Thema
reageren: www.bodem-online.nl/bodem/15/160
Marjolijn Kool
Sinds kort ben ik bekend met Bertus Aafjes (1914-1993), een bekende Nederlandse dichter en schrijver. Voor mij was hij onbekend, totdat een collega zijn naam noemde als auteur van zijn boek Een voetreis naar Rome (1946), van begin tot eind in dichtvorm geschreven. Bovendien woont mijn broer op de Bertus Aafjeslaan, dus ineens kwam Bertus diverse malen op mijn pad. Die betreffende collega is op pelgrimstocht gegaan, te voet… vanuit Nederland door Duitsland, via Frankrijk, om uiteindelijk in Rome uit te komen. Een voetreis naar Rome dus. In het kader van deze Bodem een goed moment om deze tocht
De eerste Over stap Een voetreis
naar Rome van Bertus Aafjes
wat meer van dichtbij te bekijken.
F
ilius Evae (wat betekent ‘zoon van Eva’)
rozenkwekerij. Hij ontmoet verschillende men-
is een jonge monnik en wijdt zich dag in
sen: kloosterlingen, boeren en boerinnen, een
dag uit aan de Heer en aan het klooster-
dienstmeisje. Zijn reis wordt ingekleurd door
leven. Zijn doel? In heiligheid leven en
alles wat hij ziet en meemaakt.
geheiligd worden door het leven in rust en stilte door te brengen in dienst van de Heer. Filius ech-
Het verlangen om eropuit te gaan
ter wordt ‘rijp en groot’ en verlangt ernaar om
Filius omschrijft het reizen als het schoonste
meer van de wereld buiten het klooster te leren.
geschenk van God. De schoonheid zit hem in
Hij stort zich in een studie van Aristoteles en Pla-
de begroeting van het onbekende. Ga eropuit,
to. Een verlangen groeit om meer te weten van
voordat je te lang blijft hangen in de warme
wat er in de wereld gebeurt. Een verlangen naar
schoot van het geluk. Het lijkt erop dat de warme
de schepping, de natuur, de liefde. Dit verlangen
schoot van geluk zijn warmte verliest als er geen
wakkert het gevoel van eenzaamheid aan en het
beweging, geen vernieuwing inzit. Filius wilde
duurt niet lang of Filius voelt zich genoodzaakt
op reis gaan, ‘om de zeeën op te gaan, om fier
het klooster te verlaten en de wereld in te gaan.
en onbevreesd het schoonste te vinden’. Ik proef hierin een sterk verlangen naar avontuur, op
14 | B o de m | juli 2009
Zijn reis, die start in zijn geliefde geboortestad
zoek naar het onbekende. Filius is eraantoe om
Amsterdam, brengt hem langs vele plekken die
ervaring in de wereld op te doen, alsof hij door
hij uitgebreid beschrijft in dit gedicht. De Rijn,
die nieuwe ervaringen meer tot leven komt. Zijn
de Alpen, Tirol, het Lago di Garda, Florence…
leven in het klooster, in de cel, benauwde hem
Zonder enige voorbereiding stapt hij de wereld
en maakte hem als persoon meer dood dan le-
in en levert zich over aan de voorzienigheid van
vend. Hij kreeg meer vragen over het leven, over
God. Zo belandt hij op de meest bijzondere plek-
waarheid en wijsheid. Maar er leek geen ruimte
ken om de nacht door te brengen: een boerderij,
te zijn voor het stellen van de vragen die er in
het klooster van de Dolomieten, een hotel, een
hem leefden. Deze jonge knaap kwam vast te
juli 2009 | B o de m | 15
zitten in de stilte van het kloosterbestaan. Het
Als pelgrim door het leven
nabij. En in de ochtend, bij het gloren van de
is alsof hij zijn passie verloor, om zijn leven voor
Een pelgrimstocht, of die nu naar Rome, Santi-
nieuwe dag, is het alsof de palm van Gods hand
God door te brengen in het klooster. Hij moest
ago of elders leidt, is een levensreis op zich. Fi-
hem vasthoudt.
op zoek gaan. De vragen die hij had moesten ge-
lius maakt tijdens zijn tocht veel mee. Hij loopt
Door op onderzoek uit te gaan ervaart Filius
steld worden. Hij ging op zoek, op zoek naar de
van dorp naar stad, ontmoet een grote diversi-
God op nieuwe manieren. Hij leert God als het
antwoorden.
teit aan mensen. Deze ervaringen zetten hem
ware opnieuw kennen. Het durven loslaten van
aan het denken. Hij ontwikkelt zich in een rap
zijn eenvoudige, toegewijde en vooral bekende
DENKBODEM
Afscheid nemen van het oude bekende
tempo door alle ervaringen die hij opdoet. Deze
leven in het klooster, levert hem uiteindelijk
rozenkwekerij. Hij ontmoet verschillende men-
losmaken
Aangezien Filius een zeer eenvoudig en gesloten
reis zorgt ervoor dat hij gevormd wordt door
nieuwe inzichten over zichzelf en over God op.
sen: kloosterlingen, boeren en boerinnen, een
Van het anker der kleine
leven heeft gehad tot nu toe, valt het afscheid
wat hij meemaakt.
vaart,
hem zwaar. Hij neemt er de tijd voor, door terug
Om het vlot te laten
te gaan naar zijn geboortestad Amsterdam en
Met God op pad
aanwezigheid in dit verhaal, je zult Hem niet te-
geraken
vanaf daar zijn reis te beginnen. Het is alsof al-
God is een vaste basis voor Filius en een terug-
genkomen. Althans, niet bij zijn naam genoemd.
Op de zeeën der
les wat zo bekend voor hem is ineens extra veel
kerend element in zijn reisbeschrijving. Filius
Toch, als je goed zoekt kun je Jezus terugvinden
wereldkaart.
voor hem betekent. Het bekende land laat hij
heeft al op jonge leeftijd zijn leven als klooster-
in de zuiverheid, de schoonheid, de reinheid van
Het is zijn hart van het
achter; alles wat zo gewoon en vanzelfsprekend
broeder toegewijd aan God. Het intrigeert me
de schepping. Filius spreekt wel over het kruis,
beminde
is, laat hij thuis. Het vaarwel van de gewone en
dat dit kloosterleven uiteindelijk voor hem dus
maar op een manier waaruit blijkt dat het kruis
Losrukken, fier en
soms zelfs saaie dingen maakt deze dingen juist
niet ‘zaligmakend’ is, het frustreert hem op den
vooral een terugkerende confrontatie met zijn
duur zo erg dat hij
zonden is geweest. Nu hij de schoonheid van
wel móét breken
de schepping leert kennen, kijkt hij met nieuwe
met dit eenvou-
ogen naar het leven. De druk van de zonde raakt
dige en op God
op de achtergrond en de schoonheid van het be-
gerichte leven, om
staan krijgt ruimte.
‘Reizen, het is zijn hart
onbevreesd,
dienstmeisje. Zijn reis wordt ingekleurd door
duidelijk. Door het gemis komt de schoonheid
En hoewel Filius zich losmaakt van het kloos-
Zijn einddoel, Rome, komt in zicht. Dat doel
ervan naar voren.
terleven, laat hij God niet achter zich.
heeft hij niet uit het oog verloren, ondanks de
Tijdens zijn reis is God regelmatig onderwerp van
vele zijpaadjes die hij heeft genomen. Filius is
Het nieuwe verwelkomen
‘gesprek’. Zo verwondert hij zich meer en meer
geen ‘heilige’ geweest tijdens zijn reis, de ver-
En dan… op reis. De wereld tegemoet. Filius stort
over de schepping van Gods hand. De natuur, die
leidingen van de wereld hebben hem behoorlijk
zich met een enorme overgave in deze tocht, op
hij in dit gedicht meesterlijk beschrijft, laat de
op de proef gesteld en hij heeft deze niet altijd
zoek naar het onbekende. Hij omarmt iedere
schoonheid van Gods scheppende hand zien.
kunnen weerstaan. De zoektocht naar een leven
heb jij? Waar moet jij naar op zoek? En wat is de eerste stap Het verlangen om eropuit te gaan die jou omhetjeschoonste leven in beweging te Filius omschrijft het helpt reizen als geschenk van God. De schoonheid zit hem in brengen? de begroeting van het onbekende. Ga eropuit, 2. Afstand nemen van het bekende, heb voordat je te lang blijft hangen in de warme schoot van het Het lijkt erop gedaan? dat de warmeKun je je nog jij geluk. dat wel eens schoot van geluk zijn warmte verliest als er geen herinneren hoe het voelde om in een beweging, geen vernieuwing inzit. Filius wilde compleet nieuwe wereld op reis gaan, ‘om de zeeën op te gaan, om fierte stappen en en onbevreesd schoonste te vinden’. Ik proef te gaan? hethetonbekende tegemoet hierin een sterk verlangen naar avontuur, op 3. Het einddoel van de reisomis duidelijk. zoek naar het onbekende. Filius is eraantoe ervaring inMaar de wereld te doen, alsof door in de ervaring deoprijkdom zithijvooral die nieuwe ervaringen meer tot leven komt. Zijn van de tocht zelf. Van welke levensfasen leven in het klooster, in de cel, benauwde hem en maakte geniet hem als persoon meerleven? dood danWelke lejij in het momenten vend. Hij kreeg meer vragen over het leven, over lijken niet in die rijkdom te passen? Hoe waarheid en wijsheid. Maar er leek geen ruimte je daar achteraf terug? te zijn voorkijk het stellen van de vragen dieop er in hem leefden. Deze jonge knaap kwam vast te 4. Herken je het spanningsveld tussen ‘het zitten in de stilte van het kloosterbestaan. Het leven zelf ervaren’ en voor het bestuderen is alsof hij zijn passie verloor, om zijn leven God door tevan brengen het klooster. moest hetinleven in jeHij afstandelijke op zoek gaan. De vragen die hij had moesten ge‘studeerkamer’ om het theoretisch op een steld worden. Hij ging op zoek, op zoek naar de antwoorden. rijtje te krijgen? Hoe werkt dit bij jou in je leven met God? Heb je een voorbeeld uit Afscheid nemen van het oude bekende je eigen leven? Aangezien Filius een zeer eenvoudig en gesloten
Jezus Christus heeft eigenlijk geen prominente
extra mooi.
Om het schooner nog weer
Misschien herken
te vinden
je dit ook als je te-
Dan het ooit voordien is
rugdenkt aan een
geweest.’
van je eigen ervaringen in het leven, of het nu om reizen gaat of om een grote verandering die je hebt meegemaakt. Afstand nemen van dat wat er in je leven zo gewoon is geworden, maakt
Ik heb mijn wenkbrauwen regelmatig opgehaald bij de keuzes die Filius maakte, vaak op basis van zijn aardse verlangens
zo de geheimen van de wereld te
Ik heb mijn wenkbrauwen regelmatig opge-
ontdekken.
Het
haald bij de keuzes die Filius maakte, vaak op
niet-in-de-we-
basis van zijn aardse verlangens. Onterecht ei-
reld-leven maakt
genlijk, want als ik erover nadenk herken ik me
het
verlangen
maar al te goed in de zijwegen die Filius soms
naar die wereld zo
opzoekt. Ook ik heb het kruis nodig om iedere
groot, dat hij op
dag opnieuw te kunnen beginnen en de schoon-
zoek moet gaan.
heid van het leven tot me door te laten dringen.
Hij moet het zelf ontdekken.
de waarde ervan
Het einddoel
1. Welke levensvragen alles wat hij ziet en meemaakt.
van reinheid is begonnen in het klooster en ein-
leven heeft gehad tot nu toe, valt het afscheid
ontdekken, nieuwe schoonheid te zien, nieuwe
‘Zonder Hem roert visch noch gepluimte, noch
digt in Rome. Het einddoel is behaald. ‘Gefelici-
hem zwaar. Hij neemt er de tijd voor, door terug
mensen te ontmoeten en nieuwe kennis op te
de mensen ooit vleugel of vin. Dieper en met
teerd!’ zou je bijna zeggen. Maar de rijkheid van
te gaan naar zijn geboortestad Amsterdam en
doen. Hij schroomt niet om zijn gevoelens van
andere ogen zie ik de bloeiende natuur: alles,
deze reis zit hem niet zozeer in het halen van het
vanaf daar zijn reis te beginnen. Het is alsof al-
gemis, angst, maar ook intens geluk, verlangen
door een blos overtogen, dient zich aan als Zijn
einddoel, maar in alles wat Filius tijdens deze
les wat zo bekend voor hem is ineens extra veel
en liefde te benoemen. De nachten zijn zwaar,
creatuur.’
tocht heeft meegemaakt. De eerste stap buiten
voor hem betekent. Het bekende land laat hij
de deuren van het klooster heeft zijn hele leven
achter; alles wat zo gewoon en vanzelfsprekend
in beweging gezet.
is, laat hij thuis. Het vaarwel van de gewone en
dag als een nieuwe kans om nieuwe plaatsen te
want juist in het donker overvalt de eenzaamheid hem. Maar de nieuwe dag met zijn gouden
Het is alsof God Zich openbaart in de kleinste
morgenstond geeft genoeg energie om weer op
details van de schepping. Ook in de eenzaam-
pad te gaan en de weg te vervolgen.
heid, die Filius vooral ’s nachts ervaart, is God
16 | B o de m | juli 2009
q
soms zelfs saaie dingen maakt deze dingen juist extra mooi.
juli 2009 | B o de m | 17