463

‫یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان‬

‫جێبەجێکردنی دەستور ‪ ..‬یان کۆنفیدڕاڵی‬

‫‪77‬‬

‫‪266‬‬

‫پەرلەمانی عیراق‬

‫پارێزگاکان‬

‫ذمارة (‪ )463‬دو شةممة ‪2014/4/14‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫دوای ‪ 9‬مانگ لە بەڵێنەكەی بارزانی بۆ گەڕانەوەی دەستور‬

‫"بۆچونی پارتی لەسەر دەستور گۆڕاوە"‬ ‫ئۆپۆزسیۆنی پێشو‪ ،‬دورو نزیك‬ ‫خۆیان لەقەرەی دەستور نادەن‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪ :‬الیەنەكانی پێشوی‬ ‫ئۆپۆزسیۆن لەپێش هەڵبژاردنەكانی‬ ‫‪21‬ی ئەیلولدا شەڕی مان‌و نەمانیان‬ ‫لەسەر مەسەلەی دەستور دەكردو‬ ‫كردبویانە ك��ااڵی��ەك��ی بانگەشەی‬ ‫ه��ەڵ��ب��ژاردن‪ ،‬ب���ەاڵم ل����ەدوای ئەو‬ ‫هەڵبژاردنەوە لەنێو دانوستانەكانی‬ ‫پێكهێنانی حكومەتدا دورو نزیك‬ ‫خۆیان لەقەرەی ئەو مەسەلەیە نادەن‌و‬ ‫تەنیا یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان‬ ‫لەئێستادا جەخت لەسەر دڵنیایی‬ ‫لەگەڕانەوەی دەستور بۆ پارلەمان‬ ‫دەكاتەوە‪ .‬ئەندامێكی سەركردایەتیی‬ ‫پارتیش ئ��اش��ك��رای��دەك��ات‪ ،‬رەنگە‬

‫لەئێستادا بۆچونی پارتی لەسەر‬ ‫گ��ەڕان��ەوەی دەس��ت��ور گۆڕدرابێت‪.‬‬ ‫ئەمە لەكاتێكدایە ‪ 9‬مانگ لەمەوبەر‬ ‫مەسعود بارزانی سەرۆکی هەرێمی‬ ‫کوردستان لەپەیامێكدا دان��ی بە‬ ‫گ���ەڕان���ەوەی دەس���ت���وردا ن���اوە بۆ‬ ‫پارلەمان‌و‪ ،‬رێكەوتنێكی سیاسی‌و‬ ‫یاساییش لە ‪30‬ی حوزەیراندا لەنێوان‬ ‫پارتی‌و یەكێتیدا جەخت لەگەڕانەوەی‬ ‫دەستور بۆ پارلەمان دەكاتەوە‪.‬‬

‫گەمارۆی‬ ‫دوو سنور‬

‫زانیاریی زیاتر لەالپەڕە ‪3‬دا‬ ‫دەخوێننەوە‬

‫دەمیرباش‪ ،‬بۆ "چاودێر"‪:‬‬ ‫دروستكردنی خەندەق‪ ،‬لۆزانێكی ترە‪،‬‬ ‫داوا لەهەرێم دەكەین بیوەستێنن‬

‫دابڕانی گۆڕان‬ ‫لە ناوچە دابڕێنراوەکان‬ ‫چاودێرێكی سیاسی‪:‬‬ ‫گۆڕان زیان لەدەنگی كورد‌ دەدات‬

‫‪2‬‬

‫ناڕەزاییەکان دژی لێدانی خەندەق لەسەر سنوری رۆژئاوای کوردستان بەردەوامە‬

‫‪2‬‬

‫یەكێتی دەیەوێت دەستپێشخەرییەكەی ‪ 1982‬دوبارەبكاتەوە‬ ‫مالكی‪ ،‬شانەیەكی نهێنی دروستدەكات‌و‬ ‫زاواكەی دەكاتە بەرپرسی‬

‫‪4‬‬

‫ئیسماعیل بێشکچی‬

‫"چاودێر" سیخوڕیكردن بەسەر‬ ‫بەرپرسە كوردەكانەوە ئاشكرادەكات‬

‫کاتی دامەزراندنی دەوڵەتی‬ ‫کوردی‪ ،‬یان کۆنفیدڕاڵییە‬

‫‪2‬‬

‫لوشدانەوەی‬ ‫دەنگەکانی‬ ‫یەکێتی‬ ‫دڵشاد عومەر‬

‫کێکەکەی دەسەاڵت کێرڤی‬ ‫توندوتیژیی ئۆپۆزسیۆنی دابەزاندووە‬

‫هەڵکەندنی‬ ‫خەندەقەکان‬ ‫رابگرن‬ ‫‪8‬‬

‫حاجی عەفرینی‬

‫‪5‬‬ ‫‪9‬‬

‫گالن بەرەو رادیکالیسم‬ ‫دکتۆر عادل باخەوان‬

‫‪3‬‬

‫‪9‬‬

‫کەشتیی فریشتەکان‬ ‫رۆمانێک بۆ فەلسەفاندنی دونیا‬ ‫ئیسماعیل حەمەئەمین‬

‫مۆدێرنیتە و وتار‬ ‫‪3‬‬

‫دکتۆر هاشم ئەحمەدزادە‬

‫‪5‬‬

‫ذمارة (‪ )463‬دو شةممة ‪2014/4/14‬‬

‫راپۆرت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫«چاودێر» سیخوڕیكردن بەسەر بەرپرسە كوردەكانەوە ئاشكرادەكات‬ ‫پارلەمانتارێك‪:‬‬ ‫مالكی لەخۆی دەترسێت‬ ‫لەداهاتودا دادگایی بكرێت‬

‫مالكی‪،‬‬ ‫شانەیەكی نهێنی‬ ‫دروستدەكات‌و‬ ‫زاواكەی دەكاتە‬ ‫بەرپرسی‬

‫راگەیاند‪ ،‬یەكێك لەو هەاڵنەی كە نەدەبو‬ ‫چاودێر _ تایبەت‪:‬‬ ‫بكرایە لەالیەن الیەنە سیاسییەكانەوە‬ ‫بەپێی ئەو زانیارییانەی لەسەرچاوەیەكی ب��ەت��ای��ب��ەت��ی��ش س��ی��اس��ی��ەك��ان��ی ك��ورد‬ ‫درێژكردنەوەی ویالیەتی دوەمی مالكی‬ ‫ئەمنیی باوەڕپێكراوەوە‪ ،‬دەست‬ ‫بو‪ ،‬بۆیە ب��ەردەوام سەرپێچی دەكات‪،‬‬ ‫«چاودێر» كەوتون‪ ،‬نوری مالكی‬ ‫ئەمەش پەیوەستە بەوەی كە لەعیراقدا‬ ‫سەرۆك وەزیرانی عیراق‪ ،‬شانەیەكی‬ ‫نهێنی تایبەت بەخۆی لەناو نووسینگەی كۆمەڵگەی مەدەنی بەهێز نییە‌و یاسا‬ ‫سەروەر نییە تا بتوانرێت چاودێرییەكی‬ ‫ئەمنی تایبەت لەبەغداد دروستدەكات‌و‬ ‫زاوایەكی خۆشی دەكاتە سەرپەرشتیاری باشی الیەنەكان بكرێت‪.‬‬ ‫ش��وان محەمەد‪ ،‬وتیشی «لەماوەی‬ ‫شانەكە‪ .‬كاری ئەو شانە نهێنییەش‬ ‫هەشت ساڵی تەمەنی سەرۆكایەتیەكەیدا‪،‬‬ ‫بەدواداچون‌و چاودێرییكردنی‬ ‫مالكی چەندین سەرپێچی یاسایی كردوە‪،‬‬ ‫چاالكیی بەڕێوەبەران‌و ئەفسەرە‬ ‫بۆیە دەكرێت لەپێناو دوبارە نەبونەوەی‬ ‫بااڵكانی كوردو عەرەبی سوننەیە‪،‬‬ ‫ئەو سیاسەتانەی س��ەرۆك��وەزی��ران‪ ،‬وا‬ ‫كە لەدەزگا ئەمنیی‌و هەواڵگرییەكان‬ ‫باشترە تەمەنی سەرۆكایەتییەكان‬ ‫كاردەكەن‪ ،‬ئەویش بەچاودێریكردنی‬ ‫لەعیراقدا تەنیا یەك خول بێت»‪.‬‬ ‫پەیوەندییە تەلەفۆنییەكانی خۆیان‌و‬ ‫بەپێی زانیارییەكانی «چاودێر» ئەم‬ ‫خێزانەكانیان‪ ،‬بەتایبەت چاودێریكردنی‬ ‫مالکی لەرێگەی شانەی نهێنییەوە هەوڵی کۆنتڕۆڵکردنی بەرپرس و دەزگا دەوڵەتییەکان دەدات‬ ‫شانەیە لەالیەن (عەلی سخیل)ی زاوای‬ ‫پەیوەندییەكانیان لەگەڵ بەرپرسانی‬ ‫مالكییەوە سەرپەرشتی دەكرێت‪.‬‬ ‫ئەمەریكی توركی‌و بەریتانیی‪.‬‬ ‫شوان محەمەد وتیشی «لەئێستادا زانیاری ئەوەش هەیە كە ژمارەیەك هێزی‬ ‫هاوكات ئەو ئەندامەی لیژنەی بەرگری‌و سەرۆكایەتییەكەی بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە‬ ‫ئەندامێكی لیژنەی بەرگری‌و ئاسایش ئاسایش‪ ،‬ئاماژەی بەوەشكرد‪ ،‬مەبەستی كە ناوبراو دەترسێت لەداهاتودا دادگایی م��ال��ك��ی چ��ەن��دی��ن ب��ەرپ��رس��ی یەكە تایبەت‌و شانەی نوستوی لەناو هێزەكانی‬ ‫سەربازییەكانی ب��ەوەك��ال��ەت دان��اوە‌و سوپای عیراقدا بەنهێنی دروستكردوە كە‬ ‫لەئەنجومەنی نوێنەران بە «چاودێر»ی مالكی لەدرێژكردنەوەی ماوەی ویالیەتی بكرێت‪.‬‬

‫رۆژئاوای كوردستان گەمارۆ دەدرێت‬ ‫هاوكات لەگەڵ خەندەقەكەی هەرێم‪ ،‬توركیاش خەندەق لێدەدات‬ ‫نابێت»‪.‬‬

‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫لەگەڵ بەردەوامبونی ناڕەزاییەكان‬ ‫سەبارەت بەهەڵكەندنی خەندەق‬ ‫لەسەر سنوری هەرێمی كوردستان‌و‬ ‫رۆژئاوای كوردستان‪ ،‬توركیاش‬ ‫لەسنوری خۆیدا لەگەڵ رۆژئاوای‬ ‫كوردستان دەستی بەهەڵكەندنی‬ ‫خەندەق كردوە‪ .‬لەدوایین پێشهاتیشدا‪،‬‬ ‫پارتی بەیاننامەیەكی توندی دژ بە‬ ‫پەیەدە باڵوكردەوە‪.‬‬ ‫دەستەی بەڕێوەبەرانی كانتۆنەكانی‬ ‫عەفرین‌و كۆبانی‪ ،‬لەڕونكردنەوەیەكیاندا‬ ‫داوایان لەپارتی دیموكراتی كوردستان‬ ‫ك���ردوە ك��ە ل��ەب��ری هەڵكەندنی ئەو‬ ‫خەندەقە هەوڵبدرێت پردی دیالۆگی‬ ‫ئاشتی دروس��ت��ب��ك��رێ�ت‌و ب��ون��ی ئەو‬ ‫خەندەقەش وەك پیالنگێڕییەك بەرامبەر‬ ‫بەشۆڕشی رۆژئاوا وەسفدەكەن‪.‬‬ ‫توركیا ئامادەكاری دەكات‬ ‫ه��اوك��ات لەباكوری كوردستانیش‬ ‫دوای دروستكردنی بەربەستی دیواریی‪،‬‬ ‫لەسەر سنورەكانی نێوانیان لەگەڵ‬ ‫رۆژئ��اوا‪ ،‬بەپێی هەوڵێكی رۆژنامەی‬ ‫(ئ��ۆزگ��ور گ��ەون��دەم)‪ ،‬م��اوەی چەند‬ ‫رۆژێ��ك��ە لەخەتی س��ن��وری توركیا‪-‬‬ ‫سەرێكانی لەالیەن توركیاوە دەست بە‬ ‫هەڵكەندنی خەندەق ك��راوەو چەندین‬ ‫تانك‌و زرێپۆش‌و یەكەیەكی سەربازی‬ ‫لەسەر ئەو سنورەش نیشتەجێكراون‪.‬‬ ‫ك‪.‬ج‪.‬د‪ :‬خ��ەن��دەق��ەك��ە خ��زم��ەت‬ ‫بەبرایەتی كورد ناكات‬ ‫ئەندامێكی ئەنجومەنی كۆما جفاكێن‬ ‫دی��م��وك��رات (ك‪.‬ج‪.‬د)‪ ،‬هەڵكەندنی‬ ‫خەندەق بەرێگرییی ئازادیی‌و برایەتی‬ ‫نێوان كورد وەسفدەكات‌و دەڵێت «بونی‬ ‫ئەو خەندەقانەش بێمانایە‌و ئەمە زیان‬ ‫بەبرایەتی نێوان كورد دەگەیەنێت»‪.‬‬ ‫ع��ەب��دوڵ�ڵا دەم��ی��رب��اش‪ ،‬ئەندامی‬

‫دەمیرباش‪ ،‬بۆ «چاودێر»‪:‬‬ ‫دروستكردنی خەندەق‪ ،‬لۆزانێكی ترە‪،‬‬ ‫داوا لەهەرێم دەكەین بیوەستێنن‬ ‫ك‪.‬ج‪.‬د‪ ،‬بە «چ��اودێ��ر»ی راگەیاند‪،‬‬ ‫ئایا ئەمە لۆزانێكی نوێیە بەسەر كوردا‬ ‫دێت‪ ،‬لەكاتێكدا لەدونیای گڵۆباڵدا‪،‬‬ ‫سنورەكان باویان نەماوەو دەخوازین‬ ‫س��ن��ورە دەس��ت��ك��ردەك��ان نەهێڵین‪،‬‬ ‫ب��ۆی��ە داوا ل��ەه��ەرێ��م��ی ك��وردس��ت��ان‬ ‫دەكەین بەزوترین كات ئەم خەندەقە‬ ‫بوەستێنێت‪.‬‬ ‫كۆنگرەی نەتەوەیی مەرجە‬ ‫عەبدوڵاڵ دەمیرباش‪ ،‬كە سەرۆكی‬ ‫پێشوی شارەوانی قەاڵ بوە لەئامەد‪،‬‬ ‫جەختی لەگرنگی بەستنی كۆنگرەی‬ ‫ن��ەت��ەوەی��ی ك���ورد ك����ردەوەو داوای‬ ‫لەسەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان‬ ‫كرد پەلە بكات لەبەستنی كۆنگرە‪،‬‬ ‫وتیشی»پێویستە ب��ەزوت��ری��ن كات‬ ‫گشت الی���ەن‌و پ��ارت��ە كوردییەكانی‬

‫چوارپارچەی كوردستان بۆ بەستنی‬ ‫كۆنگرەی نەتەوەیی كۆببنەوە تاكو‬ ‫یەكڕیزیی‌و تەبایی لەنێوان ك��ورددا‬ ‫دەستەبەرببێت‌و دیموكراسی بۆ گشت‬ ‫بەشەكانی كوردستان بەدیبێت»‪.‬‬ ‫توركیا رۆڵی هەیە‬ ‫سەبارەت بەهاوكاتیی هەڵكەندنی‬ ‫خ��ەن��دەق ل��ەب��اك��وری ك��وردس��ت��ان‌و‬ ‫ل��ەب��اش��وری ك��وردس��ت��ان‪ ،‬دەمیرباش‬ ‫پێشیوایە بەفشاری حكومەتی توركیا‬ ‫ئ��ەو خەندەقانە ل��ێ��دراوەو دەیشڵێت‬ ‫«ئێمە ل��ەدژی ئەوەنین كە هەرێمی‬ ‫كوردستان پەیوەندی لەگەڵ واڵتانی‬ ‫دراوسێدا ببەستێت‪ ،‬بەاڵم ئەگەر ئەو‬ ‫پەیوەندییە لەگەڵ بنەماكانی یەكێتی‬ ‫ئاشتی‌و برایەتی ك��ورد پێكنەیەت‌و‬ ‫رێ��گ��رب��ێ��ت‪ ،‬ئ��ەم��ە جێی قبوڵكردن‬

‫بانگەواز بۆ پارتەكانیتر‬ ‫لەدرێژەی لێدوانەكەیدا دەمیرباش‬ ‫ئ���ەوان���ەی ئ����ەوەدەك����ەن ن��ات��وان��ن‬ ‫رێگربن ل��ەئ��ازادی‌و یەكگرتوی كورد‬ ‫لەناویەكتر‪ ،‬وتیشی»داوا لەگشت پارتە‬ ‫سیاسییەكان‌و خەڵك دەكەم‪ ،‬دەتوانین‬ ‫بەدیالۆگ كێشەكانمان یەكالیبكەینەوە‪،‬‬ ‫بەدڵنییایشەوە بیروڕای جیاوازمان‬ ‫دەبێت‪ ،‬ئەمە ئاساییە لەدیموكراسیدا‬ ‫ئ��ەوە پێویستە‪ ،‬ناشبێت هیچ كاتێ‌‬ ‫كارێك بكەین كە لەگەڵ بەرژەوەندیی‬ ‫الیەك بێت‌و بۆ الكەیتر زیانی هەبێت‪.‬‬ ‫ئەم خەندەقانە هیچ بەرژەوەندییەكی‬ ‫كوردیان نییە‪ .‬پێویستە دیالۆگ بكەین‌و‬ ‫لەدژی ئەوە بوەستینەوە»‪.‬‬ ‫پ��ارت��ی بەتوندی وەاڵم���ی پەیەدە‬ ‫دەداتەوە‬ ‫ه���ەر ل��ەس��ەر م��ەس��ەل��ەی لێدانی‬ ‫خەندەقەكەی نێوان باشور_رۆژئاوا‪،‬‬ ‫وەك وەاڵمدانەوەیەكیش بۆ پەیەدە كە‬ ‫تۆمەتباری كردبو‪ ،‬پارتی دیموكراتی‬ ‫كوردستان هێرشێكی توند دەكاتە سەر‬ ‫پارتی یەكێتی دیموكرات (پەیەدە)‌و‬ ‫رایدەگەیەنێت‪ ،‬پ��ارت��ی هیچ ج��ۆرە‬ ‫پەیوەندییەكی بەو ئیجرائاتە ئەمنییەوە‬ ‫نییە كە لەسەر سنورەكاندا دەكرێت‪،‬‬ ‫بەڵكو ئەوە حكومەتی هەرێم‌و دەزگا‬ ‫سەربازی‌و ئەمنییەكانی هەرێمن كە‬ ‫بڕیار لەسەر ئەوە دەدەن‪ ،‬دەشڵێت‪:‬‬ ‫« ئەگەر مەبەستی پەیەدە قاچاغچێتی‬ ‫یان ئاسانكاری نەبێت بۆ تیرۆریستان‬ ‫ب��ۆ ب��ەرێ��گ��ای ی��اس��ای�ی‌و رەس��م��ی كە‬ ‫(سێمالكایە) هاتوچۆ ناكەن؟ لەكاتێكدا‬ ‫بەدرێژایی حەڤدە كیلۆمەتر سنور‬ ‫ئاواڵەیە‌و تیرۆریستان كە هاوپەیمانی‬ ‫هاوپەیمانەكەی پ��ەی��ەدەن‌و ئاسانی‬ ‫دەت��وان��ن دزە بكەنە ن��او هەرێمی‬ ‫كوردستان‌و زیان لەئاسایشی هەرێم‬ ‫بدەن»‬

‫ئ��ەوەش مەترسی هەیە بۆ پڕۆسەی‬ ‫سیاسی‌و ئایندەی دیموكراسی لەم‬ ‫واڵتەدا»‪.‬‬

‫دابڕانی گۆڕان‬ ‫لەناوچە‬ ‫دابڕێنراوەكان‬

‫چاودێرێكی سیاسی‪:‬‬ ‫گۆڕان زیان لەدەنگی كورد‌و بزاڤی‬ ‫نەتەوایەتی كورد دەدات‬ ‫ئاشتی برایەتی نیە‪ ،‬كە تاكە لیستی‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫كوردییە لەناوچەكە‪.‬‬ ‫سەبارەت بەناحییەی جەولەوالش‬ ‫بزوتنەوەی گۆڕان جگە لەشاری‬ ‫بەهەمان شێوە ئەگەر دەنگدەریان‬ ‫كەركوك لەناوچە كوردستانییە‬ ‫هەبێت دەنگ بەكاندیدێكی پارتی یان‬ ‫دابڕێنراوەكان‪ ،‬هیچ كاندیدێكی‬ ‫بەكاندیدی حزبێكی ئیسالمی دەدەن‪.‬‬ ‫بۆ پارلەمانی عیراق نیە‪ ،‬بەمەش‬ ‫چاودێرێكی سیاسیش پێیوایە ئەو‬ ‫بەشێكی زۆر لەدەنگی هەوادارانی ئەو‬ ‫بزوتنەوەیە بۆ ناوچە كوردستانییە‬ ‫بزوتنەوەیە‪ ،‬بۆ الیەنە ناكوردییەكان‬ ‫دابڕێنراوەكان نەیتوانیوە سیاسەتێكی‬ ‫دەڕوات‪ .‬چاودێرانی سیاسیش‬ ‫رون‌و ن��ەت��ەوەی��ی هەبێت‪ ،‬ئەمەش‬ ‫پێیانوایە نەبونی كاندید لەالیەن‬ ‫گۆڕانەوە لەو ناوچانە‪ ،‬مانای وایە ئەو ل��ەدواج��اردا جگە لەو زیانە زۆرەی‬ ‫بزوتنەوەیە دیدێكی رۆشنی بۆ ناوچە لەكۆی گشتیدا بەر بزواتی نەتەوایەتی‬ ‫ك���وردی ل��ەم ب��ەش��ەی ك��وردس��ت��ان‬ ‫كوردستانییە دابڕێنراوەكان نییەو‬ ‫پێشیانوایە ئەمە زیان بەسەنگی كورد دەگەیەنێت‪ ،‬راستەخۆش ه��ەزاران‬ ‫دەن���گ ك��ە دەب��ێ��ت ب��ۆ ك���وردو هی‬ ‫دەگەیەنێنێت لەپارلەمانی داهاتوی‬ ‫كوردبن‪ ،‬دەچێتە بەرژەوەندی لیست‌و‬ ‫عیراق‪.‬‬ ‫بەپێی ئ��ەو زانیارییانەی دەست الیەنە ناكوردییەكانەوەو لەنەتیجەشدا‬ ‫"چ��اودێ��ر" ك��ەوت��ون بەشێكی زۆری هەر دژی كورد بەكاردەهێنرێنەوە‪.‬‬ ‫ئ��ەو چ��اودێ��رە راش��ك��اوان��ە باسی‬ ‫ئ��ەن��دام��ان‌و الیەنگرانی بزوتنەوەی‬ ‫گۆڕان لەشاری خانەقین‪ ،‬بڕیاریانداوە ل��ەوەش��ك��رد ك��ە ن��ەب��ون��ی كاندید‌و‬ ‫دەنگەكانی خۆیان بدەن بەكاندیدێكی خ��وڵ��ق��ان��دن��ی دۆخ���ی س��ارد‌وس��ڕی‬ ‫ئەنجومەنی بااڵی نیشتمانی كە عەممار بزوتنەوەی گ��ۆڕان بۆ ئەو ناوچانە‪،‬‬ ‫ئەلحەكیم سەركردایەتی دەكات‪ ،‬كە لەكاتێكدایە كورد پێویستی بەدەنگی‬ ‫ئەو كاندیدە ك��وردە‌و دانیشتوی ناو ت��اك‌و ت��ەرای خەڵكە تا قورسایی‬ ‫كوردی لەپارلەمانی عیراق پێبەهێز‬ ‫شاری خانەقینە‪.‬‬ ‫ه��اوك��ات لەناحییەی ج��ەب��ارەش‪ ،‬بكات‪ ،‬جگە ل��ەوەی بێڕێزیكردنێكی‬ ‫الیەنگرانی گ���ۆڕان ب��ڕی��اری��ان داوە گەورەشە بۆ هەوادارو دەنگدەرانیان‬ ‫بەشداری پرۆسەی هەڵبژاردن نەكەن‪ ،‬لەو ناوچانە‪ ،‬كە سەری لێشێواندون‌و‬ ‫ل��ە ه��ەم��ان ك��ات��دا ل��ە ق��ەرەت��ەپ��ە‪ ،‬نازانن متمانەو دەنگی خۆیان بدەنە‬ ‫بێجگە ل��ەوەی هیچ كاندیدێكیان بۆ ك��ێ‪ ،‬یاخود بەسیاسەت تەوجیهی‬ ‫هەڵبژاردنەكانی پارلەمانی عیراق نیە‪ ،‬خراپ دەكرێن‪ ،‬بەوەی دژ بەالیەنێك‬ ‫ه��ەواداران��ی ئەو بزوتنەوە رێژەیان دەن��گ بەالیەنێكی دی ب��دەن‪ ،‬یان‬ ‫ئێجگار كەمەو دەنگیشیان بۆ لیستی نەیدەن‪.‬‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )463‬دو شةممة ‪2014/4/14‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫دوای ‪ 9‬مانگ لە بەڵێنەكەی بارزانی بۆ گەڕانەوەی دەستور‬

‫"بۆچونی پارتی لەسەر دەستور گۆڕاوە"‬ ‫ئۆپۆزسیۆنی پێشو‪ ،‬دورو نزیك خۆیان لەقەرەی دەستور نادەن‬ ‫پێكهێنانی ح��ك��وم��ەت دەس��ت��ور‬ ‫دەبێـتەوە پرسێكی گرنگ‌و دەبێت‬ ‫بگەڕێتەوە پارلەمانی كوردستان‌و‬ ‫هەمواربكرێتەوە‪ ،‬چونكە رێككەوتن‌و‬ ‫بەڵێنی الیەنەكانیش پێشتر بەم‬ ‫ئاڕاستەیە بوە‪ ،‬چ لەنێوان یەكێتی‬ ‫و پ��ارت��ی‪ ،‬چ لەنێوان الیەنەكانی‬ ‫ئۆپۆزیسۆن»‪.‬‬ ‫ئ���ەو ئ���ەن���دام���ەی پ��ارل��ەم��ان��ی‬ ‫كوردستان‪ ،‬ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد‪،‬‬ ‫رێ��ك��ك��ەوت��ن��ی الی��ەن��ەك��ان ل��ەس��ەر‬ ‫پێكهێنانی ح��ك��وم��ەت ك��اری��گ��ەری‬ ‫ل����ەس����ەر ه����ەم����وارك����ردن����ەوەی‬ ‫دەس��ت��ور دەبێت بەشێوەیەك‪ ،‬كە‬ ‫هەمواركردنەوەكە كۆدەنگی لەسەر‬ ‫بێت‪ .‬وتیشی «پێشتر زەمینەسازی‬ ‫ن��ەب��و ب��ۆ ئ����ەوەی ك��ۆدەن��گ��ی��ی��ەك‬

‫چاودێر‪-‬‬ ‫رێ��ب��ی��ن ح���ەس���ەن‌و ئ��اودێ��ر‬ ‫نەسرەدین‪:‬‬ ‫الیەنەكانی پێشوی ئۆپۆزسیۆن‬ ‫لەپێش هەڵبژاردنەكانی ‪21‬ی‬ ‫ئەیلولدا شەڕی مان‌و نەمانیان‬ ‫لەسەر مەسەلەی دەستور دەكردو‬ ‫كردبویانە كااڵیەكی بانگەشەی‬ ‫راگەیاندن‪ ،‬بەاڵم لەدوای ئەو‬ ‫هەڵبژاردنەوە لەنێو دانوستانەكانی‬ ‫پێكهێنانی حكومەتدا دورو نزیك‬ ‫خۆیان لەقەرەی ئەو مەسەلەیە‬ ‫نادەن‌و تەنیا یەكێتیی نیشتمانیی‬ ‫كوردستان لەئێستادا جەخت لەسەر‬ ‫گەڕانەوەی دەستور دەكاتەوە‪.‬‬ ‫ئەندامێكی سەركردایەتیی پارتیش‬ ‫ئاشكرایدەكات‪ ،‬رەنگە لەئێستادا‬ ‫بۆچونی پارتی لەسەر گەڕانەوەی‬ ‫دەستور گۆڕدرابێت‪ .‬ئەمە‬ ‫لەكاتێكدایە پێش ‪ 9‬مانگ لەمەوبەر‬ ‫مەسعود بارزانی لەپەیامێكدا دانی‬ ‫بە گەڕانەوەی دەستوردا ناوە بۆ‬ ‫پارلەمان‌و‪ ،‬رێكەوتنێكی سیاسی‌و‬ ‫یاساییش لە ‪30‬ی حوزەیراندا‬ ‫لەنێوان پارتی‌و یەكێتیدا جەخت‬ ‫لەگەڕانەوەی دەستور دەكاتەوە‪.‬‬

‫بارزانی داوای‬ ‫گەڕانەوەی دەستوری‬ ‫كرد‬ ‫سەرۆكی هەرێمی كوردستان‪ ،‬لە‬ ‫‪ ،2013/7/16‬پەیامێكی لەبارەی‬ ‫تەوافوقی یەكێتی‌و پارتی لەسەر‬ ‫درێژكردنەوەی وادەی سەرۆكایەتی‬ ‫ه��ەرێ �م‌و گ���ەڕان���ەوەی دەس��ت��ور بۆ‬ ‫پارلەمان باڵوكردەوەو تێیدا دەڵێت‬ ‫«داوا لەهەمو الیەنەكان دەك��ەم‪،‬‬ ‫ل��ەس��ەر پ��رس��ی دەس���ت���ور ب���ەرەو‬ ‫تەوافوق هەنگاوبنێن‌و بەداخیشەوە‬ ‫ئۆپۆزیسیۆن ب��ەرەف��ت��ار‌و شێوەی‬ ‫مامەڵەكردنیان ل��ەو چ��وار ساڵەی‬ ‫راب��ردودا‪ ،‬ئەو تێڕوانینەی بەشێكی‬ ‫زۆر لە خەڵك‌و الیەنەكانیان لەسەر‬ ‫خۆیان چەسپاندوە‪ ،‬كە بەهیچ شتێك‬ ‫رازی نابن‌و ت��ەواف��وق لە روانگە‌و‬ ‫بە لێكدانەوەی ئ��ەوان سەپاندنی‬ ‫ب��ی��روڕاك��ان��ی خۆیانە‪ ،‬ك��ە ئ��ەوەش‬ ‫پێچەوانەی رێسا‌و عورفە سیاسی‌و‬ ‫دیموكراسییەكانە»‪.‬‬ ‫م��ەس��ع��ود ب���ارزان���ی‪ ،‬ئ��ام��اژەی‬ ‫بەوەشكرد‪ ،‬پارلەمانی كوردستان‪ ،‬لە‬ ‫رۆژی ‪2013/6/30‬دا بەدەركردنی دو‬ ‫یاسا‪ ،‬ماوەی پارلەمان‌و سەرۆكایەتی‬ ‫هەرێمی كوردستانی درێ��ژك��ردەوە‪،‬‬ ‫ئ���ەوەش دواك��ەوت��ن��ی هەڵبژاردنی‬ ‫س��ەرۆك��ی ه��ەرێ��م��ی ك��وردس��ت��ان��ی‬ ‫لێكەوتەوە‪ ،‬یاسای درێژكردنەوەی‬ ‫ماوەی پارلەمانی كوردستانم ئیمزا‬ ‫كرد تاوەكو هیچ بۆشاییەكی یاسایی‌و‬ ‫دەستوری لە هەرێمی كوردستاندا‬ ‫دروستنەبێت‪.‬‬ ‫ن����اوب����راو‪ ،‬وت��ی��ش��ی «ئ��ێ��س��ت��ا‬ ‫م��ن ل���ەب���ەردەم ئ��ەرك��ەك��ان��ی ئ��ەو‬ ‫هاوپەیمانییەتەدام ك��ە ل��ە نێوان‬ ‫پ��ارت��ی دی��م��وك��رات��ی ك��وردس��ت��ان‌و‬ ‫یەكێتی نیشتمانی ك��وردس��ت��ان��دا‬

‫ه��ەی��ە‪ ،‬ك��ە پێكەوە ل��ەگ��ەڵ چەند‬ ‫حزب‌و نەتەوەی كوردستاندا لەناو‬ ‫پ��ارل��ەم��ان ب��ڕی��اری��ان داوە م��اوەی‬ ‫سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان بۆ‬ ‫دو ساڵ درێژبكرێتەوە‪ ،‬بەبێ ئەوەی‬ ‫من تێیدا بەشداربوبم‌و ل��ەب��ەردەم‬ ‫بەرپرسیارێتیی ئەخالقی‌و كۆمەڵێ‬ ‫ئەرك‌و كاری هاوبەشی درێژخایەندام‬ ‫لەگەڵ برای خۆشەویستم مام جەالل‬ ‫بۆ درێژەدان بەهاوپەیمانێتییەكە‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەوەی وەفاداری ئەو كاروانە بم كە‬ ‫دەستمان پێكرد‌و ئەنجامەكانیشی‬ ‫بەئیجابییەوە بەردەوام بن»‪.‬‬ ‫داواش��ی لە سەرۆكایەتیی خولی‬ ‫داهاتوی پارلەمانی كوردستان كرد‪،‬‬ ‫كە لەژێر رۆشنایی ئ��ەو نامەیەی‬

‫كوردستان لەفراكسیۆنی یەكگرتو‪،‬‬ ‫رایگەیاند‪ ،‬ئێمە لە ئێستادا لەبەردەم‬ ‫دو ه��ەڵ��ب��ژاردن��دای��ن‪ ،‬ئەنجومەنی‬ ‫پارێزگاكان هەڵبژاردنێكی ناوخۆییەو‬ ‫زی��ات��ر پ��ەی��وەن��دی��دارە ب��ە بابەتە‬ ‫خزمەتگوزارییەكان‌و ئەو پڕۆژانەوە‬ ‫هەیە‪ ،‬كە راستەوخۆ پەیوەندییان‬ ‫بەهاواڵتیانەوە هەیە‪ ،‬هەڵبژاردنی‬ ‫پارلەمانی عیراقیش گ��وت��ارەك��ان‬ ‫زی��ات��ر پ��ەی��وەن��دی��دارن ب��ە بابەتە‬ ‫پەیوەندییەكانی‬ ‫نەتەوەییەكان‌و‬ ‫نێوان هەرێم و بەغدادو مادەی ‪140‬و‬ ‫ناوچە دابڕاوەكان‌و سەرجەم خەمە‬ ‫نەتەوایەتییەكان‪ ،‬بۆیە ئێمە زۆرێك‬ ‫لەالیەنەكانی دی��ك��ەش لەئێستادا‬ ‫باسی دەستوری هەرێمی كوردستان‬

‫گۆران ئازاد‪ :‬پێموابو ئۆپۆزسیۆنی‬ ‫پێشو دەستوریان دەكردە خاڵی وتوێژی‬ ‫پێكهێنانی حكومەت كەچی‬ ‫نەیانكرد‬ ‫ك��ە ل��ە ‪2013/6/12‬دا ئاڕاستەی‬ ‫سەرۆكایەتیی خولی ئێستای پارلەمانی‬ ‫ك��ردب��و‪ ،‬دوای ه��ەڵ��ب��ژاردن��ەك��ان��ی‬ ‫‪ 2013/9/21‬دەستبەجێ لەكۆبونەوە‬ ‫دەستپێكییەكانی پ��ارل��ەم��ان��دا بە‬ ‫زوترین كات میكانیزمێك بدۆزنەوە‪،‬‬ ‫ب��ۆ ئ���ەوەی ل��ە م���اوەی كەمتر لە‬ ‫ساڵێكدا بگەنە ت��ەواف��وق لەسەر‬ ‫ه��ەم��وارك��ردن��ی پ���ڕۆژەی دەس��ت��ورو‬ ‫ئالییەتی ه��ەڵ��ب��ژاردن��ی س��ەرۆك��ی‬ ‫هەرێم‪.‬‬

‫یەكگرتو‪ :‬ئێستا باسی‬ ‫دەستور ناكەین‬ ‫ه��اوك��ات‬

‫ئەندامێكی‬

‫پارلەمانی‬

‫بارزانی لە ‪ :2013/7/16‬ئێستا‬ ‫من لەبەردەم ئەركەكانی ئەو‬ ‫هاوپەیمانییەتەدام كە لە نێوان پارتی‬ ‫دیموكراتی كوردستان‌و یەكێتی‬ ‫نیشتمانی كوردستاندا هەیە‬ ‫پ��ارت �ی‌و كاریگەرییەكانی لەسەر‬ ‫هەموارنەكردنەوەی دەس��ت��ور‪ ،‬ئەو لەسەر ه��ەم��وارك��ردن��ەوەی دەستور‬ ‫ئ��ەن��دام��ەی پ��ارل��ەم��ان‪ ،‬ئ��ام��اژەی هەبێت‪ ،‬ئەوكات بچێتە راپرسییەوە‪،‬‬ ‫بەوەكرد‪ ،‬ئەمە دو پاكێجی جیایە‪ ،‬ل��ەگ��ەڵ ئ��ەوەش��دا ب��ۆچ��ون��ی ئێمە‬ ‫دان��وس��ت��ان��ەك��ان ل���ەس���ەر پ��رس��ی بۆ ه��ەم��وارك��ردن��ەوە وەك بۆچونی‬ ‫پێكهێنانی حكومەت‌و رێككەوتنی پێشترمانە»‪.‬‬ ‫الی��ەن��ەك��ان‪ ،‬ل��ەس��ەر س��ازش��ك��ردن‬ ‫نییە لەسەر دەستور پەیوەندیدار‬ ‫هەمومان پارتی‪:‬‬ ‫نییە پ��ێ��وەی‪ ،‬چونكە‬ ‫هاوڕاین لەسەر ئەوەی كە دەستور بۆچونمان گۆڕاوە‬ ‫هەمواربكرێتەوە‪.‬‬ ‫ه��ەر ل��ەوب��ارەی��ەوە‪ ،‬ئەندامێكی‬ ‫پارلەمانی كوردستان لە فراكسیۆنی‬

‫الیەنەكانی ئۆپۆزسیۆن‪ :‬مەسەلەی‬ ‫دەستورمان هەڵگرتوە بۆ دوای‬ ‫پێكهێنانی حكومەت‬

‫ناكەین‪.‬‬ ‫ئ����ەب����وب����ەک����ر ه����ەڵ����ەدن����ی‪،‬‬ ‫رونیشیكردەوە‪ ،‬پێشتر لە هەڵبژاردنی كۆمەڵ‪ :‬دوای‬ ‫پارلەمانی كوردستاندا جەختمان لێ پێكهێنانی حكومەت‬ ‫ك��ردوەت��ەوەو بێگومان یەكێكە لە‬ ‫ئەولەویاتەكانی یەكگرتوی ئیسالمی دەستور دێتەوە بەرباس‬ ‫كوردستان لە قۆناغی چوار ساڵی‬ ‫ه��اوك��ات ئەندامێكی پارلەمانی‬ ‫داهاتودا‪ ،‬كە دەبێت دەستور هەم‬ ‫هەمواربكرێتەوە‪ ،‬هەم ئەم قۆناغە كوردستان لە فراكسیۆنی كۆمەڵی‬ ‫لە ژیانی سیاسیماندا تێپەڕێنین‌و ئیسالمی رایگەیاند‪ ،‬كە بۆچونی‬ ‫ببینە خ��اوەن��ی دەس��ت��ور‪ ،‬چونكە ئەو حزبە لەسەر مەسەلەی دەستور‬ ‫پێمانوایە بەشێكی كێشەكانی نێوان هیچ گۆڕانێكی بەسەردا نەهاتوە‪،‬‬ ‫هەولێرو بەغداد پەیوەندی بە نەبونی لەئێستادا قۆناغێك لەپێشترمان‬ ‫هەیە ك��ە بریتییە ل��ە پێكهێنانی‬ ‫دەستورەوە هەیە‪.‬‬ ‫س��ەب��ارەت ب��ە كاریگەرییەكانی حكومەت‌و سەرۆكایەتی پارلەمان‪،‬‬ ‫پێكهێنانی حكومەت‌و رێككەوتنی بۆیە كەمتر ئەم پرسە باسدەكرێت‪.‬‬ ‫س��ۆران ع��وم��ەر‪ ،‬وتیشی «دوای‬ ‫ب��ەش��ێ��ك ل���ەالی���ەن���ەك���ان ل��ەگ��ەڵ‬

‫پارتی رایگەیاند‪ ،‬دەستور پەیوەندی‬ ‫ب��ە زۆری���ن���ەی ه������ەرەزۆری تاكی‬ ‫كۆمەڵگەوە هەیە‪ ،‬بۆیە هەر الیەنێكی‬ ‫سیاسی كە واقیع بین بێت دەبێت‬ ‫حسابی ئ��ەوە بكات‪ ،‬كە دەستور‬ ‫پەیوەنیدییەكی كۆمەاڵیەتییە كە‬ ‫پێویستە زۆرینەی زۆری لەگەڵی بن‪.‬‬ ‫ئ���اری ه��ەرس��ی��ن‪ ،‬ئ���ام���اژەی بۆ‬ ‫ئەوەشكرد‪ ،‬لەئێستادا كەمتر باس‬ ‫ل��ە دەس��ت��وور دەك��رێ��ت‪ ،‬ئ��ەوەش‬ ‫پەیوەندی بە پێكهێنانی حكومەت‌و‬ ‫دەستەی سەرۆكایەتییەوە هەیە‪ ،‬لە‬ ‫ئایندەدا زۆر بەگەرمی ئەو پرسە‬ ‫باس دەكرێت‪ .‬سەبارەت بە بۆچوونی‬ ‫پارتی لە ئێستادا لەسەر دەستور‪،‬‬ ‫ئ��ەو ئ��ەن��دام��ەی پ��ارل��ەم��ان‪ ،‬وت��ی‬

‫«لەئێستادا بارودۆخەكە گ��ۆڕاوە‪،‬‬ ‫مەرج نییە بۆچونی الیەنەكان وەك‬ ‫پێشتر بێت لەسەر ئەو پرسە‪ ،‬بۆیە‬ ‫رەنگی بۆچونی پارتی دیموكراتیش‬ ‫گۆڕانی بەسەردا بێت‪».‬‬

‫گۆڕان‪ :‬دەبێ سازانی‬ ‫لەسەر بكرێ‬ ‫رابون مەعروف ئەندامی پارلەمانی‬ ‫ك��وردس��ت��ان لەفراكسیۆنی گ��ۆڕان‬ ‫ب��ۆ «چ���اودێ���ر» رای��گ��ەی��ان��د‪ ،‬ئەم‬ ‫رەشنوسەی دەستوری هەرێم كێشەی‬ ‫تێدایە‪ ،‬هەروەها تەگەرە دروستدەكات‬ ‫ل����ەب����ەردەم پ���رۆس���ەی س��ی��اس �ی‌و‬ ‫دیموكراسی لەهەرێمی كوردستان‪،‬‬ ‫بۆیە دەبێ‌ زەمینەیەكی لەباری بۆ‬ ‫بڕەخسێنین كە ئ��ەم رەشنوسەی‬ ‫دەستوری هەرێم هەمواربكرێتەوەو‬ ‫سازانی لەسەربكرێ‌‪.‬‬

‫یەكێتی‪ :‬الیەنەكانی‬ ‫ئۆپۆزسیۆن دەستوریان‬ ‫نەكردە تەوەری‬ ‫دانوستانەكان‬ ‫الی خ��ۆش��ی��ەوە پارلەمانتارێكی‬ ‫یەكێتی‪ ،‬ئاماژەی بەوەكرد‪ ،‬مەسەلەی‬ ‫گەڕاندنەوەی دەستور شتێكە پێوست‬ ‫بەقسەكردن ناكات‪ ،‬چونكە بەگوێرەی‬ ‫ی��اس��ا گ���ەڕاوەت���ەوە ب��ۆ پ��ارل��ەم��ان‪،‬‬ ‫ل��ەی��اس��ای درێ���ژك���ردن���ەوەی م���اوەی‬ ‫سەرۆكایەتی هەرێمدا لەبڕگەی دودا‬ ‫دەڵێت «ه��ەم��وارك��ردن��ەوەی پ��ڕۆژەی‬ ‫دەستوری هەرێمی كوردستان بەسازانی‬ ‫نیشتیمانی لەماوەی درێژكردنەوەی‬ ‫ویالیەتی سەرۆكی هەرێم»‪ ،‬هاوكات‬ ‫لەپەیامی مەسعود ب��ارزان��ی لەكاتی‬ ‫قبوڵكردنی یاساكەدا‪ ،‬كەوا خوازیار‬ ‫بو لەخولی داهاتوی پارلەمان یەكێك‬ ‫ل��ەك��ارە سەرەكییەكان لەسەرەتای‬ ‫دانیشتنەكانی پارلەمان ئەوە بێت‪ ،‬كار‬ ‫بكات بۆ گەیشتن بەسازانی نیشتیمانی‪،‬‬ ‫پێموابو ئۆپۆزسیۆن دەیكات بەخاڵێك‬ ‫لەكاتی دانوستانەكانی پێكهێنانی‬ ‫حكومەت‪ ،‬كە وابكات‌و شێوازێك بۆ‬ ‫مەسەلەی هەمواركردنەوەكە دابنێت‪،‬‬ ‫بەاڵم بەداخەوە ئەوان نەیانكرد‪.‬‬ ‫گ��ۆڕان ئ��ازاد‪ ،‬باس لەوەشدەكات‪،‬‬ ‫وەك یەكێتیش پ��ڕۆژەم��ان هەیە‌و‬ ‫ئ���ام���ادەم���ان���ك���ردوە ك���ە ل��ەی��ەك��ەم‬ ‫دانیشتندا م��ەس��ەل��ەی پێكهێنانی‬ ‫لیژنەی ه��ەم��وارك��ردن��ەك��ە دەخەینە‬ ‫ب���واری ج��ێ��ب��ەج��ێ��ك��ردن��ەوە‌و دەب��ێ��ت‬ ‫ل��ەالی��ەن س��ەرۆك��ی ه��ەرێ��م��ەوە ئ��ەوە‬ ‫جێبەجێبكرێت‪ ،‬ب���ەاڵم ل��ەئ��ەگ��ەری‬ ‫نەتوانینی هەمواركردنەوەی دەستوردا‌و‬ ‫خ��س��ت��ن��ەراپ��رس��ی‪ ،‬ئێمە ل��ەرێ��گ��ەی‬ ‫پڕۆژەیەكی ت��رەوە ه��ەم��واری یاسای‬ ‫سەرۆكایەتی هەرێم دەكەین‪ ،‬کە دەبێت‬ ‫لەناو خەڵكەوە هەڵبژێردرێت بۆ ئەوەی‬ ‫كە ماوەی سەرۆكی هەرێم كۆتایی هات‪،‬‬ ‫پارلەمان بتوانێت لەناو پارلەماندا‬ ‫متمانە بەسەرۆكێكی تری هەرێم بدات‪،‬‬ ‫لەرابردودا یاسایەكمان بۆ دیاریكردوە‬ ‫لەسەر ئەوەش قوربانییەكمان بۆ داوە‪،‬‬ ‫بەاڵم نەمانبینی هێزەكانی تر لەبواری‬ ‫دانوستاندا ئەو قوربانییە بدەن‪.‬‬

‫ديالؤط‬

‫ذمارة (‪ )4٦3‬دو شةممة ‪2014/4/14‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪4‬‬

‫یەكێتی‪“ ،‬كۆنفیدراڵی” لە دروشمەوە دەكاتە كردار؟‬ ‫لە دژوارترین بارودۆخدا ئۆتۆنۆمی کردە مافی چارەنوس‬

‫چاودێر‪-‬‬ ‫ئارام بۆرە‪ ،‬ئاودێر نەسرەدین‪:‬‬ ‫یەكێتی بە دروشمی «جێبەجێكردنی‬ ‫دەستور یان كۆنفیدراڵی» هەڵمەتی‬ ‫ه��ەڵ��ب��ژاردن��ی پ��ارل��ەم��ان��ی ع��ی��راق‬ ‫دەستپێكردوە‪ ،‬كە لەئێستادا بۆتە پرسیار‬ ‫الی بەشێكی زۆری هاواڵتیان‪ ،‬كە ئایا‬ ‫ئەمە تەنها بانگەشەی هەڵبژاردنە یان‬ ‫كاری لەسەر دەكرێت؟ بە مانایەكی تر‪،‬‬ ‫ئایا كورد دەوڵەتی كوردی رادەگەیەنێت‌و‬ ‫كۆنفیدراڵی جێبەجێدەكات؟ ئەمە‬ ‫لەکاتێکدایە ساڵی ‪ ١٩٨٢‬لەگەرمەی‬ ‫جەنگی ئێران ‪ -‬عیراق لە بارودۆخێکی‬ ‫دژواردا یەکێتی ئۆتۆنۆمی گۆڕی بەمافی‬ ‫چارەنوس‪.‬‬

‫سامان فەوزی‪:‬‬ ‫كورد مافی خۆیەتی بیر‬ ‫لەكۆنفیدراڵی بكاتەوە‬

‫كاندیدێكی یەكێتی بۆ ئەنجومەنی‬ ‫ن��وێ��ن��ەران��ی ع��ی��راق ل��ە پ��ارێ��زگ��ای‬ ‫سلێمانی‪ ،‬بە «چ��اودێ��ر»ی راگەیاند‪،‬‬ ‫ل��ەدوای راپەڕینەكەی ‪ 1991‬یەكێتی‬ ‫دروشمی فیدراڵی بەرزكردەوە‪ ،‬كە بۆ‬ ‫ئەوكاتە پێمانوابو دروشمی فیدراڵی‬ ‫لەچوارچێوەی عیراقدا لەڕاستی نزیكە‌و‬ ‫دەشێ‌ بهێنرێتەدی‪ ،‬چونكە تا ئەوكاتە‬ ‫واڵت��ە زلهێزە جیهانییەكان‌و واڵتانی‬ ‫ێ كۆبونەوەیان دژی داوای كورد بۆ‬ ‫دراوس ‌‬ ‫مافی چارەی خۆنوسین دەكرد‪ ،‬لەدوای‬ ‫پڕۆسەی ئازادی لە‪ 2003‬لەعیراق فیدراڵی‬ ‫لەبڕیاری راستییەوە گۆڕدرا بۆ بڕیارێكی‬ ‫دەستوری كە ‪%80‬ی هاواڵتیانی عیراق‬ ‫دەنگیان بۆدا‪.‬‬ ‫د‪.‬سامان ف��ەوزی‪ ،‬وتیشی «داننان‬ ‫بەهەرێمی كوردستان‌و فیدراڵی سەرجەمی‬ ‫پێكهاتەی ئیداری‌و كارگێریی هەرێم‌و‬ ‫تەنانەت هێزی پێشمەرگەش‪ ،‬نزیكەی ‪11‬‬ ‫ێ بەسەر پڕۆسەی ئازادی‌و‬ ‫ساڵ تێدەپەر ‌‬ ‫نۆ ساڵ بەسەر پەسەندكردنی دەستور‪،‬‬ ‫بەاڵم پێشێلكاریی زۆر گەورە هەیە»‪.‬‬ ‫ن�����اوب�����راو‪ ،‬ئ��ەوەش��ی��خ��س��ت��ەڕو‪،‬‬ ‫لەجێبەجێنەكردنی دەستور‌و بەتایبەت‬ ‫مافەكانی گەلی كورد وەك خۆدزینەوە‬ ‫ل��ەم��اددەی ‪‌140‬و پ��رس��ی پێكەوەیی‬ ‫لەبەڕێوەبردندا‌و هەروا خۆدزینەوە هەیە‬ ‫لە پرسی هاوسەنگی لەسوپا‌و دام‌و‬ ‫دەزگاكانی حكومەت‪ ،‬بۆیە پێمانوایە‬ ‫دوای ئەم هەمو كاتە‪ ،‬كاتی ئەوە هاتوە‬ ‫هەنگاوێكی تر بهاوێژین بەرەوپێشەوە بۆ‬ ‫هێنانەدیی مافەكانی كورد‪ ،‬بۆیە یەكێتی‬ ‫دروش��م��ی «جێبەجێكردنی دەستور‬ ‫یان كۆنفیدرالی» هەڵبژاردوە‪ ،‬چونكە‬ ‫لەبەرامبەر هەمو ئەو پێشێلكارییانە كورد‬ ‫ئارامی گرتوە بەوە بەڵكو بەخۆداچونەوە‬ ‫بكەن بەرامبەر پێشێلكاریەكانیان‪.‬‬ ‫فەوزی‪ ،‬ئاشكرشیكرد‪ ،‬كە بەردەوام لە‬ ‫بەغدادەوە كێشەی تر بۆ كورد دروستكراوە‬ ‫بۆیە ئەگەر بەمشێوەیە بڕوا لەبەرئەوەی‬ ‫دەستور گرێبەستێكی رەزامەندییە‌و‬ ‫لەدەستوریش باسكراوە جێبەجێكردنی‬ ‫دەستور زامنی یەكپارچەیی عیراقە‪،‬‬ ‫لەبەرئەوە ئەو پارلەمان‌و حكومەتەی‬ ‫داهاتو پێكدەهێنرێ‌‪ ،‬پێویستە بەكردار‬ ‫بیسەلمێنرێ‌ كە دەستور وەك خۆی‬ ‫جێبەجێبكات‌و كێشەكانی پەیوەست‬ ‫بەكورد چارەسەربكات‪ ،‬بەپێچەوانەوە‬ ‫كورد مافی خۆیەتی بیر لەڕێگەچارەی تر‬ ‫بكاتەوە ئەویش كۆنفیدراڵیە‪.‬‬

‫ئاوات مستەفا حەمەڕەش‪:‬‬ ‫هێزی توندڕەو‌و كۆنەپەرست‌و‬ ‫رادیكاڵتر دێنەسەر حكوم لە‬ ‫عیراق‬

‫كاندیدێكی یەكێتی ل��ە پارێزگای‬ ‫س��ل��ێ��م��ان��ی ب���ۆ پ��ارل��ەم��ان��ی ع��ی��راق‬ ‫رایدەگەیەنێت‪ ،‬بێگومان مافی چارەی‬ ‫خۆنوسین چەمكێكی زۆر بەرباڵوە‪ ،‬كە‬

‫د‪ .‬سامان فەوزی‬

‫حاکم جاسم رەحیم شەمزین‬

‫لەو رێگەیەوە دەتوانرێت تەنانەت لە‬ ‫عیراقیش جیاببینەوە‪ ،‬هەرچەندە ئەمە‬ ‫كاری زۆری پێویستە‪.‬‬ ‫ئ����اوات مستەفا ح���ەم���ەڕەش‪ ،‬بۆ‬ ‫«چاودێر» وتیشی «تائێستا زۆربەی‬ ‫بڕگەكانی دەستور جێبەجێنەكراون‪،‬‬ ‫راس��ت��ە ع��ی��راق ل��ەدەس��ت��وردا ب��وە بە‬ ‫فیدراڵی‌و ناوی هاتوە‪ ،‬بەاڵم ئەمە وەك‬ ‫خۆی جێبەجێنەكراوە‪ ،‬نەك هەرئەمەش‬ ‫بەڵكو زۆربەی پێچەوانەی مافەكانی كورد‬ ‫لە دەستوردا كاری لەسەركراوە»‪.‬‬ ‫هەروا كە ئەو لێدوانە رەگەزپەرست‌و‬ ‫توندانەی كە گوێمان لێدەبن لە عیراقدا‬ ‫سەرجەمیان پێچەوانەی دەستورن‪ ،‬بۆیە‬ ‫لەدوای هەڵبژاردنی ‪30‬ی نیسان هەندێك‬ ‫هێزی توندڕەو‌و كۆنەپەرست‌و رادیكاڵتر‬ ‫دێنەسەر حكوم‪ ،‬چونكە ئەو هێزانەی‬ ‫لەئێستادا هەن زۆربەی زۆریان گوتارێكی‬ ‫دینیان لەخۆیان كۆكردوەتەوە‪.‬‬ ‫ئاماژەبەوەشدەدات‪ ،‬دەبێت لە كار بۆ‬ ‫كۆنفیدراڵی بكرێت لەرێگەی نوێنەرەكانی‬ ‫یەكێتییەوە‪ ،‬بە دروستكردنی پیشتگیریی‬ ‫ئیقلیمی‌و نێودەوڵەتی‪.‬‬

‫شوان داودی‪:‬‬ ‫كۆنفیدراڵی لە كەركوك‬ ‫جێبەجێ ناكرێت‬

‫شوان داودی‬

‫ئاوات مستەفا حەمەڕەش‬

‫تاریق سارمەمی‬

‫موحسین دۆسکی‬

‫داكشان‬

‫پەیوەندییەكان هەڵكشان‌و‬ ‫بەخۆیەوە دەبینێ‌»‪.‬‬ ‫ن���ەوزاد رەس���وڵ‪ ،‬ب��ۆ «چ��اودێ��ر»‪،‬‬ ‫ئاماژەبەوەشدەدات‪ ،‬ئەگەر پەیوەندییەكان‬ ‫لەسەر بنەمایەكی دەستوری رێكبخەین‬ ‫كێشە‌و گرفتەكان بەرەو كەمبون دەچن‌و‬ ‫هەنگاو ب��ەرەو جێبەجێكردنی دەستور‬ ‫دەن��رێ‌‪ ،‬هیواداریشم وەك نوێنەرانی‬ ‫یەكێتی لەپارلەمانی عیراق كێشەكان‬ ‫نەگەنە ئاقارێكی مەترسیدار‪ ،‬چونكە‬ ‫پێموایە ئەگەر بەشێوەیەكی لۆژیكیی‬ ‫سیاسییانەی بەهێز‌و پابەندبون بەیاسا‬ ‫لەسەر بنەمای دام��ەزراوەی��ی دەگەینە‬ ‫ئەنجامێكی باش لەگەڵ بەغداد‪.‬‬ ‫ناوبراو ئەوەشیخستەڕو‪ ،‬لەحاڵەتێكیش‬ ‫ێ‬ ‫ئەگەر دەستور وەك خۆی جێبەجێنەكر ‌‬ ‫وەك كاندیدانی یەكێتی ئەگەر متمانەی‬ ‫هاواڵتیانمان بەدەستهێنا‪ ،‬ئەوكاتە‬ ‫كاردەكەین بۆ مافی چارەی خۆنوسین بۆ‬ ‫گەلی كورد‌و كۆنفیدراڵی دەستەبەربكەین‪.‬‬ ‫راش��ی��گ��ەی��ان��د‪ ،‬ك����اردەك����ەن بۆ‬ ‫جێبەجێكردنی كۆنفیدراڵی وەكچۆن‬ ‫لە كۆن یەكێتی ئۆتۆنۆمی گ��ۆڕی بۆ‬ ‫فیدراڵی‌و دیموكراس بۆ عیراق‌و مافی‬ ‫چ���ارەی خۆنوسین‪ ،‬ب��ۆی��ە دەب���ێ‌ بە‬ ‫پالنێكی ستراتیژی جێبەجێی بكەین‪،‬‬ ‫ئەویش وەك سەرەتای بەرنامەكە‪ ،‬كە‬ ‫هەمانە هۆشیاریی سیاسی بۆ خەڵكی‬ ‫دروستبكەین‪.‬‬

‫فیدراڵ‪ ،‬بەاڵم ئیستا بەداخەوە هەندێكجار‬ ‫دەبینین كە خەرقی دەستور دەكرێت‌و‬ ‫دەستور بۆ بەرژەوەندی بەكار دەهێنرێت‪.‬‬ ‫دیار‪ ،‬جەختیشیكردەوە‪ ،‬ئەو پرۆژەیەی‬ ‫ئێستا یەكێتی كردویەتییە بەرنامەی خۆی‬ ‫لەزۆربەی واڵتانی دونیادا سەركەوتنی‬ ‫بەدەستهێناوە‪ ،‬بۆیە ئەگەر بێت عیراق‬ ‫لەسەر ئەو خەرقە بەردەوامەی دەستور‬ ‫ب���ەردەوام بێت‪ ،‬چ الیەنی سونی بێت‬ ‫یان شیعە‪ ،‬هەوڵ دەدەی��ن كۆنفیدراڵی‬ ‫جێبەجێ بكەین‪ ،‬كە ئەوكات دەبێتە‬ ‫دو دەوڵەت لەناودەوڵەتێكدا‪ ،‬تاكو لەو‬ ‫رێگەیەوە ب��ەردەوام��ی‌و پێكەوە ژیان‬ ‫لەعیراق بچەسپێنین‌و نەهێلێن عیراق‬ ‫بگەرێتەوە دواوە‪.‬‬

‫موحسین دۆسكی‪:‬‬ ‫گۆڕانكاری لە رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاست رودەدات‌و‬ ‫یەكێتیش كاری بۆدەكات‬

‫س���ەرۆك���ی ل��ی��س��ت��ی ی��ەك��ێ��ت��ی بۆ‬ ‫پارلەمانی عیراق لە پارێزگای دهۆك‪،‬‬ ‫رای��دەگ��ەی��ەن��ێ��ت‪ ،‬دروش��م��ی یەكێتی‪،‬‬ ‫جێبەجێكردنی دەستور‪ ،‬یان كۆنفیدراڵی‪-‬‬ ‫یە‪ ،‬ئەمە ماوەیەكی درێژە كورد فشار‬ ‫لەسەر بەغداد دەكات بۆ جێبەجێكردنی‬ ‫دەستور‪ ،‬بەاڵم ئەمە نەكراوە‪ ،‬بێگومان‬ ‫هەمو كارێك كاردانەوەی خۆی هەیە‪،‬‬ ‫ئەگەر عیراق لەسەر جیێبەجێنەكردنی‬ ‫دەستور ب��ەردەوام بێت‪ ،‬ئەوا یەكێتی‪،‬‬ ‫وەك دەستپێشخەرییەك‪ ،‬كۆنفیدراڵیەت‬ ‫جێبەجێدەكات‪.‬‬ ‫موحسین ع��وس��م��ان دۆس��ك��ی‪ ،‬بۆ‬ ‫«چ��اودێ��ر» ئاشكراشیكرد‪ ،‬كە دیارە‬ ‫ئەمەریكا‌و ئەوروپا‌و ناوچەكانی دیكەی‌و‬ ‫عیراقیش جیاوازن لە جێبەجێكردنی ئەم‬ ‫حوكمەدا‪ ،‬عیراق واڵتێكە لەرۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاستداین‪ ،‬پێشبینیی یەكێتی ئەوەیە‬ ‫كە عیراق ببێتە سێ دەوڵەتی بچوك‪،‬‬ ‫ئەمانەش حوكمێكی هاوبەشیان بكرێت‪،‬‬ ‫ك��ە ئ��ەم ف��ۆرم��ە ب��ۆ ئێستا فۆرمێكی‬ ‫سەركەوتودەبێت‪.‬‬ ‫دۆسكی‪ ،‬رونیشیكردەوە‪ ،‬كە نەخشەی‬ ‫رۆژه���ەاڵت���ی ن���اوەڕاس���ت گ��ۆڕان��ك��اری‬ ‫بەسەردادێت‌و یەكێتیش بەجدی هەنگاو‬ ‫بەو ئاراستەیەدا دەنێت كە فیدراڵی‬ ‫بكاتە كۆنفیدراڵی‪ .‬داكۆكیش لەسەر ئەم‬ ‫هەڵوێستەی دەكات‪.‬‬

‫نەوزاد رەسوڵ‬

‫شەهال شێخ ئەنوەر‬

‫كردارییشدا جێبەجێبكرێ‌‪ ،‬لە هەڵبژاردانی‬ ‫ساڵی ‪ 1991‬كاتێك الیەنەكان دروشمی‬ ‫ئۆتۆنۆمیان بەرزدەكردەوە‪ ،‬یەكێتی داوای‬ ‫مافی چارەی خۆنوسینی دەكرد بۆ گەلی‬ ‫كورد‪ ،‬لەهەڵبژاردنی ‪ 1992‬ئەو مافەی‬ ‫لەبڕیاری فیدراڵیدا بەرجەستەكرد»‪.‬‬ ‫تاریق سارمەمی‪ ،‬ئاماژەبەوەشدەدات‪،‬‬ ‫دروشمی فیدراڵی كە یەكێتی خاوەنی‬ ‫بو‪ ،‬ئۆپۆزسیۆنی عیراق لەدوای پرۆسەی‬ ‫ئازادی كردیان بەبەرنامەی كار‌و دواتریش‬ ‫بەهەوڵی مام ج��ەالل‌و سەركردایەتیی‬ ‫یەكێتی فیدراڵی لەدەستور چەسپێنرا‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬ئاشكراشیكرد‪ ،‬لەهەڵبژاردنی‬ ‫داهاتوی پارلەمانی عیراقدا پرسێكە‬ ‫هێڵی سورە سەبارەت بەخەڵكی هەرێمی‬ ‫كوردستان‪ ،‬كە هیچ الیەنێكی عیراقی‬ ‫ئەو دەستورە پێشێل بكات یان ئەوەتا‬ ‫دەستور وەك هەیە جێبەجێدەكرێ‌‪،‬‬ ‫ی��اخ��ود ه��ەن��گ��او ب���ەرەو كۆنفیدراڵی‬ ‫دەهاوێژین‪.‬‬ ‫سارمەمی‪ ،‬هێمای بۆ ئەوەشكرد‪ ،‬ئەگەر‬ ‫دەستور پێشێلكرا ئەوكاتە لەبەغدادەوە‬ ‫دەگ��ەڕێ��ی��ن��ەوە ه��ەرێ �م‌و لەپارلەمانی‬ ‫ك��وردس��ت��ان مافی چ���ارەی خۆنوسین‬ ‫بەبڕیاری سەربەخۆیی دەردەكەین‪.‬‬

‫جاسم رەحیم شمزین‪:‬‬ ‫هەر گوتارێك لەناو‬ ‫گەلەوە هەڵقواڵبێت‬ ‫سەركەوتو دەبێت‬

‫هەروا كاندیدێكی یەكێتی بۆ پارلەمانی‬ ‫عیراق لەكەركوك پێیوایە‪ ،‬ئەو دروشمە‬ ‫دروشمێكی ناوەندیی یەكێتیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫كاندیدێكی یەكێتیش لە پارێزگای‬ ‫دیار ئاكرێیی‪:‬‬ ‫ئەو دروشمە بۆ شارێكی وەكو كەركوك‬ ‫كەركوك بۆ پارلەمانی عیراق وتی «زۆر‬ ‫زۆر گونجاو نیە‪ ،‬چونكە هەرێم نیە‌و‬ ‫كۆنفیدراڵی لە جیهاندا‬ ‫ئەزمونی جیهانی هەیە كە نزیكترینیان‬ ‫فیدراڵیش نیە چارەنوسی بەستراوەتەوە‬ ‫سەركەوتنی بەدەستهێناوە‬ ‫كاندیدێكی یەكێتی بۆ پارلەمانی‬ ‫یەكێتی‌و سۆڤیەت یان یۆگسالفیا كە‬ ‫بەماددەیەكی دەستوری‪ ،‬ئەویش ‪ 140‬كە‬ ‫عیراق لە پارێزگای ده��ۆك‪ ،‬لەبارەی‬ ‫فیدراڵیەتیان دابو بە دەوڵەتەكانی دیكە‪،‬‬ ‫تائێستا جێبەجێ نەكراوە‪.‬‬ ‫بەاڵم لەدەستوردا دەقەكەدا هەبوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫شوان داودی‪ ،‬بۆ «چاودێر»‪ ،‬وتیشی ج��ێ��ب��ەج��ێ��ك��ردن��ی دەس����ت����ور‪ ،‬ی��ان‬ ‫لە جێبەجێكردندا‪ ،‬دیكتاتۆری مەركەزی‬ ‫«تائێستا كەركوك وەك پارێزگایەكی كۆنفیدراڵییەوە رایگەیاند‪ ،‬ئەو سەردەمەی‬ ‫بونی هەبو‪ ،‬بۆیە ناچاربون ئیستیقراری‌و‬ ‫عیراق مامەڵەی لەگەڵ دەك��رێ‌‌و وەك كە ئێستا ئێمەی تێدا دەژین‪ ،‬سەردەمی‬ ‫دەوڵەتی خۆیان رابگەیەنن»‪.‬‬ ‫هەرێمی كوردستان نیە‪ ،‬لەبەرئەوەی مافی مرۆڤ‌و ئاشتییە‪ ،‬بە ب��ەراورد بە‬ ‫هەڵبژارندنی ئەنجومەنی پارێزگاكانیشی سەردەمەكانی دیكە‪ ،‬بۆیە زۆرگرنگە ئێمە‬ ‫ح��اك��م ج��اس��م رەح���ی���م ش��م��زی��ن‪،‬‬ ‫ب��ە «چ���اودێ���ر»ی راگ��ەی��ان��د‪ ،‬ئەگەر‬ ‫ت���ێ���دان���ەك���راوە‪ ،‬ب��ۆی��ە دەس���ەاڵت���ی هەنگاو بەوئاڕاستەیەدا بنێین‪ ،‬وەك چۆن‬ ‫ئ��ەم س��ی��اس��ەت��ەی ك��ە ئێستا عیراق‬ ‫پێشتر هەمان كارمانكردوە‪.‬‬ ‫لەپارێزگاكانی تریش كەمترە»‪.‬‬ ‫پ���ەی���ڕەوی���دەك���ات ك���ە ب��ری��ت��ی��ی��ە لە‬ ‫دی��ار ئەحمەد محەمەد‪ ،‬ناسراو بە‬ ‫جێبەجێنەكردنی دەقە دەستورییەكانی‬ ‫دی��ار ئاكرێیی بۆ «چ��اودێ��ر» وتیشی‬ ‫نەوزاد رەسوڵ‪:‬‬ ‫تایبەت بە كورد دەربارەی مادەی ‪140‬‬ ‫«ئێمە لەگەڵ عیراق لەدوای ئازادكردن‌و‬ ‫كوردستان دەكەین بە‬ ‫پێشمەرگە‌و پرسە نەتەوایەتییەكان‪ ،‬بۆیە‬ ‫راپ��ەڕی��ن��ەوە پرۆژەیەكمان هەبوە بۆ‬ ‫كۆنفیدراڵی وەكچۆن‬ ‫كورد حەقی خۆیەتی داوای كۆنفیدراڵی‬ ‫ئۆتۆنۆمیمان گۆڕی بۆ فیدراڵی پارلەمانی كوردستان تاكو هەمو ئەو‬ ‫یاخود زیاتر بكات»‪.‬‬ ‫كاندیدێكی یەكێتی بۆ پارلەمانی ت��اوان��ان��ەی ب��ەرام��ب��ەر ب��ەك��ورد ك��راون‬ ‫ع��ی��راق ل��ە پ��ارێ��زگ��ای ه��ەول��ێ��ر‪ ،‬وتی نەگۆڕینەوە بە حوكمی زات��ی‪ ،‬وتمان‬ ‫ناصح حەمە حسێن‪:‬‬ ‫تارق سارمەمی‪:‬‬ ‫«جۆرێك لەناتێگەیشتن لەنێوان هەرێم‌و حوكی زاتی بەرامبەر بە مافەكانی كورد‌و‬ ‫بەغداد دروستبوە بەتایبەت هۆكارەكەی هەمو ئەو تاوانە یەك لەدوای یەكانەی‬ ‫چەسپاندنی كۆنفیدڕاڵی‬ ‫لەپارلەمانی كوردستان‬ ‫دەگەڕێتەوە‪ ،‬بۆ ئەوەی پەیوەندییەكان بەرامبەری كراوە كەمە‪ ،‬بۆیە پرۆژەی‬ ‫شتێكی مەحاڵ نییە‬ ‫بڕیاری سەربەخۆیی‬ ‫لەسەر بنەمایەكی دەستوری‌و یاسایی فیدراڵی بەرز دەكەینەوە‪ ،‬توانیشمان‬ ‫كاندیدێكی یەكێتی‪ ،‬بۆ پارلەمانی‬ ‫دەردەكەین‬ ‫رێكنەخراوە‪ ،‬یان بەردەوامیان نیە‪ ،‬بۆیە لەدوای ئازادكردنی عیراق لە دەستوری‬ ‫كاندیدێكی یەكێتی بۆ پارلەمانی عیراق عیراق لە پارێزگای سلێمانی‪ ،‬هەر لەسەر‬ ‫لەجێبەجێكردنی دەستور یان ئەو بڕگە‌و ئ��ەم واڵت����ەدا ئ��ەم��ە بچەسپێنین»‪ .‬لە پارێزگای هەولێر‪ ،‬بۆ «چاودێر» وتی دۆزی فیدڕاڵیزم‪ ،‬پێیوایە ئەو ملمالنێیەی‬ ‫م��اددان��ەی پەیوەندییان بەكورد هەیە ئاماژەبەوەشدەدا‪ ،‬لە دوات��ردا بینیمان «یەكێتی ئەو دروشمانەی بەرزیدەكاتەوە ئێستا لەنێوان حكومەتی ن��اوەن��دی‌و‬ ‫ێ كێشەیان بۆ دروستدەبێ‌‌و عیراق كرایە عیراقێكی دیموكراتی‌و ب��ڕوای ت��ەواوی پێیان هەیە‌و لەبواری هەرێمی كوردستاندا هەیە‪ ،‬ملمالنێیەكی‬ ‫لێرە‌ولەو ‌‬

‫دیار ئاکرەێیی‬

‫ناسیح حەمە حسێن‬

‫ئاسان‌و سادە نییە‪ ،‬ملمالنێیەكە رۆچۆتە‬ ‫نێو ژیانی عیراقییەكان‌و هەندێكجاریش‬ ‫چارەنوسی خەڵكی عیراق‌و خەڵكانی‬ ‫هەرێمی كوردستانیشەوە‪ ،‬هەندێكجار ئەو‬ ‫ملمالنێیانە لەسنوری هەڕەشەو بڕینی‬ ‫قوتی خەڵك‌و جواڵندنی هێزدا خۆی‬ ‫دەبینێتەوە‌و هێڵی سور دەبەزێنێت‪.‬‬ ‫ناصح حەمە حسێن‪ ،‬بە «چاودێر»ی‬ ‫راگەیاند‪ ،‬كە راستە ئەوان وەك یەكێتی‪،‬‬ ‫دروشمی چەسپاندنی كۆنفیدڕاڵیمان‬ ‫ك��ردۆت��ە دروش��م��ی ه��ەڵ��ب��ژاردن��ەك��ان‌و‬ ‫چونمان بۆ بەغداد‪ ،‬بەاڵم دەشزانیین‬ ‫ئ��اس��ان نییە سیستمی كۆنفیدڕاڵی‬ ‫لەئێستای پێشێلكردنی دەس��ت��وری‬ ‫عیراق‌و بگرە سیستمی فیدڕاڵیشدا‪ ،‬كە‬ ‫لەالیەن حكومەتی ئێستای عیراقەوە بۆ‬ ‫عیراقییەكان‌و خەڵكی هەرێمی كوردستان‬ ‫پیادە دەكرێت‪ ،‬بچەسپێت‪.‬‬ ‫ئەو یاسا ناسە‪ ،‬ئاماژبەوەشدەدات‪،‬‬ ‫چەسپاندنی كۆنفیدڕاڵی شتێكی مەحاڵ‬ ‫نییە‪ ،‬بەاڵم دەشبێت بزانرێت كە مەسەلەی‬ ‫چەسپاندنی كۆنفیدڕاڵی‌و جێكردنەوەی‬ ‫لەدەستوری عیراقیدا‪ ،‬وتیشی «دوبارە‬ ‫هەمواركردنەوەو پیاچونەوەی دەستوری‬ ‫دەوێت‌و لەكاتێكدا كە حاڵی حازر الیەنی‬ ‫شیعەو هەندێك الیەنە عیراقییەكانی‬ ‫دیكەیش چاویان بەمەسەلەی فیدڕالێزمی‬ ‫عیراقدا هەڵنایەت‪ ،‬نەك كۆنفیدڕاڵی»‪.‬‬ ‫ئەو كاندیدەی یەكێتی‪ ،‬پێشی وایە كە‬ ‫كۆنسێپتی (كۆنفیدڕاڵی) هاوتای مافی‬ ‫چ��ارەی خۆنوسین ك��راوەو وەك ئەگەر‬ ‫مامەڵەیەكی یاسایی لەگەڵ دەك��ەن‪،‬‬ ‫وات��ە ئەگەرێكە لەكاتی پێشێلكردنی‬ ‫دەستوری هەمیشەیی كۆماری عیراقی‬ ‫فیدڕاڵیدایە‪ ،‬هەركاتێك ئەمە رویدا (كە‬ ‫روشیداوە)‪ ،‬كار بۆ چەسپاندنی دەكەین‌و‬ ‫سوردەبین لەسەر جێكردنەوەی ئەو دۆزە‬ ‫لەدەستوری هەمیشەییدا‪.‬‬

‫شەهال شێخ ئەنوەر‪:‬‬ ‫دەگەڕێنەوە بۆ جەماوەری‬ ‫كوردستان‌و بڕیار لەسەر‬ ‫كۆنفیدراڵی دەدەین‬

‫كاندیدی یەكێتی بۆ پارلەمانی عیراق‬ ‫رایدەگەیەنێت‪ ،‬عیراق لەسەر ئەساسی‬ ‫فیدراڵی‪ ،‬توافوق‌و پێكهاتە جیاوازەكان‬ ‫دروستكراوە‪ ،‬ب��ەاڵم تائێستا بەشێكی‬ ‫ئ��ەو ی��اس��ای��ان��ە ل��ەدەس��ت��وردا هاتوە‬ ‫جێبەجێنەكراوە‪ ،‬وەك م��اددەی ‪‌140‬و‬ ‫یاسایی ن��ەوت‌و گاز‌و هێزی پێشەرگە‪،‬‬ ‫ئەگەر جێبەجێ نەكرێت لە پارلەمان‬ ‫كاری بۆ دەكەین‪.‬‬ ‫شەهال شێخ ئەنوەر بۆ «چاودێر»‬ ‫وتیشی «وەك‌و یەكێتی كاری بۆدەكەین‬ ‫لە پارلەمان‪ ،‬ئ��ەو كاتە دەگەڕێنەوە‬ ‫بۆ جەماوەر بڕیار لەسەر كۆنفیدراڵی‬ ‫دەدەین»‪.‬‬

‫ناوخؤ‬

‫ذمارة (‪ )4٦3‬دو شةممة ‪2014/4/14‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫"كێكەكەی دەسەاڵت كێرڤی توندوتیژی ئۆپۆزسیۆنی دابەزاندوە"‬ ‫هەڵمەتی هەڵبژاردنی ئەمجارە ئارامترە‬

‫نزیكبونەوەی‬ ‫پارتی‌و گۆڕان‪،‬‬ ‫وایكردوە گۆڕان‬ ‫نەتوانێت‬ ‫وەكجاران دژی‬ ‫دەسەاڵت‬ ‫قسەبكات‬

‫چاودێر‪ -‬ئاران جەزا‪:‬‬ ‫لەهەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردنەكانی‬ ‫ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق‌و ئەنجومەنی‬ ‫پارێزگاكانی هەرێمی ك��وردس��ت��ان‪،‬‬ ‫ل��ەس��ەرج��ەم ش���ارو ش��ارۆچ��ك��ەك��ان��ی‬ ‫هەرێم‪ ،‬هێمنیی بەدیدەكرێت ب��ەراورد‬ ‫بەهەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردنەكانی‬ ‫پێشو بەتایبەت ‪21‬ی ئەیلول كە‬ ‫ژم��ارەی��ەك ق��ورب��ان��ی ل��ێ ك��ەوت��ەوە‪،‬‬ ‫بەڕای چاودێرانیش هۆكاری سەرەكی‬ ‫ئارامی بانگەشەكان دەگەڕێتەوە بۆ‬ ‫ئەوەی الیەنەكانی پێشوی ئۆپۆزسیۆن‬ ‫خۆیان بەبەشێك لەدەسەاڵت دەزانن‌و‬ ‫ئەو پەیامە توندەی جارانیان نەماوە‪،‬‬ ‫وت��ەب��ێ��ژی ه��ەڵ��م��ەت��ی ه��ەڵ��ب��ژاردن��ی‬ ‫یەكێتیش‪ ،‬جەخت ل��ەوەدەك��ات��ەوە‪،‬‬ ‫توانیویانە ‪ 10‬رۆژی یەكەم بانگەشەكی‬ ‫ئارام بەڕێبكەن‪ ،‬ئەوەش ئامانجی ئەوانە‬ ‫كە بانگەشەیەكی هێمن‌و ژینگەپارێز‬ ‫بكرێت‪.‬‬ ‫ئارامترە‬ ‫بانگەشەی هەڵبژاردنەكان لە‪1‬ی‬ ‫نیسانی ‪ 2014‬بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی‬ ‫نوێنەرانی عیراق‌و ئەنجومەنی پارێزگانی‬ ‫هەرێم لەسەرانسەری عیراق دەستی‬ ‫پێكرد‪ ،‬ئ��ەوەی هەڵمەتی هەڵبژاردنی‬ ‫هەرێمی كوردستان لەهەڵبژاردنەكانی‬ ‫پێشو جیادەكاتەوە‪ ،‬ئارامی بەڕێوەچونی‬ ‫ب��ان��گ��ەش��ەك��ان��ە‪ ،‬ه������ەروەك پێش‬ ‫دەستپێكردنی بانگەشە‪ ،‬سەرجەم الیەنە‬ ‫سیاسییەكان جەختیان لەبانگەشەیەكی‬ ‫ئ��ارام ك���ردەوەو الیەنە پەیوەندیدارە‬ ‫حكومییەكانیش بەتایبەت الیەنی‬ ‫ئەمنی‌و هاتوچۆ رێوشوێنی پێویستیان‬ ‫گرتەبەر بۆ رێگرتن لەروداوی نەخوازراو‬ ‫كە لەبانگەشەی هەڵبژاردنەكانی پێشو‬ ‫دەك��ەوت��ن��ەوەو دەب��وەه��ۆی كوشتن‌و‬ ‫برینداربونی ه��اواڵت��ی��ان‌و الیەنگری‬ ‫ح��زب��ەك��ان‪ ،‬ب���ەاڵم ل��ەگ��ەڵ ئ��ەوەش��دا‬ ‫شاری كەركوك هاوشێوەی بانگەشەی‬ ‫هەڵبژاردنی پێشو لەهەرێمی كوردستان‬ ‫توندوتیژی بەخۆیەوە بینیوەو ژمارەیەك‬ ‫كوژراوو برینداری لێ كەوتۆتەوە‪.‬‬

‫یەکێتی‪ :‬دەمانەوێت بانگەشەیەکی ئارام بەڕێوەبچێت‬ ‫هۆكاری ئارامیی بانگەشە لەهەرێم‬ ‫ب���ەڕای چ��اودێ��ران��ی ب��ارودۆخ��ەك��ە‪،‬‬ ‫ه���ۆك���اری ئ���ارام���ی���ی ب��ان��گ��ەش��ەی‬ ‫هەڵبژاردنەكان لەهەرێمی كوردستان‪،‬‬ ‫ێ الیەنی‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی هەرس ‌‬ ‫ئ��ۆپ��ۆزس��ی��ۆن��ی پێشو‪ ،‬ب��زوت��ن��ەوەی‬ ‫گۆڕان‪ ،‬یەكگرتوی ئیسالمی‌و كۆمەڵی‬ ‫ئیسالمی بەرەو دەسەاڵت دەڕۆن‌و ئەو‬ ‫پەیامە توندەی جاران لەمیدیاكانیان‌و‬ ‫لەهەڵمەتی بانگەشەكانیان پەیڕەویان‬

‫لەحكومەت‌و یەكێتی‌و پارتییان دەگرت‪،‬‬ ‫ئێستا روبەڕوی خۆیان دەبێتەوە‪.‬‬ ‫ب��ەوت��ەی ئ��ەو ش��رۆڤ��ەك��ارە‪ ،‬ج��اران‬ ‫ئۆپۆزسیۆن خۆیان لەهەمو كەموكوڕی‌و‬ ‫ناشیرینییەكانی سیستمی حوكمڕانی‬ ‫بێبەری دەك���رد‌و خ��ۆی��ان بەرەیەكی‬ ‫دژەدەس��ەاڵت��ی��ان پێكهێنابو‪ ،‬ب��ەاڵم‬ ‫ئێستا لەدوای ‪21‬ی ئەیلول بارودۆخی‬ ‫سیاسی بەئاراستەیەكی دیكە رۆیشتوەو‬ ‫بەمەبەستی پێكهێنانی حكومەت‪،‬‬

‫ئارامی بانگەشەكانە‪ ،‬هیوا حەمەڕەشید‪،‬‬ ‫تەمەن ‪ 32‬ساڵ‪ ،‬كە كاسبە‪ ،‬باس لەوە‬ ‫دەكات‪ ،‬موچە لەكاتی خۆیدا نادرێت‪،‬‬ ‫پێشینەی هاوسەرگیری‌و خانوبەرە‬ ‫راگیراوە‪ ،‬زۆرینەی پرۆژەكان راگیراون‪،‬‬ ‫كاركەمبۆتەوە‪ ،‬حكومەت پێكنەهێنراوە‌و‬ ‫خەڵك لەحزبەكان بێ ئومێد بوە‪ ،‬بۆیە‬ ‫خەڵك تاقەتی بانگەشە‌و بەشداریكردنی‬ ‫نییە‪.‬‬

‫وتەبێژی هەڵمەتی هەڵبژاردنی یەكێتی‪:‬‬ ‫جگە لەیەكێتی الیەنەكانی تر لەكەركوك شڵەژاون‌و هەوڵی‬ ‫تێكدانی ئارامیی شارەكە دەدەن‬ ‫لێ دەكرێت‪ ،‬نەرمتربوە‪.‬‬ ‫شرۆڤەكارێكی سیاسی‪ ،‬كە پێی‬ ‫ب��اش نەبو ن��اوەك��ەی باڵوبكرێتەوە‪،‬‬ ‫ئاماژە بەوە دەكات‪ ،‬الیەنەكانی پێشوی‬ ‫ئۆپۆزسیۆن بەتایبەتی بزوتنەوەی‬ ‫گ��ۆڕان ناتوانن وەك ج��اران هەڵمەتی‬ ‫بانگەشەی هەڵبژاردن بەڕێوەببەن‪،‬‬ ‫چونكە لەئێستادا دەیانەوێت بچنە‬ ‫دەس��ەاڵت��ەوەو بەشێك لەو رەخنانەی‬

‫پەنابەرانی عیراق كەمدەبنەوە‬

‫ژمارەی پەنابەران بەرزترین ئاست‬ ‫لە‪ 20‬ساڵی رابردودا تۆماردەكات‬

‫چاودێر‪ -‬ئاژانسەكان‪:‬‬ ‫ئاژانسی فەرمی ئاماری یەكێتی ئەوروپا كە ناسراوە‬ ‫بەیۆرۆستات رایدەگەیەنێت‪ 434 ،‬هەزار و ‪ 160‬پەناخواز‬ ‫داوای مافی پەنابەرێتیان لە‪ 28‬واڵتەكەی یەكێتـی ئەوروپا‬ ‫كردوە لەساڵی ‪2013‬دا‪ ،‬ئەمەش بەرزترین رێژەیە لەماوەی ‪20‬‬ ‫ساڵی رابردودا تۆماركرابێت‪ .‬ژمارەی پەناخوازان لەواڵتانی‬ ‫یەكێتی ئەوروپا نزیكدەبێـتەوە لەنیو ملیۆن كەس‌و ‪%90‬ی‬ ‫ئەو پەناخوازانە كەیسی تازەبون لە‪2013‬و ‪%10‬شیان كەیسی‬ ‫سااڵنی رابردوبون‪.‬‬ ‫سەبارەت بەو واڵتانەش كە هاواڵتیانی زۆرترین داواكاریان‬ ‫پێشكەشكردوە بۆ وەرگرتنی مافی پەنابەرێتی لەساڵی‬ ‫‪2013‬دا ‪ ،‬سوریا لەپلەی یەكەمدایەو نزیكەی ‪ 50‬هەزار‬ ‫هاواڵتی سوری داوای مافی پەنابەرێتیان كردوە لەواڵتانی‬ ‫یەكێتی ئەوروپاو عیراقیش چەند پلەیەك دابەزیوەو لەساڵی‬ ‫‪2012‬دا لەڕیزبەندی هەشتەمدا بوە‪ ،‬بەاڵم لەساڵی ‪2013‬دا‬ ‫دابەزیوە بۆ ڕیزبەندی یازدەیەم‪.‬‬ ‫‪%66‬ی س��ەرج��ەم ئ��ەو پەناخوازانە لەیەكەم خولی‬ ‫یەكالیكردنەوەی كەیسەكانیاندا مافی پەنابەرێتیان‬ ‫پێنەدراوەو كەیسەكانیان رەتكراوەتەوە‪ ،‬بەاڵم مافی ئەوەیان‬ ‫پێدراوە تێهەڵچونەوە بۆ كەیسەكانیان بكەن‪ ،‬جگەلەوەش‬ ‫هەمیشە واڵتانی وەرگر داوا لەپەناخوازان دەكەن‪ ،‬هەوڵ بدەن‬ ‫سود ببینن لەپڕۆگرامە مرۆییەكانی ئەو واڵتانە بۆ وەرگرتنی‬ ‫مافی پەنابەرێتی بەشێوەیەكی یاسایی‌و دوربكەونەوە‬ ‫لەكۆچی نایاسایی‪ .‬لەدواهەمین ئاماری وەزارەتی كۆچی‬ ‫ئوسترالیاشدا هاتوە كە زۆرترین ژمارەی مافی پەنابەرێتی‬ ‫بەهاواڵتیانی بەڕەگەز عیراقی دراوە لەساڵی رابردودا كە‬ ‫ژمارەیان ‪ 4064‬پەنابەربون‌و ئەو كەسانەبون كەلەڕێگەی‬ ‫داواكردنی مافی پەنابەرێتی لەدەرەوەی ئوسترالیا داواكەیان‬ ‫پێشكەشكردوەو بەقاچاخ نەچونەتە ئەو واڵتە‪.‬‬

‫بزوتنەوەی گ��ۆڕان لەگەڵ پارتی لێك‬ ‫نزیكبونەتەوەو ئەوەش وایكردوە‪ ،‬گۆڕان‬ ‫نەتوانێت وەكجاران هێرشی توندبكات‪.‬‬ ‫قەیرانی دارایی‌و پێكنەهێنانی‬ ‫حكومەت‬ ‫ه���اوك���ات ه��ەن��دێ ل��ەه��اواڵت��ی��ان‬ ‫پێیانوایە‪ ،‬پێكنەهێنانی حكومەت‌و‬ ‫قەیرانی داراییش هۆكارێكی دیكەی‬

‫یەكێتی ئامانجی‬ ‫بانگەشەیەكی هێمنە‬ ‫الی خۆشیەوە‪ ،‬وتەبێژی هەڵمەتی‬ ‫ه��ەڵ��ب��ژاردن��ی یەكێتیی نیشتمانیی‬ ‫كوردستان‪ ،‬بە"چاودێر"ی راگەیاند‪،‬‬ ‫ئ�����ەوان وەك ح��زب��ێ��ك��ی س��ۆس��ی��ال‬ ‫دیموكرات ه��ەر ل��ەس��ەرەت��اوە لەگەڵ‬ ‫ئ��ەوەداب��ون‪ ،‬هەڵمەتێكی بانگەشەی‬ ‫شارستانی‌و ژینگەپارێزی‌و مۆدێرن‬

‫بەڕێوەببەن‪ ،‬كە ئەوە ئاماجیانەو لە‪10‬‬ ‫رۆژی یەكەمیشدا توانیویانە ئەوە بكەن‪.‬‬ ‫د‪ .‬جوان ئیحسان‪ ،‬رونیشیكردەوە‪،‬‬ ‫دەیانەوێت هەڵمەتی بانگەشەكردن‬ ‫ئارام‌و هێمن بێت‌و هاواڵتیان بێزارنەبن‪،‬‬ ‫بۆ ئەو ماوەیەی بانگەشەی هەڵبژاردنیش‬ ‫كە ماوە‪ ،‬پێویستە كادرو الیەنگرانمان‬ ‫زۆر ه��اوك��ارم��ان ب��ن‌و ن��ەك��ەون��ە ژێر‬ ‫فشارو كاریگەری الیەنەكانی دیكەوەو‬ ‫بانگەشەیەكی ئارام بەڕێوەبەرن‪.‬‬ ‫ن��اوب��راو‪ ،‬سەبارەت بەو گرژییانەی‬ ‫لەهەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردنی‬ ‫ك��ەرك��وك كەوتونەتەوە‪ ،‬رایگەیاند‪،‬‬ ‫بەشێوەیەكی گشتی كاتی بانگەشەی‬ ‫هەڵبژاردن ماوەیەكی هەستیارە بۆ حزبە‬ ‫سیاسییەكان‪ ،‬لەگەڵ ئەوەی بانگەشەكان‬ ‫لەكۆمەڵێكەوەو لەشوێنێكەوە بۆ شوێن‌و‬ ‫كۆمەڵێكی دیكە دەگۆڕێت‪.‬‬ ‫وت��ەب��ێ��ژی هەڵمەتی هەڵبژاردنی‬ ‫یەكێتی‪ ،‬وتیشی "لەكەركوك ك��ادرو‬ ‫الی��ەن��گ��ران��ی یەكێتیی نیشتمانیی‬ ‫كوردستان لەژێر فشاری الیەنەكانی‬ ‫دی���ك���ەدان‪ ،‬ئ��ەم��ەش ه��ۆك��ارەك��ەی‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی كە یەكێتی لەو‬ ‫شارە پێگەیەكی بەهێزی هەیەو تەنانەت‬ ‫ئەگەر ئێمە بانگەشەش نەكەین‪ ،‬ئەوان‬ ‫هەر ئیستفزاز دەبن‌و شڵەژاون‌و هەوڵی‬ ‫تێكدانی ئارامی شارەكە دەدەن"‪.‬‬ ‫د‪ .‬ج���وان‪ ،‬داواش���ی لەالیەنگرانی‬ ‫یەكێتی كرد‪ ،‬كە نەكەونە ژێر كاریگەری‬ ‫الیەنەكانی دیكە لەشاری كەركوك‌و‬ ‫هۆشداری ئەوەشی پێدان كە رێگەیان‬ ‫پێ نادەن بارگرژی دروستبكەن‪.‬‬

‫مادەی هۆشبەر هەڕەشە لەگەرمیان دەكات‬

‫لەساڵێكدا ‪ 96‬كەس بەتۆمەتی بەكارهێنان‌و بازرگانیكردن بە‬ ‫مادەی هۆشبەر دەستگیركراون‬ ‫كەالر‪ -‬ئاوارە جاف‬ ‫بەپێی ئامارێكی بەڕێوەبەرایەتیی گشتیی‬ ‫ئاسایشی گەرمیان ل��ەم��اوەی ی��ەك ساڵی‬ ‫رابردودا (‪ )96‬كەس بە تۆمەتی بەكارهێنانی‬ ‫م��ادەی هۆشبەر دەستگیركراون‪ ،‬لەنێو ئەو‬ ‫دەستگیركراوانەشدا (‪ )68‬كەسیان دانیشتوی‬ ‫گەرمیان‌و ناوچەی خانەقین‌و دەوروبەرین‌و‬ ‫(‪ )28‬هاواڵتیش بەڕەگەز ئێرانین‪ ،‬بەڕای‬ ‫چاالكوانێكی مەدەنیش مادەی هۆشبەر بۆتە‬ ‫هەڕەشە لەسەر ناوچەی گەرمیان‪.‬‬ ‫نزیكەی ‪ 10‬كیلۆ مادەی هۆشبەر گیراوە‬ ‫بەپێی ئامارێكی بەڕێوەبەرایەتیی ئاسایشی‬ ‫گەرمیان‪ ،‬كە وێنەیەكی دەس��ت "چاودێر"‬ ‫كەوتوە‪ ،‬لەماوەی یەك ساڵی رابردودا زیاتر‬ ‫ل��ە(‪ )96‬هاواڵتی عیراقی‌و بیانی‌و ئێرانی‬ ‫بە تۆمەتی بەكارهێنانی م��ادەی هۆشبەر‬ ‫دەستگیركراون‪ ،‬لەگەڵ دەستگرتن بەسەر نۆ‬ ‫كیلۆو ‪ 969‬گرام لەجۆری تلیاك‌و حەشیش‌و‬ ‫زیاتر لە (‪ )13‬ه��ەزارو ‪ 340‬دەن��ك حەبی‬ ‫هۆشبەر لەجۆری ت��رام��ادۆڵ‌و وەردی‌و كلۆ‬ ‫ناریپام‪.‬‬ ‫"مەترسیدارە"‬ ‫تۆیژەرێكی كۆمەاڵیەتیش مەترسیی ئەو‬

‫مادیەوە بژێویی ژیانیان خراپە‪.‬‬ ‫س��ەرچ��اوەك��ە‪ ،‬وتیشی "ئ���ەو كەسانەی‬ ‫دەستگیركراون‪ ،‬بەكارهێنەرن‌و تێشیاندایە‬ ‫بازرگانیان پێوەكردوە"‪.‬‬ ‫بەپێی ئامارەكەی ئاسایشی گەرمیانیش‪،‬‬ ‫(‪ )45‬لەو كەسانەی كە لەسەر مادەی هۆشبەر‬ ‫دەستگیركراون حكومدراون‌و (‪ )21‬كەسیش بە‬ ‫بڕیاری دادوەر ئازاد كراون‌و (‪ )10‬كەسیش بە‬ ‫پێی یاسا رەوانەی دادگای تاوانەكان كراون‌و‬ ‫(‪ )20‬كەسیش لە قۆناغی لێكۆڵینەوە دان‪.‬‬

‫ئامارەی خستەڕو‪ ،‬كە ناوچەكە لە بەردەم‬ ‫هێرشی م��ادەی هۆشبەردایەو‪ ،‬گەرمیانیش‬ ‫خ��ەری��ك��ە دەب��ێ��ت��ە م��ەی��دان��ی ئ���ەو جەنگە‬ ‫مەترسیدارە‪.‬‬ ‫عەباس مەحمود ت��وێ��ژەری كۆمەاڵیەتی‪،‬‬ ‫ب��ۆ "چ��اودێ��ر"‪ ،‬ئ��ام��اژەی ب��ەوەك��رد‪ ،‬ئ��ەوان‬ ‫وەك توێژەرانی كۆمەاڵیەتی پێشتر ئیدارەی‬ ‫گەرمیانیان لەو مەترسییە ئاگاداركردۆتەوە‪ ،‬كە‬ ‫بەهۆی هاوسنوری ناوچەكە لەگەڵ واڵتی ئێران‌و‬ ‫بێكاریی گەنجان بەتایبەت لەناوچەی خانەقین‌و‬ ‫شوێنە دەروازەكان‌و بونی ئەو هەڕەشەو ترس‌و‬ ‫مەترسی بۆ گەرمیان دروستكردوە‬ ‫تۆقاندنی تیرۆرستان‌و نەبونی كاری گەنجان‬ ‫شاخەوان عەبدوڵاڵ‪ ،‬چاالكوانی مەدەنی‪،‬‬ ‫گەنجێكی زۆر پەنای بۆ بازرگانی‌و بەكارهێنانی‬ ‫مادەی هۆشبەر بردوەو ناوچەكەش لەو روەوە بۆ "چاودێر" باسی لە مەترسییەكانی مادەی‬ ‫هۆشبەر كرد‪ ،‬كە لە ئێستادا روی لە ناوچەكە‬ ‫لەمەترسیدایە‪.‬‬ ‫ئەو توێژەرە كۆمەاڵیەتییە‪ ،‬وتیشی "پێویستە كردوەو پێیوایە‪ ،‬ئەگەر الیەنی پەیوەندیدار‬ ‫الیەنە پوەندیدارەكان لە ئێستاوە كار بۆ رێگری هەوڵی چارەسەركردنی نەدا‪ ،‬یان رێگر نەبێت‬ ‫لە تەشەنەكردن‌و باڵوبونەوەی‪ ،‬ئەوا ناوچەی‬ ‫لەو نەخۆشییە كوشندەیە بكەن"‪.‬‬ ‫گەرمیان دەبێتە مەیدانی بازارگانیكردن‌و‬ ‫بەكارهێنانی مادەی هۆشبەر‪.‬‬ ‫بازرگانی بەمادەی هۆشبەرەوە دەكەن‬ ‫ئەو چاالكوانە‪ ،‬ئاماژەی بەوەشدا‪ ،‬ناوچەی‬ ‫الی خۆشیەوە‪ ،‬سەرچاوەیەكی بەرپرس‪ ،‬كە‬ ‫نەیویست ناوی ئاشكرابكرێت بۆ "چاودێر"ی گەرمیان هاوسنورە لە گەڵ واڵتی ئێران‌و پێشتر‬ ‫خستەڕو‪ ،‬بەهۆی هاوسنوریی خانەقین لەگەڵ ئامارەكان وایان دەرخستبو‪ ،‬كە زۆرینەی ئەو‬ ‫واڵتی ئێرانەوە‪ ،‬لەئێستادا لەنێو خانەقین كەسانەی دەستگیركرابون‪ ،‬بەڕەگەز ئێرانین‪،‬‬ ‫بازرگانی بەو مادانەوە دەكرێت‌و بەشێك لە بەاڵم مەترسی ئەم ئامارە نوێیە لەوەدایە‪ ،‬كە‬ ‫گەنجان ئالودە بون بەو مادانەوە‪ ،‬بەزۆری ئەو زۆرینەی دانیشتوی ناوچەكەو دەوروبەرین‪.‬‬ ‫گەنجانەش ئالودەبون‪ ،‬كە بێكارن‪ ،‬یان لە روی‬

‫‪5‬‬

‫پرسی داهات‌و‬ ‫پاشەكەوت‬ ‫ئەحمەد دەروێش‬ ‫(‪)2-2‬‬ ‫پاش���ەكەوت دیاردەیەك���ی ئابوری‬ ‫بنچینەییە لەژیان���ی تاكەكان‌و تەواوی‬ ‫كۆمەڵ���گاكان‪ ،‬دەك���رێ‌ بەمش���ێوەیە‬ ‫بیناس���ێنین‪ :‬زیادبونی داهاتە بەسەر‬ ‫بەكاربردندا‪ ،‬رونت���ر بڵێین‪ ،‬جیاوازیی‬ ‫نێوان داه���ات‌و بەكاربردن���ە (ئەوەی‬ ‫خەرجدەكرێ���ت ب���ۆ كڕینی ش���مەك‌و‬ ‫خزمەتگوزاری���ی بەكارب���ردن)‪ ،‬ی���ان‬ ‫پارێزگاریك���ردن لەبەش���ێك داهات بۆ‬ ‫كاتی پێویست لەئاییندەدا‪.‬‬ ‫پرۆسەی پاشەكەوتكردن پشت بەدو‬ ‫پش���تیوان (دعامە) دەبەس���تێت كە‬ ‫ئەمانەن‪:‬‬ ‫‪-1‬توانس���تی پاش���ەكەوتكردن‪:‬‬ ‫توانس���تی تاكە لەم���ەڕ تەرخانكردنی‬ ‫بەشێك لەداهاتەكەی لەپێناو ئاییندەدا‪.‬‬ ‫‪-2‬ویست‌و ئارەزوی پاشەكەوتكردن‪:‬‬ ‫بابەتێكی دەرونیی پەروەردەییە‪.‬‬ ‫پێ���ش ئ���ەوەی لەپاڵنەرەكان���ی‬ ‫پاشەكەوتكردن (بەپێی زانستی ئابوری)‬ ‫بكەین‪ ،‬پێویستە تایبەتمەندیی دۆخی‬ ‫سیاس���ی‪ ،‬ئابوری‪ ،‬جڤاكی‌و رۆشنبیری‬ ‫هەرێمی كوردس���تان لەبەرچاوبگرین‪،‬‬ ‫بەوپێیەی هەرێمی كوردستان كیانێكی‬ ‫س���ەربەخۆ نیی���ە ئەم���ە لەالی���ەك‌و‪،‬‬ ‫لەالیەك���ی دیكەش���ەوە هاوبەش���ێكی‬ ‫راس���تەقینەی دەوڵەتی عی���راق نییە‪،‬‬ ‫دیارە ئەمەش باكگراوندێكی سیاس���ی‬ ‫– مێژوی���ی هەیە ك���ە دەگەڕێتەوە بۆ‬ ‫دامەزراندنی دەوڵەتی عیراق لەس���اڵی‬ ‫(‪)1921‬و پاش���انیش یەكالیبون���ەوەی‬ ‫كێش���ەی ویالیەتی موس���ڵ لەس���اڵی‬ ‫‪ 1925‬لەبەرژەوەندی���ی دەوڵەت���ی‬ ‫عی���راق‌و‪ ،‬هەروەها هەمو ئ���ەو روداوو‬ ‫مێژوە خوێناوییەی عی���راق بەدرێژایی‬ ‫حكومەتە بەدوای یەكەكاندا كەدەرهەق‬ ‫بەگەلی ك���ورد نەخش���اندویەتی تاكو‬ ‫روخان���ی رژێمی بەع���س‪ ،‬بۆیە ئەركی‬ ‫بڕیارس���ازانی سیاس���یی هەرێم���ی‬ ‫كوردس���تانە‪ ،‬ك���ە س���ەرچاوەكانی‬ ‫دەستهاتی گش���تی زۆر بكەن‪ ،‬ئەوەی‬ ‫جێ���ی س���ەرنج‌و تێڕامانە‪ ،‬تائێس���تا‬ ‫هەمو هیواكان لەهەرێمی كوردس���تان‬ ‫لەس���ەر دەرهێن���ان‌و هەناردەكردن���ی‬ ‫نەوت هەڵچن���راوە‪ ،‬ناڵێین وەبەرهێنان‬ ‫لەس���ێكتەری نەوت گرنگ نییە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫نەگونج���اوو نالوژیكی‌و نازانستیش���ە‪،‬‬ ‫ك���ە س���ێكتەرەكانی كش���توكاڵ‌و‬ ‫پیشەسازی پەراوێزو فەرامۆش بكرێن‪،‬‬ ‫هەروەها ئەركی خەڵكیش���ەوە بەپێی‬ ‫داهاتەكانیان بەش���ێكی بۆ مەبەستی‬ ‫بەكاربردن خەرجبكەن‌و بەشێكیش���ی‬ ‫پاش���ەكەوت بكەن‪ ،‬پاش���ەكەوتكردنی‬ ‫تەندروستیش ئەوەیە‪ ،‬كە لەبانكەكاندا‬ ‫دابنرێت‪ ،‬پێویس���تە حكوم���ەت ئەوە‬ ‫بزانێت‪ ،‬ك���ە دروس���تكردنی متمانەی‬ ‫خەڵك بەبانكەكانی ئەركی لەپێشینەی‬ ‫ئەوە‪ ،‬پێویستە هاواڵتیان لەپێناو ئەم‬ ‫ئامانجەدا پاشەكەوت بكەن‪:‬‬ ‫‪ -1‬ئەگەری بەردەوامبونی فشارەكانی‬ ‫بەغداد لەسەر هەرێم بەدواخستن‌و‪ ،‬یان‬ ‫بڕینی بەشە بوجەی هەرێم‪.‬‬ ‫‪ -2‬ئەگ���ەری راگەیاندن���ی دەوڵەتی‬ ‫سەربەخۆ لەئاییندەدا‪.‬‬ ‫‪ -3‬باگۆڕان���ی ئاب���وری ك���ە ناوەوە‬ ‫رودەدات‌و یەكێك���ە لەس���یماو‬ ‫سیس���تمی‬ ‫دەرهاویش���تەكانی‬ ‫سەرمایەداری‪.‬‬ ‫‪-4‬چارەس���ەركردنی نەخۆش���یی‬ ‫كاریگ���ەر‪ ،‬ك���ە زۆرجار نەخۆش���ەكە‬ ‫پێویستی بەدەرەوەی واڵتە‪.‬‬ ‫‪-5‬درێ���ژەدان بەخوێندن (خوێندنی‬ ‫بااڵ) لەناوخۆو دەرەوە‪.‬‬ ‫‪-6‬س���ود لێوەرگرتن���ی لەكات���ی‬ ‫خانەنشینی‪.‬‬ ‫‪-7‬سود لێوەرگرتنی لەكاتی گونجاودا‬ ‫بۆ مەبەستی گەشتكردن‪.‬‬ ‫‪-8‬خس���تنەگەڕی لەپڕۆژەی بچوك‌و‬ ‫مامناوەند لەئاییندەدا‪.‬‬

‫َ‬ ‫هةوال‬ ‫ل َيكدانةوةى‬

‫ذمارة (‪ )4٦3‬دو شةممة ‪2014/4/14‬‬

‫لوشدانەوەی دەنگەكانی یەكێتی‬ ‫دڵشاد عومەر‬ ‫هەڵخەڵەتاندن ی��ان چەواشەكردنی‬ ‫رای گشتی (‪Deceive public‬‬ ‫‪ ،)opinion‬وەك ئ��ەو سیاسەتە‬ ‫ن��ەش��ی��اوەی ل���ەزۆر شوێنی واڵت��ان��ی‬ ‫رۆژه��ەاڵت��ی ن��اوەڕاس��ت‌و واڵت‌و پارتە‬ ‫شەرقییەكاندا بەگشتی پیادە دەكرێت‪،‬‬ ‫هەرێمی كوردستان‌و حزب‌و قەوارەكانیش‬ ‫لێی ب��ەدەر نیین‌و دور نەكەوتۆتەوە‬ ‫لەهەمان پەیڕەو و سیاسەت‪.‬‬ ‫ل���ەس���ەروەخ���ت���ی ن��زی��ك��ب��ون��ەوەی‬ ‫هەڵبژاردنەكاندا‪ ،‬زۆرب��ەی ه��ەرەزۆری‬ ‫حزبە كوردستانییەكان‪ ،‬تا پێیان بكرێت‌و‬ ‫ل��ەوزەو توانایاندا بێت‪ ،‬بەمیكانیزمی‬ ‫وەگەڕخستنی پ��ارەو ری��ك�لام‌و دەزگ��ا‬ ‫میدیاییە جۆراوجۆرەكانیانەوە‪ ،‬سەرقاڵی‬ ‫خڕكردنەوەی دەنگ‌و چڕكردنەوەی هێزو‬ ‫وزەو توانایان بۆ كۆكردنەوەو راكێشانی‬ ‫سەرنجی بەشێكی زۆری ه���ەواداران‌و‬ ‫دەنگدەران بەالی خۆیاندا‪.‬‬ ‫ئەمە هەتا ئێرە پرۆسەیەكی زۆر‬ ‫ئاسایی‌و دیموكراسخوازانەیە ئەگەر‬ ‫الیەنە مرۆیی‌و شارستانییەتیییەكەی‬ ‫لەبەرچاو بگیرێت‪ ..‬ب��ەاڵم ستراتیژ‌و‬ ‫پ���ەی���ڕەوی س��ی��اس��ەت��ی م��اش��ی��ن��ەوەو‬ ‫ل��وش��دان��ەوەی دەن��گ��ەك��ان��ی ی��ەك��دی‪،‬‬ ‫ل��ەس��ەر حسابی رەخ��ن��ەی ژەه���راوی‌و‬ ‫شكاندنی شكۆی یەكدی‌و نەڕەو فیشاڵی‬ ‫بەفیلكردنی مێرووەكان!‪ ..‬نابێتە ئەو‬ ‫سیاسەت‌و ستراتیژە تەندروستەی كە‬ ‫هەندێك لەحزب‌و قەوارە سیاسییەكانی‬ ‫هەرێمی كوردستان پیادەی دەك��ەن‪..‬‬ ‫بەتایبەت ئەو الیەن‌و قەوارانەی لەسەر‬ ‫حسابی لوشدانی دەنگەكانی یەكێتی‪،‬‬ ‫لەهەڵبژاردنەكانی راب���ردودا توانییان‬ ‫مۆفەق! بن‪.‬‬ ‫لەم كورتە نوسینەدا ئاماژەیەكی كورت‬ ‫بەبەشێكی كەم لەو بەڵگەو ئارگیومێنتانە‬ ‫دەكەین‪ ،‬كە لەهەڵبژاردنەكانی پێشودا‬

‫كار بەهەمان پەیڕەو و ستراتیژو سیاسەت‬ ‫كرا‪ ،‬نەك تەنها لەبەرژەوەندی الیەنێك‌و‬ ‫دژی یەكێتی‪ ،‬بەڵكو دژ بەیەكێتی‌و‬ ‫لەبەرژەوەندی دو الیەن‪.‬‬ ‫ئایا قبوڵە؟ تاكوێش قبوڵدەكرێت؟‬ ‫یەكێتی (وەك كوڕی بێوەژن ئاساكە!)‬ ‫هەركەسەو هەستێت چەپۆكێكی توند‬ ‫بكوتێتە س��ەری‌و لەهەڵبژاردنەكاندا‬ ‫دەی��ان كەیس‌و نەڕە نەڕو بەفیلكردن‌و‬

‫ق��وت��ی خ��ەڵ �ك‌و ب��وج��ەو ‪ ....‬وە تا‬ ‫دەش��گ��ات��ە دەی����ان راپ����ۆرت روم��اڵ��ی‬ ‫ه����ەواڵ‌و ب��ەرن��ام��ەو م��ێ��زگ��رد ل��ەس��ەر‬ ‫ناكۆكی سەركردەكانی ن��او یەكێتی‌و‬ ‫هاشوهوشی لێكهەڵوەشاندنەوەی پاش‬ ‫لێكهەڵوەشاندنەوە! بەاڵم ئێستا نەك‬ ‫(گڕی دەمی گریسۆكان)‌و ئاگری رەخنە‬ ‫ژەهراوییەكان كپ‌و خامۆش بون‪ ،‬بەڵكو‬ ‫كڕێوە لەلێویان دەبارێ!‬

‫ئ���ەوەی (‪ )10‬مانگە ب��ەر لەئێستا‪ ،‬ل��ەس��ەر پ��ێ��دان��ەوەو‬ ‫درێ��ژك��ردن��ەوەی ‪ 2‬س��اڵ��ی دی��ك��ە ب��ەم��اوەی سەرۆكایەتی‬ ‫ه��ەرێ��م ب��ە مەسعود ب��ارزان��ی‪ ،‬كردییە ه���ەراو زەن���او هەتا‬ ‫ب��ەر لەهەڵبژاردنەكانیش ل��ەروم��اڵ‌و میدیاو دەزگ���او تۆڕە‬ ‫ج��وارو جۆرەكاندا بە سەرۆكی م��اوە بەسەرچو‪ ،‬پارلەمانی‬ ‫ناشەرعی‪ ،‬سەرۆكی حكومەتی ماوەبەسەرچو ناو دەبرا‪ ،‬پاش‬ ‫دەركەوتنی ئاسۆكانی پێكهێنانی حكومەت‌و كۆبونەوەی‬ ‫پارتەكان بۆ هەمان مەبەست‌و سەردانەكان بۆ سەری‬ ‫رەش‪ ،‬و ئێستاو لەسەروەختی گ��ەرم‌وگ��وڕی بانگەشەی‬ ‫هەڵبژاردنە پارلەمانییەكەی عیراق‌و ئەنجومەنی پارێزگاكان‪،‬‬ ‫نیازێتی لەتكردن‌و خواردنی كێكی كابینەی هەشت‪ ،‬بخاتە‬ ‫دوای ئەم هەڵبژاردنانە‪ ،‬ژێر بەژێریش لەگەڵ یەكەمین براوەی‬ ‫هەڵبژاردنە پارلەمانییەكەی ‪ ،9/21‬پۆست‌و بەشدارییە‬ ‫حكومییەكانی دیزە بەدەرخۆنە بكات!‬ ‫ئ��ەوەی (‪ )10‬مانگە ب��ەر لەئێستا‪،‬‬ ‫تۆمەت‌و شكۆشكاندنی بۆ (ریزو ناوچن)‬ ‫بكرێت؟ و هەر حزب‌و ق��ەوارەو الیەن‌و لەسەر پ��ێ��دان��ەوەو درێ��ژك��ردن��ەوەی ‪2‬‬ ‫بزوتنەوەیەك‪ ،‬بۆ پێناو دەن��گ (نانە ساڵی دیكە بەماوەی سەرۆكایەتی هەرێم‬ ‫پیسەكەی وەرگرێت!) و بۆ هەمان پێناو بە مەسعود ب��ارزان��ی‪ ،‬كردییە ه��ەراو‬ ‫دەستبداتە لوشدانەوەی دەنگەكانی ئەم زەن��او هەتا ب��ەر لەهەڵبژاردنەكانیش‬ ‫حزبە‌و میكانیزم‌و وەگەڕخستنیشی بۆ لەروماڵ‌و میدیاو دەزگ��او ت��ۆڕە جوارو‬ ‫ئەنجام بدات‌و بگرە كەناڵی نوێشی بۆ جۆرەكاندا بە سەرۆكی ماوە بەسەرچو‪،‬‬ ‫پارلەمانی ناشەرعی‪ ،‬سەرۆكی حكومەتی‬ ‫بكاتەوە!‬ ‫هەمو ئ��ەوان��ەی رۆژەك��ان��ی سااڵنی ماوەبەسەرچو ناو دەبرا‪ ،‬پاش دەركەوتنی‬ ‫رابردو (دەمی دەگڕی)‌و هەر لەبابەتی ئ��اس��ۆك��ان��ی پێكهێنانی ح��ك��وم��ەت‌و‬ ‫گەندەڵییەوە‪ ..‬تا دێتە سەر كەیسی ك��ۆب��ون��ەوەی پ��ارت��ەك��ان ب��ۆ ه��ەم��ان‬ ‫ن��ەوت‌و بەهەدەردانی سامانی گشتی‌و مەبەست‌و سەردانەكان بۆ سەری رەش‪،‬‬

‫و ئێستاو لەسەروەختی گ��ەرم‌وگ��وڕی‬ ‫بانگەشەی هەڵبژاردنە پارلەمانییەكەی‬ ‫عیراق‌و ئەنجومەنی پارێزگاكان‪ ،‬نیازێتی‬ ‫لەتكردن‌و خ��واردن��ی كێكی كابینەی‬ ‫هەشت‪ ،‬بخاتە دوای ئەم هەڵبژاردنانە‪،‬‬ ‫ژێر بەژێریش لەگەڵ یەكەمین براوەی‬ ‫هەڵبژاردنە پارلەمانییەكەی ‪،9/21‬‬ ‫كە لەهەرێمی كوردستان بەڕێوەچو‪،‬‬ ‫پۆست‌و بەشدارییە حكومییەكانی دیزە‬ ‫بەدەرخۆنە بكات!‬ ‫ئ��ەم��ە ج��گ��ە ل����ەوەی موهلەیەكی‬ ‫گرنگیش دەس��ت دەخ��ات بۆ پەیڕەوی‬ ‫هەمان ستراتیژو سیاسەت بۆ هاشە‬ ‫ه��اش��ی ل���وش���دان���ەوەی چ��ەن��دج��ارەی‬ ‫دەنگەكان لەسەر حسابی یەكێتی‌و زەق‌و‬ ‫زۆپكردنەوەی رەخنەباران‌و بەرزكردنەوەی‬ ‫(تا)ی هەڵبژاردن لەبەرژەوەندی خۆی‪.‬‬ ‫ن���ەك وەك دی��ف��اع��ك��ردن‌و پ��اس��او‬ ‫هێنانەوە‌و پاكانە كردن‪ ،‬بەڵكو یەكێتی‬ ‫كاتێك رازییە دو ساڵی تر ببەخشێتەوە‬ ‫بەسەرۆكی هەرێم‪ ،‬بەمەرجی گێڕانەوەی‬ ‫دەس��ت��ور ب��ۆ پارلەمانی كوردستان‌و‬ ‫هەمواری ئەو دەستورە‪.‬‬ ‫كاتێك یەكێتی ت��ۆم��ەت��ب��ارك��را بە‬ ‫دواخستنی پێكهێنانی حكومەت‪ ،‬ئێستا‬ ‫بێ پەردەو رون‪ ..‬قولی رەش‌و سپییەكانی‬ ‫پێكنەهێنەر لەبوارەكەدا دەركەوت!‬ ‫ك��ات��ێ��ك��ی��ش ل��ەه��ەڵ��ب��ژاردن��ەك��ان��ی‬ ‫(هەڵبژاردنەپارلەمانییەكەی‬ ‫راب���ردو‬ ‫‪ )2013/9/21 ،2009/7/25‬بەتایبەتی‬ ‫ئەمەی دوای��ی��ان‪ ،‬بەهەمان سیاسەتی‬ ‫ل��وش��دان��ەوەی دەنگەكانی‪ ،‬بەهەمان‬ ‫میكانیزم‌و ستراتیژ‌و پەیڕەو‪ ،‬نەیتوانی‬ ‫وەك پ��ێ��وی��س��ت دەن���گ���ی ب���ردن���ەوە‬ ‫وەدەستخات‪ ،‬بەاڵم دیموكراسییانە ئارامی‬ ‫گ��رت‌و لەسەرخۆیی پ��اراس �ت‌و قبوڵ‌و‬ ‫رێزبەخشی بڕیارە دیموكراسییەكانی‬ ‫هەڵبژاردن بو‪.‬‬ ‫كاتێك و كاتێك‌و كاتێك‪ ...‬بەاڵم‬ ‫یەكێتی هەرگیز نەیویستوە ئارامی‌و‬ ‫ئاسایش‌و سەقامگیری پرۆسەی سیاسی‬ ‫هەرێمی كوردستان تێكبدات‌و پرۆسەكە‬ ‫پەكبخات‌و نەواتی ئاشوب ئاو بدات‪.‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪8‬‬

‫یەكێتی‌و بژاردەكانی‬ ‫ێ توانا مێرگەسەری‬ ‫هاور ‌‬ ‫دور لەئیعتیبارات���ی هەڵب���ژاردن‌و س���ایكۆلۆجییەتی دەروێش���انە‌و دروش���م‌و‬ ‫پەڕۆس���ازی‪ ،‬دور لەب���ازاڕی گەرمی كااڵكانی كاندیدو بەهەش���تی گریمانەكراوی‬ ‫لیس���تەكان‪ ،‬لە رێكەوتی وێنە هەڵواس���ین‌و فلێكس���ە مۆدێرنەكان‪ ،‬بەڵكو وەك‬ ‫پێش بانگەشەكان دوای بانگەشەكان‪ ،‬یەكێتی ئەخەینە ناو كەوانەی بژاردەكان‪..‬‬ ‫یەكێتی (دوای هەڵبژاردن)‌و (پێش هەڵبژاردن)‪.‬‬ ‫ئێستای یەكێتی‌و یەكێتیش بۆ ئایندە‪( ،‬شێخ رەزا گوتەنی) ئەصلی مەقصهدە‪،‬‬ ‫بەاڵم بۆ هەر لەئێس���تاوە یەكێتی بخەینە ن���او بژارو ئیختیاراتەوە؟ چما! یەكێتی‬ ‫وەك هێزێك لەكۆتا بەهاری سەوزی چرۆكردنەوە‪ ،‬پایزی زەردی گااڵ وەرینیەتی؟‬ ‫تا چارەنوس‌و ئایندەی ئەم هێزە بخەینە ناو كەوانەی بژارو ئیختیاراتی داهاتو؟‬ ‫راب���ردو مێژوی یەكێت���ی ناكەم بەش���اهید‪ ،‬كەتەمەن رێگەم پێن���ادا‪ ،‬لەوە‬ ‫ئەگەڕێ���م بۆ مێژو كە قەزاوەت لەس���ەر رابردوی ی���ەك بەیەكی هێزەكان بكات‪،‬‬ ‫لەس���ەرو هەموش���یانەوە یەكێتی‪ ،‬ك���ە كام هێز رچەش���كێن‌و داهێنەری فۆرمی‬ ‫مۆدێرن���ی ژیانی رێكخراوەی���ی بەنەریتكردنی فرەیی حزبە‪ ،‬ئ���ەوەش نا كە كام‬ ‫هێز دەربەندی بەیەك گەیاندنی هەردو خەباتی رزگاری نیش���تمانی‌و ئاوێتەكردنی‬ ‫لەگ���ەاڵ رزگاری كۆمەاڵیەتییە‪ ،‬ئەمەی���ان با بەئایندە بس���پێرین‌و هەردەم دژی‬ ‫ئەوەشم سەروەرییەكانی رابردوت‪ ،‬بەرخودانەكانت بكەیتە گوتاری رەوایەتیدانی‬ ‫ئێس���تات‪ ،‬شەرعییەتی شۆڕشگێری بەناوەكانت بفرۆشی‪ ،‬بەاڵم هەرگیز رابردوش‬ ‫بەدابڕاو نازانم لەئێستا‪ .‬خەباتی مەدەنی‌و دیموكراسیانەی ئێستاش‪ ،‬بەگرنگترین‬ ‫وێس���تگەی گەش���ی ئایندە دەزانم‪ ،‬بۆ یەك چركەش لەناتەواوییەكانی یەكێتیش‬ ‫چاو ناپۆش���ین! رەخنە ئەگری���ن لەیەكێتی‪ ،‬رەخنە ئەگرین ب���ۆ یەكێتی‪ ،‬ئەوە‬ ‫پرانس���یپە ئەسڵەكەی فیكرو دنیابینی یەكێتیانەیە‪ ،‬نەك هەرچی ئەكرێ‌‌و كراوە‬ ‫ش���اهیدی راست بونی بۆ بدەیت‪ ،‬ئەم پێش���ەكییەم بۆئەوە بو كە ئەو راستییە‬ ‫تۆخترك���ەم‪ ،‬ك���ە هەرگیزاو هەرگیز گرنگ���ی‌و زەرورەتی یەكێت���ی بەتەنها بەدو‬ ‫كورسی‌و چەند هەزار دەنگێك نەبستراوەتەوە‪ ،‬بون‌و مانەوەی یەكێتی‪ ،‬پەیوەست‬ ‫نیە بەلەدەس���تدانی وەزارەتێك‌و چەند مودیرعامێك‪ ..‬ئەوە (گەمژەییەكی تەمام‬ ‫عەیارە) پێم���ان وابێت هەمو ئەركی یەكێتیانە لەمڕۆدا تەنها داكۆكی كردن بێت‬ ‫لەوەرگرتنی وەزارەتێك‪ ،‬ئەگەر پراگماتیس���تیانە گەمەی حزب دوا ئامانج تیایدا‬ ‫گەیشتنبێت بەدەسەاڵت‪ ،‬ئەوا یەكێتی ئەوەی ئەزمون كردوەو تێیپەڕاندوە‪ ،‬هەمو‬ ‫دەس���تكەوت‌و ناتەواوییەكانی رابردوی یەكێت���ی‪ ،‬لەچوارچێوەی فەرمان رەوایی‬ ‫لەگەاڵ پارتی‪ ،‬پش���كی ش���ێرو بگرە پڵنگیش���یان بەر دەكەوێت‪ ،‬بەاڵم ئەمڕۆو‬ ‫لەرۆژانی بانگەش���ەی هەڵبژاردنەكاندا‪ ،‬لەدۆخی گەمارۆدانی یەكێتی بەسیناریۆی‬ ‫ج���ۆراو جۆر‪ ،‬بۆ كابینەی گریمانەكراو‪ ،‬لەدوری تاڵەبانیدا ئەركە‪ ،‬ئەركی مێژویی‬ ‫یەكێتی كە حس���اباتەكانی خۆی رێكخاتەوە‪ ،‬بچێتەوە سەر روكنە فیكرو ئەركە‬ ‫دیموكراتییەكان���ی‪ .‬كە درەنگ كەوت باجیدا‪ ،‬چونكە نەیتوانی هاوش���ان لەگەڵ‬ ‫قۆناغی رزگاری نیش���تیمانی مۆفەق بێت لەدەس���تبردن بۆ رزگاری كۆمەاڵیەتی‪،‬‬ ‫ئەمە بژاردەی یەكێتییە لەدەسەاڵت بێت یان ئۆپۆزسیۆن‪ ،‬كە روح بەبەر چەمكە‬ ‫فكریی‌و سۆش���یالیزمەكانیدا بكاتەوە‪ ،‬لەناوخۆی حزبەوە بەرجەستەی عەدالەتی‬ ‫كۆمەاڵیەتی بكات‪ ،‬مۆدێرنانەش مامەڵە لەگەڵ دونیای گۆڕاو و هەلومەرجی نوێدا‬ ‫بكات‪.‬‬

‫نەخشە رێگای هەستانەوەی یەكێتی‪...‬‬ ‫دار كرمی لەخۆی نەبێت هەزار ساڵ دەژی‬

‫لەتیف حسێن‬ ‫پێشینان زۆربەی جار پەندو وتەكانیان‬ ‫بەپێی تەجروبەو ئەزمونی پراكتیكی‬ ‫خۆیان وتوە‪ ،‬هەربۆیە بەشێكی زۆر لەو‬ ‫پەندو وتانە تا ئێستاش دەماو دەم بۆ‬ ‫ئێمە گواستراوەتەوە‪ ،‬ئەو پەندەی كە‬ ‫دەڵێت‪ :‬دار كرمی لەخۆی نەبێت هەزار‬ ‫ساڵ دەژی‪ ،‬بۆ خێزان‌و بۆ كۆمەڵگەو بۆ‬ ‫نەتەوەو حزب‌و كۆمەڵ‌و ئەوانی تریش‬ ‫راستە‪ ،‬ئەگەر تەماشایەكی سەرپێیانەی‬ ‫م��ێ��ژوی خەباتی ك���ورد ل��ەه��ەر چ��وار‬ ‫پارچەكەی بكەین‪ ،‬بەپێی ئەو نوسراو‬ ‫تۆمارە مێژوییانە‪ ،‬دەردەكەوێت كە كرمی‬ ‫داڕزان‌و لەناوچونی ش��ۆڕش‌و خەباتی‬ ‫ئێمەی كورد‪ ،‬هەر خۆمان بوین‪ ،‬جگە‬ ‫ل��ەوە ئەگەر سەیری مێژوی پێكهاتەو‬ ‫لێكترازانی حزبە كوردییەكانیش بكەین‪،‬‬ ‫دیسانەوە بۆمان دەردەك��ەوێ‌ كە كرمی‬ ‫داڕزانەكەی هەر لەخۆی بوە!‬ ‫ل��ێ��رەوە دەم��ەوێ��ت بچمە س��ەر ئەو‬ ‫م��ش��ت��وم��ڕەی ك���ە م�����اوەی ن��زی��ك��ەی‬ ‫چەند مانگێكە بەرامبەر بەیەكێتیی‬ ‫نیشتمانیی كوردستان بونی هەیەو‬ ‫بەردەوامیش دەبێت‪ ،‬بەتایبەتتر لەپاش‬

‫ه��ەڵ��ب��ژاردن��ەك��ەی ‪9/21‬ی پارلەمانی‬ ‫كوردستانەوە‪ ،‬كە ئەم هێزە لەهێزێكی‬ ‫گ��ەورەو كاریگەر هەم ل��ەڕوی ژم��ارەی‬ ‫دەنگهێنان‌و كورسییەوە‪ ،‬هەم لەڕوی‬ ‫قورسایی پێگەی خۆی لەكوردستان‌و‬ ‫عیراق‌و ناوچەكەو جیهانیش‪ ،‬ئێستا بۆتە‬ ‫هێزی سێیەم‌و ئەگەر كاری جددی‌و بەپەلە‬ ‫نەكرێت‌و هەنگاو بەئاراستەی چاكسازی‌و‬ ‫خۆنوێكردنەوەی بێ‌ پینەوپەڕۆ نەدرێت‪،‬‬ ‫دۆخی دژوار لەپێشە‪ ،‬وەكو ئەوەی كە‬ ‫زۆربەی نەیارەكانی یەكێتی گرەو لەسەر‬ ‫ئەمە دەك��ەن‪ ،‬وەكو ئ��ەوەی كە ئێستا‬ ‫هاوپەیمانە ستراتیژییەكەی بەعەمەلی‬ ‫ئەو گرەوەی كردوەو بەتەواوی خەریكە‬ ‫پشتی تێدەكات!‬ ‫زۆر باس لەوە كراوە یەكێتی هەیكەل‌و‬ ‫ێ‬ ‫پێكهاتەكەی نیمچە بەرەیی بوەو لەس ‌‬ ‫باڵ‌و كوتلەی جیاواز دروستبوە‪ ،‬زۆریش‬ ‫وتراوە كە یەكێتی زۆری هەورازو نشێو‬ ‫بڕیوەو تێیدا بەسەركەوتویی دەرچوەو‬ ‫توانیویەتی لەشكست‌و نوشستییەوە‬ ‫بیگۆڕێت بۆ سەركەوتن‪ ،‬بەاڵم دەبێت‬ ‫ئەوەش بزانین ئەو دو بۆچونەی كە زۆر‬ ‫باسی لێوەدەكرێت‌و بەندەش ئاماژەیەكی‬ ‫كورتم پێكرد‪ ،‬لەئێستا وتنیان تاڕادەیەك‬ ‫لەواقیعەوە دورە‪ ،‬لەبەر دو هۆكاری‬ ‫زۆر ئاسایی كە یەكەمیان بونی نیمچە‬ ‫بەرەو باڵ‌و فكری جیاواز لەناو یەكێتیدا‬ ‫لەسەردەمی شاخ‌و بونی پەیوەندییەكی‬ ‫تۆكمەی سیاسی‌و كۆمەاڵیەتی‌و بون‌و‬

‫ئامادەیی سەركردەیەكی وەك��و مام‪،‬‬ ‫جیاوازییەكی زۆری لەگەڵ باڵ‌و كوتلەكانی‬ ‫ئێستادا هەیە‪ ،‬چونكە ئێستا سەردەم‬ ‫سەردەمی شارەو تەماعی پارەو پول‌و‬ ‫نەوت‌و ئیمتیازات‪ ..‬هەندێك شتی دیكە‬ ‫لەئارادایە كە واقعێكە ناشاردرێتەوە‪،‬‬ ‫لەئێستاشدا باڵ‌و كوتلەكانی‪ ،‬لەباری‬ ‫پەیوەندی سیاسی‌و كۆمەاڵیەیتیدا لەگەڵ‬ ‫یەكتریدا ساردو سڕن‪ ،‬كە جێی ئەسەف‌و‬ ‫پێداچونەوەیە‪.‬‬ ‫ئ���ەو چ��ەت��رەی ك��ە ك���ۆك���ەرەوەی‬ ‫هەمویان‌و چارەسەری گرێ‌‌و گۆڵەكان‬ ‫بو‪ ،‬لەئێستا ئامادەیی نییەو ناتوانرێت‬ ‫جارێكی تر كەسایەتییەكی لەو شێوەو‬ ‫مواسەفاتە ببێتە ئەو چەترەی پێشوتر‬ ‫هەبو‪ ،‬ئەوەشی پەیوەندی بەهەورازو‬ ‫نشێوەكانی یەكێتییەوە هەبوە لەرابردودا‪،‬‬ ‫دی��س��ان��ەوە ل��ەگ��ەڵ ئ��ەم س��ەردەم��ەدا‬ ‫جیاوازییەكی زۆری هەیە‪ ،‬چونكە لەو‬ ‫سەردەمەدا ئەوە ئەم هێزە وەكو خەباتی‬ ‫چەكداری بۆ شۆڕش‌و خەڵكی كوردستانی‬ ‫كردوە‪ ،‬لەئێستادا ناتوانێت بەم مۆدێلەوە‬ ‫تەمسیلی كارەكانی راب���ردوی بكات‌و‬ ‫سەردەمی جەنگی دیموكراسییە لەبری‬ ‫سەربازی‌و پارتیزانی‪ ،‬ئاشكراشە الی‬ ‫هەموان‌و تەنانەت ئەو هێزانەی بەدرێژایی‬ ‫مێژو شەڕو جەنگیان لەگەڵ یەكێتیدا‬ ‫هەبوە‪ ،‬ئەوەیان باش زانیوە یەكێتی‬ ‫لەشەڕدا پڵنگ بوەو رەشەبا‪.‬‬ ‫ئ���ەوەی لەئێستادا ل��ەس��ەر نسكۆو‬

‫شكستی یەكێتی دەوترێت‪ ،‬زیاترە لەوەی‬ ‫كە باس لەهەستانەوەو خۆرێكخستنەوەی‬ ‫ئەو حزبە دەوترێت‪ ،‬چونكە لەڕاستیدا‬ ‫زۆرب��ەی ئەو ك��ەس‌و چاودێرانەی باس‬ ‫لەشكستەكانی یەكێتی دەكەن باوەڕیان‬ ‫وایە ئەم هێزە ناتوانێت بەواقیعی‌و وەكو‬ ‫یاریزانێكی باشی ناو گۆڕەپانی سیاسی‬ ‫ئێستای كوردستان یاری بكات‌و كاربكات‬ ‫بۆ ئەوەی ئەم هێزە لەو نسكۆیە دەربازی‬ ‫ببێت‪ ،‬هەروەكو چۆن لەرابردودا كاریان‬ ‫ب��ۆی ك���ردوە‪ ،‬ل��ەراب��ردوی ئ��ەم هێزەدا‬ ‫هەمیشە سەركردایەتی داڕێژەرو نەخشە‬ ‫داڕێژەری سەركەوتوی هەستانەوەی پاش‬ ‫نسكۆكان بون‪ ،‬لەبەرئەوەی وەكو یەك‬ ‫تیم ئەوكارە كراوە‪ ،‬لەرابردودا یەكێتی‬ ‫هەمیشە ركابەری سەرەكی پارتی بوەو‬ ‫هەندێجاریش هێزی یەكەم ب��وە یان‬ ‫بەچەند سەد دەنگێك لەپاش پارتییەوە‬ ‫ب���وەو دەس��ەاڵت��ێ��ك��ی رەه���ای ه��ەب��وەو‬ ‫هەمیشە ك��اری��ان ك���ردوە حزبەكەیان‬ ‫لەپێناوی بەرنامەو پ��رۆژەی سیاسی‌و‬ ‫ستراتیژی خەڵكدا برەو پێبدەن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ب��ەداخ��ەوە ل��ەگ��ەڵ داك��ش��ان��ی كێرڤی‬ ‫جەماوەری‌و رۆڵی سیاسییانەی یەكێتی‬ ‫سەركردایەتییەكەی‪ ،‬كێرڤی دەوڵەمەندی‬ ‫ئیمتیازەكانیان بەرزدەبێتەوە‪ ،‬بۆیە‬ ‫ناكرێت لەمبارەو بەو میكانیزمە‪ ،‬باس‬ ‫لەنەخشە رێگایەكی وردو بەرنامەرێژبكرێت‬ ‫كە بتوانێت بەواقعی یەكێتی لەم دۆخەی‬ ‫بێنێتەدەرەوە‪.‬‬

‫بۆیە پێش ه��ەر هەنگاوێك دەبێت‬ ‫سەركردایەتی یەكێتی خۆیان كێشەكانی‬ ‫خۆیان چ��ارەس��ەر بكەن‌و چیتر حزب‬ ‫نەكات بەقوربانی بەرژەوەندی‌و ملمالنێی‬ ‫خ��ۆی��ان‪ ،‬دەب��ێ��ت چ���ۆن ل���ەراب���ردودا‬ ‫سەركردەكانی خۆیان كردە قوربانی‌و ئەم‬ ‫سەركردایەتییەی ئێستاش بەو شێوەیە‬ ‫ك��ار بكەن‌و چتر بیر ل��ەب��ەرژەوەن��دی‌و‬ ‫ملمالنێی یەكتری نەكەنەوە‪ ،‬چونكە‬ ‫لێرە ب���ەدواوە حزبە هاوپەیمانەكەی‬ ‫ك��ە پارتییەو هەمو شتێكی ك��رد بۆ‬ ‫ئ���ەوەی پ��ارت��ی ببێتە هێزی یەكەم‌و‬ ‫یاریكەری گۆڕەپانی سیاسی كوردستان‪،‬‬ ‫ئەوەتا زۆر بێباكانە پشتی تێدەكات‌و‬ ‫هاوپەیمانی تر پەیدا دەك��ات‪ ،‬من ئەم‬ ‫سەركردایەتییە دڵینا دەكەمەوە كە هەر‬ ‫شكست‌و پاشەكشەیەكی تری یەكێتی‪،‬‬ ‫كە خاوەنی ئەو هەمو سەرمایە مرۆیی‌و‬ ‫جەماوەرییە‪ ،‬بەداوای لێبوردن ناكرێت‌و‬ ‫مێژو و خەبات‌و شەهیدەكانی ئەم هێزەی‬ ‫یەكێتیش بەرگەی ناگرێت‪.‬‬ ‫ئ�����ەوەی ل���ەك���ۆی ئ���ەم وت���ارەم���دا‬ ‫دەم��ەوێ‌ كورتی بكەمەوە ئەوەیە‪ ،‬كە‬ ‫یەكێتی نیشتمانی كوردستان‪ ،‬دەبێت‬ ‫بەشێوەیەكی ب��ەرن��ام��ە ب��ۆ داڕێ���ژراو‬ ‫بەفیعلی‌و عەمەلی بچێتەوە ناو (خانوە‬ ‫قوڕەكان)‌و ئەو پەیوەندییە كۆمەاڵیەتییە‬ ‫الوازەی سەركردایەتی لەگەڵ خەڵكدا‬ ‫هەیەتی بەهێزی بكات تا خەڵكی ئەو‬ ‫هەستەی لەال دروست ببێتەوە كە یەكێتی‬

‫لەپێناوی ئەواندا دام��ەزراوەو شۆڕشی‬ ‫كردوە‪ ،‬نەك لەپێناوی دەوڵەمەندبون‌و‬ ‫پۆز لێدان‌و دوركەتنەوەی بەرپرسەكانی‬ ‫ل��ەخ��ەڵ��ك��ی‪ ،‬ل��ەئ��ێ��س��ت��ادا یەكێتی‌و‬ ‫سەركردایەتییەكی باس لەوە دەكەن كە‬ ‫نەخشە رێگای هەستانەوەیان داڕشتوەو‬ ‫ب��ڕی��اری ئ��ەوەی��ان��داوە چیتر نەهێڵن‬ ‫یەكێتی ل��ەوە زیاتر پاشەكشە بكات‪،‬‬ ‫من پێشنیارم ئەوەیە‪ ،‬یەكێتی هاوشانی‬ ‫مەكتەبەكانی كە هەیەتی مەكتەبی‬ ‫توێژەرانی كۆمەاڵیەتی‌و دەرونی دروست‬ ‫بكات‪ ،‬كارێك بكات ئەم توێژە گرنگە‬ ‫بكاتە سەرمەشقی توێژینەوەو چونە ناو‬ ‫خەڵكی‪ ،‬بۆ ئەوەی لەڕێگەیانەوە كێشەو‬ ‫گرفتە ك��ۆم��ەاڵی��ەت�ی‌و دەرونییەكانی‬ ‫خەڵكی ب��ەس��ەرك��ردای��ەت��ی بگەیەنن‌و‬ ‫ئەوانیش ب��ەرچ��او رون��ی��ان هەبێت بۆ‬ ‫هەنگاونان بۆ چارەسەركردن‪ ،‬هەروەها‬ ‫ئەم مەكتەب‌و كەسانە رێنمایی یەكێتی‬ ‫بكەن بۆ ئ��ەوەی پەیوەندییان لەگەڵ‬ ‫خەڵكی بەهێز بكەن‌و پردی پەیوەندی‬ ‫ئ���ەوان‌و خەڵكی ب��ن‪ ،‬بیرتان نەچێت‬ ‫لەهەمو دونیادا توێژەرانی كۆمەاڵیەتی‌و‬ ‫دەرون��ی‌و ئەمجۆرە دام��ەزراوان��ە رۆڵی‬ ‫سەرەكی كارایان لەپێشخستنی بارودۆخی‬ ‫حزب‌و دەوڵەتەكاندا هەیە‪ ...‬من دڵنیاشم‬ ‫سودێكی زۆر باشی دەبێت بۆ ئێستاو‬ ‫داهاتوی یەكێتی‌و ئەو نەخشە رێگایەی‬ ‫كە بۆ بەهێزكردنەوەی یەكێتی باسكراوە‪.‬‬

‫كوردستان سةرانسةر‬

‫ذمارة (‪ )4٦3‬دو شةممة ‪2014/4/14‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫ئایهان‪:‬‬

‫راوێژكاری ئەردۆغان‪:‬‬ ‫كارتی فشار قبوڵ ناكەین‬

‫پالنگێڕی سەر رۆژئاوا پوچەڵ دەكەینەوە‬

‫یاڵچن ئاكدۆ‌وان‪ ،‬راوێژكاری سیاسی‬ ‫سەرۆكوەزیرانی توركیا رایگەیاند‪ :‬لەهەڵبژاردنی‬ ‫سەرۆككۆماری ئاك پارتی كاندیدی بەهێزی‬ ‫دەبێت‌و رێگەش نادەین هیچ الیەن‌و پارتێك‬ ‫پشتیوانیكردنی بكاتە مەرامی سیاسیی خۆی‌و‬ ‫ئەمە وەك كارتێكی فشار بەرامبەر بە حكومەتی‬ ‫ئاك پارتی بەكاربهێنێت‪.‬‬

‫ئیبراهیم ئایهان‪ ،‬پارلەمانتاری پارتی‬ ‫دیموكراتی گ��ەالن رایگەیاند‪ :‬حكومەتی‬ ‫توركیا پیالنی ستراتیجی بۆ گەمارۆدانی‬ ‫سەرێكانی‌و ناوچەكانی سنوری رۆژئ��اوای‬ ‫كوردستان هەیە‪ ،‬بەوەی دەیەوێت شۆڕشی‬ ‫رۆژئاوا لەناوببات‪ ،‬ئێمە ئەو پالنە پوچەڵ‬ ‫دەكەینەوەو رێگەنادەین فشار بكرێتەسەر‬ ‫خاكی كوردستان‌و بكرێتە مۆڵگەی گروپە‬ ‫تیرۆریستەكان‪.‬‬

‫‪9‬‬

‫چاڵشالر‪:‬‬ ‫پرسە ناوخۆییەكانی توركیا هەنگاوی جدی دەوێت‬ ‫ئ��ۆراڵ چاڵشالر رۆژنامەنوسی ن��اوداری توركیا‬ ‫لەوتارێكیدا دەڵێت» لەهەڵبژاردنی شارەوانیدا‪،‬‬ ‫ئاك پارتی دەنگێكی بەرچاوی هێناوە‪ ،‬لەهەمانكاتدا‬ ‫ناتوانێت پشتیوانیی خەڵك بقۆزێتەوە بەوەی‬ ‫لێپێچینەوە لەگەڵ دۆسیەی گەندەڵی نەكات‪،‬‬ ‫بەڵكو دەبێت ئەمە بكاتە دەرفەتێك بۆئەوەی‬ ‫هەنگاوی جدی لەچارەسەری پرسی كوردو پرسە‬ ‫ناوخۆییەكانتری توركیا بنێت»‪.‬‬

‫“كاتی دامەزراندنی دەوڵەتی كوردی‪ ،‬یان سیستمی كۆنفیدراڵی هاتووە”‬ ‫ئیسماعیل بێشكچی‪ :‬دەبێت لەمەودوا كورد لەتوركیا خۆی خۆی بەڕێوەببات‬

‫ئا‪ :‬چاودێر‬

‫پرسی کورد‪،‬‬ ‫گرنگترین‬ ‫پرسی‬ ‫رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاستە‬

‫ئیس���ماعیل بێش���كچی نوس���ەرو‬ ‫سۆس���یۆلۆگی توركیا‪ ،‬لەدیدارێكی لەگەڵ‬ ‫(‪ )BBC TURK‬ب���اس ل���ە پرس���ی‬ ‫كورد‌و قۆناغەكانی ئەمڕۆ دەكات پێشیوایە‪،‬‬ ‫كات���ی دامەزراندنی دەوڵەت���ی كوردی یان‬ ‫هێنانەكایەی سیس���تمی كۆنفیدراڵی هاتوە‬ ‫دەشڵێت «ئیتر دەبێت كورد لەتوركیا خۆی‬ ‫خۆی بەڕێوەببات»‪ .‬هۆكاری پرس���ەكەش‬ ‫بەنەبونی دەوڵەتی كوردی���ی‌و پارچەبونی‬ ‫خاكی كوردستان وەسفدەكات‪.‬‬ ‫دامەزراندنی دەوڵەتی كوردی‬ ‫لەدیدارەكەی���دا بێش���كچی دەربارەی‬ ‫پرس���ی ك���ورد وەك گرنگرتری���ن پ���رس‬ ‫لەرۆژهەاڵتی ناوەڕاس���ت ئاماژەی بەوەكرد‬ ‫چارەسەری پرس���ەكە بەندە بەدامەزراندنی‬ ‫دەوڵەتێكی نەتەوەیی س���ەربەخۆی كورد‪،‬‬ ‫یاخود هێنانەدی كۆنفیدراڵی‪.‬‬ ‫بێش���كچی وتی «پرس���ی كورد پرسی‬ ‫كوردس���تان‪ ،‬پرس���ێكی گرنگی رۆژهەاڵتی‬

‫ناوەڕاس���تە‪ ،‬لەهەمانكات���دا پرس���ێكە بە‬ ‫نەتەوەیەكگرت���ووەكان‌و یەكێتی ئەوروپاوە‬ ‫پەیوەس���تە‪ ،‬ب���ەڕای م���ن ئ���ەم پرس���ە‬ ‫ل���ە ‪ 1920‬ب���ەدواوە ك���وردو كوردس���تان‬ ‫دابەش���كراوە‪ ،‬ئەمە پرس���ێكە لەئەنجامی‬ ‫قۆس���تنەوەی دروستبونی دەوڵەتی كوردی‬

‫سەریهەڵداوە»‪.‬‬ ‫سەربەخۆیی‬ ‫هەرێمی كوردستان گرنگە‬ ‫س���ەبارەت بەهەرێم���ی كوردس���تان‪،‬‬ ‫بێش���كچی باس ل���ەوەدەكات كە هێش���تا‬

‫رۆڵی كورد لە هەڵبژاردنی‬ ‫سەرۆككۆماریی تورکیا‬

‫هاوژین محێدین‬ ‫دوای ئ������ەوەی ه���ەڵ���ب���ژاردن���ی‬ ‫شارەوانییەكانی توركیا كۆتایهات‪،‬‬ ‫بەپێچەوانەی پێشبینییەكان ئاك پارتی‬ ‫توانی سەركەوتنێكی باش تۆماربكات‪،‬‬ ‫بەاڵم سەركەوتنی ئەمجارەی ئاك پارتی‬ ‫جیاوازتر بو‪ ،‬لەهەڵبژاردنەكانی پێشوتردا‬ ‫ئ��اك پارتی لە ناوچە كوردییەكان‬ ‫دەنگێكی بەرچاوی بەدەست دەهێنا‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم ئ��ەم ج��ارەی��ان بە كاریگەریی‬ ‫پڕۆسەی ئاشتی و بەیاسایبونی پاكێجی‬ ‫دیموكراسی‪ ،‬دەنگی بەدەپە لەناوچە‬ ‫كوردییەكان زیادیكرد‪ ،‬سەرەكیترین ئەو‬ ‫هۆكارانەی وایانكرد دەنگی بەدەپە لە‬ ‫ناوچە كوردییەكان زیاد بكات‪ ،‬نەبونی‬ ‫سانسۆری سیاسیی ب��وو‪ ،‬هەروەها‬ ‫كورد لەم هەڵبژاردنەدا بەزمانی كوردی‬ ‫بانگەشەی هەڵبژاردنی بەڕێوە دەبرد‪،‬‬ ‫هەر بەهۆی كاریگەریی ئەو پڕۆسەیە‬ ‫كورد بەپالنێكی ورد و لەڕێگەی پڕۆژەی‬ ‫خزمەتگوزاری و نزیكبونی كاندیدەكان‬ ‫ل��ە ج��ەم��اوەری ش��ارەك��ان‪ ،‬توانیان‬ ‫شارەوانی گەورەی بتلیس و ماردین یش‬ ‫بەدەستبێنن‪ ،‬دەنگی بەدەپە لە شارە‬ ‫كوردییەكان بە بەراورد بەهەڵبژاردنی‬ ‫ش��ارەوان��ی پێشو دەنگی زیادیكرد‪،‬‬ ‫بەاڵم ئاك پارتی لە شارە كوردییەكان‬ ‫دەنگەكانی كەمیكرد‪.‬‬ ‫لە شارەكانی باكور بەشێوەیەكی‬ ‫گشتی دوو پارت زۆرینەی دەنگەكان‬

‫بەدەستدێنن‪ ،‬ئەو دوو پارتەش ئاك‬ ‫پارتی و بەدەپە‪ -‬ن‪ ،‬وات��ە بەشێكی‬ ‫دی��اری جوگرافیای توركیاكە ناوچە‬ ‫كوردییەكانن ئەم دوو پارتە ملمالنێی‬ ‫تێدا دەك��ەن‪ ،‬كورد لەڕێگەی گوتاری‬ ‫نەتەوەیی‪ ،‬بەدەستهێنانی ماف‪ ،‬پرۆژەی‬ ‫خ��زم��ەت��گ��وزاری و خۆبەڕێوەبەرێتی‬ ‫دیموكراتی دەن��گ بەدەستدێنێت‪،‬‬ ‫ئاك پارتی لەڕێگەی گوتاری ئاینی و‬ ‫خزمەتگوزاری و گەشەسەندنی توركیا‬ ‫دەنگی بەشێكی بەرچاوی كوردەكان‬ ‫بەدەستدێنێت‪.‬‬ ‫لەمانگی ئابی ئەمساڵدا هەڵبژاردنی‬ ‫س��ەرۆك��ك��ۆم��اری ل��ە توركیا ئەنجام‬ ‫دەدرێ��ت‪ ،‬لەم هەڵبژاردنەدا رەجەب‬ ‫تەیب ئەردۆغان كاندیدی ئاك پارتی‬ ‫دەب��ێ��ت ب��ۆ س��ەرۆك��ای��ەت��ی ك��ۆم��ار‪،‬‬ ‫لەبەرامبەردا هەردو پارتی ئۆپۆزسیۆنی‬ ‫توركی (جەهەپە و مەهەپە)‪ ،‬لەهەوڵی‬ ‫ئ���ەوەدان بەیەكەوە ی��ەك كاندیدیی‬ ‫بەهێزیان هەبێت ب��ۆ سەرۆكایەتی‬ ‫ێ لەگەڵ‬ ‫كۆمار كە بتوانێت كێبڕك ‌‬ ‫ئەردۆغاندا بكات‪ .‬بۆئەوەی ئەردۆغان‬ ‫سەركەوتوبێت دەبێت لەدەوری یەكەمی‬ ‫پێویستی‬ ‫پڕۆسەی هەڵبژاردنەكەدا‬ ‫بە ‪%51‬ی دەنگەکان دەبێت‪ ،‬بەاڵم لەم‬ ‫هەڵبژاردنەدا ئاك پارتی ‪ %45,6‬هێنا‪،‬‬ ‫وات��ە پێویستی بە ‪ %5,6‬ە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫هەموو الیەنگرانی پارتی سەعادەت ‪SP‬‬ ‫ی ئیسالمی پشتگیریی ئەردۆغان بكەن‬ ‫ب��ەاڵم هێشتا ئەو رێژەیەی پێویستە‬ ‫بەدەست نایەت‪ ،‬بەهۆی ئەوەی كورد‬ ‫(بەدەپە و هەدەپە) لەم هەڵبژاردنەدا‬ ‫‪ %6,2‬بەدەستهێنا‪ ،‬ئەگەر لەم ماوەیەدا‬ ‫حكومەتی ئاك پارتی هەنگاوی یاسایی‬ ‫و كرداریی بنێت بۆ چارەسەری پرسی‬

‫كورد‪ ،‬دەنگی كورد دەتوانێت ئەردۆغان‬ ‫س��ەرب��خ��ات‪ .‬ساڵی پ��ار ل��ەس��ەردان��ی‬ ‫نوێنەرانی كورد بۆ ئیمڕاڵی عەبدوڵاڵ‬ ‫ئ��ۆج��ەالن رایگەیاندبو كەپشتگیری‬ ‫ئ��ەردۆغ��ان بۆ سەرۆككۆمار دەك��ەن‪،‬‬ ‫بەمەرجێك سیستەمی سەرۆكایەتیەكە‬ ‫هاوشێوەی ئەمریكا بێت‪ .‬ئەم مەرجەی‬ ‫كورد بۆ سەرۆكایەتی مەرجێكی مەحااڵ‬ ‫نابێت بۆ ئاك پارتی‪ .‬لە هەمو دۆخێكدا‬ ‫ئەوەی دەكەوێتە سەرشانی ئاك پارتی‬ ‫ئەوەیە‪ ،‬رێكەوتننامە لەگەاڵ بەرپرسانی‬ ‫باكور واژۆ بكات و بەڵێن و هەنگاوەكانی‬ ‫پڕۆسەی چارەسەر جێبەجێبكات‪ ،‬ئەگەر‬ ‫حكومەتی توركیا پابەند نەبێت بە‬ ‫چارەسەری پرسی كورد و گۆڕانكاری لە‬ ‫دەستوردا نەكات‪ ،‬كورد لە هەڵبژاردنی‬ ‫سەرۆككۆماریدا دەتوانێت ئەنجامەكان‬ ‫پێچەوانە بكاتەوە بەوەی پشتگیریی‬ ‫هیچ الیەنێك ن��ەك��ات‌و كاندیدەكەی‬ ‫جەهەپە و مەهەپە یش چانسیان زیاتر‬ ‫ببێت‪ ،‬هەرچەندە ئەمە ئەگەرێكی‬ ‫الوازە كە كورد بایكۆتی هەڵبژاردنی‬ ‫سەرۆككۆماری بكات‪ .‬لەهەڵبژاردنی‬ ‫شارەوانییەكاندا جەهەپە و مەهەپە ‪%43‬‬ ‫ی دەنگەكانیان بەدەسهێناوە‪ ،‬هەروەها‬ ‫پ��ارت��ی یەكێتی م��ەزن ك��ە پارتێكی‬ ‫نەتەوە پەرستە ‪ %1,1‬دەنگی هێناوە‪،‬‬ ‫رێژەی دەنگەكانی ئۆپۆزسیۆنی توركی‬ ‫نەتەوەپەرست نزیكە لە دەنگەكانی ئاك‬ ‫پارتی‪ ،‬ئەمەش ئەوە دەردەخات دەنگی‬ ‫كورد لەم هەڵبژاردنە بڕیار لەسەر ئەوە‬ ‫دەدات لە هەڵبژاردنی سەرۆككۆماردا‬ ‫ك��ێ س���ەردەك���ەوێ���ت ئ��ەن��ج��ام��ەك��ەی‬ ‫ئ���ەوە دەردەخ�����ات ل��ە دی��اری��ك��ردن��ی‬ ‫سەرۆككۆماری ئایندەی توركیا‪ ،‬كورد‬ ‫رۆڵی یەكالكەرەوەی دەبێت‪.‬‬

‫خاكی كوردستان بەتەواوی نەخراوەتە سەر‬ ‫ئەوبەشەی باشوری كوردستان‬ ‫لەدیدرەكەیدا دەڵێت «لەپاش روخاندنی‬ ‫رژێمی سەدام حس���ەین‪ ،‬رێگە بۆ كوردانی‬ ‫باشور كرایەوە بەوەی بەستاتویەك بگەن‪،‬‬ ‫ئەم هەرێمە كاریگەریی لەسەر بەشەكانیتری‬

‫كوردستان دەبێت‪ ،‬بەوەی لەوێ‌ كورد خۆی‬ ‫خۆی بەڕێوەدەبات‌و ‪ ،‬گرنگترین ش���ت لەم‬ ‫دۆخەدا سەربەخۆییە بۆ ئەوێ‌»‪.‬‬ ‫رۆڵی كورد لەپڕۆسەی‬ ‫دیموكراتیبونی توركیا‬ ‫م���اوەی زیاتر لە س���اڵێكە پڕۆس���ەی‬ ‫ئاش���تی لەتوركیا هەیە‪ ،‬كورد توانای خۆی‬ ‫لەبەردەموامبونی ئەم پڕۆسەیە خستۆتەگەڕ‪،‬‬ ‫س���ەبارەت بەئەنجام���ی هەڵبژاردن���ی‬ ‫ش���ارەوانییەكانی توركیا بێشكچی ئاماژە‬ ‫بەدەس���تكەوتەكانی ك���ورد دەكا ب���ەوەی‬ ‫ئیتر دەتوانن خۆی���ان بەڕێوەببەن‪ ،‬دەڵێت‬ ‫«ئێس���تا كورد خاوەن پێگەیەكی بەهێزە‬ ‫لەخاكی باكوری كوردس���تان‪ ،‬دەبێت كورد‬ ‫مافی خۆی بپارێزێت‌و بەرگری لەخاكەكەی‬ ‫بكات‪ ،‬پێویستە لەتوركیا كورد خۆی خۆی‬ ‫بەڕێوەببات‪ ،‬ئەگەر ئەوە دەس���تەبەربكات‬ ‫ئەوا دەرفەتێك دەبێ���ت بۆ ئەوەی توركیا‬ ‫دیموكراتیتر بێت»‪.‬‬ ‫هەرێمی كوردستان‪،‬‬ ‫بۆ كوردی رۆژئاوا گرنگە‬ ‫دەرب���ارەی دامەزراندن���ی س���ێ‌ كانتۆن‬

‫لەرۆژئ���اوای كوردس���تان‪ ،‬بەڕێوەبەرێت���ی‬ ‫خۆیەتی لەرۆژئ���اوا بەهەنگاوێكی ئیجابی‬ ‫وەسفدەكات‪.‬‬ ‫بێش���كچی جەخ���ت لەبەردەوامبون���ی‬ ‫بەڕێوەبەرێتی خۆیەت���ی لەڕۆژئاوا دەكات‪،‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەش���دا ب���اس ل���ەوەدەكات كە‬ ‫ك���ورد لەرۆژئاوادا‪ ،‬دەس���ەاڵتی بەس���ەر‬ ‫ت���ەواوی خاكی رۆژئ���اوای كوردس���تاندا‬ ‫نییە‪ ،‬بەتایبەتی بەس���ەر ئ���ەو ناوچانەی‬ ‫لەس���ااڵنی ‪ 1960‬دا عەرەبی ب���ۆ هاتووە‌و‬ ‫كوردەكانیش���ی بۆ ناوچەكانیتری س���وریا‬ ‫راگوازراون‪ ،‬بەپێویستی دەزانێت كە كوردە‬ ‫راگوێزراوەكان بگەڕێنەوە خاكی خۆیان‪.‬‬ ‫دەربارەی رەخنەكانی كەجەكە بەرامبەر‬ ‫بەمەس���عود بارزان���ی س���ەرۆكی هەرێمی‬ ‫كوردس���تان بەوەی دەس���ت لەمەسەلەی‬ ‫رۆژئ���اوا وەردەدات‪ ،‬بێش���كچی دەڵێ���ت‬ ‫«لەس���ااڵنی ‪ 1920‬دۆخێكی قورس بەسەر‬ ‫كورددا هات‪ ،‬دەبێ‌ گش���ت الیەنێكی كورد‬ ‫ئەو راس���تییە بزانێت‪ ،‬تاكو كەمترین زیان‬ ‫بەیەكت���ری بگەیەنێت‪ ،‬ئەگەر درك بەوەش‬ ‫نەك���ەن‪ ،‬ئەو كات بەتەنه���ا الیەنێك خۆی‬ ‫دەپارێزێت‌و زیان بەكوردانیتر دەگەیەنێت»‪.‬‬

‫هەڵكەندنی خەندەقەكان رابگرن‬

‫حاجی عەفرینی‬ ‫یەكێك لە هاوڕێكانم لەسەر الپەڕەی تایبەتی خۆی لەتۆڕە‬ ‫كۆمەاڵیەتییەكان وتارێكی لەس���ەر ئەو پرۆسەیە نوسیوە كە‬ ‫لەنێوان هەرێمی كوردستان‌و رۆژئاوای كوردستان روودەدات‪،‬‬ ‫ئەمەش دەقەكەیەتی‪:‬‬ ‫چ پەیوەندییەك هەیە لەنێوان ئەوەی لەس���ەر سنورەكان‬ ‫رودەدات لەگ���ەڵ دامەزراندنی پارتییە تازەكە؟ دیس���ان چی‬ ‫پەیوەندیی���ەك هەیە لەنێوان جەنگی كۆبانی‌و نەفیرعامەكەی‬ ‫س���ەر س���نور؟ دیس���ان چی پەیوەندییەك هەی���ە لەنێوان‬ ‫س���ەركەوتی ئەردۆغان ل���ە هەڵبژاردنەكان‌و ئەوەی لەس���ەر‬ ‫سنورەكان روودەدات لەگەڵ كۆنگرەی جنێڤ ‪3‬؟‬ ‫ئەمەیش دیالێكتیكی سیاسەتە!‬ ‫گومانی تێ���دا نییە كە ئەم پرس���یارانە چاوەڕوانی وەاڵم‬ ‫لەالیەنە بەرپرسیارەكان دەكەن‪ ،‬لەبەرئەوەی كورد لەڕۆژئاوای‬ ‫كوردستان بەهەمان شك‌و گومان سەیری حكومەتی هەرێمی‬ ‫كوردس���تان دەكەن لەمەڕ هەڵكەندنی ئ���ەو خەندەقەی كەوا‬ ‫هەردو بەش���ی كوردس���تان لێك جیادەكات���ەوە‪ .‬بەهەرحاڵ‬ ‫هەموالیەكی���ش هەوڵی ئەوە دەدەن لەمەڕ پرس���یارەكانیان‬ ‫وەاڵمی دڵنیاكەرەوەیان دەسكەوێت‪ .‬بۆچی پارتی دیموكراتی‬ ‫كوردستان لەسەر س���نور دەستی بە هەڵكەندنی خەندەقێك‬ ‫بەدرێژای���ی ‪ 20‬كیلۆمەتر‌و بەپان���ی ‪ 3‬مەتر‌و بەقوڵی ‪ 2‬مەتر‬ ‫لەسەر سنورەكانی رۆژئاوای كوردستان كردوە؟‬ ‫بێگومان برایانی پارتی دیموكراتی كوردس���تان‪ ،‬لەكاتێكدا‬ ‫دەس���تییان بەهەڵكەندن���ی ئەم خەندەقە ك���ردوە كە پارتی‬ ‫دیموكراتی كوردستانی سوریا تازە دامەزراوە‪ .‬ئەمەیش یەكێك‬ ‫لە بەرهەمەكانی هەنگاوی ئیندیماجی یەكێتی سیاس���ییە كە‬ ‫بۆتەهۆی رەخنەیەكی یەكجار زۆر لە رۆژئاوای كوردس���تان‪.‬‬ ‫سعود مەال س���كرتێری پارتی دیموكراتی كوردستانی سوریا‬ ‫رایگەیان���د مافی حكومەت���ی هەرێمی كوردس���تانە بەرگری‬ ‫لەسنورەكانی خۆی لەبەرانبەر هێرشە تیرۆركارییەكان بكات‪.‬‬ ‫جاپێدەچێ ئەمە هەڵوێستی كادیرەكانی رێبەری ئەم پارتییە‬ ‫تازەیە بێت!‬

‫ئێمە ناتوانین بەچاوی ئاس���ایی س���ەیری ئەم خەندەقانە‬ ‫بكەین‪ .‬پرۆسەی هەڵكەندنی خەندەق لەگەڵ هەڵكەندنی ئەو‬ ‫خەندەقە هاوكاتە كە دەوڵەتی توركیا بەدرێژایی سنورەكانی‬ ‫لەنێوان س���نورەكانی باكور‌و رۆژئاوای كوردس���تان دەستی‬ ‫پێكردوە‪ .‬ئایا هەڵكەندنی ئەم دو ش���ریتە خەندەقە لەمسەر‌و‬ ‫ئەوس���ەری س���نورەكانی رۆژئاوا‪ ،‬لەالیەن دەوڵەتی توركیا‌و‬ ‫پارتی دیموكراتی كوردس���تانەوە ش���تێكی ئاس���اییە؟ ئەمە‬ ‫لەكاتێكدای���ە كە ئەو خەندەقەی كە دەوڵەتی توركیا لەنێوان‬ ‫س���نورەكانی باكور‌و رۆژئ���اوای كوردس���تان هەڵیدەكەنێت‪،‬‬ ‫لەگەڵ ئەنجامی هەڵبژاردنەكانی توركیا‌و باكوری كوردس���تان‬ ‫هاوكاتە‪ .‬ئەویش ئەوكاتەیە كە كورد لەگەلێك ش���ارەوانی و‬ ‫سەركەوتنی باش���ی دەستخس���توە‪ .‬ئەم دەنگانەیش لەگەڵ‬ ‫خواستی جاڕدانی خۆسەری دیموكراتی لە باكوری كوردستان‬ ‫هاوكاتە كەوا كورد بەتەمایە دەس���ت ب���ە راگەیاندنی بكات‪،‬‬ ‫هەروەها ئەم نیگەرانییانەی توركیا لەگەڵ دەس���تكەوتەكانی‬ ‫كورد لەرۆژئاوای كوردس���تانیش هاوكات���ە كە ئیدارەی زاتی‬ ‫دیموكراتیان راگەیاندوە‌و كە لە سێ كانتۆنی جزیرە‪ ،‬كۆبانی‌و‬ ‫عەفرین بەڕێوەدەچێت‪.‬‬ ‫هەروەه���ا هەڵكەندنی ئ���ەم خەندەق���ە لەكاتێكدایە كەوا‬ ‫هێرش���ەكانی دەوڵەتی ئیس�ل�امی لە عێراق‌و شام‌و چەندین‬ ‫گروپی ئیسالمی لەدژی رۆژئاوای كوردستان بەتایبەت لەسەر‬ ‫كۆبانی لە پەرەسەندندایە‪ ،‬كە دەیانەوێ داگیریبكەن‌و بیكەن‬ ‫بە ئیمارەتێكی ئیس�ل�امی‪ ،‬چونكە پێگەیەكی یەكجار گرنگی‬ ‫ستراتیژی هەیە‪ .‬ئەمەیش لەكاتێكدایە كە یەكەكانی پاراستنی‬ ‫گەل (ی‪.‬پ‪.‬گ)‪ ،‬بەیاننامەیەكی���ان دەركردوە كە تێیدا داوا‬ ‫لە مەس���عود بارزانی س���ەرۆكی هەرێمی كوردس���تان‌و هێزە‬ ‫كوردستانییەكانی دیكەیش دەكەن‪ ،‬كە هاوكاری‌و پشتیوانی‬ ‫كوردی رۆژئاوای كوردس���تان بك���ەن لەو جەنگە رەوایەی كە‬ ‫بۆ پاراس���تنی خاكی خۆیان لەدژی داعش‌و هاوپەیمانەكانی‬ ‫دەیكەن‪.‬‬ ‫لەدواییش���دا دەتوانی���ن بڵێین هەڵكەندنی ئ���ەو خەندەقە‬ ‫نەگریس���ەی ك���ەوا لەنێوان باش���ور‌و رۆژئاوای كوردس���تان‬ ‫هەڵدەكەنرێ���ت‪ ،‬لە بەرژەوەن���دی كورددا نی���ە‪ .‬نەك ئەمە‬ ‫بەتەنه���ا بەڵكو خزم���ەت بە خاوەنانی خ���ودی پرۆژەكەیش‬ ‫ناكات‪ ،‬مەبەس���تم برایانی پارتی دیموكراتی كوردستانە‪ .‬ئەم‬ ‫خەندەقە دەبێتەهۆی هەڵكش���انی جەنگ���ی میدیایی لەنێوان‬ ‫الیەنەكانی رۆژئاوای كوردس���تان لەگەڵ هەرێمی كوردستان‪.‬‬ ‫ئەمە لەكاتێكدایە كە ئەمڕۆ ئێمە لە كوردس���تان پێویستمان‬ ‫بەیەكخستنی گوتاری سیاسی‌و میدیایی هەیە‪.‬‬ ‫هەڵكەندنی ئەم خەندەقە رس���واییە‪ ،‬چونكە تەداعیات‌و‬ ‫ئەنجامەكانی مەترس���ی لەس���ەر كورد لە هەمو بەش���ەكانی‬ ‫كوردستان دروستدەكات‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )4٦3‬دو شةممة ‪2014/4/14‬‬

‫تايبةت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪10‬‬

‫لەبارەی كەمینەكانی جیهانی عەرەبیەوە‬

‫دەوڵەتی فەڵەستینی‌و دۆزی كوردو مافی كەمینەكان بۆ چارەی خۆنوسین لەجیهانی عەرەبیدا‬ ‫نوسینی كامل النجار‬ ‫و‪ .‬شكاك نەژاد پور‬

‫(‪)2-2‬‬ ‫س���ەبارەت بەعیراقی���ش ك���وردەكان‬ ‫گەورەتری���ن‌و رەس���ەنترین كەمین���ەن‬ ‫ل���ەو واڵت���ەدا‪ ،‬خاكەكەی���ان بڕێكی زۆر‬ ‫نەوت لەخۆ دەگرێت‪ ،‬جیابونەوەش���یان‬ ‫لەعیراق‪ ،‬بێگومان دەبێتە هۆی الوازبونی‬ ‫عی���راق وەك دەوڵ���ەت‪ ،‬ئەمەش ناچێتە‬ ‫چوارچێوەی بەرژەوەندیەكانی ئەمریكاو‬ ‫دەوڵەتان���ی خۆرئاواوە ك���ە قوربانیەكی‬ ‫زۆریان بەسەربازو سامانی واڵتەكانیاندا‬ ‫بۆ ئازادكردنی عیراق‌و دەستگرتن بەسەر‬ ‫نەوتەكەی���دا‪ ،‬س���ەبارەت بەدەوڵەتانی‬ ‫عەرەبی‌و بیرمەندانیان كە لەو باوەڕەدان‬ ‫دامەزراندن���ی دەوڵەت���ی س���ەربەخۆ بۆ‬ ‫ك���ورد بەواتای دامەزراندنی ئیس���رائیلی‬ ‫دوەم دێ���ت لەنیش���تمانی عەرەبی���دا‪،‬‬ ‫ئەم���ەش هۆكارگەلێك���ی زۆری هەیە كە‬ ‫رەگەزپەرستی عەرەب‌و چەوساندنەوەیان‬ ‫بۆ كوردەكان‌و بیركردن���ەوەی ناڕەوایان‬ ‫لەبەرامبەر كورد وێڕای ئیسالم بونیشیان‬ ‫كە گوایە ئەوان س���ەر بەع���ەرەب نین‌و‬ ‫م���ادام لەمن نی���ن كەوات���ە دوژمنمن‪،‬‬ ‫پڕۆپاگەندەی زۆریشمان دەربارەی بونی‬ ‫ێ‬ ‫ئیسرائیل لەكوردستانی عیراقدا بەرگو ‌‬ ‫كەوت كە نیازی كوردستان دروستكردنی‬ ‫پەیوەندیی گەالنی عەرەبیە لەدژی مافی‬ ‫چارەی خۆنوسین بۆ كورد‪.‬‬ ‫دوەم عەرەبستانی سعودییش پێیوایە‪،‬‬ ‫ئەگ���ەر مافی چارەی خۆنوس���ین بدرێت‬ ‫بەكورد ئەوا ش���یعەكانیش لەس���عودیە‬ ‫داوای هەم���ان م���اف دەك���ەن‪ ،‬ئەمەش‬ ‫دەبێتە هۆی بێبەش���بونی ئەو شانشینە‬ ‫لەس���امانی نەوتی واڵتەك���ەی‪ ،‬چونكە‬ ‫ش���یعەكان لەخۆرهەاڵت���ی ئ���ەو واڵتە‬ ‫نیش���تەجێن كە بەشی هەرەزۆری نەوتی‬ ‫عەرەبستانی س���عودیە لەو ناوچەیەدایە‪،‬‬ ‫دیارە ئەمەش بارودۆخی س���عودیە لەق‬ ‫دەكات‌و ئێرانیش لەخۆرهەاڵتی ناوەڕاستدا‬ ‫بەهێزتر دەكات‪ ،‬هەرش���تێك كە زیان بە‬ ‫بەرژەوەندیی سعودیە بگەیێنێت‪ ،‬زیان بە‬ ‫بەرژەوەندیی كاسەلێسان‌و بەكرێگیراوانی‬ ‫عەرەبیش دەگەێنێ���ت كە قەڵەمەكانیان‬ ‫خس���تۆتە خزمەت���ی س���عودیەوە‪،‬‬ ‫هەروەه���ا زیان بەگروپە ئیس�ل�امیە‬ ‫ئیرهابیەكانی���ش دەگەیەنێ���ت‪ ،‬كە‬ ‫ملیارەه���ا دۆالر لەب���ارەی نەوت���ی‬ ‫س���عودیە بەتااڵن دەب���ەن‪ ،‬ئینجا‬ ‫لەوالشەوە مەشایخانی ئیسالم كە‬ ‫هەر لەس���ەرهەڵدانی ئیس�ل�امەوە‬ ‫دروش���می یەكێتی ئوممەی ئیسالمیان‬ ‫بەرزكردۆت���ەوەو دژی دابەش���كردنن‬ ‫ب���ۆ میرنش���ین‌و دەوڵەتۆك���ەی بچوك‪،‬‬ ‫دواجار جیابونەوەی كوردو دامەزراندنی‬ ‫دەوڵەتێك���ی كوردی بەن���اوی خۆیانەوە‬ ‫لەعورفی ئەو مەشایخانەدا پارچە پارچە‬ ‫كردنی ئوممەی ئیسالمیە!‬ ‫‪ - 5‬ئای���ا ئ���ەو گۆڕانكاری���ە‬ ‫هەنوكەییانەی ناوچەكە – راپەڕینەكان‌و‬ ‫خۆپیش���اندانەكانی ئ���ەم دوایی���ە –‬ ‫دەتوانێت ئاس���ۆیەكی ن���وێ بۆ نەتەوە‬ ‫سەردەستەكان بڕەخس���ێنێت تا لەمافە‬ ‫نەتەوەییەكانی ئەو كەمینانە تێبگەن كە‬

‫ع���ەرەب نین وەك���و‪ ،‬كورد‪ ،‬ت���اڕادەی‬ ‫جیابونەوەو دەوڵەتی سەربەخۆ؟‬ ‫وەاڵمەكەی‪ ،‬زۆر بەكورتی‪ ،‬نەخێر‪ ،‬ئەو‬ ‫گەنجان���ەی كە شۆڕش���ە عەرەبیەكانیان‬ ‫بەرپا ك���رد‪ ،‬داوای دامەزراندنی دەوڵەتی‬ ‫مەدەنیان دەكرد كە یاسا سەروەر بێت‌و‬ ‫یەكس���انی لەنێوان هاواڵتیانیدا بەرقەرار‬ ‫ب���كات وێ���ڕای جی���اوازی بیروبۆچ���ون‬ ‫ریشەو رەگەزیان‪ ،‬بەاڵم بەهۆی نالەباری‬ ‫رەوشی ژیان‌و گوزەران‪ ،‬چاوەڕوان دەكرا‬ ‫كە ئیس�ل�امیەكان لەس���ەرجەم واڵتانی‬ ‫عەرەبی���دا نەفام���ی‌و ه���ەژاری خەڵكی‬ ‫ع���ەوام بقۆزنەوەو لەب���ارەی بەتااڵندنی‬ ‫گەل���ی س���عودی بەرتیلی���ان پێب���دەن‬ ‫ت���ا حوكمێكی ئیس�ل�امی ل���ەو واڵتەدا‬ ‫هەڵبژێرن‪ ،‬دیكتاتۆریەتی ئاینی خراپترین‬ ‫ج���ۆری دیكتاتۆریەكان���ە‪ ،‬نمونەی ئەو‬ ‫جۆرەمان لەئێران‌و لەس���ودان بینی‪ ،‬ئەم‬ ‫دیكتاتۆریەتە ئیس�ل�امیانە نە بەشێوازی‬ ‫حوكمڕان���ی ئاش���نان‌و نەپێش���تریش‬ ‫ئەزمونیان لەمیتۆدی دەستەاڵتدا هەبوە‪،‬‬ ‫بۆیە دەبن بەبارێكی گران بەس���ەر شانی‬ ‫زۆرینەوەو بەس���ەر نەتەوە ستەم لێكراو‌و‬ ‫مەینەتبارەكانی ئێستاوە‪ ،‬ئەوەتا لەمیسر‬ ‫نیازەكانی���ان دەرك���ەوت لەس���وتاندنی‬ ‫كەنیسەی مەسیحیەكان‌و كوشتن‌و بڕینی‬ ‫قیبتیەكان لەناوچەكانی سەعیدی میسر‪،‬‬ ‫هەم���و ئەم رەفتاران���ە بەفەتواو هاندانی‬ ‫ئیمامی مزگەوت���ەكان‌و موحافیزكارەكان‬ ‫ئەنجامدەدەرێن كە ئەنجومەنی سەربازی‬ ‫داین���اون ب���ۆ راییكردنی ژیان���ی رۆژانە‬ ‫لەپارێزگاكانی میسردا‪.‬‬

‫دوچاری چەوس���اندنەوەو پەراوێزخستنی‬ ‫ئیتنی‌و مەزهەبی؟‬ ‫بەداخێك���ی زۆرەوە دەڵێ���م قۆناغ���ی زیاتر دەبن لەوەی كە لەژێر دەس���ەاڵتی‬ ‫ئاین���دەی دوای بەه���اری عەرەب���ی رژێمە كۆنەكاندا دوچاری ببون‪.‬‬ ‫قۆناغێكی زۆر س���ەخت دەبێت سەبارەت‬ ‫بەكەمینەكانی نێو واڵت���ە عەرەبیەكان‪،‬‬ ‫‪ - 7‬هەڵوێس���تی چۆن دەبێت‪ ،‬ئەگەر‬ ‫چونكە كەمینەكان ترسیان لەگۆڕان هەبو پرۆس���ەیەكی راپرس���ی بەسەرپەرشتی‬ ‫لەبەرئەوە ژمارەیەكی زۆریان بەشداریان نەت���ەوە یەكگرت���وەكان بەڕێوەبچێ���ت‬ ‫لەشۆڕش���ەكاندا نەك���رد ئەم���ەش ب���و س���ەبارەت بەمافی چارەی خۆنوس���ین‬ ‫بەهۆی ئ���ەوەی كە زۆرینە بەخیانەتكارو ب���ۆ كەمین���ە نەتەوەیی���ەكان لەجیهانی‬ ‫بەهاوكاری رژێمەكانی���ان دابنێت‪ ،‬وەك عەرەبیدا‪ ،‬وەك بیابانی خۆرئاواو باشوری‬ ‫لەس���وریە رودەدات كە عەلەویەكان زۆر سودان بەجۆرێك كە لەئایندەدا كەمینەی‬ ‫بەكەم���ی بەش���داری خۆپیش���اندانەكان دیك���ەش بگرێتەوە‪ ،‬لەگ���ەڵ ئەوەی كە‬ ‫دەك���ەن‪ ،‬یاخود وەك لەمیس���ر لەالیەن مافی چارەی خۆنوسین بۆ هەمو گەالنی‬ ‫قیبتیەكان���ەوە رویدا كە لەژێر كاریگەری جیهان مافێكی دیموكراتی‌و‬ ‫(بابا ش���نودە) زۆر بەكەمی بەشداریان ئینس���ا نی ‌و‬ ‫لەشۆڕش���ی میس���ریدا كرد‪ ،‬نیشانەكانی شەرعیە كە‬ ‫س���ەركوتكردن‌و ئازاردان���ی كەمین���ە‬ ‫ئاینیەكان لەلیبیا دەستی پێكرد كاتێك‬ ‫(داود الحریبی) كە جولەكەیەكی لیبی بو‬ ‫گەڕایەوە بۆ لیبیا بۆئەوەی پەرس���تگەی‬ ‫(س���ناجوج) ی جولەكە نۆژەن كباتەوە‬ ‫لەتەرابل���س‪ ،‬ئی���دی ناوب���راو بەتوندی‬ ‫لەالیەن كۆمەڵەو گروپە ئیسالمیەكانەوە‬ ‫روبەڕوی هەڕەشە بۆوە‪ ،‬بەدەیان‌و سەدان‬ ‫لەئیس�ل�امیەكان لەتەرابلس‬ ‫خۆپیش���اندانیانكرد‬ ‫ل���ە د ژ ی‬

‫هەم���وان دەزانن كەئیس�ل�ام رەچاوی‬ ‫یەكس���انی لەنێ���وان نەتەوەكاندا ناكات‪،‬‬ ‫ئەوەت���ا قوڕەی���ش س���ەردارو‬ ‫گەورەی هەمو نەتەوەكانە‪،‬‬ ‫ئینجا عەرەبەكانی دیكە‪،‬‬ ‫دوای ئەوانی���ش عەجەم‬ ‫و ا تە‬ ‫–‬ ‫هە م���و‬ ‫بەندێ���ك لەبەندەكانی جاڕنامەی جیهانی‬ ‫ب���ۆ مافەكانی مرۆڤ لەس���اڵی ‪ 1948‬دا‬ ‫دەستەبەری كردوە؟‬

‫نەتەوەكان���ی دیكە جگ���ە لەعەرەب –‬ ‫ئینجا چینی كۆیلەو كەنیزەك‪ ،‬بۆیە هیچ‬ ‫ئومێدێك بۆ كەمینەكان لەجیهانی نوێی‬ ‫عەرەبیماندا نابینم لەدوای س���ەركەوتنی‬ ‫شۆڕش���ە عەرەبی���ەكان‌و گەیش���تنی‬ ‫ئیسالمیەكان بەدەسەاڵت لەو واڵتانەدا‪.‬‬ ‫‪ - 6‬ئای���ا ل���ەو باوەڕەدای���ت قۆناغی‬ ‫ئاین���دەی دوای بەه���اری عەرەبی ببێتە‬ ‫قۆناغی لێك تێگەیشتن‌و ئاساییكردنەوەو‬ ‫چارەس���ەركردنی ناكۆكیەكان���ی نێ���وان‬ ‫گەالنی سەردەس���ت‌و ژێردەست‪ ،‬یاخود‬ ‫ێ لەناكۆكی‌و‬ ‫دەچینە نێ���و قۆناغێكی نو ‌‬ ‫هەاڵیسانی ئاگری نەتەوەگەری‌و ملالمنێی‬

‫كورد گەورەترین‌و رەسەنترین كەمینەن‬ ‫لەعیراقدا‪ ،‬خاكەكەیان بڕێكی زۆر نەوت لەخۆ‬ ‫دەگرێت‪ ،‬جیابونەوەشیان لەعیراق‪ ،‬بێگومان‬ ‫دەبێتە هۆی الوازبونی عیراق وەك دەوڵەت‪،‬‬ ‫ئەمەش ناچێتە چوارچێوەی بەرژەوەندیەكانی‬ ‫ئەمریكاو دەوڵەتانی خۆرئاواوە‬

‫نۆژەنكردن���ەوەی ئ���ەو پەرس���تگەیە‪،‬‬ ‫هەروەه���ا لەلیبی���ا گەنجەكانی���ان جگە‬ ‫لەدیكاتۆریەك���ەی قەزاف���ی بەهی���چ‬ ‫دەستەاڵتێكی دیكە ئاش���نا نەبون‪ ،‬ئەو‬ ‫خێ���ڵ‌و تیرانەش كە بەرگرییان لەقەزافی‬ ‫كرد‪ ،‬بێگومان لەدوای سەركەوتنی شۆڕش‬ ‫روبەڕوی چەوس���اندنەوەو دور نیە توشی‬ ‫كوش���تن‌و بڕینیش نەبنەوە‪ ،‬ئینجا لێرەدا‬ ‫فاكتەری هەرە گەورە لەیەمەن‌و سوریەو‬ ‫لیبیاو میس���ر گروپە ئیسالمیەكانە‪ ،‬كە‬ ‫هەر لەئێس���تاوە هەڕەشەی بەكارهێنانی‬ ‫چەك دەك���ەن ئەگەر لەس���ەدا پەنجای‬ ‫كورس���یەكان لەحكوم���ەت‌و پەرلەم���ان‬ ‫بەدەس���ت نەهێنن!‪ ،‬لەمیس���ر كۆمەڵی‬ ‫ئیخوان موسلمین هەڕەشەی ئەوەیانكرد‬ ‫ئامادەن شەهیدی زۆر زیاتر لەوانە بدەن‬ ‫كە تائێستا پێشكەش بەشۆڕشیانكردوە‬ ‫ئەگ���ەر بێت���و ئەنجومەن���ی س���ەربازی‬ ‫وادەی هەڵبژاردن���ەكان دوابخات‪ ،‬دیارە‬ ‫مەحاڵ نیە كە ئیس�ل�امیەكان دەسەالت‬ ‫نەگرن���ە دەس���ت ل���ەو واڵتان���ەدا ك���ە‬ ‫بەردەوام ش���ۆڕش‌و كودەتای سەربازیان‬ ‫تێ���دا روداوەو رودەدات وەك ئاش���كرایە‬ ‫ئیس�ل�ام نازانێت یەكسانی لەنێو خەڵكدا‬ ‫دەس���تەبەر كات مەگەر ببن بەموسڵمان‬ ‫بەمەرجێ���ك نابێت لەكۆیل���ەو كەنیزەك‬ ‫بن‪ ،‬گەالنی���ش لەنێوان ش���ەو‌و رۆژێكدا‬ ‫فێری دیموكراسیەت نابن‪ ،‬بۆیە پێویستی‬ ‫بەقۆناغێكی گواستنەوە هەیە كە لەوانەیە‬ ‫بیست ساڵ تا سی ساڵی گەرەك بێت تا‬ ‫خەڵك‪ ،‬بەتایبەتی نەخوێندەواران‪ ،‬فێری‬ ‫مامەڵەكردن دەبن لەگەڵ دیموكراسیەتدا‪،‬‬ ‫هەتاوەك���و دەگەین���ە ئ���ەو قۆناغە ئەوا‬ ‫كەمین���ەكان لەنیش���تمانی عەرەبی���دا‬

‫پێناس���ەكردنی كەمینەكان لەجیهانی‬ ‫عەرەبی یاخ���ود لەدەوڵەتان���ی دیكەی‬ ‫جیهان���دا كارێكی هەروا ئاس���ان نیە‪ ،‬بۆ‬ ‫نمونە‪ ،‬كەمینە گەلێك هەن وەك‪ ،‬قەرەج‌و‬ ‫خەڕات یاخود جبسی (‪ )Gypsy‬وەك‬ ‫خۆرئاوایی���ەكان ناویانن���اون‪ ،‬ئەم توێژە‬ ‫لەخەڵ���ك لەخۆرهەاڵتی ناوەڕاس���تەوە‬ ‫درێژ دەبێتەوە ت���ا ئەوروپای خۆرهەاڵت‬ ‫وەك رۆمانی���او ئەلبانی���او دەوڵەتان���ی‬ ‫ئەوروپ���ای خۆرئ���اوا‪ ،‬ئەمانە كۆچەرین‌و‬ ‫ب���ەردەوام لەژیانێك���ی خێڵەكی‌و كۆچ‌و‬ ‫ب���اردان چ بەه���ۆی ئاژەڵ���ی وەك كەرو‬ ‫ئێس���ترو گاجوت یاخود بەهۆی كابینەو‬ ‫كەرەڤاناتی س���ەفەریەوە‪ ،‬لەش���وێنێكدا‬ ‫بۆم���اوەی چەند مانگێ���ك ئۆقرە دەگرن‬ ‫دوای ئەوە بۆ شوێنێكی دیكە باردەكەن‪،‬‬ ‫ژمارەی���ان بەملیۆنەه���ا ك���ەس مەزەنە‬ ‫دەكرێت‪ ،‬زمانیش���یان جی���اوازە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دەڵێن یەك رەگ‌و ریشەو نەژادیان هەیە‪،‬‬ ‫ئایا ئەمان���ە بەكەمینە دادەنرێن؟ هەمان‬ ‫حاڵەت بەس���ەر تەواریقەكاندا (الگوارق)‬ ‫جێبەجێدەبێ���ت كە لەنێ���وان جەزائیرو‬ ‫لیبیاو مالی‌و نەیجەرو بوركینا فاس���ۆدا‬ ‫نیشتەجێن‪ ،‬ئەمانە هەرهەمویان بەزمانی‬ ‫ئەمازیغ���ی دەدوێن وێڕای چەند ش���ێوە‬ ‫زارێكی ناوچەیی تایبەت بەو واڵتەی لێی‬ ‫دەژین‪.‬‬ ‫‪ - 8‬ئەی سەبارەت بەكەمینە ئاینیەكان‬ ‫لەواڵتانی عەرەبی‌و ئیسالمی دەڵێی چی؟‬ ‫ئایا ش���یعەكانی س���عودیە بەكەمینە‬ ‫ئەژم���ار دەكرێ���ن‌و ماف���ی چ���ارەی‬ ‫خۆنوس���ینیان هەیە‪ ،‬شیعەی بەحرێنیش‬ ‫ك���ە زۆرینەی دانیش���توانی ئ���ەو واڵتە‬

‫دوای روخانی دەسەاڵتی عوسمانی بەپێی‬ ‫بەرژەوەندیی واڵتە خۆرئاواییەكان كوردەكان‬ ‫بەسەر چوار دەوڵەتدا دابەشكران‌و ئەمازیغیش‬ ‫لەنێوان چوار یاخود پێنج دەوڵەتدا دابەشكران‪،‬‬ ‫تائێستا هەمان ئەو بەرژەوەندیانەن كە‬ ‫سیاسەتەكانی دەوڵەتانی خۆرئاواو ئەمریكا‬ ‫بەڕێوەدەبەن‬

‫بچ���و ك ‪،‬‬ ‫وەك چ���ۆن لەع���ەرەب روی���دا ل���ەدوا‬ ‫سەردەمی حوكمڕانیان لەئەندەلس‪.‬‬ ‫پێكدێنن‪ ،‬عەلەویەكان س���وریەو هەزاریە‬ ‫ش���یعەكانی ئەفغانستان‌و شیعەی یەمەن‬ ‫– واتە حوسیەكان –‌و ئیزدی‌و توركمان‌و‬ ‫چەندین كەمینەی دیكە لەعیراق‪ ،‬هەروەها‬ ‫سەبارەت بەئەمازیغی باكوری ئەفریقیاو‬ ‫قیبتیەكانی میس���ر چ���ی دەڵێیت؟ ئەی‬ ‫رەش پێستەكانی مۆریتانیا‪..‬؟‬ ‫رەوشی باشوری سودانیش زۆر جیاوازە‬ ‫بەبەراورد لەگ���ەڵ كەمینەكانی دەوڵەتە‬ ‫عەرەبیەكانی دیكە‪ ،‬چونكە دانیتش���وانی‬ ‫باشوری سودان ئەفریقی نەژادن‌و بەهیچ‬ ‫ش���ێوەیەك تێك���ەڵ بەع���ەرەب نەبون‌و‬ ‫خاوەن زمان‌و كەلتوری تایبەتی خۆیانن‌و‬ ‫نەشبون بەموس���ڵمان وەك باكوریەكان‪،‬‬ ‫بۆی���ە ه���ەر لەئازادبونی س���ودان لەژێر‬ ‫حوكمی ئینگلیزەكانەوە تارۆژگاری ئەمڕۆ‬ ‫لەالیەن حكومەتە یەك لەدوای یەكەكانی‬ ‫باك���وری س���ودانەوە پەرازێ���ز خراون‪،‬‬ ‫چونكە ئەوان نەبونەتە بەشێكی رەسەن‬ ‫لەسەرجەمی هەمو س���ودان‪ ،‬لەبەرئەوە‬ ‫ناتوانی���ن كەمینەكانی دیك���ە بەهەمان‬ ‫پێوانەی باشوری س���ودان پێوانە بكەین‬ ‫كە ئێستا لەدوای ئەنجامدانی راپرسیەك‬ ‫جیابۆتەوە كە ئەمریكاو ئەوروپاو نەتەوە‬ ‫یەكگرتوەكان پشتگیریانكرد‪.‬‬ ‫ئێس���تا نەتەوە جیاوازەكانی خۆرئاوا‬ ‫لەهەوڵی ئەوەدان س���ەرجەم دەوڵەتانی‬ ‫ئەوروپ���ی لەی���ەك دەوڵەتی گ���ەروەدا‬ ‫كۆبكەن���ەوە لەژێ���ر ن���اوی ویالیەت���ە‬ ‫یەكگرتوەكان���ی ئەوروپ���ا‪ ،‬بۆئ���ەوەی‬ ‫خۆی بەهێز ب���كات لەبەرامبەر ویالیەتە‬ ‫یەكگرت���وەكان‌و چین‌و روس���یادا‪ ،‬دیارە‬ ‫هەت���ا دەوڵەتێ���ك لەڕوی دانیش���توان‌و‬ ‫لەڕوی ئابوریەوە بەهێ���ز بێت‪ ،‬ئەوەندە‬ ‫باری گوزەران‌و ژیانی هاواڵتیانی باش���تر‬ ‫دەبێت‪ ،‬خۆ ئەگەر بێتو ئێستا راپرسیەك‬ ‫ب���ۆ كەمینەكان���ی جیهان���ی عەرەب���ی‬ ‫ئەنجامبدرێت‪ ،‬ئەوا ئەو دەوڵەتانە پارچە‬ ‫پارچە دەبن‌و دەبنە دەوڵەتۆكەی بچوك‬

‫ب���ەڕای م���ن باش���ترین چارەس���ەر‬ ‫بەرقەراربونی دیموكراس���یەت‌و دەوڵەتی‬ ‫یاس���ایە كە جیاوازی لەنێوان هاواڵتیاندا‬ ‫ناكات‌و ستەمیش لەسەر هیچ كەمینەیەكی‬ ‫بێچ���ارە ناهێڵێت‌و هەم���ان ئەرك‌و مافی‬ ‫پێدەدات‪ ،‬بۆ نمونە‪ ،‬لەبەریتانیا هەرێمی‬ ‫وێل���زو هەرێم���ی س���كۆتلەندەو هەرێمی‬ ‫ئینگلتەرە لەیەك واڵت���دا پێكەوە لەژێر‬ ‫س���ایەی یەك سیستم‌و یەك یاسا دەژین‬ ‫وێڕای جیاوازی نەژادییان‪ ،‬بەاڵم هەمویان‬ ‫لەبەرامبەر یاس���ای بەریتانیدا یەكسانن‌و‬ ‫هەم���و تاكێ���ك هەمان مافی س���ەرۆك‬ ‫وەزیران���ی بەریتانی���ای هەی���ە‪ ،‬ئەمەش‬ ‫باش���ترین چارەس���ەرە لەجیاتی ئەوەی‬ ‫دەوڵەتانی عەرەب���ی دوچاری پەرتبون‌و‬ ‫هەڵوەشانەوە بێت‪.‬‬ ‫‪ - 9‬ئەو كۆس���پ‌و گرفتان���ە چین كە‬ ‫دەبنە لەمپ���ەر لەب���ەردەم دامەزراندنی‬ ‫دەوڵەت���ی كوردی‌و ق���ەوارەی نەتەوەیی‬ ‫تایب���ەت بەكەمینەكان���ی دیكەی وەك‪،‬‬ ‫ئەمازیغ‌و خەڵكی بیابانی خۆرئاوا؟‬ ‫گرفتی سەرەكی‪ ،‬سیاسەتی دەوڵەتانی‬ ‫خۆرئاوایە ك���ە ئەم كەمینانەی هێناوەتە‬ ‫وجود‪ ،‬كاتێك لەدوای كەوتنی خەالفەتی‬ ‫عوس���مانی‪ ،‬جیهانی عەرەبی دابەشكرد‬ ‫بۆ چەند نیمچە دەوڵەتێك بەس���نورێكی‬ ‫رەمەك���ی ك���ە لەدانانی نەخش���ەی ئەو‬ ‫س���نورانەدا بەهی���چ جۆرێ���ك رەچاوی‬ ‫بەرژەوەندی���ی نەتەوەكان���ی ئەو ناوچەو‬ ‫هەرێمان���ە نەكراوە‪ ،‬بۆ نمونە‪ ،‬كوردەكان‬ ‫بەس���ەر چ���وار دەوڵەتدا دابەش���كران‌و‬ ‫ئەمازیغیش لەنێوان چ���وار یاخود پێنج‬ ‫دەوڵەتدا دابەش���كرا‪ ،‬بەپێی بەرژەوەندی‬ ‫خ���ودی ئ���ەو واڵت���ە خۆرئاواییان���ە‪،‬‬ ‫تائێس���تاش هەمان ئەو بەرژەوەندیانەن‬ ‫كە سیاس���ەتەكانی دەوڵەتانی خۆرئاواو‬ ‫ئەمری���كا بەڕێوەدەبەن‪ ،‬سیاس���ەتیش‪..‬‬ ‫هونەری پاراستنی بەرژەوەندیەكانە‪.‬‬

‫عەرەبستانی سعودییش پێیوایە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫مافی چارەی خۆنوسین بدرێت بەكورد ئەوا‬ ‫شیعەكانیش لەسعودیە داوای هەمان ماف‬ ‫دەكەن‪ ،‬ئەمەش دەبێتە هۆی بێبەشبونی ئەو‬ ‫شانشینە لەسامانی نەوتی واڵتەكەی‬

‫ثشو‬

‫ذمارة (‪ )4٦3‬دو شةممة ‪2014/4/14‬‬

‫بەهۆی قژییەوە چوە كتێبی گینسەوە‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫لەحاڵەتێكی سەیر‌و سەرنجڕاكێشدا‪،‬‬ ‫ژنێكی بەریتانی‪ ،‬دەتوانێت بەهۆی‬ ‫راكێشانی ئۆتۆمبێل بەقژی‪ ،‬بچێتە‬ ‫ن���او كتێبی گ��ی��ن��س��ەوە‪ ،‬ئ���ەو ژن��ە‬ ‫بەریتانییە ن��اوی جۆنا سۆیكیایە‌و‬ ‫تەمەنی ‪ 37‬ساڵە‪ ،‬پێشتر یاریزانی‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫وش ـ ــةى ي ـ ــةكـ ـت ـ ـ ــرب ـ ـ ـ ـ ـ ِر‬

‫گۆڕەپان‌و مەیدان بوە‪ ،‬كاتێك یەكێك‬ ‫لەتەلەفزیۆنە ناوخۆییەكانی بەریتانیا‬ ‫وێنەكانی سۆیكیایەی نیشانی بینەران‬ ‫دا كە چۆن بەقژە درێژەكەی ئۆتۆمبێل‬ ‫رادەك��ێ��ش��ێ��ت‪ ،‬س��ەرن��ج��ی ه��ەزارەه��ا‬ ‫هاواڵتی ئەو واڵتەی راكێشا‪!.‬‬

‫لەشارێكدا‬ ‫یەك كەس‬ ‫دەژی‬

‫هێلكە ئاڵتونیەكە تەنیا بۆ نمایشە‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫لەشاری (بافورد)ی ویالیەتی وایۆمینگی‪-‬ی ئەمریكا‪ ،‬تەنها یەك كەس دەژی‌و ئەو كەسەش هەمو‬ ‫پۆستە ئیداری‌و حكومیەكانی شارەكەی بەدەستەوەیە‪.‬لەدەروازەی چونە ژورەوە بۆ ئەو شارە‪،‬‬ ‫لەتابلۆیەكی گەورە نوسراوە‪ :‬دانیشتوانی ئەم شارە تەنها یەك كەسە‪!.‬‬ ‫هۆكاری چۆڵی ئەو شارەش بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە دورە دەستەو پلەكانی گەرما چەندین پلە‬ ‫لەژێر سفرەوەیە‪ ،‬ئەمە جگە لەوەی شارێكی دورە دەستە‪ ،‬بەاڵم ئەو هاواڵتییەی كە تێیدا دەژی‬ ‫دەڵێت حەزدەكەم هەر بەتەنها خۆم لەم شارەدا بژیم‪!.‬‬

‫بەڵ ‌ێ گەشتەكەی ئۆباما ئەوەندەی تێچوە!‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫ئەگەر دەتەوێت ببیتە خاوەنی گرانبەهاترین هێلكە لەجیهاندا‪،‬‬ ‫ئەوا دەبێت بڕی پێنج ملیۆن پاوەند بدەیت‪ ،‬رۆژنامەی دەیلی‬ ‫مەیلی بریتانی وێنەی هێلكەیەكی باڵوكردەوە كە خاوەنەكەی‬ ‫بەنیازە لەجەژنی فەسح‪-‬دا لەبەردەم كامێراكان نمایشی بكات‪.‬‬ ‫هێلكە گرانبەهاكە دیوی دەرەوەی بە ‪ 1000‬پارچە ئەڵماس‬ ‫روپۆشكراوەو نرخەكەی دەگاتە ‪ 1.5‬ملیۆن پاوەند‪ ،‬لەناویشەوە‬ ‫بە ‪ 18‬پارچەی ئاڵتونیی روپۆشكراوە‪ .‬ن��اوەوەی هێلكەكەش‬ ‫پەیكەری باڵندەیەكی كریستاڵی بچوكی تێدایە كە لەسەر چڵی‬ ‫زەیتونێك وەستاوە‪ ،‬ئەوەش وەك ئاماژەیەك بۆ ئاشتی لەجیهاندا‪.‬‬ ‫ئەندازیارو نەخشەسازی ئەم هێلكە گرانبەهایە بۆ میدیاكان‬ ‫رایگەیاند‪ ،‬دروستكردنەكەی نزیكەی سـێ‌ ساڵی خایاندوەو‬ ‫بەهاوكاری باشترین پەیكەرتاشەكانی سـێ‌ كیشوەر دروستكراوەو‬ ‫خاوەنەكەی نیازی فرۆشتنی نیەو دەڵێت تەنها بۆ نمایشە‪.‬‬

‫‪ 60‬كچی‬ ‫ئیتاڵی دەبنە‬ ‫یاوەری ئەمیر‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫رۆژنامەی دەیلی مەیلی بریتانی باڵویكردۆتەوە‪،‬‬ ‫لەئێستادا زۆرێك لەرۆژنامەو میدیاكانی ئەمەریكا‬ ‫ب��اس لەتێچوی س��ەف��ەرەك��ەی ب��اراك ئۆباماو‬ ‫میشیلی هاوسەری دەكەن بۆ ئێرلەندا كە لەسەر‬ ‫ب��اج‪-‬ی واڵت��ەك��ەی كردویەتی‪ ،‬ب��ڕی پارەكەش‬ ‫گەیشتۆتە زیاتر لەحەوت ملیۆن دۆالر‪ ،‬راپۆرتی‬ ‫یەكێك لەمیدیاكان ئاماژە بۆ ئەوە دەكات‪ ،‬تەنها‬

‫‪11‬‬

‫میشیل‪-‬ی هاوسەری ئۆباما لەكاتی سەردانی‬ ‫ناوچە سروشتیەكانی ئێرلەندا نزیكەی ‪ 251‬هەزار‬ ‫دۆالری خەرج كردوە‪ ،‬بڕی پارەی مانەوەشیان‬ ‫لەشوێنی تایبەتی ئوتێل شلبورن بۆ هەر شەوێك‬ ‫‪ 3300‬دۆالر بوە‪ ،‬بەپێی بەڵگەكانی ئێر فورس‪-‬‬ ‫یش ئەو فڕۆكە سەرۆكایەتیەی بەكارهێنراوە بۆ‬ ‫گەشتەكەی ئۆباماو هاوسەرەكەی بڕی ‪ 288‬هەزار‬ ‫دۆالر خەرجی بوە بۆ هەر سەعاتێك‪.‬‬

‫ئاسۆیی‪:‬‬ ‫‪-1‬سیاسەتمەدارێكی كوردە ‪ +‬پیتێك‬ ‫‪-2‬كەفی بێسەر‪ ،‬وەك یەكن‪ ،‬نیوەی‬ ‫وەڕی‪ ،‬نیوەی وازی ‪-3‬ق��ەل��ی كلك‬ ‫بڕاو‪ ،‬دەستپێكردنی یاری ساوا‪ ،‬دوان‬ ‫لەتور ‪-4‬نەخێر «پ»‪ ،‬نیوەی رازی‪،‬‬ ‫ژمارەیەكە‪ ،‬دوان لەیەك ‪-5‬عاشقێك‬ ‫ب��و‪ ،‬بەبێ‌ ق���ەدەر‪ ،‬ب��اڵ بەتێكەڵی‬ ‫‪-6‬ب��اڵ��ن��دەی��ەك��ە‪ ،‬ن��ی��وەی س��ێ��وە‪،‬‬ ‫نەخۆشییەكە ‪-7‬عەشیرەتێكن ‪-8‬جۆرە‬ ‫وەرزشێكە‪ ،‬وەكو یەك‪ ،‬السار ‪-9‬سیان‬ ‫لەهانا‪ ،‬وەك یەكن‪ ،‬لەبۆمبادایە‪،‬‬ ‫ب��ێ‌ ك��ەڵ��ك «پ» ‪-10‬ژم��ارەی��ەك��ە‪،‬‬ ‫روب�����ار‪ ،‬زی���ن���دەوەرێ���ك���ە ‪-11‬رۆن‬ ‫دەیناسێ‌‪ ،‬ژنە گۆرانیبێژێكی كوردە‬ ‫‪-12‬ساردەمەنییەكە‪ ،‬جۆرە یارییەكە‪.‬‬

‫ستونی‪:‬‬ ‫‪-1‬جۆرێكە لەگۆرانی‪ ،‬جلوبەرگێكی‬ ‫عەرەبە ‪-2‬ب��ۆ دانیشتنە «پ»‪ ،‬بۆ‬ ‫هەمومانە ‪-3‬جێی پزیشك دەگرێتەوە‪،‬‬ ‫قایم ‪-4‬گ��اور بەتێكەڵی‪ ،‬كانزایەكە‪،‬‬ ‫خواردن ‪-5‬جۆرە سندوقێكە‪ ،‬لەسەرخۆ‬ ‫‪-6‬شوێنێكە نزیك سلێمانی‪ ،‬ئێمە‬ ‫«پ» ‪-7‬خ����اك ‪-8‬ه��ێ��ز‪ ،‬زیپكەی‬ ‫گ��ەورە ‪-9‬ل��ەق��وم��اردای��ە‪ ،‬ت��ۆ‪ ،‬جۆرە‬ ‫بۆنێكە ‪-10‬یارییەكە‪ ،‬كوا بەتێكەڵی‬ ‫‪-11‬ك��ەژی بێ‌ گژوگیا‪ ،‬دۆس��ت‪ ،‬دوان‬ ‫لەخەم ‪-12‬سەركردەیەكی مادەكان بو‪،‬‬ ‫لەسەردایە‪.‬‬

‫بابیربكەینەوە‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫رۆژن���ام���ەی گ��اردی��ان��ی‬ ‫بریتانی راپۆرتێكی نوێی‬ ‫ل��ەس��ەر ژی��ان��ی ئەمیری‬ ‫دوب�����ەی ش��ێ��خ م��ح��ەم��ەد‬ ‫بن راشید ئ��ال مەكتومی‬ ‫ئیمارات باڵوكردەوە‪ ،‬كە بەنیازە ‪ 60‬كچی ئیتاڵی تایبەتمەند بۆ‬ ‫یاوەریكردن‌و هاوڕێیەتی خێزان‌و كچەكانی دابین بكات‪.‬‬ ‫لەمەرجەكانی ئەمیری دوبەیدا هاتوە‪ ،‬ئەو كچانە دەبێت‬ ‫تەمەنیان لەنێوان ‪ 18‬بۆ ‪ 28‬ساڵی بێت‌و سەرنجڕاكێش بن‌و‬ ‫شارەزای زمانی ئینگلیزی بن‌و شارەزاییەكی باشیان لەكڕین‌و‬ ‫فرۆشتندا هەبێت لەنێو بازاڕە جیهانیەكاندا‪ ،‬مەرجیشە كچەكان‬ ‫دانیشتوی شاری بندوقییەی ئیتالیا بن‪ .‬لەبۆندەكەدا هاتوە‪،‬‬ ‫رۆژانەی ئەم كچانە ‪ 140‬دۆالرەو یاوەری سەفەرەكانی ئەمیری‬ ‫دوبەی‌و خێزانەكەی دەكەن بۆ واڵتانی جیهان‌و سەرجەم كڕین‌و‬ ‫فرۆش‌و دیاریكردنی جلوبەرگی خێزان‌و كچەكانی ئەمیری دوبەی‬ ‫لەالیەن ئەم كچانەوە دەستنیشان دەكرێت‪ .،‬شێخ محەمەد‬ ‫خاوەنی ‪ 23‬منداڵەو دو خێزانی هەیە‪.‬‬

‫لەوشەی «بی»‪ 25 ،‬وشە‬ ‫ێ وشەی‬ ‫بنوسە‪ ،‬بەمەرج ‌‬ ‫«بی» كەوتبێتە سەرەتای‬ ‫وشەكەوە؟‬ ‫بۆ نمونە‪ :‬بیبەر‪ ،‬بیستراو‪،‬‬ ‫بیمە‪ ،‬بیالل ‪ .....‬هتد؟‪.‬‬ ‫براوەی پێشو‪:‬‬ ‫تەیب بابە مراد‪ /‬كۆیە‬ ‫وەاڵمەكانتان بۆ ئەم ئیمەیڵە بنێرن‪:‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫خەاڵت‪ :‬مانگێك رۆژنامەی‬ ‫چاودێر بە بێ بەرامبەر‬ ‫وەربگرە‬

‫لەپێناو كۆترەكانی پاپادا مەشق‬ ‫بەهەڵۆیەك دەكەن‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫رۆژنامەی كرودیر‪-‬ی كاسۆلیكی كە بەشێوەزاری ئیتالی لەڤاتیكان دەردەچێت‬ ‫باڵویكردۆتەوە‪ ،‬ڤاتیكان هەڵۆیەك بۆ پارێزگاریكردن لەكۆترەكانی پاپا دادەنێت‪.‬‬ ‫دوای ئەوەی لەسەرەتای ساڵی ‪ 2014‬دا لەكاتی پێشكەشكردنی وتاری ئاینی‬ ‫رۆژی یەكشەمەیدا لەگۆڕەپانی سان بییر‪ ،‬لەالیەن چەند منداڵێك ژمارەیەك‬ ‫كۆتری سپیان ئازاد كرد‪ ،‬ئەوەش وەك نیشانەی ئاشتی‪ ،‬بەماوەیەكی كەم ئەو‬ ‫كۆترانە لەالیەن باڵندەیەكی دڕندەوە دەستگیركراو خواردران‪ ،‬دوای باڵوبونەوەی‬ ‫دیمەنەكانی لەناوبردنی ئەو باڵندانە لەماڵپەڕە جیهانیەكانەوە‪ ،‬بوە جێی نیگەرانی‬ ‫مەسیحیەكانی جیهان‪ .‬بۆیە بڕیار درا بەمەشقپێكردنی هەڵۆیەكی بەهێز بەناوی‬ ‫سیلڤیا بۆ ئەوەی پارێزگاری لەكۆترەكانی پاپا بكات لەگۆڕەپانی سان بییر‪.‬‬

‫كاور‬ ‫‪4/20-3/21‬‬

‫دوانة‬ ‫‪6/20-5/21‬‬

‫ێ قواڵغی‬ ‫ـ هەوڵمەدە گو ‌‬ ‫قسەی هاوڕێكانت بیت‪،‬‬ ‫ێ ب��ەش��وێ��ن‬ ‫م����رۆڤ دەب���� ‌‬ ‫ك����اری چ��اك��دا ب��گ��ەڕێ‌‪،‬‬ ‫لەخۆشەویستت دو دڵ‬ ‫مەبە‪.‬‬

‫ـ توڕەیی‌و مۆنی‌و فیز‪،‬‬ ‫م���رۆڤ ب���ەرەو ناخۆشی‬ ‫دەبەن‪ ،‬كارێكی عەیبەشە‪،‬‬ ‫وریابە‪ ،‬لەخۆشەویستیدا‬ ‫پۆزلێدان نیە‪.‬‬

‫طا‬ ‫‪5/20-4/21‬‬

‫ـ هەفتەیەكی پڕ لەخۆشی‬ ‫ێ‬ ‫بەسەر دەب��ەی��ت‪ ،‬هەند ‌‬ ‫كێشە دێنە رێ��ت‪ ،‬ب��ەاڵم‬ ‫ئاساییە‪ ،‬خۆشەویستەكەت‬ ‫دیاریت دەداتێ‌‪.‬‬

‫قرذاأل‬ ‫‪7/20-6/21‬‬

‫ێ‬ ‫ـ م���������رۆڤ ن���اب��� ‌‬ ‫بەسەروەت‌و سامان بنازێ‌‪،‬‬ ‫كەسێكی هاوڕێی جارانت‬ ‫دەبینیت‪ ،‬ئاسودە دەبیت‪،‬‬ ‫مژدەت دەداتێ‌‪.‬‬

‫رَ‬ ‫شي ‪21‬‬ ‫‪8/21-7/‬‬

‫ـ لەم رۆژانەدا هاوسێیەكت‬ ‫هەواڵێكی خۆشت دەداتێ‌‪،‬‬ ‫س��ەرك��ەوت��و دەب��ی��ت‪ ،‬كە‬ ‫خۆشەویستی دەك��ەی��ت‪،‬‬ ‫بزانە بەرامبەرەكەت كێیە‪.‬‬ ‫فةريك‬ ‫‪9/22-8/22‬‬

‫ـ ناكرێ‌ خوڕەوشتت وەك‬ ‫ێ بكەیت‪،‬‬ ‫هاوڕێكانت لـ ‌‬ ‫م��رۆڤ��ەك��ان ل��ەرەف��ت��اردا‬ ‫ێ‬ ‫جیاوازن‪ ،‬كەسێك دەیەو ‌‬ ‫لێك نزیك بێتەوە‪ ،‬خۆشی‬ ‫دەوێی‪.‬‬

‫تةرازو‬ ‫‪10/22-9/23‬‬

‫ـ ئ����ەوەی ك���اری داوە‬ ‫بەتۆ‪ ،‬مرۆڤێكی راستگۆیە‪،‬‬ ‫راس��ت��گ��ۆب��ە ل��ەگ��ەڵ��ی��دا‪،‬‬ ‫ك��ەس��ێ��ك درۆت ل��ەگ��ەڵ‬ ‫دەك��ات بۆ خۆشەویستی‪،‬‬ ‫وریابە‪.‬‬ ‫دوثشك‬ ‫‪11/22-10/23‬‬

‫ـ ن���ات���وان���ی ب��ەب��ی‬ ‫رەزام��ەن��دی خێزانەكەت‬ ‫هیچ كارێك بكەیت‪ ،‬ئەوان‬ ‫راستگۆن‪ ،‬لەخۆشەویستیدا‬ ‫شتێك نیە ناوی درۆ بێ‌‪،‬‬ ‫وریابە‪.‬‬

‫كةوان‬ ‫‪12/20-11/23‬‬

‫ـ پ��ڕۆژەی��ەك بەدەست‬ ‫دەهێنی‪ ،‬گرنگ پارەی زۆر‬ ‫نیە‪ ،‬گرنگ سەركەوتنە‪،‬‬ ‫ب����ڕوا ب��ەه��ەم��و شتێكی‬ ‫خۆشەویستەكەت مەكە‪.‬‬ ‫طيسك‬ ‫‪1/19-12/21‬‬

‫ـ ئەم سەفەرەت جوانترین‌و‬ ‫خ��ۆش��ت��ری��ن س���ەف���ەرە‪،‬‬ ‫وریابە لەسەرفكردنی زۆر‪،‬‬ ‫دیاریەك لەچاوەڕوانیدایە بۆ‬ ‫خۆشەویستەكەت‪.‬‬

‫سةتأل‬ ‫‪2/18-1/20‬‬

‫ێ‬ ‫ێ هەمو كەس ‌‬ ‫ـ ناكر ‌‬ ‫ت��اوان��ب��ار ك��ەی��ت‪ ،‬شك‬ ‫لەكەس مەكە‪ ،‬ناتوانی‬ ‫ب��ەت��ەن��ی��ا ل���ەپ���ڕۆژەو‬ ‫خۆشەویستیش بگەیت‪.‬‬ ‫نةهةنط‬ ‫‪3/20-2/19‬‬

‫ـ ئ���ەگ���ەر خەمێك‬ ‫یەخەی گرتیت خەمبار‬ ‫م���ەب���ە‪ ،‬ئ����ەی ئ��ەگ��ەر‬ ‫خ��ۆش��ی��ی��ەك ه���ات چی‬ ‫دەڵ��ێ��ی؟ خ���ەم دێ��ت‌و‬ ‫خۆشیش زۆر زۆر زیاترە‪.‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬ ‫بة ِر َيوةبةرى هونةرى‪ :‬جةليل حس َين‬ ‫يةكةمني ذمارةى‬

‫ر‬ ‫یکالم‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪w w w.ch awder n ews. com‬‬

‫‪No. (463) 14-4-2014‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫جێبەجێکردنی دەستور یان کۆنفیدراڵی‬

‫کاندیدەکانی لیستی یەکێتی بۆ پارلەمانی عیراق لە سلێمانی‬

‫‪٢٦٦‬‬

‫باڵوکراوەی دەزگای ئایدیا‬ ‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫زنجیرەی یەکەمی پڕۆژەی (‪ )١٠٠‬نامیلکەی‬ ‫ئاشنابوون بە فەیلەسوفان‪..‬‬ ‫ئێستا لە کتێبفرۆشییەکاندایە‬ ‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )٤٠4‬دووشةممة ‪ 2014/4/14‬ثاشكؤيةكي هةفتانةي رةخنةيي ئةدةبي روناكبرييية‬

‫"گه‌ڕان بۆ کاتی له‌ده‌ستچوو"ی مارسێل پرووست ده‌کرێت به‌ کوردی‬ ‫سیامه‌ند شاسواری‪ :‬ڕۆمانێكی پڕ له‌ هه‌ژان و دڵه‌ڕاوكه‌یه‌‬ ‫ئا‪ :‬پێشه‌وا محه‌مه‌د‬ ‫سیامه‌ند شاسواری‪ ،‬وه‌رگێڕ و نووسه‌ر‪ ،‬ب ‌ه‬ ‫ڕه‌خنه‌ی چاودێری ڕاگه‌یاند‪ ،‬سه‌رقاڵی وه‌رگێڕانی‬ ‫ڕۆم��ان��ی «گ���ه‌ڕان ب��ۆ کاتی له‌ده‌ستچوو»ـی‬ ‫«مارسێل پرووست»ـ ‌ه و ئ��ام��اژه‌ی ب��ه‌وه‌ دا‪،‬‬ ‫به‌رگی یه‌که‌می ل ‌ه چاپدای ‌ه و به‌رگی دووه‌میشی‬ ‫له‌ ته‌واوبووندایه‌‪.‬‬ ‫سیامه‌ند شاسواری‪ ،‬وه‌ک خۆی ڕایگه‌یاند‪ ،‬ئه‌و‬ ‫ب ‌ه پڕۆژ‌ه کاری وه‌رگێڕان ده‌کات و وتی‪« :‬که‌لیده‌ر‬ ‫ک ‌ه یانزه‌ به‌رگه‌‪ ،‬بۆ ئه‌وانه‌ی ک ‌ه خوێندوویانه‌ته‌و‌ه‬ ‫ده‌زانن (فه‌رهه‌نگۆک)ـی که‌لیده‌ر به‌ ئه‌ندازه‌ی‬ ‫به‌رگێک کات و کاری بردووه‌‪ .‬هه‌ڵبژاردنی که‌لیده‌ر‬ ‫یان هه‌ر به‌رهه‌مێکی تر بڕیاری ڕاسته‌وخۆی خۆم ‌ه‬ ‫و مه‌به‌ستیش ڕاژه‌ی نامه‌خانه‌ی کوردییه‌‪ .‬چما‬ ‫ئه‌گه‌ر خۆم نه‌مبێت بیخۆم پ��اره‌ی په‌رتووک‬ ‫هه‌ر بۆ ئه‌وه‌ نابێت باسیشی بکرێت‪ .‬بۆ نموون ‌ه‬ ‫په‌رتووکی (ڕێگه‌ی ئاسان بۆ وازهێنان ل ‌ه جگه‌ره‌)‬ ‫ده‌بوای ‌ه پاره‌یه‌کی زۆری تێدا بوایه‌‪ ،‬که‌چی هه‌ر‬ ‫هیچی تێدا نه‌بوو‪ ،‬مه‌گه‌ر ئه‌وه‌ی جگه‌ره‌ی ب ‌ه خۆم‬ ‫فڕێ دابێت و یارمه‌تیی خه‌ڵکێکی تریشی دابێت‬ ‫واز ل ‌ه جگه‌ره‌ بهێنن‪».‬‬ ‫ئه‌و وه‌رگێڕ‌ه ڕوونی کرده‌وه‌‪ ،‬مه‌به‌ستی ئه‌وه‌ی ‌ه‬ ‫باڵوکردنه‌وه‌ی کوردییه‌که‌ جیاواز بێت و ئه‌گه‌ر‬ ‫بۆ ئه‌مڕۆش ب ‌ه زووی بزانن له‌ دواڕۆژدا خۆی‬ ‫بچه‌سپێنێت‪.‬‬ ‫ده‌رباره‌ی به‌کارهێنانی کۆمه‌ڵێک وشه‌ی نوێ ل ‌ه‬ ‫نووسین و وه‌رگێڕانه‌کانیدا‪ ،‬شاسواری باسی له‌و‌ه‬ ‫کرد‪ ،‬که‌ سه‌دان وشه‌ی ل ‌ه نووسینه‌کاندا به‌کار‬

‫هێناوه‌ ک ‌ه خه‌ڵکی تر هێشتا ناتوانن په‌ژێره‌ی‬ ‫بکه‌ن‪ .‬ب��ه‌اڵم دڵنیای ‌ه ورد‌ه ورد‌ه هه‌ندێکیان‬ ‫بچه‌سپێن و جێی خۆیان بکه‌نه‌و‌ه و ده‌ڵێت‪:‬‬ ‫«چما هه‌ر له‌ ئێسته‌و‌ه بڕێکیان له‌مال و له‌وال و‬ ‫الی خاوه‌ن پێنووسی ب ‌ه هه‌ڵوێست ده‌ناسمه‌وه‌‪.‬‬ ‫خه‌ریکن ده‌بزوێن‪ ،‬ل ‌ه خاکه‌لێوه‌ی نوێدا‪ ،‬هه‌رچه‌ند‬ ‫هێشتاش لێو ناگرن‪ ،‬ب��ه‌اڵم سه‌ریان ل ‌ه خاک‬ ‫ده‌رهێناوه‌‪».‬‬ ‫وه‌رگێڕ له‌ دوای که‌لیده‌ر‪ ،‬سێ ڕۆمانی فارسیی‬ ‫ل ‌ه به‌رنامه‌دا بووه‌ بۆ وه‌رگێڕان وه‌ک پڕۆژه‌ی‬ ‫«سیانه‌ی جه‌نگ» به‌م ناوانه‌‪ :‬من یه‌ک ساواکیم‪-‬‬ ‫بزورگی عەلەوی‪ ،‬بێگانه‌یه‌ک له‌ من‌دا– شکوو‌ه‬

‫د‪.‬محه‌مه‌د که‌مال‬ ‫ئۆنتۆلۆجییه‌کی نوێ داده‌مه‌زرێنێت‬

‫میرزادەگی‪ ،‬به‌رامه‌ی م��ردووه‌ک��ان‪ -‬مەنسووری‬ ‫هومافەڕ‪ ،‬پاشان وه‌رگێڕانی پێنج دیوانی شاعیری‬ ‫هه‌ڵوێست شێرکۆ بێکه‌س بوو ک ‌ه له‌سه‌ر داوای‬ ‫خۆی بووەو به‌م شێوه‌یه‌ داوای لێکردووه‌‪« :‬بۆ‬ ‫برای ئازیز و خۆشه‌ویست کاک ‌ه سیامه‌ند به‌و‬ ‫هیوایه‌ی ئه‌م به‌رهه‌مه‌ ب ‌ه زمانی فارسی بچێت ‌ه‬ ‫کتێبخانه‌کانه‌و‌ه و دیار‌ه باشترین قه‌ڵه‌میش بۆ‬ ‫ڕاپه‌ڕاندنی ئه‌م کاره‌ هه‌ر کاک سیامه‌ند خۆیه‌تی‪.‬‬ ‫شێرکۆ بێکه‌س‪»2010/11/03 -‬‬ ‫دواتر وه‌رگێڕانی «سوور و ڕه‌ش»ـی ستانداڵ‬ ‫ب��وو‪ ،‬که‌ له‌ الی��ه‌ن ئه‌ندێشه‌و‌ه ب�ڵاو کرایه‌وه‌‪،‬‬ ‫ده‌یویست «ده‌یری پارما»ش ب ‌ه دوایدا بێت‪ ،‬ک ‌ه‬ ‫پڕووستیش چه‌ندین جار ئه‌ماژه‌ی پێ ده‌دا‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫«گه‌ڕان بۆ کاتی له‌ده‌ستچوو» ئه‌وی پاش خست‪.‬‬ ‫سه‌باره‌ت ب ‌ه کاری ئێستاشی‪ ،‬شاسواری وتی‪:‬‬ ‫«پڕۆژه‌ی ئێسته‌م ک ‌ه پشتگیریی هاوڕێیانه‌ی کاک‬ ‫هه‌ژار مه‌جیدی ئه‌ندێشه‌ی له‌گه‌ڵه‌ به‌مجۆره‌یه‌‪ ،‬ک ‌ه‬ ‫هه‌ر حه‌وت به‌رگی ‪À la recherche du‬‬ ‫‪ temps perdu‬نووسینی مارسێل پرووست‬ ‫به‌ واتای «گه‌ڕان بۆ کاتی له‌ده‌ستچوو» ل ‌ه زمانی‬ ‫ئینگلیزییه‌و‌ه وه‌ربگێڕم بۆ سه‌ر زمانی کوردی‪.‬‬ ‫هه‌ڵبه‌ت ده‌قی نوروێژی و فارسی و عه‌ره‌بییشم ل ‌ه‬ ‫الی ‌ه و سه‌باره‌ت به‌وه‌ی گه‌ڕان بۆ کاتی له‌ده‌ستچوو‬ ‫نووسین و به‌رهه‌می گیانێکی پاک و بێگه‌رد‬ ‫و به‌ئازاری ئه‌فسووناوییه‌‪ ،‬دنیایه‌کی تایبه‌تی‬ ‫پڕ ل ‌ه هه‌ست و هه‌ژان و دڵه‌ڕاوکه‌یه‌ و ل ‌ه زۆر‬ ‫شوێندا زمانێکی شیعری و په‌خشانئاسای هه‌یه‌‪،‬‬ ‫بۆی ‌ه ئه‌و وه‌رگێڕانانه‌ش له‌ ساخکردنه‌وه‌ی ده‌ق ‌ه‬ ‫ئاڵۆز و پێواره‌کانی ئه‌و چه‌ندینهه‌زار الپه‌ڕه‌دا زۆر‬ ‫یارمه‌تیده‌رن‌‪ ،‬که‌ هه‌رچه‌ند کۆپله‌ی پشوودرێژ و‬ ‫ڕسته‌ی لێکهه‌ڵپێکراون‪ ،‬به‌اڵم ده‌بێت ب ‌ه جۆرێک‬

‫بنووسرێنه‌وه‌ هه‌م‬ ‫ن����اوه‌رۆک و هه‌م‬ ‫جوانیی هونه‌ری‬ ‫و هه‌م په‌یوه‌ندیی‬ ‫ڕست ‌ه و ده‌سته‌واژ‌ه‬ ‫بناسرێنه‌و‌ه و لێک‬ ‫دانه‌بڕێن‪».‬‬ ‫ب������ۆ ن������اوی‬ ‫ڕۆم��ان��ه‌ک��ه‌ش ئه‌و‬ ‫وه‌رگێڕ‌ه ئاماژه‌ی‬ ‫به‌وه‌ دا‪ ،‬له‌ به‌راورد‬ ‫ل���ه‌گ���ه‌ڵ زم��ان�� ‌ه‬ ‫جۆراوجۆره‌کان و‬ ‫مه‌به‌ستی خودی‬ ‫نووسه‌ر ل ‌ه نێوان‬ ‫ل���ه‌ک���ی���س���چ���وو‪،‬‬ ‫ل���ه‌ده‌س���ت���چ���وو‬ ‫و ون�����ب�����وو و‬ ‫ب��ه‌س��ه‌رچ��وودا‪ ،‬تا‬ ‫ئه‌مکاته‌ «گ��ه‌ڕان‬ ‫ب����ۆ ک����ات����ی ل�� ‌ه‬ ‫ده‌س��ت��چ��وو»ـ��ی‬ ‫هه‌ڵبژاردووه‌‪.‬‬ ‫ئاشکراشی کرد‪ ،‬به‌رگی یه‌که‌م «دارماڵ» ته‌واو‬ ‫بوو‌ه و به‌رگی دووه‌م ده‌ستی پێ کردووه‌‪.‬‬ ‫بۆ شێوازی باڵوکردنه‌وه‌که‌شی وتی‪« :‬بڕیار وا‬ ‫بوو هه‌ر حه‌وت به‌رگەک ‌ه ته‌واو ببێت و ب ‌ه په‌راوێز‬ ‫و فه‌رهه‌نگۆکه‌وه‪ ‌،‬که‌ بۆ خۆیان په‌رتووکێکن وه‌ک‬ ‫که‌لیده‌ر و بگر‌ه باشتریش چاپ بکرێت‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫خۆیشم زۆر قوونه‌قوون ده‌که‌م و هه‌ر ڕۆژێک ل ‌ه‬ ‫قوژبنێکم‪ ،‬به‌ باشم زانیو‌ه به‌ زووترین کات و‬

‫به‌رگ ل ‌ه دوای به‌رگ چاپ بکرێت و باڵو بکرێته‌و‌ه‬ ‫و له‌ کۆتاییشدا جارێکی تر پێکه‌و‌ه و له‌ به‌رگ‬ ‫و قوتوویه‌کی تایبه‌تی شیاودا چاپ بکرێته‌وه‌‪».‬‬ ‫وه‌ک وه‌رگێڕ وتی‪ ،‬ئێستا به‌رگی یه‌که‌م ل ‌ه بواری‬ ‫دیزاینی به‌رگ و پێداچوونه‌وه‌دایه‌‪ ،‬هیواداریشه‌‪:‬‬ ‫«تا به‌رگی یه‌که‌م کاری ته‌کنیکی ته‌واو ده‌بێت‪،‬‬ ‫به‌رگی دووه‌میش ئاماد‌ه ده‌بێت و پێکه‌و‌ه یان‬ ‫هه‌ر نه‌بێت ب ‌ه ماوه‌یه‌کی زۆر کورت به‌ دوای یه‌کد‌ا‬ ‫بکه‌وێته‌ به‌رده‌ستی خوێنه‌ران‪».‬‬

‫نووسه‌ره‌ دیاره‌كان و نووسه‌ره‌ نادیاره‌كان‬ ‫ئایا ئه‌و نووسه‌رانه‌ى له‌ میدیاكاندا ده‌رده‌كه‌ون‪ ،‬باشترینه‌كانن؟‬

‫ئا‪ :‬ڕه‌خنه‌ی چاودێر‬ ‫فه‌لسه‌فه‌ی بوون‪ ،‬نوێترین کتێبی نووسراوی فه‌لسه‌فه‌کاری کورد‪ ،‬د‪.‬‬ ‫محه‌مه‌د که‌ماله‌‪ .‬کتێبەکە ناوه‌ندی ئەندێشە چاپ و باڵوی کردووه‌ته‌وه‌‪،‬‬ ‫نووسەر لە کتێبەکەدا ویستوویەتی بنەمای دوالیزمی جەوهەر و بوون‬ ‫هەڵوەشێنێتەوە و چەند بەڵگەیەکی بۆ ئەوە هێناوەتەوە کە جەوهەر بوونی‬ ‫نییە‪ ،‬بە واتا نووسەر لەم کتێبەدا ڕەخنەی سەرجەم مێژووی فەلسەفەی‬ ‫میتافیزیک دەکات و بە مێژووی نامۆبوونی فەلسەفە ناوی دەبات‪ ،‬چونکە نووسەر بڕوای وایە فەلسەفە‬ ‫بیرکردنەوەیە لە بوون‪ ،‬بەاڵم مێژووی فەلسەفە لە بری بوون بیری لە هەبوویەک کردووەتەوە‪.‬‬ ‫د‪ .‬محه‌مه‌د که‌مال‪ ،‬ده‌رباره‌ی ئه‌و کتێب ‌ه نوێیه‌ی به‌ «ڕه‌خنه‌ی چاودێر»ـی وت‪« :‬ئەم کتێبە‬ ‫پرۆژەیەکە بۆ هەڵوەشاندنەوەی میتافیزیک و دامەزراندنی ئۆنتۆلۆجییەکی نوێ‪ ،‬کە تێیدا (بوون)‪،‬‬ ‫وەکوو ڕاستەقینەیەکی لەکاتبەدەر و چەقوەستاو نابینرێت‪ ،‬بەڵکوو بەردەوام لە گۆڕاندایە‪ .‬لەالیەکی‬ ‫دیکەوە‪ ،‬هەوڵدانە بۆ دامەزراندنی بوونگەراییەکی مۆنۆنیستانە‪ .‬فەلسەفە‪ ،‬وەکوو مێتافیزیک کۆتایی‬ ‫دێت‪ ،‬بەاڵم وەکوو ئۆنتۆلۆجی لە سەرەتادایە و زیندووە‪».‬‬

‫ كیم تووى ئاالن فه‌را چاك پۆالن ڕێژین دووشارم‬

‫«ئه‌گه‌ر من ده‌ركه‌وتووم‪ ،‬ئه‌وه‌ وه‌ك ده‌ركه‌وتنى‬ ‫(پیاوى ده‌ركه‌وتوو) وایه‌‪ ،‬ك ‌ه یارییه‌ك بوو ل ‌ه‬ ‫و‪ .‬ل ‌ه فه‌ڕه‌نسییه‌وه‌‪ :‬ماكوان كه‌مال‬ ‫سااڵنى په‌نجاكاندا‪ .‬ئه‌گه‌ر میدیاكان چاو ده‌بڕن ‌ه‬ ‫ل ‌ه جیهاندا نووسه‌رانێك هه‌ن ك ‌ه ناسراون و ل ‌ه كه‌سایه‌تیى من‪ ،‬ئه‌وا پیاوێك ده‌بینن له‌ پالستیك‪،‬‬ ‫گشت شوێنێك ده‌رده‌كه‌ون‪ ،‬له‌ به‌رامبه‌ر ئه‌واندا پیاوێك كه‌ كه‌متر سكئێشه‌ى هه‌یه‌‪ ،‬ك ‌ه ب ‌ه ناوى‬ ‫نووسه‌رانێكی دیكه‌ ه��ه‌ن‪ ،‬ك ‌ه ش��اراوه‌ن و ب ‌ه منه‌و‌ه قسه‌ ده‌كات‪ ،‬به‌اڵم بێ ئه‌وه‌ى به‌ ته‌واوى‬ ‫ده‌گمه‌ن خۆیان ده‌رده‌خه‌ن‪ .‬ل ‌ه خواره‌وه‌ هه‌ندێك بوونییه‌وه‌ لێر‌ه بێت‪».‬‬ ‫هه‌روه‌ها ده‌ڵێت‪« :‬ڕاستترین وه‌اڵمى پرسیاره‌كان‬ ‫نموونه‌ ده‌هێنینه‌وه‌‪.‬‬ ‫ل ‌ه پشت بۆینباخه‌كه‌مه‌و‌ه نادۆزرێته‌وه‌‪ ،‬به‌ڵكوو ل ‌ه‬ ‫ناوه‌ڕۆكى كتێبه‌كانمدایه‌‪».‬‬ ‫نووسه‌ر‌ه ده‌ركه‌وتووه‌كان‬ ‫كیم تووى‪ ،‬نووسه‌رى ڕۆمانى ڕوو «‪ ،»RU‬ك ‌ه‬ ‫نووسه‌ره‌ شاراوه‌كان یان نادیاره‌كان‬ ‫ل ‌ه ساڵى ‪2009‬ـدا ده‌رچووه‌‪.‬‬ ‫چاك پۆالن‪ ،‬نووسه‌رى ڕۆمانى «ڤۆڵكسراڵنى‬ ‫«حه‌ز ده‌كه‌م باوه‌ڕ بكه‌م ك ‌ه من وه‌ك قایشى‬ ‫بزوێنه‌رێكم‪ ».‬كیم تووى به‌ ته‌له‌فۆن ئاماژه‌ى نیلى» كه‌ له‌ ساڵى ‪1984‬ـدا له‌ چاپ درا‪« .‬خۆم‬ ‫به‌م ڕسته‌ی ‌ه دا‪ ،‬بۆ ڕۆژنامه‌ى «‪ .»Devoir‬ل ‌ه به‌ پیاوێكى ناسراو نازانم‪ .‬ئه‌وه‌ى ك ‌ه ده‌مه‌وێت‬ ‫دواى ڕۆمانى «‪ »RU‬نووسه‌ر زۆرجار میواندارى ئه‌وه‌یه‌ ك ‌ه كتێبه‌كانم بناسرێن و ناسراو بن‪ ،‬نه‌ك‬ ‫ده‌كرێت بۆ قسه‌كردن له‌سه‌ر ڕۆمانه‌كه‌ى‪ ،‬هه‌روه‌ها خۆم‪ ».‬نووسه‌ر ده‌ركه‌وتنی خۆی ل ‌ه میدیادا كه‌م‬ ‫بۆ قسه‌كردن له‌سه‌ر ئیمیگره‌یشن‪ ،‬فرانكۆفۆنى‪ ،‬كردووه‌ته‌وه‌‪ .‬خۆى ته‌رخان كردووه‌ بۆ نووسینی‬ ‫هه‌ندێكجار ب ‌ه ئینگلیزییش قسه‌ ده‌كات‪ ،‬هه‌روه‌ها ڕۆمانه‌كانى‪ .‬بۆ وه‌اڵم��دان��ه‌وه‌ى پرسیاره‌كانى‬ ‫قسه‌كردنى له‌سه‌ر دابڕانى له‌گه‌ڵ ده‌وروب��ه‌رى‪ ،»Devoir« ،‬ئ��ه‌م��ج��ار‌ه ن��ووس��ه‌ر چه‌ند‬ ‫هه‌ستكردن ب ‌ه ئازارى منداڵه‌كه‌ى له‌به‌ر ئه‌وه‌ى تایبه‌تمه‌ندییه‌ك و فه‌رمانێكى خستوونه‌ته‌ ڕوو‪،‬‬ ‫ب ‌ه بیانى هه‌ژمار ده‌كرێن‪ ،‬له‌به‌ر ئه‌وه‌ى «نووسه‌ر كه‌ له‌ كتێبى «چاو‌ه شینه‌كانى میسته‌سانى»ـدا‬ ‫خه‌ڵكى ڤێتنام ‌ه و له‌ كه‌نه‌دا نیشته‌جێیه‪«‌.‬‬ ‫نووسیویه‌تى‪« :‬یه‌كه‌مین ڕۆمانت بخه‌ره‌ ناو‬ ‫ئ���االن ف���ه‌را‪ ،‬ن��ووس��ه‌رى ڕۆم��ان��ى «بۆچى سندووقى هه‌ڵگرتنه‌وه‌‪ /.‬بیرۆكه‌ى هاوڕێیه‌كانت‬ ‫بۆلۆن؟» كه‌ ل ‌ه ساڵى ‪2013‬ـ��دا چاپ ك��راوه‌‪ .‬بدزه‪ /.‬وه‌اڵمى ڕه‌خنه‌كان مه‌ده‌وه‌‪ /.‬خوانى نیوه‌ڕۆ‬

‫له‌گه‌ڵ به‌رپرسى خانه‌ى چاپى كتێبه‌كانت مه‌ك ‌ه و‬ ‫مه‌خۆ‪ /.‬خه‌اڵتى ئه‌ده‌بى ڕه‌ت بكه‌وه‌ ئه‌گه‌ر پاره‌ى‬ ‫له‌گه‌ڵدا نه‌بوو‪ /.‬مه‌چۆ ب ‌ه دواى ئه‌وه‌دا بگه‌ڕێیت‬ ‫ئایا كتێبه‌ نوێیه‌كه‌ت كه‌وتووه‌ت ‌ه ب��ازاڕه‌وه‌ یان‬ ‫نا‪ /.‬خراپ ‌ه بڵێ ده‌رباره‌ى هاوڕێیه‌كانت‪ ،‬به‌اڵم ل ‌ه‬ ‫پشتى خۆیانه‌وه‌‪ /.‬یاده‌وه‌رییه‌كانت مه‌نووسه‌وه‌‪/.‬‬ ‫له‌سه‌ر ته‌له‌فزیۆن ده‌رمه‌كه‌وه‌‪».‬‬ ‫ڕێژین دووشارم‪ ،‬نووسه‌رى ڕۆمانى «قووتدانى‬ ‫قووتده‌ره‌كان» كه‌ له‌ ساڵى ‪1966‬ـدا ب ‌ه چاپ‬ ‫گه‌یشتووه‌‪.‬‬ ‫له‌ نامه‌یه‌كدا ڕۆڵف پولس‪ ،‬كه‌ زیاتر ل ‌ه چل‬ ‫ساڵ سه‌رۆكى ده‌زگاى گالیمار بوو‪ ،‬ل ‌ه كیوبێك‬ ‫(‪ -)Quebec‬وت��ب��ووى‪« :‬ئ��ای��ا به‌رهه‌مى‬ ‫ڕێژین دووش��ارم سه‌ركه‌وتووه‌ له‌به‌ر ئه‌وه‌ى ك ‌ه‬ ‫نووسه‌ره‌كه‌ى شاراوه‌یه‌؟ باوه‌ڕم وا نییه‌‪ .‬سه‌ره‌تا‬ ‫له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ‌ه ك ‌ه به‌رهه‌مى ئه‌م نووسه‌ره‌ تایبه‌ته‌‪،‬‬ ‫بنه‌ڕه‌تییه‌ ‌و سه‌رسووڕهێنه‌ره‌‪».‬‬ ‫دووش��ارم‪ ،‬به‌رهه‌مه‌كانى له‌ بری خۆی قس ‌ه‬ ‫ده‌كه‌ن‪ .‬هه‌رگیز چاوپێكه‌وتنى ڕۆژنامه‌وانى قبووڵ‬ ‫ناكات و ل ‌ه ڕادیۆ قس ‌ه ناكات‪ .‬ئه‌گه‌ر وه‌ك هه‌ر‬ ‫نووسه‌رێك له‌ ته‌له‌فزیۆن ده‌ربكه‌وێت و به‌شداریى‬ ‫ه��ه‌م��وو ج���ۆره‌ خۆپیشاندانێك ب��ك��ات‪ ،‬ئ��ه‌وا‬ ‫به‌رهه‌مه‌كانى فرۆشیان زۆر زیاتر ده‌بێت له‌وه‌ى‬ ‫كه‌ هه‌یه‌‪ .‬دووشارم ته‌نیا حه‌زى له‌ ئه‌ده‌به‌؛ ئه‌و‬ ‫نایه‌وێت چاوشاركێ بكات‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٠٤‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٤/١٤‬‬

‫««‬

‫‪2‬‬

‫ئه‌و پیاوه‌ی میوانییه‌ گه‌وره‌كانی ده‌گێڕا‪ ،‬ته‌نیا بوو‬ ‫ده‌رباره‌ی ڕۆمانی «گاتسبیی مه‌زن»ـی سكۆت فیتزجێڕاڵد‬

‫کێنت تاینان‬ ‫و‪ .‬له فارسییه‌وه‪ :‬به‌ختیار ئه‌حمه‌دی‬ ‫(‪)2-2‬‬ ‫فیتزجێڕاڵد بۆ ئه‌وه‌ی پێمان بس���ه‌لمێنێت‬ ‫که گاتس���بی پیاوێک���ی شاعیرمه‌س���له‌که‪،‬‬ ‫ڕێگه‌یه‌ک���ی پڕمه‌ترس���ی هه‌ڵده‌بژێرێ���ت و‬ ‫به س���اده‌یی ده‌ڵێت که «ئ���ه‌و‪ ،‬وا بووه»‪،‬‬ ‫ئه‌وی���ش به زمانێک ک���ه به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی‬ ‫ئه‌سته‌مه‪« .‬که‌واته ده‌بێ بڵێین که گاتسبی‬ ‫خاوه‌ن���ی ش���کۆمه‌ندییه‌ک بوو ک���ه جۆره‬ ‫هه‌س���ته‌وه‌رییه‌کی ده‌مه‌زه‌ردکراوی به‌رانبه‌ر‬ ‫مزگێنییه‌کان���ی ژیان هه‌ب���وو‪ ،‬وه‌ک بڵێی به‬ ‫یه‌کێک له‌و ئامێره ئاڵۆزانه‌وه په‌یوه‌ست بوو‬ ‫که کاره‌س���اتی بوومه‌له‌رزه‌ی له ده‌یانهه‌زار‬ ‫کیلۆمه‌ت���ره‌وه‪ ،‬دیاری ده‌ک���رد‪ ».‬هه‌روه‌ها‬ ‫بیرم���ان ده‌خاته‌وه که گاتس���بی «خاوه‌نی‬ ‫به‌ه���ر‌ه و تواناییه‌ک���ی نائاس���ایی ب���وو بۆ‬ ‫هیواداری‪ ،‬ئاماده‌ییه‌ک���ی ڕۆمانتیکییانه که‬ ‫تاکوو ئێستاش نموونه‌یم له که‌سدا نه‌دیوه‪».‬‬ ‫گاتس���بی‪ ،‬ب���ه گوته‌ی «نی���ک کارڤی» له‬ ‫گوتاره سه‌یره‌که‌ی ئاخری کتێبه‌که‌دا‪ ،‬که به‬ ‫شێوه‌یه‌ک کورته‌یه‌کی ناوه‌رۆکی ڕۆمانه‌که‌یه‬ ‫«ئیمان���ی ب���ه چرای س���ه‌وزی ش���ه‌قامی‬ ‫ژی���ان هه‌بووه‪ ،‬ب���ه داهاتوویه‌کی خۆش که‬ ‫ساڵبه‌ساڵ له پێش���مانه‌وه ده‌کشێته‌وه و ل ‌ه‬ ‫ده‌س���تمان ڕاده‌کات‪ ...‬ئه‌گ���ه‌ر ئه‌مڕۆیش له‬ ‫چنگمان ده‌رباز ببێ���ت گرینگ نییه‪ ،‬به‌یانی‬ ‫توندتر ڕاده‌که‌ین و ده‌ستی بۆ ده‌کێشین و‪...‬‬ ‫سپێده‌ده‌مانێکی خۆش‪»...‬‬ ‫س���ه‌یر نییه که نیک‪ ،‬کاتێك بۆ دوایینجار‬ ‫ماڵئاوای���ی ل���ه گاتس���بی ده‌کات و له‌گه‌ڵ‬ ‫ده‌وروبه‌رییه‌کانی هه‌ڵیده‌سه‌نگێنێت‪ -‬ئه‌وانه‌ی‬ ‫کاتێک ده‌یانه‌وێت ب���ۆ ته‌نیا نیوکاتژمێریش‬ ‫ئوتۆمبیل¬س���واری بک���ه‌ن ده‌ب���ێ قاپ���ه‬ ‫ویس���کییه‌که‌یان پێبێت‪ -‬ئ���اوڕ ده‌داته‌وه و‬ ‫ده‌نگ هه‌ڵده‌بڕێ‪« :‬ئه‌مانه که‌سانێکی پۆخڵ‬ ‫و بۆگه‌نن‪ ...‬تۆ به تاقی ته‌نیا‪ ،‬ڕێز و به‌هات‬ ‫له هه‌رهه‌موویان زیاتره‪».‬‬ ‫ب���ه‌اڵم هه‌ر ب��� ‌ه ته‌نیا گاتس���بی نییه که‬ ‫ئه‌ش���رافزاده‌یه‌کی خۆپه‌روه‌رده و پشتبه‌خۆ‬ ‫بێ���ت و خاوه‌نی ئه‌م هه‌س���ته‌وه‌رییه و ئه‌م‬ ‫گه‌ش���بینییه‌ و ئه‌م بڕوایه ب���ه دواڕۆژ بێت‪.‬‬ ‫فیتزجێڕاڵدی���ش هه‌روایه‪ ،‬ه���ه‌رکات ده‌نگ‬ ‫هه‌ڵده‌بڕێ‪ ،‬ئه‌و سیناریۆنووسه‌ی له ناخماندا‬ ‫شاراوه‌یه ده‌دوێنێ– فیتزجێڕاڵد‪ ،‬ئه‌فسه‌رێکی‬ ‫وه‌زیفیی���ه ل���ه چینوتوێژه‌کانی خ���واره‌وه‬ ‫که گوڵی تازه‌پش���کووتووی ئه‌ش���رافییه‌تی‬ ‫ناوچه‌که (کیژێک به ن���اوی زۆڵدا)ـی بینی‬ ‫و چن���ی و ت���ا دواهه‌ناس���ه‌ی ته‌مه‌نی بووه‬ ‫خواڵم���ی ئاڵقه‌له‌گوێ���ی‪ .‬فیتزجێڕاڵدێک که‬ ‫له دووی داهاتوویه‌کی خۆش���دا له سێنت‌پاڵ‬ ‫(ل���ه مینه‌س���ووته‌ی ئه‌مریکا)ـ���وه به‌ره‌و‬ ‫پۆل‌دووانس (له فه‌ڕه‌نسا) بارگه‌ی تێکنا و‪،‬‬ ‫فیتزجێڕاڵدێ���ک که له‌ژێر باری ژیاندا به‌هۆی‬ ‫تێگه‌یشتن له جیاوازیی نێوان ئه‌و شته‌ی که‬ ‫پێیگه‌ییش���تووه و ئه‌و ش���ته‌ی که ده‌یتوانی‬ ‫پێیب���گات‪ ،‬ئه‌ژنۆی ڕۆیش���تنی ده‌ش���کێت‪،‬‬ ‫مرۆڤێک که له زاتی خۆیدا بڕوای به ئه‌خالق‬ ‫وه‌ک هێزێکی س���ه‌رتر بوو و هاوکات باوه‌ڕه‬ ‫ئه‌خالقیی ‌ه خۆشکێنه‌کانی‪ ،‬ئیفلیجیان کردبوو‬ ‫و مرۆڤێک���ی ڕۆمانس���ی که وه‌ک گاتس���بی‬ ‫گیرۆده‌ی بارودۆخێکی ناڕۆمانسییانه بووبوو‪.‬‬ ‫به‌اڵم له گاتسبیدا س���یفاتێک هه‌ن زیاتر له‬ ‫فیتزجێڕاڵد و ئه‌مه ئه‌و خاڵه‌یه که هیوادارم‬ ‫بتوانم ڕوونی بکه‌مه‌وه‪.‬‬ ‫ل���ه س���اڵی ‪1929‬ـ���دا فیتزجێڕاڵ���د‬ ‫کورته‌چیرۆکێک���ی نووس���ی که به‌ش���ێکی‬ ‫پێوه‌ندی���ی به ڕێکه‌وتنی ل���ه نیۆ یۆرکه‌وه و‬ ‫له که‌شتییه پڕشکۆیه‌که‌ی «ماژستیک»ـه‌وه‬ ‫هه‌یه‪« :‬ئه‌مه‌ریکای مه‌زن‪ ،‬باشترینی جیهان‬ ‫ب���وو‪ ...‬فه‌ڕه‌نس���ا واڵتێک ب���وو‪ ،‬به‌ریتانیا‬ ‫میلله‌تێ���ک بوو‪ ،‬ب���ه‌اڵم ئه‌مه‌ریکا‪ ،‬هێش���تا‬ ‫پارچه‌ی���ه‌ک له هزرێکی ڕه‌س���ه‌نی له خۆیدا‬ ‫ڕاگرتب���وو‪ ،‬قورس���تر به زمان���دا ده‌هات‪...‬‬ ‫ئه‌مه‌ریکا به‌ش���ێوه‌یه‌ک مه‌یلێک���ی ده‌روونی‬ ‫بوو‪».‬‬ ‫له نامه‌یه‌کدا که فیتزجێڕاڵد له کۆتاییه‌کانی‬ ‫ته‌مه‌نی���دا نووس���یویه‌تی‪ ،‬س���ه‌باره‌ت ب���ه‬ ‫ڕاب���ردووی زێده‌که‌ی ئاوا ده‌ڵ���ێ‪« :‬به ڕای‬ ‫من جوانترین مێ���ژووی جیهانه‪ ...‬ئه‌گه‌ر من‬ ‫وه‌ک شیال [شیال گڕاهامی کچه‌هاوڕێی] هه‌ر‬

‫دوێنێ بگه‌یشتمایه‬ ‫ئێره‪ ،‬دیس���ان هه‌ر‬ ‫ئه‌وه‌م ده‌گوت‪ .‬ئه‌م‬ ‫مێ���ژووه‪ ،‬مێژووی‬ ‫هه‌موو خه‌ونه‌کانه–‬ ‫ن���ه‌وه‌ک ته‌نی���ا‬ ‫خه‌ونی ئه‌مه‌ریکایی‬ ‫به‌ڵک���وو خه‌ون���ی‬ ‫مر ۆ ڤا یه‌ت���ی ‪، -‬‬ ‫ئه‌گ���ه‌ر م���ن ل���ه‬ ‫ئاخ���ری ڕیزبه‌ن���د‬ ‫و نۆره‌که‌یش���دا‬ ‫گه ‌یش���تبێتمه‬ ‫ئه ‌مه ‌ر ی���کا ‪،‬‬ ‫هێشتا ش���وێنێکم‬ ‫هه‌ی���ه ل���ه ڕی���زی‬ ‫پێشه‌نگه‌کاندا‪».‬‬ ‫ل���ه ئاخ���ری‬ ‫ڕیزه‌كه‌ی���دا‪ ،‬ه���ه‌ر‬ ‫ئه‌م هێم���ا ڕوونه‌یه‬ ‫ک���ه ئێم���ه ده‌بێ‬ ‫وه‌ک س���ه‌ره‌داوێک‬ ‫بیگرین‪ .‬فیتزجێڕاڵد‬ ‫ئه ‌مه ‌ر ی���کا ی‬ ‫ده‌په‌رس���ت و ل���ه‬ ‫به‌ر هه‌مه‌کا نید ا ی���ه‬ ‫ک���ه نیشتمانپه‌ره‌س���تییه‌که‌ی دواداڵ���د‌ه‬ ‫ده‌بینێته‌وه‪ ،‬تێیدا به جوانترین ش���ێوه خۆ‬ ‫ده‌نوێنێ‪ .‬له دواالپه‌ڕه‌ی ڕۆمانی گاتس���بیدا‪،‬‬ ‫نی���ک کارڤی‪ ،‬ل���ه دنیای خه‌یاڵدا هه‌س���تی‬ ‫یه‌ک���ه‌م کۆچ���ه‌ره‌کان‪ ،‬له‌و س���اته‌دا که له‬ ‫که‌ش���تییه‌که‌وه چاویان بڕیوه‌ته که‌ناره‌کانی‬ ‫جیهانێکی نوێ‪ ،‬وێنا ده‌کا‪.‬‬ ‫له به‌رده‌م ئه‌م قاڕه‌یه‌دا‪ ،‬ڕه‌نگه مرۆڤ له‬ ‫ماوه‌ی چرکه‌ساتێکی نه‌وه‌ستاوی جادووییدا‪،‬‬ ‫هه‌ناسه‌ی له سنگی خۆیدا قه‌تیس کردبێت و‬ ‫خۆی به چێژی دیتن سپاردبێت که نه ده‌رکی‬ ‫ده‌کرد و نه‌ ده‌یخواس���ت؛ ب���ۆ دوایینجار له‬ ‫مێژوودا‪ ،‬مرۆڤ ڕووبه‌ڕووی شتێک بووبووه‌و‌ه‬ ‫که بارته‌قای گونجانی ئه‌و بوون بۆ وڕمان‪.‬‬ ‫که‌س���ه‌کانی ڕۆمان���ی گاتس���بیی مه‌زن‪،‬‬ ‫ئه‌ورووپیی���ه‌ به‌ئه‌مه‌ریکی‌ب���ووه‌کان نیی���ن‪،‬‬ ‫که‌نارنش���ینه‌کانی ڕۆژهه‌اڵت���ی ئه‌مه‌ریکایش‬ ‫نیی���ن‪ ،‬له بۆس���تنییه‌کانی هێنری جیمزیش‬ ‫هه‌ر نیین‪ .‬له تیپی دێهاتی و ناوچه‌ییه‌کانی‬ ‫وه‌کا تۆم‌سایر و هاک‌فینیش نیین‪ .‬که‌سانێکن‬ ‫له ناوه‌ڕاس���ته‌کانی ئه‌مه‌ری���کاوه که ئه‌گه‌ر‬ ‫هه‌منگ���وه‌ی ڕۆمانێکی له م���ه‌ڕ ئه‌مه‌ریکاو‌ه‬

‫«‬

‫ده‌بینی���ن‪ ،‬جا مه‌گه‌ر که‌مێ���ک ئاوه‌کیتر له‬ ‫پڕوپاگه‌ند‌ه تێلفزیۆنییه‌کاندا که بۆ مه‌شرووبه‬ ‫گرانبه‌ها ش���یرینچکه کحوولییه‌‌کان ده‌یکه‌ن‪.‬‬ ‫ل���ه‌ به‌رانبه‌ر ئه‌م په‌رده بریقه‌داره‌دا مرۆڤێک‬ ‫وه‌س���تاوه‪ ،‬خه‌مسارد و له توێژێکی ناڕوون‪،‬‬ ‫وادی���اره خه‌ڵکی هیچ‌ش���وێنێک نییه‪ ،‬به‌بێ‬ ‫بنج و ڕیش���ه‌یه‌ک که بناسرێته‌وه‪ ،‬هه‌رچه‌ند‬ ‫ده‌رده‌که‌وێ الدێییه‌ک���ی کۆچکردووی به‌ره‌و‬ ‫ش���اره‪ .‬له گه‌نجیدا خوێن���ه‌ری کتێبه‌کانی‬ ‫پ ئه‌النگ کسه‌یدی بووه و داڕێژه‌یه‌کی بۆ‬ ‫ها ‌‬ ‫موتااڵ و خوێندنه‌وه و چاکسازیی بیروهزری‬ ‫خۆی داناوه و دواج���ار ده‌بێته تاوانكارێكی‬ ‫ده‌وڵه‌مه‌ند‪ .‬ئه‌وانه‌ی دێن���ه میوانییه‌کانی–‬ ‫که ناوونیش���انیان ده‌توانین ل���ه یه‌کێک له‬ ‫جوانترین ش���ێعره‌کانی ئه‌ده‌بی ئه‌مه‌ریکاییدا‬ ‫بخوێنین���ه‌وه‪ -‬زۆربه‌ی���ان ل���ه ده‌وڵه‌مه‌نده‬ ‫کۆن���ه‌کان نیی���ن‪ ،‬تازه‌پێگه‌یش���تووه‌کانن‪:‬‬ ‫‪ ...‬که‌یت لیپ���ه‌کان و بێمبێڕگه‌کان و جی‪.‬‬ ‫ئه‌ڕێ���ڵ مه‌ڵدوون‪ ،‬برای ئ���ه‌و مه‌ڵدوونه‌ی که‬ ‫هاوس���ه‌ره‌که‌ی خنکان���د‪ ...‬دیۆئێ���ره‌کان و‬ ‫ئێس���کاڵییه‌کان و ئێس‌دابڵی���و بله‌یچێ���ڕ و‬ ‫ئه‌سمه‌ره‌کان و کوین ‌ه الوه‌کان‪ ،‬که ئێستا ل ‌ه‬ ‫یه‌کتر جیا بوونه‌وه و هێنری ئێل‪ .‬پاڵمتۆ که‬

‫ئه‌مه‌ریکایی���ه‪ .‬کتێبێکی وه‌ک گاتس���بی که‬ ‫له لووتکه‌ی شاش���ه‌پۆلێکی ئه‌مه‌ریکاییه‌وه‬ ‫هاوێژراوه‌ت���ه که‌ن���اره‌کان‪ ،‬ڕاكێش���ه‌ری و‬ ‫سه‌رنجڕاكێش���یی ئانی و هه‌میشه‌یی بۆ ئێمه‬ ‫هه‌یه‪ .‬هه‌ستێک له [‪]lacrimae rerum‬‬ ‫واته فرمێسکه‌کانی حه‌سره‌تباریمانی تێدایه‪،‬‬ ‫ش���یوه‌نێک بۆ ئ���ه‌و پاکییه‌ی ک���ه ناچار به‬ ‫فه‌وتان���ه‪ ،‬که زه‌مه‌نی بۆ نیی���ه‪ ،‬به‌اڵم ئه‌م‬ ‫هه‌س���ته به‌هێزت���ر و توندوتیژت���ره‪ ،‬چونکه‬ ‫هه‌ڵقواڵوی دوایین سه‌رده‌مێکه که تێیدا پاکی‬ ‫و مه‌عسوومییه‌ت هێشتا به‌شێکی دانه‌بڕاو له‬ ‫ناخ و ده‌روونی میللیی ئه‌مه‌ریکا بوون‪.‬‬ ‫وه‌ک هه‌مووم���ان ده‌یزانی���ن ل���ه س���اڵی‬ ‫‪1929‬ـدا خه‌یاڵی ش���یرینمان‪ ،‬سوێر ده‌بێت‬ ‫و پاکیم���ان ل���ه ده‌القه‌وه ده‌رب���از ده‌بێت‪.‬‬ ‫داڕمانی کۆڵه‌که‌کانی ئابووریی واڵت‪ ،‬دیمه‌ن‬ ‫و به‌رجه‌وه‌ن���ی زێڕینمان لێڵ و وێڵ ده‌کات‪.‬‬ ‫قه‌یرانی گه‌وره‪ ،‬زه‌رده‌خه‌ن ‌ه له ڕووخس���اری‬ ‫کولت���ووری ب���ه‌رزی ئه‌مه‌ریکا بۆ هه‌میش���ه‬ ‫ده‌تارێنێت‪ .‬ب���ه گوته‌ی ویلیام س���ارۆیان‪،‬‬ ‫ده‌رک���ه‌وت که «له س���ه‌ره‌تاوه ت���ا کۆتایی‬ ‫ڕیزه‌که‪ ،‬هه‌موو خوێڕی و بێ‌غیره‌ت بوونه‪».‬‬ ‫ئه‌و دزه‌ی دڵی شاعیرێک له سنگیدا لێیده‌دا‪،‬‬ ‫ته‌فروتوون���ا بوو؛ ڕه‌نگه ئ���ه‌و له ده‌ره‌وه‌ی‬ ‫خه‌یاڵی فیتزجێڕاڵد هه‌رگیز بوونی نه‌بووبێت‪.‬‬ ‫له س���ییه‌کان و پاشتریش‪ ،‬ئیتر قاره‌مانی‬ ‫ڕۆمانه‌کان و شانۆنام ‌ه جددییه‌ ئه‌مه‌ریکییه‌کان‬ ‫زۆرتر له‌‌و جۆره‌ که‌س���انه‌ن ک���ه له‌ژێر باری‬ ‫ژیان���دا‪ ،‬نائومێد و یاخی ده‌بن‪ .‬ئه‌مانه زۆرتر‬ ‫به‌هۆی فش���ار و پاڵه‌په‌س���تۆکانی ژیانه‌وه‌‪،‬‬ ‫ده‌که‌ون و ده‌شکێن‪ ،‬جا چ الدێییه‌کی هه‌ژاری‬ ‫ڕۆژئاوای ناوه‌ڕاس���ت بن وه‌ک جووده‌کان له‬ ‫هێشووه‌كانی ڕقدا‪[ -‬ڕۆمانی جان‌شتاین‌به‌ک]‬ ‫و چ که‌س���انێکی ڕه‌س���ه‌ن و خانه‌دان وه‌ک‬ ‫بالنش دوبووا له قیتارێک به ناوی هه‌وه‌سدا‪-‬‬ ‫[ش���انۆنامه‌یه‌ک له تێنس���ی ویلیام���ز]‪ ،‬یا‬ ‫فرۆش���یارانێک له هه‌رێمه‌کان���ی خۆرهه‌اڵتی‬ ‫ئه‌مه‌ریکا وه‌ک ویلی لومێنی ئارتۆر میلێر‪.‬‬ ‫پاش گاتس���بی‪ ،‬ئیدی چیرۆکنووس���انی‬ ‫ئه‌مه‌ریک���ی‪ ،‬قاره‌مانێکی���ان گۆش نه‌کردووه‬ ‫ک���ه دنیایی بژیێ���ت و دڕدۆن���گ و بێئیمان‬ ‫نه‌بێت‪ ،‬هه‌ڵبه‌ت ئه‌گه‌ر چاره‌که س���ه‌ده‌یه‌ک‬ ‫پاش فیتزجێڕاڵد‪ ،‬هۆڵدن کۆڵفێڵد‪ ،‬شاكه‌سی‬ ‫«پاسه‌وانێك له‌ مه‌زرا» ئه‌ژمار نه‌که‌ین‪ .‬هه‌ر‬ ‫له‌به‌ر ئه‌وه‌یشه گاتسبی‪ ،‬که خه‌ونه‌کانی خۆی‬ ‫لۆک و ده‌ستلێنه‌دراو ده‌باته گۆڕه‌وه‌‪ ،‬به‌رمان‬ ‫ن���ادات و تامه‌زرۆییه‌کی به‌هێ���ز له ناخماندا‬ ‫ده‌هارووژێن���ێ ک���ه ب���ۆ دواوه بگه‌ڕێینه‌وه‬

‫پاش گاتسبی‪ ،‬ئیدی چیرۆکنووسانی ئه‌مه‌ریکی‪ ،‬قاره‌مانێکیان گۆش‬ ‫نه‌کردووه که دنیایی بژیێت و دڕدۆن��گ و بێئیمان نه‌بێت‪ ،‬هه‌ڵبه‌ت‬ ‫ئه‌گه‌ر چاره‌که سه‌ده‌یه‌ک پاش فیتزجێڕاڵد‪ ،‬هۆڵدن کۆڵفێڵد‪ ،‬شاكه‌سی‬ ‫«پاسه‌وانێك له‌ مه‌زرا» ئه‌ژمار نه‌که‌ین‬

‫نووسیبا‪ ،‬س���ه‌باره‌ت به‌وان ده‌ینووسی‌و من‬ ‫وایده‌بین���م که هه‌منگ���وه‌ی– گه‌رچی دواتر‬ ‫ڕایگه‌یاند ک���ه هه‌رگی���ز به‌هایه‌کی ئه‌وتۆی‬ ‫بۆ گاتس���بی دانه‌ناوه‪ -‬ب���ه دزییه‌وه به‌غیلی‬ ‫به فیتزجێڕاڵد بردووه که ده‌ستپێش���خه‌ریی‬ ‫ک���ردووه و به‌رهه‌مێک���ی خوڵقاندووه که به‬ ‫دڵنیاییه‌وه ده‌کرێت ناوی «ڕۆمانی گه‌وره‌ی‬ ‫ئه‌مه‌ریکایی» لێ بنرێت‪ .‬نیک‌کارڤی ده‌ڵێ‪:‬‬ ‫«ئێس���تا ده‌زانم ک���ه ئه‌م���ه چیرۆکێک له‬ ‫ڕۆژئ���اوای ناوی���ن بووه‪ .‬چونكه‌ س���ه‌ره‌ڕای‬ ‫هه‌م���وو ش���تێک‪ ،‬تام و گاتس���بی و دی‌زی‬ ‫و ج���ۆرده‌ن و خۆم هه‌م���وو خه‌ڵکی ڕۆژئاوا‬ ‫بووین و ڕه‌نگه که‌مایه‌س���ییه‌کی هاوبه‌ش له‬ ‫گشتماندا هه‌بوو که بۆ ژیان له هه‌رێمه‌کانی‬ ‫ڕۆژهه‌اڵتی ئه‌مه‌ریکا‪ ،‬به ش���ێوه‌یه‌کی نادیار‬ ‫ناسازگاری کردبووین‪».‬‬ ‫ئه‌ی که‌وابێ گاتسبی کێیه؟ هێمای چییه؟‬ ‫واباش���ه ج���ارێ وازی لێ بێنین و س���ه‌یری‬ ‫ڕووداوه‌کان بکه‌ین‪ .‬شه‌ڕ به سه‌رکه‌وتووییه‌وه‬ ‫کۆتایی هاتووه‪ .‬هێشتا چه‌ند ساڵێکی ماوه‬ ‫بۆ قه‌یرانی ئابووریی «واڵ ستریت»‪ .‬ژیانی‬ ‫پ���ڕ زریقه‌وبریقه‌ی ته‌نگ���ه‌ی النگ‌ئایله‌ند له‬ ‫په‌خشانێکی به‌مجۆره‌دا ده‌رده‌که‌وێ‪« :‬باڵی‬ ‫س���پیی به‌له‌مه‌که‪ ،‬هێواش هێواش به‌س���ه‌ر‬ ‫پێده‌شتی شین و فێنکی ئاسماندا ڕاده‌خوشا‪.‬‬ ‫له پێشیدا ئۆقیانووسی پووڵه‌که‌چن و دوورگه‬ ‫بێ‌ئه‌ژمار و مباره‌که‌کانی خودا ڕاخرابوون‪».‬‬ ‫ئێستا ئیتر له‌م چه‌شنه په‌خشانانه که‌متر‬

‫ئاخ���ۆ کوێی کاره‌که‌مان هه‌ڵ���ه‌ی تێدا بووه‬ ‫و چلۆن بوو که خه‌ون���ی ڕه‌نگینمان ده‌بێته‬ ‫ئامانجی ئه‌ژده‌ر [مووش���ه‌کی ژێرده‌ریایی] و‬ ‫تێکده‌شکێت و لێمان ده‌بێته مۆته‌که‌‪.‬‬ ‫«له جه‌رگه‌ی ناز و خۆشییاندا‪ ،‬که‌سانێک‬ ‫ده‌بین���ی ک���ه واده‌زانی س���اتێک پێش���تر‬ ‫گیرفانیان بڕاوه‪ ».‬ئه‌م ڕس���ته‌یه‌م له ساڵی‬ ‫‪ 1960‬له وه‌سفی خه‌ڵکی نیۆیۆرکدا نووسی‌و‬ ‫ئه‌وه‌ی ئه‌مه‌ریکا بناس���ێت‪ ،‬له مه‌به‌سته‌که‌ی‬ ‫من ده‌گات‪ .‬له هه‌موو کۆاڵن و شه‌قامێکدا و‬ ‫به‌تایبه‌ت له‌ناو ڕه‌شوڕووته‌کاندا‪ ،‬ڕووخساری‬ ‫وا ده‌بینی که مێژوو گه‌لێ مژده‌ی پێ‌دابوون‬ ‫و ب���ه‌اڵم له کۆتاییدا هیواکانی���ان به دۆڕان‬ ‫گۆڕا و خۆشییه‌کانیان به ناکامی شکایه‌وه‪.‬‬ ‫ته‌نانه‌ت زه‌رده‌خه‌نه‌کانیشیان‪ ،‬به شێوه‌یه‌ک‬ ‫ده‌الله‌ت له ئه‌زموونه تاڵ و پڕجه‌خاره‌‌کانیان‬ ‫ده‌کات و له ڕووخساریاندا حاڵه‌تێک به‌رچاو‬ ‫ده‌که‌وێت که ته‌نانه‌ت له ساته‌کانی جه‌ژن و‬ ‫شادمانییشدا نیشانه‌کانی تاڵی و به‌دگومانی‬ ‫و خه‌ڵه‌تانێکی ئه‌ب���ه‌دی ده‌نوێنێت‪ .‬ئه‌مه‌یه‬ ‫ڕووخساری ئه‌مه‌ریکای پاش گاتسبیی مه‌زن‪.‬‬

‫له تایمز ئیسکۆئێر خۆی به‌ر قه‌تارێکی میتڕۆ‬ ‫خس���ت‪ .‬به‌نی مه‌کڵه‌ی نیهان که هه‌میشه به‬ ‫چوار ژنه‌وه ده‌هات‪ ...‬س���ه‌ره‌ڕای ئه‌مانه‪ ،‬له‬ ‫بیرمه که فاس���تینا ئوبراین النیکه‌م جارێک‬ ‫هات ب���ۆ ئه‌وێ و کچه‌کانی بێدکڕ و برۆئێری‬ ‫الو ک���ه لووتی له ش���ه‌ڕدا گولـله بردبووی‪،‬‬ ‫هه‌روه‌ه���ا به‌ڕێ���ز ئالبێرکیس‌بێرگر و خاتوو‬ ‫هاگ و ده‌زگیرانه‌که‌ی و ئاردیتا فیتز پیتێڕز‬ ‫و به‌ڕێز پی‌جیوییت که سه‌رۆکی پێشووتری‬ ‫لژیۆنه‌کانی ئه‌مه‌ری���کا بووه و خاتوو کلۆدیا‬ ‫هیپ وێ���ڕای پیاوێک که به ش���ۆفیری ئه‌و‬ ‫ناسرابوو‪ ...‬هه‌موو ئه‌و که‌سانه له‌و هاوینه‌دا‬ ‫هاتبوونه ماڵی گاتسبی‪.‬‬ ‫گاتس���بییش نیش���انه‌ی هه‌موو ویست و‬ ‫ئاره‌زووه‌کان���ی ئ���ه‌وان بوو‪ .‬ئ���ه‌و نوێنه‌ری‬ ‫گه‌لێک���ه خاوه‌ن���ی ئه‌وپ���ه‌ڕی س���ه‌ربه‌رزی‬ ‫و بڕوابه‌خۆب���وون‪ ،‬ئ���ه‌م گه‌ل���ه گی���رۆده‌ی‬ ‫گه‌نده‌ڵییه و به‌اڵم سه‌رقاڵی ده‌ستڕاگه‌یشتن‬ ‫ب ‌ه ئه‌س���تێره‌کان‪ .‬گاتسبی پێشانگای هه‌موو‬ ‫ئه‌و ش���تانه‌یه که به ش���ێوه‌یه‌کی تایبه‌تی و‬ ‫شکۆمه‌ند‪ ،‬ئه‌مه‌ریکایین‪ .‬ئه‌و‪ ،‬نیشانه‌یه‌که له‬ ‫گه‌ش���ه‌ی میللی‪ ،‬زاده‌ی به‌هر‌ه نهێنییه‌کانی‬ ‫‪14‬ـی ئه‌یپڕڵ���ی ‪ -1974‬ل���ه ئه‌بزێروێری‬ ‫واڵتێکه‪ .‬به کورتی‪ ،‬ئه‌و قاره‌مانێکی ئایدیال‬ ‫له‌نده‌ن‬ ‫و نموونه‌یی ئه‌مه‌ریکاییه‪.‬‬ ‫جادووی گاتسبی له ده‌ره‌وه‌ی که‌ناره‌کان‬ ‫سه‌رچاوه‪:‬‬ ‫و سنووره‌کانی ئه‌مه‌ریکایش هه‌روا کاریگه‌ره‪،‬‬ ‫‪http://www.dibache.com/text.‬‬ ‫چونک���ه بۆ ئێم���ه که له خۆرئ���اوای زه‌وی ‪2583=id&38=asp?cat‬‬ ‫ده‌ژی���ن‪ ،‬س���ه‌ده‌ی بیس���ته‌م‪ ،‬س���ه‌ده‌یه‌کی‬

‫ته‌لعه‌ت تاهیر‬

‫دو هه‌فت‌ه جارێک ده‌ینوسێت‬

‫به‌ڵێ‪ :‬ل ‌ه نووس���ین ده‌ترس���م‪ ،‬گه‌ر له‌ به‌یانى تا ئێواره‌ كارێكى‬ ‫تاقه‌تپڕووكێن بكه‌م‪ ،‬هێش���تا ئاسانتر‌ه له‌ نووسین‪ .‬بیرم نییه‌ كێ‬ ‫گوتوویه‌تى‪ ،‬به‌اڵم له‌ نووس���ه‌رێكم خوێندووه‌ته‌و‌ه ك ‌ه (نووسه‌رى‬ ‫باش ب���ه‌و‌ه ناناس���رێته‌و‌ه چه‌ندى ب�ڵ�او كردووه‌ت���ه‌وه‌‪ ،‬به‌ڵكوو‬ ‫به‌و‌ه ده‌ناس���رێته‌و‌ه چه‌ندى دڕاندووه‌)‪ ،‬سروش���تى نووسین خۆى‬ ‫بریتیی��� ‌ه ل ‌ه چڕبوونه‌وه‌ى زمان‪ ،‬ئه‌وه‌ى تا ئێس���تا ب ‌ه گش���تى ل ‌ه‬ ‫نێوه‌ندى نووس���ه‌رانى ئێمه‌‪ ،‬ب ‌ه تایبه‌تییش شاعیرانمان گوزه‌راو‌ه‬ ‫پێچه‌وانه‌كه‌یه‌تى‪ ،‬ش���یعر بریتی بوو‌ه ل ‌ه په‌رتبوونى زمان‪ ،‬هه‌ر ب ‌ه‬ ‫س���اده‌یى با بڵێین شه‌ربه‌تى پرته‌قاڵ په‌رداخێكى بۆ پێنج په‌رداخ‬ ‫ئاو به‌كاردێت‪ ،‬ئه‌وا گه‌ر په‌رداخێك ش���ه‌ربه‌ت بكه‌یت ‌ه مه‌سبه‌حێك‬ ‫ئاوه‌و‌ه چى لێ به‌س���ه‌ردێ؟ بێگوم���ان ن ‌ه ره‌نگى ده‌بێت و نه‌ تام‬ ‫و ن���ه‌ بۆن‪ ،‬لێ���ره‌دا ده‌بینین بیرۆكه‌یه‌كى باو و ناس���راو و زانراو‬ ‫ده‌خرێته‌ ناو تێكس���تێكى درێژدادڕه‌وه‌‪ ،‬ئه‌م ‌ه وێڕاى ئه‌و داس���تان ‌ه‬ ‫ش���یعریی ‌ه چوار‪ ،‬پێن���ج س���ه‌عاتییانه‌ى وه‌ك گۆرانییه‌كانى ئوم‬ ‫كه‌لسوم پێویست ‌ه گوێگر دوو پاكه‌ت جگه‌ر‌ه بكێشێ و عه‌الگه‌یه‌ك‬ ‫گوڵه‌به‌ڕۆژه‌ى ب ‌ه دیاره‌وه‌ بخوا‪.‬‬ ‫ڕاس���ته‌ كورد ش���اعیرى زۆره‌‪ ،‬به‌اڵم كه‌مترین ش���یعرى هه‌یه‌‪،‬‬ ‫ش���اعیرانى ئێمه‌ ل ‌ه كایه‌ى ڕۆش���نبیریدا چاالكن‪ ،‬به‌اڵم له‌ كایه‌ى‬ ‫داهێنان���دا زۆر ته‌مبه‌ڵن‪ .‬ڕۆش���نبیرییش جیاوازییه‌كى زۆرى هه‌ی ‌ه‬ ‫له‌گ���ه‌ڵ داهێناندا‪ ،‬بیرمان نه‌چێ سیاس���ییه‌كانیش ڕۆش���نبیرن‪،‬‬ ‫كاربه‌ده‌س���تانیش ڕۆش���نبیرن‪ ،‬بازرگانه‌كانیش ڕۆشنبیرن‪ ،‬له‌به‌ر‬ ‫ئه‌وه‌ى ئامرازه‌كانى ڕۆش���نبیرى دزینیان ئاسانه‌‪ ،‬كاربه‌ده‌ستێكى‬ ‫خراپ ده‌توان���ێ ته‌نیا ل ‌ه ڕێى خوێندن���ه‌وه‌ى ڕۆژنامه‌و‌ه هه‌رچیى‬ ‫ئامرازه‌كانى گوتارى ڕۆشنبیرییه‌ تااڵنى بكات و وه‌كوو شاعیران و‬ ‫ڕه‌نگ ‌ه باشتریش ب ‌ه خه‌ڵكى بفرۆشێته‌وه‌‪ ،‬بۆ كاربه‌ده‌ستانى واڵتى‬ ‫ئێمه‌ ڕۆش���نبیر نین؟ بارزگانه‌كان���ى واڵتى ئێمه‌‪ ،‬حزبه‌كانى واڵتى‬ ‫ئێم ‌ه ڕۆش���نبیر نین؟ ئامرازه‌كانى ڕۆش���نبیریان پێ نییه‌؟ به‌اڵم‬ ‫كامه‌ی���ان داهێنه‌رن؟ له‌به‌ر چى؟ له‌به‌ر ئه‌وه‌ى داهێنان بریتییه‌ ل ‌ه‬ ‫دۆزینه‌وه‌‪ ،‬له‌ تێڕامانى مرۆڤ بۆ ناوه‌وه‌ى خۆى و ده‌ره‌وه‌ى خۆى‪،‬‬ ‫نه‌ك وه‌ك ڕۆشنبیرى كاركردن بێت له‌سه‌ر گوتارێكى گشتیى زانراو‬ ‫و باو و ناسراو‪ ،‬ئه‌و گوتاره‌ش پیاد‌ه بكرێت ب ‌ه ئامرازى دزراو‪.‬‬ ‫ش���یعرى كوردى به‌ گش���تى و ل ‌ه په‌نجا ساڵى ڕابردوودا زۆر ب ‌ه‬ ‫ده‌س���تى ڕۆشنبیرییه‌و‌ه نااڵندوویه‌تى‪ ،‬شیوعییه‌كان و قه‌ومییه‌كان‬ ‫هه‌میش ‌ه شیعریان به‌ ئاراسته‌ى ڕۆش���نبیریدا بردووه‌‪ ،‬ل ‌ه كاتێكدا‬ ‫پێویس���ت ‌ه شیعر ئاراس���ته‌ى ئیس���تاتیكى وه‌رگرێت‪ ،‬بۆی ‌ه سه‌رت‬ ‫ناسووڕمێ گه‌ر ببینیت ب ‌ه شیعر داواى خزمه‌تگوزاری و باشتركردنى‬ ‫ئ���ه‌داى حكوومه‌ت و كه‌مته‌رخه‌مییه‌كانى پارێزگا و ش���اره‌وانى ل ‌ه‬ ‫شیعرى كوردى ببینیت‪ ،‬ئه‌وه‌ی مه‌به‌ستمه‌ بیڵێم ئه‌وه‌یه‌ ك ‌ه شیعر‬ ‫چاالكییه‌كى كۆمه‌اڵیه‌تى نییه‌‪ ،‬به‌ڵكوو كارێكى فه‌ردانیی ‌ه و نرخ و‬ ‫به‌ها ل ‌ه خۆی���ه‌وه‌ وه‌رده‌گرێت‪ ،‬نه‌ك وه‌ك ئه‌وه‌ى ده‌یبینین به‌هاى‬ ‫ش���یعر په‌یوه‌ست ‌ه به‌وه‌ى چه‌ند س���وودى هه‌یه‌‪ ،‬شیعر بۆ زه‌ره‌ر و‬ ‫قازانج نانووسرێت‪ ،‬به‌ڵكوو بۆ جوانى و ناشرینى‪ .‬كورد وه‌ك چۆن‬ ‫ل ‌ه جیهاندا ل ‌ه سۆنگه‌ى سۆز و به‌زه‌یى بۆ نه‌ته‌وه‌یه‌كى مه‌ینه‌تبه‌ش‬ ‫سه‌یرى كراوه‌‪ ،‬ئاواش سه‌یرى ئه‌ده‌ب و هونه‌رى كراوه‌‪ ،‬ك ‌ه ئه‌ده‌ب‬ ‫و هون���ه‌رى نه‌ته‌وه‌یه‌ك���ى زوڵملێكراوه‌‪ ،‬بۆی��� ‌ه ده‌بینى یه‌ك‪ -‬دوو‬ ‫ش���اعیرى كورد ب ‌ه درێژای���ى مێژوو ته‌نیا خه‌اڵتى تۆخۆلس���كیان‬ ‫وه‌رگرت���ووه‌‪ ،‬ئ���ه‌و خه‌اڵته‌ش دوورونزیك ن���رخ و به‌هاى هونه‌ریى‬ ‫نییه‌‪ ،‬به‌ڵكوو خه‌اڵتى دابینكردنى بژێوییه‌‪ ،‬له‌وێش���دا هه‌ر ل ‌ه كونى‬ ‫ده‌رگاى به‌زه‌یى و عه‌تفه‌و‌ه ته‌ماش���اى ئه‌ده‌ب و هونه‌رمان كراوه‌‪،‬‬ ‫بۆی ‌ه ده‌بینى ئێمه‌ ش���اعیرى پله‌ی���ه‌ك و هونه‌رمه‌ندى پله‌یه‌كمان‬ ‫نییه‌‪ ،‬چونكه‌ ئ���ه‌وه‌ په‌یوه‌ندیى ب ‌ه ته‌به‌نیكردنى ده‌زگاى جیهانیى‬ ‫گه‌وره‌و‌ه هه‌ی ‌ه بۆ وه‌رگێڕان و باڵوكردنه‌وه‌‪ ،‬پێم وای ‌ه چه‌ندین ساڵی‬ ‫دیكه‌ش ش���اعیرێكى باش���ى كورد نابینى ده‌قه‌كانى وه‌رگێڕدرێن‬ ‫بۆ زمانه‌كانى دنیا‪ ،‬ئه‌وان ته‌نیا پێویس���تیان به‌و ش���یعران ‌ه هه‌ی ‌ه‬ ‫ك ‌ه باش���ترین نموونه‌ى پاڕانه‌وه‌ى كوردن ل��� ‌ه خۆرئاوا‪ ،‬جیهانیش‬ ‫به‌ ش���وێن جوانییه‌كانى كورددا ناگه‌ڕێ���ت‪ ،‬هێنده‌ى نه‌غمه‌ى ئه‌و‬ ‫نووسینانه‌ى پێخۆشه‌ ك ‌ه وه‌ك فریادڕه‌س وێناى ده‌كات‪.‬‬ ‫قه‌ت ئه‌و هه‌ڵوێس���ته‌ى بۆدلێرم بیر ناچێ كاتێ له‌سه‌ر دیوانى‬ ‫(گوڵه‌كانى خراپه‌) درای ‌ه دادگا و به‌ پێى یاس���اى باڵوكراوه‌كانى‬ ‫فه‌ره‌نساى ئه‌وكات پێنج قه‌سیده‌یان ل ‌ه كتێبه‌كه‌ى بۆدلێردا قه‌ده‌غ ‌ه‬ ‫كرد و ب���ڕى (‪ )350‬فره‌نكیش غه‌رام ‌ه ك���را‪ ،‬بۆدلێر ك ‌ه به‌ هه‌زار‬ ‫قوڕبه‌س���ه‌رى توانى ئه‌و بڕ‌ه پاره‌ی ‌ه قه‌رز ب���كات و بیداته‌ دادگا‪،‬‬ ‫كه‌چى ئه‌وه‌ى پێناخۆش نه‌بوو‪ ،‬به‌ڵكوو له‌گه‌ڵ داواكار‌ه گشتییه‌ك ‌ه‬ ‫ل��� ‌ه هۆڵى دادگا كردبووی ب ‌ه ش���ه‌ڕ كه‌ بۆچى ل��� ‌ه مورافه‌عه‌كاندا‬ ‫بۆدلێرى به‌ ش���اعیرى واقیع و كۆمه‌ڵگه‌ ن���او بردووه‌؟ پێش ئه‌و‬ ‫هه‌موو ساڵ ‌ه بۆدلێر شیعرى ده‌سته‌جه‌معى ب ‌ه شكست و نه‌هامه‌تى‬ ‫وه‌سف ده‌كرد‪ ،‬كه‌چى له‌ ئێستاشدا شاعیرى كورد هه‌ی ‌ه ب ‌ه ویستى‬ ‫داواكارى گش���تى شیعر ده‌نووسێت‪ .‬نێوانى نووسه‌ر و خوێنه‌ر زۆر‬ ‫ل ‌ه په‌یوه‌ندیی نێوان دوو عاش���ق ده‌چێت‪ ،‬پێویست ‌ه هه‌میشه‌ شتى‬ ‫نوێ ب ‌ه یه‌كتر ببه‌خشن‪ ،‬ده‌نا ده‌بێت ‌ه په‌یوه‌ندییه‌كى ئاسایى و ئه‌و‬ ‫ئیش���راقه‌ى تێدا نامێنێت‪ ،‬خوێنه‌رى ئێستا چه‌ند جارێك فرسه‌ت‬ ‫ب ‌ه نووس���ه‌رێك ده‌به‌خش���ێ‪ ،‬گه‌ر هه‌س���تى كرد هیچى نوێى تێدا‬ ‫نییه‌‪ ،‬ئ���ه‌وا ته‌نیا ناوه‌كه‌ى ببینێ���ت نایخوێنێته‌وه‌‪ ،‬بۆیه‌ مه‌رجى‬ ‫راگرتنى ئه‌و په‌یوه‌ندیی ‌ه له‌س���ه‌ر نووسه‌ر وه‌ستاوه‌ به‌رده‌وام خۆى‬ ‫و به‌رهه‌مه‌كانى نوێ بكاته‌وه‌ و تازه‌گه‌رى ببه‌خشێت‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٠٤‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٤/١٤‬‬

‫««‬

‫‪3‬‬

‫که‌شتیی فریشته‌کان ڕۆمانێک بۆ فه‌لسه‌فاندنی دونیا‬ ‫ئیسماعیل حه‌مه‌ئه‌مین‬ ‫به‌شی یه‌كه‌م‬ ‫فریشتەکانی ڕۆماننووسێک و‬ ‫فۆتۆگرافێک‬ ‫ل ‌ه کاتی نووس���ینی ئ���ه‌م خوێندنه‌وه‬ ‫ڕه‌خنه‌یی���ه‌م ب���ۆ ڕۆمان���ی (که‌ش���تیی‬ ‫فریش���ته‌کان‪ -‬کتێبی یه‌که‌م و دووه‌م)ـی‬ ‫ڕۆماننووس بەختیار عەلی‪ ،‬به‌ ڕێکه‌وتێکی‬ ‫س���ه‌یر له‌گه‌ڵ هاوڕێی فۆتۆگراف جه‌مال‬ ‫پێنجوێنی باس���ێک هاتە پێشەوە‪ ،‬باسی‬ ‫دواپ���رۆژه‌ی فۆتۆگرافیی خۆی بۆ کردم‬ ‫به‌ن���اوی (جه‌نگی فریش���ته‌کان)‪ ،‬وەک‬ ‫پرۆژەیەکی فۆتۆگرافیی خۆی کە‌ به‌دونیادا‬ ‫گێڕاویه‌تی‪‌،‬له‌سه‌ر البتۆپه‌که‌ی فۆتۆکانی‬ ‫نیش���ان دام‪ .‬من تووش���ی سه‌رس���امی‬ ‫بووم‪ ،‬یه‌که‌م پرس���یار که‌ ل ‌ه جه‌مالم کرد‬ ‫ئه‌وه‌بوو‪ :‬ئایا ئ���ه‌و ڕۆمانه‌کانی به‌ختیار‬ ‫عه‌لی خوێندووه‌ت���ه‌وه؟ له‌وه‌اڵمدا گوتی‪:‬‬ ‫هی���چ کارێک���ی ئ���ه‌وم نه‌خوێندووه‌ته‌و‌ه‬ ‫و به‌نی���ازم له‌داهات���وودا ئ���ه‌و‌ه بکه‌م‪.‬‬ ‫ته‌نان���ه‌ت ئاگاداری ڕۆمان ‌ه نوێیه‌که‌ش���ی‬ ‫نه‌ب���وو‪ ،‬ئه‌مه‌ش س���ه‌رنجی منی بۆ ئه‌و‬ ‫تێما و بابەتە ڕاکێش���ا ک���ه‌ فۆتۆگرافێک‬ ‫و ڕۆماننووس���ێک ل ‌ه دووکایەی جیاوازدا‪،‬‬ ‫له‌ کایەی نووسین و کایەی فۆتۆگرافیدا‪،‬‬ ‫لە تێمایەکدا‪ ،‬لە بابەتێکدا یەکدەگرنەوە‪،‬‬ ‫ئه‌و تێمای ‌ه تێمای فریشتەکانە لەدونیای‬ ‫ئێمەدا‪ .‬هەردووکیان په‌الماری تێمایه‌کی‬ ‫گرنگده‌ده‌ن که‌الی به‌ختیار کێش���ه‌یه‌کی‬ ‫وجودی و مۆڕالیی گه‌وره‌یه‌ و له‌فۆتۆکانی‬ ‫جه‌مال���دا کێش���ه‌یه‌کی میتافیزیکیی��� ‌ه‬ ‫به‌گه‌یش���تن به‌دونیایه‌ک���ی دیک���ه‌و‬ ‫کەلەبەهەشت و حۆریدا خۆی بەرجەستە‬ ‫دەکات‪‌ ،‬بێگومان له‌ڕێگه‌ی توندوتیژی و‬ ‫خۆتەقاندنەوە و سەربڕینی نەیارەکەنەوە‌‪.‬‬ ‫ئه‌م دوو هونه‌رمه‌ند‌ه ئازیز و به‌توانایه‌مان‬ ‫که‌هه‌ریه‌که‌یان ل���ه‌ڕووی ته‌مه‌نه‌و‌ه له‌دوو‬ ‫ن���ه‌وه‌ی جی���اوازن‪ ،‬ب���ه‌اڵم هه‌ردووکیان‬ ‫له‌خاڵێک���دا یه‌کیانگرتووه‌ته‌وه‌‪ ،‬ئه‌ویش‬ ‫گه‌ڕان��� ‌ه به‌دووی فریش���ته‌دا له‌نێو ناخی‬ ‫م���رۆڤ و له‌جیهاندا‪ .‬گه‌ر فریش���ته‌کانی‬ ‫به‌ختی���ار عەل���ی بگه‌ڕێن ب���ه‌دووی مانا‬ ‫گه‌وره‌کانی مرۆڤبووندا‪ ،‬ئه‌وا فریشته‌کانی‬ ‫جه‌م���ال پێنجوێن���ی گه‌ڕان��� ‌ه ب���ه‌دووی‬ ‫به‌هه‌ش���تدا له‌ڕێگه‌ی تیرۆری ئایینییه‌وه‌‪.‬‬ ‫سه‌یر له‌وه‌دایه‌ هه‌ردوو هونه‌رمه‌نده‌که‌مان‬ ‫هه‌ریه‌که‌و به‌جۆرێک‪ ،‬به‌ڕێگه‌یه‌ک به‌دووی‬ ‫فریشته‌کاندا ده‌گه‌ڕێت‪.‬‬ ‫جه‌م���ال پێنجوین���ی پێیڕاگه‌یاندم ک ‌ه‬ ‫له‌به‌ندیخانه‌کانی به‌غدا و ده‌رەوه‌ی هه‌رێم‬ ‫توندڕه‌و‌ه ئیسالمییه‌کانی قاعیده‌ی بینیو‌ه‬ ‫و قسه‌ی له‌گه‌ڵدا کردوون‪ ،‬له‌گفتوگۆیه‌کدا‬ ‫له‌گه‌ڵ تیرۆریس���تێکی ئیسالمیدا که‌زیاتر‬ ‫ل ‌ه چل که‌سی به‌ده‌ستی خۆی سه‌ربڕیوه‌‪،‬‬ ‫به‌جه‌م���ال ڕاده‌گه‌یه‌نێت که‌ئه‌و هه‌س���ت‬ ‫به‌ئازاری وی���ژدان ن���اکات‪ ،‬چونک ‌ه ئه‌و‬ ‫وه‌ک فریش���ته‌ی ڕه‌حمان وه‌هایه‪ ،‬له‌گه‌ڵ‬ ‫س���ه‌ربڕینی هه‌ریه‌کێک���دا ل���ه‌م دونی���ا‬ ‫پڕکوف���ره‌دا خودا حۆرییه‌ک���ی ده‌داتێ‪.‬‬ ‫له‌وه‌اڵم���ی ئه‌وه‌ی ک ‌ه ئه‌گه‌ر ئه‌و که‌س��� ‌ه‬ ‫بێتاوان ب���وو؟ تیرۆریس���تەكه‌ به‌جه‌مال‬ ‫ده‌ڵێ���ت‪ :‬گه‌ر بێتاوان بێ���ت ده‌چێت بۆ‬ ‫به‌هه‌شت و من هۆکاری چوون ‌ه به‌هه‌شتی‬ ‫ئه‌وم‪ ،‬که‌واته‌ م���ن کارێکی باش ده‌که‌م‬ ‫و به‌خت���ه‌وه‌ر ده‌بێ���ت و به‌م���ه‌ش م���ن‬ ‫حۆری���ی چاکه‌کاریی خ���ۆم وه‌رده‌گرم‪،‬‬ ‫گه‌ر ئه‌و س���ه‌ربڕاوه‌ چ���وو بۆ جه‌هه‌ننه‌م‬ ‫ئه‌و‌ه م���ن حۆرییه‌کی خ���ۆم وه‌رده‌گرم‪،‬‬ ‫چونکه‌ دونیام ل ‌ه کوفر پاکكردووه‌ته‌وه‌!‬ ‫له‌ه���ه‌ردوو حاڵه‌ته‌که‌دا من جیهاد ده‌که‌م‬ ‫بۆ خوای گه‌وره‌و حۆریی خۆم وه‌رده‌گرم‪.‬‬ ‫لێره‌وه‌ ئه‌م پیاوە خۆی وەک تیرۆریست‬ ‫و جەالدی ئاینی نابینێت‪ ،‬بەڵکو لەچاوی‬ ‫خۆیدا ئەو فریشته‌ی ڕه‌حمانه‌ ک ‌ه مرۆڤ‬ ‫سه‌رده‌بڕێت و لە ڕستەیەکی سەرەتانیدا‬ ‫به‌ جه‌م���ال ده‌ڵێت‪ :‬گه‌ر ئ���ازادم بکه‌ن‬

‫له‌به‌ندییه‌که‌م ئه‌وا تۆش سه‌رده‌بڕم‪ ،‬گه‌ر‬ ‫بێتاوان بیت له‌عه‌زابی دونیا ڕزگارده‌بیت و‬ ‫به‌ڕێگه‌یه‌کی کورتدا ده‌چیت بۆ به‌هه‌شت‪.‬‬ ‫گه‌ر گوناه���کار بیت ئ���ه‌وا زوو ده‌چیت ‌ه‬ ‫به‌ر قاپی عه‌زاب‪ .‬لەم چرکەس���اتەدا م ‌ن‬ ‫فریش���ته‌کانی به‌ختیار عه‌لیم بیرکه‌ته‌و‌ه‬ ‫که‌به‌هیچ شێوه‌یه‌ک خه‌یاڵی نین‪ ،‬به‌ڵکو‬ ‫له‌دڵی ڕیالیزمه‌و‌ه هاتوونه‌ته‌ ده‌رێ‪ ،‬ئه‌ی‬ ‫ئه‌و‌ه نیی ‌ه فریشت ‌ه ڕاسته‌قینه‌کانن دونیا‬ ‫پاکده‌که‌نه‌وه‌ له‌گوناهه‌ و کاری خواوه‌ند‬ ‫بۆ حه‌ش���ری مرۆڤ له‌جه‌هه‌نه‌م و ناردنی‬ ‫مرۆڤ بۆ به‌هه‌ش���ت به‌ڕیگ���ه‌ی کورتدا‬ ‫ده‌به‌ن‪ .‬ئاوه‌ها فریش���ته‌کان لێره‌وله‌وێ‬ ‫له‌نێو ناخمان و له‌ده‌ره‌وه‌ی خۆمان یاری‬ ‫به‌چاره‌نووسمان ده‌که‌ن‪.‬‬ ‫لێ���ره‌و‌ه ئه‌م خوێندنه‌وه‌یه‌م بۆ ڕۆمانی‬ ‫(که‌ش���تیی فریش���ته‌کان) ل���ه‌و خاڵ��� ‌ه‬ ‫ئیس���تاتیکییه‌و‌ه س���ه‌رچاوه‌ی گرتووه‌‪،‬‬ ‫ک ‌ه خوێندنه‌وه‌ی ڕۆمان���ی قه‌بار‌ه گه‌ور‌ه‬ ‫چێژێک���ی تایبه‌تی خ���ۆی هه‌یه‌‪ ،‬به‌وه‌ی‬ ‫خوێنه‌ری ته‌م���ه‌ڵ قبوڵ ناکات و له‌دوای‬ ‫خوێندنه‌وه‌ش دونیایه‌ک پرسیاری گرنگ‬ ‫ده‌رباره‌ی ژیان و شوێنی مرۆڤ له‌جیهاندا‬ ‫ده‌هاروژێنێت‪ .‬له‌هه‌مان کاتیشدا گرنگیی‬ ‫ئه‌م ڕۆمانه‌ له‌وه‌دای ‌ه چێژبه‌خش���ه‌‪ ،‬پڕ‌ه‬ ‫ل ‌ه زمان و گفتوگۆی فه‌لس���ه‌فی‪ ،‬پڕه‌ ل ‌ه‬ ‫وێنه‌ و ڕێکه‌وتی مرۆیی سه‌یر سه‌یر له‌نێو‬ ‫میژوودا‪ .‬به‌دیوێکی دیکه‌دا نووسینه‌وه‌ی‬ ‫مێژوویه‌که‌ ڕۆماننووس ناهێڵێت به‌ئاسانی‬ ‫و به‌بێ گومان به‌نێویدا تێپه‌ڕبین‪ .‬به‌هه‌مان‬ ‫ش���ێوه‌ش فۆتۆکانی جه‌مال پێنجوێنیی‬ ‫گه‌ن���ج ته‌عبی���ره‌ له‌به‌ش���ێکی بینراوی‬ ‫فریش���ته‌کان ک��� ‌ه لێره‌ول���ه‌وێ خاوه‌نی‬ ‫جیهانبینیی خۆیان���ن و ده‌بن ب ‌ه ڕه‌قیب‬ ‫به‌س���ه‌ر مرۆڤه‌و‌ه و ده‌چنه‌ نێو مرۆڤه‌و‌ه‬ ‫و لێی ناترازێن‪ .‬به‌مه‌رجێک فریشته‌کانی‬ ‫به‌ختیار ل���ه‌ مرۆڤه‌کانی���ان ده‌ترازێن و‬ ‫ده‌مرن‪ .‬ل ‌ه نێوان ش���ه‌یتان و فریشته‌دا‪،‬‬ ‫ل ‌ه نێ���وان مرۆڤ و فرێش���ته‌دا ئه‌م دوو‬ ‫کار‌ه ئه‌ده‌بی و فۆتۆگرافییه‌‪ ،‬ته‌عبیر‌ه ل ‌ه‬ ‫تراژیدیاترین به‌ش ل��� ‌ه ژیانی ئێمه‌دا ک ‌ه‬ ‫فریشته‌کانن‪ ،‬ل ‌ه خه‌یاڵه‌و‌ه بازهه‌ڵده‌ده‌ن ‌ه‬ ‫نێو مێژووی ڕیالیس���تیمان و مێژوویه‌کی‬ ‫دیکه‌ی نه‌بینراو بۆ خۆیان ده‌نووسنه‌وه‌‪،‬‬ ‫که‌ به‌ختیار عه‌لی مێژوونووسه‌که‌یه‌تی و‬ ‫جه‌مال پێنجوێنییش فۆتۆگرافه‌کەیه‌تی‪.‬‬ ‫بەتایب���ەت الی جەمال ده‌ب���ن بە دیار و‬ ‫له‌نادی���اره‌وه‌ باز هه‌ڵده‌ده‌ن���ه‌ نێو بینراو‬ ‫و ئه‌میش چرکه‌س���اته‌کانیان فۆتۆگرافی‬ ‫ده‌کات‪ .‬ل���ه‌م س���ه‌ره‌تا بچووک���ه‌و‌ه‬ ‫خوێندنە‌وه‌ی من بۆ ڕۆمانی (که‌ش���تیی‬ ‫فریش���ته‌کان) له‌گه‌ڵ ئ���ه‌وه‌ی له‌هه‌ندێک‬ ‫ش���وێندا ڕه‌خنه‌ی ‌ه ل ‌ه شێواز و ته‌کینیکی‬ ‫نووس���ینی بەختی���ار‪ ،‬به‌حوکمی ئه‌وه‌ی‬ ‫خ���ۆم چیرۆکنووس���م و خودای���ه‌ که‌ی‬ ‫ڕۆماننووسێک له‌گه‌ل ڕۆماننووسێکی دیک ‌ه‬ ‫له‌سه‌ر شێوازی نووسیندا یه‌کده‌گرنه‌وه‌‪.‬‬ ‫گه‌ر وه‌ها بوایه‌ ئ���ه‌وا ڕۆمانه‌کانی دونیا‬ ‫هه‌م���ووی له‌یه‌کده‌چوون‪ .‬به‌اڵم کۆی ئه‌م‬ ‫خوێندنه‌وه‌ی���ه‌ سه‌رس���امییه‌کی گه‌ور‌ه‬

‫«‬

‫نووسراویش���دا هه‌میش ‌ه فریشته‌ و مرۆڤ‬ ‫و ش���ه‌یتان (ک ‌ه خ���ۆی فریش���ته‌یه‌ک ‌ه‬ ‫له‌فریش���ته‌کان)‪ ،‬له‌به‌هه‌ش���ته‌کانه‌و‌ه‬ ‫ب���ه‌دووی ئ���اده‌م و حه‌واوه‌ن‌‪ .‬فریش���ت ‌ه‬ ‫چاکه‌کاره‌کان و فریش���ت ‌ه خراپه‌کاره‌کان‬ ‫واز له‌م���رۆڤ ناهێن���ن تاوێک خۆی وه‌ک‬ ‫م���رۆڤ ژیان به‌س���ه‌ربه‌رێت‪ .‬هه‌میش��� ‌ه‬ ‫ئ���ه‌م دوو فریش���ته‌یه م���رۆڤ له‌نێوان‬ ‫چاک���ه‌و خراپه‌ و ڕه‌شوس���پی و تاوان و‬ ‫چاکه‌کاری���دا به‌جێده‌هێڵ���ن‪ .‬له‌قابیل و‬ ‫هابیل���ه‌وه‌ فریش���ته‌کا ‌ن به‌دوومانه‌وه‌ن‪،‬‬ ‫شه‌یتان فریشت ‌ه ڕه‌شه‌که‌یه‌ ده‌ڵێ بکوژ‌ه‬ ‫و چڵێس���ب ‌ه و مرۆڤب��� ‌ه به‌ب���ێ ئ���ه‌وه‌ی‬ ‫خواوه‌ندێ���ک فه‌رمانت پێبکات‪ ،‬جوبریلی‬ ‫فریشته‌ش په‌یتا په‌یتا ده‌یه‌وێت مرۆڤه‌کان‬ ‫به‌رزبکات���ه‌وه‌ بۆ ئاس���تی فریش���ته‌یی‬ ‫و مرۆڤ���ه‌کان ده‌کات ب���ه‌ په‌یامب���ه‌ر و‬ ‫چاکه‌کار و جه‌نگاوه‌ری خواوه‌ند‪ .‬ئاوه‌ها‬ ‫له‌نێ���وان جه‌نگی ئه‌م دوو فریش���ته‌یه‌دا‬ ‫جیهان دابه‌ش���بووه بەدوو س���ه‌ربازگه‌ی‬ ‫هه‌میشه‌یی‪ ،‬هه‌رچه‌ند‌ه وه‌ها بۆ زیاتر ل ‌ه‬ ‫بیستودوو ساڵ ده‌بێت مرۆڤایه‌تی له‌دوو‬ ‫سه‌ربازگه‌یی سۆسیالس���تی و ڕۆژئاوایی‬ ‫ڕزگاری ب���ووه‌‪ ،‬ب���ه‌اڵم ئه‌م ب���ه‌اڵی دوو‬ ‫فریش���ته‌ی ‌ه لەفۆرمی دیک���ه‌دا په‌الماری‬ ‫مرۆڤایه‌ت���ی ده‌دات‪ ،‬هه‌ر ماوه‌یه‌ک تێپه‌ڕ‬ ‫نابێت ک���ه‌ یه‌کێک‪ ،‬تاقمێ���ک‪ ،‬پارتێکی‬ ‫سیاسی یان ده‌وڵه‌تێک باس له‌فریشته‌یی‬ ‫خۆی ده‌کات و ئه‌وانیتر به‌ش���ه‌یتانخواز‬ ‫تۆمه‌تب���ارده‌کات‪ .‬که‌م نی���ن ئه‌و هه‌موو‬ ‫مرۆڤان���ه‌ی به‌ن���اوی فریش���ته‌کانه‌و‌ه‬ ‫س���ه‌رده‌بڕێن‪ ،‬ئەو جەنگان���ەی لەمڕۆدا‬ ‫بەناوی فریشتەکانەوە هەڵدەگرسێن‌‪.‬‬ ‫ئاوه‌ه���ا ل���ه‌ ئه‌ده‌ب���ی گێڕان���ه‌وه‌دا‬ ‫ل���ه‌ هۆمیرۆس���ه‌وه‌ تائه‌م���ڕۆ چیرۆک���ی‬ ‫فریش���ته‌کان درێژه‌ی هه‌ی���ه‌‪ ،‬تاده‌گات ‌ه‬ ‫میتامۆرفۆسه‌کانی ئۆڤید و درێژده‌بێته‌و‌ه‬ ‫بۆ نێو مێژووی ئایین���ه‌کان و له‌وێوه‌ بۆ‬ ‫نێ���و ڕاڤه‌کردن ‌ه فیکریی���ه‌کان ده‌رباره‌ی‬ ‫س���ومبۆلی فریش���ت ‌ه له‌ژیان���ی مرۆڤدا‪.‬‬ ‫به‌گش���تی بابه‌تێک ‌ه ئه‌ده‌ب���ی گێڕانه‌وه‌ی‬ ‫تێکس���ته‌کان چ ئایینی بێت یان چیرۆک‬ ‫خۆی لێداوه‌‪ .‬ل ‌ه ئه‌ده‌بی هاوچه‌رخدا هیچ‬ ‫یه‌ک له‌ئێمه‌ گه‌ش���تی (جوبریل فریشته‌)‬ ‫له‌یاد ناکه‌ین‪ ،‬بەتایبەت ل ‌ه ڕۆمانی (ئایه‌ت ‌ه‬ ‫ش���ه‌یتانیه‌کان)ـی ڕۆماننووس (سه‌لمان‬ ‫ڕوش���دی)‪ ،‬ك ‌ه یاری به‌چاره‌نووس���ه‌کان‬ ‫ده‌کات و له‌گ���ه‌ڵ ته‌قینه‌وه‌ی فڕۆکه‌که‌دا‬ ‫ل��� ‌ه ئاس���ماندا له‌گ���ه‌ڵ (س���ه‌اڵحه‌د‌ین‬ ‫حه‌ماخ���ا) س���ه‌ما ده‌ک���ه‌ن و ده‌چن��� ‌ه‬ ‫س���ه‌ر زه‌وی‪( .‬جوبریل فریش���ته‌) وه‌ک‬ ‫فریشته‌که‌ی (دووباره‌ له‌دایکبوو) له‌سه‌ر‬ ‫زه‌وی و له‌نێو دونی���ای مرۆڤه‌کاندا وه‌ک‬ ‫ئه‌کته‌رێکی سینه‌مایی ژیان به‌سه‌رده‌بات‬ ‫و س���ه‌اڵحه‌دین حەماخ���ا لەڕۆمانەکەدا‬ ‫ده‌بێت به‌ش���ه‌یتان‪ ،‬سه‌الحه‌ده‌ین گرفتی‬ ‫له‌گ���ه‌ڵ فۆرم���ه‌ نوێیه‌که‌ی خ���ۆی هه‌ی ‌ه‬ ‫وه‌ک ش���ه‌یتانیکی کلکدار و قۆچلێهاتوو‪.‬‬ ‫ئاوه‌ها له‌م ڕۆمانه‌دا مرۆڤ و فریش���ت ‌ه و‬ ‫شه‌یتان لووت ده‌ژێنێت ‌ه دونیای مرۆڤه‌وه‌‪.‬‬

‫خوێندنه‌وه‌ی س���ه‌ره‌تای ه���ه‌ر ڕۆمانێک‬ ‫ئه‌و‌ه بێت‪ ،‬ک ‌ه ئه‌م ڕۆمان ‌ه به‌ره‌و کوێمان‬ ‫ده‌بات‪ ،‬چیمان پێشکه‌شده‌کات و ده‌یه‌وێت‬ ‫کام ‌ه دونیامان نیش���انبدات؟ به‌دیوێکی‬ ‫دیکه‌دا ده‌بێت بیر ل���ه‌وه‌ بکه‌ینه‌وه‌ ئه‌م‬ ‫ڕۆمانه‌ چیمان پێده‌به‌خش���ێت؟ چونک ‌ه‬ ‫جیاوازییه‌کی گ���ه‌وره‌ هه‌ی ‌ه له‌نێوان چی‬ ‫پێشکه‌ش���ده‌که‌ین و چی ده‌به‌خش���ین!‬ ‫له‌یه‌که‌م���دا گه‌ر تێم���ا و دونیابینی بێت‬ ‫له‌پێشکه‌شکردندا‪ ،‬ئه‌وا گرنگترین توخم‬ ‫له‌به‌خشیندا چێژه‌‪ ،‬چێژ‌ه له‌خوێندنه‌و‌ه و‬ ‫چێژه ل���ه‌و‌به‌خته‌وه‌ریی ‌ه به‌وه‌ی ته‌نیایت‬ ‫له‌گ���ه‌ڵ ڕۆمانێکدا‪ ،‬چێژه‌ ل���ه‌وه‌ی توڕ‌ه‬ ‫ده‌بی���ت و غه‌مبار ده‌بیت و له‌گه‌ڵ خۆتدا‬ ‫ده‌ڵێی���ت‪ :‬ئ���اخ خۆزگه‌ ئ���ه‌م ڕووداوان ‌ه‬ ‫ئاوه‌ه���ا نه‌بوونای���ه و ده‌بێت دوایی چی‬ ‫ڕووبدات! به‌مانای چێژ‌ه له‌ڕووداوه‌کان و‬ ‫له‌جوڵه‌‌ی فیگ���وره‌کان‪ ،‬له‌خه‌و‌نه‌کانیان‪،‬‬ ‫له‌موزیک���ی ن���اوه‌وه‌ی ڕۆحی���ان‪،‬‬ ‫له‌قه‌ده‌ری���ان‪ ،‬له‌نامورادیی ئه‌ش���قیان‪،‬‬ ‫چێژی ڕەدووکەوتنی ‌س���ه‌ر جێگاکانیان‬ ‫و ئاهات���ی به‌خته‌وه‌رییان���ە‪ ،‬چێ���ژ‌ه‬ ‫له‌وه‌ی به‌رامب���ه‌ر ئه‌زمونێکی نوێی ژیان‬ ‫ده‌بین���ه‌وه‌‪ .‬خوێندن���ه‌وه‌ی ڕۆمان مانای‬ ‫خوێندنه‌وه‌ی چێژێک ‌ه له‌ژیانی ئه‌ویتر‪ ،‬ک ‌ه‬ ‫له‌نێ���و ڕۆمانه‌که‌دا گه‌مه‌ی خۆی ده‌کات‪،‬‬ ‫چێژ‌ه ل ‌ه جووڵه‌و هه‌ناس���ه‌ و خه‌ونبینین‬ ‫و ساته‌ له‌پڕه‌کان ک ‌ه چاوه‌ڕوانی ناکه‌ین‪،‬‬ ‫به‌گش���تی چێژ‌ه له‌چیرۆکی ژیانێکی تر‪.‬‬ ‫له‌کات���ی خوێندن���ه‌وه‌ی ڕۆمانی گه‌وره‌دا‬ ‫له‌جوڵه‌ی ڕووداوه‌کاندا ئه‌و چێژبه‌خشیی ‌ه‬ ‫به‌جوان���ی به‌رجه‌س���ته‌ ده‌بێ���ت‪ ،‬نه‌‌ک‬ ‫خوتبه‌بێ���ژی و فه‌لس���ه‌فاندنی درێ���ژی‬ ‫وه‌ڕزکار‪ .‬من پێموای ‌ه پرس���یاری ئەوەی‬ ‫چیرۆکه‌ک ‌ه له‌کوێی���ه؟ ڕووداو له‌کوێیه‌؟‬ ‫پریۆتیتی یان ئه‌وله‌ویه‌تی یه‌که‌می هه‌یه‌‪،‬‬ ‫به‌اڵم ده‌بێت بپرسین کام ‌ه ڕووداو و ئه‌م‬ ‫ڕووداو‌ه ب���ه‌ره‌و کوێم���ان ده‌بات؟ کام ‌ه‬ ‫مه‌به‌س���ت و کام ‌ه چرکه‌س���اتی مرۆیی و‬ ‫ئێکس���ێتێنتالی (وجودی) ده‌جوڵێنێت؟‬ ‫له‌کوێ���دا له‌کام��� ‌ه دێڕی کورت���دا فیکر‬ ‫له‌سه‌ری ده‌وه‌ستێت و شرۆڤه‌ی ده‌کات؟‬ ‫نه‌ک ڕۆماننووس خۆی ش���رۆڤه‌ی بکات!‬ ‫له‌کام��� ‌ه ڕووداودا موچڕکه‌م���ان‬ ‫پێدادێت و هه‌س���تده‌که‌ین ڕۆتین‬ ‫ئێمه‌ی کردوو‌ه به‌ قالۆنچه‌یه‌کی‬ ‫کافکایی‪ ،‬به‌بێ ئه‌وه‌ی قالۆنچه‌ک ‌ه‬ ‫خۆی بفه‌لسه‌فێنێت و پێمان بڵێت‬ ‫بۆچی ب���وو‌ه به‌قالۆنچه‌! ئه‌وه‌ی‬ ‫هه‌ی���ه‌ ڕووداوه‌ پێم���ان ده‌ڵێت‬ ‫بۆ له‌ ڕۆمان���ی (ده‌عاجانیبوون‬ ‫‪)Verwandlung‬ـ���ی فرانز‬ ‫کاف���کادا پاڵه‌وانه‌ک��� ‌ه ده‌بێ���ت‬ ‫به‌قالۆنچ���ه‌‪ ،‬ن���ه‌ک قالۆنچه‌نک ‌ه‬ ‫خۆی ک ‌ه (گریگۆری سامس���ایه)‬ ‫باسی فەلس���ەفەی قالۆنچەبونی‬ ‫خ���ۆی ب���کات‌‪ .‬ڕووداوه‌ک���ه‬ ‫لەڕۆمانەک���ە به‌یان���ی له‌خ���ه‌و‬ ‫هه‌س���تانی گریگۆری سامس���ای‬ ‫پاڵه‌وان���ی ڕۆمانه‌که‌ی ‌ه و کارێتی‬

‫ب���اش ئه‌و‌ه ناکات‪ ،‬به‌ڵک���و له‌ دووتوێی‬ ‫که‌متر له‌سه‌د الپه‌ڕه‌دا ئه‌و کێشه‌به‌ندیی ‌ه‬ ‫قوڵ���ه‌ی نێوان مرۆڤ و خ���ودی خۆی‪،‬‬ ‫مرۆڤ و سوستێم له‌ڕووداودا به‌رجه‌ست ‌ه‬ ‫ده‌کات‪ .‬به‌اڵم له‌پشت ئه‌م سه‌د الپه‌ڕه‌ی‬ ‫ڕۆمانەکەی کافکا کێشه‌ی مرۆڤی مۆدێرن‬ ‫به‌رجه‌سته‌ دەبێت‪ ،‬که‌وه‌ک قالۆنچه‌یه‌ک‬ ‫له‌نێو ت���ۆڕی کار و خیزان و په‌یوه‌ندیی ‌ه‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌تییه‌کاندا ژیان به‌س���ه‌رده‌بات‪،‬‬ ‫وه‌ک قالۆنچه‌یه‌کیش که‌‌سه‌رپشتده‌که‌وێت‬ ‫زه‌حمه‌ت���ه هه‌ڵبگه‌ڕێته‌و‌ه به‌دروس���تی‪.‬‬ ‫ئاوه‌ه���ا ئ���ه‌و‌ه ڕووداوه‌کان���ن خۆی���ان‬ ‫ش���رۆڤه‌کان به‌رهه‌مدێنن‪ ،‬نه‌ک ڕووداوی‬ ‫ئاس���ایی بهێنین و به‌ش���رۆڤه‌ی گه‌وره‌ی‬ ‫فه‌لس���ه‌فاندنه‌و‌ه نمایش���ی بکه‌ی���ن‪،‬‬ ‫قورس���ی بکەین بەئایدیاکان���ی خۆمان‬ ‫کەدەتوانی���ن لەکتێب���ی فیکری���دا و‬ ‫لەهەوڵدان���ەکان ‪ Esays‬دەکرێ���ت‬ ‫ش���رۆڤە بکرێت‪ .‬لێره‌و‌ه چێژبینین درزی‬ ‫تێده‌که‌وێ���ت‪ ،‬چونک���ه‌ ڕووداو ونه‌‪ ،‬یان‬ ‫‌یه به‌اڵم به‌هێزیکی‬ ‫گێڕانه‌وه‌که‌ی س���اده ‌‌‬ ‫فه‌له‌س���ه‌فاندنی باشه‌و‌ه ده‌رباره‌ی بوون‬ ‫و دونی���ا و میتافیزیک و مۆڕاڵ و ئیتیک‬ ‫داپۆش���راوه‌‪ .‬لێره‌وه‌ ئیشکالیه‌ت له‌نێوان‬ ‫چێژبه‌خشین و پێشکه‌شکردنی زانیاریی‬ ‫دروس���ت ده‌بێت‪ ،‬له‌و بڕوایه‌دام ئه‌مه‌ش‬ ‫گه‌وره‌تری���ن کێش���ه‌ی ه���ه‌ردوو کتێبی‬ ‫که‌شتیی فریشته‌کانە‌‪‌.‬دیار‌ه له‌نێوان ئه‌م‬ ‫دووانه‌دا (پێشکه‌شکردن و چێژبه‌خشین)‬ ‫گفتوگۆیه‌کی گه‌ور‌ه هه‌یه‌‪ ،‬به‌وه‌ی مه‌رج‬ ‫نیی ‌ه ئه‌و کتێبانه‌ی چێژمان پێده‌به‌خشن‪،‬‬ ‫بتوان���ن خه‌ونی ن���وێ و دووریی نوێ و‬ ‫جیهانبینی���ی نوێمان پێشکه‌ش���بکه‌ن‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ه���ا به‌پێچه‌وانه‌ش���ه‌و‌ه مه‌رج نیی ‌ه‬ ‫ئ���ه‌و ڕۆمانه‌ی زۆرمان پێشکه‌ش���ده‌کات‬ ‫چێژبه‌خش بێت‪ .‬گرفتی خوێنه‌ر له‌نێوان‬ ‫پێشکه‌ش���کردن و به‌خش���یندا گرفتێکی‬ ‫ئه‌زه‌لی و له‌هه‌مان کاتیش���دا ڕێژه‌یییه‌‪.‬‬ ‫ئاوه‌ه���ا ئیم ‌ه له‌گ���ه‌ڵ ه���ه‌ر ڕۆمانێکدا‬ ‫به‌رامبه‌ر ئه‌م کێش���ه‌به‌ندیی ‌ه ده‌بینه‌وه‌‪،‬‬ ‫به‌تایب���ه‌ت له‌ڕۆمانه‌کانی به‌ختیار عه‌لیدا‬ ‫ک ‌ه هه‌میش��� ‌ه له‌نێوان به‌خشینی چێژ و‬ ‫پێشکه‌ش���کردنی ئایدیادا گه‌مه‌ی خۆی‬

‫ه جۆرێک وه‌ها‬ ‫كه‌ش��تیی فریش��ته‌كاندا ئه‌وه‌ن��ده‌ دونیا ش��رۆڤه‌ کراوه‌‪ ،‬ب�� ‌‬ ‫ه بکرێن‪،‬‬ ‫هه‌ست ده‌که‌ین که‌ گێڕانه‌وه‌ی ڕووداوه‌کان ته‌نیا بۆ ئه‌وه‌یه‌ شرۆڤ ‌‬ ‫نه‌ک ڕووداوه‌کان وه‌ها چنینه‌وه‌یان بۆ بکرێت که‌ خۆیان ته‌فسیر هه‌ڵبگرن‬

‫و پ���ڕ نیگەرانیی ‌ە ب���ه‌م کار‌ه ئه‌ده‌بییه‌ی له‌ئه‌ده‌ب���ی ئیس���پانیدا ڕۆمانی (گه‌مه‌ی‬ ‫که‌دونیایه‌ک خۆشبه‌ختی پێبه‌خشیم‪.‬‬ ‫فریش���ته‌کان‌) ڕۆمانن���ووس (کاڕل���ۆس‬ ‫ڕوی���ز زایفۆن) ناونیش���انی ئه‌و ڕۆمانه‌ی ‌ه‬ ‫که‌لیستی کتێب ‌ه هه‌ره‌ فرۆشباوه‌کانی ئه‌م‬ ‫فریشتەکان لێرەولەوێ‬ ‫سه‌ره‌تا ده‌بێت ئه‌و‌ه بڵێین ک ‌ه قسه‌کردن نووسه‌ره‌یه‌ له‌دوای رۆمانه‌ به‌ناوبانگه‌که‌ی‬ ‫له‌س���ه‌ر فریش���ته‌کان له‌ڕۆمانی دونیادا‪( ،‬س���ێبه‌ره‌کانی ب���ا)‌‪ ،‬هه‌ر ل���ه‌و ڕۆمان ‌ه‬ ‫بابه‌تێ���ک بوو‌ه ڕه‌گه‌کان���ی ده‌گه‌ڕێته‌و‌ه نوێیانه‌دا بمێنینه‌وه ڕۆمانی (ده‌س���ته‌ی‬ ‫ب���ۆ دونیای خواوه‌ن���ده‌کان‪ ،‬دونیای ئه‌و فریشته‌کان) ک ‌ه ڕۆمانێکی نیمچه‌پۆلیسی‪،‬‬ ‫مرۆڤانه‌ی وه‌ک هیرکولس یان ئاخیلیس ڕۆماننووس و ده‌رهێنه‌ر و سیناریس���تی‬ ‫یان ئادۆنی���س ک��� ‌ه له‌مرۆڤبوونه‌وه یان (ئاندرێ کامیلیری) و یه‌کێکه‌ ل ‌ه ڕۆمان ‌ه‬ ‫نیمچ ‌ه مرۆڤبوونه‌وه‌ له‌نێو ئازار و ئه‌شق سه‌رنجڕاکێش���ه‌کان‪ .‬ئیدی فریش���ته‌کان‬ ‫و جه‌نگه‌کاندا هه‌ڵکش���اون ب���ۆ دونیای لێره‌وه‌له‌وێ له‌کۆڵمان نابنه‌وه‌‪.‬‬ ‫خواوه‌نده‌کان‪ .‬ئاوه‌ها له‌وه‌ته‌ی مرۆڤایه‌تی‬ ‫هه‌ی ‌ه فریش���ته‌کان به‌ده‌وروخولیدا فڕیون‬ ‫لە نێوان بەخشین و پێشکەشکردندا‬ ‫و لووت ده‌ژه‌نن��� ‌ه ژیانیانه‌وه‌‪ .‬له‌ئه‌ده‌بی‬ ‫له‌وانه‌ی��� ‌ه یه‌که‌م کاردان���ه‌وه‌م له‌دوای‬

‫له‌م به‌یانی تا ئێوار‌ه وه‌ک فرۆش���یاریکی‬ ‫گه‌ڕۆکی خاولی و دووباربوونه‌وه‌ی ژیانه‬ ‫به‌ڕیتمیک���ی ڕۆبۆتی‌‪ ،‬ل���ەم خاڵەدا فرانز‬ ‫کافکا نافه‌لس���ه‌فێنێت و پاڵه‌وانه‌که‌شی‬ ‫ئه‌وه‌ن���د‌ه چه‌نه‌بازی ناک���ه‌ن بۆ ئه‌وه‌ی‬ ‫له‌قالۆنچه‌ب���وون‪ ،‬له‌ده‌عه‌جانیب���وون‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫که‌رتبوونی ڕۆحی مرۆڤ له‌نێو مۆدێرنه‌دا‬ ‫تێبگه‌ین‪ .‬بەمانای (گریگۆری سامس���ا)‬ ‫بەپەرەگراف و الپەڕەی باسی که‌رتبوونی‬ ‫ڕۆحی ناکات‪ ،‬بێگوم���ان ئێمه‌ی خوێنەر‬ ‫خۆمان لەڕووداوەکاندا ل���ەوە تێدەگەین‬ ‫کەئه‌قاڵنیه‌ت���ی ئامڕازگه‌را و سوس���تێم‪،‬‬ ‫مرۆڤ دەکات به‌بوونه‌وه‌رێک خۆی دووبار‌ه‬ ‫ده‌کات���ه‌و‌ه له‌نێو ڕۆژان���ە ژیاندا‪ ،‬نه‌خێر‬ ‫فرانز کافکا ئه‌وه‌ ناکات‪ ،‬ڕۆماننووس���ی‬

‫و گ���ه‌ردوون‪ ،‬به‌گش���تی چیت���ر نازانین‬ ‫ئه‌مان��� ‌ه یه‌ک پا‌ڵه‌وانن ده‌دوێن یان چه‌ند‬ ‫پاڵه‌وانێک و چه‌ند کاراکته‌رێکی جیاوازن‬ ‫له‌نێو ڕووداوه‌کاندا قس���ه‌ ده‌که‌ن؟ ئه‌م ‌ه‬ ‫وه‌ها ده‌کات که‌ل���ه‌ڕووی فیکرییه‌وه‌ له‌م‬ ‫کتێبه‌ بڕوانین‪ ،‬یاخود به‌شێوه‌یه‌کی دیک ‌ه‬ ‫هه‌ستبکه‌ین که‌ئێم ‌ه کتێبێکی فه‌لسه‌فه‌ی‬ ‫زاتی ده‌خوێنینه‌وه‌‪ ،‬لێره‌دا فه‌لس���ه‌فه‌ی‬ ‫زاتی مه‌به‌ست له‌و‌ه نیی ‌ه که‌ فه‌لسه‌فه‌یه‌ک‬ ‫بێت تایبه‌ت به‌خود‪ ،‬سوبێکتیزم‪ ،‬به‌ڵکو‬ ‫مه‌به‌س���ت له‌وه‌یه‌ که‌فه‌یله‌سوفێک هه‌ی ‌ه‬ ‫له‌گ���ه‌ڵ قوتابخانه‌یه‌ک���ی خۆیدا به‌خۆی‬ ‫تێوره‌و چه‌مک و دونیابینییه‌و‌ه لەس���ەر‬ ‫گۆی زەوی وەستاوه‪ .‬له‌ڕۆمانی کالسیکدا‬ ‫ڕۆماننووس وه‌ک فه‌یله‌سوف ‌ه زاتییه‌کان‪،‬‬ ‫خاوه‌نی قوتابخان���ه‌ی خۆیه‌تی‪ ،‬دونیا و‬ ‫کاراکته‌ری پاڵه‌وان و بیروڕاکان ش���رۆڤ ‌ه‬ ‫ده‌کات‪ ،‬نه‌ک له‌ڕێگه‌ی ڕسته‌ی کورت یان‬ ‫په‌ره‌گرافه‌وه‌ یان چه‌ن���د الپه‌ڕه‌یه‌که‌وه‌‪،‬‬ ‫به‌ڵکو زۆرجار له‌ڕێگه‌ی خوتبه‌ی پاڵه‌وانی‬ ‫ڕۆمانه‌کانه‌وه ‌ته‌عبی���ر له‌خۆیده‌کات‪ .‬بۆ‬ ‫نمونه‌ له خوێندنه‌وه‌یه‌کی خێرا بۆ ڕۆمانی‬ ‫کالسیکی دونیا مرۆ په‌ی به‌ئه‌و کالسیکیی ‌ه‬ ‫خوتبه‌بێژیی��� ‌ه ده‌ب���ات‪ ،‬چ له‌ڕێگ���ه‌ی‬ ‫ڕۆمانن���ووس و ده‌نگی ڕۆماننووس���ه‌و‌ه‬ ‫بێت له‌نێ���و کتێبه‌که‌دا‪ ،‬ی���ان له‌ڕێگه‌ی‬ ‫دیالۆگ���ی دووروودرێژی پاڵه‌وانه‌کان بێت‬ ‫له‌گه‌ڵ یه‌کتریدا‪ ،‬ئه‌م���ەش وه‌ها ده‌کات‬ ‫که‌ڕوداوو درێژ بێت���ه‌وه‌ بۆ چه‌ند‌ه به‌ش‬ ‫و خاو بڕوات له‌زۆر ش���وێندا‪ ،‬به‌اڵم مه‌رج‬ ‫نییه‌ له‌هه‌موو فه‌س���ڵی ڕۆمانی کالسیکدا‬ ‫وه‌ه���ا بێ���ت‪ ،‬به‌ڵکو له‌هه‌ندێک به‌ش���ی‬ ‫رۆمانه‌ک��� ‌ه و له‌هە‌ندێ���ک کاپیتالدا ئه‌و‬ ‫خوتبه‌بێژیی ‌ه کالسیکییه‌ هه‌ستپێده‌که‌ین‪،‬‬ ‫به‌اڵم ده‌که‌وینه‌ هه‌ڵ���ه‌ی گه‌وره‌و‌ه وه‌ها‬ ‫مه‌زنده‌ بکه‌ین ک ‌ه کۆی ڕۆمانی کالسیکی‬ ‫دونیا پابه‌ن���د‌ه به‌خوتبه‌بێژییه‌وه‌‪ ،‬نه‌خێر‬ ‫له‌کالس���یکییاته‌و‌ه بیگ���ره‌‪ ،‬ب���ۆ نمونه‬ ‫‌(س���تاندال) به‌وجۆر‌ه درێژی ناکاتەوە‪،‬‬ ‫تەنه���ا له‌هه‌ندێک کات���دا نەبێت کاتێک‬ ‫وه‌سفده‌کات‪ ،‬بۆ نمونە له‌سه‌ر ته‌فسیری‬ ‫ش���ته‌کان و میمی���ک و ده‌ربڕین���ه‌کان‬ ‫ده‌وس���تێت‪ .‬ڕۆمانه‌کانی‌وه‌ک (سوور و‬ ‫ڕه‌ش) و (خه‌ڵوه‌تگه‌ی پارما) باش���ترین‬ ‫نمونه‌ن‪( .‬ئالکس���انده‌ر دۆماسی گەورە)‬ ‫وه‌ک نمون ‌ه ئاماژه‌ی پێبده‌ین ڕوداو زاڵ ‌ه‬ ‫و له‌هه‌ندێک شوێندا که‌باس له‌سوارچاکی‬ ‫و جه‌نتڵ���ی ده‌کات هه‌ندێ���ک زیاده‌ڕۆیی‬ ‫ده‌کات‪ ،‬ب���ه‌اڵم ڕووداو نه‌بۆت ‌ه قوربانیی‬ ‫وەسف و ش���رۆڤەی ڕۆماننووس‪ .‬باهه‌ر‬ ‫له‌ئه‌ده‌بی فه‌ڕه‌نسیدا بمینینەو‌ە و باسی‬ ‫(فیکتۆر هۆگ���ۆ) بکه‌ین له‌ (بێنه‌وایان)‬ ‫یان (قه‌مووری نۆت���ردام) که‌نمونه‌یه‌کی‬ ‫کالس���یکین‪ ،‬تێبینی دەکەی���ن ئه‌وه‌ند‌ه‬ ‫ش���رۆڤه‌ زاڵ نیی��� ‌ه به‌س���ه‌ر ڕووداودا‪،‬‬ ‫به‌مەرجێ���ک له‌ڕۆمان���ی کالس���یکدا ئەو‬ ‫ش���یوازە باو بووه‌‪ .‬لێرەوە دێمە س���ەر‬ ‫که‌ش���تیی فریش���ته‌کان و لەم ڕۆمانەدا‬ ‫ئه‌وه‌ند‌ه دونیا شرۆڤ ‌ه کراوه‌‪ ،‬به‌ جۆرێک‬ ‫وه‌ه���ا هه‌س���ت ده‌که‌ین ک���ه‌ گێڕانه‌وه‌ی‬ ‫ڕووداوه‌کان ته‌نیا بۆ ئه‌وه‌ی ‌ه که‌ ش���رۆڤ ‌ه‬ ‫بکرێن‪ ،‬نه‌ک ڕووداوه‌کان وه‌ها چنینه‌وه‌یان‬ ‫بۆ بکرێت که‌ خۆیان ته‌فس���یر هه‌ڵبگرن‪.‬‬ ‫هه‌مووی���ان ده‌ڵێن و ده‌ڵێ���ن و ده‌ڵێن‪،‬‬ ‫به‌جۆرێ���ک که‌ده‌چن��� ‌ه خان���ەی فیگور‌ه‬ ‫چه‌نه‌بازه‌کانه‌وه‌‪ .‬چه‌نه‌ب���ازی ده‌رباره‌ی‬ ‫زوڵم���ه‌ت‪ ،‬ده‌رب���اره‌ی ژنومێردایه‌ت���ی‪،‬‬ ‫تاریکیی نێو ڕۆحمان‪ ،‬جووڵه‌ی گه‌ردوون‬ ‫و بوونی خوا و په‌یامبه‌ره‌کان و جه‌وهه‌ری‬ ‫شکست و کوش���تن و نشوستی و زۆری‬ ‫تر‪ ...‬به‌ش���ێوه‌یه‌ک که‌ پێشکه‌شکردنی‬ ‫ئه‌م هه‌موو ته‌فس���یر‌ه چێژی خوێندنه‌و‌ه‬ ‫ده‌ب���ات ب���ۆ کایه‌کی دیکه‌‪ .‬ک��� ‌ه کایه‌ی‬ ‫فیکرییە‪ ،‬کایه‌ی فه‌لس���ه‌فاندنی دونیایه‌‪،‬‬ ‫بەمانای ش���رۆڤه‌یه‌ ل��� ‌ه کاتیگۆرییه‌کی‬ ‫دیکه‌دا بەدەر ل���ە ڕۆمان‪ .‬به‌م زێده‌ڕۆیی‬ ‫شرۆڤەکردنی فیگورەکان لەگەڵ یەکتریدا‬ ‫ڕۆمانەک���ە لە زۆر فەس���ڵدا دەچێتە نێو‬ ‫زۆنگاوه‌کانی بێزارییه‌وه‪.‬‬

‫ده‌کات‪ .‬گه‌مه‌ی���ه‌ک چه‌ن���ده‌ ڕیتۆری���ک‬ ‫و خیتابیی���ه‌‪‌ ،‬ئه‌وه‌نده‌ش چێژبه‌خش��� ‌ه‬ ‫له‌ڕووی خوێندنه‌وه‌ی ئه‌و دونیا نوێیانه‌ی‬ ‫که‌خه‌ی���اڵ بین���ای ده‌کات و جارێکیت���ر‬ ‫ده‌مانبات���ه‌وه‌ نێ���و مێژوویه‌ک���ی ئاوس‬ ‫به‌خیانه‌ت و شکۆداری درۆزنان ‌ه و ونبوونی‬ ‫به‌ها مرۆییه‌کان‪ ،‬ب���ه‌اڵم ده‌بێت ئه‌وه‌ش‬ ‫بڵێم ئه‌وه‌ی ئه‌م ڕۆمانه‌ی هیالک کردوو‌ه‬ ‫خوتب ‌ه درێژه‌کانی پاڵه‌وانی ڕۆمانه‌که‌ن‪،‬‬ ‫به‌جۆرێک که‌چیتر له‌ڕووی دونیابینییه‌و‌ه‬ ‫جیاوازی���ان نیی ‌ه لەگەڵ یەکتری‪ ،‬چونک ‌ه‬ ‫پیاوێکی ئاس���ایش وه‌ک فه‌یله‌س���وفیک‬ ‫سه‌رچاوه‌ی ئه‌م به‌شه‌‪:‬‬ ‫‌ک‬ ‫ده‌فه‌لس���ه‌فێنێت و چه‌قۆکێش���ێک وه‬ ‫ ‪1-‬‬ ‫‪Wolfgang‬‬ ‫‪Welsch,‬‬ ‫‪Philosophie‬‬ ‫‪seit‬‬ ‫مۆڕاڵس���تێک و دکتۆرێک وه‌ک شاعیرێک ‪1945,‬‬ ‫و شاعیرێکیش وه‌ک شرۆڤه‌کارێکی دونیا ‪Semester II , Foucault 3-4‬‬ ‫)‪(Audio- 19 CD‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٠٤‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٤/١٤‬‬

‫‪4‬‬

‫مەتەڵۆکێک دوای نانی بەیانی هەڵدێت!‬ ‫چیرۆكێك له‌ ئوتێل‬

‫گابرێل گارسیا مارکیز‬ ‫و‪ .‬لە فارسییەوە‪ :‬ڕەووف بێگەرد‬ ‫باڵوبوونه‌ی ئ������ه‌م یادداش������ته‌‪ ،‬ده‌كرێت‬ ‫وه‌ك دیارییه‌ك بێت بۆ باش������تربوونی باری‬ ‫ته‌ندروستیی گابرێل گارسیا ماركیز‪ ،‬كه‌ ل ‌ه‬ ‫ژماره‌ی ڕابردوودا هه‌واڵی نه‌خۆشكه‌وتنی‬ ‫و له‌ نه‌خۆش������خانه‌كه‌وتنیمان باڵو كرده‌وه‌‪،‬‬ ‫به‌اڵم‪ -‬ب ‌ه پێی هه‌واڵه‌كان‪ -‬ئێس������تا باش������تر‬ ‫بووه‌ و گه‌ڕێندراوه‌ته‌و‌ه بۆ ماڵه‌وه‌‪ ،‬هه‌ڵبه‌ت‬ ‫هێشتا له‌ژێر چاودێریی پزیشكدایه‌‪.‬‬ ‫ڕه‌خنه‌ی چاودێر‬

‫پیاوێک���ی بااڵب���ەرزی الواز‪ ،‬کە ڕەنگە‬ ‫پەڕیوەکەی مایەی نیگەرانی بوو‪ ،‬سەعات‬ ‫دوو و نی���وی دوای نیوەڕۆی دووش���ەمە‬ ‫گەیشتە ئوتێلەکە‪ .‬پێنج دۆالر بەخشیشی‬ ‫دا بە کوڕژیلکەی ئاسانس���ۆرەکە چونکە‬ ‫جانتاکانی بۆ ژووری ژمارە ‪ ٢٠٢‬بردبوو‪.‬‬ ‫پێنج دۆالری تریشی بەو بەردەستە دا کە‬ ‫دوای کەمێک هاتە ژوورەکە و پێی گوت‬ ‫چۆن دەرگای کەنتۆری جلەکان بکاتەوە‪.‬‬ ‫کەمێک دوای س���ەعات هەشتی شەو کە‬ ‫پێش شێوکردن چوبوو بۆ باڕی ئوتێلەکە‪،‬‬ ‫پێنج دۆالری بەو کوڕژیلکەیە بەخشی کە‬ ‫لەپش���ت باڕەکەوە بوو‪ .‬ئ���ەوە نەدەزانرا‬ ‫ئ���ەو مێردمنداڵەی لەب���ەردەم دەرگای‬ ‫ئوتێلەکەدا پێاڵوەکانی بۆ بۆیاخ کردبوو‬ ‫هەر پێن���ج دۆالری دابوویە ی���ان زیاتر‪.‬‬ ‫چونک���ە مێردمنداڵەکەیان نەدۆزییەوە تا‬

‫««‬

‫لێی بپرس���ن‪ .‬لێ هیچ گومان لەوەدا نییە‬ ‫کە پێنج دۆالری هەر داوەتێ‪.‬‬ ‫وردەکارییەکانی ئەوە دیارنییە کە ئەو‬ ‫پیاوە بەخش���ندەیە ش���ەوی دووشەمەی‬ ‫چۆن گوزەراندبوو‪ .‬تەنیا لەوە بەئاگابوون‬ ‫کە دوای ئ���ەوەی پێاڵوەکەیان بۆ بۆیاخ‬ ‫کرد‪ ،‬لە ئوتێلەکە چووەدەرێ و س���ەعات‬ ‫دوو و دە دەقیق���ەی دوای نیوەی ش���ەو‬ ‫گەڕایەوە‪ .‬کاتەکە زۆر بە چاکی دیاربوو‪.‬‬ ‫چونک���ە پێن���ج دۆالری بەخش���یبوو بە‬ ‫دەرگاوانەکە‪ .‬پاش���ان کابرای دەرگاوان‬ ‫وتبووی کە دە دەقیقە پێش هاتنی ئەو‪،‬‬ ‫یەکێکی ت���ر هاتووه‌تە ئوتێلەکە و لەوی‬ ‫پرسیوە س���ەعات چەندە‪ .‬ڕێک سەعات‬ ‫دووی دوای نیوەشەو بوو‪.‬‬ ‫بەیانیی ڕۆژی دوای���ی‪ ،‬پیاوی ژووری‬ ‫ژمارە ‪ ٢٠٢‬نەچوو بۆ هۆڵی نان خواردنی‬ ‫ئوتێلەکە‪ .‬تەلەفوونی کرد بۆ ئەوەی نانی‬ ‫بەیانیی بۆ بەرنە ژوورەکەی‪ .‬بەردەستێک‬ ‫گابۆ لەگەڵ مێرسێدسی هاوسەریدا‬ ‫سینییەکەی بردە ژوورەکە کە شیرقاوە‪،‬‬ ‫نانی برژاو‪ ،‬هێلکەوڕۆن‪ ،‬مرەبا و کەرەی کە ئەمە ڕوویدا‪ .‬لێ ڕۆژی چوارشەمەیش بۆ ژوورەکەی‪ .‬بەردەس���تەکە خشتەکەی‬ ‫لەسەربوو‪ .‬کابرا هێشتا لەناو جێگادابوو‪ .‬هەمان بەرنامەی ڕۆژی پێش���تر دووبارە لەس���ەر مێزی پ���اڵ قەرەوێڵەک���ە دانا‬ ‫بە بەردەس���تەکەی گ���وت چەکمەجەی ب���ووەوە‪ .‬س���ێ ج���ار خواردنی���ان بۆ و کابرای���ش پێ���ی گوت پێن���ج دۆالر لە‬ ‫مێزەکە ڕابکێش���ێت و پێنج دۆالر بەرێت ب���ردە ژوورەکەی و ئەویش ه���ەر لەناو چەکمەجەکە بۆ خۆی بەرێت‪.‬‬ ‫ڕۆژی پێنجش���ەممە‪ ،‬لەکات���ی نان���ی‬ ‫بۆ خۆی‪ .‬بەردەستەکە پێی وت شەکری جێگاکەیەوە بە بەردەس���تەکەی دەگوت‬ ‫لەبیرچ���ووە‪ .‬چووە خوارێ و ش���ەکری پێن���ج دۆالر ل���ە چەکمەج���ەی مێزەکە نیوەڕۆدا‪ ،‬بەڕێوەب���ەری ئوتێلەکە کە لە‬ ‫هێنا‪ .‬کاب���را هەر لەناو جێگاکەیەوە پێی بۆ خ���ۆی بەرێت‪ .‬ڕۆژی پێنجش���ەممە‪ ،‬ڕەفتاری کابرا تووشی دڵەڕاوکە هاتبوو‪.‬‬ ‫وت چەکمەجەک���ە ڕابکێش���ێت و پێن���ج کابرا دوای نان���ی بەیانی‪ ،‬تەلەفوونی بۆ تەلەفوونی بۆ کرد و پێی وت ئایا پێویستی‬ ‫دۆالری تر بەرێت‪.‬‬ ‫بەڕێوەبەری ئوتێلەکە ک���رد و داوایەکی بە پزیش���ک هەیە‪ .‬کابرا بە ئەرێ وەاڵمی‬ ‫کاب���را بۆ نان���ی نیوەڕۆی���ش نەچووە نائاسایی هەبوو‪ .‬داوای خشتەی لێکدانی دای���ەوە‪ .‬ب���ەاڵم بەو مەرج���ەی تەمەنی‬ ‫خ���وارەوە‪ .‬دیارە ڕۆژی سێش���ەممە بوو ل���ێ کرد‪ .‬بۆی���ان پەیدا ک���رد و ناردیان پزیش���کەکە نەگەیش���تبێتە س���ی ساڵ‪،‬‬

‫زمان���ی ئەڵمانی باش بزانێت‪ ،‬حەزی لەو‬ ‫شیرینییانە بێت کە بە هەنگوین دروست‬ ‫دەکرێن و یاریی ش���ەترەنجیش بزانێت‪.‬‬ ‫بەڕێوەبەری ئوتێلەک���ە کە وەک هەموو‬ ‫بەڕێوەبەرەکانی تری ئوتێلە پلەیەکەکان‬ ‫وابوو‪ .‬س���ەیری بەم داواکارییانە نەهات‪.‬‬ ‫کەوتە گ���ەڕان بەدوای پزیش���کێکی لەو‬ ‫جۆرەدا تا پەیدای کرد‪ .‬پزیش���کەکە لە‬ ‫سەعات س���ێ و بیس���توپێنج دەقیقەدا‬ ‫گەیشتە ئوتێلەکە‪ .‬بەڕێوەبەری ئوتێلەکە‬ ‫بە وردیی س���ەعاتەکەی دەزانی‪ .‬چونکە‬ ‫دوای گەیشتنی پزیشکەکە ناچار بەپەلە‬ ‫خ���ۆی گەیاندە ب���اڕی ئوتێلەکە چونکە‬ ‫وادەی بینین���ی لەگ���ەڵ یەکێکدا هەبوو‪.‬‬ ‫لەوێ س���ەعات س���ێونیوی دوای نیوەڕۆ‬ ‫ب���وو‪ .‬ئاوا نزیک بە س���ەعات چارەک بۆ‬ ‫چوار‪ ،‬کاب���را لە ژوورەکەیەوە تەلەفوونی‬ ‫کرد تا ش���یرینیی هەنگوینیی زیاتری بۆ‬ ‫بنێرن‪ .‬سەعاتێکی خایاند تا بەردەستەکە‬ ‫توان���ی ش���یرینی ب���ۆ پەیداب���کات‪ .‬لە‬ ‫س���ەعات چوار و چلوپێنج دەقیقەدا کە‬ ‫بەردەستەکە بە خۆی و شیرینییەکانەوە‬ ‫گەیش���تە ژوورەکە‪ ،‬ل���ەوێ کابرای بینی‬ ‫لەگ���ەڵ پزیش���کەکەدا یاری ش���ەترەنج‬ ‫دەکات‪ .‬هەرچۆنێک بێت ئەو پێنج دۆالرە‬ ‫هەمیشەییەکەی خۆی لە گیرفان نا‪ .‬وەک‬ ‫وتم ئەمە ڕۆژی پێنجش���ەممە ڕوویدابوو‪.‬‬ ‫سەعات سێونیوی دوای نیوەشەو پزیشکە‬ ‫الوەکە ئوتێلەکەی بەجێ هێشت‪ .‬بووبوو‬ ‫بە هەینی‪.‬‬ ‫ئەو ڕۆژەی���ش وەک ڕۆژانی دی وابوو‪.‬‬

‫بەاڵم ڕۆژی ش���ەممە کە بەردەس���تەکە‬ ‫نان���ی بەیانیی بۆ کابرا بردە س���ەرەوە‪،‬‬ ‫ئەمجارەی���ان وەک جارەکان���ی تر پێنج‬ ‫دۆالرە بەردەوامەک���ەی نەدای���ە‪ .‬ئیت���ر‬ ‫س���ینییەکەی لە دەس���ت کەوتە خوارێ‬ ‫و بە پەش���ۆکاوییەوە لە ژوورەکە چووە‬ ‫دەرێ و ه���اواری ک���رد‪ :‬پی���اوی ژووری‬ ‫ژمارە ‪ ٢٠٢‬مردووە‪ .‬هەروایش بوو‪ .‬کابرا‬ ‫مردبوو‪ .‬بەاڵم سەیرەکە لەوەدابوو کاتێک‬ ‫پزیشکی دادوەری و پزیشکی ئوتێلەکە و‬ ‫پزیشکەکانی تر لە الشەکەیان کۆڵییەوە‪،‬‬ ‫هەم���وو بەو ئەنجامە گەیش���تن کە کابرا‬ ‫ب���ە الیەنی کەمەوە پێن���ج ڕۆژ لەوەوبەر‬ ‫مردووە‪ .‬جەستەی وشک هەڵهاتبوو‪.‬‬ ‫کارمەندەکانی کۆمپانیای بیمە هەموو‬ ‫کارەکانی���ان پێ قبووڵ بوو‪ .‬زانییان ئەو‬ ‫پزیش���کەی بە ئەڵمانی قسەی کردووە و‬ ‫ش���یرینیی خواردووە و یاریی شەترەنجی‬ ‫کردووە لەو الیەنەوە ئاگای لە هیچ نییە‪.‬‬ ‫ئەوس���ا هەموان گەیش���تنە ئ���ەوەی کە‬ ‫ڕووداوەکە سادەترین مەتەڵوکی جیهانە‬ ‫ک���ە هەموو کەس دەیتوانی بە ئاس���انی‬ ‫هەڵیبێنێ���ت‪ .‬هەم���وو بەردەس���تەکانی‬ ‫ئوتێلەکەی���ان دەس���تگیر ک���رد‪ .‬ن���ەک‬ ‫لەبەر تاوانکاریی‪ ،‬بەڵک���وو لەبەرئەوەی‬ ‫هەڕەشەیان لەو پیاوە دەکرد‪ .‬دوای ئەوە‬ ‫چی ڕوویدا‪...‬؟‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫نوش���تەهای کرانەای‪ .‬گابریل گارسیا ماركز‪.‬‬ ‫ترجمه‌‪ :‬بهمن فرزانه‌‪ .‬ص‪.471 -469 :‬‬

‫زاراوه‌ى ئاسۆى چاوه‌ڕوانی و خوێندنه‌وه‌ى ده‌قى شیعرى‬ ‫به‌ پێی تیۆری هانز ڕۆبێرت یاوس‬

‫د‪ .‬على طاهر حسێن ‬ ‫د‪ .‬شنۆ محه‌مه‌د مه‌حموود‬ ‫(‪)2-1‬‬ ‫پێشه‌كى‪:‬‬ ‫له‌م باس���ه‌دا تیش���ك ده‌خه‌ین ‌ه سه‌ر‬ ‫زاراوه‌ى ئاس���ۆى چاوه‌ڕوانى‪ ،‬ك ‌ه یه‌كێك ‌ه‬ ‫له‌ زاراو‌ه سه‌ره‌كییه‌كانى تیۆرى پێشوازی‬ ‫و وه‌رگرتن (نظریة‌ االس���تقبال والتلقی)‬ ‫ك��� ‌ه له‌الی���ه‌ن (هان���ز ڕۆبێ���رت یاوس)‬ ‫و (فولفگان���گ ئی���زه‌ر) و پێش���ڕه‌وانى‬ ‫قوتابخانه‌ى كۆنستانسه‌وه‌ داهێنراوه‌‪.‬‬ ‫تیۆرى پێش���وازى‪ ،‬ی���ان وه‌رگرتن‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫شه‌سته‌كاندا پاش مش���تومڕێكى زۆر ل ‌ه‬ ‫نێوان بونیادگ���ه‌ری و پاش بونیادگه‌ریدا‬ ‫س���ه‌ری هه‌ڵ���داوه‌‪ ،‬وات��� ‌ه یه‌كێك���ه‌ ل ‌ه‬ ‫په‌یڕه‌وه‌كان���ى پ���اش بونیادگه‌رى‪ .‬ئێم ‌ه‬ ‫له‌م باس���ه‌دا ته‌نیا خۆمان له‌ هه‌وڵه‌كانى‬ ‫(هانز ڕۆبێرت ی���اوس) ده‌ده‌ین و به‌س‪،‬‬ ‫به‌تایبه‌تى زاراوه‌ى ئاس���ۆى چاوه‌ڕوانی‬ ‫(أفق االنتظار) ده‌س���ت ب���ۆ هه‌وڵه‌كانى‬ ‫(فولفگانگ ئیزه‌ر) نابه‌ین‪ ،‬چونكه‌ ئێم ‌ه‬ ‫مه‌به‌س���تمان ئه‌وه‌ نییه‌‪ ،‬باس���ى تیۆرى‬ ‫وه‌رگرت���ن و قوتابخان���ه‌ى كۆنس���تانس‬ ‫به‌گش���تى بكه‌ین‪ ،‬به‌ڵكو مه‌به‌س���تمانه‌‪،‬‬ ‫ته‌نی���ا ل���ه‌ هه‌ندێ���ك زاراو‌ه الى یاوس‬ ‫بدوێین‪ ،‬باس���كردنى ئاسۆى چاوه‌ڕوانی‪،‬‬ ‫زاراوه‌ى ترى وه‌ك تێكه‌اڵوبوونى ئاسۆكان‬ ‫به‌دواى خۆیدا دێنێت‪.‬‬ ‫ل���ه‌م باس���ه‌دا (گ���ۆران)‌ و (بودلێر)‬ ‫ده‌كه‌ین به‌ نموونه‌‪ ،‬چونك ‌ه له‌سه‌رده‌مێكدا‬ ‫ژیاون‪ ،‬وه‌رچه‌رخانیان له‌ره‌وتى شیعریدا‬ ‫درووستكردووه‌‪ ،‬ئه‌ویش روونده‌كه‌ینه‌وه‌‪،‬‬ ‫ك ‌ه هه‌موو ده‌قێك ئاس���ۆى چاوه‌ڕوانیى‬ ‫هه‌ی���ه‌‪ ،‬هه‌روه‌ها هه‌م���وو خوێنه‌رێكیش‬ ‫(وه‌رگ���ر) ك��� ‌ه ره‌نگ��� ‌ه له‌گ���ه‌ڵ یه‌كدا‬ ‫بگونجێن‌و ره‌نگیشه‌ به‌پێچه‌وانه‌و‌ه بێت‪.‬‬ ‫دی���اره‌ ئاس���ۆى چاوه‌ڕوان���ی‬ ‫بۆخوێندنه‌وه‌ى ده‌قى ئه‌ده‌بى به‌گش���تى‬ ‫ده‌بێت‪ ،‬شیعربێت‪ ،‬یا چیرۆك‪ ،‬یا رۆمان‪،‬‬ ‫یا ش���انۆ‪ ،‬به‌اڵم ئێمه‌ لێره‌دا ته‌نیا ده‌قى‬ ‫شیعرى به‌نموونه‌ ده‌هێنینه‌وه‌‪ .‬پێویست ‌ه‬ ‫بڵێین‪ ،‬ك ‌ه ب���ه‌دوو ج���ۆر زاراو‌ه تیۆرى‬ ‫وه‌رگرتن به‌كارده‌هێنین‪ ،‬تیۆرى پێشوازى‬ ‫(نظری��‌ة االس���تقبال)‪ ،‬یاخ���ود تی���ۆرى‬ ‫وه‌رگرتن (نظریة‌ التلقی) زاراوه‌ى ئاسۆى‬ ‫چاوه‌ڕوان���ی به‌رانبه‌ر (أف���ق االنتظار)ى‬ ‫عه‌ره‌بییه‌‪ ،‬م���ه‌وداى جوانكاریى به‌رانبه‌ر‬

‫(المس���افة‌ الجمالیة‌)ی ‌ه ‌و تێكه‌اڵوبوونى‬ ‫ئاسۆكانیش به‌رانبه‌ر (اندماج االفاق)ـى‬ ‫عه‌ره‌بییه‌‪.‬‬ ‫به‌ش���ى یه‌كه‌م‪ :‬ئاس���ۆی چاوه‌ڕوانی‪،‬‬ ‫پێناس ‌ه و بنه‌ما‬ ‫ل���ه‌ تیۆرى ڕه‌خنه‌ى ت���ازه‌دا‪ ،‬خوێنه‌ر‬ ‫پایه‌یه‌ك���ى دیاریكراوى هه‌یه‌‪ ،‬وه‌ك ئه‌و‌ه‬ ‫نییه‌‪ ،‬چ���ى له‌ ده‌ق‪ ،‬یان الى نووس���ه‌ر‬ ‫هه‌ی���ه‌‪ ،‬كتومت وه‌ریبگرێ���ت‪ ،‬واته‌ ته‌نیا‬ ‫وه‌رگرى جوانییه‌ك بێت به‌رهه‌مهێنراوه‌‌و‬ ‫ئه‌م���ى خوێنه‌ری���ش وه‌ك كااڵی���ه‌ك‬ ‫بیپارێزێ���ت‪ ،‬چ���ۆن هات���وو‌ه ئاوهایش‬ ‫ئه‌ركى پاراستنى بێ زیاد‌وكه‌م له‌ئه‌ستۆ‬ ‫بگرێ���ت‪ .‬س���ه‌رده‌مانێك ئه‌ركى خوێنه‌ر‬ ‫ئه‌و‌ه بووه‌ ببێت به‌ س���ێبه‌رى نووسه‌ر‪،‬‬ ‫یاخ���ود به‌ش���ێوه‌یه‌كى روونت���ر بڵێین‬ ‫ببێت به‌ئه‌لته‌رناتیڤى نووس���ه‌ر‪ ،‬له‌كاتى‬ ‫خوێندن���ه‌وه‌دا‪ ،‬یان ئه‌و جوانكارییه‌ى ك ‌ه‬ ‫ده‌ق بۆى ره‌خس���اندووه‌‪ ،‬ئه‌مى خوێنه‌ر‬ ‫ته‌نیا وه‌رگرى بێت‌و به‌س‪.‬‬ ‫هه‌م���وو په‌یڕه‌وێك���ى ئه‌ده‌بی���ى نوێ‬ ‫شێوه‌‌و س���نوورێكى دیاریكراوى خۆى بۆ‬ ‫خوێنه‌ر داناوه‌‪ ،‬هه‌ر له‌ كۆنه‌وه‌‪ ،‬خوێنه‌ر‬ ‫له‌ تی���ۆرى ڕه‌خنه‌ییدا باس كراوه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫وه‌ك میت���ۆد‪ ،‬میتۆدێك���ى تایب���ه‌ت ب ‌ه‬ ‫خوێنه‌ر خۆى نه‌بووه‌‪ ،‬تا شه‌س���ته‌كانى‬ ‫س���ه‌ده‌ى ڕاب���ردوو به‌تایبه‌ت���ى ل��� ‌ه‬ ‫كۆتاییه‌كانیدا ئه‌ویش پاش مشتومڕێكى‬ ‫زۆر ل���ه‌ نێوان بونیادگ���ه‌ری و نوێگه‌ری‬ ‫و پ���اش نوێگه‌ریدا‪ ،‬چه‌ندین تیۆرى نوێ‬ ‫هاتن ‌ه كایه‌وه‌‪ ،‬یه‌كێ���ك له‌وان ‌ه ره‌خنه‌ى‬ ‫پێشوازى‌و وه‌رگرتنه‌‪ ،‬واته‌ نزیكبوونه‌وه‌ى‬ ‫خوێن���ه‌ر ل���ه‌ده‌ق‌و كاردانه‌وه‌ى له‌س���ه‌ر‬ ‫خ���ودى وه‌رگ���ر‪ .‬وه‌ك بونیاددانه‌رێ���ك‬ ‫س���ه‌رله‌نوێ به‌هه‌م���ان توان���اى دان ‌هر‌و‬ ‫نووس���ه‌ر ئه‌ركى بونیادنانه‌وه‌ى هه‌بێت‪،‬‬ ‫نه‌ك ته‌نیا هه‌ر ئه‌و شتانه‌ وه‌ربگرێت ك ‌ه‬ ‫نووسه‌ر له‌رێگاى ده‌قه‌وه‌ پێیده‌گه‌یه‌نێت‪،‬‬ ‫به‌پێ���ى ش���وێن‌و كات���ى جۆراوج���ۆر‬ ‫به‌رده‌وامیى له‌گه‌ڵ به‌رهه‌مه‌كه‌دا هه‌بێت‪،‬‬ ‫نه‌ك له‌هه‌موو كات‌و ش���وێنێكدا له‌هه‌موو‬ ‫مێژوو سه‌ده‌یه‌كدا به‌یه‌كجۆرى دیاریكراو‬ ‫‌و چه‌سپاو جوانیى به‌رهه‌مه‌كه‌ى پێبگات‪.‬‬ ‫قوتابخان���ه‌ى كۆنستانس���ى ئه‌ڵمانى‪،‬‬ ‫كۆمه‌ڵێ���ك ره‌خنه‌گ���ر‌و تیۆرداڕێ���ژى‬ ‫له‌خۆگرتب���وو‪ ،‬بایه‌خێك���ى راس���ت‌و‬ ‫دروستیان به‌خوێن ‌هر‌و رۆڵى خوێنه‌رداوه‌‪،‬‬ ‫ئ���ه‌وان وه‌ك ره‌خنه‌گران���ى ش���ێوه‌گه‌ر‌ه‬ ‫رووس���ه‌كان‪ ،‬یان وه‌ك بونیادخوازه‌كان‪،‬‬ ‫سه‌یرى خوێنه‌ریان نه‌كردووه‌‪.‬‬

‫هان���ز رۆبێرت یاوس ب���ه‌و په‌یڕه‌وه‌ى‬ ‫خۆى‪ ،‬ك���ه‌ گرنگی���ى به‌خوێن���ه‌ر وه‌ك‬ ‫بكه‌رێ���ك به‌خش���یوه‌‪ ،‬بی���روڕاى وای��� ‌ه‬ ‫ستاتیكاى وه‌رگرتن له‌سه‌ر ئه‌م بنه‌مایان ‌ه‬ ‫پایه‌كانى به‌رزبوونه‌ته‌وه‌‪:‬‬ ‫‪-١‬له‌هه‌موو كارێك���ى ئه‌ده‌بیدا‪ ،‬ئامان‬ ‫خوێن���ه‌ره‌‌و ئ���ه‌و كار‌ه ته‌نی���ا له‌كات���ى‬ ‫خوێندنه‌وه‌دا نرخى هه‌یه‌‌و ده‌رده‌كه‌وێت‪،‬‬ ‫چونك��� ‌ه خوێندن���ه‌و‌ه ب���ه‌ هێنان���ه‌وه‌ى‬ ‫كارلێكى نێ���وان خوێن ‌هر‌و كه‌ره‌س���ته‌ى‬ ‫ده‌قى نووس���راو‪ ،‬ك ‌ه دێت���ه‌دى‪ ،‬ژیان ب ‌ه‬ ‫پیت‌و وشه‌ مردووه‌كان ده‌به‌خشێت‪.‬‬ ‫‪-٢‬ده‌ق���ى ئه‌ده‌ب���ى له‌به‌رئ���ه‌وه‌ى‬ ‫سروش���تێكى خوازه‌یى هه‌ی���ه‌‪ ،‬ده‌قێكى‬ ‫كراوه‌ی���ه‌‌و رێ���گا ب��� ‌ه فره‌خوێندنه‌وه‌یى‬ ‫ده‌دات‪ ،‬ك ‌ه ده‌ق ده‌وڵه‌مه‌ند ده‌كات‌و له‌م‬ ‫مه‌سه‌له‌یه‌ش���دا تی���ۆرى وه‌رگرتن له‌گه‌ڵ‬ ‫هه‌ڵوه‌ش���اندنه‌وه‌خوازیدا (التفكیكی���ه‌)‬ ‫یه‌كده‌گرنه‌وه‌‪.‬‬ ‫‪-٣‬پێویست نییه‌ ده‌ق ل ‌ه چوارچێوه‌ى‬ ‫مێژوویی���دا بخوێنرێته‌وه‌‪ ،‬چونكه‌ خوێنه‌ر‬ ‫س���ه‌رچاوه‌ى خۆى هه‌یه‌‪ ،‬كه‌ تواناى بۆ‬ ‫ده‌ڕه‌خس���ێنێت‪ ،‬ماناى ئه‌ده‌بى بۆ ده‌ق‬ ‫پێكبهێنێت‪ .‬له‌م باره‌ی���ه‌وه‌ (ئیزه‌ر) ك ‌ه‬ ‫یه‌كێك��� ‌ه له‌ كۆڵه‌كانى تی���ۆرى وه‌رگرتن‬ ‫ده‌ڵێ���ت‪« :‬ده‌ق���ى ئه‌ده‌ب���ى له‌رێ���گاى‬ ‫خوێندن���ه‌وه‌و‌ه پێكدێ���ت‪ ،‬جه‌وه���ه‌رو‬ ‫ماناكه‌شى له‌دایكبووى ده‌ق نین به‌قه‌ده‌ر‬ ‫ئه‌وه‌ى بریتین له‌كارلێكى ناوه‌كیى نێوان‬ ‫به‌شه‌كانى ك ‌ه له‌بۆچوونه‌كانى خوێنه‌ره‌و‌ه‬ ‫پێكدێن‪1 ».‬‬ ‫ب���ه‌م پێی��� ‌ه تیۆرداڕێژه‌ران���ى وه‌ك‬ ‫(یاوس‌و ئی���زه‌ر) ك���ه‌ به‌دامه‌زرێنه‌رانى‬ ‫ئ���ه‌م په‌ی���ڕه‌و‌ه داده‌نرێن‪ ،‬ه���ه‌ر ته‌نیا‬ ‫به‌جوانكاری���ى به‌رهه‌مه‌كه‌وه‌ ناوه‌س���تن‌و‬ ‫ب���ه‌س‪ ،‬به‌ڵك���و جوانییه‌كى ت���ر هه‌یه‌‪،‬‬ ‫تێكه‌اڵوى جوانكارى ده‌ق ده‌بێت‪ ،‬ئه‌ویش‬ ‫جوانكارى وه‌رگرتنێتى‪ .‬ڕوونتر بڵێین ئه‌و‬ ‫جوانكارییه‌ی��� ‌ه كه‌ خوێنه‌ر وه‌ك وه‌رگرى‬ ‫ده‌ق دروس���تى ده‌كات به‌هۆیش���یه‌و‌ه‬ ‫به‌رهه‌مه‌كه‌ له‌به‌ر فره‌خوێندنه‌و‌ه جوانتر‬ ‫ده‌بێت‪.‬‬ ‫به‌هاى جوانیى به‌رهه‌م هه‌ر له‌كاره‌كه‌ى‬ ‫خۆی���دا نیی���ه‌‪ ،‬له‌ش���ێوازى پێكهاته‌ى‬ ‫هونه‌ریدا كۆناكرێت���ه‌وه‌‪ ،‬به‌ڵكو له‌تیۆرى‬ ‫وه‌رگرتندا په‌یوه‌س���ته‌ به‌كاردانه‌وه‌ى الى‬ ‫خوێنه‌ر‪ .‬ئه‌و ك��� ‌ه په‌یامه‌كه‌ى پێده‌گات‪،‬‬ ‫كاردان���ه‌وه‌ى به‌رانب���ه‌رى ده‌بێت به‌پێى‬ ‫كات‌و س���ات‌و هه‌س���تى كاتى وه‌رگرتنى‬ ‫ده‌یخوێنێته‌وه‌‪.‬‬

‫«ئه‌ركى مێژووى ئه‌ده‌ب الى یاوس له‌و‬ ‫هه‌نگاوانه‌دا ده‌رده‌كه‌وێت ك ‌ه هه‌ڵده‌نرێت‬ ‫به‌دواى ئه‌و گۆڕانكارییانه‌دا كه‌ به‌س���ه‌ر‬ ‫وه‌رگرتن���ى ئه‌ده‌بیدادێ���ن‪ ،‬به‌پێچه‌وانه‌ى‬ ‫ئ���ه‌و لێكۆڵینه‌و‌ه كۆنانه‌ى ك ‌ه س���ه‌یرى‬ ‫مێژووى ئه‌ده‌بیی���ان ته‌نیا وه‌ك مێژووى‬ ‫نووسه‌ران‌و مێژووى نووسراوه‌كان ده‌كرد‪.‬‬ ‫پشتگوێخستن‌و چه‌وسانه‌وه‌ى ئه‌وانه‌یشى‬ ‫ك ‌ه ره‌واج‌و به‌رده‌وامى به‌ئه‌ده‌ب له‌رێگاى‬ ‫وه‌رگرتنه‌و‌ه (التلقی) ده‌به‌خشن ئه‌وانیش‬ ‫خوێن ‌هر‌و گوێگر‌و بینه‌رانن‪2 ».‬‬ ‫كه‌وات���ه‌ پل���ه‌ى خوێن���ه‌ر له‌تی���ۆرى‬ ‫وه‌رگرتن���دا له‌گرنگى نووس��� ‌هر‌و بایه‌خى‬ ‫ده‌قه‌كه‌ كه‌متر نییه‌‪ ،‬بگر‌ه واده‌كه‌وێته‌و‌ه‬ ‫ك���ه‌ هاوت���اى یه‌كبن‪ ،‬ئه‌وی���ش له‌رێگاى‬ ‫بونی���ه‌و‌ه ب���ه‌ وه‌رگێڕێكى بك���ه‌ر نه‌ك‬ ‫وه‌رگێڕێ���ك هه‌میش��� ‌ه چاوه‌ڕوانی���ى‬ ‫ئاماده‌كراو ب���كات‪ ،‬ئه‌گه‌ر كارى ئه‌ده‌بى‬ ‫له‌سیانه‌ى ناسراو (دانه‌ر‪ ،‬كارى ئه‌ده‌بى‪،‬‬ ‫خوێنه‌ر) پێكبێت‪ ،‬ئ���ه‌و‌ه (هانز ڕۆبێرت‬ ‫یاوس) ره‌گه‌زى س���ێیه‌م ب��� ‌ه ره‌گه‌زێكى‬ ‫تێپه‌ڕێن���ه‌ر دانانێ���ت‪ ،‬به‌ڵك���و وه‌ك‬ ‫فاكته‌رێكى به‌ش���دارى ناو ئه‌زموونه‌كه‌ى‬ ‫ده‌كات‪3 .‬‬ ‫ئه‌م واى بۆ ده‌چێت كه‌به‌گه‌رخس���تنى‬ ‫جوانكاری���ى ئ���ه‌ده‌ب له‌چوارچێ���و‌ه‬ ‫مێژووییه‌كه‌ی���دا له‌رێ���گاى بوونى ره‌هاى‬ ‫خوێنه‌ره‌و‌ه ده‌بێ���ت‪ ،‬وه‌ك بونیادنه‌رێكى‬ ‫ده‌ق له‌رێگاى به‌گه‌رخس���تن‌و رێكخستنى‬ ‫ئاس���ۆى چاوه‌ڕوانیی���ه‌وه‌‪ ،‬هه‌ر بۆیه‌ ئه‌م‬ ‫ئاس���ۆى چاوه‌ڕوانیی ‌ه ره‌گه‌زێكى گرنگى‬ ‫تیۆرى وه‌رگرتنه‌‪.‬‬ ‫كه‌واته‌ له‌تیۆرى وه‌رگرتن‌و پێشوازیدا‬ ‫پرۆسه‌ى خوێندنه‌و‌ه وه‌ك دانانى بابه‌ت ‌ه‬ ‫ئه‌ده‌بییه‌ك���ه‌ وایه‌‪ ،‬بۆی���ه‌ خوێنه‌ر رۆڵى‬ ‫نووس���ه‌ر ده‌بینێ���ت‪ .‬تێگه‌یش���تن له‌م‬ ‫تی���ۆر‌ه كارێكى گرانه‌‪ ،‬بۆی ‌ه به‌بێ ئاگایى‬ ‫له‌زاراوه‌ى ئاس���ۆى چاوه‌ڕوانیى مه‌حاڵ ‌ه‬ ‫له‌تیۆرى وه‌رگرتن بگه‌ین‪.‬‬ ‫ئاس���ۆى چاوه‌ڕوانی���ى یان ئاس���ۆى‬ ‫پێشبینى ‪HORIZON ATT ENT‬‬ ‫مه‌به‌س���ت له‌وپێوه‌رانه‌ی��� ‌ه ك��� ‌ه خوێنه‌ر‬ ‫به‌كاریان ده‌هێنێت بۆ خوێندنه‌وه‌ى ده‌قى‬ ‫ئه‌ده‌بى‪ ،‬كاتێك كه‌بابه‌تێك ده‌خوێنیته‌و‌ه‬ ‫به‌پێ���ى ئه‌و دی���د‌ و پێوه‌ران ‌ه مامه‌ڵه‌یان‬ ‫له‌گه‌ڵ ده‌كات ك ‌ه له‌الى ئه‌م جێگیربوون‪.‬‬ ‫وات��� ‌ه هه‌م���وو خوێنه‌رێ���ك كۆمه‌ڵێ���ك‬ ‫قه‌ناع��� ‌هت‌و پێ���وه‌رى ال چه‌س���پیوون‬ ‫بوون به‌ئاس���ۆیه‌ك له‌الى‪ ،‬ك��� ‌ه ده‌قێك‬ ‫ده‌خوێنێت���ه‌و‌ه چاوه‌ڕوانیى ئه‌وه‌ ده‌كات‬

‫له‌گه‌ڵ ئاس���ۆى چاوه‌ڕوانی���ى ده‌قه‌كه‌دا‬ ‫بگونجێت‪.‬‬ ‫به‌م پێی ‌ه ده‌قیش ئاسۆى چاوه‌ڕوانیى‬ ‫خۆى هه‌ی���ه‌‪ ،‬هه‌ر لێ���ره‌و‌ه كاره‌ك ‌ه به‌م‬ ‫شێوه‌یه‌ ده‌كه‌وێته‌وه‌‪:‬‬ ‫‪-١‬ئاس���ۆى چاوه‌ڕوانی���ى ده‌ق له‌گه‌ڵ‬ ‫ئاسۆى چاوه‌ڕوانیى خوێنه‌ردا گونجاوه‌‪.‬‬ ‫‪-٢‬ئاس���ۆى چاوه‌ڕوانیى ده‌ق خوێنه‌ر‬ ‫تووشى نائومێدى ده‌كات‪ ،‬چونكه‌ له‌گه‌ڵ‬ ‫ئاسۆى چاوه‌ڕوانیى ئه‌مدا ناگونجێت‪.‬‬ ‫‪ -٣‬ئاسۆى چاوه‌ڕوانیى ده‌ق به‌جۆرێك‬ ‫ده‌كه‌وێته‌وه‌ ك��� ‌ه ئاس���ۆى چاوه‌ڕوانیى‬ ‫خوێنه‌ر ده‌گۆڕێت‪ ،‬قه‌باره‌‌و پێوه‌رى ترى‬ ‫ال دروستده‌كات‪ .‬هانز ڕۆبێرت یاوس‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫یه‌كێكه‌ ل ‌ه دامه‌زرێنه‌ره‌ س���ه‌ره‌كییه‌كانى‬ ‫په‌یڕه‌وى جوانكاریى وه‌رگرتن زۆر جه‌خت‬ ‫له‌س���ه‌ر ئاس���ۆى چاوه‌ڕوانی ده‌كات‪ ،‬وا‬ ‫ده‌بینێ���ت كه‌ (كاتێ���ك كارێكى ئه‌ده‌بى‬ ‫ده‌نێردرێت ئه‌وه‌ ڕێگا و ش���ێوازى چوون‬ ‫به‌ ده‌مییه‌و‌ه به‌وه‌ى له‌گه‌ڵ پێش���بینیى‬ ‫جه‌ماوه‌ری���دا ب���ه‌ گونج���ان له‌گه‌ڵیدا یا‬ ‫تێپه‌ڕاندن���ى‪ ،‬ی���ان بێئومێدكردن���ى یان‬ ‫نه‌گونجان له‌گه‌ڵی���دا ب ‌ه پێوه‌ر داده‌نرێت‬ ‫بۆ بڕیاردان به‌سه‌ر نرخى ستاتیكیدا)‪4 .‬‬ ‫ل���ه‌م روانگ���ه‌وه‌‪ ،‬الى ی���اوس پێوه‌ر‬ ‫ب���ۆ بڕیاردان به‌س���ه‌ر هه‌م���وو ده‌قێكى‬ ‫ئه‌ده‌بیدا راده‌ى لێكچوون‌و نزیكبوونه‌وه‌‌و‬ ‫دووربوون ‌ه له‌نێوان هه‌ردوو ئاس���ۆكه‌دا‪،‬‬ ‫ئاس���ۆى چاوه‌ڕوانیى ده‌ق كه‌ كۆمه‌ڵێك‬ ‫به‌هاى هونه‌رى‌و جۆرى شێواز‌و ره‌گه‌زى‬ ‫هون���ه‌ری‌و ژان���ر پێكده‌هێن���ن‪ ،‬له‌گه‌ڵ‬ ‫ئاس���ۆى چاوه‌ڕوانیى خوێنه‌ر‪ ،‬ك ‌ه جۆرى‬ ‫خوێندنه‌وه‌یى‌و سه‌رچاوه‌یى رۆشنبیری‌و‬ ‫چۆنێتیى بارى ده‌روونى كاتى وه‌رگرتنى‬ ‫په‌یام���ه‌ ئه‌ده‌بییه‌ك���ه‌ ئه‌مان��� ‌ه هه‌مووى‬ ‫ئاسۆى پێشبینیى وه‌رگر پێكده‌هێنن‪.‬‬ ‫له‌م���ه‌و‌ه روون ده‌بێت���ه‌وه‌‪ ،‬الى یاوس‬ ‫هه‌ر ته‌نیا جوانكاری���ى تیۆرى وه‌رگرتن‬ ‫ل���ه‌كارى نووس���راودا الى خاوه‌نه‌ك���ه‌ى‬ ‫نابینرێت���ه‌وه‌‪ ،‬به‌ڵك���و په‌یوه‌س���ت ‌ه‬ ‫به‌خوێنه‌ریش���ه‌وه‌‪ ،‬به‌كاردانه‌وه‌یه‌و‌ه ك ‌ه‬ ‫ده‌خرێت ‌ه سیستمێكه‌وه‌ وه‌ك سه‌رله‌نوێ‬ ‫بونیادنانه‌وه‌ى كار‌ه نووسراوه‌كه‌ى لێدێت‪،‬‬ ‫ره‌نگ��� ‌ه ه���ه‌ر له‌هه‌وڵه‌كان���ى (یاوس)دا‬ ‫جۆرێك مه‌ترسى هه‌بێت‌و خۆیشى هه‌ستى‬ ‫پێكردبێت‪ ،‬به‌اڵم له‌هه‌مان كاتیشدا جۆر‌ه‬ ‫چاره‌سه‌رێكیشى خستبێته‌ڕوو‪ .‬بۆنموون ‌ه‬ ‫بۆئه‌وه‌ى تووش���ى دژ نه‌بێت له‌ئه‌نجامى‬ ‫تێكه‌اڵوكردن���ى (خودگه‌رایى وێناكردن‌و‬ ‫بابه‌تییانه‌ى به‌كارهێناوه‌‪ ،‬س���ێ ش���ێو‌ه‬

‫بۆ پێكهێنانى ئاس���ۆ پێش���نیارده‌كات‪:‬‬ ‫یه‌كه‌می���ان له‌رێ���گاى پێوه‌ر‌ه ناس���راو‌ه‬ ‫باوه‌كانه‌وه‌‪ ،‬ی���ان جوانكاریى باو‌و باڵوى‬ ‫ره‌گه‌زى ئه‌ده‌بییه‌وه‌‪ .‬دووه‌میش له‌رێگاى‬ ‫په‌یوه‌ندی���ى ناوه‌كییه‌وه‌ به‌و كارانه‌ى ك ‌ه‬ ‫ده‌وروبه‌رى مێژوویى ئه‌ده‌بى له‌خۆده‌گرن‪.‬‬ ‫سێیه‌میشیان له‌رێگاى لێكجیایى خه‌یاڵ‌و‬ ‫واقیعى له‌نێوان ئه‌ركى س���تاتیكى زمان‌و‬ ‫ئه‌ركى عه‌مه‌لییه‌كه‌یدا‪5 ).‬‬ ‫ل��� ‌ه بونیادگه‌ریدا خودى دان ‌هر‌و خودى‬ ‫خوێن���ه‌ر فه‌رام���ۆش ده‌كرێ���ن‪ ،‬چونك ‌ه‬ ‫ئ���ه‌م تیوریی ‌ه واتا له‌الیه‌ن���ى زمانه‌وانیى‬ ‫ده‌قدا ده‌بینێت‪ ،‬ب���ه‌اڵم دانه‌رانى تیۆرى‬ ‫س���تاتیكاى وه‌رگرت���ن به‌پێچه‌وان���ه‌وه‌‪،‬‬ ‫وات���اى ده‌ق له‌رێگاى تێگه‌یش���تن لێى‌و‬ ‫دۆزین���ه‌وه‌ى ش���ێو‌ه زمانه‌وانییه‌كان���ى‬ ‫پێش���وو ده‌بینێته‌وه‌‪ ،‬بۆی ‌ه (یاوس) هه‌ر‬ ‫ته‌نیا ت���ه‌وه‌رى زمان نابینێ���ت‪ ،‬به‌ڵكو‬ ‫بایه‌خ به‌په‌یوه‌ندیى گفتوگۆى نێوان د‌هق‌و‬ ‫وه‌رگره‌ك���ه‌ى ده‌دات‪ ،‬بۆنموونه‌ (بارت)‬ ‫جوانكاریى به‌چه‌ش���ه‌ى وه‌رگر داده‌نێت‪،‬‬ ‫ك ‌ه له‌گه‌ڵ ده‌قه‌كه‌دا له‌رێ���گاى پانتایی ‌ه‬ ‫زمانه‌وانییه‌كه‌ی���ه‌و‌ه كارلێكده‌كات‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫(ی���اوس) به‌پێچه‌وان���ه‌و‌ه س���ه‌یرى ئه‌م‬ ‫په‌یوه‌ندیی���ه‌ ده‌كات‪ ،‬ئ���ه‌و پێ���ى وایه‌‪،‬‬ ‫ئه‌م چه‌ش���ه‌ س���تاتیكیی ‌ه له‌و ش���ێواز‌و‬ ‫رێگه‌یه‌دا ده‌بینرێته‌وه‌‪ ،‬كه‌ خوێنه‌ر كار‌ه‬ ‫ئه‌ده‌بییه‌كه‌ى پێ راڤه‌ده‌كات‪.‬‬ ‫كه‌واته‌ هه‌ر ته‌نی���ا دانه‌ر‪ ،‬یان خاوه‌ن‬ ‫ده‌ق‪ ،‬به‌رهه‌مهێن���ه‌ر‌و نێ���ره‌رى وات���اى‬ ‫ده‌ق نییه‌‪ ،‬به‌ڵك���وو خوێنه‌ریش‪ ،‬به‌پێى‬ ‫چه‌مكى ئاسۆى پێش���بینى‌و چاوه‌ڕوانی‪،‬‬ ‫واتا به‌رهه‌م ده‌هێنێت‌و واتاى جۆراوجۆر‬ ‫ده‌خات���ه‌ س���ه‌ر وات���اى ناوه‌ندیى ده‌ق‪،‬‬ ‫به‌واتایه‌كى تر بڵێین ده‌بێت به‌هاوبه‌شى‬ ‫به‌رهه‌مهێنه‌ر له‌ واتادا‪6 .‬‬ ‫كه‌وات ‌ه خوێنه‌ر س���ه‌رله‌نوێ ئاس���ۆى‬ ‫ئه‌ده‌بى داده‌ڕێژێته‌وه‌‪ ،‬په‌یوه‌ندییه‌كه‌یشى‪،‬‬ ‫دوانه‌یه‌ك له‌ خ���ۆ ده‌گرێت له‌یه‌ك كاتدا‬ ‫ده‌بێت ب ‌ه وه‌رگر‌و كه‌سێكى بكه‌ریش‪.‬‬ ‫په‌راوێز و سه‌رچاوه‌كانی ئه‌م به‌شه‌‪:‬‬ ‫‪-1‬د‪ .‬ابراهی���م محم���ود خلیل‪ ،‬النقد االدب���ى الحدیث من‬ ‫المحاكات الى التفكیك‪ ،‬ص‪.120 :‬‬ ‫‪-2‬حمید س���میر‪ ،‬النص وتفاعل المتلقی فی اخلطاب األدبی‬ ‫عند المعربی‪ ،‬ص‪.21 :‬‬ ‫‪-3‬عبدالناصر حس���ن محمد‪ ،‬نظریة‌ التوصیل وقرا‌وه‌ النص‬ ‫األدبی‪ ،‬ص‪106 :‬‬ ‫‪-4‬هانز روبیرت یاوس‪ ،‬جمالی ‌ه التلقی من اجل تأویل جدید‬ ‫للنص االدبی‪ ،‬ص‪.74 :‬‬ ‫‪-5‬روبیرت س هولب‪ ،‬نظری‌ة االستقبال‪ ،‬ص‪89 :‬‬ ‫‪-6‬بڕوانه‌‪ :‬الدكتور عبدالقادر عبو‪ ،‬فلسفة‌ الجمال فی فضا‌و‬ ‫الشعریه‌ العربی ‌ه بحث فی ئلیات التلقی‪ ،‬ص‪.94 :‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٠٤‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٤/١٤‬‬

‫‪5‬‬

‫مۆدێرنیتە و وتار‬

‫««‬

‫هەڵسەنگاندنێکی وتارنووسیی کوردی‬ ‫دکتۆر هاشم ئەحمەدزادە‬ ‫به‌شی دووه‌م‬

‫و پرس���یارەکانی خ���ۆی بە ڕاش���کاوی‬ ‫دەرببڕێت و بە ڕوونی بڵێت کە تێزەکەی‬ ‫چیی���ە‪ .‬هەم���وو نووس���ینەکەش دەبێ‬ ‫ل���ە دەوری تێزی س���ەرەکیی نووس���ەر‬ ‫بس���ووڕێتەوە و ئاراستەی نووسینەکەش‬ ‫لە هەموو پاراگرافەکاندا خۆی بپارێزێت‪.‬‬ ‫لە پێش���ەکیی نووسینێکی لەم چەشنەدا‬ ‫دەبێ س���ەرنجی خوێنەرەوە بۆ باسەکە‬ ‫ڕاکێشرێت و بگوتریت کە پالنی نووسینەکە‬ ‫چییە‪ .‬هەر پاراگرافێکی نووسینەکە دەبێ‬ ‫بریت���ی بێت لە «یەک» ئیدە و بۆچوون‬ ‫ل���ە پش���تیوانیکردنی تێزی س���ەرەکیی‬ ‫باس���ەکە‪ .‬دواج���ار بە چەند ڕس���تەی‬ ‫کۆکەرەوە و ڕوون و شیاوی لەبیرمانەوە‬ ‫کۆتای���ی بە باس���ەکە دێ���ت و ئەنجامی‬ ‫باس���ەکە دەستنیش���ان دەکرێت‪ .‬هەموو‬ ‫ئەو شتانەی لە سەرچاوەی تر وەرگیراون‬ ‫دەبێ بە ڕێکوپێکی و بە پێی سیستمێکی‬ ‫ناس���راوی سەرچاوەنووس���ی‪ ،‬بۆ نموونە‬ ‫سیس���تمی ئاکس���فۆرد یان هارڤارد یان‬ ‫ئێم ئێل ئەی (‪ ،)MLA‬بنووسرێنەوە‪2.‬‬ ‫تیفتیفەدانی زیاتری زمانی و ڕێنووسی و‬ ‫وشەییانەی بابەتەکە دەبێتە هۆی ڕەوانی‬ ‫و جوانی���ی نووس���راوەکە و ڕەزامەندیی‬ ‫زیاتری خوێنەرەوە‪ .‬ڕستەگەلی ڕەوان و‬ ‫مۆسیقایەکی دەقییانەی شیاوی بابەتەکە‬ ‫و ڕێکخستنی ئاست و شێوازی نووسینەکە‬ ‫هۆکارەکان���ی س���ەرکەوتنی وتارەک���ە‬ ‫دەس���تەبەر دەک���ەن‪ .‬زمانێکی ناڕوون و‬ ‫نەشیاو هەموو ماندووبوونەکان بە هەدەر‬ ‫دەدات و خوێن���ەرەوە لە تێگەیش���تنی‬ ‫دروست و چاوەڕوانکراو بێبەش دەکات‪3.‬‬ ‫پێداچوونەوەی چەندبارە و کەڵکوەگرتن‬ ‫لە ڕاوبۆچوونی دۆس���تان و ش���ارەزایانی‬ ‫بوارەکە بەر ل���ە باڵوکردنەوەی وتارەکە‪،‬‬ ‫دەبێت���ە ه���ۆی دەوڵەمەندی���ی زیاتری‬ ‫نووسینەکە‪.‬‬ ‫لە وتاری جۆری ئارتیکلدا (‪)article‬‬ ‫ئامانج���ی س���ەرەکی بریتیی���ە ل���ە‬ ‫ئاگادارکردنەوەی خوێنەرەوە لە ماناکانی‬ ‫چەمکێک بە ش���ێوەیەکی تەواو چاوی و‬ ‫بەرهەس���تانە (‪ .)objective‬شێوازی‬ ‫ئارتیکل گفتوگۆئامێزانەیە‪ ،‬بەاڵم لە وتاری‬ ‫جۆرنالیدا (‪ )journal‬ڕەوتی گەشەی‬ ‫بیروبۆچوونێک لە ڕوانگەی نووس���ەرەوە‬ ‫ب���اس دەکرێت و ش���ێوەی ڕاپۆرتێک بە‬ ‫خۆیەوە دەگرێت کە لەس���ەر تەوەرێکی‬ ‫باس���کراو بە ش���ێوەیەکی کرۆنۆلۆجیک‬ ‫و ب���ە زمانێکی ناڕەس���می پێش���کەش‬

‫بێت لە توانایی ئەدەبیی و هونەریی ئەم‬ ‫دوو زانای���ە و تێکەڵکردنی ئەم تواناییە‬ ‫بە زانستەوە‪.‬‬ ‫«وتار»ـی کوردی‬ ‫وەک پێشتر گوترا «وتار»ـی کوردی‬ ‫بۆ هەموو ج���ۆرە نووس���ینێکی کورتی‬ ‫پەخش���انیی ناداس���تانی ب���ەکار دێت‪.‬‬ ‫ل���ەوەش گرنگتر «وتار»ـ���ی کوردی بۆ‬ ‫ئاخافتنیش بەکار دێت و «وتاربێژی» و‬ ‫«وتارنووسی» بە شێوەیەکی بەرفراوان لە‬ ‫کۆمەڵگەدا بەکار دێن‪ .‬فەرهەنگی ئازادیی‬ ‫دکتۆر حەمەڕەش���ید قەرەداخی‪ ،‬ئیسەی‬ ‫ئاوا مان���ا دەکات���ەوە‪« :‬تاقیکردنەوە‪،‬‬ ‫هەوڵ���دان‪ ،‬تەقەالکردن‪ .‬وت���ار‪ ،‬و وتاری‬ ‫نووس���راو»‪ 4 .‬لە ماناکردنەوەی وشەی‬ ‫ئارتیکلیش���دا (‪ )article‬فەرهەنگ���ی‬ ‫ئازادی دەنووس���ێت‪« :‬وتارێکی نووسراو‬ ‫لە ڕۆژنامە‪ ،‬گۆڤار ی���ا پەرتوکێکدا»‪5 .‬‬ ‫ل���ە هەمبانەبۆرینەی مامۆس���تا هەژاردا‬ ‫وت���ار بریتییە ل���ە نووس���راوێکی درێژ‬ ‫«لەس���ەر مەبەستێ» و هەروەها «قسە‬ ‫بۆ خەڵک کردن دەربارەی مەبەس���تێ»‪.‬‬ ‫‪ 6‬لێ���رەدا سرووش���تی دووالیەن���ەی‬ ‫«وتار» واتا نووس���راوی و ئاخێوراوی‪،‬‬ ‫زەق دەبێتەوە و ئەم���ەش بەپێچەوانەی‬ ‫بارتەقای ئینگلیزیی و فەڕەنس���ییەکەیە‬ ‫کە تێیدا تەنیاوتەنیا الیەنی نووس���راوی‬ ‫بەرجەس���تە کراوەتەوە‪ .‬گیوی موکریانی‬ ‫گوتار و وتاری بە یەک ش���ت داناوه‌‪ 7‬و‬ ‫لەم بارەوە س���االر عوسمان بە درووستی‬ ‫ئاماژە بە مانای جی���اوازی «گوتار» لە‬ ‫سەردەمی ئێس���تادا دەکات و دەڵێت کە‬ ‫ئێس���تا «گوتار» کارکردێکی تری هەیە‬ ‫و بەرامبەری «خطاب» واتا دیسکۆرس‬ ‫داندراوە‪8 .‬‬ ‫س���ەرەڕای تێپەڕبوونی چەندین دەیە‬ ‫بەسەر س���ەرهەڵدانی نووسینی النیکەم‬ ‫جۆرێک ل���ە وتار ب���ە زمان���ی کوردی‪،‬‬ ‫ب���اس و لێکۆڵینەوە لەس���ەر ئەم بوارە‬ ‫یەکج���ار کەم���ە و مرۆڤ ب���ە دەگمەن‬ ‫تووشی باسێکی تێروتەسەل لەم بارەوە‬ ‫دەبێت‪ .‬تێزی ماس���تەری ساالر عوسمان‬ ‫هەوڵێکی بەنرخ���ە بۆ تاوتوێکردنی باس‬ ‫لەسەر نووس���ینی وتار‪ .‬هەروەک ساالر‬ ‫عوسمان لە تێزەکەیدا ئاماژەی پێدەکات‬ ‫کارەکەی ئ���ەو «یەک���ەم لێکۆڵینەوەی‬ ‫ئاکادیمی���ی کوردییە لەب���ارەی هونەری‬ ‫وت���ارەوە» و هەروەه���ا «یەکەم هەوڵی‬

‫جۆرەکانی ئیسەی‬ ‫ش���ێوازە جۆراجۆرەکانی نووس���ین‪،‬‬ ‫س���ەرەڕای پێناس���ەی تایبەتیی خۆیان‬ ‫و هەڵگرتنی خاڵ���ی هاوبەش‪ ،‬زۆر لێک‬ ‫جی���اوازن‪ .‬لە زمانی کوردی���دا بۆ چەند‬ ‫ش���ێواز و چەمکی جیاوازی نووس���ین‪،‬‬ ‫ب���ۆ نموون���ە‪essay, article, ،‬‬ ‫‪ ،journal, paper‬ه���ەر «وتار»‬ ‫بەکار هاتووە و ئەمەش لەڕاس���تیدا زۆر‬ ‫گرفتی پێناس���ەیی و هەاڵواردنی شێوازە‬ ‫جیاوازەکان ل���ە یەکت���ر دەخوڵقێنێت‪.‬‬ ‫س���ەرەڕای جۆراجۆری���ی ش���ێوازەکانی‬ ‫نووس���ین خاڵی گرنگی هەر نووسینێک‬ ‫دیاریکردن���ی ئامانج���ی نووس���ینەکەیە‪.‬‬ ‫هەڵبەت شێوە جۆراجۆرەکانی نووسینی‬ ‫وتار ل���ە چلۆنایەتیی دەس���تەبەرکردنی‬ ‫ئامانجەکانیاندا شێوازی تایبەتی خۆیان‬ ‫ڕەچ���او دەکەن‪ .‬ب���ۆ نموون���ە ئامانجی‬ ‫نووس���ینی ئیس���ەیەکی (‪)essay‬‬ ‫ئ���ەم وتارە لە کۆنفرانس���ی ‪ ٢٠٠‬ژم���ارەی گۆڤاری ڕاماندا پێش���کەش کرا‪ .‬هەر‬ ‫دیاریک���راو ل���ە هەن���گاوی یەکەم���دا‬ ‫بۆیە بە پێویس���تی ده‌زانم ش���ێوە و نموون���ەی پۆلێنکردنی «وت���ار» لە ڕاماندا‬ ‫ڕوونکردن���ەوەی زیات���ری بۆچ���وون و‬ ‫باس بکەم‪ :‬گۆڤاری ڕامان لە هەموو ژمارەیەکیدا بەش���ێکی هەیە بە نێوی وتار‪،‬‬ ‫ڕایەکی کۆنکرێتە‪ .‬زۆر جاران ئەم ئەرکە‬ ‫ك ‌ه چەند وتارێک لەخۆ دەگرێت‪ .‬وتارەکان یان بەتایبەتی بۆ ڕامان نووس���راون‬ ‫ش���ێوازی وەاڵمدانەوە بە یەک یان چەند‬ ‫یانی���ش وەرگێڕدراونەت���ەوە س���ەر زمانی ک���وردی‪ .‬ڕامان بەش���گەلی تایبەتی بۆ‬ ‫پرسیار بە خۆیەوە دەگرێت و لە میانەی‬ ‫وەاڵمدانەوەکەدا ئاسۆکانی بیری نووسەر‬ ‫«لێکۆڵینەوە»‪« ،‬هزر و فەلسەفە»‪« ،‬مێژوو»‪« ،‬کەلەپوور»‪« ،‬زمانزانی»‪،‬‬ ‫و جیاوازییەکان���ی لەگ���ەڵ وەاڵمەکان���ی‬ ‫«هونەر» و‪ ،...‬داناوە و ڕوون نییە کاتێگۆریی «وتار» لەم پێڕس���تەدا کە بە‬ ‫بەردەس���تدا دەستنیش���ان دەکرێن‪ .‬لەم‬ ‫جیاواز هاتووە‪ ،‬لەسەر بناخەی چجۆرە پێناسەکردنێکە‬ ‫ج���ۆرە وت���ارەدا س���ەردێڕی بابەتەکە‬ ‫گرێ���دراوی پرس���یار ی���ان ڕووداوێک���ی‬ ‫بواردووە‪ .‬لەڕاس���تیدا کێش���ەی دانانی جێ���ی س���ەرنجی م���ن ل���ە مۆنتەینەوە‬ ‫دیاریک���راوە و نووس���ینەکە لەڕاس���تیدا‬ ‫چەمکێک ل���ە جیات���ی چەندین چەمکی دەس���ت پێدەکات‪ .‬هەڵبەت س���ەرەڕای‬ ‫گواستنەوەی هەڵوێستی نووسەرە کە بە‬ ‫تر ل���ە زمانەکانی ئورووپاییدا کە مەکۆی پێداگرتنی نووس���ەر لەسەر ئەدەبیبوونی‬ ‫ش���ێوەیەکی تەواو زەینی‪ ،‬بۆچوونەکانی‬ ‫س���ەرهەڵدانی وت���ارە‪ ،‬گرفتخوڵقێن���ە‪ .‬وتار و گوتن���ی ئەوەی کە «توێژینەوەی‬ ‫خۆی دەخاتە بەرباس‪ .‬شێوازی ئیسەی‬ ‫وتارناسی بە باس���نەکردنی وردتری ئەم زانستی وتار نییە»‪ 12 ،‬دواجار باس لە‬ ‫نووسینێکی ڕاڤەکارانەیە و بە مەبەستێکی‬ ‫گرفتە بەس���تێنی کێش���ەکەی بەرتەسک دابەشکردنی وتار دەکات و بە شێوەیەکی‬ ‫فێرکارییان���ەوە دەنووس���رێت‪ .‬الیەن���ی‬ ‫کردووەتەوە و ده‌رفه‌تی بۆ لێکۆڵینەوەی سەرەکی بە دوو جۆری خودی و بابەتی‬ ‫ڕەخنەیی لە ئیسەیدا زۆر بەرجەستەیە‪،‬‬ ‫پۆلێنی���ان دەکات و لەم دابەش���کردنەدا‬ ‫زیاتر هێشتووەتەوە‪.‬‬ ‫بەاڵم لە ئارتیکل و نووس���ینی جۆرنالیدا‬ ‫وێدەچێت قورسایی بەرهەمەکەی ساالر «وتاری زانستی» یەک لە هەشت جۆری‬ ‫ڕەخن���ە بە زەق���ی ناگیرێ���ت‪ .‬لەمجۆرە‬ ‫عوسمان لە وتارناسیدا تەنیا جۆرێک لە وتارگەلی بابەتییە‪13 .‬‬ ‫نووسینەدا ڕاوبۆچوونی الیەنگر و دژبەری‬ ‫چاوپێداخش���انێکی خێ���را ب���ە ئ���ەو‬ ‫وتار بێ���ت و ئەویش وت���اری ئەدەبییە‪.‬‬ ‫بوارەکە باس دەکرێت‪ .‬هەروەها ئاکام و‬ ‫ئەگەرچ���ی‪ ،‬جگە ل���ە ئاماژەیەکی کورت نووس���ینانەی لەژێر ناوی «وتار»ـدا بە‬ ‫ئەنجامی باسەکە بەرجەستە دەکرێتەوە‪،‬‬ ‫بە س���ەرچاوەیەکی عەرەبی لە الپەڕەی زمانی ک���وردی پۆلێ���ن دەکرێن‪ ،‬گرفتی‬ ‫لە کاتێکدا ئەمە ب���ۆ ئارتیکل و جۆرنال‬ ‫پێناس���ەی ژانرییانەی ئەم نووس���ینانە‬ ‫شتێکی پێویست نییە‪ .‬ئیسەی شیوازێکی‬ ‫س��ەرەڕای تێپەڕبوونی چەندین دەیە بەسەر سەرهەڵدانی نووسینی النیکەم زیات���ر دەردەخەن‪ .‬بە واتایەکی تر ڕوون‬ ‫ڕەسمی و داڕێژراوی نییە و جگە لە ناوی‬ ‫جۆرێک لە وتار بە زمانی کوردی‪ ،‬باس و لێکۆڵینەوە لەسەر ئەم بوارە یەکجار نییە ک���ە «وتار»ـی ک���وردی بارتەقای‬ ‫بابەتەک���ە هەڵگری س���ەردێڕ و ژێردێڕی‬ ‫کەمە و مرۆڤ بە دەگمەن تووشی باسێکی تێروتەسەل لەم بارەوە دەبێت‪ .‬تێزی کام پەی���ڤ یاخود چەمکی نووس���ینی‬ ‫زیات���ر نییە‪ .‬بەاڵم لە ئارتیکلدا بابەت بە‬ ‫ڕۆژاواییە‪ .‬ئەمە شتێکە تا ڕادەیەکی زۆر‬ ‫سەر چەند تەوەری سەرەکی و الوەکییەوە‬ ‫ماستەری ساالر عوسمان هەوڵێکی بەنرخە بۆ تاوتوێکردنی باس لەسەر نووسینی لە زمانی عەرەبی و فارسی و تورکییشدا‬ ‫داب���ەش دەکرێت و ئ���ەم تەوەرانەش بە‬ ‫وتار‪ .‬هەروەک ساالر عوسمان لە تێزەکەیدا ئاماژەی پێدەکات کارەکەی ئەو دەبیندرێت‪ 14 .‬ئاوڕێک لە گۆڤاری ڕامان و‬ ‫ش���ێوەی جۆراجۆر‪ ،‬بۆ نموونە بە ژمارە‬ ‫«یەکەم لێکۆڵینەوەی ئاکادیمیی کوردییە لەبارەی هونەری وتارەوە» و هەروەها شێوەی پۆلێنکردنی «وتار» لە پێڕستی‬ ‫یان ئەلفبێ‪ ،‬دەستنیشان دەکرێن‪.‬‬ ‫ئ���ەم گۆڤارەدا نیش���انەیەکی باش���ە بۆ‬ ‫بە ش���ێوەیەکی گشتی ئیسەی بەسەر‬ ‫«یەکەم هەوڵی دەستنیشانکردنی مێژووی وتاری کوردییە»‬ ‫تێگەیشتن لەسەر ڵێڵیی مانای «وتار»‬ ‫دوو ج���ۆردا دابەش دەکرێت‪ :‬ئیس���ەی‬ ‫لە نووسینی کوردیدا‪ 15 .‬گۆڤاری ڕامان‬ ‫ڕەسمی (‪ )formal‬و ئیسەی ناڕەسمی دەکرێ���ت‪ .‬بێگوم���ان الیەن���ی هونەریی دەستنیش���انکردنی مێ���ژووی وت���اری‬ ‫(‪ .)informal/general‬ئیس���ەی نووس���ین لە وتاردا بایەخ���ی تایبەتیی کوردییە»‪ 9 .‬لە وتارناسیدا پرسیارەکانی ‪٢١‬ـ���دا‪ ،‬لە هی���چ جێگایەک���ی تێزەکەدا لە هەموو ژمارەیەکیدا بەشێکی هەیە بە‬ ‫ڕەس���می بریتییە ل���ە جۆرێ���ک وتاری خ���ۆی هەیە و س���ەرەڕای تایبەتمەندیی لێکۆڵینەوە بە کۆنکرێتی دیاری نەکراون بەرامب���ەرە التینی یاخ���ود ئینگلیزی و نێوی وتار‪ .‬ئەم بەشە لە هەر ژمارەیەکدا‬ ‫زانس���تی و لێکۆڵینەوەی���ی و ئیس���ەی زانس���تییانەی وتاری ڕەس���می‪ ،‬توانایی و لەڕاس���تیدا لێکۆڵینەوەک���ە هەوڵێکی فەڕەنس���ییەکانی وتار تاوتوێ نەکراون‪ ،‬چەند وتارێ���ک لەخۆ دەگرێت‪ .‬وتارەکان‬ ‫ناڕەس���مییش بریتییە لە وتاری گشتی‪ 1.‬ئەدەب���ی و هونەری���ی نووس���ەر دەبێتە «ویکیپێدیای���ی» و ئینس���ایکلۆپێدیایی بەاڵم س���ەرتاپای لێکۆڵینەوەکە نیشان ی���ان بەتایبەتی ب���ۆ ڕامان نووس���راون‬ ‫ئەمجۆرە ئیس���ەیانەش بە س���ەر چەند هۆی س���ەرکەوتنی زیات���ری وتارەکەی بەكەڵک���ە ل���ە کۆکردن���ەوەی کۆمەڵێک دەدات کە نووسەر‪ ،‬وتار وەک «ژانرێکی یانی���ش وەرگێڕدراونەتەوە س���ەر زمانی‬ ‫جۆردا داب���ەش دەکرێن و بە پێی جۆری لە ڕاکێش���انی س���ەرنجی خوێنەرەوەدا‪ .‬زانیاریی بەسوود لەسەر وتار‪ 10 .‬خاڵێکی ئەدەبی» و «هونەرێکی دیکەی ئەدەبی» کوردی‪ .‬ڕام���ان بەش���گەلی تایبەتی بۆ‬ ‫جیاواز لە هەزار تا دەهەزار وش���ە پێک دوو نموون���ەی زۆر س���ەرکەوتوو ل���ەم جێی سەرنج لە کارەکەی ساالر عوسماندا و «پارچ���ە نووس���ینێکی ئەدەب���ی» «لێکۆڵینەوە»‪« ،‬هزر و فەلس���ەفە»‪،‬‬ ‫دێن‪ .‬ئیس���ەی زیاتر لە ش���ێوەکانی تر بوارەدا «بێرتراند ڕاس���ێل» و «دۆنالد ناوی کتێبەکە واتا وتارناسییە‪ .‬مرۆڤ بە دەبینێت‪ 11 .‬باس���ی من لەم وتارەدا لە «مێژوو»‪« ،‬کەلەپوور»‪« ،‬زمانزانی»‪،‬‬ ‫جێگای متمانەیە و خاوەنی س���ەرچاوەیە دەیڤیدس���ۆن»ـن کە ئاس���تێکی بەرزی دەگمەن تووشی بارتەقایەکی لەم چەشنە بۆچوونی س���االر عوس���مان لەمەڕ وتار «هون���ەر» و‪ ،...‬دان���اوە و ڕوون نییە‬ ‫و ڕاوبۆچوونی خەڵکانی تریش���ی تێدایە‪ .‬هون���ەری لە وت���ارە زانس���تییەکانیاندا لە زمانێکی تردا دەبێ���ت و ناکرێت ئەم جیاوازە و پێیوای���ە مێژووی وتاری نوێ کاتێگۆری���ی «وت���ار» لەم پێڕس���تەدا‬ ‫جۆرێک لە ئیس���ەی و ئارتیکل هەڵگری دەبیندرێت‪ .‬لە دونیای ئەمڕۆدا کە ڕۆژانە چەمکە یاخود پەیڤە وەرگێڕدڕێتە س���ەر بە بەرهەمی مۆنتەین لە ‪١٥٨٠‬ـدا دەست کە بە جیاواز هاتووە‪ ،‬لەس���ەر بناخەی‬ ‫ئامانج���ی ئاکادێمییانەن و نووس���ەر بۆ بە س���ەدان هەزار و بگرە ب���ە میلیۆنان زمانێکی تر‪ .‬ئەگەر پاش���گری «ناسی» پێدەکات و ئیسەی مۆنتەینیش هەڵگری چج���ۆرە پێناس���ەکردنێکە‪ .‬کاتێگۆرییە‬ ‫ئامادەکردنی���ان دەب���ێ چەندین قۆناخی وتار دەنووس���رێن‪ ،‬سەرنجڕاکێش���کردنی ئاماژە بێت بە دیس���یپلینێکی زانس���تی‪ ،‬هیچ پاشگرێکی تایبەت و دیاریکراو نییە‪ .‬پۆلێنکراوەکان���ی ناوەرۆک���ی ڕام���ان‪،‬‬ ‫وتار بە ه���ۆی ڕازاندنەوەی هونەرییانەوە ئەوە بە دڵنیاییەوە دیسیپلینێکی ئاوای باسی س���االر عوسمان لەس���ەر مێژووی بەوج���ۆرەی لە پێڕس���تەکانیدا هاتوون‪،‬‬ ‫جیاواز دەرباز بکات‪.‬‬ ‫یەک���ەم قۆناخی نووس���ینی ئیس���ەی کارێک���ی زۆر گرنگە‪ .‬لە دونیایەکی ئاوادا سەربەخۆ لە چەش���نی «کۆمەڵناسی»‪ ،‬وتار ل���ە س���ەردەمی کۆنفوسیۆس���ەوە شێوازێکی بەكەڵکن بۆ هەاڵواردنی بوارە‬ ‫ی���ان ئارتیکلێک���ی ئاکادێمییان���ە دەبێ ئەوە توانای���ی ئەدەبییانەی نووس���ەرە «مرۆڤناس���ی» و «ڕۆژهەاڵتناس���ی» و هەت���ا یۆنان و ڕۆمی قەدی���م و هەروەها جی���اوازەکان لە یەکتر‪ .‬بەاڵم دانانی وتار‬ ‫خۆئامادەکردن بێت‪ .‬نووس���ەر دەبێت بە ک���ە خوێن���ەرەوەی زیاتر ب���ه‌رەو خۆی هتد لە ئاردا نییە‪ .‬ل���ە لێکۆڵینەوەکەی س���ەدەکانی ناوەڕاست نیشان دەدات کە لە ڕی���زی ئەم پۆلێنکردن���ە بابەتییانەدا‬ ‫ئامادەییەک���ی زۆرەوە خۆی لە ڕووباری ڕادەکێشێت‪ .‬لە خۆڕا نییە کە لە هەموو ساالر عوسماندا «وتار» بە گشتی وەک ئەو بەدوای نووسین بەتایبەت نووسینی دەبێتە ه���ۆی جۆرێک لە الس���ەنگی لە‬ ‫وش���ەکان باوێ���ت و زانایان���ی بوارەکە خوێندنە زانکۆییەکانی زانستیدا وانه‌یه‌ك بەرامبەرێک بۆ ئیسەی داندراوە و نووسەر کورتدایە و باس���ی من بە پێچەوانەوە بە پێناسەکردنی چەمکە دەکارهاتووەکاندا‪.‬‬ ‫بدۆزێتەوە و بیروبۆچوونیان هەڵسەنگێنێت لەس���ەر زمان و نووس���ین دەخوێندرێت‪ .‬خۆی لە چەمکەکانی تری زمانی ئینگلیزی شێوەیەکی دیاریکراو بریتییە لە گەڕان بە مرۆڤ دەتوانێت بپرسێت گۆڤاری ڕامان‬ ‫و خاڵ���ە الواز و بەهێزەکانیان بخاتە بەر سەرکەوتوویی بەرچاوی ڕاسێل و سارتر وەک‪ article, journal, paper‬شوێن سەرهەڵدانی پرسیاری کۆنکرێت و لەم دابەش���کردنەیدا پش���ت بە ناوەرۆک‬ ‫ب���اس‪ .‬دوای ئەم���ەش دەب���ێ بۆچوون لە نووسینی زانس���تیدا ناتوانێت بەدوور کە لە کوردیدا هەمدیسان کراونەتە وتار‪ ،‬وەاڵمی کۆنکرێت و هەر بۆیە «وتار»ـی دەبەس���تێت یان بە شێواز واتا فۆڕم؟‪16‬‬

‫«‬

‫ئەگەر دابەش���كردنەکە لەس���ەر بنەمای‬ ‫ش���ێوازییەوەیە‪ ،‬وتار ل���ە بەرامبەر کامە‬ ‫ج���ۆری تری نووس���یندا دەکار هاتووە؟‬ ‫ئەگەریش تەنیا لەسەر بنەمای ناوەرۆکی‬ ‫ژانرییانەوەیە‪ ،‬بۆچ���ی «وتار» خاوەنی‬ ‫کاتێگۆری���ی تایبەت بە خۆیەتی؟ مەگەر‬ ‫بوارەکان���ی ت���ری پێڕس���تی ڕام���ان لە‬ ‫فۆڕمێکی جیاواز و ل���ە دەرەوەی وتاردا‬ ‫دەنووس���رێن؟ ڕاس���تییەکەی ئەوەیە کە‬ ‫ل���ە هەم���وو کاتێگۆرییەکانی پێڕس���تی‬ ‫ڕاماندا جۆرێک لە «وتار» بە شێوەیەک‬ ‫لە ش���ێوەکان ئامادەیی هەی���ە و دانانی‬ ‫کاتێگۆرییەک���ی تایب���ەت ب���ە «وتار»‬ ‫جۆرێ���ک ل���ە ڵێڵیی مانایی و ش���ێوازی‬ ‫دەخوڵقێنێ���ت‪ .‬کاتێک م���رۆڤ ئاوڕ لە‬ ‫ئ���ەو بابەتان���ە دەداتەوە کە لە بەش���ی‬ ‫«وتار»ـ���ی ڕامان���دا ب�ڵ�او بوونەتەوە‪،‬‬ ‫هەس���ت دەکات ئ���ەم وردنەبوون���ەوە و‬ ‫بێدیققەتییە لە هەڵبژاردنی ناودا دەبێتە‬ ‫ه���ۆکاری جۆرێک ل���ە کەمتەرخەمی لە‬ ‫هەڵبژاردن���ی بابەتەکان���دا‪ .‬بۆ نموونە لە‬ ‫ڕامان���ی ژمارە ‪١٠٤‬ـدا‪ ،‬لە بەش���ی وتاردا‬ ‫هاتووە‪« :‬لیوتارد‪ ...‬فەلسەفە و دابڕان‬ ‫و بەخۆداچوون���ەوە‪ ...‬لە ئینگلیزییەوە‪:‬‬ ‫ئ���ازاد خدر»‪ .‬ئ���ەم «وتار»ـ���ە چوار‬ ‫الپەڕەیە و ل���ە کۆتاییەکەی���دا هاتووە‪:‬‬ ‫«س���ەرچاوە‪( :‬ئینتەرنێت) وەرگێڕدراوە‬ ‫لە ئینگلیزییەوە»‪:‬‬ ‫‪Lyotard and philosophy‬‬ ‫‪of Education by: Michael‬‬ ‫‪peters‬‬ ‫‪University of Auckland‬‬ ‫‪1999‬‬ ‫لێ���رەدا زۆر ش���ت تێک���ەڵ ک���راون‪.‬‬ ‫ناونیش���انی بابەتەکە لەسەرەتادا نیشان‬ ‫ن���ادات کە ئەمە وەرگێڕانی نووس���ینێکە‬ ‫لەس���ەر لیۆتارد و نووس���ەری ئەم وتارە‬ ‫لیۆتارد نییە‪ .‬دیار نییە وتارەکە لە کوێی‬ ‫«ئینتەرنێت»ـ���ه‌و‌ه وەرگی���راوە؟ کەی‬ ‫وەرگیراوە؟ بۆ ناونیش���انی ئینگلیزی و‬ ‫کوردی���ی «وتارە»ـکە جیاوازن؟ هەڵەی‬ ‫ڕێنووس���ی و خاڵبەندییش با هەر لەوالی‬ ‫ڕاوستن‪.‬‬ ‫ژێده‌ری ئه‌م به‌شه‌‪:‬‬ ‫‪ 1‬بۆ زانیاریی ورد و لە هەمان کاتدا کورت لەسەر ئیسەی‬ ‫و جۆرەکانی ئیس���ەی و هەڵە باوەکانی نووس���ینی ئیس���ەی‬ ‫بڕوانە‪:‬‬ ‫‪Stephen, Martin, An Introduction‬‬ ‫‪Guide to English Literature, Essex:‬‬ ‫‪.1984 ,Longman‬‬ ‫الپەڕەکان���ی ‪ ٧‬هەتا ‪٢٢‬ی ئەم کتێب���ە تەرخان کراون بە‬ ‫پێناس���ەکردنی ئیس���ەی و ئەو خااڵنەی دەبێ لە نووس���ینی‬ ‫ئیس���ەی‪ ،‬بەتایبەتی ئیس���ەی ئەدەبیدا‪ ،‬ڕەچاو بکرێن‪ .‬لەم‬ ‫کتیبەدا ئاماژە بە ئیس���ەیگەلی جیاواز کراوە و ئەم جۆرانەی‬ ‫خوارەوە دەستنیشان کراون‪ :‬ئیسەی زمانی (‪Language‬‬ ‫‪ ،)essays‬ئیسەی جەدەلی (‪،)argument essays‬‬ ‫ئیس���ەی گوتاری (‪ ،)discursive essays‬ئیس���ەی‬ ‫زەین���ی (‪ ،)imaginative essays‬ئیس���ەی فاکتی‬ ‫(‪ ،)factual essay‬ئیس���ەی ئەدەب���ی (‪literature‬‬ ‫‪ )essay‬و ئیسەی ڕێزگرتن (‪.)appreciation‬‬ ‫‪ -2‬ئ���ەم سیس���تمە ئاماژەیەک���ە ب���ە ڕێکخ���راوی زمانە‬ ‫مۆدێرنەکان و ئەو یاس���ا و ڕێس���ایانەی ئ���ەم ڕێکخراوەیە بۆ‬ ‫شێوازی نووسین پیشینیاریان دەکات‪.‬‬ ‫‪ -3‬بۆ نووس���ینی ئ���ەم خااڵنە لە پل���ەی یەکەمدا کەڵکم‬ ‫لە یادداش���تەکانی س���ەردەمی خوێندنم لە زانکۆی ئوپس���اال‬ ‫وەرگرتووە و کۆمەڵێک س���ەرچاوەش لەسەر تۆڕی ئینترنێتدا‬ ‫پشتیان پێ بەستراوە‪ .‬بۆ نموونە بڕوانە‪:‬‬ ‫‪w w w. g o o d r e a d s . c o m / w r i t i n g /‬‬ ‫‪.2014-3-12 essays, accessed on‬‬ ‫‪http://plato.stanford.edu/entries/‬‬ ‫‪.2014-3-12 montaigne, accessed on‬‬ ‫‪w w w . n e w y o r k e r. c o m /‬‬ ‫‪090907fa_fact_ /7 //09 /2009 /reporting‬‬ ‫‪.2014-3-22 kramer, accessed on‬‬ ‫‪ -4‬قەرەداخ���ی‪ ،‬حەمەڕەش���ید‪ ،‬فەرهەنگی ئ���ازادی‪ ،‬؟‪:‬‬ ‫دەزگای چاپ و نەشری احسان‪ ،٢٠٠٦ ،‬ل‪.٣٣٠‬‬ ‫‪ -5‬قەرەداخی‪ ،‬حەمە ڕەشید‪ ،‬س‪ .‬پ‪ ،.‬ل‪.٤٠ .‬‬ ‫‪ -6‬موکریانی (هەژار)‪ ،‬هەمبانە بۆرینە‪ ،‬تاران‪ :‬س���روش‪،‬‬ ‫‪ ١٩٩٥/١٣٧٤‬ل‪.٩٠٧ .‬‬ ‫‪ -7‬موکریان���ی‪ ،‬گی���و‪ ،‬فەرهەنگی کوردس���تان‪ ،‬هەولێر‪:‬‬ ‫ئاراس‪ .١٩٩٩ ،‬ل‪.٨٩٨ .‬‬ ‫‪ -8‬عوس���مان‪ ،‬ساالر‪ ،‬وتارناسی‪ ،‬هەولێر‪ :‬دەزگای موزیک‬ ‫و کەلەپوری کوردی‪ ،٢٠٠٩ ،‬ل‪.٢٠ .‬‬ ‫‪ -9‬عوسمان‪ ،‬ساالر‪ ،‬س‪ .‬پ‪ ،٩ ،.‬ل‪.١٤ .‬‬ ‫‪ -10‬کەڵکوەرگرتن لە «ویکیپێدیا» وەک س���ەرچاوەیەک‬ ‫نیشاندەری ئەم ئاراستەیەیە لە وتارناسیدا‪.‬‬ ‫‪ -11‬عوسمان‪ ،‬ساالر‪ ،‬س‪ .‬پ‪ ،.‬لل‪ ٣٤ .‬و و ‪.٢٥ ،٢٣‬‬ ‫‪ -12‬عوسمان‪ ،‬ساالر‪ ،‬س‪ .‬پ‪ ،.‬ل‪.٨١ .‬‬ ‫‪ -13‬عوسمان‪ ،‬ساالر‪ ،‬س‪ .‬پ‪ ،.‬ل‪.٨٩ .‬‬ ‫‪ -14‬ب���ۆ گرفتی «وت���ار» لە زمانی فارس���ی و هەروەها‬ ‫عەرەب���ی و تورکی���دا‪ ،‬بڕوان���ە بەرهەم���ی زۆر بەکەڵ���ک و‬ ‫هەمەالیەنەی نووس���ەری ئێران���ی‪ ،‬موحد‪ ،‬ضیا‪ ،‬س‪ .‬پ‪ ،.‬ل‪.‬‬ ‫‪.١٨‬‬ ‫‪ -15‬ئەم وتارە لە کۆنفرانسی ‪ ٢٠٠‬ژمارەی گۆڤاری ڕاماندا‪،‬‬ ‫کە لە ڕۆژانی ‪١٤-١٥‬ـی مانگی ئازار (مارچ)ـی ‪ ٢٠١٤‬لە هەولێر‬ ‫بەڕێوە چوو‪ ،‬پێشکەش کرا‪ .‬هەر بۆیە بە پێویستم زانی شێوە‬ ‫و نموونەی پۆلێنکردنی «وتار» لە ڕاماندا باس بکەم‪.‬‬ ‫‪ -16‬لێرەدا لەبەر تێزی سەرەکیی باسەکە‪ ،‬واتا پێناسەی‬ ‫«وتار»‪ ،‬واز لە گرفتی جیاکردنەوەی «فۆڕم» و «ناوەرۆک»‬ ‫دێنم‪ .‬لە ڕوانگەیەکی فۆرمالیستییەوە فۆڕم و ناوەرۆک شیاوی‬ ‫لێکجیاکردنەوە نین‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٠٤‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٤/١٤‬‬

‫‪6‬‬

‫««‬

‫هۆڵه‌ندا خه‌ون و دۆزه‌خه‌‬

‫ئه‌مسته‌ردام وه‌ك سه‌رچاوه‌ى هێماكانى ناو ڕۆمانى «كه‌وتن»ـى ئه‌لبێر كامۆ‬ ‫ئادریان ڤان دێن هۆڤن ‪ -‬بازل د‪ .‬كینگستۆن‬

‫زانكۆى ویندسۆر‬ ‫و‪ .‬ل ‌ه ئینگلیزییه‌وه‌‪ :‬سه‌یوان محه‌مه‌د‬ ‫(‪)2-٢‬‬

‫له‌ژێ���ر وه‌هم���ى زێڕین���ى ته‌ماویدا ش���تێكى‬ ‫خه‌مگینت���ر په‌نهانه‌‪ ،‬ئه‌ویش سروش���تى ئاڵۆز و‬ ‫هه‌رگیزپاكنه‌ب���ووه‌وه‌ى مرۆڤایه‌تیی���ه‌‪ .‬كالمه‌نس‬ ‫به‌رده‌وام ده‌دوێت (هه‌روه‌ك هه‌ڵسوكه‌وت ده‌كات)‬ ‫ده‌رب���اره‌ى ناڕوونیى و لێڵی���ى ورده‌كارییه‌كان و‬ ‫ئاڵۆزیى گاڵته‌جاڕانه‌‪ ،‬ب���ه‌اڵم هه‌روه‌ها ده‌رباره‌ى‬ ‫ڕه‌فتارى ناش���رین و دڕندانه‌ى مرۆڤ‪ .‬بۆ نموون ‌ه‬ ‫باسى ماڵێك ده‌كات‪:‬‬ ‫(خانوویه‌ك���ى زۆر جوان���ه‌‪ ،‬وا نییه‌؟ ئه‌و دوو‬ ‫س���ه‌ره‌ى ده‌یانبینیت له‌وێدا‪ ،‬سه‌رى دوو كۆیله‌ى‬ ‫ڕه‌شپێس���تن‪ .‬تابل���ۆى دوكان���ه‌‪ .‬خانووه‌ك ‌ه هیى‬ ‫بازرگانێكى كۆیل��� ‌ه بوو‪ .‬ئاى‪ ،‬ئه‌و ڕۆژگاره‌ ئه‌وان‬ ‫جێى مش���تومڕ نه‌بوون‪ .‬ل ‌ه خۆی���ان دڵنیا بوون‪،‬‬ ‫ده‌یانگوت‪« :‬ببینن‪ ،‬من پیاوێكى گرنگم‪ ،‬بازرگانى‬ ‫ب ‌ه كۆیل���ه‌و‌ه ده‌كه‌م‪ ،‬ب ‌ه گۆش���تى ڕه‌ش���ه‌وه‌‪».‬‬ ‫ده‌توانی���ت ئه‌و‌ه بێنیت��� ‌ه پێش چ���اوت له‌مڕۆدا‬ ‫كه‌سێك به‌ ئاشكرا بڵێت ئه‌وه‌ ئیشى منه‌؟) «ل‪:‬‬ ‫‪»41-40‬‬ ‫كالمه‌نس كاروب���ار‌ه بازرگانییه‌كانى ڕابردووى‬ ‫هۆڵه‌ندا مه‌حكووم ناكات‪ :‬ئه‌و ده‌رباره‌ى ئێس���تا‬ ‫ده‌دوێت‪ .‬ده‌خوازێت جه‌خت بخاته‌ س���ه‌ر ئه‌وه‌ى‬ ‫مرۆڤ���ى مۆدێ���رن ل��� ‌ه ڕووى ئاكاریی���ه‌و‌ه بااڵتر‬ ‫نیی��� ‌ه به‌ڵك���وو زۆر به‌ س���اده‌یى دووڕووتره‌ و ل ‌ه‬ ‫شاردنه‌وه‌ى پیشه‌ى ڕاسته‌قینه‌یدا زیره‌كتر بووه‌‪.‬‬ ‫له‌ژێر نیازى باش���دا پاڵنه‌ره‌كانمان ده‌شارینه‌وه‌ و‬ ‫پش���ت ده‌كه‌ین ‌ه هه‌رچیى خراپ و دوژمنكارانه‌یه‌‪.‬‬ ‫لێ���ره‌دا كام���ۆ هێرش ده‌كات ‌ه س���ه‌ر س���ارته‌ر و‬ ‫ئه‌و باوه‌ڕه‌یش���ى ك ‌ه زۆرج���ار ڕایده‌گه‌یاند مرۆڤ‬ ‫هه‌میش��� ‌ه به‌رپرس���یار‌ه به‌رامبه‌ر ب��� ‌ه كاره‌كانى‪،‬‬ ‫كامۆ تێگه‌یش���تنى س���ارته‌رى بۆ س���ایكۆلۆژیاى‬ ‫مرۆڤ زۆر ساویلك ‌ه ده‌بینى‪ .‬بێگومان ئێم ‌ه تێو‌ه‬ ‫گالوین‪ ،‬به‌اڵم به‌ش���ى زۆرى كات و كۆشش���مان‬ ‫به‌س���ه‌ر ده‌به‌ین له‌ خۆدزینه‌و‌ه ل ‌ه به‌رپرسیارێتى‬ ‫یاخود ل ‌ه ڕوانین به‌ جۆرێكى تر‪ ،‬ئه‌م ‌ه ل ‌ه كاتێكدا‬ ‫وه‌ك ئیماندارێك بانگه‌شه‌ى بێتاوانى ده‌كه‌ین‪ .‬با‬ ‫نموونه‌یه‌كى تر بخه‌ین ‌ه ڕوو‪ .‬چه‌ند س���اتێك دواى‬ ‫ئه‌وه‌ كالمه‌نس ئاماژه‌ ب ‌ه شوێنێكى گرنگ ده‌كات‬ ‫له‌ ئه‌مس���ته‌ردامدا‪( :‬ب���ۆ؟ مۆزه‌خانه‌یه‌ك هه‌ی ‌ه‬ ‫ل��� ‌ه دووریى چه‌ند ش���ه‌قامێكه‌وه‌ لێره‌وه‌ ك ‌ه پێی‬ ‫ده‌وترێت‪ :‬خوداوه‌ندم���ان ل ‌ه هه‌وره‌باندا‪ -.‬ئه‌وده‌م‬ ‫هه‌وره‌بانیان ب���ۆ مردووه‌كانیان ب���ه‌كار ده‌هێنا‪.‬‬ ‫دواجار‪ ،‬ژێرزه‌مینه‌كانى ئێر‌ه پڕ ده‌بوون ل ‌ه الفاو‪).‬‬ ‫«ل‪»97 :‬‬ ‫سه‌رچاوه‌ مێژووییه‌كانى ئه‌م كڵێسا كاتۆلیكیی ‌ه‬

‫«خوداوه‌ندمان ل ‌ه هه‌وره‌باندا» به‌ باشى زانراون‪.‬‬ ‫ل���ه‌ ماوه‌ى چاكس���ازیدا كاتۆلیك���ه‌كان به‌ نهێنى‬ ‫س���رووته‌كانیان تێدا ئه‌نج���ام ده‌دا‪ .‬ئاماژه‌كردنى‬ ‫كالمه‌ن���س بۆ ئ���ه‌و ش���وێنه‌ بۆ دروس���تكردنى‬ ‫لینكێكى نادروس���ت ‌ه ل ‌ه نێوان سه‌رده‌مى ڕۆمه‌كان‬ ‫و س���ه‌ركوتكردنى مه‌س���یحییه‌كاندا‪ ،‬به‌اڵم له‌و‌ه‬ ‫گرنگت���ر‪ ،‬له‌و ڕێگه‌ی���ه‌وه‌ جه‌خت ده‌خات ‌ه س���ه‌ر‬ ‫هه‌ڵوێستى مرۆڤى مۆدێرن‪:‬‬ ‫(به‌اڵم ئه‌مڕۆ‪ -‬بێخ���ه‌م به‌‪ -‬خوداوه‌ندیان ن ‌ه ل ‌ه‬ ‫هه‌وره‌بان و نه‌ له‌ ژێرزه‌میندایه‌‪ ،‬به‌ڵكوو له‌ ناخى‬ ‫دڵیانه‌وه‌ به‌رزیان كردوه‌ته‌وه‌ بۆ س���ه‌ر كورس���یى‬ ‫دادوه‌رى‪ .‬ده‌س���تگیر ده‌ك���ه‌ن و حوك���م ده‌ده‌ن‪،‬‬ ‫له‌س���ه‌روو هه‌مووش���ییه‌و‌ه ب ‌ه ناوى ئه‌وه‌و‌ه حوكم‬ ‫ده‌ده‌ن‪ .‬ئه‌و به‌ نه‌رمى له‌گه‌ڵ داوێنپیس���ێكدا دوا‪:‬‬ ‫«منی���ش تاوانبارت ناكه‌م!» ب���ه‌اڵم ئه‌و‌ه گرنگ‬ ‫نیی���ه‌‪ ،‬چونك ‌ه ئه‌وان خه‌ڵ���ك تاوانبار ده‌كه‌ن بێ‬ ‫ئه‌وه‌ى كه‌س بێتاوان بكه‌ن‪« ).‬ل‪»97 :‬‬ ‫بێگومان مه‌سیحى ڕاسته‌قین ‌ه له‌ناو دڵه‌كانیاندا‬ ‫نییه‌‪ .‬مرۆڤى مۆدیرن ته‌نیا (ده‌ فه‌رمانه‌كه‌) به‌كار‬ ‫دێنێت بۆ هه‌ڵسه‌نگاندن و مه‌حكوومكردنى ئه‌وانى‬

‫«‬

‫ل ‌ه هه‌ڵخه‌ڵه‌تان���دن‪ .‬ڕه‌فتاره‌كانى ب ‌ه مه‌به‌س���تى‬ ‫نمایش���كردن و كارتێكردن و متمانه‌دروستكردنن‪،‬‬ ‫ب���ه‌اڵم له‌ ڕاس���تیدا هه‌موو ئه‌مانه‌ ب���زرن‪ .‬وێنه‌ى‬ ‫مرۆڤ���ى هۆڵه‌ن���دى وه‌ك خه‌ڵكانێك «س���ه‌ریان‬ ‫ل ‌ه ن���او هه‌وره‌كاندای���ه‌«‪ ،‬ئه‌وان كه‌ ل���ه‌ هه‌مان‬ ‫كات���دا تا ناخى زه‌وى شارنش���ینن و خه‌ونیش ب ‌ه‬ ‫ئه‌ندۆنیس���یاى خولگه‌یى دوره‌ده‌سته‌وه‌ ده‌بینن‪،‬‬ ‫به‌ ته‌واوى له‌گه‌ڵ كالمه‌نسدا ده‌گونجێت‪ .‬ئه‌مه‌ش‬ ‫ده‌مانباته‌ س���ه‌ر دواپرسیار‪ :‬به‌كارهینانى هۆڵه‌ندا‬ ‫الى ئه‌و بۆچى؟‬ ‫وه‌ك گوتم���ان‪ ،‬كالمه‌نس خۆى له‌ناو كۆمه‌ڵێك‬ ‫هێم���ادا ون ده‌كات ك��� ‌ه ل���ه‌ ده‌وروبه‌ری���ه‌و‌ه‬ ‫وه‌رگیراون‪ ،‬بۆی ‌ه ئه‌و چیتر باس���ى ده‌وروبه‌ره‌كه‌ى‬ ‫ن���اكات به‌ڵك���وو ڕاس���تگۆیانه‌ خ���ودى خۆیمان‬ ‫بۆ لێ���ك ده‌دات���ه‌وه‌‪ .‬خوێن���ه‌ر ب���ه‌ به‌رده‌وامى‬ ‫ڕێ���ى ده‌كه‌وێت ‌ه س���ه‌ر جیاوازیى نێ���وان دونیاى‬ ‫ڕاس���ته‌قین ‌ه و خه‌یاڵیى كالمه‌نس ده‌رباره‌ى دنیا‪.‬‬ ‫زۆربه‌ى دانیش���تووانه‌كه‌ى ئه‌مس���ته‌ردام له‌ كاتى‬ ‫خه‌ونبینین���دا ناگه‌ڕێن (ل‪ .)15 :‬ل ‌ه ش���وێنێكدا‬ ‫ده‌ڵێت ل���ه‌ ڕێگایدا له‌ (یۆردان)ـه‌و‌ه بۆ (زیدیك)‬

‫ده‌كرێ���ت «كه‌وتن» وه‌ك ئه‌و پارچ ‌ه كاغه‌زه‌ى‬ ‫كتێبێك ببینین ك ‌ه سڕدراوه‌ته‌و‌ه بۆ ئه‌وه‌ى شتى‬ ‫ترى له‌س���ه‌ر بنووس���رێت‪ ،‬یاخود ته‌نانه‌ت وه‌ك‬ ‫وێنه‌یه‌كى سێالیى‪ .‬ئه‌وه‌ى كامۆ تێیدا سه‌ركه‌وتوو‬ ‫بووه‌ به‌كارهێنانى شوێنى ڕاسته‌قینه‌یه‌‪ -‬هێڵكاریی‬ ‫ئه‌مس���ته‌ردام له‌ زنجیره‌یه‌ك بازن���ه‌ى هاوچه‌قدا‪،‬‬ ‫كه‌ناڵ���ه‌كان و خه‌ڵكه‌ك���ه‌ى‪ ،‬له‌گ���ه‌ڵ تابلۆیه‌كى‬ ‫ڕاس���ته‌قینه‌ى دزراودا له‌ كاتدرائیى سان باڤۆ ل ‌ه‬ ‫گێن���ت‪ -‬وه‌ك ئامرازێك بۆ هه‌ڵماڵینى سروش���تى‬ ‫فره‌ڕوو و ئاڵۆز و فریوده‌رى مرۆڤ‪.‬‬ ‫له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ش���دا‪ ،‬كه‌وتن لێمانده‌خوازێت نه‌ك‬ ‫ته‌نها زانیاریى ته‌واومان هه‌بێت ده‌رباره‌ى ژیان و‬ ‫كولتوورى هۆڵه‌ندى‪ ،‬به‌ڵكوو ئه‌و الیه‌نانه‌ش تێكه‌ڵ‬ ‫به‌و گه‌مه‌ جۆراوجۆران���ه‌ى ده‌قئاوێزان بكه‌ین ك ‌ه‬ ‫كالمه‌نس پێیدا تێپه‌ڕده‌بێت‪ .‬بازنه‌ هاوچه‌قه‌كانى‬ ‫ئه‌مس���ته‌ردام دۆزه‌خ���ى دانتى بی���رى كالمه‌نس‬ ‫ده‌هێننه‌وه‌‪ ،‬زیدیك دوایی���ن بازنه‌ى دۆزه‌خى بیر‬ ‫ده‌خاته‌وه‌‪ .‬ناوه‌كه‌ى تۆنێكى زه‌قى ئینجیلییانه‌ى‬ ‫هه‌یه‌ و باسه‌كانیش���ى سه‌باره‌ت به‌ هۆڵه‌ندییه‌كان‬ ‫ده‌چێته‌و‌ه سه‌ر ڕامبرانت و بۆدلێر‪.‬‬

‫ه نه‌بینراو‬ ‫ه بۆ گوێگر ‌‬ ‫كالمه‌نس‪ ،‬شاكه‌سی ڕۆمانی كه‌وتن‪ ،‬ڕێبه‌رێكى جه‌وهه‌ریی ‌‬

‫ه مانا ده‌قییه‌كه‌ى بوونێكى‬ ‫ه و بۆ ئێمه‌ى خوێنه‌ریش‪ .‬ده‌كرێت ب ‌‬ ‫و نه‌بیستراوه‌ك ‌‬

‫ه بێت‪ ،‬به‌اڵم ئێمه‌ ده‌بێت به‌وه‌ قایل بین ئه‌و كه‌سێكى ڕاسته‌قینه‌یه‌ و‬ ‫بێجه‌س��ت ‌‬ ‫له‌ شارێكى ڕاسته‌قینه‌یشدا ده‌ژى‬

‫ت���ر‪ ،‬هیچ نیازێكى نییه‌ ب���ۆ گوزه‌راندنى ژیانێكى‬ ‫پڕبه‌هاى ڕاستییانه‌‪ ،‬به‌ پێچه‌وانه‌و‌ه یاساكان ته‌نیا‬ ‫ئامرازى به‌هێزكردنن بۆ ئه‌وه‌ى باش���تر ئه‌وانى تر‬ ‫بهاڕێت و بێتاوانیى خۆیشى پێبسه‌لمێنێت‪.‬‬ ‫دوانموون ‌ه بۆ خس���تنه‌ڕووى ئ���ه‌و هۆكاره‌یه‌ ك ‌ه‬ ‫بۆچ���ى بیرۆكه‌ى ئه‌مس���ته‌ردام وه‌ك ش���ارێكى‬ ‫خه‌یاڵ���ى بیرۆكه‌یه‌ك���ى مژده‌به‌خ���ش نییه‌‪ .‬وه‌ك‬ ‫زۆرجار بۆ ئه‌وه‌ى بیه‌وێت لێكدانه‌وه‌ى خود بخات ‌ه‬ ‫ڕوو دیسانه‌و‌ه باسى هۆڵه‌ندا ده‌كات‪.‬‬ ‫(به‌م ش���ێوه‌ی ‌ه ڕووخس���ارى چاكه‌كانم كه‌متر‬ ‫ناوه‌ڕۆكێكى ش���كۆمه‌ندى هه‌بوو‪ ...‬بۆ دڵنیاییت‪،‬‬ ‫هه‌ندێج���ار وام نیش���ان ده‌دا ك��� ‌ه ژیانم ب ‌ه جدى‬ ‫گرت���ووه‌‪ .‬به‌اڵم هه‌ر زوو گه‌مژه‌ییى ئه‌و جدیبوون ‌ه‬ ‫لێى ده‌دام و ئیتر ته‌نها به‌رده‌وام ده‌بووم له‌ ڕۆڵى‬ ‫خۆم به‌پێى توانام‪ ...‬به‌ كورتى‪ ،‬پێویست ناكات‬ ‫ب���ه‌رده‌وام بم‪ ،‬ئیدى تێگه‌یش���توویت ك ‌ه من وه‌ك‬ ‫ئ���ه‌م هۆڵه‌ندییانه‌ بووم ك ‌ه لێره‌ن بێ ئه‌وه‌ى لێر‌ه‬ ‫بن‪ :‬من ئه‌و س���اته‌ش كه‌ گه‌وره‌ترین بۆشاییم پڕ‬ ‫ده‌كرده‌وه‌‪ ،‬هه‌ر له‌وێ نه‌بووم‪ .‬هه‌رگیز به‌ڕاس���تى‬ ‫دڵسۆز و به‌په‌رۆش نه‌بووم‪« ).‬ل‪»75-73 :‬‬ ‫دڵس���ۆزیى كالمه‌ن���س گه‌مه‌یه‌ك���ه‌‪ ،‬جۆرێك��� ‌ه‬

‫ل ‌ه هیچ پردێك نه‌په‌ڕیوه‌ته‌وه‌‪ ،‬له‌ ڕاستیدا ناتوانێت‬ ‫ئه‌و‌ه بكات‪ .‬ئه‌گ���ه‌ر وا دابنێین‪ ،‬وه‌ك ئه‌و ده‌ڵێت‬ ‫(خوداوه‌ندمان ل ‌ه هه‌وره‌بان���دا) له‌ناو هه‌وره‌باندا‬ ‫بێ���ت چونك ‌ه ل ‌ه ژێرزه‌مینه‌كه‌دا الفاو ده‌یگرێته‌وه‌‪،‬‬ ‫ش���تێكى گه‌مژانه‌ی ‌ه (ل‪ .)97 :‬زۆر به‌س���اده‌یى‪،‬‬ ‫پێده‌چێت خۆش���اردنه‌وه‌ له‌ هه‌وره‌باندا ئاس���انتر‬ ‫بێ���ت (به‌دڵنیاییه‌و‌ه لێره‌دا ئ���ان فرانك دێته‌و‌ه‬ ‫یاد <ئ���ان فرانك یه‌كێك بوو ل��� ‌ه به‌ناوبانگترین‬ ‫قوربانیی���ه‌ جوله‌كه‌كان���ى هۆڵۆكۆس���ت‪-‬و>)‪.‬‬ ‫ده‌ڵێ���ت ئه‌و خانووه‌ى ك��� ‌ه په‌ناگه‌ى دیكارت بوو‬ ‫كراوه‌ ب ‌ه ش���ێتخانه‌‪ ،‬به‌اڵم به‌دڵنیاییه‌و‌ه ل ‌ه كاتى‬ ‫ڕووداوه‌كانى ئه‌م ڕۆمانه‌دا ش���تى وا نه‌بوو‪ .‬باسى‬ ‫بیس���تنى ش���ووتى ئاگاداركردنه‌وه‌ى ته‌م ده‌كات‬ ‫له‌ناو ئه‌مس���ته‌ردامه‌وه‌‪ ،‬ئه‌مه‌یش ناكرێت‪ .‬باسى‬ ‫هه‌ڵكش���انى ئاو ل��� ‌ه زوی���ده‌رزىدا ده‌كات‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫له‌وه‌ته‌ى بوو‌ه ب ‌ه ئایس���ه‌لمێر هیچ هه‌ڵكش���انێك‬ ‫نییه‌‪ .‬ل ‌ه ماركن باسى كه‌نار و ته‌پۆلكه‌ى لم ده‌كات‬ ‫(ل‪ ،)63 :‬ب���ه‌اڵم هیچیان نیی���ن (ته‌پۆلكه‌كان‬ ‫ده‌كه‌ونه‌ سه‌ر كه‌ناراوه‌كانى ڕۆژئاواى هۆڵه‌نداوه‌)‪.‬‬ ‫به‌دڵنیایی���ه‌و‌ه هیچ كه‌نارێكیش ل ‌ه ئه‌مس���ته‌ردام‬ ‫نییه‪( .‬ل‪)16 :‬‬

‫پارچ ‌ه دزراوه‌كه‌ى تابلۆ س���ێپارچه‌ییه‌كه‌ى ڤان‬ ‫ئایك خوێنه‌ر ناچارده‌كات ل ‌ه چه‌ندین پرس���یارى‬ ‫زه‌ینى و مه‌به‌س���تدار بكۆڵێت���ه‌وه‌‪ .‬پێش هه‌موو‬ ‫ش���تێك ئێستا تابلۆك ‌ه ل ‌ه پشت ده‌رگاى دۆاڵبێكى‬ ‫ناو ئه‌پارتمانه‌كه‌ى كالمه‌نسدایه‌‪ .‬به‌ واتایه‌كى تر‪،‬‬ ‫پارچه‌ ڕه‌سه‌نه‌كه‌ نه‌بینراوه‌ و به‌ته‌نیا كالمه‌نس و‬ ‫گوێگره‌كه‌ى و خاوه‌ن ‌ه مه‌یموونئاساكه‌ى مه‌یخانه‌ك ‌ه‬ ‫و ئێمه‌ى خوێنه‌ر «ده‌زانی���ن» ل ‌ه كوێیه‌‪ .‬له‌برى‬ ‫ئ���ه‌وه‌ش‪ ،‬ئه‌وه‌ى ك���ه‌ خه‌ڵكى ده‌یبین���ن له‌كاتى‬ ‫س���ه‌ردانكردنى كاتدرائیى س���ان باڤۆدا له‌ گێنت‪،‬‬ ‫«كۆپییه‌ك���ى ته‌واو»ـه‌‪ .‬ئه‌مه‌ ئ���ه‌و‌ه ده‌خاته‌ڕوو‬ ‫كه‌ ئه‌وه‌ى مرۆڤه‌كان له‌خۆیاندا پیش���انى یه‌كترى‬ ‫ده‌ده‌ن س���اخته‌یه‌‪ ،‬كۆپییه‌ك���ى «ته‌واو»ـ���ه‌ و‬ ‫به‌ده‌گمه‌ن شتێكى ڕاسته‌قینه‌یه‌‪ .‬سه‌ره‌ڕاى ئه‌وه‌ش‬ ‫الكێش���ه‌یه‌كى چۆڵ به‌س���ه‌ر دیوارى ژوورسه‌رى‬ ‫«گۆریال»ك���ه‌وه‌ هه‌ی���ه‌‪ .‬ئه‌مه‌ له‌ هه‌م���ان كاتدا‬ ‫ئاماژه‌یه‌ بۆ ڕۆح یاخود هۆش���ى «گۆریال»كه‌‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫چۆڵ���ه‌‪ ،‬ئاماژه‌ی ‌ه بۆ پارچ ‌ه ڕاس���ته‌قینه‌ك ‌ه كه‌ ل ‌ه‬ ‫دۆاڵبه‌كه‌ى كالمه‌نسدایه‌‪ ،‬بۆ تابلۆ سێپارچه‌ییه‌كه‌ى‬ ‫گێنت‪ ،‬بۆ نیاز‌ه ڕاس���ته‌قینه‌كانى مرۆڤ كه‌ وه‌ك‬ ‫ته‌لیس���مێك ده‌مێنێت���ه‌وه‌‪ .‬با ئ���ه‌وه‌ش بڵێین ل ‌ه‬

‫پش���تى «دادوه‌ره‌ په‌شیمانه‌كان»ـه‌وه‌ تابلۆیه‌كى‬ ‫تر هه‌یه‌‪ ،‬پۆرترێتى ئه‌و پیاوه‌ى كه‌ تابلۆكه‌ى پێ‬ ‫سپێردرابوو‪ -‬به‌اڵم ل ‌ه دۆاڵبه‌كه‌ى كالمه‌نسدا خۆى‬ ‫حه‌شارداوه‌‪ .‬له‌وه‌ته‌ى ئێم ‌ه ته‌نیا یه‌ك الى تابلۆك ‌ه‬ ‫ببینین‪ ،‬ئه‌و پیاوه‌ له‌ هه‌مان په‌یوه‌ندیدایه‌ له‌گه‌ڵ‬ ‫ڕووى وێنه‌ك���ه‌دا وه‌ك په‌یوه‌ندی���ى گوێگره‌ك ‌ه ب ‌ه‬ ‫كالمه‌نسه‌وه‌‪ ،‬هه‌روه‌ك له‌ به‌رامبه‌ریشدا په‌یوه‌ندیى‬ ‫كالمه‌نس���ه‌‪ ،‬ك ‌ه ته‌نیا «ده‌نگێك ‌ه له‌سه‌ر كاغه‌ز»‪،‬‬ ‫ب ‌ه دان���ه‌ر‌ه «بینراو» و «به‌رجه‌س���ته‌«كه‌یه‌وه‌‪،‬‬ ‫ئه‌لبێر كامۆ‪.‬‬ ‫هێش���تایش كالمه‌نس ڕێبه‌رێكى جه‌وهه‌ریی ‌ه بۆ‬ ‫گوێگ���ره‌ نه‌بینراو و نه‌بیس���تراوه‌ك ‌ه و بۆ ئێمه‌ى‬ ‫خوێنه‌ریش‪ .‬ده‌كرێت ب ‌ه مانا ده‌قییه‌كه‌ى بوونێكى‬ ‫بێجه‌س���ت ‌ه بێت‪ ،‬ب���ه‌اڵم ئێمه‌ ده‌بێ���ت به‌و‌ه قایل‬ ‫بین ئه‌و كه‌س���ێكى ڕاس���ته‌قینه‌یه‌ و ل ‌ه شارێكى‬ ‫ڕاسته‌قینه‌یش���دا ده‌ژى ك ‌ه ئه‌مسته‌ردامه‌‪ .‬له‌گه‌ڵ‬ ‫ئه‌وه‌ش���دا‪ ،‬ئه‌مس���ته‌ردامى ڕاس���ته‌قین ‌ه و واڵتى‬ ‫زه‌وییه‌ نزمه‌كان هه‌رچۆنێك بن‪ ،‬ئه‌وه‌ى كالمه‌نس‬ ‫ئاماژه‌ى بۆ ده‌كات و پیش���انمان ده‌دات بۆ ئێم ‌ه‬ ‫گرنگه‌‪ .‬ته‌نیا ئه‌وه‌یش ك���ه‌ ده‌یبینین و ده‌یزانین‬ ‫جێى بایه‌خ نییه‌‪ ،‬به‌ڵكوو ئه‌وه‌یش ك ‌ه به‌ شاراوه‌یى‬ ‫ده‌مێنێته‌و‌ه و پێویس���تى به‌ ده‌نگ و لێكدانه‌وه‌ى‬ ‫كالمه‌نس���ه‌‪ .‬دواج���ار ئ���ه‌وه‌ى كامۆ ل��� ‌ه ڕێگه‌ى‬ ‫نێوه‌نده‌كه‌یه‌و‌ه داوای ده‌كات تێگه‌یش���تنێكى زۆر‬ ‫زیره‌كانه‌تر و چڕتر و ئاڵۆزتره‌ له‌و تێگه‌یش���تنه‌ى‬ ‫س���ارته‌ر ك ‌ه تاڕاده‌یه‌ك ب ‌ه بیرۆكه‌یه‌كى س���اده‌ى‬ ‫په‌یوه‌س���تبوونى ده‌بین���ى‪ .‬كام���ۆ به‌ڕوونى ئه‌و‌ه‬ ‫ده‌رده‌خات ك ‌ه ده‌بێت بۆ ئه‌ودیوى به‌الغه‌تى مرۆڤ‬ ‫و ڕه‌فتارى فریوده‌رى بڕوانین و له‌وه‌ بكۆڵینه‌و‌ه ك ‌ه‬ ‫نه‌دراو‌ه و «بزر»ـه‌ و به‌مجۆره‌ش ل ‌ه هه‌ڵوێس���تى‬ ‫خه‌ڵكیدا ب ‌ه نه‌وتراوى ده‌مێنێته‌وه‌‪ .‬ل ‌ه ده‌ره‌نجامدا‬ ‫ده‌ڵێین هه‌میش ‌ه شتگه‌لێك هه‌ن كه‌ له‌ دوامانه‌و‌ه‬ ‫ڕووده‌ده‌ن و ته‌لیس���مه‌كانیش به‌ش���ێكى گرنگى‬ ‫هه‌ڵوێس���ت و ڕه‌فتارى مرۆڤن‪ .‬گه‌ر ئه‌مه‌ش ماناى‬ ‫ئه‌وه‌ بێت هیچ ش���تێك نییه‌ ب��� ‌ه ناوى وێنه‌یه‌كى‬ ‫واقیعی���ی ته‌واو و كۆتایى‪ ،‬ب���ا وابێت‪ .‬به‌اڵم ئه‌م ‌ه‬ ‫ماناى ئه‌وه‌یش��� ‌ه كه‌ ئێمه‌ ناچارین الیه‌نه‌ نادیار و‬ ‫ئاماژه‌پێنه‌كراوه‌كانى «تر»یش به‌هه‌ند وه‌ربگرین‬ ‫و هه‌میشه‌ ته‌ماش���اى دواوه‌مان بكه‌ین‪ ،‬ته‌ماشاى‬ ‫داواوه‌ى وێنه‌ك���ه‌‪ ،‬تا ببینین ئه‌ودیویش���ى چۆنه‌‪.‬‬ ‫ئه‌گینا هه‌میشه‌ ل ‌ه سنورى دیوى پێشه‌وه‌ى ژیاندا‬ ‫ده‌مێنینه‌وه‌ و دیوى پێش���ه‌وه‌ش هێند‌ه ئاشكرای ‌ه‬ ‫كه‌ ڕووكه‌شییان ‌ه ده‌ركه‌وێت و ئه‌م تێگه‌یشتنه‌یش‬ ‫ڕاس���ته‌وخۆ به‌ره‌و هۆڵێك���ى ئاوێنه‌ییمان ده‌بات‪.‬‬ ‫كامۆ داواى له‌وه‌ زیاترمان لێده‌كات واتا ده‌یه‌وێت‬ ‫جه‌خ���ت بكه‌ین ‌ه س���ه‌ر نادی���ار‪ ،‬جیاوازیى نێوان‬ ‫ڕاس���ته‌قین ‌ه و س���اخت ‌ه بپارێزین و ب ‌ه وریاییه‌و‌ه‬ ‫هه‌موو الیه‌نه‌كانى وێنه‌كه‌ى تێدا دابنێین‪.‬‬ ‫‪http://www.caans-acaen.ca/‬‬ ‫س���ەرچاوە‪:‬‬ ‫_ ‪J o u r n a l / i s s u e s _ o n l i n e / Is s u e _ X I V‬‬ ‫‪ii_1993/HOVEN&KINGSTONE.pdf‬‬

‫شاعیرێك كه‌ شه‌رمی له‌ كچان ده‌كرد‬ ‫سه‌باره‌ت به‌ بیره‌وه‌رییه‌كانی پابلۆ نیرۆدا‬

‫مه‌حموود نه‌جمه‌دین‬ ‫(‪)2-1‬‬ ‫نیرۆدا وه‌ك باڵیۆزی خه‌م‬ ‫نیرۆدای شاعیر و باڵیۆز و گه‌ڕیده‌‪ ،‬زۆر شوێنى‬ ‫ئه‌م دنی���ا گ���ه‌ڕاوه‌‪ .‬باڵیۆزى ش���یعر و ئازادى‪،‬‬ ‫گه‌ش���تیارى ڕۆژهه‌اڵت تا ڕۆژئ���اوا بووه‌‪ .‬ئه‌مه‌ش‬ ‫كاریگه‌ریى له‌س���ه‌ر ش���یعر و ژی���ان و دنیابینیى‬ ‫ئه‌و هه‌بووه‌‪ ،‬له‌ ئه‌زموونى ش���یعریدا برس���ێتى و‬ ‫ژیانى هه‌ژارى ڕه‌نگى داوه‌ته‌وه‌‪ .‬ش���یعرى نیرۆدا‬ ‫ش���یعرى برس���ى و هه‌ژاران و س���ته‌ملێكراوانه‌‪.‬‬ ‫ش���یعرى به‌گژداچوونه‌وه‌یه‌‪ ،‬ش���یعرى به‌رگرى ل ‌ه‬ ‫مرۆڤه‌كان���ه‌‪ ،‬هه‌ربۆی ‌ه وش���ه‌كانى به‌س���ه‌ر ته‌لى‬ ‫دڕكاویى س���نووره‌كاندا به‌ هه‌موو شوێنێكى ئه‌م‬ ‫دنیای ‌ه گه‌یش���تووه‌‪ .‬ئه‌نجامى ئه‌و گه‌شت و گه‌ڕان ‌ه‬ ‫ئاس���تى ڕۆش���نبیرى و مه‌عریفیى نی���رۆداى به‌رز‬ ‫كردووه‌ته‌وه‌‪ ،‬نیرۆداى ئاشناى چه‌ندین نووسه‌ر و‬ ‫ش���اعیر و هونه‌رمه‌ندى نێودارى جیهان كردووه‌ و‬ ‫دۆس���تایه‌تیى له‌گه‌ڵ چه‌ندین هونه‌رمه‌ند و ئه‌دیب‬ ‫و س���ه‌ركرده‌ى سیاس���یدا هه‌ب���ووه‌ و بیروڕایان‬ ‫گۆڕیوه‌ت���ه‌وه‌‪ ،‬له‌وان ‌ه پیكاس���ۆ‪ ،‬ماركیز‪ ،‬لۆركا‪،‬‬ ‫گیڤارا‪ ،‬نه‌ه���رۆ و گاندى‪ ....‬نیرۆدا باڵیۆزى خه‌م‬ ‫و میحنه‌ته‌كانى مرۆڤ بووه‌‪ ،‬موس���افیرى شه‌قام ‌ه‬ ‫خوێناوییه‌كانى سه‌رده‌مى جه‌نگ بووه‌‪.‬‬ ‫بیره‌وه‌رییه‌كان���ى نیرۆدا له‌ژێر ناوى (دانى پێیا‬ ‫ده‌نێم ژیام) باس ل ‌ه ژیانى خۆى ده‌كات‪ ،‬ئه‌زموونى‬ ‫شیعرنووس���ین و ئه‌زموونى باڵیۆزى و سیاس���یى‬ ‫خ���ۆى ده‌گێڕێته‌وه‌‪ .‬به‌ چیرۆكى منداڵى ده‌س���ت‬

‫ب���ه‌ گێڕانه‌و‌ه ده‌كات و باس���ى بارانى بێبڕانه‌وه‌ى‬ ‫باكوورى ئه‌مه‌ریكا ده‌كات‪ .‬چیرۆكى ژیانى دژوارى‬ ‫جووتیارانى شیلى ده‌گێڕێته‌وه‌‪.‬‬ ‫ژیانى نی���رۆدا كه‌وتووه‌ت ‌ه س���ه‌رده‌مى جه‌نگ ‌ه‬ ‫گه‌وره‌كانه‌وه‪ ‌،‬جه‌نگ���ى جیهانیى یه‌كه‌م و دووه‌م‬ ‫و س���ه‌رده‌مى په‌یدابوونى شۆڕش���ى شیوعییه‌كان‬ ‫و كۆمۆنیس���ته‌كان و س���ه‌رده‌مى باڵوبوون���ه‌وه‌ى‬ ‫بیروب���اوه‌ڕى چه‌پ به‌ هه‌م���وو جیهاندا‪ ،‬بۆیه‌ له‌م‬ ‫بیره‌وه‌رییان���ه‌دا نیرۆدا زۆرتری���ن حیكایه‌ته‌كانى‬ ‫جه‌ن���گ و خوێنڕش���تن و كوش���توبڕ و كوده‌تا و‬

‫«‬

‫س���وارى ش���ه‌مه‌نده‌فه‌ر ده‌بوون و خۆی���ان له‌ژێر‬ ‫كورس���ییه‌كانى ش���ه‌مه‌نده‌فه‌ره‌ك ‌ه ده‌ش���ارده‌وه‌‪.‬‬ ‫وێنه‌ى خانووى خش���ت و ماڵ و ده‌ش���ت و كێوى‬ ‫شیلى نیشان ده‌دات‪ ،‬چیرۆكى هه‌ژارى و نه‌بوونیى‬ ‫خه‌ڵ���ك له‌ س���انتیاگۆ ده‌گێڕێته‌وه‌‪ .‬وه‌ها باس���ى‬ ‫برس���ێتى ده‌كات‪ ،‬ب��� ‌ه راده‌یه‌ك ك ‌ه هه‌ر كه‌س���ێ‬ ‫ژوورێ���ك به‌ك���رێ بگرێ‪ ،‬حوكم���ى مه‌رگى خۆى‬ ‫ده‌رده‌كات‪ ،‬وه‌ك خۆیش���ى ده‌ڵ���ێ‪« :‬ل��� ‌ه جاران‬ ‫زیاتر ده‌منووسى و زۆر كه‌متریش نانم ده‌خوارد و‬ ‫زۆربه‌ى ئه‌و شاعیرانه‌ى له‌و سه‌رده‌مه‌دا ده‌مناسین‬

‫ه باس‬ ‫نیرۆدا پیاوێكى شه‌رمن بووه‌ و له‌ باره‌ى شه‌رمنیى خۆیه‌و ‌‬ ‫ه بكات‪ .‬وه‌ك خۆى‬ ‫ه نه‌یتوانیوه‌ له‌گه‌ڵ كچاندا قس�� ‌‬ ‫ه ده‌كات ك ‌‬ ‫له‌و ‌‬ ‫ده‌ڵێت ته‌نانه‌ت ش��ه‌رمى له‌ خه‌ڵكى چینى ورده‌بۆرژوایش كردووه‌‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ها گوتوویه‌تی «له‌ تاو شه‌رمنى په‌نام بۆ شیعر برد»‬

‫الفاوى خوێن باس ده‌كات‪ ،‬چیرۆكى كوشتارگه‌كان‬ ‫ده‌گێڕێته‌وه‌‪ .‬س���ه‌ده‌ى ڕابردوو س���ه‌ده‌ى ش���ه‌ڕ‬ ‫و خوێنڕش���تن و كوده‌تا و ماڵوێرانى بوو‪ ،‬ش���ه‌ڕ‬ ‫ملیۆنه‌ها مرۆڤى له‌ناو ب���رد‪ ،‬له‌ناو ئه‌و مرۆڤانه‌دا‬ ‫چه‌ندین ئه‌دیب و هونه‌رمه‌ندى تێدا بوون‪ ،‬چه‌ندین‬ ‫نووسه‌ر و ڕۆشنبیریش له‌س���ه‌ر هه‌ڵوێسته‌كانیان‬ ‫نه‌فى كران و زیندانى كران‪...‬‬ ‫نی���رۆدا ل���ه‌م بیره‌وه‌رییان���ه‌دا چیرۆكى ژیانى‬ ‫خۆى و س���ه‌رده‌مه‌كه‌ى ده‌گێڕێت���ه‌وه‌‪ ،‬ك ‌ه چۆنى‬ ‫گوزه‌ران���دووه‌‪ .‬له‌ باس���ى چوونى بۆ س���انتیاگۆ‬ ‫چیرۆكى ئه‌و كه‌س���انه‌ ده‌گێڕێته‌و‌ه كه‌ به‌بێ بلیت‬

‫له‌تاو برسێتى و هه‌ژارى لێ بوونه‌وه‌‪».‬‬ ‫نیرۆدا و شه‌رمنی‬ ‫نی���رۆدا پیاوێكى ش���ه‌رمن بووه‌ و ل��� ‌ه باره‌ى‬ ‫شه‌رمنیى خۆیه‌وه‌ ده‌دوێت‪ ،‬ك ‌ه نه‌یتوانیوه‌ له‌گه‌ڵ‬ ‫كچاندا قس���ه‌ ب���كات‪ .‬وه‌ك خۆى باس���ى ده‌كات‬ ‫ته‌نانه‌ت ش���ه‌رمى ل ‌ه خه‌ڵكى چین���ى ورده‌بۆرژوا‬ ‫ده‌كرد‪ .‬ده‌رباره‌ی ش���ه‌رمنیى خۆى ده‌ڵێت‪« :‬ل ‌ه‬ ‫تاو شه‌رمنى په‌نام بۆ شیعر برد‪».‬‬ ‫له‌ قۆناغێكى تردا باسى ئه‌زموونى خۆى ده‌كات‬ ‫ل���ه‌ كۆمه‌ڵه‌ى خوێندكاران ك ‌ه په‌یامنێرى كالریداد‬

‫ب���ووه‌ و چیرۆكى هێرش���بردنى كۆمه‌ڵه‌ى الوانى‬ ‫ئاڵتوونیى سه‌ر ب ‌ه حكومه‌ت بۆ سه‌ر سكرتاریه‌تى‬ ‫كۆمه‌ڵه‌ى خوێندكاران ده‌گێڕێته‌وه‌‪ .‬له‌س���ه‌ر ئه‌و‬ ‫باس���ه‌ ده‌ڵێت‪« :‬چینى ده‌سه‌اڵتدار كه‌ له‌ زه‌مانى‬ ‫داگیركه‌رى ئیسپانیاوه‌ تا ئه‌مڕۆش هه‌ر كاسه‌لێسى‬ ‫ده‌وڵه‌مه‌ن���دان ب���وو‌ه تاوانبارانى ئه‌و هێرش���ه‌ى‬ ‫ده‌س���تگیر نه‌كرد‪ ،‬به‌ڵك���وو ئ���ه‌و خوێنكارانه‌ى‬ ‫زیندانى كرد كه‌ هێرش كرابوو‌ه سه‌ریان‪».‬‬ ‫هه‌ر له‌سه‌ر باسى گرتن و زیندانیكردن چیرۆكى‬ ‫گرتن و زیندانیكردنى ش���اعیرى ش���یلى دۆمینگۆ‬ ‫گۆمێ���ز روخ���اس ده‌گێڕێت���ه‌و‌ه ك ‌ه ئه‌ش���كه‌نج ‌ه‬ ‫دراوه‌ و ل���ه‌ زیندان���دا عه‌قڵى له‌ده‌س���ت داو‌ه و‬ ‫پاش���ان مردووه‌‪ .‬لێره‌دا نیرۆدا باسى ئه‌و قۆناغ ‌ه‬ ‫مه‌ترس���یدار و س���ته‌مكارییان ‌ه ده‌كات ك��� ‌ه ژیانى‬ ‫نووس���ه‌ر و ش���اعیرانى شۆڕش���گێڕى خستبوو‌ه‬ ‫مه‌ترسییه‌وه‌‪ .‬چیرۆكى راسته‌قینه‌ى شۆڕشگێڕانى‬ ‫ئه‌و س���ه‌رده‌مه‌ى ئه‌مه‌ریكاى التی���ن ده‌گێڕته‌وه‌‪،‬‬ ‫چیرۆك���ى س���ته‌مكارى نازیی���ه‌كان و چیرۆك���ى‬ ‫گیران و ئه‌ش���كه‌نجه‌دانى وێنه‌كێش ئالڤارا گیڤێرا‬ ‫ده‌گێڕێته‌وه‌‪.‬‬ ‫نیرۆدا له‌باره‌ى چاپى یه‌كه‌م به‌رهه‌مى خۆیه‌و‌ه‬ ‫ده‌ڵێ���ت‪« :‬له‌ س���اڵى ‪1923‬ـ���دا یه‌كه‌مین كتێبم‬ ‫ب�ڵ�او كرایه‌وه‌‪ .‬ب���ۆ دابینكردن���ى بودجه‌ى چاپى‬ ‫یه‌كه‌م‪ ،‬هه‌موو رۆژێك رووبه‌ڕووى س���ه‌دان ئومێد‬ ‫و شكست ده‌بوومه‌وه‌‪ ،‬چى شتومه‌كى ماڵم هه‌بوو‬ ‫فرۆشتم‪ .‬ئه‌و سه‌عاته‌ى باوكم به‌و هه‌موو ویقاره‌و‌ه‬ ‫پێشكه‌شى كردم ك ‌ه دوو ئااڵ له‌سه‌رى هه‌ڵكۆڵرابوو‬ ‫ئه‌وه‌نده‌ى نه‌خایاند له‌ دوكانێك به‌ بارمت ‌ه دانرا‪».‬‬ ‫له‌ درێژه‌ى قس���ه‌كانیدا باس ل���ه‌وه‌ش ده‌كات ك ‌ه‬

‫جلوبه‌رگه‌كانیشى فرۆشتووه‌‪ ،‬خاوه‌نى چاپخانه‌ش‬ ‫پێ���ى وتوو‌ه تا هه‌موو پاره‌ك���ه‌م بۆ دابین نه‌كه‌ى‬ ‫ناهێڵم یه‌ك به‌رگى كتێبه‌كه‌ ببه‌یت ‌ه ده‌ره‌وه‌‪ .‬ئیتر‬ ‫وه‌ك نی���رۆدا ده‌ڵێ‪« :‬ره‌خنه‌گ���رى به‌رهه‌مه‌كه‌م‬ ‫(ئالۆن) ب ‌ه سینگفراوانییه‌وه‌ ئه‌وه‌ى مابوو دابینى‬ ‫ك���رد و منیش كتێبه‌كانم له‌ باوه‌ش گرت و هاتم ‌ه‬ ‫سه‌رش���ه‌قام‪ ،‬بنى پێاڵوه‌كه‌م كون بوو‪ ،‬به‌اڵم ل ‌ه‬ ‫خۆشیدا خه‌ریك بوو ده‌فڕیم‪».‬‬ ‫هه‌ر س���ه‌باره‌ت ب ‌ه یه‌ك���ه‌م به‌رهه‌مى ده‌ڵێت‪:‬‬ ‫«چركه‌س���اتى باڵوبوون���ه‌وه‌ى یه‌كه‌می���ن كتێب‬ ‫ك���ه‌ هێش���تا مره‌كه‌به‌كه‌ى وش���ك نه‌بووه‌ته‌وه‌ و‬ ‫كاغه‌زه‌كانى هێش���تا گه‌رمن‪ ،‬ئه‌و چركه‌س���ات ‌ه پڕ‬ ‫ئه‌فسوون ‌ه و سه‌رتاپا جه‌زبه‌یه»‪‌.‬‬ ‫ل���ه‌ دووتوێى ئ���ه‌م بیره‌وه‌رییان���ه‌دا چیرۆكى‬ ‫گه‌شته‌كانى شه‌نگه‌هاى و ژاپۆن و چین و هیند و‬ ‫سه‌نگاپور و سیالن و بۆرما و باتاوایا‪ ..‬ده‌گێڕێته‌وه‌‪،‬‬ ‫ك���ه‌ چۆنى گوزه‌راندوو‌ه و چى بینیوه‌‪ .‬ئاش���ناى‬ ‫كولتوور و بیروباوه‌ڕ و ئایین و شارستانیه‌تى ئه‌و‬ ‫ناوچانه‌ بووه‌‪ ،‬ل���ه‌و باره‌یه‌و‌ه ده‌ڵێت‪« :‬ئێم ‌ه به‌و‬ ‫جۆر‌ه گالیس���كان ‌ه رانه‌هاتبووین كه‌ له‌برى ئه‌سپ‬ ‫مرۆڤ رایده‌كێشا‪ ،‬له‌ ساڵى ‪1927‬ـدا ئه‌و چینییان ‌ه‬ ‫چه‌ندی���ن كیلۆمه‌ت���ر رایانده‌ك���رد و ب���ێ ئه‌وه‌ى‬ ‫كه‌مێك بۆ پش���وودان بوه‌ستن ئه‌و گالیسكانه‌یان‬ ‫راده‌كێش���ا‪ ».‬هه‌ر له‌س���ه‌ر باس���ى ژیانى پڕ ل ‌ه‬ ‫نه‌هامه‌ت���ى و هه‌ژاریى خه‌ڵكى باس له‌وه‌ ده‌كات‪،‬‬ ‫ك ‌ه ملیۆنان كه‌س له‌س���ه‌ر شۆس���ته‌كانى كه‌لكه‌تا‬ ‫و به‌مبه‌ی���ى رۆژ ده‌كه‌نه‌وه‌‪ .‬له‌وێ ده‌خه‌ون‪ ،‬له‌وێ‬ ‫له‌دایك ده‌بن‪ ،‬له‌وێ ده‌مرن‪ .‬ن ‌ه ماڵیان هه‌ی ‌ه و ن ‌ه‬ ‫نان و ن ‌ه ده‌رمان‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٠٤‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٤/١٤‬‬

‫‪7‬‬

‫مشت‪ ،‬نموونەی خەروار‬

‫««‬

‫چەند سرنجێکی خێرا لە مەڕ شیعرە وەرگێڕدراوەکانی سوهراب سپێهرییه‌وه‬ ‫بەڕۆژ ئاکرەیی‬ ‫کاری هەرەسەخت لە شیعردا‪ ،‬وەرگێڕانی‬ ‫پەیڤەکان������ە‪ ،‬چونکە دەنگ������ی پەیڤەکانە‬ ‫کە لە ش������یعردا گرنگییان هەیە‪ ،‬هەروەتر‬ ‫چەندماناییە ئەنقەس������تەکە و هەڵبژاردنی‬ ‫پەیڤەکان‪ ،‬ناوەڕۆک دەستنیشان دەکەن‪.‬‬

‫«درکاندنەکانی ڕۆماننووسێکی الو»‪ -‬ئومبێرتۆ ئێکۆ‬

‫مامۆس���تا نی���م‪ .‬قەتی���ش نەب���ووم‪.‬‬ ‫لێرەیش���دا بە تەما نیم ڕێ و الڕێ بخەمە‬ ‫بەرچاوی هیچ کەس���ێک‪ .‬ب���ەاڵم دەزانم‬ ‫وەرگێڕان کارێکی سانا نییە‪ .‬وەرگێڕانی‬ ‫ش���یعریش‪ ،‬دەزانم‪ ،‬کارێکی ئەستەمتر و‬ ‫چەتوونترە‪ .‬چونکە لە ش���یعردا‪ ،‬پوختی‬ ‫و کورتبێژی و ش���ێوەی داڕشتنی پەیڤ‬ ‫و ڕس���تە و ئاماژەکان���ی ش���اعیرن‪ ،‬کە‬ ‫ش���یعری ئەو دەکەن بە ش���یعری ئەو و‬ ‫س���ەرلەئاخیر‪ ،‬ت���ەرزی ڕوانین و گوتنی‬ ‫شاعیر خویا دەکەن‪.‬‬ ‫«ناوەن���دی غەزەلن���ووس‪ »،‬ب���ەم‬ ‫دوایی���ە‪ ،‬چاپێک���ی نوێی ش���یعرەکانی‬ ‫ش���اعیری هاوچەرخی ئێرانی «سوهراب‬ ‫س���پێهری»ـی بە ناوی «عاشق هەمیشە‬ ‫تەنیایە»ـی لە وەرگێڕانی برای هێژامان‪،‬‬ ‫کاک ئ���ازاد بەرزنجی ب�ڵ�او کردووه‌تەوە‪.‬‬ ‫وێ���ڕای ئەوەی کاک ئازاد لە پێش���ەکیی‬ ‫کتێبەک���ەدا نووس���یویەتی‪« :‬ئەم چاپە‬ ‫تازەی���ە لە چاپ���ی پێش���ووی کتێبەکە‬ ‫جی���اوازە [‪ ]...‬ه���ەم پیاچوونەوەم بۆ‬ ‫کتێبەک���ە کردووە [‪ »]...‬لێ مخابن‪ ،‬کە‬ ‫لە شیعرەکانی ئەم کتێبە ورد دەبینەوە‪،‬‬ ‫چەندان هەڵەی بۆچوون و بەدحاڵیبوون‬ ‫و شێواندنی تەرز و شێوازی شیعرەکانی‬ ‫سپێهریمان دەکەوێتە بەر چاو‪.‬‬ ‫هەر بە مینای مشت نموونەی خەروار‪،‬‬ ‫چەن���د الپەڕەیەک���ی ئەم کتێب���ە هەڵ‬ ‫دەدەم���ەوە و س���رنجەکانم دەخەمە بەر‬ ‫چاو‪:‬‬ ‫الپەڕە ‪ :١٠٢‬مرغ س���یاە آمدە از راە‬ ‫های دور‪ /‬می خواند از بلندی بام ش���ب‬ ‫شکست‪ /.‬سرمست فتح آمدە از راە‪ /‬این‬ ‫مرغ غم پرست‪.‬‬ ‫لە دەق���ە کوردییەکەدا دەخوێنینەوە‪:‬‬ ‫باڵندەیەکی ڕەش‪ /‬لە ڕێگا دوورەکانەوە‬ ‫هاتووە‪ /‬لە بەرزایی س���ەربانی ش���ەوی‬ ‫شکستەوە ئەخوێنێ‪.‬‬ ‫کەواتە «سرمس���ت فتح آمدە از راە‪/‬‬ ‫این مرغ غم پرس���ت» ل���ە کوردییەکەدا‬

‫قرتێندراوە ی���ان فەرامۆش ک���راوە‪ ،‬بە‬ ‫داخەوە‪.‬‬ ‫الپەڕە ‪ :١١٢‬همە من بود‪.‬‬ ‫واتا‪ :‬تێکڕای من بوو‪.‬‬ ‫نەک‪ :‬هەموو من بوو‪.‬‬ ‫الپەڕە ‪ :١١٦‬دستی سایەاش را از روی‬ ‫وجودم برچید‪.‬‬ ‫واتا‪ :‬دەس���تێک سێبەری خۆی لەسەر‬ ‫هەبوونم هەڵگرت‪.‬‬ ‫نەک‪ :‬دەستێک سێبەری خۆی لەسەر‬ ‫بوونی خۆم چنییەوە‪.‬‬ ‫الپەڕە ‪ :١١٧‬خودم را در پس در تنها‬ ‫نهادم‪.‬‬ ‫واتا‪ :‬خۆم لە پش���ت دەرکە بە تەنیا‬ ‫جێ هێشت‪.‬‬ ‫نەك‪ :‬لەودیو دەرگاکەوە خۆم بە تەنیا‬ ‫بینییەوە‪.‬‬ ‫الپەڕە ‪ :١١٩‬آیا من س���ایە گمش���دە‬ ‫خطایی نبودم؟‬ ‫وات���ا‪ :‬ئای���ا من س���ێبەری ونبووی‬ ‫هەڵەیەک نەبووم؟‬ ‫ن���ەک‪ :‬ئاخ���ۆ من س���ێبەری ونی‬ ‫خەتایەک نەبووم؟‬ ‫الپەڕە ‪ :١٢٥‬در دوردست خودم‪،‬‬ ‫تنها‪ ،‬نشستەام‪.‬‬ ‫واتا‪ :‬لە دوورەدەس���تی خۆمدا‪،‬‬ ‫تەنیا‪ ،‬دانیشتووم‪.‬‬ ‫ن���ەک‪ :‬ل���ە دوورەوە بۆ خۆم‬ ‫دانیشتووم‪.‬‬ ‫هەمان الپەڕە‪ :‬می ترسم‪ ،‬از‬ ‫حلظ��ه بعد‪ ،‬و از این پنجرەای‬ ‫کە بە روی احساس���م گشودە‬ ‫شد‪.‬‬ ‫وات���ا‪ :‬دەترس���م‪ .‬ل���ە‬ ‫چرکەس���اتی دوات���ر‪ ،‬ل���ەم‬ ‫پەنجەرەیەش کە بە بە ڕووی هەس���تمدا‬ ‫کرایەوە‪.‬‬ ‫ن���ەک‪ :‬دەترس���م‪ ،‬لەو چرکەس���اتەی‬ ‫دێ و‪ ،‬ل���ەم پەنجەرەی���ەش کە بە ڕووی‬ ‫ئیحساسمدا کراوەتەوە‪.‬‬ ‫الپ���ەڕە ‪ :١٢٦‬از پنجرە‪ /‬غروب را بە‬ ‫دیوار کودکی ام تماشا می کنم‪.‬‬ ‫واتا‪ :‬لە پەنجەرەوە‪ /‬سەیری زەردەپەڕ‬ ‫لەسەر دیواری منداڵیم دەکەم‪.‬‬ ‫نەک‪ :‬لە پەنجەرەکەوە‪ /‬خۆرنشینم لێ‬ ‫ئەبێتە دیواری مناڵیم‪.‬‬ ‫هەمان الپەڕە‪ :‬روی بام گنبدی کاهگلی‬ ‫ایستادەام‪.‬‬ ‫واتا‪ :‬لەسەر بانێکی گومبەزینی کاگڵی‬ ‫وەستاوم‪.‬‬

‫نەک‪ :‬لەس���ەر سەربانێکی گڵی گومەز‬ ‫ئاسا وەستاوم‪.‬‬ ‫الپەڕە ‪ :١٢٧‬دستی روی‬

‫ڕووت‪.‬‬ ‫نەک‪« :‬شاسوسا» ئەی سروەی ڕەش‬ ‫و ڕووتەڵە! (کام سروە؟)‬ ‫هەم���ان الپ���ەڕە‪ :‬خاک زندگ���ی ام را‬ ‫فراگیر‪.‬‬ ‫و ا ت���ا ‪:‬‬

‫خاکی‬ ‫ژ ین���م‬

‫پیشانی ام کشیدە‬ ‫شد‪.‬‬ ‫واتا‪ :‬دەستێک بە نێوچەوانمدا هێنرا‪.‬‬ ‫ن���ەک‪ :‬دەس���تێک ب���ە ناوچەوانم���ا‬ ‫ئەهێنرێ‪.‬‬ ‫الپ���ەڕە ‪ :١٢٨‬و در این عطش تاریکی‬ ‫صدایت می زنم‪.‬‬ ‫واتا‪ :‬لەم تینوێتییەی تاریکیدا بانگت‬ ‫دەکەم‪.‬‬ ‫نەک‪ :‬لە تینووێتیی ئەم تاریکییەشدا‬ ‫بانگت ئەکەم‪.‬‬ ‫هەمان الپەڕە‪« :‬شاسوس���ا»‪ ،‬وزش‬ ‫سیاە و برهنە‪.‬‬ ‫واتا‪« :‬شاسوس���ا» گڤ���ەی ڕەش و‬

‫داپۆشە‪.‬‬ ‫نە ک ‪:‬‬ ‫بە س���ە ر‬ ‫ه���ە ر د ی‬ ‫ژ یا نم���د ا‬ ‫هەڵکە‪.‬‬ ‫هە م���ا ن‬ ‫ال پ���ە ڕ ە ‪:‬‬ ‫انگش���تش بە‬ ‫هیچ سو لغزید‪.‬‬ ‫واتا‪ :‬پەنجەی‬ ‫بە هیچ الدا خزا‪.‬‬ ‫نەک‪ :‬پەنجەی‬ ‫ب���ە هی���چ الیەکدا‬

‫نەخزا‪.‬‬ ‫هەمان الپەڕە‪ :‬روی غمی راە افتادەام‪.‬‬ ‫واتا‪ :‬بەسەر خەمێکدا بەڕێ کەوتووم‪.‬‬ ‫نەک‪ :‬بەسەر خەمێکا ڕۆیشتووم‪.‬‬ ‫الپەڕە‪ :١٢٩ :‬مادرم را می شنوم‪.‬‬ ‫واتا‪ :‬دایکم دەبیسم‪.‬‬ ‫نەک‪ :‬گوێم لە دەنگی دایکمە‪.‬‬ ‫هەمان الپەڕە و هەمدیس‪ :‬س���نگ ها‬ ‫را می شنوم‪.‬‬ ‫واتا‪ :‬بەردەکان دەبیسم‪.‬‬ ‫نەک‪ :‬گوێم لە دەنگی بەردەکانە‪.‬‬ ‫الپەڕە ‪ :١٣٠‬با مشتی کابوس هم سفر‬

‫ده‌ق و وێنه‌ی فۆتۆگرافی‬

‫حه‌مه‌ مه‌نتک‬ ‫(‪)2-٢‬‬ ‫ل ‌ه «ڕۆیش���تن ب ‌ه ئاراس���ته‌ی مردوو‌ه‬ ‫به‌ڕێزه‌کان»ـ���دا ش���اعیر په‌ن���ا وه‌به‌ر‬ ‫ته‌کنیکێ���ك ب���ۆ چه‌س���پاندنی وێن��� ‌ه‬ ‫فۆتۆگرافی و مۆتیڤه‌کان ده‌بات‪ .‬ئه‌ویش‬ ‫پاته‌کردنه‌وه‌ی وشه‌یه‌ك‪ ،‬ده‌سته‌واژه‌یه‌ك‪،‬‬ ‫گرێی���ه‌ك یان ڕس���ته‌یه‌كه‌‪ .‬که‌م ش���یعر‬ ‫ل���ه‌م دیوانه‌دا هه‌ی ‌ه ئ���ه‌م پاته‌کردنه‌وه‌ی‬ ‫تێدا نه‌بێت‪ .‬دی���ار‌ه پاته‌کردنه‌و‌ه بۆ پتر‬ ‫پێداگ���ری و وه‌بیرهێنانه‌وه‌ی مۆتیڤ ‌ه ب ‌ه‬ ‫بیری خوێن���ه‌ر‪ .‬هه‌رچه‌ند‌ه ئه‌م ته‌کنیک ‌ه‬ ‫تاز‌ه نییه‌ و پێش���تر له‌ شیعری کوردیدا‬ ‫کاری تێدا کراوه‌‪.‬‬

‫له‌ نێوان خه‌ڵکیدا خه‌ڵکی له‌بیرنه‌کراوی‬ ‫من تۆیت‬ ‫تۆیت ک ‌ه ده‌بێت له‌ سه‌فه‌رمدا بیت‬ ‫تۆیت ک ‌ه ده‌بێت له‌ خه‌ونمدا بیت‬ ‫تۆیت که‌ ده‌بێت له‌ پێخه‌فه‌که‌مدا بیت ‪1‬‬

‫بێگومان پاته‌کردنه‌وه‌ی گرێی «تۆیت‬ ‫ک ‌ه ده‌بێت له‌‪ »...‬پتر پێداگریی ‌ه له‌سه‌ر‬

‫گرینگیی بوونی «ئه‌و»‪ ،‬هه‌موو الیه‌نێکی‬ ‫ژیان���ی داگیر کردووه‌‪ .‬بۆ پێدانی زیاد ل ‌ه‬ ‫وێنه‌یه‌که‌ ب ‌ه خوێنه‌ر‪ .‬هه‌رسێ دێڕه‌که‌یش‬ ‫پێوه‌ندییان به‌ یه‌که‌وه‌ هه‌یه‌‪« ،‬سه‌فه‌ر‪،‬‬ ‫پێخه‌ف‪ ،‬خه‌ون» ل ‌ه هه‌ر س���ێ باره‌که‌دا‬ ‫گرینگیی یار ده‌رده‌خه‌ن‪.‬‬ ‫ل���ه‌ زۆر له‌و وێنانه‌ی ل��� ‌ه ده‌قدا هه‌ن‪،‬‬ ‫جووڵ���ه‌ی تێدایه‌‪ ،‬دی���اره‌ جووڵه‌یش ل ‌ه‬ ‫وێنه‌ی ج���وواڵو‪ ،‬یان ڤیدیۆییدا هه‌یه‌‪ .‬ب ‌ه‬ ‫ب���ڕوای من له‌ ده‌ق���دا جووڵه‌ی نێو وێن ‌ه‬ ‫ب���ۆ ڕه‌هه‌ن���دی گێڕانه‌وه ل���ه‌و وێنه‌یه‌دا‬ ‫ده‌گه‌ڕێته‌وه‌‪ .‬وات ‌ه ئه‌و وێنه‌یه‌ ڕه‌هه‌ندێکی‬ ‫چیرۆکی‪ ،‬یان گێڕانه‌وه‌یی به‌سه‌ردا زاڵه‌‪.‬‬ ‫ڕووداوێکم���ان نیش���ان ده‌دات‪ .‬هه‌م���وو‬ ‫جووڵه‌یه‌کیش ده‌الله‌تی خۆی هه‌یه‌‪ .‬الی‬ ‫«بارت» ش���ێوه‌ی جلوبه‌رگ‪ ،‬ش���ێوه‌ی‬ ‫نانخ���واردن‪ ،‬جۆره‌کان���ی نانخ���واردن‪،‬‬ ‫ڕێکالم���ه‌کان‪ ...‬ت���اد هه‌م���وو ئه‌مان��� ‌ه‬ ‫ده‌الله‌تی خۆیان هه‌یه‌‪.‬‬ ‫ل ‌ه نیوه‌شه‌وی زستاندا‬ ‫له‌ ته‌نیاییدا هه‌ڵده‌له‌رزیم‬ ‫جگه‌ره‌م ده‌کێشا‬ ‫قاوه‌م ده‌خوارده‌وه‌ و‬ ‫بیرم به‌ تایبه‌تی ل ‌ه تۆ ده‌کرده‌وه ‪2‬‬

‫الپەڕە ‪ :١٧٩‬ماندە تا بستە شود این‬ ‫همە نیلوفر وارونە چتر‪.‬‬ ‫واتا‪ :‬ماویەتی تا ببەسترێن ئەم هەموو‬ ‫نیلوپەڕەی چەتر سەراوژێر‪.‬‬ ‫ن���ەک‪ :‬ماوێتی تا ئ���ەم هەموو گوڵە‬ ‫نیلۆفەڕە هەڵگەڕاوەیەی چەتر بیبەستێ‪.‬‬ ‫الپ���ەڕە ‪ :٣٧٨‬بهت���ر آن اس���ت ک���ە‬ ‫برخی���زم‪ /‬رنگ را ب���ردارم‪ /‬روی تنهایی‬ ‫خود نقشەی مرغی بکشم‪.‬‬ ‫وات���ا‪ :‬چاکت���رە کە هەڵس���م‪ /‬ڕەنگ‬ ‫هەڵگرم‪ /‬وێنەی مەلێک لەس���ەر تەنیایی‬ ‫خۆم بکێشمەوە‪.‬‬ ‫نەک‪ :‬چاکتر وایە هەڵس���م‪ /‬دەس���ت‬ ‫بدەمە بۆیەکانم و‪ /‬لەسەر خامی تەنیایی‬ ‫خۆم وێنەی باڵندە بکێشم‪.‬‬ ‫ئ���ەم هەوی���رە ئاوێک���ی زۆر دەب���ا و‬ ‫دەتوانین هەروا شیعر بە شیعر پەرە بەم‬ ‫«واتا» و «نەک»ـانە بدەین‪ .‬دەیشزانم‬ ‫کە هەم ت���ۆی خوێنەر و هەم کاک ئازاد‬ ‫بەرزنجی دەزانن‪ ،‬بەراوردکردنی ش���یعری‬ ‫وەرگێڕدراو بە هێنانەوەی چەند ڕستە و‬ ‫پەیڤێک بە ئەنجام ناگات و بۆ وەرگێڕانی‬ ‫پوخت و پاراوی ش���یعری ش���اعیرێک‪،‬‬ ‫وەرگێ���ڕ دەبێت ئاگاداری ڕەوتی ش���یعر‬ ‫و زمانی ش���یعریی ئەو ش���اعیرە بێت و‬ ‫بزانێت کە ش���اعیر ل���ە زمانەکەی خۆیدا‬ ‫ب���ە چ ئاقارگەلێک���دا تێپەڕی���وە و چۆن‬ ‫بووه‌ت���ە خاوەنی زمان و ڕوانین و تەرزی‬ ‫داهێن���ان و هۆنینەوەی ش���یعری خۆی‪.‬‬ ‫وەرگێ���ڕ دەبێت ئ���اگادار و وەفادار بێت‬ ‫بەو ش���ێوازەی کە ش���اعیر شیعرەکەی‬ ‫خ���ۆی چ���ۆن هۆنیوەتەوە و بۆش���ایی‬ ‫نێوان کۆپلەکانی ش���یعری خۆی‪ ،‬چۆن‬ ‫ڕەچ���او دەکات‪ .‬لەم وەرگێڕانەدا‪ ،‬مخابن‬ ‫(بە دەگم���ەن نەبێت) بۆش���ایی نێوان‬ ‫کۆپلەش���یعرەکان‪ ،‬هیچ ڕەچاو نەگیراون‬ ‫و زۆربەی دێ���ڕ و کۆپلەش���یعرەکان بە‬ ‫دوای یەکدا هاتوون و ڕیز کراون‪ .‬لە دوو‬ ‫شیعریش���دا (ئەوەی بەرچاوم کەوتوون)‬ ‫وەرگێڕ ژم���ارەی بۆ کۆپلە ش���یعرەکان‬ ‫داناوە‪ ،‬کە سپێهری لەو شیعرانەیدا‪ ،‬ئەم‬ ‫کارەی ق���ەت نەک���ردووە؛ (الپەڕە ‪١١٣‬‬ ‫و ‪١١٤‬ـ ش���یعری «بەرخورد» و الپەڕە‬ ‫‪ ١٢٣‬و ‪ ١٢٤‬ش���یعری «بێ تانوپۆ» کە‬ ‫کۆپل���ەکان ب���ە ژم���ارەی ‪ ١‬و ‪ ٢‬دابەش‬ ‫کراون‪).‬‬

‫شدەام‪.‬‬ ‫واتا‪ :‬لەگەڵ مشتێک مۆتەکەدا بوومەتە‬ ‫هاوسەفەر‪.‬‬ ‫نەک‪ :‬منیش بە مس���تێ کابوس���ەوە‬ ‫هاوسەفەریانم‪( .‬هاوسەفەری کێ؟)‬ ‫الپەڕە ‪ :١٣١‬دریا‪-‬پریان مدهوشند‪ .‬آب‬ ‫از نفس افتادەاست‪.‬‬ ‫واتا‪ :‬پەری‪-‬دەریاییەکان مەدهۆش���ن‪.‬‬ ‫ئاو لە هەناسە کەوتووە‪.‬‬ ‫ن���ەک‪ :‬پەرییەکانی دەریا‪ ،‬س���ەریان‬ ‫سووڕماوە‪ .‬هەناسەی ئاو ڕاوەستاوە‪.‬‬ ‫هەمان الپەڕە‪ :‬امشب‪ ،‬سری از تیرگی‬ ‫انتظار بدر خواهد آمد‪.‬‬ ‫واتا‪ :‬ئیمش���ەو‪ ،‬س���ەرێک لە تاریکیی‬ ‫چاوەڕوانیدا دەردەکەوێ‪.‬‬ ‫ن���ەک‪ :‬ئەمش���ەو‪ ،‬یەکێ ل���ە تاریکی‬ ‫چاوەڕوانییەوە سەردەردێنێ‪.‬‬ ‫الپ���ەڕە ‪ :١٣٤‬در خیرگی بوتەها‪ ،‬کو‬ ‫سایە لبخندی کە گذر کند؟‬ ‫وات���ا‪ :‬لە تێڕامان���ی دەوەنەکاندا‪ ،‬کوا‬ ‫سێبەری بزەیەک کە ڕابوورێ؟‬ ‫نەک‪ :‬ل���ە واقوڕماویی دەوەنەکانا‪ ،‬کوا‬ ‫گوزەری سایەی زەردەخەنەیێ؟‬ ‫هەم���ان الپەڕە‪ :‬س���نگریزەی رود‪ ،‬بر‬ ‫گونەی تو می لغزد‪.‬‬ ‫واتا‪ :‬وردەچەوی چەم‪ ،‬بەسەر گۆناتدا‬ ‫دەخزێ‪.‬‬ ‫نەک‪ :‬وردە بەردەکانی چەم‪ ،‬بەس���ەر‬ ‫ڕووتا ئەخزێن‪.‬‬ ‫هەمان الپ���ەڕە‪ :‬ترا از تو ربودەاند‪ ،‬و‬ ‫این تنهایی ژرف اس���ت‪ /‬می گریی‪ ،‬و در‬ ‫بیراهە زمزمەای سرگردان می شوی‪.‬‬ ‫وات���ا‪ :‬تۆیان ل���ە تۆ ڕفان���دووە‪ ،‬ئەم‬ ‫تەنیاییەی���ش قووڵە‪ /‬دەگری و لە الڕێی‬ ‫سۆزەیەکدا سەرگەردان دەبی‪.‬‬ ‫نەک‪ :‬تۆیان لە تۆ ڕفاندووە و ئەمەشە‬ ‫تەنیایی قووڵ‪ :‬ئەگریت و ئەبیتە ورینگە‬ ‫ورینگی سەرگەردانی الڕێیەک‪.‬‬ ‫الپەڕە ‪ :١٣٨‬من رفتە‪ ،‬او رفتە‪ ،‬ما بی‬ ‫ما شدە بود‪ /‬زیبایی تنها شدە بود‪ /‬هر‬ ‫رودی‪ ،‬دریا‪ /‬هر بودی‪ ،‬بودا شدە بود‪.‬‬ ‫واتا‪ :‬من ڕۆیشتوو‪ ،‬ئەو ڕۆیشتوو‪ ،‬ئێمە‬ ‫بێ ئێمە بووبوو‪ /‬جوانیی تەنیا بووبوو‪/‬‬ ‫هەر چەمێک‪ ،‬دەری���ا‪ .‬هەر بوویەک بودا‬ ‫بووبوو‪.‬‬ ‫نەک‪ :‬من نەمابوو‪ ،‬ئەو نەمابوو‪ /‬ئێمە‬ ‫ب���ێ ئێمە بوو ب���وو‪« /‬جوانی»یش هەر‬ ‫* «عاشق هەمیشە تەنیایە» (ژیان و شیعری‬ ‫خ���ۆی بەتەنیا بوو‪ .‬ه���ەر ڕووبارێ بوو‬ ‫س���وهراب س���پهری) وەرگێڕانی ئازاد بەرزنجی‪.‬‬ ‫بوو بە دەریا‪ /‬هەر «بوودی»یەکیش بە چاپی نوێ‪ .‬لە زنجی���رە باڵوکراوەکانی ناوەندی‬ ‫بوودا‪.‬‬ ‫غەزەلنووس بۆ چاپ و باڵوکردنەوە‪.‬‬

‫ه‬ ‫ل��ه‌ "ڕۆیش��تن ب��ه‌ ئاراس��ته‌ی م��ردوو ‌‬

‫ه‬ ‫به‌ڕێزه‌كان"ـ��دا زۆر چه‌م��ك و ده‌س��ته‌واژ ‌‬

‫خوێندنه‌وه‌یه‌کی سیمیۆلۆژییانه‌ی وێنه‌‬ ‫له‌م دێڕانه‌دا به‌ر ڕسته‌ی «له‌ ته‌نیاییدا‬ ‫هه‌ڵده‌له‌رزیم» ده‌که‌وین‪ .‬چه‌مکی ته‌نیایی‬ ‫پێوه‌ندی���ی ب ‌ه مرۆڤ���ه‌و‌ه هه‌یه‌‪ .‬ده‌بینین‬ ‫له‌ ئه‌فسانه‌ی گلگامێش���دا‪« ،‬ئه‌نکیدۆ»‬ ‫و «گلگامێ���ش» ده‌بن��� ‌ه ه���اوڕێ‪ ،‬ل��� ‌ه‬ ‫ژیان���ی نێو خه‌ڵك ده‌چن���ه‌ ده‌ره‌و‌ه و ل ‌ه‬ ‫دارس���تانه‌کاندا ده‌ژی���ن‪ .‬دوای ئ���ه‌وه‌ی‬ ‫«گلگامێ���ش»‪« ،‬ئه‌نکیدۆ»ـی هاوڕێی‬ ‫له‌ ش���ه‌ڕێكدا له‌گه‌ڵ دڕنده‌یه‌ك ده‌مرێت‪،‬‬ ‫ئیدی هه‌س���ت به‌ ته‌نیایی ده‌کات‪ .‬له‌وێدا‬ ‫ئه‌وه‌ی ب���ه‌ بیردا دێت‪ ،‬ب���ه‌دووی گیای‬ ‫نه‌مریدا بگه‌ڕێ���ت‪ ،‬چونکوو مردن مرۆڤ‬ ‫ته‌نیا ده‌کات‪« .‬هه‌ڵله‌رزین» جووڵه‌یه‌کی‬ ‫تێدایه‪« .‬هه‌موو جووڵه‌یه‌کی گێڕانه‌وه‌یی‬ ‫پێمان ده‌ڵێت ڕووداوێك پێش���تر بوونی‬ ‫هه‌ب���ووه‌‪ 3 ».‬کرداری جگه‌ره‌کێش���ان و‬ ‫قاوه‌خواردن���ه‌وه‌ هه‌مووی ب���ۆ ڕه‌تاندنی‬ ‫ته‌نیایییه‌‪ ،‬بۆ ئه‌وه‌ی ‌ه مرۆڤ خۆی مژووڵ‬ ‫بکات‪ ،‬ئه‌م سه‌رقاڵییه‌ وا ل ‌ه مرۆڤ ده‌کات‬ ‫هه‌ست ب ‌ه ته‌نیایی نه‌کات‪ .‬ته‌نانه‌ت له‌نێو‬ ‫شاره‌کاندا ته‌نیایی تاکه‌کان به‌شێوه‌یه‌کی‬ ‫به‌رباڵو بوونی هه‌یه‌‪ ،‬به‌اڵم ل ‌ه گونده‌کان‬ ‫که‌مت���ر به‌رچ���او ده‌ک���ه‌ون و پێوه‌ندیی‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌تی به‌هێزتره‌‪ .‬له‌م ش���یعره‌دا ک ‌ه‬

‫‌*‬

‫ه ده‌بنه‌وه‌‪،‬‬ ‫ه هه‌مان ده‌الله‌ت دووب��ار ‌‬ ‫هه‌ن‪ ،‬ب�� ‌‬

‫ه ڕێی‬ ‫ئه‌مه‌ی��ش وا ده‌کات خوێن��ه‌ر نه‌توانێت ل ‌‬

‫ه ده‌الل��ه‌ت و واتای دیکه‌یان لێ‬ ‫س��یمیۆلۆژیاو ‌‬ ‫به‌رهه‌م بێنێت‬

‫بەشدار سامی‬ ‫ڕه‌هه‌ندێکی گێڕانه‌وه‌یی هه‌یه‌‪ ،‬کاره‌کته‌ر‬ ‫دوای ئ���ه‌وه‌ی نه‌یتوانیوه‌ ب���ه‌ جووڵ ‌ه و‬ ‫کاری جگه‌ره‌کێش���ان و قاوه‌خواردن���ه‌و‌ه‬ ‫ته‌نیایییه‌که‌ی بڕه‌وێنێته‌وه‌‪ ،‬ب ‌ه بیرکردنه‌و‌ه‬ ‫ل���ه‌ یار ه���ه‌وڵ ده‌دا ته‌نیایییه‌که‌ی کۆتا‬ ‫پێ بێنێ‪ .‬جووڵ���ه‌کان زیندوویه‌تییان ب ‌ه‬ ‫وێنه‌که‌ داوه‌‪.‬‬ ‫له‌م دیوانه‌دا زۆر چه‌مك و ده‌سته‌واژ‌ه‬ ‫ه���ه‌ن‪ ،‬ب���ه‌ هه‌م���ان ده‌الل���ه‌ت دووبار‌ه‬

‫ده‌بن���ه‌وه‌‪ ،‬ئه‌مه‌ی���ش وا ده‌کات خوێنه‌ر‬ ‫نه‌توانێت له‌ ڕێی سیمیۆلۆژیاو‌ه ده‌الله‌ت‬ ‫و وات���ای دیکه‌یان لێ به‌رهه‌م بێنێت‪ .‬بۆ‬ ‫نموون ‌ه ده‌س���ته‌واژه‌ی «ژنانێك ک ‌ه هیی‬ ‫خۆمان بوون»‪ ،‬به‌ چه‌ند ش���ێوه‌یه‌ك و‬ ‫له‌ چه‌ند جێیه‌کدا پات��� ‌ه ده‌بێته‌وه‌‪ .‬ئه‌م‬ ‫ده‌س���ته‌واژه‌ی ‌ه وا ده‌کات وێن���ه‌کان ب��� ‌ه‬ ‫هه‌م���ان ڕه‌هه‌ند و واتا‪ ،‬ی���ان نزیك له‌و‬ ‫ڕه‌هه‌ند و واتایه پات ‌ه ببنه‌وه‌‪ .‬بۆ نموونه‌‪:‬‬ ‫ل ‌ه شیعری «ژیانی سه‌رخۆش» و شیعری‬ ‫«خۆمان���ه‌کان» ب��� ‌ه ش���ێوه‌یه‌ك پات ‌ه‬ ‫ده‌بێته‌و‌ه ئه‌م دوو شیعر‌ه ئه‌گه‌ر ب ‌ه یه‌ك‬ ‫شیعر بنووسرابا هه‌مان ده‌الله‌ت و واته‌ی‬ ‫ده‌دا‪ .‬ئ���ه‌م پاته‌بوونه‌وه‌ی ‌ه پێوه‌ندیی ب ‌ه‬ ‫فه‌زادروس���تکردنه‌و‌ه نییه‌‪ ،‬له‌م دیوانه‌دا‬ ‫شاعیر به‌شێوه‌یه‌کی ئێستاتیکییانه‌ کاری‬ ‫له‌ فه‌زای ش���یعری ل ‌ه ک���ۆی دیوانه‌که‌دا‬ ‫کردووه‌‪ ،‬به‌اڵم له‌م دوو شیعره‌دا وێنه‌کان‬ ‫به‌ هه‌مان ده‌سته‌واژ‌ه دروست کراون‪.‬‬ ‫‌‬

‫په‌راوێز و سه‌رچاوه‌کانی ئه‌م به‌شه‌‪:‬‬ ‫‪.1‬ڕۆیشتن ب ‌ه ئاراس���ته‌ی مردوو‌ه به‌ڕێزه‌کان‪.‬‬ ‫به‌ش���دار س���امی‪ ،‬به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی���ی چاالکی���ی‬ ‫وێژه‌یی‪ -‬هه‌ولێر‪ /2013 ،‬ل‪.12 :‬‬ ‫‪.2‬سه‌رچاوه‌ی پێشوو‪ .‬ل‪.26 :‬‬ ‫‪.3‬ال���راوي و تقنيات الق��ص الفني‪ :‬عزة عبد‬ ‫اللطي��ف عام���ر‪ ،‬الهيئة املصري��ة العامة للكتاب‪-‬‬ ‫القاهرة‪ ،‬ط‪ ،2010 1‬ص‪.192 :‬‬

‫تێبینی‪:‬‬ ‫بە داوای لێبوردنەوە لە‬ ‫خوێنەران‪ ،‬لەم ژمارەیەدا بە‬ ‫هۆی سەرقاڵیی نووسەرەوە‪،‬‬ ‫گ��ۆش��ەک��ەی (ئ���ازاد حەمە)‬ ‫دانابەزێت‪.‬‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٠٤‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٤/١٤‬‬ ‫ژمار ‌ه (‪ )٤٠٤‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٤/١٤‬‬

‫««‬

‫‪8‬‬

‫هەموو ڕۆژێک دڵم دەشکێ!‬ ‫جه‌مال غه‌مبار‬

‫من پاشام‪ ،‬كوا گەلەكەم؟‬ ‫من تاوانبارم‪ ،‬كوا سێدارەكەم؟‬ ‫من پێاڵوم‪ ،‬كوا ڕێگاكەم؟‬ ‫محەممەد ماغووت‬

‫خۆت ڕووت که‌وه‌‪ ،‬من که‌مێک ژیانم پێویسته‌!‬ ‫خۆت بده‌ره‌ ده‌ست ڕووبار‪،‬‬ ‫ته‌نیاییم خه‌ریک ‌ه وشک ده‌بێت‪.‬‬ ‫تابلۆیه‌کی تر دێمه‌ الت‬ ‫مردنێکی تر پێت ده‌گه‌م‪.‬‬ ‫له‌م مه‌مله‌که‌تی هه‌ڵپه‌ڕین و سه‌گوه‌ڕ و مردنه‌دا‬ ‫من و «ئەو» جێگه‌مان نابێته‌وە‬ ‫دەبێ سەری خۆمان و شیعر و ئیمان هەڵگرین!‬ ‫***‬ ‫چ حه‌یرانت بم‪ ،‬چ بێمه‌ خه‌ونت‪،‬‬ ‫چ بتخه‌م ‌ه بن باڵی شیعرێکم‪،‬‬ ‫چ به گوڵی ته‌ماشاته‌و‌ه ببم ‌ه هه‌نگێکی عاشق!‬ ‫هه‌مووم پێخۆشه‌‪ ،‬یه‌ک شت نه‌بێت؛‬ ‫ئەو دەمەی ناهێڵیت ل ‌ه ماچێکدا بمرم!‬ ‫بهێڵه‌ ئه‌م چرای ‌ه بچێته‌و‌ه الی قسه‌کردن‬ ‫به‌ر له‌وه‌ی بێم ‌ه باخچه‌ی دیداری تۆ‬ ‫نه‌مده‌زانی ل ‌ه باره‌ی عیشقه‌و‌ه بدوێم‬ ‫خۆمم بۆ نه‌ده‌خرای ‌ه ڕسته‌وه‌!‬ ‫بهێڵ ‌ه شتێ بکه‌م‬ ‫ئه‌م هه‌موو ڕه‌نگ و سێبه‌ر و مردنه‌‬ ‫ل ‌ه خۆم داماڵم‪.‬‬ ‫***‬ ‫من دەمرم و ناگەم بە تۆ‬ ‫من دەمرم و‬ ‫نایەمەوە ژێر باڵی خەمێکی تۆ‪.‬‬ ‫چەند جار وتم وەرە ژێر چەتری سەفەرم‬

‫چەند جار وتم وەرەوە الی باخی دڵم‬ ‫چەند جار وتم‬ ‫من قسەم نەماوە بۆ وتن‪ ،‬تکایە تۆ شتێ بڵێ!‬ ‫ئەم ژیانە نەک درۆ‬ ‫بەڵکو جێهێشتنی ئومێدێکە لە وێنەی مردنا‪.‬‬ ‫من نائومێدیی ئەم سەرزەمینە وای لێکردم‬ ‫زیاتر عاشقی گەڕانەوە ببم بۆ الی «ئەو»‪.‬‬ ‫هیچ یادەوەرییەکی خۆم‬ ‫بە قەد خۆشەویستیی «ئەو» دڵخۆشم ناکات!‬ ‫هه‌میشه‌ پێی ده‌ڵێم؛‬ ‫بمبه‌ره‌و‌ه بۆ الی خۆم‬ ‫من ل ‌ه سێبه‌ری ئه‌وینی «تۆ»ـدا‬ ‫منداڵیی خۆمم ال شیرینتر ده‌بێت‬ ‫من له‌به‌ر تاڤگه‌که‌ی میهری «تۆ»ـدا‬ ‫هه‌ست ب ‌ه چۆڵیی شیعرم ناکه‌م!‬ ‫***‬ ‫زۆرجار‬ ‫که‌ ده‌رباره‌ی چاوه‌کانی «ئه‌و» ئه‌دوێم‬ ‫نه‌ک حه‌رفم‪ ،‬خۆیشم داده‌گیرسێم‬ ‫ده‌بم ‌ه یه‌کپارچ ‌ه ڕووناکی‬ ‫به‌شێک ل ‌ه مانگ دێت ‌ه ناو ده‌سته‌کانمه‌وه‌!‬ ‫وای چه‌ند به‌شه‌وقه‌ ئه‌م «ئه‌و»ـه‌ جوانه‌ی من‬ ‫وای چه‌ند پڕ هیاللی ڕۆح ‌ه‬ ‫ئه‌م «ئه‌و»ـه میهره‌بانه‌ی من!‬ ‫وای ل ‌ه بارانێک‬ ‫که‌‌ پڕ‌ه له‌ په‌لکه‌زێڕینه‌ی قسه‌کانی «ئه‌و»!‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫وای له‌ حه‌یرانێک‬ ‫که‌ پڕ‌ه ل ‌ه وه‌نه‌وشه‌ی ئایه‌ته‌کانی عیشقی «ئه‌و»!‬ ‫***‬ ‫هه‌موو شه‌وێک من ده‌مرم و تۆ نایه‌یت!‬ ‫هه‌موو شه‌وێک به‌رماڵی عیشق ڕاده‌خه‌م و‬ ‫تۆ قیبله‌که‌ی دڵی خۆتم لێ وه‌رده‌گێڕیت!‬ ‫جارێک وه‌ر‌ه و‬ ‫هه‌رچیی هه‌ستی بریندارم هه‌ی ‌ه ڕووت که‌ره‌وه‌‬ ‫هه‌رچیی ڕه‌نگ ‌ه لێم داماڵه‌‪ ،‬بمک ‌ه به‌ خۆت!‬ ‫هه‌رچیی باران ‌ه لێم به‌ر‌ه و‬ ‫سێبه‌ره‌که‌ی خۆتم به‌رێ!‬ ‫وه‌ر‌ه و وه‌ک ئاگره‌که‌ی ڕۆحی خۆت‬ ‫پڕم بک ‌ه ل ‌ه شه‌وق و له‌ ده‌نگی سه‌متوور!‬ ‫بمک ‌ه ب ‌ه نه‌ی بۆ ئه‌وه‌ی ناڵین بژه‌نم‬ ‫بمک ‌ه ب ‌ه هه‌ور و باران و په‌لکه‌زێڕینه‌ی ئیمان‬ ‫بۆ ئه‌وه‌ی تا ئه‌گه‌ڕێمه‌و‌ه الی تۆ؛‬ ‫کانییه‌کی ئه‌وه‌ند‌ه عاشق بم‬ ‫قه‌ت وشک نه‌که‌م!‬ ‫بۆ ئه‌وه‌ی هه‌تا دێمه‌و‌ه به‌ر قاپییه‌که‌ی سۆزی تۆ؛‬ ‫نه‌بم ‌ه سه‌هه‌ندی سه‌ر مێوەکانی عومری خۆم و‬ ‫ل ‌ه زستانی قەسیدەیەکدا‬ ‫بەفرەکەی ڕۆحم‬ ‫لەبەر هەتاوی عیشقی تۆدا بتوێتەوە!‬ ‫هەتا ئەودەمەی‬ ‫دەگەڕێمەوە ئاستانەکەی ئیمانی تۆ!‬

‫به‌ڕێوه‌به‌ری هونه‌ری‪ :‬جەلیل حسێن‬ ‫‪jaleelhsen@yahoo.com‬‬

‫تابلۆ‪ :‬بااڵ ئەحمەد‬

‫ذمارة (‪ )195‬دوشةممة ‪2014/4/14‬‬ ‫سةرثةرشتيار‪:‬‬ ‫بةهمةن تاهير نةريمان‬

‫‪195‬‬

‫ذمارة (‪ )195‬دوشةممة ‪2014/4/14‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ه یاسای جه‌عفه‌ری و‬ ‫پڕۆژ ‌‬ ‫ه ئازادییه‌کان‬ ‫ترس ل ‌‬

‫به‌همه‌ن تاهیر نه‌ریمان‬

‫وەی وەی باش پێگەیشتووە!!‬

‫(‪)3 - 3‬‬ ‫به‌ پێی ئه‌م پڕۆژه‌ قانونه‌ بێت‪ ،‬هیچ ته‌مه‌نێک‬ ‫بۆ به‌شودانی کچ دانه‌نراوه‌‪ ،‬به‌ڵکو هه‌ر باسیشی‬ ‫ن��ه‌ک��ردوه‌‪ ،‬ل � ‌ه ن��او فه‌قیهه‌کانیشدا ب��او بو‌ه‬ ‫بێده‌نگبون له‌ بابه‌تێک‪ ،‬مانای ڕازیبونی گه‌یاندو‌ه‬ ‫ل ‌ه کردنی ئه‌و بابه‌ته‌‪ .‬خۆ ئه‌گه‌ر باوک ڕازی بێت‬ ‫به‌شودانی کچی مناڵ‪ ،‬ئه‌وا ده‌درێ به‌شو‪ ،‬ئه‌گه‌ر‬ ‫یه‌ک ڕۆژیش بێت‪ .‬ل ‌ه ماده‌ی ‪ 126‬دا هاتوه‌‪( :‬‬ ‫مێرد پابه‌ندنابێت به‌ خه‌رجیکێشانی ژنه‌که‌ی له‌م‬ ‫حاڵه‌تانه‌دا‪:‬‬ ‫ئه‌گه‌ر ژنه‌ک ‌ه ناشز بو(وات ‌ه نه‌یویست‬ ‫‪ )1‬‬ ‫سێکس له‌گه‌ڵ مێرده‌که‌ی بکات)‪.‬‬ ‫ئ��ه‌گ��ه‌ر ژن��ه‌ک��ه‌ ت �ه‌م �ه‌ن��ی بچوکبو‪،‬‬ ‫‪ )2‬‬ ‫به‌که‌ڵکی ئه‌و‌ه نه‌ده‌هات مێرد چێژی لێوه‌ربگرێت‬ ‫و بیسێکسێنێت‪.‬‬ ‫ئ�ه‌گ�ه‌ر ژن�ه‌ک� ‌ه ته‌مه‌نی گ���ه‌ور‌ه بو‪،‬‬ ‫‪ )3‬‬ ‫مێرده‌که‌ی بچوک بو‪ ،‬نه‌توانێت چێژ له‌ ژنه‌که‌ی‬ ‫وه‌ربگرێت‪.‬‬ ‫ب ‌ه پێی ئ �ه‌م ده‌ق �ه‌ بێت ب�ه‌ڕون��ی دی��اره‌ ک ‌ه‬ ‫ده‌کرێت مناڵ پێش ته‌مه‌نی هه‌شت ساڵ و یه‌ک‬ ‫ڕۆژی له‌ پیاو ماره‌بکرێت‪ ،‬به‌اڵم ناتوانرێت چێژی‬ ‫لێوه‌ربگیرێت و سێکسی له‌گه‌ڵدا بکرێت‪.‬‬ ‫ل ‌ه م��اده‌ی ‪ 147‬دا ل ‌ه بڕگه‌ی دوی��دا باسی‬ ‫ت �ه‌اڵق��دان��ی ب��ائ��ن( ئ��ه‌و ج���ۆر‌ه ت �ه‌اڵق �ه‌ی �ه‌ ک ‌ه‬ ‫ناگه‌ڕێته‌وه‌‪ ،‬وات ‌ه پیاو و ژنی ته‌اڵقدراو ناتوانن‬ ‫جارێکی تر به‌یه‌کبدرێنه‌وه‌)ی ک��ردوه‌ ک ‌ه مێرد‬ ‫دواتر ناتوانێت بگڕێته‌وه‌ بۆ ژنه‌ ته‌اڵقدراوه‌ک ‌ه‬ ‫و جارێکی تر بیهێنێته‌وه‌‪ ،‬یه‌کێک له‌ جۆرکانی‬ ‫(بائن) ئه‌و مناڵ ‌ه بچوکه‌ی ‌ه ک ‌ه نه‌گه‌شتۆت ‌ه ‪9‬‬ ‫سااڵن و مێرده‌که‌ی کاری سێکسی له‌گه‌ڵ کردوه‌‪.‬‬ ‫ئه‌م دو ماده‌یه‌ به‌ته‌واوی ڕێگه‌یانداوه‌ به‌وه‌ی مناڵ‬ ‫هه‌ر له‌ ساتی له‌دایکبونیه‌و‌ه تا هه‌شتساڵی‪ ،‬باوک‬ ‫ده‌توانێت له‌ که‌سێکی ماره‌بکات‪ ،‬هه‌ر که‌ گه‌شت ‌ه‬ ‫هه‌شتساڵ و یه‌ک ڕۆژ ده‌کرێت بگوێزرێته‌و‌ه و مێرد‬ ‫( ل ‌ه هه‌ر ته‌مه‌نێکی دوای باڵقبوندا بێت)‪ ،‬سێکس‬ ‫له‌گه‌ڵ مناڵێکی سێی سه‌ره‌تاییدا بکات؟! ئیتر‬ ‫با نه‌شگه‌شتبێت ‌ه ئه‌و مه‌رج ‌ه کۆن و خراپه‌ی ک ‌ه‬ ‫باڵقبونی شه‌رعی پێده‌گوترێت‪ ،‬ئه‌ویش ته‌مه‌نی‬ ‫یه‌که‌م که‌وتن ‌ه سه‌رخوێنی کچه‌‪ ،‬که‌ ئه‌م مه‌رجه‌ش‬ ‫له‌مڕۆدا پڕه‌ ل ‌ه کێشه‌ی پێگه‌شتنی ئه‌قڵی و‬ ‫توانای سێکسی و پێگه‌شتنی توانای کۆمه‌اڵیه‌تی‪.‬‬ ‫مرۆڤ بیهینێته‌ به‌رچاوی خۆی کچێک له‌ سێی‬ ‫سه‌ره‌تایی که‌ هێشتا له‌ گه‌رمه‌ی مناڵیدایه‌‪،‬‬ ‫له‌ چێژی مناڵی ده‌رده‌هێنرێت و به‌ حه‌اڵڵی‬ ‫ده‌خرێته‌ به‌رده‌م پیاوێک‪ ،‬ئه‌م مناڵ ‌ه ده‌بێت چی‬ ‫ل ‌ه سێکس بزانێت؟ ئه‌ی مناڵدان و کۆئه‌ندامی‬ ‫زاووزێی ئه‌م مناڵ ‌ه و باری ته‌ندروستی و ئازاری‬ ‫به‌هۆی سێکسله‌گه‌ڵکردنه‌وه‌( نه‌ک له‌زه‌تبینین ل ‌ه‬

‫‪2‬‬

‫ته‌مه‌نی مناڵیی دانانێت‪ .‬له‌م پ��ڕۆژه‌ قانونه‌دا‬ ‫سزادانی پیاوێک ک ‌ه مناڵی خوار هه‌شتساڵی الق ‌ه‬ ‫کردبێت و ده‌ستدرێژی کردبێت ‌ه سه‌ر‪ ،‬بریتیی ‌ه ل ‌ه‬ ‫ته‌اڵقدانی مناڵی القه‌کراو‪ ،‬له‌ کاتێکدا له‌و واڵت ‌ه‬ ‫سیکۆالرانه‌ی (یاقوبی) به‌ بێ ڕه‌وشت ده‌یاندات ‌ه‬ ‫قه‌ڵه‌م‪ ،‬ئه‌م کار‌ه سزای توندی له‌سه‌ره‌ و یه‌کێک ‌ه‬ ‫ل ‌هو‌ تاوانانه‌ی که‌ به‌ته‌واوی دژ‌ه له‌گه‌ڵ مافه‌کانی‬ ‫مرۆڤ و مافه‌کانی مناڵ و دواتریش مافه‌کانی‬ ‫مێینه‌‪ .‬ئه‌م قانون ‌ه مناڵ وا بێریزده‌کات‪ ،‬ک ‌ه پێش‬ ‫ئه‌وه‌ی بگاته‌ هه‌شتساڵ و یه‌ک رۆژ ده‌توانرێت‬ ‫ماره‌بکرێت و ده‌شتوانرێت ته‌اڵقبدرێت‪.‬‬ ‫له‌م پڕۆژ‌ه ده‌ستوره‌دا ژن ته‌نها وه‌ک بابه‌تێک‬ ‫بۆ چێژلێوه‌رگرتن به‌کارهاتوه‌‪ ،‬بۆ نمونه‌ماده‌ی‬ ‫(‪ ،)126‬به‌پێی ئ �ه‌م م��اد‌ه و بڕگه‌کانی بێت‬ ‫مێرد ته‌نها بۆ ئه‌و‌ه نان ب ‌ه ژنه‌که‌ی ده‌دات ک ‌ه‬ ‫سێکسی له‌گه‌ڵدا بکات‪ ،‬وات ‌ه سێکس به‌رانبه‌ر ب ‌ه‬ ‫به‌خێوکردنه‌‪ ،‬هه‌ر کات سێکس نه‌ما یان نه‌بو‪،‬‬ ‫نه‌فه‌قه‌ش له‌سه‌ر مێرد نامێنێت‪ ،‬سه‌یری کۆنی و‬ ‫سێکساوی ئه‌قڵی فه‌قیهی ئیمامیی به‌رانبه‌ر ژن‪،‬‬

‫ب ‌ه پێی ئه‌م ده‌ق ‌ه بێت به‌ڕونی دیاره‌ ک ‌ه ده‌کرێت مناڵ پێش ته‌مه‌نی هه‌شت‬ ‫ساڵ و یه‌ک ڕۆژی له‌ پیاو ماره‌بکرێت و دوای ئەم تەمەنەش بگوێزرێتەوە‬

‫له‌ هه‌موی سه‌یرتر ئه‌وه‌یه‌ له‌ شێوێنی وا داوای شایه‌تیدانی‬ ‫کردو ‌ه بۆ نه‌خۆشی ئافره‌ت‪ ،‬ک ‌ه ته‌نها پشکنینێکی پزیشکی‬ ‫ئه‌و بابه‌ت ‌ه زۆر به‌ ئاسانی یه‌کالده‌کاته‌وه‌‪ ،‬ئه‌مه‌ش به‌ڵگه‌ی‬ ‫ڕونه‌ ک ‌ه ئه‌م ئه‌قڵ ‌ه با به‌ الش ‌ه لێر ‌ه بێت‪ ،‬به‌اڵم سه‌ری ل ‌ه ناو‬ ‫مێژودای ‌ه و ته‌واو بێئاگایه‌ ل ‌ه سه‌رده‌مه‌که‌ی خۆی‬ ‫ت له‌ چ ئاستێکدا بێت؟! چ توانایه‌ک فه‌قیهێک که‌ پێی وای ‌ه ئه‌و مناڵه‌ ده‌کرێت بۆ‬ ‫سێکس)‪ ،‬ده‌بێ ‌‬ ‫بۆ هه‌ڵبژاردن و ڕازیبون و نه‌بون الی ئه‌م مناڵ ‌ه سێکسکردن بشێت‪ ،‬له‌ که‌سێکی نه‌شاره‌زاو بێئاگا‬ ‫هه‌یه‪ ‌،‬ل ‌ه کاتێکدا ئه‌و هیچ له‌و بواره‌ نازانێت؟! و دڵنه‌خۆش زیاتر ده‌بێت چی بێت؟! مرۆڤ ئه‌و‌ه‬ ‫ده‌بێت پاش ئه‌م کار‌ه ئه‌م مناڵ ‌ه به‌ چ بارێکی بێنێته‌ به‌ر چاوی خۆی واڵتێک بدرێت ‌ه ده‌ست‬ ‫ده‌رونیدا گوزه‌ربکات؟! مناڵێک له‌و ته‌مه‌نه‌دا ئه‌م جۆره‌ مرۆڤه‌ نه‌خۆشان ‌ه ده‌بێت واڵت به‌ره‌و چ‬ ‫خۆی پێویستی به‌ سه‌رپه‌رشتیکرن هه‌یه‌‪ ،‬چۆن قه‌یرانێکی ده‌رونی و کۆمه‌اڵیه‌تی و پێشێلکردنی‬ ‫ده‌توانێت سه‌رپه‌رشتی ماڵی مێرده‌که‌ی بکات مافه‌کانی مرۆڤ ببات؟!‬ ‫ئێم ‌ه ئێستا ل�ه‌ب�ه‌رده‌م پ��ڕۆژه‌ قانونێکداین‪،‬‬ ‫و ئه‌و هه‌مو ئه‌رک ‌ه کۆمه‌اڵیه‌تییانه‌ بگرێته‌ئه‌ستۆ‬ ‫ک ‌ه له‌ کۆمه‌ڵێکی ته‌قلیدی وه‌ک ئێراقدا هه‌یه‌؟! نه‌ک ته‌نها سوکایه‌تی ب ‌ه ژن ده‌کات و مافه‌کانی‬ ‫مرۆڤێک ک ‌ه له‌زه‌ت له‌ مناڵێکی ئاوا وه‌رده‌گرێت‌‪ ،‬پێشێلده‌کات‪ ،‬بگر‌ه ڕاسته‌وخۆ سوکایه‌تی ب ‌ه‬ ‫له‌ که‌سێکی ده‌روننخۆش زیاتر هیچی تر نییه‌‪ ،‬مافه‌کانی مناڵێش ده‌ک��ات و هیچ ڕێزێک بۆ‬

‫مەبەست لەسیستمی‬ ‫باوەڕ ئەو بۆچونە نییە‬ ‫کە الی خۆمان باوە‬ ‫ئازاد قەزاز‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫ثاشكؤيةكة لةسةر ئيسالمى سياسي‪ ،‬ئاينناسى‪ ،‬هزر‬

‫سه‌یری سوکایه‌تی ئه‌م ئه‌قڵه‌ به‌رانبه‌ر ب ‌ه ژن‪ ،‬هه‌ر‬ ‫ک ‌ه توانای سێکسیی نه‌ما‪ ،‬ئیتر ده‌بێت فڕێبدرێت ‌ه‬ ‫ده‌ره‌وه‌؟! که‌چی ئاسایی و قانونییه‌ بۆ پیاو ک ‌ه‬ ‫چوار مانگ جارێک بچێت ‌ه الی ژنه‌که‌ی‪.‬‬ ‫ئه‌م پڕۆژه‌ قانون ‌ه وا مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵ مافه‌کانی‬ ‫ژن کردوه‪ ،‬وه‌ک کۆیله‌یه‌ک‪ .‬ل ‌ه بواره‌کانی میرات‬ ‫و فره‌ژنی و شایه‌تیدان و ته‌اڵقدا ژن وه‌ک ئه‌قڵی‬ ‫خێڵه‌کیی‌ عه‌ره‌بیی مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵ کراوه‌‪ ،‬چونک ‌ه‬ ‫فقهی جافه‌ری له‌ ئێراقدا به‌ته‌واوی له‌گه‌ڵ ئه‌قڵی‬ ‫خێڵه‌کیی عه‌ره‌بیدا شێلراوه‪.‬‬

‫پێشتر پیرۆزییەک جۆرێک بووە‬ ‫لە نەفرەت‬ ‫‪3‬‬

‫نەوزاد جەمال‬

‫ئه‌م قانونه‌ به‌شێوه‌یه‌ک مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵ‬ ‫سێکسدا ک��ردوه‌ وه‌ک تۆڵه‌کردنه‌وه‌ی خاوه‌ن‬ ‫مافێک له‌ بێ مافێک‪ ،‬تۆڵه‌ی پیاو له‌ ژن‪ ،‬تۆڵه‌ی‬ ‫موسڵمان له‌ ناموسڵمان‪ ،‬وه‌ک له‌ ماده‌ی ‪ 63‬دا‬ ‫هاوتوه‌ که‌ بۆ موسڵمان هاتوه‌ زه‌واجی کاتی‬ ‫له‌گه‌ڵ ناموسڵماندا بکات‪ ،‬به‌اڵم به‌ پێچه‌وانه‌وه‌‬ ‫بۆ ناموسڵمان نییه‌ هیچ ج��ۆره‌ زه‌واجێک‬ ‫له‌گه‌ڵ موسڵماندا بکات‪( .‬ژن و ناموسڵمان‪،‬‬ ‫ئه‌و دو بونه‌وه‌ره‌ن که‌ سێکس وه‌ک تۆڵه‌یه‌ک‬ ‫به‌رانبه‌ر ژنبون و موسڵماننه‌بونیان به‌کاردێت‪،‬‬ ‫سێکس لێره‌دا ده‌بێته‌ ئامرازی تۆڵه‌کردنه‌وه‌ و‬ ‫توندوتیژی دژی نه‌یاره‌کان‪ ،‬دژی بێمافه‌کان)‪.‬‬ ‫ئه‌وه‌ی سه‌یره‌ بوترێت ئه‌ویه‌ ئێراق له‌ ساڵی‬ ‫‪ 1959‬قانونی ژم��اره‌ ‪ 188‬ی باری که‌سێتی‬ ‫ده‌رکرد‪ ،‬سودی له‌ هه‌مو مه‌زهه‌به‌ فقهییه‌کان‬ ‫وه‌رگرتبو‪ ،‬له‌ هه‌ر کوێیه‌ک کێشه‌ بهاتایه‌ته‌ ڕێی‬ ‫ژن و مافه‌کانی‌‪ ،‬ته‌نها له‌سه‌ر یه‌ک مه‌زهه‌ب‬ ‫نه‌ده‌ڕۆشتن و پشتیان به‌و بۆچونه‌ فقهییه‌‬ ‫ده‌به‌ست که‌ له‌ به‌رژه‌وه‌ندیی ژن و مافه‌کانی‬ ‫بوایه‌‪ ،‬که‌چی دوای (‪ )55‬ساڵ تێپه‌ربون به‌سه‌ر‬ ‫ئه‌م قانونه‌دا‪ ،‬ئه‌م پرۆژه‌ یاسایه‌ گه‌وره‌ترین‬ ‫سوکایه‌تی به‌م بونه‌وه‌ره‌ جوانه‌ ده‌ک��ات‪ .‬له‌و‬ ‫قۆناغه‌دا‪ ،‬قانونی باری که‌سێتی ژماره‌ ‪ 188‬بۆ‬ ‫ئێراقییه‌کان‪ ،‬گوزارشتبو له‌ توانای بیرکردنه‌وه‌ی‬ ‫مرۆڤی ئێراقی‪ ،‬گوزارشتبو له‌ کرانه‌وه‌ی ئه‌م واڵته‌‬ ‫به‌سه‌ر مافه‌کانی مرۆڤ و مافه‌کانی ژن و مناڵ‪،‬‬ ‫که‌چی له‌مڕۆدا‪ ،‬ئه‌م پرۆژه‌ قانونه‌ گوزارشته‌‬ ‫له‌و چه‌قبه‌ستنه‌ هزری و مه‌زه‌بییه‌ی ئێستا ئه‌م‬ ‫واڵته‌ی پیادا گوزه‌رده‌کات‪ ،‬چه‌قبه‌ستنێک که‌‬ ‫ته‌نها ئه‌م واڵته‌ پارچه‌پاچه‌بون داهاتوی ده‌بێت‪،‬‬ ‫ئه‌گه‌رنا مرۆڤه‌کان تیایدا ده‌بن به‌ قوربانی‪.‬‬ ‫له‌ هه‌موی سه‌یرتر ئه‌وه‌یه‌ له‌ شێوێنی وا‬ ‫داوای شایه‌تیدانی کردوه‌ بۆ نه‌خۆشی ئافره‌ت‪،‬‬ ‫که‌ ته‌نها پشکنینێکی پزیشکی ئه‌و بابه‌ته‌ زۆر‬ ‫به‌ ئاسانی یه‌کالده‌کاته‌وه‌‪ ،‬ئه‌مه‌ش به‌ڵگه‌ی‬ ‫ڕونه‌ که‌ ئه‌م ئه‌قڵه‌ با به‌ الشه‌ لێره‌ بێت‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫سه‌ری له‌ ناو مێژودایه‌ و ت�ه‌واو بێئاگایه‌ له‌‬ ‫سه‌رده‌مه‌که‌ی خۆی‪.‬‬ ‫کێشه‌که‌ له‌وه‌دایه‌ ئه‌م جۆره‌ ئه‌قڵه‌ کاتێک‬ ‫ڕه‌خ��ن��ه‌ی لێده‌گیرێت‪ ،‬کۆمه‌ڵێک وه‌اڵم��ی‬ ‫حازربه‌ده‌ستی الیه‌ که‌ پڕن له‌ هه‌ناسه‌ی ته‌کفیر‬ ‫و سوکایتیکردن و قه‌تڵوعامکردنی نه‌یره‌کانی‪،‬‬ ‫ئه‌وه‌تا (یاقوبی) نه‌یاره‌کانی به‌ (شه‌یتان‬ ‫و زه‌ندیق و مه‌لعون) ناوده‌بات‪ .‬ئه‌و ئافره‌ته‌‬ ‫چاالکانه‌ی که‌ دژی ئه‌م پڕۆژه‌ یاسایه‌ له‌ ئێراق‬ ‫خۆپیشاندانیان کرد‪ ،‬به‌ (الده‌ری سێکسی و‬ ‫داواکارانی زه‌واج��ی به‌رانبه‌ری(ژن بۆ ژن) و‬ ‫داواک��اران��ی فره‌مێردی) ن��اوده‌ب��ات‪ ،‬س �ه‌ره‌ڕای‬ ‫هه‌مو ئه‌و تۆمه‌تانه‌ی‌ ئه‌م مه‌رجه‌عه‌ ئه‌قڵ تاریکه‌‬ ‫ده‌یداته‌ پاڵ‌ نه‌یاره‌کانی‪ ،‬که‌چی خۆی به‌ خاوه‌ن‬ ‫ئه‌خالقی بڵند ده‌زانێت‪ ،‬ئه‌وه‌ی له‌بیرچوه‌ خۆی‬ ‫داوای سێکس له‌گه‌ڵ مناڵدا ده‌کات؟!‬

‫«‬ ‫ب‬ ‫ە‬ ‫را‬ ‫ن‬ ‫ب‬ ‫ە‬ ‫ر‬ ‫ک‬ ‫ر‬ ‫د‬ ‫ە‬ ‫و‬ ‫ەکانی‬ ‫سەدام دژ بە کورد‬ ‫شەرمندەم»‬ ‫نادر بەکار‬

‫‪8‬‬

‫ذمارة (‪ )195‬دوشةممة ‪2014/4/14‬‬

‫ئيسالمى سياسى‬

‫‪2‬‬

‫موعجیزە لەبانسروشتییەوە بۆ سروشتیبوون‬ ‫ئازاد قەزاز‬ ‫لەوتارێكی پێشوماندا تیشكمان‬ ‫خستە سەر پەیامبەرێتی محەمەد‬ ‫ل���ەو گ��ۆش��ەی��ەوە ت��ەم��اش��ام��ان‬ ‫كرد‪ ،‬كە بتوانین وەك مرۆڤێك‬ ‫بیناسینەوە‪ .‬واتە ئەو پەیامبەرەی‬ ‫وەك دی��اردەی��ەك��ی بانسروشتی‬ ‫لەكاتی خۆیدا چاوەڕاوانكراوە و‬ ‫ئیمڕۆكەش وەك بانسروشتێك‬ ‫دەبینرێ‪ ،‬ویستمان بیكەینەوە‬ ‫بەمرۆڤێك و بەسروشتی وەك‬ ‫خ��ۆی ببینرێت‪ .‬مەبەستمان‬ ‫ب��وو لەڕێگەی قورئان خۆیەوە‬ ‫ك��ە شایەتحاڵی ڕاستەقینەی‬ ‫ئەو سەردەمەیە‪ ،‬بچینەوە ئەو‬ ‫س��ەردەم��ە‪ ،‬تا لەملمالنێی ئەو‬ ‫س��ەردەم��ە تێبگەین و لەكێشە‬ ‫بنەڕەتیەكانی ئەوكاتە وردبینەوە‪.‬‬ ‫ڕەن��گ��ە هەبێت ئ��ەم پرسیارە‬ ‫بەخەیاڵیدا بێت‪ :‬ئێمە كە لەم‬ ‫سەردەمەدا دەژین‪ ،‬چ پیویستمان‬ ‫بەوە دەبێت بچینەوە بەڕابوردوودا‬ ‫و خۆمان بەو سەردەمەوە سەر‬ ‫ق��اڵ كەین؟ دەخ���وازم بێژم كە‬ ‫م���رۆڤ ت��ەن��ه��ا ب��ەج��ەس��ت��ە ل��ەم‬ ‫سەردەمەدا دەژی‪ ،‬ئەگینا بەڕۆح‬ ‫ل���ەڕاب���وردووی خ��ۆی��دا دەژی‪.‬‬ ‫گەڕانەوە بۆ ڕابوردوو و شەنو كەو‬ ‫كردنی ساتەكانی ژیانی ئەوكات‪،‬‬ ‫ئازادیمان پێدەبەخشێ و فەزای‬ ‫بیركردنەوەمان فراوانتر دەكات‪.‬‬ ‫ئەمە جگە ل���ەوەی‪ ،‬ك��ە م��رۆڤ‬ ‫بەهۆی خوێندنەوەی ڕاب��وردووی‬ ‫خ����ۆی‪ ،‬خ���ۆی دەن��اس��ێ��ت��ەوە‪.‬‬ ‫چوونەوە بەڕابووردوودا مەبەست‬ ‫ئەوە نییە لەو ڕابردووەدا بچەقیت‬ ‫و نەگەڕێیتەوە وەك ئەو دۆخەی‬ ‫ب��ەس��ەر سەلەفییەكاندا دێ��ت‪،‬‬ ‫بەڵكو مەبەستەكە ئەوەیە كە لەو‬ ‫ڕوب���وردووەدا ئیمڕۆكەی خۆتی‬ ‫تێدا ببینیتەوە‪ .‬وات��ە بچیتەوە‬ ‫ب��ەڕاب��ردوودا بەاڵم بگڕێیتەوە و‬ ‫لێرەوە خوێندنەوەی بۆ ئەنجام‬ ‫بدەیت‪.‬‬ ‫پ���رۆس���ەی ف��ێ��رب��وون ل��ەن��او‬ ‫بەكۆمەاڵیەتیكردنی‬ ‫پ��رۆس��ەی‬ ‫ت��اك��ەوە‪ ،‬م��رۆڤ بەچوار دۆخ��دا‬ ‫تێدەپەڕێنێت‪ ،‬كە مرۆڤ لەدۆخی‬ ‫چوارەمدا گەر بەخۆیدا نەچێتەوە‬ ‫وەك ڕۆبۆتێكی لێدێت‪ ،‬جگە لەخۆ‬ ‫دووبارە كردنەوە‪ ،‬هیچیتری نوێی‬ ‫بۆ ناكرێتەوە‪ ،‬ئەوەی ڕاستی بێت‬ ‫لێی ون دەبێت و خ��ۆی لەبیر‬ ‫دەچێتەوە‪ .‬دۆخی یەكەم مرۆڤ‬ ‫تیایدا ناهوشیارێكی بێ توانستە‪،‬‬ ‫دۆخی دووەم مرۆڤ هوشیارێكی‬ ‫ب��ێ ت��وان��س��ت��ە‪ ،‬دۆخ���ی سێیەم‬ ‫هوشیارێكی بەتوانستە‪ ،‬دۆخی‬ ‫چ��وارەم دەبێتە ناهوشیارێكی‬ ‫بەتوانست‪ .‬لەقۆناخی چوارەمدا‬ ‫م��رۆڤ ئ���ەوەی ك��ە فێری ب��ووە‬ ‫بەبێ بیركردنەوە‪ ،‬ئەوە دووبارە‬ ‫دەكاتەوە‪ ،‬كە پێشتر فێری بووە‪.‬‬ ‫ڕەنگە ل��ەس��ەرەت��ادا ئ��ەم دۆخە‬ ‫كارێكی پیویست بێت‪ ،‬یان ڕەنگە‬ ‫لەئیش و ك��اری ڕۆژان���ەدا ئەمە‬ ‫گرنگ بێت‪ ،‬كە مرۆڤ بۆ نموونە‬ ‫بۆ شۆفێری سودی لێوەرگرێت‪،‬‬ ‫بێ ئ��ەوەی بیركاتەوە و ئاگای‬ ‫لەخۆی بێت‪ ،‬بەجوانی شۆفێری‬ ‫خ���ۆی دەك����ات و وزەی زۆر‬ ‫ناخوازێ بۆ بیركردنەوە‪ ،‬بەاڵم بۆ‬ ‫گۆڕانكاری لەئاڕاستەی مێژوودا و‬

‫وەرچەرخان و ڕاگوێزان لەڕەوتی‬ ‫مرۆڤایەتیدا‪ ،‬گرنگە مرۆڤ لەو‬ ‫دۆخ���ە بێتە دەرێ و ئ��اوڕێ��ك‬ ‫لەخۆی بداتەوە‪ .‬بۆیە وردبوونەوە‬ ‫لەدیاردەی ئایین و ناسینەوەی‬ ‫دی���اردەی پەیامبەرێتی‪ ،‬جگە‬ ‫لەوەی‪ ،‬كە توێژێكی ئاییناسییە‪،‬‬ ‫بەاڵم توێژەكەی تری لەهەمانكات‬ ‫م����رۆڤ ن��اس��ی��ی��ش��ە‪ .‬جیهانی‬ ‫ئیسالمی ئیمڕۆكە لەقۆناخی‬ ‫چوارەمدا دەژی و توانای نییە‬ ‫بەهوشیارییەوە لەخۆی بڕوانێت‬ ‫و ئ���ەوەی ل���ەڕاب���وردوودا فێری‬ ‫بووە‪ ،‬وەك ڕۆبۆت دەیڵیتەوە و‬ ‫دەیكاتەوە‪.‬‬ ‫ل���ەوت���ارەك���ەی پ��ێ��ش��وم��ان��دا‬ ‫هەوڵماندا دیاردەی پەیامبەرێتی‬ ‫و بەتایبەتی پەیامبەر محەمەد‬ ‫لەكۆنتێكستی خۆیدا ببینیەوە‬ ‫و دەسكاری كردنی مرۆڤمیشان‬ ‫ل��ەو دی��اردەی��ەدا ئاشكرا ك��رد‪.‬‬ ‫لێرەوە دەڵێین هەروەك خوێندنی‬ ‫فەیلەسوف و زان��اك��ان بایەخی‬ ‫خۆیان لەناو زانست و فەلسەفەدا‬ ‫هەیە‪ ،‬ئاوهاش پەیامبەران لەناو‬ ‫كایەی فەلسەفەی ئاییندا بایەخی‬ ‫تایبەتی خۆیانیان هەیە و هەر‬ ‫پەیامبەرێ بۆ خۆی ئەزمونێكی‬ ‫تایبەتییە و قوژبنێكی تری‬ ‫شاراوەی مرۆڤ جا چ پەیامبەرەكە‬

‫ك��ەرەس��ەی تایبەتیان بەرهەم‬ ‫هێناوە كە م��رۆڤ بەهۆیانەوە‬ ‫دەتوانێ بەچاوێكی زۆر جیاواز‬ ‫ل���ەج���اران‪ ،‬دی����اردەی ئایین و‬ ‫پەیامبەرێتی و كاراكتەری ئایینی‬ ‫م��رۆڤ بخوێنێتەوە‪ .‬پوختەی‬ ‫وت��ارەك��ەی پێشو ل����ەوەدا چڕ‬ ‫بۆوە كە دی��اردەی پەیامبەرێتی‬ ‫لەكەلتوری عەرەبدا باوەڕپێكراو‬ ‫بووە‪ ،‬بەاڵم سەلماندنی ئەوەی‪،‬‬ ‫ك���ە ك���ێ ب���ەڕاس���ت���ی دەب��ێ��ت��ە‬ ‫پ��ەی��ام��ب��ەری چ���اوەڕوان���ك���راو‪،‬‬ ‫ئەوەیان سەخت بووە و جێگەی‬ ‫مشتومڕیێكی زۆر ب��ووە‪ .‬واتە‬ ‫پەیامبەر دەب��ێ شەرعیبوونی‬ ‫خ��ۆی بەهەر هۆیەكەوە ب��ووە‪،‬‬ ‫بسەپێنێت‪ .‬خاڵێكی ت��ری زۆر‬ ‫گرنگ ئەوەبوو كە سەختە مرۆڤ‬ ‫وەك پ��ەی��ام��ب��ەرێ ب��ۆ گشتەی‬ ‫خەڵك وەك مرۆڤێكی ئاسایی‬ ‫خۆی دەرخ��ات‪ .‬بۆیە مەبەستی‬ ‫سەرەكی ئێمە لەم بابەتدا هەر‬ ‫تەنها ئەوانە نەبوون كە وتمان‪،‬‬ ‫بەڵكو دەمانەوێ محەمەد وەك‬ ‫گشت مرۆڤێ چ��ۆن دەن��اس��رێ‪،‬‬ ‫ئاوا ئەویش بناسێنین و هۆكاری‬ ‫سەركەوتنی و دیتنی بەرهەمی‬ ‫تێكۆشانی خۆی لەژیانی خۆیدا‪،‬‬ ‫ڕوون بكەینەوە‪ .‬لەبەرئەوەی كە‬ ‫سەرچاوەی ئیلهامی ئەم بابەتە‬

‫حیكمەتی عیسا)‪ ،‬گۆشەیەكی‬ ‫ش��اراوەی عیسای دەرخستووە‪.‬‬ ‫لەوتارەكەیدا دیڵتس دەڵ��ێ‪»:‬‬ ‫ئ���ەوە ب��ۆم��اوەی ن��زی��ك��ەی پتر‬ ‫ل��ەدوو ه��ەزار ساڵە‪ ،‬وتە و بیر‬ ‫و كردارەكانی عیسا لەناو ژیاری‬ ‫ڕۆژئاوادا كاریگەری فراوانی خۆی‬ ‫ب��ووە‪ .‬بەدرێژایی مێژوو‪ ،‬عیسا‬ ‫الی خەڵكی ج��ی��اواز لەشێوەی‬ ‫ج��ی��اوازدا وەك مامۆستا‪ ،‬وەك‬ ‫خ���اوەن موعجیزە‪ ،‬وەك شیفا‬ ‫بەخشێك‪ ،‬وەك ساحرێك‪ ،‬وەك‬ ‫ڕابەرێكی ئایینی‪ ،‬وەك ڕۆڵەیەكی‬ ‫خودا و وەك میتافۆرێك هتد‪...‬‬ ‫بینراوە و ناسێنراوە»‪ .‬دیڵتس‬ ‫دەڵێ بەپێی ئەوەی‪ ،‬كە ماوەیەكی‬ ‫درێژ بوو لەبواری تەندروستی و‬ ‫چارەسەركردندا خەریك بوومە‪،‬‬ ‫ماوەیەكی باشیش مەفتوونی كار‬ ‫و چارەسەرییەكانی عیسا ببووم‪.‬‬ ‫چونكی وەك دەرئ��ەك��ەوێ ڕێگە‬ ‫چارەكانی عیسا لەو ڕۆژەدا كاری‬ ‫پێكردووە‪ ،‬لەمڕۆكەدا بۆتە جێگە‬ ‫سەرنجی ئێمەش‪ .‬بۆیە دیڵتس‬ ‫ب��اوەڕی وای��ە‪ ،‬ل��ەم س��ەردەم��ەدا‬ ‫ب��ەه��ۆی سایكۆلۆژیای نوێوە‪،‬‬ ‫دەتوانین تیشكێكی نوێ بخەینە‬ ‫سەر ئەو الیەنەی عیسا كە بۆ‬ ‫ئیمڕۆكە ئەو جۆرە خوێندنەوەیە‬ ‫بایەخی تایبەتی خۆی دەبێت‪.‬‬

‫ئیمڕۆكە فەلسەفە‪ ،‬سایكۆلۆژیا‪،‬‬ ‫سۆسیۆلۆژیا و ئەنسرۆپۆلژیا كەرەسەی‬ ‫تایبەتیان بەرهەم هێناوە‪ ،‬كە مرۆڤ‬ ‫بەهۆیانەوە دەتوانێ بەچاوێكی زۆر جیاواز‬ ‫لەجاران‪ ،‬دیاردەی ئایین و پەیامبەرێتی و‬ ‫كاراكتەری ئایینی مرۆڤ بخوێنێتەوە‬ ‫خ���ۆی ب��ێ��ت ی���ان م��رۆڤ��ی ئ��ەو‬ ‫سەردەمەبێت‪ ،‬ڕۆشن دەكاتەوە‪.‬‬ ‫ب����اوەڕم وای���ە ه����ەروەك چ��ۆن‬ ‫فەیلەسوف لەمێژووی مرۆڤایەتیدا‬ ‫دەرئەكەوێ‪ ،‬هەر ئاواش پەیامبەر‬ ‫ل��ەن��او م��ێ��ژووی م��رۆڤ��ای��ەت��ی��دا‬ ‫دەردەكەوێ‪ .‬بەمانایەكی تر هەم‬ ‫فەیلەسوف و هەمیش پەیامبەر‪،‬‬

‫دەگەڕێتەوە بۆ ڕۆبەرت دیڵتس‪،‬‬ ‫بەپێویستم زان��ی ئ��ەو هەوڵەی‬ ‫ئەو داویەتی تا لەپەیامبەر عیسا‬ ‫بگات و لەدیدێكی سایكۆلۆژییەوە‬ ‫موعجیزەكەی ئ��ەو پەیامبەرە‬ ‫شرۆڤە بكات‪ ،‬لێرەدا بەكورتی‬ ‫بخەمەڕوو‪.‬‬ ‫دەروون���ن���اس و فەیلەسوفی‬

‫لێرەدا گرنگە بۆ ئێمە ئەو جۆرە‬ ‫دیتنەی دیڵتس بەهەند وەرگرین‪،‬‬ ‫چونكی ئ��ەو ب��اس لەالیەنێكی‬ ‫گرنگی پەیامبەرێتی دەك��ات و‬ ‫وەك بەڵگە لەالیەن ئایینداران‬ ‫دەخ��رێ��ن��ەڕوو ب��ۆ سەلماندنی‬ ‫ڕاستێتی پەیامبەران‪ ،‬ئەویش‬ ‫پەیامبەرەكانە‪.‬‬ ‫موعجیزەكاری‬

‫زۆر جار ڕوویداوە‪ ،‬كە نەخۆشێكی‬ ‫دەروونی تەنها لەبەرئەوە چاكبۆتەوە‪،‬‬ ‫چونكە كەسێكی جێگە متمانەی خۆی‪،‬‬ ‫چاوەڕێیەتی یارمەتی بدات‪ ،‬یان وتەی‬ ‫كەسێكی متمانەداری خۆی ژیانی ئەوی‬ ‫بەجۆرێكی موعجیزە ئاسا گۆڕیوە‬ ‫دوو ئەزموونی گرنگی جیاوازی‬ ‫مرۆڤن‪ .‬هەر س��ەردەم��ەو مرۆڤ‬ ‫تێشووی تایبەتی خۆی دەبێت‪ ،‬تا‬ ‫ڕابوردووی خۆی پێبخوێنێتەوە‪.‬‬ ‫ئیمڕۆكە فەلسەفە‪ ،‬سایكۆلۆژیا‪،‬‬ ‫سۆسیۆلۆژیا و ئەنسرۆپۆلژیا‬

‫ئەمەریكی «ڕۆب���ەر دیڵتس»‬ ‫چمكێك ل��ەوج��ودی پەیامبەر‬ ‫تایبەتی‬ ‫بەچەشنێكی‬ ‫عیسا‬ ‫دەخاتەڕوو‪ .‬لەكتێبێكیدا بەناوی‬ ‫(خ��ۆت ب��گ��ۆڕە) و لەوتارێكیدا‬ ‫ب���ەن���اوی (ب��ەم��ۆدێ��ل��ك��ردن��ی‬

‫هەر پەیامبەرێ بەموعجیزەیەك‬ ‫ناوبانگی ڕۆشتووە و لەبەرامبەر‬ ‫نەیارانیدا بەكاردەهێنرێت‪ .‬بەاڵم‬ ‫لەم خوێندنەوەیەی دیڵتسەوە‬ ‫م���رۆڤ دەگ���ات���ە ئ�����ەوەی‪ ،‬كە‬ ‫ه���ەر م��وع��ج��ی��زەی��ەك ل��ەب��ری‬

‫ئ��ەوەی ب��ەدی��وی بانسروشتیدا‬ ‫ب���خ���وێ���ن���رێ���ت���ەوە‪ ،‬ب���ەدی���وی‬ ‫سروشتیدا دەشێ بخوێنرێتەوە‪.‬‬ ‫ل��ەو ك��ات��ەدا ك��ە ق��ورئ��ان وەك‬ ‫موعجیزە بۆ پەیامبەر محەمەد‬ ‫شیفاسازی‬ ‫دەستنیشانكراوە‪،‬‬ ‫وەك موعجیزە بۆ پەیامبەر عیسا‬ ‫دیاریكراوە‪.‬‬ ‫لێرەوە دەگەینە ئەو پنتەی‪،‬‬ ‫ك��ە ئیتر گۆشەنیگای دیڵتس‬ ‫س���ەب���ارەت ب��ەخ��وێ��ن��دن��ەوەی‬ ‫ئ��ەو ب��ۆ م��وع��ج��ی��زەك��ەی عیسا‬ ‫ڕوون ب��ك��ەی��ن��ەوە‪ .‬ئ���ەو بۆ‬ ‫ڕون����ك����ردن����ەوەی ب��ۆچ��وون��ی‬ ‫خ���ۆی‪ ،‬ئ��ەل��ب��ەرت ئەنیشتاین‬ ‫وەك نموونە دەهێنێتەوە تا‬ ‫بتوانێ مەبەستی خ��ۆی لەمەڕ‬ ‫موعجیزە ئاشكرا بكات‪ .‬دیڵتس‬ ‫گ��ەرەك��ی��ەت��ی موعجیزە لەناو‬ ‫پرۆسەیەكی سروشتی مرۆڤانەدا‬ ‫بخوێنێتەوە‪ ،‬بۆیە لێرەدا وەك‬ ‫ن��م��وون��ە ئەنیشتاین دەخ��ات��ە‬ ‫ب��ەرچ��او‪ .‬دەگێڕێتەوە و دەڵێ‬ ‫ڕۆژێ��ك��ی��ان ئەنیشتاین لەسەر‬ ‫تەختەی پۆلەكەی خۆی شێتانە‬ ‫كۆمەڵێك هاوكێشەی ماتماتیكانە‬ ‫دەنوسێت‪ ،‬لەناو ئەو هەموو شتە‬ ‫زانستییە تێكەڵ و پێكەڵەدا‬ ‫كە خۆی نوسیویەتی‪ ،‬لەپڕێكا‬ ‫بۆ ماوەیەكی كورت دەوەستێ‪،‬‬ ‫و ئ��ەوج��ا دەڵ���ێ‪ :‬ئیتر لێرەدا‬ ‫موعجیزەكە ڕوویدا‪ .‬دیڵتس دەڵێ‬ ‫تۆ بڵێی هەر ئەوەش نەبووە‪ ،‬كە‬ ‫لەگەڵ عیسا ڕووی��دا بێت! كە‬ ‫بڵێین ئەرێ ئەوەتا لێرەدا الی‬ ‫عیساش موعجیزەكە ڕووی���دا‪.‬‬ ‫دیڵتس دیسانەوە ڕایدەگەیێنێت‪:‬‬ ‫«ئەم نموونەیەی س��ەرەوە لەم‬ ‫باسەدا‪ ،‬بۆ ئەو بۆتە مۆدێلێك‪ ،‬تا‬ ‫بتوانێ باس لەموعجیزەی عیسا‬ ‫بكات‪ .‬ئەو باوەڕی وایە بۆ ئەوەی‬ ‫ئەوە ئاشكرا بكەین‪ ،‬پێویستمان‬ ‫بەوەیە كە هەندێ لەشێوازەكانی‬ ‫گوفتار و ڕەفتاری عیسا بێنینە‬ ‫پێش چاو كە كۆنتێكستێكی وای‬ ‫خوڵقاندووە تا موعجیزە بتوانرێ‬ ‫تیایدا ڕووبدات»‪.‬‬ ‫یەكێك لەو ڕێگەچارانەی كە‬ ‫عیسا ب��ەك��اری ه��ێ��ن��اوە‪ ،‬ئ��ەوە‬ ‫بووە كە لەنێوەندی سیستەمی‬ ‫باوەڕەوە ئاراستەی نەخۆشەكەی‬ ‫كردووە‪ .‬مەبەست لەسیسیتەمی‬ ‫ب��اوەڕ‪ ،‬ئ��ەو بۆچوونە نییە كە‬ ‫الی خ��ۆم��ان ب���اوە‪ ،‬سیستەمی‬ ‫ب��اوەڕ لەزمانی سایكۆلۆژیادا‬ ‫و بەتایبەتی ل��ەن��او ڕێچكەی‬ ‫(ب��ەرن��ام��ە ڕێ���ژی زم��ان��ەوان��ی‬ ‫دەمارەخانە یان هەستە دەمار‪-‬‬ ‫‪ )NLP‬دا‪ ،‬مەبەست لەجۆرە‬ ‫ئ��ەزم��وون��ە سەبژێكتییەیە كە‬ ‫مرۆڤ لەپرۆسەی ژیانی خۆیدا‪،‬‬ ‫جۆرێك ل��ەب��اوەڕ و قایل بوون‬ ‫ب��ەخ��ودی خ���ۆی ب��ۆ درووس���ت‬ ‫دەب��ێ��ت‪ .‬وات��ە ل��ێ��رەدا مەبەست‬ ‫ئ��ەوەی��ە ك��ە ل��ەو س��ەردەم��ەدا‬ ‫عیسا پەی بەگرینگی و بایەخی‬ ‫ئەو جۆرە ئەزموونەی بردووە و‬ ‫لەچارەسەركردندا بەكاری هێناوە‬ ‫كە هەنوكە لەبواری سایكۆلۆژیادا‬ ‫زۆر بایەخی پێدەدرێت‪ .‬بۆنموونە‬ ‫یەكێك ل��ەوت��ەك��ان��ی عیسا بۆ‬ ‫نەخۆشەكانی وەك « مەترسە‪،‬‬ ‫تەنها ب����اوەڕت ه��ەب��ێ��ت» یان‬ ‫لەشوێنێكدا چەن كەسێك داوای‬ ‫یارمەتی لێدەكەن تا شیفایان‬ ‫پێببەخشێت‪ ،‬ئەویش دەپرسێت‬ ‫جا ئێوە ب��اوەڕت��ان ب��ەوە هەیە‬ ‫كە ئەتوانم ئەوە بكەم كە ئێوە‬ ‫ئ��ەت��ان��ەوێ‪ ،‬ئ��ەوان��ی��ش دەڵین‬ ‫بەڵی‪ ،‬ئەویش دەڵێ‪ »:‬هێندەی‬ ‫بڕواكەتان ئ��ەوەت��ان بۆ دەبێت‬ ‫ك��ە دەت��ان��ەوێ ب��ب��ێ»‪ .‬دیڵتس‬ ‫ئەمە بەنموونە دەهێنێتەوە كە‬ ‫چۆن بڕوا فاكتەرێكی سەرەكییە‬

‫بۆ ڕوودانی موعجیزەیەك‪ .‬ئەمە‬ ‫لەوەوە دێت‪ ،‬مرۆڤ پێكهاتەیەكی‬ ‫ئەوتۆی هەڵگرتووە‪ ،‬كە جەستە‬ ‫و دەروون��ی بەچەشنێكی ئەوتۆ‬ ‫ڕۆحێكیان خوڵقاندووە‪ ،‬متمانە‬ ‫بەشتێك یان كەسێك یان هەر‬ ‫هیچێك‪ ،‬دەت��وان��ێ ب��اوەڕێ��ك��ی‬ ‫وەهای بۆ دابین بكات كە ڕۆحی‬ ‫لەنیوان جەستە و دەروون��ی��دا‬ ‫ه��ات��ووچ��ۆ ب��ك��ات‪ .‬بۆیە م��رۆڤ‬ ‫وەك مناڵیك كە هێشتا ئەقڵی‬ ‫پێنەگەشتووە‪ ،‬ب���اوەڕ ب��ەزۆر‬ ‫ش��ت دەك����ات و ه����ەرالی ئ��ەو‬ ‫موعجیزەش دەخوڵقێت‪ .‬لێرەدا‬ ‫دیڵتس وت��ە بەناوبانگەكەی‬ ‫(گۆتە) بەنموونە دەهێنیتەوە‪،‬‬ ‫ك��ە دەڵ��ێ «موعجیزە ب��اوەڕی‬ ‫زۆرێ��ك لەمناڵە نازدارەكانە»‪.‬‬ ‫وات���ە م���رۆڤ زۆرب���ەی���ان وەك‬ ‫ئەو مناڵە لەمێژوودا باوەڕیان‬ ‫ب��ەو موعجیزانە ك���ردووە‪ ،‬وەك‬ ‫بانسروشت بینویانە‪ .‬هۆكاری‬ ‫ئەم جۆرە ب��اوەڕە‪ ،‬دەگەڕێتەوە‬ ‫بۆ ئەو ناخەی كە مرۆڤ خۆی‬ ‫هەڵیگرتووە‪ .‬كاتێ كە شیكاری‬ ‫ب���ۆ ن���اخ���ی م����رۆڤ دەك����رێ‪،‬‬ ‫لەموعجیزەی شیفا بەخشینیش‬ ‫ت��ێ��دەگ��ەی��ن‪ .‬ئ��ی��رۆ ن��ەك هەر‬ ‫تەنها سایكۆلۆژیا باس لەگرنگی‬ ‫ئ���ەو ج���ۆرە ب�����اوەڕەی م��رۆڤ‬ ‫دەكات لەچارەسەركردنی كێشە‬ ‫و گرفتی دەروون���ی���دا‪ ،‬بەڵكو‬ ‫زانستی ن��وێ پزیشكیش ئەوە‬ ‫دووپ����ات دەك���ات���ەوە‪ .‬زان��س��ت‬ ‫ئ��ەو دۆخ��ە دەروون��ی��ەی مرۆڤی‬ ‫ن��اون��اوە (پالیسیبۆ ئەفێكت ‪-‬‬ ‫بۆ‬ ‫‪.)placebo effect‬‬ ‫نموونە مرۆڤێك باوەڕ ئەكات كە‬ ‫جۆرە دەرمانێكی تایبەت شیفا‬ ‫بەخشە‪ ،‬ت��اق��ی��ك��راوەت��ەوە ئەو‬ ‫كەسە شتێكی ئەدەنێ بەناوی‬ ‫ئەو دەرم��ان��ەوە‪ ،‬كە لەڕاستیدا‬ ‫دەرمانەكە خۆی نییە‪ ،‬زۆرجار‬ ‫ئەوە ڕوویداوە‪ ،‬ئەو كەسە چاك‬ ‫بۆتەوە‪ ،‬هەر تەنها لەبەرئەوەی‬ ‫ب��اوەڕی واب��ووە‪ ،‬ئ��ەوە دەرمانە‬ ‫راستەقینەكەیە‪ .‬زۆر جار ڕوویداوە‬ ‫كە نەخۆشێكی دەروون��ی تەنها‬ ‫لەبەرئەوە چاك بۆتەوە‪ ،‬چونكە‬ ‫كەسێكی جێگە متمانەی خۆی‪،‬‬ ‫چ��اوەڕێ��ی��ەت��ی ی��ارم��ەت��ی ب��دات‪،‬‬ ‫یان وتەی كەسێكی متمانەداری‬ ‫خ��ۆی ژیانی ئ��ەوی بەجۆرێكی‬ ‫موعجیزە ئاسا گۆڕیوە‪ .‬دیڵتس‬ ‫ئەم بۆچوونەی سەرەوە دووپات‬ ‫دەك��ات��ەوە ك��ە دەڵ��ی لەژیانی‬ ‫خۆیدا لەكاتی چارەسەركردنی‬ ‫نەخۆشەكاندا زۆر ج��ار شتی‬ ‫لەو جۆرە ڕووی��داوە‪ .‬ئەمە ئەوە‬ ‫دەردەخ��ات وەك دیڵتس دەڵێ‬ ‫ج��ۆری ب��ڕوای م��رۆڤ بەخودی‬ ‫خۆی‪ ،‬چ كاریگەرییەكی لەسەر‬ ‫تەندروستی جەستە و ڕۆح��ی‬ ‫خ��ۆی‪ ،‬دەب��ێ��ت‪ .‬دەڵ��ێ ئەوانەم‬ ‫ب��ەچ��اوی خ��ۆم بینیوە كاتێ‬ ‫كە م��رۆڤ سنوری ب��ڕوای خۆی‬ ‫فراوان دەكات و سنورداركردنی‬ ‫خ��ۆی تێدەپەڕێنێت سەبارەت‬ ‫ب��ەت��ەن��دروس��ت��ی خ���ۆی‪ ،‬چ��ۆن‬ ‫م���وع���ج���ی���زەی ش��ی��ف��ا ه��ات��ن‬ ‫ڕوودەدات‪ .‬ئ��ەم شیفا هاتنە‬ ‫لەنەخۆشی شێرپەنجەوە بیگرە‬ ‫تا دەگاتە نەخۆشییە سەخت و‬ ‫ئاساییەكانیتر كە تەنگ بەمرۆڤ‬ ‫هەڵئەچنن‪ ،‬ڕوویداوە‪.‬‬ ‫لەبەشی داه��ات��وودا پتر لەو‬ ‫دۆخانە ورد دەبینەوە كە دیڵتس‬ ‫ئ���ام���اژەی پ��ێ��داون و دواج���ار‬ ‫دەچینەوە الی پەیامبەر محەمەد‬ ‫تا لەویش زیاتر نزیك ببینەوە‬ ‫و لەناو ئەو هەموو خورافاتەی‬ ‫كە بۆی داتاشراوە‪ ،‬بتوانین وەك‬ ‫مرۆڤێك بیدۆزینەوە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )195‬دوشةممة ‪2014/4/14‬‬

‫‪3‬‬

‫دياردةى ئاينى‬

‫رەهەندەكانی پیرۆزیی شوێن لە باوەڕی ئاینیدا‬ ‫سیحری شوێنە پیرۆزەكان ساتێكە كە‬ ‫هەستدەكەیت شوێنەكە لەتۆدایە‪ ،‬نەك تۆ‬ ‫لەودا‪ .‬خۆ ونكردن تێیدا‪ ،‬نشانەیەكە كە‬ ‫ئەو شوێنانە دەبنە فەزایەكی راستەوخۆ‪،‬‬ ‫بێسنور و داگیركار لەدەروندا‪ .‬ئاوێتەبونی‬ ‫باوەڕداریش بەو شوێنانە كاتێك دەبێت‬ ‫كە شوێنە مادیەكە خ��ۆی بۆ دۆخێكی‬ ‫دەرون��ی سەرتاپاگیر بگوازێتەوە‪ .‬واتە‬ ‫باوەڕدار تەماهی لەگەڵدا بكات و لێوەی‬ ‫بچێتە دونیایەكی دیكەوە! لێرەوە‪ ،‬لەباتی‬ ‫ئێمە لەشوێنە پیرۆزەكاندا بین‪ ،‬هەمیشە‬ ‫ئەوان لە ئێمەدا هەڵگیراون‪ .‬واتە هەر بەو‬ ‫جۆرە دەتوانین لەو شوێنانەدا بین كە‬ ‫رەگیان تێماندا داكوتابێ‪ .‬بۆیە كەدەچینە‬ ‫ناویانەوە‪ ،‬ئامادەیی رۆحی لەگەڵ بونە‬ ‫مادیەكەیدا یەكتر تەواودەكەن‪.‬‬

‫پیرۆزیی چەندین رووی هەیە‬ ‫نەوزاد جەمال‬ ‫رێگوزەر‬ ‫مایەی لێڕامانە كە هەرچی ئایینە‪،‬‬ ‫تەنانەت ئەوانەشی وەسفی «ئاسمانی»یان‬ ‫هەیە‪ ،‬پێیەك لەئاسمان و پێكەی تریشیان‬ ‫بەشوێنێكی جوگرافی پیرۆزەوە لكاوە‪.‬‬ ‫وەك��ئ��ەوەی بێ دیاریكردنی جێگەیەك‬ ‫لەسەر زەوی��دا‪ ،‬مرۆڤ نەگاتە ئاسمان‪.‬‬ ‫ل��ێ��رەوە روگ���ە و پەرستگەكان وەك‬ ‫شوێنگەلێكی پیرۆز‪ ،‬دەبنە ئامێزی هێزێكی‬ ‫سەرو‪-‬مرۆیی‪ .‬بەهاداری ئەم جێگایانە‬ ‫ل��ەوەش��دا رەن��گ��دەدات��ەوە كە بەدرێژایی‬ ‫مێژوی ئاینەكان‪ ،‬جەنگیان لەپێناودا‬ ‫بەرپاكراوە و حەسار و دیوارەكانیان بەدور‬ ‫نەبون لە شڵپەی الفاوی خوێن‪.‬‬ ‫هەڵبەت‪ ،‬بایەخی شوێنە پیرۆزەكان‬ ‫لەبەر ئەوەنیە كە لەبیناسازییدا بەردی‬ ‫بەنرخ و گرانبەهای مەڕمەڕ‪ ،‬زوم��رد یا‬ ‫نوسراوی نێو گومەزەكانیش بە ئاوی زێڕ‬ ‫رازاونەتەوە‪ ،‬بەڵكو لەبەرئەوەی باوەڕێك‬ ‫پیرۆزیكردون‪ .‬دواج��ار بەهۆی سەردانی‬ ‫ب��ەردەوام��ەوە‪ ،‬دەبنە چەقێكی ئاینی لە‬ ‫جوگرافیا و هەم لەنێو ناخی باوەڕداراندا‪.‬‬ ‫جگە لەوەش دەبنە مەڵبەندێكی بارزگانی‬ ‫و كۆمەاڵیەتی جەنجاڵ! لەم سۆنگەوە‬ ‫دی��اردەی پیرۆزیی‪ ،‬بەتایبەت لە ئاییندا‬ ‫بابەتێكی سەرنجراكێش و فرەرەهەندە‪.‬‬ ‫سەرەڕای ئەوەی كە هێندەی رەهەندێكی‬ ‫میتافیزیكی ه��ەی��ە‪ ،‬دو ئ��ەوەن��دەش‬ ‫رەهەندێكی مرۆیی تێیدا بەكارە‪ .‬بەاڵم‬ ‫زۆرب��ەی جار رەهەندە مرۆییەكە نادیار‬ ‫دەمێنێتەوە‪.‬‬ ‫هەمو شوێنە پیرۆزەكان بێجگە لە‬ ‫رواڵەت‪ ،‬هیچ جیاوازییەكی ئەوتۆیان نییە‬ ‫لەگەڵ جێگەكانی تری كۆمەڵگەدا‪ ،‬ئەگەر‬ ‫بیرۆكەی پیرۆزیی نەبێ‪ .‬بیرۆكەیەك كە ئەو‬ ‫شوێنانە دەگۆڕێ بەناشوێن‪ ،‬پاشئەوەی‬ ‫رەهەندێكی میتافیزیكی بااڵیان پێدەدات و‬ ‫بەهۆیەوە دەچنە سەرو هەمو سەردەم و‬ ‫كولتورێكەوە‪ .‬دیاردەی پیرۆزگەریی هۆكارە‬ ‫كە شوێنە پیرۆزەكان وەك جێگەیەكی‬ ‫ئاسایی دەرنەكەون‪ .‬لەبەرئەوە‪ ،‬پێویستە‬ ‫بزانین چ هێز و پاڵنەرێك لەگۆڕینی شوێندا‬ ‫ئامادەیە‪.‬‬ ‫پیرۆزیی چییە؟‬ ‫لێرەدا ناتوانین هەمو ئ��ەو تێزانەی‬ ‫دەربارەی چەمكی پیرۆزی هەن باسبكەین‪.‬‬ ‫ئ��ەوەن��دەی بلوێ‪ ،‬رون��ك��ردن��ەوەی مانای‬ ‫ئیتمۆلۆجی وشەكەیە‪ .‬پیرۆزی ئاماژەیە‬ ‫بەهەر شتێك كە «شكۆیەكی ل��ەدڵ و‬

‫دەروندا دروستبكات‪ .‬دەشێت ئاماژەشبێ‬ ‫بەسیستمی شتگەلێكی س��ەرب��ەخ��ۆ و‬ ‫تایبەت كە نابێ سوكایەتیان پێ بكرێ‪.‬‬ ‫جگە لەوەش بەمانایەكی رەوشتیش دێ‪،‬‬ ‫بۆ نمونە مرۆڤ خاوەنی بەهایەكی رەها‬ ‫و بێسنورە لەخۆیدا» (موسوعە الالند‬ ‫الفلسفیە‪ -‬ج ‪ 3‬ال‪.)1229‬‬ ‫شایانی وتنە‪ ،‬پیرۆز ه��ەم وەسفە‬ ‫بۆ شوێن (مزگەوتی ح��ەرام)‪ ،‬هەم بۆ‬ ‫كەلوپەل (ب��ەردەرەش و ئاوی زەم��زەم)‬ ‫و كەسەكان (پێغەمبەران)‪ ،‬یا كاتەكان‬ ‫(س���ات و وەزری ن��وێ��ژ و رێ��وڕس��م��ە‬ ‫وەرزیەكان)‪ .‬لكاندنی پێناسەی پیرۆزی‬ ‫بەهەر پێدراوێكەوە‪ ،‬دەاللەت لەناوازەیی‬ ‫و جیاوازبونی بااڵ و رێپێدراو دەك��ات‪.‬‬ ‫جگەلەوەی هەمو پیرۆزبونێ لەبنەرەتدا‪،‬‬ ‫شكاندنی تابویەكی(حەرام) پێشترە‪.‬‬ ‫واتە‪ :‬روبەڕوبونەوەیەك لەگەڵ ئەوەی كە‬ ‫پێشتر زاڵبوە‪ .‬بۆیە پیرۆز دەستپێك و‬ ‫سەرەتایەكی ترە بۆئەوەی لەوەبەدواوە‬ ‫خ��ۆی بەرهەمدەهێنێ‪ .‬دەك��رێ بڵێین‪:‬‬ ‫هەمو پیرۆزیەك پێشتر جۆرێك بوە لە‬ ‫نەفرەت‪ .‬بەاڵم دواتر لەملمالنێی مانەوەدا‪،‬‬ ‫دانپێدانی بۆخۆی بچڕیوە و میكانیزمی‬ ‫خۆهێشتنەوەشی مسۆگەركردوە‪ .‬ئیدی‪،‬‬ ‫پیرۆز لەخۆیدا پەڕینەوەیەكە لە نەفرەتەوە‬ ‫بۆ بێگەردیی‪ ،‬بێخەوشی و پاكتەواویی بااڵ‪.‬‬ ‫دی���ارە ئ��ەم وەس��ف��ان��ە ب��ەرون��ی لە‬ ‫داستانی پێغەمبەراندا دەبینرێ كە چۆن‬ ‫بونەتە كەسگەلێكی جیاواز و هەاڵواردە‬ ‫پاشئەوەی بەنەفرەت و دژایەتی كراون‪.‬‬ ‫لەربەرئەوە‪ ،‬لەبیرۆكەی پیرۆزدا‪ :‬بااڵبون‪،‬‬ ‫رەه��اب��ون‪ ،‬ه��ێ��زداری بێسنور و رێ��زی‬ ‫بێ پایان هەیە‪ .‬ئ��ەم توخمانە بەسن‬ ‫بۆئەوەی لەپێدراوە كولتورییەكانیتر خۆی‬ ‫جیابكاتەوە‪ .‬پیرۆزی شوێنێ یا كەسێ‪،‬‬ ‫وات��ە ستاتۆسێكی تایبەت‪ ،‬پ��ارێ��زراو و‬ ‫ن��اوازە كە هیچ هاوشێوەیەكی نەبێ‪ .‬لە‬ ‫كولتورە ب��اوەڕدارەك��ان��دا جیاكردنەوە و‬ ‫خۆجیاكردنەوە رێپێدراو نییە‪ ،‬تەنها ئەوە‬ ‫دەتوانێ جیاكاریی و جیاوازییە ئەنجام‬ ‫ب���دات‪ ،‬ك��ە پیرۆزێكە‪ .‬وات��ە دەس��ەاڵت‬ ‫و توانایەكی ی��ەزادن��ی‪ -‬سەروسروشتی‬ ‫ل��ەپ��ش��ت��ەوەب��ێ‪ .‬ب��ۆی��ە ه��ەم��و پیرۆزێك‬ ‫سنورشكێنە‪ ،‬چونكە سنوری باو لەژیانی‬ ‫رۆژانەدا تێدەپەڕێنێ‪ .‬سنوربەزێنە‪ ،‬واتە‬ ‫لەدەرەوەی پاساودانی ئەقڵدایە‪ .‬سنوربڕە‪،‬‬ ‫ل��ەب��ەرئ��ەوەی بە جێگەیەكی جوگرافی‬ ‫دیاریكراوەوە ناوەستێ‪.‬‬ ‫پیرۆز وەك پێدراوێكی فیزیكی‬ ‫شوێن جا فیزیكی بێ یا مەجازی‪ ،‬لە‬ ‫ئایینەكاندا بایەخێكی تایبەتی هەیە‪.‬‬

‫چونكی چیرۆكی چاكە و خراپە‪ ،‬پاداشت‬ ‫و سزا لە رەهەندی شوێن جیاناكرێنەوە‪.‬‬ ‫بۆنمونە پاداشتی چاكە بەهەشتە‪ .‬لێرەوە‬ ‫شوێن پیرۆزدەبێ‪ .‬هاوكات هاوشێوەی‬ ‫ئ��ەو شوێنە ب��ااڵی��ەی ئ��ەو دون��ی��ا‪ ،‬دەبێ‬ ‫ل��ەس��ەر زەمینیشدا جێگەیەك هەبێ‬ ‫كە نوێنەرایەتی بكات ئەویش شوێنە‬ ‫پیرۆزەكانە‪ .‬شوێنگەلێك كە بەفیزیكی‪،‬‬ ‫پیرۆزیی هێزێكی میتافیزیكی وەك خودا‬ ‫لەخۆدەگرن‪ .‬وەك دەفرێك كەجارێكیتر‬ ‫ماناكانی دەسەاڵتی بەرزی ناكۆتا و بێسنور‬ ‫بەرجەستەدەكەنەوە‪ .‬ئەگەرچی خاكەزەوی‬ ‫ماكی نەمان و مردنی تێدایە‪ ،‬بەاڵم بەهۆی‬ ‫جێگەی پیرۆزەوە دەبێتە ناكۆتا و زەمەن‪-‬‬ ‫بەزێنێك‪ .‬دوات��ر دەبێتە پنتێكی پیرۆز‬ ‫لەنێو دەوروپشتێكی ناپیرۆز و پیسدا‪.‬‬ ‫ب���ەس���ەرن���ج���دان ل���ە ن��ەخ��ش��ەس��ازی‬ ‫پەرستگەكان «ئ��ەش��رام»ی هیندۆس‪،‬‬ ‫«ك��ڵ��ێ��س��ە و دێ����ر»‪« ،‬ئ��ات��ەش��گ��ە»‪،‬‬ ‫«سینەگۆكی جو»‪« ،‬مزگەوت»‪ ،‬دەبینی‬ ‫وادروستكراون كە لەدورەوە بناسرێنەوە‪.‬‬ ‫بەجۆرێكیش رازێنراونەتەوە كە بانگهێشتی‬ ‫باوەڕداران بكەن‪« .‬كاتێدرال»ەكان‪-‬كڵێسا‬ ‫مەزنەكان‪ ،‬هەمیشە بەبورجە زەب��ەالح و‬ ‫سەعاتەكانیانەوە‪ ،‬خۆیان دەهێننەوەی‬ ‫ی��ادی باوەڕدارەكانیان و وەك جۆرێك‬ ‫ملمالنێ ل��ەگ��ەڵ هێزە مادیەكانی نێو‬ ‫دونیای فانی‪ .‬هەڵكشانی منارە ئاڵوااڵكانی‬ ‫مزگەوتەكانیش بەئاسماندا‪ ،‬وێنەیەكی‬ ‫زەینی ترانسیدینت دەدات‪ .‬سەرنجراكێشی‬ ‫دیكۆری ن��اوە و دەرەوەش���ی‪ ،‬بۆئەوەی‬ ‫كەشێكی تایبەت لەمەزنێتی و پیرۆزی‬ ‫تێكەڵبكات‪ .‬بەرزی دیوار و گومەزەكانی‬ ‫ل���ەن���اوەدا ئ��اس��ان��ك��اری دەن��گ��دان��ەوە و‬ ‫بۆئەوەشی بێدەنگی باڵبكێشێ بەسەر‬ ‫پانتاییەكەدا‪.‬‬ ‫جگەلەوەی فەزایەكی پانوبەرین كە‬ ‫هەستی تەنیای لەمرۆڤدا بڕەخسێنێ‬ ‫لەبەرامبەر هێزێكی م��ەزن��دا! گەورەیی‬ ‫مزگەوت بۆ ئەوەیە م��رۆڤ لە پنتێكی‬ ‫گ���ەردون���دا خ���ۆی ب��ب��ی��ن��ێ��ت��ەوە‪ .‬بەمە‬ ‫ئەندازیارەكان بیرۆكەی پیرۆزی و خودایان‬ ‫لە پەرستگەكاندا بە شێوەیەكی فیزیكی‬ ‫بەرجەستەكردوە‪ .‬لەبەرئەوە‪ ،‬پیرۆزیی‬ ‫رەهەندێكی زەقی بیناسازی ئەندازیارییشە‬ ‫لە جوگرافیای شوێندا‪ .‬دواجار گێڕانەوەكان‬ ‫باوەڕێكی گشتی لەبارەیەوە دەڕەخسێنێ‬ ‫و ل��ەوێ��ش��دا ئ��اوێ��ت��ە دەب���ن���ەوە‪ .‬ه��ەر‬ ‫پەرستگەیەك وەك ماڵی خوا لە زەویدا‪،‬‬ ‫كۆدی «رێوشوێن»ی سەردان و مانەوەی‬ ‫هەیە‪ :‬پاكوخاوێنی‪ ،‬لەشپاكی‪ ،‬دەستنوێژ‬ ‫و قسەنەكردن و ئەنجام نەدانی كڕین و‬ ‫فرۆشتن و سێكس و هێمنی و هتد‪...‬‬

‫شوێنەپیرۆزەكان‪:‬‬ ‫پارادۆكسێكی دوالیەنە‬ ‫ئەگەرچی لێرەدا ئ��ەو تێزە گرنگەی‬ ‫«مەرسیا ئیلیاد» دەرب���ارەی شوێن و‬ ‫پیرۆز كەلە كتێبی «المقدس و العادی»دا‬ ‫الپ�����ەرە(‪ )66-39‬ب��اس��ی��ك��ردون‪ ،‬تێكڕا‬ ‫دوب��ارەن��اك��ەی��ن��ەوە‪ .‬ب��ەاڵم ئاماژەیەكی‬ ‫رێگوزەری پێدەدەن‪ .‬بەتێگەیشتنی ئەو‪،‬‬ ‫پەرستگاكان‪ ،‬وات��ە دروس��ت��ك��ردن��ەوەی‬ ‫جیهانی سەرەوە لە زەویدا‪ .‬دواجار ئامانج‬ ‫دۆزینەوەی چەقێكە كە لێوەی باوەڕدار‬ ‫تێوری دروستبونی گەردون دوبارەبكاتەوە‬ ‫و تا هەماهەنگی لە شوێندا بهێنێتەدی‪.‬‬ ‫ب��ەاڵم ئ��ەوەی مایە بیرلێكردنەوەیە‪،‬‬ ‫شوێنەپیرۆزەكان هەمیشە پارادۆكسێكی‬ ‫دوالی��ەن��ە دەخوڵقێنن‪ :‬ل��ەی��ەك كاتدا‬ ‫بەرجەستە و دەرەهەست(ئەبستراكت)ن‪،‬‬ ‫شوێنێكی مرۆیی و نشینگەیەكی خوداشن‪.‬‬ ‫بونێكی زیندون لەئێستادا‪ ،‬بەاڵم وابەستەی‬ ‫گێڕانەوەیەكی دیرۆكیشن‪ .‬واقعێكە و‬ ‫هاوكات ئەفسانەیەكی ب��ااڵی سەرچاوە‬ ‫ن��ادی��ارە! ج��ی��اك��ەرەوەی��ەك��ی تیژبڕیشن‬ ‫لەنێوان پاك و پیسی دا‪ .‬هەر چەمكی‬ ‫پیرۆز خۆیەتی كە ب���ەردەوام بیرۆكەی‬ ‫ناپیرۆز لە هزر و دەرونماندا بانگدەكاتەوە‪.‬‬ ‫چونكی پیرۆز وەك دەستەواژەیەك‪ ،‬تەنها‬ ‫لەبەرامبەر ناپیرۆزێكدا خۆی وەسفدەكات‪.‬‬ ‫ئاسمانی پ��اك و ب��ااڵو وااڵ‪ ،‬بەرامبەر‬ ‫دونیاییەكی زەمینی پیس و چەپەڵدا‬ ‫دانپێدانانی خۆی وەردەگرێ!‬ ‫ئەمانە هۆكارێكن ك��ە ب����اوەڕدار لە‬ ‫پارداۆكسێكی ناخەكیدا بژی‪ :‬دوانە(دوالیزم)‬ ‫ی پیرۆز و دونیاییە‪ .‬ئەوێك كە باوەڕی‬ ‫وایە دونیای رەسەنی پیرۆز لە بەهەشتی‬ ‫سەرو دونیایە‪ ،‬كەچی بەهۆی خراپەوە‬ ‫توڕدراوەتەوە جیهانێكی زەمینییەوە‪ .‬بەاڵم‬ ‫هاوكات ئەركی خواپەرستی و ئانیداریشی‬ ‫لەم دونیایەدا بەسەردا سەپێنراوە! واتە‬ ‫مرۆڤ لەدونیایەكی پیس و نزمدا‪ ،‬دەبێ‬ ‫پاكپەرست و پیرۆزخوازبێ‪ .‬وەكئەوەی‬ ‫گەشتی ب����اوەڕدار جارێكیتر لەپێناو‬ ‫گەڕانەوە بۆ شوێنە رەسەنەكەی خۆی‬ ‫كە بەهەشت‪ ،‬دەبێ بەرێورەسمەكانی نێو‬ ‫پەرستگەكاندا سەركەوێ! بەدەربڕینێكیتر‪:‬‬ ‫دابەشبونێك لەنێوان ئەرك و چاوەڕوانییدا‬ ‫هەیە‪ .‬باوەڕدار دەبێ لەنێو دڵی دونیا و‬ ‫ژیانێكی مادیدا‪ ،‬شوێنكی پیرۆز دابهێنی‬ ‫تا هەماهەنگی نێوان «ئیرە»و «ئەوێ»‬ ‫بكات!‬ ‫ئەگەرچی هەر پیرۆزییەك بەرهەمی‬ ‫گێڕانەوەی چیرۆك و داستانێكە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫مەرجیش نییە كتومت وەك فاكتێك‬ ‫ل��ە م��ێ��ژودا روی���داب���ێ‪ .‬وەل���ێ بەهۆی‬ ‫پ��ێ��داه��ەڵ��دان و گ��ێ��ڕان��ەوەی ب���ەردەوام‬ ‫لە كۆڕ و بۆنەكاندا‪ ،‬بەرگێكی ت��ازە و‬ ‫زیندوی پێدەبەخشرێتەوە‪ .‬لە گێرانەوەی‬ ‫بەسەرهاتێكی پ��ی��رۆزی زۆركۆنیشدا‪،‬‬ ‫كەشێك دێتەئاراوە وەكئەوەی كە ئێستا‬ ‫رویدابێ‪ .‬بۆیە گێڕانەوەكان وا كار لە‬ ‫بیروباوەری خەڵكی دەكەن تا ئەو رادەی‬ ‫كە بەگێرانەوەی هەر روداوێ��ك‪ ،‬گوێگر‬ ‫لەگەڵ خۆیدا بەرەو ناشوێن فریوبدات‪.‬‬ ‫بەمانایەكیتر‪ ،‬پیرۆزیی ئەو هێز و توانایە‬ ‫كە خودی شوێن دەگ��ۆڕێ بەناشوێن و‬ ‫لەرەهەندە فیزیكیەكەی دەریدەهێنێ‪ ،‬و‬ ‫لەباتی ئەوەش پێگەكەی لەناخی گوێگردا‬ ‫دەچەسپێنێ‪.‬‬

‫بینین‬ ‫گۆشه‌یه‌ک ‌ه مانگی دوجار‬

‫دکتۆر عادل باخه‌وان‬ ‫ده‌ینوسێت‬

‫گالن بەرەو ڕادیكاڵیسم‬ ‫(‪)1‬‬ ‫ئیشكردنی ئیسالمی ڕادیكاڵ لە كۆمەڵگە ئیسالمیەكاندا هەڵگری‬ ‫هەمان میكانیزم و هەمان شوناس و هەمان سروشتی ئیشكردنی‬ ‫ئیسالمی ڕادیكاڵ لە كۆمەڵگەی ئەوروپیەكاندا نیە‪ .‬ئەم دو ڕوبەرە‬ ‫وەك چۆن لەسەر ئاستی جیهانبینی و مۆدێلەكانی ژیانی دەستەجەمعی‬ ‫جیاوازن‪ ،‬ئاواش دو مۆدێلی جیاواز لە ئیسالمی ڕادیكاڵ بەرهەمدەهێنن‪.‬‬ ‫هەر لەسەرەتاوە گریمانەكانی توێژینەوەی ئێمە جیاوازن‪ .‬لە «جیهانی‬ ‫ئیسالمیدا» [چەمكی جیهانی ئیسالمی بە وریاییەوە بەكاردەهێنم‪،‬‬ ‫دەتوانم بڵێم بە ناچاری بەكاری دەهێنم‪ ،‬چونكە پێموایە لە ئێستا و‬ ‫ئێرەدا ئێمە جیهانێكمان نیە بەناوی ئیسالمی یان مەسیحی‪ .‬ڕوبەرەكان‬ ‫زۆر لەوە ئاڵۆزترن كە سیفەتی لەم جۆریان پێببەخشرێت‪ ].‬ئێمە مۆدێلی‬ ‫ئەو كۆمەڵگایانەمان هەیە كە لەیەككاتدا و لە زۆرب��ەی ئاستەكانی‬ ‫ژیان لە پانتاییە گشتیەكاندا‪ ،‬تەنانەت لە پانتاییە تایبەتەكانیشدا‪،‬‬ ‫نا‪-‬دیموكراتی و نا‪-‬لێبوردەشن‪ .‬لێرەوە‪ ،‬بەشێكی زۆر لە هەڵوێستە‬ ‫نا‪-‬دیمۆكرات و نا‪-‬لێبوردەكانی ڕادیكاڵە ئیسالمیستەكان‪ ،‬هەر لە‬ ‫جەزائیری بوتەفلیقەوە تا دەگاتە میسری ژەن��ەرال سیسی‪ ،‬دەبێت‬ ‫بە كاردانەوەیەكی «ئاسایی» لەبەرامبەر خودی ئەم كۆمەڵگانەدا‬ ‫[وشەی ئاسایی بە مانا سۆسیۆلۆژیەكەی بەكاردەهێنم نەك بە مانا‬ ‫ئەخالقیەكەی باش و خراپ]‪ .‬واتە بیناكردنی ئەكتەری ڕادیكاڵی نا‪-‬‬ ‫دیمۆكراتیك و نا‪-‬لێبوردە لە هەلومەرجێكی بابەتی نا‪-‬دیمۆكراتیك و‬ ‫نا‪-‬لێبوردەدا دەرهاویشتەیەكی تەواو ئاساییە و پێچەوانەكەی نائاساییە‪.‬‬ ‫ل��ەم مۆدێلە كۆمەڵگەییەدا‪ ،‬ن��ەوەی نوێی خوێنەوار‪ ،‬بەخۆیان‬ ‫و بڕوانامەكانیانەوە‪ ،‬بە خۆیان و تواناییەكانیانەوە‪ ،‬بەخۆیان و‬ ‫خەونەكانیانەوە‪ ،‬بەرەاڵی نێو كۆاڵنەكانی مۆدێرنیتێیەكی لەبارچوی‬ ‫شێوێنراوی دەستنوێژشكێنراو ك��راون و بە داه��ات��وە نادیارەكان‬ ‫سپێردراون‪ .‬ئەو سیستمەی كە ئەم كۆمەڵگایانە دەبات بەڕێوە‪ ،‬چەند‬ ‫وردە گروپێكی بۆرژوازی فوتێكراو لە چەشنی میزەاڵنی دروستكردوە‪‌،‬‬ ‫كە فەرمانی یەكەمیان بریتیە لە دورخستنەوەی زۆرینەی نەوەی‬ ‫نوێیەك‪ ،‬كە بێهودە‌ بەدوای پێگەیەك لەنێو هەمان ئەو سیستمەدا‬ ‫دەگەڕێت‪ ،‬پێگەیەك كە هەلومەرجی سەلماندنی وەك مرۆڤی خاوەن‬ ‫ماف ئامادەبكات و لە پەراوێزەكانی بیرچونەوە ڕزگكاری بكات‪ .‬لە‬ ‫ئامادەنەبونی پێگەیەكی لەم شێوەیەدا‪ ،‬دیسانەوە كۆمەڵگەكانی‬ ‫ڕۆژهەاڵت‪ ،‬ڕاستەوخۆ بەشداریدەكەن لە دروستكردنی دۆخی بابەتیانەی‬ ‫گالن بەرەو ڕادیكاڵسم‪.‬‬ ‫ئەم سیستمە بەتەنها بەرهەمهێنەری دورخستنەوەی نەوەی نوێ‬ ‫نیە‪ ،‬بەڵكو بەرهەمهێنەری شكستە یەك لەدوای یەكەكانیشە‪ .‬كۆی ئەو‬ ‫ڕژێمە شۆڕشگێڕانەی كە لە ڕۆژهەاڵتدا‪ ،‬لەڕێگای ئاگر و ئاسنەوە و‪،‬‬ ‫بەناوی دروشمی دادپەروەری كۆمەاڵیەتی‪ ،‬یەكسانی نێوان مرۆڤەكان‪،‬‬ ‫دابەشكردنەوەی داهاتی نیشتمانی‪ ،‬دروستكردنی هاواڵتی خاوەن ماف‪،‬‬ ‫بیناكردنی كۆمەڵگەی پیشەسازی‪ ،‬بەرزكردنەوەی ئاستی گەشەی‬ ‫ئابوری‪ ،‬پاراستنی سەروەری نیشتمانی گەشتنە دەسەاڵت‪ ،‬یەك لەدوای‬ ‫یەك خودی دروشمەكانیان زیندەبەچاڵكرد و نیشتمانیان وەرگێڕایە‬ ‫سەر زیندانە ئاسنینە ستالینیەكان ‪ :‬قەزافی لە لیبیا‪ ،‬ناسر لە میسر‪،‬‬ ‫سەدام لە عێراق‪ ،‬ئەسەد لە سوریا‪ ،‬بەرەی ئازادی خواز لە جەزائیر‬ ‫ئەو نمونە نزیكانەن كە لەڕێگای «ناپاكیكردن» لە دروشمەكانیانەوە‪،‬‬ ‫هەلومەرجی هەزاران ڕادیكاڵی ئیسالمیستیان ئامادەكرد‪ .‬چەند ئەم‬ ‫رژێمانە شكستیان لە دروستكردنی كۆمەڵگەی مۆدێرنیتێدا بەدەستهێنا‪،‬‬ ‫هێندەش ڕوبەری سازدانی ئیسالمی ئاین [سازدان لەبری مۆبیلیزاسیۆن‪/‬‬ ‫تەعبیئە بەكاردەهێنم] و وەگێڕانی بۆ شەرعیەتبەخشین بە زەبروزەنگی‬ ‫ڕادیكاڵ فراوانكرد‪ .‬كوردستانیش بە گۆشت و ئێسقانەوە لەنێو ئەم‬ ‫ئەزمونەدایە ‪:‬‬ ‫چەند پارتی و یەكێتی و گ��ۆڕان‪ ،‬تەنانەت یەكگرتوو و كۆمەڵ و‬ ‫بزوتنەوەش‪ ،‬شكستبێنن لە دروستكردنی كۆمەڵگەی مۆدێرنیتێدا‪،‬‬ ‫بەمانای كۆمەڵگەی دیمۆكراتیك و لێبوردە‪ ،‬هێندەش ڕاستەوخۆ‬ ‫بەشداریدەكەن لە دروستكردنی هەلومەرجی دەركەوتنی بەهێزی‬ ‫ئەكتەرە ڕادیاكاڵە ئیسالمیستەكاندا‪ ،‬كە گەر ئەمڕۆ لە خاكی سوریادا‬ ‫جەنگ بكەن و بكوژرێن‪ ،‬هیچ دورنیە كە لە سبەینێیەكی نزیكدا‪،‬‬ ‫كۆاڵنەكانی هەولێر و سلێمانی و دهۆك نەكەن بە مەیدانی جەنگ و‬ ‫كوردستان نەكەن بە گۆمی خوێن‪.‬‬ ‫هەڵەن ئەو سیاسیانەی كە پێیانوایە سیاسەت بەتەنها لەڕێگای‬ ‫حاسیبەكانەوە بۆ ژماردنی دەن��گ��دەران و كورسیەكانی پەرلەمان‬ ‫و ژمارەی وەزیرەكانەوە دەكرێت‪ .‬سیاسەت پێشئەوەی هەر شتێك‬ ‫بێت‪ ،‬بەالی كەمەوە لە ئێستا و ئێرەی كۆمەڵگە ڕۆژهەاڵتیەكاندا‪ ،‬بە‬ ‫كوردستانیشەوە‪ ،‬هەڵوێستێكی ئەخالقیە لەبەرامبەر ژیان و مردندا‪.‬‬ ‫هێزە سیاسیەكانی ڕۆژه��ەاڵت بەتەنها ی��اری بردنەوە و دۆڕاندنی‬ ‫هەڵبژاردن ناكەن‪ ،‬بەڵكو بیناكردنی مۆدێلی كۆمەڵگەی مۆدێرنیتێشیان‬ ‫لە ئەستۆدایە‪ .‬بێهودەنیە كە گالنی ئەكتەرە سیاسیەكان لەم ناوچەیەدا‪،‬‬ ‫كارەساتی كۆمەڵگەیی فراوان بەدوای خۆیدا دەهێنێت‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )195‬دوشةممة ‪2014/4/14‬‬

‫ئاينناسى‬

‫‪4‬‬

‫هه‌ڵگه‌ڕانه‌وە له ئاین له ئیسالمدا‬

‫نووسینی‪ :‬وائیل حە‌لالق*‬ ‫وەرگێڕانی‪ :‬شادمان ئەمین‬ ‫(االرت������داد) وات����ە‪ :‬ن��ک��ول �ی‌ک��ردن ی��ان‬ ‫هەڵگەڕانەوە لە ئاینی خۆ‪ .‬ئەو دەستەواژەیە‬ ‫ل��ە ق��ورئ��ان��دا ل��ە دوو چەمکی سەرەکیی‬ ‫«کوفر» و «ارت��داد» دا خۆ دەنوێنێت کە‬ ‫چەمکی «ارتداد» زیاتر لە کوفر بە چەمکی‬ ‫نکولی‌کردن یان هەڵگەڕانەوە لە ئاینەوە‬ ‫دەبەسترێتەوە‪ .‬بەنزیکەیی لە سەدەی (‪2‬‬ ‫ک‪ 8 / .‬ز‪ ).‬بەدواوە‪« ،‬ئیرتیداد» لە گوتارە‬ ‫یاساییەکان و باسەکانی دیکەشدا بە تایبەت بە‬ ‫واتای هەڵگەڕانەوە لە ئاین بەکار هێنرا‪ .‬لەگەڵ‬ ‫ئەوەشدا وا دیارە کە پەیوەندیی واتایی نێوان‬ ‫دوو دەستەواژەی «کوفر» و «ئیرتیداد»‬ ‫لە قورئاندا لە پێش کۆچی بەرەو مەدینەوە‬ ‫دەستی پێ‌کردبێت‪ .‬بەڵگەی ئەو قسەیەش‬ ‫ئایەتی ‪١٠٦‬ی سوورەتی «النحل»ـە‪« :‬هەر‬ ‫کەس لە پاش ئیمان‌هێنان بە خ��ودا کافر‬ ‫ببێت؛ جگە لەوانەی ناچار دەکرێن کوفر‬ ‫بکەن لە کاتێکدا دڵیان پڕە لە تیشکی ئیمان‪،‬‬ ‫ئەوانەی دڵیان بە کوفر ڕەش دەبێتەوە؛ قین‬ ‫و تووڕەیی و سزای خودا چاوەڕێیان دەکات»‪.‬‬ ‫لە قۆناغی مەدینەی قورئاندا‪ ،‬پێوەندیی‬ ‫نێوان ئەو دوو دەستەواژەیە پتەوتر بووەوە و‬ ‫جاروبار ئەو دوو واژەیە لە باتی یەکتر بەکار‬ ‫دەهێنران‪.‬‬ ‫لە وات��ای ش��اراوە لە چەمکی قورئانیی‬ ‫«کوفر»دا‪ ،‬دەبێت خودا زۆر بەخشندە و‬ ‫«کەریم» و «ڕەحیم» و میهرەبان بێت و‬ ‫مرۆڤ دەبێت لە بەرانبەر ئەو تایبەتمەندییانەدا‬ ‫سوپاس و شوکرانەبژێریی خودا بەجێ‌بهێنێت‪.‬‬ ‫کەوابوو کوفر واتە نەناسین یان نکولی‌کردن لە‬ ‫خێرخوازیی خودا و هاوکات ناسوپاسی و بە‬ ‫واتایەکی بەرفراوانتر؛ ڕوو وەرگێڕان لە خودا‪.‬‬ ‫لەم واتایەدا قورئان دوو جۆرە کوفر لێک‬ ‫جودا دەکاتەوە‪ :‬یەکەم؛ کوفری ئەو کەسەی‬ ‫کە هەرگیز دەرفەتی هەستکردن بە چاکەی‬ ‫خ��ودای نەبووە و هەر بۆیە لەسەر کوفرە‬ ‫سەرەتاییەکەی خۆی ماوەتەوە‪ .‬دوەم؛ کوفری‬ ‫ئەو کەسەی کە خودای ناسیوە بەاڵم دواتر‬ ‫ڕووی لە دلۆڤانی و لێبوردەیی خودا وەرگێڕاوە‬ ‫و پاشان بە تەواوەتی پشتی لە خودا کردووە‬ ‫و لە ئاینەکەی هەڵگەڕاوەتەوە‪ .‬جۆری دوەم‬ ‫واتای پڕاوپڕی هەڵگەڕاوە «موڕتەد» ە‪ ،‬واتە‬ ‫ئەو کەسەی کە تووشی «ئیرتیداد» دەبێت و‬ ‫لە ئاین هەڵدەگەڕێتەوە‪.‬‬ ‫دەوری ‪ ٤٨٢‬ج��ار وش��ە و دەس��ت��ەواژە‬ ‫داڕێژراوەکان لە ڕەگی «ک‪-‬ف‪-‬ر» لە قورئاندا‬ ‫دووبارە بوونەتەوە‪ .‬لە کاتی بەکارهێنانی ئەو‬ ‫وشە و دەستەواژە وەرگیراوانەی «ک‪-‬ف‪-‬‬ ‫ر»ەدا کە وەکوو فرمان هاتوون‪ ،‬ڕوون نیە‬ ‫کە مەبەست کام یەک لە واتاکانی سەرەوەیە‪،‬‬ ‫بەاڵم النی کەم لە ‪ ١٩‬ئایەتدا «کوفر» بە‬ ‫ئاشکرا بە واتای هەڵگەڕانەوە «ئیرتیداد»‬ ‫بەکار هێنراوە‪ .‬لە بڕێکی کەمی ئایەتەکانی‬ ‫دیکەدا دەکرێت ئایەتەکە بەو شێوەیە ڕاڤە‬ ‫بکەین‪ ،‬بەاڵم ئەو جۆرە ڕاڤانە بە تەواوەتی‬ ‫ناسەلمێندرێن‪.‬‬ ‫وشەیەکی تر کە لە قورئاندا بە واتای‬ ‫«ئیرتیداد» بەکارهێنراوە‪« ،‬فسق»ـه‪ ،‬کە‬ ‫پلەیەک لە کوفر سەرترە و بۆ ئەو کەسانە‬ ‫بەکار دەهێنرێت کە نەک هەر بە پێداگرییەوە‬ ‫درێ��ژە بە ئیرتیدادەکەی دەدات‪ ،‬بەڵکوو‬ ‫بەتایبەت فرمانەکانی خودا پشتگوێ دەخات‪.‬‬ ‫بڕوانە‪( :‬سوورەتی «النور»‪ ،‬ئایەتی ‪:٥٥‬‬ ‫«خودا به‌ڵێنی ته‌واوی داوه به‌و کەسانەتان‬ ‫کە باوه‌ڕیان هێناوه‌و کار و کردەوەی چاکیان‬ ‫ئه‌نجام‌داوه؛ به ڕاستی له ئاینده‌یه‌کی نزیکدا‬ ‫دەیانکاتە جێنشینی پایه‌داری خۆی له واڵتدا‬ ‫هه‌روه‌ك چۆن ئیماندارانی پێش ئه‌مانی کردە‬ ‫جێنشین‌و ئه‌و دین و ئاینه‌یان بۆ ده‌چه‌سپێنێت‬ ‫کە خودا خۆی پێی ڕازیه‌‪ ،‬هه‌روه‌ها ترسیان‬ ‫بۆ ده‌گۆڕێت به ئارامی و هێمنی‪ ،‬ئه‌وجا ئیتر‬ ‫به‌ته‌واوی من ده‌په‌رستن و هه‌رگیز هیچ جۆره‬ ‫هاوه‌ڵ و شه‌ریکێکم بۆ بڕیار ن��اده‌ن‪ ،‬بەاڵم‬

‫ئه‌وه‌ی دوای ئه‌و پایه‌داریه بێباوه‌ڕ بێت؛ ئا ئه‌و‬ ‫جۆره که‌سانه تاوانبار و له سنوور ده‌رچوون‬ ‫[هم الفاسقون] «)‪ .‬کەواتە دەرچوون لە ئاینی‬ ‫ئیسالم نەک هەر «ئیرتیداد» بەڵکوو «کوفر‬ ‫«و «فیسق» یشە‪ .‬قورئان بە پێکهێنانی ئەو‬ ‫سێکوچکە زاراوەییە (ارتداد ـ کفر ـ فسق)‪،‬‬ ‫چەمکی نکولی‌کردن و هەڵگەڕانەوە لە ئاین‬ ‫پێناسە دەکات‪.‬‬ ‫لە قورئاندا ناونیشانەکان و چارەنووسی‬ ‫ئ��ەو کەسانەی ت��ووش��ی ئیرتیداد دەب��ن؛‬ ‫جیاوازە‪ .‬خاڵی سەرنج‌ڕاکێش بەتایبەت لەژێر‬ ‫کاریگەریی گۆڕانکارییە فیقهییەکانی دواییدا‬ ‫ئەوەیە کە ئەگەرچی لە دواڕۆژدا جێگای‬ ‫موڕتەددەکان دۆزەخە؛ بەاڵم بە ڕوونی تەمێ‬ ‫و سزای جەستەیی تایبەتی ئەم دنیایەیان‬ ‫بۆ دیاری ناکات و باس نەکراوە‪ .‬لە بڕێ لە‬ ‫سوورەتەکانی قورئان (بۆ وێنە‪ :‬سوورەتی‬ ‫«البقرة»‪ ،‬ئایەتی ‪١٠٨‬؛ سوورەتی «النساء»‪،‬‬ ‫ئایەتی ‪ ،)١٦٧‬موڕتەددەکان بە «گومڕا» و‬ ‫«ڕێگەونکردوو» پێناسە دەکرێن‪ .‬لەکاتێکدا‬ ‫کە لە ب��ڕێ س��وورەت��ی دی��ک��ەدا هەڕەشەی‬ ‫سزایەکی قورسی دنیا و پاشەڕۆژیشیان‬ ‫لێدەکرێت‪( .‬سوورەتی «التوبة»‪ ،‬ئایەتی‬ ‫‪« .)٧٤‬ئەوانە بێ‌ئاگا و خافڵن و سزایان ئەوەیە‬ ‫کە خودا و فریشتەکان و خەڵک لەعنەتیان‬ ‫لێ‌دەکەن» (سوورەتی «آل عمران»‪ ،‬ئایەتی‬ ‫‪ .)٧٨‬هەڵبەت لە ئایەتی ‪١٠٩‬ی سوورەتی‬ ‫«البقرة» دا داوای لە بڕواداران کردووە کە‬ ‫بیانبوورن‪« :‬زۆرێك له شوێنکەوتووانی كتێبه‬ ‫پێشووە‌كان له‌به‌ر ح�ه‌س��وودی و ناپاكیی‬ ‫خۆیان‪ ،‬ئاواته‌خوازن ئه‌گه‌ر بۆیان بكرێت‬ ‫بتانگێڕنه‌وه ڕیزی بێ‌باوه‌ڕان‪ ،‬ئه‌مه‌ش دوای‬ ‫ئه‌وه‌ی كه حه‌ق و ڕاستییان به ته‌واوی بۆ‬ ‫ڕوون بۆته‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم ئێوه لێیان ببورن و لێیان‬ ‫مه‌گرن و چاوپۆشییان لێ بكه‌ن‪ ،‬تا خودا‬ ‫كاری خۆی ئه‌نجام ده‌دات و ویستی خۆی‬

‫بەرە‪-‬بەرە گۆڕا بە ڕوانگە و زمانێکی ڕاشکاوانە‬ ‫و هەڕەشەکارانە‪.‬‬ ‫لەگەڵ ئەو چارەنووس و سزا قورسەدا کە‬ ‫بۆ دواڕۆژی موڕتەددەکان لەبەرچاو گیراوە‪،‬‬ ‫هەمیشە ڕێگای گ��ەڕان��ەوەی��ان بۆ باوەشی‬ ‫ئیسالم ئاوەاڵیە‪ ،‬لەبەر ئەوەی دەڵێت خودا‬ ‫بەخشندە و دلۆڤانە‪ .‬ئەو لێبوردنە بەتایبەت‬ ‫بۆ ئەو کەسانەیە کە لە ناچاریدا لە ئاین‬ ‫هەڵگەڕاونەتەوە (سوورەتی «النحل»‪ ،‬ئایەتی‬ ‫‪ .)١٠٦‬بەاڵم تۆبە و گەڕانەوەی ئەو کەسانەی‬ ‫کە پێداگری لە سەر ئیرتیداد و ئیلحادی‬ ‫خۆیان دەک��ەن و قیرسیچمانە دژایەتیی‬ ‫ئیسالم دەکەن‪ ،‬وەرناگیرێت (سوورەتی «آل‬ ‫عمران»‪ ،‬ئایەتی ‪ .)٩٠‬قورئان بەردەوام وەبیری‬ ‫ئەو کەسانەی کە ت��ازە لە ئاین دەرچ��وون‬ ‫دەهێنێتەوە کە هەتاکوو دەرفەتیان هەیە‪ ،‬زوو‬ ‫بگەڕێنەوە سەر ئاینی ئیسالم‪ ،‬چونکە لەوانەیە‬ ‫لەناکاو مەرگ بێت و مورتەدد و هەڵگەڕاوەکان‬ ‫گرفتاری چارەنووسێکی ئازاراویی بێ‌بڕانەوە‬ ‫بکات‪ .‬ئایەتی ‪٣٤‬ی س��وورەت��ی «محمد»‬ ‫ڕاشکاوانە بۆچوونی قورئان لەو بارەیەوە‬ ‫دەردەبڕێت‪« :‬به‌ڕاستی ئه‌وانه‌ی که لە ئاینی‬ ‫خودا هەڵگەڕانەوە و به‌ربه‌ست و کۆسپیان‬ ‫ده‌خسته ‌ب �ه‌رده‌م ڕێبازی خ��ودا‪ ،‬پاشان بە‬ ‫کافری مردن؛‌هه‌رگیز خوا لێیان خۆش نابێت‬ ‫و چاوپۆشییان لێ ناکات»‪( .‬هەروەها بڕوانه‪:‬‬ ‫سوورەتی «البقرة»‪ ،‬ئایەتەکانی ‪ ١٦١‬و ‪٢١٧‬؛‬ ‫سوورەتی «آل عمران»‪ ،‬ئایەتی ‪.)٩١‬‬ ‫تا کاتی مردنی پێغەمبەر و هەتا مانگە‬ ‫یەکەمەکانی ساڵی ‪١٣‬ی کۆچی‪ ،‬لەشکری‬ ‫موسوڵمانان چەندین شەڕیان کرد کە دواتر‬ ‫بە ناوی شەڕەکانی هەڵ‌گەڕانەوە (حروب‬ ‫الردة) ناوبانگیان دەرک��رد‪ .‬جگە لە مەدینە‬ ‫و مەککە و ناوچە نزیکەکانی دەوروپشتیان‪،‬‬ ‫بەنزیکەیی ه��ەم��وو ن��اوچ��ەک��ان��ی دیکەی‬ ‫نیمچە دورگەی عەرەبستان دژی دەسەاڵتی‬

‫نوسراوێکی بەرەی (نوصرە) لە سوریا‪ :‬حەدیسی (من بدل دینه‬ ‫فاقتلوه)‪ ،‬واتە‪ :‬ئەوەی ئایینی گۆڕی؛ بیکوژن‪ .‬لەگەڵ ڕاڤەی ئەم‬ ‫حەدیسە بە «حکم المرتد» و دروشمی «الله أکبر» و ئیمزای‬ ‫«جبهة النصرة»‪.‬‬ ‫وا دیارە هۆکاری شۆڕشی خەڵک لە دوو بنکەی‬ ‫دیکە (ڕۆژهەاڵت و باشووری ڕۆژهەاڵتی) ـدا‪،‬‬ ‫مل‌کەچ‌نەکردن بۆ دەسەاڵتی سیاسیی مەدینە‬ ‫و بەتایبەت دانی باج و سەرانەی دیاریکراو‬ ‫لە الیەن موحەممەدەوە لە ساڵی نۆهەمی‬ ‫کۆچیدا‪ ،‬بووە‪ .‬زۆربەی تۆژەرانی هاوچەرخ‬ ‫بە پێی سەرچاوەکانی کەلەپووری ئیسالمی‪،‬‬ ‫تەواوی ئەو شەڕ و شۆڕشانەی نیمچەدورگەی‬ ‫عەرەبستان ‪ -‬پێش هێرشە بەرفراوانەکان و‬ ‫داگیرکردنی شام و حیرە ‪ -‬لە ڕیزی شەڕەکانی‬ ‫هەڵ‌گەڕانەوە (حروب الردة) دا ئەژمار دەکەن‪.‬‬ ‫لە ڕاستیدا لە هەموو ئەو شۆڕشانەدا تەنیا‬ ‫ناوچەی نەجد بە واتای پڕاوپڕی دەستەواژەکە‬ ‫دەکرێت بە شەڕی هەڵ‌گەڕانەوە ناو ببرێت‪.‬‬

‫حەدیسەکان ـ بە پێچەوانەی قورئانەوە ـ ڕاشکاوانە‬ ‫باس لەوە دەکەن کە مورتەدد دەبێت بکوژرێت‪،‬‬ ‫کە ئەم یاسایە ڕەنگدانەوەی ڕووداوەکانی دواییە و‬ ‫لەگەڵ ڕاستییەکانی ژیانی موحەممەددا یەک‌ناگرێتەوە‬ ‫هەڵوێست و کاردانەوە جۆراوجۆرەکانی قورئان‬ ‫بەرامبەر هەڵ‌گەڕانەوە‪ ،‬هەر لە چاوپۆشی و لێبوردنەوە‬ ‫تا هەڕەشە و سزا قورسەکان؛ ڕەنگدانەوەی‬ ‫ئاڵ‌وگۆڕی بارودۆخی جۆراوجۆر و قۆناغە جیاوازەکانی‬ ‫دابەزینی قورئان بووە‬ ‫جێبه‌جێ ده‌كات‪ ،‬بێگومان خودا ده‌سه‌اڵتی‬ ‫به‌سه‌ر هه‌موو شتێكدا هه‌یه»‪.‬‬ ‫هەڵوێستی تۆزێک نەرمتری قورئان لە‬ ‫بەرانبەر لە‌ئاین‌هەڵگەڕاوەکاندا‪ ،‬لە خاترجەمیی‬ ‫ئایەتگەلێکی وەکوو ‪ ١٧٦‬و ‪١٧٧‬ی سوورەتی‬ ‫«آل عمران»‪ ،‬دەردەکەوێت‪« :‬ئه‌وانه‌ی که‬ ‫پێشبڕکێ ده‌ک�ه‌ن له بێ‌باوه‌ڕیدا خه‌مبارت‬ ‫نه‌که‌ن‪ ،‬چونکه ئه‌وانه هه‌رگیز هیچ زیانێک ب ‌ه‬ ‫خودا ناگه‌یه‌نن‪ ،‬خودا ده‌یه‌وێت هیچ به‌شێکیان‬ ‫له قیامه‌تدا پێ نه‌به‌خشێت و سزایەکی سه‌خت‬ ‫و زۆر ناسۆریشیان بۆ ئاماده کراوە‌‪ .‬به‌ڕاستی‬ ‫ئ�ه‌وان�ه‌ی له جیاتی ئیمان بێ باوه‌ڕییان‬ ‫هه‌ڵبژارد و بێ باوه‌ڕییان کڕی له‌جیاتی باوه‌ڕ؛‬ ‫به‌هیچ جۆرێک زیان ب ‌ه خوا ناگه‌یه‌نن به‌ڵکو‬ ‫سزای به‌ئێش چاوه‌ڕێیانه‌»‪.‬‬ ‫ئاساییە کە بڵێین هەڵوێست و کاردانەوە‬ ‫جۆراوجۆرەکانی قورئان؛ هەر لە چاوپۆشی‬ ‫و لێبوردنەوە تا هەڕەشە و سزا قورسەکان‪،‬‬ ‫ڕەنگدانەوەی ئاڵ‌وگۆڕی بارودۆخی جۆراوجۆر‬ ‫و قۆناغە جیاوازەکانی دابەزینی قورئان بووە‪.‬‬ ‫لە قۆناغە سەرەتاییەکاندا پێغەمبەر هێز و‬ ‫توانای ڕووب��ەڕووب��وون��ەوەی مورتەددەکانی‬ ‫نەبوو و بۆیە لە قورئاندا زمانێکی نەرمتری‬ ‫بەکار هێنا و بە پێی پەرەسەندن و زیادبوونی‬ ‫دەسەاڵت و توانای ئاینە نوێکە ئەو ڕوانگەیە‬

‫موسوڵمانان هەستان‪ .‬تۆژەران لەسەر هۆکاری‬ ‫ئەو شۆڕشانە هاودەنگ نین‪ .‬کۆمەڵێکیان‬ ‫لەسەر ئەو ب��اوەڕەن کە ئەو شۆڕشانە بە‬ ‫هۆی باج و سەرانەیەکەوە کە پێغەمبەر بۆ‬ ‫خێڵە تازەموسوڵمان‌بووەکانی بڕیبووەوە و‬ ‫هەروەها ئەو کێشانەی بە هۆی دەسەاڵتی‬ ‫سیاسیی ئیسالمەوە تووشی بووبوون‪ ،‬سەریان‬ ‫هەڵدا‪ .‬دەستەیەکی دیکەی تۆژەران ڕایان وایە‬ ‫هۆکاری ئەو بەرخۆدانە بە شۆڕشی ئاینی‬ ‫دەزانن کە بەربەرەکانێی لەگەڵ ئاین‪-‬دەسەاڵتی‬ ‫مەدینە دەکرد‪ .‬بۆچوونێکی ژیربێژانەتر ئەوەیە‬ ‫کە هەرکام لەو شۆڕشانە لە دژی دەسەاڵتە‬ ‫تازەکە‪ ،‬هۆکاری تایبەت بە خۆیان هەیە‪ .‬لە‬ ‫نێوان شەش بنکەی سەرەکیی ڕاپەڕیوان و‬ ‫دژبەراندا‪ ،‬چوار بنکەیان ڕواڵەتی ئاینییان‬ ‫هەبوو و هەرکامەیان لە الیەن پیاوێکەوە یان‬ ‫ژنێکەوە کە خۆی بە پێغەمبەر لە قەڵەم دەدا‬ ‫یان کەسێکی پێشگۆییکار یاخود فاڵگرەوە‬ ‫«عراف»‪ ،‬بەڕێوە دەبران؛ «األسود العنسي»‬ ‫لە یەمەن‪« ،‬مسيلمة بن حبيب» لە یەمامە‪،‬‬ ‫«طليحة بن خويلد» لە خێڵی بەنو ئەسەد‬ ‫و بەنو غەطەفان و ه��ەروەه��ا ژنێک بە‬ ‫ناوی «سەجاح» لە خێڵی بەنو تەمیم‪ ،‬ئەو‬ ‫کەسانەن خۆیان بە پێغەمبەر لە قەڵەم دەدا و‬ ‫پێشەوای ئاینیی بەشێک لە شۆڕشەکان بوون‪.‬‬

‫خێڵی بەنو حەنیفە بە سەرۆکایەتیی موسەیلیمە‬ ‫هەرگیز ملیان بە دەسەاڵتی مەدینە نەدا و نە‬ ‫لە سەردەمی موحەممەد و نە لە سەردەمی‬ ‫جێنشینەکەی ـ وات��ە «ئەبوو بەکر» ـ دا‬ ‫(سااڵنی ‪ ١١‬تا ‪١٣‬ی کۆچی) هیچ پەیمانێکیان‬ ‫لەگەڵ دەسەاڵتی ئیسالمیدا نەبەست‪ .‬هەتا‬ ‫کاتی سەرکەوتنی خالیدی کوڕی وەلید (ساڵی‬ ‫‪٢١‬ی ک‪٦٤٢ / .‬ی ز‪ .‬م���ردووە) لە ساڵی‬ ‫(‪١٢‬ی ک‪ ).‬دا بەسەریاندا تەسلیمی دەسەاڵتی‬ ‫ئیسالم بوون‪ .‬بە واتایەکی تر ئەو خێڵە لە‬ ‫بنەڕەتدا هەرگیز موسوڵمان نەبوون کە بتوانین‬ ‫بە واتای دروستی وشەکە‪ ،‬بە مورتەددیان‬ ‫بزانین‪ .‬ناوچەکانی «عومان» و «بەحرەين»‬ ‫و «ی���ەم���ەن» و «ح��ەض��رەم��ەوت»ی��ش‬ ‫دۆخێکی هاوشێوەیان هەبوو‪ .‬لەو ناوچانەدا‬ ‫موحەممەد ڕێکەوتننامەی لەگەل فەرماندە‬ ‫سەربازییەکاندا –کە هەندێکیان بەکرێگیراوی‬ ‫ئێران بوون ‪ -‬نووسی‪ ،‬بەاڵم زۆری نەخایاند‬ ‫خێڵە خۆجێییەکان دەسەاڵتیان لێ سەندنەوە‪.‬‬ ‫کەواتە شۆڕشی ئ��ەو خێاڵنە لە بەرانبەر‬ ‫دەسەاڵتی مەدینەدا‪ ،‬پێوەندیی بە پەیمانێکی‬ ‫پێشووترەوە لەگەڵ ئەو دەسەاڵتە یان پێڕەوی‬ ‫و بەیعەتی موحەممەدەوە نەبوو‪ .‬بۆیە لێرەشدا‬ ‫ناتوانین ئ��ەو خێاڵنە بە وات��ای دروستی‬ ‫وشەکە‪ ،‬بە موڕتەدد بزانین‪ .‬لە الیەکی دیکەوە‬

‫خێڵەکانی ناوچەی نەجد خ��اوەن و خانی‬ ‫خۆیان بوون بە پێی ئەو پەیماننامانەی لەگەڵ‬ ‫موحەممەددا نووسیبوویان‪ ،‬دەبوایە ئاینی‬ ‫ئیسالم قبووڵ بکەن و ملکەچی دەسەاڵتی‬ ‫مەدینە بن و باج و سەرانە بە دەسەاڵتی‬ ‫موسوڵمانان بدەن‪ .‬هەر بۆیە دەتوانین بڵێین؛‬ ‫شۆڕشی ئەوان نموونەیەکی بەرچاوی ئیرتیداد‬ ‫و هەڵگەڕانەوە لە ئاینە‪ .‬لە نموونەکانی دیکەدا‬ ‫ناکرێت بڵێین هۆکاری شەڕەکان ئیرتیداد‬ ‫و هەڵگەڕانەوە لە ئاینی ئیسالم ب��وو‪ ،‬بە‬ ‫پێچەوانەوە دەبێت بڵێین هۆکاری سەرەکیی‬ ‫شەڕەکان؛ زێدەخوازیی ئاینی و سیاسی و‬ ‫داگیرکارانەی دەسەاڵتی مەدینە بوو‪.‬‬ ‫زۆر لەوانەیە کە ڕووداوە کاریگەرەکان لەسەر‬ ‫ئەو شۆڕشانەی بە «حروب الردة» بەناوبانگن‬ ‫و هەروەها کاریگەریی بنەڕەتییان لەسەر‬ ‫ڕۆحی هەرەوەزیی موسوڵمانان‪ ،‬توخمێکی‬ ‫نوێی تێڕوانین بۆ ئیڕتیدادی پێکهێنابێت‪.‬‬ ‫حەدیسەکان – کە دەگوترێت ڕاپ��ۆرت و‬ ‫گێڕانەوەی تۆمارکراوی وتە و کردەوەکانی‬ ‫پێغەمبەرن ‪ -‬ب��ەزۆری لە ڕەنگدانەوە و بۆ‬ ‫کاردانەوە بەرانبەر بەو ئەزموونەی قۆناغی‬ ‫پاش پێغەمبەر‪ ،‬بە پێچەوانەی قورئانەوە‬ ‫ڕاشکاوانە باس ل��ەوە دەک��ەن کە مورتەدد‬ ‫دەب��ێ��ت ب��ک��وژرێ��ت‪ .‬بێگومان ئ��ەو یاسا‬ ‫ڕاشکاوانەیە ڕەنگدانەوەی ڕووداوەکانی دواییە‬ ‫و لەگەڵ ڕاستییەکانی ژیانی موحەممەددا‬ ‫یەک‌ناگرێتەوە‪.‬‬ ‫لە ڕاستیدا بە گەڕانەوە بۆ ئەو سەرچاوانەی‬ ‫ب��ە گ��ێ��ڕان��ەوە ب��اوەڕپ �ێ‌ک��راوەک��ان��ی ژیانی‬ ‫موحەممەد دەزانرێت‪ ،‬بۆمان دەردەکەوەێت‬ ‫کە قورئان نواندنەوەیەکی وردتری لە ڕوانگەی‬ ‫موحەممەد بۆ ئیرتیدادمان پیشان دەدات‪.‬‬ ‫لەوانەیە یەکەم جار لە سەردەمی ئەبوو بەکردا‬ ‫و بە فەرمانی ناوبراو کۆمەڵێک لە مورتەدد‬ ‫و لەئاین‌هەڵگەڕاوەکان سزای مەرگیان بۆ‬ ‫بڕابێتەوە و ب��ەرە‪-‬ب��ەرە ئەو ک��ردەوەی��ە بە‬ ‫سوننەت و ڕەوشتی موحەممەد لە قەڵەم‬ ‫درا‪ .‬پێشەواکانی دوای ئەویش ئەو سزایەیان‬ ‫قبووڵ کرد و گوتیان کە یاوەرانی دیکەی‬ ‫موحەممەدیش کردەوەکەی ئەبوو بەکر بە ڕەوا‬ ‫دەزانن‪.‬‬ ‫ئیبن عەبباس (ل��ە ساڵی ‪٦٨‬ی ک‪/ .‬‬ ‫‪٦٨٨‬ی ز‪ .‬مردووە) دەگێڕێتەوە کە پێغەمبەر‬ ‫گوتوویەتی‪« :‬هەر کەس ئاینەکەی گۆڕی‬ ‫و لە ئاین هەڵگەڕایەوە؛ بیکوژن»‪ .‬بەپێی‬ ‫گ��ێ��ڕان��ەوەی��ەک��ی ت��ر ک��ە ئیبن عەبباس و‬ ‫عائیشەی هاوسەری موحەممەد گێڕاویانەتەوە‪،‬‬ ‫پێغەمبەر کوشتنی ئ��ەو کەسانەی کە لە‬ ‫ئیسالم هەڵگەڕانەوە و دژایەتیی کۆمەڵی‬ ‫موسوڵمانانیان دەک��رد‪ ،‬بە ڕێگەپێ‌دراو و‬ ‫جایز دەزانی‪ .‬لە گێڕانەوەیەکی دیکەشدا باس‬ ‫لەوە کراوە کە کاتێ پێغەمبەر موعاذی کوڕی‬ ‫جەبەلی نارد بۆ یەمەن‪ ،‬فەرمانی پێدا کە؛‬ ‫«هەرکەس لە ئیسالم هەڵگەڕایەوە داوای‬ ‫لێ بکە بێتەوە سەر ئاینی ئیسالم و ئەگەر‬ ‫نەگەڕایەوە‪ ،‬سەری لە الشەی جودا بکەرەوە»‪.‬‬ ‫بەشی دوەمی ئەو حەدیسە بە دەستەواژەگەل‬ ‫و زمانێکی هاوشێوەوە بۆ ژنان بەکارهێنراوە‪.‬‬ ‫حەدیسێکی تیژ و بە بڕشتتر کە زۆر بڕواپێ‌کراو‬ ‫نیە بە ڕاشکاوانە فەرمان دەدات‪« :‬هەر کەس‬ ‫لەسەر ئاینی ئیسالم نەبێت؛ لە گەردنی بدن و‬ ‫بیکوژن»‪ .‬شێوازە کاراکانی قورسترین سزا کە‬ ‫لە گێڕانەوەکاندا ئاماژەیان پێ‌کراوە‪ ،‬جیاوازن‪.‬‬ ‫لە حەدیسێکیشدا کە عایشە گێڕاویەتەوە؛‬ ‫سەربڕین و هەڵ‌واسین بە داردا و دەرکردن لە‬

‫واڵت‪ ،‬شیاون بەاڵم سووتاندن بە ئاگر ڕێگەی‬ ‫پێ‌نەدراوە‪ .‬لە حەدیسێکی دیکەشدا کە هاوکات‬ ‫باسی ڕەخنەی ئیبن عەبباس لە خەلیفەی‬ ‫چوارەم واتە عەلی (لە سااڵنی ‪٤٠ – ٣٥‬ی‬ ‫ک‪ .‬خەلیفە بووە) دەکات‪ ،‬کە کۆمەڵێک لە‬ ‫کافرەکان و زیندیقەکانی سووتاندبوو‪ ،‬دەڵێت‪:‬‬ ‫«کەسێک کە لە ئاینەکەی هەڵگەڕایەوە (لە‬ ‫گێڕانەوەیەکی تردا؛ «پشتی کردە ئاینەکەی‬ ‫خۆی») بیکوژن‪ ،‬بەاڵم هیچ کەس بە شێوەی‬ ‫سزای خودا (ئاگر) سزا مەدەن»‪.‬‬ ‫لە شەریعەتی ئیسالمدا ه��ەڵ‌گ��ەڕان��ەوە‬ ‫«ئیرتیداد» بەم شێوەیە پێناسە ک��راوە‪:‬‬ ‫خۆ لە ئیسالم دەرک���ردن (قطع االس�لام)‬ ‫بە وتە یان کردەوەیەکی کوفراوی‪ ،‬تەنانەت‬ ‫بە گاڵتەوە‪ .‬هەبوونی ب��ڕوا بە بۆچوون و‬ ‫ڕوانگەیەک کە نکولی لە بوونی خودا دەکات و‬ ‫هەروەها نکولی‌کردن لە پێغەمبەران و جنێودان‬ ‫«سەبب» بەرانبەر بە خودا و پێغەمبەر و‬ ‫بەچۆکداهاتن لە پێش بوت یان مانگ و هەتاو‬ ‫و پەرستنیان و خستنە ناو زبڵدانی قورئان‬ ‫و بە حەاڵڵ و ڕێگەپێ‌دراو زانینی حەرامە‬ ‫گەورەکانی وەکوو «زینا»‪ ،‬هەموویان دەبنە‬ ‫هۆی مورتەدد بوون و لە ئاین دەرچوون‪.‬‬ ‫مورتەددێک کە لە نێوان چاک و خراپدا‬ ‫جیاوازی بکات (واتە ئاوەز و عەقڵی تەواو‬ ‫بێت و بە «موکەللـەف» دابنرێت)‪ ،‬سێ ڕۆژ‬ ‫دەرفەتی پێ دەدرێ��ت کە پێداچوونەوە لە‬ ‫وتە یان کردەوەکەیدا بکات‪ .‬ئەگەر پەشیمان‬ ‫بووەوە و تۆبەی کرد؛ هیچ سزایەکی یاسایی‬ ‫نایگرێتەوە‪ .‬بەاڵم ئەگەر پەشیمان نەبووەوە و‬ ‫تۆبەی نەکرد؛ ئەوجا لەسەر کۆدەنگیی زانایان‬ ‫و خ��اوەن ڕایانی ئاینی‪ ،‬بە شمشێر سەری‬ ‫دەپەڕێندرێت‪ .‬مورتەدد ئەگەر ئافرەتیش‬ ‫بێت لە هەموو ڕێباز «مذهب» ەکاندا هەمان‬ ‫س��زای بۆ ب��ڕدراوەت��ەوە‪ ،‬جگە لە مەزهەبی‬ ‫حەنەفی و شیعەی دوازدە ئیمامی کە ئەو‬ ‫سزایە دەشکێنن و لە باتی ئەوە حەپس و‬ ‫بەندیخانەی بۆ دەبڕنەوە‪ .‬ئەگەر مورتەددێک لە‬ ‫ماوەی سێ ڕۆژ (پاش هەڵگەڕانەوە لە ئاین)‬ ‫بکوژرێت؛ بکوژەکەی ناگیرێت و هیچ سزایەک‬ ‫نادرێت و پێویست ناکات خوێنبایی «دیة»‬ ‫بدات و خوێنەکەی ببژێرێت‪ .‬کۆمەڵێک لە‬ ‫ئاکام و دەرەنجامە کۆمەاڵیەتییەکانی ئیرتیداد‬ ‫ئەوەیە کە ماڵ و سامانی موڕتەددەکە دەستی‬ ‫ب��ەس��ەردا دەگیرێت و دەخرێتە خەزێنەی‬ ‫دەسەاڵتی ئیسالمییەوە و هەموو دادوبەست و‬ ‫پەیمانەکانی بە نەبوو و نەبەستە دەژمێردرێن‪.‬‬ ‫ئەگەر کەسەکە پەشیمان ببێتەوە و بگەڕێتەوە‬ ‫سەر ئاینی ئیسالم؛ پاشماوەی سامانەکەی‬ ‫بۆ دەگەڕێندرێتەوە‪ .‬ئەو حوکمە لە کاتێکدا‬ ‫ڕەوتی پێ دەکرێت کە موڕتەددێک لە واڵتی‬ ‫ئیسالمییەوە بەرەو واڵتی کافرەکان هەڵێت و‬ ‫ماوەیەک پاش ئەوە بە مەبەستی تۆبەکردن‬ ‫و وەرگرتنەوەی ماڵ و سامانەکەی بگەڕێتەوە‬ ‫زێد و واڵتەکەی خۆی‪ .‬بە واتا یاساییەکەی؛‬ ‫مندااڵن (صغار) و شێتەکان (مجانین) و ئەو‬ ‫کەسانەی کە دەسەاڵتیان لە دەستی خۆیاندا‬ ‫نیە و ناچار دەکرێن لە ئاین هەڵگەڕێنەوە؛ بە‬ ‫موڕتەدد ناژمێردرێن‪.‬‬ ‫باسی پێشوو لە بارەی ڕوانگەی قورئانەوە‪،‬‬ ‫بۆمان دەردەخات کە هیچ بەشێک لە یاسای‬ ‫تایبەت بە موڕتەدد و ئیڕتیداد‪ ،‬لە دەق و‬ ‫ناوەرۆکی قورئان وەرنەگیراوە‪.‬‬ ‫سەرچاوەکان‪:‬‬ ‫ئیبن ئیسحاق‪ ،‬چاپی گیوم ‪.Guillaume‬‬ ‫ئیبن ح���ەج���ەر‪ ،‬ف��ت��ح ال���ب���اري بشرح‬ ‫صحيح البخاري‪ ،‬ساخکردنەوەی‪ :‬ع‪.‬ع‪ .‬باز‬ ‫وهاوکارەکانی‪ ١٣ ،‬بەرگ‪ ،‬بەیروت ‪.١٩٨٠‬‬ ‫ئیبن قوددامە‪ ،‬الکافي في فقه اإلمام أحمد‬ ‫اب��ن حنبل‪ ،‬ساخکردنەوەی س‪ .‬یوسف و‬ ‫هاوکارەکانی‪ ٤ ،‬بەرگ‪ ،‬قاهیرە ‪.١٩٩٤‬‬ ‫ئیبن کەثیر‪ ،‬تفسیر‪.‬‬ ‫ب���ەالذوری‪ ،‬فتوح البلدان‪ ،‬حەیدەرئاباد‪،‬‬ ‫‪.١٩٣٢‬‬ ‫خەططاب‪ ،‬م‪ ،.‬مواهب الجلیل لشرح‬ ‫مختصر خلیل‪ ٦ ،‬بەرگ‪ ،‬طەرابلوس‪.١٩٦٩ ،‬‬ ‫قەسطەلالنی‪ ،‬إرش���اد ال��س��اری لشرح‬ ‫صحیح البخاري‪ ١٥ ،‬بەرگ‪ ،‬بەیروت‪.١٩٩٠ ،‬‬ ‫طەبەری‪ ،‬تاریخ‪ ،‬چاپی نوێی کەراچی‬ ‫‪.١٩٦٧‬‬ ‫غونەیمی‪ ،‬اللباب فی شرح الکتاب‪ ٤ ،‬بەرگ‪،‬‬ ‫قاهیرە ‪.١٩٦٣‬‬ ‫نەوەوی‪ .‬منهاج الطالبین‪ ،‬ساخکردنەوەی‬ ‫‪ ،E.C. Howard‬لەندەن‪.١٩١٤ ،‬‬ ‫‪W. Heffening, «Murtadd»,‬‬ ‫‪in Second Encyclopedia of‬‬ ‫‪.6-635 ,Islam, vii‬‬

‫ذمارة (‪ )195‬دوشةممة ‪2014/4/14‬‬

‫‪5‬‬

‫خو َيندنةوةى ئاين‬

‫چارەنووسی ئەفسانە لەنێوان زانست و ئایندا‬ ‫خ�����ەس�����رەو م���ەح���م���ود‬ ‫(میراودەلی)‬ ‫قسەكردنی ئێمە لێرەدا‬ ‫لەسەر بوونی پەیوەندی نێوان‬ ‫ئەفسانە لەگەڵ زانست و ئایندا نیە‬ ‫‪ ،‬بەڵكو هەڵوێستە كردنە لەسەر‬ ‫ئەوەی كە هەردوكایەی ( زانست‬ ‫و ئاین) ن��ەك ه��ەر نكووڵیی لە‬ ‫بوونی پەیوەندیان بە ئەفسانەوە‬ ‫دەكەن ‪ ،‬بەڵكو ستەمی لێ دەكەن‬ ‫و ‪ ،‬هەوڵی شێواندن و ‪ ،‬تەنانەت‬ ‫نەفیكردنیشی دەدەن ‪.‬‬ ‫م��رۆڤ��ی س��ەرەت��ای��ی لەڕێگەی‬ ‫ئەفسانەوە ڕوداوو دیاردەكانی‬ ‫جیهانی خ��وێ��ن��دۆت��ەوەو ڕاڤ��ەی‬ ‫كردوون ‪ ،‬بوون و ڕودانی سەرجەم‬ ‫شتەكانی بۆ هۆكاری ئەفسانەیی‬ ‫گەڕاندۆتەوە‪ ،‬دیارە زانستیش ‪ ،‬بە‬ ‫مانای تاقیكردنەوەی ئەزمونیانەی‬ ‫شتەكان ‪ ،‬واتە گەیشتن بە هۆكاری‬ ‫م���اددی‪ ،‬ی��اخ��ود بەكارهێنانی‬ ‫هۆكاری ماددی بۆ سودوەرگرتن‬ ‫ل��ەش��ت��ەك��ان‪ ،‬ب��ەش��ێ��وەی��ەك��ی‬ ‫سەرەتایی و لەچوارچێوەیەكی‬ ‫كەم و تەسكدا بوونی هەبووە ‪،‬‬ ‫بەو پێیەی كە ئەگەر سەرەتاكانی‬ ‫ل��ق��ەك��ان��ی م��ەع��ری��ف��ەی م��رۆی��ی‬ ‫هەموویان بگەڕێنەوەبۆ ئەفسانە‬ ‫‪ ،‬ئەوا (زانست)یش وەك یەكێك‬ ‫ل���ەو ل��ق��ان��ە ‪ ،‬ڕەگ و ڕی��ش��ەو‬ ‫بناغەكانی هەر لە ئەفسانەدایە ‪.‬‬ ‫بەاڵم كورتكردنەوەی (ئەفسانە)‬ ‫بە گشتی ب��ەوەی كە بریتیە لە‬ ‫(زانستی سەرەتایی)هەڵەیەكی‬ ‫گەورەیە ‪( ،‬زۆری��ن��ەی خەڵكی)‬ ‫دەبینین كە لە ساویلكەییانەوە‬ ‫قەناعەتیان وایە كە میتۆلۆژیاو‬ ‫زانستی سەرەتایی یەك شتن ‪.‬‬ ‫چۆن دەكرێت ئەم جۆرە تێڕوانینە‬ ‫كۆنانە پووچەڵبكرێنەوە ؟ ئەفسانە‬ ‫بەردەوام پرۆسەیەكە بە پلەیەكی‬ ‫بااڵوە ‪ ،‬بە بەردەوام سۆزگەرایانە‬ ‫و ‪ ،‬ئینفیعالیی و زی��ن��دووە ‪.‬‬ ‫سەرەڕای هەموو ئەمانەش دەڵێن‬ ‫ئەمە س��ەرەت��ای زانستە ‪ .‬هیچ‬ ‫كەسێك نابینیت جەخت لەسەر‬ ‫ئەوە بكات كە میتۆلۆژیا (ئیدی‬ ‫هیندی ب��ێ ‪ ،‬ی��ان میسریی ‪،‬‬ ‫یاخود گریگی ‪ . .‬یان هی تر )‬ ‫زانستە ‪ ،‬بە مانای زانستی نوێ‬ ‫(گەر ئاڵۆزیی ئامرازو ئامێرەكانی‬ ‫بە هەند وەربگرین) ب��ەاڵم گەر‬ ‫میتۆلۆژیای پێشكەوتوو زانستێكی‬ ‫پ��ێ��ش��ك��ەوت��وو ن��ەب��ێ��ت ‪ ،‬چ��ۆن‬ ‫دەكرێت میتۆلۆژیای پێشكەوتوو‬ ‫ی��ان نا پێشكەوتوو زانستێكی‬ ‫ناپێشكەوتوو بێت ؟!! ‪ . .‬ئەگەر‬ ‫دوو بونەوەری زیندوو هەبن كەبە‬ ‫هیچ شێوەیەك هاوجووت (غیر‬ ‫متطابقين) نەبن لە پەرەسەندن‬ ‫و شێوە كۆتاییەكەیاندا ‪ ،‬ئیدی‬ ‫چۆن دەكرێت دوو كۆرپەكانیان‬ ‫جیاواز نەبن لەڕووی پرنسیپەوە‬ ‫؟ (‪)1‬‬ ‫هەروەها بۆ روونكردنەوەی‬ ‫ئەوەی كە (زانستی سەرەتایی)‬ ‫تەنیا بەشێك بووە لە میتۆلۆژیا‬ ‫نەك هەمووی ‪ ،‬دەڵێت‪:‬‬ ‫((زانستی سەرەتایی هەرچیەك‬ ‫بووبێت زانستێكی سەرەتاییە‬ ‫‪ ،‬وات��ە زانستێك ل��ە دۆخێكی‬ ‫دیاریكراودا لەئارادابووە ‪ ،‬ئەگەرنا‬ ‫ئەوەی كە لێی دەدوێین نەدەچووە‬ ‫س��ی��اق��ی م���ێ���ژووی���ی زان��س��ت��ی‬ ‫گشتیەوە ‪ ،‬دواتریش ‪ ،‬نەدەكرا‬ ‫بە زانستێكی سەرەتایی دابنێین‬ ‫‪ .‬یان دەبێت زانستی سەرەتایی‬ ‫بە تەواوی زانست بێت ‪ ،‬كەواتە‬ ‫‪ ،‬بە هیچ جۆرێك میتۆلۆژیا نیە‬ ‫‪ ،‬یان دەبێت زانستی سەرەتایی‬ ‫میتۆلۆژیا بێت ‪ ،‬دەی كەواتە‬ ‫چ��ۆن دەك��رێ��ت ئەمەی دواییان‬

‫(واتە میتۆلۆژیاكەیان) كە بە هیچ‬ ‫شێوەیەك زانست نیە ببێت بە‬ ‫زانستێكی سەرەتایی ؟)) (‪)2‬‬ ‫دوات��ر دەڵێت ‪(( :‬ئەفسانە‬ ‫لێوانلێوە لە سۆزو ئینفیعاالتی‬ ‫زیندووی واقیعی ‪ ،‬بۆ نمونە شت‬ ‫بەرجەستە دەكات و ‪ ،‬دەیكات بە‬ ‫خواوەندو ‪ ،‬بە مەزن ڕایدەگرێت و‬

‫ئەفسانەیەكی كۆنی بەزاندووەو‬ ‫‪ ،‬لەوە زیاتر شتێكی دیكە نیە))‬ ‫(‪.)4‬‬ ‫ئەفسانەو زانست دوو بابەتی دژی‬ ‫یەكتر نین ‪ ،‬بەڵكو هەریەكەیان‬ ‫خاوەنی كایەو كێڵگەی سەربەخۆ‬ ‫و ج����ودای خ��ۆی��ان��ن ‪ ،‬ئ��ەگ��ەر‬ ‫دروستكردنی ناكۆكیش لەنێوانیاندا‬

‫ئ��ای��دۆل��ۆژی��ای��ەك دەب��ێ��ت��ەوە بە‬ ‫زەمینە بۆ ئەفسانە ‪ ،‬بەو پێیەی‬ ‫ل��ە(زان��س��ت)و ئامانجی زانستی‬ ‫دەچێتە دەرەوە ‪ .‬واتە هەڵهاتن‬ ‫لە ئەفسانە بەناوی زانست و لەژێر‬ ‫سایەی زانستدا ج��ۆرو شێوەی‬ ‫دیكە لە ئەفسانە دێنێتە ئاراوە‬ ‫‪ ،‬كە (ئەفسانەی ئایدۆلۆژیا)یە ‪،‬‬

‫هێنانەوەی بەردەوامی پاساوی زانستی‬ ‫لەگەڵ رودانی هەموو گۆڕانكاری و‬ ‫پێشكەوتنێكدا لە زانستەكاندا بۆتە كێشەی‬ ‫بەردەوامیان‪ ،‬ئەوان نەك هەر بەوە قایل نابن كە‬

‫ئەو بابەتانە بە ئەفسانەی پێشینان دابنرێن ‪ ،‬بەڵكو‬ ‫بەو حەقیقەت و بابەتە زانستیانەیان دەزانن كە‬ ‫موعجیزەی پێشینانن ‪ ،‬واتە نهێنیگەلێكن هێشتا‬ ‫زانست پێیان نەگەیشتووە ‪ ،‬نەك ئەفسانەگەلێك‬ ‫زانست تێیپەڕاندبن !!‬

‫‪ ،‬دەبێتە مایەی چاكبوونەوە ‪. .‬‬ ‫ئاخۆ دەكرێت زانست وابێت ؟))‪.‬‬ ‫(‪)3‬‬ ‫س��ەب��ارەت ب���ەوەش ك��ە گوایا‬ ‫زانست ئەفسانەی لەناوبردووە‬ ‫‪ ،‬دەڵێت‪(( :‬زانست ئەفسانەی‬ ‫ن��ەب��ەزان��دووەو ‪ ،‬هەموو ئ��ەوەی‬ ‫سەبارەت بە بابەتەكە لە ئارادایە‬ ‫ئەوەیە كە ئەفسانەیەكی نوێ‬

‫هەڵوێستێكی ن��ا زانستی بێت‬ ‫‪ ،‬وات���ە دەبێتە هەڵوێستێكی‬ ‫ئایدۆلۆژی ‪ ،‬وات��ە هەڵوێستێك‬ ‫كە لە بەرژەوەندی واقیعێك یان‬ ‫گروپێكدایە كەلە دەرەوەی لۆژیكی‬ ‫زانست بیردەكەنەوەو هەڵوێست‬ ‫وەردەگرن ‪.‬‬ ‫لەوانەیە ئەوەی لێرەدا مایەی‬ ‫سەرنج بێت ‪ ،‬ئەوەبێت كە هەموو‬

‫وەكچۆن لە هەمان كاتدا دەبێت‬ ‫بەكاردانەوە لە دژی بوونی ئەفسانە‬ ‫‪ ،‬كە كاردانەوەكەش دیسان بە‬ ‫بەهێزكردن و زی��ن��دووك��ردن��ەوە‬ ‫یان زیندوڕاگرتنی ئەفسانە تەواو‬ ‫دەبێت ‪ .‬كەواتە ئەفسانە و زانست‬ ‫دەبێت بە ناچاری بەشێوەیەكی‬ ‫هاوتەریب لەگەڵ یەكتردا بڕۆن ‪.‬‬ ‫بوون و ئامادەگیی ئایدۆلۆژیا‬

‫سیاسی و كۆمەاڵیەتی و فیكری‬ ‫و فەلسەفەكانیش ‪ ،‬لەالیەكەوە‬ ‫ناواقیعیبوونی‬ ‫ك���اردان���ەوەی‬ ‫زان��س��ت��ی دژە ئ��ەف��س��ان��ەن و ‪،‬‬ ‫ل��ەالی��ەك��ی دی��ك��ەش��ەوە بەڵگەو‬ ‫نیشانەی حەتمیەتی ئامادەیی‬ ‫و بەردەوامبوونی ئەفسانەكانە‬ ‫ل��ە ژی��ان��ی م��رۆڤ��دا ل��ەس��ەرج��ەم‬ ‫كۆمەڵگەو سەردەمە جیاوازەكاندا‪.‬‬ ‫كەواتە بێنیازبوون لە ئەفسانەو‬ ‫دەس��ب��ەردارب��وون لێی كارێكی‬ ‫نامومكینە ‪ ،‬چونكە ((ئەفسانە‬ ‫و خ��وراف��ات و داس��ت��ان��ەك��ان و‬ ‫ج��ۆرە ج��ی��اوازەك��ان��ی ه��ون��ەر لە‬ ‫بابەتە كەمالیەكان نین (وات��ە‬ ‫لە كەمالیاتی ژی��ان نین) ‪ ،‬لە‬ ‫پاشماوەكانی راب��ردووی كۆنیش‬ ‫نین ‪ ،‬بەڵكو ئەو منداڵدانەن كە‬ ‫م��رۆڤ تێیدا لەدایك دەبێت بە‬ ‫گیان و ئەقڵ و هەستەوە ‪ .‬شوێن‬ ‫و پێگەی مرۆڤیش لە گەردوونداو‬ ‫‪ ،‬ڕوانینی بۆ خ��ودی خۆی و ‪،‬‬ ‫دیاریكردنی ئامانجەكەی ‪ ،‬زانست‬ ‫دیارییان ناكات كە تەنیا گرنگی بە‬ ‫(شتە بەشەكیەكان – الجزئیات ‪-‬‬ ‫) دەدات ‪ ،‬بەڵكو ئەم مەنزومە‬ ‫خەیاڵیە – ڕەمزییەیە كە شوێنی‬ ‫ب��ۆ دی��اری ك���ردووە ب��ەر ل��ەوەی‬ ‫توانای كاركردن و بیركردنەوەی‬ ‫هەبێت))‪)5( .‬‬ ‫بەو پێیەی ئاین لە بنەڕەتدا‬ ‫لەسەر ئەفسانە بەندە ‪ ،‬بەشێكی‬ ‫بەرچاوی ئەو ئەفسانانەش باس لە‬ ‫دروستبوونی گەردوون و مرۆڤ و‬ ‫بابەتگەلێكی پەیوەست پێیانەوە‬ ‫دەكەن ‪ ،‬لەبەر ئەوە ئایندارانی‬ ‫ئێمە لەمڕووەوە تووشی گرفتی‬ ‫گ���ەورە دەب���ن و ‪ ،‬هەمیشەش‬ ‫ل��ە پ���ارادۆك���س و ل��ەن��اك��ۆك��ی‬ ‫بۆچونەكانیاندا دەمێننەوە ‪.‬‬ ‫ئ��ەم ئیشكالیەتەش گەلێك‬ ‫گەورەترە لە ئیشكالیەتەكەی نێوان‬ ‫زانست و ئەفسانە كە ئاماژەمان‬ ‫پێكرد ‪ ،‬لەو ڕووەوە كە زانست‬ ‫ئەفسانەی ڕەتدەكردەوە ‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئایندارانی ئێمە تێكەڵیان دەكەن‬ ‫‪ ،‬كە وەك دیارە تێكەڵكردنیان‬ ‫شێواندنی هەردووكیان دەگەیەنێت‬ ‫‪.‬‬ ‫هێنانەوەی بەردەوامی پاساوی‬ ‫زانستی لەگەڵ رودان���ی هەموو‬ ‫گ��ۆران��ك��اری و پێشكەوتنێكدا‬ ‫ل��ە زانستەكاندا بۆتە كێشەی‬ ‫بەردەوامیان ‪ .‬ئ��ەوان نەك هەر‬ ‫بەوە قایل نابن كە ئەو بابەتانە‬ ‫بە ئەفسانەی پێشینان دابنرێن‬ ‫‪ ،‬بەڵكو بەو حەقیقەت و بابەتە‬ ‫زانستیانەیان دەزانن كە موعجیزەی‬ ‫پێشینانن ‪ ،‬وات��ە نهێنیگەلێكن‬ ‫هێشتا زانست پێیان نەگەیشتووە‬ ‫‪ ،‬ن��ەك ئەفسانەگەلێك زانست‬ ‫تێیپەڕاندبن !!‬ ‫ل��ێ��رەوە مسوڵمانان بێهودە‬ ‫بەدوای بەڵگەو پاساوی زانستیدا‬ ‫دەگ��ەڕێ��ن س��ەب��ارەت ب��ە كاتی‬ ‫ئامادەبوونی ئادەم و حەوا ‪ ،‬ئاخۆ‬ ‫دەبێ چەند هەزار ساڵ لەمەوبەر‬ ‫ژی��اب��ن ؟! بەڵكو ڕۆژێ���ك لە‬ ‫رۆژان زانست ئەم مێژووەیان بۆ‬

‫ئاین دەیەوێت ئەفسانە بە ئاراستەی زانستدا بەرێت و ‪( ،‬زانست)یش‬ ‫دەخوازێت ئەفسانە تەنیا وەك ریشەو دەسپێكە سەرەتاییەكانی خۆی وێنا‬ ‫بكات ! وەك دەبینین ئاین ئەركی ئەفسانە بە ئاراستەی كایەی زانستدا‬ ‫دەبات ‪ ،‬نەك لەپێناو خزمەتكردن بە زانست‪ ،‬بەڵكو بە ئاراستەی پاساو‬ ‫هێنانەوە بۆ ئاین و بابەتەكانی ‪( ،‬زانست)یش ئەفسانە تەنیا لە سەرەتا‬ ‫سادەكانی خۆیدا كورتدەكاتەوە ‪.‬‬

‫بدۆزێتەوە !!‬ ‫ب��ەڵ��ك��و ڕۆژێ�����ك ل���ە رۆژان‬ ‫مسوڵمانان بگەنە ئەو ڕاستیەی كە‬ ‫دەبێت ئەو زانیاری و نهێنیە چی‬ ‫بێت كەلە منداڵدانی دایكەكاندایەو‬ ‫تەنیا خوا دەیزانێت ((ویعلم مافی‬ ‫االرحام) ‪ ،‬دەبێت مەبەست لەچی‬ ‫بێت ؟ چ��ۆن بۆ زانستخوازانی‬ ‫ڕوون بكەینەوەو بیسەلمێنین كە‬ ‫شتێك هەیەو بەنهێنی ماوەتەوە‬ ‫‪ ،‬لەكاتێكدا ل��ەراس��ت��ی��دا هیچ‬ ‫نهێنیەكیش ل��ەم��ڕوەوە لەئارادا‬ ‫نیەو نابێت ‪ ،‬بەاڵم هەر ناچارین‬ ‫ب��ەدوای نهێنی نەبوونی نهێنی‬ ‫دا بگەڕێین ‪ ،‬بەڵكو بگەین بە‬ ‫راستیەكی گەورەی زانستی !! بە‬ ‫موعجیزەیەكی مەزنی ئاینی !!‬ ‫سەبارەت بە حەوتیئاسمانەكەش‬ ‫س��ەرس��ام م��اون ‪ ،‬ئ��ەرێ دەب��ێ‬ ‫ح��ەوت چینی ه��ەوا بێت ‪ ،‬یان‬ ‫حەوت ئەستێرە ‪ ،‬یاخود حەوت‬ ‫ئاسمان وەك ئاسمانەكەی لەمەڕ‬ ‫خۆمان ؟!! مەگەر ئاسمانێك‬ ‫هەیە تا بدرێت لە ح��ەوت دانە‬ ‫! مەگەر (ئاسمان) وشەیەكی‬ ‫مەجازی و گریمانەیی نیە ؟ مەگەر‬ ‫وشەی(ئاسمان) بە عەرەبی ‪ ،‬كە‬ ‫(س���م���اء)ە ‪ ،‬مانای (ب��ەرزی��ی)‬ ‫ناگەیەنێت و ‪ ،‬لە فرمانی (سما)‬ ‫وە ن��ەه��ات��ووە‪ .‬بێئاگا ل��ەوەی‬ ‫كە ژم��ارە (ح��ەوت) ژمارەیەكی‬ ‫ئەفسانەییەو ‪ ،‬مەبەست پێی‬ ‫ژمارەیەكی دیاریكراو نیە ‪ ،‬بەڵكو‬ ‫ژمارەیەكی مەجازی و ڕەمزییە‪.‬‬ ‫ئ��ای��ن دەی��ەوێ��ت ئەفسانە بە‬ ‫ئاراستەی زانستدا بەرێت و ‪،‬‬ ‫(زانست)یش دەخوازێت ئەفسانە‬ ‫تەنیا وەك ری��ش��ەو دەسپێكە‬ ‫سەرەتاییەكانی خۆی وێنا بكات‬ ‫! وەك دەبینین ئاین ئەركی‬ ‫ئەفسانە بە ئاراستەی كایەی‬ ‫زانستدا دەب��ات ‪ ،‬نەك لەپێناو‬ ‫خزمەتكردن بە زانستدا ‪ ،‬بەڵكو‬ ‫بە ئاراستەی پاساو هێنانەوە بۆ‬ ‫ئاین و بابەتەكانی ‪( ،‬زانست)‬ ‫یش ئەفسانە تەنیا لە سەرەتا‬ ‫سادەكانی خۆیدا كورتدەكاتەوە‪.‬‬ ‫وات���ە ه��ەردوك��ی��ان (ئ��ای��ن و‬ ‫زانستیش) ‪ ،‬بەناوی زانستەوەو‬ ‫لەژێر سایەی ڕاستیی زانستیدا ‪،‬‬ ‫هەوڵی ستەمكردن لە ئەفسانە و‬ ‫نەفیكردنی دەدەن ‪ .‬ئاین دەیەوێت‬ ‫ئەفسانە نەك هەر لە ئاین بەڵكو لە‬ ‫ژیانیش بكاتە دەرەوە ‪ ،‬لە هەوڵە‬ ‫نازانستیەكانیدا بۆ بردنی ئەفسانە‬ ‫بە ئاراستەی وەهمیانەی زانستدا‬ ‫ئەفسانە لەبیر شوێنكەوتوانی‬ ‫دەباتەوە ‪.‬‬ ‫لێكۆڵینەوە لە ئەفسانە (زانست)‬ ‫ە ‪ ،‬بەاڵم نەك بە مانا ئەزمونكاری‬ ‫و تاقیگەییەكەی زانست ‪ ،‬واتە‬ ‫نەك بە مانا مادییەكەی زانست‬ ‫‪ ،‬بەڵكو زانست وەك مەعریفە ‪،‬‬ ‫زانست لەو بازنە فراوانەیدا ‪ ،‬كە‬ ‫لێكۆڵینەوە لە مرۆڤ و نهێنیەكانی‬ ‫و ‪ ،‬لە كۆمەڵگەو كاریگەرییەكانی‬ ‫و ‪ ،‬لە خەیاڵ و رەمز و تەنانەت‬ ‫لێكۆڵینەوە لە وەهم دەگرێتەوە ‪،‬‬ ‫ئەو خەیاڵ و ڕەم��زو وەهمە كە‬ ‫بوونی مرۆڤیان لەسەر وەستاوە‪.‬‬ ‫پەراوێزەكان‬

‫أل��ك��س��ي ل��وس��ي��ف ‪ ،‬فلسفة‬ ‫‪. 1‬‬ ‫االس��ط��ورة ‪ ،‬ترجمة منذر حلوم ‪ ،‬دار‬ ‫الحوار للنشر و التوزيع ‪ ،‬الالذقية –‬ ‫سورية ‪2005 ،‬م ‪ ،‬ص‪. 54‬‬ ‫‪ .2‬هەمان سەرچاوە و الپەڕە ‪.‬‬ ‫‪ .3‬هەمان سەرچاوە و الپەڕە ‪.‬‬ ‫‪ .4‬هەمان سەرچاوە ‪ ،‬ل‪.61‬‬ ‫‪ .5‬د‪.‬برهان غليون ‪ ،‬اغتيال العقل‬ ‫‪ ،‬الطبعة الثالثة ‪ ،‬مكتبة مدبولي ‪،‬‬ ‫القاهرة ‪ ، 1990 ،‬ص‪. 288‬‬

‫ذمارة (‪ )195‬دوشةممة ‪2014/4/14‬‬

‫ئایا ناوەوە‬ ‫دروست دەکرێت؟‬

‫دەربارەی ئۆشۆ‬

‫كؤنت َيكست‬

‫‪6‬‬

‫پرسی گۆالگ‬ ‫ئەم دەقەی خوارەوە پاژێکە لە دیمانەی «ژاک ڕانسیەر» کە لەژێر‬ ‫ناونیشانی «دەسەاڵتەکان و ستراتیژییەکان»لە کۆتایی حەفتاکاندا لەگەڵ‬ ‫«میشێل فۆکۆ»ئەنجامی داوە‪.‬‬

‫پێشڕەو محەمەد‬ ‫وەك هەمیشە ژیژەك نوكتە و جۆكە توندەكانی دەهێنێتەوە و‬ ‫بارودۆخێكی تایبەتی پێ دەخوێنێتەوە‪ ،‬ژیژەك لە نوكتەیەكیدا‬ ‫دەڵێت‪« :‬دەگێڕنەوە دوو سپی پێست (گۆیا لیبراڵن) لە ناوەڕاستی‬ ‫بیاباندا شێرێكی دڕندە دەبینن‪ ،‬كە لێیان نزیك دەكەوێتەوە‪ :‬لەو‬ ‫كاتەی كەسی یەكەم لە ترساندا خەریكە بتۆفێت‪ ،‬كەسی دووەم‬ ‫بە هێواشی و لەسەرخۆییەوە پێاڵوە كەتانییەكانی لەپێ دەكات بۆ‬ ‫ئەوەی رابكات‪ .‬یەكەم دەپرسێت‪« :‬دەتەوێت چی بكەیت؟ بۆ نازانی‬ ‫شێر لە هەردووكمان تیژڕەوترە و خێراتر دەڕوات»؟ كەسی دووەم‪،‬‬ ‫وەاڵم دەداتەوە‪« :‬نامەوێت لە شێرەكە خێراتر بڕۆم‪ ،‬تەنها دەمەوێت‬ ‫لەتۆ خێراتر بم و رابكەم!»‪..‬‬ ‫ماوەیەكە ئەم رەوت��ە ‪ -‬واتا دی��اردەی ئۆشۆ و ئەوانەی سەر‬ ‫ب��ەم رێ��ب��ازەن‪ -‬لەالیەن دەی��ان دەزگ��ا و گۆڤار و رۆژن��ام��ە‪ ،‬بە‬ ‫سەدان وێنە و پۆستكارتەوە‪ ،‬باڵودەكرێنەوە‪ ،‬بە تیراژی زۆر و‬ ‫چەندجارچاپكردنەوە‪ ،‬ئایا ئەم مەعنەوییەتگەراییە درۆزنانەیە‪ ،‬چما‬ ‫هێندە خێرا برەوی پەیدا كرد؟ یان ئایا ئەم رێبازە لە بنەڕەتەوە‬ ‫پەیوەندی بەم سیستەمە مەشغوڵكارەوە نییە‪ ،‬كە ئەمڕۆ هەمووان‬ ‫تێیدا گرفتارن؟ سەرمایەداری! كەچی لێرە و لەوێ پاساوی قۆڕ‬ ‫و بێماناش بۆ ئەم كارانەیان دەهێننەوە‪ :‬ژیانتان خۆش بوێت‪،‬‬ ‫فێرمان دەكەن لەئێستادا بژین‪ ...‬نهێنی سەركەوتن! دیل كارنگی‪:‬‬ ‫هاوڕێكەت ئازاریش بدات‪ ،‬تۆ مەیڕەنجێنە‪ ،‬با ئەمە بۆ دوا سنووری‬ ‫لۆژیكی خۆی درێ��ژ بكەینەوە‪ :‬سیستەم دەمانچەوسێنێتەوە‪،‬‬ ‫كێشە نییە هاوڕێمانە‪ ،‬با نەیڕەنجێنین‪ ،‬لە رەوتی دڕندانەی خۆی‬ ‫داینەبڕین؛ لێرەوە دەبینین ئەم رێبازە چۆن لە خزمەتی سیستەمدا‬ ‫ئیش دەكات‪.‬‬ ‫ئەم رێبازە لە بنەڕەتەوە درۆزنانەیە‪ ،‬بۆچی؟ چونكی یەكێك لە‬ ‫میكانیزمەكانی ئیشكردنی ئەم رێبازە بریتییە لە ئارامی دەروون و‬ ‫یۆگا‪ ،‬لە یۆگادا هەمووان لەگەڵ یەكتری موحەبەت دەنوێنن‪ ،‬بە ناوی‬ ‫چكۆلە و بەخەندەوە بانگی یەكتری دەكەن‪ ،‬گلەیی لە هیچ شتێك‬ ‫ناكەن‪ ،‬هەموو شتێكیان قبوڵە و ئارامن‪ ،‬و لە ئاشتییەكی رەهادا‬ ‫دەژین ‪ -‬ئەویش تەنها لە ساتی یۆگادا ‪ -‬چەند سەعاتێك‪ ،‬ئەویش‬ ‫سەعاتگەلێك دوای دەزگای بیرۆكراسی نێو لۆژیكی سەرمایەداری‬ ‫دواتر‪ ،‬كە بۆ ئارامبوونەوەی دەروون‪ ،‬تەرخانكراوە تاوەكو یۆگای‬ ‫تیدا بكەن‪.‬‬ ‫ئێ‪ ،‬ئەمە هەڵگری دوو دەاللەتە‪ :‬یەكەم ئەم رێبازە درۆزنانەیە‪،‬‬ ‫چونكە تەنها لەكاتی تەمریندا میهرەبانن‪ ،‬دووەم‪ ،‬خۆی دەزگایەكی‬ ‫ئیدیۆلۆژیی دەوڵەتە (یان سیستەمە) كە باڵویكردۆتەوە‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫زۆر بە ئاسانی هەموو ئازار و رەنجەكانی دنیا قبوڵ بكەن‪ ،‬بە‬ ‫مانایەكی دی‪ ،‬رەنج و ئازار وەك شتێكی سروشتی دەربكەوێت‪،‬‬ ‫هەموو شتێك سروشتییە‪ ،‬بۆیە هەموو شتێك ‪everything‬‬ ‫‪gone well‬ـە (واتا هەموو شتێك باش دەڕوات)‪.‬‬ ‫م��ادام ئ��ازار شتێكی سروشتییە‪ ،‬پێویستە تەحەمول بكرێت‪،‬‬ ‫كەواتە ئاساییە‪ ،‬هاوڕێكەت رەنج بكێشێت‪ ،‬ئازار ببینێت‪ ،‬توڕبدرێت‪،‬‬ ‫بكەوێتە بەرچەپۆك و كەڵبەی شێرەوە‪ ،‬ئازار سروشتییە‪ ،‬رەنج ئەمڕۆ‬ ‫هی تۆیە وەریگرە‪ ،‬لێی توڕە مەبە‪ ،‬قەینا جارێ من پێاڵوەكانم لەپێ‬ ‫دەكەم و لەتۆ توندتر دەڕۆم‪ ،‬بەاڵم دڵنیابە منیش هەر لە رەنجدام‪...‬‬ ‫لێرەوە دەكرێت بە نوكتەكەی ژیژەكەوە بیبەستینەوە‪ ،‬دوای بیابان‬ ‫حاڵەتی دەرچوونە لە یۆگا‪ ،‬حاڵەتی ئیشكردنی ناخودئاگای ئەم‬ ‫عارف و موریدە درۆزنانەیە‪ ،‬كە دوای دەرچوون لە یۆگا‪ ،‬دەگەڕێنەوە‬ ‫حاڵەتی سروشتی خۆیان و ئازار وەك شتێكی ئاسایی دادەنێن‪،‬‬ ‫بەوپێیەی میكانیزمەكانی ئیشكردنی سیستەم فێری كردوون‪ ،‬لە‬ ‫ناوەوە خاوەن هاوبەشی (‪)the Common‬ێكی درۆزنانە بن‪،‬‬ ‫كەچی لەدەرەوە‪ ،‬فەردانییەتی ناو سیستەم بەگەڕ دەكەوێتەوە‪.‬‬ ‫هاوڕێیەكم‪ ،‬كە خۆی لەم بوارەدا ئیش دەكات‪ ،‬دەڵێت‪ :‬چۆن‬ ‫دەكرێت بە ئاسانی واز لەم رەوتە بهێنرێت‪ ،‬لەكاتێكدا سەرتاسەری‬ ‫دنیای داگیركردووە‪ ،‬بۆیە دەكرێت وەها وەاڵمی بدەمەوە‪ ،‬كە بەڵێ‬ ‫دەكرێت‪ ،‬یەكەم‪ ،‬زۆر ئاساییە كاتێك وەك تارماییەك بەسەر تەواوی‬ ‫ئینسانییەتدا بكشێت‪ ،‬ئیشمانە رەتی بكەینەوە‪ ،‬دووەم‪ ،‬هەركاتێك‬ ‫ئینسان بەو خودئاگاییە گەیشت‪ ،‬كە پێویستە وەك سوبێكتێكی‬ ‫ئ��ازاد خەریكی رزگاركردن بێت‪ ،‬دەبێت خەریكی كۆكردنەوە و‬ ‫كۆالژكردنی ئەو شتانە بێت‪ ،‬كە لە خزمەتی ئەم رزگارییەدان‪،‬‬ ‫نەك شتێك كۆبكاتەوە كە یەكەم‪ ،‬ئینسان دووبارە دەباتەوە ناو‬ ‫پەیوەندییەكانی سیستەم‪ ،‬دووەم‪ ،‬بەرهەمدەهێنرێن بۆ ئەوەی ببن‬ ‫بە زبڵ‪ ،‬سێیەم‪ ،‬هەموو ئیشی ئەمانە دروستكردنی فەردانییەتێكە بە‬ ‫بارودۆخی خۆی رازیبێت‪ ،‬كە ئەم رەوتەش هیچ جیاوازییەكی لەگەڵ‬ ‫ئایینی ئیبراهیمی نییە‪ ،‬كە ئینسان بە ئازارەكانی جیهان رادەهێنێت‬ ‫و بەڵێنی ژیانێكی باشتریان لەودیو پێدەدات‪ ،‬كەواتە دەرچوون‬ ‫لەهەر ئەكتێكی سیاسیی و كۆمەاڵیەتی‪ ،‬هەمان ئیشكردنی ئەبەدی‬ ‫سیستەمە‪ ،‬بەاڵم بەبێ ئەوەی بەخۆیان بزانن‪ ،‬ئەم بوونەوەرانە بۆی‬ ‫ئەنجام دەدەن‪.‬‬

‫وەرگێڕانی‪ :‬محەمەد مورادی‬

‫م���ن دەت���رس���م ل���ە ه���ەم���وو چ��ەش��ن��ە‬ ‫بەکاربردنێکی گوالگ‪/‬زیندان کە بیهەوێ ئەم‬ ‫دووان��ە لێک نزیک بکاتەوە‪ .‬بەکاربردنێکی‬ ‫چەشنی ئ��ەم بانگەشە ک��ە‪ :‬هەموو ئێمە‬ ‫گوالگی خۆمان هەیە‪ :‬گوالگ هەر لێرەدایە‬ ‫لەبەر دەرگاکانماندا‪ ،‬لە شارەکانماندا‪ ،‬لە‬ ‫نەخۆشخانەکان و لە زیندانەکانی ئێمەدا‪:‬‬ ‫هەر لێرە لە سەرماندا‪ .‬دەترسم بە بیانووی‬ ‫«س��ەرک��ۆن��ەی سیستماتیک»وە جۆرێک‬ ‫«ئێلێکتیسیزم»ی ناکۆتا بێتە ئارا؛ کە ئەمە‬ ‫خۆی سەرپۆشێک دەبێت بۆ زۆرێک لە مانۆڕ‬ ‫و جووڵە گومانبارەکان‪ .‬ئێمە بە تووڕەییەکی‬ ‫زۆر و ئاخێکی درێژی المۆرتاسا [ئاماژە بە‬ ‫«ئ��ادری��ان الم���ورت»ە‪ ،‬مەبەست ئاخێکی‬ ‫برایانەیە کە دەی��ەوێ کۆتایی بە جیاوازی‬ ‫و ناکۆکییەکان بهێنێت] هەموو ئەو ئازار و‬ ‫ئەشکەنجە سیاسییانە قبووڵ دەکەین و بەم‬ ‫شێوە بە ڕەوای دەزانین حیزبی کۆمۆنیستی‬ ‫ف��ەڕەن��س��ا (‪ ).P.C.F‬ل��ە دانیشتنێکدا‬ ‫بەشدار بێت کە بڕیار وایە پلیوشەچ تێیدا‬ ‫گوتار پێشکەش بکات‪[ .‬پلیوشەچ‪ ،‬بیردۆزی‬ ‫ڕووس‪ ،‬یەکێک لە نەیاران و ڕەخنەگرانی‬ ‫سیاسەتەکانی یەکێتیی سۆڤیەت کە ساڵی‬ ‫‪ ١٩٧٢‬دەستگیر کرا و پاش ساڵێک بەندکران‪،‬‬ ‫بەپێی حوکمی دادوەر لەسەر شێتبوونی‬ ‫ئەو‪،‬نێردرایە نەخۆشخانەیەکی تایبەت بە‬ ‫نەخۆشە دەروون��ی��ی��ەک��ان‪ .‬دادگاییکردن و‬ ‫بەندکرانی ئەو لە ئاستی جیهاندا ناڕەزایەتیی‬ ‫زۆری لێ کەوتەوە‪ .‬ساڵی ‪ ١٩٧٦‬ڕێگەی پێ‬ ‫درا لە سۆڤیەت بچێتە دەر‪ .‬ئەو هەرگیز‬ ‫لە بیروباوەڕی کۆمۆنیستیی خۆی پاشگەز‬ ‫نەبۆوە و دەستبەردار نەبوو‪ ].‬ئەمەڕێگە بە‬ ‫حیزبی کۆمۆنیست دەدات تاکوو سێ گوتار‬ ‫وەگەڕ بخات‪:‬‬ ‫‪ )A‬بۆ ڕای گشتی‪ :‬لێرە ئێمە و ئێوە‬ ‫هەموو پێکەوە و لەتەنیشت یەکدا کارتێکراو‬

‫و زیانمەندین‪ .‬یەکێتیی سۆڤیەت بەرەوڕووی‬ ‫هەمان پرس و گرفت و کێشەگەلە کە لە‬ ‫ڕووب���ەڕووی هەموو واڵتێکدایە؛ نە کەمتر‬ ‫نە زیاتر و لەبەرامبەریشدا بەهەمان شێوە‪.‬‬ ‫کەواتە وەرن با لە خۆڕاگریدا بەشدار بین‪،‬‬ ‫بەواتایەکی دی‪ ،‬وەرن با کێشەکان دابەش‬ ‫بکەین‪.‬‬ ‫‪ )B‬بۆ هاوپەیمانانی هەڵبژاردن‪ :‬بزانن‬ ‫ئێمە چەندە تایبەت بە سۆڤیەت ئازادبیرین‬ ‫و سەربەخۆ دەبزوین‪ .‬ئێمەش وەکوو ئێوە‬ ‫گوالگ پڕۆتستۆ دەکەین و بە شەرمی دەزانین‪.‬‬ ‫کەواتە ڕێگە بدەن کارەکەمان بکەین‪.‬‬ ‫‪ )C‬لەناو حیزبدا‪ :‬بزانن ئێمە بە تەفرەدانی‬ ‫پرسی گوالگی سۆڤیەت و شاردنەوەی لەژێر‬ ‫پرسی مەبەستدار و گشتیی زیندانی سیاسیدا‬ ‫زیرەکیمان نواند‪.‬‬ ‫بەڕای من دەبێ لەنێوان ناوەندی گوالگ‬ ‫و پرسیاری گوالگدا بە جیاوازی قایل بین‪.‬‬ ‫وەک��وو هەموو تەکنەلۆژیا سیاسییەکانی‬ ‫مێژوو‪ ،‬ناوەندی گوالگ وەرچەرخان و ئاڵۆگۆڕ‬ ‫و کارکرد و کاریگەرییەکانی خۆی هەیە‪ .‬و‬ ‫لەوانەیە بتوانین بڵێین‪ ،‬زیندان و بەندکردن و‬ ‫گیرانی سیاسیی دەورانی کالسیک پاژێک لە‬ ‫پێشینەناسییەکەی پێک دەهێنێت‪.‬‬ ‫بەاڵم پرسیاری گوالگ دەرخ��ەری بڕیار و‬ ‫هەڵبژاردنێکی سیاسییە‪ .‬هەندیک کەسان‬ ‫پرسیاری گوالگ ئاراستە دەکەن و هەندێک‬ ‫نا‪ .‬ئاراستەکردنی ئەم پرسیارە باس لە چوار‬ ‫شت دەکات‪:‬‬ ‫‪ )A‬خوبواردن لە ئاراستەکردنی پرسیاری‬ ‫گ��والگ بەپێی دەقەکانی مارکس و لەنین؛‬ ‫بەواتایەکی دی‪ ،‬خۆبواردن لە ئاراستەکردنی‬ ‫ئەم پرسیارە کە کام هەڵە‪ ،‬الدان‪ ،‬نەناسینەوە‪،‬‬ ‫یاخود گێڕبوونەوەی هزری یان کردەیی بۆتە‬ ‫هۆی ئەوە تیۆری مارکس و لەنین تاکوو ئەم‬ ‫ڕادە خەیانەتیان پێ بکرێت‪.‬‬ ‫بەپێچەوانەوە‪ ،‬پرسیاری گ��والگ وات��ە‬

‫ژێرپرسیارخستنی گوتارەکانی مارکس و لینین‬ ‫ـ ئێستە ئەم پرسیارانە هەرچەندیش کۆن‬ ‫بن ـ بەپێی ڕاستێتییەکانی گ��والگ‪ .‬لەبری‬ ‫شەنوکەوکردنی ئەم دەقانە بە مەبەدستی‬ ‫دۆزی��ن��ەوەی شتێک ک��ە بکرێ بەهۆیەوە‬ ‫پێشەکی گوالگ ئیدانە بکەین‪ ،‬پرس دادان و‬ ‫ئاراستەکردنی ئەم پرسیارەیە کە لەم دەقانەدا‬ ‫چ شتێک ڕێگەیان بۆ گوالگ خۆش کردووە‪،‬‬ ‫چ شتێک هێشتا هەوڵی بۆ پاساودانەوەیەتی‪،‬‬ ‫چ شتێک ئەمڕۆکە ڕێگە دەدات کە هەروا ئەو‬ ‫حەقیقەتە تەحەمولنەکراوە قبووڵ بکەین‪.‬‬ ‫پرسی گوالگ نەک بەپێی هەڵە و الدان (کە‬ ‫ئامیاری جۆرێک دابەزینە بۆ ئاستی تیۆرەکی)‬ ‫بەڵکوو دەبێ بەپێی ئەمری واقیع ئاراستە‬ ‫بکرێت و بێتە ئاراوە‪.‬‬ ‫‪ )B‬خۆبواردن لە سنووردارکردنی ئەم‬ ‫پرسیارە تەنها لە ئاستی هۆکارەکاندا‪ .‬ئەگەر‬ ‫ئەم پرسیارە بکەینە خاڵی دەستپێکی خۆمان‬ ‫کە‪« :‬هۆکار»ی گوالگ چییە؟ (دواکەوتوویی‬ ‫و درەنگکەوتنی گەشەی ڕووسیا‪ ،‬شکڵگۆڕکێی‬ ‫حیزب بۆ بوڕۆکراسی‪ ،‬کێشە ئابوورییەکانی‬ ‫ت��ای��ب��ەت ب��ە یەکێتیی س��ۆڤ��ی��ەت) گ��والگ‬ ‫دادەبەزێنن بۆ جۆرێک نەخۆشی ـ ئاوسانێکی‬ ‫پڕکیم و جەڕاحات‪ ،‬داڕزان یان هەڵدانەوەی‬ ‫نەخۆشی‪ .‬بەم پێیە‪ ،‬تەنها بەشێوەی نەرێنی‬ ‫و سەلبی بیرمان ل��ە گ��والگ ک��ردۆت��ەوە؛‬ ‫وەکوو لەمپەرێک کە دەبێ وەال بنرێت‪ ،‬یان‬ ‫الرەکارکردێک کە دەبێ چاکسازی بکرێت؛ ژانی‬ ‫زایین بۆ واڵتێک کە بەشێوەیەکی ئازاراوی ژان‬ ‫گرتوویەتی و سۆشیاڵیزمی بووە‪.‬‬ ‫پرسیاری گوالگ دەبێ بەشێوەی ئیجابی‬ ‫ئاراستە بکرێت‪ .‬پرسی هۆکارەکان بۆ ئەوە‬ ‫نابێ لە پرسی کارکرد جیا بکرێتەوە‪ :‬گوالگ لە‬ ‫خزمەت چیدایە؟ گەرەنتیدەری چ کارکردێکە؟‬ ‫وە دەچێتە خانەی کام دەستە ستراتیژییەوە؟‬ ‫گوالگ دەبێ وەکوو هۆکارێکی «ئابووری‪/‬‬ ‫سیاسی» لە دەوڵەتێکی سۆشیاڵیستیدا‬ ‫شی بکرێتەوە‪ .‬دەب��ێ لە هەموو چەشنە‬

‫داشکاندنی مێژووگەرایانە پارێز بکرێت‪ .‬گوالگ‬ ‫ن��ەک پاشماوە ی��ان دەرەنجامێک‪ ،‬بەڵکوو‬ ‫هەنووکەییەکی ڕەهایە‪.‬‬ ‫‪ )C‬خ���ۆب���واردن ل��ە دان���ان���ی ج��ۆرە‬ ‫یاسایەکی فیلتەرینگ بۆ ڕەخنەگرتن لە‬ ‫گوالگ کە لە ناو گوتارەکان یان خەونگەلی‬ ‫تایبەتی خودی ئێمەدا کار بکات‪ .‬مەبەستم‬ ‫وەالنانی سیاسەتی جووتکەوانەیە؛ پارێزکردن‬ ‫ل��ە دان��ان��ی سۆشیاڵیزمی سۆڤیەت لەناو‬ ‫جووتکەوانەگەلی ئایرۆنیک و شەرماوەردا بۆ‬ ‫پاراستنی سۆشیاڵیزمی ڕاستەقینە و پەسەند‪.‬‬ ‫لەڕاستیدا‪ ،‬تەنها سۆشیاڵیزمێک کە شایستەی‬ ‫ئەم جووتکەوانە پڕسووكایەتییانەیە هەمان‬ ‫سۆشیاڵیزمە کە لە سەرماندا بزوێنەری ژیانی‬ ‫فەنتازیی ئایدیاڵبوونێتییە‪.‬‬ ‫ئێمە دەب��ێ بەپێچەوانەوە چاوەکانمان‬ ‫بکەینەوە بەڕووی ئەو شتەدا کە هەر لێرە‪،‬‬ ‫دەستبەجێ‪ ،‬ئەگەری خۆڕاگری لەبەرامبەر‬ ‫گوالگدا فەراهەم دەکات؛ بەڕووی ئەو شتەدا‬ ‫کە گوالگ تەحەمولنەکراو دەکات و دەتوانێ‬ ‫بوێریی پێویست بدات بە مرۆڤە دژەگوالگەکان‬ ‫کە بتوانن هەستن و بمرن لەپێناو ئەوەدا کە‬ ‫وشە یان شیعرێک بهێننە سەر زار‪ .‬دەبێ‬ ‫ئەو شتە دەرک بکرێت کە میخائیل ستەرن‬ ‫هان دەدات کە بڵێ‪« :‬من ملکەچ نابم»؛ وە‬ ‫هەروەها ئەوەی کە چۆن پیاوان و ژنانێکی‬ ‫«بەزۆری عام و نەخوێندەوار» کە لە دەوری‬ ‫یەک کۆ بوبوونەوە (وێڕای چ مەترسیگەلێک؟)‬ ‫تاکوو ئ��ەو تۆمەتبار بکەن هێز و توانای‬ ‫تۆمەتالبردنی ئەو لە بەرامبەر ئامادەبوواندا‬ ‫ب��ەدەس��ت بهێنن‪ .‬ل��ەب��ری س���رودە بچووکە‬ ‫عاشقانە سەدسااڵنەکەمان بۆ «سۆشیاڵیزم»‬ ‫دەبێ گوێ لەمانە بگرین‪ .‬ئەوانە لەسەر چی‬ ‫بەندن‪ ،‬چی وزەیان پێ دەدات‪ ،‬خۆڕاگرییان‬ ‫لە کوێوە دێت؟ چ شتێک ئەوان هان دەدات‬ ‫کە هەستن؟ وە بەتایبەت وەرن با پرسیاریان‬ ‫لێ نەکەین کە ئایا هێشتا و وێ��ڕای هەموو‬ ‫شتێک بەڕاستی «کۆمۆنیست»ن‪ ،‬دەڵێی‬ ‫ئەمە مەرجی ئێمەیە کە بەڵێن بدەین گوێیان‬ ‫لێ بگرین‪ .‬نوێڵی ئێمە لەدژی گوالگ‪ ،‬نەک‬ ‫لە سەرماندا‪ ،‬بەڵکوو لە جەستەی ئەوان‪ ،‬لە‬ ‫وزەیان و لە کارێکدایە کە ئەوان‪ ،‬بە ئاخاوتن‬ ‫و ڕامان‪ ،‬ئەنجامی دەدەن‪.‬‬ ‫‪ )D‬خۆبواردن لە حەل و چارەسەرکردنی‬ ‫گشتیگەرایانە و یونیڤێرساڵی پرسەکە بە‬ ‫«ناشیرینکردنی» هەموو جۆرەکانی گرتن و‬ ‫بەندکردن‪ .‬گوالگ پرسێک نییە کە بە شێوەی‬ ‫یونیرفۆڕم و یەکسان بۆ هەموو کۆمەڵگاکان‪،‬‬ ‫وێ��ڕای هەموو جیاوازییەکانیان‪ ،‬ئاراستە‬ ‫بکرێت‪ .‬بەڵکوو دەب��ێ بەشێوەی تایبەت‬ ‫س��ەب��ارەت بە کۆمەڵگا سۆشیاڵیستەکان‬ ‫ئاراستە بکرێت‪ ،‬چونکە لە ساڵی ‪ 1917‬بەم‬ ‫الوە هیچ واڵتێکی سۆشیاڵیستی نەیتوانیوە‬ ‫و سەرنەکەوتووە بەبێ ج��ۆرە سیستمێکی‬ ‫کەمتاکورتێ بەرفرەکراوەی گوالگ کار بکات‪.‬‬ ‫بەکورتی‪ ،‬وای بۆ دەچ��م کە لەبەرامبەر‬ ‫ه��ەر چەشنە داش��ک��ان��دن��ی ت��ی��ۆری��ک (کە‬ ‫گ��والگ بەشێوەی هەڵەیەکی قابیلی دەرک‬ ‫و خوێندنەوە بەپێی دەقەکانی [مارکس و‬ ‫لەنین] دادەبەزێنێت)‪ ،‬هەر چەشنە داشکاندنی‬ ‫مێژووگەرایانە (کە گوالگ بۆ دەرەنجامێکی‬ ‫هاوئاکامی قابیلی لێکدانەوە و قابیلی پێشگیریی‬ ‫چەند هۆکارێک دادەبەزێنێت)‪ ،‬هەر چەشنە‬ ‫جیاکردنەوەیەکی یۆتوپیایی (کە گوالگ لە‬ ‫تەنیشت «سۆشیاڵیزم»ی درۆییندا دەخاتە‬ ‫بەرامبەر خ��ودی سۆشیاڵیزم)‪ ،‬و هەروەها‬ ‫لەبەرامبەر هەر چەشنە حەل و چارەسەری‬ ‫گشتێنەری پرسەکە لە فۆڕمی عامی گرتن و‬ ‫زیندان‪ ،‬دەبێ لەسەر تایبەتبوونێتیی پرسیاری‬ ‫گوالگ پێ دابگیردرێت‪.‬‬ ‫سەرچاوەی وەرگێڕان بۆ کوردی ماڵپەڕی‬ ‫‪http://www.thesis11.com‬‬

‫ذمارة (‪ )195‬دوشةممة ‪2014/4/14‬‬

‫‪7‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫نوسه‌ر‬ ‫مه‌جید عه‌زیز‬ ‫‘هه‌رگیز ك��اری ئ�ه‌وان�ه‌ نیه‌ پێت‬ ‫بڵێن چۆن فێرببیت و بنووست‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ده‌بێت وایان پیشانبده‌یت ‌به‌وشێوه‌یه‌‬ ‫له‌دایكبوویت‬ ‫ئه‌رنیست هه‌مینگوای‬ ‫ل�ه‌م چه‌ند دێ��ڕه‌ی خ���واره‌دا‪ ،‬به‌خێرایی‬ ‫ده‌م��ه‌وێ��ت ئ��ام��اژه‌ ب �ه‌ن��ووس �ه‌رو ه �ه‌روه‌ه��ا‬ ‫نووسینیش بكه‌م چه‌ند بتوانم و چه‌ند‬ ‫پێمبكرێت‪.‬‬ ‫لێره‌دا ئه‌گه‌ر وه‌كو خۆم سه‌باره‌ت به‌م‬ ‫بابه‌ته‌ بنووسم‪ ،‬ئ�ه‌وا پێموایه‌‪ :‬نووسه‌رو‬ ‫نووسینیش هه‌ردووكیان وه‌كو پڕۆژه‌ وان‌و‪،‬‬ ‫هه‌میشه‌ له‌ناو كاریگه‌ری و ك��ارك��ردن و‬ ‫پ��ی��اداچ��وون�ه‌وه‌و گۆڕانكاریه‌كاندا خۆیان‬ ‫ده‌بیننه‌وه‌‌‪ .‬پێموایه‌‪ ،‬نووسه‌ر ئه‌وكه‌سه‌ نیه‬ ‫وه‌كو حوكمێكی هه‌تاهه‌تایی خۆی به‌سه‌ر‬ ‫نووسینه‌كانه‌وه‌ ببینێت‪ ،‬وه‌نووسینیشه‌‬ ‫بێجگه‌ ل���ه‌وه‌ی هه‌ڵگری چه‌ندینو ماناو‬ ‫توێغی ج��ی��اوازی ه�ه‌ی�ه‌‪ ،‬وه‌ل��ه‌گ��ه‌ڵ كاتو‬ ‫سه‌رده‌مه‌جیاوازه‌كاندا هه‌میشه‌ خوێندنه‌وه‌ی‬ ‫جیاوازمان بۆدروستده‌كات‌‪.‬‬ ‫بۆنموونه‌‪ ،‬كاتێك بابه‌تێ‪ ،‬ووتارێك‪ ،‬یان‬ ‫كتێبێك ده‌نووسێت‪ ،‬له‌دوای ماوه‌یه‌كی زۆر‪،‬‬ ‫كه‌ ئه‌ونوسه‌ره زیاتر له‌ناو ‌خۆقاڵكردنو‪،‬‬ ‫كاریگه‌ریو‪ ،‬گۆڕانه‌كاندا خۆی ده‌بینێته‌وه‌‪،‬‬ ‫ئ�ه‌وك��ات�ه‌ ئ�ه‌گ�ه‌ر ه�ه‌م��ان ب�ه‌ره�ه‌م��ی خۆی‬ ‫ته‌ماشابكات‪ ،‬ببینێتو بخوێنێته‌وه‌‪،‬هه‌ندێكجار‬ ‫وه‌ك��و خ��ۆی ب�ه‌خ��اوه‌ن��ی ن�ه‌زان��ێ��ت‪ .‬دی��اره‌‬ ‫ئه‌مه‌ نه‌وه‌ك له‌به‌رئه‌وه‌ی‪ ،‬پێی شه‌رمبێت‪،‬‬ ‫یان پێی ناخۆشبێت‪ ،‬یان نه‌یه‌وێت‪ ،‬به‌ڵكو‬ ‫له‌به‌رئه‌وه‌ی ئه‌وبه‌رهه‌مانه‌ی ده‌یاننووسێت‬ ‫له‌وكاته‌ی نووسیونی له‌ژێر كاریگه‌ری فكریو‬ ‫هه‌ستیو فه‌لسه‌فیو ده‌روونیو كۆمه‌اڵیه‌تیو‬ ‫سیاسی ئه‌ووه‌خته‌دا بووه‌‪ ،‬كاتێكیش ئه‌و‬ ‫هه‌لوومه‌رجانه‌ تێده‌په‌ڕێنێتو خۆی له‌ناو‬ ‫حاڵه‌ته‌ جیاوازه‌كانو‪ ،‬دواییش له‌ناو جۆره‌‬ ‫هه‌لوومه‌رجێكی ڕۆشنبیری تردا ده‌بینێته‌وه‌‪،‬‬ ‫ئ��اره‌زوی�ه‌ك��ی ت��ری هه‌یه‌ كه‌ هه‌ستده‌كات‬ ‫خ��اوه‌ن��ی ئ��ه‌و به‌رهه‌مانه‌نیه به‌جۆرێك‬ ‫ل��ه‌ج��ۆره‌ك��ان‌‪ .‬دوای��ی��ش ڕاس��ت��ی�ه‌ك��ی زۆر‬ ‫له‌مه‌داهه‌یه‌‪ ،‬چوونكه‌ كاتێك له‌ده‌رفه‌تێكدا‬ ‫شتێك ده‌نووسین‪ ،‬به‌اڵم له‌ده‌رفه‌تێكی تردا‬ ‫زۆر به‌جیاوازی له‌هه‌مان نووسین ده‌ڕوانینو‬ ‫وه‌كو به‌مووڵكی خۆمانی نه‌زانین وایه‌‪ .‬ئه‌گه‌ر‬ ‫ئه‌و نووسه‌ره‌ی ئه‌ونووسینه‌ی نووسیبێت‪،‬‬ ‫له‌و‌كاته‌دا وه‌كو مردوویه‌ك ئاماژه‌ی بۆبكرێت‬ ‫مانای خۆی هه‌یه‌‪ ،‬چوونكه‌ له‌كاتێكی تردا‬ ‫هه‌مان نووسه‌ر ته‌ماشای هه‌مان بابه‌تی خۆی‬ ‫ناكات وه‌ك��و چۆن له‌چركه‌ساتی یه‌كه‌مدا‬ ‫به‌رهه‌می هێناوه‌‪.‬‬ ‫به‌الی منه‌وه‌‪ ،‬نووسه‌ر كاتێك له‌ناودونیای‬ ‫ن��ووس��ی��ن��دا خ���ۆی ده‌ب��ی��ن��ێ��ت �ه‌وه‌‪ ،‬دی���اره‌‬ ‫به‌هه‌رشێوه‌یه‌ك له‌شێوه‌كان بێت ئاره‌زوویه‌ك‬ ‫هه‌یه‌ له‌پاڵپێوه‌نانی خوودێتی خۆی‪ ،‬ئه‌ویش‬ ‫مانیفێستكردنه‌كه‌یه‌تی له‌ناو ته‌عبیركردن‬ ‫له‌خۆیو یان ئه‌وبابه‌ته‌ی ده‌یه‌وێت له‌سه‌ر‬ ‫بنووسێت‪ .‬ب��ه‌اڵم ه �ه‌م ن��وس�ه‌ره‌ك�ه‌و هه‌م‬

‫نووسینه‌كه‌شی هه‌رگیز له‌خوودی زمانه‌كه‌‬ ‫گ��ه‌وره‌ت��رن��ی��ن‪ ،‬ب�ه‌ڵ��ك��و ل��ه‌ن��او ئ �ه‌وزم��ان��و‬ ‫كه‌لتووره‌دان‪‌‌ .‬‬ ‫دیاره‌ كاتێك باسی نووسه‌ر ده‌كه‌ین‪ ،‬دیاره‌‬ ‫كتێبمان بیرده‌كه‌وێته‌وه‌‪ ،‬وات�ه‌ نووسه‌ری‬ ‫ئه‌وكتێبه‌ی به‌چاپی ده‌گه‌یه‌نێت‪ .‬به‌اڵم‬ ‫نووسه‌ر ده‌توانێت له‌گۆڤارو مه‌گه‌زینه‌كانیشدا‬ ‫به‌رهه‌مه‌كانی خۆی باڵوبكاته‌وه‌‪ .‬كه‌واته‌‬ ‫ده‌ڵێیین ن��ووس��ه‌ر‪ ،‬دی���اره‌ ل �ه‌ب �ه‌رئ �ه‌وه‌ی‬ ‫ده‌نووسێت‪ ،‬وه‌ك��اری نووسینیشی ده‌یكات‬ ‫ب �ه‌ن��ووس �ه‌ر‪ .‬ل��ێ��ره‌دا م���ه‌رج ن��ی�ه‌‪ ،‬هه‌موو‬ ‫نووسه‌رێك وه‌كو یه‌كبێت‪ ،‬واته‌ هه‌ندێك هه‌ن‬ ‫بژێوی خۆیان له‌سه‌ر نووسین په‌یداده‌كه‌ن‪،‬‬ ‫به‌اڵم هه‌ندێكی تر هه‌ن به‌وشێوه‌یه‌ نین‪ .‬دیاره‌‬ ‫نووسین ئاره‌زووی قووڵی نووسه‌ره‌كه‌یه‌تی‬ ‫له‌ناو كه‌ناڵه‌كانی زمانو كه‌لتوورو ڕۆشنبیریدا‪.‬‬ ‫‌پرسیاری س��اده‌ش له‌خۆمانی بكه‌ین‪،‬‬

‫نووسه‌ر هه‌میشه‌ له‌ناو زماندان تاوه‌كو له‌ناو‬ ‫خوودگه‌راییتیه‌كی زۆر سه‌ربه‌خۆدابن‪.‬‬ ‫باسكردن ل�ه‌ن��ووس�ه‌رو نووسین‪ ،‬دی��اره‌‬ ‫خوودی ئه‌وكه‌سه‌ی نووسینه‌كه‌ ده‌نووسێتو‪،‬‬ ‫وه‌ئه‌ونووسینه‌ی به‌به‌رهه‌مێكی ئه‌ده‌بی‪،‬‬ ‫فه‌لسه‌فی‪ ،‬سیاسی‪ ،‬یان هه‌ركایه‌یه‌كی دیكه‌‬ ‫ناوببرێت له‌جیهانی به‌رهه‌مهێنانی نووسیندا‪.‬‬ ‫دی���اره‌ ب��اس��ك��ردن ل���ه‌ت���ه‌واوی ئ �ه‌ده‌ب��ی‬ ‫شوێنێك ی��ان ئ��ه‌ده‌ب��ی ك����ووردی‪ ،‬كه‌له‌‬ ‫نازمانی كووردیدایه‌‪ ،‬فره‌ویی و مه‌زنیه‌كی‬ ‫زۆر گ �ه‌روه‌ت��ری تیادایه‌ له‌به‌راوردكردنی‬ ‫له‌به‌ته‌نیا نووسینێكدا یان نووسه‌رێكی ناو‬ ‫ئه‌و ئه‌ده‌به‌دا‪.‬‬ ‫ئه‌گه‌ر ن��ووس �ه‌ر وه‌ك��و هه‌موو یه‌كێكی‬ ‫تر له‌ناوژیاندابێتو‪ ،‬به‌اڵم خولیاو ئ��ارەزوو‬ ‫داهێنانه‌كانی وایلێبكات ج��ی��اوازی بكات‬ ‫ل �ه‌گ �ه‌ڵ ئ��ه‌وان��ی دی��ك��ه‌دا‪ ،‬وات���ه‌ پ���رۆژه‌ی‬

‫ساموئیل بیكیت له‌زاری فۆكۆوه‌‪،‬‬ ‫ئاماژه‌ی بۆ كردوه‌‪ ،‬ده‌ڵێت «ئایا‬ ‫چی گرنگیه‌كی هه‌ی ‌ه كێ قسان‬ ‫ده‌كات»‬ ‫دیاره‌ ئه‌وه‌یه‌‪ ،‬ئایا نووسه‌ره‌كان چۆنو چی‬ ‫ده‌نووسن؟ ئایا ئه‌وه‌ی ده‌ینووسن به‌هه‌موو‬ ‫شێوه‌یه‌ك به‌رهه‌می ناومێشكو هه‌ستی‬ ‫خۆیانه‌ به‌ته‌نیا؟ وات��ه‌ ئه‌وبه‌رهه‌مانه‌ی‬ ‫به‌رهه‌می دێنن سه‌ربه‌خۆیه‌ له‌كاریگه‌ریه‌كانو‬ ‫خوێندنه‌وه‌و ڕامانه‌كانی ناو مێژووی ئه‌و‬ ‫سه‌رچاوانه‌ی له‌به‌رده‌ستیدایه‌تیاندایه‌‪ ،‬وه‌كو‬ ‫كتێب‪ ،‬گۆڤاره‌ چاپكراوه‌كان؟ نه‌خێر‪.‬‬ ‫به‌دوای ئه‌وپرسیارانه‌دا‪،‬گرنگه‌ له‌خۆمان‬ ‫بپرسین‪ :‬ئایا شتێك هه‌یه‌ سه‌ربه‌خۆبێت‬ ‫له‌ناوخۆیدا؟ ئایا نووسه‌رێك هه‌یه‌ به‌وشێوه‌یه‌‬ ‫تێكست به‌رهه‌مبهێنێت به‌بێ هیچ كاریگه‌ریه‌ك‬ ‫له‌ده‌ره‌وه‌ی خۆی؟ نه‌خێر‪.‬‬ ‫نووسه‌ر‪ ،‬دیاره‌ له‌هه‌ر ژانرێكدابنووسبێت‪،‬‬ ‫هه‌میشه‌ له‌ناو كاریگه‌ری و خوێندنه‌وه‌و‪،‬‬ ‫تێڕامانو وروژانه‌كاندایه‌‪ .‬هیچ جارێك به‌بێ‬ ‫ئه‌مه‌ نووسین ناتوانێت بژیو نووسه‌ریش‬ ‫ن��ات��وان��ێ��ت خ��اوه‌ن��ی ب �ه‌ره �ه‌م��و ش��اك��اره‌‬ ‫گه‌وره‌كانی بێت‪ .‬نووسه‌ر ڕه‌نگه‌ هه‌میشه‌‬ ‫ل��ه‌خ��ۆی ب��پ��رس��ێ��ت‪ ،‬چ���ۆن چ��ۆن��ی ل�ه‌ژێ��ر‬ ‫كاریگه‌ریه‌كانیدا بچێته‌ده‌ره‌وه‌و هه‌وڵی زۆر‬ ‫جیدی ئه‌وه‌بدات ستایڵو شێوازێكی تایبه‌تی‬ ‫به‌خۆی هه‌بێت له‌نووسیندا؟ دیاره‌ بۆئه‌وه‌ی‬ ‫ده‌نگو ستایڵی (ناوی) بناسرێت‪ .‬به‌مه‌به‌بێت‬ ‫نووسه‌ر بۆخۆی وه‌كو جۆره‌ پرۆژه‌یه‌ك وایه‌‬ ‫له‌دۆزینه‌وه‌ی خۆی‪ .‬به‌اڵم بوونی نووسه‌ر‬ ‫له‌ناو پرۆسه‌ی نووسیندا هه‌میشه‌ لكاوه‌‬ ‫به‌وانی تره‌وه‌‪ ،‬وه‌هه‌رگیز جۆره‌ بوونه‌وه‌رێك‬ ‫نیه‌ له‌ناو نووسیندا سه‌ربه‌خۆبێت وه‌كو‬ ‫خ��وودی خ��ۆی‪ .‬به‌مانایه‌كی تر‪ ،‬نووسینو‬

‫نووسین ج��ۆره‌ پ��رۆژه‌ی�ه‌ك��ی خوودگه‌رای ‌ه‬ ‫له‌وئاسته‌وه‌ی كه‌ مرۆڤ وه‌كو نووسه‌رێك‬ ‫مانیفێستی نووسینه‌كانی خۆی پێده‌كات‪.‬‬ ‫به‌اڵم ئه‌وه‌ی ده‌ینووسێت و به‌رهه‌می دێنێت‪،‬‬ ‫ته‌نیا له‌ناو خوودی خۆیدا نیه‌‪ ،‬به‌ڵكو له‌ناو‬ ‫كۆمه‌ڵگاكه‌دایه‌ كه‌ تیاییدا ده‌ژی‪ .‬به‌مانایه‌كی‬ ‫زۆر ساده‌كاریه‌وه‌‪ ،‬نووسه‌ر به‌بێ ئه‌وانی ترو‬ ‫كۆمه‌ڵگایه‌كه‌ی ناتوانێت هیچ شتێكی ئه‌وتۆ‬ ‫به‌رهه‌مبهێنێت‪ ،‬له‌به‌رئه‌وه‌ زمانیش له‌سه‌رو‬ ‫ده‌نگێكی شازاو تاكه‌وه‌یه‌‪.‬‬ ‫ك �ه‌واب��ێ��ت‪ ،‬نووسین ته‌نیا حاڵه‌تێكی‬ ‫سه‌ربه‌خۆی وانیه‌ ئه‌وه‌ی نووسه‌ر ده‌ینووسێتو‬ ‫به‌رهه‌می ده‌هێنێت‪ ،‬ئه‌مه‌ش وابكاتو وابزانین‪،‬‬ ‫ئه‌ونووسه‌ره‌ی به‌رهه‌مه‌كه‌ به‌رهه‌مدێنێت‬ ‫به‌هه‌موو شێوه‌یه‌ك به‌رهه‌می سه‌ربه‌خۆی‬ ‫ئ�ه‌وت��اك�ه‌ كه‌سه‌بێت‪ ،‬وات���ه‌ ن��ووس�ه‌ره‌ك��ه‬ ‫وه‌كو خۆی‪ ،‬به‌ڵكو خ��وودی كۆكراوه‌یی و‬ ‫ئه‌رشیفه‌كانی ناو زمانو كه‌لتووره‌‪.‬‬ ‫زمان تێكڕژانی ته‌واوی هه‌موو ئه‌و شتانه‌یه‌‬ ‫وامانلێده‌كات به‌كاری بهێنین‌‪ ،‬وه‌له‌به‌رئه‌وه‌شه‌‬ ‫له‌ناو زماندا پرۆژه‌ی به‌رهه‌مهێنان وه‌كو جۆره‌‬ ‫ووزه‌یه‌كی ناڕاوه‌ستانی هه‌یه‌و تیادایه‌‪ .‬لێره‌دا‬ ‫مانای ناڕاوه‌ستان‪ ،‬واته‌ شتێكی هه‌میشه‌‬ ‫زی��ن��دو‪ ،‬گ��ۆڕاو\ت��ه‌ت��ه‌ور‪ ،‬ك��اری��گ�ه‌ر‪ ،‬وه‌ك��و‬ ‫خ��وودی بوونو ژیانیش ده‌گه‌یه‌نێت به‌الی‬ ‫منه‌وه‌‪ ،‬ژیانوو بوونێك هه‌موومانی تیاداین و‬ ‫ته‌نیا موڵكی تاكێك یان گروپێك نیه‌‪ ،‬به‌ڵكو‬ ‫تێكڕژانێی فره‌و جیاوازه‌ (مه‌ڵتیپڵیستی)‪.‬‬ ‫خوێندنه‌وه‌ی بیرمه‌ندێكی وه‌كو گیلز دولوزو‬ ‫گووتاری‪ ،‬ده‌توانێت خۆراكی زۆرمان بداتێ‬

‫بۆئه‌م دیدگایه‌ بۆ بوونو ژیان‪.‬‬ ‫ئه‌مه‌ش ده‌ڵێین‪ ،‬به‌اڵم خوودی نووسه‌ر‪،‬‬ ‫ی��ان كاتێك ن��اوی نووسه‌رێك ده‌هێینین‪،‬‬ ‫بۆخۆی ئاماژه‌كردنێكیشه‌ به‌خوودگه‌راییه‌تی‬ ‫ئ �ه‌و كه‌سه‌ وه‌ك��و نووسه‌رێك‪ .‬ب �ه‌اڵم ئه‌و‬ ‫كه‌سه‌‪ ،‬ئه‌و نووسه‌ره‌‪ ،‬هه‌رگیز ل�ه‌ده‌ره‌وه‌ی‬ ‫زم��ان �ه‌وه‌ قسان ن��اك��ات‪ .‬وه‌ك��و ساموئیل‬ ‫بیكیت له‌زاری فۆكۆوه‌‪ ،‬ئاماژه‌ی بۆكردوه‌‪،‬‬ ‫ده‌ڵێت‪ ‘ :‬ئایا چی گرنگیه‌كی هه‌یه‌ كێ‬ ‫قسان ده‌كات’‪ .‬دیاره‌ ئه‌مه‌ به‌مانای ئه‌وه‌ی‬ ‫هه‌موومان ده‌توانین له‌ناو زماندا قسانبكه‌ین‪،‬‬ ‫ی��ان ئ��ه‌وه‌ زم��ان�ه‌ قسان ده‌ك���ات‪ .‬ئ �ه‌وه‌ی‬ ‫به‌ناوبانگه‌و فۆكۆ ئاماژه‌ی بۆده‌كات‪ ،‬گوایا‬ ‫نووسه‌ر له‌دوای تێكسته‌كه‌ی ئه‌مرێت‪ .‬كاتێك‬ ‫له‌به‌رهه‌مێك ته‌واوده‌بین‪ ،‬وه‌كو كۆتاییمان‬ ‫پێبێت له‌ئاستی ئه‌وپرۆژه‌یه‌دا وایه‌‪.‬‬ ‫به‌كوورتی ڕۆڵی كاركردنی نوسه‌رو نووسین‪،‬‬ ‫له‌وه‌دایه‌ كه‌ زیاتر به‌ناو ته‌وژمه‌ كۆمه‌اڵیه‌تیو‬ ‫مێژوویه‌كه‌یدایه‌تی‪ ،‬وه‌هه‌ركاتێككیش ئه‌م‬ ‫ت��ه‌وژم��ه‌ گ��ۆڕان��ی ب��ه‌س��ه‌ردادێ��ت خ��وودی‬ ‫نووسینو نووسه‌ریش به‌هه‌مانشێوه‌ گۆڕانیان‬ ‫به‌سه‌ردادێت‪ .‬به‌مانایه‌كیتر‪ ،‬ئه‌وه‌ی نووسینو‬ ‫نووسه‌ر به‌رهه‌مده‌هێنێت خوودی ته‌وژمه‌كانی‬ ‫وه‌كو كه‌لتوورو ناو كه‌ناڵی زمانه‪‌.‬‬ ‫ل��ه‌ب��ه‌رئ��ه‌وه‌ی نووسین ب �ه‌ن��او هه‌موو‬ ‫كه‌ناڵه‌كانی زمانو كه‌لتوورو هه‌موو ئه‌و‬ ‫ج��م��ووج��ۆاڵن��ه‌ی ن���او ه�ه‌س��ت�ه‌ م��ێ��ژووی��ی‬ ‫و ك��ۆم �ه‌اڵی �ه‌ت��ی و ده‌روون���ی���و شه‌خسیو‬ ‫سیاسیه‌كاندا ده‌ڕوات‪ ،‬ئ��ی��دی نووسین‬ ‫ئه‌مه‌نده‌ی له‌ناو زماندایه‌ ئه‌مه‌نده‌ی ئه‌وه‌‬ ‫له‌ناو نووسه‌ره‌كاندا نیه‌ به‌وشێوه‌یه‌‪.‬‬ ‫بۆنموونه‌ ب��ه‌ڕای ڕۆاڵن��د ب��ارت‪ ،‬له‌پێش‬ ‫فۆكۆدا‪ ،‬له‌مه‌رگی نووسه‌ردا‪ ،١٩٦٨ ،‬ده‌ڵێت‪،‬‬ ‫‘ ئ �ه‌وه‌ی ده‌ئاخڤێت خ��وودی زمانه‌كه‌یه‌‪،‬‬ ‫نه‌وه‌ك خوودی نووسه‌ره‌كه’‬ ‫زمان كایه‌یه‌كی بااڵترو فره‌ترو مه‌زنتره‌‬ ‫له‌وئاگاییه‌ی یان كایه‌ی نووسه‌ر كه‌هه‌یه‌تیو‬ ‫كاتێك دێته‌ سه‌رنووسینو به‌رهه‌مهێنان‪،‬‬ ‫چوونكه‌ نووسه‌ر به‌بێ زمانو ئه‌ومێژووه‌ی‬ ‫لێوه‌ی دێت ناتوانێت نووسین به‌رهه‌مبهێنێت‪.‬‬ ‫به‌كوورتی لێردا كایه‌ی زم��ان كایه‌یه‌كی‬ ‫گه‌وه‌ره‌تره‌ له‌كایه‌ی خوودی نووسه‌رێك وه‌كو‬ ‫خوودێك كه‌ ئۆتۆریته‌یه‌كی هه‌یه‌ ڤه‌سه‌ر‬ ‫به‌رهه‌مه‌كه‌وه‌‪ ،‬وه‌كو ناوی نووسه‌ر‪.‬‬ ‫پێموایه‌ بۆبارت‪ ،‬ووشه‌‪ ،‬ڕسته‌و‪ ،‬ته‌واوی‬ ‫زم��ان �ه‌ك �ه‌ ده‌ت��وان��ێ��ت��و ل �ه‌ت��وان��ای��دا هه‌یه‌‬ ‫به‌رهه‌مبهێنێتو نووسه‌رایه‌تی له‌سیاقی‬ ‫شه‌خسیدا درووستبكات‪ ،‬نه‌وه‌ك به‌رپرسیاری‬ ‫ئه‌وقانوونیه‌ته‌ی نووسه‌رێك وه‌كو موتڵه‌ق‬ ‫بناسێت‪ .‬ب��ۆب��ارت س��ه‌رچ��اوه‌ی ت���ه‌واوی‬ ‫نووسین(به‌رهه‌مهێنانی تێكست) حاڵه‌تی‬ ‫تایبه‌تیو شازو ته‌نانه‌ت ئه‌ساڵه‌تیش نیه‌‪،‬‬ ‫چوونكه‌ هه‌موو شته‌كان به‌ناو كه‌ناڵه‌كانی‬ ‫كه‌لتوورو‪ ،‬زماندا تێده‌په‌ڕن‪ .‬ده‌ڵێت‪ ‘ ،‬تێكست‬ ‫وه‌كو دیوه‌كانی ماسولكه‌(تیشیو) وایه‌ بۆ‬ ‫وه‌رگرتنه‌كان(مه‌قووله‌كان) كه‌ به‌ناو چه‌ندین‬ ‫كه‌ناڵی كه‌لتووریدا ڕۆشتوه‌’‪ .‬به‌مانایه‌كی‬ ‫تریش‪ ،‬ئه‌گه‌روابێت هیچ تێكستێك ئه‌سڵی‬ ‫نیه‌‪ ،‬ته‌نیا ڕه‌نگدانه‌وه‌و كاریگه‌ری ناو زمانه‌‬ ‫كه‌ له‌تێكسته‌كانی تره‌وه‌ هاتوه‌‪.‬‬ ‫بارت ده‌یه‌وێت پێمان بڵێت‪ ،‬له‌به‌رئه‌وه‌ی‬

‫ن��ووس��ی��ن ب �ه‌ره �ه‌م��ی ن��او ك��ای �ه‌ی زم��ان�ه‌و‬ ‫به‌هه‌موو شێوه‌یه‌كیش په‌یوه‌ندی جه‌وهه‌ری‬ ‫به‌كه‌لتوورو هه‌لوومه‌رجه‌كانه‌وه‌ هه‌یه‌‪ ،‬ئیدی‬ ‫نووسه‌ر وه‌كو كاتی خۆی‪ ،‬مووتڵه‌قایه‌تی‬ ‫به‌سه‌ر تێكسته‌كه‌وه‌نیه‌‪ ،‬ن��اوی الده‌برێتو‬ ‫وه‌ له‌هه‌سته‌ گه‌ردوونیه‌كه‌یدا الده‌چێتو‬ ‫ده‌سڕێته‌وه‌‪.‬‬ ‫به‌مجۆره‌ تێفكرینه‌‪ ،‬ده‌توانین خ��وودی‬ ‫ئاینه‌كانیش به‌هه‌مان شێوه‌ بخوێنینه‌وه‪،‬‬ ‫دیدی هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی دیریدایی و ته‌نانه‌ت‬ ‫هیرمیونتیكی گادیمێری هه‌مان نزیكایه‌تیان‬ ‫هه‌یه‌ ب��ۆ خ��وێ��ن��دن�ه‌وه‌‌‪ .‬بۆنموونه‌ ئه‌گه‌ر‬ ‫ته‌ماشای هه‌رسێك له‌كتێبه‌كانی ئاینه‌‬ ‫ئاسمانیه‌كان بكه‌ین‪ ،‬زۆر به‌ئاسانی ئه‌وه‌‬ ‫ده‌خوێننه‌وه‌و له‌وه‌ش تێده‌گه‌ین‪ ،‬كه‌ هه‌ریه‌ك‬ ‫له‌م ئاینانه‌ هیچیان له‌ده‌ره‌وه‌ی یه‌كتریدا نین‪،‬‬ ‫هه‌ریه‌كه‌یان كاریگه‌ریو ڕه‌خنه‌ئامێزیو به‌ناو‬ ‫یه‌كتریدا چوون‪ .‬ئه‌گه‌رچی ئاینی جووله‌كه‌‬ ‫سه‌رچاوه‌ی یه‌كه‌میانه‌‪ ،‬به‌اڵم ت�ه‌واوی ئه‌م‬ ‫ئاینه‌ له‌ناو چیرۆكو میتۆلۆجیه‌ میسریه‌‬ ‫كۆنه‌كاندا ده‌بیندرێت‪ ،‬واته‌ به‌هه‌مانشێوه‌‬ ‫ئه‌ساله‌تی ئه‌وئاینه‌ش(جوله‌كه‌) گه‌ڕانه‌وه‌یه‌‬ ‫بۆ تردادیسیۆنو چیرۆكه‌كانی پێش خۆی‪،‬‬ ‫وه‌كتێبه‌كه‌ی فروید له‌سه‌ر مووسا ده‌بێته‌‬ ‫سه‌رچاوه‌یه‌كی باش لێره‌دا بۆئاماژه‌پێكردن‪.‬‬ ‫زیاتریش له‌مه‌‪ ،‬ئه‌گه‌ر ئه‌و ئاینانه‌ هه‌موو‬ ‫له‌ناو وه‌رگرتنو كاریگه‌ریو هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی‬ ‫یه‌كتریه‌وه‌ له‌دایكبووبن‪ ،‬ئایا چۆن بتوانین‬ ‫تاقه‌ نووسه‌رێكی وه‌ك��و خ��واوه‌ن��د بكه‌ین‬ ‫ب �ه‌خ��اوه‌ن��ی ه �ه‌ره �ه‌م��ووی��ان؟ئ �ه‌گ �ه‌ر ك��اری‬ ‫ئه‌عجووبه‌یه‌و ت���ه‌واو‪ ،‬ئ�ه‌وك��ات�ه‌ خ��وودی‬ ‫رامانو دایه‌لۆگگكردن ده‌مرێت‪ .‬به‌حوكمی‬ ‫ئ �ه‌وخ��وێ��ن��دن �ه‌وان �ه‌ی س����ه‌ره‌وه‌‪ ،‬خ��اوه‌ن��ی‬ ‫ڕه‌سه‌نی ئه‌و ئاینانه‌یه‌‪ ،‬خ��وودی مێژووی‬ ‫ده‌وڵه‌مه‌ندی مرۆڤایه‌تیه‌ له‌به‌رهه‌مهێنانیانداو‬ ‫مووتڵه‌قایه‌تیه‌كیش‬ ‫ن��ووس�ه‌رای�ه‌ت��ی�ه‌ك��ی‬ ‫به‌سه‌ریاندا ناسه‌پێندرێت‪.‬‬ ‫نووسه‌ری نووسین له‌به‌رئه‌وه‌ی پرۆژه‌ی‬ ‫م �ه‌زن��ی فێربوونو پراكتیسو داههێنانو‬ ‫ب�ه‌ره�ه‌م��ه��ێ��ن��ان�ه‌‪ ،‬ل��ه‌ب��ه‌رئ��ه‌وه‌ خ��وودێ��ت��ی‬ ‫نووسه‌رایه‌تی وه‌ك��و مووتڵه‌ق گه‌رایه‌كی‬ ‫هه‌تاهه‌تایی نابیندرێت‪ ،‬ب��ه‌اڵم به‌شێكه‌‬ ‫له‌خوودی زمانه‌كه‌‪ ،‬چوونكه‌ ئه‌ونووسینو‬ ‫زم��ان �ه‌‪ ،‬شتێك نیه‌ ڕاوه‌س��ت��اوب��ێ��ت��و هیچ‬ ‫كاریگه‌ریو ئاڵوگۆڕێكی به‌سه‌ره‌وه‌ نه‌بێت‪.‬‬ ‫هاوكێشه‌كه‌ بۆ ئه‌رنیست هه‌مینگواییش‬ ‫ت��اوه‌ك��و ڕاده‌ی���ه‌ك ه�ه‌م��ان بینینه‌‪ ،‬ب�ه‌الم‬ ‫ن���ه‌وه‌ك ب�ه‌وش��ێ��وه‌ زۆرج���ی���اوازه‌ی ئاماژه‌‬ ‫ب�ه‌م�ه‌رگ��ی ن��ووس �ه‌ر ده‌ك��رێ��ت له‌زمانێكی‬ ‫پۆست‪-‬مۆدێرنانه‌دا‪ .‬بۆنموونه‌‪ ،‬هه‌مینگوای‬ ‫پێی وای �ه‌‪ ،‬نووسین ل��ه‌ده‌ره‌وه‌ی فێربوونو‬ ‫پراكتیسدا نیه‌‪ ،‬وه‌فێربوونو پراكتیسیش‬ ‫هه‌میشه‌ له‌گه‌ڵ هه‌لوومه‌رجه‌ جیاوازه‌كاندا‬ ‫گۆڕانی ب�ه‌س�ه‌ردادێ��ت‪ .‬ب �ه‌اڵم هه‌مینگوای‬ ‫باوه‌ڕی به‌وه‌ستایه‌تی نووسه‌ر هه‌یه‌‪ ،‬بۆیه‌‬ ‫پێیی وای �ه‌‪ ،‬ده‌بێت له‌ڕێگای ئه‌وفێربوونو‬ ‫داهێنانه‌وه‌ بۆ نووسین‪ ،‬كارێكی وابكه‌ین‪،‬‬ ‫ئه‌مه‌نده‌ وه‌ستابین له‌نووسیندا‪ ،‬تاوه‌كو‬ ‫بتوانین ب �ه‌وان��ی ت��ر بڵێیین ل�ه‌گ�ه‌ڵ ئه‌و‬ ‫وه‌ستایه‌تیو داهێنانه‌ماندا له‌دایك بووین‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )195‬دوشةممة ‪2014/4/14‬‬

‫نادر بەکار‪ ،‬وتەبێژی حزبی نور‪:‬‬

‫‪8‬‬

‫کە تونس هەڵەكانی ئیخوانی میسری بینی‬ ‫هەنگاوێكی باشتری بۆ بەرەوپێشچوون هەڵگرت‬ ‫سازدانی‪ :‬دوعا عەبدولعەزیز*‬ ‫(‪)2-1‬‬ ‫دوع��ا عەبدولعەزیز‪ :‬ئایا رێكخستنێكی‬ ‫جیهانی بۆ سەلەفیەكان بوونی هەیە؟‬ ‫نادر بەكار‪ :‬دیارە وەك ووتم ڕەوتی ئاینیی‬ ‫سەلەفی ف��رەج��ۆرن و لەزۆرترین واڵتانی‬ ‫ئیسالمی و جیهانی بوونیان هەیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەهۆی فرە بۆچوونی و فرەڕاییان‪ ،‬لەژێر یەك‬ ‫چوراچێوەدا‪ ،‬ئیتر ئەو چوارچێوەیە فیكری‬ ‫ئاینی یەك جۆر دید و جیهانبینی سیاسی‬ ‫و‪...‬هتد بێت‪ ،‬كۆببنەوە‪ ،‬شتی وەها نابینم‪،‬‬ ‫تەنها لەناوەكەیاندا نەبێت‪ .‬بەاڵم دیارترینی‬ ‫ئەو ڕەوتانە سیانیانن‪:‬‬ ‫جۆری یەكەمیان سەلەفی حەمبەلی كە‬ ‫میسریەكان زۆربەیان و پارتی نوری سەلەفی‬ ‫ل��ەوج��ۆرەن‪ ،‬ب��اوەری��ان بەكاری بانگەواز و‬ ‫رێوشوێنی سیاسەتكردنی ئاشتیانە هەیە‪.‬‬ ‫دووەمیان سەلەفیی جیهادین‪ ،‬كە ئەمانە‬ ‫باوەڕیان بەم نۆرمە لە سیاسەتكردنەی نێو‬ ‫پەرلەمان و هەڵبژاردن و ئەو شتەی ئیمرۆ‬ ‫نیە و بەڵكو رێگەی چەكداری و توندوتیژی‬ ‫بەكاردێنن وەك میكانیزمێك بۆ گەیشتن‬ ‫بەدەسەاڵت و البردنی فیتنە بەكاردەبەن‪.‬‬ ‫جۆری سێیەمیش مەدخەلیەكانن‪ ،‬ئەمانەش‬ ‫باوەڕیان بە سیاسەتكردن نیە و باوەڕیان تەنها‬ ‫بە بانگەوازی بێ گرفت هەیە لەناو دەوڵەتدا‬ ‫بێ ئ��ەوەی دەس��ت بۆ چمكێكی سیاسی و‬ ‫رەخنە لەهیچ بابەتێكی سیاسی دەوڵ��ەت‬ ‫بدەن‪ .‬هەرچەند لەڕووی بیر و هەندێ پابەندی‬ ‫ڕووكاریشەوە لەیەكچوون لەنێوانیاندا بوونیان‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬بەاڵم دەنگوباسێك بۆ‬ ‫بەیەك رێكخراوكردنی سەلەفیەتی جیهانی لە‬ ‫ئارادا هەیە‪ ،‬ئەویش گوایە لەالیەن سعودیەوە‪،‬‬ ‫ئەمە چەندە ڕاستە؟‬ ‫نادر بەكار‪ :‬ئەوە بە شتێكی ناراست و‬ ‫موستەحیل دەزانم‪ ،‬چونكە هۆكاری كەوتنی‬ ‫ئیخوان لەمیسر و نەیاریكردنە دەرەك��ی و‬ ‫ناوخۆییەكانی زیاتر بریتی بوون لەوەی كە‬ ‫ئیخوان زیاتر بیری لەجیهانی و تەنزیمی‬ ‫جیهانیەكەی دەك��ردەوە‪ ،‬دەستوەردانەكانی‬ ‫قەتەر و توركیا و تونس و ‪...‬فاكتەری‬ ‫ئیستیفزاز و دواج���ار ڕوودان���ی ئ��ەو دۆخە‬ ‫ن��ەخ��وازراوەب��وو‪ .‬بۆیە ئیخوان نەیدەتوانی‬ ‫جیاوازی و هاوسەنگی بكات لەنێوان ئاسایشی‬ ‫نیشتمانی و هەڵپە جیهانیەكەیدا‪ ،‬هەربۆیە‬ ‫بەودەردە چوو‪ ،‬ئیتر سەلەفیەكان نایانەوێت‬ ‫شوێن ئەزمونێكی شكست بكەون‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬تۆ زۆرج��ار كە باس‬ ‫لە ئەزمونی شكست دەهێنیتەوە راستەوخۆ‬ ‫نمونە بە ئیخوان دێنیتەوە‪ ،‬باشە پێت وایە‬ ‫( بەهاری عەرەبی) شكستی هێناوە؟ ئەگەر‬ ‫هێناویەتی دەیبەستیتەوە بە كۆمەڵی ئیخوان‬ ‫موسلمینەوە؟ ئەویش چۆن؟‬ ‫نادر بەكار‪ :‬سەرەتا من پێم وانیە شۆڕشی‬ ‫بەهاری عەرەبی شكستی هێنابێت‪ ،‬بەڵكو پێم‬ ‫وایە هێشتا بە ئامانجەكانی نەگەیشتوە‪ ،‬لە‬ ‫ڕێڕۆشتندایە هێشتا ‪ ،‬پاشان من پێم وایە‬ ‫بێ بەرهەمیی شۆڕش و دەست نەگەیشتن‬ ‫بە ئامانجەكانی شۆڕش بە تایبەت لە میسر‪،‬‬ ‫راستە ئیخوانیش وەك هێزێك بەشداری‬ ‫ئەو جۆرە لەدواكەوتن و بەالرێدابردنە بووە‪،‬‬ ‫بەاڵم لە راستیدا ئێمەش و نوخبەی سیاسی‬ ‫بەگشتی و ئیخوانیش تێكڕا شكستمان هێناوە‬ ‫لە تەرجومەكردنی ئامانجەكانی شۆرشی‬ ‫یەنایەر و بەهاری عەرەبی دا‪ ،‬دەوڵەتانی دژی‬ ‫بەهاری عەرەبیش بە هەمان شێوە پشكیان‬ ‫لەمەدا هەبووە ‪ .‬ئەمە ب��ەدەر ل��ەوەی هیچ‬ ‫ئامادەكاریەك بۆ شۆڕش و رێو شوێنێكی‬ ‫ستراتیژی بۆ چۆنیەتی چنینەوەی بەرهەمی‬ ‫شۆڕش لە ئارادا نەبوو‪ .‬بۆیە ئەوە زەمەن‬ ‫و ئەزمونەكانن خەریكن بەر بەالرێبردنەكان‬ ‫دەگرن‪ ،‬بۆ نموونە‪ ،‬واڵتی تونس هەڵەكانی‬ ‫ئیخوانی میسری بینی تێگەیشت و هەنگاوێكی‬

‫باشتری بۆ بەرەو پێشچوون هەڵگرت‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئیتر سروشتی شۆڕشەكان وان كە كاری‬ ‫بونیادنانەوەی دوای شۆرشەكان ماندووبون و‬ ‫بیرتیژی زیاتریان گەرەكە‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬باشە با پرسیارێكیش‬ ‫لە سەر هەڵوێستە مرۆییەكان بكەین‪ ،‬باشە‬ ‫سەلەفیەكان چ جۆرە هەڵوێستێكیان دەبێت‬ ‫ئەگەر ڕووداوێكی نامرۆیی لەالیەن گروپێكەوە‬ ‫یان دەسەاڵتێكەوە ئەنجام بدرێت ؟ ئایا چ‬ ‫ج��ۆرە میكانیزمێك بۆ ئەو كارانە بەشیاو‬ ‫دەزانن؟ هەڵوێستیان چۆن دەبێت؟‬ ‫نادر بەكار‪ :‬دیارە ئێمە وەك سەلەفیەكان‬ ‫هەموو كارێكی دوژمنكارانە بەرامبەرد مرۆڤ‬ ‫و كردەی نامرۆیانە‪ .‬پرۆتستۆدەكەین‪ ،‬جائیتر‬ ‫ئەو كارە لەالیەن هەركەسێكەوە ئەنجام درابێت‬ ‫یان بدرێت‪ .‬ناشزانم ئێوە زیاتر مەبەستیشتان‬ ‫ڕوونتر چیە؟‬

‫نەیاری دەكەین‪ .‬پاشان هەمووال شاهیدی‬ ‫ئەو چەرمەسەریانەی كورد هەبووە ‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بینیمان صەدام دواج��ار باجی ئەو ستەم و‬ ‫كوشت وبڕەی دا‪ ،‬خۆی و دەسەاڵتەكەی بۆ‬ ‫هەمیشەیی ڕیشەكێشكران‪ ،‬لێرەوە من وەك‬ ‫خۆم شەرمەندەم بەناوهێنانی و بیركەوتنەوە‬ ‫لەكردەوە خراپەكانی سەدام حوسەین‪ .‬چونكە‬ ‫ئەوەی من بیستبێتم و ئاگاداربم گەلی كورد لە‬ ‫مێژو و ئێستاشدا گەلێكی بەهرەمەند و ئاشتی‬ ‫خواز و خێر ویستبون بۆ خەڵكان‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬باشە ئەی جەنابتان‬ ‫سەبارەت بە دۆزی كورد لە سوریا و عێراق‬ ‫راوبۆچوون یان هەڵوێستان چیە؟‬ ‫ن��ادر بەكار‪ :‬لەراستیدا كوردانی عێراق‬ ‫لە چوارچێوەی عێراقی نوێدا جۆرێك لە‬ ‫ئیستیقرار و جۆرێك لە حوكمڕانی ناوچەییان‬ ‫هەیە‪ ،‬م��ادام ئ��ەو هەڵبژاردنەیان پێباشە‬

‫سەركەوتوو بێت؟ مەگەر ئەو سیاسەتەی ئەو‬ ‫هەیەتی لەگەڵ دەوروبەر و بەتایبەت لەگەڵ‬ ‫كوردان شایستەیە؟ رات چیە لەو بارەوە؟‬ ‫ن��ادر بەكار‪ :‬راستە ئەو سیمای ئاینی‬ ‫بە پارت و دروشمەكانی داوە‪ ،‬بەاڵم كار و‬ ‫سیاسەتكردنەكەی بەو شێوازەش نین‪ ،‬لە‬ ‫بواری ئابووریدا هەنگاوی باشی هاویشتوە‬ ‫لەچاو پێش خۆشی‪ ،‬بەاڵم لە بواری سیاسیدا‬ ‫ب��ەو ش��ێ��وازە نەیتوانیوە ب���ەرەو پێشەوە‬ ‫بچێت‪ .،‬دی��ارە تیۆریا و كتێبە دیارەكەی‬ ‫ئەحمەد داوود ئۆغلۆ سەبارەت بە سیاسەتی‬ ‫دەرەوەی توركیا تەنها لە چوارچێوەی وشە‬ ‫و نوسیندایە و نەیتوانیوە بچێتە ب��واری‬ ‫جێبەجێكردنەوە‪ ،‬ئەگەر جێبەجێ كرابا خراپ‬ ‫نەبوو‪ ،‬بەاڵم وەك دەبینین هیچ تەوافقێك و‬ ‫بێگرێییەك كە بانگەشەی بۆكردوە نابینین‪،‬‬ ‫بەڵكو پێچەوانەكەی دەبینین كە لەگەڵ‬

‫بەبیروباوەڕ و متمانە و ك��اری ئەندامان‬ ‫والیەنگرانمان و خەڵكی میسر لە هەوڵی‬ ‫بەدەستهێنانی زۆرینەی كورسیەكانین‪ .‬واتە‬ ‫دەمانەوێت زۆرینە چنگ ئێمە بكەوێت‪ ،‬بۆیە‬ ‫پارتی نوور بەئومێدە رۆڵی « مایسترۆ»‬ ‫بگێڕێت‪ ،‬ب���ەوەی رێ��ژەی��ەك��ی وەه��ا دەن��گ‬ ‫ب��ەدەس��ت بێنێت بۆ خ��ۆی و ش��ەرەف��ی لە‬ ‫پێكهێنانی حكومەتی داهاتوودا پێببەخشرێت‪.‬‬ ‫بە شێوازێك « مایسترۆ» پێشڕەوایەتی‬ ‫پارتەكان بكات لە دروستكردنی هاوپەیمانی‬ ‫نیشتمانیدا‪ ،‬كە ئێمە بۆ ئەوە كاریش دەكەین‪.‬‬ ‫چونكە ئێمە دەمانەوێت حكومەتی داهاتوو‬ ‫حكومەتی هەمووان و بەشداربوونی زیاتر لەیەك‬ ‫پارتی تیابێت نەك لەالیەن یەك پارتەوە قۆرخ‬ ‫بكرێت‪ ،‬چونكە مێژووی چەندین ساڵەی یەك‬ ‫پارتایەتی حوكمرانیكردنی میسر مێژوویەكی‬ ‫تاڵە و نامانەوێت مێژوو دوبارەبكەینەوە‪،‬‬ ‫دیسان ڕووخان بكەینەوە بەشی‪.‬‬

‫• ل ‌ه ئه‌سکه‌نده‌رییه‌ی میسر له‌دایکبو‌ه و ته‌بێژی ڕه‌سمیی حزبی نووره‌‪ • .‬ساڵی ‪ 2005‬به‌کالۆریۆسی له‌ بازرگانیدا‬ ‫هێناوه‌‪ • .‬ل ‌ه ماوه‌ی ‪ 2012-2011‬به‌هۆی پڕوپاگنده‌ی هه‌ڵبژاردنه‌کانی میسره‌وه‌ زیاتر ده‌رکه‌وت‪ • .‬ل ‌ه ڕۆژنامه‌ی (نور)ی‬ ‫حزبه‌که‌ی و ڕۆژنامه‌ی (الیوم السابع) به‌رده‌وام وتاره‌کانی باڵوده‌کاته‌وه‌‪.‬‬

‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬بۆنموونە هەڵوێستی‬ ‫ئێوەی سەلەفی سەبارەت بەو تاوانكاریانەی‬ ‫صەدام حوسەین دار و دەستەكەی لە عێراق‬ ‫كە دژی گەلی ك��وردو خەڵكی ستەمدیدەی‬ ‫كوردوستان ئەنجامی دەدا وەك كیمیابارانكردن‬ ‫و كاری كوشتن و برین بەناوی ئەنفالەوە؟‬ ‫نادر بەكار‪ :‬دیارە سەدام حوسەین عەرەبەكان‬ ‫بەتێكڕا وەك سەركردەیەكی عەرەبی و پاڵەوان‬ ‫تەماشایان دەكرد‪ ،‬بەاڵم بیریان لەو الدان و‬ ‫زیادەڕۆیانە نەبوو كە ئەو ئەنجامی دەدان‪،‬‬ ‫ئاگایان لەو زوڵم و ستەمە نەبوو‪ .‬یاخود‬ ‫بەدیوێكی تردا وەال‌و و بیری نەتەوەیی ئەوان‬ ‫بەرچاوی ئەو ستەم و ناڕەواییانەی گرتبوو كە‬ ‫خۆی و دارو دەستەكەی دەرهەق بەخەڵكی‬ ‫عێراق بەگشتی و گەلی ك��ورد بەتایبەتی‬ ‫ئەنجامی دەدا‪ .‬بۆیە من شاهیدی چەند فتوا‬ ‫و بانگەوازی سەلەفی هەم كە دژی جموجوڵ‬ ‫و هەڵسوكەوتە نامرۆیانەكانی صەدام حوسەین‬ ‫ئەنجامدراون‪ .‬بۆیە ئەوساش و ئێستەش الی‬ ‫س��ەدام حوسەینەوە بێت یان هەركەسێكی‬ ‫تریش لەمرۆدا شاهیدی زوڵمی زۆربین ئەوا‬ ‫وەك ڕەوت���ی سەلەفی ئێمە پرۆتستۆ و‬

‫ئەوا ئێمەش پێمان باشە‪ ،‬هەرچی كوردانی‬ ‫سوریان تێكەاڵوی پێكهاتەی سوریا بوون‪،‬‬ ‫ئەوە بۆخۆیان لە ناو ئەو پێكهاتە سوریەدا‬ ‫خۆیان بریاردەری چارەنوسی خۆیانن‪ ،‬ئیمرۆ‬ ‫رژێمی تاغی بەشار ئەسەد لەمپەری بەردەم‬ ‫ئازادی و ژیانی ئاسایشی سوریایە بەگشتی‪،‬‬ ‫ئەزانی چی‪ ،‬هەرچیەك ماف و داوای ژیانی‬ ‫ئینسانی بێت دوور لە خوێنرێژێژی و بەگفتوگۆ‬ ‫چارەسەربكرێت ئێمە پشتگیری لێدەكەین‪.‬‬ ‫بۆیە كوردان دەبێت چ جیاوازیەكیان لەگەڵ‬ ‫عەرەبدا هەبێت؟! بۆ ع��ەرەب هەموو شت‬ ‫بەردەست بێت و بۆ كورد هەموو شت یاساغ‬ ‫بێت ! پاشان ئیمرۆ لە سوریا كاری ئەوەڵ و‬ ‫كۆتایی بە بڕوای من البردنی ستەمی بەشار‬ ‫ئەسەدە لەسەر خەڵكی سوریا بەبێ جیاوازی‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬وەك دەبینین ئەمرۆ‬ ‫ئ��ەردوغ��ان و پارتەكەی كە هەڵگری بیری‬ ‫ئاینین‪ ،‬سەركەوتنەكانی لە بواری ئابووری و‬ ‫دیبلۆماسی و دەسخستنی متمانەی جەماوەری‬ ‫و ل��ە مشت گرتنی دەس��ەاڵت��ی توركیادا‬ ‫سەركەوتوو ب��وە ‪ ،‬ئایا چ��ۆن توانیویەتی‬ ‫تەوزیفی ئاین بكات و لەو كاری حوكمرانیەیدا‬

‫دەوڵەتانی دراوس��ێ و دەوروب��ەردا خەریكی‬ ‫گرفت نانەوە و كێشە درووستكردنە بۆ واڵتانی‬ ‫ناوچەكە‪ .‬بۆ كوردانیش بەپێی بەرژەوەندی‬ ‫خۆی دەجوڵێتەوە‪ ،‬لەگەڵ ك��وردی سوریا‬ ‫جۆرێك و عێراق بەجۆرێكی ت��ر‪ ،‬پاشان‬ ‫پرانسیپی (التصفير‪-‬زیڕۆئۆبشن)ەكەی لەگەڵ‬ ‫دراوسێكان تەنها شتێكی خەیاڵ بو‪ ،‬بۆیە ئەو‬ ‫سیاسەتی پێچەوانە جێبەجێدەكات‪.‬‬ ‫دوع��ا عەبدولعەزیز‪ :‬ئەی چی لەبارەی‬ ‫نەجمەدین ئەربەكانەوە دەڵێیت؟‬ ‫نادر بەكار‪ :‬دیارە نەجمەدین ئەربەكان وەك‬ ‫باوكێكی رۆحی ڕەوتە ئیسالمیە سیاسیەكانی‬ ‫توركیا وابوو‪ ،‬كەسایەتیەكەی شایەنی رێزە‪.‬‬ ‫دی���ارە رەج���ەب تەیب ئ��ەردۆگ��ان شیلە و‬ ‫بەرهەمی بیر و پارتەكەی لە ناو پارتی دادو‬ ‫گەشەدا تواندیەوە‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬سەبارەت بە پارتەكەتان‬ ‫پارتی ن��ووری سەلەفی نیازتان چیە بۆ‬ ‫بەشداریكردن لە هەڵبژاردنەكانی ئایندەی‬ ‫میسردا؟ ئایا بەرنامەی سساسیتان بۆ قۆناغی‬ ‫ئایندە چی دەبێت؟‬ ‫ن��ادر ب��ەك��ار‪ :‬ئێمە پارتێكین پاڵپشت‬

‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬ئەی سەبارەت بەوەی‬ ‫ك��ە حكومەتی میسری كۆمەڵی ئیخوان‬ ‫موسلمینی خستوەتە ناو لیستی تیرۆرەوە و‬ ‫وەكو كۆمەڵێكی تیرۆریست ناساندویەتی‪ .‬تۆ‬ ‫بەم بریارە چی دەڵێیت‪ ،‬ئایا الی ئێوەش بە‬ ‫تیرۆریست دێنە هەژمار؟‬ ‫نادر بەكار‪ :‬سەرەتا مەرج نیە هەرچیەك‬ ‫دەسەاڵتی سیاسی كردی ئیتر ئەوەش قسەی‬ ‫ئەوەڵ و ئەخیری ئێمە بێت‪ .‬پاشان لەراستیدا‬ ‫مافی ئەم حكومەتە كاتیە نیە بە ویستی خۆی‬ ‫یاری بەم چەمكانە بكات‪ ،‬بەتایبەت چەمكی‬ ‫تیرۆر‪ ،‬بۆیە لە میسردا یاسا و دەسەاڵتێكی‬ ‫قەزایی بوونی هەیە‪ ،‬كە شایستەیە ئەو بڕیار‬ ‫لەو بابەتانە بدات‪ .‬پاشان شتێك هەیە بە ناوی‬ ‫سزای كەسێتی‪ ،‬باش و ڕەوانیە دەزگایەك‬ ‫بەهەبوونی چەند كەسی الس��ار تۆ هەموو‬ ‫دەزگاكە وەك یەك بە تیرۆریست بیاندەیتە‬ ‫قەڵەم‪ .‬من هەقم بەسەر ئەوەوە نیە كە ئەگەر‬ ‫لە سەركردەكانی كەسانی ئاژاوەگێڕ و تەنانەت‬ ‫تیرۆریستی تێدابێت بەاڵم رەوا نیە تۆ هەموو‬ ‫ئیخوان وەك تیرۆریست بناسێنیت! بۆیە‬ ‫من ئەمە بە ڕێخۆشكەرێك دەزانم بۆ ئەوەی‬

‫ئێمەی سەلەفی باز بەسەر هیچ خاڵێكدا نادەین كە دیاریمان كردبێت مەگەر‬ ‫ئەو كاتە نەبێت كە بەڵگەیەكی گونجاو و شەرعی پێمان پێویست بكات‪،‬‬ ‫هەر بۆیە بەیاننامە و پەیامەكانمان و تێڕوانینەكانمان جێگیرن‬

‫كەسانێك لەناو ئیخواندا دەست بۆ تیرۆر ببەن‪،‬‬ ‫نەك وەك چارەسەری ئەم بارودۆخەو وەستاندنی‬ ‫گرژی و ئاڵۆزیەكان‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬ئەی چی سەبارەت بە‬ ‫بیر و نەخشەی رۆژه��ەاڵت��ی نوێ و دووب��ارە‬ ‫دابەشكردنەوەی خاك و درووستكردنەوەی‬ ‫دەوڵەتان بە جۆرێكیتر؟ هەڵوێستان چیە و‬ ‫جەنابتان وەك وتەبێژی ئەو پارتە ئیسالمیە چی‬ ‫دەڵێن؟‬ ‫نادر بەكار‪ :‬دیارە ئەوە نەخشەیەكە و لە‬ ‫راستیدا بوونی هەیە‪ ،‬ئیتر تاچەندە سەركەوتو‬ ‫و پراكتیك دەكرێت من بە گومانەوە لەكات و‬ ‫پەلە جێبەجێبوونی دەبینم‪ ،‬هەر چەند ماكی‬ ‫ئەو نەخشەیە لە گێرمە و كێشە سیاسیەكانی‬ ‫ئیمرۆ و ئەو نائارامیەی كە لە ناو وواڵتانی‬ ‫ناوچەكەدا بووونی هەیە‪ ،‬ڕەنگدانەوەی هەیە‪.‬‬ ‫دیارە سەرەتای ئەگەری ڕوودانی بۆ داگیركردنی‬ ‫كوێت و سەرەتای نەوەدەكان و جەنگی كەنداو‬ ‫دەگەڕێتەوە‪ .‬دیارە یەكەم داش و كارەكتەر بۆ‬ ‫پراكتیك بوونی ئەم بیرۆكەیە ‪ ،‬بۆ رژێمی بەعس‬ ‫دەگەڕێتەوە كە بێ ڕەحمانە خەریكی لێدانی‬ ‫كوردەكان بوو‪ ،‬پاشان پەالماری دەوڵەتی كوێتی‬ ‫دا‪ ،‬پاشان دابەشبوونی س��ودان بۆ باكور و‬ ‫باشور و پارچە بوونەوەی وواڵتی یەمەن و شەڕی‬ ‫سوریا و لیبیا و ئەمانە نیشانە سەرەكیەكانیەتی‬ ‫و گرفتەكە لەوەدایە زمانی چەك و گرفتی تائیفی‬ ‫و مەزهەبی تێكەاڵوكراون وەك میكانیزمێك بۆ‬ ‫جێبەجێبوونی رۆڵ دەگێڕن‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬شتێكت وەبیرهێنامەوە‪،‬‬ ‫دەمەوێت وەك كۆتا پرسیار بیخەمە بەرچاوی‬ ‫بەڕێزتان ئەگەر ڕاشكاوانە وەاڵمم بدەنەوە؟‬ ‫نادر بەكار‪ :‬بێگومان فەرموو‪.‬‬ ‫دوع��ا عەبدولعەزیز‪ :‬باسی تائیفیەتت و‬ ‫مەزهەبیەتت كرد وەكو ئەوەی میكانیزمێك بێت‬ ‫بۆ پەرت پەرت بوون و وەك ئەوەی بتوانرێت‬ ‫لە ڕێگەیەوە بۆشایی زیاتر نێوان كۆمەڵگەكانی‬ ‫رۆژهەاڵتی ئێمە فراوانتر بكات و نەخشەی‬ ‫رۆژهەاڵتی ناوین زووتر جێبەجێبكرێت‪ ،‬باشە‬ ‫مەگەر سەلەفیەكان فتواكانیان سەبارەت بە‬ ‫تاقمەكانی تری ئیسالمی‪ ،‬بەتایبەت صوفیەكان‬ ‫و ئیخوان و هتد بەو جۆرە نابینی؟ یان بە‬ ‫پێچەوانەوە‪ ،‬باشە كامەیە ئەو جیاوازیانەتان‬ ‫ل��ەگ��ەڵ ئ��ەو گ��روپ��ە ئاینیانە نمونەی وەك‬ ‫سۆفیەكان؟‬ ‫نادر بەكار‪ :‬گر فتەكە لەوەدایە كە هەڵگری‬ ‫ئەم بۆچونە جیاوازانە لە ئاین هەریەكەیان خۆی‬ ‫بەراست دەزانێت‪ ،‬ئەمەش راستەوخۆ كاریگەری‬ ‫لە سەر جۆری پەیوەندی هەریەكەیان لەگەڵ‬ ‫گرووپەكانی تر دادەنێت‪ ،‬بۆیە ئەم دیاردەیە‬ ‫پێویست بە دووبارە پیاچوونەوە هەیە‪ ،‬نموونە‬ ‫ئێمەی سەلەفی پەیوەندیمان لەگەڵ سۆفیەكان‬ ‫پێویستی بە چاوپیاخشاندنەوە و راستكردنەوە‬ ‫هەیە لەالیەن هەردووالوە‪ ،‬بەمانا ئێمە و ئەوان‬ ‫جۆرێك لە خاڵی هاوبەش و خاڵی ناكۆكیمان‬ ‫لەنێواندا هەیە‪ ،‬بۆیە راست ئەوەیە لە شوێنی‬ ‫بەیەكگەیشتنمان و خاڵە هاوبەشەكاندا‬ ‫بگەینە بنەمای چارەسەر و نزیككەوتنەوە و‬ ‫راستكردنەوەی راوبۆچونە هەڵەكانمان لەسەر‬ ‫مێزی گفتو گ��ۆ‪ .‬بۆنمونە ئێمە جیاوازیمان‬ ‫لە بابەتی عەقیدەدا وەك پەرستنی قەبر و‬ ‫بە گەورە زانینی كۆمەڵێ شتی ناشایستە بەو‬ ‫گ��ەورە و پیرۆزیدانانە و ئەو شتانەدا لەگەڵ‬ ‫سۆفیەكاندا هەیە‪ ،‬دیارە لە خۆشەویستیمان‬ ‫بۆ خوا و پێغەمبەر و بەرنامەكەی یەكبوون‬ ‫هاوبەشیمان هەیە‪ .‬بۆیە وەك ووت��م دەبێت‬ ‫نەهێڵین بۆشایی نێوانمان فراوانتر بێت‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئێمە لەگەڵ ئیخواندا جیاوازیمان زۆر هەیە‬ ‫وەختەكارێك خۆشەویستیان بۆ كورسی ئیتر بێ‬ ‫گوێدانە بیروباوەڕ رێگە و شێوازی سیاسی هەڵە‬ ‫هەڵدەبژێرن وسەركردەكانیان پیادەی كۆمەڵێك‬ ‫رەفتار دەكەن بەناوی سیاسەتەوە كە ئەسلەن‬ ‫لە ناو دین و عەقیدەی ئیسالمدا جێبوونەوەی‬ ‫نیە‪ ،‬كەچی وەك ئایەت و حەدیس دەبێت‬ ‫هەمووال ملكەچی بۆی بنوێنن‪.‬‬ ‫*رۆژنامەوانێکی میسرییە تایبەت بۆ‬ ‫روانگە و رەخنە کار دەکات‬