Chawder527

‫رۆژنامەنوسێكی ناوداری توركیا‪:‬‬ ‫توركیا درێژە بەپڕۆسەی كۆمەڵكوژیی كورد دەدات‬

‫باكوری كوردستان دەكرێتە‬ ‫مەیدانی جەنگێكی سەپێنراو‬

‫‪2‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ذمارة (‪ )527‬دو شةممة ‪2015/8/10‬‬

‫بەیاننامەكان بارودۆخەكەیان گرژتر كرد‬ ‫سكرتێرى پارلەمان‪ :‬رەنگە لەم هەفتەیەدا كۆبونەوەی نائاسایی ئەنجام بدەین‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫دوێنێ‌ لیژنەی یاسایی راپۆرتی هەمواری یاسای سەرۆكایەتیی‬ ‫هەرێمی رادەستی سەرۆكایەتیی پارلەمان كرد‪ ،‬بەاڵم بەهۆی كەمیی‬ ‫كاتەوە بەدوردەزانرێت‪ ،‬پێش ‪20‬ی ئاب هەمواری یاساكە كۆتایی‬ ‫بێت‪ .‬هەر دوێنێش گۆڕەپانی سیاسیی كوردستان لەسەر پرسی‬ ‫سەرۆكایەتی‪ ،‬رۆژێكی پڕ لە بەیاننامەی بەڕێكرد‪ ،‬كە ئەمەش‬ ‫بارودۆخەكەی زیاتر گرژ كرد‪ ،‬چونكە بەرای بەشێكی زۆری چاودێرانی‬ ‫سیاسی بەیاننامەكەی سەرۆكی هەرێم بەنەفەسێكی توند نوسراوە‪،‬‬ ‫بەتایبەت لەو خاڵەدا كە باس لە كودەتا دەكات‪ .‬الی خۆشییەوە‬ ‫سكرتێری پارلەمانی كوردستان بە "چاودێر"ی راگەیاند ئەگەر‬ ‫هەیە بەهۆی كەمی كاتەوە لەم هەفتەیەدا كۆبوونەوەی نائاسایی‬ ‫ئەنجامبدەین‪.‬‬ ‫لــەبــارەی هەوڵەكانی پارلەمان بۆ هــەمــواركــردنــەوەی یاسای‬ ‫سەرۆكایەتيی هەرێم‪ ،‬سكرتێری پارلەمانی كوردستان‪ ،‬بە"چاودێر"ی‬ ‫راگەیاند‪ ،‬ئەگەر هەیە‪ ،‬بەهۆی كەمیی كاتەكەوە‪ ،‬لەم هەفتەیەدا‬ ‫كۆبونەوە بكەین‪ ،‬كۆبونەوەكەش چەند رۆژێكی دەوێت‌و تا پڕۆژەكەش‬ ‫دەنێرینە الی سەرۆكی هەرێم‪ ،‬كاتێكی زۆری دەوێت‪.‬‬ ‫فەخرەدین قادر‪ ،‬وتیشی "لە دوای ‪20‬ی ئابەوە‪ ،‬بۆ ئەوەی بۆشایی‬ ‫یاسایی دروستنەبێت‪ ،‬ئایا ئێستا چارەسەری ئەو كێشەیە بكەین‪ ،‬یان‬ ‫دواتر؟ بەاڵم لە هەمو حاڵەتێكدا كارەكان لە پارلەماندا بەپێی رێكارە‬ ‫یاساییەكان دەڕۆن"‪.‬‬

‫نوێنەرانی یەكێتی‌و گۆڕان‌و یەكگرتوو‪ :‬پرۆسەی نەوت شەفاف نییە‬

‫زانیاریی زیاتر لەالپەڕە ‪2‬دا دەخوێننەوە‬

‫سیاسەتی توركیا‬ ‫لەرۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاست گۆڕانی‬ ‫گەورەی بەسەردا‬ ‫دێت‬

‫لە ‪ 90‬رۆژدا حكومەت نەیتوانی سندوقی‬ ‫داهاتە نەوتییەكانی دابمەزرێنێت‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪ :‬لە دیمانەیەكی رۆژنامەوانیدا نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی حكومەت‌و سەرۆكی ئەنجومەنی بااڵی نەوت‌و گازی هەرێم رایگەیاند‪ ،‬سەرجەمی الیەنەكان بەشدارن‬ ‫لە پرۆسەی فرۆشتنی نەوت‌و پرۆسەكەش شەفافە‪ .‬بەاڵم نوێنەری الیەنەكان لە پارلەمان رەتیدەكەنەوە‪ ،‬پرۆسەی نەوت شەفاف بێت‪ .‬ئەمەش لەكاتێكدایە تاكو ئێستا حكومەتی‬ ‫هەرێم یاسای دامەزراندنی سندوقی كوردستان بۆ داهاتی نەوت‌و گازی جێبەجێنەكردوە‪ ،‬كە بەپێی یاسای سندوقەكە دەبوایە لە ماوەی ‪ 90‬رۆژدا دەستەیەكی بۆ دابمەزرێنێت‪،‬‬ ‫ئەمڕۆش ‪ 2015/8/10‬وادە یاساییەكە كۆتایی دێت‪.‬‬ ‫‪4‬‬

‫ئوم سەییاف‪ ،‬ژنە پڕزانیارییەكەی‬ ‫داعش الی هەرێمی كوردستانە‬ ‫پەخشان زەنگەنە‪:‬‬ ‫بەهۆی ئوم‬ ‫سەییافەوە زانیاریی‬ ‫نوێمان سەبارەت‬ ‫بە ژنە فڕێنراوە‬ ‫ئێزدییەكان دەست‬ ‫دەكەوێت‬ ‫‪3‬‬

‫‪3‬‬

‫وەزیری رۆشنبیریی كانتۆنی جەزیرە‬ ‫سەردانی (ناوەندی رۆشنگەریی چاودێر) دەكات‬

‫بێریڤان خالد‪ :‬لە ئەگەری ئۆپەراسیۆنى سوپای‬ ‫توركیادا‪ ،‬بەرگریی توند دەكەین‬ ‫‪3‬‬

‫ده‌وڵه‌ت و‬ ‫عه‌لمانیه‌ت‬ ‫ڕێجیس دوبرێ‬

‫ئەدەبیاتی توركیا‬ ‫دێتە ناو فێستیڤاڵی‬ ‫گەالوێژەوە‬ ‫فیلمێکی تایبەت بە یەشار کەمال‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )527‬دو شةممة ‪2015/8/10‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫بەیاننامەكان بارودۆخەكەیان گرژتر كرد‬ ‫پەیامەكەی مەسعود بارزانی بە توند وەسفدەكرێت‬

‫سكرتێری پارلەمان‪ :‬رەنگە لەم هەفتەیەدا كۆبونەوەی نائاسایی ئەنجام بدەین‬ ‫گۆڕان‪ :‬ئەگەر تا ‪20‬ی ئاب هیچ نەكرێت‪ ،‬سەرۆكی پارلەمان دەبێتە سەرۆكی هەرێم‬ ‫پارتی‪ :‬سەرۆكی پارلەمان ناتوانێت ببێتە سەرۆكی هەرێم‬ ‫شەخسی‌و سیاسی لە پشتە‪.‬‬ ‫چاودێر‪ -‬بابان حەمە و رێبین حەسەن‪:‬‬ ‫دەربــارەی سیستمی سیاسی‪ ،‬دەڵێت‬ ‫«سیستمی كوردستان پارلەمانییەو ئەوە‬ ‫سەرەنجام‪ ،‬دوێن ‌ێ لیژنەی یاسایی‬ ‫زۆر بەرونی لە مــادەی ‪1‬ـی رەشنوسی‬ ‫راپۆرتی هەمواری یاسای سەرۆكایەتیی‬ ‫هەرێمی رادەستی سەرۆكایەتیی پارلەمان پ ــڕۆژەی دەستوریشدا هــاتــووە‪ ،‬لەسەر‬ ‫شێوازی هەڵبژاردنی سەرۆك پێشنیاری ئەوە‬ ‫كرد‪ ،‬بەاڵم بەهۆی كەمیی كاتەوە‬ ‫دەكەم‪ ،‬ئەم بابەتە گەل یەكالییبكاتەوە و‬ ‫بەدوردەزانرێت‪ ،‬پێش ‪20‬ی ئاب (وادەی‬ ‫راپرسی بكرێت لەسەر شێوازی هەڵبژاردنی‬ ‫تەواوبونی ویالیەتی بارزانی) پرسەكە‬ ‫سەرۆك»‪.‬‬ ‫یەكالبكرێتەوە‪ ،‬هاوكات دو بەیاننامەی‬ ‫دەربـــارەی چــارەســەری قەیرانەكەش‪،‬‬ ‫سەرۆكی هەرێم‌و بەیاننامەكانی سەرۆكی‬ ‫بـــارزانـــی ئـــامـــاژەی بــــــــەوەداوە‪ ،‬بۆ‬ ‫پارلەمان‌و جێگری سەرۆكی پارلەمان‌و‬ ‫چارەسەركردنی كێشەكان خۆسەپاندن و‬ ‫یەكگرتوی ئیسالمی رەوشەكەیان زیاتر‬ ‫شێوازی كودەتا هیچ ئەنجامێكی نابێت‌و‬ ‫ئاڵۆزكرد‪ .‬چونكە بەرای بەشێكی زۆری‬ ‫چاودێرانی سیاسی بەیاننامەكەی سەرۆكی قابیلی قبوڵیش نییە‪ ،‬هەمو حزبەكانی‬ ‫ناو حكومەت‌و پارلەمان پەلە بكەن لە‬ ‫هەرێم بەنەفەسێكی توند نوسراوە‪،‬‬ ‫ڕێككەوتن لەسەر چارەسەرێك بە سازان‪،‬‬ ‫بەتایبەت لەو خاڵەدا كە باس لە كودەتا‬ ‫كە لە بەرژەوەندیی گەل‌و نیشتیماندا بێت‪،‬‬ ‫دەكات‪ ،‬الی خۆشییەوە سكرتێری‬ ‫ئەگەر نەگەییشتینە سازان دەبێ بەرەو‬ ‫پارلەمانی كوردستان بە «چاودێر»ی‬ ‫راگەیاند ئەگەر هەیە بەهۆی كەمی كاتەوە هەڵبژاردنی پێشوەختە بچین‪.‬‬ ‫پەیامە توندەكەی سەرۆكی هەرێم‬ ‫لەم هەفتەیەدا كۆبوونەوەی نائاسایی‬ ‫لــەدرێــژەی ئــەو بەیاننامانەی دوێنی‬ ‫ئەنجامبدەین‪.‬‬ ‫باڵوكرایەوە‪ ،‬سەرۆكی هەرێمی كوردستان‬ ‫ئاماژە بۆ ئــەوە دەكــات كەلەم دۆخــەدا‬ ‫هەڵبژاردنی پێشوەخت‬ ‫ســەرۆكــی هــەرێــمــی كــوردســتــان لە هەوڵی كودەتاو خۆ سەپاندن هەیەو ئەگەر‬ ‫بەیاننامەیەكدا رایگەیاند‪ ،‬هەندێك سورن بەم شێوەیە بــڕوات دەبێت هەڵبژاردنی‬ ‫لە سەر شێوازی كودەتاو پرۆژەیان بۆ پێشەوەخت ئەنجامبدرێت‪ .‬بەبۆچونی‬ ‫دروستكردنی قەیران هەیە‪ ،‬پرۆژەیان بۆ چاودێرانی سیاسیش‪ ،‬پەیامەكەی سەرۆكی‬ ‫چارەسەركردن‌و پاراستنی كوردستان نییە‪ ،‬هەرێم توند بووە‪.‬‬ ‫پــاش ئـــەوەی الیــەنــە سیاسییەكانی‬ ‫بۆیە هەڵوێستی خۆی لە ئاست كێشەكە‬ ‫هەرێمی كوردستان لەسەر بارودۆخ‌و سازانی‬ ‫رادەگەیەنێت‪.‬‬ ‫مەسعود بارزانی‪ ،‬ئاماژە بەوەشدەكات‪ ،‬الیەنە سیاسییەكان سەبارەت بەتێپەڕاندن‌و‬ ‫هــەنــدێ الیـــەن دەیــانــەوێــت شــێــوازی ئەگەری دروستبوونی بۆشایی سەرۆكایەتی‬ ‫هەڵبژاردنی سەرۆكی هەرێمی كوردستان‌و هــەرێـم‌و بێئاكامیی ســازان‌و دانوستان‬ ‫دەسەاڵتەكانی بگۆڕن‌و‪ ،‬ئەوەیش مەبەستی لــەســەر بــڕگــەو یــاســا دەستورییەكانی‬

‫تایبەت بە دەسەاڵتەكانەی سەرۆكایەتی‬ ‫هەرێمی كوردستان‪ ،‬سەرۆكایەتی هەرێم‬ ‫راگەیەنراوێكی بــاوكــردەوەو تێیدا باس‬ ‫لەوە دەكــات كە ئەو سەرۆكەی لەالیەن‬ ‫پەرلەمانەوە هەڵدەبژێردرێت‪ ،‬سەرۆكێكی‬ ‫شەرعی نییە‪ ،‬و زادەی ڕێككەوتنی الیەنە‬ ‫حزبی‌و سیاسییەكانە‪.‬‬ ‫لە راگەیانەراوەكەی سەرۆكایەتی هەرێمدا‬ ‫باس لەوە كراوە كە ئەو قەیرانەی ئێستا‬ ‫گەلی كوردستانی پێوە سەرقاڵكراوە‪،‬‬ ‫دەبێت بە ســازان كۆتایی پێبهێنرێت‪،‬‬ ‫بەاڵم بەهیچ شێوەیەك لەراگەیەنراوەكەی‬ ‫سەرۆكایەتی هەرێمدا باسی چۆنێتی ئەو‬ ‫سازان‌و رێكەوتنە نەكراوە بۆ تێپەڕاندی‬ ‫ئـــەو قــەیــرانــە‪ ،‬ئـــەوە نــەبــێــت كــەبــاس‬ ‫لەهەڵبژاردنەوەی سەرۆك دەكات راستەوخۆ‬ ‫لەالیەن خەڵكەوەو پێشنیاری هەڵبژاردنی‬ ‫پێشوەختیش دەخاتە بەر باس‪.‬‬ ‫هەڵبژاردنی پێشوەخت‌و كۆمسیۆن‬ ‫سەرۆكی هەرێم لە پەیامەكەیدا باس‬ ‫لەوە دەكات كە «كێشەیەكمان نەبوو كە‬ ‫سەرۆك لە پارلەمانەوە هەڵبژێردرێت یان‬ ‫لەالیەن خەڵكەوە‪ ،‬هەرچەندە هەمیشە‬ ‫لەگەڵ هەڵبژاردنی ڕاستەوخۆی سەرۆك‬ ‫بووم لەالیەن خەڵكەوە» بەاڵم تا ئێستا‬ ‫لەراگەیەنراوەكەی سەرۆكایەتی هەرێمدا‬ ‫مەبەستی (چۆنێتی‌و میكانیزمی هەڵبژاردنی‬ ‫ســەرۆك راستەوخۆ لەالیەن خەڵكەوە)‬ ‫نازانرێت‪ ،‬ئایا كۆمسیۆنی سەربەخۆیی‬ ‫هەڵبژاردنەكان لەهەرێمی كوردستان بۆ‬ ‫ئەو مەبەستە خراوەتە ئامادەباشییەوەو‬ ‫توانای ئــەو هەڵبژاردنە لەئێستای ئەو‬ ‫هەموو قەیرانە ئابوری‌و سیاسی‌و ئەمنییەی‬ ‫هەرێمی كوردستاندا هەیە یاخود نا؟‬

‫لەكاتێكدا پێشتر كۆمسیۆن جەختی لەوە‬ ‫كردۆتەوە كە توانای هەڵبژاردنیان نییە‪.‬‬ ‫لەراگەیەنراوەكەی سەرۆكی هەرێمدا‬ ‫بەتوندی باسلەوە كــراوە كــە «ئێستا‬ ‫پۆستی سەرۆكی پارلەمانی كوردستان‬ ‫بێالیەنی و میسداقییەتی خۆی لەدەست‬ ‫داوە» ئەمەش پەیامێكی روون‌و ئاشكرای‬ ‫ئــەو راگــەیــەنــراوەیــە بــۆ هــەڵــبــژاردنــی‬ ‫پێشوەختی پــارلــەمــان‪ ،‬هەرچەند زۆر‬ ‫بـــەرون‌و ئاشكرایی دیارنییە مەبەست‬ ‫لە هەڵبژاردنی پێشوەختە چییە؟ ئایا‬ ‫هەڵبژاردنی پارلەمانە؟ یاخود سەرۆكایەتی‬ ‫هەرێم؟ یان هەردوكیان‪ ،‬چ بەجیا یاخود‬ ‫بەیەكەوە؟! چونكە لەیەك دێڕدا بە ڕوونی‬ ‫دەڵێت «ئەگەر نەگەیشتینە سازان دەبێ‬ ‫بەرەو هەڵبژاردنی پێشوەختە بچین»‬ ‫لەسەر شێوازی هەڵبژاردنی سەرۆكیش‬ ‫لــەراگــەیــەنــراوەكــەدا ئ ــەوە هــاتــووە كە‬ ‫«پێشنیاری ئەوە دەكەم ئەم بابەتە گەل‬ ‫یەكالیی بكاتەوە و ڕاپرسی بكرێت لەسەر‬ ‫شــێــوازی هەڵبژاردنی س ــەرۆك‪ .‬چونكە‬ ‫خەڵكی كوردستان هەموویان حزبی نین و‬ ‫نابێ مافی خەڵك زەوت بكرێت»‬ ‫پەیامەكەی تووند بوو‬ ‫پاش ئــەوەی لەچەند رۆژی رابــردودا‪،‬‬ ‫هیچ سەرەداوێكی سازان‌و رێكەوتن لەسەر‬ ‫پرسی هەموراكردنەوەی دەستوری هەرێمی‬ ‫كــوردســتــان‌و لەنێویشیدا هەڵبژاردنی‬ ‫سەرۆكی هەرێم‌و دەسەاڵتەكانی‌و میكانیزمی‬ ‫هەڵبژاردنی سەرۆكی هەرێم لەنێو حزبە‬ ‫سیاسیەكانی هەرێمی كوردستاندا بێ ئاكام‬ ‫بوو‪ ،‬سەرۆكایەتی هەرێمی راگەیەنراوێكی‬ ‫بۆ رایگشتی باڵوكردەوە‪ ،‬كە بەبۆچوونی‬ ‫چاودێرانی سیاسی ئەو راگەیەنراوە تا‬

‫رادەیـــەك توند بــووەو لەسەر هەندێك‬ ‫پەرەگرافی ئەو راگەیەنراوەشدا‪ ،‬بەروونی‬ ‫مۆركی حزبایەتی پێوەدیارە‪.‬‬ ‫باسكردنی مەترسی‌و كودەتایش یەكێكە‬ ‫لەباسە بەرچاوەكانی ئەم راگەیەنراوەی‬ ‫سەرۆكایەتی هەرێم كە تێیدا باس لەوە‬ ‫دەكــات «هەوڵێكی مەترسیدار هەیە بۆ‬ ‫دروستكردنەوەی دووبەرەكی و دوو ئیدارەیی‬ ‫لە هەرێمی كوردستاندا بۆ چارەسەركردنی‬ ‫كێشەكان خۆسەپاندن و شێوازی كودەتا‬ ‫هیچ ئەنجامێكی نابێت و قابیلی قبوڵكردن‬ ‫نییە» كە ئەم پەیامەش لەراگەیەنراوەكەدا‬ ‫ئاماژەی رونە بۆ هەڵوێستی رون‌و ئاشكرای‬ ‫یەكێتی نیشتمانی كوردستان‌و بزوتنەوەی‬ ‫گــۆڕان بۆ پرسی هەڵبژاردنی سەرۆكی‬ ‫هەرێم‪ ،‬بەكودەتاش وەسفی دەكات‪.‬‬ ‫كات بەرەو تەواوبونە‬ ‫لــەبــارەی هــەوڵــەكــانــی پــارلــەمــان بۆ‬ ‫هــەمــواركــردنــەوەی یاسای سەرۆكایەتی‬ ‫هەرێم‪ ،‬سكرتێری پارلەمانی كوردستان‪،‬‬ ‫بە «چاودێر»ی راگەیاند‪ ،‬ئەگەر هەیە‪،‬‬ ‫بەهۆی كەمیی كاتەكەوە‪ ،‬لەم هەفتەیەدا‬ ‫كۆبونەوە بكەین‪ ،‬كۆبونەوەكەش چەند‬ ‫رۆژێكی دەوێت‌و تا پڕۆژەكەش دەنێرینە‬ ‫الی سەرۆكی هەرێم‪ ،‬كاتێكی زۆری دەوێت‪.‬‬ ‫فەخرەدین قــادر‪ ،‬وتیشی «لــە دوای‬ ‫‪20‬ی ئابەوە‪ ،‬بۆ ئەوەی بۆشایی یاسایی‬ ‫دروستنەبێت‪ ،‬ئایا ئێستا چارەسەری ئەو‬ ‫كێشەیە دەكەین‪ ،‬یان دواتر؟ بەاڵم لە هەمو‬ ‫حاڵەتێكدا كارەكان لە پارلەماندا بەپێی‬ ‫رێكارە یاساییەكان دەڕۆن»‪.‬‬ ‫ئەم هەفتەیەش مۆڵەتە بۆ الیەنەكان‬ ‫هــاوكــات بــڕیــاردەری لیژنەی یاسایی‬ ‫پارلەمانی كوردستان لە پشكی یەكێتی‪،‬‬

‫بــە «چـــاودێـــر»ی راگــەیــانــد‪ ،‬لــەگــەڵ‬ ‫سەرۆكایەتیی پارلەمان رێككەوتوین‪ ،‬تاكو‬ ‫دواخاڵ دەرفەت بدەینە الیەنەكان‌و هەوڵی‬ ‫سازان بدەین‪ ،‬بەاڵم ئەگەر نەگەیشتن بە‬ ‫ســازان پارلەمان كۆبونەوەی نائاسایی‬ ‫ئەنجامدەدات»‪.‬‬ ‫گـــۆران ئــــازاد‪ ،‬ئــەوەشــی خستەڕو‪،‬‬ ‫پارلەمانی كــوردســتــان لــەوانــەیــە‪ ،‬ئەم‬ ‫هەفتەیە چاوەڕوانی گفتوگۆی الیەنەكان‬ ‫بكات‌و دواتــر سەرۆكایەتیی پارلەمان‌و‬ ‫سەرۆكایەتیی فراكسیۆنەكان كۆدەبنەوە‪،‬‬ ‫تاوەكو بڕیارێك بدەن‪ ،‬پارلەمان لە ماوەی‬ ‫(‪ )48‬سەعاتدا دەبێت داوای دانیشتن‬ ‫بكات‪.‬‬ ‫سەرۆكی پارلەمان دەبێتە سەرۆكی‬ ‫هەرێم‬ ‫الیخۆشیەوە‪ ،‬راوێــژكــاری راگەیاندنی‬ ‫ســەرۆكــی پــارلــەمــانــی كــوردســتــان‪ ،‬بە‬ ‫«چــاودێــر»ی راگەیاند‪ ،‬پێشكەشكردنی‬ ‫پڕۆژەكە هیچ رێكارێكی نەماوە‪ ،‬تەنیا‬ ‫دیاریكردنی كاتی كۆبونەوەی نائاسایی‬ ‫ماوە‪ ،‬بەاڵم ئەو دەرفەتەی بۆ كۆبونەوەی‬ ‫الیەنە سیاسییەكان ماوە‪ ،‬چەند رۆژێكی‬ ‫تــری دەوێـــت‪ ،‬ئــەگــەر ســـازان نەكرێت‪،‬‬ ‫ئەوكاتە دەخرێتە بەرنامەی كارەوە‪.‬‬ ‫مــەجــیــد ســـاڵـــح‪ ،‬وتــیــشــی «دوای‬ ‫پەسەندكردنی پــرۆژەیــاســاكــە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫ســەرۆكــی هەرێم لە پێش ‪20‬ی ئــاب لە‬ ‫پۆستەكەیدا مابوەوە‪ ،‬ئەوا دەبێت بچێتە‬ ‫بەردەستی‪ ،‬تاكو ئیمزای بكات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لە دوای ‪20‬ی ئابەوە بۆشایی یاسایی‬ ‫دروستدەبێت‪ ،‬ئەوكاتەش هەمو كارەكانی‬ ‫ســەرۆكــی هــەرێــم‪ ،‬ســەرۆكــی پارلەمان‬ ‫جێبەجێیدەكات»‪.‬‬

‫عەبادی بڕیارە قورسەكەی دا‪..‬‬ ‫باكوری كوردستان دەكرێتە‬ ‫رەنگە پێنج وەزیریش دووربخاتەوە مەیدانی جەنگێكی سەپێنراو‬ ‫چاودێر‪ -‬ئاژانسەكان‪:‬‬ ‫بڕیارە تازەكانی عەبادی و ئەو هەڵمەتەی‬ ‫بەناوی چاكسازی دەستی داوەت ‌ێ دوای‬ ‫ئەوەی شەقامی عیراقی لەبەر نەبوونی‬ ‫خزمەتگوزاری زۆربوونی گەندەڵی‬ ‫بە لێشاو لەسەرجەم پارێزگاكانی‬ ‫عیراق هاتنە دەنگ و مەرجەعی بااڵی‬ ‫شیعەكانیش پشتگیری كردن‪ ،‬شیعەكان‬ ‫دەكات بەدوو كەرتەوەو سوننەكایش‬ ‫بەهەموو رەنگەكانییەوە پشتگیری دەكەن‬ ‫و كوردیش دوو دڵەو باوەڕی بەوەیە كە‬ ‫هەڵوێستەكە (كاردانەوەی شەخصی)‬ ‫بێت و لەتازەترین پێشهاتیشدا ئەنجومەنی‬ ‫وەزیران كە وەزیرە كوردەكانیش‬ ‫ئامادەبوون بەكۆی دەنگ پشتگیریان‬ ‫لە هەڵمەتەكەی عەبادی كردوە و‬ ‫جێگرێكی سەرۆك وەزیرانیش دەستی‬ ‫لەكاركێشایەوە‪ .‬هاوكات سەرۆكایەتی‬ ‫هەرێمی كوردستانیش لەوبارەیەوە‬ ‫هەڵوێستی خۆی باڵوكردەوە‪.‬‬ ‫عەبادی لە بەیاننامەیەكدا دوای‬ ‫ئەوەی مەرجەعیەتی گەورەی شیعەكان‬ ‫داوای چاكسازی و بنەبڕكردنی گەندەڵی‬ ‫كرد و پشتگیری خۆپشاندەرانی كرد‬

‫‪ ،‬بەپشت بەستن بە مــادەی (‪)78‬‬ ‫ی دەســتــور‪ ،‬داوای هەڵشاونەوەو‬ ‫رەتكردنەوەی پۆستی جێگرانی سەرۆك‬ ‫كــۆمــارو جێگرانی ســەرۆك وەزیــران‬ ‫دەكــات‪ ،‬لەگەڵ لێپێچینەوەی توند‬ ‫لەوانەی فایلی گەندەڵییان هەیە لەكۆن‬ ‫و ئێستادا‪ ،‬هەروەها كەمكردنەوەی‬ ‫پاسەوانی سەرجەم بەرپرسان بەبێ‌‬ ‫جیاوازی كە لەخۆیەوە دەستپێدەكات‪،‬‬ ‫لەگەڵ دەركردنی چەند وەزیرێك كە‬ ‫لەماوەی داهاتوودا ئاشكرا دەكرێن و‬ ‫دوورخستنەوەی دەستە سەربەخۆكان‬ ‫لــە دەســتــێــوەردانــی حــزبــی و خزم‬ ‫خزمێنە‪..‬‬ ‫ئـــەم بــەیــانــنــامــە تــونــدو خــێــرایــەی‬ ‫عەبادی‪ ،‬دوای ئەوەی دوێنێ‌ ‪2015/8/9‬‬ ‫لەالیەن ئەنجومەنی وەزیرانەوە بە كۆی‬ ‫دەنگ پەسەند كرا زیاتر بەهێزتر بوو‬ ‫لە ناوەندەكانداو ئەمەش وایكرد كە‬ ‫سەرجەم كوتلە سوننەكان بە سەرجەم‬ ‫رەنگەكانیانەوە دەستخۆشی لەم هەنگاوە‬ ‫بكەن و لەبەرامبەردا ماڵی شیعە لە‬ ‫عیراق بۆتە دوو بەشەوە‪ ،‬بەشێكیان‬ ‫كە كوتلەی صەدرییەكان سەرپەرشتی‬ ‫دەكەن بەتەواوی پشتگیری لە عەبادی‬

‫دەكــەن و تەنانەت (بەها ئەعرەجی)‬ ‫جێگری ســەرۆك وەزیــرانــی عیراق لە‬ ‫رەوتی صەدر‪ ،‬یەكەم بەرپرس بوو كە‬ ‫دەستلەكاركێشانەوەی خۆی پێشكەشی‬ ‫عەبادی كردوەو رایگەیاندووە كە تەواو‬ ‫ئامادەیە بۆ لێپێچینەوە لەسەر ئەو فایلە‬ ‫گەندەڵیانەی بۆی دروستكراوە‪.‬‬ ‫لەالیەكی تــرەوە‪ ،‬هەڵوێستی كورد‬ ‫و سەركردایەتییەكەی لە بەغدا لەسەر‬ ‫ئەم پرسە روون نییە‪ ،‬چونكە بەپێی‬ ‫بەیاننامەكەی ئەنجومەنی وەزیــران ‪31‬‬ ‫وەزیر ئامادەی دانیشتنەكەی ئەنجومەنی‬ ‫وەزیـــــران بــــون‌و ســـەرجـــەم وەزیــــرە‬ ‫كوردەكانیش دەنگیان بە بەڵێ‌ بۆ پرۆژەو‬ ‫بەیاننامەكەی عەبادی داوە‪ ،‬لەالیەكی‬ ‫ترەوە ئەندامانی ئەنجومەنی نوێنەران‬ ‫ســەر بەلیستە كوردییەكان بۆچوونی‬ ‫پێچەوانەیان هەیە‪.‬‬ ‫بەپێی ئەو زانیارییانەی كە دەست‬ ‫ئاژانسەكانی عیراق كەوتووە‪ ،‬پێدەچێت‬ ‫عەبادی لەبەرنامەی هەبێت كە پێنج‬ ‫لە وەزیــرە خزمەتگوزارییەكانی دوور‬ ‫بخاتەوەو لە پۆستەكانیان الیانبدات‪،‬‬ ‫بــەاڵم تائێستا ئــەم بــڕیــارە نەچۆتە‬ ‫جێبەجێكردنەوە‪.‬‬

‫چاودێر – تایبەت‪:‬‬ ‫بەرەبەیانی هەینی رابردوو‪،‬‬ ‫لەشارۆچكەی سلۆپی باكوری‬ ‫كوردستان‪ ،‬گرژی كەوتە نێوان‬ ‫چاالكوانی كورد و هێزە ئەمنییەكانی‬ ‫توركیاوە‪ ،‬شەڕو پێكدادان بۆ‬ ‫ێ‬ ‫ماوەی دو رۆژ درێژەی هەبوو س ‌‬ ‫هاواڵتی بونە قوربانی‌و ‪ 15‬ی تریش‬ ‫برینداربون‪ .‬هێزە ئەمنییەكان چەند‬ ‫خانوییەكی هاواڵتیانیان روخاندوەو‬ ‫دەستڕێژی كوێرانەش بۆ سەر‬ ‫هاواڵتیانی مەدەنی ئەنجامدراوە‪،‬‬ ‫دوابەدوای ئەوەش شاندی پارتی‬ ‫ئاشتی و دیموكراتی (هەدەپە)‪،‬‬ ‫گەیشتنە سلۆپی و داوادەكەن‬ ‫لێپێچینەوەی یاسایی لەگەڵ‬ ‫تۆمەتبارانی روداوەكە بكرێت‪.‬‬ ‫كۆمەڵكوژی كورد بەردەوامە‬ ‫رۆژنامەنوسێكی نــاوداری توركیا‪،‬‬ ‫لەوتارێكیدا لەالپەڕە ‪ 9‬ی رۆژنامەی‬ ‫چاودێر بــاوكــراوەتــەوە‪ ،‬روداوەكـــەی‬ ‫سلۆپی بەكۆمەڵكوژییەكی دیكەی‬

‫توركیا دژبــە كــورد وەســفــدەكــات و‬ ‫دەڵێت "توركیا جارێكیتر كۆمەڵكوژی‬ ‫لەبەرامبەر كورد كردەوە لەسلۆپی مناڵ‬ ‫و ژن‌و خەڵكی سڤیل بونەتە قوربانی"‪.‬‬ ‫نوسەر دەشڵێت "توركیا لەشێوەی‬ ‫رۆبــۆســكــی و زارگــەلــی و پەرسوس‬ ‫درێژە بە پڕۆسەی كۆمەڵكوژی دەدات‬ ‫و ئــاك پــارتــی بەرپرسیارێكی ئەم‬ ‫كۆمەڵكوژییەی لەسەرە"‪.‬‬ ‫هەدەپە‪ :‬دەبێت لێپێچینەوە لەگەڵ‬ ‫تۆمەتبارانی سلۆپی بكرێت‬ ‫ئایهان بیلگەن‪ ،‬وتەبێژی هەدەپە‪،‬‬ ‫رایگەیاند شاندی پارتەكەیان سەردانی‬ ‫ســلــۆپــیــیــان كــــردوە بــەمــەبــەســتــی‬ ‫بەدواداچون لەسەر قوربانی و زیانی‬ ‫مادی روداوەكە ئایهان لە كۆنگرەیەكی‬ ‫رۆژنامەوانیدا وتی "پۆلیس پێشێلكاری‬ ‫لەبەكارهێنانی هێز كــردەوە‪ ،‬خەڵكی‬ ‫سڤیل كراوەنەتە ئامانج و بەر فیشەك‬ ‫دراون"‪.‬‬ ‫وتەبێژی هەدەپە وتیشی "لەسەر‬ ‫روداوەكەی سلۆپی بانگهێشتی وەزیری‬ ‫ناوخۆی توركیا بۆ پارلەمان دەكەین‬ ‫بۆئەوەی لێپێچینەوە لەگەڵ ئەو كەسانە‬

‫بكرێت كە تەقەیان لە هاواڵتیانی سڤیل‬ ‫كردووە"‪.‬‬ ‫كەجەكە‪ :‬با گەلی باكور بەرخودان‬ ‫بكەن‬ ‫لــە بەیاننامەیەكی سەرۆكایەتی‬ ‫كــــۆنــــســــەی كــــۆمــــا جــڤــاكــێــن‬ ‫دیــمــوكــرات(كــەجــەكــە)‪ ،‬ئــیــدانــەی‬ ‫كۆمەڵكوژییەكەی هاواڵتیانی سلۆپی‬ ‫دەكــات و داواشــدەكــات گەلی كورد‬ ‫لەباكور بەرخودان بكەن‪.‬‬ ‫لــەدرێــژەی بەیاننامەكەدا هاتوە‬ ‫روداوەكــەی سلۆپی نیشانەی ئەوەیە‬ ‫ئـــاك پــارتــی و دەوڵـــەتـــی توركیا‬ ‫شـــەڕی ســەرتــاســەری لـــەدژی كــورد‬ ‫دەســتــپــێــكــردووە‪ ،‬لەبەرامبەر ئەمە‬ ‫بانگەوازی ئەوە دەكەین گەلی كورد‬ ‫لەباكور بەتایبەتی لەهەرێمە كوردییەكان‬ ‫بەرخودان بكەن لــەدژی ئەو شەڕەی‬ ‫توركیا دژ بەكورد هەڵیگرساندووە‪.‬‬ ‫كەجەكە راشیدەگەیەنێت توركیا بەرەو‬ ‫دۆخێكی نادیارو ئاڵۆز دەچێت بەهۆی‬ ‫ئەو سیاسەتی شــەڕی ئاك پارتی و‬ ‫ئــەردۆغــان دژبــە كــورد لە باكورو لە‬ ‫رۆژئاوای كوردستان پەیڕەودەكات‪.‬‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )527‬دو شةممة ‪2015/8/10‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫تا ئێستا حكومەتی هەرێم یاسای سندوقی داهاتە‬ ‫نەوتییەكانی جێبەجێنەكردوە‬ ‫نوێنەرانی یەكێتی‌و گۆڕان‌و یەكگرتوو لە وەاڵمی نێچیرڤان بارزانیدا‪ :‬پرۆسەی نەوت شەفاف نییە‬ ‫هەولێر‪ -‬ئارام بۆرە‪:‬‬ ‫لە دیمانەیەكی رۆژنامەوانیدا نێچیرڤان‬ ‫بارزانی سەرۆكی حكومەت‌و سەرۆكی‬ ‫ئەنجومەنی بااڵی نەوت‌و گازی هەرێم‬ ‫رایگەیاند‪ ،‬سەرجەمی الیەنەكان‬ ‫بەشدارن لە پرۆسەی فرۆشتنی نەوت‪،‬‬ ‫پرۆسەكە شەفافە‪ .‬بەاڵم نوێنەری‬ ‫الیەنەكان لە پارلەمان رەتیدەكەنەوە‪،‬‬ ‫پرۆسەی نەوت شەفاف بێت‪ .‬ئەمەش‬ ‫لەكاتێكدایە تاكو ئێستا حكومەتی‬ ‫هەرێم یاسای دامەزراندنی سندوقی‬ ‫كوردستان بۆ داهاتی نەوت‌و گازی‬ ‫جێبەجێنەكردوە‪ ،‬كە ئەمڕۆ دوایین‬ ‫وادەیە‪ ،‬بۆ دامەزراندنی‪.‬‬

‫حكومەت یاساكەی جێبەجێنەكردوە‬ ‫بە گوێرەی مــادەی (‪)4‬ی یاسای‬ ‫ژمــــارە (‪)2‬ی ســاڵــی (‪)2015‬ی‬ ‫سندوقی كوردستان بۆ داهاتە نەوتی‌و‬ ‫گازییەكان‪ ،‬پێویستە دەستەیەكی (‪)7‬‬ ‫كەسی لەالیەن ئەنجومەنی وەزیــران‬ ‫پێكبهێنرێ‌‌و ناوەكان رەوانەی پارلەمان‬ ‫بكرێ‪ ،‬بۆ ئــەوەی سوێندی یاسایی‬ ‫بــخــۆن‌و دەســتــەكــەش سەرپەرشتی‬ ‫سندوقەكە دەكــات‌و ســەرۆك‌و جێگری‬ ‫دەستەكەش بە پلەی وەزیرو بریكاری‬ ‫وەزیـــر دەبـــن‪ ،‬هـــەروا جگە لــە بونی‬ ‫پسپۆڕی یاسایی‌و ئابوری‪ ،‬كە ئەندام‬ ‫دەبن‪ ،‬دو نوێنەری وەزارەتــی دارایی‌و‬ ‫سامانە سروشتییەكان بەشداردەبن‪،‬‬ ‫كەسێكیش بە بــەڕێــوەبــەری سندوق‬ ‫دادەنــرێ‌‪ ،‬پێویستە لە ماوەی ‪ 90‬رۆژ‬ ‫دوای دەرچونی یاساكە ئەنجومەنی‬

‫وەزیران ناوی ئەو كاندیدانە دیاری بكات‬ ‫بۆ پارلەمان‌و لەوێدا پەسەند بكرێن بۆ‬ ‫‪ 4‬ساڵ‪‌،‬و دەتوانرێ‌ جارێكی تریش نوێ‌‬ ‫بكرێتەوە‪ ،‬دوای تەواوبونی ماوەكەشیان‬ ‫دەگەڕێنەوە سەركاری پێشویان‪.‬‬ ‫بەپێی زانیارییەكانی «چاودێر»‬ ‫پێویست بو‪ ،‬ئەنجومەنی وەزیران ناوی‬ ‫نوێنەرەكانی رەوانەی پارلەمان بكردایە‪،‬‬ ‫بۆ ئــەوەی متمانە وەربــگــرن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫تائێستا رەوانەی نەكردوە‪10 ،‬ی ئاب‪-‬‬ ‫یش‪ ،‬واتە ئەمڕۆ دوشەممە دواوادەیە‪.‬‬ ‫الیــخــۆشــیــەوە‪ ،‬ســەرۆكــی لیژنەی‬ ‫سەرچاوە سروشتییەكان‪ ،‬بۆ «چاودێر»‬ ‫وتی «چاوەڕوانی حكومەت دەكەین‪ ،‬تا‬ ‫ئەمڕۆ دوشەممە بزانین چی دەكات‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەوەی ناوی نوێنەرەكانی رەوانەبكات‪ ،‬بۆ‬ ‫پێكهێنانی دەستەی سندوقی كوردستان‬ ‫بۆ داهاتە نەوتی‌و گازییەكان»‪.‬‬

‫پرۆسەی نەوت شەفاف نییە‬ ‫شێركۆ جەودەت‪ ،‬راشیگەیاند‪ ،‬وەك‬ ‫یەكگرتوو هیچ بەشدارییەكمان نییە لەو‬ ‫پرۆسەیە‪ ،‬تەنها لە پارلەمان كتێب‌و‬ ‫ژمارەمان وەرگرتوە‪ ،‬بەاڵم شەفافبونی‬ ‫ئەو پرۆسەیە تەنها ئەوە نییە ژمارە‬ ‫وەربگری‪ ،‬بەڵكو شەفافیەت ئەوەیە‪،‬‬ ‫ئــەو ژمــارەیــە تــا چــەنــدە دروســتــەو‬ ‫لەالیەن دیوانی چاودێریی داراییەوە‬ ‫وردبینی بۆ كراوە‪.‬‬ ‫الیخۆشیەوە‪ ،‬عەلی حەمە ساڵح‪،‬‬ ‫جێگری ســەرۆكــی لیژنەی دارایــی‌و‬ ‫ئابوری‌و ئەندامی لیژنەی سەرچاوە‬ ‫سروشتییەكان‪ ،‬بۆ «چاودێر» وتی‬ ‫«وەك گۆڕان‪ ،‬تاكو ئێستا بەشدارنین‬ ‫لە سیاسەتی نەوت‌و سەدان تێبینی‌و‬ ‫رەخنەشمان هەیە‪ ،‬دەیــان دۆسیەی‬ ‫گـــەورەی گــەنــدەڵـی‌و بــەهــەدەردانــی‬

‫وەزیری رۆشنبیریی كانتۆنی جەزیرە‬ ‫سەردانی (ناوەندی رۆشنگەریی چاودێر) دەكات‬

‫بێریڤان خالد‪ :‬لە ئەگەری هەر ئۆپەراسیۆنێكی‬ ‫سوپای توركیادا‪ ،‬بەرگریی توند دەكەین‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬

‫سەبارەت بە بونی نوێنەری یەكێتی‬ ‫لە ئەنجومەنی بــااڵی نــەوت‌و گاز‪-‬‬ ‫یــش‪ ،‬رەزگــەیــی وتــی «بــەگــوێــرەی‬ ‫زانیارییەكانی ئێمە ئەو داهاتەی دێتە‬ ‫ئەنجومەنی بااڵی نەوت‌و گاز تەنها بڕی‬ ‫ئەو پارەیەیە‪ ،‬كە وەزارەتــی سامانە‬ ‫سروشتییەكان دەڵێت‪ ،‬داهاتی نەوتە‬ ‫لە مــاوەی مانگێك یان زیاتر‪ ،‬نەك‬ ‫بڕی تــەواوی فرۆشی نــەوت‪ ،‬دەبێت‬ ‫ئــەو داهــاتــە لــەالیــەن دەسەاڵتێكی‬ ‫سەربەخۆو متمانەپێكراو سەرپەرشتی‬ ‫بكرێ‌‪.‬‬

‫ئوم سەییاف‬ ‫ژنە پڕزانیارییەكەی‬ ‫داعش الی هەرێمی‬ ‫كوردستانە‬ ‫پەخشان زەنگەنە بۆ "چاودێر"‪ :‬بەهۆی ئوم‬ ‫سەییافەوە زانیاریی نوێمان سەبارەت بە‬ ‫ژنە فڕێنراوە ئێزدییەكان دەست دەكەوێت‬

‫رۆژی ‪8‬ی ئەم مانگە‪ ،‬بێریڤان خالد‪،‬‬ ‫وەزیری رۆشنبیریی كانتۆنی جەزیرە‪،‬‬ ‫سەردانی (ناوەندی رۆشنگەریی چاودێر)‬ ‫ی كردو لەالیەن سامی هادی سەرۆك‌و‬ ‫ستافی ناوەندەكەوە پێشوازیكرا‪،‬‬ ‫لە كۆبونەوەیەكیشدا چەند پرسێكی‬ ‫روناكبیری‌و سیاسی‌و كۆمەاڵیەتی‬ ‫تاوتوێكران‪.‬‬ ‫لــە ســەردانــەكــەیــدا بــۆ (نــاوەنــدی‬ ‫رۆشنگەریی چاودێر)‪ ،‬وەزیری كانتۆنی‬ ‫جەزیرە‪ ،‬ئاماژەی بەوەكرد‪ ،‬رۆژئــاوای‬ ‫كوردستان لە سەرەتادایە بۆ ئەوەی‬ ‫ژێرخانی كەلتوری‌و روناكبیریی خۆی‬ ‫بەهێزبكات‪ .‬ناوبراو‪ ،‬جەختی لە هاوكاری‌و‬ ‫پەیوەندیی ناوەندە روناكبیرییەكانی‬ ‫باشوری كوردستان‌و رۆژئــاوا كــردەوە‪،‬‬ ‫بە تایبەتی ناوەندە روناكبیرییەكانی‬ ‫سلێمانی‪ .‬لەبەرامبەردا سامی هادی‬ ‫لێپرسراوی ناوەندی رۆشنگەری "چاودێر"‬ ‫سەرەڕای رونكردنەوەی چاالكی‌و مێژوی‬ ‫ناوەندەكە‪ ،‬ئامادەیی ناوەندی رۆشنگەری‬ ‫"چــاودێــر"یــشــی بــۆ ه ــەر هــاوكــاری‌و‬ ‫پەیوەندییەك نیشاندا‪.‬‬ ‫هەر لەو كۆبونەوەیەدا‪ ،‬د‪ .‬نەوزاد ئەحمەد‬ ‫ئەسوەد‪ ،‬سەرۆكی بنكەی روناكبیریی‬ ‫گــەالوێــژ‪ ،‬ســەبــارەت بــە نۆزدەهەمین‬ ‫فێستیڤاڵی گەالوێژ قسەیكرد‪‌،‬و چۆنێتیی‬ ‫بەستنی فێستیڤاڵەكەی بۆ وەزیــری‬ ‫كانتۆنی جەزیرە رونكردەوە‪ ،‬الیخۆشیەوە‬ ‫ناوبراو‪ ،‬بە پێویستیزانی‪ ،‬روناكبیران‌و‬ ‫نوسەران‌و شاعیرانی رۆژئاوای كوردستان‬ ‫بەشداریی فێستیڤاڵەكە بكەن‌و ئەزمون‬ ‫لە فێستڤاڵێكی لەو شێوەیە وەربگرن‪.‬‬ ‫هەروەك بە باشیشی زانی‪ ،‬خۆیشی لەو‬ ‫فێستیڤاڵەدا بەشداربێت‪.‬‬ ‫ســەبــارەت بــە كــاركــردنــی نــاوەنــدە‬

‫ســامــانــی نــەوتــی‬ ‫ئەم واڵتە لە شیرینیی‬ ‫ن ـە‌وت‌و دیارنەبوونی پــارەی پرۆژەو‬ ‫گرفتی قۆرخكاری‌و بوون بەخاوەن‬ ‫ملیاران دۆالری كۆمپانیا حزبییەكانمان‬ ‫لەبەردەستە»‪.‬‬ ‫هەر لەوەاڵمی وتەكانی سەرۆكی‬ ‫حكومەت قادر رەزگەیی پارلەمانتاری‬ ‫یەكێتی‪ ،‬بە «چاودێر»ی راگەیاند‪،‬‬ ‫پرۆسەی فرۆشتن‌و بەبازاڕكردنی نەوت‬ ‫ناشەفافە‪ ،‬چونكە شەفافبونی ئەو‬ ‫پرۆسەیە‪ ،‬بەداتاو ژمارە دەبێ‌‪ ،‬ئەوەی‬ ‫تا ئێستا هەیە‪ ،‬لیژنەكانی پەیوەندیدار‬ ‫دەستیاندەكەوێ‌‪ ،‬تەنها هەندێ‌ راپۆرتی‬ ‫وەزارەتی سامانە سروشتییەكانە‪ ،‬كە‬ ‫كۆی داتاو ژمارەكانی تێدانییە‪ ،‬ئەو‬ ‫داتایە بۆ پارلەمان دەنێرن‪ ،‬كە خۆیان‬ ‫بڕیاریان لێداوە‪ ،‬نەك داتای راست‪.‬‬

‫چاودێر – بابان‪:‬‬

‫وەفدەكەی رۆژئاوا لە ناوەندی رۆشنگەریی چاودێر‬ ‫روناكبیرییەكانی رۆژئــاوا‪ ،‬لەسەر ئەو‬ ‫كارەسات‌و قەتڵوعامەی تێرۆریستانی‬ ‫داعــش بــەســەر كــۆبــانـێ‌و ناوچەكانی‬ ‫رۆژئاوادا هێنایان‪ ،‬وەزیرەكەی رۆژئاوا‪،‬‬ ‫ئاماژەی بەوەكرد‪ ،‬ئەوان هەوڵیانداوە لە‬ ‫رێگەی چاالكیی روناكبیرییەوە گەورەیی‬ ‫ئەو تاوانانە بەرجەستەبكەن‪ ،‬ئەوەشی‬ ‫نەشاردەوە‪ ،‬هێشتا ناوەندە روناكبیرییە‬ ‫نێودەوڵەتییەكان لــەوبــارەیــەوە هیچ‬ ‫كارێكیان نەكردوە‪.‬‬ ‫هەر لەو سەردانەی وەزیری رۆشنبیریی‬ ‫كانتۆنی جەزیرە‪ ،‬لەیال جەمال سەرۆكی‬ ‫دەستەی رۆشنبیریی جەزیرەو شێرزاد‬ ‫ئێزدی نوێنەری كانتۆنەكانی رۆژئــاوا‬ ‫لە هەرێمی كوردستان هاوڕێی بون‪،‬‬ ‫چەندین پرسی سیاسی‌و كۆمەاڵیەتی‬ ‫بە تایبەت پرسی ژنان قسەیان لەسەر‬ ‫كرا‪ ،‬و ناوبراو (مانیڤێستی یەكسانی)ی‬ ‫بە نمونە هێنایەوە‪ ،‬كە لە ئێستا بەپێی‬ ‫یاسا مافی ژن‌و وەكیەكیان لەگەڵ پیاودا‬ ‫سەلمێنراوە‪.‬‬ ‫دواتـــر لــەالیــەن ستافی (نــاوەنــدی‬

‫رۆشنگەریی چــاودێــر) كە پێكهاتبون‬ ‫لە رزگار فایەق‪ ،‬جێگری سەرنوسەری‬ ‫رۆژنــامــەی "چــاودێــر"‪ ،‬بەهمەن تاهیر‬ ‫نــەریــمــان‪ ،‬ستافی كـــارای "چــاودێــر"‪،‬‬ ‫ژوان ئەحمەد‪ ،‬بــەڕێــوەبــەری رادیــۆی‬ ‫"مـــەدەنـــیـــەت"‪ ،‬نــەشــوان ئــەحــمــەد‪،‬‬ ‫بەڕێوەبەری سایتی "چاودێر"‪ ،‬و چەند‬ ‫پرسێكی دیكە قسەیان لەبارەوەكرا‪،‬‬ ‫و الیخۆشیەوە رزگــار فایەق جێگری‬ ‫سەرنوسەری رۆژنامەی "چاودێر" ئەوی‬ ‫وەبیری وەزیــری رۆشنبیری كانتۆنی‬ ‫جــەزیــرە هــێــنــایــەوە‪ ،‬كــە رۆژنــامــەی‬ ‫"چاودێر" لەدوای ساڵی ‪‌2011‬و راپەڕینی‬ ‫گەالنی سوریا‪ ،‬پرسی كوردی لە رۆژئاوا‬ ‫وەكـــو پرسێكی بــنــەڕەت ـی‌و حەیاتی‬ ‫بینیوە‪ ،‬ئــەمــەش لــە بــابــەت‌و كــارە‬ ‫رۆژنامەنوسان‌و‬ ‫رۆژنامەنوسییەكانی‬ ‫نوسەرانی "چاودێر"دا رەنگیداوەتەوە‪.‬‬ ‫هــەروەك جارێكی دیكەش پشتگیری‌و‬ ‫پشتیوانیی رۆژنامەكەی بۆ سەركەوتنی‬ ‫كــــورد لـــە رۆژئـــــــاوای كــوردســتــان‬ ‫دوپاتكردەوە‪.‬‬

‫لە بارەی بارودۆخی ئێستای رۆژئاوای‬ ‫كوردستانیش‪ ،‬بە تایبەت كۆبانێ‪ ،‬بێریڤان‬ ‫خالد‪ ،‬رایگەیاند‪ ،‬ئێستا بارودۆخەكە‬ ‫لەژێر كۆنتڕۆڵی شەڕڤاناندایە‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ئــەوەشــدا مەترسیی خــۆی ســەبــارەت‬ ‫بــە سیاسەتەكانی توركیاو ئەگەری‬ ‫ئۆپەراسیۆن بۆ نــاو خاكی رۆژئــاوای‬ ‫كوردستان نەشاردەوە‪.‬‬ ‫لەبارەی رێككەوتنی نێوان ئەمەریكاو‬ ‫توركیاو ئەگەری ئۆپەراسیۆنی سوپای‬ ‫توركیا‪ ،‬نــاوبــراو‪ ،‬ئــەوەی رونــكــردەوە‪،‬‬ ‫تــاوەكــو ئێستا ئــەمــەریــكــا جەختی‬ ‫لەوەكردۆتەوە‪ ،‬كە پشتیوانی لە كوردی‬ ‫رۆژئــــاوا دەكــــات‌و هێرشكردنە سەر‬ ‫(یەپەگە)ی بە "هێڵی ســور" دانــاوە‪،‬‬ ‫بەاڵم سیاسەتەكانی توركیای بەرامبەر‬ ‫رۆژئاوا بە "مەترسی" ناوبرد‪ ،‬زیاتر وتی‬ ‫"ئەگەر ئەمەریكاش دەست لە پشتیوانیی‬ ‫رۆژئـــاوای كوردستان هەڵبگرێت‪ ،‬لە‬ ‫ئەگەری هەر ئۆپەراسیۆنێكی سوپای‬ ‫توركیادا‪ ،‬ئێمە بەرگریی لە خاك‌و ئاوی‬ ‫خۆمان دەكەین"‪.‬‬

‫رۆژنامەی دەیلی مەیلی بریتانی ئاشكرایدەكات‪ ،‬كە ئاژانسی هەواڵگری ئەمەریكا‬ ‫توانیویانە لە رەگەزی مێ گرنگترین كەسی ناو داعش دەستگیر بكەن‪ ،‬ئەو ژنەی كە‬ ‫دەیلی مەیل ئاماژە بەدەستگیركردنی دەدات لەالیەن هەواڵگری ئەمەریكییەوە‪ ،‬ناوی‬ ‫(نەسرین ئەسعەد)‪ ،‬ناسراو بە(ئوم سەییاف)‪ ،‬كە بەسەرچاوەی سەرەكی هەموو‬ ‫نهێنی‌و ئەو زانیارییانە دادەنرێت سەبارەت بەو ژن‌و كچانەی داعش دەستگیری‬ ‫كردوون‪ .‬الی خۆشییەوە پەخشان زەنگەنە سەرۆكی ئەنجومەنی بااڵی خانمان‪،‬‬ ‫بۆ «چاودێر» ئاشكرای دەكات كە ئەوان ئاگاداری رادەستكردنی ئوم سەییافن‬ ‫بە هەرێمی كوردستان‌و ئەمەش كۆمەكمان دەكات بۆ زانیاری نوێ لەسەر ژنە‬ ‫بێسەروشوێنكراوە ئێزدییەكان‪.‬‬ ‫كاری ئوم سەییاف لەناو داعش‬ ‫بەپێی رۆژنامەی دەیلی مەیل‪ ،‬ئوم سەییاف كۆمەڵێك زانیاری گرنگی دركاندووە‬ ‫سەبارەت بەو كچ‌و ژنانەی هاتوونەتە نێو ئەو رێكخراوە تێرۆریستییەوە‪ ،‬یاخود‬ ‫لەگرتن‌و كۆنتڕۆڵكردنی شوێنەكاندا داعش بەدیل گرتوونی‪ ،‬ئاشكراشیدەكات كە ئوم‬ ‫سەییاف بەرپرسی بەسەربازكردن‌و سیخوڕیپێكردن‌و بەكۆیلەو كەنیزەككردنی ئەو كچ‌و‬ ‫ژنانە بووە‪ ،‬بەشێكی هەرەزۆریشیان لەژێر هەڕەشەی كوشتن‌و ئازارداندا وەك كۆیلە‬ ‫رەفتاریان لەگەڵداكراوەو پیاوەكانی ناو داعش وەك ئاژەڵ سێكسیان لەگەڵ كردوون‪.‬‬ ‫رۆژنامەی دەیلی مەیل ئاماژە بۆ ئەوەیش دەكات كە ئوم سەییاف‪ ،‬رۆڵی هەرە‬ ‫سەرەكی بینیوە لەبەسەربازكردنی ئەو كچ‌و ژنانەو بەیەكەمین كەسیش دادەنرێت‬ ‫لەداعشدا بۆ بازرگانیكردنی سێكس لەنێو چەكدارانی داعش‌و ئەو كچ‌و ژنانە‪.‬‬ ‫زانیاریی نوێ لەسەر ژنە ئێزدییەكان‬ ‫ئەمینداری گشتی ئەنجومەنی بااڵی كاروباری خانمان لەحكومەتی هەرێمی‬ ‫كوردستان‪ ،‬هەر سەبارەت بەدەستگیركردن‌و رادەستكردنی ئوم سەییاف بەدام‌ودەزگا‬ ‫ئەمنییەكانی هەرێمی كوردستان‪ ،‬لەلێدوانێكیدا بۆ رۆژنامەی «چاودێر»‪ ،‬باس لەوە‬ ‫دەكات كە هەر رادەستكردنی ئوم سەییاف بەدەزگاكانی ئاسایشی هەرێمی كوردستان‪،‬‬ ‫پەیوەندیمان بەالیەنی پەیوەندیدارەوە كردووەو ئاگاداری رادەستكردنەوەكەین‪.‬‬ ‫پەخشان زەنگەنە‪ ،‬باسی لەوەشكرد كە كردنەوەی فایلی لێكۆڵینەوە لەكەیس‌و‬ ‫چارەنوسی ئەو هەزران كچ‌و ژنە بێسەروشوێنەی كوردانی ئێزدی‪ ،‬سەرەداوی ئێجگار‬ ‫گرنگ‌و یەكالكەرەوە دەخەنە بەردەست‌و كۆمەكی گەورە بەدەستكەوتنی زانیاری‬ ‫بێسەروشوێنانی كارەساتی شنگال دەگەیەنێت‌و ئاشكرا دەبێت‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )527‬دو شةممة ‪2015/8/10‬‬

‫شرۆڤە‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪4‬‬

‫سیاسەتی دەرەوەی توركیا‌و ئەگەری گۆڕانكاری‬

‫‪,,‬‬

‫چاودێر‪ :‬هیوا موسا‬ ‫ئایا دەرئەنجامی هەڵبژاردنەكانی حەو‌تی‬ ‫شەش دەبێتە هۆی بونیادنانی سیاسەتی‬ ‫نوێی دەرەوەی توركیا‪ ،‬كە نەك تەنها‬ ‫ناوبانگی توركیا لەرۆژئاوا چاكبكاتەوە‪،‬‬ ‫بەڵكو كاریگەريیەكی نوێش لەسیاسە‌تی‬ ‫دەرەوەی تــوركــیــا لــەســەر رۆژهــەاڵتــی‬ ‫ناوەڕاست ئاوا كات‪.‬‬ ‫لەكاتێكدا پارتە سیاسییەكانی توركیا‬ ‫لەدیبەیت‌و گفتوگۆدان بۆ دروستبونی‬ ‫هاوپەیمانی بۆ پێكهێنانی حكومەت لەدوای‬ ‫هەڵبژاردنە گشتییەكەی توركیا كە پارتی‬ ‫دادو گەشەپێدان زۆرینەی كورسییەكانی‬ ‫پارلەمانی لەدەستدا‪ ،‬بەاڵم شیكەرەوان‌و‬ ‫لێكۆڵەرەوان سەرقاڵ ‌ی ‌مشتومڕن لەسەر‬ ‫گۆڕینی سیاسەتی دەرەوەی توركیا‬ ‫لەرۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا‪ .‬كە بەڕای ئەوان‬ ‫ئەو گۆڕانە شتێكی چاوەڕوانكراوە‌‪.‬‬ ‫بە بــەراورد بەهەڵبژاردنی ساڵی ‪2001‬‬ ‫توركیا ئاكەپ ‌ە ‪ 69‬كورسی لەدەستداوە‬ ‫تەنها لەسەدا ‪ 41‬دەنگەدەرانی بەدەستهێنا‪.‬‬ ‫ئەگەر چی ئاكەپە تائیستاش بەرزترین‬ ‫رێژەی دەنگدەرانی بەدەستهێناوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هێشتا ئەو دەنگانە بەشی ئــەوە ناكات‬ ‫كە بتوانێت حكمومەتی پ ‌ێ دروستكات‬ ‫كەپێویستی بە ‪ 276‬دەنگ هەیە (هەر‬ ‫لەبەر ئەمەیە ئێستاش لەگفتوگۆدایە‬ ‫ئــەگــەرچــی پالنیشی بــۆ هــەڵــبــژاردنــی‬ ‫پێشوەخت) هەیە‪‌.‬‬ ‫دواجار لەگەڵ كۆتایی هاتنی سەردەمی‬ ‫تــاك حزبی فــەرمــانــڕەوا لەتوركیا ئەوا‬ ‫سیاسەتی دەرەوەی توركیاش چاوەڕوان‬ ‫دەكرێ بگۆڕێ‪ .‬بەتایبەت پاش زیادبونی‬ ‫پارتی هەدەپە‌و هاتنی بۆ ناو پارلەمان‬ ‫بــە ‪ 80‬كورسییەوە ســـەرەرای ئــەوەش‬ ‫قسەلەسەر حەسانە هەڵگرتن لەسەر‬ ‫هەندێ‌ لەئەندام پارلەمانەكانی دەكرێ‌‪،‬‬ ‫لــەپــاڵ ئــەویــشــدا پــارتــی جــەهــەپــە كە‬ ‫سەرەكیترین پارتی ئۆپۆزسیۆنی توركیایە‬ ‫هەروەها پارتی نەتەوەی نەژادپەرست‬ ‫مەهەپە‌ كەیەكێك بوە لەسەر سەخترین‬ ‫رەخنەگرەكانی سیاسەتی دەرەوەی ئاكەپە‬ ‫بەتایبەت بەرامبە‌ر رۆژهەاڵتی ناوەڕاست‪.‬‬ ‫لەقسەكردنیاندا بــۆ تـــو‌دەی زەمــان‬ ‫جێگری جەهەپە عەدنان لەگەڵ دیپلۆماتیی‬ ‫بەئەزمون‌و شارەزا فاروق لۆغۆغلو وتیان‪،‬‬ ‫ئەگەر جەهەپە رازیببێت بــەوەی بچێتە‬ ‫هاوپەیمانی لەگەڵ دادو گەشەپێدان ئەوا‬ ‫دەبێت مەرجی ئەوەبێت كە ئاكە‌پە دەبێت‬ ‫بەتەواوی سیاسەتی دەرەوەیدا بچێتەوەو‬ ‫بــاش راستیكاتەوە بەتایبەت كاروبار‌ە‬ ‫هەرێمییەكانی‪ .،‬لۆغۆغلو بـــەردەوام بو‬ ‫وتــی «سیاسەتەكانی توركیا بەرامبەر‬ ‫واڵتانی وەك سوریا‪ ،‬عیراق‪ ،‬لیبیا‪ ،‬یەمەن‪،‬‬ ‫پێویستی بەگۆڕانێكی رادیكاڵی هەیە‬ ‫بەشێوەیەكی گشتی جەهەپە هاوكاری‬ ‫چارەسەری ئاشتیانە دەبێت لە‌گەڵ ئەو‬ ‫كێشانەداو سیاسەتی تەداخول نەكردن‬ ‫دەگرێتەبەر لەكاروباری هاوسێكانی توركیا‪،‬‬ ‫هەروەها جەهەپە دەیەو ‌ێ واڵتانی توركیاو‬ ‫ئێران‌و میسر هاوكاری یەكبن لەبواری‬ ‫ئاسایش‌و سەقامگیری‌و سەركەوتنەكانی‬ ‫كــە لــەرۆژهــەاڵتــی نــاوەڕاســتــدا‪ .‬لێرەوە‬ ‫دەتوانین بڵێین هەر كا‌م لەم پارتانە بچنە‬ ‫هاوپە‌یمانی بۆ دروستكردنی حكومەت‌‪ ،‬ئەوا‬ ‫دەبێت مامەڵە لەگەڵ ژمارەیەك لەكێشەی‬ ‫ك‬ ‫پەیوەند‌یداردا بكەن بەم واڵتانەوە وە ‌‬ ‫ئەمریكا‪ ،‬میسر‪ ،‬ئیسرائیل‪ ،‬ئێران‪ ،‬عیراق‪،‬‬ ‫سوریا‪ ،‬لیبیا‪ ،‬یەمەن‪ ،‬روسیاو‪ ،‬یۆنان‪.‬‬ ‫گــەر تەماشا بكەین لــەرابــردودا ئەوا‬ ‫دەبینین ئەردۆ‌غان بۆ خۆی سەرەكیترین‬ ‫ئاراستەكەری سیاسەتی دەرەوەی توركیا‬ ‫بوە‪ .‬جارجارێ شتی وتوە كە لەراستیدا‬ ‫پێویست نەبوە لەسیاسەتی دەرەوەدا‬ ‫بگوترێت‪ .‬هەروەها سەرۆكوەزیرانی كار‬ ‫بەرێكەری ئێستا داود ئۆغلو كە دانراوە‬ ‫بەتەالرسازی سیاسەتی دەرەوەی توركیا‬ ‫كاتێك وەك وەزیــری دەرەوە ‌خزمەتی‬ ‫دەكـــرد‪ .‬ئــەو دامــەزرێــنــەری سیاسەتی‬ ‫سفركرنەوەی كێشەكانی لەگەڵ هاوسێكاندا‬ ‫داهێنا كە دواتر گۆڕا‌ بۆ سفركردنەوەی‬ ‫هاوڕێكان‪ ،‬لەكۆتایدا پەیوەند‌ییەكانی‬

‫ئومێت پامیر ئەندامی بۆردی‬ ‫بااڵی راوێژكاریی سەنتەری‬ ‫بازرگانی‌و سیاسی زانكۆی كلتوری‬ ‫ئەستەمبوڵ‪ ،‬باوەڕی وایە كە‬ ‫گەورەترین كارەسات بۆ ئاكەپە‬ ‫بریتییە لەشڵەژانە بەردەوامەكانی‌‬ ‫سیاسەتی دەرەوەی توركیا‬

‫‪,,‬‬

‫بەڕای پرۆفیسۆر‬ ‫ئیدگەر‪ ،‬راوێژكاری كاروباری وزە‪،‬‬ ‫ناوچەی رۆژهەاڵتی ناوەڕاست ئێستا‬ ‫لەدەمی سەرلەنوێ داڕشتنەوەدایەو لەم‬ ‫داڕشتنەوەدا توركیا لەگەشەكردنیدا‬ ‫دواكەوتوە‪ ،‬بەرامبەر بەمە ئێران‬ ‫واخەریكە دەبێتە هێزی یەكەم‬ ‫لەناوچەكەداو جێگەی توركیا دەگرێتەوە‬ ‫توركیای لەگەڵ نزیك‌و دورەكاندا خستە‬ ‫خاڵی سفرو نزمی كــردەوە یەك‌ لەدوای‬ ‫یەك‪.‬‬ ‫بەهاری عەرەبی‌و كابوسەكەی‬ ‫ئەردۆغان‌و ئۆغلۆ‬ ‫‌وێنەی توركیا لەگۆڕەپانی نێودەوڵە‌تیدا‬ ‫هەرگیز لێڵ نەبوە وەك ئــەوەی لەدوای‬ ‫بەهاری عەرەبیەوە توشی هات‪ .‬بەتایبەت ئەو‬ ‫دەمەی‌ تاوانباركرا چ بەشێوەكی راستەوخۆ‬ ‫و ناڕاستەوخۆ بە بەخشین‌و هاوكاریكردنی‬ ‫ئۆپۆزسیۆنی سوریا وەك خواستی توركیا‬ ‫بۆ بەالدا خستنی ئەسەد لەسەر دەسەاڵت‪.‬‬ ‫گەر سەرنجبدەین دەبینین بەدوای بەهاری‬ ‫عەرەبیدا سیاسەتی دەرەوەی توركی زیاد‬ ‫لەچوارچێوەكەی خۆی الیداوەو زیاتر بەالی‬ ‫بااڵنسی سونیدا شكا‌وەتەوە‌‪ .‬لەوكاتەوەو‬ ‫دواتــریــش سیاسەتی دەرەوەی توركی‬ ‫بــەدو ســەردا كــاری دەكــر لەسەرێكەوە‬ ‫وەك دەوڵــەتــێــك كــە دەیــــەو ‌ێ لەسەر‬ ‫میراتی دیموكراسی‌و بەردەوام بێت‌و وەك‬ ‫كاندیدێكی ناو یەكێتی ئەوروپا لەسۆنگەی‬ ‫ئەوروپییەكانەوە ببینرێت لەسەرێكی ترەوە‬ ‫پەرەی بە پەیوەندییەكانی لەگەڵ جیهانی‬ ‫ئیسالمی دەداو بانگەشەی باڵوبونەوەی‬ ‫مــۆدیــلــەكــەی خــۆی دەكـــرد بەجیهانی‬ ‫ئیسالمی لەرێگەی گونجاندن‌و سەلماندنی‬ ‫ئەوەی كە دیموكراسی‌و سكوالرو ئیسالم‬ ‫بەیەكەوە گرێبدات‌‪.‬‬ ‫هەر لەوكاتەدا ئەنكەرە بەتوندی وەستا‬ ‫لــەســەر دوژمنایەتی ئیسرائیل لەسەر‬ ‫هێرشەكانی ئــەو واڵتــە بــۆســەر غــەزە‪.‬‬ ‫بەئاشكرا ئەردۆغان دوژمنایەتی شیمۆن‬ ‫پیریسی كرد لەكۆنگرە ‌ی داڤــۆس‌و هاتە‬ ‫دەرەوە لەكۆنگرەكە لەساڵی ‪.2009‬‬ ‫الفــاوەكــە هەرچۆنێ‌ بێ‌ دەستیپێكرد‬ ‫لــەگــەڵ بـــەهـــاری عــەرەبــیــدا بــەهــۆی‬ ‫خۆشەویستییە چــاوەڕوانــكــراوەكــەی‬ ‫حكومەتی ئاكەپە‌ بەتایبەت لەسوریاو‬ ‫میسر‪ .‬ئەردۆغان ئەوكات سەرۆكوەزیران بو‬ ‫سەیری دەرفەتێكی دەكرد لەشۆڕشەكانی‬ ‫ئەو واڵتانەدا وەك هێنانەكایەی حكومەتێك‬

‫كە لەالیەن ئیخوان موسلمینەوە ئاراستە‬ ‫بــكــرێ‌‪ ،‬بــێــگــومــان بــیــرە ئــایــدۆلــۆژیــە‬ ‫ئیسالمییەكەی ئەردۆغان وایكرد كە كار‬ ‫بكات بۆباڵوكردنەوەو هاوكاری ئیخوان‬ ‫موسلمین هەر لەقاهیرەوە هەتا تریپۆلی‪.‬‬ ‫لەكاتێكدا رەوشی ئەو واڵتانە لەوكاتەوەو‬ ‫تائێستاش ئەوەمان پ ‌ێ دەڵێن كە ئەو‬ ‫مۆدیلەی توركیا لەو واڵتانەدا سەر‌ناگرێ‌‪.‬‬ ‫سەرەنجام واڵتە‌ عەرەبیەكان لەهەوڵدابون بۆ‬ ‫ئەوەی بەسەر بەهاری عەرەبیدا سەركەون‌و‬ ‫دەستبگرن بەسەریداو رۆژ لــەدوای رۆژ‬ ‫دژایەتیان بەرامبەر بەئەردۆغان‌و كارە‬ ‫تایبەتەكەی زیاتر دەبو‪ ،‬ئەوان پرۆژەكەی‬ ‫ئەردۆغانیان وەك مەترسیەك بۆ سەر‬ ‫بزوتنەوەكانیان دەبینی‪ .‬هاوكارییەكانی‬ ‫عەرەبستانی سعودی‌و واڵتە عەرەبییەكانی‬ ‫تــر كودەتایەكی ســەربــازی دروستكرد‬ ‫لەمیسر لە‪ 2013‬ئەمە یەكەم شۆك بو بۆ‬ ‫ئەردۆغان كە ئەوكات سەرۆكوەزیران بو‪.‬‬ ‫پەیوەندیەكانی دەرەوە لەدوای‬ ‫هەڵبژاردن‬ ‫پرسەكە ئێستا ئەوەیە ئایا دەرئەنجامی‬ ‫هەڵبژاردنەكانی حەوتی شەش دەبێتە هۆی‬ ‫بونیادنانی سیاسەتی دەرەوە‌ی‌توركیا؟‬ ‫ئومێت پامیر ئەندامی بــۆردی بااڵی‬ ‫راوێژكاری سەنتەری بازرگانی‌و سیاسی‬ ‫زانكۆی كلتوری ئەستەمبوڵ‪ .‬باوەڕی وایە‬ ‫كە گەورەترین كارەسات بۆ ئاكەپە بریتییە‬ ‫لەشڵەژانە بــەردەوامــەكــان ـ ‌ی سیاسەتی‬ ‫دەرەوەی توركیا‪ ،‬ئــەگــەر خولیاكانی‬ ‫ســەرۆكــایــەتــی ئـــەردۆغـــان ‌وەك خۆی‬ ‫بمێنێتەوە ئەوا كاریگەری ئەردۆغان لەسەر‬ ‫سیاسەتی دەرەوە هەر بەردەوام دەبێت‪.‬‬ ‫هەروەها پامیر كە وەك سەرۆكی دەستەی‬ ‫راوێژكاری لەسیاسەتی دەرەوە كاریكردوە‬ ‫بۆ دو ســەرۆك لــەرابــردواد «وتــی ئەگەر‬ ‫ئاكەپە لەسەر ئەم سیاسەتە مەزهەبی‬ ‫ئاینییەی خۆی بەردەو‌ام بێت لەسیاسەتی‬ ‫دەرەوەیـــدا ئــەوا هەوڵی دورخستنەوەی‬ ‫توركیا لەرۆژئاوا بەردەوام دەبێت‪ .‬پامیر‬ ‫بەردەوام دەكاو دەڵێ‌ ئەگەر هاتو ئاكەپە‬

‫شكستیهێنا لــەهــاوكــاری‌و دروستكردنی‬ ‫هاوپەیمانی بۆ پێكهێنانی حكومەت ئەوا‬ ‫دەبێت بەوریاییەوە رەفتار لەگەڵ سیاسەتی‬ ‫دەرەوەیدا بكات‪ ،‬بەتایبەتی لەگەڵ كاروبارە‬ ‫هەرێمییەكانی كە پەلوپۆیان لەناو توركیادا‬ ‫هەیە نمونەی قەیرانی سوریا‪.‬‬ ‫بەپێی دیپلۆماتێكی رۆژئاوای لەتوركیا‬ ‫كە ناوی خۆی ئاشكرا نەكرد بەهۆی پێگە‬ ‫حەساسەكەیەوە وتی پێ‌ ناچێت ئەردۆغان‬ ‫رێكەوتنی پێنج كۆ یەك‌و پەلەقاژەی‬ ‫ێ‬ ‫دەسەاڵتی قوڵی پ ‌ێ بدرێت‌و گەر بمانەو ‌‬ ‫توركیا‬ ‫‌وەدەسخەین‬ ‫باشترین دەرئەنجامیش‬ ‫پــرۆفــیــســۆر ئــیــدگــەر كــە راوێــژكــاری‬ ‫لەوێ‌ دەبێت بەرزخوازییەكانی ئەردۆغان كــاروبــاری وزەی بۆ س ‌ێ سەرۆكی واڵت‬ ‫جڵەوگیر بكرێ‌‪ .‬ئەگەر ئەردۆغان دۆڕاوی كـــردوە هــەر لـــە‪ 1998‬هەتا ‪ 2008‬الی‬ ‫یەكەم بێت لەهەڵبژاردنی مانگی جوندا ئەوا وایە كە ئەمریكا بەم رێكەوتنەی توانی‬ ‫ئەم نزمبونەوەیەو لوتشكاندی ئەردۆگان رێگر بێت لــەبــەردەم ئەو هاوپەیمانییە‬ ‫بێگومان سێبەری دەبێت بەسەر ئاكەپە گەورەیەیی نێوان چین‌و روسیاو ئێران‪.‬‬ ‫لەم كاتەدا‪ .‬سەبارەت بەداود ئۆغلۆش وتی هەر ئەمەش هۆكاری سەرەكی پشت ئەو‬ ‫ئەگەر ئۆغلۆ یان هەر كەسێكی تر لەئاكەپە رێكەوتنە بو‪ .‬چون كاتێ‌ پرسیارمان لێكرد‬ ‫توركیا بــەرەو سیاسەتێكی ریالیستی كەچی رویداوە لەبواری وزە لەرۆژهەاڵتی‬ ‫لەدەرەوەیدا ببات ئەوا هاوكار دەبێت بۆ ناوەڕاست؟ ئەو كۆمەڵێ‌ داتای بۆ خوێنەر‬ ‫ئەوەی توركیا لەم دۆخە‌نامۆیە تێپەڕێنێت‌و خستەرو كە پەیوەندی بەمێژوی پێوسیتی‬ ‫وەك یاریكەرێكی بەهێز لەگۆڕەپانەكەدا دای وزەوە هەبو كە راستی هۆكاری پشت‬ ‫دەمەزرێنێت‌و هاوكار دەبێت لەسەقامگیری رێكەوتنەكەی بۆ ئاشكرا كردین‪ .‬بۆ نمون ‌ە‬ ‫رۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا‪.‬‬ ‫لەساڵی ‪1990‬وە ئەمریكا وەك هێزێكی‬ ‫لەقسەكردنیدا بــۆ ســەنــدەی زەمــان جیهانی بۆ پێداویستی وزە لەناوچەكەدا‬ ‫مهەت ئەكیڤ ئۆیكۆلەرو‪ ،‬شارەزا لەسەر جێ‌ پێی خۆی قایم كرد‪ .‬بەرای ئیدگار‬ ‫رۆژهـــەاڵتـــی نـــاوەڕاســـت لەپەیمانگای پێویستی وزە سەرەتا لەخەڵو‌زەوە بۆ‬ ‫دیراسات‌و ستراتیژی وتی كە شیمانەی نەوت‌و ئێستاش بۆ غازی سروشتی گۆڕاوە‪.‬‬ ‫بینینی گۆڕان دەكەم لەسیاسەتی دەرەوەی بۆیە لێرەوە داوا لەتوركیا دەكەم كە خۆی‬ ‫توركیادا بەرامبەر سوریا بەاڵم واقعیش بگونجێنێت لەناو ئەو رەو‌شە نوێیەدا كە‬ ‫نییە گەر چاوەڕوانی گۆڕانێكی رادیكاڵی هاتۆتە پێشەوە بەتایبەت لەبورای وزەدا‪.‬‬ ‫لەسیاسەتی دەرەوەی توركیادا بكەین‪ .‬هەر‬ ‫هاوپەیمانییەتێك دەركەو ‌ێ لەتوركیا ئەوا‬ ‫بەدڵنیاییەوە گۆڕانكاری لـێ‌ دەكەوێتەوە‬ ‫مەهەپە‪ .‬جەهەپە‌و‌‪ ،‬هەدەپە رەخنەگری‬ ‫وردی سیاسەتەكانی حكومەتی توركی‬ ‫بون لەسەر سوریا‪ ،‬ئەمە گۆڕانكاری لەگەڵ‬ ‫خۆی دێنێت‪.‬‬ ‫یەشار یاكیس وەزیری پێشوی دەرەوە‌ی‬ ‫كابینەكەی ئەردۆغان پێنجشەممەی رابردو‬ ‫بۆ تــودەی زەمانی نوسی بۆ ماوەیەك‬ ‫دابنیشەو سەیركە بزانە چ پێداچونەوەیەك‬ ‫دەكرێت بەسیاسەتی توركی بەرامبەر‬ ‫ســوریــاو لــەوانــەیــە تـــەوای رۆژهــەاڵتــی‬ ‫ناوەڕاستیش‪.‬‬ ‫سەیركە والیەتەیەكگرتوەكان فشاری‬ ‫كــرد لەتوركیا كە بنكەی ئینجەرلیكی‬ ‫پارێزگای ئەدەرنە بكاتەوە بەڕویاندا بۆ‬ ‫هێرشكردنە سەر بنكەكانی تیرۆریستانی‬ ‫داعش لەسوریاو عیراق كە ئەمە بۆخۆی‬ ‫گۆڕانێكی مەزن بو‪ .‬لەهەمانكاتدا توركیا ئیدگەر الی وایە گۆڕینی سیاسەتی وزە‬ ‫سورە لەسەر ئەوەی كە ناوچەیەكی دژە بەالی چیندا دەشكێتەوە سەرەنجام ئەو‬ ‫فڕین بكاتەوە لەناو خاكی سوریا بۆ دەبێتە یەكەم واڵت لەبەكارهێنانی وزەدا‬ ‫كەمكردنەوەی فشاری پەناهەندەكان بۆ بەتایبەت غازی سروشتی‪ .‬ئیدگار بەردەوام‬ ‫واڵتەكەی بەاڵم والیەتەیەكگرتوەكان بەمە دەبــێ‌‌و دەڵـ ‌ێ لەساڵی ‪1901‬وە ئەمریكا‬ ‫رازی نین‌و هاوكاریان ناكات‪.‬‬ ‫جێگەی بریتانیای گرتەوە لەبااڵدەستی‬ ‫سەبارەت بەگۆڕینی پەیوەندەییەكانی پێداویستی‌و بەرهەمهێنان بەاڵم لەساڵی‬ ‫ئــەنــقــەرەو واشنتۆن رۆیــتــەرز هەفتەی ‪ 2010‬دا ئەمریكا بۆ یەكەمجار دوای ‪110‬‬ ‫پێشو لەراپۆرتێكیدا ئاماژە بەوە دەكات ساڵ جێگەكەی خۆی چۆڵكرد بۆ چین‌و لەم‬ ‫كــە لــەدەســتــدانــی زۆریــنــەی پارلەمانی رێكەوتنەدا ئێران بەسودترین واڵت دەبێت‌‌و‬ ‫لەالیەن ئاكەپەوە لەوەناچێت ببێتە هۆی رێكەوتنەكە ئێران دەكات بەهێزێكی مەزن‬ ‫كۆتاییهاتی جیاوازییەكانی واشنتۆن‌و لەناوچەكەدا‪ .‬لەوەاڵمی پرسیارێكدا ئایا‬ ‫ئاكەپە لەسەر سوریا‪ ،‬هە‌ر بەپێی ئەو سودی ئەمەریكا چییە‌و چی دەستدەكەو ‌ێ‬ ‫راپۆرتە سەرچاوە رەسمەییەكانی ئەمریكاو لەم رێكەوتنەدا؟‬ ‫لــێــكــۆڵــەرەوان چـــاوەڕوانـــی گۆڕانێكی‬ ‫دراماتیكی ناكەن لەسیاسەتی دەرەوەی‬ ‫توركیا‪ .‬سەرچاوەیەكی سەرەكی ئەمریكا‬ ‫بەرۆیتەرزی راگەیاند سیاسەتی توركیا‬ ‫لەوە ناچ ‌ێ بگۆڕ ‌ێ بەاڵم پارتێكی بچوك‬ ‫كە هاوپەیمانی لەگەڵ ئاكەپە دەكــات‬ ‫دەتوانێ‌ هەندێ‌ كاریگەری لەسەر ئاراستەی‬ ‫سیاسەتی دەرەوەی توركی دابنێت‪.‬‬

‫‪,,‬‬

‫ئیدگەر‪ :‬ئــەم رێكەوتنە وادەك ــات كە‬ ‫خواستی ئــەوروپــیــەكــان كــەم بێتەوەو‬ ‫كەمتر پشت بەغازی روسی ببەستن كە‬ ‫ئەمەش سود‌ی بۆ ئەمریكا دەبێت‪ .‬ئێران‬ ‫خاوەن گەورەترین بڕی خستنەروی غازی‬ ‫تێدایە كە لەسەدا ‪ 18‬غازی جیهانە ئەم‬ ‫رێكەوتنە‌ وادەكـــات لــەگــەڵ هەڵگرتنی‬ ‫گەمارۆ ئابورییەكان كۆمپانیاكان بگەڕێنەوە‬ ‫بۆ ئێران بۆ وەبەرهێنان‪ .‬لێرەوە غازی‬ ‫ئێرانی خواستی زیاتر بێت‌و ئەمەش لێدانە‬ ‫لەبەرژەوەندی ئابوری روسیا‪ .‬بۆ ئەمریكا‬ ‫ئێران ئاسانترە بۆ كۆنترۆڵكردن تا روسیا‪.‬‬ ‫بۆ نمونە كاتی پۆتن هێرشی كردە‌سەر‬ ‫دورگەی كریمیاو گرتی ئەمریكاو هاوپەیمانە‬ ‫ئەوروپییەكانی هیچیان پێ نەكرا‪ .‬بۆ‬ ‫ئەمریكا روسیا گەو‌رەترین مەترسییە‬ ‫بۆ سەر بەرژەوەندییەكانی لەرۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕهست‪.‬‬ ‫لــێــرەدا دەگەینە ئــەو دەرئە‌نجامەی‬ ‫پێویستە توركیا بەسیاسەتی دەرەوەی‬ ‫خۆیدا بچێتەوە لەگەڵ سوریاو لەهەمانكاتدا‬ ‫پەیوەندییەكانی خۆی گرێبداتەوە لەگەڵ‬ ‫ئێراندا‪ .‬چــون بــەڕای ئیدگەر ناوچەی‬ ‫رۆژهــەاڵتــی نــاوەڕاســت ئێستا لەدەمی‬ ‫سەرلەنوێ داڕشتنەوەدایەو لەم داڕشتنەوەدا‬ ‫توركیا لەگەشەكردنیدا دواكەوتوە بەرامبەر‬ ‫بەمە ئێران واخەریكە دەبێت بەهێزی یەكەم‬ ‫لەناوچەكەداو جێگەی توركیا دەگرێتەوە‪.‬‬ ‫بۆیە دەبێت توركیا جێگەی خۆی لەم‬ ‫داڕشتنەوەیەدا بگرێت ئەویش بەبایەخدان‌و‬ ‫پشتبەستن بەكاروبارەكانی وزە‪ .‬لێرەوە ئەو‬

‫ئەگەر ئاكەپە لەسەر ئەم‬ ‫سیاسەتە مەزهەبی ئاینییەی‬ ‫خۆی بەردەو‌ام بێت لەسیاسەتی‬ ‫دەرەوەیدا‪ ،‬ئەوا هەوڵی‬ ‫دورخستنەوەی توركیا لەرۆژئاوا‬ ‫بەردەوام دەبێت‬ ‫داوای دروستبونی هاوپەیمانی‌و باشبونی‬ ‫سیاسەتی دەرەوەی تــوركــیــا دەكــات‬ ‫بەرامبەر بەئێران چون ئێران‌و توركیا دو‬ ‫واڵتی هاوڕێ‌‌و هاوتابون لەناوچەكەدا‪.‬‬ ‫سەرچاوەكان‪:‬‬

‫‪today zaman.‬‬ ‫‪Harriet daily news. Follow‬‬‫‪ing the Arab Spring, An‬‬‫‪kara’s foreign policy calculus‬‬ ‫‪has been based increasingly‬‬ ‫‪on an Islamist outlook with‬‬ ‫‪heavy Sunni leanings.‬‬ ‫‪. Change in Turkish foreign‬‬ ‫‪policy expected in nwake of‬‬ ‫‪election‬‬

‫ناوخۆ‬

‫ذمارة (‪ )527‬دو شةممة ‪2015/8/10‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪5‬‬

‫پارلەمان‌و حكومەت‌و پارێزگاكان‬ ‫گوێ بە خۆپیشاندەران نادەن‬

‫‪,,‬‬ ‫‪,,‬‬

‫چاودێر‪ -‬تابان رەزا‪:‬‬ ‫بەهۆی نەبونی خزمەتگوزاریەوە‪ ،‬نزیكەی دو‬ ‫هەفتەیە‪ ،‬هاواڵتیانی شار و شارۆچكەكانی‬ ‫هەرێمی دەڕژێنە سەر شەقامەكان‪ ،‬بەاڵم‬ ‫تاكو ئێستا جگه لە بەڵێنی بەرپرسانی‬ ‫یەكە ئیدارییەكانی سنورەكە‪ ،‬پارلەمان‌و‬ ‫حكومەت‌و پارێزگاكان بەدەم داواكاریی‬ ‫خۆپیشاندەرانەوە نەهاتون‪ .‬هاوكات‬ ‫پارلەمانتاران هاواڵتیان دڵنیادەكەنەوە‪ ،‬كە‬ ‫پشتگیریی داواكارییەكانیان دەكەن‪ ،‬الیەنە‬ ‫پەیوەندییدارەكانیش بانگهێشتی پارلەمان‬ ‫دەكەن‪ .‬چاالكوانێك مەدەنیش‪ ،‬دەڵێت‬ ‫"خۆپیشاندانەكان بەشێوەی رێكخراو بەرنامە‬ ‫بۆداڕێژاو ئەنجام نادرێت"‪.‬‬ ‫خەڵك بێزار بوە‬ ‫شــۆڕش عەلــی‪ ،‬هاواڵتییەكــی تەمەن ‪27‬‬ ‫ســاڵ‪ ،‬ئاماژە بەوەدەكات‪ ،‬هۆكاری هەمو ئەو‬ ‫خۆپیشاندانە دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی لەم واڵتە‬ ‫ئاو و كارەبا‌و خزمەتگوزاری‌و هەلی كار نییە‪،‬‬ ‫خەڵكــی بەتــەواوی بێزاربون‪ ،‬گەنــج لەواڵتدا‬ ‫نەما‪ ،‬ئەم حكومەتە‪ ،‬كەی بەخۆیدا دەچێتەوە‪،‬‬ ‫تاكەی زوڵم لەم میللەتە دەكات‪.‬‬ ‫ســۆران كەریــم‪ ،‬هاواڵتیبەكــی تــرەو‪،‬‬ ‫بــاس لــەوەدەكات‪ ،‬هەمــو ســاڵێ لەگــەڵ‬ ‫هاتنەپێشــەوەی وەرزی هاویــن‪ ،‬هاواڵتیــان‬ ‫بێ ئــاو‌و كارەبایان دەكەن‪ ،‬ئەوانیش ناچارن‪،‬‬ ‫رێگەی خۆپیشادان بگرنەبەر‪ ،‬بەاڵم حكومەت‬ ‫هــەر گــوێ بەداواكانیان نــادات‪ ،‬كاتێك دێتە‬ ‫ســەرەی جێبەجێكردنــی داواكاری خەڵكــی‬ ‫هــەژار پاســاوی قەیــران دەهێنێتــەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئــەم جارەیــان‪ ،‬بەهیــچ شــێوەیەك لەپێنــاو‬ ‫بەدەستهێنانی داواكانمان دەست هەڵناگرین‪.‬‬ ‫سەرۆكایەتیی هەرێم‪ ،‬رەوشی هاواڵتیانی‬ ‫بیر بردونەتەوە‬ ‫پارلەمانتارێكــی گــۆڕان لــە پارلەمانــی‬

‫كوردستان‪ ،‬بە"چاودێر"ی راگەیاند‪ ،‬هەمو ئەو‬ ‫قەیرانانەی ئێستا هەن‪ ،‬قەیرانی درێژخایەنن‪،‬‬ ‫بەهۆی ئەو باردودۆخە سیاسییەی لەئارادایە‪،‬‬ ‫سەرۆكایەتیی پارلەمان‌و پارلەمانتاران بەبابەتی‬ ‫ســەرۆكایەتیی هەرێمەوە ســەرقاڵن‪ ،‬ئەوەش‬ ‫بابەتەكاتــی تری بیــر بردوینەتەوە‪ ،‬تەركیزی‬ ‫زیاتری پارلەمان لەســەر ئــەو بابەتەیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫گرنــگ ئەوەیە‪ ،‬ئێمە داواكانــی خەڵكمان بیر‬ ‫نەچێت‌و گیرو گرفتەكانی كۆمەڵگە چارەســەر‬ ‫بكەین‪.‬‬ ‫بێســتون فایەق‪ ،‬باسی لەوەشكرد‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫دەســپێكردنەوەی دانیشــتنەكانی پارلەمــان‬ ‫بانگهێشــتی وەزیرە پەیوەندیدارەكان دەكەن‪،‬‬ ‫كــە پەیوەندییــان بەخراپی ئــەو بارودۆخەوە‬ ‫هەیە كە‪ ،‬لەئێستادا لەئارادیە‪.‬‬ ‫یەكێتی‪ :‬كار بۆ سەندنەوەی متمانە لە‬ ‫وەزیرەكان دەكەین‬ ‫سەرۆكی فراكســیۆنی ســەوز لەپارلەمانی‬

‫كوردســتان‪ ،‬بە"چاودێــر"ی راگەیاند‪ ،‬خەڵكی‬ ‫مافی خۆیەتی لەسەر پێداویستییەكانی خۆی‬ ‫خۆپیشاندان بكات‌و نیگەرانییەكانی دەربڕێت‪،‬‬ ‫چونكە قەیرانەكان لەهەرێمی كوردستان تەنها‬ ‫قەیرانی سیاســی نین‪ ،‬قەیرانی بژێوی‌و قوتی‬ ‫خەڵكیــش لەئــارادا هەیە‪ ،‬لەبەرئــەوە وەكو‬ ‫فراكسیۆنی سەوز پشــتیوانی هەمو خواست‌و‬ ‫داواكاری خۆپیشاندەر دەكەین‪.‬‬ ‫بێگەرد تاڵەبانی‪ ،‬جەختی لەوەشكردەوە‪،‬‬ ‫بــەر لەوەی پشــوی دانیشــتنەكانی پارلەمان‬ ‫دەســتپێبكات‪ ،‬راپۆرتــی تایبەتمــان داوە‬ ‫بــۆ بانگهێشــتی هەریــەك لــەو وەزیرانــەی‬ ‫پەیوەندیــدارن بــەم بابەتانــەوە‪ ،‬دەتوانــن‬ ‫راستەوخۆ لەسەر كێشەو گرفتەكانی هاواڵتیان‬ ‫رونكردنــەوەی پێویســت بــدەن‪ ،‬هەروەهــا‬ ‫راپۆرتمان لەســەر بانگهێشــتكردنی هەندێك‬ ‫لە وەزیــرەكان بۆ لێپێچینــەوە ئامادەكردوە‪،‬‬ ‫واتــە ئەگەر وەزیرێــك نەتوانێت بۆ ئەو هەمو‬ ‫گیروگرفتانەی هەیە‪ ،‬بەشێوازێكی باوەڕپێكراو‬

‫بــڕوا بــە ئەندامانــی پارلەمان بــكات‪ ،‬داوای‬ ‫ســەندنەوەی متمانــەش لێ بكەیــن‪ ،‬چونكە‬ ‫ناكرێــت بژێــوی ژیانــی خەڵكی كوردســتان‬ ‫بخەینە چوارچێوەی ئەو تەوافقەوە‪ ،‬كە هەندێ‬ ‫شت لەگەڵ یەكتر چاوپۆشی لێبكەین‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬وتیشــی "ئەو كێشە سەرەكییانەی‬ ‫پەیوەندیــی بەژیانــی خەڵكــەوە هەیــە لــە‬ ‫هەمو كوردســتان وەك یەكە‪ ،‬بــەاڵم مەودای‬ ‫ئــازادی لەپارێزگای ســلێمانی‪ ،‬ئەو دەرگایەی‬ ‫هاواڵتیانــە‪ ،‬هەمیشــە ویســتویان‪ ،‬تەعبیــر‬ ‫لەخواستی خۆیان بكەن"‪.‬‬ ‫خۆپیشاندانەكان رێكخراو نین‬ ‫الی خۆشــیەوە‪ ،‬چاالكوانێكــی مەدەنــی‬ ‫جەختی لەوەكردەوە‪ ،‬ئەو خۆپیشاندانانەی‬ ‫ئەنجــام دەدرێــن‪ ،‬رێكخراو نیــن‪ ،‬كە بڵێین‬ ‫ئەمــە رێكخــراوەكان بەشــدارن تێیــدا‪،‬‬ ‫بەڵكــو لەالیــەن كۆمەڵــە خەڵكێكــەوە‬ ‫لەهــەر شــوێنێك بێــت ئەنجــام دەدرێت‪،‬‬

‫سەرۆكی فراكسیۆنی یەكێتی‪:‬‬ ‫راپۆرتێكمان بۆ لێپێچینەوەی‬ ‫وەزیرەكان ئامادەكردوە‬ ‫گۆڕان‪ :‬كێشەی سەرۆكایەتیی‬ ‫هەرێم‪ ،‬بابەتەكانی دیكەی‬ ‫لەبیری پارلەمانتاران بردۆتەوە‬

‫واتــە خۆپیشــاندانەكە رێخــراو‌و بەرنامــە جدی لەسەر حكومەتی هەرێمی كوردستان‌و‬ ‫بۆداڕێژاو نییە‪ ،‬ناتوانن كاریگەری وا لەسەر دەســەاڵتدارانی هەرێمــی كوردســتان‌و بــە‬ ‫حكومەت‌و الیەنی پەیوەندیدار دروستبكەن‪ ،‬دەستهێنانی مافەكانی هاواڵتیان‪.‬‬ ‫بەاڵم بەپێچەوانەوە ئەگەر سەرتاسەر بێت‪،‬‬ ‫لەهەمو شارەكانەوە یەكدەنگ‌و هەڵوێستبن‪،‬‬ ‫جیاوازی شارەكان دەكرێت‬ ‫بێنە سەر شەقام‪ ،‬ئەو كات دەسەاڵت ناچار‬ ‫هەر لەوبارەیــەوە ئەندامێكی ئەنجومەنی‬ ‫دەبێت ‪ ،‬داواكارییەكانیان جێبەجێ بكات‪ .‬پارێــزگای ســلێمانی‪ ،‬دەڵێت "پشــتگیری‬ ‫هیــوا عەبدوڵاڵ‪ ،‬بــۆ "چاودێــر" ئاماژەی لەداوا رەواكانی خەڵك دەكەین بەشێوەیەكی‬ ‫بەوەشــكرد‪ ،‬دەكرێــت خۆپشــاندانەكان مەدەنی‪ ،‬بەشێكی داواكارییەكانی هاواڵتیان‬ ‫رێكخراوتــرو بێت‌و سەرپەرشــتیاری هەبێ‌و پەیوەنــدی بە روتیناتەوەیــە‪ ،‬لە دەرچونی‬ ‫ئیدارەی خۆپیشــاندانەكان بكرێت‪ ،‬تاوەكو فەرمانەكانی ئەنجومەنــی وەزیران جیاوازی‬ ‫تافشارێكی زیاتر بخرێتە سەر حكومەت نەك لەنێــوان پارێزگاكانــدا دەكرێــت‌و كاروباری‬ ‫بەم شێوەی ئێستا‪.‬‬ ‫سلێمانی زۆر دوادەخرێن‪.‬‬ ‫هــاوكات رێكخــراوی ســكااڵو چاودێــری‬ ‫رێكەوت زەكی‪ ،‬جەختی لەوەشــكردەوە‪،‬‬ ‫لەبەیاننامەیەكــدا رایگەیانــد‪ ،‬داواتــان هیوادارین كێشــە سیاســییەكان تێكەڵ بە‬ ‫لێدەكەیــن‪ ،‬وەرن پێكــەوە ســەرجەم كێشە ئیدارییەكان نەكەن‪ ،‬هیچ پارێزگایەك‬ ‫نارەزاییــەكان یەكبخەیــن بــە یــەك هێزی نەبێتــە قوربانی ئامانجی سیاســی‪ ،‬ئەوەی‬ ‫مەدەنــی‌و بــە یەك دەنــگ داوای مافەكانی هەمــو ئــەو داواكارییانەمــان بە نوســراوی‬ ‫خەڵكــی كوردســتان بكەیــن ســەرجەم رەســمی وەكو نوێنەری خەڵــك گەیاندۆتە‬ ‫نارەزاییــەكان لە شــار‌و شــارۆچكەكان‪ ،‬كە شــوێنی خۆی‪ ،‬ئــەوەی دەمێنێتەوە الیەنی‬ ‫خۆرسكانە تا ئێستا دروست بوە‪ ،‬پشتیوانی پەیوەندیــدارە‪ ،‬داواكارییــەكان جێبەجــێ‬ ‫پاڵپشتیان دەكەین لە پێناو فشاری بەهێزو بكات‪.‬‬

‫"بەهۆی قەیرانی دارایی‌و بونی ئاوارەكان دزیكردن زیادیكردوە"‬

‫لەشەش مانگدا هەزارو ‪ 75‬حاڵەتی دزیكردن‬ ‫لە سلێمانی تۆماركراون‬ ‫چاودێر‪ -‬سلێمانی‪:‬‬ ‫بەهۆی قەیرانی دارایی‌و بێكاری‌و شەڕی‬ ‫داعشەوە‪ ،‬كێشە كۆمەاڵیەتییەكان و‬ ‫روداوەكانی كوشتن و دزیكردن رویان‬ ‫لە زیادبون كردوە‪ ،‬بەجۆرێك هاواڵتیان‬ ‫توشی نائارامی دەرونی‌و مەترسی‬ ‫بونەتەوە‪ .‬ئەندامێكی ئەنجومەنی‬ ‫پارێزگای سلێمانیش‪ ،‬دەڵێت "تائێستا‬ ‫ئەو تاوانی كوشتن‌و خۆكوشتن‌و شەڕ‌و‬ ‫دزی‌و تەواوی تاوانەكانی رویانداوە‪،‬‬ ‫حاڵەتەو نەبۆتە دیاردە"‪.‬‬ ‫ئاماری روداوەكان‬ ‫لە دوای ســەرهەڵدانی قەیرانی دارایی‌و‬ ‫شــەڕی داعشــەوە‪ ،‬رۆژانــە دەزگاكانــی‬ ‫راگەیاندن‪ ،‬هەواڵی كوشــتن‌و خۆكوشتن‌و‬ ‫دزیكــردن بەتایبــەت دزینــی ئۆتۆمبێل‌و‬ ‫بڕینــی مــااڵن‌و چەندین شــێوازی دیكەی‬ ‫تاوان باڵودەكەنەوە‪ ،‬ئەمە وای لە هاواڵتیان‬ ‫كردوە‪ ،‬هەست بە ئارامی‌و دڵنیایی نەكەن‪.‬‬ ‫ژمارەیــەك لــە هاواڵتیــان گلەییان لە‬ ‫دەزگا ئەمنییەكان هەیە‪ ،‬بەوەی دزییان لێ‬ ‫كراوە‪ ،‬بــەاڵم نەیانتوانیوە‪ ،‬تۆمەتبارەكان‬ ‫دەستگیربكەن‪.‬‬ ‫بە پێی ئەو ئامارانەی دەست "چاودێر"‬ ‫كەوتــون‪ ،‬لــە مــاوەی شــەش مانگــی‬

‫‪,,‬‬

‫‪,,‬‬

‫ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی‪:‬‬ ‫بارودۆخەكە لەژێر چاودێریدایە‬ ‫رابردودا له ســلێمانى ‪ 25‬خۆكوشتن‌و ‪17‬‬ ‫خۆســوتاندن‪ 29،‬كوشتنی بە ئەنقەست‪،‬‬ ‫‪ 132‬هەوڵی كوشتن‪ 20 ،‬حاڵەتی رفاندن‌و‬ ‫هەزارو ‪ 75‬دزیكردن تۆماركراون‪ ،‬كە تەنها‬ ‫تۆمەتبــاری ‪366‬ی حاڵەتــی دزییــەكان‬ ‫ئاشكرا كراون‪.‬‬ ‫بــە پێــی زانیارییــەكان بەشــێك لــەو‬ ‫نەبونی ئاسایشی دەرونی‬ ‫هاواڵتیانــەی دزییــان لــێ دەكرێــت‪،‬‬ ‫توێژەرێكــی كۆمەاڵیەتــی‪ ،‬ئامــاژە‬ ‫بەهــۆی رۆتینــات‌و بێنەوبــەردەی دادگاو بــەوەدەكات‪ ،‬لە رۆژگاری ئێســتادا واقعی‬ ‫پۆلیس‌و بێئەنجامبونی دۆســیەكە‪ ،‬سكااڵ كۆمەاڵیەتی‌و ئابوریی هەرێمی كوردستان‪،‬‬ ‫تۆمارناكەن‪.‬‬ ‫تاكو رادەیەك گۆڕاوە‪ ،‬ژمارەیەك كێشــەو‬ ‫الی خۆشــیەوە ســەركەوت ئەحمــەد‪ ،‬تەنگەژە هاتۆتە ئاراوە‪ ،‬ئەوەش كاریگەری‬ ‫وتەبێژی پۆلیسی سلێمانی‪ ،‬بە"چاودێر"ی‬ ‫راگەیاند‪ ،‬ناكرێت هەمو ماڵێك پۆلیسێكی‬ ‫بــۆ دابنێیــن‪ ،‬وەكــو پۆلیس‌و ئاســایش‬ ‫سلێمانی ئارامترین شارە‪ ،‬سەرباری بونی‬ ‫ئەو هەمو ئاوارەیەش‪.‬‬

‫توێژەرێكى كۆمەاڵيەتى‪:‬‬ ‫كاریگەریی دەرونی‌و كۆمەاڵیەتی‬ ‫هەیە‬ ‫بابەتەكانی تاوانكاری‌و الدان زیاتر دەبێت‪،‬‬ ‫كە بەهۆی كاریگەری مالمالنێی سیاســی‌و‬ ‫جەنگەوە‪ ،‬تاكو رادەیەك لەناو كۆمەڵگەی‬ ‫ئێمــەدا شــێوازێك لەنائارامــی‌و نەبونــی‬ ‫ئاسایشــی دەرونی دروســتبوە‪ ،‬ئەمانەش‬ ‫پاڵنەرێــك دەبــن‪ ،‬تاكــو تــاك زۆرتر بیر‬ ‫لەكاری تاوانــكاری بكاتەوەو رێژەی تاوان‬ ‫زۆر ببێت‪.‬‬

‫كردۆتە ســەر ژیانی خێزانی‌و پەیوەندییە‬ ‫كۆمەاڵیەتییەكان‌و رەفتارو هەڵسوكەوتمان‬ ‫وای كردوە‪ ،‬تاوان دروســت ببێت‪ ،‬چونكە‬ ‫تــاوان راســتەوخۆ پەیوەندیــی بەدۆخی‬ ‫ئابورییــەوە هەیــە‪ ،‬تاكو دۆخــی ئابوری‬ ‫بەرزبێتەوەو خەڵك خۆشگوزەرانتر دەبێت‪،‬‬ ‫كەمتــر بیر لەتــاوان دەكەنــەوە‪ ،‬چونكە‬ ‫لــەو كاتەدا ئەوەندەی بیــر لەوەبەرهێنان‬ ‫دەكەنەوە‪ ،‬بیر لە تاوانكاری ناكاتەوە‪.‬‬ ‫پێویستە ئامادەكاری بكرێت‬ ‫چۆمــان ئەحمەد‪ ،‬باســی لەوەشــكرد‪،‬‬ ‫ئەندامێكــی ئەنجومەنــی پارێــزگای‬ ‫چەنــدە پەیوەندییــە كۆمەاڵیەتییــەكان‬ ‫بــەرەوالوازی‌و تێكچــون بــڕوات‪ ،‬ئەوەندە سلێمانی‪ ،‬بە"چاودێر"ی راگەیاند‪ ،‬تائێستا‬

‫ئەو تاوانی كوشــتن‌و دزی‌و خۆكوشــتنە‌و‬ ‫شــەڕ‌و تــەواوی تاوانەكانــی رویانــداوە‪،‬‬ ‫حاڵەتەو نەبۆتە دیاردە‪ ،‬تاكو بەدواداچونی‬ ‫بــۆ بكەین‪ ،‬تەنها چەنــد حاڵەتێكی وەكو‬ ‫كێشــەی كۆمەاڵیەتییە‪ ،‬هەر بۆیە ئەو ئەو‬ ‫حاڵەتانــە لیژنەی پێویســت نییە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دەبێت ئامــادەكاری بكرێــت‪ ،‬بەو پێیەی‬ ‫لەقۆناغێكدایــن‪ ،‬شــەپۆلێك ئــاوارە روی‬ ‫كردۆتە سلێمانی‪ ،‬دەبێت كۆنتڕۆل بكرێن‪،‬‬ ‫بخرێنە ژێــر چاودێرییەوە‪ ،‬تا لەحاڵەتەوە‬ ‫نەبێتە دیاردە‪.‬‬ ‫دانــا شــەهید جــەزا‪ ،‬جەختــی‬ ‫لەوەشــكردەوە‪ ،‬لیژنــەی مافــی مــرۆڤ‌و‬ ‫لیژنــەی پارێزگاری ناوخــۆ بەهەماهەنگی‬ ‫لەگەڵ بەڕێوەبەرایەتی پۆلیس‌و ئاســایش‬ ‫باردۆخەكــە خراوەتــە ژێــر چاودێریــی‬ ‫وردەوە‪ ،‬لەبەرئەوە هەست بەوە دەكرێت‪،‬‬ ‫خەڵكی ترســی هەیە‪ ،‬هــەر حاڵەتێكیش‬ ‫بوبێت‪ ،‬تاوانباران دراون بەدادگاو رێكاری‬ ‫یاســاییان لەگەڵ كراوە‪ ،‬تائێستا گرفتێك‬ ‫لەبابەتەكــەدا نییــە‪ ،‬لەژێــر چاودێــری‬ ‫دەرچوبێــت‪ ،‬بەاڵم دەبێت فشــاری زیاتر‬ ‫بكەین‪ ،‬بۆ ئــەوەی ئامادەســازی بكەین‪،‬‬ ‫لەبەر ئــەوەی رۆژ بە رۆژ ژمارەی هاتنی‬ ‫ئــاوارە زیــاد دەكات‪ ،‬بۆیــە دەبێــت زوتر‬ ‫چارەسەری بارودۆخەكە بكەین‪.‬‬

‫لێكدانەوەى هەواڵ‬

‫ذمارة (‪ )527‬دو شةممة ‪2015/8/10‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫با بۆسەی نەیارانمان لەبیر بێت‬

‫كیسرا ئەحمەد‬ ‫بەغــداد زۆر دەمێكــە گڵۆڵــەی‬ ‫كەوتۆتە لێژی‪ ،‬جارناجاریش نوسراوە‬ ‫كە لەلێواری كەوتــن نزیكە‪ ،‬ئەمەش‬ ‫بەفیعلــی وابــوە‪ ،‬بەاڵم چانســێك بۆ‬ ‫ســەركردەكانی بەجۆرێك لەجۆرەكان‬ ‫هاتۆتــە پێشــەوە‪ ،‬واڵتانی ناوچەكەو‬ ‫جیهــان قســەیەكی خێریــان تیــادا‬ ‫كردوە تائاهێك بەبەری سەركردەكانا‬ ‫بهێننەوەو ئومێدی پشــتوپەنایان پێ‬ ‫ببەخشــن‪ ،‬بــەاڵم ئــەوان بیریان لەم‬ ‫پشــتوپەنایە نەكردۆتــەوە هــەر كــە‬ ‫ئاهی سەرپێ‌ گرتیان پیادا هاتۆتەوە‬ ‫یەكســەر دەســتیان كردۆتــەوە‬ ‫بەلێدوانــی تونــد دژی هەمــان واڵتی‬ ‫پشــتیوانیان‪ ،‬ئەمــە ئەو سیاســەتە‬ ‫بــوە تــا ئێســتا كــە بەغــداد بــەو‬ ‫شــێوەیە بەردەوامــی بەحوكمڕانــی‌و‬ ‫دەســەاڵتدارێتی خۆیــداوە‪ ،‬ئــەو‬ ‫كاتانــەی خەڵكــی واڵتانــی عەرەبی‬ ‫لەمەیدانەكانی ئــازادی كۆدەبونەوەو‬ ‫ناویان نــا (بەهاری عەرەبی) یەكێك‬ ‫لەلێكۆڵــەرە سیاســییەكان لەســەر‬ ‫عیــراق وتــی (ئەگــەر ئەمریــكاش‬ ‫نەبوایــە ئێســتا خەڵكــی عیراقیــش‬ ‫ســەدامیان بــەم خۆپیشــاندانانە‬ ‫دەخســت‌و سیســتمی حوكمڕانــی‬

‫دیكتاتۆریــان لەعیــراق كۆتایــی‬ ‫پێدەهێنــا)‪ ،‬بەاڵم ئەمە زۆر پێچەوانە‬ ‫بــون چونكــە عیــراق (ناوەڕاســت‌و‬ ‫باشــور) جیــاواز لەواڵتانــی تــر تــا‬ ‫ئەمریــكاش هــات نەیاندەزانی تایمی‬ ‫ســەحنێكی سەتەالیت بدەن‌و ئاگایان‬ ‫لەدەوربــەری خۆیــان نەبــو‪ ،‬لەهەمو‬ ‫پێشــكەوتنی تەكنەلۆژیــادا موبایل‌و‬ ‫ئامرازەكانــی پەیوەنــدی كــردن بڤە‬ ‫بو‪ ،‬ســەرباری ئــەوەی مەدرەســەی‬ ‫بەعســیزم سی‌و پێنج ســاڵ مێشكی‬ ‫تــاك بەتاكی واڵتی شــتبو و چەندان‬ ‫نمونەی تر‪.‬‬ ‫بەعــس روخا ســەركردەكان ژیانی‬ ‫خۆیــان لەمەنفاو ئۆپۆزســیۆنبونیان‬ ‫بیرچــۆوە‪ ،‬گەندەڵــی ســەرتاپای‬ ‫واڵتــی تەنــی‪ ،‬قاعیــدەو گروپــە‬ ‫تیرۆریســتییەكان تــا هاتنــی داعش‬ ‫بەئێستاشــەوە فیكــری بەعســی‬ ‫رانەماڵــی‪ ،‬بەشــێكی دیــاری ئــەو‬ ‫تیرۆریســتانەی ئێســتا هەمــان ئــەو‬ ‫كەســانەن كــەدوای روخانــی بەعس‬ ‫رویــان لەســوریا كــردو بارودۆخەكە‬ ‫النەی لێ تێكدان‌و ئیدی شوێنێك نەما‬ ‫بــۆ مانەوەیان‪ ،‬ناچــار پەنایان بردە‬ ‫بەر گروپ‌و تاقمە تیرۆریســتییەكان‪،‬‬ ‫بەنمونەش موسڵ‌و ئەنبارو فەلـوجەو‬ ‫بیابانەكانی ئەنبار باشــترین شــوێنن‬ ‫بۆ حەوانەوەیان‪.‬‬ ‫ئێســتا لەعەهــدی عەبادیــا‪ ،‬نەك‬ ‫واڵت چــاك نەبــو‪ ،‬بەڵكــو قــوڕی‬ ‫خەســتتری بــۆ گیرایــەوە‪ ،‬گەندەڵی‬ ‫زیاتر بــو‪ ،‬ناڕەزایی زیاتر دەركەوت‌و‬ ‫مەیدانــی تەحریــری بەغــداد بــوە‬ ‫شــوێنی خۆپیشــاندانی فــراوان‪،‬‬ ‫وەك پەیامنێــری بــۆ ئاژانســەكان‬ ‫گواستیانەوە‪ ،‬ژمارەی خۆپشاندەران‬ ‫رۆژی هەینــی رابــردو گەیشــتۆتە نۆ‬

‫هەزار كــەس‪ ،‬كــە داوای بنبڕكردنی‬ ‫گەندەڵی‌و خزمەتگوزاری ســەرەتایی‬ ‫دەكــەن‪ ،‬نوێنەری مەرجەعــی ئاینی‬ ‫شــیعەكان هاتۆتــە ســەرخەت‌و‬ ‫داوا لەعەبــادی ســەرۆك وەزیــران‬ ‫دەكات بەدەســتی ئاســنین لەوانــە‬ ‫بــدات كــە گەندەڵی دەكــەن‪ .‬لەگەڵ‬ ‫هەمــو ئەمانــەدا‪ ،‬لەكاتێكــدا بەغداد‬ ‫بــەرەو غەرغەرەی مەرگیــدا خەریكە‬ ‫دەســتلەمالن دەبێت بەهۆی ناڕەزایی‬ ‫خەڵــك‌و هێرشــەكانی داعشــەوە‪،‬‬ ‫هێشــتا لەكەمینــدان بــۆ كــوردو‬ ‫رەخنــەی لێدەگــرن‌و رقەبەرایەتــی‬ ‫دەكــەن‪ .‬بەوردی چاودێری رەوشــی‬ ‫هەرێمی كوردســتان دەكەن‪ ،‬بەدوای‬ ‫هەواڵــی نوێــی ئــەو مشــتومڕانەدا‬ ‫دەگەڕێن كە ئەمڕۆ لێرە لەكوردستان‬ ‫لەســەر هەڵبژاردنــەوەی ســەرۆكی‬ ‫هەرێــم دروســتبوە‪ ،‬توانجــی خۆیان‬ ‫دەدەن‌و قســەی خۆیــان دەكــەن‪.‬‬ ‫پەرلەمانتارەكانیان دەگەڕێن بەدوای‬ ‫كەلێنێكــی ئێمەدا تاكو لەكەناڵەكانی‬ ‫خۆیانــەوە خەڵكی خۆیــان‌و جیهانی‬ ‫لــێ تێبگەیەنن‪ ،‬بەداخەوە ئێمە لەناو‬ ‫ئەو هەمــو كەناڵەی كە هەمانە تەنها‬ ‫بــۆ خۆمــان پەخشــدەكەین (بــاس‬ ‫لەمیدیای ئەلكترۆنی ناكەین) باسمان‬ ‫لەكەناڵــی ئاســمانییە‪ ،‬كەناڵێكمــان‬ ‫نییــە بەزمانــی عەرەبــی كوردیــش‬ ‫رای خــۆی بەواڵتانــی عــەرەب‌و‬ ‫جیهــان بگەیەنێت‪ ،‬ئەگەر هەشــبێت‬ ‫لەئاستێكی بەرزو دڵخۆشكەردا نییە‪.‬‬ ‫خۆمــان‌وەكو هەرێمی كوردســتان‬ ‫لەگەڵ ئەم هەمو قەیرانەی دوچارمان‬ ‫بۆتــەوە‪ ،‬بەهەمــو ئەو پێداویســتییە‬ ‫ســەرەتاییانەی كە بــۆ خزمەتكردنی‬ ‫تاكەكانــی كۆمەڵگــە پێویســتن‪،‬‬ ‫بیرمــان چۆتــەوە بەغداد ســەیرمان‬

‫دەكات‪ ،‬بــەدوای خاڵــی الوازی‬ ‫ئێمــەدا دەگەڕێــت‪ ،‬بــا لەبەغــدادش‬ ‫كــورد یەكهەڵوێســت بــێ‌‌و داكۆكــی‬ ‫لەمافەكانــی بــكات‪ ،‬بەچــی دەچێت‬ ‫كاتێك هــەر لەناوخۆمانــدا نامەیەك‬ ‫باڵودەكەینەوە كــە داوای جیابونەوە‬ ‫بــۆ بونیاتنانــەوەی دو ئیدارەیــی‬ ‫دەكەین! ئینجا بەســاناییش دەڵێین‪،‬‬ ‫(قەیچێــكا ئەگــەر دو بــرا لەماڵێكدا‬ ‫رێكنەكەوتــن دەتوانــن جیابنەوە)!‪،‬‬ ‫بــەاڵم ئایــا خەونــی ئێمــە لــەم‬ ‫واڵتــەدا ئەوەیــە؟ ئــەی بــۆ نەڵێین‬ ‫ئێمە بــا لەپێنــاوی خۆشــگوزەرانی‬ ‫میللـــەتەكەماو تێكنەچونــی ئارامی‌و‬ ‫ســەقامگیری ئــەم واڵتە كــە رۆژانە‬ ‫خوێنــی گەشــی رۆڵەكانــی دەڕژێنە‬ ‫سەر خاكەكەی‪ ،‬با سازش بۆ یەكتری‬ ‫بكەین‪ ،‬دەســتبەرداری هەمو شــتێك‬ ‫بیــن‪ ،‬وەك بــرا ئــەم واڵتــە بەڕێوە‬ ‫بەریــن‪ ،‬پشــتیوانی براكانــی تریمان‬ ‫بین‪ ،‬لەكاتێكدا دەزانین چواردەورمان‬ ‫دەكوڵێت دورگەیەكــی ئارامین لەناو‬ ‫ئاگــردا‪ ،‬ئامادەن بــۆ پەالماردانمان‪،‬‬ ‫لەكەمیندان بۆ دروستكردنی چەندین‬ ‫تاقم‌و گروپی تیرۆریســتی هاوشێوەی‬ ‫داعــش‌و ناردنیان بۆ لەناوبردنمان كە‬ ‫هــەر ئەوانن كوردی واڵتــی خۆمان‌و‬ ‫پارچەكانی ترمان لـێ‌ شەهید دەكەن‬ ‫كە بەشێكن لەجەستەمان‪....‬‬ ‫كۆتایــی پــێ‌ دێنــم بــەوەی دەبێ‌‬ ‫بزانیــن بەغدادو عەرەبەكان نزیكترین‬ ‫كەســن كــە لەبۆســەیەدان بۆمــان‪،‬‬ ‫ئەگەر بۆ پەالماردانیشــمان نەبێت بۆ‬ ‫توانج‌و باسكردنمان ســازو ئامادەن‪،‬‬ ‫ئینجــا واڵتانی ناوچەكــەو جیهانیش‬ ‫لێمان دەڕوانن‪ ،‬با بۆسەی نەیارانمان‬ ‫لەبیر بێت‪.‬‬

‫‪8‬‬

‫سەیرو سەمەرەكانی‬ ‫واژۆ‬ ‫ ‬ ‫واژۆ‪ ،‬ئەو خەت‌و ختوتە ملیۆنان شێوەیەیە كە من‌و تۆ و ئەو‬ ‫و ملیۆنان كەسی ئەم دنیایە لەسەر كاغەز بۆ مەبەست‌و مەرام‌و‬ ‫كاری فەرمی‌و نافەرمی جیا جیا دەیكەن‪..‬‬ ‫لــەواژۆی ســێدارەوە بــۆ واژۆی لێخۆشــبون‪ ،‬لــەواژۆی‬ ‫هاوســەرگیرییەوە بــۆ واژۆی جیابونــەوە‪ ،‬لــەواژۆی باوكێكەوە سەروەر حەمە حسێن‬ ‫بــۆ لەدایكبونــی مناڵەكــەی (لەتۆماری لەدایكبونــی مناڵ) تا‬ ‫واژۆی كەســێكی نزیكــی مردویــەك بۆ بڕوانامــەی مەرگەكەی (وەفاتنامە)‪ ...‬گرێبەست‪،‬‬ ‫ئابــوری‪ ،‬نەوت‪ ،‬پرۆتۆكۆل‪ ...،‬تا خەت‌و شــەڕە پشــیلەی قەڵەمــی منداڵێك بۆ دۆزینەوەی‬ ‫واژۆیەكی تایبەت بەخۆی‪ ..‬ئەمانە هەموی بەالیەك‪..‬‬ ‫بــەاڵم‪ ..‬لەواڵتێكدا كــە خۆی بەواڵتێكی دیموكراســی بزانێت‌و دەیان كۆنســێپتی وەك‬ ‫(دیموكراسی‪ ،‬دیموكراتی‪ ،‬ئازادیخوازی‪ ،‬سۆسیالسیتی‪ ،‬لبیڕاڵی‪ )..‬بەپاشكۆی ناوی سیانی‬ ‫حزبەوە بێت‪ ..‬واڵتێك بێت لەسەر بنەمای هەڵبژاردن‌و كاری پارلەمانی‌و دامەزراوەیی خۆی‬ ‫نمایندەكردبێــت‪ ،‬واڵتێــك بێت خاوەنــی ئابورییەكی بەهێزی وەك نــەوت (بەاڵی نەوت)‌و‬ ‫ســەدان هەزار هێكتار زەوی كشــتوكاڵی (زەردو وشــك)‌و ئاوی شــیرین‌و ســەدان شوێنی‬ ‫گەشــت‌و گوزاری (بۆگــەن‌و پۆخڵكراو!!) بیت‪ ،‬تــازە بەتازە پێت وابێــت بەكۆكردنەوەی‬ ‫(واژۆ)ی (بەڵێ)ی رۆشــنبیر و نوســەرە پۆپۆلیستە قورمیشــكراوەكان‪ ،‬لەماوەی دوساڵ‬ ‫(نــا قەینــا! خاتری بگرەو تاپێت ئەكرێت رایكێشــەو درێژی بكەرەوە بۆ ‪ 3‬ســاڵ‪ ،‬نا وەاڵ‬ ‫خــۆ برادەرانــی نەرمەهێز وتیان بۆ چەند مانگێك!)‪ ..‬ئیدی تەوااااو‪ ..‬هەمو شــتێك تەواو‬ ‫ئەبێــت! بەمانای تەواوبون‪ ..‬تەواو ئەبێت كێشــەی نەبڕاوەی كارەباو ئاو‪ ..‬خەالس دەبێت‬ ‫كێشــەی قوت‌و موچــەو چاوی خێلبوی فەرمانبەر لەچاوەڕوانــی مانگانەی هەالكەتەكەی‪..‬‬ ‫قەیچێكا! پارلەمان‌و سیســتمی دیموكراسی‌و هەڵبژاردن هەن‪ ،‬با سیستمی واژۆش هەبێت!‬ ‫لەپارلەمانەوە سەرۆك‌و مەرۆك دیاریدەكرێت‪ ،‬قەیچێكا با ئیمزاو واژۆش بتوانێت بۆ سەرۆك‌و‬ ‫مەرۆكی درێژبكاتەوە!‬ ‫هەندێكيــان لەوانــە كە بەكــرداری رۆشــنبیرن‌‪ ،‬بەاڵم ئاگایــان لەمەحموی بێــزەوا نەبوە‬ ‫كاتێــك لیســتی زیاتر لە‪ 2‬هــەزارو ‪ 500‬كەس لەژێر ناوی نوســەرو رۆشــنبیرو هونەرمەندان‬ ‫باڵوكرایەوە‪ ،‬لەژێر ناوی واژۆی رۆشــنبیرو نوســەرو هونەرمەندانی كوردستان بۆ پشتگیری‌و‬ ‫مانەوەی ســەرۆك‪ ..‬چونكە وەك راگەیاندنەكان باســیان كرد (هەندێك لەوانەی واژوەكانیان‬ ‫پێكراوە فێڵیان لێكراوەو پێیان وتراوە ســازانتان دەوێت لەنێوان الیەنە سیاســییەكاندا؟ یان‬ ‫دو ئیدارەیی‌و شــەڕی ناوخۆ؟ ئەوانیش ســازانیان دیاریكردوەو دواتر واژوەكانیان بەوشێوەیە‬ ‫باڵوكراوەتەوە كە داوای مانەوەی سەرۆك دەكەن لەپۆستەكەیدا)‪..‬‬

‫ئاینی تۆقێنەر‬ ‫هەر ئەم تێنەگەشتنە ترسناكە وادەكات‬ ‫ئاینێكــی ترســناك دروســتبێت‪ ،‬واتــە‬ ‫لەوانەیــە لەبنەڕەتدا‪ ،‬ئایــن جێی ترس‬ ‫نەبێ‪ ،‬بەاڵم بەهۆی تێنەگەشــتن لەئاین‬ ‫وادەكات ئاینێكــی ترســناك‌و تۆقێنــەر‬ ‫دروســتبێت بــەم شــێوەیەش لەئاكامی‬ ‫ئەو تێنەگشــتنە لەئاین ئــەو ئاینە هەر‬ ‫ئاینێك بێت بەشــێوەیەكی ترسناك دزە‬ ‫ئەكاتە مێشكی تاكەوەو‪ ،‬لەوێیەوە بۆناو‬ ‫خێزان‌و لەناو خێزانەوە باڵودەبێتەوە بۆ‬ ‫كۆمەڵگەو كۆمەڵگایەكی ئاینی ترسناك‬ ‫دروستدەبێت‪.‬‬ ‫چۆمان یاسین‬ ‫هەر لەكۆنەوە یان بڵێن لەو دەمەوەی‬ ‫كە مرۆڤ لەم زەوییە نیشتەجێبوە‪ ،‬ئاین‬ ‫یاخــود رێبــاوەڕ وەك یاســایەكی ژینی‬ ‫بەكارهاتــوە‪ ،‬ئــــاین رۆڵێكی گەورەی‬ ‫هەبــوە لەناو كۆمەڵگــەو خێزاندا‪ ،‬بۆیە‬ ‫ئاین هەندێكجار وەك یاسایەكی ترسناك‬ ‫یــان تۆقێنەر بەكارهاتــوە‪ ،‬كە لەوانەیە‬ ‫لەبنەڕەتیشــدا وانەبێــت‪ ،‬لەســەدەكانی‬ ‫پێشودا ئاینداری بەچەندین شێوەكراوە‬ ‫لەوانە رۆژ پەرســتن‌و ئاینی فرەخوایی‌و‬ ‫زۆری تــر‪ ،‬كــە هەندێكجــار لەوانەیــە‬ ‫مرۆڤەكانیان كرد بێتە قوربانی لەپیناوی‬ ‫ئاینێكــدا‪ ،‬ئەمــە ئاســتی بیركردنەوەی‬ ‫تەســكی مــرۆڤ بــوە لەســەردەمە‬ ‫دێرینەكانــدا‪ ،‬بەاڵم ئێســتا ئایــن لەناو‬ ‫كۆمەڵگــە دواكەوتــوەكان یان بڵێن ئەو‬ ‫كۆمەڵگایانــەی كە تازە پێیــان ناوەتە‬ ‫گەشەكردنەوە رۆڵێكی ترسێنەری هەیە‬ ‫لــەم جۆرە كۆمەڵگایانــەدا نەتواندراوە‪،‬‬ ‫ئایــن بكرێتــە هۆی بەختــەوەری ژیان‪،‬‬ ‫لەوانەیە‪ ،‬هەرلەم جۆرە كۆمەڵگایانەدا‪،‬‬ ‫لەپێنــاو ئایــن‌و بەنــاوی ئایــن چەندین‬ ‫تاوانی ترسناك بكرێت‪ ،‬بەناوی ئاینەوە‬

‫كۆمەڵگەی كوردی و ئاین‬ ‫مێشــكی تاكــی كــورد تاڕادەكی زۆر‬ ‫ئاڵۆزە بەهۆی ئەو شێوە جوگرافیایەی كە‬ ‫ناوچەكــەی تێدا هەڵكەوتوە‪ ،‬واتە تاكی‬ ‫كــورد كەوتۆتە ناوچەیــەك كە پڕیەتی‬ ‫لەئایدیۆلۆژیایــی عەرەبــی‌و تاڕادەیەكی‬ ‫زۆر فیكــری عەرەبــی كاریگەری هەبوە‬ ‫لەســەری بیری ئاینی‌و دانانی ســنوری‬ ‫ئاینــی بــۆ ئاین‪ ،‬بۆیە تاكــی كورد‪ ،‬كە‬ ‫زۆربەی بیرێكی ئاینی ئیسالمی عەرەبی‬ ‫هەیــە‪ ،‬بەشــێوەیە‌كی عەرەبــی واتــە‬ ‫بیركردنەوانەی عەرەبی لەئاین گەشتوە‪،‬‬ ‫واتــە تائێســتا نەتوانــدراوە‪ ،‬ئایــن بەو‬ ‫شــێوەیە بگەیەندرێ مەرجەعی زاســتی‬ ‫بێــت‪ ،‬لەكاتێكــدا لەناو دونیــای فكری‬ ‫ئیســامی‪ ،‬چەندین بیرمەنــدو زانا هەن‬ ‫كــە بیــری عەرەبــی كاری تێنەكردون‪،‬‬ ‫هــەر لەناو ئــەم بیرمەندانــەدا چەندین‬ ‫كەسایەتی فەلســەفی‌و داهێنەر هەبون‪،‬‬ ‫كــە بیــری عەرەبــی تونــدڕەو هەرگیز‬ ‫نەیتوانی‪ ،‬ســود لەداهێنان‌و نوســینی‪،‬‬ ‫ئەم بیرمەندانەیان وەربگرن‪ ،‬بۆیە تاكی‬ ‫كورد بەو ‌شــێوەیەی كە هەیە‪ ،‬بیرێكی‬ ‫ئیســامی عەرەبــی وەرگرتــوە‪ ،‬بەهۆی‬ ‫نزیكی ناوچەكە لەواڵتانی عەرەبی‌و ئەو‬ ‫دراوسێیەتیەی كە هەیە‪.‬‬

‫گرتنەوەی تاك لەئازادی بەناوی‬ ‫ئاینەوە‬ ‫وەك پێشتر باسمانكرد كە تاكی كوردی‬ ‫بەهــۆی ئــەو هەڵكەوتــە جوگرافیایەی‬ ‫هەیەتــی لەگەل‌ واڵتانی عەرەبی بیرێكی‬ ‫ئیسالمی عەرەبی بەڕێژەیەكی زۆر كاری‬ ‫تێكردوە‪ ،‬بۆیە ئــەو بیركردنەوانەیە كە‬ ‫‌عەرەبێكــی ئیســامی هەیەتــی‌‪ ،‬واتــا‬ ‫ئــەو بیركردنەوانــەی تاكێكــی عەرەبی‬ ‫كاریپێــدەكات‪ ،‬بەڕێژەیەكی زۆر تا كەم‬ ‫لێرە كاری پێدەكرێت‪.‬‬ ‫لەوانەشــە ئــەم بیركردنەوەیــە‬ ‫هــی پێشــینە بێــت واتــە لەتاكەكانی‬ ‫پێشــینەوە دزەیكردبــێ‪( ،‬بــاوك‪،‬‬ ‫باپیــران) بەهــۆی ئــەو‌داگیركارییەی‬ ‫بیــری عەرەبــی‪ ،‬دوچاری كوردســتان‬ ‫بــوە‪ ،‬بۆیــە چەندینجــار كوردســتان‬ ‫لەالیــەن عەرەبــەوە داگیركــراوە‬ ‫مەبەســتیش لــەو داگیركاریانــە‪،‬‬ ‫باڵوكردنــەوەی بیــری عەرەبــی بوەو‬ ‫ســڕینەوەی بیــری كوردی بــوە بۆیە‬ ‫لەو ســەردەمەوە بەهۆی تەعریبكردنی‬ ‫بیری كــوردی لەالیەن عەرەبەوە بیری‬ ‫عەرەبی تێكــەاڵو بەهەندێك لەخێزان‌و‬ ‫لەوێش بە بەشــێكی كۆمەڵگەوە بوە‪،‬‬ ‫هــەر لەبەر ئــەوەی ئــەم داگیركاریانە‬ ‫زۆربەی بەناوی ئاینەوە بوە‪ ،‬بۆیە زۆر‬ ‫تــر هەوڵــدراوە ئایدۆلۆژیــای عەرەبی‬ ‫بەناوی ئاینەوە بگەیەنن‪ ،‬بەشێوەیەك‬ ‫ئاییــن گەیەنــدراوەو واحاڵیكــراوە‪،‬‬ ‫كــە ئایــن بازنەیەكی داخــراوەو هەمو‬ ‫پرســیارو رخنەگرتنێــك لەئاین هێڵی‬ ‫ســورە‪ ،‬ئەمجــۆرە پەروەردەیــە‪،‬‬ ‫هــەر لــەزوەوە فێــری منداڵكــراوەو‬ ‫بیركردنــەوەی‬ ‫رێیلێگیــراوە‪،‬‬ ‫فراوانبكات‌و لەئازادیەكانی چواردەوری‬ ‫بــگات بۆیە‪ ،‬هەندێك هەر لەمنداڵیەوە‬ ‫تــا دەبینــە‪ ،‬كەســێكی پێگەیشــتو‬ ‫لەكۆمەڵی كــوردی بیرێكــی داخراوی‬

‫هەیــەو‪ ،‬بیركردنــەوەی‪ ،‬لەنێــوان‬ ‫بازنەیــەك پێچ دەخوات‪ ،‬هەرئەم بیرە‬ ‫وایكــردوە‪ ،‬زۆرینــەی كارەكانی دونیا‬ ‫لەبەینــی حەاڵڵ‌و حــەرام كۆبكاتەوە‪،‬‬ ‫بــێ بیركردنەوە لەوەی كە كەســێكت‬ ‫گرتەوە لەئازادیــەك ئیتر حەز دەكات‬ ‫ئــەو ئازادیە بەدەســتبێنێت بۆ نمونە‪:‬‬ ‫لەنــاوی تاكــی كــورد پــەروەردەی‬ ‫ئیســامی تێنەگەشــتن لەئایــن‪ ،‬لەناو‬

‫‪,,‬‬

‫تــاك حــەزدەكات لەگــەڵ رەگــەزی‬ ‫بەرامبەر بێت‪ ،‬بەاڵم رێگری لێدەكرێت‪،‬‬ ‫بەناوی ئاینەوە‪ ،‬خۆشەویستی مافێكی‬ ‫ســەرەتای ئینســانیە وە یەكێــك‬ ‫لەچەمكەكانــی ئایــن‪ ،‬خۆشەویســتی‬ ‫لێبوردنــە‪ ،‬بێبیركردنــەوە لــەوەی‬ ‫یەكەمین چیرۆكی دروســتبونی مرۆڤ‬ ‫الی ئاینــداران لەخۆشەویســتی دو‬ ‫مرۆڤــەوە دەســتپێدەكات‪ ،‬ئــەم بیرە‬

‫زاناو ئاین‌و بیركردنەوە‬ ‫لەناوتاكی كوردیدا‬ ‫ئــەوەی جێــی داخــە كەتاكــی كورد‬ ‫بونەتــە چەنــد بەشــێك لەنــاو بیرێكی‬ ‫ئایندا‪ ،‬تاكی كورد تائێســتا هەڵنەساوە‬ ‫ســود لەبیرو تێگەشــتنی خۆی بۆ ئاین‬ ‫بەكاربێنێت‌ بۆیە هەردەم هەوڵیداوە كە‬ ‫بگەڕێتــەوە ســەر هەندێك بیــری زاناو‬ ‫كەسایەتی ئاینی عەرەبی‪ ،‬ئەوكەسانەی‬ ‫خــاوەن بیرێكی ئاشــتیخوازانەی ئاینین‬ ‫لەكوردســتاندا تائێســتا نەتوانــدراوە‬ ‫ســودیان لێوەربگیرێ بۆئەوەی بیرێكی‬ ‫ئاینــی كــوردی هەبێــت‪ ،‬بەداخــەوە‬ ‫مەرجەعــی گەڕانــەوە بــۆ پرســیارو‬ ‫گرفتەكانــی رۆژانــەی ئاینپــەروەران‬ ‫گەڕانەوە بوە‌ بۆ بیری زانایەكی عەرەبی‌و‬ ‫تاكی كوردیش بیركردنەوەی دابەشــبوە‬ ‫بەسەر كۆمەڵێك لەو زانا عەرەبیانەدا كە‬ ‫هەندێكیان بیركردنەوەیان بازنەیەكدایە‌و‬ ‫داخــراوە واتە دیــن بەبازنەیەك دەزانن‬ ‫كــە دەرچــون لێــی نیــە‪ ،‬كــە ئەمەش‬ ‫كارەساتە‪ ،‬لەسەرو هەمو ئەو كێشانەوە‬ ‫تاكی كورد دابەشبون بەسەر چەندین راو‬ ‫مەزهەبی جیاوازداو دابەشــبون بەســەر‬ ‫چەندیــن بیركردنــەوەی جیــاوازدا‪ ،‬كە‬ ‫هەر یەكێك لــەو بیركردنەوانە ئاماژەی‬ ‫قســە لەســەركردن‌و گفتوگۆكردنــە‪،‬‬ ‫بۆیە تاكــی كورد تائێســتا نەیتوانیەوە‬ ‫ئاینپەروەرێكــی كــوردی بێــت‪ ،‬تەنهــا‬ ‫بەشــێكی كەم نەبێت كە تازە بیر لەوە‬ ‫عەرەبیــە كە هەیە‪ ،‬تەنهــا لەڕوانگەی دەكەنــەوە ئاین پەروەرێكی كوردی بن‌و‬ ‫حەرامی‌و حەاڵڵیەوە‪ ،‬وایكردوە زۆربەی لەژێر كاریگەری بیری كوردیدا بن‪.‬‬ ‫كارەكانــی دونیــا لەمــرۆڤ بگرێتەوە‬ ‫بەناوی حــەاڵڵ‌و حەرام‪ ،‬كە بەداخەوە‬

‫مەرجەعی گەڕانەوە بۆ پرسیارو‬ ‫گرفتەكانی رۆژانەی ئاینپەروەران‬ ‫گەڕانەوە بو ‌ە بۆ بیری زانایەكی‬ ‫عەرەبی‌و تاكی كوردیش بیركردنەوەی‬ ‫دابەشبوە بەسەر كۆمەڵێك لەو‬ ‫زانا عەرەبیانەدا كە هەندێكیان‬ ‫بیركردنەوەیان لە بازنەیەكی‬ ‫داخراودايە واتە دین بەبازنەیەك‬ ‫دەزانن كە دەرچون لێی نیە‬

‫تاكــی كــورد تــا ئــەم ســەردەمەش‬ ‫خۆشەویستی بەكارێكی نەڕەواو حەرام‬ ‫دەزانــدرێ‪ ،‬بۆیە رۆژانە چەندین تاوان‬ ‫لەوانەیە لەســەر خۆشەویستی بكرێت‪،‬‬

‫ئــەم بیرە عەرەبیە‪ ،‬تائێســتاش لەناو‬ ‫هەندێــك خێزانی كوردیدا هەیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بێ بیركردنەوە لەوەی بیرێكی عەرەبی‬ ‫جێبەجێدەكات‪.‬‬

‫كوردستان سەرانسەر‬

‫ذمارة (‪ )527‬دو شةممة ‪2015/8/10‬‬

‫یەپەگە‪:‬‬ ‫توركیا هەمەهانگی نوسرە دەكات‬ ‫لەڕاگەیەنراوێكی فەرمی یەكینەكانی‬ ‫پاراستنی گــەل هــاتــوە‪ ،‬لەخاڵی سنوری‬ ‫مورشید پنار توركیا شــەش برینداری‬ ‫یەپەگەی رادەستی بەرەی نوسرە كردوەو‬ ‫توركیا بەردەوامە لەهەماهەنگی لەگەڵ‬ ‫بەرەی نوسرە‪.‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫وتەبێژی هەدەپە‪ :‬تۆمەتبارانی‬ ‫سلۆپی دادگایی بكرێن‬

‫كەجەكە‪:‬‬ ‫توركیا جەنگی دژی كورد راگەیاندووە‬

‫ئــایــهــان بیلگەن‪ ،‬وتــەبــێــژی پارتی‬ ‫دیموكراتی گەالن رایگەیاند‪:‬ئەوانەی‬ ‫لــەســلــۆپــی قــەتــلــوعــامــی هــاواڵتــی‬ ‫مەدەنییان كــردووە‪ ،‬دەبێت بدرێنە‬ ‫دادگا و لێپێچینەوەی یاساییان لەگەڵ‬ ‫بكرێت‪.‬‬

‫لە راگەیاندنێكی فەرمی كۆما جڤاكێن‬ ‫دیــمــوكــرات هــاتــووە دەوڵــەتــی توركیا و‬ ‫ئاكەپە لــەدژی كورد جەنگێكی قورسیان‬ ‫دەستپێكردوەو داوا لــەكــوردانــی باكور‬ ‫دەكەین لەبەرامبەر ئەم جەنگە بەرخودان‬ ‫بكەن‪.‬‬

‫سیاسەتی توركیا و گرێكوێرەی رۆژئاوا‬ ‫‪ 50‬كیلۆمەتر دەچێتە ناو خاكی‬ ‫سوریا‪ .‬ماوەی هەفتەیەكە بەرەی‬ ‫نوسرە كە چەند گوندێكی ناوچە‬ ‫دیــاریــكــراوەكــەی لــەژێــر دەستە‬ ‫پاشەكشە دەكات و سوپای ئازادی‬

‫یەكگرتوەكانی ئەمریكا بڕیاریدا‬ ‫هاوپەیمانێتیەكی بــەرفــراوان بۆ‬ ‫روبــەڕوبــونــەوەی داعــش كە چەند‬ ‫واڵتێكی عەرەبیشی لەخۆگرتبوو‬ ‫پێكبێنێت‪ .‬تــوركــیــا بــەشــداری‬ ‫لە هاوپەیمانێتیەكەدا نەكرد و‬ ‫رێكەوتنی جــەددەی واژۆنــەكــرد‪.‬‬ ‫ئەنقەرە بیانوی بەشدارینەكردنی لە‬ ‫هاوپەیمانێتیەكە جگە لە رفاندنی‬ ‫دیبلۆماتكارەكانی لــە موسڵ‪،‬‬ ‫ئـــەوەبـــوو‪ :‬یــەكــەم چــارەســەری‬ ‫هــۆكــاری كێشەكە بــكــرێــت‪ ،‬كە‬ ‫مەبەستی روخانی حكومەتی سوریا‬ ‫بوو‪ .‬دووەم دامەزراندنی ناوچەی‬ ‫ئارام و دژەفڕین لەناو خاكی سوریا‪.‬‬ ‫سێیەم مەشق و پڕچەككردنی‬ ‫ئۆپۆزسیۆنی میانڕەوی سوریا‪.‬‬ ‫دیـــارە دانــانــی مــەرجــی میانڕەو‬ ‫بون بۆ ئەوەیە كوردانی رۆژئــاوا‬ ‫بە ئۆپۆزسیۆنی میانڕەو لەقەڵەم‬ ‫نــەدرێــن‪ ،‬بەڵكو توركمان و ئەو‬ ‫سوپا ئازادە كە هەژمونیان هەیە‬ ‫سوریا شوێنیان دەگرنەوە‪ ،‬دیارە‬ ‫بەسەریدا لەخۆبگرێت‪.‬‬ ‫دوای سەركەوتنی شەڕڤانان پێشوتر ئەو نەخشەیە داڕێــژراوە‬ ‫لە كۆبانێ و پاشەكشەی داعش‪ ،‬كــە رێككەوتن لــەســەر ناوچەی‬ ‫ئیتر توركیا بیری لە ستراتیژێكی ئازاد كرا‪ ،‬بەبێ شەڕ ئۆپۆزسیۆنی‬ ‫دیكە كــردووە‪ ،‬ئەویش هەوڵدان ســوریــای مــەشــق پێكراو كــە لە‬ ‫بۆ چونە ناو هاوپەیمانێتیەكە و عەرەب و توركمان پێكهاتوون لەو‬ ‫رێككەوتن لەگەڵ ئەمریكا بوو‪ .‬ناوچەیە نیشتەجێبكرێن‪.‬‬ ‫لە مانگی تەمموزی رابـــردودا‬ ‫بەشێكی رێكەوتنەكە ناوچەی‬ ‫ئــازاد لە دەوروبـــەری جەرابلوس ئــەنــقــەرە بــڕیــاریــدا بــەدرێــژایــی‬ ‫لـــەخـــۆدەگـــرێـــت‪ ،‬بــەگــوێــرەی ‪ 915‬كیلۆمەتری سنوری نێوان‬ ‫رێككەوتنەكەی (ئەنقەرە‪-‬واشنتن) واڵتــەكــەیــی و ســوریــا‪ ،‬دیـــوار‪،‬‬ ‫درێــژی ناوچەكە ‪ 90‬كیلۆمەترە خــــەنــــدەق‪ ،‬تـــەلـــی دڕكــــــاوی‪،‬‬ ‫و لە هەندێك ناوچەش بە قوڵی قــەرەقــۆڵ دروستبكات‪ .‬تێچوی‬

‫‪,,‬‬

‫هاوژین محێدین‬ ‫شـــەڕی نـــاوخـــۆی ســوریــا و‬ ‫خواستە پەلهاوێژەكانی توركیا بۆ‬ ‫روخاندنی حكومەتەكەی بەشار‬ ‫ئەسەد‪ ،‬وایكرد هەمیشە ئەنقەرە‬ ‫بیر لە هەژمونی سیاسی‪ ،‬ئابوری‬ ‫و ستراتیژی لە ناوخۆی سوریا‬ ‫بكاتەوە‪ .‬سەرهەڵدانی پڕۆسەی‬ ‫چـــارەســـەریـــش لـــەمـــاوەی دوو‬ ‫ساڵ و نیوی رابــردودا‪ ،‬بەشێكی‬ ‫بــۆ ئـــەوە بــوو كــوردانــی باكور‬ ‫لــە هــەژمــونــی بــەهــاری عــەرەبــی‬ ‫بەدوربگیرێت‪ ،‬باشترین پشتگیری‬ ‫كـــوردیـــش لـــە حــكــومــەتــەكــەی‬ ‫ئــاك پارتی بەشدارینەكردن لە‬ ‫خۆپیشاندانەكەی گێزی پــارك‬ ‫بـــوو كــە لــە ئــایــاری ‪ 2013‬دا‬ ‫رویدا‪ .‬لە ئەیلولی ‪ 2014‬ویالیەتە‬

‫ئــەم پــڕۆژەیــەی توركیا نزیكەی‬ ‫‪ 750‬ملیۆن دۆالر بــوو و مانگی‬ ‫پێشو لە كۆبوونەوەی ئەنجومەنی‬ ‫وەزیران بڕیاری لەسەردراو ئێستا‬ ‫لەبواری جێبەجێكردندایە‪ .‬هۆكاری‬

‫دوای سەركەوتنی شەڕڤانان لە‬ ‫كۆبانى‪ ،‬توركیا بیری لە ستراتیژێكی‬ ‫دیكە كردووە‪ ،‬ئەویش هەوڵدان‬ ‫بوو بۆ چونە ناو هاوپەیمانێتیەكە و‬ ‫رێككەوتن لەگەڵ ئەمریكا‬ ‫ئەم شورابەندیەی نێوان ئەو دوو‬ ‫واڵتە بۆ دوو هۆكاری تەواوكەری‬ ‫یەكتر دەگەڕێتەوە‪ ،‬راگەیاندنی‬ ‫كانتۆنەكان و سەركەوتنی یەپەگە‬ ‫و یــەپــەژە لــەڕۆژئــاوا‪ ،‬هــەروەهــا‬ ‫سەركەوتنی كوردان بە تایبەت لە‬ ‫‪ 14‬شاری كوردی‪ ،‬هەدەپە توانی‬ ‫پارتی بــراوە بێت‪ .‬ئەمە ترسی‬ ‫گــەورەی الی توركیا دروستكرد‬ ‫كە ئەزمون و هەژمونی رۆژئــاوا‬ ‫بپەڕێتەوە هەرێمی كـــوردی لە‬ ‫توركیا‪ ،‬چونكە لەمەوپێش كوردانی‬ ‫باكور باسیان لە پەیڕەوكردنی‬

‫«خۆسەری دیموكراتی» لە شارە‬ ‫كوردیەكان دەكــرد‪ .‬لەسەرەتای‬ ‫پێكدادانەكانی سوریا و شەڕی‬ ‫ناوخۆ لەو واڵتەدا توركیا و پەكەكە‬ ‫سەرقاڵی ئــەوە بــوون چــۆن لەو‬ ‫دۆخە شێواوەی سوریا كارتی زیاتر‬ ‫بۆ خۆیان دروستبكەن‪.‬‬ ‫لـــەڕۆژئـــاوا پـــەیـــەدە وێـــڕای‬ ‫دژایەتیەكانی توركیا توانی كانتۆن‬ ‫دروستبكات و ئەزمونێكی خۆماڵی‬ ‫بەرهەمبێنێت‪ ،‬لە باكوریش قۆناغی‬ ‫چــارەســەر سەركەوتنی كوردانی‬ ‫مسۆگەركرد بەتایبەت ئەنجامی‬ ‫هەڵبژاردنە پەرلەمانیەكە دەریخست‬ ‫ئەگەر رێگری لەبەردەم چاالكیە‬ ‫سیاسیەكانی كورد نەبێت‪ ،‬هەدەپە‬ ‫دەتوانێت دەنگی گەالنی توركیا‬ ‫دەستبخات‪ .‬لەماوەی ‪ 10‬مانگدا‬ ‫دەنگەكانی دوو ئەوەندە زیادیكرد‪،‬‬ ‫ســەرۆك كۆماری توركیا رەجەب‬ ‫تەیب ئەردۆغان ئەمەی نەشاردەوە‬ ‫و راگــەیــانــد‪ ،‬هــەدەپــە قۆناغی‬ ‫چــارەســەری قۆستۆتەوە و بەو‬ ‫هۆیەوە دەنگەكانی زیادیكردووە‪.‬‬ ‫ئەو هێرشە تاكتیكیانەی سوپای‬ ‫توركیا بۆ سەر كەمپ و بارەگاكانی‬ ‫پارتی كرێكارانی كوردستان‪ ،‬زیانی‬ ‫بــە پێگەی جــەمــاوەری هەدەپە‬ ‫نەگەیاندووە‪ ،‬بەڵكو بەپێچەوانەوە‬ ‫بەپێی ئەنجامی راپــرســیــەكــان‬ ‫بێت لە ئەگەری ئەنجامدانەوەی‬ ‫هەڵبژاردنی پێشوەخت‪ ،‬دەنگەكانی‬ ‫هەدەپە زیاتر دەبێت‪.‬‬

‫«یەپەگە هێڵی سورە»‬ ‫گــەورەی ئۆپۆزسیۆنی سوریایە‪.‬‬ ‫هــەروەهــا رۆژنــامــەنــوســی مەزنی‬ ‫ئەمریكا رەیان گریم لە نوسینێكی‬ ‫خــۆی بۆ ماڵپەری (هاڤینگتۆن‬ ‫پۆست) ئاشكرای كردووە كە ئۆباما‬ ‫رایگەیاندووە‪ .‬هۆشداریمان داوەتە‬

‫هۆزان عەفرینی‬ ‫لەڕۆژئاوای كوردستان‪ ،‬لە سوریا‪،‬‬ ‫بــاشــور و بــاكــوری كــوردســتــان‪،‬‬ ‫هــەروەهــا ئاڵۆزییەكانی ناوخۆی‬ ‫عێراق و هەنگاوەكانی مەترسیدار‬ ‫رۆژ لــەدوای رۆژ قوڵترو بەهێزتر‬ ‫دەبــن‪ ،‬ئەم قەیران و ئاڵۆزییانە‬ ‫لەالیەن واڵتانی توركیا‪ ،‬قەتەر‬ ‫و سعودیە و هاوپڕۆژەكانیانەوە‬ ‫گەرمتر و فراوانتر دەكەن و تائێستا‬ ‫هیچ رێگە چارەیەكی بۆ نەنراوە و‬ ‫ئەمەش بۆتە هۆكاری سەرەكی كە‬ ‫رژێمی سوریا تەمەنی فەرمانڕەوایی‬ ‫درێــژتــر بكات و هەژمونی خۆی‬

‫و ئــەوان لە سوریا سەركەوتنی‬ ‫مــەزنــیــان لــە دژی تێروریستان‬ ‫تۆماركردووە‪.‬‬ ‫رۆشنبیرانى كورد پێیانوایە كە‬ ‫دەوڵــەتــی توركیا لــەو رێكەوتنی‬ ‫دوایــی لەگەڵ ئەمریكا هەرەسی‬

‫بەهێز بكات‪ .‬هەوڵەكانی توركیا‬ ‫لە سوریا جێگەی مەترسین بە‬ ‫تایبەتی بەكارهێنانی ناوچەی‬ ‫بەناو «دژە فرین» و جێگیربونی‬ ‫پەنابەرانی سوریا كە بەناچاری بۆ‬ ‫نێوخاكی توركیا رایانكردبوو‪.‬‬ ‫تــوركــیــا هــەوڵــی ئـــەوا دەدات‬ ‫كــە ویــایــەتــی حــەلــەب بــۆ خۆی‬ ‫بكاتە بنكە و هەرێمێكی تایبەت‬ ‫داگــیــریــبــكــات و توركمانەكانی‬ ‫لێنیشتەجێ‌ بكات‪ ،‬بەاڵم چاودێران‬ ‫پێانوایە كــە ئەمریكا بــە هیچ‬ ‫رێگەیەك دەستێوەردانی توركیا‬ ‫بۆ رۆژئــاوای كوردستان پەسەند ئۆباما هۆشداريی داوەتە توركیا‬ ‫ناكات و رەخنەی لە شەڕی‬ ‫توركیا كە شەڕی كورد نەكات و یەپەگەشی‬ ‫لــە دژی گــەلــی كـــورد كـــردوە و‬ ‫بەتایبەتی‬ ‫وەسفكردوە‪.‬یەپەگەی بەهێڵی سور بە هێڵی سور لەالیەن ئەمریكاوە‬ ‫بە گوێرەی وتەی رۆژنامەنوسی وسفكردووە و پێیوایە یەپەگە هێزێكی‬ ‫بە توانا و ناوداری ئەمریكی رەیان‬ ‫گریم‪ ،‬سەرۆكی ئەمریكا بــارەك رەوای كوردەكانی سوریا و لەهەمانكاتدا‬ ‫ئۆباما لە كوبونەوەیەكدا لەگەڵ ‪10‬‬ ‫ئەمریكیدا هێزێكی گەورەی ئۆپۆزسیۆنی سوریایە‬ ‫رۆژنامەنوسی چاالكی‬ ‫راگەیاندوە‪ :‬كە ئۆباما هۆشداری‬ ‫داوەتــە توركیا كە شــەڕی كورد‬ ‫نەكات و یەپەگەشی بە هێڵی سور توركیا كە شەڕی داعش بكات و هیچ هێناوە و هیچ سودمەند نەبووە‬ ‫لەالیەن ئەمریكاوە وسفكردووە و پاساوێكیش نەدۆزێتەوە بۆ شەڕی و لــەبــەرئــەوەی كــە گەلی كــورد‬ ‫پێیوایە یەپەگە هێزێكی رەوای كورد بكات و راشیگەیاندووە كورد لــەڕۆژئــاوای كوردستان دەتوانێ‬ ‫كــوردەكــانــی ســوریــا و هێزێكی هاوپەیمانی راستەقینەی ئێمەن بە هێزەكانی یەپەگە و یەپەژە‬

‫‪,,‬‬

‫‪9‬‬

‫ســەركــەوتــنــی گـــــەورە بــەســەر‬ ‫تێرۆریستانی داعــش تۆماربكەن‬ ‫و بــۆ ئــەو مەبەستەش ئەمریكا‬ ‫و واڵتانی ڕۆژئـــاوای پێویستیان‬ ‫بــە هەماهەنگی و هاوپەیمانی‬ ‫لەگەڵ كوردا هەیە و لە رۆژئاوای‬ ‫كوردستان یەپەگە و لە باشوریش‬ ‫پێشمەرگە و لە باكوریش هەپەگە‬ ‫بە شێوەیەكی راستەوخۆ و زۆر‬ ‫بەهێز شـــەڕی لـــەدژی داعـــش و‬ ‫نەهێشتنی تێرۆر دەكەن‪.‬‬ ‫لێرەدا پێم وایە كە پالنی توركیا‬ ‫بۆ دامەزراندنی ناوچەیەكی دژە‬ ‫فڕین لە نێوان كۆبانی و عەفرین‬ ‫سەر ناگرێت و ئەگەر توركیا راست‬ ‫دەكات پارێزگای ئۆدلیب لە رژێم‬ ‫پــاكــراوەتــەوە و لەژێر چاودێری‬ ‫گروپە چەكدارەكانی بەرەی نوسرە‬ ‫و ســوپــای ئیسالمیەكاندایە و‬ ‫توانای وەرگرتنی زیاتر لە ملیۆنێك‬ ‫و نیو پەنابەر هەیە و لە سنوری‬ ‫توركیادایە‪ ،‬باشە بۆچی توركیا‬ ‫خــۆی گێل دەكــات لە ئۆدلیب و‬ ‫چاوی لەڕۆژئاوای كوردستانە كە‬ ‫بۆ خۆی داگیر بكات و توركیاش‬ ‫دەزانــێــت یەپەگە قبۆڵی ناكات‬ ‫و ئەمریكاش ئاگاداری توركیای‬ ‫كردووە كە یەپەگە هێڵی سورە‪.‬‬

‫كۆمەڵكوژيی‬ ‫سلۆپی‬

‫نورجان بایسەل‬ ‫هەینیی رابردوو‪ ،‬توركیا كۆمەڵكوژییەكیتری‬ ‫ئەنجامدا‪ ،‬ئەمجارە پۆلیسی توركیا دەستڕێژى‬ ‫و تەقەی بەسەر خەڵكی مەدەنیدا كرد‪،‬‬ ‫ێ ئەم وتــارەم دەنوسی هەواڵی ئەوەم‬ ‫كات ‌‬ ‫ێ هاواڵتی بونەتە قوربانی بەدەستی‬ ‫بیست س ‌‬ ‫هێزەئەمنییەكان‪ 15 ،‬هاواڵتیتریش برینداربون‪.‬‬ ‫یەك لەوانەی بۆتە قوربانی مناڵێكی تەمەن ‪13‬‬ ‫ساڵە‪ ،‬بەالیەنی كەم دەیان پۆلیس ئاگریان لە‬ ‫شەش خانوی سڤیل بەرداوە‪ .‬دۆخی سلۆپی‬ ‫بەشێوەیەك شێواوە كە نەتوانیت بە رێگە‬ ‫سەرەكییەكانی ئــەو شــارەدا بڕۆیت‪ ،‬هێزە‬ ‫ئەمنییەكان لەسەربانی باڵەخانە بەرزەكانەوە‬ ‫نیشانە لە خۆپیشاندەران دەگرنەوە‪ ،‬پۆلیس‬ ‫ئەوەندە پێشێلكاری لە بەكارهێنانی هێز كردوە‬ ‫بەجۆرێك بــەوەوە نەوەستاوەتەوە كە تەقە‬ ‫لەخۆپیشاندەران بكات‪ ،‬تەقەشی لە تایەی‬ ‫ئەو ئەمبواڵنسە كــردووە كە بریندارەكانی‬ ‫ێ لەڕێگەی‬ ‫بۆ نەخۆشخانە گواستۆتەوە‪ .‬كات ‌‬ ‫ێ لە رۆژنامەنوسان‬ ‫سۆشیال میدیاوە هەند ‌‬ ‫هەواڵی سلۆپی یان باڵودەكردەوە‪ ،‬میدیاكانی‬ ‫توركیا سانسۆریان لەسەر ئەو كۆمەڵكوژییە‬ ‫دانا بوو‪ ،‬روماڵی هەواڵی سلۆپیان نەكرد‪.‬‬ ‫دواتر لە ئێوارەی هەمان رۆژ ناو بەناو هەواڵی‬ ‫گرژییەكانی سلۆپی باڵوكرایەوە بەجۆرێك‬ ‫دیسان تاوانەكە خرایە سەر پارتی كرێكارانی‬ ‫كوردستان (پەكەكە)‪ ،‬بەوەی دەبێت پەكەكە‬ ‫بەزوترین كات چەك لەبەرامبەر دەوڵەتی‬ ‫توركیا دابنێت‪ .‬وەك بڵێت تاوانەكە دەوڵەتی‬ ‫توركیا نەبوبێت‪.‬‬ ‫ێ‬ ‫ئایا گرنگ نییە بــاس لــەوە بكەین ك ‌‬ ‫كۆمەڵكوژیی سلۆپی ئەنجامداوە‪ ،‬یان بپرسین‬ ‫كێن ئەوانەی كۆمەڵكوژی پەرسوس‪ ،‬لیجە‪،‬‬ ‫هەروەها رۆبۆسكی و زەرگەلی ئەنجامداوەو‬ ‫بەوهۆیەوە مناڵ و خەڵكی سڤیلی كورد كرانە‬ ‫قوربانی‪ ،‬ئەمە چ پڕۆسەیەكی كۆمەڵكوژییە؟‬ ‫بەجۆرێك كــورد تۆڵەی خــۆی دەكــاتــەوە‪،‬‬ ‫لێرەدا تۆڵە سەندنەوە كێشەیەك نابێت‪ .‬ئەوە‬ ‫دەوڵەتە كە بە پاساوی تیرۆر بە بەردەوامی‬ ‫كۆمەڵكوژی كــورد دەكـــات و شاخەكانی‬ ‫كوردستان بۆردومان دەكات‪ ،‬دەوڵەتی توركیا‬ ‫لە گڕتێبەردانی شاخەكانی كوردستانی باكور‬ ‫و دەستگیركردنی چاالكوانی كورد‪ ،‬چۆڵكردنی‬ ‫الدێكان و راگەیاندنی باری نائاسایی بەردەوامە‪.‬‬ ‫دەوڵەت سورە لە قڕكردنی كورد و تەنانەت‬ ‫پێیڕەوا نابینێت كــورد بچێتە بەندیخانەوە‬ ‫بەڵكو كۆمەڵكوژی دەكات‪ .‬ئەوەی گرنگ بێت‪،‬‬ ‫هەڵوێستی ئاك پارتی بو ئــەوەی لەماوەی‬ ‫پڕۆسەی ئاشتی نیشانیداوە‪ ،‬من لەدژی ئەو‬ ‫كردەوانەی دەوڵەت دەوەستمەوە‪ ،‬ئەوانەشی‬ ‫لەبەرامبەر ئــەم كۆمەڵكوژییە بێدەنگن‪،‬‬ ‫لەدژیان دەوەستمەوەو زۆر لێیان تــوڕەم‪.‬‬ ‫چونكە ئەوانەی بێدەنگی بەرامبەر ئەم تاوانانە‬ ‫دەنوێنێن ئەوانیش تۆمەتبارن‪ .‬دڵنیابن مێژوو‬ ‫ناوی ئێوەی تۆمەتبار دەنوسێتەوە‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪T24 :‬‬ ‫‪2015/8/8‬‬

‫ذمارة (‪ )527‬دو شةممة ‪2015/8/10‬‬

‫كۆمەاڵیەتی‌‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪10‬‬

‫د‪.‬چۆمان هەردی‪ ،‬بۆ «چاودێر»‪:‬‬

‫بزوتنەوەی ژنانی كوردستان لەبازنەی كۆمەڵێك‬ ‫داواكاريی سنوردار تێپەڕى نەكردوە‬

‫‪,,‬‬

‫ن‬ ‫سازدانی‪ :‬لەتیف حسێ ‬ ‫لەدیمانەیەكی تایبەتدا چاالكوان‌و‬ ‫شاعیرو نوسەرو توێژەری ئەكادیمی د‪.‬‬ ‫چۆمان هەردی‪ ،‬لەرادیۆی مەدەنیەتدا‬ ‫باڵوكراوەتەوەو بەشێكیشی لەرۆژنامەی‬ ‫چاودێر باڵودەبێتەوە‪ ،‬تیشك دەخاتە سەر‬ ‫رەوشی مافەكانی ژنان‌و چەمكی توندوتیژیی‬ ‫دژ بەژنان‌و چۆنێتی روبەڕوبونەوەی‬ ‫توندوتیژیی لەهەرێمی كوردستان‪ ،‬ئەمە‬ ‫جگە لەوەی ئاماژەیەكی ئەكادیمیانە‬ ‫بەكێشەكانی ژنان‌و بەربەستەكانی بەردەم‬ ‫بەدەستهێنانی مافەكانی ژنان دەدات‬ ‫لەهەرێمی كوردستاندا‪.‬‬ ‫ خوێندنەوەت بۆ چەمكی توندوتیژیی‌و‬‫وابەستەكردنی بەتوندوتیژیی ژنانەوە چییە؟‬ ‫د‪.‬چۆمان هەردی‪ :‬توندوتیژیی شێوازی‬ ‫جیاوازی هەیە بۆ نمونە جەنگ شێوازێكی‬ ‫توندوتیژیی سیاسییە بەرامبەر الیەنێك‪،‬‬ ‫بەاڵم كاتێك ئێمە باسی توندوتیژیی دەكەین‬ ‫لەناو كۆمەڵدا ئەوەش چەند شێوازێكی هەیە‪،‬‬ ‫توندوتیژیی بەرامبەر بەژنان ئەوە شێوازێكە‪،‬‬ ‫توندوتیژیی بەرامبەر بەمنداڵ ئەوەش‬ ‫شێوازێكی ترە‪ ،‬توندوتیژیی بەرامبەر‬ ‫بەخەڵكی پیر یان ئاینی جیاواز پێكهاتەی‬ ‫جیاواز‪ ،‬توندوتیژیی بۆ خۆشی دابەشدەبێت‬ ‫بۆ چەند شێوازێكی تر‪ ،‬توندوتیژیی‬ ‫جەستەیی هەیە‪ ،‬توندوتیژیی سایكۆلۆژی‬ ‫هەیە‪ ،‬توندوتیژیی رەمزی‪ ،‬كەواتە‬ ‫توندوتیژیی چەند الیەنێكی هەیەو ناتوانی تۆ‬ ‫بەشێوەیەكی گشتگیر قسەی لەسەر بكەی‪،‬‬ ‫بەاڵم لەكۆمەڵی ئێمەدا یەكێك لەو گروپانەی‬ ‫زۆر توندوتیژیی بەرامبەر دەكرێت بێگومان‬ ‫گروپی ژنانە‪ ،‬هەر بۆیە توندوتیژیی لەبیری‬ ‫ئێمەدا زۆر بەستراوەتەوە بەژنانەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەڕاستیدا تەنها ئاڕاستەی ژنان ناكرێت‪.‬‬ ‫ تا چەند كێشەی ژنان لەواڵتی ئێمەدا‬‫پەیوەندیی بەدەسەاڵتەوە هەیە‪ ،‬كە خۆشت‬ ‫چەند ساڵێك لەمەوپێش قسەت لەو بارەیەوە‬ ‫كردوە ئێستاش هەمان بۆچونت هەیە ؟‬ ‫د‪.‬چۆمان هەردی‪ :‬بێگومان بەردەوام‬ ‫رەهەندی جیا دێتە ناو كۆمەڵی ئێمەوە بۆ‬ ‫بەردەوامیدان بەناعەدالەتی‌و توندوتیژیی‪،‬‬ ‫بەاڵم توندوتیژیی لەهەمو ئاستێكدا‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ یەك شت‪ ،‬كەسێك كە‬ ‫دەیەوێت دەسەاڵتی خۆی بەسەر كەسێكی‬ ‫تردا بسەپێنێت‪ ،‬گروپێك كە دەیەوێت‬ ‫ئایدیای خۆی بسەپێنێت بەسەر ئەوی تردا‬ ‫كاتێك كە ناتوانێت بەگفتوگۆ ئەوە بكات بە‬ ‫بەكارهێنانی زەبر ئایدیای خۆی دەسەپێنێت‪،‬‬ ‫كەواتە دەسەاڵت هەمیشە یەكێكە‬ ‫لەكۆڵەكەكانی بەكارهێنانی توندوتیژیی‪.‬‬ ‫ لێكۆڵینەوەی زۆرت هەبوە لەسەر كێشەی‬‫ژنان هەم لەدەرەوە هەم لەكوردستان‪ ،‬ئەو‬ ‫جیاوازییانە چین كە تۆ هەستت پێكردوە‬ ‫لەنێوان ئەو توندوتیژییەی بەرامبەر بەژنان‬ ‫دەكرێت لەكوردستان‌و دەرەوە ؟‬ ‫د‪.‬چۆمان هەردی‪ :‬بەشێوەیەكی گشتی‬ ‫دەتوانین بڵێین توندوتیژیی خێزانی زۆرینەی‬ ‫ژنان لەكلتورە جیاوازەكاندا روبەڕوی‬ ‫بۆنمونە ئامارەكانی ساڵی‬ ‫دەبنەوە‪،‬‬ ‫‪ 2006‬لەبەریتانیا ئەوەی دەرخستوبو كە‬ ‫هەر س ‌ێ خولەك جارێك ژنێك توندوتیژیی‬ ‫بەرامبەر دەكرێت‪ ،‬لەوێش ژن كوشتن‬ ‫هەیە‪ ،‬مێردێكی دڵپیس یان مێردی پێشوی‬ ‫ژنەكە كە نایەوێت دەستی لێهەڵبگرێت‬ ‫ئەو ژنە دەكوژێت‪ ،‬بەاڵم رەهەندەكانی‬ ‫جیاوان بۆ نمونە كوشتن لەسەر شەرەف‬ ‫رەهەندێكی كەلتوری هەیە رەنگە لەئەوروپا‬ ‫بەو شێوەیە نەبێت‪ ،‬چونكە كوشتنی ژن لەو‬ ‫كاتەدا كردارێكی تاكەكەسی ئەو پیاوەیە كە‬ ‫بەرامبەر بەو ژنە دەیكات‪ ،‬بەاڵم لەكۆمەڵی‬ ‫ئێمە رەهەندێكی كۆمەاڵیەتی هەیە بەوەی‬ ‫كە پیاوەكە فشارێكی لەسەرە كە شەرەفی‬

‫گۆڕینی تێڕوانینی كۆمەڵ بۆ ژن‬ ‫الیەنێكی سەرەكيى كێشەی ژنانه‪،‬‬ ‫بەاڵم كەمتر كاری لەسەر كراوە‬

‫‪,,‬‬

‫لەكوردستان گۆڕانكاری زۆر لەمافەكانی‬ ‫ژن‌و مافە مەدەنیەكاندا بەدیهاتوە‬ ‫كۆمەڵ بكڕێتەوە‌و لەالیەن خێزان‌و كۆمەڵ‬ ‫پشتگیری دەكرێت‌و زۆرجار زیندانی ناكرێت‬ ‫یان بەلێبوردن ئازاد دەكرێت‪ ،‬كەواتە ئەوە‬ ‫رەهەندێكی كۆمەاڵیەتی هەیە كە رەنگە‬ ‫لەئەوروپا ئەوە نەبێت لەوانەیە كێشەی‬ ‫خێزانێك بێت‪ ،‬بەاڵم لێرە دەبێتە كێشەی‬ ‫كۆمەڵ‪ ،‬بەاڵم توندوتیژیی بەشێوەیەكی‬

‫‪,,‬‬

‫گۆڕانكاری زۆر لەمافەكانی ژن‌و مافە‬ ‫مەدەنیەكاندا كراوە‪ ،‬ئەو گۆڕانكارییە‬ ‫حزبەكانی هەرێم بەخۆشی خۆیان نەیانكردوە‬ ‫با راستگۆیانە قسە بكەین‪.‬‬ ‫ بەاڵم بەشێكی زۆر لەو یاسایانە‬‫جێبەجێناكرێن ؟‬ ‫د‪.‬چۆمان هەردی‪ :‬بەڵ ‌ێ وایە‪ ،‬یەكەم هەنگاو‬

‫تەنها رێكخراوە ئیسالمییەكان مەحكوم‬ ‫نین بەگۆڕانكاری‪ ،‬بەڵكو دەبێت‬ ‫عەلمانییەكانیش گۆڕانكاری بكەن‬

‫‪,,‬‬

‫لەرۆژئاواش رێگری هەیە‪ ،‬لەبەردەم‬ ‫ژندا بۆ ئەوەی بگاتە پۆستی‬ ‫سەركردایەتی‪ ،‬بەاڵم پێیدەڵێن رێگری‬ ‫نەبینراو یان رێگری شوشەیی‬ ‫گشتی ژنان توشی دەبن‪ ،‬چونكە ژنان‬ ‫بەشێوەیەكی گشتی لەپەیوەندیدا لەگەڵ‬ ‫دەسەاڵت گروپی دەسەاڵت لێسەندراون‬ ‫پیاوان زیاتر بااڵ دەستن‪.‬‬ ‫ لەزۆرێك واڵتانی رۆژئاوا ژنان دەتوانن‬‫پۆستە بەرزەكان بەدەستبهێنن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەكوردستاندا ئەوە زۆر كەمە‪ ،‬هۆكاری ئەوە‬ ‫چیە ؟‬ ‫د‪.‬چۆمان هەردی‪ :‬لەرۆژئاواش رێگری هەیە‪،‬‬ ‫لەبەردەم ژندا بۆ ئەوەی بگاتە پۆستی‬ ‫سەركردایەتی‪ ،‬بەاڵم پێیدەڵێن رێگری‬ ‫نەبینراو یان رێگری شوشەیی‪ ،‬چونكە‬ ‫بەپێی یاسا هیچ جیاكارییەك لەنیوان ژن‌و‬ ‫پیاودا قبوڵ نییە‪ ،‬دەوڵەتەكان یاساكانیان‬ ‫بەشێوازێكە كە ئەو جیاكاریەی نەهێشتوە‪.‬‬ ‫ تا چەند هەست دەكەی رێكخراوەكانی‬‫ژنان لەكوردستان هەوڵیان بۆ شكاندنی ئەو‬ ‫بەربەستانە داوە ؟‬ ‫د‪.‬چۆمان هەردی‪ :‬تۆ سەیری یاسای‬ ‫حكومەتی هەرێم بكەو بەراوردی بكە‬ ‫بەیاساكانی حكومەتی عیراق بێگومان‬

‫دەمەوێت قسەی لەسەر بكەم ئەوەیە كە‬ ‫فشارێكی زۆر هەبوە لەالیەن رێكخراوەكانی‬ ‫ژنان‌و كۆمەڵی مەدەنی‌و میدیاكانەوە‪ ،‬كە‬ ‫كۆمەڵێك یاسا هەمواربكرێت‌و كراویشە‪،‬‬ ‫دەبینین لەساڵەكانی ‪‌2000‬و ‪‌2002‬و ‪‌2008‬و‬ ‫‪ 2011‬بەاڵم وەكو باستكرد بەشێك لەو‬ ‫یاسایانە جێبەجێناكرێت‪ ،‬دادگای خێزانی‬ ‫بۆ توندوتیژیی ئەوە هەر دروستنەبوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫كوشتن لەسەر ناموس ئەوە بەتاڵكراوەتەوە‪،‬‬ ‫كەواتە هەندێك لەو یاسایانەی دەرچون‬ ‫جێبەجێناكرێن‪.‬‬ ‫ پێتوانییە ئەوە پەیوەندیی بەكەلتوری‬‫پیاوساالرییەوە هەبێت كە لەناو دەسەاڵتی‬ ‫كوردی ئێمەدا هەیە ؟‬ ‫د‪.‬چۆمان هەردی‪ :‬بێگومان وایە‪ ،‬یەكێك‬ ‫لەكێشەكانی ئێمە ئەوەیە كە بزوتنەوەی‬ ‫ژنان لەبازنەی كۆمەڵێك داواكاری‬ ‫سنورداردا ماوەتەوە‪ ،‬یەكسانی یاسایی‌و‬ ‫جێبەجێكردنی‌و بەدەستهێنانی گۆڕانكاری‬ ‫لەیاسادا نابێتە هۆی گۆڕنكاری لەتێڕوانینی‬ ‫خەڵكدا لەكەلتور‌و هۆشیاری خەڵكدا‪ ،‬كەواتە‬

‫الیەنێكی كێشەكە كەمتر كاری لەسەر كراوە‬ ‫گۆڕینی تێڕوانینی كۆمەڵە بۆ ژن‪.‬‬ ‫ ئەركی كێیە ئەو گۆڕانكارییە لەتێڕوانینی‬‫كۆمەڵ بكات بۆ ژن ؟‬ ‫د‪.‬چۆمان هەردی‪ :‬ئەوە تەنها بەو ژمارە‬ ‫كەمەی چاالكوانی ژنان ناكرێت كە بەشێكی‬ ‫زۆری كاتەكانیان خەریكی كۆكردنەوەی‬ ‫كێشەكانن‪ ،‬كێشەكان زۆر ئاڵۆزن‌و بە‬ ‫بەردەوامی رودەدەن‌و دوبارە دەبنەوە‪،‬‬ ‫ئێمە بیرمان نەچێت بۆ نمونە رێكخراوێك‬ ‫كە بۆ دوساڵ فەند وەردەگرێت كار لەسەر‬ ‫خەتەنە بكات‪ ،‬ئەو دوساڵە كار لەسەر‬ ‫ئەوە دەكات‪ ،‬بەاڵم دوای ئەوە فەندەكەی‬ ‫تەواو دەبێت لەوانەیە پارە لەرێكخراوێكی تر‬ ‫وەردەگرێت بۆ ئەوەی كار لەسەر هۆشیاری‬ ‫بكات‪ ،‬ساڵێكی تر كار لەسەر دادگاو یاسا‬ ‫دەكات‪ ،‬كەواتە ئەو رێكخراوە بەپێی ئەوەی‬ ‫كە لەكو ‌ێ دەتوانێت فەند وەربگرێت ئەو‬ ‫ماوەیەی كە فەندی لەشوێنێك وەرگرتوە‬ ‫تەنها دەتوانێت لەو بوارەدا كار بكات‪،‬‬ ‫شەهرەزادی موجاب‪ ،‬ئەكادیمییەكی فارسە‬ ‫لەكەنەدا دەژی باسی رێكخراوەكانی ژنان‬ ‫دەكات لەكوردستان‌و دەڵێت «بەدامەزراوەیی‬ ‫بون‌و پرۆژەكانیان كورتخایەنە‌و نەیانتوانیوە‬ ‫گۆڕانكاری‬ ‫كاربكەن‌و‬ ‫بەگشتگیری‬ ‫كۆمەاڵیەتی بەدیبێنن»‪ .‬بەبڕوای من ئەوە‬ ‫بڕیارێكی نادادپەروەرانەیە‌و تێنەگەیشتنە‬ ‫لەئاڵۆزیەكانی كێشەی ژنان لەكوردستاندا‪،‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەشدا بەشێكی ئەو قسەیە راستە‪،‬‬ ‫چونكە پەرتوباڵوی لەپرۆژەكاندا هەیە‌و‬ ‫قەتیسمان هەیە لەكۆمەڵێك داواكاری‬ ‫سنورداردا‪ ،‬بەبڕوای من كاتی ئەوە هاتوە‬ ‫كە پێداچونەوە بكرێت بۆ كارەكانی رابردو بۆ‬ ‫ئەوەی جیاواز كار بكەین‪.‬‬ ‫ ئێستا لەكوردستاندا رەگەزی مێینە‬‫توشی جۆرێك سەرلێشێواوی بون‪ ،‬بەشێك‬ ‫لەرێكخراوەكانی ژنان كە بەعەلمانییەت‬ ‫ناسراون كێشەی ژنان‌و دۆزی ژنان‬ ‫بەپێی پێوەرەكانی خۆیان باس دەكەن‪،‬‬ ‫لەبەرامبەریشدا رێكخراوەكانی ئیسالمی‬ ‫بەپێی دەق‌و فەرمودە ئیسالمییەكان باسی‬ ‫كێشەی ژنان دەكەن‪ ،‬لەو نێوانەدا ژنانی‬ ‫كورد پێویستە چی بكەن بۆ ئەوەی ئەو‬ ‫سەرلێشێواوییەو ئەو پەرتەوازییە نەمێنێت ؟‬ ‫د‪.‬چۆمان هەردی‪ :‬هەمیشە كۆمەڵێك‬ ‫گروپ كە رێچكە شكێنن داوای كۆمەڵێك‬ ‫مافی تر دەكەن‪ ،‬پێشتر نەبوە هەمیشە‬ ‫دەبنە قوربانی‪ ،‬ئێمە دەبینین ئەو ژنانەی‬ ‫كە چاالكوانن یان ژنە سیاسیەكان بە‬ ‫بەردەوامی هەڕەشەیان لێدەكرێت‪ ،‬وێنەیان‬ ‫باڵودەكرێتەوە قسەیان بۆ هەڵدەبەسترێت‪،‬‬ ‫بەهەمو شێوەیەك دژایەتی دەكرێن بۆ ئەو‬ ‫لەخودی دۆزەكە بدرێت كە دۆزی یەكسانییە‪،‬‬ ‫پیاوی تریش هەیە دەڵێت‪ :‬من لەژنەكەم‬ ‫نادەم بۆچی رقتان لەئێمەیە‪ :‬ئەمانە هەموی‬

‫پاساون‌و تێنەگەیشتنە لەكێشەی ژنان‪،‬‬ ‫فیمینیزم شێوازی جیای هەیە‪ ،‬من كە‬ ‫باسی یەكسانی دەكەم باسی دایك ساالری‬ ‫ناكەم‪ ،‬باسی ئەوە ناكەم ئەو دەسەاڵت‌و‬ ‫بااڵ دەستییەی كە پیاو هەیەتی با ژنیش‬ ‫هەیبێت باسی ئەوە دەكەم یەكسان بن‪.‬‬ ‫ بۆچی رێكخراو چاالكوانەكانی ئێمە تەنها‬‫لەڕوداوەكاندا قسەیان هەیە ؟ بۆ نمونە‬ ‫كاتێك كە ژنێك دەكوژرێت كۆمەڵێك كەمپین‬ ‫پێكدەهێنرێت‌و دوایی نامێنێت‪ ،‬ئایا ئەوە‬ ‫پەیوەندی بەوەوە هەیە كە ئەو رێكخراوانە‬ ‫هاوكاری ناكرێن یان خۆیان نایكەن؟‬ ‫د‪.‬چۆمان هەردی‪ :‬ئەوە تەنها ئەركی‬ ‫رێكخراوە ئیسالمییەكان نییە كە بگۆڕێن‬ ‫ئەركی عەلمانیەكانیشە‪ ،‬بەبڕوای من‬ ‫گرنگترین شت لەكۆمەڵی ئێمەدا كە دەبێت‬ ‫هەبێت‌و نییە قبوڵكردنی جیاوازییە‪ ،‬من‬ ‫وەكو فیمینیستێك وەكو كەسێك كە باوەڕم‬ ‫بەیەكسانی هەیە باوەڕم بەوە هەیە كۆمەڵێك‬ ‫ماف هەیە وەكو یەكسانی مافی كاركردن‌و‬ ‫خوێندن‌و تێڕوانینێكی یەكسانی خەڵك‬ ‫بۆ من وەكو ژنێك‌و بۆ تۆ وەكو پیاوێك‬ ‫وەكو دو مرۆڤ‪ ،‬ئەو مافانە بەمافی خۆم‬ ‫دەزانم‌و ئامادەنیم سازشی لەسەر بكەم‪ ،‬من‬ ‫هیوادارم هەر منداڵێكی كچ كە گەورە دەبێت‬ ‫لەكۆمەڵیەكدا گەورەبێت لەبەر ئەوەی كە‬ ‫كچە بەكەم سەیر نەكرێت‪ ،‬تەنها بەئەركی‬ ‫ئەو نەزانرێت كە ماڵ پاكبكاتەوە‪ ،‬تواناكانی‬ ‫ببینرێت‌و گوێی لێبگیرێت‪ ،‬دەرفەتی یەكسانی‬ ‫هەبێت لەگەڵ كوڕدا‪ ،‬من كۆمەڵیەكم دەوێت‬ ‫كە ئەو جیاوازییانە نەكرێت لەنێوان ژن‌و‬ ‫پیاودا‪ ،‬لەدوای ئەوەوە ژنێكی تر هەیە‬ ‫موسوڵمانە سەرپۆش دەكات یان ژنێكی‬ ‫تر هەیە مەسیحی یە یان ئێزیدیە‪ ،‬هیچ‬ ‫كێشەیەكم نییە لەگەڵیدا تا ئەو كاتەی ئەو‬ ‫بیروباوەڕی خۆی بەسەر مندا ناسەپێنێت‌و‬ ‫منیش بیروباوەڕی خۆم بەسەر ئەودا‬ ‫ناسەپێنم‪ ،‬خاڵی دوم كەمپینی كورتخایەن‬ ‫ئەمە بەبڕوای من نەك هەر كێشەی ژنانە‪،‬‬ ‫بەڵكو كێشەی كوردە بەگشتی‪ ،‬تۆ ئەگەر‬ ‫سەیری مێژوی سیاسی ئێمە بكەی زۆر‬ ‫پرۆژە هەبوە كە خەڵك بۆ دو س ‌ێ مانگ‬ ‫خەریكی بوە‪ ،‬لەسەر موچە لەسەر‬ ‫د‪.‬‬ ‫مافی رۆژنامەگەری‌و گەندەڵی‌و ئازادی‪،‬‬ ‫چۆ‬ ‫ما‬ ‫ن‬ ‫هەردی‪ ،‬ئێستا‬ ‫مرۆڤی ئێمە بەداخەوە زۆر پشو كورتە‪،‬‬ ‫لە‬ ‫ش‬ ‫اری س‬ ‫ئەمریك لێمانی‌و لەزانكۆی‬ ‫زۆر باش دەتوانێت شت دەست پێبكات‬ ‫ی مامۆستایەو‬ ‫بەاڵم ناتوانێت بەردەوامی پێبدات ئەمە‬ ‫خاوەنی ما‬ ‫لەفەلس ستەر‌و دوكتۆرایە‬ ‫كێشەی كۆمەڵی ئێمەیە بەگشتی‪.‬‬ ‫جگە ل ەفەو دەرونناسیدا‪،‬‬ ‫ شەڕی داعش كۆمەڵێك گۆڕانكاری‬‫ش ەكاری ئەكادیمی‬ ‫دروستدەكات‪ ،‬یەكێك لەو شتانەی‬ ‫یع‬ ‫ر‬ ‫دە‬ ‫نو‬ ‫سێ‬ ‫ت‬ ‫‌و‬ ‫خ‬ ‫كە دروستیدەكات‌و لەداهاتودا‬ ‫اوەنی‬ ‫دو كۆمە‬ ‫ڵە‬ ‫ش‬ ‫یع‬ ‫رە‬ ‫ب‬ ‫دەردەكەوێت بابەتی ژنانە‪ ،‬داعش‬ ‫ەز‬ ‫م‬ ‫ان‬ ‫ی‬ ‫كورد‬ ‫ی‬ ‫‌و‬ ‫د‬ ‫وا‬ ‫ب‬ ‫ەر‬ ‫بەشێك لەچاالكییەكانی خۆی لەدژی‬ ‫هە‬ ‫میشی‬ ‫ب‬ ‫ەز‬ ‫م‬ ‫ان‬ ‫ی‬ ‫ئی‬ ‫نگ‬ ‫لی‬ ‫ژنان ئەنجامدا وەكو بەكۆیلەكردن‌و‬ ‫زی‬ ‫ل‬ ‫ەب‬ ‫ەر‬ ‫یت‬ ‫ان‬ ‫یا‬ ‫بازرگانیكردن بەژنان‌و تێركردنی‬ ‫چاپ كراوە‪.‬‬

‫ئەو‬ ‫ئارەزوە سێكسییەكان بەژنان‪،‬‬ ‫گۆڕانكاریانەی كە داعش لەقۆناغی داهاتوتردا‬ ‫دروستی دەكات ئەركی ئێوە‌و رێكخراوەكانی‬ ‫ژنان تا چەند قورس دەكات ؟‬ ‫د‪.‬چۆمان هەردی‪ :‬بازرگانیكردن بەژنانەوە‬ ‫بۆ بابەتی سێكسی شتێكی تازە نییە كە‬ ‫داعش كردبێتی‪ ،‬لەوانەیە لەو ناوچەیەی‬ ‫ئێمە تازەبێت‪ ،‬بەاڵم ئەگەر بگەڕێیتەوە‬ ‫سەر مێژوی خۆمان دەبینین ژنانێك هەن‬ ‫كە دیار نەماون‪ ،‬كۆمەڵێك چیرۆك هەن‬ ‫كە بەداخەوە ناتوانین ئەسڵی هیچیان‬ ‫بسەلمێنین‪ ،‬بەاڵم تۆ دەتوانی وێنای‬ ‫ئەوە بكەی لەكاتێكدا سوپایەكی گەورەی‬ ‫عیراق هاتوە ئەو هەمو خەڵكەی قەتڵوعام‬ ‫كردوە هەندێكی ئەنفال كردوە هەندێكی بەر‬ ‫كیمیایی كەوتوە هەندێكی تری بردوە‪ ،‬رێی‬ ‫تێدەچێت كۆمەڵێك ژن‌و كچی جوان برابن‬ ‫ئەوە بازرگانیكردنە‪ ،‬تا چەند دەتوانین‬ ‫بیسەلمێنین ئەوە كێشەیەكی ترە‪ ،‬كەواتە‬ ‫پێشتر شتی وا هەبوە‪ ،‬بەاڵم بەشێوەیەكی‬ ‫گشی ئەگەر باسی جیهان بكەین بازرگانیكرن‬ ‫بەژنان مێژویەكی زۆر كۆنی هەیە‪ ،‬بۆ‬ ‫نمونە لەسەردەمی مۆدێرندا لەساڵەكانی‬ ‫نەوەدەكان‌و دو هەزارەكاندا لەئەوروپای‬ ‫رۆژهەاڵتدا بەشێكی زۆر لەكچانی گەنج‬ ‫بەبیانوی ئەوەی دەبرێن بۆ ئەوروپای‬ ‫رۆژئاوا بۆ كاركردن‪ ،‬قاچاخچی دەیبردن كە‬ ‫دەگەیشتنە ئەو ‌ێ ئەو كچانە تێدەگەیشتن‬ ‫كە براون بۆ لەشفرۆشی‪ ،‬بازرگانیكردن‬ ‫بەژنانەوە زۆر كۆنە‪ ،‬بەاڵم ئەوانەی كە‬ ‫كردویانە ئاینی نەبون‪ ،‬ئێستا ئەوەی كە‬ ‫سەیرە گروپێكی رادیكاڵی ئاینی وەكو داعش‬ ‫دێت هەمان كار دەكات‪.‬‬

‫پشو‬

‫ذمارة (‪ )527‬دو شةممة ‪2015/8/10‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫بۆقێك توانای كوشتنی ‪ 80‬مرۆڤی هەیە‬

‫وش ـ ــةى ي ـ ــة كـ ـ ت ـ ـ ــربـ ـ ـ ـ ـ ـ ِر‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫زاناكان زانیاری تەواویان دەربارەی دو جۆر‬ ‫بۆق باڵوكردەوە كە توانای كوشتنی ‪ 80‬مرۆڤیان‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫بەپێی زانیارییەكانی هەردو زانا‪ ،‬ئیدموند‬ ‫بــرودی و كــارلــوس گــاریــد‪ ،‬كە سەرپەرشتی‬ ‫توێژینەوەیەكیان دەكــرد دەربـــارەی ژەهــری‬ ‫گیانداران‪ ،‬توانییان دو جۆر بۆق بدۆزنەوە كە‬ ‫توانای ژەهرەكەی ‪26‬جار لەتوانای ژەهری مار‬ ‫بەهێز ترە‪ ،‬كە تەنها یەك گرام لەو ژەهرە توانای‬ ‫لەناوبردنی ‪ 80‬مرۆڤی هەیە‪ ،‬بەپێی زانیارییەكان‪،‬‬ ‫ئەم جۆرە بۆقە لەبەرازیل بونیان هەیە‪.‬‬

‫موستیلەو‬

‫لەهایتی كێكی قوڕ دەخۆن‬

‫ئەڵقە جێگەی‬

‫ئاسۆیی‪:‬‬ ‫‪-١‬ناوێكی بیانییە ‪ +‬روناككەرەوەیە ‪+‬‬ ‫شارێكی كوردییە «پ»‪.‬‬ ‫‪-2‬گیانلەبەرێكە‪ ،‬رەنگێكە‪.‬‬ ‫‪-3‬ژمارەیەكە‪ ،‬پێغەمبەرێكە‪ ،‬تێر‪.‬‬ ‫‪-4‬بەشێكە لەروخسار «پ»‪ ،‬بیگرە‬ ‫«پ»‪ ،‬بخەوە‪.‬‬ ‫‪-5‬ناوچەیەكە لەسلێمانی‪.‬‬ ‫‪-6‬نیوەی هــۆرە‪ ،‬درەختێكە «پ»‪،‬‬ ‫گیانلەبەرێكە «پ»‪.‬‬ ‫‪-7‬ئــارەزو‪ ،‬نیوەی گاسن‪ ،‬چوار پیت‬ ‫لەعارەب‪.‬‬ ‫‪-8‬ئامێرێكی مۆسیقایە‪ ،‬دراوسێی‬ ‫شۆستە‪ ،‬چاو‪.‬‬ ‫‪-9‬دانــە‪ ،‬نیوەی مامر‪ ،‬گیانلەبەرێكە‬ ‫«پ»‪ ،‬نەرم «پ»‪.‬‬ ‫‪-10‬گەڕەكێكە لەسلێمانی‪.‬‬ ‫‪-11‬تایبەتە بە ئاو «پ»‪ ،‬ساف‌و لوس‬ ‫بو‪ ،‬كۆچ‪.‬‬ ‫‪-12‬گــیــانــلــەبــەرێــكــە‪ ،‬كــانــزایــەكــە‪،‬‬ ‫باڵندەیەكە‪.‬‬

‫قفڵەكان‬ ‫دەگرنەوە‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫داهێنەرە هونەرییە فرەنسیەكان بەردەوامن لەداهێنان‪ ،‬دوای البردنی ‪ 700‬هەزار قفڵ لەسەر‬ ‫پردی بون دیزار لەپاریس‪ ،‬داوا لەعاشقەكان دەكەن لەجەژنی خۆشەویستیدا‪ ،‬لەجیاتی قفڵ‪،‬‬ ‫موستیلە‌و ئەڵقە بكەن بەسیاجی پردەكەوە‪( ،‬بون دیزار) یان پردی خۆشەویستی كە لەسەر‬ ‫روباری سینە‪ ،‬یەكێكە لەهەرە جوانترین دیمەنەكانی پاریسی پایتەخت‌و لەسەر ئاستی جیهانیشدا‬ ‫بەپردی خۆشەویستی ناسراوە‪ ،‬كە عاشقەكان بەدرێژایی سیاجی پردەكە قفڵیان پێوە دەكردو‬ ‫ێ دەدایە ناو روبارەكە‪.‬‬ ‫دواتر كلیلەكانیان فڕ ‌‬ ‫ئەم پردە لەساڵی رابردوداو بەهۆی زۆری كێشی قفڵەكان كە كێشەكەی دەگەیشتە ‪ 45‬تەن‬ ‫ێ روخا‪ ،‬بۆیە بۆ سەالمەتی گیانی گەشتیاران‌و پاراستنی ئەو پردە وەك كەلەپوری‬ ‫هەندێكی لـ ‌‬ ‫نیشتمانی بڕیار درا بەالبردی سەرجەم قفڵەكانی‪.‬‬

‫كەمانچە‬ ‫دزراوەكە‬ ‫گەڕایەوە بۆ‬ ‫خاوەنەكەی‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫نوسینگەی لێكۆڵینەوەی فیدراڵی‬ ‫ئەمەریكا (‪ ،)FBI‬دوای ‪ 35‬ساڵ‬ ‫لەدزین‪ ،‬كەمانچەیەكی گێڕایەوە بۆ‬ ‫خــاوەنــەكــەی‪ ،‬مــێــژوی كەمانچەكە‬ ‫ێ سەدە لەمەو پێش‌و‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ سـ ‌‬ ‫لەالیەن سترادیفاری دروستكراوە‪ ،‬كە‬ ‫نزیكەی ‪ 400‬كەمانچەی لەم شێوەیەی‬ ‫لەباشترین مادە دروستكردوە‪ ،‬بەپێی‬ ‫لێكۆڵینەوەكانیش خاوەندارێتی ئەم‬ ‫ئامێرە بۆ مۆزیكژەنی بەناوبانگ رومان‬ ‫توتنبێرگ دەگەڕێتەوە‪ ،‬كە لەكاتی‬ ‫بەشداریكردنی ئاهەنگێكدا لەویالیەتی‬ ‫بۆستنی ئەمەریكا لەساڵی ‪ 1980‬لێی‬ ‫دزراوە‪.‬‬

‫لێكۆڵینەوەكە دۆزیــنــەوەی ئەم‬ ‫ئــامــێــرەی رونـــكـــردۆتـــەوە‪ ،‬كاتێك‬ ‫كەمانچەكە لــەالیــەن ژنــێــكــەوە بۆ‬ ‫كەسێكی دەوڵەمەند نمایشكراوە ئەویش‬ ‫زانیویەتی ئەم كەمانچەیە دروستكراوی‬ ‫دەستی سترادیفاریایەو زۆر بەنرخە‪،‬‬ ‫راســتــەوخــۆ پۆلیسی لــێ ئــاگــادار‬ ‫كردۆتەوە‪ ،‬لە لێكۆڵینەوەكانیشدا ژنەكە‬ ‫رایگەیاندوە لەالیەن هاوسەرەكەیەوە‬ ‫ئـــەم كــەمــانــچــەیــەی بــۆمــاوەتــەوەو‬ ‫بەدەستی گەیشتوە‪ ،‬دواتــر لەالیەن‬ ‫پۆلیسەوە كەمانچەكە درایــە دەستە‬ ‫بنەماڵەی توتنبێرگ‪ ،‬چونكە مۆزیكژەنە‬ ‫جیهانیەكە لەساڵی ‪‌2012‬و لەتەمەنی‬ ‫‪ 101‬ساڵیدا كۆچی دواییكردوە‪.‬‬

‫دوەم گەورە مار گیرا‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫چەند راوچی‌و پسپۆڕێكی بواری گیانلەبەران‪،‬‬ ‫لەباخچەی نیشتمانی ئیفەرجلیدزی ویالیەتی‬ ‫فلۆریدای ئەمەریكا‪ ،‬توانیان دوەم گەورە‬ ‫مــار بگرن‪ ،‬كە بــەمــاری بۆرمی نــاســراوە‪،‬‬ ‫ئەمەش بەدوەم ماری گەورە ئەژمار دەكرێت‬ ‫لەویالیەتی فلۆریدا دۆزرابــێــتــەوە‪ ،‬درێــژی‬ ‫مارەكە ‪ 18‬مەترەو كێشەكەی ‪ 130‬پاوەندە‪،‬‬ ‫كە بەالنیكەمەوە پێنچ كەسی بەهێزی دەوێت‬ ‫بۆ هەڵگرتنی‌و گواستنەوەی‪.‬‬

‫كاور‬ ‫‪4/20-3/21‬‬

‫دوانة‬ ‫‪6/20-5/21‬‬

‫ـ قــســەی ئــــەم‌و ئــەو‬ ‫كارت تێنەكات‪ ،‬بەرنامەت‬ ‫هــەبـێ‌ بــۆ بــەخــتــەوەری‪،‬‬ ‫خۆشەویستی ویــژدانــە‪،‬‬ ‫پیرۆزی بپارێزە‪.‬‬

‫ـ خەم البەرە‪ ،‬بەخەیاڵ‬ ‫ســـەرخـــەو مــەشــكــێــنــە‪،‬‬ ‫ئەوەندەش سەرەڕۆمەبە‪،‬‬ ‫ێ لەنزیكەوە‬ ‫كەسێك دەیەو ‌‬ ‫بتناسێ‌‪.‬‬

‫طا‬ ‫‪5/20-4/21‬‬

‫ـ تــوڕەبــون هۆكارێكە‬ ‫بــۆ دروستبونی ئـــاژاوە‪،‬‬ ‫بڕوابەخۆبون سەركەوتنە‪،‬‬ ‫چرایەكە‬ ‫خۆشەویستی‬ ‫پەنجەكانی تۆی پێویستە‪.‬‬

‫قرذاأل‬ ‫‪7/20-6/21‬‬

‫ـ دەكـــــرێ‌ گــرنــگــیــی‬ ‫بــەخــواردن بــدەی‪ ،‬لەهیچ‬ ‫شتێك بــێــزمــەكــەرەوە‪،‬‬ ‫مــەچــۆرە ژێــر كاریگەری‬ ‫كەسێكەوە كە نەیناسی‪.‬‬

‫خەاڵت‪ :‬مانگێك رۆژنامەی‬ ‫چاودێر بە بێ بەرامبەر وەربگرە‬

‫روی گریفس‪ ،‬كە خاوەنی‬ ‫ویلیام‌و شاژنە كیت میدڵتۆنی‬ ‫تێدا دەژی‪ ،‬خانوەكە بەبڕی ئــەم موڵكەیە لەلێدوانێكدا‬ ‫چــوار ملیۆن پــاوەن خراوەتە رایگەیاند‪ ،‬لــەگــەڵ ئــەوەشــدا‬ ‫هەمو پاڵپشتیەكی بنەماڵەی‬ ‫مەزادەوە‪.‬‬ ‫كـــۆشـــكـــەكـــەی تـــیـــۆدور شـــاهـــانـــەم وەرگــــرتــــوە بۆ‬ ‫پێكهاتوە لەهۆڵێكی گەورەی فرۆشتنی ئەم كۆشكە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫پێشوازیكردن‌و حــەوت ژوری ئــەگــەر موشتەریەكی باشم‬ ‫نوستن‌و چەند بەشێكی تر‪ ،‬كە دەستنەكەوێت ئەوا دەیكەمە‬ ‫لەسەر روبەرێكی فراوانی ‪ 16800‬ئوتێلێكی گەورە‪.‬‬ ‫مەتر چوار گۆشە دروستكراوە‪.‬‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫هایتی‪ ،‬ئەو واڵتەی لەسەر دەریای كاریبیەو ساڵی ‪1804‬‬ ‫لەفرەنسا سەربەخۆیی وەرگرتوە‪ ،‬بەاڵم لەو مێژوەش بەدواوە‬ ‫دانیشتوانەكەی گیرۆدەن بەدەست ستەمكاریەوەو‪ ،‬بەهۆی‬ ‫گەندەڵییەوە ‪ %80‬دانیشتوانەكەی لەژێر هێڵی هەژارییەوە ژیان‬ ‫بەسەر دەبەن‪ .‬هەر بەهۆی ئەم هەژارییەوە لەهەندێك ناوچەی‬ ‫هایتی كێكی قوڕ دەخۆن‪ ،‬كێكی قوڕ پێكهاتەكەی لەقوڕو‬ ‫پەنیرو خوێ‌ دروستكراوە‪ ،‬لەگەڵ ئەوەدا ئەم خواردنە هیچ‬ ‫بەهایەكی خۆراكی نیە‪ ،‬بەاڵم بۆتە هۆی كپكردنەوەی دەنگی‬ ‫برسێتی هەژاران‪ .‬تەنها سودی ئەم كێكە بۆتە سەرچاوەی‬ ‫دارایی‌و بژێوی ژیانی هەندێك لەهەژاران‪ .‬بەتایبەتی لەگەڕەكە‬ ‫هەژار نشینەكانی وەك سیتی سوالی كە زۆرترین هەژارەكانی‬ ‫هایتی لەوێدا كۆبونەتەوەو ژمارەیان ‪ 400‬هەزار كەسە‪ ،‬پڕ‬ ‫فرۆشترینی كێكەكانیش لە چوار دەوری برانسی پایتەختی‬ ‫هایتیە‪.‬‬

‫ستونی‪:‬‬ ‫‪-1‬بــەب ـێ‌ مێنت ‪ +‬وردەی دۆالر ‪+‬‬ ‫پارەیەك كەنەچێ‌‪.‬‬ ‫‪-2‬كاس‪ ،‬بەرزایی‪ ،‬نیوەی تەور‪.‬‬ ‫‪-3‬پ ــرس ــی ــارە «پ»‪ ،‬وەرزێـــكـــە‪،‬‬ ‫گیانلەبەرێكە‪.‬‬ ‫‪-4‬بــیــرە بەكارتۆن‪ ،‬قەبیلە‪ ،‬سەما‬ ‫بەتێكەڵی‪.‬‬ ‫‪-5‬وەك یەكن‪ ،‬گیانلەبەرێكە‪.‬‬ ‫‪-6‬ستادیۆم‪ ،‬ژمارەیەكە «پ»‪.‬‬ ‫‪-7‬شارێكی كوردییە‪ ،‬تیرەیەكن‪.‬‬ ‫‪-8‬درێژبو‪ ،‬رەفیقی عەباس‪.‬‬ ‫‪-9‬واڵتــێــكــە لەئاسیا‪ ،‬وەك یەكن‪،‬‬ ‫نیوەی كاسە‪.‬‬ ‫‪-10‬نادیار‪ ،‬شارۆچكەیەكە لەسلێمانی‪،‬‬ ‫یاڵ‪.‬‬ ‫‪-11‬نیوەی منەت‪ ،‬تایبەتە بەدێبەر‪،‬‬ ‫دوان لەكەوا‪.‬‬ ‫‪-12‬نــاوێــكــی كــوڕانــەیــە ‪ +‬ناوێكی‬ ‫پیاوانەیە‪.‬‬

‫بابیربكەینەوە‬

‫كۆشكی‬ ‫تیۆدور‬ ‫دەخرێتە‬ ‫مەزادەوە‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫رۆژنـــامـــەی دەیــلــی مەیلی‬ ‫بریتانی باڵویكردەوە‪ ،‬كۆشكی‬ ‫ت ــی ــۆدور‪ ،‬ئ ــەو بنەماڵەیەی‬ ‫لەسەدەی شانزەیەمدا حوكمی‬ ‫بــریــتــانــیــای كـــرد‪ ،‬خــراوەتــە‬ ‫مەزادەوە‪ ،‬ئەم خانوە كەوتۆتە‬ ‫ناوچەی نورفولك‪-‬ی رۆژهەاڵتی‬ ‫ئینگلتەراو دراوسێی كۆشكی‬ ‫شاهانەی بریتانیایە كە شازادە‬

‫‪11‬‬

‫ێ وشەی «مو» كەوتبێتە سەرەتای‬ ‫لەوشەی «مو» ‪ 30‬وشە بنوسە‪ ،‬بەمەرج ‌‬ ‫وشەكەوە؟ بۆ نمونە‪ ... :‬موكری‪ ،‬موڵك‪ ،‬مونیر‪ ،‬موتوربە‪ ..‬هتد‬ ‫براوەی پێشو‪ :‬عارف ئەحمەد ئیبراهیم‬ ‫وەاڵمەكانتان بۆ ئەم ئیمەیڵە بنێرن‪info_chawder@yahoo.com :‬‬

‫َ‬ ‫شي ‪21‬‬ ‫‪8/21-7/‬‬

‫ـ پرۆژەیەك دێتە رێت‪،‬‬ ‫لەگەڵدایە‪،‬‬ ‫سەركەوتنی‬ ‫شــانــازی بەخۆتەوە بكەو‬ ‫هەرگیز خۆت بەكەم سەیر‬ ‫مەكە‪.‬‬ ‫فةريك‬ ‫‪9/22-8/22‬‬

‫ـ دەردی دڵ الی‬ ‫ێ‬ ‫نــاشــكــر ‌‬ ‫دەردەدارە‪،‬‬ ‫ئەوەندە پیش بخۆیتەوە‪،‬‬ ‫وریابە بەقسەی لەناكاوی‬ ‫خـــۆشـــەویـــســـتـــەكـــەت‬ ‫نەخەڵەتێی‪.‬‬

‫تةرازو‬ ‫‪10/22-9/23‬‬

‫كةوان‬ ‫‪12/20-11/23‬‬

‫ـ هەمو شت ‌‬ ‫ێ تامی خۆی ـ ئاساییە مــانــدوبــون‪،‬‬ ‫هەیە‪ ،‬هاوڕێیەتی‌و وەفاو گرنگ نیە لەدەستچون‪،‬‬ ‫درۆش‪ ،‬وریــابــە بۆ هەمو كــە بــتــەوێ‌ بــونــی خــۆت‬ ‫شت ‌‬ ‫ێ كــام‬ ‫ێ پێناسەیەكت هەبێ‌‪ .‬بسەلمێنی‪ ،‬دەبـــ ‌‬ ‫دەریایە بەرینە بیبڕی‪.‬‬ ‫دوثشك‬ ‫‪11/22-10/23‬‬

‫ـ ئەم هەفتەیە سەفەرێك‬ ‫لەئامێزت ئەگرێ‌‪ ،‬دورو‬ ‫نزیكیی گرنگ نیە‪ ،‬ئەوەی‬ ‫هــەیــە خۆشەویستیەك‬ ‫دەبێتە سەرچاوە‪.‬‬

‫طيسك‬ ‫‪1/19-12/21‬‬

‫ـ گەورەیی مرۆڤ لەوەدایە‬ ‫ێ‬ ‫خۆی بەگەورە نەزانێ‌‪ ،‬ئەب ‌‬ ‫وانــە فێر بیت‪ ،‬مەترسە‬ ‫لــــەوەی كــارێــكــی تـــازەت‬ ‫دەكەیت‪ ،‬بەردەوامبە‪.‬‬

‫سةتأل‬ ‫‪2/18-1/20‬‬

‫ێ گلەیی بكە‬ ‫ـ كات ‌‬ ‫كە تەواو دڵنیا بیت لەو‬ ‫كارە‪ ،‬پەنجەی ناهەقیی‬ ‫ئاراستەی شتێك مەكە‬ ‫كە نەزانی هەڵەیە یاخود‬ ‫راست‪.‬‬ ‫نةهةنط‬ ‫‪3/20-2/19‬‬

‫ـ بەختت دەكرێتەوە‪،‬‬ ‫ئــاواتــێــكــت دێــتــە دی‪،‬‬ ‫وریــابــە گرنگی بەباری‬ ‫ئاووهەوا بدە‪ ،‬كەسێك‬ ‫دڵی بۆت دەجوڵێ‌‪.‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬ ‫بة ِر َيوةبةرى هونةرى‪ :‬جةليل حس َين‬ ‫يةكةمني ذمارةى‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪w w w.ch awder n ews. com‬‬

‫‪No. (527) 10-8-2015‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫«ماڵەكەی ئێمە»‬ ‫نمایشدەكرێ‌‬ ‫ئومێد كەمال‪ :‬باسی قۆرخكردنی‬ ‫دەسەاڵت دەكەین‬ ‫چاودێر‪ -‬تریفە حەسەن‪:‬‬ ‫ئــەمــڕۆ ‪ ،2015/8/10‬ســەعــات ‪5.30‬‬ ‫ی پــاشــنــیــوەڕۆ‪ ،‬لــەهــۆڵــی بۆنەكانی‬ ‫پیرەمەگرون‪ ،‬شانۆیی «ماڵەكەی‬ ‫ئێمە» كە دوایەمین بەرهەمی تیپی‬ ‫شانۆی پیرەمەگرونە نمایشدەكرێ‌‪،‬‬ ‫ئەم شانۆییە لەنوسین‌و دەرهێنانی‬ ‫هــونــەرمــەنــد «ئــومــێــد كــەمــال»ەو‬ ‫هــەریــەك لــە‪ :‬ئاسۆ مەحمود‪ ،‬هاوكار‬ ‫كانەبی‪ ،‬جەالل محەمەد‪ ،‬ئومێد كەمال‪ ،‬هیوا‬ ‫ئـــازاد‪ ،‬هیوا عەلی‪ ،‬هــاوكــار كــەمــال‪ ،‬رامــاڵ‬

‫چاوەڕێ‌‪ ،‬كارزان محەمەد‪ ،‬رۆڵی تێدا دەبینن‪.‬‬ ‫سەبارەت بەم كارەیان ئومێد كەمال بە «چاودێر»ی‬ ‫راگەیاند‪ :‬ماوەی مانگێكە دەستمان كردوە بەپرۆڤە‪،‬‬ ‫سەرجەم ستافی ئەم شانۆییە خۆبەخشانە كاردەكەین‪،‬‬ ‫شانۆییەكە كۆمێدییەو باس لەقۆرخكردنی دەسەاڵت‬ ‫ئەكات لەالیەن تاكە كەسێكەوە كە ئێمە وەك باوك‬ ‫خەماڵندومانە‪ ،‬لەماڵێكدان‌و خێرو بێری ئەو ماڵەش‬ ‫بۆ خۆی‌و تاكە كوڕەكەیەتی‪ ،‬لەبەرامبەردا دو زڕكوڕی‬ ‫هیچ مافێكیان نیە‪ ،‬تا لەدوا ساتدا باوك ماڵەكە‬ ‫ێ بۆ هەواو ئــارەزوی خۆی‪ ،‬بەاڵم ماڵەكە‬ ‫ئەدۆڕێن ‌‬ ‫لەسەر دەستی دو كوڕە زڕەكەیدا ئاوەدان دەكرێتەوە‪.‬‬

‫فیلمی “بێدەنگی مێرولەكان” پێشكەش‬ ‫بەرۆحی فەریناز خوسرەوانی ئەكرێ‌‬ ‫بە‬ ‫ه‬ ‫م‬ ‫ە‬ ‫ن‬ ‫ی‬ ‫ق‬ ‫و‬ ‫ب‬ ‫ا‬ ‫دی پ‬ ‫ش‬ ‫ت‬ ‫گ‬ ‫ی‬ ‫ر‬ ‫ی‬ ‫ئ‬ ‫ە‬ ‫م‬ ‫ف‬ ‫یلمە دەكات‬ ‫چاودێر‪-‬تریفە‪:‬‬ ‫بڕیارە لەئایندەیەكی نزیكدا فیلمی «بێدەنگی‬ ‫مێرولەكان» كە نوێترین بەرهەمی سینەمایی‬ ‫هونەرمەندی كورد «سۆران ئیبراهیم»ە‪ ،‬كۆتایی‬ ‫بەكارەكانی بێت‌و لەداهاتویەكی نزیكیشدا‬ ‫بنێردرێت بۆ فێستیڤاڵە جیهانییەكان‪ ،‬فیلمەكە‬ ‫هەمو كارەكانی تەواو بوەو تەنیا كاری مۆنتاژی‬ ‫ماوە‪ ،‬هونەرمەند ئەم فیلمەی پێشكەش بەرۆحی‬ ‫پاكی «فەریناز خوسرەوانی» كردوە‪.‬‬ ‫سەبارەت بەم كارە نوێیە‪ ،‬سۆران ئیبراهیم‬ ‫بە»چاودێر»ی راگەیاند‪ :‬فیلمی «بێدەنگی‬ ‫مێرولەكان» نوێترین بەرهەمی بەندەیەو باس‬ ‫لەچەمكی مردنێكی شەرەفمەندانە دەكات‪ ،‬بۆیە‬ ‫منیش پێشكەشی رۆحی ئەو خانمە نەمرەم‬

‫كردوە‪ ،‬ئەو كچە كوردەی لەپێناوی پاراستنی‬ ‫شەرەف‌و ناموسی خۆیدا كۆتایی بەژیانی خۆی‬ ‫هێنا‪.‬‬ ‫وتیشی‪ :‬سینۆپسی فیلمەكە ســەبــارەت‬ ‫بەكەسایەتییەكە كە ئومێدی ژیان لەدەستدەدات‌و‬ ‫وابیرئەكاتەوە جگە لەمردن هیچ رێگایەكی تر‬ ‫نەماوە بۆ ژیان‪.‬‬ ‫ئەوەشی رونكردەوە كە‪ :‬ئەم فیلمە لەنوسین‌و‬ ‫دەرهێنان‌و كامێرای خۆمەو هەریەك لە‪ :‬تەها‬ ‫ئاغا جان‪ ،‬دڵنیا كاموسی‪ ،‬چیا هەورامی رۆڵی‬ ‫تێدا دەبینن‪.‬‬ ‫سۆران ئیبراهیم ئاماژەی بەوەیشدا كە ئەم‬ ‫فیلمە دەرهێنەری بەتوانای كــورد بەهمەنی‬ ‫قوبادی پشتگیری دەكات‪.‬‬

‫نیشتم‬ ‫انی داستان‬

‫لەتەنیایی‬ ‫سەرۆك دەترسم!‬ ‫بڕوا بەرزنجی‬ ‫گفتوگۆكان لەبارەی كۆتایی سەرۆكایەتی هەرێم‪ ،‬دو ئاراستەیە‪ ،‬ئاراستەی پارتی‌و‬ ‫ئاراستەی چوار الیەنەكە‪ ،‬ئەوەیشی لەمیدیاكاندا دەوترێت‌و دەنوسرێت لەدەوری ئەم‬ ‫دو ئاراستەیەدایە‪ .‬بەاڵم كێشەكە «سازان»‌و «نەسازان»ی ئەم دو ئاراستەیە نییە‪،‬‬ ‫كێشەكە قوڵترە‪ ،‬ئەویش وەستانە لەبەردەم یاسا سەروەری‌و یەكەمین بڕیاری دیموكراسی‬ ‫لەم هەرێمەدا‪.‬‬ ‫بەپێی ئەو دو پێوەرە مەسعود بارزانی كۆتایی بەتەمەنی یاسایی‌و دیموكراسیانەی‬ ‫سەرۆكایەتی هاتوە‪ ،‬تەنانەت ئەگەر چوار الیەنەكەو تەواوی خەڵكی كوردستانیشی لەگەڵ‬ ‫بێت‪ .‬بۆیە لێرەدا بەدەر لەبیركردنەوەو بەرژەوەندیی حزبایەتی‪ ،‬خودی بارزانی لەبەردەم‬ ‫دەرگای مێژودایە‪ ،‬لەكام دەرگاوە بەرەو مێژوی نوێی دەڕوات‪ ،‬ئەو دەرگایەی جۆرج‬ ‫واشنتن‌و ماندێالو گاندی‪ ،‬كە بونە رەمزی شۆڕش‌و دیموكراسی‌و رزگاریی نەتەوەیی‪ ،‬یان‬ ‫دەرگایەكى پێچەوانەی ئەوان‪.‬‬ ‫بارزانی تەنیایە‪ ،‬لێرەدا تەنیا خۆی دەبێت بڕیاربدات‪ ،‬بێ بیركردنەوە لەوەی كێ‬ ‫لەگەڵیدایەو كێ دژ‪ .‬لێرەدا كەس لەگەڵ بارزانی نییە‪ ،‬نە حزبەكەی خۆی‌و نەئەوانیتر‪،‬‬ ‫بارزانی ببێتەوە بەسەرۆك‪ ،‬حزبەكەی‌و چواردەورەكەی قازانج دەكەن‪ ،‬بەاڵم خۆی تاك‌و‬ ‫تەنیا مێژوییەكی نادیموكراسی بۆخۆی هەڵدەبژێرێت‪ .‬هەمیشەیش سەرۆك لەم ساتە‬ ‫مێژوییانەدا تەنیایە‪ ،‬ئەمڕۆ كەس باسی حزبی كۆنگرەی نیشتیمانی لەئەفریقای باشور‬ ‫ناكات‪ ،‬هەموان تەنیا باسی ماندێال دەكەن‪ ،‬نەك لەبەر ئەوەی شۆڕشگێڕێكی گەورە‬ ‫بو‪ ،‬چونكە كاسترۆیش شۆڕشگێڕێكی گەورەیە‪ ،‬بەڵكو لەبەر ئەوەی پێچەوانەی باو و‬ ‫شەرعییەتی شۆڕشگێڕی كۆتایی پێهێنا بۆ دیموكراسییەت‪.‬كەس باسی حزبەكەی بن‬ ‫عەلی لەتونس ناكات‪ ،‬بەڵكو تەنیا خۆی ناونیشانی مێژوییەكی رەشە‪ .‬بۆیە سەرۆكی‬ ‫ئێمەیش تەنیایە‌و كەس باش‌و خراپی لەگەڵ بەش ناكات‪.‬‬ ‫بارزانی دەبێت مێژوی لەبیربێت‪ ،‬ئەگەر دەوڵەتی كوردیش دروست بكات‪ ،‬هێندەی‬ ‫ئەوە گرنگ نییە یەكەمین بڕیاری دیموكراسیانە لەم واڵتەدا بدات‌و تەنیا لەبەر خۆی‌و‬ ‫ئایندەی واڵت‪ ،‬لەبەردەم میللەتەكەیدا كۆتایی بەسەرۆكایەتی بێنێت‪ .‬ئەم ساتانە ساتی‬ ‫دروستبونی نەتەوەو دەوڵەتی دیموكراسی‌و خاوەن ئیرادەن‪ ،‬ئەو ساتانەیە جۆرج واشنتن‌و‬ ‫ماندێالو گاندی بڕیاریان تێدادا‌و بونە وانەی گرنگ بۆ دیموكراسییەت‌و ئازادی‪ ،‬ساتی‬ ‫بڕیاری تەنهایانەی سەرۆكە‪.‬‬ ‫مێژو پێماندەڵێت‪ ،‬ئێستا سەرۆك كەسی لەگەڵ نییە‪ ،‬چاوی مێژو تەنیا لەسەر بڕیاری‬ ‫بارزانییە‪ ،‬پێش ئەوەی هێزەكان «سازان»‌و «نەسازان» لەسەر مێژوی بكەن‪ ،‬دەبێت‬ ‫خۆی ساز‌و نەساز لەبیر بكات‌و بڕیارە مێژوییەكە بدات‪ ،‬كە بۆخۆی‌و نەتەوەكەیەتی‪.‬‬ ‫كەس ئەمە بیری بارزانی ناخاتەوە‪ ،‬بۆیە بارزانی لەبەردەم دەرگای مێژودا تەنیایە‪ ،‬وەك‬ ‫هاواڵتییەك‌و رۆژنامەنوسێكی ئەم واڵتە دەستم لەسەر دڵمەو لەتەنیایی سەرۆك دەترسم‪،‬‬ ‫دەترسم بڕیارە باوە رۆژهەاڵتییەكە چارەنوسی سەرۆك‌و ئێمەیش بێت‪ !.‬دەبێت سەرۆك‬ ‫«سازان» لەبیربكات‪ ،‬سازان ناشرینترین تایتڵی سیاسی ئەم ساتەوەختە مێژوییەیە‪،‬‬ ‫چونكە دیموكراسی سازانی لەسەر ناكرێت‪ ،‬بەڵكو تەنیا دو هەڵبژاردەی هەیە‪ :‬دیموكراسی‌و‬ ‫نادیموكراسی‪ .‬سازان لەسەر پرسە سیاسییەكان دەكرێت‪ ،‬بەس ئەم ساتەوەختە‬ ‫ساتەوەختی سیاسی نییە‪ ،‬ساتەوەختی مێژویی ئێمەیە بەرەو دیموكراسییەت‪ .‬واتە‬ ‫دیموكراسیەت لەم ساتانەدا لەیارییە سیاسییەكان لەقازانج‌و زیانی سیاسی دادەماڵرێت‪.‬‬ ‫سەرۆكەكان كۆتاییان دێت‪ ،‬بەاڵم مێژو كۆتایی نایەت‪ ،‬بۆیە زەرورە بارزانی مێژوی خۆی‬ ‫نەداتە سازانی حزبی‪ ،‬خۆی بڕیاربدات‪ ،‬بڕیاردان لەم ساتانەدا لەیاسا گرنگترە‪ ،‬بڕیاری‬ ‫وازهێنان بۆخۆی دەبێتە دەستورو كلتوری دیموكراسییەت‪ .‬بۆیە دەستم لەسەر دڵمە‪،‬‬ ‫«سازان» كام دەرگا بەڕوی سەرۆك‌و ئێمەیشدا دەكاتەوە‪.‬‬

‫بەمزوانە‬ ‫«دانیشتوانی عەلی ئاوا» دەبینن‬

‫دانیشتوانی هێڵی سنوری‬ ‫ئەم وێنەیە ساڵی (‪ )1906‬گیراوە‪ ،‬بارودۆخەكە زۆر گرژو‬ ‫دژوارە‪ ،‬بەم زوانە هێڵە سنورییەكان كە شارو ناوچە‬ ‫كوردییەكانن دەكەونە ژێر دەستی داگیركەرانی تورك‪ ،‬لەنێوان‬ ‫ێ كوردی چەكدارن بەجلوبەرگی‬ ‫ئەوانەی كە لەوێنەكەدان‪ ،‬س ‌‬ ‫نەتەوەییەوە وەستاون‪.‬‬

‫بەكامێرای ڤ‪ .‬ف‪ .‬مینۆڕسكی‬ ‫سەرچاوە‪ :‬كتێبی (نیشتمانی داستان) كەلتوری‬ ‫كوردی لەچاوی توێژەرانی روسی‬

‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫وا بڕیارە لەئایندەیەكی نزیكدا‪ ،‬فیلمی‬ ‫سینەمایی «دانیشتوانی عەلی ئــاوا» كە‬ ‫لەدەرهێنانی هونەرمەند «لوقمان غەریب»ەو‬ ‫ماوەكەی «‪ »90‬خولەكەو لەئێستادا كۆتایی‬ ‫هاتوە‪ ،‬دوای تەواوبونی مۆنتاژ نیشانبدرێ‌‪.‬‬ ‫هەریەك لەهونەرمەندان عەبدولی حەمە‬ ‫جوان‪ ،‬عەلی كەریم‪ ،‬مەروا محەمەدو چەندین‬ ‫ئەكتەری بەتوانای تر رۆڵی تێدا دەبینن‪.‬‬ ‫ناوەڕۆكی فیلمەكە باسكردنە لەكێشەی‬ ‫ئەمڕۆی هاواڵتیان‌و ئەو خێزانە كوردانەی‬

‫گیرۆدەی نەهامەتیەكان بون‪.‬‬ ‫«مــەروا محەمەد» ئەكتەری سەرەكی‬ ‫فیلمەكە بە»چاودێر»ی راگەیاند‪:‬‬ ‫ئەمە یەكەمجارە بەشداری لەفیلمی درێژی‬ ‫سینەماییدا دەكــەم‪ ،‬بەهیوام توانیبێتم‬ ‫هەست‌و سۆزی بینەر بجوڵێنم‌و سەركەوتو‬ ‫بــم‪ ،‬وتیشی «تــاكــو ئێستا بــەشــداریــم‬ ‫لەچەندین درام ــاو كورتە فیلمدا كــردوە‬ ‫لەوانە‪ :‬گەردەلول‪ ،‬وەسیەتنامە‪ ،‬نامەكانی‬ ‫ئەشرەف‪ ،‬رێحانە‪ ،‬ساتەكانی ژیان‪ ،‬وەرن‬ ‫ئێمەش ببینن‪ ،‬كراسی سورو ‪ .. ..‬هتد»‪.‬‬

‫گفتوگۆی ڕەخــنــەی‬ ‫چـــــاودێـــــر لـــەگـــەڵ‬ ‫دەرهێنەری شانۆیی ئێرانی‬ ‫ئیبراهیم پشت كوهی‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫ژمارەکانی داهاتوو‬

‫ذمارة (‪ )468‬دووشةممة ‪ 201٥/8/10‬ثاشكؤيةكي هةفتانةي ِرةخنةيي ئةدةبي ِرووناكبرييية‬ ‫‪r a k h n a c h a w d e r@ g m a i l . c o m‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫فیلمێکی تایبەت بە یەشار کەمال نماییش دەکرێت‬

‫ئا‪ :‬ڕەخنەی چاوێر‬ ‫لە نۆزدەهەمین فێستیڤاڵی گەالوێژدا‪ ،‬كە‬ ‫وا بڕیارە لە ‪11/19‬ـدا لە شاری سلێمانی‬ ‫بۆ ماوەی چوار ڕۆژ بەڕێوە بچێت‪ ،‬ڕۆژێك‬ ‫تەرخان كراوە بۆ كولتووری توركیا‪.‬‬ ‫نـــەوزاد ئەحمەد ئــەســوەد‪ ،‬سەرۆكی‬ ‫بنكەی ڕووناکبیریی گەالوێژ‪ ،‬ئاماژەی بەوە‬ ‫دا‪ ،‬لە نۆزدەهەمین فێستیڤاڵی گەالوێژدا‬ ‫ێ تــەوەری سەرەكیان هەیە كە بریتین‬ ‫س‌‬ ‫لــە‪ :‬ت ــەوەری ڕۆماننووسی كــورد یەشار‬ ‫كەمال‪ ،‬تەوەری كولتووری توركی‪ ،‬تەوەری‬ ‫بزووتنەوەی ژنان (فێمینیزم) لە ڕۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاستدا‪.‬‬ ‫وتیشی‪« :‬تەوەری یەشار كەمال تەرخان‬ ‫دەكرێت بۆ لێكۆڵینەوە لە ڕۆمانەكانی‬

‫ڕۆماننووسی ناوبراو و ڕۆڵی لە پەرەپێدانی‬ ‫ڕۆمانی كوردی و توركی و جیهانیدا‪ ،‬هەروەها‬ ‫مێژووی باكوری كوردستان و كێشەی كورد‬ ‫لە توركیا لە ڕۆمانەكانیدا كە لەالیەن‬ ‫هەڵبژاردەیەك لە نووسەران و ڕەخنەگرانی‬ ‫تورك و كورد پێشكەش دەكرێن‪ ،‬ئەوانەی‬ ‫شارەزان لە دنیای ڕۆمانەكانی یەشار كەمال‪،‬‬ ‫ئــەم تــەوەرەیــە بە سەرپەرشتی هاوڕێی‬ ‫ئازیزمان نووسەر و وەرگێڕ بەكر شوانی‬ ‫بە هاوبەشی لەگەڵ سەرۆكایەتی بنكەی‬ ‫ڕووناكبیریی گەالوێژ ڕێك دەخرێت‪ ،‬هەروەها‬ ‫فیلمێكی دۆكیۆمێنتاریمان دەبێت دەربارەی‬ ‫ژیان و مردن و چاوپێكەوتن و بەرهەمەكانی‬ ‫یەشار كەمال كە لەالیەن دەرهێنەری كورد‬ ‫سیروان ڕەحیم لە توركیادا ئامادە دەكرێت‪.‬‬ ‫لە تەك چاپكردنی هەندێك كتێب دەربارەی‬ ‫یەشار كەمال‪».‬‬

‫فیلمەكە بریتییە لــە‪ :‬ســەرەتــاکــان‪،‬‬ ‫ژیانی یەشار کەمال و هەژاری‪ ..‬ڕووکردنە‬ ‫ئیستانبوڵ و کاری ڕۆژنامەوانی‪ ..‬ناودەرکردن‬ ‫وەکو نووسەر‪ ..‬زمان و کاریگەری لەسەر‬ ‫دروستکردن و پێشخستنی زمانی نوێی‬ ‫تورکی‪ ..‬بۆچوونی ئەو شارەزایانەی قسە‬ ‫دەکــەن لەو بــارەیــەوە‪ ..‬بۆچوونی یەشار‬ ‫کەمال خۆی سەبارەت بە زمانی تورکی و‬ ‫قەدەغەکردنی زمانی کوردی‪ ..‬تیشکخستنە‬ ‫سەر ژیانی تایبەتی یەشار کەمال لە ڕێگەی‬ ‫عایشە بابانی هاوسەرییەوە‪ ..‬تیشکخستنە‬ ‫سەر الیەنی تەکنیک‪ ،‬مێژوو‪ ،‬ئەفسانە‪ ،‬ژیانی‬ ‫ڕۆژانەی خەڵک و گوندنشینان لە ئەدەبیاتی‬ ‫یەشار کەمالدا‪ ..‬هەروەها کۆمەڵێ شتی تر‪،‬‬ ‫بە شێوەیەکی کورت و کاریگەر بەشەکانی‬ ‫ئەم بەرهەمە لە سەرەتاوە تا کۆتایی پێک‬ ‫دەهێنن‪.‬‬

‫تــەوەرێــكــی دیكەمان تایبەت دەبێت‬ ‫بــە كــولــتــوری تــوركــی‪ ،‬وەك چــۆن لە‬ ‫فێستیڤاڵەكانی پێشوودا هەر ساڵەی بایەخ‬ ‫بە كولتوری نەتەوەیەك دراوە‪ ،‬بۆ نموونە‬ ‫كولتوری ئەڵمانی و كولتوری ئیسپانی و‬ ‫كولتوری فەرەنسی و هەروەها كولتوری‬ ‫ئێرانی و كولتوری عەرەبی‪ ،‬ئەمساڵ بایەخ‬ ‫بە كولتوری توركی دەدەیــن لە ئەدەب و‬ ‫هونەرو فیكری رۆشنبیرانی تورك‪ ،‬ئامانج‬ ‫لەم بایەخدانە بە كولتورەكانی گەالنی دی‬ ‫بریتییە لە ئاشنابوون و لێكنزیكبونەوەی‬ ‫كولتوری كــوردی بە كولتورەكانی دی و‬ ‫بنیاتنانی پردی پەیوەندی لەنێوانیاندا و‬ ‫سازكردنی دیالۆگێكی كراوەو رۆشنگەرانە‬ ‫لەنێوان كولتورە جیاوازەكاندا لەنێو خاكی‬ ‫كوردستاندا‪.‬‬

‫بەرەو نۆزدەهەمین فێستیڤاڵی گەالوێژ‬

‫شانۆیی دواهەمین هەناری دنیا‬ ‫لە فێستیڤاڵی نێونەتەوەیی فەجر نماییش دەكرێ‌‬ ‫چەندین خەاڵتە بۆ نووسین ‌و دەرهێنان‬ ‫‌و نواندن‪.‬‬ ‫الی خۆشییەوە مەریوان هەڵەبجەیی‪،‬‬ ‫وەرگێڕی ڕۆمانەكە بۆ زمانی فارسی‪،‬‬ ‫باسی لەوە كرد‪ ،‬جگە لەوەی ڕۆمانەكە‬ ‫دوا چاپبوونی دەنگدانەوەیەكی جددی‬ ‫هەبوو‪ ،‬بەڵكوو سەرنجی ژمارەیەكی زۆر‬ ‫لە شانۆكاران و سینەماكارانی بۆخۆی‬ ‫ڕاكێشاو زۆربــەیــان وەك بەرهەمێكی‬ ‫گەورەو پڕبایەخ باسی دەكەن‪.‬‬ ‫هەڵەبجەیی وتــی‪« :‬هــەر یــەك لە‬ ‫نــووســەران و دەرهــێــنــەرانــی نـــاوداری‬

‫ئا‪ :‬ڕەخنەی چاودێر‬ ‫وا بڕیارە گروپی شانۆیی تیتوك‪،‬‬ ‫زستانی ئەمساڵ ڕۆمــانــی دواهەمین‬ ‫هەناری دنیای نووسەر و ڕۆماننووس‪،‬‬ ‫وەك كارێكی شانۆیی لە فێستیڤاڵی‬ ‫نێونەتەوەیی فەجر لە ئێران‪ ،‬پێشكەش‬ ‫بكات‪.‬‬ ‫ئیبراهیم پشت كوهی‪ ،‬نــووســەر و‬ ‫دەرهێنەر و سەرپەرشتیاری گروپی‬ ‫(تــیــتــوك)‪ ،‬لـــەبـــارەی هــەڵــبــژاردنــی‬ ‫ڕۆمــانــی دواهەمین هــەنــاری دونــیــاوەو‬ ‫لە گفتوگۆیەكی تایبەتدا بۆ رەخنەی‬ ‫چاودێر‪ ،‬ئاماژە بەوە دەدات‪ ،‬كە هۆكاری‬ ‫یەكەم بۆ هەڵبژاردنی ئەو دەقە‪ ،‬ئاستی‬ ‫ب ــەرزی ڕۆمــانــەكــەو قوڵی ئەندێشەی‬ ‫نووسەر و دونیابینی‌و هەروەها ڕیالیزمی‬ ‫جادویی بوونی بەرهەمەكەیە‪.‬‬ ‫ئەو وتی‪« :‬ئەگەر سەیری پێڕستی‬ ‫كارەكانی پێشترمان بكەی گروپەكەمان‬ ‫پێشتر چەندین ئیقتیباسمان ئەنجامداوە‪،‬‬ ‫لــە بەرهەمەكانی ڕیمۆند كــارڤــەر تا‬ ‫ێ ‌و چەند‬ ‫كــۆمــیــدیــای ئیالهی دانــت ـ ‌‬ ‫نووسەرێكی جیهانی تر‪».‬‬ ‫لە وەاڵمــی ئەو پرسیارەدا‪ ،‬كە ئایا‬ ‫تایبەتمەندییەكانی تــری ئــەم ڕۆمانە‬ ‫چین ‌و تا چەند دەتوانێت لە ڕووی‬ ‫دراماتیكییەوە ئەو سەركەوتنە بەدەست‬ ‫بهێنێت كە كتێبەكە بەدەستی هێناوە؟‬ ‫پشت كوهی وتی‪« :‬دیارە ئێمە هەندێك‬ ‫دەستكاری ڕۆمانەكەمان كردووە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫وەفــاداربــوویــن بە ئەسڵی ڕۆمانەكەو‬ ‫ێ مانگ بەردەوام كارم لەسەر‬ ‫ماوەی س ‌‬ ‫ئیقتباسەكەی كـــردووەو لــە ئێستادا‬ ‫ئامادەین بۆ پڕۆڤەكردن‪».‬‬ ‫وتیشی‪« :‬ئەم ڕۆمانە زۆر دژە شەڕەو‬ ‫زمانێكی زۆر شاعیرانەو جادویەكی‬ ‫تایبەتی تیایە‪ ،‬هەر ئەمەش وای كردووە‬ ‫لە ئێراندا دەنگدانەوەیەكی زۆری هەبێت‬

‫‌و خوێنەر و نوخبەی ئێرانی بەخۆیەوە‬ ‫ســەرقــاڵ كـــردووە و بــە گرنگییەكی‬ ‫تایبەتەوە باس لە گەورەیی ئەم ڕۆمانەو‬ ‫بەختیار عەلی بكەن‪ .‬بەدڵنیاییەوە وەك‬ ‫ڕۆمانەكە‪ ،‬نماییشەكەی ئێمەش بینەر‬ ‫غافڵگیر دەكات‌و شتی زۆر تایبەتی تێدا‬ ‫ێ لێرەدا هیچ لەوبارەیەوە‬ ‫دەبێ‌‪ ،‬نامەو ‌‬ ‫بڵێم تا ئەوكاتەی بینەر لەسەر تەختەی‬ ‫شانۆ دەیبینێ‌‪».‬‬ ‫ئاشكراشی كرد‪ ،‬نماییشەكە زستانی‬ ‫ئەمساڵ یەكەمجار بەشداری فێستیڤاڵی‬ ‫نێونەتەوەیی فەجر دەكات ‌و دواتریش‬ ‫دەیبەن ‌و لە دەرەوەی واڵت نماییشی‬ ‫دەكەن‪.‬‬ ‫گــروپــی تــیــتــوك‪ ،‬كــە لــە گــروپــە‬ ‫ناودارەكانی ئێرانە و پێشتر چەندین‬ ‫بــەرهــەمــی ســەركــەوتــووی هــەبــوزەو‬ ‫بەشداری فێستیڤاڵە نێودەوڵەتییەكانی‬ ‫كردووە‪ .‬هەروەها ئیبراهیم پشت كوهی‪،‬‬ ‫یەكێكە لە دەرهێنەرە الوەكــانــی ئەم‬ ‫چەند ساڵەی دوایی كە بەشداری چەندین‬ ‫فێستیڤاڵی گــەورەی كــردووەو خاوەنی‬

‫کاستی نمایشی شانۆییەکە‬

‫ئێرانی‪ ،‬محەمەد چەرمشیر‪ ،‬محەمەد‬ ‫ڕەزایی ڕاد كە بە گرنگی و بایەخێكی‬ ‫زۆرەوە لە كۆرسی پەیمانگەكەیاندا و‬ ‫لەگەڵ فێرخوازەكانیدا خوێندنەوەی‬ ‫بە كۆیان بۆ كــردووەو ئاماژەیان بەوە‬ ‫كردووە كە ئەم ڕۆمانە شایستەی ئەوەیە‬ ‫لە ئاستی ڕۆمانە باشەكانی دونیادا‬ ‫دابنرێت و ڕۆمانەكانی تری ئەم نووسەر‬ ‫وەربگێردرێنە سەر زمانی فارسی‪.‬‬ ‫وەك وەرگــێــڕ هێمای بــۆ دەك ــات‪،‬‬ ‫یانزە ساڵ لەمەوپێش جارێكی تر و بۆ‬ ‫یەكەمجار هەمان كار بۆ ڕۆمانێكی كوردی‬

‫كرا كە ئەویش حەسار و سەگەكانی باوكم‬ ‫بوو‪ ،‬دوای ئەوەی پاش پێنجساڵ مانەوە‬ ‫لە پشت دەرگای سانسۆرەوەو دواتر بە‬ ‫ناچارو بە سانسۆرەوە باڵوكرایەوە‪ ،‬ڕاشی‬ ‫دەگەیەنێت‪ ،‬لەو ماوە كەمەی حەسار‬ ‫لە كتێبفرۆشییەكاندا بوو چەند جارێك‬ ‫چاپ كرایەوە و هەمان پێشوازی لەالیەن‬ ‫ڕەخنەگرانی ئــەدەبــی و سینەماكارو‬ ‫شانۆكارانەوە لێ كراو ژمارەیەكی زۆر‬ ‫ڕەخنەی لەسەر نووسراو سینەماكاری‬ ‫گەورەی ئێرانی «بەهمەن فەرمان ئارا»‬ ‫لە ڕۆژنامەی شەرقدا و لە بابەتێكدا وەك‬

‫ڕۆمانێكی زۆر دانسقەو تایبەت باس لە‬ ‫حەسارو سەگەكانی باوكم دەكات‪.‬‬ ‫وتیشی‪« :‬هــەر لــەو ســاڵــەداو دوو‬ ‫لە دەرهێنەرانی شانۆی ئێران كاری‬ ‫دراماتۆرگیان بۆ حەسارو سەگەكانی‬ ‫باوكم كرد بەو هیوایەی لە فێستیڤاڵی‬ ‫نێونەتەوەیی فەجری تاراندا نماییش‬ ‫بكرێت‪ ،‬دوا بەدوای ئەوەی ڕۆمانەكە لە‬ ‫كتێبفرۆشییەكاندا كۆكرایەوە و قەدەغە‬ ‫كرا‪ ،‬ڕێگا لە نماییشی شانۆكەش گیراو‬ ‫نەیتوانی لە فلتەری دەزگاكانی سانسۆر‬ ‫دەرچێت و لە فێستیڤاڵی نێونەتەوەییدا‬ ‫نماییش بكرێت‪.‬‬ ‫زیــاتــر وتــیــشــی‪« :‬ئــــەوەی جێگای‬ ‫دڵخۆشییە‪ ،‬گەرچی دوای زیاتر لە دەساڵ‬ ‫مانەوە لە پشت دەرگــای سانسۆرەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم دواجار توانی مۆڵەت وەربگرێت و‬ ‫باڵو بێتەوە و لە ئێستاداو بەو پێشوازیە‬ ‫زۆرەی لێی دەكرێت جێگای دڵخۆشییە‬ ‫بۆ ئە دەبیاتی كورد‪».‬‬ ‫لــە ژمــارەكــانــی ئــایــیــنــدەدا كــۆی‬ ‫گفتوگۆكەی ڕەخنەی چاودێر لەگەڵ‬ ‫ئیبراهیم پشت كوهی دەرهێنەردا باڵو‬ ‫دەكەینەوە‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )468‬دووشه‌مم ‌ه ‪2015/8/10‬‬

‫««‬

‫‪2‬‬

‫مۆنیکا بلوچی‪:‬‬

‫من حەزدەکەم ڕووی تاریکی‬ ‫مرۆڤایەتی دەربخەم‬

‫و‪ .‬لە ئینگلیزییەوە‪ :‬ژیوار جەوهەر‬ ‫مۆنیکا بلوچی‪ ،‬ئەکتەری شۆخوشــەنگی‬ ‫دونیای ســینەما‪ ،‬لــەم دیدارەیدا دەربارەی‬ ‫جوانییەکــەی و ژیانــی تایبەتــی خــۆی و‬ ‫کارەکانی قسە دەکات‪.‬‬ ‫*جوانییەکــەت بۆتە ھۆکاری ئەوەی کە‬ ‫کاری زیاترت دەست بکەوێت؟‬ ‫_ مــن دەزانــم کە جوانــی دەبێتە ھۆی‬ ‫ڕوودانی شــتی ســەیر و نائاســایی‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ھەروەک ئۆســکار وایڵد گوتویەتی‪ ،‬جوانی‬ ‫تــەنھا پێنج خولــەک دەمێنێتــەوە ئەگەر‬ ‫ھیــچ شــتێکی دیکــەت نەبێت بــۆ ئەوەی‬ ‫جوانیەکەتــی پێ بســەلمێنیت‪ .‬من پێم وا‬ ‫نییــە کە دەمتوانی ئەم پیشــەیە وەربگرم‪،‬‬ ‫گــەر تەنھا جوان بوومایــە‪ .‬دەرھێنەرەکان‬ ‫تــەنھا لەبەر خاتــری جوانیەکــەت بانگت‬ ‫ناکەن‪ ،‬ئەوان بــۆ بەھرەو تواناکانت بانگت‬ ‫دەکەن‪.‬‬ ‫*ئایە تا ئێســتا جوانیەکەت کێشەی بۆ‬ ‫درووست کردوویت؟‬ ‫_بەڵــێ‪ ،‬بــە دڵنیاییــەوە بــە تایبەت‪،‬‬ ‫چونکــە من لە پیشــەی فاشــنەوە ھاتووم‬ ‫بــۆ ناو ئــەم کارە‪ .‬ئەمە کێشــەکەی کردە‬ ‫دووئەوەندە‪ ،‬پیشــەی نماییشــی جلوبەرگ‬ ‫و جوانــی خراپترین شــتن لەگەڵ پیشــەی‬ ‫ئەکتــەری‪ .‬چونکە جوانم ھەموو کەســێک‬ ‫وابیردەکاتــەوە کە من گێلــم‪ .‬بەاڵم جوانی‬

‫وەک ڕووبەندێک وایە‪ ،‬پێویستە بیشکێنیت‬ ‫بــۆ ئــەوەی پیشــانی بدەیت کە شــتێکی‬ ‫دیکــەش لە پشــت ئــەو جوانیــەوە ھەیە‪،‬‬ ‫دەبێــت پیشــانی خەڵکــی بدەیــت کە تۆ‬ ‫کێیت‪.‬‬ ‫*ھەر ئــەوەش ھۆکاری ئەوەیــە کە لەم‬ ‫دواییانەدا ڕۆڵە سەرەکییەکان ھەڵدەبژێری؟‬ ‫_لەوانەیە‪ ،‬بەڵێ‪.‬‬ ‫*ئێســتاش پێتوایە کە دەبێ تواناکانی‬ ‫خۆت بسەلمێنیت؟‬ ‫_بۆ خەڵکانی دیکە نا‪ ،‬بەڵکو بۆ خۆم‪.‬‬ ‫*بەڕاستی؟‬ ‫_بەڵــێ‪ ،‬بــە دڵنیاییەوە! من پێویســتم‬ ‫بەوەیــە شــتی تــازە بدۆزمــەوە‪ .‬ئەگــەر‬ ‫کەســێک بێت بۆ الم و کۆمەڵــێ بیرۆکەی‬ ‫نوێــی پێ بێت‪ ،‬ھەتا ئەگەر شــتێکی ناباو‬ ‫و ترســناکیش بــێ‪ ،‬ئەنجامــی دەدەم گەر‬ ‫بــە دڵم بێت‪ .‬من حەزم لــەو فیلمانەیە کە‬ ‫کۆمەڵێــک بابەتی زۆر دێننــە بەرباس‪ .‬لە‬ ‫ئەزموونــی کاری خۆمــەوە‪ ،‬ھەموو کاتێک‬ ‫کــە فیلمێکم تەواو کردووە ئەم بارودۆخەی‬ ‫درووست کردووە‪ .‬وەکو ‪Irréversible,‬‬ ‫‪The Passion of the Christ,‬‬ ‫‪ ، Malèna‬ئەمــە زۆر سەرنجڕاکێشــە‪.‬‬ ‫مــن حەزدەکــەم ڕووی تاریکــی مرۆڤایەتی‬ ‫دەربخــەم‪ .‬ھەر لەبــەر ئەمەشــە کــە مــن‬ ‫ئەکتەرم‪.‬‬ ‫*تــۆ ئارەزوو دەکەیت دووبارە ســەیری‬ ‫فیلمەکانت بکەیتەوە؟‬

‫_نەخێــر‪ ،‬ھەرگیــز دوو جــار ســەیری‬ ‫فیلمێــک ناکەم‪ .‬یــان لەوانەیە بتوانم دوای‬ ‫تێپەڕینــی چەند ســاڵێک ســەیری فیلمێک‬ ‫لە فیلمەکانــم بکەمەوە‪ ،‬چونکە ھەر ھێندە‬ ‫نابێــت کــە دیســانەوە ســەیری مالێنــام‬ ‫کردۆتەوە‪ ،‬زۆر پێکەنیناوی بوو کە دووبارە‬ ‫بینیمەوە‪ .‬من پێویســتم بە تێپەڕینی چەند‬ ‫ســاڵێکە بــۆ ئــەوەی دووبــارە تەماشــای‬ ‫فیلمێک بکەمەوە‪ ،‬چونکە ئەوە زۆر سەختە‬ ‫بێالیــەن بــم دەربــارەی ئــەوە‪ .‬ھەروەھا‬ ‫بێزاربووم ھێندە سەیری خۆم بکەم‪.‬‬ ‫ھاوشــێوەمان نییە‪ .‬کاتێــک ئەو لە دونیای‬ ‫*ھاوسەرەکەشــت ڤینســێنت کاســێل خۆی دەگەڕێتەوە و منیش لە دونیای خۆم‪،‬‬ ‫بەھەمــان شــێوە ئەکتــەرە‪ .‬چ ھەســتێکی ئینجــا ئێمــە بە یەکدی دەگەینــەوە‪ .‬بەاڵم‬ ‫ھەیــە کاتێک لەســەر شاشــە دەگۆڕێت بۆ ئێمــە دوو بوونــەوەری جیاوازیــن‪ .‬من زۆر‬ ‫کەسایەتییەکی دیکە؟‬ ‫ســەربەخۆم و ئەویش زۆر سەر بە خۆیەوە‬ ‫_کاتێــک فیلمی(مێســرین)م بینــی‪ ،‬پێــم وایە ئەمە تاکە ڕێگایــە بۆ ئەوەی بە‬ ‫بەڕاستی سەرســام بووم‪ ،‬چونکە بەڕاستی یەکەوە بین‪.‬‬ ‫کارێکی مەزن بوو‪ ،‬نەمدەتوانی بیناسمەوە‪.‬‬ ‫*گەورەکردنی منداڵەکانتان بەم شێوەیە‬ ‫تەنھا ئەو بەشەی نەبێت کاتێ لە بەندینخانە سەخت نییە؟‬ ‫قســە لەگەڵ منداڵەکانی دەکات‪ ،‬بیرم لەوە‬ ‫_نەخێر‪.‬‬ ‫کردەوە کە چــۆن لەگەڵ منداڵەکانی خۆی‬ ‫*کچەکــەت لــەوە تێــدەگا کــە دایک و‬ ‫ھەڵســوکەوت دەکات‪ ،‬بــەاڵم جگە لەوە‪ ...‬باوکی چ کارێک دەکەن؟‬ ‫کارێکی زۆر جوان و ناوازە بوو‪.‬‬ ‫_نەخێــر‪ .‬بــەم دواییانــە کچەکەم پێی‬ ‫*ئێــوە بەیەکەوە گفتوگۆ لەســەر کار و گوتــم‪« ،‬نــا دایــــە‪ ،‬مــن دەمەوێــت وەک‬ ‫فیلمەکانتان دەکەن؟‬ ‫تــۆ بم‪ .‬مــن نامەوێــت ئیش بکــەم‪ .‬تەنیا‬ ‫دوو‬ ‫لــە‬ ‫ڤینســێنت‬ ‫و‬ ‫_ھەرگیــز‪ .‬مــن‬ ‫دەمەوێــت ببــم بــە دایکێــک و کاتێکیــش‬ ‫ئەو‬ ‫ھاوڕێکانی‬ ‫مــن‬ ‫جیاوازدایــن‪.‬‬ ‫جیھانــی‬ ‫گــەورە بــووم کچەکەم دەچێ بــۆ ئیش‪».‬‬ ‫ناناســم‪ ،‬ئەویش ھاوڕێکانی مــن نازناکات‪ .‬ئەمــە نایابە چونکە ئــەو پێی وایە من ھیچ‬ ‫ئێمــە ھەمان کــەس نابینین‪ .‬ئێمە ژیانێکی ئیشــێک ناکەم‪ .‬ئەو جارێکیان گوتی‪ :‬ژیان‬

‫جوانە‪ ،‬ئێمە ھەمیشــە لە ئۆتێل و خانووی بەاڵم ئەکتەری کارێکی سەختە جوانە بەس‬ ‫جیاوازین‪ ،‬ئەمە زۆر خۆشــە‪ .‬زۆر دڵخۆشم دژوارە‪ .‬ئــەو دەبــێ بەرەنــگاری زۆر شــت‬ ‫بەمە‪ .‬ئەوە مانای ئەوەیە کە من ھەمووکات ببێتەوە‪ .‬وا باشــترە کە پیشــەی ئەکتەری‬ ‫لەگەڵ ئەوم‪.‬‬ ‫ھەڵبژێــری کاتێک کە دایک و باوکت ھەمان‬ ‫*ڕۆژێک لە ڕۆژان ئەو دەیەوێت ببێت بە پیشەیان نەبوبێت‪ .‬باوکی ڤینسێنت ئەکتەر‬ ‫ئەکتەر‪ ،‬وەکو تۆ؟‬ ‫بــوو‪ ،‬ھەر لەبەر ئەوەش زۆر ئاســان نەبوو‬ ‫نەبێ‪.‬‬ ‫وا‬ ‫_ھیواخوازم کە‬ ‫بــۆ ئەو کــە پێناســە و تایبەتمەندی خۆی‬ ‫*بۆچی؟‬ ‫بدۆزێتەوە‪.‬‬ ‫_چونکــە ئەمە کارێکــی تایبەتە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫*خێزانەکــەی تــۆش بە ھەمان شــێوە‬ ‫ئەگــەر ئەو پێم بڵــێ کە دەیەوێت ببێت بە بوون؟‬ ‫ئەسپ‪-‬سوارێک‪ ،‬من ناڵێم نا چونکە ھەبوونی‬ ‫_مــن لــە خێزانێکــەوە ھاتــووم کە بە‬ ‫حەز و ئارەزویەک لە ژیاندا‪ ،‬شتێکی جوانە‪ .‬تەواوەتــی جیــاوازە‪ ،‬بۆیە لێــرەدا کارەکە‬ ‫ئەگەر ئــەو حەز و ئارەزوەکەی ئەو بێ کە ئاســانترە‪ .‬بەاڵم کاتێک تۆ لە خێزانێکەوە‬ ‫ببێت بە ئەکتەرێک‪ ،‬دەی پێویستە بیکات‪ .‬دێیــت کە گشــتیان ئەکتەر بــن‪ ،‬بوون بە‬ ‫کەسێکی ئاســایی بە بەراورد بەوانی دیکە‬ ‫* بــەاڵم لــە کۆتاییــدا ئــەوان تاکێکی کارێکی ئاســان نابێت‪ .‬ئاگادارم ڤینســێنت‬ ‫سەربەخۆن‪...‬‬ ‫دەبــوو بجەنگێت بــۆ دۆزینەوەی شــوێنی‬ ‫ وایــە‪ ،‬ئەگەر بیەوێ یــان نا‪ .‬گەر ئەو خۆی بەھۆی باوکییەوە‪.‬‬‫سەرچاوە‪The Talks :‬‬ ‫ھیوا و ئاواتێکی ھەیە‪ ،‬دەی ئەمە زۆر باشە‪،‬‬

‫جان دۆست‪:‬‬

‫«بەكوردی نووسین بۆ من جۆرێك بوو لە خەبات‌و تێكۆشان»‬

‫ئا‪ :‬شاخەوان سدیق‬ ‫(جان دۆســت) یەكێكە لە نووســەرە ناسراو و‬ ‫دیارەكانی كورد لە ڕۆژئاوای كوردستان‪ ،‬ئەگەرچی‬ ‫ئەو سەرەتا بە زمانی عەرەبی دەستی بە نووسین‬ ‫كرد و ئێستاش بە (كورمانجی) دەنووسێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەم دوایانە هەر دوو ڕۆمانی (میرنامە و عەشیقی‬ ‫وەرگێــڕ)ی لەالیــان وەرگێــڕی بەتوانا (ســەباح‬ ‫ئیســماعیل)ەوە وەرگێــڕدران بــۆ ســەر زمانــی‬ ‫(كوردی_ســۆرانی) و بەزوویی لەنــاو خوێنەراندا‬ ‫ناووناوبانگــی باڵو بووەوە و پێشــوازییەكی زۆری‬ ‫لــێ كــرا‪ ،‬ئەو لــە ئێســتادا لــە واڵتــی ئەڵمانیا‬ ‫نیشــتەجێیە و بڕیارە بەم زوانە چەند بەرهەمێكی‬ ‫تری وەربگێڕدرێنە سەر زمانی (كوردی_سۆرانی)‬ ‫و باڵو ببنەوە‪ ،‬بەمەبەســتی زیاتر ئاشــنابوون بە‬ ‫چەنــد الیەنێكــی ژیــان‌و چۆنێتیی نووســینی بە‬ ‫باشمان زانی ئەم دیدارەی لەگەڵدا ساز بدەین‪.‬‬ ‫ڕەخنەی چاودێڕ‪ :‬وەك دەڵێن هەمیشە نووسین‬ ‫پەیوەندیی بە ڕابردووی نووســەرەوە هەیە و لەناو‬ ‫نووســیندا نووســەر دەیەوێت باس لــە ڕابردووی‬ ‫خۆی بكات‪ ،‬بەتایبەت شكستەكانی‪ ،‬سەرەتاكانی‬ ‫نووســین الی تــۆ چــۆن بــوون؟ تۆ بۆ ویســتت‬ ‫بنووسیت؟ نووسین چ پەیوەندییەكی بە ڕابردووی‬ ‫تــۆوە هەبــوو؟ بە دیاریكراوی ئێوە لە نووســیندا‬ ‫بەدوای چیدا دەگەڕێن؟‬ ‫جان دۆســت‪ :‬وەكــوو هەموو نووســەرانی تری‬ ‫رۆژاوای كوردســتان منیــش بــە زمانــی عەرەبی‬ ‫دەســتم بە نووســین كرد‪ .‬لە سەرەتاشــەوە وەك‬ ‫زۆرێك لەوانی تر بە شیعر دەستم بەنووسین كرد‪،‬‬ ‫من باوكم مەال بوو و دایكم زۆر شــیعری (جزیری‬ ‫و خانــی) لەبەربوو بــۆی دەخوێندینەوە‪ ،‬ئەوەش‬

‫كاریگــەری زۆری لەســەرمن هەبــوو‪ ،‬مەبەســت‬ ‫ســەرەكی منیــش لــە نووســین لەســەرەتاوە تا‬ ‫ئێســتا دەربڕینــی خۆم بووە‪ .‬هەســتەكان لە الی‬ ‫مــن زۆر بوون و من ناچار بووم بە شــیوەیەك لە‬ ‫شــێوەكان دەریــان ببرم‪ .‬بۆ ئــەوەش گەڕام و لە‬ ‫نووســین باشــترم نەدۆزییەوە‪ .‬یەكەم نووسینیش‬ ‫كە من نووسیوم لە تەمەنی دە ساڵیمدابوو‪ .‬دواتر‬ ‫بیرم كردەوە مــن دەبیت فێری كوردی كورمانجی‬ ‫نووسین ببم‌و دەبێت بەو زمانە بنوسم‪ ،‬بەكوردی‬ ‫نووســینیش بــۆ مــن جۆرێــك بــوو لــە خەبات‌و‬ ‫تێكۆشــان‪ .‬ویستم ئەو زمانەی كە قەدەخە كرابوو‬ ‫بیپارێــزم‪ ،‬مــن لە نووســیندا بە دوای راســتی دا‬ ‫دەگەرێــم‪ ،‬بە دوای راســتیی رووت وەكو دەرزی‪،‬‬ ‫گەرم وەكوو هەتاو‪ ،‬تیژ وەكوو شمشێر‪.‬‬ ‫ڕەخنــەی چاودێڕ‪ :‬لــە خوێندنــەوەی هەردوو‬ ‫ڕۆمانــی ئێــوەدا (میرنامــە و عەشــیقی وەرگێر)‬ ‫گەڕانەوەیەكــی زۆر بــۆ نــاو الپەڕەكانــی مێــژوو‬ ‫ێ دەخەنە‬ ‫دەبینرێــت‪ ،‬بەجۆرێك ئێوە قســەی نو ‌‬ ‫ناو مێژووەوە‪ ،‬یان ئەوەی كە پێشــتر نووســراوە‬ ‫و تەفســیری بۆ كراوە‪ ،‬ئێوە دەتانەوێ لە ڕێگەی‬ ‫ئــەو گێڕانەوانــەوە‪ ،‬یان لەڕێگەی مێــژووەوە چی‬ ‫بڵێن؟ ئێوە پرسیارتان لەسەر مێژووی هەیە‪ ،‬یان‬ ‫گومان؟‬ ‫جــان دۆســت‪ :‬پێوەنــدی مــن لەگــەڵ مێــژوو‬ ‫زۆر گــەرم و بــە هێــزە‪ .‬مــن خــۆم بەیەكێك لە‬ ‫سەرسامەكانی بەرهەمە مێژووییەكان دەبینم‪ .‬الی‬ ‫مــن ئەمڕۆ كــوڕی دوێنێ یە‪ .‬من وەكــو كوردێك‬ ‫لە مێــژوو بە گومانم و هەروەها زۆر پرسیاریشــم‬ ‫لە ســەری هەیە‪ .‬پرسیارەكانی منیش هەر هەمان‬ ‫پرسیاری كەسایەتیە گەورەكانی كوردە‪ ،‬مەبەستم‬ ‫(ئەحمــەدی خانی)یە‪ .‬ئایا بۆ كورد بێ دەوڵەتن؟‬ ‫بۆ لە ژێردەســتی تــورك و عەجەمن؟ بۆ ئێمەش‬ ‫پادشایێكی گەورە نەبوو كە هەموو میللەتی كورد‬ ‫بكاتە یەك و ســەر بەخۆبوونی كوردان رابگهێنێ؟‬ ‫بــۆ ناكۆكی دینی هــەن؟ بۆ نەتــەوەكان ناتوانن‬ ‫پێكــەوە ژیانێكی بەختەوەر وئاشــتیانە بژین؟ من‬ ‫هەر دەڵێم ئەگەر لە مێژوودا هەڵەی گەورە نەبان‪،‬‬ ‫ئێستا ژیان بۆ كوردان ئاسانتر دەبوو‪ .‬بە داخەوە‬

‫تا ئەم رۆژە شــەری ســوننە و شــیعە هەیە كەبۆ‬ ‫ئێمە زۆر بێبنەمایە‪.‬‬ ‫ڕەخنــەی چاودێــڕ‪( :‬درێــدا) دەڵێــت «زمــان‬ ‫ئەوەیــە كــە تێگەیشــتنمان بۆ دنیــا دەگۆڕێت»‬ ‫نووســین الی ئێوەش بە زمانێكی تایبەت‌و جیاواز‬ ‫دەبینرێت‪ ،‬بەتایبەت لە گرێچن‌و گێڕانەوەی كەسی‬ ‫ڕاویدا‪ ،‬تاچەند زمان بۆ ئێوە گرنگە؟ ئەو زمانەی‬ ‫دەتانەوێت لە نووســیندا بەكاری بهێنن‪ ،‬تەكنیكە‬ ‫یان یارمەتی تەكنیك دەدات بۆ بەجوانی گەیاندنی‬ ‫بیرۆكەی چیرۆكەكان؟‬ ‫جان دۆســت‪ :‬زمان ئەساســی دەربرینە‪ .‬زمان‬ ‫تایبەتمەندی مرۆڤەكانە‪ ،‬كە ئەوان لە ئافریدەكانی‬ ‫تــر جیــاواز دەكات‪ .‬لــە رۆمان و وێژەشــدا زمان‬ ‫كارەكتــەری یەكەمــە‪ .‬زمانی رۆلی هــەرە گەورە‬ ‫لە نووسینیشــدا دەگێڕێــت‪ .‬نووسەرپێوســتە بە‬ ‫زمانێكــی ئەدەبی بــااڵی بەرز بنووســێت‪ .‬زمانی‬ ‫رۆمان و چیرۆك لە زمانی گوتار نووسین جیاوازە‪.‬‬ ‫نابێ نووســەر بە زمانێكی الواز بنووسێت‪ .‬من بۆ‬ ‫خۆم لە نووســیندا هەوڵدەدەم بە ئاســتێكی بەرز‬ ‫لەمــان و تەكنیكــدا بنوســم و جوانترین وشــەش‬ ‫هەڵدەبژێــرم‪ ،‬ڕســتەكانم تا ئەتوانم بــە ئاوایێكی‬ ‫وێژەیی دادەڕێژم‪ .‬چونكە زمان بەشــێكی گرینگە‬ ‫لە تەكنیكی رۆمان ‪.‬‬ ‫ڕەخنــەی چاودێــڕ‪ :‬لــە زۆر شــوێنی هەردوو‬ ‫ڕۆمانەكەتانــدا (میرنامــە و عەشــیقی وەرگێــر)‬ ‫بەر دونیایەكی تەواوشــیعری دەكەوین‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫لەكاتــی گێڕانــەوەدا‪ ،‬لەكاتێكــدا چەند بەشــێكی‬ ‫هــەردوو ڕۆمانەكــە گێڕانــەوەی تــاڵ‌و تراژیدین‪،‬‬ ‫ئەمە پەیوەندی بە چیــەوە هەیە؟ ئایا كاریگەری‬ ‫ئەوەی بەســەرەوەیە كە ئێوە ســەرەتا خۆتان بە‬ ‫(شــیعر) دەستان بە نووســین كردوە‪،‬؟ یان ئەوە‬ ‫بەكارهێنانــی تەكنیكــە بۆ ڕاكێشــانی خوێنەر بۆ‬ ‫بەردەوام بوون لە خوێندنەوەی چیرۆكەكان‪.‬‬ ‫جان دۆســت‪ :‬راســتە‪ .‬من ســەرەتا بە شیعر‬ ‫دەستم پێكرد‪ .‬یەكەمین پەرتووكی نووسراوی من‬ ‫قەالی (دمدم) داســتانێكی شیعری بوو‪ .‬كاتێ كە‬ ‫لــە «شیعرســتان» بەرەو خاكی «رۆمانســتان»‬ ‫كۆچــم كــرد‪ ،‬هەموو كەرەســتە شیعرییەكانیشــم‬

‫لەگەڵ خۆم هێنا‪ .‬من لە نووسینی ڕۆمانەكانیشمدا‬ ‫ئــەو زمانە شــیعرییە بەســەر گێڕانەوەكانمدا زاڵە‬ ‫ئەویش مەبەســتمە لە رێگای زمانێكی شیعرییەوە‬ ‫سەرنجی خوێنەر رابكشم و نەهێڵم لە خوێندنەوەی‬ ‫رۆمانەكەم بێزار ببن‪ .‬چونكە چێژی خوێنەر بۆ من‬ ‫زۆر گرنگە‪ .‬من جیاوازی لە نێوان زمانی شــیعری‬ ‫لە دەرەوەی زمانی نووسین نابینم‪.‬‬ ‫ڕەخنەی چاودێڕ‪ :‬هەمیشە دەوترێت «وەرگێڕان‬ ‫نووســینەوەی دەقێكــی نوێیــە لە الیان كەســی‬ ‫وەرگێڕەوە» ئێوە هەر دوو ڕۆمانەكەتان(میرنامە‬ ‫و عەشــیقی وەرگێر) بــۆ كوردی وەرگێــڕاون‪ ،‬بە‬ ‫بەراورد بەو پێشــوازییە گەرمــەی كە هەرزوو لێی‬ ‫كــرا و زووش چــووە نــاو خوێنــەران‪ ،‬پێتان وایە‬ ‫ێ بنووســێت‪،‬‬ ‫(وەرگێــڕ) توانیویەتی دەقێكی نو ‌‬ ‫بەمانایەكیتــر وەرگێــڕ توانیویەتــی بیرۆكەكانــی‬ ‫تــۆ بگوازێتــەوە؟ خۆتان تا چەند لــە وەرگێڕانی‬ ‫كارەكان ڕازین؟‬ ‫جــان دۆســت‪ :‬راســتە‪ .‬زۆر جــار وەرگێــران‬ ‫خولقاندنــی دەقێكــی نوێیــە‪ .‬ئەڵبەتــە ئەگــەر‬ ‫وەرگێرەكــە بەهێزبێــت‪ ،‬چونكــە هەرچەند دەقە‬ ‫ئەدەبیەكــە بەهێــز بێت ئەگەر وەرگێــڕ نەتوانێت‬ ‫باش تێكستەكە بگوازێتەوە ئەوا دەقە وەرگێڕاوەكە‬ ‫هــەر الواز دەبێت‪ .،‬وەرگێر بــە توانای وەرگێڕانی‬ ‫خــۆی دەتوانێ دەقە وەر گێڕاوەكە لە ئەســڵیەكە‬ ‫جوانتــر بكات كــە بێگومــان ئەمەش شــارەزایی‬ ‫زۆری دەوێت‪ .‬بۆنموونــە وەرگێڕانی چوارینەكانی‬ ‫(خەییام) كە مامۆســتا هەژار وەریگێڕاوە‪ .‬بەالی‬ ‫منــەوە زۆر زۆر جوانە‪ .‬چوارینەی خەییامی هەژار‬ ‫دەقێكــی ترە‪ ،‬ئەگەر ســەیركەیت بیرورا‌و هزر و‬ ‫فیكــری دەقەكە مولكی خەییــا من‪ ،‬بەاڵم زمان و‬ ‫جوانكاری و رەوانبێژیی ئەو وەگێڕانە مولكی هەژار‬ ‫خۆین‪ .‬من لە وەگێڕانــی هەردو رۆمانی (میرنامە‬ ‫وعەشــیقی وەرگێر)م زۆر رازیم و زۆریش شــانازی‬ ‫دەكەم كە وەرگێرێكی وەكوو مامۆســتا (ســەباح‬ ‫ئیسماعیل) هەردوو رۆمانەكەمی وەرگێڕاوە‪ .‬ئێستا‬ ‫ڕۆمانی (زەنگەكانی رۆماش) ئامادەیە‪٣( ،‬هەنگاو‬ ‫و ‪٣‬دارەش)‪( ،‬مژاباد)تیش كە هیوادارم (مارتینی‬ ‫بەختەوەر)یــش بــەم زووانــە بگاتە بەر دەســتی‬

‫خوێنەرانی ئازیزم‪.‬‬ ‫تێبینی‪:‬‬ ‫جان دۆســت ســاڵی ‪ 1965‬لــە كۆبانی لەدایك‬ ‫بــووە‪ ،‬لە زانكۆی حەلەب بەشــی بایلــۆژی تەواو‬ ‫كردووە‪ ،‬لە ســاڵی ‪٢٠٠٠‬ـــەوە لە واڵتــی ئەڵمانیا‬ ‫نیشــتەجێبووە‪ .‬ســەرەتا بــە شــیعر دەســتی‬ ‫بــە نووســین كــردووە و یەكــەم دیوانــی ســاڵی‬ ‫(‪ )1991‬بەنــاوی (قــەاڵی دم دمەوە) لە ئەڵمانیا‬ ‫باڵوكردۆتــەوە‪ ،‬چەندین كتێبی لــە عەرەبیەوە بۆ‬ ‫ســەر زمانــی كــوردی وەرگێــڕاوە‪ ،‬خاوەنی چوار‬ ‫ڕۆمانی چاپ كراوە‪ ،‬كە هەندێكیان بۆ سەر زمانی‬ ‫عەرەبــی‌و توركی وەرگێڕاون‪ ،‬وەك رۆژنامەنووس‬ ‫كاری كردووە و ماوەیەك پێشكەشــكاری بەرنامە‬ ‫بــووە‪ .‬ماوەی چوارســاڵە وەك سەرپەرشــتیاری‬ ‫پەروەردەیی لە قوتابخانە سەرەتاییەكانی ئەڵمانیا‬ ‫كاردەكات‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )468‬دووشه‌مم ‌ه ‪2015/8/10‬‬

‫‪3‬‬

‫زمانی كوردی لە نێوان دوو دۆزەخدا‬ ‫عەبدولموتەلیب عەبدوڵاڵ‬ ‫نە وەك شەرەفخانی بدلیسی (‪-1543‬‬ ‫‪ )1603‬قســە لە زمانی نەتەوەیی دەكەم‪،‬‬ ‫نــە وەك رۆشــنبیرانی ئەمــڕۆی كوردی‬ ‫قســە لە زمانی ستاندەر(‪)standard‬‬ ‫ی كــوردی دەكــەم‪ ،‬بەڵكــو بە گشــتی‬ ‫ێ بوونی دەق لە چوونە نێو زمان‬ ‫دەمــەو ‌‬ ‫بناسێنم! دەزانم ئەوەش لە سەر جیاوازی‬ ‫ێ بڵێم نووســین‬ ‫وەســتاوە‪ .‬واتــە دەمەو ‌‬ ‫پێگەیشــتنی ئەو خاڵەیــە كە زمان وەك‬ ‫جیــاوازی و وەرگر وەك جیــاوازی تێیدا‬ ‫دەجولێتەوە‪ ،‬كە شیانە سینتاكسییەكان‬ ‫ســێبەریانە و راڤەكردنــە جیــاوازەكان‬ ‫دووبارە بەرهەمیان دەهێننەوە‪.‬‬ ‫(بریستە‪ -‬جان بیار بریسە ‪-1837‬‬ ‫‪ 1923‬زانـــای زمــانــەوانــی فەرەنسیی‬ ‫پێیوایە مێژووی مرۆڤایەتی لە ناوەڕۆكی‬ ‫زماندایە‪ .‬ئیتیمۆلۆژیا (‪)etymology‬‬ ‫هەر تەنها لە وشە ‪-word-‬ەوە نییە‪،‬‬ ‫بەڵكو لە جیهان ‪ -world-‬ەوەیە‪ .‬وشە‬ ‫مێژووە‪ ،‬ئەو مێژووەش رەنگدانەوەی‬ ‫مێژووی بەدواداگەڕانە! وشە وەك زانستی‬ ‫گرامەر لە ناو هەڵێنجراوە‪ ،‬هیچ شتێكی‬ ‫ێ و سەیری تێدا نییە‪ .‬رەنگدانەوەی‬ ‫نو ‌‬ ‫مێژووی مرۆڤایەتی رەنگدانەوەی زمانە‬ ‫لە جیهاندا) بڕوانە‪ :‬عنف اللغە‪ ،‬جان‬ ‫جاك لوسیركل‪ ،‬ترجمە وتقدیم‪ /‬د‪ .‬محمد‬ ‫بدوی‪ ،‬المنڤمە العربیە للترجمە‪ ،‬بیروت‪،‬‬ ‫گ‪2‬ص‪.137 .133‬‬ ‫لێرە لە نێوان مێژووی مرۆڤایەتی‬ ‫و مێژووی بــەدواداگــەڕانــدا‪ ،‬لە نێوان‬ ‫نانی گەنم و نانی جــۆدا‪ ...‬قسان لە‬ ‫دوو دەقی وەرگێڕدراو بۆ سەر زمانی‬ ‫كـــوردی دەكـــەم‪ ،‬یەكەمیان‪ :‬بەرگی‬ ‫یەكەمی كــۆمــیــدیــا(دۆزەخ)ی دانتی‬ ‫ئەلگێیرییە و ئەویدیكە (ئینفێرنۆ)‬ ‫ی دان بــڕاون نــووســەری ئەمریكییە‪،‬‬ ‫نەك لەبەر ئەوەی هــەردوو دەقەكە لە‬ ‫زمانی ئینگلیزییەوە كراونەتە كوردی‪،‬‬ ‫بەڵكو بەشێك لە قسەكانم دەچێتە‬ ‫ئەو خانەیەی كە مێژووی مرۆڤایەتی‬ ‫رەنگدانەوەی زمانە لە جیهاندا و ئەوەش‬ ‫خۆی لە زمان وەك (فۆرمی گشتی) و‬ ‫(جولەی جیاواز) نیشان دەدات‪ ،‬لە دوو‬ ‫سەردەمی جیاواز و دوو هونەری جیاواز‬ ‫و تێڕوانین و جیهانبینی جیاواز‪ ....‬بەو‬ ‫مانایەش لە بەدواداچووندا هەمیشە بە‬ ‫دوای ئەو شیانە سینتاكسییانە و شیانە‬ ‫راڤەییانەداین كە نــووســەر و وەرگــر‬ ‫سێبەریان لێدەكات‪ .‬پرسیار ئەوەیە ئەو‬ ‫جیاوازییانەی باسمان كــرد‪ ،‬لە الیەن‬ ‫وەرگێڕەكانەوە چۆن مامەڵەیان لەگەڵدا‬ ‫كراوە‪ ،‬ئایا رەچاوی ئەو خاڵە كراوە كە‬ ‫(زمانی دەق) چەمكی جیاوازی تێیدا‬ ‫قسان دەكات؟‬ ‫دانتی ئەلگییری لە (فلۆرەنسا)ی‬ ‫ئیتاڵیا لە ساڵی ‪ 1265‬زایینی لەدایكبووە‬ ‫و لە ساڵی ‪ 1321‬زایینی لە غەریبی و لە‬ ‫شاری (راڤینا)دا كۆچی دوایی كردووە‪،‬‬ ‫دانتی لەگەڵ كۆمەڵی بەرهەڵستكارانی‬ ‫(فلۆرەنسا) بووە و بە رابەری یەكەمی‬ ‫ســەردەمــی رێنیسانس دەژمــێــردرێــت‪.‬‬ ‫دانتی شۆڕشێكی گەورەی بە سەر زمانی‬ ‫التینی و كلێسادا كــردووە‪ ،‬كە ئەوسا‬ ‫زمانی نووسین و ئــەدەب بــووە‪ ،‬ئەو‬ ‫نكۆڵیكردنەی بە كردار نواندووە و زمانی‬ ‫نەتەوەیی ئیتاڵیی‪ ،‬زمانی میللی (نانی‬ ‫جۆ) كە رەمزی هەژارەكانە‪ ،‬كردووە بە‬ ‫زمانی نووسین و داهێنانی ئەدەبی‪...‬‬ ‫كۆمیدیای دانــتــی (كــە دۆزەخ وەك‬ ‫بەرگی یەكەمی نووسراوە) بە مرواری‬ ‫زمانی ئیتاڵیی بە تایبەتی و شێوەزاری‬ ‫(تــۆســكــانــی) دادەنـــرێـــت‪ .‬ئەگەرچی‬ ‫ناتوانرێت وەك تێڕوانین و جیهانبینی‬ ‫لە سروشتی ئایینی جیای بكەینەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم لەگەڵ ئەوەشدا گەورەترین رەخنە‬ ‫و نكۆڵیكردن بووە لە پیاوانی ئایینی‬ ‫كەنیسە و دەســەاڵت‪ .‬زمانی كۆمیدیا‬ ‫زمانێكی گوزارەكەرە و لە سەر (بیستن‪/‬‬ ‫خەیااڵ) هەڵنراوە و بونیادی وێنەكانی بە‬ ‫پێشبینیكردنەوە بەندە! وەرگێڕی شارەزا‬

‫و بە سەلیقە (عەزیز گەردی) بە زمانێكی‬ ‫رێك و رەوان و(نیمچە میللی) كردوویە‬ ‫بە كوردی‪ .‬لە نێوان شێوەزاری تۆسكانی‬ ‫و شێوەزاری نیمچە هەولێریی‪ ،‬عەزیز‬ ‫گەردی وەك چۆن (ڤیرجیلیۆ) رێنوێنی‬ ‫دانتی دەكات‪ ،‬ئەویش كۆمیدیای لە بن‬ ‫هەنگڵناوە و گوند بە گوند پێشڕەوی‬ ‫نانی جۆ و رۆناككردنەوەی شێوەزاری‬ ‫ناوچەیی دەكات‪.‬‬ ‫رۆمانی (دۆزەخ‪ -‬ئینفێرنۆ)ی دان‬ ‫براون كە لە سەر كۆدەكانی كۆمیدیای‬ ‫دانتی بەرهەم هێنراوەتەوە و لە رووی‬ ‫گێڕانەوەی هونەریی و سینەماییەوە بە‬ ‫زمانێكی مۆدێرن نووسراوە‪ ...‬وەرگێڕی‬ ‫بــە تــوانــا (شــەفــیــقــی حــاجــی خــدر)‬ ‫كردوویە بە كــوردی‪( .‬دان بــڕاون) لە‬ ‫ساڵی (‪ )1964‬لەدایكبووە‌و دەرچووی‬ ‫كــۆلــیــژی (‪ )amherst‬مــاوەیــەك‬ ‫وەك مامۆستای زمانی ئینگلیزی كاری‬ ‫كردووە‪ ،‬پاشان دوای نووسینی یەكەم‬ ‫رۆمانی بە ناوی (قەاڵی دیجیتاڵی) خۆی‬ ‫بۆ كاری نووسین تەرخان دەكات‪ ،‬هەر‬ ‫لە منداڵیشەوە خۆی لە نێو فەلسەفەدا‬ ‫دۆزیوەتەوە بە تایبەتی دوالیزمییەتی‬ ‫ئایین ‌و زانست‪ ،‬پێش ئەوەی (كۆدی‬ ‫دافنشی) بنووسێت‪ ،‬رۆمانی (فریشتە‬ ‫‌و شەیتان) وەك یەكێك لــە رۆمانە‬ ‫بەناوبانگەكانی تەعبیر لە‌و دوالیزمە‬ ‫دەكات‪ .‬بە گشتی زمانی دان بڕاون زێتر‬ ‫زمانێكی سینەماییە و ئەو رەگــەزەش‬ ‫لە تەواوی كارەكانی ئەو رۆماننووسەدا‬ ‫رەنگیداوەتەوە‪ .‬وەك دەزانین زمانی‬ ‫سینەمایی زێتر لە سەر (هەست‪/‬جولە)‬ ‫كار دەكات و هەر لە میانی یەكتر بڕینی‬ ‫هەست و جولەش نووسەر فەزایەكی‬ ‫سینەمایی‪ ،‬ریتمێكی خێرا لە گێڕانەوە‬ ‫دەسازێنێ‌‪ ،‬ئەو ریتم و فەزایەش وەك‬ ‫لە رۆمانی دۆزەخدا دەیبینین‪ ،‬دەكەوێتە‬ ‫سەر گرژبوونی مانا‌و خاوبوونەوەی زمان‪،‬‬ ‫لەوێشەوە هەوڵدەدا وێنەی سینەمایی بە‬ ‫(وەرگر‪ /‬خوێنەر) ببەخشێت‪.‬‬ ‫بێگومان ئەو دوو شێوە قسە كردن‬ ‫و داڕشتنەی زمان‪ ،‬دەبێتە یەكێك لە‬ ‫خاڵە جیاوازییەكانی ئــەو دوو كارە‬ ‫ێ مەبەست لەو دوو‬ ‫بەرزە؟! بەاڵم دەش ‌‬ ‫كارەدا راستەوخۆ پەیوەندی بە چەمكی‬ ‫نكۆڵیكردن و هەژموونی دەسەاڵتەوە‬ ‫هەبێت‪ ،‬لە پشت ئەو نكۆڵیكردنەش‬ ‫ێ گوتارێكی كلتوری ریفۆرمخواز‬ ‫دەش ‌‬ ‫و گوتارێكی كلتوری گۆڕانخواز هەست‬ ‫پێبكەین‪ ،‬واتە دوو تێڕوانینی جیاواز‬ ‫بۆ مرۆڤ و دنیا‪ ،‬تێڕوانینی یەكەمیان‬ ‫نكۆڵی لــەو بەهایانە دەكـــات‪ ،‬كە لە‬ ‫پەیوەندی نێوان ئەخالق و مامەڵەكردنی‬ ‫دەســـەاڵتـــی كــەنــیــســا و الهـــوتـــەوە‬ ‫هەڵهێنجراوە! دووەمیان پەیوەندی بە‬ ‫هەژموونی دەسەاڵتی یەكەم و هەڵبژاردن‬ ‫و بیركردنەوەی تاكەوە هەیە! دانتی‬ ‫دۆزەخێك پێشبینی دەكات‪ ،‬كە لە سەر‬ ‫بنەمای رزگار كردنی (بەهای مرۆڤایەتی)‬ ‫مرۆڤدۆستی وەستاوە‪ ،‬ئەو بیركردنەوە‬ ‫پێیوایە تــاوان كارێكی نەگریسانەیە‪.‬‬ ‫دۆزەخی دان بڕاون لە سەر كردنەوەی‬ ‫كۆدەكانی دۆزەخی دانتی دروست كراوە‬ ‫و ئامانجی رزگاركردنی (رەگەزی مرۆڤە)‬ ‫لە فەوتان‪ ،‬ئەویش لە رێگای جڵەوكردنی‬ ‫زێدەڕۆیی گەشەی دانیشتووان‪ .‬دانتی‬

‫بەها مرۆییەكان لە پیسبوون دەپارێزێت‪،‬‬ ‫بۆ ئــەوەش دۆزەخێك بۆ پاكبوونەوە‬ ‫دەسازێنێ‌‪ ،‬رووییەكی ئەو بیركردنەوەیە‬ ‫بە دژی بێگاری كلیسا و هەژموونی‬ ‫دەسەاڵتی پاپا دەبینرێت! بەاڵم دان براون‬ ‫ێ و بیدۆزەرەوە)‬ ‫لە رێگای (كۆدی بگەڕ ‌‬ ‫یەكێك لە كاراكتەرەكانی (زۆربیست)‬ ‫دۆزەخــێــك بــۆ رزگــاركــردنــی رەگــەزی‬ ‫مرۆڤ پێشنیار دەكات‪ ،‬ئەو دۆزەخەش‬ ‫بــە جــڵــەوكــردنــی گــەشــەی زۆربــوونــی‬ ‫ێ و بۆ رزگاربوون لە‬ ‫دانیشتووان دادەن ‌‬ ‫زۆربــوونــی دانیشتووان خۆكوشتنێكی‬ ‫خێرخوازانەی بە باش دەزانــێ‌‪ ...‬ئەو‬ ‫بیركردنەوەیەش بە دژی رزگاركردنی‬ ‫مــرۆڤ و بە تایبەتی كــاری رێكخراوی‬ ‫تەندروستی جیهانیی (‪ )W.H.O‬و‬ ‫رەمزی دەرمانسازی‪ -‬كادیۆس (قەلغانی‬ ‫هیرمس) دەكەوێتەوە! دۆزەخی یەكەم‬ ‫(پێشكەوتن) بە رزگــاركــردنــی مرۆڤ‬ ‫لە تاوان و پیسبوونی بەها مرۆییەكان‬ ‫دادەنــێــت‪ ،‬دۆزەخـــی دووەم پێیوایە‬ ‫(پێشكەوتن) ئەوە نییە مرۆڤایەتی لە‬ ‫دەردو بەاڵكان چاك بكەیتەوە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫ئەوەیە كە بۆ هێشتنەوە و رزگاركردنی‬ ‫رەگەزی جۆریی مرۆیی دەردو بەاڵ خەلق‬ ‫بكەیت! یەكەمیان لەگەڵ جۆریی بەها‬ ‫مرۆییەكان تەبا دێتەوە‪ ،‬دووەمیان لەگەڵ‬ ‫كوالیتی (‪ )qulity‬رەگــەزی مرۆیی‬ ‫دایە!! ئەوە شەڕی نێوان دوو دۆزەخ و‬ ‫دوو دنیابینی و دوو بیركردنەوەیە‪ ،‬شەڕی‬ ‫نێوان ئەخالق و زانستە‪ ،‬شەڕی نێوان‬ ‫دڵ و لۆژیكە‪ ،‬شەڕی نێوان چاكسازی و‬ ‫گۆڕانی ریشەییە‪ ،‬شەڕی ساردی نێوان‬

‫رۆژهــەاڵت و رۆژئاوایە‪ ...‬بەو مانایەش‬ ‫ئەگەر رێكخراوی تەندروستی جیهانیی‬ ‫ئامانجی دڵیی و رۆحی دۆزەخی دانتی‬ ‫بێت‪ ،‬ئەوە بۆمبی ئەتۆمی و ڤایرۆسی‬ ‫و لەناوبردن و كوشتنی بە كۆمەڵ‪..‬‬ ‫ئامانجی ژیربێژییانەی تەكنۆلۆژیای‬ ‫دۆزەخـــی دان بــراونــە و (زۆربیست)‬ ‫ی كــاراكــتــەری خــۆكــوژ ئــەو ئامانجە‬ ‫بە گۆڕانێكی ریشەیی دادەنــێــت! بەو‬ ‫مانایەش كێشەی نێوان ئەخالق و كەنیسا‬ ‫و كێشەی نێوان ژیانی تاك و هەاڵوسانی‬ ‫ژمارەی دانیشتوان‪ ،‬كێشەی نێوان خەیاڵ‬ ‫و كردنەوەی خەیاڵ‪ ،‬یان كێشەی نێوان‬ ‫ئایین و زانست‪ ...‬وەك دوو مەبەستی‬ ‫سەرەكی ئەو دوو دۆزەخــە (خوێنەر‪/‬‬ ‫وەرگر) بۆ خۆیان كێش دەكەن و وەك‬ ‫پێویستیش لە هــەردوو دەقــدا زمانی‬ ‫كوردی بە كەمەكێك ئازادییەوە قسان‬ ‫دەك ــات و چێژی تایبەتی خــۆی بەو‬ ‫ئازادییە دەبەخشێت‪.‬‬ ‫ئەگەرچی مەبەستم نییە بەو شێوەیە‬ ‫ئاراستەكانی (خوێنەر‪ /‬وەرگر) دیاری‬ ‫بكەم‪ ،‬بەاڵم ئەو دەقانەی كە پەیوەندییان‬ ‫بە هەژموونی كلتوری دەسەاڵتەوە هەیە‪،‬‬ ‫لە پانتایی كلتوری رۆژهەاڵتیدا و (بە‬ ‫تایبەتی كــوردی‪ -‬وەك دەردەكــەوێــت)‬ ‫هەمیشە هەنووكەیی خۆیان دەسەلمێنن‪،‬‬ ‫ێ بڵێم تاكو روانینمان‬ ‫بەو مانایەش دەمەو ‌‬ ‫بۆ كلتوری دەسەاڵت نەگۆڕین‪ ،‬ناتوانین‬ ‫قسان لە ماف و ئازادییەكانی مرۆڤ‬ ‫بكەین‪ ،‬ئەگەر ماف و ئازادییەكانی تاك‬ ‫بوونیان نەبێت‪ ،‬چۆن دەتوانین مەعریفە‬ ‫دواجـــار دوو دۆزەخــمــان هەیە بە‬ ‫بەرهەم بهێنین؟!‬ ‫زمانی كوردی قسان دەكات‪ ،‬یەكەمیان‬ ‫وەرگێڕ تێیدا لە رێگای شــارەزایــی و‬ ‫سەلیقە و بە تێگەیشتن و راڤەكردنەوە‬ ‫توانیویەتی دەقێكی دیكە بە زمانی‬ ‫دووەم بەرهەم بهێنێتەوە و بە نانی‬ ‫جۆ پێشڕەوی بەهای مرۆیی بكات!‬ ‫دووەمیان هەوڵیداوە لێهاتووی خۆی لە‬ ‫رێگای شێوەزاری ناوچەییەوە بە سەر‬ ‫جولەی تایبەتی و زمانی سینەمایی دان‬ ‫براوندا بسەپێنێ‌؟! شێوەزاری ناوچەیی‬ ‫لە یەكەمیان رێخۆشكەر و چێژبەخشی‬ ‫پێشڕەوییەكانە‪ ،‬بــەاڵم لــە دووەمـــدا‬ ‫كەمەكێك تەگەرە بۆ هونەری یەكتر‬ ‫بڕینی هەست و جولە دروست دەكات‪،‬‬ ‫دواجاریش ریتمە خێراییە سینەماییەكەی‬ ‫دان بــراون كەمێك خــاو دەكــاتــەوە و‬ ‫چێژی ئــەو رەگـــەزەش لە گێڕانەوەدا‬ ‫دەشارێتەوە‪ .‬بە كورتی لە پشت ئەو‬ ‫ئاماژە كردنە جگە لە توانا و سەلیقەی‬ ‫وەرگێڕان‪ ،‬جگە لە بایەخنەدانی وەرگێڕ و‬ ‫(ناوەندی ئاوێر بۆ چاپ و باڵوكردنەوە)‬ ‫بە دەســتــەواژە و هەڵەی ئیمالیی و‬ ‫رێنووسی كوردیی و بایەخدانی وەرگێڕ‬ ‫و (دەزگــای چاپ و پەخشی سەردەم)‬ ‫ێ خوێنەران بیر لە‬ ‫بەو مەسەالنە‪ ...‬دەب ‌‬ ‫دوو داڕشتنی جیاواز و جیهانبینی جیاواز‬ ‫و جولەی جیاوازی مێژووی مرۆڤایەتی‬ ‫بكەنەوە‪ .‬لە دۆزەخی دانتیدا (جوانی)‬ ‫بەها مرۆییەكان لــە بـــەرزی زمــان و‬ ‫مرۆڤدۆستیدایە‪ .‬لە دۆزەخی دان بڕاون‬ ‫(راستی) وەك چەمكێكی یەكالییكەرەوە‬ ‫تەنها لە چاوەكانی مەرگدا دەردەكەوێت‪.‬‬ ‫یەكەمیان وێنەی قەلغانی هیرمس بەرز‬ ‫دەكاتەوە‪ ،‬دووەمیان ئاگاییەكی نهلیستی‬ ‫دەچێنێ‌!‬

‫جگە لە بایەخنەدانی وەرگێڕ و (ناوەندی ئاوێر بۆ چاپ و باڵوكردنەوە)‬ ‫بە دەستەواژە و هەڵەی ئیمالیی و ڕێنووسی كوردیی و بایەخدانی‬ ‫وەرگێڕ و (دەزگای چاپ و پەخشی سەردەم) بەو مەسەالنە‪ ...‬دەبێ‌‬ ‫خوێنەران بیر لە دوو داڕشتنی جیاواز و جیهانبینیی جیاواز و جووڵەی‬ ‫جیاوازی مێژووی مرۆڤایەتی بكەنەوە‬

‫««‬

‫ێ لە قسەكانی‬ ‫ێ هەند ‌‬ ‫لێرە دەمــەو ‌‬ ‫پــێــشــووم لــە بـــارەی تــەرجــەمــەكــردن‬ ‫دووبارە بكەمەوە و بڵێم تەرجەمەكردن‬ ‫گــواســتــنــەوەی پـــرس و ســەرســامــی‬ ‫رۆشــبــیــریــیــەكــی دیـــاریـــكـــراوە بۆ‬ ‫رۆشنبیرییەكی دیــاریــكــراوی دیكە‪...‬‬ ‫تەرجەمەكردن پرۆسەیەكە لە رێگای‬ ‫پەیبردن بە ئاست و جیهانبینی زمانی‬ ‫ئۆرگیناڵەوە‪ ،‬تەئویلكردنێكی دیكە‬ ‫لە زمانی دووەم دادەمــەزرێــن ـێ‌‪ ،‬هەر‬ ‫لێرەشەوە دەشێ‌ ئاماژە بە یەكێك لە‬ ‫گرفتە سەرەكییەكانی (وەرگر‪/‬وەرگێڕ)‬ ‫بدەم‪ ،‬ئەوەی كە پەیوەندی بە شارەزایی‬ ‫زمانەوانییەوە نییە‪ ،‬بەڵكو راستەوخۆ‬ ‫پــەیــوەنــدی بــە گرفتی تێگەیشتن و‬ ‫جیهانبینی فیكرییەوەیە‪ ...‬كاتێك زمانی‬ ‫(خوێنەر‪/‬وەرگێڕ) گرژ دەبێتەوە‪ ،‬یان‬ ‫ێ بگاتە ئەو خاڵەی‬ ‫خاو دەبێتەوە و ناتوان ‌‬ ‫كە زمانی یەكەم پێیگەیشتووە‪ ،‬یان بە‬ ‫ێ ئەو دنیابینیەی‬ ‫مانایەكی دیكە ناتوان ‌‬ ‫كە دەقی ئۆرگیناڵی هەوڵی گەیاندنی‬ ‫دەدات‪ ،‬بیگەیەنێ‌‪ ،‬ئیتر لەوێوە گرفتی‬ ‫ێ گرفتی هەڵنەكردن‬ ‫فیكری كە دەشـ ‌‬ ‫و قبوڵنەكردنیش بێت دەستپێدەكات‪،‬‬ ‫واتە نەبوونی پەیوەندی تێگەیشتن و‬ ‫جیهانبینی فیكری دەبێتە هۆی ئەوەی‬ ‫ێ پارێزگاری‬ ‫كە (وەرگێڕ‪/‬وەرگر) نەتوان ‌‬ ‫لەو ماوەیە و لەو پێشكەوتنە بكات كە‬ ‫لە نێوان ئەو دوو زمانە دیاریكراوەدا‬ ‫بوونی هەیە‪ .‬بەو مانایەش پرۆسەی‬ ‫وەرگێڕان هەر تەنها لە گواستنەوەی‬ ‫زمــانــێــك بــۆ زمانێكی دیــكــە كــورت‬ ‫ناكرێتەوە‪ ،‬بەڵكو هەڵوەشانەوەی دەق و‬ ‫رۆشنبیرییەكی دیاریكراوە بە ئاراستەی‬ ‫تێگەیشتن و رۆشنبیرییەكی دیكەی‬ ‫جیاواز‪ ،‬وێڕای ئەوەش پارێزگاریكردن و‬ ‫چاودێریكردنیشە‪...‬‬ ‫ئەگەر زمان ئەركی گەیاندنی دەاللەت‬ ‫و مانا بێت‪ ،‬ئەوە ئەركی بیركردنەوە لە‬ ‫تێگەیشتنی دنیابینی دەقی ئۆرگیناڵیدا‬ ‫خۆی دەبینێتەوە‪ ،‬بەو مانایەش ئەركی‬ ‫چاودێری و پارێزگاریكردن ئامانجێكە‬ ‫لە بەرزنواندنی ئاستی زمانی دووەمدا‬ ‫ێ بە‬ ‫دەردەكەوێت‪ ،‬هەر لەوێشەوە دەش ‌‬ ‫زمانی یەكەم بگات‪ ،‬بە دیوەكەی دیكەش‬ ‫لە زمانی دووەمیشدا دەقی ئۆرگیناڵی‬ ‫دەتوانێت بە زیندوویی لە ناوكۆیی و‬ ‫كراسێكی دیكەدا بژیت و لەگەڵ خوێنەرە‬ ‫نوێیەكانیشیدا گونجاو بێتەوە‪.‬‬ ‫‪17‬ی تەمموزی ‪2015‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )468‬دووشه‌مم ‌ه ‪2015/8/10‬‬

‫‪4‬‬

‫كتێبی بە دەم ڕێگاوە گوڵچنین‬

‫««‬

‫لە نێوان كۆمەڵناسی و مێژوودا‬ ‫ئاكۆ قادر‬ ‫(‪)٢-٢‬‬

‫مێژوو و كۆمەڵناسی‪:‬‬ ‫فــەزای ســەرەكیی ئــەم كتێبــە و‬ ‫بابەتەكانــی مێــژووە‪ ،‬هــەر لــە ڕێگــەی‬ ‫تۆمــاری مێژویەكــی دیاریكــراوە و‬ ‫كتێبەكــە هەوڵیــداوە لێكۆڵینــەوە لــە‬ ‫بــارەی دیاردەیەكــی گرنگــی كۆمەڵگای‬ ‫كــوردی بەڵكــو سیســتەمی كۆمەڵــگای‬ ‫كــوردی بــكات كە خێڵە‪ ،‬بــە تایبەت لە‬ ‫سەدەكانی دەســەاڵتدارێتیی عوسمانی و‬ ‫قاجاریــدا‪ ،‬بۆ هەر نووســەرێك بەتایبەت‬ ‫بــۆ مێژوونووس‪ ،‬گەر بیەوێت پشــكنینی‬ ‫كۆمەڵناسییانە لە ناو مێژوویەكی دووردا‬ ‫بكات پێش هەموو شتێك دەبێت ئاگاداری‬ ‫ســنورەكانی نێوان ئەم دوو زانستە بێت‪،‬‬ ‫دەبێت میتۆدەكانیــان‪ ،‬چەمكەكانیان بە‬ ‫باشــی لێك جودابكاتەوە و شــارەزابێت‬ ‫دەربارەیــان‪ ،‬هــەر مێژوونووســێك یــان‬ ‫لێكۆڵەرێــك بیەوێــت لێكۆڵینەوەیەكــی‬ ‫كۆمەڵناسییانە لەناو مێژوودا ئەنجامبدات‬ ‫دەبێت چەمكە پێویستەكانی ئەو زانستە‬ ‫شارەزابێت كە هاوكاردەبن لە گەشتن بە‬ ‫ڕاستییەكان‪ ،‬لەوانە چەمكی «وەزیفە» و‬ ‫«بونیــاد» و «ڕۆڵ» و‪ ...‬هتد‪ ،‬چەمكی‬ ‫وەزیفــە واتــە وەزیفەی هەر بەشــێك لە‬ ‫كۆمەڵگا ئەوەیە گشت بپارێزێت‪ ،‬پاراستن‬ ‫ێ‬ ‫واتــە هاوســەنگی ڕاگرێــت‪ ،‬بێگومان ب ‌‬ ‫ڕەتكردنەوەی بوونی ڕەگەزی دینامیكیەت‬ ‫و گــۆڕان لــە هەمــوو پنتێكدا بــەاڵم لە‬ ‫ێ تێكدانی هاوسەنگی‪،‬‬ ‫ســیاقی گشتیدا ب ‌‬ ‫وەك چۆن چەمكی بونیاد «البنیە» واتە‬ ‫تەماشاكردنی كۆمەڵگا وەك یەك یەكەی‬ ‫یەكگرتــوو كە هەر گۆڕانێك لە یەكەیەك‬ ‫یــان بەشــێكدا ڕوبــدات كاریگــەری لــە‬ ‫بەشەكانی تردا دروست دەكات‪ .‬هەروەها‬ ‫چەمكی «ڕوڵ» كە لە زیاد لە شوێنێكی‬ ‫ئەم كتێبەدا گرنگییەكی تایبەتی هەبووە‪،‬‬ ‫ڕۆڵــی كۆمەاڵیەتــی بەو شــێوە ڕەفتارە‬ ‫دیاریدەكرێــت كــە لە یەكێك چــاوەڕوان‬ ‫دەكرێت بە حوكمی پێگە و شوناسەكەی‬ ‫لەنــاو كــۆی بونیــادە كۆمەاڵیەتیەكەدا‪،‬‬ ‫بــۆ نموونە ڕۆڵی «مەوالنــا خالد» لەناو‬ ‫سیســتەمی ئایینیی كۆمەڵــگای بابان و‬ ‫لەناو دەسەاڵتدارێتیی باباندا‪ ،‬نمونەیەكی‬ ‫تــر گفتوگۆی نێــوان «مســتەر ڕیچ» و‬ ‫«عوسمان بەگ» دەربارەی ڕۆڵی الوازی‬ ‫پیاوانــی ئایینی لە سیســتەمی سیاســی‬ ‫بەریتانیادا و نیشاندانی بێزاری لە بوونی‬ ‫ڕۆڵیان لە سیستەمی فەرمانڕەوای باباندا‬ ‫لــە الیــەن ئەمــە دووەمیانــەوە‪ ،‬كە ئەم‬ ‫خاڵەش كەرەستەی لێكدانەوەیەكی چاكە‬ ‫بۆ هەر لێكۆڵینەوەیەكی ئایندەیی لەسەر‬ ‫پێگــەی ئایین لــە سیســتەمی خێڵەكی‬ ‫كوردیدا‪.‬‬

‫كۆمەڵناسی و ئەدەب و هونەر‪:‬‬ ‫یەكێك لە لقە نوێیەكانی كۆمەڵناسی‪،‬‬ ‫كۆمەڵناسیی ئەدەبە‪ ،‬كۆمەڵناسیی ئەدەب‬ ‫لەو ســۆنگەیەوە پەیدابووە كە ئەدەبیش‬ ‫دیاردەیەكــی تــری گرنگــی كۆمەڵگایە‪،‬‬ ‫كۆمەڵناسی ناتوانێت بیركردنەوە و زەوق‬ ‫و خەیاڵــی ئەدەبیی تــاك نادیدە بگرێت‬ ‫وەك ســەرچاوەیەك لــە ســەرچاوەكانی‬ ‫مەعریفــە‪ ،‬چ جــای ئەگــەر ئــەو ئەدەبە‬ ‫ئەدەبێكــی دەســتەجەمعی بێــت وەك‬ ‫فۆلكلــۆر‪ ،‬بۆ ئێمەی كورد كە دەمانەوێت‬ ‫خوێندنــەوەی كۆمەڵناســی بكەیــن بــۆ‬ ‫چەنــد ســەدەی پێشــوومان‪ ،‬بێگومــان‬ ‫لەبــەر كەمیــی دەقــی ئەدەبــی ناچارین‬ ‫بەتەواوەتی پشــت بە فۆلكلۆر ببەســتین‬ ‫كە بەشــێكی زۆری ئــەوەی كۆكراوەتەوە‬ ‫ڕوژهەاڵتناســەكان كۆیــان كردووەتەوە‪،‬‬ ‫كۆمەڵناســیی ئــەدەب ئامانجــی ئەوەیە‬ ‫بگات بــە جیهانبینیی هۆنەر و نووســەر‬ ‫و ئەدیــب و حەیرانبێــژەكان دەربــارەی‬ ‫كۆمەڵگا‪ ،‬ئەمەش لە پێناو دەستخستنی‬ ‫زانیاریی دەربــارەی بونیادی كۆمەڵگا بە‬ ‫تایبەت لەو ســاتە مێژوویانەدا كە بەڵگە‬ ‫و تۆماری پێویستمان لەبەر دەستدا نییە‬ ‫لــە بارەیانــەوە‪ ،‬یەكێك لــە بابەتەكانی‬ ‫كتێبەكــە هەوڵدانــە بــۆ ئەنجامگیریــی‬ ‫چەنــد پرســێكی كۆمەاڵیەتی لــە ڕێگەی‬ ‫حەیرانــەوە‪ ،‬توێــژەر گەیشــتووە بەوەی‬ ‫حەیــران دەرخــەری بوونــی پەیوەندیی‬ ‫ســۆزدارانەیە لــە نێــوان ڕەگەزەكانــدا‪،‬‬ ‫لــە نێــوان ژن و پیــاوی كــورددا‪ ،‬بــە‬ ‫تایبــەت ئەو پەیوەندیانــەی لە دەرەوەی‬ ‫چوارچێوەكانــی خێزانــن‪ ،‬هەروەهــا‬ ‫بابەتەكانــی ڕەدووكەوتــن و هەڵگرتــن و‬ ‫ســەندنی یار بە زۆر‪ ،‬حەیــران وەزیفەی‬ ‫دەرخســتنی جۆرێــك لە تابــۆ و نەریت‬ ‫ێ ئەوەی لە زۆرینەی‬ ‫شكاندنی تێدابووە ب ‌‬ ‫حاڵەتەكانــدا بــەر بــە دەزگا خێڵەكی و‬ ‫ئایینــی و بەهایەكانیــان بكەوێت‪ ،‬بەڵكو‬ ‫ئــەو دەزگایانــە قبوڵیــان كــردووە و لە‬ ‫بەرامبەریــدا لێبوردەییان نواندووە‪ ،‬وەك‬ ‫لە كتێبەكــەدا ئاماژەی پێدراوە‪ ،‬حەیران‬ ‫دەرخــەری بوونــی خەیاڵێكــی میللــی‪،‬‬ ‫تاكی كوردە بۆ شــكاندنی ئەو چوارچێوە‬ ‫ڕێكخراوەی بەهایی و ڕەوشتیانەی خێزان‬ ‫و خێڵی كوردی لە ســەر دامەزراوە‪ ،‬واتە‬ ‫ئەم هونەرە دەرخەری بونی خەیاڵێكە بۆ‬ ‫بەزاندن و تێكشكاندنی هەندێك لە نەریتە‬ ‫خێزانییەكان‪ ،‬پرســیار ئەوەیە چەند ئەم‬ ‫بابەتە ئەچێتە خانەی بوونی ئایدیایەكی‬ ‫الدەرانەی میللییەوە؟ یان بە پێچەوانەوە‬ ‫دەربــڕی ئایدیایەكــی میللــی بێــزار لەو‬ ‫قەیدوبەندانــەی خێزانی خێڵەكی كوردی‬ ‫بەسەر تاكەكانیدا سەپاندوویەتی؟ یاخود‬ ‫ئەمە بــە تایبــەت «ڕەدوكەوتــن» هەر‬ ‫دەربڕی بوونــی دیاردەیەكی كۆمەاڵیەتی‬ ‫ســازاوە لەگــەڵ كــۆی هــزرە كوردییــە‬ ‫خێڵكییەكەدا‪ ،‬ئەمەیە كە ئێمە دەمانەوێت‬ ‫نووســەری ئــەم كتێبــە پاشــخانێكی‬ ‫بیڵێیــن‪ ،‬بــەو پێیــەی ئــەم دیاردەیــە‬ ‫ڕێگایەكی تر بووە لە ڕێگا ئاســاییەكانی گــەورەی هەیــە وەك توێژەرێكــی بواری‬ ‫خێزان دروســتكردن لە ڕێگەی سەندن و مێــژوو‪ ،‬بــەاڵم ئــەم كتێبــەی یەكــەم‬ ‫ســەپاندنەوە لە سەردەمێكدا كە لۆژیكی هەوڵیەتــی لــە بــواری كۆمەڵناســیدا‪،‬‬ ‫بــاوی ئــەو هــزرە خێڵەكییــە كوردییــە مــن وەك خوێنەرێــك بــە درێژایی كاتی‬ ‫هەر ســەندن و ســەپاندن بووە‪ ،‬ئەمەش خوێندنــەوەی كتێبەكــە لــە هەوڵــی‬ ‫پێویســتی بە لێكۆڵینەوەی ســەربەخۆی ئەوەدا بووم بزانــم من كتێبێكی مێژووی‬ ‫جــودا هەیــە كــە بیســەلمێنێت ئایا ئەم دەخوێنمــەوە یــان كۆمەڵناســی‪ ،‬لــە‬ ‫دیاردەیــە «ڕەدووكەوتن» لە كوێی ئەم هەندێــك جێگــەدا دڵنیادەبــووم لەوەی‬ ‫هــزرە گشــتییە خێڵەكییــە كوردییەدایە كتێبێكــی مێژوویــی دەخوێنمــەوە بەاڵم‬ ‫كــە هێــز و بااڵدەســتی و ســەپاندن و خێرا لــە پەڕەیەكــی تــردا ڕام دەگۆڕی‬ ‫ســەندن پێوەرەكانیەتی‪ ،‬بەهەر حاڵ ئەم بــەوەی مــن مامەڵــە لەگــەڵ كتێبێكــی‬ ‫بەشــە هەوڵێكــی بوێرە بــۆ دامەزراندنی كۆمەڵناسیی كوردی دەكەم‪ ،‬سەرئەنجام‬ ‫كۆمەڵناســییەكی كــوردی كــە ئــەدەب دوای تەواوكردنــی كتێبەكــە هــەر لــە‬ ‫و هونــەر بــە یەكێك لە ســەرچاوەكانی نێــوان ئــەو دوو ڕایــەدا مامــەوە‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئــەم كتێبە وەك هەوڵێك دەمێنێتەوە بۆ‬ ‫مەعریفە بزانێت‪.‬‬

‫دروستكردنی كۆمەڵناسییەكی كوردی كە‬ ‫دەســتی بردووە بۆ مێژوویەك كە پێشتر‬ ‫تەنها كاری مێژوونووســە كورد و بێگانە‬ ‫و ڕۆژهەاڵتناســەكان بــووە‪ ،‬ئــەم كتێبە‬ ‫وەك كتێبێــك لە نێوان مێژوو و تێڕوانی‬ ‫كۆمەڵناســییانە بــۆ چەردەیــەك بابەت‬ ‫لە مێــژووی كورددا دەڕواتــە كتێبخانەی‬ ‫كوردییەوە‪ ،‬پێدەچێت لە داهاتوودا وەك‬ ‫هەوڵە بەراییەكانی مێژووی كۆمەاڵیەتیی‬ ‫كوردی زیاتر بناسرێت‪.‬‬ ‫مێــژوو كاتێــك لــە هــەر كتێبێكــی‬ ‫كۆمەڵناســیدا بەكاردەهێنرێت مەبەســت‬ ‫لێــی تۆماركردنــی ڕووداوەكان نییــە‬ ‫ئەوەندەی مەبەســت لێی بەكارهێنانیەتی‬ ‫وەك ڕێگایــەك‪ ،‬میتۆدێــك بــۆ زانینــی‬ ‫ڕەگوڕیشەكانی دیاردەیەكی كۆمەاڵیەتی‪،‬‬ ‫بۆیــە لــە نــاو هــەر توێژینەوەیەكــی‬ ‫كۆمەڵناســیدا مێژوو خۆی لە هەموو ئەو‬ ‫وردەكارییــە بچوكانــە بەدووردەگرێت كە‬ ‫وەزیفەیەكی گرنگیان لــە توێژینەوەكەدا‬ ‫نییــە‪ ،‬بــۆ نمونە خــۆی لە هەمــوو ئەو‬ ‫شــیعرانەی مەوالنــا خالــد الدەدات كــە‬ ‫بریتین لە مەدح و سەنای ئایینی‪.‬‬ ‫بــەاڵم لــە ڕوویەكــی تــرەوە دەكرێت‬ ‫ئــەم كتێبــە وەك هەوڵێــك بناســرێت‬ ‫بــۆ هێنانــی مێژوو بــۆ نــاو لێكۆڵینەوە‬ ‫كۆمەڵناسییەكان‪ ،‬لە كاتێكدا كۆمەڵناسی‬ ‫ئەكادیمی كوردی‪-‬كە تاڕادەیەك كاریگەری‬ ‫لە دەرەوەی بەشــەكانی كۆمەڵناسی ناو‬ ‫زانكۆكانــدا لــە ئاســتی نەبوندایە‪ ،‬یەك‬ ‫میتــۆد پەســەند دەكات ئەویش میتۆدی‬ ‫ئیمبریكی و ئامــرازی ئامارە‪ ،‬لە كاتێكدا‬ ‫ئەم میتۆدە ســەرەڕای باشییەكانی بەاڵم‬ ‫كێشەی گەورەشی هەیە‪ ،‬دیارە لە ڕێگەی‬ ‫بەكارهێنانــی ئامــار وەك ئامرازێكــی‬ ‫توێژینەوەی زانســتی دەكرێــت ئەنجامی‬ ‫دەقیق و ورد و جێمتمانە بەدەست بهێنین‬ ‫لە دیاردەیەكــی كۆمەاڵیەتیی دیاریكراودا‬ ‫یــان ڕویەكــی دیاریكــراوی دیاردەیــەك‬ ‫یان بەشــێك لە بەشــەكانی كۆمەڵگادا‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەم میتــۆدە كەمتوانایە لە پێدانی‬ ‫مەعریفــە و ڕوئیایەكــی هەمەكــی و‬ ‫گشتگیر دەربارەی كۆمەڵگا‪ ،‬پشتبەستن‬ ‫بــە مێــژوو و بەبوونــی جیهانبینییەكــی‬ ‫مێژوویــی وەبەكارهێنانــی وەك میتۆد لە‬ ‫توانایدایە ئــەم كەموكورتییە پڕ بكاتەوە‬ ‫كە مێتۆدی ئیمبریكی ناتوانێت ئەنجامی‬ ‫بدات‪ ،‬پشتبەستنی كۆمەڵناسی بە مێژوو‬ ‫ێ دەبەخشێت‬ ‫شارەزاییەكی هەمەكیمان پ ‌‬ ‫دەربــارەی ڕەگوڕیشــەكانی بونیــادی‬ ‫كۆمەاڵیەتــی‪ ،‬لــە كاتێكــدا ئێمــە زۆر‬ ‫پێویستمان بە دروستكردن و دامەزراندنی‬ ‫ڕوئیایەكــی گشــتگیر هەیــە دەربــارەی‬

‫بەكارهێنانی ئامار ناكرێت‪ ،‬لەگەڵ ئەوەی‬ ‫ئــەم میتــۆدە لە نرخــی كەمناكرێتەوە و‬ ‫هــەر وەك یەكێك لە میتــۆدە گرنگەكان‬ ‫دەمێنێتەوە كە توانــای هەیە مەعریفەی‬ ‫ێ بڵێت‪،‬‬ ‫باوەڕپێكراومان دەربارەی بەش پ ‌‬ ‫بــەاڵم دەكرێت هاوشــان بــەوە میتۆدی‬ ‫مێــژوو‪ ،‬وە میتۆدی بــەراوردكاری كاری‬ ‫ێ بكرێت‪ ،‬كاتێك مێژوو و كۆمەڵناســی‬ ‫پ‌‬ ‫هــاوكاری یەكدەبــن لــە توێژینەوەیەكدا‬ ‫دەكرێت ئــەم میتــۆدە بەكاربهێنرێت كە‬ ‫«ئیمیــل دۆركایم» لە گرنگیدا وتوویەتی‬ ‫«وەك ئەزمونێكی ناڕاســتەوخۆ وایە»‪،‬‬ ‫هــەروەك دەكرێت هاوشــان بــە مێژوو‪،‬‬ ‫ئاماریش وەك ئامرازێك بۆ دەستخستنی‬ ‫زانیــاری و هەروەهــا وەك هاوكارێــك لە‬ ‫هەمان توێژینەوەدا بەكاربهێنرێت‪.‬‬ ‫مێژوو لە لێكۆڵینەوەیەكی كۆمەڵناسیدا‬ ‫وەك چەردەیــەك بەڵگەنامــە و تۆمــار‬ ‫مامەڵەی لەگەڵدا دەكرێت بۆ لێكدانەوەی‬ ‫دیاردەكان و ڕەگوڕیشەكانیان و ڕەوتیان‬ ‫لەناو مێژوودا‪ .‬یەكەم كار كە لێكۆڵینەوەی‬ ‫كۆمەڵناســی لەگــەڵ ئــەم تۆمارانــەدا‬ ‫دەیــكات ئەوەیە ڕووداوە شــاز و بچووك‬

‫نووسەری ئەم كتێبە پاشخانێكی گەورەی هەیە‬ ‫وەك توێژەرێكی بواری مێژوو‪ ،‬بەاڵم ئەم كتێبەی‬ ‫یەكەم هەوڵیەتی لە بواری كۆمەڵناسیدا‬ ‫كۆمەڵــگای كوردی كە لەم بــوارەدا زۆر‬ ‫دواكەوتوویــن‪ ،‬ئەمــەش هۆكارەكــەی بە‬ ‫پلــەی یەكــەم دەگەڕێتــەوە بــۆ تازەیی‬ ‫و كەمتوانایــی كۆمەڵناســی ئەكادیمــی‬ ‫كوردی و یەكێك لە كێشە بنەڕەتییەكانی‬ ‫ئــەو كۆمەڵناســییەی لە ناو بەشــەكانی‬ ‫كۆمەڵناســیدا هەیــە و نەیتوانیــوە بێتە‬ ‫دەرەوە بــۆ نــاو كۆمەڵــگا و بــۆ نــاو‬ ‫جەدەلــە ڕۆشــنبیرییەكەی ڕۆشــنبیری‬ ‫كــوردی نەبوونــی دیدێكــی ڕوونــە بــۆ‬ ‫میتــۆد‪ ،‬هەروەها بۆ كارپێكردنی زیاد لە‬ ‫میتۆدێــك لە مەیدانــی توێژینەوەدا‪ ،‬هەر‬ ‫بۆیــە كۆمەڵناســی كــوردی دانەمەزراوە‬ ‫كــە تیــۆری جیــاواز جیاوازمان لەســەر‬ ‫ێ بــدات‪ ،‬بێگومان‬ ‫كۆمەڵــگای كوردی پ ‌‬ ‫ئەم كارە تەنها بــە مێتۆدی ئیمبریكی و‬

‫ێ كاریگەرەكان دەخاتــەالوە‪ ،‬هەروەها‬ ‫بــ ‌‬ ‫مێژووی كەسی فەرمانڕەوا و كەسایەتییە‬ ‫ێ سودبن فەرامۆش‬ ‫كاریگەرەكان ئەگەر ب ‌‬ ‫دەكرێن‪ ،‬ئــەوەی دەمێنێتەوە دیاردەكان‬ ‫و ڕەوتیانــە لەناو مێــژوودا‪ ،‬كتێبەكە لە‬ ‫هەندێك جێگادا ئەمەی ڕەچاو نەكردووە‬ ‫بەتایبەت لە باســی «مەوالنــا خالیدا»‪،‬‬ ‫بــۆ هــەر توێژینەوەیەكی كۆمەڵناســیی‬ ‫ئــەوەی گرنگ بێــت لە باســی مەوالنادا‬ ‫دیــاردەی مەوالنایــە نــەك كەســی‬ ‫مەوالنــا خالــد‪ ،‬هەموو ژیانــی مەوالنا بۆ‬ ‫لێكۆڵینەوەیەكــی كۆمەڵناســی گرنــگ‬ ‫نییــە‪ ،‬ئەوەی تێیدا گرنگــە مەوالنایە كە‬ ‫دەبێتــە ڕەوت‪ ،‬هەروەها ڕۆڵی ئەوە لەناو‬ ‫سیستەمی فەرمانڕەوای باباندا‪ ،‬هەروەها‬ ‫تێكەڵبوونی ئەم تەریقەتە ســۆفیگەرییە‬

‫بە دەزگای دەرەبەگی‪ ،‬بەشی هەرە زۆری‬ ‫شــیعرەكانی مەوالنا بۆ كتێبێكی ئەدەبی‬ ‫دەســتدەدەن و وەزیفەیەكیان لە ناو ئەم‬ ‫كتێبە كۆمەڵناسییەدا نییە‪ ،‬ئەوەی گرنگە‬ ‫لــە شــیعرەكانیدا مەدحەكانی نین بەڵكو‬ ‫شــیعرەكانیەتی بۆ میر و فەرمانڕەواكانی‬ ‫بابــان‪ ،‬هەروەهــا نامەكانی‪ ،‬بــە تایبەت‬ ‫ئەوانەی باس لە چۆنیەتی دابەشكردن و‬ ‫ئیدارەكردنی سامانی خانەقاكەی دەكات‪،‬‬ ‫كــە نووســەر ئامــاژەی بــە ئاماژەكانی‬ ‫پشــت ئــەو نامانە كــردووە كــە بەڵگەن‬ ‫بــۆ تێكەڵبوونــی خانەقا بە سیســتەمی‬ ‫باجگیریی دەرەبەگی‪.‬‬ ‫ئــەوەی دەمێنێتــەوە لــە بابەتــی‬ ‫مێــژوودا بیڵێیــن ئەوەیــە كــە كاتــی‬ ‫ئەوەیە مێژوونووســەكانی كورد دەســت‬ ‫ببــەن بۆ توێژینەوە دەربــارەی دیاردەی‬ ‫دیاریكــراوی كۆمەاڵیەتــی بــەاڵم دوای‬ ‫ئەوەی ئامراز و چەمكە پێویســتییەكانی‬ ‫ئــەم بوارە لە زانســتەكانی تر وەردەگرن‬ ‫و بەكاریدەهێنن‪ ،‬هەروەها كاتی ئەوەشە‬ ‫كــە كۆمەڵناســیی كوردی و ڕوشــنبیر و‬ ‫توێــژەرە كۆمەاڵیەتییــەكان لە ســایەی‬ ‫دوو دەستەوەســتانی ڕەهــا و دژ بەیەك‬ ‫خۆیــان ڕزگاربكــەن كــە یەكەمیــان‬ ‫میتــۆدی ئەمبریكییە كــە دەبێت خۆیان‬ ‫شــارەزا بكــەن بەرامبــەر توناكانی ئەم‬ ‫میتــۆدە و ســنورەكانی‪ ،‬بەبــێ‌ ئــەوەی‬ ‫ڕەتــی بكەنــەوە‪ ،‬دووەمیــان دەبێــت‬ ‫دیدێكــی ڕوون بەرامبــەر فەلســەفە و‬ ‫میراتە میتافیزیكییەكــەی بەرهەمبهێنن‪،‬‬ ‫شــارەزایی بەرامبەر سنوورەكانی توانای‬ ‫فەلســەفە و میراتەكەی بۆ خوێندنەوەی‬ ‫ێ ئەوەی ئەم‬ ‫كۆمەڵگا بەدەســتبهێنن بــ ‌‬ ‫شارەزاییە بیانگەیەنێتە ئەوەی فەلسەفە‬ ‫ڕەتبكەنــەوە‪ ،‬ئــەم دوو هەوڵــە پێكەوە‬ ‫دەبێتە هۆی لەدایكبوونی كۆمەڵناســیی‬ ‫كوردی خۆی‪.‬‬ ‫بــەاڵم ســەبارەت بــە باســی ئاییــن‬ ‫لــە نــاو خێڵــە كوردییەكانــدا كــە هیچ‬ ‫بەشــێكی ســەربەخۆی لــە كتێبەكــەدا‬ ‫وەرنەگرتووە‪ ،‬چەنــد ئاماژەیەكی خێرای‬ ‫تێدایــە دەربارەی ئاییــن و ڕۆڵی پیاوانی‬ ‫ئایینــی‪ ،‬لە وێنــەی بوونی مزگــەوت لە‬ ‫الی گونــدە جێگیــرەكان و نەبوونــی لە‬ ‫الی كۆچــەرەكان و وەزیفەكانی مەال لەو‬ ‫سیســتەمەدا‪ ،‬هەروەها بەریەكنەكەوتنی‬ ‫بڕوا ئایینەكان بە دیاردەی دزی «بەڵكو‬ ‫بەهــای دزی» لەناو خێڵە كۆچەرەكاندا‪،‬‬ ‫كە جێگای لێكۆڵینەوەیەكی قوڵە‪.‬‬

‫ێ‬ ‫دواســەرنج دەمەوێــت ئامــاژەی پــ ‌‬ ‫بــدەم بابەتی ڕۆڵی مــەال و كۆلكەمەالیە‬ ‫لە سیســتەمی خێڵەكیی كوردی و هزری‬ ‫خێڵەكیــی كوردی كە نووســەر ئاماژەی‬ ‫ێ داوە‪ ،‬بەاڵم كۆلكەمەال (واتە‬ ‫خێــرای پ ‌‬ ‫ئــەوەی بەتەواوەتــی نەبووە بــە مەال و‬ ‫وەزیفەی ئەو دەبینێت)‪ ،‬نووسەر بەرپرسی‬ ‫كــردووە لــە باڵوكردنــەوەی خورافیــات‬ ‫و بیروبــاوەڕی ناڕاســتدا‪ ،‬لــە ڕاســتیدا‬ ‫بیروبــاوەڕی خورافی و ناڕاســت شــتێك‬ ‫نییــە داهێنراوی كۆلكەمــەال یان مەالكان‬ ‫بێــت‪ ،‬بەڵكو ئەوە دەربــڕی قۆناغێكە لە‬ ‫قۆناغەكانــی عەقڵی مرۆیی‪ ،‬قۆناغێكە لە‬ ‫قۆناغەكانی بیركردنەوەی پێش زانســت‪،‬‬ ‫مــەال یــان كۆلكەمەال بەرپــرس نییە لەو‬ ‫عەقڵــە بەڵكــو ئــەو ڕۆڵ دەبینێت لەناو‬ ‫كــۆدا وەك هــەر كــەس و توێژێكــی تر‪،‬‬ ‫وەزیفەی ئەو گەیاندنی پەیامەكانی ئایین‬ ‫و هەروەهــا وەزیفەی واقعی و گرنگی ئەو‬ ‫توێژە بۆ ئەو ســەردەمە پاراســتنی ئەو‬ ‫بیروباوەڕانەیــە كــە لەو ســەردەمەدا باو‬ ‫بــووە‪ ،‬لە ناویانــدا وەزیفەی بەخشــینی‬ ‫چارەســەری نازانســتییە بە نەخۆشەكان‬ ‫لــە كاتێكــدا پزیشــك و زانســت لــە‬ ‫ئارادانییــە‪ ،‬لــە عەقڵیەتێكدا نەخۆشــی‬ ‫لــە ئەنجامی ســزایەكی خوداییــەوە یان‬ ‫لــە ئەنجامــی ســزا و دەستوەشــاندنی‬ ‫بوونــەوەرە غەیبییەكانــەوە دروســت‬ ‫بووبێــت ئەوا دەبێت پیاوانی ئایینی ڕۆڵ‬ ‫بگێــڕن‪ ،‬واتە ئەو هزرە خورافییە هەیە و‬ ‫كۆلكەمەال و مەالكان ڕۆڵ دەگێڕن تێیدا‪،‬‬ ‫باشــترین بەلگەش هەر لە كتێبەكەدایە‪،‬‬ ‫ئەویــش بەڵێنــی چارەســەركردنی كوڕە‬ ‫نەخۆشەكەی مەحمود پاشا لە الیەن زانای‬ ‫گــەورە «مەوالنا خالد»ەوە‪ ،‬بەاڵم دواتر‬ ‫مردنــی نەخۆشــەكە و هەاڵتنی مەوالنای‬ ‫ێ دەكەوێتــەوە‪ ،‬مەالكان دروســتكەری‬ ‫ل‌‬ ‫ئــەو عەقڵییەتــە نیــن‪ ،‬بەڵكــو هەڵگری‬ ‫عەقڵییەتەكــەن وەك كــۆی كۆمەڵــگا‪،‬‬ ‫عەقڵییەتەكــە بارودۆخێكــی گــەورەی‬ ‫مێژوویــی دروســتی كردووە كــە زیاد لە‬ ‫هۆكارێك لە پشــتییەوە وەستاوە‪ ،‬لەوانە‬ ‫ژێرخانــی ئابووریــی خێڵەكــی‪ ،‬نەبوونی‬ ‫شــار‪ ،‬نەبوونــی دەزگای فەلســەفی و‬ ‫زانستی لەناو ئەو سیستەمە خێڵەكییەدا‪،‬‬ ‫هەروەها ئەو قۆناغە قۆناغێكی سروشتییە‬ ‫لە قۆناغەكانی بیركردنەوەی مرۆڤ‪ ،‬بەاڵم‬ ‫كورد و خێڵە كوردییەكان دوای سەدەها‬ ‫ی دەربازبوون‪ ،‬بۆیە‬ ‫ســاڵ تا ڕادەیەك لێ ‌‬ ‫عەقڵیەتی خورافی كوردی پێش زانســت‬ ‫شــتێكی لــەوە گەورەتــرە داهێنــراوی‬ ‫توێژێكــی وەك كۆلكەمــەال یــان مــەال‪،‬‬ ‫تەنانەت ئایین خۆشی بێت‪ ،‬بەڵكو ئایین‬ ‫خۆشــی لەناو چوارچێوەی ئەو هزرەدایە‬ ‫و بنەمــا و بونیادەكانی ئەو كۆمەڵگایانە‬ ‫هەم دەســتیان هەبووە لە دروســتبوونی‬ ‫ئایینەكان و هەم دەستیان هەیە لە جۆری‬ ‫تەفســیرەكانیان بۆی‪ ،‬كە كــۆی ئەمەی‬ ‫پەیوەندی بە كوردەوە هەیە‪ ،‬پێویســتی‬ ‫بە لێكۆڵینەوەی تایبەت هەیە لەژێر ناوی‬ ‫«هزری كوردی پێش زانست»دا‪.‬‬ ‫بــەاڵم ئــەوەی دەمێنێتــەوە بیڵییــن‬ ‫ئەوەیــە كــە خوێندنەوەی ڕاســتەقینەی‬ ‫كۆمەڵگای كوردی شــتێك نییە بە تەنها‬ ‫لە ئەســتۆی كۆمەڵناســی كــوردی بێت‪،‬‬ ‫بەڵكو دەرگا دەبێت بكرێتەوە لە بەردەم‬ ‫خوێندنــەوەی مێژوویــی كۆمەاڵیەتیــدا‪،‬‬ ‫هەروەهــا خوێندنــەوەی دەروونیــی‬ ‫كۆمەاڵیەتــی و جوگرافیــی كۆمەاڵیەتــی‬ ‫و دەیەهــا لقــی زانســتی و مرۆیــی تر‪،‬‬ ‫بەمشــێوەیە كــۆی زانســتەكان هاوكاری‬ ‫یەك دەبن لەم كارەدا‪ ،‬بە یەك زانست و‬ ‫بە تەنها بە یەك میتۆد ئەم كارە ناكرێت‪،‬‬ ‫واتە ناكرێت دیدێكی گشــتگیر دەربارەی‬ ‫كۆمەڵگای كوردی بەرهەم بێت لە ڕێگای‬ ‫یەك زانستەوە بە فەرامۆشكردنی زانستە‬ ‫مرۆیەكانــی تــر‪ ،‬بەاڵم هــەر هەوڵێك بۆ‬ ‫خوێندنەوەی كۆمەڵگای كوردی لە ڕێگای‬ ‫زیاد لە زانســتێكەوە هەولێكی بەرهەمدار‬ ‫و بە ئەنجام دەبێت‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )468‬دووشه‌مم ‌ه ‪2015/8/10‬‬

‫««‬

‫‪5‬‬

‫سەبارەت بە‪:‬‬

‫ڕاگوێزانی ژاپۆنییە ئەمەریکاییەکان لە سەردەمی جەنگی جیهانیی دووەمدا‬ ‫و‪ :‬لە ئینگلیزییەوە‪ :‬ژوان شوانی‬ ‫(‪)2-1‬‬ ‫وتووێژێکی ڕادیۆیی بە بەشــداریی ژنە‬ ‫ڕۆماننووسی ژاپۆنی بە ڕەگەز ئەمریکایی‬ ‫«جولی ئوتسوکا»‬ ‫ســوپاس کــە لەگەڵمانــن‪ ،‬مــن تــۆم‬ ‫جۆڵتــن‪-‬م لە (‪)NPR‬ـــەوە لــە جێی‬ ‫دایان ڕێــم بەرنامەکە پێشــکەش دەکەم‬ ‫ئــەم هەفتەیە‪ .‬لــە ســەرودەمی جەنگی‬ ‫جیهانیــی دووەمــدا‪ ،‬ئەمەریــکا زیاتر لە‬ ‫ســەد هەزار خەڵکی بە ڕەگــەز ژاپۆنیی‬ ‫ڕەوانــەی بەندیخانــەی جەنــگ کردن لە‬ ‫ناو خاکی ئەمەریکادا‪ .‬دوو لەســەر سێی‬ ‫ئەو کەســانە هاواڵتیــی ئەمەریکی بوون‬ ‫و زۆریــان لە ئەمەریــکا لەدایک بووبوون‬ ‫و گــەورە بووبــوون‪ .‬تەنیــا چەند ڕۆژێک‬ ‫مۆڵەتیــان درابوویە کــە کەلوپەلەکانیان‬ ‫کــۆ بکەنەوە تــا لەگــەڵ خێزانەکانیاندا‬ ‫بەرەو کامــپ ڕابگوێزرێن‪ .‬بۆ باســکردن‬ ‫لەو قۆناغە تاریکــەی مێژووی ئەمەریکا‪،‬‬ ‫لە ســتۆدیۆ نووســەری ڕۆمانی (کاتێک‬ ‫ئیمبراتۆر خودایی بوو)‪ ،‬جولی ئۆتسوکا‪-‬‬ ‫م لەگەڵە‪ ،‬لە ســتۆدیۆی پرتالند‪ -‬یشەوە‬ ‫ریتچــارد ڕیڤــس میوانمانــە‪ .‬ڕیتچــارد‬ ‫نووســەری کتێبێکی نوێیە بە ناونیشانی‬ ‫(‪Infamy: The Shocking‬‬ ‫‪Story of the Japanese‬‬ ‫‪American Internment in‬‬ ‫‪ .)World War II‬دەمانەوێ گوێمان‬ ‫لــە ئێوەش بێت‪ ،‬بەتایبــەت ئەوانەی کە‬ ‫هاوشێوەی جولی ئەندامانی خێزانەکەیان‬ ‫بۆ کامپ براون یان جۆرێک پەیوەندییان‬ ‫بــە کامپەکانــەوە هەبــووە‪ ،‬دەتوانــن‬ ‫پەیوەندی تەلەفۆنییمان پێوە بکەن یاخو‬ ‫ئیمەیڵمان بۆ ڕەوانە بکەن‪.‬‬ ‫تــۆم‪ :‬بەخێربێیــت جولی ئۆتســوکا و‬ ‫ساڵو لە تۆش ڕیتچارد‪ ،‬لە پۆرتالندەوە‬ ‫جولی‪ :‬خۆشحاڵم‪.‬‬ ‫ڕیچارد‪ :‬بەیانیتان باش‪.‬‬ ‫تۆم‪ :‬ڕیتچارد‪ ،‬تۆ لە کالیفۆرنیا گەورە‬ ‫بوویــت؟ پێموایە گەلێک ســاڵی تەمەنت‬ ‫لــەوێ بەســەربردووە‪ .‬لــە دەســتپێکی‬ ‫کتێبەکەتــدا باس لە بینینــی یەکێک لە‬ ‫کامپەکانــی جەنگــی جیهانیــی دووەم‬ ‫دەکەیــت کاتێــک بە ئۆتۆمبێــل بە الیدا‬ ‫تێپەڕیویــت‪ .‬پێمــان بڵێ بیــرت لە چی‬ ‫دەکــردەوە کاتێــک بە الی ئــەو کامپەدا‬ ‫دەڕۆیشــتی و چ کاریگەرییەکــی هەبــوو‬ ‫لەسەر بڕیاری نووسینی کتێبەکەت؟‬ ‫ڕیچــارد‪ :‬لەڕاســتیدا مــن خەڵکــی‬ ‫نیویۆرکــم‪ ،‬بــەاڵم لە زانکۆی باشــووری‬ ‫کالیفۆرنیا وانە دەڵێمەوە‪ .‬کاتێک بتەوێ‬ ‫لە لۆس ئەنجەلوس‪-‬ـەوە بۆ مەلەی زەریا‬ ‫بچیــت‪ ،‬دەبێت بــە زۆنگاوەکانــی دۆڵی‬ ‫ئۆونــز‪-‬دا تێپەڕیت‪ ،‬هەرجارێکیش داخڵی‬ ‫دەروازەکــە دەبیت‪ ،‬تابلۆیــەک دەبینیت‬ ‫کە لێــی نووســراوە ((‪Mananzar‬‬ ‫‪. War Location Camp‬‬ ‫هەموو جارێکیش دەمگوت خۆزگە زیاترم‬ ‫لەبارەی ئەو کامپــەوە بزانیایە‪ ،‬ئەوەندە‬ ‫نەبێــت یەکێــک لــە کورســی دواوەی‬ ‫ســەیارەکەوە دەیگــوت «ئــەوە کامپــی‬ ‫ژاپۆنییــەکان نەبــوو؟» بەڵێ خۆی بوو‪،‬‬ ‫بــەاڵم ئێمە لــە خۆرهەاڵتــی ئەمەریکاوە‬ ‫هیچمان لە بارەیەوە نەدەزانی‪.‬‬ ‫نزیکــەی هەژدە هــەزار ئەمەریکیی بە‬ ‫ڕەگــەز ژاپۆنییان لەو کامپــەدا دانا بوو‪.‬‬ ‫منیــش هەمیشــە پــەرۆش بــووم بزانــم‬ ‫چــی لەودیو ئەو بیابانــەوە گوزەراوە‪ .‬لە‬ ‫ڕاستیدا‪ ،‬دوورخستنەوەی ژاپۆنییەکانیش‬ ‫ڕووداوێکــی دابــڕاو و نائاســایی نییــە‪.‬‬ ‫مێــژووی ئەمەریــکا پــڕە لــە چیرۆکــی‬ ‫هێنانــی خەڵک بۆ لێدانی ســکەی قەتار‬ ‫و دروســتکردنی ئاشــی پۆاڵ و کارکردن‬ ‫لە قەسابخانەدا‪ .‬هەر لە ئێرلەندییەکانەوە‬ ‫تــا جولەکە و هەموو ئەو کەســانەی کە‬ ‫پێمانوابــوو لــە ئێمە ناچن‪ ،‬بــەاڵم ئێمە‬

‫بوون‪.‬‬ ‫ئــەوەش ئــەو کتێبــە بــوو کــە مــن‬ ‫دەمویســت بینووســم‪ ،‬بۆ ئــەوەی بەش‬ ‫بــە حاڵــی خۆم‪ ،‬خــۆم دڵنیــا بکەمەوە‬ ‫لــەوەی کە جارێکی دی شــتی لەم جۆرە‬ ‫ڕوو ناداتەوە‪ ،‬چونکە ئەو یاســایانەی کە‬ ‫ڕەواییــان بەو کارە دا لە ســاڵی ‪١٩٤٢‬دا‬ ‫هەتا ئێستایش هەر بوونیان هەیە‪.‬‬ ‫تۆم‪ :‬با باســی ئــەوە بکەین کە چۆن‬ ‫ڕووی دا‪ .‬تــۆ نووســیوتە ئەمــە کتوپــڕ‬ ‫دوای هێرشــەکەی پێرڵ هاربۆر ڕووی دا‪.‬‬ ‫هێرشەکە لە حەوتی دیسەمبەری ‪١٩٤١‬دا‬ ‫بوو‪ .‬دوای ئەوە چی ڕووی دا؟‬ ‫ڕیچارد‪ :‬ئێف بی ئای لیســتێکی چەند‬ ‫هەزار کەسیی هەبوو‪ ،‬هەندێکیان ئەڵمانی‬ ‫و هەندێکیشــیان ئیتاڵی بــوون‪ ،‬چونکە‬ ‫ئەڵمانیــا و ئیتاڵیــاش شــەڕیان لە دژی‬ ‫ئێمــە ڕاگەیاندبوو‪ .‬ئەمانیــش کە پێیان‬ ‫دەوتــرا ئیســێ‪ ،‬ژاپۆنی بــوون و پێیان‬ ‫دەوتــرا پەناهەندە‪ ،‬چونکــە ژاپۆنییەکان‬ ‫لــە ســاڵی ‪ ١٩٢٤‬تا ســاڵی ‪ ١٩٥٢‬بۆیان‬ ‫نەبــوو ببنــە هاواڵتیــی ئەمەریــکا‪ .‬ئەم‬ ‫خەڵکانــە کــە ناویان لە لیســتەکەدا بوو‬ ‫زۆربەیان سەرۆکی کۆمەڵە و ئەنجومەنی‬ ‫گەڕەک یان مامۆســتا و ڕۆژنامەنووس و‬ ‫پیاوانی ئاینیی بوون‪ ،‬یان هەر کەسانێکی‬ ‫تر بوون کە کاریگەرییان لەســەر خەڵکی‬ ‫هەبوو‪.‬‬ ‫ئــەو کەســانە دەســگیر دەکــران و‬ ‫دەخرانــە زیندانی حکومییەوە‪ .‬زۆر جار‪،‬‬ ‫خێزانەکانیــان بۆ ماوەی چەند مانگ یان‬ ‫چەند ساڵیش نەیاندەزانی لە کوێن‪ .‬دوای‬ ‫نــۆزدەی فێبــراوەر لە شــااڵوی دووەمی‬ ‫دەســگیرکردندا‪ ،‬کاتێــک کــە فرانکلیــن‬ ‫ڕۆزڤێڵت یاسای ژمارە ‪٩٠٦٦‬ی واژۆ کرد‬ ‫و ناوچەکانی خۆرئاوای ئەمەریکای کردە‬ ‫ناوچــەی جەنــگ‪ ،‬ئەو کاتە ســوپا مافی‬ ‫ئەوەی پێدرا هەر کەســێک کە بیانەوێت‪،‬‬ ‫ڕاگوێــزن‪ .‬ســوپا دەیویســت کاســانێک‬ ‫هەبــن بــۆ ڕاگواســتن – پەمپــدراو بــە‬ ‫درۆی دەزگای ڕۆژنامەگەری و سیاسەتی‬ ‫خۆرئاوای ئەمەریکا و بە ڕەگەزپەرســتی‬ ‫و بە تەماع و بە ترســێکی ڕاســتەقینە‪،‬‬ ‫تەنیا خەڵکانێک کە دەســتیان کەوتن بۆ‬ ‫ڕاگواستن ژاپۆنییە ئەمەریکییەکان بوون‪.‬‬ ‫تــۆم‪ :‬تەنیا بۆ ڕوونکردنەوە‪ ،‬ڕیتچارد‪،‬‬ ‫ئــەو فەرمانە تەنیا بــۆ ناوچەی خۆرئاوا‬ ‫بــوو؟ ئایــا ژاپۆنییەکانــی خۆرهەاڵت بە‬ ‫گشــتی پارێــزراو بــوون لــەم فەرمانە و‬ ‫ئەوانی نەدەگرتەوە؟‬ ‫ڕیچــارد‪ :‬ئەوان بــە تەواوەتی پارێزراو‬ ‫بوون‪ .‬ئــەو فەرمانە تەنیا بۆ ئۆریگۆن و‬ ‫واشینگتۆن و کالیفۆرنیا و چەند بەشێکی‬ ‫ئەریزۆنا و کۆلۆڕادۆ بوون‪.‬‬ ‫تۆم‪ :‬پێمــان بڵێ چیت لەبــارەی ئەو‬ ‫کامپەوە زانــی لە میانی ئەو کاتانەی کە‬ ‫بــە الیــدا تێدەپەڕیت بۆ مەلــەی زەریا‪.‬‬ ‫هیچ زانیارییەکت ســەبارەت بە ژیان لەو‬ ‫کامپانەدا هەڵکڕاند؟‬ ‫ڕیچارد‪ :‬ژیان قورس و ئێجگار ناخۆش‬ ‫بــووە‪ .‬هەم ناخــۆش و هەم بــە ئومێد‪.‬‬ ‫ژاپۆنییەکان سەرسەختانە نیشتمانپەروەر‬ ‫و دڵســۆز بوون بۆ ئەمەریکا‪ .‬لە هەردوو‬ ‫دیــوی تەلبەندەکانەوە هــەر ئەمەریکایی‬ ‫بــوون‪ .‬ژاپۆنییەکان پێیان وترابوو گوایە‬ ‫بــۆ ســەالمەتی خۆیــان خراونەتــە ئەم‬ ‫کامپانە‪ .‬بەاڵم بێگومان کە گەیشــتبوونە‬ ‫ئــەوێ بە چــاوی خۆیــان بینیبوویان کە‬ ‫لوولەی چەک و الیتی ســەر دیوارەکان و‬ ‫حەرەســەکان ڕوویان لە دیــوی ناوەوەی‬ ‫کامپ بووە نــەک دیوی دەرەوە‪ .‬دیواری‬ ‫کامپــەکان لــە کاغــەزی تەنــک و تیواڵ‬ ‫دروســتکرابوون لە ناوچەیەکدا کە پلەی‬ ‫گەرمــا تیایــدا دەگەیشــتە ‪ ١٢٠‬پلــەی‬ ‫فەرنهایــت لــە هاوین و ‪ ٣٠‬پلە ژێر ســفر‬ ‫لە زستاندا!‬ ‫تــا ڕادەیــەک وەک موعجیــزە‪ ،‬بە بێ‬ ‫هاوکاریی دەرەکــی‪ ،‬ژاپۆنییەکان خۆیان‬ ‫ئــەم کامپانەیــان کــردە شــارۆچکەی‬ ‫ئەمەریکی پڕ لە تیم و دەستەی ڕاهێنانی‬

‫کامپ وشەیەک بوو‪ .‬بەاڵم پێموایە من بە منداڵیی باش لە مانای ئەو وشەیە نەگەیشتبووم‬ ‫یاریی بەیسبۆڵ و قوتابخانەی دواناوەندی‬ ‫و گروپــی دیدەوانیــی‪ .‬ئیــدی ئــەو‬ ‫وێنانــەش لە کامپەکانــەوە دەگوێزرانەوە‬ ‫و تــا ڕاددەیەکیــش دەســتی ژاپۆنییــە‬ ‫ئەمەریکییەکان خۆیانی تێدا بوو‪ ،‬چونکە‬ ‫نەیاندەویســت وەک قوربانــی ببینرێــن‪.‬‬ ‫ئــەوان وا خۆیــان دەبینی کــە یارمەتیی‬ ‫بارودۆخــی شــەڕەکە دەدەن بــەوەی کە‬ ‫ڕێگەیان داوە لەو کامپانەدا دەستبەســەر‬ ‫بکرێن‪.‬‬ ‫لــە ڕاستیشــدا ئــەوان لــەو کابینــە‬ ‫هاکەزاییانــەدا دەژیــان‪ ،‬بە بــێ ئاو و بە‬ ‫بــێ ئامــرازی چێشــتلێنان و ســەرئاو و‬ ‫دەستشــۆر لە دەرەوە و تاکە گڵۆپێک بۆ‬ ‫ڕووناکی‪ .‬لە هەر ژوورێکی ‪ ٩‬بە ‪ ٤‬مەتردا‬ ‫شــەش تا هەشت کەســی تێئاخنرا بوو‪.‬‬ ‫لە ڕاستیدا ئەوان لە کامپی دیلی جەنگدا‬ ‫بوون‪ ،‬بەداخەوە‪.‬‬ ‫تۆم‪ :‬ڕاستە‪ ،‬ئەوە کامپی دیلی جەنگ‬ ‫بووە‪ .‬جولــی‪ ،‬خێزانەکەی تــۆ‪ ،‬دایکت‪،‬‬ ‫خاڵــت و داپیــرەت ســێ ســاڵیان لــەو‬ ‫کامپانە بەســەر بردووە و باپیرت یەکێک‬ ‫بووە لەوانەی کە دەسگیر کراوە‪.‬‬ ‫جولــی‪ :‬باپیرم هــەر زوو دوای ئەوەی‬ ‫پێرڵ هاربۆر بۆمبباران دەکرێ و لە یەکەم‬ ‫وەجبــەی دەســگیرکردنەکاندا دەگیرێت‪.‬‬ ‫دووشــەممەی پاش بۆمببارانکردنی پێرڵ‬ ‫هاربــۆر چووەتــە ســەر کارەکــەی‪ .‬ئەو‬ ‫سەرپەرشــتیاری گشــتیی کۆمپانیایەکی‬ ‫هاوردە و هەناردە بوو لە سان فرانسیسکۆ‪،‬‬ ‫ئــەو کەســێکی دیــاری خــاوەن بزنس و‬ ‫کۆمەڵگەکــەی بووە‪ .‬لەو دوشــەممەیەوە‬ ‫هەرگیــز نەگەڕایەوە ماڵەوە و نەنکیشــم‬ ‫نەیزانیبــوو چــی لــێ بەســەرهاتووە‪ ،‬تا‬ ‫پێنج ڕۆژ دواتر پۆستکارتێکی لە دەزگای‬ ‫پەناهەندەوە پێ دەگات کە تیایدا هەواڵی‬ ‫دەسگیرکردنی مێردەکەی پێدەدرێ‪.‬‬ ‫خۆیشــم ئــەو نامانەم بینیــون کە لە‬ ‫ماوەی یەکەم ســاڵی جەنگــدا باپیرم بۆ‬ ‫نەنکمــی نووســیون‪ .‬ئــەو نامانەمان لە‬ ‫ئاگردانەکــەدا دۆزینــەوە؛ نەنکم چەندین‬ ‫ساڵ دواتر ویستبووی بیانسووتێنێ‪ .‬لەو‬ ‫نامانــەدا باپیرم باس لــە پیاوانی ئیتاڵی‬ ‫و ئەڵمانیــش دەکات کە دەســگیرکراون‪،‬‬ ‫زۆربەی پیــاوەکان ژاپۆنی بــوون؛ بەاڵم‬ ‫ژمارەیەکــی کەم ئیتاڵی و ئەڵمانیشــیان‬ ‫تێــدا بوون‪ .‬ئــەو یەکەم جار بۆ شــاری‬ ‫میزوال لــە ویالیەتی مۆنتانا ڕاگوێزراوە و‬ ‫پاشــان بۆ ســێ کامپی تر کە وەزارەتی‬ ‫داد بەڕێوەی بردوون‪ ،‬براوە‪.‬‬ ‫تۆم‪ :‬چ بەڵگەیەک هەبوو بۆ سەلماندنی‬ ‫ئــەوەی کــە باپیــرت ســیخوڕ بووبێت؟‬ ‫چ بەڵگەیەکیــان بــۆ درووســتکردبوو؟‬ ‫یــان بــوون و نەبوونــی بەڵگــە هــەر‬ ‫مەسەلەیەکیش نەبووە؟‬

‫جولی‪ :‬گوایە جەلســەیان بۆ گرتوون‪،‬‬ ‫بەاڵم ئێمــە داوای مەلەفەکەیمان کرد لە‬ ‫ئێف بی ئای بەاڵم هیچمان دەستنەکەوت‪.‬‬ ‫ڕاســتە ئــەو ســکرتێری کۆمەڵــەی‬ ‫ژاپۆنییەکانــی ئەڵمێــدا بــوو‪ ،‬بــەاڵم چ‬ ‫بەڵگەیــەک نەبوو کە هیچکام لەم پیاوانە‬ ‫سیخوڕ بووبێتن‪ .‬تەنیا ویستوویانە پیاوان‬ ‫لــە کۆمەڵــگای ژاپۆنییــەکان داببڕێنن و‬ ‫دەشزانرا کە ئەم پیاوانە هیچ تاوانێکیان‬ ‫لە ئەستۆ نەبووە‪.‬‬ ‫تۆم‪ :‬ئایا هەر تەنیا کە پیاوێکی دیاری‬ ‫نــاو کۆمەڵگاکــە بووبیت بــەس بووە بۆ‬ ‫ئەوەی بتگرن؟‬ ‫جولی‪ :‬بەڵێ‪ ،‬نێرینەیەکی دیار و ڕابەر‬ ‫بووبیت‪ ،‬دەسگیر دەکرایت‪ ،‬بەڵێ‪.‬‬ ‫ڕیچــارد‪ :‬بــە تەنیــا نێرینــەش نــا‪،‬‬ ‫بەڵکــو ‪ ١٣‬ئافرەتیــش هەر لــەو ڕۆژەدا‬ ‫لــە کالیفۆرنیــا کــە خاوەنــی دوکان و‬ ‫خێــزان بــوون و بێ جــواب گێڕانەوە لە‬ ‫منداڵەکانیان‪ ،‬دەسگیر کراون‪.‬‬ ‫تۆم‪ :‬جولــی ئاماژەی بەوە دا کە هیچ‬ ‫بەڵگەیەکی دژی باپیری یان هەر پیاوێکی‬ ‫تر دەســتنەکەوتووە – ئایــا تۆ هیچیت‬ ‫بینیــوە؟ تۆ باســی فەرماندەیەکی هێزی‬ ‫دەریاییــت کرد بە ناوی کێنیث ڕینگڵ کە‬ ‫لیستی ناوەکانی دروستکردووە‪.‬‬ ‫ڕیچــارد‪ :‬ڕینــگڵ ژاپۆنییەکــی بــاش‬ ‫دەپەیڤی‪ ،‬ئەمەش شــتێکی دەگمەن بوو‬ ‫لە ناو سپیپێســتەکاندا‪ .‬ئەو شەش ساڵ‬ ‫لــە باڵوێزخانــەی ئەمەریــکا لــە تۆکیۆ‬ ‫فەرمانبەر بووە‪ .‬ڕاســتە ئەو دەســتی لە‬ ‫دروستکردنی لیســتەکەدا هەبووە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لــەوە گرنگتــر‪ ،‬ئــەو هۆشــداری دابووە‬ ‫وەزارەتــی داد و ســوپا و ســەرۆکی‬ ‫ئەمەریکا کە ژاپۆنییەکان مەترسی نیین‪.‬‬ ‫یەکێــک لــەو هۆکارانــەش کــە وای‬ ‫لێکــردووە بتوانێــت ئەمە بڵێــت ئەوەیە‬ ‫کــە ئــەم ڕێگــەی پێــدراوە ســیخوڕی‬ ‫بەســەر کونســوڵگەری ژاپۆنەوە بکات و‬ ‫گوێبیستی ژاپۆنییە شاهەنشاییەکان بێ‪،‬‬ ‫هەروەها ئەو دۆکیومێنتانەشــی بینیبون‬ ‫کــە تیایاندا نووســراون دەســەاڵتدارانی‬ ‫ژاپۆن خۆیان متمانەیان بە ژاپۆنییەکانی‬ ‫نــاو ئەمەریکا نییە و پێیــان وایە ئەوان‬ ‫دڵســۆز و الیەنگــری ئەمەریکان و ئەگەر‬ ‫ســیخوڕیان بوێ ئەوا وا باشترە بە دوای‬ ‫کۆمۆنیست و ڕەشتپێستەکاندا بگەڕێن‪.‬‬ ‫تــۆم‪ :‬جولــی‪ ،‬ئــەی تــۆ ڕۆژی دوای‬ ‫هێرشــەکەی سەر پێرل هاربۆر‪ ،‬دایکت و‬ ‫داپیرەت چییان لێ بەسەرهات؟‬ ‫جولــی‪ :‬لەڕاســتیدا ئــەوان تــا چەند‬ ‫ڕۆژێــک تۆقی بوون و واقیــان وڕما بوو‪.‬‬ ‫دواتر لە کۆتایی ئەپریلدا ئەوانیش لەگەڵ‬ ‫ژاپۆنییەکانــی تــری شــاری بێرکڵی‪ -‬دا‬ ‫ڕاگوێــزراون‪ .‬یەکەمجــار نێــردراون بــۆ‬

‫ســەنتەرێکی کاتیــی لــە تێنفــۆران لــە‬ ‫خــوارووی ســان فرانسیســکۆ‪ ،‬دواتریش‬ ‫بۆ کامپی تۆپــاز‪ .‬ئەوکات دایکم تەمەنی‬ ‫دە سااڵن و خاڵیشم حەوت سااڵن بووە‪.‬‬ ‫پێموایــە هیچییــان نەزانیــوە دەربارەی‬ ‫ئــەوەی بۆ کوێیان دەبەن‪ .‬هەرچییەکیان‬ ‫پێوتــراوە کردوویانــە و زۆربــەی خێزانە‬ ‫ژاپۆنییەکانیــش هەر وا بــوون – لە زۆر‬ ‫ڕووەوە ئەزموونێکــی ئێجــگار ناخۆش و‬ ‫تاڵ بووە‪.‬‬ ‫تــۆم‪ :‬چــۆن زانیارییت لەبــارەی ژیان‬ ‫و گــوزەران لەو کامپانەدا دەســتکەوت؟‬ ‫دایکت هیچی لەبارەی ئەو ئەزموونەوە بۆ‬ ‫باس کردوویت؟‬ ‫جولــی‪ :‬نەخێر‪ .‬کامپ هەمیشــە ناوی‬ ‫دەهێنــرا‪ .‬کامــپ وشــەیەک بــوو‪ .‬بەاڵم‬ ‫پێموایــە من بە منداڵیی بــاش لە مانای‬ ‫ئــەو وشــەیە نەگەیشــتبووم‪ .‬دەمزانــی‬ ‫کــە دایکم بــە منداڵیی لە کامــپ بووە‪،‬‬ ‫بــۆ مــن منداڵیــی ئــەو زەمەنێکــی زۆر‬ ‫دوور بــوو‪ .‬هەنــدێ کەلوپەلــی نــاو‬ ‫ماڵەکەیــش هــی کامپ بوون؛ لە بەشــی‬ ‫دواوەی چەکمەجەیەکــی موبەقدا‪ ،‬چەند‬ ‫چەتاڵێکــی کــۆن کــە ژمارەیان لەســەر‬ ‫هەڵکەنــدرا بوو‪ ،‬هەبوون‪ .‬هەروەها چەند‬ ‫پارچە پێخەفێکی ســەربازی کە لە کامپ‬ ‫درابــوون بــە باپیرم‪ .‬ئەم شــتانەمان لە‬ ‫ماڵەکەدا دەبینین‪ ،‬بەاڵم نەماندەزانی ئەو‬ ‫کامپانە چ جۆرە کامپێک بوون‪.‬‬ ‫تۆم‪ :‬کەواتە باسی ئەزموونی ڕۆژانەی‬ ‫کامپ نەدەکرا؟‬ ‫جولــی‪ :‬نەخێر‪ .‬پێشــموایە بۆ زۆرێک‬ ‫لەوانــەی لە کامپ بوون هــەر بەو جۆرە‬ ‫بــووە و ویســتوویانە ئەزموونی کامپ لە‬ ‫خۆیاندا حەشار بدەن و باسی نەکەن‪.‬‬ ‫تــۆم‪ :‬کەواتە چــۆن دەســتت کرد بە‬ ‫گــەڕان بــە دوای ئــەو ئەزموونانــەدا بۆ‬ ‫نووسینی ڕۆمانەکەت؟‬ ‫جولی‪ :‬من چەندین ساڵ دواتر دەستم‬ ‫کــرد بە گەڕان بــە دوای چۆنیەتی ژیانی‬ ‫کامپەکانــدا‪ .‬پێموابوو دەتوانم قســە لە‬ ‫دایکم دەربهێنم‪ ،‬بەاڵم ئیدی ئەو ئەو کاتە‬ ‫تازەکیی تووشــی نەخۆشیی بیرچوونەوە‬ ‫بووبوو‪ ،‬بۆیە دەســتم کرد بە خوێندنەوە‬ ‫– بە سەردا خۆم هەڵدایە ناو مێژووەوە؛‬ ‫وامدەزانی بە گەورەبوونم لە ناو خێزانێکی‬ ‫ژاپۆنیــدا زۆر شــت دەزانم‪ ،‬بــەاڵم کاتێ‬ ‫کەوتمە نووســین‪ ،‬بــۆم دەرکەوت کە لە‬ ‫ڕاستیدا من شتی هەر زۆر کەمم لە بارەی‬ ‫ژیانی کامپەوە زانیوە‪.‬‬ ‫تۆم‪ :‬ڕیچارد‪ ،‬ئایا بۆ تۆیش هەڵگۆزانی‬ ‫زانیــاری لەبــارەی ئەزمــوون و ژیانــی‬ ‫کامپەوە هەر وا ســەخت بوو‪ ،‬یان کەست‬ ‫دەســت کەوت زانیاریت بداتێ و چیرۆکی‬ ‫ئەو ڕۆژانەت بۆ بگێڕێتەوە؟‬

‫ڕیچارد‪ :‬دەبوو هەندێک گەڕان بکرێت‪.‬‬ ‫دەمەوێ لە باســی چەتاڵەکانەوە باســی‬ ‫ئــەوە بکــەم کــە بیناســازیی کامپەکان‬ ‫لەســەر شــێوازی ئەو کامپانە بوون‪ ،‬کە‬ ‫بۆ دیلی جەنگ دروســتکرابوون‪ ،‬ئەوەش‬ ‫مانای ئەوە بوو کە شوینی دەست بە ئاو‬ ‫گەیانــدن لە دەرەوە بووە و نانخواردنیش‬ ‫پێکەوە لە هۆڵێکی گەورەدا‪ .‬ئەمەش بووە‬ ‫هۆی لەبەریەک هەڵوەشــاندنی پەیوەندی‬ ‫خیزانیــی ژاپۆنییــەکان‪ ،‬چونکە مندااڵن‬ ‫چیدی لەگــەڵ دایکان و باوکانیان نانیان‬ ‫نەدەخــوارد‪ ،‬بەڵکو لەگــەڵ هاوڕێکانیان‬ ‫دەیانخوارد‪.‬‬ ‫منیش هــاوڕام لەگەڵ جولی‪ ،‬هەروەک‬ ‫چۆن سەربازانی ڕیزی پێشەوەی جەنگ‪،‬‬ ‫هەرگیــز باســی ئەزموونەکانی جەنگ بۆ‬ ‫خێزانەکانیــان ناکــەن‪ ،‬ژاپۆنییەکانیــش‬ ‫باســی کامپیــان نەکردووە؛ پێــی تەریق‬ ‫بوونەتــەوە‪ .‬بــەاڵم کاتێــک بزووتنەوەی‬ ‫مافــی ڕەشپێســتەکان دەســتی پێکــرد‬ ‫و گەنجــەکان کەوتنــە پرســیار کــردن‬ ‫لــە سیســتەمەکە و لــە خێزانەکانیــان‬ ‫و لــە چەوســێنەرەکان‪ ،‬ئیــدی گەنجــە‬ ‫ژاپۆنییەکانیــش کەوتنــە پرســیار کردن‬ ‫لە باوانیان‪ ،‬پرســیاری ئەوەی کامپ چی‬ ‫بووە؟!‬ ‫چــل ســاڵێک دواتــر ژاپۆنییــە‬ ‫ئەمەریکییــەکان گەلێــک ســەرچاوەی‬ ‫مێژووییــان کۆکــردەوە‪ ،‬بەتایبــەت‬ ‫ئەوانــەی دەمــاودەم گێڕدرابوونــەوە‪،‬‬ ‫ڕێکخراوێکیشــیان بــە نــاوی ‹دێنشــۆ›‬ ‫دامەزرانــد‪ .‬ئیتــر هــەم لــە چیرۆکــی‬ ‫ڕزگاربووەکانی کامپ و هەم لە خەڵکانی‬ ‫ئەمدیــو کامپــەوە گەلێک شــت دەســت‬ ‫دەکەوێــت و دەتوانــرێ پارچەکانی ئەم‬ ‫گۆشە تاریکەی مێژووی ئەمەریکا پێکەوە‬ ‫بنــرێ‪ ،‬چونکە دواجار ئەمــە چیرۆکێکی‬ ‫ئەمەریکییــە و خەڵکانی هــەردوو دیوی‬ ‫کامپ هــەر ئەمەریکی بــوون‪ .‬دوو بەش‬ ‫لە ســێ بەشــی خەڵکانی نــاو کامپەکان‬ ‫هاوواڵتی ئەمەریکی بوون‪.‬‬ ‫تۆم‪ :‬ڕیچارد‪ ،‬یەکێک لەو شــتانەی کە‬ ‫زۆر ســەرنجم ڕادەکێشــیت‪ ،‬لیســتی ئەو‬ ‫کەســانەیە کە ئێمە ئەمڕۆ بە قارەمانانی‬ ‫لیبڕالیــزم ناویــان دەهێنیــن‪ ،‬کەچــی‬ ‫ئــەوان پەســەندکەر و وەگەڕخــەری ئەم‬ ‫کامپانە بــوون‪ .‬خەڵکانــی وەک ئێدوارد‬ ‫موررۆ کە لە شەســتەکاندا بە هۆی کارە‬ ‫ڕۆژنامەوانییەکانییەوە لەســەر ئیشکەری‬ ‫بیانی ناوبانگی پەیداکرد‪ .‬یان نووسەرێکی‬ ‫نــاوداری لیبڕالــی وەک واڵتــەر لیپمان‪.‬‬ ‫چۆن گوزارشت لەمە دەکەیت؟ کەسانێک‬ ‫کە ناو و ناوبانگیان لەمڕۆدا هێند پتەو و‬ ‫جێگیرە و کەچی لەو سەرودەمەدا کامپی‬ ‫ژاپۆنییەکانیان پەسەن داوە؟‬

‫‪6‬‬ ‫««‬ ‫سدیق عەزیز‪ ،‬شانۆکار‪ ،‬بۆ ڕەخنەی چاودێر‪:‬‬ ‫ژمار ‌ه (‪ )468‬دووشه‌مم ‌ه ‪2015/8/10‬‬

‫سەرجەم كایە هونەری و مەعریفییەكان لە هەرێمی كوردستاندا لە پاشەكشێدان‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‪ :‬هێمن حەسەن‬ ‫سدیق عەزیز‪ ،‬شانۆكا‌ر و دەرهێنەرێكی‬ ‫شــانۆیی كوردە لــە نەرویــج‪ ،‬ئەزموونی‬ ‫ئــەم هونەرمەندە دەگەڕێتەوە بۆ ســاڵی‬ ‫هەشــتەكانی ڕابردوو كە شــانۆی كوردی‬ ‫لە ســەرەتای درووســتكردنی دابوو‪ ،‬ئەم‬ ‫هونەرمەندە یەكێكە لەو شانۆكارانەی كە‬ ‫دەســتی بااڵی هەیە لە دانانی بەردەكانی‬ ‫بناغــەی دیــواری شــانۆی كــوردی‪ ،‬لەم‬ ‫چاوپێكەوتنــەدا لەگەڵ ڕەخنەی چاودێر‪،‬‬ ‫قسە لەســەر ئەزموونی شانۆیی هەرێمی‬ ‫كوردســتا ‌ن و ئەو هەڵومەرجە دەكات كە‬ ‫شانۆی كوردی تێدا دەگوزەرێت‪.‬‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‪ :‬سەرەتا خوێندنەوەی‬ ‫تــۆ بــۆ دونیــای شــانۆ لــە باشــووری‬ ‫كوردستان چییە؟‬ ‫ســدیق عەزیز‪ :‬دەشێت بۆ من كارێكی‬ ‫نەختێك سەخت بێت‪ ،‬ئەوەش بە حوكمی‬ ‫دووریم لەو كەش و واقیعەی كە لە ئێستا‬ ‫شــانۆی باشــووری تێــدا دەگوزەرێــت‪،‬‬ ‫بــەاڵم دنیــای ئەمــڕۆی ئینتەرنێــت و‬ ‫تۆڕەكۆمەاڵیەتییــەكان‪ ،‬كارئاســانیەكی‬ ‫یەكجار زۆریان كردووە بۆ تێگەیشتن لەو‬ ‫واقیعەو ئەو وێنا شــانۆییەی كە ئەمڕۆی‬ ‫كوردســتاندا هەیــە‪ ،‬ئەوەی دەبیســتین‬ ‫و دەبینیــن و دەخوێنینــەوە ئەوەیــە‬ ‫كــە ســەرجەم شــانۆكاران بــە جددی و‬ ‫ناجددیــەوە‪ ،‬بە حیزبی و نــا حیزبیەوە‪،‬‬ ‫بــە پڕۆفیشــیۆناڵ و ناپڕۆفیشــیۆناڵەوە‬ ‫بــاس لــە خراپی و ئاســتنزمی شــانۆی‬ ‫كــوردی دەكەن‪ ،‬باس لە نەبوونی توانای‬ ‫مەعریفی و لە پسپۆریەت دەكەن‪ ،‬گلەیی‬ ‫لــە هۆڵــە شــانۆییەكان‪ ،‬لەبینــەران‪ ،‬لە‬ ‫نماییشــەكان لــەڕووی تەكنیــك و هــەم‬ ‫لەڕووی ناوەرۆكەوە‪.‬‬

‫پــان و پڕۆگرامــەوە دەبێتــە ڕاوێژكار‪،‬‬ ‫بەدرێژایــی مێژووی حكومەت و وەزارەتی‬ ‫ڕۆشــنبیری و ڕاوێژكارەكانــی‪ ،‬كام‬ ‫ڕاوێژكار خــاوەن پالن بووە بۆ چۆنیەتی‬ ‫دابەشكردنی بودجەو هاوكاریكردنی كاری‬ ‫شانۆیی كە بتوانێت شانۆكار ئۆرگانیزمە‬ ‫بكات و بیخاتە بەردەم بەرپرســیاریەتی‪،‬‬ ‫بــۆ ئــەوەی فــەوزاو بەرەاڵیی درووســت‬ ‫نەبێــت و شــانۆكار بــە زەق و میزاجــی‬ ‫خــۆی داواكاری پێشــكەش نــەكات‪ ،‬لە‬ ‫واڵتێكی وەك نەرویجدا لە ســاڵێكدا سێ‬ ‫جار هاوكاری دەدرێتە كارەهونەرییەكان‪،‬‬ ‫كــە ڕۆژی دیاریكراو و دوامۆڵەتیان هەیە‬ ‫بــۆ وەرگرتنــی داواكاری‪ ،‬دەنا دوای ئەو‬ ‫بەروارە دەبێت چوار مانگی تر چاوەڕوان‬ ‫بــكات بــۆ پێشكەشــكردنی داواكاریەكی‬ ‫تــر‪ ،‬ئــەوان هــاوكاری كاری جــددی و‬ ‫پڕۆژەی جــددی دەكەن‪ ،‬خــاون فۆڕم و‬ ‫سیستەمێكن كە شانۆكار لە فلتەر دەدەن‬ ‫تــا ئەوەی بــڕە هاوكاریەكی بكەن‪ ،‬ئەمە‬ ‫سیســتەمە وا لــە شــانۆكار دەكات كــە‬ ‫هەمیشــە خاوەن پالن و پــڕۆژە بێت بۆ‬ ‫داهاتــووی خۆی‪ ،‬ئــەم پالنە وادەكات بە‬ ‫بەردەوامی نماییشی شانۆیی لە شارەكاندا‬ ‫بوونی هەبێت‪ ،‬نەك شانۆكار شەو دەقێك‬ ‫بخوێنێتەوە و بەیانــی داواكاری بنێرێت‪،‬‬ ‫كام ڕاوێــژكار پالنی هەبووە بۆ شــانۆی‬ ‫گەنــج و مندااڵن‪ ،‬بودجــەی تایبەتیان بۆ‬ ‫ئەو پڕۆژانە دیاری كردبێت‪ ،‬كە شــانۆی‬ ‫گەنجــان ببێتە خــاوەن بنەمــاو جێگای‬ ‫باوەڕبوونیــان بەخۆیــان‪ ،‬كام ڕاوێــژكار‬ ‫پالنــی هەیە بــۆ ئاڵوگۆڕی شــانۆیی لە‬ ‫نێــوان واڵتەكانــدا‪ ،‬بەبــێ غەدركردن لە‬ ‫شانۆكارانی دەرەوەی حیزب و خزمەیاتی‪،‬‬ ‫چەند شــانۆكاری خاوەن پێداگۆگی هەیە‬ ‫لە پەیمانگاكاندا‪ ،‬كە بزانێت چۆن وانەی‬ ‫شــانۆ دەڵێتەوە‪ ،‬تــا ئێســتا گۆڤارێكی‬ ‫شانۆیی سەرتاســەری كوردوستانی نییە‬ ‫بۆ هەموو شــارەكان‪ ،‬كام ڕاوێژكار پالنی‬ ‫درووستكردنی سەنتەرێكی شانۆیی هەبوو‬ ‫بۆ سەرجەم نماییشە شانۆییەكان لەیەك‬ ‫شــاردا بــۆ ڕیــكالم و فرۆشــتنی بلیتــی‬ ‫شــانۆییەكان‪ ،‬بە ســەنتەركردنی شانۆ و‬ ‫كۆكردنەوەی سەرجەم تیپە شانۆییەكان‪،‬‬ ‫یەكێكــە لە ئەركە گرنگەكانی دەســەاڵت‬ ‫بــۆ بەها بەخشــین بە گرنگی شــانۆ‪ ،‬لە‬ ‫ڕێگای ئەو ســەنتەرەوە‪ ،‬بەدەیان پڕۆژەو‬ ‫پــان هەیــە‪ ،‬ئەگــەر ڕاوێــژكاری جددی‬ ‫و خــاوەن مەعریفەمــان هەبێــت‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫گوناحی خودی شــانۆكاریش كەمتر نییە‬ ‫لــە گوناحەكانی دەســەاڵت‪ ،‬قســەكانی‬ ‫مــن پەیوەســت نییــە بەم كات و ســاتە‬ ‫نالەبارەی كە داعش لەالیەك و حوكمەتی‬ ‫نێوەند لە بەغداد لەالیەكی ترەوە بوجەی‬ ‫كوردســتانی بڕیوە‪ ،‬بەڵكوو ئێمە قسە لە‬ ‫مێژوویەك دەكەین‪ ،‬باس لە دوای شەڕی‬ ‫ناخۆ و ڕوخاندنی ڕژێمی بەغداد دەكەین‪،‬‬

‫ێ بڵێــت‬ ‫ڕەخنــەی چاودێــر‪ :‬دەتــەو ‌‬ ‫پڕۆسەیەكی ئاڵۆزە؟‬ ‫ســدیق عەزیــز‪ :‬پڕۆســەی شــانۆ‬ ‫پڕۆســەیەكی یەكانگیر و هاوگیرە‪ ،‬كە لە‬ ‫كۆمەڵێــك پەیوەندیدا خۆی دەبینێتەوە‪،‬‬ ‫كــە ئەمیــان پەیوەســتە بەویتریانــەوە‪،‬‬ ‫ئیتر لە خودی شــانۆكارەوە‪ ،‬بۆ ئاســتی‬ ‫مەعریفــەی شــانۆكار‪ ،‬دەقــی شــانۆیی‪،‬‬ ‫ڕەخنەی شانۆیی‪ ،‬لەوێشەوە دەپەڕینەوە‬ ‫بۆ سیستەم و شێوەی بەڕێوەبردنی شانۆ‬ ‫لــە حوكەمەتی كوردیــدا‪ ،‬دەچینەوە الی‬ ‫بەڕێوەبەرایەتییەكانی شــانۆی شارەكان‬ ‫و ڕێكخــراوی هونەرمەنــدان‪ ،‬هەموو ئەو‬ ‫دامودەزگایانەی كە پەیوەندیان بە شانۆوە‬ ‫هەیە‪ ،‬ئەمانــە هەموویان وەك كۆمەڵێك‬ ‫ئەڵقە وان كــە زنجیرێكیان پێك هێناوە‪،‬‬ ‫ئەمیــان باوەشــی كــردوە بەویتریانــدا‪،‬‬ ‫ئەگــەر یەكێك لەم ئەڵقانە كەوت و ڕزی‪،‬‬ ‫ئەوا ســەرجەم ئەڵقەكانــی تر دەكەون و‬ ‫بەهای خۆیان لە دەست دەدەن‪ ،‬بەاڵم لە‬ ‫شانۆی كوردیدا تەنها ئەڵقەیەك یان دوان‬ ‫نییە‪ ،‬بەڵكو ســەرجەم ئــەو پەیوەندیانە‬ ‫ژەنگیان گرتووە و لە داڕماندان‪ .‬دەوڵەت‬ ‫خاوەن فەلســەفە و سیاسەتی كولتووری‬ ‫نییە بۆ بەرنامەو كاری هونەری و گەشەی‬ ‫كولتووری لە هەموو بوارەكاندا‪ ،‬تا ئێستا‬ ‫لەســەر سیســتەم و پڕۆگرامە كۆنەكەی لە كوردستان پارە دەبارێ بەسەریانداو‪،‬‬ ‫ڕژێمــی بەعس كار دەكــەن‪ ،‬داموودەزگا هیچ شــانۆكارێك نەبوو بە زمانی خۆیان‬ ‫شــانۆییەكان پــڕن لــە كەســانی حیزبی كە خاوەن دوو تا ســێ ڕێگــە نەبێت بۆ‬ ‫زیاتر وەك لە كەسانی پسپۆڕو هونەری‪ .‬پــارە پەیداكــردن‪ ،‬بە كورتــی ئەوەی لە‬ ‫وەزارەت و بەڕێوەبەرایەتییەكانی شانۆدا‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‪ :‬بەبڕوای تۆ وەزارەتی دەگوزەرێــت‪ ،‬تەنها بەڕێكردنی شــانۆیە‬ ‫ڕۆشــنبیری پالنێكی هەبوو بــۆ هونەری لە ڕووی ژمــارەوە‪ ،‬نەك لە ڕووی بەهای‬ ‫هونەریەوە‪ ،‬كاریان تەنها كوشــتنی شانۆ‬ ‫شانۆ؟‬ ‫ســدیق عەزیز‪ :‬ئەوانەی لــە وەزارەتی و تەمەڵكردنــی شــانۆكار بــووە‪ ،‬نــەك‬ ‫ڕۆشــنبیری بەنــاوی ڕاوێــژكارەوە كار ئەكتیڤكردنیان‪.‬‬ ‫دەكەن‪ ،‬كۆمەڵێك كەسی عەقڵ سنوردارن‬ ‫و توانــای تێگەیشــتن و دنیابینی نوێ و‬ ‫ڕەخنــەی چاودێــر‪ :‬بــە بــڕوای تــۆ‬ ‫سیستەمی نوێی جیهانیان نییە بۆ شانۆ‪ ،‬دونیایەكــی بەجێمــاوە بــە بــەراورد بە‬ ‫ڕاوێــژكار ئەوە نییە كە تەنها پرســی پێ بوارەكانی تری هونەر‌و كولتوور؟‬ ‫بكرێت‪ ،‬بەڵكوو ئەو كەسەیە كە بە پڕۆژەو‬ ‫ســدیق عەزیــز‪ :‬نــەك تەنهــا شــانۆ‬

‫كارەكتــەرەوە‪ ،‬كارە كوردیــەكان لــەو‬ ‫پەڕیــی ســادەییدان لــە ڕووی تەكنیــك‬ ‫و نــاوەڕۆك و زمــان و بنەمــای درامیدا‪،‬‬ ‫بــە بڕوای من لە ئێســتادا ئێمــە دەبێت‬ ‫زیاتر كاری شانۆییە جیهانییەكان بكەین‬ ‫وەك لە خۆماڵی‪ ،‬كاری نووســەرە نیودار‬ ‫و خاوەن شــاكارە بــەرزەكان‪ ،‬تابینەران‬ ‫بــە ئاگا و شــارەزابن لە جوانــی دەق و‬ ‫بەهــا هونەریەكەی‪ ،‬لــە ڕووی كارەكتەرو‬ ‫تەكنیك و ناوەڕۆكەوە‪.‬‬

‫لــە پاشەكشــێ و قەیراندایــە‪ ،‬بەڵكــوو‬ ‫ســەرجەم كایە هونەری و مەعریفییەكان‬ ‫لە هەرێمی كوردســتان لەپاشەكشــێدان‪،‬‬ ‫پێتــان وانەبێــت كــە ژمارەیەكــەی زۆر‬ ‫پێشــەنگای شــێوەكاری دەكرێتــەوە‪،‬‬ ‫ئیتــر ئــەوە ئامــاژە بێــت بــۆ گەشــەو‬ ‫پێشــكەوتنی ئــەو هونەرە‪ ،‬ئــەو هەموو‬ ‫گۆرانی و مۆزیكە كە گوێبیســتی دەبین‪،‬‬ ‫چەندیان لە ئاســت هونەرێكــی بااڵدان؟‬ ‫ئــەو دراماو زنجــرە تەلەفزیۆنانە كامیان‬ ‫بەهــا و كوالێتی هێندە بەرزەی هەیە كە‬ ‫پیێ سەرســام بین؟ ئــەو هەموو كتێبانە‬ ‫دەكەونە بازاڕەوە نەك لە ڕووی ناوەڕۆك‬ ‫و بابەتــەوە‪ ،‬بەڵكــوو لــە ڕووی چــاپ‬ ‫و شــێوەی بــەرگ و دیزاینــەوە تا چەند‬ ‫لــە كوالێتێكــی بەرزدایە‪ ،‬پاشــاگەردانی‬ ‫و بێنیزامــی و پەرشــوباڵوی ســەرجەم‬ ‫كایەكانی گرتۆتەوە‪.‬‬ ‫ڕەخنــەی چاودێــر‪ :‬چــی هەوڵێــك‬ ‫دەتوانێت شــانۆ لە كوردســتاندا زیندوو‬ ‫بكاتەوە یان بیبوژانێتەوە؟‬ ‫ســدیق عەزیــز‪ :‬بەپێــی ئــەو تەمەنە‬ ‫مێژووییەی هەمە‪ ،‬بەپێــی ئەو ئەزموونە‬ ‫مێژووییەی كە لە شانۆی جیهانیدا هەیە‪،‬‬ ‫تەنانــەت بەپێــی ئــەو مێــژووە كورتەی‬ ‫كــە شــانۆیی كــوردی هەیەتــی‪ ،‬ئەوەی‬

‫ســەردەمیانە بۆ ئەمڕۆی شانۆی كوردی‪،‬‬ ‫ئــەوەی كــە دەتوانێت شــانۆ و بینەر لە‬ ‫كوردســتاندا زینــدو بكاتــەوە‪ ،‬توانــای‬ ‫مەعریفی شــانۆكار‪ ،‬عەشــق بــۆ خودی‬ ‫شــانۆ‪ ،‬نەك مەرامی مــاددەو دەركەوتن‪،‬‬ ‫داماڵێنــی دامــودەزگا شــانۆییەكان لــە‬ ‫كەســانی حیزبی‪ ،‬گرنگیــدان بە ڕەخنەو‬ ‫یەكترقبوڵكــردن لــە كاتــی ڕەخنــەدا‪،‬‬ ‫گرنگیدان بە شــانۆی مندااڵن و گەنجان‪،‬‬ ‫دوركەوتنــەوە لــە عەقڵــی حیــزب و‬ ‫عەشــیرەتگەرایی‪ ،‬ڕاســتگۆی لەگــەڵ‬ ‫شانۆدا‪ ،‬ڕاستگۆیی و پاشان ڕاستگۆیی‪.‬‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‪ :‬بۆچی كورد ئەوەندەی‬ ‫پشــت بە تێكســت‌و چیرۆكە بیانییەكان‬ ‫دەبەستێت بۆ شانۆیەك ئەوەندە پشت بە‬ ‫ڕوداو و چیرۆكە كوردییەكانی كۆمەڵگەی‬ ‫كوردی نابەسترێت؟‬ ‫ســدیق عەزیز‪ :‬ڕاستە كە كورد خاوەن‬ ‫سەروەتێكی كولتووریە‪ ،‬خاوەن چیرۆك و‬ ‫ئەفسانەو دەیان داستانی سەرنجڕاكێشە‪،‬‬ ‫خاوەن دەیان كارەســات و تراجدیایە لە‬ ‫مێژوودا‪ ،‬كە دەشــێت ئەمانــە هەموویان‬ ‫ببنــە بابەتــی شــانۆیی‪ ،‬بــەاڵم كیشــە‬ ‫نەبوونی نووســەری شانۆییە‪ ،‬نووسەرێك‬ ‫كــە توانای شانۆناســی هەبێت‪ ،‬لە ڕووی‬ ‫بنەماكانــی دراما و زمــان و تەكنیكەوە‪،‬‬

‫وەزارەتی ڕۆشنبیری و بەڕێوەبەرایەتییەكانی شانۆ‬ ‫كاریان تەنیا كوشتنی شانۆ‌و تەمەڵكردنی شانۆكارە‬ ‫ســەلماندووە كــە هیــچ كاتێك گەشــەی‬ ‫هونــەرو توانــای داهێنانــی هونــەری‪،‬‬ ‫پەیوەندی ســەرەكی بە مەسەلەی پارەو‬ ‫بوجــەو ئیمكانیەتــی ماددییەوە نییە‪ ،‬لە‬ ‫هــەرە زەمەنە ســەختەكانی كوردســتان‬ ‫لــە ڕووی سیاســی و ئابووریــەوە‪ ،‬ئێمە‬ ‫خاوەنــی داهێنــان بوویــن نــەك هەر لە‬ ‫شــانۆدا‪ ،‬بەڵكوو لە ســەرجەم كایەكانی‬ ‫تری وەك شــعر و چیرۆك و هونەرەكانی‬ ‫تــردا‪ ،‬داهێنان لە ئاســت توانای عەقڵی‬ ‫و مەعریفــی ئەوســات و زمەندا‪ ،‬جێگای‬ ‫قبــوڵ و بەهــای تایبەتــی بوو كــە ئێمە‬ ‫پێی سەرســام بووین و المان ماوەتەوە‪،‬‬ ‫كێشەی ئێمە كێشەی توانای مەعرفیە الی‬ ‫شــانۆكار و‪ ،‬درووستكردنی سیستەمێكی‬

‫بــە ئــاگا لــە زمانــی ئەمڕۆی شــانۆیی‪،‬‬ ‫زمانێــك كە خــاوەن دەاللەت و خەیاڵ و‬ ‫فرەخوێندنــەوە بێت‪ ،‬زمانێــك كە تەنها‬ ‫هــەر زمانــی گێڕانــەوە نەبێــت‪ ،‬بەڵكــو‬ ‫زمانــی تەئویل و خەیــاڵ و فەنتازیایەك‬ ‫بێــت‪ ،‬كــە دەرهێنەرێــك بكاتــە خاوەن‬ ‫ڕوئیاو دنیابینییەكــی نوێتر بۆ نماییش‪،‬‬ ‫نووسەری شانۆی كورد دەستەوەستان لە‬ ‫ئاست بنیاتنانی كەسایەتی و كارەكتەری‬ ‫شــانۆییدا‪ ،‬كــە ئەكتــەری كــورد بكاتە‬ ‫خاوەن خەیــاڵ و فەنتازیاو هەســتكردن‬ ‫بە كیانــی كارەكتەربوون‪ ،‬بەشــێوەیەك‬ ‫كــە ئەكتــەر بتوانێت تێیدا قــوڵ بێتەوە‬ ‫و توانــای جەســتەیی و خەیاڵــی خــۆی‬ ‫بخاتــە خزمــەت بەرجەســتەكردنی ئــەو‬

‫ڕەخنــەی چاودێــر‪ :‬ئــەم ڕووداوانەی‬ ‫ئەمــڕۆی هەرێمــی كوردســتان بەتایبەت‬ ‫شــەڕی دژی داعش‌و ڕفاندن‌و فرۆشتنی‬ ‫كچانی ئێزدی لەكوێی شانۆی كوردیدایە؟‬ ‫ســدیق عەزیــز‪ :‬ئەوەی ئەمــرۆ داعش‬ ‫لــە موســڵ و شــەنگال دەیــكات یــان‬ ‫كردوویەتــی‪ ،‬هەمان كارەســات بەهەمان‬ ‫ڕیتــم و كاریگەریــەوە لــە بورمــا و‬ ‫ئەفەریقای خــوارو بوونیان هەیە‪ ،‬ئەوەی‬ ‫مەبەستی منە كە ئێمە تەنها لە ڕوویەكی‬ ‫ناسیۆنالیستی و هەســتی نەتەوایەتیەوە‬ ‫لە گرنگی ئەم ڕووداوانە نەڕوانین‪ ،‬ئەوەی‬ ‫لــە هەڵەبجــە ڕوویــدا‪ ،‬هەمــان ڕووداوی‬ ‫هێروشــیما بوو كە جارێكی تــر دووبارە‬ ‫بۆتــەوە‪ ،‬دەشــێت ڕووش بداتــەوە و‬ ‫بەردەوامی هەبێت‪ ،‬كەواتە ئەوكاتەی من‬ ‫دەقێك لەسەر هێروشــیما دەخوێنمەوە‪،‬‬ ‫هەمان ڕووداوی هەڵەبجەی تێدا دەبینمە‪،‬‬ ‫بەاڵم لە شــوێنێكی تر‪ ،‬ئەم كارەســاتانە‬ ‫كارەســاتی نەمانی بەهــای مرۆڤایەتییە‪،‬‬ ‫وەحشیگەریەكە لە هەناوی مرۆڤدا خۆیدا‬ ‫درووســت بووە‪ ،‬بەنــاوی فكری جیاواز و‬ ‫دینی جیــاواز و ئایدیۆژیــای جیاوازەوە‪.‬‬ ‫ڕووداوی شــەنگال و كۆبانــی و موســڵ‬ ‫هەموو ئەو ناوچانەی كە داعش دەسەاڵتی‬ ‫هەیــە تێیاندا دەكرێت ببنە كاری هونەی‬ ‫و ئەدەبــی لــە ڕۆمان و شــعر و چیرۆك‪،‬‬ ‫بــەاڵم گرنگــی لــە شــێوەی دەربڕیــن و‬ ‫گەیاندنییەتــی بــە بینــەرو بــە خوێنەر‪،‬‬ ‫كاری شــانۆ قســەكردن نییــە لەســەر‬ ‫ئەوەی كە هەیە‪ ،‬ئــەوەی كە دەیبینیت‪،‬‬ ‫یان ئەوەی دەیبیســتیت‪ ،‬هونەری شــانۆ‬ ‫هونــەری بینینــە زیاتر وەك لە بیســتن‪،‬‬ ‫چێژی بینیــن وج وانی بینین‪ ،‬لە فۆڕمدا‬ ‫كاری شانۆ قسەكردن نییە لەسەر ئەوەی‬ ‫كــە هەیــە‪ ،‬بەڵكوو قســەكردنە لەســەر‬ ‫ئــەو دیوەی نەبینــراوەكان‪ ،‬خوێندەوەیە‬ ‫بــۆ ئەودیوی نەبیســتراوەكان‪ ،‬كە بینەر‬ ‫هەســتی پێ نەكات یان پــەی پێ نابات‬ ‫لــە فۆڕمێكــی هونــەری بــااڵ و بــەرزدا‬ ‫كــە بتوانێــت لــە ڕێیــەوە كە شــەنگالە‬ ‫یــان كۆبانیــە یان هــەر شــوێنێكی ترە‬ ‫پەیامێكــی مرۆڤایەتــی بگەیەنیت‪ ،‬نەك‬ ‫تەنها قســەكردن بێت لەســەر شــەنگال‬ ‫و نیشــاندانی كوشــتن و ســەربڕین وەك‬ ‫نموونــە‪ ،‬مــن وەك خۆم ئــاگادری ئەوە‬ ‫نیــم كە ئایا ئــەم بابەتانە بوونەتە كاری‬ ‫شــانۆیی یان نەبوون‪ ،‬ئەگەر بوو بێت لە‬ ‫چ ئاســتێكدا بــوون‪ ،‬بەاڵم مــن دەمێكە‬ ‫لــە خەیاڵــی ئــەوەدام كــە ڕووداوەكانی‬ ‫داعــش و دەرئەنجامەکەی بكەمە كارێكی‬ ‫شــانۆیی‪ ،‬بۆ ئەم مەبەســتە پێش چەند‬ ‫مانگێــک‪ ،‬پەیوەندیم كــرد بە بەڕێز كاك‬ ‫دڵشــاد مســتەفا‪ ،‬كۆمەڵێــك بیرۆكــە و‬ ‫ســەنجم بۆ نووســی‪ ،‬كــە بتوانێــت ئەو‬ ‫وەك نووســەر دەقێك لەو چوارچێوەیەدا‬ ‫بنووســێت‪ ،‬لەســەر كۆمەڵێــك بیرۆكــە‬ ‫ڕێككەوتیــن‪ ،‬لەم ڕۆژانــەدا دەقەكەی بۆ‬ ‫نــاردم‪ ،‬كــە دەقێكــی جوانــە و جێگای‬ ‫سەرنجە‪ ،‬لێرەوە دەستخۆشی لێ دەكەم‪،‬‬ ‫پاش خوێندەوەی بــە هەندێك تێیینی و‬ ‫ســەرنجەوە بۆ كاك دڵشــادم ناردۆتەوە‪،‬‬ ‫تا ئەوەی بتوانین بە هەردوكمان دەقێكی‬ ‫جوان و شایســتە بــەو ڕووداوانە بەرهەم‬ ‫بهێنیــن‪ ،‬ئەم دەقــە دەكرێتە نەرویجی و‬ ‫نماییشكەمان بە زمانی نەرویجی دەبێت‪،‬‬ ‫بەهیوای بتوانین كارێكی جوان بكەین‪.‬‬

‫شــانۆكار بجوڵێنێت تــا خەیاڵی فراوانتر‬ ‫بێت؟‬ ‫سدیق عەزیز‪ :‬هونەرمەند بە شێوەیەكی‬ ‫گشــتی دەبێت خاوەن خەیاڵێكی فراوان‬ ‫و فەنتازیــا بێــت‪ ،‬ئەمــەش بەشــێكی‬ ‫خۆڕســكە‪ ،‬واتە هەر لــە ئەزەلەوە مرۆڤ‬ ‫خــاوەن خەیــاڵ و بیركردنــەوە بــووە‪،‬‬ ‫بــەاڵم ئەم خەیاڵە پێویســتی بە گەشــە‬ ‫و فراونكردنی هەیە‪ ،‬شــانۆكار بەتایبەتی‬ ‫پێویســتە خاوەنــی ئــەو خەیاڵــە بێت‪،‬‬ ‫لەبەرئــەوەی شــانۆكار لەڕێــی دەقــەوە‬ ‫دەچێتە نــاو هەموو كولتووری میللەتانی‬ ‫ترەوە‪ ،‬خەیاڵ فراوانی و گەشەی فەنتازیا‬ ‫الی شــانۆكار لــە خــۆ بەهێزكردندایە لە‬ ‫بوارە فكــری و مەعریفییەكاندا‪ ،‬لەبواری‬ ‫كولتووری و كۆمەڵناســی و فەلســەفیدا‪،‬‬ ‫واتــە خوێنــدەوەی زۆر‪ ،‬دەقی شــانۆیی‬ ‫زۆر‪ ،‬خوێندەوەی ڕۆمان گرنگە‪ ،‬گرنگیدان‬ ‫بــە گوێگرتن لە مۆزیــك و هەموو جۆرە‬ ‫مۆزیكــی میللەتانــی تــر‪ ،‬چونكە مۆزیك‬ ‫زمانێكــی هاوبەشــی هەمــوو نەتــەوەو‬ ‫كولتورەكانە‪.‬‬

‫ڕەخنەی چاودێر‪ :‬سیاسەت چ ڕۆڵێكی‬ ‫هەبووە لەســەر شــانۆ لــە دوای ‪ 1991‬و‬ ‫درووســتكردنی دەســەاڵتێكی خۆماڵــی‪،‬‬ ‫توانی گەشە بە شانۆ بدات؟‬ ‫سدیق عەزیز‪ :‬لە سەرەتای ڕاپەڕینەوە‪،‬‬ ‫سیاســەت و حیزب كاریگەریەكی یەكجار‬ ‫خراپیان لەســەر شانۆ درووست كردووە‪،‬‬ ‫كوشــتنی ڕۆحــی شــانۆ و دابەشــبوونی‬ ‫شــانۆكاران بــۆ گــروپ و خۆبەخۆیــی و‬ ‫دووبەرەكی سەرچاوەكەی لە سیاسەت و‬ ‫هــەردوو حیزبی یەكێتی و پارتی ئەوكات‬ ‫بوون‪ ،‬ئەم نەخۆشی دووبەرەكی و گروپ‬ ‫گروپێنــە لە هەناوی ئەواندا لەدایك بوو‪،‬‬ ‫كە حیزبەكان هاتنەوە شار‪ ،‬هونەرمەندان‬ ‫خۆیان دابەش كرد بەسەر حیزبەكاندا‪ ،‬تا‬ ‫ئەوەی هەر حیزبەو تیپی شــانۆیی خۆی‬ ‫هەبوو‪ .‬هەردوو ڕێكخــراوی هونەرمەندان‬ ‫لەژێــر فەرمانــی حیــزب و ســەركردە‬ ‫حیزبیەكاندا بوون‪ ،‬خاوەن كیانی هونەری‬ ‫و پێگــەی هونەری نەبــوون‪ ،‬ئیتر لێرەوە‬ ‫شــانۆ دەبێتــە كارەســات‪ ،‬دەبێتــە ئەو‬ ‫جێگایەی كە هەرچی پەیامی مرۆڤایەتیە‬ ‫لە خۆیــدا دەیكوژێت و شــیعاری حیزب‬ ‫و پەیامی حیــزب جێگای دەگرێتەوە‪ ،‬لە‬ ‫شەڕی ناوخۆدا هیچ هونەرمەندێكی سەر‬ ‫بــەم دوو ڕێكخراوە نەیدەتوانی پێ بخاتە‬ ‫ئەو شوێنەی كە پێیان دەوت زۆنی زەردوو‬ ‫زۆنی سەوز‪ ،‬بێكاری و نەبوونی و شەڕی‬ ‫ناوخۆ و حەساری ئەو كاتی ڕژێمی حیزبی‬ ‫بە عس‪ ،‬دەرفەتی بۆ حیزبەكان ڕەخساند‬ ‫كە ئیتر دەست بكەن بە دەستەمۆكردنی‬ ‫هونەرمەنــدان و ئیغراكردنیــان بــە‬ ‫مەنســەب و پــارەو دەســەاڵت‪ ،‬ئیتــر‬ ‫ئەمــە بووە هەمــان مۆدێــل و بەرنامەی‬ ‫حیزبی بەعــس‪ ،‬ئەوەی حیزبــی نەبوایە‬ ‫لــە تەلەفزیۆنەكان جێــگای نەدەبووەوە‪،‬‬ ‫ئــەوەی حیزبــی نەبوایــە نەدەخرایــە‬ ‫شــوێنە هونەرییەكانەوە‪ ،‬وەك وەزارەتی‬ ‫ڕۆشــنبیری و بەڕێوەبەرایەتی ڕۆشنبیری‬ ‫و پەیمانگــەی هونەرەجوانــەكان‪ ،‬جگــە‬ ‫لــەوەی ئــەوەی كە حیزبێك تەســكیەی‬ ‫نەكردایــە وەك فەرمانبەر یان مامۆســتا‬ ‫دانەدەمەزرا‪ .‬ئەم ئاوەی كە لە سەرەتای‬ ‫ڕاپەرینــەوە حیزبــەكان ڕشــتیان‪ ،‬نەك‬ ‫نەیانتوانــی لــەداوی شــەڕی ناوخۆ ئەو‬ ‫كارە قێزەونــە بوەســتێنن‪ ،‬بەڵكــوو ڕۆژ‬ ‫بــە رۆژ بەهــای شــانۆكارە حیزبییەكان‬ ‫بااڵتر و پارەی باشتر و جێگاو مەنسەبی‬ ‫باشــتریان پێ بەخشــرا‪ ،‬دەزگا هونەری‬ ‫و شــانۆییەكان پــڕ بوون لە شــانۆكاری‬ ‫بــێ بەهرەی حیزبی‪ ،‬ئــەوەی لەمڕۆدا لە‬ ‫شــانۆی كوردیدا دەگوزەرێــت و تا دێت‬ ‫قەیرانەكانــی قوڵتــرو گەورەتــر دەبێت‪،‬‬ ‫دەگەڕێتــەوە بۆ بــێ بەهرەیــی ئەوانەی‬ ‫كــە بەنــاوی شــانۆكارەوە لــە شــوێنە‬ ‫گرنگ و هەســتیارەكاندا خاوەن مەقام و‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‪ :‬چ شــتێك دەتوانێت دەسەاڵتن‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )468‬دووشه‌مم ‌ه ‪2015/8/10‬‬

‫««‬

‫‪7‬‬

‫باوڵەکەی باوکم‬ ‫“وتاری ڕێوڕەسمی وەرگرتنی خەاڵتی نۆبێڵ‪ ٧ ،‬کانوونی یەکەم ‪”٢٠٠٦‬‬ ‫ئۆرهان پاموك‬ ‫و‪ .‬لە تورکییەوە‪ :‬بەکر شوانی‬ ‫‪٣-٣‬‬ ‫کاری نووسیاری بریتییە لە قسەکردن‬ ‫دەربــارەی ئەو شــتەی هەموو کەســێك‬ ‫دەیزانێــت‪ ،‬بەاڵم نازانێت کــە دەیزانێت‪.‬‬ ‫دۆزینــەوەی ئەو زانیارییە و خۆشــکردن‬ ‫و باڵوکردنــەوەی‪ ،‬هــەل بــۆ خوێنــەر‬ ‫دەڕەخســێنێت بــە سەرســووڕمانەوە‬ ‫چێژ لە خۆشــاردنەوە لــە دنیایەکی زۆر‬ ‫ئاشــنا بــە خۆیدا وەربگرێــت‪ .‬دیارە ئەو‬ ‫چێــژە لــەوەوە وەردەگرین کاتێك شــتە‬ ‫زانراوەکان بە هەموو ڕاســتیی خۆیانەوە‬ ‫دەڕژێنینە نووســینەوە‪ .‬ئەو نووســەرەی‬ ‫خۆی لە ژوورێکدا قایم دەکات و چەندین‬ ‫ســاڵ هونــەری خۆی پێشــدەخات و کار‬ ‫بــۆ ئافراندنی دنیایەك دەکات‪ ،‬کاتێك لە‬ ‫برینە شاراوەکانی خۆیەوە دەست بە کار‬ ‫دەکات‪ ،‬پــێ بزانێت‪ ،‬یان نا‪ ،‬بەو کارەی‬ ‫پێشــانی دەدات کــە متمانەیەکــی قوڵی‬ ‫بــە مرۆڤایەتــی هەیە‪ .‬منیش هەمیشــە‬ ‫هەڵگــری ئــەو متمانەیەم کــە پێی وایە‬ ‫مرۆگەل لەیەك دەچن و کەســانی تریش‬ ‫برینی هاوشــێوەی برینەکانی نووسەریان‬ ‫هەیــە و لەو ســۆنگەیەوە تێگەیشــتنیان‬ ‫بــۆ یەکدی هەیــە‪ .‬هەمــوو ئەدەبیاتێکی‬ ‫ڕەســەن لەســەر بنەمــای متمانەیەکــی‬ ‫منداڵئاسا و گەشــبینانەی تایبەت بە لە‬ ‫یەکچوونی مرۆگەل ڕاوەستاوە‪ .‬کەسێك‪،‬‬ ‫کاتێك چەندین ســاڵ خــۆی لە ژوورێکدا‬ ‫قایــم دەکات‪ ،‬ئاڕاســتەی بانگــەوازی لە‬ ‫مرۆڤایەتییەکی لەو جۆرە و لە دنیایەکی‬ ‫بێ چەقە‪.‬‬ ‫بــەاڵم وەك لــە باوڵەکــەی باوکــم‬ ‫و بێگومــان لــە ڕەنگزەردیــی ژیانــی‬ ‫لــە ئیســتانبوڵ بەســەربردوومانەوە‬ ‫دەردەکەوت‪ ،‬دنیــا چەقێکی هەبوو دوور‬ ‫لــە ئێمە‪ .‬لە کتێبەکانمدا زۆر باســی ئەو‬ ‫هەستی شــاری نەبوونەی دەرهاویشتەی‬ ‫ئــەو ڕاســتییە بنەڕەتییــە و دەرئەنجامە‬ ‫الوەکییەکی تر‪ ،‬واتە خەمی ڕەسەنایەتیم‬ ‫کــردووە‪ .‬لــە میانــەی خۆمــەوە دەزانم‬ ‫زۆرینــەی دانیشــتووانی جیهــان لەگــەڵ‬ ‫ئەو هەســتانەدا دەژیــن‪ ،‬تەنانەت لەگەڵ‬ ‫هەستە قورســترەکانی وەك چەوساوەیی‬ ‫و متمانــە بەخۆنەبــوون و ترســی‬ ‫ســووکایەتی پێکردندا‪ ...‬بەڵێ‪ ،‬کێشەی‬ ‫یەکەمــی مرۆڤایەتــی هێشــتا بێ جێی و‬ ‫بێ خۆراکی و بێ ماڵییە‪ ...‬بەاڵم ئێســتا‬ ‫وای لــێ هاتووە تەلەڤزیۆن و ڕۆژنامەکان‬ ‫لــە ئەدەبیــات خێراتــر و ئاســانتر ئــەو‬ ‫کێشــانەمان بــۆ دەگوازنــەوە‪ .‬بەاڵم ئەو‬ ‫کێشــە ســەرەکییانەی مرۆڤایەتــی کــە‬ ‫پێویســتە ئەمڕۆ ئەدەبیات باســیان لێوە‬ ‫بکات و لێیان بکۆڵێتەوە‪ ،‬بریتین لە؛ ترسی‬ ‫مانــەوە لــە دەرەوە و خۆم بە کەمزانین‪،‬‬ ‫هەســتی بێ بایەخی‪ ،‬شــکاندنی شکۆی‬ ‫کۆمەڵگــە‪ ،‬الوازی‪ ،‬خەمــی ســووکایەتی‬ ‫پێکردن‪ ،‬جۆرەکانــی تووڕەیی‪ ،‬ڕەنجان‪،‬‬ ‫خەیاڵــە لــە بــن نەهاتووەکانــی بێڕێزی‬ ‫پێکردن‪ ،‬پیاهەڵدانــی میللی‪ ،‬فوودان‪...‬‬ ‫ئــەم خەیااڵنــە کە زۆر جار بــە زمانێکی‬ ‫زۆر ســۆزدارانە (عاطفي) لــە دەم دێنە‬ ‫دەرەوە‪ ،‬من لە هەر سەیرکردنێکی ڕەشایی‬ ‫هەناوی خۆمدا هەســتیان پێ دەکەم‪ .‬لە‬ ‫دنیای دەرەوەی ڕۆژئاوا کە من بەئاسانی‬ ‫خۆمی تێــدا دەبینمــەوە‪ ،‬دەبینین ترس‬ ‫و نیگەرانیــی کۆمەڵگــە و میللەتەکان لە‬ ‫بە چاوی ســووك تەماشــاکردنیان جاری‬ ‫وا هەیــە دەگاتە ســنووری گەمژەیی‪ .‬لە‬ ‫دنیای ڕۆژئاوایشــدا کە بەهەمان سانایی‬ ‫خۆمی تێــدا دەبینمەوە‪ ،‬دەزانم میللەتان‬ ‫و دەوڵەتــەکان بــە شــانازیکردنی لــە‬ ‫ڕادەبەدەرەوە بە دۆزینەوەی ڕێنیســانس‬ ‫و ڕۆشــنگەری و هاوچەرخییــەوە و‬ ‫خۆبادان بــە دەوڵەمەندییــەوە‪ ،‬جاروبار‬ ‫دەگەنە خۆهەڵکێشانێکی هاوشێوەی ئەو‬

‫گەمژەیییە‪.‬‬ ‫کەواتــە تەنیا باوکم نا‪ ،‬هەموومان زۆر‬ ‫گرنگی بە بیرۆکەی ئەوەی دنیا چەقێکی‬ ‫هەیــە‪ ،‬دەدەین‪ .‬ئەمــە بەمەرجێك‪ ،‬ئەو‬ ‫شــتەی چەندین ســاڵ ئێمە بۆ نووســین‬ ‫لــە ژوورێکــدا قایــم دەکات‪ ،‬متمانەیەکی‬ ‫تــەواو پێچەوانەیــە؛ ڕۆژێــك لــە ڕۆژان‬ ‫نووســراوەکانمان دەخوێندرێنــەوە و‬ ‫خوێنــەران لێیــان تێدەگــەن‪ ،‬چونکــە‬ ‫ئەمــە باوەڕێکــی پەیوەندیــدارە بــەوەی‬ ‫کــە مرۆڤەکان لە هەموو شــوێنێکی دنیا‬ ‫هاوشــێوەی یەکدیــن‪ .‬بەاڵم لــە میانەی‬ ‫ئەزموونی خۆم و نووسینەکانی باوکمەوە‬ ‫دەزانم ئــەوە گەشــبینییەکی دەردەدارە‬ ‫و بــە هەســتیی تووڕەبوونــی ئاکامــی‬ ‫کەنارکەوتــن و پەراوێزخســتن برینــدار‬ ‫بــووە‪ .‬منیش زۆر جار لــە ناخی خۆمدا‬ ‫پەیم بەو هەســتی حەزکــردن و نەفرەتە‬ ‫بــردووە کــە دۆستۆیەڤســکی بەدرێژایی‬ ‫ژیانــی لــە بەرامبــەر ڕۆژئــاوا هەیبووە‪.‬‬ ‫بــەاڵم ئەو شــتە ســەرەکییەی لــەوەوە‬ ‫فێــری بووم‪ ،‬ســەرچاوەی بنەڕەتیی ئەو‬ ‫گەشبینییە‪ ،‬ئەو دنیا تەواو جیاوازەیە کە‬ ‫ئەو نووســەرە مەزنە لە پشت پەیوەندی‬ ‫حەزکردن و نەفرەت بە ڕۆژئاواوە بنیاتی‬ ‫ناوە‪.‬‬ ‫ســەرجەم ئــەو نووســەرانی کــە‬ ‫ســەرلەبەری ژیانــی خۆیــان بــەم کارە‬ ‫بەخشــیوە‪ ،‬ئــەم ڕاســتییە دەزانــن‪ :‬بە‬ ‫هۆکارەکانی نووســینەوە لەبــەردەم مێز‬ ‫دادەنیشــین و چەندین ساڵ بەئومێدەوە‬ ‫دەنووســین تا دنیایــەك بنیات دەنێین و‬ ‫دواجــار ئــەو دنیایە لە شــوێنگەلی فرە‬ ‫جیاواز دەگیرســێتەوە‪ ...‬لەو مێزەوە کە‬ ‫بە خەم‪ ،‬یــان تووڕەیییــەوە لەبەردەمی‬ ‫دانیشــتووین‪ ،‬دەگەینــە دنیایەکی تەواو‬ ‫جیاوازی پشت ئەو خەم و تووڕەیییە‪ .‬تۆ‬ ‫بڵێیت باوکمیش نەگەیشــتبێتە دنیایەکی‬ ‫لــەو جــۆرە؟ گەیشــتن بــەو دنیایــە لە‬ ‫دوای گەشــتێکی درێژخایەن‪ ،‬هەستێکی‬ ‫هاوشــێوەی ئــەو هەســتی پەرجووەمان‬ ‫پێ دەبەخشــێت کاتێك دوای گەشتێکی‬ ‫درێژخایــەن بە دەریادا‪ ،‬دەبینن تەمەکان‬ ‫دەڕەوێنەوە و هێدی هێدی لە پێشمانەوە‬ ‫دوورگەیەك بە هەموو ڕەنگەکانی خۆیەوە‬ ‫ســەردەردەهێنێت‪ .‬ئەمــە هاوشــێوەی‬ ‫ئەوەیە کاتێــك گەڕیــدە ڕۆژئاوایییەکان‬ ‫بە گەمی لە باشــوورەوە لە ئیســتانبوڵ‬ ‫نزیــك دەبنــەوە و دوای ڕەوینەوەی تەم‬ ‫و مــژی دەم بەیــان‪ ،‬شــارێك دەبینــن‪.‬‬ ‫پــاش گەشــتێکی درێژخایەن و بە ئومێد‬ ‫و مەراقــەوە دەســت پێکــراو‪ ،‬لەوێــدا‬ ‫دەگەن بە دنیایەك و شــارێك بە هەموو‬ ‫مزگــەوت و منــارە و دانــە بــە دانــەی‬ ‫مــاڵ و شــەقام و گــرد و پــرد و هەوراز‬ ‫و ســەرەولێژییەکانییەوە‪ .‬وەك ئــەوەی‬ ‫خوێنەرێك چۆن دەیەوێت لە الپەڕەکانی‬ ‫کتێبێکدا ون ببێت‪ ،‬مرۆڤ خوازیارە بچێتە‬ ‫ئەو دنیا قووتەوەبــووەی بەردەمییەوە و‬ ‫تیایــدا ون ببێت‪ .‬لەبەرئەوەی لە کەنار و‬ ‫دەشــت و دەرەوەین‪ ،‬یــان ڕەپ و ڕەوان‬ ‫خەمبارین‪ ،‬لەبەردەم مێز دانیشــتووین و‬ ‫دنیایەکی تەواو جیــاواز و لەبیربەرەوەی‬ ‫ئەو هەستانەمان دۆزیوەتەوە‪.‬‬ ‫بەپێچەوانەی هەســت و بۆچوونەکانی‬ ‫ســەردەمی منداڵــی و تافــی الویمــەوە‪،‬‬ ‫ئیــدی بەالی منــەوە ئیســتانبوڵ چەقی‬ ‫دنیایــە‪ .‬تەنیا لەبەرئەوە نــا کە نزیکەی‬ ‫هەموو ژیانم لەوێ بەســەربردووە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫لەبەرئەوەی ماوەی سی و سێ ساڵە دانە‬ ‫بە دانەی شــەقام‪ ،‬پرد‪ ،‬مرۆڤ‪ ،‬ســەگ‪،‬‬ ‫ماڵ‪ ،‬مزگەوت‪ ،‬کانی‪ ،‬قارەمانە نامۆکان‪،‬‬ ‫دووکان‪ ،‬کەســایەتییە ناسراوەکان‪ ،‬خاڵە‬ ‫ڕەشــەکان‪ ،‬شــەو و ڕۆژەکانــی بە خۆم‬ ‫بەراورد دەکەم و لەســەریان دەنووســم‪.‬‬ ‫لــە خاڵێکی دیاریکراو بــەدواوە ئەم دنیا‬ ‫خەیاڵکردەم لە دەستم دەردەچێت و ئەو‬ ‫شــارەی لە خەیاڵی خۆمدا تیایدا دەژیم‪،‬‬ ‫ڕاســتەقینەتر دەبێت‪ .‬ئەوســا سەرجەم‬ ‫مرۆڤ و شــەقام و کۆاڵن و شــتومەك و‬

‫باڵەخانــەکان وەك ئــەوە وایــە لە نێوان‬ ‫خۆیاندا دەســت بە ئاخاوتن بکەن‪ ،‬وەك‬ ‫ئــەوە وایە لە نێــوان خۆیاندا پەیوەندیی‬ ‫پێشتر بەالی منەوە نەزانراو بنیات بنێن‪،‬‬ ‫وەك ئــەوە وایە لە خەیــاڵ و کتێبەکانی‬ ‫مندا نا‪ ،‬خۆبەخۆی خۆیان دەست بە ژیان‬ ‫دەکــەن‪ .‬ئەو دنیایەی کە لــە بنیاتنانیدا‬ ‫پشوودرێژانە خەیاڵم بەکاربردووە و وەك‬ ‫چوونی مێروولە بەگژ قوولەی قافدا کارم‬ ‫بــۆ بەدیهێنانی کردووە‪ ،‬لەو ســاتەدا لە‬ ‫هەموو شــتێکی تــر ڕاســتەقینەتر دێتە‬ ‫پێش چاوم‪.‬‬ ‫باوکمیــش‪ ،‬لەوانەیــە ئــەو جۆرانــەی‬ ‫شــادمانیی نووســەرانی دۆزیبێتــەوە‪،‬‬ ‫بۆیــە بــەدەم ســەیرکردنی باوڵەکەیەوە‬ ‫دەمگــوت بــا پێشــدادوەری نەکــەم‪.‬‬ ‫هەروەها لەبەرئەوەی باوکێکی ئاســاییی‬ ‫فەرماندەر و قەدەغەکار و چەوســێنەر و‬ ‫ســزادەر نەبوو و هەمــوو کاتێك ئازادی‬ ‫پێم دەبەخشــی و زۆر ڕێزی لێم دەگرت‪،‬‬ ‫سوپاســگوزاری بــووم‪ .‬بەپێچەوانــەی‬ ‫زۆرێــك لە هاوڕێیانی ســەردەمی منداڵی‬ ‫و تافی الویمەوە‪ ،‬لەبەرئەوەی نەمدەزانی‬ ‫ترســی باوك چییە‪ ،‬باوەڕم وابووە هێزی‬ ‫خەیاڵــم ناوبەناو ئازادانە‪ ،‬یــان مندااڵنە‬ ‫توانــای کارکردنی هەبــووە‪ ،‬جاری وایش‬ ‫هەبووە بیــرم کردووەتەوە بۆیە من بووم‬ ‫بە نووســەر‪ ،‬چونکــە باوکم بــە گەنجی‬ ‫ویســتوویەتی ببێت بە نووسەر‪ .‬پێویست‬ ‫بــوو بــە لێبووردەیییــەوە دەفتەرەکانی‬ ‫بخوێنمەوە و لەو نووســینانە تێبگەم کە‬ ‫لە ژووری هۆتێلەکان نووسیبوونی‪.‬‬ ‫باوڵەکــەی باوکــم کــە چەندیــن ڕۆژ‬ ‫بــوو لە شــوێنی دانانی بــوو‪ ،‬بەدەم ئەو‬ ‫بیرکردنــەوە گەشــبینانەوە کردمــەوە‬ ‫و هەمــوو ویســتی خــۆم بەکارهێنــا و‬ ‫چەنــد دەفتــەر و الپەڕەیەکم خوێندەوە‪.‬‬ ‫دەپرســن باوکــم چی نووســیبوو؟ وەك‬ ‫دێتــەوە بیــرم؛ هەندێــك دیمــەن لــە‬ ‫پەنجەرەی هۆتێلەکانی پاریسەوە‪ ،‬شیعر‪،‬‬ ‫پارادۆکس‪ ،‬هزردەربڕین‪ ...‬ئێستا هەست‬ ‫دەکــەم کەســێك بــم دوای ڕووداوێکــی‬ ‫هاتوچــۆ بــە ئاســتەم ڕووداوەکــەی بیر‬ ‫بکەوێتــەوە و نەخوازێــت زۆر لــە خــۆی‬ ‫بــکات بــۆ بیرکەوتنــەوەی هەمــووی‪.‬‬ ‫لــە منداڵیمــدا‪ ،‬کاتێــك دایــك و باوکــم‬ ‫دەگەیشتنە ســنووری شەڕکردن‪ ،‬واتا لە‬ ‫کاتی دەستپێکردنی یەکێك لە بێدەنگییە‬ ‫کوشندەکاندا‪ ،‬باوکم بەمەبەستی گۆڕینی‬ ‫کــەش‪ ،‬ڕادیــۆی دادەگیرســاند و موزیك‬ ‫بەخێرایــی ڕووداوەکانــی لــە بیرمــان‬ ‫دەبردەوە‪.‬‬ ‫بــا منیش بە یەك دوو وشــەی خۆش‬ ‫کە ڕۆڵی هەمان موزیك بگێڕن‪ ،‬بابەتەکە‬ ‫بگۆڕم! وەك دەزانن‪ ،‬پرسیارێك کە هەرە‬ ‫زیــاد لــە ئێمــەی نووســەران دەکرێت و‬ ‫پرسیارکەران حەزی لێ دەکەن‪ ،‬ئەمەیە‪:‬‬ ‫بۆچی دەنووســن؟ لە ناخمەوە بۆم دێت‪،‬‬ ‫بۆیە دەنووســم! بۆیە دەنووســم‪ ،‬چونکە‬ ‫ناتوانم وەك خەڵکی تر کارێکی ئاســایی‬ ‫بکــەم‪ .‬بــۆ ئــەوەی کتێبی هاوشــێوەی‬ ‫کتێبەکانــی مــن بۆ خوێندنــەوە هەبێت‪،‬‬ ‫دەنووسم‪ .‬لەبەرئەوەی لە هەمووتان و لە‬ ‫گشت کەسێك زۆر زۆر تووڕەم‪ ،‬دەنووسم‪.‬‬ ‫بۆیــە دەنووســم‪ ،‬چونکــە پێــم خۆشــە‬ ‫بەدرێژایــی ڕۆژ خــۆم لە ژوورێکــدا قایم‬ ‫بکەم و دابنیشــیم و بنووســم‪ .‬دەنووسم‬ ‫بــۆ ئەوەی نووســین بگــۆڕم و بیکەم بە‬ ‫شــتێکی ڕەســەن‪ .‬دەنووســم بۆ ئەوەی‬ ‫سەرانســەری دنیــا بزانێت مــن‪ ،‬ئەوانی‬ ‫تــر‪ ،‬هەموومان‪ ،‬ئێمە لە ئیســتانبوڵ‪ ،‬لە‬ ‫تورکیــا چۆن ژیاوین و چۆن دەژین‪ .‬بۆیە‬ ‫دەنووســم‪ ،‬چونکە حەزم لە بۆنی کاغەز‬ ‫و قەڵــەم و مەرەکەبە‪ .‬بۆیە دەنووســم‪،‬‬ ‫چونکە لە هەموو شــتێك زیاتر باوەڕم بە‬ ‫ئەدەبیات و هونەری ڕۆمان هەیە‪ .‬سەودا‬ ‫و خــووم پێوە گرتووە‪ ،‬بۆیە دەنووســم‪.‬‬ ‫لەبەرئەوەی لە فەرامۆشــکردن دەترسم‪،‬‬ ‫دەنووسم‪ .‬لەبەرئەوەی حەزم لەو ناوبانگ‬ ‫و بایەخەیــە کە نووســین لەگــەڵ خۆیدا‬

‫لە تەمەنی بیست و دوو‬ ‫ساڵیدا بڕیارم دابوو دەست‬ ‫لە هەموو شتێك هەڵبگرم‬ ‫و ببم بە ڕۆماننووس‬

‫بە پێچەوانەی هەست و‬ ‫بۆچوونەکانی سەردەمی منداڵی و‬ ‫تافی الویمەوە‪ ،‬ئیدی بەالی منەوە‬ ‫ئیستانبوڵ چەقی دنیایە‬ ‫دەیهێنێت‪ ،‬دەنووسم‪ .‬بۆیە دەنووسم‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەوەی تەنیا نەمێنمەوە‪ .‬بۆیە دەنووسم‪،‬‬ ‫چونکە دەڵێم لەوانەیە لەو ڕێیەوە تێبگەم‬ ‫بۆچی لە هەمووتان و لە گشــت کەسێك‬ ‫زۆر زۆر تووڕەم‪ .‬بۆیە دەنووســم‪ ،‬چونکە‬ ‫پێم خۆشە نووســینەکانم بخوێندرێنەوە‪.‬‬ ‫بۆیە دەنووسم‪ ،‬چونکە دەڵێم وەك دەستم‬ ‫بە نووســینی ئەم ڕۆمان‪ ،‬ئەو نووسین و‬ ‫پەڕەیــە کردووە‪ ،‬با تــەواوی بکەم‪ .‬بۆیە‬ ‫دەنووســم‪ ،‬چونکــە هەمــووان چاوەڕێی‬ ‫بابەتــم لــێ دەکــەن‪ .‬بۆیــە دەنووســم‪،‬‬ ‫چونکــە منداڵئاســا بــاوەڕم بــە نەمریی‬ ‫کتێبخانــەکان و هەڵوێســتی کتێبەکانــم‬ ‫لــە ڕەفــەی کتێبخانەکانــدا هەیــە‪ .‬بۆیە‬ ‫دەنووســم‪ ،‬چونکە ژیــان‪ ،‬دنیا و هەموو‬ ‫شــتێك تــا ڕادەی باوەڕ نەکــردن جوان‬ ‫و سەرســووڕهێنەرن‪ .‬بۆیــە دەنووســم‪،‬‬ ‫چونکــە گۆڕینی ئەو هەمــوو جوانییانەی‬ ‫ژیــان بــۆ وشــە کارێکــی چێژبەخشــە‪.‬‬ ‫بەمەبەســتی گێڕانەوەی بەســەرهات نا‪،‬‬ ‫بــۆ هۆنینەوەی بەســەرهات دەنووســم‪.‬‬

‫بۆ ڕزگاربوون لەو هەســتە دەنووســم کە‬ ‫هەمیشــە پێم وایە شوێنێك هەیە –ڕێك‬ ‫وەك ئــەوەی لە خەوندا هەیە‪ -‬بۆی بڕۆم‬ ‫و چەندم کردووە‪ ،‬نەمتوانیوە بۆی بڕۆم‪.‬‬ ‫بۆیە دەنووســم‪ ،‬چونکە چەند هەوڵم دا‪،‬‬ ‫نەمتوانی دڵشــاد بم‪ .‬بۆیە دەنووسم‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەوەی بەختەوەر و شادمان بم‪.‬‬ ‫باوکــم‪ ،‬هەفتەیــەك پــاش دانانــی‬ ‫باوڵەکــەی لــە نووســینگەی مــن‪ ،‬وەك‬ ‫پیشــەی هەمیشــەیی بــە پاکەتێــك‬ ‫چکلێتــەوە (لە بیری چووبوو کە تەمەنم‬ ‫چل و هەشــت ســاڵە) هات بۆ سەردانم‪.‬‬ ‫وەك هەمــوو جارێــك لەمــەڕ ژیــان‪،‬‬ ‫سیاســەت و واتەواتــی خێــزان دوایــن و‬ ‫پێکەنین‪ .‬لەپڕ نیگای باوکم کەوتە ســەر‬ ‫ئەو گۆشەیەیەی کە باوڵەکەی لێ دانابوو‬ ‫و بــۆی دەرکــەوت من لــەوێ المبردووە‪.‬‬ ‫نیگامــان یەکانگیــر بــوو‪ .‬بێدەنگییەکی‬ ‫وەرەســکەر و شــەرمبەخش هاتە ئاراوە‪.‬‬ ‫پێــم نەگــوت باوڵەکــەم کردووەتــەوە و‬ ‫هەوڵم داوە شــتەکانی ناوی بخوێنمەوە‪.‬‬

‫نیگای خۆم لە چاوانی ئەو دوورخستەوە‪.‬‬ ‫بــەاڵم ئەو حاڵی بوو‪ .‬منیش حاڵی بووم‬ ‫کــە ئەو حاڵی بــووە‪ .‬ئەویش حاڵی بوو‬ ‫کە من لەو حاڵی بووم‪ .‬ئەم حاڵیبوونانە‬ ‫هەر چەنــد چرکەیەکیــان خایەند‪ .‬باوکم‬ ‫لەبەرئــەوەی مرۆڤێکــی بەخۆبــاوەڕ و‬ ‫ئاســوودە و شــادمان بــوو‪ ،‬وەك هەموو‬ ‫جارێــك دەســتی بە پێکەنین کــرد و لە‬ ‫ڕۆیشتنیدا ئەو وتە شیرین و دڵدوێنانەی‬ ‫دووبــارە کــردەوە کە هەمــوو جارێك لە‬ ‫کاتی لە ماڵ چوونەدەرەوەیدا دەیگوتن‪.‬‬ ‫لــە دواوە بــۆ باوکمــم ڕوانــی و وەك‬ ‫هەمــوو جارێــك ئیرەییــم بە شــادمانی‬ ‫و بــێ کێشــەیی و بــێ خەمییەکــەی‬ ‫بــرد‪ .‬بــەاڵم دێتەوە بیرم هــەر ئەو ڕۆژە‬ ‫شــادییەکی شەرمبەخشــیش لــە هەناوم‬ ‫گــەڕا‪ .‬ئەوە هەســتێکی لەم جــۆرە بوو‪:‬‬ ‫ڕاســتە بەئەندازەی ئەو ئاسوودە نەبووم‬ ‫و وەك ئــەو ژیانێکــی بــێ خەم و شــاد‬ ‫نەژیاوم‪ ،‬بــەاڵم مافی نووســینم داوە‪...‬‬ ‫تێگەیشــتن! لەبەرئــەوەی لــەو ڕووەوە‬ ‫لە ئاســت باوکمدا هەســتم بە شــادمانی‬ ‫کردبــوو‪ ،‬شــەرمم بەخۆمــدا دەهاتــەوە‪.‬‬ ‫ئاخــر باوکم هیچ کاتێك نەببوو بە چەقی‬ ‫پانکــەرەوەی ژیانی مــن و بەردەوام ڕێی‬ ‫دابوو ئازاد بم‪ .‬پێویســتە گشــت ئەمانە‬ ‫بیرمان بخاتەوە کە نووســین و ئەدەبیات‬ ‫زۆر بــە قوڵــی پەیوەندی بە کێماســی و‬ ‫هەســتی شــادمانی و خۆبەتاوانبارزانینی‬ ‫چەقی ژیانمانەوە هەیە‪.‬‬ ‫بەســەرهاتەکەم ڕەهەندێکــی تریشــی‬ ‫هەیە کە لەو ڕۆژەدا یەکسەر بیرم کەوتەوە‬ ‫و هەســتێکی خۆبەتاوانبارزانینی قوڵتری‬ ‫لە هەناومدا ورووژان‪ :‬لە تەمەنی بیست و‬ ‫دوو ساڵیدا بڕیارم دابوو دەست لە هەموو‬ ‫شــتێك هەڵبگرم و ببم بــە ڕۆماننووس‪.‬‬ ‫خــۆم خزانــدە ژوورێکــەوە و دوای چوار‬ ‫ســاڵ یەکەم ڕۆمانم‪« ،‬جــەودەت بەگ و‬ ‫کوڕەکانــی»م تەواو کــرد‪ ،‬کۆپییەکی بە‬ ‫داکتیلــۆ نووســراوی ڕۆمانە هێشــتا باڵو‬ ‫نەکراوەکەم برد و بە دەســتی لەرزیوەوە‬ ‫دام بــە باوکم بۆ ئــەوەی بیخوێنێتەوە و‬ ‫بۆچوونی خۆیم پێ بڵێت‪ .‬تەنیا لەبەر چێژ‬ ‫و زیرەکییەکــەی نا‪ ،‬بەڵکــو لەبەرئەوەی‬ ‫باوکــم‪ ،‬بەپێچەوانــەی دایکمــەوە‪ ،‬لە دژ‬ ‫نەبوو ببم بە نووســەر‪ ،‬بۆچوونیم بەالوە‬ ‫گرنگ بوو‪ .‬ئەو سەردەمە باوکم الی ئێمە‬ ‫نەبوو‪ ،‬لە شوێنێکی دوور بوو‪ .‬بە پشووی‬ ‫کورتەوە چاوەڕێی گەڕانەوەی بووم‪ .‬دوای‬ ‫هەفتەیــەك گەڕایەوە و بە ڕاکردن چووم‬ ‫دەرگام لێ کردەوە‪ .‬باوکم هیچی نەگوت‪،‬‬ ‫بــەاڵم هەتا هێزی تێدا بوو منی لە ئامێز‬ ‫گــرت و لەوەوە حاڵی بــووم ڕۆمانەکەمی‬ ‫زۆر بەدڵ بووە‪ .‬ساتێك کەوتینە جۆرێك‬ ‫لــە تەنگژەی لە ڕوودامان و بێدەنگییەوە‬ ‫لە شێوەی ئەوەی لە ساتەکانی هەڵقواڵن‬ ‫و گڕگتنــی ســۆزدا ڕوودەدات‪ .‬دواتــر‪،‬‬ ‫کاتێك ئارام بووینەوە و دەســت بە قسە‬ ‫کرا‪ ،‬باوکم بە جۆشێکی زۆر و بە زمانێکی‬ ‫زیاد پێوەنراوەوە متمانەی خۆی بەرامبەر‬ ‫بــە یەکەم ڕۆمانم دەربــڕی و پێمی گوت‬ ‫ڕۆژێك ئــەو خەاڵتــە وەردەگریت کە من‬ ‫ئەمڕۆ بە شادمانییەوە وەری دەگرم‪.‬‬ ‫مەبەستی لەو قســەیە ئەوە نەبوو من‬ ‫بــاوەڕم پــێ هەبێــت‪ ،‬یان ئــەم خەاڵتە‬ ‫وەك ئامانــج بخاتــە بەرچــاوم‪ ،‬بەڵکــو‬ ‫زیاتر مەبەســتی بوو پشتیوانی لە کوڕی‬ ‫خۆی بــکات و بوێریی پێ ببەخشــێت و‬ ‫لەبەرئەوەیــش وەك باوکێكــی تورك کە‬ ‫دەڵێت‪« :‬ڕۆژێك دەبیت بە پاشــا!» ئەو‬ ‫قســەیەی کرد‪ .‬بەدرێژایی ســااڵنی دواتر‬ ‫لــە هەموو بینینێکی مندا هەمان قســەی‬ ‫دووبارە کردەوە‪.‬‬ ‫باوکــم لــە مانگــی کانوونــی یەکەمی‬ ‫ساڵی ‪٢٠٠٢‬دا کۆچی دوایی کرد‪.‬‬ ‫ئەندامانی بەڕێزی ئەکادیمیای سوێدی‬ ‫بەخشــەری ئەم خەاڵتــە گەورەیە و ئەم‬ ‫شــەرەفە بە مــن‪ ،‬میوانانــی بەڕێز‪ ،‬زۆر‬ ‫حەزم دەکرد ئەمڕۆ باوکم لێرە لە ناوماندا‬ ‫بوایە‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )468‬دووشه‌مم ‌ه ‪2015/8/10‬‬

‫‪8‬‬

‫پیاڵەی پڕ مانگەشەو‬ ‫«تریفەخانەکان»‬

‫دڵشاد عەبدوڵاڵ‬ ‫لە بەر مانگەشەو وەستاوم‬ ‫وەک پیاڵەیەک‬ ‫لە بەر دەم قوڵپەقوڵپی‬ ‫شووشە شەرابێکدا‬ ‫*‬ ‫مەی دلۆڤانە‬ ‫تا پیاڵە بەتاڵترە‬ ‫گەرمترە گۆشەی مەیخانە‬ ‫*‬ ‫مەیخانە ئاسمانە‬ ‫پیاڵە هەور‬ ‫تۆوێکی زۆرم چاندووە!‬ ‫دایکەیە باران ساقی‬ ‫*‬ ‫شەو چووە پەردەوە‬ ‫لەدەرگای مەیخانە دەدەم‬ ‫بیکەوە ساقی‬ ‫*‬ ‫لە بیانوو مەگەڕی بۆ مەی بیانووی ناوێ‬ ‫ژیان خۆی بیانووی نییە‬ ‫بۆ چ پێناوێ‬ ‫*‬ ‫بۆ چوونە مەیخانە‬ ‫ئامادەیە هەموو کات بیانوو‬ ‫هەموو چوونێکمان ! بێ بیانووە بیانوو‬ ‫*‬ ‫بیر مەکەوە چەند ڕۆژت ماوە‬ ‫سەیری پیاڵە بکە چی تیا ماوە‬ ‫*‬ ‫یاریدەدەری سەرپەرشتیار‪ :‬بڕوا بەرزنجی‬ ‫ستاف‪ :‬پێشەوا محەمەد ‪ ..‬شااڵو حەبیبە‬

‫دەف و مەی شەویان لە بیر بردینەوە‬ ‫*‬ ‫دڵشادم بە مەی‬ ‫بە حوکمی مەیخانە‬ ‫کە هەر یەکە و پیاڵەی خۆی هەڵدەدا‬ ‫*‬ ‫چارە نییە‬ ‫دەبێ ملکەچ کەین بۆ بادە‬ ‫*‬ ‫کوێی دنیا دەگەڕێی‬ ‫گەرم تر نییە لە کۆڕی مەیخانە‬ ‫*‬ ‫گوێت لە دەنگی مەستانە دەگاتە دوور‬ ‫شوکرانە دەکەن بۆ مەی‬ ‫گوێت لە دەنگی مەیە‪ ،‬ئەی مەی؟‬ ‫*‬ ‫لە مەیخانە هەر مەی نییە‬ ‫ئێمەش لەوێین‬ ‫لە حزووری مەی دانیشتووین‬ ‫گوێ ڕادەدێرین‬ ‫*‬ ‫هەموو شیعرە نەمرەکان بۆ مەی نووسراون‬ ‫هەموو دینە مەزنەکان بە بادە ئاودراون‬ ‫هەموو دەجالەکانیش‬ ‫بەر نەفرەت خراون‬ ‫*‬ ‫زستان هات با ڕووبکەینە مەیخانە‬ ‫هاوین هات با ڕووبکەینە مەیخانە‬ ‫بەهار هات با ڕووبکەینە مەیخانە‬

‫بە پایزیش هەر لەوێین‬ ‫*‬ ‫دڵ دەشکێ وەک شووشەی شەراب‬ ‫لەویان چی دەڕژێ‬ ‫لەمیان چی دەشکێ‬ ‫*‬ ‫لە مەیخانە دێمە دەرێ‬ ‫دنیا پیاڵەیەکی پڕە‬ ‫لە بادەی ئێمە‬ ‫*‬ ‫لە کەنارەوە تەماشا دەکەم‬ ‫پیاڵەیەکی لێوانلێوە‬ ‫دەریا‬ ‫لە سەر مێزی خوا‬ ‫*‬ ‫تەمەن پیاڵەیە‬ ‫تۆ مەی و تۆ مەی و تۆ مەی‬ ‫ساقی خێراکە بۆم تێکە ئەو مەیە‬ ‫تەمەن ڕۆی‬ ‫چۆڵەوانی پڕ «تۆ ستان»‬ ‫دڵ کەسی تری تێدا نییە‬ ‫چاو وێنەی تری تێدا نییە‬

‫««‬

‫هەمووی هەر تۆ‬ ‫دنیاش کەسی تێدانییە‬ ‫بێ تۆ‬ ‫*‬ ‫بەیانی دەمی تۆیە‬ ‫خۆر دەمی تۆ‬ ‫دنیا ڕووناکە بە تۆ‬ ‫*‬ ‫بەرزترین لوتکە کوێیە؟‬ ‫لە دڵ بەرزتر کوێیە؟‬ ‫مەگەر چاوی تۆ کە تەماشام دەکەی‬ ‫*‬ ‫زەمانی میهرەبانی هات‬ ‫قیڕووسیا لەوەی دەڕوات‬ ‫زارم لە چاوەڕوانیتا‬ ‫ماچێک لەودەمە نەهات‬ ‫*‬ ‫عاشقێکم ڕووت و برسی‬ ‫نانی ڕووتم پێ بدە‬ ‫خۆ دنیا خراپ نەبووە‬ ‫*‬ ‫ناوەندی دنیا دەمی تۆیە‬ ‫ناو دەمی تۆیە‬ ‫دنیام‬ ‫*‬ ‫زەرد هەڵگەڕا‬ ‫بەهێی مەمکت‬ ‫بە دەستی منەوە لە ترسی ڕەقیب‬ ‫*‬ ‫ئاوم ویست دەمی تۆ‬ ‫نانم ویست دەمی تۆ‬ ‫ژینی بێ کۆتاشم ویست هەردەمی تۆ‬ ‫*‬ ‫دنیاچییە ژیان چییە مردن چی‬ ‫کە تۆ هاتی‬ ‫هەموو بەسەرچوون تۆ مای‬ ‫*‬ ‫لە باخچەدا کە تۆ هاتی گوڵ چییە‬ ‫لەو دنیاشدا‬ ‫کە تۆ دێی مردن چییە‬ ‫*‬ ‫بە شەو هەر بیر لە تۆ دەکەمەوە بە ڕۆژیش‬ ‫فەرقی چییە‬ ‫کەوابوو‬ ‫شەو و ڕۆژیش‬ ‫*‬ ‫تۆپەڵە بەفر نییە بتوێتەوە‬ ‫پیاڵەیەکی خوداییە‬ ‫بە دەستمەوە دەدرەوشێتەوە مەمکت‬ ‫*‬ ‫لە سەرعەرشی تۆ دانیشتووم‬ ‫وەک خاڵخاڵۆکە‬ ‫لە سەرپەلکی گیا‬ ‫*‬ ‫جامی پڕ و بەتاڵ چییە بە من چی‬ ‫مەی و مەیخانە و ساقی بە من چی‬ ‫کە تۆ دێی‪ ،‬هەموو خەڵکی دەڕۆن‬ ‫بە من چی‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )259‬دوشةممة ‪2015/8/10‬‬ ‫سةرثةرشتيار‪:‬‬ ‫بةهمةن تاهير نةريمان‬

‫‪259‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫ذمارة (‪ )259‬دوشةممة ‪2015/8/10‬‬

‫ثاشكؤيةكة لةسةر ئيسالمى سياسي‪ ،‬ئاينناسى‪ ،‬هزر‬

‫یەكگرتو ناوبژیوانی دەكات‪ ،‬یان شینی خۆی‬ ‫هاوژین ئەبوبەكر‬ ‫یەكگرتوی ئیسالمی هەرچەند لە‬ ‫دانیشتنەكەی پەرلەماندا لە مانگی‬ ‫رابــردو بەشداربو بۆ خوێندنەوەی ئەو‬ ‫پرۆژەیاسایەی سەرۆكایەتی هەرێم‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەم كۆتاییەدا هاتوەتە سەر ئەو خەتەی‬ ‫رۆڵی ناوبژیوان ببینێت لە نێوان هەردو‬ ‫الیەنی ناكۆكدا‪ .‬ئەمە ئەو رۆڵەیە كە‬ ‫لە روخساردا دەردەكەوێت و یەكگرتو‬ ‫دیمەنەكە بەمجۆرە رەواج پێدەدات و‬ ‫میدیاكانیش و رای گشتیش هەر بەمجۆرە‬ ‫وەریانگرتوە‪.‬‬ ‫ئــەم رۆڵــە و ئــەم دیــوەی كارەكەی‬ ‫یەكگرتو بۆ دۆخی بارگرژییە سیاسی‬ ‫و مــیــدیــایــیــەكــانــی ئــێــســتــای هــەرێــم‬ ‫پۆزەتیڤانەیە‪ ،‬بــەاڵم چەند الیەنێكی‬ ‫شاراوە یان ناواخن لەم رۆڵەی یەكگرتو‬ ‫هەن كە پێویستە ئاماژەیان پێبكرێت‪،‬‬ ‫ێ ئاماژەكردن بــەو الیەنانە دیوە‬ ‫بەب ‌‬ ‫شــاراوەكــانــی هەڵسوكەوتی ئێستای‬ ‫یەكگرتو روكارییانە دەخوێنرێتەوە‪.‬‬ ‫بۆیە پرسیار ئەمەیە كە ئایا ئەو هۆكار‬ ‫و پاڵنەرە شــاراوانــە چین وا دەكــەن‬ ‫لەماوەیەكی كەمدا یەكگرتو دوجۆر رەفتار‬ ‫بنوێنێت‪ ،‬جارێك لەگەڵ گۆڕان و یەكێتی‬ ‫و كۆمەڵدا لە دانیشتنەكەی پەرلەمان‬ ‫بەشداربو‪ ،‬پــاش چەند هەفتەیەكیش‬ ‫جارێكی تریش دەیەوێت لەو خانە و‬ ‫الیەنگیرییە بەرامبەر بە پارتی دەربچێت‬ ‫و نزیكبێتەوە لە ئاراستەكەی پارتی‪،‬‬ ‫یان بەالی كەمەوە وەكو بێالیەن یان‬

‫یەكگرتو لەبەردەم هەڕەشەی‬ ‫دولەتبون و جیابونەوەدایە‪ ،‬كە‬ ‫ڕەنگە ناوچەی بادینان لە ماوەیەكی‬ ‫نزیكدا ئەو ئااڵیە هەڵبكەن‪.‬‬ ‫لەمەشدا پارتی كاریگەری و رۆڵی‬ ‫یەكالكەرەوە دەبینێت و دەتوانێت‬ ‫هاندەر و بڕیاردەربێت‬ ‫ناوبژیوان خۆی دەربخات لەو نێوەندەدا؟‬ ‫بۆ وەاڵمــی ئــەم پرسیارە ئاماژە بەو‬ ‫هۆكارانە دەكەین‪:‬‬ ‫یەكەم‪ :‬یەكگرتو لەبەردەم هەڕەشەی‬ ‫دولەتبون و جیابونەوەدایە‪ ،‬كە رەنگە‬

‫ناوچەی بادینان لە ماوەیەكی نزیكدا‬ ‫ئەو ئااڵیە هەڵبكەن‪ .‬لەمەشدا پارتی‬ ‫كاریگەری و رۆڵی یەكالكەرەوە دەبینێت‬ ‫و دەتوانێت هاندەر و بڕیاردەربێت‪.‬‬ ‫دەرچــونــی دیــنــدار دۆســكــی‪ ،‬ئەندامی‬

‫لە پشت حیجاب و‬ ‫نیقابەوە شتی تر خۆی‬ ‫حەشارداوە‬

‫‪3‬‬

‫عەزیز ڕەئووف‬

‫مەكتەبی سیاسی لە چوارچێوەی ئەو‬ ‫حیزبەش ئاسۆی ئــەو جیابونەوەی‬ ‫دەرخ ــس ــت و ئێستا بــادیــنــیــەكــان‬ ‫رێبەرێكیشیان بۆ ئامادەیە ئەگەر‬ ‫جیاببنەوە‪ .‬بۆیە ئــەم جیابونەوەی‬ ‫دۆسكی وەكو بومەلەرزەیەك وایە كە‬ ‫رەنگە سۆنامییەك بەدوای خۆیدا بێنێت‬ ‫كە جیابونەوەی بادینیەكانە‪ .‬واتە‬ ‫یەكگرتو‪ ،‬بــەم رەفــتــارەی ئێستای‪،‬‬ ‫كار لەسەر ئەوەدەكات ئەو سۆنامیە‬ ‫بەو نزیكانە رونـــەدات‪ ،‬یان هەندێك‬ ‫رودانەكەی دور و دوابخات‪.‬‬ ‫دوەم‪ :‬وەكو چۆن كۆمەڵی ئیسالمی‬ ‫لــە ئــێــرانــەوە نزیكە و لــە دارایـــی و‬ ‫سیاسەت و میدیاییشدا لەو تەوەرەدا‬ ‫دەخولێتەوە‪ ،‬یەكگرتوش ماوەیەكە‬ ‫بەو ئاراستە كاردەكات كە نزیكبێتەوە‬ ‫لە توركیا‪ ،‬بەتایبەت لەو ئایدۆلۆجیا‬ ‫و رەوتــە ئاینییەی كە ئــەردۆگــان و‬ ‫حیزبەكەی هەیانە وەكــو حیزبێكی‬ ‫خاوەن باكگراوندی ئاینی‪.‬‬ ‫سێیەم‪ :‬عەلی قەرەداغی ئەگەر پێشتر‬ ‫وەكــو مەرجەعێك وابوبێت كە پرسی‬ ‫پێكرابێت لەنێو یەكگرتودا‪ ،‬ئەمڕۆ لەم‬ ‫دۆخەی یەكگرتو و ئەمیندارە نوێكەیدا‬ ‫بوەتە بــڕیــاردەر و سەنتەر‪ .‬وەكــو لە‬ ‫وێنە گشتییەكەشدا دەردەكەوێت و بەم‬

‫یەكگرتو ئەوەندەی شینی خۆی دەكات بەوەی لەم‬ ‫قەیرانەدا كەمترین زیانی پێ بگات و ئەم قەیرانە‬ ‫نەبێتە هۆی لێكترازان و بومەلەرزەی قورستر و‬ ‫فراوانتر‪ ،‬ئەوەندە لە لێكدانەوەی قوڵ و ئایندەبینییەوە‬ ‫نەهاتوەتە سەر ئەو خەتە‬ ‫دواییانەش ئەو پیاوە دیــداری لەگەڵ‬ ‫سەرۆكی هەرێمدا ئەنجامدا‪.‬‬ ‫چــوارەم‪ :‬یەكگرتو لە تەمەنی خۆیدا‬ ‫بە سروشتی ئیخوانییەكەی‪ ،‬هەمیشە‬ ‫بڕیاری یەكالكەرەوەی نەبوە و بەپێی‬ ‫هاوكێشەكانی دەرەوەی خۆی بڕیاری‬ ‫داوە و رێیكردوە‪ .‬واتــە یەكگرتو لە‬ ‫بڕیارە سیاسییەكاندا خاوەنی بڕیار نەبوە‬ ‫و چاوەڕێی ئەوانی دیكەی كردوە تاكو‬ ‫خۆی لەنێو هاوكێشەكاندا جێبكاتەوە‪.‬‬ ‫لەم دۆخــەدا یەكگرتو لە بــەردم دو‬

‫سەرمایەداریی خۆرهەاڵتی یان‬ ‫سەرمایەداریی كارەسات؟‬

‫‪6‬‬

‫پێشڕەو محەمەد‬

‫ئاراستەی ناكۆكدایە‪ ،‬ئاراستەی سیاسی‬ ‫و سەركردایەتیەكەی و ئاراستەی بنكە‬ ‫جــەمــاوەری و كادێرەكانی‪ .‬ئاراستەی‬ ‫سەركردایەتییەكەی ئەم هەڵوێستەی‬ ‫هەڵبژاردوە و ئاراستە جەماوەرییەكەشی‬ ‫بەپێی مێژوی خۆیان رەوتی سلێمانی‬ ‫زاڵــە بەسەریاندا‪ ،‬تەنانەت كادێرانی‬ ‫بادینانیش لــە ئاستی جــەمــاوەریــدا‬ ‫كێشەیەكی چەند ساڵەیان لەگەڵ پارتیدا‬ ‫هەیە‪ .‬ئەم دو ئاراستە ناكۆكە پلەی‬ ‫كواڵنەكانیان لە بەرزبونەوەدایە و ئەگەر‬

‫دۆخی بارگرژییەكان لەسەر سەرۆكایەتی‬ ‫هەرێم بەردەوامبێت‪ ،‬ئــەوا رەنگە ئەو‬ ‫پلەیە بگاتە ئاستی تەقینەوە و بەتەواوی‬ ‫لە میدیا و بڕیاریەكاندا دەربكەون‪.‬‬ ‫بۆیە وایدەبینین كە یەكگرتو ئەوەندەی‬ ‫شینی خۆی دەكات بەوەی لەم قەیرانەدا‬ ‫كەمترین زیان بكات و ئەم قەیرانە نەبێتە‬ ‫هۆی لێكترازان و بومەلەرزەی قورستر‬ ‫و فراوانتر‪ ،‬ئەوەندە لە لێكدانەوەی قوڵ‬ ‫و ئایندەبینییەوە نەهاتوەتە سەر ئەو‬ ‫خەتە‪.‬‬

‫لە بیرمە گەنجانی ئیسالمی خەونیان بە‬ ‫دیتنی(عبدالله عزام)ی باوکی ڕۆحیی‬ ‫(ئوسامە بن الدن)ەوە دەدیت‬ ‫محەمەد هەریری‬

‫‪38‬‬

‫ذمارة (‪ )259‬دوشةممة ‪2015/8/10‬‬

‫ئیسالمی سیاسی‬

‫‪2‬‬

‫ئەزموونی دۆڕاوی پارتایەتی ئیسالمیی‌و پرۆژەی داهاتوویان‬

‫ماجد خەلیل‬ ‫ئیسالمی سیاسیی لە كوردستاندا‪،‬‬ ‫ئەزموونێكی نا نەجیب‌و نــەخــوازراوی‬ ‫پێشكەشكرد‪ .‬ئەوان تایبەتمەندی خۆیان‬ ‫هیچ داهێنانێكی پێویستی تێدا نەبوو‪،‬‬ ‫ئەوەی ئیسالمگەرا پێڕەوی كرد‪ ،‬دروست‬ ‫كۆپیكردنەوەی رەوگەو رێبازو دنیابینی‬ ‫ئیسالمگەرای غەوارە بوو‪ ،‬ئەوان لەژیانی‬ ‫سیاسیاندا‪ ،‬سەركردەی تاكڕەو‌و توندڕەو‌و‬ ‫تەقلیدڕەو‌و كورسی ڕەو‌و خزمڕەویان‬ ‫بەرهەمهێنا‪.‬‬ ‫لــێــرەدا بـــەوردی شــرۆڤــەو شیكاری‬ ‫هەڵوەشانەوەی تیۆرو تینی حزبایەتی‌و‬ ‫مۆدێلی گروپی سیاسیی دەكەین لە‬ ‫دنیابینی سەركردەو كادێرو ئەندامانی‬ ‫ئیسالمگەراو ئیسالمڕەوەكانی مەیدانی‬ ‫سیاسی كوردیدا‪ .‬ئەگەر چی مۆدیلی‬ ‫حزبایەتی‌و گروپی سیاسیی بەنێوی‬ ‫دیــنــەوە ئــەوڕۆ لەسەر ئاستی دنیای‬ ‫ئیسالمیدا شكستی هێناوەو ئەوانەی‬ ‫كە بیرمەندو بیریاری ئیسالمین‌و زاناو‬ ‫دانای سەر بە مەزهەبە ئیسالمییەكانن‬ ‫وردە وردە سڵ دەكەنەوە لە مۆدیلی‬ ‫حزبایەتی لەژێر ناوی ئایندا‪ ،‬ئەم مۆدیلە‬ ‫لە دنیای ئیسالمدا و بەتایبەتی لەم‬ ‫چەند ساڵەی دواییدا كە مەزاج‌و مەودای‬ ‫گــروپــەكــان زیــاتــر بــەالی تــونــدڕەوی‌و‬ ‫دڕندەیی‌و تیرۆردا شكاوەتەوە‪ ،‬ئیدی‬ ‫لەالی عەقڵمەندە ئیسالمییەكان بوونی‬ ‫حزبی ئیسالمی كەوتووەتە ژێر پرسیاری‬ ‫گەورەوەو دیاردەیەك دروست بووە‪ ،‬كە‬ ‫زیهنییەتی كۆمەڵگەكان وەك عەیب‌و‬ ‫عــارو نەنگیەك دەڕوانێتە پارتگەرایی‬ ‫دینی‪ .‬پارتگەرایی زیاتر لە واڵتانی‬ ‫پێشكەوتووی ئیسالمیدا بووەتە جێگەی‬ ‫شەرم‌و شیاوی پێداگریكردن نییە‪ .‬لە‬ ‫واڵتــانــی وەك مالیزیاو ئەندەنوسیاو‬ ‫تــایــلــەنــد وەك چــەنــد واڵتــێــك كە‬ ‫كۆمەڵگەی موسڵمانیان لێیە‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫لەو واڵتانەی كە موسڵمانی ناعەرەب‬ ‫زۆرینەن‪ ،‬تەنانەت لەپاكستانیش بەرە‬ ‫بەرە گوێڕایەڵی كۆمەڵگە موسڵمانەكان‬ ‫بۆ هێزە دینی‌و پارتە ئیسالمییەكان‬ ‫فرە كەمبووەتەوەو پرۆژەی بیرمەندانی‬ ‫موسڵمان لەوێندەر بــووەتــە پــرۆژەی‬ ‫چاكسازی‌و خزمەتگوزاری‌و پرۆژەگەلێك‬ ‫كە هەوێنی خۆیان لە سیكۆالریبووندا‬ ‫دەبیننەوە‪ .‬ئەم پرۆژانە لە دەساڵی‬ ‫دواییدا لە دنیای عەرەبیشدا فرە زاڵن‪.‬‬ ‫هەوێنێكن كە پرسیار لەسەر حزبی‬ ‫ئیسالمی بــە جــدی دروســتــدەكــەن‪.‬‬ ‫بەتایبەتی لە دوای بەهاری عەرەبی‌و‬ ‫وەك ئەو زەمینەیە بۆ مومارەسەی كاری‬ ‫ئیسالمگەراكان رەخسا‪ ،‬زانرا چ دۆزەخێك‬ ‫بۆ كۆمەڵگەكەی خۆیان دەهێنێت‪ ،‬ئیدی‬ ‫بەرە بەرە هەڵوێستەكردن دروستبووە‪.‬‬ ‫بۆ نموونە بە بڕوای بیرمەندان گەشەی‬ ‫ئیسالمیزمی حزبیی لە دنیای عەرەبی‌و‬ ‫لە رۆژهەاڵتی ئیسالمیدا لە پاش جەنگی‬ ‫جیهانی دووەم بریتی نەبوو لە تێشووی‬ ‫پــڕی ه ــزری ئیسالمی‌و ئاتاجبوونی‬ ‫كۆمەڵگەكان بــەو هــزرو سیاسەتەی‬ ‫كە ئیسالمگەراكان لەجێبەجێكردنی‬ ‫شەریعەتدا دەیبیننەوە‪ ،‬بەڵكو بوونی‬ ‫ئــەوان كاردانەوەیەكی ســۆزو عاتیفەو‬ ‫كاردانەوەیەكی نالۆژیكی‌و هەرزەییەكی‬ ‫پڕتاوی قۆناغێكی دیاریكراو بوو‪ ،‬ئەم‬ ‫هزرە لە غیابی هزرێكی پێشكەوتووی‬ ‫دیــمــوكــراتــخــوازی نــاو كۆمەڵگەیەكی‬

‫پــێــشــكــەوتــوو بــــوو‪ .‬بــوونــی ئـــەوان‬ ‫وابەستەبوو بە دواكــەوتــووی كۆمەڵگە‬ ‫هــۆز ســاالرو فیوداڵڕەنگەكانی دنیای‬ ‫رۆژهەاڵتەوە‪ ،‬بوونی ئەوان كاردانەوەی‬ ‫خــراپـی‌و خیانەتی ئایدیا عەلمانییە‬ ‫ساختەكانی كۆمەڵگە ئیسالمییەكان‬ ‫بوو بە چــەپ‌و راستەوە‪ .‬چــوون هێزە‬ ‫بااڵدەستەكانی چەپی ستالینی یاخۆ‬ ‫سۆسیال ناسیۆنالیستەكانی عروبە‬ ‫یاخۆ قەومییە بێباك لە دیموكراسیی‌و‬ ‫ئــازادیــخــوازەكــان وەك خــۆی پەیامی‬ ‫سیكۆالربوونیان نەهێناو نموونەی‬ ‫وەك ســەدام‌و مــوبــارەك‌و قەزافی‌و بن‬ ‫عەلی‌و شای ئێران‌و موشەرەف‌و نەواز‬ ‫شەریفیان كردبووە قدوەی تیۆرەكانی‬ ‫خــۆرئــاوا‪ .‬هەربۆیە بۆشایی ئایدیاو‬ ‫ئاوەزێكی دیموكراسیانەی جدی هێزی‬ ‫بــنــاژۆو ئاینی‌و رەوگـــەی دینساالری‬ ‫حزبییان لە دنیای ئیسالمدا چاند‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەوڕۆ لەبەردەم كرانەوەی عەقڵ‌و‬ ‫لەبەردەم دنیای ماس میدیاو فەرهەنگی‬ ‫زاڵـــی خـــۆرئـــاواو تــەوژمــی پــڕ تینی‬ ‫هیومانیستیدان‪ ،‬جیاوازییەكانی مۆدێرنە‬ ‫لەگەڵ دنیای دیموكراسیدا بەتەواوی‬ ‫رەگی لەنێو كۆمەڵگە موسڵمانەكانیش‬ ‫داكوتاوە‪ ،‬ئیدی لە بەدیلی سیستەمە‬

‫یــەكــەم‪ :‬بیرمەندە خۆرئاواییەكان‬ ‫لەكاردانەوەی خراپییەكانی مۆدێرنەوە‬ ‫عەلمانیەتی خــۆرئــاوادا‌و تیۆرە پۆست‬ ‫مۆدێرنەكانیان بە گورج‌و گۆڵی لە دنیای‬ ‫رۆژهــەاڵتــدا بــرەو پێدا‪ .‬بۆ نموونە لە‬ ‫واڵتێكی وەك جەزائیردا لە بری ئەوەی‬ ‫بــرەو بە فەرهەنگی خــۆرئــاوا بدرێت‪،‬‬ ‫دەبینین هەر لەپەنجاكانەوە بیرمەندانی‬ ‫خۆرئاوا كەوتنە وێزەی شارستانیەت‌و‬ ‫دنیای مۆدێرنەو رۆشنگەریی‪ .‬كەسێكی‬ ‫وەك (ژان فــرانــســۆ لــیــوتــار) لە‬ ‫پەنجاكانەوە فەلسەفەی خزاندە مێشكی‬ ‫جەزائیرییەكانەوەو بە روانگەیەكی پۆست‬ ‫مۆدێرنانەوە ئابڕووی بە كااڵی مۆدێرنەوە‬ ‫نەهێاڵ‪ ،‬ئەمەش هۆیەك بوو تا لە و واڵتەی‬ ‫ئەفریقای باكووردا روانگەی مەزهەب‌و‬ ‫ئیسالمویستی شوێنی بــیــروبــاوەڕە‬ ‫نوێخوازو دیموكراتییەكان بگرێتەوە‪.‬‬ ‫چوون لوتكەی تیۆرە پۆست مۆدێرنەكان‬ ‫لە حەفتاكاندا كە ئەو بیرمەندە برەوی‬ ‫پێدابوو‪ ،‬هۆیەك بووتا لە هەشتاكاندا‬ ‫واڵتــی جەزائیر هێزە ئیسالمییەكان‬ ‫تێیدا بكاتە زۆریــنــەی زۆر‪ .‬لە واڵتی‬ ‫ئێرانیش شكستی پرۆژەی عەلمانییەتی‬ ‫پەهلەویی‪ ،‬بەجۆرێك كە بەدیلەكەی‬ ‫نەكردە هێزێكی چەپگەراو كاریگەر بە‬

‫وێنایەكی نەنگی‌و نەگریسی واڵتانی‬ ‫پێشكەوتوویان پیشانداو كردیانە ماڵ‬ ‫بەسەر تیۆرە بااڵدەستەكانی دونیا‪،‬‬ ‫ئەو هێزانەی كە بەدیلی مۆدێرنە بوون‌و‬ ‫هــەڵــقــواڵوی پرۆلیتاریاو چەپگەرایی‬ ‫بوون‪ ،‬ئەگەر بۆ واڵتانی وەك ئەمریكای‬ ‫التین یان رۆژهەاڵتی دوور ببنە مایەی‬ ‫بزووتنەوەی رزگاریخوازی‌و بەفعلی دژ‬ ‫بە دنیای ئیمپریالیزمی خۆرئاوا ئاوێتەی‬ ‫ناخی كۆمەڵگەی خۆیان بووبن‪ ،‬ئەوا بۆ‬ ‫واڵتانی ئیسالمی لەسەنگەری خەڵكی‬ ‫بندەست‌و سەركوتكراوی كۆمەڵگەی‬ ‫ئیسالمیدا نەبوون‪ ،‬هــەروەك چۆن لە‬ ‫كوباو ڤێتنام‌و كۆریاو چەندین واڵتدا ئەو‬ ‫رۆڵەیان بینی‪ ،‬بەڵكو بۆ واڵتانی ئیسالمی‬ ‫ئەوان بوونە دەسەاڵتدارو سەركوتكەری‬ ‫ئــەو بــزووتــنــەوە رزگــاریــخــوازانــەی كە‬ ‫خواستی ئازادییان هەبوو‪.‬‬ ‫سێهەم‪ :‬هەر لەپاش جەنگی جیهانی‬ ‫دووەمـــەوە‪ ،‬خــۆرئــاوا بۆخۆی پــرۆژەو‬ ‫پالنی تۆكمەی پێبوو بۆ زاڵكردنی رەگی‬ ‫مەزهەبی‌و راســتــڕەوی دینی‌و مۆدێلی‬ ‫حزبایەتی دینگەرای لە دنیای ئیسالمیدا‬ ‫برەو پێداو لەبەرامبەر مۆدیلە چەپگەرا‬ ‫ستالینییەكانەوە‪ ،‬كە ببوونە وەیشومە‬ ‫بۆ دنیای خۆرئاوا‪ ،‬مۆدیلی حزبگەرای‬

‫خــۆرئــاوا لەبن باڵی هێزە راســتــڕەوە‬ ‫ئاینییەكان بووەو مۆدێلی خزانی ئاینی‬ ‫بۆ نێو دەستورو پێڕەوی حزبەكان رەواج‬ ‫پێداوەو بە ئێستایشەوە ئەو دەستە‬ ‫مەحكەمتر لەهەمووكات نەویوە لە بن‬ ‫باڵی ئایین خوازەكان‪.‬‬ ‫لەبەرئەوە دەتوانین بڵێین لە رابردوودا‬ ‫ێ هــۆكــاری تاكتیكی هەبوون‬ ‫كۆمەڵ ‌‬ ‫بۆ بــرەودان بە پارتایەتی ئیسالمی كە‬ ‫زۆربەیان كاردانەوەو بەشێكیان پرۆژەی‬ ‫دەرەكــی‌و كەمیان خواستی سروشتی‬ ‫ێ ئێستا ئەو هۆكارانە‬ ‫كۆمەڵگە بوون‪ .‬وەل ‌‬ ‫ماهییەتیان نەماوەو لە هەمانكاتدا هێزی‬ ‫بناژۆی ئیسالمی بونەتە سەرئێشە بۆ‬ ‫خودی خۆرئاواو مۆدیلێكی دڕندانەو دژ‬ ‫بەرانەیان نیشانداوەو لوتكەی هەمویان‬ ‫لە داعشدا نومایان بووە‪ .‬كەواتە باشوری‬ ‫كوردستانیش ئێستا ئەو مۆدێلەی تێدا‬ ‫كاڵبووەتەوەو بزووتنەوەی ئیسالمی‬ ‫بــۆخــۆی لــەتــوانــەوەدایــەو هەناسەی‬ ‫چــاكــســازی تێدا نییەو یەكگرتوو و‬ ‫كۆمەڵیش مــژوڵــی رەوشــێــكــی نــوێ‌و‬ ‫رەونەقێكی نوێن بە پرۆژەیەك لە دەرەوی‬ ‫حزبایەتیداو لە داهــاتــوودا دەبینرێت‬ ‫چلۆن میكانیزمی پوكانەوەی حزبایەتی‬ ‫بەعەمەلی كاری لەسەر دەكرێت‪ ،‬ئەمڕۆ‬

‫ئەوەی ئیسالمگەرا پێڕەوی كرد‪ ،‬دروست كۆپیكردنەوەی رەوگەو رێبازو‬ ‫دنیابینی ئیسالمگەرای غەوارە بوو‪ ،‬ئەوان لەژیانی سیاسیاندا‪ ،‬سەركردەی‬ ‫تاكڕەو‌و توندڕەو و تەقلیدڕەو‌ و كورسیڕەو‌و خزمڕەویان بەرهەمهێنا‬ ‫فاشیست‌و دیكتاتۆرو ناسیۆنالیستە‬ ‫عەلمانییەكاندا ئاتاج بە هزری ئیسالمخواز‬ ‫نییە‪ .‬ئیدی مۆدێلی حزبایەتی ئیسالمی‬ ‫نابێتە مۆدیلێكی وابەستە بە حوكمڕانی‬ ‫كۆمەڵگە ئیسالمییەكانەوە‪ .‬چوون هەڵە‬ ‫تێگەیشتنی كۆمەڵگە موسڵمانەكان لە‬ ‫هزرو باوەڕی سیكۆالرو دنیای مۆدێرنە‬ ‫ببووە ئەو پاشخانە ئیسالمییە نامۆیەی‬ ‫كە كۆمەڵگەی رۆژهەاڵتی گیرۆدەكرد‪.‬‬ ‫لە دنیای رۆژهەاڵتدا خودی خۆرئاوا لە‬ ‫چەند روویــەكــەوە هۆكاری بااڵدەستی‬ ‫هێزە ئیسالمییەكان بوو‪ ،‬كە ئێستە ئەو‬ ‫هۆكارانە شوێنەواریان وردە وردە نەماوە‪.‬‬ ‫بۆنموونە ئەم هۆكارانە بوونە داینەمۆی‬ ‫ئیسالمیزمی پارت ویست‌و گروپگەرا‪.‬‬

‫ئەوروپای رۆژهــەاڵت‌و شــورەوی‪ ،‬بەڵكو‬ ‫بۆخۆیان كە نوێنەرایەتی خۆرئاوا بوون‬ ‫وێنایەكی خراپیان پیشاندا‪ ،‬لەبەرامبەردا‬ ‫وێنای خراپی چەپە ستالینییەكان‌و‬ ‫تەسلیمبوونیان بە واقیعی ئیسالمگەراكان‬ ‫چەندین نموونەی وەك ئیحسان تەبەری‬ ‫هێنایە بەرهەم كە بەتەواوی فریشتە‬ ‫بــوونــی فــیــكــری ســیــاســی ئیسالمی‬ ‫بەمەرجەعی شیعەوە كــردە یۆتۆپیای‬ ‫كۆمەڵگەی ئێرانی‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬بەدەر لە كاردانەوەی خراپی‬ ‫تیۆری دژە مۆدێرنەو لیبرالیزم‪ ،‬هێزە‬ ‫ستالینی‌و سۆسیال ناسیۆنالیستەكانی‬ ‫هاوشێوەی حزبی بەعس لە سوریاو‬ ‫ئێراق‌و چەند واڵتی عەرەبی دیسانەوە‬

‫ئیسالمییان قــوتــكــردەوەو ســەرەتــا‬ ‫لە سنورەكانی دەوری شورەوییەوە‬ ‫بایەخیان پێدان‌و دواتر خزاندیانە دنیای‬ ‫عەرەبییەوە‪ .‬ئــەم هەڵە كوشندەیەی‬ ‫خۆرئاوا پارتایەتی ئیسالمی كردە مۆدێل‪،‬‬ ‫خــۆرئــاوا بەهەمان چەكی چەپەكان‪،‬‬ ‫چەكی ئیسالمیزمی قوتكردەوە‪ ،‬خۆرئاوا‬ ‫لەبری قوتكردنەوەی مۆدێلی لیبراڵی‌و‬ ‫دیموكراتی لە پێڕەوی حزبایەتیدا پەنای‬ ‫بۆ ئایین بردو بەو جۆرە توانی مەدی‬ ‫كۆمۆنیزم رابگرێت‪ ،‬بۆ نموونە لەتوركیادا‬ ‫هــەرگــیــز رەواج بــە هــێــزی مــەدەن ـی‌و‬ ‫لیبراڵ‌و دیموكراتخواز نــەدراوە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫بــەردەوام هەر لەوكاتەوەی كە توركیا‬ ‫بووەتە ئەندامی ناتۆ‪ ،‬هاوكات دەستی‬

‫پاش بەستنی كۆنگرەی سێهەمی كۆمەڵی‬ ‫ئیسالمی دەنگە نەیارەكانی سیاسەتی‬ ‫تاكڕەوانەو نیپۆتیزم‌و ناوچەگەرێتی‌و‬ ‫زاواپەرستی عەلی باپیر زێدەتر بوون‌و‬ ‫بــەتــەواوی رێكخستنەكانی كۆمەڵی‬ ‫ئیسالمی لە ئــەتــواری نابەرپرسانەی‬ ‫عەلی باپیر راچەنین‌و بەجارێك دەنگی‬ ‫ناڕەزاییان بەرز كــردەوە‪ .‬لەم میانەدا‬ ‫هـــەرزوو ئـــارام قـــادری رێــبــەری باڵی‬ ‫نەهزەكانی ناوكۆمەڵ كەوتە خۆی‌و پرۆژە‬ ‫لەمێژینەكەی خۆی زیندوو راگرت‪ .‬ئارام‬ ‫قــادر گەنجێكی هەڵسوڕاوو ئەكادیمی‬ ‫نــاو كۆمەڵی ئیسالمییەو پێشووتر‬ ‫لەناو بزووتنەوەی راپەڕیندا مەچەكی‬ ‫بەهێزی رێكخستنەكانی ئەو حزبە بوو‪،‬‬

‫ئەو خەڵكی ئاوایی گەچێنەی ناوچەی‬ ‫هــەورامــانــەو تەمەنێكە لەناو بزاوتی‬ ‫رێكخستنی كاری ئیسالمیدایەو هەوێنی‬ ‫رێكخستنێكی سەركەوتوو تۆكمەیە‪،‬‬ ‫كەسێكی میانڕەوو ئەكادیمیەو بڕوانامەی‬ ‫لە زانكۆكانی كوردستان‌و دواتریش بۆ‬ ‫مەبەستی بەدەستهێنانی ماستەر رووی‬ ‫لە شانشینی بەریتانیا كردوو لەشاری‬ ‫بــادفــۆردا نیشتە جــێ ب ــوو‪ ،‬ئێستە‬ ‫كە گــەڕاوەتــەوە وەك خانەنشینێكی‬ ‫پەرلەمانتار خەریكی پرۆژەی ئیسالمییەو‬ ‫ئەوە بۆ دووجار دەبێت خۆی بۆ پۆستی‬ ‫مەكتەب سیاسی كاندید نەكردەوە‪ .‬عەلی‬ ‫باپیر ئــەو بە نەیاری بــاوە كوشتەی‬ ‫سیاسەتەكانی دەزانــێــت‌و دەزانــێــت‬ ‫لەرووی كاری ئەكادیمی‌و رێكخراوەیی‌و‬ ‫سیاسییەوە وەك ئــەوی پێناكرێت‪،‬‬ ‫ناوبراو دۆسـت‌و ئەندام‌و پێوەندییەكی‬ ‫بەرینی لەتەك رۆشنبیرە ئیسالمییەكان‬ ‫هەیەو لە ژێرەوە بەتەواوی هەموویانی‬ ‫بارهێناوە بۆ پرۆژەیەكی ئیسالحی‌و‬ ‫كاریگەرو هەستانەوەی لەناكاوی كۆمەڵی‬ ‫ئیسالمی‪ ،‬ناوبراو فرە مەبدەئییەو بڕوای‬ ‫بە بندەستی ئێران‌و ئــەم‌و ئەو نییەو‬ ‫لە غایەلەی بزنس‌و كــاری بازرگانیدا‬ ‫نییەو پێوەندییەكانی لەسەر بنەمای‬ ‫ناوچەگەرێتی‌و خزم‌و بەكارهێنای ئاینەوە‬ ‫بۆ تەلقینی ئەندامان دانەڕشتووە‪ ،‬ئارام‬ ‫قادر كە كەسێكی مام ناوەندو كراوەیە‬ ‫لەجیهانبینی ئیسالمیدا زۆر پەڕگیرانە‬ ‫لەكایەی سیاسیدا لێنەنەویوەو لە‬ ‫وتەكانیدا زیــاتــر لــۆژیــك دەبینرێت‌و‬ ‫پشت بە خــەون‌و خــەیــاڵ‌و ئەفسانەو‬ ‫قسەی پێشینان نابەستێت‌و واقیعیانەتر‬ ‫بیردەكاتەوە‪ ،‬هەربۆیە زیاتر لەكایەی‬ ‫چــاالكــی رێــكــخــراوەی ـی‌و رۆشنبیری‌و‬ ‫پشتبەستن بە كــاری موئەسەساتی‌و‬ ‫بەرنامە پەیوەستەو هەمیشە جەخت‬ ‫لەسەر میتۆدو راویژ دەبەستێت‪ ،‬بۆ ئەم‬ ‫كــارەی كەسێكی ئەكادیمی‌و زمانزان‌و‬ ‫رەخــنــەگــری وەك فــازڵ قــەرەداخــی‌و‬ ‫بەشێك لە كادێرە راگەیاندنكارەكانی‬ ‫دەڤــەری هەورامانی لەگەڵە‪ .‬ئــەوڕۆ بە‬ ‫فەرمانی ئەو زیاد لە نیوەی ئەندامانی‬ ‫بااڵی كۆمەڵ خۆیان كاندید نەكردۆتەوەو‬ ‫بەشێكیشیان بە تاكتیكی ئەو هێشتا‬ ‫لەناو كۆمەڵ مــاون‪ .‬پــرۆژەكــەی ئارام‬ ‫قـــادر لــە ئـــان‌و ســاتــدایــەو بــــەردەوام‬ ‫لەتەك رۆشنبیرو سیاسییەكانی رابوون‬ ‫لەراوێژدایەو لەماڵەكەی خۆیدا زۆربەی‬ ‫پەیوەندیەكان‌و كارەكانی رادەپەڕێنێت‪،‬‬ ‫ماڵەكەی ئــەو لەشاری سلێمانیدایەو‬ ‫بـــەردەوام ئەندامانی پێشووی كۆمەڵ‬ ‫دەبینێت‪ ،‬لەوانە تۆفیق كەریم‌و فازڵ‬ ‫قــەرەداخــی‌و بەشێك لەمامۆستایانی‬ ‫زانستی سیاسی‌و یاساناس‌و رۆژنامەنوسی‬ ‫لەپرۆژەكەی هۆشیاكردۆتەوە‪ .‬بەو پێیەی‬ ‫كە زانیاریمان دەستكەوتووە شێخ سەباح‬ ‫بەرزنجی كوڕی پێشەوای كۆمەڵیش پاش‬ ‫ئەوەی نائومێد بوو لەوەی پۆستەكەی بابی‬ ‫هەر باسیش بكرێت بووەتە پشتیوانی‪،‬‬ ‫ســەبــاح بــەرزنــجــی كــەســی یەكەمی‬ ‫كارەكانییەتی‌و بەتەواوی پرۆژەی كاری‬ ‫ئایندەی خۆیان گەاڵڵە كــردووە‪ .‬پاش‬ ‫ئەوەی بە فیتی عەلی باپیر رۆژنامەی‬ ‫كۆمەڵ‌و پاشان بەیان وەستێنرا‪ ،‬ئێستە‬ ‫هاوژین محەمەد كە ئەویش كادێرێكی‬ ‫گونجاوی پێشكەوتووە بۆ راپەڕاندنی‬ ‫كارەكانی ئارام‌و كۆنە نەهزەشە لێنەویوە‬ ‫تا رۆژنامەكە دەربكەنەوەو دروست رۆڵی‬ ‫كۆمپانیای وشەی پێش راگەیاندنی گۆڕان‬ ‫دەبینێت‌و دەیانەوێت هــەوەڵ پاكتاوو‬ ‫ئاشبەتاڵی كۆمەڵ لەتەوقیتێكی دیاریكراو‬ ‫رابگەیەنن‌و بەشێوەیەكی بەبەرنامەو دوور‬ ‫لەهەر حزبێكی كالسیكی بكەونە گەڕێكی‬ ‫نــوێــی سیاسەتی ئیسالمی‪ .‬بەپێی‬ ‫زانیارییەكان ئێستە لەرێی پشتیوانییەكی‬ ‫حــزبــی هەرێمییەوە قەتیس مــاون‌و‬ ‫دەیانەوێت لەرووی پشتیوانی دیبلۆماسی‬ ‫دەرەكیشەوە ئاراستەی خۆیان دیاری‬ ‫بكەن‪ .‬بەپێی چــاودێــران لە ئەگەری‬ ‫راگەیاندنی ئەم بززوتنەوەیەدا بەتەواوی‬ ‫عەلی باپیر بەرەكەی لەژێر پێ دەردێت‌و‬ ‫دەمێنێتەوە خۆی‌و زاوا زێڕینەكەی‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )259‬دوشةممة ‪2015/8/10‬‬

‫‪3‬‬

‫ئیسالمی سیاسی‬

‫ده‌وڵه‌ت و عه‌لمانیه‌ت‬ ‫پڕۆفیل‪ :‬ڕێجیس دوبرێ‬ ‫* یه‌کێكە له‌ گـه‌وره‌ فه‌یله‌سوفه‌کانی‬ ‫ئێستای جیهان‪ ،‬هاوڕێی شۆڕشی چێ‬ ‫گیڤارا بوە‪،‬‬ ‫* گه‌وره‌ ڕاوێژکاری فرانسوا میتێران‬ ‫بــوو‪ ،‬ک ‌ه زۆربــه‌ی وه‌زیره‌کانی ئێستای‬ ‫فه‌ره‌نسا خوێندکاری ئه‌و بوون‪.‬‬

‫ڕێجیس دوبرێ‬ ‫لەفەرنسییەوە‪ :‬د‪ .‬عادل باخەوان‬ ‫بەشی دوەم‬ ‫بابەتی عەلمانییەت؛ بابەتێکە لەئێستادا‬ ‫لە کوردستان‪ ،‬لەسەروبەندی نوسینەوەی‬ ‫دەستوری هەرێمی کوردستاندا‪ ،‬بابەتێکی‬ ‫وروژێنراوە‪ ،‬بەاڵم بەمەعریفەیەکی سادەوە‬ ‫بەرانبەر ئەم چەمکە گرنگە قسەدەکرێت‪،‬‬ ‫بۆیە زۆر گرنگە مەعریفەیەکی ورد و‬ ‫زانستیانە بەرانبەر ئەم چەمکە بخرێتەڕوو‪،‬‬ ‫بۆ ئەم مەبەستە دیدی چەند ئەکادیمیست‬ ‫و فەیلەسوفێکی ئەو بوارە لە چوار‬ ‫ژمارەدا‪ ،‬بەهاریکاری (دکتۆر عادل‬ ‫باخەوان) دەخەینەڕوو‪ ،‬بەئومێدی ئەوەی‬ ‫گفتوگۆکان هێواش و قووڵ و زانستیانە‬ ‫بن‪« .‬ڕوانگەورەخنە»‬ ‫به‌بێ ئیراده‌یه‌کی پۆاڵیین؛ ئه‌سته‌م ‌ه‬ ‫ده‌وڵ ـه‌ت سه‌رله‌نوێ له‌دایکببێته‌وه‌‪ .‬به‌بێ‬ ‫له‌دایکبوونه‌وه‌ی ئه‌م ده‌وڵه‌ته‌ش‪ ،‬ک ‌ه ڕۆژان ‌ه‬ ‫له‌الیه‌ن ئه‌و شته‌ی ناوی لێنراو‌ه «کۆمه‌ڵگای‬ ‫مه‌ده‌نی» سوکایه‌تی پێده‌کرێت‪ ،‬ئه‌سته‌م ‌ه‬ ‫عه‌لمانه‌یت‪ ،‬وه‌ك ئــه‌وه‌ی ک ‌ه له‌مێژوودا‬ ‫ناسیومانه‌‪ ،‬ل ‌ه لنگه‌فر‌تێ و مردن ڕزگاربکه‌ین‪.‬‬ ‫ئــێــم ـ ‌ه لـــ ‌ه جــیــهــانــێــکــدا ده‌ژیـــــن ک ‌ه‬ ‫په‌یوه‌ندییه‌کانی هێز له‌الیه‌ك و ستراکتۆره‌کان‬ ‫له‌الیه‌کی دیکه‌و‌ه گۆڕانکاریی گه‌وره‌یان‬ ‫به‌سه‌ردا هاتووه‌‪ .‬له‌م جیهان ‌ه نوێیه‌دا ک ‌ه‬ ‫ڕۆژ له‌دوای ڕۆژ که‌متر «جمهوریه‌» و زیاتر‬ ‫ئاینیه‌؛ مه‌غریبییه‌کان ک ‌ه تا دوێنێ بوو ته‌نها‬ ‫خۆیان وه‌ك مه‌غریبییەک پێناسه‌ده‌کرد‪،‬‬ ‫ئه‌مڕۆ خۆیان وه‌ك موسوڵمان پێناسه‌ده‌که‌ن‪،‬‬ ‫ڕێك وه‌ك ئیسرائیلییه‌کان ک ‌ه خۆیان وه‌ك‬ ‫جوله‌ک ‌ه و هیندییه‌کان خۆیان وه‌ك هیندۆس‬ ‫پێناسه‌ده‌که‌ن‪ .‬ل ‌ه جیهانێکی ئاوادای ‌ه ک ‌ه ئێم ‌ه‬ ‫ل ‌ه فه‌ره‌نسادا‪ ،‬که‌ سه‌رزه‌مینی دروستکردنی‬ ‫ع ـه‌لــمــانــی ـه‌ت بــــوو‪ ،‬گــیــرمــان خــــواردو‌ه‬ ‫به‌ده‌ست پرسی چۆنیه‌تی زیندوکردنه‌وه‌ی‬ ‫عەلمانییەتەو‌ە !‬ ‫جیهانگیری دنیایه‌کی بۆ دروستکردوین‬ ‫کـ ‌ه چیدی دیــواره‌کــان نــاتــوانــن مێژووی‬ ‫خۆیان درێژبکه‌نه‌و‌ه و سنوره‌کانی دوێنێ‪،‬‬ ‫یه‌كله‌دواییه‌ك‪ ،‬خۆیان ده‌پێچنه‌و‌ه و ده‌ڕۆن‪.‬‬ ‫بۆ نمون ‌ه ئه‌و جیاکردنه‌وه‌یه‌ی ئاین ل ‌ه سیاسه‌ت‬

‫مێژووی عه‌لمانیه‌ت ڕاسته‌وخۆ ب ‌ه مێژووی ده‌وڵه‌ته‌وه‬ ‫لکاوە‌‪ .‬به‌بێ ده‌وڵه‌ت عه‌لمانیه‌ت له‌دایكنابێت‪ .‬له‌و‬ ‫شوێنه‌دا که‌ ده‌وڵه‌ت نییه‌ عه‌لمانیه‌ت یان نییه‌‪ ،‬یان ل ‌ه‬ ‫ناوه‌ڕۆکه‌که‌ی به‌تاڵکراوه‌ته‌وه‌‬ ‫نوستنه‌که‌یدا له‌گه‌ڵ خێزانه‌که‌شیدا جوتبێت‪.‬‬ ‫هه‌موو ئه‌مان ‌ه ده‌مانبه‌نه‌و‌ه سه‌ر ئه‌وه‌ی‬ ‫ک ‌ه بۆچی عه‌لمانیه‌ت ل ‌ه قه‌یرانێکی گه‌ور‌ه‬ ‫و مێژوویدا ده‌ژی‪ .‬من پێم وای ـ ‌ه مێژووی‬ ‫عه‌لمانیه‌ت ڕاسته‌وخۆ ب ‌ه مێژووی ده‌وڵه‌ته‌وه‬

‫ک ‌ه ب ‌ه حوکمی زه‌روره‌ت دورکه‌وتنه‌وه‌ی ‌ه ل ‌ه‬ ‫به‌رژه‌وه‌ندیی تایبه‌ت‪ ،‬واتـ ‌ه به‌رژه‌وه‌ندیی‬ ‫گروپێك‪ ،‬ئاینێك یان تائیفه‌یه‌ك‪ .‬ک ‌ه ده‌وڵه‌ت‬ ‫الوازده‌بێت‪ ،‬وات ‌ه ئه‌م ده‌سه‌اڵت ‌ه گشتییه‌‪،‬‬ ‫ئه‌م ڕوبه‌ر‌ه گشتیی ‌ه الوازده‌بێت؛ ک ‌ه له‌گه‌ڵ‬

‫ئه‌و جیاکردنه‌وه‌یه‌ی ئاین ل ‌ه سیاسه‌ت ک ‌ه ناسر ل ‌ه‬ ‫میسر‪ ،‬بن گوریۆن ل ‌ه ئیسرائیل‪ ،‬ئه‌تاتورك ل ‌ه تورکیادا‪،‬‬ ‫نه‌هرۆ ل ‌ه هیندستاندا به‌ردی بناغه‌یان بۆ دانا‪ ،‬ل ‌ه ئێستادا‬ ‫که‌وتۆ‌ته‌ به‌ر زه‌بری ته‌وژم ‌ه ئاینییه‌کان و ڕۆژ له‌دوای‬ ‫ڕۆژ ڕه‌نگه‌کانی کاڵده‌بنه‌وه‌‬ ‫که‌ ناسر ل ‌ه میسر‪ ،‬بن گوریۆن ل ‌ه ئیسرائیلدا‪،‬‬ ‫ئه‌تاتورك ل ‌ه تورکیا‪ ،‬نه‌هرۆ ل ‌ه هیندستاندا‬ ‫به‌ردی بناغه‌یان بۆ دانا‪ ،‬ل ‌ه ئێستادا که‌وتۆ‌ت ‌ه‬ ‫به‌ر زه‌بری ته‌وژم ‌ه ئاینییه‌کان و ڕۆژ له‌دوای‬ ‫ڕۆژ ڕه‌نگه‌کانی کاڵده‌بنه‌وه‌‪.‬‬ ‫ئـه‌مـ ‌ه له‌کاتێکدای ‌ه ک ـ ‌ه که‌ره‌سه‌کانی‬ ‫ته‌کنه‌لۆژیای نوێ‪ ،‬دروست وه‌ك ڕۆڵی ئاین ‌ه‬ ‫مێژووییه‌کان‪ ،‬مه‌ودای نێوان ڕوبه‌ری تایبه‌ت‬ ‫و ڕوبه‌ری گشتی ده‌سڕنه‌و‌ه و هه‌موو شتێك‬ ‫ل ‌ه هه‌موو کاتێکدا فڕێده‌درێت ‌ه نێو ئه‌و شته‌ی‬ ‫ک ‌ه ناوده‌نرێت شه‌فافیه‌ته‌وه‌‪ .‬ژیانی تایبه‌ت‬ ‫وه‌ك ژیانی گشتی ل ‌ه جامخانه‌یه‌کدا دانراو‌ه و‬ ‫هه‌موو که‌س و الیه‌نێك ده‌یبینێت‪.‬‬ ‫به‌دیوێکی دیــکـه‌دا‪ ،‬ل ‌ه هه‌مان جیهاندا‬ ‫ده‌وڵه‌ته‌کان له‌سه‌ر هه‌موو ئاستێك کاڵده‌بنه‌و‌ه‬ ‫و له‌ژێر گورزی ده‌ستێوه‌ردانه‌کاندا ده‌ناڵێنن‪.‬‬ ‫ل ‌ه ڕۆژهه‌اڵتدا‪ ،‬ده‌وڵه‌ت وه‌ك یارییه‌کی بێ‬ ‫تامی ده‌ستی زلهێزه‌کانی ڕۆژئاوای لێهاتوه‌‪.‬‬ ‫ل ‌ه ڕۆژئاواشدا‪ ،‬هه‌مان ئه‌م زلهێزان ‌ه بوون ب ‌ه‬ ‫یاریی ده‌ستی کۆمه‌ڵگای مه‌ده‌نی‪ ،‬ک ‌ه ب ‌ه‬ ‫سه‌رۆكکۆمارێك ده‌ڵێت چۆن ده‌بێت ل ‌ه ژوری‬

‫لکاوە‌‪ .‬به‌بێ ده‌وڵه‌ت عه‌لمانیه‌ت له‌دایكنابێت‪.‬‬ ‫له‌و شوێنه‌دا ک ‌ه ده‌وڵه‌ت نیی ‌ه عه‌لمانیه‌ت یان‬ ‫نییه‌‪ ،‬یان ل ‌ه ناوه‌ڕۆکه‌که‌ی به‌تاڵکراوه‌ته‌وه‌‪.‬‬ ‫سه‌رهه‌ڵدانی ده‌وڵه‌ت یه‌کسان ‌ه ب ‌ه سه‌رهه‌ڵدانی‬ ‫ڕوبــــه‌ری گشتی و ده‌ســـه‌اڵتـــی گشتی‪.‬‬ ‫ده‌سه‌اڵتی گشتیش وات ‌ه به‌رژه‌وه‌ندیی گشتی‬

‫الوازبونیدا به‌رژه‌وه‌ندیی گشتیش الوازده‌بێت‬ ‫و دواتر قسه‌کردن له‌سه‌ر عه‌لمانیه‌ت بێ مانا‬ ‫ده‌بێت‪ .‬ل ‌ه دۆخێکی ئاواشدا‪ ،‬ئوسولیه‌کان‪،‬‬ ‫تــاك تــاك و پــۆل پــۆل س ـه‌ره ـه‌ڵــده‌ده‌ن و‬ ‫جڵه‌وی ڕوداوه‌کـــان ده‌گرنه‌ده‌ست و ئێم ‌ه‬ ‫ده‌بێت بڵێین ئامین‪.‬‬

‫تۆ سه‌ره‌وه(دەوڵەت‌) الوازبکە‪ ،‬جا بزان ‌ه‬ ‫چۆن خواره‌وه‌(کۆمه‌ڵگا) پـه‌المــارده‌دات و‬ ‫خۆی وه‌رده‌گێڕێت ‌ه سه‌ر مه‌یدانی جه‌نگی‬ ‫هه‌موان دژ ب ‌ه هه‌موان‪ .‬تۆ به‌رژه‌وه‌ندیی‬ ‫گشتی الوازبکه‌‪ ،‬جا بزان ‌ه چۆن به‌رژه‌وه‌ندیی ‌ه‬ ‫تایبه‌ته‌کان جۆگه‌له‌ی خۆیان ل ‌ه شاره‌کاندا‬ ‫دروستده‌که‌ن‪.‬‬ ‫چــون ـه‌ده‌ره‌وه‌ی کۆمه‌ڵگا ئه‌وروپییه‌کان‬ ‫ل ‌ه ئاین به‌هیچ شێوه‌یه‌ك ڕێی نه‌گرتو‌ه ل ‌ه‬ ‫کشانی ئاگری موقه‌ده‌س به‌نێو جیهاندا‪ .‬تۆ‬ ‫ببین ‌ه له‌م جیهان ‌ه مۆدێرنه‌دا ئه‌و هێزانه‌ی‬ ‫ک ‌ه ل ‌ه هه‌موو هێزه‌کانی دیک ‌ه زیاتر پڕچه‌کن‬ ‫بۆ ڕوبه‌ڕوبونه‌وه‌ی مۆدێرنیتێ و بنه‌ماکانی‪،‬‬ ‫بزوتنه‌و‌ه ئاینیه‌کانن‪ .‬ببین ‌ه ئێم ‌ه ل ‌ه چ‬ ‫قۆناغێکی مێژووییدا ده‌ژین‪ :‬ئه‌و هێزانه‌ی ک ‌ه‬ ‫زۆرترین مرۆڤی دنیای مۆدرێن به‌الی خۆیاندا‬ ‫ڕاده‌کێشن‪ ،‬ئه‌و هێزانه‌ن ک ‌ه خودی مۆدێرنیتێ‬ ‫ڕه‌دده‌که‌نه‌وه‌!‬ ‫من ل ‌ه کۆتاییدا ده‌ڵێم‪ :‬به‌بێ ئیراده‌یه‌کی‬ ‫پــۆاڵیــن ئه‌سته‌م ‌ه ده‌وڵـــه‌ت‪ ،‬ته‌نانه‌ت ل ‌ه‬ ‫فه‌ره‌نساشدا‪ ،‬سه‌رله‌نوێ له‌دایکببێته‌وه‌‪ .‬به‌بێ‬ ‫له‌دایکبوونه‌وه‌ی ئه‌م ده‌وڵه‌ته‌ش‪ ،‬ک ‌ه ڕۆژان ‌ه‬ ‫له‌الیه‌ن ئه‌و شته‌ی ناوی لێنراو‌ه «کۆمه‌ڵگای‬ ‫مه‌ده‌نی» سوکایه‌تی پێده‌کرێت‪ ،‬ئه‌سته‌م ‌ه‬ ‫عه‌لمانه‌یت‪ ،‬وه‌ك ئــه‌وه‌ی ک ‌ه له‌مێژوودا‬ ‫ناسیومانه‌‪ ،‬له‌ لنگه‌فر‌تێی مردن ڕزگاربکه‌ین‪.‬‬

‫تۆ سه‌ره‌وه(دەوڵەت‌) الوازبکە‪ ،‬جا بزان ‌ه چۆن‬ ‫خواره‌وه‌(کۆمه‌ڵگا) په‌المارده‌دات و خۆی وه‌رده‌گێڕێت ‌ه‬ ‫سه‌ر مه‌یدانی جه‌نگی هه‌موان دژ ب ‌ه هه‌موان‪.‬‬ ‫تۆ به‌رژه‌وه‌ندیی گشتی الوازبکه‌‪ ،‬جا بزان ‌ه چۆن‬ ‫به‌رژه‌وه‌ندییه‌ تایبه‌ته‌کان جۆگه‌له‌ی خۆیان ل ‌ه شاره‌کاندا‬ ‫دروستده‌که‌ن‬

‫دیاردە‬ ‫دین‬

‫و‬

‫گۆشه‌یه‌ک ‌ه دو هەفتە جارێک‬

‫عەزیز ڕەئووف‬ ‫ده‌ینوسێت‬

‫تارمایی خێوەكان‬ ‫كە مێینە جستەی هی‬ ‫خۆی نییە‬ ‫ئایا نیقابپۆشەكان خێون؟ ئایا لە پشتەوەی نیقابەوە چی‬ ‫دەگوزەرێ؟ چ ئایدۆلۆژیا و چ هێزێك خۆی مەاڵسداوە؟ دەكرێت‬ ‫وەسفكردنی نیقابپۆشەكان بە خێو لەالیەن ڕۆشنبیرێكی‬ ‫كوردەوە زۆرێك لە خەڵك و پیاوانی ئاینی و ئیسالمییەكان‬ ‫نیگەران بكات‪ ،‬بەاڵم ئەم هەموو هێرشەی پیاوانی ئاینی بۆ‬ ‫سەر ئافرەتی غەیرە حیجاب زۆر بە بێدەنگی تێدەپەڕێت و‬ ‫كەس نیگەران نەكات؟‬ ‫چەمكی نیقاب ڕامــان دەكێشێت بــەرەو جۆرێكی تر لە‬ ‫قسەكردن لەمەڕ ئازادی‪ ،‬ئازادیی پۆشینی جلوبەرگ‪ .‬كەواتە‬ ‫ناكرێت بە یەك دیدگا تەماشای ئازادیی بكەین‪ ،‬وەك چۆن‬ ‫مرۆڤ ئازادە لەوەی مۆدێلەكانی جل تاقیبكاتەوە و بە ئازادیی‬ ‫حیجاب یان نیقاب نەپۆشێت‪ ،‬بەهەمان ڕادە ئازادیشە لەوەی‬ ‫حیجاب یان نیقاب بپۆشێت و ئەمە ئەلف و بێی ئازادییە و‬ ‫هەموو كۆكین لەسەری‪ ،‬بەاڵم كێشەكە لێرەدا نییە‪.‬‬ ‫كێشەكە لێرەدایە‪ .‬لە دنیای عەرەبی و ئیسالمی‪ ،‬لە‬ ‫كۆمەڵگەی ئێمەشدا جەستەی ژن هی خۆی نییە‪ .‬مێینە‬ ‫هەمیشە چاوی لەسەرە‪ .‬زۆربەی خیتابەكانی پیاوانی ئاینی‬ ‫باسكردنە لە جەستەی ژن و مێینە وەك بەاڵیەك وێنادەكەن‬ ‫كە نێرینەكان فریودەدەن‪ .‬تا جەستەی ژن نەبێتە دەجستەی‬ ‫خۆی تا ژن خۆی ئازاد نەبێت لە هەڵبژاردنی جلوبەرگ بۆ‬ ‫داپۆشین یان دانەپۆشینی جەستەی خۆی‪ ،‬ئەم قسەكردنە‬ ‫لەسەر ئازادیی بااڵپۆشی ئازادیی نییە و شتێكی ترە‪.‬‬ ‫بەمانایەكی تر‪ :‬تا ئەم هەموو قسەكردنەی نێرینە لەسەر‬ ‫جەستەی ژن ببینین دەبێـت هەست بەوە بكەین لە پشت‬ ‫حیجاب و نیقابەوە شتی تر خۆی حەشارداوە‪ ،‬ئەویش پیاوانی‬ ‫ئاینی و هێزی سیاسی و سەلەفییەكانی كۆمەڵگایە‪ .‬بۆیە‬ ‫بەر لە هەر هێز و الیەنێك ژنان دەبێت جەستەی خۆیان هی‬ ‫خۆیان بێت‪ ،‬سەندنەوەی ئەم مافە ئیتر دەمانباتەوە سەر ئەو‬ ‫ڕێڕەوە ڕاستەی كە ژن ئازاد دەبێت چی لە جەستەی خۆی‬ ‫دەكات‪ .‬وەك چۆن پیاوان ئازادن چی لە جەستەی خۆیان‬ ‫دەكەن و هیچ هێز و مەالیەك موفرەدەیەكی لەسەر جەستەی‬ ‫نێرینە نییە‪.‬‬ ‫ئیشكالێكی تر كە ئێستا زۆرێك لە واڵتانی خۆئاوای بەخۆوە‬ ‫سەرقاڵكردووە نیقابە‪ .‬ئیشكالە لە كۆمەڵگەی مەدەنیدا‬ ‫ئینسان ڕوخساری دیارنەبێت‪ .‬سەختە لە كۆمەڵگەی كراوەدا‬ ‫كەسانێك هەبن ئامادە نەبن ڕوخساری خۆیان پیشانی‬ ‫ئەوانی تر بدەن‪ .‬سەختە لە كۆمەڵگەیەكدا لەگەڵ ئەوانی‬ ‫تــردا بژیت‪ ،‬بــەاڵم نەتەوێت ڕوخسارت دەركــەوێــت‪ .‬ئەمە‬ ‫لەسەر ئاستی كۆمەاڵیەتی هەڵگری ئیشكالی گەورەیە‪ .‬بەاڵم‬ ‫لەڕووی ئاسایشی نیشتیمانیشەوە نیقاب كێشەیەكی گەورەی‬ ‫بۆ واڵتانی خۆرئاوا و تەنانەت زۆرێك لە واڵتانی ناوچەكە‬ ‫دروستكردوە‪ .‬لە سەردەمی تیرۆردا كە ئێستا سەدەی‬ ‫تیرۆریزمە‪ ،‬سەختە بتوانی ئاسایشی واڵت بپارێزی بەبێ‬ ‫ئەوەی تاكەكان لە شەقام و شوێنە گشتییەكاندا ڕوخساری‬ ‫خۆیان دەربخەن‪ .‬بۆ هەرێمی كوردستانیش ڕاستە‪ ،‬زۆرێك لەو‬ ‫كردەوە توندوتیژیانەی سنوری قەڵەمڕەوی داعش‪ ،‬تیرۆرستە‬ ‫پیاوەكان‪ ،‬بە نیقابی ئافرەتانەوە دێنە شوێنە گشتییەكان و‬ ‫كاری خۆكوژی ئەنجامدەدەن‪.‬‬ ‫لە كوردستان مێینە خاوەنی جەستەی خۆی نییە‪ .‬لە‬ ‫پشتەوەی ئەم نیقابە‪ ،‬لە پشتی ئەم لەشكرە لە حیجاب‬ ‫لەشكرێكی تر لە پیاوی ئاینی و سەلەفی و كۆنزیرڤاتیڤەكان‬ ‫ئامادەن‪ .‬لە هەر شوێنێكی دنیا حیجاب و نیقاب بەمانای‬ ‫ئازادیی تاكەكەسی بێت‪ ،‬ئــەوا لە هەرێمی كوردستان و‬ ‫ناوچەكە هەرگیز دابۆشینی جستەی مێینە بەمانای ئازادی‬ ‫نایات‪ ،‬بەڵكو ئەوەی ڕۆژێكی هەینی ڕێی بكەوێتە مزگەوتەكان‪،‬‬ ‫هێرشی بەشێك لە پیاوانی ئاینی دەبینین بۆ سەر ئافرەتی‬ ‫غەیرە حیجاب‪ ،‬بۆ سەر مرۆڤە ئازادیخوازەكان و ڕۆشنبیران‪.‬‬ ‫بە كورتی لەم هەرێمە پرۆژەیەك نییە بۆ ڕووتكردنەوەی‬ ‫كۆمەڵگە‪ ،‬ئەوەندەی زیاد لە پرۆژەیەك هەیە بۆ داپۆشینی‬ ‫كۆمەڵگە‪ .‬كەسمان نەبینی تەنورەی كورت تەوزیعبكات‪،‬‬ ‫بەقەت ئەوەی لە زیاد لە ڕێكخراو و حزب و سەنتەرێكەوە‬ ‫حیجاب تەوزیع دەكرێت بەسەر ئافرەتانی بااڵپۆشدا و وەك‬ ‫پرۆژەیەك هێزە دینی و ئیسالمگەراكان زۆر بە جدی لە‬ ‫فەراغی پرۆژەیەكی عەقاڵنی ئیشی لەسەر دەكەن‪.‬‬ ‫تا لە كوردستاندا جەستەی ژن نەبێتە هی خۆی‪ ،‬دەبێت‬ ‫چاوەڕێی زیاد لە خێوێك و دەركەوتنی زیاد لە هێزێك بین كە‬ ‫بە پرۆژە ئیش لەسەر بەكۆیلەكردنی ئیسنان دەكات‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )259‬دوشةممة ‪2015/8/10‬‬

‫ئاينناسى‬

‫‪4‬‬

‫حوکمە نەگۆڕەکانی ئیسالم‬

‫و پرۆژەی دەستوری هەرێمی کوردستان‬ ‫سەروەر پێنجوێنی‬ ‫بەشی هەفتەم‬ ‫«حوکمە نەگۆڕەکانی ئیسالم»‬ ‫گرفتی پێناسە و دیاری‌کردن‬ ‫(‪)٢‬‬ ‫بــەردەوام دەبین لەسەر ڕونکردنەوەی‬ ‫ئەو ڕاستیەی کە لە ئیسالمدا پێوەر و‬ ‫پێناسەیەکی چەسپاو و «نەگۆڕ» نیە بۆ‬ ‫«حوکمە نەگۆڕەکانی ئیسالم»‪ ،‬و لە ڕێبازە‬ ‫ئیسالمیەکاندا کۆمەڵێک پێناسەی ناکۆک‬ ‫هەن بۆ ئەو بابەتە‪ .‬هەر بۆیە چەمکی‬ ‫«حوکمە نەگۆڕەکانی ئیسالم» ناکرێت‬ ‫بکرێتە پێوەرێک بۆ یاسادان لە چوارچێوەی‬ ‫یاسای نوێدا‪ ،‬چونکە سنورەکانی دیار نین و‬ ‫بازنەی ئەو حوکمە نەگۆڕانە بەپێی بۆچون‬ ‫و ڕێبازی ئیسالمیی جۆراوجۆر لە فراوان‌بون‬ ‫و تەسک‌بونەوەدایە‪.‬‬ ‫لــە بــەشــی پــێــشــودا بــاســی یــەکــەم‬ ‫پێناسەمان کرد بۆ «حوکمی نەگۆڕ» لە‬ ‫ئیسالمدا‪ ،‬کە «ئەوەیە کۆدەنگی (ئیجماع)‬ ‫ی لەسەر بێت»‪ ،‬و وتمان کە خودی‬ ‫بەڵگەی «ئیجماع» یش ناکۆکیی تێدایە‪،‬‬ ‫و چەند وێنەیەکی ئەو ناکۆکیەمان باس‬ ‫کرد‪ ،‬و لێرەوە وێنەکانی تریش دەخەینە‬ ‫ڕو‪ ،‬پێش ئەوەی بچینە سەر پێناسەی دوەم‬ ‫بۆ «حوکمە نەگۆڕەکانی ئیسالم»‪.‬‬ ‫ناکۆکی لەسەر «ئیجماع» ئەم شێوانەی‬ ‫تریشی هەیە‪:‬‬ ‫‪ .٢‬کۆدەنگیی فیقهزانەکانی سەردەمێک‬ ‫یان هەمو سەردەمەکان؟‬ ‫ا‪ .‬کۆدەنگیی سەردەمێک‪:‬‬ ‫ئەوەی لە پێناسەی پسپۆڕانی زانستی‬ ‫ئیسالمیی «ئوصولی فیقهـ» ـــەوە بۆ‬ ‫«ئیجماع» دەردەکەوێت؛ ئەمەیە کە بریتیە‬ ‫لە کۆدەنگیی فیقهزانەکانی هەر سەردەمێک‬ ‫لە ســەردەمــەکــان (لــە دوای سەردەمی‬ ‫پێغەمبەری ئیسالمەوە)‪ ،‬و بەپێی ئەمەش‬ ‫یەکدەنگیی هەمو سەردەمەکان پێکەوە‬ ‫مەرج نیە‪ .‬هەر بەپێی ئەمە دەگونجێت‬ ‫لە سەردەمێکدا ناکۆکی هەبوبێت و لە‬ ‫سەردەمی دوای ئەوەدا یەکدەنگی (لەسەر‬ ‫بــیــروڕایــەک کــە پێشتر هــەبــوە و جێی‬ ‫یەکدەنگی نــەبــوە) پێک‌هاتبێت و ئیتر‬ ‫دەبێت بە بەڵگە بەسەر سەردەمەکانی‬ ‫دواییەوە [ئیتر ئەمەش ناکۆکییەکی ترە‬ ‫لەسەر «ئیجماع»‪ :‬ئایا دوای ناکۆکی‬ ‫«ئیجماع» دادەمەزرێت یان دوای ناکۆکی‬ ‫تازە دانامەزرێت؟ بەپێی بیروڕایەک کە‬ ‫بە بەهێزتر دادەنرێت؛ دوای ناکۆکی لە‬ ‫سەردەمێکدا ئیتر «ئیجماع» دانامەزرێت‪،‬‬ ‫و بەپێی بیروڕایەکی تریش دادەمەزرێت و‬ ‫دەبێتە بەڵگە بەسەر سەردەمانی دواترەوە]‪.‬‬ ‫یان لە سەردەمێکدا یەکدەنگی پێک‌بێت و‬ ‫دوای ئەو سەردەمە ناکۆکی بێتە کایەوە‪،‬‬ ‫کە ئەمە بەپێی پێناسەکە نابێت ڕو بدات‪،‬‬ ‫بەو پێیەی «ئیجماع» بۆ دوای سەردەمی‬ ‫پێکهاتنیشی بەڵگەیە‪ ،‬بەاڵم ڕوی داوە کە‬ ‫دوای سەردەمێک ناکۆکی دروســت بوە‬ ‫(وەکو دوایی نمونەی لێ باس دەکەین)‪.‬‬ ‫ناکۆکییەکی تر لــەم چوارچێوەیەدا‬ ‫ئەمەیە‪ :‬ئایا مەرجە ئەو سەردەمە ببڕێتەوە‬ ‫هەتا دەرکەوێت کە لەو سەردەمەدا سەرپاک‬ ‫یەکدەنگی هەبوە‪ ،‬یان هەر بە پێکهاتنی‬ ‫یەکدەنگیەکە «ئیجماع» دادەمەزرێت و‬ ‫پێویست ناکات ئەو سەردەم و نەوەیە تەواو‬ ‫ببێت‪ ..‬بیروڕای زۆرینە لەسەر ئەمەی دوەمە‬ ‫کە مەرج نیە ئەو سەردەمە ببڕێتەوە و‬ ‫تەواو ببێت و هەر ئەو کاتەی یەکدەنگیەکە‬ ‫پێک‌دێت؛ «ئیجماع» دادەمەزرێت‪.‬‬ ‫لــێــرەدا ســەردەمــێــک لــە ســەردەمــە‬ ‫ئیسالمیەکان بایەخی زیاتری هەیە‪ ،‬کە‬ ‫سەردەمی هاوەاڵنی پێغەمبەر «صهحابە»‬ ‫یە‪ .‬یەکدەنگیی نــەوەی «صهحابە» لە‬ ‫ئیسالمدا بە شێوەیەک گرنگە بەالی ڕێبازی‬ ‫(ظاهیریەکان) ـــەوە هــەر یەکدەنگیی‬ ‫ســەردەمــی صهحابە «ئیجماع» ێکی‬ ‫دامەزراو و پشت‌پێ‌بەسراوە (ئیتر ئەمەش‬ ‫ناکۆکییەکی ترە دەربــارەی «ئیجماع»‪:‬‬ ‫بــەالی ظاهیریەکانەوە «ئیجماع» هەر‬ ‫کۆدەنگیی سەردەمی صهحابەیە‪ ،‬و بەالی‬ ‫زۆرینەوە کۆدەنگیی هەمو سەردەمێک بە‬ ‫«ئیجماع» دادەنرێت)‪ .‬بەالی زۆرینەیشەوە‬ ‫«ئــیــجــمــاع» ی ســـەردەمـــی صهحابە‬

‫بەهێزترین جــۆری «ئیجماع» ـە‪ ،‬و وا‬ ‫دەردەکەوێت (ظاهیریەکان) بەتەنها نین‬ ‫لەو باوەڕەدا‪ ،‬چونکە لە هەندێک پێشەوای‬ ‫ترەوە هەمان بیروڕا گوزارشی لێ کراوە‪،‬‬ ‫لــەوانــە‪( :‬ئیبن حیببان) لە «صحيح»‬ ‫ـەکەیدا بە قسەکانیەوە دیــارە‪ ،‬هەروەها‬ ‫لە (ئەحمەد) ەوە هاتوە کە «ئیجماع»‬ ‫شوێنکەوتنی ئــەوەیــە لــە پێغەمبەر و‬ ‫هاوەڵەکانیەوە هاتوە‪ ،‬ئیتر ڕێکەوتنی‬ ‫ئەوانەی دوای ئــەوان بــواری سەرپشکیی‬ ‫تێدایە‪ .‬هەروەها لە (ئەبو حەنیفە) ەوە‬ ‫هاتوە کە وتویەتی‪ :‬هەر کاتێک صهحابە‬ ‫یەکدەنگییان هەبو؛ ئیتر قسەمان نیە‪،‬‬ ‫بەاڵم شوێنکەوتوان «تابعین» ی ئەوان‬ ‫یەک‌دەنگ بن؛ قسەمان هەیە لە قسەیاندا‬ ‫«إذا أمجعت الصحابة على شيء؛ سلمنا‪،‬‬ ‫وإذا أمجع التابعون؛ زامحناهم»‪ .‬هەروەها‬ ‫(ئیبن وەهب) ـ لە قوتابیانی (مالیک) ـ‬ ‫دەڵێت‪ :‬بــەالی (داوود) [ی ظاهیری] و‬ ‫هاوەاڵنمانەوە [یانی لە ڕێبازی مالیکی]‬ ‫«ئیجماع» هەر ئیجماعی «صهحابە» یە‪،‬‬ ‫ئەمەش چونکە «ئیجماع» لەسەر بنەمای‬ ‫بەڵگەی دەق دەبــێــت‪ ،‬و صهحابەیش‬ ‫ئاگاداری هاتنی دەق بون (بۆ ئەم وتانە؛‬ ‫بڕوانە‪« :‬إرشاد الفحول» ى «الشوكاني»)‪.‬‬ ‫ئەم وتەیە هۆکاری ئەم گرنگی و بایەخەی‬ ‫«ئیجماع» ی صهحابە ڕون دەکاتەوە‪.‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەشدا هێشتا بــەالی زۆرینەوە‬ ‫(هــەتــا لــە ڕێــبــازی مالیکییشدا) تەنها‬ ‫«ئیجماع» ی صهحابە بەڵگە نیە‪ ،‬بەڵکو‬ ‫«ئیجماع» ی شوێنکەتوان «تابعین»‬ ‫ی ئـــەوان و دوای ئەوانیش بەڵگەیە‪،‬‬ ‫ئەگەرچی ناگاتە پلەی ئیجماعی صهحابە‪.‬‬ ‫گرنگ ئەمەیە‪ :‬بەڵگەبونی «قطعي» ی‬ ‫یەکدەنگیی صهحابە؛ یەکدەنگیی لەسەرە‬ ‫و ناکۆکیی تێدا نەبوە‪ ،‬و وتراوە کە تەنها‬ ‫هەندێک «بیدعەچی» ناکۆک بون لەگەڵ‬ ‫ئەم بنەمایەدا‪ .‬بەتایبەتی یەکدەنگییەک‬ ‫کە صهحابە بەڕاشکاوی و لێدوانی خۆیان‬ ‫ڕاگەیەنرابێت (نەک بە بێدەنگ‌بونیان لە‬ ‫ئاستی بیروڕایەک)؛ ئەمە بەالی زۆرینەوە‬ ‫موسوڵمانێک نکولیی لێ بکات؛ لە ئیسالم‬ ‫دەردەچێت‪.‬‬ ‫جــا لـــێـــرەدا چــەنــد نــمــونــەیــەک لە‬ ‫یەکدەنگیەکانی «صهحابە» دەخەینە‬ ‫ڕو‪ ،‬هەندێک نمونە کــە بکرێت جــۆرە‬ ‫پەیوەندییەکیان بە «حوکمە نەگۆڕەکانی‬ ‫ئیسالم» و دەستورەوە هەبێت‪:‬‬ ‫ـ «ص��هحــابــە» کۆدەنگییان هەبوە‬ ‫لەسەر ئەوەی «جیهادی هێرش» («جهاد‬ ‫الطلب»)؛ «فەڕزی کیفایە» یە (هەرچەند‬ ‫لە عەبدوڵاڵی کوڕی عومەرەوە هاتوە کە‬ ‫وتویەتی‪ :‬سوننەتە)‪ .‬کە ئەمە لە یاسای‬ ‫نــێــودەوڵــەتــی ئــەمــڕۆدا پێی دەوتــرێــت‬ ‫«دەستدرێژی» («الــعــدوان») و بەڵکو‬ ‫«تێرۆر»‪.‬‬ ‫ـ «صهحابە» کۆدەنگییان هەبوە لەسەر‬ ‫ئەوەی‪ ،‬لە جیهاددا‪ ،‬ناموسوڵمانی پیری‬ ‫پەککەوتە ـ کە ئامادە نیە موسوڵمان‬ ‫ببێت ـ ناکوژرێت‪ ،‬مەگەر بە شێوەیەک‬ ‫بەشداری شەڕ بێت (دوایی شافیعی ئەم‬ ‫یەکدەنگیەی شکاندوە و پێی وا بوە ئەگەر‬ ‫پیری پەککەوتەش ئامادە نەبو موسوڵمان‬ ‫ببێت؛ دەکوژرێت)‪.‬‬ ‫ـ «ص��هحــابــە» کۆدەنگییان هەبوە‬ ‫لەسەر ئەوەی ئەو ژنەی کە ژنی پیاوێکی‬ ‫ناموسوڵمان بــوە کە هێزێکی ئیسالمی‬ ‫شەڕی لەگەڵ کردوە و ئیتر ژنەکەی وەکو‬ ‫دەسکەوتی جەنگ دەبرێت و دەبێتە کۆیلە؛‬ ‫منداڵە بچوکەکەی لێ جیا ناکرێتەوە (واتە‬ ‫بە یەکەوە دەفرۆشرێن یان پێکەوە دەبن بە‬ ‫بەشی جەنگاوەرێک)‪.‬‬ ‫ـ «صهحابە» کۆدەنگییان هەبوە لەسەر‬ ‫ئەوەی دەبێت لەگەڵ ئەو موسوڵمانانەدا کە‬ ‫ئامادە نین «زەکات» بدەن شەڕ و کوشتار‬ ‫بکرێت (یانی هێز بکرێتە سەریان و وەکو‬ ‫یاخی و هــەڵ‌گــەڕاوە مامەڵەیان لەگەڵ‬ ‫بکرێت)‪ .‬و ئەمە لە سەردەمی ئەبو بەکردا‬ ‫جێبەجێ کراوە‪.‬‬ ‫ـ «ص��هحــابــە» کۆدەنگییان هەبوە‬ ‫لەسەر ئــەوەی کاتێک ژنی ناموسوڵمان‬ ‫لــە دەســکــەوتــی جــەنــگ لــەگــەڵ پیاوە‬ ‫ناموسوڵمانەکانیان دەبنە کۆیلە؛ ئیتر چیتر‬ ‫ژنی مێردی پێشوی نیە و خاوەنەکەی (ئەو‬ ‫جەنگاوەرە موسوڵمانەی بەری دەکەوێت‬ ‫یان ئەو موسوڵمانەی لە دەوڵەتی ئیسالمیی‬ ‫دەکڕێتەوە) بۆی هەیە «سواری ببێت»‪،‬‬ ‫دوای ئەوەی لە «حەیز»ێک پاک دەبێتەوە‬

‫ـ فەرمانی «ئیمام» [=خەلیفە] هەمو‬ ‫بیروڕا ناکۆکەکان دەبڕێنێتەوە‪ ،‬و بیروڕای‬ ‫زۆرینە ناتوانێت بەسەر فەرمان و بیروڕای‬ ‫ئەودا زاڵ بێت‪.‬‬ ‫ـ «ص��هحــابــە» کۆدەنگییان هەبوە‬ ‫لەسەر ئەوەی ژن نابێت دادوەر «قاضي»‬ ‫[=حاکم] بێت‪.‬‬ ‫ـ «صهحابە» کۆدەنگییان هەبوە لەسەر‬ ‫ئەوەی مەرجە دادوەر «قاضي» موسوڵمان‬ ‫بێت نەک ئایینێکی تری هەبێت‪.‬‬ ‫ـ «ص��هحــابــە» کۆدەنگییان هەبوە‬ ‫لەسەر ئەوەی شایەتیی مرۆڤی ناموسوڵمان‬ ‫وەرناگیرێت [کــە ئەمە دوایــی بیروڕای‬ ‫زۆرینەی ڕێبازە ئیسالمیەکان بوە]‪ ،‬مەگەر‬ ‫موسوڵمان ببێت‪ ،‬و شایەتیی موسوڵمانی‬ ‫الدەر «فــاســق» وەرنــاگــیــرێــت مەگەر‬ ‫بگەڕێتەوە‪.‬‬ ‫بەم چەند نمونەیە دەست هەڵ‌دەگرم‪،‬‬ ‫و خوێنەر بۆ خۆی دەتوانێت سەرنج بدات‬ ‫کە ئایا دەکرێت ئــەم حوکمانە بکرێنە‬ ‫پێوەری یاسادانان لە دەوڵەت‪/‬هەرێمێکدا‬ ‫کە نیاز وایــە یاسایەکی مەدەنی تێیدا‬ ‫لە کاردا بێت؟! لە کاتێکدا ئەم بابەتانە‬ ‫مادەم «ئیجماع» ی صهحابە [و ئەوانەی‬ ‫دواییش] یان لەسەر هەبوە؛ دەچنە خانەی‬ ‫«حوکمە نەگۆڕەکانی ئیسالم» ـەوە‪.‬‬

‫یان سکەکەی دادەنێت ئەگەر سکپڕ بو‪.‬‬ ‫ـ ـ «صهحابە» کۆدەنگییان هەبوە‬ ‫لەسەر ئــەوەی کە کوشتاری موسوڵمانە‬ ‫هەڵگەڕاوەکان ئەرکی دەوڵەتی ئیسالمە‪،‬‬ ‫و لە پێش «جیهاد» [ی هێرش] ـەوەیە‪.‬‬ ‫ـ «صهحابە» کۆدەنگییان هەبوە لەسەر‬ ‫بەکۆیلەکردنی ژن و منداڵی موسوڵمانە‬ ‫هەڵگەڕاوە جەنگاوەکان‪ ،‬و ئەبو بەکر‬ ‫لە کاتی خۆیدا و بە ڕەزامەندیی هەمو‬ ‫«صهحابە» ئەمەی جێبەجێ کردوە‪ .‬بەاڵم‬ ‫دوای نەوەی صهحابە ناکۆکی دروست بوە‪.‬‬ ‫ـ «ص��هحــابــە» کۆدەنگییان هەبوە‬ ‫لەسەر کوشتنی نێرینەی هاوڕەگەزباز‪.‬‬ ‫نــاکــۆکــیــەکــەیــان تەنها لــەســەر جــۆری‬ ‫کوشتنەکە بوە‪ :‬بە بەردباران «ڕەجم»‪،‬‬ ‫یان سوتاندن‪ ،‬یان فڕێ‌دانە خــوارەوە لە‬ ‫شوێنێکی بەرزەوە‪ ،‬یان ڕوخاندنی خانویەک‬ ‫یــان دیــوارێــک بــەســەر کــەســەکــەدا‪ ،‬یان‬ ‫کوشتن بە شمشێر‪ .‬ئەم فەتوایانەش ئەو‬ ‫کاتانە دراون کە چەند جارێک لە سەردەمی‬ ‫خەلیفە «ڕاشید»ەکاندا بابەتی سزادانی‬ ‫پیاوی هاوڕەگەزباز هاتوە پێشەوە و داوای‬ ‫فەتوا لە صهحابیەکان کــراوە‪ ،‬ئەوانیش‬ ‫یــەک‌دەنــگ بــون لــەســەر ســزای کوشتن‬ ‫بەڕەهایی‪ .‬هەرچەند هیچ یەک لەو سزایانەی‬ ‫ئــەوان دایانناوە؛ نابێتە «حــەدد» واتە‬ ‫سزای شەرعیی دیاریکراو بە دەق‪ ،‬بەڵکو‬ ‫ئەو سزایانە دەچنە خانەی «تەمێ‌کردن»‬ ‫ب‪ .‬کۆدەنگیی هەمو سەردەمەکان‪:‬‬ ‫(«تەعزیر») ی توندەوە‪ ،‬چونکە هەرچەند‬ ‫هەر لە دەقەکانی کەلەپوری زانستی‬ ‫«تەعزیر» سزایەکی دیاری‌نەکراوە و لە ئیسالمیی «ئوصولی فیقهـ» ـدا‪ ،‬جاروبار‬ ‫بنەڕەتدا ناگاتە کوشتن‪ ،‬بەاڵم لە یاسادانی وا بــاس لــە «ئــیــجــمــاع» دەکــرێــت کە‬ ‫ئیسالمیدا و لە گەلێک ڕێبازدا بۆ هەندێک یەکدەنگیی زانا ئایینیەکانی ئیسالمە لە‬ ‫مەبەست دەگاتە کوشتن‪ ،‬وەکو‪ :‬لە حاڵەتی هەمو سەردەمەکانی مێژوی ئیسالمدا‪ .‬کە‬ ‫نێربازیدا‪ ،‬ئەگەر دوبارە ببێتەوە‪ ،‬کە بەم ئەمە خۆی لە بابەتێکی «ئیجتیهادی»‬ ‫شێوەیە بەالی ڕێبازی حەنەفیەوە سزای ـدا ئەستەمە‪ ،‬بۆیە کاتێک ئەمە دەوترێت؛‬ ‫کوشتنە‪ ،‬وەکو «تەعزیر»ێکی توند [بەاڵم مەبەست دو حاڵەتە‪ :‬یان بابەتێک بۆ خۆی‬ ‫ئەگەر یەکەم جاری بێت کە سزا بدرێت دەقێکی «قطعي» ی لەسەر بێت‪ ،‬ئیتر هیچ‬ ‫لەسەری؛ بەالی ئەبو حەنیفە ـ و هەروەها موسوڵمانێک ناتوانێت پێچەوانەی بێت‪،‬‬ ‫عەطاء و قەتادە ـ وە تەنها تەمێکردنێکی کە لەم حاڵەتەدا «ئیجماع» بەڵگەیەکی‬ ‫ئــاســایــی لــەســەرە] (ئــەمــە لــە ڕێــبــازی سەربەخۆ نیە (کــە ئەمە لە پێناسەی‬ ‫حەنەفیدا‪ ،‬ئەگەرنا لە ڕێبازی شافیعیدا دوەمدا باسی دێت)‪ ،‬یان مەبەست ئەوەیە‬ ‫بەبێ مەرجی دوبــارەکــردنــەوەش سزای لە سەردەمێکدا «ئیجماع» دامەزراوە و ئیتر‬ ‫کوشتنە و بە «حــەدد» یش دادەنرێت‪ ،‬لە سەردەمەکانی دواتریشدا بەردەوام بوە و‬ ‫بەپێی ئەو «حەدیث» ـەی دراوەتــە پاڵ وەکو بەڵگەیەک کاری پێ کراوە‪ ،‬هەرچەند‬

‫دوەم‪( .‬ئەوەی کۆدەنگی «ئیجماع» و‬ ‫دەق «نص» ی لەسەرە)‪:‬‬ ‫ئەمە پێناسەیەکی وردترە بۆ «حوکمی‬ ‫نەگۆڕ» لە ئیسالمدا‪ ،‬و بازنەکە تەسکتر‬ ‫دەکاتەوە‪ ،‬و ئەو بابەتانە لە بازنەکە دەکاتە‬ ‫دەرەوە کە یەکدەنگییان لەسەرە لەسەر‬ ‫بنەمایەکی «ئیجتیهادی» ی ڕوت و دەقیان‬ ‫لەسەر نیە‪ .‬بەاڵم ئەمەش هێشتا ناکۆکی و‬ ‫شێوەی جیاوازی هەیە‪:‬‬ ‫ا‪ .‬ئەوەی جگە لە کۆدەنگی دەق «نص»‬ ‫ێکی لەسەرە‪ ،‬ئەگەرچی ئەو دەقە دەقێکی‬ ‫«قطعي» یش نەبێت‪.‬‬ ‫ب‪ .‬ئـــەوەی جگە لــە کۆدەنگی دەق‬ ‫«نص» ێکی بڕاوە «قطعي» ی لەسەرە‪:‬‬ ‫مەبەست دەق «نص» ێک لە قورئان و‬ ‫حەدیث‪ ،‬کە بڕاوە «قطعي» بێت‪ ،‬ئەمەش‬ ‫لە دو الیەنەوە‪:‬‬

‫ئەمە بۆ بابەتێک دەقی ڕونی لەسەر نەبێت‬ ‫و «ئیجتیهادی» بێت؛ ئەستەمە‪.‬‬ ‫‪ .٣‬کۆدەنگیی بــە دەربــڕیــن یــان بە‬ ‫بێ‌دەنگ‌بونیش؟‬ ‫لەم الیەنەوە «ئیجماع» دەبێتە دو جۆر‪:‬‬ ‫یەکەمیان ئیجماعی «صریح»‪ ،‬کە بریتیە‬ ‫لەوەی موجتەهیدەکان (ی سەردەمێک)‬ ‫بەڕاشکاوی بیروڕای خۆیان لەسەر حوکمی‬ ‫بابەتێک دەرببڕن و هەمویان یەک بیروڕایان‬ ‫هەبێت‪ .‬ئەم جۆرە ئیجماعە ـ بەالی کەمەوە‬ ‫لە ئیسالمی سوننیدا ـ بە ئیجماعێکی‬ ‫«قطعي» دادەنــرێــت‪ .‬جــۆری دوەمیش‬ ‫ئەوەیە موجتەهیدێک یان زیاتر بیروڕای‬ ‫خۆی لەسەر حوکمی بابەتێک دەرببڕن‪ ،‬و‬ ‫موجتەهیدە هاوچەرخەکانی لێی بێدەنگ بن‬ ‫و نکولی و بەرهەڵستیی بیروڕاکەی نەکەن‪.‬‬ ‫جا ئایا ئــەم جــۆرە ئیجماعە بە بەڵگە‬ ‫دادەنرێت؟ بەڵگەیەکی «قطعي» ـە وەکو‬ ‫جۆرەکەی تری ئیجماع؟ چەند بیروڕایەکی‬ ‫ناکۆک هەن‪:‬‬ ‫ـ بیروڕای زۆرینە‪ ،‬بەتایبەتی لە ڕێبازی‬ ‫مالیکی و شافیعیدا (نەواوی دەڵێت کە ئەمە‬ ‫ڕێبازی ڕاستەقینەی ئیمام شافیعییشە)‪ ،‬و‬ ‫گێڕاوەنەوەکیشە لە (ئەحمەد) ەوە‪ ،‬کە ئەم‬ ‫جۆرە ئیجماعەش بە «ئیجماع» حسێبە‪،‬‬ ‫و بەڵگەیە‪.‬‬ ‫ـ بیروڕایەک (بیروڕای داوودی ظاهیری‪ ،‬و‬

‫‪ .١‬ئـــەوەی پێی دەوتــرێــت «قطعي‬ ‫الثبوت» بە شێوەیەکی «قطعي» چەسپاوە‬ ‫کە لەو وتە و ڕێنماییانەیە کە پێغەمبەری‬ ‫ئیسالم گەیاندونی‪ ،‬کە پێی دەوترێت‬ ‫«متواتر»‪ ،‬کە بریتیە لە دەقێک لە هەر‬ ‫نەوەیەک و چینێکی گێڕانەوەدا ژمارەیەکی‬ ‫زۆر گێڕابێتیانەوە بە شێوەیەک ئیتر‬ ‫ئەستەم بێت ئەو ژمارەیە زۆرە ڕێ‌بکەون‬ ‫شتێكی ناڕاست بڵێن و بگێڕنەوە‪ .‬جا‬ ‫دەقێکی لەم شێوەیە [لەگەڵ الیەنی دوەم]‬ ‫کۆدەنگیی لەسەرە کە «قطعي» ـە و ئەو‬ ‫موسوڵمانەی نکولیی لێ بکات؛ لە ئیسالم‬ ‫دەچێتە دەرەوە‪.‬‬ ‫‪ .٢‬ئـــەوەی پێی دەوتــرێــت «قطعي‬ ‫الداللة»‪ ،‬ئەمەش واتــە گەیاندنی واتای‬ ‫حوکمەکە لــەالیــەن ئــەو دەق ــەوە گومان‬ ‫هەڵ‌نەگرێت و واتــای تر هەڵ‌نەگرێت‪ ،‬و‬ ‫تەنها تێگەشتنی فیقهزانێک نەبێت لە‬ ‫دەقەکە‪ ،‬بەڵکو تاکە تێگەیشتنێک بێت بۆ‬ ‫دەقەکە‪.‬‬ ‫هــێــشــتــا دەربـــــــــارەی ئــــەم دەقـــە‬ ‫«قطعي»ـانەش هەندێک ناکۆکی هەن‪:‬‬ ‫ا‪ .‬مەرجی «تواتر» بە چەند گێڕەرەوە‬ ‫دێتە جــێ؟ چەند بیروڕایەک هــەن لەم‬ ‫بارەیەوە‪:‬‬ ‫‪ .١‬چوار کەس‪ ،‬و زیاتر‪.‬‬ ‫‪ .٢‬پێنج کەس‪ ،‬و زیاتر‪.‬‬

‫شافیعی)‪ :‬نە «ئیجماع» ـە و نە بەڵگەیە‪.‬‬ ‫ـ بەپێی بیروڕایەک (گێڕانەوەیەک لە‬ ‫ئەحمەد‪ ،‬و بیروڕای ئەبو عەلیی جوببائی)؛‬ ‫کاتێک ئەم جۆرە بە «ئیجماع» دادەنرێت‬ ‫کە ئــەو ســەردەمــە بەسەر بچێت و ئەو‬ ‫بێدەنگی و قبوڵ‌کردنە بەردەوام بێت‪.‬‬ ‫ـ بەپێی بیروڕایەکی تر (بیروڕای ئیبن‬ ‫ئەبی هــوڕەیــڕە)‪ :‬کاتێک بە «ئیجماع»‬ ‫دادەنرێت کە «فەتوا» بێت نەک فەرمانێک‬ ‫لە چوارچێوەی دادوەری «قەزاوەت» ـدا‪.‬‬ ‫ـ بــەپــێــی بــیــروڕایــەکــی ت ــر؛ کاتێک‬ ‫«ئیجماع» ـە کە لە سەردەمی صهحابەدا‬ ‫بوبێت‪.‬‬ ‫ـ بەپێی بیروڕایەکی تر؛ بابەتەکە لەو‬ ‫بابەتانە بێت کە دوبارە دەبنەوە و لە زۆر‬ ‫مەجلیس و کۆڕ و کۆبونەوەدا بێتە بەر‬ ‫باس‪.‬‬ ‫ـ بەپێی بیروڕایەکی تر؛ کاتێک ئەم جۆرە‬ ‫«ئیجماع» ـە کە بەڵگە هەبێت لەسەر‬ ‫ئەوەی بێدەنگ‌بونی ئەوانی تر نیشانەی‬ ‫ڕونی ڕەزامەندی بێت نەک شتی تر‪.‬‬ ‫بەم شێوەیە ئەم هەمو ناکۆکیە لەم‬ ‫ج ــۆرەی «ئیجماع» ـــدا دروس ــت بــوە‪.‬‬ ‫ئەمەش کارێک دەکات ئەم پێناسەیە بۆ‬ ‫«حوکمی نەگۆڕ» زیاتر شلۆق و ناجێگیر‬ ‫بێت‪.‬‬

‫کاتێک چەمکێکی ئیسالمیی وەکو «حوکمە نەگۆڕەکانی‬ ‫ئیسالم» لە ئیسالم خۆیدا جێی ئەو هەمو ناکۆکی و‬ ‫مشت‌ومڕە بێت؛ کەواتە ناگونجێت لە یاسادا بکرێتە‬ ‫پێوەری یاسادانان‪ ،‬چونکە دیاریکراو و پێناسەکراو نیە‪ ،‬و‬ ‫نابێتە پێوەر‪ ،‬چونکە خۆی لە خۆیدا پێویستیی بە پێوەرە بۆ‬ ‫پێناسەکردنی و دیاریکردنی سنورەکانی‬ ‫پێغەمبەری ئیسالم کە دەڵێت «‪ ...‬اقتلوا‬ ‫الفاعل والمفعول به»‪ ،‬هەرچەند وتراوە‬ ‫ئەم دەقە وەکو قسەی پێغەمبەری ئیسالم‬ ‫نەچەسپاوە)‪.‬‬ ‫ـ «ص��هحــابــە» کۆدەنگییان هەبوە‬ ‫لــەســەر ئـــەوەی ســەرانــە «جــزیــة» لە‬ ‫«ئەهلی کیتاب» (یەهود و مەسیحیەکان)‬ ‫دەسەنرێت‪ ،‬لە پیاوەکانیان‪.‬‬ ‫ـ «صهحابە» کۆدەنگییان هەبوە لەسەر‬ ‫ئەوەی لەو شارانەدا کە دوای هاتنی ئیسالم‬ ‫لە کۆمەڵگا موسوڵماننشینەکاندا دروست‬ ‫کراون؛ ڕێگە نادرێت بە بونی پەرستگای‬ ‫ئایینی تر جگە لە ئیسالم (کــە ئەمە‬ ‫شارێکی وەکو سلێمانییش دەگرێتەوە!)‪.‬‬ ‫ـ «صهحابە» لە سەردەمی عومەردا‪،‬‬ ‫کۆدەنگییان هەبوە لەسەر ئەوەی مەیخۆر‬ ‫دەبێت ‪ ٨٠‬شەلالقی لێ بدرێت‪.‬‬ ‫ـ «صهحابە» کۆدەنگییان هەبوە لەسەر‬ ‫ئــەوەی خوێنبایی ژن نیوەی خوێنبایی‬ ‫پیاوە‪.‬‬ ‫ـ «صهحابە» کۆدەنگییان هەبوە لەسەر‬ ‫ئەوەی ماوەی «خیالفەت» بۆ سەرۆکی‬ ‫دەوڵەتی ئیسالمی ماوەیەکی دیاریکراو نیە‪،‬‬ ‫و هەتا دەمرێت یان لە کار دەکەوێت هەر‬ ‫سەرۆکە!‬ ‫ـ «صهحابە» کۆدەنگییان هەبوە لەسەر‬ ‫مەرجی قوڕەیشی‌بون بۆ «خەلیفە»‪.‬‬

‫‪ .٣‬دە کەس‪.‬‬ ‫‪ .٤‬دوازدە کەس‪.‬‬ ‫‪ .٥‬بیست کەس‬ ‫‪ .٦‬چل کەس‪.‬‬ ‫‪ .٧‬حەفتا کەس‪ .‬ژمارەی تریش وتراون‪.‬‬ ‫‪ .٨‬کۆمەڵێکی بێشومار‪ ،‬کە ئەستەم بێت‬ ‫هەمویان ڕێ‌بکەون شتی ناڕاست بڵێن‪.‬‬ ‫‪ .٨‬بیروڕای زۆرینە‪ :‬ژمارەیەک کە دڵنیایی‬ ‫ببەخشێت‪ .‬کە ئەمەش لە خۆیدا بابەتەکە‬ ‫بەجێ دەهێڵێت بۆ خەماڵندنی جیاواز‪ ،‬و‬ ‫دەرگا دەکاتەوە بۆ ئەو بیروڕایانەی پێشتر‪.‬‬ ‫ب‪ .‬قــورئــان‪ ،‬ئــەو موصحهفانەی لە‬ ‫جیهانی ئیسالمیدا لەبەر دەستن‪ ،‬هەموی‬ ‫دەقی «موتەواتیر» ی «لەفظى» ـن‪ ،‬واتە‬ ‫[هەر گێڕانەوەیەک] بە دەق و لە الیەن‬ ‫گێڕەرەوەی زۆرەوە لە هەمو سەردەمەکاندا‬ ‫گەیشتوە‪ .‬بــەاڵم لە حەدیثدا‪ ،‬حەدیثی‬ ‫موتەواتیری «لەفظى» یان «مەعنایی»‬ ‫هــەن‪ :‬حەدیثی موتەواتیری «لەفظى»‬ ‫ئەوەیە بە یەک دەق لە هەمو گێڕانەوەکاندا‬ ‫هاتوە‪ .‬و حەدیثی موتەواتیری «مەعنایی»‬ ‫(«المتواتر المعنوي») یش ئەوەیە دەقی‬ ‫گێڕانەوەکان جیاوازن بەاڵم هەمویان لە‬ ‫واتا و مەبەستێکدا هاوبەشن و ئەم بڕە‬ ‫هاوبەشە بە «موتەواتیر» دادەنرێت‪ .‬جا‬ ‫جۆری یەکەم یەکدەنگیی لەسەرە کە وەکو‬ ‫قورئان وایە و ئــەوەی نکولیی لێ بکات‬ ‫لە ئیسالم دەردەچێت‪ ،‬و جۆری دوەمیش‬ ‫بــەالی زۆرینەوە ئەو بــڕەی کە هاوبەشە‬ ‫هەمان بایەخ و پلەی هەیە‪ ،‬بەاڵم بیروڕای‬ ‫جیاوازیش لەمە هەیە‪.‬‬ ‫چــەنــد نــمــونــەیــەک لـــەو حوکمانەی‬ ‫«حەدیثی موتەواتیر» یان لەسەرە‪:‬‬ ‫ـ ئەو حەدیثەی کە دەڵێت پێغەمبەر‬ ‫وتویەتی‪« :‬فەرمانم پێ کراوە لەگەڵ خەڵک‬ ‫شەڕ بکەم هەتا دەڵێن (ال إله إال الله)»‬ ‫(«أمرت أن أقاتل الناس حتى يقولوا ال إله‬ ‫إال الله»)‪.‬‬ ‫ـ یەکێک لەو «حەدیث»ـانەی بەڵگەی‬ ‫ســزای «ڕەجـــم» ـــن لــە ئیسالمدا‪ ،‬کە‬ ‫چیرۆکی «زینا» ی (ماعیز) ناوێک و‬ ‫ڕەجم‌کردنیەتی لە سەردەمی پێغەمبەردا‪.‬‬ ‫ـ ئەو حەدیثەی دەڵێت‪« :‬هەر شتێک‬ ‫مرۆڤ سەرخۆش بکات؛ حەرامە» («کل‬ ‫مسکر حرام»)‪.‬‬ ‫ـ ئەو حەدیثەی دەڵێت‪« :‬مارەکردن بەبێ‬ ‫[ئامادەیی و ڕەزامەندی] ی سەرپەرشتیار‬ ‫[ی کچ] نابێت» (ال نکاح إال بولي)‪.‬‬ ‫***‬ ‫بـــەم شــێــوەیــە بــیــنــیــمــان پــێــوەری‬ ‫«حوکمە نەگۆڕەکانی ئیسالم»‪ ،‬ناکۆکیی‬ ‫زۆروزەبــەنــدی تێدەکەوێت‪ ،‬چونکە هەر‬ ‫حوکمێکی لــەو بــابــەتــە بــە «بەڵگە»‬ ‫ئایینیەکانی دەچەسپێت‪ ،‬ئەو بەڵگانەش‬ ‫ناکۆکیی زۆر هەیە لە بەڵگەبونیان و‬ ‫«قطعي»بونیان‪.‬‬ ‫و کاتێک چەمکێکی ئیسالمیی لەم‬ ‫شێوەیە لە ئیسالم خۆیدا جێی ئەم هەمو‬ ‫ناکۆکی و مشت‌ومڕە بێت؛ کەواتە ناگونجێت‬ ‫لە یاسادا بکرێتە پێوەری یاسادانان‪ ،‬چونکە‬ ‫دیاریکراو و پێناسەکراو نیە‪ ،‬و نابێتە‬ ‫پێوەر‪ ،‬چونکە خۆی لە خۆیدا پێویستیی‬ ‫بە پێوەرە بۆ پێناسەکردنی و دیاریکردنی‬ ‫سنورەکانی‪.‬‬ ‫ئەمە جگە لەوەی کە ڕێباز و تەوژمی‬ ‫ئیسالمیی وا هەیە زۆر شتی الوەکییش لە‬ ‫ئیسالمدا بە نەگۆڕ دەزانن‪ ،‬و دەستەواژەی‬ ‫«حوکمە نەگۆڕەکانی ئیسالم» دەبێتە‬ ‫گۆڕەپانی ئەو تەوژمانەش‪.‬‬ ‫هەتا ئەگەر وردترین و تەسکترین پێناسە‬ ‫بۆ «حوکمە نەگۆڕەکانی ئیسالم» بەکار‬ ‫بهێنرێت (کــە بریتیە ل ــەوەی دەقێکی‬ ‫«قطعي» ـ وەکو قورئان ـ ی لەسەر بێت و‬ ‫«ئیجماع» ێکی «قطعي» ی لەسەر بێت)‬ ‫ـ؛ هێشتا نمونەگەلی وای تێدایە کە ناکرێت‬ ‫جێبەجێ بکرێت و لەگەڵ گەلێک بڕگەی‬ ‫ئەم ڕەشنوسەی دەستوری هەرێم و یاسا‬ ‫عێراقی و کوردستانیەکاندا ناتەبان‪ .‬خۆ‬ ‫سزایەکی ئیسالمیی وەکو بڕینی دەست‬ ‫وەکو سزای تاوانی دزی‪ ،‬لە دەقی قورئاندا‬ ‫هەیە و بە هەمو پێناسەیەک لە حوکمە‬ ‫نەگۆڕەکانی ئیسالمە‪ ..‬لەگەڵ ئەوەشدا‬ ‫ناکرێت و ناتوانرێت جێبەجێ بکرێت‪..‬‬ ‫ئیتر دانانی پێوەری «حوکمە نەگۆڕەکانی‬ ‫ئیسالم» لەگەڵ شکاندنی فیعلیی گەلێک‬ ‫لەم حوکمە نەگۆڕانە چ پاساو و سودێکی‬ ‫هەیە؟!‬

‫ذمارة (‪ )259‬دوشةممة ‪2015/8/10‬‬

‫‪5‬‬

‫خوێندنەوەی ئایین‬

‫سەربوردەی یوسف و زولەیخا‬ ‫موعتەسەم ساڵەیی‬ ‫ێ دەنێتە‬ ‫كاتێك مرۆڤی سەرەتایی پ ‌‬ ‫ێ‬ ‫نێو قۆناخێكی نــوێــوەو نیشتەج ‌‬ ‫دەبێت و بەكاروباری كشت و كاڵی و‬ ‫ئاژەڵدارییەوە خەریك دەبێت‪ .‬ئەوسا‬ ‫ێ دیاردەی گەردوون‬ ‫ێ گرنگی بەس ‌‬ ‫لێدەبڕ ‌‬ ‫و سروشتی دەوروبــەری بدات ‪ :‬خۆری‬ ‫ئاسمان و ئــاوو خــاك كەكاریگەریی‬ ‫راســتــەوخــۆیــان بــەكــاروبــاری كشت‬ ‫و كاڵیەوە هــەبــووە ‪ ،‬بۆیە لەهەموو‬ ‫رەگــەزەكــانــی تــر زیــاتــر سەرنجیانی‬ ‫راكێشاوە‪ .‬بەتایبەتی لەبەرئەوەی كەئاو‬ ‫گرنگیەكی تــەواوی لەسەر گــوزەران و‬ ‫ژیانی رۆژانەی مرۆی ئەو سەردەمانەدا‬ ‫هــەبــووە بۆ خــواردنــەوەو ئــاودێــری و‬ ‫كشتوكاڵی ‪ ،‬وەهای كردبوو كەهەردەم‬ ‫چاو ببڕنە ئاوی رووبارو زەلكاوەكان و‬ ‫بەدڵەڕاوكێوە بڕواننە باوباران و هەورو‬ ‫هەاڵتی ئاسمان‪ .‬ئەمەیش ببووە مایەی‬ ‫ئەوەی كەمرۆڤی ئەو سەردەمانە وەهای‬ ‫بۆبچن گوایە لــەســەرەتــادا و لەپێش‬ ‫دروستبوونی گــەردوونــدا بەتەنیا ئاو‬ ‫لەئارادابووە‪ .‬ئەم بیرۆكەیەیش پاشتر‬ ‫چۆتە نێو كرۆكی زۆربەی ئاینەكانەوە‬ ‫‪ ،‬كەپەیامیان وەهای رادەگەیاند گوایە‬ ‫لەسەرەتادا بەتەنیا ئاو هەبووەو عەرشی‬ ‫خــوای پــەروەردگــاریــش بەسەر رووی‬ ‫ئــاوەوە لەنگەری بەستبوو‪ .‬داستانە‬ ‫سۆمەری و بابلیەكان جەختیان لەسەر‬ ‫ئەم خاڵە دەكـــردەوەو لەم دیدگایەوە‬ ‫دەیانڕووانیە دروستبوونی گــەردوون‪.‬‬ ‫میسریە كۆنەكانیش لەو باوەڕەدابوون‬ ‫كەسەرجەم گەردوون لەئاوی هەمیشەیی‬ ‫پەیابووە بەناوی خواوەندی (نون)‪ .‬زیاتر‬ ‫رۆچووبوون بەناخی ئەندێشەوەو وەهایان‬ ‫دەبینی كــەبــاران بریتیە لەفرمێسكی‬ ‫خواوەندی خۆر (حور)‪ .‬جاری ئەوتۆیش‬ ‫هەبووە وەسفی بارانیان وەكو فرمێسكی‬ ‫ژنە خواوەند (ئیزیس) كردووە‪ .‬خواوەند‬ ‫(ئۆزیریس) لەالیەن (ست)ی چاوچنۆكی‬ ‫برایەوە دەكــوژرێــت‪ .‬جەستەی پارچە‬ ‫پارچە دەكرێت و بەسەرانسەری واڵتی‬ ‫میسردا پــەرش و بــاو دەكــرێــتــەوە‪.‬‬ ‫(ئــیــزیــس)ی ژنـــی دەكــەوێــتــە خــۆی‬ ‫و پارچەكانی جەستەی مێردەكەی‬ ‫كۆدەكاتەوە‪ .‬لەم داستانەدا ژنە خواوەند‬ ‫(ئیزیس)هێماو رەمزە بۆ خاكی میسر‬ ‫كەهەردەم پێویستی بەئاوە‪ .‬كاتێكیش‬ ‫پارچەكانی جەستەی (ئۆزیریس)ی‬ ‫مێردی كۆدەكاتەوە ‪ ،‬ئەوا ئەو پارچانە‬ ‫رەمزو هێمان بۆ رووباری نیل كەهەردەم‬ ‫سەرجەم خاكی واڵتی میسر لەدەوروبەری‬ ‫خۆیدا كــۆدەكــاتــەوە‪ .‬لەمیتۆلۆجیای‬ ‫میسری و میتۆلۆجیای واڵتی نێوان دوو‬ ‫رووباردا ‪ ،‬ئاوو تەڕایی دەورێكی گرنگ و‬ ‫سەرەكی لەژیان و گوزەران و بیرو هزری‬ ‫دانیشتووەكانی دەگێڕێت‪ .‬مرۆڤی ئەو‬ ‫سەردەمانە ژیانیان بەند بووە بەخاك و‬ ‫ئاوو كاروباری وەرزێری و كشتوكاڵیەوە‪.‬‬ ‫تەماشای رووەك و گژو گیایان كردووە‬ ‫كەچۆن وشك دەكات و لەپاشاندا سەوز‬ ‫ێ دەبووژێتەوە‪ .‬لەم‬ ‫دەبێتەوەو سەرلەنو ‌‬ ‫دیدگایەوە بیرۆكەی زیندوو بوونەوەی‬ ‫مرۆڤیان لەپاش مردندا لەالدا گەاڵڵە بووە‬ ‫(‪ .)1‬دوواتریش گرنگیی ئاو كەوتۆتە نێو‬ ‫ئاینەكانەوە‪ .‬بەتایبەتی كتێبی جووەكان‬ ‫(تــــەورات) جــەخــت لـــەوە دەكــاتــەوە‬ ‫كەلەسەرەتادا بەتەنیا هەر ئاو هەبووەو‬ ‫گیانی خوای پەروەردگاریش بەسەر رووی‬ ‫ئاوەوە هاموشۆی كردووە‪ .‬ئەوەتا تەورات‬ ‫ێ ‪( :‬لەسەرەتادا خوا‬ ‫لەم رووەوە دەڵ ‌‬ ‫ئاسمان و زەویی خوڵقاند‪ .‬زەوی چۆڵ‬ ‫و وێرانە بوو‪ .‬تاریكایی رووی ئاوی داگیر‬ ‫كردبوو‪ .‬گیانی خوایش بەسەر رووی‬ ‫ئاوەكەوە هام وشۆی دەكرد)‪ .‬لەقورئانی‬ ‫پیرۆزیشدا هاتووە كەبەر لەدروستبوون‬

‫و خوڵقاندنی گەردوون بەتەنیا هەر ئاو‬ ‫هەبووە‪ .‬وەسفی خوای پەروەردگاریش‬ ‫بەشێوەی پاشایەك دەكات كەعەرشەكەی‬ ‫بەسەر رووی ئاوەوە لەنگەری بەستبێت‬ ‫(وهوالذى خلق ألسماوات وأالْرض فى‬ ‫ستة أيام وكان عرشه على أملاء)‪.‬‬ ‫وەهـــا دەردەكـــەوێـــت كــەنــاوەڕۆكــی‬ ‫بەشێكی زۆر لەداستانە كۆنەكانی‬ ‫سۆمەری ئاوێتەی تــەورات بووبێتن و‬ ‫ناوەڕۆكیان پێكهێنابێت‪ .‬بۆ نموونە‬ ‫لەداستانی (گەلگامش)دا ژنە خواوەندی‬ ‫خۆشەویستی و دلۆڤانی (ئینانا) یاخود‬ ‫(عیشتار) سەرسام دەبێت بەئازایەتی‬ ‫و لێهاتوویی گــەلــگــامــش‪ .‬پــڕ بــەدڵ‬ ‫حــەزی لێدەكات و دەیــەوێــت شــووی‬ ‫پێبكات و ببێت بەژنی‪ .‬بەاڵم گەلگامش‬ ‫بەدڵڕەقیەكی زۆرەوە داواكــاریــەكــەی‬ ‫ئەو ژنە خواوەندە رەتدەكاتەوە‪ .‬ئەم‬ ‫پــەیــوەنــدیــە ناسەقامگیریەی نێوان‬ ‫گەلگامش و ژنــە خــواوەنــد عیشتار ‪،‬‬ ‫بەبەرگێكی ترەوە چۆتە نێو تەوراتەوەو‬ ‫لەپەیوەندیی نێوان (یوسف)و (زولەیخا)‬ ‫دا بەرجەستە بــووە‪ .‬ئەم سەروبەندە‬ ‫كاریگەریی لەسەر فۆلكلۆری كوردیدا‬ ‫ێ هێشتووەو لەحیكایەتی (زەمبیل‬ ‫بەج ‌‬ ‫فرۆش)دا خۆی دەبینێتەوە‪ .‬گەلگامش‬ ‫و ئەنكیدۆی هاوەڵی لەدارستانی ئرزدا‬ ‫دەتــوانــن دێــوی زەبـــەالح (خەمبابا)‬ ‫بــكــوژن‪ .‬لــەدەقــە سۆمەریەكەدا وەها‬ ‫هاتووە كەئەو شەڕە لەچیاكانی زاگرۆسدا‬ ‫گەر بەقسەت بكەم و گای ئاسمانیت‬ ‫لەسنووری عیالم روویدابێت ‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەدەقە ئەكەدیەكەدا ئاماژە بەچیاكانی بدەمێ‌‬ ‫ئەوا لەزەوی و زاری ئۆرۆك‬ ‫لوبنان كراوە (‪ .)2‬پاش ئەو سەركەوتنە‬ ‫حەوت ساڵ لەقات و قڕی دادێت‬ ‫ژنــە خــواوەنــدی جوانی عیشتار حەز‬ ‫ئایا تۆ ئەی عیشتار‬ ‫ێ‪:‬‬ ‫لەگەلگامش دەكات و پێی دەڵ ‌‬ ‫ئاڵف و ئالیكت بۆ ئاژەاڵن كۆكردۆتەوە‬ ‫وەرە ئەی گەلگامش ببە بەمێردم‬ ‫ێ تاوەكو ؟‬ ‫بــەزرو تــۆوی خۆتم بــدەر ‌‬ ‫داخۆ كۆگای دانەوێڵەت بۆ خەڵكی‬ ‫رابوێرم‬ ‫دابین كردووە ؟‬ ‫ببە بەمێردم و منیش دەبم بەژنت‬ ‫عیشتار دەمی هەڵهێناو بەئانۆی باوكی‬ ‫گالیسكەی لەبەردی‬ ‫وت ‪:‬‬ ‫الزوردو زێڕت پێدەبەخشم (‪)3‬‬ ‫ێ كۆگای دانەوێڵەم بۆخەڵكی‬ ‫بەڵ ‌‬ ‫گەلگامش داواكــاریــەكــەی عیشتار‬ ‫دابین كردووە‬ ‫ێ‪:‬‬ ‫رەتدەكاتەوە و پێی دەڵ ‌‬ ‫ئاڵفی ئاژەاڵنیشم هەڵگرتووە‬ ‫چ خێرو بێرێكم دەست دەكەوێت گەر‬ ‫گەر حەوت ساڵ لەقات و قڕی دابێت‬ ‫ببیت بەژنم‬ ‫ئەوەندە خۆراك و ئاڵفم كۆ كردۆتەوە‬ ‫تۆ كوانوویەكیت لەسەرماو سۆڵەدا‬ ‫كەبەشی خەڵكی و ئاژەاڵن دەكات‬ ‫خامۆش دەبیت‬ ‫لەبەشێكی وەرگێڕدراوی عەرەبیی ئەم‬ ‫تۆ وەكو دەرگای پشتەوە وەهایت‬ ‫پارچەیەی سەرەوەدا هاتووە ‪:‬‬ ‫كەبەری باوبۆران و زریان ناگریت‬ ‫فتحت عشتار فاها وأجابت أباها أنو‬ ‫تۆ كۆشكێكیت كەلەنێویدا‬ ‫لقدمجعت بيادر أحلبوب للناس‬ ‫پاڵەوانەكان تێكدەشكێن‬ ‫وخزنت ألعلف للماشية‬ ‫تۆ فیلێكیت پێی خۆت دەشكێنیت‬ ‫فلو حلت سبع سنوات عجاف‬ ‫تۆ ئەو قیرەیت كەدەستی‬ ‫فقد خزنت غالال‬ ‫هەڵگرەكەی دەلەوتێنیت‬ ‫تكفى ألناس وأحليوان (‪)5‬‬ ‫تۆ كوننە ئاوێكیت كە هەڵگرەكەی تەڕ‬ ‫هــەروەكــو ئـــەوەی چــۆن گەلگامش‬ ‫دەكەیت (‪)4‬‬ ‫عیشتار بەنائومێدی و دڵشكاویەوە ناچێتە ژێـــر بـــاری داواكــاریــەكــانــی‬ ‫هانا دەباتەبەر گەورە خواوەندی باوكی عیشتار ‪ ،‬بەهەمان شێواز (یوسف)‬ ‫ێ گەر یش رێگری لەخواستەكانی (زولەیخا)‬ ‫(ئانۆ)‪ .‬گازندە دەكات و پێی دەڵ ‌‬ ‫گای ئاسمانیی چەموش نەخوڵقێنیت و دەكــات‪ .‬عیشتار داوا لە ئانۆ دەكات‬ ‫رووبەرووی گەلگامشی نەكەیتەوە ‪ ،‬ئەوا ك ــەس ــزای گــەلــگــامــش بـــدات و گــای‬ ‫من دەرگای دنیای ژێر زەوی دەشكێنم و ئاسمانیی تێبەربدات‪ .‬زولەیخایش داوا‬ ‫وەها دەكەم كەمردووان بەردەمە گیانی لەفۆتیفاری مێردی دەكات یوسف بخاتە‬ ‫زیندووان و ژمارەی مردووان لەزیندووان زیندانەوە‪ .‬لەتەورات و قورئاندا ناوی‬ ‫زیاتر بكەم‪ .‬گەورە خواوەند ئانۆ وەاڵمی زولەیخا نەهاتووە ‪ ،‬بەڵكو لەتەوراتدا‬ ‫ێ گەر ئاوەها ناوی مێردەكەی بە(فۆتیفار)هاتووە‪.‬‬ ‫عیشتار دەداتەوەو پێی دەڵ ‌‬ ‫بكەیت ‪ ،‬ئەوا لەئەنجامدا حەوت ساڵ لەكەڵچەری عەرەبیشدا ناوی مێردەكەی‬ ‫لەگرانی و قات و قڕی روو لەزەوی دەكات بە عەزیز هــاتــووە‪ .‬زولەیخا لەزمانی‬ ‫عەرەبیدا چەند مانایەك دەگرێتە خۆی‬ ‫ێ‪:‬‬ ‫و دەڵ ‌‬

‫ێ بەرو نەزۆكی‪ .‬یاخود وشەی‬ ‫وەكو ب ‌‬ ‫(زلق) بەواتای زەویەكی لووس دێت و‬ ‫لەقورئانیشدا دەفەرمێت (فتصبح صعيدا‬ ‫زلقا)‪ .‬لەدۆكیومینتەكانی میسری كۆنی‬ ‫سەردەمی هكسۆسەكاندا(‪1686‬پ‪.‬ز)‬ ‫ناوی زولەیخا بەوشەی (زلك) نووسراوە‪.‬‬ ‫ئەم ناوەیش پەیوەندیی بەخواوەندێكەوە‬ ‫بــووە كەهكسۆسەكان لەرۆژهەاڵتەوە‬ ‫لەگەڵ خۆیاندا هێنابوویان (‪ .)6‬هەروەها‬ ‫لەزمانی عەرەبیدا وشەی (زلیخا) بەمانای‬ ‫پشتئێشەیش دێت‪ .‬شاعیرێكی عەرەبی‬ ‫ێ‪:‬‬ ‫لەم رووەوە دەڵ ‌‬ ‫كأن ظهرى أخذته زخلة‬ ‫ملا متطى بألفرى أملفضضة (‪)7‬‬ ‫سەبارەت بەناوی (یوسف)یش ئەوا‬ ‫زۆرترین ژمارەی ناوی پیاوان لەهەموو‬ ‫جیهاندا لــەالی میللەتە جیاجیاكاندا‬ ‫پــێــكــدەهــێــنــێــت وەكــــو ‪ :‬یــوســف‪..‬‬ ‫جــۆزێــف‪ ..‬یۆحەنا‪ ..‬یەحیا‪ ..‬جــان‪..‬‬ ‫جۆن‪ ..‬یان‪ ..‬یۆهان‪ ..‬خۆزێ‌‪ ..‬زۆربەی‬ ‫مێژوونووسان وەهای بۆدەچن كە(موسا)‬ ‫لــەســەردەمــی فــیــرعــەون رەمسیسی‬ ‫دووەمــدا ژیابێت‪ .‬هەندێكی تریش لەو‬ ‫بــاوەڕەدان كەلەسەردەمی مەرن بتاحی‬ ‫كـــوڕی رەمسیسی دووەمــــدا ژیابێت‬ ‫(‪1290‬ــــــ‪1224‬پ‪.‬ز) نووسەری میسری‬ ‫(محەمەد سەعید عەشماوی) دەڵێت‬ ‫وەهــا پێدەچێت یوسف لەسەردەمی‬ ‫هكسۆسەكاندا (‪1740‬ــ‪)1570‬دا هاتبێتە‬ ‫واڵتی میسر‪ .‬ئەو هكسۆسانەیش بۆماوەی‬ ‫دوو سەدە واڵتی میسریان داگیر كردو‬ ‫لەپاشاندا (ئەحموس)دەریانی كرد (‪)8‬‬ ‫وشەی (صدیق)یش كەبەمانای راستگۆ‬ ‫دێت ‪ ،‬لەوشەی (مەئاتیو)ی میسری‬ ‫كۆنەوە وەرگیراوەو لەپاشاندا كەوتۆتە‬ ‫نێو تەوراتەوە (‪)9‬‬ ‫(كاتێك كەیوسف ناچێتە ژێرباری‬ ‫خواستە ئاڵۆشیە سێكسیەكانی زولەیخاوە‬ ‫‪ ،‬ئەو ژنە بەناهەق لــەالی مێردەكەی‬

‫دەكات بۆ حەوت ساڵی گرانی و قات و‬ ‫قڕی خۆراك بۆ مرۆڤ و ئاڵف و ئالیكیش‬ ‫بۆ گیانلەبەران و ئاژەاڵن كۆبكرێتەوە‪.‬‬ ‫لەقورئانی پیرۆزیشدا هاتووە (يوسف‬ ‫أيها ألصديق أفتنا فى سبع بقرات مسان‬ ‫يأكلهن سبع عجاف وسبع سنبالت خضر‬ ‫وأخر يابسات لعلى أرجع إىل ألناس لعلهم‬ ‫يعلمون‪ .‬قال تزرعون سبع سنني دأبا فما‬ ‫حصدمت ثم تذروه فى سنبله إال قليال مما‬ ‫تأكلون‪ .‬ثم يأتى من بعد ذلك سبع شداد‬ ‫يأكلن ماقدمتم هلن إال قليال مما حتصنون)‪.‬‬ ‫ئەم بابەتە كەوتۆتە نێو فۆلكلۆری‬ ‫كــوردیــەوەو لــە حیكایەتی (زەمبیل‬ ‫فــرۆش)دا خۆی دەبینێتەوە‪ .‬مامۆستا‬ ‫(هێمن)ی شاعیرمان لە پێشەکی كتێبی‬ ‫(توحفەی موزەفەریە)دا لەبارەی ئەم‬ ‫ێ (چیرۆكێكی‬ ‫حیكایەتە كوردیەوە دەڵ ‌‬ ‫یەكجار كۆنە‪ .‬قارەمانی ئەم چیرۆكە‬ ‫لەهیندیدا بوزایەو لەفارسیدا ئیبراهیمی‬ ‫ئەدهەمەو لەكوردیدا زەمبیل فرۆشە‪).‬‬ ‫(‪ .)12‬زەمبیل فــرۆش الوێكی قۆزو‬ ‫جوامێرە و شــازادەی شــاری دیاربەكر‬ ‫بوو‪ .‬لەپاش مردنی باوكی خۆی دەبێت‬ ‫بەجێنشینی‪ .‬بـــەاڵم كاتێك چــاوی‬ ‫بەمردنی خەڵكی و نەبوونی و هەژاری‬ ‫دەكەوێت ‪ ،‬هەروەكو شازادەی هیندستان‬ ‫(بــوزا) دنیای لەبەرچاو رەش دەبێت‬ ‫‪ ،‬لەكۆشكی پاشایەتی تەوەلال دەبێت‬ ‫و دەست دەكات بەزەمبیل فرۆشتن و‬ ‫وەكو خەڵكی هــەژار گــوزەران دەكات‪.‬‬ ‫رۆژێك رێی دەكەوێتە بەردەم كۆشكی‬ ‫كچەشازادە (گوڵخاتر) ئەویش یەكسەر‬ ‫دڵی دەچێتە سەر ئەو كوڕە قۆزە‪ .‬داوا‬ ‫لەدەست و پێوەندەكەی دەكات بەپەلە‬ ‫ئەو الوەی بۆ سەرخەنە كۆشكەكەی‪.‬‬ ‫گوڵخاتر داوا لەزەمبیل فرۆش دەكات‬ ‫دەستی لەگەڵدا تێكەڵ بكات و پێكەوە‬ ‫رابوێرن و وەختێكی خۆش بەسەربەرن ‪:‬‬ ‫ێ بیانی‬ ‫زەمبیل فرۆش الوك ‌‬ ‫كەرەمكە تۆ وەرە سەربانی‬ ‫بەدەرویشی بەمیوانی‬ ‫قیمەتی ماچان دەزانی‬ ‫ئەتۆ ساحیب راموسانی‬ ‫زەمبیل فرۆش الوەكی جوانە‬ ‫ێ من كۆزو پاوانە‬ ‫سنگ ‌‬ ‫ئەم شەو لێی ببە میوانە‬ ‫شاری میسرێت بەقوربانە‬ ‫ئاشق پیشەی پێكنەبڕانە(‪)13‬‬ ‫هەروەكو ئــەوەی كەچۆن گەلگامش‬ ‫داواكـــاریـــە ســۆزانــیــەكــەی عیشتاری‬ ‫رەتكردەوەو یوسفیش دەستی نا بەڕووی‬ ‫ئاڵۆشیەكانی زولەیخاوە ‪ ،‬بەهەمان‬ ‫شێوازیش زەمبیل فرۆش خۆی رادەستی‬ ‫ێ‪:‬‬ ‫ئارەزووەكانی گوڵخاتر ناكات و دەڵ ‌‬ ‫ێ وەز تۆبەكارم‬ ‫خاتون ‌‬ ‫تۆبەكاری دنیاو دڵدارم‬ ‫ێ جەبارم‬ ‫عەبدی خالق ‌‬ ‫ێ شەرمەزارم‬ ‫لەدنیای ‌‬ ‫ێ ئەز تۆبەكارم (‪)14‬‬ ‫دەالل ‌‬ ‫ێ‬ ‫ێ لەسەربان ‌‬ ‫زەمبیل فرۆش لێدەبڕ ‌‬ ‫خــۆی بهاوێتە خــــوارێ‌‪ .‬ســەرەنــجــام‬ ‫بــەقــودرەتــی قــادر هیچی لێنایەت و‬ ‫بەسەالمەتی خۆی دەرباز دەكات‪.‬‬

‫تــۆمــەت بــۆ یوسف هەڵدەبەستێت و‬ ‫لەتەوراتدا هاتووە (كاتێك خاوەن ماڵ‬ ‫گوێی لەگازندەی ژنەكەی بوو ‪ ،‬كەپێی وت‬ ‫گوایە بەندەكەت ئەم كەتنەی بەسەرمدا‬ ‫هێناوە‪ .‬خــاوەن ماڵ تــووڕە دەبێت و‬ ‫یوسف دەخاتە كونجی زیندانەوە)(‪.)10‬‬ ‫هەروەكو ئــەوەی چۆن خواوەند(ئانۆ)‬ ‫پێشبینی دەكرد گوایە لەشاری ئۆرۆكدا‬ ‫حەوت ساڵ قات و قڕی و گرانی پەیدا‬ ‫دەبێت ‪ ،‬لەتەوراتیشدا باس لەوە كراوە‬ ‫كەفیرعەونی میسر خەونێك دەبینێ‬ ‫گوایە پێشبینی حەوت ساڵ گرانی دەكرا‪.‬‬ ‫ئەمەیش لەپای ئەوەی كەگەلگامش و‬ ‫یوسف بەرووی ئارەزووە سێكسیەكانی‬ ‫وەستابوونەوە‪.‬‬ ‫عیشتارو زولەیخاوە‬ ‫لەداستانەكەدا گەلگامش سزا دەدرێت‬ ‫و گای ئاسمانیی رووبەروو دەكرێتەوە‪.‬‬ ‫لەتەوراتیشدا یوسف ســزا دەدرێــت و‬ ‫دەخرێتە كونجی زیندانەوە‪ .‬لەتەوراتدا‬ ‫هاتووە (فیرعەون خەونێكی بینی و‬ ‫خۆی لەكەناری رووبارێكدا بینیەوە‪.‬‬ ‫حەوت مانگای قەڵەو لەئاوەكە هاتنە‬ ‫دەرێ‌‪ .‬پاشتریش حەوت مانگای لەڕو‬ ‫الت بەدوویاندا دەرچوون و بەتەنیشتی‬ ‫مانگاكانی ترەوە لەكەناری رووبارەكەدا‬ ‫وەستان‪ .‬مانگا ناقۆاڵو لەڕو الوازەكان‬ ‫هەر حەوت مانگا قەڵەوو جوانەكانیان‬ ‫خـــوارد‪ .‬لەپڕ فیرعەون لەخەوەكەی‬ ‫راپەڕی) (‪ .)11‬گەورە خواوەند (ئانۆ)‬ ‫پێشبینی ئەوەی كرد كەلەئۆرۆكدا حەوت‬ ‫ساڵ گرانی دادێت‪ .‬یوسفیش لەزیندان‬ ‫خەونەكەی فیرعەونی وەها لێكدایەوە‬ ‫كەلەسەرەتادا حــەوت ســاڵ هەرزانی‬ ‫دادێت و پاشتریش حەوت ساڵ گرانی‬ ‫پەراوێزەكان ‪:‬‬ ‫بەدوویدا روودەدات‪ .‬وەهایشی داواكرد‬ ‫‪ 1‬ــ خالص مسور‪ .‬أالقتباس وأجلنس فى‬ ‫كەلەو ســااڵنــەی هــەرزانــیــدا خــۆراك و‬ ‫ألتوراة‪ .‬دار عالألدين‪ .‬دمشق (‪)1989‬ص ‪)8( :‬‬ ‫پێداویستی ژیـــان بــۆ حـــەوت ساڵی‬ ‫‪ 2‬ــ ستيفانى داىل‪ .‬اساطري من بالد مابني‬ ‫نەبوونی كۆبكرێتەوە‪ .‬خواوەند (ئانۆ) النهرين‪ .‬ترمجة ‪ :‬جنوى نصر‪ .‬دار بيسان للنشر‪.‬‬ ‫یش ئامۆژگاری ژنە خواوەند(عیشتار) بريوت (‪ )2011‬ص (‪)89‬‬

‫ئەم بابەتە كەوتۆتە نێو فۆلكلۆری كوردیەوەو لە حیكایەتی (زەمبیل‬ ‫فرۆش)دا خۆی دەبینێتەوە‪ .‬مامۆستا (هێمن)ی شاعیرمان لەپێشەکی‬ ‫كتێبی (توحفەی موزەفەریە)دا لەبارەی ئەم حیكایەتە كوردیەوە‬ ‫ێ (چیرۆكێكی یەكجار كۆنە‪ .‬قارەمانی ئەم چیرۆكە لەهیندیدا‬ ‫دەڵ ‌‬ ‫بوزایەو لەفارسیدا ئیبراهیمی ئەدهەمەو لەكوردیدا زەمبیل فرۆشە‪).‬‬

‫‪ 3‬ــ طه باقر‪ .‬ملحمة كلكامش‪ .‬وزارة أألعالم‬ ‫ألعراقية (‪ )1975‬ص(‪)74‬‬ ‫‪ 4‬ــ سەرچاوەی پێشوو‪ ...‬الپەڕە (‪)90‬‬ ‫‪ 5‬ــ سەرچاوەی پێشوو‪ ...‬الپەڕە (‪)94‬‬ ‫‪ 6‬ــ فاضل الربيعى‪ .‬إساف ونائلة‪ .‬جداول‪.‬‬ ‫بريوت (‪ )2012‬ص (‪)63‬‬ ‫‪ 7‬ــ سەرچاوەی پێشوو‪ ...‬الپەڕە (‪)60‬‬ ‫‪ 8‬ــ حممد سعيد العشماوى‪ .‬االصول املصرية‬ ‫لليهود‪ .‬االنتشار العربى‪ .‬بريوت(‪ )2004‬ص(‪)16‬‬ ‫‪ 9‬ــ سەرچاوەی پێشوو‪ ...‬الپەڕە(‪)23‬‬ ‫‪ 10‬ــ ناجح أملعمورى‪ .‬ملحمة كلكامش و‬ ‫ألتوراة‪ .‬دار أملدى (‪ )2009‬ص (‪)147‬‬ ‫‪ 11‬ــ سەرچاوەی پێشوو‪ ...‬الپەڕە(‪)151‬‬ ‫‪ 12‬ــ ئۆسكار مــان‪ .‬توحفەی موزەفەریە‪.‬‬ ‫ساخكردنەوەی ‪ :‬هێمن موكریانی‪ .‬بەشی یەكەم‪.‬‬ ‫چاپخانەی كۆڕی زانیاری كوردی‪(.‬بەغدا ‪)1975‬‬ ‫الپەڕە (‪)145‬‬ ‫‪ 13‬ــ سەعدواڵ شێخانی‪ .‬چیرۆك و بەیتی‬ ‫(الس وخـــەزال) و (زەمبیل فــرۆش) هەولێر‬ ‫(‪ )1984‬الپەڕە(‪)90‬‬ ‫‪ 14‬ــ سەرچاوەی پێشوو‪ ...‬الپەڕە (‪)90‬‬

‫ذمارة (‪ )259‬دوشةممة ‪2015/8/10‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫‪6‬‬

‫سەرمایەداریی خۆرهەاڵتی یان سەرمایەداریی كارەسات؟‬ ‫وەاڵمێك بۆ وتارەكەى كاك بەختیار عەلی بەناوی «كەپیتالیزمی خۆرهەاڵتی»‬

‫پێشڕەو محەمەد‬ ‫بەشی پێنجەم‬ ‫‪V‬‬ ‫لەهەر شوێنێك سەرمایەداری هەبێت‪،‬‬ ‫ئەو شوێنە سەربازگەیە‬ ‫سوپا و پۆلیس ڕەگەزی جیانەكراوەى‬ ‫كۆمەڵگای ســەرمــایــەداریــی نمایشی و‬ ‫شوناسی نمایشین‪ .‬چونكە بەبێ پۆلیس‬ ‫ڕەگەزی ناچاالكی نمایش هەمیشە دەكەوێتە‬ ‫بــەردەم لەناوچوون و نەمانەوە‪ .‬نمایش‬ ‫پێویستی بە بەڕێوەبەر هەیە‪ .‬پۆلیس‬ ‫بەڕێوەبەر یــان دەرهێنەری كۆمەڵگای‬ ‫نمایشە‪ .‬لە كۆمەڵگای نمایشیدا دیالۆگ‬ ‫و گفتوگۆ و ئاگۆرا و ڕۆژنامە و ڕەخنە‬ ‫و جگە لەمانە‪ ،‬شتێكی دیكە نامێنێتەوە‪.‬‬ ‫لە بەرانبەردا پۆلیس ئامادەیی لە هەموو‬ ‫شوێنێكدا هەیە و توانای ژیانی نمایش‬ ‫زیاتر دەكات‪ .‬كۆمەڵگای نمایش كۆمەڵگای‬ ‫پۆلیسە تیایدا جلوبەرگەكان دەگۆڕێن بۆ‬ ‫یونیفۆرم‪ ،‬پێاڵوەكان بۆ پۆستاڵەكان‪،‬‬ ‫پەیوەندییە كۆمەاڵیەتییەكان بۆ نمایش‬ ‫و مــانــۆرە سەربازییەكان‪ ،‬كۆمەڵگا بۆ‬

‫بیانوو و پاساوی ئاساییش و دژەتیرۆرەوە‬ ‫هەتا دەگاتە پاراستنی كۆمپانیا زەبەالح‬ ‫و فــرەنــەتــەوەكــان لــەســەرتــاســەری گۆی‬ ‫زەوی ــدا و كــردنــەوەى پانتایی زیاتر بۆ‬ ‫سەرمایەدارەكان و لەڕوویەكی دیكەیشەوە‪،‬‬ ‫هەر ئەو چەمكەى ژاك ڕانسێر بۆ سیاسەتی‬ ‫پۆلیسی هەیەتی‪ ،‬كە لەڕاستیدا ڕانسێر بۆ‬ ‫شیكردنەوەى مەسەلەى سیاسیی‪ ،‬سەرەتا‬ ‫دەربارەى پۆلیس و سیاسەت بۆچوونەكەى‬ ‫خۆى دەردەخات‪ .‬پۆلیس الی ڕانسێر هەمان‬ ‫كاری حكومەتە كە هیرارشییەت و پێگەكان‬ ‫و ئەركەكان جێبەجێ دەكات‪ .‬پۆلیس (كە‬ ‫لە حكومەتدا بەرجەستە دەبێت) خەریكی‬ ‫پێناسەكردنی هیرارشییەت دەبــێــت و‬ ‫نەزمێكی جێگیر لە كۆمەڵگا ئینسانییەكاندا‬ ‫دروســت دەكــات‪ ،‬هەمان نەزمی جیهانیی‬ ‫سەرمایە‪ ،‬كە پۆلیس و سەرباز دەیانەوێت‬ ‫لەسەرتاسەری زەویدا بیپارێزن‪ .‬پۆلیس و‬ ‫پرۆسە پۆلیسییەكان تێدەكۆشن‪ ،‬هەمیشە‬ ‫هەیمەنە یــان دەســـەاڵت بكەنە شتێكی‬ ‫سروشتی و بەرهەمیبهێننەوە‪ ،‬واتا ئەگەر‬ ‫لــەڕووی تیۆرییەوە هەمیشە كاری زەینی‬ ‫بااڵدەستبكرێت بەسەر كــاری فیزیكیدا‪،‬‬ ‫كاری زەینیش وەك كەسی سەرمایەدار و‬ ‫پالندانەر سەیربكرێت‪ ،‬ئەوا خۆبەخۆ ئەم‬ ‫كــارە زەینییە دەبێتە بااڵدەست بەسەر‬ ‫كاری فیزیكیی زۆرینەدا و پۆلیس وادەكات‬ ‫لەڕێگای جۆرێك سەپاندنی هەمیشەیی‬ ‫دۆخەكەوە‪ ،‬ئەم نەزمە دروستكراوە بكات‬ ‫بە نەزمێكی سروشتی‪ .‬بەپێچەوانەوە‪،‬‬ ‫سیاسەت الی ڕانسێر‪ ،‬یاخود بەمانایەكی‬ ‫دیكە جۆرێك لە خەباتی خەڵك و ستراتیژیی‬ ‫شۆڕشگێڕی ڕووی لە یەكسانییە‪ .‬سیاسەت‬ ‫كۆمەڵێك لەو پراكتیكانە دەگرێتەوە كە بە‬

‫كۆمەڵگای نمایش كۆمەڵگای پۆلیسە تیایدا‬ ‫جلوبەرگەكان دەگۆڕێن بۆ یونیفۆرم‪ ،‬پێاڵوەكان‬ ‫بۆ پۆستاڵەكان‪ ،‬پەیوەندییە كۆمەاڵیەتییەكان‬ ‫بۆ نمایش و مانۆرە سەربازییەكان‪ ،‬كۆمەڵگا بۆ‬ ‫مامۆستای سوپا و حزبی سیاسی بۆ بەرە و كەمین‬ ‫مامۆستای سوپا و حزبی سیاسی بۆ‬ ‫بــەرە و كەمین‪ .‬ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ‬ ‫تێزەكەى گەی دیبۆر دەربــارەى چەمكی‬ ‫سەرمایەداریی دوایین و ناوێكی دیكەى‬ ‫بۆ بدۆزێنەوە‪ ،‬بێگومان كۆمەڵگای نمایش‬ ‫نزیكترین ناو و هاوكات گونجاوترینیشە‪.‬‬ ‫بۆیە نمایشە چونكە سەرمایەداری لەڕێگای‬ ‫گۆڕینی هەموو شتێك بۆ كااڵ و فرۆشتنی‬ ‫لە بــازاڕدا و پێدانی بەهای ئاڵوگۆڕ بەو‬ ‫كااڵیە‪ ،‬دەیەوێت كۆی پەیوەندییەكانی‬ ‫ژیــان بكات بە پەیوەندییەكی سەرتاپا‬ ‫نمایشی‪ ،‬هەمیشەش ڕەگەزەكانی پاراستنی‬ ‫ئەم نمایشە بە تەنها ئایدیۆلۆژیا نەبووە‪،‬‬ ‫بەڵكو هەروەها دەزگا سەركوتكەرەكانیش‬ ‫كە ئەمڕۆ پۆلیس و سوپا و هەموو هێزە‬ ‫میلیتارییەكانن‪ ،‬ڕۆڵی گرنگ و بەرچاویان‬ ‫گێڕاوە و دواجار پۆلیس جێگای تەنانەت‬ ‫حاكمییەتی كۆنیشی گرتووەتەوە‪.‬‬ ‫بەدیاریكراوی لەم بەشەى نووسینەكەمدا‬ ‫دەمــەوێــت لــەســەر ئــەو قسەیەى بەڕێز‬ ‫كاك بەختیار عەلی بووەستم كە دەڵێت‪:‬‬ ‫«لێرەدا کەپیتالیزمی خۆرھەاڵتی ھێندەی‬ ‫پێویستی بە پاسەوان و ھێرشبەر و گیانفیدا‬ ‫و جەنگاوەر ھەیــە‪ ،‬پێویستی بە کرێکار‬ ‫نییە‪ ،‬مرۆڤەکان زیاتر وەک وزەی جەنگ‬ ‫بەکاردەھێنێت‪ ،‬نە وەک وزەی کار‪ .‬لەم‬ ‫سیستمەدا سەربازەکان‪ ،‬ڕۆڵی ڕاستەقینەی‬ ‫پرۆلیتاریا دەبینن»‪ .‬لەم بەشەدا لە دوو‬ ‫ڕووەوە دەمــەوێــت ئــەم قسەیەى كاك‬ ‫بەختیار ڕەت بكەمەوە‪ ،‬یەكەم دەمەوێت بە‬ ‫داتا بیسەلمێنم كە جیهان سەرتاپا بەرەو‬ ‫بەمیلیتاریزەبوون و بەپۆلیسیبوون دەڕوات‪،‬‬ ‫بەدیاریكراوی لەڕێگای بــەرزكــردنــەوەى‬

‫پێشگریمانەى یەكسانی بۆ ڕیالیزەكردن و‬ ‫بەدیهێنانی یەكسانی تێدەكۆشن‪ .‬سیاسەت‬ ‫ئــەو سروشتیسازییەی دەســـەاڵت نەفی‬ ‫دەكاتەوە كە ئاماژەى پێكرا و لە فۆرمی‬ ‫پرۆسەى ڕزگاریدا بەرجەستە دەبێـتەوە‪.‬‬ ‫وەك ئــامــاژەى پــێــكــرا‪ ،‬پۆلیس بە‬ ‫دروستكردنی هیرارشییەت و پێگەكان و‬ ‫پرۆسەى بەسروشتیكردنی نایەكسانییەكان‬ ‫تێدەكۆشێت خەریكی شوناس دروستكردن‬ ‫بێت و شوناسە جۆراوجۆرەكان بەرهەم‬ ‫بهێنێت‪ ،‬بەرهەمبهێنێتەوە و بیانكات‬ ‫بەشتێكی سروشتی‪ .‬بەم پێناسەكردنە‬ ‫ڕوون دەبێتەوە كە الی ڕانسێر پۆلیس و‬ ‫سیاسەت‪ ،‬تەنها لەیەكتری جودا نین‪ ،‬بەڵكو‬ ‫تەواو دژ بەیەك دەوەستنەوە و كار دەكەن‪.‬‬ ‫لەڕاستیدا سیاسەت لە خەسڵەتە هاوبەشە‬ ‫گروپییەكانەوە دروست دەبێت كە بۆ ئەوان‬ ‫نەفی بووەتەوە (بۆ نموونە‪ ،‬كرێكاران‪،‬‬ ‫ڕەشپێستەكان‪ ،‬ژنــان و‪ .)...‬سیاسەت‪،‬‬ ‫تــەواوی ئــەو پراكتیكانە دەگرێتەوە كە‬ ‫بەرگری لەو خەسڵەتە هاوبەشە گروپییانە‬ ‫بكات كە هیچ شوێنێكیان لە هیرارشییەتی‬ ‫دروستكراوی پۆلیسدا نییە‪ ،‬بۆ ئەوەى بگەین‬

‫بەیەكسانی و ڕیالیزەبوونی ئازادییەكانیان‪.‬‬ ‫پــرۆســەى بــە پۆلیسیكردنیش‪ ،‬وەك‬ ‫لەسەرەوە ئاماژەم پێكرد‪ ،‬پاراستنی نەزمی‬ ‫جیهانیی سەرمایەیە لەژێر ناوی ئاساییش‬ ‫و دژایەتیكردنی تیرۆرزمدا‪ ،‬لێرەدا دەكرێت‬ ‫بڵێین هەموو دەرچوونێك لە نەزمی سەرمایە‬ ‫و هێرشبردنە ســەر زەمەنیی موتڵەقی‬ ‫ســەرمــایــەداری‪ ،‬وەك جۆرێك لە تیرۆر‬ ‫سەیر دەكرێت‪ ،‬بۆیە ئاگامبێن لە وتارێكیدا‬ ‫بەناوی «دەربــارەى ئاساییش و تیرۆر»‬ ‫پێیوایە ئەمڕۆ ئێمە تا دواسنووری [لۆژیكی‬ ‫خۆى] و بەشێوەیەكی تەواو مەترسیدارانە‬ ‫پەرەسەندنی بیری ئاساییش دەبینینەوە‪.‬‬ ‫بەهۆى نەزۆكبوون و ناكارابوونی هێواشی‬ ‫سیاسەت و تەسلیمبوونێكی بەرفراوانی‬ ‫ئــەرك و ڕۆڵــە نەریتییەكانی دەوڵــەت‪،‬‬ ‫ئاساییش وەك پرەنسیپی بنچینەیی‬ ‫چاالكیی دەوڵەت خۆى دەسەپێنێت و خۆى‬ ‫زەق دەكاتەوە‪ .‬ئەو شتەى تاكو نیوەى‬ ‫یەكەمی سەدەى بیستەم وەك یەكێك لە‬ ‫پێوەرە یەكالییكەرەوەكانی بەڕێوەبردنی‬ ‫گشتی بەكاردەهێنرا‪ ،‬ئــەمــڕۆ بــووە بە‬ ‫تاقانە پێوەری ڕەوایەتیی سیاسیی‪ .‬بیری‬

‫پۆلیس بە دروستكردنی هیرارشییەت و پێگەكان و پرۆسەى‬ ‫بەسروشتیكردنی نایەكسانییەكان تێدەكۆشێت خەریكی شوناس‬ ‫دروستكردن بێت و شوناسە جۆراوجۆرەكان بەرهەم بهێنێت‬

‫ئاساییش مەترسی و ڕیسكێكی جەوهەری‬ ‫تیادایە‪ .‬دەوڵەتێك ئاساییش تاقە ئەرك‬ ‫و ڕۆڵ و هەروەها [ئاساییش] سەرچاوەى‬ ‫ڕەوایەتییەكەی بێت‪ ،‬ئــەوا بریتییە لە‬ ‫ئۆرگانیزمێكی ناسك و شلۆق؛ دەوڵەتێكی‬ ‫ئاوا هەمیشە لەالیەن تیرۆریزمەوە دەوروژێت‬ ‫و هەڵدەچێت و [پاشان] خۆیشی دەبێت بە‬ ‫[دەوڵەتێكی] تیرۆریسی‪ .‬كەواتە لێرەوە‬ ‫دەكرێت بەو ئەنجامە بگەین‪ ،‬لەو ڕووەوە‬ ‫دونیا دەبێت بە دونیای پۆلیسی و میلیتاری‪،‬‬ ‫چونكە بونیادەكانی ئەم دەوڵەتانە لەسەر‬ ‫ئاساییش دامــەزراون‪ ،‬بیانووی پاراستنی‬ ‫ئاساییشیش بێگومان بە میلیتاریكردنی‬ ‫ســەرتــاپــای كــۆمــەڵــگــای ئــەمــڕۆیــیــە‪،‬‬ ‫ئەگەر كەمێك لە داتــا و تێچوونەكانی‬ ‫بەمیلیتاریكردنی دەوڵەتان وردببینەوە ئەو‬ ‫جیاوازییە بەرچاوەى بــەراورد بەڕابردوو‬ ‫دەیبینین‪ ،‬توشی واقوڕمانمان دەكات‪.‬‬ ‫ئایا ئــەوە تەنها دونــیــای خۆرهەاڵتە‬ ‫دونیای سەربازە نەك پرۆلیتاریا؟ ئەگەرچی‬ ‫لەالیەكەوە كــاك بەختیار پێیوایە ئەو‬ ‫تێزە هەڵەیە دونیا بۆسەر پرۆلیتاریا و‬ ‫بۆرژوازی دابەش بكرێت‪ ،‬كەچی هەر لەم‬ ‫ڕستەیەدا خۆی ئەم دابەشكارییە دەكاتەوە‪.‬‬ ‫بەهەرحاڵ ئەوەى من دەمەوێت باسی بكەم‪،‬‬ ‫نەك لە خۆرهەاڵت‪ ،‬بەڵكو ئەوە خۆرئاوایە‬ ‫دەبێتە مۆدێلی دروستكردنی نەزمێكی‬ ‫جیهانی كە میلیتاریزم و پۆلیس ڕایگرتووە‪،‬‬ ‫هەم بونیادەكانی دەوڵەتی دامەزراو لەسەر‬ ‫ئاساییش و هەم پاراستنی بەرژەوەندیی‬ ‫نەزمی سەرمایەى جیهانی‪.‬‬ ‫ئــەمــڕۆ جــیــهــانــێــك بــااڵدەســتــە كە‬ ‫سەرمایەداریی بەشێوەیەكی بەرفراوان بووە‬ ‫بە سەرمایەداریی وەحشی و دڕندە (دەیڤد‬ ‫هارڤەى)‪ ،‬سیاسەتمەدارانێك لەپشتی ئەم‬ ‫سەرمایەدارییەوە وەستاون و پشتیوانی‬ ‫دەكەن‪ ،‬كاتێكیش بانكدار و سەرمایەدار و‬ ‫كۆمپانیاكان دڕندانە گیرفانی خەڵك دەبڕن‬ ‫و زۆرترین قورسایی دەخەنە سەرشانی‬ ‫خەڵك و بــاج و كورتهێنانی بودجەش‬ ‫كە دەبێت چــارەســەر بكرێت‪ ،‬دەخرێتە‬ ‫سەرشانی خەڵك‪ ،‬ئەوا پۆلیس و سوپا بە‬ ‫وریاییەوە لەپشتی ئەمەوە وەستاون نەكا‬ ‫خەڵك بەرانبەر بەم سیاسەتە ئابوورییە‬ ‫زگهەڵگوشینە بێنە دەنــگ‪ .‬ئەرێ كێبوو‬ ‫لەپشتی تیان ئان منی چینەوە بوو كە‬ ‫هــەزاران خوێندكار كرانە قوربانی لەسەر‬ ‫داواكردنی مافی خۆیان؟ كێ بوو بە الوە‬ ‫تووڕەكانی سەروبەندی قەیرانەكانی ‪-2008‬‬ ‫‪2011‬ی جیهانی داپڵۆسی‪ ،‬هەر لە واڵ‬ ‫ستریتەوە تا الوە توڕەكانی لەندەن و‬ ‫هتد؟ سەرمایەداری تا دێت هێرشبەرتر و‬ ‫پەالماردەرتر دەبێت‪ ،‬بەاڵم ئەوەى وادەكات‬ ‫ئەم پەالمارانە نەوەستن‪ ،‬بــەردەوام بن‪،‬‬ ‫دەزگــا سەركوتكەرەكانن لەپشتیانەوە‪.‬‬ ‫بەپێی سەرژمێری دامەزراوەى لێكۆڵینەوەى‬ ‫نێونەتەوەیی ئاشتیی ستۆكهۆڵم (‪)2015‬‬ ‫بــڕی تێچوونی بـــواری ســەربــازی یان‬ ‫دابەشكردنی جیهانیی میلیتاریی دەگاتە‬ ‫(‪ )1,776,0‬بلیۆن دۆالر‪ ،‬كە ئەمریكا‬ ‫لــە ڕیــزی یــەكــەم دەوەســتــێــت و پاشان‬ ‫چین‪ ،‬ڕووســیــا‪ ،‬عەرەبستانی سعودی‪،‬‬ ‫فەڕەنسا‪ ،‬ئینگلتەرا‪ ،‬هیندستان‪ ،‬ئەڵمانیا‪،‬‬ ‫ژاپۆن‪ ،‬كۆریای باشوور‪ ،‬بەڕزایل‪ ،‬ئیتاڵیا‪،‬‬ ‫ئوستراڵیا‪ ،‬و هتد‪ ،‬ئەگەر ئەمە بــەراورد‬ ‫بكەین بەپێی تێچوونی پــەروەردە لە هەر‬ ‫یەكێك لەم واڵتانەدا‪ ،‬لە ساڵی (‪)2009‬‬ ‫ڕێژەى سەدیی تێچوونی پەروەردە (‪)61,9‬‬ ‫بلیۆن دۆالر بووە و كەرتی تەندروستیش‬ ‫(‪ )52,7‬بلیۆن دۆالر بووە‪ .‬كەواتە ئەمە‬ ‫دەیسەلمێنێت بـــەراورد بە دوو كەرتی‬ ‫گرنگی وەك پـــەروەردە و تەندروستی‪،‬‬ ‫كەرتی میلیتاریزم و سەربازی‪ ،‬چ ڕێژەیەكی‬ ‫گەورەى مەترسیداری بەخۆیەوە بینیوە‪.‬‬ ‫بە كورتی‪ ،‬هەم لەڕووی تیۆرییەوە و هەم‬ ‫لەڕووی پراكتیكییەوە دەبینین چۆن دونیا‬ ‫بــەرەو میلیتاریزەبوون و بەپۆلیسیبوون‬ ‫دەڕوات‪ ،‬كە بێگومان ئەم مۆدێلەش لە‬ ‫خۆرئاواوە داهێنراوە و پشكێكی كەم بەر‬ ‫خۆرهەاڵت دەكەوێت‪.‬‬

‫‪7‬‬

‫ذمارة (‪ )259‬دوشةممة ‪2015/8/10‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫خێچ ڕوانین‬

‫لە پارادۆكسەكانی «زینۆن»‬ ‫سالڤۆى ژيژه‌ك‬ ‫و‪ .‬وه‌ليد عومه‌ر‬ ‫مەبەست لە هەوڵدان بۆ«خێچ ڕوانین»ـی مۆتیفە‬ ‫تیۆرییەكان ئەوە نیە كە بە دوای شێوەیەكی تازەدا‬ ‫بگەڕێین بە ئاراستەی«ڕوونكردنەوە»ـی تیۆرە‬ ‫بااڵكاندا و «خۆشدەست»كردنەوەیان بۆ ئەوەی‬ ‫ئارەق نەڕێژین لەپێناو بیركردنەوەی ڕاستەقینەدا‪.‬‬ ‫مەسەلەكە ئەوەیە كە ئەم جۆرە نمونەهێنانەوەیە‬ ‫دەربــارەی تیۆرەكان‪ ،‬ئەم جۆرە نمايشكردن و‬ ‫میزانسێنەی ناوەڕۆكە تیۆرییەكان‪ ،‬هەندێك ديو‬ ‫دەخاتە بەر چاومان كە لە دۆخەكانی تردا هەرگیز‬ ‫سەرنجیان نادەینێ‪ .‬شێوازێكی لەم جۆرە‪ ،‬لە‬ ‫مێژووی فەلسەفەدا پێشینەیەكی بەرچاوی هەیە‪،‬‬ ‫ئيدى لە ڤیتگنشتاینی دووەمەوە بیگرە تا دەگاتە‬ ‫هیگڵ‪ .‬مەگەر ستراتیژی سەرەكیی هیگڵ لە‬ ‫كتێبى (فینۆمینۆلۆژیای ڕۆح)يشدا هەر ئەوە‬ ‫نیە كە‪ ،‬پايه‌كانى پێگەیەكی تیۆریی گریمانەكراو‬ ‫بەهۆی«نمایش كردن»یەوە و وەك شێوازێكی‬ ‫تێڕوانینی سوبێكتيڤى وجــودی(وەك تێڕوانینی‬ ‫زوهد و‪ ،‬تێڕوانینی«گیانی جوان»و‪)...‬سست و‬ ‫له‌ق دەكات و بەم جۆرە‪ ،‬ناكۆكییە شاراوەكانی‬ ‫پێشووی ئاشكرا دەكــات‪ .‬واتــە بە پیشاندانی‬ ‫ئەوەی كە چۆنچۆنی پێگەی سوبێکتیڤی وتنی‬ ‫ئەو پێگەیە‪ ،‬ناوەڕۆكە«وتراو» و ئەرێنییەكەی بێ‬ ‫بنەما دەردەكەوێت؟‬ ‫بۆ پيشاندانى سود و بەرەكەتی ئسلوبێكى‬ ‫لەم جــۆرە‪ ،‬وەرن با بگەڕێینەوە بۆ یەكەمین‬ ‫فەیلەسوفی ڕاستەقینەی مێژووی فەلسەفە‪،‬‬ ‫واتە پارمەنیدس‪ ،‬كە بەرگریی لە ئیگزیستانسی‬ ‫تاقانەی بوون دەكرد وەك یەك(‪ .)one‬ئەوەی‬ ‫جێی سەرنجە ئەو پارادۆكسە بەناوبانگانەیە كە‬ ‫زینۆنی قوتابیی هەوڵی دەدا بەهۆیانەوە گریمانەی‬ ‫مامۆستاكەی لەڕێگەی پوچەڵكردنەوەی ناكۆكى‬ ‫و تەناقوزەكەیەوە بسەلمێنێت‪ ،‬واتە لەڕێگەی‬ ‫پیشاندانی ئەو ئەنجامە پوچەڵ و ناكۆكانەوە كە‬ ‫لە گریمانەكردنی بوونی فرەیی(‪ )multitude‬و‬ ‫جوڵە(‪)movement‬دا پێویستە‪[ .‬پارمەنیدس‬ ‫لەو بڕوایەدا بوو كە یەكی نەجواڵو هەیە و‪.]...‬‬ ‫لە نیگای یەكەمدا‪-‬كە هەڵبەت هەمان ڕوانگەی‬ ‫مێژوونووسە تەقلیدییەكانی مێژووی فەلسەفەیە‪-‬‬ ‫ئــەم پــارادۆكــســانــە وێــنــەی زەقـــی جــەدەلــی‬ ‫زمانی(لەفزی) و گەمەكردنن بە وشەی پەتی‪،‬‬ ‫بۆش و بەتاڵ‪ ،‬ساختە‪ .‬گوايا هەوڵێكی لۆژیكیی‬ ‫ڕیزكراوی سواون بۆ سەلماندنی شتێكی الوەكی و‬ ‫بێمانا كە لەگەڵ سەرەتاییترین ئەزموونەكانماندا‬ ‫جووتنایەنەوە‪ .‬بەاڵم ژان كلۆد میلنەر‪ ،‬لە وتارە‬ ‫قەشەنگەكەیدا بە ناونیشانی«تەكنیكی ئەدەبیی‬ ‫پارادۆكسەكانی زینۆن»(‪ ،)١‬دەست دەداتە جۆرێك‬ ‫له‌ «نمایشكردن و هێنان ‌ه سه‌رشانۆ»یان‪ :‬بە پشت‬ ‫بەستن بە بەڵگە و بورهانە قەناعەتپێكەرەكان‬ ‫دەمانگەیەنێتە ئــەو ئەنجامەی كە ئــەو چوار‬ ‫پارادۆكسەی زینۆن بۆ سەلماندنی مەحاڵبوونى‬ ‫«فرەیی و جوڵە» بەكاریدەهێنا‪ ،‬لە بنەڕەتدا‬ ‫دەربـــارەی چەند نمونەیەكی ئەدەبیی سواو‬ ‫بوون‪ .‬ئەو دوایین شكڵەی كە ئەم پارادۆكسانە‬ ‫دەكاتە بەشێك لە نەریت و ترادسیۆنی ئێمە‪،‬‬ ‫سەرباری ئەمە‪ ،‬لە جۆرە ڕێگەیەكی كه‌ڕنه‌ڤاڵى‪/‬‬ ‫هەجوئامێزانەی باوەوە درووست ده‌بێت‪ ،‬ئه‌ويش‬ ‫لە ڕووبەڕووكردنەوەی بابەتێكی بااڵ و تراژیدیيه‌و‌ه‬ ‫لەگەڵ هاوتا پاتاڵ و سواوەكەى خۆیدا‪ ،‬بە شێوازێك‬ ‫كە دوایین كاره‌كانی «ڕابیلیە»مان بیردەخاتەوە‪.‬‬ ‫با بڕۆینە سەر بەناوبانگترین پارادۆكسی زینۆن‪،‬‬ ‫ئەوەی كە دەربارەی ئاخیل و كیسەڵە‪ .‬بێگومان‬ ‫یەكەمین سەرچاوەی‪ ،‬بریتییە لە بەیتەكانی ‪1999‬‬ ‫و ‪2000‬ـی سروودی بیست و دووەمی حەماسەی‬ ‫ئیلیادە كە تیایدا وەسفی هەوڵە پووچەكەی‬ ‫ئاخیل كــراو‌ه بۆ دەسگەیشتنى بە هیكتۆردا‪.‬‬ ‫ئەم سەرچاوە ڕه‌سه‌ن و بااڵیە‪ ،‬دواتر دەكەوێتە‬ ‫بەرامبەر هاوتا پۆپۆالر و عەوامپەسەندەكەیەوە‪،‬‬ ‫واتە ئەفسانەی «ئیزۆپ» دەربارەی كەروێشك‬ ‫و كیسەڵ‪ .‬ئەو نوسخه‌يه‌ى ئەمڕۆ الی هەمووان‬ ‫ناسراوە‪ ،‬واتە «ئاخیل و كیسەڵ»‪ ،‬بەم پێیە‬ ‫بەرهەمی كورتكردنەوە و تێكەڵكردنی دوو مۆدێلی‬ ‫ئەدەبییە لەم سەردەمەی دواییدا‪ .‬سەرنجڕاكێشیی‬ ‫باسەكەی میلنەر تەنیا لەو ڕاستییەوە سەرچاوە‬ ‫ناگرێت كە دەیسەلمێنێت پارادۆكسەكانی زینۆن‬ ‫نەك تەنیا جۆرە گەمەیەكی ڕووت نیە لەگەڵ‬ ‫ئەرگۆمێنتە لۆژیكییەكاندا‪ ،‬بەڵكو پەیوەستە بە‬

‫ژانرێكی ئەدەبیی ورده‌وه‌؛ ئەو ڕاستییەی كە‬ ‫پارادۆكسەكانی زینۆن سود لە تەكنیكێكی ئەدەبیی‬ ‫سواو وەردەگرن كە لەڕێگەی ڕووبەڕووكردنەوەیەوە‬ ‫لەگەڵ هاوتا سواو و گاڵتەجاڕەكەى خۆيه‌وه‌‪،‬‬ ‫مۆدێلێكی بااڵ ئاوەژوو دەكاتەوە‪ .‬ئەوەی كە لە‬ ‫دیدە الكانییەكەی ئێمەوە زۆرترین بایەخی هەیە‬ ‫بریتییە لە ناوەڕۆكـی سەرچاوە ئەدەبییەكانی‬ ‫زیــنــۆن‪ .‬بــا بگەڕێینەوە بــۆ ئــەو یەكەمین و‬ ‫بەناوبانگترین پارادۆكسەی كە باسمان كرد؛‬ ‫وەك وتمان سەرچاوە بنەڕەتییەكەی لە ئەدەبدا‬ ‫بریتییە لەم دوو بەیتەی خوارەوەى ئیلیادە‪«:‬بەو‬ ‫جــۆرەی كە لە خــەودا‪ ،‬ڕاوچــــی[‪]pursuer‬‬ ‫هەرگیز ناگاتە ئەو نێچیرە[‪]fugitive‬دا كە لێی‬ ‫هەڵدێت‪ ،‬نێچیرەكەش بە هەمان شێوە ناتوانێت‬ ‫بەئاشكرا لە ڕاوچییەكەی هەڵبێت؛ ئاخیلیش ئەو‬ ‫ڕۆژە نەیتوانی هیكتۆر بگرێتەوە‪ ،‬هیكتۆریش هەر‬ ‫نەیتوانی بەتەواوی لە دەستی وى ڕزگاری بێت»‪.‬‬ ‫ئــەوەی لێرەدا هه‌مانه‌‪ ،‬پەیوەندیی سوبێكت و‬ ‫ئۆبێكتە كە هەریەكەمان لە خــەودا ئەزموونی‬ ‫دەكەین‪ :‬سوبێكت كە لە ئۆبێكت خێراترە و‬ ‫نزیكتر و نزیكتر دەبێتەوە بەاڵم هەرگیز پیایدا‬ ‫ناگات‪-‬پارادۆكسی نزیكبوونەوەی بــەردەوام لەو‬ ‫ئۆبێكتەی كە بە هەموو وەسفەكانیەوە هەمیشەش‬ ‫هەر مەودای خۆی دەپارێزێت لەگەڵماندا لە خەودا‪.‬‬ ‫خه‌سڵه‌تى بنچینەیی ئەم دەست پیانەگەیشتنەی‬ ‫ئۆبێكت‪ ،‬بەو پەڕی وردییەوە بە زمانە الكانییەكە‬ ‫دەربــڕراوە؛ ئەو‪ ،‬جەخت لەسه‌ر ئه‌وە دەكاتەوە‬ ‫كێشەكە لەوێدا نیە كە ئاخیل ناتوانێت پێشی‬ ‫هیكتۆر یان كیسەڵەكە بكەوێت (دیارە ئەو لە‬ ‫هیكتۆر خێراترە و دەتوانێت بەئاسانی بیداتە دوا)‬ ‫بەڵكو ئەوەیە كە ناتوانێت دەستی پیایدا بگات‪:‬‬ ‫هیكتۆر هەمیشە یان زۆر خێرایە یان زۆر خاو‪.‬‬ ‫لێكچوونێكی ئاشكرا لەنێوان ئەمە و پارادۆكسە‬ ‫بەناوبانگەكەی ئۆپێرای «سێ پینسی»ـى برێختدا‬ ‫ده‌بينرێت‪ :‬زۆر بە قورسى و چه‌رمه‌سه‌رييه‌و‌ه‬ ‫دوای بەخت مەكەون‪ ،‬چونكە ڕەنگە پێشی بكەون‬ ‫و بەخت بدەنە دواوە[و به‌دبه‌خت ببن!]‪ .‬لێرەدا‬ ‫ئابوری و ده‌ستپێوه‌گرتنى لیبیدۆیی[‪libidinal‬‬ ‫‪ ]economy‬سەبارەت ئاخیل و كیسەڵەكە‬ ‫ڕوون دەبێتەوە‪ :‬پارادۆكسەكەی زینۆن پەیوەنديی‬ ‫سوبێكت لــەگــەڵ ئــۆبــێــكــت‪-‬هــۆكــار[‪object-‬‬ ‫‪]cause‬ـــــى ئـــارەزووەكـــەی خــۆیــدا پیشان‬ ‫دەدات[یـــان ئۆبێكتی پتی‪ ،]a‬ئەو ئۆبێكتەی‬ ‫كە هەرگیز بەدەست نایەت‪ .‬ئۆبێكت‪-‬هۆكاری‬ ‫ئارەزوو هەمیشە شتێكی ونبووە؛ ئێمەش جگە‬ ‫لە ســوڕانــەوە بە دەوریـــدا هیچمان لەدەست‬ ‫نایەت‪ .‬بەكورتییەكەی‪ ،‬تۆپۆلۆژی(جێگەناسی)‬ ‫ـی ئەم پارادۆكسەی زینۆن‪ ،‬هەمان تۆپۆلۆژیی‬ ‫پارادۆكسانەی ئۆبێكتی ئارەزووە كە لە دەستمان‬ ‫هەڵدێت و كاری بەسەر ئەوه‌وە نیە تا چ ڕادەیەك‬ ‫هەوڵی بەدەستهێنانی دەدەین‪.‬‬ ‫دەتــوانــیــن هــەمــان قــســە ســـەبـــارەت بە‬ ‫پارادۆكسەكانی تریش دووبارە بكەینەوە‪ .‬با بڕۆینە‬ ‫الی پارادۆكسی دواتر‪ :‬دەربارەی ئەو تیرەی كە‬ ‫ناتوانێت بجوڵێت چونكە لە هەر چركەیەكی‬ ‫گریمانەكراودا‪ ،‬خاڵێكی دیایكراوی بۆشایی(فەزا)‬ ‫داگیردەكات‪ .‬بەپێی بۆچوونی میلنەر‪ ،‬مۆدێل‬ ‫و سەرمەشقی ئەم بڕگەیە بریتییە لە دیمەنێك‬ ‫لە ئۆدیسەدا‪ ،‬سروودی ‪ ،11‬بەیتەكانی ‪ 606‬و‬ ‫‪ 607‬كە تیایدا هیراكلس بەردەوام دەیەوێت لە‬ ‫كەوانەكەی خۆیەوە تیرێك بهاوێژێت‪ .‬ئەو‪ ،‬ئەم‬ ‫هەوڵە‪ ،‬جــار دواى جــار ئەنجام دەدات بەاڵم‬ ‫سەرباری چاالكییە بێ وچانەكەی‪ ،‬تیرەكەی‬ ‫بەبێ جوڵە دەمێنێتەوە‪ .‬دیسانیش پێویست بە‬ ‫بیرخستنەوە ناكات كە ئەم دیمەنە چەند‌ه لە‬

‫ئەزموونێكی نــاســراوی وەك «بێجووڵه‌يى‬ ‫جواڵو»[‪ ]moving immobility‬دەچێت لە‬ ‫خەودا‪ :‬سەرەڕای هەموو پەلەقاژە زۆرەكانمان لە‬ ‫خەوەكەدا‪ ،‬تا كۆتایی لە جێی خۆماندا ناجوڵێین‪.‬‬ ‫وەك ئــەوەی میلنەریش بیرمانی دەخــاتــەوە‪،‬‬ ‫گرنگترین تایبەتمەندیی ئەم دیمەنە سەبارەت بە‬ ‫هیراكلس‪ ،‬شوێنی ڕوودانەكەیەتی‪-‬وات ‌ه جیهانی‬ ‫دۆزەخ كە تیایدا ئۆدیسیۆس ڕووبەڕووی كۆمەڵێك‬ ‫فيگه‌رى غەمگین و گيرۆد‌ه دەبێتەوە‪ ،‬كەسانێكی‬ ‫وەك تانتالۆس و سیزيف كە مەحكومن بەوەی‬ ‫تاقە كارێك تا كاتێكی نادیار دووبارە بكەنەوە‪.‬‬ ‫ئابوریی لیبیدۆیی ئەشكەنجەكانی تانتالۆس شیاوی‬ ‫تێڕامانە‪ ،‬ئازارەكانی وى نمونەیەكی زەقە بۆ‬ ‫جیاكارییە الكانییەكە لەنێوان پێویستی(‪)need‬‬ ‫و داواكردن(‪ )demand‬و ئارەزوو(‪)desire‬‬ ‫دا؛ واتە پرۆسەیەك كە تیایدا ئۆبێكتێكی ئاسایی‬ ‫قـــەدەری وایــە بەشێك لە پێویستییەكانمان‬ ‫بــەدی بهێنێت‪ ،‬هەركە گیرۆدەی دیالەكتیكی‬ ‫خواست دەبێت‪ ،‬ئیدی ڕووبــەڕووی جۆرێك لە‬ ‫مـــاهـــیـــەتـــگـــۆڕی[‪]transubstantiation‬‬ ‫دەبێتەوە و دەبێتە هۆی بەرهەمهێنانی ئارەزوو‪:‬‬ ‫كاتێك داواى ئۆبێكتێك لە كەسێك دەكه‌ین‪ ،‬ئيدى‬ ‫«بەهای بەكارهێنان و مەسرەف»ـەكەی(واتە‬ ‫ئەو ڕاستییەی كە ئەو شتە بۆ پڕكردنەوەی‬ ‫هەندێك لە پێویستییەكانمان بەكاردێت) ڕێك بە‬ ‫هەمان ڕێگە دەبێتە شێوازێكی دەربڕینی«بەهای‬ ‫ئاڵوگۆڕ»ـەكەی؛ ئۆبێكتەكە وەك جیاكەرەوەی‬ ‫تۆڕێك لە پەیوەندییە نێوسوبێكتییەكان(‪inter‬‬ ‫‪ )subjective‬كاردەكات‪ .‬گەر ئەويتر پەیڕەوی‬ ‫لە داوا و خواستى ئێمە بكات‪ ،‬ئەوا لەم ڕێگەیەوە‬ ‫شایەتی لەسەر جۆرە تێڕوانینێك دەدات دەرهەق‬ ‫بە ئێمە‪ .‬بەم جۆرە دوایین مەبەستی ئێمە لە‬ ‫داواكردنی ئۆبێكتێك‪ ،‬بریتی نیە لە پڕكردنەوەی‬ ‫پێداویستییەكە بەڵكو پشتڕاستكەرەوەی شێوازی‬ ‫تێڕوانینی ئەويترە دەرهــەق بە ئێمە‪ .‬هەر بۆ‬ ‫نمونە‪ ،‬كاتێك دایكێك شیر دەداتە مناڵەكەی‪،‬‬ ‫ئيدى شیر دەبێتە نیشانەی عەشقی ئــەو بۆ‬ ‫مناڵەكەی‪ .‬بەم پێیە‪ ،‬تانتالۆسی بەدبەخت باجی‬

‫تەماعەكەی خۆی دەدات(هەوڵە بێ سنورەكەی‬ ‫لەپێناوی«بەهای ئــاڵــوگــۆڕ»دا)‪ ،‬ئەو دەمەی‬ ‫ئۆبێكتێك بــەدەســت دێنێت ئيدى «بەهای‬ ‫بەكارهێنان و مەسرەف»ـەكەی لەدەست دەدات‬ ‫و دەگۆڕێت بۆ بەرجەستەبوونێكی بێ مەسرەف‬ ‫و پەتیی«بەهای ئاڵوگۆڕ»‪ :‬ئەو ساتەی قه‌پ ل ‌ه‬ ‫خواردنەكە دەگرێت‪ ،‬ئیدی خواردنەكە دەبێتە زێڕ‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەوە سیزیفـە كە لێرەدا بەكارمان دێت‪.‬‬ ‫بـــەردەوام بەردێكی قــورس دەباتە ســەرەوەی‬ ‫تەپۆلكەكە‪ ،‬بەاڵم بەو مەبەستەی بەری بداتەوە‬ ‫بۆ ئەوەی دیسان بۆ دەشتەكە غلۆر بێتەوە‪ .‬بە‬ ‫بۆچوونی میلنەر‪ ،‬كاری بەردەوامی سیزیف ‪،‬‬ ‫مۆدێلى ئەدەبیی سێیەمین پارادۆكسی زینۆنە‪:‬‬ ‫ئێمە هەرگیز ناتوانین مەودای گریمانەكراوی «س»‬ ‫ببڕین‪ ،‬چونكە دەبێت بۆ ئەم كارە سەرەتا نیوەی‬ ‫ئەم مەودایە ببڕین و‪ ،‬بۆ بڕینی نیوەكەی تریشی‬ ‫سەرەتا چواریەكی ببڕین و‪ ،‬باقییەكەشی هەر بەم‬ ‫جۆرە تا ناكۆتـا‪ .‬شوێنێك‪ ،‬یەك جار كە پێی‬ ‫گەیشتین ئيدى سەرلەنوێ پاشەكشە دەكاته‌و‌ه‬ ‫و دەچێتەوە دوا‪ .‬ئایا ناتوانین لەم پارادۆكسەدا‪،‬‬ ‫ماهیەتی بنەڕەتیی چەمكی «پاڵنەر» بناسین‬ ‫لە دەروونشیكاریدا یان وردتر بیڵێین‪ ،‬جیاكارییە‬ ‫الكانییەكەی نێوان ئامانج(‪ )goal‬و مەبەستگا‬ ‫یان شوێنی مەبەست(‪ .)aim‬مەبەستگا مه‌نزڵ‬ ‫و مه‌قسه‌دى كۆتاییە‪ ،‬لەكاتێكدا ئامانج بریتییە‬ ‫لەو شتەی كە دەمانەوێت ئەنجامی بدەین‪ ،‬واتە‬ ‫خــودی ئــەو ڕێگایەی پیایدا دەڕۆیـــن‪ .‬قسەی‬ ‫الكان ئەوەیە كە مەبەستی ڕاستەقینەی پاڵنەر‪،‬‬ ‫مەبەستگاكەی نیە(وات ‌ه تێربوونی تەواوەتی‬ ‫نيه‌)‪ ،‬بەڵكو ئامانجەكەیەتی‪ :‬دوا ئامانجی‬ ‫پاڵنەر بەتەواوی بریتییە لە خولقاندنەوەی خۆی‬ ‫لە شێوەی پاڵنەرێكدا‪ .‬گــەڕانــەوە بۆ ڕەوتــی‬ ‫بازنەیی خــۆی‪ ،‬درێـــژەدان بە ڕێگاكەی خۆی‬ ‫بەرەو مەبەستگا و شوێنكەوتنی ڕێی مەبەستگا‪،‬‬ ‫سەرچاوەی ڕاستەقینەی ژویسانس بریتییە لە‬ ‫جوڵەی دووبارەبووەوەی ئەم خولگە داخراوە ‪.‬‬ ‫پارادۆكسەكەی سیزیف دەكەوێتە ئێرەوە‪ :‬هەركە‬ ‫دەگاتە مەبەستگای خۆی‪ ،‬ئیدی ئەو ڕاستییە‬

‫سەیری ئەو ڕۆڵە بكەن كە سیمای جولەكەكان لە گوتاری‬ ‫نازییەكاندا دەیگێڕا‪ :‬تا زیاتر جولەكه‌كان لەناودەبران و‬ ‫دەسڕرانەوە و لە ژمارەكەیان كەم دەكرایەوە‪ ،‬پاشماوەكەیان‬ ‫ترسناكتر دەبوو‪ ،‬بە جۆرێك وەك بڵێی مەترسییەكەیان‬ ‫لەگەڵ كەمبوونەوەكەیان لە واقیعدا زیاتر دەبوو‬

‫ئەزموون دەكات ئامانجی ڕاستەقینەی چاالكییەكەی‬ ‫بریتییە لە خودی ڕێگاكەی‪ ،‬چوونەسەرەوە و‬ ‫دابەزینی بەردەوام‪ ،‬بەدوای یەكدا سەركەوتن و‬ ‫داكەوتن‪ .‬پێویستە لەكوێدا شوێنپێی ئابوریی‬ ‫لیبیدۆیی دوایین پارادۆكسی زینۆن بدۆزینەوە‪ ،‬كە‬ ‫بەو پێیە‪ ،‬لە جوڵەی دوو بەرامبەری تەنەكان بە‬ ‫ئاراستەی پێچەوانەی یەكتردا‪ ،‬پێویست دەكات كە‬ ‫نیوەیەكی دیاریكراوی كات ببێتە دوو بەرامبەری‬ ‫خۆی؟ لەكوێدا دەكەوینە بەردەم هەمان ئەزموونی‬ ‫پارادۆكسانەی زیادبوونـی كاریگەریی لیبیدۆیی‬ ‫ئۆبێكتێكەوە‪ ،‬هەركاتێك كە هەوڵێك دەكەوێتە‬ ‫كار بۆ كەمبوونەوە و لەناوبردنی؟ سەیری ئەو‬ ‫ڕۆڵە بكەن كە سیمای جولەكەكان لە گوتاری‬ ‫نازییەكاندا دەیگێڕا‪ :‬تا زیاتر جولەكه‌كان‬ ‫لەناودەبران و دەسڕرانەوە و لە ژمارەكەیان كەم‬ ‫دەكــرایــەوە‪ ،‬پاشماوەكەیان ترسناكتر دەبــوو‪،‬‬ ‫بە جۆرێك وەك بڵێی مەترسییەكەیان لەگەڵ‬ ‫كەمبوونەوەكەیان لە واقیعدا زیاتر دەبوو‪ .‬ئەمەش‬ ‫نمونەیەكی زەقە بۆ پەیوەندیی نێوان سوبێكت و‬ ‫ئەو ئۆبێكتە تۆقێنه‌ره‌ى كە ژویسانسە زیادەكەی‬ ‫بەرجەستە دەكات‪ :‬تا زیاتر شەڕی لەگەڵ بكەین‪،‬‬ ‫زياتر دەسەاڵتی بەسەرماندا دەشكێت‪.‬‬ ‫ئەو ئەنجامە بااڵیەی كە پێویستە لەم هەمووەوە‬ ‫وەری بگرین ئەوەیە كە پانتاییەكی دیاریكراو هەیە‬ ‫و پارادۆكسەكانی زینۆن تیایدا بایەخی تەواویان‬ ‫هەیە‪ :‬پەیوەندیی مەحاڵی سوبێكت لەگەڵ‬ ‫ئۆبێكت‪-‬هۆكاری ئـــارەزوودا‪ ،‬سنور و پانتایی‬ ‫پاڵنەر كە تا ناكۆتا بە دەوریدا دەخولێتەوە و‬ ‫دەخولێتەوە‪ .‬هەڵبەت ئەمە ئەو پانتاییەیە كە‬ ‫لەسەر زینۆن پێویستە وەكو پانتایی«مەحاڵ»‬ ‫بيخاتە الوە تاكو حوكمی «یەك»ـی فەلسەفی‬ ‫خۆی پێ جێگیربكات‪ .‬ئەمە بەو مانایە دێت كە‬ ‫هێشتنەوەی دیوە ڕیاڵئاساكەی پاڵنەر لە دەرەوە و‬ ‫ئەو ئۆبێكتەش كە پاڵنەر بە دەوریدا دەخولێتەوە‪،‬‬ ‫بێگومان ڕاگری خودى فەلسەفه‌یە‪ .‬لەم ڕووەوەیە‬ ‫كە پارادۆكسەكانی زینۆن‪ ،‬بەهۆی ئەوانەوە هەوڵ‬ ‫دەدات مەحاڵێتیی و سەرەنجامیش ناجواڵن و‬ ‫نافرەیی بسەلمێنێت‪ ،‬دیوەكەی تری سەلماندنی‬ ‫بوونی یەكن‪ ،‬واتە ئەو بوونـە نەگۆڕە نەجواڵوەى‬ ‫الى پارمەنیدس‪ ،‬الى یەكەمین فەیلەسوفی‬ ‫ڕاستەقینە‪ .‬ڕەنگە ئێستا بتوانین لە مەبەستەكەی‬ ‫الكان تێبگەین كە دەیوت ئۆبێكتی ‪a‬ـی بچوك‬ ‫«بریتییە لەو شتەی كە «تێڕامانی فەلسەفیی‬ ‫نوقسانە تاكو بتوانێت پێگەی خۆی دیاری بكات‪-‬‬ ‫واتە تا بتوانێت هيچى و بەتاڵێتییەكەی خۆی‬ ‫دەربخات‪.‬‬ ‫پەراوێز‪:‬‬ ‫(‪Jean-Claude Milner, DéDections . )١‬‬ ‫‪fictives, Paris, Editions du Seuil, 1985,‬‬ ‫‪.pp. 45–71‬‬ ‫سه‌رچاوه‌‪:‬‬ ‫خێچ ڕوانين‪ ،‬سالڤۆى ژيژه‌ك‪ ،‬به‌شى يه‌كه‌م‪ ،‬ته‌وه‌رى‬ ‫يه‌كه‌م‪ ،‬ل‪( 9-6‬له‌ژێر وه‌رگێڕاندا)‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )259‬دوشةممة ‪2015/8/10‬‬

‫‪8‬‬

‫تەنها جوانیی کورد و کوردستان لەبەردەم هەڕەشەدایە!‬ ‫محەمەد هەریری‬ ‫میللەتانی دنیا لە پشبڕکێدان بۆ‬ ‫پێشخستنی واڵتەکانیان و زۆرکردنی‬ ‫ڕێزی جیهان بۆ خۆیان و زیادکردنی‬ ‫خاڵە پۆزەتیڤەکانیان‪ .‬کاتێ کارەساتێك‬ ‫لــە واڵتــانــی خـــاوەن میللەتی زیندوو‬ ‫و ڕەوشــت بــەرز دەقــەومــێ‪ ،‬ئــەو کاتە‬ ‫دەزانین ئەو میللەتانە مایەی ئێرەیی پێ‬ ‫بردنن‪ .‬میللەتانی جیهانی دواکەوتووش‬ ‫زۆربـــەیـــان‪ ،‬ڕۆژبــــەڕۆژ بـــەرەو دواوە‬ ‫هەنگاودەنێن‪ ،‬کەمینەیەك نەبێت کە‬ ‫لــەو تەوقە دەرچـــوون‪ ،‬وەک کۆریا و‬ ‫مالیزیا و سەنگافورە وهیندستان‪ .‬لە‬ ‫نێو ئەو میللەتە دواکەوتوانەش‪ ،‬میللەتە‬ ‫موسڵمانەکانی جیهانی ئیسالمی لە‬ ‫هەمویان زیــاتــر لــە دواوەن‪ ،‬ئــەوەی‬ ‫باشیش بوو کەمێك ئێستا بەرەو دواوە‬ ‫دەگەڕێتەوە‪ ،‬وەك تورکیا بۆ نمونە‪ .‬ئەو‬ ‫ڤایرۆسەی توندڕەوی دیینی سەلەفیەت‪،‬‬ ‫وەك شێرپەنجە لە هەموو جەستەی‬ ‫جیهانی ئیسالمی داوە‪ ،‬تا دێت ژیان‬ ‫لە خەڵك تاڵتر و قورستر وئاڵۆزتر و‬ ‫نا ئینسانیتر دەکــات‪ .‬ئەو پاکستانەی‬ ‫کە خــاوەن یەکەم بۆمبی ئەتۆمیە لە‬ ‫جیهانی ئیسالمیدا‪ ،‬ئێستا نیوەی زیاتری‬ ‫بودجەی دەچێتە شەڕی دژی تیرۆر‪ ،‬ئەو‬ ‫سوریایەی کە لەسەردەمی دیکتاتۆریەتی‬ ‫ئەسەد‪ ،‬ســەرەڕای حوکمی پۆلیسیشی‬ ‫شێخ عوسمانی دوڕوە‬ ‫خەڵك ماڵ وگیانی و کاری سەالمەت‬ ‫بوو‪ ،‬ئەمڕۆ بە دەستی داعش و نوسرە و‬ ‫لە شکرەکانی ئیسالم و سونە و هتد‪،...‬‬ ‫لە هەر شار وشارۆچکەیەك ڕژێمێکی زۆر‬ ‫ترسناکتر لە ئەسەد حوکمی دەکات‪ ،‬و‬ ‫دەکوژێت و دەبڕێت و بێ ئەوەی کەس‬ ‫بتوانێت موحاسەبەی کەس بکات‪ ،‬یان‬ ‫هەقی خــۆی داوابــکــات‪ .‬ئــەو شەپۆلە‬ ‫تــونــدڕەوە سەلەفییە دینییە‪ ،‬وای لە‬ ‫خەڵکی جیهانی عەرەبی و ئیسالمی‬ ‫کــردوە‪ ،‬وەک سەردەمی زێڕین باسی‬ ‫ڕۆژگاری دیکتاتۆرە کۆنەکانیان بکەن‪،‬‬ ‫چونکە هەرنەبێت لەو سەردەمانە یاسا‬ ‫هەبوو‪ ،‬کار هەبوو‪ ،‬تایفیەت ومەزهەبیەت‬ ‫نەبوو‪ ،‬ئافرەت تا ڕادەیەكی زۆر باشتر‬ ‫لەو سەردەمەی پەتای سەلەفیەت ڕیزی‬ ‫لێگیراو بوو‪ ،‬نیمچە ئازادبوو‪.‬‬ ‫لە ناوچەکەدا موسڵمانیەتی کورد وەك‬ ‫دیاردەیەکی ناوازەی لێهاتووە‪ .‬کورد لەناو‬ ‫ئەو میللەتە موسڵمانانەی خۆرهەاڵت لە‬ ‫کۆنەوە هێندە موسڵمانێکی میانرەو بوو‪،‬‬ ‫ببوە مایەی توانج و تەشەری میللەتە‬ ‫موسڵمانە توندئاژۆکان‪ ،‬ئەوەتە لەناو‬ ‫تورك باوە کە کورد تەنها بە بەروارد‬ ‫لەگەڵ کافراندا موسڵمانە! ئەوەش مانای‬ ‫دیارە کە کوردیان پێ موسڵمانی باش‬ ‫نەبووە! پێش ماوەیەك ژنێکی ئیسالمی‬ ‫سوونەی عەرەبیش بە ناسیاوێکی ئێمەی‬ ‫گوتبوو‪ ،‬دەزانــم ئێوەی کــورد هێندە‬ ‫موسڵمان نین و هەر پێستی سەرەوەتان‬ ‫موسڵمانە! هەرچەندە ئەو ژنە زۆربەی‬ ‫خزم و کەسانی لە دەسەت توندڕەوی برا‬ ‫موسڵمانەکانی ڕایان کردۆتە کوردستان‪،‬‬ ‫و لێکۆڵینەوەی زۆری لەسەر بکرێت و کوردی کەمترین شەڕی دینی و تایفی‬ ‫کە الی ئەو موسڵمانی باش نین!‬ ‫لە بیرمە لە تەلەفزیۆنێکی عەرەبی تیۆریزەی بۆ بکرێت‪ .‬لە سایەی ئەو تــێــدا ڕویــــداوە‪ ،‬لــە کاتێکدا گەالنی‬ ‫قسەم دەکــرد لەسەر ئــەو کارەساتە شێوازە کوردانەی دینداریدا‪ ،‬کۆمەڵگای موسڵمانی خۆرهەاڵت پڕاوپڕن لە حیقدی‬ ‫گەورانەی ئەحزابی دینی شیعی بەسەر‬ ‫خودی خەڵکی شیعە و عێڕاقی هێناوە‪،‬‬ ‫لەو هەموو باڵوکردنەوەیەی نەفامی و‬ ‫نەزانی دینی و گەندەڵی و دزی و تااڵنیەی‬ ‫کە دەیکەن‪ ،‬ئەوەی بەرامبەرم مەالیەکی‬ ‫شیعە بوو‪ ،‬گووتی‪ :‬تۆ ڕەخنە لە ئیسالم‬ ‫دەگــریــت‪ ،‬نــەك حزبە ئیسالمییەکان‪،‬‬ ‫کەمێك ئاوڕدەنەوە لە ئیسالمەکەتان‪،‬‬ ‫ئێوەی کورد هەر بەناو ئیسالمن! یانی نە‬ ‫سونەی تورك وعەرەب‪ ،‬نە شیعەی فارس‬ ‫و عەرەب ڕازی نین لە دینداریی کورد!‬ ‫بــێــگــومــان ئـــەوە الی مــن مــایــەی‬ ‫خۆشییە‪ ،‬ئەو میللەتە تووندئاژۆیانە لە‬ ‫الیەنی دینیەوە‪ ،‬ڕایان لە کورد نەبێت‪،‬‬ ‫چونکە ئەوە دەیسەلمێنێت کە کورد لە‬ ‫دینداریدا بەڕاستی ڕێچکەیەکی تایبەتی‬ ‫هەیە‪ ،‬پێویستە جەختی لەسەر بکرێتەوە‬

‫ئەو ڕۆحیەتە دینییە کوردانەیە‪ ،‬بە‬ ‫داخەوە لە ژێر هەڕەشەی توندڕەوان‬ ‫و پیالنگێڕیی حزبەکانی ناوخۆ و‬ ‫واڵتانی ئیقلیمی‪ ،‬خەریکە بەرەو‬ ‫قەاڵچۆکردن دەچێت‪ .‬لە جێی ئەو‬ ‫میللەتێکی سەلەفیی توندڕەو و‬ ‫مڕومۆچ دروستدەکەن‪ ،‬کە هەموو‬ ‫ئاواتی ئەوە بێت بە شەهیدی‬ ‫بمرێت‪ ،‬نەك بە مرۆیی بژێت!‬

‫ئەو ڤایرۆسەی توندڕەوی دیینی سەلەفیەت‪ ،‬وەك‬ ‫شێرپەنجە لە هەموو جەستەی جیهانی ئیسالمی داوە‪،‬‬ ‫تا دێت ژیان لە خەڵك تاڵتر و قورستر وئاڵۆزتر و نا‬ ‫ئینسانیتر دەکات‬ ‫مەزهەبی و دینی‪ ،‬موسڵمانی کورد‪ ،‬جگە‬ ‫لە سەلەفییەکان‪ ،‬هیچ ئاوڕێکی جیدی‬ ‫لەو پرسە هەستیارە دینیانە ناداتەوە‪.‬‬ ‫ئەو ڕۆحیەتە دینییە کوردانەیە‪ ،‬بە‬ ‫داخــەوە لە ژێر هەڕەشەی توندڕەوان‬ ‫و پیالنگێڕیی حزبەکانی نــاوخــۆ و‬ ‫واڵتــانــی ئیقلیمی‪ ،‬خــەریــکــە بــەرەو‬ ‫قەاڵچۆکردن دەچێت‪ .‬لە جێگەی ئەو‬ ‫میللەتێکی سەلەفیی توندڕەو و مڕومۆچ‬ ‫دروستدەکەن‪ ،‬کە هەموو ئاواتی ئەوە‬ ‫بێت بە شەهیدی بمرێت‪ ،‬نەك بە مرۆیی‬ ‫بژێت!‬ ‫لە سایەی ئەو ڕۆحیەتەیە کە سەدان‬ ‫هــەزار و ملیۆنەها عــەرەبــی ئـــاوارە و‬ ‫مەسیحی و خەڵکی تر لە کوردستان بە‬ ‫ئاسوودەیی دەژین‪ ،‬خەریکە ئەوان ببنە‬ ‫ساحێب ماڵ‪ ،‬و کورد مێوان!‬ ‫لە سایەی ئــەو ڕۆحیەتی دیندارە‬ ‫کوردیەیە کە دینداران هەست بە هیچ‬ ‫بەریەک کەوتنێك ناکەن لەگەڵ دەسەاڵتی‬ ‫سیاسی عەلمانی دیموکراتی‪ ،‬هەرچەندە‬ ‫بــەداخــەوە ئــەو دەســەاڵتــە دورتــریــن‬ ‫دەسەاڵتە لە مانای هەقیقی عەلمانیەتی‬ ‫دیموکراتی‪ ،‬خەریکە گەندەڵیی سیاسی‬ ‫و دارایــی گەنجانمان پاڵدەنێت بەرەو‬ ‫باوەشی توندڕەویی دینی‪ .‬ئەو دەسەاڵتە‬ ‫کە بەس پێستی سەرەوەی عەلمانی و‬ ‫دیموکراسییە –وەك موسڵمانێتی کورد‬ ‫لە ڕوانگەی غەیرەکان‪ -‬ئینجا توانی بەو‬ ‫پێستە تەنکەی دیموکراتییەوە پشتیوانی‬ ‫هەموو دنیای خۆرئاوا بەدەستبێنێت لە‬ ‫شەڕی دژی تیرۆرستانی داعش‪ ،‬ئەمریکا‬ ‫و ئەوروپا بۆ یارمەتیدانی کوردستانی‬ ‫باشوور بەو گەرموگوڕییەوە بێنە پێش‪،‬‬ ‫لێرە پرسیارەك بەرۆکمان دەگرێت‪:‬‬

‫ئایا ئەگەر کوردیش وەك نەتەوەکانی‬ ‫عەرەب و تورك [تا ڕادەیەك] و نەتەوە‬ ‫ئیسالمییەکانی تــری جیهانی ئیسالم‬ ‫بکەوتبایە ژێر هەژموون و دەسەاڵتی‬ ‫ئیسالمی سیاسی سەلەفی ئێستا حاڵی‬ ‫کورد چۆن دەبوو؟‬ ‫لە بیرمە ســەدان گەنجی ئیسالمی‬ ‫خەونیان بە دیتنی(عبدالله عزام)ی باوکی‬ ‫ڕۆحیی (ئوسامە بن الدن)ەوە دەدیت‪،‬‬ ‫چۆن ئەو موجاهیدانەی ئەفغان ببونە‬ ‫قارەمانی گۆڕەپانی ئیسالمی؟ هەزار‬ ‫ئەفسانە و موعجیزەیان دەدایە پاڵیان‪،‬‬ ‫ئەگەر ئەو حاڵەتە ئیسالمییە یان وەك‬ ‫ناویان دەنا ڕابوونی ئیسالمی‪ ،‬ببوایەتە‬ ‫حاڵەتێکی گشتی و جڵەوی دەسەاڵتی بە‬ ‫دەست گرتبا لە کوردستان‪ ،‬چی ڕووی‬ ‫دەدا؟‬ ‫جارێ گومانم نییە کە باڵەکانی ناو‬ ‫حزب و بزوتنەوە ئیسالمییەکان وەك‬ ‫حزب و بزوتنەوە ئیسالمییەکانی ئەفغان‬ ‫دەکــەوتــنــە شــەڕ و بــە موشەکەکانی‬ ‫حیکمەتیار یەکتریان قڕدەکرد‪ .‬ئینجا‬ ‫کــورد چــەنــدە بەدبەختە بەدبەختتر‬ ‫دەبــوو‪ ،‬ســەرەڕای پشێویی ناوخۆیی‪،‬‬ ‫نەبوونی هێز و پشتیوانییەکی دەرەکیش‬ ‫دەبووە سەربار‪ ،‬ئەگەر هێزێکی دەرەکی‬ ‫وەك داعش یان تورکیا هێرشی کردبایە‬ ‫ســەر کوردستانی ئیسالمی‪ ،‬خۆرئاوا‬ ‫فەرامۆشی دەکــرد‪ ،‬وەک چۆن گەالنی‬ ‫ســوریــایــان فــەرامــۆشــکــرد لــە ترسی‬ ‫بەهێزبوونی ئیسالمی سیاسی سەلەفی‬ ‫توندڕەو‪ ،‬وەك هێزێکی نەیار بە خۆرئاوا‪.‬‬ ‫ئــەو کاتە داعشیش هێرشی کردبایە‬ ‫ســەر کــودســتــان‪ ،‬خــۆرئــاوا و جیهان‬ ‫گوێیان پێنەدەدا‪ ،‬خوای دەکرد هەموو‬

‫لە سایەی ئەو تێڕوانینە نادۆستانەی میللەتانی موسڵمان‪ ،‬و ئەو‬ ‫قەسوەتەی جیهانی ئیسالمی و بێ پشتیوانیەتەی‪ ،‬بەڕای من کورد‬ ‫پێویستە زیاتر جەخت لەسەر بەهاکانی دیموکراتیەت و عەلمانیەت و‬ ‫مەدەنیبوون بکاتەوە‪ ،‬تا بکرێت دووربکەوێتەوە لە ئیسالمی سیاسی ماڵ‬ ‫کاولکەر‪ ،‬چونکە پڕۆژەیەکی فاشیلە و وەک خۆکوژی وایە‪ ،‬کورد زۆر‬ ‫بێ کەسە و زۆریش پێویستی بە پاڵپشتی جیهانی مۆدرن و خۆرئاوا هەیە‬

‫کوردیشیان قڕدەکرد! چونکە داعش و‬ ‫هاوشێوەکانی تەنها دژی شیعە و عەلمانی‬ ‫و لێبڕالەکان نین‪ ،‬بەڵکو دژی ئیسالمییە‬ ‫میانڕەوەکانیشن تا سەر ئێسقان‪ ،‬بەڵکو‬ ‫بیانوو لە دژی تــونــدڕەوەکــانــی وەك‬ ‫خۆشیان دەدۆزنــەوە‪ ،‬وەك دەبینین لە‬ ‫سوریا دژی بەرەی نوسڕەش دەجەنگێن‪،‬‬ ‫کە بەس تەنها بەناو لێكجیان! داعش‬ ‫دژی سوپای ئــازاد و چەندین گروهی‬ ‫ئیسالمیشن و بە دەیان و سەدانیان لێ‬ ‫دەکوژن و سەردەبڕن‪.‬‬ ‫بــەڕای من لە سایەی ئەو تێڕوانینە‬ ‫نادۆستانەی میللەتانی موسڵمان‪ ،‬و‬ ‫ئەو قەسوەتەی جیهانی ئیسالمی و بێ‬ ‫پشتیوانیەتەی‪ ،‬کورد پێویستە زیاتر‬ ‫جەخت لەسەر بەهاکانی دیموکراتیەت‬ ‫و عەلمانیەت و مەدەنیبوون بکاتەوە‪،‬‬ ‫تا بکرێت دووربکەوێتەوە لە ئیسالمی‬ ‫سیاسی ماڵ کاولکەر‪ ،‬چونکە پڕۆژەیەکی‬ ‫فاشیلە و وەک خۆکوژی وایە‪ ،‬کورد زۆر‬ ‫بێ کەسە و زۆریش پێویستی بە پاڵپشتی‬ ‫جیهانی مۆدرن و خۆرئاوا هەیە‪.‬‬ ‫لەوانەیە ئەگەر پــڕۆژەی توندڕەوانی‬ ‫ئیسالمییە ســەلــەفــیــیــەکــانــی کــورد‬ ‫سەربکەوێت‪ ،‬گەنجانی میللەتەکەمان‬ ‫هەمووی ببنە ڕیشداری توندڕەو و خاڵیی‬ ‫لە عەقڵ و مەدەنیەت و هەتا لە بزەش‪،‬‬ ‫کچانمان ببنە عەبا و نیقاب و پەچەپۆش‪،‬‬ ‫ئەو کاتە تورك و عەرەب و عەجەمیش‬ ‫ئێمەیان پێ موسڵمانی باش دەبێت‪.‬‬ ‫ئەگەر لە کوردستان شیعە و مەسیحی‬ ‫و کاکەیی و ئێزدی بە چاوی دوژمنداری‬ ‫ســەیــرکــران‪ ،‬ئــەو کاتە کــورد دەبێتە‬ ‫موسڵمانی باش!‬ ‫ئەگەر هەموو جۆرە تەرفیهێکی خێزانی‬ ‫و فەرهەنگی لە سینەما و شانۆ و گۆرانی‬ ‫قەدەغەکرا‪ ،‬ئەو کاتە تورك و عەرەب و‬ ‫ئێرانی لێمان ڕازی دەبن‪.‬‬ ‫پێم وایــە تاکە سەروەتی مەعنەوی‬ ‫کورد لەو ناوچەیە بریتییە لەو ڕۆحە‬ ‫میانرەوەی دیندار و ئینسان دۆستەی‬ ‫بــە گــشــتــی‪ ،‬خــەڵــکــی کــوردســتــان و‬ ‫حزبە دەسەاڵتدارەکانیش لەبەری ئەو‬ ‫ڕۆحــە میانرەوەی کــورد دەخــۆن‪ ،‬هەر‬ ‫هاریکاریەك بە دژی ئەو ئاڕاستەیە و‬ ‫یارمەتی دانی باڵوبوونەوەی ڕۆحیەتی‬ ‫گرژی توندڕەوی سەلەفیەت خیانەتە بە‬ ‫کورد و بە مێژوو‪ ،‬سەرەڕای ئەوەی بەو‬ ‫یارمەتیەی دەسەاڵت تاقە جوانیی کورد‬ ‫دەکوژێت‪ ،‬قەبری خۆشی هەڵدەکەنێت‪،‬‬ ‫ئەگەر کەمێك دوربینانە سەیری بکەن!‬ ‫‪٢٠١٥/٨/٧‬‬