Chawder465

‫یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان‬

‫جێبەجێکردنی دەستور ‪ ..‬یان مافی چارەنوس‬

‫‪266‬‬

‫پەرلەمانی عیراق‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ذمارة (‪ )465‬دو شةممة ‪2014/4/28‬‬

‫لە دیالۆگێكی ساڵح موسلیم‌و حەسەن جەمال‪-‬دا‪:‬‬

‫"بێدەنگیی گۆڕان بەرامبەر خەندەقەكە‬ ‫بەهۆی رێككەوتنیانە لەگەڵ پارتی"‬ ‫نوێترین راپرسی‪:‬‬

‫یەكێتی لەحزبەكانی تر زیاتر لەگەڵ دروستبونی‬ ‫دەوڵەتی كوردستاندایە‬ ‫ساڵح موسلیم و حەسەن جەمال لەکاتی دیالۆگەکەیاندا‬ ‫چاودێر‪ -‬ئاژانسەكان‪ :‬لە دیالۆگێكی رۆژنامەنوسیدا لەنێوان‬ ‫ساڵح موسلیم هاوسەرۆكی پارتی یەكێتیی دیموكراتی‬ ‫(پەیەدە)‌و حەسەن جەمال رۆژنامەنوسی ناوداری توركیا‪،‬‬ ‫باسی هەڵكەندنی خەندەقەكەی نێوان رۆژئاوای كوردستان‌و‬ ‫هەرێم كراوەو تێیدا رەخنە لە توركیاو پارتی گیراوە بۆ‬ ‫هەڵكەندنی خەندەق بە دەوری رۆژئ��اوای كوردستاندا‪.‬‬ ‫ه��ەروەك لە ئەنجامی ئەو دیالۆگەیشدا حەسەن جەمال‬ ‫ئەوەشی ئاشكراكردوە‪ ،‬كە الیەنەكانی رۆژئاوا‪ ،‬پێیانوایە‪،‬‬ ‫بێدەنگبونی بزوتنەوەی گ��ۆڕان بەرامبەر هەڵكەندنی‬ ‫خەندەقەكە‪ ،‬دەگەڕێتەوە بۆ رێككەوتنیان لەگەڵ پارتی‬ ‫لەكابینەی هەشتەمی حكومەتی هەرێمدا‪.‬‬ ‫لەو دیالۆگەدا‪ ،‬موسلیم ئاماژە بە پالنەكانی توركیاو‬ ‫هاوپەیمانەكانی دەك��ات کە بۆ لەباربردن‌و الوازك��ردن‌و‬ ‫ئابڵوقەدانی شۆڕشی رۆژئاوا گرتویانەتەبەر‪.‬‬

‫هەر لەدرێژەی ئەو چاوپێكەوتنەدا‪ ،‬كە لە سایتی (‪)T24‬دا‬ ‫باڵوكراوەتەوە‪ ،‬موسلیم پەیامێك ئاراستەی مەسعود بارزانی‬ ‫سەرۆكی هەرێمی كوردستان دەكات‌و دەڵێت "هەڵكەندنی‬ ‫خەندەق لەالیەن پارتییەوە مانای بچڕاندن‌و لەیەكترازانی‬ ‫پەیوەندیی نێوان كوردانە"‪.‬‬ ‫حەسەن جەمال ماوەی دو هەفتەیە بەمەبەستی بەدواداچون‬ ‫ل��ەس��ەر هەڵكەندنی خ��ەن��دەق‌و گ��ەم��ارۆدان��ی رۆژئ���اوای‬ ‫كوردستان‌و پرسی كورد‪ ،‬سەردانی هەرێمەكانی رۆژئاوای‬ ‫كوردستانی كردوەو لەوێش چاوپێكەوتنی لەگەڵ فەرماندەی‬ ‫یەپەگە و هاوسەرۆكی پ��ەی��ەدە س��ازك��ردووەو چەندین‬ ‫راپۆرتی رۆژنامەنوسیشی لەوبارەیەوە لە سایتی (‪)T24‬‬ ‫باڵوكردۆتەوە‪.‬‬ ‫زانیاریی زیاتر لەالپەڕە ‪10‬دا دەخوێننەوە‬

‫زۆرینەی بەشداربوانی راپرسیەكە پێیانوایە‪،‬‬ ‫بەشداریكردنی ئۆپۆزسیۆن لەحكومەتدا دەبێـتە‬ ‫هۆی كەمبونەوەی دەنگەكانیان‬ ‫چ��اودێ��ر‪ -‬ت��ای��ب��ەت‪ :‬بەپێی نوێترین‬ ‫راپرسی كە لەالیەن دەزگای میللەت بۆ‬ ‫راپرسی‌و راگەیاندن‪ ،‬لەشاری سلێمانی‌و‬ ‫شارۆچكەكانی دەوروب��ەری‪ ،‬سەبارەت‬ ‫بەپرسی نەتەوایەتی‌و سەربەخۆبونی‬ ‫ك��وردس��ت��ان‌و هەڵبژاردنەكانی ‪30‬ی‬ ‫نیسانی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق‌و‬ ‫ئ��ەن��ج��وم��ەن��ی پ��ارێ��زگ��اك��ان��ی ه��ەرێ��م‬ ‫ئەنجامدراوە‌و ماوەی (هەشت) رۆژی‬ ‫خ��ای��ان��دوە‪ ،‬زۆرب���ەی بەشداربوانی‬ ‫راپرسییەكە پێیانوایە‪ ،‬یەكێتیی‬

‫نیشتیمانیی كوردستان لەحزبەكانی‬ ‫تر زیاتر لەگەڵ دروستبونی دەوڵەتی‬ ‫سەربەخۆیی كوردستاندایە‌و شاری‬ ‫سلێمانیش لەپێشەنگی شارەكانی‬ ‫دی��ك��ەی هەرێمی كوردستاندایە بۆ‬ ‫ئازادیی رادەرب��ڕی��ن‪ .‬هاوكات ئەوەش‬ ‫ئاشكرا ك��راوە كە پێویستە گ��ۆڕان‌و‬ ‫یەكێتیی لەبەڕێوبردنی شاری سلێمانی‌و‬ ‫دابەشكردنی پۆستەكاندا رێكبكەون‪.‬‬ ‫تەواوی راپرسیەكە لەالپەڕە ‪5‬دا‬ ‫باڵوكراوەتەوە‬

‫كام پارت لەگەڵ دروستبونی دەوڵەتی‬ ‫سەربەخۆی كوردستاندایە؟‬

‫چاودێریی دارایی سلێمانی گەندەڵییەکانی سەلماندووە‬ ‫دانای ئەحمەد مەجید بە نایاسایی پرۆژەی داوەتە کۆمپانیایەک‬ ‫کە یەکێک لە خاوەنەکانی کاندیدی ئێستای گۆڕانە‬ ‫ئامانجی گۆڕان ‪..‬‬ ‫چاكسازی یان لێدانی یەكێتی؟‬

‫ئەندامێكی جڤاتی نیشتیمانیی گۆڕان‪ ،‬هۆكارەكانی دەستلەكاركێشانەوەی ئاشكرادەكات‬ ‫شێخ جەنگی ساڵەیی‪ ،‬بۆ “چاودێر”‪:‬‬

‫گۆڕان ئیستیحقاقی هەڵبژاردنی‬ ‫دۆڕاند‌و یەك وەزارەتی وەرنەگرتوە‬ ‫كە بتوانێت خزمەتی خەڵكی پێبكات‬

‫خزمساالری لەپێچی سیاسەتی‬ ‫ئیسالمییەکاندا‬ ‫‪2‬‬

‫ئەو كەسانەی ئاگاداری‬ ‫كۆبونەوە داخراوەكانی‬ ‫نەوشیروان مستەفا‬ ‫بون‪ ،‬راستییەكان‬ ‫ئاشكرادەكەن‬ ‫‪3‬‬

‫‪4‬‬

‫تارمایی ماغووت‬ ‫عەبدە وازن‬

‫‪2‬‬

‫لەگەڵ کامۆدا‬ ‫‪2‬‬

‫د‪ .‬محەمەد مەخلوف‬

‫‪4‬‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )4٦5‬دو شةممة ‪2014/4/28‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫دیوانی چاودێریی دارایی گەندەڵییەكان دەسەلمێنێت‬

‫دانای ئەحمەد مەجید بەنایاسایی‬ ‫پڕۆژەی دەدا بەكۆمپانیای (سێال)‬ ‫یەكێك لەخاوەنەكانی ئەو كۆمپانیایە ئێستا كاندیدی گۆڕانە بۆ‬ ‫پارلەمانی عیراق‬ ‫راپۆرتی دیوانی چاودێریی لەسەر پرۆژەی یەكەمی كۆمپانیای سێال‬

‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫چەندین نوسراوی دیوانی چاودێریی‬ ‫دارای���ی سلێمانی دەیسەلمێنن‪ ،‬كە‬ ‫چەندین پرۆژە لەالیەن دانای ئەحمەد‬ ‫مەجید‪ ،‬پارێزگاری پێشوی سلێمانی‪،‬‬ ‫بە شێوەیەكی نایاسایی دراوە بەو‬ ‫كۆمپانیایانەی ك��ە ن��زی��ك ب��ون لە‬ ‫بزوتنەوەی گۆڕان‪" .‬چاودێر"‪ ،‬تەنیا دو‬ ‫نوسراوی ئەو گەندەڵیانە وەكو نمونە‬ ‫باڵودەكاتەوە‪ ،‬كە كاتی خۆی دو پرۆژە‬ ‫بە شێوەی نایاسایی دراوە بە كۆمپانیای‬ ‫"سێال" كە یەكێك لە خاوەنەكانی‬ ‫(ئارام سەالم) بوە‪ ،‬كە ئێستا كاندیدی‬ ‫بزوتنەوەی گۆڕانە بۆ پارلەمانی عیراق‪.‬‬ ‫ل���ەو ن���وس���راوان���ەدا‪ ،‬ك��ە ئ���ەو ك��ارە‬ ‫نایاساییانەش ئاشكراكراون‪ ،‬كە لە‬

‫پێناوی پێدانی ئەو پرۆژانە بە كۆمپانیای‬ ‫ناوبراو لەالیەن پارێزگاری ئەوكاتەوە‬ ‫ئ��ەن��ج��ام��دراون‪ .‬ئ��ەو دو پرۆژەیەشی‬ ‫كە لێرەدا باڵویدەكەینەوە‪ ،‬برییتین‬ ‫لە دروستكردنی (بینای ئەنجومەنی‬ ‫پارێزگای سلێمانی)‌و دروستكردنی‬ ‫(نەخۆشخانەی فریاكەوتنی نەخۆشییە‬ ‫ك��ت��وپ��ڕەك��ان) ك��ە ل��ەس��ەر ب��ودج��ەی‬ ‫پەرەپێدانی پارێزگاكان ئەنجامدراون‪.‬‬ ‫ئاشكراكردنی ئەم گەندەڵییانە لەالیەن‬ ‫دیوانی چاودێریی داراییەوە لەكاتێكدایە‬ ‫ك��ە هیچ لێپرسینەوەیەك ل��ەالی��ەن‬ ‫دادگ���او داواك����اری گشتی بەرامبەر‬ ‫دانای ئەحمەد مەجید نەگیراوەتەبەرو‬ ‫لەسەر گەندەڵییەكانی بەرنامەی كاری‬ ‫وشكەساڵیش ن��ەك لێپرسینەوەی‬ ‫لەگەڵدا نەكرا‪ ،‬بەڵكو ئازادیش كرا‪.‬‬

‫راپۆرتی دیوانی چاودێریی دارای��ی‪ ،‬كە ئاماژە بە گەندەڵییەكانی چەند پرۆژەیەك دەكات‬ ‫لەناویشیاندا دوو پرۆژەی كۆمپانیای سێال‬ ‫راپۆرتی دیوانی چاودێریی لەسەر پرۆژەی دووەمی كۆمپانیای سێال‬

‫بەپێی نوسراوێكی چاودێریی دارایی سلێمانی‬

‫دانای ئەحمەد مەجیدو تۆمەتبارەكانی‬ ‫دیكە جیاوازییان نەبوە‬ ‫بەاڵم لەدادگایكردنیاندا جیاوازیی كرا‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫چ��اودێ��ر دەق��ی ئ��ەو ن��وس��راوە‬ ‫ب�ڵ�اودەك���ات���ەوە‪ ،‬ك��ە ل��ەالی��ەن‬ ‫سەرۆكایەتیی دیوانیی چاودێری‬ ‫سلێمانی‪ ،‬ئاراستەی وەزارەت��ی‬ ‫ناوخۆ ك��راوە بۆ دادگاییكردنی‬ ‫ت���ۆم���ەت���ب���اران���ی ئ���ەوك���ات���ەی‬ ‫ئ��ی��خ��ت�لاس��ك��ردن��ی ب��ەرن��ام��ەی‬ ‫روبەروبونەوەی وشكەساڵی‌و لەناو‬ ‫نوسراوەكەشدا‪ ،‬هیچ جیاوازییەك‬ ‫لەنێوان دان��ای ئەحمەد مەجید‬ ‫پارێزگاریی ئەوكاتی سلێمانی‌و‬ ‫سێ تۆمەتبارەكەی تردا نەكراوە‪،‬‬

‫ك���ە ئ��ێ��س��ت��ا ئ���ەو س���ێ ك��ەس��ە‬ ‫س���زادراون‌و لەزینداندان‌و دان��ای‬ ‫ئەحمەد مەجیدیش ئازادە‪.‬‬ ‫لە نوسراوەكەدا كە مێژوەكەی‬ ‫دەگ��ەڕێ��ت��ەوە ب��ۆ ‪2009/8/30‬و‬ ‫بەناو و ئیمزای جەاللی سام ئاغا‪،‬‬ ‫سەرۆكی ئەوكاتی دیوانی چاودێری‬ ‫دارای��ی سلێمانی‪ ،‬دوادەك��ات‪ ،‬بە‬ ‫زوترین كات‪ ،‬سەرۆك‌و ئەندامانی‬ ‫ه��ەردوو لیژنەی بەرنامەی كاری‬ ‫وشكەساڵی كە لیژنەی یەكەمیان‬ ‫پێكهاتوە لە (دانا ئەحمەد مەجید‪،‬‬ ‫سەلوا عومەر شریف‪ ،‬ئەرخەوان‬ ‫علی ئەمین) بدرێنە دادگا‪.‬‬

‫ب��ەپ��ێ��ی ئ���ەم ن���وس���راوە‪ ،‬لە‬ ‫لێكۆڵینەوەكانی دیوانی چاودێری‬ ‫دارایی سلێمانی‪ ،‬هیچ جیاوازییەك‬ ‫لەنێوان تۆمەتبارانی سەرەكی‬ ‫دۆس��ی��ەك��ەدا ن���ەك���راوەو ب��ە بێ‬ ‫جیاكاریی داوای دادگاییكردنیان‬ ‫دەك���ات‪ ،‬ئ��ەم داوای����ەی دیوانی‬ ‫چ����اودێ����ری����ش ب����ە س��ەرپ��ێ��ی‬ ‫ن���ەخ���راوەت���ەروو‪ ،‬بەڵكو دوای‬ ‫چەندین بەدواداچون‌و لێكۆڵینەوە‬ ‫گەیشتونەتە ئەو ئەنجامە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دوای پێنج ساڵ لەم نوسراوە‪،‬‬ ‫ئ��ن��ج��ا پ���ارێ���زگ���اری ئ��ەوك��ات��ی‬ ‫سلێمانی چ��وە ب��ەردەم دادگ��او‪،‬‬

‫مادەی دادگایەكشی بۆ گۆڕادراو‬ ‫سەرئەنجام ئازاد كرا‪.‬‬ ‫هاوكات پەیوەست بەو دۆسییە‪،‬‬ ‫ل���ەم���اوەی راب�������ردودا ب��ەه��ۆی‬ ‫ئازادكردنی دانای ئەحمەد مەجید‪،‬‬ ‫سێ ژن��ە زیندانییەكەی هەمان‬ ‫دۆس��ی��ە‪ ،‬مانگرتنیان راگەیاندو‬ ‫ناڕەزاییان بەرامبەر بڕیارەكەی‬ ‫دادگا راگەیاندو‪ ،‬بەپێی زانیاریی‬ ‫چەند دەزگایەكی راگەیاندنیش‪،‬‬ ‫ئ���ازادك���ردن���ی دان����ای ئ��ەح��م��ەد‬ ‫مەجید‪ ،‬پەیوەندیی بە رێكەوتنی‬ ‫سیاسییەوە هەیە‪ ،‬نەك رێكاری‬ ‫یاسایی‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )4٦5‬دو شةممة ‪2014/4/28‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫ئامانجی گۆڕان‪ ...‬چاكسازی یان لێدانی یەكێتی؟‬ ‫ئەو كەسانەی ئاگاداری كۆبونەوە داخراوەكانی نەوشیروان مستەفا بون‪،‬‬ ‫راستییەكان ئاشكرادەكەن‬ ‫سێبەرەكانی پەنا حزبەكە پێكهاتون‪.‬‬ ‫ه���اوك���ات ئ���ەو رۆژن��ام��ەن��وس��ە‬ ‫ئاماژە بەوەشدەكات‪ ،‬ئەو ریكالمە‬ ‫سیاسییانەی ئ��ەم ح��زب��ە ب��ەك��اری‬ ‫دەهێنێت ل��ەس��ەر بنەمای ئەنتی‪-‬‬ ‫یەكێتی داڕێژراون‪ ،‬گۆڕان نەیتوانیوە‬ ‫ب��ەی��ەك ه��ۆك��اری��ش دەری��ب��خ��ات كە‬ ‫ئ��ەو دژی یەكێتی نییە‪ ،‬هۆكاری‬ ‫لەدژایەتیكردنی‬ ‫سەرنەكەوتنیشی‬ ‫ی��ەك��ێ��ت��ی ئ���ەوەی���ە ل���ەوەزی���ف���ەی‬ ‫قەناعەتپێكردنی خەڵكیدا سەركەوتوو‬ ‫نەبوە‪ ،‬ئەو كەسانەی كردونی بەئامانج‬ ‫بۆ ئیش لەسەركردن زو راستییەكانیان‬ ‫بۆ دەردەكەوێت‌و چەندبارەكردنەوەی‬ ‫قەوانەكانیش ب��ەت��اڵ دەب��ن��ەوە لە‬ ‫لۆژیك‌و حزبێكی تاكرەهەندی وەك‬ ‫گۆڕان كە لەئەساسدا لەسەر بنەمای‬ ‫رق‌و تێكشاندنی بەرامبەر دروستبوە‪،‬‬ ‫پێی قورسە لەهاوكێشە سیاسییەكاندا‬ ‫شتێك هەبێت بەناوی یەكێتییەوە‪،‬‬ ‫گۆڕان دروشمی یان من یان یەكێتی‬ ‫بەرزكردۆتەوەو ناتوانێت بونی یەكێتی‬ ‫هەرس بكات‪.‬‬

‫چاودێر – رێبین حەسەن‪:‬‬ ‫سەرباری ئەوەی بزوتنەوەی گۆڕان‬ ‫لەساڵی ‪2006‬دا‌و سەرەتا لەژێر ناوی‬ ‫«باڵی ریفۆرم»دا لەناو یەكێتیی‬ ‫نیشتیمانیی كوردستاندا خۆیان‬ ‫ئاشكراكردو دواتریش لەهەڵبژاردنە‬ ‫پارلەمانییەكەی ‪2009/7/25‬دا‪،‬‬ ‫وەك یەكەم هێزی ئۆپۆزسیۆن‬ ‫لەهەرێمی كوردستاندا خۆی‬ ‫راگەیاند‌و بەشداری ئەو هەڵبژاردنەی‬ ‫كرد‌و ‪ 25‬كورسی بەدەستهێنا‪،‬‬ ‫هەر لەسەرەتاوە دەركەوت كە ئەو‬ ‫بزوتنەوەیە بەئامانجی تێكشكاندن‌و‬ ‫بچوكردنەوەی یەكێتی دروستبوە‪،‬‬ ‫نەك ئەنجامدانی چاكسازی‌و‬ ‫گۆڕانكاری لەسیستمی سیاسیی‬ ‫كوردستاندا‪ ،‬ئەوەش بەئاشكرا‬ ‫لەالیەن چەند سەركردەیەكی‬ ‫دامەزرێنەی گۆڕان لەچەند رۆژی‬ ‫رابردودا‌و دوای گەڕانەوەیان بۆ‬ ‫نێو ریزەكانی یەكێتی ئاشكرابو‪.‬‬ ‫ئەمە لەكاتێكدایە ئەو هەڵسوڕاوو‬ ‫سەركردانەی گۆڕان ئەندامی‬ ‫دامەزرێنەری بزوتنەوەكە بون‌و‬ ‫ئاگاداری كۆبونەوە داخراوو نهێنی‬ ‫ئامانجەكانی گۆڕان بون‪.‬‬

‫گۆڕان دژی كێ كاری‬ ‫كرد؟‬

‫ساالر عەزیز‪:‬‬ ‫بەدەستەوەگرتنی هەمو سەرەداوەكانی بڕیاری سیاسی‌و‬ ‫ئابوری‌و رێكخستن بەدەست تەنها یەك كەسەوە‪ ،‬زەمینەیەكی‬ ‫نوێی خوڵقاند بۆ پشتكردنە بەرنامە سیاسییەكەی گۆڕان‬

‫كادرێكی پێشكەوتوی یەكێتی‪،‬‬ ‫پ��ێ��ی��وای��ە‪ ،‬ه���ەر ل��ەس��ەرەت��اوە كە‬ ‫گ�����ۆڕان دروس���ت���ب���و‪ ،‬دەرك�����ەوت‬ ‫ئ��ەن��ج��ام��ی م��ل��م�لان��ێ��ك��ان��ی تەنیا‬ ‫ب��ەئ��اڕاس��ت��ەی ه��ەڵ��وەش��ان��دن��ەوە‌و‬ ‫لەبەریەك هەڵوەشاندنی یەكێتییە‌و‬ ‫دەریشكەوت هەمو دژایەتییەكانی‬ ‫ل��ەگ��ەڵ ی��ەك��ێ��ت��ی��دا ب����وە‪ ،‬گ���ۆڕان‬ ‫ن��ەی��ت��وان��ی ببێتە ب��زوت��ن��ەوەی��ەك��ی‬ ‫س��ەرت��اس��ەری��ی‪ ،‬ه��ەرچ��ەن��دە گ��ۆڕان‬ ‫لەسەرەتای دروستبونیەوە توانی‬ ‫یەكێتیی تارادەیەك الوازبكات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەهەمانكاتیشدا خۆشی الوازك��رد‪،‬‬ ‫ئەمەش بوە هۆی بەهێزبونی پارتی‪.‬‬ ‫سلێمان ع��ەب��دوڵ�ڵا ی��ون��س‪ ،‬بۆ‬ ‫«چ���اودێ���ر» وت��ی��ش��ی «دەب���وای���ە‬ ‫ل��ەدوای نەخۆشكەوتنی سەرۆك مام‬ ‫جەاللەوە بزوتنەوەی گ��ۆڕان هەوڵی‬ ‫دەستپێشخەری ئاشتەوایی لەگەڵ‬ ‫یەكێتیدا بدایە‌و بیری لە باشتركردنی‬ ‫دۆخ���ی سلێمانی ب��ك��ردای��ەت��ەوە‪،‬‬ ‫چونكە دوای هەڵبژاردنی (‪)30‬ی‬ ‫نیسان جارێكی تر گۆڕان پێویستی‬ ‫بەوە هەیە لەئەنجومەنی پارێزگادا‬ ‫مامەڵەیەكی ئ��ی��داری‌و تەندروست رون��ك��ردن��ەوەك��ەی وازهێنانی ساالر‬ ‫لەگەڵ یەكێتی‌و الیەنەكانی تربكات‌و عەزیزیش بەئاشكرا‌و بێ هیچ پێچ‌و‬ ‫بۆ ئەوەش هیوادارین كە گۆڕانكاری پەنایەك دەرك��ەوت‪ ،‬كە چۆن گۆڕان‬ ‫بەسەر هەڵوێستەكانیدا بێت‪ ،‬هەروەك ب��ەردەوام لەرێی تاكە كەسێكەوە بۆ‬ ‫دەشبێت ئ��ەو راستییەش بزانرێت الوازك��ردن��ی یەكێتیی ك��اری��ك��ردوە‌و‬ ‫ك��ە گ���ۆڕان نەیتوانیوە ل��ەراب��ردودا لەناو گۆڕانیشدا بڕیارەكان بەدەستی‬ ‫ئۆپۆزسیۆنێكی پاك بێت»‪.‬‬ ‫كەسێكە‌و هەرگیزیش ئامادەنەبوە‬ ‫كە پەیوەندییەكانی لەگەڵ یەكێتیدا‬ ‫ئاساییبكاتەوە‪.‬‬ ‫«گۆڕان كاری بۆ‬ ‫هەڵۆ پێنجوێنی‪ ،‬بۆ «چاودێر»‬ ‫پارچەكردنی یەكێتی‬ ‫ب���ڕاوی خ��ۆش��ی نیشاندا ك��ە دوای‬ ‫كردوە»‬ ‫دەركەوتنی راستییەكان بۆ رایگشتی‪،‬‬ ‫گ��ۆڕان بچوكتردەبێتەوە‌و ناتوانێت‬ ‫هاوكات ئەندامێكی ئەنجومەنی وەك ج��اران بەدروشمەكانی خەڵك‬ ‫سەركردایەتیی یەكێتی‪ ،‬نایشارێتەوە‪ ،‬ب��ۆ الی خ��ۆی كێشبكات‌و ئەمەش‬ ‫هەر لەسەرەتاوە گ��ۆڕان كاریكردوە كاریگەری بەرچاوی بۆ سەر داهاتوی‬ ‫بۆ پارچەپارچەكردنی یەكێتی‌و دوای كاری حزبایەتی دەبێت‪.‬‬

‫ئەندامێكی سەركردایەتیی یەكێتی‪:‬‬ ‫نەوشیروان مستەفا هەرگیز ئامادەنەبوە پەیوەندییەكانی‬ ‫لەگەڵ یەكێتی ئاساییبكاتەوە‬

‫كادرێكی پێشكەوتوی یەكێتی‪:‬‬ ‫هەر لەسەرەتاوە دەركەوت ملمالنێكانی گۆڕان تەنیا‬ ‫بەئاڕاستەی هەڵوەشاندنەوەی یەكێتییە‬ ‫رۆژنامەنوسێك‪:‬‬ ‫ئەو ریكالمە سیاسییانەی ئەم حزبە بەكاری دەهێنێت لەسەر‬ ‫بنەمای ئەنتی‪ -‬یەكێتی داڕێژراون‬ ‫جێگرتنەوەی یەكێتی‬ ‫ل��ەوت��ارێ��ك��دا‬ ‫رۆژنامەنوسێكیش‬ ‫ێ‬ ‫ك��ە ل���ەژم���ارە (‪)6366‬ی دوێ��ن� ‌‬ ‫ی��ەك شەممەی كوردستانی نوێدا‬ ‫باڵوكراوەتەوە نایشارێتەوە‪ ،‬گۆڕان‬ ‫لەسادەترین پێناسەدا‪ ،‬حزبێكە ئیش‬ ‫لەسەر یەك ریتمی سیاسی دەكات‪،‬‬ ‫ئ��ەوی��ش ل��ەن��اوب��ردن‌و جێگرتنەوەی‬ ‫یەكێتییە‪ ،‬بۆ گەیشتن بەم ئامانجە‬ ‫ناپیرۆزە‪ ،‬گ��وێ بەهیچ پڕەنسیپ‌و‬ ‫ئایدۆلۆژیاو رەوشتێكی سیاسی نادات‪،‬‬ ‫بۆ نمونە فۆرمەڵەی گۆڕان‪ ،‬چونكە‬ ‫پێكهاتەیەكە لەئیسالمی سیاسی‪،‬‬ ‫كۆنە یەكێتی‌و خەڵكانی ناڕازیی‌و‬ ‫حزبەكەی لەبۆتەی بێ شوناسیدا‬ ‫هێشتۆتەوە‪ ،‬بەدەر لەمانەش گۆڕان‬

‫بۆ گەیشتن بەتەنیا ئامانجەكەی كە‬ ‫تێكشاندنی یەكێتییە دەتوانرێت‬ ‫وەك حزبێكی تاكرەهەند لەدنیای‬ ‫حزبایەتیدا وەسفبكرێت‪ ،‬چونكە جگە‬ ‫لەوان زەحمەتە بتوانرێت هیچ حزبێكی‬ ‫دیكە بدۆزرێتەوە كە تەنیا لەیەك‬ ‫رەهەند پێكهاتبێت‪.‬‬ ‫ش����ی����روان ح���ام���ی���د‪ ،‬ج��ەخ��ت‬ ‫لەوەشدەكاتەوە‪ ،‬گۆڕان لەپێنج ساڵی‬ ‫راب��ردوداو بەپەرۆشەوە بەرجەستەی‬ ‫سیاسەتەكانی لەرێی میدیای بەناو‬ ‫ئەهلی بوە‌و ئەو سیاسەتانەی مۆدێلی‬ ‫تاكرەهەندی بەم حزبە بەخشیوە‪،‬‬ ‫وزە لەئەقڵیەتی حزبەكە وەردەگرێت‌و‬ ‫پراكتیزەكردنیشی جێهێشتوە بۆ‬ ‫بەشەكانی دیكەی جەستەی حزبەكە‪،‬‬ ‫كە لەئەندامانی‌و میدیاكەی‌و میدیا‬

‫ئاشكراكردنی ئامانجە‬ ‫سەرەكییەكەی گۆڕان‬ ‫س��ەرك��ردەی��ەك��ی دی���اری پێشوی‬ ‫گۆڕانیش ئەو راستیانەی نەشاردەوە‪،‬‬ ‫گ��ۆڕان بۆ گۆڕانكاریی لە سیستمدا‬ ‫هاتۆتەكایەوە ن��ەك ب��ۆ ب��ەش��داری‬ ‫لەهەمان سیستمدا‪ ،‬جا ئەگەر گۆڕان‬ ‫ئامانجەكەی چونە ناو سیستمێكی‬ ‫وای��ە ئ��ەوا با ه��ەر لەناو یەكێتیدا‬ ‫كارمان بكردایەو ئەوكات سەنگ‌و‬ ‫قورساییمان لە بەرامبەر هێزەكانی‬ ‫ت��ردا بااڵتر دەب��و‪ ،‬راگەیاندنەكانی‬ ‫گۆڕانیش تائێستا لەگوێی كۆمەاڵنی‬ ‫خەڵكدا دەزرنگێتەوە كە هەموی‬ ‫هێرشە لەسەر سیستم‌و حزبەكانی‬ ‫دەسەاڵت بەتایبەتی بۆ سەر پارتی‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم ئێستا حەملە تەنها لە دژی‬ ‫یەكێتی چڕكراوەتەوە‪ ،‬لەگەڵ پارتیدا‬ ‫بونەتە شەریك لەكاتێكدا ئەو حزبە‬ ‫لە ج��اران بەدەسەاڵتترو بەهێزترەو‬ ‫هەمو ئەركانەكانی بەڕێوەبردنی واڵت‬ ‫بەدەستی ئەوەوەیە‪.‬‬ ‫س��االر عەزیز كە یەكێكیش بوە‬ ‫لەئەندامانی دامەزرێنەری بزوتنەوەی‬ ‫گۆڕان‪ ،‬لەرونكردنەوەی وازهێنانەكەی‬ ‫لە گ��ۆڕان‪ ،‬وتیشی «دەب��و لەباتی‬ ‫ئەم ب��ادان��ەوەو خۆ بەدەستەوەدانە‬ ‫لەسەر هەمان ئ��ەو سیاسەتەی كە‬ ‫ل��ەدوای كۆبونەوەكەی دەباشانەوە‬ ‫ب��ڕی��ارم��ان ل��ێ��داو ب��ڕوام��ان واب��و بۆ‬ ‫ب��ەه��ێ��زك��ردن��ەوەی ئ��ەم ن��اوچ��ەی��ەو‬ ‫راستكردنەوەی ت��ەرازوی هێز لەگەڵ‬ ‫یەكێتیدا بسازێین‪ ،‬بڕیارماندا كە‬ ‫بەهەستێكی بەرزی لێپرسراوییەوەو‬ ‫بەسەبرو تەحەمولێكی زۆرەوە‪ ،‬لەم‬ ‫هەلومەرجە سیاسییەی كوردستاندا‬ ‫درێ����ژە ب���ەم س��ی��اس��ەت��ە ب��دەی��ن‪،‬‬ ‫ژمارەیەكی زۆری��ش لەهەڵسوڕاوانی‬ ‫گۆڕان لەگەڵ ئەم سیاسەتە دروستەدا‬ ‫بون‪ ،‬كودەتا كتوپڕەكەی رێكخەری‬ ‫بزوتنەوەكەو خەنجەری ژەه��راوی بۆ‬ ‫گیانی هاوڕێیان‌و جەستەی هەموو‬ ‫پرنسیپە دیموكراتی‌و ئەخالقییەكانی‬ ‫ناو گۆڕان‪ ،‬بەدەستەوە گرتنی هەمو‬ ‫س��ەرەداوەك��ان��ی ب��ڕی��اری سیاسی‌و‬ ‫ئابوری‌و رێكخستن بەدەست تەنها یەك‬ ‫كەسەوە‪ ،‬زەمینەیەكی نوێی خوڵقاند‬ ‫بۆ پشت كردنە بەرنامە سیاسییەكەی‬ ‫گ����ۆڕان‌و پ��ی��ادەك��ردن��ی سیاسەتی‬ ‫م��ی��زاج�ی‌و ح��ق��دو ت��ۆڵ��ەس��ەن��دن��ەوەو‬

‫« پالنێك بۆ‬ ‫هەڵتەكاندن‌و‬ ‫نانەوەی‬ ‫ئاژاوەیەكی‬ ‫گەورە بۆ‬ ‫ئەم دەڤەرە‬ ‫بۆ سلێمانی‬ ‫سازكراوە»‬ ‫بەرژەوەندیی تایبەت كە مام جەاللیش‬ ‫نەخۆشكەوت لەباتی ئ��ەوەی وەك‬ ‫سەركردەیەكی واقیعبین‌و میهرەبان‌و‬ ‫دڵگەورەو لێبوردە رەفتاربكات‪ ،‬كەچی‬ ‫فكرو هۆشی خۆی لەئومێدێكی بۆش‌و‬ ‫بێ بناغەدا‪ ،‬لەهەوڵدان بۆ هەڵوەرین‌و‬ ‫لێكترازانی ریزەكانی یەكێتی‌و هێزی‬ ‫پێشمەرگەو هێزی چەكداری یەكێتیدا‬ ‫چڕكردەوە‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬ئاماژە بەوەشدەدات‪ ،‬ئەم‬ ‫سیاسەتە چەوتە كە سەرچاوەكەی‬ ‫ت��اك��ڕەوی‌و نائەقاڵنییەتەو دورە لە‬ ‫بیروباوەڕو بەرنامەی گۆڕان تەنها لە‬ ‫دوكانێكی ئیقتیسادی‌و بەرژەوەندی‬ ‫تایبەتەوە سەرچاوەی گرتوە‪.‬‬ ‫ساالر عەزیز‪ ،‬وتیشی «ئەمڕۆ بێ‬ ‫یا سبەی كۆمەاڵنی خەڵكی كوردستان‬ ‫لێی بە ئاگا دەبنەوە‪ .‬ئۆباڵەكەشی‬ ‫دەكەوێتە ئەستۆی هەمو ئەوانەی ئەمە‬ ‫قبوڵ دەك��ەن‪ ،‬جا خوشك‌و برایان‪،‬‬ ‫پالنێك بۆ هەڵتەكاندن‌و نانەوەی‬ ‫ئاژاوەیەكی گەورە بۆ ئەم دەڤەرە بۆ‬ ‫سلێمانی سازكراوە‪ .‬بۆ الوازك��ردن‌و‬ ‫تێكدانی ئاشتی كۆمەاڵیەتی‌و شكاندنی‬ ‫هەموو پیرۆزییەكان‌و تێكبەردانی‬ ‫یەكترو لەبیرچونەوەی پێداگری لەسەر‬ ‫گەڕانەوەی دەستورو شكاندنی هەستی‬ ‫نەتەوایەتی‌و بەتایبەتی لێكترازان‌و‬ ‫هەڵوەشاندنەوەی هێزەكانی یەكێتیی‬ ‫نیشتمانیی ك��وردس��ت��ان ك��ە ئێستا‬ ‫یەكێتی رۆڵێكی گ��ەورەی هەیە لە‬ ‫پشتیوانیكردنی رۆژئاوای كوردستان‌و‬ ‫باكوری كوردستاندا»‪.‬‬

‫گۆڕان توانای‬ ‫گۆڕانكاریی نەماوە‬ ‫ل��ەالی��ەك��ی ت��ری��ش��ەوە ع��وس��م��ان‬ ‫ب��ان��ی��م��اران��ی ی��ەك��ێ��ك ل��ەس��ەرك��ردە‬ ‫دی��ارەك��ان��ی گ��ۆڕان لەهەولێر رۆژی‬ ‫‪20‬ی نیسان دوای پێشوازیلێكردنی‬ ‫ل����ەالی����ەن م��ەك��ت��ەب��ی س��ی��اس��ی��ی‬ ‫یەكێتییەوە رایگەیاند‪ ،‬دوای ئەوەی‬ ‫هەستمكرد گۆڕان توانای گۆڕانكاریی‬ ‫ن��ەم��اوە‪ ،‬ب��ڕی��ارم��دا بگەڕێمەوە ناو‬ ‫ریزەكانی یەكێتی‪ ،‬چونكە سەقفی‬ ‫چاكسازی‌و‌ گۆڕانكارییەكان لەناو‬ ‫گ���ۆڕان���دا گ��ەی��ش��ت��ۆت��ە ب��ن��ب��ەس�ت‌و‬ ‫ب��ەش��داری��ك��ردن��ی��ش��ی ل��ەك��اب��ی��ن��ەی‬ ‫حكومەتدا بەبێ نوسینەوە‌و زانینی‬ ‫كارنامەی ئەو حكومەتە‪ ،‬پێچەوانەی‬ ‫بەرنامەی كاری بزوتنەوەكە‌ بو‪.‬‬ ‫ئەو هەڵسوڕاوەی پێشوووی گۆڕان‪،‬‬ ‫ئ��ام��اژەی ب��ۆ ئ��ەوەش��ك��رد‪ ،‬یەكێك‬ ‫لەهۆكارەكانی دەستلەكاركێشانەوەی‬ ‫رێككەوتنی گۆڕان بو لەگەڵ پارتی بۆ‬ ‫پێكهێنانی حكومەت‪.‬‬

‫ديالؤط‬

‫ذمارة (‪ )4٦5‬دو شةممة ‪2014/4/28‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪4‬‬

‫ئەندامێكی جڤاتی نیشتیمانی گۆڕان‪ ،‬هۆكارەكانی دەستلەكاركێشانەوەی ئاشكرادەكات‬

‫شێخ جەنگی ساڵەیی‪ :‬گۆڕان ئیستحقاتی هەڵبژاردنی دۆڕاند‌و یەك وەزارەتی‬ ‫وەرنەگرتوە كە بتوانێت خزمەتی خەڵكی پێبكات‬ ‫سازدانی‪ :‬چاودێر‬ ‫ئەندامی دەستلەكاركێشاوەی جڤاتی‬ ‫نیشتمانی گۆڕان هۆكارەکانی وازهێنانی‬ ‫لە گۆڕان بۆ یەكەمجار ئاشكرادەكات‌و‬ ‫رایدەگەیەنێت‪ ،‬كە گ��ۆڕان لە كابینەی‬ ‫هەشتەمدا ئیستحقاتی خ��ۆی‌و مافی‬ ‫دەن��گ��دەری دۆڕان���د‌و ی��ەك وەزارەت���ی‬ ‫خزمەتگوزاری تێدانیە كە خزمەتی خەڵك‬ ‫ێ بكات‪،‬‬ ‫بكات‌و بەرنامەی گۆڕان جێبەج ‌‬ ‫هەروا گۆڕان لەمەسەلە نەتەوەییەكان‬ ‫بێدەنگە‪ ،‬بەتایبەت لەئاست لێدانی ئەو‬ ‫خەندەقانەی پارتی‌و بێدەنگی بەرامبەر‬ ‫پێكنەهێنانی حكومەت‌و قسەنەكردنی‬ ‫لەسەر سەرۆكایەتی هەرێم‌و دەزگاكانی‬ ‫دیكە‪.‬‬ ‫شێخ جەنگی ساڵەیی‪ ،‬لەم دیالۆگە‬ ‫ت��ای��ب��ەت��ەی��دا ل��ەگ��ەڵ «چ���اودێ���ر»‪،‬‬ ‫ئ��ام��اژەب��ەوەش��دەدات‪ ،‬ل��ە نێو گ��ۆڕان‬ ‫س��ەرج��ەم ب��ڕی��ارەك��ان ت��اك رەوان��ەی �ە‌و‬ ‫نەوشیروان مستەفا بڕیاری چی بوایە‪،‬‬ ‫ئەوەدەبو‪.‬‬ ‫چ��اودێ��ر‪ :‬س��ەرەت��ا دەك��رێ��ت پێمان‬ ‫بڵێیت‪ ،‬هۆكاری وازهێنانت لە بزوتنەوەی‬ ‫گۆڕان بۆچی دەگەڕێتەوە؟‬ ‫شێخ جەنگی ساڵەیی‪ :‬لەسەرەتای‬

‫دەسەاڵتداری ئەو سەردەمە‪ ،‬پێمانوابو‬ ‫گ��ۆڕان پاكیزەیە‌و بەرنامەیەكی پێیەو‬ ‫دەكەوێتە خزمەتی خەڵك‪ ،‬بەقسە‌و‬ ‫دروشم هەموشتێك جوانە‌و شتی نوێش‬ ‫هەمو خەڵك رویتێدەكات‪ ،‬كارمانكرد‬ ‫ب��ۆ ئ����ەوەی گ����ۆڕان زۆرت���ری���ن دەن��گ‬ ‫بەدەستبهێنێت‌و لەسەر دەنگی خەڵك‬ ‫گەشەبكات‪ ،‬سیماو وێنەی گ��ۆڕان الی‬ ‫ئێمە رون نەبو‪ ،‬تا بەتەواوی كێشە‌و‬ ‫كوتلەكاری نێو گ��ۆڕان تەشەنەی كرد‬ ‫جگە لەناعەدالەتی‌و بڕیاری تاكڕەوی ‪،‬‬ ‫لەنێو گۆڕان یەك مەرجەع هەبو ئەویش‬ ‫كاك نەوشیروان بو ئەو بڕیاری چی بوایە‬ ‫ئەوەدەبو‪ ،‬دواتریش جڤاتی نیشتمانیش‬ ‫دروس��ت��ب��و‪ ،‬ب���ەاڵم پ��ەی��ڕەوی ناوخۆ‬ ‫پێشێلدەكرا‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬كێ پێشێلی پەیڕەوی ناوخۆی‬ ‫گۆڕان دەكات؟‬ ‫شێخ جەنگی ساڵەیی‪ :‬لەالیەن كاك‬ ‫نەوشیروانەوە‪ ،‬بۆنمونە هەركەسێك‬ ‫رێكخەری ژور بوایە دەكرا بە ئەندامی‬ ‫ێ‬ ‫جڤاتی نیشتمانی پ��رس ن��ەدەك��را ك ‌‬ ‫بخرێتە ك��وێ‌و كێ‌ بهێڵرێتەوە‪ ،‬ئەوە‬ ‫ناڕەزای زۆری لێكەوتەوە‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬گۆڕان دەڵێت‪ ،‬شێخ جەنگی‬ ‫ساڵەیی دورخ��راوەت��ەوە‪ ،‬نەك دەستی‬ ‫لەکارکێشابێتەوە؟‬

‫من تەحەدا دەكەم یەك كۆبونەوەی‬ ‫جڤات كرابێت‌و تێیدا بڕیاری‬ ‫تەجمیدكردنم درابێت‬ ‫ریفۆرمەوە بەشداریمكردوە رۆڵی بەرچاو‬ ‫دیاریشم هەبوە‪ ،‬لەبزوتنەوەی گۆڕاندا‪،‬‬ ‫كاتێك گۆڕانمان دروستكرد لەئەنجامی‬ ‫ناڕەزایەتیەكانی ناو خەڵك‌و دو حزبی‬

‫شێخ جەنگی ساڵەیی‪ :‬ئەندامی جڤاتی‬ ‫نیشتمانی بوم بەهەڵبژاردن دانرابوم‪،‬‬ ‫تەنها بەهەڵبژاردنیش الدەچ��وم ئەوە‬ ‫سیستەمی حزبیە لەهەمو دونیا‪ ،‬هیچ‬

‫شێخ جەنگی ساڵەیی‬ ‫لەدایكبووی ‪1964‬‬ ‫كادیری پێشكەوتوی یەكێتی بوە‬ ‫ئەندامی جڤاتی نیشتمانی گۆڕان بوە‬ ‫كەس جگە لەجڤاتی نیشتمانی دەسەاڵتی‬ ‫تەجمیدكردنی منی نیە‪ ،‬من تەحەدا‬ ‫دەكەم یەك كۆبونەوەی جڤات كرابێت‌و‬ ‫تێیدا بڕیاری تەجمیدكردنم درابێت‪ ،‬ئەوە‬ ‫بەهۆی چەند كێشەیەكی مەكۆی هەولێر‬ ‫هەبو كە لەسەر ئەوەی من دیفاعم لە یاسا‬ ‫دەكرد كاك نەوشیروان لەمن توڕەبو‪،‬‬ ‫بەاڵم هۆكاری دەست لەكاركێشانەوەی‬ ‫م��ن چ��ەن��د خ��اڵ��ێ��ك��ن دەم���ەوێ���ت بۆ‬ ‫یەكەمجار ئاشكرایبكەم‪ ،‬بزوتنەوەی‬

‫یەكێتی متمانەی دروستكردۆتەوە لەگەڵ دەنگدەرانی‌و‬ ‫چیتر دەنگی بەهەدەر ناڕوات‬ ‫گ��ۆڕان لەشێوازی بەشداریكردنی لە‬ ‫كابینەی حكومەت ئیستحقاتی خۆی‌و‬ ‫مافی دەنگدەری دۆڕاند‌و ئەو پۆستانەی‬ ‫دراوەت��ە گ��ۆڕان كەمە‌و یەك وەزارەت��ی‬ ‫خ��زم��ەت��گ��وزاری تێدانیە ك��ە خزمەتی‬ ‫ێ‬ ‫خەڵك بكات‌و بەرنامەی گۆڕان جێبەج ‌‬ ‫بكات‪ ،‬هاوكات یەكێكی دیكە لەخاڵەكان‬ ‫بێدەنگی گۆڕانە لەمەسەلە نەتەوەییەكان‌و‬ ‫بێدەنگ بونی لەئاست لێدانی ئەو‬ ‫خەندەقانەی پارتی‪ ،‬بێدەنگی بەرامبەر‬ ‫پێكنەهێنانی حكومەت‌و قسەنەكردنی‬ ‫لەسەر سەرۆكایەتی هەرێم‌و دەزگاكانی‬ ‫دیكە ‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬كەواتە رێككەوتنە نوێییەكەی‬ ‫پارتی‌و گۆڕان ‪ ،‬گۆڕانی نەرمكرد بەرامبەر‬

‫پارتی ؟‬ ‫شێخ جەنگی ساڵەیی‪ :‬بەدڵنیاوە‪،‬‬ ‫ك��اری��گ��ەری��ی دروس��ت��ك��ردەوە لەسەر‬ ‫كەمكردنەوەی دەنگەكانی گۆڕان‪ ،‬هیچ‬ ‫حزبێكی سیاسی مافی ئ���ەوەی نیە‬ ‫ت��ەن��ازوالت لە ئیستحاقی هەڵبژاردنی‬ ‫خۆی بكات‪ ،‬دەنگی خەڵك ئەمانەتە الی‬ ‫حزبەكان‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬دەوترێت ئێوە داوای پۆستی‬ ‫حكومیتان ك��ردوە لە گ���ۆڕان‌و پێتان‬ ‫نەدراوە؟‬ ‫شێخ جەنگی ساڵەیی‪ :‬پێچەوانەكەی‬ ‫راستە‪ ،‬هیچ كەس لەئێمە داوای پۆستی‬ ‫حكومی ن��ەك��ردوە‪ ،‬دوای وازهێنانم‬ ‫گۆڕان پەیوەندیان پێوەكردوم بۆئەوەی‬

‫بگەڕێمەوە‌و پۆستێكی حكومیم پێبدەن‪،‬‬ ‫كێشەكە پۆست نیە دەیان جار باسی‬ ‫ئەوەمانكردوە كە گرنگی بەوەرگرتنی‬ ‫پۆست نادەین‪ ،‬حزبی سیاسی دەبێت‬ ‫ڕاستگۆ بێت ‪.‬‬

‫ئەو كارانە چیە كە بەگۆڕان دەكرێت‌و‬ ‫بەیەكێتی ناكرێت؟‬ ‫شێخ جەنگی ساڵەیی‪ :‬چوارساڵی پێش‬ ‫ئێستا یەكێتی لەالیەن دەنگدەرانیەوە‬ ‫س��زادرا كە ئەوە شتێكی رون��ە‪ ،‬ئێستا‬ ‫یەكێتی هەڵوێستی نەتەوەیی‌و كۆمەڵێك‬ ‫هەڵوێستی جدی هەیە كە ئەوانە هۆكارن‬ ‫خەڵك رو لەیەكێتی بكاتەوە‌و چیتر‬ ‫دەنگی یەكێتیەكان بەهەدەر ن��اڕوات‌و‬ ‫یەكێتی متمانەی دروستكردۆتەوە لەگەڵ‬ ‫دەن��گ��دەران�ی‌و چیتر دەنگی بەهەدەر‬ ‫ن��اڕوات‪ ،‬یەكێتی كە حزبی شەهیدانە‬ ‫چیتر لەمافی دەنگدەرانی خۆشنابێت‪،‬‬ ‫یەكێتی ب��ەوە رازی نابێت كوردستان‬ ‫پارچە بكرێت‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬تاچەند لەگەڵ ئۆپۆزسیۆن‬ ‫بونی یەكێتیدان؟‬ ‫شێخ جەنگی ساڵەیی‪ :‬یەكێتی بەرامبەر‬ ‫ئیستحقاقی خۆی تەنازول ناكات‪ ،‬ئەوەش‬ ‫وایكردوە خەڵكی رو لەیەكێتی بكەنەوە‪،‬‬ ‫چونكە رێ��ز لەدەنگەكانیان گیراوە‪،‬‬ ‫لیژنەی دانوستان بڕیار لەسەر شتەكان‬ ‫دەدات‌و هەڵوێستی سیاسی گرنگە وەك‬ ‫یەكێتی بێت‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬بۆچونتان لەسەر دەستكردن‬ ‫بەهەڵكەندی خەندەقەكان چیە؟‬ ‫شێخ جەنگی ساڵەیی‪ :‬ئەوە جێگەی‬ ‫شەرمەزاریە كە هەوڵی دابڕانی پارچەكان‬ ‫بدرێت‪ ،‬تەنها یەكێتی لەسەر لێدانی‬

‫دوای وازهێنانم‪ ،‬گۆڕان پەیوەندیان‬ ‫پێوەكردوم بۆئەوەی بگەڕێمەوە‌و‬ ‫پۆستێكی حكومیم پێبدەن‬ ‫خەندەق هەڵوێستی هەیە ئ��ەوە پێی‬ ‫چاودێر‪ :‬پێشتر گۆڕان دەیوت لەنێو دەڵ��ێ��ن هەڵوێستی سیاسی‌و لێدانی‬ ‫یەكێتی رێگەمان ن��ەدەدرا كاربكەین‪ ،‬خەندەق شەرمەزاریە‪.‬‬

‫نوسەرو رۆشنبیران چی لەسەر شیعرەكانی هەڤاڵ ئەبوبەكر دەڵێن؟‬ ‫كاروان كاكەسور‪:‬‬ ‫بە دەنگی بەرز‬ ‫دەڵێم‪ :‬ئەو شیعرانەی‬ ‫(هەڤاڵ ئەبوبەكر)‬ ‫بۆ ڕژێمی بەعس‬ ‫نووسراون‬ ‫ئا‪ :‬چاودێر‬ ‫نوسین‌و شیعرەكانی س��ەرۆك��ی لیستی گ��ۆڕان‬ ‫بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی بۆ‬ ‫رۆژنامەكانی حزبی بەعس‪ ،‬ژم��ارەی��ەك نوسەر‌و‬ ‫رۆشنبیری هێنایە قسە‌و كە پێداگری لە نوسینەكانی‬ ‫هەڤاڵ ئەبوبەكر دەكەنەوە بۆ حزبی بەعس‌و ئەوان‬ ‫دەڵێن‪ ،‬نوسیەكانی هەڤاڵ ئەبوبەكر لەو دەمەدا بۆ‬ ‫بەرژەوەندی سیاسەتی حزبی بەعس بوە‪.‬‬ ‫ئیسماعیل حەمەئەمین‪ :‬هەر كەڕۆژنامە زەردەكەی‬ ‫هاوكاریم بینی توشی شۆك بوم‬ ‫رۆشنبیرێك دەڵێت «هەر كەڕۆژنامە زەردەكەی‬ ‫هاوكاریم بینی توشی شۆك بوم‪ ،‬نەیەك ڕۆژنامەو‬ ‫ن����ەدوان‌و ن��ەس��ی��ان‪ .‬ئ���ەوەی زی��ات��ر منی توشی‬ ‫سەرسوڕمان كرد كاردانەوەی بزوتنەوەی گۆڕانی‬ ‫بەڕێز بو لەبەرامبەریدا‪ .‬كاردانەوەیەكی نائەقاڵنی‌و‬ ‫پەردەپۆشین‌و هێرشی پێچەوانەوەی پۆپۆلیستی‌ بو‌‪.‬‬ ‫ماوەیەك بەردەوام چاوەڕوانی كاردانەوەیەكی نوێم‬ ‫دەكرد لەبزوتنەوەی گۆڕان سەبارەت بەم كەیسە‪،‬‬ ‫بەداخەوە ئەمە ڕوینەدا‌‌»‪.‬‬

‫ئیسماعیل حەمەئەمین‪:‬‬ ‫كاردانەوەی گۆڕانی بەڕێز‬ ‫لەبەرامبەر شعرەكانی هەڤاڵ‬ ‫ئەبوبەكردا كاردانەوەیەكی‬ ‫نائەقاڵنی‌و پەردەپۆشین‌و هێرشی‬ ‫پێچەوانەوەی پۆپۆلیست ‌ی بو‌‬ ‫ئیسماعیل حەمەئەمین ل��ە وت��ارێ��ك��دا بەناوی‬ ‫«سیحری ئەم بەعسیانە لەكوێدایە!»‪ ،‬نوسیویەتی‪،‬‬ ‫تێیداهاتوە‪ ،‬هەمو كوردێك لەم واڵتەدا لەدژی بەعس‌و‬ ‫فاشیەت‌و گەندەڵەخوازی‌و فایلدار‌و كۆنە جاش‌و جاش‬ ‫قەڵەمی بەعسی‌و ش��ەڕی ناوخۆ جەنگابێت‪ ،‬ئەوا‬ ‫ڕەقەمێكی گەورەیە بۆ خۆی‌‪ .‬هەمو كوردێك لەڕۆحی‬ ‫هاونیشتیمانبون‌و هاواڵتیبون‌و باوەڕداری‌و چەپ بون‌و‬ ‫كوردبونیەوە ‌ ڕەقەمێكی گەورەیە لەم كۆمەڵگەیەدا‌‪.‬‬ ‫ئ��ەم میللەتە ب��ەڕێ��زەم هەرگیز ب��ون بەڕەقەمی‬ ‫سەدامیان قبوڵنەكردوە‪ ‌،‬تەنانەت دوای سەدامیش‬ ‫ڕەقەمی هیچ دەسەاڵتێكی كوردیان قبوڵ نەكردوە‌و‬ ‫چونەتە سەنگەری ڕەخنەوە لێیان‌‪ ،‬خێرە ئێستا‬ ‫یەكێك دەیەوێت ببێت بەڕەقەم بەسەر خەڵكەوە‌!‪.‬‬ ‫كامیار سابیر‪ :‬ئەمە گەورەترین ئەتكردنی‬ ‫سلێمانییە‪ ،‬ئەمە ئەوپەڕی بێ ساحێبییە‬ ‫نوسەرێك‪ ،‬ئاماژەبەوەدەدات‪ ،‬ئەوەمان زانی كە‬ ‫پارتی‌و یەكێتی دەیان بیلیۆن دۆالریان لە سامانی‬ ‫گشتیی خەڵك دزی���ی‌و خستیانە س��ەر حیسابە‬ ‫شەخسییەكانی خۆیان‪ ،‬ب��ەاڵم ئ��ەوەم��ان نەزانی‪،‬‬ ‫بۆچی گ���ۆڕان‪ ،‬بە هەمان مێنتاڵیتیی پارتیی‌و‬ ‫یەكێتیی‪ ،‬داكۆكییەكی كوێرانە لە هەڤاڵ ئەبوبەركر‬

‫دەك��ات؟ بەڕاستیی گەنجی كوردستان بەگشتیی‌و‬ ‫گەنجی سلێمانیی بەتایبەتیی‪ ،‬گوناهن بەمشێوەیە‬ ‫دەخەڵەتێنرێن‌و پیاوێكی خراپیان لێدەكەن بە‬ ‫پیاوێكی ئەفسانەیی لە باشیی‌و پاكییدا‪.‬‬ ‫كامیار سابیر‪ ،‬لە وتارێكدا بە ناوی «سلێمانیی‪،‬‬ ‫بێ ساحێب‌و ئەتككراو؟»‪ ،‬ئەوەدەخاتەڕو‪ ،‬كە هەڤاڵ‬ ‫ئەبوبەركر وەك گەنجێك لەو تەمەنەدا‪ ،‬ئەوەندە‬ ‫هەلپەرستانە‪ ،‬لەپێناوی دەرك��ەوت�ن‌و فەخفەخەی‬ ‫راگەیاندندا‪ ،‬ح��ەزی بەناو دەرك��ردن بوبێت‪ ،‬نەك‬ ‫هەر جێگەی گومانە‪ ،‬بەڵكو دنیایەك پرسیار لەسەر‬ ‫كەرامەت‌و ماهیەتی سیاسیی‌و ئەخالقیی دروست‬ ‫دەبێت! پیاوێك بەو گەنجییەوە‪ ،‬یەكسەر دوای‬ ‫راپەڕین‪ ،‬ئەوەندە تەمەلوق بۆ سەركردە سیاسیی‌و‬ ‫عەسكەرییەكانی یەكێتیی بكات‪ ،‬ئێستا ئەوەندە‬ ‫تواناو بەهرەیەكی گەورەی هەبێت‪ ،‬بە لەبلەبانیی‌و‬ ‫زمانلوسیی خ��ۆی خستبێتە ن��او دڵ��ی گ��ۆڕان��ەوە‪،‬‬ ‫وێڕای باگگراوندە ئیخوانییەكەی بۆ ئیختراقی حیزبی‬ ‫سیاسیی جۆراوجۆر‪ ،‬یەك دنیا پرسیاری گوماناویی‬ ‫بەجێدەهڵێێت؟؟؟‪.‬‬ ‫كامیار‪ ،‬دەشنوسێت‪ ،‬ئەگەر من كادیری گۆڕان‬ ‫بومایە‪ ،‬تەنیا ئەو تێكچونە دەرونییەی هەڤاڵم بەس‬ ‫بو لە لوغزی شیعر‌و پەخشانەكانی «هاوكاری»‌و‬

‫كامیار سابیر‪:‬‬ ‫ئەگەر من كادیری گۆڕان بومایە‪ ،‬تەنیا ئەو تێكچونە‬ ‫دەرونییەی هەڤاڵم بەس بو لە لوغزی شیعر‌و‬ ‫پەخشانەكانی «هاوكاری»‌و نوسین بۆ موناسەباتی‬ ‫بەعسی تێبگەم‪ ،‬بەپەلەش نامەیەكی پڕ لە توڕەییم‬ ‫بۆ نەوشیروان مستەفا‌ دەناردو دەمگوت ئەمە‬ ‫گەورەترین ئەتكردنی سلێمانییە‬ ‫نوسین بۆ موناسەباتی بەعسی تێبگەم‪ ،‬بەپەلەش‬ ‫نامەیەكی پڕ لە توڕەییم بۆ نەوشیروان مستەفا‌و ئەو‬ ‫جڤاتی نیشتمانییە دەنارد كە بە قەد من دەستیان‬ ‫دەڕوات لە بڕیاری سیاسییدا‪ ،‬پێیانم دەگوت ئەمە‬ ‫گەورەترین ئەتكردنی سلێمانییە‪ ،‬ئەمە ئەوپەڕی بێ‬ ‫ساحێبییە‪ ،‬كە كۆنە شاعیرێكی دەرب��اری بەعس‪،‬‬ ‫پیاوێكی هەلپەرستی لەم چەشنە‪ ،‬كاندیدی گۆڕان‬ ‫بێت لە شاری سلێمانییدا كە بڕیارە الی كەم بە‬ ‫رواڵەتیش بێت‪ ،‬نابێ بەعسیی‌و جاش‌و قەڵەمفرۆش‌و‬ ‫دەربار لە ریزەكانیدا بێت؟‪.‬‬ ‫كاروان كاكەسور‪ :‬لە دانیمارك ئەمەت بكردایە‪،‬‬ ‫بە تۆمەتی فریودانی هاواڵتییان دەدرایتە دادگا‬ ‫سەبارەت بەو نوسینانەی بۆ حزبی بەعس هەڤاڵ‬ ‫ئەبوبەكر سەرۆكی لیستی گ��ۆڕان بۆ هەڵبژاردنی‬ ‫ئەنجومەنی پارێزگاكان‪ ،‬رۆمانوس‌و رەخنەگرێك‬ ‫رایدەگەیەنێت‪ ،‬كە ناكرێت ئێمە بە پێوەری (پاك‌و‬ ‫ناپاك) تۆی كاندیدی گۆڕان هەڵبسەنگێنین‪ ،‬چونكە‬ ‫ئەوەی كردوتە‌ دەچێتە خانەی ئازادیی دەربڕینەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم دەتوانین ئەوە بپرسین چۆن كەسێك نیازی وایە‬ ‫ببێتە پارێزگا‌ری شارێكی وەك سلێمانی‪ ،‬رێ بە خۆی‬ ‫دەدات لە ماوەیەكی كورتدا لەبارەی یەك شتەوە‬

‫كۆمەڵێك قسەی جیاواز‌و دژ بە یەك بكات‪ .‬سەرەتا‬ ‫گوتوتە ئەو شیعرانە هیی تۆ نین‌و هەر كەسێك شتی‬ ‫وا بڵێت دەیدەیتە دادگا‪ .‬كاتێ ئەمە سەری نەگرتوە‪،‬‬ ‫ئینجا شانازییت پێوە كردون‌و دەڵێیت بۆ فەڵەستینت‬ ‫نوسیون؟! بەاڵم كام لە نوسەرانی دیكەی بەعس‌ بۆ‬ ‫فەڵەستینیان نەنوسیوە‌و گوتە‌و بۆچونە‌كانی (سەدام‬ ‫حسێن)یان تێهەڵكێشی تێكستەكانیان نەكردوە وەك‬ ‫ئەوەی تۆ كردوتە؟ ئەمانە‌و كۆمەڵێك بۆچونی دژ‬ ‫بە‌یەكی دیكەی تۆی كاندیدی بزوتنەوەی گۆڕان‌‪.‬‬ ‫كاروان كاكەسور‪ ،‬لە وتارێكدا بە ناوی « پرسیار‬ ‫لە (هەڤال ئەبوبەكر) لەبارەی شیعرەكانیەوە»‪ ،‬كە‬ ‫لە سایتی دەنگەكان باڵوكراوەتەوە‪ ،‬دەشڵێت «ئەوت‬ ‫لە واڵتێكی وەك ئەم دانماركە بكردایە‪ ،‬بە تۆمەتی‬ ‫فریودانی هاواڵتییان دەدرایتە دادگا‪ ،‬لە كاتێكدا تۆ‬ ‫بە نیازیت‌ ببیتە پارێزگاری هاواڵتییانی سلێمانی‪،‬‬ ‫ئەو شارەی زۆرترین ناخۆشیی بە دەستی بەعسەوە‬ ‫چەشتوە‌و گەورەترین ناڕەزاییشی دەربڕیوە»‪.‬‬ ‫كاكەسور لە وتارێكی دیكەدا بە ناوی «جارێكی‬ ‫دیكە لەبارەی كێیسی (هەڤاڵ ئەبوبەكر)ەوە»‪،‬‬ ‫دەڵێت «بە دەنگی ب��ەرز دەڵێم‪ :‬ئەو شیعرانەی‬ ‫(هەڤاڵ ئەبوبەكر) بۆ ڕژێمی بەعس نووسراون‪...‬‬ ‫كەس قسەیەكی دیكەی هەیە؟!!»‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )4٦5‬دو شةممة ‪2014/4/28‬‬

‫ناوخۆ‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪5‬‬

‫نوێترین راپرسی‪ :‬یەكێتیی زیاتر لەحزبەكانی تر‬ ‫لەگەڵ دروستبونی دەوڵەتی كوردستاندایە‬ ‫چاودێر – تایبەت‪:‬‬ ‫بەپێی نوێترین راپرسی كە لەالیەن دەزگای‬ ‫میللەت ل��ەش��اری سلێمانی‌و شارۆچكەكانی‬ ‫دەورب���ەری‪ ،‬سەبارەت بەپرسی نەتەوایەتی‌و‬ ‫سەربەخۆبونی كوردستان‌و هەڵبژاردنەكانی‬

‫‪30‬ی نیسانی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق‌و لەگەڵ دروستبونی دەوڵ��ەت��ی سەربەخۆیی‬ ‫ئەنجومەنی پارێزگاكانی هەرێم ئەنجامدراوە‌و كوردستاندایە‌و شاری سلێمانیش لەپێشەنگی‬ ‫م��اوەی (هەشت) رۆژی خایاندوە‪ ،‬زۆرب��ەی شارەكانی دیكەی هەرێمی كوردستاندایە بۆ‬ ‫بەشداربوانی راپرسیبەكە پێیانوایە‪ ،‬یەكێتیی ئازادی رادەربڕین‪ .‬هاوكات ئەوەش ئاشكرا كراوە‬ ‫نیشتیمانیی كوردستان لەحزبەكانی تر زیاتر كە پێویستە گۆڕان‌و یەكێتیی لەبەڕێوەبردنی‬

‫پرسیاری یەكەم ‪ :‬ڕەگەزی دەنگدەران‪ /‬كۆی گشتی (‪ )2300‬فۆرم‬

‫شاری سلێمانی‌و دابەشكردنی پۆستەكاندا رێك راپرسییەكە‪ ،‬توانرا ل��ە‪2014/4/25‬دا‪ ،‬ئەنجامی‬ ‫كۆتایی راپرسیەكە رابگەیەنرێت‌و لەكۆی‬ ‫بكەون‪.‬‬ ‫لەو راپرسیەدا كە لەرۆژانی ‪ 2700 2014/4/14‬فۆرمی دابەشكراو تەنها ‪ 400‬فۆرم‬ ‫بۆ ‪ 2014 /4/22‬بەڕێوەچو‪ ،‬دوای (سێ) ڕۆژ ن��ەگ��ەڕاوەت��ەوە‪ ،‬وات��ە ك��ۆی گشتی فۆڕمی‬ ‫لەكۆكردنەوەی زانیاریییەكان‌و شیكردنەوەی گەڕاوەكان ‪ 2300‬فۆرمە‪.‬‬

‫پ‪ :7 .‬كام پارت كاری زیاتریكردووە لە(ناوچە دابڕاوەكان) بۆ پاراستنی مافی هاواڵتیان؟‬

‫پرسیاری دووەم‪ :‬كام الیەن زیاتر بە هۆكاری كێشەكانی نێوان بەغداد‬ ‫و هەرێم دادەنێیت؟‬ ‫پرسیاری ‪ :8‬كام پارت جێگەی دیارە لە ڕووبەڕووبوونەوەی تیرۆریستان دا ؟‬

‫پرسیاری سێیەم ‪ :‬لەگەڵ سەربەخۆیی كوردستاندایت ؟‬

‫پ ‪ :9‬بەشداری پارتە ئۆپۆزسیۆنەكان لەحكومەتدا كاریگەری دەبێت‬ ‫لەسەر كەمبوونەوەی الیەنگرانی؟‬ ‫پرسیاری چوارەم‪ :‬كام پارت لەگەڵ دروستبوونی دەوڵەتی سەربەخۆی‬ ‫كوردستاندایە؟‬ ‫پ ‪ :10‬كەمبوونەوەی دەنگی یەكێتی كاریگەری دەبێت لەسەر بارودۆخی هەرێم؟‬

‫پ ‪ :11‬پێتباشە گۆڕان و یەكێتی لە بەڕێوبردنی سلێمانی و دابەشكردنی پۆستەكان ڕێكبكەون؟‬

‫پرسیاری پێنجەم‪ :‬كام پارت كاری زیاتری كردووە‬ ‫بۆ ئازادی ڕا دەربڕین ؟‬

‫پرسیاری دوازدەهەم ‪ :‬ئایا ڕێكەوتننامەی ستراتیجی چۆن بێت ؟‬

‫پرسیاری سیازدەهەم ‪ :‬كێ سوودمەندە لەم ڕێكەوتننامەیە ؟‬

‫راپرسیەكە‬ ‫دەیسەلمێنێت‪:‬‬ ‫یەكێتیی‬ ‫لەروبەروبونەوەی‬ ‫تیرۆر‌و خزمەتكردنی‬ ‫ناوچە دابڕاوەكان‌و‬ ‫ئازادی رادەربڕین‬ ‫پێشەنگە‬ ‫بەشداربوانی‬ ‫راپرسیەكە بە پێویستی‬ ‫دەزانن كە یەكێتی‌و‬ ‫گۆڕان لە دابەشكردنی‬ ‫پۆستەكاندا رێكبكەون‬ ‫زۆرینەی بەشداربوانی‬ ‫راپرسیەكە پێیانوایە‪،‬‬ ‫بەشداریكردنی‬ ‫ئۆپۆزسیۆن‬ ‫لەحكومەتدا دەبێـە‬ ‫هۆی كەمبونەوەی‬ ‫دەنگەكانیان‬

‫پرسیاری شەشەم ‪ :‬لە كام شاردا هەست بە ئازادی ڕادەربڕین دەكەیت؟‬ ‫پرسیاری ‪ : 14‬ئایا لە هەڵبژاردنەكانی ‪ 2013-2009‬دەنگت گۆڕیوە؟‬

‫دەزگای میللەت‪ ،‬ناوەندێكی تایبەتە بەبواری راگەیاندن‪،‬‬ ‫لێكۆڵینەوەو راپرسی لەساڵی ‪ 2014‬دامەزراوە‪ ،‬دەربارەی‬ ‫پرسە گرنگەكانی رۆژ هەڵدەستێت بەئەنجامدانی راپرسی‬ ‫مەیدانی‪ ،‬بەگشتی بیرو بۆچونی هەمو چین‌و توێژەكانی‬ ‫كۆمەڵگای كوردی وەردەگیرێت‌و راپرسییەكان دو مانگ‬ ‫جارێك سێكتەرێكی گرنگی ناو كۆمەڵگا وەردەگرێت‌و‬ ‫راپرسی لەسەر پرسێكی گرنگی ئەو سێكتەرە دەكرێت‪.‬‬

‫َ‬ ‫هةوال‬ ‫ل َيكدانةوةى‬

‫ذمارة (‪ )4٦5‬دو شةممة ‪2014/4/28‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪8‬‬

‫ی پارتیدا‬ ‫ی موسڵمانان‌و خەندەقەكە ‌‬ ‫لەنێوان خەندەقەكە ‌‬

‫جەمال پیرە‬ ‫ی‬ ‫ی سوپا ‌‬ ‫یەكێك لەدیارترین ئەو شەڕانە ‌‬ ‫ی‬ ‫ی پێغەمبەر ‌‬ ‫موسڵمانان ل��ەس��ەردەم�� ‌‬ ‫ی خەندەق بوە‪،‬‬ ‫ئیسالمەوە بەرپابوە‪ ،‬شەڕ ‌‬ ‫كە تێیدا موسڵمانان (الی��ەن�ی‌ خەندەق‬ ‫هەڵكەن) دژ بەقوڕەیشییە نا موسڵمانەكان‬ ‫سەركەوتنیان بەدەستهێناوە‪ ،‬ئەم شەڕە‬ ‫ی‬ ‫ی موسڵماناندا بەسیمبۆڵێك ‌‬ ‫ل��ەم��ێ��ژو ‌‬ ‫س��ەرك��ەوت��ن وەس���ف���ك���راوە‪ ،‬ب����ەوەی‌ كە‬ ‫ی‬ ‫ی هەڵكەندن ‌‬ ‫بۆیەكەمجار بوە تەنها لەرێگە ‌‬ ‫خەندەقەوە بوە‪ ،‬واتا تێچونەكەی‌ بێجگە لەم‬ ‫كارە هیچ شتێكی‌ تر نەبوە‪.‬‬ ‫ی شەڕەكە‬ ‫كورتەی‌ گێڕانەوەی‌ ماجەرا ‌‬ ‫ی‬ ‫ی دەبینێتەوە ل��ەوەی‌ كە پێغەمبەر ‌‬ ‫خۆ ‌‬ ‫ی‬ ‫ی زایین ‌‬ ‫ی ‪‌ 627‬‬ ‫ی ساڵ ‌‬ ‫ئیسالم لەمانگی‌ ئادار ‌‬ ‫لەسەر پێشنیاری‌ سەلمانی‌ فارسی بڕیاریدا‬ ‫ی شاری‌ مەدینە‬ ‫بۆ بەرگرتن لەداگیركردن ‌‬ ‫ی خەندەق‌و بەم‬ ‫پەناببرێتە بەر هەڵكەندن ‌‬ ‫ی هێزە هێرشبەرەكان كە‬ ‫هۆیەشەوە توان ‌‬ ‫ی‬ ‫ی عەرەب ‌‬ ‫پێكهاتبون لە (چەندین تیرە ‌‬ ‫قوڕەیشیی نا موسڵمان) گ��ەم��ارۆب��دات‌و‬ ‫سەركەوتن بەدەستبهێنێت‪.‬‬

‫ئاشكرایە خ��ەن��دەق��ەك��ەی‌ موسڵمانان‬ ‫ی‬ ‫لەوكاتەدا لەپێناو بەرگریكردن بوە لەشار ‌‬ ‫ی موسڵمانان‪ ،‬پالن‌و رێگە‬ ‫مەدینەی‌ پێگە ‌‬ ‫ی‬ ‫چارەیەكی‌ گونجاویش بوە بۆ لەگۆڕنان ‌‬ ‫ی داگیركردنی‌ ش��اری‌ مەدینە كە‬ ‫خ��ەون� ‌‬ ‫لەالیەن ئەو دەستە‌و تاقمە عەشیرەتگەرە‬ ‫قوڕەیشییەوە ئامادەیی‌ بۆكرابو‪ ،‬تا ئێرە‬ ‫ی‬ ‫ی خەندەق ‌‬ ‫كۆتایدەهێنین بەگێڕانەوەی‌ شەڕ ‌‬ ‫ی شاری‌ مەدینە‪ ،‬بەاڵم لەبەرامبەردا‬ ‫دەوروبەر ‌‬ ‫ی‬ ‫ی پارت ‌‬ ‫بەراودێك دەكەین لەگەڵ خەندەقەكە ‌‬ ‫ێ بەو سنورە دەستكردە وەسفبكرێت‬ ‫كە دەش ‌‬ ‫ی كورد‌و دژ‬ ‫كە بەویست‌و خواستی‌ نەیاران ‌‬ ‫ی باشور‌و‬ ‫ی كورد‪ ،‬سنور ‌‬ ‫بەدەنگی‌ زۆرینە ‌‬ ‫خۆرئاوای‌ كوردستان لەیەكتر دادەبڕینێت!!‬ ‫ی خ��ۆرئ��اوا‌و‬ ‫هەڵبەتە خ��ۆڕاگ��ری‌ گ��ەل� ‌‬ ‫رەتكردنەوەی‌ سەراسەری‌ بیرۆكەكە لەالیەن‬ ‫ی‬ ‫رۆشنبیران‌و كەسایەتیی‌و رێكخراوەكان ‌‬ ‫ی‬ ‫كۆمەڵی‌ مەدەنی‌‪ ،‬رەنگە بەس بێ‌ بۆ ئەوە ‌‬ ‫ی‬ ‫لەئێستاوە پێمانوابێ‌ هەوڵی‌ هەڵكەندن ‌‬ ‫ی بێئاكامە‌و زۆرێ��ك‬ ‫خەندەقەكە هەوڵێك ‌‬ ‫ی‬ ‫ل��ەچ��اودێ��ران �ی‌ سیاسیش ب��ەس��ەرەت��ای� ‌‬ ‫ی‬ ‫ی كوردستان ‌‬ ‫لەگۆڕنانی‌ خەونی‌ سەربەخۆی ‌‬ ‫ی كە ئێستا بەشێوەیەك‬ ‫دادەنێن‪ ،‬بەو پێیە ‌‬ ‫ی بێداربونەوە‌و‬ ‫لەشێوەكان ساتەوەخت ‌‬ ‫ی‬ ‫ی نەتەوەییانەی‌ تێكڕا ‌‬ ‫جواڵنی‌ هەست ‌‬ ‫پارچەكانی‌ كوردستانە‪.‬‬ ‫دی���ارە زۆرج����ار ل��ەك��ات�ی‌ ش���ەڕدا یان‬ ‫ل��ەس��ات��ەوەخ��ت��ی‌ خ���ۆئ���ام���ادەك���ردن بۆ‬ ‫ی هەر پەالمارێكی‌ دەرەكیدا‬ ‫روبەڕوبونەوە ‌‬ ‫ی خەندەق سودمەند‬ ‫بیرۆكەی‌ هەڵكەندن ‌‬ ‫ی سیاسی‌‌و‬ ‫دەبێت‪ ،‬بەاڵم بەپێی‌ هەڵومەرج ‌‬

‫ئابوری‌‌و كۆمەاڵیەتی‌ واڵت یاخود شارەكانەوە‬ ‫ی‬ ‫جیاوازە‪ ،‬هەر بۆ نمونە ئەو خەندەقەی‌ ساڵ ‌‬ ‫پار لەنێوان هەردو واڵتی‌ جەزائیرو مەغریبدا‬ ‫هەڵكەنرا رەنگە بۆ ئەوان كە دو واڵتی‌ تەواو‬ ‫سەربەخۆن‌و خ��اوەن س��ەروەری‌ خۆیانن‪،‬‬ ‫ی وەك ئۆكرانیا‬ ‫گونجاو بێت‪ ،‬یاخود بۆ واڵتێك ‌‬ ‫بشێت بۆ خۆپاراستن خەندەقێك لەنێوان‬ ‫خ��ۆی‌‌و روسیادا هەڵكەنێت‪ ،‬ب��ەاڵم بەهیچ‬ ‫شێوەیەك بۆ كوردی‌ پارچە پارچەكراو كە‬ ‫هەمیشە خ��ەون بەیەكگرتنەوە دەبینین‪،‬‬ ‫ێ‬ ‫گونجاو نییە‪ ،‬چونكە هەمو الیەك دەزان ‌‬ ‫ی ناسكدا‬ ‫كورد گەلێكە لەئێستادا بەقۆناغێك ‌‬ ‫ی‬ ‫تێپەڕدەبێت‪ ،‬قۆناغێكی‌ راگ��وزەر‪ ،‬لەدۆخ ‌‬ ‫ی‬ ‫داگیركراویی‌‌و پاشكۆیەتییەوە بەئاراستە ‌‬ ‫ی زیاتر‌و بەرجەستەكردنی‌ ئازادی‌‌و‬ ‫كرانەوە ‌‬ ‫ی زیاتر هەنگاو دەنێت‪ ،‬بێجگە‬ ‫سەربەخۆی ‌‬ ‫ی لەقۆناغێكی‌ تاڕاددەیەك گونجاودایە‬ ‫لەوە ‌‬ ‫ی پ��ێ��گ��ەی‌ ئ��اب��وری��ی‌‌و‬ ‫ب��ۆ ق��ای��م��ت��رك��ردن � ‌‬ ‫ی نەتەوەیی‌‌و‬ ‫سیاسی‌‪ ،‬جۆشدراو بەهەست ‌‬ ‫نیشتیمانپەروەرییانە‪.‬‬ ‫ێ‬ ‫ی پێدەكر ‌‬ ‫ی كە لەئێستادا هەست ‌‬ ‫ئەوە ‌‬ ‫ی‬ ‫بەتایبەت ل���ەدوای‌ ب��ەرزب��ون��ەوەی‌ دەنگ ‌‬ ‫ناڕەزایی‌ لەچەندین الوە بەرامبەر بەخەندەق‬ ‫ل��ێ��دان��ەك��ە‪ ،‬هەوڵێكی‌ دی��ك��ە ل��ەئ��ارادای��ە‬ ‫ی‬ ‫ب��ۆ بیانوهێنانەوە‌و پ��ەردەپ��ۆش��ك��ردن� ‌‬ ‫عەیبەی‌ ئەم كارە قەبوڵنەكراوە‪ ،‬ئەویش‬ ‫ی‬ ‫تێكەڵكردنی بابەتەكەیە لەگەڵ هەڵكەندن ‌‬ ‫خەندەق لەنێوان ه��ەردو شاری‌ كەركوك‌و‬ ‫ی‬ ‫ی رێگرتن لەدزەكردن ‌‬ ‫هەولێر‪ ،‬بەبیانو ‌‬ ‫تیرۆریستان‌و ئەندامانی‌ گروپە چەكدارییە‬ ‫ی‬ ‫ی دژ بەدەسەاڵتەكان ‌‬ ‫ق��ەدەغ��ەك��راوەك��ان� ‌‬

‫هەرێمی‌ كوردستان‌و عیراق!!‬ ‫لەراستیدا پارتی‌ كە هاوكات دیارترین‬ ‫ی‬ ‫هاوپەیمانی‌ كوردییە ل��ەگ��ەڵ توركیا ‌‬ ‫ی گەلی‌ ك��وردا‪ ،‬نەدەبو‬ ‫سەردەست‌و نەیار ‌‬ ‫تاكالیەنانە بەناوی‌ حكومەتی‌ هەرێمەوە‬ ‫ب��ڕی��اری‌ ل��ەم شێوەیە دەرب��ك��ات‪ ،‬ئەگەر‬ ‫ی لەگەڵ پەكەكە‌و‬ ‫هەرچەندێكیش ناكۆك ‌‬ ‫پەیەدەدا هەبێ‌‪ ،‬بەڵكو دەبو النیكەم بڕیارەكە‬ ‫بەپارلەمانی‌ كوردستاندا تێپەڕیبایە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫ی‬ ‫بیانوش بۆ ئەمە كۆنەبونەوەی‌ پارلەمان ‌‬ ‫ی هەرێمی‌ كوردستان‪،‬‬ ‫ت��ازە هەڵبژێردراو ‌‬ ‫دەك���را جێبەجێكردنی‌ ب��ڕی��اری‌ خەندەق‬ ‫ی‬ ‫هەڵكەندنەكە دوابخرایە بۆ دوای‌ كۆبونەوە ‌‬ ‫پارلەمان‪.‬‬ ‫هەر كەسێك زۆر بەخێرایی هەڵسەنگاندنێك‬ ‫ی ئەم كارە بكات‪ ،‬بێگومان‬ ‫بۆ سود‌و زیانەكان ‌‬ ‫ی دەردەك���ەوێ���ت ك��ە بیانوی‌ رێگرتن‬ ‫ب��ۆ ‌‬ ‫ی‬ ‫لەتیرۆریستان زۆر بێ‌ ئارزشترە لەشكاندن ‌‬ ‫ی الیەنە‬ ‫ی كوردستان‌و تەواو ‌‬ ‫دڵی‌ پارچەیەك ‌‬ ‫ی دژ بەم بڕیارە‪.‬‬ ‫كوردستانییەكان ‌‬ ‫ی‬ ‫ێ بڵێین ئەگەر خەندەقەكە ‌‬ ‫لێرەوە دەكر ‌‬ ‫ی‬ ‫موسڵمانان لەپێناو بەرگریكردن لەشار ‌‬ ‫ی بەدەستهێناوە‪،‬‬ ‫مەدینە بوە‌و سەركەوتن ‌‬ ‫ئەوا زۆر بەئاسانی‌ دەتوانین ئەوە رابگەیەنین‬ ‫ی‬ ‫ی بۆ جیاكردنەوە ‌‬ ‫كە خەندەقەكەی‌ پارت ‌‬ ‫ی كوردستان شكستدەهێنێت‌و‬ ‫دو پارچە ‌‬ ‫ی‬ ‫ی هەڵكەندنی‌ خەندەق ‌‬ ‫دواجار لەبەردەوام ‌‬ ‫لەم شێوەیەشدا بێجگە لەبێئاكامیی‌‪ ،‬هیچ‬ ‫وەسفێكی‌ تر بەدەستەوە نامێنێت بیدەین‬ ‫ی بكەرەكانی‌‪.‬‬ ‫لەیەخە ‌‬

‫خەندەق لێدان بە دەوری یەكێتییدا!‬ ‫ئەحمەد عەبدوڵاڵ‬ ‫دوای تێپەڕبونی ح��ەوت مانگ بەسەر‬ ‫هەڵبژاردنی پارلەمانی كوردستاندا‪ ،‬هێدی‬ ‫هێدی ئاسۆكانی بەردەم پێكهێنانی كابینەی‬ ‫هەشتەم رون دەبنەوە‌و وەك دەریشدەكەوێت‬ ‫بەشێكی الی��ەن��ە سیاسییەكانی هەرێم‬ ‫گەیشتونەتە سەرەتای كۆتایی رێگاكەو‬ ‫پلەو پۆستەكانیش تائەندازەیەك پەیكەری‬ ‫دابەشكردنیان دیاریكراون‪ ،‬ب��ەاڵم ئەوەی‬ ‫هێشتا ی��ەك�لای��ی ن��ەب��وەت��ەوە چۆنیەتی‬ ‫بەشداری یەكێتیی نیشتیمانیی كوردستانە‪،‬‬ ‫كە نازانرێت ئایندەی چۆنە نێو حكومەتی‬ ‫بەو پۆستانەی بۆی دیاریكراوە دەبێت یان‬ ‫دەستكاری هەیكەلی ئیداری بەرێوەبردن‌و‬ ‫سەرپەرشتیكردنی حكومەت دەك��رێ�ت‌و‬ ‫جۆرێك لەدابەشكاری‌و هاوسەنگی هێز‬ ‫راگرتن ڕەچ��اودەك��رێ��ت‪ ،‬وەك زیادكردنی‬ ‫دەسەاڵتی جێگرانی سەرۆكی حكومەت یان‬ ‫هەرێم‪.‬‬ ‫دوای رێكەوتنی ‪ 17‬نیسانی نێوان‬

‫پ��ارت�ی‌و گ��ۆڕان بۆ پێكهێنانی كابینەی‬ ‫ن��وێ‌‪ ،‬لەهەر كاتێكی تر زیاتر پەیوەندی‬ ‫ن��ێ��وان الی��ەن��ە سیاسییەكانی هەرێمی‬ ‫كوردستان ئاڵۆزتربوە‌و دوریش نیە ئەنجامی‬ ‫ئاڵۆزییەكان بۆ خوارەوەیش شۆڕبێتەوە‌و‬ ‫ب���ەوەش زی��ان ب��ەش��ی��رازەی پەیوەندییە‬ ‫ك��ۆم��ەاڵی��ەت��ی��ی��ەك��ان ب��گ��ەی��ەن��ێ��ت‪ ،‬ن��ەك‬ ‫لەبەرئەوەی خودی رێكەوتنەكە كێشەیەكی‬ ‫سیاسی دروستكردبێت‪ ،‬بەڵكو ئیشكالی‬ ‫زەق‪ ،‬هەاڵوێردكردنی هێزێكی وەك یەكێتییە‬ ‫لەهەندێ‌‌و لەپلە‌و پۆستە هەستیارەكانی‬ ‫ه��ەرێ��م��دا‪ ،‬بەتایبەتی پۆستی وەزارەت���ە‬ ‫ئەمنییەكانی وەك ناوخۆ‪ ،‬پێشمەرگە یان‬ ‫ئەنجومەنی ئاسایش‪ ،‬لەكاتێكدا تائێستاش‬ ‫بەشێكی ئەو وەزارەت‌و دەزگایانە لەالیەن‬ ‫یەكێتییەوە سەرپەرشتی دەكرێن‌و ئەو حزبە‬ ‫تەنها بڕیاردەریانە‪ ،‬بۆیە لێرەدا پرسیارێك‬ ‫دەكرێت‪ ،‬ئایا دەكرێت ئیدارەی كۆی ئەو‬ ‫ێ‬ ‫وەزارەت‌و دەزگ��ا ئەمنییانە بكرێت‪ ،‬بەب ‌‬ ‫بەشداری راستەقینەی یەكێتی؟ لەپێش‬ ‫هەمویانەوە لەناوچەكانی هەرێمی سەوزدا‪،‬‬ ‫كە لەدوای راپەڕینەوە یەكێتی تەنها هێزی‬ ‫بااڵدەستە تێیاندا‌و هەمو بەرپرسە مەدەنی‌و‬ ‫سەربازییەكانی دەڤەرەكەیش یەكێتین؟!‬

‫واقیعی سیاسی هەندێكجار لەگەڵ دەق‌و‬ ‫تێوری زانستە سیاسییەكاندا رێكنایەتەوە‪،‬‬ ‫بۆیە لەپەراوێزی تێكستەكاندا داهێنانی‬ ‫تێدا دەك��رێ��ت‪ ،‬تاكو نزیكایەتی لەنێوان‬ ‫دەق‌و ئەرزی سیاسیەتدابكرێت‪ ،‬كە ئێستا‬ ‫لەهەرێمی كوردستاندا خەریكە پێچەوانەكەی‬ ‫راس��ت دەب��ێ��ت��ەوە‪ ،‬ن��ەك ب��ەوەی هەرێمی‬ ‫ك��وردس��ت��ان ل��ەدەق��ە جوانەكانی دنیای‬ ‫سیاسەتی مۆدێرن نزیكبێتەوە بەڵكو هەنگاو‬ ‫دەنێت بۆ دوركەوتنەوە لەسیاسیەتی واقیعی‪،‬‬ ‫كە ماوەی زیاتر لەدوو دەیەیە لەكوردستانی‬ ‫عیراقدا بەرجەستەبوە‪ ،‬ئەویش شەراكەتی‬ ‫س��ی��اس�ی‌و ب��ەش��داری ه��ەم��و الیەنەكانە‬ ‫لەخواردنی كێكی دەسەاڵتدا‪.‬‬ ‫ل���ەدوای���ن پێشهاتە سیاسییەكاندا‬ ‫وردەوردە هەوڵدەدرێت دەستی هەندێك‬ ‫لەشەریكەكان كەنارگیربكرێت‌و ئەگەر‬ ‫پەراوێزی تەواونەخرێت‪ ،‬ئەوا تەنها توانای‬ ‫دەم شیرینكردنێكیان بۆ بمێنێتەوە‪ ،‬لەپێش‬ ‫هەمویانەوە یەكێتی‪ ،‬چونكە ئاشكرایە‬ ‫ئەگەر هێزێكی وەكو یەكێتی ل��ەدەرەوەی‬ ‫رێكەوتنە سیاسییەكانەوە بمێنێتەوە‌و پشكی‬ ‫راستەقینەی لەخواردنی كێكە وەرنەگرێت‪،‬‬ ‫چەرخی ئایندەی كابینەی نوێ‌ وەك پێشبینی‬

‫دەكرێت ناسورێت‌و سەریەشەگەلی جۆراوجۆر‬ ‫دروست دەبێت‪ ،‬لەبەرئەوەی واقیعی سیاسی‬ ‫ئ��ەوەی خوڵقاندەوە‌و مامەڵەی دروستیش‬ ‫تەنها رێكەوتن‌و تەوافقی سیاسییە‪ ،‬چونكە‬ ‫راستە یەكێتی دەنگەكانی كەمیكردوە‌و‬ ‫پشكی كەمتری بەردەكەوێت‪ ،‬بەاڵم بەهەمو‬ ‫پێودەنگێكی سیاسی بەبێ‌ بەشداری كارای‬ ‫یەكێتی حكومەتی شەراكەتی نیشتیمانی‬ ‫پێكناهێنرێت‌و بەپێچەوانەیشەوە ڕەنگە‬ ‫دەسەاڵتەكانی سنورداربێت‌و ئیدارەكردنی‬ ‫هەرێم دوچاری ئاستەنگ بكات‪.‬‬ ‫ئ��ەوەی ئێستا لەنەخشەی هاوكێشەی‬ ‫س��ی��اس��ی ه���ەرێ���م دەخ��وێ��ن��درێ��ت��ەوە‪،‬‬ ‫ئ��اڵ��ۆزب��ون��ەوەی پەیوەندیی‌و رێككەوتنە‬ ‫سیاسییەكان‌و بەتایبەتی نێوان هەردو پارتی‬ ‫دەسەاڵتدار یەكێتی‌و پارتییە‪ ،‬كە هەرالیەن‌و‬ ‫ل��ەدەالق��ەی��ەك��ی تایبەتەوە لێدەڕوانێت‪.‬‬ ‫بەشێوەیەك پارتی هەوڵی كەنارخستنی‬ ‫یەكێتی‌و لێدانی یەكێتییەتی لەرێگای‬ ‫گ��ۆڕان��ەوە‪ ،‬ئەویش بەپێدانی پۆستەكانی‬ ‫راب�����ردوی یەكێتی ب���ەو ب��زوت��ن��ەوەی �ە‌و‬ ‫دورخستنەوەی مەیدانی جەنگ لەبەرەكانی‬ ‫خۆی‌و راكێشانی تەواوەتی گۆڕانیشە بۆ‬ ‫ێ لەسەر حسابی یەكێتی‌و‬ ‫نێو كابینەی نو ‌‬

‫بڕیارەكەی سەرۆك لەكوێ‌و‬ ‫خەندەق لەكوێ!‬ ‫ئەسعەد جەباری‬ ‫المان سەیرە هێزێكی وەكو پارتی دیموكراتی كوردستان بیر لەوەبكاتەوە كە خەندەق‬ ‫بكاتە هێڵی جیاكەرەوەی س���نوری دەس���تكردی كوردس���تان! س���ەیرتر لەوە‪ ،‬ئۆباڵی‬ ‫دروس���تكردنەكەش بخەنە ئەس���تۆی وەزارەتی پێشمەرگە‌و (ی‪.‬ن‪.‬ك) لەبەر ئەوەی ئەو‬ ‫وەزارەتە ئەندامێكی یەكێتیی ئەو پۆستەی وەرگرتوە‪ ،‬لەكاتێكدا كە ئەو خەندەقە بوەتە‬ ‫جێگەی ناڕەزایی نێوان كوردانی باش���ورو كوردەكانی رۆژئاوای كوردستان‌و هەموالیەك‬ ‫سەرزەنشتی ئەو كارە قێزەونە دەكەن‪ ،‬كەچی لەبڕیارێكی تری چاوەڕوان نەكراوی پارتی‬ ‫ئەمجارەیان خەندەق لەنێوان هەولێرو كەركوك لێدەدەن!‬ ‫هەر هێزی باوەڕی بەخەندەق هەبو لەنێوان گەلی خۆی ئەو هێزە دەكەوێتە هەڵەیەكی‬ ‫گەورەوەو بەقورس���یش باجی ئەو كردەوەیە دەدات‪ ،‬ناكرێ هەر كەسێك دو رستەی وت‬ ‫ئیدی الیەنێك خەندەقێكی لەبەردەم قوتبكاتەوەو شەرعیەتبدات بەدورخستنەوەی‪ ،‬ئەی‬ ‫زەحم���ەت نەبێ تۆ كێی وادەتوێ كوردس���تان لەنێوان خەندەقدا بخنكێنی‪ ،‬باش���ە ئەم‬ ‫دوفاقیە چیە لەمیدیاكانەوە قسەیەك ناكەی بۆ لێدانی ئەو خەندەقەو لەپشتیشەوە بڕیار‬ ‫دەدەن بۆ لێدانی خەندەق‪.‬‬ ‫نزیكەی س���اڵ‌و نیوێ پێش ئێستا لەبڕیارێكدا سەرۆكی هەرێمی كوردستان بەفەڕمی‬ ‫مەرسومێكی دەركرد بەقازانجی كەركوك‌و دڵی هەمومانی خۆشكرد‪ ،‬بڕیارەكەش ئەوەبو‬ ‫ێ (ناوچە كوردستانیەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێم)‪ ،‬واتا‬ ‫ێ لەمەوال بەكەركوك بوتر ‌‬ ‫دەب ‌‬ ‫بۆمان رونبویەوە كە حكومەتی هەرێم نیەتی ئەوەی هەیە كە كەركوك بلكێنێ‌ بەهەرێمی‬ ‫كوردس���تانەوە هەر بۆیە ئەم بڕیارە س���ەرەتایەك بو بۆ خەونێكی لەمێژینەی كوردان‪،‬‬ ‫بەاڵم زۆری نەخایاند هەر ئەو ئیدارەیە كەوتە تەقەلێكردن لەكەركوك‌و هێرشی میدیایی‌و‬ ‫جەم���اوەری تا ئەندازەی ئەوەی ك���ە هەندێ بوجەی دیاریكراوی���ش هەبو بۆ كەركوك‬ ‫ێ‬ ‫بوجەكەیان بڕی! هەم���و رێگایەكیان تاقیكردەوە تا كەركوك لەمەنگەنە بدەن‌و نەتوان ‌‬ ‫هەنگاوی خۆی بنێ‌‪ ،‬كەوتنە پروپاگەندەو هۆنینەوەی قسەی سواو دژ بەپارێزگارەكەی‪،‬‬ ‫كەوتنە س���ەنگەرلێدان بۆ لەكەداركردنی ئیدارەی كەرك���وك بەهەمو هێزێكی ئیعالمی‌و‬ ‫جەماوەریەوە لەداڕش���تنی سیناریۆبون تا كەركوك ناش���رین بكەن لەبەرچاوی خەڵكی‬ ‫ێ زۆری نەبردبو كە ئەو بڕیارە دەرچوبو بزوتنەوەی گۆڕان‪-‬‬ ‫كەركوك‌و كوردس���تان! وەلـ ‌‬ ‫ی���ش بەهەماهەنگی كەوتە وێزەی ئیدارەی كەركوك‌و كەركوكییەكان تا ئەندازەی ئەوەی‬ ‫كە هەر تەقینەوەیەكی تیرۆریس���تانیش دەبو بەفاسیلەو ریكالمی شاشەكانیان! سەیرە‬ ‫تیرۆریست كەركوك هەنجن هەنجن دەكات‌و شاشەكانی ئەوان روماڵی دەكەن‌و دواتریش‬ ‫خەڵك هاندەدەن تا بكەونە وێزەی ئیدارەی كەركوك بۆ ئەوەی شار بشڵەژێنن!‪.‬‬ ‫ێ لەبەرامبەری‬ ‫شەڕی ئەوان شەڕی دژ بەئاوەدانیە‪ ،‬شەڕێكە ئەوەی هەنگاوێكی خێربن ‌‬ ‫دەوستنەوە‪ ،‬من تێگەیشتم كە شەڕی ناوخۆ لەهەرێمی كوردستان لەچەند ساڵی رابردودا‬ ‫كـێ‌ پاڵەوانی بو‪ ،‬كـێ‌ س���ەرقافڵەی بو‪ ،‬كێش لەدژی دەوس���تایەوە‪ ،‬ئێستاش كەركوك‬ ‫لەبازنەی كوردس���تانیەت دەردەكەن‌و ش���ەڕی بەرامبەر دەكەن ت���ا بەتەنها بمێنێتەوەو‬ ‫نەیەتەوە سەر خاكی هەرێم‪.‬‬ ‫ئ���ەم خەندەقە پەیامێكی رونە ب���ۆ كەركوك كە هەر كاتێ گەڕایەوە س���ەر هەرێمی‬ ‫كوردس���تان بااڵنس���ی هێز دەگۆڕێ! بیركردن���ەوەی ئەوان بەش���ێوەیەكە هیچ الیەنێك‬ ‫ێ جگە لەخۆیان! بەاڵم‬ ‫زاتی ئ���ەوە نەكات كە ریزبەندی بۆ هێزەكانی كوردس���تان دابن ‌‬ ‫بێئاگا لەوەی كە ئەوە تەنها كەركوكە بڕیار لەس���ەر ریزبەندی دەدات‪ ،‬ئەم خەندەقەش‬ ‫بڕیاری حكومەتی هەرێمی كوردس���تانە بۆ ش���یرازە پچڕاندنی ئاشتی كۆمەاڵیەتی نێوان‬ ‫كوردان‪ ،‬بۆ لێكترازان‌و دابڕانە بۆ هەمیش���ە‪ ،‬بۆ دروس���تكردنی سنوری وەهمیە لەنێوان‬ ‫هەولێرو كەركوك‪ ،‬بۆ هەڵوەشاننەوەی بڕیارەكەی سەرۆكی هەرێمی كوردستانە تا چیتر‬ ‫بەكەركوك نەوترێ (ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێم)!‪.‬‬ ‫خەلیفە‌و‬ ‫لەكیسەی‬ ‫بەخشینەكەیشی‬ ‫دەسەاڵتەكانی یەكێتییە‪ ،‬چونكە پارتی‬ ‫هەمان پۆستەكانی وەرگرتوەتەوە‌و گۆڕانیش‬ ‫زۆرینەی پۆستەكانی یەكێتی‪ ،‬كە ڕەنگە وەك‬ ‫مومارەسەكردنی تێوری دیموكراسی راست‬ ‫بێ‌‪ ،‬بەاڵم لەهیچ ڕویەكەوە لەگەڵ بنەماكانی‬ ‫سیاسەتی واقیعی هەرێمدا هاوتەریب نابێت‪.‬‬ ‫مەبەستی سەرەكی پارتیش گەمارۆدان‌و‬ ‫خ��ەن��دەق لێدانە ب���ەدەوری یەكێتیدا‪،‬تا‬

‫داببڕیت لەوەرگرتنی هێزی زیاتر‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫لەماوەی راب��ردودا‪ ،‬یەكێتی دوچاری چەند‬ ‫هەڵەیەك بوەتەوە‌و ئەمەیش هێندەی تر‬ ‫سوێیكردوەتەوە برینەكانی ئەو حزبەكەوە‌و‬ ‫هیالكتریكردوە‪ ،‬بەاڵم یەكێتی تائێستاش‬ ‫س��ەرەڕای كەمبونەوەی دەنگەکانی‪ ،‬تەنها‬ ‫هێزە دەتوانێت ملمالنێی راستەقینەی پارتی‬ ‫بكات‌و هێڵی راگرتنی سیاسەتی پارتی بێت‬ ‫لەدەرەوە‌و ناوەوەی هەرێمدا‪.‬‬

‫پارلەمان‌و پارلەمانتاری موسەلەح!‬ ‫سیروان مەحمود‬ ‫بونی پارلەمان‌و حكومەتی هەرێممان‪،‬‬ ‫دەستكەوتێكی مێژویی گرنگە‌و هاتنەدی‬ ‫بەشێكە لەئامانجە رەواك��ان��ی خەباتی‬ ‫سیاسی‌و چەكداری كورد‪ ،‬ئەو دەستكەوتە‬ ‫بەقوربانییەكی زۆر دەستەبەركراوە‌و ئەم‬ ‫میللەتە نەهامەتی‌و ئازاری زۆر چێشتوە بۆ‬ ‫گەیشتن بەقۆناغی حوكمڕانی‌و تاقیكردنەوەی‬ ‫دی��م��وك��راس��ی‪ ،‬ل��ۆژی �ك‌و دڵسۆزیش ئ��ەوە‬ ‫دەخ����وازێ ك��ە وزەی ه��ەم��وان ب��ەت��اك‌و‬ ‫دەسەاڵت‌و قەوارە سیاسییەكان بەئاراستەی‬ ‫پاراستن‌و بەرەوپێشبردنی ئەو تاقیكردنەوە‬ ‫سیاسی‌و مەدەنییە بێت‪.‬‬ ‫پ��ارل��ەم��ان م��اڵ��ی دی��م��وك��رات��خ��وازان��ە‪،‬‬ ‫پرینسیپەكانی مەدەنیەت‌و گەشەی فكری‬ ‫سیاسی‌و كۆمەاڵیەتی لەئامێز دەگرێت‪ ،‬ئەو‬ ‫دەزگایەكە كە ئاشتەوایی بونیات دەنێت‌و‬ ‫لەرێگای یاسا‌و رێساكانی‌و هەڵسوكەوت‌و‬ ‫رەفتاری شارستانی پارلەمانتارەكانی رێگری‬ ‫لەسەرهەڵدان‌و تەشەنەكردنی قەیرانەكان‬

‫دەكات‪.‬‬ ‫پ��ارل��ەم��ان��ت��ار وەك ئ���ەوەی نوێنەری‬ ‫گەلەو بەو هۆیەشەوە حەصانەی یاسایی‬ ‫پێبەخشراوە دەبێت بەپێوەرێكی گشتگیرانە‬ ‫مامەڵە لەگەڵ روداوەكان بكات‌و بەدور بێت‬ ‫لەدەمارگرژی حزبی‌و بەدیهێنانی دەستكەوت‌و‬ ‫ئامانجی تایبەتی‪ ،‬ئەو لەكاتی سەرهەڵدانی‬ ‫تەنگەژە‌و قەیرانەكان دەبێ‌ نمونەی مرۆڤی‬ ‫ئ���ارام‌و خ��اوەن رۆحیەتی تۆكمە بێ‌ بۆ‬ ‫هێوركردنەوەی رەوش��ە ن��ەخ��وازراوەك��ان‌و‬ ‫فاكتەرێكی ئەرینی بێ بۆ چارەسەركردنیان‪.‬‬ ‫ه����ەواداران����ی ق����ەوارە سیاسییەكان‬ ‫لەهەڵمەتەكانی هەڵبژاردنەكاندا‪ ،‬جۆش‌و‬ ‫خرۆشێكی زۆریان پێوە دیارە‪ ،‬بەكارهێنانی‬ ‫ئەو مافە ل��ەالی بەشێكی زۆر شێوازێكی‬ ‫ئاسایی وەرگرتوە‌و مایەی دڵخۆشیمانە كە‬ ‫گەلەكەمان لەئاهەنگی ئەو پرۆسەیەدا بژی‪،‬‬ ‫دەربڕینی هەندێكی دیكە سنوری ئەو مافە‬ ‫دەبەزێنێ‌‌و دەبێتە مایەی بێزاركەری‌و زۆرجار‬ ‫دەشگاتە ئاستی دڵەراوكێی سەرهەڵدانی‬ ‫دیاردەی توندوتیژی‌و روداوی ناخۆش بەدوای‬ ‫خۆیدا دەهێنی‪ ،‬بەزاندنی هێڵەكانی ئەو مافە‬ ‫دەبێتە مایەی لەدەستدانی پاراستنی ئارامی‬ ‫هەڵمەتەكە‪ ،‬زۆر جاریش توندوتیژییەكان‬ ‫دەگوازرێتەوە بۆ ئاستێكی بەرزتری قەوارە‬ ‫سیاسییەكان‌و سیما مەدنییەكەی ئەو‬

‫كەرنەڤاڵەدیموكراسییە دەشێوێ‌و لەكەدار‬ ‫دەبێت‪.‬‬ ‫لەهەڵمەتی هەڵبژاردنەكانی هەنوكە بۆ‬ ‫پارلەمانی عیراقی‌و ئەنجومەنی پارێزگاكان‪،‬‬ ‫لەسلێمانی تەقە بەسەر‪ ،‬یان بەردەم لقی‬ ‫چواری پارتی كرا‪ ،‬هەڵبەتا ئەم روداوە مایەی‬ ‫دڵگرانی هەموانە‌و ل��ەالی ك��ەس پەسەند‬ ‫نییە‪ ،‬لەبەر زۆر هۆی بابەتی كە لەپێش‬ ‫هەمویانەوە مەترسییەكانی تەشەنەكردنی‬ ‫ئەو جۆرە روداوە نەخوازراوانە بۆ ناوچەكانی‬ ‫دیكە‌و گەورەبونی ئاسەوارە خراپەكانی كە‬ ‫دور نییە بگاتە ئاستی خوێن رشتنێكی‬ ‫بەرفراوان‪.‬‬ ‫بەهەمان رێتمە تەقە لەبەر دەم ناوچەیەكی‬ ‫پارتی لەسلێمانی رویدا‪ ،‬سەرچاوەی ئەمەش‬ ‫نەزانراوبو ‌و نازانرێت دەست بو یان راستی‬ ‫ل��ەخ��ۆ گ���رت‪ ،‬ل��ەم دو روداوەدا ق���ەوارە‬ ‫سیاسییەكان تیایاندا یەكێتی روداوەك��ەی‬ ‫ریسواكرد‌و داوای دۆزینەوەی بكەرەكانی‬ ‫كرد‪ ،‬دەزگا حكومیە پەیوەستەكان دوپاتیان‬ ‫ك��ردەوە كە رێنادەن ئەو دەستە رەشانە‬ ‫ئارامی شارەكە تێكدەن‌و بەدوایانەوە دەبن‪،‬‬ ‫پاش چەند رۆژێك تەقە لەمەڵبەندی یەكێتی‬ ‫لەسۆران‌و لەكۆمیتەی شەقاڵوە كرا‪ ،‬ئەم‬ ‫روداوەش كەوتە بازنەی لێكۆڵینەوەی دەزگا‬ ‫ێ چو‪.‬‬ ‫ێ هەڵاڵ بەر ‌‬ ‫فەرمییەكان‌و بەب ‌‬

‫لەبەر ئەوەی مەبەستێكی بابەتیمان هەیە‬ ‫لەم ‌وت��ارەدا‪ ،‬خۆمان الئەدەین لەتۆمەتی‬ ‫كەسایەتی یان ناو هێنان‪ ،‬پاش روداوەكە‌و‬ ‫لەكەشێكی ئاسایدا بەرێزێكی ناسراوی ئەندام‬ ‫پارلەمانی كوردستان لەبەر لقی چ��واردا‬ ‫چەكی رەشاشی ئۆتۆماتیكی لەخۆ بەست‌و‬ ‫لەڕەوشی ئامادەسازی بو‪ ،‬بۆ هەڵگیرسانی‬ ‫جەنگ لەكاتێكدا ئەو نە كارمەندی هێزێكی‬ ‫ئەمنییە‌و نەپاسەوانی بارەگاكە بو‪ ،‬روداوەكە‬ ‫یەكالكرابوەوە‌و بەو ئەندازەیەش نەبو كە‬ ‫هەستی حزبی هەندە ببزوێنێت‪ ،‬ئەو بەرێزە‬ ‫لەهەڵچونێكی دەرون��ی��دا ل��ێ��دوان لەپاش‬ ‫لێدوانی ئەدا بۆ میدیاكان‌و ئەو ناوچەیەی‬ ‫كردبوە دۆزەخ لەالی بینەران‌و بیسەران‌و‬ ‫ێ ساحێب ناوبرد!‬ ‫پایتەختی رۆشنبیری بەب ‌‬ ‫لەراستیدا دیمەنی بارگرژاوی ئەو زاتە‌و ئەو‬ ‫نمایشەی نیشانی دەداین لەسەر روداوەكە‌و‬ ‫ئ��ام��ادە سازییەكەی ب��ۆ پاشهاتەكانی‪،‬‬ ‫روداوەكانی شارەكانی كاوبۆی بێساحێبی‬ ‫دەه��ێ��ن��ای��ەوە ب��ەرچ��اوم��ان‪ ،‬ئ��ای��ە دەش��ێ‬ ‫سلێمانی بێ ساحێب بێت لەكاتێكدا ساڵی‬ ‫پار بەجوانترین شاری عیراق هەڵبژێردرا؟‪،‬‬ ‫كەمترین رێ��ژەی بێكاری تیادایە لەسەر‬ ‫ئاستی هەرێم!‌و بەپێی ئ��ام��اری‌وەزارەت��ی‬ ‫پالندانی عیراق گەورەترین شاری پیشەسازی‬ ‫هەرێمی كوردستانە!‪ ،‬باس ل��ەزۆر الیەنی‬

‫ئیجابی دیكەش ناكەین‌و كەموكوڕییەكانیشی‬ ‫بابەتێكی دیكەیە‪.‬‬ ‫ئ���ەو ب��ەرێ��زە وەك پ��ارل��ەم��ان��ت��ارێ��ك‪،‬‬ ‫بەرپرسیارێتییەكی گ���ەورە دەك��ەوێ��ت��ە‬ ‫ئەستۆی‌و دەبێت هەژمون بۆ هەمو هەنگاوێك‌و‬ ‫رەفتارێكی بكا‪ ،‬كاتێك نەتوانێت بەنەفەسی‬ ‫گرژییەك‬ ‫نیشتمانی‬ ‫پارلەمانتارێكی‬ ‫هێوربكاتەوە ئیتر بەالی كەمەوە دەبێ خۆی‬ ‫الدا لەبەنزین كردن بەسەر ئاگردا‌و فوكردن‬ ‫لەهەوادارنی كە ئەگەری داگیرسانی ئاگری‬ ‫ێ رەچاودەكرێت لەناوچەكانی‬ ‫گەورەتری لـ ‌‬ ‫دیكەی هەرێم‪ ،‬ئایا تەشەنەكردنی ئاسەواری‬ ‫خراپی ئەو روداوە ك��اری نەدەكردە سەر‬ ‫هەڵبژاردنەكە‪ ،‬ئەی ئەوسا بونی پارلەمان‌و‬ ‫پارلەمانتار نەدەكەوتە ژێر پرسیار‌و كاری‬ ‫نەدەكردە سەر شكۆمەندارێتییەكەی لەسەر‬ ‫ئاستی هەرێم‌و دەرەوە؟‬ ‫كاتێك پارلەمانتارێك ببێتە مایەی‬ ‫ت��ەش��ەن��ەك��ردن��ی گ���رژی‌و نمایشی چەك‬ ‫لەخۆبەستن ئیتر چ بەهایەك دەمێنێ‬ ‫بۆ پ��رۆس��ەی دیموكراسی‌و بیرو ب��اوەرە‬ ‫م��ەدەن��ی��ی��ەك��ان‪ ،‬خ��ۆ ئ��ەگ��ەر ل��ەس��ۆران‌و‬ ‫شەقاڵوەش پارلەمانتاران خۆیان پڕ چەك‬ ‫بكردایە لەبەردەم مەڵبەند‌و كۆمیتە‌و لێدوانی‬ ‫گڕاڕیان بدایە ئەوا رەوشەكە زۆر ئاڵۆزتر‬ ‫دەبو‪.‬‬

‫پێمانوایە بەرپرسە حزبی‌و فەرمییەكان‬ ‫لەئاستێكی باشدابون لەمەر روداوەكە‪ ،‬ئەو‬ ‫بەرێزەش دەبوایە پشوی هەبوایە‌و كاری‬ ‫بكردایە بۆ هێوركردنەوەی باری ئاڵۆزگەر‬ ‫سەریهەڵدایە‌و رێگای خۆشكردایە بۆ دەزگا‬ ‫فەرمییەكان ك��اری خۆیان ئەنجامدایە‪،‬‬ ‫بیسەلماندایە كە لەبەر هەندێ تێگدەر‬ ‫كەرنەڤاڵی پرۆسەی دیموكراسی ناگوێزنەوە‬ ‫بۆ مەترسییەكانی توندوتیژی‌و دوب��ارە‬ ‫راكێشانی میلی چەك لەیەكتر‪.‬‬ ‫پارلەمانتار تاكێكی بەرپرسە‌و ئەركێكی‬ ‫مێژویی ل��ەئ��ەس��ت��ۆدای�ە‌و دەب��ێ��ت بەهای‬ ‫ئەو بەرپرسیارێتییە بەباشی بنرخێنێت‪،‬‬ ‫لەتەنگەژەكاندا خۆراگر بێت‌و دان بەخۆدا‬ ‫بگرێت‪ ،‬ئیرادەی بەهێزی هەبێت بۆ رێگرتن‬ ‫لەتەشەنەی روداوە نەخوازراوەكان كە كۆمەڵ‬ ‫بەرەو توندوتیژی بەرێت‪ ،‬ئەو بەڵێنانە بێنێتە‬ ‫دی كە سوێندی بۆ خ��واردوە‪ ،‬پارێزەری‬ ‫دیموكراسی بێت‌و خەبات بۆ ئاشتەوایی‬ ‫ك��ۆم��ەاڵی��ەت��ی ب��ك��ات‌و ك��ار بەپرینسیپە‬ ‫مەدەنییەكان بكات بۆ یەكالكردنەوەی‬ ‫گرفتەكان تەنانەت ئەگەر جەمسەریش‬ ‫نەبو لەگەڵ ب��ی��روب��اوەری خ��ۆی‌و ق��ەوارە‬ ‫سیاسییەكەشی‪ ،‬ئەو سوێندی بەخوا‌و گەڵ‬ ‫خواردوە كە لەخزمەتی گەل‌و نیشتیمانەكەی‬ ‫بێت‪ ،‬هەر بۆیە لەرەفتاریشدا دەبێ وابێت‪.‬‬

‫كوردستان سةرانسةر‬

‫ذمارة (‪ )4٦5‬دو شةممة ‪2014/4/28‬‬

‫بایك‪:‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪9‬‬

‫پێویستە دیموكراتخوازەكان بچنە هەدەپەوە‬

‫تورك‪:‬‬ ‫شۆڕشی رۆژئاوا سەردەكەوێت‬

‫لەپارلەمان دەبینە بلۆكێكی بەهێز‬

‫جەمیل بایك هاوسەرۆكی كۆما جفاكێن‬ ‫كوردستان دەڵێت «هەدەپە نوێنەرایەتی‬ ‫كۆمەڵگەیەكی دیموكراتی ئاشتیخواز‬ ‫دەكا‌و پێویستە گشت دیموكراتخوازەكانی‬ ‫توركیا پشتیوانی تەواوی لێبكەن‪ ،‬تاكو‬ ‫ێ‬ ‫ركابەری بۆ داهاتوی توركیایەكی نو ‌‬ ‫بكەن»‪.‬‬

‫ئەحمەد تورك سەرۆكی شارەوانی گەورەی‬ ‫ماردین رایگەیاند‪ :‬كورد لەرۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاستدا خەبات بۆ دیموكراسی‌و ئازادی‬ ‫گەالن دەكات‪ ،‬بۆیە شۆڕشی رۆژئاوا بۆ كورد‬ ‫یەكالیكەرەوە دەبێت‌و سەرەڕای پالنگێڕی‬ ‫دوژمنانی‪ ،‬كورد لەرۆژئاوا توانیوێتی‬ ‫بەسەركەوتویی خۆی لەو هێرشانە دەرباز‬ ‫بكات‌و سەربكەوێت‪.‬‬

‫ئەرتوغول كوركچو هاوسەرۆكی پارتی‬ ‫دیموكراتی گەالن رایگەیاند‪ :‬پارتەكەمان‬ ‫لەگەڵ ب‪.‬د‪.‬پ و دوپارتیتر یەكدەگرینەوەو‬ ‫لەپارلەمانی توركیا دەبینە بلۆكێكی‬ ‫بەهێز تاكو درێژە بەخەباتی سیاسیمان‬ ‫بۆ بەرەوپێشچونی رەوتی دیموكراسی‬ ‫لەتوركیا بدەین‪.‬‬

‫كوركچو‪:‬‬

‫ساڵح موسلیم ‪:‬‬

‫بەهۆی رێكکەوتنی لەگەڵ پارتی‪ ،‬گۆڕان لەخەندەقەكە بێدەنگە‬

‫ئا‪ :‬چاودێر‬ ‫ساڵح موسلیم هاوسەرۆكی پارتی‬ ‫یەكێتی دیموكرات (پ‪.‬ی‪.‬د)‪ ،‬لەنوێترین‬ ‫دی��داری��دا كە حەسەن جەمال نوسەرو‬ ‫رۆژنامەنوسی ناوداری توركیا لەگەڵیدا‬ ‫س��ازی��ك��ردووە‪ ،‬س��ەب��ارەت بەلێدانی‬ ‫خەندەق‌و پرسەكانیتر وەاڵمی نوسەری‬ ‫داوەت���ەوە‪ ،‬لەدیدارەكەیدا دو پەیامی‬ ‫گرنگ رایدەگەیەنێت كە یەكیان سەبارەت‬ ‫بەهەڵكەندنی خەندەقە لەنێوان سنوری‬ ‫كوردستانی باشورو رۆژاوا‪ ،‬و لەوبارەیەوە‬ ‫پەیامێك بۆ بارزانی دەنێرێت‌و دەڵێت‬ ‫«شوێنی ئەو خەندەقەی هەڵیدەكەنیت‬ ‫هەڵەیەو‪ ،‬نێوانی ك��وردان��ی پێ چاڵ‬ ‫دەكەیت»‪ .‬دوەمیشیان بۆ ئەردۆغانە‬ ‫بەوەی دژایەتی رۆژئاوا دەكات‌و دەڵێت‬ ‫«واز لەدژایەتیكردنی كورد بهێنە ئەوكات‬ ‫دەبیتە كارەكتەرێكی گرنگ لەرۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاستدا»‪.‬‬ ‫موسلیم‪ ،‬لەدرێژەی ئەو دیدارەشدا‪،‬‬ ‫ئاماژە بەوەشدەكات كە بەهۆی رێكەوتنی‬ ‫نێوان گۆڕان‌و پارتی‪ ،‬لەئێستادا گۆڕان‬

‫هەڵوێستی لەسەر شۆڕشی رۆژئاوا گۆڕاوە‬ ‫بەوەی بەرامبەر خەندەقەكە بێدەنگە‪.‬‬ ‫س ‌ێ پەیام بۆ توركیا‬ ‫لەدرێژەی دیدارەكەیدا هاوسەرۆكی‬ ‫پ‪.‬ی‪.‬د‪ ،‬سەبارەت بەهەڵوێستی رونی‬ ‫توركیا بۆ شۆڕشی رۆژئاوا‪ ،‬سێ‌ پەیام‬ ‫ئ��اڕاس��ت��ەی رەج���ەب تەیب ئ��ەردۆغ��ان‬ ‫ی س��ەرۆك��وەزی��ران��ی توركیا دەك��ات‪،‬‬ ‫یەكەمیان‪ :‬لەپاش ئەوەی ‪20‬ساڵ توركیا‬ ‫دژایەتی كوردستانی باشوری دەكرد‪،‬‬ ‫بائێستا بەرامبەر ب��ەرۆژئ��اوا نەكرێت‪.‬‬ ‫دوەم‪ :‬پێویستە بەزوترین كات توركیا‬ ‫واز لەدژایەتی كورد بهێنێت‪ ،‬ئەوكات‬ ‫ل��ە رۆژه���ەاڵت���ی ن��اوەڕاس��ت��دا دەبێتە‬ ‫کارەکتەرێکی گرنگ‪ .‬سێیەم‪ :‬باشتر وایە‬ ‫توركیا دەرس لەمێژوو وەربگرێت‪.‬‬ ‫هەڵوێستی پارتەكانی باشور‬ ‫ساڵح موسلیم دەرب����ارەی رەوش��ی‬ ‫رۆژئاوای كوردستان‌و پێشهاتەكانی‪ ،‬باس‬ ‫لەگرنگی هەڵوێستی پارتەكانی باشوری‬ ‫كوردستان دەك��ات‌و دەڵێت «ناوەندی‬ ‫سیاسی سلێمانی كە هەریەك لە یەكێتی‌و‬

‫گۆڕان تیایدا بەهێزن‪ ،‬هەردوكیان لەچاو‬ ‫پارتیدا زیاتر لە شۆڕشی رۆژئاواوە نزیكن‬ ‫بەوەی پشتیوانی لێدەكەن‪ ،‬تەنانەت ئەم‬ ‫دوپارتە بەفەرمی شۆڕشی رۆژئاوایان‬ ‫ناساندووە»‪.‬‬ ‫بەاڵم موسلیم نیگەرانی خۆی لەپاڵ‬ ‫بێهەڵوێستی گۆڕان راگەیاندوە بەوەی وەك‬ ‫پێشتر لەسەر پرسی رۆژئاوا هەڵوێستی‬ ‫نییە‪ ،‬ئەو راشیگەیاندوە كە لەم ماوەیەی‬ ‫دوایدا سەبارەت بەهەڵكەندنی خەندەق‬ ‫لەنێوان هەرێمی كوردستان‌و رۆژئاوادا‪،‬‬ ‫گۆڕان بێدەنگی نواندوە‪ ،‬هۆكارەكەشی‬ ‫بۆ ئەوە دەگەڕێنێتەوە كە گۆڕان لەگەڵ‬ ‫پارتیدا لەهەوڵی پێكهێنانی حكومەتی‬ ‫هاوبەشدایە‪.‬‬ ‫توركیا هەڵەیەكی‬ ‫مێژویی دوبارە دەكاتەوە‬ ‫توركیا لەماوەی ‪ 20‬ساڵی راب��ردودا‪،‬‬ ‫دژایەتی كوردستانی باشوری دەكردو‬ ‫تەنانەت وشەی ك��وردو كوردستانیشی‬ ‫ناو نەدەبرد‪ ،‬بەوەی بە باكوری عێراقی‬ ‫وەسفدەكرد‌و بارزانی‌و تاڵەبانی وەك‬ ‫سەركردە نەدەناساند‪ ،‬بەمەش هەڵەیەكی‬

‫پڕۆسەی چارەسەری و هەنگاوەكانی‬ ‫حكومەتی توركیا‬

‫هاوژین محێدین‬ ‫زیاتر لەساڵێكە پڕۆسەی ئاشتی و‬ ‫چ��ارەس��ەری لەتوركیا درێ��ژەی هەیە‪،‬‬ ‫لێكەوتەكانی ئەم پڕۆسەیە زیانی بۆ هیچ‬ ‫الیەنێكی توركیا نەبوە‪ ،‬كورد (ب‪.‬د‪.‬پ‬ ‫و هـ‪.‬د‪.‬پ) لەهەڵبژاردنی شارەوانییەكانی‬ ‫‪ 30‬ی مارتدا‪ ،‬سەرەڕای ئەوەی رێژەی‬ ‫دەن��گ��ەك��ان��ی��ان كەمێك زی���ادی ك��رد‌و‬ ‫ب����ەدو پ����ارت ب��ەش��داری��ی پ��ڕۆس��ەی‬ ‫هەڵبژاردنی توركیا یان كرد‪ ،‬توانیان‬ ‫ژم��ارەی شارەوانی پارێزگاكانی ناوچە‬ ‫كوردییەكان بەرزبكەنەوە لە هەشت‬ ‫شارەوانیی گ��ەورەوە بۆ دە شارەوانی‪،‬‬ ‫لەبەرامبەر ئەمەشدا‪ ،‬ئاك پارتی بەهەمان‬ ‫شێوە دەنگەكانی لەناوچەكەدا زیادیكرد‪،‬‬ ‫ه��ەروەه��ا ه��ەردو پارتی ئۆپۆزسیۆنی‬ ‫توركی (مەهەپە و جەهەپە) رێ��ژەی‬ ‫دەنگەكانیان وەك خۆی مانەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ژم���ارەی شارەوانیەكانیان كەمیكرد‪.‬‬ ‫هۆكاری ئەمەش بۆ رۆڵ��ی الوازی ئەو‬ ‫پارتانە‌و كاریگەریی لەسەر ژیانی سیاسی‬ ‫رۆژانەی توركیا دەگەڕێتەوە‪.‬‬ ‫بەرژەوەندییەكانی پڕۆسەی ئاشتی‬ ‫زۆرن‪ ،‬لەمەدا كورد و تورك بەیەكەوە‬ ‫سودمەندن‪ .‬روداوەك��ان��ی ساڵی پێشو‬ ‫و س��ەرەت��ای ئەمسااڵ ك��ە ل��ە توركیا‬ ‫رویاندا‪ ،‬بزوتنەوەی سیاسیی كوردی‬ ‫خ��س��ت��ە گ��ۆش��ەی��ەك��ی ب���ێ الی��ەن��ەی‬ ‫گۆڕەپانی سیاسەتی ناوخۆی توركیا‪.‬‬ ‫ه��ەر ل��ەس��ەرەت��ای پ��ڕۆس��ەی ئاشتی و‬ ‫چارەسەر‪ ،‬ئۆپۆزسیۆنی توركی كەوتنە‬ ‫دژای��ەت��ی پ��ڕۆس��ەك��ە‪ ،‬هێرشەكانیان‬ ‫چڕكردەوە بۆ سەر خودی كەسایەتی‬ ‫رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆكوەزیرانی‬

‫توركیا و كەسایەتییە بەرپرسەكانی‬ ‫ناو كابینەی حكومەتەكەی ئاك پارتی‪،‬‬ ‫هەروەها جەماعەتی بزوتنەوەی گولەن‪،‬‬ ‫لەڕێگەی راگەیاندنەكانیانەوە هێرشیان‬ ‫ك��ردە س��ەر ئ��ەردۆغ��ان و پارتەكەی‪،‬‬ ‫بەاڵم سەركەوتو نەبوون لە الوازكردنی‬ ‫ئاك پارتی‌و پڕۆسەكەش‪ ،‬ئەردۆغان بۆ‬ ‫بەرپەرچدانەوەی ئەو هێرشانە‪ ،‬لەڕێگەی‬ ‫پاكێجی دیموكراسییەوە گۆڕینی یاساكانی‬ ‫میت‪ ،‬دەستەی بااڵی دادوەران و داواكاری‬ ‫گشتیی ن��اس��راو ب��ە «‪ »HSYK‬و‬ ‫چەند یاسایەكیتر‪ ،‬توانی سیاسەتی‬ ‫جەمسەرگرتن بەكاربهێنێت و شەقامی‬ ‫توركیا بكاتە دووبەرە‪ .‬بەرەیەكیان كە‬ ‫پێكهاتون لە ئیسالمییەكان و ئەوانەی‬ ‫متمانەیان بە خزمەتگوزاری و پڕۆژە‬ ‫مەزنەكانی بواری ئابوری هەیە‪ ،‬بەهەمو‬ ‫شێوەیەك پاڵپشتی ئاك پارتی دەكەن‪،‬‬ ‫هەروەها بەرەیەكیتر هەیە كە پێكهاتون‬ ‫لە خەڵكانی چ��ەپ و نەتەوەپەرست‬ ‫كە زهنی نەتەوەپەرستیان رێگە نادات‬ ‫كورد لە توركیا بە ئامانجەكانی بگات‪،‬‬ ‫ت��ەن��ان��ەت ئ��ەوەن��دە ن��ەت��ەوەپ��ەرس��ت��ن‬ ‫بڕوایان وایە دەبێت توركیا رێگە نەدات‬ ‫كورد لە دەرەوەی توركیاش مافەكانی‬ ‫بەدەستبێنێت‪ .‬كەسانی وەك كەمال‬ ‫كڵچدارئۆغڵوی سەرۆكی ج‪.‬ه��ـ‪.‬پ‪ ،‬كە‬ ‫بە كەسایەتیەكی سۆسیال دیموكرات‬ ‫ناسراوە‪ ،‬لە سەردانی ساڵی پاری بۆ‬ ‫عێراق سەبارەت بەكۆنگرەی نەتەوەیی‬ ‫وتبوی «نابێت راسپاردەكانی كۆنگرەی‬ ‫نەتەوەیی كورد بابەتێك لە خۆبگرێت‬ ‫لەگەڵ دەستوری توركیا ناكۆك بێت»‪.‬‬ ‫ئەمەش ئەوە دەسەلمێنێت هێشتا رێگری‬ ‫هەیە لەوەی كورد بە مافە سەرەتاییەكانی‬ ‫بگات‪.‬‬ ‫كورد تائێستا بەهۆی ئەوەی كێشەی‬ ‫ماف و ئازادی هەیە‪ ،‬نەگالوەتە ناو هیچ‬ ‫لە یەكێك لەو دوو جەمسەرە‪ .‬ئەمەش‬ ‫وای��ك��ردووە داواك��ان��ی ك��ورد ب��ەرەب��ەرە‬

‫جێبەجێ بكرێن‪ ،‬لەوانە خوێندن بە‬ ‫زمانی دایك و بەكارهێنانی زمانی كوردی‬ ‫لەناوەندە فەرمییەكان‌و پێناسی كورد‬ ‫یش‪ ،‬ئازادكردنی پارلەمانتارانی ب‪.‬د‪.‬پ‪،‬‬ ‫جێبەجێكردنی بەشێك لە داواكارییەكانی‬ ‫عەبدواڵ ئۆجەالن‪ ،‬لەئێستاشدا ئازادكردنی‬ ‫سەرجەم گیراوانی دۆسیەی ك‪.‬ج‪.‬ك‪،‬‬ ‫ه��ەم��وو ئ��ەم��ان��ە ل��ەم��اوەی پ��ڕۆس��ەی‬ ‫چارەسەریدا جێبەجێكراوە‪.‬‬ ‫هەنگاوەكانی حكومەت بۆ پڕۆسەی‬ ‫چارەسەر سەرەڕای ئەوەی بۆ نەتەوەی‬ ‫ك��ورد و كەمە نەتەوەكانیتری توركیا‬ ‫گرنگە‪ ،‬لە هەمانكاتدا بۆ دیموكراسیبونی‬ ‫توركیا‪ -‬ش پێویستە‪ ،‬ئەمەش مانای وایە‬ ‫هەر هەنگاوێك بۆ چارەسەری كێشەی‬ ‫كورد وا دەكات كاروانی دیموكراسیبونی‬ ‫توركیا هەنگاوی زیاتر بباتە پێشەوە‪،‬‬ ‫ئ����ەوەی ل���ەو پ��ڕۆس��ەی��ەدا ب��ۆ ك��ورد‬ ‫گرنگە ئ��ەوەی��ە‪ ،‬سەرخان و ژێرخانی‬ ‫ش��ارە كوردییەكان گەشەی ئابوریی‬ ‫بەخۆیانەوە دەبینن‪ .‬بەرپرسانی ئاك‬ ‫پارتی و بەرپرسانی حكومەت هەمیشە‬ ‫جەخت لەسەر بەردەوامبونی پڕۆسەكە‬ ‫دەكەنەوە‪ .‬لەهەفتەی رابردودا‪ ،‬محەمەد‬ ‫شیمشەك وەزی���ری دارای���ی توركیا‌و‬ ‫بەڕەچەڵەك ك��ورد‪ ،‬لەسەردانێكیدا بۆ‬ ‫شاری باتمان‪ ،‬باسی لە بەردەوامبونی‬ ‫پڕۆسەكە كرد‪ ،‬بەاڵم سەرەڕای بەردەوامی‬ ‫ئەو لێدوانانەش‪ ،‬وتیشی «هەنگاوەكانی‬ ‫حكومەتی ئاك پارتی هێواشە‪ ،‬بەاڵم لەوە‬ ‫گرنگتر ئەوەیە لەماوەیەكی دیاریكراودا‬ ‫گۆڕانكاری یاسایی لە دەستوری توركیا‬ ‫بكرێت»‪.‬‬ ‫ئ��ەم پ��ەی��ام��ە گرنگە م��ان��ای ئ��ەوە‬ ‫دەگەیەنێت ك��ە ئ��ەگ��ەر لەماوەیەكی‬ ‫ك��ورت��خ��ای��ەن��دا دان���وس���ت���ان ل��ەگ��ەڵ‬ ‫بەرپرسانی باكور نەكرێت‪ ،‬بێگومان‬ ‫پڕۆژەی (خۆبەڕێوەبەرێتی دیموكراتی)‬ ‫جێبەجێكردنی نزیكتر دەبێتەوە‪.‬‬

‫“ئەگەر توركیا واز‬ ‫لەدژایەتیكردنی‬ ‫كورد بهێنێت‪،‬‬ ‫ئەوا لەڕۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاستدا دەبێتە‬ ‫كارەكتەرێكی‬ ‫گرنگ”‬ ‫مێژویی ك��رد‪ ،‬ئێستا لەپاش ‪ 20‬ساڵ‬ ‫دركی بەو هەڵەیەی كردوە‪ ،‬توركیا بۆ‬ ‫بەرژەوەندییەكانی خۆی لەكوردستانی‬ ‫ب��اش��ور نزیك ك��ردۆت��ەوەو پەیوەندی‬ ‫لەگەڵیدا بەستوە‪ ،‬ئێمە وەك پ‪.‬ی‪.‬د‬ ‫لەدژی ئەو پەیوەندییانە نین بەمەرجێك‬

‫نەبێتە كارتی فشارو دژایەتی بۆ سەر‬ ‫كوردانی بەشەكانیتر‪ .‬ئێستاش توركیا‬ ‫هەمان هەڵە لەگەڵ رۆژئاوای كوردستان‬ ‫دوب���ارە دەك��ات��ەوە‪ ،‬ب��ەوەی ئابڵوقەی‬ ‫دەدات‌و دژایەتیی دەك��ات‪ .‬ئایا دەبێت‬ ‫ئێمە ‪ 20‬ساڵیتر چ���اوەڕی بكەین بۆ‬

‫ئاشتی؟‬ ‫ئەم هەاڵنەی توركیا خواستی ئاشتی‬ ‫لەناوچەكەدا كەمدەكاتەوەو كاریگەریی‬ ‫خراپی لێدەكەوێتەوە‪ .‬تەنانەت ئەگەری‬ ‫ئەوەش هەیە پڕۆسەی ئاشتی لەتوركیا‬ ‫پەكبخات‪.‬‬

‫كورد‌و هەڵبژاردنەكانی سوریا‬

‫حاجی عەفرینی‬ ‫لەس���وریا ب���ۆ یەكەمج���ار هەڵبژاردن���ی س���ەرۆككۆماری‬ ‫بەڕێوەدەچ���ێ كە لەمادە دەس���تورییەكەی لەس���اڵی ‪2012‬‬ ‫دا پەس���ەندكراوە‪ .‬ئ���ەم هەڵبژاردنە ل���ە ‪ 28‬ئایاری ‪2014‬دا‬ ‫بۆ هاواڵتیانی دەرەوەی س���وریا ئام���ادە دەكرێ‌و لەڕۆژی ‪3‬‬ ‫حوزەیرانی ‪ ،2014‬هاواڵتیانی ناوەوەی س���وریا دەتوانن تێیدا‬ ‫بەشداریی بكەن‪.‬‬ ‫دوای بڵێسەس���ەندنی شۆڕش���ی س���وریا‪ ،‬كە لەڕۆژی ‪15‬‬ ‫ئاداری ‪ 2011‬دەس���تیپێكرد‌و دواییش گۆڕا بەوەی كە ئەمڕۆ‬ ‫پێیدەگوترێ تەنگژەی سوریا‪ ،‬دەستوری نوێی واڵت لەڕۆژی‬ ‫‪ 27‬ش���وباتی ‪ 2012‬راگەیەنرا‪ .‬لەسەر ئاستی سەرۆككۆماری‬ ‫گرنگتری���ن گۆڕان���كاری ئەم دەس���تورە ئەوەی���ە كە مادەی‬ ‫هەشتەمی گۆڕانی بەسەردا هاتوە‪ ،‬كە دەڵێت پارتی بەعسی‬ ‫عەرەبی سۆسیالیس���ت پارتیی رابەری دەوڵەت‌و كۆمەڵگەیە‪،‬‬ ‫لەبەرئەوە پۆستی سەركۆماری تەنها لەپاوەنی قیادەی قوتری‬ ‫پارتی بەعسدا نییە‪ ،‬بۆیە دەرگا بەڕوی راپرسی لەناو قیادەی‬ ‫قوتری لەمەڕ هەڵبژاردنی سەرۆككۆماری كراوەتەوە‌و بەمەیش‬ ‫زەمینەی فرەیی كاندیدەكانی س���ەرۆككۆماری خۆش���كراوە‪.‬‬ ‫هەروەها دەستور ماوەی سەرۆككۆماری تەنها بۆ حەوت ساڵ‬ ‫دیاریكردوە‌و كەس���ەكانیش تەنها ب���ۆ یەك خول بۆیان هەیە‬ ‫خۆیان بپاڵێون‪.‬‬ ‫ئایا هەڵوێس���تی كورد لەمەڕ هەڵبژاردنەكانی سەركۆماری‬ ‫س���وریا چییە؟ ئایا ئیدارەی زاتی س���ێ كانتۆنەكە دەهێڵێ‬ ‫ئەم هەڵبژاردنە لەناوچەكانی ژێر دەس���ەاڵتیدا بەڕێوەبچێت؟‬ ‫واتە ئایا لەناوچە كوردییەكان هەڵبژاردن بەڕێوەدەچێ یاخود‬ ‫كورد خۆیانی لێ نەبان دەكەن‪ ،‬چونكە خۆیان ئیدارە‌و قیادە‌و‬ ‫ئەنجومەنی وەزیرانی تایبەت بەخۆیان هەیە‪.‬‬ ‫لەحاڵەتێكش���یدا ئەگەر هاتو كوردی رۆژئاوای كوردستان‬ ‫لەهەڵبژاردنەكانی س���ەركۆماری سوریا بەشداری بكەن‪ ،‬ئەوا‬ ‫كاندیدی ئەمان بۆ سەركۆماریی دەبێت؟‬ ‫بێگومان لەس���ایەی ئەم تەنگژەیەی كەوا ئەمڕۆ س���وریای‬ ‫گرتۆتەوە‪ ،‬هەروەها لەس���ایەی نەبونی لەیەكتێگەیش���تنێكی‬

‫نیش���تیمانی لەنێوان رژێم‌و ئۆپۆزیس���یۆندا‪ ،‬بەتایبەت دوای‬ ‫ئ���ەوەی گفتوگۆكان���ی جنێڤ‪-‬دو یش شكس���تی هێنا‪ ،‬ئەوە‬ ‫هەڵبژاردنێك���ی پاك‌و بێگەرد لەس���وریا بەڕێوەناچێت‪ ،‬هەتا‬ ‫كەش���ی جەنگ‌و وێرانی هەبێ‌و هەتا دەنگی گوللە‌و دەسڕێژ‌و‬ ‫تەقینەوە ببیسرێ‪ ،‬ئەس���تەمە ئەمە بێتەدی‪ .‬تەنها ئەمەیش‬ ‫نییە‪ ،‬بەڵكو لەگەڵ بونی ژمارەیەكی یەكجار زۆری ئاوارەكان‬ ‫لەدەرەوەی س���وریا‌و بونی ژمارەیەكی یەكجار زۆری ئاوارەی‬ ‫ناوخۆیی‪ ،‬ئەوە دژوارە هەڵبژاردنەكان ئەنجامی خواستراویان‬ ‫لێبكەوێتەوە‌و بەمەیش ئاسایش‌و ئارامیان بەدوادا نایە‪.‬‬ ‫ك���ورد لەرۆژئ���اوای كوردس���تان گ���وێ بەهەڵبژاردن���ی‬ ‫سەرۆكایەتی لە سوریا نادەن‪ .‬بەتایبەت لەكاتێكدا كە دۆزی‬ ‫كورد لەو واڵتە تائێستایش پش���تگوێدەخرێ‪ ،‬جا چ لەالیەن‬ ‫ئۆپۆزیسیۆنەوە بێت‌و یان لەالیەن رژێمەوە‪ .‬وا باشترە كورد‬ ‫س���ەبارەت بە گاڵتەجاڕی هەڵبژاردنەكان لەسەر هەڵوێستی‬ ‫تەماشاكارانەی خۆیان بمێننەوە‪ .‬دیارە كورد ئەوەتا ئیدارەی‬ ‫زات���ی خۆیان ج���اڕداوە‌و س���ێ كانتۆنی جزی���رە‪ ،‬كۆبانی‌و‬ ‫عەفرینیان پێكەوەناوە‪ ،‬هەروەها كاروباری سیاسی‪ ،‬ئابوری‌و‬ ‫ئی���داری خۆیان بەهێزی خۆیان راییدەك���ەن‪ .‬لەهەمان كاتدا‬ ‫ئەمان س���ەرقاڵی ئەوەن كە بەرگری لەخۆیان بكەن‌و لەئاست‬ ‫هێرش���ەكانی گروپە تیرۆریس���تییەكانی وەكو داعش‌و بەرەی‬ ‫نوسرە‌و هێرش���ەكانی رژێمی فاشیستیشدا بەهێزەوە وەاڵمی‬ ‫توند دەدەنەوە‪ .‬لەبەر ئەم���ە تێكڕای بەڵگەكان ئاماژە بەوە‬ ‫دەكەن كە كورد ئەوە كار بۆ بەهێزكردنی ئیدارەكەی خۆیان‬ ‫دەكەن‪ ،‬پێدەچێ���ت هەڵبژاردنەكانی س���ەركۆماری لەناوچە‬ ‫كوردییەكان بەڕێوەنەچێت‪.‬‬ ‫لەالیەكی دیكەیش���ەوە ئەوە پێویس���تە پێش بەڕێوەبردنی‬ ‫هەڵبژاردنەكان پرس���ی ئاسایش‌و ئارامی واڵت چارەسەربكات‬ ‫ن���ەوەك بیر لە پرۆس���ەی هەڵب���ژاردن بكات���ەوە‪ ،‬هەروەها‬ ‫س���ەركەوتنی هەڵبژاردنەكانیش پەیوەس���تە بەپیادەكردنی‬ ‫ئاگربەس���تەوە لەالی���ەن هەردوالیەنەكەوە چ���ی رژێم‌و چی‬ ‫ئۆپۆزیس���یۆن‪ ،‬هەروەه���ا پەیوەس���تە بەدانپێدانانی فەرمی‬ ‫بەمافی گروپە ئەتنیی‌و مەزهەبی‌و سیاسیە جۆربەجۆرەكانی‬ ‫ناو س���وریا‪ .‬ئەمەیش تەنها لەڕێگەی رێكەوتن‌و ئاش���تەوایی‬ ‫نیش���تمانیەوە دێتەدی‪ .‬بەش���ێوەیەك هاواڵتی سوریا بتوانێ‬ ‫بگەڕێتەوە بۆ ناو ماڵ‌و حاڵی خۆی‪ .‬هەروەها بارودۆخەكەیش‬ ‫ئارام���ی‌و جێگی���ری بەخۆی���ەوە ببینێ بۆئ���ەوەی زەمینەی‬ ‫بەشداریكردنی بەدڵنیایی دەرونییەوە لەپرۆسەی هەڵبژاردندا‬ ‫بۆ بڕەخسێت‪ .‬پرۆس���ەی هەڵبژاردنەكان لە سوریا پێویستی‬ ‫بە رەخساندنی كۆمەڵێك هەڵومەرج هەیە كە بێ بونی ئەمانە‬ ‫ئاستەمە هیچی لێبكەوێتەوە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )4٦5‬دو شةممة ‪2014/4/28‬‬

‫شرؤظة‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪10‬‬

‫داڕشتنەوەی عيراق لەسەر بنەمای چوار هەرێمی کۆنفیدرالی‬ ‫بۆ‌و چۆن؟‬ ‫د‪ .‬شەمسول خان‬ ‫زانکۆی ساوس‬ ‫ئوسترالیا‬

‫د‪ .‬شێرکۆ کرمانج‬ ‫زانکۆی ئوتارا‬ ‫مالیزیا‬

‫بەشی یەکەم‬

‫س���وننی لە عيراق دەکرێ���ت‪ .‬ئەوە بەو‬ ‫مانایە نییە کە شوناس���ی سوننییبون لە‬ ‫عي���راق دیاردەیەکی ن���وێ بێت‪ ،‬چونکە‬ ‫بەدرێژای���ی مێژوی ک���ۆن‌و نوێی عيراق‪،‬‬ ‫تایفەگەرێتی���ی لەو واڵت���ە هێزی خۆی‬ ‫هەبوە ئەگەر نەڵێین دینامۆی س���ەرەکی‬ ‫مێ���ژو و ملمالنێکانی عيراقی پێکهێناوە‪.‬‬ ‫لەبەرئەوەی پرسی ش���وناس‌و شوناسی‬ ‫خ���اك‌و دانپێنان‌و س���ەروەری جەوهەری‬ ‫ملمالنێ���کان پێکدێنن بۆی���ە کۆنفیدرالی‬ ‫نەک فیدرالی باش���ترو چاکتر وەاڵمگۆی‬ ‫حەزو ئارەزو و داواو مافەکانی کوردەکان‌و‬ ‫سوننەکانە لە عيراق‪.‬‬

‫لەالی���ەن س���وننەکانەوە‪ .‬ب���ەاڵم ئەوەی‬ ‫لەس���ەر ئەرزی واقیع دەبینرێت ئەوەیە‬ ‫ک���ە پەیوەندییەکانی نێ���وان حکومەتی‬ ‫هەرێمی کوردستان‌و حکومەتی مەرکەزی‬ ‫ل���ە بەغ���دا زیات���ر لەس���ەر بنەماکانی‬ ‫کۆنفیدرال���ی رێکخراوە ن���ەک فیدرالی‪.‬‬ ‫بۆ پشتڕاس���ترکردنەوەی ئەم راس���تییە‬ ‫تەنیا هەڵوەس���تە لەس���ەر چەند خاڵێک‬ ‫دەکەی���ن‪ )١(.‬حکومەت���ی هەرێم خاوەنی‬ ‫هێزی سەربازی خۆیەتی‪ ،‬پێشمەرگە‪ ،‬کە‬ ‫فەرمان لە سەرکردە کوردەکان وەردەگرن‬ ‫نەک سەرکردەی هێزە س���ەربازییەکانی‬ ‫عيراق کە ‹نوری مالیکی›یە‪ )٢(.‬هەرێمی‬

‫پێشەكی‬ ‫لەم بابەتەدا س���ەرەتا ب���ە وردی‌و بە‬ ‫قوڵی قس���ە لەس���ەر ئ���ەوە دەکەین کە‬ ‫بۆ کۆنفیدرالیزم باش���ترین چارەس���ەرە‪،‬‬ ‫النیکەم لەم کاتەدا‪ ،‬بۆ چارەس���ەرکردنی‬ ‫کێشە سیاس���ییەکانی عيراق‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫ملمالنێ نەتەوەیی‌و مەزهەبییەکان‪ ،‬دواتر‬ ‫بە درێژی نەخشەڕێگایەک دەخەینەڕو کە‬ ‫مەبەست لێی س���ەرلەنوێ داڕشتنەوەی‬ ‫عيراقە لەس���ەر بنەمای کۆنفیدرالی‌ وەک‬ ‫هەوڵێک ب���ۆ چارەس���ەرکردنی قەیرانە‬ ‫سیاس���ییەکانی ئەو واڵت���ە‪ ،‬دیارە لێرە‬ ‫دەبێت ئەوە ڕونبکەینەوە کە ئەو فۆرمە‬ ‫کۆنفیدرالیی���ەی لێ���رە پێش���نیازکراوە‬ ‫تێکەڵەیەک���ە ل���ە سیس���تمی فیدرالی‌و‬ ‫کۆنفیدرال���ی ک���ە رەچ���اوی بارودۆخی‬ ‫تایبەت���ی سیاس���ی‌و ئاب���وری عي���راق‌و‬ ‫پێکهاتەکانی کردوە‪.‬‬ ‫لە فیدرالییەوە بۆ کۆنفیدرالی؟‬ ‫پرس���یارێک لێرە دێتەپێ���ش ئەویش‬ ‫ئەوەی���ە ب���ۆ سیس���تمی پەڕین���ەوە لە‬ ‫فیدرالیی���ەوە ب���ۆ کۆنفیدرال���ی‪ ،‬لێ���رە‬ ‫هەوڵدەدەی���ن‪ ،‬وەاڵم���ی ئەم پرس���یارە‬ ‫بدەین���ەوە‪ ،‬ه���ۆکار زۆرن ب���ەاڵم ئێمە‬ ‫پێمانوایە گرنگترینیان ئەمانەن‪:‬‬ ‫یەک���ەم‪ :‬شوناس���ی نەتەوەی���ی‌و‬ ‫نیش���تیمانیی‌و شوناس���ی خ���اک‬ ‫‪)territorial‬‬ ‫(‪identity‬‬ ‫ناوجەرگ���ەی پرس���ی کورد ل���ە عيراق‬ ‫پێکدێنن‪ ،‬سااڵنیکیشە‪ ،‬النیکەم لە ‪٢٠١٠‬‬ ‫ـەوە‪ ،‬شوناسی مەزهەبی‌و شوناسی خاک‬ ‫بایەخی خۆی لەنێو س���وننەکانی عيراق‬ ‫پەیداکردوەو ئێس���تاکە باس لە زەقبون‌و‬ ‫دەرکەوتن���ی ئاش���کراتری شوناس���ی‬

‫دوەم‪ :‬ل���ە ‪ ٢٠١٠‬ـ���ەوە س���وننەکان‬ ‫داوای دامەزراندن���ی هەرێمێک یان چەند‬ ‫هەرێمێکی فیدرالی دەکەن‪ .‬س���وننەکان‬ ‫پێداگری لەس���ەر ئەوە دەک���ەن کە ئەو‬ ‫هەرێم���ەی ئ���ەوان دەیانەوێ���ت دەبێت‬ ‫هاوش���ێوەی هەرێمی کوردس���تان بێت‪.‬‬ ‫ب���ە واتایەکی دیکە هەرێمی کوردس���تان‬ ‫وەک مۆدێلێکی الساییکردنەوە دەبینرێت‬

‫داڕشتنەوەی عيراق لەسەر‬ ‫بنەماکانی کۆنفیدرالی لەوانەیە‬ ‫ببێتە مایەی چارەسەرکردنی‬ ‫کۆمەڵێک پرسی گرفتئامێز‬ ‫(‪ )controversial‬وەک رۆڵی‬ ‫ئایین لە سیاسەتدا‪ ،‬کە شیعەکان‬ ‫لە هەوڵیئەوەدان رۆڵی ئایین‬ ‫زیاتر بکەن لە سیاسەتدا کەچی‬ ‫لەبەرابەر ئەم هەواڵنە الیەنە‬ ‫کوردی‌و سوننییەکان دژایەتی‬ ‫زیاترکردنی رۆڵی ئایین لە‬ ‫سیاسەتدا دەکەن‬

‫ئەوەمان پێدەڵێت ک���ە پەیوەندییەکانی‬ ‫هەرێم‌و حکومەتی مەرکەزی لە راس���تیدا‬ ‫لەس���ەر ئ���ەرزی واقیع لەس���ەر بنەمای‬ ‫کۆنفیدرالی رێکخراون‪.‬‬ ‫سێهەم‪ :‬داڕش���تنەوەی عيراق لەسەر‬ ‫بنەم���ای کۆنفیدرالییەتێک کە س���نوری‬ ‫هەرێمەکان���ی بکەوێتە س���ەر س���نورە‬ ‫نەتەوەیی‌و مەزهەبیی���ەکان ئەگەرەکانی‬ ‫لێکجیابونەوەی ئاشتییانەی هەرێمەکانی‬ ‫لێدەکەوێت���ەوە ئەگ���ەر ئەم���ە وەک‬ ‫ئەگەرێ���ک ل���ە دوارۆژدا هاتەپێش‪ .‬ئەو‬ ‫ش���ەڕە خوێناویی���ەی لە یوگوس�ل�اڤیا‬ ‫لە نەوەتەکانی س���ەدەی راب���ردو رویدا‬ ‫یەکێ���ک ل���ە هۆکارەکان���ی ئەوەبو کە‬ ‫س���نوری هەرێمەکان���ی یوگوس�ل�اڤیا‬ ‫نەدەکەوتنە س���ەر س���نوری نەتەوەیی‌و‬ ‫ئایینی پێکهاتەکانی یوگوس�ل�اڤیا‪ .‬بۆیە‬ ‫کۆنفیدرالی���ی نەتەوەی���ی‌و مەزهەبی���ی‬ ‫ئەگەرەکان���ی ئ���ەوەی پێیدەگوترێ���ت‬ ‫بەبەلقانکردن���ی (‪)Balkanisation‬‬ ‫عي���راق کەمدەکات���ەوە‪ .‬لێکجیابونەوەی‬ ‫ئاش���تییانەی س�ل�اڤەکان‌و چیکەکان���ی‬ ‫چیکۆس���لۆڤاکیا دەکرێ���ت ب���ۆ ئ���ەوە‬ ‫بگەڕێنرێتەوە کە سنورەکانی هەرێمەکانی‬ ‫چیکۆسلۆڤاکیا تا رادەیەکی زۆر کەوتبونە‬ ‫سەر سنورە نەتەوەییەکان‪.‬‬ ‫چوارەم‪ :‬گەش���ەی سیاسی لە عيراق‌و‬ ‫مێژوی کۆن‌و نوێی ئەو واڵتە پڕیەتی لەو‬ ‫بەڵگانەی کە پێماندەڵێن دروس���تکردنی‬ ‫حزبی سیاس���یی ی���ان هاوپەیمانییەتی هەوڵیئەوەدان رۆڵی ئایین زیاتر بکەن لە‬ ‫حزبیی کە س���نورەکانی نەتەوە (کورد‪ -‬سیاس���ەتدا کەچی لەبەرابەر ئەم هەواڵنە‬ ‫عەرەب) یان مەزهەبی (سوننە‪-‬ش���یعە) الیەنە ک���وردی‌و س���وننییەکان دژایەتی‬ ‫تێپەڕاندبێ���ت س���ەختە ئەگ���ەر نەڵێین زیاترکردن���ی رۆڵی ئایین لە سیاس���ەتدا‬ ‫مەحاڵ���ە‪ .‬لە مێ���ژوی عي���راق دو حزب دەکەن‪ .‬لەوەتەی ش���یعەکانیش لە چەند‬ ‫ت���ا ڕادەیەک ئەم س���نورانەیان تێپەڕاند مانگی رابردودا ب���اس لە جێبەجێکردنی‬ ‫ئەوانی���ش حزب���ی ش���یوعی عيراق���ی‌و ش���ەریعەتی جەعفەری دەکەن ئەم پرسە‬ ‫حزب���ی بەعس بون‪ .‬حزبی ش���یوعی لە گرنگ���ی‌و بایەخ���ی زیات���ر پەیداکردوە‪.‬‬ ‫نەوەتەکانی س���ەدەی راب���ردو بو بە دو ب���ۆ تێپەڕاندن���ی ئ���ەم پرس���ە واچاکە‬ ‫لەت‪ ،‬لەتێکی کوردی‌و لەتێکی عەرەبی کە عيراق لەس���ەر بنەماکان���ی کۆنفیدرالی‬ ‫ئێس���تاکانێ هیچ کام لەم لەتانە رۆڵێکی رێکبخرێت���ەوە‪ .‬ئەوکات هەر هەرێمەی بە‬ ‫ئەوت���ۆ ل���ە گۆڕەپانی سیاس���ی عيراق ئارەزوی خۆی س���نورەکانی رۆڵی ئایین‬

‫دامەزراندنی هەرێمەکان‬ ‫لەسەر بنەمای نەتەوەیی دەبێتە‬ ‫مایەی دروستبون‌و بەهێزبونی‬ ‫کۆمەڵی مەدەنی‪ ،‬دیارە مەبەست‬ ‫بەراوردە بە ناوچەکانی دیکەی‬ ‫عيراق هاوکات کۆنفیدرالییەت‬ ‫لەوانەیە ببێتە مایەی دروستبونی‬ ‫حزبی سیاسی کە پرنسیپەکانی‬ ‫لەسەر دادی کۆمەاڵیەتی‌و‬ ‫یەکسانی داڕشتبێت نەک‬ ‫پۆلیتیکی شوناس‬ ‫هەرێمی کوردستان دەردەکەوێت‪ .‬کەیسی‬ ‫گۆڕان ل���ە هەرێمی کوردس���تان‪ ،‬کە تا‬ ‫ئێستا لە دو هەڵبژاردندا بەشداریکردوە‪،‬‬ ‫لە یەکەمیان ‪ %٢٥‬ی دەنگەکان‌و لە دوەم‬ ‫‪ %٢٤‬ی دەنگەکان���ی ب���ردەوە‪ ،‬ئەوەمان‬ ‫پێدەڵێ���ت کە ئەگەر هەرێم���ی دیکە لە‬ ‫عيراق لەس���ەر بنەم���ای کۆنفیدرالییەتی‬ ‫مەزهەب���ی‌و نەتەوەی���ی دابمەزرێن ئەوە‬ ‫ئەگەری ئەوە زیاتر دەکات کە بزوتنەوەی‬ ‫هاوتای گۆڕان ل���ە هەرێمەکانی دیکەش‬ ‫دروس���تببن‪ .‬گرنگی ئەم���ە لەوەدایە کە‬ ‫دروس���تبونی حزبی سیاسی لە دەرەوەی‬

‫گەشەی سیاسی لە عيراق‌و مێژوی کۆن‌و نوێی ئەو واڵتە پڕیەتی‬ ‫لەو بەڵگانەی کە پێماندەڵێن دروستکردنی حزبی سیاسیی یان‬ ‫هاوپەیمانییەتی حزبیی کە سنورەکانی نەتەوە (کورد‪-‬عەرەب) یان‬ ‫مەزهەبی (سوننە‪-‬شیعە) تێپەڕاندبێت سەختە ئەگەر نەڵێین مەحاڵە‬ ‫کوردستان خاوەنی دەزگا هەواڵگرییەکانی‬ ‫خۆیەت���ی (پاراس���تنی پارت���ی‌و‬ ‫زانی���اری یەکێت���ی) ک���ە پەیوەندییەکی‬ ‫پلەبەندی���ی (‪ )hierarchical‬ب���ە‬ ‫دەزگا هەواڵگرییەکان���ی عيراق���ەوە‬ ‫نایانبەس���تێتەوە(‪ )٣‬هەرێمی کوردستان‬ ‫پەیوەندییەکان���ی دەرەوەی خ���ۆی‬ ‫ل���ە رێگ���ەی وەزارەت���ی دەرەوەو‬ ‫باڵوێزخانەکانی عيراق لە واڵتانی دەرەوە‬ ‫رێکناخ���ات بەڵک���و پەیوەندییەکان���ی‬ ‫خ���ۆی راس���تەوخۆ ی���ان لەڕێگ���ەی‬ ‫نوێنەرایەتییەکان���ی حکومەتی هەرێم لە‬ ‫دەرەوە رێکدەخ���ات‪ )٤(.‬فرۆکەخانەکانی‬ ‫هەرێم‌و بازگە س���نورییەکان کە پرس���ی‬ ‫ڤی���زاو گومرگ���ی تێ���دا بەڕێوەدەچێت‬ ‫لەالی���ەن حکومەت���ی مەرکەزیی���ەوە‬ ‫بەڕێوەنابرێ���ن بەڵک���و حکومەتی هەرێم‬ ‫بەخۆی سەرپەرش���تییان دەکات‪ .‬هەمو‬ ‫ئەمانەی کە ئاماژەمانپێکردن لە سیستمە‬ ‫فیدرالییەکان لە دەسەاڵتەکانی حکومەتی‬ ‫مەرکەزی���ن ب���ەاڵم لە حالەت���ی هەرێمی‬ ‫کورس���تان لەالیەن حکومەت���ی هەرێم‌و‬ ‫دامودەزگاکانییەوە بەڕێوەدەچن‪ .‬ئەوەش‬

‫نابینن‪ .‬بەهەمانش���ێوە حزبی بەعس تا‬ ‫شەستەکانی سەدەی رابردو تا رادەیەک‬ ‫نوێنەرایەتی ش���یعەو س���وننەی عيراقی‬ ‫دەکرد بەاڵم لە س���ەرەتای شەس���تەکان‬ ‫باڵی عەسکەری بەعس کە لە سوننەکان‬ ‫پێکهاتب���و کودەتایەکیان بەس���ەر باڵە‬ ‫مەدەنییەکەی بەعس���دا کرد کە زۆربەیان‬ ‫شیعە بون‪ ،‬ئەمەش لەو کاتەوە بوە مایەی‬ ‫بە س���وننەبونی بەعس‪ .‬ئێس���تا بەعس‬ ‫نەک رۆڵی لێکنزیکبونەوەی ش���یعەکان‌و‬ ‫س���وننەکان نابینێت بەڵکو بوەتە مایەی‬ ‫زیات���ر لێکت���رازان‌و دوژمنایەتیکردن���ی‬ ‫یەک���دی ئەو دو گروپ���ە‪ .‬بۆیە لە غیابی‬ ‫حزبی سیاسی سەرتاس���ەریی (‪pan-‬‬ ‫‪ )Iraqi‬لەو واڵتەدا کۆنفیدرالی لەس���ەر‬ ‫بنەمای نەتەوەی���ی‌و مەزهەبی نەک هەر‬ ‫بیرۆکەیەک���ی چاکە بەڵکو بوە بە ئەمری‬ ‫واقیع‪.‬‬ ‫پێنجەم‪ :‬داڕش���تنەوەی عيراق لەسەر‬ ‫بنەماکان���ی کۆنفیدرال���ی لەوانەیە ببێتە‬ ‫مایەی چارەسەرکردنی کۆمەڵێک پرسی‬ ‫گرفتئامێ���ز (‪ )controversial‬وەک‬ ‫رۆڵی ئایین لە سیاسەتدا‪ ،‬کە شیعەکان لە‬

‫لە سیاسەتدا بۆ خۆی دیاریدەکات بەبێ‬ ‫ئەوەی الیەنێک یاس���اکانی خۆی بەسەر‬ ‫الیەنەکانی دیکە بسەپێنێت‪.‬‬ ‫شەش���ەم‪ :‬وەک ئ���ەوەی ئەزمون���ی‬ ‫هەرێمی کوردس���تان نیش���انمان دەدات‪،‬‬ ‫دامەزراندنی هەرێمەکان لەس���ەر بنەمای‬ ‫نەتەوەی���ی دەبێتە مایەی دروس���تبون‌و‬ ‫بەهێزبونی کۆمەڵگ���ەی مەدەنی‪ ،‬دیارە‬ ‫مەبەس���ت ب���ەراوردە ب���ە ناوچەکان���ی‬ ‫دیکەی عيراق‪ .‬ه���اوکات کۆنفیدرالییەت‬ ‫لەوانەی���ە ببێت���ە مایەی دروس���تبونی‬ ‫حزبی سیاس���ی کە پرنسیپەکانی لەسەر‬ ‫دادی کۆمەاڵیەتی‌و یەکس���انی داڕشتبێت‬ ‫نەک پۆلیتیکی ش���وناس (‪identity‬‬ ‫‪ .)politics‬کۆنفیدرال���ی لەس���ەر‬ ‫بنەمای نەتەوەی���ی‌و مەزهەبی رکابەری‬ ‫سیاسی لەس���ەر بنەما ئایدیۆلۆجییەکان‬ ‫لەنێوان الیەنە سیاس���ییەکانی هەرێمەکە‬ ‫بەهێ���زدەکات‌و ئەم���ەش دەبێتە مایەی‬ ‫دروس���تبونی حزب‌و گروپی سیاس���ی لە‬ ‫دەرەوەی ئایدیۆلۆجیی���ە نەتەوەی���ی‌و‬ ‫مەزهەب���ی‌و ئایینییەکان وەک ئەوەی کە‬ ‫لە دروس���تبونی بزوتن���ەوەی گۆڕان لە‬

‫ئایدیۆلۆجیی���ە نەتەوەی���ی‌و ئایینییەکان‬ ‫ئەگەرەکان���ی چارەس���ەرکردنی کێش���ە‬ ‫نەتەوەی���ی‌و مەزهەبییەکان���ی عي���راق‬ ‫ئاسانتردەکات‪.‬‬ ‫حەوت���ەم‪ :‬لەکاتێکدا ک���ە عيراق نەک‬ ‫لەسەر رۆخی هەڵوەشانەوەیە (‪break‬‬ ‫‪ )up‬بەڵک���و ترس���ی وردوخاش���بونی‬ ‫(‪ )break down‬لەسەرەو لەوانەیە‬ ‫ببێت���ە مایەی نەک ه���ەر لەت لەت بونی‬ ‫عي���راق بەڵک���و دابەش���بونی هەرێم���ی‬ ‫کوردس���تانیش بەس���ەر چەن���د وردە‪-‬‬ ‫هەرێمێکدا‪ ،‬دروستکردنی چەند هەرێمێکی‬ ‫کۆنفیدرالی دیکە زۆر گرنگە بۆ پاراستنی‬ ‫عيراق‌و هەرێمی کوردس���تان نەک هەر لە‬ ‫دابەشبون بەڵکو لە وردوخاشبون‪.‬‬ ‫ل���ە بڕگ���ەی خ���وارەوە چۆنییەت���ی‬ ‫داڕش���تنەوەی عيراق بۆ چەند هەرێمێکی‬ ‫کۆنفیدرالی دەخەینەڕو بەاڵم وەک پێشتر‬ ‫ئاماژەمانپێک���رد ئ���ەو کۆنفیدرالیی���ەی‬ ‫لێرە پێش���نیازدەکرێت هاوکات هەڵگری‬ ‫کۆمەڵێ���ک کارەکت���ەری سیس���تمە‬ ‫فیدرالییەکانیشە‪.‬‬

‫ثشو‬

‫ذمارة (‪ )4٦5‬دو شةممة ‪2014/4/28‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪ 100‬كەس بەشداری شانۆیی مەم‌و زین دەكەن‬ ‫چاودێر‪-‬زاموا‪:‬‬ ‫بڕیارە ناوەڕاستی مانگی ئایار‪،‬‬ ‫بەبۆنەی بونی هەولێر بەپایتەختی‬ ‫گ��ەش��ت��ی��اری واڵت���ان���ی ع���ەرەب���ی‪،‬‬ ‫ب��ەڕێ��وەب��ەرای��ەت��ی ش��ان��ۆی هەولێر‪،‬‬ ‫شانۆگەری «م��ەم‌و زی��ن» لەپاركی‬ ‫شانەدەر نمایش بكات‪ ،‬شانۆگەرییەكە‬ ‫دەقێكی فۆلكلۆری كوردییەو دەرهێنانی‬ ‫هیوا س��وع��اد‪-‬ە‪ ،‬ل��ەم شانۆگەرییەدا‬ ‫نزیكەی ‪ 100‬ئەكتەرو گۆرانیبێژو‬

‫وش ـ ــةى ي ـ ــةكـ ـت ـ ـ ــرب ـ ـ ـ ـ ـ ِر‬

‫سەماكاری میللی‌و هەڵپەڕكێ‌ تێیدا‬ ‫بەشداربن‪.‬‬ ‫هیوا سوعاد لەبارەی شانۆگەرییەكان‬ ‫بە «چاودێر»ی راگەیاند‪ :‬ماوەیەكە‬ ‫سەرقاڵی پڕۆڤەین لەم شانۆگەرییەدا‪،‬‬ ‫كۆمەڵێكی زۆر ئەكتەرو گۆرانیبێژو‬ ‫هەڵپەڕكێی تیپە میللییەكان بەشدارن‬ ‫تێیدا‪ ،‬شانۆگەرییەكە بەستایلێكی‬ ‫نوێیە و لەدەرەوەی هۆڵ لەناو پاركدا‬ ‫نمایشی دەكەین‪.‬‬

‫لەڕۆژی‬

‫@@‬

‫قژی بوكێی‬ ‫تاشی‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫مایك گریفز‪ ،‬زاوایەكی تەمەن ‪ 38‬ساڵە‪ ،‬لەڕۆژی ئاهەنگی هاوسەرگیرییان‬ ‫قژی بوكێی تاشی‪ ،‬ئەمەش بوە جێگەی سەرسوڕمانی بەشداربوانی ئاهەنگەكە‪،‬‬ ‫سەبارەت بەم هەڵوێستە‪ ،‬بوكەكە بەئامادەبوانی ئاهەنگەكەی راگەیاند پێمخۆشبو‬ ‫سەری خۆم وەك سەری گریفز تاشراو و كەچەڵ بكەم‪ ،‬ئەمەش وەك هەڵوێستێكم‬ ‫بۆ دەربڕینی خۆشەویستی بۆ هاوسەرگیرییەكەمان‪.‬‬

‫مارەیی كچەكانیان مانگایە‬

‫‪@@2‬‬ ‫‪@@3‬‬ ‫‪@@4‬‬ ‫‪@@5‬‬ ‫‪@@6‬‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫لەپێشبڕكێیەكی سەرسوڕهێنەردا‬ ‫كە رۆژنامەی بەناوبانگی ئەمریكی‬ ‫پیپڵ سازیكردوە‪ ،‬خانمە ئەكتەری‬ ‫كینی رەشپێست لوپیتا نیۆنگۆ‪ ،‬كە‬ ‫ب��راوەی ئەمساڵی خەاڵتی ئۆسكار‬ ‫ب��و‪ ،‬وەك جوانترین ژن��ی جیهان‬ ‫هەڵبژێردرا! ئەم رۆژنامەیە سااڵنە‬ ‫لیستێك ناو بەجوانترین مرۆڤەكانی‬ ‫زەوی دادەنێت و وێنەی یەكەمی ئەو‬ ‫لیستەش دەكاتە بەرگی رۆژنامەكەی‪،‬‬ ‫ئەمساڵ كە وێنەی ئەو كچە خانمە‬ ‫ئەكتەرەی دانا وەك جوانترین مرۆڤی‬ ‫دونیا‪ ،‬بەالی خوێنەرانی رۆژنامەكەوە‬ ‫سەیر بو‪ ،‬رەشپێستێك ئەو نازناوە‬ ‫وەرگرێت‪!.‬‬ ‫ڕۆژن���ام���ەك���ە ل����ەب����ارەی ئ��ەم‬ ‫هەڵبژاردنەوە باڵویكردۆتەوە‪ ،‬بەو‬ ‫پێیەی ئ��ەم��س��اڵ لوپیتا نیۆنگۆ‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫رۆژنامەی دەیلی مەیلی بریتانی‬ ‫باڵویكردەوە‪ ،‬بەمەبەستی پێدانی‬ ‫مارەیی زۆر لەكاتی هاوسەرگیریكردندا‪،‬‬ ‫خێڵی سوری لەئەسیوبیای كیشوەری‬ ‫ئەفریقا‪ ،‬كاتێك كچەكانیان گەورە‬ ‫دەب��ن‪ ،‬چەند پارچە قوڕێكی شێوە‬ ‫بازنەیی‌و الكێشەیی دەخەنە دەمی‬ ‫كچەكانیانەوە ب��ۆ ئ���ەوەی لێویان‬ ‫ئەستورو گ��ەورە بێت‪ ،‬رۆژنامەكە‬ ‫رونیشكردۆتەوە‪ ،‬بەپێی دابونەریتی‬ ‫خێڵەكە‪ ،‬یەكێك لەهەرە نیشانەكانی‬ ‫جوانی ژنان ئەوەیە كە ئەو كەسە‬

‫‪@@7‬‬ ‫‪@@8‬‬ ‫‪@@9‬‬ ‫‪@10‬‬ ‫‪@11‬‬ ‫‪12‬‬

‫براوەی خەاڵتی ئۆسكارە بۆیە بەالی‬ ‫خوێنەرانەوە كەسایەتییەكی دیارە‪،‬‬ ‫ئێمەش ویستمان ناوبانگ و جوانی‬ ‫روخسارەكەی بكەینە سۆپرایزێك بۆ‬ ‫خوێنەرەكانمان!‪.‬‬

‫لەبری نەگەیاندنی نامەكان شەش مانگ‬ ‫زیندانی دەكرێ‌‬

‫خاوەنی لێوێكی گەورەو كراوە بێت‪،‬‬ ‫كاتێكیش كچەكانیان دەگاتە تەمەنی‬ ‫‪ 14‬ساڵی‪ ،‬دو ددانی بەشی دواوەیان‬ ‫دەردەهێنن بۆ ئەوەی لەكاتی كشاندا‬ ‫گرفتیان بۆ دروست نەكات‪ .‬كاتێكیش‬ ‫كچە خوازبێنی دەك��رێ��ت لەالیەن‬ ‫كەسێكەوە‪ ،‬باوكی كچە تا لێوی‬ ‫كچەكەی گ���ەورەو ئەستورتربێت‪،‬‬ ‫داوای مارەیی زیاتر دەكات‪ ،‬ئەگەر‬ ‫كچەكە لێو بچوك بێت نزیكەی ‪40‬‬ ‫مانگا مارەییەكەیەتی‌و كچانی لێو‬ ‫ئەستوریش بڕی مارەییەكەی دەگاتە‬ ‫‪ 60‬مانگا‪.‬‬

‫@@@‪@2@ @1‬‬

‫‪@@1‬‬

‫رەشپێستێك جوانترین ژنی جیهانە‬

‫هاوسەرگیرییاندا‬

‫‪11‬‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫دادگای ویالیەتی كنتاكی لەئەمەریكا‪ ،‬بڕیاریدا بە بەندكردنی پۆستەچیەك كە‬ ‫نزیكەی ‪ 45‬هەزار نامەی هاواڵتیانی نەگەیاندۆتە دەست خاوەنەكانیان‌و لەكۆگایەكدا‬ ‫كە بەكرێی گرتوە سەرجەمیان هەڵگرتوە‪.‬‬ ‫ئاژانسی ‪– C.N.N‬ی ئەمەریكی باڵویكردەوە‪ ،‬دادگاكە بڕیاری بەندكردنی برینت‬ ‫مورسی پۆستەچی داوە بۆ ماوەی شەش مانگ‌و غەرامە كردنی بەبڕی ‪ 15‬هەزار‬ ‫دۆالر‪ ،‬وەك قەرەبویەك بۆ خاوەنی نامەكان‪ .‬مۆرس ماوەی پێنج ساڵە پۆستەچیەو‬ ‫سەرجەم ئەو نامانەی لەنێوان سااڵنی ‪ 2011‬بۆ ‪ 2013‬پشتگوێخستوە‪ .‬مۆرس بەدادگای‬ ‫راگەیاندوە مەبەستی دزینی نامەكان نەبوە‪ ،‬بەڵكو لەكاتی دابەشكردنی نامەكاندا‬ ‫ناچار بوە لەجێی ئەو پیشەیە منداڵەكانی بگەیەنێتە خوێندنگە‪.‬‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‪@3‬‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‪@@@@12@@@@@@11@@@@@10@@@@@@9@@@@@@8@@@@@@@7@@@@@@6@@@@@@5@@@@@@4‬‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫ئاسۆیی‪:‬‬ ‫‪ -1‬نوسەرێكی تەنز ئامێزی كوردە‬ ‫‪-2‬روەكێكە‪ ،‬بەشێكە لەڕوخسار «پ»‬ ‫‪-3‬ژم��ارەی��ەك��ە‪ ،‬ژن��ە گۆرانیبێژێكی‬ ‫ف��ارس��ە‪ ،‬ژم��ارەی��ەك��ە ‪-4‬زۆر «پ»‪،‬‬ ‫بەشێكە لەلەش‪ ،‬فێڵ ‪-5‬ب��ۆ میللەت‬ ‫خراپە ‪-6‬ن��ی��وەی ك��ارا‪ ،‬درەختێكە‪،‬‬ ‫نیوەی س��واڵ ‪-7‬ناوێكی عەرەبیە‪،‬‬ ‫دوان لەڕەش‪ ،‬جۆرە چەكێكە ‪-8‬بارانی‬ ‫لەپڕ «پ»‪ ،‬لەژێر ئاوەوە دێ‌ «پ»‬ ‫‪ +‬پیتێك‪ ،‬رەنگێكە ‪-9‬دوان لەسمڵ‪،‬‬ ‫نیوەی هێما‪ ،‬كینە‪ ،‬دان��ە لەشیشە‬ ‫گۆشتێك ‪-10‬گلەیی‌و ئومێد ‪-11‬وشكەی‬ ‫میوەیەكە‪ ،‬سابون دەیناسێ‌‪ ،‬دراوێكی‬ ‫بیانیە ‪-12‬خۆزگە ژنی ئەهێنا‪ ،‬نیوەی‬ ‫ێ لەگۆشت‪.‬‬ ‫فاتە‪ ،‬ئەدر ‌‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫ستونی‪:‬‬ ‫‪-1‬دو جۆر باڵندەن ‪-2‬كاس‪ ،‬جۆرە‬ ‫بەرگێكە‪ ،‬نیوەی سایە ‪-3‬نیوەی مارس‪،‬‬ ‫روبارێكە‪ ،‬بەرگێكە ‪-4‬پاشماوەیەكی‬ ‫دێرینە لەعیراق‪ ،‬بەسوریا دەوترا‪ ،‬ئاو‬ ‫ێ ‪-5‬بۆ هەمومان باشە‪ ،‬بێز‬ ‫دەیناس ‌‬ ‫‪-6‬پیتێك ‪ +‬بۆ هەڵهێنانە‪ ،‬نیوەی ناوك‬ ‫‪-5‬ئەكتەرێكی ناوداری جیهانیە «پ»‪،‬‬ ‫ێ لەهێشو‪،‬‬ ‫كێشانەیەكە «پ» ‪-8‬قلـ ‌‬ ‫ێ ‪-9‬لەتبو‪ ،‬تامێكە‬ ‫مانگەشەو دەیناس ‌‬ ‫«پ»‪ ،‬نیوەی قاسە ‪-10‬رویدا «پ»‪،‬‬ ‫میوەیەكە‪ ،‬زویر ‪-11‬كەسی قێزەون‪،‬‬ ‫وەك یەكن‪ ،‬دوان لەسەر ‪-12‬پیتێك ‪+‬‬ ‫سەركردەیەكی جیهانی بو‪.‬‬

‫بابیربكەینەوە‬ ‫لەوشەی «شێ»‪ 15 ،‬وشە‬ ‫ێ وشەی‬ ‫بنوسە‪ ،‬بەمەرج ‌‬ ‫«شێ‌» كەوتبێتە سەرەتای‬ ‫وشەكەوە؟‬ ‫بۆ نمونە‪ :‬شێلم‪ ،‬شێواو‪،‬‬ ‫شێنێ‌‪ .... .‬هتد؟‪.‬‬ ‫براوەی پێشو‪:‬‬ ‫بەرهەم ئومێد حاجی‬ ‫وەاڵمەكانتان بۆ ئەم ئیمەیڵە بنێرن‪:‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫خەاڵت‪ :‬مانگێك رۆژنامەی‬ ‫چاودێر بە بێ بەرامبەر‬ ‫وەربگرە‬

‫پانداو مەیمونی‬ ‫ئاڵتونی‌و‬ ‫ورچی ئەسمەر‬ ‫لەمەترسیدان‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫ئاژانسی هەواڵی شینخوای چین باڵویكردەوە‪ ،‬بەمەبەستی پارێزگاریكردن‬ ‫لەگیانلەبەرە دەگمەنەكان‪ ،‬حكومەتی چین بەپێی یاسایەكی نوێ‌‪ ،‬سزای هەر‬ ‫كەسێك دەدات بە بەندكردنی بۆماوەی ‪ 10‬ساڵ كەپەنا بباتە بەر خواردنی‬ ‫گیانلەبەرە كێویەكان‌و راویان بكات‪ .‬تەنانەت لەیاساكەشدا هاتوە هەركەسێك‬ ‫ێ ساڵ‬ ‫گیانلەبەری كێوی بكڕێت وەك ت��اوان ئەژمار دەكرێت‌و سزاكەی سـ ‌‬ ‫بەندكردنە‪ .‬شینخوا راشیگەیاند‪ ،‬چین نزیكەی ‪ 420‬جۆر گیانلەبەری دەگمەنی‬ ‫تێدایەو بەهۆی زۆری خواست لەسەر گۆشت‌و ماڵیكردن‌و فرۆشتنیان‪ ،‬مەترسیی‬ ‫لەناوچونیان لێدەكرێت‪ ،‬لەوانەش پانداو مەیمونی ئاڵتونی‌و ورچی ئاسیای رەنگ‬ ‫ئەسمەر‪ .‬شینخوا رونیشكردۆتەوە‪ ،‬ئەم هەوڵەی حكومەت دوای ئەوە هات‪،‬‬ ‫دیاردەی كڕین‌و فرۆشتن‌و خواردنی گۆشتی گیانلەبەرە كێوییەكان زیادی كردوە‪،‬‬ ‫بەتایبەتی دەگمەنەكان‪.‬‬

‫كاور‬ ‫‪4/20-3/21‬‬

‫دوانة‬ ‫‪6/20-5/21‬‬

‫ێ‬ ‫ـ ك����ارێ����ك����ی ن���و ‌‬ ‫دەگ����ری����ت����ە دەس������ت‪،‬‬ ‫ورەت ب���ەرز دەب��ێ��ت��ەوە‪،‬‬ ‫دەحەسێیتەوە‪ ،‬هەوڵبدە‬ ‫دڵ��ی خۆشەویستەكەت‬ ‫نەشكێنێت‪.‬‬

‫ـ واز لەخەمۆكی بهێنەو‬ ‫شوێن راب���ردو م��ەك��ەوە‪،‬‬ ‫لەكارەكانتا گ��ورج‌و گۆڵ‬ ‫ب���ە‪ ،‬خ��ۆش��ەوی��س��ت��ەك��ەت‬ ‫ێ سەفەرێك بكەن‬ ‫دەی��ەو ‌‬ ‫بچۆ‪.‬‬

‫طا‬ ‫‪5/20-4/21‬‬

‫ـ ئەم هەفتەیە هەفتەی‬ ‫ب��ەخ��ت��ەوەری��ی��ە‪ ،‬ئ��اگ��ات‬ ‫لەزیادە بەفیڕۆدان بێت‪،‬‬ ‫لەگەڵ خۆشەویستەكەتدا‬ ‫هێمن بەو توڕەی مەكە‪.‬‬

‫قرذاأل‬ ‫‪7/20-6/21‬‬

‫ـ ب���ەق���س���ەی ه��ەم��و‬ ‫كەسێك مەكە‪ ،‬كەسانێك‬ ‫بەرژەوەندی تۆیان ناوێ‌‪،‬‬ ‫وریابە لەخۆشەویستی دا‬ ‫فێڵ بەكارمەهێنە‪.‬‬

‫رَ‬ ‫شي ‪21‬‬ ‫‪8/21-7/‬‬

‫ـ گەرچی كەمێك زیانت‬ ‫پێدەگات‪ ،‬بەاڵم ئاسودەیی‬ ‫ب�����ەدواوەی�����ە‪ ،‬دڵ����ت بۆ‬ ‫خۆشەویستەكەت بكەرەوەو‬ ‫ێ پیس مەكە‪.‬‬ ‫دڵی لـ ‌‬ ‫فةريك‬ ‫‪9/22-8/22‬‬

‫ـ ئ��ەو نانە نانە ئەمڕۆ‬ ‫ل��ەخ��وان��ە‪ ،‬ب���ەم ك���ارەی‬ ‫ئێستات رازی ب��ە‪ ،‬ت��وڕە‬ ‫م��ەب��ە‪ ،‬خۆشەویستەكەت‬ ‫دی��اری��ی��ەك��ت پێشكەش‬ ‫دەكات‪.‬‬

‫تةرازو‬ ‫‪10/22-9/23‬‬

‫ـ ئ���ەوەن���دە م����ەراق‌و‬ ‫ێ جۆش‬ ‫خ��ەم مەخۆ‪ ،‬ناب ‌‬ ‫دابمێنی‪ ،‬ورەت بەرز بێ‌‪،‬‬ ‫درۆت‬ ‫خۆشەویستەكەت‬ ‫لەگەڵ ناكا‪ ،‬مەیڕەنجێنە‪.‬‬ ‫دوثشك‬ ‫‪11/22-10/23‬‬

‫ـ رێز لەخاوەن كارەكەت‬ ‫بگرە‪ ،‬گومانی مەخەرە‬ ‫س����ەر‪ ،‬رەزی�����ل م��ەب��ە‪،‬‬ ‫ێ ئامۆژگاریت بۆ‬ ‫دەك���ر ‌‬ ‫خۆشەویستەكەت بەزمانی‬ ‫شیرین بێ‌‪.‬‬

‫كةوان‬ ‫‪12/20-11/23‬‬

‫ێ الدەو ژیان‬ ‫ـ دڵ��ەڕاوك� ‌‬ ‫ب��ەخ��ۆش��ی ب����ەرە س���ەر‪،‬‬ ‫م����ەرج ن��ی��ە ه��ەرچ��ی��ی��ان‬ ‫وت راس��ت��ب��ن‪ ،‬ن��ام��ەی��ەك‬ ‫لەخۆشەویستەكەتەوە دێت‪،‬‬ ‫دڵخۆشكەرە‪.‬‬ ‫طيسك‬ ‫‪1/19-12/21‬‬

‫ێ‬ ‫ـ ك����ارێ����ك����ی ن����و ‌‬ ‫بەاڵم‬ ‫لەچاوەڕوانیتدایە‪،‬‬ ‫وری��ای �ی‌و زی��رەك��ی دەوێ‌‪،‬‬ ‫ه��ەوڵ��ب��دە م��ەرج��ی ق��ورس‬ ‫بەسەر خۆشەویستەكەتدا‬ ‫نەسەپێنی‪.‬‬

‫سةتأل‬ ‫‪2/18-1/20‬‬

‫ـ كەمی پشو پێویستە‪،‬‬ ‫ژی���ان ه���ەر بەهیالكی‬ ‫ێ بەڕێوە‪ ،‬هەواڵێكی‬ ‫ناچ ‌‬ ‫خ���ۆش دەب��ی��س��ت��ی‪ ،‬با‬ ‫ێ‬ ‫خۆشەویستەكەت هەند ‌‬ ‫نهێنی نەزانێ‌‪.‬‬ ‫نةهةنط‬ ‫‪3/20-2/19‬‬

‫ـ وری�����اب�����ە‪ ،‬ئ���ەم‬ ‫هەفتەیە الیەنی داراییت‬ ‫ب��اش ن��اب �ێ‌‪ ،‬هەوڵبدە‬ ‫كارێك بگریتە دەست‪،‬‬ ‫ئ����ەوەن����دە ت���وڕەب���ون‬ ‫لەخۆشەویستیدا باش‬ ‫نییە‪.‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬ ‫بة ِر َيوةبةرى هونةرى‪ :‬جةليل حس َين‬ ‫يةكةمني ذمارةى‬

‫ر‬ ‫یکالم‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪w w w.ch awder n ews. com‬‬

‫‪No. (465) 28-4-2014‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫لە ژمارەکانی داهاتوودا‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫دەقی شیعریی نوێی‪:‬‬ ‫ئەنوەر حسێن‪ ،‬میران ئەبراهام‪ ،‬ئیسماعیل حەمەئەمین‬ ‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )٤٠6‬دووشةممة ‪ 2014/4/28‬ثاشكؤيةكي هةفتانةي رةخنةيي ئةدةبي روناكبرييية‬

‫"چاوەڕێ دەکرێت ئه‌لبوومه‌كه‌ى كانى ل ‌ه بازاڕدا نەمێنێت"‬

‫كانى‪ :‬وه‌فایه‌كى پڕ گریان‪ ،‬پڕ فرمێسك و گۆرانیم بۆ شێركۆ بێكه‌س هه‌یه‌‬ ‫ئا‪ :‬پێشه‌وا محه‌مه‌د‬ ‫ئه‌مڕۆ‪ ،‬مانگێك به‌سه‌ر باڵوبوونه‌وه‌ى ئه‌لبوومى‬ ‫«بێ تۆ»ـى كانیدا تێپه‌ڕ ده‌بێت و هونه‌رمه‌ندان‬ ‫ده‌رب���اره‌ى ئه‌و ئه‌لبوومه‌ ڕاوبۆچوونى خۆیان‬ ‫ده‌ڵێن‪ ،‬هاوكات ناوه‌ندى هونه‌ریى ئ��ارۆ‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫ئه‌ركى باڵوكردنه‌وه‌ى به‌رهه‌مه‌كه‌ى ل ‌ه ئه‌ستۆ بوو‌ه‬ ‫ڕایده‌گه‌یه‌نێت‪ ،‬له‌ ئایینده‌یه‌كى نزیكدا ئه‌لبوومه‌ك ‌ه‬ ‫ل ‌ه بازاڕدا نامێنێت‪.‬‬ ‫سیروان ق��ادر كه‌ریم‪ ،‬به‌ڕێوه‌به‌رى ناوه‌ندى‬ ‫هونه‌ریى ئارۆ‪ ،‬ب ‌ه ڕه‌خنه‌ى چاودێرى ڕاگه‌یاند‪،‬‬ ‫پێشوازییه‌كى زۆر بێوێن ‌ه ل ‌ه ئه‌لبوومى «بێ تۆ»‬ ‫كراو‌ه و ئه‌وه‌شى وت‪ ،‬ل ‌ه ئایینده‌یه‌كى نزیكدا ل ‌ه‬ ‫بازاڕدا نامێنێت‪.‬‬ ‫ئه‌و وت��ى‪« :‬ئه‌لبوومه‌كه‌ كارێكى هونه‌ریى‬ ‫ناوازه‌ی ‌ه و خواستێكى زۆرى له‌سه‌ره‌‪ ،‬به‌گشتى‬ ‫ئه‌لبوومه‌كانى كانى خواستى ب��ه‌رده‌وام��ی��ان‬ ‫ل��ه‌س��ه‌ره‌‪ ،‬ب��ه‌اڵم ئ��ه‌م ئه‌لبوومه‌ى ج��ی��اوازه‌‪».‬‬ ‫جه‌ختى له‌وه‌ش كرده‌وه‌‪ ،‬پێشوازیى هه‌وادارانى‬ ‫كانى بۆ ئه‌و ئه‌لبوومه‌‪ ،‬جیاوازتر‌ه له‌ پێشوازیى‬ ‫هه‌موو ئه‌لبوومێكى تر ك ‌ه له‌ ماوه‌ى چه‌ند ساڵى‬ ‫ڕابردوودا الى ئه‌وانه‌وه‌ باڵو بوونه‌ته‌وه‌‪.‬‬ ‫ئه‌لبوومى «بێ تۆ»ـى خاتوونى هونه‌رمه‌ند‪،‬‬ ‫كانى‪ ،‬ل ‌ه هه‌شت ت��راك پێك ه��ات��ووه‌‪ .‬كار‌ه‬ ‫هونه‌رییه‌كانى له‌ چه‌ند ستۆدیۆیه‌ك ل ‌ه واڵتى‬ ‫سوید و چیک ئه‌نجام دراو‌ه و له‌الیه‌ن سیمفۆنیاى‬ ‫چیكه‌وه‌ كاره‌كان ژه‌نراون‪.‬‬ ‫ل ‌ه ڤیدیۆیه‌كى دیكۆمێنته‌ریى ‪12‬ـخوله‌كیدا‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫ل ‌ه كه‌ناڵى ئاسمانیى كوردساته‌وه‌ باڵو كرایه‌وه‌‪،‬‬

‫ش��اپ��وور باستانسیار‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫كارى میوزیكى دوو گۆرانیى‬ ‫ئه‌لبوومه‌كه‌ى كانیى ئه‌نجام‬ ‫داوه‌‪ ،‬له‌و فیلم ‌ه دیكۆمێنتێریی ‌ه‬ ‫ڤیدیۆییه‌دا‪ ،‬ده‌ڵێت‪« :‬جێگه‌ى‬ ‫خۆشحاڵیم ‌ه كه‌ ل ‌ه به‌رهه‌مى‬ ‫خ��ات��وو ك��ان��ی��دا ب��ه‌ش��دارم‪،‬‬ ‫ئ���ه‌وه‌ى م��ن بینیومه‌ دوو‬ ‫ش��ت�� ‌ه ل����ه‌م پ����ڕۆژه‌ی����ه‌دا‪،‬‬ ‫یه‌كه‌میان كاركردنه‌ له‌گه‌ڵ‬ ‫سیمفۆنیایه‌ك ل��ه‌ واڵت��ى‬ ‫چیك‪ ،‬دووه‌میش پڕۆژه‌ك ‌ه‬ ‫عیشق و خۆشه‌ویستییه‌كى‬ ‫زۆرى تێدا به‌دى ده‌كرێت‪،‬‬ ‫ك����ارزان و ك��ان��ى‪ ،‬ڕێ��ز و‬ ‫خۆشه‌ویستییه‌كى زۆری��ان‬ ‫به‌رانبه‌ر هونه‌ر و گه‌له‌كه‌یان هه‌یه‌‪ ،‬كه‌ بووه‌ت ‌ه‬ ‫هه‌وێنى دروستبوونى ئه‌و ئه‌لبوومه‌‪».‬‬ ‫كانى له‌ ئه‌لبوومه‌كه‌دا كارێكى تایبه‌تى بۆ‬ ‫شێركۆ بێكه‌س ك��ردووه‌‪« ،‬خۆم ئه‌و وه‌خته‌ی‬ ‫باڵنده‌م‪ »،‬شیعرێكى ئه‌و‌ه و له‌ ئه‌لبوومه‌كه‌دا‬ ‫كردوویه‌تى به‌ گۆرانى‪ ،‬وه‌ك خۆیشى ده‌ڵێت‪:‬‬ ‫«وه‌ك وه‌فایه‌ك بۆ مامۆستا شێركۆ بێكه‌س ئه‌و‬ ‫كاره‌مان كردووه‌‪ ،‬وه‌فایه‌ك پڕ خۆشه‌ویستى‪ ،‬پڕ‬ ‫گریان‪ ،‬پڕ فرمێسك‪ ،‬پڕ ل ‌ه وشه‌ جوانه‌كانى خۆى‪،‬‬ ‫پڕ ل ‌ه گۆرانى‪».‬‬ ‫ده‌شڵێت‪« :‬به‌رهه‌مه‌كانم له‌ خۆشه‌ویستیی‬ ‫ئێو‌ه و واڵته‌و‌ه سه‌رچاوه‌ى گرتووه‌‪».‬‬ ‫هاوكات هونه‌رمه‌ندان‪ ،‬ستاییشى ئه‌لبوومى‬ ‫«بێ تۆ» ده‌كه‌ن و سه‌رنجه‌ میوزیكییه‌كانیان‬ ‫ده‌رباره‌ى كاره‌كانى ئه‌و ئه‌لبوومه‌ ده‌خه‌ن ‌ه ڕوو‪.‬‬ ‫دی��ارى ق��ه‌ره‌داغ��ى‪ ،‬یه‌كێك‬ ‫ل��ه‌ ه��ون��ه‌رم��ه‌ن��د‌ه ج���ددى و‬ ‫دیاره‌كانى ناو هونه‌رى گۆرانى‬ ‫و میوزیكى كوردى‪ ،‬سه‌باره‌ت‬ ‫ب ‌ه ئه‌لبوومى «بێ تۆ‪ »،‬ڕوونی‬ ‫ك��رده‌وه‌‪ ،‬جوانیی به‌رهه‌مه‌ك ‌ه‬ ‫ل��ه‌وه‌دای�� ‌ه كه‌ دووب���اره‌ی هیچ‬ ‫ڕه‌ن��گ��وب��ۆی��ه‌ك��ی ب��ه‌ره��ه‌م�� ‌ه‬ ‫كوردییه‌كان نییه‌‪.‬‬

‫کانی و کارزان مەحموود‪ ،‬لە کاتی کۆنگرەی ڕۆژنامەنووسیدا بۆ باڵوکردنەوەی ئەلبوومی بێ تۆ‬

‫ده‌رفه‌ت و كاتی تری پێویسته‌‪.‬‬ ‫ئاشكراشى كرد‪« :‬له‌م به‌رهه‌مەدا مامه‌ڵه‌كردنی‬ ‫ده‌نگی كانی زۆر زانستییانه‌ی ‌ه له‌گه‌ڵ باکگراوندێكی‬ ‫میوزیكی گه‌وره‌ی وه‌هادا كه‌ زیاده‌ڕۆیی نه‌كراو‌ه‬ ‫ل ‌ه ئه‌داكردندا و به‌پێی پێویست ده‌نگی هارمۆنیی ‌ه‬ ‫له‌گه‌ڵ كۆی میوزیكدا‪».‬‬ ‫وتیشى‪« :‬من دڵنیام ئه‌م به‌رهه‌م ‌ه ده‌بێت ‌ه‬ ‫یه‌كێك ل ‌ه ك��ار‌ه جوانه‌كانی دنیای گۆرانی و‬ ‫میوزیكی كوردی‪».‬‬ ‫هه‌روه‌ها نیاز نوورى‪ ،‬هونه‌رمه‌ندى میوزیسیان‪،‬‬ ‫باسى له‌و‌ه كرد‪ ،‬كانى ده‌نگێكى ئه‌فسووناوى و‬ ‫به‌هه‌سته‌ و به‌هره‌یه‌كى خوایى په‌روه‌رده‌كراو‌ه‬

‫دیارى قه‌ره‌داغى‪:‬‬ ‫جوانیى ئه‌لبوومى «بێ تۆ» ئه‌وه‌یه‌‬ ‫هیچ ڕه‌نگوبۆیه‌كى كوردیى نییه‌‬ ‫كانیى هونه‌رمه‌ند ده‌رب���اره‌ى ئه‌لبوومه‌كه‌ى‬ ‫ده‌ڵێت‪« :‬كاره‌كان له‌ ڕووى تێكست و میلۆدى‬ ‫و میوزیكه‌وه هه‌مه‌ڕه‌نگن‌‪ ،‬كارى تازه‌دانراومان‬ ‫كردوو‌ه و چه‌ند گۆرانییه‌كیشى تێدایه‌ كه‌ پێشتر‬ ‫وتراون‪ -‬وه‌ك گۆرانیى پاییز و دوودڵ‪ .‬سوودیش‬ ‫له‌ میلۆدیى ئه‌ورووپى وه‌رگیراوه‌‪ ،‬وه‌ك گۆرانیى‬ ‫بێ تۆ‪».‬‬ ‫وتیشى‪« :‬ئاوازى گۆرانییه‌كانى ئاوات و بۆ دیالن‬ ‫خۆم دامناون و شاپوور باستانسیار میوزیكه‌كانى‬ ‫بۆ داناون‪ ،‬گۆرانیی ئاوات‪ ،‬تێكسته‌كه‌ى له‌الیه‌ن‬ ‫سیمینى چایچییه‌وه‌ نووسراو‌ه و پاییزیش هیى‬ ‫عه‌بدوڵاڵ گۆرانه‌‪ ،‬هه‌رچه‌ند پێشتر پاییز وتراوه‌‪،‬‬ ‫به‌اڵم به‌ هۆى جوانى و ناسكیى شیعره‌كه‌وه‌‪،‬‬ ‫ویستمان ب ‌ه میلۆدییه‌كى ت��ازه‌و‌ه ك��ارى تێدا‬ ‫بكه‌ین‪ ،‬هاوكات سوودمان ل ‌ه میلۆدیى كالسیك‬ ‫وه‌رگ��رت��ووه‌‪ ،‬وه‌ك گۆرانیى وه‌ر‌ه حه‌یران ك ‌ه‬ ‫محه‌مه‌دى ماملێ ئ��اوازى بۆ دان��اوه‌ و ك��ارزان‬ ‫جارێكى تر كارى میوزیكییه‌كه‌ى بۆ كردووه‌‪».‬‬

‫ئ��ه‌و ه��ورن��ه‌م��ه‌ن��ده‌‪ ،‬زیاتر‬ ‫له‌سه‌ر ئه‌و جیاوازیی ‌ه قس ‌ه ده‌ك��ات و ده‌ڵێت‪:‬‬ ‫«ده‌ت��وان��م بڵێم خاڵێكی وه‌رچ��ه‌رخ��ان�� ‌ه ل ‌ه‬ ‫به‌رهه‌مه‌كانی هونه‌رمه‌ند كانی خۆی و ته‌نانه‌ت‬ ‫هونه‌رمه‌ند كارزان مه‌حموودی هاوسه‌ریشی‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫ب ‌ه ئاسانی خۆیان جیا ده‌كه‌نه‌و‌ه له‌ كۆی ئه‌و‬ ‫به‌رهه‌م ‌ه دووبار‌ه و عاده‌تییانه‌ی له‌م چه‌ند ساڵه‌دا‬ ‫بوونه‌ته‌ دیارده‌یه‌كی سلبی له‌ پانتایی گۆرانی و‬ ‫میوزیكی كوردیدا‪».‬‬ ‫پێشی وایه‌‪ ،‬جوانی و به‌رزیی ئه‌م به‌رهه‌م ‌ه جگ ‌ه‬ ‫ل ‌ه زانین و دڵسۆزییان ك ‌ه هۆكار‌ه بۆ خوڵقاندنی‪،‬‬ ‫خاڵێكی جه‌وهه‌ریتریش هه‌ی ‌ه ئه‌ویش ڕه‌هه‌ند‌ه‬ ‫ئه‌كادیمییه‌كه‌یه‌‪ ،‬ك ‌ه ه��ه‌ردووك��ی��ان هه‌ڵگری‬ ‫پاشخانێكی ئه‌كادیمیی ب��ه‌رزن و سوودیان ل ‌ه‬ ‫خوێندنی میوزیك بینیوه‌ ل ‌ه ده‌ره‌وه‌ی واڵت‪ ،‬وه‌ك‬ ‫ئه‌و هونه‌رمه‌ند‌ه ده‌ڵێت‪ ،‬ئه‌م ‌ه جگ ‌ه ل ‌ه تواناكانی‬ ‫میوزیسیانێكی زۆر به‌توانا ل ‌ه پشت تواناكانى‬ ‫كانییه‌وه‌ ك ‌ه هاوكاره‌‪ ،‬ئه‌ویش كارزان مه‌حمووده‌‪،‬‬ ‫ك ‌ه قسه‌كردن له‌سه‌ر ئه‌م توانا میوزیكییه‌ به‌رز‌ه‬

‫و موزیسیانێكى زیره‌ك و به‌هره‌مه‌ند ده‌یبات ب ‌ه‬ ‫ڕێوه‌‪ ،‬كه‌ هونه‌رمه‌ند كارزان محموودى هاوسه‌رێتى‬ ‫و هه‌ر ل ‌ه سه‌ره‌تاو‌ه ده‌نگ و به‌رهه‌مه‌كانى كانى‬ ‫هه‌نگاوى ب ‌ه بڕواو‌ه له‌ناو دنیاى گۆرانیى كوردیدا‬ ‫ناو‌ه و جێى خۆى جێگیر كردووه‌‪.‬‬ ‫ئه‌و وت��ى‪« :‬ب ‌ه شێوازێكى گشتى ئ��اواز ون ‌ه‬ ‫له‌م كارانه‌دا؟ كاره‌ك ‌ه زیاتر فۆڕمێكى میوزیكیى‬ ‫دابه‌شكراو‌ه نه‌ك كارى ئه‌لبوومى گۆرانى و ده‌نگى‬

‫كانى سۆلۆیه‌كى خۆشى ئه‌سترومێنتێكه‌ بێجگ ‌ه‬ ‫ل ‌ه گۆرانیى (شیشه‌ى به‌تاڵ‪ ،‬وه‌ر‌ه حه‌یران و دوو‬ ‫دڵ)‪ ،‬سه‌ركه‌وتوویى ده‌نگى كانى له‌ چڕینى ئاوازى‬ ‫ڕۆژهه‌اڵتیدای ‌ه نه‌ك ڕۆژئاوایى! ئه‌م ‌ه ب ‌ه ماناى‬ ‫ئه‌و‌ه نیی ‌ه ك ‌ه كانى ناتوانێت ئه‌وجۆر‌ه ئاوازان ‌ه‬ ‫بچڕێت‪ ،‬به‌ڵكوو ل ‌ه ئه‌لبوومى پێشوودا ئه‌وه‌ى بۆ‬ ‫سه‌لماندین و ئێم ‌ه و ئه‌وانه‌ى ل ‌ه نزیكه‌و‌ه تواناى‬ ‫ده‌نگیى كانى ده‌زانن ئه‌و شته‌ ب ‌ه سانایى هه‌ست‬ ‫پێده‌كه‌ن‪ ،‬ئێمه‌ پێویستیمان ب ‌ه ده‌نگى كانیی ‌ه‬ ‫له‌و كارانه‌ى كه‌ بۆشاییه‌كانى گۆرانیى كوردى پڕ‬ ‫ده‌كاته‌وه‌‪».‬‬ ‫ئ��ه‌و ه��ون��ه‌رم��ه‌ن��ده‌ ئ��ام��اژه‌ى ب���ه‌وه‌ش دا‪،‬‬ ‫مامه‌ڵه‌كردنى ئ��اوازدان��ه‌ر ل��ه‌گ��ه‌ڵ ه��ۆن��راوه‌ى‬ ‫سه‌ربه‌ستدا كارێكى سانا نییه‌‪ ،‬بۆیه‌ ئه‌مه‌ش‬ ‫خاڵێكى زۆر الوازه‌ له‌ هه‌ر سێ كارى «پاییز‪-‬‬ ‫گۆران» و «ئاوات‪ -‬سیمین چایچى» و «خۆم ئه‌و‬ ‫وه‌خته‌ى باڵنده‌م‪ -‬شێركۆ بێكه‌س» به‌تایبه‌تى‬ ‫هۆنراوه‌ى پاییز ك ‌ه پێشتر ب ‌ه ئاوازێكى تره‌وه‌ ل ‌ه‬ ‫گوێى بیسه‌رى كورددایه‌ و ده‌ڵێت‪« :‬ئاوازدانه‌ران‬ ‫نه‌یانتوانیو‌ه مامه‌ڵه‌ له‌گه‌ڵ وش��ه‌ بكه‌ن له‌م‬ ‫كارانه‌دا‪ ،‬چونك ‌ه ئاوازى كالسیكیى ڕسته‌یى بۆ ئه‌م‬ ‫جۆره‌ كارانه‌ نابێت و ناگونجێت ئه‌گه‌ر نه‌توانیت‬ ‫جوانى و مه‌به‌ستى هۆنه‌ر ل ‌ه‬ ‫هۆنراوه‌كه‌یدا ده‌ربخه‌یت‪ ،‬بۆی ‌ه‬ ‫ل ‌ه پاڵ ونیى ئاوازه‌كاندا ل ‌ه‬ ‫گرنگى و به‌هاى هۆنراوه‌كانى‬ ‫كه‌م كردووه‌ته‌وه‌‪».‬‬ ‫وت���ی���ش���ى‪« :‬م���ی���وزی���ك‬ ‫ب���ه‌ ش���ێ���وه‌ی���ەك���ى گشتى‬ ‫جوان ‌ه و ژه‌نینیش له‌الیه‌ن‬ ‫(ئ��ۆرك��ێ��س��ت��راى سه‌مفۆنیى‬ ‫چ��ی��ك)ـ��ه‌و‌ه باكگراوندێكى‬

‫نیاز نوورى‪:‬‬

‫سه‌ركه‌وتوویى ده‌نگى كانى ل ‌ه چڕینى‬ ‫ئاوازى ڕۆژهه‌اڵتیدایه‌ نه‌ك ڕۆژئاوایى‬

‫ڕاستى میوزیكیى به‌خشیوه‌‪ ،‬میوزیك ل ‌ه شێوازى‬ ‫ڕسته‌ى موزیكى ڕۆژهه‌اڵتى ده‌رچ��ووه‌ و زیاتر‬ ‫پارچه‌یه‌ك كارى میوزیك ‌ه و خه‌یاڵ و ئه‌ندێشه‌ى‬ ‫دانه‌رى تێدای ‌ه وه‌ك ل ‌ه ته‌واوكارى بۆ ئاوازه‌كان‬ ‫كه‌ ئه‌مه‌ش كارێكى ئاسایی ‌ه و په‌یوه‌ندیى ب ‌ه‬ ‫موزیسیانه‌كه‌وه‌ هه‌یه‌‪».‬‬ ‫ل ‌ه درێژه‌شدا‪ ،‬نوورى هێما بۆ ئه‌و‌ه ده‌كات‪،‬‬ ‫ناكرێت هه‌موو ئ��ه‌و زه‌حمه‌ت و ماندووبوون ‌ه‬ ‫له‌به‌رچاو نه‌گیرێت ك ‌ه هه‌ریه‌ك ل ‌ه كانى و كارزان‬ ‫و هاوه‌ڵه‌كانیان كێشاویان ‌ه بۆ ئه‌وه‌ى ئه‌م كار‌ه‬ ‫به‌رهه‌م بێت و سه‌ره‌نجامى كارى خۆیان و بیر‬ ‫و تێڕوانینى نوێى خۆیانمان پێشكه‌ش بكه‌ن‪،‬‬ ‫ده‌شڵێت‪« :‬كارى ئه‌لبووم زۆر جار چه‌ند كارێك‬ ‫ده‌رده‌خات له‌سه‌ر چه‌ند كارێكى تر و له‌وانه‌ی ‌ه ل ‌ه‬ ‫كات و ساتى تایبه‌تى خۆیدا هه‌ریه‌ك له‌و كارانه‌ى‬ ‫ئه‌لبوومه‌ك ‌ه چێژ و كاریگه‌ریى خۆى هه‌بێت له‌سه‌ر‬ ‫من و گوێگرانى تر‪».‬‬ ‫وتیشى‪« :‬وش��ه‌ى هۆنراوه‌ كه‌ داده‌نرێت ل ‌ه‬ ‫كارى موزیكیدا زۆر جار ناته‌واو‌ه و ب ‌ه ڕاى من‬ ‫بنووسرێت وش��ه‌ك��ان‪ ،‬وات��ه‌ (كلمات)‪ ،‬چونك ‌ه‬ ‫هۆنراو‌ه ڕێزمان و یاساى خۆى هه‌ی ‌ه ل ‌ه نووسیندا‪،‬‬ ‫وه‌ك كاره‌كانى (بێ تۆ‪ ،‬بۆ دیالن و دوو دڵ)‪».‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٠٦‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٤/2٨‬‬

‫««‬

‫‪2‬‬

‫تارمایی ماغووت‬

‫بێروتدا ئه‌و هاوواڵتییان ‌ه به‌ ده‌ستییه‌و‌ه‬ ‫ده‌ناڵێنن‪.‬‬ ‫من ئ���ه‌و كاته‌ تارماییه‌كه‌ی ماغووتم‬ ‫هاته‌ به‌رچاو كه‌ كتێبی «اغتصاب كان‬ ‫و اخواتها» كه‌وته‌و‌ه به‌رده‌س���تم‪ ،‬ئه‌م‬ ‫كتێب ‌ه له‌الیه‌ن ش���اعیر و ڕۆماننووس‬ ‫«خه‌لیل صویلح» ل���ه‌ چاپێكی تاز‌ه‬ ‫و له‌الی���ه‌ن خان���ه‌ی «ڕفوف»ـه‌و‌ه ل ‌ه‬ ‫دیمه‌ش���ق چاپ و باڵوی كردووه‌ته‌وه‌‪.‬‬ ‫یه‌كه‌م چاپی ئه‌م كتێبه‌ س���اڵی ‪2002‬‬ ‫ب���وو‪ .‬س���یفه‌تی س���ه‌ره‌كیی كتێبه‌ك ‌ه‬ ‫ئه‌وه‌یه‌ دیارترین ئه‌و چاوپێكه‌وتنانه‌ی‬ ‫له‌خۆ گرتوو‌ه ك ‌ه له‌ س���ااڵنی ڕابردوودا‬ ‫له‌گه‌ڵ شاعیری گه‌وره‌دا ئه‌نجام دراون‪.‬‬ ‫له‌مڕۆدا چاپكردن���ه‌وه‌ی ئه‌م كتێب ‌ه ب ‌ه‬ ‫چاپێكی قه‌شه‌نگ و سه‌رنجڕاكێشه‌وه‌‪،‬‬ ‫ماغ���ووت ده‌گه‌ڕێنێت���ه‌وه‌ ب���ۆ الی‬ ‫خوێنه‌ره‌كان���ی و خوێنه‌ره‌كانیش���ی‬ ‫ده‌گه‌ڕێنێته‌وه‌ ب���ۆ الی ماغووت‪ .‬ئه‌و‌ه‬ ‫ماغووت��� ‌ه له‌م كتێبه‌دا ده‌رباره‌ی خۆی‬ ‫قس���ه‌ ده‌كات‪ ،‬هه‌روه‌ها سه‌رزه‌نشتی‬ ‫خ���ۆی ده‌كات‪ ،‬پێ���ش ئ���ه‌وه‌ی‬ ‫سه‌رزه‌نش���تی ئه‌وانی دیكه‌ بكات‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫پێ���ش هه‌موویان���ه‌و‌ه ئه‌و پۆلیس���ه‌ی‬ ‫ماغ���ووت ل���ه‌ ته‌مه‌ن���ی هه‌رزه‌كاریدا‬ ‫پۆس���تاڵه‌كانی ئه‌وی ناسی‪ ،‬له‌گه‌ڵیدا‬ ‫زیندان و ئه‌شكه‌نج ‌ه و ترس و ئازادیی‬

‫عه‌بد ‌ه وازن‬ ‫و‪ .‬له‌ عه‌ره‌بییه‌وه‌‪:‬‬ ‫هه‌ورامان وریا قانع‬ ‫تارمای���ی ماغووت���م له‌به‌رچاوه‌‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫ماڵه‌كه‌ی خۆی له‌ گه‌ڕه‌كی (المزرعه‌)‬ ‫دێت���ه‌ ده‌ره‌وه‌ و وه‌ك پیش���ه‌ی‬ ‫هه‌میش���ه‌یی‪ ،‬به‌ره‌و چاخانه‌ی (شام)‬ ‫ده‌كه‌وێت���ه‌ ڕێ و له‌وێ ڕووخس���ار و‬ ‫مه‌زاجی خۆی پیش���انی ئه‌وانی دیك ‌ه‬ ‫ده‌دات‪ .‬ئ���ه‌و له‌ ده‌س���ت حاڵه‌تی ئه‌و‬ ‫گه‌مارۆی���ه‌ ڕاده‌كات ك ‌ه جه‌نگی ڕژێمی‬ ‫دیكتاتۆری س���وریا به‌س���ه‌ر شۆڕشی‬ ‫گه‌لی سوریادا سه‌پاندوویه‌تی‪ .‬تارمایی‬ ‫(الدێییه‌ س���ووره‌كه‌‪ -‬البدوی االحمر)‬ ‫ده‌بینم به‌ ترس و ش���ڵه‌ژانه‌و‌ه به‌سه‌ر‬ ‫شۆست ‌ه دیمه‌ش���قییه‌كاندا ده‌ڕوات ك ‌ه‬ ‫هه‌میشه‌ به‌س���ه‌ریاندا ڕۆشتووه‌‪ ،‬تێیدا‬ ‫ب ‌ه دوای خه‌نده‌یه‌ك یان ڕووخسارێك‪،‬‬ ‫ڕۆژنامه‌یه‌ك ی���ان كتێبێكدا ده‌گه‌ڕێت‪.‬‬ ‫له‌و گه‌ڕانه‌دا دڵخۆشه‌ یان غه‌مگینێكی‬ ‫جوان غه‌مگین���ه‌‪ ،‬بێ���زار و بێده‌نگه‌‪،‬‬ ‫جگه‌ره‌ی���ه‌ك ب���ه‌ لێویه‌وه‌یه‌ت���ی و‬ ‫تووڕه‌ییه‌ك���ی نیمچ��� ‌ه خودایان���ه‌ ل ‌ه‬ ‫چاوه‌كانیدایه‌‪.‬‬ ‫تارماییه‌كه‌ ل ‌ه چاخانه‌ك ‌ه ك ‌ه ڕووكار‌ه‬ ‫شووش���ه‌ییه‌كه‌ی ده‌ڕوانێ���ت به‌س���ه‌ر‬ ‫ش���ه‌قامه‌كه‌دا‪ ،‬له‌س���ه‌ر كورسییه‌كه‌ی‬ ‫خۆی داده‌نیشت و له‌و بۆشاییه‌ گه‌وره‌ی ‌ه‬ ‫ڕاده‌مێنێ���ت ك ‌ه ڕۆح و شۆس���ته‌كانی‬ ‫پێك���ه‌وه‌ داپۆش���یوه‌‪ .‬كاغه‌زه‌كان���ی‬ ‫ده‌كات���ه‌وه‌ ت���ا ش���تێك بنووس���ێت‪.‬‬ ‫ب���ه‌اڵم نازانێ چی بنووس���ێ و بۆ كێ‬ ‫بنووسێ و چۆن چۆنی بنووسێت‪ .‬ئه‌و‬ ‫كاره‌ساتانه‌ی له‌ نزیكه‌و‌ه تێیدا ده‌ژی‪،‬‬ ‫ل ‌ه وش���ه‌ برینداره‌كانی ئه‌م گه‌وره‌ترن‪،‬‬ ‫دیمه‌نی وێرانبوون و خوێن له‌س���ه‌روو‬ ‫وه‌س���فكردنی ئه‌مه‌وه‌یه‌‪ .‬بكوژه‌كان ك ‌ه‬ ‫زۆر باش ده‌یانناس���ێت‪ ،‬چیتر تااڵوی‬ ‫گاڵته‌جاڕییه‌ك���ه‌ی ئه‌می���ان ب���ه‌ بای‬ ‫خه‌یاڵدا نایه‌ت‪.‬‬ ‫ئه‌مه‌ ئه‌و دیمه‌شق ‌ه نییه‌ كه‌ خۆشی‬ ‫ویستووه‌ و ڕقی لێی بووه‌‪ ،‬دیمه‌شقێك‬ ‫نه‌یده‌توانی ل��� ‌ه ده‌ره‌وه‌ی و دوور له‌و‬ ‫ب���ژی‪ .‬هه‌رچی ئه‌و ش���ار و گوندانه‌ی‬ ‫دیكه‌ كه‌ له‌سه‌ر شاش���ه‌ بچووكه‌كه‌و‌ه‬ ‫ده‌یانبینێ و ده‌س���ووتێن‪ ،‬ئه‌وا شار و‬ ‫گونده‌كانی س���وریا نین ك ‌ه سااڵنێكی‬ ‫دوورودرێ���ژه‌ ل��� ‌ه دڵ���ه‌و‌ه چاوه‌ڕوانی‬ ‫هه‌ڵكردن���ی به‌هارێك���ن‪ .‬ئه‌م���ه‌ به‌هار‬ ‫نییه‌‪ ،‬ئه‌م ‌ه زس���تانێكی سه‌خته‌‪ ،‬ئه‌م ‌ه‬ ‫هاوینێك���ی خنكێن���ه‌ره‌‪ .‬به‌هار پێش‬ ‫هاتن���ی كوش���تیان‪ ،‬پێچایان له‌ خوێن‬ ‫و ترس���ه‌وه‌‪ ،‬پڕی���ان كرد ل��� ‌ه خۆڵ و‬ ‫ته‌پوتۆز‪.‬‬ ‫تارماییه‌ك��� ‌ه كاغه‌زه‌كان���ی ك���ۆ‬ ‫ده‌كاته‌وه‌ و هه‌ڵده‌س���تێت‪ ،‬پاشان بێ‬ ‫ئه‌وه‌ی بزانێ بۆ ك���وێ ده‌ڕوات‪ ،‬دێت ‌ه‬ ‫ده‌ره‌وه‌‪ .‬پۆس���تاڵی س���ه‌ربازه‌كان‪،‬‬ ‫له‌سه‌ر شۆسته‌كه‌ جێگایه‌كی بچووكیان‬ ‫ب���ۆ (پێ)یه‌كانی نه‌هێش���تووه‌ته‌وه‌‪،‬‬ ‫ش���ه‌قامه‌كان ب���ه‌ به‌ربه‌س���ت و تانك‬ ‫و زرێپۆش���ه‌كان ته‌نراون‪ ،‬س���ه‌رباز و‬ ‫ش���ه‌بیحه‌كان ل ‌ه بۆسه‌دان و چاودێریی‬ ‫دوژمنه‌كان ده‌كه‌ن كه‌ ئیس���رایلییه‌كان‬

‫«‬

‫ه‬ ‫ه «ماغووت» خۆشی ویستوو ‌‬ ‫هك‌‬ ‫ه نیی ‌‬ ‫ئه‌مه‌ ئه‌و دیمه‌شق ‌‬ ‫و ڕقی لێی بووه‌‪ ،‬دیمه‌شقێك نه‌یده‌توانی له‌ ده‌ره‌وه‌ی و‬ ‫دوور له‌و بژی‬

‫نی���ن‪ ،‬به‌ڵكوو هاوواڵتییانی س���وریان‪ ،‬بێروت نیی���ه‌‪ ،‬ئه‌م ‌ه ش���ه‌قامی الحمرا‬ ‫ه���ه‌ژاره‌كان و خه‌ڵك���ه‌ خاكییه‌ك��� ‌ه نیی���ه‌‪ ،‬ته‌نانه‌ت ڕووخس���اری ش���ار‌ه‬ ‫و برس���ییه‌كان و چه‌وس���اوه‌كان و كۆنه‌ك���ه‌ش وه‌ك خ���ۆی نه‌ماوه‌ته‌و‌ه‬ ‫نه‌داره‌كان���ن ك��� ‌ه بڕیاری���ان داوه‌ ب ‌ه و گ���ۆڕاوه‌‪ ،‬ئه‌م���ه‌ س���ه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی‬ ‫ڕۆژی ڕووناك و ب ‌ه ئاش���كرا‪ ،‬شۆڕش ‌ه ڕووخس���اره‌كان و ناوه‌كانیش گۆڕاون‪.‬‬ ‫سپییه‌كه‌یان ڕاگه‌یه‌نن‪ ،‬شۆڕشێك ڕژێم ئه‌م���ه‌ بێروتی ته‌نهاكه‌وتن���ه‌‪ ،‬بێروتی‬ ‫ه���ه‌ر زوو تاریك���ی كرد و ب���ه‌ ڕه‌نگی ترسه‌ ناوخۆییه‌كانه‌‪ ،‬بێروتی واقوڕمان‬ ‫و نه‌مان و بێده‌نگییه‌‪.‬‬ ‫سووری تۆخ و كاڵ ڕه‌نگڕێژی كرد‪.‬‬ ‫تارماییه‌ك��� ‌ه هێن���ده‌ی به‌س بوو ب ‌ه‬ ‫له‌به‌ر چاوم��� ‌ه تارمای���ی ماغووت‪،‬‬ ‫ل ‌ه س���وریاوه‌ ڕاده‌كات ب���ۆ بێروت‪ ،‬ك ‌ه شه‌قامه‌كاندا گوزره‌ بكات‪ ،‬تا ب ‌ه هه‌ردوو‬ ‫جارێكی���ان ش���یعر‌ه به‌ناوبانگه‌كه‌ی‪ -‬چاوی ببینێ���ت هاوواڵتییه‌كانی خۆی‪،‬‬ ‫«كوشتنن» ك ‌ه له‌ زیندان نووسیبووی‪ ،‬ڕژێمی سوریا شاربه‌ده‌ر و ده‌ربه‌ده‌ری‬ ‫له‌گ���ه‌ڵ خ���ۆی بردب���وو ب���ۆ بێروت‪ .‬كردوون‪ ،‬هه‌ندێكی���ان جانتایان پێیه‌‪،‬‬ ‫ل���ه‌وێ بێروت پێش���وازییه‌كی گه‌وره‌ی به‌اڵم بێ ئ���ه‌وه‌ی ڕوو بكه‌نه‌ ئوتێلێك‬ ‫لێ���ده‌كات و ده‌رگاكانی و چاخانه‌كانی ی���ان ژوورێ���ك‪ .‬هه‌ندێك���ی دیكه‌یان‬ ‫و گۆڤاره‌كانی خۆی بۆ ئه‌و ش���اعیر‌ه پێخه‌ف و ڕایه‌خیان هه‌ڵگرتووه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫نامۆی���ه‌ی ئه‌وكاته‌ ده‌كات���ه‌وه‌‪ .‬چه‌ند نازان���ن له‌ كوێدا ده‌خ���ه‌ون‪ .‬هه‌ندێكی‬ ‫ڕۆژێك���ی ك���ه‌م تێناپه‌ڕێ���ت‪ ،‬ده‌بێت ‌ه دیكه‌یان ب ‌ه ترس و شه‌رمێكی زۆره‌و‌ه‬ ‫ش���اعیری ئه‌و ش���اره‌ و تێیدا ده‌ست س���واڵ ده‌كه‌ن و هه‌ر ك ‌ه خێرۆمه‌ندێك‬ ‫ده‌كات ب ‌ه نووس���ینی ش���یعر و وتار‌ه ده‌بین���ن ده‌ڵێن‪ :‬ئێمه‌ س���وریین‪ .‬ئه‌و‬ ‫گاڵته‌جاڕییه‌كانی‪ .‬له‌به‌رچاومه‌ تارمایی ژن و من���داڵ و كه‌مئه‌ندامانه‌ی‪ ،‬له‌ژێر‬ ‫ماغووت به‌ شه‌قامی «الحمرا»ـدا دێت خێمه‌كاندا شوێنێكیان ده‌ست نه‌كه‌وت‪،‬‬ ‫و ده‌چ���ێ و حاڵ���ی وه‌ك حاڵ���ی ئه‌و وێڵگه‌ردانه‌ به‌ شۆست ‌ه و شه‌قامه‌كاندا‬ ‫هاوواڵتیی ‌ه س���وریانه‌ی دیكه‌ی ‌ه كه‌ ل ‌ه باڵو بوونه‌ته‌و‌ه و ب��� ‌ه دوای تیكه‌یه‌ك‬ ‫ده‌س���ت مه‌رگ و بۆردوومان و كوشتن نان���ه‌وه‌ن‪ ،‬ل ‌ه هه‌ر كوێیه‌ك بێت و هه‌ر‬ ‫ڕایانكردووه‌ و په‌نایان بۆ ئه‌م ش���ار‌ه چۆنێك بێت‪ .‬چاوانی تارمایی ماغووت‬ ‫«بێروت» هێناوه‌‪ .‬له‌به‌ر چاوم ‌ه ده‌ڕوا پڕ ده‌بێت له‌ فرمێس���ك و نه‌فره‌ت له‌و‬ ‫و ده‌ڕوا‪ ،‬نه‌ شه‌قامی الحمرا و ن ‌ه بێروت ڕژێمه‌ ده‌كات ك ‌ه ئ���ه‌و هاوواڵتییانه‌ی‬ ‫و ن ‌ه چاخانه‌كانی و ن ‌ه هاوڕێكانی و ن ‌ه به‌و ش���ێوه‌ی ‌ه س���ه‌رگه‌ردان و ڕیس���وا‬ ‫خوێنه‌ره‌كانی نادۆزێته‌وه‌‪ .‬ده‌موده‌ست ك���ردووه‌‪ ،‬هاوواڵتییانێك ك���ه‌ خۆیان‬ ‫ب��� ‌ه نائومێدییه‌كی گه‌وره‌و‌ه هه‌س���ت خانه‌دان و نانبد‌ه بوون‪ .‬تارماییه‌ك ‌ه تا‬ ‫ده‌كات بێروت بێروته‌كه‌ی جاران نییه‌‪ ،‬بڵێی خه‌مب���ار و ناڕه‌حه‌ت ده‌بێت‪ ،‬بۆ‬ ‫بێروتی شه‌سته‌كان و حه‌فتاكان‪ .‬ئه‌م ‌ه ئه‌و حاڵ ‌ه زۆر خراپه‌ی له‌ شه‌قامه‌كانی‬

‫ناسی‪.‬‬ ‫كتێبه‌ك��� ‌ه ب��� ‌ه یه‌كێ���ك ل ‌ه ڕس���ت ‌ه‬ ‫به‌ناوبانگه‌كان���ی ماغ���ووت ده‌س���ت‬ ‫پێ���ده‌كات ك��� ‌ه بریتیی��� ‌ه ل���ه‌‪« :‬من‬ ‫ته‌نها بۆ ئه‌و‌ه ده‌منووس���ی تا ڕزگارم‬ ‫ببێت‪ ».‬ش���اعیره‌كه‌مان گه‌ر له‌ ژیاندا‬ ‫بوای���ه‌‪ ،‬له‌مڕۆدا به‌ چ���اوی خۆی ئه‌و‬ ‫بارودۆخ ‌ه ناهه‌موار و تونده‌ی ببینییای ‌ه‬ ‫كه‌ به‌س���ه‌ر واڵته‌كه‌یدا هات���ووه‌‪ ،‬ئه‌و‬ ‫ڕس���ته‌یه‌ی نه‌ده‌وت‪ .‬نووس���ین له‌ژێر‬ ‫س���ایه‌ی ئ���ه‌و كوش���تنه‌ ترس���ناك و‬ ‫ڕۆژانه‌یه‌دا‪ ،‬ته‌واو ده‌سته‌پاچه‌ی ‌ه له‌وه‌ی‬ ‫ب ‌ه هان���ای هیچ كه‌س���ێكه‌و‌ه بچێت و‬ ‫ڕزگاری بكات‪ .‬ماغووت قسه‌ی له‌باره‌ی‬ ‫مه‌سه‌له‌ی شۆڕشه‌وه‌ ده‌كرد و ده‌یوت‪:‬‬ ‫«من ب���اوه‌ڕم ن ‌ه ب ‌ه فیش���ه‌ك ‌ه ن ‌ه ب ‌ه‬ ‫شۆڕشێكه‌ خوێن بڕێژێت‪ .‬من شاعیرم‬ ‫و ڕقم ل ‌ه خوێنه‌‪ ».‬ئه‌و‌ه قه‌س���ه‌یه‌كی‬ ‫تابڵێی ئایدیالی و ش���اعیرانه‌یه‌‪ .‬به‌اڵم‬ ‫شۆڕشی سوریا ك ‌ه شۆڕشێكی سپی و‬ ‫بێوه‌ی بوو‪ ،‬ڕژێم كردی ب ‌ه شۆڕشێكی‬ ‫خوێناوی���ی س���وور‪ .‬ڕه‌نگ��� ‌ه تارمایی‬ ‫ماغ���ووت دوای ئ���ه‌وه‌ی ئ���ه‌و هه‌موو‬ ‫دیمه‌نی كوشتنه‌ ده‌بینێت كه‌ ته‌نانه‌ت‬ ‫ده‌س���تی له‌ كوشتنی منداڵ و كۆرپه‌ی‬ ‫ش���یره‌خۆره‌ش نه‌پاراس���تووه‌‪ ،‬دوای‬ ‫بینین���ی دیمه‌نی ئه‌و هه‌م���و وێرانه‌ی ‌ه‬ ‫ك ‌ه ته‌واوی س���وریای گرتووه‌ته‌وه‌‪ ،‬له‌و‬ ‫ڕاستییه‌ تێده‌گات ك ‌ه ڕژێمی سوریا ئه‌م‬ ‫شۆڕشه‌ی خوێناوی كرد‪.‬‬ ‫سه‌رچاوه‌ی ئه‌م وه‌رگێڕانه‌‪:‬‬ ‫ڕۆژنامه‌ی (الحیاة) ‪2013/4/22‬‬

‫نینیتی‪ ..‬سێیەمین فێستیڤاڵی جیهانیی ئەدەب‬

‫ل����ە رۆژان����ی ‪ 2014/4/24-22‬و لەهۆتێل����ی‬ ‫چوارچرا لە شاری هەولێر‪ ،‬سێیەمین فێستیڤاڵی‬ ‫جیهانیی ئەدەب بەناوی (نینیتی ‪)NINITI‬‬ ‫بەرێوەچ����وو‪ ،‬نینیتی بەزمانی س����ۆمەری واتە‬ ‫(خانمی ژیان)‪ ،‬ئەم فێس����تیڤاڵە بەهاوبەشی‬ ‫لەالیەن هەردوو رێكخراوی بەریتانی ئارت رۆڵ‬ ‫‪ Art Role‬و ‪ British Council‬ساز كرا‬ ‫كە ئامانجیان بریتییە لەخستنەڕووی كولتورە‬ ‫جیاجیاكانی جیهان بەپێشكەشكردنی تێكستی‬ ‫ئەدەبی بە چەند زمانێك لەیەك كاتدا‪.‬‬ ‫ئەم فێس����تیڤاڵە هەر س����اڵەو ل����ە واڵتێك‬ ‫دەكرێ����ت وەك بەریتانیاو و بەرازیل و لبنان و‬ ‫پاریس‪ ،‬ئەمس����اڵ هەولێری پایتەختی هەرێمی‬

‫كوردستانیان بۆ پێشكەشكردنی چاالكییەكان‬ ‫هەڵبژارد‪ ،‬لەكوردس����تاندا هەریەك لە چۆمان‬ ‫ه����ەردی و رۆژ هەڵەبجەی����ی و ئاوێزان نوری‬ ‫و ژاوێ����ن ش����اڵی و عەبدولموتەلی����ب عەبدولاڵ‬ ‫و س����ەالم بااڵی����ی و زۆری تریش بەش����داریی‬ ‫وۆركش����ۆپ و چاالكیەکانیان کردبوو‪ ،‬هەروەها‬ ‫ش����اعیرانی بەریتانی و ع����ەرەب و جامایكی و‬ ‫بوڵگاری بەشدار بوون‪.‬‬ ‫ئارت رۆڵ رێكخراوێك����ی جیهانییە بایەخ بە‬ ‫هون����ەرو ئەدەبی هاوچەرخ دەدات‪ ،‬كار دەكات‬ ‫بۆ دروس����تكردنی دیالۆگ و پردی پەیوەندیی‬ ‫كولت����وری لەنێ����وان رۆژهەاڵتی ناوەڕاس����ت و‬ ‫جیهان‪ .‬ئەم رێكخراوە لەس����اڵی ‪ 2004‬لەالیەن‬

‫هونەرمەن����دی ش����ێوەكاری بەریتانی بەرەگەز‬ ‫كورد (عەدالەت رەزا گەرمیانی) دامەزراوە‪.‬‬

‫ته‌لعه‌ت تاهیر‬

‫دو هه‌فت‌ه جارێک ده‌ینوسێت‬ ‫گابرێ���ل گارس���یا ماركی���ز‪ ،‬ڕۆمانه‌كانى بۆ زیاتر ل��� ‌ه په‌نجا زم���ان وه‌رگێڕدراون ك ‌ه‬ ‫به‌ناوبانگترینی���ان ڕۆمان���ى «سه‌دس���اڵ ته‌نیایی»ـیه‌‪ ،‬كه‌ تیایدا مێ���ژووى كۆلۆمبیا و‬ ‫ئه‌مه‌ریكاى التین و مرۆڤایه‌تى كورت كردووه‌ته‌وه‌‪ ،‬س���ه‌ره‌تاى ژیانى ئه‌ده‌بیى خۆى ب ‌ه‬ ‫ڕۆژنامه‌نووسى ده‌ست پێكردووه‌ و دواتر ڕووى كردووه‌ته‌ چیرۆك و ڕۆمان‪ ،‬زیاتر له‌ پانز‌ه‬ ‫س���اڵ سیناریۆى فیلمى نووسیو‌ه و به‌شدارییه‌كى به‌رچاوى هه‌بووه‌ ل ‌ه په‌ره‌پێدانى فیلم‬ ‫و فیلمس���ازى ل ‌ه ئه‌مه‌ریكاى التیندا‪ ،‬س���ه‌دان وتارى هه‌ی ‌ه له‌باره‌ى چۆنیه‌تیى نووسینى‬ ‫س���یناریۆى فیلمه‌وه‌‪ ،‬بۆ ماوه‌ى زیاتر ل ‌ه ‪ 40‬س���اڵ‪ ،‬ماركیز ڕه‌تكردنه‌وه‌ى ب ‌ه فیلمكردنى‬ ‫ڕۆمانه‌كانى بۆ هۆكارێك ده‌گێڕایه‌وه‌‪ ،‬كاتێ هه‌میشه‌ ڕایده‌گه‌یاند كه‌ ڕووخسارى پاڵه‌وانى‬ ‫فیلمه‌كان‪ ،‬خه‌یاڵى خوێنه‌رى ڕۆمانه‌كانم له‌ناو ده‌به‌ن‪ ،‬هه‌میش��� ‌ه ده‌یگوت‪ :‬وه‌رن ڕۆمانى‬ ‫زۆرباى نیكۆس كازانتزاكیس بخوێننه‌وه‌‪ ،‬یه‌كس���ه‌ر و به‌ش���ێوه‌یه‌كى به‌رده‌وام له‌ كاتى‬ ‫خوێندنه‌وه‌ى ڕۆمانه‌كه‌دا ڕووخس���ارى «ئه‌نتۆن���ى كوین»ـتان له‌به‌رچاوه‌‪ ،‬ك ‌ه له‌ فیلمى‬ ‫«زۆربا»ـدا ڕۆڵه‌ك ‌ه ده‌بینێت‪ ،‬ناكرێت ڕۆماننووس ڕێگه‌ ب ‌ه كوشتن و به‌رته‌سككردنه‌وه‌ى‬ ‫خه‌یاڵ���ى خوێنه‌ره‌كانى بدات‪ ،‬من ده‌مه‌وێت ه���ه‌ر یه‌كێك ڕۆمانێكى من بخوێنێته‌وه‌‪ ،‬ب ‌ه‬ ‫ئاره‌زووى خه‌یاڵى خۆى ڕووخسارى كه‌سه‌كانى ڕۆمانه‌ك ‌ه وێنا بكات‪ ،‬نه‌ك كه‌سایه‌تى و‬ ‫فۆرمى پاڵه‌وانى ڕۆمانه‌كانم یه‌كس���ان بن ب ‌ه كه‌سایه‌تى و فۆرمى ئه‌كته‌رێكى دیاریكراو‪،‬‬ ‫ئه‌مه‌ وێڕاى ئه‌وه‌ى كه‌ فیلم و سیناریۆكان ناتوانن ئه‌و واقیعه‌ ئه‌فسووناوییه‌ى ڕۆمانه‌كان‬ ‫وه‌ك خ���ۆى بگوازنه‌وه‌‪ ،‬ئه‌وه‌ى ل ‌ه ڕۆمانه‌كانمدا به‌ س���یحر ده‌چێ���ت‪ ،‬ل ‌ه فیلمدا وه‌كوو‬ ‫درۆى لێدێت‪ ،‬جیاوازیى نێوان س���یحر و درۆش‪ ،‬جیاوازیى نێوان ڕاس���تى و مه‌نتیقه‌‪ .‬ل ‌ه‬ ‫وه‌اڵمى هه‌موو ئه‌و پرسیارانه‌ش���دا كه‌ باس���یان ل ‌ه گرنگیى سینه‌ما ده‌كرد بۆ ناساندنى‬ ‫به‌رهه‌مه‌كان���ى هه‌ر نووس���ه‌رێك‪ ،‬ماركیز ده‌یگوت‪ :‬كه‌س هێنده‌ى م���ن گرنگیى كامێرا‬ ‫نازانێت و زۆر حه‌زیش���م ل ‌ه سینه‌مایه‌ و چه‌ندین س���اڵى ته‌مه‌نیشم بۆ سینه‌ما ته‌رخان‬ ‫كردووه‌ و ده‌یه‌ها س���یناریۆى فیلمم نووس���یوه‌‪ ،‬به‌اڵم ل ‌ه خۆشویستى خوێنه‌ره‌كانم ئه‌م‬ ‫هه‌ڵوێسته‌م وه‌رگرتووه‌‪ ،‬چونك ‌ه سروشتى ڕۆمانه‌كانم وا ده‌خوازێت‪.‬‬ ‫پێش ئه‌وه‌ى ماركیز له‌ ڕێى ڕۆمانى «سه‌دساڵ ته‌نیایى»ـیه‌و‌ه له‌ جیهاندا بناسرێت‪،‬‬ ‫چه‌ندین چیرۆك و ڕۆمانى دیكه‌ى باڵو كردبووه‌و‌ه و چه‌ند خه‌اڵتێكیش���ى له‌سه‌ر ئاستى‬ ‫ناوخۆى كۆلۆمبیا وه‌رگرتبوو‪ ،‬له‌وان ‌ه ڕۆمانه‌كانى «كه‌س نییه‌ نام ‌ه بۆ كۆلۆنێل بنێرێت»‬ ‫و «له‌ س���اته‌وه‌ختى شووم» و «چیرۆكى مردنێكى ئاش���كرا» و «چیرۆكى ده‌ریاوان ‌ه‬ ‫خنكاوه‌ك���ه‌« و چه‌ندی���ن ڕۆمانى تر‪ .‬ئه‌وانه‌ى ئه‌م ڕۆمانان���ه‌ ده‌خوێننه‌وه‌‪ ،‬ده‌زانن هه‌ر‬ ‫هه‌موویان دواتر ده‌بن ‌ه به‌شێك ل ‌ه به‌شه‌كانى ڕۆمانى «سه‌دساڵ ته‌نیایى‪ »،‬ك ‌ه به‌یه‌كێك‬ ‫ل ‌ه ناودارترین ڕۆمانه‌كانى س���ه‌ده‌ى بیس���ته‌م داده‌نرێت و ماركی���ز ده‌ڵێت ل ‌ه منداڵیدا‬ ‫ویستوویه‌تى ئه‌م ڕۆمانه‌ بنووسێت له‌ژێر ناوى «ماڵ»ـدا‪ ،‬به‌اڵم بۆ ماوه‌ى زیاتر ل ‌ه ‪30‬‬ ‫س���اڵ له‌ ناخیدا ماوه‌ته‌وه‌‪ ،‬چونك ‌ه نه‌یده‌زانى به‌ چ زمانێك و ب ‌ه چ شێوازێك چیرۆكه‌ك ‌ه‬ ‫بگێڕێته‌وه‌‪ ،‬تا دواتر و ل ‌ه چركه‌یه‌كدا به‌ خه‌یاڵى هاتوو‌ه ك ‌ه پێویس���ت ‌ه به‌و ش���ێوازه‌ى‬ ‫داپیره‌ى ل ‌ه منداڵیدا چیرۆكى بۆ گێڕاوه‌ته‌وه‌ ڕۆمانه‌كه‌ بنووس���ێت‪ ،‬بۆیه‌ ده‌بینین هه‌موو‬ ‫ڕۆمانه‌كانى پێش���ترى هه‌وڵێك بوون بۆ نووس���ینه‌وه‌ى «سه‌دس���اڵ ته‌نیایى‪ ».‬له‌وێو‌ه‬ ‫ماركیز ده‌بێت ‌ه خاوه‌ن و ڕێبه‌رى ش���ێوازى واقیعى س���یحرى‪ ،‬ك ‌ه شێوازێكى تایبه‌ته‌ ل ‌ه‬ ‫فه‌نتازی���ا و هێش���تنه‌وه‌ى ده‌زوویێكى باریك ‌ه ل ‌ه نێوان خه‌یاڵ و واقیع‪ ،‬له‌م ش���ێوازه‌دا‬ ‫هه‌موو داڕش���تنێك ڕه‌وای ‌ه ب ‌ه مه‌رجێك خوێنه‌ر به‌ درۆى تێنه‌گات‪ ،‬ماركیز وێڕاى ئه‌وه‌ى‬ ‫ل ‌ه ڕۆمانه‌كانیدا ژنێك له‌ باخچه‌كه‌یاندا ب ‌ه چه‌رچه‌فێك ده‌فڕێت و ده‌ریا ب ‌ه شه‌مه‌نده‌فه‌ر‬ ‫ده‌گوازرێته‌و‌ه «وه‌ك چۆن ل ‌ه ڕۆمانى پاییزى په‌تریاركدا هاتووه» كه‌چى سووره‌ له‌سه‌ر‬ ‫ئ���ه‌وه‌ى كه‌ له‌ هه‌موو ژیانیدا دێڕێكى نه‌نووس���یو‌ه واقیعى نه‌بووبێ���ت! ئه‌م فه‌نتازیاى‬ ‫داڕش���تن ‌ه و ئه‌م س���یحره‌ى له‌ ڕۆمانه‌كانیدای ‌ه وا ده‌كات ب ‌ه ئه‌س���ته‌م بگوازرێته‌وه‌ سه‌ر‬ ‫شاش���ه‌ى س���ینه‌ما به‌بێ ئه‌وه‌ى بینه‌ر ب ‌ه فیلمێكى فه‌نتازى نه‌زانێت‪ ،‬ماركیز خۆى زۆر‬ ‫خۆش���ى ب ‌ه فه‌نتازیا نایه‌ت و ده‌ڵێت‪ :‬پێویست ‌ه نووسه‌ر ده‌زووى واقیع له‌گه‌ڵ خوێنه‌ردا‬ ‫نه‌پچڕێنێت‪.‬‬ ‫ئه‌وان���ه‌ى گرنگ���ى ده‌ده‌ن���ه‌ هه‌واڵه‌كانى ماركی���ز‪ ،‬ده‌زانن ك ‌ه ماوه‌ى چه‌ندین س���اڵ‬ ‫وه‌رش���ه‌یه‌كى كارى هاوبه‌ش���ى هه‌بوو بۆ چیرۆك و نۆڤلێت‪ ،‬ك��� ‌ه تیایدا له‌گه‌ڵ ده‌یه‌ها‬ ‫چیرۆكنووسى الو به‌یه‌كه‌و‌ه چیرۆكیان به‌رهه‌م ده‌هێنا و باڵویان ده‌كرده‌وه‌‪ ،‬بیرۆكه‌یه‌ك‬ ‫ده‌هێن���ن و ب��� ‌ه هه‌موویان بی���ر ل ‌ه په‌ره‌پێدان���ى ده‌كه‌نه‌و‌ه و دواتر یه‌كێ���ك له‌و الوان ‌ه‬ ‫دایده‌ڕێژێته‌ س���ه‌ر كاغه‌ز و ده‌س���كارى ده‌كه‌ن و دواتر ماركیز ب ‌ه داڕش���تنى كۆتاییدا‬ ‫ده‌چێته‌وه‌‪ ,‬به‌اڵم ئه‌م وه‌رش���ه‌ى كار‌ه له‌ ماوه‌ى چه‌ند ساڵێك له‌الیه‌ن ماركیزه‌وه‌ گۆڕا‬ ‫بۆ وه‌رش���ه‌ى نووسینه‌وه‌ى سیناریۆى ته‌له‌فزیۆنى و س���ینه‌مایى‪ ،‬ل ‌ه كتێبێكدا ب ‌ه ناوى‬ ‫«چۆن چیرۆك ده‌گێڕیته‌وه‌؟»ـدا هه‌موو ئه‌و گفتوگۆ و مش���تومڕانه‌ى وه‌رش���ه‌كه‌ باڵو‬ ‫كراوه‌ته‌وه‌‪ ،‬كه‌ تیایدا ده‌رده‌كه‌وێت ماركیز چه‌ند‌ه هۆگرى سینه‌ما و فیلمه‌‪ ،‬ماركیز خۆى‬ ‫ل ‌ه س���ه‌ره‌تاى گفتوگۆكانى وه‌رشه‌ك ‌ه روونی ده‌كاته‌و‌ه و ده‌ڵێت‪ ،‬ڕۆژێكیان له‌ یه‌كێك ل ‌ه‬ ‫ته‌له‌فزیۆنكانى ئیس���پانیدا په‌یوه‌ندییان پێو‌ه كردم و داواى نووسینى سیانزه‌ سیناریۆى‬ ‫ته‌له‌فزیۆنیان لێكردم به‌ مه‌رجێك چیرۆكه‌كانیش بیرۆكه‌ی خۆم بن‪ ،‬له‌س���ه‌ره‌تادا تووڕ‌ه‬ ‫بووم و گوتم خۆ من به‌رگدروو نیم تا قوماشم بۆ بێنن‪ ،‬كه‌چى خاوه‌نى ته‌له‌فزیۆنه‌ك ‌ه ب ‌ه‬ ‫هێمنییه‌و‌ه گوتى‪ :‬تۆ هه‌ر وه‌رش���ه‌ى چیرۆكت هه‌یه‌‪ ،‬بۆچى ئه‌و چیرۆكانه‌ى وه‌رشه‌كه‌ت‬ ‫ناكه‌یت ‌ه سیناریۆش‪ ،‬یه‌كسه‌ر ڕه‌زامه‌ندییم ده‌ربڕى و به‌ كارێكى باشم زانى‪ ،‬كوڕه‌كانیشم‬ ‫گوتیان تۆ هه‌ر گله‌یى ل ‌ه س���ینه‌ما و ته‌له‌فزیۆن ده‌كه‌یت‪ ،‬كه‌واته‌ هونه‌رى خۆت بنوێن ‌ه‬ ‫و با بزانین تۆ چۆن كاره‌كان ده‌كه‌یت‪ ،‬نایشارمه‌وه‌ش كه‌ حه‌زى كۆنى سیناریۆنووسین‬ ‫هێش���تا له‌ كونجێكى ناخمدا مابوو‪ ،‬ئه‌وه‌بوو ده‌س���تم دایه‌ پێكهێنانى ئه‌م وه‌رش���ه‌یه‌ و‬ ‫له‌گه‌ڵ گه‌نجه‌كاندا واقیعى پیرى خۆم له‌بیر كرد و له‌ وه‌همى له‌شساغیدا ده‌ژیم‪.‬‬ ‫ڕه‌خنه‌گرانى ئه‌ده‌ب���ی پێیان وایه‌ كه‌ ماركیز هه‌موو چه‌مكه‌ گرنگه‌كانى ژیانى مرۆڤى‬ ‫داڕش���تووه‌ و له‌ بۆته‌ق���ه‌ى داهێناندا تێكه‌ڵى كیمیاى به‌هره‌ى ك���ردوو‌ه و داهێنانى لێ‬ ‫هه‌ڵێنجاون‪.‬‬ ‫س���ه‌باره‌ت به‌ ڕۆمانى «خۆشه‌ویس���تى له‌ س���ه‌رده‌مى كۆلێرا»ـدا ماركیز ده‌ڵێت ك ‌ه‬ ‫چیرۆكه‌ك���ه‌ ل ‌ه خۆشه‌ویس���تیى دایكى و باوكى هه‌ڵێنج���راوه‌‪ ،‬بێگومان ب ‌ه ئاوێته‌كردنى‬ ‫ئه‌زموونه‌كانى خۆیش���ى‪ ،‬ئه‌م ڕۆمان ‌ه ب ‌ه یه‌كێك له‌و ڕۆمان ‌ه سه‌ركه‌وتووانه‌ ده‌ژمێرێت ك ‌ه‬ ‫تیایدا چیرۆكى خۆشه‌ویس���تییه‌كى ڕاس���ته‌قین ‌ه ده‌گێڕێته‌وه‌‪ .‬له‌ وه‌اڵمى ئه‌و پرسیاره‌ى‬ ‫ك��� ‌ه بۆچى ماركیز ڕێگه‌ى ب ‌ه فیلمكردنى ئه‌م ڕۆمان���ه‌ى داوه‌‪ ،‬ده‌ڵێت‪ :‬ئه‌م ڕۆمانه‌م ب ‌ه‬ ‫جیا له‌وانى دیكه‌ ده‌توانرێت بچێته‌ ناو چوارچێوه‌ى س���یناریۆوه‌‪ ،‬چونك ‌ه په‌یوه‌ست ‌ه ب ‌ه‬ ‫حاڵ ‌ه مرۆیی ‌ه روونه‌كانه‌وه‌‪ ،‬ده‌كرێت سینه‌ماش به‌شدار بێت له‌و هه‌ڵمه‌ته‌ ئه‌ده‌بییه‌ى ك ‌ه‬ ‫ده‌یه‌وێت بیسه‌لمێنێت كه‌ دنیا وێڕاى په‌تاكان‪ ،‬وێڕاى ماڵوێرانییه‌كان‪ ،‬وێڕاى ئاژاوه‌كان‪،‬‬ ‫هێشتا به‌ كه‌ڵكى به‌رهه‌مهێنانى جوانى و خۆشه‌ویستى دێت‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٠٦‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٤/2٨‬‬

‫««‬

‫‪3‬‬

‫که‌شتیی فریشته‌کان ڕۆمانێک بۆ فه‌لسه‌فاندنی دونیا‬ ‫ئیسماعیل حه‌مه‌ئه‌مین‬ ‫به‌شی سێیه‌م ‪ -‬کۆتایی‬ ‫لێ���ره‌دا قس���ەکردن لەم���ەڕ ئ���ه‌م‬ ‫به‌ش���ه‌ی ڕۆمانه‌ک��� ‌ه ب ‌ه گرن���گ ده‌زانم‪،‬‬ ‫ب���ه‌اڵم ئیش���کالییه‌ت له‌وه‌دای��� ‌ه ک ‌ه ئه‌و‬ ‫فریش���ت ‌ه گرنگه‌ی ڕۆمانه‌ک���ه‌‪ ،‬ل ‌ه ناخی‬ ‫ئه‌م چه‌قۆکێش���ه‌و‌ه دێت���ه‌ ده‌رێ‪ ،‬تەواو‬ ‫لەگەڵ خەس���ڵەتەکانی چەقۆکێشەکانی‬ ‫شەس���تەکانی سەدەی بیستی ڕابوردوودا‬ ‫یەک ناگرێت���ەوە‪ ،‬تەنها ل���ەوەدا نەبێت‬ ‫بەرگی خاوەنەکەی ی���ان چاکتر وەهایە‬ ‫بڵێم مرۆڤەکەی دەپۆشێت‪ .‬گەر تێبینیی‬ ‫جووڵ���ەی لەنێ���و ڕووداوەکاندا و خوتبە‬ ‫درێژەکان���ی بدەی���ن‪ ،‬بیرەوەرییەکان���ی‬ ‫بخوێنین���ەوە لەمەڕ فریش���تە و مرۆڤ و‬ ‫ئەخالق و فەزیل���ەت و زوڵمەته‌وه‌‪ ،‬ئەوا‬ ‫وەها هەس���ت دەکەین ئه‌م فریشته‌ی ‌ه ل ‌ه‬ ‫قوتابخانەیه‌کی فه‌لس���ه‌فی و ئەدەبییەو‌ه‬ ‫دێته‌ ده‌رێ نه‌ک له‌ ناخی چه‌قۆکێشێکی‬ ‫به‌دژی���ان‌! به‌مان���ای ئیش���کالییه‌ته‌ک ‌ه‬ ‫لێره‌دای��� ‌ه به‌وه‌ی ڕۆمانن���ووس نه‌ دیو‌ه‬ ‫داوه و‬ ‫فریش���ته‌که‌ی فیگوره‌که‌ی نیشان ‌‌‬ ‫نه‌ دیو‌ه ش���ه‌یتانییه‌که‌ی‪ ،‬به‌ڵکوو دیو‌ه‬ ‫به‌ختیار عه‌لییه‌که‌ی نیش���ان داوین‌‪ ،‬ک ‌ه‬ ‫ده‌فه‌لس���ه‌فێنێت و دونیا شرۆڤە دەکات‪.‬‬ ‫ئه‌مه‌ش منی تووشی سه‌رسووڕمان کرد‪.‬‬ ‫مه‌هدائیل ل��� ‌ه کتێبی یه‌که‌مدا هه‌ر ده‌ڵێ‬ ‫و ده‌ڵی���ێ و ده‌ڵێ و ده‌فه‌لس���ه‌فێنێت‪،‬‬ ‫گوتارەکانی چەندەها الپەڕە و پەرەگرافن‬ ‫و له‌ کتێبی دووهه‌میشدا خاوه‌نی باشترین‬ ‫ده‌فته‌ری بیره‌وه‌رییه‌! ئه‌و پرسیاره‌ی من‬ ‫وه‌ک خوێنه‌رێک���ی ئ���ه‌م کتێب ‌ه ل ‌ه خۆمم‬ ‫ک���رد ئه‌و‌ه بوو‪ :‬تۆ بڵێی له‌ ناخی هه‌موو‬ ‫چه‌قۆکێشێکی بێئامانی کوردیدا‪ ،‬تیۆدۆر‬ ‫ئادۆڕنۆیه‌کی ش���اراو‌ه بوون���ی هه‌بێت و‬ ‫ئیم ‌ه که‌ش���فمان نه‌کردبێت؟! ‌ل ‌ه کتێبی‬ ‫دووهه‌مدا فریشته‌ مه‌هدائیل خوێنه‌وارێکی‬ ‫بێوێنه‌ و ڕۆماننووس���ێکی بەس���ه‌لیقەیە‬ ‫لە نووس���ینەوەی یادداش���تەکانیدا‪ ،‬کە‬ ‫بێگومان لە نووسینەوەی یادداشتەکاندا‬ ‫ئەو دەنگەی قس���ە دەکات سەدله‌س���ەد‬ ‫ڕۆمانن���ووس خۆیەتی نەک فریش���تەکە‪،‬‬ ‫چونک���ە فریش���تەکەش ه���ەر خۆیەتی‪،‬‬ ‫ده‌توانی���ن بڵێین فریش���ته‌یه‌کی بیرمه‌ند‬ ‫و ڕۆماننووس���ە و لە بیرەوەریی پاڵەوانی‬ ‫ڕۆمانێک ناچێت‌‪ .‬لێره‌دا هه‌م چه‌قۆکێش‬ ‫وێنه‌ک���ه‌ی ون��� ‌ه و نەفیک���راوە‪ ،‬ه���ه‌م‬ ‫فریشته‌که‌ش���ی کاراکت���ه‌ره‌ی خۆی ون‬ ‫کردووه‌ و فریشتە نییە و بیرمەندێکە بۆ‬ ‫خۆی‪ ،‬دژبوونێک دروست بووە له‌ نێوان‬ ‫پاڵه‌وان��� ‌ه چه‌قۆکێش���ه‌ک ‌ه و کاراکته‌ری‬ ‫فریشته‌که‌یدا‪.‬‬ ‫لێ���ره‌دا ده‌بێت ئه‌وه‌ بڵێی���ن‪ ‌،‬هه‌موو‬ ‫شتێک ل ‌ه دونیای فانتازیادا ڕه‌وایه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫فانتازیاکان ده‌بێ���ت جۆرێک ل ‌ه لۆجیکی‬ ‫خۆیان هه‌بێ���ت‪ ،‬که‌ لۆجیک���ی ئەدەبی‬ ‫و هونەریی���ە‪ .‬ئ���ه‌و فانتازیایه‌ قودره‌تی‬ ‫قه‌ناعه‌تی له‌گ���ه‌ڵ خۆیدا هه‌ڵگرتووه‌‪ ،‬بۆ‬ ‫نموون��� ‌ه ئێم ‌ه ل ‌ه ڕۆمانه‌کان���ی «گابرێل‬ ‫گارس���یا مارکیز»ـدا ده‌توانین بڕوا به‌و‌ه‬ ‫بکه‌ین‪ -‬ب ‌ه تایب���ه‌ت ل ‌ه ڕۆمانی «پاییزی‬ ‫پاتریارک»ـ���دا ک��� ‌ه ده‌ریایه‌کی پانوپۆڕ‬ ‫ژماره‌ی لێبدرێت و بخرێته‌ نێو سندووقه‌وە‪،‬‬ ‫دەریای���ەک کە ئه‌مه‌ریکاییه‌کان بیکڕنه‌و‌ه‬ ‫و ل ‌ه جیاتی ئه‌و‌ه س���ارایه‌کی بێ سنوور‬ ‫به‌جێبهێڵن‪ ،‬یاخود گونی پاتریارک فیک ‌ه‬ ‫لێبدات چونک ‌ه فتقێک���ی ئه‌زه‌لیی هه‌یه‌‪.‬‬ ‫ب���ه‌ مانای لۆجیکێک هه‌ی��� ‌ه بۆ فانتازیا‪،‬‬ ‫به‌هه‌م���ان پێودانگی���ش دووری���ی ئه‌م‬ ‫دوو کاراکت���ه‌ره‌ ب���ه‌و ڕیزپه‌ڕییه‌ جێگه‌ی‬ ‫پرسیاره‌‪ ،‬که‌لێنێکی ئاشکرای ‌ه له‌ توانای‬ ‫دروس���تکردنی پاڵه‌وانێک و دانانی هێڵی‬ ‫جیاک���ه‌ره‌و‌ه ل���ه‌ نێوانیاندا‪ .‬ب���ه‌اڵم ک ‌ه‬ ‫ب���ه‌راوردی ده‌که‌ی���ن ب ‌ه توان���ای جوانی‬ ‫«به‌ختی���ار عەلی» ئ���ه‌م گریمانه‌یه‌ش‬ ‫الوازیی به‌رده‌که‌وێ���ت‪ ،‬چونکه‌ به‌ختیار‬ ‫ئه‌و الوازیی���ه‌ی تێدا نیی���ه‌‪ .‬له‌به‌ر ئه‌و‌ه‬ ‫ده‌توانی���ن ب���ه‌ ش���ێوه‌یه‌کی دیک���ه‌ بیر‬ ‫بکه‌ین���ه‌و‌ه له‌وه‌ی؛ بۆچ���ی ئه‌م لوجیکی‬ ‫فانتازییه‌ ونه‌؟ له‌وانه‌ی ‌ه بۆ گه‌ڕان به‌دووی‬

‫ئه‌م وه‌اڵمه‌دا پێویستمان به‌وه‌ بێت بچین ‌ه‬ ‫نێو کایه‌یه‌کی دیک���ه‌وه‪ ،‬ئه‌ویش کایه‌ی‬ ‫سایکۆلۆژییه‌تی ده‌قه‌که‌ی ‌ه به‌ په‌یوه‌ندی‬ ‫به‌ نووسه‌ره‌که‌یه‌وه‌‪.‬‬ ‫ئ���ه‌م دوو کاراکت���ه‌ره «مەهدائیل���ی‬ ‫فریشتە و مرۆڤەکەی»‌ ئه‌وه‌ند‌ه جیاوازن‬ ‫که‌ده‌گه‌ینه‌ ئه‌و بڕوایه‌ی خالقی ئه‌م دوانه‬ ‫کەڕۆماننووسە‌ به‌‌مەبەست هه‌ردووکیانی‬ ‫نه‌فیکردووه‌ت ‌ه نێو ده‌نگی خۆی‪ ،‬ئه‌مه‌ش‬ ‫ده‌مانگه‌یه‌نێته‌ خاڵێکی دیک ‌ه که‌ده‌کرێت‬ ‫له‌سایکۆلۆژییه‌تی پرۆس���ه‌ی نووسین و‬ ‫خه‌ڵقکردن���ی پاڵه‌واندا ئ���ه‌م نه‌فیکردن ‌ه‬ ‫ڕوویدابێ���ت‪ ،‬نووس���ه‌ر وه‌ک خالیقێ���ک‬ ‫ئه‌وه‌نده‌ بێبه‌زه‌یی ‌ه که‌ناهێڵێت فریشته‌ک ‌ه‬ ‫له‌مباره‌دا له‌گه‌ڵ مرۆڤ���ه‌دا لێکدی بچن‪،‬‬ ‫ی���ان چی نه‌بێ���ت به‌چه‌ن���د ڕایه‌ڵێکه‌و‌ه‬ ‫کاراکته‌ری نێزیک بێ���ت لەپاڵەوانەکەی‪.‬‬ ‫نووسه‌ر زۆر پیاوس���االرانه‌و نێرساالران ‌ه‬ ‫و پاتریارکانه‌‪ ،‬ده‌نگی خۆی ده‌به‌خشێت‬ ‫به‌ مه‌هدائیل و ناهێڵێت ئه‌م فریش���ته‌ی ‌ه‬ ‫بگه‌ڕێت���ه‌وه‌ ب���ۆ مرۆڤه‌ک���ه‌ی نێ���وی و‬ ‫کاراکته‌ر و ش���تێک له‌س���یفه‌تی مرۆیی‬ ‫مرۆڤه‌که‌ی خۆی وه‌ربگرێت‪ ،‬به‌دەس���تی‬ ‫ئه‌نقه‌س���ت مرۆڤه‌ک��� ‌ه له‌زیندانه‌کان���ی‬ ‫نووس���ەردا ون���ده‌کات‪ .‬به‌مش���ێوه‌ی ‌ه‬ ‫له‌سه‌رێکه‌و‌ه نووس���ه‌ر مرۆڤی ونکردوو‌ه‬ ‫و له‌س���ه‌رێکی دیکه‌و‌ه فریشته‌کانیش���ی‬ ‫نەفیکردووه‌تە نێو دەنگی خۆی‪ ،‬بەمانای‬ ‫ده‌نگی خۆی‌بەڕاس���تەوخۆیی به‌خشیوە‬ ‫به‌هه‌موو فیگ���وره‌کان‪ .‬به‌دیو‌‌ێکی دیکه‌دا‬ ‫ڕۆمانن���ووس ئۆدیبان��� ‌ه مه‌رگ���ی مرۆڤ‬ ‫نمایش���ده‌کات به‌ده‌س���تی فریشته‌کان‌‪،‬‬ ‫لێرەوە کاتێک فریشتەکان کەلەدایکدەبن‪،‬‬ ‫یاخود دووبار‌ه له‌دایکده‌بنه‌وه‌ به‌ترازانیان‬ ‫له‌جه‌سته‌ی مرۆڤ‪ ،‬ئه‌وا قه‌ده‌ری مرۆڤەکان‬ ‫ون و کوێرده‌بێ���ت لەدونیادا‪ ،‬وەک چۆن‬ ‫ئۆدیبۆس وەک س���زایەک بۆ ئەبەد خۆی‬ ‫کوێردەکات‪ ،‬ئاوەها مرۆڤ���ەکان لەدوای‬ ‫ترازانی فریش���تەکانی ناخیان یان کوێرن‬ ‫و ب���ەدووی ڕووناکی���دا دەگەڕێن کەئەمە‬ ‫لە «لیوا جەنگیز»ـدا بەئاش���کرا دیارە‪،‬‬ ‫یان مرۆڤ���ەکان ڕۆحمردوون وەک ئەوەی‬ ‫ئێمە لەچیرۆکی ئەو مرۆڤانەدا دەیانبینین‬ ‫کەفریش���تەکانیان ل���ێ ت���رازاون‪ .‬ئیدی‬ ‫ئۆدیب���ۆس کوێردەبێت یاخود فریش���تە‬ ‫باوکەکەی خۆی دەکوژێت‪ .‬ئه‌م دوورییە‬ ‫لەڕۆمانەکەدا‪ ،‬ئ���ەو بونیاد‌ە پاتریارکیی ‌ه‬ ‫تاریکەی���ە‪ ،‬ک���ە‌ڕۆمانن���ووس به‌جوانی‬ ‫ده‌یپه‌ڕێنێته‌و‌ه بۆنێ���و کایه‌ی ڕۆمانه‌که‌‪،‬‬ ‫‌کاته فه‌زای‬ ‫ته‌واوی ف���ه‌زای ڕۆمانه‌که‌ ده ‌‌‬

‫«‬

‫‌کوش���تنی مرۆڤ و فریش���ته‌ی ‌ه پێکه‌وه‌‪،‬‬ ‫ڕۆمانن���ووس به‌ئه‌نجامیده‌گه‌یه‌نێت‪ ،‬نه‌ک‬ ‫پاڵه‌وانه‌کان���ی‪ ،‬ن���ه‌ک ڕووداوه‌کان‪ ،‬نه‌ک‬ ‫ده‌نگێکی دیکه‌ی نێو رۆمانه‌که‌‪ ،‬به‌مانای‬ ‫هه‌مووی���ان له‌س���ه‌ر یه‌ک نه‌غم���ه‌و ڕیتم‬ ‫ده‌نگی ڕۆماننووسن و له‌غیابدان‪.‬‬ ‫بۆج���اری دووهه‌میش وێن���ه‌ی مرۆڤ‬ ‫له‌غیابدای���ه‌‪ ،‬ئه‌مجاره‌ی���ان له‌خ���ودی‬ ‫ئایدی���ای ڕۆمانه‌که‌دای���ه‌‪ ،‬له‌ناوه‌ڕۆک���ی‬ ‫نووس���ینه‌که‌وه‌یه‌‪ ،‬ئه‌مه‌ی���ان الی‬ ‫خوێنه‌رێکی وه‌ک من زۆر جێگه‌ی قبوڵ ‌ه‬ ‫چونک���ه‌ ئه‌مجاره‌ی���ان م���ن ته‌نها چێژ‬ ‫له‌بیرۆکه‌کان ده‌بینینم‪ ،‬ته‌نها بیرۆکه‌کان‬ ‫و هیچتر‪ .‬ب���ۆ ئ���ه‌وه‌ی بیرکردنه‌وه‌کانم‬ ‫فۆرموله‌ بکه‌مه‌وه‌ ده‌ڵێم‪ :‬له‌ دووهه‌مجاردا‬ ‫که‌ وێنه‌ی مرۆڤ ونده‌بێت‪ ،‬زۆر فۆکۆیان ‌ه‬ ‫له‌س���ه‌ر لمی که‌ناره‌کان وننابێت‪ ،‬به‌ڵکو‬ ‫له‌نێ���و ڕووداوه‌کان���دا‪ ،‬له‌نێ���و مێژووی‬ ‫کوردی���دا‪ ،‬وێن���ه‌ی ک���ورد ونده‌بێ���ت‌‪،‬‬ ‫چونکه‌ هه‌ر له‌س���ه‌ره‌تاو‌ه شتێک بوونی‬ ‫نه‌بووه‌ ن���اوی مرۆڤێکی کورد بێت له‌نێو‬ ‫مێ���ژوودا! بۆنمونه‌ س���ه‌رۆک له‌کۆتایی‬ ‫ژیانیدا به‌بۆنی کورد بێزار‌ه و ده‌سته‌سڕ‬ ‫به‌لووتیی���ه‌و‌ه ده‌گرێ���ت‪ ،‬که‌چ���ی بۆنی‬ ‫بێگانه‌کانی پێخۆشه‌و که‌یفی پێدێت‪ .‬له‌م‬ ‫چرکه‌ساته‌وه‌ و له‌زۆر شوێنی ڕووداوه‌کاندا‬ ‫ل���ه‌م ڕۆمان���ه‌دا به‌ختیار به‌ڕه‌ش���بینیی ‌ه‬ ‫قوڵه‌که‌یه‌وه‌ مردنی خۆمان بیردێنێته‌وه‪،‬‬ ‫به‌وه‌ی ئێم��� ‌ه بونه‌وه‌رێکی مێژوویی نین‪،‬‬ ‫» قسه‌بکه‌م‬ ‫به‌ته‌عبیری «فردیرک نیتچه ‌‬ ‫ئه‌و مرۆڤ ‌ه نامیژووگه‌رایان ‌ه وه‌ک ئه‌و په‌ڵ ‌ه‬ ‫م���ه‌ڕ و گۆله‌که‌یه‌ وه‌ه���ان له‌لێواره‌کاندا‬ ‫ده‌له‌وه‌ڕن! ڕۆمانن���ووس دووباره‌ مرۆڤ‬ ‫نه‌فیده‌کات���ه‌وه‌‪ ،‬ب���ه‌وه‌ی نایه‌وێ���ت ئه‌م‬ ‫مرۆڤ���ه‌ هه‌قیقی بێت‪ ،‬ئه‌م مرۆڤ ‌ه ڕیالیز‌ه‬ ‫ناکات‪ ،‬هه‌رگیز نه‌یویس���توو‌ه مرۆڤه‌کان‬ ‫هه‌قیقی بن‪ ،‬به‌پێیی خۆیان بڕۆن‪ ،‬له‌نێو‬ ‫ڕووداوه‌کان���دا قس���ه‌ی خۆی���ان هه‌بێت‪،‬‬ ‫خه‌ونی خۆیان ببینین‪ ،‬س���ێکس بکه‌ن‪،‬‬ ‫ڕووتبن���ه‌وه‌‪ ،‬نه‌خێر ئه‌مان���ه‌ ڕووناده‌ن و‬ ‫ئه‌مه‌ش مانانی ئه‌وه‌ نیی ‌ه ک ‌ه مرۆڤه‌کانی‬ ‫به‌بێ قن���گ له‌دایکبوون‪ ،‬به‌اڵم به‌هه‌قه‌ت‬ ‫له‌نێو دونیای خه‌یاڵ���دا ونده‌بن‪ ،‬وێنه‌ی‬ ‫ڕیالیستیان هه‌میش ‌ه سه‌رێکی ده‌چێته‌و‌ه‬ ‫نێ���و خه‌یاڵ و دونی���ای خه‌یاڵ و قوونی‬ ‫له‌نێو دونیای ڕیاڵدای���ه‌‪ .‬دیار‌ه له‌هه‌موو‬ ‫ڕۆمانه‌کانی���دا «به‌ختی���ار عه‌لی» ئه‌م ‌ه‬ ‫ده‌کات‪ ،‬هه‌میشه‌ دونیایه‌کی خه‌یاڵبۆکراو‬ ‫به‌س���ه‌ر دونیای ڕیالس���تیدا زاڵده‌کات‌‪،‬‬ ‫وه‌ک ئ���ه‌وه‌ی بڵێت که‌دونیای ئێم ‌ه چیتر‬ ‫به‌رگه‌گرتنی نه‌ماوه‌‪ ،‬چیتر مرۆڤ بوونی‬ ‫نه‌ماوه‌‪ ،‬له‌م هه‌موو ڕیالستیه‌ بێبه‌زه‌ییه‌دا‬ ‫شتێک له‌گێڕانه‌وه‌ی ڕیالیزم هه‌مان تاوان ‌ه‬ ‫که‌ژیانی ڕیاڵ به‌سه‌ر مرۆڤدا ئه‌نجامیداوه‌‪.‬‬ ‫ئه‌مه‌ش وه‌های کردووه‌‌ مرۆڤ ونبێت الی‬ ‫ئه‌و‪ ،‬جارێک له‌ده‌نگی خۆیدا و جارێکیش‬ ‫له‌نێ���و خه‌یاڵ���دا و جارێکی���ش له‌نێ���و‬ ‫نامێژووگه‌راییدا‪ .‬سات نییه‌ ئه‌م مرۆڤان ‌ه‬ ‫ون نه‌ب���ن له‌نێ���و خه‌یاڵ ی���ان خوتبه‌ی‬

‫ڕزگار ده‌کرێت‪ ،‬له‌نێو ئه‌مانه‌دا ده‌موچاوی‬ ‫مرۆڤ ون ‌ه و مه‌حکومه‌ به‌ونبوون‪.‬‬ ‫خه‌م ‌ه میتافیزیکییه‌کان‬ ‫وه‌ک ئام���اژه‌م پێدا له‌نێو ڕوداوه‌کاندا‬ ‫م���رۆڤ ئه‌وه‌ن���د‌ه ونده‌بێ���ت‪ ،‬به‌جۆرێک‬ ‫بۆ ئه‌وه‌ی به‌س���ه‌ر زه‌وی���دا بڕوات هیچی‬ ‫لێ���و‌ه نامێنێت���ه‌وه‌‪ ،‬م���رۆڤ له‌زۆربه‌ی‬ ‫ڕۆمانه‌کانی ئه‌م نووس���ه‌ره‌دا بونه‌وه‌رێک ‌ه‬ ‫قاچێک���ی له‌نێو دونیای هه‌بوو و ڕیاڵدای ‌ه‬ ‫و قاچه‌ک���ه‌ی دیک���ه‌ی و س���ه‌ری له‌نێو‬ ‫ته‌مومژی خه‌ی���اڵ و جیهانی خه‌یاڵدایه‌‪.‬‬ ‫چێژ له کتێبی یه‌که‌می‌ڕۆمانی «که‌شتیی‬ ‫فریش���ته‌کان» له‌وێو‌ه ده‌س���تپێده‌کات‪،‬‬ ‫که‌چیتر که‌سه‌کان ڕاسته‌قین ‌ه نین‪ ،‬چیتر‬ ‫ئه‌وانه‌ خۆی���ان نین وه‌ک مرۆڤێک به‌ڵکو‬ ‫به‌شێکن له‌شه‌یتان یان فریشته‌ی باڵدار‪،‬‬ ‫مرۆڤ چیتر نایه‌وێت مرۆڤ بێت‪ ،‬به‌قه‌د‬ ‫ئه‌وه‌نده‌ی فریش���ته‌ش نایه‌وێت فریشت ‌ه‬ ‫بێ���ت و ده‌یه‌وێت مرۆڤ بێ���ت‪ .‬چه‌ند‌ه‬ ‫م���رۆڤ له‌گرفتدایه‌ له‌گه‌ڵ فریش���ته‌که‌ی‬ ‫نێوخۆیدا‪ ،‬ئه‌وا فریشته‌کانی ناخمان یان‬ ‫فریش���ته‌که‌ی ناخمان له‌گه‌ڵ مرۆڤبونی‬ ‫خۆیاندا گرفتیان هه‌یه‌‪ .‬ده‌توانین که‌مترین‬ ‫خوێندنه‌وه‌م���ان له‌ڕووی ئیش���کالییه‌تی‬ ‫فه‌لسه‌فییه‌وه‌‪ ،‬پێشکه‌شکردنی ئایدیایه‌ک‬ ‫ت له‌س���ه‌ر بوونی فریشت ‌ه له‌نێوماندا‪،‬‬ ‫بێ ‌‬ ‫به‌مانای ئیشکالییه‌ته‌ک ‌ه لێره‌دای ‌ه به‌وه‌ی‬ ‫نابێ���ت ئه‌و ح���ه‌زه‌ دێرینه‌یه‌ی مرۆڤ بۆ‬ ‫میتافیزیک‪ ،‬ب���ۆ ئه‌ودیوو ڕیاڵ و ماتریاڵ‬ ‫له‌یادبکه‌ی���ن‪ .‬به‌دیوێک���ی دیک���ه‌دا ئه‌م‬ ‫کتێبه‌ی به‌رده‌ستمان زیاتر فه‌لسه‌فاندن ‌ه‬ ‫و لێره‌وه‌ دیالۆگێکی قوڵ و ئیستاتیکیی ‌ه‬ ‫له‌مه‌ڕ چۆنیه‌تی���ی هه‌بوونی مرۆڤی ئه‌م‬ ‫چاخ���ه‌ له‌جیهاندا‪ .‬گرفتی ئ���ه‌م مرۆڤ ‌ه‬ ‫له‌وه‌دای ‌ه که‌چیت���ر مرۆڤێکی میتافیزیکی‬ ‫نه‌م���اوه‌‪ ،‬یان چاکت���ر وه‌هایه‌ بڵێم چیتر‬ ‫میتافیزی���ک ژیانی داگیرن���اکات‪ ،‬به‌قه‌د‬ ‫ئه‌وه‌نده‌ی ڕاتسیۆنالییه‌ت و ماتڕیالییه‌ت‬ ‫و مشه‌خۆری و ش���مه‌کخۆری و چڵێسی‬ ‫و گه‌یش���تنخوازی «وس���وڵیه‌ت ی���ان‬ ‫کایاریزم» به‌س���ه‌ر ژیان���ی مرۆڤی ئه‌م‬ ‫سه‌رده‌مه‌دا زاڵه‌‪ .‬جۆرێک له‌سوستێم‪ ،‬یان‬ ‫کولتوورێکی سوس���تێمی‪ ،‬چاکتر وه‌های ‌ه‬ ‫بڵێم سوب‪ -‬سوستێمی پێکهێناو‌ه که‌وه‌ک‬ ‫دیکۆرێک وه‌هایه‪ ،‬دیکۆرێک تێدا ‌مرۆڤی‬ ‫ئه‌م سه‌رده‌م ‌ه خۆی پێناسه‌ده‌کات‪.‬‬ ‫مه‌رج���ی س���ه‌خت بۆ س���ه‌رکه‌وتن و‬ ‫ژیان له‌م چاخه‌دا ئه‌وه‌یه‌ فریش���ته‌که‌ی‬ ‫نێوت بکوژی���ت‪ ،‬ده‌ریبکه‌یت و بیخه‌یت ‌ه‬ ‫نێو بازنه‌کانی فه‌رامۆش���ییه‌وه‌‪ .‬تۆ چیتر‬ ‫مۆدێرن نیت تاوه‌کو لیبرااڵن ‌ه فریشته‌که‌ی‬ ‫نێ���و خۆت و سه‌رس���امبوونت به‌جیهان‪،‬‬ ‫ڕۆمانس���ییه‌ت و چێ���ژ‌ه میتافیزیکیی��� ‌ه‬ ‫ڕۆحانییه‌کان له‌ناختدا نه‌کوژیت‪ .‬مرۆڤی‬ ‫نوێ مرۆڤێکه‌ به‌بێ بوونی فریشته‌‪ ،‬ئه‌م ‌ه‬ ‫ئه‌و جه‌هه‌نه‌مه‌یه‌ که‌ به‌ختیار نیش���انمان‬ ‫ده‌دات‪ .‬لێره‌دا ئیس���تێکی بچوک ده‌که‌م‬ ‫له‌س���ه‌ر ئه‌م کێش���ه‌به‌ندیی ‌ه فه‌لسه‌فیی ‌ه‬

‫هه‌ڵناگرێ���ت و به‌جێیده‌هێڵێت بۆ خۆی‪،‬‬ ‫چیت���ر مرۆڤ سه‌رس���ام نیی��� ‌ه به‌بوونی‬ ‫خۆی‪ ،‬م���رۆڤ ده‌یه‌وێت خ���ۆی دووبار‌ه‬ ‫بکاته‌و‌ه و مێژوویی نه‌بێت‪ ،‬چێتر نایه‌وێت‬ ‫سه‌رس���ام بێت‪ ،‬ده‌یه‌وێ���ت کۆپی بێت و‬ ‫الساییکار بێت‪ ،‬به‌اڵم ئۆرگینال نه‌بێت‪.‬‬ ‫س���لۆتێردایک ل ‌ه کتێبی «فش���ار و‬ ‫ئازادی���دا» ئاماژە ب���ەوە ده‌کات مرۆڤی‬ ‫ت���ازەی کۆمەڵگ���ەی مۆدێ���رن گرفت���ی‬ ‫گ���ەورەی لەخۆیدا هەڵگرت���ووە‪ ،‬ئەویش‬ ‫ڕوانینێت���ی بۆ دونی���ا‪ ،‬کەڕوانینێکە هیچ‬ ‫سەرس���امبوونێکی پێوە دیارنییە‪ ،‬ئێمە‬ ‫لەس���ەدەیەکدا دەژین کەمرۆڤەکان دژی‬ ‫سەرس���امبوون بە «ب���وون‪ ،‬بەخەڵق و‬ ‫جیهان و دونیاو جوانی» ژیان به‌س���ه‌ر‬ ‫ده‌ب���ه‌ن‪ ،‬ماش���ێنێکی ترس���ناک هه‌ی��� ‌ه‬ ‫هه‌میش��� ‌ه ئه‌م سه‌رسامبونه‌ له‌ڕۆحی ئه‌م‬ ‫مرۆڤ ‌ه ده‌رده‌کات‪ ،‬که‌ماش���ێنی سوستێم‬ ‫و ڕۆتینی ژیانی پۆس���ت کاپیتالیستییه‌‪،‬‬ ‫یاخود گلۆباڵ ‌ه به‌مانا فراوانه‌که‌ی‪ .‬ژیانی‬ ‫مرۆڤی مۆدێرن پڕێتی لەدووبارەبوونەوەی‬ ‫ڕەمەکییەت و پێویستییە سەرەتاییەکان‬ ‫و ڕۆتین و هەستمردوویی‪.‬‬ ‫دی���ارە ئاوڕدانەوەیەک���ی گرنگ هەیە‬ ‫بۆ سەرس���امبوون‪ ،‬وەک س���ەرەتایەکی‬ ‫گرن���گ کەفەلس���ەفەی بەرهەمهێن���اوە‪،‬‬ ‫س���ڵۆتێردایک لەس���ەرەتای کتێبەکەیدا‬ ‫«فش���ار و ئازادی» ئاماژە بەوە دەکات‪:‬‬ ‫«بەوش���ێوەیە پالت���ۆن ڕێگ���ەدەدات‬ ‫بەسوکرات کەبڵێت‪ :‬سەرسامبوون تەنها‬ ‫سەرەتایە بۆ فەلسەفە‪».‬‬ ‫لەم خاڵی سەرس���امبوونەوە دەتوانین‬ ‫لەچەمکی ئازادی تێبگەین‪ ،‬بەوەی ئازادی‬ ‫خۆی لەخۆیدا سەرسامبوونێکە بەجیهان‪،‬‬ ‫سەرسامبوونێکە بەبوونمان لەنێو جیهاندا‪،‬‬ ‫خودی شتەکان جوانیی خۆیانمان نیشان‬ ‫نادەن گەر هات و ئێمە سەرس���ام نەبین‬ ‫پێیان‪ ،‬مێژووی ئیستاتیکا خۆی لەخۆیدا‬ ‫هەڵگری ئەو چرکەساتە سەرسامبوونەیە‬ ‫بەدی���اردەکان‪ .‬ش���یعر چرکەس���اتێکی‬ ‫سەرس���امبوونە بەدیاردەیەکی تایبەت‪،‬‬ ‫هەم���وو ئیدی���ا گەورەکان���ی زانس���ت‬ ‫هیچیت���ر نییە جگ���ە لەسەرس���امبوون‬ ‫نەبێ���ت بەدیاردەی���ەک‪ ،‬سەرس���امبوون‬ ‫بەبەربون���ەوەی س���ێوێک لەدرەختێ���ک‬ ‫کێش���ی زەوی دەدۆزێتەوە‪ .‬خەیاڵێک بۆ‬ ‫گواس���تنەوەی ئیدیاکان لەنێو هەوادا و‬ ‫پەرش���کردنەوەیان بەس���ەر شاشەکاندا‪،‬‬ ‫خودێک���ی خەوبین���ەر و سەرس���امبووە‬ ‫به‌وێنە و دەنگ‪ ،‬سەرسامبوون بەگەردیلە‬ ‫و شتەبچوکەکان وزەی گەورەی ئەتۆمی‬ ‫بەرهەمدێنێ���ت‪ .‬ئ���ەوە سەرس���امبوونی‬ ‫یەکەم���ە بەزەمەن و گەردوون کەتێورەی‬ ‫ڕێژەی���ی بەرهەمدێنێت‪ ،‬سەرس���امبوونە‬ ‫بەخ���ودا و خەڵق‪ ،‬ک���ە لەدواجاردا ئاین‬ ‫بەرهەمدەهێنێت‪ .‬به‌اڵم کاتێک فریش���ت ‌ه‬ ‫له‌ڕۆحمان���دا هیج���ره‌ت ده‌کات‪ ،‬ئی���دی‬ ‫سه‌رس���امی به‌جیهان و خه‌م���ی جیهان‬ ‫مانای خ���ۆی نامێنێت‪ ،‬هه‌موو ش���تێک‬

‫ه‬ ‫«پیته‌ر سڵۆتێردایک» دژه‌سه‌رسامبوون به‌ مه‌ترسییه‌کی گه‌وره‌ تێده‌گات‪ ،‬که‌ تاوانی گه‌ور ‌‬ ‫و سته‌می مۆدێرن و بازاڕی بێبه‌زه‌یی و چینێکی بۆرژوازی یونیڤێرساڵ و کرێکاری بێمێشکی‬ ‫یۆنیڤێرساڵی به‌رهه‌مهێناوه‌‪ .‬دژەسەرسامبوون ئه‌و نه‌خۆشییه‌ ترسناکەیە بەرامبەر ئایین‪،‬‬ ‫ه ناخی‬ ‫به‌رامبه‌ر خود‪ ،‬به‌رامبه‌ر سۆڵیدارێتیی مرۆڤ له‌ به‌رامبه‌ر مرۆڤدا‪ ،‬هیجره‌تی فریشته‌یه‌ ل ‌‬ ‫مرۆڤ و کۆچکردنێتی بۆ مه‌داره‌کانی خه‌مۆکی و مردن له‌ که‌شتییه‌ ته‌ریکه‌کاندا‬

‫ڕۆماننووس نه‌ک هی فریشته‌و مرۆڤه‌کان‪.‬‬ ‫ڕۆمانن���ووس زۆر به‌س���ه‌ختی به‌رگ���ری‬ ‫له‌ژیان���ی خۆیده‌کات وه‌ک س���وبێکتێکی‬ ‫لیترات���ی له‌نێ���و ئه‌م ده‌ق���ه‌دا‪ ،‬به‌مانای‬ ‫» نایه‌وێت له‌نێو‬ ‫«خودێک���ی ئه‌ده‌بیی���ه ‌‬ ‫ده‌قدا بمرێت‪ ،‬چونک ‌ه هه‌ر له‌س���ه‌ره‌تاو‌ه‬ ‫بڕی���اری داوه‌ پاڵه‌وانه‌کان���ی ئازاد نه‌بن‬ ‫له‌ژیانیاندا‪ ،‬ئه‌م���ه‌ش وه‌ها ده‌کات له‌زۆر‬ ‫ش���وێند‌ا پاڵه‌وان���ه‌کان زینده‌گی���ی پڕ‬ ‫جوڵه‌نه‌بن‪ ،‬به‌ق���ه‌د ئه‌وه‌نده‌ی هه‌موویان‬ ‫به‌زمانی ئه‌ده‌بیی یه‌ک که‌س ده‌دوێن‪ ،‬ک ‌ه‬ ‫خالیقه‌که‌یانه‌‪ .‬نووسه‌ر ده‌یه‌وێت ده‌نگی‬ ‫خۆی ت���ا دواالپه‌ڕه‌ نه‌مر و ئه‌زه‌لی بێت‪،‬‬ ‫نه‌ک ده‌نگی پاڵه‌وانه‌کانی‪‌.‬ئه‌م پرۆسه‌یه‬

‫فه‌لسه‌فیدا‪‌‌ ،‬به‌مانای س���اتێک نیی ‌ه ئه‌م‬ ‫مرۆڤان��� ‌ه له‌ڕووی وجودیش���ه‌وه‌ بێت ون‬ ‫نه‌کرێن و غی���اب نه‌درێن‪ .‬تاکه‌که‌س له‌م‬ ‫ڕۆمان���ه‌دا به‌ر ه‌زه‌یی ڕۆماننووس���ه‌که‌ی‬ ‫که‌وت���وو‌ه «بولبوی���اری» نه‌گبه‌ت��� ‌ه‬ ‫که‌ده‌زانێت چی ده‌وێ���ت و جوانییه‌کانی‬ ‫خۆی پاراس���تووه‌‪ ،‬که‌چ���ی ڕۆماننووس‬ ‫ئه‌می���ش ده‌خات��� ‌ه به‌رده‌م���ی غیابێکی‬ ‫دیکه‌وه‌‪ ،‬چونکه‌ له‌چه‌ند جارێکدا پیاوی‬ ‫ئاس���ایش ده‌بێت��� ‌ه فریادڕه‌س���ی! ئیدی‬ ‫هه‌میشه مرۆڤه‌ ئۆرگیناله‌ جوانه‌ک ‌ه له‌الیه‌ن‬ ‫نامرۆڤه‌ ترسناکه‌ک ‌ه ڕزگارده‌کرێت‪ ،‬ژیانی‬ ‫خه‌یاڵی بااڵ و ترانس���ێندێنتال و جوانی‬ ‫له‌الیه‌ن ناش���رینی و ڕیالستی و ئه‌قاڵنی‬

‫که‌به‌ختیار له‌م کتێب���ه‌دا ده‌یهاروژێنێت‪ ،‬له‌نێومان���دا ده‌ترازێت‪ ،‬هه‌موو جوانییه‌ک‬ ‫وه‌ک گوتم خه‌می ئه‌م ڕۆمان ‌ه س���نووری له‌نێومدا ده‌ڕوات جگ ‌ه له‌هه‌س���تمردوویی‬ ‫گرفتێک���ی لۆکال���ی تێده‌په‌ڕێنێ���ت بۆ نه‌بێت‪.‬‬ ‫ئاوەه���ا سەرس���امبوون ل���ەم تێ���زە‬ ‫کێش���ه‌یه‌کی گه‌وره‌ی مرۆڤ به‌گش���تی‬ ‫له‌سه‌ر ئه‌م ته‌ن ‌ه خڕۆک‌ و گڵۆبۆسه‌ی ناوی پێت���ه‌ر س���ڵۆتێردایکییەدا ئ���ەو خودە‪،‬‬ ‫گۆی زه‌وییه‌‪ ،‬مرۆڤ چیتر وه‌ک خوایه‌ک‪ ،‬ئ���ەو س���وبێکتە‪ ،‬پێکدەهێنێت کەنێزیک‬ ‫وه‌ک خواوه‌ند «ئاتل���ه‌س» گۆی زه‌وی دەبێت���ەوە لەماناکانی ئازادی‪ ،‬ئەو خودە‬ ‫له‌سه‌ر ش���انی هه‌ڵنه‌گرتووه‌‪ ،‬چیتر له‌م دروستده‌کات که‌خەوبینەرە و سەرسامە‬ ‫ته‌نه‌خڕۆک ‌ه ناڕوانێت و سه‌رسامی ناکات‪ ،‬بەدونی���ا‪ ،‬چیتر شۆڕش���ه‌کان له‌دونیای‬ ‫دونیا‪ ،‬چیتر بڕوای به‌فریشته‌کان نامێنێت ت���از‌ه هه‌ڵگری سه‌رس���امبوون و خه‌ون‬ ‫ک ‌ه له‌نێو مندا به‌ته‌عبیری هایدگه‌ر خه‌می نی���ن‪ ،‬هه‌ر بۆی��� ‌ه به‌ه���اری عه‌ره‌بی یان‬ ‫جیهانیان «‪ »Weltsorge‬له‌گه‌ڵماندا ئیخوان���ه‌کان دێنێت��� ‌ه س���ه‌‌ر حوکم یان‬ ‫هه‌ڵگرت���ووه‌‪ .‬مرۆڤ چیتر وه‌ک خواوه‌ند عه‌سکه‌ر ده‌خاته‌و‌ه سه‌ر کورسییه‌که‌ی‪،‬‬ ‫ئاتله‌س گۆی زه‌وی له‌س���ه‌ر ش���انکانی به‌اڵم ئه‌مجاره‌ به‌ماسکی دیموکراسییه‌وه‌‪،‬‬

‫ئاوه‌ه���ا ته‌نان���ه‌ت شۆڕش���ه‌کانیش‬ ‫بێت���ام و بێمانا و بێ���ڕۆح له‌دایکده‌بن و‬ ‫له‌هه‌مانکاتیش���دا زوو ده‌م���رن‪ ،‬وه‌ک‬ ‫خواردنی ماگدۆنالز وه‌هان که‌نه‌خواردنی‬ ‫ڕاسته‌قینه‌ن و نه‌تێربونی ڕاسته‌قینه‌ن و‬ ‫نه‌چێژی هه‌قیقین‪ ،‬خێراو تێپه‌ڕه‌ و دوور‌ه‬ ‫له‌کولت���ووری خواردن���ه‌وه‌‪ ،‬یاخود ته‌واو‬ ‫وه‌ک مۆدیل���ی ئ���ه‌و گۆرانیبێژان ‌ه وه‌هان‬ ‫که‌له‌ پێشبڕکێکاندا هه‌زاره‌ها ده‌نگ دێنن‬ ‫و ل���ه‌دوای بردنه‌وه‌ی���ان ناوی���ان به‌په‌ل ‌ه‬ ‫ونده‌بێ���ت و ده‌بن به‌هه‌ڵ���م‪ ،‬ئێمه‌ وه‌ک‬ ‫به‌ختی���ار نیش���انمان ده‌دات مه‌حکومین‬ ‫به‌هیجره‌تی فریشته‌ له‌نێو ڕۆحماندا‌‪.‬‬ ‫مرۆڤ���ی ئه‌م س���ه‌رده‌م ‌ه ئ���ەو هێز و‬ ‫وزەی���ەی ونک���رووە کەبتوانێ���ت چێ���ژ‬ ‫لەش���تەکان ببینێت و پێیان سەرس���ام‬ ‫بێت‪ ،‬نیگەرانیی���ەک و مردنێکی گەورەی‬ ‫ڕۆح���ی هەی���ە لەتێگەیش���تنی جوان���ی‬ ‫لەژیاندا‪ ،‬مرۆی تازە لەنێو بازاڕی دنیای‬ ‫پۆستمۆدێرندا‪ ،‬چێژبینیی لەدنیا‪ ،‬ناگاتە‬ ‫ئاستی سەرسامبوون و خولیایەکی گەورە‬ ‫بۆ «بوونی لەنێو جیهاندا» بۆ دۆزینەوەی‬ ‫بوونی خ���ۆی لەڕێگ���ەی پەیوەندییەکی‬ ‫ئیس���تاتیکی و هەمەالیەنە و نەرم لەگەڵ‬ ‫ژیان���دا‪ .‬ژیانی مرۆی مۆدێ���رن تەنانەت‬ ‫لەنێو کایە ئایینییەکانیش���دا پابەندە بەو‬ ‫کڵێش���ە دیاریکراوان���ەی بوونیان هەیە‪.‬‬ ‫ئاوه‌ها ڕۆمانسییه‌ت‪ ،‬ئیرۆسییه‌ت ده‌بێت ‌ه‬ ‫پۆڕنۆگراف���ی و سێکس���والییه‌ت ده‌بێت ‌ه‬ ‫کااڵیه‌ک���ی گۆڕینه‌وه‌ی چێ���ژی هه‌رزان‬ ‫و خێ���را وه‌ک خواردنێ���ک له‌ماگدۆنالزی‬ ‫دونیادا‪ .‬ئایی���ن له‌کایه‌ رۆحانه‌یه‌که‌یه‌وه‌‪،‬‬ ‫له‌فریش���ته‌کانی نێوکایه‌کانیه‌و‌ه ده‌بێت ‌ه‬ ‫ئه‌کتێک���ی سیاس���ی و چیت���ر س���یحر‌ه‬ ‫میتافیزیکییاله‌که‌ی نامێنێت‪.‬‬ ‫«پیت���ه‌ر س���ڵۆتێردایک» ئ���ه‌م‬ ‫دژه‌سه‌رس���امبوونه‌ به‌مه‌ترس���ییه‌کی‬ ‫گه‌وره‌ تێ���ده‌گات‪ ،‬ک ‌ه تاوان���ی گه‌وره‌ و‬ ‫س���ته‌می مۆدێ���رن و ب���ازاڕی بێبه‌زه‌یی‬ ‫و چینێک���ی بۆرژوازی���ی یونیڤێرس���اڵ‬ ‫و کرێ���کاری بێمێش���کی یۆنیڤێرس���الی‬ ‫به‌رهه‌مهێن���اوه‌‪« .‬دژەسەرس���امبوون‬ ‫‪ »Verblüffungsresistenz‬ئه‌و‬ ‫نه‌خۆشیی ‌ه ترس���ناکەیە بەرامبەر ئایین‪،‬‬ ‫به‌رامبه‌ر خود‪ ،‬به‌رامبه‌ر س���ۆڵیدارێتیی‬ ‫م���رۆڤ له‌به‌رامبه‌ر مرۆڤ���دا‪ ،‬هیجره‌تی‬ ‫فریشته‌ی ‌ه له‌ناخی مرۆڤ و کۆچکردنێتی بۆ‬ ‫مه‌داره‌کانی خه‌مۆکی و مردن له‌که‌شتیی ‌ه‬ ‫ته‌ریکه‌کان���دا‪« .‬دژه‌سه‌رس���امبوون»‬ ‫مەوداکان���ی سەرس���امبوون بەخەڵ���ق و‬ ‫کایەڕۆحانییەکان جێدەهێڵێت و دەچێتە‬ ‫خانەی کڵێش���ەی زۆرانبازییەکانی دنیای‬ ‫مۆدێرنه‌وه‌‪ ،‬بەمانای لەسەرس���امبوونەوە‬ ‫بازهەڵدەدات���ە ڕس���تەی سیاس���ی و‬ ‫موس���تەهلەک‪ ،‬لەتێڕامان و قس���ەکردن‬ ‫لەس���ەر ڕۆح و خ���وداوە‪ ،‬دەچێت���ە نێو‬ ‫گفتوگۆکانی دونی���ای مۆدێرنە‪ .‬جارێکی‬ ‫دیک���ە ڕۆحانیی���ەت خ���ۆی ل���ە بەرگی‬ ‫«ش���مەکخۆری‪ /‬کۆنزومه‌ری���زم» ی���ان‬ ‫شمه‌کخۆریی سیاسی پێناسە دەکاتەوە‪،‬‬ ‫دەچێت���ە نێ���و کایەکان���ی گوش���اری‬ ‫چڵێسییەوە بۆ دەسەاڵت‪ .‬بەمجۆرە چێژ‬ ‫لەجیهان تەنها چێژی ش���مەکخۆرییەکی‬ ‫ئەقاڵنیی���ە لەژەمێ���ک خواردن���ی خێرا‬ ‫لەفاس���ت ف���وودی مۆدێرن���دا‪ .‬ئەمەش‬ ‫ب���ەڕای م���ن ڕۆچوونی بەش���ێکی زۆری‬ ‫کۆمەڵگەی���ە بۆ جورێ���ک لەخوماربوون‬ ‫بە «شمەکخۆری»‪ ،‬بەنمایشی بەپەلەی‬ ‫ت���ۆڕە کۆمەاڵیەتیی���ەکان و نێ���ت و‬ ‫میدیاکان‪ ،‬لەدواجاریشدا‪ ،‬بەرهەمهێنانی‬ ‫جۆرێکی پەردەپۆشییە لە بێزاری ڕۆحی‬ ‫و گۆش���ەگیری و خەمۆک���ی کۆمەاڵیەتی‬ ‫کە ماش���ێنی بازاڕ و شاشە و میدیاکان‬ ‫هێ���وری دەکەن���ەوە و ئەڵتەرناتیئڤی بۆ‬ ‫دەدۆزنەوە‪.‬‬ ‫سه‌رچاوه‌كانی ئه‌م به‌شه‌‪:‬‬

‫ ‪1-‬‬ ‫‪Peter‬‬ ‫‪Sloterdijk,‬‬ ‫‪Stress und Freiheit, Suhrkamp‬‬ ‫‪sonder Druck 2011.‬‬ ‫تێبینی‪ :‬ئەم بابەتەی ئیسماعیل حەمەئەمین‪،‬‬ ‫چەن���د بەش���ێکی م���اوە و خوێن���ەران دەتوانن‬ ‫درێژەکەی لە سایتی چاودێردا بخوێننەوە‪.‬‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٠٦‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٤/2٨‬‬

‫‪4‬‬

‫له‌گه‌ڵ ئه‌لبێر كامۆدا‬ ‫به‌ناوێك���ى گه‌وره‌و گرنگی���ى ناو كایه‌ى‬ ‫رۆش���نبیریى فه‌ره‌نسى‪ ،‬به‌اڵم ده‌یویست‬ ‫زیاتر ده‌رگیرى واقیع بێت‌و به‌ش���ێوه‌ى‬ ‫كرده‌گ���ى ئاماده‌یى هه‌بێ���ت‌و هه‌ر ته‌نها‬ ‫به‌ش���ت ‌ه تیورییه‌كان���ه‌وه‌ دانه‌كه‌وێ���ت‪.‬‬ ‫بۆئ���ه‌وه‌ش رۆژنامه‌نوس���ى به‌چاكترین‬ ‫ئامرازێ���ك ده‌زانى‪ ،‬تا ئه‌و خواس���ته‌ى‬ ‫به‌دى بێنێت‪ .‬لێره‌وه‌ له‌گه‌ڵ باسكال بیا‪،‬‬ ‫ده‌س���ت ده‌كات به‌ده‌ركردن���ى رۆژنامه‌ى‬ ‫«جه‌زائیرى كۆمارى»‪ .‬له‌و رۆژنامه‌یه‌دا‬ ‫كام���ۆ هه‌ڵوێس���تگه‌لێكى وا به‌یانده‌كات‬ ‫ك��� ‌ه زۆرب���ه‌ى زۆرى رۆش���نبیران‌و‬ ‫سیاسه‌تمه‌دارانى فه‌ره‌نسى به‌جۆرێك ل ‌ه‬ ‫«سكاندال»یان س���ه‌یر ده‌كرد‪ ،‬ئه‌ویش‬ ‫له‌به‌رئه‌وه‌ى به‌شێوه‌یه‌كى راست‌و ره‌وان‬ ‫دژایه‌تی���ى هه‌موو ئه‌و س���ه‌ركوتكردن‌و‬ ‫توندوتیژیی��� ‌ه كۆلۆنیالییان���ه‌ى ن���او‬ ‫جه‌زائیرى ده‌كرد‪.‬‬ ‫له‌گ���ه‌ڵ به‌رپابون���ى دووه‌م جه‌نگ���ى‬

‫دروس���ت ده‌كرێت‪ ،‬كامۆ ده‌س���ت به‌جێ‬ ‫ده‌بێته‌ ئه‌ندام‌و په‌یوه‌ندییان پێو‌ه ده‌كات‬ ‫«له‌چوارچێوه‌ى گۆڤ���ارى «كومبا»دا‪،‬‬ ‫یه‌كێك ده‌بێت له‌كه‌س��� ‌ه چاالكه‌كانى ناو‬ ‫به‌رهه‌ڵستكارانى نازیزم‪ .‬تا ساڵى ‪1947‬‬ ‫له‌س���ه‌ر ئه‌و كاره‌ى ب���ه‌رده‌وام ده‌بێت‌و‬ ‫ئه‌ركیش���ى بریتى ده‌بێت له‌كۆكردنه‌وه‌ى‬

‫هاوڕێ���ى‌و گۆڤاره‌كه‌یدا «ئ���ه‌و گۆڤاره‌ى‬ ‫له‌كاتى جه‌نگى دووه‌مى جیهانیدا ده‌ستى‬ ‫به‌ده‌ركردن���ى ك���رد به‌ن���اوى – االزمنة‬ ‫الحدیثة‌ و كامۆش به‌نوس���ین به‌ش���دارى‬ ‫تێدا ده‌ك���رد»‪ ،‬بپچڕێنێ���ت‪ .‬له‌به‌رامبه‌ر‬ ‫ئه‌و هه‌ڵوێس���ته‌یدا‪« ،‬سارته‌ر» تۆمه‌تى‬ ‫دژایه‌تیكردنى كۆمۆنیزم‌و ملدانى به‌نۆرم‌و‬

‫««‬ ‫هه‌بێت‪ .‬ب���ه‌اڵم له‌ه���ه‌ردوو حاڵه‌ته‌كه‌دا‬ ‫مه‌به‌س���تى ئه‌و ئ���ه‌و‌ه ب���وو‪ ،‬به‌رهه‌م ‌ه‬ ‫ش���انۆیی ‌ه مه‌زنه‌كان والێبكات خه‌ڵكانى‬ ‫چینه‌ هه‌ژارو ده‌ستكورته‌كانن به‌ئاسانى‬ ‫بیانبینن‪ .‬كامۆ بۆ خۆى س���ه‌روه‌ختێك‬ ‫خه‌ریك���ى چاالكى‌و كارى ش���انۆ بووه‌‪،‬‬ ‫نواندن و ده‌رهێنانى كردووه‌و سیناریۆشى‬

‫سه‌رقاڵى كارو پیشه‌یه‌كى بچوك بكردای ‌ه‬ ‫یاخ���ود ببوایه‌ت���ه‌ یاریزانێكى تۆپى پێ‬ ‫د‪ .‬محه‌مه‌د مه‌خلووف‬ ‫و‪ .‬ل ‌ه عه‌ره‌بییه‌وه‌‪ :‬شوان ئه‌حمه‌د «تۆپى پێ له‌سه‌ره‌تاى ته‌مه‌نیدا یه‌كێك‬ ‫بووه‌ له‌حه‌زو ئاره‌زوو‌ه گه‌وره‌كانى‪».‬‬ ‫ش���ایه‌نى باس��� ‌ه س���ه‌روه‌ختێك كامۆ‬ ‫ئه‌لبێر كامۆ س���اڵى ‪ 1913‬ل ‌ه جه‌زائیر‬ ‫ت له‌س���اڵى ‪1957‬ـدا به‌بۆن���ه‌ى وه‌رگرتنى‬ ‫له‌دایك بوو‌ه و عاش���قى خۆر و سروش ‌‬ ‫و گه‌ڕه‌ك��� ‌ه میللییه‌كانى ئه‌و واڵت ‌ه بووه‌‪ .‬خه‌اڵت���ى نۆب���ڵ ب���ۆ ئ���ه‌ده‌ب وت���ارى‬ ‫ل ‌ه ژینگه‌یه‌ك���ى كۆمه‌اڵیه‌تی���ی هه‌ژار و خۆى پێش���كه‌ش ده‌كات‪ ،‬ده‌س���تبه‌جێ‬ ‫ن���ه‌داردا گ���ه‌ور‌ه بووه‌ و دوات���ر ده‌بێت ‌ه خه‌اڵته‌ك���ه‌ى پێشكه‌ش���ى «لوی���س‬ ‫ه كۆڵۆنیالیزمى‬ ‫ده‌ستپێكردنى شۆڕش بۆ ڕزگاركردنى جه‌زائیر ل ‌‬ ‫یه‌كێك ل ‌ه به‌ناوبانگترین ئه‌دیب و بیریار جێرمان»ـ���ى مامۆس���تاى ده‌كات ك��� ‌ه‬ ‫له‌قۆناغى سه‌ره‌تاییدا پشت‌وپه‌ناى بووه‌و‬ ‫فه‌ڕه‌نسی و ئه‌وه‌ى فه‌ڕه‌نساییه‌كان به‌ «شه‌ڕى جه‌زائیر» ناوى‬ ‫و فه‌یله‌سووفه‌كانى سه‌ده‌ى بیسته‌م‪.‬‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫‌و‬ ‫ه‬ ‫‌و‬ ‫ه‬ ‫ئ‬ ‫‌ه���ۆى‬ ‫ه‬ ‫ب‬ ‫‌ڵێت‪،‬‬ ‫ه‬ ‫د‬ ‫خ���ۆى‬ ‫‌كى‬ ‫ه‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫ف‬ ‫‌‬ ‫كام���ۆ نووس���ه‌ر و فه‌یله‌س���وو‬ ‫ه‬ ‫ه الى كامۆوه‌ تراژیدیایه‌كى تایبه‌تى بوو‪ .‬ئه‌وه‌ش ب ‌‬ ‫ده‌به‌ن‪ ،‬ب ‌‬ ‫س و ش���انۆنامه‌نووس‌ و توانیویه‌تى درێژه‌ به‌خوێندن بدات‪.‬‬ ‫ڕۆمانن���وو ‌‬ ‫ڕوون��ى له‌ ڕۆمانی «كه‌وتن»ـدا كه‌ له‌ ساڵى ‪1956‬ـ��دا ده‌رچ��وو‪،‬‬ ‫كامۆ په‌روه‌رده‌ى ده‌ستى دایكه‌ ساده‌و‬ ‫ش���اعیر و رۆژنامه‌ن���ووس ب���وو‌ه و ل��� ‌ه‬ ‫سه‌ره‌تاكانیش���یدا‪ ،‬یاریزان���ى تۆپى پێ س���اكاره‌كه‌ى بووه‌‪ ،‬ئه‌و ژنه‌ى له‌مااڵندا‬ ‫دیار بوو‪« .‬كه‌وتن» زۆر به‌ ڕوونی و ڕه‌وانى باس له‌و نیگه‌رانی و‬ ‫بووه‌‪ .‬خاوه‌نى دنیابینییه‌كى تایبه‌تییه‌ و خزمه‌ت���كار ب���ووه‌‪ .‬هه‌روه‌ها به‌ش���ێك‬ ‫ه خه‌سڵه‌تى دیار و زه‌قى ڕه‌فتار و‬ ‫به‌دحاڵیبوونه‌ ده‌كات كه‌ بوونه‌ت ‌‬ ‫ئه‌وه‌ش وای ك���ردووه‌‪ ،‬له‌ زۆرێكى زۆرى له‌په‌روه‌رده‌كردنى له‌سه‌ر ده‌ستى داپیر‌ه‬ ‫هه‌ڵسوكه‌وتى «مرۆڤى مۆدێرن»‬ ‫س���ه‌ختگیرو مام ‌ه قه‌س���ابه‌كه‌ى بووه‌‪،‬‬ ‫هاوتا نووسه‌ره‌كانى جیاوازتر بێت‪.‬‬ ‫جارێكی���ان بۆچوون���ى خۆى له‌س���ه‌ر له‌گه‌ڵ ئه‌وانه‌ش���دا خوێنه‌رێكى باش���ى‬ ‫ه���ه‌ژارى‌و بێنه‌وای���ى «ك��� ‌ه خ���ۆى «ئه‌ندرێ ژید»ـى رۆماننوسبووه‌و ئه‌وان ‌ه‬ ‫نوسیوه‌‪ .‬ئه‌و تیپه‌ى ئه‌و چه‌ندین كاریان‬ ‫به‌هاكانى كۆمۆنیزم ده‌دات ‌ه پاڵ كامۆ‪.‬‬ ‫ئه‌زمونیكردون» ب���اس ده‌كات‌و ده‌ڵێت‪ :‬سه‌رچاوه‌كانى په‌روه‌رده‌ى ئه‌و بوون‪.‬‬ ‫ده‌ستپێكردنى شۆڕش بۆ ڕزگاركردنى پێشكه‌شكرد‪ ،‬له‌وان ‌ه «زمن االحتقار»ـى‬ ‫كام���ۆ له‌گه‌ڕه‌ك���ى «به‌لك���ور»‬ ‫«بێنه‌وایى نه‌یهێش���ت بڕوا ب���ه‌و‌ه بێنم‬ ‫جه‌زائی���ر ل���ه‌ كۆڵۆنیالیزمى فه‌ڕه‌نس���ی ئه‌ن���درێ مالدۆ و «عود‌ه االبن الچال»ـى‬ ‫كه‌ هه‌مو ش���تێك له‌به‌ر تیش���كى خۆرو له‌جه‌زائیرى پایته‌ختدا‪ ،‬له‌گه‌ڵ هه‌ژارى‌و‬ ‫و ئه‌وه‌ى فه‌ڕه‌نس���اییه‌كان ب ‌ه «ش���ه‌ڕى ئه‌ندرێ ژی���د و «االخو‌ه كارامازوف»ـى‬ ‫له‌مێژودا ب���اش‌و وه‌ك خۆیه‌تى‪ ،‬هاوكات بێنه‌وایی���دا گه‌وره‌ ده‌بێت‪ .‬ئه‌مانه‌ له‌گه‌ڵ‬ ‫جه‌زائیر» ن���اوى ده‌به‌ن‪ ،‬ب ‌ه الى كامۆو‌ه دیستۆڤیسكى‪.‬‬ ‫خۆری���ش فێرى ك���ردم كه‌ مێ���ژو هه‌مو روداوێك���ى دیك ‌ه له‌ژیانیدا‪ ،‬واى لێده‌كه‌ن‬ ‫له‌كۆتا س���اڵه‌كانى سییه‌كانى سه‌ده‌ى‬ ‫تراژیدیایه‌كى تایبه‌ت���ى بوو‪ .‬ئه‌وه‌ش ب ‌ه‬ ‫پرس���یارگه‌لێك ده‌رب���اره‌ى ماناى بوونى‬ ‫شتێك نییه‌»‪.‬‬ ‫ڕوونى ل��� ‌ه ڕۆمانه‌كه‌ی���دا «كه‌وتن» ك ‌ه ڕاب���ردوودا‪ ،‬كام���ۆ به‌رهه‌مگه‌لێك���ى‬ ‫باوكى كامۆ جوتیار بو‪ ،‬له‌سه‌روه‌ختى مرۆڤ‌و ماناى بوونى خۆى وه‌ك كه‌سێك‬ ‫له‌ س���اڵى ‪1956‬ـدا ده‌رچوو‪ ،‬دیار بوو‪ .‬جۆراوج���ۆرى به‌رده‌س���تى خوێنه‌ران���ى‬ ‫جه‌نگى جیهانیى یه‌كه‌مدا ده‌بێت ‌ه سه‌ربازو ب���كات‪ .‬ئ���ه‌و روداوه‌ش توش���بونیه‌تى‬ ‫وات ‌ه ئه‌و رۆمان ‌ه له‌و س���اڵه‌دا ده‌رچو ك ‌ه خس���ت‪ ،‬ب���ه‌اڵم هه‌موویان ئ���ه‌و بابه‌ت ‌ه‬ ‫به‌ش���داریى ش���ه‌ڕ ده‌كات‪ .‬له‌یه‌كێ���ك به‌نه‌خۆش���یى س���یل‪ ،‬له‌و ده‌مانه‌ى ك ‌ه‬ ‫شۆڕشى جه‌زائیرى ده‌ستى پێكردو ساڵى س���ه‌ره‌كییانه‌یان له‌خۆده‌گرت كه‌ دواتر‬ ‫له‌ش���ه‌ڕه‌كاندا زۆر به‌س���ه‌ختى برین���دار خۆى ب���ۆ وه‌رگرتنى بڕوانامه‌ى خوێندنى‬ ‫‪ 1962‬به‌سه‌ربه‌خۆیى واڵت كۆتایى هات‪ ،‬ده‌چێته‌‌وه‌ سه‌ریان‌و باس���یان لێده‌كات‪،‬‬ ‫ده‌بێت‌و له‌ته‌مه‌نى بیست‌وهه‌شت ساڵیداو ئاماده‌یى ئاماده‌ ده‌كات‪ .‬ئه‌و نه‌خۆشیی ‌ه‬ ‫واته‌ ئه‌و شۆڕش��� ‌ه كۆتایى ب ‌ه ‪ 132‬ساڵ وه‌ك‪« :‬م���ه‌رگ‌و خۆرو ده‌ریاى س���پیى‬ ‫به‌ه���ۆی قورس���یى برینه‌كه‌ی���ه‌و‌ه گیان وه‌ك هه‌ڕه‌ش���ه‌یه‌ك بۆ سه‌ر ژیانى سه‌یر‬ ‫له‌داگیركاریى فه‌ره‌نس���ییه‌كان هێنا‪ .‬ئه‌و ناوه‌ڕاس���ت‌و گۆش���ه‌گیرى‌و چاره‌نوسى‬ ‫له‌ده‌س���ت ده‌دات‪« .‬كاترین سنتس»ـى ده‌كات‌و ئ���ه‌وه‌ش هان���ى ده‌دات زیات���ر‬ ‫رۆمان��� ‌ه زۆر به‌ڕون���ى‌و ره‌وانى باس له‌و مرۆڤایه‌ت���ى‌و نائومێ���دى‌و به‌خته‌وه‌رى‌و‬ ‫دایكیش���ى كه‌متازۆر ك���ه‌ڕوالڵ بو‪ .‬كامۆ په‌یوه‌س���ت بێ���ت به‌ژیانه‌وه‌و هه‌س���تى‬ ‫نیگه‌ران���ى‌و به‌دحاڵیبوون��� ‌ه ده‌كات ك ‌ه پوچگه‌رای���ى»‪ .‬له‌ماوه‌ى ئه‌و س���ااڵنه‌دا‬ ‫له‌ڕێ���ى ته‌نه���ا وێنه‌یه‌كه‌وه‌ ك���ه‌ هه‌بو‪ ،‬به‌رخوردكردن���ى زیاتر بێت‪ ،‬س���ه‌ربارى‬ ‫بوونه‌ته‌ خه‌س���ڵه‌تى دیارو زه‌قى ره‌فتارو كامۆ كار له‌سه‌ر چه‌ندین پرۆژه‌ى ئه‌ده‌بى‬ ‫ئه‌وه‌ى كه‌ ئه‌و هه‌سته‌ى پوچگه‌رایى لـێ‬ ‫شێوه‌و روخسارى باوكى بینیبوو‪.‬‬ ‫ده‌كات كه‌ دواتر باڵوده‌كرێنه‌وه‌‪ ،‬یه‌كێك‬ ‫هه‌ڵسوكه‌وتى «مرۆڤى مۆدێرن»‪.‬‬ ‫دایك���ى ژنێك���ى نه‌خوێن���ده‌وار ب���و‪ ،‬ده‌چۆڕێت‪ .‬دواتریش ده‌س���تبه‌ردارى ئه‌و‬ ‫كامۆ خاوه‌نى چه‌ندین به‌رهه‌مه‌ له‌وان ‌ه له‌و به‌رهه‌مانه‌ ڕۆمانى «الموت السعید»‬ ‫سه‌روه‌ختێك باوكى ده‌چێت بۆ به‌ره‌كانى هه‌ست ‌ه نابێت‌و ئه‌وه‌ ده‌بێت به‌ڕێچكه‌یه‌كى‬ ‫وه‌ك رۆم���ان «مه‌رگ���ى به‌خت���ه‌وه‌ر و كه‌ تا س���اڵى ‪ 1971‬باڵوناكرێته‌وه‌‪ .‬وات ‌ه‬ ‫جه‌نگ‪ ،‬ه���ه‌ردو منداڵه‌كه‌ى ده‌باته‌ ماڵى فه‌لس���ه‌فى‌و به‌ناوى ئه‌وه‌و‌ه په‌یوه‌س���ت‬ ‫كه‌وتن»‪ .‬له‌بوارى شانۆدا «كالیگۆال»‪ ،‬زیاتر له‌ده‌ ساڵ دواى مردنى خۆى‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫دایك���ى‪ .‬كام���ۆ ده‌رباره‌ى ئ���ه‌و قۆناغ ‌ه ده‌بێت «فه‌یله‌سوفى پوچگه‌رایى»‪.‬‬ ‫«ئه‌فس���انه‌ى س���یزف»یش وه‌ك سه‌ركه‌وتنێكى گه‌ور‌ه به‌ده‌ست ناهێنێت‪.‬‬ ‫ل ‌ه كۆتایى قۆناغى خوێندنى ئاماده‌ییدا‬ ‫ده‌نوس���ێت‌و ده‌ڵێ���ت‪« :‬ژنێ���ك هه‌بوو‬ ‫یه‌كه‌می���ن ئه‌و وت���ارو لێكۆڵینه‌وانه‌ى‬ ‫لێكۆڵین���ه‌وه‌‪ .‬س���اڵى ‪ 1957‬له‌س���ه‌ر‬ ‫مردنى هاوس���ه‌ره‌كه‌ى فرێ���ى دابوو‌ه ناو له‌جه‌زائی���ر‪ ،‬كام���ۆ «ج���ان گرۆنێى»‬ ‫تێكڕاى به‌رهه‌مه‌كانى «ئه‌و به‌رهه‌مانه‌ى ده‌یاننوس���ێت‪ ،‬له‌كتێبێك���دا به‌ن���اوى‬ ‫ئامێ���زى ه���ه‌ژارى‌و نه‌بوونیی���ه‌وه‌‪ .‬به‌و مامۆس���تاو فه‌یله‌س���وف ده‌ناس���ێت‌و‬ ‫زۆر به‌ج���دى‌و به‌قوڵى‪ ،‬باس له‌كێش��� ‌ه «ئاهه‌نگ» كۆیانده‌كاته‌وه‌و ساڵى ‪1939‬‬ ‫جۆره‌ له‌گ���ه‌ڵ برایه‌ك���ى كه‌مئه‌ندامیدا‪ ،‬كاریگه‌ری���ى گه‌وره‌ى له‌س���ه‌ر گه‌ش���ه‌ى‬ ‫هه‌نوكه‌ییه‌كان���ى مرۆڤ���ى مۆدێ���رن چاپده‌كرێت‪ .‬ئه‌م به‌رهه‌مه‌ى مانیفێستێك ‌ه‬ ‫الى دایكه‌ هه‌ژارو ده‌ستكورتكه‌ى ده‌ژیا‪ .‬فه‌لسه‌فى ده‌بێت‪.‬‬ ‫ده‌ك���ه‌ن»‪ ،‬خه‌اڵتى نۆبڵى بۆ ئه‌ده‌ب پێ ب���ۆ ستایش���كردنى خۆشه‌ویس���تى ت���ا‬ ‫ئیتر له‌و قۆناغ ‌ه به‌دواوه‌‪ ،‬پرسیارگه‌لێك‬ ‫له‌پێناو بژێویدا‪ ،‬ناچار ده‌بێت كاربكات‌و‬ ‫ئه‌وپه‌ڕى‪.‬‬ ‫ده‌به‌خشرێت‪.‬‬ ‫ئه‌ركى په‌روه‌رده‌ك���ردن‌و چاودێریكردنى ده‌رب���اره‌ى ب���ون‌و ژیان مێش���كى داگیر‬ ‫گرنگتری���ن به‌رهه‌م���ى ئه‌ده‌بیى ئه‌و‪،‬‬ ‫به‌ش���ێوه‌یه‌كى گش���تى وه‌ك ژان‬ ‫منداڵه‌كانیشى به‌دایكى ده‌سپێرێت‪ .‬ئه‌و ده‌كه‌ن‌و حه‌زى زانینى تێدا زۆرتر ده‌بێت‪.‬‬ ‫پ���ۆڵ س���اته‌ر‪ ،‬ئه‌لبێر كام���ۆش له‌ڕیزى رۆمان���ى «نامۆ»ی��� ‌ه ك ‌ه س���اڵى ‪1942‬‬ ‫سه‌ره‌تاكانى نوس���ین‌و باڵوكردنه‌وه‌ى‬ ‫دایكه‌ش سه‌ختگیرو دڵڕه‌ق بوو»‪.‬‬ ‫فه‌یله‌س���وفانى وجودیدا پۆلێن ده‌كرێت‪ .‬چاپك���راوه‌و ل���ه‌دواى دووه‌م جه‌نگ���ى‬ ‫كام���ۆ ماوه‌یه‌كى زۆر له‌گ���ه‌ڵ مامیدا له‌گۆڤارى «س���ود» واته‌ «باشور»ـه‌و‌ه‬ ‫ب���ه‌اڵم ئ���ه‌و دوان���ه‌ به‌ه���ۆى ناكۆكیى جیهانییه‌وه‌‪ ،‬له‌ڕیزى ئه‌و رۆمانانه‌دا بوو‌ه‬ ‫ده‌ژى‌و زۆر ده‌كه‌وێت��� ‌ه ژێ���ر كاریگه‌ریى ده‌س���ت پێ���ده‌كات‪ .‬هه‌ر ل���ه‌و قۆناغه‌دا‬ ‫قوڵیاین له‌سه‌ر چه‌مكى «ئازادى» لێك كه‌ زۆرترین فرۆش‌و زۆرترین خوێنه‌ریان‬ ‫بیروبۆچونه‌كانیی���ه‌وه‌‪ ،‬بیروبۆچونه‌كانى په‌یوه‌ندی���ى به‌ڕیزه‌كان���ى حیزب���ى‬ ‫جیاده‌بنه‌وه‌‪ ،‬چونك ‌ه «سارته‌ر»‪ ،‬ئازادى هه‌ب���ووه‌‪ .‬كاره‌كت���ه‌رى س���ه‌ره‌كیى ئه‌و‬ ‫مامیش���ى ئانارشیس���ت نه‌ب���وو‪ ،‬كۆمۆنیس���تى جه‌زائیره‌و‌ه ده‌كات‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫له‌ده‌روه‌س���تیدا ده‌بینی���ه‌وه‌‪ ،‬له‌كاتێكدا رۆمان ‌ه «ئه‌نتوان میرسۆ»‪ ،‬بونه‌وه‌رێك ‌ه‬ ‫«ڤۆلتێر»ی���ش س���ه‌رچاوه‌یه‌كى گرنگى دوات���ر وازی���ان لێدێنێ���ت‌و ره‌خنه‌یه‌كى‬ ‫كامۆ له‌چه‌مك���ى «پوچگه‌رایی»ـدا په‌ى نامۆی ‌ه به‌مۆراڵ‌و به‌هاكانى كۆمه‌ڵگه‌كه‌ى‌و‬ ‫بوو‪ .‬ئه‌و مامه‌ى ئه‌گه‌رچى قه‌س���اب بوو‪ ،‬توندیش له‌هزرو پراكسیس���ى ستالینیزم‬ ‫ئه‌وه‌ی���ش به‌ڕه‌فتارو هه‌ڵس���وكه‌وتییه‌و‌ه‬ ‫جیهانیدا‪ ،‬كامۆ ده‌گه‌ڕێته‌و‌ه بۆ فه‌ره‌نسا زانیارى‪ ،‬له‌گه‌ڵ سه‌رپه‌رش���تیكردنى ئه‌و به‌ئازادى برد‪.‬‬ ‫به‌اڵم خاوه‌نى ئاستێكى به‌رزى رۆشنبیرى ده‌گرێت‪.‬‬ ‫هه‌رچه‌ن���ده‌ پوچگه‌رای���ى «كامۆیى» دیاره‌‪ .‬سه‌روه‌ختێك دایكى كۆچى دوایى‬ ‫كام���ۆ پچڕاندن���ى په‌یوه‌ندی���ى خۆى بۆئ���ه‌وه‌ى له‌ڕێ���ى رۆژنام���ه‌ى «بارى باڵوكراو‌ه نهێنییه‌دا‪ .‬شایه‌نى باس ‌ه كامۆ‬ ‫بوو‪ .‬ئه‌و ماوه‌یه‌ى الى ئه‌و ده‌بێت‪ ،‬مامى‬ ‫ده‌توانێت گوزه‌رانێكى تاڕاده‌یه‌ك باشى بۆ له‌گ���ه‌ڵ كۆمۆنیزم ده‌كات��� ‌ه ده‌رفه‌تێك‪ ،‬سوار»ـه‌وه‌‪ ،‬درێژه‌ به‌كارى رۆژنامه‌وانیى زۆرب���ه‌ى زۆرى به‌رهه‌م‌و نوس���ینه‌كانى به‌پله‌ى یه‌كه‌م ده‌رگیرى تێنه‌گه‌یش���تن ‌ه ده‌كات‪« ،‬میرس���ۆ» له‌س���ه‌ر مه‌یته‌كه‌ى‬ ‫دابین بكات‪ ،‬هه‌روه‌ها كتێبخانه‌یه‌كیش���ى ت���ا به‌زۆرێ���ك له‌بیروباوه‌ڕه‌كانى خۆیدا خۆى بدات‌و له‌وێش���دا وه‌ك س���كرتێرى له‌گۆڤارو رۆژنامه‌كان���ى وه‌ك «كومبا» له‌دنیاو مانه‌وه‌ى زۆرێك له‌پرس���یاره‌كان ‌ه س���یگار ده‌كێش���ێت‌و ده‌موده‌ست دواى‬ ‫به‌رده‌س���ت بخات ك��� ‌ه ژماره‌یه‌ك كتێبى بچێته‌وه‌و داكۆكى له‌خواس���ت‌و داواكارى نوسینى رۆژنامه‌كه‌ ده‌ستبه‌كار ده‌بێت‪ .‬و «ئێكس���پێریس»دا باڵوكردونه‌ت���ه‌و‌ه به‌بێ وه‌اڵم‪ ،‬به‌اڵم له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا جه‌خت مردنه‌كه‌ش���ى له‌گ���ه‌ڵ دۆس���ته‌كه‌یدا‬ ‫ئه‌ڵبه‌ت��� ‌ه س���ه‌روه‌ختێك هێ���زى دواتر به‌چه‌ند به‌ش���ێك كردونى به‌كتێب‌و له‌س���ه‌ر خۆشویس���تنى ژیان ده‌كاته‌وه‌و «م���ارى كاردۆنا»‪ ،‬ده‌چن بۆ س���ینه‌ما‪.‬‬ ‫جه‌زائیریی���ه‌كان ب���كات‪ .‬له‌كۆتای���ى‬ ‫تێدا بووه‌‪.‬‬ ‫به‌مج���ۆر‌ه كامۆ له‌جه‌زائی���ردا گه‌ور‌ه س���ییه‌كانى سه‌ده‌ى بیس���ته‌مدا‪ ،‬ده‌بێت به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ى نازی���ه‌كان له‌پاریس له‌ژێر ناوى «پرس‌و باسى هه‌نوكه‌یى»دا بیرۆك���ه‌ى خۆكوش���تن ڕه‌تده‌كات���ه‌وه‌‪ .‬هه‌ر له‌و ماوه‌یه‌ى ك���ه‌ رۆمانى «نامۆ»‬ ‫هاوكات ب���ۆ به‌ده‌س���تهێنانى ئازادیش‪ ،‬باڵوده‌كات���ه‌وه‌‪ ،‬كام���ۆ لێكۆڵینه‌وه‌یه‌ك‬ ‫به‌چاپى گه‌یاندون‪.‬‬ ‫ده‌بێت‌و له‌س���اڵى ‪1932‬ـ���دا‪ ،‬بڕوانامه‌ى‬ ‫ئه‌لبێ���ر كامۆ س���اڵى ‪ 1943‬ژان پۆڵ ته‌ئكی���د ده‌كاته‌و‌ه ك��� ‌ه نابێت كۆ له‌هیچ به‌ن���اوى «ئه‌فس���انه‌ى س���یزف»ـه‌و‌ه‬ ‫دواناوه‌ندى به‌ده‌ست دێنێت‪ .‬دواى ئه‌و‌ه‬ ‫سارته‌رى فه‌یله‌سوفى وجودیى فه‌ره‌نسى بكه‌ینه‌وه‌و ده‌بێت به‌هه‌موو ش���ێوه‌یه‌ك چ���اپ ده‌كات‌و ل���ه‌و كتێبه‌ش���دا بنه‌ما‬ ‫روده‌كاته‌ خوێندنى فه‌لس���ه‌فه‌و كاروانى‬ ‫سه‌ره‌كییه‌كانى فه‌لسه‌فه‌كه‌ى ده‌خاته‌ڕوو‪،‬‬ ‫ده‌ناس���ێت‪ .‬س���ه‌ره‌تا په‌یوه‌ندییه‌ك���ى هه‌وڵى بۆ به‌خه‌رج بده‌ین‪.‬‬ ‫فیكرى‌و ئه‌ده‌بى ژیانى ده‌ست پێده‌كات‌و‬ ‫ل���ه‌ڕۆژى چ���وارى كانون���ى دووه‌مى دواى ئه‌وه‌ش ش���انۆنامه‌ى «كالیگۆال»‬ ‫هاوڕێیه‌تی���ى قوڵ له‌نێوانیاندا دروس���ت‬ ‫ده‌بێت ‌ه ئ���ه‌و بیرمه‌ند‌ه گه‌وره‌یه‌ى هه‌موو‬ ‫ده‌بێت‪ ،‬به‌اڵم كاتێك له‌س���اڵى ‪1951‬ـدا‪1960 ،‬ـ���دا فه‌یله‌س���وفى پوچگ���ه‌را باڵوده‌كاته‌وه‌‪.‬‬ ‫الیه‌ك ده‌یناسن‪.‬‬ ‫هه‌رسێ ئه‌و به‌رهه‌م ‌ه وه‌ك كامۆ خۆى‬ ‫كتێبى «مرۆڤ���ى یاخى» باڵوده‌كاته‌وه‌‪ ،‬به‌ڕوداوێك���ى هاتوچ���ۆى پوچگه‌رایان��� ‌ه‬ ‫ئه‌وه‌ى جێى س���ه‌رنجه‌ ئه‌وه‌یه‌‪ ،‬كامۆ‬ ‫كۆتایى به‌په‌یوه‌ندیى نێوانیان دێت‪ .‬ئه‌و گی���ان له‌ده‌س���ت ده‌دات‪ ،‬ئه‌ویش دواى باس���ى ده‌كاتن ده‌چنه‌و‌ه س���ه‌ر پرسى‬ ‫به‌درێژای���ى ژیانى باس���ی ل���ه‌ «لویس‬ ‫تێكسته‌ى كامۆ قس���ه‌وباس‌و مشتومڕى ئ���ه‌وه‌ى ئه‌و ئۆتۆمبیل���ه‌ى لێى ده‌خوڕى پوچگه‌رایه‌ت���ى‌و له‌گه‌ڵ ئه‌و پرسه‌ش���دا‬ ‫جێرمان»ـ���ى مامۆس���تاى ك���ردووه‌‪.‬‬ ‫زۆر ب���ه‌دواى خۆیدا دێنێ���ت‪ ،‬به‌تایبه‌ت له‌كه‌نارى ش���ه‌قامه‌كه‌دا‪ ،‬خ���ۆى ده‌دات باس له‌بابه‌تێكى دیك ‌ه ده‌كات كه‌ ئه‌ویش‬ ‫«جێرمان» له‌ساڵى ‪1923‬ـدا و له‌قۆناغى‬ ‫له‌ناوه‌ن���دى روناكبی���ر‌ه چه‌په‌كان���ى به‌دره‌ختێك���داو له‌وكاته‌ش���دا ته‌مه‌ن���ى «یاخیبوون»ـه‌و ئ���ه‌وه‌ش ل ‌ه «تاعون‌و‬ ‫سه‌ره‌تاییدا له‌جه‌زائیر مامۆستاى بووه‌و‬ ‫فه‌ره‌نس���ادا‪ .‬ئ���ه‌وه‌ش وا ده‌كات كام���ۆ چل‌وهه‌ش���ت س���ااڵن ده‌بێت‪ .‬ش���ایه‌نى مرۆڤى یاخى»ـدا ره‌نگى داوه‌ته‌وه‌‪ .‬ئه‌م‬ ‫ه���ه‌رزوو دركى به‌و‌ه كردووه‌ چ منداڵێكى‬ ‫به‌یه‌كجاره‌كى هه‌موو په‌یوه‌ندییه‌كى خۆى باس���ه‌ ح���ه‌زو ئ���اره‌زوى ئه‌ده‌بیی كامۆ كارانه‌ كامۆیان كرد به‌یه‌كێك له‌گرنگترین‬ ‫ژی���رو به‌هره‌مه‌ن���دن بۆی���ه‌ بایه‌خێك���ى‬ ‫له‌گه‌ڵ چه‌په‌كان‌و «ژان پۆڵ سارته‌ر»ـى یه‌كه‌مجار له‌بوارى ش���انۆدا به‌ده‌ركه‌وت‪ ،‬داهێنه‌رانى فه‌ره‌نساو ئه‌دیب‌و بیریارێكى‬ ‫تایبه‌تى پێده‌دات‌و ل���ه‌ده‌ره‌وه‌ى ده‌وامى‬ ‫چونك ‌ه له‌نێوان س���ااڵنى ‪1939-1936‬ـدا به‌ناوبانگى جیهانى‪.‬‬ ‫قوتابخانه‌‪ ،‬هه‌ندێ وانه‌ى پێده‌ڵێت‪ ،‬هه‌ر‬ ‫رۆمان���ى «تاع���ون» له‌گ���ه‌ڵ‬ ‫گروپێكى ش���انۆیى پێكدێنێ���ت به‌ناوى‬ ‫ئه‌ویش هانى خانه‌واده‌ك���ه‌ى ده‌دات ك ‌ه‬ ‫ه «ش���انۆى كار»‪ ،‬پاش���ان به‌مه‌به‌ستى باڵوبونه‌وه‌ی���دا پێش���وازییه‌كى گه‌وره‌ى‬ ‫منداڵه‌كه‌یان له‌خوێندن دانه‌بڕن‌و ئه‌وانیش‬ ‫ئه‌لبێر كامۆ ساڵى ‪ 1957‬له‌به‌ر تێكڕای ئه‌و به‌رهه‌مانه‌ى زۆر ب ‌‬ ‫دووركه‌وتنه‌وه‌ له‌ستراتیژیه‌تى ئایدیۆلۆژى لێكراو ده‌نگدانه‌وه‌یه‌كى گه‌وره‌ى هه‌بوو‪،‬‬ ‫به‌گوێ���ى ده‌ك���ه‌ن‌و درێ���ژه‌ به‌خوێندن‬ ‫جددى و به‌ قووڵى‪ ،‬باس له‌ كێشه‌ هه‌نووكه‌ییه‌كانى مرۆڤى‬ ‫حیزبى كۆمۆنیس���ت‪ ،‬ناوه‌كه‌ى ده‌گۆڕێت له‌فه‌ره‌نساشدا خه‌اڵتى «ره‌خنه‌گران»ـى‬ ‫ده‌دات‪ .‬ئه‌وه‌ش ده‌رگاى به‌ڕودا ده‌كاته‌و‌ه‬ ‫مۆدێرن ده‌كه‌ن‪ ،‬خه‌اڵتى نۆبڵى بۆ ئه‌ده‌ب پێ به‌خشرا‬ ‫ب ‌ه «شانۆیى گروپ»‪ ،‬بۆ خاترى ئه‌وه‌ى پێدرا‪.‬‬ ‫تا داخڵ به‌دنیاى زانس���ت‌و زانین ببێت‪.‬‬ ‫ئازادی���ى زیاتری���ان ل���ه‌كارى هونه‌ریدا‬ ‫گه‌ر ئه‌و مامۆستای ‌ه نه‌بوایه‌‪ ،‬ره‌نگ ‌ه خۆى‬

‫«‬

‫«‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٠٦‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٤/2٨‬‬

‫««‬

‫‪5‬‬

‫سانسۆری هونەری‬

‫چۆن خۆم لە کۆمەڵێک کتێب ڕزگار کرد‬ ‫به‌ هۆیه‌ك ئازیزتر له‌ بوومه‌له‌رزه‌‬

‫ئۆرهان پامووک‬ ‫و‪ .‬لە ئەڵمانییەوە‪ :‬پێشەوا فەتاح‬

‫ل���ە م���اوەی دوو بومەلەرزەک���ەی‬ ‫نۆڤێمب���ەری س���اڵی ‪١٩٩٩‬ـ���دا‪ ،‬ک���ە‬ ‫چەقەکەی���ان لە (بۆلو) ب���وو‪ ،‬دیواری‬ ‫بەشێک لە کتێبخانەکەم لەناکاو کەوتە‬ ‫زرمەوکوت���ە و لەبەر خۆیەوە دەینااڵند‪.‬‬ ‫لەو س���اتەدا من لەپش���تەوە لەس���ەر‬ ‫جێگاکەم پاڵکەوتبووم و بە کتێبێک بە‬ ‫دەستمەوە لە جۆالنێی گڵۆپە ڕووتەڵەکە‬ ‫ورد دەبوومەوە‪ .‬ئەوەی کە کتێبخانەکەم‬ ‫تووڕەیی خۆی خستبووە پاڵ تووڕەیی‬ ‫بومەلەرزەکە‪ ،‬ئەوەی کە خۆی کردبووە‬ ‫وتەبێژی ئەو هەژاندنە‪ ،‬ئەوەی کە یاخی‬ ‫بووبوو‪ ،‬لەالیەکەوە ترساندمی‪ ،‬لەالیەکی‬ ‫دیکەشەوە تووڕەی کردم‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫وام هەست دەکرد خیانەتم لێکرابێت‪ .‬لە‬ ‫بوومەلەرزەکانی زووشدا هەمان هەستم‬ ‫هەبوو‪ .‬ئیدی من بڕیارم دا کتێبخانەکەم‬ ‫سزا بدەم‪.‬‬ ‫بەو چەش���نە لە ماوەیەکی کورتدا بە‬ ‫بێباکییەکی س���ەیرەوە دووسەدوپەنجا‬ ‫کتێبم هەڵبژارد و تووڕمدان‪ .‬کتێبەکانم‬ ‫بەبێ هی���چ دوودڵیی���ەک هەڵدەبژارد–‬ ‫وەک سوڵتانێک کە بە پەلە ئاپۆڕایەکی‬ ‫گ���ەورە لە خەڵ���ک تەی���دەکات و ئەو‬ ‫ژێردەس���تانە دیاری دەکات‪ ،‬کە دەبێت‬ ‫سزا بدرێن‪ ،‬یاخود وەک سەرمایەدارێک‬ ‫کە ب���ە پەنج���ە کۆمەڵ���ە کارمەدنێک‬ ‫هەڵدەبژێرێ���ت کە دەبێ���ت دەربکرێن‪.‬‬ ‫ئ���ەوەی کە من س���زام دەدا‪ ،‬ڕابردووی‬ ‫خۆم بوو‪ ،‬س���زادانی ئ���ەو کارە بوو کە‬ ‫م���ن لە گەڕان و هەڵب���ژاردن و کڕین و‬ ‫گواس���تنەوە و هەڵگرتن و خوێندنەوەدا نمایش���یان بکەین‪ ،‬تاوەکوو ئەو هاوڕێ‬ ‫کردب���ووم‪ ،‬دواجاری���ش س���زادانی ئەو و دۆستانەی‪ ،‬کە دەمانەوێت سەرنجیان‬ ‫وەهمان���ە بوو ک���ە ل���ە خوێندنەوەی ڕابکێش���ین‪ ،‬بیانبین���ن‪ .‬ه���ەر بۆیەش‬ ‫کتێبەکانی داهاتوومدا تووشم دەبوون‪ .‬کارێک���ی زۆر ژیرانەی���ە‪ ،‬ڕێکیان بخەین‬ ‫وەک���و دواتر پەیم پێب���رد‪ ،‬لەگەڵ ئەو و کتێبگەلێ���ک حەش���ار بدەین یاخود‬ ‫کارەدا پتر وام هەس���ت دەکرد خۆم لە دووریان بخەینەوە‪ ،‬کە بە هیچ شێوەیەک‬ ‫بارێک ڕزگار بکەم وەک لەوەی سزایەک نامانەوێت لەالی ئێمە ببینرێن‪ .‬ئێمە بە‬ ‫کۆمەڵ کتێب ت���ووڕ دەدەین بۆ ئەوەی‬ ‫بەجێبهێنم‪.‬‬ ‫ئ���ەو هەس���تە خاڵێک���ی باش���ی ک���ەس پێنەزانێت کە ئێم���ە ڕۆژێک لە‬ ‫دەستپێکە بۆ وەس���فکردنی پەیوەندیی ڕۆژان ئ���ەو ش���تە بێمایانەمان بە هەند‬ ‫من لەگ���ەڵ کتێ���ب و کتێبخانەکەمدا‪ .‬وەرگرتووە‪ .‬ئەو حەسرەتە پتر لەنێوان‬ ‫چونکە حەزدەکەم شتێک سەبارەت بە منداڵ���ی و باڵخب���وون‪ ،‬باڵخب���وون و‬ ‫کتێبەکانم بڵێم بەاڵم لەگەڵ ئەوەش���دا گەورەبوون���دا بڵێس���ە دەدات‪ .‬براکەم‬ ‫خۆم لە فش���ەوفاڵی ئەو جۆر خەڵکانە هەمیشە کتێبەکانی منداڵیی خۆی دەدا‬ ‫دوور ڕابگرم‪ ،‬کە ب���ەو کارە دەیانەوێت بە من کاتێک شەرمی دەکرد کە ڕۆژێک‬ ‫ئەوە زەق بکەنەوە کە چەند کەسانێکی ل���ە ڕۆژان خوێندوونییەوە‪ ،‬گۆڤارەکانی‬ ‫تایبەت و ڕۆش���نبیر و شازن لەکاتێکدا تۆپی پێش– بەندی گۆڤارەکانی نادی‬ ‫باس لە خۆشەویس���تیی خۆیان دەکەن فەنەرباهچە– ئەمە گه‌ر هات و ئەوسات‬ ‫ب���ۆ کتێب‪ ،‬یاخ���ود ئەم و ئەو ش���تی منیش هێش���تا بەالمەوە گرنگ بووبان‪.‬‬ ‫دەگمەنی���ان ل���ە پراگ‪ ،‬ل���ە دوکانێکی بەو چەش���نە بە بەردێک دوو چۆلەکەی‬ ‫ئەنتیکواری چکۆالنەی ناو ش���ەقامێکی دەکوشت‪.‬‬ ‫م���ن خۆش���م بەو ج���ۆرە خ���ۆم لە‬ ‫چەپەکدا دۆزیوەتەوە‪ .‬لەگەڵ ئەوەشدا‬ ‫ئ���ەو خۆبادان���ە‪ ،‬ئ���ەو تەس���ەنوع و دنیای���ەک ڕۆمانی تورکی ڕزگار کرد‪ ،‬لە‬ ‫خۆنمایشکردنەی ئەو مشتە کتێبدۆست دیوانی ترسناک و کتێبی کۆمەڵناسیی‬

‫«‬

‫ئێمە لە شکۆی دادەشکێنین‪ ،‬لەڕاستیدا‬ ‫ئ���ەو کتێبە نیی���ە ک���ە ئامادەگیی لە‬ ‫کتێبخانەکەماندا هەراس���انی کردووین–‬ ‫دانپێدانان���ی سیاس���ی‪ ،‬وەرگێڕان���ی‬ ‫خراپ‪ ،‬ڕۆمانی بازاڕیی‪ ،‬ئەو ش���یعرانەی‬ ‫کە هەمووی���ان لەیەک���دی دەچن‪ .‬ئەو‬ ‫گرنگییەی���ە کە ڕۆژێک لە ڕۆژان داومانە‬ ‫بەو کتێبە و بەشی ئەوەی کردووە پارە‬ ‫خەرج بکەی���ن تاوەکو بیکڕین‪ ،‬چەندین‬ ‫س���اڵ لە کتێبخانەکەماندا هەڵیبگرین و‬ ‫تەنانەت کەمێکیش���ی لێ بخوێنینەوە‪.‬‬ ‫لەڕاس���تیدا کتێبەک���ە ش���ەرمەزاری‬ ‫نەکردووین‪ ،‬بەڵکوو خۆمان‪ ،‬چونکە بەو‬ ‫چەشنە بە هەند وەرمانگرتووە‪.‬‬ ‫بەم���ەش دەگەی���ن ب���ە بابەت���ە‬ ‫ڕاس���تەقینەکەمان‪ :‬بۆ من کتێبخانەکەم‬ ‫سەرچاوەیەکی ش���انازی نییە‪ ،‬بەڵکوو‬ ‫س���ەرچاوەی مەللوولی���ی و تووڕەییە‪.‬‬ ‫بێگوم���ان جارناجاریش خ���ۆم دەدەمە‬ ‫دەست ئەوەی تەماشای کتێبەکان بکەم‪،‬‬ ‫پەڕەیان لێ هەڵبدەمەوە‪ ،‬بەشێکیان لێ‬ ‫بخوێنمەوە‪ ،‬کتومت وەک ئەو خەڵکانەی‬ ‫ک���ە ش���انازی ب���ە خوێندەوارییەکەی‬ ‫خۆیانەوە دەکەن‪ .‬لە تەمەنی گەنجیمدا‬

‫بۆ من کێشەکە ئەوە نییە خاوەنی کتێبی باش بم‪،‬‬ ‫بەڵکوو لە توانامدا بێت کتێبی باش بنووسم‬

‫و ئەرش���یفکارانە شانبەشانی ئەو کارە‬ ‫بێ خەیاڵ���ە مامناوەندییانەی ڕۆژانەی‬ ‫ئێمە لە ڕاس���تیدا تەنه���ا حورمەت لە‬ ‫مندا بەرامبەر ئەوان دروس���ت دەکات‪.‬‬ ‫دواج���ار من لە واڵتێکدا دەژیم کە تێیدا‬ ‫نەوەک نەخوێندن���ەوەی کتێب بەڵکوو‬ ‫خوێندنەوەی وەک سەیروسەمەره‌‪ ،‬وەک‬ ‫نیشانەیەک لە نەخۆشی و نابەختەوەری‬ ‫تەماش���ا دەکرێت‪ .‬بەاڵم بۆ من مەسەلە‬ ‫ئەوە نییە باس لە خۆشەویستیی خۆم‬ ‫بۆ کتێبەکانی ن���او کتێبخانەکەم بکەم‪.‬‬ ‫کورتترین ڕێگا بۆ ئەوەی لەو تووڕەییە‬ ‫چیرۆکێک دروست بکەم‪ ،‬ئەوەیە کە بە‬ ‫یادی خۆمی بهێنم���ەوە‪ ،‬چۆن و لەبەر‬ ‫چی خۆم لە کتێب ڕزگار دەکەم‪.‬‬ ‫خ���ۆ یەکێک ل���ە مەبەس���تی دانانی‬ ‫کتێبەکانمان ل���ە کتێبخانەدا بۆ ئەوەیە‬

‫چەندبەش‪ ،‬لە ڕۆمانی سۆڤییەتیی کۆن‪،‬‬ ‫کاری مامناوەن���دی ئەدەبی���ی گوند و‬ ‫گۆڤاری گرووپی چکۆالنەی چەپڕەو‪ ،‬کە‬ ‫من کۆمدەکردنەوە وەک ئەرشیفکارێکی‬ ‫ن���او «کتێبی ڕەش»ـم؛ ئەو کتێبانەش‬ ‫ک���ە هەندێک ج���ار دەبێت س���ووک و‬ ‫ئاسان بیانکڕم و بیانخوێنمەوە‪ :‬کتێبی‬ ‫زانستیی زۆرفرۆش‪ ،‬خۆ بەسەر هەڵدانی‬ ‫لەو جۆرەی کە دەڵێت ڕێگای من بەرەو‬ ‫س���ەرکەوتن‪ ،‬یاخود کاری پۆرنۆگرافی‬ ‫بێ وێنەشم لەبەر ئەو هۆکارانە سەرەتا‬ ‫بەرەو بنمیچی شاردراوەی کتێبخانەکەم‬ ‫ڕاوناوە و پاشان تووڕم داوە‪ .‬لەپشت ئەو‬ ‫بەختەوەرییە ڕووکەشییەوە کە هەستی‬ ‫پێ دەکەین کاتێک کتێبێک فڕێدەدەین‪،‬‬ ‫ناڵ���ەی ق���وڵ خۆیان حەش���ارداوە کە‬ ‫لەس���ەرەتادا بەدی ناکرێن‪ .‬ئەوەی کە‬

‫دەمهێنایە پێش چاوی خۆم کە لە سااڵنی‬ ‫دواترم���دا چۆن وەک نووس���ەر لەپێش‬ ‫کتێبەکانی خۆمدا س���نگ دەردەپەڕێنم‪.‬‬ ‫ئێس���تاش غەمبارم لەبەرئ���ەوەی ئەو‬ ‫هەس���تە مەللول���م دەکات‪ ،‬کە من ژیان‬ ‫و پارەم خس���تووەتە ئ���ەو بەرگانەوە‪،‬‬ ‫وەک بارهەڵگرێک کە کتێبفرۆش���ەکانم‬ ‫وەرگرت���وون و هەڵمگرت���وون‪ .‬ئەوەی‬ ‫زۆر لەسەر ش���انم قورسترە ئەوەیە کە‬ ‫«ئالوودە»یان بووم‪ .‬حەزم دەکرد ئەو‬ ‫هەستی نیش���تمانەی‪ ،‬کە کتێبخانەکەم‬ ‫دەمداتێ‪ ،‬بە کتێبگەلێکی زۆر کەمترەوە‬ ‫بوایە‪ .‬دەشێت لەگەڵ تەمەنمدا هەر بێت‬ ‫و کتێ���ب زیاتر تووڕ بدەم‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫دەمەوێت باوەڕ بە خۆم بهێنم کە ئێستا‬ ‫گەیش���تووم بەو داناییەی‪ ،‬کە مرۆڤ لە‬ ‫خاوەنی کتێبخانەیەک چاوەڕێی دەکات‪،‬‬

‫کتێبخانەیەک کە ل���ە کتێبی خوێنراوە‬ ‫پێکهات���ووە‪ .‬بەاڵم هێش���تا کتێب لەوە‬ ‫زیاتر دەکڕم وەک لەوەی فڕێی دەدەم‪.‬‬ ‫گ���ەر یەکێک لە کتێبخان���ە مەزنەکانی‬ ‫جیهان���ی زەنگینی ڕۆژئاوا بە ئاس���انی‬ ‫لەبەردەس���تدا بایە‪ ،‬ئەوا کتێبخانەکەی‬ ‫خۆم چکۆالنەتر دەب���وو‪ .‬بۆ من لێرەدا‬ ‫کێشەکە ئەوە نییە خاوەنی کتێبی باش‬ ‫بم‪ ،‬بەڵکوو لە توانامدا بێت کتێبی باش‬ ‫بنووسم‪.‬‬ ‫ئەوەش س���ەروکاری لەگ���ەڵ ئەوەدا‬ ‫هەیە کە مرۆڤ دەستی بە کتێبی باش‬ ‫بگات کاتێک پێویس���تی پ���ێ دەبێت‪.‬‬ ‫هێندە هەیە خوێندنەوەی ڕاس���تەقینە‬ ‫لەوەدا خ���ۆی نابینیێتەوە مرۆڤ پەیتا‬ ‫پەیت���ا و بەئ���اگاوە زەی���ن و چاوی بە‬ ‫تێکستەکەدا بخش���ێنێت بەڵکوو لەوەدا‬ ‫کە بە تەواوی ڕۆحییەوە خۆی ڕادەستی‬ ‫ب���کات‪ .‬ه���ەر بۆی���ەش ل���ە ژیانماندا‬ ‫عاش���قی ژمارەیەک کتێبی س���نووردار‬ ‫دەبی���ن‪ .‬باش���ترین کتێبخانە لەو ژمارە‬ ‫کتێب���ە س���نووردارە لە یەک دڵپیس���ە‬ ‫پێکهاتووە‪ .‬دڵپیسییەکەش لەنێوانیاندا‬ ‫س���ەرچاوەیەکە بۆ نووسەرەکە‪ .‬فلۆبێر‬ ‫لە ناه���ەق نەیگوتووە‪ ،‬گەر مرۆڤێک دە‬ ‫کتێب بە زەینێکی تیژەوە بخوێنێتەوە‪،‬‬ ‫ئ���ەوا زانایەک���ی گەورەیە‪ .‬ه���ەر لەبەر‬ ‫ئەوەشە کە خەڵکی دەرەقەتی تەنانەت‬ ‫ئ���ەوەش نایەن‪ ،‬کتێ���ب کۆدەکەنەوە و‬ ‫ش���انازی بە کتێبخانەکەیانەوە دەکەن‪.‬‬ ‫چونک���ە من لە واڵتێکی بێ کتێب و بێ‬ ‫کتێبخانەدا دەژیم‪ ،‬الن���ی کەم دەتوانم‬ ‫بیانوویەک بهێنمەوە‪ :‬ئەو دوانزە هەزار‬ ‫بەرگەی کتێبخانەکەی من س���ەرچاوەی‬ ‫پێویست و بنەڕەتی کارەکانمن‪.‬‬ ‫لە ناویاندا ڕەنگە دە یان پانزە کتێبم‬ ‫خۆش���بوێت‪ ،‬بەاڵم بەڕاس���تی عاشقی‬ ‫کتێبخانەکەم نی���م‪ .‬وەک دیمەن‪ ،‬وەک‬ ‫مۆبیلی���ات‪ ،‬وەک کەڵەکەبوون���ی تۆز و‬ ‫هەم وەک بارێکی مادی بەهیچ شێوەیەک‬ ‫هەس���تم ب���ۆی ناجووڵێ���ت‪ .‬ئ���ەوەی‬ ‫لەڕاس���تیدا بەختەوەرم دەکات ئەوەیە‬ ‫کە دەس���تم بە ناوەڕۆک���ی ئەو کتێبانە‬ ‫دەگات و دەتوان���م هەرکاتێ���ک بمەوێت‬ ‫بیانخوێنم���ەوە– وەک ئەو خانمانە وان‬ ‫کە ل���ە خەیاڵیش���ماندا دەتوانن هێندە‬ ‫بەختەوەرم���ان بکەن‪ ،‬چونکە هەر کات‬ ‫ئامادەن لەگەڵمان بنوون‪.‬‬ ‫چونکە من لەو ئالوودەبوونە دەترسم‪،‬‬ ‫هێندەی لە خۆشەویستی دەترسم‪ ،‬هەر‬ ‫تاکە هۆیەک کە دەیدۆزمەوە بۆ ئەوەی‬ ‫خۆمیان ل���ێ ڕزگار بک���ەم– بێگومان‬ ‫مەبەس���تم ل���ە کتێبەکانە– ش���ادمانم‬ ‫دەکات‪.‬‬ ‫ل���ە دە س���اڵی ڕاب���ردوودا هۆیەکی‬ ‫دیکە پەی���دا بووە کە م���ن لە تەمەنی‬ ‫گەنجیم���دا هەرگی���ز ب���ە خەیاڵم���دا‬ ‫نەدەهات‪ .‬ڕیزێکی درێژ لە نووسەری بە‬ ‫تەمەن‪ ،‬کە من بە گەنجی کتێبەکانیانم‬ ‫دەک���ڕی‪ ،‬کۆدەکردەوە و بەڵێ تەنانەت‬ ‫دەمخوێن���دەوە‪ ،‬چونک���ە بتەوێ���ت و‬ ‫نەتەوێ���ت «ئەدیبانی واڵت���ی من»ـن‪،‬‬ ‫لە س���اڵەکانی ڕابردوودا بەشێک وزەی‬ ‫خۆیان لەوەدا خەرجکردووە بیسەلمێنن‬ ‫ئ���ەو کتێبان���ەی کە من نووس���یوومن‪،‬‬ ‫چەند خراپن‪ .‬س���ەرەتا خۆشحاڵ بووم‬ ‫بەوەی ک���ە چەند بە هەند وەرمدەگرن‪.‬‬ ‫ئێستاش خۆشحاڵم بەوەی بۆ کزکردنی‬ ‫کتێبخانەک���ەم هۆیەکم هەی���ە ئازیزتر‬ ‫ل���ە بوومەل���ەرزە‪ .‬بەو چەش���نە و بە‬ ‫خێراییەک���ی زۆرەوە ئ���ەو ڕەفانەی بۆ‬ ‫ئەدەب���ی تورک���ی تەرخان ک���راون‪ ،‬لە‬ ‫کتێبی ئەو نووسەرانە بەتاڵ دەکرێن کە‬ ‫تەمەنیان لەنێ���وان پەنجا و حەفتادایە‬ ‫و لە لەدایکبوونیانەوە ژیانێکی فاش���ل‬ ‫ژیاون‪ ،‬نیمچەس���ەرکەوتوو‪ ،‬یەکڕەنگ‪،‬‬ ‫مامناوەندی‪ ،‬نێر و سەر ڕووتەڵن‪.‬‬ ‫سه‌رچاوه‌ ئه‌م وه‌رگێڕانه‌‪:‬‬ ‫‪Orhan Pamuk‬‬ ‫‪Der Blick aus meinem‬‬ ‫‪Fenster‬‬ ‫‪Betrachtungen‬‬ ‫‪Carl Hanser Verlag‬‬

‫حەمەسەعید حەسەن‬ ‫گونتەر گراس کە ‪ ١٩٩٩‬نۆبێڵ���ی لە ئەدەبدا وەرگرت‪ ،‬هاوکارێکی هەیە‪ ،‬یەکەمین‬ ‫کەسە‪ ،‬ڕەشنووس���ەکانی دەخوێنێتەوە و ئازادیی ئەوەیش���ی هەیە‪ ،‬بە ڕاوێژ لەگەڵ‬ ‫نووس���ەردا‪ ،‬جوانکارییان تێدا بکات و تەنانەت مافی گۆڕین و البردنی هەندێک ڕستە‬ ‫و پەرەگرافیش���ی هەیە‪ .‬هیچ کام لە ڕۆمانەکانی گراس‪ ،‬ڕەوانەی وەش���انخانە ناکرێن‬ ‫و ڕووناکی نابینن‪ ،‬ئەگەر ئەو هاوکارەی کە وەک دەس���تی ڕاس���تی وایە‪ ،‬ڕەزامەندیی‬ ‫لەس���ەر نەدابێت‪ .‬ئەم بێفیزییەی ئەو نووسەرە گەورەیە‪ ،‬مایەی سەرسوڕمان و جێی‬ ‫ڕێزی هەموو ئەوانەیە کە ئەم ڕاستییە دەزانن‪.‬‬ ‫کە دەبینم ڕۆمانی نووسەری کورد پڕە لە هەڵەی زمان و درێژدادڕی‪ ،‬کە چاککردن‬ ‫و البردنیان خزمەتی زۆری بە کارە ئەدەبییەکە دەکرد‪ ،‬خەیاڵم بۆ الی خاکەڕاییی ئەو‬ ‫نووس���ەره‌ ئەڵمانیایییە و لووتبڵندیی نووسەری الی خۆمانم دەچێت کە بە دەگمەن‬ ‫هەیانە‪ ،‬پێش باڵوکردنەوە بەرهەمی خۆی پیشانی شارەزایەک بدات‪ .‬با ئەوەیش بڵێم‬ ‫دەزگەی پەخش لە ئەورووپا‪ ،‬ڕۆمان چاپ ناکات‪ ،‬ئەگەر پێش���ەکی پیشانی لێزانێکی‬ ‫نەدابێت و کەلێنەکانی پڕ نەکرابێتەوە‪ .‬خوێنەر لە ڕێی خوێندنەوەی ڕۆمانەوە‪ ،‬فێری‬ ‫زمانی نووس���ین دەبێت‪ ،‬کەچی بەشێکی باش لە ڕۆماننووسانی کورد‪ ،‬خۆیان هێشتا‬ ‫فێری نووسین بە کوردییەکی ڕەوان و بێ هەڵە نەبوون‪ .‬لە ڕۆمانی کوردیدا‪ ،‬هەڵەی‬ ‫زمانەوانیی هێندە زەق و ڕس���تەی هێندە پەڕپووت و کەلێنی هونەریی هێندە گەورە‬ ‫هەن‪ ،‬مایەی ئەوەن بەزەییمان بە نووسەرە لووتبەرزەکانماندا بێتەوە‪ ،‬کە خۆیان لەوە‬ ‫بە زلتر زانیوە‪ ،‬پێش چاپکردن‪ ،‬بەرهەمیان پێشانی کەسانی شارەزا بدەن‪.‬‬ ‫کە ڕۆمانێک���ی عەرەبی تەرجەمەی زمانێکی ئەورووپای���ی دەکرێت‪ ،‬ئەگەری ئەوە‬ ‫بەهێ���زە لە ئەنجامی البردنی ڕس���تەی الواز و پەرەگرافی دووبارەکراوەوە و بە هۆی‬ ‫بڕین���ی بڕگە و پاژی ناپێویس���ت و قەالچۆکردنی کارەکتەری زیادەوە‪ ،‬بەش���ێک لە‬ ‫ئەس���توورییەکەی لە دەس���ت بدات‪ ،‬ئاخر لە ئەورووپا وەک چ���ۆن گۆڤار و ڕۆژنامە‬ ‫ئێدیتۆریان هەیە کە مافی بژارکردن و جوانترکردنی بابەتەکانی هەیە‪ ،‬لەوێ دەزگەی‬ ‫پەخشیش بە هەمان شێوە‪ ،‬سەرنووسەر و دەستەی نووسەرانی هەیە و هیچ ئەدیبێک‬ ‫ب���ا ناوبانگێکی جیهانیش���ی هەبێت‪ ،‬کتێبی بۆ چاپخانە ڕەوان���ە ناکرێت‪ ،‬ئەگەر بەو‬ ‫فیلتەرەدا ڕەت نەبووبێت‪.‬‬ ‫زۆر ڕۆمانی جوان هەن‪ ،‬چونکە بە فیلتەری کەسانی لێزاندا ڕەت نابن و ڕاستەوخۆ‬ ‫ب�ڵ�او دەکرێن���ەوە‪ ،‬بە هۆی درێ���ژدادڕی و زمان���ی الوازەوە کە دەک���را چارەیان بۆ‬ ‫بدۆزرێتەوە‪ ،‬ئەو ناوبانگەی کە هەق بوو هەیانبێت‪ ،‬بە نسیبیان نابێت‪ .‬ڕاستە کەس‬ ‫ماف���ی ئەوەی نییە‪ ،‬دەس���ت وەربداتە‪ ،‬کاری داهێنەرانەی ئ���ەوی دیکەوە کە زادەی‬ ‫ئەزموون���ی تایبەتیی خۆیەتی‪ ،‬بەاڵم نابێت بەم بیانووەوە‪ ،‬دەرگە بە ڕووی بەرهەمی‬ ‫الواز و بێفەڕ و پەڕپووتدا بکرێتەوە‪.‬‬

‫ئایا ئه‌و كتێبه‌ی ده‌یكڕیت ب ‌ه فیلته‌ری كه‌سانی لێزاندا ڕه‌ت بووه‌؟‬ ‫لە کن ئێمە دەیان دەزگەی باڵوکردنەوە هەن‪ ،‬بێ ئەوەی کتێب نیش���انی لێزانێک‬ ‫ب���دەن‪ ،‬پێش ئەوەی بیدەن بە ش���ارەزایەک پێیدا بچێتەوە‪ ،‬ب���ەر لەوەی زمانزانێک‬ ‫زمانەک���ەی ڕاس���ت بکاتەوە‪ ،‬بەبێ ئەوەی نووس���ەرێکی ڕاس���تەقینە‪ ،‬کەموکووڕییە‬ ‫هونەرییەکانی دیکەی چارەس���ەر ب���کات‪ ،‬ڕەوانەی چاپخان���ە دەکرێت! ئەمەیش لە‬ ‫س���ۆنگەی ئەوەوەیە‪ ،‬ئەو بەرپرس و خاوەنی سەنتەرانە‪ ،‬ئەوەی بیری لێ نەکەنەوە‪،‬‬ ‫خزمەتکردنە بە زمان و ئەدەبی کوردی‪ .‬ئەو ناوەندانە‪ ،‬بە هۆش���یارییەوە بێت‪ ،‬یان‬ ‫لە بێئاگایییەوە‪ ،‬س���ووکایەتی هەم بە کتێب و هەم ب���ە خوێنەریش دەکەن‪ .‬ئەگەر‬ ‫ئ���ەم ڕەوش���ە نالەبارە بۆ گەالنی دیکە‪ ،‬یەک زیانی هەبێ���ت‪ ،‬بۆ کورد کە لە هەموو‬ ‫ڕوویەکەوە هەژارە‪ ،‬کە نە کتێبخانەیەکی دەوڵەمەندی هەیە‪ ،‬نە دەوڵەتی س���ەربەخۆ‬ ‫و نە زمانی س���تاندارد‪ ،‬چەندان زیانی هەیە‪ .‬ئەگەر دەزگەیەک هەبێت‪ ،‬پێش پەخش‬ ‫کتێب پیش���انی کەسێک بدات‪ ،‬ئەوا کەس���ەکە کارمەندێکی نەشارەزا‪ ،‬یان دۆستێکی‬ ‫نەزانی بەرپرسی دەزگەکەیە‪.‬‬ ‫ئەوەی الی ئێمە قوڕەکەی خەست کردووەتەوە‪ ،‬هەر ئەوە نییە کە دەزگە ئەدەبی‬ ‫و کولتوورییەکان‪ ،‬بێ سانس���ۆری هونەری و زمانەوانی و تەنانەت بێ ڕاستکردنەوەی‬ ‫هەڵەی چاپیش‪ ،‬کتێب باڵو دەکەنەوە‪ ،‬ئەوەیش���ە ئەوی پارەی هەبوو‪ ،‬بە ئارەزووی‬ ‫خۆی دەتوانێت کتێب بنووسێت‪ ،‬یان وەربگێڕێت و چاپی بکات‪ ،‬بێباک لەوەی چەند‬ ‫زیان���ی بۆ زمان و کولتوور و خوێنەر و کتێبخانەی کوردی هەیە‪ .‬پارادۆکس ئەوەیە‪،‬‬ ‫ئەم نووس���ەر و وەرگێڕە زیانبەخشانە‪ ،‬کە هەقە سزا بدرێن‪ ،‬ناوبەناو گلەیی ئەوەیش‬ ‫دەکەن کە خەاڵت ناکرێن! *‬ ‫(*) عبدە وازن‪ ،‬المحرر الخفي‪ ،‬الحیاة ‪ ٣‬فبرایر ‪ ٢٠١٤‬بیروت‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٠٦‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٤/2٨‬‬

‫‪6‬‬

‫ملمالنێى عه‌قڵ و شێتی‬

‫««‬

‫له‌ودیو دیوارى ڕۆمانی «له‌ به‌رزایى شوراكانه‌وه‌»‬

‫شاخه‌وان سدیق‬ ‫«هه‌ركاتێ���ك مرۆڤ پێى وایه‌ ش���ێت‬ ‫نییه‌‪ ،‬ئ���ه‌وا ب ‌ه دیوێكى تردا ش���ێتێكى‬ ‫بێئاگایه‪ ».‬باسكال‬ ‫له‌ ماوه‌ى ڕابردوودا كۆمه‌ڵێك ڕۆمانى‬ ‫كوردى‌و بیانیم خوێنده‌وه‌‪ ،‬كه‌ هه‌ریه‌كێك‬ ‫له‌وان��� ‌ه ب���ۆ خۆی���ان خاوه‌ن���ى جۆرێك‬ ‫تایبه‌تمه‌ندێتى ل���ه‌ چیرۆك‌ و ته‌كنیك‌و‬ ‫ش���ێوازى گێڕانه‌وه‌دا بوون‪ .‬ئه‌گه‌رچییش‬ ‫هه‌ریه‌كه‌ی���ان هیى نووس���ه‌رێكى جیا ل ‌ه‬ ‫واڵتێ���ك‌و ل��� ‌ه كولتوورێكى جی���اوازه‌و‌ه‬ ‫نووسرابوون‪ ،‬به‌اڵم هه‌ریه‌كه‌یان خاوه‌نى‬ ‫تاموچێژى تایبه‌ت���ى خۆیان بوون‪ ،‬له‌ناو‬ ‫ئه‌وانه‌شدا ئه‌وه‌ى س���ه‌رنجى ڕاكێشام ‌و‬ ‫به‌بڕواى من ش���یاوى له‌سه‌روه‌ستان بوو‪.‬‬ ‫ڕۆمان���ى «له‌ به‌رزایى ش���وراكانه‌وه»ـى‬ ‫«به‌یان سه‌لمان» بوو‪ ،‬ئه‌م ڕۆمانه‌ له‌الیه‌ن‬ ‫به‌ڕێوبه‌رایه‌تی���ى چ���اپ‌و باڵوكردنه‌وه‌ى‬ ‫سلێمانییه‌و‌ه چاپ‌و باڵوكراوه‌ته‌وه‌‪.‬‬ ‫چیرۆكى ڕۆمانه‌كه‌ باسكردن ‌ه ل ‌ه ژیانى‬ ‫كۆمه‌ڵێك خه‌ڵك له‌ن���او «قه‌اڵ»یه‌كدا‌و‬ ‫نووسه‌ر ناوى ناو‌ه «به‌رزایى شوراكان»‪.‬‬ ‫كه‌سایه‌تیى سه‌ره‌كیى ڕۆمانه‌ك ‌ه كچێكى‬ ‫ش���ێت ‌ه به‌ناوى «زه‌كییه» كه‌ له‌منداڵیدا‬ ‫دایكوباوكى دواى ئه‌وه‌ى ده‌زانن ش���ێته‌و‬ ‫ته‌واو نییه‌ فڕێى ده‌ده‌ن‪ ،‬كه‌ دواتر ژنێك‬ ‫به‌ن���اوى «میم خونچ���ه» ده‌یدۆزێته‌وه‌و‬ ‫ده‌یكات��� ‌ه كچى خۆى‪ ،‬پاش���ان ئه‌م كچ ‌ه‬ ‫به‌تێپه‌ڕبوونى ڕۆژ گ���ه‌وره‌ ده‌بێت‪ ،‬باڵق‬ ‫ده‌بێت‌و سنگ ده‌كات‪ ،‬ئه‌مه‌ش واده‌كات‬ ‫ببێته‌ جێى سه‌رنج‌و دواتر نێچیرى پیاو‌ه‬ ‫هه‌وازب���ازه‌كان‌و به‌ش���ێوه‌ى جۆراوجۆرو‬ ‫ناش���یرین ده‌س���تدرێژى سێكس���یى‬ ‫ده‌كه‌نه‌سه‌ر‪ ،‬سكى پڕده‌كه‌ن‌و كۆمه‌ڵێك‬ ‫منداڵ���ى پێده‌خه‌ن���ه‌وه‌‪ ،‬به‌بێئ���ه‌وه‌ى‬ ‫كه‌س خ���ۆى به‌خاوه‌نى بزانێ���ت‪ ،‬دواتر‬ ‫پیاوێك به‌ناوى مامۆس���تا وه‌ردى هه‌وڵى‬ ‫پارێزگاریكردن له‌م كچ ‌ه ش���ێته‌ ده‌دات‪،‬‬ ‫ب���ه‌اڵم بێس���ود ده‌بێ���ت‌و له‌یه‌كێ���ك ل ‌ه‬ ‫ڕۆژه‌كاندا‌و له‌الیه‌ن بكوژێكى نه‌ناسراوه‌و‌ه‬ ‫«زه‌كیی���ه‌» ده‌كوژرێ���ت‪ ،‬ئ���ه‌م ڕوداو‌ه‬ ‫كار ل���ه‌ مامۆس���تا وه‌ردى ده‌كات‌و پاش‬ ‫ماوه‌یه‌ك ده‌س���ت ده‌كات به‌ فرۆش���تنى‬ ‫ده‌رمان���ى ش���ێتى‌و وه‌ك تۆڵه‌ی���ه‌ك ل ‌ه‬ ‫خه‌ڵك ته‌واوى دانیش���توانى ناو قه‌اڵ ب ‌ه‬ ‫ڕێگاى جۆراوجۆر ش���ێت ده‌كات‪ .‬هه‌موو‬ ‫ئ���ه‌م به‌س���ه‌رهاته‌نه‌ش ل��� ‌ه ڕۆمانه‌كه‌دا‬ ‫بۆ چه‌ند به‌ش���ێك له‌ ڕێگاى بیره‌وه‌ریى‬ ‫كه‌سایه‌تیه‌كانه‌وه‌ دابه‌ش كراوه‌‪.‬‬

‫ده‌سپێك كلیل‌و سه‌ره‌تاى چونه‌ژوره‌وه‌ى‬ ‫چیرۆكه‌كه‌یه‌‪ ،‬كه‌ دواتر به‌ ئیس���تاتیكاو‬ ‫ته‌كنیكى كاره‌كه‌مان ئاش���نا ده‌كات‪ ،‬خۆ‬ ‫ئه‌گه‌ر «بابه‌ت‌و ته‌كنیك»یش دووالیه‌نى‬ ‫س���ه‌ره‌كیى به‌هێزى داڕشتنى ڕۆمان بن‪،‬‬ ‫ئه‌وا ده‌س���تپێك به‌بڕواى من ئه‌و خاڵه‌ی ‌ه‬ ‫كه‌ ده‌بێت نوس���ه‌ر به‌وردى ئیشى له‌سه‌ر‬ ‫ب���كات‪ ،‬به‌یان س���ه‌لمان ل���ه‌م ڕۆمانه‌دا‬ ‫ئاقاڵن ‌ه ئیش له‌سه‌ر ده‌ستپێك ده‌كات‌و ل ‌ه‬ ‫دێڕه‌كانى سه‌ره‌تاو‌ه گه‌مه‌ى خۆى له‌گه‌ڵ‬ ‫خوێنه‌ره‌كانی���دا ده‌كات‪ ،‬ئه‌ویش به‌وه‌ى‬ ‫س���ه‌ره‌تاى چیرۆكه‌كه‌ى به‌ دوو ڕوداوى‬ ‫تراژیدى ده‌س���تپێده‌كات‪ ،‬كه‌ یه‌كه‌میان‬ ‫«ده‌ركه‌وتنى حه‌وێز قه‌س���ابه‌ به‌خۆى‌و‬ ‫كێردێكى گه‌وره‌‌و تیژى سه‌ربڕینى ئاژه‌ڵ‬ ‫ك��� ‌ه هه‌رله‌وێ���دا گۆلكێك س���ه‌رده‌بڕێ‌و‬ ‫خوێن���ى گیاندارێ���ك ده‌ڕێژێ���ت‪ ،‬دووه‌م‬ ‫پێدانى هه‌واڵى كوش���تنى كچێكى شێت‬ ‫به‌ناوى «زه‌كییه‌» ك ‌ه دواترو له‌ درێژه‌ى‬ ‫ڕۆمانه‌كه‌دا نووس���ه‌ر به‌گه‌م���ه‌ى زمان‌و‬ ‫له‌ڕێگه‌ى گرێچنینێكى وردو به‌ ته‌كنیگى‬ ‫سه‌رنجڕاكێش له‌ گێڕانه‌وه‌دا وا ل ‌ه خوێنه‌ر‬ ‫ده‌كات كه‌ گومان بكات ئه‌م دوو ڕووداو‌ه‬ ‫په‌یوه‌ندییان به‌یه‌كه‌و‌ه هه‌یه‌و پێده‌چێت‬ ‫بكوژى «گۆلكه‌كه‌ هه‌مان بكوژى كچه‌ك ‌ه‬ ‫«زه‌كییه‌» بێت له‌كاتێك���دا خۆى ئه‌و‌ه‬ ‫یه‌كێكه‌ ل ‌ه ئه‌گ���ه‌ره‌كان‌و ڕه‌نگ ‌ه هه‌رگیز‬ ‫وانه‌بێت‪ .‬چونك��� ‌ه له‌ته‌واوى چیرۆكه‌كه‌دا‬ ‫كه‌س���ى بكوژى زه‌كیی��� ‌ه دیارنییه‌و ونه‌‪.‬‬ ‫ئه‌م���ه‌ش هه‌وڵى ئاقاڵنه‌ى نووس���ه‌ره‌ بۆ‬ ‫ئه‌وه‌ى ئه‌گه‌رى كوش���تنه‌كه‌ به‌كراوه‌یى‬ ‫بهێڵێت���ه‌وه‌و هه‌موان وه‌ك به‌ش���ێك ل ‌ه‬ ‫تۆمه‌تب���ارى ڕوداوه‌ك ‌ه بزانێ���ت‪ .‬ئه‌وه‌تا‬ ‫ل ‌ه الپ���ه‌ڕه‌«‪»86‬ـدا ب���ه‌م جۆر‌ه باس‬ ‫ل ‌ه كوش���تنه‌كه‌ ده‌كات‪« :‬ئ���ه‌و ڕۆژه‌ى‬ ‫زه‌كیه‌ی���ان به‌ك���وژراوى دۆزیی���ه‌وه‌‪ ،‬نۆ‬ ‫چه‌قۆى زلى لێدراب���وو‪ ،‬كونى لێدانه‌كان‬ ‫هێن���د‌ه گه‌وره‌ب���وون به‌ماوه‌یه‌ك���ى كه‌م‬

‫چیرۆك دابهێنێ���ت‪ ،‬ئه‌مه‌ش هه‌ر به‌ته‌نیا‬ ‫بۆ خاترى ئه‌وه‌نیی���ه‌ ئه‌و كه‌س‌و ڕووداو‬ ‫و دیمه‌نان ‌ه دووباره‌بكاته‌و‌ه له‌و كه‌ره‌ست ‌ه‬ ‫س���ه‌ره‌تاییانه‌ى ك ‌ه یاده‌وه‌رییه‌كانى بۆى‬ ‫دابی���ن ده‌ك���ه‌ن‪ ،‬به‌ڵكو له‌ب���ه‌ر ئه‌وه‌ش‬ ‫له‌نێو دانیش���توانى یاده‌وه‌رییه‌كانیدا ئه‌و‬ ‫سووته‌مه‌نیی ‌ه ده‌دۆزێته‌و‌ه ك ‌ه پێویستێتى‬ ‫تا ئه‌و پرۆس ‌ه درێژو قورسه‌ كه‌ داڕشتنى‬ ‫ڕۆمانه‌ ب ‌ه سه‌ركه‌وتن كۆتایى پێبێت‪».‬‬ ‫«به‌ی���ان س���ه‌لمان»یش یه‌كێك ‌ه له‌و‬ ‫نووسه‌ره‌ وردوودیارانه‌ى بوارى نووسینى‬ ‫ئێمه‌‪ ،‬ك ‌ه هه‌میش��� ‌ه بابه‌ته‌كانى جێگاى‬ ‫سه‌رنجى منه‌‪ ،‬ئه‌ویش به‌هۆى هه‌ڵبژاردن‌و‬ ‫وردبونه‌و‌ه له‌و بابه‌ت‌و چیرۆكانه‌ى كه‌ بۆ‬ ‫ڕۆمانه‌كانى هه‌ڵیان ده‌بژێرێت‪ ،‬ئه‌گه‌رچى‬ ‫ئه‌و هه‌میشه‌ وه‌ك نووس���ه‌رێك زۆربه‌ى‬ ‫بابه‌تى ڕۆمانه‌كانى له‌س���ه‌ر كێشه‌ى ژن‬ ‫داده‌ڕێژێت‌و زۆرێك ل ‌ه ناشیرینییه‌كانى ناو‬ ‫ڕۆمانه‌كانى به‌ پیاو ده‌به‌خشێت‌و كه‌م جار‬ ‫هاوسه‌نگیى نێوان ڕه‌گه‌زه‌كان ڕاده‌گرێت‪،‬‬ ‫به‌اڵم هێش���تا من وه‌ك پیاوێك چێژێكى‬ ‫زۆرى لێده‌به‌م‪ ،‬چونكه‌ پێم وای ‌ه ئه‌وه‌ندى‬ ‫ئامانجى ئه‌و پیشاندانى الیه‌نه‌شاراوه‌كانى‬ ‫كۆمه‌ڵگاى پیاوس���االرى ئێمه‌یه‌ ئه‌وه‌ندى‬ ‫مه‌به‌س���تى ل���ه‌ دروس���تكردنى دیوارى‬ ‫جیاكاریى نێوان ڕه‌گه‌زه‌كان نییه‌‪ ،‬چونك ‌ه‬ ‫هه‌ر له‌ ڕۆمانه‌كه‌دا ئێم ‌ه به‌ر كه‌سایه‌تیى‬ ‫مامۆستا «وه‌ردى» ده‌كه‌وین ك ‌ه پیاوه‌و‬ ‫كه‌س���ایه‌تیى دووه‌مى ن���او ڕۆمانه‌كه‌یه‌‪،‬‬ ‫كه‌ دواتر ده‌بێت ‌ه فرۆش���یارى شێتى‪ ،‬ئه‌م‬ ‫پیاو‌ه ڕۆحێكى فریشته‌ئاساى پاكى هه‌یه‌و‬ ‫هه‌میش��� ‌ه پارێ���زه‌رى «زه‌كییه‌«یه‌‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫ڕۆڵه‌كه‌ى به‌ته‌واوى مانا ئینساندۆستییه‌‪،‬‬ ‫ئه‌م���ه‌ش واده‌كات تێبگه‌ین كه‌نووس���ه‌ر‬ ‫پێم���ان ده‌ڵێت «په‌نجه‌كانى ده‌س���ت»‬ ‫وه‌ك ی���ه‌ك نی���ن‌و ده‌كرێ���ت هه‌میش��� ‌ه‬ ‫كه‌س���انى چ���اك‌و خراپ ل��� ‌ه كۆمه‌ڵگادا‬ ‫هه‌ب���ن‪ .‬به‌یان س���ه‌لمان ل ‌ه ش���وێنێكى‬ ‫جه‌سته‌ى كۆمه‌ڵگاى ئێمه‌وه‌ ئیشده‌كات‬ ‫ك ‌ه ڕاسته‌خۆ كار له‌ هزرو بیركردنه‌وه‌مان‬ ‫ده‌كات‪ ،‬ل���ه‌و ش���ته‌و‌ه ك��� ‌ه زۆر نزیك ‌ه‬ ‫لێمانه‌وه‌و فه‌رامۆش���مان ك���ردووه‌‪ ،‬له‌و‬ ‫م���رۆڤ‌و هاوڕه‌گه‌زانه‌مانه‌و‌ه ك ‌ه ئێم ‌ه ل ‌ه‬ ‫برى هاوكاریكردنیان ب ‌ه «شێت» ناویان‬ ‫ده‌به‌ین‌و بۆ س���ه‌رگه‌رمى‌و ڕابواردنه‌كانى‬ ‫خۆمان به‌كاریان ده‌هێنین‪ ،‬ئه‌و جارێكى‬ ‫ت���ر ده‌مانخاته‌و‌ه ژێر پرس���یارى ئه‌وه‌ى‬ ‫ك ‌ه داخ���ۆ ڕۆژێك هه‌ریه‌كه‌م���ان بیرمان‬ ‫ل ‌ه ئازارو ژیانى ش���ێتێك كردۆته‌وه‌‪ ،‬ئه‌ى‬ ‫ئه‌گه‌ر ئه‌و شێته‌ «مێینه‌»ش بوو‪ ،‬چى؟‬ ‫به‌ڕاست له‌كۆمه‌ڵگایه‌كدا مرۆڤ نه‌توانێت‬ ‫ڕێز ل ‌ه مێین ‌ه بگرێت ئه‌ى چۆن ده‌توانێت‬ ‫ڕێز ل ‌ه شێتێك بگرێت ك ‌ه ئه‌و مێینه‌یه‌ ل ‌ه‬

‫گه‌ور‌ه جنس���ییه‌ى ك ‌ه له‌كۆنه‌وه‌ تائێستا‬ ‫كۆمه‌ڵگاى ئێم���ه‌ى گرتۆته‌وه‌‪ ،‬به‌جۆرێك‬ ‫جنسكردن به‌ته‌ندروستى بۆ چێژوه‌رگرتن‬ ‫ل ‌ه چوارچێ���وه‌ى خۆشه‌ویس���تیدا نییه‌‪،‬‬ ‫به‌ڵكو ئه‌نجامدان���ى حاڵه‌تێكى ئاژه‌ڵیی ‌ه‬ ‫كه‌ ئاماج لێ���ى ی���ان به‌تاڵبوونه‌و‌ه یان‬ ‫س���ه‌لماندنى پیاوه‌تی���ى نێرینه‌كان���ه‌‪.‬‬ ‫ئه‌وه‌تا له‌الپ���ه‌ڕ‌ه «‪»76‬ـى ڕۆمانه‌كه‌دا‬ ‫ده‌نووسێت «كه‌سمان نه‌بوو زه‌كیی ‌ه وه‌ها‬ ‫ته‌ماش���ا نه‌كات‪ ،‬ك ‌ه هه‌رچى هێزى بااڵی ‌ه‬ ‫له‌ناو لنگیدایه‪»‌.‬‬

‫بەیان سەلمان ‪ -‬ڕۆماننووس‬

‫هه‌ردوو ده‌سته‌واژه‌ى «عاقڵى‪ +‬شێتى»‪.‬‬ ‫نووس���ه‌ر ب���ه‌م دوانه‌وه‌ هێڵى گش���تیى‬ ‫ڕۆمانه‌ك���ه‌ داده‌ڕێژێت‪ ،‬ئه‌ویش ل ‌ه ڕێگاى‬ ‫كه‌س���ایه‌تیى س���ه‌ره‌كیی چیرۆكه‌ك���ه‌‪،‬‬ ‫ك ‌ه كچێكى ش���ێت ‌ه به‌ن���اوى «زه‌كیه»‬ ‫ل��� ‌ه كۆمه‌ڵگایه‌ك���ى عاقڵ���دا‪ ،‬ك���ه‌ ل��� ‌ه‬ ‫جوگرافیایه‌كى دیارىكراودا ده‌ژین به‌ناوى‬ ‫«ماڵه‌كانى ن���او قه‌اڵ» ی���ان ماڵه‌كانى‬ ‫ن���او «به‌رزایى ش���وراكان»‪ .‬ك ‌ه ئه‌مان ‌ه‬ ‫مرۆڤگه‌لێكن ل ‌ه هه‌موو چین‌و توێژه‌كان‌و‬ ‫به‌ناوى جیاجیاوه‌‪ ،‬ب���ه‌اڵم هه‌ر یه‌كه‌یان‬ ‫له‌دوو كه‌سایه‌تى به‌ماس���ك داپۆشراودا‬ ‫تاوان به‌رامب���ه‌ر ب ‌ه خۆیان‌و ئینس���ان‌و‬ ‫هاوڕه‌گه‌زی���ان ده‌ك���ه‌ن له‌ژێ���ر په‌رده‌ى‬ ‫داپۆش���راوى كولت���وورو عاده‌ت���دا‪ ،‬هه‌ر‬ ‫بۆیه‌ نووس���ه‌ر له‌م ڕێگه‌یه‌وه‌‪ ،‬ل ‌ه ڕێگه‌ى‬ ‫پرسیارى «ش���ێت كێیه‌؟ عاقڵ كێیه‌؟»‬ ‫خوێن���ه‌ر ڕاده‌گرێت‌و كۆمه‌ڵگاش ده‌خات ‌ه‬ ‫به‌رده‌م وه‌اڵمى ئه‌م پرس���ه‌و‌ه‌و ده‌پرسێ‬ ‫خودى شێتى واتاى چییه‌؟ ده‌كرێت چۆن‬ ‫ئێمه‌ سه‌یرى مرۆڤى شێت بكه‌ین‪ ،‬ڕه‌نگ ‌ه‬ ‫بۆ ئه‌مه‌ش واباشبێت گه‌شتێكى خێرا ب ‌ه‬ ‫مێژووى ش���ێتى له‌ دنیادا بكه‌ین‌و بزانین‬ ‫ل��� ‌ه كۆنه‌وه‌ چۆن س���ه‌یرى ئه‌م جۆر‌ه ل ‌ه‬ ‫مرۆڤ كراوه‌‪ .‬ئه‌گه‌ر پێناسه‌یه‌كى شێتى‬ ‫بكه‌ین ئه‌وا ده‌توانین بڵێین‪ :‬ش���ێته‌كان‬ ‫ئ���ه‌و مرۆڤانه‌ن ك ‌ه تواناى تێگه‌یش���تنى‬ ‫عه‌قڵی���ان كه‌م ‌ه له‌ مرۆڤى ئاس���ایى‌و بۆ‬ ‫ئه‌نجامدان���ى كاره‌كانی���ان ناتوانن وه‌ك‬ ‫پێویس���ت خۆی���ان كۆبكه‌ن���ه‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫هه‌رچۆنێك بێت ئه‌مان��� ‌ه مرۆڤن‪ .‬ڕه‌نگ ‌ه‬ ‫كتێب���ه‌ به‌ناوبانگه‌ك���ه‌ى فه‌یله‌س���وفى‬ ‫فه‌ره‌نس���ى «میش���ێل فۆكۆ» «شێتى‌و‬ ‫ناعه‌ق���ڵ» باش���ترین یارمه‌تیده‌ربێت بۆ‬ ‫تێگه‌یش���تن له‌م مێژووه‌‪ .‬فۆكۆ‪ :‬مێژووى‬ ‫به‌ریه‌ككه‌وتنى كۆمه‌ڵگا له‌گه‌ڵ شێته‌كاندا‬ ‫دابه‌ش ده‌كات بۆ س���ێ به‌ش‌و سه‌رده‌م‪،‬‬

‫ت و چیرۆك ل ‌ه پانتاى‬ ‫بابه‌ ‌‬ ‫‌دا‬ ‫ه‬ ‫‌ك‬ ‫ه‬ ‫ڕۆمان‬ ‫هێڵى گش��تیى ڕۆمانى «له‌ به‌رزایى ش��وراكانه‌وه» له‌سه‌ر دوو‬ ‫هێڵ���ى گش���تیى ڕۆمان���ى «به‌رزایى‬ ‫ه ئه‌وانی��ش بریتین له‌ چیرۆك‬ ‫بنه‌م��اى س��ه‌ره‌كى كار ده‌كات‪ ،‬ك ‌‬ ‫شوراكان» له‌سه‌ر دوو بنه‌ماى سه‌ره‌كى‬ ‫ه‌و هون��ه‌رى ته‌كنیك بۆ ڕێكخس��تنى‬ ‫وه‌ك باب��ه‌ت ب��ۆ گێڕان��ه‌و ‌‬ ‫كارده‌كات‪ ،‬كه‌ ئه‌وانیش بریتین له‌ چیرۆك‬ ‫وه‌ك بابه‌ت بۆ گێڕانه‌و‌ه‌و هونه‌رى ته‌كنیك‬ ‫كاره‌كه‌‪ .‬كه‌ به‌كاركردن له‌س��ه‌ر هه‌ردووكیان هێڵى سه‌ره‌كیى‬ ‫بۆ ڕێكخس���تنى كاره‌كه‌‪ .‬كه‌ به‌كاركردن‬ ‫ڕۆمانه‌كه‌مان بۆ ڕوون ده‌بێته‌وه‌‬ ‫له‌س���ه‌ر هه‌ردوكی���ان هێڵى س���ه‌ره‌كیى‬ ‫ڕۆمانه‌كه‌مان بۆ ڕوون ده‌بێته‌وه‌‪ .‬ڕۆمانه‌ك ‌ه‬ ‫گێڕانه‌وه‌ى به‌سه‌رهاتێك ‌ه ك ‌ه مێژووه‌كه‌ى خوێنى له‌به‌ر بڕیبوو‪ ،‬زه‌كییه‌ سارد‪ ،‬بێ ڕووى ئه‌قڵییه‌و‌ه ناته‌واو و شێت بێت؟! ك��� ‌ه ئه‌وانیش س���ه‌رده‌مى «كالس���یك‌و‬ ‫بۆ س���ااڵنى «شه‌س���ت‌و حه‌فتاكان»ـى خوێن‪ ،‬ڕه‌نگى سوورى كراس ‌ه سورمه‌كه‌ى‬ ‫بۆی ‌ه ئه‌گه‌ر به‌وردى س���ه‌یرى چیرۆك ڕۆش���نگه‌رى‌و ڕێنسانس���ه‌« پێشى وای ‌ه‬ ‫«شێتى‬ ‫‌مكى‬ ‫ه‬ ‫چ‬ ‫‌ماكاى‬ ‫ه‬ ‫بن‬ ‫‌ڵبژاردنى‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫و‬ ‫‌م‬ ‫س���ه‌ده‌ى ڕاب���ردوو ده‌گه‌ڕێت���ه‌وه‌‪ ،‬هه‌ر ‌و خوێنه‌كه‌ى تێك���ه‌اڵو بوبون‪ ،‬بۆیه‌كه‬ ‫جگه‌ ل ‌ه «ڕێنس���اس» هیچ سه‌رده‌مێك‬ ‫له‌سه‌ره‌تاشه‌و‌ه نووس���ه‌ر ب ‌ه گێڕانه‌وه‌ى جار چاوى داخستبوو‪ ،‬به‌ئاگاركردنه‌وه‌ى ی���ان عه‌ق���ڵ» وه‌ك تێماى س���ه‌ره‌كیى نه‌یتوانی���وه‌ له‌ن���رخ‌و به‌هاى ش���ێته‌كان‬ ‫چپرۆكه‌كه‌ى ده‌مانبات ‌ه ن���او ڕۆمانه‌كه‌ى مامۆس���تا وه‌ردى به‌په‌له‌ ش���ه‌رواڵێكى ڕۆمانى «ل ‌ه به‌رزایى شوراكانه‌وه‌» بكه‌ین تێبگات‪ ،‬چونكه‌ له‌س���ه‌رده‌مى كالسیكدا‬ ‫ئه‌وی���ش له‌ڕێگ���ه‌ى گێڕه‌ره‌وه‌یه‌ك���ى له‌پێكرد و له‌ماڵه‌وه‌ ده‌رچوو‪ ،‬وه‌ك هه‌موو ئ���ه‌وا تێده‌گه‌ین ك ‌ه ئ���ه‌م خانم ‌ه خه‌مى ش���ێته‌كان كۆده‌كران���ه‌وه‌و ب ‌ه كه‌ش���تى‬ ‫هه‌مووش���تزانه‌وه‌ ك ‌ه ئ���اگادارى ته‌واوى خه‌ڵكى دى چووه‌ سه‌ر شوێنى ڕوداوه‌كه‌‪ ،‬گه‌وره‌و پرسیارى سه‌ره‌كیى نووسه‌رانه‌ى ده‌ب���ران‌و ده‌خران ‌ه ده‌ری���اوه‌‌و پێیانوابوو‬ ‫ڕووداو و به‌سه‌رهاته‌كانى ناو ڕۆمانه‌كه‌یه‌‪ .‬له‌الش���ه‌كه‌ چوه‌پێش���ێ‌و ته‌ماشاى كرد‪ ،‬ئه‌وه‌یه‌ كه‌ بپرسێت‪« :‬له‌و دنیا جوانه‌ى ئه‌وان ‌ه كه‌س���انى بێكه‌ڵكن‪ ،‬س���ه‌رده‌مى‬ ‫ئه‌گه‌رچى ل ‌ه هه‌ندێك ش���وێندا ڕێگ ‌ه ب ‌ه له‌خۆیى‌و له‌وانه‌ى به‌ده‌وریدا وه‌ستانبوون هه‌موان بانگه‌ش ‌ه بۆ باشتربوونى ده‌كه‌ین‪ ،‬ڕۆشنگه‌ریش سه‌رده‌مى به‌ره‌وپێشچوونى‬ ‫هه‌ندێك له‌ كه‌سایه‌تییه‌كان دراو‌ه خۆیان ده‌یپرس���ى‪ :‬كێ كوش���تویه‌تى؟ كاممان ئه‌م هه‌م���وو ناش���یرینیی ‌ه چیی ‌ه مرۆڤ داهێنان بووه‌‌و بۆ ئه‌مه‌ش جگه‌ ل ‌ه عه‌قڵ‌و‬ ‫ببن���ه‌ ڕاوى‌و ڕووداوه‌كان بگیڕن���ه‌وه‌‪ ،‬ئه‌مه‌ى كردووه‪‌».‬‬ ‫ڕۆژب���ه‌ڕۆژ به‌رهه‌م���ى ده‌هێنێت؟» هه‌ر عاقڵێتى هیچ شتێكى تر بایه‌خى نه‌بووه‌‪،‬‬ ‫ب���ه‌اڵم دواتر چیرۆكخ���وان خۆى جڵه‌وى‬ ‫وه‌ك چۆن «س���ادق هیدایه‌ت» ده‌یوت‪ :‬ته‌نها به‌هاتنى ڕێنیس���انس ش���ێت وه‌ك‬ ‫به‌یان سه‌لمان وه‌ك ڕۆماننووسێك‬ ‫ته‌واوى ڕۆمانه‌كه‌ ده‌گرێته‌ ده‌ست‌و وه‌ك‬ ‫«بۆ به‌دۆزه‌خكردنى جیهان‪ ،‬به‌هه‌ش���ت مرۆڤ سه‌یركراوه‌و حاڵه‌ته‌كه‌شیان وه‌ك‬ ‫«ڤارگاس یۆس���ا» له‌ كتێبى «نام ‌ه باشترین بیانووه‪»‌.‬‬ ‫ش���اهیدێك ته‌واوى به‌س���ه‌رهاته‌كان ل ‌ه‬ ‫نه‌خۆش���ى ئه‌ژماركراوه‌و نه‌خۆش���خانه‌ى‬ ‫‌شى‬ ‫ه‬ ‫ب‬ ‫‌‬ ‫ه‬ ‫ل‬ ‫و‬ ‫الو»ـدا‬ ‫ڕۆماننووس���ێكى‬ ‫بۆ‬ ‫زمانى ئه‌وه‌وه‌ ده‌بیس���تین‪ .‬ده‌ستپێكیش‬ ‫تایبه‌تیان بۆ كراوه‌ته‌وه‌‪ .‬جگ ‌ه له‌مانه‌ش‬ ‫هه‌ڵبژاردنى چه‌مكى شێتى وه‌ك‬ ‫خاڵ���ى جه‌وهه‌رى‌و سه‌رنجڕاكێش���ى ناو «نام���ه‌ى دووه‌م»ـ���دا س���ه‌باره‌ت ب��� ‌ه‬ ‫«فۆكۆ» ڕه‌خن ‌ه له‌كۆمه‌ڵگاى كالسیكى‬ ‫تێماى سه‌ره‌كیى كاره‌كه‌‬ ‫ڕۆمانه‌كه‌ی��� ‌ه ك���ه‌وا له‌ خوێن���ه‌رده‌كات نووس���ه‌رى ڕۆمان ده‌ڵێ‪« :‬ڕۆماننووس‬ ‫فه‌ره‌نس���ى ده‌گرێت‌و پێیوای��� ‌ه ئه‌وانیش‬ ‫په‌لكێش���ى ن���او ڕوداو ل���ه‌دواى ڕوداوى ئه‌زموونى ژیانى تایبه‌تى خۆى ده‌پشكنێ‬ ‫تێماى سه‌ره‌كیى ڕۆمانى «له‌ به‌رزایى نه‌یانتوانیو‌ه مامه‌ڵه‌یه‌كى دروست له‌گه‌ڵ‬ ‫‌وتنى‬ ‫ه‬ ‫‌كك‬ ‫ه‬ ‫‌ری‬ ‫ه‬ ‫ب‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫ل‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫بریتیی‬ ‫‌»‬ ‫ه‬ ‫‌و‬ ‫ه‬ ‫شوراكان‬ ‫چیرۆكه‌ك���ه‌ ده‌ببێ���ت‪ ،‬به‌ب���ڕواى منیش ‌و به‌ش���وێن پایه‌و پێگه‌كاندا ده‌گه‌ڕێت تا‬ ‫ئ���ه‌م ج���ۆره‌ مرۆڤان���ه‌دا بك���ه‌ن‪ .‬فۆكۆ‬

‫«‬

‫ب���ۆ خۆش���ى ماوه‌یه‌ك���ى زۆر دووچارى‬ ‫نه‌خۆش���ییه‌ك ده‌بێت‪ ،‬ك ‌ه له‌ ش���ێتبوون‬ ‫نزی���ك ده‌بێته‌وه‌‪ ،‬بۆی��� ‌ه دواتر پێى وایه‬ ‫‌«شێتى وه‌ك عه‌قڵ ڕاستیهه‌ڵگره‌‌و گشت‬ ‫عه‌قڵێ بڕێك شێتى تیا به‌رجه‌سته‌یه‪»‌.‬‬ ‫خۆئه‌گه‌ر س���ه‌یرى مێ���ژووى ڕۆژهه‌اڵت‬ ‫به‌تایبه‌ت كۆمه‌ڵگا سونه‌تییه‌كان بكه‌ین‬ ‫ئه‌وا توش���ى نائومێدییه‌كى گه‌وره‌ ده‌بین‬ ‫ل���ه‌ بینینى چۆنێتیى مامه‌ڵه‌كردن له‌گه‌ڵ‬ ‫ش���ێته‌كاندا‪ ،‬ئه‌گه‌رچى ئه‌م كۆمه‌ڵگایان ‌ه‬ ‫زۆربه‌ی���ان ب���اوه‌ڕدارن‌و به‌پێ���ى خودى‬ ‫ئایین «شێته‌كان ئه‌و كه‌سانه‌ن‪ ،‬كه‌ هیچ‬ ‫ئه‌ركێكى ئایینى نایانگرێته‌وه‌و له‌هه‌موو‬ ‫ش���تێك به‌خش���راون» به‌اڵم هه‌میش��� ‌ه‬ ‫الى ئه‌مان��� ‌ه ش���ێت ی���ان له‌ماڵه‌كان���دا‬ ‫به‌س���راوه‌ته‌وه‌و زیندانى ك���راوه‌‪ ،‬یاخود‬ ‫بۆته‌ ه���ۆكارى س���ه‌رگه‌رمى‌و ڕابواردنى‬ ‫كه‌سانى تر ل ‌ه بازاڕه‌كاندا‪ .‬بۆی ‌ه به‌هه‌موو‬ ‫دیوه‌كاندا ش���ێته‌كان كه‌س���انى قوربانى‬ ‫بوون ل ‌ه مێژووى به‌ش���ه‌ریه‌تدا‪ .‬هه‌ربۆی ‌ه‬ ‫به‌یان س���ه‌لمانیش ل ‌ه الپه‌ڕ‌ه «‪»200‬ـی‬ ‫ئ���ه‌م ڕۆمان���ه‌دا‌و له‌زمان���ى مامۆس���تا‬ ‫وه‌ردییه‌وه‌ ده‌ڵێت‪« :‬بۆ ئه‌وه‌ى له‌ شێت‬ ‫تێبگه‌ین ده‌بێت شێت بین‪».‬‬ ‫خ���ۆ ئه‌گ���ه‌ر چاوێ���ك ل��� ‌ه مێژووى‬ ‫ده‌س���تدرێژیى م���رۆڤ بۆ س���ه‌ر مرۆڤ‬ ‫بكه‌ین ئه‌وا ده‌بێت بۆ مێژووى دورودرێژى‬ ‫ژیارى مرۆڤایه‌تى بگه‌رێینه‌وه‌‪ ،‬چونكه‌ ب ‌ه‬ ‫سروش���ت مرۆڤ گیاندارێكى توندوتیژه‌و‬ ‫ئ���اره‌زووى داگی���ركارى‌و ده‌س���تدرێژى‬ ‫ده‌كات‪ ،‬به‌اڵم ئه‌گه‌ر له‌به‌رده‌م جۆره‌كانى‬ ‫ده‌س���تدرێژیى سێكس���یدا بوه‌ستین ئه‌وا‬ ‫به‌ر چه‌ندین جۆر ل ‌ه شێوازى ده‌ستدرێژى‬ ‫ده‌كه‌وین‪ ،‬له‌وانه‌ش ده‌ستدرێژیی به‌زۆرى‬ ‫مرۆڤ له‌گه‌ڵ هاوڕه‌گ���ه‌زى خۆیدا‪ -‬وات ‌ه‬ ‫«نێر له‌گ���ه‌ڵ نێر»دا‪ ،‬یان گه‌ور‌ه له‌گه‌ڵ‬ ‫مندااڵن���ى خوار ته‌مه‌نى یاس���اییدا‪ ،‬یان‬ ‫مرۆڤ له‌گ���ه‌ڵ ئاژه‌ڵدا یان مرۆڤ له‌گه‌ڵ‬ ‫كه‌س���انى نوقس���ان‌و كه‌م عه‌قڵ���دا‪ .‬ك ‌ه‬ ‫هه‌ریه‌كێ���ك له‌مان��� ‌ه به‌هه‌رجۆرێ���ك ل ‌ه‬ ‫جۆره‌كان حاڵه‌تى ناش���ازو نایاس���این‌و‬ ‫ئه‌نجامده‌رانی���ان ده‌كرێ���ت وه‌ك مرۆڤى‬ ‫ناته‌ندروس���ت له‌ڕوى دینى‌و یاس���ایى‌و‬ ‫ئه‌خالقییه‌و‌ه سه‌یر بكرێن‪.‬‬ ‫ئه‌گ���ه‌ر نووس���ین‪ .‬به‌تایب���ه‌ت ڕۆمان‬ ‫جگه‌ ل ‌ه كه‌ره‌س���ته‌یه‌كى ئیستاتیكیانه‌ى‬ ‫ئه‌ده‌بى جۆرێكیش بێت له‌ په‌یام‌و ئایدیا‬ ‫ب���ۆ گه‌یاندن���ى بیرۆكه‌ى گه‌ڕان���ه‌و‌ه بۆ‬ ‫مرۆڤب���وون‪ ،‬ئه‌وا ل���ه‌م ڕۆمانه‌دا «به‌یان‬ ‫سه‌لمان» خوێنه‌ر له‌ به‌رده‌م دوو بابه‌تى‬ ‫گرنگ بۆ پیش���اندانى دیوه‌ شاراوه‌كانى‬ ‫ت���اوان ل���ه‌ كۆمه‌ڵ���گادا ڕاده‌گرێ���ت‪،‬‬ ‫ئه‌وانی���ش ش���ێتى‌و مێینه‌ب���وون‪ ،‬ك��� ‌ه‬ ‫هه‌ردوو بابه‌ته‌كه‌ نیشانه‌ى بێده‌سه‌اڵتى‌و‬ ‫به‌رائه‌ت���ن به‌تایبه‌ت ل��� ‌ه كۆمه‌ڵگایه‌كى‬ ‫پیاوس���االرى وه‌ك كۆمه‌ڵ���گاى ئێمه‌دا‪.‬‬ ‫ئه‌م ڕۆمان ‌ه بیرخس���تنه‌وه‌ى بابه‌تگه‌لێك ‌ه‬ ‫كه‌ ل ‌ه كۆمه‌ڵگاى ئێمه‌دا هه‌یه‌‪ ،‬ئه‌وانیش‬ ‫«پیاوس���االرى‪ ،‬كوشتنى ژنان‪ ،‬سێكسى‬ ‫ناته‌ندروست یان نادروست‪ ،‬خیانه‌ت» ك ‌ه‬ ‫هه‌موو ئه‌مانه‌ش هۆكارن بۆ به‌رده‌وامیدان‬ ‫به‌ ده‌س���تدرێژیى ڕه‌گه‌زایه‌تى‌و له‌به‌ریه‌ك‬ ‫هه‌ڵوه‌ش���انى بنه‌ماكانى خۆشه‌ویس���تى‬ ‫له‌نێوان ت���اك‌و خێزانه‌كاندا‪ .‬ئه‌مه‌ جگ ‌ه‬ ‫له‌وه‌ى قس���ه‌كردن ‌ه له‌س���ه‌ر ئه‌و كه‌پت ‌ه‬

‫ئه‌م ڕۆمان ‌ه بۆ گرنگه‌‬ ‫«ئێزرا پاوه‌ند» له‌ وتارێدا ده‌رباره‌ى‬ ‫نووس���ه‌ری ب���اش ده‌ڵێت‪« :‬نووس���ه‌ر‌ه‬ ‫باش���ه‌كان ئه‌و كه‌سانه‌ن زمانێكى چاالك‬ ‫ب���ه‌كار ده‌هێن���ن‪ ،‬واته‌ زمانێك���ى وردو‬ ‫ڕوون‌و ئاش���كراى ب���ێ گ���رێ‌و گۆڵ‪».‬‬ ‫لێره‌وه‌ ده‌مه‌وێت بڵێم هه‌میش��� ‌ه نووسین‬ ‫به‌الى منه‌و‌ه ئه‌و په‌یام��� ‌ه گرنگه‌یه‌‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫به‌زمانێك���ى س���اده‌ بتوانیت پرس���یارى‬ ‫گ���ه‌ور‌ه بخه‌یته‌ڕوو‪ ،‬ه���ه‌روه‌ك چۆن له‌م‬ ‫ڕۆمانه‌دا «به‌یان سه‌لمان» واى كردووه‌‪،‬‬ ‫هه‌ندێكجار نووسین ل ‌ه دنیاى ئێمه‌دا بۆت ‌ه‬ ‫بابه‌تێكى وشك‌و بێزراو و ئه‌ویش به‌هۆى‬ ‫به‌كارهێنانى كۆمه‌ڵێك ل ‌ه زاراوه‌ى بیانى‬ ‫كه‌ ڕه‌نگ ‌ه تێگه‌یشتنیان بۆ نووسه‌ره‌كه‌شى‬ ‫بڕێك ق���ورس بێت‪ ،‬به‌اڵم م���ن ل ‌ه كۆى‬ ‫ئیشه‌كانى ئه‌م نووس���ه‌ره‌دا به‌ر جۆرێك‬ ‫ل ‌ه ساده‌نووسین‌و قۆڵ ده‌ربڕین ده‌كه‌وم‪،‬‬ ‫كه‌ به‌بڕواى من بۆ نووس���ه‌رى باش ئه‌م ‌ه‬ ‫زۆر گرنگ���ه‌‪ ،‬ب���ۆ منیش ئ���ه‌م ڕۆمانه‌ى‬ ‫وه‌س���تان بوو له‌به‌رده‌م پرسێكى قۆڵى‬ ‫ئینسانیدا ك ‌ه جارێكى تر به‌تێڕوانینێكى‬ ‫دیكه‌وه‌ له‌ مرۆڤانێك بنواڕم‪ ،‬ك ‌ه به‌شێت‬ ‫ئه‌ژمارده‌كرێن‪ ،‬خوێندنه‌وه‌ى ئه‌م ڕۆمان ‌ه‬ ‫یه‌كێك بوو له‌و ش���ت ‌ه چێژبه‌خشانه‌ى ك ‌ه‬ ‫ڕه‌نگ ‌ه كه‌مجار مرۆڤ بتوانێت شانس���ى‬ ‫به‌ده‌س���تهێنانى هه‌بێ���ت‪ .‬س���ه‌رچاوه‌ى‬ ‫ئه‌مه‌ش جگ��� ‌ه ل ‌ه جوانی���ى چیرۆكه‌كه‌و‬ ‫س���اده‌یى ل ‌ه ده‌ربڕیندا به‌شێكى گه‌وره‌ى‬ ‫په‌یوه‌ندی���ى ب��� ‌ه خ���ودى به‌رائه‌ت���ى‬ ‫كه‌سایه‌تییه‌كه‌و‌ه هه‌بوو‪ ،‬ك ‌ه «زه‌كییه»‬ ‫ئه‌م كه‌سه‌ ئه‌گه‌رچى ش���ێت بوو‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫له‌ ژیان‌و مردنیش���دا خاوه‌نى مێژوویه‌كى‬ ‫جوانه‌‪ ،‬ك ‌ه ده‌كرێت وه‌ك نموونه‌ى مرۆڤى‬ ‫زوڵملێكراو ته‌ماش���اى بكه‌ین‪ .‬هه‌ر وه‌ك‬ ‫ل ‌ه الپه‌ڕ‌ه «‪»226‬ـى ڕۆمانه‌كه‌دا هاتووه‌‪.‬‬ ‫«پاش مردنى زه‌كیی��� ‌ه مێژووى بۆخۆى‬ ‫نووس���ییه‌وه‌‪ .‬كه‌س ل ‌ه قه‌اڵدا مێژووى ل ‌ه‬ ‫دووى خۆى وه‌ها جێ نه‌هێش���ت‪ .‬ئه‌و ك ‌ه‬ ‫به‌ش���ێتیى به‌هاى له‌الیان نه‌بوو‪ ،‬ئه‌وه‌تا‬ ‫ل ‌ه مردنیدا به‌هاى بۆخۆى دروس���ت كرد‪،‬‬ ‫بوو‌ه ئه‌و عاقڵ���ه‌ى ك ‌ه به‌ته‌نها میژوو بۆ‬ ‫خۆى ده‌نووسێته‌وه‌‪ ،‬كه‌س له‌ جه‌سته‌ى‬ ‫مردوویه‌ك شێتیى‌و ئاقڵیى نابینێ‪ ،‬ته‌نها‬ ‫ئه‌و‌ه ده‌بینێ كه‌ الشه‌یه‌كه‌‪ ،‬ئه‌گه‌ر زه‌كیی ‌ه‬ ‫ل��� ‌ه قه‌اڵ نه‌كوژرایه‌و ل��� ‌ه هه‌رچ كوێیه‌كى‬ ‫دى فڕێیان بدای���ه‌‌و بدۆزرایه‌ته‌وه‌‪ ،‬كه‌س‬ ‫نه‌یده‌زانى ئه‌م ‌ه جه‌س���ته‌ى ش���ێت ‌ه یان‬ ‫عاقڵ‪ ،‬بۆیه‌ جه‌سته‌ى زه‌كیی ‌ه له‌مردنیشدا‬ ‫هه‌ر براوه‌بوو‪».‬‬ ‫ب ‌ه هی���وام ئه‌م نووس���ین ‌ه ته‌نها وه‌ك‬ ‫سه‌رنجێكى كورت سه‌یر بكرێت و به‌دواى‬ ‫خۆیدا‌و ل ‌ه ئایینده‌دا چه‌ندین نووس���ینى‬ ‫تر به‌دواى خۆیدا بهێنێت‪ ،‬چونك ‌ه دڵنیام‬ ‫گه‌لێك الیه‌نى شاراوه‌ى تر ل ‌ه ڕۆمانه‌كه‌دا‬ ‫هه‌ی ‌ه كه‌ ده‌كرێت شرۆڤه‌‌ و ئاشكرا بكرێن‪.‬‬ ‫سه‌رچاوه‌كانی ئه‌م نووسینه‌‪:‬‬ ‫* به‌یان س���ه‌لمان‪ ،‬له‌ به‌رزایى شوراكانه‌وه‌‪،‬‬ ‫ڕۆمان‪ ،‬ل ‌ه باڵوكراوه‌كانی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیی چاپ و‬ ‫باڵوكردنه‌وه‌ی سلێمانی‪2013 -‬‬ ‫* هاش���م س���اڵح‪ ،‬ئێزرا پاوه‌ند‪ ...‬له‌ شیعردا‬ ‫ت و له‌ سیاس���ه‌تدا دۆڕاو‪ .‬و‪ :‬هه‌ورامان وریا‬ ‫بلیمه‌ ‌‬ ‫قانع‪ .‬گۆڤاری سه‌رده‌م ژمار‌ه ‪76‬‬ ‫*ڤارگاس یۆس���ا‪ 12 ،‬نامه‌ بۆ ڕۆماننووسێكى‬ ‫الو‪ .‬و‪ :‬ش���یرین‪ .‬ك‪ .‬له‌ باڵوكراوه‌كانی ڕه‌خنه‌ی‬ ‫چاودێر‬ ‫*ئارام س���دیق‪ ،‬دیدارى «به‌یان س���ه‌لمان»‬ ‫پاشكۆى ڕه‌خنه‌ى چاودێر‪ .‬ژماره‌ «‪»390‬‬ ‫*ئازاد حه‌مه‌‪ ،‬ش���ێتی و ناعه‌قڵ به‌ بۆچوونی‬ ‫میشێل فۆكۆ‪ .‬پاش���كۆى ڕه‌خنه‌ى چاودێر ژمار‌ه‬ ‫«‪»395‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٠٦‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٤/2٨‬‬

‫««‬

‫‪7‬‬

‫گریانی پەیکەرەکان لەناو ژاوەژاوی مرۆڤایەتیدا‬ ‫گۆران ڕەسووڵ‬ ‫پێنج سااڵن بووم‪ ،‬ڕۆژێک لەگەڵ دایکم لە بازاڕەوە‬ ‫بەرەو ماڵ دەگەڕاینەوە‪ .‬هەمیش���ە لەو ڕێگەیەی کە‬ ‫دەیبردینەوە م���اڵ پەیکەرێک هەبوو‪ ،‬ئێس���تا نازانم‬ ‫ئ���ەو پەیکەرە م���اوە یان ن���ا ڕەنگ���ە ئەویش وەک‬ ‫زۆربەی شوێنە دێرینەکانی شار بۆ پڕۆژەی بازرگانی‬ ‫تەختکرابێ! نازانم پەیک���ەری کێ بوو بەاڵم قاتێکی‬ ‫ئەفەندی لەبەردابوو و ش���وێنی ڕیباتەکەیشی تۆزێک‬ ‫ناڕێک بوو ئیتر نازانم پەیکەرتاشە ئەم بەشەی جوان‬ ‫دروستنەکردبوو یان ئەم ئەفەندییە هەر خۆی ڕیباتی‬ ‫وا بەستووە‪ .‬بیرمە ئەو ڕۆژە زۆر گریام چونکە داوای‬ ‫جلوبەرگی تازەم کردبوو کە بۆم بکڕن‪ ،‬کە گەیشتینە‬ ‫بەردەم پەیکەرەکە دایکم وەس���تا و فرمێس���کەکانی‬ ‫س���ڕیم و میهرەبانانە گوتی‪ :‬بەس���ە هیچیتر مەگری‪،‬‬ ‫ناب���ێ زۆر پارە ب���ۆ جلوب���ەرگ خەرجبکەین ئەوەتا‬ ‫ئەم پیاوەش لەوەت���ەی دەیبینی هەر ئەم چاکەت و‬ ‫پانتۆڵ���ەی لەبەرە‪ .‬ئیدی بە لێڕامان و وردبوونەوە لە‬ ‫پەیکەرەکە و قسەکانی دایکم ژیربوومەوە‪ .‬گێڕانەوەی‬ ‫ئەم چیرۆکە لێرەدا مەبەس���ت ل���ەو مێتافۆڕە بوو کە‬ ‫دایک���م بۆ ژیرکردن���ەوەی من بەکاریهێن���ا‪ ،‬دواتر بۆ‬ ‫ڕۆچوونە ناو دونیای فەنتازی پەیکەرەکان لەوێشەوە‬ ‫بۆ ناو دونیای ئەبستراکستی پەیکەرەکان‪.‬‬ ‫م���رۆڤ بۆ پەیک���ەر دروس���ت دەکات؟ ڕەنگە ئەم‬ ‫پرس���یارە زیاتر لە چەند وەاڵمێکی هەبێ‪ .‬ئەی بۆچی‬ ‫مرۆڤ هەرخۆی پەیکەرەکان دەشکێنێ؟ بۆ ئەمەشیان‬ ‫دەیان هۆکار‪ .‬خۆت بێنە جێگای پەیکەرتاشێک کە بە‬ ‫زۆری پەیکەری دیکتاتۆرێکت پێ دەتاشن کە بزەیەکی‬ ‫کردب���ێ‪ ،‬بزەیەک���ی درۆیینە‪ .‬ئەگەر پەیکەرس���ازی‬ ‫بەش���ێک بێت لە شارستانییەتی مرۆڤ و لەو ڕێگەوە‬ ‫مرۆڤ هەستەکانی بەجۆرێکی تر نمایش بکات‪ ،‬ئەوە‬ ‫هەمان ئەو هونەرە بەش���ێکی ترە لە دڕندەیی مرۆڤ‬ ‫بەرانبەر سروشت‪ .‬ئایا پەیکەرتاشەکان گویان لە ناڵە‬ ‫و ئ���ازاری ئەو بەردانە دەبێ ک���ە لە هەموو الیەکەوە‬ ‫دەکەونە گیانی‪.‬‬ ‫پەیکەر و سەرۆک‬ ‫مێژوو ئەوەم���ان پێدەڵێ کە لەزۆربەی جەنگەکاندا‬ ‫دوای داگیرکرنی ش���ارێک‪ ،‬هەنگاوی یەکەم شکاندنی‬ ‫پەیکەری س���ەرۆک و کەس���ایەتییەکانی ئەم ش���ارە‬ ‫ب���ووە‪ .‬هەرگی���ز ڕێکنەکەوت���ووە دوای ش���کاندن و‬ ‫البردنی پەیکەری دیکتاتۆرێک لە جێگاکەی پەیکەری‬ ‫هونەرمەندێ���ک ی���ان کارێک���ی هون���ەری دابندرێت‪،‬‬ ‫بەڵک���و پەیک���ەری دیکتاتۆرێک���ی دی قیتکراوەتەوە‬ ‫کە لەس���ەرەتادا شۆرش���گێڕ ب���ووە! هەرگیز وێنەی‬ ‫ئ���ەو منداڵ���ەم لەبیرناچێ کە ل���ە ڕۆژی ڕزگارکردنی‬ ‫بەغدا دوای ئەوەی کە پەیکەری س���ەدامی دیکتاتۆر‬ ‫بەردرای���ەوە و بەن���او بەغدا ڕادەکێش���را ئەم منداڵە‬ ‫ب���ە پێی پەتی بەدوای کەوتب���وو و بە نەعلەکانی بە‬ ‫سەری پەیکەرەکەدا دەکێش���ا وەک ئەوەی کە ئەمە‬ ‫س���ەدامی ڕاستی و زیندوو بێ‪ .‬سەرۆکەکان بەردەوام‬ ‫لەبیری ئەوەن ک���ە لەزۆربەی کونج و کەلەبری واڵتدا‬ ‫پەیکەرەکانی���ان دابندرێ‪ ،‬ئەمەش وەک نیش���اندانی‬

‫هەر جارەی‬ ‫کتێبێک‬ ‫دانا ڕەئووف‬ ‫(‪)2-٢‬‬ ‫ستانیسالڤس���کی ب���ۆ ئامادەییەکی ب���ەردەوام و‬ ‫ڕاستەقینە لەسەر شانۆ‪ ،‬داوای پەیوەندییەکی بەهێز‬ ‫ل���ە نێ���وان ئەکتەرەکانیدا دەکات‪ ،‬ل���ە دواڕۆژەکانی‬ ‫تەمەنیش���یدا ئەم چەمکی پەیوەندیکردنە‪ ،‬کە بەناوی‬ ‫«ک���ردارە فیزیکییەکان»ـەوە ئام���اژەی بۆ دەکات‪،‬‬ ‫گۆڕانکاری و پێش���کەوتنێکی بەرفراون لەخۆدەگرێت‬ ‫و پێگەیەک���ی پتەوی ل���ە سیس���تێمەکەیدا دەبێت‪.‬‬ ‫ئ���ەو پەیوەندییە تەنه���ا ئەکتەرەکان���ی ناگرێتەوە‪،‬‬ ‫بەڵکو خوڵقاندنی پەیوەندییەکی بەهێزیش���ە لەگەڵ‬ ‫ژینگەی دیمەن و ئەتمۆس���فێری شانۆنامەکەیش���دا‪.‬‬ ‫پەیوەندییەکی ڕاستەقینە هەموو بەش و مۆتیڤەکانی‬ ‫سیستێمەکە‪ ،‬لە پرۆسە چڕەکەی کاری ئەکتەر لەگەڵ‬ ‫رۆڵەکەیدا دەبەس���تێتەوە بەیەک���ەوە و ئەکتەرەکان‬ ‫ل���ە رۆڵەکانیان���دا دەبن بەبەش���ێکی ڕاس���تەقینە و‬ ‫جیانەک���راوەی نەمایش���ەکە‪ .‬تەنه���ا پەیوەندیی���ش‬ ‫دەس���تەبەری ئەو پێگەیش���تنە ناکات‪ ،‬بەڵکو دەبێت‬ ‫ش���تێک لەو پەیوەندییەوە وەربگیرێت‪« :‬پێویس���تە‬ ‫مرۆڤ چاو ببڕێتە چاوی ئۆبێکتەکەوە‪ ،‬تێڕوانیینەکانی‬ ‫ئەو تێکهڵکێش���ی رۆحی خۆی بکات و بزانێت هەست‬ ‫بەچی دەکات‪ ».‬هەموو ڕۆژێکی نوێ‪ ،‬ش���تێکی تازە‬

‫هێزێ���ک ی���ان وەک بەبیرهێنانەوەیەک بۆ خەڵکی کە‬ ‫ئەوەتا ئێم���ە لە هەموو ش���وێنێک هەین‪ .‬لە جەنگە‬ ‫کۆنەکاندا سەدان کەس تەرخان دەکران کە پەیکەرە‬ ‫زەبەالحەکانی سەرۆکەکان یان خوداکان بەرەو مەیدانی‬ ‫جەنگ بەرن‪ ،‬ئەمەش وەک ڕەمزێک بۆ پاڵپشتی یان‬ ‫هێ���ز‪ .‬دوای ئ���ەوەی دووجار هێرش دەکرێتە س���ەر‬ ‫پەیکەرێکی (کیم جۆنگ)ی س���ەرۆکی کۆریای باکور‪،‬‬ ‫بڕیاردەدرێت کە پاس���ەوان بۆ ئەم پەیکەرە دابندرێ‪.‬‬ ‫کەس���ێک کە هێرش دەکاتە سەر پەیکەری سەرۆکێک‬ ‫نیش���انەی ئەوەیە کە لەم ڕێگەی���ە زیاتر نادۆزێتەوە‬ ‫بۆ شکاندنی هەیبەتی س���ەرۆک یان دیکتاتۆر‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئەوەی جێگای تێڕامانە ئەوەیە؛ سەرۆکێک کە هەموو‬ ‫شتێکی لەبەردەس���تدابێ‪ ،‬لە ڕێگەی پاسەوان دانان‬ ‫بۆ پاراستنی پەیکەرەکەی بیەوێ شکۆمەندی خۆی‬ ‫بپارێزێ!‬ ‫پەیکەر و ئایین‬ ‫ئایین���ە زەوینیی���ەکان زۆرتری���ن خزمەتی���ان بە‬ ‫هونەری پەیکەرتاشی کردووە‪ ،‬لەوەی کە بە هەزاران‬ ‫پەیک���ەری جۆراوجۆریان بۆ خوداکانیان داتاش���یوە‪.‬‬ ‫بەاڵم ئایینە ئاس���مانییەکان دێن و س���ەرلەبەری ئەم‬ ‫پەیکەرانە دەش���کێنن‪ .‬چیرۆکی ئیبراهیم لە قورئاندا‬ ‫چیرۆکێک���ی جوان���ە‪ ،‬ل���ەو ڕووەوە نا ک���ە لەڕێگەی‬ ‫پەیکەرێکەوە تەواوی پەکەرەکانی دی دەش���کێنێت‪،‬‬ ‫بەڵک���و ناڕاس���تەوخۆ هێز دەبەخش���ێتە پەیکەرێکی‬ ‫بێ گی���ان و هەس���ت‪ .‬هێزێک کە هەم���ووان چۆکی‬ ‫لەبەردا دەدەن‪ .‬مرۆڤ لە قوڕ دروستکراوە‪ ،‬جۆرێکی‬ ‫پەیکەریش هەیە کە لە قوڕ دروس���تدەکرێت‪ .‬ئایینی‬ ‫ئیس�ل�ام بۆیە زۆر دژی پەیکەرە چونکە وەک جۆرێک‬ ‫لە الس���ایی کردنەوەی کاری خوا سەیری دەکەن کە‬ ‫ئەمەش بەهەم���وو جۆرێک دژی بیر و باوەڕی ئایینی‬ ‫ئیسالمە‪ .‬کاتێک لەشکری مسوڵمانان فەتحی مەککە‬ ‫دەکەن بەرلە هەرشتێک خێرا دەکەونە سەر شکاندنی‬ ‫پەیکەرەکانی هوبەل و خواکانی تر بەرلەوەی بیر لەوە‬ ‫بکەن���ەوە کە ئەم ش���کاندنە دەبێتە هۆی توڕەکردنی‬ ‫بتپەرستەکان و دواتر زۆر بە ئەستەم دەتوانن وێنەی‬ ‫خ���وای خۆیان لەن���او هزری بیتپەرس���تەکاندا بنیات‬ ‫بنێ���ن‪ .‬بەجۆرێکی ت���ر مامەڵکردن لەگ���ەڵ بێگیاندا‬ ‫لەبری کارکردن لەسەر ڕوحی زیندوواندا‪ .‬ئەو ئیخوانە‬ ‫میس���ریانەی کە لە ش���اری منصورة لەچکیان خستە‬ ‫س���ەر پەیکەری ئ���وم کەلثوم ناڕاس���تەوخۆ ئەویان‬ ‫نیشاندا کە ناتوانن دەنگە ئەفسووناوییەکی (کوکب)‬ ‫لە هزری (ش���رق) بێن���ەدەرێ هەر بۆی���ە پەالماری‬ ‫پەیکەرەکەیان���دا‪ .‬لێکردن���ەوەی س���ەری پەیکەری‬ ‫ئەبوع���ەالی مەعری لە س���وریا بەڵگەی ئەو جەهل و‬ ‫نەزانینەی���ە کە ناتوانێ لە فیکر و ش���یعری ئەبوعەال‬ ‫تێبگات‪ .‬تەنیا ئەو کەسانەی کە هزر و بیرکردنەوەیان‬ ‫لە بەرد بێت بەگژ بەرددا دێنەوە‪" .‬فریشتە ڕووناکاتە‬ ‫ماڵێک س���ەگ و پەیکەری تێداب���ێ" ئەمە یەکێک لە‬ ‫وتەکانی پێغەمبەری ئیس�ل�امە کە لەچەند ش���وێنی‬ ‫تریش���دا دەرباری پەیکەرتاشی و نیگارکیشی پەیامی‬ ‫هەب���ووە‪ .‬لە س���ورەتی (کهف)یش���دا زۆر بە وردی‬ ‫باس لە وەفای س���ەگی یارانی ئەش���کەوت کراوە تا‬ ‫ڕادەی ئەوەی کە زیاتر لە س���ێ س���ەد ساڵ لەهەمان‬ ‫ئەش���کەوتدا لەگەڵیان خەوتووە‪ .‬لە ئێستادا زۆربەی‬

‫زۆری ماڵ���ی مس���وڵمانەکان پەیک���ەری خۆراوجۆری‬ ‫تێدای���ە ه���ەر بۆنموونە پەیک���ەرەی گیاندارانی وەک‬ ‫ئەسپ و شێر‪ ،‬بەمەش زۆربەی زۆری ماڵی موسڵمانان‬ ‫خاڵییە لە هەناس���ەی فریش���تەکان! ئا دەکرێ تەنیا‬ ‫و تەنی���ا یەک لێکدانەوەمان ب���ۆ پەیکەر هەبێ؟ زۆر‬ ‫ش���ت هەن تەنیا دەالالتی جوانی و ڕازاندنەوە دەدەن‬ ‫نەک ئەوەی کە ڕۆبچنە ناو ئەندێش���ە و بیرکردنەوە‪.‬‬ ‫ب���ۆ نموونە هەبوونی پەیکەرێکی چکۆلەی چەش���نی‬ ‫پەیکەری ئازادی لە ماڵەکەت مانای ئەوەیە کە تۆ ئەم‬ ‫پەیکەرە دەپەرستی یان ئەوەتا دەتەوێ بڵێ با مرۆڤ‬ ‫ئازاد بێت لە هەموو شتێکی ژیانی خۆی‪ ،‬کە خوداش‬ ‫ڕێگ���ەی لەمە نەگرتووە‪ .‬کریس���تیانەکان کە بڕوایان‬ ‫ب���ە تاک خوایی هەیە کەچی لەناو پەرس���تگاکانیاندا‬ ‫دەیان پەیکەر هەن‪ ،‬ئەم���ە جگەلەوەی کە پەیکەری‬ ‫بچووک بچووکی عیس���ا بە ملوانکەکانیانەوە دەخەن‪.‬‬ ‫ئەی ئەم پارادۆکس���ە لەم ئایینە ئاس���مانییەدا چی!‬ ‫س���اڵی ‪ ٢٠٠١‬تالیبان بڕیاریدا هەرچی پەیکەری بودا‬ ‫لە ئەفغانس���تان هەیە نەیانهێڵێت‪ .‬دیمەنی یەکێک لە‬ ‫سەرکردەکانی تالیبان کە بە ئارپیچییەک پەیکەرێکی‬ ‫بودا تێکدەشکێنێت‪ ،‬نموونەی جەهلی سەدەی بیست‬ ‫و یەکە‪.‬‬ ‫پەیکەر و کۆمەڵگەی کوردی‬ ‫کۆمەڵگەی کوردی لە هەم���وو ئەو بەرپەرچدانەوە‬ ‫جۆربەجۆرانەی بەرانبەر پەیکەر کە لەس���ەرەوە باسم‬ ‫کرد بێبەش نییە‪ .‬ڕاستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ هەموو‬ ‫ئ���ەو دیاردانە بەدرێژایی مێ���ژوو و بەتایبەت لەم دوو‬ ‫دەی���ەی دوایی لەناو کۆمەڵگەی ک���وردی ڕوویانداوە‪.‬‬ ‫لە ش���ەڕی ناوخۆدا کاتێک گوللەکان بە ئاڕاس���تەی‬ ‫زین���دووەکان دەتەقێن���دران‪ ،‬بەر پەیک���ەر و تابلۆ و‬ ‫من���ارەی مزگەتەکانیش دەکەوت‪ .‬ئیبن مس���تەوفی‬ ‫لەس���ەر قەاڵی هەولێر ب���ەدەم خوێندنەوەی کتێبەوە‬ ‫گوللەی���ەک بە لووتی دەکەوێت و ت���ا ئەم دوایانەش‬ ‫بە لووتی ش���کاوەوە سەری خس���تبووە ناو کتێبەوە‪.‬‬ ‫کۆمەڵگەیەک ناتوانێ پێناس���ە و تێگەیش���تینی تازە‬ ‫بەبەر ش���تەکاندا بێنێت و دەیەوێ هەمیش���ە لەسەر‬ ‫ڕەوت و بی���ری کۆن بەرەو داهاتوو لێبخوڕێت‪ .‬ئەوەتا‬ ‫ئەندێش���ەیان ئەوەی هەرس نەکرد کە ئاس���اییە کەر‬ ‫پەیکەری هەبێ و وەک مرۆڤ خۆی پۆشتە بکات‪ ،‬نا‬ ‫دەبێ کەر تەنیا بۆ گواستنەوەی بار بێت‪ ،‬جارجاریش‬ ‫سێکس‪ .‬لەبەرئەوەی زۆربەی زۆری کۆمەڵگە نازانێت‬ ‫چێژ لە سێکسی هاوسەرینەکانیان وەرگرن‪ ،‬هەر بۆیە‬ ‫بچووکترین دیمەن لەهەر کوێیەک بێت دەیانوروژێنێت‪.‬‬ ‫ئەوەت���ا ناتوانن بەرگەی بینینی ماچی دووبەرد بگرن‬ ‫و ه���ەر بۆیە پەیکەری ماچ لەن���او پارکی ئازادیدا لە‬ ‫سلێمانی دەس���ووتێنن‪ .‬ناتوانیت چەند دەقەیەک لە‬ ‫پەیکەرەکانی ش���وێنە گش���تییەکان ڕابمێنێت چونکە‬ ‫ئەوەن���دە میزیان لەپەن���ادا کراوە و زبڵی���ان لەبندا‬ ‫فڕێدراوە‪ ،‬بۆنی ناخۆش وڕوکاست دەکا‪ .‬پەیکەرەکان‬ ‫لەن���او کۆمەڵگەی ک���وردی زۆربەی���ان ڕەمزی و هێز‬ ‫و ئازایەتین‪ .‬لەناو ش���ارەکاندا بگەڕێ لەو ش���وێنەی‬ ‫پەیکەری ش���ێرێکت بینی یان ئەس���پێک دوو قاچی‬ ‫بەرزکردبێەت���ەوە بێ دوودڵی بزانە لەبەردەم بارەگای‬ ‫حیزبێکی سیاس���ی‪ .‬پەیکەرەکان لەن���او کۆمەڵگەی‬ ‫کوردیدا بێکەسن‪ ،‬بریندارن و خوێنیان لەبەر دەڕوا‪.‬‬

‫کارکردنی ئەکتەر لەسەر ڕۆڵ‬ ‫چەند بابەتی کتێبێک‬

‫لەگەڵ خۆی بۆ مرۆڤ دەهێنێت‪ ،‬ئەم ش���تە تازەیە‪،‬‬ ‫دەبێت لەهەموو وانەیەکی نوان���دن و پرۆڤەکردنێکدا‬ ‫و ل���ە کۆتاییش���دا لەهەم���وو نەمایش���ێکدا فۆرمی‬ ‫گوزارشتئاس���ا لەخۆبگرێت‪ .‬ستانیسالڤسکی ئەوەیش‬ ‫دووپ���ات دەکاتەوە‪ ،‬کە ئەکتەر دەبێت لە رۆڵەکەیدا‪،‬‬ ‫ڕەوشی ئەو ڕۆژەی ئەکتەرەکەی هاوڕێی بەکاربهێنێت‬ ‫و هەرگیز خۆی دووبارە نەکاتەوە‪ .‬ژیان هەمیش���ە لە‬ ‫جوواڵنێکی بەردەوامدایە و هەموو ڕۆژێک شتێکی نوێ‬ ‫لە مرۆڤدا دەدۆزێت���ەوە‪ ،‬هەر لەبەر ئەوە گرینگە ئەو‬ ‫ش���تە نوێیە ڕۆژانەیەی ژیانیش بخرێتە سەر شانۆ و‬ ‫ل���ە کاری ئەکتەر لەگەڵ رۆڵەکەی���دا بەکاربهێنرێت و‬ ‫لەهەموو ڕۆژێکی نەمایشەکەدا بەرجەستە بکرێت‪ .‬لە‬ ‫ژیانی واقیعی ڕۆژانەی ژیانماندا‪ ،‬شتە ڕاستەقینەییەکان‬ ‫لە واقیعدا بوونیان هەیە‪ ،‬بەاڵم لەس���ەر ش���انۆ شتە‬ ‫ڕاستەقینەکان ئەوانەن‪ ،‬کە تۆ بەیارمەتیی (ئەگەری‬ ‫ئەفسووناوی) بڕوات پێیەتی‪.‬‬ ‫ستانیسالڤس���کی لە س���اڵەکانی ‪١٩٠٠‬ـەکانیشەوە‬ ‫دەگاتە دوابەرئەنجامی بەش���ێکی زۆر لەبیروبۆچوونە‬ ‫تیئۆری و پراکتیکییەکانیی���ەوە‪ ،‬هاوکات ڕووبەڕووی‬ ‫جۆرێکی تر لە هونەری ریژی دەبێتەوە‪ ،‬بەتایبەتی لەالی‬ ‫مایرهۆڵد‪ ،‬کە هەموو سیس���تێمەکەی ستانیسالڤسکی‬ ‫دەخاتە ژێر پرس���یارەوە‪ .‬بەاڵم ستانیسالڤسکی وەک‬ ‫هونەرمەندێک���ی گەورە‪ ،‬مامۆس���تایەکی بەپەرۆش و‬ ‫کراوە‪ ،‬بەوپەری ڕاستگۆییەوە بەپیر هەوڵە نوێیەکانی‬

‫مایرهۆڵ���دەوە دەچێت‪ ،‬کە شانۆکەیش���ی دادەخرێت‬ ‫و ناوی دەچێتە لیس���تی ڕەش���ەوە‪ ،‬ستانیسالڤسکی‬ ‫دەرگای ش���انۆکەی خۆی بۆ دەکات���ەوە تا بتوانێت‬ ‫لەسەر ئەزموونەکانی بەردەوام بێت‪ .‬ستانیسالڤسکی‬ ‫هەر لەم بارودۆخە ڕەش���ە نادی���ار و نالەبارەدا‪ ،‬داوا‬ ‫ل���ە مایرهۆڵد دەکات‪ ،‬ک���ە وان���ەی بیۆمیکانیک بە‬ ‫قوتابییەکانی بڵێتەوە و بەم شێوەیەیش هەردووکیان‬ ‫پێکەوە وەاڵمی پرسیارەکانی کاری خوڵقاندنی ئەکتەر‬ ‫بدۆزنەوە‪ .‬ئەمە بۆ ستانیسالڤسکی تەنها هەڵوێستێکی‬ ‫موراڵی و ڕووبەڕووبوونەوەیەکی ئازایانەی دەس���ەاڵت‬ ‫نابێت‪ ،‬بەڵکو تێروانینێکی قووڵی سیاسەتی شانۆیی‬ ‫و هەڵوێستی هونەری ئەو دەبێت‪.‬‬ ‫ستانیسالڤسکی هەرگیز کۆتایی بەلێکۆڵینەوەکانی‬ ‫س���ەبارەت بەهونەری ش���انۆ نەهێنا و بەردەوام لەو‬ ‫پرس���انەی دەکۆڵییەوە‪ ،‬کە پەیوەست بوون بە بنەما‬ ‫س���ەرەکییەکانی خوڵقاندنی هونەری نواندنه‌وه‌‪ .‬ئەم‬ ‫هونەرمەندە لەنێو ش���انۆدا ب���ە دوای مرۆڤدا دەگەڕا‪،‬‬ ‫بەو هیوایە بوو ئەکتەرەکانی لەس���ەر شانۆ و لەکاتی‬ ‫کارەکانیاندا‪ ،‬لە فۆرمەکانی شانۆدا مرۆڤبوونی خۆیان‬ ‫بپارێزن‪.‬‬ ‫سەرچاوە ئه‌م نووسینه‌‪:‬‬ ‫‪K.S. Stanislavskij. Arbetet med rollen,‬‬ ‫‪oversettning fron ryskan: Martin Kurten,‬‬ ‫‪Sahlgrens Forlag Ab 1997‬‬

‫د‪ .‬ئازاد حه‌م‌ه ده‌ینوسێت‬

‫شیعر هزری ڕاستەقینەیە بۆ بوون‪:‬‬ ‫هایدیگەر‌و الكو – البارت سەبارەت بەهۆڵدرلین‬ ‫بەشی دووەم‬ ‫توێژەرەوان لەبواری شیعرس���ازی هۆڵدرلین لەو باوەڕەدان هۆڵدرلین‪ ،‬ئەم ش���اعیرە‬ ‫هزرەڤانە ئەڵمانییە‪ ،‬لە شیعرا بەدوای خواوەند دەگەڕا‪ .‬بەمانایتر‪ ،‬هۆڵدرلین لە شیعرەكانیا‬ ‫لە چاوەڕوانی خواوەندایە‪ ،‬كاتێكیش خواوەند ناێ‪ ،‬یان وونە‪ ،‬ئەوكاتە هۆڵدرلین ش���یعر‬ ‫دەكات بەزێدێك بۆ خۆی‪ .‬ئەڵبەتە زێدێكی ئەفس���وناوی پیرۆزئامێز‪ .‬ئەو خواوەندەش‬ ‫هۆڵدرلین بەدوایدەگەڕا‪ ،‬كە لەڕێگای ش���یعرەوە پەیدایدەكرد‪ ،‬بۆ هایدیگەر ماناداربوو‪.‬‬ ‫چونكە ئەوەی لەم حاڵەت���ەدا هۆڵدرلین دەیكرد ئامادەكردنی پیرۆز (موقەدەس) بوو‪،‬‬ ‫یاخود دۆزینەوەی پیرۆز بوو لەبوونا‌و ئامادەكردنیش���ی لەش���یعرا‪ .‬ئەمەو دەشێ ئاماژە‬ ‫بۆئەوەش���كرێ‪ ،‬خوێنەری شیكردنەوە فەلس���ەفییەكانی هایدیگەر لەبارەی شیعرسازی‬ ‫هۆڵدرلینەوە بەو دیتنەش���مان دەبا كە مانای زمان لەش���یعرا‌و ماهیەتی شیعر‌و ئەمجار‬ ‫ش���یعری هۆڵدرلین ش���وێنێكە بۆ دوان لەشیعرگەلێ بۆ فەلس���ەفە دەبایە ئامادەبوونی‬ ‫هەبایە‪ .‬ئاشكرایش���ە تەكنیك لەفەلسەفەی هایدیگەر راڤەكردنی خۆی هەیە‌و بوونیشی‬ ‫نیش���انەیە لەس���ەر نەمانی خواوەند‪ .‬بەواتاێ تر‪ ،‬تەكنیك هەڕەشەیە لەسەر خواوەند‪،‬‬ ‫لەس���ەر ئاوابوونی میتافیزیك لێ خودی تەكنیك دواتر شوێنی میتافیزیك دەگرێتەوە‪،‬‬ ‫هەروەك ئەوەی ئێس���تا دەیبینین‪ .‬بەمجۆرە ئەو خواوەندەی هۆڵدرلین بەهۆی شیعرەوە‬ ‫س���ازیدەكات بۆ هایدیگەر پێویس���تیێ فەلسەفییە‪،‬یاخود ئەو ش���تەیە فەیلەسوفەكان‬ ‫بیریانچبوەوە‪ .‬ئەم تێگەیش���تنە هایدیگەرییە بۆ شیعرس���ازی هۆڵدرلین پێماندەڵێ ئەو‬ ‫دەم���ەی بیر لەخواوەند دەكەین���ەوە بوونمان بیردەكەوێتەوە‌و بۆی���ە بۆ دووركەوتنەوە‬ ‫لەتەكنیك پێویس���تمان بەوەیە بوون ئامادەكەین‪ .‬ئەمەش���ە هایدیگەر لەفەلسەفەكەیدا‬ ‫وێلیەتی‌و الی فەیلەسوف‌و شاعیرانی تری رۆژئاوا نایدۆزێتەوە‪.‬‬ ‫چەند سەیرە هایدیگەر‪ ،‬هەڵوەشێنەرەوەی وتاری میتافیزیكی رۆژئاوا‪ ،‬پێیوابێ گەلی‬ ‫ئەڵمان گەلێ میتافیزیكییە‌و تاكە گەلێكیشە بیر لەچارەنووس دەكاتەوە‪ .‬ئایا ئەم جۆرە‬ ‫بیركردنەوە فەلسەفییە هایدیگەرانەیە پاشخانێ هزری نییە بۆ ئەو جۆرە ئاوڕدانەوەیەی‬ ‫هایدیگەر لەشیعرس���ازی هۆڵدرلین؟ هەروەها ئەو بینینە ئەڵمانی پەرستییەی لەهزری‬ ‫سیاس���ی هایدیگەردا بووە پێوەندی بەگەڕانەوەی هایدیگەر بۆ ئەزموونی شیعرس���ازی‬ ‫هۆڵدرلین نییە؟ بۆئەوەی ئەم پرس���یارانە وەاڵمدەینەوە بەچاكی دەزانین قس���ە لەسەر‬ ‫چەند الیەنێك لەش���یعری هۆڵدرلین‌و مانای ئەو الیەنانە بۆ هزری فەلس���ەفی هایدیگەر‬ ‫بكەین‪ .‬بۆنموونە كات لەش���یعرا لەسەر دەس���تی هۆڵدرلین دەبێ بەمیتا كات (ئەودیو‬ ‫كات)‌و واقعیش بەئەفس���انە‪ .‬وەكیتریش لەئەفسانەخس���تنی شیعر ئەمە ئیشێ شیعری‬ ‫هۆڵدرلین بووە‪ .‬نكوڵیناوێ بۆ هایدیگەر ماهیەتی زمان ماهیەتی شیعر دەدركێنێ بەاڵم‬ ‫زمانی ئێمە ئێس���تا زمانێ نوێیە‪ ،‬زمانی نوێش ئەو زمان���ە رۆژانەییەیە كە پتر لەكاتی‬ ‫هایدیگەر بەكاریدەبەین‌و زۆریش لەبوون دوركەوتۆتەوە‌و ‪ ،‬یان بوون جێیسەرنجی نییە‪.‬‬ ‫بەپێیئەوەی هزری بوون لەش���یعرەكانی هۆڵدرلین ئامادەیە‌و لەلێكدانەوەكانی هایدیگەر‬ ‫س���ەبارەت بەش���یعرەكانی هۆڵدرلینیش زالەئەم���ە وایكردووە هۆڵدرلی���ن بۆ هایدیگەر‬ ‫پارێزەری بوون بێ‪ .‬تەنانەت هایدیگەر لەتێزە زێدە ناسراوە ئەكادیمیەكەیدا(بوون‌و كات)‬ ‫كە كاری هەڵوەش���انەوەی میتافیزیكە لەدوات���ری كارەكانیدا میتافیزیك دەكا بەداڵدە‌و‬ ‫لەڕێگای شیعرەكانی هوڵدرلینیشەوە ئەوە دەكا خۆی پێویستیپێیە‪ .‬ئەگەرچی هایدیگەر‬ ‫دژەمیتافیزیكە‌و وێرانكەری دیرۆكی میتافیزیكی رۆژئاوایە بەاڵم هۆڵدرلین وەك شاعیرێ‬ ‫میتافیزیك پەس���ەنددەكات‌و ‪،‬ئەو دەمەش هایدیگەر لەس���ەر ماهیەتی شیعر دەنووسێ‬ ‫هۆڵدرلین بااڵترین نمونەیەتی‪ .‬هاوكات هایدیگەر لەش���یعری هۆڵدرلین ماهیەتی زمانیش‬ ‫دەدۆزێتەوە‌و شیعرەكانی دەكات بەنموونە لەسەر ووتن لەسەر ماهیەتی زمانیش‪.‬‬ ‫هایدیگەر لەفەلس���ەفەكەیدا‪،‬لەڕاڤەكردنەكانیا بۆ شیعری هۆڵدرلین كار بۆئەوەدەكات‬ ‫بوون پێویس���تە دەركەوێ���ت‪ ،‬ببینرێت‪ ،‬خۆیمان نیش���اندات‌و لەم رێگایەش���ەوە بوون‬ ‫لەهۆنراوەكان���ی هۆڵدرلین بەوجۆرە خۆی نمایش���دەكا هایدیگ���ەر مەیلیبۆی هەیە‪ .‬ئەو‬ ‫زمان���ەش هایدیگ���ەر بەكاریدەبا دەتوانێ ناو لەش���تەكانی ناو بوون بن���ێ‌و ‪ ،‬بێ ئەو‬ ‫ناونانانەش لەشتەكانی ناو بوون ئەو شتانەی لەبوونا هەن بێ ناو دەمێنەوە‪ .‬ناولێنانی‬ ‫شتەكانی ناو بوون ئیستراتیژیەتی شاعیر لەمامەلەكردن لەگەڵ بوونا دەردەخات‪ .‬دیارە‬ ‫زمانیش‪،‬بەبۆچوون���ی هایدیگەر‪ ،‬وا لەبوونەوەر دەكات هەس���ت بەبوونی مێژووی خۆی‬ ‫بكات‪ .‬چونكە زمان بۆ هایدیگەر لەئامراز زیاترە‪.‬‬ ‫وێرایئەوە‪،‬لەدی���دی هایدیگەر هونەر وەك هزر بۆ تێپەڕاندنی میتافیزیكە‪ .‬ئەم هونەرە‬ ‫بۆ ئەم بیریارە ئەڵمانییە ش���وێنێكە بۆ گەڕانەوە بۆ ناو بوون‪ ،‬بۆ بیركردنەوە لەبوون‪.‬‬ ‫ئەوی هونەریش دەیخوڵقێنێ بەبۆچوونی هایدیگەر هونەرمەندە كە كەس���ێ ش���اعیرە‪.‬‬ ‫لەم حاڵەتەدا هایدیگەر ئەوەش���مان بیردەخاتەوە كە چۆن دەكارین هەقیقەتی بوونمان‬ ‫بیركەوێتەوە‪ .‬هونەر بەپێی تێگەیش���تنی هایدیگ���ەر دەتوانێ ئەمە بكات‪ ،‬واتە بوونمان‬ ‫بیرخاتەوە‪ .‬هایدیگەر دڵنیایە هونەر دەتوانێ بوونمان نیشاندات‪ ،‬بایەخدانیشی بەهونەر‬ ‫لەمەوە سەرچاوەدەگرێ‪ .‬بۆئەوەی شاعیر یان هونەرمەند لەبوونەوە نزیدكبێت پێویستی‬ ‫بەزمان���ە‪ .‬تەنیا زمان دەتوان���ێ ئەمە بۆ ئەو بكات‪ .‬ئەڵبەتە چ ش���یعر‌و چ هونەریش‪،‬‬ ‫بەبۆچوونی هایدیگەر‪ ،‬توان���ای پێكهێنانی بوونی هەیە‪ .‬لێ گرینگە بزانین زمان لەگەڵ‬ ‫گەش���ەی تەكنیك روو لەتێكچوون ناكات؟ گومانیناوێ هایدیگەر لەوەدەترسا زمان بەر‬ ‫هێرش���ی تەكنیكی نوێ بكەوێت‪ ،‬ئەو تەكنیكەی میتافیزیك���ێ نوێ بوو بەبینینی ئەم‬ ‫بیریارە‪ .‬هایدیگەر پێیوابوو ش���اعیر كە زمان بەكاردەبات دەكارێ ئەم زمانە لەشااڵوی‬ ‫مەترس���یەكانی دەرەوەی زمان بپارێزێ���ت‌و بەمەش زمان بوونم���ان بەخاوێنی راگرێ‪.‬‬ ‫گومانیناوێ بڵێین ش���یعر لەدیدی هایدیگەر‌و هۆلدرڵین دامەرێنەری بوونە‌و ئەو بوونەش‬ ‫هایدیگەر لەشیعری هۆڵدرلین دەیدۆزێتەوە لەبینینی هایدیگەرا شاعیرێ هزرەڤانی وەك‬ ‫هۆڵدرلین دەكا بەپارێزەری بوون‪ .‬ئەو شیعریەتەش هایدیگەر قسەیلێدەكا شیعریەتێكە‬ ‫دژ بەتازەگەری چونكە لەدەرەوەی هزری هەنووكەدا ئامادەیە‪.‬‬ ‫‪Martin Heidegger. Elucidations of Holderlin›s Poetry . Translated‬‬ ‫‪by Keith Hoeller . Humanity Books; 2000.‬‬ ‫‪Martin Heidegger . Hölderlin›s Hymn «The Ister». Translated‬‬ ‫‪by William McNeill & Julia Davis . Indiana University Press .1996.‬‬ ‫‪Martin Heidegger. Hölderlin›s Hymns «Germania» and «The‬‬ ‫‪Rhine».». Translated by William McNeill & Julia Davis . Indiana‬‬ ‫‪University Press .2014.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٠٦‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٤/2٨‬‬ ‫ژمار ‌ه (‪ )٤٠٥‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٤/٢١‬‬

‫‪8‬‬ ‫‪2‬‬ ‫ئه‌وه‌ی ده‌مدیت هات‪ ،‬زوو كشاوه‌!‬ ‫ئه‌وه‌ی دیتم چوو به‌س له‌ ده‌ست خۆی چوو!‬

‫ل ‌ه ڕۆژی سه‌عاده‌تی یه‌كتریان ده‌دا له‌ونه‌كانی‪،‬‬ ‫من و ڕۆژ‪.‬‬ ‫ل ‌ه ڕۆژی سه‌عاده‌تی‪،‬‬ ‫یه‌كتریان ب ‌ه یه‌ك ده‌دا‬ ‫له‌ونه‌كانی من و ڕۆژ‪.‬‬ ‫ل ‌ه ڕۆژی سه‌عاده‌تی یه‌كتریان ده‌دا‬ ‫له‌ونه‌كانی من‬ ‫ل ‌ه ڕۆژی سه‌عاده‌تی یه‌كتر‬ ‫یه‌كتریان ده‌دا من و ڕۆژ‬ ‫له‌ونه‌كانی تۆ!‬ ‫ل ‌ه ڕۆژی سه‌عاده‌تی من‬ ‫له‌ونه‌كانی یه‌كتریان ده‌دا یه‌كتر‬ ‫من و ڕۆژ‬ ‫ڕۆژ ل ‌ه له‌ونی سه‌عاده‌تی منی ده‌دا‪،‬‬ ‫منیش ل ‌ه ڕۆژی سه‌عاده‌تی ئه‌وم ده‌دا‪.‬‬ ‫یه‌كترمان ده‌دا‪.‬‬ ‫ل ‌ه ڕۆژی یه‌كتریان ده‌دا‬ ‫له‌ونه‌كانی سه‌عاده‌تی من‬ ‫و‬ ‫ڕۆژ‬ ‫ل ‌ه ونه‌كانی سه‌عاده‌تی ڕۆژ‬ ‫یه‌كتریان ده‌دا‬ ‫من!‬ ‫ل ‌ه یه‌كتریان ده‌دا ڕۆژ‬ ‫ل ‌ه ونه‌كانی سه‌عاده‌تی‬ ‫من‪.‬‬ ‫‪1‬‬ ‫ئه‌وه‌ی دیتم من؛ «به‌سه‌ر» هات‪:‬‬ ‫بێ دڵ گه‌ڕاوه‌!‬

‫««‬

‫‪3‬‬ ‫ئه‌وه‌ی دیمی چووم ببینم بێ‬ ‫بێ كه‌سمی من دی ده‌هاتمه‌وه‌‬ ‫له‌ ده‌ست تۆ‬ ‫له‌سه‌ر شانی خۆم‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫ل ‌ه به‌ر‪ ...‬چی بووم؟!‪:‬‬ ‫ل ‌ه سه‌ر كێ! چووم!!!‬ ‫‪ ...‬به‌ر گوێ نه‌كه‌وت كه‌س ل ‌ه ترسان بێته‌وه‌!‬ ‫‪2‬‬

‫ئه‌وه‌ی وێرای؛ چوو‪...‬‬ ‫هاته‌وه‌ش؛‬ ‫من بووم!‬

‫‪4‬‬ ‫ئه‌وه‌ی ده‌مدیت؛ هه‌ر به‌ ده‌مدا ده‌كه‌وت له‌به‌ر پێتا ب ‌ه گوێی كه‌س نه‌كه‌وت ل ‌ه ترسانم بێ قه‌ت‬ ‫نێمه‌وه‌!‬ ‫بێ سه‌ر‬ ‫كۆڵێك له‌ پشت‬ ‫‪3‬‬ ‫ب ‌ه دارێكه‌وه‬ ‫ئه‌وه‌ی چوو نه‌یویرابێ بچێ وه‌ك من تیا‪:‬‬ ‫‪5‬‬ ‫من بووم!‬ ‫ئه‌وه‌ی من دیتم به‌ ده‌ست دیتی ده‌رده‌داری‬ ‫ئه‌وه‌ی وێرای تیا‪:‬‬ ‫نه‌دیتنی خه‌ڵكه‌وه‌‬ ‫ده‌ردێك بوو‪:‬‬ ‫كه‌ستان!‬ ‫نان ب ‌ه هه‌تیو‬ ‫با به‌ ده‌واری قه‌ره‌جه‌كانی زه‌مانی منداڵیم ناكا!‬ ‫‪6‬‬ ‫من ده‌مدیت‪ ،‬ده‌یگوت‪ :‬كوا؟‬ ‫من ده‌مبرد به‌ڵكوو بێ‬ ‫ئه‌و ده‌هات به‌ڵكوو بێم‬ ‫چه‌ند چووم‬ ‫چه‌ند هاتمه‌وه‌!‬ ‫چه‌ند كه‌وتم‬ ‫چه‌ند هه‌ڵسامه‌و‌ه مه‌رد مه‌رد‬ ‫هاتمه‌و‌ه ئاخیره‌ت‬

‫دیسان؟!‬

‫أبونواس‬

‫ب ‌ه ناوی ئه‌بوو نه‌واسی كورده‌و‌ه نا‬ ‫ب ‌ه ناوی «المتنبی»ـی عه‌ره‌به‌وه‌ش‬ ‫ب ‌ه ناوی فیرده‌وسیی مه‌رده‌وه‌ش نا‪،‬‬ ‫ب ‌ه ناوی خۆم‬ ‫له‌سه‌ر كورسیی ژوورێكی هوتێلی ئه‌بوو سه‌نا‬ ‫په‌نجه‌ره‌ی‬ ‫ئه‌ی چاره‌نووسم!‬ ‫خش خش ده‌شووشته‌وه‌ ڕه‌نگاوڕه‌نگ شۆسته‌ی‬ ‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫تایه‌كانی لۆری ل ‌ه «سه‌ر‬ ‫ببوورن ناونیشان له‌ خواره‌وه‌یه‌‬ ‫شه‌قام»‪...‬‬ ‫ ‬ ‫به‌رامبه‌ر گۆیژه‌‬ ‫ ‬ ‫یارا‪ ،‬ئه‌ی شه‌مم‪ ،‬وا‬ ‫ڕاوه‌ستابوو‬ ‫ ‬ ‫شاعی سه‌ربڵند‬ ‫من ب ‌ه هیچ قه‌مه‌رێكشم نه‌دا خۆ چاوت‪ ،‬شه‌مسم ‬ ‫كه‌چی‬ ‫ده‌مینووسی‬ ‫ ‬ ‫هه‌ر كه‌چ‪ ،‬وا‪...‬‬ ‫پێیان ده‌گوت‪ :‬ده‌تدی؟!‬ ‫لێم‬ ‫بۆ؟!‬ ‫حه‌بیب ‌ه تۆ توو توو‪ ،‬تووم‪ ،‬دێیت بۆ ده‌نك ده‌نك‬ ‫ده‌می برد؛ با!؛‬ ‫لێ ده‌كه‌یته‌وه‌‪ ،‬ئه‌ی تاك‪ ،‬تاك‪ ،‬تاقان ‌ه تۆ له‌م‬ ‫پێده‌كه‌نی ڕێ‬ ‫تاریكییه‌ی چراكانیشیان لێت به‌ست تا‬ ‫به‌و زه‌وقه‌ی ب ‌ه ئه‌و نه‌بێ هه‌ڵناستێ‬ ‫منیش چرا به‌د كه‌ن؛‬ ‫پێده‌كه‌نی به‌و ڕشانه‌وه‌یه‌ی‬ ‫سوێندیان ئه‌وانه‌ی ب ‌ه قه‌بری دایكی خۆریش‬ ‫ل ‌ه من دا‬ ‫ب ‌ه هه‌ردوو ته‌ورداسه‌كه‌ی‬ ‫ن ‌ه با «به‌سه‌ر!»‬ ‫ئۆكتۆبه‌ریش‬ ‫نه‌ده‌هات‬ ‫دایكی قه‌بری خۆشیان پڕ په‌تیاره‌یی و پۆخڵه‌وات كرد! نه‌ده‌گریا‬ ‫بۆ ئه‌و عه‌قڵه‌ی‬ ‫هه‌موو شتێكیان مه‌دێ‬ ‫ب ‌ه من ن ‌ه با‬ ‫به‌سه‌‪:‬‬ ‫بۆ كورد نه‌ده‌هات!‬ ‫ئاماژه‌یه‌ك!‬ ‫***‬ ‫له‌سه‌ر كورسیی ژوورێكی هوتێله‌كه‌ی سلێمانی الی‬ ‫ته‌نیا ئه‌و شتان ‌ه نه‌بینن ده‌یانده‌یتێ‪:‬‬ ‫ئه‌بوو سه‌نا‬ ‫بتوانن ئه‌و شتان ‌ه ببینن‬ ‫دانیشتبووم‬ ‫نه‌تداونه‌تێ!‬ ‫داوای ده‌زگایه‌كی لێدانی ‪ cd‬و سترانم‬ ‫له‌سه‌ر ئه‌و‌ه دانا كه‌‬ ‫ته‌نیا ئه‌و كه‌سان ‌ه با بتوانن هه‌مووم ببینن‬ ‫كه‌مبۆدییه‌ك و یابانییه‌ك‬ ‫ك ‌ه خۆیان ده‌توانن ببینن!‬ ‫دانیشتبوون ده‌رگای ژووره‌كه‌م بۆ چاك بكه‌نه‌و‌ه ل ‌ه‬ ‫بمبینن!‬ ‫پاریس‪ ،‬كه‌چی‬ ‫ده‌رگای ژووره‌كه‌یان بۆ پاك كردمه‌وه‌‬ ‫تۆش بۆ خۆت بتوان ‌ه هێندێ بینین په‌یدا بكه‌ی‬ ‫ل ‌ه سلێمانی‪.‬‬ ‫ئه‌ی ته‌ماشا!‬ ‫***‬ ‫ل ‌ه كاتی ڕه‌سمكردن ئه‌م شیعره‌م نووسی‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫پشت ل ‌ه مناره‌ی ڕه‌نگینی سه‌روه‌ری سه‌ر‬ ‫ساختمانێك ‌ه نه‌ڕووخا؛‬ ‫پێده‌كه‌نیم‬ ‫به‌و عه‌شقه‌ی‬ ‫بۆ من نه‌بێ‬ ‫بۆ كه‌س نه‌ده‌هات‪...‬‬

‫به‌ڕێوه‌به‌ری هونه‌ری‪ :‬جەلیل حسێن‬ ‫‪jaleelhsen@yahoo.com‬‬

‫فەرهاد پیرباڵ‬

‫مۆتیڤ‪ :‬فه‌رهاد پیرباڵ‬

‫ذمارة (‪ )197‬دوشةممة ‪2014/4/28‬‬ ‫سةرثةرشتيار‪:‬‬ ‫بةهمةن تاهير نةريمان‬

‫‪197‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )197‬دوشةممة ‪2014/4/28‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫ثاشكؤيةكة لةسةر ئيسالمى سياسي‪ ،‬ئاينناسى‪ ،‬هزر‬

‫ئایا ئیسالمییەكان جیاوازن؟!‬ ‫هاوژین ئەبوبەكر‬ ‫هەركاتێك هێزێك و رەوتێكی نوێ‌ لە ژیانی‬ ‫سیاسی و رەوتە كۆمەاڵیەتیەكاندا دێتە ئارا‪،‬‬ ‫دەگاتە بانگەشەی ئەوەی كە «ئەو جیاوازە»‬ ‫لە رەوت و هێزەكانی پێش خ��ۆی و لە‬ ‫دەوروبەری‪ .‬بەاڵم ئەم جیاوازبوونە و ئەم خۆ‬ ‫بە جیاواز زانینە لە هێز و لە قۆناغێكەوە‬ ‫بۆ هێز و قۆناغێكی دیكە دەگۆڕێت‪ .‬واتە‬ ‫ه��ەر هێز و رەوتێكی ن��وێ‌ پێویستی بە‬ ‫پاساو و شەرعیەتپێدانی خۆی هەیە‪ ،‬یەكێك‬ ‫لەو پاساوە بەهێزانەی بوونی هەر هێزێك‬ ‫جیاوازبونیەتی لەوانەی پێش خۆی و لەوانەی‬ ‫دەوروب��ەری‪ .‬ئەم جیاوازبونەش سەرەتا بە‬ ‫بانگەشە دەستپێدەكات‪ ،‬بۆیە بانگەشەی‬ ‫جیاوازبوون یەكێكە لە پایە گرنگەكانی هەبونی‬ ‫هەر هێزێك و رەوتێك‪ .‬بەاڵم بانگەشەكان‬ ‫قۆناغێكی سەرەتایین و دەبێت قۆناغێكی‬ ‫دیكە بەدوای خۆیاندا بهێنن‪ ،‬ئەویش قۆناغی‬ ‫تاقیكردنەوە و ئەزمونكردنی ئەو بانگەشانەن‪.‬‬ ‫واتە هەمیشە دەبێت دواتر ئەو بانگەشانە‬ ‫بێنە سەر زەمینەی واقع و پراكتیكبكرێن و‬ ‫تاقیبكرێنەوە‪ .‬تاقیكردنەوە و ئەزمونكردنی‬ ‫هەر بانگەشەیەك تاكە مەرج و پێوانەی هەر‬ ‫بانگەشەیەكە‪.‬‬ ‫لەم روانگەوە هێز و رەوتە ئیسالمیەكانی‬ ‫هەرێمیش‪ ،‬وەكو هەر هێز و رەوتێكی نوێ‌‬ ‫كاتێك تازە دەركەوتن‪ ،‬دنیایەك بانگەشەی‬ ‫جیاوازبونیان راگەیاند و بەرزكردەوە‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئەوەی لە ئەدەبیاتی سیاسی و رۆشنبیری‬ ‫حیزبە ئیسالمیەكاندا تێبینی‬ ‫گشتی‬ ‫دەك��رێ��ت ئ��ەوەی��ە كە هەمیشە بانگەشەی‬ ‫«جیاوازبوون»یان ك��ردووە لە ئایدۆلۆجیا‪،‬‬ ‫لە هەڵسوكەوت و رەفتار‪ ،‬بە ئەداكردن و‬ ‫ب��ەڕێ��وەب��ردن‪ ،‬لە س��ەرچ��اوەی مەعریفی و‬ ‫بیركردنەوە‪ ،‬لە خزمەتكردن و هتد‪...‬تەنانەت‬ ‫بانگەشەی جیاوازبوون تەنها لە بانگەشەدا‬ ‫نەمایەوە‪ ،‬بەڵكو ئ��ەو رەوت��ە ئیسالمیانە‬ ‫هەمیشە هەوڵیاندەدا لە جلوبەرگ‪ ،‬لە سیما‬ ‫و قسەی رۆژان��ە‪ ،‬پەیوەندی كۆمەاڵیەتی و‬ ‫جۆری ساڵوكردن و رەفتاری رۆژانە و لە زۆر‬ ‫بواری دیكەدا هەوڵیانداوە خۆ جیاوازبكەنەوە‬ ‫لە دەوربەریان و لە رەوت هێزەكانی دیكە‪.‬‬ ‫ب��ەاڵم ئایا ئ��ەو بانگەشانە تاكو چەندە‬ ‫تاقیكراونەتەوە و ئەزمومنكراون و ئەگەر‬ ‫زۆریشیان نەبێت‪ ،‬هەندێكیان ئەزمونكراون؟‬ ‫راس��ت��ە تاكو ئێستا ئ��ەو هێز و رەوت��ە‬ ‫ئیسالمیانە س��ەرۆك��ای��ەت��ی حكومەتیان‬ ‫نەگرتۆتە دەست و بەتەنها یان بە زۆرینەی‬ ‫خۆیان حكومەتیان دروست نەكردووە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەرسێ‌ حیزبە سەرەكیەكە( یەكگرتوو‪،‬‬ ‫كۆمەڵ‪ ،‬بزوتنەوە) لە هەموو حكومەتەكاندا‬ ‫بەپێی قەبارەی خۆیان پشكیان لە ئیدارە‬ ‫و وەزارەتەكاندا وەرگرتووە و بەڕێوەبەری‬ ‫گشتی و تەنانەت پۆلیس و كارمەندیان‬ ‫بۆ دامەرزێنراوە‪ .‬واتە لە چەندین كابینەی‬

‫بانگەشەی «جیاوازبوون»ی حیزبە ئیسالمییەكان ئەوە‬ ‫چەندین ساڵە ئەزموون و تاقیدەكرێتەوە و لەو تاقیكردنەوە‬ ‫و ئەزمونانەش نەكو ئیكمال‪ ،‬بەڵكو دەریشنەچوون و‬ ‫شتێكی تێدانییە ببێتە مایەی سەروەریی بۆیان‬

‫یەكگرتوو نەیتوانی لە وەرگرتنی وەزارەتی (داد)دا‬ ‫داواكاری گشتی ئەكتیڤبكات و ئازادییەكان فراوانبكات‬ ‫و دادگا جیابكاتەوە لە حزب و سەربەخۆی بكات و‬ ‫دۆسیەكانی گەندەڵی بوروژێنێت و ببێتە چاودێر بەسەر‬ ‫دەسەاڵت و وەزارەتەكانی دیكەوە‬ ‫حكومەت ئەو حیزبە ئیسالمیانە وەزارەت��ی‬ ‫ج��ۆراو جۆریان وەرگ��رت��ووە و مومارەسەی‬ ‫دەسەاڵتی خۆیان كردوە‪ ،‬چەندین كابینەی‬ ‫ح��ك��وم��ەت��ە ب���ەڕێ���وەب���ەری ش���ارەوان���ی و‬ ‫بەڕێوەبەری جۆراوجۆری ئیدارییان وەرگرتوە‬ ‫و م��وم��ارەس��ەی ئیداریی خۆیان ك��ردووە‪،‬‬ ‫بەاڵم نەمانبینی بە ژمارە و بە پێوانە نەكو‬ ‫گۆڕانكاری چۆنایەتی‪ ،‬بەڵكو گۆڕانكاری‬ ‫چەندایەتیش فەراهەمبێنن و تۆماربكەن‪ .‬لە‬ ‫هەموو ئەو وەزارەتانەی كە وەریانگرتووە لە‬ ‫كابینەكانی پێشتردا (كشوكاڵ‪ -‬بزوتنەوە‪،‬‬ ‫داد‪ -‬یەكگرتوو و ب��زوت��ن��ەوە‪ ،‬بازرگانی‪-‬‬

‫کۆمەڵی ئیسالمی لە‬ ‫گوتاری تەکنۆکراتییەوە‬ ‫بۆ هەڵپەی بنەماڵەچێتی‬

‫‪2‬‬

‫مەروان عەلی‬

‫یەكگرتوو‪ ،‬ژینگە‪ -‬كۆمەڵ‪ ،‬ئەوقاف‪ -‬بزوتنەوە)‬ ‫نەیانتوانیوە گۆڕانكارییەك ك��ە شایانی‬ ‫باسبێت ئەنجامبدەن‪ .‬نەیانتوانیوە كۆمەڵێك‬ ‫سەروەری و داتای جیاواز تۆماربكەن تاكو‬ ‫ئەمڕۆ لەو بانگەشانەی كە لە هەڵبژاردندا‬ ‫ب��ەرزی��ب��ك��ەن��ەوە و ش��ان��ازی پێوەبكەن و‬ ‫جیاوازبوونی خۆیان بسەلمێنن‪ .‬یەكگرتوو‬ ‫نەیتوانی ل��ە وەرگ��رت��ن��ی وەزارەت���ی داددا‬ ‫داواكاری گشتی ئەكتیڤ بكات و ئازادییەكان‬ ‫فراوانبكات و دادگا جیابكاتەوە لە حیزب و‬ ‫سەربەخۆی بكات و دۆسیەكانی گەندەڵی‬ ‫بهوروژێنێت و ببێتە چاودێر بەسەر دەسەاڵت‬

‫گالن‬ ‫بەرەو ڕادیكاڵیسم‬ ‫‪3‬‬

‫دکتۆر عادل باخه‌وان‬

‫و وەزارەتەكانی دیكەوە‪ ،‬تەنانەت وەزیری‬ ‫داد كەسی دووەمی نێو یەكگرتووبوو(هادی‬ ‫عەلی)‪ ،‬كاتێكیش وەزارەت��ی بازرگانی گرتە‬ ‫دەست هیچ سەروەری و پێشوەچونێكی وای‬ ‫ئەنجامنەداوە كە شاینی باسبێت و ئەمڕۆ‬ ‫شانازی پێوەبكات‪ .‬بزوتنەوەش وەزارەت��ی‬ ‫ئەوقاف و كشتوكاڵی وەرگرتووە و نەیتوانیوە‬ ‫پ��رۆژەی��ك‪ ،‬ی��ان ئەجێندایەكیان هەبێت‬ ‫بۆ ئەو وەزارەت��ان��ە و هەنگاوێك بیانبەنە‬ ‫پێشەوە‪ ،‬ئەگەر بۆ دواوە نەیانگێڕابنەوە‪.‬‬ ‫ئەگەر سەیری وەزارەتی ئەوقاف بكەین كە‬ ‫پسپۆڕیی خۆیانە و تیایدا قاڵن‪ ،‬نە توانیویانە‬

‫ئەندامە سەرەكیەكانی ئ��ەو وەزارەت���ە كە‬ ‫مەالكانن رۆشنبیرتریان بكەن و سیستەمێك‬ ‫بۆ وت��اری هەینی دابنێن و مزگەوت وەكو‬ ‫شوێنێكی ئاینی و گشتی پێشبخەن و ئەو‬ ‫شوێنە بكەن بە شوێنێكی رۆشنبیركردنی‬ ‫وەه���ا ك��ە ل��ە ئ��اس��ت گ��ۆڕان��ك��اری��ی��ەك��ان و‬ ‫پێكەوژیان و پێشكەوتندا بێت‪ .‬كۆمەڵی‬ ‫ئیسالمیش‪ ،‬س��ەرەڕای ئەو هەموو بانگەشە‬ ‫ئاینیەی دەیكات‪ ،‬نەیتوانیوە لە وەرگرتنی‬ ‫وەزارەت���ی ژینگەدا پ��رۆژە و ئەجێندایەكی‬ ‫دیاریكراوی هەبێت و ئەنجامی ب��دات‪ .‬بۆیە‬ ‫وەرگرتنی ئەم وەزارەتانە لەالیەن ئەو حیزبە‬ ‫ئیسالمیانەوە تەنها ئەو بەشە كێكەبووە كە‬ ‫بەپێی ژمارەی دەنگەكانیان بەریانكەوتووە‬ ‫و وەریانگرتووە‪ .‬رەنگە تاكە پاساوی ئەو‬ ‫بێ‌ پرۆژەییەی ئ��ەو حیزبانە ئەوەبێت كە‬ ‫زۆری��ن��ەی حكومەت و سەرۆكایەتیەكەی‬ ‫بەدەست حیزبەكانی دیكەوەبووە و ئەوان‬ ‫كەمینەبوون ت��ی��ای��دا‪ ،‬ب��ەاڵم ه��ەر ب��ۆ رای‬ ‫گشتی و وەكو (ئەزعەفولئیمان)یش بێت‪،‬‬ ‫دەیانتوانی دوای چەند ئاگاداركردنەوەیەك‬ ‫بەبیانومی هاوكاری نەكردن و دەستخستنە‬ ‫نێو كارەكانیانەوە دەستلەكاربكێشنەوە‪ .‬واتە‬ ‫دەستلەكاركێشانەوە دەبووە ئەو شەفاعەتەی‬ ‫ك��ە نەیانتوانیوە خزمەتێك ب��ك��ەن‪ ،‬بۆیە‬ ‫كاتێك دەستلەكار ناكێشنەوە‪ ،‬ئەوا هەموو‬ ‫كەموكورتی و بێ‌ پرۆژەییەك لە ئەستۆیاندایە‬ ‫و لێی پاكنابنەوە‪ .‬ئەمە جگە لەوەی ماوەی‬ ‫چەند ساڵێك چەندین شار و شارۆچكەی وێنەی‬ ‫هەڵەبجە و خورماڵ و سیروان و چەند خاڵێكی‬ ‫سنوررییان بەدەستەوەبووە و لە قایقام و‬ ‫پۆلیس و هەموو بەڕێوەبەرایەتیەكانەوە‪ ،‬بۆ‬ ‫دانانی بەرێوەبەر و جێگری بەڕێوەبەرێكی‬ ‫قوتابخانەیەكیش خۆیان دایانناوە و هیچ هێزێك‬ ‫و حیزبێكی دیكە هاوبەشیان نەبووە‪ .‬ماوەی‬ ‫ئەو چەند ساڵە ئەو چەند شار و شارۆچكەیە‬ ‫بە هەموو ئیدارە و خاڵە سنورەكانیانەوە‬ ‫لەژێردەستیاندا بووە‪ ،‬جگە لە سەركوتكردنی‬ ‫رای بەرامبەر و راونانی نەیارە سیاسییەكانیان‬ ‫و حەرامكردنی جۆری جلوبەرگ و سەرتاشین‬ ‫و كتێبی ج��ی��اواز و داخستنی مەیخانە و‬ ‫بارەگای حیزب و رێكخراوەكان هیچ خزمەت‬ ‫و پرۆژەیەكیان بۆ خەڵكی ئ��ەو ناوچانە‬ ‫ئەنجامنەداوە‪ .‬جگە لە باڵوكردنەوەی توندڕەوی‬ ‫و بەكارهێنانی مزگەوت و وتاری ئاینی بە‬ ‫ئاراستەی توندڕەویانە و فەندەمەنتالیستانە‪،‬‬ ‫كە زۆرجار گەنجی ئەو واڵتەی لە نەتەوە و‬ ‫خاكەكەی دوردەخستەوە و نامۆی دەكرد‬ ‫بە دۆزە گشتیەكانی و تەنانەت هەندێجار‬ ‫دەیخستە سەنگەری دوژمنانی ئەو گەلەوە‪،‬‬ ‫هیچ ئەجێندایەكی مەدەنیانەیان نەبووە‪.‬‬ ‫ه��ەر بۆیە بانگەشەی «ج��ی��اوازب��وون»ی‬ ‫حیزبە ئیسالمییەكان ئ��ەوە چەندین ساڵە‬ ‫ئەزموون و تاقیدەكرێتەوە و لەو تاقیكردنەوە‬ ‫و ئەزمونانەش نەكو ئیكمال‪ ،‬بەڵكو دەریش‬ ‫نەچوون و شتێكی تێدانییە ببێتە مایەی‬ ‫سەروەری بۆیان‪.‬‬

‫ج‬ ‫ی‬ ‫ه‬ ‫ا‬ ‫ن‬ ‫ی‬ ‫ئ‬ ‫ی‬ ‫س‬ ‫ال‬ ‫م‬ ‫ی‬ ‫ئەوە‬ ‫د‬ ‫ە‬ ‫ڵ‬ ‫ێ‬ ‫ت‬ ‫ە‬ ‫و‬ ‫ە‬ ‫ک‬ ‫ە‬ ‫ل‬ ‫ەرابردوودا فێری‬ ‫بووە‬ ‫ئازاد قەزاز‬

‫‪4‬‬

‫‪2‬‬

‫ذمارة (‪ )197‬دوشةممة ‪2014/4/28‬‬

‫خزمساالریی لە پێچی سیاسەتی ئیسالمییەكاندا‬ ‫«زاوا زێڕینەكەی عەلی باپیر بۆ نموونە»‬ ‫مەروان عەلی‬ ‫ئیسالمی سیاسی دیوێكی جیاوازو‬ ‫شرۆڤەیەكی جیاوازەلەوابەستەبوون بە‬ ‫بەندو باوە شەرعییەكانەوە‪ ،‬ئەم نەریتە‬ ‫كە خۆی لە ئیسالمی سیاسیدا دەبینێتەوە‬ ‫بەدرێژایی مێژوو لە هەناوی دەسەاڵتدارانی‬ ‫جیهانی ئیسالمیدا زیندوو بووە‪ .‬لەگەڵ‬ ‫دووركەوتنەوەی میرو سوڵتان و خانەكان‬ ‫و خەلیفەكان لە پڕەنسیپە سەرەكییەكانی‬ ‫ئاینی ئیسالم كە خ��ۆی لەبەندایەتی‬ ‫و دادپ���ەروەری كۆمەاڵیەتی و مەسەلە‬ ‫رۆحییەكاندا دەبینییەوە‪ ،‬ئیدی وردەوردە‬ ‫سیاسەت خزایە بن كڵیشەی كۆمەڵگە‬ ‫موسڵمانەكان‪ .‬ل��ە كۆتایی حوكمی‬ ‫راشدینەكاندا هەتا رەنگی سیاسەتی‬ ‫ئیسالمی بەدامودەزگاكانی دەسەاڵتەوە‬ ‫زەق��ت��ر ب��ب��ی��ن��رای��ە‪ ،‬ئ���ەوە ت��ەف��رەق��ەو‬ ‫ب��ەرژەوەن��دی و پەیداخی نۆپۆتیزم‌و‬ ‫خزمخزمێنە تۆختر دەبینرا‪ .‬لەسەردەمی‬ ‫ئومەوییەكاندا كارگەیشتەئەوەی كە‬ ‫پرەنسیپێكی سەرەكی ئیسالم كە شورایە‬ ‫چاوی لێخەوێنراو بەتەواوی رژێمی پشتاو‬ ‫پشت شوێنی گرتەوە‪.‬‬ ‫ئەم گۆڕانكارییە بۆخۆی بەسیاسیكردنی‬ ‫ئیسالم بوو بۆمەرامێكی رۆشن كە خۆی‬ ‫لەهەیمەنەی قوڕەیش بەپلەی یەكەم و‬ ‫عەرەب بەپلەی دواتر دەبینییەوە‪ ،‬ئیدی‬ ‫ئەرستۆكراتیەتی قوڕەیش بویە كااڵی‬ ‫بااڵی ئەو ئیسالمەی كە سەحابە بەڕێزەكان‬ ‫هانیبوویان‪ .‬سیستەمی پشتاو پشت ئەو‬ ‫نەزمە رامیارییە ترسناكە بوو كە جیهانی‬ ‫ئیسالمی تا رووخانی دوواین ئیمپراتۆری‬ ‫ئیسالمگەرایان درێژەی كێشا كە ئەویش‬ ‫عوسمانییەكان ب��وون‪ .‬عوسمانییەكان‬ ‫پێنج س��ەدە درێژەیان بەبنەماڵەچێتی‬ ‫خۆیانیان دا ‪ .‬ئیدی لە سەدەی بیستەمدا‬ ‫ئ���ەوان ن��ەم��ان‪ .‬ب��ەاڵم ل��ەپ��اش جەنگی‬ ‫جیهانی دووەم پاش ئ��ەوەی لە دنیای‬ ‫رۆژهەاڵتی ئیسالمیدا چەندین دەوڵەتی‬ ‫قەومی بە ئیعازی خۆرئاوا دروستببوون‬ ‫و بەرووكەش دەوڵەتی سیكۆالرو عەلمانی‬ ‫بوون‪.‬‬ ‫هەموو ئەوانە لەژێر ترسی بوون بە‬ ‫كۆمۆنیزمدا درێژەیان بەبوونی خۆیان‬ ‫دەدا‪ .‬ب��ۆ ئ��ەم مەبەستە ئەولەویاتی‬ ‫خۆرئاوا بووبە چاندنی تۆوێكی بەرباڵوی‬ ‫راس���ڕەوی ئاینی تا بتوانن جەمسەرە‬ ‫ن��ەی��ارەك��ەی��ان ك��ە كۆمۆنیزمە بهێننە‬ ‫سەرچۆكان‪ .‬لێرەوە كاركرا تا گروپ‌و‬ ‫كۆمەڵەو رێكخستنی ئیسالمی ت��ەواوی‬ ‫دونیای ئیسالم بگرێتەوە‪ .‬ئیدی لەئاسیای‬ ‫ناوەڕاستەوە ئەم بەرامەیە سەریهەڵدا‪ .‬ئایا‬ ‫پرسیاركراوە بۆ لەئاسیای ناوەڕاستەوە‬ ‫چۆن بەسەر مەكەو مەدینەوە‌و دوورگەی‬ ‫عەرەبیدا مەودودی و كۆمەڵەی ئیسالمی‬ ‫پاكستان دروس��ت بوو‪ ،‬ئایا لۆژیكییە؟‬ ‫بەدەر لەو دیوارەی كە خۆرئاواو دنیای‬ ‫سەرمایەداری دەیانویست لە بەرامبەر‬ ‫كۆمۆنیزم‌و شورەویدا قوتیكەنەوە چیتر‬ ‫ب��وو؟ حزبە ئیسالمییەكان كە دوات��ر‬ ‫لەمیسرو باكوری ئەفریقاو تەواوی واڵتانی‬ ‫عەرەبیدا دروستبوون هەر بە خەیاڵی‬ ‫دەوڵ��ەت��ی خ��ەالف��ەت‌و فەتحی دنیای‬ ‫ئیسالمەوە دەژیان‪.‬‬ ‫ئەم بەرامەیە كوردستانیشی گرتەوە‪.‬‬ ‫دی���اردەی ئیسالمی سیاسی ئەگەرچی‬ ‫لەكوردستاندا زۆر نامۆو غەریب هاتە‬ ‫دەس��ت‪ ،‬ب��ەاڵم ك��ەم ت��ازۆر توانیویەتی‬ ‫رەن��گ��ڕێ��ژی ئ��ەدەب��ی��ات��ی خ��ۆی لەنێو‬ ‫بەشێك لە كۆمەڵگەی ك��وردی��دا بكات‬ ‫‪ .‬ئەم رەنگڕێژییەش خۆی لە گوتاری‬ ‫توندڕەوی‌و رادیكاڵی و دژایەتی كردنی‬ ‫ئاینی كالسیكی و تەریقەتە رۆحانییەكان‬ ‫و ت��ەس��ەوف��دادەب��ی��ن��ی��ی��ەوە‪ .‬ئیسالمی‬ ‫سیاسیش لەكوردستاندا دام��اڵ��راوە لە‬

‫بەها رۆحییەكان و ب��ڕوای بە پیرۆزییە‬ ‫ئاینییەكان نییەو لێرە لەوێ‌ گۆڕی گەل ‌‬ ‫ێ‬ ‫پیاو چاك‌و صاڵحەكانی ئەم ئیسالمەیان‬ ‫دەرهێناوەتەوەو كورد گوتەنی خاكەكەیان‬ ‫بە توێرەكە بێژاوە‪.‬گرنگترین خاڵێك كە‬ ‫گەرەكمانە لەسەری راوەستین بریتییە‬ ‫لە وەیشومەی خزمخزمێنە لەنێوگیانی‬ ‫ئیسالمییە سیاسەتگەراكانی كوردستاندا‪.‬‬ ‫ئەوانیش دوور لەبەهای رۆحین و تەنێ‌‬ ‫مەژگیان لەسەر خەیاڵدانێكی مادی‬ ‫ب��ون��ی��ادن��راوە‪.‬ل��ێ��رەش��ەوە ئەوراستیە‬ ‫بەرجەستەدەكەین كە ئ��ەوان تۆرەمەی‬ ‫س��ەرم��ای��ەداری��ن و رەن��گ��ی راس��ت��ڕەوی‬ ‫بەئاشكرا بە دەمارەكانیانەوە دی��ارە‌و‬ ‫لەیەك بەرەبابن‪ .‬لەم كایەسیاسییەدا‬ ‫كتومت تایبەتكاری پشتاوپشت لەنەریتی‬ ‫حزبیاندا زیندووە‪ .‬گەر تەماشای تەڤگەری‬ ‫ئیسالمی كوردی بكەین تەنانەت لەنێو‬ ‫سێ حزبی ئیسالمیدا كە لەكوردستاندا‬ ‫خۆیان راگەیاند دوانیان‪ ،‬دووان لەبراكان‬ ‫ئ��ەم��ی��ردارو راب���ەری ب���وون‪ .‬بۆنموونە‬ ‫لەنەوەدەكاندا مەال عەلی عەبدولعەزیزو‬ ‫م��ەال سدیق عەبدولعەزیز هەریەكەیان‬ ‫راب��ەری بزووتنەوەی ئیسالمی و ئەوی‬ ‫تریان راب���ەری ب��زووت��ن��ەوەی راپەڕینی‬ ‫ئیسالمی ب��وون‪ .‬دوات��ر لەیەكبوونیشدا‬ ‫كەیەكیانگرت یەكێكیان ب��ووە راب��ەرو‬ ‫براكەی تر بوویە جێگیرو كوڕەكانیشیان‬ ‫چاویان لەمیراتی پارتەكە بوو بێ‌ ئەوەی‬ ‫لەهیچ پرسێكی حزبیدا بگەڕێنەوە بۆ ئەو‬ ‫شورا كارتۆنییەی كەهەیان بوو‪ .‬هەروەك‬ ‫چ��ۆن مێژوونووس (ف��ازڵ ق��ەرەداخ��ی)‬ ‫هاوسۆزی پێشكەوتووی ئیسالمییەكان‬ ‫لەم رۆژانەدا لەپەیجەكەی خۆیدا بابەتێكی‬ ‫لەژێر ناونیشانی كۆمەڵی ئیسالمی‌و‬ ‫بنەماڵەیی؟ ب�ڵاوك��ردەوەو نوسیویەتی‬ ‫«ب��ڕی��اری ئ���ەوەی زاواك����ەی پۆستی‬ ‫وەزی��ری كشتوكاڵ وەربگرێت لەكەیەكە‬ ‫بۆ مێژووەكەی‪ .‬كام مێژووش؟ مێژووی‬ ‫بەرەنگاربوونەوەی فەرمانڕەوایی بنەماڵە‪.‬‬ ‫بەڵێ دەزانین كاك عەبدولسەتار كەسێكی‬ ‫ك��ۆن��ە ل��ە ك���اری ئیسالمی‪ ،‬كەسێكی‬ ‫كۆنیشە لەو باڵەی ناو بزووتنەوە‪ ،‬باسیش‬ ‫لەوە نییە شیاوە بۆ ئەو پۆستە یان نا‪،‬‬ ‫بەاڵم ئایا كەسی تری شیاو نەبووە لەناو‬ ‫كۆمەڵ؟ بەالی كەمەوە بۆ ئەوەی دەرگای‬ ‫بنەماڵەچێتی نەكرێتەوە‌و بۆ ئەوەی نەبێتە‬ ‫سابقە؟ ئینجا بۆچی هەر دەبێت وەزیر‬ ‫ئەندامی مەكتەبی سیاسی بێت؟ ئایا ئەوە‬ ‫پەیامێك نییە بۆ ئەندامان كە بەتەمای‬ ‫هیچ پۆستێك نەبن‌و كەسیان لە ئەندامانی‬ ‫مەكتەبی سیاسی پیاوتر‌و شیاوتر نییە؟»‬

‫ب��ن��دەس��ت ب���ك���ەن ب���ەس���ەردەس���ت‪.‬‬ ‫جیابوونەوەی مامۆستا عەلی باپیریش‬ ‫راستی ك��اری كۆمەڵ و ئەزموونی ئەم‬ ‫چەند ساڵەی رابردووی پێماندەڵێت كە‬ ‫جیابوونەكەی رقنەبووە لەنەزمی بنەماڵەی‬

‫شەوكەتی شكاندن‪ .‬لەوانە دێرینترینیان‬ ‫تۆفیق كەریمە كە تا ئێستا هیچ پلەیەكی‬ ‫حكومی بۆ بڕیارنەداوە‪ ،‬هاوكات فاروق‬ ‫عەلی ب��ەو پێگ ف��راوان��ەی كەهەیبوو‬ ‫نەیتوانی هێندەی سۆران عومەر دەنگ‬

‫لەناو كۆمەڵدا چەندین كادیری‬ ‫پێشكەوتووی پسپۆڕو خاوەن قەڵەم‌و‬ ‫بڕوانامەدار هەن‪ ،‬چەندین ئەندازیاری‬ ‫كشتوكاڵی خاوەن بڕوانامەی بەرزو لێزان‬ ‫هەن‪ ،‬چەندین كوڕە هەژارو موسڵمانی‬ ‫دەستپاك‌و بەویژدان هەن‪ ،‬بەاڵم لەناو ئەو‬ ‫حزبەدا یەكیان بەدوو نەبووە‬ ‫وەك رژێمی سیاسەتی حزبەكەی‪ .‬بەڵكو‬ ‫دژایەتییەكی ناوچەگەرێتی ب��وو‪ .‬ئەو‬ ‫دەیویست جەمسەری هەڵەبجەییەكان‬ ‫الوازو كەنەفت كاو دارودەستەكەی خۆی‬ ‫بكاتە جەمسەرێكی بەهێز‪ .‬هەربۆیە‬ ‫ئێستا ل��ەن��او كۆمەڵدا جۆرێكی زەق‬ ‫لەناوچەگەرێتی هەستی پێدەكرێت‪ .‬عەلی‬ ‫باپیر كەسەیەكەمەكانی بریتین لە خۆی‌و‬ ‫حەسەن بابەكرو رێبوار حەمەدو عەبدو‬

‫بێنێت كە تەنها دوو رۆژ ببویە كۆمەڵ‪.‬‬ ‫ب��ەاڵم ج��ی��اوازی��ان ئ��ەوە بو كە س��ۆران‬ ‫راوێ��ژك��اری عەلی باپیر ب��وو‪ .‬بەهەمان‬ ‫شێوە گەرمیانییەكانیش خستوونەتە‬ ‫پەرێزەوەو قورسایی حزبەكەی داوەتە‬ ‫دەست خزمو نێزیكەكانی‪ .‬عەلی باپیر‬ ‫جیا لەوەیش كوڕەكانی نێزیككردووەتەوە‬ ‫ل��ە دەس��ەاڵت��داران��ی م��ی��ری‌و بەتایبەت‬ ‫محەمەدی ك��وڕی و نێزیكبوونەوەی لە‬

‫عەلی باپیر بۆ خۆی لەكاری سیاسیدا‬ ‫بڕوای بەخزمخزمێنە هەیەو لەپێناو‬ ‫مەرامە سیاسییەكانیدا دەست بۆ‬ ‫ی دەبات‬ ‫ژنخوازی ‌‬ ‫هەروەها وتویەتی «جیابوونەوەی كۆمەڵ‬ ‫بەپاساوی ئەو نەریتی بنەماڵەچێتییە بوو‬ ‫كەلەناویەكبووندا هەبوو»‪.‬‬ ‫دیارەكە لەفەرهەنگی سیاسیداو لە‬ ‫زۆری��ن��ەی ئ��ەو تەفرەقەو جوداكاریەی‬ ‫كەلەناو حزبەكاندا روودەدەن دەنگ‬ ‫ناڕەزاییەكان بۆ جیابوونەوە لەحزبێكی‬ ‫بنەماڵەچی بۆ ئەوەن كە بنەماڵەیەكی‬

‫دەبات لەپێناو مەرامە سیاسییەكانیدا‪.‬‬ ‫وەختی خ��ۆی ب��ۆئ��ەوەی ب��ەو پێودانگە‬ ‫لەكورسی بااڵی بزووتنەوە نزیكبێتەوە‪.‬‬ ‫ئامادەبوو داوای یەكێك لە كیژانی مەال‬ ‫عەلی عەبدولعەزیزی رەحمەتی بكات‬ ‫كە ئەویش خاتوو (مونیرە)ی ئەندامی‬ ‫سەركردایەتی ئێستای ئەو حزبەبوو‪ .‬لەم‬ ‫پێناوەشدا بەنامەو دەستوخەتی خۆی‬ ‫نامەی ئاراستەی محەمەدی مەال عەلی‬ ‫ك��رد تا بگەڕێتەوە كوردستان‌و كاری‬ ‫ئیسالمی بكات لەكوردستان و لەسەرداوای‬ ‫عەل باپیر محەمەد گەڕایەوە‪ .‬بەاڵم كە‬ ‫پرۆژەكەی لە داواكردنی كچەدا سەركەوتوو‬ ‫نەبوو‪ ،‬ئیدی حەمەی كردە بیانوو تاوازی‬ ‫لەبزووتنەوە هێنا‪.‬‬ ‫ئایا گەر خاتوو مونیرەیان بدایە بە‬ ‫عەلی باپیر‪ ،‬ئێستا كۆمەڵی ئیسالمی‬ ‫دروست دەبوو؟ بێگومان نەخێر‪ .‬كەواتە‬ ‫ئەم رابوونە ئیسالمییە ساویلكانە نییە‬ ‫گەر بڵێین لەسەر بنچینەی كاری ئیسالمی‬

‫ستار مەجید و زانا رۆستایی و حاجی‬ ‫بیالل بازنەیەكی لەخزم‌و ئەقرەباكانی‬ ‫ل��ەدەورو خولی خۆی كۆكردوونەتەوە‪.‬‬ ‫سەرەتا كاری كرد تاپلەی پۆست‌و ئەندام‬ ‫پەرلەمانی و وەزیرو بەڕێوبەری گشتی‌و‬ ‫پلەی بەرزی حكومییان بۆدابین بكات‪.‬‬ ‫لەبەرامبەردا هەڵەبجەییەكانی الوازكرد‪.‬‬ ‫بۆنموونە ئەوانەی كەحزبین بەتەواوی‬

‫نێچیرو كوڕی نێچیر دەنگۆیەكی بەرینی‬ ‫ناڕەزایی لەناو حزبەكەیدا هێنایە بوون‪ .‬لە‬ ‫ئەوڕۆشدا كاندیدكردنی عەبدوستار مەجید‬ ‫بۆ وەزی��ری كشتوكاڵ ف��ازڵ قەرەداخی‬ ‫گوتەنی لەكەیەكە ب��ەم��ێ��ژووی عەلی‬ ‫باپیرەوە‪ .‬عەلی باپیر بۆخۆی لەكاری‬ ‫سیاسیدا بڕوای بەخزمخزمێنە هەیەو لەو‬ ‫پێناوەشدا دەس��ت بۆ ژن و ژنخوازی‌و‬

‫وەستاوە؟ عەلی باپیر ئەوەی كە مەال عەلی‬ ‫عەبدولعەزیز نەیكرد‪ .‬ئەم بۆخۆی كردی‪.‬‬ ‫ئەم هاتوو ئەو كەسانەی بەهۆی ژن و‬ ‫ژنخوازییەوە لێی نزیكن لەوانە ئەم زاوایەی‬ ‫كە عەبدوستار مەجیدە كردی بەزاوای خۆی‬ ‫و ب��ەرزی ك��ردەوە بۆ ئەندامی مەكتەبی‬ ‫سیاسی‪ .‬هاوكات كردیشی بەئەندامی‬ ‫پ��ەرل��ەم��ان��ی ك��وردس��ت��ان‪ .‬عەبدوستار‬ ‫ئەگەرچی كادێرێكی ئیسالمی پێشكەوتوو‬ ‫دڵ��س��ۆزە‪ ،‬ب��ەاڵم نەبڕوانامەیەكی بااڵی‬ ‫هەیە نەپسپۆڕییەكی ئەكادیمی‪ ،‬ئەو نە‬ ‫ناوێكی دیاری سەردەمی پێشمەرگایەتییەو‬ ‫نەبەلیغێكی رەوان و كاریگەر نە مەالیەكی‬ ‫نێوبانگە نەنوسەرو مەقالە نوس‪.‬‬ ‫لەهیچ بوارێكدا بەهرەی نییە جگە‬ ‫ل��ەوەی كە زاوای عەلی باپیرە‪ .‬لەناو‬ ‫كۆمەڵدا چەندین كادیری پێشكەوتووی‬ ‫پسپۆڕو خاوەن قەڵەم‌و بڕوانامەدار هەن‪،‬‬ ‫چەندین ئەندازیاری كشتوكاڵی خاوەن‬ ‫بڕوانامەی بەرزو لێزان هەن‪ ،‬چەندین كوڕە‬ ‫ه��ەژارو موسڵمانی دەستپاك‌و بەویژدان‬ ‫هەن‪ ،‬بەاڵم لەناو كۆمەڵدا یەكیان بەدوو‬ ‫نەبووە‪ .‬ئەندام‌و كادیرو هاوسۆزی كۆمەڵ‬ ‫هەیە دكتۆرای لەژینگەدا هەیەو لە واڵتێكی‬ ‫پێشكەوتووی ئەوروپا خوێندویەتی و‬ ‫چەندین توێژینەوەی لەسەر ژینگەو ئاوو‬ ‫كشتوكاڵ هەیە كە بۆ كۆنفرانس‌و گۆڤارە‬ ‫ئەنتەرناشناڵەكان نوسیونی‪ .‬بەاڵم هیچ‬ ‫ئاوڕێكی لەالیەن كۆمەڵەوە بۆنەدراوەتەوە‪.‬‬ ‫ئەوان تەنها كەموكورتیان ئەوەیە كە‬ ‫زاوای عەلی باپیر یان كوڕی عەلی باپیر‬ ‫یان دەستوپێوەندو هاوكیفی ئەو نین‪.‬‬ ‫ب��ەچ لۆژیكێك عەبدوستار كاندیدە بۆ‬ ‫وەزی��ری كشتوكاڵ لەكابینەی هەشتدا‪.‬‬ ‫چ پسپۆڕییەكی لەكشتوكاڵدا هەیە؟ چ‬

‫كۆڵینەوەیەكی هەیە؟ چ بڕوانامەیەكی‬ ‫لەو ب��وارەدا هەیە؟ مەگەر قەرار نەبوو‬ ‫ئۆپۆزسیۆن ك��ار ل��ەس��ەر ئ��ەوە بكات‬ ‫پۆستەكان بەپێی پسپۆڕی‌و لەسەر بنەمای‬ ‫ئەكادیمی بوون و هێنانە پێشەوەی گەنج‬ ‫و ش��ارەزای��ی بێت؟ ئ��ەدی ئەم مانگەی‬ ‫كارنامەی ئۆپۆزسیۆن كە سەر لەئێوارەی‬ ‫كابینەی هەشتەوە نومایانە یانی چی؟‬ ‫یانی چی كۆمەڵ چەندینمەكتەب سیاسی‬ ‫و سەركردایەتی هەیە كە خاوەن بڕوانامەن‬ ‫و تا ئێستا هیچ پۆستێكی حكومییان‬ ‫نییە‪ .‬بەاڵم عەبدوستار كە پەرلەمانتارێكی‬ ‫خانەنشینە دیسانەوە دەستی دەگ��رن‬ ‫و دەیكەنە وەزی��ر؟ ئەمە بوو ئەرزشی‬ ‫ئۆپۆزسیۆن بوونی كۆمەڵی ئیسالمی‪ .‬چ‬ ‫ویژدانێكی بەئاگای ناو ئەم حزبە رازییە‬ ‫ب��ەم هاوكێشە الس��ەن �گ‌و الرو خێچە‪.‬‬ ‫تۆبڵێی عەلی باپیر ئەم حزبە بەمێشك‬ ‫شۆردووی خەونەكانی خۆی بزانێت و وەك‬ ‫مێگەلێك تەماشایان بكات‌و بەهەرچی‬ ‫بڕیاری خۆیەتی رازیانبكات؟ تۆبڵێی‬ ‫نەیزانی بێت كە پیاوانی وەك فازڵ‬ ‫قەرەداخی هەنو تا ئاستێك لەگەڵیدان كە‬ ‫بۆنی راستی بكات‌و دروست لەشتەكان‬ ‫تێبگات؟ تۆبڵێی كەسێكی وەك تۆفیق‬ ‫كەریم كە سەرنوسەری رۆژنامەیەكیشیان‬ ‫ب��ەرەوان��ەزان��ی ب��ۆی هەڵوێستی چی‬ ‫بێت؟ شۆڕبوونەوەی خوێنی خزم لەناو‬ ‫پۆستەكانی كۆمەڵدا لەهیچ پارتێكی تردا‬ ‫هێند بەزەقی نەبینراوە‪ .‬ئەم هەاڵنەی كە‬ ‫كۆمەڵ بەسەریاندا گوزەردەكات دواجار‬ ‫ب��ەدەر ل��ەوەی رووی��ەك��ی دزێ��و دەدات��ە‬ ‫كۆمەڵ كە قەرار بووە لەئاگری بنەماڵە‬ ‫پشتبكات كەچی رووی كردۆتە پشكۆی‬ ‫خزمو ناسیاوەكانی‪ .‬ب��ەدەر لە گیانی‬ ‫نیپۆتیزم بەمكارانەوە هاوكات ناپسپۆڕ‬ ‫ب��وون ب��ەت��ەواوی وەزی���رو كارمەندانی‬ ‫حكومی ئیسالمییەكانەوە درێژەی هەیە‬ ‫هەروەك چۆن لەرابردوودا وەهابووە‪.‬‬ ‫پێشتریش بزووتنەوە پیاوێكی وەك‬ ‫محەمەد ب��ازی��ان��ی ك��ردب��ووە وەزی���ری‬ ‫كشتوكاڵ‪ ،‬هەربۆیە هەرێم لەم بناغەوە‬ ‫دەس��ت��ی پێكرد بۆیە ل��ەس��ەر لێواری‬ ‫ب��ەخ��رەك��ەی س��ی��روان��دا ك��ە بەشوتی‬ ‫بەناوبانگە خەڵكی ش���ارەزوور شوتی‬ ‫و خ��ەرب��زەی مەشهەد دەخ��ۆن‪ .‬چوون‬ ‫بازیانی جگە ل��ەوەی چەند خەتمێكی‬ ‫قورئانی كردبوو‪ ،‬دواتریش بە موراسەلە‬ ‫بڕوانامەی لەسیاسەتدا هێنا فڕی بەسەر‬ ‫كشتوكاڵەوە نەبوو‪ .‬یاخۆ دارا محەمەد كە‬ ‫وەزیری ژینگەی هەرێم بوو بەهەمان شێوە‬ ‫پسپۆڕ بوو لەبواری زەكات و سەرفیترەو‬ ‫نوێژی تەراویحاو دواتر بەپارە قانوونی‬ ‫خوێند كە دنیایەكی دوورە لەژینگەو‬ ‫زانستی ژینگەوە‪ .‬ئێستایش قوڕبەسەر‬ ‫ئ��ەو هەرێمەی كە عەبدوستار وەزی��ری‬ ‫كشتوكاڵی بێت خەڵكەكەیشی خەیارو‬ ‫تەماتەی لە سوریاو ئێران و توركیاوە‬ ‫بۆ بێت‪ .‬نا لۆژیكی تا ئەو رادەی��ە لە‬ ‫هیچ تۆمارێكی سیاسەتدا نەبووەو نابێ‌‪.‬‬ ‫خەمساردی تا ئەم ئاستە چاوەڕێنەكراو‬ ‫بووە‪ .‬حسابنەكردن بۆ مۆراڵی ئایین تا‬ ‫ئەم شوێنە پەیپێنەبراوە‪.‬‬ ‫بەدڵنیاییەوە ئەوانە سەرەداوی لێژی ئەو‬ ‫گڵۆڵەیەن كە ئیسالمییەكانی تێكەوتوون‬ ‫و درەن���گ ی���ازوو گ��ڵ��ۆڵ��ەی چانسیان‬ ‫دەك��وژێ��ت��ەوە‪ .‬پێمان وای��ە عەلی باپیر‬ ‫بۆخۆی ل��ەزووەوە دەرك��ی بەم راستییە‬ ‫كردووە‪ .‬بۆیە لەخەمی موستەقبەلێكدایە‬ ‫ب��ۆ خ���ۆی و ك���وڕو ك��چ��ەك��ان��ی و ل��ەم‬ ‫سۆنگەیەوە بەرژەوەندیخۆی دەبینێت و‬ ‫باكی لە لۆمەی لۆمەكارانی ناو حزبەكەی‬ ‫و خەڵكی كوردستان نییەو چاوپۆشی لە‬ ‫سەدان وتاری لۆژیكی وەك ئەوەی ئەم‬ ‫چەند رۆژەی فازڵ قەرەداخی دەكات و‬ ‫ئەمڕۆ زاواك��ەی دەكاتە وەزی��رو سبەیش‬ ‫كوڕەكەی دەكاتە ئەمیر‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫ذمارة (‪ )197‬دوشةممة ‪2014/4/28‬‬

‫بینین‬

‫نەوت‌و‬ ‫ئاو‬ ‫بێرنارد لویس‬ ‫و‪.‬شوان ئەحمەد‬ ‫‪2-2‬‬ ‫لەساتەوەختی ئێستادا ئەو شمەك‌و‬ ‫كەلوپەالنەی واڵتانی عەرەبی‌و ئێران جگە‬ ‫لەپەترۆڵ هەناردەی دەرەوەی دەكەن‪،‬‬ ‫لەهەناردەكردنی واڵتێكی وەك فینلەندا‬ ‫كەمترە‪ .‬لەگەڵ پشتبەستنی زیاتری‬ ‫ناوچەكەش ب��ەه��اوردەك��ردن��ی خۆراكی‬ ‫زیاتر‪ ،‬پێویستی بەوە دەبێت شتی زۆرتر‬ ‫هەناردەبكات‪ ،‬بەاڵم یەكێك لەكێشەكان‬ ‫ئەوەیە ئاستی وەبەرهێنان بەپێی پێویست‬ ‫نییە‪ ،‬هۆكارەكەشی ئەوەیە كۆتوبەندی‬ ‫ق��ورس‌و ئاستێكی نزم��ی خەسخەسەو‬ ‫ژێرخانێكی ئابوری زۆر خراپ‌و بازارێكی‬ ‫دراوی دواكەوتو هەیە‪.‬‬ ‫ل��ەب��ەر ئ���ەوەی ت��وان��ای ڕاكێشانی‬ ‫سەرمایەگوزاری‌و وەبەرهێنانی دەرەكیان‬ ‫ن��ی��ی��ە ب��ۆ ن��اوچ��ەك��ەی��ان‪ ،‬پ�����ارەدارو‬ ‫دەوڵەمەندەكانی خۆرهەاڵتی ناوەڕاست‪،‬‬ ‫خ��ەری��ك��ی ئ���ەوەن بەشێكی گ���ەورەی‬ ‫سەرمایەكەیان ل��ەدەرەوەدا بەگەڕبخەن‪،‬‬ ‫بێگومان هەبونی كێشەو ملمالنێكان‌و‬ ‫نەبونی ئ��ارام�ی‌و سەقامگیریش‪ ،‬هانی‬ ‫زیاتری سەرمایەدارەكان دەدات تا بەو‬ ‫جۆرە ڕەفتاربكەن لەناو سەرجەم واڵتانی‬ ‫ع��ەرەب��ی��دا‪ ،‬مەغریب‌و تونس‌و ئ��وردون‬ ‫چاكترین تۆماریان لەبواری ئابوریدا هەیەو‬ ‫ئەم سـێ‌ واڵت��ە دەتوانن بەبێ‌ داهاتی‬ ‫نەوت (داهاتێكی كە گەشەی سروشتی‬ ‫لەعەرەبستانی سعودیەو واڵتانی كەنداودا‬ ‫شێواندوە)‪ ،‬كارەكانی خۆیان ڕایی بكەن‪.‬‬ ‫ئەم سـێ‌ واڵت��ە خۆیان لەو شێوازە‬ ‫ماڵوێرانكەرە بەدورگرتوە‪ ،‬كە ئابوریی‬ ‫دەخ��ات��ە چنگی دەوڵ��ەت��ەوەو ئەمەش‬ ‫ئەو شێوازەیە كە لەهەریەك لەمیسرو‬ ‫جەزائیرو ئابوری پەكخستوە‪.‬‬ ‫شایەنی باسە هەریەك لەمەغریب‌و‬ ‫تونس‌و ئوردون‪ ،‬سەرچاوەی گرنگیان بۆ‬ ‫گەشەپێدان‌و بوژانەوەی بواری پەروەردەو‬ ‫ژێرخانی ئابوری واڵتەكانیان دابینكردوە‪.‬‬ ‫لە ڕاستیدا تونس زیاد لەهەر واڵتێكی‬ ‫دی��ك��ەی ئیسالمی‪ ،‬پ���ارە لەخوێندنی‬ ‫كچاندا خەرجدەكات‪ .‬هاوكات لەو سـێ‌‬ ‫واڵت���ەدا هەلومەرجێكی تەندروستی‬ ‫پێشكەوتو هەیەو ئەوەش لەكەمبونەوەی‬ ‫ڕێ��ژەی مردنی م��ن��ااڵن‌و ب��ەرزب��ون��ەوەی‬ ‫ئاستی تێكڕای تەمەنی دانیشتوانەكانیدا‬ ‫ڕەنگیداوەتەوە‪.‬‬ ‫ئەم گەشەكردن‌و بەرەو پێشچونانەش‪،‬‬ ‫ب��ون��ەت��ە م��ای��ەی ئ��اس��ت �ی‌و ئ��ارام��ی‌و‬ ‫سەقامگیری‪ ،‬ب��ەاڵم لەسوریاو ئێراقدا‬ ‫دۆخ���ەك���ە ب��ەپ��ێ��چ��ەوان��ەی��ەو ب��ەه��ۆی‬ ‫خۆسەپاندنی دەوڵ��ەت ل��ەڕوی سیاسی‌و‬ ‫ئابورییەوە‪ ،‬واڵت بەرەو ماڵوێرانی‌و كێشەو‬ ‫ملمالنێی ناوخۆی‌و دەرەكی دەچێت‪.‬‬ ‫گومانیشی تێدانیە گەر هاتو سوری‌و‬ ‫ئێراقیەكان ڕۆژێك هات بەخواستی خۆیان‬ ‫بڕیاربدەن‪ ،‬ئەوا دەزانن كام شێوازەیە‪ ،‬بۆ‬ ‫بەرێوەبردنی واڵتەكانیان هەڵدەبژێرن‪.‬‬

‫یەكێكی دیكە لەو دی��اردە گرنگانەی‬ ‫ب���ەه���ۆی ت��ەق��ی��ن��ەوەی دان��ی��ش��ت��وان‬ ‫ل��ەخ��ۆره��ەاڵت��ی ن���اوەڕاس���ت‌و ب��اك��وری‬ ‫ئەفریقیا لەئێستادا بەدی دەكرێت‪ ،‬كۆچی‬ ‫بەلێشاوی دەستی كارە‪.‬‬ ‫ئ��ەورپ��ا خ��اوەن��ی ئاستێكی بژێویی‬ ‫بەرزو ڕێژەیەكی كەمی منداڵبونە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دراوسێكانیان لەباكوری ئەفریقیاو واڵتانی‬ ‫خۆرهەاڵتی ناوەڕاست‪ ،‬بەدەست نزمی‬ ‫ئاستی بژێوی‌و زۆریی ڕێژەی منداڵبونەوە‬ ‫گرفتارن‪.‬‬ ‫هۆیەكانی سەفەرو هاتوچۆو ئەو كرانەوە‬ ‫سیاسییەی هاتۆتە پێش‪ ،‬كارئاسانی‬ ‫زۆریكردوە بۆ ئ��ەوەی مرۆڤ بەئاسانی‬ ‫دەستی بەواڵتانی ئەوروپا بگات‪ .‬زۆرێك‬ ‫ل��ەو واڵت��ان��ە لەساتەوەختی ئێستادا‬ ‫ڕۆیشتنی هێزی كار بەتایبەت لەتوركیاو‬ ‫باكوری ئەفریقیاوە بۆ ئەوروپای خۆرئاوا‪،‬‬ ‫بەكێشەیەكی گەورە دەزانن‪.‬‬ ‫دەشێت پرۆسەی ئاشتیش لەنێوان‬ ‫ئیسرائیل‌و واڵتانی دراوسێیدا (لەكاتێكدا‬ ‫هەر بەردەوام بێت)‪ ،‬هەمان دەرەنجامی‬ ‫لێبكەوێتەوە‪ .‬واتە ئابوری گەشەسەندوی‬ ‫ئیسرائیل‪ ،‬دەت��وان��ێ��ت ه��ێ��زی ك��اری‬ ‫فەلەستینی‌و ڕەنگە هێزی كاری دیكەی‬ ‫واڵتانی عەرەبی بەالی خۆیدا ڕابكێشێت‪.‬‬ ‫ن���اوچ���ەی خ��ۆره��ەاڵت��ی ن��اوەڕس��ت‬ ‫ك���ۆم���ەك‌و ی��ارم��ەت��ی ج���ۆراوج���ۆری‬ ‫بەدەستدەگات‪ .‬گرنگترین سەرچاوەی‬ ‫ئەو كۆمەك‌و یارمەتیانەش حكومەتی‬ ‫واڵت��ە یەكگرتوەكانی ئەمریكایە كە‬ ‫بەمەبەستی گەشەپێدان‌و پڕچەككردنیان‪،‬‬ ‫یارمەتیەكی دارای���ی گ���ەورەی چەند‬ ‫واڵتێكی دەدات‪ ،‬ئەڵبەتە (ئیسرائیل‌و‬ ‫میسرو ت��ورك��ی��او ئ��ەرم��ی��ن��ا)‪ ،‬ل��ەڕی��زی‬ ‫پێشەوەی ئەو واڵتانەدان‪ .‬لەبەر ئەوەی‬ ‫ئەو كۆمەك‌و یارمەتیانە بەو مەبەستە‬ ‫پێشكەشدەكرێت‪ ،‬تا دێ‌ لەگۆڕانكاریە‬ ‫لەناكاو‌و توندوتیژەكانی ناوچەكە بگرێت‪،‬‬ ‫بۆیە پێناچێت بەو شێوەیەی ئێستای‬ ‫بەردەوام بێت‪.‬‬ ‫ك��ۆم��ەك��ە س��ەرب��ازی��ی��ەك��ان ل��ەگ��ەڵ‬ ‫كەمبونەوەی مەترسیە چەكدارییەكاندا‬ ‫كەم دەبێتەوە‪ ،‬بەاڵم پێنچاێت لەئیسرائیلدا‬ ‫مەترسیی سەربازی نەمێنێت یاخود كەم‬ ‫بكات‪ ،‬بۆیە چاوەڕێدەكرێت هەر كۆمەكە‬ ‫سەربازییەكانی ئەمەریكا بۆ ئەو واڵتە‬ ‫بەردەوام بێت‪.‬‬ ‫ئ��ەم��ە ب��ۆ ك��ۆم��ەك��ە ئ��اب��وری��ی��ەك��ان‬ ‫جیاوازەو بەهۆی گەشەو بەرەو پێشچونی‬ ‫بەرچاوی ئابوری ئیسرائیلەوە‪ ،‬پێنچاێت‬ ‫كۆمەككردنی ئەم واڵت��ە لەالیەن واڵتە‬ ‫یەكگرتوەكانی ئەمریكاوە هیچ پاساوێكی‬ ‫هەبێت‪.‬‬ ‫ئەڵبەتە ك��ۆم��ەك��ك��ردن��ی میسریش‬ ‫شانبەشانی ئیسرائیل لەڕێی كۆنگرێسەوە‬ ‫پێشكەشدەكرێت‌و پێنچاێت گەر كۆمەكە‬ ‫ئابورییەكانی ئیسرائیل ڕابگیرێت‪،‬‬ ‫كۆمەكە ئابوریەكانی میسر وەكی خۆیان‬ ‫بەردەوامبن‪ ،‬بەتایبەت سەروەختێك كە‬ ‫بەجۆرێك لەگومان‌و دودڵیەوە سەیری‬ ‫سیاسەتەكانی میسر دەكرێت لەئاست ئەو‬ ‫پرۆسەی ئاشتیەی واڵتە یەكگرتوەكانی‬

‫ئەمریكا سەرپەرشتی دەكات‪.‬‬ ‫لەالیەكی دیكەوە كۆمەك‌و یارمەتی‬ ‫گرنگی دیكە لەدەرەوە دەگاتە خۆرهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاست‪ ،‬بەتایبەت لەالیەن ڕەوەندی‬ ‫جولەكەو موسوڵمانەكانەوە لەهەریەك‬ ‫لەئەوروپاو ئەمریكاو ئوستورالیاوە‪.‬‬ ‫ب��ەش��ێ��ك��ی زۆری ئ���ەو پ���ارەی���ە بۆ‬ ‫گەشەپێدان‌و پەروەدەو فێركردن‌و كاری‬ ‫خ��ێ��رخ��وازی‌و مەبەستی م��رۆی��ی دیكە‬ ‫بەكاردەهێنرێت‪ ،‬بەشەكەی دیكەشی‬ ‫لەپێناو مەبەستی سیاسی ئاشكرا یان‬ ‫نهێنیدا خەرجدەكرێت‪.‬‬ ‫بێگومان ناكرێت بەئاسانی بزانین‪،‬‬ ‫ك��ام��ەی ب��ۆ مەبەستی ك���اری سیاسی‬ ‫ئاشكراو كامەی دیكەیان بۆ مەبەستی‬ ‫ك��اری سیاسی نهێنی بەكاردەهێنرێت‪.‬‬ ‫بزاوتە تیرۆیستی‌و ڕادیكاڵیە جیاجیاكان‬ ‫ك���ە ه��ەن��دێ��ك��ی��ان ل���ەالی���ەن ڕژێ��م��ە‬ ‫دەسەاڵتدارەكانەوە پشتیوانی دەكرێن‪،‬‬ ‫ئەوروپاو ئەمریكای باكور بەشوێنێكی‬ ‫ئازاد دەزانن‌و دەتوانن بۆ چاالكی جۆراو‬ ‫جۆر بەكاریبهێنن‪ ،‬ئەو جۆرە ئازادیەش‬ ‫لەواڵتانی خۆرهەاڵتی ناوەڕاست‌و باكوری‬ ‫ئەفریقیادا بونی نییە‪.‬‬ ‫ئەڵبەتە ئ��ەو ب��زاوت��ان��ە ئازادییەكی‬ ‫ل��ەو ج��ۆرە بۆ مەبەستی شەڕانگێزانە‬ ‫بەكاردێنن‪ .‬بۆ نمونە شۆڕشی ئێرانی‬ ‫دژ بەشا هەنگاوی گەورەی بەرەو پێش‬ ‫نا‪ ،‬سەروەختێك (خومەینی) ڕاب��ەری‬ ‫شۆڕشەكە لەئێراقەوە گواستیەوە بۆ‬ ‫پاریس‌و لەوێ‌ توانی سود لەئامرازەكانی‬ ‫پەیوەندی‌و گەیاندنی مۆدێرن وەربگرێت‬ ‫كە بەئاسانی كۆنترۆڵناكرێت‪.‬‬ ‫پێدەچێت لەداهاتودا كەسانی دیكەش‬ ‫چاوی لـێبكەن‌و ئەو مۆدیلە سەركەوتوە‬ ‫تاقیبكەنەوە‪ .‬لەناو ڕەوەن���دی توركی‬ ‫لەئەوروپاو بەتایبەتیش لەئەڵمانیادا‪،‬‬ ‫فێندەمێنتالیستەكان‌و هەروەها كوردە‬ ‫جوداخوازەكان‪ ،‬پارەوپول كۆدەكەنەوەو‬ ‫بەرنامەڕێژیش بۆ كودەتاكردن دەكەن‪.‬‬ ‫هاوكات شەڕی جەزائیریش لەفەرەنساوە‬ ‫ب��ەرن��ام��ەی ب��ۆ دادەن��ڕێ��ژرێ��ت‌و كۆمەك‬ ‫دەكرێت‌و هەر لەوێشەوە بەرێوەدەبرێت‪،‬‬ ‫ئەم كارانەش بەشێوەیەكی زۆر ترسناك‬ ‫ئەنجامدەدرێت‪.‬‬ ‫ئۆفیسی (ڕاب���ون���ی ئ��ی��س�لام��ی) كە‬ ‫سەربەحكومەتی ئێرانیە‌و تەرخانكراوە‬ ‫ب��ۆ پ��ڕوپ��اگ��ەن��دەك��ردن ب��ۆ ش��ۆڕش��ی‬ ‫ئیسالمی‌و بیروباوەڕەكانی لەواڵتانی‬ ‫دیكەی ئیسالمیدا‪ ،‬كار بۆ ئەوە دەكات‬ ‫سەرچاوەكانی كۆمەكی مادی‌و ڕاپەڕاندنی‬ ‫چاالكییەكانی لەئەوروپادا دابینبكات‪.‬‬ ‫لەهەمانكاتدا كۆماری ئیسالمی لەئێران‪،‬‬ ‫ه��ەڕەش��ەی ئ��ەو گ��روپ��ە ئۆپۆزسیۆنە‬ ‫پێشكەوتوانەی لەسەرە كە سود لەئازادیی‬ ‫دیموكراسی‌و ئامارە پێشكەوتوەكانی‬ ‫پەیوەندیگرتن لەخۆرئاوادا وەردەگرن‪ ،‬بۆ‬ ‫بەگژاچونەوەی ئەو ڕژێمەی لەواڵتەكەیاندا‬ ‫بااڵدەستە‪.‬‬ ‫ل��ەن��اوچ��ەی خ��ۆره��ەاڵت��ی ن��اوەڕاس��ت��دا‬ ‫پارەیەكی زۆر دەخرێتە بەردەستی گروپە‬ ‫ڕادیكاڵیەكان‌و هەندێک ل��ەو پارانەش‬ ‫حكومەتەكان خۆیان دەیاندەن‪ ،‬بەتایبەت‬

‫گۆشه‌یه‌ک ‌ه مانگی دوجار‬

‫دکتۆر عادل باخه‌وان‬ ‫ده‌ینوسێت‬

‫گالن بەرەو ڕادیكاڵیسم‬ ‫(‪)2‬‬ ‫چۆن ئیسالمی ڕادیکاڵ بخوێنینه‌وه‌؟‬

‫ئێران‌و لیبیاو هەندێكی كەش خەڵكانی‬ ‫دەوڵ��ەم��ەن��د دەیبەخشن ك��ە زۆرب��ەی��ان‬ ‫هاواڵتی عەرەبستانی سعودیەو كەنداون‪.‬‬ ‫توركیا تاكە واڵتیكی موسوڵمانە‬ ‫ل��ەن��اوچ��ەك��ەدا ك��ە ه��ەڵ��ب��ژاردن��ی تێدا‬ ‫ب��ەڕێ��وەدەچ��ێ �ت‌و گ��ەر پ��ارەی��ەك��ی لەو‬ ‫ج���ۆرەش هەبێت ئ���ەوا ب��ۆ هەڵمەتی‬ ‫هەڵبژاردنەكان‌و بەشێوەیەكی پەنهان‌و‬ ‫ش��اردراوە خەرجدەكرێت‪ .‬تەنانەت لەو‬ ‫واڵتانەی خۆرئاواشدا كە خاوەنی كۆنترین‌و‬ ‫گ��ەورەت��ری��ن ئ��ەزم��ون��ی دیموكراسین‪،‬‬ ‫ئەستەمە ب��ت��وان��رێ��ت ك��ۆن��ت��رۆڵ��ی ئەو‬ ‫كۆمەكانە بكرێت‌و كاریگەرییەكانی دیاری‬ ‫بكرێت‪ ،‬بەاڵم هەرچۆنێك بێت جۆری ئەو‬ ‫كۆمەك‌و پارتانە كاریگەریی زۆر زیاتریان‬ ‫لەسەر ئەو واڵتانە دەبێت كە ئەزمونی‬ ‫دیموكرسی تیایاندا ت��ازەی��ەو هەروەها‬ ‫كەمدەرامەتن‪ ،‬لەو واڵتانەدا كەمئەزمونن‌و‬ ‫ناتوانن چاودێری وردی ئەوە بكەن كە‬ ‫ئەو پارانە چۆن چۆنی بەكاردەهێنرێن‌و‬ ‫ێ دێڵێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫چ كاریگەریەكیش ج ‌‬ ‫لەگەڵ داكشان‌و نزمبونەوەی داهاتەكانی‬ ‫ن��ەوت‌و زیادبونی ئەزمونی دیموكراسی‬ ‫لەناوچەكەدا‪ ،‬ئەو ئەركە ئاسانتر دەبێت‌و‬ ‫زوتر چارەسەردەكرێت‪.‬‬ ‫گ��ەش��ت��وگ��وزار بەچاكترین ب��وارێ��ك‬ ‫دەدرێتە قەڵەم‪ ،‬بۆ باشتركردنی بارودۆخی‬ ‫ناوچەكە‪ .‬بێگومان ئەگەری چاكتربونی‬ ‫ڕەوشی ئابوری بەهۆی گەشتوگوزارەوە‬ ‫هەیە‪ ،‬ئەگەر چی لەئێستادا داهاتی‬ ‫ت��ەواوی ناوچەی خۆرهەاڵتی ناوەڕاست‬ ‫لەگەشتوگوزار ناگاتە نیوەی داهاتی‬ ‫مەكسیك لەو بوارەداو یان ڕەنگە هێندەی‬ ‫داه��ات��ی واڵت��ێ��ك��ی وەك تایلەند بێت‬ ‫لەنەوەدەكاندا‪.‬‬ ‫ب��ەاڵم گەشتكردن‌و بەرەوپێشچونی‬ ‫كەرتی گەشتوگوزار وەك هەر بوارێكی‬ ‫دی��ك��ە‪ ،‬پشت بەئاسایشی ناوخۆیی‌و‬ ‫ناوچەیی دەبەستێت‪ ،‬چونكە پێناچێت‬ ‫زۆرێ��ك لەگەشتیاران زاتی ئەوە بكەن‪،‬‬ ‫سەردانی ئەو شوێنانە بكەن كە جەنگ‌و‬ ‫تیرۆر تێیدا بێت‪.‬‬ ‫ب��ەدەر لەچەند حاڵەتێك‪ ،‬پێناچێت‬ ‫داهاتوی گەشتوگوزار لەناو ناوچەیەكدا‬ ‫ئ��وم��ێ��دب��ەخ��ش ب��ێ��ت‪ .‬ئ��ەوەت��ا ئاستی‬ ‫بەرهەمهێنان بەشێوەیەكی دراماتیكی‬ ‫لەدابەزیندایەو هەلی كاری ت��ازەش زۆر‬ ‫دەگمەنەو رێ��ژەی بێكاریش لەبەرزترین‬ ‫ئاستدایە‪ .‬بەمجۆرەش ژم��ارەی هەژاران‬ ‫تادێت زیاتر دەبێت‌و حاڵیان بەرەو خراپتر‬ ‫دەچێت‪.‬‬ ‫ئ��ەوەی پێویستە بكرێت تابەر بەم‬ ‫كارەساتە بگرێت گەشەیەكی ئابوری‬ ‫خێرایە‪ ،‬ئەم گەشە ئابورییەش بۆخۆی‬ ‫پێویستی بەگۆڕانكاریەكی كۆمەاڵیەتی‌و‬ ‫كلتوری‌و زانستی هەیە‪ ،‬تاوا لەخۆرهەاڵتی‬ ‫ن��اوەڕاس��ت بكات شانبەشانی واڵتانی‬ ‫پێشكەوتوی جیهان (چ لەخۆرهەاڵت بێت‬ ‫یان خۆرئاوا)‪ ،‬هەنگاو بنێت‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫برنارد لویس‪ :‬النفط والمیاه‪ -‬رياض‬ ‫الریس للكتب والنشر‬

‫بۆ وه‌اڵمی ئه‌م پرسیاره‌‪ ،‬به‌شێکی گرنگ له‌ تایبه‌تمه‌نده‌کانی‬ ‫ئیسالمیسم به‌گشتی و ئیسالمی ڕادیاکاڵ به‌تایبه‌تی‪ ،‬په‌نا بۆ‬ ‫«کۆنتێکست‪/‬السياق» ده‌ب�ه‌ن [(‪,Kepel( ،)2004 ,Roy‬‬ ‫‪ .])2013 ,Filiu( ،)2002 ,Laurens( ،)2009‬واته‌ گه‌ڕان و‬ ‫توێژینه‌وه‌ فراوانه‌کانیان له‌سه‌ر ڕه‌گوڕیشه‌‪ ،‬بونیه‌‪ ،‬ئاڕاسته‌ و کارکردنی‬ ‫ئیسالمی ڕادیکاڵ‪ ،‬ڕاسته‌وخۆ له‌ڕوبه‌ری ئه‌و کۆنتێکسته‌ سیاسی‪،‬‬ ‫ئابوری‪ ،‬کۆمه‌اڵیه‌تی و ئاینیه‌دایه‌ که‌ سێبه‌ری به‌سه‌رڕۆژهه‌اڵتدا‬ ‫کێشاوه‌ و چوارچێوه‌کانی شوناسی بۆ ده‌ستنیشانکردون [شوناس‬ ‫وه‌ك بونیه‌یه‌کی بیناکراوی گه‌ڕۆك و جواڵو‪ ،‬نه‌ك وه‌ك بونیه‌یکی‬ ‫مێژویی چه‌قبه‌ستوی هه‌میشه‌ نه‌گۆڕ]‪.‬‬ ‫به‌شێکی دیکه‌ی تایبه‌تمه‌ندانی ئیسالمی ڕادیکاڵ‪ ،‬به‌ته‌نها و دور له‌‬ ‫کۆنتێکسته‌کانی ئێستا و ئێره‌‪ ،‬په‌نا بۆ کولتور ده‌به‌ن [(‪,Guideere‬‬ ‫‪ .])2002 ,Meddeb(،)2003 ,Delcambre( ،)2012‬واته‌‬ ‫بزوتنه‌وه‌کانی ئیسالمی ڕادیکاڵ‪ ،‬هه‌ر له‌ بونیه‌ی عه‌قائیدیانه‌وه‌ تا‬ ‫ده‌گاته‌ مۆدێله‌کانی زه‌بروزه‌نگیان‪ ،‬له‌نێو کولتورێکدایه‌ که‌ زیاتر له‌‬ ‫هه‌زار و چوار سه‌د ساڵه‌ ئیسالم بینایده‌کات‪.‬‬ ‫گروپی یه‌که‌م‪ ،‬هه‌ر له‌ ئۆلیڤه‌ر ڕواوه‌ تا ده‌گاته‌ ژان پیه‌ر فیلیو‪ ،‬له‌‬ ‫چه‌ندین کتێبی جیاوازدا کلیک له‌سه‌ر ئه‌وه‌ده‌که‌ن که‌ ئه‌کته‌ره‌کانی‬ ‫ئیسالمی ڕادیکاڵ له‌ جیهانی موسوڵماناندا‪ ،‬مناڵی شه‌رعی خودی‬ ‫ئه‌و جیهانه‌ن و له‌نێو کۆنتێکسته‌ جۆراوجۆره‌کانیدا له‌دایکبون‪،‬‬ ‫پ���ه‌روه‌رده‌ی کۆمه‌اڵیه‌تی ک��راون‪ ،‬شوناسه‌کانیان دروستکراوه‌‬ ‫و جواڵنه‌وه‌کانیان به‌ ئاڕاسته‌ی ئه‌و کۆنتێکستانه‌دا ده‌ڕۆن و‬ ‫له‌گه‌ڵ گۆڕینیاندا ئه‌مانیش به‌ گۆشت و ئێسقانه‌وه‌ ده‌گۆڕێن‪.‬‬ ‫لێره‌وه‌‪ ،‬ئه‌مان پێیانوایه‌ بێهوده‌یه‌ بۆ تێگه‌شتن له‌ ئه‌لقاعیده‌ و‬ ‫لقه‌کانی له‌ ڕۆژهه‌اڵتدا‪ ،‬به‌ره‌ی نوسره‌ له‌ سوریادا‪ ،‬بوکوئارام له‌‬ ‫نێجیریادا‪ ،‬كه‌تیبه‌کانی عیزه‌دین قه‌سام له‌ فه‌له‌ستیندا‪ ،‬تاڵیبان له‌‬ ‫ئه‌فغانستاندا‪،‬کۆمه‌ڵه‌ی ئیسالمی له‌ ئه‌نده‌نوسیادا‪ ،‬ئه‌نساری ئیسالم‬ ‫له‌ کوردستاندا‪ ،‬بگه‌ڕێینه‌وه‌ بۆ قورئان! واته‌ ئه‌وه‌ قورئان و کولتوری‬ ‫ئیسالمی نیه‌ که‌ وا له‌ ڕادیکاڵێك ده‌کات له‌به‌رده‌م کامێراکانی‬ ‫جیهاندا‪ ،‬ڕۆژنامه‌نوسێك ب �ه‌ده‌م هوتافی «ئه‌اڵهوئه‌کبه‌ره‌وه‌«‬ ‫سه‌رببڕێت‪ ،‬به‌ڵکو ئه‌و کۆنتێکسته‌یه‌ (ئه‌و سیاقه‌یه‌) که‌ خودی ئه‌م‬ ‫ئه‌کته‌ره‌ی تیادا له‌دایکده‌بێت و په‌روه‌رده‌ کۆمه‌اڵیه‌تی و سیاسیه‌که‌ی‬ ‫له‌ ئه‌ستۆده‌گرێت! ئه‌م توێژه‌رانه‌ ته‌نانه‌ت بۆ لێکدانه‌وه‌ی دیارده‌کانی‬ ‫وه‌ك فره‌ژنی‪ ،‬خه‌ته‌نکردنی کچان‪ ،‬قه‌ده‌غه‌کردنی له‌باربردنی مناڵیش‪،‬‬ ‫سۆراخی کۆنتێکسته‌ جیاوازه‌کان ده‌که‌ن‪ .‬به‌هێزترین به‌ڵگه‌شیان‬ ‫ئه‌وه‌یه‌ که‌ له‌کاتێکدا هه‌مو الیه‌ك باس له‌ «یه‌ك» ئیسالم ده‌که‌ن‪،‬‬ ‫ئێمه‌ به‌پێی جیاوازیی کۆنتێکسته‌کان‪ ،‬ئیسالمی جیاوازیشمان هه‌یه‌‪.‬‬ ‫بۆنمونه‌ ئیسالمی کوردی له‌ ئیسالمی عه‌ره‌بی ناکات‪ ،‬ئیسالمی‬ ‫ئه‌نده‌نوسی له‌ ئیسالمی میسری ناکات‪ ،‬یاخود ئیسالمی نه‌هزه‌ی‬ ‫تونس له‌ ئیسالمی تالیبانی ئه‌فغانستان ناکات!‬ ‫ب��ه‌اڵم گروپی دوه���ه‌م‪ ،‬ه �ه‌ر له‌ ماتیۆ گ��ی��ده‌ره‌وه‌ تا ده‌گاته‌‬ ‫عه‌بدولوه‌هاب موئه‌ده‌ب‪ ،‬پێیانوایه‌ هیچ کۆنتێکستێك له‌ ده‌ره‌وه‌ی‬ ‫کولتوردا دروستنابێت و ئه‌و زه‌بروزه‌نگه‌ی که‌ واڵت به‌ واڵت‪ ،‬شار‬ ‫به ‌ش��ار‪ ،‬ک��ۆاڵن به ‌ک��ۆاڵن‪ ،‬ته‌نانه‌ت خێزان به ‌خێزانی جیهانی‬ ‫ئیسالمی گرتوه‌ته‌وه‌‪ ،‬ڕه‌گوڕیشه‌کانی له‌نێو کولتورێکدایه‌ که‌ هه‌زار‬ ‫و چوار سه‌د ساڵه‌ بونیه‌کانی بیناده‌کات و شه‌رعیه‌ت به‌ میکانیزم و‬ ‫میتۆده‌کانی ده‌به‌خشێت‪ .‬ئه‌مانه‌ پێیانوایه‌ قورئان‪ ،‬که‌ سه‌رچاوه‌ی‬ ‫یه‌که‌می کولتوره‌‪ ،‬هه‌ر وه‌ك چۆن شه‌رعیه‌ت به‌ لێدانی ژن له‌الیه‌ن‬ ‫پیاوه‌وه‌ ده‌به‌خشێت‪ ،‬ئاواش شه‌رعیه‌ت به‌ کوشتنی مرۆڤه‌کانی‬ ‫تر له‌به‌ر هۆکاری جیاواز ده‌به‌خشێت‪ .‬بۆ تێگه‌شتن له‌و منااڵنه‌ی‬ ‫که‌ له‌الیه‌ن ڕادیکاڵه‌کانی ئه‌لقاعیده‌وه‌ له‌ به‌غداد بۆمبڕێژده‌کرێن و‬ ‫له‌نێو قاوه‌خانه‌کاندا خۆیان ده‌ته‌قێننه‌وه‌ و سه‌دان مرۆڤی مه‌ده‌نی‬ ‫ده‌کوژن‪ ،‬کولتورالیسته‌کان ده‌گه‌ڕێنه‌وه‌ بۆ چیرۆکی کوشتنی هابیل‬ ‫له‌الیه‌ن قابیله‌وه‌‪ ،‬ده‌گه‌ڕێنه‌وه‌ بۆ چیرۆکی ئیبراهیمی پێغه‌مبه‌ر که‌‬ ‫چه‌قۆی خستوه‌ته‌ سه‌ر ملی ئیسماعیلی کوڕی و ده‌یه‌وێت سه‌ری‬ ‫ببڕێت و بیکات به‌ قوربانی‪ ،‬ده‌گه‌ڕێنه‌وه‌ سه‌ر خوێنی ڕژاوی‬ ‫عوسمان‪ ،‬خه‌لیفه‌ی سێیه‌م‪ ،‬به‌سه‌ر قورئانه‌که‌یدا‪،...،‬و پێیانوایه‌‬ ‫به‌بێ تێگه‌شتن له‌ مێژوی درێژی ئه‌م کولتوره‌ موسته‌حیله‌ په‌ی به‌و‬ ‫ئۆقیانوسی خوێنه‌ به‌رین که‌ ڕۆژهه‌اڵتی کردوه‌ به‌ژێر الفاوه‌کانیه‌وه‌!‬ ‫ب �ه‌اڵم ئایا به‌ڕاستی ئێمه‌ ده‌توانین ته‌نها به‌ گروپی یه‌که‌م‬ ‫(کۆنتێکستوالیسته‌کان) یان به‌ گروپی دوهه‌م (کولتورالیسته‌کان)‬ ‫ئۆقیانوسی خوێنی ڕادیکاڵیسته‌کانی ئیسالمی سیاسی بخوێنینه‌وه‌؟‬ ‫ئایا هه‌ر یه‌کێك له‌م دو جیهانبینیه‌ خۆی سنوردارنه‌کردوه‌ به‌‬ ‫میتۆدێك که‌ ڕێگای پێناده‌ن واقیع وه‌ك ئه‌وه‌ی که‌ هه‌یه‌ ببینن ؟‬ ‫(ماویه‌تی)‬

‫ذمارة (‪ )197‬دوشةممة ‪2014/4/28‬‬

‫ئاينناسى‬

‫‪4‬‬

‫موعجیزە لە بانسروشتییەوە بۆ سروشتیبوون‬ ‫ئازاد قەزاز‬

‫لە وتارێکی پێشوماندا تیشکمان‬ ‫خستە سەر پەیامبەرێتیی موحەمەد لەو‬ ‫گۆشەیەوە تەماشامان کرد کە بتوانین‬ ‫وەک مرۆڤێك بیناسینەوە‪ .‬وات��ە ئەو‬ ‫پەیامبەرەی وەک دیاردەیەکی بانسروشتی‬ ‫ل��ە ک��ات��ی خ��ۆی��دا چ���اوەڕاوان���ک���راوە و‬ ‫ئیمڕۆکەش وەك بانسروشتێک دەبینرێت‪،‬‬ ‫ویستمان بیکەینەوە ب��ە مرۆڤێک و‬ ‫ب��ە سروشتی وەک خ��ۆی ببینرێت‪.‬‬ ‫مەبەستمان ب��وو ل��ە ڕێ��گ��ەی قورئان‬ ‫خۆیەوە کە شایەتحاڵی ڕاستەقینەی ئەو‬ ‫سەردەمەیە‪ ،‬بچینەوە ئەو سەردەمە‪ ،‬تا‬ ‫لە ملمالنێی ئەو سەردەمە تێبگەین و لە‬ ‫کێشە بنەرەتیەکانی ئەو کاتە وردبینەوە‪.‬‬ ‫ڕەنگە هەبێت ئەم پرسیارە بە خەیاڵیدا‬ ‫بێت‪ :‬ئێمە کە لەم سەردەمەدا دەژین‪،‬‬ ‫چ پێویستمان بەوە دەبێت بچینەوە بە‬ ‫ڕاب���وردوودا و خۆمان بەو سەردەمەوە‬ ‫سەر قاڵ کەین؟ دەخوازم بێژم کە مرۆڤ‬ ‫تەنها بەجەستە لەم سەردەمەدا دەژی‪،‬‬ ‫ئەگین بەڕۆح لە ڕابوردووی خۆیدا دەژی‪.‬‬ ‫گەڕانەوە بۆ ڕابوردوو و شەن‌وکەو‌کردنی‬ ‫ساتەکانی ژیانی ئەو کات‪ ،‬ئازادیمان‬ ‫پێدەبەخشێت و فەزای بیرکردنەوەمان‬ ‫فراوانتر دەکات‪ .‬ئەمە جگە لەوەی کە‬ ‫مرۆڤ بە هۆی خوێندنەوەی ڕابوردووی‬ ‫خ��ۆی‪ ،‬خ��ۆی دەناسێتەوە‪ .‬چوونەوە‬ ‫بە ڕاب����ووردوودا مەبەست ئ��ەوە نییە‬ ‫لەو ڕاب��ردووەدا بچەقیت و نەگەڕێیتەوە‬ ‫وەك ئەو دۆخەی بەسەر سەلەفییەكاندا‬ ‫دێ��ت‪ ،‬بەڵکو مەبەستەکە ئەوەیە کە‬ ‫لەو ڕاب��وردووەدا ئیمڕۆکەی خۆتی تێدا‬ ‫ببینیتەوە‪ .‬واتە بچیتەوە بە ڕاب��ردوودا‬ ‫بەاڵم بگەڕێیتەوە و لێرەوە خوێندنەوەی‬ ‫بۆ ئەنجام بدەیت‪.‬‬ ‫پ��رۆس��ەی فێربوون لە‌ناو پرۆسەی‬ ‫بە‌کۆمەاڵیەتیکردنی تاکەوە‪ ،‬مرۆڤ بە‬ ‫چوار دۆخ��دا تێدەپەڕێنێت‪ ،‬کە مرۆڤ‬ ‫ل��ە دۆخ��ی چ��وارەم��دا گ��ەر ب��ە خۆیدا‬ ‫نەچێتەوە وەک ڕۆبۆتێکی لێدێت؛ جگە‬ ‫لە خۆ دووب���ارە ک��ردن��ەوە‪ ،‬هیچیتری‬ ‫نوێی بۆ ناکرێتەوە‪ ،‬ئ��ەوەی ڕاستی‬ ‫بێت لێی ون دەبێت و خ��ۆی لە بیر‬ ‫دەچێتەوە‪ .‬دۆخی یەکەم مرۆڤ تیایدا‬ ‫ناهوشیارێکی بێ‌توانستە‪ ،‬دۆخی دووەم‬ ‫مرۆڤ هوشیارێکی بێ‌توانستە‪ ،‬دۆخی‬ ‫سێیەم هوشیارێکی بە‌توانستە‪ ،‬دۆخی‬ ‫چوارەم دەبێتە ناهوشیارێکی بە‌توانست‪.‬‬ ‫لە قۆناخی چوارەمدا مرۆڤ ئەوەی کە‬ ‫فێری ب��ووە بە‌بێ بیرکردنەوە‪ ،‬ئەوە‬ ‫دووبارە دەکاتەوە کە پێشتر فێری بووە‪.‬‬ ‫ڕەنگە لە سەرەتادا ئەم دۆخە کارێکی‬ ‫پیویست بێت‪ ،‬یان ڕەنگە لە ئیش‌و‌کاری‬ ‫ڕۆژانەدا ئەمە گرنگ بێت‪ ،‬کە مرۆڤ بۆ‬ ‫نموونە بۆ شۆفێری سودی لێ‌وەرگرێت‪،‬‬ ‫بێ ئەوەی بیرکاتەوە و ئاگای لە خۆی‬ ‫بێت‪ ،‬بە‌جوانی شۆفێری خۆی دەکات‬ ‫و وزەی زۆر ناخوازێت بۆ بیرکردنەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم بۆ گۆڕانکاری لە ئاڕاستەی مێژوودا‬ ‫و وەرچ��ەرخ��ان و ڕاگ��وێ��زان لە ڕەوتی‬ ‫مرۆڤایەتیدا‪ ،‬گرنگە مرۆڤ لەو دۆخە‬ ‫بێتە دەرێ و ئاوڕێک لە خۆی بداتەوە‪.‬‬ ‫بۆیە وردب��وون��ەوە لە دی���اردەی ئایین‬ ‫و ناسینەوەی دی��اردەی پەیامبەرێتی‪،‬‬ ‫جگە لەوەی کە توێژێکی ئایینناسییە‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم توێژەکەی ت��ری لە هەمان‌کات‬ ‫مرۆڤناسییشە‪ .‬جیهانی ئیسالمی ئیمڕۆکە‬ ‫لە قۆناخی چوارەمدا دەژی و توانای‬ ‫نییە بە هوشیارییەوە لە خۆی بڕوانێت‬ ‫و ئەوەی لە ڕابوردوودا فێری بووە‪ ،‬وەک‬ ‫ڕۆبۆت دەیڵیتەوە و دەیکاتەوە‪.‬‬ ‫لە وتارەکەی پێشوماندا هەوڵماندا‬ ‫دی��اردەی پەیامبەرێتی ـ و بەتایبەتی‬

‫پەیامبەر موحەمەد ـ لە کۆنتێکستی‬ ‫خۆیدا ببینینەوە و دەسکاری‌کردنی‬ ‫مرۆڤیشمان ل��ەو دی��اردەی��ەدا ئاشکرا‬ ‫کرد‪ .‬لێرەوە دەڵێین هەروەک خوێندنی‬ ‫فەیلەسوف و زاناکان بایەخی خۆیان‬ ‫لەناو زانست و فەلسەفەدا هەیە‪ ،‬ئاوهاش‬ ‫پەیامبەران لەناو کایەی فەلسەفەی‬ ‫ئاییندا بایەخی تایبەتی خۆیانیان هەیە‬ ‫و هەر پەیامبەرێ بۆ خۆی ئەزمونێکی‬ ‫تایبەتییە و قوژبنێکی تری ش��اراوەی‬ ‫م��رۆڤ‪ ،‬جا چ پەیامبەرەکە خۆی بێت‬ ‫یان مرۆڤی ئەو سەردەمە بێت‪ ،‬ڕۆشن‬ ‫دەکاتەوە‪ .‬ب��اوەڕم وایە ه��ەروەک چۆن‬ ‫فەیلەسوف لە م��ێ��ژووی مرۆڤایەتیدا‬ ‫دەردەکەوێت؛ هەر ئاواش پەیامبەر لە‬ ‫ناو مێژووی مرۆڤایەتیدا دەردەکەوێت‪ .‬بە‬ ‫مانایەکی تر هەم فەیلەسوف و هەمیش‬ ‫پەیامبەر‪ ،‬دوو ئەزموونی گرنگی جیاوازی‬ ‫مرۆڤن‪ .‬هەر سەردەمە و مرۆڤ تێشووی‬ ‫تایبەتی خۆی دەبێت‪ ،‬تا ڕاب��وردووی‬ ‫خ���ۆی پ��ێ ب��خ��وێ��ن��ێ��ت��ەوە‪ .‬ئیمڕۆکە‬ ‫فەلسەفە‪ ،‬سایکۆلۆژیا‪ ،‬سۆسیۆلۆژیا‬ ‫ڕۆبەرت دیڵتس ـ ڕاهێنانێکی بەرنامەڕێژیی زمانی‪-‬دەماری‬ ‫و ئەنثرۆپۆلۆژیا‪ ،‬کەرەسەی تایبەتیان‬ ‫بەرهەم هێناوە کە مرۆڤ بە هۆیانەوە‬ ‫ژیانی خۆیدا‪ ،‬ڕوون بکەینەوە‪ .‬لەبەر الی خەڵکی جیاواز لە شێوەی جیاوازدا‬ ‫دەتوانێت بە چاوێکی زۆر جیاواز لە‬ ‫ئ��ەوەی کە س��ەرچ��اوەی ئیلهامی ئەم وەك مامۆستا‪ ،‬وەك خاوەن موعجیزە‪،‬‬ ‫جاران‪ ،‬دیاردەی ئایین و پەیامبەرێتی و‬ ‫بابەتە دەگەڕێتەوە بۆ ڕۆبەرت دیڵتس‪ ،‬وەك شیفا بەخشێك‪ ،‬وەک ساحیرێك‪،‬‬ ‫کاراکتەری ئایینیی مرۆڤ بخوێنێتەوە‪.‬‬ ‫بە پیویستم زان��ی ئ��ەو ه��ەوڵ��ەی ئەو وەك ڕابەرێکی ئایینی‪ ،‬وەك ڕۆڵەیەکی‬ ‫پوختەی وت��ارەک��ەی پێشوو ل��ەوەدا‬ ‫داویەتی تا لە پەیامبەر عیسا بگات و خودا و وەك میتافۆرێك هتد‪ ...‬بینراوە‬ ‫چڕ بۆوە کە دی��اردەی پەیامبەریتی لە‬ ‫لە دیدێکی سایکۆلۆژییەوە موعجیزەکەی و ناسێنراوە‪ .‬دیڵتس دەڵێت بە‌پێی‬ ‫کولتوری عەرەبدا باوەڕپێکراو بووە‪،‬‬ ‫ئەو پەیامبەرە شرۆڤە بکات‪ ،‬لێرەدا ئەوەی کە ماوەیەکی درێژ بوو لە بواری‬ ‫بەاڵم سەلماندنی ئەوەی کە کێ بەڕاستی‬ ‫تەندروستی و چارەسەرکردندا خەریک‬ ‫دەبێتە پەیامبەری چاوەڕوانکراو؛ ئەوەیان بە‌کورتی بخەمە ڕوو‪.‬‬ ‫دەروونناس و فەیلەسوفی ئەمەریکی بوومە؛ ماوەیەکی باشیش مەفتوونی‬ ‫سەخت بووە و جێگەی مشت‌ومڕێکی زۆر‬ ‫«ڕۆبەرت دیڵتس» چمکێک لە وجودی کار و چارەسەرییەکانی عیسا ببووم‪.‬‬ ‫بووە‪ .‬واتە پەیامبەر دەبێت شەرعیبوونی‬ ‫پەیامبەر عیسا بە چەشنێکی تایبەتی چونکی وەک دەردەکەوێت ڕێگە‌چارەکانی‬ ‫خ���ۆی ب��ە ه���ەر ه��ۆی��ەک��ەوە ب���ووە‪،‬‬ ‫دەخاتە ڕوو‪ .‬لە کتێبێکیدا بە ناوی عیسا ل��ەو ڕۆژەدا ک��اری پ �ێ‌ک��ردوون؛‬ ‫بسەپێنێت‪ .‬خاڵێکی تری زۆر گرنگ ئەوە‬ ‫(خۆت بگۆڕە) و لە وتارێکیدا بە ناوی ل��ەم��ڕۆک��ەدا بونەتە جێگە سەرنجی‬ ‫بوو کە سەختە مرۆڤ وەک پەیامبەرێ‬ ‫(بە‌مۆدێلکردنی حیکمەتی عیسا)‪ ،‬ئێمەش‪ .‬بۆیە دیڵتس باوەڕی وایە‪ ،‬لەم‬ ‫بۆ گشتەی خەڵک وەک مرۆڤێکی ئاسایی‬

‫جیهانی ئیسالمی ئیمڕۆکە توانای نییە‬ ‫بە هوشیارییەوە لە خۆی بڕوانێت‪ ،‬و ئەوەی‬ ‫لە ڕابوردوودا فێری بووە وەک ڕۆبۆت‬ ‫دەیڵیتەوە و دەیکاتەوە‬ ‫دەمانەوێت موحەممەد وەک گشت مرۆڤێ چۆن‬ ‫دەناسرێت؛ ئاوا ئەویش بناسێنین و هۆکاری‬ ‫سەرکەوتنی و دیتنی بەرهەمی تێکۆشانی خۆی لە‬ ‫ژیانی خۆیدا‪ ،‬ڕوون بکەینەوە‬ ‫ڕۆبەرت دیڵتس باوەڕی وایە لەم سەردەمەدا بە‬ ‫هۆی سایکۆلۆژیای نوێوە دەتوانین تیشکێکی‬ ‫نوێ بخەینە سەر الیەنی چارەسەریی عیسا‪ ،‬کە بۆ‬ ‫ئیمڕۆکە ئەو جۆرە خوێندنەوەیە بایەخی تایبەتی‬ ‫خۆی دەبێت‬ ‫خۆی دەرخات‪ .‬بۆیە مەبەستی سەرەکیی‬ ‫ئێمە لەم بابەتدا هەر تەنها ئەوانە نەبوون‬ ‫کە وتمان‪ ،‬بەڵکو دەمانەوێت موحەممەد‬ ‫وەک گشت مرۆڤێ چۆن دەناسرێت‪ ،‬ئاوا‬ ‫ئەویش بناسێنین و هۆکاری سەرکەوتنی‬ ‫و دیتنی بەرهەمی تێکۆشانی خۆی لە‬

‫گۆشەیەکی شاراوەی عیسای دەرخستووە‪.‬‬ ‫لە وتارەکەیدا دیڵتس دەڵێت؛ ئەوە بۆ‬ ‫ماوەی نزیکەی پتر لە دوو هەزار ساڵە‪،‬‬ ‫وتە و بیر و کردارەکانی عیسا لە ناو‬ ‫ژی��اری ڕۆژئ���اوادا کاریگەریی فراوانی‬ ‫خۆی ب��ووە‪ .‬بە درێژایی مێژوو‪ ،‬عیسا‬

‫سەردەمەدا بە هۆی سایکۆلۆژیای نوێوە‪،‬‬ ‫دەتوانین تیشکێکی نوێ بخەینە سەر‬ ‫ئەو الیەنەی عیسا کە بۆ ئیمڕۆکە ئەو‬ ‫ج��ۆرە خوێندنەوەیە بایەخی تایبەتی‬ ‫خۆی دەبێت‪ .‬لێرەدا گرنگە بۆ ئێمە ئەو‬ ‫جۆرە دیتنەی دیڵتس بە هەند وەرگرین‪،‬‬

‫چونکی ئەو باس لە الیەنێکی گرنگی‬ ‫پەیامبەرێتی دەک���ات و وەک بەڵگە‬ ‫لە الی��ەن ئاییندارانەوە دەخرێنە ڕوو‬ ‫بۆ سەلماندنی ڕاستێتیی پەیامبەران‪،‬‬ ‫ئەویش موعجیزەکاریی پەیامبەرەکانە‪.‬‬ ‫هەر پە‌یامبەرێ بە موعجیزەیەك ناوبانگی‬ ‫ڕۆشتووە و لە بەرامبەر نەیارانیدا بەکار‬ ‫دەهێنرێت‪ .‬ب��ەاڵم لەم خوێندنەوەیەی‬ ‫دیڵتسەوە مرۆڤ دەگاتە ئەوەی کە هەر‬ ‫موعجیزەیەك لە‌بری ئ��ەوەی بە دیوی‬ ‫بانسروشتیدا بخوێنریتەوە؛ بە دیوی‬ ‫سروشتیدا دەش��ێ بخوێنرێتەوە‪ .‬لەو‬ ‫کاتەدا کە قورئان وەك موعجیزە بۆ‬ ‫پەیامبەر موحەمەد دەستنیشان‌کراوە؛‬ ‫شیفاسازی وەک موعجیزە بۆ پەیامبەر‬ ‫عیسا دیاری‌کراوە‪.‬‬ ‫ل��ێ��رەوە دەگەینە ئ��ەو پنتەی کە‬ ‫ئیتر گۆشە‌نیگای دیڵتس سەبارەت بە‬ ‫خوێندنەوەی ئەو بۆ موعجیزەکەی عیسا‬ ‫ڕوون بکەینەوە‪ .‬ئەو بۆ ڕونکردنەوەی‬ ‫بۆچوونی خۆی‪ ،‬ئەلبەرت ئەینشتاین‬ ‫وەک نموونە دەهێنێتەوە تا بتوانێت‬ ‫مەبەستی خۆی لەمەڕ موعجیزە ئاشکرا‬ ‫بکات‪ .‬دیڵتس گەرەکیەتی موعجیزە‬ ‫لەناو پرۆسەیەکی سروشتی‪-‬مرۆڤانەدا‬ ‫بخوێنێتەوە‪ ،‬بۆیە لێرەدا وەک نموونە‬ ‫ئەینشتاین دەخاتە بەرچاو‪ .‬دەگێڕێتەوە‬ ‫و دەڵێت ڕۆژێکیان ئەینشتاین لەسەر‬ ‫ت��ەخ��ت��ەی پ��ۆل��ەک��ەی خ��ۆی شێتانە‬ ‫کۆمەڵێک هاوکێشەی ماتماتیکانە‬ ‫دەنوسێت‪ ،‬لە ن��او ئ��ەو هەموو شتە‬ ‫زانستییە تێکەڵ و پێکەڵەدا کە خۆی‬ ‫نوسیویەتی‪ ،‬لە پڕێکدا بۆ ماوەیەکی‬ ‫ک��ورت دەوەستێت‪ ،‬و ئەوجا دەڵێت‪:‬‬ ‫ئیتر لێرەدا موعجیزەکە ڕووی‌دا‪ .‬دیڵتس‬ ‫دەڵێت تۆ بڵێیت هەر ئەوەش نەبووە‬ ‫ک��ە ل��ەگ��ەڵ عیسا ڕووی‌داب���ێ���ت؟! کە‬ ‫بڵێین ئەرێ ئەوەتا لێرەدا الی عیساش‬ ‫موعجیزەکە ڕووی‌دا‪ .‬دیڵتس دیسانەوە‬ ‫ڕایدەگەیێنێت؛ ئەم نموونەیەی سەرەوە‬ ‫لە م باسەدا‪ ،‬بۆ ئەو بۆتە مۆدێلێک‪ ،‬تا‬ ‫بتوانێت باس لە موعجیزەی عیسا بکات‪.‬‬ ‫ئەو باوەڕی وایە بۆ ئەوەی ئەوە ئاشکرا‬ ‫بکەین‪ ،‬پێویستمان بەوەیە کە هەندێ‬ ‫لە شێوازەکانی گوفتار و ڕەفتاری عیسا‬ ‫بێنینە پێش چاو کە کۆنتێکستێکی وای‬ ‫خوڵقاندووە تا موعجیزە بتوانرێت تیایدا‬ ‫ڕووبدات‪.‬‬ ‫یەکێک لەو ڕێگەچارانەی کە عیسا‬ ‫ب��ەک��اری هێناون؛ ئ��ەوە ب��ووە کە لە‬ ‫نێوەندی سیستەمی باوەڕەوە ئاڕاستەی‬ ‫نەخۆشەکەی ک���ردووە‪ .‬مەبەست لە‬ ‫سیستەمی باوەڕ‪ ،‬ئەو بۆچوونە نییە کە‬ ‫الی خۆمان باوە‪ ،‬سیستەمی باوەڕ لە‬ ‫زمانی سایکۆلۆژیادا و بە تایبەتی لە‬ ‫ناو ڕێچکەی (بەرنامە‌ڕێژیی زمانەوانی‪-‬‬ ‫دەماری ‪ )NLP‬دا‪ ،‬مەبەست لەو جۆرە‬ ‫ئەزموونە سەبژێکتییەیە کە مرۆڤ لە‬ ‫پرۆسەی ژیانی خۆیدا‪ ،‬جۆرێك لە باوەڕ‬ ‫و قایل‌بوون بە خودی خۆی بۆ درووست‬ ‫دەبێت‪ .‬واتە لێرەدا مەبەست ئەوەیە کە‬

‫لەو سەردەمەدا عیسا پەی بە گرینگی‬ ‫و بایەخی ئەو جۆرە ئەزموونەی بردووە‬ ‫و لە چارەسەرکردندا بە کاری هێناوە‬ ‫کە هەنوکە لە بواری سایکۆلۆژیادا زۆر‬ ‫بایەخی پێ دەدرێت‪ .‬بۆ نموونە یەکێك‬ ‫لە وتەکانی عیسا بۆ نەخۆشەکانی وەک‬ ‫«مەترسە‪ ،‬تەنها ب��اوەڕت هەبێت»‪،‬‬ ‫ی��ان ل��ە شوێنێکدا چ��ەن��د کەسێک‬ ‫داوای یارمەتیی لێ‌دەکەن تا شیفایان‬ ‫پێ‌ببەخشێت‪ ،‬ئەویش دەپرسێت جا‬ ‫ئێوە باوەڕتان بەوە هەیە کە دەتوانم‬ ‫ئ���ەوە ب��ک��ەم ک��ە ئ��ێ��وە دەت��ان��ەوێ��ت؟‬ ‫ئەوانیش دەڵێن‪ :‬بەڵی‪ ،‬ئەویش دەڵێت‪:‬‬ ‫«ه��ێ��ن��دەی ب��ڕواک��ەت��ان ئ��ەوەت��ان بۆ‬ ‫دەبێت کە دەتانەوێت ببێت»‪ .‬دیڵتس‬ ‫ئەمە بە نموونە دەهێنێتەوە کە چۆن‬ ‫بڕوا فاکتەرێکی سەرەکییە بۆ ڕوودانی‬ ‫موعجیزەیەك‪ .‬ئەمە لەوەوە دێت‪ ،‬مرۆڤ‬ ‫پێکهاتەیەکی ئ��ەوت��ۆی هەڵ‌گرتووە‪،‬‬ ‫کە جەستە و دەروون��ی بە چەشنێکی‬ ‫ئەوتۆ ڕۆحێکیان خوڵقاندووە‪ ،‬متمانە بە‬ ‫شتێك یان کەسێك یان هەر هیچێك‪،‬‬ ‫دەتوانێت باوەڕێکی وەه��ای بۆ دابین‬ ‫بکات کە ڕۆح��ی لە نێوان جەستە و‬ ‫دەروونیدا هات‌وچو بکات‪ .‬بۆیە مرۆڤ‬ ‫وەک منداڵێك ک��ە هێشتا ئەقڵی‬ ‫پێنەگەشتووە‪ ،‬باوەڕ بە زۆر شت دەکات‬ ‫و هەر الی ئەو موعجیزەش دەخوڵقێت‪.‬‬ ‫ل��ێ��رەدا دیڵتس وت��ە بەناوبانگەکەی‬ ‫(گۆتە) بە نموونە دەهێنێتەوە کە‬ ‫دەڵ��ێ��ت‪« :‬موعجیزە ب���اوەڕی زۆرێ��ک‬ ‫لە منداڵە نازدارەکانە»‪ .‬واتە مرۆڤ‬ ‫زۆربەیان وەک ئەو مناڵە لە مێژوودا‬ ‫باوەڕیان بەو موعجیزانە کردووە‪ ،‬وەک‬ ‫بانسروشت بینویانە‪ .‬هۆکاری ئەم جۆرە‬ ‫باوەڕە‪ ،‬دەگەڕێتەوە بۆ ئەو ناخەی کە‬ ‫م��رۆڤ خۆی هەڵی‌گرتووە‪ .‬کاتێ کە‬ ‫شیکاری بۆ ناخی مرۆڤ دەکرێت؛ لە‬ ‫موعجیزەی شیفا‌بەخشینیش تێ‌دەگەین‪.‬‬ ‫ئیمڕۆ نەک هەر تەنها سایکۆلۆژیا باس‬ ‫لە گرنگی ئەو جۆرە ب��اوەڕەی مرۆڤ‬ ‫دەک��ات لە چارەسەرکردنی کێشە و‬ ‫گرفتی دەروونیدا؛ بەڵکو زانستی نوێی‬ ‫پزیشکییش ئەوە دووپ��ات دەکاتەوە‪.‬‬ ‫زانست ئەو دۆخە دەروونیەی مرۆڤی‬ ‫ناوناوە (پلەسیبۆ ئەفێکت‪placebo -‬‬ ‫‪ .)effect‬بۆ نموونە مرۆڤێك باوەڕ‬ ‫دەک��ات کە جۆرە دەرمانێکی تایبەت‬ ‫شیفابەخشە‪ ،‬تاقیکراوەتەوە ئەو کەسە‬ ‫شتێکی دەدەنێ بە ناوی ئەو دەرمانەوە‪،‬‬ ‫کە لە ڕاستیدا دەرمانەکە خۆی نییە‪ ،‬زۆر‬ ‫جار ئەوە ڕووی‌داوە‪ ،‬ئەو کەسە چاک‬ ‫بۆتەوە‪ ،‬هەر تەنها لەبەر ئەوەی باوەڕی‬ ‫وابووە ئەوە دەرمانە ڕاستەقینەکەیە‪.‬‬ ‫زۆر ج��ار ڕووی‌داوە کە نەخۆشێکی‬ ‫دەروونی تەنها لەبەر ئەوە چاک بۆتەوە‪،‬‬ ‫چونکە کەسێکی جێگە متمانەی خۆی‪،‬‬ ‫چاوەڕێیەتی یارمەتیی بدات‪ ،‬یان وتەی‬ ‫کەسێکی متمانەداری خۆی ژیانی ئەوی‬ ‫بە جۆرێکی موعجیزە‌ئاسا گۆڕیوە‪.‬‬ ‫دیڵتس ئەم بۆچوونەی سەرەوە دووپات‬ ‫دەکاتەوە کە دەڵی لە ژیانی خۆیدا لە‬ ‫کاتی چارەسەرکردنی نەخۆشەکاندا زۆر‬ ‫جار شتی لەو جۆرە ڕووی‌داوە‪ .‬ئەمە‬ ‫ئەوە دەردەخ��ات وەک دیڵتس دەڵێت‬ ‫جۆری ب��ڕوای مرۆڤ بە خودی خۆی‪،‬‬ ‫چ کاریگەرییەکی لەسەر تەندروستیی‬ ‫جەستە و ڕۆحی خۆی‪ ،‬دەبێت‪ .‬دەڵێ‬ ‫ئەوانەم بە چاوی خۆم بینیوە کاتێ کە‬ ‫مرۆڤ سنوری بڕوای خۆی فراوان دەکات‬ ‫و سنوردارکردنی خۆی تێدەپەڕێنێت‬ ‫سەبارەت بە تەندروستیی خۆی‪ ،‬چۆن‬ ‫موعجیزەی شیفاهاتن ڕوودەدات‪ .‬ئەم‬ ‫شیفاهاتنە لە نەخۆشیی شێرپەنجەوە‬ ‫بیگرە تا دەگاتە نەخۆشییە سەخت‬ ‫و ئاساییەکانی‌تر کە تەنگ بە مرۆڤ‬ ‫هەڵدەچنن‪ ،‬ڕووی‌داوە‪.‬‬ ‫لە بابەتی داهاتوودا پتر لەو دۆخانە‬ ‫ورد دەب��ی��ن��ەوە ک��ە دیڵتس ئ��ام��اژەی‬ ‫پ����ێ‌داون و دواج����ار دەچ��ی��ن��ەوە الی‬ ‫پەیامبەر موحەمەد تا لەویش زیاتر نزیک‬ ‫ببینەوە و لە‌ناو ئەو هەموو خورافاتەی‬ ‫کە بۆی داتاشراوە‪ ،‬بتوانین وەک مرۆڤێك‬ ‫بیدۆزینەوە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )197‬دوشةممة ‪2014/4/28‬‬

‫‪5‬‬

‫زمان و ئەقڵ لە دیندا (قورئان)‬ ‫بێستون ئەبوبەكر‬

‫بەرژەوەندی گۆرانیان تێدا كردووە بڕوایان‬ ‫بە زیاتر لە خودایەك هەیە ‪ -‬جگە لە دینی‬ ‫ئیسالم كە دەستكاری لە كتێبی پیرۆزیدا‬ ‫نەكراوە ئەوانی دی دەستكاری كراوە‪..‬هتد‪).‬‬ ‫‪ .4‬بروابون بە خودا الی نەوەی نوێ‪:‬‬ ‫دینی نوێی م��رۆڤ‪ ،‬ب��روای بە كەسایەتی‬ ‫و توانا و بە ناخ و دەرون��ی خۆی هەیە‪،‬‬ ‫لێرەوە خودا ئەناسێت وەك هێزێك سەروی‬

‫بەدوای چاكەیدا ناگەرێن ‪ -‬ئەوەندە خراپەی‬ ‫هەیە )‪ .‬ئەگەر كەسێك خاوەن یەكەم وەسپ‬ ‫ب��وو‪ ،‬جیاوازە لە كەسێك خ��اوەن دووەم‬ ‫وەس��پ ب��وو‪ ،‬دابەشكردن و پۆلێنكردنی‬ ‫كەسایەتی لەسەر هەستی بیستن لە كۆنەوە‬ ‫كراوە‪ ،‬بەاڵم وەك زانست كەمتر تەماشای‬ ‫پێشینیان ك���راوە* ب��ەاڵم كۆكراوەتەوە‬ ‫بەشێكی زۆر لە پەندی پێشینینمان‪ ،‬ئایا‬

‫لە نێو كات و شوێندا‪ ،‬زمان و عەقل و دین‬ ‫دەكرێت بەكردەوە‪ ،‬كات و شوێن ئەتوانرێت‬ ‫لێی بدوێین بەاڵم ناتوانرێت بەتەواوەتی‬ ‫بناسرێن‪ .‬مرۆڤ هێندە بچوكە لە نێو كاتدا‬ ‫ئەژی‪ ،‬ژیانی بەپێی كات دیاری ئەكات و‬ ‫رانەبردوو و رابردووی هەیە‪ ،‬بەاڵم مرۆڤ‪،‬‬ ‫بەتەواوی ناتوانێت لەكات بگات لە كاتێدا لە‬ ‫نێو كاتدایە‪ ،‬بەاڵم خودا لە دەرەوەی كاتە‪،‬‬ ‫چونكە خۆی دورستكەری كاتە‪ .‬مرۆڤ لە‬ ‫شوێندا ئەژی‪ ،‬بێ شوێن مرۆڤ سەرگەردانە‬ ‫و بوونی نییە‪ ،‬بەاڵم خودا دروستكەری هەموو‬ ‫شوێنەكانە! مرۆڤ دەسەاڵتی هەیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫قەترەیەك لە زەریایەكە ‪ -‬خودا دروستكەری‬ ‫هەموو زەریاكانە ‪ -‬نەك هەرئەوە بەڵكو‬ ‫دروستكەری بوون و نەبوونە‪ .‬خودا ئەو‬ ‫هێزەیە كەمرۆڤ پێویستی پێیەتی تا پشتی‬ ‫پێ ببەستێت ‪ -‬هاوكات خودا پشت تەنها‬ ‫بەخۆی دەبەستێت‪ .‬ئەوەی جێی سەرنجە‬ ‫ ئێمە وەك خودا تەنیا نین‪ ،‬چونكە ئێمە‬‫خودامان هەیە! هەمووو مرۆڤێك بروای‬ ‫بەبونی خودا هەیە‪ ،‬بەاڵم شێوازی دەربرینی‬ ‫ئەو بروایەیی جیاوازە‪ ،‬بۆیە زۆركات‪ ،‬هەموو‬ ‫بیرو راك��ان خ��ودا پێ باش نییە‪ .‬مرۆڤ‬ ‫ئەتوانێت بیرورای دەربرێت‪ .‬خودایش خۆی‬ ‫باس لە خۆی ئەكات تەنها خۆی وەك ئەوەی‬ ‫كەهەیە خۆی ئەناسێت‪ ،‬ئێمە خودی خودا‬ ‫(زاتی خودا)وەك ئەوەی هەیە نایناسین و‪..‬‬ ‫چێوی باسەكەمان‪ ،‬لە نێو دیندایە‪،‬‬ ‫بۆ بەرچاوروونی زیاتر‪ ،‬لەسەر پێوەندی‬ ‫مرۆڤ و خ��ودا‪ ،‬كە دنیابینی (‪World‬‬ ‫‪ )View‬م��رۆڤ بەرامبەر تێگەشتنی ‪-‬‬ ‫لە خ��ودا دەردەخ���ات‪ ،‬لە رێگەی وێنەوە‬ ‫ئ��ەم ت��ەوەرە ك��ورت ئەكەینەوە‪ ،‬چونكە‬ ‫مەودای كار لە ئاییندا فراوانە و كۆمەڵێك‬ ‫یاساو مەرجی تایبەت بەخۆی هەیە‪ ...‬كە‬ ‫لەلێكۆڵینەوەیەكدا یان وتارێكدا ناتوانرێت‬ ‫روونبكرێتەوە – تەنها وەك ئاماژەیەكی‬ ‫ك��ورت باسی دەك��ەی��ن ك��ە دەك��رێ��ت راو‬ ‫بۆچونی جیاوازتریش هەڵبگرێ‪ ،‬ئەم وێنانە‬ ‫ بەتەواوی ئەو پێوەندییە روون ناكاتەوە‬‫بەڵكو وەك خاڵێكە لە نێو كتێبێكدا بەاڵم‬ ‫خاڵێكی دیارە‪.‬‬ ‫‪ .1‬بروابون بەخودا الی هندۆس‪ :‬یەك دەسەاڵتی خۆیەو لە ناخیدا بیدۆزێتەوە پێی ئەگەر هەستەكانمان نوسی كام هەست به‬ ‫خودا ئەپەرستن بەناوی (براهمان)‪ ،‬بەاڵم ئەژی‪ ،‬بروای بەوە هەیە مرۆڤ‪ ،‬لە سورێكی یەكەم هەست بنوسین و پێشی بخەین‪ ،‬دوای‬ ‫كاتێك خواپەرستی ئەكەن ‪-‬سنوریان نییە داخراودا دوبارە دەبێتەوە و دەژی و‪..‬هتد‪ .‬شرۆڤە ‪ -‬وەاڵمێك بۆ ئەم پرسیارە ئەبێت‪.‬‬ ‫لێرەدا لە چێوەی زماندا‪ ،‬ئەقلی مرۆڤ و‬ ‫‪ .5‬بروابون بە خودا‪ ،‬لە دینی جولەكەدا‬ ‫لە ژم��ارەی خواوەندا(كاتێك بروا ئەكەن‬ ‫بەكردەوە)‪ ،‬هەر كۆمەڵێك خوداوەندێكیان (ئێستا)‪ :‬لە قورئاندا باسكراوە‪ ،‬بروایان گەورە و بچوك بەراورد ئەكەین‪ ،‬دواتر بە‬ ‫ه��ەی��ە‪ ،‬ك��ە ل��ە كەرەستەیەك (ك��ان��زا ‪ /‬بە یەك خودا هەیە‪ ،‬بەاڵم هەندێك كات هۆی ئەم كورتە چیرۆكەوە‪ -‬وەك ئەزمونێكی‬ ‫قور‪ /‬زی��و‪ )..‬دورستكراوە و لە شوێنیكدا خودایش ئەخەنە ژێر تاقیكردنەوە و‪..‬هتد‪ .‬سەرەتا لە بواری چیرۆك نوسیندا‪ ،‬هەوڵ‬ ‫‪ .6‬بروابون بە خوا لە دینی ئیسالمدا ئەدەین عەقل (هزرو ئاوەز) ی مرۆڤ بەراورد‬ ‫پیرۆزكراوە‪ ،‬یاخود گا یان پشیلە یان مشك‬ ‫ی��ان ‪ ..‬شتی دی ئەپەرستن‪.‬ئەم جۆرە (خودا لە نێو بازنەی ئەم دینەدا دیار نییە‪ ،‬و شیبكەینەوە بە وشەی كەم و واتای زۆر بە‬ ‫بیرورایه دەوروبەری زمانی جیاجیا دێنێتە یەك بەیامبەری ن��اردوە‪ ،‬بەرنامەی هەتا جۆرێكیش خوێنەر بێتاقەت نەكات‪ ،‬هاوكار‬ ‫بەم چیرۆكە‪ ،‬ئەتوانین زۆر بابەتی تر لێك‬ ‫هەتاییە‪.)1()..‬‬ ‫ئاراوە و‪...‬هتد‪.‬‬ ‫ل��ەم بابەتەدا هەندێك ج��ار بەگشتی بدەینەوە لە نێو ژیانی مرۆڤایەتیدا‪...‬‬ ‫‪ .2‬بروابون بەخودا الی ب��وزی‪ :‬ئەمان‬ ‫((ب��ەی��ان��ی��ەك‪ ،‬كاتێك خ��ۆر لەكەل‬ ‫بروایان بەخودا نییە‪ ،‬بەهیچ شێوەیەك كەس ئ��ەدوێ��ی��ن ‪ -‬ه��ەم��وان ب��ەرێ��ژەی ج��ی��اواز‬ ‫ناپەرستن‪ ،‬ئەمان بروایان بەزیندوو بونەوە زانیاریمان لەسەری هەیە‪ .‬زمان زۆر پێناسە دەرك��ەوت‪ ،‬كەمێك لەشانوشكۆی شاخی‬ ‫نییە‪ ،‬چاویان لە رابردوو و داهاتووە‪ ،‬الی كراوە‪ ،‬بەاڵم ئەتوانین بڵێین‪ :‬زمان دەوروبەر ك��ەم��ك��ردەوە‪ ،‬چونكە ل��ە ش��اخ ب��ەرزت��ر‬ ‫ئەمان پیرۆزی بۆ كەس نییە‪ ،‬دین (عقیدە) دابەش دەكات بۆ ئەوەی بچوكی بكاتەوە ب��ووی��ەوە!‪ ..‬منالێكم بینی‪ ،‬رای ئەكرد ‪-‬‬ ‫و ئاینێكە خودییە نوێژو ئەركی دنیان نییە تا لێی تێبگەین‪ ،‬چونكە ئەقلی مرۆڤیش بەردێكی لەدەستدا بوو‪ ،‬دایكی بە ئارامی‬ ‫تەنها ئەركەكانیان خودییە‪ ،‬و رۆحیان پێ بەرامبەر بە گ��ەردوون سنوردارو بچووكە‪ .‬لەبەر خەڵك ! وردە وردە بەدوایدا ئەرۆی‪-‬‬ ‫ئاسودە ئەكەن‪ ،‬ئەو كەسەیش پەیرەوكەری ناونیشانی ئەم بابەتە‪ ،‬زۆر قسە هەڵدەگرێت ئێ‪ -‬بانگی لەمناڵ كرد‪:‬‬ ‫رۆڵە‪..‬لێی نزیك بویەوە زیاتر ‪ ..‬وەرە بۆ‬ ‫ئەمان نەبێت ‪ -‬دەستی كەم ئەگات بە قسە تا رونبكرێتەوە‪ ،‬لە كاتی خۆیدا‪ ،‬نوێ بون و‬ ‫و وتەكانی بوزی (مرۆڤە)‪ ،‬لیستێكیان هەیە‪ ،‬كاریان پێكراوە‪ ،‬لە ئێستایش و داهاتویشدا كوێ ئەرۆیت؟‬ ‫مناڵ‪ :‬دایەگیان‪ ،‬لەسەر ئەو گردوڵكەیە ‪-‬‬ ‫ئەو ئەركانە ریز كراوە تێیدا كە رێككەوتون ‪ -‬بێ بایەخ نابن‪ ،‬چونكە پەیوەستە بە ژیانەوە‪.‬‬ ‫تەنها بۆ ئەو كەسانەیە كە بروایان پێی هەیە لەم باسەدا‪ ،‬س��ەرەڕای ناونیشان‪،‬الیەك ئەم بەردە ئەگرمە خۆر‪..‬‬ ‫دایك‪ :‬بۆچی رۆڵە گیان ؟‬ ‫بۆ كەسی دیكە كەمتر بەردەست دەكەوێت لە بیرو هزرو ئاوەزی كوردی ئەكەینەوە‪،‬‬ ‫م��ن��اڵ‪ :‬ئ��ەم��ەوێ��ت خ��ۆر زوو بكەوێتە‬ ‫كە لەسەر ئەزموون دام��ەزراوە و ئەزمونی‬ ‫و‪..‬هتد‪.‬‬ ‫‪ .3‬بروابوون بە خودا لە دینی مەسیحیدا ئ��ەزم��ون��ك��راوە‪ ،‬بزانین ت��ا چەند لەسەر خوارەوە‪ ،‬بۆ ئەو دیوی ئەو شاخە !‬ ‫دای��ك‪ :‬رۆڵە گیان‪ ،‬خۆ خۆر ئەوەندە‬ ‫(ئێستا)‪ :‬بروایان بەخۆشەویستی خودا هەستەكان‪ ،‬كەسایەتیەكانیان دابەشكردوە‪،‬‬ ‫هەیە‪ ،‬وا سەیری پەیامهێنەرەكەیان ئەكەن‪ ،‬عەقلیان شرۆڤە كردوە‪ ،‬لە پەندی پێشیناندا بچوك نییە‪ ،‬لە شاخ و زەویش گەورەترە‬ ‫مناڵ‪ :‬ئەی بۆ ئەوەنە كەمی دیارە دایە ؟‬ ‫كە وەك خودا كاری كردوە لەسەر زەوی‪ ،‬هاتووە‪ ،‬لە سەرهەستی بیستن‪:‬‬ ‫دایك‪ :‬رۆڵەگیان ئێمە بەكەم ئەیبینین‪،‬‬ ‫‪ .1‬گوێی سوكە‪.‬‬ ‫كاری لەتوانابەدەری ك��ردووە‪ ،‬هەندێكیان‬ ‫‪ .2‬گوێی قورسە (گوێی گ��ران بووە ئەگینا خۆر زۆر زۆر گەورەیە‪...‬‬ ‫ب��روای��ان وای��ە ك��وری خ��واوەن��دە‪ ،‬زیاتر‬ ‫مناڵ‪ :‬ئەمەندە زیاترە (هەردوو دەستی‬ ‫خواپەرستیان لە رێگەی رۆحیە و كەمتر (تەمەنی پیری)‪ /‬خۆی كردوە بە كەڕەی‬ ‫ت���ەواو ب��ە ك��ەوان��ەی ك���ردەوە و سینگی‬ ‫گرنگی ب��ەك��ردەو پ��ی��رۆزی دینی ئ��ەدەن شەربەت‪ ،‬و‪)..‬‬ ‫‪ .3‬لە نێوان ئەم دوو هەستەدا ‪ -‬گوێی دەرپەراند مناڵەكە)‬ ‫و‪ ...‬زۆر بابەتی تر كەهەموان شارەزایمان‬ ‫دایك‪ :‬زۆر گەورەترە گیانی دایە‪..‬‬ ‫تا رادەی��ەك تێدا هەیە‪ ،‬وەك ئەوەی هەر ئاسایی بۆ بیستن هەیە‪ ،‬هەریەك لەمانە وەك‬ ‫مناڵ‪ :‬ئەها‪...‬وایە‪ ...‬دەباشە لەبەر تۆ‬ ‫تاوانێك بكرێت پەیامبەرەكە لەبری ئەو هەڵی ئیدیۆم بەكاردێ ( پەند‪ ،‬وەك ئامۆژگاری‬ ‫دەگرێت و‪ ....‬هتد (هەركەس زللـەیەكی و بیرخستنەوە بەكاردێت ‪ -‬بەاڵم ئیدیۆم‪ ،‬وازیلێدێنم دایەگیان!‬ ‫مناڵەكە گەرایەوە بەتوندی دەستی كردە‬ ‫لێدای الكەی تریشی بۆ بكەرەوە)‪( .‬رۆحی وەك بریاردانی كۆمەڵگا لەسەر كەسێك‬ ‫خودا و جەستەی بەندە بەیەك گەشتون‪ ،‬یان بابەتێك بەكاردێت بۆنمونە‪ :‬دەستی لێ ملی دایكی‪..‬‬ ‫دایك‪ :‬بزەیەكی كردو وتی‪ :‬خوایەگیان‪،‬‬ ‫لە راستەرێگای دین الیان داوە لە ئێستادابۆ بشۆ ‪ -‬كاتێك ئەمە بە یەكێك وترا‪ ،‬ئیتر‬

‫مناڵ جیهانی چەند بچوك دێتە بەرچاو‪..‬‬ ‫بۆیە زۆربەی كات ‪.))..‬‬ ‫ئەم سێ وشەیە‪ ،‬كە بریتین لە (زمان‪،‬‬ ‫ئەقل‪ ،‬دین)وەك زارەوەو وەك دیاریدەیان‬ ‫لێهاتووە ‪ ،‬كاریان لەسەر كراوە و كاریان‬ ‫پێ دەكرێت‪ ،‬لە نێو جیهان (بویەر ‪ -‬واقع)‪-‬‬ ‫دا‪ ،‬هاوكات مرۆڤیان پێ رامدەكرێت‪ ،‬بە‬ ‫شوێنپێی باش و ئاسودە م��رۆڤ‪ ،‬بەرێ‬

‫بەكارهێنانی زمان‪ ،‬دەبێتە هۆی دەرخستنی ئەقڵی‬ ‫مرۆڤ‪ ،‬دینيش بەپێی ئەقڵ ئەرك دەخاتە سەر شانی‬ ‫مرۆڤ‪ ،‬لە رێگەی بەكارهێنانی زمانی مرۆڤەوە‪،‬‬ ‫پێوانە و رێژەی (جەوهەری) ئەقڵی مرۆڤ دەكرێت‬ ‫دەكرێت و بەرەو رێگای ناخۆش و پڕزیان‬ ‫و كۆیلەیی مرۆڤی پێ دەچەوسێنرێتەوە‪.‬‬ ‫زمان لەسایەی بیردا كاردەكات‪ ،‬یان بیر‬ ‫لەسایەی زماندا كاردەكات‪ ،‬لێكۆڵینەوەی‬ ‫زانستی ل��ەو ب���وارەدا ك����راوە(‪ ،)2‬بەاڵم‬ ‫بەتەواوی یەكال نەكراوەتەوە‪ ،‬بەاڵم ئێمە‬ ‫هەندێك ك��ات بیر ئەكەینەوە ئەوكات‬ ‫ئەدوێین و هەندێك كات ئەو پرۆسە هێندە‬ ‫خێرایە وك��ورت خایەنە نێوانیان دی��اری‬ ‫ناكرێت‪ ،‬بەاڵم ئەوەی جێی سەرنجە چەندین‬ ‫لێكۆڵینەوە لەسەر ئەم بابەتەكراوە هیشتا‬ ‫هەندێك الیەنی بەنادیار ماوەتەوە! زمان‬ ‫وبیر لەیەكدی جیا ناكرێتەوە‪ .‬بەاڵم وەاڵمی‬ ‫ئەم پرسیارە‪ ،‬ئەگەر لە روانگەی قورئانەوە‬ ‫تەماشای بكەین رونتر ئەكرێتەوە‪ ،‬بەكورتی‬ ‫لێرە لێی ئەدوێین‪ :‬كاتێك كارپ (جەستە)‬ ‫دروستكراوە‪ ،‬دواتر رۆح بە بەرمرۆڤدا كراوە‪،‬‬ ‫وشە فێری یەكەم مرۆڤ كرا‪ ،‬ئەوكات بیری‬ ‫ك���ردەوە‪ ،‬زان��ی��اری دەس��ت ك��ەوت‪ ،‬وات��ە‪:‬‬ ‫زم��ان وائ��ەك��ات م��رۆڤ بیربكاتەوە‪ ،‬هەر‬ ‫لەرێگەی زمانەوە بیر دەرئەبرین و ئەقلمان‬ ‫رون ئەكەینەوە‪ ،‬لە نێو زماندا بیری ئێمە‬ ‫ئەخوێنرێتەوە‪ .‬بەاڵم فۆرمی زمان‪ ،‬زمانی‬ ‫قسەكردن و ئاماژەكانیش (نازمانیەكان)‬ ‫ئەگرێتەوە‪ ،‬چونكە هەموو قسەیەك بیری‬ ‫تێدایە (سودمەند‪ /‬كەم بەها‪ /‬بێ بەها) ئەو‬ ‫هزرەی دەردەبرین كە ئاوەزمان هەلی گرتوە‪،‬‬ ‫هەموو ئاماژەكانیش هەر بەو شێوەیە‪ .‬بەاڵم‬ ‫بیرێكی ئەبستراكت نییە ‪ -‬زمان دورست‬ ‫بكات! ئەم بابەته تۆێژینەوەی وردی ئەوێت‬ ‫تا زیاتر بگەین بە ئەنجام‪ ،‬بەاڵم نوسینی‬ ‫وت��ار وا باشترە‪ ،‬ت��ۆوی لێكۆڵینەوەی لە‬ ‫هونەری نوسینیدا شاردبێتەوە‪ ،‬تا پەرەدان‬ ‫بە زانست ب��ەردەوام بێت‪ .‬دواجارهەموو‬ ‫ئایینەكان‪ ،‬بەزمان دەرب��راون و رێزیان لێ‬ ‫گیراوە‪.‬‬ ‫ئەقل‪ ،‬لە نێو هەموو ئایینەكاندا رێزی‬ ‫لێ گیراوە و مەرجە بۆ ئەو كەسەی كە‬ ‫دین وەردەگرێت و مەراسیمی ئایینی پێرەو‬ ‫دەك��ات‪ .‬قسەكردن لە ئەم سێ تێرمینە‪،‬‬

‫ئەقڵی مرۆڤ‪ ،‬دینیش بەپێی ئەقڵ ئەرك‬ ‫دەخ��ات��ە س��ەر شانی م��رۆڤ‪ ،‬لە رێگەی‬ ‫بەكارهێنانی زمانی م��رۆڤ��ەوە‪ ،‬پێوانە و‬ ‫رێژەی (جەوهەری) عەقلی مرۆڤ دەكرێت‪،‬‬ ‫دواتر بریاری مرۆڤ‪ ،‬لەسەر مرۆڤیش بە‬ ‫هەمان پێودانگ ئەدرێت‪ ،‬بەاڵم هەندێك‬ ‫جار قسە و كردە و هاوتا نایەتەوە‪ ،‬ئەمەش‬ ‫بە هۆی هاتنە نێوانی ئەقل ‪ /‬نەفسەوە‬ ‫دەبێت‪ ،‬بااڵنسی ئەو دوان��ە تێك دەدات‬ ‫(قسەكردن و كرداركردن)‪ ،‬چونكە مرۆڤ‪،‬‬ ‫لە رێگەی زمانەوە شێوازی بیركردنەوەی‬ ‫جۆراوجۆر دەردەبرێت و ژیانی پێ تەی‬ ‫دەك��ات و رێگای ژی��ان دەب��رێ��ت‪ .‬عەقلی‬ ‫مرۆڤ‪ ،‬لە رێگەی پێنج هەستەكەی مرۆڤەوە‬ ‫دەولەمەند دەب��ێ‪ ،‬هەندێك جار‪ ،‬هەستی‬ ‫شەشەم و حەوتەم كە دەچێتە نێو پێشبینی‬ ‫رۆحییەوە (شهود) قسەی لەسەر دەكرێت‪.‬‬ ‫دواتر عەقل وەرئەگیرێت‪ ،‬لە رێگەی زمانەوە‬ ‫بەخش دەكرێت و دەردەبرێت‪ .‬ئەگەر ورد‬ ‫تەماشای قورئان بكرێت‪ ،‬دەتوانرێت تیۆری‬ ‫راستەقینەی لێ هەڵبهێنجرێت و پەرەی‬ ‫زانستی ن��ەدۆزراوەی زانستی پێ بەرهەم‬ ‫بهێنرێت‪ .‬لە رێگەی قورئانەوە‪ ،‬تەماشای‬ ‫دروستبوونی زم��ان و زم��ان پژانی مناڵ‬ ‫بكەین‪ ،‬پێ دەچێت بە ئامانجی باشتر بگەین‪،‬‬ ‫وەك ئەوەی زمان پێدراوێكی خودایە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫پێوستی بە شیكردنەوەی ئەقلی هەیە تا لێی‬ ‫تێبگەین‪ .‬كاتێك خودا باسی‪ ،‬هەستەكانی‬ ‫م��رۆڤ دەك��ات زۆر ك��ات‪ ،‬هەستی بیستن‬ ‫و بینین پێكەوە ب��اس دەك��ات‪ ،‬ئ��ەم دو‬ ‫هەستەش یەكێكە لەو هەستانەی كەزۆرتر‬ ‫مرۆڤ دەوروب��ەری خۆی پێ شیدەكاتەوە‪،‬‬ ‫ئەقلی پێ وەردەگرێت و لە دیاریدەكانی‬ ‫نێو جیهان تێ دەگ��ات بە هۆی ئەم دوو‬ ‫هەستەوە زانیاریی زیاتر لەال كۆ دەبێتەوە‪،‬‬ ‫زانیارییش كۆبویەوە پێوەندیی خانەكانی نێو‬ ‫مێشك زیاتر دەبێت مرۆڤ زیاتر دەتوانێت‬ ‫لەو دەوروب��ەر بگات و شارراوەكانی نێو‬ ‫ژیان زیاتر دەردەخات و زۆرتر ونبوەكانی‬ ‫نێو ژیان دەدۆزێتەوە و دوا جار ‪ -‬داهێنان‬ ‫ئەكات‪ .‬لە قورئاندا‪ ،‬زۆر كات (یسمعون‬ ‫ویبصرون) ئەم دو هەستە پێكەوە هاتن‪،‬‬ ‫بیستن پێش بینین هاتووە‪ ،‬هەندێك جار‪،‬‬ ‫باسی ئەوە دەك��ات‪ ،‬كاتێك م��رۆڤ‪ ،‬گوێ‬ ‫بكاتەوە شت ببیستێت و چاوی بكاتەوە‬ ‫تاشت ببینێت ‪ -‬دوات��ر باشتر تێدەگات‬ ‫لە ژیان و دەوروب��ەر و دەسەاڵتی خودا ‪-‬‬ ‫ئەگەرنا ئەو كەسە‪ ،‬كەسێكە سودی كەمی‬ ‫لە ئەقلی وەرگرتووە‪ ،‬بۆ تێگەشتن لە ژیان‪.‬‬ ‫واتە‪ :‬هەستی بیستن و دواتر بینین‪ ،‬ئەو دوو‬ ‫هەستەن كە عەقلی مرۆڤ پەرە پێدەدەن‬ ‫و پەرە بە زمانیش دەدەن‪ ،‬یەكەم هەست‬ ‫كە دروست دەبێت‪ ،‬بەپێی لێكۆڵینەوەی‬ ‫زانستی هەستی بیستنە‪ ،‬كە مناڵ لە سكی‬ ‫دایكیدا پێ دەبیستێت‪ ،‬لە قورئانیشدا زۆر‬ ‫كات‪ ،‬هەستی بیستن پێش بینین خراوە‪...‬‬ ‫كاتێك باڵندە هێلكە دادەنێت و هێلكەكانی‬ ‫(هەڵدەهێنێت) درز دەب��ێ��ت و پێچوو‬ ‫سەردێنێتە دەر‪ ،‬لەو كاتەدا هەستی بینین‪،‬‬ ‫داپۆشراوە‪ ،‬بە پەردەیەكی تەنكی سپی‪،‬‬ ‫بێچوە باڵندە لە رێگەی هەستی بیستنەوە‬ ‫(دەنگی باوانی)‪ ،‬ئەوەی ال پەسەند دەبێت‬ ‫و فێردەبێت‪ ،‬كە خواردنی بۆ هاتووە‪ ،‬دەم‬ ‫دەكاتەوە لە رێگەی هەستی چێژەوە‪ ،‬لەزەت‬ ‫لە خواردنەكە دەب��ات‪ .‬هەستی بیستن‪،‬‬ ‫لە مرۆڤدا‪ ،‬بابەتی خوازە زمانی دروست‬ ‫دەكات‪ ،‬ئەقل‪ ،‬زیاتر دەجولێنێت تا زیاتر لە‬ ‫لێكدانەوەیەك بە مرۆڤ ببەخشێت و ئەقل‬ ‫بە جوڵە دەخات و زمانی مرۆڤ‪ ،‬دەهەژێنێت‬ ‫و رستە و وشە دەردەبرێت (بە گۆكردن‪/‬‬ ‫نوسین)‪ .‬یان لە رێگەی مۆبایلەوە هەر‬ ‫گوێمان لە دەنگی هاورێیان بێت ئەیناسیەوە‬ ‫زۆربەی كات و‪..‬هتد‪.‬‬

‫یەكێكە لەبابەتە گ��ەرم و گورەكانی نێو‬ ‫جیهان‪ ،‬بۆ دەركردنی دەستور و خوێندنەوە‬ ‫و راڤەكردنی دینی و ئایینی‪ ،‬هاوكات بۆ‬ ‫شەن و كەوكردنی ئەقل (ه��زر و ئ��اوەز)‬ ‫ی مرۆڤەكانی دیكە تا بە شێوەیەكی‬ ‫تەندروست ژی��ان لەنێو زەوی���دا ئەزمون‬ ‫بكرێت‪ .‬هەر بە هۆی فراوانی و پانتایی‬ ‫و گرنگی و ئەم بابەتانە (زمان و ئەقل)‪،‬‬ ‫كاری چاك و كردەوەی نەشیاوی پێ ئەنجام‬ ‫دەدرێت – ئاشتی ئاسودەی دێنێتە ئاراوە‬ ‫‪ /‬جەنگ و شەروشۆر و ستەمكارییشی پێ‬ ‫دەكرێت‪،‬بەدەست ئەوانەی قاڵ بونەتەوە‬ ‫لە بواری هزردا‪ .‬یەكێك لەو زانستانەی كە‬ ‫تائێستا لە لێكۆلێنەوەدا نەگەشتوەتە ئەنجام‬ ‫لە نێو جیهانی زانستدا‪ ،‬بابەتی ئەوەیە‪ :‬زمان‬ ‫چۆن دروست بوە؟ ئایا زمان پێدراوێكە لە‬ ‫نێو مێشكی مرۆڤدا‪ ،‬چەسپێنراوە؟ یان‬ ‫توانستێكی بە مرۆڤ بەخشراوە‪ ،‬دەتوانێت‬ ‫زمانی بپژێت و زم��ان وەرگرێت و دواتر‬ ‫فێرببێت‪ ،‬لە رێگەی وەرگرتنەوە ‪ -‬زمانیش‬ ‫وەك ناسنامەی خ���ودی بەكاردێنێت‪.‬‬ ‫گریمانەی زۆر هەیە‪ ،‬لەسەر چۆنیەتی هاتنە‬ ‫ئارای زمان‪ ،‬هەریەكەیان بەشێك لە راستیان‬ ‫تێدایە و كۆمەڵێك هەڵەیی بەرچاویان تێدا‬ ‫هەیە‪ .‬قوتابخانە و تیۆری (دیمانە) جیاواز‬ ‫جیاواز هەیە‪ ،‬بۆ لێكۆڵینەوە تۆێژنەوە لە‬ ‫زماندا و شێوازی زمان بژانی مناڵ و زۆر‬ ‫بابەتی تری لێكۆڵینەوەی لە نێو زانستدا‬ ‫لە كایەی زانستی جیهانیدا ك��اری تێدا‬ ‫ك��راوە‪ ،‬ب��ەاڵم زۆر جار تیۆرییەكان یەك‬ ‫یەكتری هەڵدەوەشێننەوە و ناگەنە ئامانج‬ ‫و هاورانا بن لەسەر ئەو بابەتە‪ .‬و بریاردان‪،‬‬ ‫لەسەر بابەتی زم��ان و لێكۆڵینەوە لە‬ ‫زماندا‪ ،‬ئەگەر چی ئەنجامی باشیش لە نێو‬ ‫كارەكانیاندا بەدەست هاتووە‪ ،‬بەاڵم زۆر‬ ‫بابەت‪ ،‬بەنادیاری ماوەتەوە لە ئێستایشدا‪.‬‬ ‫هەموو ئاینێك و زانستێك و پرۆگرامێك‪ ،‬لە‬ ‫رێگەی هونەری نوسینەوە پیرۆز دەكرێت و‬ ‫دواتر لە رێگەی گفتوگۆوە‪ ،‬چواردەوری لێ‬ ‫تێدەگەیەنرێ و پێرەوكەرانی زیاد دەبێت‪.‬‬ ‫زمان‪ ،‬باشترین و پیرۆزترین بەخشیشە بۆ‬ ‫مرۆڤایەتی‪ .‬زمان‪ ،‬لە هەمو كایەكانی نێو‬ ‫هزر و ئاوەز و ژیانی هەردو دنیا گرنگ و‬ ‫پربەهایە‪ ،‬چونكە مرۆڤ لە نێو دنیادا‪ ،‬لە‬ ‫رێگەی زمانەوە (ئاخاوتن و نوسین) پەرە بە‬ ‫زانست و شارستانی و پێوەندیەكانی لەنێو‬ ‫ژیان و دەوروبەردا دەدات‪ .‬مرۆڤ‪ ،‬هەرگیز‬ ‫دەست لە بەكارهێنانی زمان هەڵناگرێت‪.‬‬ ‫كاتێك مرۆڤێك‪ ،‬دەم��رێ��ت زمانی وشك‬ ‫دەبێت و بێدەنگی و ماتی و هێمنی باڵ‬ ‫بەسەریدا دەكێشێ ‪ -‬دواتر ترسێك لە الی‬ ‫چواردەوری دروست دەكات‪ .‬بۆیە‪ ،‬بێدەنگی‪،‬‬ ‫جۆرێكە لە زمان الی زانایان و بیرمەندان و‬ ‫خاوەن هزرەكانی نێو ژیان‪ .‬زمان‪ ،‬لە دیندا‪،‬‬ ‫زۆر باسكراوە‪ ،‬گرنگی زۆری پێدراوە‪ ،‬الی‬ ‫ئەوانەی لە نێو بازنەی ئیسالمدا خۆیان‬ ‫دەبیننەوە‪ ،‬قورئان وەك تیۆری تەماشا‬ ‫ناكرێت‪ ،‬بەڵكو وەك وزەیەكی بەرجەستەیە‪،‬‬ ‫كە مرۆڤ‪ ،‬بەردەوام‪ ،‬بە بێ گومانی كار بە‬ ‫دەقەكانی دەكات‪ .‬ئەگەر هاتوو دین لەنێو‬ ‫مێشكدا چەسپاو بێت‪ ،‬بە كردەوەكانیەوە‬ ‫ئاسەواری دیارە‪ .‬بەاڵم لە نێو گریمانەكانی‬ ‫پەیدابوونی زماندا لە الی��ەن پسپۆرانی‬ ‫زمانەوە‪ ،‬هەندێك جار قورئان وەك گریمانە‬ ‫سودی لێوەردەگرێت! كاتێك خودا‪ ،‬ئادەمی‬ ‫دروستكرد‪ ،‬بە دەستی خۆی‪ ،‬دواتر ناوی‬ ‫شتەكانی فێركرد (بەو شێوەیەی خۆی بە‬ ‫پێویستی زان��ی)‪ ،‬ئەوكات تاقی ك��ردەوە‪،‬‬ ‫لەگەڵ فریشتەكاندا‪ ،‬دوات��ر‪ ،‬فریشتەكان‬ ‫ناوی شتەكانیان نەزانی بەاڵم ئادەم كاتێك‬ ‫پرسیاری لێكرا‪ ،‬وەاڵمی دروستی دایەوە‪،‬‬ ‫ئەوكات خ��ودا بە فریشتەكانی فەرموو‪:‬‬ ‫كرنوشی رێز‪ ،‬بۆ ئادەم ببەن‪ ،‬فریشتەكان‬ ‫هەموویان كرنوشیان برد‪ ،‬جگە لە شەیتان‬ ‫((‪...‬ل��ە زمانی عەرەبیدا شەیتان‪ ،‬واتە‪:‬‬ ‫سود لەم سەرچاوانە وەرگیراوە‪:‬‬ ‫دورك��ەوت��ەوە‪ -‬ئیبلیس وات��ە‪ :‬لە فەرمانی‬ ‫‪Marilyn Adamson: The-1‬‬ ‫خوا دەرچوو‪ ،)3())...‬لێرەوە شەیتان بەر ‪major world religions and‬‬ ‫نەفرینی خودا كەوت ولە ریزی رێزلێگیراوان ‪ .their beliefs‬كتێبی ئەلیكترۆنی‪.‬‬ ‫دەرچ����وو‪ ،‬چونكە زم��ان��ی ب��ەو شێوەیە‬ ‫‪ -2‬كسپە ئەبوبەكر عەلی‪ ،‬زمان و بیر‬ ‫بەكارهێنا‪ ،‬كە لە شكۆی خۆی كەمكردەوە‪ ،‬لە زمانی كوردیدا‪ ،‬نامەی ماستەر‪ ،‬زانكۆی‬ ‫زارەوەی (أنا) بەكارهێنا و خۆی لە ئادەم سلێمانی‪ ،‬بالونەكراوە ‪.2011 ،‬‬ ‫پێ باشتر ب��وو‪ ،‬ئەو دی��دارە‪ ،‬ب��ووە هۆی‬ ‫‪ -3‬عەمر خالید‪ ،‬چیرۆكی پێغەمبەران‬ ‫پیرۆزكردنی ئادەم و دەركردنی شەیتان بە لە روانگەی نوێوە‪ ،‬وەرگێرانی‪ :‬شێخ محمد‬ ‫هۆی شێوازی بەكارهێنانی زمانەوە‪ ،‬چونكە سەمیع‪ ،‬یەكەم چاپ‪ ،2009 ،‬ل‪.100:‬‬ ‫بەكارهێنانی زمان‪ ،‬دەبێتە هۆی دەرخستنی‬

‫ذمارة (‪ )197‬دوشةممة ‪2014/4/28‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫‪6‬‬

‫ژاك دریدا و هەڵوەشاندنەوەگەرایی‬ ‫ئەریك ماتیوز‬ ‫وەرگێڕانی لە ئینگلیزییەوە‪:‬‬ ‫ئومێد محەمەد‬ ‫(‪)3 – 1‬‬ ‫یەكێك لەو دەرەنجامانەی فەلسەفەی‬ ‫خستە نێو قەیرانێكی فراوانەوە‪ ،‬روانگەیەك‬ ‫بوو‪ ،‬كە بە « هەڵوەشاندنەوەگەرایی»‬ ‫ن��اس��راوە و ن��وێ��ن��ەری س��ەرەك��ی ئەم‬ ‫رەوتەش ژاك دریدایە‪ .‬دریدا كاریگەری‬ ‫ئ��ەم��ان��وئ��ێ��ل لێڤیانسی ل���ەس���ەرە و‬ ‫لەمبارەیەوە دەڵێت‪« :‬شێت و شەیدای‬ ‫گەشتە هزرییەكەی لێڤیانس» بووم‪،‬‬ ‫چونكە ئ��ەو «فەیلەسوفێك ب��وو لە‬ ‫ب��واری فێنۆمێنۆلۆگییدا كاریدەكرد و‬ ‫پرسێكی دیكەی بۆ ‘فێنۆمێنۆلۆگیی‘‬ ‫هێنایەئارا»(‪ .)1‬بەاڵم بەو جۆرەی لە‬ ‫گوتارەكەیدا ب��ەن��اوی «توندوتیژی و‬ ‫مێتافیزیك» (ئەم گوتارە لە كتێبەكەیدا‬ ‫هاتووە بە ناوی ‘نووسین و جیاوازیی‘)‬ ‫نیشانی دەدات‪ ،‬كاریگەریی لێڤیانس لەوە‬ ‫زۆرتر و بەرباڵوترە‪ ،‬كە ئەو دەیڵێت و‬ ‫لە راستیدا تەواوی پرسیی كاریگەربوونیی‬ ‫هەمیشەیی ترادیسیۆنیی فەلسەفەیی‬ ‫س���ەرچ���اوەگ���رت���وو ل��ە گریكییەكان‬ ‫دادەڕێژێت‪.‬‬ ‫دری��دا گەنجترین فەیلەسوفێكە‪ ،‬تا‬ ‫ئێستا كارمان لەبارەوە كردبێت (ئەو‬ ‫لە ساڵی ‪ 1930‬لە خێزانێكی جولەكە‬ ‫ل��ە ئ��ەل��ج��ەزای��ر‪ ،‬ك��ە ئ��ەوك��ات بەشێك‬ ‫ب��وو لە فەرەنسا‪ ،‬هاتە جیهانەوە) و‬ ‫(بە چاوپۆشیكردن لە لێڤیانس) تاكە‬ ‫كەسێكە‪ ،‬كە تا هەنوكە لە ژیاندایە‪ .‬ئەو‪،‬‬ ‫دوای خوێندنی سەرەتایی و ناوەندی‪،‬‬ ‫رۆیشتە فەرەنسا و وەك��و فێرخوازی‬ ‫فەلسەفە لە ئیكوال نۆرمال سۆپەریۆر‬ ‫ناوی نووسی‪ .‬لەوێ‪ ،‬فەلسەفەی هەریەك‬ ‫لە هیگل‪ ،‬هوسێرل و هایدگەری خوێند‬ ‫و ئەمانە كاریگەرییەكی زۆریان لەسەر‬ ‫هزری ئەو بەجێهێشت‪ .‬بەاڵم‪ ،‬تێگەیشتنی‬ ‫ئەو لە فەلسەفەی هوسێرل‪ ،‬ئەوی رووەو‬ ‫دۆزینەوەی كێشەكانی فێنۆمێنۆلۆگیی‬ ‫و لە راستیدا بۆ ت��ەواوی ترادیسیۆنیی‬ ‫فەلسەفەیی‪ ،‬ئاراستە ك��رد‪ .‬دری��دا بەو‬ ‫دەرەن��ج��ام��ە گەیشت‪ ،‬كە ن��ووس��راوەی‬ ‫فەلسەفەیی‪ ،‬ئەگەرچی وەكو بەڵگاندنێكی‬ ‫لۆگیكیی رۆش��ن و رووت دادەڕێ��ژرێ��ن‪،‬‬ ‫ئەوا بە هەمان ئەندازە پڕن لە مێتافۆر‬ ‫و وێنەی هەر تێكستێكی «ئەدەبی»‪،‬‬ ‫واتا و هێزی [نووسراوە فەلسەفەییەكە]‬ ‫‪ ،‬النیكەم وابەستەی هەمان توخمە‬ ‫«ئ��ەدەب��ی��ی��ەك��ە»ی��ە ن��ەك بەڵگاندنە‬ ‫فۆرمالییەكە‪.‬‬ ‫لەتەك ئ��ەوەی دری��دا بەم هۆیانەوە‬ ‫واز ل��ە نووسینی ت��ێ��زی دوكتۆرییە‬ ‫دەوڵەتییەكەی (مەرجی پێویست بۆ‬ ‫وانەگۆتنەوە لە زانكۆ) دەهێنێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لە پێگەیەكی شیاودا وەكو مامۆستا بۆ‬ ‫ئیكوال نۆرمال سۆپەریۆر دەگەڕێتەوە و‬ ‫لەوێ و هەروەها لە فێرگەی توێژینەوەی‬ ‫بااڵدا‪ ،‬وانەی زانستە كۆمەاڵیەتییەكانی‬ ‫گ��وت��ۆت��ەوە‪ ،‬ل��ە زان��ك��ۆك��ان��ی ویالیەتە‬ ‫یەكگرتووەكانی ئەمریكادا سیمیناری‬ ‫پێشكەش كردوون و هەروەها پرۆفیسۆریی‬ ‫زانستە مرۆییەكان ب��ووە لە زانكۆی‬ ‫كالیفۆرینیا لە ئێروین‪ .‬راستییەكەی‪ ،‬لە‬ ‫زۆر الیەنەوە‪ ،‬ناووبانگی ئەو لە ویالیەتە‬ ‫یەكگرتووەكانی ئەمریكا زۆر زیاتر بووە‬ ‫وەك لە واڵتەكەی خۆی‪ .‬سەرباری ئەمە‪،‬‬ ‫لە جیهانی ئەنگلۆساكسۆندا‪ ،‬بە گشتی‬ ‫كاریگەرییەكی زۆری لەسەر رەخنەگرانی‬ ‫ئەدەبی و سۆسیۆلۆگیستەكان داناوە و‬ ‫كەمتر كاریگەریی لەسەر فەیلەسوفان‬ ‫نواندووە‪ :‬لە راستیدا‪ ،‬لەو ماوەیەدا كاتێك‬ ‫لە زانكۆی كەمبریج پێشنیاری ئەوە كرا‬ ‫بڕوانامەی رێزلێنان بەو ببەخشن‪ ،‬ئەوا‬ ‫ئ��ەم پێشنیارەی بە گشتی لە الیەن‬ ‫ئەدیبانەوە خرایەبەرباس و ژمارەیەك لە‬ ‫فەیلەسوفان‪ ،‬كە دریدایان بە شارالتان‬ ‫دادەنا‪ ،‬بە سەختی دژی ئەم پێشنیارە‬ ‫وەستانەوە‪.‬‬

‫سێنتەریزمیی فەلسەفەیی ‪( différance‬دیفرانس) بۆ‬ ‫دریدا نەك لەسەر بنەمای جۆرێكی دیكەی مێتافیزیك لە‬ ‫بەرانبەر مێتافیزیكی ئامادە دامەزراوە‪ ،‬بەڵكو لەسەر بنەمای‬ ‫دووركەوتنەوە لە تەواوی مێتافیزیك دامەزراوە‬ ‫پێدەچێت یەكێك لە هەستە بەهێزەكانی‬ ‫دژایەتیكردنی دریدا لە نێوان هەندێك لە‬ ‫فەیلەسوفاندا‪ ،‬ترادیسیۆنیی شرۆڤەیی‬ ‫رەنگدانەوەی تێكەڵەیەك لە گێژووبوون و‬ ‫نیگەرانی ئەوان لەبارەی كێشەیەك بێت‪،‬‬ ‫كە ئەو نەتەنها پێگە فەلسەفەییەكەی‬ ‫ئ�����ەوان‪ ،‬ب��ەڵ��ك��و ت�����ەواوی پ����رۆژەی‬ ‫فەلسەفەیی ژێرخانی بەرهەمەكانیان‬ ‫دەخاتە ژێرپرسیارەوە‪ .‬فەیلەسوفانی‬ ‫شرۆڤەیی دەتوانن بە ئاسوودەییەوە‬ ‫لەتەك ئ��ەو ملمالنێیانەدا خەریك بن‪،‬‬ ‫كە ترادیسیۆنیی فەلسەفەیی بە بەڵگەی‬ ‫مێتۆدەوە بە ئامانج دەگرێت‪ :‬بۆ نموونە‪:‬‬ ‫دیكارت‪ ،‬كانت‪ ،‬هوسێرل و ڤیتگنشتاینی‬ ‫سەرەتا‪ ،‬هەریەكەیان بە شێوەی تایبەت‬ ‫بە خۆی‪ ،‬بۆ خەریكبوون لەتەك پرۆژەی‬ ‫فەلسەفەییدا‪ ،‬چەندین رێگەی تازە و بە‬ ‫گوتنی خۆیان رێگەی كاریگەرتریان لە‬ ‫رێگەكانی راب���وردوو‪ ،‬پێشنیاركردووە‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم متمانە و ن��اوەرۆك��ی خ��ودی ئەم‬ ‫پ��رۆژە فەلسەفەییەیان نەخستۆتە ژێر‬ ‫پرسیارەوە‪ .‬پۆزەتیڤیستە لۆگیكییەكانی‬ ‫بازنەی ڤییەنا پ��رۆژەی فەلسەفەییان‬ ‫لە ئاستێكی سەرەكیدا خستە ب��ەردەم‬ ‫ملمالنێوە‪ :‬پێوەری سەلماندنگەرایانەی‬ ‫ئەوان بۆ دیاریكردنی واتاداربوون‪ ،‬زۆرێك‬ ‫لەوەی وەكو گوتاریی فەلسەفەیی جێگیر‬ ‫كرابوو‪ ،‬بە خەیاڵبێژییەكی ئاشكرا یان‪،‬‬ ‫لە باشترین دۆخ��دا‪ ،‬جۆرێك لە شیعر‬ ‫یان چیرۆكبێژیی دانرا‪ ،‬و ئەوان چاالكیی‬ ‫فەلسەفەییان ب��ۆ ئاستی «لۆگیكیی‬ ‫زان��س��ت» ك��ورت��ك��ردەوە‪ .‬ب��ەاڵم هەمان‬ ‫جەختكردنەوەی پۆزەتیڤیستەكان لەسەر‬ ‫لۆگیك و زان��س��ت‪ ،‬و دوورك��ەوت��ن��ەوە‬ ‫لە چیرۆكبێژییەكی رووت‪ ،‬ئەوانی بۆ‬ ‫یەكێتیی فەلسەفەی شرۆڤەیی گۆڕان پێدا‬ ‫(كە هێشتایش هەندێك جار بە هەڵە‬ ‫لەتەك «پۆزەتیڤیزمیی لۆگیكی» تێكەڵ‬ ‫دەك��رێ��ت)‪ .‬ك��ەوات��ە‪ ،‬هەمان ئ��ەم جۆرە‬

‫دژایەتیكردنەی ترادیسیۆنیی فەلسەفەیی‬ ‫ب��وو‪ ،‬ك��ە فەیلەسوفانی شرۆڤەیی بە‬ ‫ساناهی رووەو ئەمە هاتن‪.‬‬ ‫تەنانەت هەندێك لە فەیلەسوفانی‬ ‫سەدەی بیستەمی «كیشوەری ئەوروپا»‪،‬‬ ‫بەهۆی ئ��ەوەی زمان و رەفتاری گشتی‬ ‫ئەوان بە «خۆسەپێن»‪« ،‬چیرۆكبێژییەكی‬ ‫رووت»‪ ،‬یان «ئاڵۆزییەكی ناپێویست»‬ ‫دان����راوە‪ ،‬ب��ۆی��ە ك��ەوت��وون��ەت��ە ب���ەردەم‬ ‫دژایەتیكردنی زۆرێ��ك لە فەیلەسوفانی‬ ‫ت��رادی��س��ی��ۆن��ی��ی ش��رۆڤ��ەی��ی‪ ،‬ب���ەاڵم لە‬ ‫سەرەنجامدا‪ ،‬الی هەندێك لە نوێنەرە‬ ‫هزرئازادەكانی فەلسەفەی شرۆڤەیی‪،‬‬ ‫پەسەندكراون‪ .‬لەم بارەیەوە‪ ،‬ئەگەر تەنها‬ ‫ناوی چەند كەسێك بهێنین‪ ،‬ئەوا دەتوانین‬ ‫باسی بێرگسۆن‪ ،‬یاسپەرس‪ ،‬هوسێرل‪،‬‬ ‫سارتەر و مێرلۆ‪-‬پۆنتی بكەین‪ .‬النیكەم‬ ‫(ئ��ەوان��ەی سنگ فراوانییەكی زێتریان‬ ‫هەبوو) دەیانتوانی قبوڵی ئەوە بكەن‪،‬‬ ‫كە ئەم هزرڤانانە‪ ،‬بەو ئەندازەیەش‪ ،‬كە‬ ‫شێوەی كاركردنیان پڕ لە خۆسەپێنی و‬ ‫ناڕوون بێت‪ ،‬ئەوا لەتەك هەمان ئەو شتەدا‬ ‫خەریك دەبن‪ ،‬كە هاوتا شرۆڤەگراكانی‬ ‫دیكە لەتەك ئەو بابەتانەدا هاتوونەتە‬ ‫خەریك بوون‪.‬‬ ‫ب���ەاڵم‪ ،‬ل��ەب��ارەی دری���دا‪ ،‬پێدەچێت‬ ‫(و پێویستە ج��ەخ��ت ل��ەس��ەر ئ��ەم‬ ‫«پێدەچێت»ـە بكەینەوە) دۆسیەكە زۆر‬ ‫ریشەییتر بێت لەم قسانە‪ .‬وادەردەكەوێت‬ ‫ئەو نە تەنها مێتۆد یان ئەو شێوازەی‬ ‫بۆ ئەنجامدانی پ��رۆژە فەلسەفەییەكەی‬ ‫ب��ەك��اری��ه��ێ��ن��اوە‪ ،‬ب��ەڵ��ك��و خ���ودی ئ��ەم‬ ‫پرۆژەیەش دەباتە ژێر پرسیارەوە‪ ،‬كە‬ ‫ترادیسیۆنیی فەلسەفەیی تێیگەیشتووە‪،‬‬ ‫ئەویش نەك بەهۆی ناڕوونییەكی لۆگیكی‬ ‫ی��ان وردی��ی��ەك��ی زان��س��ت��ی‪( .‬بەرهەمی‬ ‫دوات��ری ڤیتگنشتاین‪ ،‬بەو ئەندازەیەش‪،‬‬ ‫كە لە بازنەكانی دیكەدا وەك��و یەكێك‬ ‫لە پارادایمەكانی فەلسەفەی شرۆڤەیی‬

‫دانراوە‪ ،‬ئەوا لەتەك بەدگومانییەكی زۆر‬ ‫هاوشێوەی ترادیسیۆنیی فەلسەفەییدا‬ ‫تووشی بەریەككەوتن دێت‪ ،‬و دوژمنێكی‬ ‫هاوشێوە لە نێو هەندێك لە فەیلەسوفانی‬ ‫شرۆڤەییدا بۆ خۆی دەهێنێتە ئ��اراوە)‪.‬‬ ‫ئەم جۆرە بردنە ژێر پرسیارە لەوانەیە‬ ‫ببێتە هۆی ئاڵۆزیی‪ :‬باشە خودی دریدا‬ ‫لە كارەكەیدا بە دوای چیدا دەگەڕێت؟‬ ‫هەستكردن ب��ە ن��اڕوون��ی ب��اب��ەت‪ ،‬كە‬ ‫لەوانەیە كاتی رووبەڕووبوونەوە لەتەك‬ ‫بەرهەمەكانی دری��دادا لە خوێندنەوەی‬ ‫ترادیسیۆنیی شرۆڤەییدا بێتەئاراوە‪ ،‬لەو‬ ‫زاراوە نامۆیانەی ئەو بەكاریدەهێنێت یان‬ ‫لە جۆری ئاڵۆزیی رستەكانییەوە سەرچاوە‬ ‫ناگرێت‪ ،‬یاخود بە ت���ەواوی ل��ەوان��ەوە‬ ‫سەرچاوە ناگرێت‪ :‬ئەم هەستە زێتر لە‬ ‫رەوش��ی سەرگەردانیی ئەو خوێنەرەوە‬ ‫سەرچاوە دەگرێت‪ ،‬كە نازانێت بابەتەكە لە‬ ‫چ جۆرێكە‪ .‬دریدا چ وێناكردنێكی هەیە؟‬ ‫ئەو شتەی ئەم دەینووسێت پەیوەندی بە‬ ‫هیچ یەكێك لە ژانرە فەلسەفەییەكانەوە‬ ‫نییە‪ ،‬كە فەیلەسوفیی شرۆڤەیی دەتوانێت‬ ‫بیناسێت‪ .‬سروشتییە ئەم هەستكردنە‪،‬‬ ‫كە ئ��ەو شتەی ئ��ەم دەیڵێت لەوانەیە‬ ‫ل��ە ب��ن��ەڕەت��دا ه��ۆك��اری بوونیی خ��ودی‬ ‫فەلسەفەی شرۆڤەیی بباتە ژێر پرسیارەوە‪،‬‬ ‫ئەم هەستكردن و سەرگەردانییە‪ ،‬ئەو‬ ‫[خوێنەرە] رووەو دوژمنی و دژایەتیكردن‬ ‫ئاراستە دەبات‪.‬‬ ‫كەواتە‪ ،‬دریدا چ وێناكردنێكی هەیە؟‬ ‫روانگەی خودی ئەو لەبارەی ئەو شتەی‬ ‫دەیكات‪ ،‬بە سروشت لە درێژەی ساڵەكاندا‬ ‫فۆرمێنراوە‪ ،‬بەاڵم دەتوانین بە بابەتێكی‬ ‫هاوبەش بگەین‪ ،‬كە بەرهەمەكانی ئەو‬ ‫بەیەكەوە دەبەستێتەوە‪ .‬ئەو خۆی بە‬ ‫فەیلەسوف ن��اودەب��ات‪ ،‬ه��ەم بە وات��ای‬ ‫ناوونیشانی بێ بەها لە ئیكوال نۆرمال‪ ،‬و‬ ‫هەم بەم واتا بەهادار و گرنگەی‪ ،‬كە ئەو‬ ‫هێشتا خۆی بە دەرگیری كاری فەلسەفەیی‬

‫سەرەكیی پرسگەریی بنەڕەتیی ناودەبات‪.‬‬ ‫ئەو جیاوازیی خۆی لەتەك ترادیسیۆنیی‬ ‫لێتوێژینەوەی فەلسەفەییدا‪ ،‬یەكەم‪ ،‬لە‬ ‫شێوازیی پرسگەریی خۆیدا‪ ،‬دووەم‪ ،‬لە‬ ‫بردنە ژێر پرسیاری خودی فەلسەفە و‬ ‫سێیەم‪ ،‬خۆپاراستن لە پەسەندكردنی‬ ‫جیاوازییدا دەبینێت‪ ،‬كە ترادیسیۆنیی‬ ‫فەلسەفەیی لە نێوان فەلسەفە بە واتا‬ ‫تایبەتییەكەی و فۆرمەكانی دیكەی‬ ‫هزرینی مرۆییدا دایدەنێت (جیاوازی‬ ‫سێیەم لە زۆر الیەنەوە دەرهاویشتەی‬ ‫جیاوازیی دووەمە)‪.‬‬ ‫لەوانەیە باشترین هەوڵدان بۆ تێگەیشتن‬ ‫لە پرۆژەكەی دریدا‪ ،‬لێكۆڵینەوە بێت لە‬ ‫پرسگەریی بنەڕەتی ئەو لەبارەی خودی‬ ‫فەلسەفە (ب��ە لەبەرچاوگرتنی ئەم‬ ‫پۆینتەى بردنە ژێر پرسیاری ترادیسیۆنیی‬ ‫فەلسەفەیی بە وات��ای دژایەتیكردنی‬ ‫ت��ەواوی فەلسەفە نایەت و تەنها واتای‬ ‫گ��ەڕان ب��ەدوای چەند رێگەیەك دێت بۆ‬ ‫ریڤیزیۆنیی پرۆژەی فەلسەفەیەیی)‪ .‬بە‬ ‫روانینی دریدا‪ ،‬یەكێك لەو الیەنە گرنگانەی‬ ‫فەلسەفەی دووچ����اری الڕێ و الدان‬ ‫كردووە‪ ،‬بریتییە لە «لۆگۆسێنتەریزم» ـە‬ ‫لەسنووربەدەرەكەی‪ :‬واتا زیاد لە پێویست‬ ‫جەختی ل��ەس��ەر لۆگیكی ئایدێنتیتی‬ ‫(شوناس) و كێماسیی ئەریستۆتێلیسی‬ ‫كردۆتەوە‪ .‬ئەو مێتافیزیكەی لەسەر ئەم‬ ‫لۆگیكە دامەزراوە‪ ،‬مێتافیزیكیی پالتۆنیی‬ ‫بوونیی هەمیشەیی شووناسە لەتەك‬ ‫خۆیدا‪ ،‬وات��ا مێتافیزیكیی «ئامادە»‪.‬‬ ‫لە بەرانبەر ئەمانەدا‪ ،‬دەخوازێت جەخت‬ ‫ل��ەس��ەر سێنتەریزمێكی دی��ك��ە‪ ،‬یان‬ ‫ئەگەر تێرمەكەی خ��ۆی بەكاربهێنین‪،‬‬ ‫بكاتەوە‪.‬‬ ‫دیفرانس ‪différance‬‬ ‫(ك��اری��گ��ەری��ی لێڤیانس ل���ێ���رەدا بە‬ ‫ئاشكرایی دەردەكەوێت)‪différance .‬‬ ‫(دیفرانس) واژەیەكی چێكراوی دریدایە‪،‬‬ ‫جۆرێك گەمەیە لەتەك وشەكاندا‪ ،‬چونكە‬

‫واتای ‪( différence‬بە پیتی «‪ »e‬و‬ ‫نەك پیتی «‪ )»a‬واژەیەكی فەرەنسیی‬ ‫ب��ۆ «ج���ی���اوازی���ی»‪ ،‬و ‪،différer‬‬ ‫واژەیەكی فەرەنسیی بۆ «دواخستن یان‬ ‫جیاوازییدانان»‪ ،‬بە یەكەوە ئاوێتە دەكات‪.‬‬ ‫ئاوێتەكردنی ئەم دوو واتایە لە واژەیەكی‬ ‫تاكدا‪ ،‬و نیشاندانی ئەم پێكهاتەیە بە‬ ‫واژەیەكی داهێنراوی وەكو ‪différance‬‬ ‫‪ (a‬لە جیاتی ‪ ،)e‬شێوازێكی دریدایە بۆ‬ ‫خستنەڕووی ئەم روانگەیەی خۆی‪ ،‬كە‬ ‫دەبێت ئێمە هەم لەسەر بنەمای دیفرانس‪،‬‬ ‫لە جیاتی ئایدێنتیتی (شووناس) و هەم‬ ‫لەسەر بنەمای دواخستن و جیاوازییدانان‪،‬‬ ‫لە جیاتی ئامادەی هەمیشەیی‪ ،‬لە ریالیتی‬ ‫(داكەوت) تێبگەین‪.‬‬ ‫س��ێ��ن��ت��ەری��زم��ی��ی ف��ەل��س��ەف��ەی��ی‬ ‫‪( différance‬دیفرانس) بۆ دریدا نەك‬ ‫لەسەر بنەمای جۆرێكی دیكەی مێتافیزیك‬ ‫لە بەرانبەر مێتافیزیكی ئامادە دامەزراوە‪،‬‬ ‫بەڵكو لەسەر بنەمای دووركەوتنەوە لە‬ ‫تەواوی مێتافیزیك دام��ەزراوە‪( .‬یەكێك‬ ‫لە الیەنە روانگە جیاوازەكانی ئەو لەتەك‬ ‫لێڤیانسدا ئەمەیە)‪ .‬وەكو میشێل فۆكۆ‪،‬‬ ‫دووركەوتنەوەی دری��دا لە ترادیسیۆنیی‬ ‫فەلسەفەیی بە واتای دووركەوتنەوە دێت لە‬ ‫تیۆرییە مێتافیزیكییە گەورە و بەرباڵوەكان‪،‬‬ ‫كە مەبەستی ئەوان تێگەیشتنی عەقاڵنی‬ ‫ریالیتی ب��ووە بە شێوەیەكی گشتی‪.‬‬ ‫ئەوەی لە فەلسەفە دەمێنێتەوە بریتییە‬ ‫ل��ە چاالكییەكی س���ادەی پرسگەریی‬ ‫بنەڕەتیی بە شێوەیەكی گشتی‪ ،‬نەك‬ ‫پێكهێنانی ئەم جۆرە تیۆرییە گشتیانە‪.‬‬ ‫روون و ئاشكرایە كە بە وردبوونەوە لە‬ ‫رەتكردنەوەی «لۆگۆسێنتەریزم»‪ ،‬ئەم‬ ‫پرسگەرییە بنەڕەتییە نەك لەسەر فۆرمی‬ ‫هەڵسەنگاندنی لۆگیكی بەڵگاندنەكان‪،‬‬ ‫بەڵكو لەسەر شێوەی لێكۆڵینەوە لەو‬ ‫شێوازە داڕێ��ژراوان��ەی بێ تایبەتمەندیی‬ ‫لۆگیكین‪ ،‬دەرك��ەوت��ووە‪ .‬ئەم روانگەیە‬ ‫شتێك دەهێنێتە پ��ێ��ش��ەوە‪ ،‬ك��ە زێتر‬ ‫ه��اوش��ێ��وەی رەخ��ن��ەی ئەدەبییە نەك‬ ‫بەڵگاندنی فەلسەفەیی بەو چەشنەی بە‬ ‫شێوەیەكی ترادیسیۆنیی تێیگەیشتووین‪.‬‬ ‫كەواتە‪ ،‬یەكێكی دیكە لە دەرهاویشتەكانی‬ ‫دژای��ەت��ی��ك��ردن��ی «لۆگۆسێنتەریزم»‪،‬‬ ‫بریتییە لە ئاوێتەكردنی فەلسەفە لەتەك‬ ‫ئ��ەدەب��ی��ات و ئ��اوێ��ت��ەك��ردن��ی رەخ��ن��ەی‬ ‫فەلسەفەیی لە شرۆڤەی رەخنەكاریی‬ ‫تێكستە ئەدەبییەكاندا‪ .‬ب��ۆ نموونە‪،‬‬ ‫ئەو لە نووسراوەكەیدا بە ناوونیشانی‬ ‫«‪ ،»Qual Quelle‬ك��ە ل��ە كۆ‬ ‫وتارەكانیدا بە ناوونیشانی پ��ەراوێ��زە‬ ‫فەلسەفەییەكان هاتووە‪ ،‬جەخت لەسەر‬ ‫ئەم بەیادهێنانەوەیەی پ��اول ڤالێری و‬ ‫دەرەنجامگیرییەكەی لەم بەیادهێنانەوەیەدا‬ ‫دەكاتەوە‪ ،‬كە فەلسەفە دەنووسرێت و‬ ‫كەواتە «ژانرێكی ئەدەبیی تایبەتییە» و‬ ‫هەڵگری چەند تێكستێكە‪ ،‬كە وەكو هەر‬ ‫تێكستێكی دیكە پێویستە شیكردنەوە و‬ ‫شرۆڤەی بۆ بكرێت‪ .‬تێكستی فەلسەفەیی‬ ‫دەب��ێ��ت ل���ەم رەه��ەن��دان��ەی خ����وارەوە‬ ‫لێیبكۆڵرێتەوە‪:‬‬ ‫لە روانگەی پێكهاتەی فۆرمالییەوە‪ ،‬لە‬ ‫روانگەی رێكخستنی واتایی و دەربڕین‪ ،‬لە‬ ‫روانگەی تایبەتمەندیی و هەمەچەشنەیی‬ ‫تێكست‪ ،‬لە روانگەی پارادایمە شرۆڤەكراو‬ ‫و داهێنراوەكان‪-‬جگە لەوانەی پێشتر پێی‬ ‫دەگوترێت ژان��ر‪-‬و هەروەها لە روانگەی‬ ‫كەشیی دیمەنئارایی (میزانسێن)یەكەی‪،‬‬ ‫ل��ە روان��گ��ەی سینتاكس‪ ،‬ك��ە نەتەنها‬ ‫دەربڕی واتاكانییەتی‪ ،‬واتە گەڕانەوەكانی‬ ‫ب��ۆ «ب���وون» ی��ان حەقیقەت‪ ،‬بەڵكو‬ ‫رێنوێنیكەری داخوازییەكانی و هەر‬ ‫شتێكی لەوانە خەرجكراوە‪ ،‬بێت ‪.‬‬ ‫دریدا بە جەختكردنەوەیەكی ئاشكرا‬ ‫ئاماژە بە تێگەیشتنی ڤالێری دەكات‬ ‫بۆ ئەرگیومێنتی «دەهزرێم»ی دیكارت‪.‬‬ ‫ئەو دەڵێت «ڤالێری زۆر زوو باسی ئەوە‬ ‫دەكات‪ ،‬كە بە تێڕوانینی ئەو‪ ،‬حەقیقەتی‬ ‫كۆتایی‪ ،‬بریتییە لە پرسی جێ سەرنجی‬ ‫دی��ك��ارت»‪ ،‬ب��ەاڵم «دەه��زرێ��م‪ ،‬كەواتە‬ ‫ه��ەم»ی ئ��ەو بە خ��اوەن «بەهایەكی‬ ‫لەڕادەبەدەر» دادەنێت‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )197‬دوشةممة ‪2014/4/28‬‬

‫دەربارەى ژاك الكان‬ ‫ويليام دێل و تیمۆتی بێل‬ ‫لە ئینگلیزییەوە‪:‬‬ ‫پێشڕەو محەمەد‬ ‫ژاك الك��ان (‪ )1981 – 1901‬لە‬ ‫پ��اری��س ل��ەدای��ك��ب��ووە و خێزانەكەى‬ ‫هەڵگری رێبازی كاتۆلیكی رۆمانی بوون‪.‬‬ ‫بڕوانامەى پزیشكی لە سۆربۆن وەرگرت‬ ‫و پاشان وەكو دەروونشیكارێك خۆى‬ ‫پەروەردەكرد‪ .‬پەیوەندییەكی ناخۆشی‬ ‫ب��ە دەروون��ش��ی��ك��اری زاڵ��ی ئ��ەوروپ��اوە‬ ‫هەبوو و لە ساڵی ‪ 1953‬لە ئەنجوومەنی‬ ‫دەروونشیكاری پاریس دووركەوتەوە –‬ ‫هەر لەو ساڵەدا بوو وانە بەناووبانگەكەى‬ ‫خۆى بەناوی «ئەرك و پانتایی گوتار‬ ‫و زمان»ی لە ئەنجومەنی نێونەتەوەیی‬ ‫دەروونشیكاری لە رۆم پێشكەشكرد‬ ‫(الكان وەكو «گوتاری رۆم» ناوی ئەم‬ ‫وانەیە دەهێنێت)‪ .‬هەر لەو ساڵەدا بوو‬ ‫الك��ان دەستیكرد بە پێشكەشكردنی‬ ‫سیمینارە هەفتەییەكانی‪ ،‬ئەم سیمینارانە‬ ‫هەتا كاتی م��ردن��ی ل��ە ساڵى ‪1981‬‬ ‫ب��ەردەوام ب��وون‪ .‬سیمینارەكانی الكان‬ ‫لە راستیدا بنچینەییترین رێگە بوون بۆ‬ ‫باڵوكردنەوەى كارەكانی‪ .‬زۆرترین وتارە‬ ‫باڵوكراوەكانی لەبنەڕەتدا لە الپەڕەكانی‬ ‫ئەم سیمینارانەدا هاتوون‪ .‬رۆشنبیرانێكی‬ ‫وەكو ژولیا كریستێڤا و لیوس ئیریگارى‬ ‫بەشداریان لەم سیمینارانەدا كردووە‪.‬‬ ‫الكان لە ساڵى ‪1963‬دا‪ ،‬قوتابخانەى‬ ‫فرۆیدیی پاریسی دامەزراند‪.‬‬ ‫ب��ەره��ەم��ەك��ان��ی الك���ان‪ ،‬ب��ە گشتی‬ ‫تەرخانكراون بۆ فۆرمولەبوونی سوبێكت‬ ‫(سوژە) و رۆڵی ناخودئاگا و لەژێر تیشكی‬ ‫بونیادگەراییدا (بەتایبەت زمانناسی‬ ‫بونیادگەرای سوسێر و ئەنترۆپۆلۆژیی‬ ‫ب��ون��ی��ادگ��ەرای لێڤی – ش��ت��راوس)‬ ‫تەفسیرێكی دووبارە و رادیكالی فرۆید‬ ‫و دەروونشیكاری دەهێنێتە پێشەوە‪.‬‬ ‫بەو ج��ۆرەى لەنێو هاوسەردەمەكانیدا‬ ‫(وەكو هاینتس هارتمەن) باوبوو‪ ،‬الكان‬ ‫س��ەی��ری چەمكەكانی وەك «ئیگۆ»‬ ‫ی��ان «خ��ودئ��اگ��ای��ی» ن���ەدەك���رد‪ ،‬كە‬ ‫ئۆتۆنۆم و دەس��ەاڵت��دار و لە روانگەى‬ ‫بیۆلۆژییەوە پێناسەكرابوون‪ .‬بەپێی‬ ‫تیۆرییەكەى الكان‪ ،‬ئیگۆ یان خودئاگایی‬ ‫دەكەوێتە نێو پانتایی رەمزی لەپێشدا‬ ‫هەبووەوە (‪ )preexisting‬و لەنێو‬ ‫سیستەمێكی ماناییدا جێكەوت كراوە‪،‬‬ ‫كە هیچ بەشدارییەكی لە خەڵقكردنی‬ ‫ئەو سیستەمەدا نییە‪« .‬ئیگۆ»‪ ،‬كە نە‬ ‫ئۆتۆنۆمە و نە دەسەاڵتداریش‪ ،‬ئەو كاتە‬ ‫دەبێت بە سوبێكت یان ئیگۆ‪ ،‬یان «من»‬ ‫(‪ ،)I‬كە بكەوێتە نێو پانتایی رەمزی‬ ‫لەپێشدا ه���ەب���وو(‪.)preexisting‬‬ ‫سەرباری ئەمە‪ ،‬ناخودئاگایی مەیدانی‬ ‫ل��ەپ��ێ��ش��دان��اس��راوی ب��ای��ۆل��ۆژی��ی نییە‪،‬‬ ‫ك��ە پاڵنەرە لیبدوییەكانی لەخۆیدا‬ ‫هەڵگرتبێت؛ بەڵكو‪ ،‬دواى فۆرماندنی‬ ‫ئیگۆ‪ ،‬خۆى بەتازەیی فۆرم وەردەگرێت‪.‬‬ ‫ناخودئاگا ه��ەم��ان كاریگەرییەكانی‬ ‫ئاراستەگرتنی ئیگۆیە لەنێو پانتایی‬ ‫رەمزیدا‪ .‬ناخودئاگا ئەو كاتە دێتەبوون‪،‬‬ ‫كە ئیگۆ دەیەوێت لەنێو پانتایی رەمزیدا‬ ‫ف��ۆرم وەربگرێت‪ ،‬بەشێكیشی ناكرێت‬ ‫لەگەڵ سوبێكتدا یەكبگرێتەوە‪ .‬كەواتە‬ ‫ناخودئاگا ئەم فاكتە ئاشكرا دەكات‪،‬‬ ‫كە ئێمە وەكو سوبێكت هەمیشە زێتر‬ ‫ل��ەوەی��ن‪ ،‬ك��ە ئیگۆى كۆمەاڵیەتیمان‬ ‫پێمانی رەوا دەبینێت‪ .‬ناخودئاگا «زیاتر‪-‬‬ ‫ب���وون»(‪)too-muchness‬ی ئێمە‬ ‫ئاشكرا دەك���ات‪ ،‬ئ��ەم فاكتە ئاشكرا‬ ‫دەكات‪ ،‬كە ئێمە بریتین لە خود(‪)Self‬‬ ‫ی دابەشبوو‪ .‬ئیگۆ‪ ،‬كە نە ئۆتۆنۆمە و نە‬ ‫كارایەكی دەسەاڵتدار لەنێو جیهاندا‪ ،‬تەنها‬ ‫بریتییە لە وەهمێك‪ ،‬خۆ دروستكراوێكی‬ ‫رەمزییە‪ ،‬و كاتێك ناخودئاگا هەڵدەچێت‬ ‫و دزە دەكاتە نێو ژیانی خودئاگاییەوە‪،‬‬ ‫ئەوا درز و دابەشبوونەكانیش ئاشكرا‬ ‫دەبن‪.‬‬ ‫الك���ان پ���ەرە ب���ەم تێگەیشتنەى‬ ‫فۆرمولەبوونی ئیگۆ و ناخودئاگایی‬

‫‪7‬‬

‫دەدات ل���ە ب���ەران���ب���ەر زم��ان��ن��اس��ی‬ ‫بونیادگەرایی سوسێردا‪ .‬بۆ الك��ان‪،‬‬ ‫پەیدابوونی سوبێكتیڤیتە تەنها بریتییە‬ ‫لە دەروازەى چوونە نێو تێگەیشتنی‬ ‫زم��ان��ەوان��ی��ی��ەوە وەك���و سیستەمێكی‬ ‫(‪synchronic‬‬ ‫ه���اوك���ات���ى‬ ‫‪ )system‬ن��ی��ش��ان��ەك��ان و ك��ۆدە‬

‫ی��ان ب��وون��ی ئ��ەو دەبەخشێت یاخود‬ ‫مەحكومی دەكات‪.)68( »...‬‬ ‫سوبێكت لە بارودۆخی ناتاكایەتی و‬ ‫پێشزمانی (‪nonindividuated‬‬ ‫‪ )and prelinguistic‬ن��ەك‬ ‫بەهۆى میانگیرییەكی راستەقینەوە‪،‬‬ ‫بەڵكو راستەوخۆ دەچێتە نێو دنیایەك‬

‫كۆمەاڵیەتییەكان‪ ،‬كە بەرهەمهێنەرەوەى‬ ‫مانایە لەنێو پانتای سیمبولی (یان‬ ‫سیستەمی رەم��زی)دا‪ .‬هەر ئەم پانتایە‬ ‫رەمزییەیە‪ ،‬كە پێگەى تۆ دیاریدەكات‪،‬‬ ‫فۆرم بەتۆ دەبەخشێت‪ ،‬تۆ دەكات «بە‬ ‫سوبێكت»‪ ،‬بەمجۆرە ئامادەت دەكات‬ ‫تاوەكو ببیت بە سوبێكتێكی كردارنوێن‪.‬‬ ‫پێش الكان‪ ،‬زۆربەى دەروونشیكارەكان‬ ‫باوەڕیان وابوو ئیگۆ ماڵی ناخودئاگایە‬ ‫و پەرەسەندنی ئیگۆش‪ ،‬پەرەسەندنێكی‬ ‫بایۆلۆژیانەیە‪ .‬لەبەرانبەردا الكان دەڵێت‬ ‫ئ��ەم پەرەسەندنە الیەنی زمانەوانی‬ ‫و رەم��زی هەیە‪ .‬چوونە ناو زمانەوە‪،‬‬ ‫لەدایكبوون و پەیدابوونی سوبێكتیڤیتەى‬ ‫لێدەكەوێتەوە‪ .‬ب��ەوج��ۆرەى الك��ان لە‬ ‫گوتاربێژییە بەناووبانگەكەیدا «ئەرك و‬ ‫مەیدانی زمان»دا دەڵێت «ئینسان قسە‬ ‫دەكات‪ ،‬چونكە رەمز ئەوی وەك ئینسان‬ ‫دروستكردووە»‪( .‬ل‪ )65‬و پاشان لە‬ ‫هەمان وتاردا روونی دەكاتەوە‪:‬‬ ‫«لە راستیدا كاتێك ئینسان دێتە‬ ‫دنیاوە رەمزەكان‪ ،‬ژیانی ئەو دەخەنە‬ ‫نێو تۆڕێكی وەها گشتگیرەوە‪ ،‬كە بە‬ ‫ئەوانیدیكەیەوە دەبەستێتەوە‪ ،‬ئەو‬ ‫كەسانی دیكەیەی دەبێت ئەو «بە گۆشت‬ ‫و خوێن»ـەوە دروست بكەن‪ ،‬تۆڕێكی‬ ‫هێندە گشتگیر‪ ،‬كە كەسانی دیكە لەگەڵ‬ ‫بەخششی ئاسمانی‪ ،‬ئەگەر نا بەهۆى‬ ‫بەخششی پەرییانەوە‪ ،‬چارەنوسی تاك‬ ‫بۆ ئەم دنیایە دەهێنن‪ ،‬تۆڕێكی هێندە‬ ‫گشتگیر‪ ،‬كە كەسانی دیكە گەلێك وشە‬ ‫بە تاك دەدەن‪ ،‬كە دەیكەن بە ئیماندار‬ ‫یاخود بێ ئیمان‪ ،‬یاسای ئەو كردارانەى‬ ‫تاك پەیڕەویان لێدەكات تاوەكو بگات بەو‬ ‫شوێنەى‪ ،‬كە هێشتا پێی نەگەیشتووە‬ ‫و لەودیوی مەرگی ئەوەوەیە‪ ،‬تۆڕێكی‬ ‫بەهێزی وەها‪ ،‬كە تاك لە رێگاى كەسانی‬ ‫دیكەوە مانای ئامانجەكەى خۆى لە رۆژی‬ ‫دواییدا دەدۆزێتەوە‪ ،‬رۆژێك وشەیەك‪،‬‬

‫ل��ە رەم��زەك��ان��ەوە‪ ،‬ك��ە ل��ە روان��گ��ەى‬ ‫كولتوورییەوە دروستكراوە‪ ،‬ئەو دنیایەى‬ ‫هەر پانتایە رەمزییەكەیە‪ ،‬ئەو دنیایەى‬ ‫س�لاڤ��ۆی ژی���ژەك پێیدەڵێت «وەك‬ ‫خۆرەیەك جەستەى زیندوو كۆلۆنیالیزە‬ ‫و داگیر دەك��ات» (موتڵەقی ناسك‪،‬‬ ‫ل‪ .)91‬ئەگەرچی بوونی مرۆڤی وشیار‬ ‫و خودئاگا لە رێگای زمان و لە روانگەى‬ ‫كولتوورییەوە دروس��ت دەبێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫سوبێكت ناتوانێت ئەمانە بەم ئاوایە‬ ‫بناسێت‪ ،‬كە هەن‪ ،‬بەڵكو وەك خودی‬ ‫واقیعییەت ئ��ەزم��وون (ی��ان تەنانەت‬ ‫خەیاڵ)ی دەكات‪.‬‬ ‫الكان زاراوەى ریاڵ بەكاردەهێنێت‬ ‫ت��اوەك��و ئ��ام��اژە ب��ەو شتە بكات‪ ،‬كە‬ ‫بەڕاستی «ل��ەوێ»ی��ە‪« ،‬لەوێ»یەك‪،‬‬ ‫كە جیا لە پانتایی رەمزی و لەدەرەوەى‬ ‫سیستەماتیزەى ئەم پانتایی رەمزییەى‬ ‫شتەكانە‪ .‬سوبێكتی ئینسان‪ ،‬كە لەالیەن‬ ‫پانتایی رەمزییەوە دروستكراوە‪ ،‬بە‬ ‫رادیكاڵی بە ریاڵ نامۆ و بێگانەیە‪ .‬وەك‬ ‫بڵێی بەجۆرێك ریاڵ شتێكە دەستمان‬ ‫پێی ناگات‪.‬‬ ‫الی الكان‪ ،‬ئەو قۆناغە گرنگەى ئیگۆی‬ ‫تێدا گەشە دەكات‪ ،‬ئەو قۆناغەیە‪ ،‬كە‬ ‫تێیدا سوبێكت دەچێتە نێو قۆناغی‬ ‫خەیاڵییەوە‪ ،‬ئەم قۆناغە پەیوەندییەكی‬ ‫پتەو و بەهێزی بە قۆناغی ئاوێنەییەوە‬ ‫هەیە (بۆ زانینی زیاتر دەربارەى ئەم دوو‬ ‫قۆناغە بگەڕێنەوە بۆ «قۆناغی ئاوێنەیی‬ ‫وەك پێكهێنەری ئەركی ‘من‘ بەو جۆرەى‬ ‫ل��ە ئ��ەزم��وون��ە دەروونشیكارییەكاندا‬ ‫سەلمێنراوە»‪ ،‬بۆ یەكەم جار لە ساڵی‬ ‫‪1949‬دا باڵوكراوەتەوە)‪ .‬خەیاڵی ئەو‬ ‫قۆناغەی منداڵە بەر لەوەى بچێتە نێو‬ ‫پانتایی رەمزییەوە و هەروەها تا كۆتایی‬ ‫تەمەنی لەگەڵی دایە و لەگەڵ پانتایی‬ ‫رەمزیدا كاردەكات‪ .‬قۆناغی خەیاڵی ئەو‬ ‫قۆناغەیە‪ ،‬كە منداڵ بەهۆیەوە وەك‬

‫كؤنت َيكست‬

‫«من»‪( ،‬سوبێكت‪ ،‬سوبێكتێك لەنێو‬ ‫سوبێكتەكانی دیكەدا) لەخۆى بەئاگا‬ ‫دێتەوە‪ .‬خەیاڵی ماتریكس و شوێنی‬ ‫گشتی خود (‪ )self‬و ئەوانیدیكەیە‪.‬‬ ‫الكان وەك ئامرازێكی گرنگ لە قۆناغی‬ ‫ئاوێنەیی دەڕوانێت‪ ،‬كە منداڵ بەهۆیەوە‬ ‫رێگە بەرەو خەیاڵی دەكاتەوە‪ .‬قۆناغی‬ ‫ئاوێنەیی لەنێوان تەمەنی‬ ‫ش��ەش تا ه��ەژدە مانگیدا‬ ‫روودەدات‪ ،‬واتا ئەو كاتەى‬ ‫م��ن��داڵ ب��ۆ یەكەمینجار‬ ‫(لەچەشنی ئەوانیدیكە)‬ ‫وەك خودێكی یەكپارچە‬ ‫ل��ەخ��ۆى دەڕوان���ێ���ت‪ .‬لەم‬ ‫ق���ۆن���اغ���ەدا‪ ،‬م���ن���داڵ نە‬

‫خودائاساییانە دەك��ات‪ .‬كەواتە منداڵ‬ ‫لە هەردوو ماناكەدا دەبێت بەسوبێكت‬ ‫(‪ :)subjected‬تەسلیمی یاسای‬ ‫پانتای رەم��زی دەبێت (ئەو یاسایەى‬ ‫یەكسانە بە یاسای باوكساالریانە‪/‬نەخێری‬ ‫ب��اوك) و ه��ەروەه��ا وەك سوبێكتێكی‬ ‫كردارنوێن لە جیهاندا دروست دەكرێت‪.‬‬ ‫لێرەوەیە فالووس (‪ )phallus‬دێتە‬ ‫ناوەوە و دەست دەكات بە قسەكردن‪ .‬الی‬ ‫الكان و هەروەها الی فرۆیدیش‪ ،‬یەكێك لە‬ ‫سەرەتاییترین ئەزموونەكانی سەردەمی‬ ‫منداڵی ل��ەو جیاوازییە سێكسوالییە‬ ‫دایە‪ ،‬كە دایك زەكەری نییە‪ .‬بەاڵم بۆ‬ ‫الكان‪ ،‬ئەوەى گرنگییەكی زۆری هەیە‪،‬‬ ‫مانای رەمزی (سیمبولی) زەكەرە‪ ،‬ئەو‬ ‫مانایەى الكان بە بەكارهێنانی زاراوەى‬

‫ناخودئاگا ئەوی‬ ‫دیكەی‬ ‫ە‬ ‫ك‬ ‫ی‬ ‫ن‬ ‫ا‬ ‫و‬ ‫ە‬ ‫و‬ ‫ە‬ ‫ی‬ ‫ە‬ ‫–‬ ‫یان‬ ‫ب‬ ‫ە‬ ‫م‬ ‫ا‬ ‫ن‬ ‫ا‬ ‫ف‬ ‫ر‬ ‫ۆ‬ ‫ی‬ ‫د‬ ‫ی‬ ‫ی‬ ‫ەكە‪،‬‬ ‫«غەریبەیەكە»‬ ‫(‬ ‫‪،)unheimlich‬‬ ‫كە لە ماڵی خۆی‬ ‫(‬ ‫‪ )selfhood‬دا‬ ‫قەتیس بووە‬ ‫دەت��وان��ێ��ت قسە بكات و‬ ‫نە دەتوانێت رێگە ببڕێت‪،‬‬ ‫خۆى وەك «من» دەناسێتەوە‪ .‬بەاڵم‬ ‫لە راستیدا ئەم ناسینەوەیە بریتییە لە‬ ‫هەڵەناسینەوە (یان چەوت ناسینەوە)‬ ‫چونكە‬ ‫(‪،)misrecognition‬‬ ‫ناسینی خ��ۆى وەك ئەویدیكە وای��ە‪،‬‬ ‫بەئوبێكتبوونی خ���ودی م��ن��داڵ لەو‬ ‫وێنەیەدایە‪ ،‬كە لە دیمەن و پێگەكەیدا‬ ‫لە دەرەوەى خودی منداڵەكە وەستاوە‪.‬‬ ‫ل��ەم پنتەوە‪ ،‬قۆناغی ئاوێنەیی‪ ،‬كە‬ ‫رێگایەكە ب���ەرەو خەیاڵی‪ ،‬لەوانەیە‬ ‫«یەكێك بێت لە قەیرانەكانی نامۆبوون‪،‬‬ ‫كە سوبێكتی الكانی تێیدا ئۆرگانیزە و‬ ‫دروست دەبێت‪ ،‬چونكە خۆى لە رێگای‬ ‫وێنەى دەرەكییەوە دەناسێتەوە و ئەم‬ ‫ناسینەوەیەش لەرێگاى خۆ‪-‬نامۆبوونەوە‬ ‫دەناسێتەوە»‪( .‬سیڤەرمەن‪ ،‬ل‪)158‬‬ ‫بەپێی گێڕانەوەى الكان بۆ گەشەكردنی‬ ‫منداڵ‪ ،‬چوونە ن���اوەوەى منداڵ وەك‬ ‫سوبێكت بۆ نێو زمان‪ ،‬هاوكاتە لەگەڵ‬ ‫ج��ی��اب��وون��ەوەى خ���ودی منداڵەكە لە‬ ‫دایكی‪ .‬كەواتە دایك یەكەمین ئەزموونی‬ ‫ن��ەب��وون (ن��ائ��ام��ادەی��ی) م��ن��داڵ��ە‪ ،‬كە‬ ‫هەلومەرجەكانی ئارەزوو دروست دەكات‪.‬‬ ‫ئەو ساتەى منداڵ دەچێتە نێو پانتایی‬ ‫رەمزییەوە و پەیوەندی خۆى لەگەڵ‬ ‫دایكی لەدەست دەدات‪ ،‬ئەوا باوك دێتە‬ ‫نێو پەیوەندی دای��ك‪/‬م��ن��داڵ��ەوە‪ .‬ئەو‬ ‫كاتەى منداڵ دەبێت بە سوبێكتێكی نێو‬ ‫پانتایی رەم��زی‪ ،‬ئەوە باوكە شوناسی‬ ‫ئەم پانتایە رەمزییە وەردەگرێت‪ .‬ئەو‬ ‫پانتایەى سوبێكتەكان دروست دەكات‬ ‫و هاوكات بەسەر سوبێكتەكانیشدا زاڵ‬ ‫دەبێت‪ .‬بەم هۆیەوەیە‪ ،‬الكان هەندێكجار‬ ‫بە پانتایی رەمزی دەڵێت «ناوی باوك»‬ ‫(‪ ،)le Nom-du-Père‬ك��ە لە‬ ‫زمانی فەرەنسیدا هاوواتای «نەخێر‬ ‫باوك»ـە (‪the Name of the‬‬ ‫‪ .)Father‬ئ��ەم پانتایە تەعبیر و‬ ‫دەاللەت لە دەسەاڵت و قەدەغەكردنێكی‬

‫«فالووس» هەمیشە بۆى دەگەڕێتەوە‬ ‫و جەختی لەسەر دەكاتەوە‪ .‬ئەوەى لەم‬ ‫پانتایە رەمزییەدا گرنگی هەیە‪ ،‬بەشێك‬ ‫لە جەستە نییە‪ ،‬بەڵكو دەاللەتەكانییەتی‪.‬‬ ‫یەكەم‪ ،‬فالووس دەاللەت لەسەر جیاوازیی‬ ‫سێكسوالی دەكات‪ .‬دووەم‪ ،‬لەبەر ئەوەى‬ ‫باوك (كە یەكسانە بە پانتایی رەمزی)‬ ‫زەكەری هەیە و دایك (كە یەكسانە بە‬ ‫بارودۆخی پێشزمانی خۆشییەوە بەر‬ ‫لەوەى بچێتە ناو پانتایی رەمزییەوە)‬ ‫زەكەری نییە‪ ،‬كەواتە فالووس لە پانتایی‬ ‫رەمزیدا دەاللەت لە نەبوون‪/‬غیاب دەكات‪.‬‬ ‫بۆ الكان‪ ،‬فالووس هەم دەاللەت لەسەر‬ ‫نەبوونی ژن و پیاو‪ ،‬هەم دەاللەت لەسەر‬ ‫وابەستەیی و زیانی سوبێكتیڤیتەى پیاو‬ ‫و ژن دەك��ات لەنێو پانتایی رەمزیدا‪.‬‬ ‫لەوانەیە باوك بەهۆى منداڵەوە لەگەڵ‬ ‫رەمزیدا شوناس وەربگرێت‪ ،‬بەاڵم خودی‬ ‫ب��اوك رۆژێ��ك منداڵ ب��ووە و ك��راوە بە‬ ‫سوبێكت و تەسلیمی هەمان یاسا بووە و‬ ‫هەمیشەش وابەستە بەو یاسایە‪ ،‬شتێكی‬ ‫ناتەواو ب��ووە و هەرگیز بە تەواوەتی‬ ‫دەس��ت��ی ب��ەس��ەردا ن��ەگ��رت��ووە‪ .‬هیچ‬ ‫كەسێك ناتوانێت فالووس داگیر بكات‬ ‫و دەستی بەسەردا بگرێت‪ .‬هەمووان‬ ‫«خ��ەس��ێ��ن��راو»ن‪ .‬دی��ب��ۆرا ك���راوس‪،‬‬ ‫ئینجیلناسی فیمینیست‪ ،‬بەم ئاوایە باس‬ ‫لەو چەمكە دەكات «خەساندن هەر ئەو‬ ‫ملكەچییەیە‪ ،‬كە پەیڕەوی لە بنەماى‬ ‫دەرفەتی یەكسان دەكات»‪.‬‬ ‫هەندێك لە لێكۆڵەرانی بواری ئایین‬ ‫و ج��ێ��ن��دەر‪ ،‬ئ��ەم روان��گ��ەی��ەى الك��ان‬ ‫ب��ەس��وودم��ەن��د دەب��ی��ن��ن‪ ،‬چونكە ئەو‬ ‫جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە‪ ،‬كە لە‬ ‫پانتایی رەمزیدا هەرگیز باوكساالری‬ ‫و بونیادەكانی جیاوازی سێكسوالی‪،‬‬ ‫شتگەلێكی جەوهەری نین‪ .‬بۆ الكان‪،‬‬ ‫لە جیاوازی سێكسوالیدا هیچ شتێك‬ ‫جەوهەری یان «سروشتی» نییە‪ .‬ژن‪،‬‬ ‫پیاو‪ ،‬ژنانەیی‪ ،‬پیاوانەیی‪ ،‬هەمووان ئەو‬

‫دروستكراوە رەمزییەن‪ ،‬كە سیستەمی‬ ‫سەركوتكەری مانا (كە ماسكی ریاڵی‬ ‫ب��ەس��ت��ووە) ئ��ەوان��ەى ب��ە شێوەیەكی‬ ‫زۆردارانە دروستكردووە‪.‬‬ ‫ب��ەوج��ۆرەى پێشتر باسمان ك��رد‪،‬‬ ‫ناخودئاگا (نەست) لەو ساتەدا دروست‬ ‫دەب��ێ��ت‪ ،‬ك��ە سوبێكت‪/‬ئیگۆی تێدا‬ ‫دروس��ت دەبێت‪ .‬ناخودئاگا ه��ەر ئەو‬ ‫ئاكامی سەركوتكردنەیە‪ ،‬كە لەمیانەى‬ ‫تەسلیمبوون و چەوساندنەوەدا هاتووەتە‬ ‫ئ��اراوە‪ .‬لەگەڵ فۆرمولەبوونی ئیگۆدا‪،‬‬ ‫هەموو ئ��ەو شتانەى ناچنە ن��اوەوەى‬ ‫پانتایی رەمزییەوە (و پاشماوەن)‬ ‫سەركوت دەكرێن‪ .‬ناخودئاگا بریتییە‬ ‫لە «بەشی سانسۆركراو»ی ناو مێژووی‬ ‫ژیانی دەروونی (بڕوانە ئەرك و مەیدانی‬ ‫گوتار و زمان لە دەروونشیكاریدا‪ ،‬ل‪.)50‬‬ ‫ناخودئاگا ئەویدیكەیەكی ناوەوەیە –‬ ‫یان بە مانا فرۆیدییەكە‪« ،‬غەریبەیەكە»‬ ‫(‪ ،)unheimlich‬ك��ە ل��ە ماڵی‬ ‫خۆیدا (‪ )selfhood‬قەتیس بووە –‬ ‫ناخودئاگا خۆى لە ناوەوە و لە رێگەى‬ ‫زمانەوە ئاشكرا دەك��ات‪ ،‬بە زۆری لە‬ ‫رێگای پچڕانەكانەوە – هەڵەگوتنەكان‪،‬‬ ‫ل��وغ��زە زم��ان��ی��ی��ەك��ان و لەبیركردنی‬ ‫ناوەكانەوە – دەردەكەوێت‪ .‬درزگەلێك‬ ‫لە سوبێكت و جیهانەكەیدا دروس��ت‬ ‫دەك��ات‪ ،‬تاوەكو كردەییانە سروشتی‬ ‫وەهمییانەى خ��ۆى ئاشكرا بكات‪ .‬بە‬ ‫مانایەكی دی‪ ،‬دزەك��ردن��ی ناخودئاگا‬ ‫بۆ نێو بوونی خودئاگاوە ئەم راستییە‬ ‫ئاشكرا دەكات‪ ،‬كە سوبێكت بونیادێكی‬ ‫ناپتەو و نەرمە و هەرگیز جێگیر نییە‬ ‫و لەدەرەوەى هەموو گشتێتییەكەوەیە‪.‬‬ ‫بەقەولی الكان «ناخودئاگا بەشێكە لە‬ ‫گوتاری كۆنكرێتی‪ ...‬كە لەبەر دەستی‬ ‫سوبێكتدا نییە تاكو بتوانێت بەردەوام‬ ‫گوتاری خودئاگایی خۆى دابمەزرێنێت»‬ ‫(س��ەرچ��اوەى پێشوو‪ ،‬ل‪ .)49‬ئ��ەوە‬ ‫دزەكردنی ناخودئاگایە بۆ نێو خودئاگا‬ ‫ئەم تواناییە بەسەر تاكی خودئاگادا‬ ‫دەك��ات��ەوە‪ ،‬ك��ە ری��اڵ ل��ێ��رەی��ە‪ ،‬ب��ەاڵم‬ ‫لەدەرەوەى دەستپێگەیشتنی تاكەوەیە‪.‬‬ ‫چۆن دەتوانین الی الك��ان لە ئایین‬ ‫تێبگەین؟ ل��ەالی��ەك��ەوە‪ ،‬ب��ەوج��ۆرەى‬ ‫لە الك��ان��ەوە گواستمانەوە و باسمان‬ ‫لە «یاسای ب��اوك» ك��رد‪ ،‬ئایین هەر‬ ‫ئەو الیەنە رێكخەر و گەرەنتیكەرەى‬ ‫باوكساالرانەى پانتایی رەمزییە‪ ،‬كە زاڵە‬ ‫بەسەر بوونی سەرەتایی و پێشزمانییەوە‬ ‫و ری��اڵ لە دوورەوە دادەنێت‪ .‬كاتێك‬ ‫دەڵ��ێ��ن دۆرك��ه��ای��م گوتوویەتی ئایین‬ ‫«وەهمێكی زەرووری���ی���ە»‪ ،‬رێ��ك بەم‬ ‫ئاراستەیەدا دەڕوات‪ .‬لەالیەكی دیكەوە‪،‬‬ ‫ئەوەى پێیدەگوترێت ئەزموونی ئایینی‬ ‫(ی���ان ئ��ەزم��وون��ی م��وق��ەدەس یاخود‬ ‫عیرفانی یان بەتەواوی ئەویدیكە)‪ ،‬لە‬ ‫راستیدا دەشێت دزەكردنی ریاڵ بێت بە‬ ‫نێوانگری و نوێنەرایەتی ناخودئاگاوە‪.‬‬ ‫ئەمجۆرە لێكۆڵینەوەیە لە دی��اردەى‬ ‫ئ��ەزم��وون��ی ئایینی‪ ،‬وات���ا روان��گ��ەى‬ ‫دەروونشیكاریی الكانی بۆ دی��اردەى‬ ‫ئەزموونی ئایینی‪ ،‬ئەزموونی ئایینی بە‬ ‫رووبەڕووبوونەوە لەگەڵ ئەم ئەویدیكەیەدا‬ ‫دەبینێت‪ ،‬كە بەوجۆرەی ناوەكیانەیە‪،‬‬ ‫هاوكات دەرەكیانەشە‪ .‬كەواتە نابێت‬ ‫ئەویدیكەیەكی ناوەكی غەریبە (بێالنە)‬ ‫بە رووب��ەڕووب��وون��ەوە لەگەڵ بااڵیەتی‬ ‫(ترانسێندێنت) ببینین‪ ،‬بەڵكو پێویستە‬ ‫وەك ئاكامێكی سەركوتكردن سەیری‬ ‫بكەین‪ .‬بەاڵم لەگەڵ ئەمەشدا‪ ،‬ئەزموونی‬ ‫ئایینی نیشانەیەكی ریاڵە‪ ،‬كە لە بنەڕەتدا‬ ‫لەودیوی بوونی عەقاڵنیانەى ئێمەوەیە‪.‬‬ ‫سەرچاوەى ئەم وەرگێڕانە‪:‬‬ ‫‪William E.Deal and‬‬ ‫‪Timothy K.Beal: THE‬‬‫‪ORY FOR RELIGIOUS‬‬ ‫‪STUDIES, ROUTLEDGE‬‬ ‫‪New York • London,‬‬ ‫‪2005, pp.89-93.‬‬

‫ذمارة (‪ )197‬دوشةممة ‪2014/4/28‬‬

‫پرۆفیسۆر حەسەن نافعە‪:‬‬

‫‪8‬‬

‫له‌ ئێستادا هیچ سەركردەیەكی تورك ناتوانێت دەوڵەتێكی‬ ‫كوردیی لەسەر حیسابی دەوڵەتی ئێستای توركیا قبوڵبكات‬ ‫سازدانی‪ :‬دوعا عەبدولعەزیز*‬

‫*‪ 1947‬لە میسر لەدایكبووە‬ ‫*‪ 1977‬دكتۆرای دەوڵەتی لە سۆربۆن هێناوە‬ ‫*ئەمینداری گشتیی كۆمەڵەی ع��ەرەب��ی ب��ۆ زانستە‬ ‫سیاسییەكان بووە‬ ‫*خاوەنی چەندین كتێب و لێكۆڵینەوەیە لەبواری سیاسەتدا‬

‫(‪)2-2‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬وەك دەبینین ئەمڕۆ‬ ‫ئەردوغان و پارتەكەی كە هەڵگری بیری‬ ‫ئاینین‪ ،‬سەركەوتنەكانی لە بواری ئابووری‬ ‫و دیبلۆماسی و دەسخستنی متمانەی‬ ‫جەماوەریی توركیادا سەركەوتوو بوە‪ ،‬ئایا‬ ‫چۆن توانیویەتی تەوزیفی ئاین بكات لەو‬ ‫كاری حوكمڕانیەیدا سەركەوتوو بێت؟ ئایا‬ ‫هەنگاوەكانی بۆ چارەسەری دۆزی كورد‬ ‫چۆن هەڵیدەسەنگێنیت؟‬ ‫حەسەن نافعە‪ :‬گومانی تێدانیە كە‬ ‫پارتی دادوگەشە سەركەوتنی بەرچاوی‬ ‫بەدەستهێناوەو توانیویەتی گۆڕانكاریی‬ ‫لەسیستمی سیاسی و ئابوری واڵتدا بكات‪،‬‬ ‫باری تەپیوی ئابووری توركیا ڕاستبكاتەوە‪.‬‬ ‫بۆ یەكەمجارە پارتێكی هەڵگری بیری ئاینی‬ ‫لەم ناوچەی نزیك ئێمەدا بەو تەمەنەوە»‬ ‫دەبینین له‌ تورکیا بۆ زیاتر ل��ە‪ 14‬ساڵ‬ ‫متمانەی خەڵك وەربگرێت»‪ ،‬بەمانا بەو‬ ‫بەردەوامیە بتوانێت جۆرێك لە ئاسایش‬ ‫و هێمنی ب��ۆ واڵت دابینبكات‪ .‬ئەگەر‬ ‫سەرنجێكی وردی مێژووی توركیا بدەین‪،‬‬ ‫دەبینین سوپا قورساییەكی سەرەكی هەبووە‬ ‫لە بڕیارو هاوسه‌نگی هێزەكانی توركیادا و‬ ‫دەستوەردانەكانی وەك لەمپەرێك لەبەردەم‬ ‫چەسپاندنی دیموكراسیەتی ڕاستەقینەدا‬ ‫ڕۆڵی گێڕاوەو زۆرجار وتراوە‪ »:‬ئەرێ‌ به‌‬ ‫ڕووکار دەوڵەتێكی دیموكراسییە‪ ،‬که‌چی‬ ‫جەنەراڵەكانی سوپا لە پشتەوە بڕیارو‬ ‫جڵەوی حوكمڕانیان به‌ده‌سته‌«‪ .‬بۆیە ئەمڕۆ‬ ‫پارتی دادوگەشە دوو كاری گرنگی كردووە‪،‬‬ ‫یەكەمیان ئەوەی كە سوپای خستۆتەوە‬ ‫سەر مەساری خۆی و دەستوەردانەكانی‬ ‫س��وپ��ای ل��ە ك���اروب���اری س��ی��اس��ی واڵت‬ ‫كەنارخستووە‪ .‬دووەمیش لەهەوڵیدا بۆ‬ ‫ئارامی و ئاسایشی واڵت‪ ،‬تا ئاستێكی باش‬ ‫سەركەوتوو بوە و ئابووریی توركیای بەرەو‬ ‫پێش ب��ردووە‪ ،‬داهاتی تاكەكەس لە چاو‬ ‫نەوەدەكان سێ جار زیادی كردوه‌ و بەرەو‬ ‫باشتربوونیش ده‌چێت‪ .‬پاشان ئەو پارت‬ ‫و نەیارانەی دەوڵەتی توركیا كە پێشتر‬ ‫هەبوون‪ ،‬جۆرێك لە نزیكی و شێوازێك لە‬ ‫دەستهەڵگرتنی توندوتیژی لەالیەن هەردوو‬ ‫الوە كەمكراوەتەوە یان وەستێنراوە ‪.‬نمونەی‬ ‫ئەوەش گرفتی توركیا لەگەڵ پارتی ‪.Pkk‬‬ ‫لەكاتێكدا ئێستاش سیستمی حوكمڕانی‬ ‫ت��ورك��ی��ا ب��ە سیستمێكی دیموكراسی‬ ‫نازانم‪ !.‬بەاڵم پێم وایە هەنگاو هەڵگرتنی‬ ‫پێوە دی��ارە‪ .‬هەر لەو ب��ارەوە گەرەكمە‬ ‫ئەوەش بڵێم كە لەپرسی كوردیدا هەنگاوی‬ ‫هەڵگرتووە ڕوەو چەسپاندنی دیموكراسی‬ ‫و البردنی بیری ڕەگەزپەرستی‪ ،‬پاشان لە‬ ‫پرسی كورد و بەتایبەت پرسی «عەبدواڵ‬ ‫ئوچ ئاالن»دا كەماوەیەكی زۆرە لە زیندانی‬ ‫توركیادایە‪ ،‬وەك سەركردەیەكی كوردی‬ ‫شۆڕشگێڕ كە بەهۆی ملمالنێی سیاسی‬ ‫پارتەكەی ( پارتی كرێكارانی كوردستان) تا‬ ‫ئیمڕۆش هەر كێشەیەكی گەورەیەو كۆششی‬ ‫چەكدارانەی ئەو پارتە بۆ سەندنه‌وه‌ی‬ ‫خواستە نەتەوەییەكانیان درێژەی هەیە‪،‬‬ ‫ئەوەش لەو هەستە نەتەوەییه‌ كوردییەوە‬ ‫هاتوە كە لەالیەن توركیاوە مافە ئازادی‬ ‫و مەدەنی و نەتەوەییەكانیان ژێرپێخراوە‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم دەبێت ئ��ەوەش بەرچاوبخەین كە‬ ‫داواو خواستەكانی كورد لە ئه‌مڕۆدا بریتی‬ ‫بێت لە جیابوونەوەی كوردان لە توركیاو‬ ‫دروستكردنی دەوڵەتێكی سەربەخۆ‪ ،‬وەك‬ ‫چۆن حكومەتەكانی تری پێش ئەردوغان‬ ‫دژی وەستاونەتەوە و لێدان و سەركوتكردنی‬ ‫ئەو بیرو كارەیان ئەنجامداوە‪ ،‬بێگومان‬ ‫حكومەتی ئەردوغانیش نە ڕازی دەبێـت و‬ ‫نە دەشتوانێت بەوە ڕازیبێت‪ ،‬بێگومان تەنها‬ ‫جیاوازیی ئەردۆغان لەگەڵ ئەوانی پێش‬

‫‌فاكتەری سەرەكی و بنچینەیی شۆڕشەكانی ڕۆژهەاڵتی ناوەراست‬ ‫لەسەدەی ڕابردوودا و بەهاری عەرەبی لە ئێستادا‪ ،‬بێ جیاوازیی‬ ‫بەكورد و عەرەب و نەتەوەكانی تریشەوە‪ ،‬خواستی ئازادی و‬ ‫دیموكراسی و ڕزگاربوون لە چەوساندنەوە بووە‬ ‫خۆی ئەم سیاسەتێكی میانڕەوی هەیە‪،‬‬ ‫دەیەوێت كەمترین توندوتیژی بەكارببات‪،‬‬ ‫گەرنا شتێك نەگۆڕاوە سەبارەت بەوەی‬ ‫لەبیری كورداندا هەیە‪ ،‬كە مافی نەتەوەیی‬ ‫و بوونی دەوڵەتێك بۆ خۆیانه‌‪ ،‬لەبەر ئەوە‬ ‫پێویستە ك��وردەك��ان وەك ڕاستیەكیش‬ ‫ئەمە لەبەرچاوبگرن‪ ،‬چونكە توركیا لە‬ ‫پێش و لەئێستاش كە ئەردۆغان حوكمڕانی‬ ‫دەكات‪ .‬یەكپارچەیی و سەروەریی خاكی‬ ‫توركیا مەرجی سەرەكیەتی‪ ،‬جیابونەوەی‬ ‫هەرێمێك لەكورد لەخاكی توركیا مانای‬ ‫پارچەبوونی خاكی توركیا دەگه‌یه‌نێت‪،‬‬ ‫ئەو نەرمی نواندنەشی بۆ بارودۆخی خراپی‬ ‫ئه‌مڕۆی ناوچەكە دەگەڕێتەوە‪ ،‬چونكە له‌‬ ‫ئێستادا سەركردەیەكی ت��ورك ناتوانێت‬ ‫بیر ل�ه‌ ڕێ��گ�ه‌دان��ی دەوڵەتێكی ك��وردی‬ ‫لەسەر حیسابی دەوڵەتی ئێستای توركیا‬ ‫قبوڵبكات‪ .‬بۆیە لێت عەجایب نەبێت كە‬ ‫ئەردۆغانیش پێی وابێت ئەركی ئەو وەك‬ ‫س��ەرۆك��ی توركیا‪ ،‬بەرگرتنی ئ��ەو بیرو‬ ‫تێفكرینەی ك��وردان بێت‪ ،‬تەنانەت نەك‬ ‫لە توركیا‪ ،‬بەڵكو ئیمڕۆ لە سوریاش ئەو‬ ‫كارەدەكات‪.‬‬ ‫ئایا دەبێت ك��وردەك��ان چی بكەن؟‬ ‫بۆ گه‌شتن به‌و ئامانجانه‌ی هەیانە چۆن‬ ‫هەنگاوهەڵبگرن و جۆرێك لە گونجان و‬ ‫هاتنەوە لەگەڵ كەسێكی وەك ئەردۆغاندا‬ ‫ئەنجامبدەن؟ پێش هەموو شتێ ناسینی‬ ‫بەرانبەر زۆر گرنگەو تواناو پێگەی خۆیشیان‬ ‫چەندە بزانن گرنگە‪ ،‬لەكاتێكدا لەبەر‬ ‫ئەوەی ئەمان داواكەیان ڕەوایە و مرۆییە‬ ‫وزەو پاڵپشتێكی باشە‪ ،‬بۆیە بەو پێیەی‬ ‫كە كوردەكان بەنیسەبت واڵتی توركیاو‬ ‫كەمینەیەكن و بێبەشكراون لە هەموو‬ ‫مافێكی مرۆیی و كەلتووری و سیاسی و‬ ‫تەنانەت ك��وردب��وون و قسەكردنیشیان‬ ‫بە زمانی ك��وردی لێ ق �ه‌ده‌غ��ك��راوە‪ .‬بۆ‬ ‫ئێستا وەرگرتنەوەی ئەو مافە كلتووری و‬

‫سیاسی و نەتەوەییەیان لە چوارچێوەی‬ ‫توركیایەكدا كە باوەڕی بەهاونیشتمانیبوونی‬ ‫كوردانیش هەبێت‪ ،‬خاوەنی پارتی سیاسی‬ ‫و جۆرێك لە ئازادی بن‪ ،‬كە بتوانن ئازادانە‬ ‫وەك هاواڵتیەك‪ ،‬لەبەردەم یاسادا یەكسان‬ ‫بن‪ .‬پێموایە بۆ ئەم قۆناغە سەرەتا باشەو‬ ‫پێشیان وانەبێت ئەردوغانیش لەمە زیاتر‬ ‫بۆ كورد ده‌كات!! دواتر هەنگاو بۆ جۆرێك‬ ‫لە خودموختاری ناوچەیی لە چوارچێوەی‬ ‫توركیادا نەهێشتنی گ��رژی و البردنی‬ ‫كۆششی چەكداری گەڕانەوە بۆ سەرمێزی‬ ‫گفتوگۆو ملمالنێی سیاسی‪ .‬ئیتر من ئەمە‬ ‫بەهاوكێشەیەكی ژیرمەندانەی سیاسی بۆ‬ ‫ئەوان دەبینم‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬بەواتا بەم تێفكرینە‬ ‫الی بەڕێزتان ئیتر بۆ كوردان و بۆ توركیاش‬ ‫بوارێك بۆ توندیژی نامێنێتەوە؟‬ ‫پرۆفیسۆر حەسەن نافعە‪ :‬بێگومان‬ ‫ئیمڕۆ س��ەردەم��ی خەباتی سیاسییە‪،‬‬ ‫پێویستە هەموال ئەوە ڕەچاوبكەن‪ ،‬چونكە چ‬ ‫الیەنی كوردی و چ توركیا پێویستە دەست‬ ‫لە توندوتیژی و ك��اری ڕوبەرووبونەوەی‬ ‫س��ەرب��ازی دژی ی��ەك وازلێبێنن‪ ،‬وەك‬ ‫نیاز پاكیەك بۆ ه��ەردووالش‪ ،‬كە ئه‌مڕۆ‬ ‫سەرەتاكەی دەركەوتوە‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬ئەی ڕاتان چیە بۆ‬ ‫ئەو دەوڵەتانەی تر كە گرفتی نەتەوەییان‬ ‫تێدایە و وەك كورد‪ ،‬یان تایفەی جۆراوجۆری‬ ‫تێدایە‪ ،‬پاشان دەبێت ئەو دەوڵەتانەی‬ ‫كە كوردیان تێدایە چی بكەن بۆ ئەوەی‬ ‫گیانی نیشتمانی و ئینتیمای كوردان بۆ ئەو‬ ‫دەوڵەت و خاكەیان بۆ دروستببێت؟ ئەی‬ ‫باشترین سیستم بۆ واڵتانە چییه‌؟‬ ‫پرۆفیسۆر حەسەن نافعە‪ :‬من پێم وایە‬ ‫تاكە چارەسەرێك بۆ هەر دەوڵەتێك كە‬ ‫فرەپێكهاتەی ئەتنی و ئاینی بێت‪ ،‬سیستمی‬ ‫دیموكراسییه‌ كە باوەڕی تەواوی بە فرەیی‬ ‫هەیه‌‪ ،‬دیموكراتیەكی ڕاستەقینە بێت كە‬

‫هەر سێ ده‌سته‌اڵتی ناو پێكهاتەی سیستمی‬ ‫حوكمڕانیە كە ( یاسادانان و جێبەجێكردن‬ ‫و دادوەری) الی تاكە كەسێك یان پێڕێك‬ ‫ی��ان پارتێك ی��ان نوخبەیەكی سیاسی‬ ‫یان تایفەیەكی دیاریكراو کۆنه‌کرابێته‌وه‌‪.‬‬ ‫هەركات ئەم سیانە ئازادییەكی كاركردنی‬ ‫ڕەه��ای��ان ه��ەب��وو‪ ،‬پێكهاتەكانیش تێكڕا‬ ‫باوەڕیان بەفرەیی هەبوو مافی هاواڵتی‬ ‫تیادا بااڵگەردان بوو‪ ،‬ئەوە تاكە چارەسەرو‬ ‫تاكە گرەنتی مافی مرۆڤ و مافی نەتەوەو‬ ‫كەمینەكانە‪ ،‬كە دواجار گرەنتی ئاشتیی‬ ‫سیاسی و كۆمەاڵیەتی لێدەستەبەردەكرێت‪.‬‬ ‫گەر ئەم ڕێگەو شێوازەش لە ئارادانەبوو‪،‬‬ ‫بەدڵنیاییەوە وەك س��ەدەی ڕاب��ردوو هەر‬ ‫گێرمەوكێشەو كوشت و كوشتارو دەسەاڵتی‬ ‫چەوسێنەر ده‌بێت‪.‬‬ ‫دوع��ا عەبدولعەزیز ‪ :‬ئایا ئەمڕۆ ئەو‬ ‫واڵتانە گەیشتوینەتە ئەو ئاستە ڕۆشنبیرییە‬ ‫سیاسی و كۆمەاڵیەتییە كە س��ود لە‬ ‫هەڵەكانی دوێنێیان وەربگرن و بونیادی‬ ‫دەوڵەتێكی نوێ‌ و دیمۆکراسی دروستبكەن؟‬ ‫پرۆفیسۆر حەسەن نافعە‪ :‬ئەزانی چی‬ ‫حەزدەكەم بۆ ئەم پرسیارەت دوو شت لەیەك‬ ‫جیابكەمەوە‪ ،‬یەكەمیان باسی دەوڵ��ەت‬ ‫دەكەیت‪ ،‬پێناسەیەكی یاسایی بۆ دەوڵەت‬ ‫هەیە‪ ،‬لەكاتێكدا وەك سیستمی سیاسی‬ ‫دیارە چۆنی و خەسڵەتی جیاوازی خۆی‬ ‫هەیە‪ ،‬بۆیە ئەم دوانە جۆرێك جیاوازیان‬ ‫هەیە و دەبێت لێكیان جویابكەینەوە‪،‬‬ ‫دەوڵەت بە شێوەیەكی گشتی لەسەر سێ‬ ‫بنەمای سەرەكی دادەمەزرێت‪ ،‬ئەوانیش‪:‬‬ ‫ی��ه‌ک‪ :‬بونی هەرێمێكی دی��اری��ك��راو‪ ،‬كە‬ ‫خاوەنی سنورێكی جوگرافیی تایبەتی هەیە‪.‬‬ ‫دوو‪ :‬بونی كۆمەڵە خەڵكێك و گەلێك‬ ‫یان چەند پێكهاتەیەك تیایدا كۆبوونەتەوە‪،‬‬ ‫سێ‪ :‬بونی دەسەاڵتێك كە كاری حوكمڕانیی‬ ‫بەرێوەببات‪ .‬ئەو گەلەو ئەو پێكهاتانەی لە‬ ‫ناو چوارچێوەی ئەو دەوڵ��ەت��ەدا دەژی��ن‪،‬‬

‫گرنگترین شت پێویستیان بەهاوئاهەنگی‬ ‫نیشتمانی و ئاینی و سیاسیی و كۆمەاڵیەتی‬ ‫و ‪...‬هتد هەبێت‪ .‬لێرەوە هەبوونی سیستمی‬ ‫دیموكراتی وئ��ازادی و سەروەریی یاساو‬ ‫مافی هاونیشتمانیبوون ب��اوەڕب��وون بە‬ ‫فرەیی و قبوڵكردنی یەكترو ئەمانە تاكە‬ ‫گرەنتی دەبینین كە ئەوەی پێشتر هەبوو‬ ‫ڕوویدا‪ ،‬ئیتر نەگەڕێتەوە‪ ،‬هێمنی و ئاسایش‬ ‫و بونیادنانەوەی ڕاستەقینە لەو واڵتانەی‬ ‫باستان كرد و هەروەها تەنانەت ئەو واڵتانەی‬ ‫كە بەهاری عەرەبی ڕوویتێكردوون‪ ،‬پێم وایە‬ ‫ئه‌مڕۆش هوشیاریی سیاسی پێكهاتەكانی‬ ‫ئەو واڵتانە لە ئاستێكدایە كەمن گەشبینم‬ ‫پێی‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬دەوترێت توندوتیژی‬ ‫بەشێكی دان��ەب��ڕاوە لە كلتووری ئێمەی‬ ‫ڕۆژهەاڵتی‪ ،‬گفتوگۆو كلتووری دیموكراتیانە‬ ‫الی ئێمە بونێكی م��ێ��ژووی��ی ن��ەب��ووەو‬ ‫تائێستاش چەمكێكی نامۆیە لە پراكتیكدا‪،‬‬ ‫هەر بۆیە لە شۆڕشەكانیشماندا دووب��ارە‬ ‫توندوتیژی بەرهەمدەهێنینەوە‪ ،‬نمونە‬ ‫لەتوندوتیژی ڕژێ��م��ی بەعس بەرانبەر‬ ‫بەكوردان و توندوتیژیەكانی شۆڕشگێرانی‬ ‫س��وری��ا و ئ��ەو ت��ون��دوت��ی��ژی��ان��ەی ك��ە بۆ‬ ‫دامركاندنەوەی ئیخوان لە میسر لە ڕابعەی‬ ‫عەدەوی ڕوویاندا‪ ،‬تۆ خوێندنەوەت بۆ ئەمە‬ ‫چییە؟‬ ‫پڕۆفیسۆر حەسەن نافعە‪ :‬لەڕاستیدا‬ ‫دەس���ت���ەواژەی���ەك���ی ه��ەڵ��ەی��ە‪ ،‬ئ���ەوەی‬ ‫ڕوی��داوە لەمێژووی سااڵنی ڕاب��ردودا ئەوە‬ ‫دەسەلمێنێت كە كۆمەڵگەی ڕۆژهەاڵتی‬ ‫هەمیشه‌ دژی توندوتیژی بووە و توندوتیژی‬ ‫وەك ڕیشەیەكی بنچینەیی بوونی نیە‪،‬‬ ‫ڕاستە كۆمەڵگەكانمان سروشتیان وا بووە‬ ‫دیكتاتۆر بەرهەمبهێنن‪ ،‬نازیەت و فاشیەتیش‬ ‫لە ئیتالیاو ئەڵمانیا ناكرێنە بەڵگەی ئەوەی‬ ‫كە ئەوانیش سروشتیان توندوتیژە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫سروشتی م��رۆڤ ه��ەردەم واب��ووە‪ ،‬لەهەر‬

‫تاكە چارەسەرێك بۆ هەر دەوڵەتێك‬ ‫كە فرەپێكهاتەی ئەتنی و ئاینی بێت‪ ،‬سیستمی دیموكراسییه‌ كە‬ ‫باوەڕی تەواوی بە فرەیی هەیه‬

‫شوێنێك ت��اس��ەر‪ ،‬قبووڵی ستەمكاری‬ ‫نەكراوە‪ ،‬هەموو ئەو شۆڕشە بەردەوامانەی‬ ‫الی ئێمەش بەڵگەی ئ��ەوەن نە خاوەنی‬ ‫سروشتی توندوتیژین و نەملكەچی و ستەم‬ ‫و توندوتیژیشمان پێ قبووڵە‪ .‬لێرەوە‬ ‫شۆڕش و بەرخودان و بەرانبەربونەوەی‬ ‫دیكتاتۆرەكان و ستەمكاران مانای ئەوە‬ ‫ن���ادات ك��ە توندوتیژبین‪ ،‬بۆیە دەڵێم‬ ‫دی���اردەی دیكتاتۆریەت و ستەمكاریی‬ ‫دەسەاڵتەكان دیاردەیەكی جیهانی بووە‪،‬‬ ‫تا ئه‌مڕۆش بوونێكی ڕێژەیی لەمالو لەوال‬ ‫هەیە‪ ،‬پێدەچێت پشكی زیاتر الی ئێمە‬ ‫هه‌بێت‪ ،‬ب��ەاڵم م��ان��ای ئ��ەوە ن���ادات كە‬ ‫كۆمەڵگەی ئێمەش ویستی دیموكراسی و‬ ‫دادپ��ەروەری نەبێت‪ ،‬بۆیە من باوەڕم وایە‬ ‫فاكتەری سەرەكی و بنچینەیی شۆڕشەكانی‬ ‫ڕۆژهەاڵتی ناوەراست لەسەدەی ڕابردوودا و‬ ‫بەهاری عەرەبی لە ئێستادا‪ ،‬بێ جیاوازیی‬ ‫بەكورد و عەرەب و نەتەوەكانی تریشەوە‪،‬‬ ‫خواستی ئازادی و دیموكراسی و ڕزگاربوون‬ ‫لە چەوساندنەوە بووە‪.‬‬ ‫م��ن ب��ەش بەحاڵی خ��ۆم‪ ،‬گ��ەر باسی‬ ‫شۆڕشەكانی میسر بكەم‪ ،‬بەتایبەت ئەم‬ ‫شۆڕشەی یەنایەر و ل���ە‪18‬ڕۆژی یەكەم‪،‬‬ ‫خواستی سەرەكی یەكبوونی گەلی میسری‬ ‫بەهەمو چین و توێژەكانەوە‪ ،‬شەیدابوونیان‬ ‫بوو بەئازادی و دیموكراسی‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬دەوڵەت هەیە لەسەر‬ ‫بنەمای ڕەگەزیی وەك ئیسرائیل دامەزراوە‪،‬‬ ‫دەوڵ��ەت هەیە لەسەر بنەمای مەزهەبیی‬ ‫تایفیی ئاینی دام��ەزراوە‪ ،‬هەریەك لەمانە‬ ‫ئه‌مڕۆ وەك خەتەرێكی ناوچەیی و هەرێمی‬ ‫لەسەر ئاسایش و جێگیری ناوچەكە دێنە‬ ‫ئەژمار‪ ،‬ئەم دەوڵەتانە چ كاریگەریەكی‬ ‫نەگەتیڤ لە سەر ئەم بابەتەو ئاسایش و‬ ‫ڕەوش��ی ناوچەكەو ئاسایشی ئەم واڵتانە‬ ‫دادەنێن؟‬ ‫پرۆفیسۆر حەسەن نافعە‪ :‬حەزدەكەم‬ ‫ڕاستیەكت پێ بڵێم‪ ،‬له‌سه‌ر ئه‌م زه‌وییه‌‪،‬‬ ‫كام ڕەوتی ئیسالمی تەواو توندڕەو هەیە‪،‬‬ ‫هەرگیز داننانێت بەوەدا كە ئەو دەیەوێت‬ ‫دەوڵەتێكی ئاینی بونیاددەنێت‪ ،‬چونكە الی‬ ‫ئەوان دین و دەوڵەت گرێدراوی یەكن‪ ،‬واتە‬ ‫ئیسالم دین و دەوڵەته‌‪ .‬ڕەوتی ئیسالمی‬ ‫دەڵێت من دەوڵەتێك بونیاددەنێم كە‬ ‫بنەماكانی شەریعەتی ئیسالمی پیادەبكات‪.‬‬ ‫ئەمە لەكاتێكدا هەر ڕەوتێكی ئیسالمی ڕاڤەو‬ ‫تێگەیشتنی بۆ شەریعەتی ئیسالمی جیاوازەو‬ ‫لە هەرسەردەمێكدا و هەر مەزهەبێك و‬ ‫هەر ڕەوتێك لە سەردەمێكی دیاریكراودا‬ ‫تێگەیشتنی جیاوازی بۆ شەریعەت هەبووە‪.‬‬ ‫ئەمە لەكاتێكدا لەسەرەتای ئیسالمەوە‬ ‫هیچ دەوڵەتێكی ئیسالمی بەپێی ئیسالم‬ ‫هەنگاوی هەڵنەگرتووە‪ ،‬تەنانەت دەوڵەتی‬ ‫م��ەدەن��ی ك��ە پێغەمبەر چ��وە مەدینە‬ ‫دایمەزراند‪ ،‬دەوڵەتێكی دینی نەبووە‪ ،‬ئەو‬ ‫دەوڵەتانەش بەناوی ئیسالمەوە دروستبون‬ ‫زیاتر خواستی مرۆڤەكان ڕەنگرێژكەری‬ ‫بنەماكانیان ب��وون ن��ەك خ��اڵ بەخاڵی‬ ‫ئیسالم‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬ئەی چی سەبارەت‬ ‫به‌ دینیبونی ده‌وڵه‌تی ئیسرائیل دەڵێیت؟‬ ‫پرۆفیسۆر حەسەن نافعە‪ :‬بزوتنەوەی‬ ‫زایۆنی بناغەدانەری دەوڵەتی ئیسرائیلە‪،‬‬ ‫ئەمە لە ڕاستیدا بزوتنەوەیەكی ئاینی نەبوو‪،‬‬ ‫بەڵكو بزوتنەوەیەكی سیاسی بوو‪ ،‬ڕاستە‬ ‫ئامانجی كۆتایی بریتیبوو لەدروستكردنی‬ ‫دەوڵەتێكی یەهوودی‪ ،‬بەاڵم لە ڕاستیدا‬ ‫ب��زوت��ن��ەوەی��ەك��ی ئەتنی و مەبەستێكی‬ ‫ئیستیعماری و خواستێكی نیشتەجێكردنی‬ ‫جولەكەی هەبوە‪ ،‬هەرگیز لەگەڵ پێدراوە‬ ‫دینیەكاندا نایه‌تەوە‪.‬‬ ‫*رۆژنامەوانێکی میسرییە تایبەت‬ ‫بۆ روانگە و رەخنە کار دەکات‬