Bouw en ict

Vrijdag 15 april 2016 / Dagblad voor de bouw / nummer 65 160ste jaargang. BIM Media, Postbus 16262, 2500 BG Den Haag

Special interview pagina 11

interview pagina 5 De gevolgen van ICT in de bouw zijn enorm groot, stelt Marjet Rutten. Veel mensenwerk kan volgens haar door systemen worden vervangen.

De stadspopulatie blijft groeien. Hoe blijft de stad een leefbare plek? Wij vroegen het Brian Benjamin, programmamanager Smart City.

evenement pagina 17 De BIM praktijkdag biedt voor de derde keer een gevarieerd programma dat vanuit verschillende invalshoeken het werken met BIM behandelt.

reportage pagina 23 Met 1000 miljard blokjes is Nederland in de virtuele wereld ‘Geocraft’ beschikbaar.

Bouw & ICT

Data en openingstijden

Donderdag 21 april 9.00 tot 17.00 uur Locatie

Jaarbeurs | Utrecht

Werkt u in de bouw, dan krijgt u onherroepelijk te maken met het Bouw Informatie Model (BIM). Logisch, want integraal samenwerken biedt volop kansen. Maar die worden niet automatisch realiteit. In de praktijk vergt BIM een investering op bijna elk niveau van een organisatie. Elke beslissing telt. Waarom het wiel zelf uitvinden als u kunt leren van de ervaringen van anderen? Kom op donderdag 21 april 2016 naar de BIM praktijkdag in de Jaarbeurs in Utrecht en ontdek in één dag wat wel en wat niet werkt.

BIM praktijkdag

Leren van ervaring

Informatiemarkt

De BIM praktijkdag is het enige onafhankelijke congres waar

De implementatie van BIM in uw organisatie vraagt een

echte ervaring wordt gedeeld over de toepassing van het

combinatie van een heldere visie, aanpassing van uw

Bouw Informatie Model in de hele keten van ontwerp, bouw

processen en cultuur en de inzet van de juiste IT-tools. Op

en beheer. De praktijk is de beste leerschool. Daarom vormen

de informatiemarkt vindt u diverse leveranciers die u hierbij

praktijkvoorbeelden het hart van het programma.

graag ondersteunen.

Praktijkcases worden afgewisseld met korte presentaties over actuele onderwerpen in het BIM-landschap. De

Inschrijven

voorbeelden komen uit alle disciplines: opdrachtgevers,

Vroege beslissers schrijven in tegen een

architecten, aannemers, adviseurs, installateurs en

gereduceerd tarief. In plaats van €199,- betaalt u

toeleverende industrie. De presentaties zijn kort en krachtig

slechts €149,- voor ons interactieve en afwisselende

en worden verzorgd door doorgewinterde, onafhankelijke

programma, inclusief lunch en borrel. Let wel, deze

ervaringsdeskundigen.

actie loopt tot en met 24 maart!

Als “Bimmer“ bent u vaak een pionier in uw organisatie.

Kijk voor meer informatie op bimpraktijkdag.nl

Ontmoet vakgenoten Herkent u de uitdaging om collega’s te overtuigen en gevestigde werkwijzen en processen te doorbreken? Op de BIM praktijkdag treft u ruim 400 mede-pioniers die net als u de volgende stap willen zetten. Deelnemers aan eerdere edities van de BIM praktijkdag ervoeren dit als uiterst waardevol voor hun netwerk.

13829 JAA BIM Advertorial 266x398 V2.indd 1

21-03-16 10:27

Bou w & i ct

Cobouw Special Vrijdag 15 april 2016

3

Inhoud

Digitale utopie

V

5 ICT in de bouw is meer dan BIM alleen / Jeroen Kreule

bouw nog regelmatig worstelt met de digitale implementatie: BIM

is er overal wel, maar nog lang niet ingeburgerd. Niet alleen speelt

9 Connected verlichting als basis van smart cities

digitalisering bij deze groep jongeren een belangrijke rol in hun

leven, maar zij kunnen ook nog eens bouwen. Mijn zoons (12)

11 Een slimmere stad, hoe doe je dat? / Brian van der Bol

oor de jongens en meisjes die nu op (de middelbare) school zitten, zijn tablets en mobiele telefoons net zo gewoon als de

boterham in hun lunchbakje. Terwijl in de dagelijkse praktijk de

spelen in hun vrije tijd urenlang het online spel Minecraft waarin hele werelden worden gebouwd: eerst door de bodem af te graven,

6 Samenwerken tussen alle bouwdisciplines / Tijdo van der Zee / Edo Beerda

15 Grote keuzevrijheid door woningcatalogus

om vervolgens letterlijk kastelen te bouwen. Over de hele wereld

zijn inmiddels 70 miljoen licenties van het spel verkocht. Niet

17 BIM praktijkdag 2016: een brede blik op BIM

verbazingwekkend dat Microsoft er veel geld voor over had om de

19 BIM verandert de bouw ingrijpend / Peter de Lange

ontwikkelaars van Minecraft uit te kopen en het spel in te gaan

21 Geïntegreerd BIM-systeem maakt slimmer werken

zetten voor onderwijsapplicaties en als design-tool voor grotemensen-projecten. Het belooft wat, al die jonge mensen die digi-

/ Pieter de Mos

mogelijk

taal kunnen bouwen. Bij mijn zoons vertaalt deze “skill” zich ook

21 Scholieren ontwerpen Nederland in Minecraft

in het kunnen lezen van plattegronden, 3D-inzicht en het werken

met bijvoorbeeld SketchUp. Deze generatie heeft ambitie om een in

23 De bouw kan juist voorop gaan lopen / Armand Landman

alle opzichten gezonde wereld te bouwen, zoveel is zeker.

23 Verdieping

Misschien moeten we die ambitie maar snel de ruimte geven.

Caroline Kruit

Uitgever Customer Media

/ Marianne Linde

c.kruit@bimmedia.nl

Omslag

Colofon De inhoud van deze special valt onder verantwoordelijkheid van de uitgever.

Klantenservice (070) 3046777 Redactie telefoon (070) 3046700 Postbus 16262, 2500 BG Den Haag Internet www.cobouw.nl E-mail cobouw@bimmedia.nl Hoofdredacteur Boudewijn Warbroek Uitgever Caroline Kruit Eindredactie en coördinatie Nienke Abma, Nanda van Dijk , Patty van der Sar, Ingrid de Zwart-Schaap Medewerkers Edo Beerda, Brian van der Bol, Jeroen Kreule, Armand Landman, Peter de Lange, Pieter de Mos, Tijdo van der Zee Vormgeving Hans de Jong Opmaak Bastiaan Stuy

De Amsterdamse Dam in Minecraft. De ruwe pixels van het spel - waar miljoenen kinderen werelden mee bouwen - geven vorm aan dit stukje Nederland, tot en met de infrastructuur in de bodem. Het geo-adviesbureau Geodan zet Minecraft in om simulaties te maken en hebben daartoe heel Nederland nagebouwd. Dit brokje Amsterdam is door hen opgebouwd en “uitgesneden”. Hoe ze Minecraft inzetten, is te lezen in het artikel op pagina 21.

Beeld “De Dam in Minecraft” door Geodan.

Abonnementen: wijzigingen, klachten bezorging en opgave nieuwe abonnees: Klantenservice: (070) 3046777. Jaarabonnement binnenland € 775,- (excl. btw).

Overnemen artikelen: voor het overnemen van (een gedeelte van) artikelen uit deze uitgave dient men zich te wenden tot de uitgever. Op alle artikelen in Cobouw of op Cobouw.nl berust auteursrecht. Auteursrechtelijk beschermde werken mogen niet elders openbaar gemaakt worden, gearchiveerd worden of verveelvoudigd worden zonder schriftelijke toestemming van de hoofdredacteur of de uitgever. Indien bij gebruik van artikelen van dagblad Cobouw en/of Cobouw.nl niet is voldaan aan bovenstaande, is Cobouw gerechtigd hiervoor schadevergoeding te claimen.

BIMmen doe je samen!

Bouwsoftware BouwVision stelt BIM centraal Wilt u ook de samenwerking met uw ketenpartners optimaliseren?

Werk bedrijfsbreed met BouwVision BIM-integratie. Op uw PC, laptop, tablet of telefoon.

Verrijk BIM-modellen met ERP en xRM data; voor een volledige integratie van BIM processen met uw backoffice.

BouwVision maakt BIM gedurende de hele lifecycle van een gebouw toegankelijk voor alle bouwpartners.

BIM voor iedereen BouwVision ERP | xRM | Mobile | Portals BouwVision is innovatieve bouwsoftware van Herke ICT Group, voor al uw IT support.

Gebaseerd op Microsoft Dynamics NAV en CRM, uitgebreid met apps en portals.

BouwVision maakt de dagelijkse processen in de bouw makkelijker.

Meer weten? Bel of mail Herke ICT Group voor een afspraak 072 -727 1100 | info@bouwvision.nl | www.bouwvision.nl HERK1601_Advertentie_Cobouw_Bouwvision (266x190)_v2.indd 1

5-4-2016 17:22:51

www.abt.eu

Parametrisch gewapende windturbine fundatie

bouwen aan ambities Iets moois willen maken. Of misschien gewoon de hoogste, de beste. En voor zo min mogelijk, zo veel mogelijk meters. Iedere opdrachtgever, iedere architect wil ‘iets’ – streeft, verlangt en vraagt.

Wat hun wens ook is, de ingenieurs en adviseurs van ABT zorgen voor de technische uitwerking. Al meer dan 60 jaar. Geïntegreerde oplossingen, maakbaar en vooral haalbaar – hoe groot, klein, ingewikkeld of gewoon

de vraag ook is. Grensverleggend waar nodig, maar altijd solide. Wat onmogelijk lijkt, toch mogelijk maken.

Voor onze opdrachtgevers, voor onze medewerkers en voor een betere wereld. ABT bouwt aan ambities.

bou w & i ct

Cobouw Special Vrijdag 15 april 2016

5

INTERVIEW De gevolgen van de mogelijkheden van ICT zijn enorm groot, stelt Marjet Rutten. Veel mensenwerk kan volgens haar door systemen worden vervangen / Jeroen Kreule

ICT in de bouw is meer dan BIM alleen V

ooropgesteld, Marjet Rutten is geen technicus. Dus vraag haar niet naar details van de technische specificaties van een HR+-ketel, laat staan dat ze er een kan ophangen en aansluiten. En toch denkt Rutten dat ze het over een paar jaar wél zelf kan, als ze dat zou willen. Niet omdat ze van plan is een opleiding installatietechniek of iets vergelijkbaars te volgen, maar omdat de techniek en vooral ICT het mogelijk maken.

Hoe Rutten het voor zich ziet? “Dan sta ik op zolder, op de plek waar de ketel komt te hangen, en draag vermoedelijk een soort comfortabele, kleine Hololens die de bestaande ruimte voorziet van augmented reality. Vervolgens wordt mij ter plekke en op een eenvoudige manier uitgelegd hoe ik de ketel moet installeren. Natuurlijk zitten er haken en ogen aan, bijvoorbeeld op het gebied van veiligheid: bij het aansluiten van een ketel komt iets meer kijken dan alleen maar een stekker in het stopcontact steken, maar ook daar komen oplossingen voor.

Het gaat er in elk geval om dat de ontwikkelingen sneller gaan dan we denken. En dat de rol van de klant steeds centraler wordt gesteld: de markt is veranderd van een aanbod- naar een vraagmarkt.”

“

BIM moet niet belangrijker worden gemaakt dan het is ICT in de bouw Marjet Rutten, sinds 1998 werkzaam in de bouwbranche, houdt zich als zelfstandige veel bezig met allerlei vormen van innovatie in de sector. Dat doet ze onder meer als marketeer, innovator, aanjager, columnist, workshopbegeleider, spreker en adviseur. Onlangs schreef ze in Cobouw een prikkelende column over (de toekomst van) ICT in de bouw, met aandacht voor de opkomst van Smart Industry, 3D-printers en industriële robots. “De bouw vindt in de toekomst plaats in fabrieken die niet worden aangestuurd door mensen, maar door systemen.

Bouwwerken worden vervaardigd door industriële robots, de configuratoren staan continu in verbinding met de fabriekscomputers. Voorraadcontrole, planning; alles gaat automatisch, terwijl de klant nog aan het ontwerpen is. De keten slinkt hierdoor enorm”, schrijft Rutten.

Lef en geld Voor het bouwen van dergelijke fabrieken zijn twee aspecten belangrijk, vertelt Rutten: lef en geld. “De investeringen om zo’n fabriek neer te zetten, zijn enorm hoog: ik heb het niet over een of twee miljoen, maar over heel veel miljoenen. Zoiets past echter niet in de huidige investeringsstructuur van bouwbedrijven. Los van de vraag waar ze het geld vandaan moeten halen, willen met name de traditionele bouwbedrijven pas in iets investeren als ze zeker weten dat het geld op afzienbare termijn wordt terugverdiend. Tesla, fabrikant van elektrische auto’s, is nou typisch een bedrijf dat wel durft te investeren.

Het zou mij dan ook niks verbazen wanneer een Tesla-achtig bedrijf zich in de bouwwereld gaat begeven.”

Geïntegreerde gevelelementen Rutten kan niet in de toekomst kijken, maar weet zeker dat bouwelementen in de toekomst uit een fabriek komen.

Marjet Rutten (1977) is vanaf 1998 werkzaam in de branche en wil bijdragen aan een dynamische, succesvolle bouwsector. Zij doet dit door organisaties bewust te maken van de ontwikkelingen om hen heen en hen concrete handvatten te geven hoe zij daarop kunnen inspelen. Innovatie en marketing zijn thema’s waar ze warm voor loopt. In 2012 maakte ze onderdeel uit van het door minister Spies ingestelde Bouwteam om te komen tot een Toekomstagenda bouw. Ook bij de uitvoering van deze agenda, de zogenoemde Actieagenda Bouw, is zij nauw betrokken. www.marjetrutten.nl

Als zelfstandige houdt Marjet Rutten zich bezig met allerlei vormen van innovatie. Foto: Xella Nederland “Neem een gevel. Op dit moment bestaat het bouwen van een gevel uit het stapelen van elementen, toch? Zo’n gevel bestaat misschien uit vijf verschillende materialen en wordt zo neergezet dat er ook nog leidingen doorheen kunnen. Kijk niet raar op wanneer er straks geïntegreerde gevelelementen, inclusief uitsparingen voor leidingen, worden gemaakt van een of andere bio-nano-kunststof. Daarbij wordt dus gebruikgemaakt van één materiaal dat ook nog eens de eigenschap heeft dat het isoleert. Deze elementen komen wellicht uit een 3D-printer rollen. Het is er nog niet, maar het gaat komen, daarvan ben ik overtuigd.”

Geautomatiseerde systemen Rutten stelt dat heel veel mensenwerk nu al door systemen kan worden vervangen. “Ja, ook in de bouw”, voegt ze daar aan toe.

“Dan gaat het over het bestellen van producten tot het plannen van roosters: bij veel bedrijven is zoiets nog steeds handwerk, terwijl er volledig geautomatiseerde systemen bestaan die het zo kunnen overnemen. Ander voorbeeld: overzichten van financiële stromen van een bouwproject. Er zijn maar wat uitvoerders die geen volledig overzicht van de actuele financiële status hebben. Terwijl die software gewoon bestaat. Van Bouw7 bijvoorbeeld, een startup die mooie dingen doet en zeker voor het klein bedrijf een eenvoudige oplossing biedt.

Aan de kosten kan het niet liggen, want je hebt al software vanaf een euro per dag... Dat bedrijven hier nog veel te weinig gebruik van maken, vind ik onbegrijpelijk.”

Wat Rutten wil zeggen is dat de gevolgen van de mogelijkheden die ICT met zich meebrengt, enorm groot zijn. Natuurlijk wordt er in de bouw aan ICT geproefd. BIM? “Ja”, zegt Rutten. “Maar BIM moet niet belangrijker worden gemaakt dan het is: het is een onderdeel. Niet onbelangrijk, maar er is zoveel meer.”

Conservatief Rutten vindt de bouwwereld nog steeds aardig conservatief, terwijl organisaties in de bouw- en installatiesector in haar ogen toch extra stappen moeten zetten om met de toekomst bezig te zijn: ze moeten out-of-the-box leren denken, met name op het gebied van innovaties.

Ze ziet gelukkig steeds vaker veelbelovende initiatieven.

Zoals TBI Woonlab, dat architecten heeft opgeroepen gevels te ontwerpen die door robots kunnen worden geproduceerd in de betonfabriek van Voorbij Prefab. VolkerWessels heeft met MorgenWonen een nieuwe bouwstandaard geïntroduceerd: assembleren op een industrieel platform. Daarbij wordt de woning volgens VolkerWessels geassembleerd met plug and play bouwdelen, in een supersnelle bouwtijd. Rutten noemt verder Think Wonen, een bedrijf dat woningen in een fabriek bouwt; deze woning wordt op locatie in enkele uren geplaatst.

De oplevering is een à twee weken later.

“

De ontwikkelingen gaan sneller dan we denken

Rutten waarschuwt voor gemakzucht. “Veel bedrijven denken dat ze binnenkort weer lekker achterover kunnen gaan leunen, als de markt zijn oude volume weer heeft. Maar maak je borst maar nat: de komende jaren gaat het er echt om spannen.”

6

Bo uw & I C T

Cobouw Special Vrijdag 15 april 2016

INTERVIEW Hurks, Kuijpers en ULC modelleerden het nieuwe laboratorium- en onderwijsgebouw van de TU Delft in detailniveau LOD 400 / Tijdo van der Zee

Samenwerken tussen alle bouwdisciplines D

e leercurve was steil, maar na 2,5 jaar van ontwerpen en bouwen zijn bouwer Hurks en de technisch dienstverleners Kuijpers en ULC trots op het resultaat. En terecht, want de 30.000 vierkante meter van het gloednieuwe laboratorium- en onderwijsgebouw van de faculteit Technische Natuurwetenschappen van de TU Delft zit tjokvol complexe installaties. Zowel het ontwerp als de realisatie vonden plaats vanuit BIM.

Begin februari werd het Delftse faculteitsgebouw van de hand van Ector Hoogstad Architecten in gebruik genomen. Nu, een aantal maanden later, blikken drie betrokkenen op het kantoor van Hurks in ’s-Hertogenbosch terug op het proces. Johan Bredenbeek, bedrijfsleider bij ULC Installatietechniek, Stefan Kauffeld, BIM-regisseur bij Hurks en Alexander Hoos, informatiemanager bij Kuijpers zijn inmiddels geen vreemden meer van elkaar. Want dat is een van de voorwaarden bij BIM: samenwerken tussen alle bouwdisciplines, vanaf het begin. En dan zie je elkaar vaak.

BIM-protocol Bij de tender die de TU Delft in 2013 voor het gebouw uitschreef, was het BIM-protocol al bijgevoegd. Daarin werden de verschillende eisen ten aanzien van BIM al uiteengezet. “In de realisatiefase moesten wij komen tot detailniveau LOD 400”, zegt Hoos. En Kauffeld vult aan: “Dat was een hoog ambitieniveau vanuit de opdrachtgever. Daar hebben we met z’n allen ‘ja’ tegen gezegd. En het is ons gelukt, maar de leercurve was erg steil. Geen van ons had eerder een project van deze omvang in BIM gedaan.”

Tijdens het proces zag het projectteam zich geconfronteerd met verschillende uitdagingen. Zowel softwarematige beperkingen als een weerbarstige bouwcultuur moesten overwonnen worden. “We hebben veel weerstand gevoeld, uit alle lagen van de organisaties, vooral in de fases dat het allemaal even

tegenzat en we tijdelijk achter kwamen te lopen met de planning”, zegt Bredenbeek.

Cultuur Wil je echt de vruchten plukken van BIM, dan moeten de bouwpartners al in de bestekfase worden betrokken. Dat is ook de werkwijze die gekozen is in Delft. “Dit is de zuivere BIMvorm. We waren medeverantwoordelijk voor het opzetten van het bestek. En dat betekent dat je later, in de uitvoeringsfase, niet naar een ander kan gaan wijzen. Je was er immers zelf al die tijd al bij.” Deze vroege betrokkenheid leverde een heel dynamisch BIM-model op, waar telkens wel wat in aangepast

“

We konden veel sneller en beter onze informatiebehoefte aan de leveranciers sturen

werd. En dat is een heel andere gang van zaken dan bij het traditionele bouwen, waarbij de bouwfases elkaar netjes opvolgen.

Kauffeld: “Daar moesten veel mensen toch aan wennen en het vergde een omslag in het denken. Niet iedereen wil daar direct in mee.”

Software Wanneer je een gebouw van 30.000 vierkante meter op LOD 400-niveau in de computer wil opbouwen, dan vliegen de gigabytes je al snel om de oren. De meeste BIM-modelleersoft-

ware is daar (nog) niet op berekend. Ondanks al het ‘huiswerk’ dat vooraf was gedaan, bleek ook het in Delft gebruikte Revit van Autodesk zijn beperkingen te hebben. “De schaalgrootte maakt dat je tegen allerlei dingen aanloopt die je van tevoren niet kan voorzien”, zegt Hoos.

Bredenbeek: “Alleen al aan de installaties waren op een gegeven moment vijftien mensen aan het modelleren. De vraag was alleen: kunnen zij gelijktijdig in het model werken? Dat kon, maar we moesten daarvoor wel zaken aanpassen.” Ander punt was dat de software alleen maar goed kon blijven draaien als het model niet groter was dan 250 MB. Dit terwijl het volledige laboratorium vele malen meer bytes nodig had. Ook bleken er beperkingen te zijn aan het aantal componenten in een systeem. Daarom werd, met input van Autodesk, een aantal beheersmaatregelen ingevoerd. Hoos: “Zodra wij zagen dat een model groter werd dan 200 MB, moest het in tweeën geknipt worden. Dat leidde ertoe dat we uiteindelijk meer dan tien modellen hadden. En dat moest natuurlijk goed gecoördineerd worden.”

Bouwtekening Nóg een technisch puntje dat het team gaandeweg moest oplossen: de vertrouwde bouwtekening kon vanuit de software niet worden uitgeprint. “Maar een tekening van 1 meter bij 1,80 meter kan je simpelweg niet goed bekijken op je tabletscherm.

En in de bouwkeet hangt vaak wel een groter scherm, maar die neem je niet mee onder je arm de bouwplaats op.” Volgens Bredenbeek geeft dit laatste punt meteen aan hoe belangrijk het is om binnen een bouwproject mensen vrij te maken om dit soort problemen op te lossen. “Want als je dat niet doet, dan moet iemand anders het doen en blijft er productiewerk liggen.”

De energie, tijd en geld die in de ‘voorkant’ van het proces is gestoken bij de uitwerking van het installatiemodel, heeft zich uiteindelijk wel degelijk terugverdiend in de integrale engineering van de constructieonderdelen, zegt Kauffeld. “We konden

Tijdens het proces stonden Alexander Hoos (l), Johan Bredenbeek (m), Stefan Kauffeld (r) voor verschillende uitdagingen. Beeld: Van Assendelft Fotografie, Jeroen Appels

Bou w & I CT

Cobouw Special Vrijdag 15 april 2016

7

De nieuwe faculteit wordt aangesloten op de centrale systemen van de universiteit.. nu veel sneller en beter onze informatiebehoefte voor bijvoorbeeld sparingen digitaal aan de leveranciers sturen en we kregen hun modellen met exact de juiste sparingen ook weer veel sneller retour. De sparingen in de drukschotten zijn door een afgestemde werkmethodiek zelfs voortijdig met een waterjet aangebracht.”

Collegebanken Niet alleen de opdrachtnemers binnen het project hebben een steile leercurve doorlopen. Dat gold zeker ook voor de op-

drachtgever, de TU Delft. De drie BIM-mannen van Hurks, Kuijpers en ULC zijn lovend over de opstelling van de universiteit. “Er zullen zeker opdrachtgevers zijn die halverwege het bijltje erbij neergooien, maar niet de TU Delft”, zegt Hoos. “Zij begrepen dat het een leerproces was.”

Hoos: “Door dit project hebben we van beide kanten veel respect voor elkaar gekregen. Er is een vertrouwensband gesmeed. Dat heeft er onder meer toe geleid dat het meerjarig onderhoudscontract voor het gebouw aan ons is gegund. En mogelijk gaan we dit zelfs in LOD 500-niveau, in BIM dus,

oppakken. We zijn met de opdrachtgever TU Delft hierover in gesprek.”

En, wat toch ook wel een heel mooi gevolg is: de bouwcombinatie werd vorig jaar uitgenodigd om over de ins en outs van het project te vertellen voor een volle collegezaal van masterstudenten. “En dit jaar gaan we dit op verzoek van de TU Delft wederom doen. Die studenten weten alles van de theorie. Wij laten graag zien hoe het in de praktijk werkt.”

Langsdoorsnede leveranciermodellen en installaties laboratoriumgebouw TU Delft.

Snelle en betrouwbare berekeningen voor Installatie

Bouwbesluit

Advies

es. Bel ons voor

or uw BIM proc t oplossingen vo

BINK bied

BINK Software BV - T 078 740 02 00 info@binksoftware.nl - www.binksoftware.nl

INSTALLATIE TECHNIEK Sanitair en riolering Gas, lucht en verwarming Elektrotechniek Lood- en zinkwerken

Bezoekadres: Kamperzeedijk 107 8281 PD Genemuiden

CONSTRUCTIES METAALSLUIS Utiliteitsbouw Constructies Naadloze productie

Postadres: Kamperzeedijk 57 8281 PB Genemuiden

T: E: W:

038 - 344 65 55 info@vd-sluis.nl www.vd-sluis.nl

advies!

Bou w & I CT

Cobouw Special Vrijdag 15 april 2016

9

REPORTAGE Straatlantaarns die enge plekken beter verlichten en die dimmen als iedereen slaapt. Philips Lighting boekt hiermee binnen het project connected lighting snel vooruitgang / Edo Beerda

Connected verlichting als basis van smart cities E

r is een revolutie gaande in de lichtbranche die zijn weerga niet kent. Connected verlichtingssystemen en sensoren zorgen er straks voor dat huizen reageren op bewoners en straten op voorbijrijdende auto’s. “De ledrevolutie was niets vergeleken met wat dit teweeg gaat brengen.”

Straatlantaarns kunnen binnenkort draadloos contact met elkaar onderhouden en beheerders kunnen ze aansturen vanuit een centrale computerunit. Dat maakt het mogelijk ‘enge’ plekken extra in het licht te zetten, het lichtbeeld van een straat te verbeteren bij drukte, of juist te dimmen als iedereen ligt te slapen. “We kunnen in principe alles met alles verbinden. Het concept van smart cities is geen idee meer, maar een realiteit”, zegt Dominiek Plancke, directeur Professional Lighting Solutions bij Philips Lighting.

Connected lighting Het Eindhovense elektronicaconcern maakte recentelijk op de beurs Light & Building in Frankfurt de volgende stap bekend in de ‘connected lighting’: een samenwerking met Vodafone. Straatlantaarns in het CityTouch systeem worden uitgerust met een simkaart en kunnen daardoor gebruik gaan maken van het machine-to-machine (M2M) netwerk van Vodafone.

De armaturen zijn daartoe voorzien van connectors om functionaliteit toe te voegen. Via een draadloze internetverbinding is het mogelijk het straatlicht te dimmen of juist feller te maken, op ieder willekeurig tijdstip en locatie.

Het elektronicaconcern gaat ervan uit dat het systeem tot 30 procent extra energiebesparing oplevert.

Dat komt bovenop de besparing van 40 procent die ontstaat doordat het nieuwe ‘CityTouch’ verlichtingsysteem gebruik maakt van ledverlichting. “En het mooie is dat je ze gewoon in de bestaande verlichtingspunten kunt schroeven”, zegt Plancke. Met Cisco – een andere samenwerkingspartner – laten Philips en Alliander sinds kort al bij Amsterdam Arena zien wat een combinatie van sensors en gestuurde verlichting kan betekenen voor de sfeer in de openbare ruimte.

Slimme straatlantaarns: aan als er mensen komen en uit op rustige momenten.

Onderhoud wordt ook efficiënter en makkelijker. Omdat de beheerder realtime informatie krijgt over de werking en staat van onderhoud worden lampen niet meer nodeloos vervangen of nagekeken. Staat een lamp op het punt om het te begeven, dan stuurt een operator onderhoudsmensen gericht naar het betreffende verlichtingspunt.

Ledverlichting De potentiële markt voor superzuinige gestuurde ledverlichting is enorm. Nu maakt wereldwijd pas 12 procent van alle straatverlichting gebruik van led en is nog geen 2 procent ‘connected’. Directeur Eric Rondolat van Philips Lighting noemt ‘connected’ verlichting de ruggengraat van de toekomstige smart city, waarin alles met alles communiceert. “Wij zien onszelf als het lichtbedrijf voor het ‘Internet of Things’. En daarbij kijken we veel verder dan alleen naar verlichting.”

Thuis de lampen via de smartphone aanzetten en dimmen.

De DigiStreet maakt gebruik van armaturen met een extra connector aan de onderzijde waarin allerhande sensoren kunnen worden geklikt.

Een ingebouwde Xitanium Sensor Ready driver maakt het mogelijk informatie van diverse sensoren te verwerken. Bijvoorbeeld een sensor die de verkeersintensiteit meet of een bewegingsdetector. Er zijn ook andere sensors mee te verbinden die niets met licht te maken hebben, zoals een luchtkwaliteitmeter of een parkeersensor. Die kan doorgeven of er vrije parkeerplaatsen beschikbaar zijn. Vodafone heeft al laten zien dat zijn M2M-netwerk, waaraan het Philipssysteem nu wordt gekoppeld, het ook mogelijk maakt gestolen fietsen te traceren of verkeerslichten eerder op groen te laten springen bij naderend verkeer.

Auto’s opladen Dat straatlantaarns in de toekomst meer doen dan licht geven, lieten

diverse producenten zien op Europa’s grootste lichtbeurs. Er zijn al lantaarnpalen die de bezettingsgraad van nabijgelegen bankjes bijhouden en gebruikers ervan wifi aanbieden. Of lantaarns die elektrische auto’s opladen. BMW werkt aan een proef in München waarbij elektrische auto’s stroom kunnen tappen uit elke lantaarnpaal in een wijk. Het moet de drempel voor grootschalige doorbraak van de elektrische auto – de angst stil te komen staan – definitief slechten.

In Rotterdam staat al een slimme Lightwell-lantaarnpaal die elektrische auto’s oplaadt en via cameratoezicht bewaakt. Camera’s en sensors helpen ook bij het ‘aanwijzen’ van lege parkeervakken voor automobilisten.

Autotunnels Combinaties van ledlicht, sensoren en draadloze connectiviteit maakt ook autotunnels veiliger.

Beheerders kunnen straatlantaarns straks vanuit een computerunit aansturen.

Het Total Tunnel concept van Philips kan bijvoorbeeld via detectielampen reageren op de lichtintensiteit buiten. Als het buiten stralend zonnig is, voorkomt het systeem dat automobilisten de tunnel ervaren als een donker gat. De entree wordt automatisch extra aangelicht om ongelukken te voorkomen.

Concurrent Schréder introduceert een prefab, razendsnel in elkaar te klikken bekabelingsysteem waarmee ook bestaande tunnels ‘slim’ zijn te maken met communicerende verlichtingsarmaturen.

Omdat tunnelbeheerders kunnen reageren op de hoeveelheid van het verkeer, kan het lichtgebruik naar beneden en gaan lampen langer mee. Communicerende verlichtingspunten helpen ook het verkeer rond een ongevalsplek te leiden.

Binnenshuis Ook binnenshuis gaat van alles veranderen. De Philips Hue lamp, nu al verkrijgbaar in iedere elektronicawinkel, stelt consumenten in staat lampen via de smartphone aan te zetten, van kleur te laten verspringen of subtiel te laten wekken om frisser op te staan.

Soortgelijke gadgets zijn er straks voor grootschaliger toepassingen. In het totaal vernieuwde hoofdkantoor van Alliander zorgt een ‘Power-overEthernet’ systeem ervoor dat smartphones via een speciale app de code van het armatuur in de buurt registreren en doorgeven.

De gebouwbeheerder weet op basis daarvan welk gebouwdeel hij kan sluiten om energieverbruik te reduceren en waar hij moet laten schoonmaken. Plancke: “We dachten dat LED een ommekeer was, maar connectivity is de echte revolutie.”

UNDER VIRTUAL CONSTRUCTION HFB is als BIM bureau gestart in seriematige woningbouw.

Wij zouden HFB niet zijn zonder expansiedrift.

We wilden meer, we wilden beter en de beste zijn. Voor onszelf en natuurlijk voor onze partners.

Zie hier het Noordgebouw.

Een treffende afspiegeling van wat wij inmiddels in onze mars hebben.

Deze realisatie is een onderdeel van het Masterplan Stationsgebied in Utrecht. Samen met onze partners is HFB hierin de trotse virtuele bouwer.

Hotel, appartementen, kantoor en retail gekoppeld aan een voetgangerspassage dóór het gebouw, het treinspoor ernaast en de grootste fietsenstalling ter wereld eronder: Wij zorgen dat het past.

HFB bimt voorwaarts.

Het Noordgebouw is een ontwerp van MONK Architecten BNA. HFB werkt samen met Dura Vermeer en VORM aan de realisatie.

Volg ons ook op Weena 723 3013 AM Rotterdam 010 - 266 66 44 | www.hfb-groep.nl

Advertentie-Cobouw_2016-04-06.indd 3

5-4-2016 9:55:51

bou w & I CT

Cobouw Special Vrijdag 15 april 2016

11

INTERVIEW De stadspopulatie blijft groeien. De vraag is dus hoe de stad daarbij een leefbare plek blijft. Innovatieve technologieën bieden uitkomst / Brian van der Bol

Een slimmere stad, hoe doe je dat?

E

en slimme stad is op zijn toekomst voorbereid.

“De ontwikkelingen met zelfrijdende auto’s gaan heel hard, als gemeente moet je daar nu al op inspelen”, zegt Brian Benjamin, programmamanager Smart City bij de gemeente Den Haag.

Ruim de helft van de wereldbevolking woont tegenwoordig in steden en dat zal de komende jaren alleen maar toenemen. Een van de belangrijkste vraagstukken voor de betrokken bestuurders is: hoe houd je de stad leefbaar voor steeds meer mensen?

Onder andere door gebruik te maken van slimme technologie.

Sommige van die steden noemen zichzelf smart cities. Zo ook Den Haag.

De gemeente wil met “innovatieve technologieën” maatschappelijke vraagstukken aanpakken en de “concurrentiepositie en de kwaliteit van leven en duurzaamheid in regio Den Haag verbeteren.” Samen met kennisinstellingen, bedrijven en burgers start hij pilots en projecten. Zo wordt technologie ingezet bij slimme en energiezuinige lantaarnpalen, om parkeerverkeer in goede banen te leiden en om ouderen langer thuis te laten wonen. Brian Benjamin probeert als ‘een soort makelaar’ interessante partijen bij elkaar te brengen.

Wat is een smart city precies?

“Daar bestaan verschillende definities voor, die van mij is: digitalisering gebruiken om de verduurzaming van de stad te stimuleren. Via sociale media en apps wordt het steeds eenvoudiger om grote hoeveelheden data te verzamelen.

Die data kan je gebruiken om je stad beter en slimmer in te richten en de dienstverlening voor de burgers te verbeteren.

In Den Haag is nu al 70 procent van de gemeentelijke dienstverlening digitaal en dat moet 90 procent worden.”

Geef eens een voorbeeld van gemeentelijke dienstverlening die is verbeterd dankzij digitalisering.

“Vroeger kondigde de gemeente bouwplannen aan in de plaatselijke krant. Had je die krant toevallig niet gelezen, dan had je pech. Nu worden mensen vanaf de bouwaanvraag online bij het proces betrokken en uitgenodigd om hun mening te laten horen. En je kunt ook steeds betere digitale impressies laten zien.

Een softwarebedrijf op bedrijventerrein de Binckhorst heeft een programma ontwikkeld waarmee je kunt laten zien wat er gebeurt als je een gebouw aanpast. Wat gebeurt er bijvoorbeeld met de schaduw als je een gebouw twee verdiepingen hoger of tien meter breder maakt? In 3D-modellen worden verschillende databronnen, zoals voor geluid, verkeer en milieu, aan elkaar gekoppeld. Zo krijgen mensen meer inzicht in wat er in hun woonomgeving gebeurt en snappen ze daardoor ook beter waarom een gemeente bepaalde keuzes maakt.”

Toch hebben nog altijd veel mensen het gevoel dat de overheid hun opvattingen niet serieus neemt.

“Je kan als gemeente niet ieder individu tevreden stellen, maar in Den Haag wordt wel degelijk naar de inwoners geluisterd.

Neem het Spuiforum op het Spuiplein, dat is aangepast na massaal protest uit de stad.”

Brian Benjamin, programmamanager Smart City bij de gemeente Den Haag.

Zijn er ook domme steden?

“Uiteraard wil elke stad en gemeente mee in de technologische ontwikkelingen. Maar de vraag is: ben je ook bereid om daar in te investeren? Dat hoeft geen subsidie te zijn, ik ben daar niet zo van. Als een project interessant genoeg is, willen bedrijven er in investeren. Wij proberen als gemeente partijen bij elkaar te brengen, zoals een projectontwikkelaar, een woningcorporatie en een zorgverlener bij het project ‘Gezond Lang Thuis’.

Technologie kan helpen om mensen langer zelfstandig thuis te laten wonen. Zo kun je met sensoren het dagpatroon van ouderen volgen. Mantelzorgers kunnen daarmee efficiënter zorgverlenen, omdat ze afgaan op afwijkingen in het dagpatroon in plaats van dat ze een vast schema volgen.”

“

Als het gaat om bouwen, is er nog een wereld te winnen Wat doen overheden nog niet goed?

“Als het gaat om bouwen, is er nog een wereld te winnen. Er wordt veel gesproken over duurzaam bouwen, maar er is geen stad in Nederland die zijn doelen haalt. Dat heeft simpelweg met een gebrek aan urgentie en geld te maken. De markt wil best duurzaam bouwen, als er voldoende financiële prikkels zijn. En die zijn er nu nauwelijks.

Brian Benjamin (42) is programmamanager Smart City bij de gemeente Den Haag. In het verleden was hij onder meer accountmanager bij onder IBM en Microsoft. Voormalig eigenaar van een indoor golfcentrum en een managementbureau dat sportstimuleringstrajecten voor jongeren ontwikkelt. Benjamin was ook een paar jaar (2010-2014) gemeenteraadslid voor de VVD in zijn woonplaats Amsterdam. Hij deed de HEAO-opleiding Marketing aan de Hogeschool Holland. www.denhaag.nl

Smart City Den Haag.

Met technologie kun je veel slimmer gebruikmaken van gebouwen en energie. Zo kun je met sensoren meten of er iemand in een bepaalde ruimte is geweest. Zo niet, dan hoeft daar geen licht te branden of te worden schoongemaakt. Aan de hand van data kun je bijvoorbeeld zien wat de samenstelling is van wijken en welke kantoorgebouwen interessant zijn voor herontwikkeling. Waar mensen graag wonen en verblijven, valt gewoon te onderzoeken. Vroeger werd meer ontwikkeld op basis van aannames, tegenwoordig heb je meer feiten tot je beschikking.

In Scheveningen hebben we veel zoekverkeer, omdat mensen nog altijd denken dat op straat parkeren daar goedkoper is.

Met sensoren in parkeerplaatsen kun je bezoekers op hun smartphone een duidelijk overzicht geven van de beschikbare parkeerplaatsen en de bijbehorende kosten. De zoektijd naar een parkeerplaats neemt daardoor naar verwachting met 30 procent af. Omdat auto’s minder lang onnodig rondrijden, verbeter je de service, verhoog je de verkeersveiligheid én de duurzaamheid. Ook onderzoeken we de mogelijkheid om winkeliers de parkeerkosten voor hun klanten te laten betalen in blauwe parkeerzones. Hierdoor krijg je een directe relatie tussen een maatschappelijke voorziening en de economische activiteit waar het voor is bedoeld.”

Hoe garandeert een smart city de privacy van de inwoners? Anders gesteld: hoe voorkom je een big brother, een overheid die alles van de burgers weet?

“Als gemeente heb je je natuurlijk te houden aan wet- en regelgeving, maar als programmamanager zeg ik: privacy bestaat niet meer. Mensen geven veel gevoelige persoonlijke informatie weg aan Facebook en Google, omdat we gewend zijn geraakt aan ‘gratis dienstverlening’ van die bedrijven. Wij ruilen privacy in voor gemak. Als overheid hebben we slechts een zeer marginale rol. Ga maar na, hoeveel apps van de overheid heb jij op je mobiele telefoon? En van commerciële bedrijven? Dat bedoel ik.”

Revolutionair Spectaculair Modulair

VELUX helpt u met gratis AutoCAD-tool en BIM-modellen VELUX modulaire lichtstraten zijn gebaseerd op een 100% modulair concept dat uitvoerige werkvoorbereiding compleet overbodig maakt. Daarbij biedt VELUX u simpele, bondige CAD-tools waarmee u snel nauwkeurige en visueel aantrekkelijke tekeningen en presentaties creĂŤert. Met andere woorden, wij hebben de lichtstraat gecompleteerd, zodat u verder kunt met uw project.

VEL6033 2/1 adv Cobouw 266x398 mm.indd 2

07-03-16 14:05

Ontwerpen met daglicht VELUX modulaire lichtstraten voor een beter binnenklimaat

VELUX

BIM-objecten Snel, makkelijk en nauwkeurig

Download onze gratis CAD en BIM objecten: www.modulairelichtstraten.velux.nl

Krijg grip op bouwprojecten met BIM

Gebruik hoeveelheden uit het 3D-model voor de calculatie Integraal wijzigingenbeheer Bekijk het 3D-model op de bouwplaats vanuit de cloud Maak kostenvergelijking van verschillende ontwerpen

Het 3D-model als basis voor de uitvoering Bouwen kan simpeler. Bouw met BIM. Kijk voor meer informatie op www.vanmeijel.nl/BIM

bou w & I CT

Cobouw Special Vrijdag 15 april 2016

15

REPORTAGE Architectenbureau FORM heeft samen met de TBI groep een BIM woningcatalogus ontwikkeld.

Hiermee kunnen potentiële kopers van tevoren precies aangeven hoe zij hun huis willen hebben / Pieter de Mos

Grote keuzevrijheid door woningcatalogus B

ij architectenbureau FORM uit Wateringen zijn ze al heel ver met het gebruik van Building Information Modeling. Zo is samen met de TBI groep een omvangrijke woningcatalogus in BIM ‘gebouwd’ om de grote keuzevrijheid van de woningkoper handen en voeten te geven.

Het drietal TBI-ondernemingen, ERA Contour, Hazenberg Bouw en Koopmans Bouwgroep, heeft goed begrepen hoe je woningkopers verleidt. Met mooie benamingen zoals lekkerEIGENhuis, beterBASIShuis, WOONlab en WOONsmaak wordt de koper over de streep getrokken. Centraal staat het aanbod van een grote keuzevrijheid bij de gevel, de vorm en de inrichting van de nieuwe woning. Dat was vroeger wel anders: dan stond het huis er al kant-en-klaar en mocht je het kopen, maar ja, toen werkten we nog niet met BIM.

Simpele vraag Het begon met een simpele vraag.

Hoe kun je seriematige woningbouw realiseren met een zo groot mogelijke variatie, ofwel, hoe kun je een technisch en financieel goed uitgedokterde basiswoning extra aantrekkelijk maken voor kopers, die vaak zo hun eigen woonwensen hebben. Zich net even willen onderscheiden van de buren.

Duizenden opties zijn er nu dus mogelijk vanuit de BIM-catalogus.

Ze worden zichtbaar gemaakt in de woningconfigurator die door potentiële kopers online is te benaderen. Wilt u het balkonnetje in de gevel links of rechts of toch liever een groot raam op die plaats, een dakkapel, serre, uitbouw, twee of drie verdiepingen, u zegt het maar.

Graag een voordeur met een eigen ‘smoel’… geen probleem. Liever hout dan steen in de gevel of liever plaatmateriaal dan metselwerk, eigenlijk kan alles, zolang het maar in de BIM-catalogus is opgenomen.

Architect Jörgen Haring (l) en Robert Noordegraaf (r) van bureau FORM hebben met de TBI groep een woningcatalogus in BIM ‘gebouwd’.

Permanent in ontwikkeling

Rol van toeleveranciers

De catalogus is permanent in ontwikkeling: zo wordt per project gekeken welke elementen beschikbaar zijn. Ontbrekende elementen worden projectspecifiek toegevoegd en geslaagde projecten definitief in de bibliotheek opgenomen. Zo groeit de catalogus. Uiteraard speelt architectenbureau FORM daarbij een belangrijke rol Tegelijkertijd houdt de TBI-groep, als eigenaar van de catalogus, naast de uitvoeringstechnische inbreng de vinger goed aan de pols, want aan elke keuze hangt een prijskaartje voor de koper.

Nog verder op de achtergrond spelen toeleveranciers een rol.

Voorbij Prefab bijvoorbeeld wat betreft de betonnen elementen voor zowel de casco’s als voor de gevelinvulling. Betonnen vormelementen die – als test – worden gemaakt via printrobots die door de BIM-computer worden aangestuurd. Een verhaal op zich, dus ga eens bij Voorbij Prefab kijken zou ik zeggen.

Uiteindelijk zijn de complete conceptwoningen van TBI door alle co-makers in BIM uitgewerkt: zo

leverde Unilin bijvoorbeeld complete dakelementen in BIM. En wie weet kan straks ook de keukenleverancier het BIM-systeem binnentreden, om er samen met de woningkoper een keuken op maat en geheel naar wens te plaatsen.

Verbetertraject en faalkosten Wat in BIM zit is nog niet altijd perfect. Het is immers een nog jonge tak van sport. Dus levert elke project verbetervoorstellen op, die uiteindelijk in de woningcatalogus terecht moeten komen. Daar is tijd voor nodig.

Want in welke fase van een project – dat zomaar drie jaar kan lopen – voer je dergelijke wijzigingen door? Of wacht je tot een project is afgerond, maar ja, dan kunnen andere gelijktijdig lopende projecten daar nog niet van profiteren.

Een belangrijke reden om BIM in te zetten is immers ook om de faalkosten terug te dringen. Als de BIM systematiek is uitgevonden om de communicatie tussen de bouwpartners te verbeteren, dan geldt dat helemaal voor het verbetertraject.

Inspirerend eindresultaat

Project Droomweide in Bodegraven: overzicht tastveld.

niet al te lange tijd de Virtual Reality bril kan opzetten om bijna echt door zijn nog te bouwen woning te lopen en bijna tastbaar de balkondeur te openen om van het uitzicht te genieten.

Op de werkplek twee of drie grote monitors naast elkaar plus een stevige computer, want visualiseren (renderen) met BIM is een krachttoer, maar het eindresultaat is er naar. Kijkend naar de bewegende beelden op het scherm en inzoomend op geveldetails en interieurplaatjes – alles gerenderd vanuit de BIM database – zijn we er snel van overtuigd, dat de woningkoper over

FORM is een nog vrij jong bureau, het werd eind 2011 opgericht door architect Jörgen Haring en Robert Noordegraaf en heeft een drietal pijlers: architectuur, herstructurering en BIM-engineering. De jeugdigheid van het in Wateringen gevestigde bureau heeft achteraf een heel groot voordeel, want ze konden bij de start meteen met de goede BIM-software aan de slag, niet beperkt door bestaande structuren en de bijbehorende hard- en software. Een omgekeerde remmende voorsprong zogezegd.

Het werd dus Revit-software voor bouwontwerp, die specifiek is gemaakt voor BIM (Building Information Modeling of in goed Nederlands het Bouw Informatie Model), met functies voor architectuur, MEP- en bouwtechniek en constructie. Robert Noordegraaf is er inmiddels helemaal in thuis en klaar voor de volgende stap. Na 2D en 3D gaan we nu de cloud in met Revit en wordt alles nog sneller en mooier. Zijn VR-bril ligt al klaar. www.form.co.nl.

BIM Wij maken het waar!

Een sterke en betrouwbare partner voor elk integraal en duurzaam bouwproces.

Dat is Van der Sluis Technische Bedrijven.

De inmiddels ruim tachtig jaar jonge onderneming heeft door de jaren heen een bijdrage geleverd aan de bouw en de renovatie van woningen, bedrijven, instellingen, fabrieken en agrarische bedrijven.

De terreinen waarop het bedrijf actief is, zijn zeer uiteenlopend, waardoor Van der Sluis Technische Bedrijven een brede bundeling van techniek kan bieden. De Van der Sluis Technische bedrijven zijn gevestigd in Genemuiden en bieden dagelijks werk aan zo’n 600 mensen.

Onder de overkoepelende naam Van der Sluis Technische Bedrijven vallen drie bedrijfsonderdelen: • • •

Installatietechniek (Lood-, Verwarmings- en Electrasluis, Versan en Adviesgroep BVT) Metaalconstructie (Metaalsluis) Agrarisch (Landbouwsluis)

De bedrijfsonderdelen hebben elk hun eigen specifieke, technische kennis in huis, maar ze hebben ook veel met elkaar gemeen. Ze bieden stuk voor stuk betrouwbaarheid, deskundigheid en kwaliteit.

Een combinatie die steevast leidt tot succes.

Bezoekadres: Kamperzeedijk 107 8281 PD Genemuiden

INSTALLATIE TECHNIEK Van der Sluis Technische Bedrijven heeft alles in huis om zich een totaalinstallateur te mogen noemen dat zich richt op het gehele proces vanaf advies – ontwerp – uitvoering – beheer – onderhoud en renovatie. Een snelle afronding van projecten, met een betere kwaliteit, tegen lagere kosten en met een tevreden klant als resultaat. Dat is ons streven bij elk project. Hoe? Door efficiënt en intensief samen te werken met alle andere betrokken partijen, het liefst al in een vroeg stadium van een project. Dat doen we door middel van ketenintegratie, comakership, Lean-bouwen of samenwerking in een driedimensionaal Bouw Informatie Model (BIM).

Van der Sluis Technische Bedrijven mag zich gerust een pionier op het gebied van BIM noemen. De BIM-gedachte en het besef van de voordelen van een integrale benadering leefden al vroeg bij de Van der Sluis Technische Bedrijven, zelfs al voordat het concept BIM überhaupt bedacht was.

“Samen ben je succesvoller” geldt ook voor de samenwerking van Metaalsluis met de installatietak.

Metaalsluis gebruikt bijvoorbeeld al lange tijd software voor het delen en uitwisselen van informatie en modelleerde al sinds 1997; deze modellen sluiten Postadres: Kamperzeedijk 57 8281 PB Genemuiden

BERNER REKENSOFTWARE: EEN SIMPELE MANIER OM ANKERS TE BEREKENEN Efficiëntie staat voorop. De Berner Rekensoftware bestaat uit 4 modules en is geschikt voor ankerberekeningen, berekening van houtverbindingen, mortelhoeveelheden en achteraf aangebrachte wapening.

Ankerberekening: snel, eenvoudig, efficiënt.

Wapening ontwerp: betrouwbaar.

Houtverbindingen.

Mortelcalculator: altijd de juiste hoeveelheid.

Voor meer informatie over constructieve verankeringen en het gratis downloaden van de software: www.berner.nl.

naadloos aan via IFC. Projecten waar onderling en extern gegevens worden uitgewisseld op BIM niveau zijn voor onze bedrijven vanzelfsprekend.

Van der Sluis Technische Bedrijven begreep dat BIM niet alleen voordeel zou bieden bij de normale cyclus van initiatie, ontwerp en uitvoering, maar ook bij de renovatieprojecten die Van der Sluis Technishe Bedrijven uitvoert. Daar worden de goed gestructureerde ontwerpgegevens van een BIM, immers nogmaals bij gebruikt. Bovendien heeft Van der Sluis Technische Bedrijven ook servicecontracten afgesloten voor, de door het bedrijf opgeleverde installaties en daarbij is de as-builtinformatie natuurlijk ook onontbeerlijk.

Een groot aantal projecten (ruim 3500 eenheden) waarbij volgens nieuwe werkmethodieken is gebouwd, is inmiddels afgerond. Ze vormen het overtuigende bewijs dat transparantie, openheid en samenwerking leiden tot efficiënt werken en een succesvol verloop van elk project. Het aantal projecten waarin wordt gebimd, zal in de toekomst alleen maar gaan toenemen.

“Er is geen weg meer terug”!

T: E: W:

038 - 344 65 55 info@vd-sluis.nl www.vd-sluis.nl

uw vernieuw o b t!

Co

Fris in de morgen, overzichtelijk in de middag, toegankelijk in de avond Cobouw.nl is vernieuwd! Nu nog frisser, overzichtelijker en toegankelijker.

24 uur per dag! m t ee uw rw e i eten rn ? cobouw.nl/ve

bou w & I CT

Cobouw Special Vrijdag 15 april 2016

17

EVENEMENT Voor de derde keer biedt de BIM Praktijkdag een gevarieerd programma dat vanuit verschillende invalshoeken het werken met BIM behandelt. Op 21 april vertellen de BIM-experts van aannemers, installatiebedrijven, ingenieursbureaus, opleidingsinstituten én opdrachtgevers hun verhalen.

Een brede blik op BIM V

rijwel iedereen in de bouw heeft of krijgt te maken met BIM. Juist daarom is het goed om te leren van elkaars ervaringen.

Daarvoor is de BIM Praktijkdag in het leven geroepen: om verhalen te horen van bouwprofessionals die BIM in de praktijk hebben toegepast en hun ervaringsverhaal willen delen. Op 21 april vindt de derde editie van de BIM Praktijkdag plaats, met wederom een scala aan sprekers die vanuit hun eigen invalshoek de uitdagingen, voordelen, leermomenten maar ook de valkuilen van het slim bouwen met BIM zullen toelichten. De BIM Praktijkdag is een gezamenlijke productie van Cobouw en Jaarbeurs.

De BIM Praktijkdag gaat over de nieuwste ontwikkelingen op het gebied van werken met het Bouw Informatie Model (BIM). Iedereen weet wat het is, veel bouwprofessionals hebben er al eens mee gewerkt, maar tegelijkertijd is het niet zo dat BIM volledig is geïntegreerd in de bouwpraktijk. In hoeverre BIM een (steeds grotere) rol speelt in het opzetten en uitvoeren van projecten, wordt bij de eerste lezingen op deze derde BIM Praktijkdag uiteengezet. Daarbij is ook de rol van het onderwijs niet te onderschatten: de jonge mensen die de arbeidsmarkt betreden, hebben een andere houding ten opzichte van BIM en ICT: het hoort erbij, is onderdeel van het dagelijks leven en de praktijk. Die houding zal de implementatie van BIM in alle bouwdisciplines ongetwijfeld bevorderen.

Leren in de praktijk Het hart van het programma op deze informatieve dag wordt echter gevormd door de praktijkcases: een gevarieerd gezelschap van sprekers die elk vanuit hun eigen praktijkervaring de rol van BIM in het bouwproces toelichten. Juist omdat BIM voor elk project een leidraad of hulpmiddel kan zijn, komen niet alleen de grote bedrijven aan het woord, maar zijn er ook praktijkcases over kleinere projecten en van bedrijven uit het mkb. Het werken met BIM gaat immers over integrale samenwerking waardoor er efficiënter en kostenbesparend kan worden gebouwd: die ambitie is er in de bouw natuurlijk op álle projecten.

Onder de noemers “strategie”, “onderzoek” en “praktijkcases” krijgen de ervaringsverhalen een eigen invalshoek. Hieronder een beknopte toelichting van een aantal programmaonderdelen.

Strategie: Samen slimmer Samen Slimmer Bouwen is het verbeterprogramma voor alle ontwikkel-, bouw- en toeleverbedrijven binnen VolkerWessels Bouw en Vastgoed Ontwikkeling. Het programma heeft drie pijlers die nauw met elkaar zijn verbonden: BIM, Lean en ketensamenwerking.

Maar hoe bereid je duizenden werknemers, verdeeld over meer dan honderd uiterst diverse bedrijven, voor op een nieuwe manier van werken? Wat is het plan van aanpak, hoe kun je dit opschalen en wat zijn de ervaringen?

Cyrille Pennavaire, regiocoördinator Samen Slimmer Bouwen van VolkerWessels BVGO midden, geeft antwoord op deze vragen.

Praktijkcase: Vastgoedbeheer Het Rotterdamse academische ziekenhuis Erasmus MC zit in een lang proces van nieuwbouw, verbouw en renovatie. Het nieuwe ziekenhuis wordt naar verwachting eind 2017 opgeleverd. Maar nieuwe bouwprogramma’s staan op stapel tot zeker het einde van de jaren 20. Bijna drie jaar geleden wisselde Berend Koudstaal een zorgfunctie bij Radiologie voor een staffunctie bij Vastgoedbeheer.

Daar ligt de lat hoog voor de kwaliteit van zorg, kostenbeheersing en eisen aan duurzaamheid.

Berend Koudstaal, manager Stafbureau van de sector Vastgoedbeheer van het Erasmus MC, heeft daarom één heldere boodschap: we bimmen! Dit verhaal vertelt de dagelijkse praktijk van een pionier in het grootste bouwproject van Rotterdam

Praktijkcase: Klein ingenieursbureau Voor welke uitdagingen staat de MKB-markt?

Constructeur Stefan Wijers schafte software aan en begon op eigen kracht binnen een jaar aan een BIM-waardig project. In het project heeft vooral het 3D-modelleren van de wapening veel tijd bespaard bij het generen van de overzichts- en wapeningstekeningen.

Wijers ziet de voordelen, heeft een visie op de toekomst, motiveert zelfs architecten en aannemers om via BIM te gaan werken, maar heeft tegelijkertijd kritische kanttekeningen.

Praktijkcase: Aannemer Voor het project Pontsteiger zijn M.J. de Nijs en Dura Vermeer gaan samenwerken. Vanuit de combinatie is een plan opgezet gebaseerd op open standaarden, zoals IFC (uitwisseling) en BCF (communicatie). De bouwcombinatie voert de regie en het model is leidend. Dit heeft ertoe geleid dat de samenwerking met adviseurs, leveranciers en onderaannemers een nieuwe dynamiek heeft gekregen wat betreft het gebruik van BIM en de borging van informatie in het model. Maar liefst vijf vertegenwoordigers uit deze samenwerking komen aan het woord tijdens de BIM Praktijkdag: Jeffrey Truijens, BIM coördinator, Dura Vermeer Bouw Midden West; Lex Ransijn, BIM manager, M.J. de Nijs en zonen; Steven Schoenmakers, Constructeur, Van Rossum; Michèl Hermans, Constructeur, Hoco Beton; John Stals, 1e Tekenaar 3D Modelleur, Hoco Beton.

Praktijkcase: De toekomst van BIM 3D-printers, drones, augmented reality, big data en het internet der dingen. ICT heeft onze wereld reeds ingrijpend veranderd, terwijl we ons pas aan het opwarmen zijn voor de echt grote stappen op ICT-gebied. De kracht van computers en de hoeveelheid data (bijvoorbeeld door het gebruik van sensortechnologie)

neemt exponentieel toe. Door nieuwe ICTtrends aan de BIM ontwikkeling te koppelen ontstaan ongekende nieuwe mogelijkheden.

Wat zijn de effecten op ontwerp, realisatie en beheer van bouwwerken? Hoe ontwikkelt BIM zich de komende tien jaar verder? In deze presentatie gaat professor Arjen Adriaanse (Hoogleraar Bouwprocesintegratie & ICT, Universiteit Twente; Hoofd Adviesgroep Informatiemanagement en BIM Programma Directeur Arcadis) in op nieuwe mogelijkheden, maar ook op kritische succesfactoren.

Programma BIM Praktijkdag 21 april 2016 | Jaarbeurs, Utrecht 09.00 uur Ontvangst 09.30 uur Opening en inleiding 09.40 uur Marktonderzoek: BIM waar staan we voor en hoe staan we ervoor 10.00 uur Dromen over BIM 10.10 uur Praktijkcase vastgoedbeheer 10.30 uur Praktijkcase aannemer 10.50 uur Pauze 11.20 uur Strategie 11.40 uur Praktijkcase klein ingenieursbureau 12.00 uur Praktijkcase opdrachtgever 12.20 uur Lunch 13.20 uur Innovatie 13.40 uur Praktijkcase aannemer 14.20 uur Pauze 14.50 uur 15.10 uur 15.30 uur 15.50 uur 16.30 uur

Praktijkcase internationaal Praktijkcase installatie Praktijkcase architect Wetenschap Afsluiting & borrel

Voor een uitgebreide programmabeschrijving en meer informatie gaat u naar: www.bimpraktijkdag.nl

De overtreffende trap bouwcombinatie TNW Zuid

Hurks - Kuijpers - ULC

faculteit Technische Natuurwetenschappen TU Delft

HURKS_ADVERT TNW_COBOUW_266X398_V-2.indd 4

07-04-16 15:06

Bou w & I CT

Cobouw Special Vrijdag 15 2016

19

BEDRIJFSPROFIEL HFB is verkozen tot beste BIM-bureau van Nederland. Directeur Van Dorp en adjunct Ben Chamach geven hun visie op de rol van BIM binnen het bouwproces / Peter de Lange

BIM verandert de bouw ingrijpend H

FB BV, volgens het Nationale Business Succes Award Instituut het beste BIM bureau van Nederland, wordt geleid door een accountant en een jurist. Bouwkundige kennis vinden directeur Rob van Dorp en adjunct Sharif Ben Chamach niet van primair belang. “Het is juist een voordeel dat wij niet uit de bouw komen. Wij kunnen onbevangen naar processen kijken. Wij roesten niet vast.”

individueel uitwringen naar een gemeenschappelijk doel en een gemeenschappelijke prestatie.”

“Het probleem ligt niet in de techniek.

Techniek kan iedereen leren. BIM doet met name een beroep op softe kwaliteiten, op de menselijke kant. Die is veel moeilijker onder de knie te krijgen. Dáár ligt voor partijen het breekpunt en trekt het een serieuze wissel op mensen,” vult Ben Chamach aan.

HFB is gevestigd in Rotterdam. Het bureau is opgericht in 2008 en heeft in zijn korte bestaan een opmerkelijke reputatie opgebouwd. Het bedrijf geldt in de bouwsector als innovatief, klantgericht en verbindend, stelt het juryrapport. Van Dorp en Ben Chamach onderschrijven dit van harte, ze vinden het toepasselijke typeringen voor hun werkwijze.

Sociaal proces

“

Vernieuwingen worden veel te vaak met angst tegemoet getreden

Belang virtueel bouwen Het bureau zag al vroeg het belang in van virtueel bouwen. Omdat nog maar weinig bedrijven daar ervaring mee hadden, bestond de dienstverlening aanvankelijk vooral uit modelleren. Maar BIM is veel meer dan een technisch hoogstandje dat bouwen vanuit een 3D-model mogelijk maakt, benadrukken Van Dorp en Chamach. In de visie van HFB gaat het om een fenomeen dat bezig is de bouw ingrijpend te veranderen.

Andere rol Van Dorp: “BIM vereist van een bedrijf dat het zijn organisatie aanpast. Veel partijen in het bouwproces krijgen een andere rol, er ontstaan koppelingen met andere methodes en technieken, bijvoorbeeld LEAN en ketenintegratie. BIM legt de afhankelijkheid van alle partijen bloot. Niemand heeft meer zijn eigen showtje; we moeten ons werk op elkaar afstemmen, we’re all connected. We gaan van

Van Dorp: “Vaak wordt vernieuwing toegepast in bestaande organisaties om iets wat goed loopt te verbeteren. Bij BIM gaat het om anders denken, anders doen én anders communiceren. Als partijen veel eerder worden betrokken bij een project vereist dat andere besluitvorming. Anders communiceren vraagt wellicht ook om andere mensen. Niemand vertelt je van tevoren dat BIM niet alleen techniek, maar vooral ook een sociaal proces is. Dáárom zijn wij begonnen met consultancy. Om de menselijke kant van BIM te begeleiden.”

De dienstverlening van HFB verschuift dus steeds meer naar adviseren. “Voordat we een project realiseren, leiden we een bedrijf op.

Wij kruipen in hun DNA, we bouwen een vertrouwensband op. We doen geen one night stands, onze overtuiging is dat je alleen van elkaar leert door meerdere projecten samen te doen. Maak niet de fout om te denken dat je met BIM meteen de marathon kunt lopen. Dan weet je zeker dat je op je plaat gaat. Je moet het stapje voor stapje leren,” aldus Van Dorp.

3D-doorsnede van een hoofdkantoor op de Amsterdamse Zuidas.

Reserves laten varen “Leren samenwerken is voor bouwbedrijven nu van levensbelang,” zegt Ben Chamach.

“Bedrijven die dat nu nalaten, zullen in de volgende crisis onherroepelijk sneuvelen”. Hij roept de bouwsector op alle reserves tegen BIM te laten varen. “Nog steeds wordt op congressen de vraag gesteld wat de toegevoegde waarde van BIM is. Iedere andere bedrijfstak zou je uitlachen! De bouwbranche is de laatste sector die nog niet is gedigitaliseerd en er wordt nog steeds gedacht dat er een keuze is.

Die is er niet meer. Maar moet je daar bang voor zijn? Dit is een geweldige tijd waarin zich fantastische kansen voordoen. Vernieuwingen worden veel te vaak met angst tegemoet

Van Pointcloud naar een bouwkundig model. Een metrostation in BIM. getreden. Wat geeft het als je fouten maakt in het begin? Wij hebben het ook geleerd met vallen en opstaan. Het is heel begrijpelijk dat mensen niet graag het vertrouwde opgeven.

Maar in een veranderende wereld is het zaak ook jezelf te veranderen.”

HFB verandert als organisatie dan ook doorlopend. “Vooruitstreven en innoveren zit in de genen van ons bedrijf,” zegt Van Dorp.

“Waar BIM nu vooral nog wordt ingezet voor ontwerp en realisatie, denken en zijn wij al verder. De realisatie is slechts een fractie van de levenscyclus van een gebouw. Daarna volgen jaren van beheer en onderhoud, en uiteindelijk vaak renovatie. Ook hier is BIM een uitermate geschikte tool voor. Het is de ideale kapstok voor datacommunicatie.

“

We doen geen one night stands

Virtueel communiceren met klant en gebruiker, dat is wat BIM mogelijk maakt. Bij HFB bimmen we in het kwadraat.”

HFB, opgericht in 2008, is een full service BIM-bureau dat zich richt op ontwikkeling, begeleiding, consultancy en uitvoering van BIM-processen en -projecten. HFB bouwt aan langdurige relaties waaruit projecten voortkomen. Project ongebonden samenwerking dus.

Het bureau is dan ook een onafhankelijke BIM-partner voor ontwerp, realisatie en beheer & onderhoud. Begin 2016 is HFB verkozen tot ‘Beste BIM Bureau van Nederland’ www.hfb-groep.nl

Directeur Rob van Dorp (52) en adjunct directeur Sharif Ben Chamach (33) van HFB.

Laat je inspireren op:

tbikennislab.nl

bou w & I CT

Cobouw Special Vrijdag 15 april 2016

21

Geïntegreerd BIM-systeem maakt slimmer werken mogelijk Reportage Om op een laagdrempelige manier meer grip te krijgen op de kosten en risico's tijdens de uitvoeringsfase van een bouwproject, heeft VanMeijel haar BIM-projectenmodule voor Metacom verder doorontwikkeld.

H

iermee kunnen gebruikers op basis van de hoeveelheden uit een 3D-model calculeren, plannen, inkopen en tijdens de uitvoering het budget bewaken. Volledig geïntegreerd. Een echte BIM-oplossing dus voor de aannemer. Er zijn diverse nieuwe ontwikkelingen beschikbaar om een volgende stap te zetten met BIM.

Samenwerken in de Cloud met BIM+ Eén van deze nieuwe ontwikkelingen is de integratie met BIM+. Dit is een samenwerkingsplatform in de Cloud om het 3D-model te bekijken en te delen met ketenpartners. De gebruiker kan hiermee communiceren en issues en taken toewijzen aan de teamleden binnen een project.

Daarnaast zorgt de integratie voor een visuele koppeling tussen de 3D-viewer en de engineering, calculatie en planning. Zo is bijvoorbeeld bij het selecteren van één of meerdere elementen in de 3D-viewer in één oogopslag te zien om welke posten het in de calculatie of planning gaat. En dus wat de

kostprijs en planning is van de geselecteerde elementen.

3D-calculeren in een paar muisklikken Daarnaast kunnen gebruikers nu nog sneller en eenvoudiger calculeren, begroten en plannen op basis van een aangeleverd 3D-model.

Enerzijds bieden we de mogelijkheid om direct op basis van de hoeveelheden uit een 3D-model te calculeren en plannen. Hierdoor is zonder veel inspanning te beginnen met 3D-calculeren. Anderzijds geeft het de mogelijkheid om bibliotheken op te bouwen en te gebruiken. Dit is erg handig bij repeterende bouwwerken, waarbij vaak met standaard posten wordt gecalculeerd. Het calculeren van bijvoorbeeld een woningbouwproject wordt hiermee teruggebracht tot een paar klikken met de muis.

Het juiste ontwerp met de kostenvergelijker Een andere nieuwe ontwikkeling is de kostenvergelijker in de calculatie.

Hiermee is snel te zien welke impact een wijziging in het ontwerp heeft op de kost- of verkoopprijs van een bouwwerk. Bij een wijziging in het model wordt namelijk automatisch een nieuwe versie van de calculatie aangemaakt. Met een druk op de knop zijn vervolgens verschillende calculatie versies met elkaar te vergelijken, om zo de prijsverschillen in te kunnen zien van de verschillende ontwerpen. Hierdoor is snel de

juiste keuze te maken voor de beste aanbieding.

Tot slot zorgt de integratie van de verschillende disciplines ervoor dat een krachtig wijzigingenbeheer beschikbaar is. Bij een wijziging in

het traject krijgen engineers, calculatoren en werkvoorbereiders direct een melding, zodat er passende maatregelen kunnen worden genomen in het geval de impact groot is.

Dit systeem maakt het mogelijk om

goedkoper en beter te bouwen. Een projectsysteem dat volledig aansluit bij de filosofie van BIM. Meer informatie op: www.vanmeijel.nl/bim

Scholieren ontwerpen Nederland in Minecraft REPORTAGE Met 1000 miljard blokjes is Nederland waarheidsgetrouw in de virtuele wereld ‘Geocraft’ beschikbaar. Duizenden kinderen registreerden zich al als Geoburger; zij bouwen mee aan virtueel Nederland en proberen de ruwe contouren die Geodan, Geofort en de VU in deze versie van de game Minecraft beschikbaar hebben gesteld, om te toveren tot een wereld waarin alle landschapscontouren, alle gebouwen, wegen en bruggen aanwezig zijn, tot op het detail van boom en dakkapel. Ze doen dit op de manier waarop ze vroeger met lego speelden en chatten voortdurend met elkaar. / Marianne Linde

S

Project Markermeer, gemaakt door scholieren uit Lelystad.

cholen zetten inmiddels tijdens de lessen natuurkunde, aardrijkskunde en geschiedenis Geocraft in om hun eigen omgeving in te richten. Zo wordt leren leuk.

Scholieren uit Lelystad bogen zich over de toekomst van de Markermeer. De regering wil dit gebied geschikt maken voor recreatie, energiewinning en alternatieve voedselbronnen. Hoe combineer je die drie doelstellingen?

plannen op elkaar ingrijpen.

Scholieren ontwierpen in Geocraft verschillende oplossingen en mochten deze aan minister Schultz presenteren. Scholieren in Zaandam richten zich op het energiezuiniger maken van hun omgeving. Geocraft toont tijdens het ontwerpen direct welke maatregelen energie kosten en welke maatregelen energie opleveren en hoeveel.

Verchillende disciplines

Hiermee beschikt Nederland over een digitale omgeving waarin bewoners en bedrijven op een gemakkelijke manier inzicht kunnen krijgen in bijvoorbeeld

Door plannen van verschillende disciplines in dezelfde virtuele omgeving zichtbaar te maken, wordt direct inzichtelijk waar deze

Digitale omgeving

bouwplannen in hun buurt of gemeente. En deze biedt hen de mogelijkheid om ideeën met anderen te delen. Inmiddels zijn verschillende gemeenten in binnen- en buitenland geïnteresseerd in toepassingen van Geocraft.

Zo vroeg gemeente Molenwaard of het mogelijk is om een discussie over de openbare ruimte te faciliteren met Geocraft. En ook buurten in Amsterdam zijn gestart met het voeren van discussies in de Geocraftomgeving.

Minecraft Geocraft maakt gebruik van de Minecraft, dat door meer dan 60

miljoen kinderen wordt gespeeld.

De omgeving is ontwikkeld door de VU, het Geofort en Geodan. Met behulp van digitale kaarten van de overheid en complexe modelalgoritmen hebben zij de contouren van Nederland gemaakt. De omgeving is open voor iedereen en biedt mogelijkheden om modellen, die voor de echte wereld zijn ontwikkeld (bijvoorbeeld geluids- en energiemodellen) te koppelen aan de blokjes. Een uitwisseling tussen een wereld in blokjes en beschikbare digitale gegevens over de gebouwde omgeving is hiermee een feit.

Daardoor kan Geocraft.nl worden uitgebouwd tot een driedimensio-

nale database van Nederland waaraan alle denkbare ruimtelijke informatie kan worden toegevoegd.

Zo is de ondergrond in Geocraft beschikbaar. Graaf een sleuf en je ziet precies welke aardlagen er onder je voeten zitten. Maar ook een koppeling met bijvoorbeeld Geodans Vergunningenmanager is hiermee mogelijk. Die laat zien welke vergunningen je waar nodig hebt in een bouwproject.

Meer informatie: www.geodan.nll

Een overzicht van de belangrijkste formules, tabellen en berekeningen in één handig zakboek In de nieuwe editie van het Zakboek Elektrotechniek vindt u de meest voorkomende elektrotechnische begrippen, symbolen, grootheden, formules en schakelingen, tabellen en grafieken voor de maximale belasting van kabels en het gebruik van installatieautomaten en aardlekschakelaars. Er zijn berekeningen opgenomen en verwijzingen naar berekeningen op de kennisbanken E-installatie.

Auteurs: Prof. dr. ir. J.F.G. Cobben Ing. N.J. Kluwen ISBN: 9789462451995

DE JUISTE MENSEN,

DE SLEUTEL TOT SUCCES!

e: e uitgav Herzien van de s op basi N 1010!

E N e nieuw

Nu met 20% introductiekorting: u betaalt € 39,95 in plaats van € 49,– De prijs is inclusief btw en geldig tot en met 15 juni 2016

Uw vacature plaatsen in het nieuwe Cobouw Magazine of op Cobouwbanen.nl?

Ga naar www.bimmedia.nl/zakboekelektrotechniek voor meer informatie of uw bestelling.

Benieuwd naar de mogelijkheden en pakketten?

Neem contact op met Najia El Zoulali T: 070 – 304 69 11 - @: n.el.zoulali@bimmedia.nl

Bel of mail Najia El Zoula li: T: 070 – 304 69 11 @: n.el.zoulali@bimme dia.nl 2:09:02 PM 3/10/2016

2_CobouwBanen 87x64.indd 1

Special Woningbouw VERSCHIJNT 27 MEI Tiny houses, nieuwe (particuliere) collectieven en hoe werkt dat QRX PHW HHQ DUFKLWHFW DOV SURMHFWRQWZLNNHODDU" 2̆ WKH JULG RI juist met zijn allen wonen en bouwen? In deze Special staan de wensen van de consument centraal: voor u - als bouwer - zeer ZDDUGHYROOH LQIRUPDWLH

Reserveren voor de Cobouw Special Woningbouw kan tot 17 mei 2016.

Duurzaamheid & Energie VERSCHIJNT 24 JUNI &LUFXODLU GHQNHQ HQ GRHQ JH]DPHQOLMN YHUDQWZRRUGHOLMNKHLG nemen voor de toekomst: nieuwe visies en productontwikkeOLQJ RS PLFUR HQ PDFURQLYHDX +RH ]LHW GH WRHNRPVW YDQ RQ]H HQHUJLHYRRU]LHQLQJ HUXLW HQ KRH ULFKWHQ ZH RQ]H JHERXZHQ HQ RPJHYLQJ GDDUYRRU LQ"

De komende edities.. mis ze niet!

Reserveren voor de Cobouw Special Duurzaamheid & Energie kan tot 8 juni 2016.

Deelnemen aan een Special?

COB16S005-stopper_1/2tabloid_310316.indd 1

Neem contact op met Jetvertising, Rob Koppenol, 070 - 399 00 00. Of mail naar rob@jetvertising.nl.

31-03-16 20:07

Bou w & i ct

Cobouw Special Vrijdag 15 april 2016

De bouw kan juist voorop gaan lopen REPORTAGE Automatisering en de bouw. Dat is lang niet altijd een goed huwelijk geweest. Toch is Herke Dekker, directeur van Herke ICT Group optimistisch als het gaat om de snelheid waarmee de bouw op dit moment innoveert. / Armand Landman

O

nze klanten, middelgrote bouwbedrijven, lopen op ICTgebied echt niet achter op andere sectoren. Sterker nog, ik denk dat de bouw in de komende jaren zelfs voorop kan lopen. Bedrijven moéten nu innoveren. Ook al omdat opdrachtgevers steeds veeleisender worden.”

Studie bouwkunde Het ICT bedrijf van Dekker werkt al sinds de studietijd van de directeur voor bouwbedrijven. Dekker: “De bouw is mij met de paplepel ingegoten. Ik ben zelfs aan de studie bouwkunde begonnen, maar kwam

er gaandeweg achter dat de ICT me nog meer trok. Ik begon al tijdens mijn studie met de voorloper van dit bedrijf en ik kreeg al snel een bouwbedrijf als klant. Die vroeg mij of er betere software op de markt was, dan de software waarmee hij werkte, met name omdat de diverse geautomatiseerde processen niet konden integreren.

Die software was er dus niet en er bleken veel meer bouwbedrijven tegen dit probleem aan te lopen.

Toen ben ik dat uiteindelijk zelf gaan ontwikkelen. Heel specifiek bedoeld voor de bouw.”

Problemen eerder oplossen Dekker zag het feit dat veel bouwbedrijven worstelden met ICT de afgelopen jaren vooral als een uitdaging, niet als een nadeel.

“Ik heb mijn klanten altijd kunnen uitleggen dat wat wij voor ze ontwikkelden het verschil tussen winst en verlies kan betekenen. Dat problemen op de bouwplaats al in een eerder stadium op kantoor

Herke ICT Group is leverancier van IT-beheer en van het zelfontwikkelde BouwVision Platform, een software oplossing gebaseerd op Microsoft Dynamics.

BouwVision bestaat uit ERP, xRM, Mobile en Portals. Het programma stelt BIM centraal en verrijkt de 3D tekeningen met allerhande informatie uit andere bedrijfsonderdelen of zelfs financiële informatie. Met BouwVision wordt BIM laagdrempelig, het draait in de cloud en is op alle devices te bekijken. Ook is het mogelijk om klanten van bouwbedrijven toegang te geven tot de 3D modellen, waarbij locaties van problemen in de 3D tekening kunnen worden aangegeven. www.bouwvision.nl

hadden kunnen worden opgelost.”

Daarom zet Herke ICT Group ook vol in op de mogelijkheden die BIM biedt. “Door apps en mobiele apparaten wordt BIM steeds laagdrempeliger en makkelijker te gebruiken. Dat biedt gigantische kansen. Want wat je als ontwerper bedenkt, klopt dan in de praktijk ook altijd. En je kunt de opdrachtgevers – huizenkopers, overheden, gebouweigenaren – zelfs realtime laten meekijken. Door BIM wordt de bouw een grote legodoos.”

In elkaar klikken Dekker schetst een beeld waarbij een consument die een huis koopt dat op de website van de bouwer bij elkaar klikt. “Dakkapel erop, of juist eraf.

Een standaardkeuken of juist een duurdere als optie. Dat kan allemaal al. Ook is het mogelijk om – wanneer het huis af is – via de app in 3D door het huis te navigeren en dan problemen aan te vinken.

Stel dat een cv-installatie niet naar behoren werkt, dan kan de consument dat aanklikken, waarna de installateur een seintje krijgt. Die weet dan precies waar dat is, om welk type ketel het gaat. En dat is geen toekomstmuziek. Dat kan allemaal al. Ook in de utiliteitsbouw biedt dit voordelen. Veel meer dan vroeger denken bouwers met hun opdrachtgevers na over de periode na oplevering. Vaak hebben ze ook voor het beheer getekend. Dan is de mogelijkheid om in 3D door het gebouw te navigeren een geweldige uitkomst.”

Herke Dekker, directeur van Herke ICT Group.

VERDIEPING Meer weten over Bouw en ICT? BIM Media heeft diverse uitgaven in print en online en evenementen die hier nader op ingaan.

Meer Bouw & ICT BIM praktijkdag Donderdag 21 april, Jaarbeurs Utrecht Werkt u in de bouw, dan krijgt u onherroepelijk te maken met het Bouw Informatie Model (BIM). Logisch, want integraal samenwerken biedt grote kansen voor professionalisering en kostenbesparing. Maar deze kansen worden niet automatisch realiteit. In de praktijk komt u veel uitdagingen tegen en vergt BIM een investering op bijna ieder niveau van uw organisatie. Elke beslissing telt. Waarom het wiel zelf uitvinden als u kunt leren van de ervaringen van anderen? Kom naar de BIM praktijkdag en ontdek in één dag wat wel en wat niet werkt.

NBD Bouwdetails

Omgeving in de praktijk

NBD Bouwdetails is de meest complete verzameling van in de praktijk beproefde details voor woningbouw, utiliteitsbouw en renovatie, variërend van gangbare bouwmethoden tot luchtkussens en groene gevels. In de bibliotheek kunt u snel, visueel en gemakkelijk zoeken op gebouwtype, gevelopbouw en hoofddraagconstructies.

Op deze website vindt u informatie over de wetgeving geduid en uitgelegd met jurisprudentie, praktijkvoorbeelden, cases, commentaren en nieuws. Een tal van experts staat voor u klaar om u dagelijks te voorzien van nieuwe artikelen en geeft u persoonlijk advies wanneer u een specifieke vraag heeft.

Hoofdredactie: Ir. Arno Pronk e.a.

Prijs abonnement € 730,00 www.sbrcurnet.nl

Hoofdredactie: -Hajé van Egmond, Marjolein Berghuis e.a.

Prijs abonnement: € 1128,00 www.bimmedia.nl

De BIM praktijkdag is het enige onafhankelijke congres waar echte ervaring wordt gedeeld over de toepassing van het Bouw Informatie Model in de hele keten van ontwerp, bouw en beheer. Praktijkcases uit alle disciplines vormen de rode draad en worden afgewisseld met korte presentaties over actuele onderwerpen in het BIM-landschap.

Gaat u met BIM aan de slag of heeft u de eerste stappen al gezet? Schrijf u nu in voor de BIM praktijkdag 2016. www.bimpraktijkdag.nl

Al onze uitgaven zijn te bestellen via de BIM Media webshop: www.bimmedia.nl

23

BIM voor Design & Build

Werk intuïtief & efficiënt aan alle soorten bouwkundige BIM modellen, van ontwerp tot en met uitvoering

Zorg voor kwaliteitsborging, krijg inzicht in waarde van informatie in het model én leg issues tot in detail bloot

BIM issue-management in de cloud met een directe link naar alle BIM applicaties

Integraal bouwproces van samenwerken, uitwisselen & communiceren

www.kubusinfo.nl

Kubus16_adv_Cobouw_266x398_def.indd 1

05-04-16 17:11