Chawder458

‫ساڵح گەدۆ‪ ،‬بۆ “چاودێر”‪:‬‬

‫یەكێتی‪ ،‬هەوڵێكی زۆردەدات كێشەكانی‬ ‫رۆژئاواو سەرۆكایەتیی هەرێم چارەسەربكرێن‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪ :‬ساڵح گەدۆ‪ ،‬وەزیری كاروباری دەرەوەی كانتۆنی جزیرە‪ ،‬لەدیالۆگێكی تایبەتدا لەگەڵ‬ ‫"چاودێر"‪ ،‬ئاشكرایدەكات‪ ،‬یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان‌و فشاری دۆستانەو هەوڵێكی جیدی لەگەڵدا‬ ‫داون بۆ ئەوەی كێشەكانی نێوان ئیدارەی رۆژئاوای كوردستان‌و سەرۆكایەتیی هەرێم چارەسەربكرێن‪.‬‬ ‫دەشڵێت "كانتۆنەكانی رۆژئاوا تەنیا لەالیەن حزبێكەوە كۆنتڕۆڵنەكراون‪ ،‬بەڵكو چەندین حزب‌و رێكخراوی‬ ‫تێدا بەشدارن"‪.‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫‪4‬‬

‫ذمارة (‪ )٤٥٨‬دو شةممة ‪2014/٣/٣‬‬

‫بەرەی سێ الیەنەكەی ئۆپۆزسیۆن كۆتاییهات‬ ‫ئەندامێكی سەركردایەتیی یەكگرتو‪:‬‬

‫لیژنەی هەماهەنگیی ئۆپۆزسیۆن هەڵوەشاوەتەوە‬ ‫ێ الیەنەكەی ئۆپۆزسیۆن بەتەنیا نەچنە حكومەتەوە‬ ‫ئاسۆس هەردی‪ :‬واباشترە س ‌‬ ‫بەرێزان بەرێوەبەرو بەشدارانی فێستیڤاڵی مانهایم‬ ‫جەماوەری دڵسۆزی كوردو كوردستان‬ ‫لە باشوری كوردستانەوە‪ ،‬لەسلێمانیەوە‪ ،‬شارەكەی هەڵمەت‌و قوربانیەوە‪،‬‬ ‫ساڵوی گەرمی كۆمیتەی كوردی لە سۆسیال‪ -‬ئینتەرناسیۆنال‌و خۆشەویستی‬ ‫بێڕادەی تێكۆشەرانی رێگای كوردایەتی‌و كوردستان‪ ،‬ساڵوی ئااڵهەڵگرانی‬ ‫رزگاری‌و ئازادی‌و دیموكراسیتان لێبێ‌‪.‬‬

‫لەتکردنی کێکەکەی دەسەاڵت‪ ،‬ئۆپۆزسیۆنیش لەتدەکات‬

‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫دوای زیاتر لە ‪ 160‬رۆژ لەهەڵبژاردنی‬ ‫‪ 2013/9/21‬ه��ێ��ش��ت��ا ب���ە ت����ەواوی‬ ‫گرێكوێرەی پێكهێنانی كابینەی هەشت‬ ‫ن��ەك��راوەت��ەوەو ب��ڕی��اری ی��ەك�لاك��ەرەوە‬ ‫لەسەر دابەشكردنی پۆستەكان نەدراوە‪،‬‬ ‫الیەنەكانی ئۆپۆزسیۆنیش كە پێشتر‬ ‫ل���ەروداوە سیاسییەكاندا هەماهەنگ‌و‬ ‫ه��اوه��ەڵ��وێ��س��ت ب���ون‪ ،‬ج��ی��اوازی��ی��ەك��ی‬ ‫زۆر لەنێوانیاندا بەرامبەر چۆنێتیی‬ ‫بەشداریكردنیان لەم كابینەیەدا هەیە‪.‬‬ ‫هاوكات لەئێستاشدا لیژنەی هەماهەنگیی‬ ‫الیەنەكانی ئۆپۆزسیۆن پەكیكەوتوەو‬

‫حسابی لیژنەیەكی ه��ەڵ��وەش��اوەی بۆ‬ ‫دەكرێت‪ .‬چاودێرانی سیاسیش بۆچونیان‬ ‫وای���ە‪ ،‬شتێك ن��ەم��اوە ب��ەن��اوی ب��ەرەی‬ ‫ئۆپۆزسیۆن‌و‪ ،‬پێشهات‌و روداوەكان جاڕی‬ ‫كۆتایی ب��ەرەی ئۆپۆزسیۆن دەدەن‪.‬‬ ‫الیخۆشیەوە ئەندامێكی سەركردایەتیی‬ ‫یەكگرتو بە “چاودێر”ی راگەیاند‪ ،‬لیژنەی‬ ‫هەماهەنگی ئۆپۆزسیۆن هەڵوەشاوەتەوە‪.‬‬ ‫بەپێی ئ��ەو زان��ی��اری��ی��ان��ەی دەس��ت‬ ‫“چ��اودێ��ر” ك��ەوت��ون‪ ،‬س��ێ الیەنەكەی‬ ‫ئۆپۆزسیۆن بەتەواوەتی لەسەر چۆنێتیی‬ ‫بەشداریكردنیان لەكابینەی هەشتدا‬ ‫جیاوازییان هەیەو تاكو رادەیەكی زۆریش‬ ‫پرسی بەشداریكردنی كۆمەڵ‌و یەكگرتو‬

‫پۆپۆلیزمی ئایینی لە دۆگمای بانگخوازیدا‬ ‫‪1‬‬

‫نەوزاد جەمال‬

‫شارو‬ ‫رێكخستنی‬ ‫ئازادی‬

‫یاسین النصیر‬ ‫‪10‬‬

‫ل��ەم كابینەیەدا ی��ەك�لاب��ۆت��ەوە‪ ،‬ب��ەاڵم‬ ‫بزوتنەوەی گۆڕان‪ ،‬تاكو ئێستاش بەهۆی‬ ‫نەگەیشتنی بە رێككەوتن لەگەڵ پارتیدا‬ ‫ل��ەدوڕی��ان��ی دەس����ەاڵت‌و ئۆپۆزسیۆندا‬ ‫م��اوەت��ەوە‪ .‬ب��ەاڵم چاودێرێكی سیاسی‬ ‫پێیوایە‪ ،‬باشترە الیەنەكانی ئۆپۆزسیۆن‬ ‫بە جیا بەشداریی حكومەت نەكەن‪.‬‬ ‫ل���ەوب���ارەی���ەوە ئ���اس���ۆس ه���ەردی‬ ‫رۆژن��ام��ەن��وس‌و چ��اودێ��ری سیاسی‪ ،‬بە‬ ‫“چاودێر”ی راگەیاند‪ ،‬ئاساییە الیەنەكانی‬ ‫ئۆپۆزسیۆن جیاوازیی بیروبۆچونیان‬ ‫هەبێت‌و بەپێی قۆناغەكان پێكەوە‬ ‫دەربكەون‪ ،‬یاخود لەیەكتردوربكەونەوە‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم بەشێوەیەكی گشتی باشتروایە‬ ‫ئەو بەرنامەیەی لەسەری رێككەوتون بۆ‬

‫چاكسازی لەهەرێمی كوردستاندا تا دڵنیا‬ ‫نەبن لەسەر جێبەجێكردنی‪ ،‬هیچیان‬ ‫بەتەنها نەچنە ناو حكومەتەوە‪.‬‬ ‫ل���ەب���ارەی ل��ی��ژن��ەی هەماهەنگیی‬ ‫ئۆپۆزسیۆنیش‪ ،‬ئەبوبەكر هەڵەدنی‪،‬‬ ‫ئ��ەن��دام��ی س��ەرك��ردای��ەت��ی��ی یەكگرتو‪،‬‬ ‫ب��ە “چ���اودێ���ر”ی راگ��ەی��ان��د‪ ،‬لیژنەی‬ ‫هەماهەنگیی سێ الیەنەكەی ئۆپۆزسیۆن‬ ‫هەڵوەشاوەتەوە‌‪.‬‬ ‫ن��اوب��راو دەش��ڵ��ێ��ت “ئ��ەگ��ەر چوینە‬ ‫حكومەت ئ��ەوا لیژنەكە پێكنایەتەوە‌و‬ ‫ئەگەریش وەك ئۆپۆزسیۆن ماینەوە‪ ،‬ئەوا‬ ‫ئەوكاتە بڕیار لەو بارەیەوە دەدەین”‪.‬‬ ‫‪3‬‬

‫یادی دۆراس‬

‫خانمی چیرۆکنوسی مۆدێرن‬

‫داوادەکرێت‬ ‫شێڵتەرەکان‬ ‫پێداچونەوەی‬ ‫جدییان بۆ بکرێت‬

‫‪1‬‬

‫‪2‬‬

‫مەال بەختیار بۆ فێستیڤاڵی مانهایم‪:‬‬

‫ئەم فێستیڤاڵە‪ ،‬جۆرێكە لە كوردایەتیی هاوچەرخ‪،‬‬ ‫شێوەی خەباتی نوێی كوردایەتییە‬

‫ئازیزان !‬ ‫كوردە دڵسۆزەكانی تاراوگە‪ ،‬ژنان‌و پیاوان‪ ،‬الوان‌و منااڵن‪ ،‬ئێوە لەسەرانسەری‬ ‫ئۆروپادا‪ ،‬بە پەرۆشیی خۆتان بۆ نەتەوەكەتان‪ ،‬بۆ مافە دیموكراسیەكانمان‪،‬‬ ‫لەشاری (مانهایم) ئەمساڵیش فێستیڤاڵی پشتیوانیكردنی هەڵمەتی‬ ‫هەڵبژاردن لە باكوری كوردستان‌و توركیادا‪ ،‬هەروەها‪ ،‬بۆ بەرەوپیرچونی (‪)8‬‬ ‫ی مارس‪ ،‬رۆژی جیهانی ژنان‪ ،‬كۆبونەتەوە‪ .‬ئەم كۆبونەوەیەتان‪ ،‬باشترین‬ ‫بەڵگەیە‪ ،‬رەقیبەكانی سەراپای كوردستان بزانن‪ ،‬نەك نەیانتوانی كورد‬ ‫لەناوبەرن‪ ،‬بەڵكو دوای زیاتر لە دوو سەدە داگیركردنی كوردستان؛ دوای‬ ‫رێكەوتنامەی سایكس پیكۆ؛ دوای سیاسەتی شۆڤێنیزمی دەسەاڵتدارانی‬ ‫نەتەوە بااڵدەستەكان لە بەشەكانی كوردستاندا؛ دوای رێكەوتنامەی جەزائیر؛‬ ‫دوای كیمیاباران‌و ئەنفالكردن؛ دوای خاپوركردنی زیاتر لە (‪ )10‬هەزار‬ ‫گوند؛ لە باكورو باشوری كوردستاندا‪ ،‬بەاڵم كوردو كوردایەتی‪ ،‬لە هەزارەی‬ ‫سێهەمدا‪ ،‬لەهەموو بارێكەوە سەركەوتوەو پێشكەوتووە‪ .‬بۆیە ئێستا كورد‬ ‫تەنها لە شاخەكاندا بەرگری لە خاك‌و خەڵك‌و مافە دیموكراسیەكانی ناكات‪،‬‬ ‫بەڵكو كوردایەتیی هاوچەرخ‪ ،‬لە شاخەوە‪ ،‬گوێزراوەتەوە ناو شارەكان‪،‬‬ ‫پایتەختەكان‪ ،‬پەرلەمانەكان‪ ،‬میدیاكان‌و رای گشتی جیهانیش‪.‬‬ ‫ئامادەبوان !‬ ‫ ئێستا لەباشوردا‪ ،‬بەغدادو پایتەختەكانی جیهان‪ ،‬پەرلەمانەكان‪ ،‬سەنگەری‬‫مافی بەرگری دیموكراسی كوردستانن‪.‬‬ ‫ لە باكوردا‪ ،‬تەنها چیا سەركەشەكانی كوردستان سەنگەری گەریالكان‬‫نییە‪ ،‬بەڵكو ئەنقەرەو ئەستەنبوڵ‌و پەرلەمانی توركیا‪ ،‬لە دیاربەكرو‬ ‫ماردین‌وشەمزینان‌و وان‌و موش‌و غازی عەنتاب‌و ئورفەو جەزیرە‪ ،‬سەنگەری‬ ‫هەڵمەتی هەڵبژاردن‌و هەڵبژاردنی نوێنەرە راستەقینەكانی كوردستانن‪،‬‬ ‫بەرەو پەرلەمان‌و شارەوانی شارو شارۆچكەكان‪.‬‬ ‫ لە رۆژئ��اوادا‪ ،‬كوردستان باشترین سەنگەری بەرەنگاری‌و كوردایەتی‌و‬‫بەرهەڵستیە بەرامبەر شۆڤیەنیەكان‌و تیرۆریستەكان‪ ،‬دوژمنەكانی‬ ‫كوردایەتی‌و كوردستان‌و ئەزمونی خۆبەرێوەبردنیش لەرۆژئاوادا‪ ،‬هەنگاوێكی‬ ‫گەورەی دیموكراسی‌و نەتەوەییە‪.‬‬ ‫ لە رۆژهەاڵتیشدا‪ ..‬گیانی كوردایەتی جۆشدەخوات‌و خەباتی مافە‬‫دیموكراسیەكان‪ ،‬بەشێوازی جۆراوجۆر درێ��ژەی سەربەرزانەی هەیە‪،‬‬ ‫لەپێناوی مافە دیموكراسیەكاندا‪.‬‬ ‫بەرێزان !‬ ‫لەو بارودۆخەدا‪ ،‬كۆبونەوەی دەیان هەزار كوردی تاراوگە‪ ،‬لە "مانهایم"‬ ‫بۆ پشتیوانی ژنان‌و پیاوانی كاندیدی باكوری كوردستان‪ ،‬بۆ هەڵبژاردنی‬ ‫شارەوانیەكان‪ ،‬دڵسۆزییەكی فراوانە بۆ كاندیدەكان‌و بەدیهێنانی مافە‬ ‫دیموكراسیەكانمان‪ .‬ئەم فێستیڤاڵە‪ ،‬جۆرێكە لە كوردایەتیی هاوچەرخ‪..‬‬ ‫شێوەی خەباتی نوێی كوردایەتییە بۆ دابینكردنی رای گشتی جیهانیش‬ ‫لەئۆروپادا‪.‬‬ ‫ئێمە‪ ،‬لە كۆمیتەی كوردی لە سۆسیال‪ -‬ئینتەرناسیۆنالدا‪ ،‬ئومێدەوارین‪..‬‬ ‫فێستیڤاڵەكەتان بۆ بەدیهێنانی ئامانجە دیموكراسیەكان‪ ،‬سەركەوتوو بێت‪.‬‬ ‫بەم پشتیوانیەش‪ ،‬بەشەوقەوە چاوەڕوانین‪ ،‬لەم هەڵبژاردنەدا‪ ،‬كاندیدە‬ ‫ئازادیخواز و خزمەتگوزارەكانی كوردستان‪ ،‬لە باكوری كوردستاندا‪ ،‬زیاتر‬ ‫سەركەوتوو بن‪ .‬جارێكی تر‪ ..‬یەكە یەكە ساڵوتان لێبێ‌‪.‬‬

‫«‬

‫ئێستا پایتەخت‌و پارلەمانەكانی جیهان بونەتە سەنگەری بەرگریی دیموكراسیی كوردستان‬

‫دڵسۆزتان‪ :‬مەال بەختیار‬ ‫لێپرسراوی كۆمیتەی كوردی – سۆسیال ئینتەرناسیۆنال‬ ‫‪2014/3/1‬‬

‫هەواڵ و راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )45٨‬دو شةممة ‪2014/٣/٣‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫دوای بەجێهێشتنی شێڵتەرەكان‪ ،‬كوشتن پێشوازییان لێدەكات‬

‫شڵتەرەكان پێداچونەوەیان دەوێت‬ ‫چلورە هەردی‪ ،‬نمونە‪ ،‬كەیسی حەلمیەو‬ ‫شلێر‪ ،‬ئەو دوكچەی كە رۆژان��ی پێشو‬ ‫لەسەید سادق بونە قوربانی دەهێنێتەوە‪،‬‬ ‫كە پێشتر لەشێڵتەرەكاندابون‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دواتر بونە قوربانی‪.‬‬ ‫ه��ەردی‪ ،‬دەڵێت «چ��ۆن دەبێت كە‬ ‫هەمان ئ��ەو شێڵتەرە‪ ،‬چ��ارەس��ەر بۆ‬ ‫كێشەو گرفتە كۆمەاڵیەتی‌و دەرون �ی‌و‬

‫بەم میکانیزم و یاساو شێڵتەرانەی ئێستاوە‪ ،‬حەلمیەو شلێر دواقوربانی نابن‬

‫روداوی دوكچە قوربانییەكەی سەید‬ ‫س����ادق‪ ،‬ل��ەب��ەی��ان��ن��ام��ەی��ەك��دا داوای‬ ‫میكانیزمێكی كاریگەر دەكەن كە ڕێگربێت‬ ‫لە ئەنجامدانی ئ��ەو ج��ۆرە تاوانانە‌و‬ ‫داواشدەكات‪ ،‬سەنگی رێكخراوەكانی ژنان‬ ‫قورستر بكرێن و یاسا ڕۆڵی خۆی باشتر‬ ‫ببینێت‌و ڕێگا نەدرێت ئەنجامدەرانی ئەو‬ ‫تاوانانە دەرباز بكرێن‌و هیچ سوڵحێكی‬ ‫لەژێر‬ ‫كۆمەاڵیەتی نەیانگرێتەوە‪،‬‬ ‫هیچ پاساوێكیشدا لێبوردنی گشتی‬

‫شێڵتەرانە‪ ،‬پێویستی بەپێداچونەوەیەكی گیانی داڵدەدراوانی بكات‪.‬‬ ‫س��ەی��ران ع��ەب��دوڵ�ڵا پێشیوایە ئەو‬ ‫وردو دراسەكردنێكی زانستی‌و عەمەلی‬ ‫میكانیزمەی ئێستا بۆ شێڵتەرەكان‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫سەیران عەبدوڵاڵ‪ ،‬باس لەوەیشدەكات گیراوەتە ب��ەر‪ ،‬وەك زیندانێك وای��ە‪،‬‬ ‫چونكە ئەو كەسە دەستبەسەرەو هیچ‬ ‫ئازادییەكی نییە‪ ،‬جگە لەوەش هەندێكیان‬ ‫كێشەكەیان چ��ارەس��ەر ن��اك��رێ�ت‌و بۆ‬ ‫دەبێت شێڵتەرەكان پێداچونەوەی جیدییان بۆ بكرێت م��اوەی��ەك��ی درێ����ژی ل���ەو شێڵتەرە‬ ‫دەمێننەوە‪ ،‬ئەمەش وایكردوە هەندێكیان‬ ‫خۆیان لەو حاڵەتە بێزار دەبن‌و بەهەمان‬ ‫خێزانییەكەیان ن��ەدۆزێ��ت��ەوەو یان كە دەبینرێت لەم شێڵتەرانەدا‪ ،‬لەرێگەی‬ ‫شوێنێكی گ��ون��ج��اوی��ان ب��ۆ ت��ەرخ��ان نوسراوێكی دادنوسەوە كە كەفالەتەكەی‬ ‫نەكرێت‌و دوایش بڵێن ئێمە گیرۆدەبوین ملیۆنێك یان ملیۆن‌و نیوێك دیناری‬ ‫بەدەستیانەوە‌و نازانین چیان لێ بكەین» چ��اپ��ە‪ ،‬تەسلیم ب��ەك��ەس‌و ك��اری��ان‬ ‫ئ��ەو چاالكوانە ئ��ام��اژە بۆ ئ��ەوەش دەكرێتەوەو پاش ماوەیەكیش دەبینرێت‬ ‫دەكات‪ ،‬كە ئەوە یەكەمجار نیە ژنان‌و دەكوژرێن‪.‬‬ ‫كچان تەسلیم بكرێنەوە لەكاتێكدا كە‬ ‫ئەو توێژەرە بەباشی دەزانێت كە ئەم كێشەو گرفتەوە دەگەڕێنەوە ناو خێزان‌و نەیانگرێتەوە‪.‬‬ ‫ه���ەروەك داوای ئەوەیشدەكەن كە‬ ‫ئەوان لەژێر هەڕەشەی كوشتندان‌و پاش شێڵتەرانە رادەستی حكومەت بكرێن‌و كەسەكانیان‪.‬‬ ‫دادوەری گشتی‪ ،‬ڕۆڵێكی گەورەتر ببینێت‬ ‫ماوەیەك دەبینین دەكوژرێن‌و دوا جاریش لەژێر چاودێری رێكخراوە جۆراوجۆرەكانی‬ ‫نابێت‪.‬‬

‫چاالكوانێكی ژنان‪:‬‬

‫توێژەرێكی كۆمەاڵیەتی‪:‬‬

‫شێڵتەرەكان رادەستی حكومەت بكەن‬

‫«‬

‫«‬

‫مەكتەبی رێكخراوە دیموكراتییەكانی یەكێتی‪:‬‬ ‫پێویستە ژنكوژەكان لەژێر هیچ پاساوێكدا لێبوردنی گشتی نەیانگرێتەوە‬

‫«‬

‫كاری شێڵتەرەكان یاسای دەوێت‬ ‫توێژەرێكی كۆمەاڵیەتیش باس لەوە‬ ‫دەك���ات ك��ە ه��ەرچ��ەن��دە زۆرب���ەی ئەو‬ ‫شێڵتەرانەی لەهەرێمی كوردستاندا هەن‪،‬‬ ‫سەر بەرێكخراوەكانی ژنانن یان سەر ژنان‌و كۆمەڵی مەدەنییەوە سەرپەرشتی‬ ‫بەرێكخراوەكانی كۆمەڵی مەدەنیین‪ ،‬كە بكرێت‌و یاسای تایبەتی لەپارلەمانی‬ ‫ئەمە جێی دەستخۆشییە‪ ،‬بەاڵم كاری ئەم كوردستانەوە بۆ دەربكرێت گە گرەنتی‬

‫بۆ ڕێگرتن لەو تاوانانە‌و حكومەت‌و دامو‬ ‫یەكێتی هۆشداری دەدات‬ ‫ه���اوك���ات م��ەك��ت��ەب��ی رێ��ك��خ��راوە دەزگاكان بەبایەخ و بەرنامەی كاریگەرتر‬ ‫دیموكراتییەكانی یەكێتی‪ ،‬لەپەراوێزی لەم كارەساتە جەرگ بڕانە بڕوانێت ‪.‬‬

‫لەبارەی بودجەوە‪ ،‬كورد سورە لەسەر بایكۆتكردنی دانیشتنەكانی پارلەمان‬ ‫دیكەی عیراقەوە بەبێ كورد‪ ،‬ئەوكات‬ ‫چاودێر ‪ -‬ئاودێر نەسرەدین‪:‬‬ ‫وت��ەب��ێ��ژی لیستی ه��اوپ��ەی��م��ان��ی سەركردایەتی هەرێم هەڵوێستی دەبێت‪.‬‬ ‫كوردستان لەئەنجومەنی نوێنەرانی‬ ‫زیانەكانی مانەوەی پڕۆژە یاساكە‬ ‫ع��ی��راق ئ��اش��ك��رای��دەك��ات‪ ،‬هەڵوێستی‬ ‫چییە؟‬ ‫كورد لەسەر بوجەی عیراق ئاشكرایە‌و‬ ‫لەبارەی زیانەكانی مانەوەی پڕۆژە‬ ‫دەشڵێت «ئەگەر بودجە بەو شێوەیەی‬ ‫كە لەئەنجومەنی وەزی��ران��ەوە هاتۆتە یاساكەوە بەو شێوەیە‪ ،‬وتەبێژەكەی لیستی‬ ‫پارلەمان‪ ،‬بخرێتە ناو بەرنامەی كاری هاوپەیمانی كوردستانی‪ ،‬جەختیكردەوە‪،‬‬ ‫هەر دانیشتنێكەوە‪ ،‬ئەوا كورد بایكۆتی ئەگەر دەنگ بەپڕۆژە یاساكە نەدرێت‪،‬‬ ‫عیراق بەبێ پارە دەمێنێتەوە كە ئەمەش‬ ‫دەكات»‪.‬‬ ‫زیانی زۆری دەبێت‪ ،‬بەاڵم ئەگەر دەنگی‬

‫وتەبێژی هاوپەیمانیی كوردستان‪:‬‬ ‫بودجەكەی ئێستا تێپەڕێنرێت یان نا‪ ،‬كورد‬ ‫هەر زەرەر دەكات‬

‫«‬

‫پڕۆژە یاساكە دژی هەمو عیراقە‬ ‫لەو بارەیەوە د‪.‬موئەیەد تەیب‪ ،‬بۆ‬ ‫«چاودێر» وتیشی «ئەو پڕۆژە یاسایە‬ ‫دژی ب���ەرژەوەن���دی ع��ی��راق‌و هەرێمی‬ ‫كوردستانە‌و فیتنەیەكە لەسەر واڵت‪ ،‬بۆیە‬ ‫«ئەگەر بەبێ كورد تێپەڕێنرێت‬ ‫رایگەیاند ئەگەر بودجەی ئەمساڵی عیراق‬ ‫كورد بەهیچ شێوەیەك دەنگ بەو پڕۆژە‬ ‫هەرێم زۆر الواز دەكات»‬ ‫بەشێوەیەكی خێرا تێنەپەڕێندرێت‪،‬‬ ‫یاسایە نادات‌و سەرجەم دانیشتنەكان لەو پێبدرێت حاڵەتەكە خراپتر دەبێت‌و‬ ‫لەالیەكیترەوە ئابوریناسێك‪ ،‬لەسەر زیانێكی گەورەی بۆ سەرتاسەری واڵت‬ ‫دەشڵێت «ئێمە دەزانین كە نیازێك‬ ‫بارەیەوە بایكۆت دەكات‪.‬‬ ‫ناوبراو رونیشیكردەوە‪ ،‬الیەنەكانی هەیە‪ ،‬رێژەی ‪ %10‬كەمتربكرێت‌و زیانی ب��ارودۆخ��ی ئێستای ع��ی��راق‌و هەرێمی دەبێت‪ ،‬بەتایبەتی بۆ خەڵكی هەژار‪.‬‬ ‫دیكە سەربەستن لەوەی كە بودجە بەو دیكەشی بۆ هەرێمی كوردستان تێدایە‪ ،‬كوردستان لەپەیوەست بەتێپەڕاندن‬ ‫ئەیوب ئەنوەر سماقەیی‪ ،‬كە هاوكات‬ ‫ی��اخ��ود م��ان��ەوەی ب��ارودۆخ��ەك��ە بەو مامۆستای زان��ك��ۆش��ە‪ ،‬پێیوابو‪ ،‬ئەو‬ ‫شێوەیە تێپەڕێنن یاخودنا‪ ،‬بەاڵم لەكاتی لەبەر ئەوە نەكرێت باشتر»‪.‬‬ ‫بەهەڵپەسێردراویی‪،‬‬ ‫‌و‬ ‫ا‬ ‫ئێست‬ ‫شێوەیەی‬ ‫گرفتەی ئێستا دروستبوە لەهەڵەی‬ ‫تێپەڕاندنی بودجە لەالیەن الیەنەكانی‬

‫ئابوریناسێك‪:‬‬ ‫گرفتەكە بەهۆی هەڵەی وەزیری سامانە سروشتییەكانی هەرێمەوەیە‬

‫ئەگەر هەیە خۆكاندیدكردنەوەی‬ ‫مالكی قەدەغەبكرێت‬ ‫چاودێر‪ -‬ئاژانسەكان‪ :‬بەپێی چەند بەڵگەنامەیەك‪ ،‬كە دوێنێ لەالیەن چەند‬ ‫میدیایەكی عیراقیەوە باڵوكرایەوە‪ ،‬نوری مالكی سەرۆكوەزیرانی عیراق‪ ،‬بۆی‬ ‫نییە خۆی كاندیدبكاتەوە بۆ پۆستی سەرۆكوەزیران‪ ،‬بەڵگەكانیش دەگەڕێنەوە‬ ‫بۆ ساڵی ‪ 2010‬كە تایبەتە بەپێشێلكردنی دەستور‪ ،‬لەوخاڵەی كە پەیوەستە‬ ‫بەئەنجامدانی سەرژمێریی دانیشتوان‪ ،‬كە بەپێی دەستور دەبوایە لە ‪2009‬‬ ‫ئەنجامبدرایەوە‪ ،‬لەبەرئەوەی ئەم ك��ارەش نەكراوە‪ ،‬بۆیە مالكی بەرپرسی‬ ‫یەكەمە ئەمەش مافی خۆكاندیدكردنەوەی بۆ پارلەمانی عیراق لەدەستدەدات‬ ‫بەپشتبەستن بەو یاسایەی كە كۆمسیۆنی بااڵی سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان‬ ‫كاری پێدەكات‪.‬‬ ‫پێشتریش بەپێی كارپێكردنی ئەم یاسایە‪ ،‬هەر یەك لە (سەباح ئەلساعدی‌و‬ ‫عالیە نسەیف‌و سامی عەسكەری‌و میسال ئالوسی) دورخراونەتەوە‪.‬‬ ‫لەالیەكیترەوە‪ ،‬بەهۆی ئەو سكااڵیەی كە لە دادگای تێهەڵچونەوەی بەسڕە‬ ‫بەرامبەر بەمالكی‌و دو ئەندامی بااڵی حزبی دەعوە تۆماركراوە بەتۆمەتی‬ ‫كوشتنی پارێزگای پێشوتری بەسڕە لە ساڵی ‪2012‬دا‪ ،‬كە لەالیەن كەسوكاری‬ ‫كوژراوەكە تۆماركراوە‪ ،‬كەچی دادگا تائێستا هیچ ئیجرائاتێكی بەرامبەر مالكی‬ ‫نەكردوە‪ ،‬بۆیە بۆی نییە خۆی كاندیدبكاتەوە تا كێشەكە یەكالدەبێتەوە‪.‬‬ ‫شارەزایەكی بواری یاساش لەمبارەیەوە بە سایتی (ئەلعیراقیە نیوز)ی‬ ‫راگەیاندوە‪ ،‬ئەگەر یاسا سەروەربێت ئەوە دەبێت بەپێی ئەم دو پێشلێكاری‌و‬ ‫تۆمەتباركردنە‪ ،‬مالكی روبەڕوی یاسا بكرێتەوەو كاندیدكردنیشی بۆ پارلەمانی‬ ‫داهاتو لێ قەدەغەبكرێت‪.‬‬

‫«چاودێر» هۆكارەكەی ئاشكرادەكات‬

‫بۆچی كورد دەنگی بەداخستنی‬ ‫خوێندنگەكانی گولەن نەدا؟‬

‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪ :‬پارلەمانتارێكی ب‪.‬د‪.‬پ رایدەگەیەنێت كە پارتەكەیان‬ ‫سەبارەت بەداخستنی خوێندنگە تایبەتییەكانی لەتوركیا دەنگیان نەداوە‪،‬‬ ‫لەبەرئەوەی ئەردۆغان دەیەوێت جگە لەخوێندنگەكانی گولەن‪ ،‬خوێندنگە‬ ‫تایبەتییەكانیش دابخات‪ ،‬ئەمەش بەزیانی كورد دەشكێتەوە‪.‬‬ ‫رۆژی هەینیی راب��ردو‪ ،‬پڕۆژەیاسای داخستنی خوێندنگە تایبەتییەكان‬ ‫لەتوركیا‪ ،‬كە زۆرب��ەی��ان خوێندنگەكانی بزوتنەوەی گولەن دەگرێتەوە‬ ‫لەپارلەمانی توركیا پەسەندكرا‪ ،‬ئەمەش لەدوای ئەوەهات كە رەجەب تەیب‬ ‫ئەردۆغانی سەرۆكوەزیرانی توركیا رایگەیاندبو‪ ،‬گشت خوێندنگەكانی گولەن‬ ‫لەتوركیا دادەخات‪.‬‬ ‫سەبارەت بەهەڵوێستی پارتەكەیان بەتێپەڕكردنی یاساكە‪ ،‬حەسیپ كاپاڵن‪،‬‬ ‫نوێنەری پارێزگار شرناك سەر بە لیستی پارتی ئاشتی‌و دیموكراتی (ب‪.‬د‪.‬پ)‪،‬‬ ‫تایبەت بە «چاودێر»ی راگەیاند‪ ،‬كە ئەوان دەنگییان بەپڕۆژە یاساكە نەداوە‪.‬‬ ‫كاپاڵن‪ ،‬وتیشی «حكومەت دەیەوێ‌ هەمو خوێندنگەكان بكاتە تایبەتی‌و‬ ‫داهاتی مادی بۆ خۆی دەستەبەر بكات‪ ،‬ئێمە لەدژی ئەو پڕۆژەیە دەنگمان‬ ‫داوە‪ ،‬پارتە ئۆپۆزسیۆنەكانی تریش دەنگیان بەو یاسایە نەداوە»‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬رونیشیكردەوە‪ ،‬لەتوركیا چەندین خوێندنگە هەیە‪ ،‬كە لەالیەن‬ ‫شارەوانییەكانەوە بەڕێوەدەبرێت‌و ئەو یاسایە ئەوانەش دەگرێتەوەو حكومەتیش‬ ‫ێ گشت ئەو خوێندنگانەی‬ ‫بە بەهانەی خوێندنگەكانی بزوتنەوەی گولەن دەیەو ‌‬ ‫سەر بە دەوڵەت نین‪ ،‬دەستەی بەڕێوەبردنی بگۆڕێت‌و بیانكاتە خوێندنگەی‬ ‫تایبەتی بۆ دەستكەوتی دارایی بۆ خۆی‪ ،‬بۆیە ئێمە لەدژی ئەو پڕۆژەیە یاسایە‬ ‫بوین‪.‬‬ ‫لەباكوری كوردستان چەند خوێندنگەیەك بۆ پەرەپێدانی زمانی كوردی هەیە‬ ‫كە لەالیەن شارەوانییەكانەوە سەرپەرشتی دەكرێت‪.‬‬ ‫وەزیری سامانە سروشتییەكانی هەرێمەوە‬ ‫سەرچاوەی گرتوە‪ ،‬كە ماوە ماوە سەقفی‬ ‫بەرهەمهێنانی نەوتی زیاتر دەك��رد‪،‬‬ ‫ئەمەش وای لەدەوڵەتی عیراقی كرد‬ ‫كە سەقفی مەرجەكانی خۆی لەدوسەدو‬ ‫پەنجا هەزار بەرمیلەوە بكاتە چوارسەد‬

‫«‬

‫چاودێر‪ -‬بابان‪ :‬لێرەو لەوێ لەهەرێمی‬ ‫ك��وردس��ت��ان‪ ،‬هاكا بیستت ژنێك یان‬ ‫كچێك كوژرا‪ ،‬یان خنكێنرا‪ ،‬یان بەرگوللە‬ ‫درا‪ ،‬ی��ان بەسوتاوی‌و خنكاوی‪ ،‬یان‬ ‫بەخنكێنراوی دۆزرایەوە‪ .‬هەمو ئەو روداو‬ ‫و كوشتن‌و بڕینانەی ژنان‌و قوربانییەكان‪،‬‬ ‫لەكاتێكدایە لەهەرێمی كوردستان‬ ‫چەندین شێڵتەرو پەناگە هەن‪ ،‬تایبەتن‬ ‫بەچارەسەی كێشەكانی ژن��ان‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەشێك لەو ژنانەی لەشێڵتەرەكانەوە‬ ‫رادەس��ت��ی كەسوكاریان دەك��رێ��ن��ەوە‪،‬‬ ‫كوشتن پێشوازییان لێدەكات‪ .‬چاالكوانانی‬ ‫بواری ژنانیش جەخت لەوە دەكەنەوە‪،‬‬ ‫شێڵتەرەكانی ه��ەرێ��م��ی ك��وردس��ت��ان‬ ‫پێداچونەوەی جیدییان دەوێت‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫س��ەب��ارەت ب��ە ن��ەن��اردن��ی بەشەی‬ ‫بودجەی هەرێم‪ ،‬د‪.‬بوخاری عەبدوڵاڵ‪،‬‬ ‫ل��ەل��ێ��دوان��ێ��ك��ی��دا ب���ۆ «چ���اودێ���ر»‬ ‫جەختیكردەوە‪ ،‬هەنگاوەكانی مالكی‬ ‫نادەستور‌و نایاسایین‪.‬‬

‫ئااڵ تاڵەبانی‪:‬‬ ‫چارەسەرنەكردنی دۆسێی نەوت‬ ‫كێشەكان قوڵتردەكاتەوە‬

‫هەزار‪ ،‬پێشموایە‪ ،‬ئەگەر وەزیری سامانە‬ ‫سروشتییەكان ل��ەس��ەر لێدوانەكانی‬ ‫ل��ەب��ارەی دەرهێنانی زی��ات��ری نەوتی‬ ‫هەرێم بەردەوام بێت‪ ،‬عیراق رێژەكە بۆ‬ ‫نیوملیۆن بەرمیل بەرزبكاتەوە‪ ،‬ئەو كاتە‬ ‫بارودۆخەكە لەمەی ئێستا زۆر خراپتر‬ ‫دەبێت‪.‬‬ ‫هاوكات چاودێرێكی سیاسیش ئاماژە‬ ‫بۆ ئ��ەوە دەك��ات‪ ،‬ك��ورد نەبوەتە رێگر‬ ‫لەبەردەم تێپەڕاندنی بودجەی ئەمساڵی‬ ‫عیراق‪ ،‬بەڵكو ئەو پڕۆژەیەیە كە لەالیەن‬ ‫مالیكییەوە دان��راوە‪ ،‬بێگومان بەزیانی‬ ‫كورد‌و زۆرێك لەعیراقییەكان تەواودەبێت‬ ‫رێگری ك��ردوە لەتێپەڕاندنی بودجەی‬ ‫ئەمساڵی عیراق‪ ،‬واتە كەموكورتییەكان‬ ‫لەخودی پ��ڕۆژە یاساكەدا هەیە نەك‬ ‫كورد‪.‬‬

‫تێپەڕاندنی بودجە قازانجی زیاترە‬ ‫لەتێنەپەڕاندنی‬ ‫پارلەمانتارێكی كوردیش لەپارلەمانی‬ ‫عیراق‪ ،‬هێما بۆ ئەوەدەكات‪ ،‬پڕۆژەی‬ ‫ی��اس��ای ب��ودج��ەی ئەمساڵی ع��ی��راق‪،‬‬ ‫رەهەندێكی گەورەی سیاسی وەرگرتوە‌و‬ ‫وایلێهاتوە وەك بانگەشەی هەڵبژاردن‬ ‫ب��ەك��اردەه��ێ��ن��رێ �ت‌و وا ل��ەه��اواڵت��ی��ان‬ ‫گەیەندراوە كە كورد رێگرە لەبەردەم‬ ‫تێپەڕاندنی‪.‬‬ ‫ئااڵ تاڵەبانی‪ ،‬راشیگەیاند‪ ،‬كێشەكە‬ ‫قوڵە‌و تەمەنا دەك��ەم قوڵترنەبێتەوە‌و‬ ‫نەشبێتە م��ادەی��ەك ب��ۆ بانگەشەی‬ ‫ه��ەڵ��ب��ژاردن‪ ،‬ب���ەاڵم ب��ەب��ۆچ��ون��ی من‬ ‫هێشتنەوەی كێشەی ن��ەوت لەنێوان‬ ‫هەرێم‌و بەغدا‪ ،‬بەو شێوەیە گرفتەكان‬ ‫قوڵتردەكاتەوە‪.‬‬

‫«‬

‫هەواڵ و راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )45٨‬دو شةممة ‪2014/٣/٣‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫بەرەی سێ الیەنەكەی ئۆپۆزسیۆن كۆتاییهات‬

‫‪3‬‬

‫بزوتنەوەی گۆڕان لەدوڕیانی دەسەاڵت‌و ئۆپۆزسیۆندا!‬

‫گۆڕان لەدوڕیاندا‬ ‫بەپێی ئ��ەو زانییارییانەی دەس��ت‬ ‫«چ��اودێ��ر» ك��ەوت��ون‪ ،‬سێ الیەنەكەی‬ ‫ئۆپۆزسیۆن بەتەواوەتی لەسەر چۆنێتیی‬ ‫بەشداریكردنیان لەكابینەی هەشتدا‬ ‫جیاوازییان هەیەو تاكو رادەیەكی زۆریش‪،‬‬ ‫پرسی بەشداریكردنی كۆمەڵ‌و یەكگرتو لەم‬ ‫كابینەیەدا یەكالبۆتەوە‪ ،‬بەاڵم بزوتنەوەی‬ ‫گۆڕان‪ ،‬تاكو ئێستاش بەهۆی نەگەیشتنی‬ ‫بە رێككەوتن لەگەڵ پارتیدا‪ ،‬لەدوڕیانی‬ ‫دەسەاڵت‌و ئۆپۆزسیۆندا ماوەتەوە‪.‬‬ ‫بزوتنەوەی گ��ۆڕان‪ ،‬كە لەسەرەتای‬ ‫دەستپێكردنی بانگەشەی هەڵبژاردنی‬ ‫‪ 9/21‬دروشمی «ب��ەرەو دەس��ەاڵت»ی‬ ‫وەك رێكەوتنێكی ران��ەگ��ەی��ەن��دراو‬ ‫راگەیاند‪ ،‬بەاڵم تاكو ئێستا ئەم دروشمە‬ ‫مۆرنەكراوەو لەنێوان بەرداشی فشاری‬ ‫الیەنگرانی بەشداریكردن لەدەسەاڵت‌و‬

‫«‬

‫«‬

‫حسابی لیژنەیەكی ه��ەڵ��وەش��اوەی بۆ‬ ‫دەكرێت‪ .‬چاودێرانی سیاسیش بۆچونیان‬ ‫وای��ە‪ ،‬شتێك ن��ەم��اوە ب��ەن��اوی ب��ەرەی‬ ‫ئۆپۆزسیۆن‌و پێشهات‌و روداوەكان جاڕی‬ ‫كۆتایی بەرەی ئۆپۆزسیۆن دەدەن‪.‬‬

‫گوتاری راگەیاندنی گۆڕان گۆڕا‬ ‫ماوەی چەند رۆژێكە‪ ،‬گۆڕانكارییەكی زۆر‬ ‫لەگوتاری راگەیاندنی بزوتنەوەی گۆڕاندا‬ ‫هەستی پێدەكرێت‌‪ ،‬هێرشە میدییەكانی‬ ‫بۆ س��ەر حكومەت دەستپێكردۆتەوەو‬ ‫ل��ەزۆرێ��ك ل��ەراپ��ۆرت‌و هەواڵەكانیاندا‬ ‫ئەگەری بونەوە بە ئۆپۆزسیۆن دەدەن‬ ‫بە گوێی وەرگرەكانیدا‪ ،‬لەكاتێكدا ئەم‬ ‫گوتارە لەراگەیاندنی كۆمەڵ‌و یەكگرتودا‬ ‫ب��ەو ش��ێ��وەی��ە ب��ەدی��ن��اك��رێ �ت‌و هەست‬ ‫بەوەدەكرێـت ئەمەی گ��ۆڕان دەیكات‪،‬‬ ‫لەبەرامبەر بێ هیوابونیدایە لەوەرگرتنی‬ ‫پۆستی وەزارەتی ناوخۆ‌و زوپێكنەهێنانی‬ ‫ح��ك��وم��ەت��دا‪ ،‬ل��ەژێ��ر ف��ش��اری بنكەی‬ ‫ج��ەم��اوەری��دای�ە‌و بۆ ئ��ەوە مەبەستەش‬

‫شرۆڤەكارێكی سیاسی‪ :‬واباشترە سێ‌ الیەنەكەی‬ ‫ئۆپۆزسیۆن بەتەنیا نەچنە حكومەتەوە‬

‫پەیوەندییە گەرمەکانی ئۆپۆزسیۆن سارد دەبنەوە‬ ‫دەستپێكردوە‪ .‬ئەمەش لەكاتێكدایە‪ ،‬كە‬ ‫پارتی‪ :‬قسەی خۆمان دەبێت‬ ‫دوای زیاتر لە‪ 160‬رۆژ بەسەر هەڵبژاردنی‬ ‫لەبەرامبەریشدا‪ ،‬وتەبێژی ئەنجومەنی‬ ‫‪21‬ی ئەیلولی ساڵی راب���ردودا گ��ۆڕان‬ ‫تازە باس لەهەبونی فشاری جەماوەر‌و سەركردایەتی پارتی‪ ،‬لەپارێزگای سلێمانی ش��رۆڤ��ەك��اری سیاسی‪ ،‬ب��ۆ»چ��اودێ��ر»‬ ‫هاواڵتیان دەكات‪.‬‬ ‫چارەنوسی لیژنەی هەماهەنگی‬ ‫بۆ «چاودێر»‪ ،‬وتی «ئاگاداری ئەوەنیم‪ ،‬رایگەیاند‪ ،‬ئاساییە الیەنەكانی ئۆپۆزسیۆن‬ ‫ئۆپۆزسیۆن بەرەو كوێ ؟‬ ‫گ��ۆڕان هەڵمەتێكی نوێی راگەیاندنی جیاوازی بیربۆچونیان هەبێـت‌و بەپێی‬ ‫ئەندامێكی مەكتەبی سیاسی یەكگرتوی‬ ‫گۆڕان داوای وەاڵم لەپارتی دەكات دەستپێكردبێت‪ ،‬ب���ەاڵم گفتوگۆكان قۆناغەكان پێكەوە دەرب��ك��ەون‪ ،‬یاخود‬ ‫ل��ەوب��ارەی��ەوە ئ��ارام شێخ محەمەد‪ ،‬لەنێوان الیەنە سیاسییەكان بۆ پێكهێنانی لەیەكتر دوربكەونەوە‪ ،‬بەاڵم بەشێوەیەكی ئیسالمی‪ ،‬ئاماژەی بۆ ئەوەكرد‪ ،‬قۆناغی‬ ‫ئەندامی وەف��دی دانوستانكاری گۆڕان حكومەت بەردەوامدەبێـت»‪.‬‬ ‫گشتی باشتروایە ئەو بەرنامەیەی لەسەری ئێستای هەرێمی كوردستان‪ ،‬نە قۆناغی‬ ‫لەلێدوانێكی رۆژنامەنوسیدا‪ ،‬دەڵێت‬ ‫عەبدولوەهاب عەلی رونیشیكردەوە‪ ،‬رێ��ك��ەوت��ون ب��ۆ چ��اك��س��ازی لەهەرێمی دەسەاڵتە‪ ،‬نە ئۆپۆزسیۆن‪ ،‬بەڵكو تەنیا‬ ‫«پێویستە پارتی وەاڵمی ئەو پرسیارە ئ��ەگ��ەر گ���ۆڕان پێیوابێت‪ ،‬ك��ە پارتی ك��وردس��ت��ان ت��ا دڵنیان ن��ەب��ن لەسەر قۆناغی دانوستانەكان‌و گفتوگۆی نێوان‬ ‫ب��دات��ەوە‪ ،‬ك��ە ك �ێ‌ رێ��گ��رە لەبەرانبەر كەمتەرخەم‌و هۆكاری بەردەم پێكنەهێنانی جێبەجێكردنی‪ ،‬هیچیان بەتەنها نەچنە الی��ەن��ە سیاسییەكانە ب��ۆ پێكهێنانی‬ ‫حكومەت‪.‬‬ ‫پرسی دواكەوتنی پێكهێنانی كابینەی حكومەتە‪ ،‬ئەوا بەهیچ جۆرێك وانییە‌و ناو حكومەتەوە‪.‬‬ ‫هەشتی حكومەتی هەرێمی كوردستان‌و ئەو جۆرە لێداوانانە دورن لەراستییەوە‪،‬‬ ‫ئەبوبەكر هەڵەدنی‪ ،‬كە هاوكات ئەندامی‬ ‫ئەو شرۆڤەكارە‪ ،‬وتیشی «الیەنەكانی‬ ‫لەئێستاشدا پارتی بەرپرس دەزانین»‪.‬‬ ‫هاوكات د‪ .‬محەمەد حاجی‪ ،‬رێكخەری‬ ‫ژوری پەیوەندییە سیاسییەكانی گۆڕانیش‪،‬‬ ‫ئاشكرایدەكات‪ ،‬ئەگەر دواخستنەكە‬ ‫ب��ەردەوام بێت‪ ،‬قسەی خۆیان دەبێت‌و‬ ‫پارتیش سەبارەت بەپێكهێنانی حكومەت‬ ‫بەڵێنەكەی لەمانگی شوباتدا نەبردەسەر‌و‬ ‫ئەگەریش ئامانجێك هەبێت بۆ ئەوەی چونكە وەزارەتەكانی دارایی‌و پێشمەرگە ئۆپۆزسیۆن‪ ،‬تاكو خاڵە هاوبەشەكانیان پێشوی لیژنەی هەماهەنگی ئۆپۆزسیۆنیش‬ ‫پێكهێنانی حكومەت دوابخرێت‪ ،‬بۆ دوای بەتایبەتی وەزارەتی ناوخۆ گفتوگۆیان بمێنێت‪ ،‬هەماهەنگیان دەمێنێت‪ ،‬بەاڵم بوە‪ ،‬بۆ «چاودێر»‪ ،‬هێمای بۆ ئەوەكرد‪،‬‬ ‫هەڵبژاردنەكانی مانگی نیسان‪ ،‬ئەوە ل��ەس��ەرە‌و تائێستاش بەرەسمی هیچ تائێستا دەرنەكەوتوە‪ ،‬كە چۆن دەبێت‪ ،‬هەرچەندە پەیوەندی نێوان الیەنەكانی‬ ‫وەاڵمێكی گۆڕان نەدراوەتەوە‪ ،‬كە پێیان ناتوانرێ بڕیار لەسەر ئ��ەوە بدرێت‪ ،‬ئۆپۆزسیۆن ئاساییە‪ ،‬ب��ەاڵم لیژنەی‬ ‫بوترێت ئەو وەزارەتەتان نادرێتێ‪.‬‬ ‫بەڵكو ئەوە لەبەشداریكردنی حكومەتدا هەماهەنگی سێ الیەنەكەی ئۆپۆزسیۆن‬ ‫ناوبراو‪ ،‬جەختیشیكردەوە‪ ،‬هەر كاتێك دەردەكەوێت‌و ئەوەی لەتاقیكردنەوەكە هەڵوەشاوەتەوە‌و دواین كۆبونەوەشیان بۆ‬ ‫ت��وان��را گرێكوێرەی وەزارەت���ی ناوخۆ‌و دەرنەچێت‪ ،‬ئەوە دەنگیان كەمدەكات»‪ .‬تاوتوێكردنی دەرئەنجامەكانی هەڵبژاردنی‬ ‫پێشمەرگە بكرێتەوە‪ ،‬ئەوا حكومەتیش‬ ‫س��ەب��ارەت ب��ەپ��رس��ی كۆتاییهاتنی پارلەمانی كوردستان ئەنجامداوە‪.‬‬ ‫ن��اوب��راو دەشڵێت «ئ��ەگ��ەر چوینە‬ ‫بەزویی پێكدێت‌و ئەگەریش نەتوانرا س���ەردەم���ی ئ��ۆپ��ۆزس��ی��ۆن ل��ەن��ێ��وان‬ ‫حكومەت پێکبهێندرێت‪ ،‬ئ��ەوا وەك (گ���ۆڕان‪ ،‬یەكگرتو‪ ،‬ك��ۆم��ەڵ) ش��وان حكومەت ئ��ەوا لیژنەكە پێكنایەتەوە‌و‬ ‫مومامەتەڵەیە‌و جێی قبوڵكردن نییە‌و پارتی رونكردنەوە‌و قسەمان بۆ رایگشتی محەمەد‪ ،‬رۆژنامەنوس‪ ،‬بۆ «چاودێر»‪ ،‬ئەگەریش وەك ئۆپۆزسیۆن ماینەوە‪ ،‬ئەوا‬ ‫بزوتنەوەی گۆڕانیش قسەی خۆی دەبێت‪ .‬كوردستان دەبێت‪.‬‬ ‫جەختیكردەوە‪ ،‬ئ��ەو سێ الیەنە وەك ئەو كاتە بڕیار لەو بارەیەوە دەدەین»‪.‬‬

‫«‬

‫الیەنەكانی ئۆپۆزسیۆن بۆیان‬ ‫دەركەوتوە‪ ،‬كە بەشداریكردنیان‬ ‫لەحكومەتدا پێویستییەكی مێژوییە‬

‫«‬

‫الی��ەن��گ��ران��ی ب��ون��ەوە ب��ە ئۆپۆزسیۆن‬ ‫ل��ەدوڕی��ان��دای��ە‪ .‬چ��اودێ��ران��ی سیاسیش‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫پێیانوایە‪ ،‬لەدوای هەڵبژاردنی پارلەمان‬ ‫دوای زیاتر لە ‪ 160‬رۆژ لەهەڵبژاردنی لە ‪ 2013/9/21‬مەسەلەی بەشداریكردنی‬ ‫‪ 2013/9/21‬هێشتا ب��ە ت����ەواوی الیەنەكانی ئۆپۆزسیۆن لەحكومەت وەك‬ ‫گرێكوێرەی پێكهێنانی كابینەی هەشت پێویستییەكی مێژویی سەیریكراوەو‬ ‫ن��ەك��راوەت��ەوەو ب��ڕی��اری ی��ەك�لاك��ەرەوە ئامانجیان بوە بەپێی سەنگی خۆیان‬ ‫لەسەر دابەشكردنی پۆستەكان نەدراوە‪ ،‬بەشداریی لەحكومەتدابكەن‪ ،‬چونكە‬ ‫الیەنەكانی ئۆپۆزسیۆنیش كە پێشتر ئەزمون‌و روداوەكانی چوار ساڵی رابردوی‬ ‫ل���ەروداوە سیاسییەكاندا هەماهەنگ‌و ئۆپۆزسیۆن ئەو بۆچونەی بەرهەمهێناوە‪،‬‬ ‫ه��اوه��ەڵ��وێ��س��ت��ب��ون‪ ،‬ج��ی��اوازی��ی��ەك��ی ك��ە ب��ەرژەوەن��دی��ی��ان لەبەشداریكردنی‬ ‫زۆر لەنێوانیاندا بەرامبەر چۆنێتیی حكومەتدایە‪ ،‬كە ئەم بۆچونەش بەدرێژایی‬ ‫بەشداریكردنیان لەم كابینەیەدا هەیە چەندین ساڵی راب���ردو‪ ،‬وەك ئامانجی‬ ‫هاوكات لەئێستاشدا لیژنەی هەماهەنگی یەكێتی‌و پارتی سەیردەكرا‪.‬‬ ‫الیەنەكانی ئۆپۆزسیۆن پەكیكەوتوەو‬

‫كۆتایی هاوسەرگیریی الیەنەكانی‬ ‫ئۆپۆزسیۆن‬ ‫لەالیەكیترەوە‪ ،‬چاودێرانی سیاسی‬ ‫پێیانوایە‪ ،‬مەحاڵە هەماهەنگیی نێوان‬ ‫الیەنەكانی ئۆپۆزسیۆن بمێنێت‌و ئەگەریش‬ ‫هەر سێ الیەنەكەی ئۆپزۆسیۆن بەشداریی‬ ‫كابینەی نوێی حكومەت نەكەن‪ ،‬ئەوا‬ ‫دوان��ی��ان ب��ەش��داری دەك��ەن‌و ئ��ەوەی تر‬ ‫لەسەر رێچكەی ئۆپۆزسیۆن بونی خۆی‬ ‫دەمێنێتەوە‪.‬‬ ‫الی��خ��ۆش��ی��ەوە‪ ،‬ئ��اس��ۆس ه���ەردی‪،‬‬

‫س��ێ ح��زب هاوپەیمان ن��ەب��ون‪ ،‬تەنیا‬ ‫هەندێك هەماهەنگیان لەنێواندا هەبو‪،‬‬ ‫ئایدۆلۆژیاشیان جیاوازە لەیەكتر‪ ،‬كە‬ ‫گۆڕان لەالیەك‌و دو حزبە ئیسالمییەكەش‬ ‫لەالیەكی تر بۆ سیاسەت‌و بیروبۆچونیان‬ ‫ج��ی��اوازب��و‪ ،‬هەندێك پاكێجیان هەبو‬ ‫پێكەوە كاری تێدابكەن لەحكومەتدا‪ ،‬بۆیە‬ ‫بێدەنگیشیان پەیوەستە بەم قۆناغەی‬ ‫ئێستاوە‪ ،‬تاكو بتوانن لەگەڵ الیەنەكانی‬ ‫دەسەاڵت هەڵسوكەوت بكەن بۆ چونە ناو‬ ‫حكومەتەوە‪.‬‬

‫ئەندامێكی سەركردایەتیی یەكگرتو‪ :‬لیژنەی هەماهەنگی سێ‬ ‫الیەنەكەی ئۆپۆزسیۆن هەڵوەشاوەتەوە‬

‫پارتی‪ :‬بەرەسمی بەگۆڕانمان نەوتوە‬ ‫وەزارەتی ناوخۆتان نادرێتێ‌‬

‫لەرێگای كەناڵی (ك��ەی ئێن ئێن)ەوە‬ ‫هەڵمەتێكی ت��ون��دی نوێی میدیاییان‬ ‫دژی دەس����ەاڵت بەتایبەتیش پارتی‬

‫پارلەمانتارێكی دەوڵەتی یاسا بۆ حكومەتی هەرێم‪:‬‬

‫وەرن با حساباتەكان یەكالبكەینەوە‬ ‫مامەڵەبكەن‌و وەك��چ��ۆن داوای پشكی‬ ‫‪ %17‬ب��ودج��ەی گشتی ع��ی��راق دەك��ەن‪،‬‬ ‫بەهەمانشێوەش پ��ارەی داهاتی هەرێم‬ ‫رەوانەی بەغداد بكەن‪.‬‬ ‫وتیشی «ئەگەر لە ‪%17‬ەكە داهاتیان‬ ‫زیاتربو‪ ،‬ئەوا زیادەكە دابەشدەكرێت بەسەر‬ ‫هەمو عیراقدا‪ ،‬ئەگەریش كەمتربو‪ ،‬ئەوا‬ ‫حكومەت لە پارەی داهاتی خۆی پشكی‬ ‫هەرێم دەدات»‪.‬‬

‫چاودێر‪ -‬وریاو نالی‪:‬‬ ‫پارلەمانتارێكی لیستی دەوڵەتی یاسا‪،‬‬ ‫لەئەنجومەنی نوێنەرانی ع��ی��راق‪ ،‬داوا‬ ‫لەبەرپرسانی حكومەتی هەرێمی كوردستان‬ ‫دەكات‪ ،‬كە حساباتەكانیان یەكالبكەنەوە‪،‬‬ ‫ئەگەرنا بودجە نانێرن‪.‬‬ ‫ه��ادی ئەمین‪ ،‬لەدیالۆگێكدا لەگەڵ‬ ‫«چاودێر»‪ ،‬رەخنە لەحكومەتی هەرێمیش‬ ‫دەگ��رێ��ت‪ ،‬ب��ەوەی داهاتەكانی رەوان��ەی‬ ‫بەغداد ناكات‪.‬‬

‫«‬

‫بەغداد مەرجی هەیە‬ ‫بەهۆی كێشە سیاسیی و داراییەكانی‬ ‫ن��ێ��وان ه��ەرێ��م و ب��ەغ��داد‪ ،‬حكومەتی‬ ‫عیراق موچەی مانگی شوباتی ئەمساڵی‬ ‫فەرمانبەرانی هەرێمی راگرت‪ ،‬هەرچەندە‬ ‫رۆژی هەینی رابردو ئەنجومەنی وەزیرانی‬ ‫ع��ی��راق ل���ەب���ارەی راگ��رت��ن��ی م��وچ��ەی‬ ‫فەرمانبەرانی ه��ەرێ��م‪ ،‬بەیاننامەیەكی‬ ‫باڵوكردەوەو تیایدا رەزامەندیی خۆی لەسەر‬ ‫ناردنی موچەی فەرامانبەران دەربڕی‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەو رەزامەندییەی گرێداوەتە مەرجێكەوە‪،‬‬ ‫كە دەبێت حكومەتی هەرێم‪ ،‬داهاتی نەوت‬ ‫بخاتە خەزێنەی گشتی دەوڵەتی عیراقەوە‪.‬‬

‫دەبێت هەرێم خۆی یەكالبكاتەوە‬ ‫ئ���ەن���دام���ەك���ەی دەوڵ����ەت����ی ی��اس��ا‪،‬‬ ‫جەختیكردەوە‪ ،‬ك��ە حكومەتی هەرێم‬ ‫خ��ۆی ل��ە یەكالییكردنەوەی حساباتی‬ ‫نێوان هەولێرو بەغداد دەدزێتەوە‪ ،‬وەرن‬

‫ناكرێت هەرێم بودجەی خۆی وەربگرێت‌و‬ ‫داهاتەكەشی دیار نەبێت‬

‫هادی ئەمین‪ ،‬پەرلەمانتاری دەوڵەتی‬ ‫ی��اس��ا‪ ،‬ك��ە ئ��ەن��دام��ی ل��ی��ژن��ەی دارای���ی‬ ‫ئەنجومەنی نوێنەرانیشە‪ ،‬بە»چاودێر»ی‬ ‫وت «ن��اك��رێ��ت ه��ەرێ��م ب��ودج��ەی خۆی‬

‫وەربگرێت‌و داهاتەكەشی كەس نەزانێت‬ ‫با حسابات یەكالبكەینەوە‪ ،‬ئەگەرنا ئەوا‬ ‫لەكوێیەو بۆكێ دەڕوات»‪.‬‬ ‫هادی ئەمین‪ ،‬داواشیكرد‪ ،‬بەرپرسان‌و حكومەت بەرپرسیار نییە لە نەناردنی‬ ‫دەس��ەاڵت��داران��ی هەرێم چیتر شەفافانە موچەی فەرمانبەرانی هەرێم‪.‬‬

‫دیالە‪ ،‬داوای ‪١٠٠‬‬ ‫پزیشکەکەی لە هەرێمی‬ ‫کوردستان دەکاتەوە‬ ‫چاودێر‪ -‬ئاژانسەكان‪:‬‬ ‫بەپێی راپۆرتێك‪ ،‬كە دوێنێ‌ یەكشەممە باڵویكردەوە‪ ،‬سەندیكای‬ ‫پزیشكانی پارێزگای دیالە وەفدێكیان پێكهێناوە بۆ ئەوەی بێنە‬ ‫هەرێمی كوردستان و هەوڵ بۆ گەڕانەوەی ئەو ‪ 100‬پزیشكە بدەن‬ ‫كە لەترسی رفاندن‌و تێرۆر لە دیالە رایانكردوەو ئێستا لەهەرێمی‬ ‫كوردستان كار دەكەن‪.‬‬ ‫لەمبارەیەوە مورتەزا ئەلخەزرەجی‪ ،‬نەقیبی سەندیكای پزیشكانی‬ ‫دیالە‪ ،‬ئاماژە ب��ەوەدەدات‪ ،‬لە چەند ساڵی راب��ردودا زیاتر لە ‪100‬‬ ‫پزیشكی دانیشتوی دیالە‪ ،‬كە سەرجەم پسپۆڕییەكانیان تێدایە‪،‬‬ ‫رۆشتون بۆ هەرێمی كوردستان‪ ،‬ئەمەش دوای ئەوەی چەند پزیشكێك‬ ‫رفێندران‌و كوژران‪ ،‬كە بەهۆی باری ئەمنیی پارێزگاكەوە بو‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەئێستادا باری ئەمنی زۆر باشەو بۆ نمونە لەساڵی ‪ 2013‬تەنیا دو‬ ‫پزیشك رفێندراون‪ ،‬كە یەكێك لەوانەش لەالیەن هێزەكانی ناوخۆوە‬ ‫ئازادكراوە‪ ،‬بۆیە ئەم مەسەلەیەش كۆنترۆڵكراوەو جگە لەمەش بەڵێنی‬ ‫تەواومان وەرگرتوە‪ ،‬كە ئاسایشی پزیشكەكان بەتەواوی دەپارێزرێت‪.‬‬ ‫لەالیەكیترەوە فارس ئەلعەزاوی‪ ،‬وتەبێژی فەرمانگەی تەندروستیی‬ ‫دیالە‪ ،‬رایگەیاند‪ ،‬لەم رۆژان��ەدا‪ ،‬وەفدێكی بااڵی پزیشكانی دیالە‬ ‫دەچێتە هەرێمی كوردستان بۆ ئەوەی گفتوگۆ بكەین‌و دكتۆرەكانمان‬ ‫بگەڕێنینەوە‪ ،‬لەبەرامبەردا نوسراوی دڵنیاییان پێدەدەین‪ ،‬كە ژمارەیان‬ ‫‪ 100‬پزیشكی پسپۆڕە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )458‬دو شةممة ‪2014/3/3‬‬

‫ديالؤط‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪4‬‬

‫یەكێتی هەوڵێكی زۆری داوە بۆ چارەسەری كێشەكانی‬ ‫سەرۆكایەتیی هەرێم‌و پەیەدە‬ ‫ساڵح گەدۆ‪ ،‬وەزیری دەرەوەی كانتۆنی جزیرە‪ ،‬بۆ “چاودێر”‬ ‫سازدانی‪ :‬هەوراز چنگیانی‬ ‫وەزیری دەرەوەی كانتۆنی جزیرەی‬ ‫رۆژئاوای كوردستان‪ ،‬رایدەگەیەنێت‪ ،‬بۆ‬ ‫چارەسەری كێشەكان سەردانی هەرێمی‬ ‫كوردستانمان كردوە‌و ماوەی ‪ 15‬رۆژیشە‬ ‫یەكێتی هەوڵێكی زۆری لەگەڵماداوە بۆ‬ ‫چارەسەری كێشەكانی سەرۆكایەتیی‬ ‫هەرێمی كوردستان‌و پەیەدە‪.‬‬ ‫ساڵح گەدۆ‪ ،‬لەم دیالۆگە تایبەتەیدا‬ ‫لەگەڵ «چاودێر»‪ ،‬ئاماژەبەوەشدەكات‪،‬‬ ‫لەئێستادا رۆژئاوا گەمارۆدراوە‌و زیاتر‬ ‫ل��ەس��اڵ‌و نیوێكە ئ��ەو رێگایانەی كە‬ ‫ئاراستەیان ب��ەرەو رۆژئاوایە تەنانەت‬ ‫پارێزگاكانی تر لەسوریا گەمارۆدراوە‬ ‫لەالیەن ئەسەدەوە‌و‪ ،‬هەمو دەرگای واڵتە‬ ‫دراوسێكان داخ��راوە ب��ەڕوی رۆژئ��اوای‬ ‫كوردستاندا‪ ،‬كە هیچ بیانویەك نییە بۆ‬ ‫داخستنیان‪ .‬‬

‫عەیبەش نیە ئەگەر گەلی كورد هەوڵ‌و‬ ‫كۆشش بكات لەرۆژئاوای كوردستان‪،‬‬ ‫لەپێناو بەدەستهێنانی مافە نەتەوەیی‌و‬ ‫یاساییەكانی خۆیدا‪ ،‬تەنانەت لەرێگەی‬ ‫ئیدارەیەكی سەربەخۆی تایبەتەوە‬ ‫بێت‪ ،‬لەراستیدا ئەم ئیدارەیە لەسەر‬ ‫پێكهاتە كوردییەكان لەرۆژئاوای بەتەنها‬ ‫كورتنەكراوەتەوە‪ ،‬بەڵكو پێكهاتەكانی‬ ‫ت��ر ك��ە ئەوانیش بریتین ل��ەع��ەرەب‌و‬ ‫س��ری��ان‌و ئاینەكانی تریش دەت��وان��ن‬ ‫بەشداری بكەن لەم ئیدارەیەدا‪ ،‬هەر‬ ‫بۆیە لەئێستادا ناوچەكە گەمارۆدراوە‬ ‫زیاتر لەساڵ‌و نیوێك ئەو رێگایانەی‬ ‫كە ئاراستەیان ب��ەرەو رۆژئاوایە هەتا‬ ‫پارێزگاكانی تر لەسوریا گەمارۆدراوە‬ ‫لەالیەن ئەسەدەوە‌و هەمو دەرگای واڵتە‬ ‫دراوسێكان داخ��راوە ب��ەڕوی ڕۆژئ��اوای‬ ‫ك��وردس��ت��ان��دا‪ ،‬داخستنی دەروازەی‬ ‫رۆژئ��اوا لەگەڵ توركیا بە هۆكارەكەی‬

‫پەیەدە چارەسەرنەكراون؟‬ ‫س��اڵ��ح گ���ەدۆ‪ :‬ل��ەڕاس��ت��ی��دا بابەتی‬ ‫ناكۆكیی نێوان حزبە كوردستانییەكانی‬ ‫رۆژئ��اوا بابەتێكی ئیدارییە‪ ،‬ئیدارەی‬ ‫رۆژئاوای كوردستان‪ ،‬ئارەزوی باشترین‬ ‫پەیوەندی دەكات لەگەڵ سەرۆكایەتیی‬ ‫هەرێمی كوردستان‌و هەوڵدەدات لەپێناو‬ ‫بەدیهێنانی ئاواتاكانی گەلی كورد‪ ،‬بۆیە‬ ‫ئێمە نامانەوێت هیچ ناكۆكییەك هەبێت‬ ‫لەنێوان (پەیەدە)‌و الیەنێكی دیكەی‬ ‫كوردستانی‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬چەند جارێك بەرپرسانی‬ ‫یەكێتی بەتایبەت م��ەال بەختیار‪،‬‬ ‫س��ەرەڕای پشتگیریی خۆبەڕێوەبردنی‬ ‫لەرۆژئاوای كوردستان‪ ،‬داوایكردوە ساڵح‬ ‫موسلیم‌و مەسعود بارزانی كۆببنەوەو‬ ‫گفتوگۆ بكەن‪ .‬ئایا ئێوە چۆن ئەمە‬ ‫دەخوێننەوە؟‬

‫ساڵح گەدۆ‬ ‫لەدایكبوی ‪1946‬‬ ‫سكرتێری پارتی چەپی دیموكراسی سوریا‬ ‫وەزیری دەرەوەی كانتۆنی جزیرە‬ ‫ئەندانی ئەنجومەنی نیشتیمانیی كوردییە‬ ‫بەاڵیەك لەكوردستان‌و لەتوركیا‌و لەهەمو‬ ‫بەشەكانی كوردستان رودەدات‪ ،‬زیانێكی‬ ‫گەورەی دەبێت‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬وەك پەیەدە تاچەند ئامادەی‬ ‫گفتوگۆن بۆ چارەسەری كێشەكان؟‬ ‫ساڵح گەدۆ‪ :‬هاوكار دەبین بۆ هەر‬ ‫دی��دارێ��ك كە روب���دات لەنێوان ساڵح‬ ‫موسلیم‌و م��ەس��ع��ود ب��ارزان��ی‪ ،‬ئێمە‬ ‫ئیدارەیەكی سەربەخۆین‪ ،‬وەكو بەرپرسی‬ ‫یەكەم لەم دەستەیەی پەیوەندییەكانی‬

‫ناهێڵم (پەیەدە) دەست بخاتە ناو كارەكانمەوە‬

‫چ���اودێ���ر‪ :‬هەڵوێستی ئیقلیمی‌و‬ ‫ن��ێ��ودەوڵ��ەت��ی ل��ەس��ەر راگ��ەی��ان��دن��ی‬ ‫كانتۆنەكانی رۆژئاوای كوردستان چییە؟‬ ‫ئایا جۆرێك لەپشتگیری لەحوكمی‬ ‫خۆبەڕێوەبردنی رۆژئ��اوای كوردستان‬ ‫هاتۆتەدی؟‬ ‫ساڵح گ��ەدۆ‪ :‬لەڕاستیدا‪ ،‬تائێستا‬ ‫هیچ كاردانەوەیەكی راستەوخۆ نەبوە‪،‬‬ ‫لەالیەن واڵتە هەرێمیەكانەوە‪ ،‬هەروا‬ ‫لەالیەن كۆمەڵگای نێودەوڵەتیەوە‪ ،‬بارودۆخی ئەمنیە‪ ،‬هیچ پاساوێك نیە‬ ‫لەبەرئەوەی هەندێ هێزی شۆڤێنیی بۆ داخستنی دەروازەك��ان��ی تر وەكو‬ ‫عەرەبی لەناو سوریا دەیانەوێت پرۆژەی باب الهوا‌ء و ناوچەی طرابلس‪ .‬چەند‬ ‫ئیدارەی سەربەخۆی رۆژئاوای كوردستان دەروازەیەك‌و ناوچەیەكی عەرەبی هەن‪،‬‬ ‫گ��ەورە بكەن‪ ،‬بەنیشاندانی بەدنیای چونكە داعش‌و بەرەی نوصرە كۆنتڕۆڵی‬ ‫دەرەوەی لەپڕوپاگەندەی كە ئەم ئیدارە ئەو ناوچە كوردییە ئازادكراوانە دەكەن‪،‬‬ ‫سەربەخۆیە بریتیە لەپێشەكییەكی بۆیە هیچ پاساوێك نابینی بە داخستی‬ ‫دروستكردنی هەرێمێكی ك��وردی یان دەروازەكان‪.‬‬ ‫دروستكردنی دەوڵەتێكی كوردی‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەڕاستیدا ئەوە نیە‪ ،‬چونكە پێكهاتەكانی‬ ‫چ��اودێ��ر‪ :‬بۆچی كێشەكانی نێوان‬ ‫تر بەشداریدەكەن ل��ەم ئیدارەیەدا‌و سەرۆكایەتیی ه��ەرێ �م‌و بەرپرسانی‬

‫هیچ پاساوێک نییە بۆ داخستنی سنورەکان بەروی‬ ‫رۆژئاوای کوردستاندا‬ ‫دەرەوە‪ ،‬هاتوینەتە هەرێمی كوردستان‪،‬‬ ‫بۆ ماوەی ‪ 15‬رۆژیشە یەكێتیی هەوڵێكی‬ ‫زۆری ل��ەگ��ەڵ��دای��ن ب��ۆ دۆزی���ن���ەوەی‬ ‫پەیوەندیی باش‌و چارەسەری كێشەكان‪.‬‬

‫ساڵح گەدۆ‪ :‬دەتوانم بڵێم ئەم بابەتە‬ ‫گرنگە بۆ هەمو هێزە كوردستانییەكان‪،‬‬ ‫بۆ هەر چوار پارچەكە‪ ،‬ئێمە بانگەوازی‬ ‫سەرجەمی هێزە كوردستانیەكان دەكەین‬ ‫لەپێناو نێوەنگیری‌و چارەسەركردنی بۆ‬ ‫چاودێر‪ :‬تائێستا هەرێمی كوردستان‬ ‫پێكهێنانی لیستێك لەنێوان پەیەدەو‬ ‫پارتی‪ ،‬چونكە لەئێستادا رۆژئ��اوای دان���ی ب��ەك��ان��ت��ۆن��ەك��ان��ی رۆژئ�����اوادا‬ ‫كوردستان دۆسیەیەكی جیاكەرەوەیە نەناوە‪ .‬بەردەوامبونی ئەم هەڵوێستە‬ ‫سەبارەت بەسەرجەمی بەشەكانی دیكەی كاردانەوەكانی تا چ ئاستێك زیانی‬ ‫كوردستان‪ .‬ئەگەر كورد توشی شکست دەبێت؟‬ ‫س��اڵ��ح گ����ەدۆ‪ :‬ل��ەڕاس��ت��ی��دا ئێمە‬ ‫بێت ل��ەرۆژئ��اوای كوردستان ئەوكاتە‬ ‫پێویستیمان بەهاوكاری سەرجەمی هێزە‬

‫كوردستانییەكان هەیە تائێستا هاوكاریی‬ ‫خۆیان بۆ ئ��ەم ئیدارەیە دەرب��ڕی��وە‪،‬‬ ‫جگە پارتی‪ ،‬بەاڵم ئێمە خۆڕاگردەبین‌و‬ ‫متمانەمان بەپارتی هەیە كە برایەتیی‬ ‫خۆی نیشاندەدات‌و پشتگیریمان دەكەن‪.‬‬ ‫چ��اودێ��ر‪ :‬ل��ەم دواییانەدا سەردانی‬ ‫بەغدادتان كرد بۆ رێككەوتن لەگەڵ‬ ‫حكومەتی عیراق‪ .‬تا چەند لەم هەوڵە‬ ‫سەركەوتو ب��ون‪ ،‬ئایا خاڵی سنوریی‬ ‫رەبیعە بەڕەسمی كرایەوە؟‬ ‫س��اڵ��ح گ�����ەدۆ‪ :‬س��ەردان��ەك��ەم��ان‬ ‫گرنگ‬ ‫ئیجابی‌و‬ ‫بەسەركەوتنێكی‬ ‫وەس��ف��دەك��ەم‪ ،‬چونكە ئێمە لەگەڵ‬ ‫حكومەتی ع��ی��راق��دا چەندین خاڵی‬ ‫هاوبەش لەنێوانماندا هەیە‪ ،‬بەاڵم ئەوەی‬ ‫زۆر گرنگ ب��و الی ئێمە ك��ردن��ەوەی‬ ‫خاڵی سنوریی رەبیعە بوو‪ ،‬كردنەوەی‬ ‫ئەم مەرزە بەكارێكی مرۆیی‌و ئیجابی‬ ‫دەزانین‪.‬‬ ‫چ��اودێ��ر‪ :‬رەخنەی ئ��ەوە دەگیرێت‬

‫لەپەیەدە كە تاكڕەوانە مامەڵە لەگەڵ‬ ‫الیەنە سیاسیەكانی دیكەی رۆژئ��اوادا‬ ‫دەك��ات‪ ،‬رێگەنادات بەجێگاكردنەوەی‬ ‫حزبەكانی دیكە لەرۆژئاوا ئەمە لەچییەوە‬ ‫سەرچاوەی گرتووە؟‬ ‫ساڵح گ��ەدۆ‪ :‬لەراستیدا ئ��ەوەی كە‬ ‫بیستمان حكومەتی هەرێمی كوردستان‬ ‫لەئیدارەی رۆژئاوای كوردستان ئاماژە‬ ‫ب��ەئ��ی��دارەی��ەك دەك���ات ك��ە ل��ەالی��ەن‬ ‫(پەیەدە)وە راگەیەنرابێت‪ ،‬بەاڵم ئەوە‬ ‫راس��ت نییە‪ ،‬چونكە دەی���ان ح��زب‌و‬ ‫رێكخراوی تری تێدا هەیە‪ ،‬وەك خۆم‬ ‫كەسێكم سكرتێری حزبێكی كوردیم‌و‬ ‫ه��ەت��ا ئێستا‌و ل���ەراب���ردوش س��ەر بە‬ ‫حزبی چەپی دیموكراسی‌و ئەندامێكی‬ ‫چاالكی بوم لەئەنجومەنی نیشتیمانیی‬ ‫ك���وردی‪ ،‬ك��ە ل��ە ئێستادا س��ەرۆك��ی‬ ‫دەس��ت��ەی پەیوەندییە دەرەكیەكانم‬ ‫ناهێڵم (پ��ەی��ەدە) دەس��ت بخاتە ناو‬ ‫كارەكانمەوە‪ ،‬پاشان سێ مانگی دیكە‬ ‫هەڵبژاردن لە رۆژئ��اوا ئەنجامدەدرێت‪،‬‬ ‫باهەمو بەشداری بكەن‪.‬‬

‫هەڵبژاردنەکانی داهاتو چانسی هەستانەوە بەیەكێتی دەدات‬ ‫موحسین عوسمان‪ ،‬نوسەر‌و شرۆڤەكاری سیاسی‪ ،‬بۆ “چاودێر”‬

‫سازدان‪ :‬عەبدولرەحمان بامەڕنی‬ ‫شرۆڤەكارێكی سیاسی‪ ،‬پێیوایە ئەگەر‬ ‫سەركردایەتی یەكێتی هەڵەی كوشندە‬ ‫نەكات‪ ،‬ئەوا هەڵبژاردنی ‪،2014/4/30‬‬ ‫چانسی هەستانەوە بەیەكێتی دەدات‪،‬‬ ‫موحسین عوسمان وەك چاالكوانێكی‬ ‫هونەری سیاسی لەناوچەی بادینان‪،‬‬ ‫ب��ڕوای وای��ە رێكخراوەكانی كۆمەڵی‬ ‫م��ەدەن��ی لەزۆنی زەرد‪ ،‬جیاوازییان‬ ‫لەگەڵ بارەگای حزبیدا نیە‪.‬‬ ‫چ���اودێ���ر‪ :‬دواخ��س��ت��ن��ی ك��ۆن��گ��رەی‬ ‫یەكێتی‌و ناكۆكییەكانی ناو یەكێتی‪،‬‬ ‫چەند كاریگەری لەسەر دەن��گ��دەری‬ ‫یەكێتی لەبادینان هەیە؟‬ ‫موحسین عوسمان‪ :‬هەمو ناكۆكییەك‬ ‫یان كێشەیەكی ناوخۆی یەكێتی كار‬ ‫لەسەر رەوت��ی ژیانی ك��ورد بەگشتی‌و‬ ‫یەكێتی بەتایبەتی دەكات‪ ،‬ئیتر لەهەر‬ ‫شوێنێكی ك��وردس��ت��ان بێت‪ ،‬رەوش��ی‬ ‫یەكێتی خۆی لەخۆیدا لەبادینان تایبەتە‪،‬‬ ‫دی��ارە ئ��ەم رەوش��ە نالەبارە ك��ار لەم‬ ‫دەڤ��ەرە دەك��ات‪ ،‬ئەگەر سەركردایەتیی‬ ‫یەكێتی بەجدیتر كار لەسەر بادینان‬ ‫بكات‪ ،‬دیسان یەكێتی لەبادینان بەفۆرمی‬ ‫ج��اران دروستدەبێت‪ .‬ب��ەاڵم یەكێتی‬

‫پێویستی بەسەركردایەتییەك هەیە‬ ‫كە لەئاستی ئەم قۆناغە بێت‪ ،‬چونكە‬ ‫یەكێتی جەماوەرێكی زۆر بەهێز‌و خاوەن‬ ‫پرەنسیپی هەیە‪.‬‬ ‫چ��اودێ��ر‪ :‬لەهەڵبژاردنی پارلەمانی‬ ‫كوردستاندا رەخنە لەپارتی دەگیرا كە‬ ‫دەستنیشانكردنی كاندیدەكان لەسەر‬ ‫بنەمای‌ خێڵەكی ب��ون‪ ،‬پێتوایە ئەم‬ ‫چ��اودێ��ر‪ :‬پێتانوایە‪ ،‬یەكێتی لەم‬ ‫هەڵبژاردنەش خەڵكی بادینان بكەونە‬ ‫هەڵبژاردنانەدا دۆخی چۆن دەبێت‬ ‫ژێر هەمان فشاری پێشو؟‬ ‫موحسین عوسمان‪ :‬هەڵبەت دوای‬ ‫م��وح��س��ی��ن ع��وس��م��ان‪ :‬ب��ێ��گ��وم��ان‬ ‫ئەمجارەش پارتی پەنادەباتە بەرخێڵ‪ ،‬تێكچونی بلۆكی رۆژه���ەاڵت‪ ،‬پڕۆسەی‬ ‫چونكە پارتی لەجوگرافیای زەرددا هەمو پێشبینیكردن كەوتە ئاقارێكیتر‪ ،‬چونكە‬ ‫رێكخراوەكانی سڤیل كردە سەنگەرێكی ئەو پێوەر‌و ئایدیۆلۆژیایەی جاران نەما‪،‬‬ ‫هەڵبژاردنی راب��ردو هەمو خێڵەكانی‬ ‫بادینان كاندیدی بەرنەكەوت‪ ،‬ئینجا‬ ‫جۆرێكی ناڕەزاییان لەناویان دروستبوە‪.‬‬ ‫هەروا دواكەوتنی پێكهێنانی حكومەت‌و‬ ‫نەبونی موچە‪ ،‬ئەمە هەموی كاریگەریی‬ ‫لەسەر رێ��ژەی بەشداربوانی خەڵك بۆ‬ ‫هەڵبژاردن دەبێت‪.‬‬

‫رێكخراوەكانی كۆمەڵی مەدەنی لەزۆنی‬ ‫زەرد جیاوازی لەگەڵ بارەگای حزبی نییە‬ ‫حزبی‪ ،‬كەواتە رێكخراوێك لەجوگرافیای‬ ‫زەرد هیچ جیاوازیەكی لەگەڵ بارەگایەكی‬ ‫حزبی نیە‪ ،‬لەبەرئەوە پارتی نەچاربو‬ ‫پەنابباتە بەر خێڵ‌و خێڵگەری‪ ،‬سەرباری‬ ‫ئەوەی كە پێكهاتەی پارتی لەسەرەتا‌وە‬ ‫تائێستا هەر خێڵ بوە‪ ،‬بەاڵم ئەمجارە‬ ‫سەرئەنجام بەفۆرمێكیتر دەبن‪ ،‬چونكە‬

‫لەبەرئەوە گەشبینی بۆ زیادبونی رێژەی‬ ‫دەنگ لەبادینان بەستراوە بەهەلومەرجی‬ ‫دەڤ���ەرەك���ە‪ ،‬س���ەرب���اری هەڵوێستی‬ ‫سەركردایەتیی یەكێتی بەرامبەر بەپارتی‌و‬ ‫دەڤەرەكە رۆڵێكی زۆر گەوەرە دەبینێت‪،‬‬ ‫ه��ەروا لەبیرمان نەچێت سەختەكاری‬ ‫لەپرۆسەی هەڵبژاردن بۆتە كابوسێكی‬

‫ت���رس���ن���اك‪ .‬وەك‬ ‫ئ����ەن����ج����ام ئ���ەم‬ ‫پرۆسەی بەستراوە‬ ‫ب����ەب����ەرن����ام����ە‌و‬ ‫پ�ل�ان���ی رێ���ك�ل�ام‬ ‫ل���ەس���ەر ئ��اس��ت��ی‬ ‫راگەیاندنی یەكێتی‌و‬ ‫كاندیدەكان چۆن‬ ‫دەت����وان����ن ل��ەن��او‬ ‫خەڵكی خێڵەكی‌و سڤیل هەڵمەت‌و‬ ‫مامەڵەبكات‪.‬‬

‫موحسین عوسمان‬ ‫لەدایكبوی ‪ – 1963‬دهۆك‬ ‫نوسەر‌و هونەرمەند‬ ‫خاوەنی چەندین كتێبی هونەری‌و فیكریە‬

‫چ����اودێ����ر‪ :‬دەوت����رێ����ت ه��ۆك��اری‬ ‫كەمبونەوەی دەنگی یەكێتی لەبادینان‬ ‫ئەوە بو كە لەناوچە كە نە دەسەاڵت بو‬ ‫نە ئۆپۆزسیۆن بو‪ ،‬ئایا هیچ بەرنامەیەكی‬ ‫نوێتان هەیە بۆ ئەم هەڵبژاردنە؟‬ ‫موحسین عوسمان‪ :‬پێموایە‪ ،‬ناسنامە‌و‬ ‫پێناسەی یەكێتی وەك «سۆسیال‬ ‫دیموكرات» دی��ارە‪ .‬دوای هەڵبژاردنی‬ ‫پارلەمانی كوردستان‪ ،‬جۆرە پەشیمانیەك‬ ‫لەناو كادیر‌و خەڵكی یەكێتیدا هەیە یان‬ ‫دەتوانین بڵێین شەقامی كوردی لەباشور‬ ‫جۆرێك سۆزی بۆ یەكێتی هەیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئ��ەگ��ەر سەركردایەتیی یەكێتی هیچ‬ ‫هەڵەیەكی كوشندە دوبارەنەكاتەوە‬ ‫سەركردایەتی لەسەر فۆڕمێك رێككەوت‪،‬‬ ‫ئەمجارە یەكێتی چانسێكی باشتری‬

‫هەیە‪ .‬یەكێتی‬ ‫پ���ارت���ێ���ك���ی‬ ‫ج���ەم���اوەری���ی‬ ‫ف�������راوان�������ە‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم دەب��ێ��ت‬ ‫سە ر كر د ا یە تی‬ ‫لەئاستی ئەم‬ ‫قۆناغەدا بێت‪،‬‬ ‫ه����ەروا ئ��ەم��ڕۆ‬ ‫س�����ەردەم�����ی‬ ‫راگ��ەی��ان��دن��ە‪،‬‬ ‫ل����ەب����ەرئ����ەوە‬ ‫دەب�������ێ�������ت‬ ‫راگ��ەی��ان��دن��ی‬ ‫یەكێتی خۆی‬ ‫یە كال بكا تە و ە‬ ‫ل��������ەچ��������ی‬ ‫جو گر ا فیا یە ك‬ ‫كاردەكات‪.‬‬

‫ناوخۆ‬

‫ذمارة (‪ )45٨‬دو شةممة ‪2014/٣/٣‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪5‬‬

‫كۆمسیۆن‪ :‬ئەوانەی كارتی دەنگدان دەكڕن هیچ سودێكی‬ ‫دەربارەی زیندانییە‬ ‫نابێت‌و تەنیا خاوەن كارتەكە لەدەنگدان بێبەشدەكەن‬ ‫سیاسییەكان‬ ‫م����ردوە‪ ،‬ب����ەاڵم كارت����ی ئەلیكترۆنی‬ ‫دەنگدانی ب����ۆ گەڕاوەتەوە‪ ،‬خۆش����ی‬ ‫ل����ە هەڵبژاردنەكان����ی پێشتریش����دا‬ ‫بەش����داریكردوە‪ ،‬ب����ەاڵم كارت����ی بۆ‬ ‫نەگەڕاوەتەوە‪.‬‬ ‫ئەو هاواڵتییە هێما بۆ ئەوەشدەكات‪،‬‬ ‫چەندی����ن كەس����ی م����ردو‪ ،‬ك����ە ئەو‬ ‫دەیانناسێ‪ ،‬ناویان بۆ هەڵبژاردنەكان‬ ‫گەڕاوەتەوەو پێش����یوایە‪ ،‬ئەمە هەڵەی‬

‫س����ەرۆكی لقی هەولێری كۆمس����یۆنی‬ ‫ب����ااڵی س����ەربەخۆی هەڵبژاردنەكان‪،‬‬ ‫رایدەگەیەنێت‪ ،‬راس����تە رەخنەی زۆر‬ ‫لەسەر كارتەكە هەیەو هەمو الیەكیش‬ ‫حەق����ی خۆیەت����ی رەخن����ەی هەبێت‪،‬‬ ‫بەاڵم كۆمس����یۆن سورە لەسەر ئەوەی‬ ‫هەڵبژاردنەكان بەم كارتە بكرێت‪.‬‬ ‫هەندرێن محەمەد‪ ،‬وتیش����ی "ئێمە‬ ‫هەم����و هاواڵتی����ان دڵنیادەكەینەوە‪،‬‬

‫كەموكوڕی هەیە‬ ‫ئەندامێك����ی ت����ۆڕی ش����ەمس ب����ۆ‬ ‫چاودێریی هەڵبژاردن����ەكان لەهەولێر‪،‬‬ ‫رایگەیاند‪ ،‬كۆمسیۆن لەتێچوی نرخی‬ ‫كارت����ە ئەلیكترۆنییەكان����دا گەندەڵی‬ ‫كردوە‪.‬‬ ‫هۆش����یار مالۆ‪ ،‬وتیش����ی "كارتی‬ ‫ئەلیكترۆنی دەنگدان‪ ،‬گەندەڵییەكی‬ ‫زۆری تێداكراوەو ئەوەی پێش����تر‬ ‫كۆمس����یۆن بڕیاربو ل����ەو كارتەدا‬ ‫بیكات‪ ،‬نەیكردووە"‪.‬‬ ‫ناوبراو‪،‬ئەوەش����ی خستەڕو‪،‬‬ ‫ئ����ەو كارتە نەبەس����تراوەتەوە‬ ‫بەتۆڕێكی دیاریكراوەو هاوكات‬ ‫وێنەی كەسی لەسەرنییە‪ ،‬ئەمە‬ ‫جگە ل����ە پەنجەمۆر‪ ،‬لەكاتێكدا‬ ‫کارتی ئەلیکرتۆنی وەک بەڵگەنامەی فەرمی لە فەرمانگەکاندا بەکاردەهێرنێت‬ ‫پێشتر كۆمسیۆن خۆی وتبوی‬ ‫لەبری زیندوەكان ناوی مردوەكان كۆمس����یۆنەو نابێ لەسەر ئەم بنەمایە‬ ‫هەمو ئەمانە لەسەر كارتەكان بونیان‬ ‫هاواڵتی دەنگبدات‪.‬‬ ‫گەڕاوەتەوە‬ ‫دەبێت‪ ،‬بۆیە بەئاسانی دەتوانرێ كاری‬ ‫س����ەرەڕای نەگەڕان����ەوەی ن����اوی‬ ‫ساختەكاری پێ ئەنجامبدرێت‪.‬‬ ‫كۆمسیۆن سورە لەسەر بەكارهێنانی‬ ‫زین����دوەكان ب����ۆ هەڵبژاردنەكان����ی‬ ‫كارتەكە‬ ‫ئەنجومەن����ی نوێنەران����ی عی����راق‌و‬ ‫چاك نەكرا‪ ،‬خراپتربو‬ ‫س����ەرەڕای هەم����و رەخن����ەكان‪،‬‬ ‫هەكار كەریم‪ ،‬دانیش����توی ش����اری پارێزگاكان‪ ،‬ه����اوكات كۆمەڵێكی زۆر‬ ‫هەولێ����رە‪ ،‬ئاماژە بۆ ئ����ەوە دەكات‪ ،‬مردو هەن‪ ،‬كە ناوەكانیان گەڕاوەتەوە‪ ،‬كۆمس����یۆنی ب����ااڵی س����ەربەخۆی‬ ‫ئەو س����ەردانی ئەو بنكەیەكی كردوە‪ ،‬خەلی����ل عوم����ەر‪ ،‬بەهەمانش����ێوە هەڵبژاردنەكان س����ورە لەسەر ئەوەی‬ ‫كە پێویستبو ناوی تێدابێت‪ ،‬بەاڵم بە هاواڵتییەك����ی ش����اری هەولێرەو باس لەهەڵبژاردنەكان����ی داهات����ودا كار‬ ‫وتەی خۆی ل����ەوێ پێیان راگەیاندوە‪ ،‬ل����ەوەدەكات‪ ،‬كە باوكی چوار س����اڵە بەم كارت����ە ئەلیكترۆنیی����ە دەكرێت‪.‬‬

‫ك����ە لەبەش����ی دوەمدا س����ەرجەمیان‬ ‫ناوەكانی����ان دەگەڕێت����ەوە‪ ،‬دەنگدانی‬ ‫تایب����ەت‌و راگوێزراوانی����ش بەجی����ا‬ ‫ناوەكانیان دەگەڕێتەوە"‪.‬‬ ‫س����ەبارەت ب����ە مامەڵەك����ردن‬ ‫بەكارتەك����ەو ئەگ����ەری خروقاتكردن‬ ‫پێی����ەوە‪ ،‬س����ەرۆكی لق����ی هەولێری‬ ‫كۆمس����یۆن‪ ،‬جەختیك����ردەوە‪ ،‬ئ����ەو‬ ‫كارتە ئەلیكترۆنیی����ەو دەنگدەر تەنها‬ ‫دەتوانێت لەیەك ش����وێن دەنگی خۆی‬

‫چاودێر‪ -‬ئاودێر نەسرەدین‪:‬‬ ‫بەپێی بۆچونی ش����ارەزایان كارتە‬ ‫ئەلیکترۆنیەك����ە توان����ای رێگریكردنی‬ ‫لەس����اختەكاری نابێت‌و لەئێستاش����دا‬ ‫دەنگۆی ئەوە هەیە‪ ،‬لە چەند شوێنێك‬ ‫كڕی����ن‌و فرۆش����تنی پێوەدەكرێ����ت‪،‬‬ ‫بەرپرس����ێكی كۆمس����یۆنیش‪ ،‬دەڵێت‬ ‫"ئەوانەی كارت����ی ئەلیكترۆنی دەكڕن‪،‬‬ ‫س����ودی ل����ی نابینن‪ ،‬تەنی����ا دەتوانن‬ ‫دەنگ����دەر لەماف����ی دەنگ����دان ب����ێ‬ ‫بەشبكەن"‪.‬‬

‫كە تۆ ناوت نەگەڕاەوەتەوە‪.‬‬ ‫ئ����ەو هاواڵتیی����ە‪ ،‬هێم����ا ب����ۆ‬ ‫ئەوەش����دەكات‪ ،‬ماڵەوەی����ان هەش����ت‬ ‫كەس����ن‪ ،‬تەنها ناوی س����ێ كەس����یان‬ ‫گەڕاوەت����ەوەو ن����اوی ئەوان����ی دیكە‬ ‫نەگەڕاوەتەوە‪ .‬ئەو پێیوایە‪ ،‬ئەم كارتی‬ ‫ئەلیكترۆنییە هیچ كێشەیەكی پێشتری‬ ‫چارەس����ەرنەكردوەو دەڵێت "بەحساب‬ ‫چاكیان كرد‪ ،‬بەاڵم خراپتریان كرد"‪.‬‬

‫بدات‪ ،‬ئەوانەشی كە كارتەكە دەكڕن‪،‬‬ ‫دڵنیابن كە سودی بۆیان نابێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫"مەترس����یی من ئەوەی����ە كە بۆ نمونە‬ ‫حزبی ئەلیف‪ ،‬كارتی دەنگدەری حزبی‬ ‫ب����ا بكڕێت‌و لەدەنگدان بێ بەش����یان‬ ‫بكات"‪.‬‬ ‫لێپرس����راوی‌ ئۆفیس����ی‌ هەولێ����ری‌‬ ‫كۆمس����یۆنی‌ ب����ااڵی‌ س����ەربەخۆی‌‬ ‫هەڵبژاردنەكان هێمای بۆ ئەوەشكرد‪،‬‬ ‫تاكو ئێس����تا نزیك����ەی ‪%20‬ی كارتی‬ ‫ئەلیكترۆنی دەنگدان وەرگیراوەتەوە‪،‬‬ ‫ك����ە نزیكەی‌ (‪ )230‬ه����ەزار كارتی‌‬ ‫ئەلیكترۆنیی����ە‪ .‬ئاشكراش����یكرد‪،‬‬ ‫لەمانگ����ی‌ داهات����وەوە كارت����ی‌‬ ‫ئەلیكترۆن����ی‌ دەنگدان����ی‌ تایبەت‬ ‫دێت����ەوە‌و ئەوانەی‌ ك����ە كارتیان‬ ‫ب����ۆ نەهاتوەت����ەوە لەداهات����و‬ ‫كارتەكانیان دەگەڕێتەوە‪.‬‬ ‫ساختەكاری كەمناكاتەوە‬ ‫بەش����ێك لەپارلەمانتاران‌و‬ ‫رێكخراوەكان����ی كۆمەڵ����ی‬ ‫مەدەنی‌و شارەزایانی بواری‬ ‫هەڵب����ژاردن‪ ،‬س����ەرەڕای‬ ‫ئەوەی پێیانوایە‪ ،‬كارتەكە‬ ‫لەس����ەر بنەمایەكی هەڵە‬ ‫دروس����تكراوەو توان����ای‬ ‫رێگریكردنی لەساختەكاری‬ ‫نابێ����ت‪ ،‬ه����اوكات رەخنە‬ ‫لە ناڕونی گرێبەس����تەكەی‬ ‫كۆمس����یۆن‌و كۆمپانی����ای‬ ‫دروس����تكردنی كارتەك����ە دەگ����رن‌و‬ ‫پێیانوایە‪ ،‬ئەو ب����ڕە پارەیە زۆرە‪ ،‬كە‬ ‫بۆ ئەو مەبەستە خەرجكراوە‪.‬‬ ‫گۆران ئ����ازاد‪ ،‬ئەندامی پارلەمانی‬ ‫كوردس����تان‪ ،‬ئاماژە بۆ ئەوە دەكات‪،‬‬ ‫كارت����ە ئەلیكترۆنییەك����ەی دەنگدان‬ ‫س����ەرەڕای ئەوەی پارەیەكی زۆری بۆ‬ ‫خەرجكراوە‪ ،‬لەهەمان كاتیشدا توای‬ ‫كەمكردنەوەی ساختەكاری نابێت‪.‬‬

‫"مامۆستایانی گەرمیان زەوییان دەوێت‪ ،‬نەك یەكەی نیشتەجێبون"‬

‫سەرۆكی شارەوانیی كەالر‪ :‬لەئێستادا دروستكردنی یەكەی نیشتەجێبون‌و دابەشكردنی زەوییش راگیراوە‪ ،‬لەكاتێكدا لەسنورەكەدا قەیرانی نیشتەجێبون هەیە‬ ‫گەرمیان‪ -‬یادگار فەتاح‪:‬‬

‫دابەشبكرێت‪ ،‬چونكە لەساڵی ‪2006‬ەوە‬ ‫هیچ مامۆستایەك زەوی نیشتەجێبونی‬ ‫پێنەدراوە‪ ،‬لەكاتێكدا بەشێكیان چەند‬ ‫س����اڵێكە فەرمان����ی وەرگرتنی زەییان‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫ناوب����راو‪ ،‬ئەوەش����ی خس����تەڕو‪،‬‬ ‫مامۆس����تایان توانای ئەوەی����ان نییە‪،‬‬ ‫پێش����ەكی یەكەی نیشتەجێبون بدەن‪،‬‬ ‫بۆیە دەیانەوێت زەوی نیشتەجێبونیان‬ ‫بەسەردا دابەشبكرێت‪.‬‬

‫مامۆس����تایانی گەرمیان‪ ،‬لەڕێگەی‬ ‫گردبون����ەوەو بایكۆتكردن����ی دەوامی‬ ‫خوێندن����ەوە‪ ،‬دەیانەوێ����ت حكومەت‬ ‫زەوی نیش����تەجێبونیان بەس����ەردا‬ ‫دابەشبكات‪ ،‬ئەوان ئاماژە بەوەدەكەن‪،‬‬ ‫وەك فەرمانبەران����ی دیكەی حكومەت‬ ‫مافی وەرگرتن����ی زەوییان هەیە‪ ،‬بۆیە‬ ‫نایانەوێ����ت لەب����ری زەوی‪ ،‬یەك����ەی‬ ‫پێویستمان بەرەزامەندیی سەرۆكی‬ ‫نیش����تەجێبونیان بەپارەیەك����ی زۆر‬ ‫حكومەتە‬ ‫پێ بفرۆشرێت‪ .‬س����ەرۆكی شارەوانیی‬ ‫الیخۆشیەوە س����ەرۆكی شارەوانیی‬ ‫كەالری����ش‪ ،‬رایدەگەیەنێ����ت ئەگ����ەر‬ ‫ئەنجومەن����ی وەزی����ران رەزامەندبێت ك����ەالر‪ ،‬بە"چاودێ����ر"ی راگەیان����د‪،‬‬ ‫زەوی پێویستیان هەیە دابەشی بكەن ئەنجومەن����ی وەزیران����ی هەرێ����م ل����ە‬ ‫بەسەر مامۆستایان‌و فەرمانبەرانیشدا‪ 2006/6/8 .‬ەوە بەفەرمانێ����ك‬ ‫دابەش����كردنی زەوی نیش����تەجێبونی‬ ‫راگرتوە‪.‬‬ ‫مافی خۆیانە زەوییان پێبدرێت‬ ‫عەتا حەمەساڵح‪ ،‬وتیشی "لەئێستادا‬ ‫لەم����اوەی راب����ردودا لەس����نوری‬ ‫ئی����دارەی گەرمی����ان‪ ،‬چەن����د جارێك دروس����تكردنی یەكەی نیشتەجێبون‌و‬ ‫خۆپیشاندانی مامۆستایانی کەالر بۆ داواکردنی زەوی‬ ‫مامۆس����تایان گردبونەوەیان ئەنجامداو دابەش����كردنی زەویی����ش راگی����راوە‪،‬‬ ‫تیایدا داوایاندەكرد‪ ،‬حكومەتی هەرێم لەكاتێك����دا لەس����نورەكەدا قەیران����ی‬ ‫حەمەساڵح‪ ،‬رونیشیكردەوە‪ ،‬ئەگەر پێویس����تی بەڕەزامەندیی س����ەرۆكی‬ ‫ئ����ەو فەرمانە هەڵبوەش����ێنێتەوە‪ ،‬كە نیشتەجێبون هەیە"‪.‬‬ ‫ئەنجومەن����ی وەزی����ران رەزامەن����دی حكومەتە‪.‬‬ ‫دابەش����كردنی زەوی نیش����تەجێبونی‬ ‫ناوب����راو‪ ،‬ئاماژەی بۆ ئەوەش����كرد‪ ،‬دەرببڕێ����ت‪ ،‬لەس����نوری ش����ارەوانی‬ ‫راگرتوە‪.‬‬ ‫بەردەوام دەبن لەناڕەزایی دەربڕین‬ ‫داوایان لە حكومەت����ی هەرێم كردوە‪ 300 ،‬دۆن����م زەوی هەیە‪ ،‬ك����ە دەتوانن‬ ‫مامۆستایەك‪ ،‬ئاماژە بۆ ئەوە دەكات‪،‬‬ ‫لێپرسراوی لقی گەرمیانی یەكێتیی ك����ە دروس����تكردنی (‪ )3500‬یەك����ەی دابەش����یبكەن بەس����ەر مامۆستایان‌و‬ ‫مامۆستایانی كوردس����تان‪ ،‬رایگەیاند‪،‬‬ ‫زۆرین����ەی مامۆس����تایان كرێچی����ن‌و‬ ‫یەكێتیی مامۆستایان‪ :‬مامۆستایان توانای پێدانی پێشەكیی یەكەی‬ ‫پێویس����تە كێشەی نیش����تەجێبونیان‬ ‫چارەسەربكرێت‪ ،‬بۆ ئەوەی گرفتەكانی‬ ‫ژیانیان كار نەكاتە س����ەر پرۆس����ەی نیش����تەجێبون لەش����اری ك����ەالر‪ ،‬كە فەرمانبەران����دا‪ .‬وتیش����ی "وەزارەتی بەردەوامدەبن لەسەر داواكارییەكەیان‌و‬ ‫خوێندن‪.‬‬ ‫لەڕاب����ردودا بڕیاربو بۆ مامۆس����تایان‌و ش����ارەوانی‌و گەش����توزار رەزامەن����دی بەمافێك����ی رەوای خۆیانی دەزانن‪ ،‬كە‬ ‫ئ����ازاد حس����ێن‪ ،‬بە"چاودێ����ر"ی فەرمانب����ەران‬ ‫دروس����تبكرێت‪ ،‬دەربڕی����وە لەس����ەر دابەش����كردنی زەوی نیشتەجێبونیان پێبدرێت‪.‬‬ ‫هاوكار س����اڵح‪ ،‬وتیش����ی "بەشێكی‬ ‫راگەیاند‪ ،‬مامۆس����تایان مافی خۆیانە جێبەجێبكرێت‪ ،‬یاخود دابەش����كردنی زەوی نیش����تەجێبون لەشاری كەالرو‬ ‫زەوی نیش����تەجێبونیان بەس����ەردا زەوی دەستپێبكاتەوە‪.‬‬ ‫نوس����راوەكە لەئەنجومەن����ی وەزیرانەو زۆری مامۆس����تایان كرێچین‌و موچەش‬

‫بەشی پێداویستییەكان ناكات"‪.‬‬ ‫لێپرسراوی لقی گەرمیانی یەكێتیی‬ ‫مامۆس����تایانی كوردستانیش‪ ،‬جەختی‬ ‫ك����ردەوە‪ ،‬چاالكیی����ە مەدەنییەكان����ی‬ ‫مامۆس����تایان ب����ەردەوام دەبن‌و درێژە‬

‫نیشتەجێبونیان نییە‬ ‫بەدەربڕین����ی ناڕەزاییەكان دەدەین‪ ،‬تا‬ ‫ئەو كاتەی بڕیاری دابەشكردنی زەوی‬ ‫نیش����تەجێبون بەسەرمامۆس����تایاندا‬ ‫دەدرێت‪.‬‬

‫ئەحمەد عارف*‬ ‫پێمخۆش���ە چ وەك زیندانییەك���ی سیاس���ی‌و‬ ‫چ وەك ئەندام���ی ناوەندی س���لێمانی كۆمكاری‬ ‫زیندانییە سیاسییەكانی كوردستان‪ ،‬رێگە بەخۆم‬ ‫ب���دەم وەاڵمی بەڕێز تابل���ۆ رەزا بدەمەوە كە لە‬ ‫راپۆرتێكی ژم���ارە ‪456‬ی رۆژنامەی "چاودێر"دا‬ ‫بەگومان���ە ل���ەوەی كەس���انێ‌ بەس���اختەو فێڵ‬ ‫خزێنرابێتنە نێو ریزەكان���ی رێكخراوی كۆمكاری‬ ‫زیندانییە سیاس���ییەكانی هەرێمی كوردستانەوە‪،‬‬ ‫دڵنیاشی بكەمەوە لەوەی ئەگەر زیندانیان بەگشتی‬ ‫پۆلێننەكرێن‪ ،‬ئەو گومانە بەزەقی دەمێنێ‌‪ ،‬وەك‬ ‫چۆن لە نێو ریزی زۆرینەی رێكخراوەكانی دیكەی‬ ‫كوردس���تاندا هەیەو ناشتوانن خۆیان پاكبكەنەوە‬ ‫لەبەر ئەوەی لەژێرفش���اری حیزب���دا كاردەكەن‌و‬ ‫سەربەخۆنین‪.‬‬ ‫دیارە هیچ شتێك بەگومان چارەسەرناكرێت‪،‬‬ ‫ئەگ���ەر نەگەین���ە یەقین‪ ،‬گەیش���تن بەیەقینیش‬ ‫بەڵگەی س���ەلمێندراوی دەوێت‪ ،‬ئەو بەڵگەیەش‬ ‫لەالی نوس���ەری ئەم بابەتە نییە‪ ،‬تاكو پش���تی‬ ‫پێببەستین‪.‬‬ ‫ناگەڕێم���ە دواوە ب���ۆ چۆنێتیی دروس���تبونی‬ ‫رێكخراوی زیندانییە سیاس���ییەكانی كوردستان‪،‬‬ ‫چونك���ە بەالی منەوە دروس���تبونێكی ئیفلیجبوە‬ ‫هەر لەسەرەتاوە‪ ،‬ئەوەی دەمەوێت بیڵێم ئەوەیە‪،‬‬ ‫پێویستبو لەپێناس���ەكردنی زیندانی سیاسی بە‬ ‫(محكوم‌و موقوف‌و دەستبەس���ەر) كۆنكریتیانە‬ ‫كاری بۆ بكرایەو الستیكی نەبوایە بۆ جێبونەوەی‬ ‫خەڵكانێك‪ ،‬كە ئێس���تا تەنها بەس���وێندخواردن‬ ‫بوایەت���ە ئەندام‪ ،‬لەالیەكی دیكەوە هەندێ‌ خەڵك‬ ‫خزێنراونەتە نێو كۆمكاری زیندانییە سیاسییەكان‪،‬‬ ‫كە ب���ە رێزێكی زۆرەوە بۆیان زیندانی سیاس���ی‬ ‫نین‪ ،‬لەوانە‪:‬‬ ‫‪ – 1‬كەسوكاری س���ەربەرزی پێشمەرگە‪ ،‬كە‬ ‫لەسەر كوڕە ئازو دلێرەكانیان گیراون‌و لەخواروی‬ ‫عیراق دەستبەس���ەركراون‪ ،‬ئ���ەم بەڕێزانە دەبو‬ ‫لەپەراوێزی یاساو ئیمتیازاتی پێشمەرگەی دێرین‬ ‫جێبكرانایەتەوەو مافی خۆیان دەستكەوتایە‪.‬‬ ‫‪ – 2‬پاش���ماوەی ئەنفال���ەكان‪ :‬هەڵبەت���ە من‬ ‫نامەوێت لەپیرۆزیی ئەنفال‌و پاشماوەكانیان كەم‬ ‫بكەمەوە‪ ،‬بەڵكو پێمخۆشە ئەوان لەرێگەی راستی‬ ‫خۆیانەوە ببنە خاوەنی ماف‌و ئیمتیازاتی خۆیان‪،‬‬ ‫بۆیە بەڕای م���ن دەبو‪ ،‬ئەم توێ���ژە لەپەراوێزی‬ ‫یاس���ای ماف‌و ئیمتیازاتی ئەنفالكراوانی هەرێمدا‬ ‫جێبكرێنەوە‪.‬‬ ‫‪ – 3‬س���ەبارەت بەتوێ���ژی س���ێیەمیش‪ ،‬كە‬ ‫پاش���ماوەی كیمیابارانی هەڵەبجەو ش���وێنەكانی‬ ‫دیك���ەی هەرێمی كوردس���تانن‪ ،‬بەهەمانش���ێوە‬ ‫لەپەراوێزی یاس���او ئیمتیازاتی كیمیابارانكراواندا‬ ‫جێبكرێنەوە‪ .‬كاتێ‌ ئەمە هاتەگۆڕێ‌‌و هەر كەس���ە‬ ‫شوێن‌و رێگای خۆی زانی‪ ،‬ئەو كاتە‪ ،‬ئەو تێكەاڵوییە‬ ‫دروستنابێت‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشدا بارگرانیی سەرشانی‬ ‫كۆم���كار نامێن���ێ‌‌و ئەو گومان���ەش الی خەڵكی‬ ‫دەڕەوێت���ەوە بەرامب���ەر بەخەڵكانێ‌‪ ،‬كە زیندانی‬ ‫سیاس���ی بوبن‪ ،‬یا نا‪ .‬س���ەبارەت ب���ەوەی كاك‬ ‫عوس���مان بەكر زیندانی بوەو هیچی بۆ نەكراوە‪،‬‬ ‫دیارە لەدو حاڵەت بەدەر نییە‪ ،‬یان ئەوەتا كاری‬ ‫كردوەو تا ئێس���تا كارەك���ەی تەواونەبوە‪ ،‬ئەمە‬ ‫كێش���ەی س���ەدان زیندانی وەك كاك عوسمانی‬ ‫گرتۆتەوەو چاوەڕوانی ئەنجامی كارەكەی دەكات‪،‬‬ ‫یانیش تا ئێس���تا نەیتوانیوە رێكارەیاساییەكان‬ ‫جێبەجێبكات‪ .‬م���ن دەڵێم كارك���ردن لەكۆمكار‬ ‫الوازە‪ ،‬ئەم���ەش دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی حكومەت‬ ‫تەنس���یقی نێ���وان بەڕێوەبەرایەتی���ی زیندانییە‬ ‫سیاس���ییەكان‌و كۆمكاری بەهەن���د وەرنەگرتوە‪،‬‬ ‫حكومەت نەیتوانیوە لەرێ���گای پەیوەندییەكانی‬ ‫خۆیەوە ئەو دیكۆمێنتانە لەعیراق وەربگرێتەوەو‬ ‫لەهەرێم كاری لەس���ەربكات‌و بۆتە بار بۆ خەڵكی‬ ‫زیندانی‪ ،‬ئەمانەو هەبونی گەندەڵیش رەنگە لێرەو‬ ‫ێ بۆ بەرژەوەندیی تایبەت بەكارهاتبێ‌‪.‬‬ ‫لەو ‌‬ ‫پێمخۆش���ە هەر بۆ بەرژەوەندی���ی زیندانیانی‬ ‫سیاس���ی داوابك���ەم‪ ،‬ك���ە كۆنگ���رەی كۆمكاری‬ ‫زیندانییەسیاس���ییەكان گرێبدرێ���ت‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫زیندانی سیاسی بتوانن نوێنەری خۆیان هەڵبژێرن‌و‬ ‫لەم گلەیی‌و گازندەیە رزگاریان بێت‪ ،‬لەهەمان كاتدا‬ ‫داوابكەن‪ ،‬بەڕێوەبەرایەتی زیندانییەسیاسییەكان‬ ‫ببێتە دەزگایەكی سەربەخۆو سەر بەسەرۆكایەتی‬ ‫ئەنجومەنی وەزیران بێت‪.‬‬ ‫*ئەندام���ی ناوەندی س���لێمانیی كۆم���كاری زیندانییە‬ ‫سیاسییەكان‬

‫ذمارة (‪ )45٨‬دو شةممة ‪2014/٣/٣‬‬

‫َ‬ ‫هةوال‬ ‫ل َيكدانةوةى‬

‫ئۆكراینیا لەگۆشەیەكی ترەوە‬ ‫هونەر تۆفیق‬ ‫پێدەچێ���ت دیمەنی سیاس���ی ئێس���تای كۆماری‬ ‫ئۆكراینی���ا‪ ،‬گۆش���ەیەكی ئەوروپییان���ەی ش���ەڕی‬ ‫جەمسەرەكانی سەر شانۆی سیاسی بێت لەسوریادا‪.‬‬ ‫لەماوەی س���ێ س���اڵی جەنگ���ی س���وریادا پێگەی‬ ‫جەمسەری روس���یا‪ ،‬لەبەرانبەر فشارەكانی یەكێتی‬ ‫ئەوروپ���ا‌و ئەمەریكا لەو واڵتەدا‪ ،‬ڕوس���یای بەهێز‌و‬ ‫قورسایی خۆیەوە هێشتۆتەوە كە لەبەرەی دیمەشق‌و‬ ‫ئەسەددا بەرجەستەبوە‪.‬‬ ‫دۆزین���ەوەی خاڵ���ی الوازی ڕوس لەئۆكراینیادا‪،‬‬ ‫لەڕوخانی دەس���ەاڵتی ڤیكت���ۆر یانۆكۆڤیچ‌و پارتی‬ ‫هەرێ���م (پارتی ڕیگیۆنیڤ) دای���ە‪ ،‬كە نوێنەرایەتی‬ ‫‪ 36%‬ی ئۆكراینای ئەرسۆزیكسی سەر بەپاتریاركی‬ ‫مۆس���كۆیە‪ .‬بردن���ەوەی ئەوروپاش لەس���ەركەوتنی‬ ‫خۆپیش���اندانی پارتەكان���ی ئۆپۆزس���یۆندایە‪،‬‬ ‫هاوپەیمانی نیشتمانی (باتكیڤشینا) ‪ 21%‬كە خاتو‬ ‫یولی���ا تیموش���ینكۆی زیندان بەتۆمەت���ی گەندەڵی‬ ‫رابەرایەتی دەكات‪ ،‬لەگ���ەڵ پارتی لێدان (ئودارل)‬ ‫‪ 12%‬كە وەرزش���كاری بۆكس���ێن‪ ،‬ڤیتالی كلیچكۆ‪،‬‬ ‫لەپش���تگیری هەردو كلێسای كاس���ۆلیكی رۆمانی‌و‬ ‫ئەرسۆزكسی خۆرهەاڵتی س���ەربەڤاتیكان‌و یەكێتی‬ ‫ئەوروپا‌و ئەمەریكاوە‪ ،‬حكومەتەكەی یانۆكۆڤیچیان‬ ‫هەڵوەشاندەوە‪.‬‬ ‫ئۆكراینا لەماوەی هەزار ساڵی رابردودا‪ ،‬هەمیشە‬ ‫جوگرافیایەكی پ���ڕ لەملمالنێی سیاس���ی‌و ئایینی‌و‬ ‫س���ەربازی بوە لەنێوان مۆسكۆدا لەبەرانبەر‪ :‬تەتەر‪،‬‬ ‫پۆڵەند‪ ،‬عوس���مانییەكان‪ ،‬نەمس���ا‌و لەئێستەش���دا‬ ‫خۆرئاوادای���ە‪ .‬لەئەنجام���ی ئ���ەو ملمالنێیان���ەوە‪،‬‬ ‫گەورەتری���ن خاڵی الوازیان‪ ،‬دوك���ەرت بونی خودی‬ ‫ئۆكراینییەكانە بەس���ەر خۆرهەاڵتی ئەرسۆزكس���ی‬

‫س���ەر بەكڵێس���ای پاتریاركی مۆس���كۆ‌و خۆرئاوای‬ ‫ئەرسۆزیكس‌و كاس���ۆلیكی سەر بەكڵێسایی پاپاوی‬ ‫لەڤاتیكاندا‪.‬‬ ‫كڵێس���ای ئەرسۆزكس���ی روس���ی‌و ئۆكراین���ی‬ ‫درێژكراوەی هەمان جیابونەوەی كڵێس���ای بەیزەنتی‬ ‫(رۆمی خۆرهەاڵتی – كۆس���تانتینیە) لەكلێس���ای‬ ‫كاس���ۆلیكی رۆمای���ی خۆرئاوای���ی‪ .‬لەجەنگەكان���ی‬ ‫سەدەكانی ناوەڕاستدا‪ ،‬بەپێی پرۆتۆكۆلی پێریاساڵڤـ‬ ‫لەس���ەدەی حەڤدەیەمدا‪ ،‬خۆرهەاڵتی ئۆكراینا لەژێر‬ ‫دەس���ەاڵتی تزار‌و كڵێس���ای پاتریاركی مۆس���كۆدا‬ ‫دەمێننەوە‌و بەش���ی خۆرئاوای ئۆكرایناش دەدرێت‬ ‫بەشانش���ینی پۆڵەن���د‪ .‬لەگەڵ ڕوخانی شانش���ینی‬ ‫پۆڵەن���ددا لەالی���ەن ئیمپراتۆریەت���ی هاپس���بۆرگ‬ ‫(نەمسا‪ -‬هەنگاریا)ەوە خۆرئاوای ئۆكراینا دەكەوێتە‬ ‫ژێ���ر دەس���ەاڵتی هاپس���بۆرگییەكانەوە كە س���ەر‬ ‫بەكلێس���ای كاس���ۆلیكی رۆمایی بون‪ .‬لەو ماوەیەدا‬ ‫كلێس���ای ئەرسۆزكس���ی ئۆكرایناش دەبەسترێتەوە‬ ‫بەڤاتیكان���ەوە‌و پاپای كاس���ۆلیكەكان وەك پاپای‬ ‫خۆی���ان پەس���ەند دەكەن‪ .‬دەچنە س���ەر پەیڕەو‌و‬ ‫تەقویم‌و كەشی ڤاتیكانەوە‪ .‬بەیەكجاری لەپەیڕەو‌و‬ ‫تەقویمی كڵێسای پاتریاركی مۆسكۆ جیادەبنەوە‪.‬‬ ‫ئەم دابەشبونە مەزهەبیەی ئۆكراینییەكان لەنێوان‬ ‫كڵێساكانی مۆسكۆ‌و رۆمادا‪ ،‬دابەشبونی سیاسی بۆ‬ ‫گەلی ئۆكراینی دروستكردوە‪ .‬لەپاش جەنگی جیهانی‬ ‫یەكەم‌و دۆڕاندنی هاوپەیمانی هاپسبۆرگ‌و عوسمانی‌و‬ ‫ئەڵمان لەجەنگەكەدا‪ ،‬جوگرافیایەكی سیاس���ی نوێ‬ ‫لەجیهاندا بەگشتی‌و ئەوروپادا بەتایبەتی داڕێژرایەوە‪.‬‬ ‫بەشە خۆرهەاڵتییەكەی ئۆكراینا بونەوە بەالیەنگری‬ ‫مۆسكۆ‌و پش���تگیریان لەشۆڕشی ئۆكتۆبەری ‪1917‬‬ ‫كرد‪ .‬بەش���ە خۆرئاواییەكەش بونە الیەنگری پارتی‬ ‫ناسیونالستی ئۆكراینی‌و سەرس���ەختانە لەبەرانبەر‬ ‫كۆمۆنیس���تە بەلش���ەفیكەكاندا كەوتنە جەنگەوە‪.‬‬ ‫خۆیان بەستەوە بەپۆڵەندای ئازادەوە‌و ئامادەنەبون‬ ‫لەگەڵ خۆرهەاڵتییەكاندا بچنە دەوڵەتی سۆڤیەتەوە‪.‬‬ ‫لەس���ەرەتای جەنگ���ی جیهان���ی دوەم���ەوە‪،‬‬ ‫لەپرۆتۆكۆل���ی دابەش���كردنی پۆڵۆنی���ادا لەنێ���وان‬

‫هیتل���ەر‌و س���تالیندا‪ ،‬پێكهاتن لەس���ەر گەڕانەوەی‬ ‫بەش���ە جیاب���وە خۆرئاواییەكەی ئۆكراینا بۆس���ەر‬ ‫سۆڤیەت‌و باقی پۆڵەنداش بۆ ئەڵمانیای نازی بێت‪.‬‬ ‫لەهێرش���ەكەی هیتلەردا بۆ سەر سۆڤیەت‪ ،‬ئۆكراینە‬ ‫خۆرئاواییەكان لەدژی ستالین‌و مۆسكۆ‪ ،‬پێشوازیان‬ ‫لەهێزەكانی ئەڵمانیای نازی كرد‪ .‬هەرچەندە زۆرترین‬ ‫قوربانی لەشەڕی نێوان سۆڤیەت‌و ئەڵمانیادا‪ ،‬گەلی‬ ‫ئۆكراینا داویەتی‪ ،‬ب���ەاڵم لەپاش جەنگ‪ ،‬كە هەردو‬ ‫بەش���ی خۆرهەاڵت‌و خۆرئاوای ئۆكراینا بەردەوڵەتی‬ ‫سۆڤیەت دەكەوێت‪ ،‬ستالین لەپرۆسەیەكی ترسناكی‬ ‫برسیكردن‌و راگواستن‌و بەڕوسیكردنی ئۆكراینیەكاندا‬ ‫تۆڵەیان لێدەكاتەوە‪.‬‬ ‫لەپاش ستالین‪ ،‬نیكیتا خرۆچۆف ی بەڕەچەڵەك‬ ‫ئۆكراینی‪ ،‬دەبێت���ە رابەری س���ۆڤیەت‌و بوژانەوەی‬ ‫فەرهەنگی‌و ئابوری‌و پیشەسازی بەسەر ئۆكراینیادا‬ ‫دێت‪.‬‬ ‫درێژك���راوەی ئ���ەو پەرتبون���ەی ئۆكراینییەكان‪،‬‬ ‫ت���ا هەڵوەش���انەوەی یەكێتی س���ۆڤیەت لەنهێنیدا‪،‬‬ ‫بەهۆی بێڕۆڵكردنی كڵێسا چ لەمۆسكۆ‌و چ لەكێیڤدا‬ ‫مابوی���ەوە‪ .‬لەپاش هەڵوەش���انەوەی ئیمپراتۆریەتی‬ ‫س���ۆڤیەتی‪ ،‬كڵێس���ای پاتریارك���ی ئەرسۆزكس���ی‬ ‫لەمۆسكۆ‪ ،‬جارێكی دیكە بەهێزێكی ئاینی‌و سیاسی‬ ‫توندەوە گەڕایەوە نێو ژیانی ڕوس‌و ئۆكراینییەكان‪،‬‬ ‫ناكۆكی نێوان ئەرسۆزكسە رۆمییەكانی خۆرهەاڵت‌و‬ ‫كڵێس���ای كاسۆلیكی رۆمایی‪ ،‬جارێكی دیكە بەقوڵی‬ ‫س���ەریهەڵدایەوە‪ .‬كڵێس���اكان بەهۆی رۆڵی دیاریان‬ ‫لەداڕش���تنی سیاسی روس���ی‌و ئۆكراینیدا‪ .‬لەڕێگەی‬ ‫پش���تگیری كردنیان لەو پارتە سیاس���یانەی نزیكن‬ ‫لەپاتریارك���ەوە‪ ،‬تێك���ەاڵوی نێ���وان دەس���تەاڵت‌و‬ ‫كڵێسادا دروس���تكردۆتەوە‪ ،‬ڕۆڵی سیاسی دیاریشی‬ ‫بەخش���یوەتە كەس���ی پاتری���ارك‪ .‬ئەم���ەش زیاتر‬ ‫لەژیانی سیاس���ی ئۆكراینیادا دەركەوتوە‪ ،‬كە بەشە‬ ‫خۆرئاواییەكەی س���ەر بەكڵێس���ای رۆمایی مەیلدار‬ ‫بەخۆرئاوا‌و ئەوروپان‪ ،‬بەش���ە خۆرهەاڵتیەكەش���ی‬ ‫دۆس���تن بەمۆس���كۆ‌و كڵێس���ای ئەرسۆزكس���ی‬ ‫خۆرهەاڵتی‪ ،‬هەردو كڵێس���اش لەرێگای كاریگەرییە‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫مەزهەبییەكەیانەوە‪ ،‬كاریگەری راستەوخۆیان بەسەر‬ ‫ژیانی سیاسی گەلی ئۆكرایناوە داناوە‪.‬‬ ‫لەگ���ەڵ ئەم كەرتبون���ە مەزهەبی���ەدا‪ ،‬زەمینەی‬ ‫جوگرافی ئۆكراین���ا وەك ترانزێتی بۆریەكانی غازی‬ ‫روس���ی بۆ ناوەڕاست‌و باش���وری ئەوروپا‪ ،‬هەروەها‬ ‫گواس���تنەوەی نەوت‌و غازی ئاس���یای ناوەڕاس���ت‬ ‫بەئۆكراینیادا‪ ،‬بۆچونە سیاسییەكانی گەلی ئۆكراینی‬ ‫هێندەی تر ئاڵۆزكردوە‪ .‬ئابوری ئۆكراینا‌و سەرچاوەی‬ ‫وزەی پەنجا میلیۆن هاواڵت���ی ئەو واڵتە‪ ،‬گرێدراوی‬ ‫زۆرێك لەمەرجەكانی مۆس���كۆن بەس���ەر كێیڤەوە‪.‬‬ ‫لەبەرانب���ەردا تەنیا كارتێك لەدەس���تی كێیڤدابێت‪،‬‬ ‫گرتنەوە ی���ان زیادكردن���ی باج���ی ترانزێتی غازی‬ ‫روس���ەكانە كە بەخاكی ئەواندا گ���وزەردەكات‪ .‬ئەم‬ ‫كێش���ەیە جگە لەگەندەڵ بونی سەرجەم حكومەتە‬ ‫یەك ل���ەدوای یەكەكان���ی كێیڤدا‪ ،‬كە لەس���ەفقەی‬ ‫گوماناویدا لەگەڵ كۆمپانیاكانی نەوت‌و غازی ئاسیای‬ ‫ناوەڕاست‌و روس���دا تێوەگالون‪ ،‬كێشەی زیادكردنی‬ ‫نرخی غ���از‌و نەوتە بەس���ەر ئۆكراینییەكانەوە‪ .‬ئەم‬ ‫پرس���ە‪ ،‬لەماوەی بیس���ت س���اڵی رابردودا‪ ،‬پێنج‬ ‫حكومەتی روخاندوە‌و دو شۆڕشی پرتەقاڵی‌و سوری‬ ‫لەئۆكراینیادا بەرپاكردوە‪.‬‬ ‫لەماوەی ئەم بیس���ت س���اڵەی قەیرانی سیاسی‬ ‫ئۆكراین���ادا‪ ،‬ئەوروپا‌و ئەمەریكا بەس���ود وەرگرتن‬ ‫لەمەیل���ی خۆرئاواییەكان���ی ئۆكراینا ب���ۆ ئەوروپا‌و‬ ‫كڵێس���ای س���ەر بەرۆمادا‪ ،‬توانیویان���ە لەروژاندنی‬ ‫ئ���ەو هەس���تە مەزهەب���ی‌و ناسیونالیس���تانەی‬ ‫ئۆكراینییەكان���ەوە‪ ،‬فش���ار‌و قەیرانی سیاس���ی بۆ‬ ‫مۆسكۆ دروست بكەن ‪.‬‬ ‫بنەبەس���تبونی هەوڵەكانی ئەوروپ���ا‌و ئەمەریكا‬ ‫لەخس���تنی رژێمەكەی ئەس���ەددا‪ ،‬بەهۆی عینادی‬ ‫روس���ی‌و ڤیتۆ سیاس���ییەكانی مۆس���كۆوە لەهەردو‬ ‫جنێفدا‪ ،‬كە بەخاڵی بردنەوە بۆ ڕوس���یا حس���ابە‪.‬‬ ‫لەتۆڵ���ەدا ئەوروپا‌و ئەمەریكا دەیانەوێت لەكیێڤەوە‪،‬‬ ‫روس���یا لەس���وریادا الوازبكەن‪ .‬ئەوانیش خاڵێك بۆ‬ ‫خۆی���ان تۆماربكەن لەبەرانبەر خاڵ���ە دۆڕاوەكەیان‬ ‫لەسوریادا ‪.‬‬

‫حكومەتی هەرێم لەچەند رێیانێكی دڕكاویدا‬ ‫ئەحمەد عەبدوڵاڵ‬ ‫ئەو كاتەی حكومەتی هەرێم لەنیس���انی س���اڵی‬ ‫‪ 2012‬دا‪ ،‬هەناردەكردن���ی نەوتی راگرت بەپاس���اوی‬ ‫خەرجنەكردن���ی پ���ارەی كۆمپانی���ا نەوتیی���ەكان‪،‬‬ ‫حكومەتی ئیتیح���ادی هەڕەش���ەی بڕینی بودجەی‬ ‫هەرێمی كرد‌و دواتریش لە ‪ %17‬ەوە كەمكرایەوە بۆ‬ ‫‪ ،%10.5‬چونكە بەپێی پڕۆژە یاسای ئەو ساڵە دەبو‬ ‫حكومەت���ی هەرێم رۆژانە ‪ 250‬ه���ەزار بەرمیل نەوت‬ ‫لەرێگەی كۆمپانیای (س���ۆمۆی) س���ەر بەوەزارەتی‬ ‫نەوت���ەوە هەناردە بكات‌و نەیكرد‪ ،‬ئەوە س���ەرەتای‬ ‫قوڵبونەوەی ناكۆكییە نەوتییەكانی هەرێم‌و بەغدادبو‪،‬‬ ‫كە بەتێپەڕبونی كات كەلێنەكانی گەورەتربون‪ ،‬ئێستا‬ ‫ئەنجامەكانی گەیش���توەتە قۆناغێكی مەترس���یدار‌و‬ ‫ماوەی چەند مانگێكیشە حكومەتی ئیتیحادی بەهۆی‬

‫فرۆش���تنی نەوتی هەرێمەوە بەبێ‌ ئاگاداری بەغداد‬ ‫موچ���ەی فەرمانبەرانی راگرتوە‌و بەهۆیەوە زۆرینەی‬ ‫چاالكیی���ە ئابورییەكان���ی هەرێ���م پەكیانكەوتوە‪،‬‬ ‫دۆخەك���ە ویس���تگە ئابورییەكان���ی تێپەڕان���دوە‌و‬ ‫بارگاوی بوە بەچەندین پێدراوی سیاس���ی‪ ،‬عیراقی‌و‬ ‫ناوچەیی‪ ،‬كە ڕەنگە چارەسەركردنیان ئاسان نەبێ‌‪،‬‬ ‫بەتایبەت���ی حكومەت���ی هەرێم هێش���تا پێكهاتەی‬ ‫تازەی رانەگەیەن���دراوە‌و بەغدادیش دەچێتە لێواری‬ ‫بانگەشەی هەڵبژاردنەكانی نیسانی داهاتوەوە‪.‬‬ ‫ماوەی نزیكەی ش���ەش س���اڵە حكومەتی هەرێم‬ ‫بەب���ێ‌ ئاگاداری بەغداد مامەڵ���ە بەنەوتی هەرێمەوە‬ ‫دەكات‌و تەنانەت بەغداد ئاگاداری گرێبەستەكانیش‬ ‫نیە‪ ،‬س���ەرەڕای نادیاری داهاتی ن���ەوت لەنێوخۆی‬ ‫هەرێم‌و فرۆش���تنی ب���ەدەرەوەو بەتایبەتی توركیا‪.‬‬ ‫نەوتی هەرێم تائێس���تا خەڵكی كوردستان كەمترین‬ ‫قازانجی���ان لێنەك���ردوە‪ ،‬لەبەرامبەریش���دا هەم���و‬ ‫بەهانەیەكی حكومەتی هەرێم بڕینی پارەی كۆمپانیا‬ ‫نەوتییەكان���ە‪ ،‬كە بەوتەی حس���ێن شەهرس���تانی‬ ‫ئ���ەوان بەهۆی نادی���اری گرێبەس���تەكانەوە پارەكە‬ ‫خەرجناك���ەن‌و حس���اباتی كۆتایش���ی ناگەرێتەوە‬ ‫بۆ بەغداد‪ ،‬ئەوەیش���ی لەم نێوەندەدا دۆش���داماوە‬ ‫فەرمانبەر‌و خەڵكی هەرێمە‪.‬‬ ‫لەمەیدان���ی ملمالنێكاندا لەس���ەر پرس���ی نەوت‪،‬‬

‫بەه���ۆی دواكەوتن���ی موچە‌و ئ���ەو گەمارۆییەی‬ ‫حكومەتی هەرێم بێهێزتر دەبینرێت‌و بەهانەكانیشی‬ ‫لەچەند رویەكەوە بەغداد خس���تویەتیە سەر هەرێم‬ ‫الوازترن‪ ،‬چۆن؟‬ ‫بەپێی رێككەوتنی ‪17‬ی ش���وباتی مانگی رابردو‪ ،‬دۆخی ئابوری هەرێمی شڵەقاندوە‌و گوزەرانی خەڵكی‬ ‫ك���ە نوێن���ەری حكومەت���ی هەرێم لەگ���ەڵ بەغدادا خراپترب���وە‌و ڕەنگە تەحەمولكردنی ئاس���ان نەبێ‌‪،‬‬ ‫رێككەوتون لەسەری‪ ،‬دەبێت رۆژانە حكومەتی هەرێم بەتایبەتی ئابوری كوردس���تان تاك س���ەرچاوەیە‌و‬ ‫‪ 400‬هەزار بەرمیل نەوت لەرێگەی كۆمپانیای سۆمۆە بەكەمترین هێز دەڕوخێندرێت‪.‬‬ ‫كەوات���ە ب���ۆ دەربازبونی هەرێ���م لەگێچەڵەكانی‬ ‫هەناردە بكات‌و داهاتەك���ەی بگەڕێتەوە بۆ بەغداد‌و‬ ‫حكومەتی هەرێم واز لەهەناردەی سەربەخۆی نەوت بەغ���داد‪ ،‬حكومەتی هەرێم لەبەردەم چەند رێیانێكی‬ ‫بهێنێ���ت‌و لەبەرامبەردا حكومەت���ی ئیتیحادی مافە دڕكاویدایە‪ ،‬كە پێش���تر هیچیانی تاقینەكردوەتەوە‪،‬‬ ‫داراییەكان���ی هەرێ���م‌و كرێی كۆمپانی���ا نەوتییەكان بەش���ێوەیەك دەبێت بەرێككەوتنی بەغدادەوە قایل‬ ‫دابین بكات‪ ،‬بەاڵم رێکەوتنەکە جێبەجێنەکراو باجی بێ‌‪ ،‬گرێبەستەكانی ئاشكرا بكات‌و رۆژانە ‪ 400‬هەزار‬ ‫تەنگوچەڵەمەكان فەرمانبەران‌و خەڵكی دەیكێش���ن‪ .‬بەرمی���ل نەوت هەناردە ب���كات‌و داهاتەیش بۆ هەمو‬ ‫بەمانایەك���ی تر‪ ،‬حكومەت���ی هەرێ���م نەدەتوانێت عیراق بێ‌‪ ،‬یان بەشێكی ئەو پارە خەزنكراوەی چەندین‬ ‫لەگەڵ حكومەت���ی ناوەندی���دا رێككەوێت‌و النیكەم ساڵە لەفرۆشتنی نەوتدا دەستیكەوتوە بەكاربهێنێن‌و‬ ‫ئەم قۆناغە تێپەڕێنێت‪ ،‬نەتوانای بەدەنگەوە هاتنی النیكەم تا دوای هەڵبژاردنەكانی مانگی داهاتو خۆی‬ ‫داخوازییەكانی خەڵكی هەرێمیشی هەیە‪ ،‬كە بەهۆی رابگرێ���ت‪ ،‬چونك���ە ناكرێت مامەڵە لەگ���ەڵ بەغداد‬ ‫دواكەوتن���ی موچ���ەوە دوچاری بونەت���ەوە‪ ،‬بۆچی رابگریت‌و یەكالیەنەی نەوتی هەرێمیش بفرۆش���یت‌و‬ ‫حكومەتی هەرێ���م گومانی مامەڵ���ەی هەیە لەگەڵ موچ���ەی فەرمانبەرانیش ن���ەدات!‪ ،‬بەتایبەتی دوای‬ ‫بەغ���داد؟ بۆ ن���ەوت لەرێگەی وەزارەت���ی نەوتەوە ئەوەی نوری مالكی سەرۆكوەزیرانی عیراق رۆژی ‪28‬‬ ‫هەناردە ناكات؟ گرێبەس���تەكان بۆ ش���ەفاف نین!؟ ش���وباتی رابردو لەبەیاننامەیەكدا رایگەیاند‪ ،‬بەغداد‬ ‫سەرەڕای هەمو ئەمانە‪ ،‬ئەی بۆچی حكومەتی هەرێم ئامادەیە موچ���ەی فەرمانبەرانی هەرێم دابین بكات‪،‬‬ ‫ناتوانێت تەنها س���اڵێك موچەی فەرمانبەرانی دابین بەو مەرجەی هەرێم پابەن���دی هەناردەكردنی نەوت‬ ‫بێت لەرێگەی حكومەتی ئیتیحادییەوە‪.‬‬ ‫بكات‪ ،‬بەبێ‌ گەڕانەوە بۆ بەغداد!؟‬

‫حكومەتی عیراق ویستی چی بزانێت؟!‬ ‫عەبدولئیالهـ بابان‬ ‫دەوڵەتی یاس���ا‪ ،‬كە نوری مالكی س���ەرۆكایەتی‬ ‫دەكات‌و ئێستا ئیئتیالفەكەیان زۆرینەی نێو پارلەمانی‬ ‫عیراقە‪ ،‬لەسەروەختی قوڵبونەوەی تەنگژە سیاسی‌و‬ ‫ئابورییەكان���ی نێ���وان حكومەتەك���ەی‌و حكومەتی‬ ‫هەرێم���ی كوردس���تاندا‪ ،‬بەڕونی ئام���اژەی بۆ ئەوە‬ ‫كرد‪ ،‬كە دەستوری نییە حكومەتی عیراقی موچەی‬ ‫فەرمانبەرانی هەرێمی كوردس���تان ب���دات‪ ،‬چونكە‬ ‫رێكارە دەس���تورییەكە بەو ش���ێوەیەیە كە لەبەشە‬ ‫بودج���ەی ‪%17‬ی حكومەت���ی هەرێمی كوردس���تان‬ ‫دەتوانێت موچ���ەی فەرمانبەرەكانی حكومەتەكەی‬ ‫دابینبكات‪ ،‬لەگەڵ ئەوەش���ەدا حكومەتی ناوەند ئەو‬ ‫پارەیەی مانگانە ناردوە!‬ ‫ئەگەر ئەم دەربڕینەی لیس���تەكەی مالكی راست‬ ‫بێت‪ ،‬كەواتە دەردەكەوێت كێشە هەڵپەسێردراوەكانی‬

‫نێ���وان حكومەت���ی عی���راق‌و حكومەت���ی هەرێمی داش���ی لیستەكەو سیاسەتەكانی مالكی سواركردوە‪،‬‬ ‫بەش���ێوەیەك كە هیچ ش���تێك نەبێتە كارتی فشارو‬ ‫كوردستان سەرلەبەری چییەو چۆنە؟!‬ ‫ئ���ەوەی كە مالك���ی دەیەوێت ل���ەم گەمەكردن‌و كاریگ���ەری ئەتۆ لەس���ەر سیاس���ەتەكانی مالكی‌و‬ ‫میزاجتێكدان���ەدا بیزانێت‌و بەئ���ارەزوی خۆی یاری لیس���تەكەی‌و حكومەتەكەی دروس���ت نەكات‪ ،‬هەر‬ ‫بەكارتە سیاسی‌و ئابورییەكانی هەرێمی كوردستانەوە لەنەناردن���ی پارەی نەوتی فرۆش���راو بۆ حكومەتی‬ ‫عیراقی‌و پارەی گومرگ‌و داهاتی خاڵە سنورییەكان‬ ‫بكات‪ ،‬لەچەند خاڵێكدا كورت دەكرێتەوە‪:‬‬ ‫یەكەم‪ :‬شەخصی مالكی‌و لیستی دەوڵەتی یاسا‪ ،‬لەالیەن حكومەتی هەرێمەوە‪ ،‬تا دەگاتە بانگەشەی‬ ‫لەدوخولی پێشوی پارلەمانی عیراق‌و هەڵبژاردنەكانی جیاكردنەوەو دەوڵەتی سەربەخۆ!‬ ‫دوەم‪ :‬ئ���ەوەی مالك���ی پەرۆش���ە ل���ەو تەنگژە‬ ‫ئەو پارلەمانەوە شەن‌و كەوی پێكهێنانی حكومەتدا‪،‬‬ ‫ب���اش دەیزانی ك���ە بەبێ كورد ناتوانێ���ت ئەو ئاوە ئابوریی���ەی هەرێم���ی كوردس���تان‌و نەمانی پارەی‬ ‫بڕژێتە چ ژێر سوننەكان‌و چ لیستە براوە یەكەمەكەی بانك���ەكان‌و نەناردنی موچەی فەرمانبەرانی هەرێمی‬ ‫ئەلعیراقییەش كە نەیهێش���ت تامی كێكی حكومەت كوردستان بیزانێت‪ ،‬ئەوەیە كە تا چ ئەندازەو كاتێك‬ ‫ب���كات! بەاڵم س���ەرەتای تەنگپێهەڵچنینی كوردیش حكومەتی هەرێمی كوردس���تان لەمیانەی نەناردنی‬ ‫بەكۆی هەمو ئەو پەڵ���پ‌و بیانوانەی كە لە(ناردنی ئەو پارەیەدا دەتوانن موچەی فەرمانەبەرانی خۆیان‬ ‫بوجەی پێشمەرگە‪ ،‬مادەی ‪ ،140‬گرژی‌و ئاڵۆزییەكانی دابی���ن بك���ەن‪ ،‬بەكورتییەكەی قولی رەش‌و س���پی‬ ‫ناوچە كوردستانییە دابڕاوەكان‪ ،‬هەڕەشەی نەناردن‌و هەرێمی كوردستان لەو بوارەدا جوان ببینێت!‬ ‫سێهەم‪ :‬دیسانەوە نوری مالكی‪ ،‬پەرۆشی ئەوەیە‬ ‫كەمكردنەوەو دواخستنی بوجەی ‪ %17‬ەكە‪ ،‬یاسای‬ ‫نەوت‌و غ���از‪ ،‬گرێبەس���تە نەوتییەكان���ی هەرێم ‪ ..‬بزانێت كە گرنگترین وەزارەتێك لەحكومەتی هەرێمدا‪،‬‬ ‫تاد) نە چارەس���ەری كرد‪ ،‬نە كارێكی وایش���ی كرد كە خودی حكومەتەكە شانازی پێوە دەكات‌و لەكاتی‬ ‫كورد بەتەواوەت���ی لەلیس���تەكەی دڵڕەنجاو بكات‪ ،‬شەڕو ئاشتی‌و یادو خۆشی‌و ناخۆشیدا شانازی پێوە‬ ‫بەكورتییەك���ەی توانی لەناڵیش بدات‌و لەبزماریش‪ ..‬دەكات‪ ،‬كە وەزارەتی پێشمەرگەیەو نزیك بە‪ 2‬مانگ‬ ‫هەمو ئ���ەو هەڵ���ە سیاس���ییە زەقانەو شكس���تی بو موچەیان پێنەدرابو‪ ،‬قەبارەی راس���تەقینەی ئەو‬ ‫نوێن���ەران‌و ش���اندە كوردییەكان ب���ۆ مانەوەی ئەو وەزارەت���ەو موچەخۆرەكانی ئ���ەو وەزارەتە بزانێت‪،‬‬ ‫زنجیرە كێش���انەو تا ئێس���تاش چارەسەرنەبونیان‪ ،‬ك���ە چەندەو ئایا هەمو ئەو داتاو ژمارەو راپۆرتانەی‬

‫بەردەس���ت وەزارەتی بەرگ���ری‌و ناوخۆی حكومەتی‬ ‫عیراقیدابون راس���ت دەردەچێت بەوەی كە قەبارەو‬ ‫ژمارەی ئ���ەو وەزارەتە‪ ،‬لەتۆم���اری موچەو ژمارەو‬ ‫قەب���ارەی حكومەت���ی عیراقیدا نی���و ئەوەندە زیاد‬ ‫كراوە؟!‬ ‫چوارەم‪ :‬ه���ەر لەبنەڕەت���ەوە حكومەتی عیراقی‬ ‫دەیەوێ���ت ناردن���ی نەوت���ی هەرێ���م‌و گرێبەس���تە‬ ‫نەوتیی���ەكان‌و ناردن���ەوەی داهاتی خاڵە س���نوری‌و‬ ‫گومرگ���ی‌و سروش���تییەكان‪ ،‬بەوش���ێوەیە بێت كە‬ ‫داهاتەكان���ی بگەڕێن���ەوە بۆ خەزێن���ەی حكومەتی‬ ‫عیراق���ی‌و بەپێ���ی ئەو بڕەش ك���ە حكومەت دیاری‬ ‫كردوە‪ ،‬هەرێم نەوتی خۆی بفرۆشێت‪.‬‬ ‫لە دەیان چاوپێكەوتن‌و لێدوانیشدا مالكی ئاماژەی‬ ‫رونی بۆ ئەوە كردوە كە گرێبەست‌و قەبارەو فرۆشی‬ ‫ئەو نەوتە‪ ،‬نارۆش���نە‪ ..‬بەاڵم تا ئێس���تا وەزارەتی‬ ‫س���امانە سروش���تییەكانی هەرێمی كوردستانیش‪،‬‬ ‫هی���چ زانیاری‌و رۆش���نییەكیان لەبەردەس���تدا نییە‬ ‫ب���ەوەی بزانن گرێبەس���ت‌و قەبارەو فرۆش���ی بیرە‬ ‫نەوتییەكانی بەس���ڕەو ناوچ���ە نەوتییەكانی دیكەی‬ ‫خوارو و ناوەڕاس���تی عیراق چۆنن‌و چین‪ ..‬ئەمەش‬ ‫بەهەمو لۆژیكێ���ك هیچ نییە جگ���ە لەبەكارهێنانی‬ ‫ئەو سیاس���ەتەی كە هێرش دەكەم بۆ ئەوەی هێرش‬ ‫نەكەن‌و بێدەنگ نابم بۆ ئەوەی نەیەنە دەنگ‪.‬‬

‫‪8‬‬

‫لەچاوەڕوانی‬ ‫پێكهێنانی حكومەتدا‬ ‫هیوا حەمید‬ ‫هەرێم����ی كوردس����تان وەك دەس����ەاڵتێكی‬ ‫س����ەربەخۆ‪ ،‬لەدوای راپەڕین‌و پێكهێنانی حكومەت‬ ‫لەس����اڵی ‪1992‬چاوەڕوان دەكرا نمونەیەكی جوانی‬ ‫بەڕێوەبردن‌و سەرپەرش����تی كۆمەاڵنی خەڵك بێت‪،‬‬ ‫ئەم جوان����ی‌و نمونەییە هیواو ئومێدی س����ەرجەم‬ ‫گەلی كوردستان بو‪ ،‬زۆر جاریش لەچواردەور یان‬ ‫واڵتانی بەرژەوەند هاوبەش ئەمە خواس����تیان بو‪.‬‬ ‫لەگەاڵ س����ەرەتایەكی نوێ‌ بۆ ئەزمونێكی سەخت‬ ‫لەناوچەیەكی پڕ لەكێش����ەو گرفت‌و نەبونی توانای‬ ‫درایی‌و بەڕێوەبردن‪ ،‬تاڕادەیەك هیوایەكی بەخشی‬ ‫بەهەموان‪.‬‬ ‫هەر لەس����ەرەتای پێكهێنانی ئیدارەكان‪ ،‬گرژی‌و‬ ‫لێ����ك تێنەگەیش����تن‪ ،‬كار‌و كاردان����ەوەی جیاوازی‬ ‫لێكەوت����ەوە‪ ،‬ئەوی����ش هەریەكێ����ك لەالیەن����ەكان‬ ‫بەتایبەت ئەوانەی هێزی گەورەو جەماوەری زۆریان‬ ‫هەبو‪ ،‬خۆیان بەگەورەت����ر‌و پیرۆزتر لەوە دەبینی‬ ‫كە وەك مەئمورێكی هەرێم كاربكات‪ .‬بۆیە كێشەو‬ ‫گرفتی گەورەی لێكەوت����ەوە‪ .‬هەر لەدژایەتیكردنی‬ ‫حكومەتی عیراق بەڕێگای جیاجیا‌و دروس����تكردنی‬ ‫گرفتی گەورەی دارایی‌و ئیداری بۆ هەرێم‪.‬‬ ‫دواتر كێش����ەو گرفتە ناوخۆییەكان كارەس����ات‌و‬ ‫ش����ەڕی ناوخ����ۆ و لەیەكتر كوش����تن‌و لەناوبردنی‬ ‫خەڵكان����ی بەتوان����ا‌و كادری لێهات����و‪ ..‬تەنگژەی‬ ‫گەورەی����ان بەدوای خۆیدا هێنا‪ .‬لەگەاڵ ئەوەش����دا‬ ‫دەس����تتێكەڵكردن‪ .‬لەگ����ەاڵ دوژمنانی ئەزمونەكەو‬ ‫رێگا خۆشكردن بۆیان‪ ،‬هەریەكەو بەجۆرێك لەپێناو‬ ‫مان����ەوەی خۆیان‌و پاراس����تی بەرژەوەندییەكانیان‬ ‫تا دەرەنجام كارەس����اتی گەورەی ب����ەدوادا هات‪.‬‬ ‫دوات����ر لەبەرژەوەندی واڵتانی دراوس����ێ‌‌و فراوانتر‬ ‫نەبون����ی ئاڵۆزییەكان‪ .‬رێكەوتنی هاوبەش ئیمزاكرا‬ ‫ب����ۆ یەكگرتن����ەوەو نەهێش����تنی ئاڵۆزیی����ەكان‌و‬ ‫یەكگرتنەوەی ئیدارەكان‪.‬‬ ‫هەرچەن����د لەم نێوەن����دەدا گەلی ك����ورد بەدو‬ ‫ئیدارەی����ی‌و دو حكومەت����ی توان����ی ئەزمونێكیتر‬ ‫نیش����انبدات‪ ،‬س����ەرەڕای زۆرتری����ن رەخن����ەو‬ ‫پێشێلكردن‌و رای جیا لەسەر ئەمجۆری ئیدارەدانە‪،‬‬ ‫كە تواناو كەس����انی ش����ارەزا‌و زۆری پێویست بو‬ ‫لەو كاتەدا‪ .‬تاڕادەیەكی����ش توانرا ئەم ئەزمونەش‬ ‫بەڕێبكەن‌و لەهەرالیەكیش����یان‪ ،‬خەڵكان س����ودیان‬ ‫بین����ی‌و بەدیوەك����ەی تری����ش هەر ل����ەم ماوەیەدا‬ ‫زۆرتری����ن قوربانیش����دران‌و ناوچەك����ەش زیانێكی‬ ‫بەرچاوی بنەڕەتی بەركەوت لەبەرامبەر پاڵپشتی‌و‬ ‫هاوكاریكردنەكان لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی‪.‬‬ ‫لەئێستادا گەلی كوردستان بەگشتی لەچاوەڕوانی‬ ‫پێكهێنانی حكومەتی هەرێمن لەدوای هەڵبژاردنێكی‬ ‫سەرتاسەری‌و جیاواز لەهەڵبژاردنەكانی خولەكانی‬ ‫پێشوتری پارلەمان‪ .‬دەبینین نیەتی بەشدارییەكی‬ ‫ف����راوان هەی����ە‪ ،‬دواكەوتنی����ش لەپێكهێنانی ئەم‬ ‫حكومەتەدا بەردەوام����ە‪ ،‬دواكەوتنەكەی باجەكەی‬ ‫خەڵكی كوردس����تان دەیدات‌و چەن����د الیەنێكیتری‬ ‫ئیداری����ش بەتایبەت ئامادەكاری‌و پەس����ەندكردنی‬ ‫بودجەو زیانەكانی لەغیابی سەرۆكایەتی پارلەماندا‬ ‫زیان����ی گ����ەورەی بەردەكەوێ����ت‪ ،‬لەم بۆش����ایی‬ ‫پێكهێنانەش����دا‪ .‬نەتوانراوە لەالیەن رێكخراوەكانی‬ ‫كۆمەڵی مەدەنی‌و جەماوەردا فش����اری پێویس����ت‬ ‫هەبێت‪ ،‬چونكە دەبینی����ن كاریگەری حزبی تەواو‬ ‫زاڵە بەس����ەر كۆبونەوەو پ����رۆژەی پێكهێنانەكەی‬ ‫حكومەت‪.‬‬ ‫گرنگ حكومەت‪ ،‬لەس����ەرەتاوە ب����ۆ چۆنیەتی‌و‬ ‫شێوازی پێكهێنان‌و بەشداری‌و پێدانی پۆستەكان‪،‬‬ ‫خەمی دانیش����تنەكان ب����ون‪ ،‬بەدیوەكەیتر خەمی‬ ‫پرۆژەو كاریگەریەكان����ی خزمەتی زیاتر‌و چۆنیەتی‬ ‫كار لەبەرامبەر ئەم ش����ێوازە‪ ،‬رەنگ����ە كاریگەری‬ ‫زیاتر‌و لێكنزیكبونەوەی باش����ی دروس����تكردبایەو‬ ‫ویس����تی خەڵ����ك‌و بەدیهێنانی ئامانج����ەكان زیاتر‬ ‫دەبون‪ ،‬بەاڵم پێداگرتن‌و قس����ەكردنی زیاتر لەسەر‬ ‫چۆنیەتی وەرگرتنی پۆس����ت ئاراس����تەیەكی تری‬ ‫دروستكردوە‪.‬‬ ‫بۆیە كاری سەرەكی پێویستە الی هەموان خەمی‬ ‫پرۆژەو خزمەتی زیات����ر‌و دیاریكردنی خاڵی الواز‌و‬ ‫بەهێزی براوەكانی هەڵبژاردن بێت‪ .‬لەم چاوەڕوانیە‬ ‫قەی����ران‌و كێش����ەو گرفت����ی زیات����ر‌و زیانگەیاندن‬ ‫بەكۆمەاڵنی خەڵك زیاتر هیچیتر ناگەیەنێت‪.‬‬

‫كوردستان سةرانسةر‬

‫ذمارة (‪ )45٨‬دو شةممة ‪2014/٣/٣‬‬

‫هاوسەرۆكی ك‪.‬ج‪.‬ك‪:‬‬

‫پابەندی بڕیارەكانی ئۆجەالن دەبین‬ ‫بەسێ‌ هۆزات‪ ،‬هاوسەرۆكی كۆما جفاكێن‬ ‫كوردستان رایگەیاند‪ ،‬ئێمە پابەندی بڕیارەكانی‬ ‫ئۆجەالن دەبین‌و لەكاتی كشانەوەی ئەو‬ ‫لەپڕۆسەی دیالۆگ‪ ،‬ئەوا پ‪.‬ك‪.‬ك شەڕ بەقورسی‬ ‫دەستپێدەكاتەوە‪ ،‬چونكە ئەو كات هیچ‬ ‫ئەلتەرناتیڤێكیتر لەئارادا نامێنێت‪.‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫روشەن چەكر‪:‬‬ ‫دەوڵەتی سێبەر بونی هەیە‬

‫‪9‬‬

‫ئەردۆغان‪:‬‬ ‫ج‪.‬هـ ‪.‬پ نوێنەری گولەنیەكانە‬

‫رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆكوەزیرانی‬ ‫جەماوەریدا‬ ‫لەكۆبونەوەیەكی‬ ‫توركیا‪،‬‬ ‫لەپارێزگای بەڵككەسیر رایگەیاند‪ :‬ج‪.‬هـ‪.‬پ‬ ‫لەپارلەمان نوێنەرایەتی جەماعەتی گولەن‬ ‫دەكات‪ ،‬ئەوان فەرمان لە رابەری بزوتنەوەی‬ ‫گولەن وەردەگرن‌و بونەتە نوێنەری ئەوان‪.‬‬

‫روشەن چەكر‪ ،‬رۆژنامەنوسی ناوداری توركیا‬ ‫رایگەیاند‪ :‬لەتوركیا دەوڵەتی سێبەر بونی‬ ‫هەیە‌و سەر بە بزوتنەوەی گولەنە‪ ،‬بۆ‬ ‫چارەسەركردنی ئەمە پێویستە زەمینەی لەبار‬ ‫بۆ بەهێزكردنی دیموكراسی لەتوركیا ساز‬ ‫بكرێت‪.‬‬

‫نوێنەری تەڤگەری كۆمەڵگەی دیموكراتی لەهەرێمی كوردستان‪ ،‬بۆ «چاودێر»‬

‫ئیدارەی زاتی رۆژئاوا‪ ،‬باشترین نمونەی چارەسەری پرسی كوردە‬

‫سازدانی‪ :‬حاجی عەفرینی‬ ‫غەریب حەس���ۆ‪ ،‬نوێن���ەری تەڤگەری‬ ‫كۆمەڵگ���ەی دیموكرات���ی لەهەرێم���ی‬ ‫كوردس���تان ل���ەم دیالۆگ���ەدا لەگ���ەڵ‬ ‫«چاودێر» رایدەگەیەنێت كە نوێنەرایەتی‬ ‫خۆی���ان لەواڵتانی دراوس���ێی رۆژئاوای‬ ‫كوردس���تان دەكەن���ەوە بەمەبەس���تی‬ ‫دروس���تكردنی پەیوەندی دیبلۆماس���ی‬ ‫لەگەڵ واڵتانی دراوس���ێدا‌و‪ ،‬دەش���ڵێت‬ ‫«هەرێمی كوردستان الی ئێمە بایەخێکی‬ ‫یەکجار زۆری هەیە»‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬گرنگ���ی كردنەوەی تەڤگەری‬ ‫كۆمەڵگەی دیموكراتی چییە؟‬ ‫غەریب حەس���ۆ‪ :‬نوێن���ەری تەڤگەری‬ ‫كۆمەڵگ���ەی دیموكرات���ی ل���ە هەرێمی‬ ‫كوردس���تان‪ ،‬ل���ەرۆژی ‪ 27‬ی ش���وبات‬ ‫رایگەیەنرا‪ ،‬بەگوێرەی ئەو پێشكەوتننانەی‬ ‫كە ل���ە رۆژئاوای كوردس���تان‌و س���وریا‬ ‫روودەدەن‪ ،‬بەتایبەت دوابەدوای جاڕدانی‬ ‫ئیدارەی زاتی دیموكراتی‌و دروس���تبوونی‬ ‫سێ كانتۆنی جەزیرە‪ ،‬كۆبانی‌و عەفرین‪،‬‬ ‫تەڤگ���ەری كۆمەڵگ���ەی دیموكرات���ی‬

‫بڕیاری���داوە ك���ە نوێنەرێت���ی خ���ۆی لە‬ ‫هەرێمی كوردستان بكاتەوە‪ .‬ئێمە وەكو‬ ‫تەڤگ���ەری كۆمەڵگ���ەی دیموكراتی بەو‬ ‫ئەنجامە گەیشتین كە نوێنەرێتی خۆمان‬ ‫لەدەرەوەی رۆژئاوای كوردستان‌و واڵتانی‬ ‫هاوسێ‌و بەتایبەت لە هەرێمی كوردستان‬ ‫بكەینەوە‪ .‬هەرێمی كوردستان الی ئێمە‬ ‫ل���ە تەڤگ���ەری كۆمەڵگ���ەی دیموكراتی‬ ‫بایەخێكی یەكج���ار زۆری هەیە‪ ،‬چونكە‬ ‫هەرێم بەش���ی س���ەرەكی كوردس���تانە‪،‬‬ ‫هەروەه���ا لەڕێی خەباتی خۆیدا روبەڕوی‬ ‫هەم���و جۆرە زوڵ���م‌و زۆرێ���ك بۆتەوە‌و‬ ‫زۆرداری لەالی���ەن رژێم���ی دیكتات���ۆری‬ ‫بەعسی لە عێراق چەشتوە‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬پ‪.‬ی‪.‬د تاچەند كاری لەسەر‬ ‫پەیوەندییە دیپلۆماسییەكان كردووە؟‬ ‫غەری���ب حەس���ۆ‪ :‬پێش���تر چاالكییە‬ ‫دیپلۆماس���ییەكان بەن���اوی پ‪.‬ی‪.‬د وە‬ ‫بەڕێوەدەچون‪ ،‬بەاڵم لەگەڵ گفتوگۆكانی‬ ‫دوای���ی‌و گۆڕانكارییەكان���ی ئەمدواییەی‬ ‫رۆژئ���اوای كوردس���تان‪ ،‬ئیت���ر ل���ەوە‬ ‫تێگەیش���تین كە كارك���ردن لێرە بەناوی‬ ‫تەڤ���دەم دەبێتە هۆی ئەوەی كە تێكڕای‬ ‫چین‌وتوێژەكانی كۆمەڵگە هەر لە پارتی‌و‬

‫رێكخراوە سیاس���یەكانەوە بگ���رە هەتا‬ ‫وەكو رێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی‬ ‫لەخۆبگرێ���ت‪ .‬هەروەها ئەگەری ئەوەیش‬ ‫هەیە ك���ە كاركردن بەن���اوی رێكخراوی‬ ‫حیزب���ی تەعبیر لەگش���ت پێكهاتەكانی‬ ‫كۆمەڵگە ن���ەكات‪ .‬جگەل���ەوەش كاری‬ ‫دیپلۆماس���ی ك���ردن بەن���اوی تەڤگەری‬ ‫كۆمەڵگ���ەی دیموكرات���ی‪ ،‬بەش���ێوەی‬ ‫كردەكی لێرەوە لە هەرێمی كوردستانەوە‬ ‫دەس���یپێكردوە‪ ،‬ب���ەوەی زنجیرەی���ەك‬ ‫دیدار بەن���اوی تەڤدەم‌و ئی���دارەی زاتی‬ ‫دیموكراتی���ەوە لەگ���ەڵ تێك���ڕای هێزە‬ ‫كوردستانییەكان هاتۆتەكایەوە‪( ،‬یەكێتی‬ ‫نیش���تمانی كوردس���تان‪ ،‬بزوتن���ەوەی‬ ‫گۆڕان‪ ،‬یەكگرتوی ئیسالمی كوردستان‪،‬‬ ‫كۆمەڵی ئیس�ل�امی كوردس���تان‪ ،‬حیزبی‬ ‫زەحمەتكێش���انی كوردس���تان‌و پارت���ی‬ ‫ئاین���دەی كوردس���تان‪ .‬هەروەها بەناوی‬ ‫تەڤگ���ەری كۆمەڵگەی دیموكراتی لەگەڵ‬ ‫پارتی دیموكراتی كوردس���تان دیدارمان‬ ‫ئەنجام���داوە‪ .‬تێكڕای ئ���ەم دیدارانەیش‬ ‫سەرەتای دەسپێكردنی پەیوەندی فەرمی‬ ‫تەڤگ���ەری كۆمەڵگەی دیموكراتی لەگەڵ‬ ‫پارتە سیاسییەكان بوە‪.‬‬

‫گولەنیەكان چیان لە ئەردۆغان و‬ ‫ئۆجەالن دەوێت ؟‬ ‫رەوا حاجی‬ ‫تادێت كێشمەكێشم و ناكۆكییەكانی‬ ‫نێوان ڕەوت��ی بزوتنەوەی گولەنییەكان‬ ‫كە بە گروپی خزمەت ناسراون‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ئاكپارتی‌و خودی رەجەب تەیب ئەردۆغانی‬ ‫سەرۆكی پارتەكە زیاد دەكات‪ ،‬ئەوەی كە‬ ‫لە جەوهەردا دەبینرێ‪ ،‬تەواو جیاوازە‬ ‫لەگەڵ رووكەشدا‪.‬‬ ‫رەوت�����ی گ���ول���ەن‪ ،‬خ����وازی����ارن كە‬ ‫ئ��ەردۆغ��ان ل��ەس��ەر تەختی پاشایەتی‬ ‫( س��ەرۆك��وەزی��ران��ی و سەركردایەتی‬ ‫ئاكپارتی) بێننە خوارەوە‪ ،‬هۆكارەكەشی‬ ‫زۆر سانایە و نزیك بوونەوەی ئەردۆغان‬ ‫لە ئێران و لە رەوتی شیعە بۆتە جێی‬ ‫نیگەرانی ئەمریكاو ئیسرائیل و دواجاریش‬ ‫ئەم رەوتە بۆ مانەوەی خۆیان ناچارن‬ ‫شەڕێكی لەو شێوەیە لەگەڵ ئەردۆغاندا‬ ‫بكەن ‪.‬‬ ‫ئەوەی كە رەوتەكە پالنی بۆ دادەنێت‪،‬‬ ‫هێنانە خ���وارەوەی ئەردۆغانە لەسەر‬ ‫تەختەكەو دانانی عەلی باباجانی وەزیری‬ ‫ئاك پارتییە بۆ كاروباری ئەوروپا لەو‬ ‫پۆستەدا‪.‬‬ ‫ب���ی���رك���ردن���ەوەی���ەك���ی س������ادە و‬ ‫چاوخشاندنەوەیەكی ك��ورت بە مێژوی‬ ‫ناوچەكەدا ئەوەمان بۆ دەردەخ��ات كە‬ ‫شەڕی ئەم دوو الیەنە لەسەر چیە‪.‬‬ ‫ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ راب��ردو‪ ،‬کاتێ‬ ‫یاوز سوڵتان سەلیم‪ ،‬لەدوای ئەوەی كە‬ ‫باوكی لە تەختی پاشایەتی دەهێنێتە‬ ‫خ��وارەوە‌و خۆی دەبێتە پاشای واڵت‪،‬‬ ‫دوات��ر هەر لە سەردەمی ئەو پاشایەی‬ ‫عوسمانیەكاندا ش��ەڕی چاڵدێران ڕوو‬ ‫دەدات ‪ .‬بە پێی هەندێ لە توێژینەوە‬ ‫مێژوویەكان دەركەوتووە كە یاوز سوڵتان‬ ‫سەلیم‪ ،‬بایەزیدی دووەم ی باوكی لەسەر‬ ‫تەختی پاشایەتی دادەگرێتە خ��وارەوە‬

‫ئەویش بەهۆی ئەو سیاسەتە نەرمانەوە‬ ‫بوە كە بەرامبەر بە سەفەویەكان پەیڕەو‬ ‫دەكرا لەالیەن باوكیەوە‪.‬‬ ‫ئەگەر بێت‌و لە ئێستادا سەیرێكی‬ ‫ش��ەڕەك��ان بكەین ل��ە ن��ێ��وان ئ��ەو دوو‬ ‫رەوت�����ەدا‪ ،‬ه��ەم��ان س��ی��ن��اری��ۆم��ان بیر‬ ‫دەك��ەوێ��ت��ەوە‪ ،‬ب��ەاڵم ئ��ەوەی كە جیای‬ ‫دەكاتەوە ئەوەیە ئەردۆغان لە ئێستادا‬ ‫خۆی بە جێگرەوەی یاخود بە هاوشێوەی‬ ‫یاوز سوڵتان سەلیم دادەنێت‪ ،‬بێتەوە‬ ‫بیرمان لە خۆپیشاندانەكانی گەزی پارك‪،‬‬ ‫یەكێك لە داواكاری خۆپیشاندەران گۆڕینی‬ ‫ن��اوی پێشنیار ك��راوی پ��ردی سێهەمی‬ ‫ئەستەمبول بوو‪ ،‬كە لەالیەن ئەردۆغانەوە‬ ‫ناوی سوڵتان یاوزی لێ دیاری كردبوو‪ ،‬كە‬ ‫بەڕای من جواڵندنی ئەم كەیسە تایبەت‬ ‫بو بە خواستی الیەنەكانی ئۆپۆزسیۆن و‬ ‫رەوتی گولەنەوە‪.‬‬ ‫هەڵوێستی ج‪.‬هـ‪.‬پ‬ ‫ئ��ەوەی كە دەبێت بیرێكی زیاتری‬ ‫لێبكرێتەوە‪ ،‬ئەوەیە كە ئایا بەڕاست ئەوە‬ ‫كامیانە دژی سیاسەتی ن��ەرم نواندنە‬ ‫بەرامبەر بە ئێران‪ ،‬گولەن كە لە ئێستادا‬ ‫نزیكی پارتی كۆماری گەل (ج‪.‬هـ‪.‬پ) یە‪،‬‬ ‫كە سەركردەكەی كەسێكی عەلەوی یە‪،‬‬ ‫ئایا گولەنییەكان چۆن دژایەتیی ئەردۆغان‬ ‫دەكەن لەسەر نزیك بوونەوەی لە ئێران و‬ ‫هاوكات خۆشیان ژێربەژێر لەگەڵ كەماڵ‬ ‫كڵچدارئۆغڵوی عەلەوی نزیك لە ئێران‬ ‫هاوپەیمانی شەرەف دەبەستن؟‬ ‫ئایا ئۆپەراسیۆنی ‪ 17‬كانون لەدژی‬ ‫ئاڵوگۆڕە ئابورییەكانی ئەردۆغان و ئێران‬ ‫بوو كە بەتەواوی ئەمریكای لێ نیگەران‬ ‫كردبوو؟ یان ئەمە ت��ەواو پێچەوانەیەو‬ ‫ئەمریكا لە دوای رێككەوتنی لەگەڵ‬ ‫ئێراندا هەوڵی دوورخستنەوەی توركیا و‬ ‫ئێران دەدات بەجۆرێك كە تا ناكۆكییەكان‬ ‫قوڵتر بێ لەنێوان ئەو دوو پاشماوەیەی‬ ‫ئیمپراتۆریەتی عوسمانی و سەفەویدا ئەوا‬ ‫ساناتر دەكرێ دەستوەردانی ئەمریكی و‬ ‫رۆژئاوا لەرۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا بكرێت‪.‬‬

‫تێڕوانینی بزوتنەوەی گولەن بۆ‬ ‫پرسی كورد‬ ‫هەڵوێستەیەكیش لەسەر پێگەی كورد‬ ‫بكەین لەو نێوەندەدا‪ ،‬لەتوركیا بزوتنەوەی‬ ‫گولەن هەڵمەتێكی تەواو فراوانیان دژی‬ ‫قۆناغی ئاشتی دەست پێكردووە‪ ،‬تەنیا‬ ‫بۆ رازیكردنی باڵی نەتەوەپەرستی توركی‬ ‫بەچاك و خراپ هەوڵی لەكەداركردنی‬ ‫قۆناغی ئاشتی دەدەن‪ ،‬نەك بەبیانووی‬ ‫ئ��ەوەی كە هیچی بۆ ك��ورد تێدا نیە‪،‬‬ ‫بەڵكو بەو هەڵوێستەی كە ئەمە واڵت‬ ‫داب����ەش دەك����ات و پ�لان��ی ه��اوب��ەش��ی‬ ‫ئەردۆغان و ئۆجەالنە بۆ دابەشكردنی‬ ‫توركیا‪ ،‬ئەوەتا كەناڵی سامانیۆڵو ی‬ ‫نزیك لە ڕەوتی گولەن‪ ،‬هەرا دەنێـتەوە‬ ‫لەسەر هەوڵدانی ك��ورد بۆ ڕاگەیاندنی‬ ‫ئۆتۆنۆمی لەدوای هەڵبژاردنەكانی ‪ 30‬ی‬ ‫ئازار‪ ،‬دەخوازرێت لەم ڕێگەیەوە شەقامی‬ ‫توركیی نەتەوەپەرستی هاوشێوەی‬ ‫یارییە كۆنەكان درێژە پێ بدەن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەوەشی لەوە سەرنجڕاكێشترە هەندێك‬ ‫سایتی هەواڵێ‌ هەرێمی كوردستان لە‬ ‫هەولێر و لە سلێمانی جا نازانم بەئاڕاستە‬ ‫كراوی یان بەبێ ئاگایی كە لەو بڕوایەدام‬ ‫ئەگەری یەكەمیان راستر بێت كەوتوونەتە‬ ‫هەڵمەتی جوانكردنی گولەن‪.‬‬ ‫من خۆم دەرچووی ئەو خوێندنگایانەم‬ ‫كە گولەنیەكان سەرپەرشتی دەك��ەن‪.‬‬ ‫لەگەڵ داخستنی ئەو خوێندنگانەدا نیم‪،‬‬ ‫بەاڵم لەئێستادا ئەو رەوت��ە دینییە كە‬ ‫ئامانجی خزمەتی پەروەردەیی و دینی‬ ‫بوە‪ ،‬بەرەو سیاسەت هەنگاو دەنێت‪ ،‬بۆیە‬ ‫دەبێت لەو رووەوە هۆشداریان پێبدرێت‪،‬‬ ‫نەوەك هەوڵی داخستنی خوێندنگەكان‬ ‫بدرێت‪ ،‬دەشكرێ تەواو چاودێری بكرێن‪،‬‬ ‫هاوكات بەرژەوەندیی گشتی كوردیش‬ ‫لەالیەن هەندێ لەو سایتانەوە ڕەچاو‬ ‫بكرێ كە هەوڵی الیەنگری كردن لە رەوتی‬ ‫گولەن دەدەن لەبارودۆخە سیاسیەكەیدا‪،‬‬ ‫بەنمونەش باس لەسایتی خەندان دەكەم‬ ‫كەهاوشێوەی ئ��ەوەی باسم ك��رد لەم‬ ‫چەند رۆژەی پێشوودا راپۆرتێكیان‬ ‫سەبارەت بە گولەنییەكان باڵوكردبۆوە‪.‬‬

‫پڕۆفایل‪:‬‬

‫غەریب حسین حەسۆ‬ ‫لە ‪ 1968‬لە عەفرین لەدایك بوە‪.‬‬ ‫لە ‪ 1985‬وە بەشداری لەبزوتنەوەی‬ ‫رزگاری خوازی كوردستان كردووە‪.‬‬ ‫لە‪ 2003‬یەكێك بوە لەدامەزرێنەری‬ ‫پارتی یەكێتی دیموكراتی و ئەندامی‬ ‫ئەنجومەنی پارتەكە بووە‪.‬‬ ‫تاكو ئێستا سێجار لەالیەن رژێمی‬ ‫ئەسەدەوە دەستگیر كراوە‪.‬‬ ‫ئێس���تا نوێن���ەری تەڤگ���ەری‬ ‫كۆمەڵگ���ەی دیموكراتی���ە لەهەرێمی‬ ‫كوردستان‪.‬‬

‫«هەرێمی كوردستان الی ئێمە بایەخێكی‬ ‫یەكجار زۆری هەیە»‬ ‫چاودێر‪ :‬تاچەند نوێنەرانی الیەنەكانیتر سیاس���ییەكان كۆدەكات���ەوە‪ .‬ل���ەوە‬ ‫واوەتری���ش ئ���ەم رێكخ���راوە كۆڵەكە‌و‬ ‫لەگەڵ ئێوەدایە؟‬ ‫غەریب حەس���ۆ‪ :‬تەڤگەری كۆمەڵگەی س���تونەكانی ئیدارەی زات���ی دیموكراتی‬ ‫دیموكرات���ی چەترێك���ە ك���ە تێك���ڕای لەڕێگەی رێكخس���تنی كۆمەڵگە لەتوێی‬ ‫توێژ‌و پێكهاتەكان���ی كۆمەڵگە‌و پارتییە دەس���تە‌و ئەنجومەنەكاندا یەكدەخات بۆ‬

‫ئەوەی كۆمەڵگەیەكی ئازاد بێتەكایەوە‪.‬‬ ‫تەڤگ���ەری كۆمەڵگ���ەی دیموكرات���ی‬ ‫گەیش���تن ب���ە كۆمەڵگەیەكی سیاس���ی‬ ‫ئەخالق���ی (دیموكراتی) دەكاتە ئامانج‪.‬‬ ‫خەباتی رزگاری رەگ���ەزی‌و رزگاری ژن‬ ‫دەكات���ە پێوانە ب���ۆ رزگاری كۆمەڵگە‪،‬‬ ‫هەروەها هەوڵدەدا ك���ە ژیانی هاوبەش‬ ‫لەنێوان تێكڕای پێكهاتەكانی كۆمەڵگە‌و‬ ‫كولتورەكان���ی ل���ە هەم���و ئەتن���ۆس‪،‬‬ ‫مەزهەبە‌و دینەكان لە هەمو بەشەكانیەوە‬ ‫لەتوێی نەتەوەی دیموكراتی‌و نیشتمانی‬ ‫هاوبەش بەدەس���تورێكی دیموكراتی كە‬ ‫پشت بە پرەنسیپ‌و بنەماكانی ئازادی‌و‬ ‫دادگ���ەری كۆمەاڵیەت���ی ل���ە رۆژئاوای‬ ‫كوردستان‌و سوریا دەبەستێ‪ ،‬بەكردەوە‬ ‫بهێنێتەكای���ەوە‪ .‬ئەمەیش ب���ۆ ئەوەیە‬ ‫كە ئی���دارەی زاتی ببێت���ە نمونەیەك بۆ‬ ‫چارەس���ەركردنی پرس���ی كوردی لەڕوی‬ ‫كردەیی���ەوە‪ .‬ئ���ەم نمونەی���ەش لەتوێی‬ ‫جوگرافییەك���ی تایب���ەت‌و ناوچەیەك���ی‬ ‫دیاریكراوە قەتی���س نامێنێتەوە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫چارەس���ەری یەكجارەكی بۆ گشت كێشە‬ ‫هەڵواسراوەكانی سوریا تەمسیل دەكات‪.‬‬

‫هەڵبژاردن‌و راگەیاندنی ئیدارەی خۆجێیی لەباكور‬

‫هاوژین محێدین‬ ‫روداو و ئۆپەراسیۆنی دژە گەندەڵی لەچەند مانگی رابردو‪،‬‬ ‫لەگ���ەڵ نزیكبون���ەوەی وادەی هەڵبژاردنی ش���ارەوانییەكان‬ ‫لەتوركیا‪ ،‬وایكردووە كە پڕۆسەی ئاشتی هەنگاوی پێویستی‬ ‫بۆ نەنرێت‪ ،‬بەپێچەوانەی ئەوەی كە چاوەڕوانی لێدەكرا لەالیەن‬ ‫بەرپرس���انی حكومەتی ئاك پارتی‌و ب‪.‬د‪.‬پ ‌و قەندیل‪ ،‬كە‬ ‫مەبەستیانە پڕۆسەكە لەچوارچێوەی یاسا سەقامگیر بكرێت‪،‬‬ ‫چونكە پێیانوایە پارلەمان ش���وێنی چارەسەری پرسەكەیە‪،‬‬ ‫ب���ە پەس���ەندكردنی یاس���اكانی پاكێجی دیموكراس���ی لە‬ ‫پارلەمان‪ ،‬پڕۆس���ەكە دەخرێتە ناو چوارچێوەیەكی یاسایی‪،‬‬ ‫بەش���ێوەیەكی گشتیی ئەندامانی سیاسی ب‪.‬د‪.‬پ‪ ،‬گومانیان‬ ‫لەهەوڵەكان���ی حكومەتی ئاك پارتی هەیە و پێیانوایە تەنها‬ ‫مەبەس���تی چارەسەری پرس���ی كورد نیە‪ ،‬بەڵكو دەیەوێت‬ ‫پڕۆسەكە بكاتە بەشێك لە ئەجێندای خۆی‪ ،‬لەبەر ئەمەشە‬ ‫بەرپرسانی حكومەت نایانەوێت پڕۆسەكە بەشێوەی فەرمی‬ ‫چارەس���ەر بكرێ���ت‪ ،‬هەروەه���ا لەپێن���اوی بچوككردنەوەی‬ ‫مەسەلەی پرس���ی كورد‪ ،‬هەوڵدەدەن زیاتر پڕۆسەكە وەكو‬ ‫كێشەی هەمو نەتەوەكانی توركیا نیشانبدەن‪ ،‬ئەم شێوازی‬ ‫كاركردن���ەی ئاك پارتی بێمتمانەیی الی بەرپرس���انی كورد‬ ‫دروس���تكردووە‪ .‬هەرچەندە پارلەمان ش���وێنی چارەسەرە‪،‬‬ ‫بەاڵم كێشەی سەرەكی ئەوەیە تائێستا بەكارهێنانی وشەی‬ ‫كورد و كوردستان قەدەغەیە‪ ،‬ئەمەش ئەوەندەیتر پڕۆسەكە‬ ‫ئاڵۆز دەكات‪.‬‬ ‫رێگا چارەسەرییەكان‬ ‫ئێستا حكومەتی توركیا دو رێگەی بۆ چارەسەری پرسەكە‌و‬ ‫بەردەوامی پڕۆسەی ئاشتی لەبەردەمە‪ ،‬یەكەمیان‪ :‬پڕۆسەكە‬ ‫بگەڕێتەوە پێش ساڵی ‪ 2012‬و گرژی و شەڕ سەرهەڵبداتەوە‪،‬‬ ‫بێگوم���ان لەو دۆخەدا توركیا و ئ���اك پارتی زیاتر لە كورد‬ ‫زەرەرمەنتر دەب���ن‪ .‬دووەمیان‪ :‬لەنێوان ئیمڕاڵی و حكومەت‬ ‫دی���دارەكان ببن بە رێكەوتننامە و چوارچێوەی یاس���ایی بۆ‬ ‫دابڕێژرێت‪ ،‬سەرئەنجام بگاتە رێوشوێنە یاساییەكان‪.‬‬ ‫پڕۆس���ەی چارەس���ەر لە هەر دۆخێكدا بێت‪ ،‬س���ەرۆكی‬ ‫الیەنی دانوس���تانكاری كورد هەر ئۆج���ەالن دەبێت‪ ،‬چونكە‬ ‫رۆڵە س���ەرەكییەكەی ئۆجەالن لەگەش���ەپێدانی پڕۆس���ەی‬ ‫چارەس���ەر لەالی���ەن بەرپرس���انی توركیاوە س���ەلمێنراوە‪.‬‬ ‫لەپێن���اوی ئازادكردنی ئۆجەالن زیاتر ل���ە دو هەفتەیە واژۆ‬ ‫كۆدەكرێتەوە‪ ،‬لە تۆڕە كۆمەاڵیەتیەكانیش لە بەناونیش���انی‬

‫«ئ���ازادی بۆ ئۆجەالن» پش���تگیریی لێدەكرێت‪ ،‬لەهەفتەی‬ ‫یەكەمی مانگی ئازاری شاندێكی ب‪.‬د‪.‬پ – هـ‪.‬د‪.‬پ سەردانی‬ ‫ئیمڕاڵ���ی دەكەن و دیدار لەگەڵ ئۆجەالن س���از دەكەن‪ ،‬لەو‬ ‫س���ەردانەدا نامەی���ەك لە ئۆجەالن وەردەگ���رن‪ ،‬كە تایبەتە‬ ‫بەپەیامی نەورۆزی ئەمس���اڵ‪ ،‬وەك هاوش���ێوەی ساڵی پار‬ ‫لە ‪21‬ی ئ���ازار نامەی ئۆج���ەالن دەخوێندرێتەوە‪ ،‬ئۆجەالن‬ ‫دەخوازێت پڕۆس���ەكە بەیاس���ایی بكرێت و چیتر حكومەت‬ ‫هەن���گاو و بەڵێنەكانی چارەس���ەركردن دوانەخات‪ ،‬داواش‬ ‫لەكوردانی باكور دەكات بەش���داریی لە پڕۆسەی هەڵبژاردن‬ ‫بكەن‪.‬‬ ‫لەپڕۆسەی ئاش���تی چەكەكان بێدەنگ بون‪ ،‬ئێستا كاتی‬ ‫فش���اری جەماوەری و ناوخۆییە لەپێناوی گەیش���تن بەمافە‬ ‫گش���تییەكان‪ ،‬دوای هەڵبژاردن���ی ش���ارەوانیەكان‪ ،‬كوردانی‬ ‫باكور بڕیاریانداوە ئی���دارەی خۆجێی رابگەیەنن‪ ،‬راگەیاندنی‬ ‫ئ���ەم ئیدارەیی���ە لەباك���ور لەس���ەر ئەنجام���ی هەڵبژاردنی‬ ‫ش���ارەوانیەكانەوە بەندە‪ .‬بەپێی راپرس���یەكان دەركەوتوە‬ ‫دەنگی ك���ورد لەچاو هەڵبژاردنەكانی پێش���و زیاتر دەبێت‪،‬‬ ‫ئەمەش بەرهەمی پڕۆسەی ئاشتی‌و ئامانجی خۆبەڕێوەبردن‬ ‫ئەوەندەیتر بەهێز دەكات‪ ،‬دوای ئەوەی ب‪.‬د‪.‬پ سەركەوتنێكی‬ ‫باش���تری لەهەڵبژاردنی پارلەمانی مس���ۆگەر كرد‪ ،‬بۆ فشار‬ ‫دروس���تكردنی زیاتر لەس���ەر حكومەت‪ ،‬بەمەش هەنگاوێك‬ ‫زیاتر دێتە پێشەوە و ئیدارەی خۆجێی رادەگەیەنێت‪.‬‬ ‫شارەوانی‌و خۆبەڕێوەبردن‬ ‫ب‪.‬د‪.‬پ چاوەڕێی بەڵێنەكانی ئاك پارتی ناكات و دەیەوێت‬ ‫دوای هەڵبژاردن كاربكات بۆ نەخش���ەڕێی س���ەربەخۆیی و‬ ‫لەماوەیەكی كەمدا جێبەجێی بكات‪ ،‬هۆكاری ئەم سەربەخۆییە‬ ‫سیاس���ی‪ ،‬ئاب���وری و كەلتورییە‪ ،‬لەڕوی سیاس���یەوە كورد‬ ‫مەبەستێتی هێڵێك لەنێوان شارە كوردیەكان و شارەكانیتری‬ ‫توركیا بكێش���ێت و نمونەیەكی سەركەوتوی خۆبەڕێوەبردن‬ ‫نیش���انبدات‪ ،‬الیەن���ی ئاب���وری پاڵنەرێكی س���ەرەكی ئەم‬ ‫بڕیارەیە‪ ،‬ش���ارەوانی ناوچە كوردییەكان بەش���ێكی بەرچاو‬ ‫لەداهاتەكەیان بۆ خەزێنەی دەوڵەتە‪ ،‬بەاڵم داهاتی شارەوانی‬ ‫ناوچە تورك نشینەكان زۆربەی بۆ خودی شارەكەی خۆیان‬ ‫خ���ەرج دەكرێتەوە‪ ،‬ئیدارەی خۆجێیی كەلتور و س���ەرخانی‬ ‫ناوچ���ە كوردیی���ەكان دەبوژێنێتەوە و رێگ���ە دەدات هەموو‬ ‫نەتەوەكانیت���ر بە زمانی خۆیان بخوێنن‪ ،‬هەروەها لەئایندەدا‬ ‫بۆشایی رۆشنبیری لەناوچەكە كەمدەبێتەوە و بەگشتیی ئەو‬ ‫ناوچانە گەشەسەندنی بەرچاو بەخۆەدەبینن‪ ،‬بۆ بەدیهێنانی‬ ‫ئەمانە پێویس���ت ناكات چاوەڕێی بەڵێن���ە گوماناوییەكانی‬ ‫ئاك پارتی بكەن‪ ،‬ش���ارەوانییەكان دەتوانن ئەم خواس���تانە‬ ‫بەدیبهێنن و نمونەیەكی سەركەوتوی خۆبەڕێوەبردن نیشانی‬ ‫توركیا و دەوروبەر بدەن‪.‬‬

‫كؤمةآليةتى‬

‫ذمارة (‪ )45٨‬دو شةممة ‪2014/٣/٣‬‬

‫مرۆڤ و شار‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫شارو رێكخستنی ئازادیی‬

‫ئاب���وری‌و‪ ،‬رێكخس���تنی فێرك���ردن‌و‪،‬‬ ‫رێكخس���تنی ئایدیۆلۆژیاو‪ ،‬رێكخس���تنی‬ ‫دەزگاكان���ی دەس���ەاڵت‌و‪ ،‬رێكخس���تنی‬ ‫كێڵگەكان‌و رێكخستنی بایۆلۆژیا‪.‬‬ ‫یاسین النصیر‬ ‫و‪ :‬خەسرەو میراودەلی‬ ‫لەش���اری خۆرئاوایی دەدوام‪ ،‬كەچی‬ ‫خۆم���م بینی���ەوە كە قس���ە لەش���اری‬ ‫خۆرهەاڵتی���ی دەك���ەم‪ ،‬مەبەستیش���م‬ ‫لەشاری خۆرهەاڵتیی‪ ،‬ئەو كەلتورەیە كە‬ ‫ئێمەی كۆچكەران بۆ ش���اری خۆرئاوایی‬ ‫دەیگوێزین���ەوە‪ ،‬ل���ەو س���ۆنگەیەوە كە‬ ‫لەهەمو شارێكی خۆرئاواییدا شارگەلێكی‬ ‫خۆرهەاڵتی هەن‪ ،‬ئەمەش پاڕادۆكسێكە‬ ‫تەنیا ئەوكاتە پێیگەیشتم كە بەچەمكی‬ ‫رێكخس���تنی ئازادی گەیشتم‪ ،‬لەو روەوە‬ ‫كە ئازادی لەش���اری خۆرئاواییدا تەنیا‬ ‫وش���ەیەك نیە‪ ،‬بەڵكو یاس���ای بینراو‌و‬ ‫ئەزمونك���راو‌و راس���تەوخۆو ئام���ادەی‬ ‫راستەقینەیە لەس���ەرجەم جومگەكانی‬ ‫ش���اردا‪ ،‬رۆژان���ەش ئ���ەم یاس���ایە‬ ‫ملكەچی ئەزمون‌و مومارەس���ەو راست‌و‬ ‫هەڵەدەبێت‪ ،‬لەكاتێكدا كە رێكخس���تنی‬ ‫ئ���ازادی لەش���اری خۆرهەاڵتی���دا تەنیا‬ ‫ناوێك���ەو دەگوترێت یان س���یفەتێكەو‬ ‫دەدرێت���ە پاڵ كۆمەڵە یاس���ایەك‪ ،‬یان‬ ‫چەن���د بڕگەی���ەك لەدەس���تورگەلێكدا‬ ‫كە هێش���تا بۆ مومارەس���ەی كرداریی‬ ‫وەرنەچەرخاوە‪ ،‬لەبەرئ���ەوە لەكاتێكدا‬ ‫تاكی خۆرهەاڵتی ك���ۆچ دەكات‪ ،‬دوجار‬ ‫توشی ش���ۆك دەبێت‪ ،‬یەكەمیان كاتێك‬ ‫بیر لەئازادی دەكات���ەوە‪ ،‬چونكە خۆی‬ ‫لەو واڵتە یان ش���ارەوەی لێوەی هاتوە‬ ‫مومارەس���ەی نەك���ردوە‪ ،‬دوەمیش���یان‬ ‫كاتێك بەر ئەو سیس���تم‌و یاس���ایانەی‬ ‫رۆژانەی ش���اری خۆرئاوایی دەكەوێت‪،‬‬ ‫لەبەرئەوەی ئەو بڕگان���ەی كە تایبەتن‬ ‫بەئ���ازادی‌و رێكخس���تنیەوە‪ ،‬بۆ س���ەر‬ ‫شەقام دادەبەزن‪ ،‬ئیدی كەسی كۆچبەر‬ ‫لەملكەچبون بۆیان بەوالوە شتێكی دیكە‬ ‫ب���ەدی ناكات‪ ،‬بۆ جاری سێیەمیش���یان‬ ‫روب���ەڕوی ئەو چەمكان���ە دەبێتەوە كە‬ ‫لەڕوی یاس���ایییەوە تایبەتن بەئازادی‌و‬ ‫چۆنێتی رێكخستنیەوە لەڕوی كەلتوری‌و‬ ‫كۆمەاڵیەت���ی‌و سیاس���ییەوە‪ ،‬ئ���ەم‬ ‫چەمكانەش لەدەمی سیاس���ەتمەداران‌و‬ ‫دەسەاڵتدارانەوە سەرچاوەیان نەگرتوە‪،‬‬ ‫بەڵك���و لەمومارەس���ەی بەكۆم���ەڵ‌و‬ ‫تاقیكراوەی س���ااڵنێكی زۆرەوە هاتون‪،‬‬ ‫لێ���رەوە دەردەكەوێت كە رێكخس���تنی‬ ‫ئازادی جیاواز نیە لەهەر رێكخس���تنێكی‬ ‫دیكەی وەك رێكخستنی شارو رێكخستنی‬

‫پێدەكەین‪ ،‬كۆمپیوتەرو پەیوەندیەكانیش‬ ‫بەتایبەت‪ ،‬لەو س���ۆنگەیەوە كە لەهەمو‬ ‫س���اڵێكدا گۆڕانكاری���ی ن���وێ‌ هەی���ە‬ ‫ك���ە گۆڕانكاری���ی پێش���و لەناودەبات‌و‬ ‫دەیس���ڕێتەوە‪ ،‬لەبەرئ���ەوە سیس���تمە‬ ‫مەعریفی���ەكان هەوڵیان���داوە لەش���اری‬ ‫خۆرئاوایی���دا ئەڵقە پێش���كەوتوەكانی‬ ‫تەكنیك بۆ م���اوەی دورودرێژ بهێڵنەوە‬ ‫بۆئەوەی ملكەچی خواس���تەكانی بازاڕ‬ ‫نەبن‌و دواتریش ش���ەكەتكردنی داهاتی‬ ‫تاك‪ ،‬ئەم میكانیزمەش بەرەو ئۆتۆمبێل‌و‬ ‫تەكنیك���ە درێژخایەنەكان ئاڕاس���تەی‬ ‫وەرگرتوە‪ ،‬لەبوارەكان���ی بەردەوامیدان‬ ‫بەئازادی‌و یاساكانیشیدا بەتایبەت‪.‬‬

‫پۆلیس���ی هاتوچۆ نیشانەیەك لەتۆمارە‬ ‫مەدەنیەك���ەت دەدات‌و‪ ،‬بەلێس���ەندنی‬ ‫پارەیەك���ی ك���ەم س���زات دەدات‪ ،‬خۆ‬ ‫ئەگەر بۆ جاری س���ێیەم خۆت توش���ی‬ ‫هەڵەك���رد‪ ،‬ئ���ەوا پۆلیس���ی هاتوچ���ۆ‬ ‫مۆڵەتی لێیخوڕینەكەت لێدەس���تێنێت‌و‪،‬‬ ‫ب���ۆ دادگا بەڕێ���ت دەكات‌و‪ ،‬بۆ چەندین‬ ‫س���اڵ لەچاوەڕوانیدا دەتهێڵێتەوە هەتا‬ ‫مۆڵەتی ش���ۆفێریەكەت دەداتەوە‪ ،‬ئەم‬ ‫رێبازە لەڕێكخس���تنی ئازادی���دا گرنگە‬ ‫لەپلەبەندیی سزاداندا‪ ،‬لەهەمان كاتیشدا‬ ‫بوارێكی فراوان دەهێڵێتەوە بۆ فێربون‌و‬ ‫كۆنترۆڵ‌و مومارەسەكردنی مافەكان‪.‬‬

‫لەچوارچێ���وەی ژی���اری خۆرئاواییدا‬ ‫چەمك���ی رێكخس���تنی ئ���ازادی ب���ەر‬ ‫پەرەسەندنی شار دەكەوێت‪ ،‬بەوپێیەی‬ ‫ت���ا ش���ار‌و تەكنیك���ە زانس���تیەكانی‬ ‫پەرەبس���تێنێت هەلەكانی رێكخس���تنی‬ ‫ئازادیی���ش ئاڵۆزتر دەب���ن‪ ،‬چونكە ئەو‬ ‫جیهانەی بەشێوەیەكی لەناكاو گۆڕاوە‪،‬‬ ‫دەش���ێت هەندێك لەالیەنەكانی ئازادی‬ ‫بس���ڕێتەوە بەگوێ���رەی خواس���تەكانی‬ ‫پەرەسەندن‪ ،‬رێس���ایەكی زانستیشمان‬ ‫شاری نوێ‌ رێكخستنی ئازادیی تاك‌و‬ ‫هەی���ە دەڵێ���ت «پەرەس���ەندن ئەڵقە‬ ‫كۆمەاڵیەتی���ە دواكەوتوەكان لەش���اردا ئازادیی گروپە كۆمەاڵیەتیە كۆچبەرەكان‬ ‫لەن���او نابات‪ ،‬بەڵكو بەس���ەر ئەو ئەڵقە بەیەك���ەوە گرێ���دەدات‌و‪ ،‬بەئازادییەكی‬ ‫الوازان���ەی پەرەس���ەندنی پێش���وی گش���تگیرترەوە بۆ ئ���ەو كۆمەڵگەیەی‬ ‫خۆی���دا زاڵ دەبێ���ت»‪ .‬لەبەرئ���ەوەی چەندین كۆمەڵەی ئەتنی دەگرێتە خۆی‪،‬‬ ‫ئەڵق���ە دواكەوتوەكانی پەرەس���ەندنی لەبەرئ���ەوە دەوڵەتە پێش���كەوتوەكان‬ ‫پێش���تر بەدەم پەرەس���ەندنە تەكنیكیە یاس���اگەلێكیان دان���اوە ك���ە مرونەتی‬ ‫نوێیەكانەوە نەهاتون‪ ،‬ئەمەش ئەوەیە كە تێدای���ەو‪ ،‬مامەڵەكردن���ی جیاواز لەگەڵ‬ ‫لەنوێكردن���ەوەی بەردەوامی میكانیزمی ئازادی���دا دەگرێت���ە خ���ۆی‪ ،‬بەگوێرەی‬ ‫سیس���تمەكانی تەكنیك���دا هەس���تی سروش���ت‌و كەلت���وری كۆچب���ەران‌و‬

‫ب���ەاڵم خاڵێك���ی جەوهەری���ی هەیە‬

‫دانیشتوانە رەسەنەكان‪ ،‬ئەوەشی بەچەند‬ ‫قۆناغێك دی���اری كردوە ك���ە دەكرێت‬ ‫لەدوای ئەوە بڕگەگەلێك لەم یاسایانە بۆ‬ ‫بەرژەوەندیی رێكخستنی دیسپلینكەری‬ ‫ئازادیەكان هەڵبوەشێنێتەوە‪ ،‬بۆ نمونە‬ ‫ئۆتومبیلەكەت لەش���ەقامەكانی ش���اردا‬ ‫بەخێراییەك���ی زیاتر ل���ەوە لێدەخوڕیت‬ ‫كە دیاریكراوە لەناو شاردا‪ ،‬كە لە‪ 50‬كم‬ ‫لەكاتژمێرێكدا تێپەڕ ناكات‪ ،‬ترافیك یان‬ ‫هێمایەكت فەرامۆش كرد‪ ،‬ئەوا روبەڕوی‬ ‫لێپرسینەوە دەبیتەوە‪ ،‬لەبەرئەوەش كە‬ ‫بۆ جاری یەكەم هەڵەت كردوە پۆلیسی‬ ‫هاتوچ���ۆ س���زات نادات‪ ،‬بەس���ادەییش‬ ‫پێتدەڵێن چاوپۆشیت لێدەكەین‪ ،‬چونكە‬ ‫ئەمە یەكەمینج���ارەو‪ ،‬لەبەرئەوەش كە‬ ‫بەیاس���اكانی هاتوچۆ ئاشنا نیت یاخود‬ ‫بەئەنقەس���ت واتنەك���ردوە‪ ،‬پێویس���تە‬ ‫لەس���ەرت ئازادیی خۆت لەچوارچێوەی‬ ‫ئازادیی ئەوانی دیكەدا رێكبخەیت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫گەر هاتو ب���ۆ جاری دوەم هەڵەت كرد‪،‬‬

‫پێویستە لەشاری خۆرئاواییدا ئاگاداری‬ ‫بی���ن‌و‪ ،‬بریتی���ە لەوەی ك���ە «ئامانجی‬ ‫تایب���ەت لەڕێكخس���تنی ئەوەی���ە ك���ە‬ ‫رێگاكان���ی پراكتیككردن���ی س���ەركەتو‬ ‫بن‌و‪ ،‬مەبەس���تەكان بەتەواویی بهێنێتە‬ ‫دی‪ ،‬بەوەش كارەك���ە مەرجدار دەبێت‬ ‫كە كەس���ی پرس���یارلێكراو وەاڵمی ئەو‬ ‫پرس���یارانە بداتەوە ك���ە لەكۆمەڵگەدا‬ ‫خراونەت���ەڕو‪ ،‬ب���ەاڵم ئ���ەو بابەتانەی‬ ‫لەنێوان پرس���یاركەر‌و پرس���یارلێكراودا‬ ‫رودەدەن‪ ،‬دەخ���وازن ك���ە هەردوكیان‬ ‫ئاش���نابن بەگرنگی ئ���ازادی بۆ مرۆڤ‪،‬‬ ‫گەرچ���ی ئ���ەو ئاش���نایەتیە جیاوازیش‬ ‫بێت‪ ،‬پێویس���تە رێكخستنی ئازادیەكان‬ ‫لەس���ەرەتاوە بابەتی‌و نیمچە ئەنجامگیر‬ ‫بن وەك دەڵێ���ن‪ ،‬چونكە كاریگەرییەكە‬ ‫سەركەوتو دەبێت‪ ،‬ئەزمونی كۆمەاڵیەتی‬ ‫فێریكردوی���ن ك���ە ئامانج لەڕێكخس���تن‬ ‫تەنی���ا بریتی���ە لەبون���ی رێكخس���تن‪،‬‬ ‫ئەم���ەش حەقیقەت���ی بیرۆكراس���یە‪،‬‬

‫لەچوارچێوەی ژیاری خۆرئاواییدا‬ ‫چەمكی رێكخستنی ئازادی بەر‬ ‫پەرەسەندنی شار دەكەوێت‪ ،‬بەوپێیەی‬ ‫تا شار‌و تەكنیكە زانستیەكانی‬ ‫پەرەبستێنێت هەلەكانی رێكخستنی‬ ‫ئازادییش ئاڵۆزتر دەبن‬ ‫رێكخستن‪ ،‬توندوتیژی لەناودەبات‌و‪،‬‬ ‫پێكدادانی نێوان مرۆڤەكان‬ ‫كەمدەكاتەوەو‪ ،‬لەچوارچێوەی‬ ‫سیاقەكانی شاردا بەرنامە بۆ ژیانی‬ ‫رۆژانە دادەنێت‬

‫ئ���ەوەی وادەكات ئ���ازادی خاوەن���ی‬ ‫بونێكی بەرجەستە بێت لەشەقام‌و شوێنە‬ ‫گش���تیەكاندا‪ ،‬بریتیە ل���ەوەی خاوەنی‬ ‫دەس���ەاڵتی یاس���ایە‪ ،‬ئەم دەس���ەاڵتە‬ ‫لەوانەی���ە سیس���تمی دەس���تورەكان‌و‬ ‫بڕیارەكانی دەوڵ���ەت نەیگرنەوە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫س���یاقە گش���تیەكانی ش���ارو چۆنێتی‬ ‫مومارەس���ەكردنی ماف���ەكان لەالی���ەن‬ ‫خەڵكییەوە دەیسەپێنن‪.‬‬

‫‪10‬‬

‫زنجیرە وتارێکە‬ ‫نوسەرو روناكبیری‬ ‫ناوداری عەرەب «یاسین النصیر»‬ ‫دو هەفتە جارێك‬ ‫تایبەت بە «چاودێر» دەینوسێت‪.‬‬

‫ئەوەی وادەكات ئازادی خاوەنی بونێكی‬ ‫بەرجەستە بێت لەشەقام‌و شوێنە‬ ‫گشتیەكاندا‪ ،‬بریتیە لەوەی خاوەنی‬ ‫دەسەاڵتی یاسایە‪ ،‬ئەم دەسەاڵتە‬ ‫لەوانەیە سیستمی دەستورەكان‌و‬ ‫بڕیارەكانی دەوڵەت نەیگرنەوە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫سیاقە گشتیەكانی شارو چۆنێتی‬ ‫مومارەسەكردنی مافەكان لەالیەن‬ ‫خەڵكییەوە دەیسەپێنن‬ ‫رێكخستنی ئازادی لەشاردا‪،‬‬ ‫بیركردنەوە لەئایندەمان بەسەردا‬ ‫دەسەپێنێت‪ ،‬كە ئەگەر ئەم‬ ‫بیركردنەوەیە نەبایە مرۆڤی‬ ‫شارستانیی نەیدەتوانی ژیانی خۆی‬ ‫رێكبخات‬ ‫رێكخس���تن تەنیا بۆ خزمەتی خەڵكی‌و‬ ‫ئاس���انكردنی مامەڵەو ژیانی رۆژانەیان‬ ‫ئ���ەو مومارەس���انەیانەوە هاتۆتە ئاراوە‬ ‫كە ناك���ۆك ناب���ن بەوان���ی دی‪ ،‬بەبێ‌‬ ‫خەڵكیش هیچ رێكخس���تنێك بەهایەكی‬ ‫نیە‪ ،‬چونك���ە رێكخس���تن تەنیا خودی‬ ‫خۆی ناوێت‪ ،‬بەڵكو چاكسازیی جیهانی‬ ‫مەبەستە‪ ،‬ئەگەرنا رێكخستن دور دەبێت‬ ‫لەمومارەس���ەوە یاخود لەڕیزی یاس���ای‬ ‫الڵدا دەبێت‪ ،‬لەالیەكی دیكەی رەفتاری‬ ‫رۆژانەی مرۆڤیشدا لەشاردا‪ ،‬رێكخستن‬ ‫توندوتی���ژی لەناودەب���ات‌و‪ ،‬پێكدادانی‬ ‫نێ���وان مرۆڤ���ەكان كەمدەكات���ەوەو‪،‬‬ ‫لەچوارچێوەی سیاقەكانی شاردا بەرنامە‬ ‫بۆ ژیانی رۆژانە دادەنێت كە لەڕێكخستنی‬ ‫خۆیدا زۆرێك لەش���ێوازەكانی جیاكاریی‬ ‫كەمدەكاتەوە‪.‬‬ ‫گەرچ���ی دەگوترێت ئازادی یاس���او‬ ‫رێس���ای نیە‪ ،‬بۆ هەم���وان نیەو‪ ،‬تەنیا‬ ‫بەسەر كەسانی سادەدا پیادە دەبێت‌و‪،‬‬ ‫بەرپ���رس‌و دەوڵەمەن���دان ناگرێت���ەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئ���ەم جۆرە كەلتورە پەیوەس���ت‬ ‫نی���ە بەپەرەس���ەندن‌و پێش���كەوتنی‬ ‫ش���اری خۆرئاوایی���ەوە ئەوەندەی وەك‬ ‫بەش���ێك لەبونیادی شاری خۆرهەاڵتیی‬ ‫ب���ەدی دەكەی���ن ل���ەڕوی كەلت���ورو‬ ‫مومارەسەش���ەوە‪ ،‬لەكاتێكدا كە ئازادیی‬ ‫رێكخ���راو‪ ،‬رێس���ا رێكخراوەكانی خۆی‬ ‫دەس���ەپێنێت‌و‪ ،‬رێس���اگەلێكی دیكەی‬ ‫ناڕێكخراو دەسڕێتەوەو‪ ،‬ئازادیی رێكخراو‬ ‫بەرهەمهێن���ەری پرس���یاری خۆیەت���ی‌و‬ ‫پرسیاری ناڕێكخراو دەسڕێتەوە‪.‬‬ ‫رێكخس���تنی ئ���ازادی لەش���اردا‪،‬‬ ‫بیركردن���ەوە لەئایندەم���ان بەس���ەردا‬ ‫دەس���ەپێنێت‪ ،‬ك���ە ئەگ���ەر ئ���ەم‬ ‫بیركردنەوەیە نەبایە مرۆڤی شارستانیی‬ ‫نەیدەتوانی ژیانی خۆی رێكبخات‪ ،‬ئایندە‬ ‫زەمەنێكی هاتو نیە‪ ،‬بەڵكو رێبازگەلێكی‬ ‫نوێی���ە ك���ە رێگاگەلێك���ی مەعقولتر بۆ‬ ‫ژیانكردن بەس���ەر مرۆڤ‌و كۆمەڵگەكاندا‬ ‫بڕیار دەدات‪ ،‬لەبەرئەوە ئایندە بەس���اڵ‬ ‫ناپێورێت بەڵكو بەوچۆنێتیە دەپێورێت‬ ‫كە ژیان���ی داهاتومانی پێ‌ رێكدەخەین‪،‬‬ ‫ئ���ەو ژیانەی كە دێت‪ ،‬گ���ەر بەم جۆرە‬

‫گەشبینیەش���ەوە لەئایندە دواین كەواتە‬ ‫دەبێت رێكخس���تنی ئابوری‌و سیاسەت‌و‬ ‫فێركردن‌و ئاوەدانی چۆن بێت؟ گومانی‬ ‫تێدا نیە ك���ە زۆرێك لەوێناكردنی وردی‬ ‫ئێمە سەبارەت بەئایندە‪ ،‬لەمومارەسەی‬ ‫ژی���ان‌و رۆژان���ەی ئازادیدا لەئێس���تادا‬ ‫پەنهانە‪.‬‬ ‫كێش���ە ناڕێكخراوەكان���ی ئ���ازادی‬ ‫تەنیا جەخت لەس���ەر پشێویی‌و ناڕونی‬ ‫ناكەن���ەوە‪ ،‬بەڵك���و جەخ���ت لەس���ەر‬ ‫نەمان���ی قیبلەنومای ژی���ان دەكەنەوە‪،‬‬ ‫لەبەرئەوە فەلس���ەفە پێیوایە گرنگترین‬ ‫داهێنانی زانستی لەژیانی مرۆڤدا بریتیە‬ ‫لەڕێكخس���تن‪ ،‬ل���ەو روەوە كە لەڕێگەی‬ ‫رێكخس���تنەوەیە دەتوانین ن���ەك تەنیا‬ ‫بەرنام���ە ب���ۆ ژیانی تایبەت���ی تاكەكان‬ ‫دابنێی���ن‪ ،‬بەڵكو بۆ ژیان���ی كۆمەڵگەو‬ ‫ئایدی���او سیس���تمە جیاوازەكانی���ش‪،‬‬ ‫لەبەرئ���ەوە رێكخس���تن ن���ەك نابێت���ە‬ ‫شتێكی بێ‌ كۆتوبەندو بێ‌ مەرج‪ ،‬بەڵكو‬ ‫ئ���ەو وزەیەیە كە خ���ۆی‌و دەوروبەریش‬ ‫رێكدەخ���ات‪ ،‬لەو س���ۆنگەیەوە كە هەر‬ ‫بیرۆكەیەكی نوێ���ی تایبەت بەكۆمەڵگە‬ ‫یان شار یاخود مرۆڤەوە‪ ،‬وەك بەشێك‬ ‫لەبونی���ادی رەگەزەكانی ئ���ازادی بەدی‬ ‫دەكەیت‪ ،‬ناتوانی���ن هیچ كارێك ئەنجام‬ ‫بدەی���ن بەب���ێ‌ دانان���ی مان���ای ئازادی‬ ‫لەپێش���ەكی تێڕوانینەكانماندا سەبارەت‬ ‫بەئایندە‪ ،‬ئازادی رێكخراو‪ ،‬هاوس���ەنگی‬ ‫دەخاتە موفرەداتی ژیان���ی رۆژانەوەو‪،‬‬ ‫ن���ەك تەنیا كاركردن دەكات بەڕێكخراو‪،‬‬ ‫بەڵك���و ب���ە بەرهەمداری���ش‪ ،‬هەروەها‬ ‫ئازادیی رێكخراو بەشداری لەپێشخستنی‬ ‫پەرەپێدان���ی داهات���ی رۆژان���ەی تاكدا‬ ‫دەكات ك���ە رەگەزێكی گرنگی ئازادییەو‬ ‫ناكرێ���ت جێبەجێ‌ بكرێ���ت بەبێ‌ بونی‬ ‫دراو‪ ،‬قەیناك���ە خۆشەویس���تەكەت‬ ‫بەوش���ەی جوان���ی خۆشەویس���تی‬ ‫بدوێنیت‪ ،‬بەاڵم گەر قسەكردنەكە بەبێ‌‬ ‫دەس���تەبەركردنی س���ەرمایەیەك بێت‬ ‫تەنان���ەت گ���ەر سادەش���بێت بۆئەوەی‬ ‫مومارەس���ەی ئازادی���ی خ���ۆت بكەیت‬ ‫لەخۆشەویس���تی رێكخراودا‪ ،‬ئەوا نەك‬ ‫تەنی���ا خۆشەویس���تەكەت لەدەس���ت‬ ‫دەدەی���ت‪ ،‬بەڵكو خۆش���ت لەدەس���ت‬ ‫دەدەیت‪.‬‬

‫ثشو‬

‫ذمارة (‪ )45٨‬دو شةممة ‪2014/٣/٣‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫پشیلەیەك بەشداریی ساڵیادی كۆچی دوایی سەرۆك دەكات‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫ڕۆژی ‪ 2/28‬ساڵیادی كۆچی دوایی‬ ‫سەرۆكی پێشوی توركیا نەجمەدین‬ ‫ئەربەكان بو‪ ،‬لەو مەراسیمەدا كە‬ ‫سەرۆك‌و چەندین وەزیر‌و بەرپرسانی‬ ‫واڵت ئ��ام��ادەی ب��ون‪ ،‬پشیلەیەك‬ ‫بەڕێكەوت بەشداری مەراسیمەكە‬ ‫دەك��ات‌و سەرنجی میوانان بۆالی‬ ‫خ��ۆی ڕادەك��ێ��ش��ێ��ت‌و مەراسیمی‬ ‫ماتەمگێڕانەكە دەكات بەپێكەنین‪،‬‬ ‫ئەویش دوای ئ��ەوەی لەسەرەتای‬

‫‪11‬‬

‫وش ـ ــةى ي ـ ــةكـ ـت ـ ـ ــرب ـ ـ ـ ـ ـ ِر‬

‫مەراسیمەكەدا كە بەچەند ئایەتێك‬ ‫لەقورئانی پیرۆز دەستپێدەكات‪،‬‬ ‫پشیلەكە دەچێتە سەرشانی قورئان‬ ‫خوێنەكە‌و چەند كەسێكی پێشەوەی‬ ‫مەراسیمەكە‪ ،‬ئەمە وادەكات زۆرێك‬ ‫ل��ەم��ی��وان��ان بەتایبەتی ئ��ەوان��ەی‬ ‫پێشەوە دەست بەپێكەنین بكەن‪،‬‬ ‫لەكاتێكدا ئەم هەواڵە‪ ،‬لەالیەن چەند‬ ‫تەلەفزیۆنێكی ئاسمانی توركییەوە‬ ‫ڕاستەوخۆ دەگوازرایەوە‪.‬‬

‫سەدام حسێن‬ ‫دەبێتە‬ ‫کرێکار‬

‫ئۆباما‬ ‫دو كارتۆن بیرەی دۆڕاند‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫رۆژنامەی ریازی سعودی باڵویكردەوە‪ ،‬یەكێك لەخاوەن كارەكان لەسعودیە‪،‬‬ ‫چاوەڕێی ئەوەی نەدەكرد رۆژێك لەرۆژان ئەو كەسەی كاری بۆ دەكات هەڵگری ناوی‬ ‫سەدام حسێن‪-‬ی بەرەگەز هیندی بێت‪.‬‬ ‫خاوەنی كارەكە رایگەیاند‪ ،‬دوای ئەوەی ئامادەبوم لەفڕۆكەخانە بۆ ئەوەی ببەمە‬ ‫كەفیل‪-‬ی كرێكارە نوێیەكەم‪ ،‬توشی سەرسامی هاتم‪ ،‬كاتێك بیستم كرێكارە نوێیەكەم‬ ‫ناوی سەدام حسێن‪-‬ەو ئەو كەسەش عەرەب نیەو هیندیە‪.‬‬ ‫لەبەرامبەر هۆكاری ناونانیەوە‪ ،‬كرێكارە هیندیەكە رایگەیاند‪ ،‬من دوای شەڕی‬ ‫عیراق‪ -‬ئێران لەدایكبوم ساڵی ‪ ،1988‬باوكم زۆر سەرسام بوە بەكەسێتی سەدام‬ ‫حسێن سەرۆكی پێشوی عیراق‪.‬‬

‫یەك ملیۆن پاوەندی رەتكردەوە‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫لەچاوپێكەوتنێكی كەناڵی ‪ I.tv‬بریتانی‪،‬‬ ‫خانمە نمایشكاری جلوبەرگی ئەڵمانی تەمەن‬ ‫‪ 43‬ساڵ كلۆدیا شیفەر رایگەیاند‪ ،‬لەرابردودا‬ ‫ل��ەب��ەرام��ب��ەر ئ��ام��ادەب��ون لەئێوارەخوانێكی‬ ‫ئەمیرێكی عەرەب‪ ،‬بۆندێكی یەك ملیۆن پاوەندم‬ ‫رەتكردۆتەوە‪ ،‬رۆژنامەی دایلی ئیكسپرێس‪-‬ی‬ ‫بریتانی باڵویكردۆتەوە‪ ،‬لەسەرەتای ئەم مانگەدا‬ ‫كەناڵەكە چاوپێكەوتنەكەی شیفەر باڵودەكاتەوە‪،‬‬ ‫ئەو خانمە نمایشكارە لەسەرەتای دەركەوتنیدا‬ ‫یەكێك بوە لەشاجوانەكانی بواری نمایشكردنی‬ ‫جلوبەرگ لەجیهاندا‪ ،‬سەبارەت بەو بۆندانەشی‬ ‫ێ ئەوەی‬ ‫لەبواری كارەكەیدا پێشكەشیكراوە‪ ،‬بەب ‌‬ ‫شیفەر ناوی ئەو كەسایەتیە بهێنێت رایگەیاند‪،‬‬ ‫سەرسامترین بۆند‪ ،‬بۆندی ئەمیرێكی عەرەب‬ ‫بوە كە لەبەرامبەر ئامادەبونم لەئێوارە خوانێكدا‬ ‫بڕی یەك ملیۆن پاوەندم پێشكەشبكات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫من رەزامەندیم نەنواندو بۆندەكەی درا بەكچە‬ ‫نمایشكارێكی ت��ر‪ .‬لەكۆتایی وتەكانیشیدا‬ ‫شیفرە دەڵێت‪« :‬من كچێكی سەركەوتو نەبوم‬ ‫لەخوێندنداو ب��ەه��ۆی ب��ااڵب��ەرزی‌و رۆیشتنە‬ ‫پێكەنیناویەكەم بەپاڵەوان ناودەبرام»‪.‬‬

‫سەیرترین‬ ‫هاوسەرگیری‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫ئاژانسی هەواڵی شینخوای چین باڵویكردەوە‪ ،‬دو هاوسەری چین‪ ،‬بەمەبەستی‬ ‫گۆڕینەوەی ئەڵقەی هاوسەرێتی‌و سازكردنی ئاهەنگەكەیان بڕیاریاندا بچنە‬ ‫نێو سەهۆڵبەندەكانی جەمسەری باكورو لەو كەشوهەوا س��اردەدا ئاهەنگی‬ ‫هاوسەرگیرییەكەیان بگێڕن‪ ،‬تشانگ شین‪ ،‬ولیانگ هونگ‪ ،‬دوای سەفەرێكی‬ ‫دورودرێژی ناو دەریاكان كە ‪ 231‬رۆژی خایاندو نزیكەی ‪ 35‬هەزار كیلۆمەتریان‬ ‫بڕی‪ ،‬ئاهەنگی هاوسەرگیریەكەیان ئەنجامدا‪ .‬تشانگ شین چیرۆكی سەفەرەكەی‬ ‫لەگەڵ هاوسەرەكەی لەتۆڕە كۆمەاڵیەتیەكان باڵوكردۆتەوەو نامەشی بۆ هەندێك‬ ‫لەسەرۆكەكانی جیهان ناردوە لەوانە سەركردەكانی ئەڵمانیاو پۆلەنداو سویدو‬ ‫غانا‪ ،‬لەبەرامبەریشدا ئەوانیش پیرۆزباییان لێكردون‌و زۆرێك لە خەڵكانی تریش‬ ‫خۆشحاڵی خۆیان بەم هاوسەرگیرییە دەربڕیوە‪.‬‬

‫ئاسۆیی‪:‬‬ ‫‪-1‬گ��ی��ای وش��ك‪ ،‬چەرەساتە‪،‬‬ ‫درەخ��ت��ێ��ك��ە ‪-2‬ن��اوچ��ەی��ەك��ە ‪+‬‬ ‫شاعیرێكی كۆچكردوی ك��وردە‬ ‫‪-3‬سیان لەنێرك‪ ،‬چۆن‪ ،‬رەنگێكە‬ ‫‪-4‬ژمارەیەكە ‪ +‬ش��ارەزا ‪-5‬وردی‬ ‫ك��رد «پ»‪ ،‬ج��ەن��اب��ت «پ»‪،‬‬ ‫‪-6‬گیانلەبەرێكە‪،‬‬ ‫دەریاچەیەكە‬ ‫تەنیشت‪ ،‬پ��ێ��ش��ەوە‪ ،‬جولەكە‬ ‫‪-7‬دوان لەمێش‪ ،‬ناوێكی عەرەبییە‪،‬‬ ‫شمشێری عەرەب ‪-8‬هەوەس‪ ،‬فێڵ‬ ‫‪-9‬سیان لەجەردە‪ ،‬گەمژە‪ ،‬بۆچون‬ ‫«پ» ‪-10‬ناوێكی كچانەیە‪ ،‬دو‬ ‫ساڵ لەمەوبەر ‪-11‬لەتبو «پ»‪،‬‬ ‫بەشێكە لەلەش‪ ،‬ش��ورای هەیە‬ ‫‪-12‬ژم���ارەی���ەك���ە‪ ،‬خ��واردن��ێ��ك��ە‪،‬‬ ‫دڵخۆش‪.‬‬

‫ستونی‪:‬‬ ‫‪-1‬قسەو ئامۆژگاری ‪-2‬باڵندەیەكە‬ ‫«پ»‪ ،‬خواردنەوەیە «پ»‪ ،‬سوا‬ ‫بەتێكەڵی ‪-3‬گەڕەكێكە لەكەركوك‪،‬‬ ‫گیانلەبەرێكە ‪-4‬خ��ەی��ارو ماست‬ ‫‪-5‬نیوەی بانو‪ ،‬هەڵئەدرێ‌‪ ،‬نیوەی‬ ‫پیشە ‪-6‬ناوێكی كوڕانەیە ‪ +‬جادە‬ ‫ئەیناسێ‌‪ ،‬بەرین ‪-7‬پێداویستی‬ ‫م��اڵ��ە‪ ،‬م���ژدە ‪-8‬ن��اب��ێ‌ «پ»‪،‬‬ ‫رەنگێكە‪ ،‬لەزۆر شوێن قەدەغەیە‬ ‫‪-9‬باڵندەیەكە‪ ،‬بەشێكە لەلەش‬ ‫‪-10‬ناوێكی كچانەیە‪ ،‬ژمارەیەكە‬ ‫«پ»‪ ،‬رەن��گ��ێ��ك��ە ‪-11‬رۆن‬ ‫بەتێكەڵی‪ ،‬شوێن‪ ،‬دوان لەباڵ ‪-12‬‬ ‫دو عاشق بون‪.‬‬

‫بابیربكەینەوە‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫میدیاكانی ئەمەریكا هەواڵێكی تەنزئامێزی سەرۆكەكەیان‬ ‫باڵوكردۆتەوە‪ ،‬بەناونیشانی سەرۆك گرەو لەسەر بیرە دەكات‪!.‬‬ ‫لەهەواڵەكەدا هاتوە «دوای ئەوەی ستیڤن هارپەر سەرۆك‬ ‫وەزیرانی كەنەدا‌و باراك ئۆباما گرەویان لەسەر یاری هۆكی‬ ‫نێوان كەنەدا‌و ئەمەریكا كردوە‪ ،‬سەرۆك وەزیرانی كەنەدا‬ ‫گرەوەكەی بردەوە‪.‬هەریەك لەباراك ئۆباما‪ ،‬سەرۆكی ویالیەتە‬ ‫یەكگرتوەكانی ئەمریكا‌و ستیڤن هارپەر‪ ،‬سەرۆك وەزیرانی‬ ‫كەنەدا گرەویان لەسەر هەڵبژاردەی واڵتەكانیان كردبو‬ ‫لەیاری هۆكی لەئۆلۆمپیادی سوچی‪ ،‬دواتر ئۆباما گرەوەكەی‬ ‫دۆڕاند‪ .‬ستیڤن هارپەر‪ ،‬سەرۆك وەزیرانی كەنەدا لەنامەیەكی‬ ‫تەنزئامێزدا بۆ ئۆباما نوسیوێتی‪›‹ ،‬وەك پێشتر گوتبوم‪،‬‬ ‫هەڵبژاردەی ئەمریكا بەهێزە‪ ،‬بەاڵم لەكۆتاییدا سەركەوتین‪،‬‬ ‫ئێستاش چاوەڕێی دو كارتۆنە بیرەكەم‪ ،‬كەی بەدەستم‬ ‫دەگات؟!››‪.‬‬

‫كاور‬ ‫‪4/20-3/21‬‬

‫دوانة‬ ‫‪6/20-5/21‬‬

‫ـ پڕۆژەیەك دەگریتە‬ ‫دەس���ت‪ ،‬گ���ورج‌و گۆڵ‬ ‫بە لەكارەكانتا‪ ،‬هەل‬ ‫ل��ەدەس��ت��م��ەدە‪ ،‬ق��ەت‬ ‫خۆشەویستی‬ ‫نهێنی‬ ‫مەدركێنە‪.‬‬

‫ـ س��ەف��ەرێ��ك دێتە‬ ‫رێت‪ ،‬ماندوت دەكات‪،‬‬ ‫سەركەوتنی لەدوایە‪،‬‬ ‫زۆر سەرمەكەرە سەر‬ ‫خ��ۆش��ەوی��س��ت��ەك��ەت‪،‬‬ ‫دڵپیس مەبە‪.‬‬

‫طا‬ ‫‪5/20-4/21‬‬

‫ـ پ�����ڕۆژەك�����ان رو‬ ‫ل���ەب���اش���ی���ن‪ ،‬ب����ڕوات‬ ‫ب���ەخ���ۆت ه���ەب���ێ‌‌و دو‬ ‫دڵ م��ەب��ە ل���ەك���اردا‪،‬‬ ‫خ��ۆش��ەوی��س��ت��ەك��ەت‬ ‫س���ەف���ەرێ���ك دەك����ا‪،‬‬ ‫باشدەبێت‪.‬‬

‫قرذاأل‬ ‫‪7/20-6/21‬‬

‫ـ ل��ەه��اوڕێ��ك��ان��ت‬ ‫م��ەك��ەوەرە گومانەوە‪،‬‬ ‫كاركردن هیالكی دەوێت‪،‬‬ ‫لەوانەیە ئەم هەفتەیە‬ ‫خ��ۆش��ەوی��س��ت��ەك��ەت‬ ‫شتێكت پێ‌ بڵێ‌‪.‬‬

‫رَ‬ ‫شي ‪21‬‬ ‫‪8/21-7/‬‬

‫ـ ك��ات��ی ك��ارەك��ان��ت‬ ‫بەفیڕۆ مەدە‪ ،‬كات گرنگە‪،‬‬ ‫لەوانەیە لەپڕ شتێكی‬ ‫دڵخۆشكەرە روب���دات‪،‬‬ ‫خۆشەویستەكەت دیاریت‬ ‫دەداتێ‌‪.‬‬ ‫فةريك‬ ‫‪9/22-8/22‬‬

‫ـ ه��ەواڵ��ێ��ك��ی گرنگ‬ ‫دەبیستیت‪ ،‬تا سودمەند‬ ‫بیت دەبێ‌ دڵت فراوان‬ ‫ب��ێ‌‪ ،‬لەخۆشەوستیدا‬ ‫خۆ ف��ەرزك��ردن نییە‪...‬‬ ‫وریابە‪.‬‬

‫لەوشەی «پێش»‪ 15 ،‬وشە‬ ‫ێ وشەی‬ ‫بنوسە‪ ،‬بەمەرج ‌‬ ‫«پێش» كەوتبێتە سەرەتای‬ ‫وشەكەوە؟‬ ‫بۆ نمونە‪ :‬پێشان‪ ،‬پێشمەرگە‪،‬‬ ‫پێشكەوتن‪ .....‬هتد؟‪.‬‬ ‫براوەی پێشو‪:‬‬ ‫نیعمەت سەید گوڵ‬ ‫وەاڵمەكانتان بۆ ئەم ئیمەیڵە بنێرن‪:‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫خەاڵت‪ :‬مانگێك رۆژنامەی‬ ‫چاودێر بە بێ بەرامبەر‬ ‫وەربگرە‬

‫تةرازو‬ ‫‪10/22-9/23‬‬

‫ـ پ����ارەی����ەك دێ��ت��ە‬ ‫دەستت بەفیڕۆی مەدە‪،‬‬ ‫هەوڵەكانت ف��ەرام��ۆش‬ ‫م��ەك��ە‪ ،‬خۆشەویستی‬ ‫ئ����ەوە ن��ی��ی��ە ت��وڕەی��ی‬ ‫بەكاربهێنیت‪.‬‬ ‫دوثشك‬ ‫‪11/22-10/23‬‬

‫ـ سەفەرێك لەهات‌و‬ ‫ن��ەه��ات��دای��ە‪ ،‬ئ��ەوەن��دە‬ ‫ق��ەرز كەڵەكە مەكە‪،‬‬ ‫كارێكی نوێ‌ دەگریتە‬ ‫دەست‪ ،‬زۆر بیركردنەوە‬ ‫لەخۆشەویستی باش‬ ‫نیە‪.‬‬

‫كةوان‬ ‫‪12/20-11/23‬‬

‫ـ دەب���ێ‌ ب��ەب��ەرن��ام��ە‬ ‫كارەكانت ئەنجامبدەی‪،‬‬ ‫پەلەكردن نەخۆشییە‪.‬‬ ‫دو دڵیی سەرشێتیە‪،‬‬ ‫لەخۆشەویستیدا تەمەڵ‬ ‫مەبە‪.‬‬ ‫طيسك‬ ‫‪1/19-12/21‬‬

‫ـ ب������ڕوا ب��ەه��ەم��و‬ ‫گفتێك م��ەك��ە‪ ،‬م��رۆڤ‬ ‫دەب���ێ‌ ب��ۆچ��ون��ی خ��ۆی‬ ‫ه��ەب��ێ‌‪ ،‬ق��ەت بەرامبەر‬ ‫خۆشەویستەكەت شت‬ ‫مەگرە دڵ‪.‬‬

‫سةتأل‬ ‫‪2/18-1/20‬‬

‫ـ هەرگیز توڕەیی‬ ‫مەكەرە دروشمی ژیان‪،‬‬ ‫هێمن بەو یارمەتیەك‬ ‫لەڕێدایە‪ .‬لەكەسوكاری‬ ‫خ��ۆش��ەوی��س��ت��ەك��ەت‬ ‫گومان مەكە‪.‬‬ ‫نةهةنط‬ ‫‪3/20-2/19‬‬

‫ـ دڵ���پ���ی���س���ی‬ ‫م����رۆڤ دەك���وژێ���ت‪،‬‬ ‫تەمەڵی لەكاركردندا‬ ‫دەردی س��ەری��ی��ە‪،‬‬ ‫خ��ۆش��ەوی��س��ت��ەك��ەت‬ ‫ل�����ەچ�����اوەڕوان�����ی‬ ‫مژدەیەكدایە‪.‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬ ‫بة ِر َيوةبردنى هونةرى‪:‬‬ ‫جةليل حس َين ‪ -‬هؤطر حمة سالَح‬ ‫يةكةمني ذمارةى‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫‪w w w.ch awder n ews. com‬‬

‫‪No. (458) 3-3-2014‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫لیندا یاكۆپسن‪:‬‬ ‫مانشێتی رەش‬

‫ئاواتەخوازم لەكوردستان‬ ‫گۆرانی بڵێم‬ ‫چاودێر‪-‬زاموا‪:‬‬ ‫لیندا یاكۆپسن‪ ،‬كچە ئەكتەر‌و گۆرانیبێژی‬ ‫هۆڵەندی‪ ،‬ئەندامی گروپی شانۆی بێسنوور‬ ‫لەهۆڵەندا‪ ،‬لەگەڵ چەندین هونەرمەندی كوردو‬ ‫نەتەوەكانی ت��ری ئ��ەو واڵت��ە‪ ،‬وەك ئەكتەرو‬ ‫گۆرانیبێژ كاردەكات‪ ،‬لەچاوپێكەوتنێكی تایبەت‬ ‫ب��ە «چ���اودێ���ر»‪ ،‬ل��ەب��ارەی ك��ارك��ردن��ی وەك‬ ‫گۆرانیبێژ‌و ئەكتەر لەگروپێكی هونەریدا كە‬ ‫هونەرمەندی چەندین نەتەوەی تێدایە‪ ،‬كە ئایا‬ ‫چ پەیوەندییەك لەنێوان شانۆ‌و گۆرانیدا هەیە؟‬ ‫ئەو خانمە هونەرمەندە رایگەیاند‪ :‬پەیوەندییەكی‬ ‫توندوتۆڵ لەنێوان گۆرانی‌و شانۆدا هەیە‪ ،‬ئەم‬ ‫دو هونەرە تەواوكەری یەكترین‪ ،‬شانۆ ریتمێكی‬ ‫مۆزیكی هەیە‌و شانۆ بەبێ‌ مۆزیك بەهای نییە‪،‬‬

‫ل��ەب��ارەی ئاشنابونیش‬ ‫بەهونەرمەندە كوردەكان لەهۆڵەندا‪،‬‬ ‫لیندا دەڵێت «بۆ یەكەمجار لەساڵی ‪2008‬‬ ‫دەستمكرد بەكاری هونەریی لەگەڵ تیپی‬ ‫شانۆی بێ سنور‪ ،‬بەاڵم ئەم گروپە هاتە ناو‬ ‫رۆح��م��ەوەو زۆر شتی تازەیان فێركردم‪ ،‬لەم‬ ‫گروپەوە ئاشنابوم بەهونەر‌و مۆزیكی چەندین‬ ‫نەتەوە لەوانە مۆزیك‌و هونەری كوردی»‪.‬‬ ‫لەبارەی بەئاگابونی لەهونەری كوردی‪ ،‬لیندا‪،‬‬ ‫ئەوەشی راگەیاند‪ :‬ئەوەی من لەسەر هونەری‬ ‫كوردی دەیزانم لەڕێگەی هونەرمەندانی كوردی‬ ‫گروپەكەوەیە‪ ،‬لەوانە باكۆ سۆرانی‌و حەمە بەكر‪،‬‬ ‫دەیانجار پێموتون ڕاستە زۆر شارەزاییم لەسەر‬ ‫هونەر‌و كولتوری كورد نییە‪ ،‬بەاڵم ئاواتەخوازم‬ ‫ڕۆژێك بێت لەكوردستان گۆرانی بڵێم‪.‬‬

‫دوای ‪ 100‬ساڵ‬ ‫چارلی چاپلن لەدایكدەبێتەوە‬ ‫چاودێر‪-‬كامۆ‪:‬‬ ‫بەبۆنەی تێپەڕبونی ‪ 100‬س��اڵ ب��ەس��ەر رۆژی‬ ‫لەدایكبونی ئەكتەری كۆمیدی جیهانی چارلی چاپلن‪،‬‬ ‫بۆ یەكەمجار رۆمانێكی ناوبراو لەئیتاڵیا باڵوكرایەوە‪،‬‬ ‫كە مێژوی نوسینی ئەو ڕۆمانە دەگەڕێتەوە بۆ ‪60‬‬ ‫ساڵ لەمەوبەر‪ ،‬چاپكردنی ئەم ڕۆمانەی چاپلن لەالیەن‬ ‫خوێنەران‌و بازرگانانی كتێبەوە پێشوازییەكی زۆری‬ ‫لێكراو لەزۆرێك لەشوێنە گشتییەكانی ڕۆمای پایتەخت‬ ‫وەك م��وژدە بەخوێنەران ئەم هەواڵە بەگەورەیی‬ ‫نوسراوەو لەشوێنە بەرزەكاندا هەڵواسراوە‪.‬‬ ‫لەبارەی ڕەزامەندی بنەماڵەكەی لەسەر چاپكردنی‪،‬‬ ‫ئیسوس دیانا سەرپەرشتیاری چاپكردنی ڕۆمانەكە‬ ‫دەڵێت «بێگومان ئەم رۆمانە باڵونەكراوەی چارلی‬ ‫بەڕەزامەندی بنەماڵەكەی چاپكراوە‪ ،‬كە ئەویش‬ ‫كۆمەڵەی چاپلن كە میراتگری چارلین سەرپەرشتی‬ ‫دەكەن‪ ،‬ئەم ڕۆمانەیان هێناوە بۆ ئێمە‌و ئەوەشیان‬ ‫وتوە كە نزیكەی ‪ 1500‬بەڵگەنامە‌و كەلوپەلی ئەو‬ ‫ئەكتەرە الیان پارێزراوە‪ ،‬ئەم رۆمانەش یەكێك بوە‬ ‫لەو بەڵگەنامانە‌و لەداهاتوشدا نامە باڵونەكراوەكانی‬ ‫چاپ دەكەین‪.‬‬

‫پێشانگەیەك بۆ (قوربانیانی شوێنی كار) كرایەوە‬

‫چاودێر‪ -‬تابان‪:‬‬ ‫پاش نیوەڕۆی رۆژی شەممە ‪ ،3/2‬سەندیكای‬ ‫كرێكارانی كوردستان‪ /‬لقی سلێمانی‪ ،‬پێشانگەیەكی‬ ‫شێوەكاری بۆ «قوربانیانی شوێنی كار» لەهۆڵی‬ ‫ئەمنە سورەكە ك��ردەوە‪ ،‬كە تیایدا كەسوكاری‬ ‫قوربانیان ئامادەبون‌و خەاڵتیان بەسەردا دابەشكرا‪.‬‬ ‫عوسمان زیندانی‪ ،‬سەرۆكی سەندیكای بیناسازی‬ ‫كە رێكخەری پێشانگەكە بو بە «چاودێر»ی‬ ‫راگەیاند‪ :‬سەندیكای كرێكاران‪ ،‬زۆردەمێكە‬ ‫لەهەوڵی خستنەڕوی كێشەو گرفتەكانی كرێكاران‌و‬ ‫چارەسەركردنیەتی‪ ،‬بەاڵم تائێستا هیچ الیەنێكی‬ ‫بەرپرس وەاڵمی نەداونەتەوە‪ ،‬بۆیە هەوڵیانداوە‬ ‫لەڕێی پیشەنگایەكی شێوەكاری كە باس لە ژیان‌و‬ ‫نەهامەتی كرێكارانی كوردستان دەك��ات‌و لەو‬ ‫ڕێگەیەوە الیەنی پەیوەندیدار ئاگادار بكەنەوەو‬ ‫دەنگی كرێكاران بەرزبنرخێنن‪ ،‬بۆ دەس��ەاڵت‌و‬ ‫كەسانی بەرپرس‪ ،‬لەكۆتایی قسەكانیشیدا ئەوەی‬ ‫خستەڕو‪ ،‬كە پرۆژەی نوێیان هەیە‌و لەكاتی خۆیدا‬ ‫دەخرێنەڕو و هەرگیز ناوەستن لە داكۆكیكردن‬ ‫لەمافی كرێكاران‪.‬‬

‫باڵوكراوەی نوێ‌‬

‫ثالثیة «وادي كفران» كتێبێكی قەوارە گەورەیەو لەدوتوێی ‪ 315‬الپەڕەدا كە‬ ‫لەنوسینی د‪ .‬نەوزاد ئەحمەد ئەسوەد‪-‬ە ئەمساڵ لەدیمەشق چاپكراوە‪.‬‬ ‫سەبارەت بەم كتێبە نوسەر بە «چاودێر»ی راگەیاند‪ :‬كتێبەكە لێكۆڵینەوەیەكی‬ ‫رەخنەییە دەربارەی سێینەكەی د‪ .‬زهدی الداودی‪ .‬كە بریتیە لە‪ :‬درێژترین ساڵ‪،‬‬ ‫زەمەنی هەڵهاتن‪ ،‬گۆڕانكاریەكان‪.‬‬ ‫لێكۆڵینەوەیەكی سۆسیۆمێژوییە دەربارەی ئەم رۆمانە كە لەبنەڕەتدا بریتیە لەتێزی‬ ‫دكتۆرا لەزانكۆی سلێمانی‪.‬‬

‫له‌ژماره‌ى داهاتوودا‬ ‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫«بەیەکەوە پاڵمان بە جۆالنەی منداڵێکەوە نا»‬ ‫نوێترین دەقی شیعریی (ماردین ئیبراهیم)‬ ‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )399‬دووشةممة ‪ 2014/3/3‬ثاشكؤيةكي هةفتانةي رةخنةيي ئةدةبي روناكبرييية‬

‫وشه‌ هه‌رگیز‬ ‫ده‌ستبه‌ردارم نابێت‬ ‫یادی دۆراس‪ ،‬خانمی چیرۆكنووسیی مۆدێرن‬

‫سێ وەرگێڕی کورد خەاڵت دەکرێن‬ ‫سنە فێستیڤاڵێکی بۆ ئیبراهیم یونسی و‬ ‫محەمەد قازی ڕێکخست‬

‫ئا‪ :‬ڕه‌خنه‌ی چاودێر‬ ‫ل ‌ه نێوان كه‌سێكدا ك ‌ه كتێب ده‌نووسێت‬ ‫و ده‌وروبه‌ره‌كه‌ی���دا‪ ،‬هه‌میش��� ‌ه ده‌بێت‬ ‫مه‌ودایه‌ك هه‌بێت‪ ...‬جگ ‌ه ل ‌ه نووسین هیچ‬ ‫مه‌كه‌ن‪ ،‬ته‌نیا بنووسن‪ ...‬ژنه‌كان نابێت‬ ‫هه‌رگیز نووس���راوه‌كانی خۆیان نیشانی‬ ‫دڵداره‌كانیان بده‌ن‪ ...‬پیاوه‌كان به‌رگه‌ی‬ ‫ژنێك ناگرن ك ‌ه بنووس���ێت‪ ...‬ژنان ك ‌ه‬ ‫ده‌یشنووسن‪ ،‬خودی ژنه‌كان ده‌رباره‌یان‬ ‫ده‌س���ت ده‌كه‌ن به‌ جیكه‌جی���ك‪ ...‬من‬ ‫هه‌رگی���ز س���ه‌رده‌رناكه‌م بۆچ���ی مرۆڤ‬ ‫ده‌نووس���ێت‪ ،‬یان چۆنه‌ ك���ه‌ ده‌توانێت‬ ‫نه‌نووس���ێت‪ ...‬له‌گه‌ڵ نووسه‌ردا هه‌موان‬ ‫ده‌نووس���ن‪ ...‬من ئه‌گه‌ر نه‌منووس���یبا‬ ‫ده‌بووم ‌ه كحوولییه‌كی له‌ده‌س���تچوو‪...‬‬ ‫ده‌بێت به‌هێزتر له‌ نووسراوه‌كه‌ی خۆمان‬ ‫بین‪ ...‬ده‌نووسم‪ ،‬كه‌وات ‌ه نامرم‪ ...‬كتێبی‬ ‫كراوه‌‪ ،‬وه‌ك شه‌و وایه‌‪.‬‬ ‫نووسین‪ ،‬هه‌ر ئه‌مه‌ و ته‌واو‬ ‫ ‬

‫گوته‌كان���ی مارگرێت دۆراس ل ‌ه باره‌ی‬ ‫نووسینه‌وه‌ هه‌میش ‌ه جێی سه‌رنجن‪ .‬ئه‌و‬ ‫له‌ نووس���ین و له‌ ژیانیشدا عاشق بوو‪.‬‬ ‫ب ‌ه جۆرێك كه‌ تا سێ ڕۆژ به‌ر ل ‌ه مردنی‬ ‫س���ه‌رقاڵی نووس���ین بووه‌ و دواكتێبی‬ ‫خۆی ب ‌ه ناوی «گشتی ئه‌مه‌یه» كۆتایی‬ ‫پێ هێن���اوه‌‪ .‬نووس���ین وه‌ك په‌نایه‌ك‬ ‫بوو بۆ ئه‌و‪ ،‬ك ‌ه ده‌یگ���وت‪« :‬تاقه‌زێدی‬ ‫من نووسینه‌‪ ،‬وش���ه‌یه‌‪ ».‬ته‌نانه‌ت له‌و‌ه‬ ‫پتری���ش ده‌ڕوا و نووس���یویه‌تی‪ :‬من���م‬ ‫نووسراو‪.‬‬ ‫مارگرێت دۆراس‪ ،‬به‌ ڕۆمانی «عاشق»‬ ‫ناوبانگێكی جیهانی بۆ خۆی ده‌سته‌به‌ر‬ ‫ك���رد‪ .‬چیرۆك���ی ئه‌ویندارییه‌كانیش���ی‬ ‫س���ه‌رهاتێكی سه‌رنجڕاكێش ‌ه و ده‌رباره‌ی‬ ‫دیدگای قووڵی ئه‌و بۆ عه‌ش���ق خوێنه‌ر‬ ‫ده‌كرێت «گشتی ئه‌مه‌یه»‌ بخوێنێته‌وه‌‪،‬‬

‫ئا‪ :‬ڕەخنەی چاودێر‬ ‫وێنەکان‪ :‬سایتی ‪PUK media‬‬ ‫لە شاری سنە و لە ڕۆژانی ‪٢٧_٢٤‬ی‬ ‫مانگی ڕابردوو‪ ،‬فێستیڤاڵێکی وەرگێڕان‬ ‫ب���ۆ ه���ەردوو نووس���ەرو وەرگێ���ڕی‬ ‫کۆچکردوو‪ ،‬ئیبراهیم یونسی و محەمەد‬ ‫ق���ازی بەن���اوی «فێس���تیڤاڵی ملیی‬ ‫وەرگێڕان» ڕێکخست و تیایدا‪ ،‬هەریەکە‬ ‫ل���ە ڕەووف بێگ���ەرد‪ ،‬عەت���ا نەهایی و‬ ‫ب���ەڕۆژ ئاکرەیی خەاڵت���ی تەمەنێک لە‬ ‫وەرگێڕانیان پێ بەخشرا‪.‬‬ ‫یادداشتی کۆنفڕانسەکە لە پێنج خاڵدا‬ ‫خراونەتەڕوو‪ ،‬ئەوانیش‪« :‬جێگیربوونی‬ ‫زمانی کوردی لە س���ەرجەم پەروەردەی‬ ‫ئێراندا‪ ،‬کۆنفرانس���ەکە بەناوی ئەو دوو‬ ‫وەرگێڕەوە بکرێتە س���ااڵنە‪ ،‬نووس���ەرو‬ ‫وەرگێ���ڕو کەس���ایەتییە ئەدەبییەکان‬ ‫پش���تیوانیی ماددی و مەعنەوی بکرێن‪،‬‬

‫ه���اوکات بەمەبەس���تی ڕێزلێنان‪ ،‬ناوی‬ ‫ی و ئیبراهیم‬ ‫كەس���ایەتیی محەمەد قاز ‌‬ ‫یونس���ی ل���ە ش���ەقام‌و گۆڕەپانەكانی‬ ‫شارە كوردییەكان هەڵبواسرێت و کۆتا‬ ‫خاڵیش ئەوەیە‪ ،‬مەكۆیەك بۆ وەرگێڕان‬ ‫بەزمان���ی كوردی س���ازبكرێت كە تێیدا‬ ‫سااڵنە بتوانێت النی كەم چەندین كتێب‬ ‫وەربگێڕێتە سەر زمانی كوردی‪».‬‬ ‫ڕەووف بێگەرد‪ ،‬کە لە فێستیڤاڵەکەدا‬ ‫خەاڵت���ی تەمەنێ���ک وەرگێڕان���ی پ���ێ‬ ‫بەخشرا‪ ،‬بە ڕەخنەی چاودێری ڕاگەیاند‪،‬‬ ‫لە فێستیڤاڵەکەدا زۆرێک لە ئەدیبان و‬ ‫نووس���ەرانی کورد و فارس کۆببوونەوە‬ ‫و ش���رۆڤەو لێکۆڵین���ەوەو ش���انازییان‬ ‫دەربارەی ئیبراهیم یونس���ی و محەمەد‬ ‫قازی پێشکەش کرد‪.‬‬ ‫بێگ���ەرد ڕەخنەی لە فێس���تیڤاڵەکە‬ ‫هەبوو و وتی‪« :‬تەنها سێ لێکۆڵینەوە‬ ‫لە فێس���تیڤاڵەکەدا بە ک���وردی بوون‪،‬‬ ‫ئەوانی تر س���ەرجەمیان فارس���ی بوون‬ ‫و وا باشتربوو لێکۆڵینەوەی زیاتری بە‬

‫ل��� ‌ه «المیوزیكا»ـ���دا ب���ه‌م ج���ۆر‌ه‬ ‫س���ه‌باره‌ت ب���ه‌ عه‌ش���ق ده‌خوێنینه‌وه‌‪:‬‬ ‫هه‌ندێك ك���ه‌س چونك ‌ه عه‌ش���قه‌كه‌یان‬ ‫كه‌وتووه‌ت��� ‌ه نه‌هامه‌ت���ی‪ ،‬دوانی���وەڕوان‬ ‫ده‌گرین‪ ،‬به‌اڵم من ده‌چم بۆ ته‌ماش���ای‬ ‫پێشبڕكێی ئه‌سپسواری‪ ...‬مرۆڤ عه‌شق‬ ‫یان ب���ه‌ یه‌كجاری ل ‌ه بیر ده‌كات‪ ،‬یا ‌ن تا‬ ‫هه‌تای ‌ه ده‌كه‌وێت ‌ه ژێر سێبه‌ری‪.‬‬ ‫مارگرێت دۆراس‪4 ،‬ـی ئه‌پڕێلی ‪1914‬‬ ‫ل��� ‌ه دایك ب���وو‪3 .‬ـی مارس���ی ‪،1996‬‬ ‫ل���ه‌ پاریس‪ ،‬ل���ه‌ ته‌مه‌نی ‪81‬ـس���اڵیدا‪،‬‬ ‫كۆچ���ی دوایی ك���رد‪ .‬ئه‌مڕۆ س���اڵیادی‬ ‫مردنه‌كه‌یه‌تی‪ ،‬س���اڵیادی مردنی خانمی‬ ‫چیرۆكنووسیی مۆدێرن‪.‬‬

‫«مردن بەڕێوە» دەکرێت بەفارسی‬ ‫عەباس م��ەح��م��وودی‪ ،‬یەکێکە لەو‬ ‫وەرگێڕانەی کە چەندان تێکستی ئەدەبی‬ ‫ئا‪ :‬ڕەخنەی چاودێر‬ ‫کردووەتە فارسی‪ .‬وەرگێڕانەکانی لە‬ ‫م���ردن بە ڕێوە‪ ،‬نوێتری���ن چاپکراوی دەزگا بەناوبانگەکانی ئێراندا چاپ و باڵو‬ ‫ڕەخن���ەی چاودێ���ر‪ ،‬ک���ە بریتیی���ە لە دەکرێنەوەو لە ڕۆژهەاڵتی کوردستان‬ ‫کۆمەڵەدیدارێ���ک دەرب���ارەی م���ردن‬ ‫ل���ە ڕوانگ���ەی نووس���ەرانی ک���وردەوە‬ ‫و ڕۆژنامەن���ووس «ب���ڕوا بەرزنج���ی»‬ ‫ئاماده‌ی ک���ردووە‪ ،‬لەالی���ەن «عەباس‬ ‫مەحموودی»ـیەوە وەردەگێڕدرێتە سەر‬ ‫زمانی فارسی‪.‬‬

‫زمانی کوردی تیادا بووایە‪».‬‬ ‫ه���اوکات ئ���ازاد بەرزنج���ی‪،‬‬ ‫سەرپەرش���تیاری گش���تی زنجی���رەی‬ ‫کتێ���ب لە دەزگای س���ەردەم‪ ،‬ئامادەی‬ ‫فێس���تیڤاڵەکە ب���وو و ڕایگەیان���د‪ ،‬لەو‬ ‫فێس���تیڤاڵەدا ئەوەی ب���ۆ دەرکەوتووە‬ ‫کە ئیبراهیم یونسی و محەمەد قازی چ‬ ‫کاریگەرییەکان هەبووە بەس���ەر گۆڕانی‬ ‫بنەڕەتی���ی زەینی خەڵ���ک و نوخبەی‬ ‫ئێرانیدا‪.‬‬ ‫وتیشی‪« :‬یەكێك لە ئەركە گەورەكانی‬ ‫وەرگێڕان ئەوەیە كە ئێمە زمانی خۆمان‬ ‫‌و تواناو ئاس���تی كارایی زمانی كوردی‬ ‫دەتوانین بەباشی هەڵبسەنگێنین‪ ،‬ئەمە‬ ‫تەنها یەكێك لە كاریگەرییە مەزنەكانی‬ ‫كاری وەرگێڕانە‪».‬‬ ‫فێس���تیڤاڵەکە م���اوەی س���ێ ڕۆژی‬ ‫خایاندووەو لە کۆتا ڕۆژیش���دا خەاڵتی‬ ‫ڕێزلێنان دابەش���کراوەو س���ێ وەرگێڕی‬ ‫کوردیش تیایدا ڕێزیان لێ نرا‪.‬‬

‫ك��� ‌ه «هه‌ندرێ���ن» ل��� ‌ه س���وێدییه‌و‌ه‬ ‫كردوویه‌تی ب ‌ه كوردی‪.‬‬

‫ع��ەب��اس م��ەح��م��وودی‪ ،‬دەرب����ارەی‬ ‫وەرگێڕانی ئ��ەو کتێبە‪ ،‬بە ڕەخنەی‬ ‫چ��اودێ��ری وت‪ ،‬دوای خوێندنەوەی‬ ‫کتێبەکە‪ ،‬هەستی ک��ردووە لە زمانی‬ ‫فارسیدا جێگە دەگرێت و خوێنەری‬ ‫فارس دەیخوێننەوە و وتی‪« :‬هۆکارەکەی‬ ‫ئەوەیە قسەکردن لەسەر هەندێ چەمکی‬ ‫گرنگ کە پانتاییەکی فراوانیان لەناو‬ ‫تێکستەکاندا داگ��ی��ر ک���ردووە‪ ،‬لەناو‬ ‫ئەدەبی کوردیدا زۆرە‪ ،‬بەاڵم لەدەرەوەی‬ ‫تێکست قسەکردن لەسەر ئەو چەمکانە‬ ‫کەمن و ئەم کتێبەش هەوڵێکی گرنگە‬ ‫لەو بوارەدا‪».‬‬ ‫م��ردن ب��ە ڕێ���وە‪ ،‬ک��ۆدی��دارێ��ک��ە‪ ،‬کە‬ ‫بەشێکی بەرچاو لە ئەدیبانی کورد‬ ‫ت��ی��ای��دا دەرب�����ارەی م���ردن قسەیان‬ ‫کردووەو تێڕوانینە فیکری و ئەدەبی و‬ ‫فەلسەفییەکانیان خستووەتەڕوو‪.‬‬ ‫مەحموودی وتیشی «بەشێک لەو‬ ‫ئەدیبانەی لەو کتێبەدا دوێنراون‪ ،‬شێرکۆ‬ ‫بێکەس‪ ،‬لەتیف هەڵمەت‪ ،‬بەختیار عەلی‬ ‫و عەتا نەهایی بۆ خوێنەری فارس‬ ‫ناسراون و حەزدەکەن جگە لە تێکست‪،‬‬ ‫تێڕوانینی ئەو نووسەرانە دەربارەی زۆر‬ ‫پرس و چەمکی تر بزانن‪».‬‬

‫نیشتەجێیە‪.‬‬ ‫م��ردن بە ڕێ��وە‪ ،‬دوایین چاپکراوی‬ ‫ڕەخ��ن��ەی چ���اودێ���رەو ل��ەالی��ەن ب��ڕوا‬ ‫بەرزنجییەوە ئامادە کراوە‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )39٩‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٣/٣‬‬

‫««‬

‫‪2‬‬

‫به‌ره‌و فه‌لسه‌فه‌ و شەمەندەفەری شەوانە‬ ‫گفتوگۆ له‌گه‌ڵ پێتەر بیێریدا‬

‫لە بەس����ەرهاتێکی دینی دەکەن‬ ‫کە ژیان����ی گۆڕی����وون‪ ،‬جۆرێک‬ ‫لە بەخەبەرهات����ن‪ .‬ئایا ئێوەش‬ ‫ئەزموونێک����ی ل����ەو جۆرەت����ان‬ ‫هەبووە؟‬ ‫ئەگەر مەبەست لە هەستکردن‬ ‫بێت بە ئامادەگی����ی خودا‪ ،‬ئەوا‬ ‫نەخێر‪ .‬دین لەبەرئەوە سەرنجی‬ ‫ڕاکێشاوم چونکە دین ژیان وەک‬ ‫گشت تەماشا دەکات و جێگەیەک‬ ‫دەگرێ����ت و ل����ەو جێگەی����ەش‬ ‫مەسەلە شتە گرنگەکانی ژیانن–‬ ‫ڕاگووزەری����ی بوون‪ ،‬مس����ۆگەری‬ ‫مەرگ‪ ،‬تەنهایی‪ ،‬خۆشەویس����تی‪،‬‬ ‫دڵس����ۆزی‪ ،‬گون����اه‪ .‬هەموو ئەو‬ ‫ش����تانە لە ڕۆمانەکەی منیش����دا‬ ‫(ش����ەمەندەفەری ش����ەوانە ب����ۆ‬ ‫لیشبۆنە) باسیان لێوە دەکرێت‪.‬‬ ‫گەر مەبەس����ت ل����ە (ئەزموونی‬ ‫دینی) ئەوەیە ئەوا زۆر ئاش����نایە‬ ‫لەالی من‪.‬‬

‫و‪ .‬لە ئەڵمانییەوە‪:‬‬ ‫پێشەوا فەتاح‬ ‫ئ����ه‌م نووس����ه‌ر و هه‌مان����كات‬ ‫فه‌یله‌س����ووفه‌ ته‌م����ه‌ن شه‌س����ت‬ ‫س����اڵه‌ سویس����رییه‌‪ ،‬كه‌ ن����اوی پیته‌ر‬ ‫بیێریی����ه‌ و له‌ زانك����ۆی بێرلین وانه‌‬ ‫ده‌ڵێت����ه‌وه‌‪ ،‬هه‌تا ئێس����تا ب����ه‌ نازناوی‬ ‫«پاس����كال مێرس����یێ»ـوه‌ س����ێ ڕۆمان‬ ‫و ی����ه‌ك نۆڤلێتی ب��ڵ�او كردووه‌ته‌وه‌‪.‬‬ ‫بێده‌نگیی پێرلم����ان (‪ ،)١٩٩٥‬پیانۆژه‌ن‬ ‫(‪ )١٩٩٨‬كتێب����ی دووهه‌میه‌ت����ی‪٢٠٠٤ .‬‬ ‫شه‌مه‌نده‌فه‌ری ش����ه‌وانه‌ی لیشبۆنه‌ی‬ ‫باڵوك����رده‌وه‌ و س����اڵی ‪ ٢٠٠٧‬نۆڤلێتێك‬ ‫له‌ژێر ناونیشانی لێیا‪.‬‬ ‫*بەڕێ����ز بیێری‪ ،‬ئەوە لە دەس����اڵ‬ ‫زیات����رە ئێ����وە یەکێکن ل����ە گرنگترین‬ ‫بیرمەندەکان����ی زمان����ی ئەڵمان����ی –‬ ‫مرۆڤێک����ن ب����ۆ لۆژی����ک و ئارگومێنتی‬ ‫بەهێز دەژین‪ .‬ئێس����تاش لەژێر نازناوی‬ ‫(پاس����کال مێرس����یێ)دا یەکێک����ن لە‬ ‫س����ەرکەوتووترین ڕۆماننووس����ەکانی‬ ‫زمان����ی ئەڵمانی‪ .‬چی ش����تێک ئێوەی‬ ‫جوواڵندووە ئەو ڕۆمانانە بنووسن‪ ،‬ئایا‬ ‫پەیوەندی بە فەلسەفەوە هەیە؟‬ ‫نەخێر نووس����ینی ئەدەبی ژیانێکی‬ ‫س����ەرلەبەر جی����اوازە‪ .‬لێ����رەدا ئ����ەو‬ ‫س����ینەمابینەرەی گەنجێتی����م ڕۆح����ی‬ ‫بەب����ەردا هاتووەت����ەوە کە س����ینەمای‬ ‫فەڕەنس����ی س����اڵی شەس����تەکانی بە‬ ‫واقیعی ڕاستەقینە دەزانی‪ .‬من ئەوکات‬ ‫پێم وابوو‪ ،‬ئەو وێنانەی کە لەس����ەر شاشەکانی‬ ‫سینەما دەمبینین‪ ،‬واقیعی ڕاستەقینەن‪ ،‬نەوەک‬ ‫ئ����ەوەی کە دواتر لەس����ەر ش����ەقام دەمبینی‪.‬‬ ‫ئەمڕۆ هەمان هەس����تم هەیە‪ .‬ئەو ژیانەی کە لە‬ ‫نووسیندا دەژیم‪ ،‬ژیانی ڕاستەقینەیە‪.‬‬ ‫*ژیانی ڕاستەقینە لەناو خەیاڵدا دەژین؟‬ ‫بەو چەشنەیە‪ .‬ئەوە ئەو ژیانەیە کە لە هەر‬ ‫ش����وێنێک زیاتر لەالی خودی خۆم����م و تیایدا‬ ‫زەمەنی هەنووکەیی بە چڕترین ش����ێوە دەژیم‪.‬‬ ‫کاتێک کاراکتێرێک دەس����ت بە گەشە دەکات‪،‬‬ ‫کاتێ����ک ئەو کراوەییە پێویس����تە بەرەو ناوەوە‬ ‫دەخوڵقێنم– وەک کردنەوەی سانس����ۆرێک وایە‬ ‫لە پڕۆس����ەیەکی دەروونش����یکاریدا– و کاتێک‬ ‫مرۆڤ����ەکان و دۆخ����ەکان بە دەقیق����ی لەپێش‬ ‫چاوم����دان‪ :‬ئ����ەوە چڕتری����ن و بەختەوەرترین‬ ‫ئەزموونە کە من دیبێتم‪.‬‬ ‫*ئ����ەو ئەزموونی بااڵترین چڕی����ی هزری و‬

‫بەڵێ‪ ،‬مرۆڤ دەتوانێت بەو چەشنە وەسفی‬ ‫ب����کات‪ .‬لەڕێی فەلس����ەفەوە هەردێ����ت و زیاتر‬ ‫تێدەگەیت کە دەستەواژەی وەک (حەقیقەت)‪،‬‬ ‫(س����اختە)‪( ،‬زانی����ن)‪( ،‬دڵنیای����ی)‪( ،‬هزر) و‬ ‫(ه����ۆش)‪( ،‬ئ����ازادی) و (بەرپرس����یارییەت)‬ ‫‪ ،‬هەروەه����ا دەس����تەواژەی وەک درووس����تی و‬ ‫نادروستی لەڕووی مۆراڵییەوە لە بیرکردنەوەی‬ ‫ئێم����ەدا چی ڕۆڵێکی مەرک����ەزی دەبینن و چی‬ ‫ڕوودەدات‪ ،‬گەر ئێمە ئەو ئایدیایە لە ئەمڕۆوە بۆ‬ ‫سبەی فەرامۆش بکەین‪ .‬لێرەدا مەسەلە مەرجی‬ ‫تێگەیش����تنی ئایدیا بە ئایدیایە لەسەر جیهان‪.‬‬ ‫لێرەدا کەس پێویس����تی بە فشەوفاڵ و قسەی‬ ‫تەنتەن����ەی وەک (پڕۆژەی توێژین����ەوە) نییە‪،‬‬ ‫پێویس����تی بە هیچ کەرەسەیەکی سێهەم نییە‪.‬‬ ‫مرۆڤ تەنها پێویس����تی بە بێدەنگی و تەرکیز و‬ ‫کاتی ئازاد هەیە‪.‬‬ ‫* ئەو پرۆژەی ڕوونبوونەوەیە وەک شتێکی‬ ‫سەرئاس����ا نایەتە بەرگوێ‪ ،‬پتر لە شتێکی سانا‬ ‫دەچێت‪ ،‬وەختە تەنانەت بڵێم فەقیرانە‪.‬‬ ‫ئەوە ئ����ەو پرۆژەیەیە کە دەمێنێتەوە کاتێک‬ ‫باوەڕت نامێنێت کە تیۆرییەکی تەشەنەپێدراو و‬ ‫گشتگیر لەسەر واقیع ناشێت بوونی هەبێت‪ .‬من‬ ‫کۆششکردن بۆ ئەو چەشنی ڕوونبوونە ئەسڵەن‬ ‫بە ش����تێکی سانا نازانم چونکە گەیشتن بۆ ئەو‬

‫«‬

‫نێزیکییە لە واقیع لە فەلسەفەدا نادۆزنەوە؟‬ ‫لە فەلسەفەدا ش����تێکی دیکەم دۆزیوەتەوە‪:‬‬ ‫بەرچاوڕوونی لە فکردا‪ .‬ش����ەفافکردنی جیهانی‬ ‫فکری خود‪ ،‬مەس����ەلەی فەلس����ەفەیە‪ .‬لێرەدا‬ ‫کارەک����ە پرۆس����ەیەکی پل����ە دووە‪ :‬ن����ەوەک‬ ‫بیرکردن����ەوە لە جیهان‪ ،‬بەڵک����و بیرکردنەوە لە‬ ‫بیرکردنەوە لە جیهان‪ .‬گەر مرۆڤ لەو هەنگاوە‬ ‫تێگەیش����ت‪ ،‬ئەوا چێژی ل����ێ دەبینێت‪ ،‬چونکە‬ ‫لەو بارودۆخەدا شەفافبوونێکی خود لە چەشنی‬ ‫فک����ری لێدەکەوێتەوە‪ ،‬کە لە هیچ ش����وێنێکی‬ ‫دیکەدا دەست ناکەوێت‪.‬‬ ‫*کەوابێت فەلس����ەفە پ����رۆژەی ڕوونکردنی‬ ‫جیهانی فکری خودە؟‬

‫د‪ .‬نه‌وزاد ئه‌حمه‌د ئه‌سوه‌د‬

‫چڕیی شاعیرانییە‪ ،‬کەی شیعر و مۆسیقا گرنگن‬ ‫و ک����ەی بەرچاوڕوونی ه����زری گرنگە‪ .‬هەردوو‬ ‫دیوەکە لە بنەڕەتەوە جی����اوازن‪ .‬مرۆڤ نابێت‬ ‫لێی تێکەڵ بێت– ناش����بێت تێکی����ان بەردات‪.‬‬ ‫شیعر بەس����ەردەمکردنی ئەزموونە‪ .‬فەلسەفەش‬ ‫بەسەردەمکردنی فکرە‪.‬‬ ‫*مەیدان����ی دین ل����ە س����اڵەکانی ڕابردوودا‬ ‫گرنگییەک و کاریگەرییەکی ئێجگار گەورەی لە‬ ‫کۆمەڵگادا بەدەس����تهێناوە‪ .‬ئایا لێرەشدا هێزی‬ ‫ڕوونکردنەوەی فەلسەفە لەژێر فشاردایە؟‬ ‫لەژێر فش����اردایە و بەپێی پێویس����ت دیار و‬ ‫ش����ەفاف نییە‪ .‬ل����ە ژیانی مرۆڤێک����دا دین چی‬ ‫ڕۆڵێک دەبینێت؟ ئایا دینەکان سیس����تەمگەلی‬ ‫گەیاندنن بە یەقین‪ ،‬وەک تیۆرییە زانستییەکان‪،‬‬ ‫کە باس لە حەقیقەت دەک����ەن و ڕوونکردنەوە‬ ‫پێش����کەش دەک����ەن؟ کەوابێ����ت دەتوانین بەو‬ ‫ئاماژەی����ە ڕەخنەی����ان ل����ێ بگرین ک����ە باش‬ ‫نەس����ەلمێنراون و مەنتیق نین‪ .‬بەاڵم دەشکرێت‬ ‫لێرەدا مانای دین نەپێکین و ڕەخنەکەمان هەر‬ ‫پێشوەخت ڕوو لە بەتاڵی بێت‪.‬‬ ‫*کەوابێت مرۆڤ چۆن لە دین تێبگات؟‬ ‫وەک ش����تێک کە لەسەر ڕوونکردنەوە بنیات‬ ‫نەنراوە‪ ،‬پێی ل����ە حەقیقەتدا نەگرتووە‪ ،‬بەڵکو‬

‫*گ����ەر بیۆگرافییان����ە لێ����ی‬ ‫بڕوانی����ت‪ ،‬ئ����ەوەی گوتتان وەک‬ ‫ڕێگایەک����ی نەموونەی����ی ئ����ەو‬ ‫ڕوونبوونەوەیە دێتە بەرگوێ کە‬ ‫خۆتتان باستان کرد– لە دینەوە‬ ‫بۆ فەلسەفە‪.‬‬ ‫لە ماڵی ئێمە هەمیشە کتومت‬ ‫کاتژمێ����ر ‪ ١٢:٣٠‬نان����ی نیوەڕۆ‬ ‫دەخ����ورا‪ .‬ئەوانەی کاریان دەکرد‬ ‫ئۆفیس����ەکانیان بەجێدەهێشت و‬ ‫پاشان دەڕۆیشتنەوە بۆ ئۆفیس‪.‬‬ ‫منیش ش����تێکم سەددەرسەد دەزانی‪ :‬ئەوە ئەو‬ ‫ژیانە نەب����وو کە من دەمویس����ت بیگوزەرێنم‪،‬‬ ‫لەبەرئەوەی ژیانێک بوو کە تیایدا مەسەلە شتە‬ ‫گرنگەکان نەبوون‪ .‬من چوومە ناو فەلس����ەفەوە‬ ‫وەک چ����ۆن فەقێی����ەک دەچێتە پەرس����تگاوە‪،‬‬ ‫تاوەکو ژیانم لەگەڵ شتە گرنگەکاندا بەسەربەرم‪.‬‬ ‫س����ەرەتا پێم وا بوو‪ ،‬لە زانکۆ بەو ش����ێوەیەیە‬ ‫هەت����ا بۆم دەرک����ەوت‪ ،‬کە لەوێش س����ووک و‬ ‫ئاس����ان گەمەیەکی کۆمەڵگا لەگەڕدایە‪ ،‬گەمەی‬ ‫ئەکادیمی کە تیای����دا تەنتەنەو خۆبەگرنگزانین‬ ‫س����ەنتەرن‪ .‬ئەوەش نائومێدییەکی زۆر گەورەی‬ ‫لێکەوتەوە‪ .‬بەاڵم هەتا تێگەیشتم درەنگ بووبوو‬ ‫خۆم فێری شتێکی دیکە بکەم‪.‬‬ ‫*لەبەر یاس����اکانی ئەو یارییانەی کۆمەڵگا‬ ‫ڕۆمانەکانت بە نازناوی (پاسکال مێرسیێ)یەوە‬ ‫باڵو کردەوە‪.‬‬ ‫بەڵێ‪ ،‬سەرەتا ئەوە هۆکارەکەی بوو‪.‬‬ ‫*ئێوە کاتێک باس����ی زانکۆ دەکەن‪ ،‬مرۆڤ‬ ‫وا هەست دەکات تاڵیتان زۆر تیادا چەشتووە‪.‬‬ ‫وەکو گووتم‪ :‬نائوومێد بووم و هەرگیز زانکۆم‬ ‫وەک شوێنی خۆ بەگرنگزانین حەز لێ نەبووە‪.‬‬ ‫هەر لەبەرئەوەشە وازی لێ دەهێنم‪.‬‬

‫شیعر بەس��ەردەمکردنی ئەزموونە‪ .‬فەلسەفەش‬ ‫بەسەردەمکردنی فکرە‬

‫ڕوونبوون����ە کارێک����ی زۆر دژوارە‪ .‬تەنها بیر لە‬ ‫دیبەیتی نوێ����ی ئازادی ئی����رادە بکەنەوە‪ ،‬بەو‬ ‫چەشنەی لە میدیادا کرا‪ .‬وەک وانەیەک وابوو‪:‬‬ ‫مرۆڤ دەیتوانی ببینێت‪ ،‬چی ڕوو دەدات‪ ،‬کاتێک‬ ‫باس لە مەسەلەی ئازادی دەکرێت‪ ،‬بەبێ ئەوەی‬ ‫وەک لە فەلس����ەفەدا باوە هەنگاوە نموونەیەکە‬ ‫بنێیت و بپرس����یت‪ :‬ئایا ئێمە لەڕاستیدا باسی‬ ‫چی دەکەین؟‬ ‫*ل����ە ئەفالتۆن����ەوە بەڕوونی ئ����ەو گرژییە‬ ‫لەنێ����وان ئارگومێنت و حیکای����ەت گێڕانەوەدا‬ ‫هەبووە‪ .‬گەر من باش حاڵی بووبم‪ ،‬ئێوە ئێستا‬ ‫لەوەدان ئارگومێنت بۆ حیکایەت بەجێبهێڵن‪.‬‬ ‫من وا ناڵێم‪ .‬من س����ووک و ئاس����ان دەزانم‬ ‫ئەمە ئەمەیە و ئەوەش ئەوەیە‪ .‬سەرکەوتوویی‬ ‫پەیوەس����تە بەوەوە کە م����رۆڤ تێبگات‪ ،‬کەی‬ ‫مەس����ەلە ڕوونیی ش����یکارییە و کەی مەسەلە‬

‫تەنه����ا دەربڕینە بۆ فۆرمێکی ژی����ان‪ ،‬جۆرێکە‬ ‫لە هەڵس����ووکەوت لەگەڵ خود و ئەوانی دیکەو‬ ‫سروشتدا‪.‬‬ ‫*ئای����ا دین بابەتێکە کە ئێمە لە دواڕۆژدا لە‬ ‫نووسینەکانی ئێوەدا دەیبینینەوە؟‬ ‫دەش����ێت‪ .‬کتێبێکم س����ەبارەت بە پەروەردە‬ ‫دەس����تپێکردبوو‪ ،‬ب����ەاڵم لەو کەی����ن و بەینەدا‬ ‫پرۆژەیەکی گەورەتری لێ دەردەچێت‪ :‬گوتارێک‬ ‫لەسەر یوتۆپیای کلتورێکی بیرکەرەوە‪ .‬هەردێت‬ ‫و زیاتر هەس����ت بەوە دەکەم ک����ە لەو کتێبەدا‬ ‫بیرکردنەوەیەکیش لەوەی کە دین چییە جێگای‬ ‫دەبێتەوە‪ .‬خۆ من سەرەتاش هەر وەک پسپۆری‬ ‫دین دەس����تم پێک����ردووە‪ ،‬هیندۆن����اس بووم‪،‬‬ ‫پسپۆری بوزیزم بووم‪.‬‬ ‫*زۆرێک لە فەیلەس����ووفە گ����ەورەکان باس‬

‫*ڕۆمان����ە ه����ەرە س����ەرکەوتووەکەتان‬ ‫(ش����ەمەندەفەری شەوانەی لیش����بنۆنە) هەتا‬ ‫ئێس����تا زیات����ر لە حەوت س����ەد ه����ەزاری لێ‬ ‫فرۆشراوە‪ .‬بێگوومان ئەوە بڕیارەکەتان کەمێک‬ ‫لێ ئاسان دەکات‪.‬‬ ‫م����رۆڤ دەتوانێت بە پارەی خانەنش����ینیی‬ ‫پرۆفیسۆرێکیش باش بژی‪ ،‬منیش پێویستم زۆر‬ ‫بە پارە نییە‪ .‬گەر کتێبەکانیشم پارەی زۆریان‬ ‫پەی����دا نەکردایە‪ ،‬هەر زانکۆم بەجێدەهێش����ت‪.‬‬ ‫سووک و ئاسان دەمەوێت کاتم زیاتر بۆ نووسین‬ ‫هەبێت‪ ،‬دەشمەوێت زمانی دیکە فێربم‪ .‬بەرگەی‬ ‫ئەو واقیعە ناگرم‪ ،‬زمانی نیوەکەی دیکەی دنیا‬ ‫کە لە زۆر ڕووەوە گرنگ بووە نەزانم‪ .‬کەوابێت‬ ‫خۆم فێری عەرەبی دەکەم‪.‬‬ ‫ڤۆلفرام ئایلنبێرگەر‬

‫دو هه‌فت‌ه جارێک ده‌ینوسێت‬

‫ئەرگۆمێنت ‪Argument -‬‬ ‫ئەرگۆمێن���ت‪ ،Argument‬وات���ە س���ەلماندن و بەڵگەهێنانەوە لەكاتی‬ ‫دیالۆگدا‪ ،‬بە عەرەبی (البرهان‪ ،‬المحاجة‪ ،‬الحجة)‪ ،‬هەروەها بەمانای (الجدل) و‬ ‫المجادلەش دێت‪ ،‬واتە دیالێكتیك‪ ،‬مانای ئەم زاراوەیە بریتییە له بەكارهێنانی‬ ‫چەن���د رێگەیەك یان چەند ش���ێوازێكی ئاخاوت���ن و گفتوگۆ كە ببێتە مایەی‬ ‫س���ەركەوتن لە رازیكردن و قەناعەتپێهێنانی گوێگرەكەت یاخود ئەو كەسەی‬ ‫دیالۆگ���ی لەگەڵدا دەكەیت ل���ە بابەتێكی دیاریكراو یان ل���ە روونكردنەوەی‬ ‫ئایدیاو جیهانبینییەك‪ .‬لەراستیدا ئەم زاراوەیە بریتییە لە تیۆرییەك كە بایەخ‬ ‫ب���ە كاریگەریی گوتار دەدات‪ ،‬ئەمەش لەرێگەی بەڵگەهێنانەوەی زانس���تی و‬ ‫دەوڵەمەندیی مەعریفەوە دروست دەبێت‪.‬‬ ‫لەهونەری رەوانبێژیدا بایەخێكی زۆر بە ئارگۆمێنت دراوە بەاڵم لە پەیوەستیدا‬ ‫ب���ە هێزی زم���ان و هونەرەكانی زمانەوە‪ ،‬ئەمەش لەپێن���او قەناعەتپێهێنانی‬ ‫جەماوەر بەناوەرۆكی وتار‪ ،‬لەیۆنانی كۆنیش���دا سۆفسەتاییەكان گرنگییەكی‬ ‫زیاتری���ان بە ئارگۆمێنت داوە بەو پێیەی باش���ترین رێگەی���ە بۆ رازیكردن و‬ ‫تێگەیاندن���ی بەرامبەرەكەت‪ ،‬لێرەدا «هون���ەری گوتنی باش» دەبێتە چەقی‬ ‫ئارگۆمێن���ت بەمەرجێك بەڵگەو س���ەلماندنی لەگەڵدا بێ���ت و بەرامبەرەكەت‬ ‫بهێنیتە قسە بەجۆرێك ببێتە مایەی هاتنەئارای گفتوگۆ‪.‬‬ ‫لەس���ەدەی بیس���تەمدا هەردوو نوس���ەری فەرەنسی س���تیڤن تۆلیمان و‬ ‫ش���یم بیریلمان چەندی���ن لێكۆڵینەوەیان دەربارەی ئەم تێرمە نووس���ی‪ ،‬ئەم‬ ‫دوو نوس���ەرە پێیان وایە ئارگۆمێنت بە بەكارهێنان���ی لۆجیك و ئەقاڵنیەت‬ ‫لەگوتاری ئەدەبی و فەلس���ەفیدا زۆر گرنگە‪ ،‬لێرەدا ئارگۆمێنت واتە هونەری‬ ‫قەناعەتپێكردن‪.‬‬ ‫ئایدیۆلۆجیا‪ ،‬ئایدیۆلۆژی ‪- Ideology -‬‬ ‫ئایدیۆلۆجیا ‪ Ideology‬واتە زانس���تی بیر یان زانستی فیكرەكان‪ ،‬بەو‬ ‫پێی���ەی ئەم زاراوەیە لەبنەڕەتدا لە دوو وش���ەی یۆنان���ی وەرگیراوە‪ :‬ئایدیۆ‬ ‫واتە بیر‪ ،‬لۆجی واتە زانس���ت‪ .‬لەكۆتایی سەدەی هەژدەیەمدا سیاسەتمەدارو‬ ‫فەیلەسوفی فەرەنسی ئەنتوان دیستوت دوتراسی (‪ )1836-1755‬یەكەم كەس‬ ‫بوو لە كتێبی (رەگەزەكانی ئایدیۆلۆژیا‪)1801-‬دا ئەم زاراوەیەی بەكارهێناوەو‬ ‫پێی وایە ئایدیۆلۆژیا ئەو زانستەیە كە لە راستی یان ناراستیی ئەو فیكرانەی‬ ‫الی خەڵكی هەن‪ ،‬دەكۆڵێتەوە‪ .‬دواتر ئەم زاراوەیە لەبواری فیكرو فەلسەفەو‬ ‫سیاسەتدا بە مانای جیاجیا بەكارهات‪ .‬لەسەرەتادا ناپلیۆن داكۆكیی لەگروپی‬ ‫ئایدیۆلۆژیستەكان دەكرد بەو پێیەی ئەمانە میراتگری فەیلەسوفانی شۆڕشی‬ ‫فەرەنس���ین‪ ،‬بەاڵم دواتر بەگاڵتەجاڕییەوە باس���ی دەكردن و رەخنەی لەبیرو‬ ‫فەیلەسوفەكانیان دەگرت‪ ،‬ئیدی لەوێوە ئایدیۆلۆژیا لەئاستی فیكردا مانایەكی‬ ‫سەلبی دەبەخشی‪ .‬لەالی كارل ماركس ئایدیۆلۆژیا مانای بیری چینی بورژوازی‬ ‫دەس���ەاڵتداری دەگەیاند لەبەرامبەر بیری شۆڕشگێڕانەی چینە چەوساوەكانی‬ ‫وەك پرۆلیتاریا‪ ،‬لێرەدا ئایدیۆلۆژیا بەسەرخان دادەنرێت لەبەرامبەر ئابووریدا‬ ‫كە ژێرخانە‪.‬‬ ‫زانایانی بواری كۆمەڵناس���ی بەش���ێوەیەكی تر ئەم زاراوەیە شیدەكەنەوە‪،‬‬ ‫بۆ نمووونە سۆسیۆلۆژیستی ئەڵمانی كارل مانهایم (‪ )1947-1893‬پێی وایە‬ ‫«هەموو مەعریفەیەك رێژەییە»‪ ،‬ئەم وتەیە پوختەی تیۆری رێژەگەراییە كە‬ ‫كارل مانهایم بە بناغەی سۆس���یۆلۆژیای مەعریفەی دادەنێت‪ .‬دواجار مانهایم‬ ‫دەگاتە ئەو راستییەی كە هەموو فیكرێك یان (یۆتۆپی)یە یان (ئایدیۆلۆژی)‬ ‫یە‪ ،‬ئەم���ەش دەگەڕێتەوە بۆ هەلومەرجی مێژوویی س���ەردەم و هەروەها بۆ‬ ‫چین و توێژە كۆمەاڵیەتییەكان‪ .‬فیكری یۆتۆپی هەوڵدەدات ئایندە بەدەس���ت‬ ‫بێنێ���ت و گۆڕانكاری ئەنجام بدات‪ ،‬بەاڵم ئایدیۆلۆژیا ئەو بیرەیە كە دەیەوێت‬ ‫هەلومەرجی ئێس���تا وەكو خۆی بمێنێتەوە و گۆڕانی بەس���ەردا نەیەت‪( ،‬بۆ‬ ‫نموونە لە س���ەدەی هەژدەیەم لە ئەوروپادا‪ ،‬لیبرالیزم فیكرێكی یۆتۆپی بوو‪،‬‬ ‫پاشان لە سەدەی نۆزەدەیەم و بیستەمدا بوو بە ئایدیۆلۆژیا)‪.‬دەتوانین بڵێین‬ ‫فیكری یۆتۆپی فیكری ئەو چین و توێژە كۆمەاڵیەتییانەیە كە لە بارودۆخێكی‬ ‫ئاب���ووری و كۆمەاڵیەتیی خراپدا دەژین و دەخوازن ئ���ەو هەلومەرجە بەرەو‬ ‫باشتر بگۆڕن‪ ،‬بەاڵم ئایدیۆلۆژیا فیكری چینی دەسەاڵتدارو چینە بااڵكانە كە‬ ‫نایانەوێت هیچ ش���تێك بگۆڕێت و بگرە دەیانەوێت دەس���ەاڵتی ئابووری هەر‬ ‫لەژێر دەستی خۆیاندا بمێنێتەوە‪ ،‬ئەم دیدو تێڕوانینەی مانهایم تائەندازەیەكی‬ ‫زۆر هەمان تێڕوانینی ماركسە‪ .‬بەاڵم مانهایم لەوەدا لە ماركس جیا دەبێتەوە‬ ‫كە پێی وایەئەگەر ئایدیۆلۆژیا واقیع بپارێزێت و وەكو خۆی بیهێڵێتەوە‪ ،‬ئەوا‬ ‫«یۆتۆپیا» واقیع دەخاتە بەردەم گومان و پرس���یاركردنەوە‪ ،‬لێرەدا مانهایم‬ ‫بۆ فیكری شۆڕشگێڕی و گۆڕانخواز وشەی»یۆتۆپیا» بەكاردەهێنێت بەاڵم بە‬ ‫مانا ئیجابیەكەی‪ ،‬چونكە یۆتۆپیا الی ئەو بریتییە لە پرۆسیسەكردنی خەیاڵ‬ ‫لە پێناو بیركردنەوە بە ش���ێوەیەكی پێچەوانە‪ ،‬واتە پێچەوانەی ئاراس���تەی‬ ‫بوونی كۆمەاڵیەتی‪.‬‬ ‫ئایدیۆلۆژیا دوات���ر هەڵگری چەمكێك بوو كەبریتییە لە بیرو پرۆژەیەكی‬ ‫ێ‬ ‫دوور ل���ە واقی���ع‪ .‬بەاڵم الی پۆل ریكۆر مەرج نیی���ە ئایدیۆلۆژیا هەموو كات ‌‬ ‫هەڵگری مانایەكی سەلبی بێت بەو پێیەی لەكۆمەڵگادا چەندین ئایدیۆلۆژیای‬ ‫جیاواز هەن هەمیش���ە لەملمالنێدان‪ ،‬لەالی میشێل فوكۆ ئایدیۆلۆژیا بریتییە‬ ‫لە دامەزراندنی گوتارێك هی زۆرینەیە‪ .‬لەحەفتاكان و هەش���تاكانی س���ەدەی‬ ‫بیستەمدا مۆریس گۆدۆلێ‌ و كۆرنالیۆس و كاستۆریادیس مانای سەلبییان لە‬ ‫ئایدیۆلۆژیادا سڕییەوە‪.‬‬ ‫لیبرالیزم‪ ،‬ماركس���یزم‪ ،‬ناسیونالیزم‪ ،‬ئیس�ل�امیزم‪ ،‬كۆمۆنیزم‪ ،‬ئانارشیزم‪،‬‬ ‫فاش���یزم‪...‬هتد‪ ،‬ئەمان���ە ئەو چەمكانەن ك���ە بە ئایدیۆلۆژی���ا ناودەبرێن و‬ ‫لەه���ەر قۆناغێكی مێژووویی و كۆمەاڵیەت���ی و رامیاریدا‪ ،‬یەكێك یان پتر لەم‬ ‫بیروباوەڕانە‪ ،‬دەبن بە ئایدیۆلۆژیای گشتی و باو‪.‬‬ ‫بۆ زانیاریی زیاتر بڕوانە‪ :‬معجم املصطلحات االدبية‪ ،‬ترمجة‪ :‬د‪.‬حممد محود‪ ،‬جمد املؤسس��ة جلامعية‬ ‫للدراس��ات والنشر‪ ،‬بريوت‪ //2012 ،‬معجم العلوم االنس��انية‪ ،‬ترمجة‪ :‬د‪.‬جورج كتورة‪ ،‬جمد املؤسة اجلامعية‬ ‫للدراس��ات والنش��ر‪ ،‬بريوت‪ //2009 ،‬موسوعة الالند الفلس��فية‪ ،‬ترمجة‪ :‬د‪.‬خليل امحد خليل‪ ،‬عويدات للنشر‬ ‫والطباعة‪ ،‬بريوت‪ //2008 ،‬املعجم الفلسفي‪ ،‬د‪.‬مجيل صليبا‪ ،‬منشورات ذوي القربى‪ //1385- 2006 ،‬معجم‬ ‫مصطلح��ات االدب‪ ،‬جمدي وهبه‪ ،‬مكتبة لبنان‪ ،‬بريوت‪ //1974 ،‬موس��وعة علم االجتماع‪ ،‬د‪.‬احس��ان حممد‬ ‫احلسن‪ ،‬الدار العربية للموسوعات‪ ،‬بريوت‪.1999 ،‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )39٩‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٣/٣‬‬

‫««‬

‫‪3‬‬

‫شیعرى كوردى و سه‌ده‌یه‌ك به‌هه‌ڵه‌به‌كارهێنانى ناونیشانه‌كانى نوێگه‌رى‬

‫عه‌بدوڵاڵ تاهیر به‌رزنجى‬ ‫به‌شی دووه‌م‬ ‫كەوات���ە كەی ش���یعری سەربەس���ت لە‬ ‫چواچێوەی مەیلی تاكدانەیی دەرچووە و بووە‬ ‫بە ئەزموون‪ ،‬ئیتر لەو خاڵەوە هەڵكشاوە و بەرە‬ ‫بەرە پانتایی شیعری كوردیی گرتووەتەوە؟‬ ‫ئەو گۆڕانكارییە گرنگەی كە دەبوایە زووتر‬ ‫ببوای����ە ‪ ،‬بۆس����اڵی ‪ 1970‬مای����ەوە ‪ ،‬پ����اش‬ ‫پێش����كەوتنێكی زۆری هەمەالیەنە كە بەس����ەر‬ ‫بیرو بیركردنەوە و ژیانی رۆشنبیری و فیكری‬ ‫و كۆمەاڵیەت����ی كوردا هات ‪ ،‬ب����ە تایبەتی لە‬ ‫بواری ئەدەبدا ‪ ،‬لەئەدەبیش شیعر بەتایبەتی‪.‬‬ ‫لەو كاتەوە پاش جێگیربوونی ژیانی رۆشنبیری‬ ‫وفرەبوونی دەزگا ودەركردنی گۆڤاری ئەدەبیی‬ ‫زۆرت����ر ‪ ،‬چاكبوون����ی ب����واری باڵوكردنەوە و‬ ‫كەمبوون����ەوەی دڵەراوكێ‌ ‪،‬كەش����وهەوایەكی‬ ‫باش����تر بۆ ئەدیبی كورد رەخس����ا ‪ .‬لەرێگای‬ ‫چاپەمەن����ی وجموجوڵ����ی ش����یعری عەرەبیی‬ ‫نوێ‌ وش����یعری جیهانیی هەمەجۆری وەرگێڕاو‬ ‫ب����ۆ زمانی عەرەب����ی ‪ ،‬ودەركردن����ی چەندین‬ ‫گۆڤاری ش����یعریی تایبەت ب����ە رەوتی نوێخواز‬ ‫‪،‬دەرفەتێك����ی باش����تر بۆ ش����اعیری كورد لوا‬ ‫بۆئ����ەوەی بە چەمكی ش����یعریەت و نوێخوازی‬ ‫وتەكنیك����ی تازەت����ر و مێ����ژووی پرۆس����ەی‬ ‫نوێبوون����ەوەدا بچێتەوە ‪ .‬لێ����رەوە نوێبوونەوە‬ ‫تەكانێك����ی تری بەخۆیەوە بینی ‪ ،‬لە الیەكەوە‬ ‫‪ ،‬ش����یعری سەربەست لە بازنەی ناوكی كجگە‬ ‫دەرك����را و بە ئاقاری فەزای كراوەی ئەزمووندا‬ ‫برا ‪ .‬واتە شیعری سەربەست پێویستی بەوە‬ ‫بووە ببێت بە ئەزموون و رەوت و شوێنكەوتوی‬ ‫خۆی هەبێ����ت ‪،‬ن����ەك دەق و دوو دەق وئیتر‬ ‫لە گۆش����ەی رۆژنامەیەكدا فەرامۆش����بكرێت و‬ ‫خاوەنەكەیش����ی واز لە خەون����ی پەرەپێدان و‬ ‫كشان و بەردەوامبوونی بهێنێت ‪.‬‬ ‫س����اڵی ‪ 1970‬لەم فەزاكراوەدا ‪ ،‬گەنجێكی‬ ‫نیمچە بۆهیمی ‪ ،‬یاخی بە شێوە و جل و روخسار‬ ‫و هەڵس����وكەوت وبیركردن����ەوە ‪ ،‬ئەو ئەركەی‬ ‫خس����تە ئەس����تۆی خۆی و كۆمەڵە شیعرێكی‬ ‫بە ناونیش����انی( خواو ش����ارە بچكۆلەكەمان)‬ ‫دەركرد و زەین و ئاسۆی چاوەڕوانیی خوێنەر‬ ‫و نێوەندی رۆشنبیریی بۆ بە ئاساییوەرگرتنی‬ ‫شیعری سەربەس����ت ئامادەكرد ‪ .‬ئیتر لەوێوە‬ ‫لەسەر دەستی لەتیف هەڵمەت بۆ یەكەم جار‬ ‫ش����یعری سەربەس����ت لە تاك و قلەوە بوو بە‬ ‫ئەزموون وبەرە بەرە پەرەیس����ەند و دیمەنی‬ ‫شیعری كوردیی داگیركرد‪.‬‬ ‫لەتی����ف هەڵم����ەت هیچ پێش����ەكییەكی بۆ‬ ‫كتێبەك����ەی نەنووس����یبوو تا ئامان����ج و هێڵی‬ ‫كارەكەی و خەس����ڵەتی ش����یعری سەربەست‬ ‫بخات����ەڕوو ‪ ،‬بەاڵم دەقەكان ب����ۆ خۆیان رۆڵی‬ ‫بەیاننامە دەبینن ودێنەگۆ‪.‬‬ ‫ئەم كۆمەڵە ش����یعرییە ‪ ،‬سێ‌ جۆر شیعری‬ ‫لەخۆ گرتووە ‪ -1‬ش����یعری ستوونی ‪ -2‬شیعری‬ ‫تەفعیلە یاشیعری كێش����ی بڕگەی سەربەست‬ ‫و كراوە ‪،‬كە لەس����ەر كاغەزەكە وەك ‪،‬شیعری‬ ‫سەربەست دابەشكراون ‪،‬بەاڵم پابەندی كێشن‬ ‫‪ -3‬شیعری سەربەس����ت كە بەسەر دیوانەكەدا‬ ‫زاڵەو دوورە لە دەسەاڵتی كێش ‪.‬‬ ‫باش����ە دەپرس����ین ‪ ،‬بۆچی لەتیف هەڵمەت‬ ‫ش����یعری ستوونی لەپاڵ ش����یعری سەربەستدا‬ ‫داناوە؟ چ شتێك لەپاڵ ئەمەدا پەنهانە ؟‬ ‫ئێم����ە لەم����ەدا دووش����ت دەخوێنیننەوە ‪،‬‬ ‫یەكەمیان ‪ ،‬بۆ ئەوە بووە لەتیف بۆ نێوەندەی‬ ‫ئەوس����ای بس����ەلمێنێت ‪،‬ك����ە بایەخدان����ی بە‬ ‫نووسینی ش����یعری سەربەست لە بێدەسەاڵتی‬

‫و نەزانین����ی رێكخس����تنی كێش و س����ەرواوە‬ ‫نیی����ە ‪ ،‬دووەمی����ان دەگەڕێنین����ەوە بۆ دیدی‬ ‫لەتیف هەڵمەت لەبارەی جوانی ودەس����هێنانی‬ ‫شیعرییەوە‪ ،‬ئەو جوانیی لە هەموو زەمەنێك و‬ ‫هەموو چەشنێكدا دەبینێت‪ .‬ناكرێت ئەو هەموو‬ ‫نموونە جوانەی راب����ردوو لە بەها خاڵیبكەین‪.‬‬ ‫ئەدونیس ئاس����ا م����ەرج نییە هەموو ش����تێك‬ ‫بەش����ێوەی نوێ‌ نووسرا جوان بێت وئەوەیشی‬ ‫بە شێوەی تر نووسرا بێبەهابێت‪.‬‬ ‫لەو دەیەدا ‪ ،‬دەیەی سەرهەڵدانی نوێگەریی‬ ‫دووەم ‪ ،‬رەوتێكی ش����یعریی نوێخواز دەركەوت‬ ‫ب����ەاڵم تاكمەودا نەبوو‪ ،‬لەجیاتی جۆرێك چەن‬ ‫جۆرێكی لەخۆگرتبوو‪ ،‬باشییەكەی لەوەدابوو‬ ‫ئ����ەو ش����اعیرانەیش كە ش����یعری كێش����داری‬ ‫كراوەیشیان دەنووسی و زۆربە بوون وردەوردە‬ ‫كەوتنە سەر نووس����ینی شیعری سەربەست ‪.‬‬ ‫ئەمەیش بۆ خۆی ماوەیەكی ویست ‪.‬هەرچەندە‬ ‫كەسانێ‌ هەن تا ئێستایش بە كێشەوە لكاون‪.‬‬ ‫بەاڵم ئێستا لە دیمەنیی گشتی شیعری كوردیدا‬ ‫لە گەڵ پەرەس����ەندنی تەكنی����ك وفراوانبوونی‬ ‫كەرەس����تەدا جۆری ریتمی سەربەست زاڵە‪ .‬تا‬ ‫س����ااڵنی هەش����تا و ناوەراستیشی ‪ ،‬نوێگەریی‬ ‫كوردی لە كش����انیدا ‪ ،‬لە هەوڵی وەالخستنی‬ ‫بەربەستی كێشدا بووە‪.‬‬ ‫*****************‬ ‫هەر لەوكاتانەدا ‪ ،‬پێش شیعری سەربەست‪،‬‬ ‫چەش����نێكی ش����یعریی تر دەركەوت بەئاشكرا‬ ‫ناونرا شیعری مەنسور ‪.‬‬ ‫س����اڵی ‪ 1926‬لەژم����ارە (‪ )5‬گۆڤ����اری‬ ‫زاری كرمانجی����دا دەقێكی ش����یعری مەنس����ور‬ ‫لەالی����ەن (ز‪.‬ع‪ .‬هەروت����ی) وە باڵوكرایەوە ‪،‬‬ ‫ئەمە بەش����ێكێتی( لە ش����اخی بەفراویەكانم‬ ‫لەب����ەر حوزنی زۆر هەم����وو وەختێ‌ نوزەیەكی‬ ‫لێوەدێ‌‪،‬لەئ����اوی رەوانەكان����م تاڵ����ی دەم����ی‬

‫«‬

‫نەكرێت����ەوە خودایە ! هەت����اوی ئومێدم كەی‬ ‫دەرئەكەوێ‌ ) (‪.)6‬‬ ‫لەهەم����ان گۆڤاردا نوس����ەرێكی تر بەناوی‬ ‫(كاك����ە حەم����ە) لەژم����ارە (‪ )21‬ش����یعرێكی‬ ‫مەنسوری باڵوكردووەتەوە‪.‬‬ ‫هاوڕێی رەخنەگرمان دكتۆر فەرهاد پیرباڵ‬ ‫لە كتێبە نایابەكەیدا (ش����یعری نوێی كوردی)‬ ‫كە سەرچاوەیەكی گرنگە بۆ مێژووی نۆێگەریی‬ ‫كوردی ‪ ،‬زۆر كەس����یش س����وودیان لێبینیوە‬ ‫و كەچ����ی باسیش����ی ناك����ەن ‪ ،‬ئەو ش����یعرە‬ ‫مەنس����ورانەی (ز‪.‬ع‪ .‬هەروتی)‌و (كاكە حەمە)‬ ‫بەسەرەتای سەرهەڵدانی شیعری مەنسور الی‬ ‫كورد دائەنێت‪.‬‬ ‫نكوڵ����ی لەوە ناكرێت ئەوانە گرنگیی خۆیان‬ ‫بۆ سەردەمی سەرهەڵدانی ئەم چەشنە شیعرە‬ ‫هەیە‪ .‬لەرووی پتەویی‌و دەسەاڵتی هونەرییەوە‬ ‫ئەوەندە لەپێش����ەوە نی����ن‪ ،‬بەبۆچوونی ئێمە‬ ‫گرنگییەكەیان زیات����ر لەناو هێنانی ئەم جۆرە‬ ‫شیعرەدا هەیە( تسمیە وتجنیس) جورئەتێكی‬

‫«‬

‫بەسەر ش����یعری توركیدا هات‪ ،‬یەكەم شیعری‬ ‫مەنسوری خۆی نووسی‪.‬‬ ‫ش����اعیرانی پێشەنگی كوردیش‪‌،‬وەك خۆیان‬ ‫دەریدەب����ڕن ‪ ،‬ب����ۆ نوێكردنەوە و پرۆس����ەی‬ ‫گۆڕین س����وودێكی زۆریان لەش����یعری توركی‬ ‫بینیوە‪ ،‬بۆیە ئێمە سەرچاوە توركییەكە لەناو‬ ‫دوو س����ەرچاوەكەی تردا بۆ سەرهەڵدانی ئەم‬ ‫چەشنە ش����یعرەیش بەبایەختر دەزانین‪.‬نكوڵی‬ ‫لە كاریگەریی ش����یعرەكانی جوب����ران خەلیل‬ ‫جوبران و ئەدیبانی مەهجەر و ئوپۆلۆ ناكەین ‪.‬‬ ‫بۆمێژووی سەرهەڵدانەكە ‪ ،‬المانوایە شیعری‬ ‫مەنس����ور‪ ،‬پێش دوو ش����یعرە مەنوسەرەكەی‬ ‫(ز‪.‬ع‪ .‬هەروتی) نووس����راوە ‪ ،‬رەنگە بەنزیكەی‬ ‫دوو دەیە نموونەی كوردیی ئەم جۆرە ش����یعرە‬ ‫لە ئەدەبی كوردیدا بەدیبكرێت ‪ .‬پیرەمێرد زۆر‬ ‫پێش باڵوبونەوەی شیعرەكانی (ز‪.‬ع‪ .‬هەروتی)‌و‬ ‫(كاكە حەمە) باس����ی ش����یعری مەنسوری ‪،‬‬ ‫‌وەك چەشنێكی شیعریی نوێ‌ كردووە‪ ،‬ئاماژە‬ ‫بەئەزموونی ش����اعیرە توركەكانی عوس����مانی‌و‬

‫‪-2‬ئاماژەدان����ی ب����ە مێ����ژووی كۆن����ی‬ ‫لەكوردستان‌و ئەدەبی كوردیدا (كەریم خانی)‬ ‫بان����ە‪ .‬هەرچەندە ئێمە بۆ ئەوە ئەچین كە ئەو‬ ‫كاتە پەخشانی هونەرییان نووسیبێت‌و ئاگایان‬ ‫لەش����یعری مەنس����ور نەبووبێت‪ ،‬كە لەئەدەبی‬ ‫رۆژئاوایی����ەوە پەڕیوەتە نێو ئەدەبی عەرەبی‌و‬ ‫كوردی‌و فارس����ییەوە ‪ ،‬لەگەڵ ئ����ەوەدا نیین‬ ‫پێش����ینەیان لەمێژووی ئەدەب����ی خۆماندا بۆ‬ ‫بدۆزینەوە‪.‬‬ ‫‪ -3‬پیرەمیرد ئەزموونی نووس����ینی لەبواری‬ ‫ش����یعری مەنسوردا بەكوردی‌و توركی هەبووە‪،‬‬ ‫وەك ئەو نموونەیە كە لەنێوانی دوو كەوانەكەدا‬ ‫هاتبوون‪.‬‬ ‫لەپاڵ شیعری مەنس����وردا چەشنێكی تری‬ ‫نووس����ین هەبووە هاوماڵی ئەم بووە‪ ،‬ئەویش‬ ‫پەخش����انی ش����یعرە‪ ،‬ك����ە رۆلێك����ی گرنگی‬ ‫هەب����ووە لەنزیكردنەوەی ش����یعرو پەخش����ان‬ ‫‪ ،‬ب����ەاڵم جیاوازیش����یان ئەوەیە كە ش����یعری‬ ‫مەنس����ور لەش����یعرەوە بۆ پەخش����ان دەچێت‬

‫ش��یعری س��پی‪ ،‬ش��یعری پەخش��ان نییە‪ ،‬شیعرێكە كێش��ی هەیە و‬ ‫سەروای نییە‪ ،‬لەكۆتایی سەدەی نۆزدەیەمەوە هاتووەتە ناو ئەدەبی‬ ‫ێ كەسی بەرەگەز كوردیش ‪ ،‬بەعەرەبی ‪ ،‬ئەم جۆرە‬ ‫عەرەبییەوە‪ .‬س ‌‬ ‫ش��یعرەیان نووسیوە ئەوانیش‪ ،‬جەمیل س��دقی زەهاوی‌و سوهەیر‬ ‫قلماوی و شوكری فەزلی‪-‬ن‬

‫زۆریش بۆ نووس����ەرانی‌و گۆڤارەكەیش لەوەدا‬ ‫تۆمار دەكرێت كە توانیویانە بێ‌ س����ڵەمینەوە‬ ‫لەو سەردەمەدا پەخش����ان بخەنە پاڵ شیعرو‬ ‫ش����یعریش بخەنە سەر پەخشان‌و دوو رەگەزی‬ ‫جی����ا ب����ۆ پێكهێنانی كەش����وهەوای ش����یعر‬ ‫لێكنزیكبكەنەوە‪ .‬وات����ە بوێرییان لەوەدا بووە‬ ‫ل����ەو نێوەن����دە محاف����ەزەكارە ئەدەبییەدا كە‬ ‫سیستمی عەروز بە سەریا زاڵبووە‪ ،‬لەدەرەوەی‬ ‫عەروز‌و لەنێو پەخش����اندا ش����یعر بنووسن یا‬ ‫شیعر بەپەخشان بەرهەمبهێنن‪.‬‬ ‫ئەوەی جێی س����ەرنجە هەر لەو دەیەیانەدا‬ ‫ی����ا كەمێ����ك پێ����ش ئەوان����ە ‪ ،‬لەلوبن����ان‌و‬ ‫تاراوگ����ەی عەرەب����ی‌و تارانی����ش لەژێر هەمان‬ ‫ناونیش����اندا لەگۆڤ����ارو رۆژنامەكاندا كۆمەڵێك‬ ‫ش����یعر باڵوبوونەتەوە و گەیش����تونەتە رادەی‬ ‫چاپكردنیان لە كتێبدا‪.‬‬ ‫ئەمی����ن رەیحان����ی ب����ۆ یەكەمجار س����اڵی‬

‫خۆی‌و گفتوگۆیان لەم بارەیەوە دەدات (جاران‬ ‫كە ش����اعیران بهاتنایە شتێكی نایاب بنووسن‬ ‫سەربەس����ت‌و رەوان بەزەمزەمەی����ی لە(بح����ر‬ ‫الگویل) دا ئەیاننوس����ی‪ .‬ت����ورك لەم دواییەدا‬ ‫ناویان نا بوو (نڤم سربس����ت‪ ،‬شعری منسور‪،‬‬ ‫ش����یعری پەخش����ان) ئینجا لەم كوردستانەدا‬ ‫لەپێش����دا ئەمە باو بوو‪ .‬لەپێش����ەوە (غواڵم‬ ‫ش����اخانی‌والی س����نە)‪ ،‬لەناویانا ت����اك بوو‪،‬‬ ‫(كەریم خان)ی حاكمی بانەیش لەوانە بوو كە‬ ‫لە(بحر الگویل) دا ئەیانووسی‪.‬‬ ‫لەم دوایی����ەدا ئەدیب����ە ناودارەكانی تورك‬ ‫وەك خالی����د چیا‌و مەم����دوح وەفی‪ ،‬خاوەندی‬ ‫ئەیل����ول‪ ،‬زۆر دەربەس����تی وەزن‌و قافی����ە‬ ‫نەب����وون‪ ،‬ل����ەم رۆژانەدا بەندێكی پەخش����انی‬ ‫خۆمم بەرچاو كەوت ك����ە لەوەختی كۆندا الی‬ ‫عەبدولح����ەق حامدی ش����اعیری مەزنی تورك‬ ‫دەمودەس����ت بەتوركی نڤم كرابوو‪ ،‬بەتەرزێك‬

‫‌و لەئامێزیدەگرێ����ت‪ ،‬پەخش����انی ش����یعرییش‬ ‫بەپێچەوان����ەوەی ئاراس����تەی یەكەم����ەوە‪،‬‬ ‫لەپەخشانەوە بەرەو شیعر دەچێت‪.‬‬ ‫هەر لەس����ەرەتاكانی س����ەدەی بیستەوە‪،‬‬ ‫رۆژنامە رێگای بۆ پەخشانی شیعر خۆشكردووە‬ ‫‪ .‬پیرەمێ����رد یەكێك بووە لەوانەی دەرگای بۆ‬ ‫هەموو چەشنە شیعری‌و پەخشانئامێزە نوێكان‬ ‫كردووەت����ەوە و ناویش����ی لێناون و ژانریش����ی‬ ‫دیاریك����ردووە‪ ،‬ناونیشانەكانیش����ی تاڕادەیەك‬ ‫لەجێگای خۆیاندا بوون ‪.‬‬ ‫یەكێ����ك لەو هەڵە زەقانەی تر كە لەبواری‬ ‫ئەم زاراوە ش����یعرییانەدا تێیكەوتووین‪ ،‬شیعر‬ ‫ی����ا چامەی پەخش����انە‪ .‬الی خۆمان جیاوازیی‬ ‫لەنێوان شیعری مەنسور و شیعری پەخشان یا‬ ‫چامەی پەخشاندا ناكرێت‪ ،‬هەرچەندە هەر ئێمە‬ ‫نەبووین لەم هەڵەكردن����ەدا ‪ ،‬چونكە عەرەب‌و‬ ‫فارسیش بەهەمان شێوەی ئێمە تێیكەوتوون‪،‬‬

‫هەر لەسەرەتاكانی سەدەی بیستەوە‪ ،‬رۆژنامە رێگای بۆ پەخشانی‬ ‫ش��یعر خۆش��كردووە ‪ .‬پیرەمێ��رد یەكێك بووە لەوان��ەی دەرگای بۆ‬ ‫هەموو چەش��نە ش��یعری‌و پەخش��انئامێزە نوێ��كان كردووەتەوە و‬ ‫ناویشی لێناون و ژانریشی دیاریكردووە‪ ،‬ناونیشانەكانیشی تاڕادەیەك‬ ‫لەجێگای خۆیاندا بوون‬

‫جیابوونەوە ش����ڵپەی لێ‌ دێ‌‪،‬گوڵی بنەوش����ە‬ ‫مۆرەكان����م چەمیوەت����ەوە‪ ،‬رەنگی ش����ەوبۆی‬ ‫بێن خ����ۆش و جوانە كێویەكان����م لەزویەكەوە‬ ‫زەردهەلگ����ەڕاوە‪ ،‬ئ����ەو مێگەل����ە مەڕانەی لە‬ ‫ش����یوی هەردەكانم ئەلەوەڕێن بێشوانن‪،‬جێگە‬ ‫گوڵشەنەكانم ئێستا چۆڵ و ویرانە‪،‬لە سەنگەرە‬ ‫رووخ����او وقەاڵ وێرانەكان����م دا كوندەبووەكان‬ ‫هێالنەی كردووە‪،‬لە ماتەمی ش����ەهیدەكانم دا‬ ‫فرمێس����كی گریانی رۆح����م خوێنە ‪ ،‬منیش بۆ‬ ‫ئەوان ئەژیم ) یا لەش����وێنێكی ت����ردا ئەڵێ‌ ‪:‬‬ ‫لە پەنای تێگەیش����تنم (عرفان) بۆ پێگەیاندن‬ ‫لەشێكی زیندو لە مێش����كی الوەكانم بومەتە‬ ‫دوكەڵیكی سور‪.‬‬ ‫نازانم ئایە بۆ تالعم سحرێكی راستی ئەبێ‌‬

‫بە ئینگلیزی (‪ ، free verse‬واتە شیعری‬ ‫سەربەستی رەها‪ ،‬كە دوا شتە ‪ ،‬پەرەسەندنی‬ ‫ش����یعریی الی رۆژئاوایی����ەكان‪ ،‬بەتایبەتی الی‬ ‫ئینگلیز‌و ئەمەریكییەكان ‪ ،‬پێیگەیشتووە‪.‬‬ ‫شكسپیر شیعری ئینگلیزیی لەكۆتی سەروا‬ ‫رزگاركرد‪ ،‬واڵت ویتمانی ئەمەریكییش لەكۆت‌و‬ ‫بەندی عەروز رزگاریكرد ‪ ،‬وەك كێش����ە باو و‬ ‫بەحرە بەیاسابووەكان) (‪.)8‬‬ ‫ئەمین رەیحانی ش����ارەزای ئ����ەو كارە بوو‬ ‫كە دەس����تیدایە‪ ،‬جۆرە ش����یعرێكی نووسیوە‬ ‫پایەن����دی كێ����ش‌و س����ەروا نیی����ە ‪ ،‬بەیت����ی‬ ‫س����ڕیوەتەوەو پەنای بۆ دێڕ ب����ردووە ‪ ،‬تەنها‬ ‫ئەوە نەبێت كە ناولێنانەكەی لەزاراوەكە هەڵە‬ ‫دەرچ����ووە (ش����یعری مەنس����ور)‌و ئەمەش بۆ‬ ‫چەندین دەیە هەڵەی ب����ەدوای خۆیدا هێناوە‪.‬‬ ‫رەنگە ئەم هەڵەیەی ئ����ەو نەبوایە نازك پاش‬ ‫ئەم ب����ەو ش����ێوەیە نەكەوتایەتە ئ����ەو هەڵە‬ ‫دیارەوە كە پاش چەند دەیەیەك تێیكەوت‪.‬‬ ‫هەندێ����ك لەرەخنەگ����ران پاس����او بۆ ئەمە‬

‫‪ 1905‬شیعرێكی مەنس����وری لەگۆڤاری هیاللدا‬ ‫نووس����ی‪ ،‬پاش����ان كۆمەڵە ش����یعری (هتاف‬ ‫االودیە) باڵوكردەوە ‪ .‬دوای ئەوە پێش����ەكی بۆ‬ ‫كۆمەڵە ش����یعرێكی لەمجۆرەی مونیر حسامی‬ ‫نووسی ‪ .‬جوبران بەنەفس����ێكی نوێوە خەونە‬ ‫شیعرییەكانی لەفەزای پەخشاندا پێشكەشكرد‌و‬ ‫بوو بەدیاردە‪.‬‬ ‫ئێمە پێمانوایە سەرهەڵدانی شیعری مەنسور‬ ‫الی كورد س����ـێ‌ سەرچاوەی دەرەكی هەبووە‪،‬‬ ‫س����ەرچاوەیەكی عەرەب����ی‌و س����ەرچاوەیەكی‬ ‫فارسی‌و سەرچاوەیەكی توركی‪.‬‬ ‫ب����ۆ یەكەمجار ش����اعیری بەناوبانگی تورك‬ ‫رەجائ����ی زادە ئەك����رەم ‪،‬دوای كۆمەڵێ����ك‬ ‫گۆڕانكاری ‪ ،‬كە پاش س����ەردەمی تەنزیمات ‪،‬‬

‫كە گوایە لەكەس وەرنەگیراوەو نەبیس����تراوە‪،‬‬ ‫عەبدولحەقی����ش زۆری پەس����ەندكردوە‪ ،‬ئینجا‬ ‫دوای چەند س����اڵێك لێرە كردمەوە بەكوردی‪،‬‬ ‫س����ا ه����ەر چۆنێ‌ بی ئ����ەو بەندی پەخش����انە‬ ‫(شیعری منسور)ە كۆنە رۆحمی تازەكردەوە‪،‬‬ ‫كە لەسەرەتاوە وەهایە (خۆزگە فەن ئەمەندە‬ ‫باوی بسەندایە بەكامیرا وێنەی تۆم لەسپێنەی‬ ‫چاوما بەفۆتۆگراف بكێشایە‪ ،‬ببوایە بەنەقشی‬ ‫دیدەم‪ ،‬ئەوس����ا نەسوورمەی تور‌و نە رووناكی‬ ‫نوورم نەدەویست‪.)7( )..‬‬ ‫لەو چەند دێڕەی سەرەوەی پیرەمێردا سـێ‌‬ ‫شتمان بۆ رووندەبنەوە‪:‬‬ ‫‪-1‬بەئاگابوونی پیرەمێرد لەشیعری مەنسوور‬ ‫وەك چەشنێكی شیعریی سەربەخۆ‪.‬‬

‫بگرە رەنگە ئێمە چاومان لەوان كردبێت‪.‬‬ ‫ئەمی����ن رەیحانی بۆ خۆی لەس����اڵی ‪1905‬‬ ‫شیعری سەربەستی نووسیوە ‪ ،‬كەچی ئەویش‬ ‫بەهەڵ����ە ناویناوە (ش����یعری مەنس����ور)‪ ،‬ئەو‬ ‫تەواو ئاگای لەس����ەرچاوەی راس����تی شیعری‬ ‫سەربەس����تی ئەمەریكی‌و واڵ����ت ویتمان بووە‪،‬‬ ‫لەپێناس����ەیدا بەڕێك����ی ب����ۆی چ����ووە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەداخ����ەوە ئەویش ئەو هەڵە زەقەی لەمێژووی‬ ‫ش����یعری نوێدا بەبەكارهێنانی شیعری مەنسور‬ ‫لەبری ش����یعری سەربەست (‪)free verse‬‬ ‫گرفتێكی گەورەی دروستكردووە‪.‬‬ ‫ئەو بەشێوەیەكی راست لەپێناسەی شیعری‬ ‫سەربەس����تدا دەڵێت (ئەم جۆرە شیعرە نوێیە‬ ‫بەفەرەنس����ی پێیدەگوترێتو ‪vers libres‬‬

‫دەهێنن����ەوە‪ ،‬گوای����ە رەیحانی ئ����ەو كاتە لەو‬ ‫نێوەندە وەس����تاو‌و چەقبەستووەدا كە كێش‌و‬ ‫سستمی عەروز زاڵبووە‪ ،‬نەیوێراوە بەشیعرێكی‬ ‫ب����ێ‌ كێش‌و س����ەروا بڵێت ش����یعر و ش����یعری‬ ‫سەربەست ‪ ،‬بۆیە ناویناوە شیعری مەنسور‪.‬‬ ‫یەكێك ل����ەزاراوە بەهەڵ����ە بەكاربراوەكانی‬ ‫تر ‪ ،‬دانانی ش����یعری سپییە لەجیاتی شیعری‬ ‫پەخش����ان یا چامەی پەخش����ان‪ .‬لەش����یعری‬ ‫ئێرانیشدا تا ئێس����تایش زۆربەی رەخنەگرانی‬ ‫فارس بۆ ش����یعری پەخشان هەر شیعری سپی‬ ‫بەكاردەهێن����ن ‪ ،‬ئەمەیش وەك هەڵەیەكی باو‬ ‫‌و بەردەوامی لێهاتووە‪ .‬تەنانەت هەندێكیشیان‬ ‫راستییەكەیان بۆدەركەوتووە ‪ ،‬بەاڵم دەكەونە‬ ‫دوای هەڵ����ە باوەك����ە‪ ،‬یەك لەوانە‪ ،‬ش����اعیر‌و‬ ‫رەخنەگر مەحمود فلكییە لەكتێبە نایابەكەیدا‬ ‫( موسیقی در شعر سفید فارسی) كە بریتییە‬ ‫لەلێكۆڵینەوەی����ەك بۆ ش����یعری پەخش����انی‬ ‫ئەحمەدی شاملوی تەرخان كردووە‪.‬‬ ‫ئەم هەڵەبەكار بردنە لەش����یعری فارس����یدا‬ ‫لە روویەكەوە دەگەڕێتەوە بۆ ش����اعیری ناودار‬ ‫ش����املو‪ ،‬ئەو كە بەش����یعری پەخش����انی وت‬ ‫ش����یعری س����پی ئیتر هەر بەو ناوەوە چەسپا‪،‬‬ ‫وەك وتمان هەن دەركیان بەو هەڵەیە كردووەو‬ ‫ئێس����تایش هەر پەیڕەوی دەكەن یان هەن بە‬ ‫ش����یعری مەنس����وری ناوئەبەن ‪ .‬مەبەستمانە‬ ‫بڵێین هەڵەك����ەی بەقەد گەورەی����ی ناوەكەی‬ ‫كاریگەریی هەبووە‪.‬‬ ‫ش����یعری سپی‪ ،‬ش����یعری پەخش����ان نییە‪،‬‬ ‫ش����یعرێكە كێش����ی هەی����ە و س����ەروای نییە‪،‬‬ ‫لەكۆتایی س����ەدەی نۆزدەیەمەوە هاتووەتە ناو‬ ‫ئەدەبی عەرەبییەوە‪ .‬س����ێ‌ كەس����ی بەرەگەز‬ ‫كوردیش ‪ ،‬بەعەرەبی ‪ ،‬ئەم جۆرە ش����یعرەیان‬ ‫نووس����یوە ئەوانیش‪ ،‬جەمیل سدقی زەهاوی‌و‬ ‫س����وهەیر قلماوی و ش����وكری فەزلی‪-‬ن‪ .‬ئەو‬ ‫كات����ە گفتوگۆو مش����تومڕێكی زۆری لەس����ەر‬ ‫كراوە‪ .‬زەهاوی لەمەدا كەوتۆتە بەر هێرش����ی‬ ‫محافزكاران‪ ،‬ش����وكری فەزلیی����ش بە وتارێك‬ ‫داكۆكی لەزەهاوی‌و شیعری سپی كردووە‪.‬‬ ‫بێگوم����ان ئەم جۆرە ش����یعرە ش����كاندنی‬ ‫كۆتێكە لەكۆتەكانی ع����ەروز نەك هەموویان‪،‬‬ ‫بۆیە بەهەنگاوێكی گرنگ دائەنرێت‪ ،‬قۆناغێكە‬ ‫بۆ گەیش����تن بەش����یعری سەربەست‌و شیعری‬ ‫مەنس����ور‪ .‬ریتمێكی هێمنان����ە دێنێتە ئاراوە‪،‬‬ ‫بەداخ����ەوە ش����وكری فەزڵی كە ش����اعیرێكی‬ ‫كوردەو بەكوردی‌و عەرەبییش نووس����یویەتی‪،‬‬ ‫گ����ەر بهاتایە بەكوردیی����ش هەنگاوێكی وەهای‬ ‫بە وتارو ش����یعر بهاویایە ش����تێكی گەورەی بۆ‬ ‫شیعری كوردی دەكرد‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )39٩‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٣/٣‬‬

‫««‬

‫‪4‬‬

‫«نه‌متوانی پاسه‌وانی مه‌زرا بخوێنمه‌وه»‬ ‫خالید حوسه‌ینی‬

‫و‪ .‬لە ئینگلیزیەوە‪ :‬ئازاد بەرزنجی‬ ‫نووس���ه‌ری به‌ڕه‌گه‌ز ئه‌فغانی «خالید‬ ‫حوسه‌ینی» ک ‌ه نیش���ته‌جێی ئه‌مریکای ‌ه‬ ‫و ڕۆمانه‌کان���ی به‌زمان���ی ئینگلی���زی‬ ‫ده‌نووس���ێت؛ س���اڵی پ���ار س���ێیه‌مین‬ ‫ڕۆمانی خ���ۆی به‌ناوی «ش���اخه‌کانیش‬ ‫ده‌نگی���ان دای���ه‌وه‌«‪AND THE -‬‬ ‫‪MOUTAINS‬‬ ‫‪ECHOED‬‬ ‫چاپ و ب�ڵ�او کرده‌و‌ه و ئ���ه‌م ڕۆمانه‌ش‬ ‫وه‌ک���و دوو ڕۆمانه‌ک���ه‌ی پێش���ووی؛‬ ‫«کۆالره‌هه‌ڵ���دەر» و «ه���ه‌زار خ���ۆری‬ ‫دره‌وشاوه‌« ژماره‌یه‌کی زۆری لێ فرۆشرا‬ ‫و بوو‌ه مای���ه‌ی ده‌نگدانه‌وه‌یه‌کی زۆر ل ‌ه‬ ‫میدیاکان���دا‪ .‬به‌هیواین ل��� ‌ه ئاینده‌یه‌کی‬ ‫نزیک���دا خوێندنه‌وه‌یه‌ک���ی ب���ۆ بکه‌ین‪.‬‬ ‫لێره‌دا گفتوگۆیه‌ک���ی ده‌خه‌ینه‌ به‌رچاوی‬ ‫خوێنه‌ران که‌ گفتوگۆیه‌کی ڕۆژنامه‌وانیی ‌ه‬ ‫و پرسیاره‌کانیش پتر تایبه‌تن ب ‌ه دونیای‬ ‫خوێندنه‌و‌ه و ئه‌و کتێبانه‌ی کاریگه‌رییان‬ ‫له‌سه‌ر حوسه‌ینی هه‌بووه‌‪ .‬ئه‌م گفتوگۆی ‌ه‬ ‫ڕۆژنامه‌ی نیویۆرک تایمز ل ‌ه ژماره‌ی ڕۆژی‬ ‫‪2013/6/9‬ـدا له‌گه‌ڵیدا سازی کردووه‌‪.‬‬ ‫خالی���د حوس���ەینی‪ ،‬ه���ه‌ردوو‬ ‫ڕۆمانه‌که‌ی پێش���ووی کراون بە کوردی؛‬ ‫«کۆالره‌هه‌ڵ���ده‌ر» له‌الیه‌ن کاک «ئارام‬ ‫ڕه‌ش���ید»ـه‌و‌ه ک���ە ب���ه‌ «کۆالره‌باز»‬ ‫وەرگێ���ڕراوە و ڕۆمانی «ه���ه‌زار خۆری‬ ‫دره‌وش���اوه»‌ش له‌الی���ه‌ن وه‌رگێڕی ئه‌م‬ ‫گفتوگۆیه‌وه‌ ته‌رجه‌مه‌ کراوه‌‪.‬‬ ‫* په‌س���ه‌ندترین کتێ���ب ل��� ‌ه ژیانتدا‬ ‫چییه‌؟‬ ‫ش���یعره‌کانی حافز که‌ پێشی‬ ‫ ‬‫ده‌ڵێن «دیوانی حافز»‪ .‬حافز له‌ دونیای‬ ‫فارس���یزمانه‌کاندا پێگ ‌ه و پایه‌ی تایبه‌تی‬ ‫خۆی هه‌یه‌‪ .‬به‌الی منه‌و‌ه حافز گه‌وره‌ترین‬ ‫شاعیری فارسه‌‪ .‬شیعره‌ فه‌لسه‌فییه‌کانی‬ ‫و عیش���قی س���ۆفییانه‌ی و ده‌ربڕین��� ‌ه‬ ‫پڕکێش���ه‌کانی به‌رامبه‌ر به‌ داموده‌زگای‬ ‫حوکمڕان؛ پڕن ل ‌ه وێنه‌ی ڕازاوه‌و ڕیتمی‬ ‫ئه‌فس���ووناویی وه‌ها ک ‌ه هه‌میشه‌ منیان‬ ‫خستۆت ‌ه ژێر سیحری خۆیانه‌وه‌‪ .‬به‌رده‌وام‬

‫غه‌زه‌ل ‌ه دڵنشینه‌کانی منیان خرۆشاندووه پزیش���ک پێویستن‪ :‬دیس���پلین‪ ،‬سه‌بر‪،‬‬ ‫‌و ت���ا ئه‌مڕۆش به‌هه‌مانش���ێوه‌ی جاران ش���ێلگیری‪ ،‬قایلبوون ب ‌ه چاوپۆش���ی ل ‌ه‬ ‫ده‌مهه‌ژێن���ن؛ وات��� ‌ه وه‌خت���ێ قوتابی���ی خه‌و‪ ،‬مه‌یل بۆ سادۆمازۆش���یزم‪ .‬توانای‬ ‫سه‌ره‌تایی بووم له‌کابول و ئه‌و شیعرانه‌م ڕۆیش���تن له‌گه‌ڵ قه‌یرانه‌کانی بیروباوه‌ڕو‬ ‫متمانه‌به‌خۆبوون‪ ،‬قبووڵکردنی ماندووێتی‬ ‫ده‌خوێنده‌وه‌‪.‬‬ ‫* ده‌ک���رێ وه‌س���فێکی ئه‌زموون���ی وه‌ک ڕاس���تییه‌کی ژی���ان‪ ،‬ڕاهات���ن ب��� ‌ه‬ ‫نموونه‌ی���ی خوێندن���ه‌وه‌ی خۆتم���ان بۆ کافایین‪ ،‬گه‌شبینییه‌کی به‌رده‌وام به‌وه‌ی‬ ‫بکه‌یت؟ «که‌ی و له‌کوێ و چی و چۆن»‪ .‬ک ‌ه کاره‌ک ‌ه ڕوو له‌ کۆتاییه‌‪ .‬ئه‌مان ‌ه هه‌مان‬ ‫تاق ‌ه دوو ش���وێن که‌ ده‌توانم ئ���ه‌و تایبه‌تمه‌ندییانه‌ن ک���ه‌ بۆ بوون ب ‌ه‬ ‫ ‬‫تیایان���دا کاتێکی زۆر ب���ه‌ خوێندنه‌وه‌و‌ه نووسه‌ر پێویستیت پێیانه‌‪.‬‬ ‫* ئ���ه‌و نووس���ه‌ره‌ کێی ‌ه ک���ه‌مایه‌ی‬ ‫خه‌ری���ک ب���م؛ ن���او فڕۆک ‌ه و ن���او جێی‬ ‫نوس���تنه‌ به‌ ش���ه‌و‪ .‬من کتێبی چاپکراو په‌س���ه‌ندکردنی تۆی ‌ه که‌چی بایه‌خی پێ‬ ‫ده‌خوێنم���ه‌وه و حەزم ل���ه‌ خوێندنه‌وه‌ی نه‌دراوه‌‪ ،‬یان که‌متر به‌هه‌ند وه‌رگیراوه‌؟‬ ‫به‌هه‌ن���د‬ ‫بڕواناک���ه‌م‬ ‫ ‬‫کتێبی ئه‌لیکترۆنی «‪ »Ebook‬نییە‪.‬‬ ‫* کامان���ه‌ن ئ���ه‌و ڕۆماننووس���انه‌ی وه‌رنه‌گیرابێت؛ بێگومان به‌تایبه‌تیش الی‬ ‫نووس���ه‌ران‪ .‬به‌اڵم «ئه‌لیس مۆنرۆ» ئه‌و‬ ‫خۆشتده‌وێن؟‬ ‫جه‌ی‪ .‬ئێم‪ .‬کۆیتزی‪ ،‬جنیفه‌ر نووسه‌ر‌ه کالس���یکه‌ی ‌ه که‌الی خوێنه‌ران‬ ‫ ‬‫ئه‌گان‪ ،‬هه‌مینگوای‪ ،‬ئێلیزابێس مستۆوت‪ ،‬که‌مت���ر به‌هه‌ن���د وه‌رگیراوه‌‪ .‬ئێس���تا تا‬ ‫جومپا الهیری‪ ،‬ده‌ی���ڤ ئێگه‌رز‪ ،‬ئیبیان ڕاده‌یه‌کی زۆر پرس���یارێکی کڵێش���ه‌یی ‌ه‬ ‫ماک ئی���وان‪ ،‬ده‌یڤید نۆس���ته‌ر واالس‪ ،‬ک ‌ه بپرس���ین ئاخۆ ئه‌م ئه‌فسان ‌ه زیندوو‌ه‬ ‫جۆنت دی���از‪ ،‬کورت ڤۆنەگ���ەت‪ ،‬ئالیس بۆچی خوێنه‌ری زۆر نییه‌‪.‬‬ ‫* کام ج���ۆر‌ه چیرۆکان���ه‌ ت���ۆ به‌الی‬ ‫مۆن���رۆ‪ ،‬دەزانم ک ‌ه ه���ه‌ر کورته‌چیرۆک‬ ‫ده‌نووس���ێت‪ ،‬به‌اڵم زۆربه‌ی چیرۆکه‌کانی خۆیان���دا ڕاده‌کێش���ێت؟ هه‌روه‌ها خۆت‬ ‫توانس���تی ڕۆمانی چڕکراو‌ه «کورت»یان ل ‌ه خوێندن���ه‌وه‌ی کام جۆره‌ چیرۆکانه‌ش‬ ‫ده‌پارێزیت؟‬ ‫تیایه‌‪.‬‬ ‫من حه‌زم به‌ هه‌موو چیرۆکێک ‌ه‬ ‫ ‬‫کام کتێبان ‌ه له‌وانه‌ی ک ‌ه تاز‌ه‬ ‫• ‬ ‫یان پێش���تر س���ه‌باره‌ت ب ‌ه ئه‌فغانستان ک ‌ه باش نووس���رابێت‪ ،‬کار له‌ هه‌س���ت و‬ ‫نووس���راون؛ په‌س���ه‌ند و پێش���نیازیان س���ۆز ب���کات و هه‌ڵگری هه‌س���تێکی پڕ‬ ‫ڕه‌مزوڕاز بێت‪ .‬وه‌کو ده‌شڵێن‪ ،‬سااڵنێكی‬ ‫ده‌که‌یت؟‬ ‫_ «خۆرئ���اوای کاب���ول‪ ،‬خۆرهه‌اڵتی زۆر تێپه‌ڕیوه‌ به‌س���ه‌ر ئ���ه‌و کاتانه‌دا ک ‌ه‬ ‫نیوی���ۆرک» ک ‌ه ل��� ‌ه نووس���ینی ته‌میم چیرۆک���ی فانتازی یا خه‌یاڵی زانس���تیم‬ ‫ئه‌نسارییه‌‪« ،‬میلله‌تی تلیاک»ی فه‌ریبا ده‌خوێنده‌وه‌‪.‬‬ ‫* بینینی چ کتێبێک له‌ کتێبخانه‌که‌تاندا‬ ‫نه‌وا‪« ،‬سزای پاکداوێنی»ی سارا چایز‪،‬‬ ‫«مه‌جلیسه‌کانی به‌رگدروونی هه‌ڕات»ی ده‌شێ ببێته‌ مایه‌ی سه‌رسوڕمانی ئێمه‌؟‬ ‫ کۆمه‌ڵ���ه‌ کتێب���ی کۆمیدی���ی «تان‬‫کریس���تینا الم���ب‪« ،‬به‌ردی س���ه‌بر»ی‬ ‫عه‌تیق ڕه‌حیمی‪« ،‬شوێن ‌ه مابه‌ینه‌کان»ی ت���ان»‪« ،‬پی���اوان بۆ گ���ۆی مه‌مکیان‬ ‫ڕۆری س���تیوارت‪« ،‬ڕووناکییه‌ک���ی هه‌یه‌؟»‪« ،‬جه‌نگی جیهانیی ‪« ،»z‬من‬ ‫یه‌ک لیبۆوس���کیم‪ ،‬تۆ یه‌ک لیبۆوسکی‪:‬‬ ‫چاوه‌ڕواننه‌کراو»ی جه‌یسۆن ئیلیه‌ت‪.‬‬ ‫تۆ ده‌ساڵ زیاتر خه‌ریکی کاری ژیان‪ ،‬لیبۆوس���کیی مه‌زن و ئه‌و ش���ته‌ی‬ ‫• ‬ ‫پزیش���کی بوویت‪ .‬مه‌ش���ق و ئه‌زموونت تۆ هه‌ت���ه‌‪ ».‬پێویس���ت ن���اکات بڵێین‬ ‫وه‌کو پزیش���ک چ کاریگه‌رییه‌کی له‌سه‌ر ک ‌ه ئ���ه‌م کتێبه‌ی دوای���ی؛ ڕه‌چه‌ته‌یەکی‬ ‫ب���ۆ «ڕوس���یای س���پی» له‌گه‌ڵدای���ه‌و‬ ‫نووسه‌ربوونت کردووه‌؟‬ ‫ئ���ه‌و تایبه‌تمه‌ندییان���ه‌ی ک ‌ه خوێندنه‌وه‌ی بۆ ئه‌وانه‌ پێویس���ته‌ که‌ ب ‌ه‬ ‫ ‬‫بۆ پزیش���کی و م���اوه‌ی «موقیمی» بۆ ئاسه‌وار‌ه کالسیکه‌کان سه‌رسامن‪ .‬به‌اڵم‬

‫ه���اوڕێ‪ ،‬ئه‌مه‌ به‌ته‌نها بۆچوونی خۆمه‌و‬ ‫به‌س‪.‬‬ ‫* باش���ترین کتێب له‌ژیانت���دا وه‌کو‬ ‫دیاری پێت درابێت‪ ،‬چ کتێبێک بووه‌؟‬ ‫له‌ ناوه‌ڕاستی حه‌فتاکاندا ک ‌ه‬ ‫ ‬‫هێش���تا مناڵ بووم؛ باوکم وه‌رگێڕانێکی‬ ‫فارسیی ڕۆمانی»که‌ڵبه‌سپی»ی به‌دیاری‬ ‫بۆ هێنام‪( .‬که‌ڵبه‌س���پی ڕۆمانێکی جاک‬ ‫له‌نده‌ن ‌ه ‪ .‬و‪ .‬ك)‬ ‫* چ کتێبێ���ک گه‌وره‌ترین کاریگه‌ریی‬ ‫له‌سه‌رت‌هه‌بووه‌؟‬ ‫چه‌ن���د س���اڵێک له‌مه‌وبه‌ر بۆ‬ ‫ ‬‫دواج���ار خوێندمه‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم یه‌که‌مجار ک ‌ه‬ ‫«هێش���ووه‌کانی تووڕه‌یی»م خوێنده‌وه‬ ‫‌(ڕۆمانێک���ی ڕۆماننووس���ی ئه‌مه‌ریک���ی‬ ‫«جۆن ش���تاینبێک»ـە‪ .‬و‪ .‬ك) به‌ڕاستی‬ ‫ل���ه‌ یادم���دا تۆمار ب���وو‪ .‬ئ���ه‌و خه‌بات‬ ‫و تێکۆش���انه‌ی کرێ���کار‌ه کۆچه‌ریی��� ‌ه‬ ‫هیواب���ڕاوه‌کان ل ‌ه ڕۆمانه‌ک���ه‌دا؛ خه‌ڵکی‬ ‫خه‌باتگێ���ڕی واڵته‌م «ئه‌فغانس���تان»ی‬ ‫هێنای���ه‌و‌ه ی���ادم‪ .‬ئێس���تاش‪ ،‬کاتێ ب ‌ه‬ ‫س���ه‌فه‌ر ده‌چم���ه‌و‌ه بۆ ئه‌فغانس���تان و‬ ‫ئ���ه‌و خێزان���ه‌ ئاواران���ه‌ ده‌بین���م که‌ بۆ‬ ‫دۆزینه‌وه‌ی کار یان ش���وێنێک ک ‌ه تیایدا‬ ‫نیشته‌جێ بن‪ ،‬به‌پێ ل ‌ه ناوچه‌یه‌که‌و‌ه بۆ‬ ‫ناوچه‌یه‌کی تر کۆچ ده‌که‌ن؛ دیس���انه‌و‌ه‬ ‫ئه‌و شاکاره‌ی شتاینبێکم دێته‌وه‌ یاد‪ .‬دوا‬ ‫دیمه‌نی ڕۆمانه‌که‌ش‪ ،‬کاتێ ڕۆز ش���ارۆن‬ ‫ش���یر به‌ بێگانه‌یه‌ک ده‌دات‪ ،‬تا ئێس���تا‬ ‫کاریگه‌رییه‌کی زۆرم له‌سه‌ر ده‌کات‪.‬‬ ‫* ئه‌گه‌ر بکرێ کتێبێک بۆ س���ه‌رۆک‬ ‫پێش���نیاز بکه‌ن ک��� ‌ه بیخوێنێته‌وه‌؛ کام‬ ‫کتێبه‌ی بۆ پێشنیاز ده‌که‌ن؟‬ ‫واهه‌ست ده‌که‌م ئه‌م سه‌رۆک ‌ه‬ ‫ ‬‫س���ه‌رۆکێکی خوێن���ه‌واره‌‪ ،‬س���وپاس بۆ‬ ‫خوا‪ ،‬پێویس���تی به‌وه‌ نییه‌ من کتێبی بۆ‬ ‫پێشنیاز بکه‌م تا بیخوێنێیه‌وه‌‪.‬‬ ‫* ئایا تۆ له‌ن���او کتێبی زۆردا گه‌ور‌ه‬ ‫بوویت؟ چیت سه‌باره‌ت ب ‌ه قۆناغی مناڵی‬ ‫له‌یاد ماوه‌‪ ،‬ئه‌وکاتانه‌ی که‌ کتێبیان بۆت‬ ‫ده‌خوێنده‌وه‌؟‬ ‫م���ن له‌ن���او کتێبه‌کانی ڕۆمی‬ ‫ ‬‫«مه‌والن���ا جه‌اللودین���ی ڕۆمی» و حافز‬ ‫و خه‌ییامدا گ���ه‌وره‌بووم‪ .‬دایک و باوکم‬

‫ل ‌ه کاب���ول هه‌موو‬ ‫کتێبه‌کان���ی ئه‌م‬ ‫ش���اعیرانه‌یان ل ‌ه‬ ‫ماڵ���ه‌وه‌ هه‌بوو‪.‬‬ ‫ل��� ‌ه ڕاس���تیدا ک ‌ه‬ ‫مناڵ بووم که‌س‬ ‫کتێب���ی ب���ۆم‬ ‫نه‌خوێندۆت���ه‌و ه‌‪.‬‬ ‫ی���ا‬ ‫باوک���م‬ ‫دایه‌گه‌وره‌م کاتی‬ ‫خه‌و حیکیایه‌تیان‬ ‫بۆ ده‌کردم‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫خۆم هه‌ر شه‌وان‬ ‫کات���ێ ده‌چووم ‌ه‬ ‫به‌اڵم م���ن بنیاده‌مێکی بەنه‌زاکه‌تم‪ .‬ده‌ی‬ ‫سه‌رجێی خه‌و؛ کتێبم ده‌خوێنده‌وه‌‪.‬‬ ‫ئای���ا کاراکتەرێک���ی ئەدەبی با بڵێم‪ :‬من ترس���نۆکم‪ .‬باشه‌‪ ،‬ده‌یڵێم‪:‬‬ ‫• ‬ ‫ی���ان قارەمانێ���ک هەیە کە ل���ە مناڵیدا ڕۆمانی «پاسه‌وانی مه‌زرا»‪( .‬مه‌به‌ستی‬ ‫ل ‌ه ڕۆمانه‌که‌ی سالنجه‌ره‌‪ .‬و‪ .‬ك)‬ ‫خۆشتویستبێت؟‬ ‫ئه‌گ���ه‌ر ل��� ‌ه توانات���دا بووای ‌ه‬ ‫• ‬ ‫کاراکتەری تراجیکی سوهراب‪،‬‬ ‫ ‬‫جەن���گاوەری مەزن���ی «ش���انامە»کەی نووس���ه‌رێک‪ ،‬مرد‌وو یا زیندوو‪ ،‬ببینیت‪،‬‬ ‫فیردەوس���ی ل���ە س���ەدەی یانزدەهەمدا ئ���ه‌و نووس���ه‌ره‌ کێ ده‌بوو؟ حه‌زیش���ت‬ ‫کە گەوهەرێکی درەوش���اوەی ش���یعری ده‌کرد چ شتێکی بزانیت؟‬ ‫گفتوگۆیه‌ک���ی‬ ‫ڤیدی���ۆی‬ ‫ ‬‫کالسیکی فارس���ییە‪ .‬س���وهراب کوڕی‬ ‫جەن���گاوەری گەورە ڕۆس���تەمە‪ ،‬لەگەڵ ڕووبه‌ڕووم داونلۆد ده‌کرد له‌سه‌ر تیۆریی‬ ‫ئەمەش���دا ئەم دووانە هەرگیز یەکتریان خه‌لق و تیۆریی په‌ره‌س���ه‌ندن‪ .‬پاشان ب ‌ه‬ ‫نەبینیوە‪ .‬س���وهراب بە س���وپایەکەوە زه‌مه‌ندا س���ه‌فه‌رم ده‌کرده‌وه‌ بۆ سه‌ده‌ی‬ ‫دەڕوات تا مەزنی و تاجی پادش���ایی بۆ نۆزده‌یه‌م و ئه‌و کلیپه‌م بۆ چارلز داروین‬ ‫باوکی بەدەستبهێنێت‪ ،‬ئەمەش بەتەنها لە ل���ێ ده‌دا‪ .‬ئه‌وه‌م پیش���ان ده‌دا ک ‌ه ئه‌و‬ ‫ڕووبەڕووبوونەوەیدا لەگەڵ ئەودا فەراهەم ده‌س���تی پێ کردوو‌ه و پاش���ان سه‌یری‬ ‫دەبێت‪ .‬دوادیمەنی چیرۆکەکە‪ ،‬واتە کاتێ کاردانه‌وەکه‌یم ده‌کرد‪.‬‬ ‫ئه‌گ���ه‌ر ل��� ‌ه توانات���دا بێ���ت‬ ‫• ‬ ‫ڕۆستەم س���وهرابی لە ئامێز گرتووە کە‬ ‫وەختە دەمرێت‪ ،‬ئەو چرکەساتە کەمانەی کاراکته‌رێک���ی ئه‌ده‌ب���ی ببینی���ت؛ حه‌ز‬ ‫دوایی پەی بە شوناسی ڕاستەقینەی ئەو ده‌که‌یت چ کاراکته‌رێک ببینیت؟‬ ‫دکت���ۆر مانهاتن ل��� ‌ه ڕۆمانی‬ ‫ ‬‫دەبات‪ ،‬ئەو کەسەی کە بە شمشێرەکەی‬ ‫خۆی س���ەخت برینداری ک���ردووە‪ .‬ئەم «پاسه‌وانان»دا‪.‬‬ ‫به‌ده‌س���ته‌وه‌ی ‌ه‬ ‫چی���ت‬ ‫• ‬ ‫دیمەنە زۆر بە توندی کار لەسەر هەست‬ ‫بیخوێنیته‌وه‌؟‬ ‫و سۆزی مرۆڤ دەکات‪.‬‬ ‫ده‌فت���ه‌ری «بیره‌وه‌رییه‌کانی‬ ‫ ‬‫هیوابڕاوان���ە‪ ،‬زیادەڕەوان���ە و‬ ‫• ‬ ‫ئەوەندەش باش نا؛ چ کتێبێک س���ەرەتا مایا»ـی ئیزابێل ئالنده‌‪.‬‬ ‫هەستت کردووە حەزی پێدەکەیت و دواتر‬ ‫سه‌رچاوه‌‪:‬‬ ‫وا دەرنەچووە؟ دوا کتێب کە نەتتوانیوە‬ ‫‪h tt p : //w w w. ny t im es.‬‬ ‫لەس���ەر خوێندنەوەی ب���ەردەوام بیت و ‪c o m / 2 0 1 3 / 0 6 / 0 9 / b o o k s / r e v i e w /‬‬ ‫‪khaled-hosseini-by-the-book.html‬‬ ‫خستووتەتە الوە؛ چ کتێبێک بووە؟‬ ‫بێگوم���ان چه‌ن���د کتێبێ���ک‪.‬‬ ‫‪ -‬‬

‫سه‌باره‌ت به‌ چاپی كتێبه‌كه‌ت‬ ‫ئیفرایم کیشۆن‬ ‫و‪ .‬لەفارسییەوە‪ :‬ڕه‌خنه‌ی چاودێر‬ ‫به‌ڕێوه‌ب���ه‌ری ده‌زگای چ���اپ و‬ ‫باڵوکردن���ه‌وه‌‌‪ ،‬چه‌کمه‌جه‌که‌ی کرده‌وه‌ و‬ ‫ده‌ستنووسێکی ده‌رهێنا‪ .‬ڕووی له‌ تووالت‬ ‫شانی کرد و گوتی‪« :‬خوێندمه‌وه‌!»‬ ‫تووالت ش���انی به‌ ئاس���ته‌م له‌س���ه‌ر‬ ‫قه‌نه‌فه‌ک���ه‌ی جوواڵی���ه‌و‌ه و پاش تاوێک‬ ‫گوتی‪« :‬به‌ڕاست؟»‬ ‫«ده‌بێ بڵێم به‌ڕاس���تی ش���یعره‌کانت‬ ‫بێهاوتا‌ن‪ .‬من پێم وایه‌‌ له‌م دوو سه‌ده‌یەی‬ ‫ڕابردوو‌دا‪ ،‬هیچ به‌رهه‌مێکی وا نه‌نووسراو‌ه‬ ‫ک ‌ه لەگەڵ (خۆش���م ده‌وێیت‪ ،‬تۆم خۆش‬ ‫ده‌وێ)ـی جه‌نابتدا به‌روارد بکرێ‪».‬‬ ‫تووالت ش���انی ب ‌ه ش���ه‌رمه‌و‌ه گوتی‪:‬‬ ‫«ئێوه‌ لوتفتان هه‌ی ‌ه جه‌نابی بالڤ!»‬ ‫«م���ن پێم وای��� ‌ە ئه‌م کتێب���ه‌ ده‌بێت ‌ه‬ ‫ک ل ‌ه جوانترین چه‌پکه‌ غه‌زه‌له‌کانی‬ ‫یه‌کێ ‌‬ ‫ئه‌ده‌ب و زمانه‌که‌مان‪».‬‬ ‫«به‌ڕاستی شه‌رمه‌زارم ده‌که‌یت جه‌نابی‬ ‫بالڤ‪ .‬س���ه‌رڕای ئه‌مه‌یش‪ ،‬هه‌وڵ ده‌ده‌م‬ ‫به‌رله‌وه‌ی چاپی بک���ه‌ی‪ ،‬جارێکی دی و‬ ‫ب ‌ه وردی پێیدا بچم���ه‌وه‌ و ڕێکوپێکتری‬ ‫بکه‌م‪».‬‬ ‫«به‌رله‌وه‌ی چی؟»‬ ‫«به‌رله‌وه‌ی کتێبی خۆشم ده‌ویستی‪،‬‬ ‫خۆشم ده‌وێی‪ ،‬چاپ بکه‌ی‪».‬‬ ‫«من که‌ی باسی چاپم کردووه‌؟»‬ ‫«ئ���ەدی خۆت���ان نەت���ان فه‌رم���وو‬ ‫شیعرەکانم بێ هاوتان‪»...‬‬

‫«به‌ڵێ‪ ،‬گوتم ب���ێ هاوتان‪ .‬به‌اڵم کێ کاره‌که‌ته‌وه‌‪ ،‬نه‌خێر! به‌اڵم له‌بیرت نه‌چێ‬ ‫سۆنگ ئێش���تێری هونه‌رمه‌ندیش‪ ،‬بەس‬ ‫له‌م زه‌مانه‌دا کتێبی شیعر ده‌کڕێ؟»‬ ‫تووالت به‌ نائومیدییه‌و‌ه گوتی‪« :‬هیچ ئ���ه‌و کاته‌ توان���ی تابلۆکانی ب ‌ه نرخێکی‬ ‫چاک بفرۆشێ‪ ،‬که‌ بینایی خۆی له‌ده‌ست‬ ‫که‌س‪».‬‬ ‫«هیچ که‌س���یش ن���ا‪ ...‬چ���ل په‌نجا دا و بە هەردوو چاوان کوێر بوو‪».‬‬ ‫«وه‌اڵهی‪ ...‬ئەمن به‌داخه‌و‌ه چاویلک ‌ه‬ ‫که‌سێک هه‌ن ک ‌ه ئه‌هلی شیعرن‪».‬‬ ‫«جه‌نابی بالڤ‪ ،‬م���ن ده‌توانم واز ل ‌ه به‌کار دێنم‪».‬‬ ‫«ت���ووالت گی���ان‪ ،‬وابزانم ئ���اگات ل ‌ە‬ ‫هه‌قده‌ستی خۆم بێنم‪».‬‬ ‫«ئه‌مه‌ی���ان هه‌ر ب���اس مه‌که‌‌‪ ،‬چونک ‌ه حاڵوب���اری واڵت نییە ک���ە چۆنه‌ و چۆن‬ ‫نییە؟ هونه‌ر به‌بێ ڕێکالم و ڕیس���وایی و‬ ‫ئەوەیان هەر موناقشە هەڵناگرێ‪».‬‬ ‫«ته‌نانه‌ت ئاماده‌م به‌شێک ل ‌ه خه‌رجی به‌زموڕه‌زم و هه‌راوهوریا‌‪ ،‬له‌م ڕۆژگاره‌دا‪،‬‬ ‫تەنانەت قرووشێک ناکا‪».‬‬ ‫چاپکردنیشی بگرم ‌ه ئه‌ستۆ‪».‬‬ ‫«ئ���ا‪ ...‬به‌اڵم‪ ...‬راوه‌س���ت ‌ه ش���تێکم‬ ‫«ئه‌م قسه‌یه‌ت خه‌راپ نییه‌‪ .‬ڕاوه‌ست ‌ه‬ ‫با تۆزێک بیر بکه‌مه‌وه‌‪ .‬بڵێ بزانم‪ ،‬ئەتۆ ب��� ‌ه خه‌یاڵدا هات‪ .‬ده‌توان���م ئه‌م دیوانە‬ ‫هی���چ نه‌خۆش���ییه‌ک‪ ،‬چووزان���م ده‌رد و ش���یعرەم له‌ده‌س���ت بگرم و ب���ه‌ڕووت و‬ ‫به‌اڵیه‌کت نیی��� ‌ه ک ‌ه چاره و ده‌واده‌رمانی قووتی له‌ ش���ه‌قامی دیفرینگۆفدا پیاس ‌ه‬ ‫بکه‌م‪».‬‬ ‫‌نه‌بێ؟»‬ ‫«ئه‌م فێاڵنە‌ ئێکسپایەرن و سه‌رده‌میان‬ ‫«بۆ؟»‬ ‫«ده‌توان���م له‌ت���ه‌ په‌ڕۆیه‌کی ڕه‌ش ل ‌ه به‌سه‌ر چوو‌ه کاکە‪ .‬خاتوو گینرێال گلیک‬ ‫کتێبه‌که‌ت بئاڵێنم و له‌س���ه‌ری بنووسم‪ :‬گلگال���ی په‌یکه‌رت���اش‪ ،‬دووجار خۆی ل ‌ه‬ ‫دوایین به‌رهه‌می ش���اعیر‪ .‬یان ش���تێکی بولڤاری ڕۆتشیلددا ڕووتوقووت کرده‌وه‌‪،‬‬ ‫دیکەی له‌م بابه‌ته‌‪ .‬دوور نییه زیاتری لێ تا بتوانێ چه‌ند بینه‌رێک ڕاكێش���ێت ‌ه نێو‬ ‫گاله‌رییه‌که‌ی���ەوه‌‪ .‬س���ه‌ره‌ڕای ئه‌وەیش‪،‬‬ ‫بفرۆشرێت‪».‬‬ ‫«قورب���ان به‌داخه‌وە‪ .‬ڕاس���تییه‌که‌ی هێن���دەی من ئ���اگادارم‪ ‌،‬ب���ەس چه‌ند‬ ‫ئه‌وه‌یه‌‌‪ ،‬من هی���چ ده‌رد و بەاڵیەکم نیی ‌ه تابلۆیه‌کی پالس���تیکییان لێ فرۆش���را‪.‬‬ ‫و زۆریش س���اغ و س���ه‌له‌میم‪ .‬هه‌ڵبه‌ت به‌هه‌رحاڵ ئه‌م تڕوکەڵەکانە س���ه‌رناگرن‪.‬‬ ‫هێندێ���ک جار باران ک���ه‌ ده‌بارێ‪ ،‬حاڵم ئه‌رێ به‌ڕاست ده‌توانی زورنا لێبده‌ی؟»‬ ‫«زورن���ا؟ خ���ودا ش���اهیدە تاق���ە‬ ‫تۆزێک‪»...‬‬ ‫«ن���ا‪ ،‬ن���ا‪ ،‬باران حیس���ابی له‌س���ه‌ر فوویه‌کیشم پێدا نه‌کردووه‌‪».‬‬ ‫«حه‌یف و سه‌د مخابن‪ .‬دیار‌ه تاقه‌ڕێ‬ ‫ناکرێ‪».‬‬ ‫ه���ەر ئه‌وه‌یه‌ زه‌بروزه‌نگ ب���ه‌کار بێنین‪.‬‬ ‫«ته‌کبیر؟»‬ ‫«پێت وا نه‌بێ خه‌ریکم تەگەرە ده‌خه‌م ‌ه ده‌زانی دەبێ چ���ی بکەی؟ که‌ یه‌که‌مین‬

‫ڕه‌خن��� ‌ه له‌س���ه‌ر کتێبه‌که‌ت نووس���را‪ ،‬خوارێ‌‪ ،‬به‌اڵ ‌م شیعری ڕیالیستی‌‪»...‬‬ ‫«ئاه���ا‪ ...‬ئه‌مه‌یان ش���تێکی خه‌راپ‬ ‫دەستبەجێ بڕۆ س���ه‌روگوێالکی کابرای‬ ‫ڕه‌خنه‌گر بدە بەر مست و شەق‪ .‬ئه‌وەت نییه‌‪ .‬شاعرێک ل ‌ه عه‌شقدا شکست دێنێ‬ ‫و خۆی دەکوژێ! به‌ڕاستی شتێکی چاکه‌‪.‬‬ ‫پێ چۆنه‌؟»‬ ‫«باش���ه‌ جه‌نابی بالڤ‪ ،‬ئه‌دی ئه‌گه‌ر ته‌نانه‌ت ده‌توانی یه‌کێک له‌ شیعره‌کانت‬ ‫هی���چ که‌س هی���چ ڕه‌خنه‌یه‌کی له‌س���ه‌ر پێشکه‌ش ب ‌ه بریژیت باردۆ بکه‌ی‪».‬‬ ‫«به‌ خۆش���حاڵییه‌وه‌‪ ،‬ب���ه‌اڵم ده‌کرێ‬ ‫کتێبه‌که‌م نه‌نووسی؟ ئه‌وجا چ بکه‌ین؟»‬ ‫«ده‌ت���ۆ بیرێکی لێ بکه‌وه‌‪ ،‬بزانه‌ هیچ بفه‌رموون ئه‌و که‌سه‌ کێیه‌؟»‬ ‫«ئه‌وه‌ی���ان گرن���گ نیی���ه‌‪ .‬تاق ‌ه کار‬ ‫ده‌رد و به‌اڵیه‌کت نییه‌؟»‬ ‫«به‌داخه‌وه‌ هه‌روه‌کو پێم گوتی‪ »...‬ئەوەیە‪ :‬له‌س���ه‌ر ش���یعره‌که‌ت بنووسی‪:‬‬ ‫«بنه‌ماڵه‌که‌ت���ان هیچ ش���ێتومێتێکی پیشکه‌ش��� ‌ه به‌ خۆشەویس���تە ئه‌زه‌لی و‬ ‫تێدا نییه‌‌؟ ده‌توانین که‌ڵکی لێوه‌رگرین‪ .‬ئه‌به‌دییەکەی خۆم‪ :‬ب‪.‬ب‪».‬‬ ‫«باشه‌‪»...‬‬ ‫ی یوس���ف به‌کر شێت‬ ‫ده‌زانی دوای ئه‌وه‌ ‌‬ ‫«ئێس���تا‪ ...‬خه‌ریک���ه سەبرس���ەبر‬ ‫بوو و بردیان ‌ه شێتخانه‌ی شار‌‪ ،‬ڕۆمانه‌که‌ی‬ ‫کتێبه‌که‌ت���م ب ‌ه دڵ ده‌ب���ێ‪ .‬دوایه‌ش ب ‌ه‬ ‫سێ جار له‌سه‌ریه‌ک چاپ کرا؟»‬ ‫شێوه‌یه‌کی ناڕاس���ته‌وخۆ ب ‌ه ڕۆژنامه‌کان‬ ‫«ئه‌وه‌یه‌ شانس و یەقبال!»‬ ‫«نا‪ .‬هه‌ر ش���انس نه‌ب���وو‪ .‬ئه‌و چاک ڕاده‌گه‌یه‌نی���ن‪ :‬چونک ‌ه ئەت���ۆ دوو ژنت‬ ‫ده‌یزانی ک ‌ه فرۆش���تنی کتێب پێویستی هه‌بووه‌‪»...‬‬ ‫«ئه‌وه‌ی���ان نا‪ ،‬چونک��� ‌ه زۆریش درۆ‬ ‫ب ‌ه به‌زم و هه‌رایه‌‪ .‬ڕاوه‌س���ته‌ بزانم‪ ،‬ئه‌‌م‬ ‫کتێب ‌ه هیچ ش���یعرێکی دڵداریی و مڵداری نییه‌‪».‬‬ ‫«قه‌ین���اکا‪ .‬ئه‌مه‌یان ن���ا‪ .‬به‌اڵم تۆ ل ‌ه‬ ‫تێدا نییه‌؟»‬ ‫مه‌گ���ه‌ر شیعره‌کانتدا هیچ دژایه‌تی دین و ئایینت‬ ‫ب�ل�اڤ‬ ‫«جه‌ناب���ی‬ ‫نه‌کردووه‌؟ بۆ نموونه‌ س���ووکایه‌تییه‌ک‪،‬‬ ‫نه‌تخوێندووه‌ته‌وه‌؟»‬ ‫«ئەوەی ڕاس���تی بێ‪ ،‬ئەمن هێش���تا جنێوێ���ک ب���ه‌ چووزان���م مووس���ایه‌ک‬ ‫ش���یعره‌کانتم نه‌خوێندوونه‌ت���ه‌وه‌‪ .‬به‌اڵم عیس���ایه‌ک‪ ...‬ئاخ���ر هه‌روه‌ک���و خۆت‬ ‫ئه‌گه‌ر ش���یعره‌کانت س���اده‌ و ساکار بن ده‌زانی‪ ،‬فه‌ناتیکه‌کان���ی ئه‌م واڵته‌‪ ،‬زۆر‬ ‫و باس���ی واقیع و سه‌رده‌م بکه‌ن‪ ...‬یانی حه‌ساسن‪».‬‬ ‫«ئه‌وه‌ی���ان زه‌حم���ه‌ت نیی���ه‌‌‌‪ .‬وه‌ک‬ ‫ئه‌و واقیعه‌ی ک ‌ه پێی ده‌گوترێ‪ :‬واقیعی‬ ‫ئاوخواردن���ه‌وه‌ ده‌ک���رێ ش���تی وای تێ‬ ‫ڕووت‪ ...‬ده‌زانی مه‌به‌ستم چییه‌‪».‬‬ ‫«ڕیالیس���تی؟ ن���ا‪ ...‬جه‌نابی بالڤ‪ .‬بخه‌ین‪».‬‬ ‫«ئافه‌رین‪ .‬زۆر باش���ه‌‪ .‬ئه‌گه‌ر بتوانین‬ ‫ئه‌وه‌یان هه‌رباس���ی مه‌که‌‪ .‬پێم باش���تر‌ه‬ ‫خۆم ل ‌ه نهۆم���ی پێنجه‌مه‌وه‌ فڕێ بده‌م ‌ه کارێکی وا بکه‌ین‌ خاخانی مه‌زن فتوایه‌ک‬

‫له‌سه‌ر کتێبه‌که‌ت ده‌ر بکا‪ .‬ئه‌وه‌ فرۆشتنی‬ ‫چاپی یه‌که‌می مسۆگه‌ر ده‌بێ‪».‬‬ ‫«به‌ڕاستی ده‌بێ له‌مه‌ڕ داهێنانی ئه‌م‬ ‫هزروبیره‌و‌ه پیرۆزباییت لێ بکه‌م جه‌نابی‬ ‫بالڤ! سوپاسیش���ت ده‌ک���ه‌م ک ‌ه خۆت‬ ‫ده‌خه‌یت ‌ه زه‌حمه‌ته‌وه‌‌‪».‬‬ ‫«ج���ارێ واز له‌ س���وپاس و موپاس‬ ‫بێن���ه‌‪ ،‬ئه‌تۆ کاری پێویس���ت ترت هه‌یه‬ ‫ک ‌ه ده‌بێ پێیان ڕابگه‌ی‪ .‬ئیمشه‌و کارێک‬ ‫بک���ه‌‪ ،‬بە تاوانی هاتوه���اوار و ئازاردانی‬ ‫خه‌ڵ���ک‪ ،‬پۆلیس بتگرێ‪ .‬پاش���ان‌ هه‌وڵ‬ ‫بد‌ه له‌ده‌ست پۆلیس ڕابکه‌ی و شووشه‌ی‬ ‫چه‌ند په‌نجه‌ره‌یه‌ک بشکێنی‪ .‬پاشا ‌ن بڕۆ‬ ‫هوتێل «شیرایتۆن» و ل ‌ه ئاوده‌ستخانه‌ی‬ ‫ژنان���دا زورن���ا لێ بده‌‪ .‬پ���اش ئەوەیش‬ ‫جله‌کانت داکه‌ن���ه‌ و ب ‌ه ڕووتوقووتی بڕۆ‬ ‫سەر شه‌قام و له‌و سه‌رماوسۆڵه‌دا هێند‌ه‬ ‫ڕاوه‌ست ‌ه تا تووشی ده‌رده‌باریک ‌ه دەبی‪»‌.‬‬ ‫«ه���ه‌وڵ ده‌ده‌م هه‌موو ئ���ه‌م کاران ‌ه‬ ‫یەکبەیەک بکه‌م‪ ،‬قوربان‪».‬‬ ‫«پاشان بۆ دژایه‌تیکردنی حکوومه‌ت‪،‬‬ ‫بۆمبێک له‌ شوێنێک دابنێ‌‪ .‬پاشان واز ل ‌ه‬ ‫دینی خۆت بێن ‌ه و بڕ‌ۆ سه‌ر دینێکی دی‬ ‫و ل ‌ه ئاخریشدا ڕوو له‌ده‌ره‌وه‌ی واڵت بک ‌ه‬ ‫و مه‌نفا و‪ ...‬های مه‌نفا‪».‬‬ ‫«س���ه‌ر هه‌ردوو چاو‪ .‬چ���ۆن ده‌ڵێی‬ ‫واده‌که‌م‪».‬‬ ‫«ت���ا ئه‌و کاته‌ی���ش که‌ ب��� ‌ه ته‌واوی‬ ‫شێت نه‌بووی‪ ،‬خۆت پێشانی هیچ که‌س‬ ‫مه‌ده‌‪».‬‬ ‫«ش���ێت بوون ه���ه‌ر ئاوخواردنه‌وه‌ی ‌ه‬ ‫قوربان! ئه‌و‌ه ڕۆیشتم‪».‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )39٩‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٣/٣‬‬

‫ئارام ئه‌مین شوانی‬ ‫پییه‌ر بۆردی���ۆ (‪ )2002-1930‬یه‌كێك ‌ه‬ ‫ل���ه‌و كۆمه‌ڵناس و رۆش���نبیرانه‌ی پاش‬ ‫جه‌نگ���ی جیهانی دووه‌م ك��� ‌ه كاریگه‌رى‬ ‫و جێپه‌نج���ه‌ى دی���اری به‌س���ه‌ر كایه‌ى‬ ‫رۆش���نبیری و فیك���ری فه‌ره‌نس���ى‬ ‫به‌جێهێش���تووه‌ و به‌یه‌كێك ل ‌ه رۆشنبیر‌ه‬ ‫ده‌روه‌س���ته‌كان داده‌نرێ ك���ه‌ پابه‌ندی‬ ‫فیك���ری و پابه‌ندی سیاس���یی لێك جیا‬ ‫ناكاته‌وه‌‪ .‬هه‌ڵوێست وه‌رگرتنى سیاسیی‬ ‫به‌یه‌كێك ل ‌ه مه‌رجه‌كانی رۆش���نبیربوون‬ ‫داده‌نێ‪.‬‬ ‫بۆردیۆ ل ‌ه كایه‌ى فیكری سۆسیۆلۆژیدا‬ ‫خاوه‌ن فه‌رهه‌نگێكی تایبه‌ت به‌ خۆیه‌تى‬ ‫و چه‌ن���دان چه‌م���ك و زاراوه‌ى گرن���گ‬ ‫و كاریگ���ه‌رى داهێن���او‌ه و له‌وان���ه‌ش‪:‬‬ ‫توندوتی���ژى ره‌مزی و كایه‌ى كۆمه‌اڵیه‌تی‬ ‫و دووبار‌ه به‌رهه‌مهێنانه‌وه‌ و س���ه‌رمایه‌ى‬ ‫كولت���وری و بونیادگ���ه‌ری پێكهاته‌یی و‬ ‫م���ه‌وداى چاالكی و هابیت���ۆس و بكه‌رى‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌ت���ی و جی���اكاری و ب���ازاڕی‬ ‫خێرخ���وازی كۆمه‌اڵیه‌تی‪ ،‬ك���ه‌ ئێمه‌ له‌م‬ ‫وتاره‌دا تیش���ك ده‌خه‌ین ‌ه سه‌ر چه‌مكی‬ ‫هابیتۆس ك���ه‌ ئه‌م چه‌مكه‌ش وه‌كو كۆى‬ ‫چه‌م���ك و زاراوه‌كانی دیك���ه‌ى بۆردیۆ و‬ ‫فیكری بۆردیۆ به‌گشتى له‌زمانی كوردیدا‬ ‫كه‌مترین قسه‌یان له‌باره‌وه‌ كراوه‌‪.‬‬ ‫دی���اره‌ بۆردی���ۆ داهێن���ه‌رى چه‌مكی‬ ‫هابیتۆس نییه‌ و له‌بنه‌چه‌دا وش���ه‌یه‌كی‬ ‫كۆنى گریكیه‌ و س���ه‌دان ساأل له‌مه‌وبه‌ر‬ ‫ئه‌ریس���تۆتالیس به‌كاریهێن���اوه‌‪ ،‬ب���ه‌اڵم‬ ‫بۆردیۆ به‌باشترین شێو‌ه بۆ ڕوونكردنه‌وه‌ى‬ ‫بیروب���اوه‌ڕ‌ه سۆس���یۆلۆژییه‌كانی خۆى‬ ‫به‌كاریهێناو‌ه و سودی لێ بینیوه‌‪.‬‬ ‫بۆردی���ۆ بۆ یه‌كه‌مجار ئ���ه‌م چه‌مكه‌ى‬ ‫ل���ه‌ كتێب���ی (زه‌ین���ی پراكتیكی)ی���دا‬ ‫به‌كارهێن���اوه‌ و ل ‌ه حه‌فتاكانى س���ه‌ده‌ى‬ ‫رابردوو تا س���ه‌ره‌تاى س���ه‌ده‌ى بیست‬ ‫و یه‌ك���ه‌م كارى له‌س���ه‌ر گه‌اڵڵه‌كردن و‬ ‫په‌ره‌پێدانی كردوو‌ه و له‌الیه‌ن ره‌خنه‌گران‬ ‫و كۆى روناكبیرانه‌و‌ه زۆرترین مشتومڕى‬ ‫له‌سه‌ركراوه‌‪.‬‬ ‫بۆردیۆ پێى وایه‌ هابیتۆس سیسته‌مێكی‬ ‫پێكهاته‌یی ئیدراكییه‌ ك ‌ه له‌رێگه‌ى زه‌مه‌ن‬

‫««‬

‫‪5‬‬

‫هابیتۆسه‌كه‌ى بۆردیۆ‬

‫و پ���ه‌روه‌رده‌ و پێگه‌یان���دن و دۆخ���ی‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تییه‌وه‌ به‌ده‌ست دێ و له‌مرۆڤدا‬ ‫ده‌چێن���رێ‪ .‬كه‌وای ‌ه هابیت���ۆس وزه‌یه‌كی‬ ‫كرده‌یی��� ‌ه هه‌م ره‌فتار و هه‌ڵس���وكه‌وتى‬ ‫تاك و ه���ه‌م كۆمه‌ڵ ئاراس���ت ‌ه ده‌كات‪.‬‬ ‫وات ‌ه هه‌م له‌رووى س���ایكۆلۆژییه‌وه‌ هه‌م‬ ‫ل���ه‌رووى كۆمه‌اڵیه‌تیی���ه‌وه‌ ره‌فتاره‌كانی‬ ‫مرۆڤ ئاراست ‌ه ده‌كات‪ .‬هه‌روه‌ها چه‌مكی‬ ‫هابیت���ۆس هاوكارمان ده‌ب���ێ بۆ ئه‌وه‌ى‬ ‫بزانی���ن ك ‌ه خه‌ڵكی بۆ ئ���ه‌وه‌ ده‌كه‌ن ك ‌ه‬ ‫ده‌یكه‌ن‪ .‬هابیتۆس‪ ،‬وه‌س���فى ئه‌مڕۆی تۆ‬ ‫ده‌كات له‌س���ه‌ر بنه‌ماى ئه‌وه‌ى خه‌ڵك و‬ ‫ژینگ��� ‌ه ل ‌ه ت���ۆدا چاندوویانه‌‪ ،‬هابیتۆس‪:‬‬ ‫وات ‌ه ت���ۆ وه‌ك ئه‌وه‌ى ه���ه‌ى‪ .‬هابیتۆس‬ ‫چه‌ند تایبه‌تمه‌ندییه‌كی دیاریكراوی هه‌ی ‌ه‬ ‫كه‌ گرنگترینی���ان‪ -1 :‬به‌رده‌وامیه‌تی ‪-2-‬‬ ‫گشتگیرى ‪ -3-‬خۆگونجاندن و ئاڵوگۆڕ‪.‬‬ ‫بۆردیۆ پێى وای���ه‌ مرۆڤی كۆمه‌اڵیه‌تی‬ ‫به‌گوێ���ره‌ى حه‌تمیه‌تێك���ی ناش���عورى‬ ‫هه‌ڵس���وكه‌وت ده‌كات بێ ئ���ه‌وه‌ى بزانێ‬ ‫بۆچى به‌و ش���ێوه‌ی ‌ه هه‌ڵسوكه‌وت ده‌كات‬ ‫یا بۆچى بڕیارى واى داوه‌‪ .‬وات ‌ه مرۆڤ ل ‌ه‬ ‫بڕیار و هه‌ڵسوكه‌وته‌كانیدا ن ‌ه به‌ته‌واوه‌تى‬ ‫ئه‌قاڵنیی��� ‌ه ن ‌ه به‌ته‌واوه‌ت���ى نائه‌قاڵنییه‌‪،‬‬ ‫به‌ڵكو به‌گوێره‌ى ئه‌و رێسا و پێدراوانه‌ى‬ ‫له‌پڕۆسه‌ى به‌كۆمه‌اڵیه‌تییبوندا به‌ده‌ستى‬ ‫هێناون بڕیار ده‌دا چ ش���تێك باش���ه‌ و‬ ‫چی خراپه‌‪ .‬وات ‌ه له‌ س���ۆنگه‌ى هابیتۆس ‌ه‬ ‫تایبه‌ته‌كه‌ى خۆیه‌و‌ه بڕیار ده‌دات‪.‬‬ ‫هابیت���ۆس وا ده‌كا مه‌عریفه‌ى مرۆیی‬ ‫به‌درێژای���ی مێ���ژووی مرۆڤایه‌ت���ی ته‌نها‬ ‫گواس���تنه‌وه‌یه‌كی زاره‌ك���ی و ده‌ماوده‌م‬ ‫نه‌بێ‪ ،‬به‌ڵكو هابیت���ۆس ئه‌و مه‌عریفه‌ی ‌ه‬ ‫ده‌كات ب��� ‌ه ك���رده‌وه‌ و له‌ژیانی واقیعیدا‬ ‫پراكتیزه‌ى ده‌كات‪ .‬به‌مانایه‌ك كۆى میراتى‬ ‫كولتوری و كه‌له‌پۆری هه‌ر كۆمه‌ڵگه‌یه‌ك‬ ‫ده‌بێت���ه‌ به‌ش���ێك ل ‌ه جه‌س���ت ‌ه و وێنا و‬ ‫بیروب���اوه‌ڕى تاكه‌كانى ئ���ه‌و كۆمه‌ڵگه‌ی ‌ه‬ ‫و له‌ هابیتۆس���ى ئه‌و تاكه‌كه‌سه‌دا خۆى‬ ‫ده‌نوێنێ‪ .‬هابیتۆس كۆى ئه‌و شتانه‌ی ‌ه ك ‌ه‬ ‫له‌رۆژى له‌دایكبوونی مرۆڤه‌وه‌ تا پیربوون‬ ‫به‌سه‌ریدا دێ و له‌سروشتى مرۆڤ و ژیانى‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تیدا ره‌نگده‌داته‌وه‌‪ .‬هابیتۆس وا‬ ‫ده‌كات روخساره‌كانی ژیانى كۆمه‌اڵیه‌تی‬ ‫به‌الى تاكه‌كه‌سه‌و‌ه سروشتی ده‌ربكه‌وێ‪.‬‬ ‫جێ���ى خۆیه‌تى بڵێین ك��� ‌ه هابیتۆس‬

‫دووباره‌كردن���ه‌وه‌ى بێئه‌مالوئه‌والى ئه‌و‬ ‫ش���تان ‌ه نیی ‌ه ل ‌ه ژیاندا فێری���ان بووین‪،‬‬ ‫به‌ڵك���وو تێكه‌اڵوبوون���ی ئ���ه‌و خ���وو‌ه‬ ‫به‌ده‌ستهاتووانه‌ی ‌ه و پاشان فۆرمگرتنیان ‌ه‬ ‫له‌ ش���ێوه‌یه‌كی تاكه‌كه‌س���یى تایبه‌تدا‪،‬‬ ‫وات ‌ه هابیتۆس ئازادی ته‌واوه‌تى تاكه‌كان‬ ‫زه‌وت ن���اكات‪ ،‬به‌ڵكو رێگ��� ‌ه ب ‌ه تاكه‌كان‬ ‫ده‌دات ك��� ‌ه ئه‌و ش���تانه‌ى له‌ پڕۆس���ه‌ى‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تیبوونیان���دا له‌ده‌وروبه‌ریانه‌و‌ه‬ ‫به‌ده‌ستیانهێناوه‌ په‌ره‌ى پێبده‌ن‪.‬‬ ‫به‌مانایه‌ك���ی دیكه‌ هابیت���ۆس خاڵى‬ ‫به‌یه‌ك گه‌یشتنى ره‌هه‌نده‌ كۆمه‌اڵیه‌تی و‬ ‫ده‌روونی و زمانه‌وان���ی و ئابوورییه‌كانه‌‪.‬‬ ‫واته‌ هه‌موو ئه‌وان���ه‌ى ل ‌ه رووی ده‌روونی‬

‫«‬

‫هابیتۆس ئه‌زموون و ئاماده‌باشییه‌كی‬ ‫ناوه‌ك���ی به‌ده‌س���تهاتووی مرۆڤ��� ‌ه ك��� ‌ه‬ ‫مرۆڤ به‌گوێ���ره‌ى قازانج و به‌رژه‌وه‌ندی‬ ‫خۆى به‌كاریان ده‌هێن���ێ‪ .‬ئه‌و ئه‌زموون‬ ‫و ئاماده‌باش���ییه‌ش له‌رێگ���ه‌ى خێزان و‬ ‫هاوڕێی���ان و قوتابخان���ه‌ و ده‌وروبه‌ره‌و‌ه‬ ‫به‌ده‌س���ت ده‌هێن���ێ‪ .‬ئه‌گ���ه‌ر ف���ه‌زاى‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تی له‌ كۆمه‌ڵ ‌ه خاڵێك پێكهاتبێ‬ ‫ئه‌و‌ه هابیتۆس خاڵێكه‌ و له‌ژێر كاریگه‌رى‬ ‫و ته‌با له‌گ���ه‌أل هه‌لومه‌رجی كۆمه‌اڵیه‌تی‬ ‫به‌دیهاتووه‌‪.‬‬ ‫هه‌ر تاكه‌كه‌سێك هابیتۆسێكی تایبه‌ت‬ ‫به‌خ���ۆى هه‌یه‌‪ ،‬به‌اڵم له‌گ���ه‌أل تاكه‌كانی‬ ‫هه‌مان كۆمه‌ڵگه‌ به‌ش���ێوه‌یه‌كی گش���تى‬

‫چینایه‌ت���ی و توندوتی���ژى ره‌م���زی و‬ ‫هه‌س���تكردن ب ‌ه شوناس���ى تاكه‌كه‌س���ى‬ ‫و كۆمه‌ڵ���ى ده‌دات‪ .‬ب���ه‌م پێی��� ‌ه ره‌فتار‬ ‫گوزارش���تێكی سروش���تی و هه‌ڕه‌مه‌كی‬ ‫سیس���ته‌مێكی له‌پێ���دراو و پڕۆس���ه‌ى‬ ‫سایكۆلۆژییه‌ ك ‌ه ل ‌ه ئه‌قل و زه‌ینی مرۆڤدا‬ ‫ره‌گی داكوتاوه‌‪ .‬بۆی ‌ه له‌ژێر كاریگه‌رى ئه‌و‬ ‫پێدراوانه‌دا ره‌فتار ده‌كا و هیچ پاس���او و‬ ‫ته‌فسیرێكی ئه‌قاڵنی بۆ هه‌ڵسوكه‌وته‌كانی‬ ‫نیی ‌ه مه‌گه‌ر ل���ه‌رووى ناوه‌كی و ده‌روونی‬ ‫خۆیدا نه‌بێ‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ه���ا ده‌ك���رێ بڵێی���ن هابیتۆس‬ ‫هه‌م به‌رهه‌مه‌ ه���ه‌م به‌رهه‌مهێنه‌ره‌‪ .‬وات ‌ه‬ ‫ه���ه‌م به‌رهه‌می ئه‌و پێدراو و پڕۆس��� ‌ه و‬

‫ه‬ ‫هابیتۆس دووباره‌كردنه‌وه‌ى بێئه‌مالوئه‌والى ئه‌و شتان ‌‬ ‫ه‬ ‫ه له‌ ژیاندا فێریان بووین‪ ،‬به‌ڵكوو تێكه‌اڵوبوونی ئه‌و خوو ‌‬ ‫نیی ‌‬ ‫ه له‌ شێوه‌یه‌كی‬ ‫ه و پاشان فۆرمگرتنیان ‌‬ ‫به‌ده‌ستهاتووانه‌ی ‌‬ ‫تاكه‌كه‌سیى تایبه‌تدا‬

‫و كۆمه‌اڵیه‌ت���ی و زمانه‌وان���ی و ئابووری‬ ‫و س���ه‌لیق ‌ه ‪...‬تد رۆڵیان ل ‌ه پێگه‌یشتنى‬ ‫ئێمه‌دا هه‌بوو‌ه ل ‌ه هابیتۆسدا یه‌كده‌گرن و‬ ‫هابیتۆسى تاكه‌كه‌سى پێكده‌هێنن و دواتر‬ ‫ئێمه‌ به‌گوێ���ره‌ى هه‌لومه‌رج و دۆخه‌كاندا‬ ‫بڕی���ار و ره‌فتارى دیاریك���راوی خۆمان‬ ‫ده‌نوێنین‪ .‬بۆنموونه‌ هابیتۆس���ى هونه‌رى‬ ‫بریتیه‌ ل��� ‌ه كۆى ئه‌زموونى هونه‌رمه‌ندێك‬ ‫ل ‌ه ژیانى كۆمه‌اڵیه‌تی و ل ‌ه پیشه‌كه‌یدا ك ‌ه‬ ‫ه���اوكارى ده‌كات ل ‌ه كاره‌كه‌یدا لێهاتوو و‬ ‫به‌توانا بێت‪.‬‬ ‫ب���ۆ نموون ‌ه ئه‌گ���ه‌ر كۆمه‌ڵگ ‌ه و ژیانى‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌ت���ی گۆڕه‌پان���ی یارییه‌ك بن و‬ ‫تاكه‌كانی���ش یاریكه‌رب���ن‪ ،‬ئ���ه‌وه‌ ده‌بێ‬ ‫تاكه‌كان فێرى یاس���اكانی ئ���ه‌و گه‌مه‌ی ‌ه‬ ‫ببن و هابیتۆس���یش ئاماده‌باشییه‌ك ‌ه بۆ‬ ‫ئه‌و یاریی��� ‌ه و هاوكارى م���رۆڤ ده‌كات‬ ‫له‌بردنه‌وه‌ى ئه‌وپ���ه‌ڕى ڕاده‌ى گه‌مه‌كه‌‪.‬‬ ‫وات ‌ه ه���ه‌ر كه‌موكورتیه‌ك له‌ پڕۆس���ه‌ى‬ ‫به‌كۆمه‌اڵیه‌تیب���وون كه‌موكورت���ى ل��� ‌ه‬ ‫هابیتۆسى تاكه‌كه‌سیدا ده‌هێنێت ‌ه كایه‌و‌ه‬ ‫و ئه‌م���ه‌ش له‌دواج���اردا كاریگه‌رى خۆى‬ ‫ده‌بێ به‌سه‌ر گه‌مه‌كارانى نێو گه‌مه‌كه‌وه‌‪.‬‬

‫لێكده‌چ���ێ‪ ،‬كه‌چى له‌گه‌ل هابیتۆس���ى‬ ‫تاكه‌كه‌س���ێكی دیك���ه‌ى كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی‬ ‫دیك��� ‌ه به‌ته‌واوه‌تى جی���اوازه‌‪ .‬بۆ نموون ‌ه‬ ‫ئه‌گه‌ر منێكی كورد خواردنێكی به‌گۆشت‬ ‫دروس���تكراو بخۆم و پاش���ان پێی بزانم‬ ‫كه‌ گۆش���تى ناو خواردنه‌ك��� ‌ه هی به‌راز‬ ‫بووه‌‪ ،‬ده‌س���تبه‌جێ هێڵنجم دێ و ده‌شێ‬ ‫بڕش���ێمه‌وه‌‪ ،‬ئه‌مه‌ش به‌هۆى هابیتۆسى‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تی منه‌وه‌ی ‌ه ك ‌ه به‌درێژایی ژیانى‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌ت���ى خ���ۆم له‌كۆمه‌ڵگه‌دا خووم‬ ‫پێو‌ه گرتووه‌ و به‌ده‌ستم هێناو‌ه و له‌ژێر‬ ‫كاریگه‌ریدا بووم‪ .‬هه‌روه‌ها ده‌ش���ێ منى‬ ‫سایكۆلۆژیى له‌رووى سه‌لیقه‌ى مۆسیقی‬ ‫ی���ا ره‌ن���گ یا چێ���ژى خ���واردن له‌گه‌ل‬ ‫تاكه‌كه‌س���ێكی هه‌م���ان كۆمه‌ڵگه‌ى خۆم‬ ‫جیاوازیم هه‌بێ‪ ،‬ئه‌وه‌ش به‌هۆى جیاوازى‬ ‫هابیتۆس���ى س���ایكۆلۆژی منه‌وه‌ی ‌ه له‌م‬ ‫رووه‌وه‌‪.‬‬ ‫كه‌وات���ه‌ هابیت���ۆس ه���ه‌م ل���ه‌رووى‬ ‫س���ایكۆلۆژییه‌وه‌ ه���ه‌م ل���ه‌رووى‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تییه‌و‌ه ره‌فتارى ئێمه‌ ئاراس���ت ‌ه‬ ‫ده‌كات و ه���ه‌ر ئه‌م���ه‌ش ره‌وایه‌ت���ى ب ‌ه‬ ‫دۆخ��� ‌ه كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كانی وه‌ك هانده‌رى‬

‫وێناكاریانه‌ی���ه‌ ك��� ‌ه ت���اك له‌كۆمه‌ڵگه‌و‌ه‬ ‫به‌ده‌س���تیان ده‌هێنێ‪ ،‬هه‌م به‌رهه‌مهێنی‬ ‫ره‌فتار و دیدگاى تاكه‌ سه‌باره‌ت به‌خۆى‬ ‫و سه‌باره‌ت به‌ بوون‪ .‬سه‌ره‌ڕاى ئه‌وانه‌ش‬ ‫هابیت���ۆس له‌ش���ێوه‌یه‌كی بوونێك���ی‬ ‫كرده‌ییانه‌دا خ���ۆى ده‌نوێنێ‪ ،‬بۆی ‌ه ته‌نها‬ ‫وێنا و بیروباوه‌ڕ نییه‌‪.‬‬ ‫ئا ئه‌م چاالكی ‌ه زه‌ینیه‌ی (هابیتۆسه‌)‬ ‫ك ‌ه ناهێڵ���ێ مرۆڤ بی���ر له‌ره‌فتاره‌كانی‬ ‫خ���ۆى بكات���ه‌وه‌‪ ،‬چونك ‌ه ئه‌و پێش���تر‬ ‫له‌رێگ���ه‌ى پێگه‌یاندن���ى كۆمه‌اڵیه‌تییه‌و‌ه‬ ‫زه‌ینی پڕۆگرام كراوه‌‪ .‬له‌دیدی بۆردیۆو‌ه‬ ‫كاتێك هابیتۆسه‌كه‌ى ئێم ‌ه حوكم به‌سه‌ر‬ ‫ش���تێكدا ده‌دا یا شتێك هه‌ڵده‌سه‌نگێنێ‬ ‫ئه‌و‌ه نه‌بڕیارێكی ئه‌قاڵنییه‌‪ ،‬نه‌نائه‌قاڵنی‪،‬‬ ‫به‌ڵك���و له‌س���ۆنگه‌ى ئ���ه‌وه‌ى له‌ژیان���ى‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تیماندا فێرى بووین بڕیارمانداوه‌‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ه���ا كۆمه‌ڵگ ‌ه له‌رێگه‌ى ره‌فتارى‬ ‫تاكه‌كه‌س���ه‌كانه‌و‌ه جارێك���ی دیكه‌ نۆرم‬ ‫و به‌هاكان���ی خ���ۆى دووب���ار‌ه به‌رهه‌م‬ ‫ده‌هێنێت���ه‌وه‌‪ .‬ده‌كرێ بڵێی���ن كۆمه‌ڵگ ‌ه‬ ‫له‌رێگ���ه‌ى هابیتۆس���ى كۆمه‌اڵیه‌ت���ی و‬ ‫سایكۆلۆژیی تاكه‌كه‌س���انه‌وه‌ نه‌مریه‌كی‬

‫به‌ش���ه‌كی ب ‌ه به‌ه���ا و نۆرمه‌كانی خۆى‬ ‫ده‌به‌خشێ و نه‌و‌ه دواى نه‌وه‌ به‌رهه‌میان‬ ‫ده‌هێنێته‌وه‌‪.‬‬ ‫تاكه‌ك���ه‌س له‌رێگ���ه‌ى نقومبوونی ل ‌ه‬ ‫ئام���اژه‌ و مانا و س���ێمبول و ده‌الله‌ته‌و‌ه‬ ‫له‌ژینگه‌ كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كه‌ى به‌ش���ێوه‌یه‌كی‬ ‫ناشعورى دروست ده‌بێ‪ .‬واته‌ بێ ئه‌وه‌ى‬ ‫هه‌ستى پێ بكات له‌ژێر كاریگه‌رى فه‌زاى‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تی كۆمه‌ڵگه‌كه‌یدایه‌‪.‬‬ ‫بۆردی���ۆ چه‌مك���ی هابیتۆس���ى ب���ۆ‬ ‫وه‌النان���ى ناته‌بایی نێ���وان بابه‌تیبوون و‬ ‫زاتیبوون به‌كارهێن���اوه‌‪ ،‬به‌ماناى ئه‌وه‌ى‬ ‫بونی���ادى بابه‌تیان���ه‌ى كۆمه‌ڵگه‌ و رۆڵى‬ ‫خوده‌كیانه‌ى تاكه‌كه‌س���ى نێو كۆمه‌ڵگ ‌ه‬ ‫پێكدژ نین‪ .‬ره‌وتی بابه‌تگه‌رایی پێى وای ‌ه‬ ‫واقیعی كۆمه‌اڵیه‌ت���ی له‌كۆمه‌ڵێك هێز و‬ ‫په‌یوه‌ندی كۆمه‌اڵیه‌تی پێكهاتوو‌ه و خۆى‬ ‫به‌س���ه‌ر تاكه‌كاندا ده‌سه‌پێنێ و ئه‌مه‌ش‬ ‫الى دۆركهایم به‌روونی ده‌رده‌كه‌وێ‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ره‌وت���ی خودگه‌رایی پێى وای���ه‌ واقیعی‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌ت���ی ته‌نها چه‌ند ته‌فس���یرێكی‬ ‫ب���ێ كۆتایی ئه‌و رووداوانه‌ی ‌ه ك ‌ه تاكه‌كان‬ ‫به‌گوێره‌ى ئه‌وه‌ى له‌س���ه‌رى رێككه‌وتوون‬ ‫كارلێك ده‌كه‌ن‪ .‬بۆی��� ‌ه بۆردیۆ پێی وای ‌ه‬ ‫په‌یوه‌ندیه‌ك���ى دیالكتیك���ی ل��� ‌ه نێوان‬ ‫بابه‌تییبون و زاتییبووندا هه‌ی ‌ه و پێویست ‌ه‬ ‫كۆمه‌ڵناس���ان كار له‌س���ه‌ر دروستبوونى‬ ‫بكه‌ن‪.‬‬ ‫سه‌رچاوه‌كان‪:‬‬ ‫‪ -1‬ستیفان شوفالیه‌‪ ،‬كریس���تیان شوفیری‪ ،‬معجم‬ ‫بوردیو‪ ،‬ترجمه‌‪ ،‬د‪.‬الزهره‌ إبراهیم‪.2013 ،‬‬ ‫‪ -2‬زهی���ر الخویلدی‪ :‬نظریة‌ الهابیتوس و الراس���مال‬ ‫الرمزی عن���د بییر بوردیو‪www.arabtimes.( ،‬‬ ‫‪)com‬‬ ‫‪ -3‬بوردیو و عادت واره‌ها‪www.fktiyam.( ،‬‬ ‫‪)blogfa.com‬‬ ‫‪ -4‬حسنی ابراهیم عبدالعظیم‪ ،‬مفاهیم سوسولوجی ‌ه‬ ‫حدیپ���ه‌‪ ،‬الهابیت���وس‪www.( .2012-4-19 ،‬‬ ‫‪)ahewar.org‬‬ ‫‪what does habitus mean? -5‬‬ ‫‪)(www.habitus-consulting.com‬‬ ‫‪-6‬د‪.‬على اسعد وطفه‌‪ ،‬الهابیتوس فی سوسیولوجیا‬ ‫بوردیو‪)www.annabaa.org( ،‬‬

‫گه‌مه‌كانى خود و ئه‌وی تر له‌ تێكسته‌ شیعرییه‌كانى فێستیڤاڵى (گه‌الوێژ)دا‬ ‫بڵند باجه‌الن‬ ‫(‪)٢-١‬‬ ‫له‌م لێكۆڵینه‌وه‌یه‌دا‬ ‫قس ‌ه له‌سه‌ر (‪ )3‬له‌و‬ ‫تێكست ‌ه ش���یعرییان ‌ه‬ ‫ده‌كه‌م ك ‌ه توانیویان ‌ه‬ ‫خه‌اڵت���ى حه‌ڤده‌هه‌می���ن فێس���تیڤاڵى‬ ‫(گه‌الوێژ) ببه‌نه‌و‌ه له‌ بوارى شیعردا‪ ،‬ئه‌و‬ ‫(‪ )3‬شیعره‌ش ئه‌مانه‌ن‪:‬‬ ‫قه‌س���یده‌ى (كاتژمێر دوو)ى‬ ‫‪ -1‬‬ ‫(كۆچه‌ر ئه‌بوبه‌كر) – پله‌ى یه‌كه‌م‬ ‫قه‌سیده‌ى (قاچ‪ ،‬ئۆتۆمبیل)ى‬ ‫‪ -2‬‬ ‫(ئاریان ئه‌بوبه‌كر) – پله‌ى دووه‌م‬ ‫قه‌س���یده‌ى (قافڵه‌كان���ى‬ ‫‪ -3‬‬ ‫گه‌یشتن)ى (بێستون حه‌سه‌ن) – پله‌ى‬ ‫سێیه‌م‪.‬‬ ‫هه‌ڵبه‌ت هه‌ر له‌و فێس���تیڤاڵه‌دا له‌پاڵ‬ ‫(بێس���تون حه‌سه‌ن)دا هاوڕێیه‌كى تریش‬ ‫خه‌اڵتى پله‌ى س���ێیه‌مى وه‌رگرت‪ ،‬ئێم ‌ه‬ ‫له‌م لێكۆڵینه‌وه‌یه‌دا باس���ى تێكسته‌كه‌ى‬ ‫به‌ڕێزی���ان ناكه‌ین‪ ،‬چونك ‌ه ناونیش���انى‬ ‫بابه‌ته‌كه‌مان بریتیی ‌ه ل ‌ه (گه‌مه‌كانى خود‬ ‫و ئه‌وی تر‪ ،)...‬ئه‌و گه‌مه‌یه‌ له‌ ش���یعرى‬ ‫ئه‌و به‌ڕێزه‌دا كه‌متر هه‌س���تى پێده‌كرێ‪،‬‬ ‫بۆیه‌ ئه‌گه‌ر باسمان بكردایه‌‪ ،‬ئه‌وا حه‌قى‬ ‫خۆیمان پێنه‌ده‌دا و له‌ به‌هایمان ده‌هێنایە‬ ‫خ���واره‌وه‌‪ ،‬به‌تایبه‌تى ك ‌ه تێكس���ته‌كه‌ى‬ ‫ئه‌و هاوڕێیه‌مان یه‌كێك بوو له‌ تێكس���ت ‌ه‬ ‫جوانه‌كان���ى فێس���تیڤاڵ و ده‌ك���رێ ل ‌ه‬ ‫باسێكى سه‌ربه‌خۆ و له‌ژێر ناونیشانێكى‬ ‫تردا لێكۆڵینه‌وه‌ى له‌سه‌ر بكه‌ین‪.‬‬

‫‪ -1‬قه‌س���یده‌ى (كاتژمێ���ر دوو)ى‬ ‫(كۆچه‌ر ئه‌بوبه‌كر)‬ ‫(كۆت���ره‌كان ل ‌ه س���ێبه‌رى دڵڕه‌قى‬ ‫حه‌وشه‌كه‌ماندا‬ ‫وه‌ك غه‌ریبێك مردن‪...‬‬ ‫رامین له‌ودی���وى په‌نجه‌ره‌ك ‌ه نزیك ل ‌ه‬ ‫ئینجانه‌كان‬ ‫هه‌ڵماتێن ده‌كات‬ ‫دایكم ریقنه‌كان ده‌خوسێنێ و‬ ‫هه‌میش ‌ه شوم به‌ ده‌میدا دێت)‬ ‫مردن���ى كۆت���ره‌كان ل��� ‌ه س���ه‌ره‌تاى‬ ‫ش���یعره‌كه‌ى (كۆچه‌ر ئه‌بوبه‌كر)دا دێت ‌ه‬ ‫پێش���ه‌وه‌‪ .‬ه���ه‌ر ش���یعرێك ژیانێك یان‬ ‫چه‌ن���د ژیانێكه‌ بۆ خ���ۆى‪ ،‬كه‌وات ‌ه ژیانى‬ ‫نێ���و ش���یعره‌كه‌ى (كۆچه‌ر) ب���ه‌ مردن‬ ‫ده‌س���تپێده‌كا‪ ،‬مردنى كۆتره‌كان‪ .‬مردنى‬ ‫ئه‌و كۆترانه‌ له‌ ده‌س���تپێكى ش���یعردا ب ‌ه‬ ‫ته‌نه���ا ئاماژه‌یه‌كى ڕووت نییه‌ به‌ مردنى‬ ‫كۆت���ره‌كان خۆیان‪ ،‬له‌نێ���و مه‌رگى ئه‌و‬ ‫كۆترانه‌دا‪ ،‬ژیانى پڕ ل ‌ه كێشمه‌كێش���مى‬ ‫خود بوونى هه‌یه‌‪ .‬ئه‌و كاته‌ى كۆتره‌كان‬ ‫ده‌م���رن‪ ،‬كۆتایى ب��� ‌ه چیرۆك���ى ژیانى‬ ‫خ���ود ناهێن���ن‪ ،‬به‌ڵكو ل���ه‌دواى مه‌رگى‬ ‫ئه‌وان ش���ته‌كان ده‌ستپێده‌كه‌ن و خۆیان‬ ‫ب��� ‌ه خوێن���ه‌ر ده‌ناس���ێنن‪( .‬ڕامین) ك ‌ه‬ ‫مه‌به‌س���ت لێى تاق ‌ه كوڕه‌كه‌ى (كۆچه‌ر)‬ ‫ه‌‪ ،‬هاتۆته‌ نێو ش���یعره‌كه‌وه‌ و كه‌لێنێكى‬ ‫له‌ شیعره‌كه‌دا پڕ كردۆته‌وه‌‪.‬‬ ‫(ڕامی���ن)ى من���داڵ ل ‌ه ئان���ى مردنى‬ ‫كۆتره‌كاندا خه‌ریكى هه‌ڵماتێنه‌‪ ،‬دایكیش‬ ‫خه‌ریكى خوساندنى ڕیقنه‌ى كۆتره‌كانه‌‪،‬‬ ‫ئه‌و كۆترانه‌ى چیتر ڕیقن ‌ه ناكه‌ن‪ ،‬چونك ‌ه‬

‫م���ردوون‪ ،‬كه‌وات ‌ه دایكی���ش دواجاریه‌تى‬ ‫ڕیقنه‌كان بخوس���ێنێ‪ .‬له‌نێوان (ڕامین)‬ ‫ى من���داڵ و دایكێكى به‌ ته‌مه‌ن و چه‌ند‬ ‫كۆترى مردوودا‪ ،‬فه‌زایه‌كى شیعرى كراو‌ه‬ ‫خوڵقاوه‌ كه‌ دره‌ختێك ل ‌ه ناوه‌ڕاس���تیدا‬ ‫ش���ین ب���ووه‌‪ ،‬دره‌ختێ���ك ك��� ‌ه خودى‬ ‫(كۆچه‌ر)ه‌‪.‬‬ ‫خود به‌رهه‌مى ئه‌و فه‌زایه‌یه‌ ئه‌وانیتر‬ ‫بۆى ده‌خوڵقێنن‪ .‬هه‌ڵبه‌ت مه‌به‌س���تمان‬ ‫له‌ خود به‌ش���ێكى خوده‌‪ ،‬ئه‌گینا فه‌زاى‬ ‫تریش ه���ه‌ن ته‌حه‌كوم ب��� ‌ه پارچه‌كانى‬ ‫ترى خ���وده‌وه‌ ده‌كه‌ن‪ ،‬ب���ۆ نموون ‌ه ئه‌و‬ ‫فه‌زایانه‌ى یار ده‌یانخوڵقێنێ‪ .‬ئه‌و پارچ ‌ه‬ ‫ش���یعره‌ى سه‌ره‌و‌ه و به‌ش���ێكى گه‌وره‌ى‬ ‫ش���یعرى (كۆچه‌ر)‪ ،‬بریتییه‌ له‌ گه‌مه‌ى‬ ‫زمانه‌وانى‪ .‬ئه‌گه‌ر گه‌ڕاوه‌ بۆ (نیتش���ه‌)‬ ‫قسه‌ بكه‌ین‪ ،‬ئه‌وا ده‌توانین بڕیاره‌كانمان‬ ‫بخه‌ین ‌ه ڕوو‪ .‬زم���ان بریتییه‌ ل ‌ه میتافۆر‪،‬‬ ‫بگره‌ زاراوه‌ زانس���تییه‌كانیش میتافۆڕن‪.‬‬ ‫میتافۆر واتایه‌كى ئه‌پس���مۆلۆژى هه‌یه‌‪.‬‬ ‫(نیتش���ه‌) ل ‌ه تێزى (له‌باره‌ى هه‌قیقه‌ت‬ ‫و وه‌ه���م ب���ه‌‪)...‬دا‪ ،‬میتاف���ۆرى ك���رد‌ه‬ ‫سروش���تى س���ه‌ره‌كى زمان و ش���یعر‪.‬‬ ‫(نیتشه‌) به‌شێك ل ‌ه ئایدیاكانى ئه‌وه‌ند‌ه‬ ‫ب ‌ه میتافۆر ده‌ربڕیون‪ ،‬خوێنه‌ر وا ده‌زانێ‬ ‫ئه‌و تێكسته‌ى له‌به‌ر ده‌ستدایه‌‪ ،‬شیعره‌‪.‬‬ ‫(ئه‌و ده‌ڵێت چاوه‌ڕوانى فڕینى رامین‬ ‫ب ‌ه‬ ‫منداڵ���ه‌كان زوو ده‌ف���ڕن و هه‌رگی���ز‬ ‫نانیشنه‌وه‌‪.‬‬ ‫ده‌مه‌وێت بڵێم‪:‬‬ ‫من بیس���ت س���ه‌ده‌ی ‌ه ل ‌ه بنباڵى ئه‌م‬

‫بكرێت ‌ه وه‌س���یله‌یه‌ك بۆ فڕین‪ ،‬فڕین بۆ‬ ‫په‌نجه‌ره‌یه‌دام و‬ ‫مه‌ودایه‌كى سنووردار‪ ،‬چونكه‌ ب ‌ه بۆچونى‬ ‫هێشا باڵێكم نییه‌ بۆ فڕین)‬ ‫هاوكێش���ه‌كان ده‌گۆڕێن‪ .‬دواى مردنى من هێ���زى عه‌قڵ س���نووردار‌ه و عه‌قڵى‬ ‫كۆت���ره‌كان‪ ،‬كه‌س نامێنێت���ه‌و‌ه بفڕێت‪ .‬مرۆڤ تواناى كه‌شفكردنى به‌شێكى زۆر‬ ‫فڕینیش پێویس���تییه‌‪ .‬كۆتره‌ مردووه‌كان له‌ دیارده‌كانى نه‌بووه‌ و نییه‌‪ ،‬ئه‌وكاته‌شى‬ ‫چیتر ناتوان���ن بفڕن‪ .‬ئه‌ى ئ���ه‌و‌ه كێی ‌ه ده‌س���تى ب���ۆ ب���ردوون‪ ،‬ل ‌ه ئاڕاس���ته‌ى‬ ‫ده‌بێ���ت بفڕێ���ت؟‪ .‬دایك وه‌اڵم���ى ئه‌و خۆى الی���داون (ئه‌مه‌ش به‌ش���ێكى تر‌ه‬ ‫پرس���یاره‌ ده‌داته‌وه‌‪ :‬چاوه‌ڕوانى فڕینى ل��� ‌ه زیانه‌كان���ى عه‌ق���ڵ)‪ .‬ده‌توانین ل ‌ه‬ ‫(ڕامی���ن) به‌‪ .‬فڕینى كۆت���ره‌كان جیای ‌ه باس���ێكى س���ه‌ربه‌خۆدا به‌درێژى باسى‬ ‫ل��� ‌ه فڕین���ى (ڕامی���ن)‪ .‬كۆت���ره‌كان ك ‌ه نه‌گبه‌تییه‌كانى عه‌قڵى مرۆڤ بكه‌ین‪ .‬له‌و‬ ‫ده‌ف���ڕن‪ ،‬دواى موده‌تێك ماندوو ده‌بن و ش���یعره‌ى (كۆچه‌ر)دا بای���ه‌خ ب ‌ه بابه‌تى‬ ‫ده‌نیش���نه‌وه‌‪ ،‬وه‌لێ ك���ه‌ (ڕامین) گه‌ور‌ه ڕه‌وانبێ���ژى دراوه‌‪ .‬ڕه‌وانبێ���ژى ب ‌ه ته‌نها‬ ‫ده‌بێ���ت و ده‌فڕێت‪ ،‬چیتر نانیش���ێته‌وه‌‪ .‬گوتارێكى وێناك���راو نیی ‌ه كه‌ خوازه‌یه‌ك‬ ‫دواتر ب���ه‌راوردى نه‌فڕینى خود و فڕینى ده‌ستى گرتوو‌ه ب ‌ه سه‌ریدا‪ ،‬دیارده‌یه‌كى‬ ‫(ڕامی���ن) ده‌ك���رێ‪ .‬خود تا ئێس���تاك ‌ه ده‌روونیشه‌ ب ‌ه مانا (فرۆید)ییه‌كه‌ى وه‌كو‬ ‫نه‌یتوانی���وه‌ بف���ڕێ‪ ،‬به‌ه���ۆى نه‌بوونى میكانیزمێكى به‌رگریك���ردن‪ ،‬ڕووداوێكى‬ ‫باڵ���ه‌وه‌‪ ،‬كه‌چ���ى ئه‌وه‌ت���ا (ڕامین) هه‌ر مێژوویش��� ‌ه (ئه‌م ‌ه بۆچونى بلۆمه‌)‪ .‬ئه‌م‬ ‫زوو نزی���ك ده‌بێته‌و‌ه ل���ه‌ فڕین‪ .‬له‌نێوان بۆچونه‌ى (بلۆم)‪ ،‬جیاكه‌ره‌وه‌ى (بلۆم)‬ ‫نه‌فڕین���ى خ���ود و فڕین���ى (ڕامی���ن)دا و نوێنه‌رانى هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌گه‌راییه‌‪.‬‬ ‫(بۆ من ئاسان ‌ه‬ ‫مه‌ودای���ه‌ك هه‌یه‌‪ ،‬بریتیی ‌ه ل��� ‌ه ته‌مه‌ن‪،‬‬ ‫میزى كه‌روێشكه‌كان بخۆمه‌و‌ه و‬ ‫جیاوازى ته‌مه‌نى نێوان (ڕامین) و دایكى‬ ‫سه‌رخۆشان ‌ه الر‌ه الر زه‌وى بگێڕم‬ ‫(ڕامین)‪ ،‬پێناسه‌ى ئه‌و مه‌ودایه‌یه‌‪ .‬خود‬ ‫بۆ من ئاس���ان ‌ه پاش���ماوه‌ى خۆراكى‬ ‫تواناى فڕینى نیی���ه‌‪ ،‬چونكه‌ باڵى نییه‌‪،‬‬ ‫وه‌لێ ئایا بۆ فڕی���ن بوونى باڵ مه‌رجه‌؟ سه‌گه‌كان بخۆم‬ ‫یه‌ك سه‌د‌ه له‌سه‌ر پشتى كیسه‌ڵه‌كان‬ ‫ئێم���ه‌ به‌بێ ب���اڵ ناتوانی���ن بفڕین؟ باڵ‬ ‫وه‌س���یله‌یه‌كه‌ ب���ۆ فڕین‪ ،‬خ���ودى فڕین شه‌و بكه‌م ب ‌ه ڕۆژ‬ ‫له‌ داخى ڕۆیشتنت دڵ ب ‌ه مێروله‌یه‌كى‬ ‫نییه‌‪ .‬فڕین به‌ ته‌نها په‌یوه‌س���ت نیی ‌ه ب ‌ه‬ ‫باڵه‌وه‌‪ ،‬په‌یوه‌ستیشه‌ به‌ بیركردنه‌وه‌وه‌‪ ،‬نێرینه‌ ده‌ده‌م)‬ ‫(كۆچه‌ر)یش وه‌كو زۆر ل ‌ه ش���اعیرانى‬ ‫خ���ودى باڵیش پێویس���تى ب��� ‌ه بوونى‬ ‫بیركردنه‌وه‌ی���ه‌ك هه‌یه‌ بتوانێ به‌ هۆیه‌و‌ه تر‪ ،‬ل ‌ه شیعردا قوربانى ده‌دا‪ .‬قوربانیدان‬ ‫گوزارشت له‌ خۆى بكا یان بیركردنه‌وه‌ك ‌ه شتێكى باوه‌ ل ‌ه ش���یعرى نوێى كوردیدا‪.‬‬ ‫گوزارشتێكى جوان له‌و بكا‪ .‬ده‌شێ عه‌قڵ زۆر ل���ه‌ ش���اعیرانمان ل��� ‌ه تێكس���ت ‌ه‬

‫ش���یعرییه‌كانیاندا قوربانى ده‌ده‌ن‪ ،‬وه‌لێ‬ ‫ئه‌وه‌ى جیاوازه‌‪ ،‬ج���ۆرى قوربانییه‌ك ‌ه و‬ ‫پێكهاته‌ى ئه‌و قوربانییه‌یه‌‪ .‬قوربانیدانى‬ ‫(كۆچ���ه‌ر) هۆكارێك���ى ل ‌ه پش���ته‌وه‌یه‌‪،‬‬ ‫ئه‌ویش ڕۆیشتنى یاره‌‪ .‬خود له‌ به‌رامبه‌ر‬ ‫ڕۆیشتنى یاردا‪ ،‬قوربانى ده‌دا بۆ خودى‬ ‫ی���ار‪ .‬ئه‌و (كۆچ���ه‌ر) ئاماده‌گى تیایه‌ ل ‌ه‬ ‫داخى ڕۆیش���تنى یار زۆر ش���ت بكا‪ ،‬بۆ‬ ‫نموونه‌‪ :‬س���پاردنى دڵ ب���ه‌ مێروله‌یه‌كى‬ ‫نێرین���ه‌‪ .‬كه‌وات��� ‌ه قوربانیدانى ش���اعیر‬ ‫هه‌ڵگرى تۆڵه‌ش���ه‌‪ .‬ئه‌و كاته‌ى خود به‌ر‬ ‫غه‌دره‌كانى یار ده‌ك���ه‌وێ‪ ،‬قوربانى ده‌دا‬ ‫ل ‌ه به‌رامبه‌ر ئ���ه‌و غه‌درانه‌‪ ،‬وه‌لێ به‌دواى‬ ‫به‌دیلێ���ك بۆ ئه‌و غه‌دران���ه‌ ده‌گه‌ڕێ ك ‌ه‬ ‫ده‌كرێ پێى بگوترێ‪ :‬تۆڵه‌‪ .‬ئایا عیش���ق‬ ‫یه‌كبوون دروس���ت ده‌كات؟ ئایا ل ‌ه ساتى‬ ‫بوونى غه‌در و تۆڵه‌دا‪ ،‬ده‌ش���ێ یه‌كبوون‬ ‫بوونى هه‌بێت له‌ بازنه‌ى عیش���قدا؟ ئه‌و‌ه‬ ‫عیش���ق ‌ه یه‌كبوونى ئه‌به‌دى و ش���وناس‬ ‫بزرك���ه‌ر ده‌خوڵقێن���ێ (ئه‌م��� ‌ه بۆچونى‬ ‫ئه‌فلۆتینه‌)‪.‬‬ ‫رونکردنەوە‪:‬‬ ‫ب���ەش���ی ح��ەوت��ەم��ی‬ ‫دی���دار ل��ەگ��ەڵ بەختیار‬ ‫ع������ەل������ی‪ ،‬ب����ەه����ۆی‬ ‫س��ەرق��اڵ��ی ن��وس��ەرەوە‬ ‫ب�ڵ�اون���اک���رێ���ت���ەوەو لە‬ ‫ژم�����ارەی داه���ات���وەوە‬ ‫بەردەوامە‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )39٩‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٣/٣‬‬

‫‪6‬‬

‫یوكناپاتافا سه‌رزه‌مینه‌ خه‌یاڵییه‌كه‌ی من‬

‫««‬

‫گفتوگۆی جین ستاین له‌گه‌ڵ ویلیام فۆکنه‌ردا‬

‫و‪ .‬له‌ فارسییه‌وه‌‪ :‬ڕه‌خنه‌ی چاودێر‬ ‫به‌شی چواره‌م‪ -‬كۆتایی‬ ‫ ئه‌رکی ڕه‌خنه‌گر چییه؟‬‫ هونه‌رمه‌ند ده‌رفه‌تی گوێگرتن له ڕه‌خنه‌گری‬‫نییه‪ .‬زۆرتر که‌س���انێک ڕه‌خن���ه ده‌یخوێننه‌وه که‬ ‫ده‌یانه‌وێ ببنه نووسه‌ر‪ ،‬به‌اڵم ئه‌وانه‌ی که ده‌نووسن‬ ‫واته نووس���ه‌رن‪ ،‬ده‌رفه‌تی خوێندن���ه‌وه‌ی بابه‌ته‬ ‫ڕه‌خنه‌ییه‌کانی���ان نییه‪ .‬ڕه‌خنه‌گ���ر بۆ هونه‌رمه‌ند‬ ‫نانووس���ێ‪ .‬پێگ���ه‌ی هونه‌رمه‌ن���د ل��� ‌ه ڕه‌خنه‌گر‬ ‫به‌رزتره‪ ،‬چونكه‌ هونه‌رمه‌ند به نووسینه‌کانی کار‬ ‫ده‌کاته س���ه‌ر ڕه‌خنه‌گ���ر و ڕێنوێنیی ده‌کا؛ به‌اڵم‬ ‫ئه‌وه‌ی ڕه‌خنه‌گر ده‌ینووس���ێ کار ده‌کاته س���ه‌ر‬ ‫هه‌موو که‌س ئیلال هونه‌رمه‌ند نه‌بێ‪.‬‬ ‫ که‌وابێ به پێویس���تی نازانی س���ه‌باره‌ت ب ‌ه‬‫کاره‌کانت له‌گه‌ڵ که‌س قس ‌ه بکه‌ی؟‬ ‫ نا‪ ،‬چونكه‌ زۆر سه‌رقاڵی نووسینم‪ .‬به‌رهه‌می‬‫من ده‌بێ بمهێنێته س���ه‌ر زه‌وق و خۆشی‌و تا ئه‌و‬ ‫کات���ه‌ی ئاوا بێ‪ ،‬پێویس���ت ناکا له‌گه‌ڵ که‌س���دا‬ ‫له باره‌ی���ه‌وه بدوێم‪ .‬به‌اڵم که نه‌یش���یتوانی ئه‌و‬ ‫س���ه‌رزیندوویی و زه‌وقه‌م بداتێ‪ ،‬ب���ه دڵنیاییه‌وه‬ ‫قسه‌لێکردنیش���ی هی���چ دادێک ن���ادات و له‌وه‌ی‬ ‫که هه‌یه باش���تری ن���اکا‪ .‬چونكه‌ ته‌نیا ش���تێک‬ ‫ک���ه ده‌توانێ به‌رهه‌مه‌که باش���تر بکا‪ ،‬ئه‌وه‌یه که‬ ‫کاتێکی زیاتری بۆ ته‌رخان بکرێ‪ .‬من ئه‌دیب نیم‪،‬‬ ‫نووس���ه‌رم؛ پێمخۆش نییه سه‌باره‌ت به کاره‌که‌م‬ ‫داییم له‌گه‌ڵ ئه‌موئه‌ودا مشتومڕ بکه‌م‪.‬‬

‫ ڕه‌خنه‌گ���ره‌کان ئیدیعا ده‌ک���ه‌ن که بناغه‌ی‬‫ڕۆمانه‌کانت له‌سه‌ر بنه‌چ ‌ه و خزمایه‌تییه‪.‬‬ ‫ ئه‌وه‌ش بۆچوونێکه‪ .‬پێمگوتی که نووسراوه‌ی‬‫ڕه‌خنه‌گره‌کان ناخوێنمه‌وه‪ .‬له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ش گومانم‬ ‫هه‌یه له‌وه‌ی که نووس���ه‌رێک بیهه‌وێ سه‌باره‌ت به‬ ‫خه‌ڵک بنووس���ێ و بۆ وێنه زیاتر کاری به بنه‌چ ‌ه‬ ‫و خزمایه‌تیی نێوان ئینسانه‌کان بێت؛ وه‌ک چۆن‬ ‫هیچ نووسه‌رێک نییه که زیاتر‪ ،‬لووتی که‌سه‌کانی‬ ‫ناو چیرۆکه‌که‌ی به‌الوه گرنگ بێت‪ .‬جا مه‌گه‌ر ئه‌و‬ ‫بابه‌ته کۆمه‌کێک بێت بۆ به‌ره‌وپێش���بردنی ره‌وتی‬ ‫چیرۆکه‌که‪ .‬ئه‌گه‌ر نووس���ه‌ر ته‌واوی بیروهۆش���ی‬ ‫خۆی سه‌رفی ئه‌و شته بکات که پێویسته سه‌رفی‬ ‫بکرێ –که هه‌مان هه‌قیقه‌ت و دڵی ئینسانه‌کانه‪-‬‬ ‫ئیدی ده‌رفه‌تێک ب���ۆ باقی حه‌زه‌کانی وه‌ک رامان‬ ‫و تێفکرین له‌س���ه‌ر ش���کڵی لووتی که‌س���ه‌کان و‬ ‫خزمایه‌تییه به‌روپش���تییه‌کان‪ ،‬نامێنێ‪ .‬چونکه به‬ ‫رای م���ن‪ ،‬ئه‌وکات ئه‌و بۆچوونانه‪ ،‬پێوه‌ندییه‌کیان‬ ‫به هه‌قیقه‌ته‌وه نابێ‪.‬‬ ‫ ڕه‌خنه‌گ���ران هه‌روه‌ه���ا له‌و بڕوای���ه‌دان که‬‫که‌س���ایه‌تییه‌کانی ت���ۆ‪ ،‬ئاگایان���ه خێروش���ه‌ڕ‬ ‫هه‌ڵنابژێرن‪.‬‬ ‫ ژیان خۆی‪ ،‬مه‌یلی به خێروشه‌ڕ نییه‪« .‬دۆن‬‫کیش���ۆت» به‌رده‌وام ده‌س���ت ده‌داته هه‌ڵبژاردنی‬ ‫خێروش���ه‌ڕ‪ ،‬به‌اڵم ئ���ه‌وه له‌ کاتێکداب���وو که له‬ ‫جیهان���ی خه‌یاڵ���دا ده‌ژیا‪ ،‬وات���ه ئه‌وکاتانه‌ی که‬ ‫ش���ێت بوو‪ .‬ئه‌و ته‌نیا کاتێ���ک پێ‌ده‌نێته جیهانی‬ ‫راس���تییه‌کانه‌وه که تامه‌زرۆی ئه‌وه‌یه به جۆرێک‬ ‫له‌گ���ه‌ڵ خه‌ڵکیدا ب���ژی؛ که ل���ه‌م حاڵه‌ته‌دا هیچ‬ ‫ده‌رفه‌تێکی نییه بۆ ئه‌وه‌ی له به‌ینی خێروش���ه‌ڕدا‬ ‫جیاوازی دانێ‪ .‬له به‌ر ئه‌وه‌ی که خه‌ڵک ده‌ژیین‌و‬ ‫ناچارن هه‌موو کاته‌کانیان سه‌رفی زیندووڕاگرتنی‬ ‫خۆیان بک���ه‌ن‪ .‬ژیان پڕ له جووڵه‌یه و جووڵه‌یش‬ ‫هاوخوان��� ‌ه له‌گه‌ڵ کۆمه‌ڵێ ش���تی وه‌ک ئاره‌زوو‪،‬‬ ‫ده‌سه‌اڵتخوازی‌و‪ ،‬که‌یفخوازی؛ که هه‌ر ئه‌مانه‌یشن‬ ‫مرۆڤ به‌ره‌و ج���وواڵن و کردوکۆش هان ده‌ده‌ن‪.‬‬ ‫ئه‌و «کات»ـانه‌ی‪ ،‬مرۆڤ سه‌رفی ئه‌خالقی ده‌کا‪،‬‬ ‫ئه‌گه‌ر به‌زۆریش بووبێ���ت‪ ،‬ده‌بێ هه‌ر له‌م بزاوتی‬

‫ژیانه‪ ،‬که ئه‌ویش به‌شێکه لێی‪ ،‬الی بخات‪ .‬مرۆڤ‬ ‫ده‌ب���ێ دره‌نگ ی���ا زوو‪ ،‬له نێوان خێر و ش���ه‌ڕ‪،‬‬ ‫یه‌کیان هه‌ڵبژێرێت‪ ،‬چون ویژدانه ئه‌خالقییه‌که‌ی‪،‬‬ ‫ئه‌وش���ته‌ی لێ‌ده‌وێ؛ هه‌تا بتوانێ رۆژی دواتریش‬ ‫له‌گ���ه‌ڵ ویژدانی خۆیدا بس���ازێ و بژیێ‪ .‬ویژدانی‬ ‫ئه‌خالقی‪ ،‬ش���تێکه که مرۆڤ ناچاره قبووڵی کا‪،‬‬ ‫تاکوو بتوانێ سه‌ردانی خولیاکانی خۆی بکات‪.‬‬ ‫ مه‌به‌س���تت ل���ه یادکردن���ه‌وه‌ی وش���ه‌ی‬‫«جوواڵن���ه‌وه» له پێوه‌ندی له‌گ���ه‌ڵ هونه‌رمه‌ندا‬ ‫چییه؟ ئه‌گه‌ر ده‌کرێ روونتری بکه‌ره‌وه‪.‬‬ ‫ مه‌به‌ستی هونه‌رمه‌ند ئه‌وه‌یه که به که‌ره‌سته‬‫هونه‌رییه‌کانی خۆی‪ ،‬جوواڵنه‌وه‪ ،‬که هه‌مان ژیانه‪،‬‬ ‫بوه‌س���تێنێت و له ش���وێنێکدا له قتووی بکا؛ تا‬ ‫سه‌دس���اڵ دواتر‪ ،‬کاتێ���ک یه‌کێ���ک ده‌یکاته‌وه‪،‬‬ ‫دیس���ان بکه‌وێته‌‌وه هه‌مان جۆش و کوڵ‪ ،‬چونك ‌ه‬ ‫جوواڵنه‌وه‪ ،‬هه‌میش���ه ژیانه‪ .‬ئاخر مرۆڤ فانییه‌ و‬ ‫ده‌ڕوا‪ ،‬ته‌نیا کارێک که ده‌توانێ بیکات ئه‌وه‌یه که‬ ‫شتێکی نه‌مر و بێ‌زه‌واڵ [واته به‌رهه‌می هونه‌ری]‬ ‫له خۆی به ی���ادگار به‌جێبهێڵێ‌‪ .‬ئه‌و به‌رهه‌مه‌یش‬ ‫ل���ه به‌ر ئه‌وه نه‌مره که دایی���م له جوواڵنه‌وه‌دایه‪.‬‬ ‫هونه‌رمه‌ندیش له‌س���ه‌ر ئه‌خیردی���وار‪ ،‬که رۆژێک‬ ‫ده‌بێ پێیدا ڕه‌ت بێ‪ ،‬به‌م ش���ێو‌ه‌یه یاداش���تێک‬ ‫به‌جێ ده‌هێڵێ‪.‬‬ ‫ «ماڵکۆم کاولی» پێی‌وایه که‌سایه‌تییه‌کانت‬‫له ئاست چاره‌نووسی خۆیاندا به‌یده‌ستن‪.‬‬ ‫ ئه‌م���ه بۆچوون���ی ئ���ه‌وه‪ .‬به‌اڵم ب���ه‌ڕای من‬‫هه‌ندێکیان ته‌س���لیم و به‌یده‌ستن و هه‌ندێکیشیان‬ ‫نین؛ رێک وه‌ک که‌س���ایه‌تیی نووس���ه‌رانی دیکه‪.‬‬ ‫ب���ۆ وێنه «لیناگ���روو» له رۆمان���ی «رووناکایی‬ ‫مانگی ئۆكتۆب���ه‌ر»دا زۆر به باش���ی به‌ره‌نگاری‬ ‫چاره‌نووس���ی خۆی ده‌بێته‌وه‪ .‬بۆ ئه‌و گرنگ نییه‬ ‫ک���ه پیاوه‌که‌ی «لیۆکس برێچ»ـه یان نا‪ ،‬به‌ڵکوو‬ ‫چاره‌نووسی ئه‌و وایه که ده‌بێ خاووخێزانێکی ببێ‬ ‫و خۆی ئه‌مه ده‌زانێ؛ که‌واته به‌بێ‌ئه‌وه‌ی پش���ت‬ ‫به‌که‌س ببه‌ستێ‪ ،‬ئه‌و شوێنه جێ ده‌هێڵێ و شوێن‬ ‫چاره‌نووسی خۆی ده‌که‌وێ‪ .‬ئه‌و فه‌رمانده‌ی رۆحی‬ ‫خۆیه‌تی‪ .‬ته‌نانه‌ت بۆ س���اتێکیش له‌کاری خۆیدا‪،‬‬

‫دڕدۆنگ نابێت و ناترس���ێ‪ .‬ته‌نانه‌ت ناشزانێ که‬ ‫نیازی به به‌زه‌یی که‌سیش نییه‪...‬‬ ‫ هه‌مدیسان «کاوڵی» ده‌ڵێ که بۆ تۆ قورس‬‫بووه که‌سایه‌تیی نێوان بیست تا چل ساڵ بئافرێنی‬ ‫که بتوانێ هاوخه‌می له خوێنه‌ردا بهه‌ژێنێ‪.‬‬ ‫ بیس���ت تا چل‌س���اڵه‌کان به‌زه‌یی‌و هاوخه‌می‬‫له‌که‌س���دا ناهه‌ژێنن‪ .‬من���داڵ ده‌توانێ‪ ،‬به‌اڵم ئه‌و‬ ‫ش���ته نافام���ێ‪ .‬واته کاتێک ده‌یزان���ێ که له چل‬ ‫الیداوه‪ .‬به‌ینی بیست تا چل‌ساڵی ویست و مه‌یلی‬ ‫منداڵ بۆ ده‌س���تبردن بۆ کارێک‪ ،‬به‌هێزترو له‌گه‌ڵ‬ ‫ئه‌وه‌ش���دا مه‌ترس���یدار ده‌بێ‪ .‬به‌اڵم دیس���انیش‪،‬‬ ‫له‌وکاته‌دا‪ ،‬ئه‌وه‌ی گوتمان‪ ،‬نایزانێ‪ .‬جا چونك ‌ه له‌و‬ ‫ته‌مه‌نه‌دا هێزی شاراوه‌ی‪ ،‬بۆ ئه‌نجامدانی کارێک‪،‬‬ ‫به ناچار به هۆی ژینگه‌و ئه‌و گوشارانه‌ی تووشی‬ ‫ده‌ب���ن‪ ،‬به‌ره‌و رێ���گای هه‌ڵه و خراپه ده‌کش���ێ‪،‬‬ ‫که‌واته مرۆڤ له پێش ئه‌وه‌دا که دروس���تکار بێ‪،‬‬ ‫ئازا و بههێزه‪ .‬هه‌موو چه‌رمه‌سه‌رییه‌کانی دنیایش‬ ‫هه‌ر له‌ژێر س���ه‌ری ئه‌وکه‌س���انه‌دایه که ته‌مه‌نیان‬ ‫ل���ه نێوان بیس���ت‌وچلدایه‪ .‬بۆ وێن���ه ئه‌وانه‌ی له‬ ‫ده‌وروپش���تی ماڵه‌که‌ی خودی من ش���ه‌ڕوهه‌رای‬ ‫ش���ۆڤینیانه به‌رپاده‌که‌ن و هه‌روه‌ها هیتله‌ره‌کان‪،‬‬ ‫ناپلیۆنه‌کان و لێنینه‌کانیش که سمبول‌و نمێنه‌كی‬ ‫ده‌رد و مه‌ینه‌تیی جۆری به‌ش���ه‌رن‪[ ،‬له ترۆپکی‬ ‫ده‌س���ه‌اڵتیاندا] ته‌مه‌نیان له نێوان بیست و چلدا‬ ‫بووه‪.‬‬ ‫ له نێوان ڕۆمانه‌کانی «پاداش���تی سه‌رباز» و‬‫«س���ارتۆریس»دا چ ش���تێک رووی دا؟ مه‌به‌ستم‬ ‫ئه‌وه‌ی���ه ک���ه چ ش���تێک ب���ووه هۆی ئ���ه‌وه که‬ ‫سه‌رزه‌مینی [خه‌یاڵیی] «یوکناپاتافا» بئافرێنی‬ ‫و چیرۆکه‌که‌ی بنووسی؟‬ ‫ که ڕۆمانی «پاداشتی سه‌رباز»م ده‌نووسی‪،‬‬‫زانیم که نووس���ین کارێکی چێژبه‌خش و خۆشه‪.‬‬ ‫دواتر تێگه‌یش���تم که ئه‌وه به‌س نییه و ناکرێ که‬ ‫هه‌ر چیرۆک‌و کتێبێک ته‌نیا نه‌خش���ه‌‌ی تایبه‌ت به‬ ‫خۆی هه‌بێت‌‪ ،‬به‌ڵکوو ده‌ب���ێ کۆی به‌رهه‌مه‌کانی‬ ‫نووسه‌ر خاوه‌نی نه‌خشه‌ و پالنێک بن‪ .‬ڕۆمانه‌کانی‬ ‫«پاداشتی س���ه‌رباز» و «مێشووله‌کان»م ته‌نیا‬

‫بۆ ئه‌وه نووسی که ش���تێکم نووسیبێت‪ ،‬چونك ‌ه‬ ‫نووس���ین بۆ من جۆرێک س���ه‌رگه‌رمی و ڕابواردن‬ ‫بوو‪ .‬کاتێک ده‌س���تم كرد به نووس���ینی ڕۆمانی‬ ‫«سارتۆریس»‪ ،‬بۆم ده‌رکه‌وت پوولێکی چکۆله‌ی‬ ‫زێد‌و نیشتیمانه‌که‌ی خۆم‪ ،‬ئه‌وه‌نده هه‌ڵده‌گرێ له‬ ‫باره‌یه‌وه بنووسم؛ دیسان تێگه‌یشتم که ئه‌وه‌نده‌م‬ ‫ته‌مه‌ن له به‌رده‌س���تدا نه‌ماوه که به‌فیڕۆی بده‌م‪.‬‬ ‫دیس���ان تێگه‌یش���تم که به گۆڕینی شتێکی واقع‬ ‫به ش���تێکی خه‌یاڵی‪ ،‬پله‌ی جیهانی واقع به‌رزتر‬ ‫ده‌که‌م‌ و ده‌س���تی خۆم تا ئه‌وپ���ه‌ڕی توانایی له‬ ‫که‌ڵک‌وه‌رگرتن ل���ه هه‌موو به‌هره‌کان���م‪ ،‬ئاوه‌اڵتر‬ ‫ده‌که‌م‪ .‬ئه‌م کاره کانه‌زێڕ‌ی خه‌ڵکانی دیکه‌یش���ی‬ ‫ده‌دۆزییه‌وه‌و روویده‌خس���ت‪ .‬که‌واته ده‌س���تبه‌کار‬ ‫ب���ووم و جیهانی خۆمم ئافران���د‪ .‬ئیتر ده‌متوانی‬ ‫که‌س���ایه‌تییه‌کانم وه‌ک خودای���ه‌ک ن���ه‌ک هه‌ر بۆ‬ ‫هه‌موو ش���وێنێک‪ ،‬به‌ڵکوو بۆ هه‌موو زه‌مه‌نێکیش‬ ‫بب���ه‌م‪ .‬س���ه‌رکه‌وتنه‌که‌م– هیچ‌نه‌ب���ێ ل���ه دیدی‬ ‫خۆمه‌وه‪ -‬له جێ‌گۆڕکه‌پێ‌کردنیان له زه‌مه‌ندا‪ ،‬ئه‌و‬ ‫بۆچوونه‌ی من ده‌س���ه‌لمێنێ سه‌باره‌ت به‌وه‌ی که‬ ‫زه‌مه‌ن تایبه‌تمه‌ندییه‌کی ش���لک و گۆڕه‌کی هه‌یه‬ ‫و له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا ده‌یس���ه‌لمێنی که زه‌مه‌ن جگه‬ ‫له‌وه‌ی له بوونی که‌سه جۆراوجۆره‌کاندا ئه‌ویش له‬ ‫س���اته‌کاندا ده‌رده‌که‌وێ و ده‌کشێ‪ ،‬ئیتر بوونێکی‬ ‫دیکه‌ی نییه‪ .‬راب���ردوو بوونی نییه‪ ،‬ئه‌وه‌ی هه‌یه‬ ‫ئێستایه‪ .‬ئه‌گه‌ر رابردوو هه‌بایه‪ ،‬خه‌م و ماته‌مێک‬ ‫نه‌ده‌بوو‪ .‬جیهانێ���ک که من خوڵقاندوومه‪ ،‬به‌ردی‬ ‫س���ه‌رتاقی جیهانی خیلقه‌ته و هه‌رچه‌ند بچووکه‪،‬‬ ‫به‌اڵم بێتوالببرێ‪ ،‬هه‌موو جیهانی بوون داده‌ڕمێ‪.‬‬ ‫دوا کتێب���ی من «کتێبی زێڕی���ن»‪« ،‬په‌ڕتووکی‬ ‫قیامه‌ت»ـ���ه [کتێبێ���ک که هه‌م���وو زانیارییه‌ک‬ ‫س���ه‌باره‌ت به س���ه‌رزه‌مینێک بدا ب���ه خوێنه‌ر] و‬ ‫سه‌باره‌ت به س���ه‌رزه‌مینی «یوکناپاتافا» ده‌بێ‪.‬‬ ‫ئه‌وسا پێنووس���ه‌که‌م ده‌شکێنم و واز له نووسین‬ ‫ده‌هێنم‪.‬‬ ‫سه‌رچاوه‪:‬‬ ‫‪h tt p : / / w w w. d i b a c h e . c o m / t e x t .‬‬ ‫‪asp?cat=8&id=162‬‬

‫یاخیبوون‪ ،‬دەرفەتێک بۆ ئاوەاڵکردنی دەرگاکانی ڕۆح‬ ‫یاداشتەکانی کامۆ‬ ‫ئه‌لبێر كامۆ‬ ‫ژانویه‌ى ‪ 1942‬ـ ژوئیه‌ى ‪1945‬‬ ‫و‪ .‬له‌ فارسییه‌وه‌‪ :‬پێشڕه‌و حسێن‬ ‫‪٢_٢‬‬ ‫باپی���ره‌ى أ‪ .‬ب‪ .‬ل���ه‌ ته‌مه‌ن���ى په‌نجاس���اڵیدا‬ ‫گه‌یش���ته‌ ئ���ه‌و ئه‌نجامه‌ى چى پێویس���ت بێت ل ‌ه‬ ‫ژیان���دا كردوویه‌تى‪ .‬ل��� ‌ه خان���وه‌ بچوكه‌كه‌ى ل ‌ه‬ ‫تلمس���ان چوو‌ه ن���او پێخه‌فه‌ك���ه‌ى و چیتر ته‌نیا‬ ‫بۆ س���ه‌رئاوكردن نه‌بێ نه‌هاته‌ ده‌ره‌و‌ه تا ته‌مه‌نى‬ ‫هه‌ش���تاوچوار ساڵى كه‌ مرد‪ .‬ئه‌وه‌نده‌ پیسك ‌ه بوو‬ ‫هه‌رگیز ته‌نانه‌ت كاتژمێریش���ى نه‌كڕى‪ .‬تێپه‌ڕینى‬ ‫كاتى‪ ،‬به‌تایب���ه‌ت دیاریكردنى كات���ى نیوڕوان و‬ ‫شێوانى به‌و دوو مه‌نجه‌ڵه‌ ده‌پێوا كه‌ یه‌كێكیان پڕ‬ ‫بوو له‌ نۆك‪ .‬نۆكه‌كانى زۆر ب ‌ه وردى و له‌س���ه‌رخۆ‬ ‫ده‌كرده‌ ناو مه‌نجه‌ڵه‌كه‌یتر و به‌شێوه‌یه‌كى رێژه‌یى‪،‬‬ ‫كاتى رۆژانى خۆى به‌و مه‌نجه‌ڵه‌ ده‌پێوا‪.‬‬ ‫پێشتر هه‌ندێك نیش���انه‌ى ئه‌م دۆخه‌ رۆحیه‌ى‬ ‫خ���ۆى ده‌ربڕیب���وو‪ .‬به‌وجۆره‌ى ك ‌ه هیچ ش���تێك‬ ‫راینده‌كێش���ا‪ ،‬ن���ه‌ كاره‌كه‌ى‪ ،‬ن��� ‌ه هاوڕێیه‌تى‪ ،‬ن ‌ه‬ ‫موزی���ك و ن��� ‌ه كافتری���ا‪ .‬هه‌رگیز ئه‌و ش���اره‌ى‬ ‫جێنه‌هێش���تبوو ك ‌ه تیایدا له‌دایك ببوو‪ ،‬جگه‌له‌و‬ ‫جاره‌ى ناچارببوو بچێ���ت بۆ ئه‌وران‪ ،‬كه‌چى هه‌ر‬ ‫ئه‌و جاره‌ش له‌ یه‌كه‌م وێستگه‌ى ده‌ره‌وه‌ى تلمسان‬ ‫له‌تاو ئه‌م سه‌رچڵییه‌ ترساو به‌ یه‌كه‌م شه‌مه‌نده‌فه‌ر‬ ‫گه‌ڕایه‌و‌ه ماڵه‌وه‌‪ .‬به‌رامبه‌ر به‌و كه‌سانه‌ى ب ‌ه سى‬ ‫و چوار ساڵ ته‌مه‌ن به‌سه‌ربردنى ئه‌و له‌ناو جێگ ‌ه‬ ‫سه‌رس���امى خۆی���ان ده‌ده‌بڕى ده‌گ���وت مه‌زهه‌ب‬ ‫خۆى دیارى ك���ردو‌ه ك ‌ه نی���وه‌ى ته‌مه‌نى مرۆڤ‬ ‫به‌ره‌و ژوور هه‌ڵنه‌زنێ و نیوه‌كه‌یتریش���ى دابه‌زین‬ ‫و ش���ۆڕبوونه‌وه‌ی ‌ه به‌ره‌و خوار‪ ،‬ئیتر له‌م قۆناغى‬ ‫دابه‌زینه‌دا رۆژه‌كانى ژیانى مرۆڤ به‌ده‌ستى خۆى‬ ‫نییه‌‪ .‬كه‌چى له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا‪ ،‬ئه‌م قسه‌یه‌ى خۆى‬ ‫به‌ گووتن���ى ئه‌وه‌ى خوایه‌ك بوون���ى نییه‌ گه‌رنا‬

‫هیچ پێویستى به‌قه‌ش ‌ه نه‌ده‌بوو‪ ،‬ره‌ت ده‌كرده‌وه‌‪.‬‬ ‫به‌اڵم ئه‌م فه‌لس���ه‌فه‌یه‌ى په‌یوه‌ست ده‌كرده‌و‌ه ب ‌ه‬ ‫بێزاربوونى له‌و هه‌موو داواى یارمه‌تى و كۆمه‌كه‌ى‬ ‫كڵێساى شاره‌كه‌ى لێیان ده‌ویست‪.‬‬ ‫له‌مانه‌ هه‌مووى س���ه‌یرتر ئه‌و هیوا و ئاره‌زوو‌ه‬ ‫قوڵ���ه‌ی بوو ك ‌ه به‌رده‌وامیش بۆ هه‌مووانى دوپات‬ ‫ده‌كرده‌وه‌‪ :‬ته‌مه‌نێكى درێژى هه‌بێت‪.‬‬ ‫ئایا كارى ته‌كنیكیى تراژیدییش بوونى هه‌یه‌؟‬ ‫م���رۆڤ ك ‌ه ده‌گات��� ‌ه پووچى و ه���ه‌وڵ ده‌دات‬ ‫به‌پێ���ی ئه‌و دیدگای ‌ه بژى‪ ،‬هه‌میش���ه‌ ده‌گاته‌ ئه‌و‬ ‫ئه‌نجامه‌ى ئاس���ته‌مترین به‌رپرسیاریه‌تى پاراستن‬ ‫و درێژه‌پێدان���ى ئاگاییه‌‪ .‬هه‌لومه‌رج ‌ه ده‌ركییه‌كان‬ ‫ب���ه‌رده‌وام به‌پێچه‌وان���ه‌ى ئ���ه‌م ئاراس���ته‌یه‌و‌ه‬ ‫كارده‌ك���ه‌ن‪ .‬ئه‌و ده‌بێ���ت به‌ رۆش���نبیرییه‌و‌ه ل ‌ه‬ ‫جیهانێك���دا بژى كه‌ په‌ڕاگه‌نده‌ی���ى و بێ بنه‌مایى‬ ‫تیایدا بنه‌ما و بناغه‌یه‌‪.‬‬ ‫به‌وپێی���ه‌‪ ،‬پ���ه‌ى ب���ه‌وه‌ ده‌ب���ات ك���ه‌ گرفتى‬ ‫راسته‌قینه‌‪ ،‬ته‌نانه‌ت به‌بێ بوونى خوداش‪ ،‬گرفتى‬ ‫یه‌كیه‌تى ده‌روناسان ‌ه (ئه‌و تاك ‌ه گرفته‌ى به‌راستى‬ ‫كاركردێك���ى پ���ووچ به‌رهه‌م ده‌هێنێ���ت‪ ،‬گرفتى‬ ‫یه‌كیه‌ت���ى میتافیزیكیان���ه‌ى جیه���ان و زه‌ینه‌) و‬ ‫ئاسوده‌یى ده‌رونییه‌‪ .‬هه‌روه‌ها تێده‌گه‌یشت له‌وه‌ى‬ ‫ئاس���وده‌یى و ئارامییه‌كى له‌م چه‌ش���ن ‌ه به‌بێ ئه‌و‬ ‫هه‌ماهه‌نگیه‌ى ئاسته‌م ده‌توانرێت له‌ته‌ك جیهاندا‬ ‫ته‌ریب بكرێ���ت هه‌رگیز به‌دی نای���ه‌ت‪ .‬گرفته‌ك ‌ه‬ ‫له‌مه‌دای���ه‌‪ .‬ده‌بێت ئه‌م هه‌ماهه‌نگی ‌ه له‌گه‌ڵ جیهان‬ ‫رێكبخرێت‪ .‬ئه‌مه‌ش واته‌ به‌ده‌ستهێنانى بنه‌مایه‌ك‬ ‫له‌مه‌ڕ به‌سه‌ربردنى ژیانى دونیایى‪.‬‬ ‫رێگرى گه‌وره‌ى به‌شێكى ئه‌و ژیانه‌ی ‌ه ك ‌ه ژیاو‌ه‬ ‫(پیش���ه‌كه‌ى‪ ،‬هاوس���ه‌رگیریه‌كه‌ى‪ ،‬باوه‌ڕه‌كان���ى‬ ‫پێشووى و هتد)‪ .‬ئه‌وه‌ى رویداوه‌و تێپه‌ڕیوه‌‪ .‬نابێت‬ ‫هیچ هۆكارێكى ئه‌م گرفته‌ له‌به‌رچاو نه‌گیرێت‪.‬‬ ‫ئه‌و نوس���ه‌ره‌ى ل ‌ه ش���تێك ده‌دوێت و به‌كارى‬ ‫ده‌هێنێ���ت ك���ه‌ هه‌رگی���ز ئه‌زمونى نه‌ك���ردووه‌‪،‬‬ ‫كه‌سێكى بێزراوه‌‪ .‬به‌اڵم وریابه‌‪ ،‬بكوژێك هه‌میش ‌ه‬ ‫ب���ۆ راده‌ربڕین له‌ب���اره‌ى تاوان���ه‌و‌ه گونجاوترین‬ ‫كه‌س نییه‌‪( .‬به‌اڵم ئایا ئ���ه‌و بكوژ‌ه گونجاوترین‬ ‫كه‌س���یش نییه‌ بۆ قسه‌كردن له‌س���ه‌ر تاوانه‌كه‌ى‬

‫خ���ۆى؟ ته‌نانه‌ت له‌مه‌ش���یاندا دڵنیای���ى نییه‌‪).‬‬ ‫پێویس���ت ‌ه به‌ینێك له‌نێوان خه‌لق كردن و خودى‬ ‫كردن و كرداردا هه‌بێـت‪ .‬هونه‌رمه‌ندى راسته‌قین ‌ه‬ ‫هه‌میش���ه‌ له‌ نیوه‌ڕێ���ى ئه‌ندێش��� ‌ه و كرداردایه‌‪.‬‬ ‫كه‌سێكه‌ «توانایى كاره‌كه‌ى» هه‌یه‌‪ .‬ئه‌و ده‌توانێ‬ ‫هه‌مان ئه‌وه‌بێ كه‌ وه‌س���فى ده‌كات و له‌وه‌دا بژى‬ ‫ك ‌ه ده‌ینوسێـت‪ .‬به‌اڵم ده‌س���ت بۆ بردنى كارێك ‌ه‬ ‫س���نوردارى ده‌كات‪ ،‬و ئه‌و ده‌بێتـ ‌ه ئه‌وكه‌س���ه‌ى‬ ‫ده‌ستى بۆ فاڵنه‌ كار بردووه‌‪.‬‬ ‫«بااڵده‌س���ته‌كان هه‌رگیز له‌و نیشان ‌ه گه‌ورانه‌ى‬ ‫ناخى ژێرده‌سته‌كانیان رزگاریان نابێـت‪ ».‬قه‌شه‌ى‬ ‫گوندێك هه‌روه‌ها‪« .‬چیتر نانێكیش نه‌ماوه‌ته‌وه‌‪».‬‬ ‫وێرۆنی���ك و دۆڵ���ى مۆنتینی���اك ئه‌وه‌نده‌ى یه‌ك‬ ‫گه‌شه‌ ده‌كه‌ن‪ .‬هه‌مان سیمبۆلیسم له‌ناو زه‌نبه‌قى‬ ‫دۆڵه‌كه‌دا‪.‬‬ ‫بۆ ئه‌وكه‌سانه‌ى ده‌ڵێن بالزاك خراپ ده‌نوسێت‬ ‫بگه‌ڕێن���ه‌و‌ه س���ه‌ر مه‌رگ���ى م���ادام گراس���لین‪:‬‬ ‫«هه‌موش���تێك ل��� ‌ه ئ���ه‌ودا بێخ���ه‌وش و نورانى‬ ‫نواندیان‪ ،‬ده‌تگووت تیشكى شمشێره‌ گڕاویه‌كانى‬ ‫فریش���ته‌ پاساوانه‌كانى ژوور س���ه‌رى بوو له‌سه‌ر‬ ‫روخسارى ده‌بریسكایه‌وه‌‪».‬‬ ‫لێكۆڵینه‌وه‌یه‌ك ده‌رب���اره‌ى ژنێك‪ :‬چیرۆكه‌ك ‌ه‬ ‫گشتگیره‌‪ ،‬به‌اڵم بیانشۆن ده‌یگێڕێـته‌وه‌‪.‬‬ ‫ئالێ���ن ده‌رب���اره‌ى به‌ل���زاك‪« :‬بلیمه‌ت���ى ئه‌م‬ ‫پی���او‌ه له‌وه‌دایه‌ ده‌س���ت بۆ باوتری���ن بابه‌ته‌كان‬ ‫ده‌بات و به‌ب���ێ ئه‌وه‌ى بیانگۆڕێ���ت بڵند و به‌رز‬ ‫ده‌یاننه‌خشێنێته‌وه‌‪».‬‬ ‫به‌لزاك و گۆڕستانه‌كان له‌ فراگوس‪.‬‬ ‫چۆنایه‌تى باڕۆكیانه‌ى به‌لزاك‪ :‬چه‌ند الپه‌ڕه‌یه‌ك‬ ‫ده‌رباره‌ى ئه‌رگ له‌ فراگوس و خاتوو دۆالنژ‪.‬‬ ‫ئه‌و بڵێس���ه‌یه‌ى ك��� ‌ه گه‌رما و بریس���ك ‌ه كه‌م‬ ‫نوره‌ك���ه‌ى خات���وون ل��� ‌ه خانوه‌ك���ه‌ى مۆنتریڤۆ‬ ‫ده‌یبینێت پزیس���ك ‌ه س���وره‌كه‌ى به‌س���ه‌ر گشت‬ ‫به‌رهه‌مه‌كه‌ى به‌لزاكدا ده‌پژێنێت‪.‬‬ ‫دوو جۆر ستایل و سه‌بك هه‌یه‌‪ :‬سه‌بكى مادامن‬ ‫دۆالفیت و س���ه‌بكى به‌لزاك‪ .‬یه‌كه‌مین بۆ وه‌سفى‬ ‫ورده‌كاریه‌كان وردبینه‌ و ئه‌ویتریان له‌ گۆڕه‌پانێكى‬ ‫به‌رین���دا غار ده‌دات ك ‌ه ته‌نانه‌ت چوار وه‌رزه‌كه‌ش‬

‫ناتوان���ن وێن���اى هێزه‌كه‌ى بك���ه‌ن‪ .‬به‌لزاك باش‬ ‫ده‌نووس���ێت‪ ،‬نه‌ك سه‌ربارى هه‌ڵ ‌ه رێزمانییه‌كانى‪،‬‬ ‫به‌ڵكه‌ له‌به‌ر ئه‌م هه‌اڵنه‌ى‪.‬‬ ‫نهێن���ى جیهانى م���ن‪ :‬وێناندنى خ���ودا به‌بێ‬ ‫وێناندنى جاویدانى مرۆڤ‪.‬‬ ‫پارلز مۆرگان و یه‌كیه‌تى زه‌ین‪ :‬ئاس���وده‌یه‌كى‬ ‫ده‌رهاویشته‌ى تاكه‌ نیه‌تێك ـ ئاماده‌یى لێبڕاوانه‌ى‬ ‫باش���تربوون ـ (بلیمه‌تى ئ���ه‌م هێنده‌ى مردنه‌« ـ‬ ‫دوژمنایه‌تى كردنى ژن و عه‌شقى تراژیدیاى ژن بۆ‬ ‫ژیان ـ بیرۆكه‌ى زۆر‪ ،‬حه‌سه‌رتى زۆر‪.‬‬ ‫غه‌زه‌له‌كانى شكسپیر‪:‬‬ ‫«رامان له‌و زوڵمه‌تى كوێرانه‌ ده‌بینێت»‬ ‫«‪...‬بانگهێش���تیان بك ‌ه ئه‌و گه‌لحۆیانه‌ى زه‌مان‬ ‫ك ‌ه تاونباران ‌ه ژیاون و له‌پێناوى چاكه‌كاریدا گێان‬ ‫ده‌سپێرن‪».‬‬ ‫به‌رگرییك���ردن ل���ه‌و نیش���تیمانانه‌ى پارێزه‌رى‬ ‫جوانی���ن له‌هه‌م���ووى دژوارتر‌ه ـ هێن���ده‌ى حه‌ز‬ ‫ده‌كه‌ی���ن پارێزراو ب���ن‪ .‬ئیتر به‌مش���ێوه‌ی ‌ه ده‌بێ‬ ‫نه‌ته‌وه‌ هونه‌رمه‌ن���ده‌كان ئاماده‌ بن ببنه‌ قوربانى‬ ‫نه‌ته‌وه‌ نه‌زۆك و هونه‌رنه‌ناسه‌كان ـ گه‌ر له‌هه‌ناوى‬ ‫مرۆڤه‌كاندا عه‌ش���قى ئ���ازادى له‌پێش عه‌ش���قى‬ ‫جوانیه‌و‌ه نه‌بای���ه‌‪ .‬ئه‌م ‌ه حیكمه‌تێكى ره‌مه‌كیی ‌ه ـ‬ ‫ئازادى سه‌رچاوه‌ى جوانییه‌‪.‬‬ ‫كالیس���پۆ ده‌رفه‌تى هه‌ڵبژاردنى جاویدانى یان‬ ‫نیشتیمان ده‌خات ‌ه به‌رده‌م ئۆدیسیۆس‪ .‬ئۆدیسیۆس‬ ‫جاویدانى ره‌ت ده‌كاته‌وه‌‪ .‬ره‌نگ ‌ه سه‌رتاپاى ماناى‬ ‫ئۆدیس���ه‌ له‌م خاڵ���ه‌دا كۆبوبێـت���ه‌وه‌‪ .‬ل ‌ه كتێبى‬ ‫یازده‌هه‌مدا‪ ،‬ئۆدیس���یۆس و مردوه‌كان له‌به‌رامبه‌ر‬ ‫خه‌نده‌ق ‌ه پڕ له‌ خوێناوه‌ك���ه‌ و ئاگامه‌منوندا پێى‬ ‫ده‌ڵێن‪« :‬هه‌رگیز زۆر له‌گ���ه‌ڵ ژنه‌كه‌ت میهره‌بان‬ ‫مه‌ب ‌ه و ئه‌وه‌ى ل ‌ه خه‌یاڵتـدای ‌ه الى ئه‌و ئاش���كراى‬ ‫مه‌كه‌‪».‬‬ ‫هه‌روه‌ها پێویس���ت ‌ه ئاگادار بین ك ‌ه ئۆدیسیۆس‬ ‫وه‌كو خودایه‌ك ناوى زیۆس ده‌هێنێـ‪ .‬له‌به‌رئه‌وه‌ى‬ ‫هه‌م���وو جارێ‪ :‬ك���ه‌ كۆترێ���ك ده‌باریی ‌ه س���ه‌ر‬ ‫تاش���ه‌به‌رده‌كه‌‪« ،‬باوكه‌ كۆترێكیت���ر ده‌خولقێنێ‬ ‫بۆئه‌وه‌ى ژماره‌یان كه‌م نه‌بێته‌وه‌‪».‬‬ ‫كتێبى حه‌ڤده‌هه‌م ـ ئارگۆسى سه‌گ‪.‬‬

‫كتێب���ى هه‌ژده‌ه���ه‌م ـ ئ���ه‌و ژنان���ه‌ى خۆیان‬ ‫داوه‌ به‌ده‌س���ته‌و‌ه ل���ه‌دارده‌ده‌ن‪ ،‬دڵڕه‌قیه‌ك���ى‬ ‫باوه‌ڕپێنه‌كراو‪.‬‬ ‫دیس���انه‌وه‌ ده‌رب���اره‌ى س���تاندال وه‌ك���و‬ ‫به‌سه‌رهاتنووس���ێك ـ بگه‌ڕێنه‌و‌ه س���ه‌ر یاداشت ‌ه‬ ‫رۆژانه‌كان‪ ،‬الپه‌ڕه‌ى ‪ 28‬و ‪.29‬‬ ‫«دوائاستى عه‌شق ده‌توانێت كوشتنى مێشێك‬ ‫بێت له‌ پێناوى دڵداره‌كه‌تدا‪».‬‬ ‫«ته‌نیا ئه‌و ژنانه‌ى كه‌س���ایه‌تى به‌هێزیان هه‌ی ‌ه‬ ‫ده‌توانن به‌خته‌وه‌رم بكه‌ن‪».‬‬ ‫ئه‌م وردبینییه‌‪ « :‬هه‌موو ئه‌وانه‌ى سه‌رجه‌م بیرو‬ ‫هۆشیان الى یه‌ك دوو خاڵى ئاسایی ‌ه به‌مجۆره‌ن‪،‬‬ ‫ئه‌ویش بێ حاڵ و سه‌ربه‌هه‌وا و په‌شێواو بوو‪».‬‬ ‫به‌رگى دووهه‌م‪« :‬ش���ه‌و هه‌ستم كرد ئازارێكى‬ ‫قورسى دڵم هه‌یه‌‪».‬‬ ‫س���تاندال‪ ،‬ك ‌ه هی���چ گومانێكى ل��� ‌ه داهاتووى‬ ‫‌ڵه نه‌بوو‪ ،‬كه‌چى‬ ‫ئه‌ده‌بى خۆى نه‌بوو‪ ،‬له‌مه‌شدا هه ‌‌‬ ‫ده‌رب���اره‌ى داهاتووى ئه‌ده‌بى ش���اتو بریان ته‌واو‬ ‫‌ڵه بوو‪« :‬گره‌و ده‌كه‌م له‌س���اڵى ‪1913‬دا كه‌س‬ ‫هه ‌‌‬ ‫بیرۆى نوسینه‌كانى ئه‌وى نامێنێت‪».‬‬ ‫نوسراوى سه‌ر گۆڕه‌كه‌ى هاینریش هاینه‌‪« :‬ئه‌و‬ ‫گوڵ ‌ه سوره‌كانى بێرناتاى خۆش ده‌ویست‪».‬‬ ‫فلۆب���ه‌ر‪« :‬دیمه‌نى ئه‌و مرۆڤه‌ى بڕیار له‌س���ه‌ر‬ ‫ئه‌ویتر ده‌دات���ن‪ ،‬گه‌ر دڵی پڕ ل ‌ه خه‌م نه‌ده‌كردم‪،‬‬ ‫به‌دڵنیایه‌و‌ه له‌تاو پێكه‌نین ریخۆڵه‌ى ده‌قرتاندم‪».‬‬ ‫ئه‌وه‌ى له‌ جێنۆڤا بینى‪« :‬شارێكى مه‌ڕمه‌ڕینى‬ ‫خاوه‌ن باغچه‌ى پڕگواڵڵه‌سووره‌‪».‬‬ ‫وه‌‪« :‬حه‌ماقه‌ت بریتیی ‌ه ل ‌ه هه‌وڵدان بۆ گه‌یشتن‬ ‫به‌ ئه‌نجام‪».‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )39٩‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٣/٣‬‬

‫««‬

‫‪7‬‬

‫ئەکتەری نەبینراو‬

‫هەر جارەی کتێبێک‬ ‫دانا ڕەووف‬ ‫ئەکت���ەری بەن���ەژاد ژاپۆنی (یۆش���ی ئۆدیا) پەنجا‬ ‫ساڵ زیاترە دەس���تی کردووە بە کاری پیشەیی خۆی‪،‬‬ ‫سەرەتا وەک منداڵێک و دواتریش لە شانۆی کالسیکی‬ ‫(نوو) و (کابووکی)دا کاری کردووە‪ .‬بەرلەوەی واڵتیش‬ ‫بەج���ێ بهێڵێت لەگەڵ نووس���ەر و شانۆنامەنووس���ی‬ ‫گ���ەورەی ژاپۆنی (یوکیۆ میش���یما) چەند پرۆژەیەکی‬ ‫ئەزموونگەری لەس���ەر ش���انۆکانی تۆکیۆ پێش���کەش‬ ‫دەکات‪ .‬هەرچەن���دە ئ���ەم هونەرمەندە هی���چ زمانێکی‬ ‫ئەوروپ���ی نازانێ���ت و زیاتریش لەگ���ەڵ داب و نەریتە‬ ‫کالسیکییەکانی شانۆی (نوو)ی ژاپۆنی گەورە دەبێت‪،‬‬ ‫بەاڵم بڕیار ئ���ەدات بەرەو پاریس بکەوێتە ڕێ‪ .‬ئۆدیا‬ ‫لە پاریس و لەڕێگای هونەرمەند (ژان لویس بارۆ)وە‬ ‫پیتەر بروک دەناسێت‪ ،‬هەر زوویش دەبێتە یەکێک‬ ‫لە ئەندامە کاراکانی مەڵبەندی نێونەتەوەیی شانۆ‬ ‫و بەشداری لە گرینگترین پرۆژەکانی ئەو دەمەی‬ ‫بروک‪ ،‬هەر بۆ نموونە‪ :‬گەرداوەکە‪ ،‬کۆنفرانس���ی‬ ‫باڵن���دەکان و مەهابەهاراتا‪ ...‬هتد دەکات‪ .‬ئەم‬ ‫ئەکتەر و ش���انۆکارە تائێستایش لەگەڵ بروک‬ ‫کاردەکات و یەکێکە لە نزیکترین هاوکارەکانی‬ ‫و لە هەموو پڕۆژەکانیدا‪ ،‬ڕۆڵی س���ەرەکی و‬ ‫لەبەرچاوی هەب���ووە‪ .‬ئۆدیا جگە لە کاری‬ ‫شانۆ‪ ،‬چەند کتێبێکی گرینگیشی سەبارەت‬ ‫بە هونەری ش���انۆ و نواندن نووس���یوە‪،‬‬ ‫(ئەکت���ەری نەبینراو)ی���ش یەکێکە لەو‬ ‫کتێبە دانس���قانە‪ .‬ڕەخنەگر و ریژیسۆر‬ ‫و ئەکتەری فەرەنسی (لۆڕنا ماڕشەڵ)‬ ‫وەک نووس���ەرێکی هاوبەش‪ ،‬چەندین‬ ‫تێکس���تی گرینگی لەنێو بەشەکانی‬ ‫ئەم کتێبەدا نووس���یوە و هەندێک‬ ‫لەبەش���ەکانی ب���ە ڕوونکردن���ەوە‬ ‫و کۆمەنتارەکان���ی دەوڵەمەن���د‬ ‫ک���ردووە‪ .‬هەروەها هەڵوێس���تە‬ ‫لەس���ەر مەش���قەکانی ئۆدی���ا‬ ‫دەکات و ب���اری س���ەرنجیان‬ ‫دەردەبڕێ���ت‪،‬‬ ‫لەس���ەر‬ ‫هەندێ���ک لەبنەماکان���ی‬ ‫شانۆی کالس���یکی ژاپۆنی‬ ‫ش���یدەکاتەوە و لەس���ەر‬ ‫ئاستێکی بەرز لەگەڵ ئۆدیا دەدوێت‪.‬‬ ‫ئەمەیش هێندەی تر ئەم کتێبە ناوازەیەی دەوڵەمەند‬ ‫کردووە‪ .‬ماڕش���ەڵ لە پێش���ەکی ئەم کتێبەدا دەڵێت‪:‬‬ ‫«ئەو واملێدەکات هەڵوێس���تەیەک بکەم و جارێکی دی‬ ‫بەخۆم���دا بچم���ەوە و وەاڵمەکان ش���ەنوکەو و چەند و‬ ‫چوون پێبکەم تا لە دواجاردا وەاڵمێکی ش���یاو بۆ ئەو‬ ‫بابەتانە بدۆزمەوە‪ ،‬کە ئەو وروژاندوونی‪».‬‬ ‫ئۆدیا وەک نووس���ەرێکی بە س���ەلیقە ل���ە بوارێکی‬ ‫گەلێ���ک دژوار و س���ەختدا‪ ،‬کە هون���ەری نواندنە‪ ،‬بە‬ ‫زمانێکی س���اکار و بە تێگەیش���تنێکی مامۆستایانەوە‪،‬‬ ‫باس���ی ئەزموونی خۆی‌ و ڕاهێنانی ئەکتەر و مەش���قە‬ ‫جۆراوج���ۆرەکان و ئەکت���ەرە گ���ەورەکان دەکات‪ .‬بەم‬ ‫ش���ێوەیەش کتێبەک���ە ل���ە ئەزموون���ی دەوڵەمەندی‬ ‫پراکتی���ک و کردەیی خۆیەوە س���ەرچاوە‬ ‫وەردەگرێت‪ ،‬نموونە لە کار و پرۆژەکانی‪،‬‬ ‫بەتایبەت���ی لەگەڵ ب���روک (مەهاباهاراتا)‬ ‫و (ئەو پیاوەی ژنەک���ەی خۆی لێدەبێتە‬ ‫ش���ەپقەیەک) دەهێنێتەوە و لەو ڕێگایەوە‬ ‫مێتودەکانی خۆیمان سەبارەت بەهونەری‬ ‫نواندن بۆ ش���یدەکاتەوە‪ .‬ئەم نووسەرە لە‬ ‫پێش���ەکی کتێبەکەیدا دەڵێت‪« :‬کاری تۆ‬ ‫وەک ئەکتەر خستنە ڕووی ئەوە نییە‪ ،‬کە‬ ‫تۆ چەندە باش نەمای���ش دەکەی‪ ،‬بەڵکو‬ ‫ل���ە ڕێی نەمایش���ی خۆت���ەوە کارێکی وا‬ ‫ئەنجام بدەی‪ ،‬کە گیان بە تەختەی شانۆ‬ ‫ببەخش���ێت‪ .‬هەر کاتێکیش ئەوە ڕوویدا‪،‬‬ ‫ئیدی بینەران لەگەڵ خ���ۆت هەڵدەگریت و تێکەڵ بەو‬ ‫جیهانەی دەکەیت‪ ،‬کە تەختەی شانۆ خوڵقاندوێتی‪»...‬‬ ‫بروک لە پێشەکییەکی کورتدا سەبارەت بەم کتێبە‬ ‫دەڵێت (یۆشی ئۆدیا ئەوەمان بۆ دەخاتە ڕوو‪ ،‬کە چۆن‬ ‫نهێنی‌ و تەلیس���مەکانی نواندن‪ ،‬هێزێکی جیانەکراوەن‬ ‫لەو زانس���تە کۆنکرێتی‌ و پڕ کارامەی ‌ی و هەمەالیەنەی‬ ‫لەڕێ���ی ئەزموونەوە فێ���ری دەبین)‪ .‬قس���ەکەی بروک‬ ‫ئاماژەیەکە بۆ پرۆسە چڕ و گرانەکانی هونەری نواندن‬ ‫و ئۆدیایش لە ئەزموونی هەڵکشاوی خۆیەوە رووبەرووی‬ ‫ئەم هونەرەمان دەکاتەوە و ئەوەمان بۆ ڕوون دەکاتەوە‪،‬‬ ‫کە چەندە گرینگە ئەکتەر خۆی پێش���ان نەدات‪ ،‬بەڵکو‬ ‫نواندنەکەی پێشان بدات‪« .‬نواندن بەالی منەوە خستنە‬ ‫ڕووی ح���زووری خۆم نییە یان نیش���اندانی کارامەیی و‬ ‫تەکنیک���ی خۆم‪ ،‬بەڵکو لەڕێی نواندنەوە ش���تێکی دی‬ ‫دەخەیتە ڕوو‪ ،‬ش���تێک بینەر لەژیان���ی ڕۆژانەی خۆیدا‬ ‫بەریناکەوێت یان ڕێکەوتی ناکات‪».‬‬ ‫ئۆدی���ا لە دەروازە بەرینەکان���ی ئەزموونی خۆیەوە‪،‬‬ ‫هەر لە ژاپۆنەوە‪ ،‬لەوانەکانی ش���انۆی کابوک ‌ی و نووی‬

‫«‬

‫ژاپۆنی و ڕەهەند و مەشقە گرانەکانی شانۆی کالسیکی‬ ‫‌‌‬ ‫ڕۆژهەاڵتەوە‪ ،‬هەتا دەگات���ە بنەماکانی هونەری نواندن‬ ‫لە ڕۆژئاوا و هاوکارییەکانی لەگەڵ بروک‪ ،‬دەخاتە ڕوو‪.‬‬ ‫مەش���قەکانی رۆژهەاڵت‌ و ڕۆژئاوا‪ ،‬دیدە جیاوازەکا ‌ن و‬ ‫بنەما فەلسەفییەکانیان پێکەوە دەبەستێتەوە و ئاوێتەی‬ ‫یەکتری���ان دەکات‌ و وانەیەک���ی تایبەتمەن���د‪ ،‬قوو ‌ڵ و‬ ‫لەهەمانکاتدا ساکارمان سەبارەت بە هونەری نواندن بۆ‬ ‫دەخاتە ڕوو‪ .‬کتێبەکەیشی دابەشی پێنچ بەش کردووە‪:‬‬ ‫یەک���ەم‪ ،‬تێهەڵچوون‪/‬خاوێنکردن���ەوە‪ .‬ئەم بەش���ەیش‬ ‫تایبەتە بە چاڵەکانی سەر جەستە‪ ،‬چاو‪ ،‬لووت‪ ،‬گوێ‪،‬‬ ‫دەم‪ ،‬ک���ۆم‪ .‬لەم ڕووەوە دەڵێت (ه���ەر کاتێک بۆمان‬ ‫ڕەخس���ا ئاگامان لەو نۆ چاڵە بێ‪ ،‬کە دەکەونە س���ەر‬ ‫جەس���تەمان‪ ،‬ئیدی بۆمان دەلوێ بەرەو‬ ‫ئەو ئەندامە گرینگانەی‬ ‫ت���ر ی‬

‫جەستەمان‬ ‫پەلبهاوین‪ ).‬لەبەشی دووەمدا‬ ‫جووڵە‪ ،‬ڕاوەس���تان‪ ،‬پراکتیک و ئاڕاستەکانی‬ ‫جووڵە‪ ،‬دەبنە جێگای سەرنج و گفتوگۆ‪ .‬نواندن‪ ،‬کات‪،‬‬ ‫بۆش���ایی‪ ،‬ناوەکی و دەرەکی‪ ،‬جەس���تە و هەستوسۆز‬ ‫و وردەکاری‪ ،‬باس���ەکانی بەشی سێیەم پێک دەهێنن‪.‬‬ ‫بەاڵم لەبەشی چوارەمدا‪ ،‬ئاخاوتن‪ ،‬هەناسەدان‪ ،‬دەنگ‪،‬‬ ‫دەق‪ ،‬ڕەنگدانەوەی هەقیقەت‪ ،‬بەشێوەیەکی پراکتیکی‬ ‫و پێداگۆگی شیدەکاتەوە‪ .‬لەبەشی پێنجەمیشدا ‪ ،‬ئەم‬ ‫بەشانە دەبەستێتەوە بە چەمکی فێربوونەوە‪.‬‬

‫پراکتیکییەکەوە‪.‬‬ ‫نووس���ەر لەم کتێب���ە ناوازەیەی���دا‪ ،‬ئاورێکی جددی‬ ‫ل���ە پەیوەندییەکان���ی ئەکتەر ب���ە ئەکتەرەکانی ترەوە‬ ‫دەدات���ەوە و ئەم مەس���ەلەیە بەهەن���د وەردەگرێت‌ و‬ ‫دەیبەس���تێتەوە بە مەس���ەلەکانی ت���رەوە‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫چێژوەرگرتن «ئەکتەر خۆیش���ی ل���ەو پەیوەندییە چێژ‬ ‫وەردەگرێ���ت‪ ،‬کە بە ئەکتەرەکانی دییەوەی وابەس���تە‬ ‫دەکاتەوە»‪ .‬لەم پرۆس���ەیەدا پەیوەندییەکانی ئەکتەر‬ ‫بە بینەرانەوە دەگاتە ئاس���تی ترۆپک‌ و دەبێت «بینەر‬ ‫سەرش���اربێت لە ژیان و زیندەگی» جەس���تەیش تاکە‬ ‫ئامراز و رێگای دوور و درێژی ئەکتەرە‪.‬‬ ‫ئۆدیا بۆئ���ەوەی ئەمانە هەموو بگەیەنێتە ئاس���تی‬ ‫پراکتیکی‌ و سوودبەخش���ین‌ و ئەکتەر بتوانێت لەسەر‬ ‫ش���انۆ قس���ەبکات‪ ،‬هەناس���ەدان و دەن���گ ب���ەوردی‬ ‫ش���یدەکاتەوە‪ ،‬دەگەڕێت���ەوە بۆ الی مامۆس���تاکانی و‬ ‫نموون���ە ل���ە ئامۆژگارییەکانی���ان دەهێنێت���ەوە‬ ‫«خەڵکان���ی ئاس���ایی لەڕێ���ی‬ ‫س���نگیانەوە‪ ،‬خەڵکان���ی‬ ‫هۆش���مەند لەڕێی ه���اراوە‪،‬‬ ‫خەڵکان���ی کارامەی���ش لەڕێی‬ ‫قاچیانەوە هەناس���ەدەدەن»‪.‬‬ ‫بۆئەوەی ئەمانە هەمووی بچێتە‬ ‫قۆناغ���ی کردەیی���ەوە‪ ،‬ئۆدیا لە‬ ‫دوا بەش���ەکانی کتێبەکەیدا باسی‬ ‫ت و بنەما و‬ ‫(دەق)م���ان ب���ۆ دەکا ‌‬ ‫ڕایەڵە گرینگەکانی ش���انۆنامەکان‪،‬‬ ‫بە هونەری نواندن‌ و مەشقەکانیانەوە‬ ‫دەبەستێتەوە و هەر لەو ڕێگایەیشەوە‬ ‫روونیان دەکاتەوە «تۆ دەبێت ش���وێن‬ ‫مەبەستی نووسەرەکە بکەویت‪ ،‬هەروەها‬ ‫ڕێز ل���ە دەنگی ئەو وش���انە بگریت‪ ،‬کە‬ ‫ئ���ەو هەڵیب���ژاردوون‪ ،‬ئەوج���ا دەتوان���ی‬ ‫لەودیو س���ەمتی چیرۆکەکەوە شتێکی دی‬ ‫بدۆزیتەوە‪ ».‬پاشان ئەوەیشی لەبیرناچێت‪،‬‬ ‫ت‬ ‫کە هونەری نواندن ڕەنگدانەوەیەکی هەقیقە ‌‬ ‫و ڕاس���تییەکانە‪ ،‬بۆئ���ەوەی ل���ەم بەهایەیش‬ ‫بگەیت‪ ،‬دەبێت خوێندنەوە و دیدی تازەگەریانە‬ ‫و قووڵبوونەوەت هەبێت‪ .‬تۆ وەکو ئەکتەر‪ ،‬تەنها‬ ‫ل���ە هەقیقەتەوە «لە بایەخ���ی ڕیت ‌م و خێرایی»‬ ‫تێدەگەیت‪.‬‬ ‫ئۆدیا دوا بەشی کتێبەکەی بە وانەیەکی گرینگ‬ ‫بەن���اوی (فێرب���وون)ەوە کۆتای���ی پێدەهێنێت‪ :‬لە‬ ‫مەشقەکانەوە‪ ،‬لە هونەری نواندن‌ و لە مامۆستاکانمانەوە‬ ‫چی فێردەبین؟ چ���ۆن دەبێت رێچکەی خۆمان‪ ،‬وەکو‬ ‫ئەکتەر بدۆزینەوە‪ .‬هەر بۆ ئەم مەبەستەیش بە گوتەی‬ ‫ئەکتەرێکی دێرینی کابووکی‪ ،‬کە دەڵێت‪« :‬من دەتوانم‬ ‫ئەو ت���ەرزی ئاماژەیەت فێربکەم‪ ،‬کە نیش���انەیەکە بۆ‬ ‫تەماشاکردنی مانگ‪ .‬دەتوانم ئەو جووڵەیەشت فێربکەم‬ ‫کە چۆن دەکەویتە سەرنووکی پێت‪ ،‬بۆئەوەی تەواوێک‬ ‫ئاماژەکردن بۆ ئاس���مان نیشان بدەیت‪ .‬بەاڵم لەسەری‬ ‫نووکی پێتەوە بۆ مانگ ئەوە بەرپرس���یارێتیی خۆتە»‬ ‫دەگات���ە دوا ئەنجامەکانی کتێبەکەی‪ .‬ئۆدیا خۆیش���ی‬ ‫ئەو ڕێگای���ەی هەڵبژاردووە و بە قووڵ���ی لەم گوتەیە‬

‫ئۆدی��ا وەک نووس��ەرێکی بە س��ەلیقە ل��ە بوارێکی گەلێک‬

‫دژوار و س��ەختدا‪ ،‬ک��ە هونەری نواندنە‪ ،‬بە زمانێکی س��اکار و‬

‫ی‬ ‫ب��ە تێگەیش��تنێکی مامۆس��تایانەوە‪ ،‬باس��ی ئەزموون��ی خۆ ‌‬ ‫و ڕاهێنان��ی ئەکت��ەر و مەش��قە جۆراوج��ۆرەکان و ئەکتەرە‬

‫گ��ەورەکان دەکات‪ .‬بەم ش��ێوەیەش کتێبەکە لە ئەزموونی‬

‫دەوڵەمەن��دی پراکتی��ک و کردەی��ی خۆی��ەوە س��ەرچاوە‬

‫وەردەگرێت‬

‫ئۆدیا لە خاوێنکردنەوەوە‪( ،‬خاوێنکردنەوەی شوێن‪،‬‬ ‫ت و بە چاڵەکانی‬ ‫جەس���تەو ناوەوەمان) دەس���تپێدەکا ‌‬ ‫جەس���تەدا گوزەردەکات‪ ،‬بە ئەندامەکانی جەستەماندا‬ ‫هەڵدەکش���ێت‌ و هەڵوەستە لەسەر جۆرەکانی جووڵە و‬ ‫هەڵسوکەوتەکانماندا دەکات‌ و لەنێوان دیدو پراکتیکدا‬ ‫هەڵیان دەسەنگێنێت‪ .‬باسی چێژمان بۆ دەکات؛ چۆن‬ ‫چێژ لە مەش���قەکانمان وەربگرین تا ببینە ئەکتەرێکی‬ ‫نەبینراو‪ ،‬لەوێشەوە بەنێو بنەما و وانەکانی نواندندا‪ ،‬لە‬ ‫رۆژهەاڵت‌ و ڕۆژئاوادا‪ ،‬رۆدەچێتە خوارەوە‪ .‬لە پرۆسەی‬ ‫دووپاتکردنەوەدا بۆش���ایی شانۆ و مامەڵەکردن لەگەڵ‬ ‫کات‌ و ش���وێن و بنەما ناوەکی‌ و دەرەکییەکان فراوان‬ ‫و قووڵ دەکاتەوە و هەموو بەشەکانیش لەپرۆسەیەکی‬ ‫دینامیکیدا بەیەکەوە دەبەستێتەوە‪.‬‬ ‫ئەم ش���انۆکارە‪ ،‬بۆ هەموو ئەم ش���تانەی باس���یان‬ ‫دەکات‪ ،‬مەشقەکانی وزەی مرۆیی‪ ،‬رۆچوونە خوارەوە و‬ ‫ت و سۆز‬ ‫تێبینیکردنی خود‪ ،‬ڕاهێنانی جەس���تە و هەس ‌‬ ‫و وردەکارییەکانی تری لەیاد نەکردووە و بەوردی باری‬ ‫س���ەرنجیان دەخاتە سەر و دەیانبەس���تێتەوە بەالیەنە‬

‫گەیش���تووە‪ .‬ماڕشەڵ دەڵێت (یۆش���ی بەو جۆرە کار‬ ‫دەکات‪ ،‬ئ���ەو هەرگیز ناڵێت «ئەگ���ەر تۆ بە جووڵەی‬ ‫(ب) هەس���تیت‪ ،‬ئەوا ئەنجامەک���ەی دەگاتە جووڵەی‬ ‫(ج) ئەو زۆر بەس���ادەیی پرسیار دەکات یان مەشقێک‬ ‫دەوروژێنێ و ئەنجامەک���ەی بۆ خۆت بەجێ دەهێڵێت‪،‬‬ ‫کە بیدۆزیتەوە‪).‬‬ ‫ئەم نووس���ەرە زۆر بە بەهاوە لە مەش���ق‌ و هونەری‬ ‫نواندن دەدوێت‪ ،‬مەشقەکانی هونەری نواندن بە مەش ‌ق‬ ‫ت‬ ‫و ش���ارەزابوونی هونەرە جەنگیی���ەکان بەراورد دەکا ‌‬ ‫و چەندی���ن ڕایەڵ���ەی لێکچوون‌ و ش���انەی هاوبەش لە‬ ‫نێوانیان���دا‪ ،‬جەنگاوەر‪/‬ئەکت���ەر‪ ،‬دەبینێ���ت‪ .‬هەروەها‬ ‫نووسەر چەندە بنەما تەکنیکی و کردەییەکانی هونەری‬ ‫نوان���دن و ڕاهێنان���ی ئەکتەر دەخات���ە ڕوو‪ ،‬هێندەیش‬ ‫هونەری نواندن دەبەستێتەوە بە مەسەلە ڕۆحییەکانەوە‬ ‫و مەودایەکی فراوان و هەمەچەشنەیان پێ دەبەخشێت‪.‬‬ ‫* ف���اروق هۆمەر ئ���ەم کتێبەی لە ئینگلیزیی���ەوە کردووە بە‬ ‫کوردی و لە دەزگای ئاراس‪ ،‬لە ساڵی ‪٢٠١٣‬دا باڵو کراوەتەوە‪.‬‬

‫د‪ .‬ئازاد حه‌م‌ه ده‌ینوسێت‬

‫شێتی‌و ناعەقڵ بەبۆچوونی میشێل فوكۆ‪:‬‬ ‫مێژووی شێتی لەسەردەمی كالسیك‬ ‫بەشی نۆیەم‬ ‫میش���ێل فوكۆ‪ ،‬وەك بیریارێ دژوار‪ ،‬بەس���ەلیقەوە لەكتێبی""مێژووی ش���ێتی لەس���ەردەمی‬ ‫كالسیك""پاش���خانی ه���زری خۆیمان تایبەت بەدی���اردەێ بیرلێنەكراو لەن���او كولتووری رۆژئاوا‬ ‫بەردەس���تدەخا‪ .‬ئەو دەم���ەی فوكۆ ئەم���ەدەكا یەكێكدەبێ لەزارۆكە بەرچاویی���ە نیچەییەكانی‬ ‫پاریس‌و راش���كاوانە مێژووی عەقڵگەرای دەخاتە ژێرگومانەوە‪ .‬ئەم ئەمەدەكا تا توێژینەوەكەی‬ ‫دیوارێ بخاتە نێوان ش���ێتی‌و عەقڵەوە‪ .‬بەواتایێ���دی‪ ،‬فوكۆ ئەمە بۆئەوە دەكا تاوەكو پێمانبڵێ‬ ‫شێتی لەعاقڵیشا تاڕادەێك ئامادەیە‪ .‬ئەم بیریارە فەڕەنسییە توێژینەوەكەی سەبارەت بەشێتی‌و‬ ‫ناعەقڵ بەجۆرێ دەهۆنێتەوە كە لەناو ش���ێتیدا بڕێ ژیری‪ ،‬زانین‪ ،‬بوونی هەیە‪ .‬ئەم س���ێركردنە‬ ‫فوكۆیانەی���ە دادگایێ كراوەبوو لەس���ەر عەقڵ‌و ئ���ەو بەندیخانانەی عەقڵ بەناوی ش���ێتخانەوە‬ ‫كەوتەدروستكردنی‪ .‬لێرەوە دەشێ‌ بووترێ گرتووخانە‪ ،‬بەپێی تێگەیشتنی فوكۆ‪ ،‬تەنیا هەژاری‌و‬ ‫شێتی لەخۆنەگرت بگرە روخساری جۆراوجۆر‌و تارمای لەخۆگرت كە ناسینەوەی ئاساننەبوو‪ .‬ئەو‬ ‫دەمەی گرتووخانە دەركەوت خەس���ڵەتێ شاریانەی لەخۆگرت‌و بوو بەپێكهاتەێ دەسەاڵتاوی بۆ‬ ‫یەكگرتنەوەی سرووش���ت‌و پاكأەوشتی‪ ،‬هاوكات گرتووخانە مەبەستێ كۆمەاڵیەتیشی لەخۆگرت‌و‬ ‫بووبەش���وێنێكیش بۆ مەحرومكردنی مش���ەخۆر‌و بەزیانەكان‪ .‬واتە گرتووخانە بوو بەشوێنێك بۆ‬ ‫مەحرومكردنێ هەڕەمەكییانەی ئەوانەی توانای تێكەاڵوی كۆمەاڵیەتیان نییە‪ .‬بەمجۆرە س���ەدەی‬ ‫كالس���یك (س���ەدەی ‪‌17‬و ‪)18‬توانی خۆی لەم رەگەزانە (واتە سواڵكەر‌و بێدەرەتان‌و ناساغ‌و‬ ‫شازیسێكسی‌و ‪ . .‬هتد) دەربازكا‌و دواتر بەسەر بەندیخانە‌و چاكسازیخانە‌و نەخۆشخانەی دەروونی‪،‬‬ ‫یان كلینیكی پزیشكی دەروونی دابەشیانكا‪ .‬سەیرەكەلەوەدایە كە لەسەرەتای سەدەشەوە بەشێ‬ ‫لەمێژووك���ردەكان ئاماژەیان بەو پێوەندییەك���رد كەپۆلیس‌و گرتووخانە‌و سیاس���ەتی بازرگانی‬ ‫پێكەوەگرێ���دا‪ .‬ئەمان���ە‪ ،‬واتە مێژووكردەكان‪ ،‬كاریانبۆئەوەكرد تا ئاگای پزیش���كی بۆ ش���ێتی‬ ‫دیاریكەن‪ .‬ئاگای پزیشكی بۆ شێتی ئەو گوزارەیەیە كە لەتوێژینەوەكەی فوكۆ گرینگی خۆیهەیە‪.‬‬ ‫وێرایئەویوترا‪ ،‬میشێل فوكۆ جەغتلەسەر ئەوەدەكا كە سەدەی كالسیك توانی دادوەری بەسەر‬ ‫شێتیەوەكا كە هەڵوەشانەوەی خێزان‌و سەرەڕۆی كۆمەاڵیەتی‌و هەڕەشەش بووە بۆسەر دەوڵەت‪.‬‬ ‫ئەم ش���ێتیە یان نەناس���راوبووە یانیش بەشێوەیێ خراپ ناس���راوبووە‪ .‬ئەمەوایكرد لەگەڵ كاتا‬ ‫شێتی جێیخۆی لەناو ئاگای پزیشكی بكاتەوە‌و سەدەی ناوبراویش داڵدەی ئەو كەسە نامۆیە بدا‬ ‫كە پێش���تر دەربەدەریكردووە‪ .‬لێرە مەبەستی فوكۆ لەنامۆ ئەو كەسەیە كە لەسەدەی ‪17‬گشت‬ ‫ئەورووپا گەڕاوە‌و بەرەو ش���وێنگەلێكیش رۆشتووە هیچشتێك لەبارەیەوە نەزانراوە‪ .‬ئەم كەسە‪،‬‬ ‫واتە كەسی نامۆ‪ ،‬بوو بەمیوانی گش���ت بەندیخانە‌و نەخۆشخانە دەروونیەكان‌و گشت جۆرەكانی‬ ‫مەحرومك���ردن‪ .‬بەبۆچوونی فوكۆ هەر لەس���ەرەتاوە‪ ،‬واتە ل���ە‪1657‬وە‪ ،‬جیاكردنەوەی ئەوانەی‬ ‫دووچ���اری خوریینببوون���ە (جەزام)لەوانەی ئەوانەنەبوونە (واتە شێتەكان)س���ەرەتاێكبوو بۆ‬ ‫دروستكردنی كەسی نامۆ‌و نەناسراو‪ .‬بۆ فوكۆ سەیرەكەلەوەدایە كە نامۆیان لەشوێنێ دروستكرد‬ ‫پێش���بینینەدەكرا لەوێبێ‪ .‬ئەم كەس���ە نامۆیە ب���وو بەنامۆ لەبنەمای كۆمەڵگ���ە‌و لەدەرەوەی‬ ‫ناس���راویش دەجوواڵیەوە‪ .‬گرینگی ئەم نامۆیە لەهزری فوكۆ لەوەدایە كە ش���تێكی ش���اراوەی‬ ‫لەمرۆڤا ئاش���كراكرد‪ ،‬شتێك كە مرۆڤی ئەوروپای پێیئاشنانەببوو‪ .‬بەواتاێتر‪ ،‬ئەم كەسە لەپشت‬ ‫لەدایكبوون���ی نامۆییەوەیە (لێرە فوكۆ مەبەس���تی دیاردەی نامۆیی���ە)‪ .‬بەمجۆرەبێ بۆ فوكۆ‬ ‫سەرلەنوێ نووسینەوەی مێژووی مەحرومكردن مانای خستنەأووی ئاركیۆلۆژیای نامۆییبوو‪.‬‬ ‫بەپێی توێژینەوەكەی فوكۆ بێ دەركەوتنی ئەم مرۆڤە نامۆیە (كە مەبەستلێی شێتە)سەدەی‬ ‫كالس���یكی فڕێدایە حاڵەتێكەوە پرس���یاریئەوە لەخۆیبكاكە چۆن مامەڵە لەگەڵ ئەم كەسە بكا‬ ‫پێیئاش���نانییە؟واتە‪ ،‬چۆن مرۆڤی سەدەی كالسیك تەماشای خۆیبكا؟ئەم مرۆڤە نامۆیە وایكرد‬ ‫مرۆڤی س���ەدەی كالسیك لەڕێگای شێتەوە بەمافە نامۆكانی ئاشنابێ‪ .‬ئەو پۆلە نامۆیەی شێتی‬ ‫تیادەگیرس���ێنرێتەوە ئەوە نیش���اندەدا كە ئەم نامۆیە لەهیچ شتێك لەوانییتر ناكا (واتە لەدز‌و‬ ‫س���واڵكەر‌و نەخۆش‌و النەوازەكان)‪ ،‬بۆیە گرتووخانە دەبێ بەش���وێنێ بۆ دەركەوتنی ئەزموونی‬ ‫شێتی‪ .‬كەوابێ‪ ،‬گرتووخانەكان شێت‌و گەلێ جۆری تری گرتەخۆ وەك‪:‬هەژار‪ ،‬سواڵكەر‌و بێشوێن‪.‬‬ ‫لێ ل���ەدەروەی گرتووخانەكان خەڵكانێ تر لەكوچە‌و كۆاڵنەكان ئ���اوارە‌و بێدەرەتانانە دەژیان‌و‬ ‫گرتووخانەكان نەیانیاندەگرتەخۆ‪ ،‬لەوانە‪:‬س���ۆزانی‪ ،‬ژنی پەككەوتە‪ ،‬فێدارەكان‪ ،‬ژنی خرف‪ ،‬ژنی‬ ‫ش���ێت‪ .‬دواتر‌و لە‪ 1737‬دا بیرلەوەكرایەوە بەجۆرێ عەقالنی ئەمانە دابەش ‪ 5‬وەزیفەكرێن‪ .‬واتە‬ ‫بەندكراوەكان بوون بەچەند بەشێك‪:‬زۆرهەژارەكان‌و سواڵكەرە بەتەمەن‌و كەمتەمەنەكان‪ ،‬هەرچی‬ ‫ئەوانەی نەخۆشیدەروونیان هەبوو لەگەڵ شێتەكان بوون بەبەشێ دیاریكراو و‪ ،‬بەشێ تر بریتیكرا‬ ‫لەوانەی نەخۆش���ی سێكس���ییان هەبوو‪ ،‬هەروەها ئەو منااڵنەش پێویس���تیان بەچاكسازیهەبوو‪.‬‬ ‫بەمش���ێوەیەبێ فوكۆ دەیەوێ بەو تێگەیش���تنەمان بگەێنێ كە جیاكردنەوەی ش���ێت لەتاوانبار‬ ‫لەئەورووپا درەنگدەستیپێكردوە‪.‬‬ ‫لەگەڵئەوەش���ا كە فوكۆ رەخنەی س���ەدەی كالس���یك دەكا‌و پێیوایە ئەو شێوازەی سەدەی‬ ‫كالس���یك بۆ چارەس���ەركردنی ش���ێتی گرتویەتەبەر هەڵەبووە یان نێگەتیڤ بووە‪ ،‬بەاڵم الیەنی‬ ‫پۆزەتیڤیشی تیادەبینێتەوە‪ .‬بەپێی قسەی فوكۆ بێ لەو تێكەڵییەی لەگرتووخانەكانا بەدیدەكرا‪،‬‬ ‫واتە ئەو ئاگای ناجیاكارەیەی هەمویانی كۆدەكردەوە جەهل بووە‪ .‬ئەمەو فوكۆ لەو باوەڕەشدایە‬ ‫كە لەپاش س���ەدەی ‪ 17‬وە ش���ێت كەوتۆتە ناو نەخۆشخانەی عەقڵییەوە‪ ،‬واتە جیهانی ناعەقڵ‬ ‫هاتەدەركەوت���ن‪ .‬ئەم دەركەوتنەش بەپێی بینینی فوكۆ پێوەندی بەس���ێ ج���ۆرە ئەزموونەوە‬ ‫هەبووە‪:‬س���ێكس‌و پێوەندی ئەمە بەرێكخس���تنی خێزانی بۆرجوازییەوە‪ ،‬مەسەلە دونیاییەكان‌و‬ ‫پێوەندی���ی ئەمەش ب���ەو وێنە نوێیەی لەبارەی پیرۆزی‌و تقوس���ە ئاینییەكانەوە دەركەوتن‪ ،‬یان‬ ‫هەڵوەش���انەوە‪ ،‬واتە رس���كانی پێوەندیە نوێكان لەنێوان هزر ئازاد‌و سێستەمی ئارەزوو‪ .‬ئەمانە‬ ‫لەپش���ت دەركەوتنی ئەو نامۆی���ە زەینیەوەبوون بەناوی ش���ێتیەوە لەگرتووخانەكانا دەركەوت‪.‬‬ ‫لێ���رەوە فوكۆ باس لەماركیز دۆ س���اد ‪ Markis de Sade‬دەكا‪ ،‬ئ���ەو ئەزموونەی وڕێنە‬ ‫بەش���ێتییەوە گرێدەداتەوە‪ .‬هەر تایبەت بەم الیەن���ە فوكۆ جەغتلەو حاڵەتەش دەكا كە گرینگە‬ ‫دانبەبوون���ی هەندێ ش���ت بهێنین وەك‪:‬س���یحر‌و دەرمانگرتن���ەوە (كیمی���ا بەماناكۆنەكەی)‌و‬ ‫جادووگەرای (شەعوەزە)و هەندێ جۆری مومارەسەی سێكسی‌و پێوەندی ئەمانەش بەناعەقڵ‌و‬ ‫نەخۆش���ی زەینییەوە‪ .‬گش���ت ئەمانەش‪ ،‬فوكۆ وتەنی‪ ،‬نیشانەن لەس���ەر بوونی شێتی‪ .‬ئەمەش‬ ‫فوكۆ بەكودەتا ناویدەنێ‪ ،‬ئەو كودەتایەی س���ەدەی كالسیك سەبارەت بەپێوەندی نێوان شێتی‌و‬ ‫ئەزموونی رەوشتی بەرپایكرد‪.‬‬ ‫‪Michel Foucault.Vansinnets historia under den klassiska epoken. Inledning av‬‬ ‫‪.Arkiv förlag, Lund .1983 ,Sune Sunesson‬‬ ‫‪Michel Foucault .History of Madness. Jean Khalfa (ed.). translated by Jonathan‬‬ ‫‪.2006 ,Murphy. Routledge‬‬ ‫‪Michel Foucault. Madness and Civilization: A History of Insanity in the Age of‬‬ ‫‪.1988;Reason. Translated by Richard Howard. Vintage‬‬ ‫‪.1984. Michel Foucault & Paul Rabinow. The Foucault Reader. Pantheon‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )39٩‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٣/٣‬‬

‫««‬

‫‪8‬‬

‫شیعر‪ .‬زمان‪ .‬قوڕ‬ ‫ئەحمەدی مەال‬ ‫دەمەوێت ش���یعرێک بنووسم لەگەڵ خۆڵی خاکدا بتوێتەوە؛‬ ‫دەمەوێت بە خۆڵ ش���یعر بنووس���م‪ ،‬بە قوڕەس���وورێکی شل؛‬ ‫بیس���اومە س���ەر کارتۆنێکی کەمیک ئەس���توور‪ .‬وەختە زمان‬ ‫هیچم پێ نەڵێت! چ سیحرێکی کارا لە قوڕدا هەیە تاکو جێی‬ ‫زمان بگرێتەوە؟‬ ‫ئاس���مانێکی بەربەرەاڵ بێت‪ ،‬دوورییەکی تر تا ببێتە زمانی‬ ‫یەکەم‪ .‬قوڕ مەرەکەبی زەمینە‪ ،‬مەرەکەبی جەستەیە‪.‬‬ ‫هەتاهەتایی ئاس���مان رەگەکەی لە قوڕدایە‪ ،‬ئەو ش���یناییەی‬ ‫لە دڵەوە بەرەوژوور‪ ،‬بەرەوە س���ەرەوە رۆ دەچێت‪ .‬رووخسارم‬ ‫وەکو قوڕ شینە‪ ،‬وەک جۆگەلەیەکی ژێرزەمینە‪.‬‬ ‫هێن���دەی لە زمانێک دەگەڕێم‪ ،‬هەر هێندەش لە روخس���ارە‬ ‫قوڕینەکەم؛ پێویستە لەمەودوا بە جەستە شیعر بنووسم‪.‬‬ ‫دوورم ل���ە ق���وڕی یەکەم‪ ،‬ئەو ق���وڕەی کە دەب���ووە زمانی‬ ‫دەربڕین‪ ،‬نیش���تیمان ب���ە قەد زمان لێم دوورە؛ دەس���تگرتن‬ ‫بەسەر هەر یەکێکیان‪ ،‬دەستگرنە بەسەر ئەوی تر‪ .‬نیشتیمان‬ ‫لە قوڕ دروستکرابوو؛ قوڕەسوورێک‪ ،‬زۆرجار دەخورا‪ ،‬زۆرجار‬ ‫دەکرای���ە تۆپەڵ و لە دیوارە گرژەکەکان دەگیرا‪ .‬داس���تانی لە‬ ‫پاش داستان دەگێڕایەوە‪ ،‬داستانی لە پاڵ داستان دەکوژاندەوە‪.‬‬ ‫مرۆڤی یەکەم چووە ژێرمێچی ش���یعرەوە‪ ،‬چونکە لە زمانی‬ ‫قوڕ نەدەگەیەشت؛ بە شیعر کۆشک و پەرستگاکانی دروستکرد‬ ‫و خوداوەن���دی ل���ە خۆی نزیک کردەوە؛ بە س���ەروا زەنگوڵی‬ ‫بۆ دروس���تکرد‪ ،‬بە کێش دارەڕاکانی چێک���رد؛ هەندێجاریش‬ ‫وش���ەیەکی نام���ۆی پێوەهەڵدەواس���ی و ل���ە ژێریی���دا خۆت‬ ‫دەکردەوە‪ ،‬گشت شانەکانی وەکو وشە دەکرانەوە؛ کڕنۆشی بۆ‬ ‫وشە دەبرد‪ ،‬کڕنۆشی بۆ قوڕ دەبرد‪.‬‬ ‫شیعری یەکەم لەگەڵ قوڕدا‪ ،‬لە منداڵدانی کەونەوە دەرپەڕی‪،‬‬ ‫یەکەم پەڕەسێلکەی لەسەر نیشتەوە‪ ،‬هەندێ وشەی هۆنییەوە‬ ‫و لە فڕین کەوت‪.‬‬ ‫دەمەوێت دەست بەس���ەر نهێنییەکانی قوڕدا بگرم‪ ،‬چونکە‬ ‫چوارچێوەی زمان هەندەی ئازادییەکەمان تەسکە‪ ،‬چوارچێوە‬ ‫لەناو چوارچێوە دروس���تکراوە‪ ،‬تەونی جاڵجاڵۆکەی دەستکرە‪.‬‬ ‫ئاوەڵناو تەنها ش���ێوەیەکە بۆ ناو‪ ،‬ک���ێ دەتوانێت ئاوڵناوێکی‬ ‫دیکە بۆ «شین» بدۆزێتەوە؟ کێ دەتوانێت چاوگی «کەوتن»‬ ‫راڤە بکات؟ کەوتنی کوتەئەس���تێرەیەک‪ ،‬کەوتنی وش���ەیەک‪،‬‬ ‫کەوتنی جەس���تە بۆ قوواڵیی لەبیرچوونەوە‪ ،‬کەوتنی هەتاو‬ ‫بۆ ن���او زەڵکاوێکی لیتاو‪ ،‬کەوتنی ئاوەڵن���او؟ کێ لە زیندانی‬ ‫زم���ان رزگارمان دەکات؟ بۆ ئەوەی وش���ە لە س���ەرفرازییەکی‬ ‫مۆتڵەقدا بشەکێتەوە‪ .‬بۆ ئەوەی لەناو وشەدا نیشتەجێ بین‪،‬‬ ‫لەناو وشەدا ئاوا بین‪.‬‬ ‫زمان فرمانی دروستکردنی چوارچێوەی دا‪ ،‬زمان جەستەی‬ ‫تیادا شاردەوە‪ .‬وشەی ئازادی دووکەڵی هەیە‪ ،‬دووکەڵی لەسەر‬ ‫کەالوەکانماندا بەرز دەبێتەوە‪ ،‬دووکەڵ وەکو فڕین پەرتوباڵو‬ ‫دەبێتەوە‪ ،‬وەکو فانۆسە چەورەکانمان‪.‬‬ ‫دەمەوێت وش���ەی قوڕین بکەمە زمانێک‪ ،‬رەنگی چرپەمان‪،‬‬ ‫چوارچێوەکان داپۆش���ێ‪ ،‬بەسەر نیشتیمانی یەکەمماندا‪ ،‬وەکو‬ ‫مانگێکی سوور بلەرێتەوە‪.‬‬ ‫مۆتیڤه‌كان‪ :‬شه‌ماڵ سه‌عدوڵاڵ‬ ‫‪ /١٩٨٧‬ژنێڤ‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫به‌ڕێوه‌به‌ری هونه‌ری‪ :‬جەلیل حسێن‬ ‫‪jaleelhsen@yahoo.com‬‬

‫ذمارة (‪ )1٩٠‬دوشةممة ‪2014/٣/٣‬‬ ‫سةرثةرشتيار‪:‬‬ ‫بةهمةن تاهير نةريمان‬

‫‪1٩٠‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )1٩٠‬دوشةممة ‪2014/٣/٣‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫ثاشكؤيةكة لةسةر ئيسالمى سياسي‪ ،‬ئاينناسى‪ ،‬هزر‬

‫پۆپولیزمی ئاینی لە دۆگمای بانگخوازییدا‬ ‫نەوزاد جەمال‬ ‫سەرەتا‬ ‫وەك بیرهێنانەوەیەك دەب��ێ سەرەتا بڵێم‬ ‫كە ئ��ەوەی لێرەو جێگەی ت��ردا ن��ووس��راوە‪،‬‬ ‫رەتكردنەوەی بیروباوەڕ و مافی ئازادی بڕوای هیچ‬ ‫كەسێك نییە بە ئەندازەی ئامانجی دروستكردنی‬ ‫دیالۆگە‪ .‬هەر لەم سۆنگەوە‪ ،‬دەم��ەوێ لێرەدا‬ ‫دیاردەی پۆپولیزمی (رەشۆكی‪ -‬باوەڕی) ئایینی‬ ‫لە دوو دیاردەی جیادا شرۆڤە بكەم كە یەكەم‪:‬‬ ‫هزری بانگخوازی و دووەمیش‪ :‬راڤەكردنە‪ .‬بەاڵم‬ ‫تەوەری دووەم هەڵدەگرین بۆ وتارێكی دیكە‪.‬‬ ‫هەڵبەت‪ ،‬هەقیقەتی پۆپولیزمی ئاینی تەنها‬ ‫ل��ەو دوو دەرك��ەوت��ەدا‬ ‫ب��ەرج��ەس��ت��ە ن��اب��ێ‪،‬‬ ‫بەڵكو دەستپێكێكە‬ ‫ب���ۆ ب���ە دواچ���وون���ی‬ ‫دەركەوتەكانی تر كە‬ ‫دەشێ لە بۆنەی تردا‬ ‫بەسەریان بكەینەوە‪.‬‬ ‫‪ -1‬هزری بانگخوازی‬ ‫ل��ە گ��ەی��ان��دن��ەوە بۆ‬ ‫لێپرسینەوە‬ ‫ئ���ەم ن��ووس��ی��ن��ە‬ ‫ت��ی��ش��ك دەخ���ات���ە‬ ‫س���ەر بۆچوونێك‬ ‫كە پێیوایە‌ گوتاری‬ ‫ب��ان��گ��ەوازخ��وزای‬ ‫ئ���ی���س�ل�ام���ی ل��ە‬ ‫ق���ەی���ران���دای���ە‪.‬‬ ‫دی��ارە قەیرانەكە‬ ‫س���ەره���ەڵ���دان���ی‬ ‫رەوت�����ێ�����ك�����ی‬ ‫پۆپولیستییە لەو گوتارەدا‪ .‬گوتارێك كە ئەمڕۆ‬ ‫لەژێر فشاری گرفتەكانی كۆمەڵگە مسوڵمانەكاندا‪،‬‬ ‫بەرەو سادەگۆیی و دروشمسشازی داخزاوە‪ .‬هەر‬ ‫بۆیە پۆپولیزمی بانگخوازیی لە بانگهێشت و‬ ‫رێنیشاندانەوە وەك جۆرە پۆلیسێكی رەوشتی‬ ‫و رەقیبێكی باوەڕی جەماوەریی لێهاتووە كە‬ ‫دواج��ار دەی��ەوێ لەباتی هەموو بریار بدات و‬ ‫بیربكاتەوە‪ .‬بەمەش ئەرك و رۆڵێكی خستۆتە‬ ‫سەر خۆی كە بریتییە لە نوێنەرایەتیكردن و‬ ‫هاوكات ئەركی گوێڕایەڵی‪ .‬بەمپێیەش بانگخوازی‬ ‫ئەمڕۆ ملكەچی گوتارەكەی لەسەر خەڵكی وەك‬ ‫جەوهەری ئایینداری و ساغی و دروستی باوەڕ‬ ‫داناوە‪.‬‬ ‫هەڵبەت هزری بانگخوازیی وەك دەركەوتێكی‬ ‫زەقی پۆپولیزمی ئایینی‪ ،‬لەبنەڕەتدا دووچاری‬ ‫گرفتێكی ئیپستیمۆلۆجی ب��ووە‪ :‬گەیشتن و‬ ‫بەرەو هەقیقەت رۆیشتنی لێبۆتە خاوەندارێتی‬ ‫و نوێنەرایەتیكردنی‪ .‬بەدەربڕینێكیتر‪ :‬ئەم‬ ‫گرفتە دواجار پارادۆكسێكی مەترسیدار لەخۆیدا‬ ‫هەڵدەگرێ‪ :‬لەالیەك بانگەشە(ئیدیعا)ی ناسین و‬ ‫زانینی هەقیقەت دەكات كە وەك بەرئەنجامێكی‬

‫راستەوخۆی گ��ەڕان و دۆزی��ن��ەوەی مەعریفی‬ ‫كە لەرێیەوەی مافی بانگەواز دەدات بەخۆی‪.‬‬ ‫لەالیەكی ت��رەوە‪ ،‬پێیوایە ئ��ەوەی كە باوەڕی‬ ‫پێهێناوە راستە و ت��ەواوە نەك لەبەرئەوەی‬ ‫راستە‪ ،‬بۆیە باوەڕی پێكردووە‪ .‬چونكی لەیەكەم‬ ‫حاڵەتدا زانین پێشدەكەوێ‪ ،‬بەاڵم لە دووەمدا‬ ‫ب���اوەڕ س���ەرچ���اوەی زان��ی��ن��ە‪ ،‬نەك‬ ‫هەبوونی زانین پاش تێگەیشتن و‬ ‫ئینجا باوەڕپێهێنان‪.‬‬ ‫سەرباری ئەم پارادۆكسە‪ ،‬گرفتی‬ ‫سەرەكی هزری بانگخوازیی لە ماف‬ ‫بەخۆدانێكدایە كە ئەركی بانگەوازیی‬ ‫دەگ��ۆڕێ بەزەمینەی لێپرسینەوە‬ ‫لە خەڵكی‪ .‬ئەمەش دەگەڕێتەوە‬ ‫بۆئەوەی كە بانگەواز وەك ئەركی‬

‫بزانێ‪ .‬لەكاتێكدا كارو رۆڵی ئەو لێپرسینەوە‬ ‫نییە‪ ،‬چونكی ئەو بەرپرسیار نییە كاتێ كە‬ ‫باسی چاكە و نوێژ دەكات‪ ،‬ئاخۆ كەسەكەكان‬ ‫و وەرگرەكان جێبەجێیدەكەن لەژیانی خۆیاندا یا‬ ‫نا‪ .‬هەر وەك لە دەقی ئایینیدا هاتووە (و ماعلی‬ ‫الرسول‪ ،‬اال البالغ المبین) لەسەر پەیامنێر تەنها‬ ‫گەیاندنی راشكاوانەوە و روونە‪ ،‬هیچی تر نییە‪.‬‬

‫لەبەرامەر‬ ‫رێ������س������ا و‬ ‫پ��ێ��ورەك��ان��دا‪،‬‬ ‫ب��������������واری‬ ‫ق��س��ەك��ردن و‬ ‫لێپرسینەوە و‬ ‫بڕیاردانی هەیە‪.‬‬

‫حاجی کاروان‬

‫مەال شێرزاد‬ ‫گ��ەی��ان��دن لە‬ ‫جێبەجێكردن پەیامەكە جیانەكراەوەتەوە‪.‬‬ ‫ئاشكرایە كە بانگەواز(دعوە‪ ،‬بالغ) ئەركێكی‬ ‫پیرۆزە لە ئایندا‪ ،‬بەاڵم مەترسییەكە لەوەدایە‬ ‫كە ئەركی گەیاندنی پەیام و ناوەڕۆكەكە الی‬ ‫بانگخواز ببێتە لێپرسنەوە لە رەفتاری كەسی‬ ‫بانگراو‪ .‬واتە بانگخواز خۆی بە بەرپرس لە‬ ‫جێبەجێكردنی ئەركە ئایینیەكانی وەرگر‪ ،‬بانگكراو‬

‫ل���ەب���ەرئ���ەوەی‬ ‫ئەو تەنها رێ نیشاندەرێكە‪ ،‬پێویستە‬ ‫ل��ەس��ەری ب��اس لەچاكە بكات وەك‬ ‫بەهایەك بۆ مرۆڤ نەك پشكنینی دڵ‬ ‫و دەروونی خەڵكی ب��اوەڕدار‪ .‬هاوكات‬ ‫جگە ل��ەوەی ئەوە كارێكی ئەستەمە‬ ‫كە بانگخواز لێپرسنەوەو بەدواچوونی‬ ‫ووردو درشتی ژیانی تایبەتی خەڵكی‬ ‫بكات‪ .‬لەبەرئەوەی رۆڵی لە بانگخوازەوە‬ ‫دەبێتە حاكم و قازی گشتی!‬ ‫شاراوە نییە كە باوەڕ بوار و كایەیەكە‬ ‫دەكەوێتە نێو بازنەی ژیانی تایبەتی و دەروونی‬ ‫خەڵكییەوە‪ .‬چونكی ئەگەر بانگخواز قازی و‬ ‫حاكمی مسوڵمانانیش بێ‪ ،‬ناتوانێ لێپرسینەوە‬ ‫لەگەڵ ناخی باوەڕداراندا بكات‪ ،‬بەڵكو كاری ئەو‬ ‫داوەریكردنی ئەنجامی كردەوە و رەفتارەكانیانە‪.‬‬ ‫تەنها لەكاتی سەرپێچییدا بۆی هەیە داوەری‬ ‫بكات‪ .‬واتە تەنها لەسەر ئەنجامی كردەوەكانیان‬

‫‪ -2‬ل��ە ب��ان��گ��ەوازەوە بۆ ئامانجی كۆت‌ا‬ ‫گرفتێكی ت��ری ه��زری بانگخوازیی ئەوەیە‬ ‫كە لەپرەنسیپەكانی خواپەرستییەوە بەرەو‬ ‫ئاینپەرستی هەنگاو دەنێ‪ .‬چونكی ئیشكالیەتەكە‬ ‫ل��ەوەدای��ە كە دروش��م و رێوڕسمە ئاینییەكان‬ ‫لەخۆیاندا دەبنە ئامانجی كۆتا و داسەپاندنیان‬ ‫بەسەر كۆی تاكەكانی كۆمەڵگەدا‪ .‬جگە لەوەی‬ ‫كە پرۆژەی ئیسالمیی تەنها لەئاستی گوتاردا‬ ‫دەمێنێتەوە و گوتارەكەش دەبێتە پێوەری‬ ‫باش و خراپ لەسەر هەموو ئاستەكان‌‪ .‬هەر‬ ‫بۆنموونە لەئێستادا بانگەوازی نوێژ و رۆژوگرتن‬ ‫تا سەرئێسقان دیماگۆجیەتی تێدایە‪ .‬چونكی‬ ‫ئەوەی لەخەڵك دەگەیەنرێ كە‌مرۆڤ باشە هەر‬ ‫لەبەرئەوەی رۆژ و نوێژ دەكات‪ ،‬بەاڵم هاندانەكە‬ ‫بۆ نوێژكردن ئەوەی تێدا نییە كە كەسێك‌ نابێتە‬ ‫مرۆڤێكی باش ئەگەر ك��ردەوەی باشە نەكات‪.‬‬ ‫لەبەرئەوەی نوێژ ئەركێكی ئاینیە‪ ،‬ئامرازێكە بۆ‬

‫پۆپولیزمی بانگخوازیی لە بانگهێشت و رێنیشاندانەوە‬ ‫وەك جۆرە پۆلیسێكی رەوشتی و رەقیبێكی باوەڕی‬ ‫جەماوەریی لێهاتووە كە دواجار دەیەوێ لەباتی هەموو‬ ‫بریاربدات و بیربكاتەوە‬

‫د‪ .‬عەبدولواحید‬ ‫باشبوون‬ ‫نەك دوا ئامانج‪.‬‬ ‫ئیدی ئەو گوتارە كە بەدیوێكدا هاندانە بۆ‬ ‫نوێژكردن‪ ،‬فەرامۆشكردنی ك��ردەوەی چا‌كە لە‬ ‫رەفتاری تردا‪ .‬هەروەها رێزگرتنی ئەوانەی چاكن‬ ‫بێئەوەی نوێژیش بكەن‪ .‬لێرەوە گرفتی ئەمجۆرە‬ ‫بانگەواز و هاندانە ئەوەیە كە چەقی چاكەكار‌ی‬ ‫لێ بۆتە ساتێك كە نوێژكردنە لەخۆیدا و‬ ‫بەس‪ .‬بەاڵم چاكە ‌و باشە پەیوەندییەكی نێوان‬ ‫مرۆییە و كۆمەاڵیەتییە‪ .‬لەكاتێكدا نوێژ لەخۆیدا‬ ‫پەیوەندییە بەچاكەیەكەوە‪ ،‬ئامرازێكە بۆ گەیشتن‬ ‫بە پەرستراو‌‪ .‬لەبەرئەوە زۆربەمان درك بەو‬ ‫راستییە دەكەین كە مەرج نییە هەموو نوێژخوێن‬ ‫و رۆژووگر و حەجكارێك بەڕاستی كەسێكی باش‬ ‫بێ!‬ ‫دی��ارە ه��ەر ئەمەش وادەك���ات كە گوتاری‬ ‫بانگخوازی خۆی بكەوێتەوە ب��ەردەم مقەستی‬ ‫پرسیار و رەخنە لە سەرنجی چاودێراندا‪ .‬واتە‬ ‫كەسانێك داوا لەخەڵكی دەك��ەن رەفتارێك‬ ‫ئەنجام بدەن‪ ،‬لەكاتێكدا خۆیان پێی هەڵناسن‪.‬‬ ‫لە قسەكردن لەسەر بانگخوازیش ئیسالمییەكان‬ ‫زۆرترین بانگەشەیان هەیە ل��ەوب��وارەدا‪ ،‬بۆیە‬ ‫ئ��ەوان پێشئەوەی بانگەوازی خەڵكی بكەن‪،‬‬ ‫دەبێ خۆیان بەكردەوەی راست و دروستی نیاز‬ ‫لە جێبەجیكردنی سروتەكاندا بەرجەستەكەن‪.‬‬ ‫لەباتی ب��ان��گ��ەوازی خەڵكی‪ ،‬دەب��ێ سەرتا‬ ‫بانگەوازی خۆیان بكەن بۆ جێبەجێكردن و‬ ‫تێگەیشتنی دروس��ت لەو دروشمانەی كە بۆ‬ ‫خەڵكی هەڵیانگرتووە نەك خۆیان!‌ چونكی‬ ‫دەكرێ لەپشت هەر بانگەواز و بانگەشەیەكەوە‪،‬‬ ‫جۆرێك لەخۆدزینەوە و ناپابەندبوون لەدایك بێ‪.‬‬ ‫رەنگە ئەمە بگەڕێتەوە بۆ ئەو راستییەی كە‬ ‫بانگەشە بۆ بابەتێك بەڵگەبێ لەسەر نەبوونی‬ ‫الی بانگەوازكارەكە‪ .‬هاوكات بەوەی كە (منی‬ ‫بانگكار) كێشە و گرفتم نییە‪ ،‬بەڵكو لەخەمی‬ ‫بانگكراودام!‬

‫كێپێل پێی وایە بەبێ كەناڵی‬ ‫لەئێستادا ئیسالمییەكان‬ ‫لە قورئان و سوننەتدا شتێ‬ ‫لەتەواوی جیهانی ئیسالمیدا ئاسمانیی ئەلجەزیرە شتێك بەناوی‬ ‫بەناوی خەالفەتەوە نییه‌‬ ‫گروپی «ئەلقاعیدە» نەدەبوو‬ ‫لە شكستدان‬

‫‪2‬‬

‫حەمزە محەمەد‬

‫‪3‬‬

‫عەزیز رەئوف‬

‫‪8‬‬

‫سەروەت خیرباوی‬

‫ذمارة (‪ )1٩٠‬دوشةممة ‪2014/٣/٣‬‬

‫ئيسالمى سياسى‬

‫‪2‬‬

‫نائومێدیی ئیسالمییەكان‌و گەمەی گۆڕان‬ ‫حەمزە محەمەد‬ ‫شوناسی ئیسالمییەكانی كوردستان‪،‬‬ ‫شوناسێكی جێگیر نییە‪ ،‬دەتوانین‬ ‫ئ��ەوە بخوێنینەوە كە پەرتەوازەترین‬ ‫هێزی ئایدیۆلۆژین لەكوردستاندا‪ ،‬ئەوان‬ ‫ل��ەگ��ێ��ژاوی گۆمێكدا گ��ەم��ەی سیاسی‬ ‫دەكەن‪ .‬بوونی ئیسالمییەكانی كوردستان‬ ‫هەر لەوكاتەوە شوناسی نەتەوەییان‬ ‫ێ لەباشوری كوردستاندا‬ ‫لەدەستدا كە تەن ‌‬ ‫ق��ەت��ی��س م����ان‪ .‬ئ����ەوە پ��رس��ی��ارێ��ك��ی‬ ‫جەوهەرییە‪.‬‬ ‫چوون هێزە سیاسییەكانی كوردستانی‬ ‫ب��اش��وور گ��ەر ڕاس���ت‌و ن��ەت��ەوەی��ی بن‪،‬‬ ‫وەك پ��ارت�ی‌و یەكێتی‌و‪ ..‬هتد‪ ،‬ئەوا‬ ‫لەپارچەكانی تردا وێنەو شێوەیان هەیەو‬ ‫بەهەمان ن��ەزم‌و نواڕینەوە سیاسەت‬ ‫دەك���ەن دژ ب��ەن��ەت��ەوەی س��ەردەس �ت‌و‬ ‫داگیركار‪ .‬بەهەمان شێوە چەپەكانیش‬ ‫ێ ئیسالمییەكان لەباشوری‬ ‫هەروان‪ ،‬وەل ‌‬ ‫كوردستاندا هەم لەوی مێژووییەوە نامۆو‬ ‫نوێن‪ ،‬هەمیش لەپارچەكانی تردا نەزمی‬ ‫كاركردنی وان نەبینراوەو ونە‪ .‬بۆچی‬ ‫لەرۆژهەاڵت یان لە ڕۆژئاوا یان لەباكور‬ ‫پارتێكی ئیسالمی كوردیی نییە؟ بۆچی‬ ‫تۆڕەكانی ئیخوان موسلمین لەباشوری‬ ‫كوردستاندا لەحەفتاكانەوە كاردەكەن‌و‬ ‫ه��ەن‌و لەنەوەدەكانیشدا ج��اڕی بوونی‬ ‫ێ لەڕێبەرانیشیان‬ ‫خۆیان داوەو هەند ‌‬ ‫نایشارنەوە ك��ە س��ەر بەقوتابخانەی‬ ‫ئیخوانن‪ ،‬وەلێ‌ لەباكوری كوردستاندا‬ ‫بوونیان لەژێر ناوێكی دیاریكراودا نیە؟‬ ‫ئاشكرایە لەپاش جەنگی جیهانی دووەم‬ ‫لەتوركیادا زلهێزان‌و بەتایبەتی واڵتانی‬ ‫ئ��ەن��دام لەناتۆ و خ���ودی دەس��ەاڵت��ی‬ ‫سیاسی زێدەتر الیەنگری باڵی ڕاست‌و‬ ‫دینخوازەكان بوون‌و زەمینەیەكی لەبار‬ ‫هەبوو بۆ دروستبوونی ئیسالمی سیاسی‬ ‫ك��وردی‪ .‬لە ئێستاشدا ئیخوانی میسرو‬ ‫دەسەاڵتی دادو گەشەپێدان هاوسۆزو‬ ‫هاوخەم‌و هاوسیاسەتی یەكترین‪ ،‬ئەدی‬ ‫بۆ بەڕەوا دەزانرێت باشوری كوردستان‬ ‫لقێكی س��ەر ب��ەم��ەدرەس��ەی ئیخوان‬ ‫ل��ەژێ��ر ن��اوی ك��وردی��دا هەبێت‪ ،‬ب��ەاڵم‬ ‫لەوێندەر بەپێویست نازانرێت؟ هەر‬ ‫بۆیە ئەم شرۆڤەیە دروس��ت شوناس‌و‬ ‫ب�ێ‌ ڕەگ��وڕی��ش��ەی��ی ئیسالمی سیاسی‬ ‫لەباشووری كوردستاندا دەكاتە پرسێكی‬ ‫زی��ن��دوو‪ .‬چ��وون ڕوون���ە ب��زووت��ن��ەوەی‬ ‫ئیسالمی چ ئەجێندایەك لەپشتییەوە‬ ‫بوو‪ ،‬چۆن بێڕێكخستن‌و بێڕێكخراو چەند‬ ‫زانایەكی ئاینی لەكەمپی ئاوارەكانی‬ ‫ئەودیودا چپەیان بۆكراو ڕاگەیەنران‪.‬‬ ‫ئیخوانیش بەغەدرو غەیانبوون لەپشتی‬ ‫ئ��ەم هێزەدا خۆیان ڕاگەیاندو بوونە‬ ‫یەكگرتووی ئیسالمی‪.‬‬ ‫خیانەتی ڕاگ��ەی��ان��دن��ی یەكگرتوو‬ ‫لەپشتی بزوتنەوەدا ئێستایشی لەگەڵدا‬ ‫بێت ڕاب��ەران��ی بزووتنەوە نایبڕنەوە‪.‬‬ ‫لەبەرئەوە گومان لەوەدا نامێنێتەوە كە‬ ‫بوونی ئیسالمی سیاسی لەكوردستاندا‬ ‫بوونێكی نامۆیە‪ .‬ئەوەی ئەو ڕاستییە‬ ‫نیشاندەدا لەئێستادا ئەنجام‌و ئاكامی‬ ‫هەڵبژاردنەكان‌و دڵساردی جەماوەری‬ ‫ئیسالمییەكانە لەبەرنامەو پەیڕەویان‪.‬‬ ‫ئیسالمییەكان ل��ەالی��ەك��ەوە پ��رۆژەی‬ ‫دەرەك��ی��ن‪ ،‬ك��ە ب��ۆ زەمەنێكی كاتی‬ ‫ڕاگەیەنران‪ ،‬بەاڵم لەئێستادا بۆ هێزە‬ ‫دەرەكییەكانیش بوونیان لەزیادەیەك‬ ‫بەوالوە هیچی تر نییە‪ .‬لەالیەكیتریشەوە‬ ‫ئیسالمییەكان لەناو خۆشیاندا نەخاوەنی‬ ‫پ��رۆژەی��ەك��ی لێكنزیكن‌و ن��ەخ��اوەن��ی‬ ‫بەرنامەیەكی ك��ارك��ردن��ن ب��ۆ نەزمی‬ ‫كاركردنیان لەكوردستاندا‪ ،‬چونكە‬ ‫هەنگاوێكی سیاسی ن��ەم��اوە ئ��ەوان‬ ‫پیادەی بكەن‌و ناكۆك نەبێت لەگەڵ‬ ‫ئەو گوتارانەی كەلەسەری دروستبوون‪.‬‬ ‫ئ���ەوان ه��ەر ل��ەپ��ەرل��ەم��ان‌و حكومەت‌و‬ ‫پێكەوەییەوە ت��ا دەرك��ەوت��ن لەسەر‬ ‫شاشەی تیڤییەكانیش لەپرەنسیپیاندا‬ ‫نەبوو‪ ،‬كەچی لەئێستادا بەتامەزرۆییەوە‬ ‫لەجەنگدان بۆی‪ .‬لەم بابەتەدا لەچەند‬ ‫ڕەهەندێكەوە نائومێدی ئیسالمییەكانی‬ ‫كوردستان پێشچاو دەخەین‌و ئەوەیش‬

‫دەخەینە بەرباس چۆن بوونەتە گەمەی‬ ‫سیاسەتەكانی گۆڕان‌و لەهەموو الیەكەوە‬ ‫زیندوترین ئەندامەكانیان بۆ مەهامی‬ ‫سیاسی گۆڕان بەكاردەهێنرێن‪.‬‬ ‫ی��ەك��ەم‪ -‬نائومێدی ئیسالمییەكان‬ ‫لەجیهانبینییان بۆ ئیسالمیزمی دنیای‬ ‫ئیسالم‬ ‫لەئێستادا ئیسالمییەكان لەتەواوی‬

‫فاتیح دارۆغایی‬ ‫جیهانی ئیسالمیدا لەشكست‌و دۆڕاندان‌و‬ ‫لەبەردەم هێزە دێموكراس‌و لیبراڵەكاندا‬ ‫ن��ەی��ان��ت��وان��ی��وە ه��ەن��گ��اوێ��ك بچنە‬ ‫پێشەوە‪ .‬هەر لەخۆرئاوای عەرەبیەوە‬ ‫تاسنوورەكانی ڕۆژهەاڵتی دوور تەنها‬ ‫هێزێكی بارگاوی بەئایدیۆلۆژیای ئیسالمی‬ ‫نابینین كە لەبرەودا بێت‌و ئومێدێك بێت‬ ‫یاخۆ نموونەیەك بێت بۆ گەشبینی‬ ‫سیاسەتی ئیسالمیزمی ك��وردی‪ .‬ئەو‬ ‫نموونەیەی كە لەسەر مەغریبی عەرەبیدا‬ ‫هێنرایەوە لەئێستادا ئیسالمییەكان لەژێر‬ ‫لێوەوە باسی ناكەن‪ .‬تەنها ئەزموونیش‬ ‫كە باسی دەك��ەن ئەزموونی تونسە‪،‬‬ ‫تونس هێزێكی ئیسالمی تێیدا بااڵ دەستە‬ ‫كە هیچ باڵێكی ئیسالمیزمی ك��وردی‬ ‫بەبچوكترین هەنگاوی ڕازی نییەو دوور‬

‫ت��ەوژم��ێ��ك ن��ەب��وو س��ود لەتەریقەتە‬ ‫شێخایەتییەكانی قادری و نەقشبەندی‌و‬ ‫تیجانی وەربگرێت‪ ،‬تەنانەت نمونەیەكی‬ ‫سەعیدی ك��وردی��ی��ان نەدەهێنایەوە‪،‬‬ ‫هەمیشە بارگاوی بوون بەبیری عەبدواڵ‬ ‫ع��ەزام‌و حەسەن بەناو سەید قوتب‌و‬ ‫مەودودی‪ ،‬هەمیشە هەواڵەكانیان باسی‬ ‫لەجەوهەر دۆدایڤ‌و سەلیم خان ئەندەر‬

‫زاڕۆی ئ���اوارەی ك��وردی كۆدەكاتەوە‬ ‫ل��ەه��ەردوو ب��ارەك��ەدا ئ���اوارەی دەستی‬ ‫دۆستەكانی ڕاب����ردووی ئیسالمیزمی‬ ‫كوردین‪ .‬لەالیەكەوە لەچنگی ئەسەد‬ ‫ڕایانكردووە كە دەستی حەسەن نەسڕواڵ‬ ‫بەبنباڵییەوە دیارە‪ ،‬لەالیەكی تریشەوە‬ ‫ئاوارەی دەستی بەرەی نوسرەو داعشن‪.‬‬ ‫ئێمە دەزان��ی��ی��ن و بێگومانین گەر‬

‫نێوان گۆڕان‌و یەكگرتوودا بینیوەتەوە‪.‬‬ ‫چوون هۆشیارترین ئەندامەكان‌و كاراترین‬ ‫كادیرەكانی ئیسالمییەكان فرە بەسانایی‬ ‫دەبنە نێچیری گۆڕان‪.‬‬ ‫مادام ئیسالمییەكان هێزێكن لەسەر‬ ‫بنەمای ئایدیۆلۆژیاو تایبەتمەندی‬ ‫ئیسالمی گۆشكراون ‌و ئێستا بۆیان‬ ‫سانایە بچنە ن��او گ��ۆڕان��ەوە‪ ،‬كەواتە‬

‫مەال عوزێر‬ ‫بایزو خەتاب دەكرد‪ .‬لەئێستادا ئەوان‬ ‫هەواڵێكیشیان لەسەر جموجوڵ‌و چاالكی‬ ‫هیچ تەڤگەرێكی ئیسالمی پێنییەو دنیای‬ ‫ئیسالمیزمی سیاسی فرە بەخامۆشی‬ ‫دەبینن‪.‬‬ ‫دووەم‪ -‬سیاسەتی خۆ بەدوورگرتن‬ ‫لەئیسالمیزمی دەرێ‌‬ ‫ئ��ەم سیاسەتە لەمیتۆدی ئێستای‬ ‫ئیسالمییەكانی كوردستاندا‪ ،‬سیاسەتێك‬ ‫نییە لەئاكامی ه��زرو مەنتیقەوە پێی‬ ‫گەیشتبن‪ ،‬بەڵكو سیاسەتێكە لەئاكامی‬ ‫ترس‌و بیمی نەزمە جیهانییەكەوە پێی‬ ‫گەیشتوون‪ .‬بەرژەوەندیی وان لەوەدایە‬ ‫فایلیان تێكەڵ بەفایلی قاعیدە نەبێت‪.‬‬ ‫هەر بۆیە دوور تا نزیك هاوسۆزی خۆیان‬ ‫بۆ هیچ تەڤگەرێكی ئیسالمی دەرنابڕن‪.‬‬

‫مەال هەورامان‬ ‫پ��رۆس��ەی ئ��ازادی��ی ئێراق ڕووینەدایە‬ ‫ئێستا لەبیارەو تەوێڵەدا داعش بارەگای‬ ‫سەركردایەتییان ه��ەب��وو‪ ،‬دڵنیاشین‬ ‫مامۆستا عەلی باپیر ئێستا لەجیاتی‬ ‫هاوپەیمانی لەگەڵ نەوشیروان‌و محەمەد‬ ‫فەرەج بێت هاوپەیمانی داعش‌و نوسرە‬ ‫دەب��وو‪ .‬هاوكێشەكان لەئێستادا زۆر‬ ‫گ���ۆڕاون زۆری���ش دوورك��ەوت��وون��ەت��ەوە‬ ‫لەدنیای ڕاستەقینەی ئیسالمییەكانی‬ ‫ك��وردس��ت��ان‪ .‬ئ��ەم دوورك��ەوت��ن��ەوەی��ە‬ ‫نائومێدییەكی ئێجگار م��ەزن��ی��ان بۆ‬ ‫ئیسالمییەكان‌و جەماوەری ئیسالمییەكان‬ ‫هێناوە‪.‬‬ ‫سێهەم‪ -‬دەرهاویشتەی شەرمنییان‬ ‫لەگوتاری ئیسالمیدا‪ ،‬لەدەستدانی كادیرە‬ ‫چاالكەكان‬

‫كلیلی مەتەڵەكە دۆزراوەتەوەو هیچ جێی‬ ‫سەرسامیی نییە كە تەواوی ئەندامانی‬ ‫ئیسالمییەكان بچنەوە نێو بەرەی هێزە‬ ‫نەتەوەیی‌و لیبراڵەكانەوە‪ .‬گەر گرفت‬ ‫چاكسازی بێت‪ ،‬ئەدی یەكێتی یان پارتی‬ ‫بەرنامەیەكی چاكساز پێشنیازبكەن‬ ‫ئاسانە كادیرە ئیسالمییەكان ملبدەن‌و‬ ‫ببنە كاندیدی ئەو بەرنامە پێشنیازكراوە‪.‬‬ ‫لە ڕاستیدا گۆڕانەكان بەقۆناغبەندی‬ ‫ڕوودەدەن‪ .‬لەئەمڕۆدا هەڤاڵ ئەبوبەكرو‬ ‫ی��وس��ف محەمەد س���ادق كەنموونەی‬ ‫خوێندكاری ئیسالمی ناو زانكۆكەی بوو‪،‬‬ ‫كاندیدی بەرزترین پۆستی دروستبوونی‬ ‫گۆڕانە‪ ،‬زۆر سانایە مایەپوچی هزرو‬ ‫هێزی ئیسالمیزمی كوردی بسەلمێنین‌و‬ ‫كاتی ئەوە هاتووە بڵێین ئیسالمییەكانی‬

‫ئیسالمییەكانی كوردستان بناغەیەكی كۆمەاڵیەتی‌و ئابوری‌و‬ ‫هزری‌و نەتەوەیی مەحكەمیان نەبووه‌‪ ،‬كەزادەی كوردەواری بێت‬ ‫لەئایدیۆلۆژیای ئیسالمی دەزانن‪ .‬چوون‬ ‫لەدەستوری تونسدا بەندێك نابینرێت‬ ‫كە ئیسالمییەكی ئێرە بەدەستورێكی‬ ‫ئیسالمی بزانێت‪ .‬چوون چەند ساڵێك‬ ‫لەمەوپێش ئیرادەیەكی توندڕەوی لەنێو‬ ‫گ��رۆی ئیسالمیزمی ك��وردی��دا هەبوو‬ ‫بەتایبەت ئیسالمییە ڕەنگ جیهادییەكان‪،‬‬ ‫لەوانە كۆمەڵ‌و بزووتنەوەو ئەنسارو‪..‬‬ ‫هتد‪ .‬ئەوان بەشانازییەوە باسیان لەالوە‬ ‫موجاهیدەكانی سۆماڵ دەكرد‪ ،‬باسیان‬ ‫ل��ەب��ەرەی ڕزگ��اری ئیسالمی جەزائیرو‬ ‫حەماس‌و جیهادی فەلەستین دەكرد‪.‬‬ ‫بەاڵم لەئێستادا لەهەواڵەكانیشیاندا‬ ‫ناوی حەماسی فەلەستین نابەن‪ .‬ئایا‬ ‫پرسیار ك��راوە بۆچی زی��اد لەمانگێكە‬ ‫كەناڵەكانی سپێدەو پ��ەی��ام‌و ڕاب��وون‬ ‫سۆراخێكی ئ��ەو ب��را موسڵمانانەیان‬ ‫لەفەڵەستین ب��ۆ ن��ازان��ن؟ بەكورتی‬ ‫ئیلهامبەخشێكی دەرەك���ی ب��ۆ زیندو‬ ‫ڕاگرتنی هزری ئیسالمی لەكوردستاندا‬ ‫ب��وون��ی ن���ەم���اوە‪ .‬ئ���ەم ن��ەم��ان��ە بۆ‬ ‫ئیسالمییەكان كاریگەری فرەی دەبێت‬ ‫چ���وون ت��ەوژم��ی ئیسالمی سیاسی‬ ‫ل��ەك��وردس��ت��ان تەوژمێك ن��ەب��وو سود‬ ‫لەنوخبەو نموونەكانی ناوخۆ وەربگرێت‪،‬‬

‫چوون ئەوان پێشتر دڵسافانە لەتەڤگەرە‬ ‫جیهادییەكانی دەرێ‌ تێگەیشتبوون‪،‬‬ ‫تەنانەت حساباتی شیعەو سونەیشیان‬ ‫نەدەكردو بۆیان بكرایە لێرە پرسەیان‬ ‫بۆ یەمەنییەكی خەنجەر لەپشتی حوسی‬ ‫دادەنا‪ ،‬بەاڵم كە دەزانن فایلیان تێكەڵ‬ ‫بەقاعیدە بووە‪ ،‬ئیدی ئاگریش لەباشوری‬ ‫یەمەن بەردەن باسی ناكەن‪.‬‬ ‫ئەو بەرژەوەندییەی میرێكی سعودی‬ ‫لەپەنای كەعبەدا پێی گەیشتووەو‬ ‫تێی گەیشتووە ئەوانیش وردە وردە‬ ‫خەریكە تامی دەكەن‪ .‬لەپێشدا بینیمان‬ ‫ئیسالمییەكان چلۆن شیوەنێكیان بۆ‬ ‫حەسەن نەسڕواڵ دەك��رد‪ ،‬چۆن نیازی‬ ‫خۆیان بەشانازییەوە نومایان دەكرد‪.‬‬ ‫ئەوان هیچ خوێندنەوەیەكیان بۆ ڕەهەندی‬ ‫شیعی‌و سونی‌و هۆشیاری ئەو تەڤگەرە‬ ‫ئیسالمییە دەرەكیانە نەدەكرد كە چەند‬ ‫لەخەمی نەتەوەو بەرژەوەندی خۆیاندان‪.‬‬ ‫بینیمان چ��ۆن ڕێ��پ��ێ��وان دەك���ەن بۆ‬ ‫پشتیوانی‌و داكۆكی لەكاتوێشاكانیان كە‬ ‫دەینێن بەتەلئەبیبەوە‪ ،‬بەاڵم لەئێستادا‬ ‫خۆیان بەدووردەگرن لەهەمان پیاو كە‬ ‫حەسەن نەسڕواڵیە‪ .‬چوون ئەو كۆمەكەی‬ ‫كەناڵێكی وەك پەیام‌و سپێدە بۆ ژن‌و‬

‫خاڵێكی تری جدی كە فشەڵیی هزری‬ ‫ئیسالمیزمی كوردی بۆ جەماوەرەكەی‬ ‫پیشاندا نیاز ناپاكی ڕێبەرە ئیسالمییەكان‬ ‫بوو‪ .‬ئەوان هەر زوو تەسلیمی پۆست‌و‬ ‫كورسی‌و مەنسەبی دونیایی بوون‌و لەپێش‬ ‫هەموویانەوە ئەوانەی بانگخوازبوون‌و‬ ‫تەزكیەی ڕۆحییان دەكرد‪ ،‬بوونە سورەی‬ ‫بەر لەشكری پۆست‌و كورسی‌و مەنسەب‪.‬‬

‫شەرمنی ئیسالمییەكان لە ڕاگەیاندنی‬ ‫خیتابی ڕوون‌و ڕەوان���ی���ان گ��رف�ت‌و‬ ‫تەنگژەیەكی ناوخۆیی بۆ هێناونەتە‬ ‫پێشەوە‪ .‬چوون بناغەكە لەبنچینەوە بەم‬ ‫نەزمەی ئێستا نەهات‪ ،‬ئەوان لەئەندامێكی‬ ‫سادەوە تا ئەندام پەرلەمانێكیان مژوڵی‬ ‫تەكبیرو تەرجومەی كتێبەكانی عەبدواڵ‬ ‫عەزام بوون‪ .‬ئیدی چۆن ئەو فەرهەنگە‬ ‫سانایە بەم كتوپڕیە كاڵبێتەوە‪ .‬مەگەر‬ ‫دەكرێت عەلی باپیر تەواوی كتێبەكانی‬ ‫ڕاب��ردووی لەبازاڕێ‌ كۆكاتەوە‪ ،‬نەخێر؟‬ ‫ئ��ەدی سانایە ئ��ەو وت��ان��ەی ئێستای‬ ‫بۆ ئەندامێك هەزمبكرێت كە چەند‬ ‫دنیایەكی دوورن ل��ەگ��ەڵ ن��اوەڕۆك��ی‬ ‫كتێبەكان‪ .‬ئایا سانایە بۆ سۆران عومەر‬ ‫تەرجومەی نوسینەكانی مەال كرێكاری‬ ‫دەك��ردو كاسێتەكانی بۆ دەنوسیەوەو‬ ‫لەوێوە ڕاڤەی شارستانییەتی ئیسالمی‬ ‫دەكردو ئێستایش باس لەمافی مرۆڤ‌و‬ ‫چاكسازی‌و زیندان بكات؟ دەرهاویشتەی‬ ‫هەموو ئەو دوالیزمەیە كە ئێستا ئیسالمی‬ ‫سیاسی تێكەوتووە ئاكامەكەی كەوتنێكی‬ ‫كتوپڕە ه���ەروەك ئێستا دەیبینین‪،‬‬ ‫بینینی ئ��ەم كەوتنە یەكێك لەهەرە‬ ‫ئاكامە دی��ارەك��ان��ی خ��ۆی لەتەنگژەی‬

‫كوردستان بناغەیەكی كۆمەاڵیەتی‌و‬ ‫ئابوری‌و هزری‌و نەتەوەیی مەحكەمیان‬ ‫نەبووه‌‪ ،‬كەزادەی كۆمەڵگەی كوردەواری‬ ‫ب��ێ��ت‪ .‬چ����وون ه���ەر ك���ە ش��ەرم��ی��ان‬ ‫لەبوونی مەرجەعەكانیان كردو كەوتنی‬ ‫مەرجەعەكانی دەرێیان بینی لێرەیش‬ ‫زیتەڵترین خوێندكارەكانیان بوونە‬ ‫دۆستی نەیارەكانی دوێنێیان‪.‬‬ ‫هەربۆیە ئەو دیاردەیەی لەهەڵبژاردنی‬ ‫ڕابردوودا بینیمان چلۆن ئیسالمییەكان‬ ‫لەبەهاری دنیاكەیاندا ب��ەرەو وشكی‬ ‫دەچوون بێگومان‌و لە ڕووی لۆژیكیشەوە‬ ‫هەر وایە‪ ،‬لەم پایزەی دنیای دەرێیاندا‬ ‫ئ��ەوان دەبێت بەیەكجاری شوناسیان‬ ‫لەكوردستاندا بچنرێتەوەو ئیدی ببنە‬ ‫حزبێكی كارتۆنی‌و گچكەی دەقگرتوو‪.‬‬ ‫چ���وون ت��ەن��ان��ەت ئ��ەو چ��اوەڕوان��ی��ەی‬ ‫لەسەر جەماوەریبوونی ئیسالمییەكان‬ ‫كە حزبە نەتەوەییەكان دەیانكرد‪ ،‬هیچ‬ ‫وادەرن��ەچ��وو‪ .‬ئ��ەوان ه��ەر زوو توشی‬ ‫نائومێدی‌و تەسلیمبوون بوون بەئەمری‬ ‫ئەم واقیعە تاڵەی كە تان‌و پۆی وانی‬ ‫گرتووەتەوە‪.‬‬ ‫چ���وارەم‪ -‬نومایانی دون��ی��ا ویستی‬ ‫لەدەرهاویشتەی كاریاندا‬

‫چ���وون ك��ام ل���ەوان ڕۆژێ���ك ل���ەرۆژان‬ ‫لەشاشەی تیڤییەكەوە یان میمبەری‬ ‫مزگەوتێكەوە دەركەوتبێت حەتمەن‬ ‫وێنەو وتەكانی وەك كاندیدێك بەعەمودو‬ ‫سوچی كۆاڵنەكانەوە دەبینرێت‌و لەو‬ ‫م���ەودادا ڕووی ڕاستەقینەی خۆیان‬ ‫پیشانداوە‪ .‬ئەگین ئەوە لۆژیكە پێمان‬ ‫دەڵێت حاجی كاروان لەكوێ‌‌و پەرلەمان‬ ‫لەكوێ‌‪ ،‬حاجی كاروانێك حیكایەتەكانی‬ ‫چێژی دەبەخشییە خوشكانی شوو‬ ‫ن��ەك��ردوو‪ ،‬م��ەال هەورامانێك لەنەحو‬ ‫س��ەرف��ەوە نەحوی پەرلەمان بێتەوە‪.‬‬ ‫شێخ فاتیحێك لەكۆڕی زیكرو وەعزی‬ ‫ژنانی شارەوانی‌و چوارباخەوە بۆ كۆڕی‬ ‫پەرلەمانی بەغداو شەڕی بودجە‪ ،‬مەال‬ ‫عوزێرێك وەك نوسەرێك نوسیبووی‬ ‫لەبەردی ئەلحەدو گۆڕە‌وشارەوە بۆ بەردی‬ ‫حەالن‌و گومرگی بانكەكان هەموو ئەمانە‬ ‫ڕاستییەكی تاڵن‌و دەبێت ئیسالمییەكان‬ ‫بیچێژن‌و بیزانن‪.‬‬ ‫هەر بۆیە سەیر نییە ئێستا گۆڕان‬ ‫میكانیزمی چاالكی لەگەمەكەیدا گرتۆتە‬ ‫بەر بۆ ڕامكردنی وان‪ ،‬بەدڵنیاییەوە‬ ‫پارتی‌و یەكێتیش دەتوانن بەشداربن‬ ‫لەمیراتی ئیسالمییەكانداو تۆرەمەیان‬ ‫بچننەوە‪ .‬چ��وون بەدڵنیاییەوە ئەوان‬ ‫لەعەبدورەحمان سدیق زیرەكترو وردو‬ ‫بەسەلیقەتریان تێدا نەبوو‪ ،‬ئێستایش‬ ‫دەیبینین چ پیاوێكە لەكەناڵی زاگرۆزو‬ ‫ڕووداوەوە چەند نیان‌و نورانی باس‬ ‫ل��ەدەس��ەاڵت‌و پەرلەمان‌و دنیا دەك��ات‪.‬‬ ‫م��اوەت��ەوە بڵێین ئیسالمی سیاسی‬ ‫لەكوردستانی باشووردا سەیر بوو‪ ،‬نەك‬ ‫نەبوونی ئیسالمی سیاسی لەباكورو‬ ‫ڕۆژئ��اواو ڕۆژهەاڵتدا‪ .‬نەمانی تۆرەمەی‬ ‫ئیسالمی سیاسی وەك هێزێكی كاریگەر‬ ‫گ��ەڕان��ەوەی كۆمەڵگەی كوردییە بۆ‬ ‫ڕەسەنایەتی‌و بۆ ئەسڵ‌و فەسڵی خۆی‪.‬‬ ‫چوون مانەوەی بنەماو پرەنسیپەكانی‬ ‫ێ لەكۆمەڵگەی‬ ‫ئیسالم وەك خۆی تەن ‌‬ ‫كوردیدا پ��ارێ��زراوەو ڕەگ��ی ئیسالمێك‬ ‫لەچوارچێوەی حزبێكی سیاسی‌و پێڕو‬ ‫گروپێكدا هەر فرە نامۆو نەخوازراوەو‬ ‫بوونیشی ف��رە كاتییە‪ ،‬ه��ەروەك ئەم‬ ‫كاتی‌و كەنەفتییەی ئیسالمیزمی كوردی‬ ‫كە لەئێستای ئیسالمییەكانی كوردستاندا‬ ‫دەیبینین‌و هەستی پێدەكەین‪ .‬لەبەر‬ ‫ئ��ەوە بەدڵنیاییەوە ن��ەم��ان‌و بارگەو‬ ‫بنە پێچانەوەی ئیسالمیزمی ك��وردی‬ ‫لەباشووری كوردستناندا گ��ەڕان��ەوەی‬ ‫كۆمەڵگەی كوردی‌و هزری ئاینی كوردییە‬ ‫بۆ دۆخ��ی ڕەس��ەن‌و ڕێبازی خۆمانەی‬ ‫خۆی‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫ذمارة (‪ )1٩٠‬دوشةممة ‪2014/٣/٣‬‬

‫پرسیار و فه‌لسه‌فه‌‬ ‫هەرێم عوسمان‬ ‫پ��رس��ی��ارك��ردن و وەاڵم���دان���ەوەش‬ ‫كارن‪ ،‬بەاڵم هیچیان تەواوكردنی كار‬ ‫بەرجەستە ناكەن‪ ،‬بەتایبەت لە بواری‬ ‫فكرو فەلسەفەدا‪ .‬بەواتا‪ :‬گەر كاركردن‬ ‫بەرهەمی كارەكەی لێ بكەوێتەوە‪ ،‬ئەوا‬ ‫پرسیاركردن و وەاڵم��ی پرسیارەكان‬ ‫بەرهەمێكی ت��ەواوی لێ نایەتەئاراوە‪،‬‬ ‫بەڵكو هەمیشە بەرهەمێكی ناتەواوە‪.‬‬ ‫ئەمە چەند نەرێنییە هێندەش ئەرێنییە‪،‬‬ ‫لەبەرئەوەی لە فەلسەفەدا پرسیارو‬ ‫وەاڵمەكان بۆ گەیشتنە بڕوا نین‪ ،‬بەڵكو‬ ‫بۆ سازكردنی كەشێكن بۆ بیركردنەوەو‬ ‫تێڕامان‪ .‬واتە پرسیاركردن بەجۆرێك‬ ‫تێكشكاندنی وەهمی بڕواو تێپەڕكردنە‪،‬‬ ‫ئەگەر وەاڵم تێپەڕكردنی تێنەپەڕ بێت‪،‬‬ ‫ئەوا پرسیاركردن سەرلەنوێ سازكردن‬ ‫و ن��وێ��ك��ردن��ەوەی تێپەڕكراوەكانە‪،‬‬ ‫گەڕانەوەیە بۆ سەرەتا‪ ،‬تێكشكاندنی‬ ‫وەهمی وەاڵم���ە‪ .‬وات��ه‌‪ :‬ئەگەر وەاڵم‬ ‫جێگیركردن بێت‪ ،‬پرسیار لەقكردنی‬ ‫جێگیرەكانە‪ .‬ئ��ەگ��ەر فەلسەفە لە‬ ‫گومانەوە دەست پێ بكات‪ ،‬گومانیش‬ ‫بكرێتە پرسیار‪ ،‬ئ��ەوا وەاڵم��دان��ەوە‬ ‫ب��ۆ گەیشتن ب��ە ب���ڕوا نییە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫بۆ ك��ردن��ەوەی دەروازەك��ان��ی تری‬ ‫گومانن‪ ،‬كۆششكردنە بۆ دیتنی‬ ‫روانگەو جیهانبینی دیكە‪ .‬لە‬ ‫زۆرباردا وەاڵم واتە دۆگما‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم وەاڵم���دان���ەوە لە‬ ‫فەلسەفەدا ناكرێت‬ ‫وەك دۆگما ببینرێت‪،‬‬ ‫چونكە پرسیاركردن‬ ‫لە فەلسەفەدا بۆ‬ ‫وەاڵم����دان����ەوەی‬ ‫ب������ن������ب������ڕ و‬ ‫ی���ەك�ل�اك���ەرەوە‬ ‫نییە‪ ،‬هێندەی بۆ‬ ‫ئەوەیە بەرهەمی‬ ‫پ���رس���ی���ارەك���ە‬ ‫ب����ەش����داری لە‬ ‫س����ازك����ردن����ی‬ ‫پرسیاری دیكەدا‬ ‫ب��ك��ات و ك���ار بۆ‬ ‫هە ڵو ە شا ند نە و ە ی‬ ‫وەاڵم���ە جێگیرەكان‬ ‫بكات‪.‬‬ ‫گرنگیی فەلسەفە لە‬ ‫گەیشتندا نییە‪ ،‬بەڵكو لە‬ ‫گەڕانەوەدایە‪ .‬بە كۆتاگەیشتن و‬ ‫داخستنی هەموو كتێبێكی فەلسەفی‬ ‫لە سەرلەنوێ دەستپێكردنەوەدایە‪،‬‬ ‫لە گ��ەڕان��ەوەدای��ە‪ ،‬گ��ەڕان��ەوەی��ەك بۆ‬ ‫دەستپێكێكی نوێ‪ .‬هەموو رۆشتنێك‬ ‫لە فەلسەفەدا پێویستی بەگەڕانەوەیە‪،‬‬ ‫چونكە هەر فەیلەسوفێك لە رۆشتنیدا‬ ‫چەند شتێكی لەیاد ك��ردووە‪ ،‬دەبێت‬ ‫بگەڕێینەوە بۆ لەبیركراوەكان‪ ،‬هەموو‬ ‫گەڕانەوەیەكیش رۆشتنە بەرەو پێش‪،‬‬ ‫بەو پێیەی فەیلەسوفی گ��ەڕاوە تەنیا‬ ‫بۆ لەبیركراوەكانی ئەوان ناگەڕێتەوە‪،‬‬ ‫بەڵكو زیادكراوی خۆی هەیە‪ .‬تەنانەت‬ ‫فەیلەسوفگەلێك ه��ەن بەشێوەیەكی‬ ‫سەرتاپاگیر‌و سەرجەمگیر بە مێژووی‬ ‫كۆششی فەیلەسوفاندا دەڕۆن���ەوە‌و‬ ‫سەرئەنجام كردەی هەڵوەشاندنەوە دێتە‬ ‫ئاراوە‪.‬‬ ‫مێژووی فەلسەفە بریتییە لە ناتەواوی‬ ‫و ناكامڵی و نەخەمڵین‪ ،‬مێژووی‬ ‫كۆششە ب��ۆ ت��ەواوك��ۆی �ی‌و كامڵی‪...‬‬ ‫مێژووی پڕكردنەوەی كەلێنەكانە‪ ،‬ئەو‬ ‫كەلێنانەی تا فەلسەفە هەبێت بەردەوام‬ ‫دەبێت‪ .‬فەلسەفە بەو كەلێن‌و درزانە‬ ‫دەژی‪ .‬چاوی فەلسەفە وردبین و كارایە‪،‬‬ ‫توانای دیتنی درزەكانی هەیە‪ ،‬توانای‬ ‫فەیلەسوفیش لە كەشفكردنی درزی‬ ‫بێ درزەكاندایە! ب��ەاڵم بە روانین بۆ‬ ‫فەلسەفەی سەردەم توانای فەیلەسوف لە‬ ‫دانپێدانان‌و ئاشكراكردن‌و شیكاریكردنی‬ ‫درزەكاندایە‪ ،‬نەك كاركردن‌و بڕواكردن‬ ‫بە پڕكردنەوەی تەواوەتی درزەك��ان‌و‬ ‫دانانی سیستمی كاماڵ‪ .‬ئەو بەهایانەی‬

‫گەر كاركردن بەرهەمی‬ ‫كارەكەی لێ بكەوێتەوە‪،‬‬ ‫ئەوا پرسیاركردن و وەاڵمی‬ ‫پرسیارەكان بەرهەمێكی تەواوی‬ ‫لێ نایەتەئاراوە‪ ،‬بەڵكو هەمیشە‬ ‫بەرهەمێكی ناتەواوە‬ ‫گوایە كامڵن و ئەو وەاڵمانەی جێگیرن‪،‬‬ ‫گومانی فەیلەسوف كامڵی و وەاڵمەكان‬ ‫تێكدەشكێن‪ .‬ئەمە بااڵكردنی فەیلەسوف‬ ‫نییە ه��ێ��ن��دەی ك���اری فەیلەسوفە‪،‬‬ ‫بااڵبوون و بااڵكردنی فەیلەسوفان هەوڵە‬ ‫بۆخستن و كوێركردنەوەی‬ ‫ت��وان��اك��ان��ی��ان‪.‬‬ ‫دی��ت��ن��ی‬

‫دۆگمایە‪ ،‬وەاڵمیش لە زۆرباردا دۆگمایە!‬ ‫ئ��ەگ��ەر پ��رس��ی��ارك��ردن الی هەندێك‬ ‫بەرهەمی زانیاری بێت‪ ،‬ئەوا لێكەوتەی‬ ‫پرسیار زانینە‪ ،‬زانینیش وەاڵم نییە‪،‬‬ ‫هێندەی توانای پەیوەندیكردنە‪ .‬پێموایە‬ ‫پرسیاركردن لە فەلسەفەدا‬ ‫ل��ەن��ێ��وان زانین‬

‫بە كۆتاگەیشتن و داخستنی‬ ‫هەموو كتێبێكی فەلسەفی لە‬ ‫سەرلەنوێ دەستپێكردنەوەدایە‬ ‫نەدیتراوەكان الی فەیلەسوف چەند‬ ‫پەیوەستە بە توانای بیركردنەوەوە‬ ‫هێندەش پەیوەستە بەخاكیبوونەوە‪ ،‬بە‬ ‫نەتوانەوەی لە ژیانی رۆژانەوە‪.‬‬ ‫پرسیاركردن لە فەلسەفەدا زانینی‬ ‫ن��ەزان��ی��ە‪ ،‬ن��ەزان��ی��ەك��ی چ�����اوەڕوان و‬ ‫خۆئامادەكەر بۆ زانین‪ ،‬ئەو زانینەی‬ ‫ئاوسە بەپرسیارو گومان‪ .‬پرسیاری‬ ‫فەلسەفی لە زانینێكی گوماناویەوە‬ ‫دەستپێدەكات بۆ جێگیركردنی گومان‬ ‫نەك بۆ تێپەڕكردنی گومان‪ .‬گەر وەاڵمی‬ ‫پرسیار بۆ فەلسەفەكار تێپەڕكردنی‬ ‫گومان بێت‪ ،‬بەاڵم بۆ خوێنەری كارای‬ ‫بواری فەلسەفە چاندنی تۆوی گومانە‪،‬‬ ‫نەك وەاڵمی یەكالكەرەوە‪ .‬فەلسەفە دژە‬

‫و زانیاریدایە‪ ،‬لەنێوان تێگەشتن و‬ ‫تێنەگەیشتندایە‪ .‬پرسیاری فەلسەفی‬ ‫كاتێك دەبێتە پرسیار كە بیركردنەوە‬ ‫ك��ارا بێت‪ ،‬بیركردنەوەش هەوڵە بۆ‬ ‫زانین كە كەرەسەكەی زانیارییە‪ .‬گەر‬ ‫پرسیاركردن م��ن بخاتە ن��او دۆخ��ی‬ ‫بیركردنەوەوە ئ��ەوا پرسیارەكە لەوە‬ ‫دەرچ��ووە تەنیا زانیاری بێت‪ ،‬بەڵكو‬ ‫تێكەڵەیەكە ل��ە زان��ی��اری و زانین‪.‬‬ ‫گومانكردن و پرسیاركردن زانیاری‬ ‫دەكاتە زانین‪ ،‬زانیاری دۆگمایە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫زانین دۆگما نییە‪ ،‬زانیاری بەرهەمی‬ ‫زانینێكە‪ ،‬بەاڵم زانینی من نییە‪ ،‬من‬ ‫گومان دەك��ەم لە زانیارییەكان واتە‪،‬‬ ‫م��ن مشەخۆر نیم‪ .‬زان��ی��ن بەرهەمی‬

‫دياردةى ئاينى‬

‫دیاردە‬ ‫دین‬ ‫بیركردنەوەی تاكەكەسە‪ ،‬بەاڵم زانیاری‬ ‫گەر بەرهەمی تاكەكەسیش بێت‪ ،‬ئەوا‬ ‫رووی��ەك��ی بەكاربەری هەیە‪ .‬هاوكات‬ ‫ل��ە زۆرب����اردا زان��ی��اری��ی��ەك��ان بكوژی‬ ‫بیركردنەوەن‪ ،‬زانین ژیانەوەی زانیارییە‪.‬‬ ‫زانیاری كااڵیە‪ ،‬وێرانكەری چاالكی‬ ‫مرۆڤە‪ ،‬ئەودەمە زانیاری ببینە یاری‬ ‫بیركردنەوەو زانین‪ .‬گرنگە زانیاری‬ ‫ببێتە كەرەسەی بیركردنەوە‪ ،‬بتخاتە‬ ‫ناو پرۆسەی زانینەوە‪ .‬واتە زانیاری‬ ‫بۆ ئ��ەوەی بزێت دەبێت بتخاتە ناو‬ ‫پرۆسەی زانینەوە هەركات ئەمە روویدا‬ ‫ئ��ەوە جارێكی دیكە زان��ی��اری دیكە‬ ‫دێتە ئ��اراوە‪ .‬دەبێت پرۆسەی گۆڕانی‬ ‫زانیاری بۆ زانین و زانین بۆ زانیاری‬ ‫ب����ەردەوام بێت دەن��ا وەس��ت��ان دێتە‬ ‫ئاراوە‪ ،‬مەسرەفكردن و بەكاربردن كارا‬ ‫دەبێت نەك بەرهەمهێنان‪ .‬فەیلەسوفان‬ ‫زانیاری مەسرەف ناكەن‪ ،‬بەڵكو زانیاری‬ ‫ساز دەك��ەن‪ ،‬وات��ە لە وەرگرتنی هەر‬ ‫زانیارییەكدا سەرئەنجام زانیاری نوێ‬ ‫دەخ��ەن��ەوە‪ ،‬ئ��ەوان بەكاربەرێكی بێ‬ ‫بەرهەم نین‪ .‬ئامانجی فەیلەسوفان‬ ‫بەكاربردن نییە بەڵكو بەرهەمهێنانە‪.‬‬ ‫نابێت زانیاری مێشك و لەشی مرۆڤ‬ ‫خاو بكاتەوە‪ ،‬بەڵكو دەبێت چاالكی‬ ‫بكات‪ .‬مەسرەكردنی زانیاری هەستەكان‬ ‫بێدەنگ دەك��ات وەك ئامێریان‬ ‫لێدەكات‪ ،‬ب��ەاڵم فەیلەسوفان‬ ‫زان��ی��اری م��ەس��رەف ناكەن‬ ‫ه��ەرب��ۆی��ە زانیارییەكان‬ ‫چ���اوی���ان دەك���ەن���ەوە‬ ‫هەستەكانیان چاالك‬ ‫دەك������ەن‪ .‬ئ����ەوان‬ ‫زان����ی����اری وەك‬ ‫خۆی وەرناگرن‪،‬‬ ‫بەڵكو دەچنە ناو‬ ‫زانیارییەكەوەو‬ ‫دەس���ت���ك���اری‬ ‫دەك������������ەن و‬

‫هەڵیدەوەشێننەوەو‬ ‫ج���ارێ���ك���ی دی��ك��ە‬ ‫ب��ەش��ێ��وازێ��ك��ی ن��وێ‬ ‫سازیدەكەنەوە‪ .‬لەگەڵ‬ ‫زانیاری دەژین بۆ ئەوەی‬ ‫ل��ێ��ی هەڵبێن و یاخیبن‪،‬‬ ‫نەك دیلی ببن‪ .‬چونكە هەموو‬ ‫فەیلەسوفێكی راستەقینە بڕێكی زۆر‬ ‫پێویستی بە سركی و یاخیبوونە‪.‬‬ ‫هاوكات هەندێك زان��ی��اری ه��ەن بە‬ ‫بەرد بوون‪ ،‬واتە جێگیربوون و ناكرێت‬ ‫گومان هەڵبگرن‪ ،‬بۆ نمونە دەگوترێت‬ ‫فاڵن شاعیر ساڵی ئەوەندە مردوە‪ .‬وەلێ‬ ‫زانین دوورە لە گەیشتن بە تەواوكۆیی‪.‬‬ ‫زانین پەیوەندی دروستدەكات لەگەڵ‬ ‫دن��ی��او ب��ی��رۆك��ەو ئ��ای��دی��ای دی��ك��ەدا‪،‬‬ ‫تەنانەت كاتێك زانیاریەكی بەبەردبووی‬ ‫وەك س��وك��رات ی��ان هایدیگەر ساڵی‬ ‫ئەوەندە مردن‪ ،‬دێتە الی فەلسەفەكار‪،‬‬ ‫فەلسەفەكار ئ��ەم سااڵنە پەیوەست‬ ‫دەك���ات ب��ە ب���وارو الیەنێكی دی��ەوە‪،‬‬ ‫وەك ئەو ساڵە كامە رژێمی سیاسی‬ ‫بااڵدەست بووە‪...‬دەبینین لەم دۆخەدا‬ ‫چەندین زانیاری لەیەكدی دەدرێ��ن و‬ ‫دەبرێنە ن��او پ��رۆس��ەی بیركردنەوەو‬ ‫بەرهەمهێنانی زانینەوە‪ .‬زانیاری گەر‬ ‫نەبرێتە ناو پرۆسەی زانینەوە دیلمان‬ ‫دەك��ات‪ ،‬دەبینە بەكاربەر‪ .‬ئامێرەكان‬ ‫لێوان لێون لە زان��ی��اری وەل��ێ زانین‬ ‫بەرهەمی تاكەكەسە‪ .‬سەردەمی ئەمڕۆ‬ ‫كە سەردەمی شۆڕشی زانیارییەكانە‪،‬‬ ‫بەجۆرێ شۆڕشكردنە بەسەر زانیندا‪،‬‬ ‫زانیارییەكان فرە ب��وون‪ ،‬ب��ەاڵم زانین‬ ‫كەمبووەتەوە‪ ،‬ئەم بەرهەمە كۆششە‬ ‫بۆ گەڕانەوە بۆ زانین‪ .‬دیارە گەڕانەوە‬ ‫بۆ زانین پێویستی بە خوێنەری چاالك‬ ‫هەیە‪ ،‬نەك خوێنەری بەكاربەر دەنا‬ ‫ئەمەش دووبارە دەبێتەوە بە زانیاری!‬

‫و‬

‫گۆشه‌یه‌ک ‌ه دو هەفتە جارێک‬

‫عەزیز ڕەوف‬ ‫ده‌ینوسێت‬

‫لە دیدی «جیل كێپێڵ»ەوە‪:‬‬ ‫ئیسالمیزم‬ ‫(‪)2‬‬

‫كۆتاییەكانی سەدەی ڕابردوو‪ ،‬چركەساتی گواستنەوەی ئیسالمی سیاسییە بۆ‬ ‫قۆناغێكی تر‪ ،‬ئەویش پشتكردنە دەوڵەت و گواستنەوەی جیهادە لە دوژمنی‬ ‫نزیكەوە بۆ دوژمنی دوور‪ .‬نەوەدەكانی سەدەی ڕاب��ردوو‪ ،‬سەبارەت بەم پرسە‬ ‫زیاد لە دەركەوتەیەكمان نیشاندەدات‪ .‬یەكێك لەو سااڵنەی كە ڕووداوی گرنگی‬ ‫سەبارەت بە فراوانخوازیی ئیسالمیستە ڕادیكاڵەكان لەخۆدەگرێت ساڵی ‪1996‬ە‪.‬‬ ‫لەم ساڵەدا زیاد لە دەركەوتەیەك بۆ گۆڕانی ئاراستەی ئیسالمیستەكان دەبینین‪.‬‬ ‫ئەم دەركەوتانەش دیار بوو پێویستی بە زیاد لە كۆمەكێك هەبوو‪ ،‬ئەو كۆمەكانەش‬ ‫كە بۆ فراوانخوازیی دەسەاڵتی ئیسالمیستە ڕادیكاڵەكان لە جیهاندا پێویستی بوو‬ ‫لەم ساڵەدا گەیشتبووە چركەساتێكی زێڕین‪.‬‬ ‫الی جیل كێپێل سالی ‪ 1996‬بە ترۆپكی ساڵەكانی پەرەسەندنی ئیسالمیستە‬ ‫ڕادیكاڵەكان دەناسرێت‪ ،‬لەبەر چوار خاڵی سەرەكی‪:‬‬ ‫یەكەم‪ :‬لەم ساڵەدا زۆربەی ئۆپراسیۆنە خۆكوژییەكانی سوننەكان لە شوێنە‬ ‫جیاجیاكانی واڵتان دەبینین‪ .‬كردە خۆكوژییەكانی ئەم گروپە مەسجێكی گەورە‬ ‫دەدات بە جیهان كە تارماییەك بە سنورەكاندا تێدەپەڕێت و دەتوانێت بە‬ ‫كیشوەرەكاندا بازبدات و لە دڵی زلهێزەكاندا پڕۆسەی خۆكوژیی ئەنجامبدات‪ ،‬كە‬ ‫دواتر ئەم دەستە لە ‪11‬ی سێپتەمبەری ‪2001‬دا دەگاتە ئەمریكا‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬خاڵێكی تری وەرچەرخان ‪ watershed‬ی ئیسالمیستە ڕادیكاڵەكان‪،‬‬ ‫بریتی بوو لە بەرپاركردنی شەڕ دژی دوژمنە دوورەدەستەكان‪ .‬گواستنەوەی‬ ‫سەنگەری ئیسالمیستە ڕادیكاڵەكان بەرەو ناو دڵی جیهان پێویستی گۆڕینی‬ ‫ئاراستەی كاركردنی گروپە ڕادیكاڵەكان بوو لە هەوڵێكی بچوكی لۆكاڵییەوە‪ ،‬بۆ‬ ‫كردەیەكی یونیڤێرساڵ‪ ،‬لە شەڕكردن دژ بە سەركردەیەكی ناوچەییەوە دژ بە‬ ‫سیستەمێكی گەورەتر و دژ بە جیهان و بە مۆدێل و دەركەوتەكانی مۆدێرنە و‬ ‫جیهانگیری‪.‬‬ ‫سێیەم‪ :‬بە دروستی‪ ،‬یەكەم ڕاگەیاندنی شەڕی «ئوسامە بن الدن» سەرۆكی‬ ‫ئەوكاتەی ڕێكخراوی ئەلقاعیدە دژ بە ئەمریكا لە ساڵی ‪1996‬دا بوو‪ .‬ڕاگەیاندنی‬ ‫شەڕ لەو كاتەدا بەدیدی «كێپێڵ» بێ هۆ نەبوو‪ ،‬دیار بوو كە گروپی ئەلقاعیدە‬ ‫بنكەی خۆی لە جیهاندا فراوان كردبوو‪ .‬ڕاگەیاندنی جەنگ دژ بە ئەمریكا لەو‬ ‫ساڵەدا بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە گروپە ڕادیكاڵە ئیسالمیستەكان خۆیان بۆ ئەم‬ ‫جەنگە ئامادەكردبوو‪.‬‬ ‫چ��وارەم‪ :‬كۆتا خاڵ كە لە هەمان ساڵدا ئەنجامدەدرێت و بە دیدی كێپێل‬ ‫لە گرنگترین خاڵە ئەویش دامەزراندنی كەناڵی ئاسمانی ئەلجەزیرەیە‪ .‬الی‬ ‫«كێپێل»كردنەوەی ئەم كەناڵە لە هەمان ساڵدا لەخۆوە نەبووە‪ .‬نەنانەت كار‬ ‫دەگاتە ئەوەی كە كێپێل پێی وایە بەبێ كەناڵی ئاسمانیی ئەلجەزیرە شتێك بەناوی‬ ‫گروپی «ئەلقاعیدە» نەدەبوو‪.‬‬ ‫لێرەوە میدیا كۆمەكێكی گ��ەورە بە گروپە تیرۆرستەكان دەك��ات‪ .‬تارگێتی‬ ‫ئیسالمیستە ڕادیكاڵەكان گەیاندنی پەیامەكانیان بوو بۆ ماڵەكان‪ .‬ئیدی كەناڵە‬ ‫ئاسمانییەكان بەئاسانی ئەم كردەیەیان ئەنجامدەدا و لەشێوەی هەواڵی بەپەلە‬ ‫‪ Breaking News‬كردە خۆكوژییەكان بە خۆیان و وێنەكانیانەوە بە مەرگ‬ ‫و قوربانییەكانیانەوە خۆی دەخزاندە ماڵەكانمانەوە‪ .‬ئەم دیدە الی كێپێل دوو‬ ‫تارگێتی هەیە‪:‬‬ ‫یەكەم‪ :‬گواستنەوەی كردە خۆكوژییەكە زۆر لە ئەنجامدانەكەی گرنگترە‬ ‫بەوەی كە لەڕێی هەواڵە بەپەلەكانەوە بوونی گروپە ڕادیكاڵەكان بەخۆیان و بە‬ ‫چاالكییەكانیانەوە دەكاتە ئەمری واقیع و بە جیهان دەڵێن كۆمەڵگە لەبەردەم‬ ‫هێزێكی نوێدایە‪ .‬بەمانایەكی تر‪ :‬میدیا‪ ،‬بەتایبەت شاشە‪ ،‬وایكرد كە چاالكیی‬ ‫ئەم گروپانە گرنگییەكەی لە گواستنەوەی هەواڵەكەدا بێت‪ ،‬بەوەی كە بەر لەوەی‬ ‫شەڕێكی جەستەیی بێت بەرانبەر بە كۆمەڵگە و زلهێزەكان لەسەرو هەموانەوە‬ ‫ئەمریكا‪ ،‬شەڕێكی مەعنەوی بوو كە دۆخێك لێوانلێو لە قەلەق و ترس و گومان‬ ‫لەدوای خۆی جێدەهێشت‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬الی «كێپێڵ» میدیا كارێكی كرد لە جیهاندا كوشتن و قوربانی ببێتە‬ ‫كردەیەكی نۆرماڵ‪ .‬بەنۆرماڵكردنی كردەی خۆكوژی یەكێك بوو لە تارگێتەكانی‬ ‫گروپە توندڕەوەكان و میدیا بەتایبەت میدیای بینراو‪ ،‬بە بەالش ئەم كردەیە بۆ‬ ‫گروپەكان بێ بەرانبەر ئەنجامدەدا‪ .‬گواستنەوەی كردەی خۆكوژی بۆ ناو ماڵەكان‬ ‫لەڕێی شاشەوە‪ ،‬بە دیدی كێپێڵ‪ ،‬هیچی كەمتر نیە لە خودی كردە خۆكوژییەكە‪،‬‬ ‫بەوەی كە بینینی كوشتن و خوێن و قوربانی دەكاتە كردەیەكی ئاسایی و تەواو‬ ‫نۆرماڵ‪.‬‬ ‫بە دیدی «جیل كێپێڵ» كەناڵی ئاسمانی ئەلجەزیرە لەو چركەساتەدا كۆمەكی‬ ‫گەورەی كرد بە گروپە توندڕەوەكان لەالیەك و كردنی فەزای كۆمەاڵیەتی بە‬ ‫فەزایەكی ئیسالمی‪ .‬ئەو پێی وای��ە لەالیەكەوە ئەم كەناڵە چاالكی گروپە‬ ‫تیرۆرستەكانی باڵودەكردەوە‪ ،‬لەالیەكی ترەوە پیاوێكی وەك یوسف قەرزاوی‬ ‫لە بەرنامەی ژیان و شەریعەت ‪ Sharia and Life‬دا‪ ،‬دەستی هەبوو لە‬ ‫كۆمەككردن بە بەئیسالمیكردنەوەی فەزای كۆمەاڵیەتی‪ .‬بە مانایەكی تر ئەم كەناڵە‬ ‫ئاسمانییە چ لە ڕێی هەواڵی گروپە تیرۆرستەكانەوە و چ لەڕێی كەسانی وەك‬ ‫یوسف قەرزاویەوە كە سەر بە برایانی موسوڵمان بوو تا دەهات گەنجانی واڵتانی‬ ‫عەرەبی و زۆرێك لە واڵتانی جیهانیان بۆ جیهاد و كاری توندڕەوی لەالیەك و بۆ‬ ‫بەئایینیكردنەوەی فەزای كۆمەاڵیەتی بەدید و تێڕوانینی خۆیان لەالیەكی ترەوە‬ ‫ئاراستە دەكرد‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )1٩٠‬دوشةممة ‪2014/٣/٣‬‬

‫ئاينناسى‬

‫‪4‬‬

‫زەردەشت‌و ئاینی زەردەشتی‬ ‫(‪)2- ٢‬‬ ‫موعتەسەم ساڵەیی‬

‫خ��وارەوەی��ە‪ ،‬كە دەبێت پەیڕەوكەرانی‬ ‫ئاینی زەردەشتی ئەدای بكەن‪:‬‬ ‫‪ -1‬هاڤەن‪ :‬لە فەجرەوە بۆ نیوەڕۆ‪.‬‬ ‫‪ -2‬رەپیثوەن‪ :‬لە نیوەڕۆوە تا وەكو‬ ‫عەسر‪.‬‬ ‫‪ -3‬ئۆزیرێن‪ :‬لە ع��ەس��رەوە تاوەكو‬ ‫مەغریب‪.‬‬ ‫‪ -4‬ئەیوسوثرێم‪ :‬لە مەغریبەوە تاوە‬ ‫نیوەشەو‪.‬‬ ‫‪ -5‬ئوشەهین‪ :‬لە نیوەشەوەوە تاوەكو‬ ‫كاتی فەجر و سەر لە بەیانی(‪.)٢‬‬ ‫پشتێن‌بەستین یەكێكە ل��ە ئەركە‬ ‫پیرۆزەكانی زەردەشتی‪ .‬كەسانی سەر بەو‬ ‫ئاینە دەبێت لە تەمەنی حەوت ساڵییەوە‬ ‫لە پشتی بكەن‪ ،‬ئ��ەو پشتێنەیش لە‬ ‫سەر ناوك بە سێ قەف‌ و بە سێ گرێ‬ ‫دەبەسترێت‪ .‬تا وەكو ڕۆژی ئەمڕۆمان‬ ‫لە زۆر ناوچەی كوردەواریدا ئەم داب ‌و‬ ‫دەستوورە هەر ماوە و پشتێن لە پێشەوە‬ ‫لە سەر ناوك بە سێ قەف گرێ دەدرێت‪.‬‬ ‫ئەو سێ قەف‌ و گرێیەیش لە سەردەمانی‬ ‫ك��ۆن��دا م��ان��ای پەیمان نوێكردنەوەی‬ ‫دەگەیاند‪:‬‬ ‫‪ -1‬پەیمانی بیر و هزری چاك‪.‬‬ ‫‪ -2‬پەیمانی قسە و گوفتاری چاك‪.‬‬ ‫‪ -3‬پەیمانی كردەوە و رەفتاری چاك‪.‬‬ ‫كاتێك سوپای ئیسالم گەیشتە واڵتی‬

‫سەرەكی هەن كە یەكەمیان هێزی خێر‬ ‫و رووناكی بوو بە ناوی «ئاهورامەزدا»‬ ‫وە‪ ،‬كە نە سەرەتای هەیە‌ و نە كۆتایی‪.‬‬ ‫(ئەهریمەن) یش هێزی خراپەكاری‌ و‬ ‫تاریكیی پێك‌دەهێنا‪ .‬سەرەڕای هەموویش‬ ‫لە ناخی م��رۆدا دوو هێزی دژ بە یەك‬ ‫هەبوون‪ :‬یەكەمیان (سپێنتە مەینیو)‬ ‫ـە و چاكە و تەبایی دەگرێتە خۆی‪.‬‬ ‫هێزی دووەمیش گیانی شەڕانگێزی‌ و‬ ‫خراپەكارییە بە ناوی (ئەنگرە مەینیو)‪.‬‬ ‫دەروونناسی ناسراو (سیگموند فرۆید)‬ ‫هەمان ڕێچكەی لە بوواری دەروونناسیدا‬ ‫گرتوەتەبەر‪ .‬بەپێی بۆچوونی ئەو زانایە‬ ‫خودی مرۆڤ دەبێت بە سێ بەشەوە‪ :‬كە‬ ‫یەكەمیان ‪ ego‬یە‪ ،‬یانی (من)‪ .‬دووەمیان‬ ‫هێز و كانگای چاكە و ڕاستگۆییە بە ناوی‬ ‫«منی ب��ااڵ» ‪ ،super ego‬بەشی‬ ‫سێیەمیشیان بە ‪ id‬دەستنیشانی كردووە‬ ‫بە مانای «ئەوی تر» ی ل��ەڕێ‌الدەرە‪،‬‬ ‫كە خراپەكاری‌ و ئارەزووە سەركێشەكان‬ ‫دەگرێتە خۆی‪.‬‬ ‫لە ئاینی زەردەشتیدا رۆژوگرتن هەیە‌ و‬ ‫ماوەكەی سێ رۆژە‪ .‬بەاڵم لەبەر ئەوەی‬ ‫ئاینەكە لە ناوچەیەكی كشت‌وكاڵیدا سەری پیاوانی ئایینیی زەردەشتیی هاوچەرخ‪،‬‬ ‫هەڵ‌دابوو؛ بۆیە لە پێناوی پەرەسەندنی‬ ‫كشت‌وكاڵ و زیادكردنی بەروبوومدا؛ ئاخیرەت و بانەڕۆژدا‪ .‬هەروەها یەكەم‬ ‫دەبینین لە ئاینی زەردەشتیدا بەس بە كەس بووە كە باسی بەهەشت‌ و دۆزەخ‌‬ ‫و زی��ن��دووب��وون��ەوەی م��رۆی ك��ردووە لە‬ ‫پاش مردن)(‪ .)٣‬بەپێی گاتەكان دۆزەخ‬ ‫(خانەی درۆ) شوێنێكی ناخۆشە‪ .‬لەوێدا‬ ‫بیری نابەكار و ئەندێشەی نادروستی‬ ‫تێدایە‪ .‬بۆنی بۆگەنیوی لێ هەڵدەسێت‪.‬‬ ‫پڕیەتی لە پیسی‌ و خۆڵ‌ و خاشاك‪.‬‬ ‫لە قوواڵیی تاریكاییەوە هاواری شیوەن‌‬ ‫و ناڵەی خەم دەگاتە گوێی مرۆ‪ .‬هەر‬ ‫كەسێك بكەوێتە ئەو شوێنەوە؛ تەنیا بە‬

‫كتێبی پیرۆزی ئاڤێستا ـ دەوترێت ـ‬ ‫كە بە ئاوی زێڕ لە سەر پێستی دوازدە‬ ‫هەزار گا دەنووسرێتەوە‪ .‬ئەسكەندەری‬ ‫م��ەك��ەدۆن��ی ل��ە ساڵی (‪ 331‬پ‪ .‬ز‪).‬‬ ‫ل��ە ش��ەڕی (گ��اوگ��ام��ێ�لا) بەتەنیشتی‬ ‫ش���اری ئ��ەرب��ی��ل��ەوە س��ەردەك��ەوێ��ت بە‬ ‫سەر سوپای ئێران ‌و لە پاشاندا ئەو‬ ‫واڵتەیش داگیر دەكات‪ .‬ئەسكەندەر بە‬ ‫كارێكی پڕ لە هەڵەشەیی هەڵدەستێت‌‬ ‫و دەقەكانی ئاڤێستا گڕ تێ‌بەردەدات‌ و‬ ‫دەیانسووتێنێت‪ .‬بەاڵم لە پاشاندا چەند‬ ‫بەشێكی ئاڤێستا ڕزگاری دەبێت‌ و ئێستا‬ ‫لە مۆزەخانەكانی واڵتانی ئ��ەوروپ��ادا‬ ‫پ��ارێ��زراون‪ .‬ئەو بەشانەی ئاڤێستا كە‬ ‫ماونەتەوە بەم شێوەیەی خوارەوەن‪:‬‬ ‫‪ .1‬یەسنا‪ :‬بەمانای پەرستن دێت‌‪ ،‬و‬ ‫حەفتا‌ و دوو بەشە‪.‬‬ ‫‪ .2‬گ��ات��ەك��ان‪ :‬ح��ەڤ��دە گ��ات��ە‪ .‬بە‬ ‫شێوەی شیعر هەڵبەستراوە‪ .‬قووڵترین‌ و‬ ‫لە کاتی بەجێگەیاندنی سروتە ئایینیەکاندا‬ ‫گەورەترین وتە فەلسەفیەكانی زەردەشتی‬ ‫لە خۆگرتووە‪.‬‬ ‫‪ .3‬یەشتەكان‪ :‬ستایش‌ و نزایە‌ و لە‬ ‫بچێتە ناوی؛ ئیتر دەرچوونی بۆ نییە(‪ .)٥‬خواوەندی (میهر‪ -‬میترا) یش بە خۆی‌‬ ‫بیست‌ و یەك بەرگدایە‪ .‬وەها دەردەكەوێت‬ ‫هەروەها سۆمەرییەكان باسی شوێنێكیان و ت��ەرازووی��ەك��ەوە وەس��ت��اوە‪ ،‬تاوەكو‬ ‫كە بەشێكیان پەیوەندیی بە‬ ‫كردووە كە بەهەشتە و ناوی (دیلمون) ـە كردەوەی گیانەكان بكێشێت‌ و بیاندات لە‬ ‫پێش زەردەشتەوە هەبێت‪.‬‬ ‫تەرازوو‪ .‬دوو فریشتەیش یاوەریی دەكەن‬ ‫و بەم شێوەیە وەسفیان كردووە‪:‬‬ ‫‪ .4‬ڤیسپێرەد‪ .‬بریتیە لە‬ ‫بە ناوی (سرۆش)‌ و (راشنو)(‪.)٧‬‬ ‫شوێنێكی پاك‌ و خاوێنە‬ ‫بیست‌و چوار بەش‪ .‬ویردی‬ ‫كاتێك س��وپ��ای ع���ەرەب گەیشتە‬ ‫خاكی دیلمون پیرۆزە‬ ‫كشتیارانیان پێدەوترێت‪.‬‬ ‫ك��وردس��ت��ان؛ ه��ەر كەسێك ل��ە سەر‬ ‫قەلەڕەش تێیدا ناقیڕێنێت‬ ‫‪ .5‬ڤێندیداد‪ :‬وەها دیارە‬ ‫ئاینی خۆی بمایەتەوە باجیان بەسەردا‬ ‫باڵندەی (ئەتیدۆ) یش لە تاوی‬ ‫لە بنەڕەتی (ڤی‪-‬دێڤدات)‬ ‫دەسەپاند و بەو كەسانەیشیان دەوت‬ ‫ئێش‌وئازار دەنگی لێ هەڵنابڕێت‬ ‫ـ وات��ە «ی��اس��ای دێ��و» ـ‬ ‫«ئەهلی ذیممە»‪ .‬وەه��ا ب��او ب��وو كە‬ ‫شێریش دڕندە نییە‬ ‫بەش‬ ‫بێت‪ .‬لە بیست‌و دوو‬ ‫باج‌سێنی ع��ەرەب لە شوێنێكی بەرز‬ ‫گورگ نێچیر لەت‌وپەت ناكات‬ ‫پێك‌دێت‪ .‬بریتین لە چەند‬ ‫دوعا ‌و نزایەك دژی دێو و‬ ‫دەرەنج‪.‬‬ ‫‪ -6‬خ���وردە ئاڤێستا‪:‬‬ ‫یاخود ئاڤێستای بچووك‪.‬‬ ‫بریتیە ل��ە دوع��ا و ن��زای‬ ‫رۆژانە‪ .‬ئەم بەشەیان لەالی‬ ‫موبەدە زەردەشتیەكانی‬ ‫س���ەردەم���ی س��اس��ان��ی��ەوە‬ ‫ك���ۆك���راوەت���ەوە‪ .‬ل��ەگ��ەڵ‬ ‫ئ��ەوەی��ش��دا ئ��ەن��دێ��ش��ەی‬ ‫گ���ات���ەك���ان���ی ت���ێ���دای���ە‪.‬‬ ‫ئ��ەن��دێ��ش��ەك��ان��ی پێش‬ ‫زەردەشت‌ و ئەندێشەكانی‬ ‫س��ەردەم��ی ساسانیی لە‬ ‫خۆگرتووە(‪.)١‬‬ ‫یەسنا بەشێكی گرنگە‬ ‫سەگی هاری بەرخ خۆریشی تێدا نییە دادەنیشت‌ و باجدەریش لە خواریەوە‬ ‫ئەشكەنجەی هەمیشەیی سزا دەدرێت‪.‬‬ ‫ل��ە كتێبی (ئاڤێستا)‬ ‫بەزەلیلی دەوەس��ت��ا‪ .‬پ��اش وەرگرتنی‬ ‫باڵندە سەری خۆی شۆڕ ناكاتەوە‬ ‫بە وت��ەی گاتەكان بەهەشتی ب��ەرز كە‬ ‫دا كە پ��اش گاتاكان بە‬ ‫باجەكە كەسی باج‌وەرگر شەپازللـەیەكی‬ ‫كەسیش تووشی چاوئێشە نابێت‬ ‫ب��ە (بەهەشتە) ن��اوی ب���راوە شوێنی‬ ‫دەكێشا بە الملی باجدەرەكەدا و لێی‬ ‫كەسیش سەری نایەشێت‬ ‫ڕەس��ەن��ت��ری��ن ی��ادگ��اری��ی پردی چینوەت لەسەر دۆزەخ‪ :‬ئێزەدان فریشتە (سرۆش) و (ڕاشنو) هاوکاریی خواوەند (میترا) خۆشی‌ وشادییە‌ و سەرزەمینی ئەندێشە‬ ‫ت��ووڕە دەب��وو پێی دەووت بڕۆ «هەی‬ ‫پیرەژنیش ناڵێت من پیرەژنم‬ ‫(زەردەش��ت) ی پەیامبەر دەکەن لە کێشانەی کاروکردەوەی مرۆڤەکاندا‪ .‬نیگارێک لە هونەری ئایینیی زەردەشتی و بیر و وت��ەی چاك‌ و پەسەندە هیچ‬ ‫دادەنرێت‪ .‬وشەی (یەسنە‪.‬‬ ‫كافر!»‪ ...‬بۆ خەڵكیش هەبوو كە ئامادە‬ ‫پیرەپیاویش ناڵێت من پیرەمێرم‬ ‫كاتێك خ��ۆری لێ ئ��اوا نابێت‪ .‬لەگەڵ‬ ‫ی��ەس��ن��ا‪ .‬ی����ەز‪ .‬ی��ەس��ن‪.‬‬ ‫ببن‌و چاویان بەو دیمەنە بكەوێت‪.‬‬ ‫گۆرانی‌بێژ شیوەن ناكات‬ ‫ی���اران‌ و ه���اوڕێ بەختەوەرەكانیاندا‬ ‫ئەركی‬ ‫لە‬ ‫وەرزێ��ران‬ ‫و‬ ‫ن‬ ‫‌‬ ‫جوتیارا‬ ‫تەنیا‬ ‫سەپاند‬ ‫باجیان‬ ‫ئێران؛‬ ‫‌و‬ ‫كوردستان‬ ‫بە‬ ‫یەزێشنە)‬ ‫یەشت‪ .‬ی��ەزەت‪ .‬ی��ەزدان‪.‬‬ ‫ئاینی زەردەش���ت���ی ل��ە س��ەردەم��ی‬ ‫ل����ەو ش���وێ���ن���ەدا دەن���گ���ی گ��ری��ان‬ ‫ڕۆژگار بە سەردەبەن(‪ .)٤‬شایانی باسە‬ ‫هەخامەنشی ‌و ساسانیەكاندا لە برەودا‬ ‫مانای ستایش ‌و پەرستن‌و عیبادەت بەسەر ئەو كەسانەی كە نەدەبوون بە رۆژوگرتن بەخشرابوون‪ .‬لە سەرەتای سۆمەرییەكان بەر لە زەردەش��ت باسی نابیسترێت(‪.)٦‬‬ ‫لە ئاینی زەردەشتیدا هاتووە گوایە ب��وو‪ ،‬شوێنكەوتووان ‌و پەیڕەوكەرانی‬ ‫دێت‪ .‬وشەی (جەژن)ی كوردی هەر لەو موسوڵمان‪ .‬هەر زەردەشتییەكیش ببوایە وەرزی بەهاردا ئاهەنگی نەورۆزیان بۆ دنیای پاش مردنیان كردووە‪ .‬الی ئەوان‬ ‫وشەیەوە سەری هەڵ‌داوە‪ .‬لە ئاڤێستا بە بە موسوڵمان؛ ئەوا پشتێنەكەی پشتیان ماوەی شەش ڕۆژ دەگێرا‪ ،‬بەاڵم ئەوەی دنیای مردووان تاریكە و پێی دەوترێت كاتێك كەسێك دەمرێت؛ ڕوحی بۆ ماوەی بەڕادەیەكی زۆر بەرباڵو بوون و ژمارەیان‬ ‫خواوەند و پەرستراو دەوترێت (یەزەتە)‪ ،‬ل �ێ‌دەس��ت��ان��دەوە‪ .‬ئ��ەو كەسەیش گەر تێبینی دەكرێت لە ئاڤێستادا؛ ئەوەیە (كور)‪ ،‬ئێستایش لە زمانی كوردیدا بە سێ رۆژ دەخولێتەوە‪ .‬لە پاش چوارەم رۆژ زۆر ب��وو‪ .‬ب��ەاڵم لەگەڵ هاتنی ئاینی‬ ‫بۆیە وشەی یەزدان‌ و ئێزیدی هەر لەو پاشتر بیوێرایە و سەرلەنوێ پشتێنەكەی ناوی نەورۆز نەهاتووە‪ .‬لێكۆڵەر (ماری شوێنی ناشتنی مردووان دەڵێین (گۆڕ)‪ ،‬ڕووبەڕووی پردی (چینوات) دەبێتەوە‪ .‬ئیسالم بۆ واڵتی ئێران‌ و كوردستان؛‬ ‫وشەیەوە سەرچاوە دەگرێت‪ .‬تاكو ئێستا بكردایەتەوە پشت؛ ئەوا دەست‌وبرد وەكو بۆیس) دەنووسێت‌ و دەڵێت‪( :‬زەردەشت بە كەسی نابینایش دەڵێین (كوێر)‪ .‬ل��ە ئاینی ئیسالمیشدا ئ��ەم پ��ردە بە ژمارەی زەردەشتیەكان دای لە كزی ‌و‬ ‫ئەو وشەیە لە زمانی كوردیدا لە ئارادایە‪ .‬هەڵگەڕاوەیەك لە ئاینی ئیسالم دەكوژرا‪ .‬یەكەم ك��ەس ب��ووە لە م��ێ��ژوودا باسی گوایە جیهانی مردووان شوێنێكی سامناكە پردی «سیرات» ناوبراوە‪ .‬گوایە لە موو ڕۆژ لە دوای ڕۆژ ڕووب��ەرەك��ەی تەسك‬ ‫ئەوەتا لە شیعرێكی فۆلكلۆریی كوردیدا ب��ە بۆچوونی زەردەش����ت؛ دوو هێزی لێپرسینەوەی لە مرۆڤ كردووە لە ڕۆژی و سێ دەروازەی هەیە‪ .‬هەر كەسێكیشی باریكترە و لە دەمی شمشێریش تیژترە‪ .‬بووەوە‪ .‬ئێستا بەتەنیا دەستە و گرۆیەكی‬ ‫هاتووە‪:‬‬ ‫گەر هەر گیانێك خاوەنی هەر سێ سیفاتی كەم لە واڵتی ئێران‌ و هیندستان لە سەر‬ ‫ئای یەزن یەزن‬ ‫بیری چاك‌ و ‌وت��ەی چاك‌ و ك��ردەوەی ئاینی زەردەشتی ماونەتەوە و پارێزگاری‬ ‫سنگی تۆ باخچە رەزن‬ ‫چاك بێت؛ ئەوا بەئاسانی پردەكە دەبڕێت لە ئاینە كۆنەكەیان دەكەن‪..‬‬ ‫لە شیعرێكی تریشدا هاتووە‪:‬‬ ‫بۆ (ئینوە هینشت) یانی فیردەوس‌ و‬ ‫پەراوێزەكان‪:‬‬ ‫هەی یەسە و یەسە و یەسە‬ ‫بەهەشت‪ .‬كە بە زمانی ئاڤێستای كۆن‬ ‫(‪ )١‬عەبدوڵاڵ موبەللیغی ئابادانی‪ ،‬مێژووی‬ ‫سوورە گوڵەكەی مەدرەسە‬ ‫پێی دەوترێت (وەهشتم ئەهیماشونام) ئاینی زەردەشت‪ ...‬الپەڕە (‪.)69‬‬ ‫(‪ )٢‬نوري إسماعیل‪ ،‬الدیانة الزرادشتیة‪ .‬دار‬ ‫لە شیعرێكی فۆلكۆریی تریشدا هاتووە‪:‬‬ ‫یانی شوێنی پاكان‪ .‬بااڵترین شوێنی‬ ‫عالء الدین‪ ،‬دمشق‪ .)2009( ،‬ص (‪.)87‬‬ ‫هەی یەسن یەسن یەسن‬ ‫بەهەشتیش پێی دەووترێت (گەرۆتمان)‪.‬‬ ‫(‪ )٣‬م��اری بویس‪ ،‬تأریخ الزرادشتیة‪ .‬ص‬ ‫بە پێچەوانەیشەوە گەر گیانەكە شەڕانگێز (‪.)41‬‬ ‫شێخەكان بتپارێزن ‬ ‫(‪)٤‬عەبدوڵاڵ موبەللیغی ئابادانی‪ ،‬مێژووی‬ ‫كە‬ ‫�رد‬ ‫�‬ ‫‌ك‬ ‫ێ‬ ‫�‬ ‫پ‬ ‫�ان‬ ‫�‬ ‫�اژەم‬ ‫پێشتریش ئ��ام�‬ ‫لە‬ ‫كە‬ ‫دۆزەخە‬ ‫شوێنی‬ ‫بێت؛‬ ‫خراپەكار‬ ‫و‬ ‫ئاینی زەردەشت‪ ...‬الپەڕە (‪.)108‬‬ ‫ئێزیدییەكان پێیان دەووترێت (داسنی)‪،‬‬ ‫(‪ )٥‬الدكتور فاضل عبد الواحد علي‪ .‬عشتار‬ ‫ئاڤێستادا پێی دەووترێت (دەۆژەووە)‪.‬‬ ‫لە نێوان بەهەشت‌و دۆزەخیشدا شوێنێكی ومأساة تموز‪ .‬وزارة اإلعالم‪ ،‬بغداد (‪ .)1973‬ص‬ ‫ئەم وشەیەیش بە واتای (دێو یەسنا)‬ ‫(‪.)107‬‬ ‫هاتووە بە مانای دێوپەرستی‪ .‬لە ئاینی‬ ‫م��ام‌ن��اوەن��دی ه��ەی��ە پ��ێ��ی دەوت��رێ��ت‬ ‫(‪ )٦‬الدكتور سامی سعید األحمد‪ ،‬كلكامش‪.‬‬ ‫(هەمیستەكان) كە بۆ ئ��ەو كەسانە وزارە الثقافة واإلع�لام‪ ،‬بغداد‪ .)1990( ،‬ص‬ ‫زەردەشتیدا پێنج فەڕزی نوێژ هەیە‪ .‬لە‬ ‫(‪.)102‬‬ ‫كاتی نوێژكردندا ڕوو دەكەنە ئاگر یاخود‬ ‫‌وتایە‬ ‫ا‬ ‫ه‬ ‫تەرازوویان‬ ‫تای‬ ‫كە‬ ‫كراوە‬ ‫تەرخان‬ ‫(‪ )٧‬ن��وري إسماعیل‪ ،‬الدیانة الزرادشتیة‪.‬‬ ‫و لە ژیانیاندا نە باش بوونە‌ و نە خراپ‪ .‬ص‌ص‪.)73 -72( .‬‬ ‫خۆر‪ .‬ئەم پێنج فەڕزەیش بەم شێوەیەی‬

‫لە ئاینی زەردەشتیدا هاتووە گوایە كەسی مردوو؛ لە‬ ‫پاش چوارەم ڕۆژ ڕووبەڕووی پردی (چینوات) دەبێتەوە‪،‬‬ ‫کە لە ئاینی ئیسالمیشدا ئەم پردە بە پردی «سیرات»‬ ‫ناوبراوە و گوایە لە موو باریكترە و لە دەمی‬ ‫شمشێریش تیژترە‬

‫لێكۆڵەر (ماری بۆیس) دەڵێت‪ :‬زەردەشت یەكەم‬ ‫كەس بووە لە مێژوودا باسی لێپرسینەوەی لە مرۆڤ‬ ‫كردووە لە ڕۆژی ئاخیرەت و بانەڕۆژدا‪ ،‬هەروەها‬ ‫ت و دۆزە ‌خ و‬ ‫یەكەم كەس بووە كە باسی بەهەش ‌‬ ‫زیندووبوونەوەی مرۆی كردووە لە پاش مردن‬

‫ذمارة (‪ )1٩٠‬دوشةممة ‪2014/٣/٣‬‬

‫‪5‬‬

‫خو َيندنةوةى ئاين‬

‫ئایا (حكمة) لەقورئاندا بەمانای (سنة) هاتوە؟‬ ‫خەسرەو میراودەلی‬ ‫(‪)2-1‬‬ ‫ل���ةو ب��اب��ةت��ان��ةي ف��ةرم��وودةن��اس��ان‬ ‫دةيانكةنة بةلَطة لةسةر ثريؤزيي سوننةت‬ ‫ياخود فةرمودةو داناني بةسروش‪ ،‬بووني‬ ‫ضةند ئايةت َيكة لة قورئاندا كةوشةي‬ ‫(حكمة)يان ب���ةدواي وش��ةي (ك��ت��اب) دا‬ ‫ه َيناوة‪ ،‬بةبووني واوي عطف لةن َيوانياندا‪،‬‬ ‫بةو مانايةي كة ئةطةر مةبةست لة (كتاب)‬ ‫كت َييب خوا ب َيت كة قورئانة‪ ،‬ئةوا دةب َيت‬ ‫مةبةست لة (حكمة) لةم سياقانةدا (سنة)‬ ‫ب َيت‪ ،‬واتة فةرمودةو كردارو ب ِريارةكاني‬ ‫ثةيامبةر ب َيت‪ ،‬دةيانةو َيت بةزؤر بيسةث َينن‬ ‫َ‬ ‫لةثال‬ ‫كة خوا سوننةتي ث َيغةمبةرةكةي‬ ‫كت َيبةكةي خؤيداو بة ناوي حيكمةتةوة‬ ‫باس كردووة‪،‬لةكات َيكداكة ئةمة بة تةواوي‬ ‫لة ِراستيةوة دوورة‪ ،‬مةبةست لة وشةي‬ ‫(حكمة) لة ث��األ (كتاب) دا بةش َيكة لة‬ ‫(كتاب) خؤي و سيفةت َيكة بؤي و‪ ،‬هيض‬ ‫ثةيوةندي بة سوننةت و فةرموودةوة نيية‪،‬‬ ‫َ‬ ‫لةطةل‬ ‫ضةندين بةلَطةي جياواز هةن كة‬ ‫ئةم تيرَ ِ وانينةدا ناتةبان و بةتةواوةتي‬ ‫هةلَيدةوةش َيننةوة‪ .‬با لةسةرةتاوة لةماناي‬ ‫ضةمكي (حكمة)ةوة دةست ث َيبكةين‪.‬‬ ‫ماناي ضةمكي (حكمة)‬ ‫(احلكمة ج ِح َكم) واتة وشةي (حكمة) كة‬ ‫كؤيةكةي َ‬ ‫(حكم)ة‪ ،‬بريتيةلة قسةي طوجناو‬ ‫َ‬ ‫لةطةل ِراستيدا‪ ،‬فةلسةفة‪ ،‬دروستيي بابةت‬ ‫و ِراستطؤييةكةي‪ ،‬داد ثةروةريي‪ ،‬زانست‪،‬‬ ‫ذيري‪)1(.‬‬ ‫دكتؤر (جةميل سةليبا)ش لةفةرهةنطة‬ ‫ف��ةل��س��ةف��ي��ةك��ةي��دا دةلَ��� َي���ت‪ :‬احلكمة‬ ‫(‪ ،)Wisdom‬ب��ةم��ان��اي زان��س��ت و‬ ‫ت َيطةيشنت د َي��ت‪ ،‬بةلَطةي ب��ةم ئايةتة‬ ‫ه َيناوةتةوة ((ولقد آتينا لقمان احلكمة))‬ ‫(بة ِراسيت حيكمةمتان بةلوقمان بةخشي)‬ ‫كةليرَ ةدا ماناي (العلم والفهم‪ :‬زانست و‬ ‫ت َيطةيشنت)ة‪ .‬هةروةها (حكمة) بةماناي‬ ‫َ‬ ‫لةطةل هةق و‬ ‫دادثةروةريي‪ ،‬قسةي طوجناو‬ ‫ِراستيداو‪ ،‬دروستيي كارو ث َيكاني و‪ ،‬داناني‬ ‫شت لةشو َيين خؤيداو‪ ،‬ئةو شتةي ِر َيطرة‬ ‫لة نةزانيي و‪ ،‬هؤكار‪ ،‬دةطوتر َيت‪( :‬حكمة‬ ‫التشريع‪ :‬حيكمةتي ياسا و شةرعدانان)‪،‬‬ ‫حيكمةت ل��ةوةداي��ة‪ .‬ه��ةروةه��ا (حكمة)‬ ‫فةلسةفةشة‪ ،‬وات���ة زان��ي�ني باشرتيين‬ ‫شتةكان بة باشرتيين زانستةكان‪)2(.))...‬‬ ‫هةروةها سةبارةت بةهةمان ضةمك دةلَ َيت‪:‬‬ ‫((هةروةها (حكمة) بةماناي ئةو قسةيةش‬ ‫د َيت كة وشةكاني كةم ماناكةي زؤرو مةزن‬ ‫ب َيت‪ ،‬كة كؤيةكةي ِ‬ ‫(ح َكم)ة‪ ،‬لةمنونةي‬ ‫ثةندو قسةي ثوخت و جوان و كؤكةرةوةي‬ ‫م����ان����ا))‪ )3(.‬راغ��ي�بي ئةسفةهانيش‬ ‫لةفةرهةنطة ناودارةكةيدا دةلَ َيت‪ :‬احلكمة‪:‬‬ ‫(اصابة احلق بالعلم والعقل‪ :‬واتة حيكمةت‬ ‫(دانايي) بريتيةلة ث َيكاني هةق و ِراسيت‬ ‫َ‬ ‫ئةقل (ولة ِر َيطةي ئةوانةوة)‪.‬‬ ‫بةزانست و‬ ‫ئةو حيكمةتةش كةلةاليةني خوداوةية‬ ‫بريتية لة‪ :‬معرفة االشياء واجيادها على‬ ‫غاية االحكام‪ :‬زانيين شتةكان و ه َينانةئاراو‬ ‫دروستكردنيان ل��ةوث��ة ِري وردةك��اري��ي و‬ ‫تؤكمةييدا‪ .‬بووني حيكمةت لةاليةني‬ ‫مرؤظيشةوة واتة‪ :‬معرفة املوجودات وفعل‬ ‫اخلريات‪ :‬زانيين هةبووةكان (شتةكان) و‬ ‫كردني خيرَ و ضاكة‪ .‬ئةمةشة كة لوقماني‬ ‫ثيَ وةسفكراوة لةم ئايةتةدا‪( :‬ولقد آتينا‬ ‫لقمان احلكمة) (لقمان ‪)4(.)12 /‬‬ ‫ضةمكي (حكمة) لة قورئاندا‪:‬‬ ‫ض��ةم��ك��ي (ح���ك���م���ة) ب��ي��س��ت ج��ار‬ ‫لةقورئاندا هاتووة‪ ،‬لةدوانزة سوورةتدا‬ ‫(‪،)5‬م��وف��ةس�يرةك��ان ب��ةض��ةن��د ج��ؤر َي��ك‬ ‫تةفسرييان ك����ردوون‪ ،‬بةضةند مانا و‬ ‫مةبةست َيك كةلة ِريشةدا هةر د َينةوة سةريةك‬ ‫مةبةست‪ ،‬كة بريتية لة مانا زمانيةكة‬ ‫(املعنى اللغوي)‪ ،‬واتة ماناكةي لة ِريشةي‬ ‫زماني عةرةبيدا‪ ،‬واتة طةرضي هةولَيانداوة‬ ‫هةند َيك جياوازي لةبةكاره َينانةكاني ئةم‬ ‫ضةمكة (حكمة) بكةن‪ ،‬ب� َ‬ ‫�ةالم هةموويان‬ ‫سةرةجنام هةر د َينةوة سةر جةوهةري‬

‫م��ان��اك��ةي‪ ،‬كةبريتية ل��ة بةكاره َيناني‬ ‫َ‬ ‫ئةقل و‪ ،‬تواناكاني بريكردنةوةو‬ ‫زانست و‬ ‫هةلَسةنطاندني مرؤظ‪ ،‬بةش َيوةيةكي وردو‬ ‫ج��وان‪ ،‬بةجؤر َيك ل��ةب��ةرذةوةن��دي ذياني‬ ‫َ‬ ‫ئةقلي و ِرؤحي و دةرون��ي و جةستةييدا‬ ‫َ‬ ‫ب َيت‪ ،‬كة ئةو هةلو َيستةش دةب َيتة مايةي‬ ‫بةدةسته َيناني بةختةوةري و هاوسةنطي‬ ‫ل��ةذي��ان��دا‪ .‬وات��ة بةكاره َيناني سةرجةم‬ ‫تواناكاني لةشو َيين شياوي خؤيدا‪ ،‬بةجؤر َيك‬ ‫كة مايةي سوودمةندي ب َيت بؤي‪ .‬قورئان و‬ ‫كت َيبة ئايينيةكان و ث َيغةمبةرانيش هةر بؤ‬ ‫ه َينانةدي ئةم ئاماجنانة هاتوون‪.‬‬ ‫باشرت واي��ة ل��ةو ئ��اي��ةت��ةي سورةتي‬ ‫(ال��ب��ق��رة)ةوة دةس���ت ث��يَ بكةين‪ ،‬كة‬ ‫ماناكاني (حكمة)ي ِروون�تر و طشتطريتر‬ ‫ه َيناوةو‪ ،‬بريتيةلة‪( :‬يُؤتي احلكمة من‬ ‫يشاء‪ ،‬ومن يؤت احلكمة فقد اوت��ي خرياً‬ ‫كثرياً‪ ،‬وماي ّذ َّكر االّ اولوا األلباب)‪ ،‬ئايةتي‬ ‫‪ .269‬واتة‪( :‬حيكمةت دةدات بةهةركةس َيك‬ ‫بيةو َيت‪ ،‬ئةو كةسةش كةحيكمةتي ثيَ‬ ‫دراوة ئةوا خيرَ و دةستكةوت َيكي زؤري‬

‫موفەسیرەكان بەچەند جۆرێك‬ ‫تەفسیری حیکمەتیان كردوە‪،‬‬ ‫بەچەند مانا و مەبەستێك‬ ‫كەلەڕیشەدا هەر دێنەوە‬ ‫سەریەك مەبەست ‪ ،‬كە بریتیە لە‬ ‫مانا زمانیەكە (المعنی اللغوی)‬

‫(وات��ة نةك لةهةموو ك��ارو بابةتةكاندا)‪،‬‬ ‫(ث َيغةمبةر َييت)ش بةش َيكة لةماناكاني‬ ‫حيكمةت (نةك سةرجةم ماناكاني)‪)6(.‬‬ ‫ت َيبيين‪ :‬نوسيين كؤتايي ناو كةوانةكان‬ ‫ِروونكردنةوةي خؤمن‪.‬‬ ‫(ق��ورت��وب��ي)ش هةمان ئ��ةو بؤضوونة‬ ‫ج��ي��اوازان��ة دةه َين َيت و‪ ،‬ه��اوش� َي��وةي‬ ‫ت��ةب��ةري‪ ،‬دةلَ��� َي���ت‪ :‬زؤرب����ةي زان��اي��ان‬ ‫(حكمة) بةت َيطةيشنت لة قورئان و ئاين‬ ‫و شو َينكةوتين ت َيطةيشتون‪ ،‬جطةلة‬ ‫(السدي)‪ :‬كةدةلَ َيت‪ :‬بريتيةلة ث َيغةمبةر َييت‬ ‫ّ‬ ‫و‪( ،‬ربيع بن أنس)يش دةلَ َيت‪ :‬احلكمة‪:‬‬ ‫اخلشية‪(.‬حسن) يش دةلَ َيت بريتيةلة الورع‪.‬‬ ‫وات��ة ئ��ةم س��يَ بؤضوونة ت��ا ِرادةي��ةك‬ ‫ِريزثة ِر(شاذ)ن‪،‬هةربؤية‪،‬قورتوبي لةكؤتايي‬ ‫قلت‪ :‬وهذه‬ ‫ئ��ةم بؤضوونانةدا دةلَ� َي��ت‪ُ :‬‬ ‫السدي والربيع‬ ‫األق��وال كلها ماعدا قول‬ ‫ّ‬ ‫واحل��س��ن‪ ،‬قريب بعضها من بعض‪)7(.‬‬ ‫واتة‪ :‬طومت‪ :‬ئةم طوتانة هةموويان جطةلة‬ ‫طوتةكةي (س��دي) و (ربيع) و (حسن)‪،‬‬

‫دەستنوسێکی کۆنی فەرمودە‬ ‫َ‬ ‫ئةقلةكانيش‬ ‫ث � َي��دراوة‪ ،‬جطةلة خ��اوةن‬ ‫َ‬ ‫كةس ثةندو ئامؤذطاري وةرناطريت (ئةم‬ ‫ِراستية نافام َيت)‪ .‬تةبةري لةتةفسريي ئةم‬ ‫ئايةتةدا دةلَ َيت‪ :‬خودا تواناي ث َيكاني هةق‬ ‫دةبةخش َيت لة وتة و كردار دا بةهةركةس َيك‬ ‫لةبةندةكاني كةبيةو َيت‪ ،‬ئةو كةسةش‬ ‫لةوانة كةئةو تواناي ث َيكانةي ث َيبدات‪ ،‬ئةوا‬ ‫خيرَ َيكي زؤري ث َيداوة‪.‬‬ ‫دواتر ضةند ماناو تةفسري َيكي زاناياني‬ ‫سةلةف لةمبارةيةوة دةه َين َيتةوة كة ِراي‬ ‫زؤرينةيان لةسةر ئةوةية كةمةبةست لة‬ ‫(حكمة‪ :‬دانايي و كاربةج َيي) لةم ئايةتةدا‬ ‫بريتيةلة‪ :‬ق��ورئ��ان و ت َيطةيشنت ل َيي‪.‬‬

‫هةند َيكي ديكةشيان دةلَ نَي‪ :‬ث َيكانة لةوتةو‬ ‫كرداردا‪ .‬زانايان َيكي ديكةش دةلَ نَي‪ :‬هو العلم‬ ‫بالدين‪ :‬بريتيةلة بووني زانست بةئاين‪((.‬كة‬ ‫ئاينيان بةطشيت باس كردووةو‪ ،‬ديارييان‬ ‫ن��ةك��ردووة))‪ .‬هةروةها بةم مانايانةش‬ ‫ل َيكدراوةتةوة كة نزيكن لةوانةي ث َيشةوة‪:‬‬ ‫العقل بالدين (ت َيطةيشنت لةئاين) و‪ ،‬الفهم‬ ‫(ت َيطةيشنت) و‪( ،‬اخلشية‪ :‬ترس) لةخوا‪.‬‬ ‫َ‬ ‫دواي ئةم ل َيكدانةوانة هةمووي‪ ،‬دةل َيت‬ ‫زانايان َيكيش دةلَ نَي‪ :‬هي النبوة‪ :‬بريتيةلة‬ ‫ث َيغةمبةر َييت‪.‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ث َيشرتيش لةيةكيك لة ليكدانةوةكاني‬ ‫هةمان تةفسريدا هاتووة‪ ،‬لةموجاهيدةوة‪،‬‬

‫كة طوتويةتي‪ :‬ليست بالنبوة‪ ،‬ولكنه القرآن‬ ‫والعلم والفقه‪ :‬ماناي ث َيغةمبةر َييت نية‪،‬‬ ‫بةلَكو قورئان و زانست و ت َيطةيشتنة‪.‬‬ ‫ل��ةك��ؤت��اي��ي ئ���ةم ت��ةف��س�يران��ةداو‪،‬‬ ‫ثوختكردنةوةي مةبةستةكانياندا دةلَ َيت‪:‬‬ ‫وكانت النبوة من اقسامه (ث َيغةمبةر َيتيش‬ ‫بةش َيك ب��ووة لةبةشةكاني (وات��ة نةك‬ ‫مفهمون‪،‬‬ ‫هةمووي)‪ ،‬ألن األنبياء مسدَّدون َّ‬ ‫وموفقون إلصابة الصواب يف بعض األمور‪،‬‬ ‫والنبوة بعض معاني احلكمة‪ .‬واتة‪ :‬ضونكة‬ ‫ث َيغةمبةران حيكمةت دةث َيكن و ت َيطةيشتوو‬ ‫دروستكراون و‪ ،‬سةركةوتون لةث َيكاني‬ ‫هةلَو َيسيت دروست لةهةند َيك لةكارةكاندا‬

‫لةيةكرتةوة نزيكن‪ .‬دواتر ِروونكردنةوةيةك‬ ‫دةدات كة لةمانا زمانيي (لغوي) و طشيت‬ ‫و باوةكةي حيكمةتةوة نزيكة‪ ،‬وةك َبل َييت‬ ‫هةرضي بض َيتة ِريزي كاري بةسوودو وردو‬ ‫باشةوة حيكمةتةو‪ ،‬ئةم جياكاريية لة‬ ‫ماناكردنيدا ناتوان َيت (حكمة) دياري بكات‬ ‫و لةخالَ َيك يان بابةت َيكدا كورتي بكاتةوة‪.‬‬ ‫(ابن كثري)يش لةتةفسريةكةيدا بةهةمان‬ ‫ش َيوة ئةو بؤضوونة جياوازانة دةه َين َيت‪.‬‬ ‫(‪)8‬‬ ‫ئةو ئايةتانةى (حكمة) ت َيياندا لةدواى‬ ‫(كتاب)ةوة هاتوة‪:‬‬ ‫‪َ ( -1‬ل َق ْد َم َّن اللهَُّ َع َلى المُْ ْؤ ِم ِن َ‬ ‫ني ِإ ْذ َب َع َث‬

‫مەبەست لە وشەی (حكمە) لە پااڵ (كتاب) دا بەشێكە لە (كتاب) خۆی‬ ‫و سیفەتێكە بۆی و ‪ ,‬هیچ پەیوەندی بە سوننەت و فەرموودەوە نییە‬ ‫‪ ,‬چەندین بەڵگەی جیاواز هەن كە لەگەڵ ئەم تێڕوانینەدا ناتەبان و‬ ‫بەتەواوەتی هەڵیدەوەشێننەوە‬

‫ِفي ِه ْم َر ُسولاً ِم ْن َأ ْن ُف ِس ِه ْم َي ْتلُو َع َل ْي ِه ْم َآ َيا ِت ِه‬ ‫اب َوالحْ ِ ْك َم َة َوإ ِْن‬ ‫َويُ َز ِّكي ِه ْم َويُ َعلِّ ُم ُه ُم الْ ِك َت َ‬ ‫اَ‬ ‫ُ َ‬ ‫َ‬ ‫ِني) (سورة آل‬ ‫ب‬ ‫م‬ ‫كانُوا ِم ْن َق ْبل ل ِفي َضل ٍل ُ ٍ‬ ‫عمران‪.)164-‬‬ ‫َ‬ ‫لةطةل‬ ‫وات��ة «بة ِراستى خ��ودا ضاكةى‬ ‫ب ِرواداراندا كرد كة ثةيامبةر َيكى نارد ل َييان‪،‬‬ ‫ئايةتةكانى ئةويان بةسةردا دةخو َين َيتةوةو‬ ‫ثاكياندةكاتةوةو‪ ،‬فيرَ ى كت َيبء داناييان‬ ‫دةكات‪ ،‬طةرضى ث َيشرتيش لةطوم ِراييةكى‬ ‫ئاشكرادا بون»‪.‬‬ ‫‪َ ( -2‬ك َما َأ ْر َس ْل َنا ِفي ُك ْم َر ُسولاً ِم ْن ُك ْم َي ْتلُو‬ ‫اب‬ ‫َع َل ْي ُك ْم َآ َيا ِت َنا َويُ َز ِّكي ُك ْم َويُ َعلِّ ُم ُك ُم الْ ِك َت َ‬ ‫َوالحْ ِ ْك َم َة َويُ َعلِّ ُم ُك ْم َما مَ ْل َت ُكونُوا َت ْع َل ُمونَ )‬ ‫(سورة البقرة ‪)151-‬‬ ‫وات����ة «ه������ةروةك ل��ةن�� َي��و ئ��� َي���وةدا‬ ‫ثةيامبةر َيكمان ل َيتان نارد كة ئايةتةكانى‬ ‫ئ َيمةتان بةسةردا دةخو َين َيتةوةو ثاكتان‬ ‫دةك��ات��ةوةو‪ ،‬ف�َي�رَ ى كت َيبء داناييتان‬ ‫دةك����اتء‪ ،‬ف�َي�رَ ى ئ��ةوةت��ان دةك���ات كة‬ ‫نةتاندةزانى»‪.‬‬ ‫ُ��و الَّ��ذِي َب َع َث فيِ ‬ ‫‪( -3‬ه َ‬ ‫الأُْ ِّم ِّي َ‬ ‫ني َر ُس��ولاً ِم ْن ُه ْم َي ْتلُو‬ ‫َع َل ْي ِه ْم َآ َيا ِت ِه َويُ َز ِّكي ِه ْم َويُ َعلِّ ُم ُه ُم‬ ‫اب َوالحْ ِ ْك َم َة َوإ ِْن َكانُوا‬ ‫الْ ِك َت َ‬ ‫اَ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ِني)‬ ‫ِم ْن َق ْبل ل ِفي َضل ٍل ُمب ٍ‬ ‫( سورة اجلمعة‪)2-‬‬ ‫واتة «خودا ئةو زاتةية‬ ‫ك���ة ل���ة (ام��ي)ي��ةك��ان��دا‬ ‫ثةيامبةر َيكى لـآ ناردون‪،‬‬ ‫ئ��اي��ةت��ةك��ان��ى ئ��ةوي��ان‬ ‫بةسةردا دةخو َين َيتةوةو‬ ‫ثاكياندةكاتةوة‪.)...‬‬ ‫‪َ (-4‬وا ْذ ُك���� ُروا ِن ْع َم َة هَّ ِ‬ ‫الل‬ ‫َع َل ْي ُك ْم َو َما َأ ْن َز َل َع َل ْي ُك ْم ِمنَ‬ ‫الْ ِك َتابِ َوالحْ ِ ْك َم ِة َي ِع ُظ ُك ْم ِب ِه)‬ ‫(سورة البقرة‪.)231-‬‬ ‫وات��ة «ه��ةروةه��ا يادى‬ ‫نيعمةتى خ��وا ب��ك��ةن بؤ‬ ‫سةرتانء‪ ،‬ئةوةش كة بؤى‬ ‫ناردون لةكت َيبء حيكمةتء‬ ‫ئ��ام��ؤذط��اري��ت��ان دةك���ات‬ ‫ث َيى»‪.‬‬ ‫‪َ ( -5‬و َأ ْن��� َز َل اللهَُّ َع َل ْي َك‬ ‫اب َوالحْ ِ ْك َم َة َو َعلَّ َم َك َما‬ ‫الْ ِك َت َ‬ ‫مَ ْل َت ُك ْن َت ْع َل ُم َو َك��انَ َف ْضلُ‬ ‫هَّ ِ‬ ‫الل َع َل ْي َك َع ِظي ًما) (سورة‬ ‫النساء‪.)113-‬‬ ‫وات��ة «ه��ةروةه��ا خودا‬ ‫ك��ت � َي��بء حيكمةتى بؤ‬ ‫ن���اردي���ت���ة خ�������وارةوة‪،‬‬ ‫ف�َي�رَ ى ئ���ةوةش���ى ك��ردى‬ ‫كة ن��ةت��دةزان��ىء‪ ،‬ف� َ‬ ‫�ةزلء‬ ‫ضاكةى خواش بةسةرتةوة‬ ‫طةل َيك طةورةية»‪.‬‬ ‫‪-6‬ئ������ةم ئ��اي��ةت��ةش‬ ‫سةبارةت بةخ َيزانةكانى‬ ‫ث َيغةمبةر هاتوة‪َ ( .‬وا ْذ ُك ْرنَ‬ ‫ات هَّ ِ‬ ‫َما يُ ْت َلى فيِ بُ ُيو ِت ُك َّن ِم ْن َآ َي ِ‬ ‫الل‬ ‫َوالحْ ِ ْك َم ِة) (سورة االحزاب‪.)34-‬‬ ‫وات����ة «ل���ةب�ي�رى ئ���ةوةش���داب���ن كة‬ ‫لةمالَةكاتاندا دةخو َينر َيتةوة‪ ،‬لةئايةتةكانى‬ ‫خوداو حيكمةت‪.»..‬‬ ‫ثةراو َيزةكان‬ ‫‪ -1‬لويس معلوف‪ ،‬املنجد يف اللغة‪ ،‬انتشارات‬ ‫اسالم – تهران‪ ،‬الطبعة اخلامسة والثالثون‪،1379 ،‬‬ ‫ص‪.146‬‬ ‫‪ -2‬الدكتور مجيل صليبا‪ ،‬املعجم الفلسفي‪،‬‬ ‫منشورات ذوي القربى‪ ،‬قم‪ ،‬ايران‪ ،‬الطبعة األوىل‪،‬‬ ‫‪ ،1385‬اجلزء األول‪ ،‬ص ‪.491‬‬ ‫‪ -3‬هةمان سةرضاوةو ضةمك‪ ،‬ل‪.493‬‬ ‫‪ -4‬راغ��ب األصفهاني‪ ،‬مفردات الفاظ القرآن‪،‬‬ ‫حتقيق صفوان عدنان داوودي‪ ،‬دار القلم‪ ،‬دمشق‪،‬‬ ‫الطبعة اخلامسة‪ ،2011 ،‬ص‪.249‬‬ ‫‪ -5‬حممد ف��ؤاد عبدالباقي‪ ،‬املعجم املفهرس‬ ‫أللفاظ القرآن الكريم‪ ،‬دار لبنان للطباعة والنشر‪،‬‬ ‫الطبعة األوىل‪ ،2012 ،‬ص‪.286-285‬‬ ‫‪ -6‬اإلمام ابي جعفر حممد بن جرير ّ‬ ‫الطربي‪،‬‬ ‫جامع البيان عن تأويل آي القرآن‪ ،‬دار ابن حزم‪،‬‬ ‫بريوت – لبنان‪ ،2013 ،‬اجلزء الثالث‪ ،‬ص‪-116‬‬ ‫‪.118‬‬ ‫‪ -7‬اب��و ع��ب��داهلل حممد ب��ن امح��د االن��ص��اري‬ ‫القرطيب‪ ،‬اجلامع ألحكام القرآن (تفسري القرطيب)‪،‬‬ ‫ح ّققه وخ ّرج احاديثه عماد زكي البارودي‪ ،‬خريي‬ ‫سعيد‪ ،‬املكتبة التوفيقية‪ ،‬القاهرة – مصر‪ ،‬اجمللد‬ ‫الثاني‪ ،‬اجلزء الثاني‪ ،‬ص‪.288-287‬‬ ‫‪ -8‬ابن كثري‪ ،‬تفسريالقرأن العظيم‪ ،‬دار السالم‬ ‫للنشر والتوزيع‪ ،‬اململكة العربية السعودية‪ ،‬الطبعة‬ ‫السادسة‪ ،2004 ،‬اجمللد األول‪ ،‬ص‪.446-445‬‬

‫ذمارة (‪ )1٩٠‬دوشةممة ‪2014/٣/٣‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫‪6‬‬

‫سوژەی الكانی‬ ‫منی خەیاڵی و وەهمی سەربەخۆیی‬ ‫لە فەرەنسییەوە‪ :‬ئەبوبەكر جاف‬

‫س��ەرك��ەت��وەك��ان��ی ئ��ەم ن��ام��ۆب��وان��ەوە‬ ‫هاتۆتەدی و بەهەمهێنێنراوە‪ ،‬سوژەی‬ ‫نەست و نائاگاییەكە لە الیەن زمانەوە‬ ‫بەرهەمهاتووە‪ ،‬یان بە وردتر و تایبەتر‬ ‫لە الیەن دالەكانی زمانەوە بەرهەمهاتووە‪.‬‬ ‫دالەكان لە الیەن سوژەوە بەرهەمنەهاتون‪،‬‬ ‫سەرباری ئەوەی دەتوانێت شێوەیان پێ‬ ‫ببەخشێت‪ .‬بەڵكو ئەوانەن كە»ئارەزوی‬ ‫نەستیی «پێك دێنن‪ ،‬ئ��ەوەی ئەمە‬ ‫دەیەوێت‪ ،‬ئەوەیە دیسكورسێكی نەستی‬ ‫و نا ئاگاییانە بە دەستی دەخ��ات و‬ ‫چنگی دەكەوێت» (كۆنفرانفرانسەكانی‬ ‫بروكسل‪ ،‬ل‪ ،6‬یان تۆزێك لەوالترەوە‬ ‫لە الپەڕە ‪ 19‬دەیبینین‪« :‬ئەوەی نەست‬ ‫پیشانی دەدات‪ ،‬بەرچاوی دەخ��ات‪ ،‬لە‬ ‫ڕاستیدا ئەو ستراكتۆرە دالییەیە‪ ،‬كە‬ ‫پێشتر لێرەدابووەو هەیە‪ ،‬ئەمەش پێش‬ ‫ئەوەی سوژە مایكی قسەكردن وەرگرێت‬ ‫و قسە بگرێتە دەست‪ ،‬لەگەڵیدا دەبێت‬ ‫بە پۆستەچییەك‪ ،‬یان پۆستەچییەك لە‬ ‫خۆی دروستدەكات كە هیچ حەقیقەتێك‬ ‫ناگوازێتەوە‪ ،‬و جەخت و پێداگیری‬ ‫لە هیچ ناسینەوەیەك ناكات‪ .‬ئەم‬ ‫سوژەیە هۆكارو هۆی خۆی لە كارایی‬ ‫و هێزو بەرهەمەكانی زماندا دەبینێتەوە‪.‬‬ ‫«لە ڕێگەی ئەم كارایی و كاریگەری و‬ ‫هێزەوە‪ ،‬هۆی خۆی نییە‪ ،‬ئەو لە خۆیدا‬ ‫ڤێری ئەو هۆكارەكە دەدۆزێتەوە كە‬ ‫سەرلەنوێ باڵو دەبێتەوە یان درزی تری‬ ‫لێدەكەوێتەوە‪ .‬چونكە ئەم سەبەب و‬ ‫پاڵنەرە ئەو دالەیە كە تێیدا و لە ناویدا‬ ‫هیچ سوژەیەك لە ریالدا بونی نییە‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئەم سوژەیە ئەوەیە كە دال دەینوێنێت‪،‬‬ ‫و ناوانێت هیچ شتێك بنوێنێت بۆ دالیكی‬ ‫تر‪ .‬واتە بۆ دالێكی تر نوێنەری هیچ‬ ‫نییە‪ ،‬واتە ئەوەی لێرەوە ئەو سوژەیە‬ ‫بچوكدەكاتەوە‪ ،‬ئ��ەو س��وژەی��ە توشی‬ ‫ئیختیزال دەكات كە گوێ دەگرێت‪ ،‬ئەم‬ ‫سوژەیە قسەی بۆ ناكەین‪ ،‬واتە قسە بۆ‬ ‫ئەم سوژەیە ناكەین‪ ،‬بەڵكو قسەی لە‬ ‫بارەوە دەكەین‪ ،‬و هەر لێرەدا خۆی ڕێك‬ ‫دەخات‪ ،‬پەی بە خۆی دەبات‪ ،‬وە هەر‬ ‫ئەم ئەندازەیە پێش ئەوە بە هیزێكی زۆر‬

‫ئۆتۆنۆم و سەربەخۆیە» نوسراوەكان‬ ‫‪ . 421‬وە تەنیا ئیگۆیە‪ ،‬ی��ان هیچ‬ ‫شتێك نییە جگە لە ئیگۆ كە دەبێتە‬ ‫بەكارنەهاتوو ی��ان ناتوانرێت بەكار‬ ‫ببرێت لە شیكردنەوەدا‪ ،‬و ناتوانێت‬ ‫شیكردنەوەی بۆ بكرێت بێ ئەم گەمەیە لە‬ ‫بارەی سەیرورەى ئیگۆوە» نوسراوەكان‬ ‫ل ‪ :305‬ب��ەاڵم سەربەخۆییبونەكەی‬ ‫فێلبازو هەڵخەڵەتینەرە‪ .‬الكان زۆر بە‬ ‫كەم باس لە سەربەخۆیی و ئۆتۆنۆمی‬ ‫دەكات‪ ،‬ئەمەش ئەو كاتەی دەگەڕێتەوە‬ ‫بۆ خەیاڵی‪ .‬چونكە كۆمەڵێك مانای‬ ‫درۆزن��ان��ەو ساختانە بەرهەمدێنێت‪ ،‬و‬ ‫«دان بەوەدادەنێت» كە تێبینی ئەوە‬ ‫دەكرێت‪ ،‬ئەمەش ڕەنگە‪ ،‬بەو پێوانەی‬ ‫كە گوتارێك زۆر تایبەتە ل��ەوەی بە‬ ‫ئاگا بێت یان ئاگاداری ئەوە بێت خۆی‬ ‫تێكەڵبكات‪ ،‬خۆی ئاوێتە بكات لەگەڵ‬ ‫ی��ەك��دا‪ ،‬حەقیقەت‪ ،‬ه��ەم��ان ب���وون و‬ ‫ئامادەیی حەقیقەت لە ریالدا‪ ،‬لە سایەی‬ ‫فۆرمێك كە ناتوانرێت تێپەڕیندرێت‪ ،‬لێڵ‬ ‫و تەمومژاویە‪.‬‬ ‫بە پێچەوانەی كۆژیتۆی فەلسەفییەوە‬ ‫«كە مرۆڤی مۆدێرنی هێندە لە بارەی‬ ‫خۆیەوە دڵنیاكراوە‪ ،‬لەوەی لە ناو ئەم‬ ‫هەموو نا دڵنیاییەدا خودی خۆیەتی‬ ‫یان خۆی بێت» نوسینەكان ‪، 717‬‬ ‫بەو شێوەی «من بیردەكەمەوە كاتێك‬ ‫كە خۆم نیم (‪Je pense ou je‬‬ ‫‪ « ne suis pas‬ئەو كاریگەری و‬ ‫كاراییەی زمان كە لە هەمو چركەیەكدا‬ ‫خۆی مومارەس دەك��ات‪« ،‬كەواتە من‬ ‫هەم ئەوكاتەی من بیرناكەمەوە ‪Je‬‬ ‫‪suis ou je ne pense pas‬‬ ‫«(بونی سوژە‪ ،‬دەبێتە جۆرێك لە پنت‬ ‫و ڕەگەزێكی كوێرانەی زمان» غەریبی‬ ‫و ناباوی لەگەڵ بوێری و جەسارەت‬ ‫و چاونەترسی‪ ،‬كتیكی كتێبی ‪VII‬‬ ‫سیمینارەكان بە وردی پێكدێت لەوەی‬ ‫یان دەستگرتووە بەوەی كە كە الكان‬ ‫دەگ��ەڕێ��ت بۆ ئامادەكردنی مۆراڵێك‬ ‫بۆ هەمان ئەو شوێن و جێگایەی كە‬ ‫ئارەزوو دەكات بە ستراكتۆری و ڕێكی‬

‫ئەم تێرمە یەكێكەلە گرگنگترین ئەو‬ ‫چەمكانەی لە كارەكانی الكاندا بڕێكی‬ ‫زۆر لە سەری وەستاوە‪ .‬بێگومان ئەم‬ ‫تێرمەش تەنیا دەالل���ەت ل��ە «بونی‬ ‫ئینسانی (‪ )Etre humain‬ئینسان‬ ‫ب��وون» نەبێت دەاللەتێكی تر لە خۆ‬ ‫ناگرێت‪ ،‬یا بە تایبەتر ئاماژەیە بۆ‬ ‫كەسێكی بەكارهاتو لە ناو دەرونشیكاریدا‪،‬‬ ‫ئەمەش لە كارە سەرەتاییەكانی الكاندا‬ ‫بەمشێوەیە بوو‪ .‬بەاڵم لە ساڵی ‪1945‬‬ ‫الكان سێ مانا دەبەخشێت بە وشەی‬ ‫«س���وژە»‪ .‬ئ��ەم تێرمە لە نێوان ئەو‬ ‫سێ مانایەدا ڕۆڵ دەبینێت‪ .‬یەكەمیان‪،‬‬ ‫ل��ە ن��او ڕان���اوی ف��ەرەن��س��ی (‪)On‬دا‬ ‫گوزارشت لە خۆی دەكات‪ ،‬دەزانرێت كە‪،‬‬ ‫دەزانین كە‪« ..‬لێرەدا تەنیا فۆرمێكی‬ ‫نۆیتیكی‬ ‫گشتیانەی س��وژەی��ەك��ی‬ ‫وەردەگرێت‪ .‬دووەم بەرهەمهێنانەوەی‬ ‫فۆرمی «ئ��ەوی��دی» وەردەگ��رێ��ت بەو‬ ‫ئەندازەی ئەوەی كە هاوشێوەیە‪ ،‬واتە‬ ‫وەك ئاڵوگۆڕو بەریەككەوتنێكی بێگەردو‬ ‫س��اف (‪.)Pure reciprocite‬‬ ‫ئەوكاتەی تەنیا لە ئەویدیدا نەبێت‬ ‫ناتوانرێت بناسرێتەوە ب��دۆزرێ��ت��ەوە‪،‬‬ ‫ئ��ەو «م���ن‪« Le je ،‬ـ���ە‪ ،‬س��وژەی‬ ‫جەختلەخۆكردنەوەیەكی كۆتابەندو بە‬ ‫نەتیجە گەیشتوە‪ ،‬یان وەك ئەوەی الكان‬ ‫دەڵێت‪ :‬فۆرمێكی لۆژیكیانەی جەوهەریی‬ ‫«منی دەرونناسیانەیە(زیاتر لەوەی‬ ‫بوونی و وجودیانە بێت )»‪ .‬لە كۆتادا‬ ‫حوكم و داوەریی جەختلێەخۆكردنەوەو‬ ‫پێداگیری ل��ە خ��ۆ‪ ،‬خ��ۆی ل��ە ڕێگەی‬ ‫ئ��ەك��ت��ێ��ك��ەوە مانێفێست دەك����ات‪».‬‬ ‫نوسراوەكان‪ .) 208-207,‬بە شێوەیەكی‬ ‫جەوهەری و بنەڕەتی مانای سێیەمە كە‬ ‫الكان لێرەوە قوڵی دەكاتەوەو بە قوڵی لە‬ ‫سەری وەستاوە‪ ،‬ئەمەش لە پێناو پێدانی‬ ‫و پێبەخشینی یەكەمین جیاكردنەوەی‬ ‫دی���ارو ب��ەرچ��او‪ ،‬جیاكردنەوەیەك بە‬ ‫مەبەستی دەركەوتنێك كە بە شێوەیەكی‬ ‫لۆژیكی لەو جێگەیەوە دەردەكەوێت و‬ ‫دەستپێدەكات كە دانەرێك‪ ،‬بكەرێك كار‬ ‫لە سەر بەش و قسمێكی سوژە دەكات‪،‬‬ ‫ئەوەی ئیگۆ و سوژەی نەست‪.‬‬ ‫س��وژە هەرگیز یان بە هیچ جۆرێك‬ ‫ئەو وێناكردنە نییە كە لە بارەی بونی‬ ‫خ��ۆی��ەوە وێ��ن��ای دەك���ات و هەیەتی‪،‬‬ ‫بەرهەمی دێنێ‪ ،‬ئیگۆ بەرهەمهاتوە‪،‬‬ ‫بەرهەمی ئەو وەهمە خەیاڵیانەیە یان‬ ‫بەرهەمهاتوی تیشكدانەوەی ئاوێنەییە‪،‬‬ ‫واتە پێچەوانەبونەوەی تیشكییانە‪ .‬بوونی‬ ‫ئیسنانیمان‪ ،‬ئینسان ناتوانێت هیچ بكات‪،‬‬ ‫هیچ شتێك هەڵگرێت و لە خۆی بار بكات‬ ‫بێ ئەوەی لەو دیو ئەوەی وێنای خۆی‬ ‫نەكات بەرانبەر ئەو پرەنسیپەی كارێك‬ ‫دەنوێنێت‪ ،‬بارێك هەڵدەگرێت‪ ،‬وەك‬ ‫ئەوەی ئەم هەلومەرجەی مومكینبون و و لە رادەبەدەر دەردەكەوێت واتەپێش دەخ��ات‪ ،‬چۆن دەوترێت ئەمە مومكین كە ئەو پەیوەندیانە تاقیناكەینەوە كە‬ ‫ئەگەریبونی وێناكردن دەتوانێت ئەوە ئ��ەوە دەردەك��ەوێ��ت ك��ە دەگ��ەڕێ��ت��ەوە و ئ��ەگ��ەرە‪ ،‬وات��ە چ��ۆن شیمانەكراوە‪ ،‬دەتوانن پارێزگاریكار بن لەگەڵ نەست‬ ‫ڕاڤە بكات‪ ،‬ئەو شتەی كە ئەم كردەیەك س���ەرخ���ۆی‪ ،‬خ���ۆی ون���دەك���ات‪ ،‬خ��ۆی مۆراڵێك پێكبهێنین لەگەڵ ئارەزویەكی و نائاگاییدا‪ .‬جەهل و نەزانین‪ ،‬بە پێی‬ ‫دەنوێنێت یان ئەنجامی دەدات چییە‪ .‬دەشارێتەوەو وەك س��وژە لە ژێر ئەو نەستیانەدا‪( ،‬چۆن مۆراڵێك بەرانبەر غ��رورو سەرسومانی خ��ۆی ناتوانێت‬ ‫ئیگۆ بەرهەمهاتویەكە‪ ،‬بەرهەمهێنراوە لە دالەی كە دەبێت بەو‪ ،‬واتە دەبێت بەو ی��ەك��ن ب���ۆ ئ��ارەزوی��ەك��ی ن��ەس��ت��ی و شانازی و فەخر بە سەر هیچ قورسایی‬ ‫پێناو بەرگری لە خۆكردن لە بەرانبەر دالە‪ ،‬و ئەو بە ڕەهایی هیچ نەبووە»‪ ،‬نائاگاییانەی مومكین‪ ،‬ئەمەش تەنیا و ئەرزشیێكەوە بكات‪ .‬هەروەها ویستن‬ ‫شیبونەوەو پەرتپەرتبونێكی مەترسیدار‪ ،‬نوسراوەكان ‪ ،835‬سیمیناری « شەش نەست نییە كە دەبێت دەرچێت‪ ،‬دەرباز و خواستی بونیادنانی مۆراڵێك لەبارەی‬ ‫لە پێناو شوێنگرتنەوەو جێگۆڕكێیەكی ‪ .142 XI‬سوبژێكتیڤیتێ ئەو فیگورەیە بێت‪ ،‬ئەگەر پێویست بێت و ناچار بین شتێكەوە كە هێندە الوزازو فشۆڵ بێت‪،‬‬ ‫وەهمی و خەیاڵیانە‪ .‬س��وژە بەشێكی كە الكان پێی دەڵێت «هەڵچونی دال‪ ،‬شوێنێك بۆ ئ��ارەزو چێ بكەین‪ ،‬واتە بەو شێوەیەی ئۆتۆنۆمی و سەربەخۆبون‬ ‫رەمزییە‪ ،‬كە بە تەواوی و بە یەكالكراوەیی شەهوەتی دال» نوسراوەكان ل ‪ .688‬تەنیا ئ��ارەزوە نەستییەكان؟ بەرانبەر وەهمێكی سادەو كاڵفامانەیە‪ ،‬ئەمەش‬ ‫بۆ سوژەیەكی تر‪ ،‬خەیاڵی‪« ،‬ئەوەی ئەم نیگەرانی و دڕدۆنگیانە‪ ،‬پێویستە گومڕایی و درۆ و ساختەیەكی زۆر‬ ‫بچوك و پەیپێنەبراو و هەستپێنەكراو‬ ‫نەستی و ن��ا ئ��اگ��ای��ان��ەی��ە‪ .‬ب���ەاڵم بە دەرونناسی «پسیكۆلۆژیای هاوچەرخ ب��ەوە وەاڵم بدرێتەوە كە دیسانەوەو ف��ێ��ڵ��ب��ازان��ەو ف��ری��ودەران��ەی��ە‪ .‬س��ودو‬ ‫شێوەیەكی «ریالیانە» ئەكتیڤە بۆ (ئیگۆپسیكۆلۆژی) وەكو وەزیفەیەكی ئەمجارەش نیگەارنكەرو دڕدۆنگییانەیە‪ ،‬بەرژەوەندی فەلسەفیانە لە شوێنكەوتن‬ ‫بەرهەمهێنان و بە دەستخستنی یەكەیی و سەنتێز ب��ۆی دەگ��ەڕێ��ت و بەهەندی ب��ۆ ئ���ەوەی ب��ی��ری ل��ێ ب��ك��ەی��ن��ەوە بۆ و شوێنپێهەڵگرتنی الكان و بیركردنەوەی‬ ‫یونێتێ‪ .‬سوژەیەكی ڕاستەقینە‪ ،‬ئەو ئیگۆ وەردەگرێت‪ ،‬و لە هەمانكاتیشدا وەك جەختكردنەوەو پێداگیری لە دروستكردن س��ەب��ارەت ب��ە س���وژە ل��ە س��ێ شتدا‬ ‫فانتاسماتیكییە نییە كە بە شێوەیەكی تەكامول و پێكەوەبونێكی یەكگرتووانە‪ .‬و بونیادنانی وێنەیەك لە بارەی جەوهەر خ��ۆی دەبینێتەوە‪ ،‬پێش هەرشتێك‬ ‫پێكهێنەرو خولقێنەر بە خۆی بگاتەوەو ئەمەش ئ��ەو كاتەی لە ئاوێنەدا بە و بنچینەی بونمان‪ ،‬و ل��ەب��ارەی ئەو تەقاندنەوەی من بیری لێكراوەتەوە لە‬ ‫بەریەككبكەوێت لەگەڵ خۆیدا‪ .‬بەاڵم تەواوی دەردەكەوێت و خۆی مانفێست پ��رۆژان��ەی دەرگ��ی��رو بەركەوتن لەگەڵ ناو ناچاری و پێویستیدا‪ ،‬وە نزیكبونەوەو‬ ‫ئەوەی لە واقع و ڕیالیتێدا ‪ Realite‬دەكات و وەزیفە دەنوێنێت‪ ،‬و نابێت بە وشیارییەكی ناشیكاركراو‪ ،‬یان ئەوەی چارەكراوێكی خەیاڵی نییە‪.‬‬ ‫ئەو ڕێنمایكارە تا ئاستە ڕەم��زی و‬ ‫ئەو بەرهەمهاتوەیە كە لە الیەن وێنا بنەمایەك یان بەرزاییەكی ئیتیكی‪« .‬ئەو كە ناكرێت شیكار بكرێت‪ ،‬واتە ئەوەی‬

‫ئەوەی نەست پیشانی دەدات‪ ،‬بەرچاوی دەخات‪ ،‬لە ڕاستیدا ئەو‬ ‫ستراكتۆرە دالییەیە‪ ،‬كە پێشتر لێرەدابووەو هەیە‪ ،‬ئەمەش‬ ‫پێش ئەوەی سوژە مایكی قسەكردن وەرگرێت و قسە بگرێتە‬ ‫دەست‪ ،‬لەگەڵیدا دەبێت بە پۆستەچییەك‪ ،‬یان پۆستەچییەك‬ ‫لە خۆی دروستدەكات كە هیچ حەقیقەتێك ناگوازێتەوە‪ ،‬و‬ ‫جەخت و پێداگیری لە هیچ ناسینەوەیەك ناكات‬

‫و وەكو یەكنەبوو نا یەكسانییەكانێتی‪،‬‬ ‫پێویستە میتۆدێك ئ��ام��ادە بكات‪،‬‬ ‫میتۆدێك ڕێكبخات بۆ دەرچ��ون��ی لە‬ ‫گومانگەرایی‪ ،‬واتە بۆ زانینی ئەوەیكە‬ ‫ستاتوی و پێگەی كەڵكەڵەو هەڵچونەكان‬ ‫چییە‪,‬ئەوانە هێزە ڕاستەقینەكانی جۆر‬ ‫و ش��ێ��وازەك��ان��ی س��وژەن؟ی��ان ئەوانە‬ ‫تەنیا خەیاڵین بەو ڕێگەو شێوازەی كە‬ ‫ئەمجارە‪,‬دیسانەوە دەیانكات‪ ،‬و زیاتر و‬ ‫بە قوڵی ڕیشەبەند دەبێت بە ڕمزییەوە؟‬ ‫ئالێرەوە س��وژەی الكانی شوناسبەند‬ ‫دەبێت بە چركەساتێكی تایبەت و جیاوازو‬ ‫پێناسەكراو بە س��وژەی دیكارتییەوە‪،‬‬ ‫ب��ەس��ودە «ئ��ەگ��ەر ئێمە ج��ەوه��ەری‬ ‫زیندوو بە دیار بخەین و دیاریبكەین‪،‬‬ ‫ئەو جەوهەرە زیندووەی كە پێویستی‬ ‫بە فینۆمینێكی سوبژێكتیڤیانە هەیە‪ ،‬وە‬ ‫هیچ فۆرم و جۆر و شێوازێكی جەوهەری‬ ‫بونی نەبێت‪ ،‬و هیچ بونێكی مەعریفیانە‬ ‫لە ناو ڕاكردن و هەڵهاتنەكەیدا بونی‬ ‫نەبێت‪ ،‬بە سەرەتایی و بە الوەكیانە‪،‬‬ ‫و لۆگۆسیێك كە لە شوێنێكدا خۆی‬ ‫بەرجەستە دەكات بونی نەبێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫سوژەی دیكارتی كاتێك ئەو چركەساتە‬ ‫دەردەكەوێت كە گومان وەك دڵنییاییەك‬ ‫خۆی دەبینێتەوە‪.‬‬

‫سیمبۆلیەكەی‪ .‬واتە تا ئەو پنتەی كە‬ ‫لۆژیكێك دەتوانێت جێگرەوەو بریكار‬ ‫بدۆزیتەوە‪ ،‬بە دەستی بخات‪ .‬پاشان‬ ‫ئەم تەقینەوەیە ڕێنمایكار نییە‪ ،‬واتە‬ ‫ئاراستەكەر نییە نە بۆ گومانگەرایی‬ ‫نە بۆ پڕبونێكی خەیاڵی لە ڕێگەی‬ ‫سۆزگەراییەكی مۆراڵیەوە‪ ،‬پاشان ئەمە‬ ‫پەیوەندی بە دەرچونەوە هەیە لە ئیتیكی‬ ‫شتی ف��رۆی��دی «ئ���ەوەی ل��ە ن��اوەن��دو‬ ‫سەنتەری ئارەزوی نەستییەوە» هەیە‪،‬‬ ‫ئەگەر ك��ردەی خواستی ئیرادەی باش‬ ‫و نیەتباشی ناسینەوەی پرەنسیپەكان‪،‬‬ ‫ئەوانەی وشیاری و ئاگاییانەن‪ ،‬ئەمەش‬ ‫لە پێناو بونیادنانی مۆراڵێك‪ ،‬بۆ ئەوان‬ ‫تەنگپێهەڵچنین و بێزاركردن و وەرسكارە‪.‬‬ ‫لێرەدا مەترسییەك هەیە كەسێك داوا‬ ‫دەكات‪ ،‬خواستی ئەوەی هەیە چاكەكار‬ ‫بێت‪ ،‬خواست و ئارەزومەندی نەرمو‬ ‫نیانییە «بۆ ئەوەی بگەڕێتەوە بۆ خۆی‬ ‫«ب��ۆ گ��ەڕان��ەوە س��ەر «پرانسیپەكانی‬ ‫كۆمەڵێك نا‪-‬ئیرادی‪ ،‬نا‪-‬ویستن»؟‬ ‫لە كۆتاییدا‪ ،‬فەیلەسوفێك كە گرنگی‬ ‫بە مەیل و هەڵچون و بە دەستهاتو‬ ‫ب��دات‪ ،‬ئەمەش لەگەڵ جیاكردنەوە و‬ ‫جیابونەوەی لە گەڵ خەیاڵیدا)‪ ،‬ڕەمزی‬ ‫‪ ،symbolique‬ری��اڵ‪ ،‬شانۆیەكی‬ ‫ڕاستەقینەو پێویست بۆ شیكاركردنێكی‬ ‫سەرچاوە ‪:‬‬ ‫ئەفێكتیڤ و وی��ژدان��ی و هەڵچونی‪.‬‬ ‫‪Jean-pierre‬‬ ‫‪clero,‬‬ ‫چونكە ئەگەر ئەو بتوانێت‪ ،‬لە ڕێگەی ‪Le‬‬ ‫‪vocabulaire‬‬ ‫‪de‬‬ ‫یان لەگەڵ شیكارییە كالسیكییەكاندا‪Lacan, ،‬‬ ‫*‪ellipses, 2002,p.73-77.‬‬ ‫وەك ئەوانەی داڤید هیۆم بۆ نمونە‪.‬‬ ‫‪*Franck‬‬ ‫تێگەیشتن لەوەی سوژە شانۆی هەڵچون ‪Chaumon,‬‬ ‫‪Lacan: La loi,le sujet, la‬‬ ‫و مەیل و ئارەزووەكان نییە‪ ،‬بەڵكو زیاتر‬ ‫‪jouissance,Editions Michalan‬‬ ‫بەرهەمهێنانی ج��ۆراو جۆرو فرەیی و‬ ‫‪, le bien commun,p.86‬‬ ‫هەمەچەشنی ناچونیەكەكانێتی‪ ،‬جیاواز‬

‫ذمارة (‪ )1٩٠‬دوشةممة ‪2014/٣/٣‬‬

‫‪7‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫من و ئه‌وانی تر!‬

‫کلیلەکانی کەلتور‪..‬‬

‫گریمانه‌یی‪ ،‬االفتراضية‪virtual ،‬‬ ‫ستیڤ جۆنز‬ ‫وه‌رگێڕانی‪ :‬بڕوا عه‌الدین‬ ‫سه‌ره‌تا‌ چه‌مكی گریمانه‌یی و‌ا وه‌رگیراو‌ه‬ ‫ی وه‌ك كاریگه‌ری‬ ‫كه‌ بریتیي ‌ه ل �ه‌و شته‌ ‌‬ ‫بوونی هه‌یه‌‪ ،‬ب�ه‌اڵم له‌ واقیع خۆیدا نیه‌‪،‬‬ ‫وات ‌ه شتێكه‌ كه‌ وه‌ك واقیعی ده‌یناسین و‬ ‫تێیده‌گه‌ین‪ .‬ل ‌ه كۆتایی هه‌شتاكانی سه‌ده‌ی‬ ‫رابردویشه‌وه‌‪ ،‬گریمانه‌یی به‌و شێوه‌یه‌ ل ‌ه‬ ‫خه‌یااڵندن و فانتازی ده‌وترێت كه‌ ئامراز‌ه‬ ‫تێكنۆلۆژیه‌كان دروستیده‌كه‌ن‪ .‬به‌ناوبانگترین‬ ‫به‌كارهێنانیشی خۆی ل ‌ه زاراوه‌ی واقیعی‬ ‫گریمانه‌ییدا به‌رجه‌سته‌ده‌كات‪ .‬به‌و مانایه‌ی‬ ‫ك ‌ه ئیدی (گریمانه‌یی) ب ‌ه مانای ده‌رككردنی‬ ‫ی له‌بنه‌ڕه‌تدا ئامراز‌ه‬ ‫واقیع دێت به‌و شێوه‌ی ‌ه ‌‬ ‫ژماره‌ییه‌كانی كۆمپیوته‌ر ده‌یخوڵقێنن‪.‬‬ ‫وه‌ك ئه‌وه‌ی ك ‌ه پێناسه‌ فه‌رهه‌نگیه‌كانی‬ ‫تێبینیان ك��ردوه‌‪( ،‬گریمانه‌یی) ب �ه‌زۆری‬ ‫بۆ ئ��ام��اژه‌دان ب ‌ه شتێك به‌كاردێت كه‌ ل ‌ه‬ ‫ه��ۆش و زه‌یندایه‌‪ ،‬فانتازیه‌‪ ،‬شتێكه‌ ك ‌ه‬ ‫كۆمپیوته‌ر فانتازی ده‌كات و ده‌یخوڵقێنێت‪.‬‬ ‫بۆ نمون ‌ه یه‌كێك ل ‌ه ناوه‌رۆكه‌كانی ماته‌ریاڵی‬ ‫(گریمانه‌یی) وه‌ك ل ‌ه فه‌رهه‌نگی ئینگلیزی‬ ‫ئ��ۆك��س��ف��ۆردا ب��ۆ ب�ه‌ك��اره��ێ��ن��ان��ی وش�ه‌ك� ‌ه‬ ‫هاتوه‌‪ ‌،‬بریتی ‌ه ل ‌ه شتێك ك ‌ه ((ل ‌ه بوون و‬ ‫نیشانه‌كانیدا شتێك هه‌یه‌‪ ،‬كه‌ ئه‌گه‌رچی‬ ‫بوونێكی وێنه‌یی ڕاسته‌قین ‌ه و كرده‌گیانه‌ش‬ ‫ن �ه‌ب��ێ��ت‪ ،‬وای ل��ێ��ده‌ك��ات پ��ێ��ی بوترێت‬ ‫(گریمانه‌یی)‪ ،‬ئه‌مه‌ش ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ ئه‌وه‌ی‬ ‫تاوه‌كو چه‌ند په‌یوه‌ستی ئه‌و ئه‌نجام ‌ه یان‬ ‫نیشانه‌یه‌یه))‌‪ .‬پاشتر هه‌مان فه‌رهه‌نگ‬ ‫پێناسه‌یه‌ك له‌ سیستمی كۆمپیوته‌ریه‌و‌ه‬ ‫ده‌هێنێت و ده‌ڵێت‪(( :‬وه‌كو ماته‌ریاڵ‪ ،‬خۆی‬ ‫پرۆگرامه‬ ‫‌‌‬ ‫ل ‌ه خۆیدا بوونی نیه‌‪ ،‬به‌اڵم ئه‌و‬ ‫نیان ‌ه وای لێده‌كات به‌ بۆچوونی هه‌ر دوو‬ ‫پرۆگرام و به‌كارهێنه‌ره‌كه‌یشی بوونی هه‌بێت‬ ‫و ڕاسته‌قینه‌ بێت))‪.‬‬ ‫ل ‌ه به‌كارهێنانه هاوچه‌رخه‌كه‌یدا به‌زۆری‬ ‫(گریمانه‌یی) وه‌ك ئاوه‌ڵناوێك به‌كاردێت‬ ‫ك ‌ه پتر مانای شتێك ده‌گه‌یه‌نێت نزیك بێت‬ ‫ل ‌ه ڕاستییه‌وه‌‌‪ ،‬وه‌ك چۆن ده‌ڵێین‪ ،‬گوای ‌ه‬ ‫دڵنیان له‌و هه‌واڵه‌‪ ،‬واته‌ (كه‌متازۆر دڵنیان‬ ‫و هه‌واڵه‌كه‌ پشتڕاستكراوه‌ته‌وه‌)‪ .‬له‌ جیهانی‬ ‫پراكسیسی تێكنۆلۆژیشدا‪ ،‬هه‌میشه‌ چه‌شنێك‬ ‫له‌ بۆگه‌ڕانه‌وه بۆ (گریمانه‌یی) هه‌ی ‌ه وه‌ك‬ ‫بونیادێكی تێكنۆلۆژی كه‌ مه‌به‌ست لێی‬ ‫گواستنه‌وه‌ی هه‌ستكردنه‌ به‌ واقیع‪ ،‬له‌ڕێگه‌ی‬ ‫هه‌سته‌وه‌ر یان خه‌یاڵه‌وه‌‪ .‬ئه‌مه‌ جگه ‌له‌وه‌ی‬ ‫ك ‌ه (گریمانه‌یی) به‌ زۆری په‌یوه‌ستی ئه‌و‬ ‫ئامرازه گه‌یه‌نه‌ر‌ه بینراوانه‌ی ‌ه كه‌ كۆمپیوته‌ر‬ ‫دروستیان ده‌كات‪ ،‬وه‌ك ئه‌وه‌ی ل ‌ه ((واقیعی‬ ‫گریمانه‌یی)) دا ده‌یبینین‪ .‬له‌ جیهانی تیۆره‌ی‬ ‫كه‌لتور و ڕه‌خنه‌ییشدا (گریمانه‌یی) بریتی ‌ه‬ ‫له‌ چه‌شنێك ل ‌ه هه‌ڵسه‌نگاندن كه‌ بۆ واقیع و‬ ‫ڕه‌سه‌نایه‌تی ئه‌زمونێك ده‌كرێت‪ ،‬ك ‌ه خاوه‌نی‬ ‫په‌یوه‌ندییه‌كی دوالیستیانه‌ی ‌ه له‌گه‌ڵ واقیع‬ ‫خۆی‪ .‬بۆ نمون ‌ه له‌ كتێبی ((درو‌ستكراو‬ ‫و دروستكردندا)) جان بۆدریار وا پۆلێنی‬ ‫(گریمانه‌یی) ده‌كات كه‌ سه‌ر ب ‌ه پۆلی فانتازی‬ ‫و خه‌یااڵندنه‌‪ ،‬واته‌ فانتازی بۆ شتگه‌لێك ك ‌ه‬ ‫واقیعی نین به‌اڵم هه‌ن له‌ واقیعدا‪ ،‬یان بۆ‬ ‫كۆمه‌ڵێك نمایش كه‌ دواجار شوێنی واقیع‬ ‫خۆی ده‌گرنه‌وه‌‪.‬‬ ‫‌‌ له‌ هه‌ردوو حاڵه‌ته‌كه‌یشدا (گریمانه‌یی)‬ ‫په‌یوه‌ستی گوتاری ڕه‌سه‌نایه‌تیه‌‪ .‬چونك ‌ه‬ ‫وه‌ك چه‌مك په‌یوه‌ستی مۆدێرنه‌ و ئه‌و‬ ‫گۆڕانكاریانه‌یه‌ كه‌ له‌ بیركردنه‌وه‌ی ڕه‌سه‌ن و‬ ‫واقیعیدا وه‌ك ده‌ره‌نجامی هاتنی ته‌كنیكه‌كانی‬ ‫تۆماركردن‪ ،‬ڕویاندا ((ك ‌ه هه‌ر ل ‌ه هاتنی‬ ‫‌‌وه ل ‌ه كۆتاییه‌كانی‬ ‫ته‌له‌فۆن و گرامافۆنه ‌‌‌‬ ‫سه‌ده‌ی نۆزده‌یه‌مد ده‌ستپێده‌كاتا‪ ،‬یان ڕه‌نگ ‌ه‬ ‫زوتریش‪ ،‬وات ‌ه له‌گه‌ڵ داهێنانی چاپخانه و‬ ‫به‌رهه‌مهێنانی (به‌كۆ) ‌دا))‪ .‬ده‌شێت مرۆڤ‬ ‫گوزارشته‌كانی له‌ هه‌ندێك تێكستی سه‌ره‌كی‬ ‫و ڕه‌سه‌نی وه‌ك وتاره‌كه‌ی (ڤالته‌ر بنیامین)‬ ‫دا ب ‌ه ناونیشانی (كاری هونه‌ری له‌ سه‌رده‌می‬ ‫سه‌رله‌نوێ به‌رهه‌مهێنانه‌وه‌ی ئامێریی) دا‬ ‫ببینێته‌وه‌ ك ‌ه ده‌ڵێت سروشتی خه‌یاڵی‬ ‫وێنه‌گرتن و فیلمه‌كان بریتیه‌ له ‌((ترۆپكی‬

‫نوسینی ‪:‬شارا تاهیر‬

‫چه‌مكه‌كه‌ی بۆدریار ده‌رباره‌ی (گریمانه‌یی) ته‌واو په‌یوه‌ست ‌ه‬ ‫ب ‌ه ئه‌زمونی واقیع له‌ ڕێگه‌ی ته‌كنیكه‌كانی میدیاوه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫هاوكات نه‌یبه‌ستۆته‌وه‌ به‌ تێكنۆلۆژیای كۆمپیوته‌ره‌وه‌‬ ‫خه‌ڵه‌تاندن‪ ،‬به‌و مانایه‌ی كه‌ ئیدی بینینی‬ ‫واقیعی ڕاسته‌وخۆ ده‌بێته‌ مێخه‌كێك ك ‌ه ل ‌ه‬ ‫خاكی تێكنۆلۆژیادا چرۆده‌كات))‪ ،‬ئه‌م وته‌یه‌ی‬ ‫بنیامین له‌گه‌ڵ ئه‌زمونه‌ هاوچه‌رخه‌كانی‬ ‫تێكنۆلۆژیای ژماره‌ییدا به‌رده‌وام سه‌داكه‌ی‬ ‫ده‌بیسترێته‌وه‌‪.‬‬ ‫دیار‌ه زاراوه‌ی (گریمانه‌یی) وه‌ك وشه‌یه‌ك‬ ‫ل ‌ه هه‌شتاكاندا بۆ ڕێككردنه‌وه‌ی چه‌مك ‌ه‬ ‫كه‌لتوری و كۆمه‌اڵیه‌تی و تیۆریه‌كانیش‬ ‫به‌كارهاتووه‌‪ .‬بۆ نمون ‌ه ئه‌و كۆمه‌ڵه‌ كار‌ه‬ ‫هه‌ڵبژارده‌یه‌ی ك ‌ه (ده‌یڤد هۆلمز) نوسی و‬ ‫بڕێك وتار له‌ خۆی ده‌گرێت سه‌باره‌ت ب ‌ه‬ ‫شوناسی گریمانه‌یی‪ ،‬له‌شی گریمانه‌یی‪،‬‬ ‫جیهان ‌ه گریمانه‌ییه‌كان‪ ،‬هه‌روه‌ها ڕۆژگ��اره‬ ‫ژیاری ‌ه ئاینده‌یی ‌ه گریمانه‌ییه‌كان ك ‌ه هه‌ر‬ ‫هه‌موویان ل ‌ه ژێ��ر ناونیشانی سیاسه‌ت ‌ه‬ ‫گریمانه‌ییه‌كاندا باڵوكراونه‌ته‌وه‪ .‬كتێبه‌كه‌ی‬ ‫(جۆن تیفین) و (اللیتا راجازینگام) یش‬ ‫ب� ‌ه ناونیشانی (گ���ه‌ڕان ب�ه‌ دوای چینی‬ ‫گریمانه‌ییدا) تیشكده‌خات ‌ه سه‌ر فێركردن ل ‌ه‬ ‫دوره‌وه‌‪ ،‬وات ‌ه ئه‌و دیده‌ی كه‌ پێیوایه ئیدی‬ ‫نیشانه‌ی پۆل‪ .‬جێگه‌ی‌ پۆلی خوێندن وه‌ك‬ ‫شوێن و سپه‌یسێكی ماته‌ریاڵی ده‌گرێته‌وه‌‪،‬‬ ‫ئه‌مه‌ش زیاتر مه‌به‌ست لێی ئه‌و خوێندكارانه‌ی ‌ه‬ ‫كه‌ كۆمپیوته‌ر و ئینته‌رنێت وه‌ك ئامرازێكی‬ ‫گه‌یاندن له‌ نێوان خۆیان و مامۆستاكه‌یاندا‬ ‫به‌كارده‌هێنن‪( .‬مانوێل دۆ الندا) یش له‌ كتێبی‬ ‫(جه‌نگ له‌ سه‌رده‌می ئامێره‌ زیره‌كه‌كاندا)‬ ‫زاراوه‌ی جه‌نگی گریمانه‌یی به‌كارده‌هێنێت‬ ‫تاوه‌كو له‌و پرۆسه‌ی نێوه‌ندگیرییه‌ی كه‌ناڵی‬ ‫سی ئێن ئێن (‪ )NNC‬بكۆڵێته‌و‌ه ك ‌ه ل ‌ه‬ ‫نه‌وه‌ده‌كاندا و ‌ ل ‌ه كاتی جه‌نگی گه‌رده‌لولی‬ ‫بیاباندا‪ ،‬پێی هه‌ستاوه‌‪ .‬لێره‌دا زاراوه‌ی‬ ‫(گریمانه‌یی) ڕه‌نگدانه‌وه‌ی به‌كارهێنانیه‌تی‬ ‫وه‌ك ئامرازێكی كورتكراو‌ه بۆ ئاماژه‌دان ب ‌ه‬ ‫لۆژیكی خه‌یااڵندن و فانتازی‪ .‬گه‌ر دیقتی‬ ‫ئه‌و هێڵه‌ گه‌یه‌نه‌ر بده‌ین ك ‌ه ل ‌ه تواناكانی‬ ‫بنیامینه‌وه‌ دێت و ده‌عات ب ‌ه به‌ نوسینه‌كانی‬ ‫بۆدریار‪ ،‬ئه‌و كات بۆمان ده‌رده‌كه‌وێت كه‌ تا‬ ‫چ ڕاده‌یه‌ك په‌ره‌سه‌ندنی ته‌كنیكه‌كان بونه‌ت ‌ه‬ ‫مایه‌ی شێواندنی ده‌نگ و وێنه‌ له‌سه‌ر ئه‌و‬ ‫هێاڵنه‌ی ك ‌ه ده‌كه‌ونه‌ نێوانی واقیع و فێڵكردن‬ ‫و ئه‌زمونی هه‌ستپێكراوه‌وه‌‪.‬‬ ‫چ��ه‌م��ك��ه‌ك��ه‌ی ب����ۆدری����ار ده‌رب������اره‌ی‬ ‫(گریمانه‌یی) ته‌واو په‌یوه‌ست ‌ه ب ‌ه ئه‌زمونی‬ ‫واقیع له‌ ڕێگه‌ی ته‌كنیكه‌كانی میدیاوه‌‪،‬‬ ‫به‌اڵم هاوكات نه‌یبه‌ستۆته‌و‌ه به‌ تێكنۆلۆژیای‬ ‫كۆمپیوته‌ره‌وه‌‪ .‬سه‌رباری ئه‌وه‌ی ك ‌ه چه‌ندین‬ ‫گفتوگۆی كۆنتر هه‌ن كه‌ ده‌كه‌ون ‌ه پێش‬

‫تێكنۆلۆژیای گریمانییه‌وه‌‪ ،‬بۆ نمونه‌ گوتار‬ ‫ده‌رباره‌ی تیشك و سێبه‌ر‪ ،‬واقیع و فانتازیا‬ ‫له‌ شوبهاندنی ئه‌شكه‌وته‌كه‌ی پالتۆ دا یان‬ ‫له‌ گوتاری ده‌نگی به‌رجه‌ست ‌ه له‌ په‌نجا و‬ ‫شه‌سته‌كاندا‪ ،‬كه‌چی سیما ته‌كنیكیه‌كانی‬ ‫به‌ته‌نها ل ‌ه هه‌شتاكاندا ده‌ركیان پێده‌كرێت‪،‬‬ ‫ئه‌ویش به‌هۆی ئه‌و پێشكه‌وتنه‌ خێرایانه‌و‌ه‬ ‫كه‌ له‌ ته‌كنیكه‌كانی كۆمپیوته‌ر و ڤیدیۆدا سه‌‬ ‫رهه‌ڵده‌ده‌ن‪.‬‬ ‫له‌ كۆتایی هه‌شتاكانیشدا ‌‌‌م��رۆڤ زیاتر‬ ‫په‌لكێشانی گریمانه‌یی و واقیع بۆ الی یه‌كتری‬ ‫ده‌بینێت‪ .‬ده‌ڵێن تێكنۆلۆژیست (ج��ارون‬ ‫النیر) یه‌كه‌م كه‌س بوو‌ه كه‌ ده‌ربڕینی واقیعی‬ ‫گریمانه‌یی له‌ كۆتاییه‌كانی هه‌شتاكاندا‬ ‫داڕشتوه‌‪ .‬به‌م مانایه‌ش واقیعی گریمانه‌یی‬ ‫به‌و بونیاده‌ دید‌ه و بینراوه وتراوه‌ كه‌ ب ‌ه‬ ‫پێی بنه‌مای ڕه‌هه‌نده‌كانی شوێن‌‪ :‬درێژی و‬ ‫پانی و قواڵیی‪ ،‬ده‌ركده‌كرێت‪.‬‬ ‫‌پاشتر تێكنۆلۆژیای واقیعی گریمانه‌یی‬ ‫بوو‌ه به‌شثێكی ته‌واو پێویست ك ‌ه نوسه‌ر‌ه‬ ‫الوه‌كانی ئینته‌رنێتی وه‌ك ویلیه‌م گیبسۆن‬ ‫و بروس ستیرلینگ باڵویانكرده‌وه‌‪.‬له‌گه‌ڵ‬ ‫سه‌ره‌تای نه‌وه‌ده‌كانیشدا بڕێكی زۆر گوتار‬ ‫ده‌رب��اره‌ی ته‌كنیكی كۆمپیوته‌ر و خه‌یاڵی‬ ‫زانستی و هونه‌ر و تیۆره‌ی كۆمه‌اڵیه‌تی و‬ ‫كه‌لتوری ده‌بینین ك ‌ه تێكه‌ڵ به‌ گوتار‌ه باوه‌‌كان‬ ‫سه‌باره‌ت به‌ ته‌كنۆلۆژیا و پاشه‌ڕۆژ‪ ،‬ده‌بن‪.‬‬ ‫دیارترین ده‌ركه‌وته‌كانی ئه‌و ئاوێته‌بوونه‌ش‬ ‫ل ‌ه هه‌ندێك فیلمدا ده‌بینین‪ :‬له‌وانه‌ فیلمی‬ ‫(ترون) ساڵی‪ ،1982‬فیلمی (ئه‌و پیاوه‌ی‬ ‫گه‌اڵوگۆته‌ڵ ده‌چنێته‌وه‌) ‪ ،1992‬فیلمی‬ ‫(ئه‌نتیكه‌دۆستی‌) ‪ ،1995‬فیلمی (بوون)‬ ‫‪ ،1999‬هه‌روه‌ها فیلمی (ماتریكس) ‪.1999‬‬ ‫كتێبه‌ به‌ناوبانگه‌كه‌ی هاۆرد ره‌ینگۆلدیش‬ ‫ده‌رب��اره‌ی (واقیعی گریمانه‌یی) له‌ ساڵی‬ ‫‪ 1991‬دا یۆتۆپیتیرین تێڕوانیه‌كانی گوتاری‬ ‫واقیعی گریمانه‌ییمان پێشكه‌شده‌كات‪.‬‬ ‫له‌و كتێبه‌دا ره‌ینگۆلد تێبینی جۆرێك ل ‌ه‬ ‫هه‌مه‌ڕه‌نگی ده‌كات ل ‌ه شێوه‌ به‌كارهێنانه‌كانی‬ ‫واقیعی گریمانه‌ییدا‪ ،‬هه‌ر له‌ هونه‌ره‌‌وه‌ بیگره‬ ‫تاوه‌كو زانست و فانتازیا ((سێكسكردن ل ‌ه‬ ‫دوره‌وه‌‪ ...‬هه‌روه‌ها ئه‌و فانتازیانه‌ی هێند‬ ‫ئالوده‌یان ده‌بین كه‌ ئیدی جێگه‌ی واقیع‬ ‫خۆی ده‌گرنه‌وه))‌‪ .‬ئه‌و به‌و هیوایه‌وه‌ كۆتایی‬ ‫به‌ كتێبه‌كه‌ی ده‌هێنێت ك ‌ه رۆژێك ل ‌ه رۆژان‬ ‫و بیۆدواجار واقیعی گریمانه‌یی ده‌بێت ‌ه البور‬ ‫و تاقیگه‌یه‌كی نوێ بۆ ڕۆح‪ .‬پاشتر نوسه‌رانی‬ ‫ئه‌م بوار‌ه پتر ڕه‌خنه‌ییانه‌ مامه‌ڵه‌ له‌گه‌ڵ‬ ‫واقیعی گریمانه‌یی ده‌كه‌ن‪ ،‬به‌اڵم هاوكاتیش‬

‫جۆرێك حه‌ز و ئاره‌زو بۆ وروژاندنی مه‌سه‌له‌ی‬ ‫تێكنۆلۆژیا وه‌ك ئامرازێكی گه‌یه‌نه‌ر ب ‌ه‬ ‫ئ��ه‌زم��ون‪ ،‬نیشان ده‌ده‌ن‪( ،‬ل �ه‌وان �ه‌ی��ش‬ ‫ماكدۆنه‌ڵد ستیور ‪1992‬و شاپیرۆ‪،1992‬‬ ‫بیۆكا و لێڤی ‪.)1995‬‬ ‫واقیعی گریمانه‌یی ل ‌ه جیهانی هونه‌ردا‬ ‫نمایشی جۆرێك ل ‌ه گۆڕانكاری له‌ دیدگه‌دا‬ ‫ده‌ك��ات‪ ،‬له‌و دیدگه‌یه‌دا ك ‌ه له‌سه‌ر خودی‬ ‫هونه‌رمه‌ند چه‌قده‌به‌ستێت‪ ،‬وه‌ك چۆن ل ‌ه‬ ‫ڕێنیسانسدا په‌ره‌ی سه‌ندو‌ه بۆ چه‌قبه‌ستن‬ ‫له‌سه‌ر به‌كارهێنه‌ر كه‌ ب ‌ه ئاشكرا ل ‌ه ژینگ ‌ه‬ ‫گریمانه‌ییه‌كانی وه‌ك ئه‌شكه‌وتدا ده‌یبینین ‌و‬ ‫پتر ئاماژه‌ن بۆ جۆرێك له‌ ڕۆچونه‌ناو شتێك‬ ‫یان شوێنێكه‌وه‌‪ ،‬وات ‌ه زیاتر ژینگه‌یه‌كی بیستن‬ ‫و بینینن به‌ قه‌باره‌ی ژورێكی چه‌ند كه‌سی ك ‌ه‬ ‫ساڵی ‪ 1991‬له‌ زانكۆی ئیلینۆسی شیكاگۆدا‬ ‫وه‌ك ((تاقیگه‌ی فانتازیای ئه‌لیكترۆنی))‬ ‫دروستكراوه‌‪ .‬كاتێك كه‌ ته‌كنیك ‌ه ژماره‌ییه‌كان‬ ‫گه‌ش ‌ه ده‌ك��ه‌ن‪ ،‬ئیدی گریمانه‌یی ده‌بێت ‌ه‬ ‫نیشانه‌یه‌كی بازرگانی بۆ خوڵقاندنی بینراو‪.‬‬ ‫له‌ ناوه‌ڕاستی نه‌وه‌ده‌كانیشه‌وه‌ له‌ بواری‬ ‫فیلمسازیدا ئه‌و چه‌شن ‌ه له‌ دیمه‌ن ده‌بێت ‌ه‬ ‫شتێكی باو كه‌ ئه‌كته‌ره‌كان تیایدا تێكه‌ڵ ب ‌ه‬ ‫دیمه‌نێك ده‌ب ‌ن پێشتر وێنه‌ی گیراوه‌‪ ،‬ئه‌وه‌ش‬ ‫بۆ نیشاندانی چوارچێوه‌یه‌كی مێژویی (بۆ‬ ‫نمونه‌ دیمه‌نی دارستانێك) یان ئه‌وه‌ی ك ‌ه‬ ‫له‌گه‌ڵ كاره‌كته‌ری كۆمپیوته‌ریدا ڕۆڵ ببین‬ ‫و نمایشبكه‌ن‪ ،‬وه‌ك ئ �ه‌وه‌ی ل ‌ه (جه‌نگی‬ ‫ئه‌ستێره‌كان‪ ،‬به‌شی یه‌كه‌میدا) ده‌یبینین ‌‪،‬‬ ‫یان بۆ هێنانه‌و‌ه سه‌رشانۆی ئه‌و ئه‌كته‌رانه‌ی‬ ‫له‌ كاتی به‌رهه‌مهێنانی هه‌ندێك دیمه‌ندا‬ ‫مردون ك ‌ه پێوسیستی به‌ ئاماده‌گی كه‌سایه‌تی‬ ‫(ئۆلیڤه‌ر رید) ه‌ ل ‌ه فیلمی (زۆرانباز) له‌ساڵی‬ ‫‪ 2000‬دا ‪.‬له‌ هه‌ریه‌ك ‌ه ل ‌ه كایه‌كانی سوپا‪،‬‬ ‫ب��واری پزیشكی و پیشه‌سازیشدا‪ ،‬واقیعی‬ ‫گریمانه‌یی ب ‌ه شێوه‌یه‌كی سیستێماتیك‬ ‫وه‌ك ئامرازێك بۆ ده‌سته‌به‌ركردنی مه‌شق و‬ ‫پراكسیس به‌كارده‌هێنرێت‪ .‬له‌ جیهانی كڕین‬ ‫و فرۆشتنی خانوبه‌ره‌یشدا‪ ،‬هامشۆكردن‬ ‫و بینین ‌ه گریمانه‌ییه‌كانی خانوبه‌ر‌ه هیچی‬ ‫كه‌متر نی ‌ه ل�ه‌و الفیته‌ی ریكالمانه‌ی ك ‌ه‬ ‫له‌به‌رده‌م خانوه‌كان خۆیاندا بۆ فرۆشتنیان‪،‬‬ ‫داده‌نرێن‪.‬‬ ‫سه‌رچاوه‌‪:‬‬ ‫سه‌رچاوه‌‪ :‬طوني بينيت‪ ،‬لورانس غرونسبيرغ‪،‬‬ ‫ميغان موريس‪ ،‬مفاتيح اصطالحية جديدة‪ ،‬معجم‬ ‫مصطلحات الثقافة والمجتمع‪ .‬وه‌رگێڕانی‪ :‬سعيد‬ ‫الغانمي‪ .‬باڵوكراوه‌كانی‪ :‬املنظمة العربية للترجمة‪.‬‬ ‫ی ‪ 104‬ـ ‪.108‬‬ ‫چاپی یه‌كه‌م‪ ،‬به‌یروت ‪ ،2010‬الپه‌ڕه‌كان ‌‬

‫بۆچی ده‌رونزانيی كۆمه‌اڵیه‌تی؟‬ ‫ل���ه كه‌لتوری‬ ‫هه‌ژم���وون و بااڵده‌س���تی ئه‌و پێناس���ه‌ باوه‌ی ‌‌‬ ‫ئێمه‌دا مرۆڤ به‌ته‌نها وه‌ك بوونه‌وه‌رێكی سیاسی و كۆمه‌اڵیه‌تی‬ ‫ی كوشنده‌ی ل ‌ه ناسینی ڕه‌هه‌ند‌ه‬ ‫ده‌بینێت‪ ،‬ناڕاسته‌وخۆ گورزێك ‌‬ ‫س���ایكۆلۆژیه‌كانی مرۆڤی ئێمه‌ داوه‌ و هێند كه‌منرخ و بچوكی‬ ‫ی و ش���ێتیه‌و‌ه نزیك���ه‌‪ ،‬وات ‌ه‬ ‫كردۆت���ه‌و‌ه ك���ه‌ پتر ل��� ‌ه دێوانه‌ی ‌‬ ‫سایكۆلۆژیای به‌ته‌نها وه‌ك دیوه‌ كه‌موكورته نه‌خۆش و ناكامڵ و‬ ‫الده‌ره‌كه‌ی بینیوه‌‌‪ :‬ڕه‌هه‌ند‌ه سایكۆلۆژیه‌كانی هاوتای چه‌شنێك‬ ‫له‌ دۆخی پاتۆلۆژی (نه‌خۆش) یانه‌ی مرۆڤ‌كرد‌و‌ه كه‌ تاكه‌ ڕێگا‬ ‫بۆ چاره‌س���ه‌ركردنیان بریتی ‌ه له‌گرتن و به‌ستنه‌وه‌‌ و دابڕینی ل ‌ه‬ ‫كۆمه‌ڵگه‌‪ ،‬نه‌وه‌ك سه‌رله‌نوێ هێنانه‌وه‌ی بۆ ناو كۆمه‌ڵگه‌‪.‬‬ ‫مه‌ترس���یه‌كانی ئه‌م دید‌ه ئه‌وكاته‌ ده‌ستپێده‌كات ك ‌ه ناتوانێت‬ ‫مرۆڤ له‌ن���او دوو كایه‌ی تێك���ه‌ڵ به‌یه‌كدا ببینێ���ت‪ ،‬ناتوانێت‬ ‫باوه‌ڕ ب���كات بوونه‌وه‌رێك هه‌یه‌ تێكه‌ڵ��� ‌ه و گیراوه‌یه‌كه‌ ل ‌ه دوو‬ ‫ماته‌ریاڵی جیا‪ ،‬كه‌ هه‌م ئاوێته‌ن و هه‌م لێكجودایش! گرفته‌كانی‬ ‫ئه‌م چه‌ش���ن ‌ه تێگه‌یش���تنه‌ بۆ مرۆڤ ئه‌وه‌یه‌ ك ‌ه ناتوانێت وه‌ك‬ ‫بوونه‌وه‌رێكی تێكه‌ڵی كۆمه‌اڵیه‌تی \ ده‌رونی سه‌یریبكات‪ ،‬ته‌نها‬ ‫ئه‌و كات ‌ه نه‌بێت ك ‌ه به‌ش ‌ه سایكۆلۆژییه‌كه‌ی وه‌ك هه‌ڕه‌شه‌یه‌ك بۆ‬ ‫سه‌ر به‌شه‌ سۆسیۆلۆژیه‌كه‌ی ده‌بینێت‪ ،‬واته‌ بینینی سایكۆلۆژیا‬ ‫وه‌ك ده‌فری حه‌ز و ئاره‌زو‪ ،‬وه‌ك غه‌ریز‌ه و چه‌شنێك له‌ ڕه‌فتاری‬ ‫نامرۆیی‪ ،‬وه‌ك ئاژه‌ڵێكی ڕامنه‌كراوی هار‪ ،‬ك ‌ه هۆكار‌ی سه‌ره‌كی‬ ‫خوڵقاندن���ی گرفت و الدان���ه‌ ل ‌ه ڕێكیه‌كان‪ ،‬ل ‌ه یاس���ا و نه‌ریت ‌ه‬ ‫باوه‌كانی ئاین و كۆمه‌ڵگه‪.‬‬ ‫وه‌ك س���ه‌ره‌تایه‌ك بۆ ڕونكردنه‌وه‌ی ده‌ره‌نجامه‌ نێگه‌تیڤه‌كانی‬ ‫ئ���ه‌م بۆچون���ه‌ ل���ه س���ه‌ر ه���ه‌ر دوو ئاس���ته‌ كۆمه‌اڵیه‌ت���ی و‬ ‫س���ایكۆلۆژییه‌كه‌‪ ،‬چ وه‌ك تاكه‌كه‌س و چ‌ وه‌ك به‌ش���ێكیش ل ‌ه‬ ‫گش���ت‪ ،‬هه‌وڵده‌ده‌م ل ‌ه ڕێگه‌ی ئه‌م س���تونه‌وه‌‌‪ ،‬له‌به‌ر ڕۆشنایی‬ ‫زانستی ده‌رونناسی كۆمه‌اڵیه‌تی (‪)Social psychologi‬‬ ‫دا پێش���نیاری هه‌ندێ���ك زاراوه‌ و چه‌مكی تر ب���ۆ خوێندنه‌وه‌ی‬ ‫‌ره (سایكۆ‪_-‬كۆمه‌اڵیه‌تی) یه بكه‌م ك ‌ه ل ‌ه مێژووی‬ ‫ئه‌و بوونه‌وه ‌‌‬ ‫رۆش���نبیری ئێمه‌دا هه‌رگیز دانی پێدا نه‌ن���راوه‌ و به‌رده‌وامیش‬ ‫په‌راوێز ده‌خرێت‪.‬‬ ‫ش خۆی پێویستی ب ‌ه جۆرێك‬ ‫بێگومان كارێكی له‌م چه‌ش���نه‌ی ‌‬ ‫ئاڕاس���ته‬ ‫‌‌‬ ‫ی ئه‌و بزاوت‪ ،‬ش���ه‌پۆل و‬ ‫ل��� ‌ه ڕوپێوكردنی هه‌مه‌الیه‌ن ‌‬ ‫پێشه‌نگانه‌ی ئه‌م زانست ‌ه مۆدێرنه‌ی ‌ه ك ‌ه مێژووه‌كه‌ی ده‌گه‌ڕێته‌و‌ه‬ ‫بۆ ئ���ه‌و گوتاره‌ی‌ ل���ه‌ كۆتاییه‌كان���ی س���ه‌ده‌ی نۆزده‌یه‌مدا ل ‌ه‬ ‫زانكۆی (ش���یكاگۆ) و‌ه دێت‪ ،‬تا دواجار ل��� ‌ه هه‌موو زانكۆكانی‬ ‫‌وه و ده‌بێته‌ یه‌كێك ل ‌ه كای ‌ه دیار‬ ‫ئه‌وروپادا جێی خ���ۆی ده‌كاته ‌‌‬ ‫و سه‌رنجڕاكێش���ه‌كانی توێژینه‌وه‌ی هاوچه‌رخ له‌ مرۆڤ و كه‌لتور‬ ‫‌‬ ‫و كۆمه‌ڵگه‌‪.‬‬ ‫دی���اره‌ له‌ مێژوی ئه‌م زانس���ته‌دا‪ ،‬زیاد ل ‌ه پێناس���ه‌یه‌ك بۆ‬ ‫كراوه ك ‌ه ناتوانین لێره‌دا باس���ی یه‌ك ب ‌ه‬ ‫ده‌رونزانی كۆمه‌اڵیه‌تی ‌‌‬ ‫یه‌كیان بكه‌ین‪ ،‬به‌ڵكو زیاتر ئه‌و پێناس���ه‌ی ‌ه هه‌ڵده‌بژێرین كه‌ ل ‌ه‬ ‫وانی تر باشتر‪ ،‬ئامانجی ئه‌م زانسته‌ ده‌رده‌خات‪:‬‬ ‫ش���ێریف موزه‌ف���ه‌ر (‪()fMuzafer Sheri‬كه‌ زانا‌یه‌كی‬ ‫پێوایه ده‌رونزانی كۆمه‌اڵیه‌تی بریتیه‌ ل ‌ه لێكۆڵینه‌وه‌ی‬ ‫‌‌‬ ‫ئه‌مریكیه‌)‬ ‫له په‌یوه‌ندیدا ب ‌ه دۆخ‬ ‫زانس���تی ئه‌زمون و ڕه‌فتاری تاك���ه‌ كه‌س ‌‌‬ ‫و هانده‌ره‌ كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كانه‌وه‪ .‬ب ‌ه ڕای ده‌یڤد میرس (‪David‬‬ ‫‪ )Myers‬ده‌رونزانی كۆمه‌اڵیه‌تی ئه‌و لێكۆڵینه‌و‌ه زانستیه‌یه‌‌ ك ‌ه‬ ‫شێوازی بیركردنه‌وه‌ی مرۆڤ ده‌رده‌خات له‌ دۆخی كاریگه‌ربوونیدا‬ ‫ب��� ‌ه فاكته‌ره‌كان���ی ده‌ره‌وه‌ی خۆی‪ ،‬ه���اوكات ده‌ره‌نجامه‌كانی‬ ‫ئ���ه‌م كاریگه‌ربوونه‌ی له‌ په‌یوه‌ندی���دا به‌وانی تره‌وه‪ .‬له‌ كاتێكدا‬ ‫(تێدیچ���ی)(‪ )Tedeschi J‬پێوای���ه‌‌ ده‌رونزانی كۆمه‌اڵیه‌تی‬ ‫بریتی ‌ه ل ‌ه زانستی توێژینه‌‌وه‌ی هزر و بیر‪ ،‬ڕه‌فتار وكرداره‌كان و‬ ‫كارلێكردنی تاكه‌كه‌س كاتێك ده‌كه‌وێت ‌ه ژێر كاریگه‌ری بوونێكی‬ ‫ڕاس���ته‌قینه‌‪ ،‬ی���ان بونێكی خه‌یاڵیانه‌ی ئه‌وی ت���ره‌وه‌‪ .‬ئه‌مه‌ش‬ ‫وایه هانده‌ری كۆمه‌اڵیه‌تی كارده‌كات ‌ه س���ه‌ر بیروبۆچوون‬ ‫مانای ‌‌‬ ‫و ئه‌نگێ���زه‌ی تاكه‌ك���ه‌س‪ ،‬وه‌ك چۆن ئه‌م كارلێك���ه‌ ناوه‌كی و‬ ‫ده‌روونی���ه‌ی تاكه‌كه‌س���یش كارده‌كاته‌وه‌ س���ه‌ر كارلێككردنی‬ ‫له‌گه‌‌ڵ ئه‌‌وانی تردا‪ .‬وه‌ك دیاره‌ له‌م پێناس���انه‌دا جه‌خت له‌سه‌ر‬ ‫تاكه‌كه‌س‪ ،‬و‌ه چۆن كاریگه‌ریه‌كانی ده‌ره‌وه‌ كارده‌كاته‌ س���ه‌ری‬ ‫وات���ه‌ هه‌ماهه‌نگیه‌ كۆمه‌اڵیه‌تیه‌ك��� ‌ه ڕۆڵێكی گرنگ له په‌یوه‌ندی‬ ‫تاكه‌كه‌س به‌وانی تره‌وه‌‪ ،‬ده‌بینێت‪‌.‬‬ ‫به‌ ڕای من ش���یاوترین پێناس���ه‌ بۆ ئه‌م زانس���ته‌ بریتیه‌ ل ‌ه‬ ‫میتافۆره‌كه‌ی (جۆن ئاسپلوند) ك ‌ه (كۆمه‌ڵناسێكی سویدیه‌‌) ‌و‬ ‫ی نێوان تاك ‌ه كه‌س و كۆمه‌ڵگه‌وه‬ ‫وه‌ك هێڵێكی الر‌ی جیاكه‌ره‌وه‌ ‌‬ ‫ده‌یبینێت‌‪ ،‬چونك ‌ه هیچ ش���تێك به‌ته‌نها تاكه‌كه‌سی یان كۆگه‌لی‬ ‫نیه‌‪ ،‬ده‌رونزانی كۆمه‌اڵیه‌تیش خۆی ده‌خزێنێته‌ ئه‌و كه‌لێنه‌وه‌و‬ ‫ڕاڤه‌ی ئ���ه‌و كارلێككردن ‌ه كۆمه‌اڵیه‌تیه‌مان بۆ ده‌كات‪‌.‬دیارترین‬ ‫تیۆره‌كان���ی ئه‌م زانس���ته‌ بریتین له‪ :‬ده‌رونش���یكاری‪ ،‬تیۆره‌ی‬ ‫بونیادی كۆمه‌اڵیه‌تی و كارلێكردنی سیمبولیانه‌ كه‌ هه‌وڵ ده‌ده‌ین‬ ‫له‌ ستونه‌كانی ئاینده‌دا ئاماژه‌یان پێ بده‌ین‪.‬‬

‫‪8‬‬

‫ذمارة (‪ )1٩٠‬دوشةممة ‪2014/٣/٣‬‬

‫سەروەت‬ ‫خیرباوی ئیخوان دین و تێگەیشتن لە دینیان تیكەڵكردوە‬ ‫دیالۆگی تایبەت لەسەر تەوەری «ئیخوانناسی»‬

‫سازدانی‪ :‬دوعا عەبدولعەزیز*‬ ‫(‪)2_1‬‬ ‫ئیخوانناسی‪ ،‬یه‌کێکه‌ ل��ه‌و ب��وار‌ه‬ ‫ف�ه‌رام��ۆش��ک��راوان�ه‌ی که‌ بۆ ئێم ‌ه که‌م‬ ‫ل��ه‌س��ه‌ری ن���وس���راوه‌‪ ،‬ب �ه‌ت��ای��ب �ه‌ت ل ‌ه‬ ‫زاری ئه‌وانه‌ی ئه‌زمونیان له‌م ب��واره‌دا‬ ‫هه‌یه‌ و له‌ناو دڵ��ی ئ �ه‌م ڕێکخراوه‌و‌ه‬ ‫هاتونه‌ته‌ده‌رێ‪« .‬س�ه‌روه‌ت خیرباوی»‬ ‫خۆی یه‌کێکه‌ له‌و خاوه‌ن ئه‌زمونانه‌ی ک ‌ه‬ ‫ده‌دوێ‪ ،‬زۆر جار باسی ئه‌زمونی تایبه‌تی‬ ‫خۆی ده‌ک��ات‪ ،‬ئه‌زمونێک که‌ شایه‌نی‬ ‫نوسینه‌وه‌و له‌سه‌ر دوان��ه‌‪« ،‬ڕوانگه‌و‬ ‫ڕه‌خنه‌» له‌م ته‌وه‌ره‌دا چاوپێکه‌وتنێکی‬ ‫تایبه‌تی له‌گه‌ڵدا سازداوه‌‪.‬‬ ‫دوع��ا عەبدولعەزیز‪ :‬سەرەتا پێمان‬ ‫باشە ل��ەو پرسیارەوە دەستپێبكەین‬ ‫كە ئێو‌ه وەك كەسایەتیەكی سیاسی‬ ‫و ئەكادیمی‪ ،‬بۆچونتان سەبارەت بە‬ ‫كورد و دۆزی كورد چۆنە؟ پاشان لەژێر‬ ‫ڕۆشنایی ئەو ئەزموونەی بەڕێزتان لەناو‬ ‫ئیخواندا هەتانە‪ ،‬ئایا كۆمەڵی ئیخوان‬ ‫باوەڕی بەپرسی كورد هەیە؟‬ ‫سەروەت خیرباوی‪ :‬جێی خۆیەتی بەو‬ ‫ڕاستیە دەست پێبكەم كە كوردەكان‬ ‫لەگەڵ كۆمەڵگەی ئیسالمی و عەرەبیدا‪،‬‬ ‫مێژویەكی دێرین و پرشنگداریان هەیە‪،‬‬ ‫كەس ناتوانێت نكووڵی لەو ڕاستیەش‬ ‫بكات‪ ،‬ئەمە بە شێوەیەكی گشتی‪.‬‬ ‫كاتێك كلتوری عەرەبی باڵی کێشابوو‬ ‫بەسەر بیركردنەوەو مێشكی مسڵمانان و‬ ‫ئیمبراتۆریەتی ئیسالمی عەرەبیدا ئەو‬ ‫ك��ات��ەدا‪ ،‬بیری «ی��ەك نیشتمانی» و‬ ‫یەك دەسەاڵتی كە هەموو دانەكانی‬ ‫ن��ەت��ەوە ج��ی��اوازەك��ان��ی وەك��و ك��ورد و‬ ‫ع���ەرەب و ف��ارس و ت��ورك و‪..‬ه��ت��د و‬ ‫شارستانیەتەكانی ت��ر‪ ...‬بگرێتەخۆ‪،‬‬ ‫هەموانیش ملكەچی بنوێنن بۆی‪ ،‬ببوە‬ ‫بەشێك لە بیركردنەوەی ئاینیان و وەك‬ ‫بە شێك لە پەرستش و تەقوا تەماشەیان‬ ‫دەكرد‪ .‬ئەمە لەمێژووی هزری عەرەبی و‬ ‫ئیسالمی سەدان ساڵە ڕیشەی داكوتابوو‪،‬‬ ‫تەنانەت تا ئیمڕۆش ئەو بیركردنەوەیە‬ ‫هەركاریگەریی هەیە‪ ،‬بەاڵم پاش چەندین‬ ‫ساڵ لە لێكۆڵینەوەو توێژینەوە لە ئیسالم‬ ‫و ڕەوت��ە ئیسالمییەكان و دەركەوتنی‬ ‫دەسەاڵتی خوارزمی و دەوڵەتی عوسمانی‬ ‫و چەندینی ت��ر‪ ،‬ئیتر ئ��ەوەی��ان بۆ‬ ‫ڕونبویەوە كە پێویست نیە موسڵمانبون‬ ‫تەنها پەیوەستبون بە عەرەبەوە بێت‪،‬‬ ‫نمونە لەوانەش شارستانیەتی میسری‬ ‫كۆن‪ ،‬میسر لە بنچینەدا عەرەبی نیە‪،‬‬ ‫بەڵكو لەڕێگەی زمانەوە بە عەرەب كراوە‬ ‫و نزیك بوە لە دەوڵەتە عەرەبیەكانەوە‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم لەڕاستیدا جیاوازەو تائێستاش‬ ‫كلتووری میسری هەر زاڵ و جیاوازە‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم دی��ارە كوردەكانیش لە قۆناغە‬ ‫جیاوازەكانی ئومەی ئیسالمیدا‪ ،‬خزمەتی‬ ‫گەورەیان نواندووە‪ ،‬دوبارە دەیڵێمەوە‪:‬‬ ‫«بێشەرمیە گەر هەركەسێك ئینكاری‬ ‫ئ��ەو ڕاستیە بكات»‪ ،‬ئ��ەو خزمەتەش‬ ‫مانای ئەوە نادات ئیتر دەبێت كوردیش‬ ‫لەناو ئومەی عەرەبیدا خۆی بتوێنێتەوە‬ ‫یان بتوێنێرێتەوە‪ ،‬كۆتایی بە كەسێتی‬ ‫ك��وردی��ی��ان بهێنرێت‪ ،‬كاتێك ئ��ەوان‬ ‫بەدرێژایی دەی��ان س��ەدە پێكەوەژیان‬ ‫ئ��ەوان زمان و كلتوریان پاراستووە‪،‬‬ ‫بۆیە من وەك خۆم لەگەڵ مافەكانی‬ ‫گەلی ك��وردام بەتەواوی‪ ،‬دەبێت كورد‬ ‫واڵتێكی س��ەرب��ەخ��ۆی��ان هەبێت‪ ،‬كە‬ ‫دەربڕی بیرو ‪ ،‬كلتوورو شارستانیان بێت‬ ‫كە شارستانیەتێكی رەسەنن‪ ،‬و خاوەنی‬ ‫مافە سیاسیی و ئ��اب��ووری��ی و‪..‬هتد‬ ‫خۆیان بن‪ ،‬بۆیە بۆ هیچ گروپ و الیەن‬ ‫و دەسەاڵتێك و دەوڵەتێك نیە‪ ،‬بەناوی‬ ‫ئاینیەوە ڕایانكێشێتە ناو پرسێكەوە كە‬ ‫تیایدا شوناسی كوردیی خۆیان ونبكەن‪،‬‬ ‫ئ��ەم��ەوێ‌ ڕاستیەكیش هەیە بیڵێم‪:‬‬

‫خستنەكەناری دەوڵەتان و لەناویان‬ ‫نەهێشتنی سەرهەڵدانی دەوڵەتی‬ ‫* یەکێکە‬ ‫لە‬ ‫س‬ ‫ەر‬ ‫کر‬ ‫دە‬ ‫ك��وردی و لە ئێستاو لەمێژوودا و‬ ‫جی‬ ‫اب‬ ‫ۆوەکانی ئیخوان‪،‬‬ ‫*‬ ‫نو‬ ‫سە‬ ‫رو‬ ‫پ‬ ‫ار‬ ‫ێز‬ ‫تێكەڵكردنیان بەزۆر بۆ دەسەاڵتی‬ ‫ەر‬ ‫ێکی ناوداری میسرە‪،‬‬ ‫*‬ ‫‪٧‬‬ ‫عەرەبی و ئیسالمی‪ ،‬ئەوە بریتی‬ ‫‪ ١٩٥‬لە پارێزگای‬ ‫شەرقیە لەدایک بوە‪،‬‬ ‫نەبووە لە جێبەجێكردنی خواستی‬ ‫*‬ ‫خ‬ ‫او‬ ‫ەنی چەندین چاوپێ‬ ‫کە‬ ‫وت‬ ‫ن‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫تا‬ ‫ئیسالم و ئیسالمەتی‪ ،‬بەڵكو ئەوە‬ ‫رو‬ ‫ل‬ ‫ئەداكردنی خواستی عەرەبایەتی و (خوێنباوی و قەر‬ ‫ەب‬ ‫ێکۆڵینەوەیە‪ ،‬وەک‪:‬‬ ‫و‪،‬‬ ‫دڵ‬ ‫ی‬ ‫ئ‬ ‫یخ‬ ‫وا‬ ‫ن‪،‬‬ ‫ن‬ ‫هێنیەکانی پەرستگە)‪.‬‬ ‫كلتووری عەرەب بووە‪ ،‬یان شتی‬ ‫تر‪.‬‬ ‫ئ���ەو ف��ت��وح��ات��ەی ل��ە س��ەردەم��ی‬ ‫خەلیفەكانیشدا و دواتریش كە ڕوویاندا‬ ‫من بە فتووحاتی ئیسالمیان نازانم‪ ،‬وەك‬ ‫لە كتێبە مێژوویەكان و عەرەبەكان وا‬ ‫ن��اوی دەهێنن‪ ،‬بۆیە ئەو فتوحاتێكی‬ ‫ئیسالمی نەبوو كە وەك مسڵمانەكان‬ ‫دەیانوت‪ ،‬بەڵكو فتوحاتێكی عەرەبی‬ ‫بوو‪ ،‬چونكە لۆژیكی هێزێك ئامادەبوو كە‬ ‫سیخناخ بوو لە لۆژیكی كلتووری بەدەوی‬ ‫عەرەبی‪ ،‬كە ئەو شوێنكەوتنە لۆژیكە‬ ‫سەربازیە وایكرد كە بەالڕێیان ببات و‬ ‫دواتریش گفتوگۆو تێگەیشتن لەنێویاندا‬ ‫هەڵبگیرێت و ئاین و تەقوا س��ەرداری‬ ‫نەكەن‪ ،‬بەڵكو لۆژیكی زاڵی هێزو توانای‬ ‫سەربازی بۆ ملكەچپێكردنی ئەوانی تر‪،‬‬ ‫جێگەی هەمووشتی گرتەوەو كێ هێزی‬ ‫بەالوەبوو ئەوە ڕاستی و ملكەچی ئەوانی‬ ‫تری مسەوگەردەكرد‪ .‬بۆیە دەڵێم من‬ ‫لەگەڵ دۆزی ڕەوای ك��وردی��دام‪ ،‬وەك‬ ‫ئەوەی ئەوانیش وەك هەر نەتەوەیەكی‬ ‫ئەم سەرزەمینە دەبنەخاوەنی‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬بە پێی زانیاری‬ ‫بەڕێزتان‪ ،‬سەرەتای دەست گەیشتنی‬ ‫كۆمەڵی ئیخوان موسلمین بە كوردەكان و‬ ‫كوردستانی ئێراق بۆ كەی دەگەڕێتەوە‪،‬‬ ‫ئەی بۆ ئیخوانی ئێراق ب��ەردەوام دژی‬ ‫جیابوونەوەی كوردەكان بووە؟‬ ‫س���ەروەت خ��ی��رب��اوی‪ :‬ڕێكخستنی‬ ‫كۆمەڵی ئیخوان لە كوردستان و لە ئێراق‬ ‫بە شێوەیەكی گشتی لەسەردەمی (ئیمام‬ ‫حەسەن بەنا) دەستی پێكرد‪ ،‬سەرەتا لە‬ ‫كوردان و لە سوننەو لەشیعەی ئێراقیش‬ ‫پەیوەندیان پێوەكرد‪ ،‬كۆمەڵێك كەسی‬ ‫سەر بە شیعە كە پە یوەندیەكی بە‬ ‫هێزیان لەكەڵ بەنادا هەبوو‪ ،‬دیارە شیعە‬ ‫كە الیەنگری دەوڵەتی شیعەی ئێران كە‬ ‫«وەكو قیبلەی سیاسی و ئاینی شیعە‬ ‫«سەیریان دەكرد‪ ،‬كۆمەڵێكی تر لەوانیش‬ ‫كوردەكان بوون‪ ،‬كە الیەنگری كوردەكان‬ ‫بوون وەالئیان بۆ نەتەوەكەیان هەبوو‪ ،‬بۆ‬ ‫نەهێشتنی ئەو جیاوازیەو مانەوەی خاكی‬ ‫ئێراقی نوێ بەیەكپارچەیی‪ ،‬یەكێك لە‬ ‫شوێنكەوتوانی حەسەن بەنا ڕوبەڕویان‬ ‫وە ستایەوە وت��ی‪« :‬ك��ێ پێغەمبەری‬ ‫خوای خۆش دەوێت بادوای ئەو پیاوە‬ ‫بكەوێت» نەك هەریەكەو شتێكی تر‪،‬‬ ‫ئاماژەی بۆ میسر كرد « مەبەستیشی‬ ‫حەسەن بەنا « پێشەوا و دامەزرێنەری‬ ‫كۆمەڵی ئیخوان بوو‪ ،‬لەو كاتەدا لە ساڵی‬ ‫‪ 1947‬واتە پێش تیرۆركردنی حەسەن‬ ‫بەنا‪ ،‬دەستیانكرد بە چاالكیەكانیان بۆ‬ ‫بوژاندنەوەی بانگەواز‪ ،‬ئەو مەبەستەش بۆ‬ ‫دروستكردنەوەو پتەوكردنی دەوڵەتەكان‬ ‫نەبوو‪ ،‬بەڵكو بۆ ئ��ەوەی دەوڵەتەكان‬ ‫ب��ب��ن��ەوەی��ەك واڵت��ێ��ك دروس��ت��ب��ك��ەن و‬ ‫دوب��ارە خەالفەتی ئیسالمیی ئیخوانی‬ ‫دروستبكەن‪.‬‬ ‫دوع��ا عەبدولعەزیز‪ :‬یانی ئیخوان‬ ‫مەبەستی لە درووستكردنی خەالفەتی‬

‫مورشیدی ئیخوانی میسر مورشیدی‬ ‫هەموو ئیخوانی جیهانیشە و‬ ‫قورسە ئەگەر كارێكی گرنگ‬ ‫لە لقە جیهانیەكانیان هەبووبێت‬ ‫و ئەنجامیان دابێت‪ ،‬مەكتەبی‬ ‫ئیرشاد ئاگای لەوە نەبووبێت یان‬ ‫ئاگادارنەكرابێتەوە لێی‬

‫ئیخوانە‪ ،‬ئ��ەی جەنابتان ڕات��ان چیە‬ ‫س���ەب���ارەت ب��ە ب��ی��ری خ���ەالف���ەت و‬ ‫دروستكردنەوەی خەالفەت؟‬ ‫سەروەت خیرباوی‪ :‬لەناو ئیسالمدا هیچ‬ ‫شتێك بەناوی خەالفەتەوە نیە‪ ،‬مەبەستم‬ ‫لە قورئان و سوننەتدا شتێ نیە بەناوی‬ ‫خەالفەتەوە هاتبێت‪ ،‬بانگەوازكردن‬ ‫ب���ۆی دەرەن���ج���ام���ی» ئیسالمێكی‬ ‫ناراستەقینەیە»‪ ،‬ئەوەشە بوەتە هۆكاری‬ ‫ئەوەی كۆمەڵێك بیروڕا ببنە فەرز‪ ،‬وەك‬ ‫كوشتن و جیهاد‪ .‬ئ��ەوان��ەش كۆمەڵە‬ ‫شتانێكن پەیوەندیان بە ئیسالمەوە نیە‪،‬‬ ‫ئەوانەیش لە فوقەهاو زانایانی دوای‬ ‫پێغەمبەر وتویانە تا ئیمڕۆ‪ ،‬خەالفەت‬ ‫راستیە یان فەرزە‪ ،‬ئەوا هیچ كەسێكیان‬ ‫نەیانتوانیوە دەقێك بێنن لە قورئان یان‬ ‫فەرمودە یان هەر بەڵگەیەكی تر راستی‬ ‫ئەو بانگەشەو وتەیان بسەلمێنیت‪.‬‬ ‫لەبەر ئ��ەوەی ن��او و پرسی خەالفەت‬ ‫ل��ە دوای م��ردن��ی پێغەمبەر (د‪.‬خ)‬ ‫ێ‬ ‫هاتەئاراوەو پێویست بوو‪ ،‬ئەوەش كات ‌‬ ‫هاوەاڵنی پێغەمبەر كۆبونەوە بۆ ئەوەی‬ ‫بڕیار لە سەر چۆنیەتی بەڕێوەچوونی‬ ‫دەسەاڵتی ئیسالمی پاش كۆچی دوایی‬ ‫پێغەمبەر(د‪.‬خ)بدەن و تەنانەت نیزاع‬

‫ئەو گ��روپ و كۆمەاڵنەی كە هەڵگری‬ ‫ب��ی��ری ئیخوانن دەب��ێ��ت ج��ۆرێ��ك لە‬ ‫سەربەخۆبوونیان هەبێت و پەندی‬ ‫« اهل المكە ادری بشعابها‪ -‬خەڵكی‬ ‫مەككە لەدۆڵ و دەوەنی باشتر شارەزان‬ ‫تا كەسانی تر» یان جێبەجێدەكرد‪.‬‬ ‫واتە ئیخوانی شوێنان لەهەرشوێنێكی‬ ‫ئەم جیهانە ئەوان باشتر لەبارودۆخی‬ ‫شوێن و ناوچەكەیان شارەزاترن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دیارە «موستەفا مەشهوور» لە ساڵی‬ ‫‪1983‬زای��ن��ی‪ ،‬هەستا بەداڕشتنەوەی‬ ‫پەیڕەوی كۆمەڵی ئیخوانی نێو دەوڵەتی‪،‬‬ ‫تیایدا جەختی لەسەر ئ��ەوە ك��ردەوە‬ ‫كە « تاكە كاركێڕیەكی جیهانی بۆ‬ ‫ئیخوان هەیەو دەبێت هەمووال پابەندی‬ ‫بریارەكانی ب��ن»‪ ،‬ئەویش نوسینگەی‬ ‫ئیرشادە‪ ،‬ئەم نوسینگەیە پێكهاتووە لە‬ ‫ئەندامانی ئیرشادی میسرو كۆمەڵێكی‬ ‫تر كە چاودێریی ئیخوانەكان لە جیهاندا‬ ‫دەكەن‪ .‬بۆیە مورشیدی ئیخوانی میسر‬ ‫مورشیدی هەموو ئیخوانی جیهانیشە‬ ‫و ق��ورس��ە ئ��ەگ��ەر كارێكی گرنگ لە‬ ‫لقەجیهانیەكانیان هەبووبێت و ئەنجامیان‬ ‫دابێت‪ ،‬مەكتەبی ئیرشاد ئاگای لەوە‬ ‫نەبووبێت یان ئاگادارنەكرابێتەوە لێی‪.‬‬

‫و مشتومڕ كەوتە نێوانیان لەسەر‬ ‫ئەوەی كێ جێگرەوەی پێغەمبەر بێت؟‬ ‫ئەوەبوو كاتی تەواوبوون بڕیاریاندا كە‬ ‫دەسەاڵت بۆ كۆچكەرەكان بێت لە ژێر‬ ‫ناوی خەالفەت لە بەر ئەوەی خەلیفەی‬ ‫پێغەمبەر(د‪.‬خ) بوون‪ ،‬پرسەكە لەوەدایە‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬ئایا گونجاو بووە كە‬ ‫«ئایا نابێت ئەمڕۆ ئەوە بزانرێت‪ ،‬ئەوەی‬ ‫كە هاوەاڵن ئەنجامیاندا و خەلیفەكان ئیخوانی كوردستان فه‌رمان لە میسرەوە‬ ‫كردیان دین نەبوو‪ ،‬بەڵكو تێگەیشتن لە وەربگرن‪ ،‬یان بێنە مەكتەبی ئیرشاد‬ ‫دین بوو‪ ،‬ئیخوان دین و تێگەیشتن لە و فه‌رمان و ڕێوشوێندانان و هاوكاری‬ ‫دینیان جاران و ئێستاش تیكەڵكردوە‪ ،‬لەمەكتەبی ئیرشادەوە وه‌ربگرن؟‬ ‫سەروەت خیرباوی‪ :‬بێگومان ئەوەندەی‬ ‫چونكە ئەوان ح��ەواری نەبوون‪ ،‬بەڵكو‬ ‫هاوەاڵنی پێغەمبەر ب��وون‪ .‬بۆیە ئەو م��ن ئ��اگ��ادارب��م ل��ە زەم��ەن��ی موستەفا‬ ‫بابەتە و بانگەواز بۆ ئەو بابەتە لە ژێر مەشهورەوە تاوەكو ‪ ،2002‬چونكە لەو‬ ‫تەیمانی ئاین و دینداریدا بەڕەوا نابینم‪ .‬ساڵەدا من وازمهێنا‪ ،‬ئەو پەیوەندی و‬ ‫هاتن و چوونە هەبوو‪ ،‬بێگومان با باسی‬ ‫دوع��ا عەبدولعەزیز‪ :‬ئایا ئیخوانی جارێكیانت بۆ بكەم كە لە ساڵی ‪1998‬‬ ‫ك��وردس��ت��ان پەیوەستن ب��ە ئیخوانی بوو‪ ،‬كۆمەڵێك لە ئیخوانی ئێراق هاتبوون‬ ‫ئێراقەوە یان ڕێكخراوێكی سەربەخۆن؟ و چوار ئەندامی كوردستانی ئێراقیان‬ ‫ی��ان لە راستیدا ئەمانەش س��ەر بە لەگەڵدا بوو‪ ،‬هەرچەندە من ناوی ئەو‬ ‫ئیخوان موسلیمینن؟ جۆری پەیوەندیان كوردانەی هاتن بۆ نوسینگەی ئیرشاد‬ ‫چۆنە؟ بۆ زانیاریت كتێب و بانگەوازەكانی ناویانم بیر نایەتەوە ‪ ،‬لەگەڵ ئەندامانی‬ ‫مورشید و ئەندامانی مەكتەبی ئیرشادا‬ ‫ئیخوان لەرێكخستنەكانیدا هەن؟‬ ‫س��ەروەت ئەلخیرباوی‪ :‬لەسەرەتادا كۆبوونەوە‪.‬‬ ‫ئیخوان باوەڕی وابوو كە بەڵێ دەبێت‬

‫دەبێت كورد واڵتێكی سەربەخۆیان هەبێت‪ ،‬كە دەربڕی بیرو‬ ‫كلتوورو شارستانیان بێت كە شارستانیەتێكی رەسەنن و‬ ‫خاوەنی مافەکانی سیاسیی و ئابووریی و‪ ..‬هتد خۆیان بن‬

‫دوع��ا ع��ەب��دول��ع��ەزی��ز‪ :‬ئیخوان هەر‬ ‫ل��ەس��ەرەت��اوە تاكو ئێستا ب��ڕوای��ان بە‬ ‫مەسەلەی نەتەوەكان نەبوە‪ ،‬لەناویشیاندا‬ ‫(مەسەلەی ك���ورد)‪ ،‬بۆ نمونە كورد‬ ‫نەتەوەیەكە لە ئێراق و لەزەمەنێكی‬ ‫نزیكدا توشی لەناوچونی رەشەكوژی و‬ ‫كۆمەڵكوژی بوویەوە وەكو ئ��ەوەی لە‬ ‫هەڵەبجە ڕویدا یان لەناوبردنی كۆمەڵی‬ ‫(ئەنفال) كە‪ 182000‬ئینسانی بێتاوان‬ ‫لەناوبران لەسەر دەستی ڕژێمی بەعس‪،‬‬ ‫كامەبو هەڵوێستی (ئیخوان) وەكو‬ ‫مەسەلەیەكی ئینسانی؟ كامەیە ئەركی‬ ‫برای دینی بەرانبەر بەكوردەكان؟ ئایا‬ ‫هیچ بەیاننامەیەكی ناڕەزایان بەرانبەر‬ ‫بەو كارە جەرگبڕانه‌ دەربڕی؟‬ ‫س�����ەروەت خ��ی��رب��اوی‪ :‬پێویستە‬ ‫ئاماژە بۆ ئەوە بكەم كە ئیخوان لە‬ ‫ئ��ێ��راق و س��وری��ا ب����ەردەوام م��ەرام��ی‬ ‫دەسەاڵتیانكردووە‪ ،‬بەمەبەستی ئەوەی‬ ‫بوارێك بۆ نزیكبوونەوەیان لە شوێنی‬ ‫درووستكردنی بڕیاردا بكرێتەوە‪ ،‬بتوانن‬ ‫لە درووستكردنی بڕیاردا وتەیەكیان یان‬ ‫شوێنگەیەكیان هەبێت‪ ،‬بەاڵم لەبەرئەوەی‬ ‫لەم دوو واڵتە هەردەم سەركوتكراون‪،‬‬ ‫لەبەر ئەوە ئیخوانی میسر یان بڵیین‬ ‫مەكتەبی ئیرشاد نەرمی و بێدەنگی‬ ‫زۆرجار نواندوە‪ ،‬تەنانەت یەك دوجاری من‬ ‫ئاگادارم بە بریاری نوسینگەی ئیرشاد بۆ‬ ‫درووستكردنی پەیوەندیی نێوان ئیخوان‬ ‫و ئەو واڵتانە یوسف ق��ەرەزاوی وەك‬ ‫نوێنەری ئیخوان رەوانەكراوە بۆ»ئێراق و‬ ‫سوریا» و سەردانی كردووە‪ ،‬توانیویەتی‬ ‫سەركەوتوو بێت بەتایبەت لە ئێراقدا‬ ‫لەسەردەمی سەدام حوسەین پەیوەندی‬ ‫باش بوو‪ ،‬ئیخوان پێی باش نەبوو ئەو‬ ‫پەیوەندیە دیسان تێكبچێتەوە‪ ،‬تەنانەت‬ ‫بۆ داگیركردنی كوەیتیش بێدەنگیان‬ ‫ه��ەڵ��ب��ژارد‪ ،‬ئ��ەو ه��ۆك��ارەش ب��وە هۆی‬ ‫دروستبونی كێشە لەنێوان ئیخوانی‬ ‫كوەیت و ئێراق و ئیخوانی كوەیت و‬ ‫ئیخوانی میسر‪ ،‬پاش جەند ساڵێكیش‬ ‫دەركەوت كە كێشەكان لەالیەن ئیخوانی‬ ‫كوەیت خۆیەوە دروستبوە‪ ،‬بەتاكتیك‬ ‫بەمەبەستی مانەوەو سەر بەرزی خۆیان‬ ‫لەو واڵتە ڕابگرن لەبەردەم كەسەكانیان‪،‬‬ ‫هەربۆیە هیچ شتێك لە ئیخوان بە رەسمی‬ ‫و وەك��و مەكتەبی ئیرشاد چ��اوەڕوان‬ ‫نەدەكرا‪ ،‬تەنانەت بە یەك وشەش ئەوە‬ ‫بڵی كە سەدام ئەو هەموو كوشتنەی بۆ‬ ‫كردوە‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬یەكێك لە پیشەكانی‬ ‫ئ��ی��خ��وان ئ��ەوەی��ە ك��ە ج��ی��اك��ردن��ەوەی‬ ‫مەدارسەكان و وتنەوەی وانە بەكەسەكان‬ ‫و بە جیاو پێدانی پەروەردەی تایبەتی‬ ‫ئیخوانیە‪ ،‬ئایا ئەمە لە كوردستان و‬ ‫شوێنانی تریش هەیە؟‬ ‫س��ەروەت خیرباوی‪ :‬پالنێكی تری‬ ‫ئیخوان بۆ جێكردنەوەی خۆی ئەوەبو كە‬ ‫ێ بكاتەوە بۆ‬ ‫خۆی لە خوێندنەكاندا جو ‌‬ ‫ئەوەی دەستبگرێت بەسەر مێشكی نەوە‬ ‫نوێیەكان‪ ،‬لە بەر ئەوەی ڕۆژێك دەبنە‬ ‫یەكێك لەو كەسانەی كە دەسەاڵتیان‬ ‫دەبێت و خاوەن بڕیار دەبن‪ ،‬تەنانەت‬ ‫بیری كردنەوەی قوتابخانەی تایبەت و‬ ‫نمونەیان هه‌بو‪ .‬سەرەتا بیرۆكەی ئەمە‬ ‫و ك��اری جێبەجێكاریشی تەنانەت لە‬ ‫ڕێگەی بنەماڵەی «شاوی‪ -‬دكتۆر تەوفیق‬ ‫شاوی و موحەمەد شاوی سعودی» لە‬ ‫هەشتاكانی سەدەی ڕابردودا بوو‪ ،‬ئەوان‬ ‫ئەمەیان كردو تاقیانكردەوە‪ ،‬هاتن لە‬ ‫میسر چەند قوتابخانەیەكی ئیخوانیان‬ ‫دروستكرد‪ ،‬ئەمەش تەشەنەی سه‌ند‪،‬‬ ‫تەنانەت ئیمڕۆ چەند قوتابخانەیەكی‬ ‫ئیخوان لە ئەمەریكا هەن و چەندین دانە‬ ‫لە واڵتە عەرەبیەكان كە هەمان مەنهەجی‬ ‫ئیخوان و پەروەردەیان تێدا دەوترێتەوە‬ ‫هه‌ن‪ ،‬هەمو مەنهەجەكانیش باسی شان‬ ‫و باڵی ئیخوان دەكەن‪.‬‬ ‫* رۆژنامەنوسێکی میسریە‬