Chawder466

‫بەشێك لەكادرانی یەكگرتو‪:‬‬ ‫پێویستە سەركردایەتی دان بە پاشەكشێدا بنێت‬ ‫چاودێر‪-‬تایبەت‪ :‬ناڕەزایی‌و نیگەرانییەكانی كادیر‌و الیەنگرانی یەكگرتوی‬ ‫ئیسالمی‪ ،‬ڕو لەهەڵكشانە‌و زۆرینەی كادیرانی یەكگرتوش لەفەیسبوك‌و‬ ‫تۆڕە كۆمەاڵیەتییەكانی دیكە‪ ،‬ڕەخنە لەحزبەكەیان دەگرن بەهۆی‬ ‫ئەوەی كە دەنگی یەكگرتو لە هەڵبژاردنی ‪ 4/30‬كەمیكردوەو داوا‬ ‫لەسەركردایەتیی حزبەكەشیان دەكەن‪" ،‬دان بە پاشەكشێدا بنێت"‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ذمارة (‪ )466‬دو شةممة ‪2014/5/5‬‬

‫مەال بەختیار‪ ،‬پەیامێك ئاراستەی ئۆرگان‌و بەرپرسانی یەكێتی دەكات‪:‬‬

‫هەڵەیە ئەنجامە باشەكانی هەڵبژاردن‬ ‫ببێتە هۆی بـێباكیی یەکێتی‬ ‫زۆرینەی رایگشتی بۆیان دەركەوت‬ ‫یەكێتی لە پێنج ساڵی رابردودا‬ ‫غەدرێكی گەورەی لێكرابو‪ ،‬رێكەوتنی دۆخێكی ئاڵۆز و‬ ‫ئەنجامێكی لەباری هەڵبژاردن‬ ‫‪17‬ی نیسانیش‪ ،‬غەدرەكەی بەفراوانی‬ ‫مەال بەختیار‬ ‫بەرجەستەكرد‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫م��ەال بەختیار‪ ،‬لێپرسراوی دەستەی‬ ‫كارگێری مەكتەبی سیاسیی یەكێتی‪،‬‬ ‫لە سەروتاری ئەم ژمارەیەی "چاودێر"دا‬ ‫ب��ەراوردك��اری��ی��ەك لەنێوان ئەنجامی‬ ‫هەڵبژاردنی پارلەمانی كوردستان‌و‬ ‫ئەنجامی هەڵبژاردنەكانی ‪4/30‬دا دەكات‌و‬ ‫پێیوایە‪ ،‬یەكێتی ل��ەم هەڵبژاردنەدا‬

‫توانی بە سیاسەتی گونجاو‪ ،‬بەشێك لە‬ ‫دەنگدەرانی خۆی ئاشتكاتەوە‪.‬‬ ‫هەر لەو س��ەروت��ارەدا‪ ،‬مەال بەختیار‬ ‫پ��ەی��ام��ێ��ك ئ��اراس��ت��ەی ب��ەرپ��رس��ان‌و‬ ‫ئۆرگانەكانی یەكێتی دەكات كە هەڵەیە‬ ‫ئەنجامە لەبارەكانی هەڵبژاردنەكەی‬ ‫‪ ،4/30‬ببێتە هۆی بێباكیی یەكێتی‪،‬‬ ‫وەكچۆن هەڵە بو ئەنجامە نالەبارەكانی‬ ‫‪ 2013/9/21‬بوە هۆی شڵەژانی بەشێك‬

‫لە بەرپرسان‌و ئۆرگانەكانی‪.‬‬ ‫ل��ەدرێ��ژەی س��ەروت��ارەك��ەدا‪ ،‬ن��اوب��راو‪،‬‬ ‫ئ��ەوەش ئاشكرادەكات‪ ،‬كە یەكێتی‪،‬‬ ‫یەكەمین الیەن بوو دروشمی حكومەتی‬ ‫یەكڕیزیی نیشتمانیی ب��ەرزك��ردەوە‪.‬‬ ‫بۆ بەدیهێنانی ئ��ەم دروش��م��ەش‪ ،‬نە‬ ‫ئامادەبوو لەگەڵ پارتی دژی گۆڕان‌و نە‬ ‫لەگەڵ گۆڕان‌و الیەنەكانی تریش دژی‬ ‫پارتی‪ ،‬حكومەت پێكبێنێت‪.‬‬

‫بەاڵم رێكەوتنی ‪17‬ی نیسان‪ ،‬پێچەوانەی‬ ‫رێسای حكومەتی یەكڕیزیی نیشتمانیی‬ ‫بوو‪ .‬هەربۆیە‪ ،‬الیەنەكانی ئۆپۆزسیۆنیشی‬ ‫لەبەریەك هەڵوەشاندەوە‪ .‬دەشڵێت "بۆ‬ ‫بەشێكی زۆری رای گشتی دەرك��ەوت‪،‬‬ ‫یەكێتی‪ ،‬ل��ە پێنج ساڵی راب���ردوودا‬ ‫غەدرێكی گەورەی لێكرابوو‪ ،‬رێكەوتنی‬ ‫‪17‬ی نیسانیش‪ ،‬غەدرەكەی بەفراوانی‬ ‫لەناو رای گشتیدا بەرجەستە كرد"‪.‬‬

‫یەكێك لە دامەزرێنەرانی رێكخراوی قاعیدە بۆ “چاودێر” دەدوێت‪:‬‬

‫زەواهیری بۆتە بوكەڵەیەك‬ ‫بەدەستی موخابەراتی هەندێ واڵتەوە‬

‫‪8‬‬

‫پەیامی دەنگدەرانی‬ ‫یەكێتی دوای ‪4/30‬‬

‫"پێویستە یەكێتی‬ ‫ئەزمونی ‪10‬‬ ‫ساڵی رابردو‬ ‫دوبارەنەكاتەوە"‬

‫‪4-3‬‬

‫چارەنوسی رەوشت بەبێ ئایین‬ ‫نەوزاد جەمال‬

‫‪2‬‬

‫ئەگەر هەیە‬ ‫رێككەوتنی ‪17‬ی نیسان‬ ‫لەپارێزگاكانیشدا رەنگبداتەوە‬ ‫یەكێتی‌و كۆمەڵ‌و یەكگرتو‪:‬‬ ‫پێكهێنانی پارێزگاكان تەنیا بە ئیستیحقاقی‬ ‫هەڵبژاردنی ‪ 4/30‬دەبێت‪ ،‬نەك ‪9/21‬‬

‫‪ 2013/10/28‬پێنج هەفتە دوای ئەنجامە نالەبارەكانی هەڵبژاردنی ‪،2013/9/21‬‬ ‫لە رۆژنامەی چاودێردا سەروتارێكم بەناونیشانی (دۆخێكی ئاڵۆز و ئەنجامێكی‬ ‫نالەباری هەڵبژاردن) نوسی‪ .‬لەكۆتاییی ئەو وتارەدا‪ ،‬نوسیومە‪" :‬ماوتسیتۆنگ‬ ‫لە یەكێك لە وتە جوانەكانیدا‪ ،‬جوانی فەرمووە كە‪ :‬شكست بەهاكان ناهێڵێت‌و‬ ‫سەركەوتنیش هەڵەكان دادەپۆشێت"‪ .‬پێمخۆشبوو لە هەڵبژاردنی ئێستاشدا‪،‬‬ ‫لەنێوان هەڵبژاردنی ئەیلولی پار و نیسانی ئەمساڵدا‪ ،‬ئەو وتەیەی ماوتسیتۆنگ‬ ‫بیر خوێنەر بخەمەوە‪ .‬بەراستی‪ ،‬سەركەوتن هەڵەكان دادەپۆشێت‌و شكستیش‬ ‫بەهاكان ناهێڵێت‪.‬‬ ‫لەدوای ‪ 2013/9/21‬ئەگەر مێژوونوسێك‪ ،‬تەنها بۆچونی هەڤاڵ‌و كادرەكانی‬ ‫یەكێتی كۆبكردایەتەوە‪ ،‬لەناو ئەو بۆچونانەدا ‪ %90‬زیاتری رەخنە بوو‪ .‬تەنانەت‬ ‫هەندێك جار‪ ،‬رەخنەی برینداركەریش‪ .‬ئەوكاتە من لەو وتارەی ئاماژەمان پێكرد‪،‬‬ ‫لەوەاڵمی ئەو رەخنانەدا‪ ،‬گوتم‪" :‬بەئارامیی بیربكەینەوەو بەقوڵیی رەخنە‬ ‫بگرین"‪ .‬لەكۆبوونەوە داخراوەكانی مەڵبەندەكانی هەولێر‌و گەرمیان‌و هەڵەبجە‌و‬ ‫كۆبوونەوەی تریش‪ ،‬زۆرتر گوێم دەگرت‌و رەخنەكانم كۆدەكردەوە‪ .‬كەمترین وەاڵمم‬ ‫دەدایەوە‪ .‬سودێكی زۆریشم لەو رەخنانە بینی‪ .‬دەتوانم بڵێم‪ :‬ئەو كۆبوونەوانە‬ ‫راپرسی رەخنە بوون!‬ ‫لەبەرامبەر ئەو دۆخ��ەدا‪ ،‬دوو رای جیاواز لەناو یەكێتیدا هەبوو‪ .‬رایەكیان‪،‬‬ ‫پێیوابوو كە هەتا یەكێتی بەزوترین كات گۆڕانكاری قووڵ نەكات‪ ،‬مەحاڵە‬ ‫لەهەڵبژاردنی نیسانی ئەمساڵدا بتوانێت دەنگەكانی خۆیشی بپارێزێت‪ .‬بێگومان‬ ‫ئەم بیروبۆچونە‪ ،‬لەژێر كاریگەری هەلومەرجی دابەزینی دەنگەكانی یەكێتی‪،‬‬ ‫پەرۆشیی تێدا بوو‪ .‬بەاڵم ئەگەر كوت‌ومت لەژێر كاریگەری ئەم بیروبۆچونە‪،‬‬ ‫چوارەمین كۆنگرە ببەسترایەو دەستكاری سەراپا ئۆرگانەكانی یەكێتی‌و‬ ‫پۆستەكانی حكومەت بكرایە‪ ،‬الیەنی كەم یەكێتی دوو ساڵی دەویست تا‬ ‫سەقامگیر ببێتەوە‪ .‬لەبەرامبەردا رایەكی تر هەبوو‪ ،‬كە لە كوردستان‌و بەتایبەتی‬ ‫لەسلێمانیدا‪ ،‬یەكێتی كەوتۆتە ژێر كاریگەری ئیرهابی فیكری‌و سیاسی‪ ،‬بۆیە‬ ‫هەتا هەلومەرجە بابەتیەكە نەگۆڕێت‪ ،‬بە گۆڕانكاریی رادیكااڵنەی ناو یەكێتی‪،‬‬ ‫سەركەوتن دەستەبەر ناكرێت‪ .‬لەپاڵ ئەم رایەدا‪ ،‬گۆڕانكاری لە هەندێك ئۆرگان‌و‬ ‫پۆست‌و سیاسەتی بنچینەیی یەكێتیش بەپێویست دەزانرا‪.‬‬ ‫لە ئۆرگانەكاندا‪ ،‬گۆڕانكاریەكی كەم كرا‪ .‬خۆشبەختانە بەشی زۆری ئەو هەڤااڵنە بۆ‬ ‫خزمەتی یەكێتی‪ ،‬گۆڕانكاری ئۆرگانەكانیان قبوڵ كرد‪ .‬لە پۆستەكانی حكومەتدا‪،‬‬ ‫مەخابن‪ ،‬گۆڕانكاری نەكرا‪ .‬ئەمەش هەتا رادەیەك زەرەری لە یەكێتی دا‪.‬‬ ‫سەبارەت بە سیاسەتی بنچینەیی یەكێتیش‪ ،‬وردە وردە‪ ،‬سەربەخۆیی بڕیاری‬ ‫سیاسی‪ ،‬هەڵوێستەكانی یەكێتی لەبەرامبەر بەشەكانی تری كوردستان‪ ،‬سات‌و‬ ‫س��ەودا نەكردن لەسەر چۆنیەتی پێكهێنانی كابینەی هەشتەم‪ ،‬سیاسەتی‬ ‫هاوسەنگ لەعیراقدا‪ ،‬لەدواكاتیشدا‪ ،‬چۆنیەتی داڕشتنی ستراتیژێكی نوێ بۆ‬ ‫هەڵمەتی هەڵبژاردن‪ ،‬هەر لە چۆنیەتی گەاڵڵەكردن‌و هەڵبژاردنی كاندیدەكانەوە‪ ،‬تا‬ ‫نوسینی پەیام‌و دروشمەكان‪ ،‬ملمالنێكان‪ ،‬بەرنامەی نوێی راگەیاندن‌و راگەیاندنی‬ ‫رەخنەی ئەقاڵنی‪ ،‬وەاڵمدانەوەی دەستبەجێی هەموو الیەنەكان‪ ،‬هەلی چونیەك بۆ‬ ‫كاندیدەكان‪ ،‬وردەكاری لە بانگەشەی هەڵبژاردن‌و كەمتر هانابردن بۆ فێستیڤاڵی‬ ‫جەماوەریی فراوان‪..‬‬

‫‪2‬‬

‫‪3‬‬

‫سەد ساڵەی لەدایکبوونی‬ ‫رۆمەن گاری‬ ‫‪1‬‬

‫کەریم دەشتی‪ :‬خەیاڵی نوسەری‬ ‫کورد ناتوانێت شاکارێک دەربارەی‬ ‫ئەنفال بخوڵقێنێت‬

‫‪3‬‬

‫راپۆرت و هەواڵ‬

‫ذمارة (‪ )466‬دو شةممة ‪2014/5/5‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫بەشێك لەكادرانی یەكگرتو‪ :‬پێویستە سەركردایەتی دان بە پاشەكشێدا بنێت‬ ‫چاودێر‪-‬تایبەت‪:‬‬ ‫ناڕەزایی‌و نیگەرانییەكانی كادیر‌و‬ ‫الیەنگرانی یەكگرتوی ئیسالمی‪ ،‬ڕو‬ ‫لەهەڵكشانە‌و زۆری��ن��ەی كادیرانی‬ ‫یەكگرتوش لەفەیسبوك‌و ت��ۆڕە‬ ‫كۆمەاڵیەتییەكانی دیكە‪ ،‬ڕەخنە‬

‫ل��ەح��زب��ەك��ەی��ان دەگ����رن ب��ەه��ۆی‬ ‫ئ���ەوەی ك��ە دەن��گ��ی یەكگرتو لە‬ ‫هەڵبژاردنی ‪ 4/30‬كەمیكردوەو‬ ‫داوا لەسەركردایەتیی حزبەكەشیان‬ ‫دەكەن‪" ،‬دان بە پاشەكشێدا بنێت"‪.‬‬ ‫بەشێك لەكادیرەكانی یەكگرتوی‬ ‫ئ��ی��س�لام��ی‪ ،‬ئ��ۆب��اڵ��ی كەمبونی‬

‫دەنگەكانیان دەخ��ەن��ە ئەستۆی‬ ‫ئەمیندارەكەی یەكگرتو‪ ،‬هاوكات‬ ‫داواش لەسەركردایەتیی حزبەكەیان‬ ‫دەكەن‪ ،‬دان بە پاشەكشێدا بنێت‪.‬‬ ‫ل��ەالی��ەك��ی دی��ك��ەش��ەوە بەپێی‬ ‫زانیارییەكانی "چاودێر"‪ ،‬تائێستا‬ ‫لەشاری هەولێر یەكگرتوی ئیسالمی‬

‫دەنگی نەگەیشتۆتە بەدەستهێنانی‬ ‫ك��ورس��ی پ��ارل��ەم��ان �ی‌و بەرپرسی‬ ‫مەكتەبی ه��ەڵ��ب��ژاردن��ەك��ان��ی ئەو‬ ‫ح��زب��ەش دەڵ��ێ��ت ب��اس��ی هەولێر‬ ‫مەكەن‪.‬‬ ‫سەمیر سەلیم‪ ،‬وتی"بۆچی باسی‬ ‫كوردستان ناكەن یەكگرتو پلەی‬

‫چوارەمی هێناوە‌و ‪ 195‬هەزار دەنگی چۆن لەوێش كورسی دەهێنین"‪.‬‬ ‫هاوكات لەبارەی ستراتیژی نوێی‬ ‫هێناوە‪ ،‬بۆیە دەنگی یەكگرتو كەمی‬ ‫نەكردوە‌و هەركەسێكیش ناڕازییە یەكگرتو‪ ،‬هیوا میرزا سابیر‪ ،‬ئەندامی‬ ‫م��ەك��ت��ەب��ی س��ی��اس��ی ئ���ەو ح��زب��ە‪،‬‬ ‫ئازادە"‪.‬‬ ‫لەبارەی ئەوەی تائێستا لەهەولێر وتی"جارێ‌ هیچ بڕیارێكمان نیە‌و‬ ‫كورسیان نەهێناوە‪ ،‬سەمیر سەلیم قسەلەسەر كەمبونی دەنگەكانمان‬ ‫وتی"باسی هەولێر مەكەن‪ ،‬دەشیبینن ناكەین"‪.‬‬

‫یەكێتی بەڕەقەمێكی گەورەترەوە دەچێتەوە (گرین زۆن)‬ ‫دانیشتنە نهێنی‌و ئاشكراكان بۆ حكومەتی داهاتوی عیراق دەستیانپێكرد‬ ‫چاودێر‪ -‬ئاژانسەكان‪:‬‬

‫دژە مالكییەكان‬

‫ملمالنێ‌و دانیشتنی نهێنی‌و ئاشكرای‬ ‫نێوان الیەنە براوەكانی پارلەمانی‬ ‫عیراق دەستی پێكردو بەپێی ئەنجامە‬ ‫بەراییەكانیش دەوڵەتی یاسا لەسەر‬ ‫ئاستی عیراق براوەی یەكەمەو‬ ‫پێدەچێت نوری مالكی جارێكی تریش‬ ‫خۆی بۆ سەرۆكایەتی حكومەت‬ ‫كاندیدبكاتەوە‪ ،‬لەبەرامبەریشدا دو‬ ‫هێزە ركابەرەكەی تری شیعەكان‬ ‫دژی ئەوەن‌و سوننەكانیش دانانەوەی‬ ‫مالكی بە «هێڵی سور» دەزانن‪.‬‬ ‫كوردەكانیش تائێستا خۆیان‬ ‫یەكالنەكردۆتەوە‪ ،‬بەتایبەت كە‬ ‫لەم هەڵبژاردنەدا كێرڤی حزبەكەی‬ ‫سەرۆك كۆمار (یەكێتیی نیشتمانی‬ ‫كوردستان) زۆر بەرزبۆتەوەو رۆڵێكی‬ ‫كاریگەرتر لەهاوكێشەكەدا دەبێنێت‪.‬‬

‫لەم نێوەندەدا بۆچونی سوننەكان زۆر‬ ‫گرنگەو مالكی لەپێش هەڵبژاردنەكان‬ ‫هیوایەكی پێیان هەبو‪ ،‬بەاڵم ئەوانیش‬ ‫لەزاری ئوسامە نوجێفییەوە رایانگەیاند‪،‬‬ ‫كە بەهەمو شتێك رازین‪ ،‬تەنها دانانەوەی‬ ‫مالكی هێڵی سورە لەالی ئەوان‪ ،‬دیارە‬ ‫بۆچونی ئەیاد ع��ەالوی��ش زۆر رون��ەو‬ ‫بەپیاوە دژە مالكییەكە بەناوبانگە‪.‬‬ ‫ل��ەپ��ێ��ش��ه��ات��ێ��ك��ی ت�����ردا‪ ،‬ل����ەزاری‬ ‫ج��ەواد ئەلجبوری‪ ،‬وتەبێژی كوتلەی‬ ‫ئەحرار‪ ،‬ئەوە باڵوكرایەوە كە لەئێستا‬ ‫هاوپەیمانێتییەكی بەهێز خەریكە‬ ‫دروس��ت��ب��ێ��ت‪ ،‬ك��ە ئ��ەوی��ش ل��ەن��ێ��وان‬ ‫سەدرییەكان‌و ئەلحەكیم‌و هاوپەیمانی‬ ‫ك��وردس��ت��ان�ی‌و دو ب��اڵ��ە بەهێزەكەی‬ ‫سوننەیە‪ ،‬بۆ ئەوەی مالكی وەالبنێن‌و‬ ‫ئەوان ببنە گەورەترین كوتلەو حكومەت‬ ‫پێكبهێنن‌و م��ال��ك �ی‌و لیستەكەشی‬ ‫بەتەواوی لە دەسەاڵت بێبەش بكەن‪.‬‬

‫ڤیتۆ لەسەر مالكی‬ ‫ل��ەئ��ێ��س��ت��ادا ه��ێ��ش��ت��ا ئ��ەن��ج��ام��ە‬ ‫بەراییەكانی ه��ەڵ��ب��ژاردن��ی ‪4/30‬ی‬ ‫پارلەمانی عیراق یەکالنەبۆتەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫پێدەچێت لیستەكەی ن��وری مالكی‬ ‫‪ 100‬كورسی بێنێت‌و ببێتە ب��راوەی‬ ‫یەكەم‌و ب��ەدوای ئەویشدا دو لیستە‬ ‫رك��اب��ەرەك��ەی ت��ری شیعە بێن‪ ،‬كە‬ ‫ئەوانیش ئەلحەكیم‌و سەدرییەكانن‪ ،‬كە‬ ‫پێدەچێت بەهەردوكیان ‪ 80‬كورسی‬ ‫بێنن‌و پێناچێت بەهاوپەیمانی مالیكیش‬ ‫رازی بن‪ ،‬بەتایبەت كە ڤیتۆیان لەسەر‬ ‫دان���ان���ەوەی مالكی ه��ەی��ە‪ ،‬ل���ەدوای‬ ‫ئەوانیش لیستە كوردییەكان دێن‪ ،‬كە‬ ‫پێدەچێت ئ��ەوان بەیەك هاوپەیمانی‬ ‫بچنە بەغدادوە‪.‬‬

‫یەكێتی هاوكێشەكە‬ ‫دەگۆڕێت‬ ‫زۆنی سەوز چاوەڕوانی ملمالنێی نوێ و هاوکێشەی نوێ دەکات‬

‫ك��ورس��ی��ی��ەك��ان��ی ل��ەن��ێ��وان (‪ 19‬بۆ‬ ‫پارتی‪ :‬دەبێت‬ ‫‪ )22‬ك��ورس��ی بێت‪ ،‬وەف��دێ��ك��ی ب��ااڵی‬ ‫ی��ەك�لای��ەن��ەی ئ��ەو ح��زب��ە ل��ەب��ەغ��دادە‬ ‫سەرۆككۆمار بۆ‬ ‫بەسەرۆكایەتی د‪.‬ب��ەره��ەم ساڵح‪ ،‬بۆ‬ ‫كورد بێت‬ ‫چاودێریكردنی رەوشەكەو ئەنجامدانی‬ ‫هەندێك گفتوگۆ‪ ،‬بەاڵم پارتی دیموكراتی‬ ‫ه��ەرچ��ەن��دە لەئێستادا یەكێتیی ك��وردس��ت��ان تائێستا هیچ وەفدێكی‬ ‫نیشتمانی كوردستان كە پێدەچێت ئاشكرای رانەگەیاندوە بۆ گفتوگۆ‪ ،‬بەاڵم‬

‫بەتوندی ئەوە دوپادەكاتەوە كە دەبێت‬ ‫سەرۆكایەتی كۆمار بۆ كورد بێت‪.‬‬

‫پەنا بۆ مەرجەعییەت‬ ‫لەالیەكی ترەوە هەندێك میدیای نزیك‬ ‫لە سوننەكانی عیراق ئەوەیان باڵوكردەوە‪،‬‬ ‫كە دو رۆژە نوری مالكی‪ ،‬بەسەردانێكی‬

‫نهێنی لە تارانە‪ ،‬بۆ ئ��ەوەی پشتگیریی‬ ‫ئێرانییەكان بەدەستبهێنێت لەدانانەوەی‬ ‫بەسەرۆك وەزی��ران‪ ،‬هەرچەندە راوێژكارە‬ ‫ئیعالمییەكەی‪ ،‬ئەوەی رەتكردەوە كە مالكی‬ ‫لە تاران بێت‪ ،‬هەروەك لەهەوڵی ئەوەشدایە‬ ‫كە گەورە مەرجەعیەتی شیعەكان لەنەجەف‬ ‫رازی بكات كە ئەوانیش پشتگیریی بكەن‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەوەشی مسۆگەر نییە‪.‬‬

‫بەپێی زانیارییەكانی «چ��اودێ��ر»‬ ‫هەمو ئەگەرەكان كراوەن‪ ،‬بەتایبەت كە‬ ‫قورسایی كورد‌و لەناو كوردیش یەكێتیی‬ ‫نیشتمانی كوردستان زی��ادی ک��ردوە‪،‬‬ ‫ئەمجارە لەبەغداد هاوكێشەكە دەگۆڕێت‪،‬‬ ‫ئەمە لەكاتێكدایە كە دەبێت لیستی‬ ‫براوە ‪ 165‬كورسی هەبێت تا حكومەت‬ ‫پێكبهێنێت‪ ،‬ئەم رێژەیەش هیچ لیستێك‬ ‫بەدەستی نەهێناوە‪ ،‬بۆیە چ��اوەڕێ‬ ‫دەکرێت تەمەنی پێكهێنانی حكومەتەكە‬ ‫زۆر درێژ بێت‌‪.‬‬

‫تەواوکاریی سەروتار‬

‫رێكەوتنی ‪/17‬ی نیسان‪ ،‬پێچەوانەی رێسای حكومەتی یەكڕیزی نیشتمانیی بوو‬ ‫هەموو ئەو سیاسەتەی هەڵبژاردنمان‬ ‫لەدێڕێكدا چڕ كردەوە‪ ،‬ئەویش ئەمەیە‪:‬‬ ‫كەمترین هەڵەكردن‌و قۆزتنەوەی زۆرترین‬ ‫هەڵە! تاد‪ ،‬هاوكات‪ ،‬خزمەتگوزاریەكانی‬ ‫پارێزگای سلێمانی‪ ،‬پارێزگای كەركوك‪،‬‬ ‫گ��ەرم��ی��ان‪ ،‬خ��ان��ەق��ی��ن‪ ،‬ه��ەڵ��ەب��ج��ە‪،‬‬ ‫چەمچەماڵ‪ ،‬رانیەو ق���ەاڵدزێ‌‪ ،‬كۆیە‪،‬‬ ‫كفری‪ ،‬ناوچەی ه��ەورام��ان‪ ،‬سەرقەاڵ‪،‬‬ ‫ئەمانە تێكڕا كاریگەری بەرچاویان‬ ‫لەسەر رای گشتی هەبوو‪ .‬ب��ەاڵم‪ ،‬لە‬ ‫شارێكی وەكو دەربەندیخان كە كێشەی‬ ‫بنەڕەتی ئاویان چارەسەر نەكرا‪ ،‬لەم‬ ‫هەڵبژاردنەشدا زی��ان��ی پێگەیاندین‪.‬‬ ‫ه���ەروەه���ا ل��ەس��ەع��دی��ە‌و ج���ەل���ەوال‌و‬ ‫مەندەلیش‪ ،‬لە هەندێك شارو شارۆچكەی‬ ‫تریشدا‪ ،‬نەمانتوانیبو رای گشتییان‬ ‫ئاشتكەینەوە‪ .‬لەهەولێرو دهۆكیشدا‪،‬‬ ‫بەرژەوەندی یەكێتیمان كردبووە قوربانی‬ ‫بەرژەوەندیی هاوپەیمانی ستراتیژی‪ ،‬كە‬ ‫هەقوابوو‪ ،‬هاوسەنگییەك لەنێوانیاندا‬

‫رابگرین‪ .‬هەروەكو پارتی وایان دەكرد!!‬ ‫دۆخی سیاسیش‪ ،‬لەباری بابەتییەوە‪،‬‬ ‫بەتایبەتی دوای رێكەوتنی ‪ 17‬ی نیسانی‬ ‫گ���ۆڕان‪ -‬پ��ارت��ی‪ ،‬گۆڕینی سیاسەتی‬ ‫ئۆپۆزسیۆن لە ئاراستەی سلبیەوە‪،‬‬ ‫بۆ دانوستانی ئەرێنی‪ ،‬خەندەق لێدان‬ ‫لەنێوان باشور‌و رۆژئ��اوای كوردستان‪،‬‬ ‫سیاسەتە نەتەوەییەكانی یەكێتی؛‬ ‫هەروەها ئەو هەڵوێستە سلبیانەی لە‬ ‫كەركوك‌و خانەقین‌و هەندێك ناوچەی‬ ‫تر دژی رەمزەكانی یەكێتی‌و خزمەتەكان‬ ‫دەرب��ڕان‪ .‬ئەمانەش بە نۆرەی خۆیان‪،‬‬ ‫لەقازانجی یەكێتی شكانەوە‪ .‬سەرەنجام‬ ‫لەڕووی سیاسی‌و سایكۆلۆژییەوە‪:‬‬ ‫بۆ بەشێكی زۆری رای گشتی دەركەوت‪،‬‬ ‫یەكێتی‪ ،‬ل��ە پێنج ساڵی راب���ردوودا‬ ‫غەدرێكی گەورەی لێكرابوو‪ ،‬رێكەوتنی‬ ‫‪17‬ی نیسانیش‪ ،‬غەدرەكەی بەفراوانی‬ ‫لەناو رای گشتیدا بەرجەستە كرد‪ .‬ئەمە‬ ‫لەكاتێكدا یەكێتی‪ ،‬یەكەمین الیەن بوو‬

‫دروشمی حكومەتی یەكڕیزی نیشتمانیی‬ ‫بەرزكردەوە‪ .‬بەبێ‌ حسابی هەمەالیەنەی‬ ‫چۆنیەتی بەدی هێنانی دروشمەكە‪ ،‬بۆ‬ ‫بەدیهێنانی ئەم دروشمەش‪ ،‬نە ئامادە‬ ‫بوو لەگەڵ پارتی دژی گۆڕان‌و نە لەگەڵ‬ ‫گۆڕان‌و الیەنەكانی تریش دژی پارتی‪،‬‬ ‫حكومەت پێكبێنێت‪ .‬بەاڵم رێكەوتنی‬ ‫‪/17‬ی نیسان‪ ،‬پێچەوانەی رێسای‬ ‫حكومەتی یەكڕیزی نیشتمانیی بوو‪.‬‬ ‫هەربۆیە‪ ،‬الیەنەكانی ئۆپۆزسیۆنیشی‬ ‫لەبەریەك هەڵوەشاندەوە‪ .‬بۆ یەكێتیش‬ ‫دەركەوت كە دەبوایە وردتر كاری لەسەر‬ ‫حكومەتی یەكڕیزی نیشتمانیی بكردایە‪.‬‬ ‫ئێستا كە ئاراستەو هاوكێشەكان‪ ،‬روو لە‬ ‫گۆڕانكارین‪ .‬یەكێتی توانی بە سیاسەتی‬ ‫گونجاو‪ ،‬بەشێك لە دەنگدەرانی خۆی‬ ‫ئاشتكاتەوە‪ .‬رەخنە لەخۆی بگرێت‪.‬‬ ‫پ��ەی��م��ان ب���دات ن��وێ��گ��ەری ل��ەخ��ۆی��دا‬ ‫بەدیبێنێ‌‪ .‬سەرەنجام رێژەی دەنگەكانی‬ ‫بەرزبونەتەوە‪ .‬ئیتر كاتێتی‪ ،‬چۆن هەڵە‬

‫ب��وو دوای ‪ 9/21‬ش��ڵ��ەژان رووی��ك��ردە‬ ‫بەشێك لە ئۆرگان‌و بەرپرسان‪ ،‬ئێستاش‬ ‫هەڵەیە بێباكی روبكاتە یەكێتی‪.‬‬ ‫گەورەترین هەڵەی رابردومان لەوەدا بوو‪،‬‬ ‫لەزۆر شوێندا‪ ،‬هێڵەكانی جیاكردنەوەی‬ ‫چینایەتی‌و سیاسی‌و ئایدیۆلۆژیمان‪،‬‬ ‫لەگەڵ الیەنەكانی تردا‪ ،‬نە بە نوسین‬ ‫نە بە كردەوە‪ ،‬لە دەسەاڵتی تەشریعی‌و‬ ‫تەنفیزی‌و لەناو خەڵكدا‪ ،‬تەنانەت لەناو‬ ‫سەندیكاو رێكخراوە دیموكراتیەكانیشدا‪،‬‬ ‫دەرنەدەخست‪ .‬كاتێك جیاوازیەكانیش‪،‬‬ ‫ل��ەن��او پ��رۆس��ەی سیاسی بونیاتنانی‬ ‫دەوڵ����ەت����دا‪ ،‬ل��ە ق��ۆن��اغ��ی گ����وزەری‬ ‫دیموكراسیدا‪ ،‬كاڵدەبنەوە‪ ،‬بێگومان‬ ‫ملمالنێ كۆمەاڵیەتی‌و سیاسیەكان‪،‬‬ ‫ل��ەق��ازان��ج��ی هێزێكی وەك���و یەكێتی‬ ‫ناشكێنەوە‪ .‬بەڵكو لەم جۆرە سیاسەتە‪،‬‬ ‫هێزی خۆپارێز‪ ،‬یان هێزی توندڕەوی‬ ‫پۆپۆلیستی‪ ،‬سودوەردەگرن‪.‬‬ ‫هەموو رەخنەو پێشنیارە بەجێكانی‬

‫دوای هەڵبژاردنی ‪ ،2013/9/21‬پێویستە‬ ‫تاوتوێ‌و لەگەڵ بیروبۆچون‌و رەخنەی‬ ‫ن��وێ‌‪ ،‬پێكڕا گەاڵڵە بكرێن‌و بشكرێنە‬ ‫پ��رۆژەی��ەك��ی راستەقینەی س��ەراپ��ای‬ ‫یەكێتی‪ ،‬ب��ۆ چ��اك��س��ازی‪ ،‬نوێگەری‌و‬ ‫داڕش��ت��ن��ەوەی پ��ەی��ك��ەرەی یەكێتی‪،‬‬ ‫ك��ە ل��ەگ��ەڵ ئ��اڵ��وگ��ۆڕەك��ان بگونجێت‪.‬‬ ‫دەبێت نوێگەری لەناو یەكێتیدا‪ ،‬بۆ‬ ‫ێ‬ ‫یەكێتی بكرێت‪ ،‬هەتا یەكێتی بتوان ‌‬ ‫بە جیهانبینیەكی نوێ‌‪ ،‬ئامانجە دوورو‬ ‫نزیكەكانی نەتەوەكەمان‌و كۆمەڵەكەمان‬ ‫بەدیبێنێت‪ .‬پ���رۆژەی نوێگەری‪ ،‬یان‬ ‫ێ سیاسی‌و‬ ‫چاكسازی‪ ،‬یاخود ملمالن ‌‬ ‫كۆمەاڵیەتییەكانی‪ ،‬لەسەر بنەمای فكری‌و‬ ‫سیاسی پتەو دەك���رێ‌‪ ،‬ن��ەك بەكارو‬ ‫كاردانەوە‪ .‬یان بۆ چارەسەری كاتی‪.‬‬ ‫ئەگەر لەمەوبەر ئەركە حزبیەكانی یەكێتی‪،‬‬ ‫كەوتبوە دۆخێكی ئ��اڵ��ۆزەوە‪ ،‬ئێستا‬ ‫گەرچی بەشێوەیەكی گشتی ئاڵۆزیی‬ ‫لە دۆخەكەدا هەر م��اوە‪ ،‬بەاڵم ئەركە‬

‫حزبیەكانی یەكێتی‪ ،‬دەشێت بڵێین‪ ،‬بۆ‬ ‫لەمەودوا‪ ،‬بۆ چۆنیەتی بەشداریكردن لە‬ ‫حكومەت‪ ،‬لە پەرلەمان‪ ،‬لە عێراق‪ ،‬لەناو‬ ‫خەڵك‪ ،‬لە ملمالنێكاندا‪ ،‬لەناوچەكەدا‪ ،‬لە‬ ‫بەشەكانی تری كوردستاندا‪ ،‬تەنانەت لە‬ ‫جیهانیشدا‪ ،‬ئەركەكانی یەكێتی یەكااڵ‬ ‫بونەتەوە‪ ،‬كە قۆناغێكی نوێی سیاسی‌و‬ ‫خزمەتگوزاری‌و ملمالنێی كۆمەاڵیەتی‪،‬‬ ‫بەرەو عەدالەتی كۆمەاڵیەتی‪ ،‬رووبەڕووی‬ ‫یەكێتی ب��وون��ەت��ەوە‪ .‬ئ��ەم ئەركانەش‬ ‫س��ت��رات��ی��ژی��ن‪ .‬ج��وم��گ��ە ب��ە جومگە‬ ‫پێویستییان بە پرۆژەیە‪ ،‬بە بڕیارە‪ ،‬بە‬ ‫رەخنەیە‪ ،‬بە لێبڕانە بۆ راپەڕاندنیان‪.‬‬ ‫لێبڕانێك‪ ،‬یەكێتی دوورخ��ەی��ن��ەوە لە‬ ‫سیاسەتی راس��ت��ڕەوان��ە‪ ،‬دوورتریشی‬ ‫بخەین لە سیاسەتی توندڕەوانە‪.‬‬ ‫یەكێتی بەهەمومانەوە جوانە‪ ،‬هەموشمان‬ ‫بەیەكێتیەوە ج��وان��ی��ن‪ .‬ه��ەم��وم��ان‌و‬ ‫یەكێتیش‪ ،‬بە پێداگیری لەسەر بیروباوەڕ‬ ‫جوانترین‪.‬‬

‫یەكێتی دوای ‪4/30‬‬ ‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )466‬دو شةممة ‪2014/5/5‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫ئەندامێكی سەركردایەتیی یەكێتی‪ :‬بەكردارو راستگۆیی وەاڵمی دەنگدەرەكانمان دەدەینەوە‬

‫شرۆڤەكارێكی سیاسی‪ :‬دەبێت یەكێتی بەوریاییەوە مامەڵە لەگەڵ جەماوەرەكەی بكات‬ ‫چاودێر – رێبین حەسەن‪:‬‬ ‫بەپێی ئەنجامە بەراییە نارەسمییەكانی‬ ‫هەڵبژاردنی (‪)30‬ی نیسان‪ ،‬دەنگەكانی‬ ‫یەكێتیی نیشتیمانیی كوردستان‬ ‫لەماوەی شەش مانگدا‪ ،‬بەرزبونەوەیەكی‬ ‫بەرچاوی بەخۆیەوە بینیوە‌و بەشێوەیەكی‬ ‫گشتی جەماوەری یەكێتی لەباشوری‬ ‫كوردستان جارێكی تر توانیان حزبەكەیان‬ ‫هەستێننەوە‪ ،‬بەتایبەتیش كاتێك‬ ‫ركابەرەكانی دەیانوت «یەكێتی»‬ ‫نەماوە‌و گرەویان لەسەر مەرگی دەكرد‪.‬‬ ‫لەبەرامبەریشدا مەكتەبی سیاسی یەكێتی‬ ‫لەدوا كۆبونەوەیدا تەئكیدیكردەوە‪ ،‬بەو‬ ‫سەركەوتنە جارێكی تر خراونەتەوە بەردەم‬ ‫قۆناغێكی نوێی سیاسی‌و جەماوەری‌و‬ ‫خزمەتگوزاری‪ .‬شرۆڤەكارێكی سیاسیش‬ ‫دەڵێت «بەردەوام دەنگدەری یەكێتی‬ ‫لەبەرزبونەوە‌و نزمبونەوەدایە‌و ئەگەریش‬ ‫سەركردایەتیەكەی وریا نەبێت‪ ،‬دور نییە‬ ‫دوای چوار ساڵی دیكە یەكێتی بگەڕێتەوە‬ ‫بۆ سەردەمی ‪25‬ی تەموز‌و ‪21‬ی ئەیلول»‪.‬‬ ‫یەكێتی‪ :‬لەبەردەم ئەركێكی قورسداین‬ ‫پێرێ لەشاری سلێمانی مەكتەبی سیاسی‬ ‫یەكێتیی لەبەیاننامەیەكدا رایگەیاند‪،‬‬ ‫لیستەكانی ‪‌77‬و ‪266‬ی یەكێتی پێشكەوتن‌و‬ ‫سەركەوتنی دڵخۆشكەرەی بەدیهێناوە‪،‬‬ ‫بێگومان چاوەڕوانی سەركەوتنی زیاتریشین‪،‬‬ ‫ئەم ئەنجامانەش‪ ،‬جگە لەوەی لێكدانەوەو‬ ‫پێشبینییە ناڕاستەكانی دوای هەڵبژاردنی‬ ‫‪21‬ی ئەیلولی ئ��اوەژوك��ردەوە‪ ،‬جەماوەری‬ ‫یەكێتیش سەلماندیان‪ ،‬چەند پەرۆشن‌و‬ ‫یەكێتیی ناو یەكێتیشیان بەسەدان هەزار‬

‫رێژەی دەنگ‪ ،‬لەسەرانسەری كوردستان‌و‬ ‫ناوچە دابڕێندراوەكانی كوردستان‌و عیراق‪،‬‬ ‫دەنگباران كران‌و بەوەش ئێستا لەبەردەم‬ ‫قۆناغێكی نوێی سیاسی‌و جەماوەری‌و‬ ‫خزمەتگوزاریدان‌و لەمەودواش بۆ بڕیارە‬ ‫چارەنوسسازەكان‪ ،‬بۆ جەماوەر دەگەڕێنەوە‪.‬‬ ‫«بە راستگۆیی‬ ‫وەاڵمی جەماوەر دەدەینەوە»‬ ‫لەو بارەیەوە‪ ،‬ئەندامێكی سەركردایەتی‬ ‫یەكێتی‪ ،‬بۆ «چاودێر» وتی «جەماوەری‬ ‫ك��وردس��ت��ان ج��ارێ��ك��ی ت��ر یەكێتیان‬ ‫قەرزارباركرد‌و بەڵێنیش دوپاتدەكەینەوە بۆ‬ ‫داهاتو بەشێوەیەكی كرداری لەئاست متمانەی‬ ‫دەنگدەراندابین‌و زیاتر خزمەتبكەین‪ ،‬چونكە‬ ‫جەماوەر بۆی دەرك���ەوت یەكێتیی چۆن‬ ‫هێزێكە‌و ئێمەش بەپشتبەستن بەدەنگەكانی‬ ‫ئەوان‪ ،‬ئەگەر راستگۆبین‪ ،‬بەكردار‌و دڵسۆزی‬ ‫وەاڵمیان دەدەینەوە»‪.‬‬ ‫د‪ .‬جوان ئیحسان‪ ،‬ئاماژەی بەوەشكرد‪،‬‬ ‫وەك سەركردایەتی یەكێتی زۆر بەوە‬ ‫دەزانین كە چۆن خەڵك لە(‪)30‬ی نیساندا‬ ‫چونە سەر سندوقەكانی دەنگدان‌و ئیمزایان‬ ‫لەسەر لیستەكانی یەكێتیی ك��رد‪ ،‬بۆیە‬ ‫جەختدەكەینەوە پشتیوانی هێزی یەكێتی‬ ‫ل��ەج��ەم��اوەرەك��ەی��دای �ە‌و خزمەتكردنیش‬ ‫لەسەركردایەتییەكەی‪ ،‬واتە سەركەوتنی‬ ‫یەكێتی‪ ،‬سەركەوتنی جەماوەرە‪.‬‬ ‫یەكێتی دەبێت بە وریایی مامەڵە بكات‬ ‫ه��اوك��ات ش��رۆڤ��ەك��ارێ��ك��ی سیاسیش‬ ‫ن��ای��ش��ارێ��ت��ەوە‪ ،‬ه��ەس��ت��ان��ەوەی یەكێتی‬ ‫پ��ەی��وەن��دی بەچەند دۆخێكی تایبەتی‬ ‫هەرێمی كوردستانەوە هەیە‪ ،‬لەوانەش‬

‫لەهەڵبژاردنە پارلەمانییەكەی ‪2013/9/21‬‬ ‫الیەنە ركابەرەكانی یەكێتی‪ ،‬گرەویان‬ ‫لەسەر لەناوچون‌و لێكترازانی ئەم حزبە‬ ‫دەكرد بەجۆرێك پێیانوابو‪ ،‬لەهەڵبژاردنی‬ ‫‪4/30‬دا یەكێتی بەتەواوەتی دەكەوێت‪ ،‬ئەم‬ ‫گ��رەوە تەنیا لەناو الیەنە سیاسییەكاندا‬ ‫نەدەكرا‪ ،‬بەڵكو هەندێ شرۆڤەكارو نوسەرو‬ ‫رۆژنامەنوسیش بەچاویلكەی «بێالیەن»یەوە‬ ‫تەحلیلی لەناوچونی یەكێتیان دەكرد‪.‬‬ ‫لەوبارەیەوە رۆژنامەنوسێك پێیوایە‪،‬‬ ‫ئ��ەو تەحلیل‌و ش��رۆڤ��ە خەیااڵوییانەی‬ ‫ك��ە پێش ه��ەڵ��ب��ژاردن��ی ‪ 4/30‬دەك���ران‌و‬ ‫چەندین رۆژن��ام��ەن��وس‌و سیاسەتمەداری‬ ‫بێالیەنیش بەم خەیاڵە بارگاویی كرابون‪،‬‬ ‫ك��ە بەحسابی خ��ۆی��ان بەچاویلكەیەكی‬ ‫«ب��ێ�لای��ەن»ەوە سەیری دۆخ��ی یەكێتی‬ ‫دەكەن‪ ،‬دەركەوت نەك هەڵەبون‪ ،‬تەنانەت‬ ‫لەمانا سەرەتاییەكانی ملمالنێی سیاسی‌و‬ ‫هەڵبژاردن‌و هەڵكشان‌و داكشانی متمانەی‬ ‫دەنگدەرانیش تێنەگەیشتبون‪ ،‬ئەگینا‬ ‫لەدنیای حزبایەتی‌و سیاسەتدا هەرگیز‬ ‫كەمبونەوەی دەنگ لەخولێكی هەڵبژاردندا‬ ‫یەكسان نییە بە لەناوچون‌و كۆتایی حزبێك‪.‬‬ ‫رزگار فایەق‪ ،‬لەوتارێكدا كە لەدوا الپەڕەی‬ ‫ئەم ژمارەیەی «چاودێر»دا باڵوكراوەتەوە‪،‬‬ ‫دەڵێت «قسەی من لەسەر ئەو شرۆڤەكارە‬ ‫ب ‌ێ الیەنانەیە كە شاشەكانی تەلەفزیۆن‌و‬ ‫تێدایە‌و كەی بیانەوێت تۆڵەدەكەنەوە‪ ،‬بۆیە پ��ەڕەی رۆژنامەكانیان پڕكردبو لەتێزی‬ ‫پێویستە سەركردایەتی ئەو حزبە بۆ داهاتو بێ‌پێزی لەناوچونی یەكێتی‪ ،‬بۆیە گونجاو‬ ‫بەوریاییەوە مامەڵەبكات‌و بەوە بزانێك كە نییە بۆ هەر شرۆڤەكارێك شەو خەون بە‬ ‫لەناوچونی یەكێتییەوە ببینێت‌و بەیانیەكەی‬ ‫چۆن جەماوەرەكەی فریای كەوت»‪.‬‬ ‫بیكاتە تەحلیلی سیاسی‌و بۆچونی بێالیەن‌و‬ ‫ه��ەر ب��ەن��اوی بێالیەنیشەوە بەخەڵكی‬ ‫تەحلیلەكانی لەناوچونی یەكێتی‬ ‫ل��ەدوای ئەنجامە خراپەكانی یەكێتی بفرۆشێتەوە»‪.‬‬

‫رۆژنامەنوسێك‪:‬‬ ‫دەركەوت ئەوانەی بانگەشەی لەناوچونی یەكێتییان دەکرد‬ ‫لەمانا سەرەتاییەكانی ملمالنێی هەڵبژاردن تێنەگەیشتبون‬ ‫رێكەوتنەكەی (‪)17‬ی نیسانی نێوان‬ ‫پارتی‌و گۆڕان‪ ،‬لەبەرئەوەش بو كە ئەمجارە‬ ‫جەماوەری كوردستان هێزێكی تری وەك‬ ‫یەكێتیان ه��ەڵ��ب��ژارد‌و دەشبێت یەكێتی‬ ‫ل��ەدوای هەستانەوەی‪ ،‬بەخۆیدا بچێتەوە‌و‬ ‫سەركردایەتی ئ��ەو حزبەش وەفاداربێت‬ ‫بەرامبەر بەو دەنگانەی پێیدراوە‪.‬‬

‫ع��ەزی��ز رەئ���وف‪ ،‬وتیشی «پێویستە‬ ‫یەكێتی باشتر ستراتیژیەتی رونبكاتەوە‌و‬ ‫ئ��ەوەش سەرەتایەكی زۆرب��اش��ە‪ ،‬چونكە‬ ‫یەكێتی ل��ە‪25‬ی تەموزی ‪2009‬دا لەگەڵ‬ ‫پارتیدا رێكەوتننامەی ستراتیژی هەبو‬ ‫خ��ەڵ��ك ت��ۆڵ��ەی��ان ل��ێ��ك��ردەوە‪ ،‬ب���ەوەش‬ ‫دەرك��ەوت جەماوەری یەكێتی بەرز‌ونزمی‬

‫الیەنەكان چۆن ئیدارەی پارێزگاكان پێكدەهێنن؟‬ ‫یەكێتی‪ :‬پێویستە بەپێی ئیستحقاقی ‪30‬ی نیسان حكومەتی ناوخۆیی پارێزگاكان پێكبهێنرێت‬

‫چاودێر‪ -‬ئاران جەزا‪:‬‬ ‫الیەنە سیاسییەكان بۆچونی جیاوازیان لەبارەی پێكهێنانی‬ ‫ئیدارەو حكومەتە ناوخۆییەكانی پارێزگاكان هەیە‪ ،‬لەكاتێكدا‬ ‫هیچ الیەنێك لەهیچ پارێزگایەكی هەرێم نەیتوانیوە نیوەزیاتری‬ ‫دەنگەكان بێنێت‌و‪ ،‬بتوانێت خۆی ئیدارە دروستبكات‪ ،‬بەڵكو‬ ‫پێویستیان بەرێككەوتن دەبێت‪ ،‬بۆ ئەوەش هەریەك لە‬ ‫یەكێتی‌و كۆمەڵ‌و یەكگرتو بەپێویستی دەزانن‪ ،‬هەڵبژاردنی‬ ‫‪30‬ی نیسان‌و ئیستحقاقی هەڵبژاردن بكرێنە بنەما‪ ،‬پارتیش‬ ‫پێیوایە‪ ،‬رێككەوتنی الیەنەكان بۆ كابینەی هەشت بۆ ئیدارەی‬ ‫پارێزگاكانیش رەنگبداتەوە‪ ،‬پارلەمانتارێكی بزوتنەوەی‬ ‫گۆڕانیش‪ ،‬پێیوایە‪ ،‬ئیستحقاقی هەڵبژاردن‌و رێككەوتنی‬ ‫الیەنەكان لەبەرچاوبگیرێت‪.‬‬ ‫ئەندامێكی پارلەمانی كوردستان‪،‬‬ ‫لەفراكسیۆنی س��ەوز بە «چاودێر»ی‬ ‫راگەیاند‪ ،‬باشترە پێكهێنانی حكومەتی‬ ‫ناوخۆیی پارێزگاكان بە رێككەوتنی‬ ‫تایبەتی الیەنە سیاسییەكان پێكبهێنرێن‪،‬‬ ‫نەك شۆڕبونەوەی رێككەوتنی الیەنە‬ ‫سیاسییەكان بۆ پێكهێنانی كابینەی‬ ‫هەشتەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان‪.‬‬ ‫د‪ .‬رێ��واس فایەق‪ ،‬رونیشیكردەوە‪،‬‬ ‫بەپێی ئیستحقاقی هەڵبژاردنی ‪21‬ی‬ ‫ئ��ەی��ل��ول‪ /‬كابینەی ن��وێ��ی حكومەت‬ ‫پێكدەهێنرێت‪ ،‬بەاڵم پێویستە بەپێی‬ ‫ئیستحقاقی ئ��ەم ه��ەڵ��ب��ژاردن��ە ‪30‬ی‬ ‫نیسان حكومەتی ناوخۆیی پارێزگاكان‬ ‫پێكبهێنرێت‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬پێشیوایە‪ ،‬الیەنی ئەرێنیی‬ ‫ئەم جیاوازییكردنە ئەوەیە‪ ،‬گرنگی بدرێت‬ ‫بە قورسایی الیەنەكان لەپارێزگان‌و‬

‫پارتی‪ :‬باشترە رێككەوتنی الیەنەكان بۆ پێكهێنانی كابینەی هەشت رەنگبداتەوە‬ ‫گۆڕان‪ :‬ئیستحقاقی هەڵبژاردن‌و رێككەوتنی الیەنەكان لەبەرچاوبگیرێت‬ ‫یەكگرتو‪ :‬لەپارێزگاکانی سلێمانی‌و هەولێر كەس ناتوانێت بەتەنیا ئیدارەی پارێزگا دروستبكات‬ ‫كۆمەڵ‪ :‬بەهەڵبژاردنی ‪21‬ی ئەیلول حكومەت‌و بە‪30‬ی نیسان ئیدارەی پارێزگاكان پێكدەهێنرێ‬

‫بەشداریپێكردنی ه��ەم��و الیەنەكان‬ ‫لەحكومەتی ناوخۆیی پارێزگاكاندا‪.‬‬ ‫ئەو پارلەمانتارەی فراكسیۆنی سەوز‪،‬‬ ‫وتیشی «ئەگەر پێكهێنانی حكومەتی‬ ‫ناوخۆیی پارێزگاكان ببەسترێتەوە‬ ‫بەپێكهێنانی كابینەی هەشت‪ ،‬ئەوا‬ ‫هاوسەنگی راناگیرێت‪ ،‬بۆیە باشترە‬ ‫رێككەوتنی تایبەتی بۆ بكرێت‪ ،‬لەسەر‬ ‫بنەمای ئەم هەڵبژاردنە»‪.‬‬ ‫ئەندامێكی پارلەمانی كوردستان‬ ‫لەفراكسیۆنی گ��ۆڕان بە «چاودێر»ی‬ ‫راگ��ەی��ان��د‪ ،‬لەهەمو دنیا رێككەوتنی‬ ‫سیاسی هەیە‪ ،‬ئەوەش الیەنی ئەرێنی‌و‬ ‫نەرێنی هەیە‪ ،‬بەاڵم واقیعی كوردستان‬ ‫زیاتر وایكردوە رێككەوتنی سیاسی رۆڵی‬ ‫هەبێت‪.‬‬ ‫مەحمود حاجی ع��وم��ەر‪ ،‬لەبارەی‬ ‫پێكهێنانی ح��ك��وم��ەت��ی ن��اوخ��ۆی��ی‬

‫پارێزگاکان‪ ،‬بەباشی زانی ئیستحقاقی‬ ‫هەڵبژاردن لەبەرچاوبگیرێت‪ ،‬هاوكات‬ ‫لەگەڵ رێككەوتنی الیەنەكان‪.‬‬ ‫ناوبراو ئاماژەی بەپارێزگای سلێمانی‬ ‫ك��ردو‪ ،‬ل��ەوب��ارەی��ەوە بەپێویستیزانی‪،‬‬ ‫یەكێتی‌و گ��ۆڕان هەوڵی هێنانەكایەی‬ ‫ئاشتی بدەن‌و سەركردایەتیی هەردوال‬ ‫رێككەوتن بكەن‪.‬‬ ‫هاوكات ئەندامێكی مەكتەبی سیاسیی‬ ‫یەكگرتوی ئیسالمی كوردستان پێیوایە‪،‬‬ ‫باشترە رەچ���اوی ئیستحقاقی الیەنە‬ ‫سیاسییەكان لەهەڵبژاردندا بكرێت بۆ‬ ‫پێكهێنانی حكومەتی ناوخۆیی‌و ئیدارەی‬ ‫پ��ارێ��زگ��اك��ان‌و‪ ،‬ل��ەس��ەر ئ��ەو بنەمایە‬ ‫پێویستە رێكبكەون‌و كەس بازنەدات‬ ‫بەسەر ئیستحقاقی هەڵبژاردندا‪.‬‬ ‫ئەبوبەكر هەڵەدنی‪ ،‬بە «چاودێر»یشی‬ ‫راگەیاند‪ ،‬لەهەردو پارێزگای سلێمانی‌و‬

‫هەولێر كەس نیوەزیاتری دەنگەكانی‬ ‫نەهێناوەو ناتوانێت بەتەنیا ئیدارەی‬ ‫پارێزگا دروستبكات‪ ،‬بۆیە پێویستە بەو‬ ‫پێیە رێككەوتنی الیەنەكان بكرێت بۆ‬ ‫دابەشكردنی پۆستەكان‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬باسی لەخاڵە ئەرێنییەكان لە‬ ‫لەبەرچاوگرتنی ئیستحقاقی هەڵبژاردنی‬ ‫الی��ەن��ەك��ان لەپێكهێنانی حكومەتی‬ ‫پ��ارێ��زگ��اک��ان ك���رد‪ ،‬ك��ە دەبێتەهۆی‬ ‫رێزگرتن لەئەنجامی هەڵبژاردن‪ ،‬الیەنە‬ ‫سیاسییەكان دەرفەتی خزمەتكردنیان‬ ‫دەب��ێ �ت‌و كێبڕكێی پێشكەشكردنی‬ ‫خزمەتگوزاری دەكەن‌و بواری قۆرخكاری‬ ‫كەمدەبێتەوە‪.‬‬ ‫س���ەرۆك���ی ف��راك��س��ی��ۆن��ی كۆمەڵی‬ ‫ئیسالمی لەپارلەمانی ك��وردس��ت��ان‪،‬‬ ‫ئاماژە بەوە دەكات‪ ،‬ئەوان وەك كۆمەڵ‬ ‫لەگەڵ ئ���ەوەدان پێكهێنانی ئیدارەی‬

‫پارێزگاكان لەسەر بنەمای هەڵبژاردنی‬ ‫‪30‬ی نیسان بێت‪ ،‬نەك ‪21‬ی ئەیلول‪،‬‬ ‫چونكە ئەو دو هەڵبژاردنە جیاوازییان‬ ‫هەیە‪ ،‬لەسەر بنەمای ‪21‬ی ئەیلول‬ ‫حكومەت پێكدەهێنرێ‌و دەبێت لەسەر‬ ‫ئەم هەڵبژاردنەش ئیدارەی ناوخۆیی‬ ‫پارێزگاكان پێكبهێنرێت‪.‬‬ ‫مەروان گەاڵڵی‪ ،‬بۆ «چاودێر»یشی‬ ‫رونكردەوە‪ ،‬تاكو ئێستا هیچ الیەنێك‬ ‫نەیتوانیوە نیوەزیاتر بێنێت‌و بتوانێت‬ ‫خۆی ئیدارە پێكبهێنێت‪ ،‬بۆیە پێویست‬ ‫بە رێككەوتنی الیەنەكان دەك��ات‪ ،‬بۆ‬ ‫ئ���ەوەش دەب��ێ��ت ب��ۆ ه��ەر پارێزگایەو‬ ‫رێككەوتنێكی تایبەت بكرێت‪ ،‬چونكە‬ ‫الیەن هەیە‪ ،‬لەپارێزگایەك دەنگی كەمی‬ ‫هەیەو لەپارێزگایەكی دیكە دەنگی‬ ‫زۆرە‪ ،‬بۆیە دەبێت بۆ هەر پارێزگایەو‬ ‫رێككەوتنی تایبەتی بۆ بكرێت‪.‬‬

‫الیخۆشیەوە ئەندامێكی پارلەمانی‬ ‫ك��وردس��ت��ان ل��ەف��راك��س��ی��ۆن��ی زەرد‪،‬‬ ‫باسلەوەدەكات‪ ،‬پێكهێنانی ئیدارەی‬ ‫پارێزگاكان دەوەستێتە سەر ئەنجامەكانی‬ ‫هەڵبژاردنی ‪30‬ی نیسان‌و وتوێژەكانی‬ ‫دوای ئەو ئەنجامە‪ ،‬بەاڵم واباشترە‪ ،‬ئەو‬ ‫حكومەتە نیشتمانییەی دروستدەبێت‌و‬ ‫الی��ەن��ەك��ان ل��ەس��ەری رێ��ك��ك��ەوت��ون‪،‬‬ ‫رەنگدانەوەی لەسەر پێكهێنانی ئیدارەی‬ ‫پارێزگاكان هەبێت‪.‬‬ ‫د‪.‬فرسەت سۆفی‪ ،‬بە «چاودێر»یشی‬ ‫وت «ئەگەر الیەنێك بۆ نمونە پارتی‬ ‫لەپارێزگای ده��ۆك زۆری��ن��ەی��ە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫واباشترە رەچ��اوی بنەمای پێكهێنانی‬ ‫كابینەی حكومەت بكات‪ ،‬بەاڵم ئەگەر‬ ‫ئ��ەو سازانە نەكرا‪ ،‬دەكرێت ئەوكات‬ ‫الیەنەكان لەسەر پێكهێنانی ئیدارەی‬ ‫پارێزگاكان رێبكەون»‪.‬‬

‫ديالؤط‬

‫ذمارة (‪ )4٦٦‬دو شةممة ‪2014/٥/٥‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪4‬‬

‫دەنگدەرانی یەکێتی بەو حزبەیان وت نابێت ئەزمونی ‪ ١٠‬ساڵی رابردو دوبارەبکاتەوە‬

‫فرزەند شێركۆ‪ ،‬لێكۆڵەری ستراتیجی‪ ،‬بۆ “چاودێر”‬

‫سازدانی‪ :‬داستان ئاسۆ‬ ‫لێكۆڵەرێكی ستراتیجی ه��ۆك��اری‬ ‫زی��ادك��ردن��ی دەن��گ��ەك��ان��ی یەكێتی لە‬ ‫هەڵبژاردنی پارلەمانی عیراق‌و ئەنجومەنی‬ ‫پارێزگاكان‪ ،‬لە چوار قۆناغدا باسدەكات‌و‬ ‫ئاشكرایدەكات‪ ،‬كۆتایی بە چەمكی «سێ‬ ‫باڵ»‌و «ناناوەندێتیی بڕیار» هات‪.‬‬ ‫فرزەند شێركۆ‪ ،‬لەم دیالۆگە تایبەتەیدا‬ ‫لەگەڵ «چاودێر»‪ ،‬ئاماژەبەوەشدەكات‪،‬‬ ‫كە پێویستە یەكێتی لەسەر سیاسەتی‬ ‫كوردستانیی خۆی بەرامبەر كەركوك‌و‬ ‫رۆژئاوا‌و باكوری كوردستان بەردەوامبێ‌و‪،‬‬ ‫كارەكتەرە دێرینەكانی حزبیش لەپشتی‬ ‫ش��ان��ۆدا بهێڵێتەوە‌و‪ ،‬سەرشانۆكە بۆ‬ ‫نەوەی نوێ تەرخانبكات‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬خوێندنەوەتان بۆ ئەنجامەكانی‬ ‫یەكێتی لەم هەڵبژاردنە چۆنە؟‬ ‫ف��رزەن��د شێركۆ‪ :‬ئ��ەم هەڵبژاردنە‪،‬‬ ‫یەكێتی بردە قۆناغێكی ترەوە‪ .‬پێموایە‪،‬‬ ‫پەیامی ستراتیژیی ئەم قۆناغە ئەوەیە كە‬ ‫مەترسیی حەیاتی لەسەر یەكێتیی نەما‪.‬‬ ‫گەیشتن بەم ئەنجامە (كە تاڕادەیەكی‬ ‫مێژویی پێشبینینەكراو ب��و‪ ،‬ه��ەم بۆ‬ ‫دەرەوەی یەكێتیی‌و ه��ەم بۆ بەشێك‬ ‫لەسەركردایەتیی یەكێتییش)‪ ،‬چوار‬ ‫تایبەتمەندیی قۆناغەكەی بۆ یەكێتیی‬ ‫بەرجەستەكردوە‪ :‬یەكەم‪ .‬قۆناغێكە كە‬ ‫ئیتر مەترسیی حەیاتی لەسەر یەكێتیی‬ ‫نامێنێت‪ .‬ب��ەو وات��ای��ەی ك��ە رودان���ی‬ ‫سیناریۆی لێكترازانی سەركردایەتی (بون‬ ‫بە پارتی یان گ��ۆڕان)‪ ،‬كۆنترۆڵكردن‬ ‫لەدەرەوەی حزب (مۆنۆپۆلكردن لەالیەن‬ ‫گۆڕانەوە)‪ ،‬هەڵوەرینی ئەندامان (بون‬ ‫بە پارتی ی��ان گ���ۆڕان)‪‌،‬و هەڵوەشانی‬ ‫یەكێتیی (بەسەر سێ باڵ یان حزبۆكە)‬ ‫ئەگەرێكی دورە‪ .‬دوەم‪ .‬قۆناغێكە كە‬ ‫فرەجەمسەری لەناو یەكێتیی الواز كرد‪،‬‬ ‫بەتایبەت كە ئەوانەی بەشداریانكرد لەم‬ ‫كەمپەینەدا‌و ئێستا باوكی سەركەوتنن‪،‬‬ ‫یەك باڵ‌و یەكجەمسەرن‪ ،‬بەمەش كۆتایی‬ ‫بە چەمكی «سێ باڵ»‌و «ناناوەندێتیی‬ ‫بڕیار» هات و ئاسانکاری بۆ بەستنی‬ ‫کۆنگرەش دەک��ات‪ .‬ئەم سەركەوتنەی‬ ‫یەكێتیی دەریخست‪ ،‬كە ناوەندێك هەیە‬ ‫بۆ دروستكردنی بڕیاری سیاسی‪ ،‬كە‬ ‫م��ەرج نییە ناوەندێك بێت لەلوتكەی‬ ‫ح��زب��ەك��ەدا‪ .‬س��ێ��ه��ەم‪ .‬قۆناغێكە كە‬ ‫سەركردایەتیی حزبەكە بە جەماوەری‬ ‫ك��را‪ .‬ل��ەم كەمپەینەدا‪ ،‬دو دی���اردەی‬ ‫گرنگ دەرك��ەوت��ن‪ ،‬یەكەمیان ئ��ەوە بو‬ ‫كە راگەیاندنی یەكێتیی‌و نزیكەكانی بە‬ ‫نەفەسێكی توند‌و پراگماتی‌و لەئاست‬ ‫پێویستییەكانی قۆناغەكەدا‪ ،‬قسەیكرد‌و‪،‬‬ ‫دوەمیان ئەوە بو كە كادرە ناوەنجیەكانی‬

‫حزب‪ ،‬دینامیكیەتی سیاسیی حزبەكەیان‬ ‫خستەكار‪ .‬كار‌و كاردانەوە‪ ،‬هەڵسوڕان بۆ‬ ‫بانگەشە‪ ،‬چونەسەر شاشە‌و ناو ناوەندە‬ ‫دەنگییەكان‌و روپەڕی ماڵپەڕ‌و رۆژنامەكان‪،‬‬ ‫كادرانی ناوەنجی بكەری بون‪ .‬بەمەش‬ ‫كۆتایی بە قۆناغی سەركردەی هەتاهەتایی‬ ‫ه��ات‌و لەپشتی ئ��ەو سەركردایەتییە‬ ‫مێژوییەی یەكێتییەوە‪ ،‬نەوەیەكی نوێ‬ ‫دەرك��ەوت‪ ،‬كە زیاتر پێشمەرگەی رۆژی‬ ‫تەنگانە ب��ون‪ .‬چ��وارەم‪ .‬قوناغێكە كە‬ ‫تیایدا یەكێتیی پێناسەی پەیوەندییەكانی‬ ‫خۆی ك��ردەوە‪ .‬لەسەر ئاستی ناوخۆی‬ ‫هەرێمی كوردستان‪ ،‬رێڕەوەكەی لەپارتی‌و‬ ‫گ��ۆڕان جیاكردەوە‪ .‬بەمەش یەكێتیی‬ ‫تەكتیكێكی گەورەی سەرخست‪ .‬یەكێتیی‬ ‫ت��وان��ی ل��ەم��اوەی ب��ان��گ��ەش��ەدا‪ ،‬جێگە‬ ‫نەخوازراوەكەی خۆی‪ ،‬بدات بە گۆڕان‪،‬‬ ‫واتە بزوتنەوەی گۆڕان وەكو هاوپەیمانی‬ ‫پارتی وێنای بكات‌و‪ ،‬خۆی لەدەرەوەی‬ ‫مقۆمقۆ‌و ناڕەزایەتییە بەسیاسیكراوەكانی‬ ‫ئۆپۆزسیۆنەوە‪ ،‬لەدیمەنی سیاسیی‬ ‫هەرێمی ك��وردس��ت��ان ب��ڕوان��ێ��ت‪ .‬بەمە‬ ‫بااڵنسی هێزی بە قازانجی خۆی گۆڕی‌و‬ ‫لەسەر ئاستی كوردستانیش‪ ،‬یەكێتیی‬ ‫توانی بە دروس��ت��ی س��ود لەدەرفەتی‬ ‫«قواڵیی ستراتیژیی» وەربگرێت‌و بە لەپشتیوانیكردن لەئازادیی رادەربڕین‌و‬ ‫پشتبەستن ب��ە ك��ەرك��وك‌و خانەقین‌و سیاسەتی یەكێتی لەگەڵ حكومەتی‬ ‫ناوچە كێشەلەسەرەكان‪ ،‬وەكو بااڵترین ناوەند‌و دەوڵەتانی ئیقلیمی‌و پاراستنی‬ ‫هێزی كوردستانی لەعیراقدا‪ ،‬كە خاوەنی ئاسایش‌و ئەمنییەت‪ ،‬هۆكاری ترن بۆ‬ ‫دوابستی سنورە لەگەڵ عیراقی عەرەبی‪ ،‬بوژانەوەی بنكەی جەماوەریی یەكێتی‪،‬‬ ‫دەركەوێت‪ .‬كە ئەم قواڵییە ستراتیژییە‪ ،‬باوەڕموایە‪ ،‬سەركردایەتیی یەكێتیی جگە‬ ‫هەم دەرفەتی مانەوەی درێژخایەن بە لە بەهەندوەرگرتنی ئەم پەیامانە‪ ،‬گرنگە‬ ‫یەكێتیی دەدا‌و هەمیش وەك��و الیەنی لەدیوە ستراتیژییەكەی ئەم پەیامانە‬ ‫سەرەكیی دانوستانەكانی كورد‌و عەرەب‪ ،‬تێبگات‪ :‬یەكێتی حزبێكی بنكەفراوانی‬ ‫پێگەی پێدەبەخشێت‪ ،‬ئ���ەوەی لەم ب��ەه��ێ��زی ج��ەم��اوەری��ی��ە‌و‪ ،‬ب��اش��وای��ە‬ ‫هەڵبژاردنە یەكێتی بەدەستیهێنا‪ ،‬زیاترە سەركردایەتییەكەی لەهەر دانوستانێكدا‪،‬‬ ‫لەوەی زیادكردنی دەنگ بێت‪ ،‬یەكێتی هەم ئەم هێزە سروشتییە كاریگەرەی‬

‫ئامرازكردنی راگ��ەی��ان��دن‪ ،‬كاریگەریی‬ ‫گ���ەورەی ه��ەی��ە ل��ەس��ەر گۆڕینی رای‬ ‫دەنگدەر‪ .‬ئەوەشیان نیشاندا كە دەنگی‬ ‫راڕا‪ ،‬لەهەرێمی كوردستان زیاترە لە‪20%‬ی‬ ‫كۆی دەنگدەران‪ .‬بەاڵم پەیامی گەورەتر‬ ‫ئەوە بو كە گوتاری سیاسیی یەكێتی‪،‬‬ ‫هێشتا كڕیاری خۆی هەیە‌و دەنگدەر بە‬ ‫جیاواز لەپارتی‌و گۆڕان‌و ئیسالمگەراكان‬ ‫دەیبینن‪ ،‬لەسەر ئاستێكی تر‪ ،‬جەماوەری‬ ‫ی��ەك��ێ��ت��ی��ی‪ ،‬دەن��گ��ی��ان��دا ب����ەوەی كە‬ ‫رێككەوتنی ستراتیژی هەمواربكرێتەوە‪،‬‬ ‫یەكێتی لەسەر سیاسەتی كوردستانیی‬ ‫خ��ۆی ب��ەرام��ب��ەر ك��ەرك��وك‌و رۆژئ���اوا‌و‬ ‫ب��اك��وری ك��وردس��ت��ان ب��ەردەوام��ب��ێ‌و‬ ‫كارەكتەرە دێرینەكانی حزبیش لەپشتی‬ ‫ش��ان��ۆدا بهێڵێتەوە‌و سەرشانۆكە بۆ‬ ‫ن��ەوەی نوێ تەرخانبكات‪ .‬ئەمە جگە‬

‫ئەوەی لەم هەڵبژاردنە یەكێتیی بەدەستیهێنا‪،‬‬ ‫زیاترە لەوەی زیادكردنی دەنگ بێت‪ ،‬یەكێتی‬ ‫بونی خۆی بەدەستهێنایەوە‬

‫پێویستە یەكێتی كارەكتەرە‬ ‫دێرینەكانی لەپشتی شانۆدا‬ ‫بهێڵێتەوە‌و سەرشانۆكە بۆ نەوەی‬ ‫نوێ تەرخانبكات‬ ‫بونی خۆی بەدەستهێنایەوە‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬جەماوەری یەكێتی لەرێگەی‬ ‫دەن��گ��دان��ەوە چ پەیامێكی ئاراستەی‬ ‫سەركردایەتیی یەكێتی كرد؟ بە بۆچونی‬ ‫ئێوە ل��ەدوای ئەنجامی ئەم هەڵبژاردنە‬ ‫س��ەرك��ردای��ەت��ی��ی یەكێتی دەب��ێ��ت چ‬ ‫پەیامێكی هەبێت ب��ۆ وەاڵم��دان��ەوەی‬ ‫جەماوەری یەكێتی؟‬ ‫فرزەند شێركۆ‪ :‬جەماوەری یەكێتی‬ ‫نیشانیدا ك��ە ش���ەڕی دەرون�����ی‌و بە‬

‫ل��ەی��اد ب��ێ‌و‪ ،‬ه��ەم ل��ە ب��ڕی��ار‌و جومگە‬ ‫هەستییارەكاندا‪ ،‬بە گەڕانەوە بۆ راكانیان‪،‬‬ ‫بەشدارییان پێبكات‪ ،‬كوشندەترین الوازیی‬ ‫یەكێتیی لەقۆناغی رابردودا ئەوە بوە كە‬ ‫یەكێتیی خۆی بە حزبێكی الواز زانیوە‬ ‫لە روی جەماوەری‌و لە روی دروستكردنی‬ ‫بڕیاری ستراتیژیشەوە‪ ،‬یەكێتیی پرسی‬ ‫بە جەماوەرەكەی نەكردوە‪ ،‬پێمانوایە‬ ‫جەماوەری یەكێتی بە دەنگدانەوەی بەم‬ ‫حزبە دەیەوێت پێی بڵێت كە قۆناغی‬

‫پێشوی تێپەڕێنێت‌و پێویستە لەسەر‬ ‫سەركردایەتیی یەكێتیی‪ ،‬ئەزمونی ‪10‬‬ ‫ساڵی رابردوی خۆی دوبارەنەكاتەوە‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬یەكێتی لەچوار ساڵی داهاتو‬ ‫لەئەنجومەنی پ��ارێ��زگ��اك��ان‌ و ئەگەر‬ ‫بەشداری حكومەتیش بكات‪ ،‬پێویستە‬ ‫چۆن وەاڵمی جەماوەر بداتەوە‪ ،‬لەئێستادا‬ ‫بۆچونێك هەیە‪ ،‬كە لەداهاتودا پشت بە‬ ‫گەنجانی یەكێتی ببەسترێت؟‬ ‫فرزەند شێركۆ‪ :‬لەخولەكانی پێشتردا‪،‬‬ ‫یەكێتیی حزبێك ب��وە ل��ەدەس��ەاڵت��دا‪.‬‬ ‫ئەم پێگەیە وایكردوە یەكێتی بەشێك‬ ‫نەبێت لەچاودێریكارێكی چ���االك چ‬ ‫لەناو پارلەمان‌و چ لەناو ئەنجومەنی‬ ‫پارێزگاكاندا‪ ،‬بۆیە گرنگترین هەنگاو بۆ‬ ‫یەكێتی‪ ،‬ئەوەیە لەسەر ئاستی ئەنجومەنی‬ ‫شارەوانی‌و پارێزگا‌و پارلەمانەكاندا‪ ،‬ببێتە‬ ‫چاودێر‌و پشكنەر بۆ پرۆژە‌و بەڵێنەكان‪.‬‬ ‫ئەم تەكتیكە‪ ،‬وادەكات پردی پەیوەندیی‬ ‫نێوان یەكێتیی‌و جەماوەر بەهێزتربێت‪،‬‬ ‫چ��ون��ك��ە ه�����ەردوال ل��ەب��ەرژەوەن��دی��ی‬ ‫هاوبەشدا‪ ،‬كە بەگەڕخستنی سەرمایەی‬ ‫دەوڵ���ەت���ە ل��ەپ��ێ��ن��او خ��زم��ەت��گ��وزاری��ی‬ ‫گشتی دا‪ ،‬یەكدەگرنەوە‪ ،‬جگە لەبون‬ ‫بە ناوەندێكی چ��اودێ��ری‌و پشكنەر بۆ‬ ‫زامنكردنی بەرژەوەندیی گشتی‪ ،‬پێویستە‬ ‫یەكێتیی لەحكومەتدا لەسەر دو تەوەر‬ ‫كاربكات‪ :‬یەكەم‪ .‬یەكێتی ببێتە بنەما‬ ‫بۆ رەخساندنی سازانی سیاسی لەنێوان‬ ‫پارتە سیاسییەكانی هەرێم‌و تەنانەت‬ ‫عیراقدا‪ .‬بەتایبەت كە (بەپێی ئەنجامە‬

‫بەراییەكان) هەڵبژاردنی ئەمجارەی‬ ‫وای��ك��ردوە لەهیچ پارێزگایەك‪ ،‬بەبێ‬ ‫سازانی سیاسی لەنێوان چەند الیەنێكدا‬ ‫حكومەتی مەحەلی دروستنەبێت‪ .‬بۆ‬ ‫نمونە لە پارێزگای سلێمانی‪ ،‬تا یەكێتی‬ ‫بەشداری نەكات‪ ،‬ئەگەر سەرجەم هێزە‬ ‫براوەكانیش یەكبگرن‪ ،‬ناتوانن هێندەی‬ ‫هێزو پێگەی یەکێتی کاریگەرییان هەبێت‬ ‫بۆ پەسەندكردنی دەنگ بۆ پارێزگار‪ .‬لە‬ ‫هەولێریش بە هەمانشێوە یەكێتی رۆڵی‬ ‫گرنگی دەبێت لە دەستنیشانكردنی‬ ‫پ��ارێ��زگ��اری ن��وێ��دا‪ ،‬ب��ە وات��ای��ەك��ی تر‪،‬‬ ‫قۆناغی نوێ‪ ،‬لەنێوان دو سیناریۆدایە‪،‬‬ ‫یان مانەوەی باری ئێستای نەسازان‪،‬‬ ‫یان هەوڵدان بۆ گەیشتن بە هاوكارییەكی‬ ‫بنیادنەرانە كە پێدەچێت خواستێكی‬ ‫ج��ەم��اوەری��ی ف��راوان��ی ل��ەس��ەر بێت‪،‬‬ ‫بەتایبەت لە سنوری پارێزگای سلێمانی‌و‬ ‫بەتایبەتتریش لە نێوان یەكێتی‌و گۆڕاندا‪.‬‬ ‫دوەم‪ .‬یەكێتیی حكومەت بهێنێتەوە‬ ‫بۆ سلێمانی‌و گەرمیان‌و ببێتە ئامراز‬ ‫بۆ فراوانبونی پەلوپۆی حكومەت‪ .‬واتە‬ ‫یەكێتی لەكابینەی نوێدا (ئەگەر بەشدار‬ ‫بو) پێداگر بێت لەسەر شۆڕكردنەوەی‬ ‫دەسەاڵتەكان‌و بایەخی گەورە بە بریكاری‬ ‫وەزی �ر‌و بەڕێوەبەرایەتییە گشتییەكان‬ ‫بدات‪ .‬بۆ ئەمەش پێویستە تایبەتمەندیی‬ ‫جوگرافی‌و كەسێتی لەبەرچاوبگیرێت‪.‬‬ ‫باشوایە یەكێتیی پێداگر بێت لەسەر‬ ‫ئەوەی نوسینگەیەكی شایستە بە جێگری‬ ‫س��ەرۆك��ی حكومەت (ك��ە ل��ە پشكی‬

‫یەكێتی بێت) لەسلێمانی بكاتەوە‌و لێرەوە‬ ‫كاروبارەكانی خەڵكی ئەم ناوچەیە رایی‬ ‫بكرێت‪ .‬هەروا یەكێتیی پێداگربێت لەسەر‬ ‫ئەوەی بریكاری زۆرێك لە وەزارەتەكان‬ ‫لەسلێمانی‌و گەرمیان نوسینگە‌و بونیان‬ ‫هەبێت‌و بەڕێوەبەرایەتییە گشتییەكانیش‬ ‫سەاڵحیەتی تەواویان هەبێت لەراییكردنی‬ ‫ئیشوكاری خەڵكدا‪ .‬ئەم هەنگاوەی دوەم‪،‬‬ ‫بە خستنەسەرپێی پ��رۆژەی حكومەتی‬ ‫ئەلیكترۆنییش (كە ئەركێكی گران نییە)‬ ‫بەهێزتردەبێت‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬بەپێی ئەنجامەكان دەنگی‬ ‫گ��ۆڕان تەنها لەسلێمانی قەتیس بوە‪،‬‬ ‫پێتانوانیە‪ ،‬گۆڕان بزوتنەوەیەكی لۆكاڵیە؟‬ ‫فرزەند شێركۆ‪ :‬گۆڕان بزوتنەوەیەكی‬ ‫پۆپولیستییە‪ .‬لەبەرئەوەی لەئەنجامی‬ ‫ریفۆرمێكی ناكامڵی ن��او یەكێتییەوە‬ ‫دروستبوە‪ ،‬بریتی نییە لەپرۆژەیەكی‬ ‫فراوانی نیشتمانی‪ .‬تەنانەت لەسەر ئاستی‬ ‫بااڵی بەشێك لەسەركردە سیاسییەكانی‬ ‫دەرەوەی یەكێتیی بۆچون‌و باوەڕێكی‬ ‫وا دروستبوبو كە گ��ۆڕان درێ��ژك��راوەی‬ ‫یەكێتییە ریفۆرمیستەكەیە‌و پاڵنەرە بۆ‬ ‫پاراستنی كرۆكی یەكێتیی‌و موگناتیسێكی‬ ‫سیاسیش دەبێت بۆ هێشتنەوەی خەڵك‬ ‫لە دەوری یەكێتی‪ ،‬گۆڕان‌و پاراستنیان لە‬ ‫بون بە پارتی‪.‬‬ ‫ئەگەر ئەم بۆچونە تاكو رێككەوتنەكەی‬ ‫دەب��اش��ان‪ ،‬پاساوی خ��ۆی دابێت ئەوا‬ ‫پاش نەخۆشكەوتنی سكرتێری گشتیی‬ ‫یەكێتی‌و دەركەوتنی فەیسێكی نوێ‬ ‫لە سیاسەتی گۆڕان بەرامبەر یەكێتی‪،‬‬ ‫سەلمێنەرێكی ئەوتۆی نامێنێت‪ ،‬چونكە‬ ‫بەپێی لێكدانەوە سیاسییەكان بۆ رەفتار‌و‬ ‫گوفتاری بزوتنەوەی گۆڕان لەو قۆناغەدا‪،‬‬ ‫دەردەك��ەوێ��ت كە ئامانجی سەرەكیی‬ ‫بزوتنەوەكە‪ ،‬ئەگەر پێشتر بریتی بوبێت‬ ‫ل��ەگ��ەم��ارۆدان��ی یەكێتیی‪ ،‬ئ��ەوا پاش‬ ‫دوركەوتنەوەی سكرتێری گشتی بریتی‬ ‫بوە لەهەڵتەكاندنی بنكە‌و كۆنترۆڵكردنی‬ ‫س��ەرك��ردای��ەت��ی��ی ی��ەك��ێ��ت��ی‪ :‬چ وەك��و‬ ‫تاكەكەس‌و چ وەكو ئیرادەی سیاسی‌و چ‬ ‫وەكو دروستكردنی ئەتمۆسفێرێكی ئەوتۆ‬ ‫كە یەكێتیی ناچار بكات لەگۆڕان دا خۆی‬ ‫بتوێنێتەوە‪ ،‬بەاڵم بە دەستپێكردنی ئەم‬ ‫قۆناغە نوێیە‪ ،‬كە پێكدادانی واتایی بو‬ ‫لەنێوان یەكێتی‌و گۆڕان دا‪ ،‬پێدەچێت‬ ‫گۆڕان نەك تەنها كارتی كۆنترۆڵكردنی‬ ‫یەكێتیی لەدەستدابێت‪ ،‬بەڵكو ئەگەری‬ ‫ئەوەش هەیە كە ئابڵوقەی ئایدیۆلۆژیی‬ ‫سیاسی‌و سایكۆلۆژیای ج��ەم��اوەری‌و‬ ‫كاریزماتیكی رێكخەری گشتیی گۆڕانیش‬ ‫لەسەر یەكێتیی الواز بوبێت‪‌.‬و رەنگە‬ ‫ئێستا گۆڕان چوبێتە قۆناغی بەرگرییەوە‌و‬ ‫كار بۆ پاراستنی سەركردە‌و هەوادارانی‬ ‫بكات لەگەڕانەوە بۆناو یەكێتیی‪.‬‬

‫پارلەمان‌و پارلەمانتاران دەنگی حزبن‪ ،‬یان دەنگی خەڵك؟‬ ‫تەالر لەتیف‪:‬‬ ‫هەڵوێستەكانی‬ ‫فراكسیۆنی گۆڕان‬ ‫پێچەوانەی وتەكانی‬ ‫پێشویانە‬ ‫چاودێر‪-‬ئاودێر نەسرەدین‪:‬‬ ‫ئەندامێكی پارلەمانی كوردستان‪ ،‬لەفراكسیۆنی‬ ‫یەكێتی‪ ،‬رایدەگەیەنێت‪ ،‬هەڵوێست‌و بۆچونەكانی‬ ‫ئەندامانی پارلەمان لەفراكسیۆنی گۆڕان پێچەوانەی‬ ‫وتەكانی پێشتریانە‪ ،‬دەرك��ەوت��وە‪ ،‬ك��ە پێشتر‌و‬ ‫لەئێستاشدا ئەوان پابەندن بە حزبەكەیانەوە‪ ،‬نەك‬ ‫داخوازیی هاونیشتمانییان‪.‬‬ ‫تەالر لەتیف‪ ،‬بۆ «چاودێر» وتیشی «ئەندامان‌و‬ ‫كادرانی یەكێتی‪ ،‬لەهەر شوێنێكدابن‪ ،‬نەك هەر‬

‫ئومێد خۆشناو‪:‬‬ ‫هەڵبژاردنی‬ ‫سەرۆكایەتیی پارلەمان‬ ‫ئەنجامی ئیستحقاقی‬ ‫هەڵبژاردنی‪ 9/21‬بوە‬ ‫ل��ەپ��ارل��ەم��ان‪ ،‬ب��ە ب��ەردەوام��ی بەرژەوەندییەكانی‬ ‫نەتەوەكەیان خستوەتەپێش بەرژەوەندییەكانی‬ ‫حزبەكەیانەوە‪ ،‬ئەمەش سروشتی یەكێتی خۆیەتی»‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬ئاماژەیبەوەشكرد‪ ،‬كە ئەوان سەربەخۆییەكی‬ ‫تەواویان پێدراوە‪ ،‬تاكو ببنە داكۆكیكارێكی سەرسەختی‬ ‫مافەكانی هاونیشتمانییان‪« ،‬ئەگەر فراكسیۆنی سەوز‬ ‫نەبوایە لەپێكهێنانی دەستەی سەرۆكایەتیی پارلەماندا‬ ‫چەندین پێشێلكاریی یاسایی دەك��را»‪ ،‬بەاڵم ئێمە‬ ‫توانیمان رێگری لێ بكەین‪ ،‬بە پێچەوانەی پێشتری‬ ‫هەندێك پارلەمانتار‌و فراكسیۆنەوە‪ ،‬كە دەچونە‬ ‫دەرەوە یان تەپڵیان لێدەدا‪.‬‬

‫ئەندامێكی پارلەمانی كوردستان‪ ،‬لەفراكسیۆنی پارتی‪،‬‬ ‫ئاشكرایدەكات‪ ،‬لەفراكسیۆنی پارتی هەر لەسەرەتاوە بابەتی‬ ‫گەڕانەوە بۆ حزبیان بڕاندۆتەوە‪ ،‬لەسەرۆك‌و جێگری‌و سەرۆك‌و‬ ‫مەكتەبی سیاسییەوە ئێمە سەربەستكراوین لەسەر ئەوەی بڕیار‬ ‫لەسەر چی دەدەین یاخود دەنگ بەچی دەدەین‌و چی دەكەین‪.‬‬ ‫ئومێد خۆشناو‪ ،‬بۆ «چ��اودێ��ر» وتیشی «هەڵبژاردنی‬ ‫سەرۆكایەتیی پارلەمان ئەنجامی ئیستحقاقی هەڵبژاردنی‬ ‫‪9/21‬ی پار بوە‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشدا گەڕانەوە بوە بۆ ئەو سازانەی‬ ‫كە ئێمە لە ‪11/6‬دا تەواوی فراكسیۆنەكان لەسەری كۆكبوین‪،‬‬ ‫بڕیارماندا كە م��اوەی زیاتر بە فراكسیۆنەكان بدرێت تاكو‬ ‫بتوانرێت ئەو حكومەتە كۆدەنگە بنكەفراوانە دروستبكرێت»‪.‬‬

‫ئەبو كاروان‪:‬‬ ‫پارلەمانتاران‬ ‫نوێنەرایەتیی‬ ‫حزبەكانیان دەكەن‬ ‫ئەندامێكی پارلەمانی كوردستان‪ ،‬لەفراكسیۆنی‬ ‫ئ����ازادی ئ��ام��اژەب��ەوەدەك��ات‪ ،‬ك��ە ئ���ەوەی كە‬ ‫لەهەڵبژاردنی دەستەی سەرۆكایەیتی پارلەماندا‬ ‫دەركەوت‪،‬ئەوەیە كە پارلەمانتاران راستە لەالیەن‬ ‫خەڵكەوە هەڵدەبژێردێت‪ ،‬ب��ەاڵم نوێنەرایەتیی‬ ‫خەڵك ناكەن‪ ،‬بەپێچەوانەوە پارلەمانتارەكان‬ ‫نوێنەرایەتیی حزبەكانیان دەكەن‪.‬‬ ‫ئ��ەب��وك��اروان‪ ،‬ب��ۆ «چ��اودێ��ر»راش��ی��گ��ەی��ان��د‪،‬‬ ‫بەداخەوە پارلەمانتاران لەبچوكترین هەڵوێستەوە‬ ‫تاكو گ��ەورەت��ری��ن هەڵوێست دەگ��ەڕێ��ن��ەوە بۆ‬ ‫حزبەكانیان‌و ناتوانن بڕیاری سەربەخۆ بدەن‪،‬‬

‫بۆیە پێشتریش كە دەوت��را‌و گلەیی ئەوە دەكرا‬ ‫پارلەمانتاران نوێنەرایەتیی حزبەكان دەكەن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەهەڵبژاردنی دەستەی سەرۆكایەتیی پارلەماندا‬ ‫ئەمە بەتەواوی رەنگیدایەوە‪ ،‬بۆیە ئەوەی پێشتر‬ ‫دەوترا تەنها قسە بون»‪ .‬ناوبراو‪ ،‬وتیشی «پێشتر‬ ‫بەیاننامەیەكمان دەركرد لەسەر ئەوەی كە قوتی‬ ‫خەڵك بڕاوە لەالیەن حكومەتی ناوەندییەوە‪ ،‬كە‬ ‫بابەتێكە پەیوەندیی بە هەمو هاونیشتمانییانەوە‬ ‫هەیە‪ ،‬بەاڵم هەندێك لەپارلەمانتاران دەیانویست‬ ‫لەوەشدا بگەڕێنەوە بۆ حزبەكانیان‪ ،‬وتیان تاكو‬ ‫سەروی خۆمان ئاگادارنەكەینەوە واژۆی ناكەین»‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )4٦٦‬دو شةممة ‪2014/٥/٥‬‬

‫ناوخۆ‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫پارلەمان‌و حكومەت نازانن داهاتی ناوخۆ چەندە‬

‫شارەزایەكی ئابوری‪ :‬جگە لەوەزارەتی تەندروستی‌و پەروەردە‪ ،‬دەکرێت وەزارەتەكانی دیكە بەداهاتی خۆیان بەڕێوەبچن‬ ‫فرسەت سۆفی‪ ،‬هێمای بۆ ئەوەشكرد‪،‬‬ ‫ئ��ەوان نازانن داهاتی ناوخۆ خەرجی‬ ‫بودجە چۆنەو چەندە"‪.‬‬ ‫ن��اوب��راو‪ ،‬رونیشیكردەوە كە لەبەر‬ ‫ئەوەی تاكو ئێستا داهاتەكە الی ئەوان‬ ‫دیار نییە‪ ،‬بۆیە نازانن ئەو داهاتە بەشی‬ ‫ن��اوخ��ۆی هەرێمی كوردستان دەك��ات‬ ‫یاخود نا‪.‬‬

‫چاودێر‪ -‬ئاودێر نەسرەدین‪:‬‬ ‫قەیرانی دارایی لەهەرێمی كوردستان‬ ‫ب���ەردەوام���ی ه��ەی��ەو ئێستا لەمانگی‬ ‫ئایارداین‌و هێشتا موچەی مانگی نیسان‬ ‫خەرج نەكراوە‪ ،‬نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی‬ ‫حكومەتی هەرێمیش پێشبینیكردوە‪،‬‬ ‫مانگی ئایارو حوزەیرانیش كێشەی بودجە‬ ‫بەردەوامدەبێت‪ ،‬لەكاتێكدا شارەزایانی‬ ‫ب��وارەك��ە‪ ،‬ب��اس لەداهاتەكانی ناوخۆ‬ ‫دەكەن‪ ،‬كە نادیارن‌و بەپێویستی دەزانن‬ ‫قەیرانی دارای��ی پێ چارەسەربكرێت‪.‬‬ ‫پسپۆڕێكی ئابوریش دەڵێت "ئەگەر‬ ‫‪%17‬ش ن��ەی��ەت‪ ،‬ه��ەرێ��م دەت��وان��ێ��ت‬ ‫بەداهاتی ناوخۆ خۆی بەڕێوەبەرێت"‪.‬‬ ‫وتەبێژی وەزارەت��ی دارای �ی‌و ئابوریش‪،‬‬ ‫ب��اس ل��ەوە دەك��ات‪ ،‬ئ��اگ��اداری داهاتی‬ ‫وەزارەتەكان نین‪.‬‬ ‫وەزارەتەكان دەتوانن بەداهاتی‬ ‫خۆیان خۆبەڕێوەبەرن‬ ‫شارەزایەكی ب��واری ئابوری‪ ،‬ئاماژە‬ ‫بەوەدەكات‪ ،‬ئەگەر بڕی ئەو ‪%17‬یەش‬ ‫نەمێنێت‪ ،‬كە بەغداد دەینێرێت‪ ،‬هەرێم‬ ‫دەتوانێت لەسەر داهاتی ناوخۆ خۆی‬ ‫بژیێنێت‌و دەشڵێت "من پێشتر پێشنیازم‬ ‫كردبو‪ ،‬ئەگەر وەزارەت��ی ئەوقاف رازی‬ ‫بێت‪ ،‬تەنها بە پارەی وەقفەكانی دەتوانێت‬ ‫هەمو موچەی كارمەندەكانی خۆی بدات‪،‬‬ ‫كە تاكە وەزارەتێكە داهاتی كەمە‪ ،‬ئەمە‬ ‫بەهەمانشێوە بۆ وەزارەتەكانی دیكەش‬ ‫راستە‪ ،‬ب��ەاڵم ئەمە نەكرا‪ ،‬بۆیە جگە‬

‫داهاتەکانی ناوخۆ بەنادیاری ماونەتەوە‬

‫ل��ەوەزارەت��ی تەندروستی‌و پ���ەروەردە‬ ‫سەرجەم وەزارەتەكانی دیكە دەتوانن بە‬ ‫داهاتەكانی خۆیان بەڕێوە بچن"‪.‬‬ ‫ئ��ەو ئابوریناسە‪ ،‬رونیشیكردەوە‪،‬‬ ‫داهاتی وەزارەتەكان نادیارن‪ ،‬بۆ نمونە‬ ‫سێ جۆر داه��ات لە وەزارەت���ی ناوخۆ‬ ‫بونی هەیە‪ ،‬بەاڵم ئەوەی كە بڕەكەی‌و‬ ‫چۆنێتیی بەكارهێنانەوەی دیار نییە‪،‬‬ ‫لەسەر وەزارەتی ناوخۆ پێویستە وەاڵمی‬ ‫ئەمە بداتەوە‪.‬‬ ‫ئەیوب ئەنوەر هێمای بۆ ئەوەشكرد‪،‬‬

‫لەهەرێمی كوردستان موڵكی دەوڵەت‪،‬‬ ‫داهات‪ ،‬رسومات‪ ،‬باج‪ ،‬غەرامەو كۆمەك‌و‬ ‫پارلەمانتارێك‪ :‬نازانین داهاتی‬ ‫چەندین شتی دیكەش هەیە‪ ،‬واتە هەرێم‬ ‫ناوخۆ چەندە‬ ‫تەنها پارە دەرناكات‪ ،‬ئەگەر نا هەمو‬ ‫الی خۆشیەوە‪ ،‬ئەندامێكی پارلەمانی‬ ‫سەرچاوەكانی دیكەی داه��ات بونیان كوردستان‪ ،‬ئاماژە بۆ ئ��ەوە دەك��ات‪،‬‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫ئ��ەرك��ی پ��ارل��ەم��ان چاودێرییە لەوانە‬ ‫ناوبراو‪ ،‬جەختیشیكردەوە كە هۆكارێكی ب��واری دارای��ی‪ ،‬بۆیە ئەگەر ئەم كارە‬ ‫سیاسی‪ ،‬یاسایی‌و دارایی نییە كە ئەم نەكات‪ ،‬كەمتەرخەمە‪ ،‬وتیشی "یەكێك‬ ‫داهاتانەی ناخۆ بەكارنەهێنرێنەوە‪ ،‬یان لەكارەكانی پارلەمان ئەوەیە كە هەمو‬ ‫تەنانەت لەبەڕێوەبردنی دامودەزگاكانی داهاتەكانی حكومەت بە شەفافی بێت‌و‬ ‫خۆیدا حكومەت سەرفی نەكاتەوە‪.‬‬ ‫بگەڕێتەوە بۆ خەزێنەی دەوڵەت"‪.‬‬

‫وەزارەتی داراییش ئاگادارنییە‬ ‫هەرلەوبارەیەوە وتەبێژی وەزارەت��ی‬ ‫دارای���ی‌و ئابوریی حكومەتی هەرێمی‬ ‫كوردستان كە ئەوانیش وردەكاری داهاتی‬ ‫ناوخۆ ن��ازان��ن‪ ،‬دەڵێت "وەزارەت��ەك��ان‬ ‫تەنها یەك دانە نین‪ ،‬تاكو ئێمە بزانین‬ ‫داهاتەكەیان چەندە‪ 18 ،‬وەزارەت بونیان‬ ‫هەیەو بۆ زانینی داهاتەكەیان پێویستە‬ ‫لە سەرجەم وەزیرەكان پرسیار بكرێت"‪.‬‬ ‫دلێر ت���ارق‪ ،‬س��ەب��ارەت ب���ەوەی كە‬ ‫داهاتی وەزارەت��ەك��ان ناگەڕێتەوە بۆ‬ ‫وەزارەتی دارایی‪ ،‬ئاماژەی بۆ ئەوەكرد‪،‬‬ ‫ئەمە راستە‪ ،‬بەاڵم ئەو زانیاری لەسەر‬ ‫بڕی داهاتەكە نییە‪.‬‬ ‫وت���ەب���ێ���ژی وەزارەت�������ی دارای�����ی‪،‬‬ ‫رونیشیكردەوە‪ ،‬ئەو ناتوانێت وردەكاری‬ ‫داهاتەكە ئاشكرا بكات‪ ،‬چونكە هیچ‬ ‫زانیارییەكی لەسەرئەو بابەتە نییە‪.‬‬ ‫ه��ەر ل��ەس��ەر ئ��ەم پرسە "چ��اودێ��ر"‬ ‫پ��ەی��وەن��دی��ك��رد ب��ە ت��اری��ق گ���ەردی‪،‬‬ ‫بەڕێوەبەری گشتیی دیوانی وەزارەت��ی‬ ‫ناوخۆ‪ ،‬بەاڵم ئامادە نەبو لەسەر ئەم‬ ‫بابەتە هیچ لێدوانێك بدات‪.‬‬

‫قەیرانی دارایی‬

‫كاریگەریی دەكاتە سەر خزمەتگوزارییە تەندروستییەكان‬ ‫د‪ .‬ئاسۆ ف��ەرەی��دون عەلی‪ ،‬ئ��ەوەی‬ ‫خستەڕو‪ ،‬یەكێك لەوكەرتە گرنگانەی‬ ‫نابێت ب��ودج��ەی ل��ێ كەمبكرێتەوە‬ ‫تەندروستییە‪ ،‬چونكە پەیوەندیی بەژیانی‬ ‫هاواڵتیانەوە هەیە‪ ،‬دەبوایە حكومەت‬ ‫پالنی هەبوایە‌و بیری لەوەبكردایەتەوە‬ ‫ل��ەرۆژێ��ك��ی ئ���اوادا ج��ێ��گ��رەوە ب��ۆ ئەم‬ ‫حاڵەتانە چی دەبێت‪ ،‬تاكو بەرگەی‬ ‫نەبونی بودجە بگرن لەهەر كاتێكدا بێت‪.‬‬

‫چاودێر‪-‬تابان رەزا‪:‬‬ ‫چەند مانگێكە قەیرانی دارایی هەرێمی‬ ‫كوردستانی گ��رت��ۆت��ەوە‪ ،‬حكومەتیش‬ ‫سیاسەتی كەمكردنەوەی خەرجییەكان‬ ‫"ت��ەق��ەش��وف" پ��ێ��ڕەودەك��ات‪ ،‬كەرتی‬ ‫تەندروستیشی گ��رت��ۆت��ەوەو ئاستی‬ ‫خزمەتگوزارییەكان‪ ،‬س��ەرب��اری ئەو‬ ‫گلەییانەی لەرابردودا لێی هەبو‪ ،‬دابەزیوە‪،‬‬ ‫ئ��ەم��ەش هاواڵتیانی نیگەرانكردوە‪،‬‬ ‫ب���ەوەی وەك ج���اران خزمەتگوزاریی‬ ‫تەندروستییان پێشكەشناكرێت‪ ،‬وتەبێژی‬ ‫وەزارەت���ی تەندروستیش دەڵێت "ئەم‬ ‫بڕیارە كلینیكی راوێ��ژك��اری ئێواران‪،‬‬ ‫كە حكومەت ‪%50‬ی پارەكەی دەدات‬ ‫دەگرێتەوە نەك بەیانیان"‪ .‬پسپۆڕێكی‬ ‫بواری تەندروستیش ئاماژەبەوەدەكات‪،‬‬ ‫پێویستبو حكومەت پالنی ب��ۆ هەر‬ ‫قەیرانێكی ئ��اب��وری ه��ەب��وای��ە‪ ،‬تاكو‬ ‫كاریگەری لەسەر كەرتی تەندورستی‌و‬ ‫ژیانی هاواڵتیان نەبێت‪.‬‬ ‫حكومەت پالنی تۆكمەی هەبێت‬ ‫بەڕێوەبەری فەرمانگەی تەندروستیی‬ ‫سلێمانی‪ ،‬ئاماژەبەوەدەكات‪ ،‬بودجەی‬ ‫ك��ەرت��ی تەندروستی لەهەمو واڵتێك‬ ‫ب��ودج��ەی گ���ەورەی پێویستە‪ ،‬چونكە‬ ‫پ��ەی��وەن��دی��ی ب��ەژی��ان��ی راس��ت��ەوخ��ۆی‬ ‫هاواڵتییەوە هەیە‪ ،‬دەبێت حكومەت‬ ‫بۆ هەر قەیرانێكی سیاسی‌و ئابوریی‬ ‫هەوڵبدات كەرتی تەندروستی نەكەوێتە‬ ‫ژێ��رب��اری ئ����ەوەوە‪ ،‬پ�لان��ی تۆكمەی‬ ‫هەبێت‪ ،‬بەهۆی ئەوەی تائێستا بودجە‬ ‫پ��ەس��ەن��دن��ەك��راوە‪ ،‬ئێمە ئێستا ئیش‬ ‫بەڕێژەی‪ %30‬یەك لەسەر دوی پارەكە‬ ‫كاردەكەین‪ ،‬كە زۆر كەمە‪ ،‬سێ شت زۆر‬ ‫گرنگە لە تەندروستییدا ئەویش خواردن‌و‬ ‫دابینكردنی جلی نەخۆش سەرچەف‌و‬ ‫پ��اك��وخ��اوێ��ن��ی ل��ەگ��ەڵ پ��اك��ردن��ەوەی‬

‫كلینیكی راوێژكاریی ئێواران‬ ‫دەگرێتەوە‬ ‫وت��ەب��ێ��ژی ح��ك��وم��ەت��ی ه��ەرێ��م��ی‬ ‫كوردستان‪ ،‬بۆ "چاودێر"‪ ،‬دەڵێت "بەپێی‬ ‫ئەو بڕیارەی لەئەنجومەنی وەزیرانەوە‬ ‫دەرچوە‪ ،‬بۆ وەزارەتەكان بەكەمكردنەوەی‬ ‫خەرجییەكان‌و كەمكردنەوەی كڕینی‬ ‫كەلوپەل كە پێویست نییە‪ ،‬كاریگەری‬

‫نەخۆشخانەكان‪.‬‬ ‫د‪ .‬میران محەمەد‪ ،‬باس لەوەدەكات‪،‬‬ ‫دەرمان هەیە‪ ،‬بەاڵم بەپێی ئەو قەیرانە‬ ‫دارای��ی��ە‪ ،‬كە لەئێستادا هەیە‪ ،‬جاران‬ ‫حكومەت ‪%50‬ی پارەكەی دەدا لەئێستادا‬ ‫نەماوە‌و نەشتەرگەری نیمچە تایبەت‪ ،‬كە‬ ‫ماوەی ساڵێكە دەكرێت ‪ %80‬حكومەت‬ ‫پارەكەی دەدات‪ ،‬ئەمەش ناكرێت‪.‬‬ ‫حكومەت‪ :‬ناچارین‬ ‫وت��ەب��ێ��ژی وەزارەت����ی تەندروستی‪،‬‬ ‫بە"چاودێر"ی راگەیاند‪ ،‬نەبونی بودجە‬ ‫كاریگەری لەسەر كەرتی تەندروستی‬ ‫ه���ەب���وە‪ ،‬ب����ەاڵم زی��ات��ر لەكلینیكە‬ ‫راوێژاكارییەكانی ئێواران بوە‪ ،‬كە پێشتر‬ ‫بەپێی بڕیارێكی حكومەت بەرێژەی‪%50‬ی‬ ‫نرخی دەرم���ان ل��ەالی��ەن حكومەتەوە‬

‫د‪ .‬ئاسۆ فەرەیدون‪ :‬ناكرێت بودجەی‬ ‫كەرتی تەندروستی كەمبكرێتەوە‬

‫پاڵپشتی دەك���را‪ ،‬ب��ەاڵم ب��ەه��ۆی ئەو‬ ‫قەیرانە داراییەوە ناچاربوین‪ ،‬ئەو بڕە پەیوەندییەكی بەبودجەوە نییە‪.‬‬ ‫پارەیە راگرین‪.‬‬ ‫خستەڕو‪،‬‬ ‫ئەوەشی‬ ‫قادر‪،‬‬ ‫د‪ .‬خاڵس‬ ‫ئەگەری دروستبونی قەیرانی دارایی‬ ‫یەكێك لەهۆكارەكانی بەرزبونەوەی‬ ‫الی����خ����ۆش����ی����ەوە‪ ،‬پ��س��پ��ۆڕێ��ك��ی‬ ‫نرخی دەرمان ئەوەیە لەئێستادا دەرمانی نەخۆشییەكانی هەناو‪ ،‬ئاماژەبەوەدەكات‪،‬‬ ‫خ��راپ بەكەمترین كوالێتیی لەبازاڕدا كەمبونەوەی بودجە لەهەر بەشێكی‬ ‫كەمبۆتەوە‪ ،‬چونكە پشكنینی بۆدەكرێت‪ ،‬تەندروستی چ وەكو خۆپاراستن‪ ،‬یان‬ ‫ئەو دەرمانەی دەرنەچن‪ ،‬رێگە نادەن بەشەكانی چارەسەركردن لەنەخۆشخانەو‬ ‫بێتە ن��او ك��وردس��ت��ان‪ ،‬ئ���ەوەی دێت بنكە تەندروستییەكان‪ ،‬كاریگەرییەكی‬ ‫كوالێتیی بەرزە‪ ،‬لەالیەكی ترەوە نرخێكی باشی نابێت ل��ەس��ەر ج��ۆرو ژم��ارەی‬ ‫جێگیری نییە‪ ،‬ك��ە دەرمانخانەكان خزمەتگوزارییەی پێشكەشی هاواڵتی‬ ‫پێی پابەندبن‪ ،‬لەئێستادا لیژنەیەك دەك���رێ���ت‪ ،‬ل���ەب���ەرئ���ەوە ك��اری��گ��ەری‬ ‫بۆ ئەم مەبەستە دەستی بەكاركردوە راس��ت��ەوخ��ۆی لەسەرژیانی هاواڵتیان‬ ‫بۆ دان��ان‌و جێگیركردنی نرخی دەرمان دەبێت‪ ،‬دورنییە بەهۆی كەمكردنەوەی‬ ‫لەدەرمانخانەكان‪ ،‬ئەمەش هەنگاوێكی ب���ودج���ەوە ق��ەی��ران��ی تەندروستیش‬ ‫باشدەبێت‪ ،‬گرانبونی دەرمانییش هیچ دروستبێت‪.‬‬

‫لەسەر بواری خزمەتگوزاری تەندوستیدا‬ ‫نابێت‪ ،‬لەبەرئەوەی پەیوەندیی بەژیانی‬ ‫هاواڵتیانەوە هەیە‪.‬‬ ‫سەفین دزەی��ی‪ ،‬باسی لەوەشكرد‪،‬‬ ‫لەنەخۆشخانە حكومییەكان لەڕوی هەمو‬ ‫شتێكەوە بەتایبەت دەرمان‌و نەشتەرگەری‬ ‫وەك خۆیەتی هیچ گۆڕانكارییەكی‬ ‫ت��ێ��دان��ی��ی��ە‪ ،‬ت��ەن��ه��ا ل��ە نەخۆشخانە‬ ‫ئ��ێ��واران��ەك��ان ب��ڕێ��ك ل��ە مەسرەفانە‬ ‫حكومەت دەیدات و نادرێت‪ ،‬تائەو كاتەی‬ ‫ئەم قەیرانە چارەسەردەكرێت‪.‬‬ ‫ن��اوب��راو‪ ،‬وتیشی "ئ��ەم ب��ڕی��ارە بۆ‬ ‫وەزارەت��ی تەندروستی تەنها كۆمەڵێك‬ ‫شت دەگ��رێ��ت��ەوە‪ ،‬كە پێویست نییە‪،‬‬ ‫ێ شتی ترە"‪.‬‬ ‫ئەویش كەلوپەل‌و هەند ‌‬

‫‪5‬‬

‫كۆمشن‌و‬ ‫كاریگەری‬ ‫لەسەر گیرفانی‬ ‫نەخۆش‬ ‫ئەم���ە تەنه���ا وش���ەیەك نییە‬ ‫بەڵكو بازرگانییە لە چوارچێوەی‬ ‫كاری پزیش���كیدا‪ ،‬ماش���ینەوە و‬ ‫خڕكردن���ەوەی پارەی���ە لەس���ەر‬ ‫حیس���ابی گیرفانێ���ك ك���ە زۆر‬ ‫ماندوب���وە ت���ا ئ���ەو پارەی���ەی‬ ‫كۆكردوەت���ەوە‪ ،‬ئ���ەم كارە‬ ‫ماندوبونی ناوێت‌و لەبەرامبەریشدا‬ ‫پزیش���ك پ���ارە وەردەگرێ���ت‪.‬‬ ‫كار ن���اكات‌و پ���ارەش دەچێت���ە‬ ‫حیسابەكەیەوە! لەوانەیە بپرسن‬ ‫ئ���ەوە دەبێت چی بێ���ت كە كار‬ ‫نەكەیت‌و مان���دو نەبیت‌و پارەش‬ ‫وەربگریت‪ .‬ئایا بەالی ئێوەشەوە‬ ‫سەیر نییە‪ .‬كۆمش���ن وەرگرتنی‬ ‫شیرینییەكە لەبری ئەو كارەی بۆ‬ ‫ئەوی تری دەدۆزیتەوە‪ ،‬كۆمش���ن‬ ‫داچۆڕین���ی گیرفان���ی هاواڵتیان‌و‬ ‫نەخۆشە‪.‬‬ ‫لەكاری پزیش���كی‌و كلینیكییە‬ ‫ئێوارەییەكان���دا كارێك���ی زۆر‬ ‫قێزەون هەیە‪ ،‬ئەویش وەرگرتنی‬ ‫ئەو پش���كانەیە لەسەر رەچێتەی‬ ‫پزیش���كی‪ ،‬كاتێ���ك پزیش���كێك‬ ‫رەچێتەیەك دەنوسێت بۆ گرتەی‬ ‫پزیش���كی‌و تاقیگەو چارەسەری‬ ‫دەرمانخان���ە‪،‬‬ ‫سروش���تی‌و‬ ‫لەبەرامب���ەر ئ���ەو نوس���ینەدا‬ ‫ش���یرینییەك وەردەگرێ���ت ك���ە‬ ‫رێژەك���ەی دەكات���ە ‪ .%30‬تۆی‬ ‫هاواڵتی‌و نەخۆش نەتپرسیوە بۆ‬ ‫كە نەخۆش دەكەویت‪ ،‬راستەوخۆ‬ ‫گیرفانیش���ت نەخ���ۆش كەوتوە‪،‬‬ ‫داهات‌و پاشەكەوتەكەت دەكەونە‬ ‫مەترس���ییەوە‪ ،‬یان بۆ پارەیەكی‬ ‫زۆر س���ەرف دەكەی���ت‪ ،‬ئەم���ە‬ ‫كێشەكەیە‪.‬‬ ‫بۆ هەر گرتەیەكی تیش���كی ‪15‬‬ ‫ه���ەزار وەردەگیرێ���ت لەبەرامبەر‬ ‫ناردنی ئەم تیشكەدا وەك شیرینی‬ ‫بڕی ‪ 4‬هەزار بۆ ‪ 5‬هەزار دەدرێت‬ ‫بە پزیش���كەكە‪ ..‬گەر نەخۆشێك‬ ‫ئازاری شان‌و ملی هەبێت پزیشك‬ ‫بیەوێت دڵنیا بێتەوە‪ ،‬راستەوخۆ‬ ‫‪ 4‬گرتەی تیش���كی بۆ دەنوسێت‪،‬‬ ‫ك���ۆی ئەم���ەش ‪ 50‬ه���ەزاری‬ ‫تێدەچێ���ت‪ ،‬لەبەرامبەردا بڕی ‪15‬‬ ‫هەزار وەك شیرینی بۆ پزیشكەكە‬ ‫دەبێت‪ .‬تێچونی ئەم گرتانەش بۆ‬ ‫یەك فیلم نرخەك���ەی نزیكەی ‪2‬‬ ‫دۆالر دەبێت واتە نرخی فلمەكان‬ ‫دەكات���ە ‪ 5‬ه���ەزار‪ ،‬ئەم���ە وەك‬ ‫تێچویەكی مەشروع لەبەرامبەردا‬ ‫‪ 50‬هەزار وەردەگیرێت‪ 45 ،‬هەزار‬ ‫وەك قازانج‌و سود وەردەگیرێت‌و‬ ‫‪ 15‬هەزاری���ش وەك ش���یرینی‬ ‫دەدرێتە پزیشك‪.‬‬ ‫الیەن���ە‬ ‫هاوڕێی���ان‬ ‫پەیوەندی���دارەكان بازرگان���ی‌و‬ ‫پارە كۆكردن���ەوە بگاتە ئەو ڕادە‬ ‫بێویژدانییە‪ ،‬لەس���ەر حیس���ابی‬ ‫نەخ���ۆش‪ .‬نەخ���ۆش ناچ���ارە‬ ‫لەس���ەرفكردنی ئ���ەو پارەی���ەدا‬ ‫تۆی پزیش���ك ئەو پێویستییەی‬ ‫نەخ���ۆش ل���ە بەرژەوەندی خۆت‬ ‫بەكارمەهێن���ە‪ .‬لێ���رەوە پەیامم‬ ‫ئاڕاس���تەی وەزیری تەندروستی‌و‬ ‫بەڕێوەب���ەری گش���تی دەك���ەم‪،‬‬ ‫رێگەیەكی گونج���او بدۆزنەوە‪ ،‬تا‬ ‫هاواڵتی���ان زیانمەندی س���ەرەكی‬ ‫نەب���ن‌و بیخەن���ە چوارچێ���وەی‬ ‫یاس���ایەكەوە ت���ا لەبەرژەوەندیی‬ ‫هاواڵتیاندا بێت‪ ،‬تا پێكەوە هەمو‬ ‫خزمەت���ی نەخ���ۆش‌و هاواڵتیانی‬ ‫خۆمان بكەین‪.‬‬ ‫سامان غەفور هەورامی‬

‫ذمارة (‪ )4٦٦‬دو شةممة ‪2014/٥/٥‬‬

‫َ‬ ‫هةوال‬ ‫ل َيكدانةوةى‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫مەوجی سەوز‪..‬‬

‫‪8‬‬

‫خاڵێك كە نابێت‬ ‫یەكێتی لەبیری بكات‬

‫لەدوژمنایەتی‌و سزادانەوە بۆ هەستانەوەی گەورە‬ ‫رێبین حەسەن‬ ‫بابان حەمە‬ ‫رام��ان‌و وردبونەوە لەبااڵی یەكێتی‪،‬‬ ‫رام���ان‌و رودب��ون��ەوەی��ە لەحزبێك كە‬ ‫بەدرێژایی تەمەنی هاوپەیمانی ستراتیژی‬ ‫لەگەڵ پارتە زەردەك��ەدا‪ ،‬لێوانلێو بوە‬ ‫لەبرین‌و ه��ەڵ��وەران��دن! وردب��ون��ەوەی��ە‬ ‫لەهێواش هێواش تەماشاكردنی زەردبون‌و‬ ‫هەڵوەرینی خۆی!‪ ،‬رامانە لەكۆی ئەو‬ ‫پرسیارو سەرنجانەی دەرب��ارەی باج‌و‬ ‫سزای ئەم حزبە دەكرێت‌و دەردەبڕدرێت‌و‬ ‫دەخرێتەرو‪..‬‬ ‫ی��ەك��ێ��ت��ی‪‌ ،‬وەك ح��زب��ی ش���ۆڕش‌و‬ ‫بەرخودان‪ ،‬وەك حزبی پێشەنگ لەخوێن‌و‬ ‫قوربانی بەخشین‪‌،‬وەك حزبی قوتابخانەی‬ ‫پێگەیاندنی خوێنی نوێ‪ ،‬شۆڕشی نوێ‪،‬‬ ‫س��ەرك��ردەی ن��وێ‪ ،‬حزبی ئەندازیاری‬ ‫راپ��ەڕی�ن‌و گۆڕینی نەخشە جوگرافی‌و‬ ‫سیاسییەكانی عیراق بەگشتی‌و هەرێمی‬ ‫كوردستان بەتایبەت‪ ،‬بەاڵم لەنەتیجەدا‬ ‫حزبێكە كە دەكرێت لەكێبڕكێ‌‌و پرۆسەی‬ ‫سیاسی‌و دیموكراسییە خەمڵێوەكانی‬ ‫ئەم بەشەی عیراق‌و هەرێمی كوردستان‬ ‫دەنگی كەمكات‪ ،‬نوچ بدات‪ ،‬نیگەرانی‬ ‫ببەخشێت‪ ،‬دەنگدەر سزای بدات‪..‬‬ ‫ب��ەاڵم لەبەرامبەریشداو بەڕویەكی‬ ‫جیاوازی دیكە‪ ،‬دەكرێت دەنگی زیاد‬ ‫بكات‪ ،‬هەستێتەوە سەرپێی‪ ،‬شادومانی‬ ‫ببەخشێت‪ ،‬دەنگدەر ئاشت بكاتەوە‪.‬‬ ‫هەمو ئاماژەو ژمارەو هێماكان‪ ،‬بەڕونی‬ ‫پێیان وتین ك��ە بەڵـێ‌! ‪ ..‬یەكێتی‬ ‫نیشتمانی كوردستان‪ ،‬لەهەڵبژاردنەكانی‬ ‫‪ 30‬نیسانی ئەمساڵ‪ ،‬كە بۆ ئەنجومەنی‬ ‫نوێنەرانی عێراق‌و پارێزگاكانی هەرێم‬ ‫ئ��ەن��ج��ام��درا‪ ،‬ت��وان��ی ب��ەئ��ەن��دازەی��ەك��ی‬ ‫دڵ��خ��ۆش‌و شادومانهێن دەن��گ��دەران��ی‬ ‫خۆی ئاشتبكاتەوە‪ ..‬دەنگدەرانێك كە‬ ‫لەهەڵبژاردنەكانی رابردودا بینیمان سزای‬ ‫یەكێتیی یان دا‪..‬‬ ‫سزادانێك كە گەیشتە رادەی شۆكبونی‬ ‫سەركردایەتی ئەم حزبە‪ ..‬گەیشتە رادەی‬ ‫ئەوەی ئەندامانی ئەم حزبە‪ ،‬چیتر ناكرێت‬ ‫لەهەمان قاڵب‌و ستراتیژی سیاسی‌و‬ ‫پەیوەندیی سیاسی‌و هەندێك رێكەوتن‌و‬ ‫هاوبەشایەتی سیاسی بمێنێتەوەو زەق‬ ‫زەق تەماشای چەقبەستبونی بكەن‌و‬ ‫لەبااڵی پەشموردەی یەکێتی رابمێنن!‬ ‫س�����زادان�����ی ی��ەك��ێ��ت��ی ل���ەالی���ەن‬ ‫دەنگدەرانییەوە‪ ،‬شتێكی ئێجگار گەورەو‬ ‫هەستیاری بەگوێماندا چپان‪ ،‬چپاندنی‬ ‫ئ���ەوەی ك��ە ئیدی پ��ەی��ڕەوی هەندێك‬ ‫ك��اروب��ەرن��ام��ەو پ���رۆژەو هاوبەشایەتی‬ ‫سیاسی‌و رێكەوتنی سیاسی لەئاستی‬ ‫بەرژەوەندییەكی تەسكی حزبایەتی‪،‬‬ ‫بەنەخوێندنەوەی راو بۆچونی هەوادارو‬ ‫الی��ەن��گ��ران‌و دڵ��س��ۆزان��ی‪ ،‬بەحساب بۆ‬ ‫نەكردن‌و نەخوێندنەوەی سایكۆلۆژیای‬ ‫سیاسی ئ��ەن��دام��ان‌و خۆشەویستانی‬ ‫خۆی‪ ..‬لەدواجاردا چ ناخوڵقێنێت سزادان‬ ‫نەبێت‪ ،‬هیچ رونادات تەریككردن نەبێت‪،‬‬ ‫تەریككردنێك كە ئیدی هەمان ئەو‬ ‫شۆكە دروستبكات كە لەهەڵبژاردنەكانی‬ ‫‪ 9/21‬كە بۆ هەڵبژاردنە پارلەمانییەكەی‬ ‫هەرێمی كوردستان رویاندا‪ ..‬شكۆكێك‬ ‫كە رەنگە بە هەستانەوەو دڵخۆشكردن‌و‬ ‫ئاشتكردنەوەی هەڵبژاردنەكەی ‪30‬ی‬ ‫نیسانیش ت��ەوژم‌و توندی ئەو شۆكەی‬ ‫بەتەواوەتی خاونەكردبێتەوە‪.‬‬ ‫ئ��ەوەی بۆیەكێتی بوە پەیامە هەرە‬ ‫گ��رن �گ‌و ه��ەس��ت��ی��ارەك��ە‪ ،‬ه��ۆش��داری‌و‬ ‫ئاگاداركردنەوە بو (لەسزای دەنگدەران)‪.‬‬ ‫ئەوەی بۆ یەكێتی بوە پەندو ئامۆژگاری‪،‬‬ ‫ئەوەیە كە هەندێك جارو بگرە لەزۆربەی‬ ‫هەرە زۆری روداو‌و هەڵوێستە سیاسی‌و‬ ‫حكومی نەتەوەیییە هەستیارەكاندا‪،‬‬ ‫دەكرێت بەشێوەیەك سەركردایەتییەكەی‬ ‫م���ام���ەڵ���ە ب���ك���ات‪ ،‬ب��ەش��ێ��وەی��ەك‬ ‫سەركردایەتیەكەی ئامێزو باوەشی‬

‫ئاشتكردنەوەو بەڵێنی مسۆگەر‌و لێبڕاو‬ ‫بەكرداری بدات‪ ،‬بەشێوەیەك سەركردەو‬ ‫دەموچاوە جوان‌و گەشاوەو ئازاو بوێرو‬ ‫سڵنەكارەكانی بڕژێنە خەڵكەوەو دەنگ‬ ‫دلێر بكەن‪ ..‬كە ئیدی بوار نەهێڵنەوە‬ ‫بۆ چاوەڕوانی‌و گومان‌و خیتابی موتەزەب‬ ‫زیب!‬ ‫ئ���ەوەی سایكۆلۆژیای دەن��گ��دەری‬ ‫یەكێتی‪ ،‬بەگەورەیی بەیەكێتیان وت‪،‬‬ ‫ئەوەیە كە چیتر دەن��گ��دەری یەكێتی‬ ‫ه���ەواداری یەكێـتی‪ ،‬خۆشەویستانی‬ ‫یەكێتی پێویستیان بەخیتابی گوماناوی‪،‬‬ ‫خیتابی ئ��ەدەب��ی ه��ی��وادرێ��ژان��ە‪ ،‬پڕ‬ ‫چاوەڕوانیی نیە‪ ،‬هەروەها خیتابێك كە‬ ‫یەكێتیەكان لەشێوەكانی‪:‬‬

‫پێشینەكانی‪ ،‬رێكەوتنە سیاسییەكانی‬ ‫الی��ەن��ەك��ان‌و دروستكردنی ب��ەرەی دژ‬ ‫بەیەكێتی! ب��ەگ��ەورەی��ی پێی وتین‪:‬‬ ‫ب��ەڵ��ـ��ێ‌‪ ..‬ی��ەك��ێ��ت �ی‌و ی��ەك��ێ��ت��ی��ەك��ان‬ ‫پێشینەیەكی گ��ەورەی��ان ه��ەی��ە لەو‬ ‫هەواڵنەی كە دراوە بۆ ئەوەی تاپێیان‬ ‫بكرێت هەڵیوەرێنن‪ ،‬تابۆ یان بلوێت‬ ‫بێتەكێنن‪ ،‬هەر لەسركرتێرەكەیەوە كە‬ ‫دەیانجار لەرێگەی‪ :‬مێزگرد‪ ،‬هەواڵ‪،‬‬ ‫راپ���ۆرت‪ ،‬دیمانە‪ ،‬ت��رش‌و خوێكردنی‬ ‫ه��ەواڵ��ە ع��ی��راق�ی‌و جیهانییەكان‪ ،‬بۆ‬ ‫مراندنی تاڵەبانی‪ ،‬تا دەگاتە بەكارهێنانی‬ ‫سیاسەتی رەشی هەڵخەڵەتاندنی رای‬ ‫گشتی‌و حەملەكردن بۆ قۆزتنەوەی‬ ‫دەن��گ‌و رەنگی یەكێتی‪ ..‬ب��ەوەش��ەوە‬

‫یەكێتی ت��ا سەرئێسقان حەملەی شكاندن‌و‬ ‫(بەكەوتو) چواندنی ك��را‪ ،‬تا سەرمۆخ مەزبەتەو‬ ‫گەلەكۆمەكێی بۆكرا كە تاپێیان بكرێت دەنگ‌و‬ ‫رەنگ‌و سەنگی بتەكێنن‪ ،‬تا ئەندازەی تاكتیك‌و‬ ‫پیالنبۆداڕشتن دەیانویست شكۆی بشكێنن‪ ،‬تا‬ ‫ئەندازەی لەكێبركێ دەرچون‌و بگرە دوژمنایەتیش‬ ‫ویستی پوكانەوەی ئەم حزبە‪ ،‬ببوە فەلسەفەی كار‬ ‫(بەخشینەوەی دو ساڵی ت��ری پڕ‬ ‫چاوەڕوانی بۆ سەرۆكی هەرێم)‪.‬‬ ‫(ب��ەڵ��ێ��ن��ی گ��ێ��ڕان��ەوەی دەس��ت��ورو‬ ‫چاوەروانكردنی یەكێتیەكان)‪.‬‬ ‫(ب���ەش���دارب���ون‌و ن��ەب��ون��ی یەكێتی‬ ‫لەكابینەی هەشت)‪.‬‬ ‫(ك������ردن‌و ن���ەك���ردن���ی ك��ۆن��گ��رەو‬ ‫چاوەڕوانیكردنی یەكێتیەكان‌و ئاسۆیەكی‬ ‫نادیار)‪.‬‬ ‫(چارەسەر نەكردنی هەندێك پرسی‬ ‫ناوخۆیی‌و (هەموی هەڵگرتنی) بۆ كاتی‬ ‫كۆنگرەیەكی وادە دیارینەكراو‪ ..‬لەسەرو‬ ‫هەمو ئەمانەشەوە كە بەشێكی هەرە‬ ‫زۆری سەركردایەتیەكەی باش دەزانێت‬ ‫كە هەندێك دەموچاو ‌و سەری دیاری‬ ‫ناو ئەم حزبە‪ ،‬كە چەند رۆژێ��ك بەر‬ ‫لەهەڵبژاردنەكەی ‪30‬ی نیسان (قولی‬ ‫رەشی هەندێكیان لەبوارەكە دەركەوت)!‬ ‫کە دەمێک بو حساب و کتابی وردی‬ ‫دەویست و دەب��و زو شەنوکەوێک لەو‬ ‫بارەیەوە بکرێت‪.‬‬ ‫پیشاندانی روسوری‌و ئاشتكردنەوەی‬ ‫دەیان هەزار دەنگ‪( ،‬دەیانجار) گرنگترە‬ ‫لە لەدەستدانی چەند سەد دەنگێك‪.‬‬ ‫ئ��ەم هەڵبژاردنە روداوەك��ان��ی‪ ،‬ئەم‬ ‫ه��ەڵ��ب��ژاردن��ەوەو روداوە سیاسییە‬

‫حاشاهەڵنەگر كە هەبێت دەرب���ارەی‬ ‫ئایندەی دیموكراسی‌و پشك‌و هاوكاری‬ ‫راستەقینەی رەخساندنی زەمینەسازی‬ ‫دیموكراسییەكی راستەقینەی ناكارتۆنی‪،‬‬ ‫نادروشم‪ ،‬بێباق‌وبریق! رون�ی‌و ئاسۆی‬ ‫سپی یەكێتی نیشتمانییە بۆ ئەو پرسە‪،‬‬ ‫بۆیە ت��ەواو ل��ەوب��اوەڕەدام كە ئایندەی‬ ‫دیموكراسی لەهەرێمی كوردستان‪ ،‬بێ‬ ‫یەكێتییەكی بەهێزو یەكێتی ناویەكێتی‪،‬‬ ‫بێ شكۆی یەكێتی‪ ..‬دەكرێت ببێتە‬ ‫دیموكراسییەكی ئیفلیج‌و ن��ات��ەواو‪،‬‬ ‫دیموكراسییەكی كارتۆنیی بەدروشمی‬ ‫باق‌و بریق!‬ ‫هەمیشە ل��ەو ب���اوەڕەداب���وم‌و نەشم‬ ‫شاردۆتەوە‪ ،‬كە دەستێكی گەورە‌و دیار‬ ‫بۆ خەماڵندنی پرسی دیموكراسی لەم‬ ‫بەشەی كوردستان (باشوری كوردستان_‬ ‫یان هەرێمی كوردستان)‪ ،‬كارنامەو كاری‬ ‫جیدی ئەم حزبە (یەكێتی) بوە‪ ،‬دەستی‬ ‫گ��ەورەی یەكێتی بۆ خەمڵینی پرسی‬ ‫دیموكراسی‪ ،‬زەمینەی دیموكراسی‪،‬‬ ‫رەوایەتی بەخشین بەوی دی‪ ،‬دەستێكە‬ ‫ك��ە دەك��رێ��ت ه����ەزاران خ��وێ��ن��دن��ەوەو‬ ‫دیراسەی جیدی لەسەر بكرێت‪ ،‬لەسەر‬ ‫هەریەك لەم چەمكانە دەكرێت دەیان‬ ‫جار رابمێنیت‪( :‬پارێزگاری ئازادییە‬ ‫كەسییەكان‪ ،‬نەشونمای ئایدیۆلۆژیاو‬ ‫رەن �گ‌و دەنگی جیاواز لەزۆنی سەوز‪،‬‬ ‫رەوایەتی بەخشین‪ ،‬رەخنەی جۆراوجۆر‬ ‫ل��ەم ح��زب��ەو گوێگرتن‌و قبوڵكردن‌و‬ ‫كارلەسەركردن‪ ،‬پەرتبون‌و جیابونەوە‪،‬‬ ‫دژای��ەت��ی تا ئ��ەن��دازەی دوژمنایەتی‌و‬ ‫لەبەرامبەریشدا دەم��ارس��اردی‌و رۆحی‬ ‫هەرسكردنی رەخنەكان‪ ،‬دەی��ان هەزار‬ ‫ب�ڵاوك��راوەو كتێب‌و رۆژن��ام��ە‪ ،‬ه��ەزاران‬ ‫دیبەیت‌و سیمینارو ك��ۆڕی فیكری‌و‬ ‫س��ی��اس��ی ل��ەس��ەر دی��م��وك��راس��ی��ی��ەت‌و‬ ‫خەماڵندنی زەمینەی دیموكراسی‌و ئازادی‬

‫بەپێی ئەو ئەنجامە بەراییە (نارەس���میانە)ی كە تائێس���تا لەالیەن ژمارەیەك‬ ‫دەزگای راگەیان���دن‌و هەندێ���ك ناوەندی دیك���ەوە باڵوكراونەت���ەوە‪ ،‬دەنگەكانی‬ ‫هەڵبژاردنی (‪)30‬ی نیس���ان بۆ یەكێتیی نیش���تمانی كوردس���تان‪ ،‬ئەنجامێكی‬ ‫گەورەیە‌و مایەی سەرس���وڕمانی س���ەركردایەتی ئەو حزبەشە‪ ،‬چونكە یەكێتیی‬ ‫ل���ەدوای دروس���تبونی گۆڕانەوە هی���چ جارێك وەك ئەم ج���ارە چانس لەگەڵیدا‬ ‫یاوەرنەب���وە‪ ،‬ئەمەش پەیوەندیی بەچەند هۆكارێكەوە هەبوە لەدیارترینیش���یان‬ ‫نەبونی گوتارێكی هاوبەشی سەركردایەتی یەكێتیی‌و ناتۆكمەیی پەیوەندییەكانی‬ ‫خوارەوە‌و سەرەوە‪ ،‬هاوكات زویربونی قاعیدەی یەكێتیی لەسەركردەكانی دیارترین‬ ‫هۆكاری سەردەمی رەشی رابردوی ئەدای كاری حزبایەتی بو بۆ یەكێتیی‪.‬‬ ‫لێرەدا دەمەوێت لەس���ەر ئەو خاڵە هەڵوەستەبكەم‪ ،‬كە دەنگەكانی یەكێتیی‬ ‫نابێت لەالیەن سەرەوە بێباكانە سەیربكرێت‪ ،‬بەواتایەكی تر ئەگەر ئەوەی ئێستا‬ ‫یەكێتیی هێناویەتی‌و تەنیا دڵخۆش���ییەكەی كاتی بێت‪ ،‬ئەوا یەكێتیی هەڵەیەكی‬ ‫گەورەدەكات‌و ناش���بێت دڵی بەچوار س���اڵی داهاتو خ���ۆش بێت‪ ،‬بەڵكو دەبێت‬ ‫یەكێتی���ی لەمەوال پەڕەیەكی ت���ازە لەنێو ئۆرگانەكانی ناوخۆی���دا هەڵبداتەوە‌و‬ ‫هەروەك چۆن لەماوەی هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردندا توانی لەرێگەی چەندین‬ ‫كۆبون���ەوە‌و چونە ناو خەڵك‌و گوێگرت���ن لەجەماوەرەكەی لەخەمەكانی تێبگات‪،‬‬ ‫بەهەمان ش���ێوە پێویس���تە ئەم حزبە لەئێس���تا بەدواوە كار بۆ زیاتر چونە ناو‬ ‫جەماوەری كوردس���تان‌و بەتایبیەتش جەماوەرەك���ەی خۆی بكات‪ ،‬چونكە ‪30‬ی‬ ‫نیس���ان دەریخس���ت كە دەنگدەرانی یەكێتیی زۆر وەفادارب���ون بەرامبەر حزبی‬ ‫ش���ەهیدان‌و زۆر بێ باكانەش توانیان ئەو دەنگۆیانە رەتبكەنەوە كە لەنێو ژورە‬ ‫داخراوەكاندا‌و لەسەر مێزی رێكەوتنەكەی ‪17‬ی نیسان كار بۆ سڕینەوە‌و یەكێتیی‬ ‫دەكرا‪ ،‬لەوەشەوە پێویس���تە كە یەكێتیی باشتر لەیەكێتییەكان تێبگات‌و لەبری‬ ‫ئ���ەوەی هەر رۆژە‌و لەالیەن پارتێكی سیاس���ییەوە بڕیاری پۆس���ت‌و ئیمتیازاتی‬ ‫پێبدرێت‪ ،‬باش���ترە كە پش���ت بەجەماوەرەكەی خۆی ببەستێت‌و ئەوەشی الڕون‬ ‫بوبێتەوە كە تەنیا جەماوەرە دەتوانێت پەیامی چەپكە گوڵەكەی (مام) بەردەوام‬ ‫نوێبكاتەوە‌و پەیامی نەس���رەوتن تا سەركەوتن‌و سەفین لەبن بێت یەكێتیی لەبن‬ ‫نایەتی مام دوپات بكاتەوە‪.‬‬ ‫واتە ئەگەر یەكێتیی توانی لەماوەی چوار ساڵی داهاتودا لەخەباتی سیاسیدا‬ ‫گوێ لەجەماوەری كوردستان بەگشتی‌و الیەنگرانی خۆی بەتایبەتی بگرێت‪ ،‬ئەوا‬ ‫بەدڵنیاییەوە دەبێتەوە حزبی یەكەم لەس���ەر ئاستی كوردستان‪ ،‬چونكە ئەوانەی‬ ‫پێش���تر لەرێگەی دروش���می بریقەدار‌و ش���ەڕی دەرونی‌و راگەیاندن���ەوە توانیان‬ ‫ب���ۆ ماوەیەك كاریگ���ەری خۆیان دەربخەن‪ ،‬ئەوا ئەمجارەی���ان دوای دەركەوتنی‬ ‫راس���تییەكان ئەو خەونەشیان پوكایە‌وە‌و نەیانتوانی لەبەردەم دەنگی جەماوەردا‬ ‫خۆی���ان رابگرن‪ ،‬بەاڵم یەكێتیی توانی جارێكی تر تاو بەخۆی بداتەوە‌و لەرێگەی‬ ‫داوای لێبوردنكردن لەجەماوەری كوردستان‌و جێبەجێكردنی چەند ئەركێكی نوێی‬ ‫رێكخراوەیی جارێكی تر توانی هەس���تێتەوە‪ ،‬هەستانەوەیەك كە مەحاڵە ئەگەر‬ ‫لەئاست داواكارییەكاندا بێت‪ ،‬هەرگیزا‌و هەرگیز رەشەبای هیچ پیالنێك ناتوانێت‬ ‫ئەمجارە گرەو لەسەر مەرگی حزبەكەی تاڵەبانی بكات‪.‬‬ ‫نرخاندنی دەنگەكان‬ ‫با هەندێك ئاماژەی پێشونە بخەمە رو‬ ‫و پەیوەندی بكەمەوە بە هەندێك باری‬ ‫سایكۆلۆژی دەنگدەرانی یەكێتی‌و دەنگە‬ ‫لەقەكانەوە!‬ ‫یەكێتی ت��ا سەرئێسقان حەملەی‬ ‫شكاندن‌و (بەكەوتو) چواندنی كرا‪،‬‬ ‫تا سەرمۆخ مەزبەتەو گەلەكۆمەكێی‬ ‫ب��ۆك��را ك��ە تاپێیان بكرێت دەن��گ‌و‬ ‫رەنگ‌و سەنگی بتەكێنن‪ ،‬تا ئەندازەی‬ ‫تاكتیك‌و پیالنبۆداڕشتن دەیانویست‬ ‫شكۆی بشكێنن‪ ،‬تا ئەندازەی لەكێبركێ‬ ‫دەرچ��ون‌و بگرە دوژمنایەتیش ویست‌و‬ ‫ئ��ی��رادەی پ��وك��ان��ەوە!ی ئ��ەم حزبە‪،‬‬ ‫ببوە فەلسەفەی كاری (زەرد‌و مۆر)‪،‬‬ ‫تاگەیشتە ئ��ەوەی رێكەوتنی سیاسی‬ ‫دژبەیەكێتی‌و ل��ەڕەگ��ەوە هەڵكەندنی‬ ‫یەكێتی! ئەنجامبدرێت‪.‬‬

‫نەوەستان‌و هیچ قصورییان نەكرد لەوەی‬ ‫شوناسی تەشویهكراوی یەكێتی بەتاك‌و‬ ‫بەجوملە بەخەڵك بفۆرشنەوە بەوەی‬ ‫(یەكێتی كەوت)!‬ ‫حاڵی حازر‪ ،‬بەهەر پێوەرێكی سیاسی‌و‬ ‫سۆسیۆلۆژی‪ ،‬خوێندنەوە بۆ ت��ەوژم‌و‬ ‫رەوت���ی سیاسی حزبەكانی هەرێمی‬ ‫كوردستان بكرێت‪ ،‬تەنها خوێندنەوەیەكی‬ ‫واقعی كە پێی بگەیت‌و‬ ‫رەوتەكانت ئایندەی دیموكراسی لەهەرێمی كوردستان‪،‬‬ ‫بۆ رونبكاتەوە‪ ،‬دەگەیتە ئ��ەوەی كە‬ ‫حزبەكانی هەرێمی كوردستان‬ ‫تەوژمێكدا‪:‬دابەشبون بێ یەكێتییەكی بەهێزو یەكێتی ناویەكێتی‪ ،‬بێ‬ ‫بەسەر چەند رەوت‌و‬ ‫رەوت‌و تەوژمی موحافزكار (پارتی شكۆی یەكێتی‪ ..‬دەكرێت ببێتە دیموكراسییەكی‬ ‫دیموكراتی كوردستان)‬ ‫رەوت‌و ت��ەوژم��ی لیبڕاڵ‪-‬ئیسالمی ئیفلیج‌و ن��ات��ەواو‪ ،‬دیموكراسییەكی كارتۆنیی‬ ‫(بزوتنەوەی گۆڕان)‬ ‫رەوت‌و ت��ەوژم��ی ئیسالمی سیاسی بەدروشمی باق‌و بریق!‬ ‫(یەكگرتو ئیسالمی‪ ،‬كۆمەڵی ئیسالمی‪،‬‬ ‫بزوتنەوەی ئیسالمی)‬ ‫رەوت‌و تەوژمی عەلمانیی (سیكوالر)ی تاكەكەس‪ -‬ئیندیڤیجواڵیزم‪) ....‬‬ ‫تێكدان‌و ئاڵۆزكردنی سایكۆلۆژیای‬ ‫تا دەگ��ات��ە ئەندامبونی ئ��ەم حزبە دەنگدەرانی یەكێتی‪ ،‬بەشێوەیەك كاری‬ ‫نوێخواز (یەكێتی نیشتمانی كوردستان)‬ ‫بەبۆچونی من هەر یەك لەم پارتانە لەگەورەترین كۆپارتەكانی جیهان ‪ si‬لەسەركرا كە دەكرێت یەكێتی‌و بەش‌و‬ ‫ل������ەدەرەوەی پ����ەرەو زەم��ی��ن��ەس��ازی حزبە سۆسیال دیموكراتەكان‌و بونی هۆبەو مەكتەبەكانی تایبەت بەهەڵبژاردنی‬ ‫دیموكراسی ‪ ..‬كەمتازۆر تەریكنیین‪ ،‬سكرتێرەكەیشی (تاڵەبانی) بەجێگری ئەم حزبە‪ ،‬لەئایندەدا كاری ئێجگار وردو‬ ‫بگرە هەندێكیان هاوبەش‌و هاوكاری ئەوە سكرتێری ‪si‬‬ ‫جیدی لەسەر ئەنجامبدات‪ ..‬سواڵی‬ ‫دەنگلێكردنەوەی یەكێتی‪ ،‬گەیشتە‬ ‫زەمینەیەن‪ ،‬بەاڵم یەك راستی ئاشكراو‬

‫رادەی ئەوەی جەماوەر لەئاستی گشتدا‬ ‫موقنیع بكەن بەوەی ئیدی تازە یەكێتی‬ ‫(‪! )Game over‬‬ ‫ئ��ەوەی سەرلەبەر شتەكانی ئ��اوەژو‬ ‫كردەوە‪ ،‬سەرەتای دەركەوتی تەتەڵەی‬ ‫دەنگەكان بو‪ ،‬كە تا ئەم چركەساتە‬ ‫هەرچەن ژم��ارەو ئامارەكان ب��ەوردی‌و‬ ‫لێبڕاوانە رێژەكانیان بەرچاو نەخستوە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەورێژەی كە تا ئەم چركە ساتە‬ ‫تەتەڵەكراوە ئاماژی رون‌و بەرچاون بۆ‬ ‫ئ��ەوەی یەكێتی توانی مەوجی سەوز‬ ‫دروست بكات‪ ..‬چ لەپارێزگای كەركوك‬ ‫ب��ەپ��ل��ەی ی��ەك��ەم ‪..‬چ ب��ەرزب��ون��ەوەی‬ ‫رێ��ژەی بەرچاو لەسلێمانی (ب��ەراورد‬ ‫بەهەڵبژاردنەكانی پێشو)‌و پارێزگای‬ ‫هەڵەبجەو ناوچەكانی گەرمیان‪ ،‬زیادبونی‬ ‫رێژەی دەنگەكانی لە هەولێر‌و موسڵ‌و‬ ‫خانەقین‪ ،‬راپەڕین‪ ،‬رانییە‪ ،‬قەاڵدزێ‪..‬‬ ‫تاد‬ ‫ئ��ەوەی ئێستا ل��ەب��ەردەم یەكێتییە‬ ‫وەك لێپرسراوێتی هەرە گ��ەورە‪ ،‬وەك‬ ‫دەنگ بۆ وەاڵمی پاداشتی دەنگەكانی‬ ‫دەنگدەران‪ ،‬وەك نرخاندنی دروستكارانی‬ ‫مەوجی سەوز‪ ،‬وەك پاراستنی شكۆ و‬ ‫خۆشەویستیی جەماوەرەكەی‪ ،‬ئەوەیە‬ ‫ك��ە چیدی زوت��ر نییە دەن��گ��ی لەقی‬ ‫دەنگدەرانی پێشوی‪ ،‬بەم هەستانەوەی‬ ‫شادترو ئاشتتر بكاتەوە‪ ،‬پاداشتیان‬ ‫بكات ب��ەوەی ئ��ەوان وەك رێبازی ئەم‬ ‫حزبە دەیخوازن‪ ،‬سەركردایەتی‌و خوێنە‬ ‫ت��ازەو گەشەكان‪ ،‬وەك چۆن لەرۆژانی‬ ‫نیساندا وەك ب��اران تك تك دەڕژان��ە‬ ‫ناو خۆشەویستی‌و س��ۆزی خەڵكەوە‪،‬‬ ‫ئەو رژان‌و خۆشەویستی‌و ئامێزانبونە‬ ‫كەمنەكەنەوە‪ ،‬خزمەتی دەنگدەر بكەنە‬ ‫فەلسەفەی كاری رۆژانی ئایندە‪ ،‬تاچیدی‬ ‫دەنگدەر سزای نەدات‪.‬‬

‫كوردستان سةرانسةر‬

‫ذمارة (‪ )4٦٦‬دو شةممة ‪2014/٥/٥‬‬

‫تونجەل‪:‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫ئۆزدەمیر‪:‬‬

‫كورد كاندیدی سەرۆككۆماری دەبێت‬

‫دەبێت هەدەپە سەرتاسەری بێت‬

‫سەباحەت تونجەل هاوسەرۆكی پارتی‬ ‫دیموكراتی گەالن‪ ،‬رایگەیاند‪ :‬لەهەڵبژاردنی‬ ‫سەرۆككۆماریدا كورد كاندیدی خۆی دەبێت‌و‬ ‫بەمزوانەش ئاشكرای دەكەین‪ ،‬بەمەش‬ ‫دەتوانین رێژەی دەنگی كورد لەتوركیا دیاری‬ ‫بكەین‌و ئیتر كورد ملكەچ نییە بەوەی دەنگ‬ ‫بەئاك پارتی بدات‪.‬‬

‫جونەیت ئۆزدەمیر نوسەرو رۆژنامەنوسی‬ ‫ناوداری توركیا لەوتارێكیدا دەڵێت‬ ‫«گردبونەوەی بلۆكی كورد لەژێر چەتری‬ ‫هەدەپە دا گرنگە‌و لەهەمانكاتیشدا‬ ‫دەبێت هەدەپە جگە لەمەسەلەی پرسی‬ ‫كورد‪ ،‬پرسە گرنگەكانی توركیا بوروژێنێت‪،‬‬ ‫تاكو ببێتە پارتێكی سەرتاسەری توركیا»‪.‬‬

‫‪9‬‬

‫تان‪:‬‬

‫كۆنفرانسی ئیسالمی گرنگە‬ ‫ئەڵتان تان پارلەمانتاری سەربەخۆی ئامەد سەبارەت‬ ‫بە بەستنی كۆنفرانسی ئیسالمی دیموكراتی دەڵێت‬ ‫«پێویستە لەم كۆنفرانسەدا گشت الیەنە‌و‬ ‫پارت‌و گروپە كوردییەكان بەشداربن‌و دەشكرێت‬ ‫الیەنەكان بیروڕایان جیاواز بێت‪ ،‬بەاڵم دواجار‬ ‫دەربارەی مەلەسەی كورد دەبێت هەموالیەك‬ ‫لەسەر داكۆكی لەمافی كورد هاوڕابن»‪.‬‬

‫كورد كاندیدی بۆ سەرۆككۆماری توركیا دەبێت؟‬ ‫روشەن چەكر‪ :‬دەمیرتاش كاندیدێكی بەهێزە‬

‫راپۆرتی‪ :‬چاودێر‪ -‬میدیاكان‬

‫پارتێكیتر دەكات بۆئەوەی كاندیدێكی‬ ‫بەهێز نیشان بدات‪.‬‬

‫واب���ڕی���ارە ل��ە ‪10‬ی ئ��اب��ی ئەمساڵ‬ ‫ه��ەڵ��ب��ژاردن��ی س��ەرۆك��ك��ۆم��اری توركیا‬ ‫گول‪ :‬ئەردۆغان پێویستی بەڕاوێژە‬ ‫ماوەی چەند هەفتەیەكە هەڵبژاردنی‬ ‫بەڕێوەبچێت‌و بەپێی یاسای هەڵبژاردنی‬ ‫توركیاش دەبێت ركابەرەكان لەدەوری داهاتوی سەرۆككۆماری بۆتە بابەتی‬ ‫یەكەمی هەڵبژاردنەكەدا زیاتر ‪%50‬ی رۆژەڤ���ەی توركیا بەتایبەتی دوب��ارە‬ ‫دەنگەكان بەدەستبهێنێت‪ ،‬ئەگەر وانەبێت خۆكاندیدكردنەوەی عەبدوڵاڵ گول ی‬ ‫ئەوا لە‪24‬ی هەمان مانگدا دەوری دوەمی سەرۆككۆماری ئێستای توركیا‌و ئەگەری‬ ‫هەڵبژاردنەكە بەڕێوەدەچێت‪ .‬گرنگی كاندید بونی رەجەب تەیب ئەردۆغانی‬ ‫ئەمجارەی هەڵبژاردنی سەرۆككۆماری سەرۆكوەزیرانی توركیا باسێكی گەرمی‬ ‫ئەوەیە كەلەرێگەی پارلەمانەوە سازناكرێت لێوەدەكرێت كە هەردوكیان خۆیان وەك‬ ‫بەڵكو راستەوخۆ لەالیەن خەڵكەوە كاندیدی ئاك پارتی ركابەری ئەو پۆستە‬ ‫دوانزەهەمین سەرۆككۆماری توركیا بكەن‪.‬‬ ‫ێ ل��ەس��ەردان��ێ��ك��ی��دا ب��ۆ ش��اری‬ ‫پ��ێ��ر ‌‬ ‫هەڵدەبژێردرێت‪ .‬پارتە سیاسییەكانی‬ ‫توركیا بەتایبەتی چوار پارتەكەی ناو زۆن��گ��وڵ��داغ‪ ،‬عەبدوڵاڵ گ��ول لەوەاڵمی‬ ‫پارلەمان سەرقاڵی خۆئامادەكردنن بۆ رۆژنامەنوساندا دەرب��ارەی هەڵبژاردنی‬ ‫ئ��ەوەی كاندیدی خۆیان دەستنیشان سەرۆككۆماریدا رایگەیاند‪ :‬كە هیچ‬ ‫پڕۆسەی‬ ‫بكەن‌و پارتی ئۆپۆزسیۆنی سەرەكی كێشەوگرفتێك دەرب���ارەی‬ ‫ت��ورك��ی��اش ب���ەدوای رێ��ك��ەوت��ن لەگەڵ هەڵبژاردنەكە نابێت‌و لەكاتی خۆیدا‬

‫دەكرێت‪ ،‬هەروەها ئەوەشی وت ركابەری‬ ‫كاندیدەكانیش نابێتە ئەوەی دۆخێكی‬ ‫چاوەڕواننەكراو لەتوركیا بێتە ئاراوە‪.‬‬ ‫گول وتی « لەگەڵ سەرۆكوەزیراندا‬ ‫كۆبونەوەمان س��ازك��ردوە‪ ،‬ب��ەاڵم تاكو‬ ‫ئەنجامێ‌‪،‬‬ ‫نەگەیشتوینەتە‬ ‫ئێستا‬ ‫پێدەچێت ئەردۆغان لێكدانەوەی خۆی‬ ‫بكات ئەوكات بگاتە بڕیارێك‪ ،‬بەمزوانە‬ ‫دیداریترمان دەبێت‪ ،‬ئەوكات پێكەوە‬ ‫دەگەینە بڕیارێكی هاوبەش‌و كاندیدی‬ ‫ئاك پارتی یەكالدەكەینەوە»‪.‬‬ ‫گ���ول ئ���ام���اژەی ب���ەوەش���ك���رد كە‬ ‫ێ ب��دات ئەو دەبێتە‬ ‫خەڵك دەن��گ بەك ‌‬ ‫سەرۆككۆمار‪ ،‬بۆیە هەڵبژاردنی ئەمجارە‬ ‫گ��رن��گ دەب��ێ��ت‌و ل��ەچ��وارچ��ێ��وەی��ەك��ی‬ ‫دیموكراتیدا بەڕێوەدەچێت‪.‬‬ ‫چەكر‪ :‬دەمیرتاش كاندیدێكی‬ ‫بەهێز دەبێت‬ ‫روشەن چەكر‪ ،‬نوسەرو رۆژنامەنوسی‬

‫فراكسیۆنی هەدەپە‌و تێزەكانی ئۆجەالن‬ ‫واقیعی‌و ڕەوتی ڕوداوەكان بەئاڕاستەی‬ ‫خواست‌و داواكارییەكانی ئۆجەالن چووە‪.‬‬ ‫ل��ەژێ��ر ڕۆش��ن��ای��ی ڕاس��پ��اردەك��ان��ی‬ ‫ئ��ۆج��ەالن‪ ،‬لەڕێگەی پ��ارت��ی ئاشتی‌و‬ ‫هەنگاوی‬ ‫دیموكراتییەوە(بەدەپە)‪،‬‬ ‫یەكەم ن��را لە مانگی نیسانی ڕاب��ردو‬ ‫ژمارەیەكی زۆر لە كادر‌و پارلەمانتارەكان‬ ‫شنۆ هیرانی‬ ‫چونە ڕی��زەك��ان��ی‪ ،‬پارتی دیموكراتی‬ ‫گەالن (هەدەپە)وە‪ ،‬وەك فراكسیۆنێك‬ ‫ل���ەدوای ه��ەڵ��ب��ژاردن��ی ‪ 30‬ی ئ��ازار لەپارلەمان درێ��ژە بەخەباتی سیاسی‬ ‫لەتوركیا‪ ،‬ئەنجامەكانی كاریگەریی دەدەن كە ئەویش پارتێكی نوێیە‌و لەسەر‬ ‫هەبو بۆئەوەی سیاسەتی كورد لەباكور پێشنیاری ئۆجەالن بۆ داكۆكیكردن‬ ‫گۆڕانكاری گ��ەورەی بەسەردا بێت‌و بۆ لەمافە گەردونییەكان دامەزراوە‪.‬‬ ‫واب��ڕی��ارە ه��ەدەپ��ە لەحوزەیرانی‬ ‫یەكەمینجار ل��ەم��اوەی دەستپێكردنی‬ ‫پ��رۆس��ەی ئ��اش��ت�ی‌و دی��ال��ۆگ��دا‪ ،‬هێزە ئەمساڵدا كۆنگرەی نائاسایی ببەستێ‌‌و‬ ‫كوردییەكان ڕیكخستنەوەیەكی نوێیان ئەگەری ئەوەش هەیە لە پێكهاتەیەكی‬ ‫ت���ازەدا ب��ەدەپ��ە ناوخۆشی بگۆڕێن‌و‬ ‫لەمیكانیزمی سیاسیاندا دەستپێكرد‪.‬‬ ‫عەبدوڵاڵ ئۆجەالن لەدواین دیداریدا ه��ەروەه��ا پێناسەی پ��ارت��ەك��ەی��ان لە‬ ‫لە ئیمراڵی‪ ،‬بەڕونی ئەگەرەكانی دوبارە پارتێكی ئەرتەماتیكی چەپ بۆ پارتێكی‬ ‫هەڵگیرسانەوەی ش��ەڕی خستۆتەڕوو‪ ،‬دیموكرات بگۆڕێت‪ .‬كە وەك فۆڕمێكی‬ ‫لەحاڵەتێكدا ئەگەر دەوڵەتی توركیا سیاسیی تازە كار بكات بۆ جێبەجێ‬ ‫چاكسازی سیاسیی‌و یاسایی بۆ پرسی كردنی ئەو نەخشە ڕێگایەی ئۆجەالن‬ ‫كورد نەكات‪ ،‬ئەمەش دوای ئەوە هات كە دای ناوە‪.‬‬ ‫ت��ێ��زی دوەم بریتیە ل��ە ی��اس��ای‬ ‫خودی خۆی لە ڕێگەی دەزگای هەواڵگری‬ ‫توركیا «میت» پرۆژەی نەخشە ڕێگایەكی كۆمەڵگەی مەدەنی‌و دیموكراتی‪ ،‬ئەوەیە‬ ‫دای��ە دەوڵ��ەت��ی توركیا ك��ە تائێستا كە ب��ەدەپ��ە دوای خۆڕێكخستنەوەی‬ ‫حكومەت‌و الی��ەن��ە پەیوەندیدارەكان لەشێوەی پارلەمانێكی هەرێمی‌و كە‬ ‫هیچ هەڵوێستێكی ئەرێنییان بەفەرمی ڕەنگە لە چوارچێوەی ئەم پارلەمانەدا‬ ‫لەئاستی داواكاریەكانی ئۆجەالن نیشان نوێنەرایەتی هەمو ناوچە كوردییەكان‬ ‫بكەن‪ .‬وەك خۆیان ئاماژەی پێ دەدەن‬ ‫نەداوە‪.‬‬ ‫گرنگی هەدەپە‌و تێزەكانی ئۆجەالن ئەوان لە هەڵمەتێكی ستراتیژیدان نەك‬ ‫نەخشە ڕێگاكەی ئۆجەالن خۆی لە دوو تەنها ئاڵ‌و گۆڕكردنی پارتێك بە پارتێكی‬ ‫تێزی سەرەكی دەبینێتەوە یەكەمیان‪ :‬دیكە‪ ،‬بەڵكو ستراتیژێكی تازە لەسیاسەت‬ ‫دەرك��ردن��ی ی��اس��ای خۆبەڕێوەبردنی كردن دەبەنە ناو گۆڕەپانی سیاسەتی‬ ‫خۆیەتی(هەرێمی)‪ ،‬كە ئ��ەم یاسایە توركیاوە‪ ،‬دەش��خ��وازن لەهەڵبژاردنی‬ ‫لە دۆخ��ی ئێستای توركیا پێویستە ‪ 2015‬ی پارلەمانی ت��ورك��ی��ادا‪ ،‬ببنە‬ ‫ل��ەچ��وارچ��ێ��وەی دەس��ت��وری توركیادا ئۆپۆزسیۆنێكی بەهێز‪ ،‬چ��وون��ە پاڵ‬ ‫رێكخستنەوەی بۆ بكرێت‌و سەرلەبەر تێزی ئەندامانی بەدەپە بۆ ناو هەدەپە دیسان‬ ‫دەوڵەت بوونی توركیا هەڵدەوەشێنێتەوە بەشێكە لە تاكێكی سیاسی بۆ جێبەجێ‬ ‫لە دەوڵەتێكی مەركەزی بۆ دەوڵەتێكی كردنی نەخشەڕێگای ئۆجەالن‪ .‬ئەوان‬ ‫نیمچە فیدڕاڵی‪ ،‬كە ڕەنگە لە ئێستادا پێیان وایە هەدەپە وەك پارتێكی چەپ بۆ‬ ‫شتێكی رێ��ت��ێ��ن��ەچ��ون ب��ێ��ت بەپێی سێ گروپی سیاسی كوردی كە خۆیان لە‬ ‫هەڵوێست‌و دۆخی سیاسیی‌و زیهنەتی دیموكراتە چەپەكان‌و لیبراڵ دیموكرات‌و‬ ‫كۆمەڵگەی ت��ورك��ی‪ ،‬ب��ەاڵم زۆر جار ئیسالمی دیموكراتدا دەبیننەوە‪ ،‬كە‬ ‫تێزەكانی ئۆجەالن لە مەحاڵیەوە بۆتە پێویستە پرسی كورد لەسەر ئەم سێ‬

‫بنەمایە بگرنە دەس��ت بەمشێوەیەش‬ ‫دەتوانن لەگەڵ هەمو گرفتەكانی توركیا‬ ‫ب��ەوری��ای��ەوە مامەڵە بكەن‪ ،‬لەهەمان‬ ‫كاتیشدا لەبەرامبەر كوردە عەلەوییەكانی‬ ‫ناو توركیاش مامەڵەیەكی تایبەتیان‬ ‫دەبێت كە ئەمەش وەك پرسێكی ئاینی‌و‬ ‫مەزهەبگەری لەكوردستان بونی هەیە‌و‬ ‫پێویستە لە نێو كارو خەباتە سیاسیەكاندا‬ ‫بەهەند وەربگیرێت‪ .‬ه��ەر لەسۆنگەی‬ ‫یەكگرتنەوەی بەدەپە‌و هەدەپە‪ ،‬وادیارە‬ ‫مەبەست لەم گۆڕانكاریەش ئەوەیە كە‬ ‫بەدەپە زیاتر لە پارتێكی ئەندام كادران‬ ‫ببێتە پارتێكی جەماوەری‌و هەرێمی بۆ‬ ‫بونیادنانی سیستەمێكی خۆبەڕێوە بردن‬ ‫بەپێی ئەوەی ناوخۆشی بۆ پارتی هەرێمی‬ ‫دیموكراسی دەگ��ۆڕێ��ن‪ .‬لەهەڵبژاردنی‬ ‫داهاتودا كاندیدی نابێت زیاتر لەڕێگەی‬ ‫هەدەپە وە كادرەكانی خۆیان كاندید‬ ‫دەك��ەن‪ .‬لەالیەكی تریش ئەگەر هەیە‬ ‫ئ��ەم گۆڕانكاریانە بە جۆرێك مەیلی‬ ‫حكومەتەكەی ئەردۆغانیشی لەسەر بێت‪،‬‬ ‫وەكو رێگە خۆشكردنێك بۆ سەرگرتنی‬ ‫تێزەكانی ئۆجەالن‌و پرۆسەكەی لەژێر‬ ‫فشاری هێزی جەماوەری نەتەوەپەرست‌و‬ ‫ئۆپۆزیسیۆنی واڵت فشاری بۆ ببات‬ ‫بەوەی دان بەمافە دەستورییەكانی كورد‬ ‫لە توركیا بنێت‪ .‬لەالیەكی تریشەوە‬ ‫چاودێران‌و ڕەخنەگرانیش پێیان وایە لەم‬ ‫تێهەڵكێشەی ئەم دو پارتە هەندێك هەڵە‬ ‫هەیە كە نابێ بەتەرەف بكرێن كە ڕەنگە لە‬ ‫داهاتودا زیان بەپێگەی جەماوەریی كورد‬ ‫بگەیەنن‪ .‬بەپێی تێڕوانینەكانی ئەوان‬ ‫پێكهاتەی هەدەپە زۆربەی لەعەلمانی‌و‬ ‫چەپە سۆسیالیستەكان پێكدێن‪ ،‬بەهاتنی‬ ‫بەدەپە ناكرێت هاوكێشەكان بگۆڕێن‌و‬ ‫هەدەپە ببێتە پارتێكی دیموكراسی‬ ‫ج���ەم���اوەری‪ ،‬چونكە ئ��ەگ��ەر وابێت‬ ‫بەالیەنی كەم پێویستە نیوەی كادرەكانی‬ ‫لە كەسانی دیندار‌و موحافزكاری كورد‌و‬ ‫تورك بن‪ ،‬چونكە ژێرخانی جەماوەری‬ ‫لە توركیا بەكوردستانیشەوە بەمشێوەیە‬ ‫بەشە دیندارەكەیەتی زیاتر‪ ،‬بۆیە دەبێت‬ ‫هەدەپە خۆی بەنوێنەری گشت بیروڕا‬ ‫جیاوازەكانی ناو كۆمەڵگە بزانێت‪.‬‬

‫ن��اوداری توركیا‪ ،‬لەدیدارێكی لەكەناڵی‬ ‫‪ ،imc‬س���ەب���ارەت ب��ە ه��ەڵ��ب��ژاردن��ی‬ ‫سەرۆككۆماری‌و بەشداریكردنی كورد‬ ‫ل��ەو پ��ڕۆس��ەی��ەدا‪ ،‬رای��گ��ەی��ان��د‪ :‬ك��ورد‬ ‫دەتوانێت كاندیدی بەهێزی هەبێت‪ ،‬تاكو‬ ‫لەسەرتاسەری توركیا بتوانن ركابەری‬ ‫كاندیدی ئ��اك پارتی بكەن‌و پێوەری‬ ‫دەنگی خۆیان هەژماربكەن‪.‬‬ ‫چەكر وتیشی «پێموایە سەڵاڵحەدین‬ ‫دەمیرتاش كاندیدێكی بەهێز دەبێت‬ ‫ب��ۆ ك���ورد‪ ،‬ت��ەن��ان��ەت ل��ەچ��او ب��ەرەی‬ ‫ئۆپۆزسیۆنی توركیدا بەهێزترە‪ ،‬بۆیە‬ ‫دەكرێ‌ دەمیرتاش وەك كاندید نیشان‬ ‫بدەن‪ ،‬پێموایە ئەو بەهێزەو دەشتوانێت‬ ‫ركابەری ئاك پارتی بكات»‪.‬‬

‫‪CnnTurk‬رایگەیاند‪ ،‬كە پارتەكەیان‬ ‫كاندیدی بەهێزیان دەبێت‌و الیەنگری‬ ‫كاندیدی هیچ پارتێك ناکەن‪ ،‬ئاماژەی‬ ‫بەگرنگی هەڵبژاردنی ئەمجارە كرد‬ ‫ب��ەوەی راستەوخۆ لەالیەن خەڵكەوە‬ ‫هەڵدەبژێرێت‌و داواشی كرد كە پێویستە‬ ‫سەرۆككۆمارێك هەڵبژێردرێت كە خزمەتی‬ ‫مافی مرۆڤ‌و ئازادی‌و دیموكراسی توركیا‬ ‫بكات تاكو ببێتە سەرۆكێكی راستەقینەی‬ ‫خەڵك‪.‬‬ ‫كوركچو وتیشی «ملكەچ نین بەوەی‬ ‫دەنگی خۆمان بدەینە كاندیدی هیچ‬ ‫پارتێك‪ ،‬بەمنزیكانە كاندیدی خۆمان‬ ‫ئاشكرا دەكەین‌و لەوانەشە بۆ پۆستی‬ ‫سەرۆككۆماری توركیا كاندیدێكی ژن‬ ‫دەستنیشان بكەین»‪.‬‬

‫هەدەپە‪ :‬الیەنگری كاندیدی‬ ‫هیچ پارتێك نابین‬ ‫جەهەپە‪ :‬كاندیدی هاوبەشمان دەبێت‬ ‫ئ��ەرت��وغ��ول ك��ورك��چ��و ه��اوس��ەرۆك��ی‬ ‫بەپێی لێدوانەكانی هەریەك لەبەرەی‬ ‫ه���ەدەپ���ە ل��ەدی��دارێ��ك��ی ل��ەك��ەن��اڵ��ی ئۆپۆزسیۆنی توركیا( جەهەپە و مەهەپە)‬

‫بێت‪ ،‬دەخ���وازن پێكەوە كاندیدێكی‬ ‫هاوبەشیان بۆ پۆستی سەرۆككۆماری‬ ‫هەبێت‪ ،‬تاكو بتوانن ركابەری ئاك پارتی‬ ‫پێبكەن‪.‬‬ ‫ه��ەل��وك ك���ۆچ وت��ەب��ێ��ژی جەهەپە‬ ‫لەپارلەمان رایگەیاند كە پارتەكەیان‬ ‫ێ لەگەڵ مەهەپە دا كاندیدێكی‬ ‫دەخواز ‌‬ ‫هاوبەش نیشان ب��دەن‪ ،‬ب��ەوەی بتوانن‬ ‫بەهێزەوە ركابەری ئاك پارتی بكەن‪.‬‬ ‫لەبەرامبەر ئەمەشدا مەهەپە تائێستا‬ ‫وەاڵمی ئەوەی نەداوەتەوە‪.‬‬ ‫ئومود ئ��ۆران‪ ،‬یاریدەدەری سەرۆكی‬ ‫جەهەپە‪ ،‬لەرونكردنەوەیەكی پارتەكەیدا‬ ‫ئاشكرایكرد كە پارتەكەیان دەخوازێت‬ ‫س��ەرۆك��ك��ۆم��ارێ��ك ه��ەڵ��ب��ژێ��ردرێ��ت كە‬ ‫نوێنەرایەتی دەوڵەتی كۆماری توركیا‬ ‫بكات ن��ەوەك سەرۆككۆماری پارتێكی‬ ‫سیاسی بێت‪ .‬ئۆران دەشڵێت « ئەگەری‬ ‫زۆر هەیە كە ئێمەو مەهەپە پێكەوە‬ ‫كاندیدی هاوبەش رابگەیەنین»‪.‬‬

‫شەڕی میدیایی‌و ئەنجامەكانی‬

‫حاجی عەفرینی‬ ‫خەریكی ئاكامە نەرێنییەكانی هەڵكەندنی خەندەق لەنێوان‬ ‫باشور‌و رۆژئاوای كوردستان دەردەكەون‪ .‬ئەمەیش لەئەنجامی‬ ‫ش���ەڕی میدیایی لەنێ���وان پارتی دیموكراتی كوردس���تان‌و‬ ‫تەڤگ���ەڕی كۆمەڵگ���ەی دیموكرات���ی (تەڤ���دەم) دا خۆی‬ ‫نیش���اندەدات‪ .‬جێگری سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان‬ ‫ل���ە گفتوگۆیەكی تایبەتدا لەكەناڵی روداو‪ ،‬كۆمەڵێك لێدوان‌و‬ ‫رونكردن���ەوەی جۆربەجۆری لەس���ەر هەلومەرجی هەنوكەیی‬ ‫رۆژئ���اوای كوردس���تان راگەیان���دوە‪ .‬بەتایبەت س���ەبارەت‬ ‫بەئی���دارەی زاتی لەڕۆژئ���اوای كوردس���تان‌و پارتی یەكێتی‬ ‫دیموكراتی كۆمەڵێك ش���تی باس���كردوە‌و بە بونی پەیوەندی‬ ‫لەگ���ەڵ رژێمی ئەس���ەد‌و تاكڕەوی‌و خۆس���ەپاندن تۆمەباری‬ ‫كردون‪.‬‬ ‫تەڤ���دەم یش لەبەیاننامەیەكدا بۆ رایگش���تی وەاڵمی ئەم‬ ‫تۆمەتباركردنان���ەی جێگری س���ەرۆكی پارت���ی دیموكراتی‬ ‫كوردس���تانی داوەتەوە‌و تێیدا ئەو تۆمەتان���ە رەتدەكاتەوە‌و‬ ‫هەروەه���ا داوا لە گەلی باش���وری كوردس���تانیش دەكات كە‬ ‫لەڕوی م���ادی‌و مەعنەویی���ەوە درێژە بەپش���تیوانییەكانیان‬ ‫لەشۆڕشی رۆژئاوای كوردستان بدەن‪.‬‬ ‫لێرەدا پێویس���تە هەندێك لەو بڕگانەی ئ���ەو بەیاننامەیە‬ ‫زەقبكەمەوە كە تەڤدەم رایگەیاندوە‪:‬‬ ‫ماوەیەك���ە بەرپرس���یارانی پارتی دیموكراتی كوردس���تان‬ ‫هەڵمەتێك���ی ناوزڕاندن���ی بەرنامەڕێ���ژی لەدژی شۆڕش���ی‬ ‫رۆژئاوای كوردس���تان بەڕێوەدەبەن‪ .‬ئ���ەم هەڵمەتە لەدوای‬ ‫ئەوەی هێرش���ە دڕندان���ە‌و تیرۆركارییەكان���ی داعش لەدژی‬ ‫جزیرە‌و كۆبانی گەیش���تە لوتكەی خۆی‌و لەئەنجامی بەرگری‬ ‫مەزن���ی گەلەكەمان���دا چۆكی پێ���دادرا‌و شكتس���ی پێهێنرا‪،‬‬

‫بەش���ێوەیەكی س���ەیر بەرفراوان كراوە‪ .‬هەڵمەتی تەشهیر‌و‬ ‫ناوزڕاندن���ی شۆڕش���ی رۆژئ���اوای كوردس���تان‌و هەوڵدان بۆ‬ ‫پەیوەستكردنی ئەم شۆڕشە لەگەڵ رژێمی سوریا‪ ،‬كارێكە بۆ‬ ‫ئەوەی چەواشەكردنی شۆڕش‌و كردنی بە ئامانجێكی شەرعی‬ ‫بۆ داع���ش‌و باقی رێكخراوی تیرۆركارییەكانی دیكە‪ ،‬هەروەها‬ ‫ئامانجێكی دیكەیشی رووش���اندنی پەیوەندییە دۆستانەكانی‬ ‫شۆڕشی رۆژئاوا‌و هێزە شۆڕشگێڕە راستەقینەكانی سوریایە‪.‬‬ ‫لەم بەیاننامەیەدا هاتوە‪:‬‬ ‫لە س���ەرەتاوە پێویس���تە جەخت لەوە بكەینەوە كەوا ئەم‬ ‫تەڤگەڕە نایەوێ رێبازی تەشهیر لەدژی هیچ كەس‌و الیەنێك‬ ‫بەكاربهێنێ‌و هەوڵدەدەین لەگەڵ هەموان پەیوەندی‌و رێكەوتن‬ ‫پێش���بخەین‪ .‬هەروەها ل���ەم بارەیەوەش دەڵێی���ن دواهەمین‬ ‫كەس كە مافی ئەوەی هەیە شۆڕش���ی رۆژئاوای كوردس���تان‬ ‫بە كرێگرتەیی‌و پاش���كۆیی رژێ���م تۆمەتباربكات‪ ،‬ئەوە بەڕێز‬ ‫نێچیرڤ���ان بارزانیی���ە‪ ،‬چونكە النیكەم هیچ شۆڕش���گێڕێكی‬ ‫رۆژئ���اوای كوردس���تان بەتانكی دوژمن���ەوە هەوڵی لەچەنگ‬ ‫دەرهێنانی شارێكی كوردی لەدەست هێزێكی كوردیی دیكەی‬ ‫ن���ەداوە‪ .‬لەئاكامی تاوانەكان���ی ئەنفال‌و كیمیاب���اران‪ ،‬هیچ‬ ‫شۆڕش���گێرێكی رۆژئاوای تەوقەی لەگ���ەڵ بكوژانی میللەتی‬ ‫ك���ورد نەكردوە‪ .‬هەروەه���ا هیچ س���ەركردەیەكی كوردی لە‬ ‫رۆژئاوا لە نەیاران نەپاڕاوەتەوە بۆ ئەوەی پش���تیوانی بكات‬ ‫تاوەكو بەرەن���گاری الیەنێكی كوردی دیك���ە ببێتەوە‪ .‬بانگ‬ ‫ل���ە تێكڕای الوانی هەرێ���م دەكەین كە تێكڕای كۆس���پەكان‬ ‫تێپەڕێنن‌و پەیوەس���ت بەم شۆڕشە ببن‌و شان بەشانی الوانی‬ ‫رۆژئاوای كوردستان بەشداری لە قەاڵچۆكردنی تیرۆر بكەن‌و‬ ‫پاڵپشتی گەل بكەن‪.‬‬ ‫لەچاوپیاخش���اندنێكی خێرا بەم بەیاننامەیەدا دەتوانین لە‬ ‫لێدوانەكانی ئەمدواییەی جێگری س���ەرۆكی پارتی دیموكراتی‬ ‫كوردس���تان س���ەبارەت بە رۆژئاوای كوردستان ئەم ئەنجامە‬ ‫هەلبهێنجین كەوا ش���ەڕێكی میدیایی توند لەنێوان هەردوالدا‬ ‫دەس���یپێكردوە‪ .‬هەروەها باش ئ���ەوەش دەزانین كە ئاكامی‬ ‫ئەم���ەش بەخراپ���ی لەس���ەر هەموالیەنەكان دەش���كێتەوە‪.‬‬ ‫بەتایبەت كورد لە رۆژئاوای كوردس���تان خەریكن پێش���وازی‬ ‫ل���ە قۆناغێك���ی ن���وێ دەكەن‪ .‬بۆی���ە باش���تر ئەوەیە هێزە‬ ‫كوردستانییەكان پشتیوانی براكانیان لەو بەشەی كوردستان‬ ‫بكەن نەوەك بەرژەوەندییە حیزبییەكانیان پێشبخەن‪.‬‬

‫«كورد لە رۆژئاوای كوردستان خەریكن پێشوازی لە قۆناغێكی نوێ‬ ‫دەكەن‪ ،‬بۆیە باشتر ئەوەیە هێزە كوردستانییەكان پشتیوانی براكانیان لەو‬ ‫بەشەی كوردستان بكەن نەوەك بەرژەوەندییە حیزبییەكانیان پێشبخەن»‬

‫ذمارة (‪ )4٦٦‬دو شةممة ‪2014/٥/٥‬‬

‫شرؤظة‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪10‬‬

‫داڕشتنەوەی عیراق لەسەر بنەمای چوار هەرێمی فیدراڵی‬ ‫بۆ‌و چۆن؟‬

‫ناوچەكان���ی رۆژئاواو باك���وری رۆژئاوای ك���ورد) بێت یان كەس���ێك بێت لەگروپە لەس���ەر میكانیزمەكان���ی دابەش���كردنی دەكرێت ه���ەم پێكهێنانی حكومەت هەم‬ ‫عیراق دەگرێتەخ���ۆو لەپارێزگای ئەنبارو نەتەوەی���ی‌و ئایینییەكان���ی دیكە (وەك دەس���ەاڵتەكان لەپرس���ە پەیوەندارەكان بڕیاردان لەپەرلەم���ان بەبێ گەڕانەوە بۆ‬ ‫د‪ .‬شێرکۆ کرمانج‬ ‫ناوچ���ە عەرەبنش���ینەكانی پارێزگاكانی توركم���ان‪ ،‬كلدان‪ ،‬ئاس���وری‪ ،‬ئەرمەنی‪ ،‬ب���ە بەرگ���ری‪ ،‬پەیوەندییەكانی دەرەوە‪ ،‬پرنسیپەكانی دیموكراسییەتی تەوافوقی‬ ‫د‪ .‬شەمسول خان‬ ‫زانکۆی ئوتارا‬ ‫زانکۆی ساوس‬ ‫كەرك���وك‌و نەین���ەواو س���ەالحەدین‌و یەزیدی‪ ،‬شەبەك‪ ،‬كاكەیی یان مەندائی)‪ .‬دارای���ی‌و دراو پێكبێن‪ .‬دەكرێت ماددەی جێبەجێبكرێن‪ ،‬بەاڵم ئەمە بەم مانایە نییە‬ ‫مالیزیا‬ ‫ئوسترالیا‬ ‫دیالەپێكدێ���ت‪ .‬كۆنفیدرالی���ی س���ێیەم هەر كۆنفیدرالێك لەگەڵ هەرێمی بەغدای ‪ ١١٠‬لەدەس���تور بكرێ���ت ب���ە بنەمایەك كە لەپرسە س���تراتیجییەكان بەتایبەتی‬ ‫دەكرێت ناوبنرێت كۆنفیدرالی باشور‪ ،‬كە پایتەخت حوكمدارێك (‪ )Governor‬كە تێیدا دەس���ەاڵتەكانی لەم پرس���انە ئەوان���ەی كە پەیوەن���دی كۆنفیدرالەكان‬ ‫بەشی دوەم‬ ‫ناوچەكانی باش���وری عیراق دەگرێتەخۆو ی دەبێت‪ ،‬دەكرێت ناویلێبنرێت سەرۆكی داوە بە حكومەت���ی مەركەزی‪ ،‬بەاڵم بە لەگ���ەڵ ی���ەك‌و كۆنفیدرال���ەكان لەگەڵ‬ ‫لەپارێزگاكان���ی بابل‌و كەربەال‌و نەجەف‌و كۆنفیدرال یان سەرۆكی هەرێمی بەغدای ڕەچاوكردنی داڕشتنەوەی عیراق لەسەر حكومەت���ی مەرك���ەزی دیاری���دەكات‬ ‫نەخشەرێگای‬ ‫قادس���یەو واس���یت‌و میس���ان‌و زیق���ارو پایتەخ���ت‪ ،‬دەسەاڵتەكانیش���ی وەك بنەمای كۆنفیدرالی نەك فیدرالی‪ .‬دەبێت رەچاونەكرێن‪.‬‬ ‫عیراق‬ ‫كردنی‬ ‫بە كۆنفیدراڵی‬ ‫موسەنناو بەسرەو ناوچە شیعەنشینەكانی دەسەاڵتەكانی سەرۆك كۆمار تەشریفاتی پێكهاتە نەتەوەی���ی‌و مەزهەبییەكان هەر‬ ‫شەش���ەم‪ :‬دام���ودەزگای یاس���ادانان‬ ‫سەرلەنوێ‬ ‫بۆ‬ ‫نەخش���ەڕێگایەك‬ ‫لێرە‬ ‫پارێ���زگای دیالەپێكدێ���ت‪ .‬لەپ���اڵ ئەم دەب���ن‌‪ .‬حوكمدار دەبێ���ت لەنێوان چەند یەكەی���ان بە ڕێژەی خۆی���ان لەناو هێزە لەكۆماری عی���راق‪ ،‬لەئاس���تی مەركەزو‬ ‫داڕش���تنەوەی عیراق بۆ چ���وار هەرێمی س���ێ كۆنفیدرالییەتە ئەم نەخشەڕێگایە كاندیدێ���ك ب���ۆ پۆس���تی حوكم���دار بە س���ەربازییەكانی عی���راق نوێنەرایەتیان كۆنفیدرال���ەكان‌و هەرێم���ی بەغ���دای‬ ‫كۆنفیدرالیی دادەڕێژی���ن بەو هیوایە كە پێشنیازی ئەوە دەكات كە شاری بەغدا بە زۆرینەی رەها لەالیەن هەر دوو پەرلەمانی لەهەم���وو ئاس���تە فەرماندەیی���ەكان پایتەخ���ت‪ ،‬دەبێ���ت ل���ەدوو پەرلەمان‬ ‫ببێت بە بنەمایەك بۆ رزگاركردنی عیراق سنوری شارەوانی پایتەختەوە بكرێت بە كۆنفیدرالەك���ە ی���ان هەرێم���ی بەغدای هەبێت‪ .‬لەپ���اڵ ئەمان���ە‪ ،‬فەرمانبەرانی پێكبێ���ت‪ ،‬پەرلەمانی س���ەرو پەرلەمانی‬ ‫لەو قەیرانە سیاس���ییانەی كە سااڵنێكە‬ ‫ئاستەكاندا‬ ‫مەركەزی‬ ‫ﭘﺎﻳﺗﻪﺧﺕحكومەتی‬ ‫بەیەكەوەیی‬ ‫لەدانیش���تنێكی‬ ‫پایتەخت‪،‬‬ ‫پایتەختی‬ ‫ﻧﺎﻭﻳﻠ�ﺑﻧﺭ�ﺕلەئاس���تی مەركەز ئەمە دەبێتە‬ ‫ﺩەﮐﺭ�ﺕ خواروو‪.‬‬ ‫لەهەموو ﺩەﺑ�ﺕ‪،‬‬ ‫‪(Governor‬ی‬ ‫ﺣﻭﮐﻣﺩﺍﺭ�� )‬ ‫ﻫﻪﺭ�ﻣﯽ ﺑﻪﻏﺩﺍی‬ ‫ﮐۆﻧﻔﻳﺩﺭﺍﻟ�� ﻟﻪﮔﻪڵ‬ ‫ﻣﻪﻧﺩﺍﺋﯽ(‪ .‬ﻫﻪﺭ‬ ‫هەرێمێك هاوشێوەی هەرێمی ﻳﺎﻥ‬ ‫دووچاری بۆتەوە لەگەڵ دوورخستنەوەی ئوسترالیی (‪ ،)joint session( Australian Capital‬هەڵبژێردرێت‪.‬‬ ‫ی‬ ‫دەبێت لەكەس���انێك بن كە نوێنەرایەتی ئەنجومەن���ی نوێنەران���ی نیش���تیمانی ‌‬ ‫ﺳﻪﺭۆﮐﯽ ﮐۆﻧﻔﻳﺩﺭﺍﻝ ﻳﺎﻥ ﺳﻪﺭۆﮐﯽ ﻫﻪﺭ�ﻣﯽ ﺑﻪﻏﺩﺍی ﭘﺎﻳﺗﻪﺧﺕ‪ ،‬ﺩەﺳﻪ�ﺗﻪﮐﺎﻧﻳﺷﯽ ﻭەک ﺩەﺳﻪ�ﺗﻪﮐﺎﻧﯽ ﺳﻪﺭۆک ﮐۆﻣﺎﺭ ﺗﻪﺷﺭﻳﻔﺎﺗﯽ‬ ‫سێیەم‪ :‬سەرۆك وەزیران‌و كابینەكەی سەرتاس���ەری عی���راق بك���ەن‪ .‬بۆ ئەم‬ ‫لەلێوارەكان���ی ش���ەڕی ناوخ���ۆی زۆر ‪ )Territory, ACT‬لەئوسترالیا یان‬ ‫(پەرلەمان���ی خ���واروو)‌و ئەنجومەن���ی‬ ‫ﭘﻪﺭﻟﻪﻣﺎﻧﯽ‬ ‫ﺩﻭﻭ‬ ‫ﻫﻪﺭ‬ ‫ﻟﻪﻻﻳﻪﻥ‬ ‫ﺭەﻫﺎ‬ ‫ﺯۆﺭﻳﻧﻪی‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﺣﻭﮐﻣﺩﺍﺭ‬ ‫ﭘۆﺳﺗﯽ‬ ‫ﺑۆ‬ ‫ﮐﺎﻧﺩﻳﺩ��‬ ‫ﭼﻪﻧﺩ‬ ‫ﻧ�ﻭﺍﻥ‬ ‫ﻟﻪ‬ ‫ﺩەﺑ�ﺕ‬ ‫ﺣﻭﮐﻣﺩﺍﺭ‬ ‫ﺩەﺑﻥ‪.‬‬ ‫خوێناویتر لەوەی ئێس���تا بەدەستییەوە واشنتن دی س���ی‬ ‫(‪ Washington‬دەس���ەاڵتی جێبەجێك���ەری حكومەت���ی مەبەس���تەش دەبێت دەزگایەكی تایبەت نیش���تیمانیی كۆنفی���درال (پەرلەمان���ی‬ ‫دەناڵێنێت‪.‬‬ ‫سەرپەرش���تیكردنی‬ ‫وەك ك���ە‬ ‫‪ )DC‬لەئەمریكا‪ ،‬ناویش���بنرێت هەرێمی‬ ‫دامەزراندن���ی س���ەروو)‪ .‬لەئاس���تی كۆنفیدرال���ەكان‌و‬ ‫پێكدێنن‪،‬ﻟﻪبەغداش‬ ‫لەبەغدا‬ ‫ﮐۆﻧﻔﻳﺩﺭﺍﻟﻪﮐﻪ ﻳﺎﻥمەركەزی‬ ‫ﻫﻪ�ﺑ��ﺭﺩﺭ�ﺕ‪.‬‬ ‫ﺑﻪﻳﻪﮐﻪﻭەﻳﯽ )‪،(joint session‬‬ ‫ﺩﺍﻧﻳﺷﺗﻧ�ﮑﯽ‬ ‫ی ﭘﺎﻳﺗﻪﺧﺕ‪،‬‬ ‫ﻫﻪﺭ�ﻣﯽ ﺑﻪﻏﺩﺍ‬ ‫ئەوەی ئێج���گار گرنگە لێرە ئاماژەی بەغ���دای پایتەخ���ت (‪ Baghdad‬پایتەختی حكومەتی مەركەزی‌و مەركەزی فەرمانبەرەكان‪ ،‬بەبنەما لەس���ەر تواناو هەرێم���ی بەغدای پایتەخ���ت‪ ،‬بۆنمونە‪،‬‬ ‫پێبكرێ���ت ئەوەیە كە س���ەركەوتن یان ‪M e t r o p o l i t a n‬‬ ‫دەبێتە ئەنجومەنی نوێنەرانی‬ ‫شكستی پێكەوەهەڵكردن‌و هاوكاری‌ هەم ‪ ،)Region‬ك���ە هەم ببێت‬ ‫كۆنفیدرال���ی كوردس���تا ‌ن‬ ‫گروپە نەتەوەی���ی‌و مەزهەبییەكان هەم ب���ە پایتەخت���ی دەوڵەت���ی‬ ‫(پەرلەمان���ی خ���واروو)‌و‬ ‫هەرێمە كۆنفیدرالییەكان وابەس���تەیە بە كۆنفیدرال���ی عی���راق‌و ه���ەم‬ ‫ئەنجومەن���ی كۆنفی���درال‬ ‫جێبەجێكردنی بنەماكانی دیموكراس���ی س���ەنتەری حكومەتی هەرێمی‬ ‫س���ەرو)‪.‬‬ ‫(پەرلەمان���ی‬ ‫تەوافوق���ی (‪ consociational‬بەغ���دای پایتەخ���ت‪ .‬بەمەش‬ ‫دەس���توری ئێس���تای عیراق‬ ‫‪‌)democracy‬و‬ ‫وەالنان���ی س���ێ كۆنفیدرالییەتەك���ەی‬ ‫رێگ���ە ب���ە دامەزراندن���ی‬ ‫دیموكراس���ییەتی‬ ‫زۆرین���ە كوردس���تان‌و رۆژئاواو باشور‬ ‫ئەنجومەنی فیدرال دەدات كە‬ ‫(‪ )majoritarian democracy‬لەگ���ەڵ هەرێم���ی بەغ���دای‬ ‫دەكرێت بكرێت���ە ئەنجومەنی‬ ‫لەبڕیارداندا لەس���ەر ئاس���تی حكومەتی پایتەخ���ت كۆم���اری عی���راق‬ ‫لەئاس���تی‬ ‫كۆنفی���درال‪.‬‬ ‫مەرك���ەزی‌و پەرلەمانەكان���ی عی���راق‪ ،‬پێكدێنن (تەماشای نەخشەی‬ ‫كۆنفیدرالەكانی���ش دەكرێ���ت‬ ‫بەتایبەتی لەپەیوەند بە پرسە ستراتیجییە ‪ ٢‬بك���ە)‪ .‬هەر كۆنفیدرالێكیش‬ ‫ئ���ەم ماددەی���ە بخرێت���ە نێو‬ ‫سیاسی‌و ئابورییەكان‪ .‬ئەمە بەو مانایەیە لەچەند پارێزگایەك پێكدێت‌و‬ ‫دەس���تورەكانیانەوە‪ .‬مۆدێلی‬ ‫كە ئیدی تاك���ە گروپێكی نەتەوەیی یان پارێزگاكانی���ش ب���ۆ ق���ەزاو‬ ‫ئەڵمانی‌و ئوس���ترالی دەكرێت‬ ‫ﻧﻪﺧﺷﻪی ‪2‬‬ ‫مەزهەبی نەتوانێت تاكالیەنانە بێگەڕانەوە ناحی���ە دابەش���دەكرێن‌‪ .‬وەك‬ ‫بكرێتە بنەما بۆ س���ەرلەنوێ‬ ‫ﻧﻪﺧﺷﻪی ‪1‬‬ ‫ب���ۆ پێكهاتەكان���ی دیك���ەو بنەماكانی چ���ۆن دەوڵەت���ی كۆنفیدرالی‬ ‫دامەزران���دن‌و داڕش���تنەوەی‬ ‫دیموكراسییەتی تەوافوقی بڕیارە گرنگ‌و عیراق لەس���ەر بنەم���ای نامەركەزییە ‌‬ ‫ت حكومەت���ی هەرێمی بەغ���دای پایتەخت كارامەیی‌و لێهاتویی‌و پس���پۆڕیی‪ ،‬بكات‌‪ ،‬دام���ودەزگا پەرلەمانیی���ەكان لەعی���راق‬ ‫ﺳ�ﻳﻪﻡ‪ ،‬ﺳﻪﺭۆک ﻭەﺯﻳﺭﺍﻥﻭ ﮐﺎﺑﻳﻧﻪﮐﻪی ﺩەﺳﻪ�ﺗﯽ ﺟ�ﺑﻪﺟ�ﮑﻪﺭی ﺣﮑﻭﻣﻪﺗﯽ ﻣﻪﺭﮐﻪﺯی ﻟﻪ ﺑﻪﻏﺩﺍ ﭘ�ﮑﺩ�ﻧﻥ‪ ،‬ﺑﻪﻏﺩﺍﺵ ﻭەک‬ ‫ئاس���تی مەركەزو كۆنفیدرالەكان‪.‬‬ ‫چارەنوسس���ازەكان بدات‪ .‬خۆشاردنەوە رێكخراوە بەهەمانشێوە پەیوەندی نێوان دەمێنێت���ەوە‪ .‬ه���ەروەك لەدەس���توری بەمەرجێ���ك كە زەمانەت���ی نوێنەرایەتی لەسەر‬ ‫ﻋ�ﺭﺍﻗﺩﺍ‬ ‫ﺩەﺳﺗﻭﺭی‬ ‫ﺩەﻣ�ﻧ�ﺗﻪﻭە‪ .‬ﻫﻪﺭﻭەک ﻟﻪ‬ ‫پێكهاتە ﭘﺎﻳﺗﻪﺧﺕ‬ ‫ﻫﻪﺭ�ﻣﯽ ﺑﻪﻏﺩﺍی‬ ‫حزبەﺣﮑﻭﻣﻪﺗﯽ‬ ‫ﻣﻪﺭﮐﻪﺯی‬ ‫ﻣﻪﺭﮐﻪﺯیﻭ‬ ‫ناحیەكانﺣﮑﻭﻣﻪﺗﯽ‬ ‫دیموكراس���ییەتی كۆنفیدرالەكەو پارێزگاو قەزاو ﭘﺎﻳﺗﻪﺧﺗﯽ‬ ‫لەمیكانیزمەكان���ی‬ ‫مەزهەبییەكانیش���ی‬ ‫نەتەوەیی‌و‬ ‫لەئەڵمانیا‪ ،‬بۆنمونە‪ ،‬پەرلەمانی س���ەروو‬ ‫سیاس���ییەی‬ ‫هاتوە ئەو‬ ‫عیراق���دا‬ ‫مسۆگەربكات‪.‬‬ ‫ﮐﻭﺭﺳﻳﻳﻪﮐﺎﻧﯽ تێدا‬ ‫تەوافوق���ی چارەنوس���ی عی���راق بەرەو دەبێت لەس���ەر بنەم���ای‬ ‫(‪ )Bundesrat‬لەنوێنەرانی هەرێمە‬ ‫كورس���ییەكانی پەرلەمان‬ ‫نامەركەزییەت كە‬ ‫ﻪﻧﺟﻭﻣﻪﻧﯽ ﻧﻭ�ﻧﻪﺭﺍﻧﯽ ﻧﻳﺷﺗﻳﻣﺎﻧﯽ(‪ ،‬ﻳﺎﻥ ﺋﻪﻭ‬ ‫ﭘﻪﺭﻟﻪﻣﺎﻥ )ﺋ‬ ‫زۆرین���ەی ﮐﻪ ﺯۆﺭﻳﻧﻪی‬ ‫ﺣﺯﺑﻪ ﺳﻳﺎﺳﻳﻳﻪی‬ ‫ﻫﺎﺗﻭە ﺋﻪﻭ‬ ‫پەیوەندییەكانی‬ ‫رێكخستنی‬ ‫بۆ‬ ‫بكرێت‬ ‫ت���ا‬ ‫دەس���ەاڵتەكان‬ ‫هەڵوەشانەوە یان شەڕی ناوخۆ دەبات‪ .‬رێكبخرێ���ن‌و‬ ‫فیدرالییەكان (‪ )Länder‬پێكهاتووە؛‬ ‫یان‬ ‫نیشتیمانی)‪،‬‬ ‫نوێنەرانی‬ ‫(ئەنجومەنی‬ ‫چوارەم‪:‬‬ ‫ﮐﻭﺗﻠﻪ‪/‬ﻫﺎﻭﭘﻪﻳﻣﺎﻧﻳﻳﻪ ﭘﻪﺭﻟﻪﻣﺎﻧﻳﻳﻪی ﮐﻪ ﻟﻪ ﭘ�ﺵ ﻳﺎﻥ ﺩﻭﺍی ﻫﻪ�ﺑ�ﺍﺭﺩﻧﻪﮐﺎﻥ ﭘ�ﮑﺩ�ﺕ‪ ،‬ﺩﻭﺍی ﮐﺎﻧﺩﻳﺩﮐﺭﺩﻧﯽ ﻧﻭ�ﻧﻪﺭ�ﮑﻳﺎﻥ ﻟﻪﻻﻳﻪﻥ‬ ‫ئ���ەم نەخش���ەڕێگایە س���ەرەتایەكە بۆ شۆڕبكرێنەوە بۆ خوارەوە‪.‬‬ ‫ئ���ەو كوتلە‪/‬هاوپەیمانییە پەرلەمانییەی نێ���وان حكومەت���ە كۆنفیدرالیی���ەكان‌و هەر هەرێمێك النیكەم بە س���ێ ئەندامی‬ ‫ﮐﻪﻭ�ﺕ‬ ‫ﺩەﺭﺩە‬ ‫ﻭ‬ ‫ﻫﻪ�ﺑ�ﺍﺭﺩﻧﻪﮐﺎﻧﯽ‬ ‫ﺋﻪﻧﺟﺎﻣﯽ‬ ‫ﻟﻪ‬ ‫ﻭەک‬ ‫‪.‬‬ ‫ﭘ�ﮑﺩ�ﻧﻥ‬ ‫ﺣﮑﻭﻣﻪﺕ‬ ‫ﻭ‬ ‫ﺩﻳﺎﺭﻳﺩەﮐﻪﻥ‬ ‫ﻭەﺯﻳﺭﺍﻥ‬ ‫ﺳﻪﺭۆک‬ ‫‪،‬‬ ‫ﮐۆﻣﺎﺭەﻭە‬ ‫ﺳﻪﺭۆک‬ ‫سەرلەنوێ داڕش���تنەوەی سیاسییانەی‬ ‫ت لەگ���ەڵ نوێنەرایەتی دەكرێت لەپەرلەمانی سەروو‪،‬‬ ‫دووەم‪ :‬وەك ئێس���تا چۆن رێكخراوە‪ ،‬كە لەپێ���ش ی���ان دوای هەڵبژاردنەكان هەرێم���ی بەغ���دای پایتەخ��� ‌‬ ‫ﺩﺍﻣﻪﺯﺭﺍﻭﻥﻭ‬ ‫دەبێت ﻳﺎﻥ‬ ‫ﻧﻪﺗﻪﻭەﻳﯽ‬ ‫ﻟﻪﺳﻪﺭ ﺑﻧﻪﻣﺎی‬ ‫نوێنەرێكیانﻟﻪ ﻋ�ﺭﺍﻕ‬ ‫كاندیدكردنی ﺳﻳﺎﺳﻳﻳﻪﮐﺎﻥ‬ ‫دوایﻭ ﻫﺎﻭﭘﻪﻳﻣﺎﻧﻳﻳﻪ‬ ‫ﺭ�ﮑﺧﺭﺍﻭ‬ ‫دەوڵ���ەتﺣﺯﺏﻭ‬ ‫عی���راق بە پێش���نیازكردنی دامەزراندنی س���ەرۆك كۆم���ار س���ەرۆكی ﺯۆﺭﻳﻧﻪی‬ ‫هەرێمانەی كە ژمارەی دانیشتوانیان‬ ‫ﻣﻪﺯﻫﻪﺑﯽ ئەو‬ ‫پێكدێت‪،‬‬ ‫ئەنجومەنی‬ ‫مەرك���ەزی‬ ‫حكومەتی‬ ‫زۆرت���رە ﻟﻪئەندامیان زیاترە‪ ،‬واتە دەنگیان‬ ‫س���ەرۆك‬ ‫كۆمارەوە‪،‬‬ ‫س���ەرۆك‬ ‫لەالیەن‬ ‫نیش���تیمانیی‬ ‫هەمئاهەنگی‬ ‫‌و‬ ‫ی‬ ‫ه���اوكار‬ ‫‌و‬ ‫ت‬ ‫چەن���د دەزگای���ەك‌و دەس���تكاریكردن‌و (‪ )head of state‬دەبێ���‬ ‫ﺩەﻧﮕﻪﮐﺎﻧﻳﺷﻳﺎﻥ ﻫﻪﺭ ﻟﻪﺳﻪﺭ ﻫﻪﻣﺎﻥ ﺑﻧﻪﻣﺎ ﺑﻪﺩەﺳﺗ��ﻧﺎﻭە‪ .‬ﺑۆﻳﻪ ﺗﺭﺳﯽ ﺋﻪﻭە ﻫﻪﻳﻪ ﮐﻪ ﻫﻪﺭ ﺣﮑﻭﻣﻪﺗ�� ﮐﻪ ﻟﻪ ﺋﺎﺳﺗﯽ ﻧﻳﺷﺗﻳﻣﺎﻧﻳﯽ‬ ‫‪ National‬زیات���رە‪ .‬ئەندامانی پەرلەمانی س���ەروو‬ ‫هەمواركردن���ی هەندێكی دیك���ە لەگەڵ نوێنەرایەت���ی گەل���ی عی���راق دەكات‌‪ ،‬وەزیران دیاریدەكەن‌و حكومەت پێكدێنن‌‪Coordination( .‬‬ ‫ﻋ�ﺭﺍﻕ ﻟﻪﺳﻪﺭ ﺑﻧﻪﻣﺎی ﺯۆﺭﻳﻧﻪی ﭘﻪﺭﻟﻪﻣﺎﻧﯽ ﭘ�ﮑﺑ�ﺕ ﺋﻪﻭە ﺩﻳﮑﺗﺎﺗۆﺭﻳﻳﻪﺗﯽ ﺯۆﺭﻳﻧﻪی ﻟ�ﺩەﮐﻪﻭ�ﺗﻪﻭە‪ ،‬ﭼﻭﻧﮑﻪ ﺣﮑﻭﻣﻪﺗﻪﮐﻪ ﺗﻪﻧﻳﺎ‬ ‫خس���تنەڕووی چەن���د میكانیزمێ���ك بۆ بەاڵم دەس���ەاڵتەكانی تەشریفاتی دەبن‪ .‬وەك لەئەنجام���ی هەڵبژاردنەكانی ‪‌٢٠٠٥‬و ‪ )‌Council‬پێكبهێنرێ���ت كە پێكبێت لەعی���راق دەكرێ���ت وەك ئەندامان���ی‬ ‫(‪Prime‬ﺋﻪﻭە ﺩەﺑ�ﺕ‬ ‫ﭼﺎﺭەﺳﻪﺭﮐﺭﺩﻧﯽ ﺋﻪﻡ ﮔﺭﻓﺗﻪ‬ ‫ﻋﻪﺭەﺑﻪﮐﺎﻥ‪،‬‬ ‫ﺷﻳﻌﻪﮐﺎﻥ ﻳﺎﻥ‬ ‫ﺑﻪﮔﺷﺗﯽ‬ ‫ﮔﺭﻭﭘ�ﮑﯽ ﺩﻳﺎﺭﻳﮑﺭﺍﻭ‪،‬‬ ‫ﭘﻪﻧﺎ س���ەروو (‪)Bundesrat‬‬ ‫پەرلەمانی‬ ‫ح���زب‌و‬ ‫زۆرین���ەی‬ ‫دەردەكەوێ���ت‬ ‫ﻧﻭ�ﻧﻪﺭﺍﻳﻪﺗﯽ ‪٢٠١٠‬‬ ‫ﺩەﮐﺎﺕ‪ .‬ﺑۆ وەزیران���ی‬ ‫لەس���ەرۆك‬ ‫سەرەڕێخستنی راسپاردەو پێشنیازەكان‪ .‬م���اوەی س���ەرۆكایەتی س���ەرۆك كۆمار‬ ‫لەئەڵمانی���ا هەڵبژێردرێ���ن ی���ان ه���ەر‬ ‫ن‬ ‫‌‬ ‫سیاس���ییەكا‬ ‫هاوپەیمانییە‬ ‫‌و‬ ‫و‬ ‫رێكخ���را‬ ‫وەزیرانی‬ ‫سەرۆك‬ ‫عیراق‪،‬‬ ‫‪)Minister‬‬ ‫كاندیدكراو‬ ‫ﺑﻧﻪﻣﺎﮐﺎﻧﯽ ﺩﻳﻣﻭﮐﺭﺍﺳﻳﯽ ﺗﻪﻭﺍﻓﻭﻗﯽ ﺑﺑﺭ�ﺕ‪ .‬ﺑۆﻳﻪ ﺋ�ﻣﻪ ﺑﻪ ﺗﻭﻧﺩی ﭘ�ﺷﻧﻳﺎﺯی ﺋﻪﻭە ﺩەﮐﻪﻳﻥ ﮐﻪ ﻟﻪ ﺋﺎﺳﺗﯽ ﺣﮑﻭﻣﻪﺗﯽ ﻣﻪﺭﮐﻪﺯی‪،‬‬ ‫پێنج س���اڵ دەبێت‌و كەس���ی ﺑۆ‬ ‫وەك لەخوارەوە هاتوون‪:‬‬ ‫میكانیزمێك���ی دیكە ك���ە هەموو الیەك‬ ‫دوای وەرگرتن���ی رەزامەن���دی لەالی���ەن لەعیراق لەس���ەر بنەمای نەتەوەیی یان (‪ )Premier‬هەر سێ كۆنفیدرالەكەو‬ ‫ﮐﺎﺑﻳﻧﻪی ﺣﮑﻭﻣﻪﺕ ﺩەﺑ�ﺕ ﻟﻪ ﻧﻭ�ﻧﻪﺭە ﺑﺭﺍﻭەﮐﺎﻧﯽ ﻫﻪﻣﻭﻭ ﭘ�ﮑ�ﺎﺗﻪ ﺳﻳﺎﺳﯽﻭ ﻧﻪﺗﻪﻭەﻳﯽﻭ ﻣﻪﺯﻫﻪﺑﻳﻳﻪﮐﺎﻥ ﭘ�ﮑﺑ�ﺕ‪ .‬ﻟﻪﭘﺎڵ ﺋﻪﻣﻪﺷﺩﺍ‬ ‫كۆنفیدرالیی‬ ‫یەكەم‪ :‬دروستكردنی سێ‬ ‫هەر دوو پەرلەمانی نیش���تیمانیی عیراق مەزهەبی دامەزراون‌و دەنگەكانیشیان هەر هەرێمی بەغدای پایتەخت‪ .‬ئەنجومەنەكە لەس���ەری رێكبكەون‪ .‬هەمان پرنس���یب‬ ‫ﯽ‬ ‫ﺋﻪﻧﺟﻭﻣﻪﻧ‬ ‫)‬ ‫ﮐﺎﺑﻳﻧﻪ‬ ‫ﺑڕﻳﺎﺭەﮐﺎﻧﯽ‬ ‫ﻭ‬ ‫ﺑﻪﮔﺷﺗﯽ‬ ‫ﻭەﺯﻳﺭەﮐﺎﻥ‬ ‫ﻭ‬ ‫ﻭەﺯﻳﺭﺍﻥ‬ ‫ﺳﻪﺭۆک‬ ‫ﻟﻪﻧ�ﻭﺍﻥ‬ ‫ﺩەﺳﻪ�ﺗﻪﮐﺎﻥ‬ ‫ﺩﺍﺑﻪﺷﮑﺭﺩﻧﯽ‬ ‫ﻣﻳﮑﺎﻧﻳﺯﻣﯽ‬ ‫ﺩەﺑ�ﺕ‬ ‫كە سنورەكانیان هاوسنوری دابەشبوونە (ئەنجومەن���ی نوێنەرانی نیش���تیمانیی‌‌و لەسەر هەمان بنەما بەدەستهێناوە‪ .‬بۆیە دەبێت وەرزانە‪ ،‬واتە س���اڵی چوار جار‪ ،‬دەكرێ���ت لەعی���راق كاری پێبكرێ���ت بە‬ ‫ﭘﻪﻳﻭەﻧﺩ ﺑﻪ ﭘﺭﺳﻪ‬ ‫ﮐۆﻧﻔﻳﺩﺭﺍﻝ( ﻟﻪ‬ ‫ﻧﻳﺷﺗﻳﻣﺎﻧﻳﯽ‬ ‫كۆنفیدرال) ﻭ ﭘﻪﺭﻟﻪﻣﺎﻥ‬ ‫نەتەوەی���ی‌و مەزهەبیی���ەكان بێ���ت ئەنجومەن���ی نیش���تیمانیی ﻭەﺯﻳﺭﺍﻥ(‬ ‫گۆڕانكارییەكی گەورەوە‪ ،‬ئەوەیش ئەوەیە‬ ‫ﻧﻭ�ﻧﻪﺭﺍﻧﯽحكومەتێك‬ ‫ﺋﻪﻧﺟﻭﻣﻪﻧﯽكە ه���ەر‬ ‫ترس���ی )ئەوە هەیە‬ ‫ئەگەریش‬ ‫خۆی بكات‪،‬‬ ‫ﺋﻪﻧﺟﻭﻣﻪﻧﯽئاسایی‬ ‫ﻧﻳﺷﺗﻳﻣﺎﻧﻳﯽ ﻭدانیشتنی‬ ‫لەپەرلەمانی س���ەروو (ئەنجومەنی‬ ‫نائاس���ایی ﻳﺎﻥ ك���ە‬ ‫لەعیراق‬ ‫لەئاس���تی‬ ‫ﺳﺗﺭﺍﺗﻳﺟﻳﻳﻪﮐﺎﻥﻭك���ە‬ ‫دانیش���تنی‬ ‫پێویس���تیكرد‬ ‫لەنێ���و س���ێ پێكهاتە س���ەرەكییەكەی وەك س���ەرۆك كۆم���ار هەڵدەبژێردرێت‪.‬‬ ‫ﺩەﺭﺑﮑﺭ�ﻥ‪.‬‬ ‫ﺗﻪﻭﺍﻓﻭﻕ ﺑﺩﺭ�ﻥ‬ ‫ﻟﻪﺳﻪﺭ ﭘﺭﻧﺳﻳﭘﯽ‬ ‫ﻋ�ﺭﺍﻕ ﺑﻪ ﺑﻧﻪﻣﺎ‬ ‫نیش���تیمانیی ﺋﺎﺳﺗﯽ‬ ‫ﺋﺎﺑﻭﺭﻳﻳﻪﮐﺎﻥ ﻟﻪﺳﻪﺭ‬ ‫ﺋﻪﻣﻧﻳﻳﻪﮐﺎﻥﻭ‬ ‫عی���راق‪ ،‬س���وننەكان‌و ش���یعەكان‌و هەڵبژاردنی س���ەرۆك كۆمار نابێت هیچ لەس���ەر بنەم���ای زۆرین���ەی پەرلەمانی بكات‪ .‬لەدانیش���تنەكاندا دەبێت پرس���ە نیش���تیمانیی كۆنفی���درال) لەعی���راق‬ ‫ك���وردەكان (تەماش���ای نەخش���ەی ‪ ١‬پەیوەن���دی ب���ە هەڵبژارندەكانی دیكەوە پێكبێت ئ���ەوە دیكتاتۆرییەتی زۆرینەی پەیوەندارەكان بە داهات‌و سەرچاوەكان‌و كۆنفیدرالەنایەكس���انەكان یەكس���انبن‬ ‫بك���ە)‪ .‬كۆنفیدرالی���ی یەك���ەم دەكرێت هەبێت‪ .‬پۆستی س���ەرۆك كۆمار دەوری لێدەكەوێت���ەوە‪ ،‬چونك���ە حكومەتەك���ە چۆنییەتی دابەشكردنیان قسەیان لەسەر لەنوێنەرایەتی���ی (‪the unequal‬‬ ‫ناوبنرێ���ت كۆنفیدرالی كوردس���تان‪ ،‬لەو (‪ )rotational‬دەبێ���ت لەنێ���وان تەنیا نوێنەرایەت���ی گروپێكی دیاریكراو‪ ،‬بكرێت لەگەڵ ئەو پرس‌و كێش���انەی كە ‪confederations will have‬‬ ‫ناوچان���ە پێكدێ���ت كە ئێس���تا هەرێمی س���ێ كۆنفیدرالەكەو هەرێم���ی بەغدای بەگش���تی ش���یعەكان ی���ان عەرەبەكان‪ ،‬لەنێوان كۆنفیدرالەكان‌و هەرێمی بەغدای ‪.)equal representations‬‬ ‫كوردس���تان پێكدێنن لەگەڵ ئەو ش���ارو پایتەخت‪ .‬كاندیدی پۆس���تی س���ەرۆك دەكات‪ .‬ب���ۆ چارەس���ەركردنی ئ���ەم پایتەخ���ت دێن���ە پێ���ش ی���ان ئەوانەی مەبەس���ت لەنایەكس���انی لێ���رە ژمارەی‬ ‫ق���ەزاو ناحیانەی ك���ە زۆرینەیان كوردن كۆمار دەبێت پێش ئ���ەوەی رەزامەندی گرفتە ئەوە دەبێت پەن���ا بۆ بنەماكانی لەگ���ەڵ حكومەتی مەرك���ەزی‪ .‬لەكاتی دانیش���توان‌و روب���ەری كۆنفیدرالەكان‌و‬ ‫لەپارێزگاكانی كەركوك‌و نەینەواو دیالەو هەر دوو پەرلەمانی نیش���تیمانیی عیراق دیموكراسیی تەوافوقی ببرێت‪ .‬بۆیە ئێمە گفتوگۆكان���ی ئەنجومەن���ی ه���اوكاری‌و هەرێمەكان���ە‪ .‬ئەم���ەش لەبەرئەوەی���ە‬ ‫سەالحەدین‪ .‬واچاكە ئاماژە بەوە بكەین وەرگرێت لەالی���ەن پەرلەمان���ی یەكێك بە توندی پێش���نیازی ئەوە دەكەین كە هەمئاهەنگی نیشتیمانیی دەكرێت وەزیرە ك���ە عی���راق ب���ە پێچەوان���ەی ئەڵمانیا‬ ‫فرەنەتەوەی���ی‌و‬ ‫كە چارەنوسی ئەو شارو قەزاو ناحیانەی لەكۆنفیدرال���ەكان ی���ان هەرێمی بەغدای لەئاس���تی حكومەتی مەركەزی‪ ،‬كابینەی پەیوەندارەكان بەش���داری دانیشتنەكان كۆمەڵگەیەك���ی‬ ‫كە دەخرێنە سەر كۆنفیدرالی كوردستان پایتەخت بەزۆرینەی رەها كاندید كرابێت‪ .‬حكوم���ەت دەبێت لەنوێن���ەرە براوەكانی بكەن‪ .‬بۆ ئەم مەبەس���تە دەكرێت سود فرەمەزهەب���ە‪ ،‬وات���ە هێترۆجینیەس���ە‪.‬‬ ‫دەبێت بەپێی ماددەی ‪ ١٤٠‬لەدەستوری كەس���ی كاندیدكراو بۆ پۆس���تی سەرۆك هەم���وو پێكهاتە سیاس���ی‌و نەتەوەیی‌و لەئەزمون‌و مۆدێلی ئوسترالیا وەربگیرێت‪ .‬س���ەرلەنوێ داڕشتنەوەی س���تراكتۆری‬ ‫پێنج���ەم‪ :‬س���ەرۆك وەزی���را ‌ن سیاسی لەعیراق راست بۆ ئەو مەبەستەیە‬ ‫عیراق دیاریبكرێ���ن‪ .‬كۆنفیدرالیی دووەم كۆمار دەكرێت لەیەكێك لەس���ێ پێكهاتە مەزهەبییەكان پێكبێت‌‪ .‬لەپاڵ ئەمەشدا‬ ‫كابینەك���ەی ك���ە دەس���ەاڵتەكان‌و نوێنەرایەتییەكان‬ ‫دەكرێت ناوبنرێت كۆنفیدرالی رۆژئاوا‪ ،‬كە گەورەكەی عیراق (ش���یعە‪ ،‬سوننە یان دەبێ���ت میكانیزم���ی دابەش���كردنی (‪‌)Premier‬و‬ ‫دەسەاڵتەكان لەنێوان سەرۆك وەزیران‌و لەكۆنفیدرالەك���ەی‪ ،‬ی���ان هەرێمەكەی‪ ،‬لەنێوان پێكهاتەكان یەكس���انانە دابەش‬ ‫ترسی ئەوە هەیە هەر حكومەتێك لەئاستی‬ ‫وەزیرەكان بەگش���تی‌و بڕیارەكانی كابینە دەسەاڵتی جێبەجێكار پێكدێنن‪ .‬ئەو الیەنە بكرێ���ن‌و زەمانەتی هاوس���ەنگیی بكرێت‬ ‫(ئەنجومەن���ی وەزی���ران)‌و پەرلەم���ان سیاس���ییەی كە زۆرینەی كورسییەكانی لەنێوان پێكهاتەكان‪ .‬مەبەس���ت لەمەش‬ ‫نیشتیمانیی لەعیراق لەسەر بنەمای زۆرینەی پەرلەمانی‬ ‫(ئەنجومەن���ی نوێنەرانی نیش���تیمانیی‌و پەرلەم���ان (ئەنجومەن���ی نوێنەران���ی رێگرییە لەدیكتاتۆرییەتی زۆرینە‪.‬‬ ‫حەوت���ەم‪ :‬دەبێ���ت ب���ە رون���ی‌و بێ‬ ‫ئەنجومەن���ی نیش���تیمانیی كۆنفیدرال) كۆنفیدرال یان هەرێم) مس���ۆگەردەكات‬ ‫پێكبێت ئەوە دیكتاتۆرییەتی زۆرینەی لێدەكەوێتەوە‪،‬‬ ‫لەپەیوەند بە پرس���ە س���تراتیجییەكان‌و لەس���ەر داوای حوكم���دار (س���ەرۆكی پێچ‌وپەن���ا دەس���ەاڵتەكانی حكومەت���ی‬ ‫چونكە حكومەتەكە تەنیا نوێنەرایەتی گروپێكی‬ ‫ئەمنیی���ەكان‌و ئابوریی���ەكان لەس���ەر كۆنفیدرال‪/‬هەرێ���م) دەتوانێت حكومەت مەرك���ەزی‌و كۆنفیدرال���ەكان‌و هەرێم���ی‬ ‫ئاس���تی عیراق بە بنەما لەسەر پرنسیپی پێكبێنێ���ت‪ .‬لەئاس���تی كۆنفیدرالەكان‪ ،‬بەغدای پایتەخت لەدەستور دیاریبكرێن‌و‬ ‫دیاریكراو‪ ،‬بەگشتی شیعەكان یان عەرەبەكان‪،‬‬ ‫تەواف���وق بدرێ���ن ی���ان دەربكرێ���ن‪ .‬لەبەرئەوەی كە هەر س���ێكیان بەگشتی بە یاس���اش رێكبخرێن‪ ،‬بەشێوەیەك كە‬ ‫دەكات‪ .‬بۆ چارەسەركردنی ئەم گرفتە ئەوە دەبێت‬ ‫حكومەت���ی س���ێ كۆنفیدرالیی���ەكان‌و لەیەك گروپ���ی نەتەوەیی یان مەزهەبیی لەگەڵ س���ەرلەنوێ داڕش���تنەوەی عیراق‬ ‫حكومەت���ی هەرێمی بەغ���دای پایتەخت پێكهات���ون‪ ،‬وات���ە هۆمۆجینیەس���ن لەس���ەر بنەمای كۆنفیدرال���ی بگونجێن‪.‬‬ ‫پەنا بۆ بنەماكانی دیموكراسیی تەوافوقی ببرێت‬ ‫دەبێ���ت لەگ���ەڵ حكومەت���ی مەركەزی (‪،)homogeneous‬‬ ‫بۆی���ە دەس���ەاڵتەكانی حكومەت���ی مەركەزی‌و‬

‫حكومەت���ی كۆنفیدرال���ەكان‌و هەرێم���ی‬ ‫بەغ���دای پایتەخت‌و پارێ���زگاكان‌و قەزاو‬ ‫ناحییەكان یەك بە یەك دەستنیشابكرێن‌و‬ ‫س���نوری نێ���وان دەس���ەاڵتەكان‬ ‫دیاریبكرێن‌و میكانیزمی چارەس���ەكردن‬ ‫لەكاتی هاتنەپێش���ی كەوتنەس���ەریەكی‬ ‫(‪ )overlapping‬دەس���ەاڵتەكان‬ ‫دیاریبكرێن‪ .‬بۆ ئەم مەبەستە هیندستان‌و‬ ‫مالیزیا دوو مۆدێلن كە دەكرێت كەڵكیان‬ ‫لێوەربگیرێت‪.‬‬ ‫هەش���تەم‪ :‬دەبێ���ت چوارچێ���وەو‬ ‫رێوش���وێنی رون دیاریبكرێ���ن ب���ۆ‬ ‫زەمانەتكردن���ی س���ەربەخۆیی دادگاكان‬ ‫لەس���ەر هەموو ئاس���تەكان‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫دادگا ب���ااڵكان لەكۆم���اری عی���راق‌و‬ ‫پاراستنیان لەدەس���تێوەردانی سیاسی‌و‬ ‫كەسیی (شەخس���ی)‪ .‬قازی‌و حاكمەكان‬ ‫دەبێت لەدەرەوەی پرۆسە سیاسییەكان‬ ‫دیاریبكرێن بەبنەما لەس���ەر پێشبڕكێ‌و‬ ‫لێهاتویی‌و ئەزمون‌و ش���ارەزایی‪ .‬بۆ ئەم‬ ‫مەبەس���تەش دەزگایەكی س���ەربەخۆ بۆ‬ ‫دامەزراندن���ی حاكم���ەكان دابمەزرێنرێت‬ ‫كە بە ئیزافەی دامەزراندن سەرپەرشتی‬ ‫س���ەربەخۆیی‌و گەشەپێدانیشیان بكات‪.‬‬ ‫س���ەرەڕای ئ���ەوەی ك���ە حاكمەكان���ی‬ ‫دادگای ب���ااڵی نیش���تیمانیی كۆنفیدرال‬ ‫(‪National Confederation‬‬ ‫‪ – )Supreme Court‬ئ���ەوەی‬ ‫ئێستا پێیدەگوترێت دادگای بااڵی فیدرال‬ ‫– وەك پێشتر ئاماژەیپێكرا دەبێت لەسەر‬ ‫بنەمای لێهاتویی‌و ئەزمون‌و ش���ارەزایی‬ ‫دابمەزرێنرێن‪ ،‬بەاڵم لەبەر تایبەتمەندیی‬ ‫كەیس���ی عیراق‌و هەستیارییە نەتەوەیی‌و‬ ‫مەزهەبیی���ەكان‌و رێگرتن لەپروپاگەندەی‬ ‫'الیەنداری' (‪‌)biasness‬و كاریگەرییە‬ ‫سیاس���ییەكان ئێمە پێشنیازدەكەین كە‬ ‫ئەندامانی‪/‬حاكمەكان���ی دادگای ب���ااڵی‬ ‫نیش���تیمانیی كۆنفی���درال بەیەكس���انی‬ ‫لەنێوان س���ێ كۆنفیدرالییەكان‌و هەرێمی‬ ‫بەغدای پایتەخت هەڵبژێردرێن‪ .‬بۆنمونە‪،‬‬ ‫ئەگ���ەر دادگای ب���ااڵی نیش���تیمانیی‬ ‫كۆنفی���درال لەن���ۆ ئەن���دام پێكهاتبوو‪،‬‬ ‫ئەوە دەبێت ه���ەر كۆنفیدرالییەك لەگەڵ‬ ‫هەرێمی بەغدای پایتەخت بە دوو ئەندام‬ ‫نوێنەرایەتی بكرێن‪ .‬حاكمە كاندیدكراوەكە‬ ‫دەبێ���ت لەالی���ەن ه���ەردوو پەرلەمانی‬ ‫(س���ەروو‌و خ���واروو)ی كۆنفیدرالەكەی‬ ‫خۆی ی���ان هەرێمی بەغ���دای پایتەخت‬ ‫پێشتر بە زۆرینەی رەها دەنگیپێدرابێت‌و‬ ‫رەزامەندی س���ەرۆك كۆم���اری عیراقیش‬ ‫دوات���ر وەرگرێ���ت‪ .‬كاندیدەكانی دادگای‬ ‫بااڵی نیشتیمانیی كۆنفیدرال دەبێت لەنێو‬ ‫لیستێك هەڵبژێردرابن كە شایستەی ئەو‬ ‫پۆس���تە بن لەالیەن لیژنەیەكی پسپۆر‪.‬‬ ‫هاوكات ئێمە پێشنیاز دەكەین كە پۆستی‬ ‫س���ەرۆكی دادگای ب���ااڵی نیش���تیمانیی‬ ‫كۆنفیدرال (‪ )Chief Justice‬وەك‬ ‫پۆستی س���ەرۆك كۆمار دەوریی بێت بۆ‬ ‫ماوی پێنج س���اڵ‪ .‬هەر دەورەی نوێنەری‬ ‫یەكێك لەسێ كۆنفیدرالەكە یان هەرێمی‬ ‫بەغدای پایتەخت س���ەرۆكایەتی دادگای‬ ‫بااڵی نیش���تیمانیی كۆنفی���درال بكات‪.‬‬ ‫م���اوەی ئەندامەكان���ی دیك���ەی دادگای‬ ‫بااڵی نیش���تیمانیی كۆنفیدرال تا تەمەنی‬ ‫خانەنش���ینی حاكمەك���ە بێ���ت‪ ،‬مەگەر‬ ‫تاوانباركرا بە كەیس���ێك‪ ،‬لەتوانا كەوت‬ ‫یان خیانەتی نیشتیمانیی كرد‪.‬‬ ‫ئێم���ە پێمانوای���ە ك���ە حكومەتێكی‬ ‫مەركەزی باوەڕبەخۆو دامەزراو لەس���ەر‬ ‫ئەو بنەمایانەی كە لەسەرەوە دیاریكراون‬ ‫بە ه���اوكاری لەگ���ەڵ س���ێ حكومەتی‬ ‫كۆنفیدرالیی‌و حكومەتی هەرێمی بەغدای‬ ‫پایتەخت‪ ،‬بەزەمانەتكردنی سەربەخۆیی‬ ‫هەموو الیەنەكان لەو دەسەاڵتانەی لەسەر‬ ‫بنەمای ئەم پێشنیازە دەستنیشانكراون‪،‬‬ ‫ئ���ەوە دەتوان���ن هەن���گاوی یەك���ەم بن‬ ‫لەرزگاركردنی عیراق لەو قەیرانە سیاسیی‌و‬ ‫ئەمنی‌و ئابوری‌و كۆمەاڵیەتییانەی دەیان‬ ‫ساڵە تێیكەوتووە‪.‬‬

‫ثشو‬

‫ذمارة (‪ )4٦٦‬دو شةممة ‪2014/٥/٥‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫قەڵەوترین ژنی جیهان بەتەمای چییە؟‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫بەمەبەستی خ��ۆئ��ام��ادەك��ردن بۆ‬ ‫ئاهەنگی هاوسەرگیرییەكەی‪ ،‬تشاریتی‬ ‫پ��ێ��رس ق��ەڵ��ەوت��ری��ن ژن���ی جیهان‪،‬‬ ‫لەهەوڵدایە كێشی خۆی زیاتر لە ‪100‬‬ ‫كیلۆ دابەزێنێت‪ .‬رۆژن��ام��ەی دەیلی‬ ‫میروری بریتانی باڵویكردەوە‪ ،‬پێرس‬ ‫ت��ەم��ەن��ی ‪ 38‬س��اڵ��ەو كێشی ‪346‬‬ ‫كیلۆیە‪ ،‬بەنیازە لەرێگەی وەرزش‌و‬ ‫نەشتەرگەری گ��ەدەوە‪ 127 ،‬كیلۆی‬ ‫كێشی دابەزێنێت‪ ،‬هەرچەندە پێرس‬

‫وش ـ ــةى ي ـ ــةكـ ـت ـ ـ ــرب ـ ـ ـ ـ ـ ِر‬

‫خەو بەوەوە دەبینێ‌ كە كێشی بگاتە‬ ‫‪ 90‬كیلۆ‪ ،‬بەاڵم پێداگری زۆریشدەكات‬ ‫ب��ۆ ئ���ەوەی بتوانێت ل��ەم��اوەی��ەك��ی‬ ‫كەمدا كێشی كەم بكاتەوەو بتوانێت‬ ‫لەنێو ماڵەكەیدا لەكاتی ئاهەنگی‬ ‫هاوسەرگیریەكەیدا وەك كەسێكی‬ ‫ئاسایی لەپاڵ هاوسەرە تەمەن ‪22‬‬ ‫ساڵییەكەیدا دابنیشێت‪ ،‬بڕیاریشداوە‬ ‫ل��ەش��ەوی ه��اوس��ەرگ��ی��ری��ەك��ەی��دا تا‬ ‫درەنگانێكی شەو سەما بكات‪.‬‬

‫@@‬

‫‪@@1‬‬ ‫‪@@2‬‬ ‫‪@@3‬‬ ‫‪@@4‬‬ ‫‪@@5‬‬ ‫‪@@6‬‬ ‫‪@@8‬‬

‫پیسترین پیاوی جیهان‬ ‫پارەكانی دەسوتێنێت‬

‫‪@@9‬‬ ‫‪@10‬‬ ‫‪@11‬‬ ‫‪12‬‬

‫لە ‪ 10‬مانگیدا‬ ‫ریكۆردە تەندروستیەكان دەشكێنن‬

‫دەرخوارد بدەن‪ ،‬بەاڵم بەپێچەوانەوە‪،‬‬ ‫سانتیاگۆ مندوزا‌و ئیزابیال كایسیدو‬ ‫دو منداڵی شیرەخۆرەی كۆڵۆمبین‌و‪،‬‬ ‫هێشتا تەمەنیان تەنها ‪ 10‬مانگە‪،‬‬ ‫سەرجەم ریكۆردە تەندروستیەكانیان‬ ‫شكاندوەو كێشی هەردوكیان ‪42‬‬

‫نوسینگەی‬ ‫سەرۆك‌و‬ ‫سەرۆكوەزیران‬ ‫پارەی كارەبا‬ ‫قەرزارن‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫رۆژن��ام��ەی حەیاتی لەندەنی باڵویكردەوە‪ ،‬بەهۆی پێنەدانی بڕە پارەی‬ ‫كارەباوە‪ ،‬وەزیری وزەی پاكستان بڕیاریدا بەبڕینی كارەبای نوسینگەی سەرۆك‌و‬ ‫سەرۆكوەزیران‪ ،‬هەر لەچوارچێوەی هەڵمەتی كۆكردنەوەی پ��ارەی كارەبا‌و‬ ‫چارەسەركردنی ئەو دۆخە ئابورییە خراپەی پاكستانی پێدا تێدەپەڕێت‪ .‬وەزیری‬ ‫وزەی پاكستان بڕیاریدا كە هیچ كەس لەو بڕیارە جیا ناكرێتەوەو پێویستە‬ ‫لەسەرۆكی واڵتەوە تا دوا كەسی دانیشتوی واڵت ئەو پارەیە بدەن‪ .‬بڕیارەكەی‬ ‫وەزیری وزە سەرجەم فەرمانگەكانی حكومەتیش دەگرێتەوەو بڕیاری بڕینی كارەبای‬ ‫پارلەمان‌و شوێنی مانەوەی گەورە دادوەران‌و نوسینگەی سەرۆك‌و سەرۆكوەزیرانی‬ ‫پاكستانیشی داوە ئەگەر قەرزی كارەبا نەدەنەوە بەحكومەت‪.‬‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‪@3‬‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‪@@@@12@@@@@@11@@@@@10@@@@@@9@@@@@@8@@@@@@@7@@@@@@6@@@@@@5@@@@@@4‬‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫ئاسۆیی‪:‬‬ ‫‪-1‬هونەرمەندێكی جیهانی ب��وو ‪+‬‬ ‫پیتێك ‪-2‬نەخۆشییەكە‪ ،‬ژمارەیەكە‬ ‫‪-3‬ژم��ارەی��ەك��ە‪ ،‬پێغەمبەرێكە‪ ،‬دوان‬ ‫ل��ەج��ۆر ‪-4‬ب��ەش��ێ��ك��ە ل��ەس��ەر «پ»‬ ‫بیگرە «پ» بخەوە ‪-5‬ناوچەیەكە‬ ‫ل��ەك��وردس��ت��ان‪-6 ..‬ن��ی��وەی هەنێ‌‪،‬‬ ‫درەختێكە «پ»‪ ،‬گیانلەبەرێكە‬ ‫«پ» ‪-7‬ناوێكی كوڕانەو كچانەیە‪،‬‬ ‫نیوەی نیگا‪ ،‬لەعارەبدایە ‪-8‬خ��ۆڵ‪،‬‬ ‫رێگا‪ ،‬ك��ورت��ك��راوەی ناوێكە ‪-9‬م��و‪،‬‬ ‫كاس‪ ،‬ژمارەیەكە «پ»‪ ،‬دوان لەبۆق‬ ‫‪-10‬گەڕەكێكە لەسلێمانی ‪-11‬وێرانە‬ ‫«پ»‪ ،‬لەكوێیە‪ ،‬كۆچ ‪-12‬جەژنێكە‪،‬‬ ‫كانزایەكە‪ ،‬باڵندەیەكە‪.‬‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫رۆژنامەی دەیلی مەیلی بریتانی باڵویكردەوە‪ ،‬دوای ئەوەی سەگێك لەنێو‬ ‫ماڵی خاوەنەكەیدا پەالماری دەموچاوی منداڵەكەیدا‪ ،‬دادگای ویالیەتی ئاریزۆنای‬ ‫ئەمەریكی بڕیاری بەندكردنی هەتا هەتایی بۆ ئەو سەگە دەركرد‪ ،‬دیبورا گریفیس‬ ‫دادوەری دادگاكە بۆ میدیاكان رایگەیاند‪ ،‬میكی ئەو سەگەیە كە بڕیاری بەندكردنی‬ ‫هەتاهەتایی بۆ دەركردوە‪ ،‬بڕیاریشە ماوەی بەندیەكەی لەبەندیخانەیەك بێت كە‬ ‫ژنان سەرپەرشتی دەكەن‪ ،‬دوای ئەوەی لە حەوشەی ماڵەكەیاندا میكی پەالماری‬ ‫منداڵە تەمەن چوار ساڵەكە دەدات‪ ،‬زیانێكی زۆر بەشان‌و چاوی منداڵەكە‬ ‫دەگات‪ ،‬خاوەنی سەگەكە بڕیاریدا كە سەگەكەی بكوژێت‪ ،‬بەاڵم بەهۆی‬ ‫رێكخراوەكانی مافی ئاژەاڵنەوە بڕیاردرا كێشەكە لەدادگا یەكالبكرێتەوە‪.‬‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫تەندروستی باش بۆ منداڵ لەمانگی‬ ‫یەكەمیدا سەرەتایەكی باشە بۆ‬ ‫ژیانی داهاتوی‪ ،‬بۆ ئەوەی منداڵیش‬ ‫تایبەتمەندی خۆی لەدەستنەدات‪،‬‬ ‫دایك‌و باوك مەبەستیانە خواردنی باشی‬

‫@@@‪@2@ @1‬‬

‫‪@@7‬‬

‫بڕیاری‬ ‫زیندانیی‬ ‫هەتا هەتایی‬ ‫بۆ سەگێک‬

‫‪11‬‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫رۆژنامەی دەیلی مەیلی بریتانی‪،‬‬ ‫راپۆرتێكی وێنەیی لەژێر ناونیشانی‬ ‫«پیسترین پیاوی ئ��ەوروپ��ا»‪ ،‬كە‬ ‫بریتیە لەهاواڵتیەكی چیكی بەناوی‬ ‫ل��دوف��ی��ك دول���ی���زال‪-‬ی ت��ەم��ەن ‪58‬‬ ‫ساڵ رۆژان��ە لەبەر بێ‌ النەیی لەنێو‬ ‫ئەشكەوتێكی خۆاڵوی پیس دەژی‪،‬‬ ‫راپۆرتەكە رونیكردۆتەوە‪ ،‬دولیزال‬ ‫ماوەی ساڵێكە پیشەكەی جێهێشتوەو‬ ‫لەئەشكەوتێكی نزیك كێڵگەیەك‬ ‫دەژی‌و سەرجەم پێداویستیەكانی‬ ‫خ��ۆش��ی دەس��وت��ێ��ن��ێ��ت‌و ب��ەك��اری‬ ‫كیلۆیە‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشدا لەرابردودا‬ ‫ه��ەوڵ��ی��ان��داوە ب��ۆ ئ���ەوەی رێگری‬ ‫خواردنیان لێبكەن‪ ،‬بەاڵم سەركەوتو‬ ‫نەبون‪ ،‬بۆیە بەناچاری دایك‌و باوكیان‬ ‫بۆ ئ��ەوەی ژیانی ه��ەردو منداڵەكە‬ ‫پارێزراو بێت‌و كۆنترۆڵی خواردنیان‬

‫دەهێنێت بۆ خۆ گەرمكردنەوە تەنها‬ ‫رادی��ۆك��ەی نەبێت‪ .‬لەراپۆرتەكەدا‬ ‫بەرپرسێكی مافی مرۆڤ بۆ دەیلی‬ ‫مەیل رایگەیاندوە‪ ،‬دولیزال لەرابردودا‬ ‫لەیەكێك لەفەرمانگە حكومیەكاندا‬ ‫كاری كردوە‪ ،‬بەاڵم ئێستا لەبارێكی‬ ‫دەرون��ی خراپدایەو مانگانەش بڕی‬ ‫‪ 81‬پاوەند لەحكومەت وەردەگرێت‪،‬‬ ‫لەبەرئەوەی ئەم پیاوە هەرچیەكی‬ ‫دەس��ك��ەوێ��ت دەیسوتێنێت بۆیە‬ ‫س��ەرج��ەم ب��ڕە پ��ارەك��ەی پێكەوە‬ ‫پێنادرێت‪.‬‬ ‫بكەن‪ ،‬داویاننەتە دەست دەزگایەكی‬ ‫خێرخوازی لەبۆگۆتای پایتەختی‬ ‫كۆڵۆمبیا‪ ،‬بۆئەوەی لەماوەی شەش‬ ‫تا هەشت مانگ بیانگێڕنەوە سەر‬ ‫دۆخی ئاسایی خۆیان‪.‬‬

‫كاور‬ ‫‪4/20-3/21‬‬

‫دوانة‬ ‫‪6/20-5/21‬‬

‫ـ زۆرێك لەگۆڕانكاریەكان‬ ‫كە روبەڕویان دەبیتەوە‪،‬‬ ‫پ��ش��ێ��وی��ت ب���ۆ دروس���ت‬ ‫ێ بگونجێیت‬ ‫دەك��ەن‪ ،‬دەب ‌‬ ‫ت���ا ب��ی��ر ل���ەپ���اش���ەڕۆژی‬ ‫خۆشەویستی بكەیتەوە‪.‬‬

‫ـ ل���ەب���ازن���ەی���ەك���ی‬ ‫بەهێزدایت تا مەرجەكانت‬ ‫بەسەر كەساندا بسەپێنی‪،‬‬ ‫بێزار مەبە لەنەدۆزینەوەی‬ ‫خۆشەویستی‪ ،‬كاتی زۆرت‬ ‫هەیە‪.‬‬

‫طا‬ ‫‪5/20-4/21‬‬

‫ـ مەهێڵە كێشەكان‬ ‫ێ‬ ‫بەرەو خراپی بچن‪ ،‬دەب ‌‬ ‫رێ��گ��ە چ��ارەی��ەك��ی خێرا‬ ‫بدۆزیتەوە‪ ،‬هەستی خۆت‬ ‫بۆ خۆشەویستەكەت دیاری‬ ‫بكە‪.‬‬

‫قرذاأل‬ ‫‪7/20-6/21‬‬

‫ـ هیچ سەرپێچییەكی‬ ‫ی��اس��ای��ی م��ەك��ە‪ ،‬چونكە‬ ‫چ��ان��س ل��ەب��ەرژەوەن��دی��ت‬ ‫نییە‪ ،‬دەكەویتە حاڵەتێكی‬ ‫ناخۆشەوە‪ ،‬دەبێ‌ وریابیت‪.‬‬

‫رَ‬ ‫شي ‪21‬‬ ‫‪8/21-7/‬‬

‫ـ ه��ەم��و كاتەكانت بۆ‬ ‫كاركردن تەرخان دەكەیت‌و‬ ‫تەندروستیت لەبیر دەكەیت‪،‬‬ ‫لەگەڵ خۆشەویستەكەت‬ ‫پەیوەست بە بەژوانەكان‌و‬ ‫رامەكە‪.‬‬ ‫فةريك‬ ‫‪9/22-8/22‬‬

‫ـ ه���ەن���دێ‌ ق��ورس��ای��ی‬ ‫دەك��ەوێ��ت��ە س��ەرش��ان��ت‪،‬‬ ‫وات���ل���ێ���دەك���ات ب���ڕی���اری‬ ‫چ��ارەن��وس��س��از ب��دەی��ت‪،‬‬ ‫بەرامبەر خۆشەویستەكەت‬ ‫توڕە مەبە‪.‬‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬ ‫@@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬ ‫@‬

‫ستونی‪:‬‬ ‫ێ ‪-2‬دوان‬ ‫‪-1‬رەم��زە بۆ شتێك‪ ،‬ناچ ‌‬ ‫لەبۆر‪ ،‬سیان لەژینۆ‪ ،‬نیوەی كاوە‬ ‫‪-3‬بەشێكە لەلەش «پ»‪ ،‬ناوێكی‬ ‫كچانەیە‪ ،‬گیانلەبەرێكە ‪-4‬بۆ خاشاكە‪،‬‬ ‫گوڕ‪ ،‬كەوا بەتێكەڵی ‪-5‬وەك یەكن‪،‬‬ ‫گیانلەبەرێكە‪-6 ،‬ستادیۆم‪ ،‬پرسیارە‬ ‫«پ» ‪-7‬شارێكی كوردییە‪ ،‬تیرەیەكی‬ ‫كوردن ‪-8‬جۆرە ئۆتۆمبێلێكە‪ ،‬ناوێكی‬ ‫پیاوانەیە ‪-9‬خۆری بیانی‪ ،‬وەك یەكن‪،‬‬ ‫نیوەی دەست ‪-10‬كۆكردنەوە «پ»‪،‬‬ ‫شارۆچكەیەكە‪ ،‬یاڵ ‪-11‬جنۆكە‪ ،‬ئاو‬ ‫هەیەتی‪ ،‬نیوەی هاری ‪-12‬گۆرانیبێژێكی‬ ‫میللیە جگە لەپیتی كۆتایی‪.‬‬

‫بابیربكەینەوە‬ ‫لەوشەی «زۆر»‪ 15 ،‬وشە‬ ‫ێ وشەی‬ ‫بنوسە‪ ،‬بەمەرج ‌‬ ‫«زۆر» كەوتبێتە سەرەتای‬ ‫وشەكەوە؟‬ ‫بۆ نمونە‪ :‬زۆران‪ ،‬زۆرە ملـێ‌‪،‬‬ ‫زۆربا‪ .......‬هتد؟‪.‬‬ ‫براوەی پێشو‪:‬‬ ‫محەمەد عیسا اللە‬ ‫وەاڵمەكانتان بۆ ئەم ئیمەیڵە بنێرن‪:‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫خەاڵت‪ :‬مانگێك رۆژنامەی‬ ‫چاودێر بە بێ بەرامبەر‬ ‫وەربگرە‬

‫تةرازو‬ ‫‪10/22-9/23‬‬

‫ـ گۆڕانكاری لەكارەكانتا‬ ‫لەبەرژەوەندیتە‪ ،‬كارێكی‬ ‫ت���ازە دەگ��ری��ت��ە دەس���ت‪،‬‬ ‫دەم����ەق����اڵ����ێ‌ ل���ەگ���ەڵ‬ ‫خۆشەویستەكەتدا مەكە‬ ‫سودی نییە‪.‬‬ ‫دوثشك‬ ‫‪11/22-10/23‬‬

‫ـ ب������ەرام������ب������ەر‬ ‫پابەندبونەكانت بەوەفا بە‪،‬‬ ‫قەت لێی رامەكە‪ ،‬سەبارەت‬ ‫بەهەڵسوكەوتەكان گفتوگۆ‬ ‫لەگەڵ خۆشەویستەكەتدا‬ ‫بكە‪.‬‬

‫كةوان‬ ‫‪12/20-11/23‬‬

‫ـ دڵتەنگ مەبە بەهۆی‬ ‫ئەو كێشانەی كە رودەدەن‪،‬‬ ‫ك���ارەك���ان ب����ەرەو باشتر‬ ‫دەچ���ن‪ ،‬گفتوگۆی ج��وان‬ ‫لەگەڵ خۆشەویستەكەتدا‬ ‫ئامانجی دەبێت‪.‬‬ ‫طيسك‬ ‫‪1/19-12/21‬‬

‫ـ لەگەڵ كارە نوێیەكەتدا‬ ‫گونجاویت‪ ،‬جوڵەو هێزت‬ ‫بۆ دەگ��ەڕێ��ت��ەوە‪ ،‬لەشەرم‬ ‫دەرب��از دەبیت‪ ،‬بەهەستی‬ ‫خۆشەویستەكەت سەركەوتو‬ ‫دەبیت‪.‬‬

‫سةتأل‬ ‫‪2/18-1/20‬‬

‫ـ بەشوێن باشترین كاردا‬ ‫دەگەڕێیت‪ ،‬خۆزگەكانت‬ ‫بێ‌ سنورن‪ ،‬دەبێ‌ بڕیاری‬ ‫ت��ەواو بدەیت سەبارەت‬ ‫ب��ەخ��ۆش��ەوی��س��ت��ی‌و لێی‬ ‫رانەكەیت‪.‬‬ ‫نةهةنط‬ ‫‪3/20-2/19‬‬

‫ێ‬ ‫ـ بەشوێن كۆمەڵ ‌‬ ‫زان�����ی�����اری گ��ش��ت��ی��دا‬ ‫دەگ��ەڕێ��ی��ت‪ ،‬ل��ەپ��ڕۆژە‬ ‫نوێیەكەتدا سودمەند‬ ‫دەب����ی����ت‪ ،‬ه��ەوڵ��ب��دە‬ ‫ب�����ۆ گ������ەڕان������ەوەی‬ ‫خۆشەویستی‪.‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬ ‫بة ِر َيوةبةرى هونةرى‪ :‬جةليل حس َين‬ ‫يةكةمني ذمارةى‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪w w w.ch awder n ews. com‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫‪No. (466) 5-5-2014‬‬

‫فیلمێكی كوردی خەاڵتی‬ ‫باشترین فیلمی فێستیڤاڵێك‬ ‫بەدەستدەهێنێت‬ ‫چاودێر‪-‬كامۆ‪:‬‬ ‫فێس����تیڤاڵی ب����اد فیل����م لەنیویۆرك‪،‬‬ ‫خەاڵتی باش����ترین فیلمی نێودەوڵەتی بۆ‬ ‫ساڵی ‪ ٢٠١٤‬دەبەخشێتە فیلمی (قــەدبـڕ)‬ ‫ی دەرهێنەری كورد ئاوات نامیق ئاغا‪.‬‬ ‫ئەم فیلمە لەس����اڵی ‪ ٢٠١٢‬لەبەریتانیا‬ ‫بەزمان����ی ئینگلی����زی بەره����ەم هات����وە‪،‬‬ ‫ه����ەردو ئەكتەر(مارك هارتفۆرد‪ ،‬ئاس����ۆ‬ ‫گ����ۆران) رۆڵی س����ەرەكی دەبینن و ئەم‬ ‫هەفتەیە بەفەڕمی ن����اوی ئەو دەرهێنەرە‬ ‫كوردەو فیلمەكەی وەك باش����ترین فیلمی‬ ‫ڤیستیڤاڵەكە راگەیەنرا‪.‬‬ ‫س���ەبارەت بەچیرۆك���ی فیلمەك���ە‬ ‫ئاوات نامیق بە»چاودێ���ر»ی راگەیاند‪:‬‬ ‫كارەكتەری سایمۆن فرۆشیارێكی دڵنیایی‬ ‫جولەكەیە‪ ،‬دەگاتە جێگەیەكی چۆڵەوانی‬ ‫و ل���ەوێ عەبدولكەریم���ی موس���وڵمانی‬ ‫عێراق���ی بەئۆتۆمبێلەك���ەی لەگەڵ خۆی‬ ‫سواری دەكا‪ .‬ئەم دوانە سەرەڕای ئەوەی‬ ‫ك���ە خاوەن���ی دو كلت���وری دژ بەیەكن‪،‬‬

‫تەحلیلە‬ ‫خەیااڵوییەكان‬

‫كەچی پێكەوە گەشتێك دەستپێئەكەن‪.‬‬ ‫بیرۆكەك���ەش لەچیرۆك���ی(زۆر ت���رش‬ ‫وخوێكراو)ەك���ەی ئەنت���ۆن چێخ���ۆف‬ ‫داڕێژراوە‪.‬‬ ‫سەبارەت بەناوی فیستیڤاڵەكە كە ناوی‬ ‫«باد فیلم فیستیڤااڵ»ە‪ ،‬ئەو دەرهێنەرە‬ ‫وت���ی « ئەم ن���اوە جێگ���ەی تێڕامانە‪،‬‬ ‫س���ەرەتا منی بۆ ماوەیەك سارد كردەوە‬ ‫لەناردن���ی فیلمەكە بۆی���ان‪ .‬دواتر بۆم‬ ‫دەركەوت كە دامەزرێنەرانی فێستیڤاڵەكە‬ ‫بۆیە ئەو ناوەی���ان لەبۆنەكە ناوە تاوەك‬ ‫بینەران وا تێنەگ���ەن كە ئەچن و لەوێ‬ ‫چاویان بەفیلمێكی هۆلیود ئەكەوێ وەك‬ ‫ئەوەی كە زۆرێك لەفیس���تیڤاڵەكانی تر‬ ‫ناڕاستەوخۆ بینەرانیان تێ ئەگەیەنن‪ ،‬و‬ ‫واش دەرناچێ‪ ،‬بەپێچەوانەوە لەبری ئەوە‬ ‫ێ فیلمەكان‬ ‫«باد فیلم فیس���تیڤاڵ» ئەڵ ‌‬ ‫خراپن‪ ،‬تا ئەو كاتەی كە بینەران ئەچن‬ ‫و لەنایاب���ی بەش���ێكی زۆر لەفیلمەكان‪،‬‬ ‫توشی سەرسامی و ئەبڵەق بون ئەبن»‪.‬‬

‫گروپێكی كوردی گەیشتە ئۆڵۆمپیادی سەما‌و هەڵپەڕكێ‌ جیهانییەكان‬ ‫چاودێر‪-‬زاموا‪:‬‬ ‫لەئۆڵۆمپیادی س���ەماو هەڵپەڕكێ جیهانییەكان‪،‬‬ ‫ئێ���وارەی رۆژی ش���ەممە ‪ ،5/3‬ك���ە لەمۆس���كۆی‬ ‫پایتەختی روس���یا بەڕێوەچو‪ ،‬گروپ���ی هەڵپەڕكێی‬ ‫كوردی «میر ئەس���ەدی» گەیشتە قۆناغی كۆتایی‌و‬ ‫پل���ەی پێنجەم���ی ئۆڵۆمپیادەكەی بەدەس���تهێنا‌و‬ ‫توانی س���ەرنجی ئامادەبوان بۆ هەڵپەڕكێی كوردی‬ ‫رابكێشێت‪.‬‬ ‫لەبەیاننامەیەك���ی ئ���ەو گروپ���ە كوردیی���ەدا كە‬ ‫وێنەیەک���ی بۆ «چاودێر» نێ���ردراوە‪ ،‬تێیدا هاتوە‪،‬‬ ‫دوازدەهەمین ئۆڵۆمپیادی نێودەوڵەتی سەماو شایی‌و‬ ‫هەڵپەڕكێی جیهانیی لەمۆس���كۆ‪ ،‬بەبەشداری شایی‌و‬ ‫هەڵپەڕكێی كوردی لەالیەن گروپی «میر ئەسەدی»‬ ‫كچ���ان‌و كوڕانی بیال روس���یا‌و زیاتر لە‪ ٤٠‬واڵتی تری‬ ‫جیهان س���ازكرا‪ ،‬ئەم ئۆڵۆمپیادەجیهانییەی س���ەما‬ ‫بۆ یەكەمینجار بەبەش���داری ‪ ٧٠٠‬سەماكەر لەساڵی‬ ‫‪ ٢٠٠١‬دامەزراوە‪ ،‬دواتر لەس���اڵی ‪ ٢٠٠٦‬وەك سێیەم‬ ‫فێس���تیڤاڵی سەما ‪ ٩٥٠٠‬س���ەماكەری جیهانی لە‪٢١‬‬ ‫واڵت بەشداریان تێداكردوەو زیاتر لە‪ ٣٠‬هەزار كەس‬ ‫ئامادەی ئەم فێستیڤاڵە بون‪.‬‬

‫یاپراخەکەی هەولێر دەچێتە گینسەوە؟‬ ‫مەتر بەچوار مەترە‪ ،‬ژمارەی خوێندكارەكانیش نزیكەی ‪1500‬‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫رۆژی شەممە ‪ ،5/3‬خوێندكارانی خوێندنگەی میدیا لەشاری خوێندكارە‪ ،‬دوای كۆبونەوەی هەمو یاپراخەكە‪ ،‬پاشان‬ ‫هەولێر‪ ،‬گەورەترین چێشتی یاپراخیان دروستكرد‪ ،‬بۆ ئەوەی دابەشكراوە بەسەر ئاوارەكانی كەمپی كەورگۆسك‪ ،‬كە تایبەتە‬ ‫بەو یاپراخە بچنە كتێبی گینسەوە‪ ،‬دواتریش یاپراخەكەیان بەكوردە ئاوارە سورییەكان لەباكوری شاری هەولێر»‪.‬‬ ‫لەبارەی چونە ناو كتێبی گینسیشەوە‪ ،‬سەرپەرشتیاری‬ ‫دابەشكرد بەسەر كوردە ئاوارە سورییەكانی شاری هەولێردا‪.‬‬ ‫سەرپەرشتیاری دروستكردنی یاپراخەكە دەڵێت «هەر یاپراخەكە دەڵێت «داوامان كردوە‪ ،‬بەاڵم تا هەنوكە وەاڵم‬ ‫قوتابییەك مەنجەڵێكی یاپراخی دروستكردوەو دواتر هەمو نەدراوینەتەوە»‪.‬‬ ‫مەنجەڵە یاپراخەكەیان خستۆتە شوێنێكی گەورە كە چوار‬

‫رزگار فایەق‬

‫دۆخی یەكێتی پێش هەڵبژاردنی ‪ 4/30‬و دوای هەڵبژاردنی ‪ ،9/21‬قۆناغێكی پڕ‬ ‫مەترسی بو‪ ،‬بەتایبەت هەڵكشانی ناكۆكییە ناوخۆییەكانی ئەم حزبە زیاتر لەجاران‬ ‫خۆیان نواند‪ ،‬ئەنجامە خراپەكانیش لەهەڵبژاردنی پارلەمانی كوردستان‪ ،‬یەكێكی‬ ‫تر بو لەنیگەرانی‌و مەترسیەكان لەبەردەم ئەم حزبەدا‪ ،‬بەاڵم ئایا كەمبونەوەی‬ ‫دەنگەكانی یەكێتی لەهەڵبژاردنی پێشودا مانای ئەوە بو كە یەكێتی ئیتر كۆتایی‬ ‫دێت‌و لەناو دەچێت؟‬ ‫ئەو تەحلیل‌و شرۆڤە خەیااڵوییانەی كە پێش هەڵبژاردنی ‪ 4/30‬دەك��ران‌و‬ ‫چەندین رۆژنامەنوس‌و سیاسەتمەداری بێالیەنیش بەم خەیاڵە بارگاویی كرابون‪ ،‬كە‬ ‫بەحسابی خۆیان بەچاویلكەیەكی «بێالیەن»ەوە سەیری دۆخی یەكێتی دەكەن‪،‬‬ ‫دەركەوت نەك هەڵە بون‪ ،‬تەنانەت لە مانا سەرەتاییەكانی ملمالنێی سیاسی‌و‬ ‫هەڵبژاردن‌و هەڵكشان‌و داكشانی متمانەی دەنگدەرانیش تێنەگەیشتبون‪ ،‬ئەگینا‬ ‫لەدونیای حزبایەتی‌و سیاسەتدا هەرگیز كەمبونەوەی دەنگ لەخولێكی هەڵبژاردندا‬ ‫یەكسان نیە بە لەناوچون‌و كۆتایی حزبێك‪ ،‬ئەم هاوكێشەیە بۆ هەمو حزبێكی‬ ‫خاوەن قاعیدەیەكی بەهێزو مێژویی راستە‪ ،‬بەتایبەت لەناو پرۆسەیەكدا بێت كە‬ ‫پێی دەڵێن پرۆسەی هەڵبژاردن‪ ،‬نەك بەرەی جەنگ!‬ ‫حزبە سۆشیال دیموكراتەكانی جیهان بۆ نمونە سۆشیال دیموكراتەكانی‬ ‫فرەنساو سویدو ئەڵمانیا بەدرێژایی مێژوی حزبییان چەندینجار لەهەڵبژاردنەكاندا‬ ‫هەڵكشان‌و داكشانی دەنگەكانیان بەخۆوە بینیوە كە لەخولێكدا گەیشتونەتە‬ ‫لوتكەی هەڕەمی دەسەاڵت‌و خولی دواتر لەهەڕەمەكەدا دابەزیون‪ .‬من نامەوێت ئەو‬ ‫لێكدانەوەیە بخولقێنم كە یەكێتی وەك پێڕەوكارێكی بنەماكانی فكری سۆشیال‬ ‫دیموكرات هاوشێوەی حزبێكی سوشیال دیموكراتی ئەوروپاییەو‪ ،‬دیموكراسیەكەی‬ ‫كوردستانیش بچوێنم بە دیموكراسیەكەی ئەوروپا‪ ،‬بەاڵم ناشكرێت پرۆسەی‬ ‫هەڵبژاردن‌و ملمالنێی سیاسی‌و مەدەنی بۆ هێزێكی وەك یەكێتی‪ ،‬بە خەیاڵی‬ ‫هەندێك‪ ،‬گرەوكردن بێت لەسەر مان‌و نەمانی ئەم حزبە‪.‬‬ ‫لەم وتارە كورتەدا باسی لێكۆڵینەوەو بۆچون‌و تەنانەت پالنی حزبە ركابەرەكانی‬ ‫یەكێتی ناكەم‪ ،‬كە بەشێوەیەكی دور لە «ئەخالقی سیاسی» باسی لەناوچونی‬ ‫یەكێتییان دەكرد‪ ،‬ئەوە قاعیدەو دەنگدەری یەكێتی خۆیان وەاڵمی ئەو الیەنانەیان‬ ‫دایەوە‪ ،‬بەاڵم قسەی من لەسەر ئەو شرۆڤەكارە بێ‌ الیەنانەیە كە شاشەكانی‬ ‫تەلەفزیۆن‌و پەڕەی رۆژنامەكانیان پڕكردبو لەتێزی بێ‌پێزی لەناوچونی یەكێتی‪.‬‬ ‫ئاخر تۆی شرۆڤەكاری سیاسی‌و رۆژنامەنوسی عەیار ‪24‬ی ئەهلی‪ ،‬چۆن‌و لەسەر‬ ‫چ بنەمایەك جاڕی لەناوچونی هێزێكی بەهێزی وەك یەكێتی دەدەی��ت؟ لەچ‬ ‫قوتابخانەیەكی سیاسی‌و شرۆڤەی روداوەكاندا فێری ئەم تەحلیلە خەیااڵوییانە‬ ‫بویت؟‬ ‫قسەكردن لەسەر قۆناغی ئێستای یەكێتی‌و غیابی سكرتێرە بەئەزمونەكەی و‬ ‫كێشەو بێشە ناوخۆییەكانی ئەم حزبە كراوەیە بۆ سیاسەتمەداران‌و رۆژنامەنوسان‌و‬ ‫شرۆڤەكاران تا بەوردی‌و زانستی مامەڵە لەگەڵ ئەم قۆناغەدا بكەن‌و‪ ،‬خوێندنەوە‬ ‫بۆ دۆخی یەكێتی بكەن‪ ،‬بەاڵم كراوە نیە بۆ هەر شرۆڤەكارێك شەو خەون بە‬ ‫لەناوچونی یەكێتییەوە ببینێت‌و بەیانیەكەی بیكاتە تەحلیلی سیاسی‌و بۆچونی‬ ‫بێالیەن‌و هەر بەناوی بێالیەنیشەوە بەخەڵكی بفرۆشێتەوە‪( .‬هەڵبەتە ئەم وتانەم‬ ‫هەر حزبێكی دیكەی خاوەن وزەی كۆمەاڵیەتی دەگرێتەوە نەك تەنیا یەكێتی)‪.‬‬ ‫لەكۆتاییشدا پێشنیازی ئەوەم بۆ هەموان ئەوەیە كە لەمەودوا هۆشیارانەتر‬ ‫مامەڵە لەگەڵ ئەو «شرۆڤەكارە خەیاڵئامێزانە» بكەن‌و تەحلیلەكانیان بە گومانەوە‬ ‫سەیر بكەن‪.‬‬

‫لۆرانس‬ ‫وروژێنەرترین‬ ‫ژنی‬ ‫جیهانە‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫بەپێ����ی ریزبەندییەك����ی گۆڤ����اری مانگانەی‬ ‫‪ FHM‬ئەمەریكی‪ ،‬خانمە ئەكتەری ئەمەریكی‬ ‫جینیفری لۆران����س‪ ،‬وروژێنەرترین ژنی جیهانەو‬ ‫دوای ئەوی����ش میش����یل كیگان‪-‬ی����ش بەپل����ەی‬ ‫دوەم دێ����ت‪ .‬لۆرانس س����ەرەتای كاری هونەری‬ ‫دەگەڕێت����ەوە بۆ نواندن����ی لەزنجی����رە درامای‬ ‫كۆمیدی ‪ The Bill Engvall Show‬كە‬ ‫لەس����اڵی ‪ 2007‬بۆ ‪ 2009‬پێشكەشكراوە‪ .‬بەهۆی‬ ‫رۆڵی گرنگی لەنێ����و دراماو فیلمەكانیدا لەالیەن‬ ‫خۆیەوە گۆڤاری رۆلینگ ستۆن‪-‬ی ئەمەریكیش‪،‬‬ ‫بەباشترین كچە ئەكتەری لێهاتوی ئەمەریكی ناو‬ ‫دەب����ات‌و گۆڤاری تایم‪-‬ی ئەمەریكیش لەنێو ‪100‬‬ ‫كەسایەتی كاریگەری جیهانیدا دایناوە‪.‬‬

‫لە ژمارەکانی داهاتوودا‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫دەقی شیعریی نوێی‪:‬‬ ‫میران ئەبراهام‪ ،‬ئیسماعیل حەمەئەمین‪ ،‬ڕامیار مەحموود‬ ‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )٤٠7‬دووشةممة ‪ 2014/5/5‬ثاشكؤيةكي هةفتانةي رةخنةيي ئةدةبي روناكبرييية‬

‫ئه‌و نووسه‌ره‌ی وه‌ك باڵنده‌كان چوو ل ‌ه پیرۆ بمرێت‬ ‫سه‌دساڵه‌ی له‌دایكبوونی ڕۆمه‌ن گاری‬

‫ئا‪ :‬ڕه‌خنه‌ی چاودێر‬ ‫«ئه‌گه‌ر ڕۆژێك ڕۆمانی بێنه‌وایان بنووسم‪ ،‬زۆر‬ ‫قسه‌م هه‌یه‌ بۆ گوتن‪».‬‬

‫مه‌مۆ‪ -‬ل ‌ه ڕۆمانی «ژیان ل ‌ه به‌رده‌ممان»ـدا‬

‫س�ه‌ی��روس�ه‌م�ه‌ره‌ت��ری��ن و پ��ڕك��ارت��ری��ن و ل�ه‌وان�ه‌ی� ‌ه‬ ‫«درۆزن»ـترین نووسه‌رێك كه‌ له‌ جیهاندا ژیابێت‬ ‫«ڕۆمه‌ن گاری»ـیه‌‪ .‬ئه‌و ڕۆماننووسه‌ی سااڵنێک‬ ‫دنیای ئه‌ده‌بیی ئێمه‌ی ل ‌ه ڕێی چه‌ند ناوێكه‌وه‌ ب ‌ه‬ ‫خۆیه‌وه‌ سه‌رقاڵ كردبوو‪.‬‬ ‫ڕۆمه‌ن گاری‪ ،‬زۆربه‌ی مرۆڤه‌كان و ڕووداوه‌كانی‬ ‫ژیانی خۆی ب ‌ه شێوه‌یه‌كی لێزانانه‌ و به‌ گونجاوی‪،‬‬ ‫له‌ كتێبه‌كانیدا جێ ده‌كرده‌وه‌‪ .‬له‌ كۆتایی ژیانیدا‪،‬‬ ‫چیرۆكێكی تری بۆ پاش مردنی ڕێك خست‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫بریتی بوو له‌ یاددنووسێك ل ‌ه پشت به‌رگی یه‌كێك‬ ‫ل ‌ه كتێبه‌كانییه‌وه‌‪ ،‬ب ‌ه ناونیشانی «ژیان و مه‌رگی‬ ‫ئه‌میل ئاژار»‪ -‬دانپیانانێكه‌ له‌و باره‌یه‌و‌ه ك ‌ه ئه‌و‬ ‫ناچار بووه‌ به‌ واژۆی درۆینه‌ی «ئه‌میل ئاژار»ـه‌و‌ه‬ ‫وه‌ك نووسه‌رێكی الو خۆی بناسێنێت و له‌ ساڵی‬ ‫‪1957‬ـیشدا به‌و ن��اوه‌وه‌ خه‌اڵتی «گۆنكوور»‬ ‫وه‌ربگرێت‪ .‬هه‌ڵبه‌ت نۆزد‌ه ساڵ پێشتر‪ ،‬گاری‪ ،‬ب ‌ه‬ ‫ناوه‌كه‌ی خۆیه‌وه‌ ئه‌و خه‌اڵته‌ی وه‌رگرت‪ ،‬كه‌وات ‌ه‬ ‫ئه‌و ڕۆژه‌ی گولله‌ی ب ‌ه خۆیه‌و‌ه نا‪ ،‬ب ‌ه گولله‌یه‌ك‬ ‫دوو نووسه‌ری فه‌ڕه‌نسیی كوشت‪.‬‬ ‫دوو جار زه‌واجی كرد‪ ،‬جارێك له‌گه‌ڵ لیزلی‬ ‫بالنش‪ -‬ن��ووس��ه‌ر و جارێكی تر له‌گه‌ڵ جین‬ ‫سیبێرگدا‪ .‬ئه‌و توانی نیشانی بوێریی «لژیۆن‬ ‫دونوور» وه‌ربگرێت و پاشان وه‌كوو دیپلۆماتێك‬ ‫له‌ بولغارستان‪ ،‬پاریس‪ ،‬سویسرا و نه‌ته‌و‌ه‬ ‫یه‌كگرتووه‌كاندا خزمه‌تی كرد‪.‬‬ ‫ڕۆم��ه‌ن گ��اری‪ ،‬نووسه‌رێتیی خۆی ب ‌ه ناوی‬ ‫«ناسنامه‌یی‪ »،‬وات ‌ه ب ‌ه «ڕۆمه‌ن كاسێتف»ـه‌و‌ه‬ ‫ده‌ست پێ كرد‪ .‬سێ به‌رهه‌م به‌م ناوه‌وه‌ له‌و‬ ‫ماونه‌ته‌وه‌‪ .‬پاش ئ��ه‌وه‌‪ ،‬ناوی ڕۆم��ه‌ن گاریی‬ ‫ل��ه‌ب��ه‌ر شاكه‌سی ڕۆم��ان��ی «م��اڵ��ئ��اوا گ��اری‬ ‫كۆپه‌ر‪ »،‬بۆ خۆی هه‌ڵبژارد‪ .‬نێزیكه‌ی سی‬ ‫كتێبی ل ‌ه ڕۆمان‪ ،‬كۆچیرۆك و شانۆنامه‌‪...‬‬ ‫به‌م ن��اوه‌و‌ه به‌جێ هێشت‪ .‬دوو ڕۆمانیش‬ ‫ل ‌ه ڕێی ناوه‌كانی «فوسكۆ سینیباڵدی» و‬ ‫«شاتان بووگا»ـ‌وه‌‪ .‬به‌اڵم ناو‌ه هه‌ر‌ه دیاره‌كه‌ی‬ ‫بۆ كتێبه‌كانی‪ ،‬ئه‌میل ئاژاره‌‪.‬‬ ‫له‌ سااڵنی كاریی ڕۆمه‌ن گاریدا‪ ،‬ك ‌ه به‌ یه‌كه‌مین‬ ‫ڕۆم��ان��ی «پ����ه‌روه‌رده‌ی ئ��ه‌ورووپ��ای��ی‪»1945 -‬‬ ‫خه‌اڵتی ڕه‌خنه‌گران و ب ‌ه پێنجه‌مین به‌رهه‌میشی‬ ‫«ڕه‌گه‌كانی ئاسمان‪ »1956 -‬خه‌اڵتی گۆنكووری‬ ‫برده‌وه‌‪ ،‬ڕێك له‌و كاته‌دا نووسه‌رێك به‌ ستایلێكی‬ ‫جیاواز له‌و ده‌ركه‌وت‪ ،‬ب ‌ه ناوی ئاژار‪ .‬ئه‌میل ئاژاریش‬ ‫به‌ دووه‌مین ڕۆمانی «ژیان ل ‌ه به‌رده‌ممان» خه‌اڵتی‬ ‫گۆنكووری پێ به‌خشرا‪ .‬هه‌ڵبه‌ت له‌ ساڵێكدا ك ‌ه‬ ‫یه‌كه‌مین ڕۆمانی ئاژار ب ‌ه ناوی «نازنازی‪»1974 -‬‬ ‫باڵو بووه‌وه‌؛ ڕۆمه‌ن گاری كتێبێكی باڵو كرده‌و‌ه‬ ‫به‌ ناوی «شه‌و ئارام ده‌بێت»‪ -‬چاوپێكه‌وتنێكی‬ ‫چیرۆكئامێز بوو له‌گه‌ڵ ڕۆمه‌ندا‪ .‬هاوكاتی ڕۆمانی‬ ‫«ژیان‪»...‬ـه‌كه‌ی ئاژار‪ ،‬گاری یه‌ك ل ‌ه باشترین‬

‫سەبارەت‬ ‫بە فیلمی‬ ‫دیکیۆمێنتاریی‬ ‫«سالنجەر»‬

‫ڕۆمەن گاریی ڕۆماننووس‪ ،‬بە گوللەیەک دوو نووسەری فەڕەنسی کووشت‪ ،‬کە هەردووکیان خۆی بوو‬

‫كتێبه‌كا نی‬ ‫باڵو كرده‌وه‌‪ ،‬به‌ ناوی «لێر‌ه‬ ‫ب ‌ه دواو‌ه بلیته‌كه‌تان ناخوا‪ ».‬سااڵنی دواتریش‬ ‫هه‌ردوو «نووسه‌ر»ـه‌كه‌ كتێبیان باڵو كرده‌وه‌‪ .‬تا‬ ‫ڕۆمه‌ن گاری ل ‌ه ‪1980‬ـدا خۆی كوشت‪ ،‬به‌اڵم دوای‬ ‫خۆكوشتنه‌كه‌یشی كتێبێكی چاپ بوو ك ‌ه ژیانی‬ ‫خه‌یاڵی‪ -‬ڕاسته‌قینه‌ی ئه‌میل ئاژاری ده‌گێڕایه‌وه‌‪،‬‬ ‫كه‌ هه‌ر خۆی بوو‪.‬‬ ‫ڕه‌خنه‌گران دوای كتێبه‌كه‌ی گاری‪ ،‬به‌و جۆر‌ه‬ ‫هه‌ڵسه‌نگاندنیان بۆ كرد‪ ،‬ك ‌ه گاری ویستوویه‌تی‬ ‫دیدگایه‌كی تری بۆ ئه‌ده‌بیات هه‌بێت و له‌ ڕوویه‌كی‬ ‫تره‌و‌ه و جارێكی تر هه‌ر له‌ناو خۆیه‌وه‌ ته‌ماشای‬ ‫ئه‌ده‌بیات بكاته‌و‌ه و ب ‌ه جۆرێك ل ‌ه جۆره‌كان‬ ‫ئه‌ده‌بیات ده‌ست پێ بكاته‌وه‌‪.‬‬ ‫له‌ ڕۆمانی «لێره‌ به‌ دواوه‌ بلیته‌كه‌تان ناخوا»‬

‫‪5‬‬

‫ده‌په‌رژێته‌ سه‌ر بێتوانایی و چكبوونه‌كانی‬ ‫ژیانی جه‌سته‌یی و ئه‌و هه‌سته‌ ب ‌ه خوێنه‌ر‬ ‫ده‌دات كه‌ ده‌بێت ئااڵكه‌ دابگرین و خۆمان‬ ‫ڕاده‌ستی سروشت بكه‌ین‪ .‬هه‌ر له‌به‌ر ئه‌مه‌یش ‌ه‬ ‫خۆیشی ته‌سلیمی پیری نه‌بوو و نه‌یویست‬ ‫ڕووب��ه‌ڕووی بێتواناییی پیری ببێته‌وه‌ و خۆی‬ ‫كوشت‪ .‬پاشان یادنووسێكی بچكۆله‌ی دۆزرایه‌وه‌‪،‬‬ ‫ك ‌ه تێیدا نووسیبووی‪« :‬زۆر خۆش تێپه‌ڕی‪.‬‬ ‫سپاس و خواحافیز‪».‬‬ ‫ل ‌ه هه‌وڵێكی ئه‌ده‌بییان ‌ه و ته‌نزكارانه‌دا‪،‬‬ ‫ڕه‌خنه‌گران له‌ قۆناغێكدا؛ ڕۆمەن گارییان به‌ دزی‬ ‫له‌ ئه‌میل ئاژار تۆمه‌تبار كرد‪.‬‬ ‫گاری له‌ دیمانه‌یه‌كدا ده‌رب��اره‌ی ئه‌میل ئاژار‬ ‫ده‌ڵێت‪« :‬نازنازییه‌كه‌یم حه‌ز لێ ب��وو‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫(ژیان‪)...‬ـه‌كه‌یم نه‌خوێندووه‌ته‌وه‌‪ .‬پێم وای ‌ه‬ ‫نووسه‌ره‌كه‌ی ناتوانێت تا درێژماو‌ه خۆی ل ‌ه‬ ‫خه‌ڵكی بشارێته‌وه‌‪ ».‬كاتێك ئه‌میل ئاژار خه‌اڵتی‬ ‫گۆنكوور ده‌باته‌وه‌‪ ،‬گاری كوڕه‌مامه‌كه‌ی ده‌نێرێت‬ ‫بۆ وه‌رگرتنی‪ ،‬ك ‌ه «پۆل»ـی ن��اوه‌‌‪ .‬ل ‌ه ‪26‬ـی‬ ‫نۆڤه‌مبه‌ری ‪1975‬ـ��دا‪ ،‬ل ‌ه دیمانه‌یه‌كدا ده‌ڵێت‪:‬‬ ‫«ڕاسته‌‪ ،‬له‌وانه‌یه‌ ڕۆمانه‌ براوه‌كه‌ی گۆنكوور‬ ‫كاریگه‌ریی ل ‌ه كاره‌كانی منه‌وه‌ وه‌رگرتبێت‪.‬‬ ‫هه‌رچه‌ند زۆر نییه‌‪ .‬به‌ڵێ‪ .‬پۆل نووسراوه‌كانی منی‬ ‫خوێندووه‌ته‌وه‌‪ ،‬ئه‌وه‌ ڕوون��ه‌‪ ».‬هه‌ڵبه‌ت خودی‬ ‫ئه‌میل ئاژاریش ل ‌ه كتێبی «ناوی خوازراو»ـدا‬ ‫نووسیویه‌تی‪« :‬كاتێك ڕۆژنامه‌كان نووسییان‬ ‫ئه‌میل ئاژار بوونی نیی ‌ه و ساخته‌یه‌؛ ڕاستیان‬ ‫ده‌كرد‪ .‬من ب ‌ه توندوتیژییه‌كی ته‌واوه‌و‌ه دروست‬

‫كراوم‪ ،‬سوێند ده‌خۆم‪ .‬منیان به‌ وردی دروست‬ ‫كردووه‌‪».‬‬ ‫كتێبی «ژی��ان و مه‌رگی ئه‌میل ئ��اژار» پڕ‌ه‬ ‫له‌و گوتانه‌ی مه‌یلی ڕۆمه‌ن گاری ده‌رده‌خه‌ن‪ -‬بۆ‬ ‫درێ��ژه‌دان به‌ ژیان به‌ قودره‌تی گه‌نجێتییه‌وه‌‪:‬‬ ‫«له‌وه‌ی خۆم بم‪ ،‬ماندوو بووبووم‪ ».‬گاری جه‌خت‬ ‫له‌وه‌ ده‌كاته‌وه‌ ناتوانێت به‌رگه‌ی وێنه‌ی ڕۆمه‌ن‬ ‫گاری بگرێت‪ ،‬كه‌ توند پێوه‌ی نووساوه‌‪.‬‬ ‫شتێكی تر ك ‌ه ڕه‌خنه‌گران له‌ به‌رهه‌مه‌كانی‬ ‫گاریدا سه‌رنجیان داوه‌‪ ،‬مه‌یلی كاره‌كته‌ره‌كانی‬ ‫ئه‌و بۆ بوون به‌وی دیكه‌ ده‌رده‌خه‌ن‪ .‬ئه‌و خۆی‬ ‫له‌ كتێبی «ن��اوی خ��وازراو»ـ��دا نووسیویه‌تی‪:‬‬ ‫«هه‌میش ‌ه كه‌سێكی تر بووم‪ ».‬ل ‌ه ڕۆمانی «لیدی‬ ‫ئاڵ»ـیشدا پیره‌ژنێكی چێ كردووه‌‪ ،‬كه‌ له‌ پشت‬ ‫ناو‌ه خوازراوه‌كه‌یه‌و‌ه خۆی شاردووه‌ته‌وه‌‪ .‬به‌اڵم‬ ‫ئه‌م پیره‌ژن ‌ه سه‌ره‌نجام ناچار ده‌بێت ناوی خۆی‬ ‫بۆ خۆشه‌ویسته‌كه‌ی ئاشكرا بكات‪ ،‬هه‌مان كارێك‬ ‫كه‌ دواتر ڕۆمه‌ن گاری كردی‪.‬‬ ‫ڕۆم������ه‌ن گ������اری‪ ،‬ل���ه‌ ب��ه‌ن��اوب��ان��گ��ت��ری��ن‬ ‫كۆمه‌ڵه‌چیرۆكه‌كانی جیهانیشی نووسیوه‌‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫ناوه‌ی برێتیی ‌ه له‌‪« :‬باڵنده‌كان ده‌چن ل ‌ه پیرۆ‬ ‫ده‌م���رن‪ ».‬ل��ه‌م كۆمه‌ڵه‌چیرۆكه‌دا ڕووب���ه‌ڕووی‬ ‫فه‌نتازیای چڕ و نوێی ڕۆمه‌ن گاری ده‌بینه‌وه‌؛‬ ‫پیاوێك ك ‌ه ده‌چێت ‌ه ژێرزه‌منینه‌كه‌یه‌و‌ه و بڕیار‬ ‫ده‌دات ت��ا جه‌نگ ت���ه‌واو نه‌بێت ده‌رنه‌چێت‪،‬‬ ‫ب��ه‌اڵم جه‌نگ هه‌رگیز ت��ه‌واو نابێت‪ .‬دیلێك ك ‌ه‬ ‫پاش جه‌نگیش خزمه‌تی جه‌لالده‌كه‌ی ده‌كات‪.‬‬ ‫جیهانگه‌ڕێك ك ‌ه به‌ ده‌وری دنیادا ده‌گه‌ڕێت و‬

‫ناوازه‌ی زانكۆی ت ‌هكنیكیی ت ‌هكساس‪،‬‬ ‫كۆستیكا براداتان‪ ،‬پڕۆفیسۆری‬ ‫داره‌كانی فه‌یله‌سووفان»ـه‌‪ ،‬ك ‌ه له‌ باره‌ی‬ ‫نووسه‌ری كتێبی «ژیان ‌ه مه‌ترسی‬ ‫‌رگدان‪ .‬نووسینه‌كانی به‌وه‌ د‌هناسرێنه‌و‌ه‬ ‫ئه‌و ئادیایان ‌هوەی ‌ە ك ‌ه ل ‌ه سه‌ره‌مه‬ ‫پوختدا و هێندێك جار ب ‌ه زمانێكی‬ ‫له‌ ڕست ‌ه و د‌هربڕینی ك��ورت و‬ ‫‌ك «م ‌هرگ و تێكشكان و دیوار» ده‌دوێت‪.‬‬ ‫شیعری‪ ،‬له‌ بابه‌ته ئاڵۆزه‌كانی وه‬ ‫‌ه باسی فیلم ‌هكان و ئه‌ده‌بیات د‌هبێته‌وه‌‪.‬‬ ‫زۆرجاریش تێكه‌ڵ ب‬ ‫‌م ژماره‌یه‌دا دوو نووسینی ده‌خوێننه‌وه‌‪.‬‬ ‫له‬

‫‪2‬‬

‫پۆستكارت بۆ ژنه‌كه‌ی ده‌نێرێت‪ ،‬به‌بێ ئه‌وه‌ی‬ ‫بزانێت بیست ساڵ ده‌بێت شووی كردووه‌‪.‬‬ ‫ڕۆمه‌ن گاری‪ ،‬یان هه‌مان ئه‌میل ئاژار و چه‌ندان‬ ‫ناوی دیكه‌؛ نووسه‌ر‪ ،‬فیلمنامه‌نووس‪ ،‬ده‌رهێنه‌ر‪،‬‬ ‫فڕۆكه‌وان‪ -‬ل ‌ه جه‌نگی جیهانیی دووه‌مدا و دیپلۆماتی‬ ‫فه‌ڕه‌نسی‪8 ،‬ـی مه‌یی ‪ 1914‬ل ‌ه دایك بوو‪2 ،‬ـی‬ ‫دیسه‌مبه‌ری ‪ ،1980‬له‌ ته‌مه‌نی ‪66‬ـساڵیدا‪ ،‬پێش‬ ‫ئ��ه‌وه‌ی پیری زه‌ف��ه‌ری پێ ببات‪ ،‬به‌ ده‌مانچه‌‪،‬‬ ‫خۆی كوشت و ئینجا ژیانی ئه‌میل ئاژاری ده‌ست‬ ‫پێ كرد‪ ،‬كه‌ له‌ هه‌مان كاتدا كوشتبووی‪.‬‬ ‫هه‌ندێك ل ‌ه به‌رهه‌مه‌كانی‪:‬‬

‫په‌روه‌رده‌ی ئه‌ورووپایی‪1945 -‬‬ ‫ڕه‌نگه‌كانی ڕۆژ‪1952 -‬‬ ‫ڕه‌گه‌كانی ئاسمان‪1956 -‬‬ ‫لیدی ئاڵ‪1957 -‬‬ ‫واد‌ه ل ‌ه سپێده‌دا‪1965 -‬‬ ‫سه‌مای چه‌نگیز خان‪1960 -‬‬ ‫سه‌گی سپی‪1970 -‬‬ ‫شه‌و ئارام ده‌بێت‪ /1974 -‬دیمانه‌‬ ‫ژیان ل ‌ه به‌رده‌ممان‪1975 -‬‬ ‫كۆالره‌كان‪1980 -‬‬ ‫پیاوێك ب ‌ه كۆتره‌وه‌‪1984 -‬‬ ‫دێوی سه‌رگه‌ردان‬ ‫ئه‌ستێره‌بازان‬ ‫باڵنده‌كان ده‌چن له‌ پیرۆ ده‌مرن‪ -‬كۆمه‌ڵه‌چیرۆك‬

‫‪2‬‬

‫ته‌قینه‌وه‌ی هیچێتی‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٠٧‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٥/٥‬‬

‫لە ستایشی تێکشکاندا‬

‫كۆستیكا براداتان‬ ‫و‪ .‬ل ‌ه ئینگلیزییه‌وه‌‪ :‬چرا نه‌وزاد‬ ‫ئەگەر کاتێک هەبێت تێیدا پێویست‬ ‫بکات بیر لە تێکشکان بکەینەوە‪ ،‬ئێستایە‪.‬‬ ‫ئێم���ە ل���ە س���ەردەمی هەنگاونانێک���ی‬ ‫بەگڕوتینداین بەرەو پێش���ەوە‪ .‬ئێمە شایەتی‬ ‫پێشکەوتنەکانی زانست و هونەر و تەکنەلۆجیا‬ ‫و دەرمانس���ازین و نزیکەی هەموو فۆرمێکی‬ ‫پێگەیش���تنی مرۆڤمان بینیوە ب��� ‌ه ڕێژه‌یه‌ك‬ ‫کە پێش���تر نەبین���راون‪ .‬زۆر زیات���ر لەوەی‬ ‫باووباپیرانمان بیریان بۆی چووبێت زانیاریمان‬ ‫هەی���ە دەرباری مێش���کی م���رۆڤ و دووریی‬ ‫نێ���وان گاالکس���ییەکان‪ .‬دیزاین���ی مرۆڤێکی‬ ‫سەروەرتر‪ ،‬تەندروستتر‪ ،‬زیرەکتر‪ ،‬بەهێزتر و‬ ‫جوانتر بەڕێوەیە‪ .‬هەتا نەهێش���تنی مردن و‬ ‫بەردەوامبوونی ژیان خەریکە مانایەکی تەواو‬ ‫دەبەخش���ێت و ئاکامێکی باش���تر و باشتری‬ ‫هەندەسەی بایۆلۆجی دەهێنێتە کایەوە‪.‬‬ ‫بۆچ���ی المان گرنگ بێت؟ ی���ان دەقیقتر‪،‬‬ ‫بۆچی فەلسەفە تێکش���کانی بۆ گرنگ بێت؟‬ ‫فەلس���ەفە شتی باش���تری پێیە؟ وەاڵمەکەی‬ ‫س���ادەیە‪ :‬فەلسەفە لە باش���ترین جێدایە بۆ‬ ‫پێناسەکردنی تێکش���کان چونکە لە نزیکەوە‬ ‫دەیناس���ێت‪ .‬مێ���ژووی فەلس���ەفەی ڕۆژئاوا‬ ‫النیک���ەم هیچ نییە جگە لە س���ەرکەوتنێکی‬ ‫دوورودرێ���ژ لە تێکش���کاندا‪ ،‬ئەم���ە لە بارە‬ ‫بەچێژ و بەپیتەکانیدا‪ .‬هەموو فەیلەسووفێکی‬ ‫س���ەرەکی بە نیش���انەکردنی تێکش���کان و‬ ‫هەڵە و ڕێ¬لێهەڵەبوو بە س���اویلکە بینینی‬ ‫فەیلەس���ووفەکانی تر خ���ۆی دەردەبڕێت‪ ،‬لە‬ ‫کاردان���ەوەی ئەم���ەدا پش���تگوێ دەخرێت و‬ ‫دەبێتە هۆی دروستبوونی تێکشکانێکی دی‪.‬‬ ‫هەموو جیلێکی نوێی فەلسەفی وەکوو ئەرکی‬ ‫سەرشان ئاماژە بە تێکشکانی ئەوانی پێشتر‬ ‫دەدات‪ .‬ئیتر ئەو سروش���تەی وەرگرتووە کە‬ ‫ئەگەر فەلس���ەفە هەرچی بکات دواڕۆژی هەر‬ ‫فەشەلهێنانە‪ .‬س���ەرەڕای لە تێکشکانەوە بۆ‬ ‫تێکشکان سەدە دوای سەدە فەلسەفە بەرگەی‬ ‫گرت���ووە‪ .‬وەک گوت���ە لەبیرنەکردووەک���ەی‬ ‫ئیمانوێل لێڤیناس‪« :‬باشترین شت دەربارەی‬ ‫فەلسەفە ئەوەیە تێک دەشکێت‪ ».‬تیکشکان‪،‬‬ ‫وا دەردەکەوێت خانەخوێیەک بێت فەلس���ەفە‬ ‫لەس���ەر ئەو بژی‪ ،‬ئەو گەش���ەی پێ دەکات‪.‬‬ ‫وەک ئەوەی فەلس���ەفە هەتا ئەوکاتە دەڕوات‬ ‫کە ئێتر کاتی تێکشکان هاتبێت‪.‬‬ ‫کەوات���ە ڕێگەم ب���دە گرنگیی تێکش���کان‬ ‫بناسێنم‪.‬‬ ‫تێکشکان لە ڕادەبەدەر گرنگە ‪،‬لەبەر چەند‬ ‫هۆکارێک؛ پێم خۆشە باس لە سیانیان بکەم‪.‬‬ ‫تێکشکان ڕێمان دەدات هەبوونی خۆمان‬ ‫ببینین لە بارێکی بێگەرددا‬ ‫هەرکاتێ���ک ڕوو دەدات‪ ،‬تێکش���کان‬ ‫دەردەکەوێ���ت وەک چ���ۆن هەبوون���ی‬ ‫خۆم���ان نزیکییەک���ی تەواوی هەی���ە لەگەڵ‬ ‫پێچەوانەکەی���دا‪ .‬ل���ە دەرەوەی لەبننەهاتنی‬ ‫ئێمەدا‪ ،‬یان تێبینینەکردن بە جۆرێکی سادە‪،‬‬ ‫جیهان ب���ە یەکپارچەیی بینی���ن‪ ،‬پابەندبوو‪،‬‬ ‫هەتا لە پاشماوەی شوێنەواردا دەردەکەوێت‪.‬‬ ‫زۆر س���ەختە تێگەیش���تن لەوەی ئەو جیهانە‬ ‫ل���ە دەرەوەی ئێم���ەدا دەژی‪ .‬گۆتە دەڵێت‪:‬‬ ‫«هیچ چانسێک نەماوە بۆو بیرکەرەوەیە بیر‬ ‫لە ناهەبوونی خۆی بکاتەوە‪ ،‬بیر لە ئەنجامی‬ ‫بیرکردنەوەی و ژیانی خۆی بکاتەوە‪ »،‬ئێمەی‬ ‫لەخۆبەئاگاب���وو بیرمان دەچێت چەند نزیکین‬ ‫ل���ە نەبوون���ی خۆمان‪ .‬با بڵێین تێکش���کانی‬ ‫مەکین���ەی فڕۆكه‌یه‌ك دەتوانێ���ت وامان لێ‬ ‫بکات کۆتایی بە هەموو ش���تێک بێنین‪ ،‬هەتا‬ ‫بەردێکی خلبووەوە یان برەیکی س���ەیارەیەک‬ ‫هەم���وو ئەمان���ە دەتوانن ئ���ەو کارەمان پێ‬ ‫بک���ەن‪ .‬لە کاتێکدا لەوان���ە نییە هەموو کات‬ ‫ببێتە ه���ۆی ڕووداوی نێگەتیڤ‪ ،‬تێکش���کان‬ ‫هەمیش���ە ڕێژەیەک لە مەترسی لەگەڵ خۆیدا‬ ‫هەڵگرتووە‪.‬‬ ‫تێکشکان تەقینەوەیەکی لە پڕی هیچێتییە‬ ‫بۆ نێوەندی هەبوون‪ .‬لە پێشهاتنی تێکشکاندا‬ ‫س���ەرەتایەک دروس���ت دەبێت ب���ۆ بینینی‬ ‫درزەکان���ی ماددەی هەب���وون‪ .‬ئەم خاڵە ئەو‬ ‫کاتەیە تێکشکانێکی تەواو هەرسکراو دەبێت‬ ‫بە ڕووکەش���ێکی ڕوون‪ ،‬چونکە ئەم هەڕەشە‬ ‫تام���ەزرۆ و بەردەوامەیە کە دەبێت وامان لێ‬

‫ب���کات ئاگامان لە مەزنی���ی بوونێتی خۆمان‬ ‫بێت‪ :‬ئ���ەو موعجیزەیەی ک���ە ئێمە هەین لە‬ ‫کاتێکدا هێچ هۆکارێک نییە بۆ هەبوونی ئێمە‪.‬‬ ‫پێزانینی ئەمە نرخ بە مرۆڤ دەبەخشێت‪.‬‬ ‫ل���ەم دەوربینینەدا‪ ،‬تێکش���کان هەروەها‬ ‫فەرمانێک���ی ڕوون و پڕچارە لە خۆ دەگرێت‪.‬‬ ‫زۆربەمان «زۆربەی ئەوانە ئاگاداری هەبوونی‬ ‫خۆیانن یان ئەوانەی هۆشیارن» ئەشکەنجەی‬ ‫ی���ەک لەدوای یەکی ناڕوون���ی هەبوونی ئێمە‬ ‫ئازاری���ان دەدات‪ ،‬بەسروش���تی ل���ە خەیاڵی‬ ‫خۆمان���دا ئێمە گرنگتری���ن لەوەی کە هەین و‬ ‫بە جۆرێک ڕەفت���ار دەکەین کە جیهان لەبەر‬ ‫خاتری ئێمە هەیە‪ .‬لە بارە خراپەکاندا خۆمان‬ ‫دەخەینە ناوەڕاس���تی گشت ش���تەکانەوە و‬ ‫چاوەڕێی بەشەکەی تری گەردوون دەکەین لە‬ ‫خزمەتماندا بێت‪ .‬هەموو ئاژەڵەکان دەخۆین‪،‬‬ ‫زەوی لە هەموو دیوێکی ژیان پاک دەکەینەوە‬ ‫و پڕی دەکەین لە خاشاک‪ .‬تێکشکان دەکرێت‬ ‫دەرمانێک دژی ئەم پشگوێخستن و بێئاگاییە‬ ‫بێت‪ ،‬کە زۆرجار دەبێتە هۆی دروس���تبوونی‬ ‫مرۆڤایەتی‪.‬‬

‫وەکوو بوونەوەرە کەوتووەکان پەیوەندیی بە‬ ‫هەر ڕەگێکی پەرۆش���ییەوە هەیە‪ .‬تێکشکان‪،‬‬ ‫ترس���ان لێی و فێربوون کە چۆن ڕێگەی لێ‬ ‫بگری‪ ،‬لە داهاتوودا‪ ،‬هەموو بەشێک دەبن لەو‬ ‫پرۆس���ەیەی تێیدا کە بڕیار لەس���ەر شێوە و‬ ‫چڕیی مرۆڤایەتی دەدات‪ .‬بۆیە وەکوو پێشتر‬ ‫ئاماژەم پێ دا‪ ،‬توانای تێکش���کان ش���تێکە‬ ‫کە ده‌بێ���ت دڵنیا بی���ن ل���ەوەی پارێزگاری‬ ‫ل���ێ دەکەین‪ ،‬ب���ێ گوێدان ب���ە بیروبۆچونی‬ ‫پرۆفیش���ناڵە گەش���بینەکان‪ .‬کەوتن شایانی‬ ‫نرخاندن���ە زۆرت���ر لە بەرهەم���ە بەنرخەکانی‬ ‫هونەر‪ ،‬لە مۆنۆمێنت و س���ەرکەوتنەکانی تر‪.‬‬ ‫بە مانایەک‪ ،‬هەبوونی توانای تێکش���کان زۆر‬ ‫گرنگترە لە هەر جۆرە پێگەیش���تنێکی تاک‪،‬‬ ‫تێکش���کانە کە ڕێگە بۆ پێگەیش���تن دروست‬ ‫دەکات‪.‬‬

‫بێرگمان لە فیلمی «مۆری حەوتەم»دا‬ ‫فێرمان دەکات هەموومان بە تێکشکان‬ ‫کۆتاییمان دێت‬

‫دەتوانین چی بکەین‪ ،‬هەمان ئەو بۆش���اییەیە‬ ‫کە یووتۆپیای تێدا دروس���ت دەبێت‪ .‬ئەدەبی‬ ‫یووتۆپی���ا‪ ،‬لە باش���ترین باری���دا‪ ،‬بە وردی‬ ‫تێکش���کانە تایبەت���ی و کۆمەاڵیەتییه‌کانمان‬ ‫دۆکیومێنت دەکات‪ .‬لە کاتێکدا لە جیهانەکانی‬ ‫سەرکەوتندا یووتۆپیا وەاڵمدانەوەی قاتوقڕی‬ ‫و بێس���ەرەوبەرەییە‪ ،‬یووتۆپی���ا باش���ترین‬ ‫دەربرین���ی ئەوەی���ە کە نیمان���ە‪ .‬کتێبەکەی‬ ‫«تۆماس مۆڕ» هێند دەربارەی دوورگەیەکی‬ ‫خەیاڵی نیی���ە ئەوه‌ندەی باس لە ئێنگلتەرای‬ ‫ئێس���تا دەکات‪ .‬یووتۆپی���ا لەوانەی���ە وەک‬ ‫پێشانگایەکی پوختێتیی مرۆڤ بێتە بەرچاو‪،‬‬ ‫بەاڵم بە پێچەوانەوە بخوێنرێتەوە‪ ،‬کە مرۆڤ‬ ‫تەنه���ا قبووڵکەری تێکش���کان و ناتەواوی و‬ ‫شەرمەندەییە‪.‬‬ ‫ب���ەاڵم زۆر گرنگ���ە ک���ە هێش���تا خەونی‬ ‫بیناکردنی یووتۆپیا ببینین‪ .‬ئەگەر خەوبینەر‬ ‫نەبوایە لە جیهانێکی زۆر ناشرینتردا دەژیاین‬ ‫ئەم���ڕۆ‪ .‬بەاڵم لە س���ەروو هەم���وو ئەمەوە‪،‬‬ ‫بەبێ خەون و بەب���ێ یووتۆپیا ئێمەی مرۆڤ‬ ‫وش���کمان کردب���وو‪ .‬وای دان���ێ ڕۆژێک دێت‬ ‫زانس���ت هەموو کێش���ەکانمان چارە دەکات‪:‬‬ ‫لە تەندروس���تییه‌کی پێرفێکت���دا دەبین‪ ،‬بە‬ ‫دڵنیاییەوە ژیان دەکەین و مێشکمان بە هۆی‬ ‫پێش���کەوتنەوە وەک کۆمپیوتەر ئێش بکات‪.‬‬ ‫ئەو ڕۆژە لەوانەیە مرۆڤ ش���تێکی زۆر نایاب‬ ‫بێت بەاڵم دڵنیا نیم ئەو ش���تەمان دەمێنێت‬ ‫ک���ە هەریەک لە ئێمە بۆی دەژی‪ .‬ئیتر مرۆڤ‬ ‫پێرفێکت دەبێت بەاڵم لە سەرچاوەدا مردوو‪.‬‬ ‫لە کۆتاییدا توان���ای ئێمە بۆ کەوتن ئێمە‬ ‫دەکات ب���ەوەی ک���ە هەی���ن؛ هەبوونی ئێمە‬

‫هه‌ڵزنان به‌«دیوارى ناو سه‌ر»ـدا‬

‫كۆستیکا براداتان‬ ‫یاریدەدەری پرۆفێسۆر لە‬ ‫زانکۆی تەکنۆلۆجی تەکساس‬

‫«ئێمە چین» سەرچاوەیە بۆ توانای‬ ‫ئێمە بۆ تێکشکان‬ ‫پێویس���تە ئ���ەم توانای���ە بپارێزی���ن‪،‬‬ ‫بیبووژێنین���ەوە‪ ،‬بەن���رخ بێ���ت الم���ان‪.‬‬ ‫دوورکەوتنەوەمان لە بیرکردنەوەی سەداسەد‪،‬‬ ‫لە بیرکردنەوەی سەرتاسەر‪ ،‬مانەوەمان وەکوو‬ ‫بوونەوەرێکی ناتەواو گرنگیی کاریگەری هەیە‪.‬‬ ‫بەجۆرێک���ی تر بڵێم‪ ،‬هەمیش���ە بۆش���اییەک‬ ‫ئێمە بۆ فەشەلهێنان دیزاین کراوین‬ ‫هەی���ە لە نێ���وان ئێمە هەین لەگ���ەڵ ئه‌وه‌ی‬ ‫گرن���گ نییە لە ژیاندا چەند س���ەرکەوتوو‬ ‫ئێم���ە دەتوانین چی بین‪ .‬هەر پێگەش���تن و بی���ن‪ ،‬چەنێ���ک زیرەک بین‪ ،‬چەن���د پڕ هیوا‬ ‫پێشکەوتنێکی مرۆڤ هەبووبێت لە ڕابردوودا‪ ،‬و پ���ەرۆش بی���ن‪ ،‬هەمان کۆتای���ی چاوەڕێی‬ ‫ئەگەری کردنیان هەبوو بەتایبه‌تی لە بەرده‌م هەموومان���ە‪« :‬تێکش���کانی بایۆلۆج���ی‪».‬‬ ‫ئەم بۆش���اییە بەتاڵ���ەدا‪ .‬ل���ەم نێوەندەدایە «هەڕەش���ە زیندووەکە»ـی ئەم تێکش���کانە‬ ‫کە ت���اک و هەروەها کۆمەڵگ���ە دەتوانن بە لەگ���ەڵ هەمووماندای���ە‪ ،‬جا ب���ۆ مانەوە لە‬ ‫هەموو ش���تێك بگەن‪ .‬نەک لەبەر ئەوەی لە ب���اری ڕازیبووندا‪ ،‬زۆربەمان وای دادەنێین کە‬ ‫پڕ ڕووبەڕووی ش���تێکی باش���تر بووبینەوە‪ ،‬نایبینی���ن‪ .‬بەهەڵەداچوونمان هەرگیز وچانی‬ ‫بەڵک���وو بە هەمان بێهێ���زی و خەتابارییەوە نەداوە لە بردنی ئێمە بەرەو دوایین جێگامان‪.‬‬ ‫دەمێنین���ەوە‪ .‬ب���ەاڵم پێش���اندانی الوازیمان گرنگترین پرس���یار ئەوەیە چۆن بە مەزنترین‬ ‫خەریکە ش���ایانی بەرگەگرتنی نەمێنێت‪ ،‬بە تێکش���کان بگەین‪ ،‬چۆن ڕووبەڕووی ببینەوە‬ ‫جۆرێ���ک ئەگەر لە کردن���ی کارێکدا زۆر باش و ل���ە خۆمان���ی بگرین و خۆم���ان بکەین بە‬ ‫نەبین هەست بە ش���ەرم دەکەین‪ .‬هەر لەبەر خاوەنی؟‬ ‫ئەمەیە ئەو سەختییانەی لە تێکشکانەکانماندا‬ ‫نموونەیەکی باش���ی ئەمە لەوانەیە ئێنگمار‬ ‫هەن ئێمە دەکەن بە باشترین‪.‬‬ ‫بێرگم���ان‪ -‬ئانتۆنیەس بڵ���ۆک بێت لە فیلمی‬ ‫بۆش���ایی نێ���وان ئێم���ە هەین ی���ان ئێمە «م���ۆری حه‌وته‌م»ـ���دا‪ .‬جەنگاوەرێ���ک لە‬

‫«‬

‫ڕووخانی زه‌ین‬

‫کەش���تییەک دەگەڕێتەوە و تووشی دژواریی‬ ‫باوەڕهێن���ان دەبێ���ت‪« ،‬بڵ���ۆک» تووش���ی‬ ‫تێکشکانی مەزن دەبێت لە فۆڕمی پیاوێکدا‪.‬‬ ‫دودڵی ن���اکات لە ڕووبەڕووبوون���ەوە لەگەڵ‬ ‫مردن���دا و ب���ەردەوام دەبێ���ت‪ .‬ڕان���اکات و‬ ‫ناپاڕێتەوە بۆ دەربازبوون‪ ،‬بەاڵم بە یارییەکی‬ ‫ش���ەترەنج دەیخاتە بەردەم تەنگوچەڵەمەوە‪.‬‬ ‫پێویس���ت ناکات بگوترێت ک���ە ناتوانێت لەم‬ ‫یاریی���ەدا بیباتەوە‪ ،‬ک���ەس ناتوانێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لێرەدا س���ەرکەوتن خاڵی سەرەکی نییە‪ .‬تۆ‬ ‫یاری بەرامبەر مەزنییەک���ە دەکەیت‪ ،‬دوایین‬ ‫تێکش���کانی مەزن لە بردنەوەدا نا‪ ،‬بەڵکوو لە‬ ‫فێربوونی کەوتندا‪.‬‬ ‫بێرگمانی فه‌یله‌س���ووف وانەیەکی گرنگمان‬ ‫فێر دەکات لێرەدا‪‌.‬هەموومان بە تێکش���کان‬ ‫کۆتاییمان دێت‪ ،‬بەاڵم ئەمە گرنگترین ش���ت‬ ‫نییە‪ .‬ئ���ەوەی گرنگ���ە ئەوەیە چ���ۆن تێک‬ ‫دەش���کێین و چیمان لەم پرۆسەیەدا دەست‬ ‫دەکەوێ���ت‪ .‬لە م���اوەی کات���ە کەمەکەیدا لە‬ ‫یاریکردن لەگەل مەرگ���دا‪ ،‬ئەنتۆنیەس بڵۆک‬ ‫ب���ە زیاتر لەوەی ل���ە ماوەی هەم���وو ژیانی‬ ‫پێیدا ڕۆیش���تووە ڕۆیش���ت‪ ،‬بەبێ ئەم یارییە‬ ‫ئ���ەم مرۆڤە دەبوو بۆ هیچ بژی‪ .‬لە کۆتاییدا‪،‬‬ ‫بێگومان دەیدۆڕێنێت‪ ،‬بەاڵم بە شتێکی ناوازە‬ ‫دەگات‪ .‬ن���ەک تێکش���کان دەکات بە هونەر؛‬ ‫هون���ەری تێکش���کان دەکات بە بەش���ێک لە‬ ‫هونەری ژیان‪.‬‬ ‫سه‌رچاوه‌ی ئه‌م وه‌رگێڕانه‌‪:‬‬

‫‪The New York Times‬‬ ‫‪h t t p : / / o p i n i o n a t o r. b l o g s . n y t i m e s .‬‬ ‫_ ? ‪c o m / 2 0 1 3 / 1 2 / 1 5 / i n - p r a i s e - o f- f a i l u r e /‬‬ ‫‪php=true&_type=blogs&_r=0‬‬

‫««‬

‫كۆستیكا براداتان‬ ‫و‪ .‬ل ‌ه ئینگلیزییه‌وه‌‪ :‬سه‌یوان محه‌مه‌د‬ ‫دیوار مۆدى گه‌ڕاوه‌ته‌وه‌‪ ،‬دیوار و په‌رژین‪.‬‬ ‫زۆر دوور مه‌ڕۆ‪ ،‬بی���رت بێته‌وه‌‪ ،‬كاندیده‌كانى‬ ‫كۆمارییه‌كان بۆ پۆستى سه‌رۆكایه‌تى دڵسۆزیى‬ ‫خۆیان ب���ۆ ده‌ربڕى‪ .‬له‌ مانگ���ى ئۆكتۆبه‌ردا‬ ‫«‪ »2011‬میشێل باكمان به‌ڵێننامه‌یه‌كى واژۆ‬ ‫كرد بۆ پاڵپش���تى له‌ دروستكردنى په‌رژینێك‬ ‫به‌ درێژایى س���نوورى ئه‌مه‌ریكا‪ -‬مه‌كس���یك‪.‬‬ ‫بۆ ئ���ه‌وه‌ى نه‌به‌زێندرێ���ت‪« .‬هێرمان كاین»‬ ‫پش���تگیریى خۆى ڕاگه‌یاند بۆ دروستكردنى‬ ‫په‌رژینێكى كاره‌بایى له‌س���ه‌ر سنوور‪ ،‬ك ‌ه تا‬ ‫ڕاده‌ى كوش���نده‌یى به‌هێز بێت‪ :‬ده‌س���تى لێ‬ ‫بده‌ و بمره‌‪ .‬وه‌كوو كه‌س���ێك ك ‌ه له‌ پش���ت‬ ‫«په‌رده‌ى ئاسنین»ـه‌وه‌ گه‌وره‌ بووم‪ ،‬ده‌زانم‬ ‫ئه‌و ئامێره‌ چۆن ئیش ده‌كات‪ ،‬به‌ جۆرێك ل ‌ه‬ ‫جۆره‌كان داهێنان���ى ئێم ‌ه بوو «ده‌بوو مافى‬ ‫له‌به‌رگرتن���ه‌وه‌ى بۆ ئێمه‌ پارێ���زراو بوایه‪«‌.‬‬ ‫توان���اى په‌ڕینه‌وه‌ له‌ «په‌رژینى كوش���نده‌«‬ ‫به‌شێك بوو ل ‌ه كه‌ره‌سته‌كانى ڕزگاربوون الى‬ ‫دانیشتوانى ئه‌ورووپاى ڕۆژهه‌اڵت‪.‬‬ ‫ب���ه‌ دڵنیایی���ه‌و‌ه مه‌س���ه‌له‌كه‌ كۆتای���ى‬ ‫نه‌هاتووه‌‪ .‬دیس���ان كۆچ بابه‌ت���ى دووه‌م بوو‬ ‫له‌ زۆربه‌ى گفتوگۆكان���ى كۆمارییه‌كاندا‪ .‬ئه‌م‬ ‫حه‌فته‌ی ‌ه په‌یامێكى بینراو له‌ ڕاگه‌یاندندا باڵو‬ ‫بووه‌و‌ه بۆ جه‌خت خستنه‌س���ه‌ر ئه‌و بابه‌ته‌‪.‬‬ ‫به‌رگى دوایین ژماره‌ى گۆڤارى ‪The New‬‬ ‫‪ Yorker‬وێنه‌یه‌كى جه‌ژنى سوپاسگوزاریی ‌ه‬ ‫كه‌ كارى هونه‌رمه‌ند «كریستۆف نیمان»ـه‌‪،‬‬ ‫دیمه‌ن���ى حاجییه‌ ترس���اوه‌كانى س���ه‌رده‌مى‬ ‫كه‌ش���تیى مه‌یفله‌وه‌ر پیشان ده‌دات په‌رژینى‬ ‫ته‌له‌دڕكینه‌ ده‌شكێنن‪.‬‬ ‫ل ‌ه كاتێكدا دڵنیاین دیوار و په‌رژین شتى‬ ‫فیزیكین‪ ،‬به‌اڵم به‌ش���ى گ���ه‌وره‌ى هێزیان ل ‌ه‬ ‫شوێنى تره‌و‌ه دێت‪ .‬هه‌روه‌ك چۆن ڕۆڵیان ل ‌ه‬ ‫گوتارى سیاس���یدا ڕوون و ئاشكرایه‌‪ ،‬هاوكات‬ ‫شتى زه‌ینییش���ن‪ .‬ئه‌مه‌ش چه‌مكێك نییه‌ ب ‌ه‬ ‫مه‌سه‌له‌ى س���نووره‌كانى ئه‌مه‌ریكا ببڕێته‌وه‌‪.‬‬ ‫ئه‌ڵمانه‌كان كه‌ وا دیار‌ه بۆ هه‌ر شتێك ناویان‬ ‫هه‌یه‌‪ ،‬ده‌سته‌واژه‌ی ‪Mauer im Kopf-‬‬ ‫دیوارى ناو سه‌ر‪ ،‬به‌كار ده‌هێنن بۆ ئاماژه‌كردن‬ ‫به‌ دیارده‌كه‌‪ .‬ده‌شێت زۆر پێش ئێستا دیوارى‬ ‫به‌رلین ڕووخابێت‪ ،‬به‌اڵم هێشتا خه‌ڵكێكى زۆر‬ ‫له‌ ئه‌ڵمانیادا هه‌ست به‌ دووكه‌رتبوون ده‌كه‌ن‪،‬‬ ‫دیواره‌ك��� ‌ه له‌ زه‌ینیان���دا نه‌ڕووخاوه‌‪« .‬وه‌ك‬ ‫ئه‌ڵمانی¬ڕه‌س���ه‌نێك‪ ،‬پێده‌چێت نیمان یه‌ك‬ ‫دوو شت له‌م ڕووه‌وه‌ بزانێت‪ ».‬ده‌كرێت دیوار‬ ‫وه‌ك بنیادێكى ته‌الرسازیى سه‌رنجڕاكێش بێت‬ ‫به‌اڵم ده‌ش���ێت ته‌نانه‌ت پتریش جێى سه‌رنج‬ ‫بێت وه‌ك یه‌كه‌یه‌ك ك ‌ه له‌ بیركردنه‌وه‌ماندای ‌ه‬ ‫و كولتوورمان پێك ده‌هێنێت‪.‬‬ ‫كه‌واته‌ دیوار بۆ ئاسایش دروست ناكرێت‬ ‫به‌ڵكوو بۆ هه‌ستكردنه‌ به‌ ئاسایش‪ .‬جیاوازیى‬ ‫ئه‌مه‌ش گرنگه‌‪ ،‬ئه‌وانه‌ى كه‌ دروستى ده‌كه‌ن‬ ‫به‌باش���ى ده‌یزان���ن‪ .‬ئه‌وه‌ى كه‌ دی���وار پڕی‬ ‫ده‌كات���ه‌وه‌ هێنده‌ى پێویس���تییه‌كى زه‌ینیی ‌ه‬ ‫پێویس���تییه‌كى ماددى نییه‌‪ .‬دیوار مرۆڤ ل ‌ه‬ ‫به‌ربه‌رییه‌كان ناپارێزێت‪ ،‬به‌ڵكوو ل ‌ه نیگه‌رانى‬ ‫و ترس‪ ،‬كه‌ زۆرجار ده‌شێت له‌ خراپترین گێر‌ه‬ ‫شێوێنه‌كان ترسناكتر بن‪ .‬به‌مجۆره‌یش دیوار‬ ‫بۆ ئه‌وانه‌ دروس���ت ناكرێت كه‌ له‌ ده‌ره‌وه‌یدا‬ ‫ده‌ژین و ده‌ش���ێت ببن ‌ه هه‌ڕه‌شه‌‪ ،‬به‌ڵكوو بۆ‬ ‫ئه‌وانه‌ى كه‌ له‌ ناوه‌وه‌یدا نیشته‌جێن‪ .‬كه‌واته‌‪،‬‬ ‫به‌مانایه‌كى دیاریكراو‪ ،‬ئه‌وه‌ى دروست ده‌كرێت‬ ‫دیوار نییه‌ به‌ڵكوو دۆخێكى زه‌ینییه‌‪.‬‬ ‫له‌ دونیاى نادڵنیایى و ئاڵۆزیدا دیوار ئه‌و‬ ‫ش���ته‌یه‌ متمانه‌ى پێبكرێت‪ ،‬ش���تێك دروست‬ ‫له‌وێ���دا وه‌س���تاوه‌‪ ،‬له‌ پێش���ته‌وه‌یه‌‪ -‬گه‌ور‌ه‬ ‫و جێگی���ر و دڵنیاییبه‌خ���ش‪ .‬له‌گه‌ڵ دیواردا‬

‫ئاس���ووده‌یى زه‌ین���ى و ئارام���ى و ته‌نانه‌ت‬ ‫به‌ڵێنێكى ش���اراوه‌ى دڵخۆشیش دێته‌ئاراوه‌‪.‬‬ ‫دواجار ه���ه‌ر ته‌نیا بوونى دی���وار گه‌ره‌نتیى‬ ‫بوونى ڕێكى و دیس���یپلین ل ‌ه دونیادا ده‌كات‪.‬‬ ‫دیوار س���ه‌ركه‌وتنى عه‌قڵى ئه‌ندازه‌یى به‌سه‌ر‬ ‫غه‌ریزه‌ى جه‌نجاڵدا دیارى ده‌كات‪ .‬چى هه‌ی ‌ه‬ ‫گه‌وره‌تر بێ���ت له‌ هێڵێكى ڕاس���ت كه‌ به‌ناو‬ ‫بیابان و دارستان و ڕووبارى تیژڕه‌و و شارى‬ ‫عاسى و هه‌رێمى حوكمنه‌كراودا تێده‌په‌ڕێت؟‬ ‫هێڵێكى ڕاس���ت به‌ ته‌نی���ا كورتترین مه‌وداى‬ ‫نێ���وان دوو خ���اڵ نییه‌ به‌ڵك���وو هه‌رزانترین‬ ‫ڕێگایش���ه‌ بۆ دروس���تكردنى دی���وار‪ .‬دیوار‬ ‫ئه‌ندازه‌یه‌ و خراوه‌ته‌ خزمه‌تى مرۆڤه‌وه‌‪ .‬ڕاست ‌ه‬ ‫دابه‌شكردن و جیاكارى ده‌خولقێنن‪ ،‬به‌اڵم خۆ‬ ‫عه‌قڵیش هه‌روا ده‌كات‪ .‬دیوار ش���ته‌كان ڕوون‬ ‫و جیاده‌كاته‌وه‌‪ ،‬هه‌میشه‌ دیكارتییه‌‪ .‬شووراى‬ ‫گ���ه‌وره‌ى چین كه‌ له‌ ئاس���مانه‌وه‌ ده‌بینرێت‬ ‫یه‌كێك ‌ه له‌و ئاماژه‌ كه‌مانه‌ى ك ‌ه زه‌وى له‌الیه‌ن‬ ‫بوون���ه‌وه‌رى عه‌قاڵنیی���ه‌و‌ه ئاوه‌دان ‌ه «ئه‌گه‌ر‬ ‫ش���وێنه‌واره‌ بینراوه‌كانى پیسبوونى ژینگه‌یى‬ ‫به‌هۆى پیشه‌سازییه‌وه‌ به‌الو‌ه بنێین‪».‬‬ ‫بێگوم���ان دیوار ده‌توانێت به‌رى بیناییش‬ ‫بگرێت‪ ،‬به‌اڵم ئه‌وه‌ كێش���ه‌یه‌كى ئه‌وتۆ نییه‌‪،‬‬ ‫به‌تایبه‌تى كاتێك مرۆڤ ویستى خۆشاردنه‌وه‌ى‬ ‫هه‌ی���ه‌‪ .‬پ���اش پیاچوونه‌وه‌یه‌ك���ى وردت���ر‬ ‫ده‌رده‌كه‌وێ���ت دیوار ڕێكه‌وتى پرۆس���ه‌یه‌كى‬ ‫دووالیه‌نه‌ ده‌كات‪ .‬له‌الیه‌كه‌وه‌‪ ،‬به‌دروستكردنى‬ ‫دیوار هه‌وڵ ده‌ده‌م خۆم بش���ارمه‌وه‌ و له‌به‌ر‬ ‫سێبه‌ره‌كه‌یدا بژیم و له‌ناو سنووره‌كه‌یدا خۆم‬ ‫ون بكه‌م‪ .‬له‌الیه‌كى تریش���ه‌وه‌‪ ،‬هه‌ر كتومت‬ ‫له‌ ڕێى دروستكردنى دیواره‌وه‌یه‌ به‌شێوه‌یه‌كى‬ ‫دیار خۆم ده‌رده‌خه‌م‪ .‬ل ‌ه ڕێى به‌رزكردنه‌وه‌ى‬ ‫دیواره‌وه‌ به‌ت���ه‌واوى خۆم ده‌خه‌مه‌ده‌ر‪ ،‬ئیدى‬ ‫ت���رس و نیگه‌رانیی���ه‌ نهێنییه‌كان���م ده‌كرێت‬ ‫ب���ه‌ تێكڕای ڕووتییانه‌وه‌ ته‌ماش���ا بكرێن‪ .‬ل ‌ه‬ ‫سه‌روو هه‌موو ش���تێكه‌و‌ه دیوار هێنانه‌كایه‌ى‬ ‫الوازییه‌كى بنه‌ڕه‌تییه‌‪.‬‬ ‫ئێس���تایش ئه‌گه‌ر دیدگام���ان بگۆڕین و‬ ‫له‌ دیدى ئه‌وان���ه‌وه‌ بڕوانین كه‌ «ده‌ركراون»‬ ‫(ل���ه‌ دیوار ب���ه‌ده‌ر نراون)‪ ،‬دیوار هه‌میش��� ‌ه‬ ‫وه‌ك بانگهێش���ت ده‌رده‌كه‌وێ���ت‪ .‬ڕێگایه‌ك��� ‌ه‬ ‫بۆ دانانى ش���ته‌كان له‌ب���ه‌رده‌م ڕووناكییه‌كى‬ ‫فریوده‌ردا‪ ،‬ڕێگایه‌ك ‌ه شته‌كان خوازراو بكات‪.‬‬ ‫ئه‌م���ه‌ هه‌م���ووى گه‌مه‌ى سه‌رنجڕاكێش���ان و‬ ‫ته‌فره‌دانه‌‪ .‬س���ه‌ره‌تا هیچ شتێك لێره‌دا نییه‌‪،‬‬ ‫پاش���ان ڕۆژێك دادێت و له‌ ن���اكاو دیوارێك‬

‫«‬

‫به‌شێوه‌یه‌كى بنه‌ڕه‌تى هه‌میش ‌ه هه‌مان ئه‌ركیان‬ ‫هه‌یه‌‪ :‬دابه‌ش���كردن و ڕێگه‌گرتن له‌ جووڵه‌ى‬ ‫ئازادانه‌ى خه‌ڵك و ئایدیاكان و شه‌رعییه‌تدان‬ ‫به‌ جیاوازییه‌كان‪ .‬له‌ كۆتاییدا گرنگ نیی ‌ه ئایا‬ ‫دیوار له‌الیه‌ن ئه‌و كه‌سانه‌وه‌ دروست ده‌كرێت‬ ‫ك ‌ه ترسى له‌ده‌ستدانى به‌شێك له‌و شتانه‌یان‬ ‫هه‌یه‌ ك ‌ه هه‌یانه‌ «باوترین دۆخ‪ »،‬یان له‌الیه‌ن‬ ‫حكوومه‌ته‌كانه‌وه‌‪ -‬وه‌ك حكوومه‌تى ئه‌ڵمانیاى‬ ‫ڕۆژهه‌اڵت كه‌ دیوارى به‌رلینى دروستكرد‪ -‬ل ‌ه‬ ‫ترسى له‌ده‌ستدانى خه‌ڵكه‌كه‌ى ك ‌ه ل ‌ه نه‌بوونى‬ ‫دی���واردا به‌ خۆش���حاڵییه‌وه‌ بۆ ه���ه‌ر الیه‌ك‬ ‫ده‌چ���وون‪ .‬هه‌ر كه‌ دیوارێك دروس���تكرا ئیتر‬ ‫ژیانى خۆى پێكدێنێت و ژیانى خه‌ڵكه‌كه‌یش‬ ‫به‌پێى یاس���اكانى خ���ۆى ڕێكده‌خات‪ .‬مانا و‬ ‫هه‌س���تێكى نوێی���ان به‌ ئاراس���ته‌ پێده‌دات‪.‬‬ ‫هه‌موو ئه‌وان���ه‌ى ك ‌ه له‌ دیوار ب���ه‌ده‌ر نراون‬ ‫ئێس���تا مه‌به‌ستێكیان هه‌یه‌‪ :‬دۆزینه‌وه‌ى خود‬ ‫له‌ودیوى دیواره‌كه‌و‌ه به‌هه‌ر هۆكارێك بێت‪.‬‬ ‫كاتێك «هادریان» له‌ س���ه‌ده‌ى دووه‌مدا‬ ‫دیوارێكى له‌و ش���وێنه‌ دروس���تكرد ك ‌ه ئێستا‬ ‫باك���وورى ئینگلته‌رایه‌‪ ،‬هه‌م���وو ئه‌وانه‌ى ل ‌ه‬ ‫باك���وورى دیواره‌ك���ه‌وه‌ هات���ن ڕووگه‌یه‌كى‬ ‫سه‌رنجڕاكێش���ى نوێیان دۆزییه‌وه‌‪ :‬باشوورى‬ ‫دیواره‌كه‌‪ .‬كاتێك له‌ س���اڵى ‪1961‬ـدا دیوارى‬ ‫به‌رلی���ن بنیادن���را ده‌بێ خه‌ڵك���ى ئه‌ڵمانیاى‬ ‫ڕۆژهه‌اڵت له‌ناكاو زانیبێتیان ش���وێنێك هه‌ی ‌ه‬ ‫به‌دڵنیاییه‌وه‌ ش���ایانى ئه‌وه‌ی���ه‌ بۆى بچیت‪:‬‬ ‫به‌رلین���ى ڕۆژئ���اوا‪ .‬بۆ نزیكه‌ى س���ى س���اڵ‬ ‫دیواره‌ك��� ‌ه ئاره‌زوویانى گه‌وره‌ت���ر ده‌كرد بۆ‬ ‫ئه‌وه‌ى له‌ودیوى بن‪ .‬بۆ زۆربه‌یان ئه‌و ئاره‌زوو‌ه‬ ‫هێن���ده‌ ته‌حه‌مولنه‌كراو بوو ك���ه‌ ناچار بوون‬ ‫خۆیان بده‌ن له‌ قه‌ره‌ى هه‌رچیى مه‌ترس���ییه‌‪،‬‬ ‫هه‌ندێكیش به‌و هه‌وڵه‌و‌ه مردن‪.‬‬ ‫به‌ب���ێ دی���وار به‌دڵنیایی���ه‌و‌ه هه‌موومان‬ ‫ل���ه‌ بێزاری���دا ده‌مردی���ن‪ .‬بۆی��� ‌ه ئه‌گ���ه‌ر ل ‌ه‬ ‫دونیاى ڕاس���ته‌قینه‌دا نه‌ماندۆزییه‌و‌ه ده‌بێت‬ ‫دایهێنی���ن‪ .‬ل���ه‌ فیلم���ى “‪El Ángel‬‬ ‫‪”Exterminador‬ـ���ى لوییس بونوئێلدا‪،‬‬ ‫كۆمه‌ڵێ���ك خه‌ڵ���ك ل���ه‌ پ���اش ئاهه‌نگێك‬ ‫به‌شێوه‌یه‌كى ته‌لیسماوى خۆیان ب ‌ه به‌ندكراوى‬ ‫له‌ ژوورێك���دا ده‌بیننه‌وه‌‪ .‬ب ‌ه تێپه‌ڕبوونى كات‬ ‫قووڵیى ناخیان ئاش���كرا ده‌ك���ه‌ن‪ .‬هه‌روه‌ها‬ ‫دۆخه‌كه‌یان خراپتر ده‌بێت و هه‌ندێكیش���یان‬ ‫ت���اڕاده‌ى خۆكوش���تن ده‌ڕۆن‪ ،‬یه‌كێكی���ان‬ ‫ده‌مرێ���ت‪ ،‬هه‌موویان ش���تگه‌لێك ده‌كه‌ن ك ‌ه‬ ‫به‌هۆیه‌وه‌ به‌توندى به‌هاى خۆیان ل ‌ه ده‌س���ت‬

‫له فیلمی ‌ “‪”El Ángel Exterminador‬ـ���دا‬ ‫ه تێده‌گه‌ن‪ ،‬ئه‌و دیواره‌ی‬ ‫ئه‌و ئاهه‌نگگێڕان ‌‬ ‫ه زه‌ینی خۆیاندا بوو‬ ‫ه ته‌ڵه‌وه‌ی كردبوون‪ ،‬ل ‌‬ ‫ب‌‬

‫قوت ده‌بێت���ه‌وه‌‪ .‬چۆن ده‌توانیت س���ه‌رنجى‬ ‫نه‌ده‌یت؟ قوتبوونه‌وه‌ى دیوار واتا كه‌س���ێك‬ ‫ش���تێكى به‌نرخى هه‌ی���ه‌ و ده‌بێت ئه‌وانی تر‬ ‫بزانن چیی���ه‌‪ .‬كه‌ ژنێك دیوارێكى دروس���ت‬ ‫كردووه‌ ل���ه‌ یه‌كه‌م خوێندنه‌وه‌دا واتا نایه‌وێت‬ ‫ئه‌وه‌ى هه‌یه‌تى له‌گه‌ڵ ئه‌وانی تردا هاوبه‌شیى‬ ‫پێب���كات‪ ،‬له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ش���دا ت���ا ڕاده‌یه‌ك ب ‌ه‬ ‫دروس���تكردنى دیواره‌كه‌ ده‌هێڵێ���ت ئه‌وانی‬ ‫تر له‌ ش���ته‌كانى بزانن‪ ،‬واتا دواجار ده‌شێت‬ ‫بیه‌وێت هاوبه‌شییان پێبكات‪ .‬ئه‌مه‌یش هه‌موو‬ ‫مه‌به‌ستى گه‌مه‌كه‌یه‌‪.‬‬ ‫وه‌ك له‌ «ڕینیه‌ جیرارد»ـه‌و‌ه فێر بووین‬ ‫دروس���ت به‌مجۆره‌یه‌ ئ���اره‌زووه‌كان له‌ دایك‬ ‫ده‌ب���ن‪ :‬م���ن وه‌ك جۆرێك الس���اییكردنه‌و‌ه‬ ‫ئاره‌زووى ش���تێك ده‌كه‌م چونكه‌ كه‌سێكی تر‬ ‫ئه‌و شته‌ى هه‌یه‌‪ .‬ئه‌مه‌ش ده‌ریده‌خات بۆچى‬ ‫دیوار وه‌ها سه‌رنجڕاكێش��� ‌ه و هه‌روه‌ها بۆچى‬ ‫ئابڵووقه‌ ده‌درێن و دواجار ده‌ڕووخێنرێن‪ .‬دیوار‬ ‫سه‌رنجڕاكێش���ه‌‪ .‬چه‌ندین نه‌وه‌ تێپه‌ڕین تاكوو‬ ‫عوسمانییه‌كان دیواره‌كانى قوسته‌نتینییه‌یان‬ ‫تێكش���كاند‪ .‬ئه‌و توركانه‌ى كۆن له‌ڕاده‌به‌ده‌ر‬ ‫كه‌ل���ه‌ڕه‌ق بوون‪ ،‬ل ‌ه هه‌وڵه‌كانی���ان به‌رده‌وام‬ ‫بوون تا ڕاده‌ى نیشته‌جێبوون و دروستكردنى‬ ‫ش���ارۆچكه‌ى بچووك به‌ته‌نیشت دیواره‌كانى‬ ‫ش���اره‌كه‌وه‌‪ .‬به‌اڵم ئه‌مه‌یان به‌ب���ێ یارمه‌تى‬ ‫نه‌كرد‪ ،‬هه‌موو ڕۆژێ���ك به‌بینینى دیواره‌كانى‬ ‫قوسته‌نتینییه‌ س���ووربوونیان به‌هێزتر ده‌بوو‬ ‫كه‌ وایكرد ش���اره‌ك ‌ه فریوده‌رت���ر و ئاره‌زووى‬ ‫داگیركردنیشى ته‌حه‌مولنه‌كراو بێت‪.‬‬ ‫دی���وار بۆ ه���ۆكارى جۆراوجۆر دروس���ت‬ ‫ده‌كرێن و مه‌به‌ستى جیاوازیش ده‌پێكن‪ ،‬به‌اڵم‬

‫ده‌ده‌ن‪ .‬دواى ئ���ه‌وه‌ى ده‌گه‌نه‌ نزمترین پله‌ى‬ ‫بۆگه‌نب���وون‪ ،‬به‌جۆرێك له‌ج���ۆره‌كان خۆیان‬ ‫قوت���ار ده‌كه‌ن‪ .‬ئه‌و كاته‌ی���ش تێده‌گه‌ن ئه‌و‬ ‫دیواره‌ى به‌ ته‌ڵه‌وه‌ی كردبوون ته‌نیا ل ‌ه زه‌ینى‬ ‫خۆیاندا بوونى هه‌بووه‌‪ .‬فیلمه‌ك ‌ه ل ‌ه مه‌كسیك‬ ‫به‌رهه‌مهێنرا‪ ،‬له‌ نێوان هه‌موو شوێنه‌كاندا‪.‬‬ ‫له‌س���ه‌ر ئاس���تێكى به‌رفراوانى مێژووییدا‬ ‫ده‌بێ دیوار ڕه‌حمه‌ت بێت‪ .‬نه‌ك ته‌نیا به‌هۆى‬ ‫ئه‌و گفتوگۆ دیاره‌‪ -‬ئه‌گه‌ر ده‌ریش���نه‌بڕابێت‪-‬‬ ‫فه‌لس���ه‌فى و فره‌كولتووریی���ه‌ى ك ‌ه به‌رده‌وام‬ ‫ڕوو ده‌دات له‌ نێوان ئه‌وانه‌ى دیوار دروس���ت‬ ‫ده‌ك���ه‌ن له‌الیه‌كه‌و‌ه و ئه‌وانه‌ى ك ‌ه ده‌یانه‌وێت‬ ‫بیڕووخێن���ن له‌الیه‌ك���ى ت���ره‌وه‌‪ .‬له‌س���ه‌روو‬ ‫هه‌موویش���ییه‌وه‌‪ ،‬دیوار جیه���ان به‌زیندوویى‬ ‫و مێژوو ل ‌ه جووڵه‌دا ده‌هێڵێته‌وه‌‪ .‬هه‌میش��� ‌ه‬ ‫دیوار مایه‌ى بێزاریی���ه‌ و ژیانیش ته‌نیا وه‌ك‬ ‫كاردانه‌وه‌ دژى بێزاریى ش���یاوه‌‪ ،‬جیهان به‌بێ‬ ‫دیوار هه‌ر زوو ده‌گه‌نێت و وش���ك ده‌بێته‌وه‌‪.‬‬ ‫دواجار خودى مێژوویش ده‌ش���ێت هیچ نه‌بێت‬ ‫جگ ‌ه له‌ یارییه‌ك���ى به‌رفراوانى بێكۆتایی ك ‌ه‬ ‫تێی���دا هه‌ندێك دیوار دروس���ت ده‌كه‌ن ته‌نیا‬ ‫بۆ ئه‌وه‌ى ئه‌وانی تر بیڕووخێنن‪ ،‬هه‌تا ئه‌وان‬ ‫باش���تر بن له‌ دیواردروستكردندا ئه‌مان ئازاتر‬ ‫ده‌بن ل���ه‌ دیوارڕووخاندن���دا‪ .‬كه‌وات ‌ه ده‌بێت‬ ‫ب���ره‌ودان ب���ه‌و به‌هران ‌ه ئه‌وه‌ بێ���ت كه‌ ئێم ‌ه‬ ‫ناومان ناو‌ه پێشكه‌وتن‪.‬‬ ‫سه‌رچاوه‌ی ئه‌م وه‌رگێڕانه‌‪:‬‬

‫‪The New York Times‬‬ ‫‪http://opinionator.blogs.nytimes.‬‬ ‫‪com/2011/11/27/scaling-the-wall-in-the‬‬‫‪head/‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٠٧‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٥/٥‬‬

‫که‌ریم ده‌شتی‪ :‬خه‌یاڵی نووسه‌ری کورد ناتوانێت‬ ‫شاکارێک ده‌رباره‌ی ئه‌نفال بخوڵقێنێت‬

‫ته‌وه‌ری‌‬

‫ئه‌نفال و ئه‌ده‌بیاتی کوردی‬ ‫ه‬ ‫ب���ه‌ڵ���ێ‪ ،‬ئێم ‌‬ ‫ن��ه‌ت��ه‌وه‌ی��ه‌ک��ی‬ ‫ئازارچه‌شتووین‪،‬‬ ‫ن��ه‌ت��ه‌وه‌ی��ه‌ک��ی‬ ‫زوڵ��م��ل��ێ��ک��راوی��ن‪.‬‬ ‫کیمیاباران کراین‬ ‫و گ���ون���دم���ان‬ ‫ڕووخ���ان و زۆری‬ ‫ه هۆی‬ ‫نه‌مابوو‪ ،‬ب ‌‬ ‫ه ئیدی‬ ‫ئه‌نفاله‌و ‌‬ ‫ه‬ ‫شتێک نه‌مێنێت ب ‌‬ ‫ناوی کورده‌وه‌!‬ ‫ه‬ ‫ئ��������ه‌و ق��س�� ‌‬ ‫زۆر‬ ‫ه‬ ‫به‌ناوبانگ ‌‬ ‫وت����راوه‌؛ ئ��ه‌وه‌ی‬ ‫ه‬ ‫سیاسه‌ت و کرد ‌‬ ‫س��ی��اس��ی��ی��ه‌ک��ان‬ ‫ت��ێ��ک��ی ده‌ده‌ن‪،‬‬ ‫هونه‌ر دروستی‬ ‫ده‌ک���ات���ه‌وه‌‪ ،‬ئایا‬ ‫ه‬ ‫ه����ون����ه‌ر و ب � ‌‬ ‫تایبه‌ت ئه‌ده‌بیاتی‬ ‫ئێمه‌‪ ،‬توانیویه‌تی‬ ‫وێرانه‌یی ئه‌نفال‬ ‫دروست بکاته‌وه‌؟‬ ‫ئ���ای���ا ئ��ه‌دی��ب��ان��ی‬ ‫ئ��ێ��م �ه‌‪ ،‬ت��ا چه‌ند‬ ‫ه ک��ار‬ ‫ت��وان��ی��وی��ان � ‌‬ ‫ل��ه‌س��ه‌ر ئه‌نفال‬ ‫ب�����ک�����ه‌ن وه‌ک‬ ‫ک��ه‌ره‌س��ت��ه‌ی��ه‌ک‬ ‫ب��ۆ به‌زیندوویی‬ ‫هێشتنه‌وه‌ی؟‬ ‫ئ�����ه‌ن�����ف�����ال و‬ ‫ئ����ه‌ده‌ب����ی����ات����ی‬ ‫ه‬ ‫ک���وردی‪ ،‬ده‌بێت ‌‬ ‫ت���ه‌وه‌ره‌ی���ه‌ک���ی‬ ‫«ڕه‌خنه‌ی چاودێر»‬ ‫ه‬ ‫و ب���ه‌ش���ێ���ک ل� ‌‬ ‫ن�����ووس�����ه‌ران و‬ ‫ه‬ ‫ئ �ه‌دی��ب��ان��ی ئێم ‌‬ ‫ه‬ ‫ه باره‌و ‌‬ ‫قسه‌ی ل ‌‬ ‫ده‌كه‌ن‪.‬‬

‫««‬

‫‪3‬‬

‫ئاماده‌کار‪ :‬پێشه‌وا محه‌مه‌د‬ ‫جیاوازى هۆڵۆکۆس���ت لەگەڵ پڕۆس���ەى‬ ‫ئەنفالدا جیاوازییەک���ى جوگرافییە و بەس‪،‬‬ ‫یا بە شێوەیەکى ڕاس���تتر‪ ،‬جیاوازى نێوان‬ ‫دوو س���رووتى تێگەیش���تنە ل���ە ماهیەتى‬ ‫کارەس���اتەکان‪ ،‬ڕەنگ���ە زمان ی���ا مێژوو یا‬ ‫ئەتەکێ���ت یاخود جیاوازى س���تایل و فۆرم‬ ‫بێ���ت‪ ،‬یا ه���ەر نەبێ جی���اوازى نێوان دوو‬ ‫نەتەوەى کار لەس���ەر کراو یا بەرکار بێت‪،‬‬ ‫ک���ە هەردووکیان ئێستاش���ى لەگەڵدا بێت‪،‬‬ ‫دوو نەت���ەوەى بێ نیش���تیمانن‪ ،‬ڕەنگە لە‬ ‫هى یەکەم ئەم دەستەواژەیە ڕاست نەبێت‪،‬‬ ‫چونکە نیش���تمانى وەهمى خۆیان هەیە‪ ،‬کە‬ ‫ئەڵێم وەهمى واتە هەیەو تاوەکو ئێس���تاش‬ ‫لە بوونى ئەترسن و لە ژێر هەڕشەى نەمانە‪،‬‬ ‫یا هەڕەش���ەى نەمانى بەسەرەوەیە‪ ،‬چونکە‬ ‫ئەوان واڵتێکیان هەی���ە و نوێنەریان هەیەو‬ ‫پاڵپش���تیان هەیە‪ ،‬ب���ەاڵم هەمدیس لە ناو‬ ‫ئازارى ڕۆژانەى خۆی���ان ئەژین‪ ،‬وەک چۆن‬ ‫ئێمە نا‪ ،‬کە نە واڵتمان هەیەو نە پاڵپشتمان‬ ‫هەیە‪ ،‬ل���ە نێو ئەو ئ���ازارە ئەژی���ن‪ ،‬ئەوە‬ ‫سودفەى قەدەرە ئێمەى کورد کۆ دەکاتەوە‬ ‫لەگ���ەڵ ئەوان‪ ،‬کە من پێ���م وایە جوانترین‬ ‫س���ودفەى دونیای���ە‪ ،‬ئەوەن���دەى ڕۆمان و‬ ‫نووسین لە سەر دەستى نووسەرانى ئەڵمانى‬ ‫نووس���راوە س���ەبارەت بە هۆڵۆکۆست‪ ،‬کە‬ ‫ئەنجام���دەرى ئەو تراژیدیایە بوون‪ ،‬ئەوەندە‬ ‫لە سەر دەستى خودى کار لەسەر کراوەکانى‬ ‫هۆڵۆکۆس���ت نەک���راوە‪ ،‬وات���ە ئەوەندەى‬ ‫نووسەرى ئەڵمانى سەر بە نەتەوەى ئەڵمانى‬ ‫لە سەر هۆڵۆکۆست نووسیویانە‪ ،‬کە خۆیان‬ ‫بکەرى ئەو کارەس���اتەن‪ ،‬ئەوەندە لە الیەن‬ ‫خودى بەرکارى هۆڵۆکۆس���ت نەنووسراوە‪،‬‬ ‫نووس���ین پەیوەس���ت نییە بە زوڵم و زوڵم‬ ‫لێکراو‪ ،‬ب���ە کۆیلەو خاوەن کۆیلە‪ ،‬بە گوناه‬ ‫و گوناه���کار‪ ،‬پەیوەس���ت نییە ب���ە بکوژو‬ ‫کوژراو‪ ،‬بە ج���ەالدو قوربان���ى‪ ،‬ئەوەندەى‬ ‫پەیوەس���تە ب���ە هێزى مەعریفەو ش���عور و‬ ‫ئەقڵ بە س���ەر داشکان و توانایى و بڕستى‬ ‫بەکارخستنى زاکیرە‪ ،‬نووسین پێویستى بە‬ ‫هێزى مەش���خەڵى بیرکردنەوەیە‪ ،‬پێویستى‬ ‫بە هێزى هیومانیزمى هەیە‪ ،‬پێویس���تى بە‬ ‫گەش���ەى بیرکردنەوە هەیە‪ ،‬پێویس���تى بە‬ ‫خالی���ق ى دەق هەی���ە نەک ب���ە مەخلوق‪،‬‬ ‫کاتێکیش خالیقى یاخود داهێنەرى داڕشتنى‬ ‫کارەساتەکان دروست دەبێت‪ ،‬کە لە سەرووى‬ ‫ئەوانەوە دەسەاڵتێکى گەورەى داڕشتەکارى‬ ‫زمان نەخش���ەى داهێنان دەکێشێ‪ ،‬ئەوا بۆ‬ ‫ئەوانى دیکە دۆزەخ دروست ئەبێت‪.‬‬ ‫ئەوەتا ڕۆمانى ش���ەڕو ئاش���تى‪ ،‬ڕۆمانى‬ ‫شەیتانەکانى دایستوفیسکى‪ ،‬کارى ئەدەبى‬ ‫دەگمەنى بەهەشتى ونبووى میلتن‪ ،‬یا کارى‬ ‫نایاب���ى گەڕان ب���ە دووى زەمان���ى ونبووى‬ ‫مارس���یل پروست‪ ،‬یاخود ش���اکارى مەزنى‬ ‫دانتى ئەلیژیرى ل���ە کۆمیدیا‪ ،‬یا ڕۆمانى بە‬ ‫ناوبانگى ناوى گوڵى ئەمبیرتۆ ئیکۆ‪ ،‬یا النى‬ ‫کەم فیلمى ب���ە ناوبانگى پەپولەو دیوار‪ ،‬یا‬ ‫هەر نەبێ شانۆگەریى بە ناوبانگى هاملێت ى‬ ‫شکسپیر‪ ،‬بە هەزاران هەزار پڕۆژەى گەورەى‬ ‫مرۆڤایەتى لە ڕووى داهێنانەوە‪.‬‬ ‫بۆیە من پێم باشە هێما بەو بیروباوەڕەى‬ ‫خۆم بکەم س���ەبارەت ب���ەو بابەتەوە‪ ،‬هەر‬ ‫ل���ەو ڕۆژەوەى کە کۆمەڵ���ى مرۆیى هاتۆتە‬ ‫کایەوەو نەشونماى کردووە‪ ،‬هەمیشە هەوڵى‬ ‫داوە کە لە هەموو بوارەکان پەرەبس���ێنێ و‬ ‫پێشکەوتن وەدەس���ت بهێنێ‪ ،‬بەاڵم هەموو‬ ‫کۆمەڵگە پێش���کەوتووەکان‪ ،‬گەیشتوونەتە‬ ‫ئەو ڕاستییە‪ ،‬کە هیچ کۆمەڵگەیەک ناتوانێ‬ ‫خۆى بۆ ڕووبەڕوو بوونەوەو پێشکەوتن تەیار‬ ‫بکات‪ ،‬ئەگەر تاکەکانى هەوڵى ئەوە نەدەن‬ ‫خۆیان بناس���ن‪ ،‬جا هەر لەو ساتەوەختەى‬ ‫فەیلەس���وفى یۆنانى ئەرستۆ دەستەواژە بە‬

‫نرخەکەى خ���ۆى لە زمان ترازاندو گووتى–‬ ‫خۆت بناسە‪ .‬ئیدى ئەو کۆمەڵگە سڤیالنە‪،‬‬ ‫لە نهێنى ئەم ڕستە پڕ لە چەمک و مانایەى‬ ‫ئەفالتون گەیشتن و هەوڵى جیدییان داوە‪،‬‬ ‫تاکەکانى خۆیان لە ڕێگەى ڕۆشنبیرییەوە‪،‬‬ ‫پ���ێ بگەیەن���ن و بە کولتوورێک���ى ئەقاڵنى‬ ‫تەیاریان بک���ەن‪ ،‬هەر بۆی���ەش بایەخێکى‬ ‫گرنگیان داوە بە زانس���تى سۆس���یۆلۆژى‪،‬‬ ‫بۆ ئیمەى کورد هەمان ئەو خۆناس���ینە زۆر‬ ‫گرنگ���ە‪ ،‬کە دەبێ چەمکەکان���ى لە ناو دڵ‬ ‫و دەروون و بی���رى نەوەکانمان داڕێژین‪ ،‬بە‬ ‫داخەوە دەس���تەواژەى خۆناسین الى ئێمە‬ ‫ب���ە دەردى چەن���د چەمکێک���ى تەقلیدى و‬ ‫کالس���یکی چووە‪ ،‬کە هەرگیز گوزارشت لە‬ ‫ڕووى درەوشاوەى ئەم دەستەواژەیە ناکات‪،‬‬ ‫ئەگەرچ���ى دەبوا ه���ەر لە س���ااڵنى زووى‬

‫ش���وێنگەو گوندو شارو ئایین و سیاسەت و‬ ‫یاساو پیشەسازى و الیەنى دەروونى‪.‬‬ ‫زانستى سۆس���یۆلۆژى مێژوویى‪ ،‬هەموو‬ ‫تاکەکان���ى کۆمەڵگ���ە پێش���کەوتووەکانى‬ ‫ل���ەوە گەیاندووە‪ ،‬کە بەبێ ئەو خۆناس���ینە‬ ‫مەحاڵ���ە نەتەوەکان بە زیندوویى بمێننەوە‪،‬‬ ‫هەربۆی���ەش زۆر لە نەتەوەو هۆزەکان لەبەر‬ ‫ئەو خۆنەناسینە لە به‌ین چوون و ئاسەواریان‬ ‫نەم���اوە‪ ،‬کەوات���ە گ���ۆڕان و پێش���کەوتن‬ ‫ڕاستەوخۆ پەیوەس���تە بە هەوڵى تاکەکان‬ ‫بۆ ناس���ینى خۆیان و پێگەو پایەى خۆیان‬ ‫ل���ە نێو کۆمەڵدا کە ئەگەر باس���یان بکەین‬ ‫تا چەندین الپەڕەى دیک���ە نابڕێنەوە‪ ،‬هەر‬ ‫هەموویان گەواهى ئەوە دەدەن کە بە تەنیا‬ ‫زوڵم لێکردن بەس نییە بۆ ئەوەى تۆ شاکار‬ ‫بنووسیت‪ ،‬بەڵکو شاکار نووسىن پێویستى‬

‫گەورەیە لە ڕووى کودێتاو بەرنامەو ئایدیاى‬ ‫بیرکردن���ەوە‪ ،‬زەحمەتە بتوانێ بە ئاس���انى‬ ‫ئەو شاکارە دروس���ت بکات‪ ،‬یا بیگەیەنێتە‬ ‫چۆکى کارەساتەکە‪ ،‬سەبارەت بە ئەنفال یا‬ ‫هەر کارەس���اتێکى دیکە‪ ،‬ئەخوازم بڵێم کە‬ ‫ئەگەر لە ئەدەبى کوردى نووس���ینێک هەبێ‬ ‫س���ەبارەت بە ئەنفال لە ڕووى داهێنانەوە‪،‬‬ ‫ئەبێ یەکەم زمانێک���ى بەهێز بێت گەورەتر‬ ‫لە زمانى ڕووداوەکە‪ ،‬دووەم دەبێ ئاس���ۆى‬ ‫بیرکردنەوەى نووسینى نووسەر زۆر بەهێزو‬ ‫شیعرى ترو شوناس هەڵگرتربێت‪ ،‬لە زمانى‬ ‫خوڵقێنەرانى ئەو کارەساتە‪ ،‬لەمەشیان من‬ ‫گومانم هەیە کە نووسەرێکى وامان هەبێت‪،‬‬ ‫ڕاس���تیەک هەیە ئەخوازم لەم نووسینەدا بۆ‬ ‫خوێن���ەرى خۆمى بدرکێنم کە لەمێژس���اڵە‬ ‫لە ناو گیانى من گین���گڵ ئەدات و هەزاران‬

‫فۆتۆ‪ :‬شوشە دڵشاد‬

‫خوێندندا‪ ،‬هەمان ئەو زانستەى سۆسیۆلۆژى‬ ‫وەک���و دەرس بخوێندرایە‪ ،‬بەاڵم بە داخەوە‬ ‫ن���ەک هەر نەخوێن���دراوە‪ ،‬بەڵک���و زۆریش‬ ‫پشتگوێ خراوە‪ ،‬چونکە خوێندکار ئەگەر لە‬ ‫سەرەتاوە هەندێ گۆشەنیگاى بنەڕەتى ئەو‬ ‫زانس���تە فێر کرابا‪ ،‬یاخود ئاگاى لەو هەموو‬ ‫زانس���ت و زانیارى و ڕاستیانە بوایە‪ ،‬کە لە‬ ‫بوارى سۆسیۆلۆژیی و نهێنییەکانى کەشف‬ ‫ک���راون‪ ،‬یا هەندێ لە تێڕوانین و ش���ێوازى‬ ‫بیرکردنەوەى زاناکانی ئەو بوارەیان خوێندبا‪،‬‬ ‫ئیدى ئەوانە هەموویان دەبوونە بناغەیەکى‬

‫«‬

‫بە کۆمەڵێک شوفرەى مەعریفى گەورە هەیە‬ ‫ک���ە هێزى زوڵم لێکراو بەرجەس���تە بکات و‬ ‫بیکات بە هێزى داهێنان و هێزى ئەندێشەو‬ ‫هێزى خەیاڵ‪.‬‬ ‫ئەنفال لە کوردس���تان بەرهەمى هێزێکى‬ ‫مەعریف���ەى گ���ەورەى دوژم���ن و بەرنامەى‬ ‫داڕێژراوى سەدان ڕاوێژى سیاسى مەعریفەى‬ ‫دوژمن و داگیرکارى سەر خەڵک و نەتەوەى‬ ‫کورد بوو‪ ،‬بە سەدان شوناسى عەرەبى لەوانەى‬ ‫هەڵگرى شوناسى مەعریفى بوون‪ ،‬کە ڕەنگە‬ ‫دەس���ەاڵتى ڕۆش���نبیریى بووبن‪ ،‬کاریان لە‬

‫هەزار پرسیارى بۆمن خوڵقاندووە‪ ،‬کە هەم‬ ‫پرس���یارە الى من هەم وەاڵمى حەقیقەتە‪،‬‬ ‫کە تواناى نووس���ەرى کورد بە خۆشمەوەڕا‬ ‫توانایەک���ى هێجگار کەم ئەندێش���ەیە‪ ،‬کەم‬ ‫ئەزموون���ە‪ ،‬کەم بڕیارە‪ ،‬ک���ەم بیرکەرەوەو‬ ‫کەم خوێنەرە‪ ،‬باش���ە بۆ ئەبێ نووسەرێکى‬ ‫وەکو ئەمبیرتۆ ئیکۆ هێ���زى خەزن کردنى‬ ‫یا بەش���ێوەیەکى دیکە هێزى کاوێژى هێندە‬ ‫بەهێز بێت‪ ،‬کە مێژووى س���ەدان هەزار ساڵ‬ ‫بەو ش���ێوەیە لە ڕۆمانى گۆڕس���تانى پراگ‬ ‫یا ل���ە ڕۆمانى ناوى گوڵ ب���ەو تەرزەى کە‬

‫تەنیا زوڵملێکردن بەس نییە بۆ ئەوەى تۆ شاکار بنووسیت‪ ،‬بەڵکوو‬ ‫شاکارنووسین پێویستى بە کۆمەڵێک شوفرەى مەعریفیى گەورە‬ ‫هەیە کە هێزى زوڵملێکراو بەرجەستە بکات و بیکات بە هێزى داهێنان‬ ‫و هێزى ئەندێشە و هێزى خەیاڵ‬

‫باش بۆ ئەوەى تاک لە نێو کۆمەڵگەى ئێمەدا‬ ‫خۆى ناسیبا‪ ،‬بەاڵم هەمدیس هیچ شتێ لەم‬ ‫بارەوە ئەنجام نەدراوە‪ ،‬چونکە پڕۆسێس���ى‬ ‫پەرەس���ەندن و گەش���ەى کۆمەاڵیەتى‪ ،‬ئەو‬ ‫دەمە دەکەوێتە س���ەر سکەى ڕاستى خۆى‪،‬‬ ‫ک���ە لەس���ەرەتاى کارى ئەقڵ داڕش���تندا‪،‬‬ ‫هەوڵى خۆناس���کردنى تاک���ەکان بدرابوایە‪،‬‬ ‫ج���ا لە بەرئەوەى زانس���تى سۆس���یۆلوژى‬ ‫دەکەوێتە ژێ���ر کاریگەریى کۆمەڵێ هۆکارى‬ ‫گرینگ‪ ،‬تاکەکانى کۆمەڵیش لەگەڵ خۆیاندا‬ ‫ڕاپێچ دەک���ەن و بە هەواى خۆیان‪ ،‬لەڕووى‬ ‫هزرییەوە هەڵیاندەس���وڕێنن‪ ،‬خۆ ئەگەر ئەو‬ ‫تاکانە بە چەمکى خۆناسین گۆش نەکرابن‪،‬‬ ‫ئەوە تەنها بەهرەمەندى الیەنە نێگەتیفەکە‬ ‫ئەبن‪ ،‬کە پەیوەس���تە ب���ە مێژوو و فامیل و‬

‫نێو ئەو بەرنامەیە کردووەو خەماڵندوویانە‪،‬‬ ‫ک���ە هۆکارى ڕەگەزى و ئایینى و سیاس���ى‬ ‫و بەرژەوەن���دى نێ���و نەتەوەی���ى تیابووە‪،‬‬ ‫وات���ە مەعریفە بە ش���ێوازێکى نامرۆڤایەتى‬ ‫ل���ە نێو ئەم پڕۆس���ەیەدا کارى کردووە‪ ،‬جا‬ ‫نووس���ەرى کورد کە تاوەکو ئێس���تاش لە‬ ‫نێو هەڵکفکفانى س���ۆزناکى و بیرکردنەوەى‬ ‫لۆکاڵى و لێکدانەوەى نیمچە سەلەفى خۆیا‬ ‫ژیانى ئەدەبى خۆى بەس���ەر ئەباو پێى وایە‬ ‫بە خوێندنەوەى هەندێ مەعریفەى جیهانى و‬ ‫وەرگرتنى هەندێ تیماى ئەمالو ئەوال‪ ،‬بۆتە‬ ‫شارەزاو پیتۆڵ‪ ،‬بیەوێت لە ڕێگەى ژانرەکانى‬ ‫ئەدەبى گوزارش���ت لەو کارەساتە گەورەیە‬ ‫بکات بە هەڵە دادەچێ ئەگەر بڵێت ش���اکار‬ ‫دائەڕێ���ژم‪ ،‬چونکە کارەس���اتەکە ئەوەندە‬

‫ئاژەڵکاوێ���ژکارەکان خ���واردن هەڵئەگرن و‬ ‫ئەیدەن ب���ە بێچووەکان���ى خۆیانى هەبێ؟‬ ‫یاخود نووس���ەرێکى وەکو دایستوفیس���کى‬ ‫لە برایانى کارامازۆف‪ ،‬یاخود نووس���ەرێکى‬ ‫وەکو ملفل لە داڕش���تنى زاکیرەى دەریایى‬ ‫خۆى لە ڕۆمانى موبى دیک‪ ،‬یا نووسەرێکى‬ ‫وەکو ستانداڵ لە ڕۆمانى سوورو ڕەشدا‪ ،‬یا‬ ‫نووسەرێکى وەکو مەحمودى دەوڵەت ئابادى‬ ‫لە زورب���ەى ڕۆمانەکانیدا‪ ،‬یا نووس���ەرێکى‬ ‫ش���اعیرى وەکو ڕیلکەى ئەڵمانى و ڕامبۆى‬ ‫فەڕەنس���ى و خال���د حس���ێنى ئەفغانى و‬ ‫نەجیب مەحفوزى عەرەبى‪ ،‬پاموکى گەنجى‬ ‫تورک���ى و شەکس���پیرى ئینگلیزى‪ ،‬لۆرکاى‬ ‫قەرەجى ئیسپانى و هەمزەتوفى گوندنشینى‬ ‫داغس���تانى‪ ،‬یا ئیتماتۆفى قەرغیزى و یا یا‬

‫ی���ا یا یا ی���ا‪ ،‬هەتا دوایى‪ ،‬ه���ەر هەموویان‬ ‫ش���اکاریان بە ڕووداو و کارەساتى نەتەوەى‬ ‫خۆی���ان دروس���ت ک���ردووە‪ ،‬ک���ە هەمان‬ ‫کارەس���اتى ئەوان ناگاتە چۆکى کارەساتى‬ ‫ئەنفال���ى ئێم���ە‪ ،‬ب���ەاڵم کورد ب���ە هەموو‬ ‫نووس���ەرەکانییەوە نەیانتوانیوە ش���اکارێ‬ ‫دروس���ت بکەن؟ بۆیە دووبارەى ئەکەمەوە‬ ‫ئەڵێم ئیمکانیاتى نووسەرى کورد لە خەڵق‬ ‫کردنى ئەندێش���ە یا توانایى نووسەرى کورد‬ ‫ل���ە ڕووى بیرکردنەوەو خەیاڵ و ئەندێش���ە‬ ‫زۆر کەمە‪ ،‬من زۆرجاران کە ڕۆمانى یەش���ار‬ ‫کەمالم بیرئەکەوێتەوە لە ئەفس���انەى چیاى‬ ‫ئاگرێ‪ ،‬یا لە ڕۆمانى کرمى ئاوریشم یا زەوى‬ ‫م���س و باڵندەى تەک ب���اڵ و هەتا دوایى‪،‬‬ ‫ئەو پرس���یارە لە خۆم ئەکەم‪ ،‬ئاخۆ یەشار‬ ‫لە ناو هەمان زاکی���رە و جوگرافیاى پاموک‬ ‫نەبوو؟ یاخود ڕۆماننووسەکانى خۆمان هەر‬ ‫ل���ە نیمچ���ە ڕۆمانى لە خەوماى س���ائیب و‬ ‫ژانى گەلى برایم ئەحمەد و ش���ارى حس���ێن‬ ‫ع���ارف و تا ئەگاتە ڕۆمانە ت���ازەکان‪ ،‬ئەى‬ ‫ئەوانیش خاوەنى هەمان ئازارو ئەشکەنجەو‬ ‫خۆش���ى و ناخۆش���ى نەبوون؟ ئەى بۆچى‬ ‫ئاوەها لە ش���وێنى خۆیان ئەو شاکارانەیان‬ ‫دروس���ت نەکرد؟ ئەوە ب���ەو مانایە نییە کە‬ ‫ئەوان���ە خ���اوەن ئایدیاو داهێنان���ى خۆیان‬ ‫نین‪ ،‬بەڵکو مەبەس���تمە بڵێ���م و دووبارەى‬ ‫ئەکەم���ەوە کە ئێم���ە خودانى ئ���ەو هێزو‬ ‫ش���ارەزاییە نین‪ ،‬خاوەنى ئەو ئیمکانیاتانە‬ ‫نین لە ڕووى ئەندێشەو بیرکردنەوە‪ ،‬چونکە‬ ‫خاوەن���ى خوێندنەوەو زاکی���رە نین‪ ،‬ئەوەى‬ ‫نووس���ەرى کوردى بە ت���ااڵن بردووە مردنى‬ ‫زاکیرەیە‪ ،‬خۆ زاکیرە تەمەن دروستى ناکات‪،‬‬ ‫ئەزموونى بەش���دارى کردن لە مەسەلەکانى‬ ‫ش���ۆڕش دروس���تى ناکات‪ ،‬تەنی���ا و تەنیا‬ ‫کتێب و هۆش���یارى و تێگەیشتن لە دونیاو‬ ‫خوێندنەوەى دونیا دروس���تى ئەکات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەداخ���ەوە لە کوردس���تانى ئێم���ە هەر لە‬ ‫پڕۆس���ەى شۆش���گێڕییەوە بگرە تا ئەگاتە‬ ‫مەسەلەکانى ئەتەکێتى ژیان و تێگەیشتن لە‬ ‫ژی���ان و مەوداکانى ئازادى تاک و کولتوورى‬ ‫شەرمى بێ کۆتایى نووسەرانمان‪ ،‬هەر هەموو‬ ‫لە بەرژەوەندى کوش���تنى غەریزەو دەروون‬ ‫و جورئەت���ى نووس���ەر بووە‪ ،‬لە کوش���تنى‬ ‫خەیاڵ و ئەندێش���ەى نووسەر بووە‪ ،‬هەموو‬ ‫ئەوانە وایکردووە لە بەرامبەر کارەس���اتێکى‬ ‫گ���ەورەى وەک کارەس���اتى ئەنفال و هەموو‬ ‫کارەس���اتەکانى دیکە ش���اکارێکمان نەبێت‪،‬‬ ‫بمانگریەنێ یا تۆزێ پێکەنینمان بۆ دروست‬ ‫بکات‪ .‬جا دێمەوە س���ەر کرۆکى پرسیارەکە‬ ‫کە داواى هۆکارەکانى نەبوونى ئەو ش���اکارە‬ ‫دەکات س���ەبارەت ب���ە کارەس���اتى ئەنفال‬ ‫و هەموو کارەس���اتەکانى دیکى کە بەس���ەر‬ ‫کورد هاتووە‪ ،‬کورتەى ئەوەى پێشتر تۆمارم‬ ‫کردووە ئەوەیە کە‪:‬‬ ‫یەکەم‪ :‬توانایى کورد یا نووس���ەرى کورد‬ ‫سنووردارە‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬نووس���ەرى ک���ورد هەڵگ���رى‬ ‫کولتوورێکى لەمێژینەى شەرمە‪.‬‬ ‫س���ێهەم‪ :‬نووس���ەرى ک���ورد س���وود لە‬ ‫ئازادیەکانى خۆى نابینێ لە بڕگەى ئازادبوونى‬ ‫خۆى لە ساتەوەختێکى دیاریکراودا‪.‬‬ ‫چ���وارەم‪ :‬ئاس���ۆى بیرکردن���ەوەى خۆى‬ ‫بەکارناهێن���ێ بۆ خوێندن���ەوەى ئازارەکانى‬ ‫خ���ۆى و جگە ل���ەوەى کە هی���چ گوتارێکى‬ ‫سیاس���ى و ئەقاڵنى لە س���ەرووى خۆیەوە‬ ‫لە ڕابردوو و ئێس���تا ش���ک ناب���ات‪ ،‬ئەمانە‬ ‫هەم���ووى ئ���ەو هۆکارانەن کە ب���ە درێژایى‬ ‫مێ���ژوو ش���اکارى زۆر ک���ەم بێ���ت‪ ،‬یا هەر‬ ‫نەیبێت‪ ،‬شاکارى ئەدەبى لە نێو جەرگەى بن‬ ‫دەستى و س���ەردەمى ئازادى تاک و ئازادى‬ ‫کۆمەڵ دروست ئەبێ و ئەخەمڵێ‪ ،‬بۆ هاتنە‬ ‫کایەوەى شاکارى داهێنان یا ئەدەبى داهێنان‬ ‫هیچ یاس���او ڕێسایەک حوکم ناکات‪ ،‬بە قەد‬ ‫ئەوەى کە خودى ئەندێش���ەو بیرکردنەوەى‬ ‫نووس���ەر حوکمى ئەکات‪ ،‬باوەڕناکەم کەس‬ ‫ڕێگ���رى پێ بکرێ���ت کە نووس���ەر پڕۆژەى‬ ‫بیرکردنەوەى خۆى دەس���ت پێبکات‪ ،‬یا من‬ ‫نەمبیستووە خەڵوەت لە نووسەر بەو ڕادەیە‬ ‫بوونى نەبێت‪ ،‬کە لەسەرجەم کیانى ناوەوەى‬ ‫خۆى و دەرەوەى خۆى ڕانەمێنێ و بیرى لێ‬ ‫نەکاتەوە‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٠٧‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٥/٥‬‬

‫‪4‬‬

‫مردن له‌ چیرۆكێكی كه‌ناراویدا‬

‫««‬

‫یه‌که‌م هه‌ڵهێنانی مه‌ته‌ڵۆکه‌که‌‬

‫«‬

‫ه ژماره‌كانی پێشوودا‬ ‫هل‌‬ ‫ئه‌و چیرۆکه‌ی مارکیز‪ ،‬ک ‌‬ ‫به‌ ن��اوی «مه‌ته‌ڵۆکێک ده‌بێت دوای نانی به‌یانی‬ ‫ه‬ ‫هه‌ڵبێت» باڵومان کرده‌وه‌‪ ،‬نهێنیی کوشتنێکی تێدای ‌‬ ‫ه‬ ‫ه ئه‌نقه‌ست مارکیز خۆی خوێنه‌ر چه‌واش ‌‬ ‫ه هه‌ر ب ‌‬ ‫ک‌‬ ‫ده‌ک��ات‪ .‬وات��ا خوێنه‌ر نازانێت بکوژ کێیه‌ و ک��وژراو‬ ‫ه کاتی خۆیدا‪ ،‬خوێنه‌ره‌کانی مارکیز‬ ‫کێیه‌؟ به‌اڵم ل ‌‬ ‫ه‬ ‫بۆ ڕووناککردنه‌وه‌ی ئه‌و ته‌مومژه‪ ‌،‬ڕای خۆیان ل ‌‬ ‫ه‬ ‫ه ئه‌مه‌ی خواره‌و ‌‬ ‫باره‌ی چیرۆکه‌که‌وه‌ نووسیوه‌‪ ،‬ک ‌‬ ‫به‌شێکن له‌و چاره‌سه‌رانه‌‪ .‬تۆی خوێنه‌ری کوردیش‪،‬‬ ‫ه ده‌رب��اره‌ی مه‌ته‌ڵه‌که‌ی‬ ‫ئه‌گه‌ر چاره‌سه‌رێکت الی ‌‬ ‫ه ده‌توانیت به‌شدار بیت‪ -.‬وه‌رگێڕ‬ ‫مارکیز‪ ،‬الی خۆته‌و ‌‬

‫ب ‌ه ده‌رگاوانه‌که‌‪ .‬دی���اره‌ ل ‌ه چیرۆکه‌که‌دا‬ ‫گابرێل گارسیا مارکیز‬ ‫و‪ .‬ل ‌ه فارسییه‌وه‌‪ :‬ڕه‌ووف بێگه‌رد ئاماژ‌ه ب��� ‌ه کلیله‌ک ‌ه نه‌کراوه‌ چونکه‌ دیار‬ ‫و ئاش���کرایه‌‪ .‬پێنجدۆالرییش ده‌دات به‌و‬ ‫ل ‌ه ب���اره‌ی «مه‌ته‌ڵۆکێک ده‌بێت دوای کوڕه‌ی ل ‌ه پش���ت باڕه‌که‌وه‌یه‌‪ .‬ئه‌گه‌ر له‌و‬ ‫نانی به‌یانی هه‌ڵبێت» که‌ پێش���تر باڵو کاته‌دا کوڕی پشت باڕه‌ک ‌ه و به‌رده‌سته‌ک ‌ه‬ ‫کرایه‌‌وه‌‪ ،‬گه‌لێک که‌س هه‌وڵی چاره‌سه‌ر ب ‌ه کوڕی سه‌ر ئاسانسۆره‌که‌یان بوتایه‌‪:‬‬ ‫و هه‌ڵهێنان���ی داوه‌‪ .‬یه‌که‌م هه‌وڵ ئه‌وه‌ی ‌ه «به‌ڕێزێ���ک هه‌ریه‌ک���ه‌ و پێن���ج دۆالری‬ ‫ک���ه‌‪ :‬ئه‌و پی���اوه‌ی دوانی���وه‌ڕۆی ڕۆژی داوینه‌تێ» کوڕی س���ه‌ر ئاسانس���ۆره‌ک ‌ه‬ ‫دووش���ه‌ممه‌ چووبوو‌ه ئوتێله‌که‌‪ ،‬هه‌مان ده‌یزان���ی که‌ پیاوی ژووری ژمار‌ه ‪202‬ـه‌‪.‬‬ ‫ئ���ه‌و پی���اوه‌ نه‌بوو‌ه ک���ه‌ چووه‌ته‌باڕ و نه‌ک له‌به‌ر ئ���ه‌وه‌ی له‌وی ده‌کرد به‌ڵکوو‬ ‫ڕێستۆرانتی ئوتێله‌که‌ و تا ڕۆژی شه‌مم ‌ه له‌به‌ر ئه‌وه‌ی پێنجدۆالریی ده‌به‌خشێته‌وه‌‪.‬‬ ‫ئه‌وشه‌وه‌ بکوژه‌که‌ له‌ ئوتێله‌که‌ چووه‌ت ‌ه‬ ‫ل ‌ه ژووری ژمار‌ه ‪202‬ـدا ماوه‌ته‌وه‌‪.‬‬ ‫ڕۆژی پێنجشه‌مم ‌ه ک ‌ه خاوه‌ن ئوتێله‌ک ‌ه چووب���وو‌ه ئوتێله‌که‌‪ ،‬هه‌م���ان ئه‌و پیاو‌ه‬ ‫کاتێک ئ���ه‌و پیاو‌ه چووبوو‌ه ژووره‌که‌‪ ،‬ده‌ره‌وه‌‪ .‬سه‌عات دوو ده ده‌‌قیقه‌ی دوای‬ ‫کاب���رای بکوژ ک��� ‌ه له‌ون���اوه‌خۆی مات نی���وه‌ی ش���ه‌و گه‌ڕاوه‌ته‌وه‌ تا الش���ه‌ی پێی وتبوو ئایا پێویس���تی ب ‌ه پزیش���ک نیی��� ‌ه که‌ ڕۆژی ش���ه‌مم ‌ه ب���ه‌ مردوویی‬ ‫داوه‌‪ ،‬چ���اوی ل���ێ بوو‌ه چ���ۆن پیاوه‌ک ‌ه مردووه‌ک��� ‌ه مۆمیایی بکات‪ .‬ڕۆژی دوایی‪ ،‬نییه‌‪ ،‬کابرای فێڵب���از مه‌رجێکی وای بۆ و مۆمیاک���راوی دۆزراوه‌ت���ه‌وه‌‪ .‬به‌ڵکوو‬ ‫پێنجدۆالرییه‌ک���ی داوه‌ به کوڕی س���ه‌ر کاتێک ده‌یه‌وێت بۆ خواردنی نانی به‌یانی دانابوو ک ‌ه به‌ ڕای خۆی ئه‌نجام نه‌ده‌درا‪ .‬ئه‌وه‌ی���ان ک ‌ه چووه‌ت���ه‌ ئوتێله‌ک ‌ه خودی‬ ‫‌ئاسانس���ۆره‌که‌‪ ،‬چاوه‌ڕێ���ی ک���ردوو‌ه تا بڕوات���ه‌ خوارێ زوو ب ‌ه بیریدا دێت ئه‌گه‌ر ئه‌و داوای پزیش���کێکی کردبوو ته‌مه‌نی بکوژه‌که‌ بووه‌‪ .‬پێشتر کوژراوه‌ک ‌ه مۆمیا‬ ‫کوڕه‌ک��� ‌ه به‌ ئاسانس���ۆره‌که‌ گه‌ڕاوه‌ته‌و‌ه کلیله‌که‌ بدات ب ‌ه ده‌رگاوانه‌که‌‪ ،‬کاتێک بۆ ل ‌ه س���ی س���اڵ که‌متر‌بێت‪ .‬ح���ه‌زی ل ‌ه کراو‌ه و ل ‌ه جانتاکه‌ی ئه‌ودا شاراوه‌ته‌وه‌‪.‬‬ ‫خ���واره‌وه‌‪ .‬پاش���ان بکوژه‌ک���ه‌ چووه‌ت ‌ه پاککردنه‌وه‌ی ده‌چن ‌ه ژووره‌که‌‪ ،‬بێگومان شیرینیی هه‌نگوین بێت‪ .‬زمانی ئه‌ڵمانی کوڕی س���ه‌ر ئاسانسۆره‌ک ‌ه ک ‌ه جانتاکه‌ی‬ ‫ژووره‌ک���ه‌وه‌ و کاب���رای خنکان���دووه‌‪ .‬الش���ه‌ی مردووه‌ک ‌ه ده‌بین���ن‪ .‬بۆیه‌ هه‌ر بزانێ���ت و یاریی ش���ه‌تره‌نجیش بکات‪ .‬بردووه‌ت��� ‌ه ژووری ژمار‌ه ‪ ،202‬هه‌س���تی‬ ‫ئینج���ا ته‌رمه‌که‌ی له‌ژێ���ر قه‌ره‌وێڵه‌که‌د‌ا ل��� ‌ه ژووره‌که‌وه‌ ب ‌ه ته‌له‌ف���ون داوای نانی بێگومان ئ���ه‌و وای بی���ر کردبووه‌وه‌ ک ‌ه به‌ش���تێکی نائاس���ایی ک���ردوو‌ه که‌ ل ‌ه‬ ‫ش���اردووه‌ته‌وه‌‪ ،‬به‌رده‌س���تێکی بان���گ به‌یان���ی ده‌کات‪ .‬هه‌روه‌ها نانی نیوه‌ڕۆ و خاوه‌ن ئوتێله‌ک ‌ه هه‌رگیز پزیشکێکی له‌و گۆڕێدایه‌‪ .‬بۆی ‌ه بکوژه‌ک ‌ه پێنجدۆالرییه‌کی‬ ‫کردووه‌ ب���ۆ ئه‌وه‌ی پێی بڵ���ێ ده‌رگای ئێواره‌یش‪ ،‬تا ئه‌وکاته‌یش‌ مۆمیاکردنه‌ک ‌ه جۆره‌ی ده‌س���ت ناکه‌وێت‪ .‬که‌چی بۆیان ده‌داتێ تا ده‌می چه‌ور بکات و نهێنییه‌ک ‌ه‬ ‫که‌نتۆره‌ک ‌ه چ���ۆن ده‌کرێته‌وه‌‪ .‬بکوژه‌ک ‌ه ت���ه‌واو ده‌کات‪ .‬ب��� ‌ه هه‌ریه‌کێ���ک ل���ه‌و په‌ی���دا کرد و بکوژه‌ک ‌ه ب ‌ه ناچاری له‌گه‌ڵ نه‌درکێنێ���ت‪ .‬ب���ه‌اڵم کوڕه‌ک��� ‌ه کاتێک‬ ‫پێنجدۆالرییه‌کی به‌ویش داوه‌ تا الی ئه‌وانی به‌رده‌س���تانه‌ی دێن ‌ه ژووره‌که‌ پێنج دۆالر پزیشکه‌ الوه‌که‌دا ش���یرینیی به‌هه‌نگوین ده‌ڕوات ‌ه خوارێ‪ .‬له‌ ترس���ی ئه‌وه‌ی نه‌کا‬ ‫تر بیگێڕێته‌وه‌ ک ‌ه ئه‌و پیاوه‌ی له‌ ژووری ده‌به‌خش���ێت‪ .‬له‌به‌ر ئه‌وه‌ی پێنچ دۆالری دروستکراوی خوارد و یاریی شه‌تره‌نجی تووشی کێشه‌یه‌ک بێت هه‌موو شتێک بۆ‬ ‫ژمار‌ه ‪202‬ـدای ‌ه به‌رده‌وام پێنجدۆالرییه‌ک داب���وو ب ‌ه کوڕی پش���ت باڕه‌ک���ه‌ و به‌و له‌گه‌ڵدا کرد ب���ۆ ئه‌وه‌ی تا به‌یانی ته‌واو به‌رده‌ستێک ده‌گێڕ‌ێته‌و‌ه «به‌رده‌سه‌ته‌ک ‌ه‬ ‫ی داو‌ه‬ ‫به‌س���ه‌ر ئه‌موئه‌ودا ده‌به‌خشێته‌وه‌‪ .‬ئیتر به‌رده‌س���ته‌یش ک ‌ه کردن���ه‌وه‌ی ده‌رگای ش���ه‌که‌ت بێت‪ .‬دیار‌ه ئه‌و الش���ه‌که‌ی ل ‌ه ئه‌وه‌ بوو‌ه که‌ یارمه‌تیی بکوژه‌ک ‌ه ‌‬ ‫ل���ه‌و چرکه‌س���اته‌وه‌ بکوژه‌ک���ه‌ جێگای که‌نتۆره‌که‌ی فێر کردبوو‪ ،‬زۆر ئاس���ایی حه‌مامه‌که‌دا نه‌ش���اردبووه‌وه‌‪ ،‬چونکه‌ ل ‌ه ده‌رگای که‌نت���ۆری ژووری ژم���ار‌ه ‪202‬‬ ‫کاب���رای م���ردووی گرتووه‌ت���ه‌وه‌‪ .‬پێش بوو پێنج دۆالر به‌و به‌رده‌س���ته‌یش بدات ماوه‌ی دوانزه‌ س���ه‌عاتدا که‌ پزیش���که‌ک ‌ه بکاته‌وه‪«‌.‬‬ ‫الی ئ���ه‌م خوێن���ه‌ره‌ چاره‌س���ه‌ره‌ک ‌ه‬ ‫سه‌عات هه‌شتی شه‌و بکوژه‌که‌ ده‌ڕوات بۆ ک���ه‌ خواردنی بۆ ده‌هێنای��� ‌ه ژووره‌که‌ی‪ .‬له‌وێ بوو‪ ،‬ده‌بوای ‌ه هیچ نه‌بێت تاقه‌جارێک‬ ‫به‌مجۆر‌ه به‌رده‌وامه‌ ک���ه‌‪ :‬کابرا ده‌چێت ‌ه‬ ‫باڕی ئوتێله‌ک ‌ه تا پێکێک باده‌بخواته‌وه‌‪ .‬ده‌بوو به‌رده‌وام ڕۆڵی پیاوێکی به‌خشند‌ه سه‌رئاوی بکردایه‌‪.‬‬ ‫پاش���ان که‌ بکوژه‌که‌ له‌ مۆمیاکردنی باڕه‌که‌‪ .‬کوڕی پشت باڕه‌که‌یش زانیویه‌تی‬ ‫پێ���ش ئه‌وه‌یش کلیل���ی ده‌رگاکه‌ ده‌دات ببینێت‪.‬‬ ‫الش���ه‌که‌ ده‌بێت���ه‌وه‌‪ ،‬ڕۆژی ش���ه‌ممه‌‪ ،‬ل ‌ه ژووره‌که‌دا الشه‌یه‌کی مۆمیاکراو هه‌ی ‌ه‬ ‫دوای ئ���ه‌وه‌ی ب ‌ه ته‌له‌ف���ۆن داوای نانی ک ‌ه له‌ناو جانتادا هێنراوه‌ت ‌ه ئوتێله‌که‌وه‌‪.‬‬ ‫به‌یان���ی ده‌کات‪ ،‬به‌بێ ئه‌وه‌ی که‌س پێی بۆیه‌ ئه‌ویش پێنجدۆالرییه‌ک وه‌رده‌گرێت‬ ‫بزانێ���ت ل ‌ه ئوتێله‌ک ‌ه ده‌ڕوات ‌ه ده‌رێ‪ .‬ئه‌و و تا ڕۆژی شه‌ممه‌ ئه‌مه‌ به‌رده‌وامه‌‪ .‬واتا‬ ‫به‌رده‌س���ته‌ی ده‌چێت ‌ه ژووره‌که‌ به‌ته‌نیا ت���ا ئه‌وکاته‌ی کاب���رای ژوری ژمار‌ه ‪202‬‬ ‫ته‌رمه‌ک���ه‌ له‌ن���او جێگا‌ک��� ‌ه ده‌بینێ���ت‪ .‬وه‌ک جاران پێنجدۆالری به‌و به‌رده‌س���ته‬ ‫هه‌ڵبه‌ت��� ‌ه ده‌بێ���ت ئه‌وه‌ بڵێی���ن که‌ ئه‌م ‌نه‌دابوو ک��� ‌ه نانی به‌یانی ب���ۆ هێنابوو‪.‬‬ ‫مه‌ته‌ڵهه‌ڵهێنان���ه‌ هه‌ڵ���ه‌ی زۆری تێدایه‌‪ .‬ئه‌ویش له‌ داخان ل ‌ه خواره‌وه‌ جاڕی دابوو‬ ‫ئه‌گه‌ر پێش���هاته‌ک ‌ه به‌ڕاس���تی وابووبێت ک ‌ه پیاوی ژووری ‪ 202‬مردووه‌‪.‬‬ ‫ئ���ه‌و خوێن���ه‌ره‌ی ئ���ه‌م نامه‌یه‌ی بۆ‬ ‫ناتوانی���ن هیچ پاکانه‌یه‌ک بۆ ئه‌وه‌ بکه‌ین‬ ‫که‌ بۆچی کابرای بکوژ ڕۆژی دووشه‌مم ‌ه نووس���یوین به‌و ئه‌نجام ‌ه گه‌یشتووه ‌ک ‌ه‬ ‫ب���ۆ ئوتێله‌که‌ گه‌ڕاوه‌ت���ه‌وه‌‪ .‬ده‌بوو هه‌ر هه‌م���وو به‌رده‌س���ته‌کانی ن���او ئوتێله‌ک ‌ه‬ ‫ئه‌وکاته‌ ئوتێله‌که‌ی به‌جێ بهێش���تای ‌ه و به‌وه‌یان زانیوه‌ بکوژێ���ک هه‌ی ‌ه و ئه‌وان‬ ‫نه‌گه‌ڕایه‌ته‌وه‌‪ .‬خۆ ئه‌گه‌ر نیازی وابووبێت ده‌یپارێزن و تاوانه‌ک ‌ه ده‌ش���ارنه‌وه‌‪ .‬بۆی ‌ه‬ ‫ل��� ‌ه جانتای کاب���رای کوژراودا ش���تێك پاشان له‌س���ه‌ر ئه‌و‌ه ڕێکه‌وتن که‌ هه‌موو‬ ‫بدۆزێت���ه‌وه‌‪ ،‬ده‌رفه‌ت���ی هه‌ب���وو تا ئه‌و بڵێن مردوو‌ه مۆمیاکراوه‌ک ‌ه له‌ناو جانتادا‬ ‫دووش���ه‌ممه‌یه‌‪ ،‬دوای شێوکردن ئه‌نجامی نه‌هێنراوه‌ته‌ ئوتێله‌که‌وه‌‪ ،‬به‌ڵکوو خودی‬ ‫بدات و بڕوات‪ .‬جگ ‌ه له‌مه‌‪ ،‬بۆ ده‌بوو خۆی ئه‌و پیاو‌ه بووه‌ ک ‌ه مردووه‌‪ .‬ب ‌ه قس���ه‌ی‬ ‫له‌ جێی مردووه‌ک ‌ه دابنێت؟ چ پێویستی ئه‌و که‌سه‌ی ئه‌مه‌ی بۆ نووسیوین‪ ،‬کابرا‬ ‫ب ‌ه مۆمیاکردنی الشه‌ک ‌ه هه‌بوو؟ بۆ ڕۆژی ده‌رفه‌تی هێناو‌ه پێش ئه‌وه‌ی به‌ڕێوه‌به‌ری‬ ‫چوارش���ه‌مم ‌ه داوای خش���ته‌ی لێکدانی ئوتێ���ل و ئه‌وانی تر بچن��� ‌ه قاتی دووی‬ ‫کردبوو؟ ل ‌ه هه‌موویش گرنگتر ئه‌وه‌یه‌ بۆ ئوتێله‌که‌‪ ،‬ئه‌و له‌وێ هه‌اڵتووه‌‪ .‬ل ‌ه ئه‌نجامدا‬ ‫هه‌موو به‌رده‌سته‌کانیان ده‌ستگیر کرد؟ کاتێک ئه‌مانه‌ چوونه‌ته‌ ژووره‌که‌ ک ‌ه ته‌نیا‬ ‫هی���وادارم ڕێچاره‌یه‌کی دی بۆ هه‌ڵهێنانی ته‌رمه‌که‌ی تێدا بووه‌‪ .‬ڕێک وه‌ک جاڕدانی‬ ‫مه‌ته‌ڵۆکه‌ک��� ‌ه بدۆزرێت���ه‌وه‌‪ ،‬بزانین چی به‌رده‌س���ه‌ته‌که‌ ک ‌ه وتبووی‪« :‬یه‌کێک ل ‌ه‬ ‫ژووری ژمار‌ه ‪202‬ـدا مردووه‌‪».‬‬ ‫ده‌بێت!‬ ‫ئه‌م خوێنه‌ره‌ به‌ڕێزه‌ی که‌ ئه‌م نامه‌یه‌ی‬ ‫نووسیوه‌‪ ،‬باس له‌وه‌ ده‌کات دیدار له‌گه‌ڵ‬ ‫دوو هه‌ڵهێنانی تری مه‌ته‌ڵۆڵه‌که‌‬ ‫یه‌کێک ل ‌ه خوێنه‌ران���ی «مه‌ته‌ڵۆکێک پزیش���کێکدا که‌ زمانی ئه‌ڵمانی بزانێت و‬ ‫كتێبی «نووسراو‌ه كه‌ناراوییه‌كان» بریتیی ‌ه ل ‌ه یادداشته‌كانی‬ ‫ماركی���ز بۆ ڕۆژنامه‌‪ -‬له‌ س���اڵی ‪1948‬ـه‌وه‌ ب���ۆ ‪ .1952‬ناوی‬ ‫ده‌بێ���ت دوای نانی به‌یان���ی هه‌ڵبێت» حه‌زی ل ‌ه شیرینیی هه‌نگوین بێت و یاریی‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫كتێبه‌كه‌ بۆ ئه‌و‌ه ده‌گه‌ڕێته‌وه‌‪ ،‬كه‌ گابۆ ئه‌م یادداش���تانه‌ی ل‬ ‫چاره‌س���ه‌رێکی ت���ری دۆزیوه‌ت���ه‌و‌ه و شه‌تره‌نج بکات‪ ،‬له‌وه‌و‌ه هاتوو‌ه که‌ کابرای‬ ‫واڵته‌ كه‌ناراوییه‌كاندا نووسیوه‌‪.‬‬ ‫ده‌ڵێت‪ :‬ئه‌و پیاوه‌ی ڕۆژی دووش���ه‌مم ‌ه ژووری ژمار‌ه ‪ 202‬هاوڕێیه‌کی وای هه‌بوو‌ه‬

‫گابرێل گارسیا مارکیز‬ ‫‪2014 - 1927‬‬ ‫ک��� ‌ه ئ���ه‌و مه‌رجانه‌ی تێدا ب���ووه‌‪ .‬به‌اڵم‬ ‫نه‌یویستوو‌ه له‌ کێشه‌که‌ی بگلێنێت‪ .‬بۆی ‌ه‬ ‫نه‌یویس���ت هاوڕێکه‌ی بێنن و ته‌نیا ئه‌و‬ ‫مه‌رجانه‌ی دانا‪ .‬خاوه‌نی ئوتیله‌که‌ش بێ‬ ‫ئه‌وه‌ی بزانێت پزیشکێکی ئاماد‌ه کردبوو‬ ‫ک ‌ه کۆن هاوڕێی کابرا بووه‌‪ ،‬له‌به‌ر ئه‌وه‌ی‬ ‫کۆنه‌هاوڕێ بوون کاره‌که‌ سه‌ری گرتبوو‪.‬‬ ‫ئه‌گینا چۆن ده‌کرێت پزیش���کێک دوانز‌ه‬ ‫سه‌عات له‌گه‌ڵ که‌س���ێکی نه‌ناسدا کات‬ ‫به‌سه‌ر به‌رێت‪ .‬شیرینیی له‌گه‌ڵدا بخوات‬ ‫و یاریی ش���ه‌تره‌نجیش بکات‪ .‬به‌هه‌رحاڵ‬ ‫له‌و‌ه ده‌چێت پزیشکه‌ک ‌ه هیچی ده‌رباره‌ی‬ ‫ئه‌و ته‌رم ‌ه نه‌زانیبێ���ت ک ‌ه ل ‌ه ژووره‌که‌دا‬ ‫بووه‌‪.‬‬ ‫پێویس���ت ن���اکات بڵێ���م ک���ه‌ ئ���ه‌م‬ ‫چاره‌سه‌ره‌یش زۆر قه‌ناعه‌تت پێ ناکات‪.‬‬ ‫یه‌ک���ه‌م پرس���یار ئه‌وه‌ی ‌ه ئ���ه‌و پیاو‌ه چ‬ ‫پێویس���تییه‌کی به‌وه‌ هه‌ب���وو‌ه ته‌رمه‌ک ‌ه‬ ‫له‌گه‌ڵ خۆی���دا ببات ‌ه ئوتێ���ل‪ ،‬ده‌یتوانی‬ ‫به‌ ئاس���انی فڕێی بدات ‌ه چاڵێکه‌وه‌‪ ،‬یان‬ ‫له‌ جێگایه‌کدا دایپۆش���ێت یان به‌اڵیه‌کی‬ ‫هه‌ر بۆ بدۆزێت���ه‌وه‌‪ .‬به‌م مه‌نتیق ‌ه هه‌موو‬ ‫گریمانه‌کانی تر پووچ ده‌بنه‌وه‌‪.‬‬ ‫چاره‌س���ه‌رێکی ت���ر ک��� ‌ه یه‌کێکی دی‬ ‫نووس���یویه‌تی و بۆی ناردووین و ئه‌ویش‬ ‫زۆر قه‌ناعه‌تپێک���ه‌ر نییه‌‪ ،‬ئه‌وه‌ی ‌ه که‌ ئه‌م‬ ‫خوێن���ه‌ره‌ ب���ڕوای وای ‌ه ئ���ه‌و پیاوه‌ی ل ‌ه‬ ‫ژووری ژمار‌ه ‪202‬ـدا بووه‌‪ ،‬برایه‌کی خۆی‬ ‫که‌ ب ‌ه سکێک له‌ دایک بوون کوشتوو‌ه و‬ ‫مۆمیایی کردووه‪ ‌.‬نا‪ ،‬ئه‌م چاره‌سه‌ره‌یش‬ ‫بێس���ووده‌‪ .‬ئایا که‌سانێکی دی هه‌ن ک ‌ه‬ ‫بۆچوونی تریان هه‌بێت؟‬

‫و ن��� ‌ه داوای نانی به‌یان���ی ده‌که‌ن بۆیان‬ ‫به‌رن ‌ه ژووره‌وه‌‪.‬‬ ‫ڕووداوه‌ک���ه‌‪ ،‬زۆر ب���ه‌ ڕێک���ه‌وت‬ ‫ب���ووه‌‪ .‬دوه‌م به‌رده‌س���ت «ئه‌وه‌ی���ان‬ ‫ک��� ‌ه کردن���ه‌وه‌ی ده‌رگای ‌که‌نتۆره‌که‌ی‬ ‫فێ���ری کابرا ک���ردووه‌« یه‌که‌مین که‌س‬ ‫بووه‌ به ‌ته‌رمه‌که‌ی زانی���وه‌‪ .‬بۆی ‌ه کابرا‬ ‫پێنجدۆالرییه‌ک���ی به‌ویش داو‌ه بۆ ئه‌وه‌ی‬ ‫بێده‌نگی���ی لێ بکات و هیچ نه‌ڵێت‪ .‬پێنج‬ ‫دۆالری به‌ کوڕی باڕه‌که‌یش داو‌ه چونک ‌ه‬ ‫له‌ قازانجی نه‌بووه‌ یه‌کێک بزانێت زیندوو‬ ‫نییه و م���ردوو‌ه و مۆمیایی کراوه‌‪ .‬به‌اڵم‬ ‫‌‌‬ ‫ئه‌و نهێنیه‌ی ئه‌و دوو که‌س��� ‌ه ده‌یانزانی‬ ‫زۆر زوو ده‌رده‌ک���ه‌وت و ب�ڵ�او ده‌بوه‌وه‌‪.‬‬ ‫ل���ه‌م حاڵه‌ته‌دا ئ���ه‌وه‌ پیاوه‌ک ‌ه نه‌بوو ک ‌ه‬ ‫ده‌یویس���ت ده‌می به‌رده‌س���ته‌کان چه‌ور‬ ‫بکات بۆ ئ���ه‌وه‌ی هیچ نه‌ڵێ���ن‪ .‬به‌ڵکوو‬ ‫به‌رده‌سه‌ته‌کان بوون ک ‌ه هه‌ڕه‌شه‌یان لێ‬ ‫ده‌کرد‪ .‬ئه‌وان بوون به‌ درێژایی چوار ڕۆژ‬ ‫خواردنی به‌یانیان بۆ ده‌برد‌ه ژووره‌که‌ی‬ ‫و نهێنییه‌که‌ی���ان ب ‌ه ‌خ���اوه‌ن ئوتێله‌ک ‌ه‬ ‫نه‌ده‌وت‪ ،‬چونک ‌ه پیاوه‌که‌‪ ،‬هه‌مووجارێک‬ ‫ب ‌ه پێنجدۆالریس���ه‌ک بێده‌نگی ده‌کردن‪.‬‬ ‫بۆی��� ‌ه جێی سه‌رس���ووڕمان نیی ‌ه کاتێک‬ ‫ڕۆژی ش���ه‌ممه‌‪ ،‬که‌ کاب���را پێنج دۆالری‬ ‫به‌ به‌رده‌س���ته‌که‌ ن���ه‌دا‪ ،‬چوو‌ه خوارێ و‬ ‫ئه‌و نهێنییه‌ی ل ‌ه دووشه‌ممه‌ی ڕابردووه‌و‌ه‬ ‫ده‌یزانی ئاش���کرای ک���رد؛ پیاوی ژووری‬ ‫ژمار‌ه ‪ 202‬مردووه‌‪.‬‬ ‫ڕۆژی چوارش���ه‌مم ‌ه کاب���را داوای‬ ‫خشته‌ی لێکدانی کردبوو‪ .‬وا دێت ‌ه به‌رچاو‬ ‫ش���تێکی س���ه‌یر بێت! ئه‌گ���ه‌ر ئه‌وه‌مان‬ ‫قبووڵ بێ���ت «وه‌ک قبووڵمان کردووه‌«‬ ‫ک��� ‌ه مردوویه‌ک���ی مۆمیاک���راو چووه‌ت ‌ه‬ ‫ئوتێله‌که‌‪ ،‬ئه‌ی بۆ مایه‌ی سه‌رس���ووڕمان‬ ‫بێت که‌ ئه‌و ڕۆژێک‪ ،‬نازانیت بۆ خشته‌ی‬ ‫لێکدانی داوا کردبێت؟ هه‌ر لێره‌یش���ه‌وه‌‪،‬‬ ‫چیرۆکی پزیشکه‌که‌یش هێن ‌د سه‌یر نییه‌‪.‬‬ ‫ب ‌ه س���اده‌یی‪ ،‬له‌به‌ر ئه‌وه‌ی مۆمیاکراوێک‬ ‫که‌ له‌ ژووره‌که‌ی خۆیدا بێتاقه‌ت بووه‌ و‬ ‫پێویس���تی ب ‌ه یه‌کێک ‌ه یاریی شه‌تره‌نجی‬ ‫له‌گه‌ڵ���دا بکات‪ ،‬زمانی ئه‌ڵمانی بزانێت و‬ ‫حه‌زی ل ‌ه شیرینیی هه‌نگوینی بێت‪ .‬وه‌ک‬ ‫زاناکان ده‌ریان خستووه‌‪ ،‬ئه‌و مردوانه‌ی‬ ‫مۆمیا ک���راون‪ ،‬زمانی ئه‌ڵمانی باش���تر‬ ‫ل��� ‌ه زمانه‌کانی تر ده‌زان���ن‪ .‬ب ‌ه الی ئه‌و‬ ‫پزیشکانه‌یش���ه‌وه‌ ک ‌ه پسپۆڕن ل ‌ه ڕژێمی‬ ‫خۆراکدا‪ ،‬مردووی مۆمیاکراو زۆریان حه‌ز‬ ‫له‌ شیرینیی هه‌نگوینه‌‪ .‬تێگه‌یشتن؟‬

‫دواچاره‌سه‌ری مه‌ته‌ڵۆکه‌که‌‬ ‫هه‌موو ئه‌و چاره‌س���ه‌رانه‌ی ده‌رباره‌ی‬ ‫«مه‌ته‌ڵۆکێ���ک ده‌بێت دوای نانی به‌یانی‬ ‫هه‌ڵبێت» که‌ هه‌ندێکی���ان باڵو کرانه‌و‌ه‬ ‫و هه‌یشیان بوو ش���ایانی فه‌رامۆشکردن‬ ‫بوون‪ ،‬خه‌وش���ێکی گشتییان تێدا بوو ک ‌ه‬ ‫له‌س���ه‌ر بنه‌مای س���ه‌لیقه‌ی خه‌ڵكی دی‬ ‫نووسراون‪ .‬وه‌ک ئه‌ده‌بی خه‌یاڵی‪.‬‬ ‫ئه‌وان���ه‌ی ویس���توویان ‌ه ب���ه‌ دوای‬ ‫چاره‌سه‌ردا بگه‌ڕێن‪ ،‬ب ‌ه دوای شێوازێکی‬ ‫مه‌نتیقیدا گ���ه‌ڕاون‪ ،‬مه‌نتقێک ک ‌ه زۆر ل ‌ه‬ ‫ڕاس���تییه‌وه‌ دووره‌‪ .‬چۆن ده‌بێت پیاوێک‬ ‫ک ‌ه پێش بیستوچوار سه‌عات زیندوو بوو‌ه‬ ‫بمرێت و ل ‌ه ژوورکه‌ی���دا مۆمیا کرابێت و‬ ‫خرابێت ‌ه ناوجێگه‌ نوستنه‌که‌یه‌‌وه‌؟ شتێکی‬ ‫به‌ڕازونهێنی به‌سه‌ر کابرای ژووری ژمار‌ه‬ ‫ی مۆمیاکراو ن ‌ه‬ ‫‪202‬ـدا هاتووه‌‪ .‬مردوان��� ‌‬ ‫ژووالی ‪1952‬‬ ‫ده‌توانن بجووڵێن و ن��� ‌ه بڕۆن به‌ڕێوه‌ن‪.‬‬ ‫سه‌رچاوه‌‪ :‬نوشته‌های كرانه‌ای‪ .‬گابریل گارسیا‬ ‫ن���ه‌ ده‌چنه‌ ئوتێ���ل و ن���ه‌ پێنجدۆالری‬ ‫ماركز‪ .‬ت‪ :‬بهمن فرزانه‌‪ /‬ص‪482-473 :‬‬ ‫ده‌به‌خشنه‌وه‌‪ .‬ن ‌ه یاریی شه‌تره‌نج ده‌که‌ن‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٠٧‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٥/٥‬‬

‫‪5‬‬

‫««‬

‫وشه‌کان نامرن‬

‫سه‌ید موسته‌فا ڕه‌زیئی‬ ‫و‪ .‬له‌ فارسییه‌وه‌‪ :‬به‌ختیار ئه‌حمه‌دی‬

‫ک‬ ‫جه‌ی‪ .‬دی‪ .‬س���النجه‌ر‪ .‬ئه‌م ناوه ن ‌ه ‌‬ ‫هه‌ر بۆ من‪ ،‬به‌ڵکوو بۆ زۆرێک له هۆگرانی‬ ‫ئه‌ده‌بی���ات ل���ه سه‌رتاس���ه‌ری جیهاندا‪،‬‬ ‫وه‌بیرهێن���ه‌وه‌ی ناوی ڕۆمانێکی مه‌زن ب ‌ه‬ ‫ناونیشانی «پاسه‌وانێك ل ‌ه مه‌زرا»ـیه‪.‬‬ ‫وه‌رنه‌ده‌گیرا» توانیویه‌تی له له‌ش���کری‬ ‫ئه‌گه‌رچی سالنجه‌ر‪ ،‬له پاڵ ئه‌م ڕۆمانه‌دا‬ ‫ه���اوکات‪ ،‬ب���ه بوودج���ه‌ی ‪ 2‬ملیۆن بۆ کاره‌کانی ده‌که‌ن‪.‬‬ ‫ل���ه پاڵ که‌س���ایه‌تییه ناس���راوه‌کانی پی���اده‌ی س���وپای ئه‌مه‌ری���کادا خ���ۆی‬ ‫به چه‌ندان کورته‌چیرۆکی دیکه‌ش���ی باڵو دوالر‪ ،‬فلیمێک���ی دێکۆمێنتاری به‌ ناوی‬ ‫کردوونه‌ته‌وه‪ ،‬به‌اڵم ئ���ه‌و ناووناوبانگه‌ی «س���النجه‌ر»ـه‌وه‌ له‌الی���ه‌ن «ش���ه‌ی ‌ن ئه‌ده‌ب و فه‌رهه‌نگ‪ ،‬ه���اوڕێ نزیکه‌کانی جێ‌کات���ه‌وه و چه‌ندین مان���گ له هێڵی‬ ‫هه‌یه‌تی‪ ،‬جیا له ئه‌ده‌بی به‌رجه‌س���ته‌ی سالێرنۆ»ـو‌ه دروس���ت‌کرا و له ‪2013‬ـدا س���النجه‌ریش ده‌رده‌ک���ه‌ون و هه‌روه‌ها پێشه‌وه‌ی به‌ره‌کانی شه‌ڕ‪ ،‬بجه‌نگێ‪ .‬پاش‬ ‫چیرۆکنووس���ی‪ ،‬به هۆی ئه‌و بێده‌نگی و هاته س���ه‌ر په‌رده‌ی سینماکان و نمایش ڕس���واییه‌کانی پێوه‌س���ت به‌ویش���ه‌وه‪ :‬شه‌ڕ تووشی قه‌یرانی ده‌روونی ده‌بێت و‬ ‫دووره‌په‌رێزییه‌وه مسۆگه‌ری کردووه‪ ،‬که ک���را‪ .‬س���الێرنۆ فیلمنامه‌نووس���ه [نه‌ک کچه‌ک���ه‌ی که به نه‌خۆش���ێکی ده‌روونی ماوه‌یه‌ک له شێتخانه‌ی سوپا ڕاده‌گیرێت‪.‬‬ ‫له ژیانی خۆی���دا هه‌ڵیبژارد‪ .‬ئێواره‌یه‌ک‪ ،‬ده‌رهێن���ه‌ر] و ئ���ه‌م کاره‌ی ته‌نی���ا ل���ه تۆمه‌تب���اری ده‌کات و کتێبکیش���ی به‌ر له قه‌یران���ه ده‌روونییه‌که‌ی‪ ،‬ئه‌و له‬ ‫ل���ه کۆبوونه‌وه‌یه‌ک���ی ئه‌ده‌بی���دا له نیۆ ڕووی س���ۆز و عه‌ش���قی خۆیه‌وه ئه‌نجام سه‌باره‌ت به‌و باسه نووسیبوو‪ ،‬کوڕه‌که‌ی یه‌که‌مین که‌س���انێک بووه که ناردراوه‌ته‬ ‫یۆرک‪ ،‬له پشت مێزی نانخواردن هه‌ستا داوه‪ .‬ده‌س���تپێکی فلیمه‌‌که‪ ،‬گێڕانه‌وه‌ی ئ���ه‌م بابه‌ته‌ی ڕه‌ت کردب���ووه (هه‌ڵبه‌ت که‌مپێک���ی کاری زۆره‌مل���ێ و ل���ه‌وێ‬ ‫و گوت���ی‪« :‬ده‌بێ ته‌له‌فۆنێک بکه‌م‪ ».‬و وێنه‌گرێک���ه ک���ه توانی پ���اش ڕۆژانێک ئه‌مان���ه ل���ه ڕووی ئ���ه‌و فلیمان���ه‌ی که ته‌رم���ه‌س���ووتاوه‌کان و ته‌رم���ه چه‌رم‬ ‫ئیتر که‌س نه‌یبینییه‌وه‪ .‬چووه کۆلیتێکی چاوه‌ڕوانی له به‌رده‌م پۆسته‌خانه‌یه‌کدا‪ ،‬ل���ه کۆن���ه‌وه مابوونه‌وه) یا ب���ۆ نموونه و ئێس���كاوییه‌كان‪ ،‬ڕاده‌گوێ���زن و ب��� ‌ه‬ ‫پ���اڵ چیا و نزارێک له قوواڵیی ئه‌مه‌ریکا سالنجه‌ر ببینێ؛ له پیریدا‪ ،‬له سه‌یاره‌که‌ی «جۆیس مینارد‪ »،‬خانمه‌نووس���ه‌رێکی ش���وێن زیندووه‌کاندا ده‌گه‌ڕێ���ن‪ .‬چه‌ند‬ ‫و تا مردن‪ ،‬سااڵنێکی دوورودرێژی بهبێ داده‌ب���ه‌زێ‪ ،‬ده‌چێته پۆس���ته‌خانه‌که‌وه‌‪ ،‬ناودار ل���ه جیهانی ئه‌مڕۆدا که به کتێبی گرته‌یه‌ک ل���ه‌و ڕۆژان���ه وان له‌ناو فلیمه‬ ‫ده‌رخس���تنی ‌هیچ هه‌واڵێ���ک له خۆی‪ ،‬نامه‌کان���ی وه‌رده‌گرێت و ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ بیره‌وه‌رییه‌کانییه‌وه ناوبانگی په‌یدا کرد‪ ،‬دێکۆمێنته‌رییه‌ک���ه‌‌‌دا که ش���وێنه‌وارێکی‬ ‫به‌س���ه‌ر برد‪ .‬هه‌ڵبه‌ت ده‌ینووس���ی و به ماڵه‌وه‪ .‬ئ���ه‌م وێنانه‪ ،‬یه‌که‌م ده‌رکه‌وتنی کتێبێک که س���ه‌باره‌ت ب���ه مێرمنداڵیی ئێجگار قووڵ‪ ،‬له‌س���ه‌ر ن���اخ و ده‌روونی‬ ‫پێی وه‌سیه‌تی خۆیش���ی‪ ،‬دامه‌زراوه‌یه‌ک ئه‌و بوون له پاش سااڵنێکی زۆر بێده‌نگی خۆی نووس���یویه‌تی‪ ،‬ئاش���نایی له‌گه‌ڵ مرۆڤ داده‌نێن‪.‬‬ ‫هه‌ڵبه‌ت له پاڵ ئ���ه‌وه‌دا‪ ،‬جه‌نجاڵێکی‬ ‫سالنجه‌ردا‪ ،‬نامه‌گۆڕینه‌وه‌کانی و هه‌روه‌ها‬ ‫ب���ه ن���اوی ئ���ه‌وه‌وه به‌رپه‌رس���یارێتیی و بێهه‌واڵی‪.‬‬ ‫ئاماده‌کاری و باڵوکردن���ه‌وه‌ی کاره‌کانی‬ ‫«شه‌ین‌ سالێرنۆ» فیلمنامه‌نووسه ن�ه‌ک ده‌رهێنه‌ر و ئه‌م‬ ‫به پێی ڕێوش���وێنێک که خ���ۆی دیاری‬ ‫کردبوو‪ ،‬گرته ئه‌ستۆ‪.‬‬ ‫فیلمه‌ی ته‌نیا له ڕووی سۆز و عه‌شقی خۆیه‌وه به‌رهه‌م هێناوه‌‪.‬‬ ‫هه‌ر ئ���ه‌م بێده‌نگی و گۆش���ه‌گیریی ‌ه‬ ‫ده‌ستپێکی فلیمه‌‌که‪ ،‬گێڕانه‌وه‌ی وێنه‌گرێکه که توانی پاش‬ ‫بوو که هه‌موانی گوێ‌قواڵخی بیس���تنی‬ ‫هه‌واڵێکی کردبوو‪ ،‬گه‌رچی خۆی زۆر وریا‬ ‫ڕۆژانێک چاوه‌ڕوانی له به‌رده‌م پۆسته‌خانه‌یه‌کدا‪ ،‬سالنجه‌ر ببینێت؛‬ ‫بوو که ش���تێکی وا هه‌رگیز ڕوو نه‌دات‪.‬‬ ‫له پیریدا‬ ‫که‌مترین خۆده‌رخس���تنی ل���ه میدیاکاندا‬ ‫ی هاوب���ه‌ش له‌گه‌ڵ ئه‌ودا‪ .‬دیکه‌ی ژیانی س���النجه‌ر ئاش���کرا ده‌بێ‪:‬‬ ‫هه‌ب���وو‪ .‬کاتێک خۆی ده‌رده‌خس���ت که‬ ‫فلیمه‌ک���ه‪ ،‬دوو گێڕان���ه‌وه‌ی هاوکات د‌ه مانگ ژیان ‌‬ ‫پێویس���تی به ڕاپه‌ڕاندنی کارێک ده‌بوو‪ .‬ده‌بات���ه پێ���ش‪ :‬یه‌کی���ان ج���ه‌ی‪‌.‬دی‪ .‬ه���ه‌ر ئه‌ویش���ه که پ���ه‌رده ل���ه حه‌زی یه‌که‌م هاوس���ه‌رگیریی ئه‌و له‌گه‌ڵ ژنێکی‬ ‫وه‌ک ئ���ه‌و کات���ه‌ی ک���ه ‪ 21‬چیرۆک���ی ‌س���النجه‌ره له منداڵییه‌وه تا پیری و له س���النجه‌ر بۆ پێوه‌ندیک���ردن به کچانی ئه‌ڵمانیدا‪ ،‬که‌س���ێکی س���ه‌ر ب���ه حزبی‬ ‫ئه‌ویان به ش���ێوه‌یه‌کی نایاس���ایی باڵو پاڵ ژیانیدا‪ ،‬چاالکیی��� ‌ه ئه‌ده‌بییه‌کانی و تازه‌پێگه‌یش���توو هه‌ڵده‌داته‌وه‪ .‬له هیچ ن���ازی هه‌ر له‌و چه‌ند مانگ���ی مانه‌وه له‬ ‫کردب���ووه‌وه و ئه‌و ته‌له‌فۆن���ی بۆ «نیۆ هه‌روه‌ه���ا کاریگه‌رییه‌کانیش���ی ده‌خرێته ش���وێنێکی ئه‌م دێکۆمێنت���اره‌دا ئیدیعا ئه‌ڵمانی پاش ش���ه‌ڕ‪ .‬س���ه‌رده‌مانێک که‬ ‫یۆرک تایمز» کرد و دواتریش وتووێژێکی ب���ه‌ر چ���او‪ .‬ئ���ه‌وی دیک���ه‪ ،‬تامه‌زرۆیی ناکرێ که ئ���ه‌م حه‌ز ب���ه نزیکایه‌تییه‪ ،‬هاوس���ه‌رگیریی س���ه‌ربازه‌كانی ئه‌مه‌ریکا‬ ‫س���ه‌باره‌ت به‌و ڕووداوه ب�ڵ�او کرده‌وه‪ ،‬کۆمه‌ڵگایه‌ک نیشان ده‌دا له چاوه‌ڕوانیی جنس���ی بووبێت‪ ،‬به‌ڵک���وو زۆرتر په‌نجه له‌گه‌ڵ شارۆمه‌ندانی واڵتانی شه‌ڕلێدراو‪،‬‬ ‫هاوکات پارێزه‌ره‌کانیش���ی کارێکیان کرد بیس���تنی هه‌واڵێکیدا‪ .‬له‌و ناوه‌دا هه‌ر له ده‌خرێته س���ه‌ر باری خۆشه‌ویس���تی و قه‌ده‌غه ب���ووه‪ ،‬ب���ه‌اڵم س���النجه‌ر ئه‌و‬ ‫ک���ه کتێبه‌که له کتێبفرۆش���ییه‌کاندا کۆ «فیلیپ س���یمۆر هافمه‌ن» و «ئیدوارد عاتفییانه‌ی ئ���ه‌و پێوه‌ندییانه‪ ،‬ئه‌گه‌رچی مه‌ترس���ییه‌ی قبووڵ ک���ردووه‪ ،‬گه‌رچی‬ ‫تۆڕتۆن»ـ���ه‌وه بگره ت���ا «تا ‌م ڤۆڵف» هه‌ر ئه‌مه‌ش گه‌لێ پرسیار ده‌ورووژێنێ‪ .‬ل���ه بنه‌ماڵ���ه‌ی باوکیی���ه‌وه ڕه‌گه‌زێکی‬ ‫بکرێته‌وه‪.‬‬ ‫فلیمه‌که له ڕاس���تیدا ته‌نیا گێڕانه‌وه‌ی جووله‌که‌یش���ی هه‌ی���ه‪ .‬مانگێ���ک پاش‬ ‫له پاش مه‌رگی س���النجه‌ر له س���اڵی و «گ���وور ڤی���داڵ» و «ئ���ه‌ی‌‪ .‬ئێ���ڵ‪.‬‬ ‫‪2010‬ـدا‪ ،‬چاوه‌کان چاوه‌ڕوانی دیتنه‌وه‌ی دکتۆرۆف» که‌س���ایه‌تییه ناسراوه‌کانی وێنه ئاش���ناکانی ڕاب���ردوو نییه‪ .‬له پاڵ گه‌ڕان���ه‌وه‌ی ئه‌و جووته ب���ۆ ئه‌مه‌ریکا‪،‬‬ ‫نیش���انه و س���ه‌ره‌داوێک بوون له کتێبه فه‌رهه‌نگ‪ ،‬سینه‌ما و ئه‌ده‌بی ئه‌مه‌ریکای ئه‌وانه‌دا‪ ،‬چه‌ن���د گرته‌یه‌کی ته‌کانده‌ریش گوش���اره‌کان له س���ه‌ریان هێن���ده زیاد‬ ‫باڵونه‌کراوه‌کانی‪ ،‬به‌اڵم هه‌تا ئێستا ته‌نیا باکوور‪ ،‬دێنه به‌رده‌م کامێرای دێکۆمێنتار هات���ووه‪ .‬گرنگترینیش���یان بێگوم���ان ده‌ک���ه‌ن که ناچار ده‌بن واز له س���ۆز و‬ ‫سێ چیرۆک له ده‌ستنووسه‌کانی «که له و له سالنجه‌ر ده‌دوێن‪ ،‬باسی کاریگه‌رییه س���ه‌باره‌ت به سااڵنی ش���ه‌ڕی دووهه‌می خۆشه‌ویس���تی بهێنن و ل���ه‌ یه‌کتر جیا‬ ‫مۆزه‌یه‌کدا خراونه‌ته به‌ر دیده‌ی خه‌ڵک‪ »،‬ئه‌ده‌بییه‌کان���ی ئ���ه‌و له‌س���ه‌ر خۆیان و جیهانیی���ه‪ .‬کاتێک که س���النجه‌ر پاش ببن���ه‌وه‪ .‬س���النجه‌ر هه‌وڵێک���ی فراوانی‬ ‫به ش���ێوه‌یه‌کی نایاس���ایی که‌وتوونه‌ته کۆمه‌ڵگا ده‌ک���ه‌ن و بیره‌وه‌رییه‌کانیان له هه‌وڵێکی زۆر «له سه‌ره‌تاوه به هۆکاری دابوو که ئه‌م ڕاستییه شاراوه بمێنێته‌وه‬ ‫سالنجه‌ر ده‌گێڕنه‌وه‪ ،‬یاخود هه‌ڵسه‌نگاندن پزش���کییه‌وه‪ ،‬بۆ ناونووسین له سوپادا گه‌رچی به‌ڵگه‌یش س���ه‌باره‌ت به‌و بابه‌ته‬ ‫دنیای مه‌جازیی ئینتێرنێته‌وه‪.‬‬

‫«گرتم؛ وێنه‌یه‌كی سالنجه‌رم گرت»‬

‫«‬

‫له فلیمه‌که‌دا پێشکه‌ش کراوه‪.‬‬ ‫ئه‌م فلیمه له بواری ڕیوایه‌تی داستانیی‬ ‫خۆی���دا‪ ،‬به‌رهه‌مێک���ی س���ه‌رکه‌وتووه‪.‬‬ ‫بۆ بین���ه‌ری تام���ه‌زرۆی ئاگاداربوون له‬ ‫الیه‌نه جۆربه‌جۆره‌کان���ی ژیانی ئه‌ده‌بی‬ ‫و که‌سیه‌تیی س���النجه‌ریش‪ ،‬به‌رهه‌مێکی‬ ‫زه‌ق و به‌رچ���اوه‪ .‬هه‌روه‌ه���ا زۆر ب���اش‬ ‫ل���ه خۆگ���ری که‌س���ایه‌تییه ناس���راو و‬ ‫سه‌رکه‌وتووه‌کانی س���ینه‌ما و ئه‌ده‌بیاته‬ ‫و وت���ه‌ی ئێج���گار دڵنش���ینیش له‌وان‬ ‫پێش���که‌ش ده‌کا‪ ،‬ئه‌گه‌رچ���ی ده‌یتوانی‬ ‫ئاماده‌کردنێکی باشتریش���ی بۆ بکرێت‪،‬‬ ‫وه‌ک چۆن ده‌یتوانی داڕش���تنێکی باشتر‬ ‫بۆ ڕیوایه‌ته‌که‌یش���ی بکرێ���ت‪ .‬ته‌نانه‌ت‬ ‫موسیقای فلیمه‌که‌یش ده‌کرا باشتر له‌وه‌ی‬ ‫که کراوه‪ ،‬له فلیمه‌که‌دا جێ‌بکه‌وێت‪.‬‬ ‫ته‌رکیزی به‌ش���ێک له فلیمه‌که له سه‌ر‬ ‫په‌راوێزه‌کانی ژیانی سالنجه‌ریش له‌وانه‌یه‬ ‫جاڕزک���ه‌ر بێت‪ .‬به‌تایبه‌ت ک���ه فلیمه‌که‬ ‫له‌گه‌ڵ هه‌ندێ له‌و که‌س���انه وتووێژ ده‌کا‬ ‫که به شوێن سالنجه‌ره‌وه بوون‪ ،‬ژیانیان‬ ‫لێ تاڵ کردبوو‪ ،‬پێیان خستبووه هه‌رێمی‬ ‫تاکه‌که‌سی ئه‌و نووسه‌ره‌وه‌‪ ،‬هه‌تا بتوانن‬ ‫فیلم و وێنه‌یه‌کی ئه‌ویان ده‌س���ت بکه‌وێ‬ ‫یا وه‌اڵمی پرس���یاره‌کانیان ده‌س���ته‌به‌ر‬ ‫بک���ه‌ن‪ .‬له‌گ���ه‌ڵ هه‌م���وو ئه‌مانه‌ش���دا‪،‬‬ ‫فلیمه‌ک���ه له کۆتایی خۆی���دا‪ ،‬دواگرته‌ی‬ ‫ڤیدیۆی���ی به‌جێماو له س���النجه‌ری پاش‬ ‫نه‌وه‌د‌س���اڵی‪ ،‬نیشان ده‌دا له‌گه‌ڵ دوایین‬ ‫خێزانه‌که‌ی���دا‪ .‬هه‌روه‌ها‬ ‫پ���اش ته‌واوبوون���ی‬ ‫گرت���ه‌کان‪ ،‬ل���ه چه‌ن���د‬ ‫خوله‌کێکدا پێناسه‌یه‌ک‬ ‫له کتێبه‌کانی پێشکه‌ش‬ ‫ده‌کرێ که بڕیاره سااڵنی‬ ‫داهاتوو له سالنجه‌ر باڵو‬ ‫بکرێنه‌وه‪ ،‬ئه‌ویش به‌پێی‬ ‫ڕیزبه‌ندێک ک���ه خودی‬ ‫سالنجه‌ر دیاری کردووه‪.‬‬ ‫س���النجه‌ر دێوێك���ی‬ ‫ئه‌ده‌ب���ی ب���وو ک���ه له‬ ‫ناوبانگ بێ���زار بووبوو‪.‬‬ ‫نه‌یده‌ویس���ت له‌به‌ر چاو‬

‫بێ���ت و ح���ه‌زی وا بوو ل���ه بێده‌نگی و‬ ‫زاڵییه‌تییه‌کی ته‌واودا بنووس���ێ‪ .‬حه‌زی‬ ‫به‌وه بوو که ش���ته پێوه‌ن���دداره‌کان به‬ ‫خۆی���ه‌وه‪ ،‬له‌ژێر کۆنتڕۆڵی���دا بمێننه‌وه‪.‬‬ ‫له‌گ���ه‌ڵ ڕه‌خنه‌گره‌کانی���دا نه‌ده‌س���ازا‪،‬‬ ‫له‌گ���ه‌ڵ هه‌ڵه‌گره‌کانیش���یدا هه‌روه‌ت���ر‪.‬‬ ‫بێزار ب���وو له‌وه‌ی که ته‌نانه‌ت ش���وێنی‬ ‫فاریزه‌یه‌كی له ڕسته‌دا بگۆڕدرێ و ته‌نیا‬ ‫له به‌ر شتێکی وا‪ ،‬ئاماده بوو کۆتایی به‬ ‫دۆستایه‌تییه‌کی چه‌ندین ساڵه بهێنێت‪.‬‬ ‫س���ه‌ره‌ڕای هه‌م���وو ئه‌مان���ه‪ ،‬ژیانی‬ ‫که‌س���یه‌تیی ئ���ه‌و هه‌رچ���ی بووبێ���ت‪،‬‬ ‫ڕه‌وش���تی هه‌رچۆنێ���ک بووبێ���ت‪ ،‬ئه‌م‬ ‫ڕاس���تییه بۆ مێ���ژوو ده‌مێنێت���ه‌وه که‬ ‫خاوه‌نی پێنووس���ێکی سه‌رس���ووڕهێنه‌ر‬ ‫‌بوو‪ .‬چاوه‌کان چاوه‌ڕوانن تاکوو له شه‌ش‬ ‫ساڵی داهاتوودا‪ ،‬کتێبه‌کانی به‌رودوا باڵو‬ ‫ببن���ه‌وه‪ .‬گه‌رچی هیچ‌که‌س���ێک مێژووی‬ ‫وردی باڵوبوونه‌وه‌ی���ان نازانێت‪ ،‬به‌اڵم به‬ ‫دڵنیایی���ه‌وه له کات���ی باڵوبوونه‌وه‌یاندا‪،‬‬ ‫ده‌بنه گرنگترین ڕووداوی ئه‌ده‌بیی س���اڵ‬ ‫و هی���وای ئ���ه‌وه ده‌کرێت س���ه‌رکه‌وتنی‬ ‫«پاس���ه‌وانێك له‌ مه‌زرا» جارێکی دیکه‬ ‫دووپات ببێته‌وه‪ .‬تا ئه‌و کاته‪ ،‬سه‌یرکردنی‬ ‫فلیم���ی دێکۆمێنتاری���ی «س���النجه‌ر»‬ ‫ده‌توانێت س���ه‌رنجڕاکێش بێت بۆ هه‌موو‬ ‫ئه‌وانه‌ی تامه‌زرۆی ئاگاداربوون له الیه‌نه‬ ‫جیاوازه‌کانی ژیان و به‌رهه‌مه‌کانی ئه‌ون‪.‬‬ ‫جا ئه‌گه‌ر وه‌ه���ا خوێنه‌رێکن‪ ،‬فلیمه‌که‌‌ی‬ ‫تاقی بکه‌نه‌وه به‌اڵم ئاستی چاوه‌ڕوانیتان‬ ‫لێی‪ ،‬با زۆر ب���ه‌رز نه‌بێت‪ ،‬چونکه که‌س‬ ‫وه‌ک سالنجه‌ر خۆی‪ ،‬له نیشاندانی خۆیدا‬ ‫س���ه‌رکه‌وتوو نییه‪ .‬ته‌نیا ئه‌وه‌تان له یاد‬ ‫بێت‪.‬‬ ‫سه‌رچاوه‌ی ئه‌م وه‌رگێڕانه‌‪:‬‬

‫‪http://www.roozonline.com/persian/‬‬ ‫‪news/newsitem/archive/2014/‬‬ ‫‪april/10/article/-0cc5b0bb26.html‬‬

‫شتێک مەڵێ‪ ،‬کە لەبەر چاوە‬ ‫گوڵێك له‌ خانمێكی فه‌ڕه‌نسییه‌وه‌‬

‫ژوان جه‌الل‬ ‫کاتێ���ک لەن���او چەندی���ن کەس���دا‬ ‫دانیشتوویت و ئەوەی تۆ دەتەوێت لەوێ‬ ‫نییە‪ ،‬دڵت تەنگە‪ ،‬من ئاوام هەس���ت کرد‬ ‫کاتێک تەماش���ای فیلمەکەی سالنجەرم‬ ‫دەکرد‪ ،‬ئ���ەو هەموو خەڵک���ە لە بارەی‬ ‫س���النجەرەوە قس���ەت بۆ دەکەن‪ ،‬تەنیا‬ ‫س���النجەر لەوێ نییە‪ .‬ئەمە هه‌س���تێكی‬ ‫خۆیی بوو‪ ،‬خەتای دەرهێنەری تێدا نییە‪،‬‬ ‫بەاڵم هێش���تا دەتوانم بڵێم دەرهێنەر لە‬ ‫زۆر ڕووی ترەوە کارێکی باشی نەکردووە‪.‬‬ ‫ئێس���تا‪ ،‬دوای تەماش���اکردنی فیلمەکە‪،‬‬ ‫نەمزانی «شەین س���الێرنۆ» ویستبووی‬ ‫چ���ی بڵێ���ت؛ ئەو پی���اوەی لە پش���ت‬ ‫«پاس���ەوانێک لە مەزرا»ـوەیە مرۆڤێکی‬ ‫نەرگسی‪ ،‬توندوتیژ و نەخۆشە‪ ،‬ئایا ئەو‬ ‫فیلم���ەی بۆ ئەوە ویس���تووە کتێبەکەی‬ ‫«دەیڤ���د ش���یڵدس‪ »،‬کە ب���ە هەمان‬ ‫ناوەوە نووس���یویەتی ش���ەرح بکات یان‬ ‫جەختی لەسەر بکاتەوە‪ ،‬ئەی مەبەستی‬ ‫چییە لە هێنانە قس���ەی ئ���ەو خەڵکانە‪،‬‬ ‫کە هەندێکیان ب���ۆ فیلمێکی وەها گرنگ‬ ‫نەبوون و هەندێکیان پەیوەندییان نەبوو‪،‬‬ ‫هەندێکی تریشیان دەڵێیت تەنیا ڕیکالم‬ ‫بۆ نیو یۆرک تایمز دەکەن‪.‬‬ ‫س���النجەر دەڵێت «شتێک مەڵێ‪ ،‬کە‬ ‫لەبەر چاوە‪ ».‬مەبەس���تی منیش لێرەدا‬

‫لە خانمێکی فه‌ڕەنسی وەردەگرێت‪ ،‬زۆرم‬ ‫حەز دەکرد ئ���ەو ڤیدیۆیە درێژتر بوایە‪،‬‬ ‫یان هیچ نەبێت‪ ،‬ڕووخس���اری سالنجەرم‬ ‫بە تەواوی ببینیایە‪ ،‬ب���ەاڵم ئیتر ئاوڕی‬ ‫نەدایەوە‪ .‬بەهەرحاڵ‪ ،‬پەیامی دەرهێنەر‬ ‫لەم بەشەدا ئەوەیە‪ ،‬کە جەنگی جیهانی‬ ‫بوو کەس���ێکی دروس���ت ک���رد‪ ،‬بەناوی‬ ‫«ج���ەی‪ .‬دی‪ .‬س���النجەر» دەزانی���ت‪،‬‬ ‫ئێمەش لە خوێندنەوەی بەرهەمەکانیدا‪،‬‬ ‫ئام���اژەی زۆروزەوەن���د و ئاش���کرا ب���ۆ‬ ‫کاریگەری���ی جەنگ لەس���ەر س���النجەر‬ ‫دەبینی���ن‪ ،‬جەن���گ تارماییەکە بەس���ەر‬

‫ڕقهەڵگرتنی سالنجەرە لە سینەما و فیلم‪.‬‬ ‫دواتر‪ ،‬دوو ل���ەو خانمانەی لە تەمەنێکی‬ ‫زوودا پەیوەندی���ی ئەوینداریی���ان لەگەڵ‬ ‫س���النجەردا هەبووە‪ ،‬جۆرێ���ک چیرۆکی‬ ‫خەمگینی خۆی���ان دەگێڕنەوە‪ ،‬هەڵبەت‬ ‫دووەمی���ان دوات���ر بە هۆی نووس���ینی‬ ‫کتێبێکەوە لە بارەی پەیوەندیی خۆی و‬ ‫سالنجەر و باڵوکردنەوەی نامەکانییەوە‪،‬‬ ‫وەک نووس���ەر ناوبان���گ دەردەکات‪ ،‬من‬ ‫خۆش���م نەویس���ت‪ .‬هەروەه���ا دووجار‬ ‫هاوسەرگیریی س���النجەر‪ ،‬کە جارێک لە‬ ‫تەواوبوون���ی جەنگ���ی جیهانیی دووەمدا‬

‫ئەوە نییە بڵێم‪ ،‬ئەگەر س���النجەر خۆی‬ ‫بمای���ە ڕقی لەم فیلمە دەبوو‪ ،‬یان مادەم‬ ‫وایە دەبێت بینەریش ڕقی لێی بێت‪ ،‬نا‪،‬‬ ‫ئەوە قسەی تێدا کراوە‪ ،‬دۆکیومێنتاریی‬ ‫باش ئەوەیە بتگەیەنێتە حاڵەتێک نەزانی‬ ‫ب���ڕوا بە چی بکەی���ت‪ ،‬خراپیش ئەوەیە‬ ‫پێ���ت بڵێت دەبێت ب���ڕوا بەمە بکەیت و‬ ‫بۆچییش‪ ،‬لەبەر ئەوە بە جۆرێک تاکتیکی‬ ‫فیلمەکە ناحەز هاتە پێش چاوم‪.‬‬ ‫س���النجەر ه���ەر بە هۆی ئ���ەم جۆرە‬ ‫قسەوباس و لێکۆڵینەوەیەو‌ه بوو‪ ،‬تاکوو‬ ‫مردن‪ ،‬ژیانی لە جەنگەڵدا هەڵبژارد‪ ،‬من‬ ‫حەزم دەک���رد دەرهێنەر گرنگیی زیاتری‬ ‫بە کارەکانی نووس���ەر بدایە‪ ،‬باسی ئەو‬ ‫له‌م فیلمەدا ئ��ەوەی بیەوێت پێمان‬ ‫بەرهەمان���ە بکات زیاتر‪ ،‬کە ئەویان کردە‬ ‫«پاسەوانێک لە مەزرا» دەبێتە هاندەر بۆ‬ ‫یەک لە باش���ترین نووسەرەکانی سەدەی‬ ‫و قسەی بێخوێیە‬ ‫بیستەم‪.‬‬ ‫ه���ەوڵ دەدەم فیلمەکە نەس���ووتێنم‪،‬‬ ‫ه���ەروا کەمێک لەس���ەر س���ەرەکیترین کارەکان���ی س���النجەرەوە‪ ،‬کەوات���ە لەم خانمێکی ن���ازی دەکاتە بووکی جەنگ و‬ ‫بابەتەکانی فیلمێک���ی «درێژ» کۆمێنت بەش���ەدا فیلمەکە خزمەتێکی وەهای بە لەگەڵ خۆی بۆ ئەمەری���کای دەباتەوە‪،‬‬ ‫دەدەم‪ .‬س���ەرەتا بەش���داریی سالنجەر مەعریفەی ئێمە لەم بارەیەوە نەکردووە‪ .‬جاری دواییش لەگەڵ دایکی منداڵەکانیدا‬ ‫بابەتی دووەمی سەرەکی لە فیلمەکەدا‪ ،‬هاوس���ەرگیری دەکات‪ ،‬کە ئەویش دواتر‬ ‫لە جەنگ���ی جیهانیی دووەم���دا‪ ،‬کە بۆ‬ ‫م���اوەی نزیکەی ‪ ٣٠٠‬ڕۆژ ب���ووە و دواتر پەیوەندییە عاشقانەکانی سالنجەرە لەگەڵ س���النجەر جێ دەهێڵێ���ت‪ .‬لێرەدا‪ ،‬وەک‬ ‫باری دەروونی���ی بە هۆی جەنگەوە تێک کچە گەنجەکاندا‪ ،‬س���ەرەتا خۆشەویستی دەتوانیت لە بەرهەمەکانیدا بیخوێنیتەوە‪،‬‬ ‫دەچێت‪ ،‬تاکە وێنەیەک لە کاتی نووسینی ڕاستەقینەی ژیانی بە «چارلی چاپلن» خۆشەویستیی س���النجەر بۆ بەرائەت و‬ ‫«پاس���ەوانێک لە مەزرا»ـ���دا‪ ،‬لەوێدا لە دەدۆڕێنێت‪ ،‬کاتێک ئەم دەچێت بۆ شەڕ‪ ،‬تەمەنی منداڵی ببینییەوە‪ ،‬هەوڵ دەدات‬ ‫جەنگدا لێی گیراوە‪ ،‬هەروەها گرتەیەکی خان���م لەگەڵ بەناوبانگترین ئەس���تێرەی ل���ە دروس���تکردنی خۆشەویس���تەکەیدا‬ ‫ڤیدیۆیی دەبینیت تێیدا س���النجەر دوای س���ینەمایی ئەو کات���ەدا زه‌واج دەکات‪ ،‬دەس���تی هەبێت‪ ،‬تا ڕادەیەک بەوجۆرەی‬ ‫ڕزگارکردنی پاریس‪ ،‬بە ش���ەرمەوە گوڵ ڕێی تێ دەچێت بڵێیت ئەمە س���ەرەتای کارەکتەری چیرۆکەکانی دروست دەکات‪.‬‬

‫«‬

‫یانی سالنجەر ئەوەشی لە‬ ‫ڕێگ���ەی بەرهەمەکانییەوە تێگەیاندووین‪،‬‬ ‫فیلمەک���ە ش���تێکی وەه���ا تازەمان پێ‬ ‫ناڵێت‪ ،‬لە بەرهەمەکانی زیاتر خەیاڵمان‬ ‫درێژ بکاتەوە‪.‬‬ ‫ل���ە دەس���تی ئ���ەوالوە‪ ،‬دەرهێن���ەر‬ ‫ددانپێدانانی بکوژەکەی «جۆن لینۆن»‬ ‫و دوان���ی تریش زەق دەکات���ەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەڕاس���تی ئەوەی بیەوێ���ت پێمان بڵێت‬ ‫سالنجەر دەیزانی «پاسەوانێک لە مەزرا»‬ ‫دەبێت���ە هاندەر ب���ۆ توندوتیژی‪ ،‬بەهانە‬ ‫نییە و قسەی بێخوێیە‪ ،‬ئیتر بکوژەکەی‬

‫بڵێت سالنجەر دەیزانی‬ ‫توندوتیژی‪ ،‬بەهانە نییە‬ ‫«ج���ۆن لینۆن» هەرچی بڵێت‪ ،‬یان هەر‬ ‫کەسی تر بە هەر جۆرێک کتێبەکە بکاتە‬ ‫مانیفێستێک بۆ ئەنجامدانی توندوتیژی‪.‬‬ ‫فیلمەکە ب���ە هەواڵی چاپبوونی چەند‬ ‫کتێبێکی تری سالنجەر لە دوای ‪٢٠١٥‬ـەوە‬ ‫کۆتای���ی دێت‪ ،‬بێ ئەوەی س���ەرچاوەی‬ ‫هەواڵەک���ە دیاری کرابێ���ت‪ ،‬لەو کتێبانە‬ ‫تەواوی مێژووی خێزانی گاڵس و ڕۆمانێک‬ ‫لەسەر بنەمای ئەزموونی سالنجەر خۆی‬ ‫لە جەنگی جیهانیی دووەمدا‪.‬‬ ‫لێرەدا نە من و نە کەسی تر نەهاتووە‬

‫س���النجەر بکاتە خوای بەرائەت و پاکی‪،‬‬ ‫ه���ەر ئەوەندەیە س���النجەر‪ ،‬ب���ڕوای وا‬ ‫بووە‪ ،‬دەبێت لە ڕێ���ی بەرهەمەکانییەوە‬ ‫بناس���رێت‪ ،‬نەک لە ڕێی چاودێریکردن و‬ ‫بەدواداچوونی ژیانی تایبەتییەوە‪ .‬هەموو‬ ‫گۆش���ەگیرییەکەی باجی ئ���ەوەی داوە‪،‬‬ ‫نەیویس���تووە ببێتە «ش���تی گرنگ»ـی‬ ‫بەردەم کامێ���را و ناو ڕۆژنامەکان‪ ،‬بەاڵم‬ ‫تا زیاتر ویس���تبێتی ژیان���ی تایبەتی بۆ‬ ‫خۆی هەڵبگرێت‪ ،‬زیاتر قسەی لە بارەوە‬ ‫ک���راوە‪ .‬دواجار‪ ،‬هەرچییەک من گوتم لە‬ ‫بارەی ئەم فیلم���ەوە‪ ،‬ڕێگر نییە لەوەی‬ ‫تەماش���ای بکەیت‪ ،‬لەگەڵ ئ���ەو هەموو‬ ‫چیرۆکگێڕانەوەیە لە بارەی سالنجەرەوە‪،‬‬ ‫ئ���ەو کەم���ە وێنەی���ەش ل���ەم فیلمەدا‬ ‫دەیبینی���ت‪ ،‬ڕەنگە بە دیوێکدا ش���تێک‬ ‫بتجووڵێنێت‪ ،‬بەاڵم دەڵێم ئەوەی لە کاڵوە‬ ‫س���وورە یەکدۆالرییەکەی هۆڵدنەوە دێتە‬ ‫دەرەوە‪ ،‬لەم فیلم���ە دووملیۆن دۆالرییە‬ ‫دەرنەهاتووە‪ .‬س���الێرنۆ دەڵێت ئامانجی‬ ‫لەم فیلمە ناساندنی سالنجەر بووە وەک‬ ‫پیاوێ���ک‪ ،‬ببوورە‪ ،‬ب���ەاڵم ئەگەر هۆڵدن‬ ‫ئەم کارە ببینێت‪ ،‬یەکسەر دەڵێت‪ :‬ئەوە‬ ‫توڕەهاتی دەیڤد کوپەرفێڵدییە!‬ ‫شەو درەنگ فیلمەکە تەواو بوو‪ ،‬کەس‬ ‫نەبوو قس���ەی لەگەڵدا بک���ەم‪ ،‬لە دڵی‬ ‫خۆمدا گوتم‪ :‬هەرچۆنێک جێی کەس���ێک‬ ‫ک���ە لێرە نییە بڕازێنیتەوە‪ ،‬هەر دەزانیت‬ ‫جێیەکە خاڵییە‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٠٧‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٥/٥‬‬

‫‪6‬‬

‫سروشتگه‌را‪ ،‬یان دژه‌سروشتگه‌را‬

‫««‬

‫خوێندنه‌وه‌یه‌ك بۆ شیعری «قاچ‪ ،‬ئۆتۆمبێل»ـی ئاریان ئه‌بووبه‌كر‬ ‫له‌ س���ه‌ره‌تاوه‌ تا كۆتایی ب ‌ه یه‌ك هه‌ناس��� ‌ه‬ ‫نیی���ه‌‪ .‬به‌ڵكوو ل ‌ه نزیك كۆتایی له‌ جێگایه‌كدا‬ ‫گۆڕانێ���ك ڕووده‌دات‪ ،‬ك���ه‌ زیاتر هه‌س���ت ب ‌ه‬ ‫پچڕانێ���ك ده‌كرێت ل���ه‌ ده‌قه‌ك���ه‌دا و الدان‬ ‫ل���ه‌و تێمایه‌ی كۆی ده‌قه‌كه‌ ب���ۆی خولقاوه‌‪،‬‬ ‫هه‌رچه‌ن���ده‌‌ ده‌قه‌ك���ه‌ تا ڕاده‌ی���ه‌ك ده‌قێكی‬ ‫درێ���ژه‌‪ ،‬به‌اڵم ئه‌مه‌ ناكاته‌ ئ���ه‌وه‌ی له‌ پڕ ل ‌ه‬ ‫تێم���ا س���ه‌ره‌كییه‌ ال ب���دات و ڕوو له‌ الیه‌كی‬ ‫تر بكات‪ .‬ب ‌ه گشتی ل ‌ه سه‌ره‌تای شیعره‌كه‌و‌ه‬ ‫ب���ه‌ ڕیتمێكی مه‌نه‌لۆگئاس���ا دێ���ت و وه‌كوو‬ ‫زۆربه‌ی ش���یعره‌كانی تری شاعیره‌‪ ،‬به‌اڵم ل ‌ه‬ ‫پڕ ده‌كه‌وێته‌ موخاته‌به‌كردنی به‌رامبه‌ر و ئه‌و‬ ‫ڕیتمه‌ی خۆی ل ‌ه ده‌ست ده‌دات‪ ،‬ك ‌ه ئه‌م حاڵه‌ت ‌ه‬ ‫له‌ به‌شی هه‌ره‌زۆری ده‌قه‌كانی شاعیردا به‌دی‬ ‫ده‌كرێ���ت‪ ،‬كه‌ الم وایه‌ یه‌كێك له‌ هۆكاره‌كانی‬ ‫ئ���ه‌م حاڵه‌ت���ه‌ الی ئاریان درێژنووس���ییه‌‌ و‬ ‫زۆر درێژكردن���ه‌وه‌ی ده‌قه‌كانیه‌ت���ی‪ ،‬ك ‌ه ئه‌و‬ ‫تێمایان���ه‌ی هه‌ڵیب���ژاردووه‌ كۆتاییان دێت و‬ ‫شاعیر به‌زۆر ش���تی تر ده‌ئاخنێته‌ ناویانه‌وه‌‪.‬‬ ‫ده‌كرێت نموونه‌یه‌ك له‌م شیعره‌ بهێنینه‌وه‌‪:‬‬

‫ش���یعرییه‌ ئه‌فرێنراوه‌ك���ه‌ی ئاری���ان ده‌بێت ‌ه‬ ‫خودێكی سروش���تگه‌را و ده‌یه‌وێت بانگه‌شه‌ی‬ ‫سروش���تگه‌رایی بكات و سه‌رجه‌م مرۆڤایه‌تی‬ ‫بۆ پاراستن و خزمه‌تكردنی سروشت بانگێشت‬ ‫بكات‪ .‬به‌اڵم ئه‌م خوده‌ له‌به‌ر ئه‌وه‌ی خودێك ‌ه‬ ‫له‌ دونیای مۆدێرندای ‌ه دواجار ته‌س���لیمی ئه‌و‬ ‫واقیع���ه‌ ده‌بێت و ئه‌ویش ده‌بێته‌و‌ه به‌ یه‌كێك‬ ‫له‌ دژه‌سروشته‌كان و له‌ ڕێی ئۆتۆمبێله‌كه‌یه‌و‌ه‬ ‫ژینگه‌ پیس ده‌كات و گوڵی باخچه‌كان سیس‬ ‫ده‌كات‪ .‬با سه‌رنج له‌ كۆتایی شیعره‌كه‌ بده‌ین‪:‬‬

‫نابه‌خش���ێت‪ ،‬به‌ڵك���وو ه���ه‌ر ڕس���ته‌ی ‌ه و ل ‌ه‬ ‫ئاوازێك ده‌خوێنێت‪ .‬ڕسته‌ی یه‌كه‌م واتایه‌كی‬ ‫ئارام سدیق‬ ‫س���ه‌ربه‌خۆی هه‌یه‌‪ ،‬به‌اڵم ڕسته‌ی دووه‌م هیچ‬ ‫په‌یوه‌ندییه‌ك���ی به‌ ڕس���ته‌ی یه‌كه‌مه‌و‌ه نیی ‌ه‬ ‫سه‌ره‌تا‬ ‫به‌ش���ێك له‌ توێ���ژه‌ران به‌كاربردنی زمان ‌ی و ڕس���ته‌ی س���ێیه‌م و چواره‌میش به‌ هه‌مان‬ ‫نووس���ین ب���ه‌ گش���تی و زمانی ئ���ه‌ده‌ب به‌ ش���ێوه‌‪ ،‬بۆی ‌ه ئه‌گه‌ر ده‌ستپێكی شیعره‌كه‌ ل ‌ه‬ ‫تایبه‌تی ل ‌ه ش���ێوه‌ س���اده‌كه‌یدا به‌ دروست پاش ئه‌مه‌و‌ه ده‌س���تی پ���ێ بكردایه‌‪ ،‬هه‌م ل ‌ه‬ ‫نازانن‪ ،‬به‌اڵم ب ‌ه پێچه‌وانه‌ش���ه‌وه‌‪ ،‬به‌ش���ێك ڕووی ئیس���تاتیكییه‌و‌ه جوانتر ده‌بوو و هه‌م‬ ‫ل ‌ه نووسه‌ران و ش���اعیران هه‌ر به‌رده‌وامن ل ‌ه ل���ه‌ ڕووی واتاییش���ه‌وه‌ ش���یعره‌كه‌ به‌هێزتر‬ ‫به‌كاربردن���ی زمانی س���اد‌ه و نزیك له‌ زمانی ده‌رده‌ك���ه‌وت‪ .‬به‌اڵم له‌م حاڵه‌ته‌ی ئێس���تادا‬ ‫ڕۆژان���ه‌ی هاوواڵتیبان���ه‌وه‌‪« .‬بینجامی���ن لی ده‌س���تپێك به‌ زیانی شیعره‌ك ‌ه شكاوه‌ته‌و‌ه و‬ ‫دوور كه‌وتوومه‌ته‌و ‌ه له‌ باخچ ‌ه‬ ‫وۆرف» ده‌ڵێت‪« :‬زم���ان جۆرێك له‌ مه‌نتیق هیچ خزمه‌تێكی به‌ بونیادی گش���تیی ده‌قه‌ك ‌ه‬ ‫نزیك كه‌وتوومه‌ته‌و ‌ه ل ‌ه جاده‌‬ ‫و چوارچێوه‌ی گش���تیی ئاماژه‌پێكردن پێك نه‌كردووه‌‪.‬‬ ‫من له‌ناو ئۆتۆمبێلدا دانیشتووم‬ ‫دێنێت و به‌م ش���ێوه‌یه‌ش هه‌ر زمانێك سیما‬ ‫من ئۆتۆمبێلم كڕی‌‬ ‫به‌رهه‌مهێنانی دوالیزمی دژیه‌ك‬ ‫به‌ هزری قسه‌پێكه‌ران و به‌كارهێنه‌رانی خۆی‬ ‫من ئۆتۆمبێلم كڕی‌‬ ‫یه‌كێك له‌و شتانه‌ی «ئاریان» له‌م شیعره‌دا‬ ‫ده‌به‌خش���ێ‪ ».‬له‌ ڕوانگه‌ی ئ���ه‌م بۆچوونه‌و‌ه‬ ‫دووباره‌كردنه‌وه‌ی ڕسته‌ی «من ئۆتۆمبێلم‬ ‫ده‌توانین بڵێین زۆرجار قس���ه‌كردن له‌س���ه‌ر كاری له‌سه‌ر كردووه‌ به‌رهه‌مهێنانی دوالیزمێكی‬ ‫كڕی» گوزارشتێكی ته‌واوه‌ ل ‌ه ته‌سلیمبوونی‬ ‫بابه‌تێك جۆرێك ل ‌ه زمان به‌س���ه‌ر نووسه‌ردا دژیه‌كه‪ ‌،‬كه‌ هه‌ر له‌ ناونیشانه‌وه‌ هه‌ست ‌ه به‌و‌ه‬ ‫ئه‌و خود‌ه ئه‌فرێنراو‌ه شیعرییه‌ی ل ‌ه سه‌ره‌تای‬ ‫ده‌سه‌پێنێت‪ .‬یان ده‌توانین بڵێین هه‌ر جۆر‌ه ده‌كرێت‪ .‬له‌ ناونیش���انه‌كه‌دا دوو موفره‌ده‌ی‬ ‫شیعره‌كه‌وه‌ بانگه‌شه‌ی سروشتگه‌رایی ده‌كات‬ ‫تێمای���ه‌ك زمانی خ���ۆی له‌ هه‌ن���اوی خۆیدا به‌كار بردوو‌ه ك ‌ه هه‌ریه‌ك ‌ه نوێنه‌ری دونیایه‌كی‬ ‫و دڵی ب���ۆ سیس���بوونی گوڵه‌كانی باخچه‌ و‬ ‫جی���اوازه‌‪ .‬یه‌كه‌م خاڵێك‪ ،‬كه‌ له‌م ش���یعره‌دا‬ ‫هه‌ڵگرتووه‌‪.‬‬ ‫مردن���ی مێش���ووله‌كان به‌ ه���ۆی تیژڕه‌ویی‬ ‫غیاباتم خوێنده‌وه‌‬ ‫«ئاری���ان ئه‌بووبه‌ك���ر» یه‌كێك���ه‌ ل���ه‌و وه‌ك���وو دوالیزمێك���ی دژی���ه‌ك ده‌رده‌كه‌وێت‬ ‫ئۆتۆمبێله‌كان���ه‌وه‌ ته‌نگ ده‌ب���وو‪ .‬ئه‌و خود‌ه‬ ‫تۆم غیاب دا‬ ‫ش���اعیرانه‌ی نه‌وه‌ی نوێ و‌ خاوه‌نی زمانێكی به‌رهه‌مهێنانی وێنه‌یه‌‪ .‬له‌م ش���یعره‌دا شاعیر‬ ‫به‌ ت���ه‌واوی ته‌س���لیمی ئه‌و واقیع��� ‌ه ده‌بێت‬ ‫تۆ قه‌ت لێر ‌ه نیت‬ ‫تایبه‌ت���ی ش���یعرییه‌‌‪ .‬زمانێك ت���ا ڕاده‌یه‌ك وێن���ه‌ی واقیعی و س���وریالیی به‌رهه‌مهێناوه‌‪،‬‬ ‫كه‌ مۆدێرن ‌ه به‌س���ه‌ریدا ده‌یس���ه‌پێنێت‪ .‬به‌اڵم‬ ‫ی مندا غیابیت‬ ‫تۆ له‌ناو ته‌مه‌ن ‌‬ ‫ساده‌ی ‌ه و ل ‌ه نووسینێكی پێشترمدا له‌ باره‌ی كه‌ ئه‌مه‌ش دیسان وه‌كوو دوالیزمێكی دژیه‌ك‬ ‫وه‌ك ده‌بینی���ن ئه‌م���ه‌ی لێ���ره‌دا خراوه‌ت ‌ه لێره‌دا پرسیارێك س���ه‌رهه‌ڵده‌دات ئایا تاك ‌ی‬ ‫ئه‌م ش���اعیره‌وه‌‪ -‬ب���ه‌ زمانێك���ی میللی ناوم دێته‌وه‌‪ .‬ئه‌گه‌ر س���ه‌رنج له‌م ش���یعره‌ بده‌ین‪ ،‬ڕوو هی���چ په‌یوه‌ندییه‌كی ئه‌وت���ۆی ب ‌ه هێڵ ‌ه مۆدێرن پێویس���ت ‌ه ته‌س���لیمی ئ���ه‌و واقیع ‌ه‬ ‫بردووه‌‪ .‬بێگومان مه‌به‌س���ت له‌ زمانی میللی ك ‌ه یه‌كێك ‌ه له‌و ش���یعرانه‌ی خاوه‌نی زۆرترین گش���تییه‌كه‌ی ده‌قه‌كه‌و‌ه نییه‌ و هه‌ست به‌و‌ه بێت‪ ،‬ك���ه‌ مۆدێرن���ه‌ خولقاندوویه‌تی و ئیتر‬ ‫ئه‌و زمانه‌یه‪ ‌،‬كه‌ ش���اعیر زیات���ر موفره‌ده‌ی وێنه‌ی واقیعییه‌‪ ،‬یان ده‌توانین بڵێین هه‌وڵی ده‌كرێ���ت ش���اعیر ب���ه‌زۆر خنیویه‌تییه‌ نێو سروش���ت له‌ بی���ر بكات؟ بێگوم���ان نه‌خێر‪،‬‬ ‫ژیانی ڕۆژانه‌ بۆ گوزارشتكردن له‌ بیرۆكه‌كانی شاعیر بۆ ئه‌وه‌یه‌‪ ،‬كه‌ زۆرترین وێنه‌ی واقیعی ده‌قه‌ك���ه‌وه‌‪ ،‬ك ‌ه به‌الی من���ه‌و‌ه ئه‌م ‌ه هه‌م ب ‌ه به‌اڵم پێده‌چێت ش���اعیر له‌ ڕێ���ی ئه‌و خود‌ه‬ ‫ب���ه‌كار دێنێت و كه‌متر زمان���ی مه‌جاز به‌كار و ژیانی ڕۆژانه‌ بگوازێته‌وه‌ تا هه‌ستی خوێنه‌ر زیانی ده‌قه‌كه‌ ش���كاوه‌ته‌وه‌ و ل��� ‌ه خزمه‌تی ئه‌فرێنراوه‌وه‌ ویس���تبێتی گوزارشت ل ‌ه تاك ‌ی‬ ‫ده‌ب���ات‪ .‬ئه‌وه‌ی مه‌به‌س���تی س���ه‌ره‌كیی ئه‌م بجووڵێن به‌رامبه‌ر به‌و كاره‌س���اته‌ی به‌س���ه‌ر درێژنووس���یدای ‌ه و هه‌م بووه‌ته‌ هۆی كوشتنی كورد بكات‪ ،‬كه‌ به‌رامبه‌ر ب ‌ه هاتنی ئه‌و دونیا‬ ‫نووس���ینه‌یه‌‪ ،‬قس���ه‌كردن ‌ه له‌ باره‌ی شیعری ژینگه‌دا دێت‪ .‬واته‌ شیعره‌ك ‌ه له‌ ڕێی ئه‌و وێن ‌ه تێما س���ه‌ره‌كییه‌كه‌‪ ،‬ی���ان الوازی ب���ۆ تێما تازه‌ی���ه‌ الوازه‌ و تا ڕاده‌یه‌كی زۆر ته‌س���لیمی‬ ‫«ق���اچ‪ ،‬ئۆتۆمبیل»ـ ‌ی ئاریان ئه‌بووبه‌كره‌وه‌‪ ،‬واقیعییانه‌و‌ه هه‌ڵگری گوتارێكه‌‪ ،‬كه‌ زۆرترین س���ه‌ره‌كییه‌كه‪ ‌،‬كه‌ ش���اعیر كۆی شیعره‌كه‌ی س���ه‌رجه‌م كای���ه‌ جۆربه‌جۆره‌كانی بووه‌ و ب ‌ه‬ ‫ك��� ‌ه له‌ فێس���تیڤاڵ ‌ی حه‌ڤده‌یه‌م���ی گه‌الوێژدا خوێنه‌ر ل���ه‌و گوتاره‌ بگات‪ ،‬ك���ه‌ گوتارێكی ل���ه‌ پێن���اودا ئه‌فران���دووه‌‪ .‬بۆی���ه‌ زۆرج���ار گوزارشته‌ هایدگه‌رییه‌كه‌ی به‌ هۆی هه‌یمه‌نه‌ی‬ ‫خه‌اڵتی دووه‌می شیعری وه‌رگرتووه‌‪.‬‬ ‫سروشتگه‌رایی ‌ه و گه‌ڕانه‌وه‌ی ‌ه بۆ نێو سروشت درێژكردن���ه‌وه‪ ‌،‬نه‌ك به‌ س���وودی ده‌ق نییه‌‪ ،‬ته‌كنه‌لۆژیاوه‌ بوونی ڕه‌س���ه‌نی خۆیش���ی ل ‌ه‬ ‫و هه‌وڵدان بۆ چه‌س���پاندنی گوتاریی زاڵ‪ ،‬ك ‌ه به‌ڵك���وو ده‌بێته‌ ه���ۆی به‌الڕێدابردنی ده‌ق و ده‌ست داوه‌‪.‬‬ ‫ناونیشان و ده‌ستپێك‬ ‫بۆ قس���ه‌كردن له‌س���ه‌ر په‌یوه‌ندیی مرۆڤ‬ ‫گه‌ڕانه‌وه‌یه‌ بۆ نێو سروش���ت و خۆشویستنی ونكردنی تێما سه‌ره‌كییه‌كه‌‪.‬‬ ‫ئه‌گه‌ر س���ه‌رنجی ناونیش���انی شیعره‌كانی سروش���ت و پارێزگاریكردن لێی‪ .‬به‌اڵم له‌گه‌ڵ‬ ‫و ئۆتۆمبێ���ل نموونه‌ی وتارێك���ی «به‌ختیار‬ ‫«ئاریان» بده‌ین ده‌بینین به‌ش���ی زۆریان ل ‌ه ئه‌مه‌دا ئاریان له‌پڕ و بێ هیچ زه‌مینه‌سازییه‌ك‬ ‫عه‌لی» ده‌هێنمه‌وه‌ ك���ه‌ ئاماژه‌یه‌كی خێرا ب ‌ه‬ ‫سروشتگه‌رایی‪ ،‬یان‪...‬‬ ‫دوو وش���ه‌ تێناپه‌ڕن‪ ،‬كه‌ زۆریان یه‌ك وشه‌ن‪ ،‬هه‌وڵی خولقاندنی وێنه‌ی س���وریالی ده‌دات‪،‬‬ ‫ئه‌گه‌رچی «ئاریان» ل ‌ه به‌ش���ی هه‌ره‌زۆری په‌یوه‌ندیی م���رۆڤ و ئۆتۆمبێل ده‌كات و ل ‌ه‬ ‫ده‌توانی���ن ئ���ه‌م نموونانه‌ ڕی���ز بكه‌ین «ك ‌ێ یان ده‌یه‌وێت چه‌ند وێنه‌یه‌كی سوریالی له‌نێو شیعره‌كانیدا گه‌ڕانه‌وه‌یه‌ك هه‌یه‌ بۆ سروشت‪ ،‬س���ه‌ره‌تای وتاره‌كه‌دا ده‌نووس���ێت‪« :‬مرۆڤی‬ ‫مرۆڤه‌؟‪ ،‬بۆشایی‪ ،‬س���ه‌گ‪ ،‬قۆنه‌ره‌‪ ،‬پێست‪ ،‬ئه‌و وێن ‌ه واقیعییانه‌دا بخولقێنێت‪ .‬ب ‌ه جۆرێك به‌اڵم له‌ هیچ ش���یعرێكدا وه‌كوو ئه‌م ش���یعر‌ه پیادە چیتر وەک سەردەم و ڕۆژگارەکانی تر‪،‬‬ ‫‪ %100‬په‌ش���یمانم» ئه‌مه‌ بێجگ��� ‌ه له‌وه‌ی ك ‌ه هه‌س���ت به‌و‌ه ده‌كرێت‪ ،‬شاعیر هه‌ست ده‌كات ب��� ‌ه ته‌واوی نه‌گه‌ڕاوه‌ته‌وه‌ بۆ نێو سروش���ت‪ ،‬کەسێکی ئاسایی نییە‪ .‬لە ڕۆژگاری ماشێن و‬ ‫ناونیشانی یه‌كێك له‌ شیعره‌كانی ب ‌ه شێوه‌ی ئه‌وه‌نده‌ش مانه‌وه‌ له‌نێ���و واقیعییه‌تدا ڕه‌نگ ‌ه چونك���ه‌ ت���ه‌واوی گوتاری ش���یعره‌كه‌ وه‌كوو خێراییدا کەس���ی پیادە ئاماژەیە بۆ شتێک‪،‬‬ ‫س���ایتی ئینته‌رنێتی نووس���یوه‌‪ ،‬كه‌ ئه‌مه‌یه خوێن���ه‌ر بێزار ب���كات‪ ،‬بۆی ‌ه ل ‌ه ناوه‌ڕاس���تی گوتاری كه‌س���ێكی سروشتگه‌را ده‌رده‌كه‌وێت‪ .‬ب���ۆ بوونەوەرێکی جی���اواز‪ .‬پیادەبوون تەنیا‬ ‫شیعره‌كه‌دا ده‌نووسێت‪:‬‬ ‫‌‪. www.bwnman.com‬‬ ‫بێگومان ك ‌ه وش���ه‌ی گوتار به‌كار ده‌به‌م به‌و ڕۆیش���تن نییە‪ ،‬بەڵکوو جۆرێکە لە دووری لە‬ ‫به‌ گش���تی ناونیش���ان الی ئه‌م ش���اعیر‌ه‬ ‫مه‌به‌سته‌یه‪ ‌،‬كه‌ ش���اعیر له‌م شیعره‌دا كه‌متر ماشێن‪ ،‬نووسانە بە زەوییەوە‪ ،‬دەستگرتنە بە‬ ‫ئۆتۆمبێلێك دروست كراو ‌ه به‌ وشه‌‬ ‫ئه‌گه‌رچ���ی هه‌ڵق���واڵوی نێ���و ش���یعره‌كه‌ی ‌ه‬ ‫ڕووب���ه‌ری بۆ ئیس���تاتیكا و وێنه‌ی ش���یعری پەیوەندیی لەشمان لەگەڵ سروشتدا»‪.‬‬ ‫ی داده‌نیشم‬ ‫ی كورس ‌‬ ‫له‌سه‌ر وشه‌ ‌‬ ‫به‌اڵم كاركردنه‌ له‌س���ه‌ر چه‌مكێ���ك‪ .‬هه‌موو‬ ‫«به‌ختی���ار» زیاتر له‌وه‌ش ده‌ڕوات و پێی‬ ‫هێش���تووه‌ته‌وه‌‪ ،‬به‌ڵكوو زیاتر له‌وه‌ شیعره‌ك ‌ه‬ ‫پاڵیك به‌ وشه‌ی‌ شووشه‌و ‌ه ده‌نێم‬ ‫ناونیش���انه‌كان وه‌كو چه‌مكێ���ك مامه‌ڵه‌یان‬ ‫ی كردن���ه‌وه‌ی‌ ج���ام جێبه‌ج���ێ ش���یعرێكی گوتارئامێزی به‌خ���ۆو‌ه بینیو‌ه تا وای���ه‌ مرۆڤ ده‌بێ���ت قاچەکانی خۆش بوێن‪،‬‬ ‫ك���ردار ‌‬ ‫ش���یعرێكی ئاس���ایی‪ .‬ده‌كرێت س���ه‌رنج له‌م ئەوان تاکە کەرەس���تەن کە ماون‪ ،‬تا بتوانیت‬ ‫له‌گه‌ڵدا كراوه‌ و ڕاڤ ‌ه كراون و شیكراونه‌ته‌وه‌‪ .‬ده‌كه‌م‬ ‫هه‌ربۆی���ه‌ ئه‌م خاڵ���ه‌ش ده‌بێت���ه‌ یه‌كێك ل ‌ه‬ ‫لە ڕێگایەوە غەزەل ب ‌ه سروش���تدا بنووسێت‪.‬‬ ‫وه‌ك ده‌بینین به‌رهه‌مهێنانی وێنه‌ی شیعری نموونه‌یه‌ بده‌ین‪:‬‬ ‫تایبه‌تمه‌ندییه‌ دیاره‌كانی ئه‌م شاعیره‌‪.‬‬ ‫به‌اڵم ئه‌گه‌ر س���ه‌رنج له‌ ناونیش���انی ئه‌م‬ ‫شیعری «قاچ‪ ،‬ئۆتۆمبێل» دابه‌ش ده‌بێت به‌سه‌ر دوو ته‌وه‌ره‌ی‬ ‫ش���یعره‌ بده‌ین ده‌بینین‪ ،‬به‌ڵكوو دوو وشه‌ی‬ ‫ه‬ ‫ه سروش��تگه‌رایی و گه‌ڕانه‌و ‌‬ ‫س��ه‌ره‌كیدا‪ .‬یه‌كه‌م‪ ،‬باس��كردن ل ‌‬ ‫لێكداب���ڕاو و تا ڕاده‌یه‌كی���ش دوور له‌ یه‌كه‌‪،‬‬ ‫ك ‌ه ئه‌مه‌ جێی س���ه‌رنج ‌ه له‌ چاو ناونیش���انی‬ ‫هم‌‪ ،‬مۆدێرنه‌ و‬ ‫ه ژینگه‌‪ .‬دوو ‌‬ ‫بۆ باوه‌ش��ی سروش��ت و گرنگیدان ب ‌‬ ‫ش���یعره‌كانی ت���ری‪« .‬ق���اچ و ئۆتۆمبیل»‬ ‫لێكه‌وته‌كانی دونیای مۆدێرن‬ ‫دوو وش���ه‌ن تا ڕاده‌یه‌ك وه‌كوو دوو وش���ه‌ی‬ ‫دژ دێن���ه‌وه‌‪ ،‬ی���ان ده‌توانین بڵێین ش���اعیر‬ ‫ب ‌ه باوه‌ش ئۆتۆمبێل ده‌به‌مه‌وه‌ بۆ گه‌راج الی «به‌ختی���ار» ئۆتۆمبێ���ل خاڵ ‌ی پێكه‌و‌ه‬ ‫ویس���توویه‌تی دوالیزمێكی دژه‌یه‌ك دروس���ت له‌م شیعره‌شدا دیس���ان جۆرێك له‌ دوالیزمی‬ ‫پچڕانی په‌یوه‌ندیی مرۆڤ و سروش���ته‌ و هه‌ر‬ ‫بكات‪ -‬هه‌ر له‌ ناونیشانه‌كه‌و‌ه و ئه‌و دوالیزم ‌ه دژیه‌كی خولقاندووه‌‪ .‬ئه‌م خاڵ ‌ی كۆكردنه‌وه‌ی‬ ‫ی پڕ بووه‌ له‌ ئۆتۆمبێل‬ ‫سه‌ر زه‌و ‌‬ ‫له‌و وتاره‌ كورته‌دا ئه‌م نووس���ه‌ره‌ ئاماژه‌ بۆ‬ ‫دژه‌یه‌كه‌ش له‌ ش���یعره‌كه‌دا بتوێنێته‌وه‌‪ .‬وات ‌ه دژه‌كان تا كۆتایی شیعره‌كه‌ به‌رده‌وام ده‌بێت‬ ‫ی بووه به‌ گه‌راج‬ ‫سه‌ر زه‌و ‌‬ ‫پشیله‌یه‌كم هه‌بوو بوو به‌ژێر ئۆتۆمبێله‌وه‌ ئه‌وه‌ش ده‌كات‪ ،‬ك��� ‌ه قاچه‌كان تاكه‌ هۆكاری‬ ‫بۆی ‌ه دوو وش���ه‌ی له‌ ناونیش���انی شیعره‌كه‌دا و به‌ جۆرێك شیعره‌كه‌ دابه‌ش ده‌بێت به‌سه‌ر‬ ‫به‌س���تنه‌وه‌ی مرۆڤن به‌ سروش���ته‌و‌ه و ده‌نا‬ ‫به‌كار هێناو‌ه چونكه‌ ده‌یه‌وێت له‌سه‌ر ئه‌و دوو دوو ته‌وه‌ره‌ی س���ه‌ره‌كیدا‪ .‬یه‌كه‌م‪ ،‬باسكردن‬ ‫سه‌گێكم هه‌بوو بوو به‌ژێر ئۆتۆمبێله‌و ‌ه‬ ‫په‌یوه‌ندیی ئینس���ان ب ‌ه سروشته‌وه‌ له‌ هه‌موو‬ ‫چه‌مك ‌ه هه‌ڵوه‌س���ته‌ بكات و له‌ بری چه‌مكێك ل ‌ه سروش���تگه‌رایی و گه‌ڕانه‌وه‌ بۆ باوه‌ش���ی‬ ‫مێشێكم هه‌بوو بوو به‌ژێر ئۆتۆمبێله‌و ‌ه‬ ‫ئاس���ته‌كاندا گۆڕانكاریی گه‌وره‌ی به‌س���ه‌ردا‬ ‫دوو چه‌م���ك بخات���ه‌ ب���ه‌ر باس‪ .‬به‌ گش���تی سروش���ت و گرنگی���دان به‌ ژینگ���ه‌‪ .‬دووه‌م‌‪،‬‬ ‫ئۆتۆمبێلێكی‌ مندااڵنه‌م هه‌بوو‬ ‫هاتووه‌ و ته‌نها قاچه‌‪ ،‬ك ‌ه تاك ‌ه ئه‌ندامی مرۆڤ ‌ه‬ ‫ناونیش���انی ئه‌م ده‌قه‌ی گوزارشتی ته‌واو‌ه ل ‌ه مۆدێرن��� ‌ه و لێكه‌وته‌كانی دونی���ای مۆدێرن‪،‬‬ ‫بوو به‌ژێر ئۆتۆمبێله‌وه‌‬ ‫ناوه‌ڕۆكی ده‌ق‪.‬‬ ‫ی هه‌زار جار بوو ده‌توانرێت ل ‌ه ڕێیه‌وه‌ پ���ه‌ره‌ به‌و په‌یوه‌ندیی ‌ه‬ ‫ك ‌ه سه‌رجه‌میان وه‌كوو لێكه‌وتی دژه‌سروشت‬ ‫س���ێبه‌رێكم هه‌بوو ڕۆژ ‌‬ ‫دێرینه‌ی مرۆڤ به‌ زه‌وییه‌وه‌ بدرێت‪.‬‬ ‫ئه‌گه‌ر باس ل ‌ه ده‌ستپێك بكه‌ین‪ ،‬ده‌بینین وێنا ك���راون‪ .‬هه‌ر بۆیه‌ خوێن���ه‌ر له‌گه‌ڵ ئه‌م به‌ژێر ئۆتۆمبێله‌و ‌ه‬ ‫گه‌ڕانه‌وه‌ ب���ۆ پیاده‌ی���ی و دووركه‌وتنه‌و‌ه‬ ‫ده‌س���تپێكی ش���یعره‌ك ‌ه ت���ا ڕاده‌یه‌كی زۆر دوالیزمی دژیه‌كه‌دا له‌ زۆرێك ل ‌ه رس���ته‌كاندا‬ ‫یه‌كێك له‌و ڕس���تانه‌ی له‌ شیعره‌كه‌دا زۆر‬ ‫ده‌ستپێكێكی الوازه‌‪ ‌،‬كه‌ به‌م شێوه‌یه‌یه‌‪:‬‬ ‫ڕووب���ه‌ڕوو ده‌بێته‌وه‌‪ .‬به‌اڵم ده‌مه‌وێت ئه‌وه‌ش دووب���اره‌ ده‌بێته‌و‌ه و وه‌ك���وو ده‌نگێكی زاڵ ل��� ‌ه ئۆتۆمبێل یه‌كێكه‌ له‌و ش���تانه‌ی مه‌حاڵ ‌ه‬ ‫ب��� ‌ه پ���اڵ ئۆتۆمبێلێكی‌ قه‌ب��� ‌ه ده‌كه‌مه‌ ناو بڵێم‪ ،‬یه‌كێك ل ‌ه خاڵه‌ جوان دره‌وش���اوه‌كانی خوده‌ ش���یعرییه‌ ئه‌فرێنراوه‌كه‌ی نێو ده‌قه‌ك ‌ه مرۆڤ���ی مۆدێرن ده‌س���تبه‌رداری بێت‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ئه‌م ش���یعره‌‪ ،‬به‌رهه‌مهێنانی ئ���ه‌م دوالیزم ‌ه زوو زوو ب���ه‌ گوێ���ی خوێنه‌ری���دا ده‌دات ئه‌م خاڵ���ی‌ گرنگ ئه‌وه‌ی���ه‌‪ ،‬كه‌ م���رۆڤ هه‌رگیز‬ ‫نووسینێكه‌وه‌‬ ‫ڕسته‌یه‌یه «سه‌ر زه‌وی پڕ بوو‌ه ل ‌ه ئۆتۆمبێل» ته‌سلیمی ئه‌و‌ه نه‌بێت په‌یوه‌ندسی ته‌واوه‌تی‬ ‫دژیه‌كه‌یه‌‪.‬‬ ‫سه‌الج ‌ه ده‌كه‌مه‌ ناو مجه‌میده‌وه‌‬ ‫كه‌ له‌ كۆی ش���یعره‌كه‌دا «‪ »11‬جار دووبار‌ه له‌گه‌ڵ سروشت داببڕێت و خۆی له‌نێو بۆته‌ی‬ ‫ی فۆتۆ ده‌گرم‬ ‫فۆتۆ ‌‬ ‫ده‌بێت���ه‌وه‌‪ .‬ئه‌م ‌ه بێجگه‌ له‌وه‌ی له‌ ته‌نیش���ت دنی���ای گلۆبالیزمدا بتوێنێت���ه‌وه‌‪ ،‬یان وه‌كوو‬ ‫درێژنووسی و كوشتنی تێما‬ ‫ل ‌ه به‌رده‌م س���ه‌گێكدا هه‌زار جار ده‌ڵێم‪:‬‬ ‫یه‌كێك ل���ه‌ تایبه‌تمه‌ندییه‌كانی ئه‌م ده‌ق ‌ه ئه‌م ڕس���ته‌یه‌وه‌ چه‌ندجارێك ئه‌م ڕسته‌یه‌ش خوده‌ شیعرییه‌كه‌ی «ئاریان» ته‌سلیمی ئه‌و‬ ‫وه‌و وه‌و!‬ ‫ئه‌م ده‌س���تپێك ‌ه له‌گه‌ڵ ئ���ه‌وه‌ی ل ‌ه ڕووی ئه‌وه‌ی���ه‪ ‌،‬گۆڕان���ی ل���ه‌ ڕیتمی ش���یعره‌كه‌دا دووب���ار‌ه ده‌بێته‌و‌ه كه‌ ده‌ڵێت «س���ه‌ر زه‌وی ئامێ���ره‌ بێت‪ ،‬ك ‌ه هه‌موو جوانییه‌كانی بردوو‌ه‬ ‫واتایی���ه‌وه‌ هی���چ واتایه‌كی ئه‌وت���ۆ پێكه‌و‌ه خولقاندووه‌‪ .‬به‌ جۆرێك هه‌ناس���ه‌ی شیعره‌ك ‌ه ب���ووه‌ به‌ گه‌ڕاج‪ ».‬ه���ه‌ر لێره‌وه‌یه‌ كه‌ خود‌ه و كوش���توونی‪« .‬به‌ختی���ار» ل ‌ه به‌ش���ێكی‬

‫«‬

‫ژماره (‪ )389‬دوشهممه ‪2013/12/16‬‬

‫‪8‬‬

‫ئۆتۆمبێل‬ ‫قاچ‪ ،‬ئۆتۆمبێل‬ ‫قاچ‪،‬‬

‫به پاڵ ئۆتۆمبێلێكى قهبه دهكهمه ناو‬ ‫نووسینێكهوه‬ ‫سهالجه دهكهمه ناو مجهمیدهوه‬ ‫فۆتۆى فۆتۆ دهگرم‬ ‫له بهردهم سهگێكدا ههزار جار دهڵێم‪ :‬وهو وهو!‬ ‫به باوهش ئۆتۆمبێل دهبهمهوه بۆ گهراج‬ ‫سهر زهوى پڕ بووه له ئۆتۆمبێل‬ ‫سهر زهوى بووه بة كةراج‬ ‫پشیلهیهكم ههبوو بوو بهژێر ئۆتۆمبێلهوه‬ ‫سهگێكم ههبوو بوو بهژێر ئۆتۆمبێلهوه‬ ‫مێشێكم ههبوو بوو بهژێر ئۆتۆمبێلهوه‬ ‫ئۆتۆمبێلێكى مندااڵنهم ههبوو‬ ‫بوو بهژێر ئۆتۆمبێلهوه‬ ‫سێبهرێكم ههبوو ڕۆژى ههزار جار بوو بهژێر‬ ‫ئۆتۆمبێلهوه‬ ‫سهر زهوى پڕ بووه له ئۆتۆمبێل‬ ‫فیل له شۆفڵ جوانتره‬ ‫مار له قیتار جوانتره‬ ‫كیسهڵ له تاكسى جوانتره‬ ‫فنس له تهیاره جوانتره‬ ‫داڵهكهرخۆره له سارووخ جوانتره‬ ‫قهلهباجكه له پاسكیل جوانتره‬ ‫نهههنگ و حووت و ماسى له پاپۆڕ جوانترن‬ ‫دهنگى سهگ و كهنارى و جووچك له دهنگى‬ ‫هۆڕین خۆشتره‬ ‫سهر زهوى پڕ بووه له ئۆتۆمبێل‬ ‫بيرم نهچێت ئۆتۆمبێلى جوان و باش و شازيش‬ ‫ههن‬ ‫سهر زهوى پڕ بووه له ئۆتۆمبێل‬ ‫مرۆڤێك ئۆتۆمبێل لێ دهخوڕێت‬ ‫گوڵێك له باخچهكه كێشهى ههیه‬ ‫كێڵگهیهك كراوه به گهراج‬ ‫مرۆڤێك ئۆتۆمبێل لێ دهخوڕێت‬ ‫مرۆڤێك ئۆتۆمبێل دهشوات‬ ‫گوڵێك تینوویهتى‬ ‫ئوتۆمبیلێك ههوا پیس دهكات‬ ‫گوڵێك ههواى لێ بڕاوه‬ ‫مرۆڤێك ئۆتۆمبێل ناشوات و ئۆتۆمبێلیش لێ‬ ‫ناخوڕێت‬

‫خهون به ئۆتۆمبێلهوه دهبینێت‬ ‫باخچهكه گوڵى تێدا نهماوه‬ ‫سهر زهوى پڕ بووه له ئۆتۆمبێل‬ ‫مێشووله له ئۆتۆمبێل جوانتره‬ ‫سهر زهوی بووه به گهراج‬ ‫شهش‪ -‬حهوت ئۆتۆمبێل جوانن‬ ‫یهكهم‪ :‬ئیسعاف‬ ‫دووهم‪ :‬حهریق‬ ‫سێیهم‪ :‬فریاكهوتن‬ ‫چوارهم‪ :‬ترهكتۆر و ههندێك ئۆتۆمبێلى تر‬ ‫سهر زهوى پڕ بووه له ئۆتۆمبێل‬ ‫سهر زهوى خهریكه دهبێت به گهراج‬ ‫مێرووله جوانتره له ئۆتۆمبێل‬ ‫سهر زهوى پڕ بووه له ئۆتۆمبێل‬ ‫له خهیاڵمدا‬ ‫ئۆتۆمبێلم لێ دهخوڕى‬ ‫ئۆتۆمبێلت لێ دهخوڕى‬ ‫ڕۆیشتم‬ ‫ڕۆیشتیت‬ ‫هاتم هاتیت‬ ‫كێشامان به یهكدا‬ ‫ئۆتۆمبێلهكان ڕووشان‬ ‫ئۆتۆمبێلهكان قوپان شكان‬ ‫من ماوم تۆ باشیت؟‬ ‫تۆ باشیت؟ سهر زهوى پڕ بووه له ئۆتۆمبێل تۆ‬ ‫باشیت؟‬ ‫سهر زهوی پڕ بووه له ئۆتۆمبێل‬ ‫ئۆتۆمبێلێك دروست كراوه به وشه‬ ‫لهسهر وشهى كورسى دادهنیشم‬ ‫پاڵێك به وشهى شووشهوه دهنێم‬ ‫كردارى كردنهوهى جام جێبهجێ دهكهم‬ ‫گوێم له دهنگى هۆڕینه‬ ‫وشهى هۆڕین دێته گوێچكهمهوه‬ ‫بیرم دهكهوێتهوه‬ ‫دهبێت دابهزم‬ ‫دهبێت دابهزم‬ ‫هیچ شارهزا نیم‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫هیچ هیچ شارهزا نیم‬ ‫تهلهفۆنێك دهكهم‬ ‫دهڵێم‪ :‬من وا گهیشتووم‬ ‫ئهویش دهڵێت‪:‬‬ ‫به نینۆك ههزار وشهم لهسهر جامى ئۆتۆمبێلهكه‬ ‫نووسى تۆ تێنهگهیشتى‬ ‫پاش چل پهنجا ساڵ من ههر تهنیا بووم‬ ‫وینهى ئۆتۆمبێلێكم دروست كرد؛‬ ‫دوو كهسى تێدا بوون‬ ‫وام دهزانى ههموو دنیا هیى منه‪....‬‬ ‫ئهویش دهڵێت‪:‬‬ ‫ڕقم له هۆیهكانى گواستنهوهیه‬ ‫بێجگه له قاچ و قۆنهره و دارشهق و عهرهبانه و‬ ‫ئهسپ و حوشتر و كهر‬ ‫به كورتى ڕقم له ئۆتۆمبێل و قیتار و فڕۆكه و‬ ‫سارووخه‬ ‫ئۆتۆمبێل نهبوایه مرۆڤ بیرى لهوه دهكردهوه‬ ‫باڵى لێ بڕوێت‬ ‫ئۆتۆمبێل نهبوایه مرۆڤ ههوڵى دهدا خێراتر‬ ‫ڕابكات‬ ‫مرۆڤ دهتوانێت تیژڕهوتر بێت له سارووخ‬ ‫مرۆڤ دهتوانێت خێراتر بێت له ئۆتۆمبێل‬ ‫مرۆڤ دهتوانێت له تهیاره بهرزتر بێتهوه‬ ‫قاچهكان ههموو ئۆتۆمبێلى دنیا دێنن‬ ‫قاچ زۆر گرنگه‬ ‫ههموو پاسهكانى دنیا ههموو سارووخهكانى دنیا‬ ‫ههموو قیتارهكانى دنیا ههموو پاسكیل و ماتۆڕهكانى‬ ‫دنیا ناتوانن هێندهى نینۆكى یهك پهنجهى قاچ‬ ‫گرنگ و جوان بن‬ ‫تهیاره و سارووخ و پاسهكان دهكڕدرێن بهاڵم قاچ‬ ‫ناكڕدرێت‬ ‫ئهگهر تۆ درهخت بوویتایه و كهسێك بهاتایه به‬ ‫مشار قاچهكانتى ببڕیایهتهوه‬ ‫تۆ ههستت به چى دهكرد‬ ‫بێگومان ههستت به ئازار دهكرد‬ ‫ئهگهر تۆ چۆلهكه بوویتایه‬ ‫به تاپڕ بپێكرایتایه ههست به چى دهكرد‬ ‫بێگومان به ئازار‬ ‫مرۆڤ ئازارى ڕووهك دهدات‬ ‫مرۆڤ چۆلهكه دهكوژێت‬ ‫مرۆڤ مرۆڤ دهكوژێت‬ ‫پێویسته مرۆڤ وا نهكات‬ ‫مرۆڤ بۆ وا دهكات‬ ‫مرۆڤ‬ ‫بۆ‬ ‫وا‬ ‫دهكات‬ ‫بۆ ماوهى یهك دهقه ئۆتۆمبێلهكان دهژمێرم‬ ‫ژمارهم پێ نامێنێت‬ ‫ژمارهیهكم به قهرز بدهرێ‬ ‫ئۆتۆمبێلهكان ههوایان پیس كرد‬ ‫ئۆتۆمبێلهكان ههوایان پیس كرد‬ ‫ئهم ههموو مرۆڤه نهخۆشه چین‬ ‫ههموو ژمارهكانى دنیام به قهرز بدهرێ‬ ‫سهر زهوى پر بووه له ئۆتۆمبێل‪....‬‬ ‫سهر زهوی بووه به گهراج‬ ‫مرۆڤ دهچێته ناو سهیارهوه‬ ‫سهیاره دهچێته ناو مرۆڤهوه‬ ‫مهبهستم ئهوهیه باسى شوێن دهكهم‬ ‫مرۆڤ و سهیاره دهچنه ناو گهراجهوه‬ ‫من باسى شوێن دهكهم‬ ‫سهر زهوى پر بووه له ئۆتۆمبێل‪....‬‬

‫««‬ ‫من به كهڵكى شۆفێرى نایهم‬ ‫كه جادهكانى عاتیفه خهیاڵم دهبهنهوه‬ ‫به كهڵكى فڕین نایهم‬ ‫كه جوانیى باڵى مێشووله من شێت دهكات‬ ‫به كهڵكى ئیره نایهم‬ ‫هۆكارێكم ههیه بۆ ئهمهیش‬ ‫هۆكارێكیش ههیه بۆ ئهوهى كه ئینجانهیهك كرا‬ ‫به قوتووى دهڕنهفیز و بزمار‬ ‫پێم خۆش نییه‬ ‫وێنهى ئۆتۆمبێلێك به كواڵتى ‪ hd‬له‬ ‫حهوشهكهماندا ههڵواسم‬ ‫سهر زهوى پر بووه له ئۆتۆمبێل‬ ‫میزم دێت‬ ‫لهبهر ئۆتۆمبێل ڕێ نییه زوو بگهمه ‪wc‬‬ ‫سهر زهوى پڕ بووه له ئۆتۆمبێل‬ ‫غیاباتم خوێندهوه‬ ‫تۆم غیاب دا‬ ‫تۆ قهت لێره نیت‬ ‫تۆ لهناو تهمهنى مندا غیابیت‬ ‫ئۆتۆمبێلم گرت‬ ‫ئۆتۆمبێلم كڕى‬ ‫سوارى قیتار بووم‬ ‫قیتارم به قیست كڕى‬ ‫چوومه ناو تهیارهوه‬ ‫قیتارهكهم گۆڕییهوه به تهیاره‬ ‫ههر نهگهیشتم به تۆ‬ ‫تۆ لهناو تهمهنى مندا غیابیت‬ ‫خۆم فێرى شۆفێریی مانگى دهستكرد كرد‬ ‫كه وابزانم پێی دهڵێن كهشتیی ئاسمانى‬ ‫چوومه سهر مانگ‬ ‫نزیك بوومهوه له مهریخ‬ ‫هاتمهوه سهر زهوى‬ ‫پیاسهم به ههموو جادهكاندا كرد‬ ‫تۆ ههر نههاتى‬ ‫تۆ چهند بێوهعدى‬ ‫ههموو ئۆتۆمبێل و قیتار و تهیاره و سارووخهكان‬ ‫ببه بۆ خۆت‬ ‫تهنها ئینجانهیك گوڵى ڕاستیم بۆ بنێره بۆ ماڵهوه‬ ‫له ماڵهوه‬ ‫به كوڕهكهم دهڵێم‬ ‫ئهگهر له مهكتهب دهرچێت‬ ‫ئۆتۆمبێلێكى گاڵتینهت بۆ دهكڕم‬ ‫به كچهكهم دهڵێم ئهگهر له مهكتهب دهرچوویت‬ ‫بهشى باخچهیهك گوڵت بۆ دهكرم‬ ‫دوور كهوتوومهتهوه له باخچه‬ ‫نزیك كهوتوومهتهوه له جاده‬ ‫من لهناو ئۆتۆمبێلدا دانیشتووم‬ ‫من ئۆتۆمبێلم كڕى‬ ‫من ئۆتۆمبێلم كڕى‬

‫ئاریان ئهبووبهكر‬

‫تێبینی‪:‬‬ ‫ئهم تێكسته‪ ،‬له حهڤدهیهمین فێستیڤاڵی‬ ‫گهالوێژدا‪ ،‬براوهی خهاڵتی دووهمی شیعر بوو‪.‬‬

‫بهڕێوهبهری هونهری‪ :‬سۆران نهقشبهندی‬

‫ت���ری وتاره‌كه‌یدا له‌ ب���اره‌ی مرۆڤی پیاد‌ه و‬ ‫په‌یوه‌ندیی ب���ه‌ ته‌كنه‌لۆژیاو‌ه ده‌نووس���ێت‪:‬‬ ‫«پی���ادە مرۆڤێکی کۆنزەرڤاتی���ڤ نییە‪ ،‬کە‬ ‫ڕق���ی ل���ە تەکنۆلۆژیایە‪ ،‬بەڵکوو کەس���ێکە‬ ‫ئامادە نییە دیالۆگی نێوان مرۆڤ و سروشت‬ ‫کۆتایی بێت‪ ،‬ئامادە نییە ش���وێنەکان لەسەر‬ ‫حیس���ابی کات بمرن‪ .‬پیادەبوون‪ ،‬ڕۆیشتن بە‬ ‫پێ‪ ،‬پیاس���ەکردنی درێژ‪ ،‬جۆرێکن لە نەفرەت‬ ‫لە خێرای���ی‪ .‬قاچەکانمان پ���ڕن لە ئەگەری‬ ‫یاخیبوون لە ماش���ێن‪ ،‬هەوڵن بۆ وەستاندنی‬ ‫ئەو ش���ەمەندەفەر و فڕۆکە خێرایانەی بەسەر‬ ‫جێگاکاندا باز دەده‌ن‪».‬‬ ‫قاچه‌كانی خوده‌ شیعریی ‌ه ئه‌فرێنراوه‌كه‌ی‬ ‫«ئاریان»ـی���ش ب��� ‌ه جۆرێك له‌ ج���ۆره‌كان‬ ‫ده‌یانه‌وێ���ت له‌ ئۆتۆمبێ���ل یاخی ببن و هه‌تا‬ ‫ده‌گات���ه‌وه‌ ئه‌وه‌ی له‌ ش���وێنێكدا «ئاریان»‬ ‫ده‌نووسێت‪:‬‬

‫ئۆتۆمبێ���ل نه‌بوای���ه‌ م���رۆڤ بی���ری‌ له‌و ‌ه‬ ‫ی لێ بڕوێت‬ ‫ده‌كرده‌و ‌ه باڵ ‌‬ ‫ئۆتۆمبێ���ل نه‌بوای��� ‌ه م���رۆڤ هه‌وڵی‌ ده‌دا‬ ‫خێراتر ڕابكات‬ ‫م���رۆڤ ده‌توانێ���ت تیژڕه‌وت���ر بێ���ت ل��� ‌ه‬ ‫سارووخ‬ ‫م���رۆڤ ده‌توانێ���ت خێرات���ر بێ���ت ل��� ‌ه‬ ‫ئۆتۆمبێل‬ ‫مرۆڤ ده‌توانێت له‌ ته‌یاره‌ به‌رزتر بێته‌وه‌‬ ‫ی دنیا دێنن‬ ‫قاچه‌كان هه‌موو ئۆتۆمبێل ‌‬

‫‪soranmail@yahoo.com‬‬

‫ته‌سلیمی ئه‌و واقیعه‌ ده‌بێت‪ ،‬كه‌ له‌ سه‌ره‌تاو‌ه‬ ‫هه‌وڵی ده‌ربازبوون���ی بووه‌ لێی‪ ،‬بۆی ‌ه ئه‌وه‌ی‬ ‫ك ‌ه هه‌وڵه‌ بۆ گه‌ڕانه‌وه‌ بۆ نێو سروشتگه‌رایی‬ ‫وتاره‌ك���ه‌ی «به‌ختی���ار عه‌لی»ـی���ه‪ ‌،‬ك ‌ه ل ‌ه‬ ‫س���ه‌ره‌تاوه‌ تا كۆتایی پێداگریی له‌سه‌ر ئه‌و‌ه‬ ‫ده‌كات ئینسان ده‌بێت ببێته‌ مرۆڤی پیاده‌ڕه‌و‬ ‫و غه‌زه‌ل له‌ ڕێی قاچه‌كانییه‌وه‌ له‌ سروش���تدا‬ ‫بنووس���ێته‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم ئ���ه‌وه‌ی الی «ئاریان»‬ ‫هه‌یه‌ ته‌س���لیمبوونی ئه‌و خوده‌ی ‌ه ب ‌ه دونیای‬ ‫مۆدێرن و دانیش���تن له‌نێو ئۆتۆمبێل و كڕینی‬ ‫ئۆتۆمبێ���ل و په‌راوێزخس���تنی قاچه‌كانه‌‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫ئه‌مه‌ش ب���ه‌ دی���وه‌ «به‌ختیار»ـییه‌ك ‌ه واتا‬ ‫له‌ده‌ستدانی توانای نووسینی غه‌زه‌لی نوێ ب ‌ه‬ ‫قاچه‌كان له‌گه‌ڵ زه‌ویدا‪.‬‬ ‫ئه‌نجام‬ ‫پاش ئه‌م خوێندنه‌وه‌ی ‌ه له‌سه‌ر ئه‌م شیعر‌ه‬ ‫ده‌مه‌وێت به‌ چه‌ند خاڵێك كورته‌یه‌ك له‌سه‌ر‬ ‫كۆی شیعره‌كه‌ بخه‌مه‌ڕوو‪:‬‬ ‫یه‌ك‪ :‬ناونیشانی ش���یعره‌كه‌ تا ڕاده‌یه‌كی‬ ‫زۆر گوزارش���تكه‌ر‌ه له‌ ته‌واوی ده‌قه‌كه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ش���اعیر به‌ ده‌س���تپێكێكی الواز ده‌س���تی ب ‌ه‬ ‫ش���یعره‌كه‌ كردوو‌ه و هیچ كام له‌و ڕستانه‌ی‬ ‫سه‌ره‌تا په‌یوه‌ندییان به‌وی تره‌و‌ه نییه‌‪.‬‬ ‫دوو‪ :‬به‌رهه‌مهێنان���ی دوالیزمی دژیه‌ك‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫هه‌ر له‌ ناونیشانه‌كه‌وه‌ ڕه‌نگدانه‌وه‌ی هه‌بوو و‬ ‫ئه‌مه‌ تا ڕاده‌ی���ه‌ك وه‌كوو خاڵێكی پۆزه‌تیڤی‬ ‫شیعره‌كه‌ ده‌بینرێت‪.‬‬ ‫سێ‪ :‬درێژنووسی و درێژكردنه‌وه‌ی به‌شێك‬ ‫له‌ گوتاری ش���یعره‌كه‌‪ ،‬كه‌ تێما ‌ی سه‌ره‌كیی‬ ‫ش���یعره‌كه‌ له‌وه‌دا ب���ووه‌‪ ،‬ك ‌ه ون بێت و كۆی‬ ‫ده‌قه‌ك���ه‌ ڕێڕه‌وێكی ت���ر وه‌ربگرێت‪ .‬هه‌روه‌ها‬ ‫زۆر دووباره‌كردنه‌وه‌ی وش��� ‌ه و ده‌سته‌واژه‌ی‬ ‫دووب���اره‌‪ ،‬ك���ه‌ ئه‌مه‌ به‌ته‌نها له‌م ش���یعره‌یدا‬ ‫ڕه‌نگدان���ه‌وه‌ی نیی���ه‌‪ ،‬به‌ڵكوو ل���ه‌ زۆرێك ل ‌ه‬ ‫ش���یعره‌كانی تری ئ���ه‌م ش���اعیره‌دا دووبار‌ه‬ ‫بووه‌ته‌وه‌‪.‬‬ ‫چ���وار‪ :‬ش���اعیر وه‌كوو بانگه‌ش���ه‌كارێكی‬ ‫گه‌وره‌ی سروشتگه‌رایی ده‌رده‌كه‌وێت‪ ،‬به‌اڵم ل ‌ه‬ ‫كۆتایی تێكسته‌كه‌دا هاوكێشه‌كه‌ پێچه‌وانه‌و‌ه‬ ‫ده‌بێته‌و‌ه و ئه‌و خوده‌ ش���یعرییه‌ی ش���اعیر‬ ‫ئه‌فراندوویه‌تی و بانگه‌ش���ه‌ی سروشتگه‌رایی‬ ‫ده‌كات خۆی ته‌سلیمی ئه‌و واقیع ‌ه ده‌بێت‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫ته‌كنه‌لۆژیا به‌رهه‌می هێناوه‌ و خۆیشی ده‌بێت ‌ه‬ ‫مرۆیه‌كی نێو ئۆتۆمبێل‪.‬‬

‫وه‌ك ده‌بینی���ن ئه‌م ش���اعیر‌ه قاچ وه‌كوو‬ ‫گرنگتری���ن ئه‌ن���دام ناو ده‌ب���ات و له‌ هه‌موو‬ ‫ئۆتۆمبێله‌كان���ی دونیا ب ‌ه گرنگتری داده‌نێت‪،‬‬ ‫ك ‌ه ئه‌م���ه‌ش ڕێ���ك هاومانای ئ���ه‌و وتاره‌ی‬ ‫«به‌ختیار عه‌لی»ـیه‪ ‌،‬كه‌ ئه‌ویش له‌ به‌شێكی‬ ‫تری وتاره‌كه‌دا ده‌نووسێت‪« :‬هیچ ئۆرگانێکی‬ ‫ترمان وەک پێیه‌کانمان دڵس���ۆزی جەوهەرە‬ ‫ئینس���انییە س���ادەکەمان نین‪ .‬ئەمڕۆ تەنیا‬ ‫قاچەکانم���ان بیرمان دەخەن���ەوە مرۆڤین و‬ ‫توخمێکین لە گیانداران‪ ،‬یادمان دەهێننەوە‪،‬‬ ‫کە بوونەوەری بااڵ و مەزن نین»‪.‬‬ ‫لێره‌وه‌ ده‌رده‌كه‌وێت مه‌زنیی مرۆڤ ئه‌وه‌ی ‌ه‬ ‫خۆی ل ‌ه ده‌س���ت نه‌دات و بوونی ڕه‌س���ه‌نی‬ ‫خ���ۆی ون نه‌كات‪ ،‬ئه‌مه‌ش به‌وه‌ ده‌كرێت‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫په‌یوه‌ندیی خۆی ب ‌ه سروشته‌وه‌ نه‌پچڕێنێت‪.‬‬ ‫ئه‌وه‌ی پێویس���ت ‌ه لێره‌دا پێداگریی له‌سه‌ر‬ ‫بك���ه‌م ئه‌وه‌یه‌‪ ،‬كه‌ ل���ه‌ ڕووی واتاییش���ه‌و‌ه‬ ‫«ئاریان» دیس���ان دالیزمێكی تری دژیه‌كی‬ ‫به‌ره���ه‌م هێن���اوه‌‪ ،‬ئه‌وی���ش ئه‌وه‌ی���ه‌‪ ،‬ئه‌و‬ ‫په‌راوێز و سه‌رچاوه‌كانی ئه‌م نووسینه‌‪:‬‬ ‫گه‌ڕانه‌وه‌یه‌ی بۆ نێو سروش���تگه‌رایی‪ ،‬كه‌ ل ‌ه‬ ‫‪-1‬ب���ۆ بینین���ی وتاره‌كه‌ی به‌خیتار عه‌ل���ی‪ ،‬بڕوان ‌ه‬ ‫سه‌ره‌تای شیعره‌كه‌و‌ه بانگه‌شه‌ی بۆ ده‌كات‪ ،‬سایتی باسنیوز‪ -‬ڕۆژی «‪»2013/11/13‬‬ ‫‪-2‬بۆ خوێندنه‌وه‌ی ش���یعری «ق���اچ‪ ،‬ئۆتۆمبێل»‬ ‫ل���ه‌ كۆتای���ی ش���یعره‌كه‌دا له‌و‌ه په‌ش���یمان بڕوان ‌ه پاش���كۆی «ڕه‌خنه‌ی چاودێر» ژمار‌ه «‪»389‬‬ ‫ده‌بێته‌و‌ه و ئه‌و خوده‌ ش���یعریی ‌ه ئه‌فرێنراو‌ه له‌«‪»2013/12/16‬ـدا‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٠٧‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٥/٥‬‬

‫‪7‬‬

‫له‌توكوتكردنی چركه‌كان‬

‫««‬

‫ئیمپاکتی کات له‌ چیرۆکی «کاتژمێری هانا»ـی کاروان محه‌مه‌د فه‌تاحدا‬ ‫ئاراس وه‌هاب‬ ‫ل���ه‌م چیرۆکه‌دا چه‌مکی کات به‌رده‌وام‬ ‫و ب���ه‌ ش���ێوه‌ی جی���اواز ڕووبه‌ڕوومان‬ ‫ده‌بێته‌وه‌‪ .‬ئه‌ده‌ب به‌ گش���تی و ئه‌ده‌بی‬ ‫گێڕان���ه‌و‌ه ب��� ‌ه تایبه‌تی‪ ،‬ویس���توویه‌تی‬ ‫کات بکات��� ‌ه ڕه‌گه‌زێکی کاریگه‌ری خۆی‪.‬‬ ‫کات���ێ ده‌بینی���ن ئه‌ده‌بی گێڕان���ه‌وه‌ ل ‌ه‬ ‫نێوان فه‌لس���ه‌ف ‌ه و سایکۆلۆجیادا چاوی‬ ‫هه‌ڵهێن���اوه‌‪ ،‬ئیت���ر به‌ س���ه‌یری نازانین‬ ‫ئیمپاکتی ئه‌و دوانه‌ی ب ‌ه س���ه‌ره‌وه‌ بێت‪.‬‬ ‫ئه‌م��� ‌ه وای ک���ردوو‌ه کات ل ‌ه تێکس���تی‬ ‫ئه‌ده‌بی���دا ه���ه‌ردوو دیوی فه‌لس���ه‌فی و‬ ‫س���ایکۆلۆجی له‌ خۆی بگرێت‪ .‬ئه‌وه‌یش‬ ‫س���ه‌یر نییه‌‪ ،‬ک ‌ه ڕه‌خنه‌گرانی ئه‌ده‌ب بۆ‬ ‫لێکدان���ه‌وه‌ی چه‌مکی کات له‌ تێکس���تی‬ ‫ئه‌ده‌بیدا هانا بۆ فه‌لسه‌فه‌ و سایکۆلۆجیا‬ ‫ده‌به‌ن‪.‬‬ ‫بۆ نموونه‌ ئه‌و تێگه‌یشتنه‌ی «هێنری‬ ‫برجس���ۆن» ل ‌ه باره‌ی کات���ه‌وه‌ ده‌یخات ‌ه‬ ‫ڕوو‪ ،‬ک ‌ه پێوه‌س���ته‌ ب ‌ه باری هه‌س���ت و‬ ‫ده‌روون���ه‌وه‪ ‌،‬خێ���را له‌ ئه‌ده‌ب���دا ڕه‌نگ‬ ‫ده‌دات���ه‌وه‌‪ .‬هاوکاتی���ش ئیش���ه‌کانی‬ ‫«فرۆید» و ئه‌وان���ه‌ی تر ده‌بن ‌ه گۆڕینی‬ ‫ناوه‌رۆک و ش���ێوه‌ی ئ���ه‌ده‌ب‪ ،‬که‌ دیوی‬ ‫ناوه‌و‌ه بایه‌خێک���ی گه‌ور‌ه په‌یدا ده‌کات‪.‬‬ ‫ئه‌گه‌ر کات پرسیاری سه‌ره‌کیی فه‌لسه‌ف ‌ه‬ ‫و س���ایکۆلۆجیا بێ���ت‪ ،‬ئه‌و‌ه ه���ه‌ر ئه‌و‬ ‫پرس���یار‌ه سه‌رسه‌خت و ش���ه‌ڕانگێز‌ه بۆ‬ ‫ن���او ئه‌ده‌بی���ش درێژ ده‌بێت���ه‌وه‌‪ .‬ئه‌و‌ه‬ ‫وای ل���ه‌ ڕه‌خنه‌گران���ی ئه‌ده‌بی گێڕانه‌و‌ه‬ ‫ک���ردوو‌ه کات بۆ چه‌ند کایه‌یه‌کی جیاواز‬ ‫دابه‌ش بکه‌ن؛ وه‌ک کاتی نووسه‌ر‪ ،‬کاتی‬ ‫نووس���ین‪ ،‬کاتی ڕووداو‪ ،‬کاتی گێڕانه‌وه‌‪،‬‬ ‫کاتی چیرۆک و هتد‪ ...‬به‌و مه‌به‌سته‌ی ب ‌ه‬ ‫جیا ل ‌ه هه‌ر یه‌کێک له‌و ئاستانه‌ بکۆڵنه‌وه‬ ‫و پێوه‌ندیی نێوانیان بدۆزنه‌وه‌‌‪.‬‬ ‫هی���چ تێکس���تێکی ئه‌ده‌ب���ی نیی��� ‌ه‬ ‫ڕووب���ه‌ڕووی کات نه‌بێت���ه‌وه‌‪ ،‬ب���ه‌اڵم ل ‌ه‬ ‫هه‌ندێکیاندا به‌ ساده‌یی و ل ‌ه هه‌ندێکیاندا‬

‫وه‌ک کێش���ه‌ ده‌رده‌که‌وێت‪ ،‬ک ‌ه چیرۆکی به‌ کات‪« .‬خۆیشى نەیدەزانى بۆچى بەو ڕووتی ده‌کاته‌وه‌‪ ،‬ئه‌و ش���ه‌رم دایده‌گرێت تا چ ئه‌ندازه‌یه‌ک هه‌ست به‌ تێکه‌ڵبوونی دەبێت س���ەریان هەڵب���ڕن‪ .‬ئەمەیش بێ‬ ‫«کاتژمێ���ری هانا»ـی «کاروان محه‌مه‌د پاشناوە تێک دەچوو‪ .‬چەندین جار داواى و له‌به‌رچاوی ئه‌م و کچه‌که‌یدا خۆی بێهێز کات���ه‌کان ده‌کات و چ کاردانه‌وه‌یه‌ک���ی ئ���ەوەى خۆیان پێ���ى بزانن نیش���انەى‬ ‫فه‌تاح» له‌ جۆری دووه‌میانه‪ ،‬ب ‌ه ڕاده‌یه‌ک لە باوکى کردبوو واز لەم پیش���ەیە بێنێ ده‌بینێت‪« :‬ئەندامى نێرینەم وەک جاران له‌ ئاس���تیاندا هه‌یه‌‪ .‬ئ���ه‌و کاردانه‌وه‌ی ‌ه گەورەکردنى کات و بچووککردنى خۆیان‬ ‫ناونیشانه‌که‌یشی گرتووه‌ته‌وه‌‌‪ .‬جیاوازیی و دانیشێت‪ ».‬نه‌وه‌ی دووه‌م‪« ،‬هیمداد» بەهێز نییە‪ .‬ئەو کاتەى تازە هەڵدەچووم کاتێ ده‌رده‌که‌وێت‪ ،‬که‌ کۆنتاکت له‌گه‌ڵ دەگەیەنێت‪».‬‬ ‫ئه‌گه‌ر له‌م چیرۆکه‌دا فره‌ده‌نگی هه‌یه‌ و‬ ‫نێوان ئه‌م س���تایله‌ له‌گ���ه‌ڵ ئه‌وانی تردا نوێنه‌رایه‌تی���ی ده‌کات‪ ،‬که‌ «هه‌تاو» ل ‌ه و پانزە شانزەسااڵن بووم‪ ،‬هەستیارترین ده‌ره‌وه‌ی خۆیدا ده‌کات‪ ،‬با ئه‌و ده‌ره‌وه‌ی ‌ه‬ ‫ئه‌وه‌ی ‌ه ماناکان ڕاس���ته‌وخۆ به‌ ده‌سته‌و‌ه ماڵ و خه‌ڵکانی تر ل���ه‌ ده‌ره‌وه‌ له‌گه‌ڵی ئەندامى جەس���تەم بوو‪ ،‬بە جۆرێکى وا‪ ،‬له‌ هاوسه‌ره‌که‌یش���یدا به‌رجه‌ست ‌ه ببێت‪ .‬هه‌ر کاره‌کته‌رێک به‌شێک ل ‌ه ڕووداوه‌کان‬ ‫نادات‪ ،‬به‌ڵکوو خوێنه‌ر ده‌بێت ب ‌ه دوایاندا هاوبه‌شن‪« .‬بۆ وا خۆت تووڕە کردووە؟! کە بە بچووکترین دەس���تلێدان دەورووژا‪ ،‬ل��� ‌ه دایه‌ڵۆگه‌کان���دا ب���ه‌ قووڵ���ی ئه‌و‌ه ده‌گێڕێته‌وه‌‪ ،‬ئه‌و‌ه دیس���ان پێوه‌ندیی ب ‌ه‬ ‫بگه‌ڕێت و لێیان بکۆڵێته‌وه‌‪ ،‬بۆی ‌ه س���ه‌یر تۆ خۆت پێ���ت گوتم کەى زەنگەکە لێى کەچ���ى ئەوەت���ا ژنەک���ەم جلەکانم بۆ هه‌س���ت پێ ده‌که‌ین‪ .‬ل���ه‌و ده‌ربڕینانه‌دا ئیمپاکتی کاته‌و‌ه هه‌ی���ه‌‪ ،‬که‌ چۆن کات‬ ‫نیی ‌ه ئه‌گه‌ر الی ئێم ‌ه ئه‌وان ‌ه که‌متر سه‌رنج دا‪ ،‬پێم بڵێ‪ .‬دواى ئەوە ئەگەر هەست بە دەگۆڕێت‪ ،‬دەس���تى لێ دەدا و بە خۆى تێکش���کان و نیگه‌رانیی ئه‌و کاره‌کته‌ر‌ه ل ‌ه سه‌رده‌می ئامێردا مرۆڤه‌کان ل ‌ه یه‌کتر‬ ‫ڕابکێش���ن و بخوێنرێنه‌وه‌‪ .‬له‌م چیرۆکه‌دا تێپەڕین���ى کات ناکەیت‪ ،‬ئەى چۆن ژیان نازانێ���ت‪ ،‬وەک تاوانبارێک‪ ،‬کە تاوانێکى ده‌خوێنین���ه‌وه‌‪« .‬هێن���دە ماندوو بووم‪ ،‬داده‌بڕێت‪ ،‬تاک���وو هه‌ر یه‌که‌ی ب ‌ه جیا و‬ ‫هه‌ردوو چه‌مکی یاده‌وه‌ری و به‌رده‌وامی‪ ،‬بەس���ەر دەبەى؟! مرۆڤ بە هۆى کاتەوە کردبێت و لە بەردەم دادگادا سەرى خۆى چاوەکانم ڕێشکەوپێش���کەیان دەکرد‪ ،‬تا دوور له‌وه‌ی تر قس���ه‌ی خۆی بکات‪ ،‬بێ‬ ‫وام ل���ێ هات بەرچاوم تەواو تاریک بوو‪ .‬ئ���ه‌وه‌ی بوار بۆ گه‌یاندن���ی ئه‌و ده‌نگان ‌ه‬ ‫ده‌بن��� ‌ه دوو هێزی کاریگ���ه‌ر و ته‌کان ب ‌ه دەتوانێ���ت کارەکانى ژیان���ى خۆى ڕێک شۆڕ کردبێتەوە‪».‬‬ ‫ئیمپاکت���ی کات ته‌نیا ل��� ‌ه ناوه‌رۆکی بە زەوی���دا کەوتم و یەکەمین ش���تێک‪ ،‬بڕه‌خس���ێنێت‪ .‬س���ه‌یر نییه‌ ئه‌گه‌ر ئه‌و‬ ‫گێڕانه‌وه‌ک���ه‌ ده‌ده‌ن‪ .‬ئ���ه‌و دوو چه‌مک ‌ه بخات پیاوەکە!» به‌اڵم نه‌وه‌ی س���ێیه‌م‪،‬‬ ‫پێوه‌ندیی ڕاسته‌وخۆیان ب ‌ه کاته‌وه‌ هه‌یه‌‪ ،‬له‌ «هانا»ـی کچیدا به‌رجه‌سته‌ ده‌بێت‪ .‬چیرۆکه‌که‌دا ده‌رناکه‌وێ���ت‪ ،‬به‌ڵکوو له‌و ک���ە بینیم‪ ،‬کاتژمێرەکەى دەس���تم بوو‪ ،‬ته‌کنیک ‌ه له‌گ���ه‌ڵ له‌دایکبوونی ڕۆماندا ل ‌ه‬ ‫چیرۆکنووس خێزانێکی س���ه‌یری پێک ته‌کنیکانه‌یشدا به‌رجه‌س���ته‌ ده‌بێت‪ ،‬ک ‌ه وەک زیندانیی���ەک چۆن زنجیرى زیندانى دایک بووبێت‪ ،‬به‌وه‌ی ڕۆمان خۆی له‌گه‌ڵ‬ ‫ک ‌ه ده‌کرێت بڵێی���ن دوو ڕه‌گه‌زی گرنگی‬ ‫کاتن‪ .‬ده‌توانین وا پێناس���ه‌ی یاده‌وه‌ری هێن���اوه‌‪ ،‬ک ‌ه ل���ه‌ ڕووی ته‌مه‌نه‌و‌ه زۆر ل ‌ه ب��� ‌ه کاری هێناون‪ .‬ئه‌مه‌ی���ش لۆجیکه‌‪ ،‬بڕیبێت و خۆى ئازاد کردبێت‪ ،‬ئاوا خۆى شۆڕشی پیشه‌س���ازیدا گه‌شه‌ی کردووه‌‪.‬‬ ‫بکه‌ی���ن‪ ،‬ک ‌ه بریتییه‌ له‌ کۆکردنه‌وه‌ی ئه‌و یه‌کتر جی���اوازن‪« .‬هیم���داد» ته‌مه‌نی ک��� ‌ه ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ له‌گه‌ڵ کاتدا مانای لە مەچەکم ڕزگار کردب���وو و کەوتبووە پارادۆکس���ی ئه‌م س���ه‌رده‌مه ئه‌وه‌ی ‌ه ل ‌ه‬ ‫س���ه‌رنجانه‌ی بوونه‌وه‌ر به‌ درێژایی ژیانی هه‌شتا ساڵه‌‪« ،‬هه‌تاو»ـی هاوسه‌ری زۆر ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی��� ‌ه له‌گه‌ڵ پرس���یاری س���ەر زەوی‪ .‬کاتێک تەماش���ام کرد‪ ،‬لە کاتێکد‌ا به‌ سه‌رده‌می زۆریی که‌ناڵه‌کانی‬ ‫له‌ ڕێگای هه‌سته‌کانی تام‪ ،‬بۆن‪ ،‬بینین‪ ،‬ل ‌ه خۆی منداڵت���ره‌‪« :‬ئەو کاتەى بوومە فه‌لس���ه‌فیدا‪ ،‬ئه‌‌وه‌ی���ش وا ده‌کات هیچ قوڕدا هەڵکێش���رابوو‪ ،‬بە پەنجەگەورەم ڕاگه‌یاندن ده‌ناسرێته‌وه‌‪ ،‬که‌چی که‌مترین‬ ‫بیس���تن و به‌رکه‌وتن���ه‌و‌ه به‌ ده‌س���تیان هاوسەرى‪ ،‬تەمەنى نزیکەى شەست ساڵ بیرۆکه‌ی���ه‌ک به‌ ئاس���انی ده‌رنه‌که‌وێت‪ ،‬قوڕەک���ەم ال ب���رد و زمانێک���ى ت���ەڕم بوار بۆ گه‌یاندن و وه‌رگرتنی مه‌سیج هه‌یه‌‪.‬‬ ‫ده‌هێنێ���ت‪ ،‬ب���ه‌اڵم به‌رده‌وام���ی وات��� ‌ه دەبوو‪ .‬زۆر لە من گەورەتر بوو‪ ».‬دوای به‌ڵک���وو ب���ۆ هه‌ریه‌که‌ی���ان زیات���ر ل ‌ه پێی���دا هێن���ا‪ .‬بینیم ل���ە کار کەوتووە‪ ،‬ئه‌و بیرۆکه‌ی ‌ه ب ‌ه ش���ێوه‌ی ناڕاس���ته‌وخۆ‬ ‫جوواڵندنی ئه‌و یاده‌وه‌رییه‌ ب ‌ه ئاڕاسته‌ی سیانز‌ه س���اڵ «هانا» ل ‌ه دایک ده‌بێت‪ .‬ڕێگای���ه‌ک دابی���ن بکرێ���ت‪ .‬گێڕانه‌وه‌ک ‌ه هەس���تێکى وام بۆ دروس���ت ب���وو‪ ،‬کە له‌م چیرۆک���ه‌دا ڕه‌نگی داوه‌ته‌وه‌‪ .‬هه‌موو‬ ‫ده‌دوێن‪ ،‬بێ ئه‌وه‌ی که‌س ده‌نگی ئه‌وه‌ی‬ ‫جی���اواز جی���اوازدا‪ .‬ئ���ه‌وه‌ی دواجاریش‬ ‫ل��ه‌م چیرۆکه‌دا ه��ه‌ردوو چه‌مک��ی ی��اده‌وه‌ری و به‌رده‌وامی‪ ،‬تر ببیستێت‪.‬‬ ‫گۆڕان���کاری ل���ه‌و پێوه‌ندیی���ه‌ی نێوان‬ ‫چیرۆکه‌ک���ه‌ کۆتای���ی نیی���ه‌‪ ،‬یان ب ‌ه‬ ‫ی���اده‌وه‌ری و به‌رده‌وامی���دا ده‌کات‪ ،‬هه‌ر‬ ‫ده‌بنه‌ دوو هێزی کاریگه‌ر و ته‌کان به‌ گێڕانه‌وه‌که‌ ده‌ده‌ن‪ ،‬ئه‌و مانایه‌ک���ی تر ی���ه‌ک کۆتای���ی نییه‌‪ ،‬ک ‌ه‬ ‫کاته‌‪ ،‬ک��� ‌ه ئه‌مه‌ ل ‌ه چیرۆکی «کاتژمێری‬ ‫ئه‌مه‌ی���ش ئاماژه‌یه‌ک���ی دیکه‌ی ‌ه بۆ کات‪.‬‬ ‫هانا»ـ���دا ب��� ‌ه ش���ێوه‌یه‌کی هونه‌رییان ‌ه‬ ‫دوو چه‌مکه‌ش دوو ڕه‌گه‌زی گرنگی کاتن‬ ‫ئایا کات س���ه‌ره‌تا‪ ،‬ناوه‌ڕاست و کۆتایی‬ ‫به‌رجه‌س���ت ‌ه ک���راوه‌‪« .‬هیمداد»ـ���ی‬ ‫کاره‌کت���ه‌ری س���ه‌ره‌کیی چیرۆکه‌ک ‌ه ل ‌ه که‌واته حه‌فتاوس���ێ س���اڵ ل ‌ه کچه‌که‌ی به‌ هێڵێکی ڕاس���تدا ن���اڕوات‪ ،‬به‌ڵکوو ب ‌ه ئیدى هەموو ش���تێکى منیش وەک ئەم هه‌یه‌؟ مەرج نییە هەموو دەقێکی ئەدەبی‬ ‫الیه‌ک ده‌یه‌وێت ڕووبه‌ڕووی کات ببێته‌و‌ه گه‌وره‌ت���ره‌‪ .‬ل���ه‌ چیرۆکی ئ���اوا کورتدا چه‌ن���د ئاڕاس���ته‌یه‌کدا ده‌جووڵێت‪ .‬وات ‌ه ئامێرە دەوەستێت‪ ».‬تێکه‌ڵبوونی مرۆڤ کۆتای���ی هەبێت‪ ،‬چونک���وو لێکدانەوەی‬ ‫و ل ‌ه الیه‌کی تر لێی ڕاده‌کات‪ ،‬بۆی ‌ه هه‌موو چیرۆکن���ووس په‌ن���ا بۆ هه‌ندێ���ک هێما چیرۆک��� ‌ه لۆکاڵیی���ه‌کان پاشوپێش���یان و ئامێ���ر ئه‌و ترس���ه‌یه‌‪ ،‬ک���ه‌ مۆدێرنیت ‌ه مان���اکان بێکۆت���ان‪ .‬کەواتە دەش���ێت‬ ‫که‌سێک له‌سه‌ر ش���ێوه‌ی کات ده‌بینێت‪ ،‬ده‌بات و ب ‌ه شێوه‌ی ناڕاسته‌وخۆ ماناکان پ���ێ کراوه‌‪ .‬لێره‌ش���دا ده‌که‌وینه‌ به‌رده‌م ده‌یس���ه‌پێنێت و له‌ فه‌لس���ه‌فه‌دا ڕه‌نگ دەقیش ڕووداوەکانی کراوە بن و هەرگیز‬ ‫ته‌نان���ه‌ت «هه‌تاو»ـ���ی هاوس���ه‌ری و ده‌گه‌یه‌نێ���ت‪ ،‬ک��� ‌ه «کاروان محه‌م���ه‌د کۆمه‌ڵێ���ک پارادۆکس���ه‌وه‌‪ .‬ب���ۆ نموون ‌ه ده‌داته‌وه‌‪ ،‬ب ‌ه تایبه‌تی له‌و فه‌لس���ه‌فانه‌ی خوێنەر هەس���ت بەوە نەکات پاڵەوانەکە‬ ‫«هانا»ـی کچیش���ی‪ .‬ئه‌و تێگه‌یش���تن ‌ه فه‌ت���اح» ئه‌گه‌رچی یه‌ک‪ -‬دوو س���اڵێک ‌ه ده‌ڵێ���ت‪« :‬کاتژمێر پێنج���ى یەکێک لە ب ‌ه تێپه‌ڕاندن���ی مێتافیزیکا ناس���راون‪ .‬ل���ە دواڕس���تەیدا ئیتر هی���چ ڕۆڵێکی لە‬ ‫ب ‌ه ته‌واوی ل ‌ه ئاڕاس���ته‌کانی گێڕانه‌وه‌دا ده‌ستی داوه‌ته‌ نووسین‪ ،‬به‌اڵم زیره‌کان ‌ه ئێوارە زۆر س���اردەکانى وەرزى زستانى دروس���تتر پۆس���تمۆدێرنیت ‌ه ئه‌و الیان ‌ه خوڵقاندنی فانتازیای خوێنەردا نامێنێت‪.‬‬ ‫ڕه‌نگ���ی داوه‌ته‌وه‌‪ ،‬ک ‌ه ئێم���ه‌ ل ‌ه به‌رده‌م بیرۆکه‌کانی ش���اردوونه‌ته‌وه‌‪ .‬پێکهاته‌ی چەندین س���اڵ لەمەوبەر (نازانم س���اڵى ش���اراوه‌ی ئامێر ده‌بینێت‪ ،‬که‌ له‌س���ه‌ر کۆتایی ئەم دەقە کۆمه‌ڵێک دەس���تپێکی‬ ‫تێکستێکداین تێیدا کات له‌توکوت کراوه‌‪ .‬ئه‌و خێزانه‌ له‌گ���ه‌ڵ مۆڕاڵی چیرۆکه‌که‌د‌ا چەند بوو‪ .»).‬لێ���ره‌دا کات ‌ه بچووک ‌ه ب ‌ه بچووککردن���ه‌و‌ه و کۆنتڕۆڵکردنی مرۆڤ نوێی بۆ خوڵقاندووین‪.‬‬ ‫کات جه‌مسه‌ری دنیای سێ نه‌وه‌ ب ‌ه یه‌ک ڕێک ده‌که‌وێت‪ .‬ئه‌و‌ه به‌ ڕۆڵی خۆی کاری ڕوونی دی���اره‌‪ ،‬ک ‌ه کاتژمێر پێنجه‌‪ ،‬به‌اڵم دامه‌زراوه‌‪« .‬کاتژمێ���رى ماڵەکانیان لە‬ ‫* چیرۆکی «كاتژمێری هانا» لە ژمارە «‪»٩٧‬ـى‬ ‫ده‌گه‌یه‌نێت‪ .‬نه‌وه‌ی یه‌که‌م‪« ،‬حه‌س���ه‌ن کردووه‌ت ‌ه سه‌ر سایکۆلۆجیای «هیمداد» کاته‌ گه‌وره‌که‌‪ ،‬وات ‌ه س���اڵه‌که‌ ونه‌‪ .‬ئه‌م ‌ه سەرووى خۆیانەوە هەڵدەواسن و زۆر کەم‬ ‫و زیاتر خستوویه‌تیی ‌ه به‌رده‌م پرسیار ل ‌ه ئاماژه‌یه‌ک���ی دیکه‌ی ناڕاس���ته‌وخۆیه‌ بۆ تەماشاى دەکەن‪ .‬ئەمە لە نەستیاندایە‪ ،‬گۆڤارى «هەنار» و ل ‌ه س���ایتی «ده‌نگه‌کان»ـدا باڵو‬ ‫س���ه‌عاتفرۆش»ـی باوکی «هیمداد»ـه‌‪،‬‬ ‫کراوەتەوه‌‪.‬‬ ‫ک ‌ه وه‌ک له‌ پاشناوه‌که‌یدا دیار‌ه ئاماژه‌ی ‌ه باره‌ی کاته‌وه‌‪ .‬بۆ نموونه‌ کاتێ ژنه‌که‌ی پێشاندانی سایکۆلۆجیای کاره‌کته‌ر‪ ،‬ک ‌ه چونکە کاتێک دەیانەوێ سەیرى بکەن‪،‬‬

‫«‬

‫هایدگەر لە دیدی هایدگەرناسە ئه‌ورووپییەکانەوە‬ ‫خوێندنەوەیەک بۆ کتێبی لە بارەی مارتین هایدگەرەوە‬

‫دی���ارە ک��ارک��ردن ل��ە ب���واری فکری‬ ‫هایدگەردا کارێکی ئاسان نییە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەردەاڵن عەبدوڵاڵ‬ ‫بەحوکمی ئەوەی کاوە جەالل خۆی لە‬ ‫ئەڵمانیادا فەلسەفەی خوێندووە و زمانی‬ ‫(‪)2-1‬‬ ‫ئەڵمانی باش دەزانێت‪ ،‬تاڕادەیەکی باش‬ ‫مارتین هایدگەر یەکێكە لە فەیلەسووفە سەرکەوتوو بووە‪ ،‬هەرچەندە من چەند‬ ‫گرینگ و ناودارەکانی ئەڵمانیایه‌‪ .‬ئەو سەرنجێکیشم لە ب��ارەی ئەم کتێبەوە‬ ‫ب��ە پێچەوانەی فەیلەسووفانی تری هەیە‪ ،‬کە دواتر باسی لێوە دەکەم‪.‬‬ ‫ئەڵمانییەوە‪ ،‬چ لە ڕووی فکری و چ‬ ‫فەلسەفەی هادیدگەر‬ ‫لە ڕووی کەسایەتییەوە‪ ،‬جیاوازییەکی‬ ‫هایدگەر توانی لە ڕووی فکرییەوە‪،‬‬ ‫زۆری هەیە‪ .‬هایدگەر چ ژیانی و چ‬ ‫فەلسەفەکەی‪ ،‬ئاڵۆزییەکی گەورەی پێوە شۆرشێکی گ���ەورەی فەلسەفی لەناو‬ ‫دیارە‪ .‬هەربۆیە قسەکردن لە بارەی ئەم مێژووی فەلسەفەدا چێبکات‪ .‬ئەو توانی‬ ‫فەیلەسووفەوە‪ ،‬کارێکی ئاسان نییە بگرە کۆتایی بهێنێت بەو ڕێچکە فەلسەفییەی‬ ‫کە هەزاران ساڵە فەیلەسووفان خۆیان‬ ‫زۆر دژواریشە‪.‬‬ ‫پێوە خەریک ک���ردووە‪ .‬لە پالتۆنەوە‬ ‫مارتین هایدگەر لە ساڵی "‪ ١٨٨٩‬فەلسەفە خ��ۆی ت��ەرخ��ان ک��ردب��وو بۆ‬ ‫لە مێسکیرش لە دای��ک ب��ووە و ساڵی ئ��ەوەی بوونەوەر پۆلێن بکات و لەناو‬ ‫‪ ١٩٧٦‬لە شار فرایبورگی ئەڵمانیا کۆچی کۆمەڵدا ڕێکی بخات‪ .‬لێ هایدگەر دژی‬ ‫دوای��ی ک���ردووە‪ ".‬دی��ارە ئێمەی کورد ئەم ڕێچکەیە وەستایەوە‪ ،‬هەموو توانا‬ ‫زۆر درەن��گ بە هزر و فەلسەفەی ئەم فەلسەفییەکەی خۆی خستە گەڕ‪ ،‬بۆ‬ ‫فەیلەسووفەی ئەڵمانیا شارەزابووین‪ .‬گ��ەڕان بە دوای پرسیارکردن لەبارەی‬ ‫بەاڵم خۆشبەختانە لەم چەند ساڵەی بوونەوە‪ ،‬بەتایبەت بوونی مرۆڤ‪.‬‬ ‫ئەو جارێکی تر پێناسەیەکی نوێی‬ ‫دواییدا چەند هەوڵێکی باش دراوە بۆ‬ ‫ناساندنی هزر و فەلسەفەی هایدگەر‪ .‬بە "میتافیزیک و ئۆنتۆلۆژی"‪ -‬زانستی‬ ‫یەکێک لەو هەواڵنە کتێبی "لە بارەی بوون‪ ،‬داهێنا‪ .‬پێشتر فەلسەفە مرۆڤی لە‬ ‫مارتین هایدگەر" لە نووسینی کۆمەڵێک جیهان دادەبڕی و ئینجا لە بوونی جیهان‬ ‫هایدگەرناسی ئه‌ورووپییە‪" ،‬کاوە جەالل" و مرۆڤی دەکۆڵییەوە‪ ،‬لێ هایدگەر بە‬ ‫لە ئەڵمانییەوە‪ ،‬ئەم کۆمەڵە وتارەی پێچەوانەوە پێی وایە "جیهان و مرۆڤ‬ ‫ک��ردووە بە ک��وردی و لەم کتێبەدا بە بەرانبەر یەک نەوەستاون‪ ،‬نەخێر‪ ،‬مرۆڤ‬ ‫هەمیشە کەرتێکی جیهانە‪".‬‬ ‫چاپی گەیاندووە‪.‬‬

‫بوون و کات‬ ‫یەکێک لە کارە پڕ بایەخەکانی هایدگەر‬ ‫کتێبی "ب��وون و کات"ـە‪ .‬ئیتر لێرەوە‬ ‫هایدگەر بووە ئەستێرەیەکی گەورەی‬ ‫فەلسەفەی ئەڵمانی و جیهان‪ .‬هایدگەر‬ ‫لەم کتێبەدا کۆمەڵێک پرسی گرینگ‬ ‫دەورووژێنێت لەوانە‪" :‬ب��وون‪ ،‬مرۆڤ‪،‬‬ ‫ک��ات‪ ،‬م��ەرگ و وی��ژدان" لێ ناوەرۆکی‬ ‫سەرەکیی ئەم کتێبەی بە پرسیار لە‬ ‫"مەغزای بوون"ـەوە سەرچاوە دەگرت‪.‬‬

‫یارمەتییەکی گ��ەورەم��ان دەدات لە‬ ‫تێگەیشتن لە مەغزای بوونی مرۆڤ‪.‬‬ ‫"لەتەک بوون" چەمکێکی تری هایدگەرە‬ ‫و مۆرکێکی دیکەی "لەجیهانبوون"ـە‪.‬‬ ‫ئەمەش بریتییە لەو هەققەتەی کە مرۆڤ‬ ‫هەرگیز بەتەنیا ناژی‪ ،‬بەڵکوو هەمیشە‬ ‫پەیوەستە بە مرۆڤانی ترەوە‪" .‬لەتەک‬ ‫بوون" فۆرمێکی تەواو تایبەتی لەژیانی‬ ‫ڕۆژان����ەدا وەرگ��رت��ووە و بریتیییە لە‬ ‫گونجاوی و هاوهەڵوێستی‪ .‬ل‪٢٣ :‬‬ ‫"بەربوونەوە ‪ "Verfallen‬یەکێک‬ ‫لەو چەمکە فکرییانەی هایدگەرە کە‬ ‫قەناعەتی ت���ەواوم پێیەتی‪ ،‬لەمەدا‬ ‫هایدگەر زۆر جوان شرۆڤەی بوونی مرۆڤ‬ ‫دەردەخات‪.‬‬ ‫هایدگەر دەڵ��ێ��ت ‪" :‬لەجیهانبوون‬ ‫هەمیشە ب��ەرب��وون��ەوەی��ە‪ ".‬م��رۆڤ بۆ‬ ‫نێو جیهان ف��ڕێ��دراوە‪ ،‬نەک ئەو خۆی‬ ‫لەوێ دانابێت‪ .‬ل‪ .٢٦ :‬هەر لێرەشەوە‬ ‫هایدگەر پرسی پەیوەستبوونی مرۆڤ‬ ‫بەو کولتوورەوە کە تێیدا دەژی یان‬ ‫فڕێدراوە‪ ،‬باس دەک��ات‪ .‬ڕاستیەکەشی‬ ‫وایە‪ ،‬ئێمە بە ویستی خۆمان کورد نین‬ ‫بەڵکە فڕێدراوینە ئەو جیهانە یان ئەو‬ ‫کولتوورەی کە پێیدەڵێین "کوردبوون‪،‬‬ ‫یان کوردەواری‪".‬‬

‫مرۆڤ‬ ‫م��رۆڤ الی هایدگەر پردێکە ڕووەو‬ ‫بوون‪ ،‬چونکە مرۆڤ تاکە بوونەوەرێکە‬ ‫کە پرسیار لەبارەی بوونه‌و‌ه دەکات‪،‬‬ ‫چونکە مرۆڤ تێگەیشتنێکی "بوون"ـی‬ ‫هەیە‪ ،‬لەبەر ئ��ەم هۆیەشە ل��ەو پێگە‬ ‫پەتییە تێپەڕ دەک��ات کە "ش��ت" یان‬ ‫"کەلوپەل" هەیەتی‪ .‬بۆیە مرۆڤ شێوازی‬ ‫بوونێکی تەواو تایبەتی هەیە‪ .‬ئەمەش‬ ‫هایدگەر ناوی دەنێت دازاین‪ .‬ل‪٢٠ :‬‬ ‫"لەجیهانبوون" چەمکێكی گرینگی‬ ‫تری هایدگه‌ره‌ کە لەم کتێبەیدا باسی‬ ‫ل��ێ��وەدەک��ات‪ .‬ئ��ەم چەمکەش مانای‬ ‫پەیوەندییەکانی مرۆڤ بە شتەکانەوە‬ ‫لەالیەک و پەیوەندییەکانی م��رۆڤ بە‬ ‫ویژدان و گوناه‬ ‫م��رۆڤ��ەک��ان��ی دی��ک��ەوە ل��ەالی��ەک��ی دی‪.‬‬ ‫هایدگەر پێی وای��ە "بانگی وی��ژدان"‬ ‫هایدگەر دەڵێت‪" :‬مرۆڤ هەردەم خۆی لە‬ ‫دۆخێکدا بەرانبەر شتگەل و مرۆڤەکانی بێداربوونەوەیە لە شێوازی نەریتییانەی‬ ‫دیکە دەبینێتەوە‪ ".‬ل‪ ،٢٢ :‬هەرئەمەش ژیانی مرۆ‪ .‬هەروەها مەبەستی ئەو لە‬

‫"گ��ۆن��اه��ـ" ئاگاییە‬ ‫س��ەب��ارەت ب���ەوە کە‬ ‫م��رۆڤ دەب��ێ��ت خۆی‬ ‫بکات بە شتێک‪ ،‬ئاگایە‬ ‫ل�����ەوەی ک���ە م���رۆڤ‬ ‫شتێکی "ق��ەرزارب��ار"‬ ‫شێمانەکانی دەربوونی‬ ‫خۆیەتی‪ .‬ل‪٢٩ :‬‬ ‫کات‬ ‫ئ�������ەرس�������ت�������ۆ‬ ‫تێڕوانینێکی تایبەت بە‬ ‫میتافیزیک چییە؟‬ ‫خۆی هەبوو بۆ "کات" و ئەو تێڕوانینەش‬ ‫ی��ەک��ێ��ک ل��ە کتێبە گ��ری��ن��گ و پڕ‬ ‫تا سەردەمانێکی زۆر باو بووە‪ .‬ئەرستۆ‬ ‫پێناسەی "کات" دەکات وەکوو سنووری بایەخەکانی هایدگەر کتێبی "میتافیزیک‬ ‫نێوان ڕابردوو و ئایندە‪ .‬الیەنی هاوبەشی چییە؟"یه‌‪ .‬هایدگەر ماوەیەکی زۆر کاری‬ ‫ئێستا لەتەک ڕابردوودا چیدی نەماوە‪ ،‬لەسەر ئەم پرسە فەلسەفییە کردووە و‬ ‫هەروەها لەتەک ئاییندەشدا کە هێشتا هەوڵیداوە پێناسەی نوێ بەم چەمکە‬ ‫نییە‪ ،‬ئەوەیە کە ئەویش ئەوان نییە‪ .‬ل‪ :‬فەلسەفییە بداتەوە‪.‬‬ ‫هایدگەر دەڵیت‪" :‬میتافیزیک مانای‬ ‫‪١١٩‬‬ ‫ب���ەاڵم ه��ای��دگ��ەر ب��ە پ��ێ��چ��ەوان��ەی ئەوە دەگەیەنێت‪ ،‬پرسیار سەبارەت بە‬ ‫ئەرستۆوە‪ ،‬پێی وایە "کات" لێکدابڕوا بناغەی شێمانەی ناخەکییانەی سەرجەم‬ ‫نییە و بەردەوامییەکی هەیە‪ .‬ئەو پێی کرۆکی مەعریفەی ئۆنتۆلۆژییانەیه‌‪ ".‬ل‪:‬‬ ‫وایە کات لە "سەرجەمێتیی سەرچاوەیی" ‪١٥٣‬‬ ‫هایدگەر بە چاوێکی ڕەخنەگرانەوە بۆ‬ ‫پێک دێ��ت‪ ،‬ئ��ەم سەرجەمێتییەش لە‬ ‫سێ ڕەهەندەکەی کاتدا شیاوە‪ .‬تێزی چەمکی میتافیزیک دەڕوانێت و دەڵێت‪:‬‬ ‫ف��ڕێ��دراوی پەیوەندی بە ڕاب���ردووەوە "ل��ەب��ەرئ��ەوەی میتافیزیک هەمیشە‬ ‫دەکەن‪ ،‬بوون ڕووە و مەرگ‪ ،‬پەیوەندیی پێشبینیی بوونەوەر وەک��وو بوونەوەر‬ ‫ب��ە ئاییندەوە دەک���ات‪" .‬ئ��ام��ادەی��ی" دەکات‪ ،‬ئەوا لە خودی بوون ناهزرێت‪".‬‬ ‫پەیوەندیی بە هەنووکەوە دەک��ات‪ .‬ل‪ :‬ل‪ .١٥٦ :‬دیارە خاڵی سەرەکیی بیر و‬ ‫هزری هایدگەریش پرسی "بوون"ـە‪.‬‬ ‫‪١١٤‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٤٠٧‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٥/٥‬‬ ‫ژمار ‌ه (‪ )٤٠٧‬دووشه‌مم ‌ه ‪2014/٥/٥‬‬

‫‪8‬‬

‫ئه‌نوه‌ر حسێن (بازگر)‬

‫حه‌وایه‌كی ئاڵۆز‬

‫له‌وپه‌ڕی گومانه‌وه‌‪ ،‬ده‌گه‌م به‌ تۆ‬ ‫له‌وپه‌ڕی چاوه‌ڕوانییه‌كی بێهووده‌وه‌‬ ‫له‌وپه‌ڕی بێئیراده‌ییه‌وه‌‬ ‫خۆم‬ ‫لێ ده‌بێت ‌ه نیچ ‌ه و‬ ‫ب ‌ه ڕێگای‬ ‫سه‌راب و ته‌متوماندا‬ ‫به‌ چرایه‌كی‬ ‫نوقم‪ ،‬ل ‌ه به‌دبه‌ختی و ڕه‌شبینی‬ ‫ڕووم‬ ‫ل ‌ه ڕوحی‪ ،‬له‌ خاچدراوی‪ ،‬چاوه‌ڕوانی په‌رجویه‌كه‌‬ ‫ك ‌ه بارته‌قای نائومێدییه‌كانی من‬ ‫ڕاڕاو دوودڵه‌؟‬ ‫نازانم‬ ‫ده‌گه‌م به‌ چی؟‬ ‫شكست‪ ،‬ب ‌ه شكست و‬ ‫خه‌یاڵی عه‌ده‌می‪ ،‬ب ‌ه وه‌هم ده‌سپێرم‬ ‫عه‌قڵ كه‌لله‌م جێده‌هێڵێ‬ ‫خۆم لێ ون ده‌بێ و‬ ‫ده‌كه‌ومه‌‪ ،‬ژێر ئیراده‌ی‪ ،‬بێئیراده‌ییه‌و‌ه ‪...‬‬ ‫ئه‌و‪ ،‬وه‌كوو سه‌راب‪ ،‬ل ‌ه بیابانی قاقڕدا‬ ‫ده‌رده‌كه‌وێ‪...‬‬ ‫به‌اڵم‬ ‫ناتوانێ‬ ‫فریادڕه‌س بێ؟!‬ ‫ئه‌و‪ ،‬وه‌ك حه‌وا خۆی ده‌خزێنێته‌‪ ،‬دڵمه‌وه‌‬ ‫ك ‌ه شه‌یتان ل ‌ه مێژه‌‬ ‫بوونی یه‌قینی‬ ‫ب ‌ه حه‌وایه‌كی پاكیزه‌ی تێدا سڕیوته‌و‌ه‬ ‫گومان‬ ‫كردوویه‌ت ‌ه ماڵێكی‪ ،‬به‌خته‌وه‌ری خۆی‬ ‫‪...‬‬ ‫ون ده‌بێ‬ ‫جارێكی تر به‌ چرایه‌كی نوورانییه‌و‌ه دێته‌و‌ه‬ ‫ده‌ڵێ‪ ،‬تۆ بڕوان ‌ه ل ‌ه ملمالنێی خوا و شه‌یتان‬ ‫ئه‌م‬ ‫حه‌وا ئاڵۆز و پاكیزه‌ی ‌ه خوڵقاوه‌‪...‬؟!‬ ‫ك ‌ه تۆ هێنده‌ی لێ ب ‌ه گومانی‬ ‫ئه‌و‬ ‫ده‌ڵێ‪ ،‬تۆ دره‌نگ هاتی !‬ ‫ئێستا ده‌بێ‪:‬‬ ‫مۆڵه‌ت ل ‌ه خوا‪ ،‬من و شه‌یتانیش وه‌رگری‪..‬‬ ‫ڕاده‌مێنم‪،‬‬ ‫به‌و هه‌موو گومان و بێئیراده‌ییه‌وه‌‬ ‫چۆن ده‌ره‌قه‌تی‬ ‫گه‌یشتن ب ‌ه یه‌قینی حه‌وایه‌كی ئاڵۆز دێم‬ ‫ئه‌و ده‌یه‌وێت بڵێ‪،‬‬ ‫زۆر زه‌حمه‌ت ‌ه ب ‌ه دوای حه‌وایه‌كدا وێڵ بی‪،‬‬ ‫ك ‌ه به‌ حه‌قیقه‌ت و دوور ل ‌ه جادوو‪ ،‬حه‌وا بێت‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫چونكه‌ ئه‌و دڵ ‌ه دێوانه‌‬ ‫پڕ گومانه‌ی تۆ‪ ،‬مامۆستاكه‌ی شه‌یتان ‌ه و‬ ‫ئیراده‌شی ون كردووه‌ ‪!...‬‬ ‫‪...‬‬ ‫ئه‌و ك ‌ه خۆی جیهانێك ‌ه له‌ ئاڵۆزی‪،‬‬ ‫وه‌كوو ته‌ونی جاڵجاڵۆكه‌كانی مه‌مله‌كه‌تی شه‌یتان‬ ‫بیركردنه‌وه‌ ئاڵۆزه‌كانی من ئاڵۆزتر ده‌كات‬ ‫تا جارێك به‌ چرایه‌كی مژده‌به‌خشه‌وه‌‪ ،‬خۆیم نیشان ده‌دات‬ ‫هه‌زار جار‪ ،‬ب ‌ه ماسكه‌وه‌‪ ،‬ڕامم ده‌كات‬ ‫تا نیگایه‌كى ئه‌زه‌لیم تێده‌گرێ‪ ،‬هه‌زار وه‌هم ال ده‌چێنێ‬ ‫تا عه‌وداڵی دۆزینه‌وه‌ی بم‪ ،‬وه‌كوو سه‌راب خۆیم لێ ون ده‌كات‬ ‫تا ده‌مه‌وێت تۆڕێك بم بۆ ڕاوكردنى خه‌ونه‌كانى و خه‌مه‌كانی‬ ‫وه‌كوو ماسی لووسی بن گۆم‪ ،‬له‌ده‌ستمدا هه‌ڵده‌خلیسكێ‬ ‫‪...‬‬ ‫هێنده‌ی ئازار داوام‬ ‫هێنده‌ی ل ‌ه چاوه‌ڕوانیدا‪ ،‬جێهێشتووم‬ ‫چى چقڵى پێوانى چاوه‌ڕوانییه‌ چه‌قیوه‌ته‌ خه‌یاڵم‬ ‫بوومه‌ت ‌ه مێژوویه‌ك ل ‌ه چاوه‌ڕوانی‬ ‫ناسنامه‌ی چاوه‌ڕوانیم هه‌ڵگرتووه‌‬ ‫ڕێگام داو‌ه شه‌یتان هاوڕێم بێ و‬ ‫بێئیراده‌یی‪ ،‬ئیراده‌ی خۆیم‪ ،‬به‌سه‌ردا زاڵكات‬ ‫هێند‌ه بێئومێد بووم له‌ چنینی خه‌ونی جوان‬ ‫سواڵی ئیراد‌ه ل ‌ه شه‌یتان ده‌كه‌م‬ ‫ئه‌ویش هه‌زار مه‌رجی هه‌یه‌‪...‬؟‬ ‫‪...‬‬ ‫ئه‌و سه‌یره‌‬ ‫جارێك پڕ‌ه ل ‌ه وه‌هم‪ ،‬جارێك ل ‌ه یه‌قین‬ ‫جارێك به‌ چرایه‌كی نوورانی‪ ،‬جارێك فریوده‌رانه‌‬ ‫جارێك مژده‌به‌خشی‪ ،‬جارێك عیزرائیالنه‌‬ ‫جارێك وه‌ك شنه‌با‪ ،‬جارێك وه‌ك ڕه‌شه‌با‬ ‫جارێك پڕه‌‪ ،‬ل ‌ه حیكایه‌ت‪ ،‬جارێك پڕ‌ه ل ‌ه بێ ودمی‬ ‫جارێك میهره‌بان‪ ،‬جارێك شه‌ره‌نگێز‬ ‫جارێك بۆنی پاش بارانی خاكى پاییزانه‌‪،‬‬ ‫جارێك بۆنی ئاگری دوای پووشوپه‌اڵشی هاوینانه‌ى لێ دێت‬ ‫جارێك به‌ ئاوازى فریشته‌‪،‬‬ ‫جارێك ب ‌ه ئیلهامى زۆرزانانه‌ى شه‌یتان ده‌خوێنێ‬ ‫‪...‬‬ ‫كه‌چی هێشتا عه‌وداڵیم‬ ‫گوایا‪:‬‬ ‫ئه‌و حه‌وای پاكیزه‌ی خوایه‌‬ ‫ئه‌و یه‌قنی‪ ،‬ئه‌وسه‌ری ئیراده‌ی سوپه‌رمانی نیچ ‌ه و‬ ‫خاوه‌نی هه‌زاران فێڵی سیحراویی جوانتره‌‬ ‫ل ‌ه شه‌یتانی جه‌نجاڵى دڵی من‬ ‫خاوه‌نی ئاڵۆزییه‌كه‌‪ ،‬حه‌وا ل ‌ه چاویدا ساده‌یه‌‬ ‫خاوه‌نی دڵێكه‌‪ ،‬میهره‌بانی ل ‌ه چاویدا‪ ،‬ترووسكه‌یه‌‬ ‫خاوه‌نی جوانییه‌كه‌‪ ،‬په‌ری ل ‌ه چاویدا ئه‌فسانه‌یه‌‬ ‫‪...‬‬ ‫ئه‌و ل ‌ه تاریكی‬ ‫بێده‌نگتره‌‬ ‫ل ‌ه هه‌ورێك ده‌چێت كه‌ پڕ پڕ‌ه ل ‌ه سپێتی و باران‬ ‫ته‌نها وه‌ك تارماییه‌ك‬ ‫جارجار‪ ،‬خۆیم نیشان ده‌دا و ئاوا ده‌بێت‬ ‫ئه‌و ل ‌ه سه‌ختترین وه‌رزی ره‌هێڵه‌دا‬ ‫ك ‌ه ئاسمان غه‌زه‌بی تووڕه‌بوونى لێ ده‌بارێ‬ ‫وه‌ك تریفه‌ی مانگ دێت ‌ه ئاسمانی‪ ،‬نائومێدیمه‌و‌ه و‬ ‫ل ‌ه قه‌وس و قه‌زه‌ح جوانتر ده‌رده‌كه‌وێ‬ ‫ئه‌و ل ‌ه قووڵیی زه‌ریاكانه‌و‌ه هاتووه‌‬ ‫زۆر شت ل ‌ه ئیبلیس فێر بووه‌‬ ‫ملمالنێی له‌گه‌ڵ خوا و فرزه‌نده‌كانی ل ‌ه ئه‌زه‌له‌وه‌ ده‌زانێ‬ ‫ساتێك‬ ‫وه‌ك نه‌وره‌س‪ ،‬ئاسمانی خه‌یاڵی و جاویدانیان‬ ‫پێ ده‌به‌خشێ و‬ ‫ده‌یانخات ‌ه سه‌ر سه‌مای ئه‌به‌دی و یۆتۆپیا‬ ‫كه‌وا هه‌ست بكه‌ن‬ ‫ئه‌وان‬ ‫به‌خته‌وه‌رترین بوونه‌وه‌رن‬ ‫ده‌مێك‬

‫به‌ڕێوه‌به‌ری هونه‌ری‪ :‬جەلیل حسێن‬ ‫‪jaleelhsen@yahoo.com‬‬

‫««‬

‫وه‌ك گه‌رده‌لوولی زه‌ریاكان‬ ‫هه‌موو پاشماوه‌كانی پاییز‬ ‫ڕاده‌پێچێت ‌ه ناو گه‌رووی لووشدراوی‬ ‫بێبه‌زه‌یی خۆیه‌وه‌‪.‬‬ ‫‪....‬‬ ‫دایكم ده‌ڵێ‪:‬‬ ‫ڕۆڵه‌ ئه‌مجاره‌ش نه‌خه‌ڵه‌تێی‬ ‫ئه‌و حیكایه‌ته‌‪ ،‬جگ ‌ه ل ‌ه وه‌هم هیچی تر نییه‌‬ ‫ك ‌ه شه‌یتان‪ ،‬حه‌وای فریو داوه‌‬ ‫نه‌خه‌ڵه‌تێی ‪...‬‬ ‫ئه‌وان عاشقی ئه‌زه‌لیی یه‌كترن و دوو ڕووی ئه‌هریمه‌نن‬ ‫ئه‌وان‪ ،‬ئاده‌میان‪ ،‬به‌م چاره‌نووس ‌ه به‌دبه‌خت ‌ه گه‌یاند‬ ‫دایكم ده‌ڵێ‪:‬‬ ‫ل ‌ه حیكایه‌تی سێو و ده‌نك ‌ه گه‌نمه‌كه‌وه‌‬ ‫به‌قه‌ده‌ر ئه‌ستێره‌كانی ئاسمان و ده‌نك ‌ه ته‌زبیحه‌كانی مێژووی‬ ‫خه‌م ‌ه و خه‌تمه‌كانی من‬ ‫ئاده‌می به‌سته‌زمانیان‬ ‫له‌ خشت ‌ه بردووه‌‪...‬‬ ‫دونیایه‌ك‪ ،‬خه‌ون و خۆزگ ‌ه و به‌ڵێنی فریوده‌ر و سه‌رابیان ل ‌ه‬ ‫خه‌یاڵیان جێهێشتووه‌‬ ‫نه‌خه‌ڵه‌تێی‪:‬‬ ‫ئه‌وان یه‌ك باوك و یه‌ك ئیلهام‬ ‫یه‌ك ئایین و یه‌ك ڕێبازیان هه‌ڵگرتووه‌‪.‬‬ ‫من خه‌ون ب ‌ه شه‌یتانه‌وه‌؛‬ ‫ده‌بینم‬ ‫سێوێكی به‌ ده‌سته‌وه‌یه‌‬ ‫ب ‌ه پۆشاكێكی سپیی ڕازاوه‌‬ ‫ده‌ڵێی بووكێنیی حه‌وای ‌ه و‬ ‫پێكی شه‌رابی سوور نۆش ده‌كات‬ ‫خه‌ریكی چنینی چیرۆكێكه‌‬ ‫لێم نزیك ده‌بێته‌وه‌‪ ،‬چاو ده‌بڕێت ‌ه چاوم‬ ‫ده‌ڵێ‪:‬‬ ‫حه‌ز ده‌كه‌م هاوڕێ بین‬ ‫چونك ‌ه ژیانی من ب ‌ه وه‌هم چنراوه‌‪.‬‬ ‫تۆش پڕ پڕی ل ‌ه گومان‬ ‫من پڕ پڕم ل ‌ه تابۆ و‬ ‫تۆش ب ‌ه تاڵی ل ‌ه یه‌قین‬ ‫‪...‬‬ ‫ئه‌و‪ ،‬ته‌مه‌نی هه‌میشه‌‪ ،‬هه‌ر وه‌ك ئێستا وایه‌‬ ‫ن ‌ه زیاد ده‌كات‪ ،‬ن ‌ه كه‌م‬ ‫ئه‌و سیفه‌تی حۆرییه‌كانی‬ ‫ناو مه‌مله‌كه‌تی خوای هه‌ڵگرتووه‌‪.‬‬ ‫ئه‌و حه‌یاتێكی جاویدانی و‬ ‫حیكایه‌تێكی ئه‌زه‌لییه‌‬ ‫ئه‌و حۆرییه‌كه‌‬ ‫ل ‌ه به‌هه‌شتی خوا نیی ‌ه‬ ‫خۆیشی بۆ شه‌هیده‌كان‬ ‫ناڕازێنێته‌وه‌‬ ‫ئه‌و‬ ‫هه‌رگیز چاوه‌رێی مردووه‌كان‬ ‫ناكات‬ ‫هه‌میش ‌ه چاوی‬ ‫ل ‌ه شه‌یتانێكی بێ دین و‬ ‫عاشقێكی زیندووه‌ ‪...‬‬ ‫به‌اڵم ده‌ترسێ‬ ‫ده‌ترسێ‬ ‫ل ‌ه حیكایه‌ته‌‪ ،‬تۆقێنه‌ره‌كانی‬ ‫نێوان خوا و ئیبلیس‪ ،‬وێنه‌كان و حیكایه‌ته‌ خورافییه‌كان‬ ‫كه‌‪،‬‬ ‫هێند‌ه ب ‌ه گومانه‌‬ ‫خۆی بۆ ساغ نابێته‌وه‌‬ ‫‪2013/11/26‬‬ ‫مۆتیڤ‪ :‬بااڵ ئه‌حمه‌د‬

‫ذمارة (‪ )198‬دوشةممة ‪2014/5/5‬‬ ‫سةرثةرشتيار‪:‬‬ ‫بةهمةن تاهير نةريمان‬

‫‪198‬‬

‫ذمارة (‪ )198‬دوشةممة ‪2014/5/5‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫ثاشكؤيةكة لةسةر ئيسالمى سياسي‪ ،‬ئاينناسى‪ ،‬هزر‬

‫خوێندنەوەیەك بۆ هۆكارەكانی بەرزو نزمیی دەنگی ئیسالمییەكان‬

‫ئەمجارەیان‬ ‫هەڵەبجە پەرداخە ژەهرەكەی نەخواردەوە»‬ ‫بیالل محەمەد‬ ‫ت���ا ك��ۆم��ەڵ��گ��ە پ��ێ��ش��ك��ەوت��وو تر‬ ‫بێت‪ ،‬ت��ای ت���ەرازووی ئیسالمییەكان‬ ‫ل��ەب��ەرزب��وون��ەوەدای��ە‪ ،‬ج���ار ل���ەدوای‬ ‫ج��ار ئیسالمییەكان م��ەزه��ەب��ی ترو‬ ‫ئایدیۆلۆژیتر دادەبەزێنە نێو گۆڕەپانی‬ ‫هەڵبژاردنەكانەوە‪ .‬بانگەشەكانی ئەم‬ ‫جارەشیان ب��ەدەر نەبوو لە بانگەشە‬ ‫گەلێك لە پەناو پشتی مەزهەب‌و دروشمی‬ ‫ێ ئەمجارە‬ ‫پیرۆزی ئیسالمەوە بێت‪ .‬وەل ‌‬ ‫جیاواز لە جارەكانی پێشوو قورسایی‬ ‫جەماوەرییان تەنانەت لەو شوێنانەدا‬ ‫لەدەستدا كە سەردەمانێك بوو هێزی‬ ‫یەكەمبوون و شانازییان پێوە دەكرد‪.‬‬ ‫لەهەمانكاتدا بەشێوەیەكی گشتی كەسە‬ ‫ئاینییەكانیان توانیان زیاتر لەكەسانی‬ ‫پسپۆڕو شارەزایان دەنگ بهێنن‪ .‬وەك‬ ‫هەمیشە ئەو عەقڵیەتەی كە خەڵكی‬ ‫ئیسالمییەكانی بەمیتۆدی حزب راهێناوە‬ ‫دیسانەوە بوویەوە بە قسەكەری یەكەم‪.‬‬ ‫دیسان لەناو جەماوەری ئیسالمییەكاندا‬ ‫ب��ۆ ه��ەڵ��ب��ژاردن��ی ك��ان��دی��دەك��ان واقیع‬ ‫نەبوویە سەنگی مەحەك‪ ،‬بەڵكو سۆزو‬ ‫عاتیفەو خ��وراف��ی��ات س��ەرك��ەوت‪ .‬لە‬ ‫گ��ەڕەك��ە هەژارنشینەكانی هەولێرداو‬ ‫لەو شوێنانەی كە زەمینەی رۆشنبیری‬ ‫و رەونەقی كرانەوە ب��ەڕووی دەوروب��ەر‬ ‫ن��ەل��واوە ئیسالمییەكان ه��ەر زاڵ��ن‪.‬‬ ‫ه��ەروەك چۆن تا كاتێك لەهەڵەبجەدا‬ ‫نەكارەبای نیشتیمانی هەبوو نەمۆلیدە‪،‬‬ ‫پۆست و كورسی‌و تەالردا بێت‪ .‬لێرەوە‬ ‫خەڵكی نەتەلەفزیۆن نەرادیۆی هەبوو تا‬ ‫ئەو راستیانە تەنانەت بەڵگەشیان ناوێت‬ ‫ێ بێت‪ ،‬لەو كاتانەدا‬ ‫ئاگاداری دنیای دەر ‌‬ ‫كە ئیسالمییەكان هەڵقواڵوی پرۆژەیەكی‬ ‫دنیای خەڵك ببوویە دنیای قیامەت‬ ‫رەس��ەن��ی ج��ەم��اوەری نین و هەمیشە‬ ‫و ع��ەزاب و عیبرەتی قیامەت‪ .‬تەنها‬ ‫تاكتیكی كاتیی بوون بەدەست ئەم و‬ ‫لەكاتانەدا بااڵدەست ب��وون‪ .‬وەلێ‌ كە‬ ‫ئ���ەوەوە‪ .‬ئیسالمییەكانی كوردستان‬ ‫ێ‬ ‫زەمینەی كرانەوەو مەنتیق هاتە گۆڕ ‌‬ ‫وەك س�ێ‌ هێزی سیاسی و بەشدار‬ ‫ئیدی واخەریكە لە هەڵەبجەیشدا بارگەو‬ ‫ل��ەگ��ۆڕەپ��ان��ی سیاسی ك��وردس��ت��ان��دا‪،‬‬ ‫بنە دەپێچنەوە‪ .‬دڵنیاشین‪ ،‬ئەو كۆاڵن‬ ‫هەڵبژاردن ل���ەدوای ه��ەڵ��ب��ژاردن‪ ،‬تای‬ ‫و شەقامانەی دەوروب���ەری هەولێریش‬ ‫تەرازوویان بەرزدەبێتەوەو تای تەرازووی‬ ‫ئ��اوەدان��ی تێبچوایە لەوێندەریش مەال‬ ‫ب��ەرام��ب��ەری��ان ك��ە ه��ێ��زە ن��ەت��ەوەی �ی‌و‬ ‫سەلیم مەگەر هەر مەالی مزگەوتەكەی‬ ‫دێموكراتخوازو الئیكەكانن سەنگین‌و‬ ‫بووایە‪ .‬لێرەدا مەبەستمان ئەوەیە كە‬ ‫سوورتردەبن لەمانەوە لەنێو بنكەی‬ ‫ئیسالمی سیاسی پرۆژەیەكی ستراتیژی‬ ‫جەماوەری كوردستاندا‪ .‬لەم هەڵبژاردنەی‬ ‫پێنییە ب��ۆ خەڵك یاخۆ جیهانبینی‬ ‫دوای����دا‪ ،‬ت����ەواوی ئ��ام��اژەك��ان پێمان‬ ‫خەڵكی بۆ ئ��ەوان لەسەر بنەمای هیچ‬ ‫دەڵێن‪ ،‬كە ئیسالمییەكان لەوشوێنانەی‬ ‫ستراتیژێ‌ نییە‪ .‬چونكە ئومێدێك لە‬ ‫گوتاری مۆدێرن‌و سەردەمیانەو كرانەوە‬ ‫هێزێكدا نابینیتەوە كە فەلسەفەكەی‬ ‫زی��ات��ر زەمینەی ب��ۆ رەخ��س��اوە زیاتر‬ ‫ێ لەجەنگی‬ ‫بریتی بێت لەبەندایەتی وەل ‌‬ ‫دەپوكێنەوەو بەرەو داخران دەچن‪ .‬گەر‬

‫ئیسالمییەكان تەنها لەپێچی‬ ‫مزگەوتەكانەوە دەتوانن دەنگ‬ ‫كۆبكەنەوە‪ ،‬لەمزگەوتەكان ترازان بەرەو‬ ‫كورسی و پۆست و پایەی دونیایی دوچاری‬ ‫شكست دەبن‬

‫شەیتان‬ ‫ناوێکی ئاینیی پێش‬ ‫زانستییە‬ ‫‪2‬‬

‫نەوزاد جەمال‬

‫نموونەی سنووری هەڵەبجەو هەورامان‬ ‫بەتایبەت وەربگرین‌و سلێمانی بەگشتی‬ ‫ل��ەم هەڵبژاردنەدا لەسەنگی مەحەك‬ ‫بدەین تێدەگەین كە جیاواز لەشارەكانی‬ ‫تری كوردستان ئیسالمییەكان پێگەی‬ ‫مێژینەیان بەكاوەخۆ لەدەستدەدەن‪ .‬ئەوە‬ ‫هەوەڵجارە بەم زەبوونییە ئیسالمییەكان‬ ‫دەس���ت���ب���ەرداری دەن��گ��ی هەوەڵینی‬ ‫سنووری هەڵەبجە بن‪ .‬ه��ەروەك چۆن‬ ‫دەشبینین هەوەڵجارە هەڵبژاردنەكان‬ ‫ل��ەب��ەردەم ئازادییەكی ت��ەواو رەه��ادا‬ ‫بەڕێوە دەچن‪ .‬لەم ئازادی دەنگدانەداو‬ ‫لەنەبوونی فشارو چاوسوركردنەوەدا‬ ‫لەبوونی چەندین میدیای سەربەخۆو‬ ‫هەمەالیەندا بۆچی ریكالم و بانگەشەی‬ ‫ئیسالمییەكان كاریگەر نەبوو‪ .‬بۆچی ئەو‬ ‫هەموو دروشمی(ال اله اال الله) و ناوی‬ ‫خوداو پێغەمبەرە هەستی ئیسالمخوازی‬ ‫سنووری هەڵەبجەو پارێزگای سلێمانی‬

‫رانەچڵەكاند؟ هەموو ئەم پرسیارانە‬ ‫سەرمان دەكێشن بۆ دیاردەیەكی نوێ‌‪.‬‬ ‫دی��اردەی��ەك پێمان دەڵ��ێ��ت كە ئیتر‬ ‫كۆمەڵگەی ك��وردی هەنگاوێك ب��ەرەو‬ ‫ك��ران��ەوەی لۆژیك‌و لیبراڵییەت زیاتر‬ ‫چووەتە پێشەوە‪ ،‬ئیدی گوتاری الیەنەكان‬ ‫لەنێو میتینگەكان و لەنێو تەڤگەری‬ ‫كۆمەاڵیەتی كوردیدا قابیلی وتووێژو‬ ‫بیرلێكردنەوەیە‪ .‬دی��اردەی��ەك پێمان‬ ‫دەڵێت ئیتر سەردەمی سۆزو عاتیفەو‬ ‫وەهم و خورافیات پولێكی قەڵب ناهێنێت‬ ‫و خەڵكی چاوی لە ئامانج و ئاینێكی‬ ‫واقیعییە‪ .‬دیاردەیەك پێمان دەڵێت ئیدی‬ ‫ئاین بەردانە بەر سیاسەت‌و خۆداپۆشین‬ ‫بە بەرگ‌و پۆشاكی ئایین لە عەمەلییەی‬ ‫سیاسییدا كارێكی قێزەون و نەسازە‬ ‫بە بیركردنەوەی كۆمەڵگەی ك��وردی‪.‬‬ ‫هاوكات یەكێك لەتایبەتكارەكانی ئەم‬

‫كۆمەڵگە پێشكەوتوەیش خۆی لەوەدا‬ ‫دەبینێتەوە كە جێگەی ئەو كەسانەیشی‬ ‫تێدا دەبێتەوە‪ .‬بەاڵم جێگەیەك كە بایی‬ ‫سەنگی خۆیان بێت‪ ،‬ئەوەش تەنها بۆ‬ ‫پاراستنی ماناو مەفهومەكانی فرەیی‬ ‫و ف��رە رەنگییە‪ ،‬ه��ەر ئەمەشە هێزە‬ ‫لیبراڵەكان لەوانی دی جودا دەكاتەوە‪،‬‬ ‫چوون لەپێناسەی ئەواندا شوێنێك بۆ‬ ‫ئەوانی دی نییەو واتای فرەیی تەنانەت‬ ‫بۆ هاوتوخمە مەزهەبییەكانی خۆشیان‬ ‫رەوا نابینن‪ .‬هەربۆیە بەبۆچوونی ئێمە‬ ‫دەس��ت��ب��ەردارب��وون��ی پێگەی لەپێشی‬ ‫یەكگرتوو لەسنووری هەڵەبجەدا ئاماژەی‬ ‫خەڵكی‬ ‫بەرەوپێشچوونێكی ج���دی‬ ‫ئیسالمخوازیی هەڵەبجەیە‪ .‬هەروەها‬ ‫ئاماژەشە بۆ ریفۆرم و گۆڕانكاری و‬ ‫بەخۆداچوونەوەی هێزە دیموكرات و‬ ‫لیبراڵ‌و الئیكەكانی سنوورەكە‪ .‬لەبەرئەوە‬ ‫راب���ردوو شاهێدی ئ��ەو راستییەیە كە‬ ‫یەكێتی و پارتی تا زیاتر ئ��ازادی بۆ‬ ‫خەڵكی كوردستان فەراهەم بهێنن زیاتر‬ ‫بااڵدەكەن و تا زیاتریش تاكڕەوانە مامەڵە‬ ‫لەگەڵ هێزو پێڕەكانی تر بكەن تۆرەمەی‬ ‫رادیكاڵی و مەزهەبی و قۆرخكاری عەقڵی‬ ‫خەڵكی زیاتر دەقۆزرێتەوە‪ .‬لەالیەكی‬ ‫تریشەوە بەخوێندنەوە بۆ دەنگی كاندیدە‬ ‫سەركەوتووەكانی ئیسالمییەكان لەوانە‬ ‫كەسێكی وەك مەال سەلیم شوشكەیی‪،‬‬ ‫ل��ەش��اری ه��ەول��ێ��ردا‪ ،‬ئ��ەو راستیەمان‬ ‫پێدەڵێت كە ئیسالمییەكان تا سنووری‬ ‫بەكارهێنانی ئایین لەبەرگی مەالییدا‬ ‫و لەچوارچێوەی مزگەوت و حوجرەو‬ ‫ئیرشادی ئەخالقیدا دەتوانن سەركەوتوو‬ ‫بن‪ ،‬چوون ئەو دەنگانە دەنگدان نییە‬ ‫ب��ەگ��وت��اری سیاسی ك��ۆم��ەڵ بەڵكو‬ ‫دەنگدانە بە مزگەوت و میمبەرو دەنگدانە‬ ‫بە مەال سەلیم بۆ ئەو وتارانەی رۆژانی‬ ‫هەینی‪ .‬چوون گەر مەال سەلیم ئەندامی‬ ‫ئەنجومەنی پارێزگای هەولێر بوایە ئەو‬ ‫دەنگانەی نەدەهێنا‪ .‬واتە ئیسالمییەكان‬ ‫لەرەوڕەوەی سیاسەتدا بەرەو پوكانەوە‬ ‫دەچ��ن‌و لەكارو ب��اری دیپلۆماسیەت‌و‬ ‫گوتاری نەتەوەیدا سەركەوتوونین‪ .‬ئەوان‬ ‫تەنها لەپێچی مزگەوتەكانەوە دەتوانن‬ ‫دەنگ كۆكەنەوە‪ ،‬لەمزگەوتەكان ترازان‬ ‫بەرەو كورسی و پۆست و پایەی دونیایی‬ ‫دوچ��اری شكست دەب��ن‪ .‬چ��وون خەمی‬ ‫خەڵك و پ��رۆژەی ئاوەدانی و جەنگی‬ ‫پەرلەمان لەبەغدا ئاتاجی بە زمان‬ ‫زانین و پسپۆڕی و شارەزاییە لەواقیعی‬

‫رۆژ‪ ،‬ن��ەك ئاتاجی بە بەندایەتییەك‬ ‫كە خودی پاڵێوراو بۆ خۆی و خودای‬ ‫خۆی دەیكات و هیچ پێوەندییەكی بە‬ ‫كۆمەڵگەو جڤاكەوە نییە‪ .‬هەربۆیە گەر‬ ‫تەماشای واقیعی دەنگی ئیسالمییەكان‬ ‫بكەین‪ ،‬لەو راستییە تێدەگەین كە تا‬ ‫مەالیەك وەستابێت وەك كاندید خەڵكی‬ ‫م��ەرح��ەب��ای��ی پ��س��پ��ۆڕەك��ەی��ان ن��اك��ات‪.‬‬ ‫ئەمەش ئەو راستیە نیشان دەدات كە‬ ‫گوتاری دیندارانەی ئەوان گوتارێكە تەنها‬ ‫تەحەكوم بەمزگەوت و عیبادەتەوە دەكات‬ ‫و ناتوانێت بێتە ناو كایەی ژیانەوە‪،‬‬ ‫ئەو سیاسەتەی ئەوان پێڕەوی دەكەن‬ ‫لەپێچی ئایندا ناتوانن هیچ كایەیەكی‬ ‫ژیانی پێ بارگاوی بكەن‪ .‬لەسەر ئەم‬ ‫بنەمایەش هۆكاری بەرزو نزمی دەنگی‬ ‫ئیسالمییەكان دەتوانین لەشارێكەوە بۆ‬ ‫شارێكی دیكە دیاری بكەین‪ .‬وەكو پێشتر‬ ‫وتمان تا ئازادی و كرانەوە زیاتر بێت‬ ‫ئیسالمییەكان زیاتر شكست دەهێنن‪،‬‬ ‫هاوكات تا هێزە الئیكەكان رادیكاڵ‌و‬ ‫نەزان بن بە پرۆسەی دیموكراسی‪ ،‬ئەوا‬ ‫ئیسالمییەكان چاالكترو ئەكتیڤترن‪.‬‬ ‫لەدهۆكدا بۆچی یەكگرتوو دەنگەكانی‬ ‫زیاد دەكەن و لە سلێمانیدا كەم دەكەن‪.‬‬ ‫ئایا هیچ لۆژیكێك هەیە بڵێت دهۆك‬ ‫ئ��ازادی زیاترە تا سلێمانی؟ بێگومان‬ ‫نەخێر‪ .‬ئەدی لەناوچە دابڕێنراوەكاندا‬ ‫بۆچی دەنگی ئیسالمییەكان ئێجگار‬ ‫الوازە ی��ان ه��ەر نییە؟ خۆ لەوێندەر‬ ‫ئیسالمییەكان ئازادانەتر لە چنگی پارتی‬ ‫و یەكێتی دەتوانن گوتاری ئیسالمی‬ ‫خۆیان بگەیەنن و كەسیش رێگریان نیەو‬ ‫بگرە لەنێو هێزە دینییەكانی ناوەڕاستی‬ ‫ئێراقیشدا زۆر لەیەكەوە نزیكن‪ .‬چونكە‬ ‫گ��وت��اری ئیسالمی سیاسی لەوێندەر‬ ‫گوتارێكە شوێنی خۆی ناگرێت‪ ،‬نەك‬ ‫هەر ئەوە بەڵكو بۆن‌و بۆیەی گوتارە‬ ‫ف��ری��ودەرەك��ان��ی ك��ەن��داوی س��ەردەم��ی‬ ‫سەدامیشی ه��ەڵ��گ��رت��ووە‪ .‬ل��ێ��رەوە و‬ ‫لەبنچینەی فیكری تاوتوێكردنی دەنگی‬ ‫ئیسالمییە سیاسییەكانەوە دەگەینە‬ ‫راستییەك كە نەك لە كوردستان بەڵكو‬ ‫لەتەواوی رۆژهەاڵتی ئیسالمیش گوتاری‬ ‫س���ۆزاوی و وەه��م�ی‌و قیامەت ئامێزی‬ ‫ب��ەرەو كۆتایی دەچێت‪ .‬گوتاری ئەو‬ ‫هێزە سیاسیانەی كە گەرەكیانە كادیری‬ ‫سیاسی و مەرجەعێكی ئایدیۆلۆژی‬ ‫دروستبەكەن كۆتایی دێت‪.‬‬

‫بۆ الپەڕە ‪2‬‬

‫«‬ ‫ب‬ ‫ن‬ ‫ال‬ ‫د‬ ‫ن‬ ‫ک‬ ‫ە‬ ‫س‬ ‫ێ‬ ‫ت‬ ‫ییەکی‬ ‫ئیسالمییەکان هەر خوا دوو‬ ‫ب‬ ‫ە‬ ‫ه‬ ‫ێ‬ ‫ز‬ ‫ی‬ ‫ه‬ ‫ەبوو‪ ،‬کاریگەریی‬ ‫و‬ ‫حەج‬ ‫لە‬ ‫پێبەخشین‬ ‫فلسی‬ ‫ل‬ ‫ە‬ ‫س‬ ‫ە‬ ‫ر‬ ‫چ‬ ‫وا‬ ‫ر‬ ‫د‬ ‫ە‬ ‫و‬ ‫ر‬ ‫ی‬ ‫خ‬ ‫ۆ‬ ‫ی‬ ‫دادەنا»‬ ‫عەمرەدا خەرجی دەکەن‬ ‫‪3‬‬

‫عەزیز رەئوف‬

‫نەبیل نەعیم‬

‫‪8‬‬

‫‪2‬‬

‫ذمارة (‪ )198‬دوشةممة ‪2014/5/5‬‬

‫چارەنووسی رەوشت بەبێ ئایین‬ ‫دەستنیشانكردنی پێوەر و رێوشوێنی‬ ‫تایبەت بە سێكسبازی‪ .‬بەاڵم‪ ،‬زۆرجار‬ ‫م��رۆڤ خۆشی نازانێ بۆچی پێیوایە‬ ‫شتێك ب��اش��ە ی��ا خ��راپ��ە‪ ،‬خ��ۆش��ە یا‬ ‫ن��اخ��ۆش��ە ی��ان پیسە‪ .‬ل��ەب��ەرئ��ەوەی‬ ‫كولتور و نەریت ئەركی لێكدانەوەی‬ ‫ئەو بڕیارەیان لەكۆڵكردۆتەوە‪.‬‬

‫نەوزاد جەمال‬ ‫ئەوەی لەم دو دەیەدا گوتاری ئاینی‬ ‫چنیەوە‪ ،‬بەرهەمی جەختكردنەوەیە‬ ‫لەپرسی رەوشت و چارەنوسی مرۆڤ‬ ‫لە كۆمەڵگە نوێكاندا‪ .‬زێدەرەوی نییە‬ ‫ئ��ەگ��ەر ب��وت��رێ‪ ،‬گ��وت��اری ‹گ��ەڕان��ەوە‬ ‫ب��ۆ ئ��ای��ن› هێندەی جەختكردنە لە‬ ‫س��ەپ��ان��دن��ی دەس��ەاڵت��ێ��ك��ی ئ��ای��ن��ی‪،‬‬ ‫ئەوەندەش باوەشكردنەوەیە بە پێوەرە‬ ‫بەدەربڕینێكیتر‪،‬‬ ‫رەوشتییەكاندا‪.‬‬ ‫پێداگیری ئەو گوتارە لە پنتێكدا خۆی‬ ‫چڕكردۆتەوە‪ :‬كە رەوشت‪-‬مۆرال‪ -‬بێ‬ ‫ئاین ئەستەمە‪ .‬لەمەشەوە دەی��ەوێ‬ ‫پێمان بڵێ كە ئاین نەما‪ ،‬رەوشتیش‬ ‫ت��ێ��دادەچ��ێ‪ .‬ئ��ی��دی ب��ێ��ڕەوش��ت��ی و‬ ‫بەرەڵاڵیی جێیدەگرێتەوە‪.‬‬ ‫هەڵبەت‪ ،‬ئەم نواڕینە بۆ رەوشت لەروی‬ ‫تێوریەوە شایەنی هەڵتەكاندنەوەیە‪.‬‬ ‫جگە لەوەی گوتارێكە لە تێگەیشتنیدا‬ ‫ب��ۆ سروشتی م��رۆڤ كورتدەهێنێ‪،‬‬ ‫بەهەڵەشداچوە كاتێ كە باوەڕی وابێ‬ ‫مرۆڤی ناپابەند بەئاینەوە‪ ،‬دڕن��دە و‬ ‫بێسەروبەر و بێجڵەوە‪ .‬لەبەرئەوەی‬ ‫هیچ گێڕەرەوەیەكی لە خراپەكردن‬ ‫نییە! ئەم لێكدانەوەیە‪ ،‬مرۆڤی وەك‬ ‫ئاژەڵێكی نەفام هەژماركردوە‪ ،‬گوایا‬ ‫توانای دەستنیشانكردنی سنورەكانی‬ ‫خ���ۆی ن��ی��ی��ە‪ .‬پ��اش��ان رەه��ەن��دێ��ك��ی‬ ‫گرنگیشی لەبیركردوە كە ئاوەزی ساغ‪،‬‬ ‫هێزێكی ئەقاڵنی ی��ەك�لاك��ەرەوەی��ە و‬ ‫توانای بەرهەمهێنانی زانست و پێوەری‬ ‫پێویست بەمرۆڤی هەیە‪.‬‬ ‫ل��ەم س��ۆن��گ��ەوە‪ ،‬پرسیارگەلێكی‬ ‫گریمانەیی دەك��ەی��ن تا ئ��ەو بۆچونە‬ ‫رەوشتگەرییەی لێبخوێنینەوە‪ :‬ئایا‬ ‫رێسا رەوشتیەكان بێ ئاین دەمێننەوە؟‬ ‫ئایا بنەمای رەوشتی م��رۆڤ لەسەر‬ ‫پێوەریی ئاینی بێ‪ ،‬یازانست؟ ئایا‬ ‫ئ��ەگ��ەر ئاین ن��ەم��ا‪ ،‬ئیتر م��رۆڤ بێ‬ ‫رەوش��ت دەب��ێ؟ ئەی كەواتە رەوشت‬ ‫جێگرەوەی قانونە؟‬ ‫‪ -1‬سەرچاوەی بیرۆكەی چاكە‬ ‫و خراپە‬ ‫ئ��اش��ك��رای��ە‪ ،‬ئ��ای��ن ل��ەپ��اڵ وی���ژدان‪،‬‬ ‫پەیمانی كۆمەاڵیەتی‪ ،‬ئەقڵ و ئەزمون و‬ ‫هەستوسۆزدا یەكێكە لە سەرچاوەكانی‬ ‫بەپێچەوانەی‬ ‫بنەماڕەوشتییەكان‪.‬‬ ‫ئ���ەو ب��ی��رك��ردن��ەوە دۆگ��م��ای��ەوە كە‬ ‫پێیوایە هەر تەنها ئاین سەرچاوەی‬ ‫دەستنیشانكردنی چاكەو خراپەیە‪.‬‬ ‫بۆیە لێرەدا پرسیارێكی دیاریكراوتر‬ ‫هەیە‪ :‬ئایا بیرۆكەی چاكە و خراپە‬

‫‪ -2‬ئ�����اس�����ۆی رەوش�������ت‬ ‫لەكۆمەڵگەی پاش‪-‬ئاینیدا‬

‫ئاین لەپاڵ ویژدان‪ ،‬پەیمانی كۆمەاڵیەتی‪،‬‬ ‫ئەقڵ و ئەزمون و هەستوسۆزدا‬ ‫یەكێكە لە سەرچاوەكانی‬ ‫بنەماڕەوشتییەكان‪ .‬بەپێچەوانەی‬ ‫ئەو بیركردنەوە دۆگمایەوە كە‬ ‫پێیوایە هەر تەنها ئاین سەرچاوەی‬ ‫دەستنیشانكردنی چاكەو خراپەیە‬ ‫چۆن سەرهەڵدەدات؟ ئایا پێدراوێكی‬ ‫سروشتییە؟ ئەی لێكدانەوەی زانستی‬ ‫بۆ ئەمە چییە؟ دەكرێ وەاڵمی جیاواز‬ ‫ه��ەب��ێ‪ ،‬ب���ەاڵم وەاڵم��ێ��ك ك��ە شیاوی‬ ‫ئاماژەیە‪ ،‬گریمانەیەكی سەلمێنراوی زانا‬ ‫و بیرمەندی بەریتانی ‹ریچارد دۆكینس›‬ ‫‪)Richard‬ە‬ ‫(‪Dawkins‬‬ ‫لەفیلمێكی دۆكیۆمێنتاریدا (‪http://‬‬ ‫‪www.youtube.com/‬‬ ‫‪.)watch?v=E9EEXCrd1d8‬‬ ‫دۆك��ی��ن��ز پ��رس��ی��ارێ��ك��ی هەستیار‬ ‫دەوروژێ���ن���ێ‪« :‬چ��ۆن��ی��ەت��ی ژی���ان و‬ ‫ئاسۆی رەوشت بەبێ خودا و ئاین»‪.‬‬ ‫بێگومان‪ ،‬بەكردەیی لەرێی وتوێژ و‬ ‫چاوپێكەوتن لەگەڵ چەندیین زانای‬ ‫بایۆلۆجی‪ ،‬دەرون��ن��اس و كۆمەڵناس‬ ‫و مرۆڤناسەكانەوە‪ ،‬خۆی بەدواچون‬ ‫بۆئەم پرسیارە دەك��ات‪ .‬لەئەنجامدا‬ ‫دەیسەلمێنێ بیرۆكەی ‹چاكە و خراپە›‪،‬‬

‫لەدایكبوی پەرچەكردارێكی سروشتییە‬ ‫سەبارەت بەبابەتێك‪ .‬بۆ نمونە بینینی‬ ‫دیمەنی ناحەز و ناشیاو‪ ،‬دەبێتە هۆی‬ ‫قێز و بێزكردنەوە‪ .‬كەواتە‪ ،‬لەبنەڕەتدا‬ ‫بیرۆكەی چاكە‪ ،‬پەسەندكردنە‪ ،‬خراپەش‬ ‫قێزوبێزكردنەوەیە لە رەفتار و بابەتێك‪.‬‬ ‫لێرەوە‪ ،‬ئەنجامگیریەكە ئەوەیە‪ :‬ئەو‬ ‫جۆرە كاردانەوە سروشتییانە‪ ،‬دایكی‬ ‫هەستی پەسەندكردن‪ /‬رەتكردنەوە و‬ ‫بڕیاردانە‪.‬‬ ‫كەواتە‪ ،‬چاكە هەستێكی پۆزەتیڤە‬ ‫لەبەرامبەر شتێكی پەسەندكراودا‪،‬‬ ‫وەكیتریش خراپە پەرچەكردارێكی‬ ‫رەت��ك��ەرەوەی��ە كە لە بێزكردنەوەوە‬ ‫س��ەره��ەڵ��دەدات‪ .‬بینینی گرتەیەكی‬ ‫ن��اح��ەز كەتێیدا دو ی��ا س��ێ كەسی‬ ‫ناشرین و رەزاگرانی هاوڕەگەزبازدا‬ ‫سێكس دەك����ەن‪ ،‬دەم���ودەس���ت الی‬ ‫تەماشاكەر ك��اردان��ەوەی��ەك ب��ەدوای‬

‫خۆیدا دەهێنێ‪ .‬بۆیە بینەر یەكسەر‬ ‫ب��ەدەرب��ڕی��ن��ی گ�����وزارەی «ی���ەع»‪،‬‬ ‫پەرچەكردار دەنوێنێ‪ .‬چونكی ئەم‬ ‫هەستە پاڵنەرێكی غەریزی‪-‬خۆڕەس و‬ ‫سروشتكردە كە دواجار زانست‪ ،‬ئاین‬ ‫و بیر و سیستمەكان بەكاریدەهێنن و‬ ‫رێسا و قانونی لێهەڵدەهێنجن‪.‬‬ ‫چ��ەن��دان دی��م��ەن��ی ج��ی��اواز ل��ەوێ��دا‬ ‫دەهێنرێتەوە كە مایەی بێزكردنەوە‬ ‫و هێڵنجدان و دڵ توندبونە‪ .‬ئەم‬ ‫ك��اردان��ەوان��ە ه��ۆك��ارێ��ك��ن م���رۆڤ لە‬ ‫رەف��ت��ارێ��ك��ی ق���ێ���زەوەن بگێڕێتەوە‬ ‫و ب��ی��پ��ارێ��زێ‪ .‬ه��ەڵ��ب��ەت ل��ەه��ەن��دێ‬ ‫ك��ۆم��ەڵ��گ��ەدا دیمەنێكی وەك ئ��ەو‬ ‫ج��ۆرە سێكسە‪ ،‬بە پیس و نەگریس‬ ‫و پۆخڵ هەژماردەكرێ‪ .‬دواجار ئەمە‬ ‫پەرچەكرارێك بەدوای خۆیدا دەهێنێ‬ ‫و دەبێتە رێخوشكەری قەدەغەكردنی‬ ‫سێكس ی��ا ج��ۆرێ��ك لەسێكس‪ .‬وات��ە‬

‫ه��ەڵ��گ��ران��ی گ���وت���اری ئ��ای��ن��گ��ەری‬ ‫ب��ەو پ��ەڕی باوەڕبەخۆبونێكی زێ��دە‬ ‫ل��ەب��ەدەرەوە‪ ،‬دەیانەوێ‌ پێمان بڵێین‬ ‫ئەگەر ئاین نەبێ‪ ،‬كۆمەڵگە تاریكستان‬ ‫و جەنگەڵە‪ .‬هەركەسێك ئاینی نەبو‪،‬‬ ‫س��ەدل��ەس��ەد ب��ێ��ڕەوش��ت و بێفەڕە!‬ ‫كەواتە‪ ،‬بۆئەوەی بەڕەوشتبی‪ ،‬دەبێ‬ ‫ش��وێ��ن ئ��ای��ن ب��ك��ەوی��ت‪ .‬دی���ارە ئەم‬ ‫روانگە بەرتەسك و ناحاڵییە لەمێژوی‬ ‫ك��ۆم��ەڵ��گ��ەك��ان و س��روش��ت��ی م��رۆڤ‬ ‫بەتایبەت‪ .‬چونكی ئەو پێدراوانەی كە‬ ‫پاڵنەر و ئاراستەكەری هەڵسوكەوت‬ ‫و ب��ی��رك��ردن��ەوەی م��رۆڤ��ن‪ ،‬سروشتی‬ ‫خۆرەسە‪ ،‬خورافە و ئەفسانە‪ ،‬ئاین‪،‬‬ ‫خونەریت و ژینگەی كۆمەاڵیەتی‪ ،‬و‬ ‫بیروفەلسەفە‪ ،‬زانست و ئەزمون و‬ ‫قانونە‪.‬‬ ‫ل��ەب��ەرئ��ەوە‪ ،‬شتێك نییە ن��اوی‬ ‫تیاچونی سەرتاسەری لەدونیادا بەهۆی‬ ‫الوازبونی پابەندیی ئاینەوە‪ .‬سەرەڕای‬ ‫ئ����ەوەی ك��ە ه��ەم��و ك��ۆم��ەڵ��گ��ەی��ەك‬ ‫پ��ێ��وەر و ب��ەه��ای رەوش��ت��ی بەخۆی‬ ‫هەیە‪ ،‬ئاینی بێ یا ن��ا‪ .‬بۆیە دیدی‬ ‫‹م��ۆرال��ی��زم��ی ئاینی› ب��ەدوج��ۆر كار‬ ‫لەسەر هەڵسوكەوت و ناخی مرۆڤ‬ ‫دەك����ات‪ :‬ی��ەك��ەم؛ ب��ەدروس��ت��ك��ردن��ی‬ ‫هێزێكی سیمبولێكی دژەب���اوەڕ كە‬ ‫كەسێتی ئیبلیسە و بە «شەیتان»‬ ‫ناودەبرێ‪ .‬هاوكات بەپەروەردەكردن و‬ ‫گۆشكردنی خەڵكییە بەڕێوڕەسمەكان‪.‬‬ ‫ئ��ەوەی مایەی سەرنجە‪ ،‬مۆراڵیزمی‬ ‫ئاینگەری سروشتی خۆڕەسی مرۆڤی‬ ‫نەناسیوە‪ .‬وات��ە تێگەیشتنی وردی‬ ‫لەناخ و دەرونی مرۆڤ نەبوە‪ .‬بۆیە‪،‬‬ ‫سەرچاوەی خراپەكانی بردۆتەوە سەر‬ ‫هێزێكی نەبینراوی نەمر كە ‹شەیتانە›!‬ ‫وەك��ئ��ەوەی ش��ەی��ت��ان ئ��ەرك��ی بردنە‬ ‫دۆزەخی بەشێكی گەورەی مرۆڤایەتی‬ ‫و بەڕێكردنی بەشێكی ئاینداران بەرەو‬ ‫بەهەشت‪ ،‬لەسەرشان بێ!‬ ‫بەردەوام ئەم بونەوەرە میتافیزیكیە‬ ‫وەك هێزێكی سەرتاپاگیر‪ ،‬لەبارتەقای‬ ‫ه��ێ��زی خ����ودا‪ ،‬دەب��ێ��ت��ە پاساوێكی‬ ‫سەیری مرۆڤی باوەڕدار‪ .‬بەتایبەت كە‬ ‫كردەوەیەكی پێچەوانەی بنەماكانی‬

‫ئاین دەك��ات‪ ،‬بە ب��اوەڕەوە لە دڵەوە‬ ‫دەڵیت «خوایە لێمخۆشبە‪ ،‬شەیتان‬ ‫پێكردم»!‬ ‫ئا ئەم بۆچونە پڕە لەئیشكالیەت‬ ‫ل��ە فەلسەفەی رەوش��ت��ی��دا‪ ،‬چونكی‬ ‫ب��ەرپ��رس��ی��ارێ��ت��ی رەوش��ت��ی م���رۆڤ‪،‬‬ ‫بەستراوەتەوە بە هەستی لێپرسراوێتی‬ ‫و ئەقڵ و ویستی بڕیاردانەوە‪ .‬ئیدی‬ ‫ئەگەر شەیتان فریودەربێ‪ ،‬ئەویش‬ ‫هۆكارە و دەشبێ بەرپرسیارێتیەكە‬ ‫بخرێتە ئەستۆی ئ��ەو‪ .‬دوەم‪ ،‬لەم‬ ‫لێكدانەوە ئاینیەدا م��رۆڤ ئامرازە‪،‬‬ ‫پێكراوە نەك بكەر‪ .‬كەواتە‪ ،‬ئیتر ئێمە‬ ‫چۆن قسە لەسەر رەوشت و پێوەرەكانی‬ ‫بكەین كە بكەری رەوشتیمان (‪Moral‬‬ ‫‪ )Agent‬نەبێ؟ بە تێگەیشتنی خۆم‪،‬‬ ‫واژەی ئیبلیسی شەیتان‪ ،‬ناوێكی ئاینی‬ ‫پێش زانستییە بۆ هێزە خۆرەسەكانی‬ ‫سروشتی مرۆڤ‪.‬‬ ‫هەڵبەت هزری ئاینی لەوەدا ورد و‬ ‫هەستیاربوە كە دركی بە ئاكامی پاڵنەرە‬ ‫بەهێزەكانی ن��اخ��ی م���رۆڤ ك���ردوە‪،‬‬ ‫بەاڵم نەیتوانیوە ئەو هێز و پاڵنەرە‬ ‫سروشتیانە بەزاراوەی زانستی بناسێنێ‬ ‫و پێناسەبكات‪ .‬بۆیە‪ ،‬لەباتی ئەوە بە‬ ‫«شەیتان» ناودێریكردوە‪ .‬هەر ئەمەش‬ ‫جیاوازی زمانی زانست و ئاینمان بۆ‬ ‫دەردەخات لە دەستنیشانكردن دۆخە‬ ‫دەرونیەكانی م��رۆڤ و ك��اردان��ەوەی‬ ‫لەسەر هەڵسوكەوتەكانی‪ .‬لێرەوە‪،‬‬ ‫پەیامێكی فیلمەكەی دۆكینز‪ ،‬بریتییە‬ ‫لەوەی كە ئاین لە راگرتنی شیرازەی‬ ‫رەوشتیی كۆمەڵگە مۆدێرنەكاندا‪،‬‬ ‫شكستی هێناوە‪ .‬ئەمە نەك لەبەرئەوەی‬ ‫ك��ۆم��ەڵ��گ��ەی ئ��ێ��س��ت��ا ب��ێ��ڕەوش��ت��ە‪،‬‬ ‫بەڵكو لەبەرئەوەی ئ��ەم كۆمەڵگەیە‬ ‫‹پ��ۆت��ێ��ن��س��اڵ��ی› خ��ۆب��ەڕێ��وەب��ردن��ی‬ ‫رەوشتیی بێگەڕانەوە بۆ ئاین هەیە‪.‬‬ ‫بۆیە راشكاوانە دەڵێ‪‹ :‬شارستانیەتی‬ ‫ئەمڕۆ باشترین شارستانیەتە لەمێژوی‬ ‫مرۆڤدا›‪ .‬دیارە‪ ،‬ئەم گوزارەیە تەواو‬ ‫بەپێچەوانەی ئەو روانینە رەشبینەوەیە‬ ‫ك��ە پ��ێ��ی��وای��ە س���ەردەم���ی ئ��ەم��ڕۆی‬ ‫مرۆڤایەتی خراپتریین و نەگریسترین‬ ‫رۆژگ���ارە‪ .‬هەڵبەت ه��ەر لە ‹ئۆگست‬ ‫ك��ۆم��ت��ە›وە ت��ا ‹دۆك��ێ��ن��ز› باوەڕێكی‬ ‫زانستی هەیە‪ :‬توانستی مەعریفەی‬ ‫ئەقڵی‪ ،‬بەسە بۆئەوەی رەفتاری مرۆڤ‬ ‫ب���ەرەو چاكە ئاراستەبكرێ‪ .‬بۆیە‪،‬‬ ‫‹كۆمتە› یەكێكە ل��ەو بیرمەندانەی‬ ‫ل��ەم��ێ��ژەوە بانگەشەی ئاین ئەرێنی‬ ‫(‹‪ )›positivist religion‬كە‬ ‫لەسەر بنەماكانی بیركردنەوەی ئەقاڵنی‬ ‫دام��ەزراوە ك��ردوە‪ .‬دواج��ار ئەم ئاینە‬ ‫بكرێتە جێگرەوەی ئاینی ئیبراهیمی‪.‬‬

‫تەواوکاری خوێندنەوەیەك بۆ هۆكارەكانی بەرزو نزمی دەنگی ئیسالمییەكان‬

‫ئەوان تەنها لەپێچی مزگەوتەكانەوە دەتوانن دەنگ كۆكەنەوە‪ ،‬لەمزگەوتەكان ترازان بەرەو‬ ‫كورسی و پۆست و پایەی دونیایی دوچاری شكست دەبن‬ ‫ئیدی نەمۆدیلی پارتە چەپ‌و چەپگەرا‬ ‫رادی��ك��اڵ��ەك��ان م���اوە ك��ە گەرەكیانە‬ ‫بیركردنەوەی ت��ەواوی كۆمەڵگە وەك‬ ‫كارگەیەك لە قاڵب بدەن‪ .‬نە سەردەمی‬ ‫رەوتە راستەكان ماوە كە لەكاردانەوەی‬ ‫چ��ەپ��ەك��ان��دا ه��ەس��ت��ان��ەوەو دەی���ان و‬ ‫س���ەدان مۆدیلی وەك حزبی بەعسی‬ ‫سۆشیالیستیان لە ناوچەكەدا بارهێنا‪.‬‬ ‫هێزە ئیسالمییە سیاسییەكان لەدونیادا‬ ‫مۆدێلی ئەوكاردانەوەی نەزمی شورەوی‬ ‫بوون كە لە دوای جەنگی جیهانی دووەم‬ ‫ناوچەكەیان گرتەوە‪ .‬مۆدێلی ئیسالمییە‬ ‫سیاسییەكان تا رووخ��ان��ی سۆڤیەتی‬ ‫پێشوو باڵیان ب��ەدەس��ت��ی خ��ۆرئ��اواو‬ ‫ئەمریكاوە بوو‪ .‬لەپاش سۆڤیەتیش و‬ ‫لەنەوەدەكانەوەو لەوكاتەوەی كە ئەمریكا‬

‫بانگەشەی تاك جەمسەری دەكرد‪ ،‬ئیدی‬ ‫ئ��ەوان لەو زەمینە تاك جەمسەرییەدا‬ ‫لەدەست ئەمریكا دەرچ��وون و قاعیدەو‬ ‫ئەمسالی وەك قاعیدەیان لێهاتە بەرهەم‪.‬‬ ‫هەربۆیە ت��ا دەستپێكی دوه��ەزاری��ش‬ ‫ئیسالمییە سیاسییەكان دوو هۆكار ببوویە‬ ‫هۆی كارامەیی و ئەكتیڤیان لەنێوچەی‬ ‫رۆژهەاڵتی ئیسالمی بە كوردستانیشەوە‪.‬‬ ‫هۆكارێكیان تاك جەمسەری ئەمریكاو‬ ‫هەوڵدان بۆ كاركردن بە پرەنسیپی تیۆری‬ ‫كۆتایی مێژوو‪ ،‬هۆكاری دووەمیش زوڵم‌و‬ ‫زۆری واڵتانی رەنگ‌و بۆ الئیك و لیبراڵی‬ ‫نەتەوەیی هاوشێوەی موبارەك و قەزافی و‬ ‫بەشار‪ .‬وەلێ‌ بە دەستپێكی شكستهێنانی‬ ‫ئەمریكا لەخەونی ت��اك جەمسەریداو‬ ‫قوتبوونەوەی چین و روسیاو ئەڵمان و‬

‫بەشێك لە واڵتانی ئەمریكاو زاڵ نەبوونی‬ ‫ئەمریكا بەسەر پرسە هەنوكەییەكانی‬ ‫دێموكراسی لەنێوچەكەدا‪ ،‬هاوكات بەهۆی‬ ‫بەرقەراربوونی شەپۆلی هۆشیاری خەڵك‌و‬ ‫دەرئەنجامی چەندین جواڵنەوەی وەك‬ ‫بەهاری عەرەبی‌و قوتبوونەوەی چەندین‬ ‫مۆدێلی ئیسالم رەنگی وەك پارتی دادو‬ ‫گەشەپێدان‪ .‬ئیدی وەك دەزانین لەسەر‬ ‫ئاستی گۆڕەپانی سیاسی رۆژهەاڵتدا‬ ‫تەنها هێزێكی ئیسالمی نییە كە شایانی‬ ‫باس بێت‪ .‬ئەوڕۆ وەك دەزانین‪ ،‬ئیخوانی‬ ‫میسر چ��ۆن چ��ۆك��ی داداو نەیتوانی‬ ‫فەرهەنگی ئایدۆلۆژی خۆی بخزێنێتە ناو‬ ‫شەقامی لیبراڵخوازی میسرەوە‪ .‬بینیمان‬ ‫چۆن باس‌و خواسی ئیسالمییەكانی میسر‬ ‫تەنانەت لەهەواڵەكانیشدا گومەسارن‪.‬‬

‫ب��ەه��ەم��ان ش��ێ��وە ل��ە كوردستانیش‬ ‫لەگەڵ بەرەوپێشچوون و كامڵبوونی‬ ‫ئەزموونی ساوای هەرێمدا ئیسالمییەكان‬ ‫گڵۆڵەیان لە لێژیدایە‪ .‬تا ئەم ئەزموونە‬ ‫پێگەیشتووتر بێت ئەوان بەرەو نەمان‬ ‫وپوكانەوە دەچن‪ .‬هەروەك لەم دوایین‬ ‫هەڵبژاردنەدا بینیمان ئیسالمییەكان‬ ‫لەهیچ شوێنێكی كوردستاندا ناتوانن‬ ‫رك��اب��ەری تەنها هێزێكی نەتەوەیی و‬ ‫الئیكی كوردی بن‪ .‬ئەزموونی ئەوانیش‬ ‫بەو ئەزموونەدا بەخێرایی تێپەڕی كە‬ ‫چەپەكانی تێكەوتن‪ ،‬ئەوانیشوەك چۆن‬ ‫لە واڵتانی ش��ورەوی پێشوودا بوونەتە‬ ‫كەمینەو هێزی بچووك و الوازو مردوو‪،‬‬ ‫بەمجۆرە ئیسالمییەكانیش لەداهاتوویەكی‬ ‫زۆر نزیكدا تا ئارامی و ئاشتی و ئازادی‬

‫ب��ەرق��ەرار بێت ئەوانیش پوكانەوەیان‬ ‫ب��ەرق��ەرارە‪ .‬ئێستەكانێ‌ الوازی دەنگ ‌‬ ‫ێ‬ ‫ئیسالمییەكان لە كوردستان ‌و بوونی‬ ‫ئیسالمییەكان لە ئێراق دروست پەیوەستە‬ ‫بە ك��ران��ەوەی یاخۆ ب���ەراوردی رادەی‬ ‫پێشكەوتنی ئەم دوو كۆمەڵگە جیاوازەی‬ ‫كوردو عەرەبەوە‪ .‬هێندەی پێشكەوتووی‬ ‫و رادەی گوتاری مەدەنیەت و دیموكراسی‬ ‫لەناو كۆمەڵگەی كوردیدان هێندەیش‬ ‫ئیسالمییەكان الوازن‪ .‬بەنیسبەت‬ ‫كۆمەڵگەی عێراقی عەرەبیشەوە‪ ،‬هێندەی‬ ‫الوازی گوتاری مەدەنیەت و غەریبی پرسی‬ ‫دیموكراتی و زەنگینی رایەڵەی تاكڕەوی و‬ ‫مانەوەی توراسی بەعس لەو كۆمەڵگەیەدا‬ ‫ئیسالمییەكانیش چاالك و زیتەڵن‪ ،‬یاخۆ‬ ‫هێندەی زاڵ��ی و هەیمەنەی دەستی‬

‫هەرێمی و دەرەكی ئیسالمییەكانیش زاڵ‬ ‫و بوێرن‪ .‬لەبەر ئەوە ئەم دەرەنجامانە‬ ‫راستی دانەبڕانی كۆمەڵگەی كوردییان‬ ‫سەلماند كە كۆمەڵگەیەكی هۆشیارە‬ ‫بەپڕەنسیپە م��ۆدێ��رن��ەو ب��اوەك��ان��ی‬ ‫دنیای ئەمڕۆو هۆشیارە بە پرسوجۆی‬ ‫سیاسەت لەئەمڕۆدا‪ .‬بەبەراورد بەگەالنی‬ ‫موسوڵمانی تەواوی ناوچەكە‪ ،‬بەبەراورد‬ ‫بەلوبنان و عەمان و زۆرێك لەو واڵتانەی‬ ‫ئاستی رۆشنبیرییان لەهەڵكشانایە‪،‬‬ ‫دەبینین كۆمەڵگەی ك��وردی لەپێش‬ ‫ه��ەم��وو ئ���ەوان���ەوەی پ��رس��ی ئیسالمی‬ ‫سیاسی داوەتە دوواو لە كۆمەڵگەكەیدا‬ ‫ب��ەالوازی هێشتویەتەوە‪ .‬ئەوەش مانای‬ ‫ئەو رابوونە هزریە لیبراڵییەیە كە ئێستا‬ ‫لە كوردستاندا چاالكەو لە برەودایە‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫ذمارة (‪ )198‬دوشةممة ‪2014/5/5‬‬

‫لە پەیامبەر عیساوە بۆ پەیامبەر موحەمەد‬ ‫ئازاد قەزاز‬

‫مرۆڤ شرۆڤەی فراوانتری گەرەکە‪.‬‬ ‫هەستی بێ هیوایی‪ :‬لە جۆری بیرکردنەوە‬ ‫و ڕەفتاری ئەو کەسەدا وا دەرئەکەوێ؛ ئەو‬ ‫کەسە هیچ ئومیدێکی بەوە نەماوە کە دەتوانێ‬ ‫ئەو ئامانجەی هەیەتی بەدەستی بهێنێت‪.‬‬ ‫ئەو جۆرە باوەڕەی لە خۆیدا ڕواندووە کە‬ ‫لە ئاست مانجی مەبەستکراو‪ ،‬دەستەوسان‬ ‫وەستاوە‪ .‬ئەم جۆرە کەسانە بیرکردنەوەیان‬ ‫لەو جۆرە ڕستانەدا دەرئەکەوێ کە هەمیشە‬ ‫دەیڵێنەوە و بە خۆیان دەڵ��ێ��ن‪ :‬گرنگ‬ ‫نییە چی دەک���ەم‪ ،‬ئ��ەوەی من دەم��ەوێ‬ ‫دەستناکەوێ‪ ،‬لە دەستی خۆمدا نەماوە‪،‬‬ ‫من قوربانییەکم‪ .‬کاتێ کە مرۆڤ ڕۆحی بەم‬

‫لە دوو وتارەکەی پێشوودا‪ ،‬کە یەکەمیان‬ ‫سەبارەت بە پەیامبەر موحەمەد بوو و‬ ‫دووەمیشیان سەبارەت بە سروشتیکردنی‬ ‫موعجیزەکەی پەیامبەر عیسا ب��وو لە‬ ‫الیەن دیڵتسەوە‪ ،‬لە گۆشەنیگایەکەوە لە‬ ‫دوو دیاردەمان ڕووانی‪ .‬ئەونیش دیاردەی‬ ‫پەیامبەرێتی و دی��اردەی موعجیزە بوون‪.‬‬ ‫بێگومان ئێمە لێرەدا تەنها وەک نموونە‬ ‫ئەو دوو دیاردەیەمان هێناوەتەوە‪ ،‬ئەگین‬ ‫هێندە موعجیزە دۆزراوەت����ەوە لە الیەن‬ ‫موسڵمانەکانەوە و هێندە جۆرەکانی زۆر‬ ‫بوون‪ ،‬گەر مرۆڤ بیەوێت لەسەریان بدوێت‪،‬‬ ‫لەم جۆرە وتارانەدا جێگەیان نابێتەوە‪.‬‬ ‫هەرچەندە ئێمە تا ڕادەی���ەک ئاگادارین‬ ‫کە چەندین بیریاری ئیسالمی‪ ،‬یان باشتر‬ ‫بڵێین بیریاری موسڵمان هەوڵیانداوە لە بەر‬ ‫تیشکی زانستدا‪ ،‬موعجیزە شرۆڤەبکەن‪،‬‬ ‫وەک سەعید نورسی و موحەمەد عەبدو‬ ‫وهتد‪ ،..‬ب��ەاڵم لێکدانەوەی ئێمە لێرەدا‬ ‫هەندێ جیاوازیی تێدایە‪ .‬ئەوەی لەوەی‬ ‫ئەوانی جیادەکاتەوە‪ ،‬ئەوەیە کە ئەگەر چی‬ ‫ئەوان ئەو موعجیزانە بە زانستی سەردەم‬ ‫پشتڕاستی دەک���ەن���ەوە‪ ،‬ب���ەاڵم ه��ەر لە‬ ‫بانسروشتێتی خۆیدا دەیهێڵنەوە‪ .‬الی ئێمە‬ ‫ئەو موعجیزانە پێویستی بە بانسروشتیبوون‬ ‫ن��ی��ی��ە و دەت��وان��ی��ن ل��ە گ��ۆش��ەن��ی��گ��ای‬ ‫سروشتییەوە بیانخوێنینەوە‪ ،‬بێ ئەوەی‬ ‫لە بەهای هەندێ لەو دیاردانەی کراون بە‬ ‫موعجیزە‪ ،‬کەمبکەینەوە‪ .‬بەهەرحاڵ ئەم‬ ‫وتارە جێگەی ئەو باسە نییە و دێینەوە الی‬ ‫کرۆکی ئەو بابەتەی وروژاندومانە‪ ،‬چونکی‬ ‫بابەتەکەی پەیوەندی بە پەیامبەر عیساوە‬ ‫بوو‪ ،‬تەواومان نەکرد بوو‪ ،‬بۆیە لەم وتارەدا‬ ‫ئەوە تەواودەکەین و هەندێکیش سەردانی‬ ‫پەیامبەر موحەمەد دەکەین و ئیتر لەمەودوا‬ ‫هەر الی موحەمەد دەمێنینەوە‪.‬‬ ‫ئێمە لە وتاری پێشوو لە سەر موعجیزە‬ ‫و پەیامبەر عیسا لە دیدی «دیڵتس»ەوە رادەیە پوکابێتەوە‪ ،‬بێگومان جەستەشی‬ ‫گ��ەش��ت��ی��ن��ە ئ�����ەوەی س��ن��وردارک��ردن��ی گ��رژدەک��ات��و و کاریگەریی دەروون����ی و‬ ‫ب��ڕواب��ەخ��ۆب��وون‪ ،‬دۆخێکە کاتێ م��رۆڤ جەستەییشی بۆ دەهێنێ‪.‬‬ ‫هەستی کەساسی‪ :‬ئەم جۆرە هەستە‬ ‫تێیدەکەوێ‪ ،‬دۆخێکی سایکۆلۆژی ئەوتۆی‬ ‫بۆ دەخوڵقێنێت‪ ،‬ئەو مرۆڤە هەراساندەکات کاتێ سەرهەڵئەدات؛ مرۆڤ ب��اوەڕی وایە‬ ‫و لە توانا سروشتییەکانی خۆی بێبەشی ئەو ئامانجەی کە لە هەستی بێ هیواییدا‬ ‫دەکات‪ .‬هەندێ ڕێبازی سایکۆلۆژی هەوڵی وای دەبینێ‪ ،‬ئامانجێکە دەستناکەوێ‪،‬‬ ‫ئەوە دەدەن کە ئەو سەرچاوە سروشتیانەی لەم هەستەیاندا ب��اوەڕی وایە ئامانجەکە‬ ‫ئەو مرۆڤە کە خۆی هەڵگرییەتی‪ ،‬بیخاتەوە بۆ کەسانی تر دەستئەکەوێ‪ ،‬وەک چۆن‬ ‫کار و زیندووی بکاتەوە‪ ،‬لە کۆتاییدا ئەو کەسانی تر دەیگەنێ‪ ،‬ئەم لە توانایدا نییە‬ ‫زیندووبونەوە ڕۆحییە کاریگەریی لەسەر بیگاتێ‪ .‬بیرکردنەوەی خۆی لەو ڕستانەدا‬ ‫دەروون���ی ئ��ەو ک��ەس��ەدا ئاشکرادەبێت‪ .‬ڕێکدەخات کە تیایدا دەڵی‪ :‬ئەو ئامانجە‬ ‫دیڵتس وا دەبینێت کە عیسا یەکێک بووە کەسانی تر دەت��وان��ن بەدەستی بهێنن‪،‬‬ ‫لەو کەسە بە توانایانەی لەو سەردەمەدا بەاڵم ئەم خۆی باش نییە و لە توانایدا‬ ‫پەی بەو نهێنییە بردبێت و ب��ەردەوام لە نییە بیگاتێ‪ .‬واتە کەموکورتییەکە لە خۆیدا‬ ‫چارەسەرکردندا جەختی لەسەر ئەو جۆرە دەبینێتەوە و باوەڕی بەوەش هێناوە کە‬ ‫بڕوایە کردۆتەوە‪ ،‬وەک لە پێشەوە هەندێ خۆی ناتەواوە‪.‬‬ ‫لە وتەکانیمان بە نموونە هێنانەوە‪.‬‬ ‫هەستی بێ بەهایی‪ :‬لەم دۆخەیاندا ئەو‬ ‫دیڵتس (‪ )1‬لە وتارەکەیدا لە ناوەندی مرۆڤە گەشتۆتە ئاستێک لە بیرکردنەوە‬ ‫سنوردارکردنی ب��ڕاوی مرۆڤدا‪ ،‬سێ جۆر دەرب��ارەی خۆی‪ :‬ئەو ئامانجەی خەڵکی‬ ‫ناوچە دیاریدەکات کە دەبنە کۆت بەسەر پێدەگات و ئامانجێکە دەسەتەبەریش‬ ‫بڕوای ئەو کەسە و مرۆڤ پەرێشاندەکەن‪ .‬ئەکرێت‪ ،‬بەاڵم ئەو کەسە باوەڕی بە خۆی‬ ‫بەاڵم هەرکات ئەو سێ کۆتە بشکێنرێن‪ ،‬واهێناوە کە ئەو کەسێکە خۆی شایانی‬ ‫ئەوە هەندێ جار وەک ئەو دەڵێت‪ ،‬موعجیزە ئەو ئامانجە نییە تا بیگاتێ‪ .‬ئەو بەخۆی‬ ‫ڕوودەدات‪ .‬ئەو سێ ناوچەیە لە نێوەندی دەڵ��ی؛ من خۆم هیچ نیم‪ ،‬من بۆ هیچ‬ ‫سیستەمی ب���اوەڕی م��رۆڤ��دا کاریگەریی ناشێم‪ ،‬سەر بەهیچ نیم‪ ،‬شایانی ئەوە نیم‬ ‫مەزنیان دەبێت چ لە سەر دەروونی مرۆڤ کە بەختەوەریش بم‪ ،‬تەنها شایانی ئەوەم‬ ‫بێت یاخود لەسەر جەستەی مرۆڤ بێت‪ .‬کە بەرەوڕووی ئازار و ئەشکەنجە ببمەوە‪،‬‬ ‫جەستە و دەروون ئ��ەو دوو دی��وەن کە ئەوە بەشی منە لەم ژیانەدا‪ ،‬من لەوە‬ ‫هەردوکیان پێکەوە مرۆڤێك ئەخوڵقێنن‪ .‬دەچێ هەر بەهەڵە خەڵقکرابم‪.‬‬ ‫دەبێ ئەوەش بزانرێت کە هەرگیز مەبەستی‬ ‫ئ��ەم س��ێ دۆخ���ەی پ��ێ��ش��ەوە ک��ە لە‬ ‫ئێمە لە جەستە و دەروون ئەوە نییە کە مرۆڤدا سەرهەڵئەدات‪ ،‬لە دەروونناسیدا‬ ‫لەناو خەڵکیدا باوە‪ ،‬بەڵکو دوو چەمکن بۆ بە کۆتکردنی تواناکانی مرۆڤ ناسراون‪،‬‬ ‫دوو هەستی جیاواز کە مرۆڤ هەستیان ب��ە س��ن��وردارک��ردن��ی ئ��ی��رادەی م��رۆڤ‬ ‫پێدەکات‪ .‬ئ��ەو سێ ناوچەیەی دیڵتس پێناسەکراون‪ .‬البردنی یان هەڵگرتنی‬ ‫دیاریکردوون ئەمانەن‪ :‬یەکەمیان هەستی ئەم کۆتانە لە سەر توانا سروشتییەکانی‬ ‫بێ هیوایی‪ ،‬دووەمیان هەستی کەساسی مرۆڤ‪ ،‬بەوەی هیوا بۆئاییندە بگەڕێتەوە‪،‬‬ ‫و سێیەمیان هەستی بێ بەهایی‪ .‬لەو توانا و بەرپرسیارێتی تیا بێتەوە و نرخ‬ ‫خوێندنەوەیەی دیڵتس بۆ عیسا‪ ،‬بڕوای وایە و بەهای خۆی بۆ بێتەوە‪ ،‬زۆرجار شیفا‬ ‫کە عیسا لە دەستبردن بۆ ئەو سێ ناوچەیەی بەخش دەب��ێ��ت‪ ،‬ن��ەک ه��ەر ل��ە ئاستی‬ ‫ب��اوەڕی نەخۆشەکانی ل��ەو س��ەردەم��ەدا‪ ،‬دەروون��ی��دا‪ ،‬بەڵکو لە ئاستی نەخۆشی‬ ‫توانایەکی بێوێنەی نواندووە‪ .‬ئەم بابەتە جەستەییشدا‪ ،‬موعجیزە دەخوڵقێنێت‪.‬‬ ‫درێژەی زیاتر دەخوازێت و روونکردنەوەی‬ ‫دیڵتس لەو باوەڕەدایە کە کرۆکی کاری‬ ‫ئ��ەو سێ ناوچەیەی سیستەمی ب��اوەڕی شیفاسازی پەیامبەر عیسا‪ ،‬زۆر حەکیمانە‬

‫یارمەتیدانی خەلکی بووە‪ ،‬بە جۆرێك کە‬ ‫ئەو کۆتانەی وەک بێ هیوایی‪ ،‬کەساسی‬ ‫و بێ بەهایی کە هەستی نەگەتیفی لەو‬ ‫کەسانەدا وروژان���دووە‪ ،‬ئەو باوەڕێکیان‬ ‫تیابچێنێت کە هیوا و هەستی بەرپرسیاری‬ ‫و گێڕانەوەی هەستی بەهاداری لەو کەسەدا‬ ‫بتەقێنێتەوە‪ ،‬تا کانی یارمەتی سروشتی‬ ‫لە خۆیاندا هەڵقوڵێت و کارێزی ژێرخانی‬ ‫ڕۆحیی لەو کەسەدا بە خوڕبێنێتەوە‪.‬‬ ‫توانای لە ڕادەبەدەری عیسا لەوەدا بووە‬ ‫کە توانیویەتی کرۆکی باوەڕ و شوناسی‬ ‫نەخۆش و شوێنکەوتووانی خۆی‪ ،‬دەستی‬ ‫بیانگاتێ و گۆڕانیان بەسەردا بهێنێت و‬

‫توانای لە ڕادەبەدەری عیسا‬ ‫لەوەدا بووە کە توانیویەتی‬ ‫کرۆکی باوەڕ و شوناسی‬ ‫نەخۆش و شوێنکەوتووانی‬ ‫خۆی‪ ،‬دەستی بیانگاتێ و‬ ‫گۆڕانیان بەسەردا بهێنێت‬ ‫و باوەڕێکی پتەوی نوێ‬ ‫بەسەریاندا بهێنێت کە لەو‬ ‫کۆتوبەند و سنوورداربوونە‬ ‫ڕزگاریان بکات‬ ‫باوەڕێکی پتەوی نوێ بەسەریاندا بهێنێت‬ ‫کە لەو کۆتوبەند و سنوورداربوونە ڕزگاریان‬ ‫بکات‪ .‬لە وەاڵمی ئەوەی‪ ،‬ئەو چۆن ئەوەی‬ ‫ک���ردووە‪ ،‬دیڵتس دەڵ��ێ عیسا چەشنە‬ ‫ستراتیژ و تەکنیك و وێنە سازییەکی‬ ‫لەالی خۆیەوە‪ ،‬گەشەپێدابوو‪ ،‬توانیبووی‬ ‫بگاتە ئاستێکی بەرز لە شیفاهێنانندا‪.‬‬ ‫بە هەرحاڵ ئەم بابەتە الی دیڵتس‬ ‫درێ����ژەی ه��ەی��ە و ب��اس��ی چۆنییەتی‬ ‫بەکارهێنانی دەس��ت��ی دەک���ات لەکاتی‬ ‫چ��ارەس��ەرک��ردن��دا ک��ە ل��ە سایکۆلۆژیا‬ ‫بەتایبەتی لە ڕێبازی (‪ )NLP‬دا بۆ‬ ‫چارەسەرکردن بەکاردەهێنرێت‪ .‬بەاڵم ئێمە‬ ‫لێرەدا دەوەستین‪ ،‬تا پەیامبەر عیسا‪،‬‬ ‫پەیامبەر موحەمەدمان لە بیرنەباتەوە‪.‬‬ ‫ئێمە لە بەشی یەکەمدا بەناوی (پەیامبەر‬ ‫موحەمەد وەک م��رۆڤ بناسە) دا‪ ،‬لەو‬ ‫بارەوە دواین کە مرۆڤ و دەوروبەر چۆن‬ ‫لە پەیامبەرێتی تێگەشتوون و بە چ‬ ‫پێوەرێك پەیامبەر دەناسنەوە‪ .‬بۆ ئەوەی‬ ‫بەهەڵە لەو ناونیشانە نەگەن‪ ،‬ناچارم‬ ‫هەندێ ڕوونکردنەوە لەبارەیەوە بدەم‪.‬‬ ‫یەکەم ئەوەبوو وتمان کە مرۆڤ چۆن لەو‬ ‫کاتەی موحەمەد بانگەشەی پەیامبەرێتی‬ ‫کرد‪ ،‬لەسەرەتادا بە چاوی سوك و کەمەوە‬ ‫بەرەو ڕووی بوونەوە‪ ،‬واتە لەدیوی دەرەوە‪،‬‬ ‫په‌یایمبەر چۆن بینراوە و هەڵسەنگێنراوە‪،‬‬ ‫کە وت��اری یەکەم ڕوون��ک��ردن��ەوەی ئەو‬ ‫دیدە بوو لە موحەمەد دەڕوان��را‪ ،‬بەاڵم‬ ‫کە دەسەاڵتی پەیداکرد و توانی خۆی‬ ‫بەهەر هۆیەکەوە بووە بسەلمێنێ‪ ،‬هەمان‬ ‫شکاندنەوەی خەیاڵەکانی مرۆڤ دیسانەوە‬ ‫بە س��ەر موحەمەدا شکێنرانەوە و تا‬ ‫هەنووکەش بەردەوامە‪ .‬تائێستەش هەر‬ ‫ڕۆژەو موعجیزەیەکی نوێی بۆ دەدۆزنەوە‬ ‫و ئەوی پێسحراوی دەکەن و لە ئەفسانەی‬ ‫دەگرن‪ .‬دووەمیان ئەوەیە کە خۆمان چۆن‬ ‫لە موحەمەد بڕوانین و چۆن کەسێتی ئەو‬ ‫شیبکەینەوە و چۆن بەناخیدا شۆڕبینەوە‪،‬‬ ‫وەک گشت مرۆڤیکی ئەم سەرزەوەییە‬ ‫تا بزانین ئەویش وەک مرۆڤێ هەڵگری‬ ‫چ کاراکتەور و سروشت و پێکهاتەیەکی‬ ‫دەروون��ی ب��ووە‪ .‬هەروەها بزانین بە چ‬ ‫ناخ و دەروونێك ئەو پەیامبەرە خۆی لە‬

‫ه��اوەڵ و مرۆڤەکانی دەوروب��ەری‪ ،‬خۆی‬ ‫جیاکردۆتەوە‪ .‬واتە ئێمە مرۆڤێکمان لە‬ ‫بەردەستایە‪ ،‬وەک دیاردەیەک چۆن مرۆڤ‬ ‫دەیخوێنێتەوە و خۆی لە خودی خۆیدا‬ ‫چییە‪ ،‬جیا دەکەینەوە‪ .‬ئەم جۆرە میتۆدە‬ ‫لە خوێندنەوە‪ ،‬میتۆدێکی فینۆمینۆلۆژییە‪.‬‬ ‫خویندنەوەیەکە تا ئیستە لە ناسینی‬ ‫پەیامبەر موحەمەدا بەکار نەهێنراوە‪.‬‬ ‫فینۆمینۆلۆژیا ڕێبازێکی فەلسەفییە‪،‬‬ ‫دەکۆشێت دیاردەیەک وەک خۆی چییە‪،‬‬ ‫بیناسێتەوە‪ ،‬ئ��ەزم��وون��ی م���رۆڤ لەو‬ ‫دیاردەیەدا بدۆزێتەوە‪ .‬لەسەر موحەمەد‬ ‫زۆر ن��وس��راوە‪ ،‬ژیانی ئ��ەو لە زۆر الوە‬ ‫باسکراوە‪ ،‬بەاڵم موحەمەد وەک دیاردەیەک‬ ‫هەڵگری چ ئەزموونێک ب��ووە‪ ،‬پ��ەردەی‬ ‫لەسەر هەڵنەدراوەتەوە‪ .‬لە موسڵمانەوە‬ ‫بیگرە تا دەگاتە ڕۆژهەاڵتناس و پسپۆڕانی‬ ‫ڕۆژئاوایی لە بواری ئیسالمدا‪ ،‬لەم گۆشەوە‬ ‫لە موحەمه‌دیان نەڕوانیوە‪ .‬موسڵمانەکان‬ ‫کە لەسەر موحەمد نوسیبێتیان هەر‬ ‫وەک موعجیزە دەیگێڕنەوە و مرۆڤێکی‬ ‫ئاسایی و سروشتی نابینن‪ ،‬ڕۆژهەاڵتناس‬ ‫و پسپۆڕانی ڕۆژئ���اواش هەندێکیان بە‬ ‫چاوی رەخنەی توندەوە خوێندویانەتەوە‬ ‫و هەندێکیان زۆر م��ەی��ل��داری ب��وون و‬ ‫هەندێکشیان لەو نیوەندەدا ماونەتەوە‪.‬‬ ‫بەاڵم ئ��ەوەی ئێمە دەمانەوێ ئاشکرای‬ ‫بکەین‪ ،‬زیاتر نزیکە ل��ەو ڕێ��ب��ازەی کە‬ ‫ڕۆب��ەرت دیڵتس بۆ ناساندنی پەیامبەر‬ ‫عیسا ئەنجامی داوە‪ .‬هەرچەندە لە دوو‬ ‫گۆشەی جیاوەزەوە‪ ،‬لەو دوو پەیامبەرە‬ ‫دەڕوان��ی��ن‪ ،‬ب��ەاڵم ه��ەردوو گۆشەکە لەو‬ ‫پنتەدا یەکدەگرنه‌وه‌ کە بانسروشتی‪،‬‬ ‫ب��ەرەو سروشتیبوون دەبەنەوە‪ .‬دیڵتس‬ ‫خوێندنەوە بۆ موعجیزەی شیفاسازی‬ ‫عیسا دەکات‪ ،‬بەاڵم ئێمە خوێندنەوە بۆ‬ ‫خودی کەسێتی موحەمەد دەکەین کە وەک‬ ‫ئەفسانەیەکی موعجیزەیی دەبینرێت‪ .‬بە‬ ‫مانایەکی تر خوێندنەوەکەمان بە سروشتی‬ ‫کردنی بانسروشتییەکانە‪ ،‬واتە بەسروشتی‬ ‫کردنی پەیامبەرە موحەمەدە‪.‬‬ ‫ه��ەن��دێ ن��وس��ەری ئەکادیمی دی��اری‬ ‫ڕۆژئ���اوا لەسەر موحەمەد نوسیویانە‪،‬‬ ‫ئێمەش لێرە بە کورتی ئاماژەیەکیان‬ ‫پێدەکەین‪ .‬لێرەدا بە پێویستی نازانم‬ ‫ن��اوی ن��وس��ەرە ئیسالمییەکان بهێنم‪،‬‬ ‫چونکی لە جیهانی ئیسالمیدا ئەوان خۆیان‬ ‫دیارن و شتێکی نوێیان نەخستۆتە ناو‬ ‫کتێبەکانیانەوە‪ ،‬تەنها مەدح و سەنایە‬ ‫و بە ئەفسانەکردنی ئەو مرۆڤەیە‪ .‬بەاڵم‬ ‫نوسەرو ئەکادیسمتەکانی ڕۆژئ���اوا‪ ،‬لە‬ ‫چەن گۆشەیەکی ج��ی��اوازەوە‪ ،‬پەیامبەر‬ ‫موحەمەدیان خوێندۆتەوە‪ ،‬بۆ نموونە‬ ‫«مەکسیمە ڕۆدینسۆن» لە کتێبەکەیدا‬ ‫بە ن��اوی موحەمەد‪ ،‬دەڵ��ێ‪ :‬موحەمەد‬ ‫مرۆڤێکی نەخۆش بووە و لە کاراکتەری‬ ‫ئ��ەودا هەندێ لە توخمەکانی نەخۆشی‬ ‫دەروونی دەبینرێتەوە (‪ .)2‬لەگەڵ ئەوەی‬ ‫کە رۆدینسۆن لێرەدا وا دەڵ��ێ‪ ،‬بەاڵم‬ ‫نوسەری کتێبی (س��ەد کەسی ن��اودار)‬ ‫بەناوی «مایکڵ هارت» باوەڕی وایە کە‬ ‫موحەمەد لە دوو بواری هەم دینی و هەم‬ ‫دنیاییشدا بێئەندازه‌ سەرکەوتووبووە و لە‬ ‫مێژووی مرۆڤایەتیدا کاریگەرترین کەس‬ ‫بووە (‪.)3‬‬ ‫لەبەشەکانی داهاتوودا درێژەدەدەین بە‬ ‫ناساندنی پەیامبەر موحەمەد وەك مرۆڤ‪،‬‬ ‫وەك ئەو مرۆڤەی کە قورئان خۆی چەندین‬ ‫جار دووبارەی کردۆتەوە‪.‬‬ ‫پەراوێزەکان‪:‬‬ ‫‪1- Maxime Rodinson‬‬ ‫‪ )2004-1915‬مارکسییەکی فەرەنسی(‬ ‫مێژووناس‪ ،‬کۆمەلناس و ڕۆژهەاڵتناس‬ ‫‪.‬بووە‬ ‫‪2- Maxime Rodinson,‬‬ ‫‪Mohammed, vert: Verni‬‬ ‫‪Obrecht, Antwerpen, 1982,‬‬ ‫‪p.60.‬‬ ‫‪3- Michael H. Hart,‬‬ ‫‪The 100: A Ranking of the‬‬ ‫‪Most Influential Persons in‬‬ ‫‪History, New York, 1992,‬‬ ‫‪p.3.‬‬

‫دیاردە‬ ‫دین‬

‫و‬

‫گۆشه‌یه‌ک ‌ه دو هەفتە جارێک‬

‫عەزیز ڕەوف‬ ‫ده‌ینوسێت‬

‫مۆدێلی ئیسالمیزمی كوردی‬ ‫وەك زۆرب��ەی واڵتانی ناوچەكە‪ ،‬كۆمەڵگەی كوردیش خاڵی نیە لە هێزی‬ ‫ئیسالمی و گروپی دینی‪ .‬ئەزموونی ئیسالمیزمی كوردی لە نیوەی دووەمی‬ ‫سەدەی ڕاب��ردووەوە‪ ،‬بە كەمێك شەرمەوە لە ئێراق و كوردستان لە فۆرمی‬ ‫برایانی موسوڵماندا سەردەردەهێنێت و لە هەشتاكاندا دەبێتە بزوتەوەی ئیسالمی‬ ‫و لە هەڵبژاردنە پارلەمانیەكەی نەوەد و دوو بەشداری دەكات‪ .‬لەناوەڕاستی‬ ‫نەوەدەكاندا هێزێكی تاڕادەیەك میانڕەو بە فۆرم و محافزكار بە سلوك‪ ،‬بەناوی‬ ‫یەكگرتووی ئیسالمی سەرهەڵدەدات و لە گەرمەی شەڕی هێزە بەناو سێكوالرەكان‬ ‫فرسەت دەهێنێت و گەنجانێكی زۆر لە خۆی كۆدەكاتەوە‪.‬‬ ‫لە ئێستادا كۆمەڵگەی كوردی خاوەنی سێ هێزی ئیسالمییە لەسەر ئاستی‬ ‫بەشداریی سیاسی و هێزی تریش كە لە فۆرمی سەلەفییەكاندا لە مزگەوت و‬ ‫كۆاڵنەكاندا بونیان هەیە و لە ڕەفتار و گفتاردا لە سێ هێزە ئیسالمیەكەی تر‬ ‫جیاوازن‪ ،‬بەاڵم هەرچۆنێك وەری بگرین دەنگی ئەم هێزانە لە شەقامی كوردیدا‬ ‫ناگاتە لەسەدا بیست و لەنێو خۆشیاندا هەڵگری جیاوازین و كەم تا زۆر‪ ،‬لەنێوان‬ ‫ئیسالمیزمی ئێرانی و توركیدا وەك هێزە عەلمانیەكان دابەشبوون‪.‬‬ ‫ئیسالمیستەكان لە كۆمەڵگەی كوردیدا‪ ،‬تەواو فۆرمی ئیسالمیستی سەدەی‬ ‫ڕابردوویان جێهێشتووە‪ .‬ئەم گروپانە وەك هێزە عەلمانیەكان بەشدارن لە سیاسەت‬ ‫و خەباتی پارلەمانی و تەنانەت لەتكردنی كێكی دەسەاڵت لەگەڵ حكومەتدا‪ .‬ئەم‬ ‫هێزانە بۆ چركەساتێكیش باس لە دروستبوونی دەوڵەتی دینی ناكەن و بڕوایان‬ ‫بەوە نییە دەوڵەتێكی ئیسالمی دروستبكەن‪ ،‬بەڵكو لەدواین لێدوانیدا ئەمیری‬ ‫كۆمەڵی ئیسالمی باس لە دروستبوونی دەوڵەتی كوردی دەكات‪ ،‬بەبێ ئەوەی‬ ‫باس لەوە بكات ئەم دەوڵەتە كوردییە هەڵگری چ عەقیدەیەك و دەستوورەكەی‬ ‫چۆن بێت و ئاینی ئیسالم لە كوێی سیستەمی بەڕێوەبردنی ئەم دەوڵەتە كوردییە‬ ‫ناسیۆنالیستەدا جێی دەبێتەوە‪.‬‬ ‫بەمانایەكی تر هەموو ئەو كەرەستانەی حزبە عەلمانیەكان بەكاری دێنن‪،‬‬ ‫بەهەمان كەرەستە هێزە ئیسالمیەكانیش بەكاری دەهێنن‪ .‬پشتبەستن بە شاشەی‬ ‫تەلەفزیۆن و بەشداری كارای گەنجان لە تۆڕە كۆمەاڵیەتییەكانی وەك فەیسبووك‬ ‫و چوونی بەشێكی زۆری ئەم گەنجە ئیسالمییانە بۆ ناو زانكۆكانی كوردستان‬ ‫و خوێندنی زانستە كۆمەاڵیەتی و سیاسی و تەندروستییەكان لەجێی زانیستە‬ ‫ئیسالمییەكان‪ ،‬سەلمێنەری ئەو ڕاستیەیە كە ئیسالمیستەكان لە كۆمەڵگەی‬ ‫كوردیدا بەشدارێكی ڕاستەقینەن و گەنجانی ناو ئەم هێزە سیاسییانە گەنجگەلێكی‬ ‫خۆپەراوێزخەر نین و بەدیار كتێبە پیرۆزەكانەوە لە سوچی مزگەوتێكدا سەر‬ ‫شۆڕناكەنەوە‪.‬‬ ‫لە سرود و مۆسیقا و گۆرانیشدا ئەم هێزانە بەشداری كایەی هونەر دەكەن‬ ‫و دابڕاونین و فۆرمی تایبەت بە خۆیان هەیە و لەوانی تریان جودادەكاتەوە‪.‬‬ ‫بزوتنەوەی ژنان لەم هێزانەدا بێگومان بە داپۆشراوی و بە ستایڵی جلوبەرگی‬ ‫تایبەت بە خۆیان‪ ،‬بەشداریی سیاسی دەكەن و لە بارەگا حزبییەكان دەمێننەوە‬ ‫و ئازادن ئەگەر دوازدەی شەو بگەڕێنەوە بۆ ماڵەكانیان و ئەمەش ستایڵێكی‬ ‫ێ‬ ‫نوێیە لە دەركەوتەی ئیسالمی سیاسی‪ .‬لە جلوبەرگی گەنجەكاندا پانتۆڵ ‌‬ ‫كابۆی ئەمریكی و تی شێـتی ئیتالی و پێاڵوی توركی و لە ماڵ و بارەگاكاندا‬ ‫تەكنەلۆژیای یابانی بەدی دەكرێت‪ ،‬بەاڵم بە كەلتور چاوێكیان لەسەر مەدینەیە‬ ‫و هەر خوا دوو فلسیان پێ ببەخشێت لە حەج و عەمرەدا سەرفی دەكەن‪ .‬بە‬ ‫كورتی گەنجانی ناو ئەم هێزە دینیانە پێیەكیان لە مزگەوتەو پێیەكەی تریان‬ ‫لەناو سیاسەت‪ ،‬مزگەوت مەرجەعە و پارلەمانیش فەرامۆشناكەن‪ .‬ئەمەش تەواو‬ ‫ئەم گەنجانەی ماندوكردوە كە ناتوانن هەم موسوڵمانێكی باش بن و هەم‬ ‫سیاسییەكی باش‪.‬‬ ‫لە كێڵگەی سیاسی كۆمەاڵیەتیدا‪ ،‬بۆ خۆنمایشكردنی ئەم هێزانە زیاد لە‬ ‫كەرەستەیەك هەیە‪ .‬ئەم هێزانەش وەك هێزەكانی تر مەالكان لەپاڵ عامودێكی‬ ‫كارەبایدا پشت دانەنەوێنێت بۆ گەنجێك تا ئااڵیەك هەڵبواسێت و تەعبیر‬ ‫لە پارتەكەی بكات لە بانگەشەی هەڵبژاردنێكدا‪ .‬لە سەعات دەی شەوەوە‬ ‫پۆستەرەكانی هەڵدەواسێت و لە دوازدەی شەو بەدواتەوە تەلەفزیۆنەكەی‬ ‫ڕاستەوخۆ بانگەشەكان نیشاندەدات و كاكی بانگەشەكەر سوێنددەخوات لە‬ ‫پێشێلی بڕیارەكانی كۆمسیۆنی هەڵبژاردەكانیان نەكردووە»بانگەشەكارێكی‬ ‫كۆمەڵ لە كەناڵی پەیام»‪ .‬تەواو مادام بەشدارە لە كردەی سیاسی دەبێت درۆی‬ ‫سیاسی بكات‪ .‬لە بانگەشەدا دەڵێت ئەوەندە كورسی دەهێنین‪ ،‬كە نایهێنێت‬ ‫بەسەر خۆی ناهێنێت‪ ،‬ئیتر ئەوە درۆی هەڵبژاردنەو كاكی مۆسوڵمان دەبێت‬ ‫بیكات و گوێ بەو ئایەت و حەدیسانە نەدات كە باس لە خراپیی درۆ دەكات‬ ‫لە كۆمەڵگەدا‪ .‬بیری دەچێت مۆسوڵمانە یان سیاسی‪ .‬پارلەمانتارێكی ئەم‬ ‫هێزانە لەشاشەی تەلەفزیۆنەكەیەوە لەناو كۆمەڵێك كچی داپۆشراودا دەبینرێت و‬ ‫دەڵێت‪( :‬بیر لەو دنیابكەرەوە‪ ،‬بیر لەم دنیا مەكەرەوە‪« ...‬مەال كاروان‪/‬كەناڵی‬ ‫سپێدە»)‪ .‬مامۆستا بیری چووە پارلەمانتار نوێنەری ئەم دنیایە و چۆتە پارلەمان‬ ‫كێشەكانی ئەم دنیامان بۆ چارەسەربكات‪ ،‬نەك كێشەكانی ئەو دنیا‪ .‬كێشەكانی‬ ‫ئەو دنیا لە پارلەمان چارەسەرناكرێن‪.‬‬ ‫بە هەموو توندڕەوی و میانڕەویانەوە‪ ،‬بە هەموو سەركزی و ڕایكاڵیانەوە‪ ،‬ئەم‬ ‫هێزانە كوری كۆاڵنەكانی ئێمەن و بەشداری سیاسی دەكەن و وەك و هێزەكانی‬ ‫تر هەڵەیان هەیە و وەك و هێزەكای تر لە ڕاب��ردوو و بڕیارە لە ئایندەشدا‬ ‫بەشدای سیستەمی حوكمڕانی كوردی بكەن‪ .‬بە هەر شێوەیەك وەری بگرین ئێمە‬ ‫لەبەردەم هێزگەلێكداین فۆرم و ستایڵ و ئاكاری هێزە ئیسالمیستەكانی سەدەی‬ ‫ڕابردوویان جێهێشتووە‪ .‬بەاڵم ناشاردرێتەوە ئێستاش نەریتخوازی الی بەشێكی‬ ‫زۆریان دەبینرێت و ترسیان لە ماچی پەیكەری كچ و كوڕێك هەیە لە پاركێكدا‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )198‬دوشةممة ‪2014/5/5‬‬

‫ئاينناسى‬

‫‪4‬‬

‫کتێبییەکان (ئه‌هلی كیتاب)‬

‫پرۆفێسۆر مۆشێ شارۆن*‬ ‫وەرگێڕانی‪ :‬شێرکۆ یاسین‬ ‫(‪)2-1‬‬ ‫کتێبییەکان (أهل الكتاب) دەستەواژەیەکە‬ ‫لە قورئاندا بۆ یەهوودی و مەسیحییەکان‬ ‫– پێکەوە ی��ان جیا بە جیا ‪ ،-‬وەک��وو‬ ‫بڕوادار بە کتێبێکی ئاسمانی بەکارهاتووە‪.‬‬ ‫وشەی «أهل» ئەگەر لەگەڵ ناوی کەسدا‬ ‫بەکار بێت؛ بە واتای خزمی خوێنی و ئابا‬ ‫و ئەژدادییە‪ ،‬بەاڵم ئەگەر لەگەڵ ناوەکانی‬ ‫دیکەدا لێکبدرێت؛ واتایەکی بەرفراوانتر‬ ‫دەگەیەنێت‪ .‬بۆ وێنە «أه��ل مذهب» بە‬ ‫تێکڕای شوێنکەوتووانی ڕێبازێکی ئاینی‬ ‫ی��ان فیقهیی تایبەت دەگ��وت��رێ��ت‪ ،‬یان‬ ‫«أه��ل اإلس�لام» بە تێکڕای موسوڵمانان‬ ‫دەگوترێت‪ .‬هەروەها دەس��ت��ەواژەی «أهل‬ ‫القرآن» کە لە حەدیس و گێڕانەوەکاندا‬ ‫هاتووە‪ ،‬ئیبن مەنظور («لسان العرب»‪،‬‬ ‫ماددەی «أهل») دەڵێت‪« :‬أهل القرآن» بەو‬ ‫کەسانە دەگوترێت کە قورئان لەبەر دەکەن‬ ‫و ڕەوتیشی پێ‌دەکەن‪ .‬ناوبراو هەروەها‬ ‫دەڵێت‪« :‬أه��ل القرآن» شوێنکەوتووانی‬ ‫خودا و هەڵبژاردەی ئەون‪ .‬بە واتایەکی تر‬ ‫«أهل القرآن» بە موسوڵمانان دەگوترێت‪.‬‬ ‫هەر لە یەکەم نیگادا وا دەردەکەوێت ئەو‬ ‫دەستەواژەیە بە واتای پڕاوپڕی خۆی‪ ،‬بو‬ ‫بەرانبەری دەس��ت��ەواژەی «کتێبییەکان»‬ ‫(أه��ل الكتاب) (وات���ە موسوڵمانان لە‬ ‫بەرانبەر خاوەنی کتێبە ئاسمانییەکانی تردا)‪،‬‬ ‫داتاشرابێت‪.‬‬ ‫دەس��ت��ەواژەی «کتێبییەکان» (أه��ل‬ ‫الكتاب) چەن هاوواتا و جێگرەوەی دیکەیشی‬ ‫هەیە کە وات��ای سەرەکیی دەستەواژەکە‬ ‫ناگۆڕن و بۆ ئەو کەسانە بەکار دەبرێن‬ ‫کە خ��اوەن��ی کتێبی ئاسمانین ی��ان ئەو‬ ‫کەسانەی کە خودا کتێبێکی ئاسمانی یان‬ ‫بەشێک لە کتێبێکی پێ‌بەخشیون («الَّ ِذي َن‬ ‫َاب»‪ ،‬یان «الَّ ِذي َن أُوتُوا ن َِصي ًبا‬ ‫أُوْتُوا ْ الْ ِكت َ‬ ‫َاب»)‪ .‬بۆ وێنە‪( :‬سوورەتی‬ ‫ِم َن الْ ِكت ِ‬ ‫«ال��ب��ق��رة»‪ ،‬ئایەتەکانی ‪ ١٤٤‬و ‪١٤٥‬؛‬ ‫سوورەتی «آل عمران»‪ ،‬ئایەتەکانی ‪ ١٩‬و‬ ‫‪ ٢٠‬و ‪٢٣‬؛ سوورەتی «النساء»‪ ،‬ئایەتەکانی‬ ‫‪ ٤٤‬و ‪ ٤٧‬و ‪١٣١‬؛ سوورەتی «المائدة»‪،‬‬ ‫ئایەتەکانی ‪ ٥‬و ‪٥٧‬؛ سوورەتی «االنعام»‬ ‫ئایەتی ‪٢٠‬؛ هەروەها دەستەواژەگەلێکی‬ ‫هاوشێوە لە‪ :‬سوورەتی «البقرة» ئایەتی‬ ‫‪١٤٦‬؛ سوورەتی «الشوری» ئایەتی ‪.)١٤‬‬ ‫هاوواتای «کتێبییەکان» (أهل الكتاب) لە‬ ‫چیرۆکە قورئانییەکانیشدا بەکارهێنراوە‪ .‬لەو‬ ‫چیرۆکانەدا باسی ئەو بارودۆخە دەکات کە‬ ‫کتێبێکی ئاسمانی بەخشراوە بە میللەتێک یان‬ ‫تاقمێک لە مرۆڤەکان‪ ،‬بۆ وێنە‪( :‬سوورەتی‬ ‫«األنعام» ئایەتەکانی ‪ ٩١‬و ‪ ٩٢‬و ‪ ١٥٤‬و‬ ‫‪ ١٥٥‬و ‪ ١٥٦‬و ‪١٥٧‬؛ سوورەتی «فاطر»‬ ‫ئایەتی ‪ .)٢٥‬لە هەموو ئ��ەو نموونانەدا‬ ‫«پێ‌بەخشین» و «دابەزاندن» (تنزیل) ی‬ ‫کتێب بۆ دەربڕینی چاکە و دلۆڤانیی خودا‬ ‫بەکارهێنراوە کە میللەت یان کۆمەڵگایەکی‬ ‫تایبەت هەڵ‌دەبژێرێت بۆ ئ��ەوەی وەرگ��ر‬ ‫و پاسەوانی کتێبەکەی بن‪ .‬گواستنەوەی‬ ‫پەیام و کتێبە ئاسمانییەکە و گەیاندنی‬ ‫بە بەردەنگەکان لە ڕێگای پێغەمبەرێکەوە‬ ‫ئەنجام دەدرێ���ت‪ .‬نوێنەری ئاسمانی بۆ‬ ‫ناو یەهوودییەکان «مووسا» (سوورەتی‬ ‫«األنعام»‪ ،‬ئایەتی ‪٩١‬؛ سوورەتی «هود»‪،‬‬ ‫ئایەتی ‪ )١١٠‬و بۆ مەسیحییەکان «عیسا»‬ ‫(سوورەتی «آل عمران»‪ ،‬ئایەتەکانی ‪٤٤‬‬ ‫تا ‪ )٤٨‬بوو‪ .‬بڕێک لە پێغەمبەران بەتایبەت‬ ‫داوود (سوورەتی «النساء» ئایەتی ‪ ١٦٣‬و‬ ‫سوورەتی «اإلسراء» ئایەتی ‪ )٥٥‬دەکرێت‬ ‫وەکوو بەرپرسی ڕاگواستنی پەیام و کتێبەکە‬ ‫بۆ میللەتی یەهوود دابنرێن (سوورەتی‬ ‫«ال��ب��ق��رة» ئ��ای��ەت��ی ‪ .)٨٧‬ل��ە هەندێ‬ ‫شوێنیشدا س��ەرەڕای بەکارهێنانی وشەی‬ ‫«کتێبەکە» (الکتاب)‪ ،‬ناوی کتێبەکانیش‬ ‫(«ت��ەوڕات» و «ئینجیل» و «زەبوور»)‬ ‫هاتووە (سوورەتی «النساء» ئایەتی ‪١٠٥‬؛‬ ‫سوورەتی «المائدة» ئایەتەکانی ‪ ٦٨‬و ‪١١٠‬؛‬ ‫سوورەتی «فصلت» ئایەتی ‪.)٤٥‬‬ ‫بە پێی ئاماژەی قورئان؛ یەهوودی و‬ ‫مەسیحییەکان وەکوو هەڵگری کتێبی خودا‬ ‫هەڵبژێردراون و هەر بۆیە چاوەڕێ دەکرێت‬ ‫ڕەوت بە یاسا و بەرنامەکەی بکەن و‬

‫بەڕێوەی ببەن بۆ ئەوەی شیاوی پارێزگاری‬ ‫لە کتێبی خودا بن (سوورەتی «المائدة»‬ ‫ئایەتی ‪ ٦٨‬و سوورەتی «غافر» ئایەتی‬ ‫‪ .)٥٣‬بەاڵم بەگشتی قورئان «کتێبییەکان»‬ ‫(أهل الكتاب) بە شیاوی هەڵگرتنی ئەو‬ ‫خەاڵت و دیارییە تایبەتەی خودا نازانێت‪.‬‬ ‫هۆکاری سەرەکییش ئەوەیە کە خ��اوەن‬ ‫کتێبەکان «أه��ل الکتاب» بەتایبەت و‬ ‫قیرسیچمانە نکوولی لە پێغەمبەرایەتیی‬ ‫موحەممەد دەک��ەن‪ .‬لە کاتێکدا دەبوایە‬ ‫ئەوان بە باشی ئاگادار (ی پێغەمبەرایەتیی‬ ‫موحەممەد) بن (س��وورەت��ی «المائدة»‬ ‫ئایەتەکانی ‪ ١٩‬و ‪ ٤١‬و ‪ ٤٢‬و ‪ ٤٣‬و ‪.)٤٤‬‬ ‫ئەگەر کتێبییەکان بگەڕانایه‌تەوە سەر ڕێگای‬ ‫کتێبەکە و دیارییە ڕاستەقینەکەی خۆیان‪،‬‬ ‫دەیانزانی کە کتێبەکەی خۆیشیان دان بە‬ ‫ڕاستیی پەیامەکەی موحەممەدیشدا دەنێت‬ ‫ص ِّدق» ‪٩‬؛ سوورەتی «المائدة»‬ ‫(« ُم َ‬ ‫ئایەتی ‪٤٨‬؛ سوورەتی «األنعام» ئایەتەکانی‬ ‫‪ ٩١‬و ‪٩٢‬؛ سوورەتی «األحقاف» ئایەتی‬ ‫‪ .)١٢‬ب��ەاڵم لە ئینکاری و نەزانی و بۆ‬ ‫پاساوهێنانەوەی دژایەتی لەگەڵ پێغەمبەری‬ ‫ئیسالمدا‪ ،‬نکوولییان لە ناوەڕۆک و پەیامی‬ ‫سەرەکیی کتێبەکەی خۆیان کرد و گۆڕییان‬ ‫و چەواشەیان کرد (سوورەتی «البقرة»‬ ‫ئایەتی ‪١٧٤‬؛ سوورەتی «النساء» ئایەتی‬ ‫‪٤٦‬؛ س��وورەت��ی «المائدة» ئایەتەکانی‬ ‫‪ ١٣‬و ‪ )٤١‬و بەو شێوەیە بەسەرهاتێکی‬ ‫هاوشێوەی بتپەرستانیان بۆ خۆیان تۆمار‬ ‫کرد (سوورەتی «البینة» ئایەتی ‪.)١‬‬ ‫وش���ەی «أه���ل» ک��ە ل��ە ق��ورئ��ان��دا بۆ‬ ‫پێناسەکردنی تاقمێک لە مرۆڤەکان یان‬ ‫ئەندامانی بنەماڵەیەک یان خێڵێک یان‬ ‫کۆمەڵگایەک بەکارهێنراوە؛ لە دەستەواژەی‬ ‫لێکدراوی «أهل الكتاب»دا بە شێوەیەکی‬ ‫ناباو و دەگمەن بۆ شوێنکەوتووانی ئاینێک‬ ‫ب��ەک��ار ب���راوە ک��ە ل��ەس��ەر بنەمای کتێبە‬ ‫پیرۆزەکەیان خۆیان پێناسە کردووە‪ .‬واتا‬

‫«ه��ود» ئایەتی ‪ ،)٧١‬بەاڵم زیاتر تیشک‬ ‫دەخاتە سەر پێوەندیی نێوان یەهوودی و‬ ‫مەسیحییەکان لەگەڵ دەقە ئاسمانییەکاندا‪.‬‬ ‫ئەو دەق��ە ئاسمانییانە بە شێوەی کتێب‬ ‫داب��ەزی��ون‪ .‬وا دی���ارە ک��ە دانیشتووانی‬ ‫ڕۆژئ��اوای نیمچەدورگەی عەرەبستان زۆر‬ ‫پێش هاتنی ئیسالم وشەی «کتاب» یان‬ ‫بیستووە و بەکاریان هێناوە‪ ،‬و هەر بۆیە‬ ‫ئەو وشەیە چەندین جار لە قورئاندا کەڵکی‬ ‫لێوەرگیراوە‪ .‬بەپێی توێژینەوە تازەکان‬ ‫کە پێوەندیی نێوان دانیشتووانی عەرەب‬ ‫و هەروەها خێڵە سامییەکانی دانیشتووی‬ ‫ئەو ناوچەیە دەسەلمێنن؛ لەوانەیە وشەی‬ ‫«کتاب»‪ ،‬لە وشەکانی («کێتاب» ְּכתָ ב‬ ‫یان «هەککاتوب» הַ ּכָתּוב) لە زمانی عیبری‬ ‫یان («کتابا» כתבא) ی ئارامی وەرگیرابێت‬ ‫کە کۆمەڵێک لە دانیشتووانی ئەو ناوچانە‬ ‫قسەیان پێکردووە‪ .‬لەوانەشە یەهوودییەکانی‬ ‫یەمەن و مەسیحییەکانی بابیل و هەروەها‬ ‫ئارامی (سوریانی) زمانەکان ئەو وشەیەیان بۆ‬ ‫سەرجەم کتێبە پیرۆزەکەیان بەکار هێنابێت‪.‬‬ ‫یەهوودییەکان یاسای ئاینیی نووسراویان‪،‬‬ ‫وات��ە پێنج کتێبەکەی «ت����ەوڕات»‪ ،‬بە‬ ‫دەس��ت��ەواژەی «تۆره‌هـ شێ‪-‬بی‪-‬کێتاب»‬ ‫[وات���ە‪ :‬ت��ەوڕات��ی ن��وس��راو] ن��او دەب��رد‪.‬‬ ‫لەوانەیە عەرەبەکانی نیمچەدورگە هەر دوو‬ ‫بەشەکەی ئەو دەستەواژەیەیان بیستبێت‬ ‫و قورئانیش ه��ەردوو وشەکەی «کتێب»‬ ‫و «ت���ەورات» ی بە جیاواز و هاوواتای‬ ‫یەک بەکار هێناوە‪ .‬وشەی «کتێب» لە‬ ‫قورئاندا بەڕوونی بە واتای دەقی نووسراو‬ ‫هاتووە و لە هەندێ شوێنی قورئاندا باس‬ ‫لەوە کراوە کە «وەحی» ـە قورئانییەکان‬ ‫تەنیا لەو ب��ارەوە کە بە شێوەی زارەکی‬ ‫دابەزیوە و بە نووسراوی ئامادە نەهاتووە‬ ‫لەگەڵ کتێبە ئاسمانییە پێشووەکاندا‬ ‫جیاوازە‪ .‬هەڵبەت لە زۆر شوێنی قورئانیشدا‬ ‫بەڕوونی ئاماژە بەوە کراوە کە ناوەڕۆکی‬

‫دەنرێن کە بە هۆی «وەحی» ی قورئانی‬ ‫پێکەوە دەب��ەس��ت��رێ��ن��ەوە‪ ،‬ی��ەه��وودی و‬ ‫مەسیحییەکانیش بە هۆی کتێبە ئاسمانییە‬ ‫تایبەتەکەی خۆیانەوە بە گروپ و ئوممەتێکی‬ ‫ئاینی ئەژمار دەکرێن‪.‬‬ ‫لەبەر ئ��ەوەی کە نکولی لە سەرچاوە‬ ‫و ئاسمانیبوونی کتێبەکانی یەهوودی و‬ ‫مەسیحییەکان ناکرێت (هەرچەندە کە ئەو‬ ‫دەقانەی ئێستا لەبەردەستدان دەستکاری‬ ‫ک��راوی دەق��ە سەرەکییەکەن)‪ ،‬پێویستە‬ ‫ک��ە ئوممەتی ئیسالمی ب��ە شێوەیەکی‬ ‫شیاو لەگەڵ «أهل الکتاب» هەڵس‌وکەوت‬ ‫بکەن‪ .‬ڕاڤەی تایبەتی ئایەتەکانی ‪ ٥‬و ‪٢٩‬ی‬ ‫سوورەتی «التوبة» جیاوازییەکی بەڕواڵەت‬ ‫قورئانی لە هەڵس‌وکەوتی موسوڵمانان‬ ‫لەگەڵ «أهل الکتاب» و «بتپەرستان»‬ ‫ـدا لە دوای تێکشکانیان لە شەڕەکاندا‬ ‫دادەنێت و شیدەکاتەوە‪« .‬بتپەرستان»‬ ‫لەو کاتانەدا یان دەبێت بێنە سەر ئاینی‬ ‫ئیسالم و بڕوا بهێنن یان بە کوشتن سزا‬ ‫بدرێن‪ ،‬بەاڵم «أهل الکتاب» دەتوانن بەبێ‬ ‫ئەوەی لە ئاینەکەی خۆیان هەڵگەڕێنەوە؛ لە‬ ‫کۆمەڵگا و والتی ئیسالمیدا بژین‪ .‬هەڵبەت‬ ‫ئوممەتی ئیسالمی سەرپشکن ل��ەوەدا کە‬ ‫ئەگەر پێویست بێت بە زۆر «کتێبییەکان»‬ ‫ناچار بکەن کە «جزیە» بدەن‪( .‬سوورەتی‬ ‫«التوبة» ئایەتی ‪.))٢(٢٩‬‬ ‫زۆرب��ەی ئاماژەکانی قورئان بۆ «أهل‬ ‫الکتاب» ناوەڕۆکێکی مشتومڕیانەی هەیە‪.‬‬ ‫«أه��ل الکتاب» (ی��ان وەک ئ��ەوەی کە‬ ‫چەندین جار وت���راوە؛ گروپێک لەوانەی‬ ‫«کافر ب���وون»)‪ ،‬بەگشتی دوژمنی ئەو‬ ‫موسوڵمانانەن کە داوایان لێ‌دەکەن دان بە‬ ‫ئاسمانیبوونی قورئاندا بنێن‪ .‬کتێبییەکان‬ ‫لەبەر بەرچاوتەنگی دیدەیان هەڵنایەت‬ ‫موسوڵمانان ببینن‪ .‬لەبەر ئ��ەوەی خودا‬ ‫پێغەمبەرانێکی ب��ۆ ئەوانیش ن���اردووە‬ ‫(س��وورەت��ی «البقرة» ئایەتەکانی ‪١٠٥‬‬

‫قورئان بە دوای بەستێنێکی هاوبەشی نێوان موسوڵمانان‬ ‫و کتێبییەکاندا دەگەڕێت‪ ،‬بۆیە دەڵێت‪ :‬ئەوانەی باوەڕیان‬ ‫بە ئیسالم هێناوه‪ ،‬جوولەکە و مەسیحی و صابیئیەکانیش‪،‬‬ ‫هەرکامیان کە بڕوای بە خودا و دواڕۆژ هەبێت و کاری‬ ‫چاک بکات؛ پاداشتی لە الی خودا مسۆگەرە‬ ‫باوەکەی «أهل» دانیشتووانی ناوچەیەکی‬ ‫دیاریکراو (یەثریب‪ ،‬مەدینە‪ ،‬مەدیەن؛ بڕوانە‪:‬‬ ‫سوورەتی «األحزاب» ئایەتی ‪١٣‬؛ سوورەتی‬ ‫«التوبة» ئایەتەکانی ‪ ١٠١‬و ‪١٢٠‬؛ سوورەتی‬ ‫«الحجر» ئایەتی ‪٦٧‬؛ سوورەتی «طه»‬ ‫ئایەتی ‪٤٠‬؛ سوورەتی «القصص» ئایەتی‬ ‫‪ )٤٥‬یان چۆنیەتیی نیشتەجێ‌بوون («أهل‬ ‫القرى»‪ ،‬سوورەتی «األعراف» ئایەتەکانی‬ ‫‪ ٩٦‬و ‪ ٩٧‬و ‪ )٩٨‬ی��ان بنەماڵە («أه��ل‬ ‫البيت»‪ ،‬سوورەتی «ه��ود» ئایەتی ‪٧٣‬؛‬ ‫سوورەتی «القصص» ئایەتی ‪١٢‬؛ سوورەتی‬ ‫«األح��زاب» ئایەتی ‪ )٣٣‬دەگرێتەوە‪ .‬ئەو‬ ‫وشەیە لە قورئاندا بەتایبەت بۆ گروپێک لە‬ ‫خەڵک کە شوێنکەوتووی ئاینێکن خوازراوە‬ ‫و بەکارهێنراوە‪ .‬ئەو واتایە لە کاتێکدا کە‬ ‫قورئان الف��ی پاوانخوازانەی یەهوود بۆ‬ ‫گەڕانەوەی تەنیا خۆیان بۆ سەر ئیبراهیم‬ ‫ڕەت دەکاتەوە‪ ،‬بە ڕوون��ی دەردەکەوێت‪:‬‬ ‫يم ي َ ُهودِيًّا وَ اَل ن َْصرَانِيًّا‬ ‫(« َما َكا َن إِبْرَا ِه ُ‬ ‫َ‬ ‫سلِ ًما وَ َما كا َن ِم َن‬ ‫وَ ٰلَ ِك ْن َكا َن َح ِني ًفا ُم ْ‬ ‫ا مْل ُ ْ‬ ‫يم لَلَّ ِذي َن‬ ‫شرك َ‬ ‫ني‪ .‬إ َّن أَوْلَى النَّاس بإبْراه َ‬ ‫اتَّبعوِه ِ و ٰ َه ِ َذا النَّبي والَِّذي ِ ِن َ آ ِمنُوا و هَّ‬ ‫اللُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ِ ُّ َ ِ‬ ‫ني» سوورەتی «آل عمران»‬ ‫وَلِ ُّي ا مْل ُ ْؤ ِم ِن َ‬ ‫ئایەتەکانی ‪ ٦٧‬و ‪ :٦٨‬ئیبراهیم نە یەهوودی‬ ‫بوو و نە مەسیحی‪ ،‬بەڵکوو بەندەیەکی ملکەچ‬ ‫و پاک و موسوڵمان بوو و (ئیبراهیم) لە‬ ‫ڕیزی بتپەرستاندا نەبوو‪ .‬نزیکترین کەس له‬ ‫ئیبراهیمەوه‪ :‬ئەو کەسانەن که له سەردەمی‬ ‫خۆیدا شوێنی کەوتبوون‪ ،‬هەروەها ئەم‬ ‫پێغەمبەره و ئەوانەی که باوەڕیان هێناوه‪.‬‬ ‫بێگومان خوا پشتیوانی ئیماندارانه)‪.‬‬ ‫ئەگەرچی قورئان بنەچەی یەهوودییەکان‬ ‫دەگەڕێنێتەوە بۆ یەعقووبی کوڕەزای ئیبراهیم‬ ‫(یان کوڕی ئیبراهیم‪ .‬بڕوانە‪ :‬سوورەتی‬

‫ئەم پەیامە لەگەڵ کتێبە ئاسمانییەکانی‬ ‫پێش خۆیدا جیاوازیی نیە و هەر وەک‬ ‫ئەوان دەبێت بە شێوەی کتێب تۆمار بکرێت‬ ‫و پشتڕاستکەرەوە و ت��ەواوک��ەری کتێبە‬ ‫ئاسمانییەکانی دیکەیە(‪[«( .)١‬خودا] ئەم‬ ‫کتێبەی وەکوو پشتڕاستکەرەوەی کتێبە‬ ‫ئاسمانییەکانی پێش خۆی و بە ڕاستی بۆ‬ ‫تۆ دابەزاند و تەوڕات و ئینجیلیشی دابەزاند‬ ‫کە ڕێنوێنیکەری خەڵک بوون و فورقان‬ ‫[=ق��ورئ��ان] ی ن��ارد‪ .‬بێ‌گومان ئەوانەی‬ ‫کە بڕوایان نەهێنا بە ئایەت و نیشانەکانی‬ ‫خ��ودا؛ سزایەکی سەختیان بۆ دان��راوە‪.‬‬ ‫بەڕاستی خودا بااڵدەست و تۆڵەئەستێن‬ ‫و س���زادەرە»‪ .‬سوورەتی «آل عیمران»‬ ‫ئایەتەکانی ‪ ٣‬و ‪ .)٤‬بەاڵم س��ەرەڕای ئەو‬ ‫ئاماژە ڕاستەوخۆ و ڕوونانە‪ ،‬دەستەواژەی‬ ‫«أهل الکتاب» لە قورئاندا بەتایبەت بۆ‬ ‫شوێنکەوتووانی ت��ەوڕات و ئینجیل بەکار‬ ‫هاتووە‪ .‬قورئان تەنیا لە یەک شوێندا بە‬ ‫ئاشکرا و بە دیاریکراوی مەسیحییەکان بە‬ ‫َ‬ ‫يل» ناو دەب��ات (سوورەتی‬ ‫«أ ْه ُل اإلِجنِ ِ‬ ‫«المائدة» ئایەتی ‪.)٤٧‬‬ ‫ک��ەوات��ە کتێبی پ��ی��رۆزی ی��ەه��وودی و‬ ‫مەسیحییەکان‪« ،‬الکتاب»‪ ،‬پێوەندیی‬ ‫خزمایەتی و هاوواڵتیبوون بۆ پێناسەکردن‬ ‫و وەک��و ناسنامە بۆ گروپێکی تایبەت‬ ‫ق��ب��ووڵ دەک���ات‪ .‬ب��ەو شێوەیە قورئان‬ ‫بنەمای بۆچوونی سەرەکیی خۆی لەبارەی‬ ‫شوێنکەوتوانی ـ واتە ئوممەتی ئیسالمی ـ‬ ‫ـەوە بنیات دەنێت کە بریتییە لە پێکهێنانی‬ ‫کۆمەڵگایەکی بەرفراوان بە هۆی پێوەندییە‬ ‫ئاینییەکەیانەوە‪ .‬ه��ەروەه��ا کە گروپی‬ ‫شوێنکەوتووانی موحەممەد بە « ُم ْؤ ِمنُون»‬ ‫سلِ ُمون» ناو‬ ‫و لە بڕێ شوێندا بە « ُم ْ‬

‫تا ‪ .)١٠٩‬بەاڵم لە الیەکی دیکەوە قورئان‬ ‫بە دوای بەستێنێکی هاوبەشی نێوان‬ ‫موسوڵمانان و کتێبییەکاندا دەگەڕێت‪.‬‬ ‫ئ��ای��ەت��ی ‪٦٢‬ی س���وورەت���ی «ال��ب��ق��رة»‬ ‫دەڵێت‪« :‬بێگومان ئەوانەی باوەڕیان [بە‬ ‫ئیسالم] هێناوه‪ ،‬جوولەکە و مەسیحی و‬ ‫صابیئیەکانیش‪ ،‬هەرکامیان کە بڕوای بە‬ ‫خودا و دواڕۆژ هەبێت و کاری چاک بکات؛‬ ‫پاداشتی لە الی خ��ودا مسۆگەرە و نە‬ ‫ترسیان دەبێت و نە خەم و پەژارەش ڕوویان‬ ‫تێ‌دەكات)‪ .‬لە ئایەتی ‪٦٤‬ی سوورەتی «آل‬ ‫عمران» دا بە شێوەیەکی ڕوونتر باسی ئەو‬ ‫بەستێنە هاوبەشە دەکرێت‪( :‬بڵێ‪ :‬ئەی‬ ‫ئەهلی کیتاب! وەرن با لەسەر ئەو پەیامەی‬ ‫هاوبەشە لە نێوان ئێمە و ئێوەدا بوەستین‬ ‫کە‪ :‬جگه له خودا کەسی تر نەپەرستین‬ ‫و هیچ هاوەڵ و هاوبەشێکی بۆ دانەنێین‪،‬‬ ‫هیچ الیەکمان ئەویدی لەجیاتی ئەو زاته‬ ‫نەپەرستین‪ .‬جا ئەگەر سەرپێچییان کرد و‬ ‫گوێیان پێ نەدا؛ ئەوه پێیان بڵێ‪ :‬ئێوه‬ ‫بەشایەت بن که ئێمه موسڵمانین و ملکەچی‬ ‫فەرمانی خوداین)‪.‬‬ ‫ل��ەو ئایەتانەدا کە دوات��ر و لە کاتی‬ ‫دژایەتییە مشتومڕاوییەکانی مەدینە دابەزین‪،‬‬ ‫بەستێنە هاوبەشەکەی موسوڵمانان لەگەڵ‬ ‫یەهوودی و مەسیحییەکاندا‪ ،‬بەربەستی‬ ‫بۆ دادەنرێت و لە دوو خاڵی سەرەکیدا‬ ‫کۆ دەک��رێ��ت��ەوە‪ :‬تاکپەرستیی پەتی و‬ ‫هەبوونی بڕوا بە پاشەڕۆژ و قیامەت‪ .‬بەاڵم‬ ‫وا دیارە کە ئەو دوو خاڵە سەرەکییەش‬ ‫سەرەڕای دانپێدانانی ئاشکرای کتێبییەکان‬ ‫بۆ ب��واردن و پشتگوێخستنی جیاوازییە‬ ‫بیروباوەڕییەکانی نێوان موسوڵمانان و‬ ‫کتێبییەکان بەس نیە‪ .‬قورئان مەسیحییەکان‬

‫و تەنانەت جوولەکەکانیش بە هاوبەش‌دانان‬ ‫بۆ خ��ودا تاوانبار دەک��ات؛ لەبەر ئەوەی‬ ‫کە مەسیحییەکان بڕوایان بە سێینەگەری‬ ‫«تەثلیث» هەیە و یەهوودییەکانیش‬ ‫بڕوایان وایە کە «عوزەیر» (عزیر) کوڕی‬ ‫خودایە‪ .‬تاوانبارکردنی یەهوودییەکان بەو‬ ‫مەسەلەیە باسێکی ئاڵۆزە و هێشتا بەباشی‬ ‫ڕوون نەکراوەتەوە‪ .‬لە هیچ دەقێکی ئاینیی‬ ‫یەهوودییەکاندا ناوی «عوزەیر» بەو شێوەیە‬ ‫نەهاتووە و هەبوونی بڕوا بەوەی کە خودا‬ ‫کوڕی هەیە نەک هەر لەگەڵ بڕوا و بۆچوونە‬ ‫ئاسمانییەکانی ئەو سەردەمەدا نایەتەوە‪،‬‬ ‫بەڵکوو هۆکاری سەرەکیی دژایەتیی چینی‬ ‫دەس��ەاڵت��داری یەهوودیی ئ��ەو سەردەمە‬ ‫لەگەڵ مەسیحییەکانە‪ .‬هەڵبەت بەپێی‬ ‫ئەوەی کە قورئان بەو شێوەیە بەدڵنیاییەوە‬ ‫دەڵێت یەهودیەکان عوزەیر بە کوڕی خودا‬ ‫دەزان��ن؛ دی��ارە وتە و بۆچوونێکی باو و‬ ‫بڕوایەکی بەناوبانگ و پشتڕاستکراوە بووە‪:‬‬ ‫(«یەهوودییەکان گوتیان‪ :‬عوزەیر کوڕی‬ ‫خودایە‪ ،‬و مەسیحییەکان گوتیان‪ :‬مەسیح‬ ‫کوڕی خ��ودای��ە‪ »...‬سوورەتی «التوبة»‬ ‫ئایەتی ‪ ،)٣٠‬کەواتە لەوانەیە کۆمەڵێک‬ ‫خەڵک هەبووبێتن کە خۆیان بە یەهوودی‬ ‫لە قەڵەم دابێت و عوزەیریان بە کوڕی خودا‬ ‫زانیبێت‪ .‬ئەو ڕاستییەی کە لەوانەیە ئەو‬ ‫بڕوایە لە الیەن مەسیحییەکانەوە هاتبێتە‬ ‫ئارا کە عیسا بە کوڕی خودا دەزانن؛ گرنگیی‬ ‫تایبەتی هەیە‪ .‬ئایەتی پێش ئ��ەوە‪ ،‬واتە‬ ‫(ئایەتی ‪٢٩‬ی سوورەتی «التوبة») بڕواداران‬ ‫هەڵدەنێت بۆ شەڕ «لەگەڵ ئەو کەسانە لە‬ ‫َاب) کە‬ ‫کتێبییەکان ( ِم َن الَّ ِذي َن أُوتُوا الْ ِكت َ‬ ‫بڕوایان بە تاک‌وتەنیایی خودا و هەروەها‬ ‫پاشەڕۆژ نەدەهێنا» و ڕێک لە ئایەتی پاش‬ ‫ئەوەدا باسی بڕوا و بۆچوونی یەهوودی و‬ ‫مەسیحییەکان دەکات و تاوانباریان دەکات‬ ‫ب��ەوەی کە ه��اوەڵ و ه��اوب��ەش بۆ خودا‬ ‫دادەنێن‪ .‬ئاشکرایە کە پێغەمبەری ئیسالم‬ ‫پێش هەموو شتێک؛ دڵنیا بووە لەوەی کە‬ ‫(ئەو تاقمە) عوزەیر بە کوڕی خودا دەزانن‬ ‫و پاشان؛ لەو بیر و بڕوایەدا جیاوازی لە‬ ‫نێوان جوولەکە و مەسیحییەکاندا نیە و تەنیا‬ ‫ئەو ناوەی کە بۆ کوڕی خودا دایانناوە‪،‬‬ ‫جیاوازە‪ .‬نەصرانییەکان کوڕەکەی خودا‬ ‫ناو دەنێن «مەسیح» و یەهوودییەکان ناوی‬ ‫دەنێن «عوزەیر»‪ .‬دۆزینەوەی وەاڵمێک‬ ‫بۆ ئەو پرسیارە ئەوەندە ئەستەم نیە‪:‬‬ ‫لەوانەیە سەرچاوەی وشەی «عوزەیر» ناوی‬ ‫بچووککراوەی عەرەبی نەبێت و لە وشەی‬ ‫عیبریی «عۆزێر» ەوە وەرگیرابێت‪ .‬بە‬ ‫لەبەرچاوگرتنی ئەوەی کە بزوێنی «ێ» ی‬ ‫زمانی عیبری بەناچاری لە زمانی عەرەبیدا‬ ‫بە شێوەی جووتەبزوێنی «ـەی» گۆ بکرێت‪.‬‬ ‫وشەی عیبریی «عۆزێر لە دەنگنووسیی‬ ‫عەرەبیدا بووەتە «عوزەیر»‪ ،‬کە وشەکە‬ ‫لە زمانی عیبریدا بە واتای «فریادڕەس»‬ ‫و «ڕزگارکەر» بووە‪ .‬ئەو وشەیە لە کتێبی‬ ‫پیرۆز و دەقەکانی پاش ئەوەدا بە تەنیا و‬ ‫هەروەها لەگەڵ وشە وەرگیراوەکان لە ڕەگی‬ ‫« ‌یش‌ع» دا بە واتای ڕزگاری بەکارهاتووە‪.‬‬ ‫(لە سەرەتای «هەژدە نزاکە» [بە عیبری‬ ‫«شمۆنێهـ عێسرێهـ» שמנה עשרה] ـدا کە‬ ‫بە گرنگترین نوێژ و دۆعای یەهوودییەکان‬ ‫دەزان��رێ��ت؛ خ��ودا ب��ەم شێوەیە وەس��ف‬ ‫ک��راوە‪« :‬پادشا [«مێلێک»]‪ ،‬فریادڕەس‬ ‫[«ع��ۆزێ��ر»]‪ ،‬ڕزگارکەر [«مۆشیعە»] و‬ ‫پشتیوان [«مه‌گێن»]»)‪ .‬کەواتە دەتوانین‬ ‫بڵێین مەبەستی قورئان لە یەهوودی و‬ ‫مەسیحییەکان دوو گروپی دیاریکراوە کە‬ ‫هەردووکیان بڕوایان بە هەبوونی کوڕێکی‬ ‫ڕزگارکەر و فریادڕەسی خودا هەیە و تەنیا‬ ‫جیاوازییان ئەوەیە کە یەکێیان کوڕەکەی‬ ‫خودا ناو دەنێت «عوزەیر» و ئەوی تر بە‬ ‫«مەسیح» ناوی دەبات‪.‬‬ ‫باسی «عوزەیر» لە پێوەندی لەگەڵ‬ ‫جوولەکەکانی مەدینەدا بایەخێکی زیاتر‬ ‫پەیدا دەکات‪ .‬بە ئاماژەکردن و گێڕانەوە‬ ‫بۆ زانیارییەکانی خودی قورئان‪ ،‬دەکرێت‬ ‫بڵێین کە النی کەم بەشێک لە جوولەکەکانی‬ ‫مەدینە (نەک هەموویان) نوێنەری گروپێک‬ ‫ب���وون ک��ە ب��ۆچ��وون��ی ف��ری��ادڕەس��گ��ەرای��ی‬ ‫(مەسیحیانە) یان هەبووە و «مەسیح» یان‬ ‫بە کوڕی خودا زانیوە و بە ناوی ڕزگارکەر‬ ‫و فریادڕەس («عۆزێر»‪ ،‬یان «عوزەیر»)‬ ‫ناویان ب���ردووە‪ .‬هەر بۆیە دەس��ت��ەواژەی‬

‫کتێبییەکان «أهل الکتاب» لە قورئاندا‬ ‫چەندین جار بۆ ئاماژەکردن بە هەر دوو‬ ‫گروپەکە (ی��ەه��وودی و مەسیحییەکان)‬ ‫بەکارهێنراوە و هەمیشە ناتوانین دڵنیا‬ ‫بین لەوەی کە ئەو ئاماژە تایبەتە باسی‬ ‫یەهوودییەکان دەکات یان مەسیحییەکان‬ ‫و یان ئاماژەیه بۆ هەردووکیان‪ .‬لە کۆی‬ ‫‪ ٣١‬ئایەت کە ڕاستەوخۆ ئاماژەیان بە‬ ‫دەس��ت��ەواژەی کتێبییەکان (أهل الکتاب)‬ ‫ک��ردووە تەنیا لە دوو ئایەتدا دەتوانین‬ ‫بەدڵنیاییەوە بڵێین باس باسی یەهوودی‬ ‫یان مەسیحییەکانە‪ .‬لە ئایەتەکانی ‪ ١٥٣‬تا‬ ‫‪١٥٧‬ی سوورەتی «النساء» دا باسی ئەوە‬ ‫کراوە کە کتێبییەکان داوا لە پێغەمبەری‬ ‫ئیسالم دەکەن کە بە یەکجار لە ئاسمانەوە‬ ‫کتێبێکیان بۆ بهێنێت؛ ئەوان لەو کارەدا‬ ‫شوێنکەوتووی سەرچەشنی باپیرانیانن‬ ‫ک��ە ت��ەن��ان��ەت پ��اش داب��ەزی��ن��ی بەڵگەی‬ ‫ئاشکرا (ب َ ِّينَات) بۆیان؛ گوێرەکەیەکی‬ ‫زێڕینیان دروس��ت کرد و پێداگرییان کرد‬ ‫لەسەر سەرپێچی لە فەرمانەکانی خودا و‬ ‫پێغەمبەرەکەی‪ .‬لە ئایەتی ‪١٧١‬ی سوورەتی‬ ‫«النساء» دا مەبەست لە «کتێبییەکان» بە‬ ‫ئاشکرا مەسیحییەکانە‪ .‬لەو ئایەتەدا قورئان‬ ‫ئامۆژگاریی کتێبییەکان دەکات کە بە ڕێزەوە‬ ‫باسی خودا بکەن و درۆی بۆ هەڵنەبەستن‬ ‫و سنووری ئاینەکەیان نەبەزێنن‪ .‬هەرچەندە‬ ‫خودا بە دەبەرکردن و تێکردنی ڕۆحی خۆی‬ ‫بۆ ناو منداڵدانی مریەم‪ ،‬عیسای دروست‬ ‫کرد؛ بەاڵم ئەو تەنیا بە پێغەمبەری خودا‬ ‫دەژمێردرێت؛ ئەو عیسای کوڕی مەریەمە‪،‬‬ ‫نەک عیسای کوڕی خودا‪ .‬تەنانەت لەو دوو‬ ‫نموونە دیاریکراوەشدا ناتوانین بە‌تەواوی‬ ‫دڵنیا بین کە پێغەمبەر باسی دوو تاقمی‬ ‫هاوشێوە و زۆر لێکنزیک ن��اک��ات‪ ،‬دوو‬ ‫گروپ کە هەردووکیان عیسا بە دیاردەی‬ ‫هزری مەسیحایی و کوڕی خودا دەزانن و‬ ‫تەنیا جیاوازییان ئەوەیە کە بە دوو ناوی‬ ‫ج��ی��اوازاوە ن��اوی دەهێنن‪« :‬مەسیح» و‬ ‫«عوزەیر» (فریادڕەس)‪ .‬بە پێی نموونە‬ ‫قورئانییەکان‪ ،‬نەصڕانییەکان ئەو کوڕەی‬ ‫خودا بە «مەسیح» و یەهوودییەکان بە‬ ‫«فریادڕەس» ناوی دەبەن‪ .‬قورئان ڕەخنە‬ ‫لە هەردوو گروپەکە دەگرێت لە سەر ئەوەی‬ ‫کە هەر‌دووکیان خودا بە خاوەنی منداڵ‬ ‫دەزانن و تەنیا لە ناوەکەدا لە نێوانیاندا‬ ‫جیاوازی دادەنێت‪ .‬بە پێی ئەو لێکدانەوەیە‬ ‫لە ئاماژەکانی قورئان بۆ یەهوودییەکان؛‬ ‫دەتوانین بڵێین کە ئەو جوولەکانەی لەو‬ ‫کتێبەدا باس کراون لەگەڵ جوولەکەکانی‬ ‫پاش دوورخستنەوە بۆ بابیل؛ جیاوازن‪،‬‬ ‫لەبەر ئ��ەوەی ئەو تاقمەی یەهوودییەکان‬ ‫بەئاشکرا و ڕاشکاوانە نکولی لە هەموو جۆرە‬ ‫پێوەندییەک لەگەڵ «عیسا» دەکەن‪.‬‬ ‫په‌راوێز‪:‬‬ ‫‪(1) Watt-Bell, Introduc‬‬‫‪tion, 142. f‬‬ ‫‪(2) M. J. Kister, ‘An yadin‬‬ ‫‪(Qur’ān IX.29). An attempt‬‬ ‫‪at interpretation, in Arabica‬‬ ‫‪11 (1964), 272-8.‬‬ ‫سه‌رچاوه‪:‬‬ ‫ش�����ارون‪ ،‬م��وش��ه‪« ،‬اه����ل ک��ت��اب»‪،‬‬ ‫دایرةالمعارف قرآن‪ ،‬بریل ‪ -‬لیدن‪ ،‬زير نظر‪:‬‬ ‫جین دمن مک‌اولیف‪ .‬طهران‪ :‬نشر حکمت‪،‬‬ ‫‪ ١٣٩٢‬هـ‪ .‬ش‪ .‬برگ ‪ ،١‬ص‪.٤٤٠ .‬‬ ‫‪M. Sharon, “People of‬‬ ‫‪the Book”, Encyclopaedia‬‬ ‫‪of the Qur’ān. Brill, Leiden‬‬ ‫‪– Boston, 2004. V. 4, pp.‬‬ ‫‪.36-39‬‬ ‫* مۆشێ شارۆن ‪:Moshe Sharon‬‬ ‫پرۆفێسۆر و خاوەنی کورسیی (لێکۆڵینەوەکانی‬ ‫ئایینی ب��ەه��ای��ی) (‪ )١٩٩٩‬و ئێستەش‬ ‫پرۆفێسۆری فەخریی (لێکۆڵینەوەکانی ئیسالم‬ ‫و خۆرهه‌اڵتی ناوەڕاست) ـە‪ ،‬لە زانکۆی عیبری‬ ‫لە ئورشەلیم‪ .‬ساڵی ‪ ١٩٣٧‬لە حەیفا لەدایک‬ ‫بوە‪ ،‬لە زانکۆی عیبریی ئورشەلیم و زانکۆی‬ ‫لەندەن خوێندویەتی‪ .‬ساڵی ‪ ١٩٧١‬دۆکتۆراتی‬ ‫مێژوی ئیسالمیی لە زانکۆی عیبریی ئورشەلیم‬ ‫هێناوە‪ .‬پسپۆڕی خەتناسیی ع��ەرەب��ی و‬ ‫نەخشە عەرەبیەکانە‪ .‬یەکێکە لە نوسەرەکانی‬ ‫(ئێنسایکلۆپیدیای قورئان) ی بریل‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )198‬دوشةممة ‪2014/5/5‬‬

‫‪5‬‬

‫زمان و ئەقڵ لە دیندا (قورئان)‬ ‫بێستون ئەبوبەكر‬ ‫(‪)2-2‬‬ ‫پاڤلۆڤ (‪ ، )4‬لە ساڵی (‪-)1850‬‬ ‫كانەوە‪ -‬لە زمانى كۆڵییەوە و ئەو‬ ‫دیمانەية ناونرا دیمانەی (تیۆری)‬ ‫رەوش��ت��ی��ی‪ ،‬ك��ە هەستی بیستن‪،‬‬ ‫چ��ەق و ئەنجامی ك��ارەك��ەی ب��وو‪،‬‬ ‫(گیاندارێكی هێنا‪ ،‬خواردنی خستە‬ ‫بەردەستی‪ ،‬زەنگی بۆ لێدا دەستی‬ ‫كرد بە خواردن‪ ،‬دواتر‪ ،‬لە زەنگیدا‬ ‫گیاندارەكە هات و خواردنه‌كەی بۆ‬ ‫دان��راوب��وو خواردی‪،‬سێیەم هەنگاو‬ ‫زەنگی لێدا هەر گوێی لەدەنگی بوو‪،‬‬ ‫لیك بەدەمیدا هاتە خوار سەگەكە)‪.،‬‬ ‫كاریگەریترین‬ ‫بیستن‪،‬‬ ‫هەستی‬ ‫هەستە‪ ،‬بەتەمەنترین هەستە و‬ ‫یەكەمین هەستە‪ ،‬لەمرۆڤدا دروست‬ ‫بووە‪ .‬مناڵ پێش قسه‌كردن دەبیسێت‪،‬‬ ‫هێندە دەبیسێت لە كوردیدا ئیديۆمی‬ ‫(سكی پرە لە قسە)ـى بۆ بەكاردێت‪،‬‬ ‫ل��ە كاتێكدا مێشك ودڵ��ی پ��رە لە‬ ‫وشە! مناڵ كاتێك بەمناڵی دەتوانرێ‬ ‫وا رابهێنرێت لە بری بڵێ‪ ‌:‬گۆشت‬ ‫ئەخۆم (بڵێ حەزم لەكەوەرە واتە‪:‬‬ ‫بەگۆشت بڵی كەوەر)‪ ،‬بیستن هێندە‬ ‫بەهێزە ئەتوانیت پێچەوانەی گشت‬ ‫خەڵكی ن��اوی كەرەستەی فێری(‬ ‫مناڵ‪ /‬مرۆڤی بێگانە) بكەیت بەاڵم‬ ‫تا ماوەیەك‪...‬‬ ‫م��رۆڤ��ێ��ك ك��ات��ێ��ك نەبیستێت‬ ‫ئەوكات ناتوانێت قسەبكات‪ ،‬ئەم‬ ‫جۆرە كەسایەتیانەش لە نێو كوردا‬ ‫(كۆمەڵەی نابیستان ‪ /‬ك��ەڕوالڵ)‬ ‫ئەگەر چی دووەم وشە‪ ،‬جوان نییە‬ ‫بۆ دەربرین و هەستی مرۆڤ بریندار‬ ‫ئەكات‪ ،‬ب��ەاڵم زانستیترە‪ .‬كاتێك‬ ‫مرۆڤ‪،‬نەبیسێت ناتوانێت قسەبكات‪.‬‬ ‫بەاڵم كەسێك نابینا بێت ‪ -‬هەستی‬ ‫بیستنی زۆر كار ئاسانی بۆدەكات‬ ‫و خۆێندن و خۆێندنەوەش زوو فێر‬ ‫ئەبێت‪ ،‬هەستی بیستن وا لەمرۆڤی‬ ‫نابینا دەكات هەر بە نەبەرە دەنگی‬ ‫كەسی بەرامبەر بناسێتەوە‪.‬ئەگەر‬ ‫بێت و ژمێرەی ئەو وشانە بكرێت‬ ‫لە زماندا‪ ،‬كە لەرێگەی بیستنەوە‪،‬‬ ‫لێی تێدەگەین‪ ،‬لە فەرهەنگدا چاالكە‬ ‫و فەرهەنگ دەوڵەمنەند دەك��ات و‬ ‫روبەرێكی زۆر لە پانتایی ئەقلی‬ ‫مرۆڤ‪ ،‬پێكدەهێنێت(ئەو وشانەی كە‬ ‫بەهەستی بیستن لێیان تێدەگەین)‪،‬‬ ‫ئەمەش ئەوە دەرده‌خ��ات كە ئەقڵی‬ ‫مرۆڤ‪ ،‬لە رێگەی هەستی بیستنەوە‪،‬‬ ‫فراوان دەبێت‪ .‬لەم وردە راڤەكردنەوە‬ ‫دەت��وان��ی��ن بڵێين‪ :‬ئ��ەو وش��ان��ەی‬ ‫دەیبیستین م���ەرج نییە بتوانین‬ ‫بیبينین‪ /‬وێنەی هزری بۆ دروست‬ ‫بكەین (وەك خ��ودا) بەاڵم زۆربەی‬ ‫كات مرۆڤ لەرێگەی وێنەوە لەشت‬ ‫دەگات یان ئەیكات بەوێنە‪ ،‬وێنەش‬ ‫راستەخۆ پێوەندی لەگەڵ هەستی‬ ‫بینیندا ه��ەی��ە‪ ،‬ئ��ەم��ەش ج��ی��اوازی‬ ‫بنەرەتی نێوان ئەو دوو هەستەیە‪.‬‬ ‫دەنگی خ��ۆش كاتێك دەبیسرێت‪،‬‬ ‫هەوادار بۆ خاوەنەكەی پەیدا دەكات‪،‬‬ ‫زۆر كەسی مسوڵمان‪ -‬خۆینەری‬ ‫ق��ورئ��ان (عەبدولباست‪ ،‬مەنشاوی‬ ‫و‪ )..‬پ��ێ��ش ئ����ەوەی وێ��ن��ەك��ان��ی��ان‬ ‫ببینرێت‪ ،‬ئ��ەو كەسایەتیانە لە ال‬ ‫خۆشە ویست بووە‪ ،‬لە نێو كێڵگەی‬ ‫وات���ای خۆشەویستیدا ئ��ەو ناوانە‬ ‫تۆمار ك��راون‪ .‬هەستی بیستن‪ ،‬زۆر‬ ‫جار یاری بەعه‌قڵ دەكات‪ ،‬بۆ نمونە‪،‬‬ ‫ناوی كەسایەتييه‌ك دەبیسترێت یان‬ ‫گوێی لەدەنگی دەنگخۆشێك دەبێت‬ ‫دواتر ئەو كەسە دەبینرێت‪ ،‬ئەڵێن‪:‬‬ ‫خ��ۆزگ��ە ه��ەر گ��وێ��م��ان ل��ە دەن��گ��ی‬ ‫بوایە خۆیمان نەبینيایە!! ئەمەش‬ ‫بااڵدەستی هەستی بیستن بەسەر‬ ‫بينیندا دەردەخ���ات لە زۆر كاتدا‬ ‫و‪...‬ه��ت��د‪ .‬رێكخستن و ریزكردنی‬ ‫ئ��ەو سێ وش��ە(زم��ان‪ ،‬ئەقل‪ ،‬دین)‬

‫لەمڕۆدا‪ ،‬كاريگەرترین كارتی‬ ‫بەكارهێنان بۆ داگیركردنی مرۆڤەكانی‬ ‫دی پەنابردنە بەر تێكەڵكردنی هزر‬ ‫بەزمان و رامكردنی دەوروبەر بەو‬ ‫زمانەیە‬ ‫هەروا لەخۆوە‪ ،‬نییە‪ ،‬بەڵكو لەزماندا‬ ‫ریزكردن كارگەری خۆی هەیە‪ ،‬لە‬ ‫بەهادان بەوشەكان‪ ،‬ئەگەر پێوەندی‬ ‫ئەو سیانە لێك بدەینەوە‪ ،‬بەكورتی بەم‬ ‫شێوە دەردەچێت‪ :‬زمان‪ ،‬پیشاندەری‬ ‫ئ��ەق��ل��ی م��رۆڤ��ەك��ان��ە‪ ،‬ل��ەرێ��گ��ەی‬ ‫ئەقلییەوە(كاتێك‬ ‫هەڵسەنگاندنی‬ ‫خ��اوەن بیركردنەوەی خ��ۆی ب��وو)‪،‬‬ ‫مرۆڤ‪ ،‬دینێك هەڵدەبژێرێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئ���ەوەی جێگەی س��ەرن��ج��ە بابەتە‬ ‫دینی و مەراسیمە (ئاینییەكان)‬ ‫زۆر ك��ات لە گ��ەڵ ئەقڵدا راستە و‬ ‫راس��ت دەرن��اچ��ێ��ت‪ .‬ب��ا نمونه‌یەك‬ ‫بێنینەوە‪ ،‬دەستورى واڵتێك كاتێك‬ ‫دەنوسرێتەوە‪ ،‬روونە و خەڵك لێی‬ ‫تێ دەگەن‪ ،‬بەاڵم مەرج نییە هەموو‬ ‫بابەتەكان بۆ هەموو كەسێك لەگەڵ‬ ‫ئەقلیدا بگونجێت‪.‬قورئانی پیرۆز‪،‬‬ ‫ج��ی��اوازە‪ ،‬لە هەموو فەلسەفەكان‪،‬‬ ‫چونكە هەر چوار بنەمای فەلسەفە‬ ‫(ئەقل‪ ،‬نه‌قڵ‪،‬ئەزمون‪ ،‬شهود) لە نێو‬ ‫قورئاندا بوونی هەیە‪ ،‬بەاڵم فەلسەفە‪،‬‬ ‫هەر جارێك لەسەر یەكێك یان زیاتر‬ ‫لەو بنەمانە كاریان ك��ردوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەرچوار بنەماكە لە یەك فەلسەفەدا‪،‬‬ ‫بونی نییە‪ ،‬لە فەلسەفەدا‪...(( ،‬‬ ‫ئەنتی ئ �ه‌ف�لات��ۆن ه��ەی��ە و ئەنتی‬ ‫ئەنتی ئەفالتۆنیش هەیە‪.)5( ))...‬‬ ‫قورئان بۆ هەمو سەردەمێك دابەزیوە‬ ‫و شتەكانی ناگۆرێت و ریزبوونی‬ ‫وشەكانیشی نەگوراوەو نایشگۆرێت‬ ‫بەاڵم هەندێك ئایەتی هەیە ‪ ،‬لە گەڵ‬ ‫جیاوازی بارودۆخەكاندا‪ ،‬واتای وردتر‬ ‫و قوڵتری تێدایە‪ ،‬ب��ەاڵم زۆر جار‬ ‫راڤەكاری ئاینی سڵ لە راڤەی نوێ‬ ‫دەكەنەوە‪ ،‬ئەوەندە قورئان پیرۆزە‪،‬‬

‫یان زۆر جار فه‌توا دەردەچێت لەالیەن‬ ‫زانایەكی ئاینییەوە بۆ ئاسانكاری‬ ‫بەاڵم بەگوێ ناكرێت و خەڵكی پێیان‬ ‫باش نییە‪ ،‬ئەگەر چی ئاسانكارییە‪.‬‬ ‫ق��ورئ��ان‪ ،‬بەرنامەیەكە بەهونەری‬ ‫نوسین‪ ،‬ن��وس��راوەت��ەوە‪ ،‬بۆ ژیانی‬ ‫ئەم دنیای مرۆڤ نێردراوە‪ ،‬وەاڵمی‬ ‫زۆرب��ەی زۆری پرسیارەكانی مرۆڤی‬ ‫تێدایە‪ ،‬وەالم��ی هەندێك پرسیاری‬ ‫تێدا نییە وەك ئەوەی (رۆح چیە؟‬ ‫چۆنە؟ بۆ كۆێ دەروات؟ رۆح تاكە‬ ‫‪/‬گشتە؟ بەدیاری كراوی نازانرێت‪،‬‬ ‫رۆح چییە چونكە ب��ەر هەستەكان‬ ‫ن��اك��ەوێ��ت(ی��ەاڵم هەستەكان‪ ،‬رۆح‬ ‫دورستكەریانە) و ئەقل پ��ەی بێ‬ ‫نابات خودا بریاری داوە و‪ ...‬ئەمەش‬ ‫س���ن���ورداری ئ��ەق��ل دەردەخ�����ات)‪.‬‬ ‫هەندێك پرسیار هەیە‪ ،‬لەگەڵ ئەقلدا‬ ‫ناگونجێت یەكێ لەو پرسیارانە زۆر‬ ‫جار بێ وەاڵمە ئەوەیە‪ :‬ئایا بۆچی‬ ‫نوێژی بەیانیان دو ركەعاتە‪ ،‬لە‬ ‫كاتێكدا بەو بەیانییە زوە هەڵدەسێت‬ ‫و ‪..‬هتد وەاڵم بۆ ئەمە نییە و لەگەڵ‬ ‫ئەقلدا ناگونجێت‪ ،‬ب��ەاڵم دواج��ار‬ ‫ئەوەی مسوڵمانە پێى رازییە‪ ،‬الی‬ ‫ه��ەم��وان ه��ەردو ركعاتە‪ .‬هەندێك‬ ‫ب��اب��ەت��ی ت��ر ه��ەی��ە‪ ،‬وەك ئ���ەوەی‪،‬‬ ‫كەسێك لەتەمەنی الوی���دا دەی��ان‬ ‫خولیای هەیە بەاڵم كۆچبار(مردن)‬ ‫دەك��ات‪ ،‬یەكێكی دی دوای سەد و‬ ‫ئەوەندە ساڵ كۆچبار ئەكات و‪..‬هتد‬ ‫هەندێك حیكمەت(پەندیار) هەیە‬ ‫لێكدانەوەی عەقڵی قبوڵینەكردووە‬ ‫لە سەردەمێكدا‪.‬وەك‪ :‬بوونی مەككەی‬ ‫پیرۆز‪ ،‬لەكۆندا هەوڵدراوە شوینی‬ ‫تر دروست بكەن وەك ئەوێ پیرۆز‬

‫بێت‪ ،‬بەاڵم ئەو كارە نەكراوە‪ ،‬چونكە‬ ‫خودا پێى باش نەبووە‪ -‬یان قەدەرو‬ ‫ق��ەزا چییە ‪ -‬روون نییە ‪..‬هتد‪.‬‬ ‫الی نالی شاعیر‪ ،‬كاتێك باسی دین‬ ‫دەك��ات ئەلێت‪ :‬م��رۆڤ‪ ،‬دوو چاوی‬ ‫هەیە‪ ،‬یەكیان چاوی ئەقلەو ئەويدی‬ ‫چ���اوی خۆشەویستیە‪ ،‬واب��اش��ت��رە‬ ‫بەچاوی دووەم زیاتر تەماشای دین‬ ‫بكەین(واتای دێرە شیعرەكە وایە) ‪.‬‬ ‫دینی ئیسالم‪ ،‬بۆ ی��ەك مرۆڤ‬ ‫ن��ی��ی��ەو ب��ۆ ی���ەك س����ەردەم نییە‪،‬‬ ‫چونكە هاتنە ئ���ارای ب��ارودۆخ��ی‬ ‫نوێ بیروبۆچونی مرۆڤ دەگۆرێت‪،‬‬ ‫خەڵكی كورد‪ ،‬لە ساڵی حەفتاكان‬ ‫باسی ئەنتەرنێت و تیڤی كۆنترۆڵ‬ ‫بكرایە‪ ،‬بەشێوەكی رێژەی ئەو قسانە‬ ‫لێكدانەوەی هەڵەی بۆ دەك��را‪ -‬لە‬ ‫الیەن گۆیگرەوە! گوانكارییە هزریی‬ ‫و زمانییەكان(چونكە لەگۆرانی‬ ‫ب����ارۆدۆخ����دا‪ ،‬وش���ەی���ەی ت��ای��ب��ەت‬ ‫ب��ەب��اردۆخ دێتە ئ���اراوە)‪ ،‬وادەك��ەن‬ ‫ئەقڵی م��رۆڤ بگۆرێت ‪ .‬لەرێگەی‬ ‫ئەقلەوە وردە وردە‪ -‬شتی نوێتر‬ ‫دادەهێنرێت و خۆێندنەوەی وردتر بۆ‬ ‫راڤەی قورئان بكرێت كە جیاوازتر‬ ‫بێت لە راڤ��ەی پێشوو(بەتایبەت‬ ‫ل��ە ب����اردۆخ و رێخستنی ئ��اب��وری‬ ‫(س����ود‪ -‬ري��ب��ا) و خ��وون��ەری��ت و‬ ‫پێوەندییە ك��ۆم��ەاڵی��ەت��ی��ەك��ان��دا)‪.‬‬ ‫چ��ۆن��ی��ەت��ی دروس��ت��ب��وون��ی زم���ان‪،‬‬ ‫دەكرێت لە روانگەی قورئانەوە زیاتر‬ ‫ل��ە توێرییەكانی ئ��ەم س��ەردەم��ەی‬ ‫ئێستا‪ ،‬شیكردنەوەی ورترو بەپێزتر‬ ‫بكرێت‪ .‬یاخود بابەتی دەروونناسی‪،‬‬ ‫ل��ە نێو ق��ورئ��ان��دا‪ ،‬دەت��وان��رێ��ت بە‬ ‫هۆی خوێندنەوەی زمانەوانییەوە‪،‬‬

‫باشترین توێری كارەكی پەروەردەی‬ ‫بۆ ئیستای كورد لێ هەڵبهێنجرێت‬ ‫و بگونجێنرێت ل��ەگ��ەڵ س��ەردەم��ی‬ ‫ئێستا‪ ،‬چونكە ئایینی ئیسالم هێندە‬ ‫كارێگەرە لەسەر زمانی كوردی‪ ،‬هیچ‬ ‫كوردێك ناتوانێت لە یەك رۆژدا‪،‬‬ ‫وش��ەی نێو ئایین بەكار نەهێنێت‬ ‫ل��ە ق��س��ەك��ردن��دا‪ ،‬ه��ەڵ��س��وك��ەوت و‬ ‫گەشتنی دو ك��ەس بەیەكتری هەر‬ ‫زۆر ج��ار بە وش��ەی ئایینییە ‪ ،‬لە‬ ‫دایكبوون و م��ردن لە نێو ك��وردا‪،‬‬ ‫ه��ەر بەرستەی ئایینی دەس��ت پێ‬ ‫ئ��ەك��ات و ب��ە پ��ەرەگ��راف��ی دینی و‬ ‫ئ��ام��ۆژگ��اری و بیرخستنەوەی ئەو‬ ‫دنیا بۆ زۆری تاكی كورد دەكرێت‪،‬‬ ‫لەكاتی ناشتنیدا لەخاكدا‪ ،‬بەاڵم لە‬ ‫الی كورد‪ ،‬بابەتی ئایینی (قورئان)‪،‬‬ ‫زیاتر لە الیەن مامۆستایانی ئاینی‬ ‫ب���ەرێ���زەوە ك���اری ت��ێ��دا دەك��رێ��ت‪.‬‬ ‫ناوەندە زانستیەكان كەمتر گرنگی‬ ‫پێ دەدەن لە كارەكانیاندا‪ .‬لەكاتێكدا‬ ‫دەتوانرێت لە لێكۆڵینەوەی زمانی‬ ‫كۆمەاڵیەتی و دەروناسی و دانانی‬ ‫سیسته‌می پەروەردەی تەندرووست‬ ‫(لە كوردستان‪ ،‬هەرجارێك چاو‬ ‫لە واڵتێك ئەكرێت بۆ سیسته‌می‬ ‫پ���ەروەردە‪ ،‬بونی دوو پ��ەروەردە‬ ‫و پ���ەروەردەی تێكەڵ گەورەترین‬ ‫گرفتی هزروئاوەزی تاكی كوردە)‬ ‫و چۆنێیەتی زم��ان پژانی منااڵن‬ ‫س���ودی ت���ەواوی ل��ێ وەرب��گ��رێ��ت‪،‬‬ ‫چونكە بە زمانێكی پاراو دارێژراوە‬ ‫و وات����ای وش��ەك��ان��ی زۆر قوڵە‬ ‫و س��ن��ور و ژم����ارەی پ��ەرەك��ان��ی‬ ‫دی���اری���ك���راوە و ئ��اس��ان و چێژ‬ ‫بەخشە بۆ خۆێندنەوە‪ .‬بەهیواین‬ ‫لەكاتی لێكۆڵینەوەكاندا‪ ،‬لە الیەن‬ ‫توێژەرانی بەتوانای كوردی‪ ،‬سودی‬ ‫زیاتر لە كتێبی قورئانی پیرۆز‬ ‫وەربگرێت‪.‬چونكە لەنێو قورئاندا‬ ‫زۆر رێز لەو كەسانە گیراوە‪ ،‬كە‬ ‫بەئەقڵ بیردەكەنەوە‪ ،‬زانستیش‬ ‫واتە‪ :‬خستنەكاری ئەقل‪ ،‬پلە پلە‬ ‫و بەشێوەكی لەسەرخۆ و بەردەوام‪،‬‬ ‫قورئان‪ ،‬هەموو زانستێكی بەرێژەیی‬ ‫تێدا ت��واوەت��ەوە‪ ،‬ب��ەاڵم پێوستی‬ ‫بەوردبونەوە و خۆماندووكردن و‬ ‫ئەزمونكردن و ژیان بۆ تەرخانكردن‬ ‫ه��ەی��ە‪ ،‬ت��ا گ���ەوه���ەرو ه��ەوێ��ن��ی‬ ‫زانستەكانی ل��ێ دەردەهێنرێت‪-‬‬ ‫زمان و ئەقڵ و دینی تاكی كوردی‬ ‫زیاتر پێ تۆكمەتر بكرێت‪.‬‬ ‫زم��ان ئەقڵە و ئەقڵیش دینە‪،‬‬ ‫ئەگەر ج��وان بەكارهێنرا(زۆركات‬ ‫وای��ە) دی��ن‪ ،‬ئەقڵ پ��ەرە پێدەدات‬ ‫و زم���ان گ��ەش��ە دەك����ات‪ ،‬ئەگەر‬ ‫هاتوو بەرێگای چاكدا بەكارهات‪،‬‬ ‫دین و ئەقڵ پێچەوانە نایەتەوە‪،‬‬ ‫بەمەرجێ‌ خاوەن ئەقڵ‪ -‬ئەقڵ‪ ،‬بۆ‬ ‫سودی مرۆڤایەتی بەگشتی بەكار‬ ‫بهێنرێت(لە زۆر ب���واردا وای��ە)‪.‬‬ ‫چونكە ل��ەم س���ەردەم���ەدا‪ ،‬ئەقل‬ ‫ئەخرێتەگەر و ب��ەزم��ان بەخش‬ ‫دەكرێت تا زەوی و ماڵ و زمان‬ ‫و خاكی واڵتی دراوسێ یان دوورە‬ ‫باوان داگیر بكرێت‪ .‬گرفتی گەورەی‬ ‫عەقڵ‪ ،‬ل��ەم س��ەردەم��ەدا‪ ،‬ئەوەیە‬ ‫بۆ خزمەتى گشتی ناخرێتە گەر‬ ‫بەڵكو بەهۆی بەكارهێنانی زمان‬ ‫بەشێوەكی دیبلۆماسی‪ ،‬ه��ەوڵ‬ ‫ئ��ەدرێ��ت ی��اری ب��ەوات��ای وشەكان‬ ‫بكرێت و ب��ەران��ب��ەری پ��ێ داگیر‬ ‫بكرێت بێ ئ��ەوەی هەست بەخۆی‬ ‫بكات‪ ،‬لەم س��ەردەم��ەدا‪ ،‬دی��ن‪ ،‬لە‬ ‫نێو كایەی زمانی دیبلۆماسی بۆ‬ ‫ب��ەرژەوەن��دی واڵت و تاكه‌كەسی‬ ‫ب���ەك���اردێ���ت‪ .‬واڵت ه���ەی���ە‪ ،‬كە‬ ‫دی��ن��ی بەمەبەستی دیبلۆماسی‬ ‫خۆژێنی و دەس��ت بەسەراگرتنی‬ ‫ئەقلی چ���واردەوری بەكارهێناوە‪،‬‬ ‫ئەقڵی بەشێوەيه‌كی وا لەزماندا‬ ‫دەنەخشێنێ وەك ئایین و دین‪،‬‬ ‫عەقڵی خودی خۆی بۆ بەرژەوەندی‬ ‫خ��ۆی پ��ی��رۆز ئ��ەك��ات‪ .‬ل��ەم��ڕۆدا‪،‬‬ ‫كاريگەرترین كارتی بەكارهێنان‬

‫ب��ۆ داگیركردنی مرۆڤەكانی دی‬ ‫پەنا بردنە بەر تێكەڵكردنی هزر‬ ‫بەزمان و رامكردنی دەوروبەر بەو‬ ‫زمانە‪ ،‬بەشێوەیەك كە زیان بەخش‬ ‫ئەبێت بۆ بەمرۆڤەكانی تر هاوكات‬ ‫ ه��ەس��ت ب��ەو زی��ان��ە ن��اك��ەن تا‬‫ماوەیەكی دورودرێژ‪ ،‬هەر ئەمەشە‪،‬‬ ‫ئەو شێوازە زمانە توندوتیژە‪ ،‬لە‬ ‫نێو فۆرمی هزری گشتیدا جێگیر‬ ‫ئەكرێت‪ ،‬بە باڵوكردنەوەی ترس‬ ‫و دڵەراوكێ‌‪ ،‬مرۆڤی دی دەكرێتە‬ ‫كۆیلەو بەكارهێنانی خۆی لەدەست‬ ‫خ��ۆی��دا نامنێت‪ ،‬زۆرج���ار ژیانی‬ ‫لە س��ای��ەی‪ ،‬كارێكی ناپەسەندا‪،‬‬ ‫بەفیرۆ ئ��ەدات‪ ،‬یان هەموو ژیانی‬ ‫ت���ەرخ���ان ئ��ەك��ات ب��ۆ خ��زم��ەت��ی‬ ‫ئایدۆلۆجیایەك‪ ،‬دواتر لە كۆتايی‬ ‫تەمه‌نیدا هەست دەك��ات بەالرێدا‬ ‫گوزەری كردوە‪ ،‬بۆیە بە ئاگابوون‬ ‫لە ه��زر‪ ،‬پارێزگاریكردنە لە ژیان‬ ‫و تایبه‌تمەندی هەموو مرۆڤەكان‪،‬‬ ‫كارو پرۆژەیی هەموو دینەكان بووە‬ ‫(لە سەردەمە جیاجیاكاندا) ‪ ،‬بۆ‬ ‫پاراستنی مرۆڤە‪ ،‬بۆ دابینكردنی‬ ‫دادپ���ەروەری���ی���ە‪ ،‬ب��ەش��ێ��وەي �ه‌ك‬ ‫كەرامەتی م��رۆڤ‪ ،‬لە ه��ەردو دنیا‬ ‫پارێزراو بێت ‪.‬بەكورتی ئەنجامی‬ ‫ئەم بابەتە‪:‬‬ ‫‪ -1‬بیرو زم���ان‪ ،‬ل��ە نێو دیندا‬ ‫پێكەوە گ��رێ��دراون‪ ،‬یەك یەكتری‬ ‫ئەخەمڵێنن‪ ،‬هیچ بیرێكی زمانی‬ ‫نییە لە دیندا‪ ،‬خ��اوەن فۆرمێكی‬ ‫زمانی نەبێت‪ ،‬هەندێك بابەتی نێو‬ ‫فۆرمی زمانی هەیە و عەقڵی تێدا‬ ‫هەڵگيراوە‪ ،‬بەاڵم بە وێنە ناكرێت‪.‬‬ ‫‪ -2‬دین‪ ،‬بەنوسین پیرۆز كراوە‪،‬‬ ‫ئەقڵیش لە نێو نوسیندا بەتەواوی‬ ‫تواوەتەوە‪ ،‬هەندێك بابەتی دینی‬ ‫هەیە بە فۆرمی زمانی دەوترێت یان‬ ‫بەهونەری نوسین دەنەخشێنرێت‪،‬‬ ‫بەاڵم لە لەگەڵ ئەقڵدا تەبا نییە ‪-‬‬ ‫چونكە لە سنوری ئەقڵ فراوانترە‬ ‫كە ئەویش برتییە‪ :‬لە پەندیار لە‬ ‫رودا يان لە دياريدەدا وە ك‪ :‬مردن‬ ‫(حیكمەت) و ویستی خودا‪ ،‬قەدەرو‬ ‫ق��ەزا و ‪ )..‬ب��ۆی��ە هەندێك جار‬ ‫لێكدانەوەی ئەعقلی لە ئەنجامی‬ ‫كاردا يان دواي روداو تەبا دێتەوە‪،‬‬ ‫نەك هەست و سۆزی ئان و ساتی‪.‬‬ ‫‪ -3‬زم���ان و ئ��ەق��ڵ ل��ەدی��ن��دا‪،‬‬ ‫جێكەوتەى گ��رن��گ پێكدەهێنن‪،‬‬ ‫بەشێوەيه‌ك دین وەك دەفرێك وایە‪،‬‬ ‫زمان و عەقڵ وێنەی جوان و بەهای‬ ‫باش بە دەفرەكە ئەدەن‪.‬‬ ‫‪ -4‬ل��ە روی زم��ان��ەوە‪ ،‬ئ��ەم سێ‬ ‫وشەیە (كە تێرمینی بواری دینن)‪،‬‬ ‫رۆژان��ە بەكاردێن و لە فەرهەنگی‬ ‫ب��ن��ەرەت��ي��ی ه��ەم��وو میللەتێكدا‬ ‫نوسراونەتەوە‪ ،‬وشەی چاالكی زمانن‬ ‫زۆر بەكار دێن ‪.‬‬ ‫‪ -5‬كاتێك هەستەكانی م��رۆڤ‬ ‫ئ��ەژم��ێ��ری��ن‪ ،‬ه��ەس��ت��ی (بیستن)‬ ‫پێش ئەوانی تر بخەین‪ ،‬چونكە لە‬ ‫ریزكردنی كەرەستەی زمانیدا بەها‬ ‫دەرئەكەوێت‪.‬‬ ‫سود لەم سەرچاوانە وەرگیراوە‪:‬‬ ‫‪ - 4‬سەبارەت بەتیۆری پاڤلۆڤ <‬ ‫‪http://en. wikipedia.org‬‬ ‫‪ -5‬ئازاد حەمە‪ ،‬ویستی فەلسەفاندن‪،‬‬ ‫بایدیو ڤیتگنشتاین‪ ،‬چاپخانەی‬ ‫هەولێر‪،‬یەكەم چ��اپ‪(( -:2007،‬لەم‬ ‫كتێبەدا‪ ،‬نوسەر لەسەر ئ��ەم دوو‬ ‫بیرمەندە ئ���ەدوێ‪ ،‬ك��ە یەكەمیان‬ ‫ئەنتی ئەفالتۆن ب��ووە‪،‬دووەم��ی��ان‬ ‫ئەنتی ئەنتی ئەفالتۆن ب��ووە‪ ،‬لە‬ ‫كۆتایدا باسی كتێبی تراكتاتۆسی‬ ‫ڤیتگنشتاین ئەكات‪ ،‬ڤیتگنشتاین ‪،‬‬ ‫فەیلەسوفی لۆژیكە و‪.))..‬‬ ‫‪ -*6‬هێمن عبدالحمید شەمس‪،‬‬ ‫هەژمونی زم��ان لەسەر كەسێتیی‬ ‫ك��ورد‪ ،‬پەندی پێشنیان بەنمونە‪،‬‬ ‫نامەی دكتۆرا‪ ،‬باڵونەكراوە‪ ،‬كۆلێجی‬ ‫پەروەردە‪ ،‬زانكۆی كۆیە‪.2013 ،‬‬

‫ذمارة (‪ )198‬دوشةممة ‪2014/5/5‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫‪6‬‬

‫ژاك دریدا و هەڵوەشاندنەوەگەرایی‬ ‫ئەریك ماتیوز‬ ‫وەرگێڕانی لە ئینگلیزییەوە‪:‬‬ ‫ئومێد محەمەد‬ ‫(‪)3 – 2‬‬ ‫رێككەوتنی دریدا بە پشتبەستنی ڤالێری‬ ‫لەسەر تێكستی ن��ووس��راو‪ ،‬نیشاندەری‬ ‫یەكێك لە ناوەرۆكەكانی سێنتەریزمی‬ ‫روو وەرگێڕانی ئ��ەوە لە ترادیسیۆنیی‬ ‫فەلسەفەیی‪ .‬بە روانینی دری��دا‪ ،‬یەكێك‬ ‫لە دیمەنە دیارەكانی ئەم ترادیسیۆنە‪،‬‬ ‫لە ئەفالتونەوە تا ئەمڕۆ‪ ،‬بریتییە لەوەی‬ ‫گوتار بەسەر نووسراودا بەرز دەكاتەوە‪.‬‬ ‫یەكەمین بەشی سەرەكی بەرهەمەكەی‬ ‫ئ���ەو ب���ەن���اوی «ب�ڵ�اوك���ردن���ەوە» وات��ا‬ ‫(‪ ،)Dissemination‬تەرخاندەكات‬ ‫بۆ توێژینەوەیەك لەبارەی هزری ئەفالتون‪،‬‬ ‫بە تایبەت لە دیالۆگەكەی ئەفالتون بە‬ ‫ناوی فایدرۆس‪ ،‬كە سۆكرات لەو دیالۆگەدا‬ ‫وش��ە ی��ان گوتار بەسەر لۆگۆس یان‬ ‫نووسراودا بەرز دەكاتەوە‪ .‬سۆكرات لەوێدا‬ ‫دەبێژێت‪ ،‬داهێنانی نووسراو خوازیارانیی‬ ‫دانایی ناچاركرد لە جیاتی پەروەردەكردنی‬ ‫هزرە تازەكانی خۆیان‪ ،‬پشت بەست بن‬ ‫لەسەر ئەوەی خودی ئەوان یان ئەوانی تر‬ ‫لە رابوردوودا گوتوویانە‪ .‬ئەوسا‪ ،‬نووسراو‬ ‫لەوانەیە لەڕادەبەدەر بگاتە دەستی هەر‬ ‫ج��ۆرە خوێنەرێك‪ ،‬هەم ئەو خوێنەرەی‬ ‫دەتوانێت لێی تێبگات و هەم ئەو خوێنەرەی‬ ‫ناتوانێت لێی تێبگات‪ :‬سەرەنجام‪ ،‬هزرە‬ ‫خراپ و ئاڵۆز و پەرێشانكەرەكان برەو‬ ‫پەیدا دەكەن‪ .‬دانایی لە شتێكەوە سەرچاوە‬ ‫دەگ��رێ��ت‪ ،‬كە ف��ای��درۆس پێی دەبێژێت‬ ‫«گوتاری زیندووی مرۆڤ لەتەك داناییدا‪،‬‬ ‫كە گوتاری نووسراو كەمتر دەتوانێت بە‬ ‫سێبەری ئەوەش بزانرێت»‪ .‬بە مانایەكی‬ ‫تر‪ ،‬بە تێڕوانینی سۆكرات‪ ،‬دانایی راستینە‬ ‫بە هۆی فێركردنی زارەكیانەی مرۆڤێكی‬ ‫داناوە بۆ شاگردە لێهاتووەكەی دێتەئاراوە‪.‬‬ ‫پێدەچێت ئەم پنتە راست بێت‪ ،‬كە ئەم‬ ‫مۆدێلەی ویستنی دانایی‪ ،‬واتا دیالێكتیكیی‬ ‫س��ۆك��رات‪ ،‬بەشێكی سێنتەری بووبێت‬ ‫لە ئیماژێك (وێنەیەك)‪ ،‬كە نیشانیداوە‬ ‫فەلسەفە لەتەك چ شتێكدا خەریكە‪ .‬بە‬ ‫تێڕوانینی دریدا‪ ،‬پنتی گرنگ ئەمەیە‪ ،‬كە‬ ‫ئەم ئیماژە‪ ،‬ناڕاست و گومڕاكەرە‪ .‬ناڕاستە‪،‬‬ ‫چونكە زێتر فەلسەفەی خۆرئاوایی لە‬ ‫راستیدا لەسەر فۆرمی نووسین ب��ووە‪:‬‬ ‫فەلسەفە نەك لە رێگەى ترادیسیۆنیی‬ ‫زارەك��ی‪ ،‬بەڵكو لەسەر فۆرمی تێكستە‬ ‫نووسراوەكان (وەكو تێكستە دیالۆگەكانی‬ ‫خودی ئەفالتون) گوازراوەتەوە‪ .‬گومڕاكەرە‪،‬‬ ‫چونكە ئ��ەم س��ەراب��ە دەئافرێنێت‪ ،‬كە‬ ‫گوایە دەتوانین بگەڕێینەوە بۆ سەرچاوەی‬ ‫هزرین بۆ ئەوەی لە تازەترین فۆرمیدا لێی‬ ‫تێبگەین‪ .‬كەواتە‪ ،‬ئەم وەهم و سەرابەی تر‬ ‫دەئافرێنێت‪ ،‬كە ئەم سەرچاوە و بنەڕەتە‪،‬‬ ‫دەربڕینی تاكە خاوەن دەستەاڵتەكانە‪ ،‬كە‬ ‫بە شێوەیەكی راستەوخۆ دەربڕدراوە‪ ،‬بێ‬ ‫ئەوەی هەوڵێكی دیكە بۆ دەربڕینی ئەوە‬ ‫بە زمانی نووسراو‪ ،‬بە ناچاری تووشی‬ ‫الدانی كردبێت‪ .‬لەبەر ئەوە زمانی نووسراو‬ ‫ناكەسەكیترە لە زمانی گوتار‪ ،‬كەواتە‬ ‫دوورت���رە لە دەربڕینێك بەبێ ناڕوونی‬ ‫ئەوەی یەك هزرڤان ئاگامەندانە گەرەكیەتی‬ ‫بیڵێت‪[ .‬لە زمانی نووسراودا] دەربڕینی‬ ‫حەقیقەت‪ ،‬لەبری ئەوەی «ئامادە»ییەكی‬ ‫راس��ت��ەوخ��ۆی هەبێت‪« ،‬دوادەخ��رێ��ت و‬ ‫جیاوازییدادەنرێت» (بگەڕێوە بۆ ئەوەی‬ ‫پێشتر لەبارەی زاراوەی ‪différance‬ی‬ ‫دریدا گوتمان)‪.‬‬ ‫كەواتە‪ ،‬هەر كە قبوڵمانكرد ئەو شتەی‬ ‫لەتەكیدا خەریكین تێكستێكی نووسراوە‪،‬‬ ‫ئەوا دەتوانین النیكەم هەست بە بوونی‬ ‫درزێ���ك بكەین ل��ە ن��ێ��وان ئ��ەو شتەی‬ ‫فەیلەسوف وشیارانە باوەڕیی پێیەتی‪،‬‬ ‫ك��ە دەی��ڵ��ێ��ت‪-‬ئ��ەو بەڵگاندنە ئاوەزییە‬ ‫سیستەماتیكەی‪ ،‬كە ئ��ەو وێنایدەكات‬ ‫بیخاتەڕوو‪-‬و هەروەها بابەتێكی شاراوە‬ ‫لە نێو تێكستێكدا‪ ،‬كە هەڵگری چەندین‬ ‫گریمانەی روون و ئاشكرایە و نووسەر لێیان‬

‫دریدا فەلسەفە تا سنووریی «ئەدەبیاتی رووت» كورتناكاتەوە‪،‬‬ ‫بەڵكو كایەی فەلسەفە فراواندەكات بۆ ئەوەی تەواوی چاالكیی‬ ‫هزری مرۆیی لەخۆبگرێت‬ ‫بەئاگا نییە‪ .‬رێك لە نێو ئەم درزە دایە‪،‬‬ ‫كە دەشێت «هەڵوەشاندنەوەگەرایی» بێتە‬ ‫نێوەوە و شێوازێك لە خوێندنەوەی تێكستە‬ ‫فەلسەفەییەكان بخاتەڕوو‪ ،‬كە پێچەوانەی‬ ‫ش��ێ��وازی��ی لۆگیكیی دەرەك��ی��ی (ی��ان‬ ‫نالۆگیكیی دەرەكیی) بەڵگاندنەكانیانە‪.‬‬ ‫لەو رووەوەی تێكستە فەلسەفەییەكانی‬ ‫راب��وردوو بانگەشەی هەبوونی پلەیەكی‬ ‫تایبەتمەندیان بۆ خۆیان كردووە‪ ،‬ئەویش‬ ‫رێك لەو روانگەیەی لە جیاتی خەریكبوون‬ ‫بە جۆرەكانی وێناكردن‪ ،‬كە واتاكانیان‬ ‫بە ت��ەواوی روون و ئاشكرا نییە‪ -‬ئەمە‬ ‫تایبەتمەندیی بەرهەمە ئەدەبییەكانە‪ -‬ئەوا‬ ‫سوودیان لە بەڵگاندنێكی وردی لۆگیكی‬ ‫وەرگرتووە‪ ،‬ئەم جۆرە ئاراستەیە بۆ ئەوان‬ ‫ئەوا رێك واتای رەتكردنەوەی ئەم پلەیە‬ ‫تایبەتییە دەبەخشێت‪ .‬كەواتە‪ ،‬بۆ ئەو‬ ‫پنتە دەگەڕێینەوە‪ ،‬كە پێشووتر گوتمان‪،‬‬ ‫ئاراستەكەی دری���دا‪ ،‬ج��ی��اوازی��ی نێوان‬ ‫فەلسەفە و جۆرەكانی دیكەی نووسین‪،‬‬ ‫وەكو ئەدەبیات‪ ،‬كەمدەكاتەوە‪.‬‬ ‫ئ��ەم ج��ۆرە یەكسانكردنەی فەلسەفە‬ ‫لەتەك ئەدەبیاتدا هاوكات لەتەك لۆگیكیی‬ ‫س��ادەدا وات��ای یەكساكردنی ئەدەبیات‬ ‫دەبەخشێت لەتەك فەلسەفەشدا‪ .‬دریدا‬ ‫فەلسەفە تا سنووریی «ئەدەبیاتی رووت»‬ ‫كورتناكاتەوە‪ ،‬بەڵكو كایەی فەلسەفە‬ ‫فراوان دەكات بۆ ئەوەی تەواوی چاالكیی‬ ‫هزریی مرۆیی لەخۆبگرێت‪ .‬بێگومان‪،‬‬ ‫جێكەوتكردنیی خودی فەلسەفە لە نێو‬ ‫پانتایی پرسگەریی فەلسەفەییدا‪ ،‬واتای‬ ‫دەرچ���وون لە سنوورەكانی فەلسەفەی‬ ‫ترادیسیۆنیی دەبەخشێت‪ ،‬كە خۆی بە‬ ‫خ��اوەن پێگەیەكی بااڵتر لە كایەكانی‬ ‫دیكەی هزرینیی مرۆیی دەزانی‪ ،‬ئەو پێگەی‬ ‫توانستی ئ��ەوەی هەبوو بنەڕەتەكانی‬ ‫ئ��ەم ك��ای��ان��ەی دیكە هەڵبسەنگێنێت‪.‬‬ ‫لەم وات��ای��ەدا‪ ،‬ئەم جێكەوتكردنە واتای‬ ‫كورتكردنەوەی فەلسەفەی ترادیسۆنیی‬ ‫دەبەخشێت بۆ سنووریی ئەم كایانەی‬

‫دیكە‪ ،‬بەاڵم بە هەمان ئەندازە دەتوانین‬ ‫ببێژین ئەم كارە واتای فراوانكردنی پرۆژەی‬ ‫بنەڕەتی فەلسەفە لەتەك خودی هزریی‬ ‫مرۆییدا دەبەخشێت‪ .‬ئەگەر بەم چەشنە‬ ‫بێت‪ ،‬بەو جۆرەی دریدا پەسەندی دەكات‪،‬‬ ‫هەنگاونان رووەو دەرەوەی فەلسەفە بە‬ ‫واتاكەی دوایی ئەوا شتێكی نەشیاوە‪ .‬ئەو‬ ‫دەبێژێت «تێگەی سنووریی مێتافیزیك‬ ‫خۆی تەنها كێشەسازە» ‪ .‬كەواتە‪ ،‬ئێمە‬ ‫تەنها لە «نا‪-‬شوێن» ێك‪ ،‬كە دەبێتە‬ ‫فەلسەفەیەكی «دیكە»‪ ،‬دەتوانین بكەوینە‬ ‫هزرین لەبارەی «نەشیاویی جیابوونەوەی‬ ‫خود لە زمانی مێتافیزیك»‪.‬‬ ‫ئەو لە درێ��ژەی ئەمەدا دەبێژێت‪ ،‬ئەم‬ ‫نا‪-‬شوێنە لەوانەیە جەختاندنی ئەدەبیات‬ ‫بكات‪ ،‬ئەدەبیات بە واتای «ئەو تێكستە‬ ‫روون و دی��اران��ەی سنوورەكانی زمانی‬ ‫ئێمە رووب����ەڕووی تەنگژە دەك��ەن��ەوە و‬ ‫نیشانی دەدەن ئەوانەش چەند شتێكی‬ ‫شیاوی دابەشبوون و كێشەدارن» ‪( .‬ئەو‬ ‫نموونانەی دریدا ناویان دەهێنێت‪ ،‬بریتین‬ ‫لە بالنشۆ‪ ،‬باتای و بێكت)‪ .‬بەمجۆرە‬ ‫دری��دا لەگەڵ هەوڵدان بۆ دانانی خودی‬ ‫فەلسەفە لە نێو پرسیارە بنەڕەتییەكاندا‪،‬‬ ‫لە بنەڕەتدا لەگەڵ ئەو كێشانەدا رووبەڕوو‬ ‫دەبێتەوە كە ئەو كاتەی فەیلەسوفانی وەكو‬ ‫كانت و ڤیتگنشتاین هەوڵیانداوە سنووری‬ ‫زمانی ئێمە پێناسە بكەن‪ ،‬ئەوا لەتەك ئەو‬ ‫كێشانەدا رووبەڕوو بوونەتەوە‪ .‬ئەو پرسەی‬ ‫كە سنووردانان بە واتای دەرچوونە لەو‬ ‫سنوورە‪ ،‬بەاڵم ئ��ەوەی لەودیو سنووری‬ ‫زمانەوەیە‪ ،‬بە زەروورەت شتێكی نەشیاوی‬ ‫گوتن و سەرەنجام نەشیاوی لێهزرینە‪.‬‬ ‫ئ��ەوەی ئ��ەم پەرەگرافە نیشانی دەدات‬ ‫بریتییە ل���ەوەی دری���دا وەاڵم���دان���ەوەی‬ ‫ئەم پرسیارە لە جۆرەكانی ئەدەبیاتدا‬ ‫دەب��ی��ن��ێ��ت��ەوە‪ ،‬ك��ە خ���ۆی ه���ەوڵ���دەدات‬ ‫سنووریی زمان بخاتە نێو كێماسییەوە‪،‬‬ ‫واتا هەوڵدەدات شتی نەشیاوی گوتن بڵێت‬ ‫و بەمجۆرە «سنووریی زمان دەخاتە نێو‬

‫تەنگژەوە»‪ .‬هەمان خستنە نێو تەنگژەوە‬ ‫ل��ەوان��ەی��ە (ئ��ەگ��ەر ش��ێ��وازی دەربڕینی‬ ‫ڤیتگنشتاین بەكاربهێنین) ئەوەی نەتوانرێت‬ ‫بگوترێت‪ ،‬نیشان بدات‪.‬‬ ‫جیاوازیی دری��دا لەتەك نموونەكانی‬ ‫ڤیتگنشتاین لە نێو تراكتاتوس لۆگیكۆ‪-‬‬ ‫فیلۆسۆفیكوس ئەوەیە‪ ،‬كە ئەو «سنووریی‬ ‫زم��ان��ی ئێمەی» ل��ەت��ەك سنوورەكانی‬ ‫پرۆپۆزیشنە وات��ادارەك��ان «راس��ت‪-‬ی��ان‪-‬‬ ‫درۆ» بە یەكسان نابینێت‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫زمان لەتەك ئەو پرۆپۆزیشنانەی لەوانەیە‬ ‫راست یان درۆ بن‪ ،‬بە یەكسان نابینێت‪ .‬بە‬ ‫یەكسانزانینی ئەم دووانە‪ ،‬رێك واتای پشت‬ ‫بەستن بە «لۆگۆسێنتەریزم» دەبەخشێت‪،‬‬ ‫كە ئەو مێتافیزیكی ترادیسیۆنیی بەوە‬ ‫تاوانبار دەكات‪ .‬ئەو لە ستروكتورالیزمـەوە‬ ‫روانگەیەكی لەبارەی واتا وەرگرتووە‪ ،‬كە‬ ‫لەتەك روانگەی گ��ەڕان��ەوە بۆ راستێتی‬ ‫دا جیاوازە‪« :‬وات��ا»ی هەر گوزارشتێكی‬ ‫تایبەتی لە هەر تێكستێكدا نابێت لەتەك‬ ‫«راستێتیی»یەكەیدا‪ ،‬بە یەكسان بزانین‪،‬‬ ‫واتا ئەو شتەی ئەم گوزارشتە بە ئێمە‬ ‫دەسپێرێت و گریمانەی ئەوە دەكرێت بە‬ ‫چەشنێكی راستەوخۆ گەیەنراوە و لەم‬ ‫رووەوە تەواو نەشیاوی ناساندنە‪ .‬كەواتە‪،‬‬ ‫زاراوەك���ان نەك لە پەیوەندی یەك‪-‬بە‪-‬‬ ‫یەكەیان لەتەك شتە نازمانییەكاندا‪،‬‬ ‫بەڵكو لە پەیوەندیاندا لەتەك واژەكانی‬ ‫دیكە (لە نموونەی «جیاوازییەكان»یان‪-‬‬ ‫دیسان ‪ -différance‬لەتەك زاراوەكانی‬ ‫دیكەدا) لە نێو سنووریی زماندا‪ ،‬واتا‬ ‫پ��ەی��دا دەك���ەن‪ .‬ك��ەوات��ە‪ ،‬ه��ەوڵ��دان بۆ‬ ‫دیاریكردنی «وات��ا»ی هەر گوزارشتێكی‬ ‫تایبەتی پێویستی ب��ە لێكۆڵینەوەی‬ ‫ژمارەیەكی ناكۆتا لە پەیوەندییەكانی ئەو‬ ‫گوزارشتە لەتەك گوزارشتەكانی دیكەدا‬ ‫هەیە‪ ،‬ئەمەش خۆی بەم واتایە دێت‪ ،‬كە‬ ‫هەرگیز ناتوانین واتای ئەو گوزارشتە بە‬ ‫شێوەیەكی تەواو دیاریبكەین‪ .‬ئەگەر ئەم‬ ‫پنتە لەبارەی گوزارشتە پێكهێنەرەكانی‬

‫پرۆپۆزیشنێك دروس��ت بێت‪ ،‬ئ��ەوا بەو‬ ‫دەرەنجامە دەگەین‪ ،‬كە هەرگیز ناتوانین‬ ‫هیچ پرۆپۆزیشنێك بە شێوەیەكی گشتی‬ ‫بە دروست یان نادروست ناوبنێین‪ ،‬چونكە‬ ‫ناونان هەڵگری ئەو واتایەیە‪ ،‬كە ئەو‬ ‫شتەی لە پرۆپۆزیشنەكەدا بانگەشەی بۆ‬ ‫كراوە واتایەكی دیاریكراوی هەیە و دەشێت‬ ‫ئەوە لەتەك «فاكت»ێكدا بەراورد بكرێت‪،‬‬ ‫بۆ ئ��ەوەی دروس��ت ی��ان نادروستی ئەم‬ ‫بانگەشەیە دەربكەوێت‪.‬‬ ‫لەوانەیە تا هەنوكە بە شێوەیەكی‬ ‫باش قسەمان لەبارەی دری��داوە كردبێت‬ ‫بۆ ئ��ەوەی بتوانین جۆرێك راڤەكردنی‬ ‫پابەند بە «هەڵوەشاندنەوەگەرایی»‬ ‫بهێنینە ئ���اراوە‪ .‬ئاشكرایە ناتوانین «‬ ‫هەڵوەشاندنەوەگەرایی» پێناسە بكەین‪،‬‬ ‫هەر بەو چەشنەی ناتوانین هیچ گوزارشتێك‬ ‫پێناسە بكەین‪ .‬ب��ەاڵم دەت��وان��ی��ن لەم‬ ‫بارەیەوە‪ ،‬كە « هەڵوەشاندنەوەگەرایی»‬ ‫چ شتێك نییە‪ ،‬چەند پنتێك ببێژین‪.‬‬ ‫ب��اب��ەت��ی « ه��ەڵ��وەش��ان��دن��ەوەگ��ەرای��ی»‬ ‫ئ��ەوە نییە نیشانی ب��دات هەندێك لە‬ ‫پرۆپۆزیشنەكانی فەیلەسوفێك یان هەر‬ ‫كەسێكی دیكە «بێتواتا» ی��ان «بێ‬ ‫بنەڕەتی لۆگیكی»ین‪ :‬ئەوەی تا هونەكە‬ ‫گوتومانە پێویستە ئ��ەم پنتەی روون‬ ‫كردبێتەوە‪ .‬هەروەها‪ ،‬بابەتەكەی ئەوە نییە‬ ‫كە بە نیشاندانی ئەوەی روانگە كەسییەكان‬ ‫دەرب��ڕی بەرژەوەندییە كەسەكییەكانن‬ ‫و نەك حەقیقەتێكی ئۆبژێكتی‪ ،‬كەواتە‬ ‫ناتوانین هیچ پرۆپۆزیشنێكی تایبەتی‬ ‫بەهۆی نانیشاندەرییەكەی‪ ،‬ناگرنگ بكەین‪.‬‬ ‫ك��ەوات��ە‪ « ،‬ه��ەڵ��وەش��ان��دن��ەوەگ��ەرای��ی»‬ ‫ناتوانێت ببێتە میتۆد یان رێگەبڕینێك بۆ‬ ‫هەر چەشنە دەستەبەرییەكی ئامانجەكانی‬ ‫لۆگۆسێنتەریزمی فەلسەفەی ترادیسیۆنی‪.‬‬ ‫بە پێچەوانەوە‪ ،‬دەبێت بابەتەكەی بریتی‬ ‫بێت ل��ە ل��ەرزان��دن��ی پ��ای��ەی خ��ودی ئەم‬ ‫لۆگۆسێنتەریزمە‪ :‬بە رووب��ەڕووب��وون��ەوە‬ ‫لەتەك فەلسەفە وەكو ژانرێكی ئەدەبی‪،‬‬

‫نیشانی دەدات‪ ،‬ك��ە ب��ۆ گەیشتن بە‬ ‫ن��اوەرۆك��ەك��ەی‪ ،‬وەك���و ن��اوەرۆك��ی هەر‬ ‫ژانرێكی ئەدەبی‪ ،‬پێویستە نەك تەنها‬ ‫لە ستراكتوری لۆگیكی بەڵگاندنەكانیدا‪،‬‬ ‫بەڵكو النیكەم ب��ە ه��ەم��ان ئ��ەن��دازە لە‬ ‫ش��ێ��واز‪ ،‬مێتافۆر و ت��ەن��ان��ەت شێوازە‬ ‫فیزیكییەكەی بۆی بگەڕێین‪ .‬بابەتەكەی‬ ‫بریتییە لە لێكۆڵینەوەی بەرهەمێكی‬ ‫فەلسەفەیی (یان هەر ژانرێكی دیكە‪ ،‬كە‬ ‫لەتەك فەلسەفەییبووندا خەریك بێت) لە‬ ‫بنەڕەتدا بەناونیشانی تێكستێكە وەكو هەر‬ ‫تێكستێكی تر‪ ،‬كە زێتر نیشاندەری رەوشی‬ ‫نووسەرە نەك هەڵگری بەڵگاندنی فۆرمالی‬ ‫و ناكەسەكی بێت‪.‬‬ ‫كاتێك «ه��ەڵ��وەش��ان��دن��ەوەگ��ەرای��ی»‬ ‫بەمجۆرە وەكو رێگەیەك بۆ خوێندنەوەی‬ ‫تێكستە فەلسەفەییەكان (و تێكستەكانی‬ ‫تر) دابەش بكەین‪ ،‬پێویستە ئەوە پەسەند‬ ‫بكەین (ب���ەوج���ۆرەی بێگومان دری��دا‬ ‫پەسەندی دەكات) لەبارەی هەر تێكستێكی‬ ‫دیار زێتر لە خوێندنەوەیەكی رۆشنگەر‬ ‫دەشێت بوونی هەبێت‪ :‬بە واتایەكی تر‪،‬‬ ‫شتێك ب��ەن��اوی تاكە خوێندنەوەیەكی‬ ‫دروس��ت بوونی نییە‪ .‬ب��ەاڵم بە ئاسانی‬ ‫دەتوانین وێنای ئ��ەم بۆچوونە بكەین‪،‬‬ ‫ئەگەر دەتوانین تەواوی ئەو شتەی لەبارەی‬ ‫هەڵوەشاندنەوەگەرایی بیڵێین‪ ،‬هەر ئەمەندە‬ ‫بێت‪ ،‬كەواتە هەموو ئەم دژبەرییەی لەسەر‬ ‫ئەوە بنیات نراوە بە شتێكی زێدەڕۆییانە‬ ‫دەردەكەوێت‪ .‬هەڵوەشاندنەوەگەرایی شتێك‬ ‫دەخاتە تەنگژەوە‪ ،‬كە لە بنەڕەتدا بووەتە‬ ‫خۆرەی چاالكی فەلسەفەیی راستەقینە‬ ‫و رەس���ەن‪ ،‬ئ��ەو شتەی وەك��و ئ��ام��رازی‬ ‫مێژوونووسانی فەلسەفە لەوانەیە جۆرێك‬ ‫بەهای هەبێت‪ ،‬بەاڵم بە سەختی دەتوانێت‬ ‫خودی توێژینەوەی فەلسەفەیی بەرەوپێش‬ ‫بەرێت‪ .‬بەاڵم‪ ،‬پێدەچێت مەبەستی دریدا‬ ‫لە «هەڵوەشاندنەوەگەرایی» بریتی بێت‬ ‫لەوەی‪ ،‬نە ئەو جۆرە خۆرەیەیە‪ ،‬كە ئەم‬ ‫بۆچوونە وێنای دەكات و نە بەو ئەندازەیە‬ ‫نەرێنییە‪ ،‬كە زاراوەكە هەڵیگرتووە‪.‬‬ ‫ئ��ەو وێ��ن��ای��ەی ل��ەت��ەك خوێندنەوەی‬ ‫واژەك��ان��ی «ه��ەڵ��وەش��ان��دن��ەوەگ��ەرای��ی»‬ ‫دێتە نێو هۆشەوە‪ ،‬لە راستیدا وێنایەكی‬ ‫ن��ەرێ��ن��ی��ی��ە‪ -‬وێ��ن��ای «داب����ەزان����دن»ی‬ ‫پارچەكانی بینایەك یان پێكهاتەیەك‪ .‬ئەم‬ ‫وێناكردنە‪ ،‬بە شێوەیەكی گشتی‪ ،‬هەڵگری‬ ‫هیچ شتێك نییە‪ ،‬كە نیشانی بدات ئەم‬ ‫دابەزاندنەی پێكهاتەیە لەوانەیە شتێكی‬ ‫نوێ لە خودی ئەم پێكهاتەیەدا دەربخات‪،‬‬ ‫كە پێشووتر شاراوە بووە‪ .‬بەاڵم‪ ،‬ئەگەر‬ ‫دیكۆنستراكسیۆنی تێكستێك بە رێگەیەك‬ ‫بۆ خوێندنەوەی بە مەبەستی ئاشكراكردنی‬ ‫ن��اوەرۆك��ە ش��اراوەك��ەی بزانین‪ ،‬ئەوكات‬ ‫واژەكە زۆر بە پۆزەتیڤی دەردەكەوێت‪ .‬بۆ‬ ‫نموونە‪ ،‬دیكۆنستراكسیۆنیی تێكستێكیی‬ ‫فەلسەفەیی ترادیسیۆنیی لەوانەیە واتا‬ ‫شیاوەكان و وەاڵمە شیاوەكانی پرسیارە‬ ‫فەلسەفەییەكان دەربخات‪ ،‬ئەو ئەگەر و‬ ‫توانستانەی لە ئاستی ناوەرۆكە روون‪،‬‬ ‫باو و لۆگۆسێنتەریستانەی تێكستەكەدا‬ ‫هەرگیز ئاشكرا نین‪ .‬ئەگەر ئەم واتایە‬ ‫دەس��ت��ەب��ەر ببێت‪ ،‬ئ��ەوك��ات دەتوانین‬ ‫هەڵوەشاندنەوەگەرایی بە شتێكی زێتر لە‬ ‫ئامرازی راڤەكردنی رابوردووی فەلسەفەی‬ ‫بزانین‪ :‬دەتوانین ئەوە بە ئامرازی زیادكردنی‬ ‫شتێكی نوێ بۆ كاری فەلسەفە بزانین‪.‬‬ ‫ئەوەی هەڵوەشاندنەوەگەرایی دەتوانێت‬ ‫بیخاتە سەر فەلسەفە دەبێتە جۆرێكی‬ ‫نوێی وەاڵم و پرسیارە فەلسەفەییەكان‪:‬‬ ‫ئ��ەو شتەی زێتر وەك��و رۆش��ن��ك��ەرەوەی‬ ‫كێشەكان دەخرێتەڕوو بۆ ئ��ەوەی وەكو‬ ‫«وەاڵمێكی دروست» بێت‪ ،‬كە پێویستە‬ ‫بەند بێت لەسەر بەڵگە لۆگیكییەكان‪.‬‬ ‫سەرباری ئەمە‪ ،‬هەڵوەشاندنەوەگەرایی‬ ‫توانستی شتێكی زێ��ت��ر ل��ە رێگەیەك‬ ‫ب��ۆ خ��وێ��ن��دن��ەوەی تێكستەكانی دیكە‬ ‫دەهێنێتەئاراوە‪ :‬توانستی هێنانەئارای رێگە‬ ‫تازەكانی هزرین‪ ،‬نەك بەڕێی بەڵگاندنی‬ ‫فۆرمالی و لۆگیكی‪ ،‬بەڵكو بە یارمەتی‬ ‫دۆزینەوەی لێهاتووییانەی مێتافۆرەكان و‬ ‫وێناكردنەكان‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )198‬دوشةممة ‪2014/5/5‬‬

‫‪7‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫وه‌رين ئه‌سوه‌د‬ ‫ئایا بەعسیبوون وه‌ك ئۆبێكتێك لە ناو‬ ‫فه‌وزا(كايۆس)ـى ئێستادا چیمان پێدەڵێت؟‬ ‫مرۆڤە‬ ‫بەعسیبوون‪ ،‬سوپەرئمپۆزشنى‬ ‫ب��ۆ شتەکانی دەرەوەی خۆی[ئۆبێکت]‪.‬‬ ‫کە سوبێکت لەوێوە چێژ یا بەختەوەريی‬ ‫خۆی تێدا دەبینێت‪ ،‬بێئەوەی ئوبێکت هیچ‬ ‫هەستێکی پێبکات؛ چۆنکە لەوێدا بەعسیبوون‬ ‫وەک ئۆبێکت‪ ،‬ئۆبێکتێکی زیندوو نییە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئۆبێکتێکی کاریگەرە بەسەر سۆبێکتەوە‪.‬‬ ‫سوبێکت سیفەتی ت��ای��ب��ەت دەدات بە‬ ‫ئۆبێکت‪ ،‬کە ل��ەدەرەوی ئوبێکتە و تایبەتە‬ ‫بە سوبێکت خ��ۆی‪ ،‬ئەم ئاڵۆزییەی نێوان‬ ‫ئۆبێکت و سوبێکت‪ ،‬بەعسیبوون و هه‌موو‬ ‫بوونەکانی تريش درووس��ت دەک��ات‪ .‬ئەنجام‬ ‫ئۆبێکتێکی نا زیندووە کە (بوون)ـەکانە وەک‬ ‫بەعسیبوون‪ ،‬سوبێکت دەخاتە ناو ئازار یان‬ ‫چێژەوە‪ .‬ئەوەی ئێستا دەیبینین‪ ،‬دەرکەوتەی‬ ‫سوپەرئیمپۆزشنی سوبێکتە وەریدەگرێتەوە؛‬ ‫ئه‌مه‌ لەکاتێکدا خۆى وه‌كو ئۆبێكت داویەتی‬ ‫بە بەعس‪.‬‬ ‫بەعسیبوون و بەبەعسیکراو‬

‫خۆیەتی بۆ ئۆبێکت کە بەعسە‪ .‬سوبێکتی‬ ‫ك��ورد‪ ،‬بەعسیبوونی وەک چێژ و هیوا و‬ ‫خ��ۆش��گ��وزەران��ی ک���ردووە ب��ە ئۆبێکت؛ بۆ‬ ‫ب��ەرژەوەن��دی خ��ۆی وەک سوبێکت تێیدا‬ ‫دەستکەوتی هەبووە‪ .‬هێڵی ناوەراست بوونی‬ ‫نییە بۆ داپۆشینی کەموکوری سوبێکتی‬ ‫بەعسيی کورد‪ .‬ئایا هێنانەوەو یادهێنانەوەی‬ ‫سوبێکتی بەعسی کورد‪ ،‬بەرپەرچدانەوەیەکی‬ ‫ئیگۆییانەیە بۆ لێپرسینەوە و س��زادان‪،‬‬ ‫لەالیەن خەڵک و دەسەاڵتدارانه‌وه‌‪ .‬یاخود‬ ‫بەرپرسیاریيەتيی سۆبێکتێکی ئ���ازاد و‬ ‫بەرپرسیارە لە خەمی هاواڵتیان؟ ئەم پرسیار‬ ‫و جیاکارییە بۆ هاواڵتی کورد خۆی جێدێڵين‬ ‫دروستکردنی کێشە لەالیەن نوخبەی‬ ‫دەسەاڵتداره‌وه‌‬ ‫دروستکردنی کێشە وەک دیاله‌کتیکی هيگڵ‬ ‫باسی لێوە دەکات‪ ،‬کێشە لە خودی ئایدیای‬ ‫حيزبێکەوە دەردەچ��ێ��ت بۆ دروستکردنی‬ ‫ناکۆکی‪ .‬باسی ئێمە لە چوارچێوەی حيزبدایە‪،‬‬ ‫بۆیە بەس لە ئایدیای حيزب دەکەین‪ .‬کێشە‬ ‫ل��ەالی��ەن نوخبەی سیاسييه‌وه‌ درووس��ت‬

‫یان بیشارنەوە و لەگەڵ سایکۆلۆژيای خەلک‬ ‫ئاسایی بکەنەوە‪ .‬یاخود قۆناغێکی تازە‬ ‫بەدەستبهێنن‪ ،‬کە لەگەل بەرژەوەندی خۆیان‬ ‫بگونجێت و سیمایەکی تازەش پيشانى خەڵک‬ ‫بده‌ن‪ .‬خەڵک کێیە؟ ئەوانەن كه‌ لە ئێستادا‬ ‫خۆیان دەرنەخستووە‪ ،‬دەس��ەاڵت��ی خۆی‬ ‫له‌ تاريكيدا بەکاردەهێنێت؛ له‌ناكاو هەموو‬ ‫دەنكە مروارییە ش��اراوەک��ان دەهۆنێتەوە‬ ‫بۆ رووناكکردنەوە‪ .‬ي��ان به‌ ده‌ربڕينێكى‬ ‫ت��ر‪ :‬خ�ه‌ڵ��ك هێشتا نه‌بۆته‌ خ �ه‌ڵ��ك‪ ،‬له‌‬ ‫خه‌ڵكبووندايه‌‪.‬‬ ‫دیاله‌کتیکی هيگڵ‪:‬‬ ‫بەپێی دیاله‌کتیکی هيگڵ‪ :‬سێ قۆناغ هەن‬ ‫بۆ چارەسەکردنی ناکۆکی و دووبەرەکی‪.‬‬ ‫قۆناغی یەکەم ئایدیا یان بيرۆكه‌ كه‌ دەبنە‬ ‫تێز‪ ،‬لێره‌شدا کە ئایدیای حيزبێک يان‬ ‫کۆمەڵێکه‌‪ .‬قۆناغی دووەم دژە ئایدیا یا‬ ‫دژه‌ بيرۆكه‌ كه‌ دەبێتە ئه‌نتى تێز‪ ،‬دژی ئەو‬ ‫ئایدیاو بيرۆكه‌ کۆنەیە کە بوونی هه‌بووه‌ و‬ ‫هەیە‪ .‬قۆناغی سێیەم قۆناغیکی تازەیە لە‬

‫دیاله‌کتیکی هيگڵ لە دونیای‬ ‫هاوچەرخدا بره‌وى هەیە و لە ناو‬ ‫هەموو مەسەلەیەکی سیاسیدا کە‬ ‫هانی الیەنگرانی دەدات‪ ،‬دەردەکەوێت‪.‬‬ ‫دیاله‌کتیک‪ ،‬درێژ بۆتەوە بۆ ناو هەموو‬ ‫كايه‌كانى ژيان‪ ،‬وەک ئایدۆلۆژيا‪ ،‬دین‪،‬‬ ‫ئابووری و مه‌سه‌له‌ى کۆمەاڵیەتی‬

‫بە پێی کۆنسێپتی هيگڵ‪ ،‬بۆ نموونە (س)‬ ‫بەعسییە‪ .‬س سوبێکتە‪ ،‬بەعسییە گوزارەیە‬ ‫بۆ (س)‪ .‬هەرچەندە (س) بەعسییە بەاڵم‬ ‫(س) ک��وردە‪ ،‬لە هەمان کاتیشدا مرۆڤە و‬ ‫لە ج��ەوه��ەردا مرۆڤێکی ئ���ازادە‪ ،‬گ��وزارەی‬ ‫بەعسی(کراو)پێچەوانەیەتی‪ .‬ئەم نموونە لەسەر‬ ‫چەمکی بەبەعسیکراو دەچەسپێت‪ .‬چونکە‬ ‫بەعسیبوونی پێکراوە‪ .‬مرۆڤێک کوێلە دەکرێت‪ ،‬ده‌كرێت‪ ،‬دواتر پێوستی بە به‌رپەرچدانەوە‬ ‫وەک سوبێکت مرۆڤە‪ ،‬بەاڵم کۆیلەیە‪ ،‬كه‌چى هەیە‪ ،‬کە دەبێتە دژه‌ ئايديا‪ ،‬ئێستا کێشە و‬ ‫هه‌ر بە مرۆڤی دەمێنێتەوە‪ .‬جەوهەری ئازادەو دژە کێشە هەیە و پێوستمان بە چارەسەرە‪.‬‬ ‫پێچەوانەی گوزارەکەیەتی کە کۆیلەبوونە‪ .‬ئایا ئەم پرۆسەیە چەندین جار دووبارەدەبێتەوە‪،‬‬ ‫لێرەدا سوبێکتی بەبەعسیکراو مافی هەیە‪ ،‬دروستکردنی کێشە‪ ،‬دژەکێشە‪ ،‬چارەسەر‪،‬‬ ‫م��اف وەرگرێتەوە لە سوبێکتی شورشگێر و هتد‪ .‬بۆ نموونە‪ :‬درووستکردنی سوبێکتی‬ ‫چونکە سوبێکتی بەعسیپێکراو دەبێتە شتێکی ئوسامە بنالدن لە خودی سیاسەتی ئەمریکاوە‬ ‫دی کە خۆی نییە؟ یاخود کۆنسێپتی مۆراڵی دەرچوو‪ ،‬وەک کێشە‪ .‬ئوسامە بنالدن خۆی‬ ‫کانتى بەسەردا دەچەسپێت کەدەڵێت‪ :‬مرۆڤ بوو بە دژە کێشە بەرامبەر ئەمریکا بۆ تێکدانی‬ ‫هیچ بارودۆخێک ی��ان حااڵتێکی بەسەردا ئاسایشی ئەمریکا‪ .‬تا ئەو شوێنەی ئوسامە‬ ‫ناسەپێنرێت و دەبێت بەراستگۆیی بمێنیتەوە بنالدن وەک سوبێکت نەبێتە دژە کێشە‪،‬‬ ‫و ئەخالقی خۆی پره‌نسيپى خۆی بێت‪.‬‬ ‫ئه‌نتى تێز‪ .‬بۆ ئەمریکا ده‌بێته‌ ئۆبێکتێکی‬ ‫نازیندوو و کاریگەرييه‌کی وەه��ای نابێت‬ ‫ئه‌و بابه‌ته‌ى كه‌ هه‌ردوو ديوه‌كه‌ى‬ ‫بۆسەر ئاسایشی ئەمریکا‪ ،‬نابێتە ئه‌نتى تێز‪.‬‬ ‫نێگه‌تيڤه‌‪ :‬به‌عسيبوون و به‌به‌عسيكراو‪.‬‬ ‫بەاڵم کە ئوسامە بنالدن بوو بە ئه‌نتى تێز‪.‬‬ ‫جۆرج بۆش بوو بە سوپەرمانی چارەسەر‪ .‬تا‬ ‫به‌به‌عسيكراو وه‌ك ئۆبێكت‪ ،‬كه‌ سوبێكتى ئەوشوێنەی خەڵکی ئەمریکای رازیکرد بەوەی‬ ‫شۆڕشگێڕى ك��ورد(پ��ارت��ى و يه‌كێتى له‌ کێشەیەک هەیە و پێوستە چارەبکرێت‪ .‬لە‬ ‫سه‌رده‌مى شاخدا)‪ ،‬سوپه‌رئمپوزشنى خۆيانيان وتارەکەی دوای ‪11‬سێپتەمبەر بۆ خەڵکی‬ ‫له‌سه‌ردانا بوو بۆ به‌رژه‌وه‌نديى شۆڕش‪ .‬لەوێدا ئەمریکا‪ ،‬ئوسامە بنالدنى وه‌ك سوبێکێکی‬ ‫بە بەعسیکراو وەک ئۆبێکت سوودمەند بووە شەیتان ئاسا پیشاندا و گوايا پێوستە‬ ‫بۆ سوبێکتی شۆڕشگێر‪ ،‬یا شۆرشی کورد‪ ،‬کە خۆیانی لێێ بپارێزن‪ .‬بۆ ئەم پاراستنەش‬ ‫هەردووکیان بەشێکن لە کوردبوون‪ .‬بەاڵم لە ئەوانی «فریشتە» دەبێ بەرپەرچدانەوەیان‬ ‫ئێستادا ئەم سۆبێکت و ئۆبێکتە وەک شوێن هەبێت‪ .‬لێرەدا وشەی شەیتان‪ :‬باگراوه‌ندێکی‬ ‫و کات گۆرانکاریيان بەسەردا هاتووە‪ .‬هۆکاری سایکۆلۆژيی سیاسی حکومەتی ئەمه‌ریکا‬ ‫ئازاردان و بەتاوانبارکردنی یەکترن‪ .‬ئازارێک دەردەخ��ات بۆ ناکۆکی لە نێوان رۆژهەاڵت‬ ‫لەگەڵ بەرپرسیارێتيی نەتەوەیی‪ ،‬بەرژەوەندی و رۆژئ��اوا‪ .‬ئیسالم و مەسیحییەت‪ .‬دەبن‬ ‫بنەماڵەیی‪ ،‬ئابڕووی شۆرشگێری و ئابووريدا ب��ە دوو ج��ەم��س��ەری ن��اک��ۆک‪ ،‬تۆییەکی‬ ‫تێکەڵ بووە‪ .‬هەردووکیان لە هەوڵی پاککردنەوە ناکۆکی هەمیشەیی دەچێنێت بۆ شەر‪ ،‬بۆ‬ ‫و دروستکردنی ناکۆکیدان بۆ شاردنەوەی ئەو دووبەرەکی‪ .‬وەک لە دیاله‌کتیکی هیگڵدا‬ ‫کاریگەرییەی لە ناخی هەردووکیاندا وەک باسکراوە‪ ،‬کە ناکۆکییەکان بە بەردەوامی‬ ‫کەموکوری دەردەکەوێت و وەک بەهای سزادان دروس���ت دەک��رێ��ن بەبیناوی چ��ارەس��ەرو‬ ‫یەخەیاندەگرێت‪ .‬هيگڵ به‌مه‌ دەڵێت (نه‌فيى مانەوە‪ ،‬بەاڵم لە راستیدا بۆ هێنانی شەرو‬ ‫نه‌فى) یا دووجار نه‌فيكردن‪ .‬لە هەمانکاتدا‪ ،‬دروستکردنی نوخبەیە‪.‬‬ ‫سوبێکتی بەبەعسیکراو بە ديوێکی تری وەک‬ ‫ئه‌نتى تێزدا‪ ،‬به‌ پۆزەتیڤى خۆیدەردەخات‪،‬‬ ‫میتافۆری ئوسامەبنالدن‬ ‫کە لە جەوهەردا نێگەتیڤە‪ .‬ناتوانێت وەک‬ ‫پۆزەتیڤ دەرب��ک��ەوێ��ت ب��ۆ کەمکردنەوەی‬ ‫درووستکردنی سوبێکتی بەبەعسیکراو و‬ ‫کەموکوری و سزادان‪.‬‬ ‫بەعسیبوون‪ ،‬فێڵێكی سیاسيی ترى نوخبەی‬ ‫شۆڕشی کوردە‪ ،‬کە بەشێکی جیانەکراوه‌ن و‬ ‫بەعسیبوون‪:‬‬ ‫لە خودى خۆیانەوە دەرچوون‪ .‬لە ئێستادا‪،‬‬ ‫نوخبەی سیاسيی دەسەاڵتدار دەیانەوێت‬ ‫به‌عسيبوون فۆرمێکی ت���ەواو ج��ی��اواز وەک سوپەرمان دەرک��ەون و چارەسەرێک‬ ‫وەردەگرێت‪ ،‬کاتێك سوبێکت سوپەرئمپۆزشنی بۆ ف��ەزای سیاسيی کوردستان بدۆزنەوە‪،‬‬

‫ئەنجامی تێز و ئه‌نتى تێزه‌وه‌ لەدایک دەبێت‬ ‫بۆ چارەکردنی ناکۆکيی نێوان تێز و ئه‌نتى‬ ‫تێز و پێى دەوترێت تێهەلکێش يان سه‌نتێز‪.‬‬ ‫دیاله‌کتیکی هيگڵ لە دونیای هاوچەرخدا‬ ‫بره‌وى هەیە و لە ناو هەموو مەسەلەیەکی‬ ‫سیاسیدا ک��ە هانی الیەنگرانی دەدات‪،‬‬ ‫دەردەکەوێت‪ .‬دیاله‌کتیک‪ ،‬درێژ بۆتەوە بۆ‬ ‫ناو هەموو كايه‌كانى ژيان‪ ،‬وەک ئایدۆلۆژيا‪،‬‬ ‫دی��ن‪ ،‬ئابووری و مه‌سه‌له‌ى کۆمەاڵیەتی‪.‬‬ ‫کۆمۆنیست دژی سۆشیالیست‪ .‬دیموکرات‬ ‫دژی کۆمار‪ .‬ئازادیخواز دژی کۆنەخواز‪،‬‬ ‫ت��اک دژی ک��اری کۆمەڵی‪ ،‬ئیسالم دژی‬ ‫مەسیحی‪ ،‬خاوەن سه‌رمایە دژی هەژار‪. .‬هتد‪.‬‬ ‫دیاله‌کتيک بەشێوەیەکی نادیار ئامانجی‬ ‫کۆنترۆڵکردنی هەردوو الیەنی دژیەکی هەیە‬ ‫بۆ چارەسەرکردنی جیاوازی و بردنی هه‌مووان‬ ‫و تێوەگالنی بۆ قۆناغێکی تازە لە ناکۆکی‪.‬‬ ‫ده‌كرێت تێز و ئه‌نتى تێز بريتى بن ل ‌ه‬ ‫ئۆبێکت‪ ،‬بابەت‪ ،‬سوبێکت‪ ،‬یا ئایدیا‪ .‬بۆ‬ ‫نموونە‪ ،‬واى دابنێين كه‌ سوبێکتی ئێستا‬ ‫ئه‌نتى تێزه‌‪ ،‬مەبەست لە سوبێکت لێرە‬ ‫تاکی گەنجی کوردە دوای سەردەمی بەعس‪.‬‬ ‫لە ناو سوبێکتی سه‌رده‌مى بەعس خۆیەوە‬ ‫دەرچ���ووە‪ ،‬لە کاتێکدا بەعسیبوون‪ ،‬تێز‬ ‫بووە‪ .‬تێز و ئه‌نتى تێز قۆناغێکی تر دروست‬ ‫دەکەن کە پێی دەوترێت سه‌نتێز‪ ،‬وەک باسم‬ ‫کرد‪ .‬کە دونیایەکی باشترە لە هی پێشوو‪.‬‬ ‫یانی تاکێکی ئەقاڵنیتر‪ ،‬کە ئامانجی تاکێکی‬ ‫سەربەخۆ و ئازادە؛ چونك ‌ه ديار‌ه ك ‌ه ل ‌ه ڕوانگ ‌ه‬ ‫هيگڵييه‌كه‌وه‌‪ ،‬تا مێژوو پێش بكه‌وێت‪ ،‬بڕى‬ ‫ئازادى و عه‌قاڵنيه‌ت زياتر ده‌بێت‪.‬‬ ‫ئەم تاکە تازەیه لە هەناویدا جیاوازییەکی‬ ‫بیری دیاله‌کتیکی لە خۆیدا هەڵگرتووە‪،‬‬ ‫کەموکوڕيیەکی ناوه‌کییە و جۆرێکە لە سزادان‪.‬‬ ‫بۆ تێگەیشتن لەم واقیعە‪ ،‬پرۆسەیەکە تەنیا‬ ‫سوبێکت تێدا بڕیاردەدات‪ ،‬سوبێکتی تازە‪.‬‬ ‫لەم قۆناغە ت��ازەدا‪ ،‬دوو ئيختيارى هەیە‪:‬‬ ‫یەکەم توانەوەیەتی لەناو سوبێکتی کۆن‬ ‫کە سوبێکتی سەردەمی بەعسە‪ .‬دووەم‪:‬‬ ‫دەرکەوتنی خۆیەتی وەک سوبێکتێکی ئازاد‬ ‫و سەبەخۆ و‪ ،‬داماڵراو‌ه لە سوبێکتی کۆن‪.‬‬ ‫با نمونەیەكی تر بێنينه‌وه‌‪ :‬گەر یەکێتی‬ ‫و پارتی وەک رێکەوتنی ستراتیجی تێز بن‪،‬‬ ‫گۆڕانيش ئه‌نتى تێز بێت کە لە هەناوی‬

‫خۆیانەوه‌(واته‌ تێزه‌وه‌) ده‌رچووە و شتێکی‬ ‫ڕاديكاڵ و تازەمان پێ نەڵێت‪ ،‬ئه‌وا تەنیا‬ ‫وەک ف��ه‌وزا دەرده‌ک��ەوێ��ت بۆ خەڵکی بێ‬ ‫هيوای کورستان و بەتایبەتيش گەنج‪ .‬قۆناغی‬ ‫سێیەمی دياله‌کتیکی فەلسەفەی هيگڵە‪ .‬گەر‬ ‫هیچ گۆڕانکارییەکی بەرچاو درووست نەکات‪،‬‬ ‫ئه‌وا بێ هیواییەکی تەواو توشی نەوەی نوێ‬ ‫دەبێت‪ ،‬ئيختيارى یەکەم بەرئەنجام دەبێت‪،‬‬ ‫کە ت��وان��ەوەی��ە لە ن��او سوبێکتی کۆندا‪.‬‬ ‫گۆڕان لێرەدا ئەو ئۆبێکتەیە‪ ،‬کە سوبێکت‬ ‫سوپەرئمپۆزشنی خ��ۆی ب��ەرس��ەردا داوە‪،‬‬ ‫هەرچی هیوا و خۆشبەختی خ��ۆی هه‌ي ‌ه‬ ‫لەودا دەبینێته‌وه‌‌‌‪ ،‬گرنگ ‌ه بۆ گۆڕانيش ك ‌ه‬ ‫ئۆبێکتێکی زیندوو بێت و وەاڵمی عه‌قاڵنى و‬ ‫واقيعيى هەبێت بۆ نەوەی نوێ‪.‬‬ ‫دووب��ارە بابێينەوە بۆ بەهای س��زادان و‬ ‫تێکهەڵکێشی بکەین لەگەڵ چارەسەرکردنی‬ ‫ف��ەزای سیاسيی ئێستای کوردستان‪ .‬الی‬ ‫هيگڵ ئازادی كاتيگۆرییەکی ئۆنتۆلۆژییە یانی‬ ‫بوون ئۆبێکتێکی پەتی نییە‪ ،‬هه‌روه‌ها بوونی‬ ‫سوبێکت‪ ،‬مانای خۆبەدەستەوه‌دان نییە بۆ‬ ‫بارودۆخێکی دەرەکی‪،‬بەڵکو گواستنەوەی‬ ‫توانای ئەقڵییە بۆ هێنانەديی (تێگه‌يشتن‪-‬‬ ‫فهم)‪.‬ئەو گواستنەوە الی هيگڵ هێزێکی‬ ‫سروشتی و مێژووییە و بنەمایەکی ناوەکی‬ ‫هەموو بوونێکە‪ .‬لەوانەیە کەسێک هەبێت‬ ‫هەولی گەمەپێکردنی ب��دات‪ ،‬بەالم دەبێت‬ ‫بەئاگا بێت لە تێوەگالنی‪.‬‬ ‫نموونەی م��ێ��ژووی شۆرشی فەرەنسا‪،‬‬ ‫بەپێی فەلسەفەی دیاله‌کتیکی هيگڵ‪،‬‬ ‫شۆرش تێز بوو‪ ،‬بەدواداهاتنی تیرۆر ئه‌نتى‬ ‫تێز ب��وو‪ ،‬هاوواڵتی ئازاديش لە ئەنجامی‬ ‫دروستبوونی دام��ەزراوەی دەوڵه‌ت‪ ،‬قۆناغی‬ ‫سێیەمی دیاله‌کتيکی هيگڵ بوو[سه‌نتێز]‪.‬‬ ‫ترس لە قۆناغی سێیەم لەسەر ئاستی فەزای‬ ‫سیاسيی کوردستان‪ ،‬لە جیاتيی دامەزراندنی‬ ‫حکومەتێکی سەقامگیرو بنکەفراوان‪،‬‬ ‫مەترسی شەرو فه‌وزاى نێوان حيزبەکان و‬ ‫قوڵكردنه‌وه‌ى برينى خەلکی هەژار چاوەڕوان‬ ‫ده‌كرێت‪ .‬بنەمای نەتەوەيی و کولتوری و‬ ‫جوگرافیای کوردستان جیاوازیەکی تەواوی‬ ‫هەیە لەگەل بنەماکانی شۆرشی فەرەنسادا‪.‬‬ ‫هێربەرت م��ارک��ۆز‌ه دەڵێت‪ :‬ئەقل لە ناو‬ ‫ئازادیدا کۆتایی پێدێت و بوونی هەیە لە‬ ‫ناو فه‌هم و تێگه‌يشتنى سوبێکتدا‪ ،‬ئەقل‬ ‫هێزێکی بێالیه‌نە و بێالیەنێکی راستەقینەیە‪،‬‬ ‫لەبەر ئەوەی هەموو شێوەکانی بوون کەم یا‬ ‫زۆر شێوازی زاتیین و شێوازی تێگه‌يشتن و‬ ‫بەده‌ستهێنانن‪ .‬سوبێکت و ئۆبێکت به‌هۆى‬ ‫كوێر‌ه ڕێگايه‌كه‌وه‌ جیانابنه‌وه‌‪ .‬لەبەرئەوەی‬ ‫ئۆبێکت ل��ە خ��ۆی��دا ت��ۆزێ��ك سۆبێکتى‬ ‫هه‌ڵگرتووه‌‪ ،‬ه��ەم��وو بوونێکیش توانای‬ ‫تێگه‌يشتنى ئەقڵيی هەیە‪ ،‬کەواتە لێرەدا‬ ‫سروشت دەبێتە وەسیلەیەک بۆ گەشەکردنی‬ ‫ئ��ازادی‪ .‬مەبەست لێرە شۆرشی فەره‌نسی‬ ‫ئازادی تاکی بەرهه‌مهێنا چونکە سەرچاوە یا‬ ‫پێشنەیەکی فەلسەفیانە و ئەقڵیانەی هەبوو‬ ‫بۆ شکاندنی کولتور و دۆگمای دینی کە بۆ‬ ‫چەند سەدەیەک تاکی تەواو گیرۆدەی خۆی‬ ‫کردبوو‪ .‬ئایا ئێمە دەتوانين ئەم ترسە لە‬ ‫ناخماندا وەک سوبێکت‪ ،‬ئەم نێگەتیڤی ترسە‬ ‫نەفی بکەینەوە بە بوونی گۆڕان؟‬ ‫دوای ‪ ٢٣‬س��اڵ لە ئ���ازادی‪ ،‬بارودۆخی‬ ‫ت��ازەی کوردستان سیمایەکی ئەقڵیانەی‬ ‫نییە‪ ،‬بەڵکو گ��ەڕان��ەوەی��ە بۆ دونیایەکی‬ ‫دوگما و گەندەڵیيەکی ئەقڵی کە تاک تێیدا‬ ‫پارچە پارچە ب��ووە‪ ،‬شوناسێکی نادیاری‬ ‫هەیە‪ .‬بە بۆچوونی هيگڵ هەر نەتەوەیەک یا‬ ‫شارستانیەتیەک‪ ،‬کە خۆی گرێدا بە دۆگما و‬ ‫ملکەچی یەک یاساو یەک جۆر لە بیرکردنەوە‬ ‫بوو‪ ،‬ئه‌وا نەتەوەیەکە توانای گۆرانکاری تیدا‬ ‫نیە‪ ،‬کەواتە مێژووی نابێت‪ ،‬چونکە مێژوو‬ ‫پروسەیەکە پڕ لە گۆرانگاری‪.‬‬ ‫*سوپه‌رئمپۆزشن‬ ‫(‪)Superimposition‬‬ ‫وات�ه‌ وێنه‌ى خۆت بخه‌يته‌ سه‌ر وێنه‌ى‬ ‫ئه‌وى تر‪ ،‬يان وێنه‌ى خۆت به‌سه‌ر ئه‌وى تردا‬ ‫بسه‌پێنيت‪ .‬له‌م حاڵه‌ته‌دا‪ ،‬دۆخ و خه‌سڵه‌تى‬ ‫خۆت ده‌هاوێژيت بۆ سه‌ر ئه‌وى تر‪ ،‬جێى‬ ‫بيرخستنه‌وه‌يه‌ كه‌ ئه‌م زاراوه‌يه‌‪ ،‬له‌ زاراوه‌ى‬ ‫(ده‌ره��اوێ��ژى)ي��ان ئيسقاتى فرۆيديشه‌وه‌‬ ‫نزيكه‌‪.‬‬

‫من و ئه‌وانی تر!‬

‫نيگايه‌كى دياله‌كتيكى ده‌رباره‌ى به‌عسيبوون‬

‫نوسینی ‪:‬شارا تاهیر‬ ‫گروپ وه‌ك شانۆیه‌كی نائاگا!‬ ‫وه‌ك پێش���تر ئاماژه‌مان پێك���رد كاریگه‌ری و پێگه‌ی س���ه‌ره‌كی‬ ‫فرۆید ل ‌ه سه‌ر زانستی سۆشیال سایكۆلۆژی ل ‌ه كاره‌كانی‪(:‬ته‌وته‌م و‬ ‫تابو)‪(،‬سایكۆلۆژیای جه‌ماوه‌ر و شیكاركردنی خود)ته‌واو به‌رجه‌سته‌‬ ‫ده‌بێت ‪ .‬له‌م تێكستانه‌دا فرۆید باس ل ‌ه رۆڵ ‪ ،‬ڕه‌گوڕیش ‌ه و په‌یوه‌ندی ‌ه‬ ‫دیاره لێكۆلینه‌و‌ه‬ ‫ته‌مومژاویه‌كه‌ی نێوان گروپ ب ‌ه سه‌ركرده‌و‌ه ده‌كات‪‌‌ .‬‬ ‫ل��� ‌ه وورده‌كاریه‌كان���ی په‌یوه‌ندی گروپ ب ‌ه س���ه‌ركرد‌ه‌‪ ،‬ده‌س���ه‌اڵت‪،‬‬ ‫ئۆكتۆرتێت و س���ته‌مكار ‌ی پرس���گه‌لێكی جدی بواری ئیشكردن ‌ن ل ‌ه‬ ‫زانستی سۆشیال سایكۆلۆژیدا‪.‬‬ ‫‌ب ‌ه ڕای فرۆید باوك وه‌ك فیگه‌رێكی زاڵ و خاوه‌نی ده‌س���ه‌اڵتێكی‬ ‫بێس���نور‪ ,‬تاك ‌ه سه‌ركرده‌ی به‌هێزی خێل و مێگه‌له‌كه‌ی خۆی بووه‌‪.‬‬ ‫ئه‌م ده‌س���ه‌اڵت و هه‌ژمون ‌ه ڕه‌هایه‌ی ب���اوك وای ل ‌ه كوڕه مه‌حروم‬ ‫و خه‌س���یوه‌كانی كردو‌ه ك ‌ه چیتر به‌رگه‌ی شه‌هوه‌ت و سته‌مكاری‬ ‫باوكیان نه‌گرن و تۆله‌رانتیان نه‌مێنێت ‪ ،‬ئه‌وانیش وه‌ك ئه‌و ویستویان ‌ه‬ ‫به‌ر چێژ و له‌زه‌تی س���ێكس و ده‌س���ه‌اڵت بكه‌ون‪ .‬هه‌ربۆی ‌ه ب ‌ه ڕووی‬ ‫باوكیان���دا هه‌ڵگه‌ڕاونه‌ته‌و‌ه و له‌ناویان بردوه‌‌‪ .‬فرۆید پێوایه‌‪ ،‬ل ‌ه خێڵه‌‬ ‫سه‌ره‌تاییه‌كاندا كوڕه‌كان سه‌ری سه‌ركرده‌كه‌یان\باوكیان خواردو‌ه و‬ ‫ب ‌ه ش���ێوه‌یه‌كی سیمبولی ده‌س���ه‌اڵت و هێزی جه‌سته‌یی و پیاوه‌تی‬ ‫‌ته ناو خۆیانه‌وه‌‪ .‬چیرۆكی كوشتنی‬ ‫باوكیان\سه‌ركرده‌كه‌یان‪ ،‬ئاخنیوه ‌‌‬ ‫باوك و لێس���ه‌ندنه‌وه‌ی ده‌سه‌اڵت و گواس���تنه‌وه‌ی بۆ كوڕه‌كان ‌ی پڕ‌ه‬ ‫ل ‌ه هه‌س���ت و س���ۆزی دژ به‌یه‌ك و پارادۆكس! له‌الیه‌كه‌و‌ه دڵخۆشی‬ ‫ئه‌زمون ‌ی سه‌ركه‌وتن ‌ه به‌سه‌ر هه‌ژمون و ده‌سه‌اڵتی تاك ڕه‌هایی باوكدا‪،‬‬ ‫ل ‌ه الیه‌كی تریشه‌و‌ه هه‌س���ت ب ‌ه تاوان و شه‌رمه‌زاری و حه‌سره‌ت ‌ه بۆ‬ ‫باوك هیوایخوازی گه‌ڕانه‌وه‌ی باوكن‪ .‬ئاره‌زووی گه‌ڕانه‌وه‌ی سه‌ركرده‌‬ ‫ته‌ماه���ی بوون له‌گه‌ڵ وێنه‌كان���ی ب ‌ه جۆرێك ل��� ‌ه كوڕه‌كانیدا زاڵن‪،‬‬ ‫وایكردوه ئه‌وانیش وه‌‌ك باوكیان هه‌ڵگری هه‌‌مان سیفا‌ت و خه‌سڵه‌تی‬ ‫‌‌‬ ‫س���ته‌مكاران ‌ه بن و هه‌ر وه‌ك ئه‌ویش ده‌سه‌اڵت پیاده بكه‌ن‌‌‪ .‬ب ‌ه ڕای‬ ‫حوكمڕانیكردنه تا ئێستاش‬ ‫‌‌‬ ‫فرۆید ئه‌م سروشتی مێگه‌ل و میكانیزمی‬ ‫ل ‌ه ناو كۆمه‌ڵگه‌كاندا ئیشی پ ‌ێ ده‌كرێت و ده‌ڵێت‪ :‬سه‌ركرد‌ه هه‌ر ئه‌و‬ ‫جارانه وه‌كچۆنیش جه‌ماوه‌ر هه‌ر ئه‌وانه‌ن ك ‌ه حه‌زو ئاره‌زوویان‬ ‫‌‌‬ ‫باوكه‌ی‬ ‫بۆ توندوتیژی ‪ ،‬ده‌سه‌اڵت و ئۆكتۆرتێت بێ سنوره‌‪.‬‬ ‫له‌به‌رئ���ه‌و‌ه س���ه‌یر نی��� ‌ه ك ‌ه س���ه‌ركرده‌ی ئه‌م���ڕۆش وه‌ك باوك ‌ه‬ ‫بێبه‌رییه‌ك���ه‌ی ج���اران ل ‌ه ناو گروپه‌كه‌یدا یان زۆر خۆشه‌ویس���ت و‬ ‫ئایدیاڵه‌‌‪ ،‬و‌ه یاخود زۆر قێزه‌وون و نه‌ویستیه!‬ ‫فرۆید دروس���تبون و س���ه‌ره‌تاكانی ئه‌م په‌یوه‌ندی ‌ه ب ‌ه سه‌ركرده‌و‌ه‬ ‫ده‌باته‌و‌ه بۆهۆگری و په‌یوه‌ندیه‌ی مناڵ ب ‌ه گه‌وره‌كانیه‌وه‌‌‪ ،‬ئه‌و كاته‌ی‬ ‫ك ‌ه به‌رزه‌(من ‪ -‬س���وپەر ئیگۆ) تیادا دروستده‌بێت‪ .‬ب ‌ه ڕای ئه‌و منا ‌ڵ‬ ‫پێویس���تی ب��� ‌ه یارمه‌تیده‌رێك هه‌یه‌‪،‬به مانایه‌كی تر‪ ،‬پێویس���تی ب ‌ه‬ ‫قه‌رزكردنی ئۆكتۆرتیت و كاریزما ل ‌ه باوك‪ ،‬یان مامۆستاكه‌ی هه‌یه‬ ‫ت ل ‌ه الیه‌كه‌و‌ه كه‌سێتی و( به‌رزه منی‌) خۆی‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫تا به‌هۆیه‌و‌ه بتوانێ ‌‬ ‫الكه‌ی تریشه‌و‌ه هارمۆنی ل ‌ه نێوان ئه‌نگێزه‌و غه‌ریزه‌كانی له‌گه‌ڵ ئه‌رك‬ ‫و هه‌لومه‌رجه‌كانی ده‌وربه‌رو ژینگه‌كه‌یدا دروستبكات‪( .‬من)ی به‌هێز‬ ‫و بێكێش��� ‌ه ئه‌و (من)ه‌ی ‌ه ك ‌ه توانیویه‌تی پێداویس���تیه‌كانی خۆی ب ‌ه‬ ‫هارمۆنی و ته‌بایی له‌گه‌ڵ مه‌رج و سنوره‌كانی گروپه‌كه‌یدا پڕبكاته‌وه‌‪.‬‬ ‫‌وه زۆر هه‌ستیار‬ ‫بۆی ‌ه ده‌بینین په‌یوه‌ندی ئه‌ندامانی‌گروپ ب ‌ه سه‌ركرده ‌‌‬ ‫و قوڵه‌‪،‬س���ه‌ركرد‌ه وه‌زیفه‌ی (به‌رز‌ه م���ن) ی گروپه‌كه‌ی وه‌رده‌گرێت‬ ‫‪ ،‬ل��� ‌ه الیه‌ك���ه‌وه هێند‌ه ب��� ‌ه پۆزێتیڤی ب ‌ه وێنای ج���وان و بریقه‌دار‬ ‫‌وه ده‌بێت ‌ه نمون ‌ه ‌ی (من) ‌ی ئایدیاڵ و س���یمبولی هیوا و‬ ‫پ���ڕ ده‌كرێته ‌‌‬ ‫ژیانه‌وه‌‪ ،‬ل ‌ه الیه‌كی تریش���ه‌و‌ه ده‌بێت ‌ه ویژدانێكی تۆقێنه‌ر و ك ‌ه وه‌ك‬ ‫حاكمێكی به‌زه‌برو زه‌نگ توانای بینین وئه‌نجامدانی هه‌موو ش���تێك و‬ ‫ته‌نانه‌ت سزادانیش���ی هه‌یه‌‪ .‬ئه‌ندامانی گروپ هه‌موو ب ‌ه گشت خۆیان‬ ‫‌ركرده هاوتاو یه‌كس���ان ده‌كه‌نه‌وه‌‪.‬‬ ‫له‌گه‌ڵ ئه‌م وێن ‌ه ئایدیاڵه‌ی س���ه ‌‌‬ ‫‌فرۆی���د پێوای ‌ه مرۆڤ له‌م په‌یوه‌ندی ‌ه بونیادی���ه‌دا ل ‌ه نێوان جیاوازی‪،‬‬ ‫الیه‌نگری‪ ،‬و ملكه‌چی‪ ،‬بااڵده‌ستی و به‌رپرسیارێتی و نابه‌رپرسیارێتیدا‬ ‫وه‌ك (ئاژه‌ڵێكی سیاس���ی) به‌رده‌وام خه‌ریكی پرس���ی ده‌سه‌اڵت و‬ ‫وابه‌س���ته‌بوون ‌ه ب ‌ه سه‌ركرده‌وه‌‌‪ .‬هه‌ربۆیه ئه‌و گروپ وه‌ك شانۆیه‌كی‬ ‫نائ���اگا ده‌بینێت كه تیایدا‌ ئه‌نگێزه‌كان ب ‌ه پێی گێس���تاڵتی خێڵ و‬ ‫مێگ���ه‌ل خۆیان نمایش ده‌كه‌ن‪ .‬ل ‌ه دیدی فرۆیده‌وه‌‪ ،‬ده‌كرێت ژیان و‬ ‫بوونی ئه‌م جۆر‌ه ل ‌ه گروپ به‌م سیفه‌تان ‌ه بناسینه‌وه‪ :‬دابه‌زینی ئاستی‬ ‫ڕۆش���نبیری و هۆشیاریان تا پله‌ی بیرنه‌كردنه‌وه‌! هه‌ڵچون و داچونی‬ ‫هه‌س���ت و سۆزیان تا ڕاده‌ی بێس���نوری! نه‌بون ‌ی تۆله‌رانت! نه‌بونی‬ ‫ئامانج بێسه‌روبه‌ره‌یی ته‌واو ل ‌ه هه‌ڵسوكه‌وت و كاره‌كانیاندا! توانای‬ ‫به‌زینی هه‌موو س���نوره‌كان ل ‌ه كاتی هه‌ست ده‌ربڕین و نمایشكردنی‬ ‫خۆیاندا‪ .‬فرۆید ئه‌م ره‌فتار‌ه بێمانایانه‌ی خێڵی سه‌ره‌تایی‪ ،‬ب ‌ه خولیاو‬ ‫عه‌وداڵ���ی مرۆڤ بۆ (هێز و ئایدی���اڵ) ڕاڤ ‌ه ده‌كات و پێوای ‌ه هێند‌ه‬ ‫ڕه‌گوڕیشه‌ی قوڵ ‌ه ك ‌ه ب ‌ه ب ‌ێ بیركردنه‌و‌ه ب ‌ه ویست و ئاره‌زوی خۆمان‬ ‫‌ینه ناو سه‌ركرده‌وه پیایدا هه‌ڵدواسین‌! گروپ ب ‌ه ئایدیاڵكردنی‬ ‫ده‌یخه ‌‌‌‬ ‫س���ه‌رۆك و مانه‌و‌ه ل ‌ه ژێر سێبه‌ری ده‌سه‌اڵتیدا خۆی ل ‌ه هه‌موو ئه‌و‬ ‫شتان ‌ه ڕزگار ده‌كات ك ‌ه پێ ده‌ڵێن ‪:‬به‌رپرسیارێتی‪ ،‬مۆراڵ و ویژدان‪.‬‬ ‫هاوكاتیش ئه‌و ڕه‌خنه‌ی���ه‌ی خودیش ك ‌ه ل ‌ه به‌رزه‌(من)ه‌و‌ه دێت كپو‬ ‫بێده‌نگ ده‌كات!‬

‫‪8‬‬

‫ذمارة (‪ )198‬دوشةممة ‪2014/5/5‬‬

‫نەبیل نەعیم‪ ،‬یەکێک لەدامەزرێنەرانی رێکخراوی قاعیدە‪:‬‬

‫ئەیمەن زەواهیری‬ ‫بوکەڵەیەکە بەدەست موخابەراتی هەندێک واڵتەوە‬ ‫سازدانی‪ :‬دوعا عەبدولعەزیز*‬ ‫(‪)3-1‬‬ ‫دوع��ا ع��ەب��دول��ع��ەزی��ز‪ :‬ب��ەو پێیەی كە‬ ‫بەڕێزتان سەركردەی دیاری «ڕێكخستنی‬ ‫جیهاد‪ -‬تنظيم الجهاد» ی میسر بووی‪،‬‬ ‫پێمان باشە لە زاری بەڕێزتانەوە كورتەیەك‬ ‫لە مێژووی ئەو ڕێكخراوە بزانین؟‬ ‫نەبیل نەعیم‪ :‬سەرەتا ئ��ەم ڕێكخراوە‬ ‫لەسەر دەستی «ئیسماعیل تەنتاوی»‬ ‫وهاوڕیكەی بەناوی «علوی موستەفا» دوای‬ ‫ساڵەكانی ‪ 1964‬و زیاتر دوای نسکۆكەی‬ ‫سوپای میسری دروستبوو‪ .‬دیارترین ئەو‬ ‫كەسە پێشەنگانە لە پەیوەندیكردن بەو‬ ‫ڕێكخراوەوە بریتی ب��وون لە « ئەیمەن‬ ‫زەواهیری وسەید ئیمام شەریف» كە ئەو‬ ‫دوانە بەشداریی وانەوتنەوەكان دەبوون لە‬ ‫مزگەوتی قولله‌ لە شێخ خەلیفەتول ڕەشید‪.‬‬ ‫ئەوەش وەك وتم پاش سەرنەكەوتنی پرۆژە‬ ‫ناسریەكە‪ ،‬ئەم ڕێكخستنە بیریان لە چوونە‬ ‫ناو سوپاوه‌ بەنهێنی کرده‌وه‌‪ ،‬بە ئامانجی‬ ‫زاڵبوون بەسەر سوپا و ڕاونان و كوشتنی‬ ‫ئەو كەسانەی كە لەسوپادا بوون‪.‬‬ ‫بۆ ئەم كارەشیان هەنگاویان هەڵگرت‬ ‫و ‪18‬كەس لەخۆیان خزاندە ناو ڕیزەكانی‬ ‫سوپاوە‪ ،‬سەرەتا پێگەی سادەیان هەبوو‪ ،‬بۆ‬ ‫هەمان مەبەست « عەلوی» یش دوبرای خۆی‬ ‫ناردە ناو سوپاوە‪ ،‬بەاڵم لە شەڕی ‪1973‬دا‬ ‫ك��وژران‪ ،‬كە ئەم ڕووداوەش بۆ ئەو وەك‬ ‫شۆكێك بوو بۆی كە وایلێكرد ڕیزەكانی ئەو‬ ‫ڕێكخستنە نهێنیە جێبهێڵێت و ڕوو لە هۆڵەندا‬ ‫بكات‪ .‬لە شەڕی ‪ 1973‬لەو ‪ 18‬كەسە كە‬ ‫لە ڕێگەی ڕێكخستنی جیهادەوە چووبوونە ناو‬ ‫سوپاوە»‪ »10‬كەسیان لێكوژرا‪ .‬هەشتەكەی‬ ‫تر بەهۆی ئەو هەوڵ و كۆششەی پێشكەشیان‬ ‫كردبوو لە ش��ەڕدا پلەیان بەرزكرایەوە و‬ ‫مەدالیای ئازاییان پێبەخشرا‪ .‬ئیسماعیل ئەم‬ ‫كارە نهێنیەی كە پێسپێردرابوو ماوەیەك‬ ‫وەستاندی‪ ،‬تا « ساڵح سریە» هات و هەوڵی‬ ‫جێبەجێكردنی پڕۆسەی «هونەری سەربازی»‬ ‫دا‪ ،‬پاشان لە ڕێگەی «زەینەب عەزالی»‬ ‫ەوە هەوڵی دۆزینەوەی ئەو ‪ 8‬كەسەی داو‬ ‫توانی پەیوەندیان لەگەڵدا درووستبكاتەوە‬ ‫و بیانخاتەوە ك��ار‪ .‬بۆیە پاشماوەیەك لە‬ ‫ڕێگایەكی نهێنیەوە چەندین چەكیان بە‬ ‫شێوەیەكی باشی هونەری سەربازی جواڵند‬ ‫ڕوەو كەناری ڕووب��اری (نیل)‪ ،‬بەمەبەستی‬ ‫گەمارۆدانی «ئەنوەر س��ادات» و سەرانی‬ ‫تری حكومەت‪ ،‬بەاڵم ئەم تاقمە لەم كارەیاندا‬ ‫سەركەوتوونەبوون و توانرا بە پالنەكەیان‬ ‫ب��زان��رێ��ت و ل��ە الی���ەن دەوڵ����ەت و هێزە‬ ‫ئەمنیەكانی میسرەوە زۆرینەی ئەندامەكانیان‬ ‫ئاشكراببن‪ ،‬ن��اوی ڕێكخستنەكەشیان بۆ‬ ‫ڕاگەیاندنەكانیش ئاشكرا بكرێت‪ .‬بۆیە لە‬ ‫ساڵی ‪ 1977‬ئەم ڕێكخستنە نهێنیەی ناو‬ ‫سوپا توشی شكستێكی گ��ەورە ب��وو‪ .‬ئەم‬ ‫ڕێكخستنە جیهادیەی ن��او سوپا كۆتایی‬ ‫پێنەهات‪ ،‬بەڵكو ب��ەه��ۆی بنبڕنەبوونی‬ ‫لە ن��او سوپادا دیسان سەریهەڵدایەوە و‬ ‫گەشەیكردەوە‪ .‬تا ئەوەبوو ئەم ڕێكخراوە‬ ‫نهێنیە دەستی بە چاالكیەكانی ك��ردەوە‪،‬‬ ‫دیارترین چاالكیشی كاری « تیرۆركردنی‬ ‫ئەنوەر سادات»ی سەرۆكی پێشووی میسر‬ ‫بوو و لەو كارەشیدا سەركەوتووبوو‪ .‬سەرەڕای‬ ‫سەركەوتنی و پێكانی ئامانجی گەورەی خۆی‪،‬‬ ‫بەاڵم بەو كارەی بە تەواوی ئەو ڕێكخستنە‬ ‫نهێنیە بۆ كۆتا جار چرای كوژایەوە‪ .‬زۆربەی‬ ‫ئەندامەكانیشی یان لە سێدارە دران یان بۆ‬ ‫ماوەی درێژ زیندانی كران‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬یەكێك لەوانەی كە‬ ‫لەناو ئەو ڕێكخستنەدا بوو‪ ،‬بەشداریی لە‬ ‫كوشتنی س��ەرۆك ئەنوەر س��ادات دا كرد‬ ‫جەنابت بووی‪ ،‬كە دواجار گیرایت و زیندانی‬ ‫كرایت‪ .‬باشە ئەگەر سەردەم وكات بگەرێنەوە‬ ‫دوواوە ئایا لە كاری تیرۆر كردنی «ئەنوەر‬

‫• دامه‌زرێنه‌ر و یه‌کێک ل ‌ه سه‌رکرده‌کانی کۆمه‌ڵه‌ی جیهادی میسره‌‪.‬‬ ‫• به‌شداریی ل ‌ه تیرۆرکردنی سه‌رۆککۆماری میسر (ئه‌نوه‌ر سادات) کردوه‌‪.‬‬ ‫• ‪ 20‬سآڵ ته‌مه‌نی ل ‌ه زیندانه‌کانی میسردا به‌سه‌ر بردوه‌‪.‬‬ ‫• سه‌رکرده‌یه‌کی دیاری موجاهید ‌ه عه‌ره‌ب‪-‬ئه‌فغانه‌کان بووە‪.‬‬ ‫• یه‌کێک بوو ‌ه ل ‌ه دامه‌زرێنه‌ر و سه‌رکرده‌یه‌کی دیاری ئه‌لقاعیده‌‪.‬‬ ‫• دکتۆرای ل ‌ه بواری فقهی ئیسالمییدا هه‌یه‌‪.‬‬ ‫• ل ‌ه بواره‌کانی جیهاد و ئیسالمی سیاسیدا خاوه‌نی چه‌ندین کتێب و لێکۆڵینه‌و ‌ه و‬ ‫چاوپێکه‌وتنه‌‪.‬‬ ‫سادات» دا بەشداری دەكەیتەوە؟‬ ‫نەبیل نەعیم‪ :‬ئەوكات تەمەنم زۆر گەورە‬ ‫نەبوو‪ ،‬گەنجێك بووم بەرپرسی دەستخستنی‬ ‫چەك بووم بۆ بەشداری لەو كاری كوشتنە‪،‬‬ ‫ئەو بریارەم بەرهەم و لەدایكبووی ئەو كات‬ ‫و س��ەردەم��ەی خ��ۆی ب��وو‪ ،‬ئیمڕۆ تەمەنم‬ ‫سەردەمیش هەردوو گۆڕاون‪.‬‬ ‫دوع��ا عەبدولعەزیز‪ :‬باشە جەنابتان‬ ‫وەك جیهادیەكی میسری ج��اران و چۆن‬ ‫دەت��ڕوان��ی��ە ئ��ەو فتوایەی ب��اوك��ی ڕووح��ی‬ ‫گروپە جیهادیەكانی میسر» شێخ عومەر‬ ‫عەبدورەحمان» سەبارەت بە سەرۆك جەمال‬ ‫عەبدولناسر داب��ووی و بە كەسێكی كافر‬ ‫هێنابوویە ئەژمار؟‬ ‫نەبیل نەعیم‪ :‬ئەو فتوایە من و چەند‬

‫كەچی «حەسەن بەننا» ڕێكخراوی كۆمەڵی‬ ‫ئیخوانی درووستكرد‪ ،‬لەو سەردەمەوە تا‬ ‫ئیمرۆ ئاین كراوەتە هۆكارێك بۆ كوشتن و‬ ‫بڕین و تەفرەقە و گرفتی سیاسی ونەمانی‬ ‫ئاسایشی واڵت و هتد‪ ،‬بەكوشتنی نەقراشی‬ ‫و عەلی ماهیر و دەیانی تر كۆمەڵگەی‬ ‫میسری كردە شوێنگەی ملمالنێی سیاسی‬ ‫ناوخۆیی و ئاینی بێزراو كرد‪.‬‬ ‫دوع��ا عەبدولعەزیز‪ :‬باشە ئێوه‌ وەك‬ ‫كەسێكی نزیك لە ئەیمەن زەواه��ی��ری و‬ ‫پێشتر لەزیندان و پاشان نزیك لە ئوسامە‬ ‫بن الدنەوە چۆن پەیوەندیتان درووستكرد و‬ ‫چۆن جیابوونەوە ؟‬ ‫نەبیل نەعیم‪ :‬ڕاستە ئەوانە كەسێكی دوور‬ ‫نەبوون لە منەوە‪ .‬من لەگەڵ ئوسامە بن الدن‬

‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬باشە چۆن ئەیمەن‬ ‫زەواه��ی��ری ب��ەو ش��ێ��وازە ئ��ەوەن��دە بیری‬ ‫توندوتیژی چ��ووە ناخی و بەو شێوازەی‬ ‫لێهات كە کرده‌ی تەكفیر الی تۆخبێتەوە؟‬ ‫ئایا جیاوازیان لەگەڵ ئوسامە بن الدن‬ ‫چیبوو؟‬ ‫نەبیل نەعیم‪ :‬لەو ڕووەوە كە باوەڕ وابوو‬ ‫دەبێت ڕووب��ەڕووی كوفرببینەوە‪ ،‬هەمومان‬ ‫وەكیەك بیرمان دەك��ردەوە‪ ،‬بەاڵم ئەوان‬ ‫دواتر بیری تەكفیریان تیادا تۆخ ببویەوە‪،‬‬ ‫ئوسامە و ئەیمەن زەواهیری یەكجۆر بوون‬ ‫لە تێفكرینەوە‪ ،‬بەاڵم لە ڕووی كەسایەتیەوە‬ ‫نا‪ .‬چونكە (بن الدن) كەسێتیەكی بەهێزی‬ ‫هەبوو و بە ئاسانی كاریگەریی لەسەر‬ ‫چ���واردەوری خۆی دادەن��ا‪ ،‬ب��ەاڵم ئەیمەن‬

‫ڕێكخراوە؟ لەكاتێكدا دوای چەند ساڵێ‬ ‫ئەوجا ئەو بوو بە تەمویلكەری مادی ئەو‬ ‫ڕێكخراوە و هاتە ناو ئەو ڕێكخراوەوه‌‪.‬‬ ‫نەبیل نەعیم‪ :‬ڕاستە ئێمە دروستمانكرد‪،‬‬ ‫ڕێ��ك��خ��راوی ئەلقاعیدە بەرهەمی بیری‬ ‫موجاهیدینی میسریە‪ ،‬بیرۆكەی سەرەكی‬ ‫دەگەرێتەوە بۆ عەقیدێكی میسری كە بۆ شەڕ‬ ‫دژی ڕوسیا چوو بوە ئەفعانستان‪ ،‬وەختێك‬ ‫هەستاین بە دروستكردنی سەربازگە لەوێ‌‬ ‫و ڕاهێنانی سەربازی ئەو كەسانەی كە بۆ‬ ‫جیهاد و شەڕ هاتبوون‪ .‬سەرەتا بەسەر‬ ‫چوار سەربازگەدا دابەشببوین‪ ،‬یەكێك لەو‬ ‫سەربازگانە ناوی سەربازگەی (الصفوة)‬ ‫بوو‪ ،‬لە شوێنێك پێی دەوترا(جیهاد ول)‪،‬‬ ‫من سەرپەرشتی ئەو سەربازگەیەم دەكرد‪،‬‬

‫لەگەڵ ئوسامە بن الدن‬ ‫پێكەوە كارمانكردوە و‬ ‫نزیكەی سێ ساڵ لەماڵی ئەواندا ژیاوم‬ ‫كەسی تر لە شێخی موجاهیدین لە نزیكەوە‬ ‫لەگەڵی بووین بیستومانە‪ ،‬سەرەڕای ئەوەی‬ ‫كە عومەر عەبدول ڕەحمان ڕۆچوونی هەبوو‬ ‫لە تەكفیركردنی دەسەاڵتدارەكاندا‪ ،‬بەاڵم من‬ ‫لەگەڵ ئەودا ناكۆك بووم بەوەی كە پێم‬ ‫وابوو ئەوكات شێخ عومەر عەبدولرەحمان‬ ‫لە س��ۆزی زیاتری بۆ كۆمەڵی ئیخوان و‬ ‫كوشتنی سەرانی ئیخوان لەالیەن جەمال‬ ‫عەبدول ناسرەوە ئەو فتوایەی دەركرد‪ ،‬بەاڵم‬ ‫من كۆمەڵی ئیخوانم وا نەدەبینی‪ ،‬ئەزانی‬ ‫من لە ئەنجامی كار و شتەكانم دەڕوان��ی‬ ‫ن��ەك خواستە زارەكییەكان‪ ،‬بۆ نموونە‬ ‫جەمال عەبدول ناسر ئێستگەی قورئانی‬ ‫پیرۆزی دان��ا كە لەڕێی ئەو ئێستگەیەوە‬ ‫ڕۆشنبیری ئاینی و ئیسالمەتی تەشەنەی‬ ‫كرد و ئیسالمی وەك ئاسودەیی و خۆراكێكی‬ ‫ڕۆحی و دەرونی پێشكەش بە كۆمەڵگا كرد‪،‬‬

‫پێكەوە كارمانكردووە و نزیكەی سێ ساڵ‬ ‫لەماڵی ئەواندا ژیاوم‪ ،‬پاشان لەگەڵ ئەیمەن‬ ‫زەواهیری‪ ،‬ئەوەش بەسە بۆ ئەوەی بڵێم من‬ ‫لەگەڵ ئەودا سێ ساڵ زیندانیمان لە ژوورە‬ ‫تاریكەكەكانی زینداندا پێكەوە بەسەربردوە‪.‬‬ ‫ئەیمەن ئەوەندە خووی بەمنەوە گرتبوو‬ ‫دەی��ووت بێ تۆ هەڵناكەم‪ ،‬حەزی دەكرد‬ ‫هەردەم لەگەڵ مندا بێت‪ .‬وەختێكیش چووم‬ ‫بۆ ئەفغانستان لەوێش هەر نزیكی بووم ئەو‬ ‫زۆرجار تكای لێدەكردم لە ماڵەكەی خۆیدا‬ ‫بمێنمەوە‪ .‬بەهەرحاڵ دوای كۆتایی شەڕی‬ ‫ئەفغانستان و دوای ئەوەی من و دووكەسی‬ ‫تر گەڕاینەوە لە ئەفغانستانەوە بۆ سودان‪،‬‬ ‫ئیتر لێكدووركەوتینەوە‪ .‬ئەمە بەدەر لەوەی‬ ‫زیندانی بوونی من‪ ،‬دروستبونی گۆڕانكاری‬ ‫لە تێفكرینی من بۆ كاری جیهادی ئیسالمی‬ ‫هۆكارێكی تربوو‪.‬‬

‫زەواه��ی��ری ك��اب��رای��ەك��ی ب��ە پێچەوانەوە‬ ‫شلوشێواو بوو‪ ،‬زوو دەكەوتە ژێر كاریگەریی‬ ‫ئەوانی تره‌وه‌‪ ،‬تەنها لەو ڕووەوە كە كەسێكی‬ ‫جیهادیی كۆن و پاشان كەسێكی نزیك بوو‬ ‫لە ئوسامەوە بۆیە دواتر بەكارهێنرا‪ .‬بەمانا‬ ‫ئێستا له‌چنگی هەندێ‌ كەسی ناو قاعیدەوە‬ ‫وەك بووكەڵەیەك دەیبینم‪ ،‬ئەوانەی كە‬ ‫موخابەراتی هەندێ‌ واڵت دەیانجوڵێنێت و بۆ‬ ‫بەرژەوەندیی ئەوان كاردەكەن‪ .‬ئەزانی من لە‬ ‫ماوەی سەرۆك بوونم لە ڕێكخراوەی جیهادی‬ ‫ئیسالمیدا هەردەم بەرەنگاری بیری تەكفیری‬ ‫دەب��ووم��ەوە و نەمدەهێشت گەشەبكەن و‬ ‫دەمكردنەدەرەوە ‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬ڕێكخراوی ئەلقاعیدە‬ ‫س���ەرەت���ا ج��ەن��اب��ت وەك ی��ەك��ێ��ك لە‬ ‫دامەزرێنەرانی چۆن دروستتان كرد؟ باشە‬ ‫ئوسامە بن الدن چۆن بوو بەسەرۆكی ئەو‬

‫ل��ەس��ەرەت��ادا تەمویلی ئ��ەو پرۆژەیەمان‬ ‫لە ڕێگای «شێخ ع��ەب��دواڵ ع���ەزام»ەوە‬ ‫ب��وو‪ ،‬دوات��ر گرفت دروستبوو لە نێوان‬ ‫موجاهیدین و عەبدواڵ عەزام‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫وێنەی پاسپۆرتی ئەوانی دابوو بەكەسێك‬ ‫ب��ەن��اوی»ئ��ەب��وم��ازن»‪ ،‬ئەوانیش بۆیان‬ ‫دەركەوتبوو كە موخابەراتی سعودیەیە و‬ ‫بەتایبەت ئێراقییەكان توڕەبوون لە عەبدواڵ‬ ‫ع��ەزام‪ ،‬چونكە لە ترسی س��ەدام‪ ،‬نه‌بادا‬ ‫بکه‌وێته‌ ئازاردانی كەس وكاریان‪ ،‬ئاخر‬ ‫له‌وێ بەناوی ت��رەوە خۆیان ناساندبوو‪،‬‬ ‫نه‌ک ناوی ڕاسته‌قینه‌ی خۆیان‪ .‬تادواجار‬ ‫لە بێ تەمویلی ئەم موجاهیدانە ئیتر بە‬ ‫شوێن تەمویلكەرێكدا گەڕاین‪ ،‬ئەوەبوو من‬ ‫و ئەیمەن زەواهیری لە سعودیە چوینە‬ ‫ماڵی «ئوسامە بن الدن»‪ ،‬ئیتر ئەو ئەركی‬ ‫تەمویلی گرتەئەستۆ و لە ساڵی ‪،1989‬‬

‫قاعیدە لەسەر دەستی «ئیسماعیل تەنتاوی» و هاوڕێكەی‬ ‫بەناوی «علوی موستەفا» دوای ساڵەكانی ‪ 1964‬و زیاتر دوای‬ ‫نسکۆكەی سوپای میسری دروستبوو‬

‫وەك سەرۆكی ڕێكخراوی ئەلقاعیدە بەیعەتی‬ ‫پێدرا‪ .‬بەمانا ئێمە درووستمانكرد و ئەویش‬ ‫لەڕێگەی تەمویلەوە هات و بەرهەمی كاری‬ ‫ئێمەی چنیەوە‪ ،‬پاشان بەو پێیەی كە‬ ‫زۆرترینی چەكدارەكانمان لە نیوەدورگەی‬ ‫عەرەبی بوو‪ ،‬ئیتر ئەوان وەالئیان بۆ ئەو‬ ‫زیاتربوو‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬ئایا لەدوای ئەوەی‬ ‫لە الیەن دەوڵەتەوە دەستگیركرایت ‪ ،‬یان‬ ‫پاش دەرچوونت لە زیندان پەیوەندیت‬ ‫لەگەڵ « ئەیمەن زەواهیری»ەوە بەردەوام‬ ‫بوو؟‬ ‫نەبیل نەعیم‪ :‬كۆتا پەیوەندیی من لەگەڵ‬ ‫ئەیمەن زەواهیری بۆ ساڵی ‪1997‬زاینی‬ ‫دەگەڕێتەوە‪ ،‬كاتێك لە زینداندا بووم‪،‬‬ ‫نامەیەكم نارد بە كەسێكدا بۆی كە تیایدا‬ ‫داوامكردبوو «نەكات كاری توندوتیژی و‬ ‫تەقینەوەكان بهێنێتە ناو واڵتی میسرەوە‪،‬‬ ‫ئێمە لێرەدا هەوڵی تر دەگرینە بەر لەبری‬ ‫ئەوانە»‪ ،‬بەاڵم بەداخەوە ئەیمەن بەگوێی‬ ‫منی نەكرد‪ .‬لە یادمە بەتەواوی كە وتم‬ ‫بەو كەسە كە نامەكەی منی دەب��رد بۆ‬ ‫ئەیمەن زەواه��ی��ری‪ ،‬كە نامەكەی منتان‬ ‫بەئەو دا‪ ،‬وەاڵمم بەم شێوازە بۆ بنێرەوە‬ ‫« من گەیشتمەوە ماڵی خۆم و نیازمە ژن‬ ‫بۆ كوڕەكەم بگوازمەوە‪ ،‬هیواداردەبووم‬ ‫بەشداریت لە زەماوەندەكەماندا بكردایە»‪،‬‬ ‫ئیتر دڵ��ن��ی��ادەب��م��ەوە‪ .‬پ��اش م��اوەی��ەك‬ ‫پارێزەرەكەم هات سەردانی كردم و پێی‬ ‫وتم « بەڕێز ئەكرەم لە لەندەن‪ ،‬پێی وتم‬ ‫زەماوەنددەگێڕین‪ ،‬هیواداردەبووم ئەگەر‬ ‫ئەو ئامادە ببوایە»‪ ،‬ئیتر تێگەیشتم كە‬ ‫نامەكەم گەیشتوە‪ .‬كەچی پاشماوەیەك‬ ‫سەرم سوڕما و زۆر بەالمەوە جێی سەرنج‬ ‫ب��وو‪ ،‬ك��ە ئەیمەن هێرشی ك��رد‪ ،‬دوات��ر‬ ‫تێگەیشتم كە ئەیمەن توانایەكی وەهای نیە‬ ‫كە خۆی ڕابگرێت بەرامبەر ئەوانەی دەوری‪،‬‬ ‫چونكە ئ��ەوان فەرمانیان بە هێرشكردن‬ ‫كردبوو‪ .‬ئیتر ئەویش بڕیاری جێبەجێكردنی‬ ‫داب��وو‪ .‬دواتر بەتوندییش بەرامبەر من و‬ ‫«شێخ سەید ئیمام « بوونەوە‪ ،‬كە ئەویش‬ ‫ك���ردەوە تیرۆریستیەكانی وەك من لە‬ ‫دەوڵەتە عەرەبیەكاندا حەرامكردبوو‪.‬‬ ‫دوعا عەبدولعەزیز‪ :‬ئەی سەبارەت بە‬ ‫بیری»شێح عومەر عەبدول ڕەحمان» و‬ ‫پەیوەندیی ئەوان بە ڕێكخراوی ئەلقاعیدەوە‬ ‫چیمان پێدەڵێیت؟‬ ‫نەبیل نەعیم‪ :‬عومەر عەبدولرەحمان لە‬ ‫كاتێكدا ئەو نابینابوو‪ ،‬بەاڵم سەركردەبوو‪،‬‬ ‫كاریگەریی لەسەر «کۆمه‌ڵی ئیسالمی‬ ‫م��ی��س��ری» ب��ە ت����ەواوی ه��ەب��وو و وەك‬ ‫سەركردە تەماشادەكرا‪ ،‬بەاڵم بۆ كاریگەریی‬ ‫دانان لەسەر» ڕێكخراوی قاعیدە» هیچ‬ ‫كاریگەریی نەبووە‪ ،‬بەاڵم « سەید ئیمام‬ ‫«بە موفتی جیهاد لە سەرانسەری جیهان‬ ‫دادەنرا‪ .‬ئەم پیاوە بیرێكی ورد و پڕهونەریی‬ ‫لە نوسینی ئەم كتێبەدا بەكارهێنابوو‪ .‬الت‬ ‫سه‌یر نەبێت گەر بڵێم كەم كەس هەبووە‬ ‫ئەم كتێبەی خوێندبێتەوە و بیری جیهادی‬ ‫لەال دروست نەبوبێت‪ .‬بەڕاستی كتێبێكی‬ ‫زۆر ترسناك بوو‪ ،‬هەرچەند من چەند جار‬ ‫ئەم كتێبەم خوێندوەتەوە‪ .‬دواتر ئەم كتێبە‬ ‫بیرۆكەكانی دزرا و بە پارچە پارچە لەمالو‬ ‫لەوال بەناوی ئەم و ئەوەوە باڵو كرایەوە‪.‬‬ ‫هەر ئەم كتێبەش بووە بە سەرچاوەیەك بۆ‬ ‫تەكفیرییەكان و فتوادەركردنی هەمەجۆر و‬ ‫حەرامكردنی زۆرشت‪ .‬بۆ نمونە « بڕیاری‬ ‫ڕوخاندن و كاولكردنی ئەهرامەكانی میسر‪،‬‬ ‫گوایە ئەمانە بتن و دەبێت بڕوخێنرێن؟!‬ ‫ئەمە سەرەڕای ئەوەی كە فەتحی ئیسالمی‬ ‫گەیشتۆتە میسر لە دووریشەوە دەستی‬ ‫بەمەبەستی ڕووخ��ان��دن��ی ه��ەرەم��ەك��ان‬ ‫نەبردووە‪.‬‬ ‫*رۆژنامەوانێکی میسرییە تایبەت‬ ‫بۆ روانگە و رەخنە کار دەکات‬