Cobouw 50-2016

2016

COBOUW 50

VAKMEDIANET • NOVEMBER 2016

VAKMEDIANET • 2016

TOP 50 BOUW

COBOUW AWARD

IN DE REGIO

Groeiende omzetten, stijgende winstmarges

Het geheim van Coen Hagedoorn Bouwgroep

De bouwreuzen per provincie

THEMA JONG: Kan de bouw met zijn tijd mee?

“

Samenwerken met De RuwBouw Groep gaat in de praktijk eigenlijk vanzelf. Vooral dankzij de goede voorbereiding. Het is prettig werken doordat transporten in het werk goed worden afgestemd.

“

Het partnerschap met Heijmans is een voorbeeld van hoe samenwerking eruit hoort te zien. Met de mensen van Heijmans heb je ook echt het gevoel dat je samenwerkt.

Geert Kloppenburg - Heijmans

Gert de Bruin - De RuwBouw Groep

De kracht van samen a a n

d e

b a s i s

v a n

b e t e r

b o u w e n

Goede samenwerking verbetert uw resultaat. Wij geloven dat kwaliteit, efficiëntie en veiligheid toenemen naarmate de samenwerking sterker is. Daarmee maken we het verschil.

Bouwen op basis van vertrouwen is ons fundament. De mensen van De RuwBouw Groep zetten altijd een extra stap om de samenwerking tot een succes te maken. Zo bewijzen we elke dag weer dat we uw partnerschap waard zijn.

Sneller, efficiënter, slimmer. Gecontroleerd en met hoge kwaliteit. Zo wil Nederland bouwen.

De RuwBouw Groep levert constructieve oplossingen met Calduran kalkzandsteen, Dycore vloeren en Heembeton wanden.

drbg.nl +31 (0) 341 464 000

DE VERBORGEN KWALITEIT IN BETON

100% KWALITEITSPRODUCTEN VOOR DE BOUW

ENVO-FIX B.V.

WILLEM DE ZWIJGERSTRAAT 18

Advertentie Plaka Nederland-2.indd 1

MAG_P003_MAG-15-11VIJ-2016 3

ACCURATE LEVERING IN HEEL NEDERLAND

2411VV BODEGRAVEN

T: 0172 61 22 88

AL 60 JAAR EN 3 GENERATIES FAMILIEBEDRIJF

F: 0172 61 73 36

WWW.ENVO-FIX.NL

31-10-16 08:25

9-11-2016 11:22:50

105987_Heijltjes.indd 1 MAG_P004_MAG-15-11VIJ-2016 4

10/11/2016 9:16:20 AM 9-11-2016 11:22:50

Voorwoord

Jong De bouw is een sterk vergrijzende sector. Jonge aanwas blijft relatief beperkt en vooral twintigers stromen ook snel weer uit. Werknemers en zzp’ers in de leeftijd van 20 tot 25 jaar zijn de snelst krimpende groep in de sector.

Bouwopleidingen drogen op.

Bovenstaande feiten zijn voor de redactie van Cobouw aanleiding geweest om ‘Jong’ als thema mee te geven aan deze Cobouw50. Jongeren zijn keihard nodig; de sector moet ze koesteren.

Verder kijkend dan de droge feiten, kom je gelukkig wel jongeren tegen met passie voor de bouw. Of ze nu werken met hun handen, of vooral met het hoofd, hun innerlijke drijfveren zijn vergelijkbaar. Dan gaat het om een gevoel dat zich het best laat samenvatten als: zeer grote betrokkenheid bij een sector in beweging. In deze uitgave zien we dat bijvoorbeeld terug bij de leerling-timmermannen Djordy Meerberg (17) en Jaco van Wijen (19), maar ook bij Adriaan de Jong, operationeel directeur bij Martens en Van Oord, met zijn 34 jaar de jongste directeur in de Cobouw50.

Daarnaast is het goed om te zien dat veel bedrijven in de Cobouw50 op de een of andere manier bezig zijn met de vraag hoe zij jongeren kunnen interesseren, dan wel behouden voor de sector. Zo is directeur-eigenaar Henk Dedden van Friso Bouwgroep voorzitter van Bouwtalent Friesland.

BAM en veel andere bouwers kennen een traineeprogramma. Dit is ook noodzakelijk: als er niets gebeurt, zal in de nabije toekomst een ernstig tekort ontstaan aan gekwalificeerd personeel, een probleem dat nu al met enige regelmaat de kop opsteekt.

Uiteraard gaat deze Cobouw50 niet alleen over jong en over jongeren.

Integendeel. Het hart van deze uitgave gaat over harde cijfers: welk bedrijf heeft de meeste omzet? Wie heeft de beste solvabiliteit en liquiditeit?

Wat was per bedrijf het nettoresultaat? Welke bedrijven zijn nieuw in de Cobouw50, en welke zijn eruit gevallen?

Daarnaast heeft PwC volgens de inmiddels vaste formule berekend welk bedrijf afgelopen jaar in financieel opzicht het best heeft gepresteerd.

Dit om te kunnen bepalen wie in 2016 de Cobouw Award in ontvangst mag nemen. Deze eer viel ditmaal te beurt aan Coen Hagedoorn Bouwgroep.

Van harte gefeliciteerd!

Naast een reeks interviews met topmannen uit de Cobouw50, vindt u in deze uitgave ook de ranglijsten van de grootste Nederlandse installatiebedrijven en ingenieursbureaus. Plus een overzicht van de grootste bouwers per provincie. Kortom: het is weer een flink pakket.

Ik wens u heel veel leesplezier!

Boudewijn Warbroek, hoofdredacteur Cobouw

5

cobouw

MAG_P005_MAG-15-11VIJ-2016 5

9-11-2016 11:11:46

Inhoud

20

34

Top 50 Bouwbedrijven

Daan van der Vorm & Hans Meurs

Met alle relevante cijfers van de grootste bouwbedrijven van Nederland op een rij. Traditioneel gerangschikt op omzet.

De joker en de bijter van Vorm halen hun gelijk. “Iedereen verweet ons dat we te hoge prijzen betaalden.”

22 Rob van Wingerden

De bestuursvoorzitter van BAM over de snelle digitalisering in de bouw. “Wie niet aanhaakt, haakt af”, waarschuwt hij.

& Verder

10 Bas Weber van PwC Over wat bouwers kunnen doen om het tij te keren.

40 Winfred de Nijs Kan het niet over zijn hart verkrijgen om lelijke gebouwen neer te zetten.

16 Coen Hagedoorn Bouwgroep Wint Cobouw Award door korte lijnen en passie voor bouwen.

48 Henk Dedden & Jan Wageman Voor een keer scheppen de directeuren van Friso op.

6

cobouw

MAG_P006_MAG-15-11VIJ-2016 6

9-11-2016 11:12:06

Inhoud

83 Thema Jong

Moet de bouw snel verjongen?

Directeuren, hr-managers en de jeugd zelf geven antwoord op deze prangende vraag.

74

102

108

Reuzen in de regio

Top 20 Installatiebedrijven

Top 10 Ingenieursbureaus

Elke provincie kent zijn eigen bouwreuzen. Wie heersen er in welke regio en hoeveel omzet draaien ze?

Voor de installatiebranche is vorig jaar de weg naar boven weer ingezet met veelal hogere omzetten en betere winstmarges.

Ingenieursbureaus profiteren van de stijgende bouwproductie. Toch laat de Top 10 een wisselend beeld zien.

56 De opmerkelijke groeispurt van ABB Bouwgroep “Het gaat best wel aardig.”

66 Meerdere ballen in de lucht Helpt Oosterhof Holman aan een gestage groei.

102 De Top 20 installatiebedrijven Herstel van winstmarge bij groot aantal ondernemingen.

62 Nuchterheid is troef bij Ter Steege No-nonsense, hard werken en niet te veel blabla.

72 Het ‘smoelenboek’ van de bouw Vijftig topmannen met naam en rugnummer.

108 De Top 10 ingenieursbureaus Wisselend beeld met stijgers en dalers.

7

cobouw

MAG_P007_MAG-15-11VIJ-2016 7

9-11-2016 11:12:08

Sneller, goedkoper en duurzaam bouwen met prefab Bij VBI weten we dat een gezond en comfortabel gebouw tevreden gebruikers en bewoners oplevert. De eindgebruiker is minder snel ziek, productiever en voelt zich gelukkiger in een gezond en comfortabel gebouw. Ook financieel gezien is het investeren in een comfortabel gebouw een logische keuze: een gebouw waar extra aandacht aan het binnenklimaat is besteed, is gemakkelijker te verhuren en heeft vaak een hogere huurprijs.

Niet alleen in de utiliteitsbouw is er steeds meer aandacht voor comfort en gezondheid. Ook in de woningbouw wordt gekeken naar het verbeteren van het wooncomfort.

Door te zorgen dat een gebouw over een lange duur aantrekkelijk blijft voor de bewoners of gebruikers, krijgt een investering langdurig rendement. Zo ontstaat een gebouw dat duurzaam toegevoegde waarde biedt. Het gaat niet meer om het pand als drager van economische waarde, maar om welke waarde en welke comfortbeleving er in wordt gecreëerd.

VBI-Advertorial Cobouw nov16-v4.indd 1

MAG_P008_MAG-15-11VIJ-2016 8

Industrieel bouwen Als een gebouw daarnaast op een efficiënte wijze wordt gerealiseerd, dan levert dat een flinke besparing op. Industrieel bouwen met prefab-onderdelen en een gestandaardiseerde maatvoering, maakt het mogelijk om sneller, goedkoper en duurzamer te bouwen.

Dit kan alleen bereikt worden met verregaande standaardisatie van producten en processen. Het resultaat is een optimaal proces met lagere faalkosten, minder vervoersbewegingen en tevreden eindgebruikers.

Comfortabel binnenklimaat De sparing van de meterkast is een kritisch punt als het gaat om het doorlaten van tocht en vocht.

Vanuit de kruipruimte onder de woning kunnen dampen omhoog trekken. Om dit te voorkomen heeft VBI in samenwerking met marktpartijen een meterkastblok ontwikkeld. Het EPS-blok is op industriële wijze geproduceerd en wordt op de bouwplaats op een efficiënte wijze verwerkt.

Hierdoor levert het toepassen van het meterkastblok een besparing op in bouwtijd en kosten. De goed geïsoleerde en luchtdichte vloer zorgt voor een verhoogd comfort en een gezond binnenklimaat.

De sparing van de meterkast is een kritisch punt

Goed geïsoleerd Bij het realiseren van de begane grondvloer van een woning wordt steeds meer rekening gehouden met luchtdichtheid en isolatienormen. Een manier om luchtdicht te bouwen en te voldoen aan de isolatienorm is door het toepassen van een geïsoleerde begane grondvloer. Hierbij wordt EPS in combinatie met beton gebruikt om tocht en vocht buiten te houden.

Meer weten?

Raadpleeg voor meer informatie het verwerkingsvoorschrift op onze website vbi.nl, of bel met + 31 (0)26 379 79 79.

03-11-16 13:52

9-11-2016 11:22:51

TOP 50 BOUWBEDRIJVEN MAG_P009_MAG-15-11VIJ-2016 9

9-11-2016 11:12:24

10

Bas Weber, voorzitter sectorgroep Bouw bij PWC.

cobouw

MAG_P010_MAG-15-11VIJ-2016 10

9-11-2016 11:12:39

Interview

Meer stilstaan bij de risico’s Tekst: Boudewijn Warbroek Beeld: Guido Benschop

De bouw mag zich ogenschijnlijk aan de crisis hebben ontworsteld, zorgen blijven er voldoende.

Lage winstmarges, hoge risicoprofielen, opdrogende infrabudgetten en een verslechterend vestigingsklimaat, om er een paar te noemen.

Maar er is genoeg dat bedrijven zelf kunnen doen om het tij te keren, zegt Bas Weber, voorzitter van de sectorgroep Bouw bij PwC.

V

eel bedrijven in de Cobouw Top 50 maken steeds serieuzer werk van risicobeheersing. Maar dat wil niet zeggen dat er een einde is gekomen aan het prijsvechten. Bas Weber spreekt nog met grote regelmaat CFO’s, die letterlijk tegen hem zeggen: “Onbegrijpelijk. We hebben heel scherp ingeschreven, maar tóch verliezen we op prijs.”

Laag, in feite té laag, inschrijven: het is al vele jaren symptomatisch voor de nog steeds met overcapaciteit worstelende bouwsector. Als gevolg daarvan blijft er onder de streep vaak bitter weinig over. “Ik blijf me verbazen over de zeer marginale marges”, zegt consultant Weber, sectorhoofd Bouw bij PwC. “Bedrijven met een stabiele bedrijfsvoering en een gezonde cashflow, nemen genoegen met marges van 3 procent of zelfs lager. Gerelateerd aan het hoge risicoprofiel, is dat veel te laag. Die marge zou zeker op 5 tot 8 procent moeten liggen.” ▶

11

cobouw

MAG_P011_MAG-15-11VIJ-2016 11

9-11-2016 11:12:40

JONG IN DE BOUW

Bas Weber: “Jong talent valt voor mij uiteen in drie verschillende onderwerpen.

Jong in de industry. Ik zie steeds meer professionals met ervaringen buiten de sector actief in de bouwsector. Dat is een zeer goede ontwikkeling waardoor er anders naar bedrijfsvoering, tenders, risico’s, faalkosten en innovatie wordt gekeken.

Jong in leeftijd. Vergrijzing is zeker een onderwerp dat speelt in deze sector en waar ik me zorgen over maak. Een grote groep medewerkers met jarenlange ervaring en specifieke kennis gaat binnen nu en tien jaar met pensioen. De sector blijft echter interessant voor jonge instromers. Leerlingen vanuit specifieke vakinhoudelijke opleidingen of vanuit technische scholen en universiteiten; ze blijven vol enthousiasme instappen.

Talent. Hier valt een grote slag te slaan. Talentmanagement is geen onderwerp dat heel erg leeft in de sector. Het proactief begeleiden en ontwikkelen van talenten (ongeacht leeftijd) om ze de organisatie beter te laten kennen, nieuwe rollen op te pakken en via specifieke opleidingen hun ontwikkeling te stimuleren; in andere sectoren is dat veel beter georganiseerd.

Concluderend denk ik dat de bouw voldoende doet voor het interesseren en behouden van jonge medewerkers, maar het beschikbare talent kan zeker beter worden gemanaged.”

12

Hoewel de praktijk weerbarstig is, signaleert Weber wel dat bedrijven intensief bezig zijn met de vraag hoe ze hun marges kunnen verhogen. Daarbij wordt vooral gekeken naar mogelijkheden om de kosten te verlagen. Het snoeien in indirecte kosten scoort daarbij hoog. Met als mogelijk gevolg bijvoorbeeld het uitdunnen van stafafdelingen.

Faalkosten Het aanpakken van faalkosten staat minder hoog op de agenda. Ten onrechte, meent Weber. “Ik ben ervan overtuigd dat de faalkosten in veel gevallen met procentpunten zijn te verminderen. Veel strakker plannen kan bijvoorbeeld zeker helpen. Zorg er in de voorbereidingsfase voor dat je de planning helemaal op orde hebt, en ga daar in de uitvoeringsfase strak op sturen. In plaats van ingenieurs, moet je er allround projectleiders op zetten, die vaak veel communicatiever zijn en het anders kunnen organiseren. Met een strak projectmanagement en de communicatieve vaardigheden die daarbij horen, kunnen significante stappen worden gezet.”

Risicomanagement Het klinkt allemaal heel logisch, maar gebeurt nog lang niet altijd. Weber: “Met goede rapportages en risico-analyses valt nog veel winst te behalen. Moeten we linksaf of rechtsaf, en wat zijn dan de gevolgen? Je moet ervoor zorgen dat je beter onderbouwde besluiten kunt nemen. Dat soort ondersteuning is er nu vaak niet. Elke projectleider heeft zijn eigen projectadministrateur die weer eigen rapportages maakt.

Het projectmanagement kan echt veel communicatiever en beter. Je ziet nu nog te vaak dat wordt gezegd: We stropen de mouwen op, en gaan gewoon bouwen. Bij de risico’s wordt dan minder stilgestaan. Vooral bij familiebedrijven zie je die neiging. Dat kan echt niet meer, zeker niet als je dat afzet tegen de enorme risico’s die je daarmee loopt. In algemene zin kan het risicomanagement veel beter. Vooral bij operationele mensen is meer bewustwording nodig.”

Als het gaat om de bedrijfsvoering bij de grootste bouwondernemingen in ons land, verbaast Weber zich dikwijls over de versnippering van bevoegdheden en ▶

cobouw

MAG_P012_MAG-15-11VIJ-2016 12

9-11-2016 11:12:41

‘In de raden van bestuur zit nu een ander type mens dan vijf jaar geleden’

OP DE GOEDE WEG Tekst: Joost Zwaga De grootste bouwers van ons land hebben afgelopen jaar de wind overduidelijk in de zeilen gekregen. De aantrekkende markt heeft zich vertaald in meer omzet, maar vooral ook in winstgroei. Het overgrote deel van de bedrijven in de top 50 heeft de crisis nu echt van zich af geschud.

Samen waren de koplopers goed voor een nettowinst van ruim 891 miljoen euro. Dat is 57 procent meer dan het jaar ervoor. 38 van hen zagen de winst toenemen. Slechts vier ondernemingen leden verlies: Ballast Nedam, Heijmans, Hurks en Sprangers. Sinds 2010 is dat aantal niet meer zo laag geweest. Vorig jaar telde de ranglijst negen verlieslatende bouwers. In 2012 zelfs twaalf.

Een andere positieve ontwikkeling: de gemiddelde winstmarge steeg van 1,86 procent naar 2,74 procent. Daarbij moet wel worden aangetekend dat ook de megawinsten van baggerconcerns Boskalis en Van Oord zijn meegenomen. Niettemin telt de lijst inmiddels achttien ondernemingen met een nettowinstmarge van boven de 3 procent. Ook dat is alweer even geleden.

De totale omzet van de vijftig grootste bouwbedrijven kwam uit op 32,4 miljard euro, bijna 2 miljard meer dan in 2014 - oftwel een stijging van 6,4 procent. Veertig bedrijven wisten de omzet op te voeren, tien moesten genoegen nemen met lagere bedrijfsopbrengsten. Hoewel de bouwtop op de goede weg is, is het verschil met 2008 nog altijd enorm. In dat jaar - het laatste voordat de crisis echt vat kreeg op de bouw - lag de totale omzet ruim boven de 36 miljard.

Met 23 stijgers, twaalf dalers, tien zittenblijvers en vijf nieuwkomers waren er ook dit jaar weer genoeg verschuivingen te noteren in de Cobouw50.

Van vijf bedrijven werd afscheid genomen. Bouwgroep Moonen boekte onvoldoende omzet voor een notering. Van Fraanje en BMV, dat vorig jaar nog zijn debuut maakte, was de jaarrekening niet beschikbaar. Hetzelfde gold voor A. Hakpark, dat daardoor voor het eerst in acht jaar niet voorkomt in de lijst. A. Hakpark was vorig jaar nog de nummer 11. Beheersmaatschappij Hegeman Nijverdal was door een forse reorganisatie niet bij machte de jaarstukken tijdig te verstrekken.

De ‘vrijgekomen’ plekken werden ingenomen door Hendriks Bouw en Ontwikkeling, Ter Steege Holding, Baggerbedrijf De Boer en Koninklijke Oosterhof Holman. De laatste twee stonden nog niet eerder in de top 50. Vorig jaar had Oosterhof Holman wel al voldoende omzet voor een notering, maar de Groningse bouwer deponeerde zijn cijfers te laat en kon zo niet worden opgenomen. Dit jaar was het bedrijf wel op tijd, hetgeen een 48ste plaats opleverde.

Hendriks, ABB en Ter Steege prijkten in het verleden al eens in de Cobouw50. ABB keerde na zes jaar afwezigheid terug dankzij een omzetstijging van 120 procent. Geen enkele andere bouwer uit de lijst kende een zo forse groei van de bedrijfsopbrengsten.

NETTOWINSTMARGE IN % 1 2 3 4 5

Koninklijke Boskalis Westminster Baggerbedrijf De Boer Van Wanrooij Bouw & Ontwikkeling Brihold (Ten Brinke) Hemubo Almere

13,60 11,10 8,10 7,60 7,00

OMZETGROEI IN % 1 2 3 4 5

ABB Bouwgroep ASK Romein Sprangers Bouwbedrijf HSB Holding Trebbe Groep

120,50 64,80 47,20 42,90 37,10

SOLVABILITEIT IN % 1 2 3 4 5

Hemubo Almere Baggerbedrijf De Boer G. Tijhuis Holding Van Wanrooij Bouw & Ontwikkeling Koninklijke Boskalis Westminster

83,30 82,60 66,00 58,60 56,30

LIQUIDITEIT (CURRENT RATIO) 1 2 3 4 5

Hemubo Almere Baggerbedrijf De Boer G. Tijhuis Holding Brihold (Ten Brinke) KlokGroep

5,65 4,61 4,01 3,35 2,95

13

cobouw

MAG_P013_MAG-15-11VIJ-2016 13

9-11-2016 11:12:41

Meteen de mogelijkheden van een leegstaand pand zien?

Zo snel kan het gaan.

Met een paar swipes uw toekomstplannen visualiseren: het is moeilijk voor te stellen. Maar nu al kunt u met augmented reality in één oogopslag zien hoe die duurzame uitbreiding van uw kantoor gaat worden. Alsof het er al staat.

Wilt u deze én andere ontwikkelingen in uw sector voorblijven?

Praat er eens over met onze relatiemanagers.

Kijk voor meer informatie op abnamro.nl/bouw

MAG_P014_MAG-15-11VIJ-2016 14

9-11-2016 11:22:51

‘Faalkosten kunnen in veel gevallen met procentpunten worden verminderd’

verantwoordelijkheden. Daar kan naar zijn opvatting nog een flinke slag worden gemaakt. “Bijna allemaal zijn het decentrale conglomeraten. Soms zie je dat werkmaatschappijen niet eens met elkaar praten over bijvoorbeeld de vraag hoe je grote, complexe projecten beheerst. Dat is schrikbarend om te zien. Dan hebben ze ergens een verlies gehad en daar hebben ze van geleerd, dus bij hen gaat het niet meer fout. Maar die kennis wordt vervolgens niet uitgewisseld, want je zit bij dat kleine, decentrale bedrijf.”

Lokaal ondernemerschap Vaak gaat het om patronen die jarenlang zijn ingesleten.

Hoe kunnen die worden doorbroken, volgens Weber? “Lokaal ondernemerschap wordt vaak gekoppeld aan integrale verantwoordelijkheid. Dan krijg je vestigingen inclusief een eigen afdeling HR, finance en legal. Maar bij grote contracten kan de juridisch adviseur van zo’n lokaal bedrijf het bijna niet meer overzien. Dat moet je naar boven tillen.

Ik geloof oprecht in centrale sturing in de backoffice. Dan kun je goede ervaringen vanuit de ene werkmaatschappij gemakkelijker kopiëren naar de andere. En natuurlijk houd je gewoon je lokale kantoren met je lokale directeuren en account managers. Maar het gaat erom hoe je het aan de achterkant regelt. Is de werkwijze gestandaardiseerd en uitwisselbaar? Wordt kennis voldoende gedeeld? Het lokaal ondernemerschap wordt wat mij betreft nu een stap te ver doorgetrokken. Mijn advies zou zijn: houd dit lokaal ondernemerschap in stand, maar organiseer het beter.”

Cultuuromslag Weber ziet dat in de breedte een omslag gaande is. Een cultuurverandering, waarvoor de eerste stappen zijn gezet. “Als je kijkt naar de raden van bestuur, zit daar een ander type mens in dan vijf jaar geleden. Toen zaten vaak de ingenieurs aan tafel, waar je nu bedrijfskundigen en bedrijfseconomen ziet. Specifiek voor projectbeheersing en risicomanagement worden nieuwe collega’s binnengehaald.

Die buitenstaanders heb je nodig om veranderingen in gang te zetten. Voorheen waren er ook genoeg bedrijven waar de CFO niet in de raad van bestuur zat. Er is echt veel aan het veranderen. De betrouwbaarheid van de cijfers is verbeterd, projectcontrole staat bij iedereen hoog op de agenda.

Of het snel genoeg gaat? De bedrijven houden vast aan die lokale netwerken, aan die kennis. Het feit dat het misschien langzaam gaat, is een zwakte, maar ook een kracht.” ■

EEN MARKT IN BEWEGING

Kijkend naar de ontwikkelingen in de markt, maakt Bas Weber van PwC zich over de woningbouw de minste zorgen. “Dat ziet er rooskleurig uit. Mede op basis van demografische ontwikkelingen, houdt die positieve tendens nog wel even aan.”

De infrasector daarentegen, moet volgens hem rekening houden met forse veranderingen. “Alle grote projecten zijn aanbesteed. Kijkend naar de budgetten van Rijkswaterstaat gaat de nieuwbouw na 2021 drastisch afnemen. Je weet natuurlijk nooit wat volgende kabinetten gaan doen, maar als je de huidige situatie in ogenschouw neemt, zullen bedrijven zich in de toekomst meer moeten gaan richten op onderhoud in plaats van nieuwbouw.”

De utiliteitsbouw gaat om heel andere redenen zware tijden tegemoet, verwacht Weber. Hij wijst daarbij op het veranderende vestigingsklimaat en op de gevolgen van de Brexit. “De onzekerheid over de effecten van de Brexit krijgt onmiskenbaar gevolgen voor bedrijfsinvesteringen, ook in Nederland.

Daarnaast heb je dan nog de fiscale discussie. Zijn wij een belastingparadijs of niet?

De Europese Commissie zit daar bovenop. Op dit moment is het belastingtechnisch nog interessant voor grote bedrijven om een vestiging te openen in Nederland. Maar blijft dit zo? Als dat fiscale voordeel wegvalt, heeft dat een enorme impact op het vestigingsklimaat en dus op de utiliteitsbouw. Verbouw zal de overhand krijgen. Maar nieuwbouw levert meer op.”

15

cobouw

MAG_P015_MAG-15-11VIJ-2016 15

9-11-2016 11:12:42

16

cobouw

Verbouwingen van panden in binnenstedelijk gebied zijn een specialiteit van Coen Hagedoorn. In hartje Amsterdam verbouwde de Huizense aannemer de Tuschinski III bioscoop, nu beter bekend als PathĂŠ Arthouse.

MAG_P016_MAG-15-11VIJ-2016 16

9-11-2016 11:13:00

Winnaar Cobouw Award | Coen Hagedoorn

Korte lijnen, lef en passie voor de bouw Tekst: Peter de Lange Beeld: Guido Benschop

Niet veel bouwbedrijven hebben het lef hun personeel door een kunstzinnige fotograaf als Bert Teunissen in werkkleding te laten fotograferen. Misschien is het typerend voor de Coen Hagedoorn Bouwgroep dat die in 2009 wél de opdracht gaf voor zo’n opvallend project. Om bij het 35-jarig jubileum de medewerkers te bedanken voor hun inzet? Om de eenheid te bevorderen binnen een onderneming die voor een belangrijk deel tot stand kwam door overnames?

H

et zou een interessante vraag zijn om voor te leggen aan Jan en Coen Hagedoorn. Ware het niet dat de directie van de Huizense bouwer vragen beleefd doch beslist afwimpelt. “Wij treden niet graag op de voorgrond”, luidt de verklaring voor deze terughoudendheid. Zelfs de nominatie voor de Cobouw Award 2016 kan daar geen verandering in brengen. Onderstaand profiel van de winnaar kwam daarom noodgedwongen tot stand op basis van externe bronnen.

Nederlands meest succesvolle bouwer van 2016 is een jong en dynamisch familiebedrijf. Het werd in 1974 opgericht en evolueerde in korte tijd van een traditionele aannemer in de renovatie- en onderhoudssector tot een allround bouwer, met een eigen ontwikkel- en vastgoedtak, twaalf vestigingen in het land en zo’n 400 personeelsleden.

De onderneming boekt prima resultaten. De cijfers over de afgelopen drie jaren: een bruto-omzet van 69 miljoen euro in 2013, die in 2014 steeg tot 86 miljoen en in 2015 de ▶

17

cobouw

MAG_P017_MAG-15-11VIJ-2016 17

9-11-2016 11:13:02

‘Van binnen zijn we nog steeds hetzelfde’

100 miljoen euro bereikte. Circa 55 procent van de omzet komt volgens een eerdere verklaring van de directie uit renovatie, 45 procent uit nieuwbouw. De in 2013 behaalde winst van 1,7 miljoen euro werd vorig jaar verdubbeld tot 3,4 miljoen. In 2014 bedroeg het netto resultaat 1,4 miljoen euro.

Passie voor bouwen “We zijn gegroeid. Maar van binnen zijn we nog steeds hetzelfde. Een familiebedrijf met korte lijnen en medewerkers met een passie voor de bouw. Met kleinschalige vestigingen. We werken met mensen uit de regio en zijn betrokken bij de wijken waarin we werken. Onze organisatie kent geen rangen en standen. Het draait om vakmanschap en samenwerking”, luidt een zelfanalyse op internet.

Door strategische overnames wist de onderneming een netwerk aan vestigingen op te bouwen in het westen, midden en zuiden van het land. Aan de groep werden de afgelopen jaren onder andere Schreutelkamp Bouw in Utrecht toegevoegd, Brabocon in Tilburg, bouwbedrijf A.R.Meyer in Woudenberg en Bergebouw in Rotterdam. Afgelopen voorjaar was het de beurt aan delen van de failliete Utrechtse bouwer Jurriens.

Dankzij de regionale spreiding en de opgekochte specialismen kan Coen Hagedoorn een zeer divers dienstenpakket aanbieden. Dat loopt uiteen van het repareren van een lekkende badkamerkraan in een huurwoning tot de bouw van een groot appartementencomplex in het hart van Amsterdam.

Deze diversiteit maakt de bouwgroep tot een aantrekkelijke partner voor ondermeer corporaties, zorginstellingen en professionele vastgoedbeheerders. Door de grote verscheidenheid aan opdrachten wordt op veel terreinen nieuwe kennis en ervaring opgedaan. Wat de reputatie als veelzijdig bouwer weer verder versterkt.

18

Historische panden Na de realisatie van modewinkels van Marks & Spencer en C&A op toplocaties in Amsterdam, Den Haag, Gouda en Zaandam weet dit bedrijf alles over werken op krappe binnenstadlocaties. Zoals het ook voor de renovatie van

cobouw

MAG_P018_MAG-15-11VIJ-2016 18

9-11-2016 11:13:02

COBOUW AWARD Om tot de winnaar te komen van de Cobouw Award heeft PwC de totale performance over 2015 van de Cobouw50-bedrijven met elkaar vergeleken. Daarbij is gekeken naar de ‘financiële performance’ en de ‘financiële soliditeit’.

historische panden ogenschijnlijk zijn hand niet meer omdraait. Zie de geslaagde verbouwing van het Pathologiegebouw op de Campus Boerhaave in Leiden tot stijlvolle huurwoningen. Wegens in het oog springende prestaties werd het bedrijf dit jaar voor drie projecten in de hoofdstad Amsterdam genomineerd voor de Nieuwbouwprijs Amsterdam.

De Coen Hagedoorn Bouwgroep heeft zich ook weten te ontwikkelen tot een deskundige partner voor de renovatie van kleine en grote woningcomplexen, hoe kwetsbaar en ingewikkeld soms ook. Waarbij bewonerstevredenheid nooit uit het oog wordt verloren. Om lawaai te voorkomen brengt deze aannemer materialen desnoods met een golfkarretje naar de bouwplaats. En vervangt hij steigers door mobiele hoogwerkers zodat de bewoners kunnen blijven genieten van het uitzicht.

Moderne technieken Kenmerkend voor de bedrijfscultuur is dat Coen Hagedoorn zich graag bedient van moderne technieken. Het bedrijf heeft een eigen Facebookpagina, is actief op Twitter en laat ook op LinkedIn frequent van zich horen. Het is ook een overtuigd gebruiker van BIM bij zowel nieuwbouw als renovatie.

Tijdens de bouw worden alle gegevens in BIM opgeslagen, zodat het dossier na de oplevering kan worden gebruikt voor het beheer van het vastgoed. Sinds 2014 wordt ook gewerkt met een service- en mutatieapp die de werkprocessen efficiënter maakt.

Een ander opmerkelijk kenmerk is de aandacht die het bedrijf heeft voor het eigen personeel. Dat kan in een grote mate van zelfstandigheid functioneren. “Door flexibiliteit, creativiteit en ondernemerschap bij onze medewerkers te stimuleren, investeren wij in een aantrekkelijke werkomgeving met een laag verloop en saamhorigheid als basis van een resultaatgerichte onderneming”, schrijft het bedrijf in nogal wollige taal op internet. Ofwel: personeel presteert beter als je laat blijken dat je het vertrouwt en waardeert. Tegen die achtergrond is een mooiere blijk van waardering dan een fotoboek met hun portretten nauwelijks denkbaar. ■

De financiële soliditeit is gemeten aan de hand van: 1) Benutte leencapaciteit: Het bedrijfsresultaat voor afschrijvingen ten opzichte van het rentedragend vreemd vermogen. Dus datgene wat voor aflossing kan worden gebruikt ten opzichte van de schulden. Het rentedragend vreemd vermogen van de onderneming wordt in belangrijke mate bepaald door het gevoerde financieringsbeleid. Dit betekent dat de leencapaciteit van de onderneming in meer of mindere mate kan zijn benut. Het model houdt rekening met de benutte leencapaciteit van de onderneming door de rentedragende schulden te plaatsen tegenover de gerealiseerde ebitda.

2) De solvabiliteit: De verhouding van het eigen vermogen ten opzichte van het balanstotaal.

De financiële performance is bepaald door: 3) Het rendement op het gemiddeld werkzaam vermogen: Dit wordt bepaald door de vergoeding (bedrijfsresultaat + rentebaten na vennootschapsbelasting eventueel verhoogd met resultaat deelnemingen) uit te drukken in een percentage van het gemiddeld werkzaam vermogen (exclusief non recourse-leningen en projectfinancieringen).

Met andere woorden: het rendement van al het vermogen dat beschikbaar is voor de onderneming en op grond daarvan een vergoeding verlangt.

4) De winstgevendheid als rendement van het werkzaam vermogen ten opzichte van de omzet.

Op elk van de vier bovengenoemde punten is aan de bedrijven vervolgens een rapportcijfer tussen de 1 en 10 uitgereikt. Extra gewicht is toegekend aan de winstgevendheid. Daardoor kan van het totaal aantal te behalen punten 40 procent worden gekregen vanuit de financiële soliditeit en 60 procent vanuit de financiële performance.

TOP 5 COBOUW AWARD 1 2 3 4 5

Coen Hagendoorn Bouwgroep Hemubo Almere HSB Holding Trebbe Groep Baggerbedrijf De Boer Holding

Score 38,47 35,06 33,07 29,45 28,68

19

cobouw

MAG_P019_MAG-15-11VIJ-2016 19

9-11-2016 11:13:03

TOP 50

BEDRIJFSOPBRENGSTEN X € 1000

BOUWBEDRIJVEN

2015

2014

BEDRIJFSRESULTAAT IN % OMZET 2013

2015

2014

2013

1

1 Koninklijke BAM Groep

▲ 7.422.942

▲ 7.314.020

7.041.598

▲ -0,1%

▼ -1,4%

2

2 VolkerWessels

▲ 4.905.924

▼ 4.400.098

4.505.497

▲ 2,9%

▲ 2,4%

1,7%

3

3 Koninklijke Boskalis Westminster

▲ 3.240.327

▼ 3.166.888

3.538.781

▼16,0%

▲ 20,6%

13,2%

4

4 Van Oord

▲ 2.579.269

▲ 2.103.527

1.641.414

▲ 9,3%

▼ 7,6%

11,0%

5

5 Heijmans

▲ 1.978.583

▼ 1.867.656

2.054.093

▲ -1,5%

▼ -3,4%

0,6%

6

6 Strukton

▲ 1.907.165

▲ 1.774.913

1.583.045

▲ 1,7%

▼ -2,5%

-0,7%

7

7 TBI Holdings

▼ 1.556.697

▼ 1.602.724

1.743.564

▲ -0,1%

▲ -0,3%

-0,9%

8

9 Dura Vermeer

▲ 1.052.219

▲ 1.003.927

1.033.300

▲ 0,2%

▼ -1,5%

-1,0%

▼

850.000

▼ 1.166.000

1.268.000

▼ -5,9%

▼ -5,6%

-2,4%

9

8 Ballast Nedam

0,2%

10

10 Van Wijnen Groep

▲

692.807

▼

568.710

595.793

▼ 1,9%

▲ 3,1%

-1,1%

11

13 Brihold (Ten Brinke)

▲

495.152

▲

420.761

380.786

▲10,2%

▼ 9,5%

10,9%

12

14 Aan de Stegge Verenigde Bedrijven

▲

485.233

▼

383.163

408.565

▲ 3,3%

▲ 2,4%

1,4%

13

12 Joh. Mourik & Co. Holding

▲

475.754

▼

430.177

467.801

▲ 1,8%

▼ 1,6%

3,8%

14

15 Van Gelder Groep

▲

324.896

▼

304.787

322.982

▲ 3,0%

▼ 2,6%

3,3%

15

16 Janssen de Jong Groep

▲

286.026

▼

261.303

291.534

▲ 3,5%

▲ 2,3%

1,0%

16

17 Hurks Groep

▼

239.934

▼

242.687

293.885

▲ -1,9%

▼ -5,0%

0,1%

17

19 Vorm Holding

▲

209.575

▲

169.311

149.632

▲ 6,7%

▲ 3,2%

1,7%

18

23 Trebbe Groep

▲

188.000

▲

137.121

130.466

▲ 3,7%

▲ 1,9%

1,1%

19

18 M.J. de Nijs en zonen Holding

▲

186.373

▲

178.798

175.677

▼ 1,1%

•

1,5%

20

22 Van Wanrooij Bouw & Ontwikkeling

▲

173.142

▲

137.749

86.616

▲10,2%

▲ 8,3%

5,6%

21

24 Vastbouw International Holding

▲

159.260

▲

134.248

118.522

▼ 1,6%

▲ 3,2%

2,9%

22

20 Gebr. Van de Ven Beheermaatschappij

▼

152.148

▲

160.596

136.162

▼ 4,5%

▼ 4,9%

5,2%

23

21 Bouwbedrijf de Vries en Verburg

▼

150.243

▲

150.408

132.116

▼ 2,2%

▼ 4,9%

5,2%

24

27 Nijhuis Bouw

▲

145.533

▲

127.925

100.435

▲ 4,0%

▲ 2,7%

1,9%

25

29 Plegt-Vos Bouwgroep

▲

144.550

▼

125.567

144.420

▼ 1,0%

▲ 1,2%

-7,5%

26

26 KlokGroep

▲

134.403

▲

129.668

122.026

▲ 6,4%

▲ 2,8%

2,0%

27

31 Schagen Groep

▲

130.013

▲

117.763

117.635

▲ 3,6%

▲ 3,0%

0,4%

28

40 HSB Holding

▲

121.201

▲

84.786

83.620

▲ 6,3%

•

4,5%

29

45 ASK Romein International

▲

118.706

▼

72.015

80.336

▲ 5,2%

▼ 1,1%

1,5%

30

32 Heembouw Holding

▲

117.863

▼

105.684

107.192

▲ 0,6%

▲ -1,5%

-2,4%

31

34 Friso Bouwgroep

▲

116.215

▲

94.333

88.839

▲ 1,5%

▼ -2,9%

0,8%

32

33 Bouwgroep Dijkstra Draisma Beheer

▲

114.264

▲

103.655

93.916

▲ 2,9%

•

1,3%

1,3%

33

43 G. Tijhuis Holding

▲

112.573

▲

82.652

64.905

▲ 5,2%

▲ -3,0%

-17,8%

34

25 GMB Holding

▼

111.830

▼

130.060

131.730

▲ 3,3%

▲ 2,6%

-1,4%

35

38 Giesbers Groep

▲

108.133

▼

86.218

120.482

▲ 3,1%

▲ 1,7%

0,6%

36

35 VB Groep

▲

106.235

▲

94.306

91.887

▲ 2,8%

▲ 1,6%

1,5%

37

46 Sprangers Bouwbedrijf

▲

99.611

▼

67.658

80.575

▼ -1,6%

▲ 0,5%

0,1%

38

37 Coen Hagedoorn Bouwgroep

▲

99.277

▲

86.771

69.671

▲ 5,2%

▼ 2,3%

3,3%

39

44 Martens en Van Oord Holding *

▲

96.123

▲

75.488

68.794

▼ 1,0%

▲ 6,4%

3,0%

40

41 Prins Aanneming Maatschappij

▲

94.992

▲

84.765

70.461

▲ 4,5%

▲ 3,8%

1,9%

41

30 Jorritsma Beheer

▼

94.286

▲

122.833

98.608

▲ 3,1%

▲ 2,2%

1,8%

42

36 Hemubo Almere

8,7%

1,5%

4,5%

▼

86.950

▲

88.959

73.878

▼ 8,7%

▲ 9,5%

43

-

ABB Bouwgroep

▲

79.594

▲

36.090

34.861

▲ 5,9%

▼ 0,7%

3,1%

44

-

Baggerbedrijf De Boer Holding

▲

72.446

▲

66.641

56.149

▼15,2%

▲23,4%

8,4%

▼

70.295

▼

84.351

86.923

▲ 2,0%

▼ 0,8%

2,8%

▲

67.460

▼

55.674

57.175

▲ -0,3%

▼ -1,8%

-1,6%

45 46

42 SBB Bouwgroep -

Hendriks Bouw en Ontwikkeling

▲

67.316

▲

64.475

58.581

▼ 4,3%

▼ 6,2%

9,8%

48

-

Ter Steege Holding

▲

63.924

▼

51.362

51.863

▲ 1,7%

▲ -0,5%

-4,5%

49

-

Koninklijke Oosterhof-Holman Beheer

▼

63.868

▲

63.979

54.172

▼ 4,2%

▲ 4,5%

3,2%

48 Dekker Beheermaatschappij Krabbendam

▲

62.220

▲

61.104

55.623

▲ 1,0%

▼ 0,9%

2,1%

47

50

47 NTP Beheer

positie ranglijst 2014

* cijfers Martens en Van Oord ontleend aan concept-jaarrekening

20

cobouw

MAG_P020_MAG-15-11VIJ-2016 20

9-11-2016 11:13:17

NETTORESULTAAT IN % OMZET 2015

2014

1

▲ 0,1%

▼ -1,5%

2

▼ 2,6%

3

▼13,6%

4 5

NETTORESULTAAT IN % EIGEN VERMOGEN 2015

2013

2014

1,2% ▼ -12,9%

SOLVABILITEIT IN % 2015

2014

5,1%

▲ 18,7%

▼ 16,8%

2013

LIQUIDITEIT 2013

2015

2014

17,5%

▼ 1,07

▼ 1,09

2013

0,7%

▲

▲ 2,7%

2,6%

▼

17,4% ▲

18,5%

16,1%

▲ 26,7%

▲ 26,1%

24,8%

▲ 1,11

▲ 1,06

1,01

▲15,5%

10,4%

▼

11,8% ▲

15,5%

14,4%

▲ 56,3%

▲ 53,4%

44,3%

▲ 1,08

▼ 0,87

1,00

▲ 6,6%

▼ 5,6%

7,9%

▲

18,7% ▼

15,2%

17,6%

▼ 32,2%

▲ 34,3%

33,0%

▲ 0,84

▼ 0,66

0,71

▲ -1,4%

▼ -2,5%

0,1%

▲ -10,2% ▼ -18,2%

0,6%

▲ 22,4%

▼ 21,5%

23,8%

•

1,03

▼ 1,03

1,22

6

▲ 0,9%

▼ -1,8%

-1,0%

▲

9,4% ▼ -23,2%

-8,4%

▲ 13,1%

▼ 11,9%

18,1%

▲ 1,04

▼ 0,95

1,05

7

•

0,1%

▲ 0,1%

-0,8%

•

0,5% ▲

0,5%

-5,4%

▼ 32,2%

▲ 32,9%

29,7%

▲ 1,44

▲ 1,39

1,33

8

▲ 0,3%

▼ -0,7%

-0,5%

▲

3,4% ▼

-7,4%

-4,3%

▲ 27,1%

▼ 23,7%

28,6%

▲ 1,07

▼ 1,05

1,23

9

▲ -4,8%

▼ -8,8%

-3,2%

▲ -195,2% ▼ -936,4%

-45,6%

▲ 3,8%

▼ 1,7%

10,6%

▼ 0,88

▼ 0,94

1,00

10

▼ 1,7%

▲ 1,9%

-1,2%

▲

13,0% ▲

11,6%

-7,9%

▲ 33,6%

▼ 31,8%

32,2%

•

1,03

▼ 1,03

1,08

11

▼ 7,6%

▼ 8,6%

9,2%

▼

20,4% ▲

23,6%

22,3%

▲ 54,4%

▼ 52,8%

60,4%

▲ 3,35

▲ 3,29

2,79

12

▲ 2,1%

▲ 1,1%

0,6%

▲

23,2% ▲

21,3%

14,1%

▲ 22,0%

▲ 14,8%

11,5%

▲ 1,12

▲ 0,73

0,70

13

▲ 2,0%

▼ 1,7%

3,1%

▲

5,6% ▼

4,6%

8,6%

▲ 51,4%

▼ 50,4%

51,6%

▲ 1,68

▼ 1,67

1,77

14

▲ 2,5%

▼ 2,4%

2,6%

▼

16,6% ▼

17,4%

23,3%

▲ 44,6%

▼ 40,5%

45,3%

▲ 1,76

▼ 1,63

1,74

15

▲ 2,1%

▲ 1,7%

0,7%

▲

10,4% ▲

6,4%

3,4%

▼ 33,4%

▲ 38,2%

32,5%

▲ 1,13

▼ 1,05

1,14

16

▲ -4,8%

▼ -8,8%

-5,1%

▲ -45,9% ▼ -59,1%

-25,8%

▼ 27,9%

▼ 34,6%

40,8%

▼ 1,31

▲ 1,46

1,39

17

▲ 5,1%

▲ 3,7%

1,8%

▲

13,0% ▲

8,7%

4,1%

▲ 51,1%

▼ 43,7%

47,2%

▼ 1,68

▼ 1,73

2,05

18

▲ 2,9%

▲ 1,6%

0,8%

▲

31,0% ▲

13,8%

6,3%

▼ 33,7%

▼ 38,1%

45,6%

▼ 1,66

▼ 1,85

2,24

19

•

1,0%

▼ 1,0%

1,5%

▼

8,3% ▼

9,1%

10,5%

▲ 27,0%

▼ 22,4%

27,9%

▲ 1,64

▲ 1,43

1,42

20

▲ 8,1%

▲ 7,2%

5,2%

▲

16,6% ▲

12,4%

5,9%

▼ 58,6%

▲ 59,6%

57,9%

▼ 1,21

▼ 1,33

1,40

21

▼ 0,7%

▼ 1,4%

1,5%

▼

22

▲ 3,6%

▼ 3,2%

3,4%

▲

12,4%

23

▼ 2,1%

▼ 4,2%

4,4%

▼

24

▲ 2,5%

▲ 1,4%

1,3%

▲

25

▲ 1,6%

▲ 1,0%

-5,2%

26

▲ 4,2%

▲ 1,5%

27

▼ 2,6%

▲ 3,0%

28

▲ 4,7%

▲ 3,4%

29

▲ 3,4%

30 31

1,10

8,6%

9,9%

▲ 33,8%

▲ 31,1%

26,9%

▲ 1,90

▲ 1,82

1,80

11,7%

11,7%

▲ 54,0%

▲ 51,8%

46,9%

▼ 1,96

▼ 2,23

2,25

22,9% ▼

43,4%

46,6%

•

30,0%

▼ 30,0%

35,8%

▲ 1,34

▼ 1,13

1,66

13,4% ▲

5,9%

3,7%

▼ 48,3%

▼ 57,6%

59,7%

▼ 1,85

▼ 2,24

2,53

▲

13,0% ▲

8,5%

-55,0%

▲ 44,4%

▼ 39,8%

40,7%

▲ 1,59

▼ 1,44

1,64

0,7%

▲

15,0% ▲

5,4%

2,7%

▲ 46,6%

▲ 46,1%

39,7%

▲ 2,95

▲ 2,09

1,84

0,4%

▲

9,4% ▲

9,2%

1,3%

▼ 51,7%

▲ 54,4%

53,2%

▼ 1,62

▲ 1,95

1,56

3,3%

▲

29,0% ▲

14,6%

14,1%

▲ 44,2%

▼ 42,9%

45,3%

▼ 1,77

▼ 1,91

2,17

▼ 0,0%

0,4%

▲

26,2% ▼

0,2%

2,7%

▲ 28,0%

•

26,4%

26,4%

▲ 0,95

▼ 0,83

0,85

▲ 1,4%

▲ 0,4%

-1,2%

▲

9,3% ▲

2,5%

-8,4%

▼ 40,0%

▲ 41,9%

38,8%

▼ 1,53

▲ 1,62

1,45

▲ 0,3%

▼ -2,5%

0,1%

▲

1,8% ▼ -12,1%

0,5%

▲ 40,5%

▼ 36,7%

41,9%

▲ 1,60

▼ 1,44

1,67

32

▲ 2,4%

▼ 1,1%

3,4%

▲

8,2% ▼

3,8%

10,2%

▼ 53,8%

▲ 55,9%

53,3%

▼ 1,99

▲ 2,26

2,04

33

▲ 4,5%

▲ -1,2%

-15,2%

▲

4,9% ▲

-1,1%

-9,5%

▲ 66,0%

▼ 60,2%

69,5%

▼ 4,01

▼ 4,77

5,55

34

▲ 3,6%

▲ 1,6%

-1,4%

▲

13,3% ▲

7,2%

-6,7%

▲ 41,8%

▲ 41,4%

36,7%

▼ 1,09

▲ 1,21

1,04

35

▲ 2,5%

▲ 1,3%

0,3%

▲

10,7% ▲

5,0%

1,4%

▼ 39,5%

▲ 45,5%

44,0%

▼ 1,41

▲ 1,80

1,73

36

▲ 2,1%

1,7%

1,7%

▲

27,8% ▼

12,8%

21,1%

▲ 17,0%

▼ 10,3%

24,6%

▲ 1,20

▼ 1,07

1,23

37

▼ -1,1%

• •

0,2%

0,2%

▼ -11,2% ▲

1,7%

1,3%

▲ 45,8%

▼ 34,2%

51,5%

▲ 1,88

▼ 1,38

2,36

38

▲ 3,9%

▼ 1,7%

2,4%

▲

41,6% ▼

17,6%

22,1%

▼ 43,3%

▲ 44,0%

41,9%

▲ 1,83

▼ 1,82

1,94

39

▼ 1,1%

▲ 3,3%

1,7%

▼

3,5% ▲

8,9%

4,4%

▼ 31,1%

▲ 32,4%

31,5%

▼ 0,63

▲ 0,66

0,55

40

▲ 3,4%

▲ 2,5%

-1,5%

▲

9,3% ▲

6,6%

-3,4%

▼ 48,2%

▼ 61,8%

68,1%

▼ 2,28

▼ 2,37

2,40

41

▲ 1,4%

▼ 0,8%

1,3%

▲

9,5% ▼

7,2%

9,7%

▲ 53,2%

▲ 36,7%

33,8%

▲ 2,08

▲ 1,51

1,50

42

▼ 7,0%

▲ 7,6%

6,9%

▼

13,7% ▲

17,5%

16,0%

▲ 83,3%

▲ 72,4%

64,4%

▲ 5,65

▲ 3,43

2,36

43

▲ 4,1%

▲ 3,5%

1,7%

▲

15,7% ▲

5,7%

2,7%

▼ 40,2%

▲ 51,3%

50,3%

▼ 2,04

▲ 3,27

3,02

44

▼ 11,1%

▲20,2%

5,5%

▼

10,2% ▲

19,0%

5,2%

▲ 82,6%

▲ 78,0%

73,7%

▲ 4,61

▲ 3,59

2,84

45

▲ 1,5%

▼ 0,5%

1,9%

▲

7,0% ▼

2,8%

10,4%

▼ 49,0%

▲ 49,2%

35,2%

▼ 2,22

▲ 2,24

1,90

46

•

0,8%

▲ 0,8%

0,4%

▲

3,2% ▲

2,9%

1,7%

▲ 33,9%

▲ 33,3%

32,3%

▲ 1,71

▼ 1,31

1,33

47

▼ 3,2%

▼ 4,7%

6,9%

▼

16,6% ▼

22,7%

31,4%

▲ 50,0%

▲ 48,6%

44,3%

▼ 1,84

▲ 1,90

1,78

48

▲ 1,0%

▲ -0,6%

-4,4%

▲

3,7% ▲

-2,0%

-13,1%

•

45,9%

▼ 45,9%

46,6%

▼ 1,43

▼ 1,70

1,88

49

▼ 4,4%

▲ 5,3%

2,8%

▼

13,8% ▲

19,5%

10,8%

▲ 45,6%

▼ 40,9%

42,5%

▲ 1,35

▼ 1,33

1,36

50

▼ 0,8%

▼ 1,0%

1,8%

▼

2,8% ▼

3,8%

6,1%

▲ 46,7%

▲ 45,6%

45,1%

▼ 2,50

▼ 2,57

2,69

5,2% ▼

•

21

cobouw

MAG_P021_MAG-15-11VIJ-2016 21

9-11-2016 11:13:20

22

Rob van Wingerden, bestuursvoorzitter bij BAM.

cobouw

MAG_P022_MAG-15-11VIJ-2016 22

9-11-2016 11:13:41

1

Interview

De sector slimmer laten functioneren Tekst: Joost Zwaga Beeld: Guido Benschop

Rob van Wingerden, de hoogste baas van BAM, waarschuwt: digitalisering in de bouw gaat sneller dan men denkt. Wie niet aanhaakt, valt af.

“De techniek is nu al verder dan de sector zelf.”

Een gesprek over ambities, gadgets en het belang van schaalgrootte.

A

Koninklijke BAM Groep Hoofdkantoor: Bunnik Omzet: 7.423 miljoen Aantal medewerkers: 21.248 Activiteiten: bouw, infra, vastgoed, pps Bestuursvoorzitter: Rob van Wingerden Bunnik

7.423 mln

21.248

nders dan zijn voorganger Nico de Vries, is Rob van Wingerden niet zo van de ‘koetjes en kalfjes’. “Kom maar op”, zegt hij meteen bij het begin van het gesprek. “Wat wil je weten? Waar gaan we het over hebben?” Ongeduldig? Nee, dat is hij niet. Of beter gezegd: niet meer. In de twee jaar dat hij nu aan het roer staat van Nederlands grootste bouwonderneming, heeft Van Wingerden wel geleerd dat ‘wat hij wil’ niet van vandaag op morgen is gerealiseerd. Zoals hij ook heeft geleerd om te gaan met zijn nieuwe positie: de hoogste baas van BAM. “Ik heb altijd in mijn carrière gedacht: die volgende stap kan ik ook maken. Of ik nou projectleider was of regio-directeur.

Maar telkens als ik die stap had gezet, dacht ik toch even: oeps”, geeft Van Wingerden toe. ▶

23

cobouw

MAG_P023_MAG-15-11VIJ-2016 23

9-11-2016 11:13:43

‘De overheid moet innovaties meer stimuleren’

JONG IN DE BOUW

Rob Van Wingerden: “BAM is weliswaar een bedrijf met een lange historie, maar dat zegt niets over hoe jong ons bedrijf is. Het gaat erom hoe je meegaat met je eigen tijd.

We zijn trots op ons verleden, maar zetten vol in op de toekomst, op onze plek in een digitale wereld. Die digitalisering maakt de sector en ons bedrijf nóg aantrekkelijker voor jonge mensen.”

“De nieuwe manier van werken is niet meer in hiërarchische ketens. Degene die gaat winnen is de slimste in een netwerk, niet meer de sterkste in de keten. Juist de jonge generatie is daarin (soms onbewust) bekwaam.”

“Wij geven bij BAM ruimte aan jongeren, onder meer met ons traineeprogramma en het netwerk Young BAM. Willen wij onze ambities op het gebied van duurzaamheid en innovatie kunnen waarmaken, dan is juist hun inbreng en inzet onmisbaar.”

24

Hij legt uit: “Er komt gewoon veel op je af. Dat was bij mijn benoeming tot bestuursvoorzitter niet anders. Ik kreeg ineens te maken met pers, analisten, aandeelhouders. Daar moet je aan wennen. Iedereen kijkt ook naar je, dat is ook zoiets. Ja natuurlijk geeft dat een bepaalde druk. Iedereen verwacht toch wat van je. Mensen gaan zich ook anders gedragen. Dat is vreemd. Maar goed, ik neem mezelf niet te serieus; mijn baan echter des te meer.”

Van Wingerden zat al ruim zes jaar in de raad van bestuur van BAM toen hij eind 2014 werd benoemd tot topman. Heeft hij altijd de ambitie gehad om BAM te gaan leiden? Zeker, al heeft hij zich naar eigen zeggen nooit “als een kroonprins” gedragen. “Ik wilde graag bestuursvoorzitter worden, maar of dat gebeurt en zo ja wanneer, dat weet je nooit. De omstandigheden en de tijdstippen laten zich niet voorspellen. Dat is maar goed ook, anders ga je je er misschien wel naar gedragen. Maar voor wat betreft mijn ambities: die zijn enkel begrensd door het plafond van mijn kunnen.”

Bent u eigenlijk tevreden over uw prestaties tot dusver?

“Er zijn zeker elementen van tevredenheid. Maar er is ook nog heel veel te doen. Ik denk wel dat er iets in beweging is gezet. We staan in de startblokken, zeg maar. Dat geldt voor BAM, maar ook voor mijzelf. Ik voel me in mijn element, zonder enig gevoel van zelfgenoegzaamheid overigens.”

Bij de presentatie van de halfjaarcijfers moest u naast een sterk verbeterd resultaat een verlies van 24 miljoen melden in een van de vier sectoren van BAM. Daar kunt u niet tevreden over zijn.

“Daar baal ik inderdaad flink van. Dat was echt een tegenvaller, zeker omdat we de overtuiging hebben dat we goede dingen aan het doen zijn. Het blijkt maar weer dat je geen garantie hebt dat alles in keer goed gaat. Iedereen binnen BAM baalt van die cijfers. Dat is ook goed, want het zorgt ervoor dat het steeds minder vaak voorkomt. Het is een hobbelige weg waarop we rijden. De kuilen worden minder diep en de bobbels minder hoog, maar ze verdwijnen niet.

Wel wordt de vering van de auto steeds beter. In het Engels klinkt deze beeldspraak trouwens stukken beter.”

Om het tij na een paar verliesgevende jaren te keren, zette

cobouw

MAG_P024_MAG-15-11VIJ-2016 24

9-11-2016 11:13:43

‘We gaan dingen maken voordat we ze maken’

BAM een fors saneringsplan op poten, ‘Back in shape’ genaamd. Doel: het bouwconcern slanker en vooral ook slagvaardiger maken. Het aantal werkmaatschappijen werd teruggebracht van 25 naar 10; in Nederland van 12 naar 2. Daarmee werd een eenvoudigere organisatiestructuur gecreëerd. Van Wingerden is ervan overtuigd dat zich dat uiteindelijk zal uitbetalen. Niet in de laatste plaats omdat de verschillende bedrijven elkaar in de nieuwe opzet veel gemakkelijker kunnen ‘vinden’ en dus beter van elkaars kennis en kunde gebruik kunnen maken.

“BAM gaat nu pas ervaren hoe het is om de schaal en de aanwezige kennis te benutten”, zegt de topman, die van mening is dat niet alleen BAM, maar eigenlijk de gehele sector zal moeten veranderen. “Kijk, de marges in de bouw zijn bijzonder laag. Elke andere industrie zou ze belachelijk vinden, maar in de bouw accepteren we ze. Dat moet mijns inziens echt veranderen. Hoe? Door in de keten anders met elkaar om te gaan. Maar zeker ook door technische middelen beter in te zetten.”

Technische middelen?

“Ik ben er heilig van overtuigd dat de digitalisering in de bouw nu heel snel zal gaan. Veel sneller dan menigeen in de sector zich momenteel realiseert.”

Vijftien jaar geleden werd voorspeld dat woningen vandaag de dag na een druk op de knop kant-en-klaar uit de fabriek zouden rollen. Dat gebeurt echter nog steeds niet…

“Dat klopt, maar de techniek was toen ook nog lang niet zo ver als nu. Bovendien volgen de ontwikkelingen elkaar veel sneller op. Dat gezegd hebbende: er zijn ook partijen die belang hebben bij de huidige status quo. Die leven ervan om alles op de bouwplaats aan elkaar te knopen. Ja, wij ook.

Wij moeten dus ook oppassen dat we straks niet uit de keten vallen. De cultuur in de sector en de mens zijn de beperkende factoren. Daardoor lopen we nu eigenlijk al achter op de techniek.”

Wil BAM op het gebied van digitalisering en innovatie koploper zijn in de bouw?

“Ik wil de toekomst van BAM neerzetten. Dan moet je

natuurlijk niet achteraan lopen. Maar tegelijkertijd is er ook nog zoiets als de wet van de remmende voorsprong. Feit is dat wij voor het eerst innovatie als apart strategisch punt op de meerjarenagenda hebben gezet. We willen de dingen die we doen, beter doen.

Daarnaast gaan we nieuwe dingen doen. Hierbij moet je denken aan het beter in praktijk brengen van bestaande innovaties, maar ook aan start-ups.

Het doel is niet zozeer om een nieuwe iPhone uit te vinden of de Google van de bouw te worden, maar we willen de sector wel slimmer laten functioneren.

Worden grote bouwers uiteindelijk software-bedrijven? Misschien voor een deel wel. Software wordt in ieder geval een heel belangrijk deel van onze business.”

Als ik u beluister, verwacht u komende jaren een aardverschuiving in de bouw. Robots, software, digitalisering. Zijn er straks nog wel bouwvakkers nodig?

“Ik denk dat we op den duur geen metselaars meer nodig hebben. Dat klinkt zuur, maar zij zullen niet ineens morgen zonder baan zitten. Dat is ook goed. De transitie die ik verwacht, moeten we bewust meemaken en moet je goed managen. Het kan best dat het soepel in elkaar overgaat. Hoe onze woningen en kantoren eruit gaan zien verandert misschien niet, maar hoe ze worden gemaakt en hoe lang ze meegaan wel. Digitalisering gaat helpen om de gebouwde omgeving naar een ander niveau te brengen. We gaan dingen maken voordat we ze maken. ▶

25

cobouw

MAG_P025_MAG-15-11VIJ-2016 25

9-11-2016 11:13:44

MET BOELS KAN HET WERK ALTIJD DOORGAAN Boels Rental verhuurt meer dan 2500 professionele machines en gereedschappen, waarmee u elke klus kunt klaren!

boels.com 106066_Boels.indd 1

MAG_P026_MAG-15-11VIJ-2016 26

11/4/2016 3:24:59 PM

9-11-2016 11:22:52

‘de techniek is al verder dan de bouw zelf’

Dus eerst digitaal, daarna fysiek. Daardoor wordt de bouw ook veel interessanter voor jongeren. En het zal er voor zorgen dat we foutloos gaan bouwen.”

En op de bouwplaats alleen nog maar 3D-printers...

“Nee, dat zie ik niet voor me. Wel zullen in fabrieken onderdelen worden geprint die vervolgens op de bouw in elkaar worden gezet.”

Maar het zijn juist de middelgrote bouwers die momenteel de hoogste winstmarges behalen.

“Zij zijn nu flexibeler, maar ze hebben op den duur minder bestaansrecht omdat ze minder middelen hebben om te investeren in de noodzakelijke vernieuwing. In technieken en in innovaties. Schaal doet ertoe.” ■

Klopt het dat u in een Tesla rijdt?

“Dat klopt.”

U houdt dus wel van gadgets?

“Ik rijd in een Tesla omdat ik van gadgets houd, maar ook omdat ik duurzaamheid belangrijk vind. Natuurlijk is de Tesla nog niet 100 procent duurzaam, maar ik vind het een prettig idee dat ik geen CO2 uitstoot. Hoe de techniek steeds weer beter wordt, vind ik ook mooi. Zelfrijdende auto’s zijn nu al bijna niet meer heel bijzonder. Een jaar geleden nog wel. Zo snel gaat het.”

Het kan u niet snel genoeg gaan?

“Zoals ik al zei, de techniek is al verder dan de bouw zelf.

Dat is jammer. Het zou in mijn ogen goed zijn als bijvoorbeeld wetgeving meer ruimte biedt om te experimenteren.

Nu schieten we meteen in een kramp zodra we in de bouw iets nieuws willen uitproberen. Het zou enorm helpen als de overheid innovaties meer stimuleert, door het op te nemen als gunningscriterium. Dan loont het om innovatief te zijn en kan de bouw de aanwezige technieken sneller gebruiken.”

Even terug naar het heden. BAM is ook dit jaar weer het grootste bouwconcern van Nederland. Komt daar ooit verandering in, denkt u?

“Ik weet het niet. Wat ik wel weet is dat vijftien jaar geleden BAM nog niet de grootste was. Ik verwacht wel dat er een verdere consolidatie in de bouw zal plaatsvinden. Er zal op den duur plek zijn voor grote bedrijven en specialistische bedrijven. Middelgrote bedrijven niet. Het is straks of niche of schaal.”

27

cobouw

MAG_P027_MAG-15-11VIJ-2016 27

9-11-2016 11:13:44

VolkerWessels Hoofdkantoor: Amersfoort Omzet: 4.906 miljoen Aantal medewerkers: 15.154 Activiteiten: bouw, vastgoed, infra, installatietechniek, energie, telecom, toelevering Bestuur: Dick Boers, Henri van der Kamp, Jan van Rooijen, Alfred Vos

2

Amersfoort

4.906 mln

15.154

VolkerWessels combineert aansprekende, complexe projecten met mooie resultaten. Door een voorzichtig aannemingsbeleid loopt het concern niet of nauwelijks tegen grote zeperds aan. Behalve verstandig is de aannemer ook bovengemiddeld innovatief. Zo experimenteren ze met de HoloLens van Microsoft en onderzoekt infradochter KWS de mogelijkheden om wegen van gerecycled plastic aan te leggen. Met het geïndustrialiseerde woningbouwconcept MorgenWonen wordt bovendien al jaren hoge ogen gegooid.

Door met enige regelmaat opzienbarende projecten uit te voeren, weet VolkerWessels ook steeds weer de aandacht op zich gevestigd. Voorbeeld hiervan is de aankoop en verbouwing van de Scheveningse Pier. Dit jaar werd afscheid genomen van de offshore windactiviteiten. Deze werden voor 150 miljoen verkocht aan voormalige partner op dit terrein, Boskalis.

Boskalis Hoofdkantoor: Papendrecht Omzet: 3.240 miljoen Aantal medewerkers: 8.268 Activiteiten: baggeren, grondverzet, milieu, offshore, maritieme infrastructuur, wegenbouw, sleepdiensten en bijzondere transporten over water Bestuursvoorzitter: Peter Berdowski

3 ‘Consumenten hebben liever een granieten aanrechtblad dan zonnepanelen’ Erik den Breejen, ABB Bouwgroep (p.56)

28

Papendrecht

3.240 mln

8.268

Na de groei van afgelopen jaren, moet Boskalis even pas op de plaats maken. Marktomstandigheden dwingen de baggeraar en maritiem dienstverlener daartoe. De onbetwiste leider van het concern, Peter Berdowski, houdt er sterk rekening mee dat na een aantal vette jaren een magere periode aanbreekt. Dit jaar kondigde hij daarom aan zeker 24 vaartuigen uit de vaart te nemen. Die ingreep gaat mogelijk ten koste van 650 arbeidsplaatsen. Boskalis blijft zich richten op marktsegmenten die op lange termijn structurele groei vertonen en ook op korte termijn kansen bieden. Dit zijn projecten op het gebied van energie (olie, gas en wind), havens en klimaatverandering (kust- en oeververdediging). Met name de markt voor offshore windparken lijkt Boskalis te kunnen bekoren. Om die reden werd ook de offshore windtak van VolkerWessels ingelijfd.

cobouw

MAG_P028_MAG-15-11VIJ-2016 28

9-11-2016 11:17:41

Van Oord

Heijmans

Hoofdkantoor: Rotterdam Omzet: 2.579 miljoen Aantal medewerkers: 4.912 Activiteiten: baggeren, offshore Bestuursvoorzitter: Pieter van Oord

Hoofdkantoor: Rosmalen Omzet: 1.979 miljoen Aantal medewerkers: 6.808 Activiteiten: vastgoed, woningbouw, utiliteitsbouw, wegen & civiel Bestuursvoorzitter: Bert van der Els

4

Rotterdam

2.579 mln

4.912

Van Oord transformeerde de afgelopen jaren van een pure baggeraar tot een brede maritieme aannemer. Met name de keuze om in de offshore windmarkt te stappen, pakte goed uit. Inmiddels komt bijna een derde van de omzet uit die hoek. In 2014 nam Van Oord een belangrijk deel van Ballast Nedam offshore over. Dit jaar volgde de inlijving van de offshore windactiviteiten van het Duitse Bilfinger. Over 2015 werden een recordomzet en een recordwinst in de boeken geschreven. Die prestaties dankte Van Oord aan de uitvoering van een aantal zeer grote projecten, waaronder het Tweede Suezkanaal en de windparken Luchterduinen en Gemini. Net als Boskalis zet ook Van Oord zich schrap voor mindere tijden. Economische en politieke problemen in enkele opkomende landen zullen volgens het concern leiden tot een lager marktvolume en prijsdruk.

5

Rosmalen

1.979 mln

6.808

Daar waar de meeste grote bouwers de crisis grotendeels te boven zijn, is Heijmans dat zeker nog niet. De Brabantse aannemer worstelt met enkele infraprojecten die jaren geleden zijn binnengehaald, en nu met verlies worden uitgevoerd. Nieuw is deze situatie niet voor het concern.

Sinds 2008 heeft Heijmans in vijf van de zeven jaren verlies geleden; per saldo een kwart miljard euro (256 miljoen).

Zonder gevolgen bleef dat niet. De omzet halvereerde in de afgelopen jaren. Het eigen vermogen kromp van 455 miljoen euro in 2010 naar 245 medio 2016. Sinds 2010 werd op grond en vastgoed 118 miljoen euro afgeschreven en voor 84 miljoen gereorganiseerd. Eén geluk voor Heijmans: de bouw- en vastgoedactiviteiten hebben inmiddels de wind in de zeilen en kunnen veel goed maken.

Strukton Hoofdkantoor: Utrecht Omzet: 1.907 miljoen Aantal medewerkers: 6.561 Activiteiten: railinfra, bouw, vastgoedontwikkeling, civiele infra, installatie Directievoorzitter: Gerard Sanderink

6

Utrecht

1.907 mln

6.561

Strukton wil af van het predicaat aannemer. Liever gaat de onderneming door voor een technologiebedrijf. Met hoogwaardige kennis op het vlak van afzinktunnels, railinfrasystemen en vervoer is dat ook niet zo gek.

Die kennis probeert Strukton overigens steeds meer te vermarkten in het buitenland; in Europa en enkele landen daarbuiten. Zo is het concern momenteel betrokken bij de aanleg van een metronetwerk in Ryad, met een omzet van 1 miljard het grootste project ooit voor Strukton. Leergeld betaalde het bedrijf afgelopen jaren op de grote infraprojecten A15 en A2. Die verliezen hebben inmiddels geleid tot aanpassing van de strategie. Het vizier staat voortaan gericht op projecten “liefst niet groter dan 100 miljoen”.

Directeur-grootaandeelhouder Sanderink gaat ervan uit dat Strukton de magere jaren achter zich heeft gelaten.

29

cobouw

MAG_P029_MAG-15-11VIJ-2016 29

9-11-2016 11:17:42

TBI Holdings Hoofdkantoor: Rotterdam Omzet: 1.557 miljoen Aantal medewerkers: 5.744 Activiteiten: techniek, woning- en utiliteitsbouw en infra Algemeen directeur: Daan Sperling

7

Rotterdam

1.557 mln

5.744

Ontwikkeling, wonen, utiliteit, techniek en infra. Dat zijn de clusters waarbinnen bouw- en techniekconcern TBI de markt bewerkt. Dat doet het concern met achttien dochterbedrijven, waaronder J.P. van Eesteren, Mobilis, CroonWolter&Dros, Synchroon, Era Contour, Voorbij, Koopman en Nico de Bont. Dankzij de oplevende woningmarkt kende TBI een prima jaar. Met het afstoten van de bedrijfsonderdelen Acto, Alfen en Fri-Jado in 2014 steeg de omzet met 7,5 procent. Het nettoresultaat daalde licht, met 100.000 euro naar 1,3 miljoen. De vooruitzichten zijn goed: de orderportefeuille was begin 2016 met 1,80 miljard iets dikker dan een jaar eerder toen er voor 1,74 miljard aan werk op de plank lag. Voor Daan Sperling betekent dat echter niet dat de crisis voorbij is. Dat is pas het geval als de marge 3 procent of hoger ligt.

Dura Vermeer Hoofdkantoor: Rotterdam Omzet: 1.052 miljoen Aantal medewerkers: 2.398 Activiteiten: woning- en utiliteitsbouw, vastgoedontwikkeling, infrastructuur, advies Bestuursvoorzitter: Job Dura

8 ‘Het gaat er tenslotte om dat je als bedrijf goede dingen doet’ Hans ter Steege, Ter Steege Holding (p.62)

30

Rotterdam

1.052 mln

2.398

Verbetering van de projectresultaten, de klant centraal stellen en resultaat boven omzet. Dat zijn de nieuwe uitgangspunten bij Dura Vermeer. De aannemer, die vorig jaar zijn hoofdkantoor van Zoetermeer naar Rotterdam verhuisde, wil niet langer meedoen met de allergrootste spelers in de branche, maar wil de kleinste van de grootsten zijn. Dat betekent ook dat de bouwer nog scherper selecteert en bij grotere projecten altijd in combinatieverband opereert. Vorig jaar boekte Dura Vermeer, na twee verliesgevende jaren, eindelijk weer winst. Zij het dat die winst met 3,6 miljoen beperkt bleef. Tevreden is topman Job Dura dan ook nog niet. Hij eist, net als veel andere bestuursvoorzitters, marges van rond de 3 procent. En ook al trekt de woningmarkt flink aan, het kan volgens hem nog wel twee jaar duren voordat het zo ver is.

cobouw

MAG_P030_MAG-15-11VIJ-2016 30

9-11-2016 11:17:45

Ballast Nedam

Van Wijnen Groep

Hoofdkantoor: Nieuwegein Omzet: 850 miljoen Aantal medewerkers: 2.269 Activiteiten: bouw, infra, ontwikkeling, toelevering Bestuursvoorzitter: Cenk Düzyol

Hoofdkantoor: Baarn Omzet: 693 miljoen Aantal medewerkers: 1.577 Activiteiten: woning- en utiliteitsbouw, onderhoud en beheer, renovatie en transformatie Bestuursvoorzitter: Edwin van den Berg

9

Nieuwegein

850 mln

2.269

Ballast Nedam bestaat nog, maar veel scheelde het niet.

Na de verliezen op de infraprojecten A15 en A2 koerste de aannemer op een faillissement af. De ondergang werd voorkomen door branchegenoot Renaissance, die Ballast Nedam voor een appel en een ei overnam. De nieuwe eigenaar pompte tientallen miljoenen in het noodlijdende bedrijf, verving de raad van bestuur en voerde een nieuwe organisatiestructuur in. Ballast Nedam werkt voortaan vanuit zes divisies: industrial, international projects, construction, development, concessions en specialities & supply. Bestuursvoorzitter Cenk Düzyol wil van Ballast Nedam de meest kostenefficiënte en competitieve speler in de Nederlandse markt maken. Op welke omzet wordt gemikt, is onduidelijk. Met 850 miljoen aan opbrengsten deed de bouwer vorig jaar een stevige jas uit.

10

Baarn

693 mln

1.577

Van Wijnen is zonder meer een van de meest stabiele bouwers uit de lijst. Als een van de weinige grote concerns slaagde de Baarnse aannemer erin om vrijwel zonder kleerscheuren door de crisis te komen. Niet een keer werd een jaar met verlies afgesloten. Wel zag Van Wijnen de omzet wat teruglopen, maar dat werd afgelopen jaar goedgemaakt. Met bijna 700 miljoen aan opbrengsten zat de bouwer alweer bijna op het niveau van 2008. Van Wijnen heeft de ambitie, om de omzet nog heel veel verder op te voeren, enige jaren geleden al laten varen. Wel gaat topman Edwin van den Berg voor meer resultaat. Kansen ziet hij vooral in renovatie en onderhoud. Mede daarom werd dit jaar specialist Heldoorn overgenomen van de geplaagde branchegenoot Hegeman.

Brihold (Ten Brinke) Hoofdkantoor: Varsseveld Omzet: 495 miljoen Aantal medewerkers: 624 Activiteiten: woningbouw, utiliteitsbouw, projectontwikkeling, staalbouw Directeur: Albert ten Brinke

11

Varsseveld

495 mln

624

Brihold is de holdingmaatschappij van de Ten Brinke Groep, waaronder tientallen bouw- en vastgoedondernemingen vallen. Het overgrote deel van de omzet haalt Ten Brinke uit het buitenland, met Duitsland als voornaamste markt.

Omdat de omstandigheden in eigen land zich verbeteren, geeft de onderneming aan zich meer op de Nederlandse markt te gaan richten. Bij woorden alleen blijft het niet: in Den Haag en Wageningen gaat Ten Brinke aan de slag met de bouw van honderden studentenwoningen. Aan het hoofd van de groep, die in 1902 werd opgericht door Theodorus ten Brinke, staat al enige tijd Albert ten Brinke. Hoewel zijn achternaam anders doet vermoeden, is hij niet afkomstig uit de Ten Brinke-familie. Onder leiding van Albert ten Brinke werden met name de ontwikkelingsactiviteiten fors uitgebreid en groeide het concern uit tot wat het nu is.

31

cobouw

MAG_P031_MAG-15-11VIJ-2016 31

9-11-2016 11:17:48

Aan de Stegge Verenigde Bedrijven Hoofdkantoor: Deventer Omzet: 485 miljoen Aantal medewerkers: 894 Activiteiten: woningbouw, utiliteitsbouw en ontwikkeling Bestuursvoorzitter: Jonathan Furst

12

Deventer

485 mln

894

ASVB telt negentien middelgrote bouwbedrijven die geheel zelfstandig werken en allemaal focussen op specifieke klantgroepen en specialismen. Deze strategie, die enkele jaren geleden werd ingevoerd, blijkt aan te slaan: de groep kende in 2015 een enorme omzetgroei. Bij vijf dochters moest zelfs op de rem worden getrapt. Met winstmarges van tussen de 5 en 10 procent laten de bedrijven zien dat focus op de klant zijn vruchten afwerpt. Ook dit jaar rekent ASVB, dat zijn hoofdkantoor naar Deventer verhuisde, op een toename van zowel de winst als de omzet. Behalve in Nederland is het bouwconcern ook actief in België en Duitsland. Vorig jaar ontstond er in de media discussie over de lage solvabiliteit van de holding. Voor bestuursvoorzitter Jonathan Furst was dat aanleiding om een deel van de winst te gebruiken om de solvabiliteit op te krikken.

Joh. Mourik & Co Holding Hoofdkantoor: Groot-Ammers Omzet: 475 miljoen Aantal medewerkers: 2050 Activiteiten: infrastructuur, milieutechniek, projectontwikkeling, industrieen utiliteitsbouw, industriële services Bestuursvoorzitter: Kees Jan Mourik

13 ‘We zijn nuchter, maar hebben een klein hartje’ Winfred de Nijs, M.J. de Nijs (p.40)

32

Gr.-Ammers

475 mln

2.050

Mourik haalt ongeveer een derde van zijn omzet uit wegenbouw. Juist die activiteit was afgelopen jaar verliesgevend. Een gevolg van overcapaciteit en prijsdruk, aldus het bedrijf. Enkele jaren geleden besloot het concern om zich op grotere, geïntegreerde infraprojecten te richten.

Dat doet het nog steeds, al laat het de hele grote werken en de hele kleine projecten links liggen. In plaats daarvan gaat de onderneming voor infraprojecten van gemeenten, provincies en de industrie met een omvang van tussen de 2,5 en 5 miljoen. De infratak trok Jacqueline Schlangen aan om ‘de vernieuwingsslag in de interactie met opdrachtgevers te versnellen’. In het buitenland is Mourik ook actief, voornamelijk op het gebied van industriële dienstverlening.

Met wisselend succes: in Engeland, Brazilië en de Verenigde Staten zag het bedrijf aanleiding om te reorganiseren.

cobouw

MAG_P032_MAG-15-11VIJ-2016 32

9-11-2016 11:17:49

Van Gelder Groep

Janssen de Jong Groep

Hoofdkantoor: Elburg Omzet: 325 miljoen Aantal medewerkers: 779 Activiteiten: grond-, weg- en waterbouw, kabel- leiding- en montagewerken, telecom, rail, verkeerstechniek Directeur-eigenaar: Evert van de Poll

Hoofdkantoor: Son en Breugel Omzet: 286 miljoen Aantal medewerkers: 892 Activiteiten: bouw, projectontwikkeling, systeembouw, infrastructuur Bestuursvoorzitter: Hans Smits

14

Elburg

325 mln

779

Van Gelder is de onbetwiste kampioen als het gaat om het binnenhalen en uitvoeren van kleine en middelgrote infraprojecten. Maar liefst 85 procent van de omzet komt uit projecten die in omvang niet groter zijn dan 5 miljoen.

Hoewel de Gelderse infraspecialist ook actief is in het buitenland, komt het overgrote deel van de opbrengsten uit eigen land. De activiteiten van Van Gelder bestrijken het hele infrabouwpalet: van gebiedsontwikkeling en wegenbouw tot kabels, leidingen, netwerken en installaties voor het regelen en beveiligen van weg- en spoorverkeer en het transport en de distributie van energie, water en data. Na een jaar van stilstand, wist het bouwconcern vorig jaar de omzet naar een recordhoogte op te stuwen. Dit jaar wordt rekening gehouden met een groei van de bedrijfsopbrengsten van ongeveer 10 procent.

15

Son en Breugel

286 mln

892

De ingrepen die Janssen de Jong de afgelopen jaren deed, betalen zich uit. De bouwer uit het Brabantse Son en Breugel slaagde er in 2015 in zijn omzet op te voeren, evenals de winst. Het beoogde doel voor 2017, een winst van 15 miljoen op een omzet van 360 miljoen, lijkt echter nog ver weg. Topman Hans Smits verwacht echter dit jaar opnieuw een stap in de goede richting te zetten. Met Smits heeft Janssen de Jong overigens een bestuursvoorzitter die niet schroomt de noodklok te luiden. Maakte hij zich voorgaande jaren nog druk over lage marges in de bouw, dit jaar pleitte hij voor ‘onorthodoxe maatregelen’ om de dreigende woningnood in Nederland aan te pakken en de verduurzaming van de woningvoorraad te versnellen. Smits zou het zelfs niet gek vinden om daarvoor een noodwet te maken. Of die er komt, betwijfelt hij zelf ook.

Hurks Groep Hoofdkantoor: Eindhoven Omzet: 240 miljoen Aantal medewerkers: 552 Activiteiten: bouw, vastgoedontwikkeling, bouwcomponenten, enigneering Grootaandeelhouder: Geert Hurks

16

Eindhoven

240 mln

552

Als de Nederlandse markt tegenzit, dan zoek je het geluk in het buitenland. Dat is precies wat Hurks een aantal jaren terug deed. En niet zonder resultaat. In Londen verdient de Eindhovense bouwer nu goed geld met de levering van prefab gevelelementen. Dat succes zal de komende jaren de bankrekening van het concern nog flink spekken. Geen overbodige luxe, want Hurks maakt al drie jaar geen winst.

Oorzaak: tegenvallers op projecten, maar vooral het belang in de Ballast Nedam. Meer dan 40 miljoen moest er op worden afgeschreven toen het Nieuwegeinse concern in zwaar weer geraakte. Nu alle financiële pijn is genomen, kan Hurks weer vooruit kijken. Dat moet wel zonder topman William Bontes. Hij vertrok na de zomer omdat hij zich niet kon vinden in de koers die de aandeelhouders – de familie Hurks – voorstaan.

33

cobouw

MAG_P033_MAG-15-11VIJ-2016 33

9-11-2016 11:17:50

34

Daan van der Vorm (l ), eigenaar, en Hans Meurs, algemeen directeur Vorm Bouw

cobouw

MAG_P034_MAG-15-11VIJ-2016 34

9-11-2016 11:14:02

17

Interview

Als Daan verliest heeft hij drie dagen pijn Tekst: Marc Doodeman Beeld: Guido Benschop

‘Joker’ Daan van der Vorm leidt samen met ‘bijter’ Hans Meurs Vorm Bouw. “We hebben elementen in tenders gezien die onze collega’s totaal niet door hadden.”

Vorm Holding Hoofdkantoor: Papendrecht Omzet: 209 miljoen Aantal medewerkers: 219 Activiteiten: Projectontwikkeling, transformaties, woningbouw en vastgoedbeheer Directeur: Hans Meurs Papendrecht

209 mln

219

T

erwijl grote bouwers hun wonden van de crisis nog likken, is de bouwende ontwikkelaar Vorm bezig met een sterke opmars in grote steden als Amsterdam, Utrecht en Den Haag, waar in totaal 900 miljoen euro aan werk klaar ligt.

“We hebben de liefde voor de stad ontdekt. Dat is een feestje geworden”, zegt algemeen directeur Hans Meurs (53), die dertien jaar samen met eigenaar Daan van der Vorm (52) het bedrijf uit Papendrecht leidt.

We spreken de twee op de werkkamer van Van der Vorm.

“Assumption is the mother of all fuck-ups!” staat er op zijn deur. Afstandsbestuurbare racewagens, luidsprekers, een virtual reality-bril (“Gebruiken we ook voor projecten”) staan er tussen de familiefoto’s en andere memorabilia. ▶

35

cobouw

MAG_P035_MAG-15-11VIJ-2016 35

9-11-2016 11:14:04

‘We gaan Amsterdam veroveren’

Van der Vorm is een opvallende verschijning in de bouw.

Een twitterende bouwdirecteur die geen blad voor de mond neemt. De hashtags #watnoucrisis en #fail zijn op zijn toetsenbord bestorven.

JONG IN DE BOUW

De vader en moeder van Daan van der Vorm (Rhoon, 1963) hebben nooit druk op hem uitgeoefend om in het bedrijf te komen werken, dat in 1919 door zijn opa werd gestart, Maar toen Van der Vorm tijdens zijn studie bedrijfseconomie in een “dood moment” zat, zei zijn vader: ‘Probeer eens mee te lopen op de zaak. Dan krijg je misschien meer gang in je studie.’ Dat deed hij. “Toen ben ik geïnfecteerd geraakt. Pa had gelijk: ik ben daarna snel afgestudeerd. Het werk in de bouw ben ik van lieverlee leuk, tot heel leuk tot ontzettend leuk gaan vinden.”

Van der Vorm heeft op zijn werkkamer een portret van zijn vader, inmiddels 91. Is zijn vader trots op hem? “Hij is van een generatie dat hij dat nooit zal zeggen, maar hij vindt het allemaal wel mooi.”

“Over hoe we het zakelijk aanpakken heeft hij een jaar of vier geleden gezegd: alsjeblieft, vermoei me er niet meer mee, ik kan het niet meer volgen wat jullie aan het doen zijn.”

36

Een ideeënman “We zijn totaal verschillend, maar we hebben dezelfde manier van denken”, zegt Meurs over hun samenwerking.

“Ik ben meer ondernemer, een ideeënman met een neus voor dingen die anderen nog niet zien.”

Van der Vorm: “Hans is echt een bijter. Doet de onderhandelingen en acquisitie.”

Meurs: “Daan is meer de contactenman.”

Van der Vorm: “Ik ben altijd de joker die wordt ingezet.

Omdat ik dan Daan van der Vorm ben - yo belangrijk - komen mensen vaak eerst bij mij. Maar die rol speel ik met verve.”

Meurs was het die in januari 2014 zei: “We gaan Amsterdam veroveren”, terwijl de rest van het bedrijf er nog niet in geloofde.“ De markt was toen best een beetje griezelig. Welke kant gaat het op?”, herinnert Meurs zich.

Door te tenderen en grondposities te kopen zette Vorm voet aan de Amsterdamse grond. Meurs: “Iedereen verweet ons dat we veel te hoge prijzen betaalden. Nou, ik zou nu graag de prijzen van toen betalen.”

Op drie sigarendozen Die hogere grondprijzen kon Vorm betalen omdat het bedrijf wat slimmigheidjes bedacht. De tenders werden voorbereid alsof de woningen de volgende dag in de verkoop gingen.

Meurs: “Volslagen belachelijk. Een kans van een op tien.

We hoefden alleen een bieding in te leveren en een epc. Had ook op drie sigarendozen gekund. Maar door het zo te doen hadden we elementen in die tenders gezien, die onze collega’s totaal niet doorhadden.” Vorm ontdekte bijvoorbeeld dat je souterrains kon bouwen en herenhuizen van drie lagen kon combineren met twee lagen appartementen erboven. Per gebouw slaagde Vorm erin 1000 tot 1500 vierkante meter extra gebruiksoppervlakte te creëren. Meurs: “We konden betere producten en meer meters maken voor een hogere prijs. Zo konden we ook een hogere grondbieding doen.”

cobouw

MAG_P036_MAG-15-11VIJ-2016 36

9-11-2016 11:14:04

‘We kunnen de concurrentie met de hele groten aan’

Van der Vorm: “Dat was wel humor. We gingen twee weken later met de Neprom op reis en zijn bijna opgehangen door onze collega’s, omdat we de markt aan het verpesten waren.

Later zeiden ze: dat hebben jullie toen goed gedaan. Ik zei: zullen we het bandje nog even terugdraaien van twee jaar geleden in de bus met zijn allen?”

Niet dat Vorm altijd wint. “We zijn niet perfect”, zegt Van der Vorm.

en soms behendiger zijn dan wij.”

Meurs: “Die hele grote jongens hebben het best wel lastig. Maar ze beginnen langzaam maar zeker aan te haken.”

Van der Vorm: “Ballast is van het front af. Heijmans is van het front af. Die kom je nauwelijks nog tegen.” ■

Nog steeds ziek van Meurs: “Als Daan verliest, heeft hij drie dagen pijn.”

Van der Vorm: “Ja, best wel. Soms wel een jaar. Wij hebben het RAI-hotel verloren. Daar ben ik nog steeds ziek van.

Gisteren reed ik er langs, ze zijn begonnen met bouwen. Dan wil ik er niet naar kijken.”

Meurs schudt zo’n verlies in vijftien seconden van zich af, zoals een natte hond een regenbui.

Een verlies meer of minder maakt niet uit. Vorm heeft een goede naam als ontwikkelaar ongebouwd, zegt Meurs.

“Bij een tender zijn er zes, zeven beleggers die vragen of we alsjeblieft met hen die tender willen doen.”

Van der Vorm: “Dat was vijf jaar geleden ondenkbaar.”

Vorm heeft volgens de directeuren een succesvol “6D”-woonconcept. Wat deze huizen aantrekkelijk maakt?

Het zijn “mooie woningen” die volgens Meurs “net een tandje meer” bieden. “Onze woningen zien er gewoon goed uit. Een leuke detaillering. Mooi gootje, mooi metselwerk, mooie kozijnen, mooie voordeuren, keramische pannetjes en net iets meer ict erin.”

Concurrentie met de groten Van de orderportefeuille van 1,3 miljard euro met werk tot 2021 zit 1 miljard in projecten in grote steden. Twintig lopende projecten, zestig in ontwikkeling, en nog eens twintig recent verworven.

Meurs: “We kunnen de concurrentie met de hele groten aan.

Met de Top 10 makkelijker dan met nummer elf tot en met dertig, zoals ERA Contour, Synchroon, Lingotto, Van Wijnen en De Nijs.”

Van der Vorm: “Bedrijven die ook heel snel kunnen schakelen

37

cobouw

MAG_P037_MAG-15-11VIJ-2016 37

9-11-2016 12:02:53

DAT WE AL

160 JAAR ERVARING

HEBBEN, DAT WETEN WE WEL.

? j i j n a k t a w r a Ma 160 jaar ervaring is geen garantie voor de toekomst. Daarom reikt onze ambitie verder: een plek in de top 3 van vernieuwers binnen de bouw. Ben je een talentvolle starter of gedreven professional? We zien je graag op maarwatkanjij.nl.

DURA800_05_Poster_A4_adco_03.indd 1 MAG_P038_MAG-15-11VIJ-2016 38

29/10/2016 11:39 9-11-2016 11:22:52

Trebbe Groep Hoofdkantoor: Enschede Omzet: 188 miljoen Aantal medewerkers: 258 Activiteiten: woning- en utiliteitsbouw, projectontwikkeling, renovatie en onderhoud Bestuursvoorzitter: Hein Trebbe

18 ‘Degene die gaat winnen is de slimste in een netwerk’ Rob van Wingerden, BAM (p.22)

Enschede

188 mln

258

Trebbe gaat prat op zijn ervaring. Die is met ruim 100 jaar dan ook niet mals. Die ervaring voorkwam dat het familiebedrijf, in 1911 opgericht door Johan Arnold Trebbe, in de afgelopen crisisjaren in de war raakte. Kranig sloeg de onderneming zich door de malaise, geen enkel jaar werd met verlies afgesloten. Nu de markt aantrekt profiteert de bouwer vooral van zijn woningconcept BasisWonen. De omzet daaruit verdrievoudigde tot 60 miljoen. Het bedrijf als geheel voerde de opbrengsten met 38 procent op. Dat leidde ertoe dat Trebbe eindelijk weer nieuwe werknemers kon begroeten. Het personeelsbestand steeg met 8 procent naar 258 personen. Naast woningbouw is Trebbe volop actief in de utiliteitsbouw. In die markt geldt het bedrijf zelfs als een van de tien grootste spelers. Recent nog werd het Medisch Spectrum Twente opgeleverd.

‘Ik doe vast heel veel dingen anders dan iemand van 20 jaar ouder’ Adriaan de Jong, Martens en Van Oord (p.84)

39

cobouw

MAG_P039_MAG-15-11VIJ-2016 39

9-11-2016 11:17:55

40

Winfred de Nijs, directeur van M.J. de Nijs en voorzitter van opleidingsbedrijf Espeq.

cobouw

MAG_P040_MAG-15-11VIJ-2016 40

9-11-2016 11:14:33

19

Interview

De wereld een klein beetje mooier maken Tekst: Marc Doodeman Beeld: Guido Benschop

Op een boot op het IJ in Amsterdam stonden de nuchtere mannen en vrouwen uit Warmenhuizen. M.J. de Nijs bestond vorige zomer 95 jaar en botenparade Sail Amsterdam was een mooie gelegenheid om eens te kijken wat er allemaal door Warmenhuizer handen was gebouwd.

M.J. de Nijs en Zonen Holding Hoofdkantoor: Warmenhuizen Omzet: 186 miljoen Aantal medewerkers: 274 Activiteiten: woningbouw, utiliteitsbouw, renovatie en restauratie, projectontwikkeling Bestuursvoorzitter: Winfred de Nijs

Warmenhuizen 186 mln

274

W

ijzende vingers. Daar is het Eyefilm- museum! En daar de Openbare Bibliotheek. Het conservatorium. Het TomTom-gebouw. En daar: de Solidam. En is dat niet de Hermitage en de wijk Borneo Sporenburg? Mooie werken.

“Jongens, dit hebben we toch allemaal maar mooi geflikt met elkaar”, gonsde het op het dek. Kijk, daar komt de Pontsteiger! Tevreden blikken en trotse knipogen. Maar geen borstgeroffel. Toen twee oud-directeuren onlangs afscheid namen, werd dat gewoon in de sporthal in het dorp gevierd.

Deze is door de tweede generatie De Nijs gebouwd.

“Daar zit een stuk emotie bij. We zijn nuchter maar hebben een klein hartje”, zegt Winfred de Nijs (59) zittend aan de ▶

41

cobouw

MAG_P041_MAG-15-11VIJ-2016 41

9-11-2016 11:14:34

‘We willen mooie gebouwen maken.

Daar worden we ook veel voor gevraagd’

JONG IN DE BOUW

Winfred de Nijs: “In de bouwnijverheid gaan we van een financiële crisis naar een personeelscrisis.

Tijdens de crisis zijn er veel mensen vertrokken uit de bouw. Die komen niet meer terug. Als je kijkt wat we de straks moeten bouwen, kun je gerust stellen: we leiden de mensen te kort op. Dat zie je aan het aantal nieuwe leerlingen van bouwopleidingen op het vmbo en het mbo. Dat wordt steeds minder. Door de hogere pensioenleeftijd en het afschaffen van vut-regelingen wordt het effect misschien zes jaar uitgesteld, maar daarna komt het personeelsprobleem onherroepelijk op de sector af. Dat zal straks betekenen dat we meer naar prefab gaan; simpeler werk.

Ook zal er naar buitenlandse werknemers worden gekeken.

Het klaarstomen van voldoende mensen is voor mij als eindverantwoordelijke van dit bedrijf echt een zorg. We moeten ze enthousiast maken voor het vak. Dat doe ik graag.

Opleiden zit in mijn vezels. Het is toch fantastisch om die jonge jongens en meiden een vak te leren? Zij moeten de dragers van de vernieuwing zijn in de bouw.”

42

antieke directietafel in zijn kantoor in Warmenhuizen, waar familiefoto’s aan de wand hangen.

Mooie dingen maken Maar toevallig is het niet dat De Nijs veel eyecatchers maakt.

“We willen mooie gebouwen maken. Daar worden we ook veel voor gevraagd”, zegt De Nijs. “Ik zou het niet over mijn hart kunnen verkrijgen iets te ontwikkelen waarvan je zegt: jongens, dat is een beetje ‘middle of the road’.” Geen tweehonderd standaardhuizen op een weiland voor De Nijs.

Maar De Nijs heeft toch ooit ook wel eens wat lelijks gemaakt? Ondeugende blik: “Ja, maar ik ga je niet zeggen wat het is.” Van fouten leer je. “Kijk, rendement maken moet, daarmee houd je je bedrijf in stand. Maar je moet ook mooie dingen maken. In hoeveel beroepen mag je de wereld ietsje mooier achterlaten dan dat je erop gekomen bent?”, zegt De Nijs, die in een bouwkeet in Hoorn werd geboren.

Rendement Dat rendement viel afgelopen jaar nog tegen: 1,8 miljoen euro nettowinst op een productie van 186 miljoen euro. Niet eens 1 procent marge.

Het jaar 2015 was “Een uitloopjaar van de crisis. Een aantal werken is heel goed verlopen, maar een aantal heeft niet bijgedragen aan het rendement, laat ik het maar zo zeggen.”

Welke projecten? “Die we onder druk hebben moeten klaren.”

Institutionele beleggers die een prijs afspreken, maar dan wel een zekere opleverdatum willen om uit te komen met hun rendement. “We hebben ons in de crisis tot dit soort projecten laten verleiden”, zegt De Nijs.

Maar het familiebedrijf, met een solvabiliteit van 33 procent, kan het hebben. De komende jaren worden de resultaten beter. “Er is knetterhard gewerkt”, zegt De Nijs. “Ik kan rustig zeggen: dat rendement komt eraan. 2016 wordt een beter jaar dan 2015. En 2017 en 2018 worden beter dan 2016.”

Randstad De bulk van het werk van de Warmenhuizers ligt al jaar en dag in en rond de hoofdstad. “Amsterdam is ons zeer dierbaar.” Maar ook in plaatsen als Utrecht, Wassenaar,

cobouw

MAG_P042_MAG-15-11VIJ-2016 42

9-11-2016 11:14:35

‘Over een aantal jaar loopt niemand meer met een stapel tekeningen’

Den Haag, Haarlem en Hoofddorp zijn de Noord-Hollanders tegenwoordig te vinden. Maar altijd binnenstedelijk.

De Nijs: “Ik denk dat het goed is dat je op meerdere plekken zit en dat je minder afhankelijk bent van een locatie.

Bovendien zie je dat de productie toch een beetje richting Randstad gaat. We moeten die kant wel uit. Hier in de Noordkop kunnen wij het niet vinden.”

Green building De ontwikkelende bouwer doet vooral woningbouw en utiliteitsbouw. Op het Java-eiland in Amsterdam wordt bijvoorbeeld een duurzaam hotel gebouwd. Dat leverde een leuke anekdote op. Winfred de Nijs bestelde bij de Spaanse architect een ‘green building’. Die kwam terug met een gebouw zo groen als een hulk, zegt Den Nijs. “We hebben er vreselijk om gelachen. Ik met mijn steenkolenengels. Ja, het is uiteindelijk goed gekomen.”

Digitaal De bouwdirecteur ziet dat steeds meer tijd gaat zitten in de voorbereiding van de werken: met BIM en 3D. Op de bouwplaats wordt daarna in kortere tijd gebouwd. “We hebben op kantoor meer bedrijfsleiders lopen. Vroeger stuurden ze drie of vier werken aan. Nu twee.” Dat gaat steeds meer digitaal. “Ik voorspel je: over een aantal jaar loopt niemand meer met een stapel tekeningen.”

Het gevaar van een kortere bouwtijd is volgens De Nijs wel dat op de bouwplaats files ontstaan. “Ik werk hier sinds 1980.

Ik zeg vaak: Je moet het proces verdomd goed in de hand hebben. Anders krijgt het proces jou in de hand. Dat gaat je aan alle kanten geld kosten.”

Maar de komst van nieuwe technologie op kantoor of op de bouwplaats, zoals drones, is niet te stoppen. En dat moet je volgens De Nijs ook niet willen. “Door ICT binnen te laten dringen in de bouw, wordt werken in de bouw bijzonder aantrekkelijk.”

De Nijs doet graag mee met de nieuwste snufjes. Met zelfspot: “Ondanks dat we hier in Warmenhuizen zitten, moet je niet een of ander stoffig bedrijf worden.” ■

43

cobouw

MAG_P043_MAG-15-11VIJ-2016 43

9-11-2016 11:14:35

Van Wanrooij Bouw & Ontwikkeling

Vastbouw International Holding

Hoofdkantoor: Geffen Omzet: 173 miljoen Aantal medewerkers: 217 Activiteiten: projectontwikkeling, woning- en utiliteitsbouw, beheer van commercieel vastgoed, verkoop keukens en sanitair Algemeen directeur: John van Wanrooij

Hoofdkantoor: : Rijssen Omzet: 159 miljoen Aantal medewerkers: 463 Activiteiten: woningbouw, utiliteitsbouw, renovatie en onderhoud Bestuursvoorzitter: Piet Alma

20

Geffen

173mln

217

Van Wanrooij bouwt en ontwikkelt al 45 jaar woningen en bedrijfspanden. En met succes, want de aannemer behoort al jaren tot de meest solvabele bouwers van Nederland. Het werkgebied strekt zich uit tot Gelderland, Noord-Brabant, Utrecht en Zuid-Holland. Naast de bouw ‘zit’ Van Wanrooij ook in de handel: vorig jaar verkocht het bedrijf vanuit een gloednieuwe showroom voor ruim 20 miljoen aan keukens en badkamers. Succes oogsten de Geffenaren ook met hun flexibele woningconcept Optio. Dat biedt Van Wanrooij de mogelijkheid om snel, efficiënt en tegen lage kosten alle soorten woningen te bouwen. Inmiddels werden al meer dan tweeduizend Optio-woningen gerealiseerd. Dankzij de aantrekkende economie en stijgende vraag naar woningen kon Van Wanrooij afgelopen jaar een fikse omzetsprong maken. Ook dit jaar wordt weer groei verwacht.

21

Rijssen

159 mln

463

Allround bouwbedrijf met een open organisatie. Streven van Vastbouw is om een gekende landelijke speler te worden. Vanuit Rijssen wordt vooral de Nederlandse markt bediend. Vastbouw is echter ook actief over de grens, in Duitsland, Tsjechië en Polen. Terwijl de Nederlandse omzet het afgelopen jaar gelijk bleef, stegen de buitenlandse opbrengsten. Het aandeel buitenland op de totale omzet bedraagt inmiddels ongeveer een derde. Vastbouw staat te boek als degelijk. Dat daar niets mis mee is, bleek wel in 2013 toen de bouwer de Cobouw Award voor het best presterende familiebedrijf in de wacht sleepte. Behalve woning- en utiliteitsbouw doet Vastbouw ook onderhoud en renovatie. Voornaamste opdrachtgevers in deze markt zijn woningcorporaties. Piet Alma staat nog steeds aan het roer, al staan zijn dochters klaar om het stokje over te nemen.

Gebr. Van de Ven Hoofdkantoor: Veghel Omzet: 152 miljoen Aantal medewerkers: 249 Activiteiten: projectontwikkeling, utiliteitsbouw, woningbouw, renovatie en restauratie Directie: Frank en Stefan van de Ven

22 ‘Bij een tender vragen zes, zeven beleggers of we die met hen willen doen’ 44

Hans Meurs, VORM Bouw (p.34)

Veghel

152 mln

249

Bouwbedrijf Van de Ven is, zoals het zelf zegt, één grote bouwfamilie. De Veghelse bouwonderneming is ook nog altijd gevestigd op de plek waar ‘grootvader’ ruim 85 jaar geleden het fundament legde voor het bedrijf. Inmiddels wordt Van de Ven geleid door Frank en Stefan van de Ven, de derde generatie. Bovendien heeft de bouwfamilie alweer enige tijd een echte ‘schoonfamilie’: bouwbedrijf Coppes uit Valkenburg en Nieuwenhuizen-Daandels Bouw uit Uden maken sinds enkele jaren deel uit van Van de Ven. De Brabantse bouwer mag zich met recht specialist noemen op het gebied van logistieke gebouwen. Meer dan de helft van de omzet kwam het afgelopen jaar uit die markt. Dit jaar verwacht Van de Ven een recordomzet in de boeken te schrijven. Als het een beetje meezit komt die in de buurt van de 200 miljoen.

cobouw

MAG_P044_MAG-15-11VIJ-2016 44

9-11-2016 11:17:55

Bouwbedrijf De Vries en Verburg

Nijhuis Bouw

Hoofdkantoor: Stolwijk Omzet: 150 miljoen Aantal medewerkers: 169 Activiteiten: utiliteitsbouw, woningbouw, zorg, onderwijs Directievoorzitter: Jan Boer

Hoofdkantoor: Rijssen Omzet: 145 miljoen Aantal medewerkers: 259 Activiteiten: projectontwikkeling, woningbouw, utiliteitsbouw, renovatie en groot onderhoud Directie: Rob Nijhuis en Erik Nijhuis

23

Stolwijk

150 mln

169

Stiekem een van de beste bouwers van het land. Niet voor niets won De Vries en Verburg in 2014 de Cobouw Award en behoort de onderneming vrijwel elk jaar tot de genomineerden. Van de daken schreeuwen de Stolwijkers hun successen echter niet snel. Liever opereert de onderneming in de luwte, zonder al te veel media-aandacht.

Waarom ook, het leidt alleen maar af. Bovendien, waarom zou je de concurrentie wijzer maken dan ze is? Als onderdeel van de Burgland Groep is De Vries en Verburg vooral actief in de utiliteitsbouw. Ruim 60 procent van de omzet komt uit die markt. Woningbouw zorgt voor 20 procent van de opbrengsten. Verder richt het bedrijf zich op de bouw van scholen en ziekenhuizen en andere zorghuisvesting. En: op de bouw van stallen. Want daar begon het in 1986 allemaal mee.

24

Rijssen

145 mln

259

Nijhuis Bouw is actief in alle sectoren van de woning- en utiliteitsbouw. Daarnaast schuwt het bedrijf ook kleinschalig en grootschalig renovatiewerk niet. Nijhuis intoduceerde het woningbouwconcept Trento, dat al jaren een succes is. In Nederland staan inmiddels duizenden Trento-woningen. Dat aantal groeit, ook doordat het concept geschikt is gemaakt voor binnenstedelijke renovatie. Nijhuis kent Noord-, Oost- en Midden-Nederland als werkgebied. De meeste omzet werd afgelopen jaar gegenereerd in het oosten van het land. Langdurige relaties met opdrachtgevers, onderaannemers en leveranciers en een open en betrokken manier van werken beschouwt de onderneming als belangrijke kernwaarden. Nijhuis geeft prioriteit aan veilige en gezonde arbeidsomstandigheden met zo min mogelijk belasting voor het milieu.

Plegt-Vos

KlokGroep

Hoofdkantoor: Oldenzaal Omzet: 144 miljoen Aantal medewerkers: 233 Activiteiten: burgelijke & utiliteitsbouw, beheer & onderhoud, infra & milieu Algemeen directeur: Theo Opdam

Hoofdkantoor: Druten Omzet: 134 miljoen Aantal medewerkers: 152 Activiteiten: woningbouw, utiliteitsbouw, onderhoud, renovatie en ontwikkeling Algemeen directeur: Ton van de Klok

25

Oldenzaal

144 mln

233

Plegt-Vos ontpopt zich tot bouwer van flexibele huisvesting.

Voor studenten, maar ook voor migranten en ouderen.

Op die manier kan het bedrijf snel inspelen op vragen uit de markt. Natuurlijk bouwt en ontwikkelt Plegt-Vos ook nog ‘gewone’ woningen, kantoren en andere gebouwen.

Zelf omschrijft het bedrijf zich als een onderneming die toekomstbestendige oplossingen creëert. Daarbij zweert Plegt-Vos bij innovatieve concepten. Ook op het gebied van personeelsbeleid toont zij zich vooruitstrevend. Vanaf volgend jaar kunnen werknemers zelf kiezen wanneer zij hun zomervakantie plannen. De verplichte bouwvak laat de bouwer helemaal los. Na een zware periode lijkt de aannemer inmiddels weer helemaal boven Jan. Vorig jaar namen zowel omzet als winst toe. Die opgaande lijn zal zich dit jaar voortzetten, is de verwachting.

26

Druten

134 mln

152

In 1922 startte Johan van de Klok een metselbedrijfje met niet meer dan een kruiwagen en een troffel. Achter zijn woning in Druten lag wat cement en schelpkalk. Stenen werden ingekocht als hij een klus kreeg. Ruim negentig jaar later staat met Ton van de Klok de derde generatie aan het roer, heet het familiebedrijf KlokGroep en bestaan de activiteiten uit bouwen, ontwikkelen en beleggen. Eind dit jaar neemt KlokGroep haar intrek in een nieuw pand in Nijmegen. Het nieuwe hoofdkantoor wordt gekoppeld aan een showroom van ruim 3000 vierkante meter, waar kopers en huurders wooninspiratie kunnen opdoen en de woningen die KlokGroep ontwikkelt en bouwt, kunnen bekijken. De bouwer zag vorig jaar de woningverkopen pieken. Bijna 750 woningen werden verkocht, een record en een enorme stijging ten opzichte van 2014.

45

cobouw

MAG_P045_MAG-15-11VIJ-2016 45

9-11-2016 11:17:56

Jong en

GEZOCHT! De tijd dat een vak van vader op zoon gaat is geweest. Het is aan ons en aan u om de toekomst van ons vak te waarborgen en jonge mensen te enthousiasmeren. ReintenInfra laat de nieuwe generatie al jong in aanraking komen met het vakgebied. De basisschool middels het project ‘Terug in de zandbak’, door snuffelstages voor middelbare scholieren en excursies voor MBO, HBO en Universiteit. En natuurlijk is er ruimte voor afstudeerders en stagiaires. Niet sinds kort, maar altijd al, ook toen collega’s de deuren hiervoor sloten. De deur bij ons bleef altijd open.

Onder ReintenInfra vallen: Asfaltcentrale Twente DEGA Verkeersinfra

Onze kinderkledinglijnen ‘Later word ik wegenbouwer’ en ‘Bouwen is leuk, slopen is vet’ zijn een groot succes. Een kinderkledinglijn? Ja, vanaf maat 68.

Je kunt er immers niet vroeg genoeg mee beginnen om een nieuwe lichting enthousiaste vakmensen te werven. We willen immers niet te laat zijn. Toch?

Dostal Wegenbouw Dusseldorp Infra, Sloop en Milieutechniek Moes Infra NEGAM TWW Wegenbouw

www.reinteninfra.nl MAG_P046_MAG-15-11VIJ-2016 46

9-11-2016 11:22:53

Schagen Groep

HSB Bouw

Hoofdkantoor: Zwolle Omzet: 130 miljoen Aantal medewerkers: 313 Activiteiten: woningbouw, utiliteitsbouw, projectontwikkeling, grond-, weg- en waterbouw Bestuursvoorzitter: Jonathan Schagen

Hoofdkantoor: Volendam Omzet: 121 miljoen Aantal medewerkers: 327 Activiteiten: projectontwikkeling, woningbouw, utiliteitsbouw, renovatie, schilderwerken en kleinbouw Algemeen directeur: André Vos

27

Zwolle

130 mln

313

De Schagen Groep telt negen werkmaatschappijen, waarvan gww-aannemer Schagen Infra, b&u-bouwer Salverda en ontwikkelaar Schavast zonder meer de bekendste zijn. Het bedrijf vierde dit jaar zijn 65-jarige bestaan. Met Jonathan Schagen staat inmiddels de derde generatie van de familie aan het roer. Schagen Groep mag dan een Nederlands bedrijf zijn, het is niet louter actief in eigen land. In de ZuidAmerikaanse miljoenenstad Asuncion bezit het drie betonmortelcentrales, verhuurt het betonpompen en importeert het cement. Daarmee bezit Schagen een vooraanstaande marktpositie in de bouwketen van Paraguay’s hoofdstad.

Voorlopig komt de omzet vooral uit Nederland. Vorig jaar lijfde Schagen nog bouwbedrijf Drenth in, waarmee zij haar positie verstevigde in de noordelijke markt, die vanwege de aardbevingsschade nu erg aantrekkelijk is.

28

Volendam

Heembouw Holding

Hoofdkantoor: Roosendaal Omzet: 119 miljoen Aantal medewerkers: 261 Activiteiten: bouw, staal en offshore Directeur: Ivan Vinck

Hoofdkantoor: Roelofarendsveen Omzet: 118 miljoen Aantal medewerkers: 209 Activiteiten: bouw, onderhoud, ontwikkeling Algemeen directeur: Peter Lammertink

29

119 mln

261

Kernmarkten van ASK Romein zijn bouw, staal en offshore.

Het bedrijf uit Roosendaal verdient de helft van zijn geld met de bouw van bedrijfspanden. Het werk voor de industrie levert 23 procent op, de offshore 16 procent.

De sector logistiek is goed voor 12 procent. Van de totale omzet komt zo’n 60 procent uit Nederland en 40 procent uit België. De onderneming, die in 2002 ontstond uit de fusie van ASK Staal- & Industriebouw en Romein Staalbouw, maakte afgelopen jaar een forse omzetsprong, van 72 naar 118 miljoen. Ondanks de overcapaciteit in de staalbouw, is bestuursvoorzitter Ivan Vinck ook voor dit jaar positief gestemd. Als een van de eerste bouwbedrijven in West-Europa nam ASK Romein een samenstel- en lasrobot in gebruik. Daarmee toont het bedrijf aan innovatief te zijn en in te spelen op de toekomst.

327

Mede dankzij de florerende woningmarkt kon HSB zich afgelopen jaar flink uitleven. De woningverkopen stegen, net als de bouwproductie. Het leverde een recordomzet op. HSB noemt zichzelf sociaal, nuchter, eenvoudig en vindingrijk. Toen de markt enkele jaren geleden op zijn gat lag, nam HSB tachtig metselaars over van het failliete J.M. Deurwaarder. Daarover werd door de concurrentie lacherig gedaan, maar het bedrijf voorzag dat er een tekort zou ontstaan aan deze vakmensen als de markt eenmaal zou aantrekken, en kreeg gelijk. Alleen maar jubelen kon HSB echter niet. Tijdens een zogenoemd start-bouw-feestje begin dit jaar op een Amsterdamse bouwplaats viel door onbekende oorzaak een heistelling om. Daarbij werd een regiodirecteur van woningcorporatie De Alliantie dodelijk getroffen.

ASK Romein

Roosendaal

121 mln

30

R’arendsveen 118 mln

209

Heembouw hoopt de komende jaren door te groeien naar een omzet van rond de 200 miljoen. Dat is de schaalgrootte die past bij het bedrijf, zo liet bestuursvoorzitter Peter Lammertink weten. De groei moet vooral komen uit de klantgroep wonen, nu nog goed voor ongeveer een kwart van de totale omzet. Belangrijkste klantgroep is en blijft bedrijfsruimten, waar ongeveer de helft van de opbrengsten vandaan komt. Daarnaast richt Heembouw zich op de ontwikkeling en bouw van kantoren. Aan uitstapjes naar bijvoorbeeld de inframarkt of de civiele bouw waagt de bouwer zich niet. Liever focust hij zich op dat waarin ze al jaren sterk is. Van een beetje experimenteren is het bedrijf echter geheel niet vies. Dit jaar werd onderzocht of drones kunnen worden ingezet voor zaken als projectaansturing, maatvoering, bouwmanagement en veiligheidscontrole.

47

cobouw

MAG_P047_MAG-15-11VIJ-2016 47

9-11-2016 11:17:57

48

Henk Dedden (links) en Jan Wageman (rechts), directeuren van Friso Bouwgroep.

cobouw

MAG_P048_MAG-15-11VIJ-2016 48

9-11-2016 11:14:54

31

Interview

Boterhammen voor de jongens Tekst: Armand Landman Beeld: Guido Benschop

No-nonsense, geen gekkigheid. Woorden die tijdens het gesprek meerdere keren met klem worden uitgesproken. Op die kenmerkende, licht zangerige toon die de Friese taal eigen is. Er zijn geen woorden die de ziel van Friso Bouwgroep beter blootleggen. En die waarden brachten het bedrijf waar het nu staat, zo menen directeuren Jan Wageman en Henk Dedden.

Friso Bouwgroep Hoofdkantoor: Sneek Omzet: 116 miljoen Aantal medewerkers: 383 Activiteiten: woningbouw, utiliteitsbouw, service en onderhoud; restauratie en renovatie; planontwikkeling; toelevering van machinaal timmerwerk, prefabbeton- en hsb-elementen en civiele beton en waterbouw Directie: Jan Wageman en Henk Dedden Sneek

116 mln

383

F

riso Bouwgroep staat zelden in de schijnwerpers.

“Opdrachtgevers moeten aan ons een betrouwbare partner hebben. Dat is het enige dat ertoe doet. We lopen dus zelden voorop en schreeuwen niets van de daken.”

Maar Wageman wil daar voor een keer – “schrijf dat alsjeblieft op” – een uitzondering op maken. Want eigenlijk zijn de Friezen wel degelijk apetrots op het feit dat Friso Bouwgroep nu al jarenlang zo’n stabiele plek inneemt in de Cobouw50.

“Vooruit dan maar. Voor een keer ga ik proberen een beetje op te scheppen. Al zit dat gewoon niet in ons DNA. Van Henk (Dedden, algemeen directeur en eigenaar; red) hoeft al die poespas niet. Doe maar gewoon, vindt hij. Geen gekkigheid.

Hij heeft ‘no-nonsense’ uitgevonden.”

Waarop Wageman aan een opsomming begint. “Wij bouwen de grootste zuivelfabriek van Europa in Cuijk.” ▶

49

cobouw

MAG_P049_MAG-15-11VIJ-2016 49

9-11-2016 11:14:55

‘Opdrachtgevers moeten aan ons een betrouwbare partner hebben’

JONG IN DE BOUW

Henk Dedden is voorzitter van Bouwtalent Friesland.

In die rol probeert hij jongeren te interesseren voor de bouw. “Ik overleg veel met scholen. Ook daar zie ik dat we verschrikkelijk achterlopen. Ik heb al zo vaak gevraagd om studenten aan bouwopleidingen een stuk logistiek bij te brengen. Want, laten we eerlijk zijn, bouwen is logistiek. Leer ze daarnaast hoe je met mensen moet omgaan. Een timmerman bestaat straks niet meer.

Dan komt er iemand bij je thuis die alle elektronica afstelt, tegelijkertijd je deur even goed hangt, het scharniertje smeert en ook nog verstand heeft van zorg. Maar ik krijg het bij de scholen niet tussen de oren.

Het lukt me niet.”

“Het zijn op de opleidingen allemaal hokjes. Bouw, civiel, agrarisch. En die overleggen niet met elkaar. Terwijl ik weet dat jongens die nu de agrarische richting volgen heel geschikt zijn voor civiel werk.

Het moet dus breder, met meer overleg en samenwerking tussen verschillende disciplines.”

50

“Wij bouwen het duurzaamste onderwijsgebouw in Groningen. Wij bouwen het grootste simulatie-onderzoekslab in Utrecht. Maar we doen ook kleine uitbouwen.”

“Ik durf wel te zeggen dat wij de enige middelgrote bouwer van Nederland zijn die in de crisis niet heeft gereorganiseerd. Dat we in 2014, voor het eerst in de geschiedenis van Friso Bouwgroep, rode cijfers schreven, was een bewuste keuze. Daardoor konden al onze mensen gewoon Kerstmis vieren.”

Bodem onder het stabiele succes van de Friese bouwer is de veelzijdigheid, stelt Wageman. “We hebben Friso Civiel, Friso Restauratie, Renovatie, we hebben de ontwikkelingspoot, we hebben de woningbouw, we hebben de utiliteit, we hebben de zorg, we hebben hypermoderne fabrieken die voor 70 procent aan derden leveren. En we doen 24/7 onderhoud, met een eigen meldkamer. Voor Achmea doen we in de noordelijke provincies alle schades.

Die veelzijdigheid heeft ons door de crisis gesleept.”

Afgelopen jaar nam Friso een deel van het failliete Jurriëns over. “Terwijl we zelf al een restauratiebedrijf hadden”, zegt Wageman. “Maar Jurriëns was nog meer gecertificeerd dan wij. Die kennis wilden wij hebben.”

Dan, opeens, zwaait de deur open.

“Jullie hebben het zeker over mij?”, vraagt de man die binnenkomt lachend. Er volgt een ferme handdruk. “Henk Dedden. Aangenaam.”

Wageman: “Goed dat je er bent, Henk. Dan kun je het in je eigen woorden zeggen.”

Dedden: “Nee, ik moet zo weg. Nou, heel even dan.”

De journalist krijgt een knipoog van Wageman. “Vraag hem maar wat je mij net vroeg.” Om die vraag vervolgens zelf te stellen.

“Wat is de grootste uitdaging voor de bouw, Henk?”

Dedden: “Dat is makkelijk. Weten wat we moeten bouwen.

En dan bedoel ik niet een huisje of een kantoortje, maar wat

cobouw

MAG_P050_MAG-15-11VIJ-2016 50

9-11-2016 11:14:55

‘Ik durf wel te zeggen dat wij de enige middelgrote bouwer zijn die in de crisis niet heeft gereorganiseerd’

wil de consument dat wij bouwen? De samenleving verandert nu zo snel. De grootste uitdaging is om daar goed op in te spelen.”

Kan Friso goed inspelen op de wens van de consument?

“Wij zijn geen trendsetter. Wij kunnen wel heel goed volgen.

En in combinatie met de breedte die we hebben denk ik dat we een eind kunnen komen. Bedrijven die heel eenzijdig zijn, zijn niet klaar voor de toekomst. Ik vind veel schakels in de bouwketen nog uitermate fragiel.”

Hoe komt dat?

“Ik weet dat niet precies. Maar wat ik wel zie, en dat komt omdat we hier op het platteland zitten, is dat boeren, agrariërs, veel verder zijn dan bouwers. Als je ziet hoe die een bedrijf runnen: met automatisering, robotisering, satellieten, noem maar op. Die zijn veel verder. Men zegt altijd ‘domme boeren’, maar je kunt beter zeggen ‘domme bouwers’.”

En die ‘domme bouwers’ weten niet wat ze in de toekomst moeten bouwen?

“Nee. Hoe ziet een huis er over 5 of 10 jaar uit? Niemand kan het mij vertellen. Gemeenten niet, corporaties niet. Waarin wil de nieuwe generatie wonen? Ik heb de wijsheid ook niet in pacht hoor. Echt niet. Ik ben maar een simpele bouwvakker.

Ik heb geen goede ideeën.”

Is de kracht van Friso dan echt dat je alleen maar doet waar je goed in bent en dat je vergezichten over hoe het ook zou kunnen maar voor je houdt?

Dedden: “Dat is Friso wel gewoon ja, om het zo te doen.

Daardoor zijn we de afgelopen jaren redelijk door het hele gebeuren heen gekomen. Mijn doelstelling was dat we alle mensen aan het werk zouden houden. Dat zal Jan je

wel verteld hebben. Mijn filosofie is ‘boterhammen voor de jongens’.

Daarom hebben we ook de mensen van Jurriëns Noord overgenomen. Want de toekomst van de bouw zit hem nog steeds in mensen met handjes die iets kunnen. Er zal straks vast wel een keer een huis uit een printer rollen.

Maar bouwen, en helemaal circulair bouwen, betekent ook dat je het oude moet behouden. Je kunt best gebouwen maken die 100 jaar blijven staan, maar die moeten in al die jaren wel 7 of 8 keer worden verbouwd. En daar heb je handjes voor nodig.”

Wageman: “Nog één dingetje Henk, voordat je weggaat. Friso wordt door de buitenwereld gezien als een bouwer van grote werken. Opdrachtgevers kloppen zelden bij ons aan voor een uitbouwtje.

En dat zouden we best graag doen toch?”

Dedden: “Ja. Het komt denk ik door het verleden. Friso – nog steeds zegt men in Sneek Dé Friso – was altijd een grote werkgever. In de beeldvorming lijkt het alsof we alleen maar grote projecten doen. Maar we halen onze neus dus geenszins op voor kleiner werk voor de middenstand of voor corporaties.” ■

51

cobouw

MAG_P051_MAG-15-11VIJ-2016 51

9-11-2016 11:14:56

Bouwgroep Dijkstra Draisma

G. Tijhuis Holding

Hoofdkantoor: Bolsward Omzet: 114 miljoen Aantal medewerkers: 212 Activiteiten: woningbouw, utiliteitsbouw, recreatiebouw, bedrijfs- en industriebouw, renovatie en onderhoud Directeur-grootaandeelhouder: Biense Dijkstra

Hoofdkantoor: Rijssen Omzet: 112 miljoen Aantal medewerkers: 166 Activiteiten: planontwikkeling, woningbouw, zorgvastgoed, utiliteitsbouw, groot onderhoud en projectmatige renovaties Bestuursvoorzitter: Gerrit Tijhuis

32

Bolsward

114 mln

212

Dijkstra Draisma is met concurrent Friso het grootste bouwbedrijf van Noord-Nederland. Kleine projecten, grote werken, het maakt de aannemer niet uit. Woningbouw, utiliteitsbouw, onderhoud, het bedrijf heeft het allemaal in huis. Dijkstra Draisma laat daarbij niet graag iets aan het toeval over. Daarom beschikt het over een eigen timmerfabriek en houtskeletbouwfabriek. Dijkstra Draisma mag dan een op en top Friese bouwer zijn en een groot deel van de omzet uit de noordelijke provincies halen, de bouwer schroomt niet om verder het land in te trekken. Af en toe zelfs tot in Brabant. Biense Dijkstra is behalve directeur ook grootaandeelhouder van het familiebedrijf. Hij bezit 51 procent van de aandelen. De rest is in handen van de familie. Behalve op bouwen is Biense ook dol op racen in supersnelle wagens over het circuit.

33

Rijssen

112 mln

166

Gebiedsontwikkeling, opstalontwikkeling en uitvoerende bouw. Dat zijn de kernactiviteiten van Roosdom Tijhuis.

Het bedrijf realiseert utiliteits- en renovatieprojecten, maar richt zich bovenal op nieuwbouw van woningen.

De omzet komt voor een groot deel uit projecten die in onderaanneming zijn uitgevoerd voor gelieerde bedrijven en pensioenfondsen. Bij opstalontwikkeling gaat het om aankoop van grond, het ontwikkelen van bouwprojecten en de verkoop ervan. De gebiedsontwikkelingsbedrijven, die onder de naam Rotij opereren, houden zich bezig met het beheer van de grondportefeuille, bestaande uit gronden die veelal in een vroegtijdig stadium zijn verworven.

Roosdom Tijhuis geldt al jaren als een van de meest liquide en solvabele bedrijven uit de top 50. Het geheim van de onderneming deelt topman Gerrit Tijhuis niet graag.

GMB Holding Hoofdkantoor: Opheusden Omzet: 111 miljoen Aantal medewerkers: 353 Activiteiten: watertechnologie, beton- en industriebouw, infra, installatietechniek, rioleringstechniek en milieuwerken Algemeen directeur: Gerrit-Jan van de Pol

34 ‘Wil je er toch nog iets van beleg op hebben, dan moet je iets aparts bedenken’ Harm Beerda, Oosterhof Holman (p.66)

52

Opheusden

111 mln

353

GMB schurkt graag tegen het water aan. De aannemer richt zich dan ook specifiek op projecten in het waterspoor (waterkwaliteit, waterveiligheid en watersysteem) en havengebonden infrastructuur. Daarbij gaat de voorkeur uit naar geïntegreerde en multidisciplinaire projecten, omdat GMB zich daarbij kan onderscheiden door kennis van de klant, de markt en van de technologie. Alleen bouwen en onderhouden doet het bedrijf niet meer. Slibverwerking, ontwateren, vergisten; het behoort allemaal tot het activiteitenpalet van GMB. Na een aantal magere jaren, staat het familiebedrijf nu weer voor groei, al blijft topman Gerrit-Jan van de Pol wat dat betreft conservatief. Daarmee wil hij voorkomen dat er brokken worden gemaakt. Risicobeheersing en procesverbetering hebben voor hem dan ook de hoogste prioriteit komende tijd.

cobouw

MAG_P052_MAG-15-11VIJ-2016 52

9-11-2016 11:17:57

Giesbers Groep

VB Groep

Hoofdkantoor: Arnhem Omzet: 108 miljoen Aantal medewerkers: 120 Activiteiten: woningbouw, utiliteitsbouw, renovatie, transformatie en gebiedsontwikkeling Algemeen directeur: René aan de Stegge

Hoofdkantoor: Eindhoven Omzet: 106 miljoen Aantal medewerkers: 217 Activiteiten: ontwikkelen, bouwen, transformatie, renovatie en onderhoud Algemeen directeur: Robert van Boldrik

35

Arnhem

108 mln

120

Giesbers werkt aan bouw, ontwikkeling, renovatie en onderhoud. De focus ligt op vraaggestuurde woningbouw en design & construct-opgaven van met name maatschappelijk vastgoed, logistiek en bedrijfsgebouwen. Daarnaast transformeert en verduurzaamt Giesbers woningen en kantoren. Projecten kunnen groot en klein zijn. Werken die qua omvang en risico een grote impact kunnen hebben op het resultaat of de liquiditeit, gaat Giesbers echter liever uit de weg. De groep bundelt zes ondernemingen in Arnhem, Naarden, Rotterdam en Wijchen. Alle bedrijven zijn zelfstandig en decentraal georganiseerd. Na drie jaren met omzetdalingen zag de Arnhemse bouwer en ontwikkelaar vorig jaar de opbrengsten weer toenemen, met een kwart.

Afgaande op de omvang van de orderportefeuille zal ook dit en volgend jaar omzetgroei in het vat zitten.

36

Eindhoven

106 mln

217

Onder de VB Groep vallen de bouwers Huybregts Relou, Huybregts Systeembouw, Smeets Bouw, Smeets Vastgoedservice, Hamer Hoogheuvel, Van Heur Bouw en Vastgoed en ontwikkelaar CRA Vastgoed. De bedrijven kennen een grote mate van zelfstandigheid en zijn verantwoordelijk voor hun eigen resultaten. Tegelijk maken ze gebruik van elkaars expertise. In 2015 werd de beleggingspoot juridisch losgekoppeld van de rest van het bedrijf omdat de beleggingsactiviteiten door fluctuerende waardeontwikkelingen een vertekenend beeld gaven van de prestaties van de gehele onderneming. Focus van de VB Groep ligt op Midden- en Zuid-Nederland. Directeur Robert van Boldrik, nam het stokje vorig jaar december over van zijn vader Johan. Laatstgenoemde is nu directeur van het beleggingsbedrijf dat werd omgedoopt in Den Elzent Vastgoed.

Sprangers Bouwbedrijf

Coen Hagedoorn Bouwgroep

Hoofdkantoor: Breda Omzet: 99,6 miljoen Aantal medewerkers: 143 Activiteiten: utiliteitsbouw en woningbouw Algemeen directeur: Kees Franse

Hoofdkantoor: Huizen Omzet: 99,2 miljoen Aantal medewerkers: 279 Activiteiten: woning- en utiliteitsbouw, installatietechniek, projectontwikkeling, renovatie en onderhoud, vastgoedbeheer Directie: Jan en Coen Hagedoorn

37

Breda

99,6 mln

143

Waarschijnlijk de enige bouwer van Nederland die kan zeggen dat hij meebouwde aan de erebogen voor de Franse keizer Napoleon, de Russische tsaar Alexander en Hollands eerste koning Lodewijk Napoleon. Sprangers is dan ook al 220 jaar oud. Het was de 24-jarige Lambert Sprangers die het bedrijf in 1796 oprichtte. Vandaag de dag telt de Brabantse bouwer vier vestigingen, in Breda, Delft, Terneuzen en Amsterdam, 150 medewerkers en een omzet van bijna 100 miljoen. Sprangers is actief in de woning- en utiliteitsbouw. Belangrijke tak van sport is de realisatie van logistiekgebouwen. Afgelopen jaar was niet het beste uit haar rijke geschiedenis. Onder de streep bleef een verlies over van ruim 1 miljoen. De rode cijfers waren het gevolg van enkele missers en een claim. Dit jaar verwacht directeur Kees Franse weer zwarte cijfers.

38

Huizen

99,2 mln

279

Hard werken doen ze graag bij renovatie- en onderhoudsaannemer Coen Hagedoorn. Daarom verschijnt het bedrijf niet veel in de pers. Liever wordt er gebouwd, verspijkerd en opgeknapt. Over het hoofd te zien is het bedrijf echter niet. Zeker niet in Amsterdam, waar Coen Hagedoorn volop actief is. Behalve renoveren, onderhouden en bouwen, doet de onderneming ook aan vastgoedbeheer.

Deze activiteit is inmiddels goed voor 40 procent van de omzet. De opbrengsten van de totale groep nadert de grens van 100 miljoen. De groei van de laatste jaren is voor een belangrijk deel het gevolg van overnames. In 2014 werd Brabocon ingelijfd; dit jaar volgden de activiteiten van Jurriëns Midden, Jurriëns West en Steenhouwerij Maarssen.

Overnames worden geheel betaald uit eigen middelen, zoals nagenoeg het hele bedrijf met eigen geld is gefinancierd.

53

cobouw

MAG_P053_MAG-15-11VIJ-2016 53

9-11-2016 11:17:58

Fotograaf: Hennie Raaymakers

TOGETHER FOR BETTER

ramen, deuren, vliesgevels en zonwering

Reynaers ontwikkelt aluminium raam-, deur- en vliesgevelsystemen in nauwe samenwerking met opdrachtgevers, architecten en gevelbouwers. Een voorbeeld hiervan is de transformatie van Philips Lighting in Eindhoven, een ontwerp van diederendirrix architecten, gerealiseerd door aannemer Stam + De Koning Bouw bv en gevelspecialist Wijmoco Geveltechniek.

Dit voormalige hoofdkantoor van Philips Lighting is getransformeerd tot 616 appartementen en penthouses. Opvallende champagnekleurige ramen spelen een belangrijke rol in de gevel. De grote schuiframen zijn verdiepingsbreed ĂŠn verdiepingshoog en laten het licht tot ver in de ruimte binnen.

Het zijn elektrisch bedienbare verticale schuiframen die zodra geopend, het appartement omvormen tot een groot balkon.

Kijk op www.reynaers.nl of bel +31 (0)492 – 56 10 20

MAG_P054_MAG-15-11VIJ-2016 54

9-11-2016 11:23:13

Martens en Van Oord Holding

Prins Aanneming Maatschappij

Hoofdkantoor: Oosterhout Omzet: 96,1 miljoen Aantal medewerkers: 281 Activiteiten: grondwerk, baggeren, wegenbouw, spoorbouw, kust- en oeverwerken, bouwstoffenhandel Directeur: Teus van Oord

Hoofdkantoor: Giessenburg Omzet: 94,9 miljoen Aantal medewerkers: 204 Activiteiten: waterbouw, civiele betonbouw, explosievenonderzoek en -opruiming Bestuursvoorzitter: Arie Struijk

39

Oosterhout

96,1 mln

281

Een doorsnee grond-, weg- en waterbouwbedrijf is Martens en Van Oord niet. Althans dat vinden ze zelf. Omdat het anders denkt en doet en zichzelf continu uitvindt, staat de onderneming “garant voor verrassende, innovatieve en duurzame oplossingen”. Daarbij combineert het naar eigen zeggen steeds weer technieken en kennisgebieden met elkaar en worden slimme logistiek en bouwstoffen efficiënt ingezet. Martens en Van Oord werkt aan diverse mooie hoogwater- en dijkversterkingsprojecten. Trots is ze ook op de betrokkenheid bij de uitbreiding van de Beatrixsluis, de grootste monumentale binnenvaartsluis van Nederland.

Het bedrijf neemt binnen de combinatie Sas van Vreeswijk het grondwerk voor zijn rekening. Met zijn dertig jaar geldt Martens en Van oord als een relatief jonge onderneming in de Cobouw50. Vader en zoon Van Oord voeren de leiding.

40

Giessenburg

Hemubo Almere

Hoofdkantoor: Bolsward Omzet: 94,2 miljoen Aantal medewerkers: 206 Activiteiten: woningbouw, utiliteitsbouw, renovatie Directeur: Hans Jorritsma

Hoofdkantoor: Almere Omzet: 86,9 miljoen Aantal medewerkers: 232 Activiteiten: renovatie en onderhoud Algemeen directeur: Rob van Hemert

41

94,2 mln

206

Jorritsma is ‘de bouw meester’, zoals de Friese aannemer dat zelf verwoordt. Vakmanschap is al ruim honderd jaar de basis van de onderneming. De bouwer is van alle markten thuis. Woningen, kantoren, maar ook complete zuivel- en babyvoedingsfabrieken én schaatstempel de Elfstedenhal behoren tot de portefeuille. Daarnaast draait het de hand niet om voor een kleine verbouwing bij particulieren of onderhoud aan corporatiewoningen. Met Stucbouw beschikt Jorritsma over een eigen stucadoorsbedrijf.

Jorritsma werd in 1880 opgericht door Johannes Jorritsma.

Uitvalsbasis was toen een grachtenpand in Bolsward. Daar staat nog steeds het hoofdkantoor. In de loop der jaren zijn daar wel vestigingen in Groningen en Almere bijgekomen.

Lang had Jorritsma ook een vestiging in Drachten. Enkele jaren terug werd die echter opgeheven.

204

Prins Aanneming Maatschappij is het moederbedrijf van waterbouwer Van den Herik. Dit bedrijf ontstond toen grote delen van de Rotterdamse haven waren verwoest. Kades en oevers moesten worden hersteld. Een klus waaraan Jan Hendrik van den Herik als steenzetter volop meewerkte.

De onderneming is uitgegroeid tot een breed waterbouwbedrijf, dat kusten en oevers versterkt, baggert en waterbouwkundige kunstwerken realiseert én explosieven opspoort en ontmantelt. Komende jaren wil Van den Herik vooral zijn activiteiten aan de kust en op zee uitbreiden.

Een nieuwe zeegaande sleephopperzuiger moet daarbij helpen. De eerste werken voor dit energiebesparende schip zijn inmiddels aangenomen. Aan het hoofd van de onderneming staat sinds begin jaren 90 Arie Struijk. Hij is de schoonzoon van oprichter Jan Hendrik van den Herik.

Jorritsma Beheer

Bolsward

94,9 mln

42

Almere

86,9 mln

232

‘Als je een beetje beter wilt zijn, wees dan competitief. Als je exponentieel beter wilt zijn, wees dan coöperatief.’ Deze zin van William Shakespeare geldt als een van Hemubo’s belangrijkste motto’s. De renovatiespecialist uit Almere wil dan ook vooral samenwerken, op alle gebieden en met alle partners en opdrachtgevers. Niet persoonlijk gewin, maar het project staat voor de onderneming centraal. Ruim tweederde van de omzet is afkomstig uit projecten die door co-creatie tot stand zijn gekomen. Hemubo omvat inmiddels acht specialistische werkmaatschappijen. Nieuwste loot is HMB W-techniek, dat gespecialiseerd is in centrale verwarming, luchtbehandeling en loodgieterswerk. Als enig bedrijf in de Cobouw50 wist Hemubo al twee keer een Cobouw Award te winnen. Vorig jaar kroonde het bedrijf zich tot de best presterende onderneming uit de lijst.

55

cobouw

MAG_P055_MAG-15-11VIJ-2016 55

9-11-2016 11:17:59

56

Erik den Breejen (l.), voorzitter van het directieteam en Frank van Dijk, commercieel adjunct-directeur van ABB Bouwgroep uit Sliedrecht.

cobouw

MAG_P056_MAG-15-11VIJ-2016 56

9-11-2016 11:15:19

43

Interview

Nog meer met consument om de tafel Tekst: Peter de Lange Beeld: Guido Benschop

In 2015 maakte ABB Bouwgroep een opmerkelijke omzetsprong van 36 naar 79 miljoen euro en kwam zo weer terug op het niveau van vóór de crisis.

Het was vooral het resultaat van verstandig ondernemen, zegt directeur Erik den Breejen.

“Het gaat nu best wel aardig.”

ABB Bouwgroep Hoofdkantoor: Sliedrecht Omzet: 79.5 miljoen Aantal medewerkers: 74 Activiteiten: woningbouw, utiliteitsbouw, renovatie Algemeen directeur: Gert-Jan Brandwijk Sliedrecht

79.5 mln

74

E

en eeuw, zolang is het bedrijf van de familie Brandwijk, tegenwoordig geleid door Gert-Jan Brandwijk, al actief in de bouw. De huidige ondernemingsvorm waarin ABB zich, behalve met bouwen, ook bezighoudt met het ontwikkelen van projecten in opdracht of voor eigen risico, is van later datum: die werd in 1963 opgezet door Gert-Jans vader, Gerard Brandwijk. Hij gaf in 1967 ook opdracht voor de bouw van een nieuw bedrijfspand aan de Molendijk. Daar zetelt de firma, honkvast en met respect voor de traditie, nog steeds.

ABB is specialist in woningbouw. Woningen zorgen voor 85 procent van de omzet, zegt commercieel adjunct-directeur Frank van Dijk. Dan gaat het niet alleen om nieuwbouw. De transformatiemarkt is sterk in opkomst. “In de crisistijd ▶

57

cobouw

MAG_P057_MAG-15-11VIJ-2016 57

9-11-2016 11:15:21

‘In moeilijke tijden moet je denken in oplossingen en niet in problemen’

JONG IN DE BOUW

ABB Bouwgroep denkt een sterke troef in handen te hebben om jonge mensen enthousiast te maken voor een carrière in de bouw: diversiteit. ABB heeft behalve een bouwbedrijf ook een ontwikkeltak. “Bij ons kunnen stagiairs beide takken doorlopen en zo ontdekken waarmee ze de meeste affiniteit hebben”, aldus directeur Erik den Breejen.

ABB doet er alles aan om de eigen naam al vroeg bekendheid te geven bij potentiële medewerkers.

Het bedrijf doet mee aan de Dag van de Bouw, hopend veel jonge kijkers te trekken.

Stagiairs van hbo en mbo bieden beste kansen op succes, zegt Den Breejen.

“En dan vooral studenten die vier dagen in de week werken en één dag naar school gaan.

Dat zijn over het algemeen de meest gemotiveerde leerlingen. Zo bouwen we ook meteen betrokkenheid bij de organisatie op. Instroom van jongeren is voor ons van vitaal belang. Zij zorgen voor extra dynamiek en een frisse kijk op onze producten en processen.”

58

hebben we ondernemingszin en lef getoond door in deze nieuwe markt te duiken. Wij hebben er de mensen en de middelen voor. In moeilijke tijden moet je denken in oplossingen en niet in problemen.”

Niet van risico ontbloot De mooie omzetcijfers over 2015 waren onder andere afkomstig van een groot transformatieproject in Rotterdam.

Daar werd de Nieuwe Admiraliteit, een voormalige kantorenkolos van 40.000 vierkante meter, verbouwd tot circa 600 appartementen en succesvol verkocht. ABB bracht er een van de grootste transformatieprojecten van Nederland mee op haar naam.

Het project was niet van risico ontbloot. Alle partijen die eerder overwogen het complex aan te kopen, waren afgehaakt wegens de grote risico’s en onzekerheid.

De gemeente had ook nog geen woonbestemming afgegeven.

Maar ABB anticipeerde erop dat die snel zou komen.

Rotterdam wil graag afgestudeerde academici voor de stad behouden en ziet in de verbouwing van leegstaande kantoren geschikte huisvestingsmogelijkheden voor starters.

Een ander omvangrijk project dat ABB in 2015 aan mooie cijfers hielp, was Nieuw Koningsduin in het Noord-Hollandse Bakkum. Daar ontwikkelt en bouwt de onderneming 250 vrije sectorwoningen in combinatie met de nieuwbouw van meerdere zorgklinieken.

Hoopgevend De productiecijfers van 2015 zagen er na de crisisjaren, toen ABB weliswaar bleef bouwen maar genoegen moest nemen met kleinere projecten, hoopgevend uit. Den Breejen en Van Dijk kunnen inmiddels melden dat het herstel doorzet.

Er staan nieuwe grote ontwikkel-, bouw- en transformatieprojecten in onder andere Rotterdam en ’s-Hertogenbosch op het programma. Onder deze omstandigheden denkt ABB uiteindelijk een jaaromzet van 80 tot 100 miljoen euro te kunnen bereiken. Den Breejen: “Dat is ons streven, daarmee kunnen wij onze bedrijfscultuur en bedrijfsstructuur het beste in stand houden.” Bij die omzet zou ABB tussen de 100 en 120 werknemers tellen. Het bedrijf is aardig op weg dat te

cobouw

MAG_P058_MAG-15-11VIJ-2016 58

9-11-2016 11:15:21

‘Wij blijven gewoon doen wat we altijd al deden’

realiseren. Er staan nu 95 mensen op de loonlijst en er komen nog steeds nieuwe krachten bij. De crisis heeft bij ABB niet tot een drastische koerswijziging geleid.

Den Breejen: “Wij blijven gewoon doen wat we altijd al deden: woningen ontwikkelen en bouwen. Die keuze hebben wij eind vorige eeuw bewust gemaakt. Wij doen alles in wonen en wat daarbij hoort, zoals winkelcentra met bijhorende commerciële units en parkeergarages.”

Focus De woningmarkt, constateert Van Dijk, is wel aan veranderingen onderhevig. Hij refereert aan de appartementen in de Admiraliteit. Die waren compact, 20 tot 60 vierkante meter, en allereerst bedoeld voor jongeren, maar onder de gegadigden waren ook opvallend veel ouderen.

“Je ziet dat de kleinere woonvormen in de grote steden bij meerdere doelgroepen goed in de markt liggen en dat huur in dat segment populairder is dan koop. Deze markt blijft voor ons zeker een focus. Naast de traditionele grondgebonden woningen, die vooral bij gezinnen in de randgebieden en of kleinere steden in trek zijn. Maar op binnenstedelijke locaties zal naar onze verwachting vooral de nadruk komen te liggen op gestapelde woningen.”

Individuele benadering Om het juiste product aan te bieden zal ABB meer nog dan in het verleden vooraf met de consument aan tafel gaan.

“De individuele benadering wordt verder versterkt. Het liefst betrekken we de consument al in de ontwerpfase,” zegt Van Dijk. “We zien het als een soort marktonderzoek dat ons in staat stelt gerichter te ontwikkelen met een evenwichtige marktmix.”

Duurzame woningen met een lage epc-score zijn nog betrekkelijk schaars in het aanbod en ABB verwacht ook niet dat de vraag snel zal toenemen. “De consument lijkt het geld er simpelweg niet voor over te hebben,” stelt Den Breejen.

“Bij de bouw bieden wij diverse opties aan, we kunnen desgewenst tot aan energieneutraal gaan. Maar we merken toch dat de consument liever een granieten aanrechtblad heeft dan zonnepanelen. Het zijn toch vooral de consument

en de opdrachtgever die onze duurzaamheidsambitie bepalen.”

Innovaties De innovaties zullen zich de komende jaren met name op het bouwproces richten, verwacht de directie. Meer prefab, wegens het tekort aan technisch personeel op de bouwplaats en de krappe ruimte op binnenstedelijke locaties, en verder aanscherping van het leanproces.

Den Breejen: “We denken na over de implementatie van lean bij de ontwikkeltak, maar dat ligt lastig; ontwikkelen is afhankelijk van veel externe factoren waarop wij maar beperkt invloed kunnen uitoefenen.

Maar in de bouwtak is het een succes, daar heeft lean werken de doorlooptijd van projecten sterk bekort. We halen meer omzet met hetzelfde personeel.

Ook dat is een verklaring voor onze mooie cijfers.” ■

59

cobouw

MAG_P059_MAG-15-11VIJ-2016 59

9-11-2016 11:15:22

ZEKER VAN VAKWERK ZEKER VAN DORP

Van Dorp uw technisch dienstverlener Als familiebedrijf hebben wij betrokken, gepassioneerde en goed opgeleide medewerkers met passie voor techniek.

Met hun vakkennis en persoonlijke aandacht realiseert Van Dorp duurzame oplossingen. U bent zeker van een gezonde leef- en werkomgeving en kan het maximale uit uw doelstelling halen.

Door onze landelijke dekking en regionale aanwezigheid zijn wij altijd dichtbij onze klanten.

vandorp.eu

VDO-77710-nl-NL-1016-1 1 MAG_P060_MAG-15-11VIJ-2016 60 105901_van Dorp.indd 1

06-10-2016 15:53:50 9-11-2016 11:23:32 10/11/2016 9:21:49 AM

De Boer-Dutch Dredging

SBB Bouwgroep

Hoofdkantoor: Sliedrecht Omzet: 72,4 miljoen Aantal medewerkers: 192 Activiteiten: baggeren, waterbouwkundige werken Directie: Kees van de Graaf en Hugo van de Graaf

Hoofdkantoor: Beverwijk Omzet: 70,2 miljoen Aantal medewerkers: 154 Activiteiten: projectontwikkeling, woning- en utiliteitsbouw Algemeen directeur: Vincent van den Broek

44

Sliedrecht

72,4 mln

192

Middelgrote baggeraar, die tot ver buiten de eigen landsgrenzen havens uitdiept, land aanwint en andere waterbouwkundige werkzaamheden verricht. Dit jaar sleepte De Boer samen met sleepdienst Iskes in Frans Guyana een twaalfjarig bagger- en sleepdienstcontract in de wacht ter waarde van 98 miljoen euro. Hiervoor gaan beide bedrijven de vaargeulen van de havens van Cayenne en Kourou onderhouden en schepen assisteren bij het aan- en afmeren.

Om aan te geven dat het ook internationaal actief is, is Dutch Dredging toegevoegd aan de bedrijfsnaam. Begin dit jaar nam De Boer een nieuwe sleephopper in gebruik: de Mahury. Door zijn geringe diepgang en bescheiden lengte kan het schip dicht op de kust vooroeversuppleties uitvoeren, is het inzetbaar op de Waddenzee en geschikt voor werkzaamheden in krappere en middelgrote havens.

45

Beverwijk

70,2 mln

154

Als bouwer en ontwikkelaar is SBB – beter bekend als Smit’s Bouwbedrijf – vooral actief in de Randstad. Daarbinnen ligt de focus vooral op Amsterdam. Zo ontwikkelde het bedrijf de afgelopen decennia al meer dan vierduizend woningen in onze hoofdstad en bouwde het er ruim negenduizend.

Samenwerken met opdrachtgevers, financiers, gemeenten en andere partijen is volgens de Beverwijkse onderneming, die onderdeel is van de Scheybeeck Groep, de basis van elk succesvol project. Afgelopen jaren moest SBB even pas op de plaats maken. De omzet liep terug, net als de winst. Inmiddels zijn de noodzakelijke aanpassingen in de organisatie gedaan en is de markt dusdanig hersteld dat de aannemer weer op groei rekent. In juni vierde de bouwer, die in 1931 werd opgericht door Willem Smit, zijn 85-jarige bestaan.

Hendriks Bouw en Ontwikkeling

NTP Groep

Hoofdkantoor: Oss Omzet: 67,4 miljoen Aantal medewerkers: 207 Activiteiten: bouw, ontwikkeling, installatie, onderhoud en beheer Algemeen directeur: Lambèr Hendriks

Hoofdkantoor: Hattem Omzet: 67,3 miljoen Aantal medewerkers: 156 Activiteiten: infra, milieu, betonbouw, woningbouw en utiliteitsbouw Directeur: Martin Slot

46

Oss

67,4 mln

207

Bij het Brabantse familiebedrijf zijn vijf samenwerkende disciplines ondergebracht: advies, ontwikkeling, bouw, w- en e-installatie én onderhoud en beheer. In 2011 werden voor het eerst in de ruim 90-jarige geschiedenis rode cijfers geschreven. Sindsdien heeft Hendriks de weg omhoog weer gevonden omdat het bedrijf zijn koers verlegde. Was woningbouw altijd de belangrijkste activiteit, tegenwoordig richt de ontwikkelende bouwer zich ook op kansrijke sectoren als zorg, onderwijs en vastgoed in scienceparken.

Omdat de markten tegenwoordig sneller veranderen, wordt de koers om de twee jaar weer bijgesteld. De kameleonstrategie, noemt Hendriks dat ook wel. “Je moet snel van kleur kunnen veranderen als de markt daarom vraagt.”

Omdat verbinden en communiceren steeds belangrijker worden in de bouw, investeert Hendriks daar bewust in.

47

Hattem

67,3 mln

156

NTP Groep is een samenvoeging van Niemeijer Wegenbouw uit Hattem en Tholen Wegenbouw uit Ommen, waaraan Te Pas Weg- en Waterbouw en Te Pas Milieutechniek uit Enschede zijn toegevoegd. Het bedrijf, dat actief is in Oosten Noord-Nederland, haalt 75 procent van zijn omzet uit infra en 20 procent uit bodemsanering. De overige 5 procent neemt het bouwbedrijf, dat begin deze eeuw werd opgericht, voor zijn rekening. De onderneming kent een opmerkelijke structuur. Aan het roer staan maar liefst zes directeuren, die samen ook de aandelen bezitten.

Elke vestiging kent een tweehoofdige directie, om zo een krachtige en betrokken leiding te creëren. De NTP Groep, die vorig jaar voor het eerst de Cobouw50 haalde, wil groeien, maar niet ten koste van de winst. Op termijn is het streven een omzet van rond de 100 miljoen.

61

cobouw

MAG_P061_MAG-15-11VIJ-2016 61

9-11-2016 11:17:59

62

Hans ter Steege, directeur van Ter Steege Holding.

cobouw

MAG_P062_MAG-15-11VIJ-2016 62

9-11-2016 11:15:51

48

Interview

Bouwen wordt weer leuk Tekst: Joost Zwaga Beeld: Guido Benschop

Nu de markt aantrekt, wordt het bouwen weer leuk, constateert Ter Steege-directeur Hans ter Steege. Hij sluit niet uit dat de voet binnenkort zelfs alweer van het gaspedaal moet. “Voor je het weet, zit je op 100 miljoen.”

D

Ter Steege Holding Hoofdkantoor: Rijssen Omzet: 63.9 miljoen Aantal medewerkers: 185 Activiteiten: woningbouw, ontwikkeling, utiliteitsbouw, renovatie Algemeen directeur: Hans ter Steege Rijssen

63.9 mln

57

e Twentse bouwonderneming, actief in gebiedsontwikkeling, woningbouw en renovatie, is al jaren een bekende naam in de sector. Haalde ook al een paar keer eerder de Cobouw50. Vorig jaar niet, maar dankzij een omzetstijging van bijna 25 procent keert Ter Steege terug, op positie 48 ditmaal.

“Voor dit jaar verwacht ik uit te komen op een omzet van 90 miljoen”, zegt Ter Steege, die daarmee zijn plekje in de lijst der lijsten van volgend jaar alvast veilig lijkt te willen stellen.

“Ik sluit zelfs niet uit dat we daarna doorgroeien naar 100 miljoen. De vraag is echter of dat wel zo positief is. Ik denk het eigenlijk niet. Groei is geen doel op zich.”

Ter Steege mag dan een serieuze omvang hebben, het nieuws domineert de bouwer niet. Sterker nog, ze is zelden te ▶

63

cobouw

MAG_P063_MAG-15-11VIJ-2016 63

9-11-2016 11:15:52

‘Niet alles hoeft in een keer, we laten het ook een beetje ontstaan’

JONG IN DE BOUW

Hans ter Steege maakt zich zorgen om het dreigende tekort aan vaklieden en technici in de bouw. “Dat wordt echt een groot probleem de komende jaren. De bouw gaat vastzitten als gevolg van een tekort aan goede mensen.” De oorzaken zijn volgens hem bekend: vergrijzing van de bouw en een gebrek aan instroom van jongeren. Aan het eerste punt kan hij weinig doen, aan het tweede wel. “Wij doen zelf heel veel aan opleiding. Ik geef ook zelf colleges, masterclasses.”

Daarnaast werkt Ter Steege zoveel mogelijk met eigen personeel. “De timmerlieden op onze bouwplaatsen zijn bij ons in dienst, net als de voormannen, uitvoerders en projectleiders. Ze kunnen bij ons in de praktijk doorleren.

Voordeel voor ons is dat we daarmee kwaliteit in eigen huis houden.”

64

vinden in de media. “Nee, wij blazen niet hoog van de toren”, verklaart de directeur. “En eerlijk gezegd: wij vinden dat ook niet zo erg. Het gaat er tenslotte om dat je als bedrijf goede dingen doet. Ter Steege is no-nonsens, hard werken, niet te veel blabla. Ja, Twentse nuchterheid.” En toch, moet ook Ter Steege bekennen, mag de bouwer wel iets meer uit zijn schulp kruipen. “Nou ja, misschien zijn we soms wel iets te terughoudend”, geeft hij toe. “Mooie dingen mag je natuurlijk best laten zien.”

Dat doet Ter Steege deze middag in oktober maar al te graag in Almelo, waar de bouwer op steenworp afstand van het centrum een vervallen industrieterrein van Ten Cate transformeert tot een woon- en werkparadijs.

Herontwikkelen van industrieel erfgoed “Dit is wat wij het liefst doen”, zegt Ter Steege als hij met grote stappen over het bouwterrein loopt. “Industrieel erfgoed herontwikkelen. Dat is mooi werk, zeker op deze schaal. Ja, die hallen laten we grotendeels staan. Daar worden ook woningen van gemaakt. Zoals we ook muren van de voormalige spinnerij laten staan. Ze dienen nu als erfscheiding van de tuinen. Voor de watertoren zoeken we nog een bestemming. Niet alles hoeft in een keer, we laten het ook een beetje organisch ontstaan.”

In 2001 verwierf Ter Steege het 23 hectare tellende Ten Cate-terrein in Almelo. Mede door de crisis heeft het even geduurd voordat er kon worden begonnen met de bebouwing ervan. “We hadden het geluk dat Ten Cate er nog een tijdje is gebleven. Zodoende hadden we in ieder geval nog wat huurinkomsten.”

Overname Negen jaar geleden nam Ter Steege het bedrijf over van zijn vader. Althans een deel. Het bouw- en vastgoeddeel om precies te zijn. Zijn twee zussen kregen de handelsactiviteiten onder hun hoede, zijn broer de industriepoot. “Nee, lastig was de verdeling niet”, blikt Ter Steege terug. “We kunnen het onderling prima met elkaar vinden, gaan nog steeds met elkaar op vakantie. Dat we meerdere disciplines in huis hebben, maakte het ook makkelijker. Er was wat te verdelen.”

cobouw

MAG_P064_MAG-15-11VIJ-2016 64

9-11-2016 11:15:52

‘Voor mij is duidelijk dat bouwen een regionale activiteit is en blijft’

Al snel na de overdracht brak de crisis aan. Dat was zeker voor zijn vader wel even schrikken. “Hij had destijds het gevoel een mooi bedrijf te hebben achtergelaten. Dat was natuurlijk ook zo, maar door de crisis liep het allemaal anders dan hij had gehoopt. Ook in die periode heb ik overigens veel steun aan hem gehad. Dat was heel fijn. Nu de markt weer aantrekt, heeft hij pas het gevoel: ik heb iets moois achtergelaten.”

Crisis Alleen maar slecht was de crisis niet, vindt Ter Steege. Hij legt uit: “Het is een tijd waarin je wordt gedwongen om goed na te denken over je bedrijf. Voor mij is duidelijk geworden dat bouwen een regionale activiteit is. En blijft. Het is daarom van belang dat je bedrijven echt zijn geworteld in de regio’s waar ze actief zijn.” Dat geldt dan ook voor de vestigingen in Rijssen, Hardenberg en Apeldoorn, verzekert Ter Steege. En ook voor de nieuwste aanwinst, De Vree en Sliepen. Deze bouwer uit Tiel werd eerder dit jaar ingelijfd en brengt Ter Steege een stukje dichter bij het westen. “Ik geloof er niet in om elke dag vanuit het oosten bouwvakkers naar het westen te vervoeren. Dat deden we vroeger wel eens, maar structureel is dat geen oplossing. Als je daar actief wilt zijn, moet je daar ook aanwezig zijn.”

Springplank Door de overname van De Vree en Sliepen zal Ter Steege ook vaker in het westen projecten uitvoeren, verwacht Ter Steege.

“Ik zie die werkmaatschappij wel als een springplank naar het westen, ja. In ieder geval naar Rotterdam.”

Zoekt Ter Steege naar werk in het westen van Nederland omdat er in het oosten te weinig projecten zijn? “De directeur denkt even na voor hij antwoord geeft. “Kijk, Nederland is schizofreen als het om woningbouw gaat. In het westen staat men te springen om plancapaciteit, terwijl veel andere gemeenten in het land nog steeds snoeien in plannen. De dynamiek in het westen is natuurlijk groter dan in het oosten. Maar je ziet nu al dat er een uitstraling richting het oosten is. Voor de komende jaren is er hier genoeg omzet te draaien. Bouwen wordt weer leuk.” ■

65

cobouw

MAG_P065_MAG-15-11VIJ-2016 65

9-11-2016 11:15:53

66

Harm Beerda, algemeen directeur Koninklijke Oosterhof Holman.

cobouw

MAG_P066_MAG-15-11VIJ-2016 66

9-11-2016 11:16:15

49

Interview

Wedden op meerdere paarden Tekst: Armand Landman Beeld: Guido Benschop

Koninklijke Oosterhof Holman treedt voor het eerst toe tot de Top 50. Dat is te danken aan jarenlange gestage groei. En door de concurrentie steeds een stap voor te zijn. “Met wegenbouw alleen verdien je net een droge boterham. Wil je er een beetje goed beleg op hebben, dan moet je constant iets aparts verzinnen.”

Koninklijke Oosterhof Holman Hoofdkantoor: Grijpskerk Omzet: 63,8 miljoen Aantal medewerkers: 278 Activiteiten: infra, beton- en waterbouw, milieutechniek, groenvoorziening, planontwikkeling Algemeen directeur: Harm Beerda Grijpskerk

63,8 mln

278

H

arm Beerda is een tevreden man. De algemeen directeur loodste het bedrijf dit jaar voor het eerst de Top 50 van grootste bouwers binnen. Niet geheel onverwacht overigens, want Oosterhof Holman laat al jaren achter elkaar een gestage groei zien. “Gestaag, inderdaad. Dat is het enige juiste woord”, reageert de man die zich gedurende het gesprek zal ontpoppen tot een begenadigd verteller van bouwanekdotes, grote en kleine geschiedenissen, sterke en minder sterke verhalen.

Volgens Beerda ligt de belangrijkste oorzaak voor de jarenlange gestage groei van het bedrijf in het feit dat “we meerdere ballen tegelijk in de lucht houden en constant zoeken naar innovaties, nieuwe terreinen waarop we ▶

67

cobouw

MAG_P067_MAG-15-11VIJ-2016 67

9-11-2016 11:16:17

‘Wij hebben alles in huis wat de top 10 van aannemers ook in huis heeft’

JONG IN DE BOUW

Ieder jaar krijgen ongeveer 20 jongeren de kans om bij Oosterhof Holman aan de slag te gaan. Harm Beerda: “We hebben goede contacten met de opleidingen. Er lopen hier altijd stagiairs rond. En we begeleidden tot een paar jaar geleden veel afstudeerders.

Waar andere bedrijven ervoor kiezen om hun personeelsbestand zo klein mogelijk te maken, nemen wij ieder jaar 20 nieuwe mensen aan.

Binnenkort zwaait er een hele generatie techneuten af en die kunnen nauwelijks worden vervangen. Er komt dus een schaarste aan. Als je nu HTS weg- en waterbouw studeert en je bent een normaal mens, dan heb je morgen een baan.”

Beerda is wel van mening dat het schort aan de kwaliteit van de bouwopleidingen.

“Ik sta midden in de branche en ik hoor van iedereen hetzelfde.

Namelijk dat het verschrikkelijk moeilijk is om goede stagiairs te vinden, als je ze überhaupt kunt krijgen.”

68

ons kunnen onderscheiden. Wij hebben alles in huis wat de top 10 van aannemers ook in huis heeft. Het enige wat we niet doen is huisjes bouwen. Zijn we ook niet van plan.

Al zullen we de komende jaren ernstig betrokken raken bij de woningbouw in Groningen. Samen met SealteQ (het voormalige Frans Nooren; red) hebben we QuakeShield ontwikkeld: een gepatenteerde, lichtgewicht oplossing die metselwerk preventief versterkt. Ik meen te weten dat de versterkingsopgave binnenkort echt los komt. Dan gaan we honderden huizen versterken.”

Korte lijnen Het succes is de noorderlingen geenszins komen aanwaaien, betoogt de algemeen directeur. “Wij blazen zelden hoog van de toren, maar we zijn altijd al een prachtig bedrijf geweest.

Het voordeel van een familiebedrijf is dat de lijnen kort zijn en de betrokkenheid van de medewerkers hoog. In de afgelopen jaren hebben we heel veel tijd en moeite in het aardbevingsdossier gestoken. Om dit goedgekeurd te krijgen moet je veel fundamenteel onderzoek gedaan hebben.

Daarom hebben we samenwerking gezocht met de TU’s van Delft en Eindhoven. En dat heeft er weer in geresulteerd dat de enige testfaciliteit om metselwerk te testen op aardbevingsschade niet bij TNO in Delft staat, maar hier in onze loods in Grijpskerk. Daar zijn we apetrots op.”

Goede neus voor nieuwe ontwikkelingen Oosterhof Holman blijkt altijd een goede neus gehad te hebben voor nieuwe ontwikkelingen. Zo vermoedde oprichter Oebele Oosterhof in 1932, 20 jaar na de oprichting, dat de wegenbouw wel eens een grote vlucht kon gaan nemen. Na twintig jaar alleen maar huizen en schooltjes gebouwd te hebben verwierf hij het bestek voor een stuk van de huidige N355 en dat luidde de start van de wegenbouwtak van Oosterhofs Aannemingsbedrijf in. Na de Tweede Wereldoorlog trad Oebeles neef Derk Holman toe tot het bedrijf van zijn oom, net als zoon Kees Oosterhof.

En ondanks het feit dat het bedrijf niet direct de ambitie had om

cobouw

MAG_P068_MAG-15-11VIJ-2016 68

9-11-2016 11:16:17

‘Het is niet des Gronings om hoog van de toren te blazen, maar we zijn altijd een prachtig bedrijf geweest’

een landelijke speler te worden, werd wel al vroeg geïnvesteerd in innovaties als een eigen asfaltfabriek en eigen zandputten.

In de directie van het familiebedrijf zetelt al sinds 1978 een buitenstaander: tot 2000 Henk Mol en sindsdien Harm Beerda. “Pas de vierde bestuurder in 104 jaar tijd en met 17,5 dienstjaren nog steeds de kortstzittende. Al ben ik dan weer wel de enige zittende bestuurder van een middelgroot bouwbedrijf die nog uit de vorige eeuw stamt.”

Spreiding van activiteiten Spreiding van activiteiten blijkt een toverwoord voor Oosterhof Holman. Beerda: “Met de normale wegenbouw kun je een droge boterham verdienen. Wil je er toch nog iets van beleg op hebben, dan moet je iets aparts bedenken.”

Als voorbeeld noemt Beerda bodemsaneringen. “Wij waren een van de koplopers op het gebied van in-situ-saneringen.

We zijn ook een grote speler geweest op het gebied van onderwater bodemsaneringen.”

Ander voorbeeld van een vooruitziende blik. “In 2004 zijn we begonnen met het bouwen van biogasinstallaties. Ook dat was een periode van 4 à 5 jaar een goede business. En natuurlijk werd hier intern wel de vraag gesteld waarom wij als wegenbouwer vergistingsinstallaties gingen bouwen.

Maar we kwamen er ook al snel achter dat al het werk op een boerenerf typisch Oosterhof Holman-werk is: beginnen met een graafmachine, een kelder uitgraven, leidingen leggen, een betonnen bak storten, het erf asfalteren, meet- en regeltechnieken aanleggen. Dat hadden we allemaal in huis en konden we dus vooral met eigen medewerkers doen.”

Gasrotonde Toen de markt voor vergistingsinstallaties instortte, bracht Gasunie redding. Oosterhof Holman was betrokken bij de de aanleg van de zogenoemde gasrotonde. “En vandaag de dag werken er nog steeds een man of 60 van ons door het hele land in opdracht van Gasunie aan allerhande civiele werken.” Waarop Beerda vol trots een aantal foto’s op zijn iPad laat zien van een inspectie midden op het IJsselmeer.

“Hebben we een damwandkuip gemaakt. Gasleiding op 7 meter onder zeespiegel blootgelegd. Geïnspecteerd.

En weer netjes ingepakt.”

En voordat ook die inkomsten opdrogen, wordt er dus fors geïnvesteerd in een stroom aan innovaties.

Zo is daar het idee van ‘groen asfalt’ waarbij de bermvegetatie van alle Rijkswegen vergist moet worden om zodoende genoeg energie op te wekken om alle asfaltcentrales te laten draaien.

Of neem Energie Campus Leeuwarden, een plan voor een vergistingsinstallatie als hart van een duurzame campus in de Friese hoofdstad.

Of de Fleetcleaner. Een robotachtige vinding waarmee de romp van containerschepen schoongemaakt kan worden.

Oosterhof Holman investeerde mee in de innovatie en hoopt als dienstverlener de machine in te kunnen zetten in de Nederlandse havens. Beerda: “Het scheelt die schepen zomaar 10 procent aan brandstof als de scheepshuid schoon is. Ik verwacht er dus veel van.

De eerste klant hebben we ondertussen binnen.”

Het constant nieuwe activiteiten ontplooien vraagt om een bedrijfscultuur die ontvankelijk moet zijn voor nieuwe ideeën. Want er mislukt ook wel eens wat. Beerda: “Zonder inzet en medewerking van ons belangrijkste kapitaal - de medewerkers - waren we nooit zover gekomen. En je moet tien ideeën hebben, waarvan er hooguit één een goudmijntje wordt.” ■

69

cobouw

MAG_P069_MAG-15-11VIJ-2016 69

9-11-2016 11:16:17

Lean&Duurzaam

vandenpol.com

Dalwagen 63, 6669 CB Dodewaard Postbus 17, 6669 ZG Dodewaard Tel.: (0488) 41 72 40 info@burglandbouw.nl

www.burglandbouw.nl

U

W

MAG_P070_MAG-15-11VIJ-2016 70

V

O

O

R

T

V A

R

E

N

D

E

P A

R

T

N

E

R

B

I

J

B

O

U

W

E

N

9-11-2016 11:23:14

Dekker Beheermaatschappij Krabbendam Hoofdkantoor: Warmenhuizen Omzet: 62,2 miljoen Aantal medewerkers: 155 Activiteiten: woningbouw, utiliteitsbouw, grond-, weg- en waterbouw, civiele betonbouw en kleinbouw Algemeen directeur: Ron Oudeman

50 ‘Wij zijn geen trendsetter, maar we kunnen wel heel goed volgen’ Henk Dedden, Friso Bouwgroep (p.48)

Warmenhuizen

62,2 mln

155

Dekker drijft op vier pijlers: een open organisatiestructuur, oog voor vakmanschap, kwaliteitsbesef en nuchterheid. De organisatie ging afgelopen jaar op de schop. De bedrijven K. Dekker (grond-, weg- en waterbouw, utiliteitsbouw, woningbouw), De Bie en Seignette (infra, riolering) en Dekker Bouw Bergen (kleinbouw, renovatie) werden samengevoegd en omgedoopt tot K. Dekker Bouw en Infra. Daarmee werd volgens de directie “één integrale, krachtige organisatie” gecreëerd en kan beter invulling worden gegeven aan de nieuwe strategie, die is gericht op het verwerven van integrale contracten. Dankzij een omzetstijging wist Dekker zich in de Cobouw top 50 te handhaven.

Met het fors gestegen orderboek moet dat de komende jaren ook lukken. Dit jaar verkocht Dekker zijn belang van 33,3 procent in het Amsterdamse bouwbedrijf Hillen & Roosen.

‘De hele dag op een kantoor achter een laptop?

Niets voor mij’ Djordy Meerberg, timmerman (p.94)

71

cobouw

MAG_P071_MAG-15-11VIJ-2016 71

9-11-2016 11:18:01

Galerij

1. Rob van Wingerden

2. Dick Boers, Henri van der Kamp, Jan van Rooijen en Alfred Vos

3. Peter Berdowski

6. Gerard Sanderink

7. Daan Sperling

8. Job Dura

9. Cenk DĂźzyol

10. Edwin van den Berg

11. Albert ten Brinke

12. Jonathan Furst

13. Kees Jan Mourik

14. Evert van de Poll

15. Hans Smits

16. Geert Hurks

17. Hans Meurs

18. Hein Trebbe

19. Winfred de Nijs

20. John van Wanrooij

21. Piet Alma

22. Frank van de Ven

23. Jan Boer

24. Rob Nijhuis

25. Theo Opdam

Bestuursvoorzitter Koninklijke BAM Groep Geboortedatum: 21-07-1961

Directievoorzitter Strukton Geboortedatum: 19-08-1948

Raad van bestuur VolkerWessels

Bestuursvoorzitter TBI Holdings Geboortedatum: 02-09-1955

Directie Brihold (Ten Brinke Groep) Algemeen directeur ASVB Geboortedatum: 21-10-1961 Geboortedatum: 04-08-1968

Eigenaar Hurks Groep Geboortedatum: 15-09-1964

72

Algemeen directeur Vorm Geboortedatum: 20-05-1963

Directeur Vastbouw International Directie Gebr. Van de Ven Geboortedatum: 19-05-1951 Beheermaatschappij Geboortedatum: 09-12-1967

Bestuursvoorzitter Boskalis Geboortedatum: 13-12-1957

4. Pieter van Oord

Bestuursvoorzitter Van Oord Geboortedatum: 03-06-1961

5. Bert van der Els

Bestuursvoorzitter Heijmans Geboortedatum: 06-10-1954

Bestuursvoorzitter Dura Vermeer Bestuursvoorzitter Ballast Nedam Directievoorzitter Van Wijnen Holding Geboortedatum: 26-11-1962 Geboortedatum: 03-05-1971 Geboortedatum: 01-12-1970

Bestuursvoorzitter Joh. Mourik & Co. Holding Geboortedatum: 03-02-1966

Directeur-eigenaar Van Gelder Groep Geboortedatum: 07-06-1945

Algemeen directeur Trebbe Groep Algemeen directeur Geboortedatum: 29-06-1946 M.J. de Nijs & Zonen Geboortedatum: 08-04-1957

Algemeen directeur Bouwbedrijf De Vries en Verburg Geboortedatum: 20-09-1964

Directeur-grootaandeelhouder Nijhuis Bouw Geboortedatum: 29-06-1966

Bestuursvoorzitter Janssen de Jong Groep Geboortedatum: 13-03-1950

Algemeen directeur Van Wanrooij Bouw & Ontwikkeling Geboortedatum: 15-01-1971

Algemeen Directeur Plegt-Vos Geboortedatum: 01-09-1972

cobouw

MAG_P072_MAG-15-11VIJ-2016 72

9-11-2016 11:17:02

olding

Galerij

26. Ton van de Klok

27. Jonathan Schagen

28. André Vos

29. Ivan Vinck

30. Peter Lammertink

31. Henk Dedden

32. Biense Dijkstra

Algemeen directeur Bouwgroep Dijkstra Draisma Geboortedatum: 15-08-1968

Directeur-eigenaar G. Tijhuis Holding Geboortedatum: 19-02-1956

33. Gerrit Tijhuis

34. Gerrit-Jan van de Pol

35. René aan de Stegge

36. Robert van Boldrik

37. Kees Franse

38. Jan Hagedoorn

39. Teus van Oord

Directievoorzitter Martens en Van Oord Geboortedatum: 05-08-1951

Directeur-grootaandeelhouder Prins Aanneming Maatschappij Geboortedatum: 11-05-1942

41. . Hans Jorritsma

42. Rob van Hemert

43. Gert-Jan Brandwijk

44. Kees van de Graaf

45. Vincent van den Broek

46. Lambèr Hendriks

47. Martin Slot

48. Hans ter Steege

49. Harm Beerda

Directeur KlokGroep Geboortedatum: 31-05-1965

Algemeen directeur Friso Bouwgroep Geboortedatum: 03-06-1955

Directeur VB Groep Geboortedatum: 02-04-1980

Bestuursvoorzitter Jorritsma Beheer Geboortedatum: 11-05-1966

Directeur Hendriks Bouw en Ontwikkeling Geboortedatum: 01-11-1959

Algemeen directeur Schagen Groep Geboortedatum: 27-08-1975

Algemeen directeur Sprangers Bouwbedrijf Geboortedatum: 13-06-1950

Algemeen directeur Hemubo Almere Geboortedatum: 23-04-1955

Directeur NTP Beheer Geboortedatum: 06-04-1966

Algemeen directeur HSB Holding Geboortedatum: 09-04-1964

Directeur Coen Hagedoorn Bouwgroep Geboortedatum: 28-08-1972

Algemeen directeur ABB Bouwgroep Geboorte datum: 09-09-1964

Bestuursvoorzitter Ter Steege Holding Geboortedatum: 22-05-1970

Bestuursvoorzitter ASK Romein Geboortedatum: 13-11-1970

Algemeen directeur GMB Holding Geboortedatum: 12-06-1968

Directeur Baggerbedrijf De Boer Geboortedatum: 10-06-1971

Directeur Oosterhof Holman Geboortedatum: 17-04-1957

Algemeen directeur Heembouw Holding Geboortedatum: 23-08-1954

Voorzitter directie Giesbers Groep Geboortedatum: 13-08-1960

40. Arie Struijk

Algemeen directeur SBB Bouwgroep Geboortedatum: 12-06-1964

50. Ron Oudeman

Directievoorzitter Dekker Holding Geboortedatum: 14-07-1964

73

cobouw

MAG_P073_MAG-15-11VIJ-2016 73

9-11-2016 11:17:05

Omzet per provincie

Reuzen in de regio

BREIJER

138,8

Tekst: Joost Zwaga Infographic: Pascal Tieman

Elke provincie kent zijn eigen bouwreuzen.

Wie zijn ze en hoeveel omzet boeken ze?

FRAANJE

65

V

oor de samenstelling van de lijst met grootste bouwbedrijven per provincie is gebruik gemaakt van jaarrekeningen, door ondernemingen doorgegeven cijfers en andere openbare bronnen. Drie bedrijven in dit overzicht zijn qua omzet op zich groot genoeg voor de top 50, maar konden niet op tijd een gecontroleerde jaarrekening verstrekken - een vereiste voor opname in de ‘lijst der lijsten’. Het betreft Aannemingsbedrijf J. Th. Kuin (80 miljoen), Vink Bouw (81,2 miljoen) en Van der Wiel Holding (78,5 miljoen). Ook Breijer (138 miljoen) is groot genoeg. Het Rotterdamse bouw- en installatiebedrijf, dat onderdeel is van Facilicom, publiceert echter geen eigen jaarrekening. Bijzondere vermelding verdient verder nog ReintenInfra. Omdat de Twentse gww-aannemer besloot de vorig jaar overgenomen activiteiten van Dusseldorp Infra niet te volledig consolideren, bleef de omzet ‘steken’ op 46,9 miljoen. Zou de nieuwe aanwinst wel meegerekend worden dan zou de omzet van ReintenInfra 99 miljoen bedragen.

HOLDING DE VIER AMBACHTEN

53,7

TOP 2 BEDRIJVEN MET DE MEESTE OMZET PER PROVINCIE (BEDRAGEN x MILJOEN)

74

cobouw

Infographicspreads Cobouw50_v1.indd 10-11 MAG_P074_MAG-15-11VIJ-2016 74

9-11-2016 11:24:21

GROOTSTE BOUWBEDRIJVEN PER PROVINCIE (BEDRAGEN x MILJOEN) BRABANT BOUWBEDRIJF BERGHEGE BOUWGROEP MOONEN DE KOK BOUWGROEP VAN SCHIJNDEL BOUWGROEP VAESSEN ALGEMEEN BOUWBEDRIJF VAN BOEKEL ZEELAND REMMERS BOUWGROEP HENDRIKS COPPELMANS MOESKOPS’ BOUWBEDRIJF DRENTHE GEVEKE BOUW & ONTWIKKELING BRANDS BOUWGROEP

57,9 49 45 42,9 39,2 31,5 30,9 23,3 17,8

39,2 13,6

FLEVOLAND GEBR, REIMERT NOORDERSLUIS BOUWGROEP KNIPSCHEER INFRASTRUCTUUR

41,5 21 19,8

GELDERLAND VAN DEN BIGGELAAR BURGLAND BOUW REINBOUWGROEP WEIJMAN VASTGOEDONDERHOUD PLEIJSIER BOUW BOUWBEDRIJF VAN NOREL

48,5 45,5 36,4 31,6 22,1 20

GRONINGEN DIJKSTRA GROEP KOOI APPINGEDAM TADEMA GRONINGEN

26,1 19 8

FRIESLAND VAN DER WIEL HOLDING JANSMA DRACHTEN

78.5 27.8

NOORD-HOLLAND AANNEMINGSBEDRIJF J. TH. KUIN THUNNISSEN GROEP UBA KBK BOUWGROEP BOT BOUWGROEP VAN DER LEIJ BOUWBEDRIJVEN OOIJEVAAR SCHOLTENS GROEP

80 60,3 55,3 43,6 39,1 33,2 31,9 16,1

ZEELAND FRAANJE HOLDING DE VIER AMBACHTEN BOUWGROEP PETERS

65 53.7 34.6

VAN DER WIEL HOLDING

78,5

AANNEMINGSBEDRIJF J. TH. KUIN

80

VINK BOUW

OVERIJSSEL NIEUWENHUIS BOUWBEDRIJF SW VASTGOEDVERBETERING REINTENINFRA ROELOFS GROEP HEGEMAN BOUWGROEP HEGEMAN BETON EN INDUSTRIEBOUW VDR BOUWGROEP HAAFKES BEENS GROEP DE WAARD BV AANNEMERSBEDRIJF BRAMER HEGEMAN VASTGOED TIMMERHUIS GROEP

54,4 47,7 46,9 44,2 43,5 31 30,2 30,2 27,5 26,1 19,1 15,3 12,3

UTRECHT VIOS BOUWGROEP BEELEN AANNEMINGSMAATSCHAPPIJ ABM AANNEMERSBEDRIJF VAN ZOELEN KRÄMER GROEP

50 44,5 25,2 23 13,1

GEVEKE BOUW & ONTWIKKELING

81,2 THUNNISSEN GROEP

60,3

VIOS BOUWGROEP

50

GEBR. REIMERT 41,5 BEELEN

NOORDERSLUIS BOUWGROEP

21

44,5

VAN DER WIEL HOLDING DRACHTEN

DIJKSTRA GROEP

26,1

78,5

NIEUWENHUIS BOUWBEDRIJF SW VAST54,4 GOEDVERB.

39,2

KOOI APPINGEDAM BRANDS 19 BOUWGROEP

13,6

47,7

BOUWBEDRIJF BURGLAND BERGHEGE VAN DEN BOUW 57,9 BIGGELAAR 45,5 BOUWGROEP MOONEN 48,5

49

MERTENS WEERT

32,6

WILLEMS BOUWBEDRIJF VENLO

20,9

LIMBURG MERTENS WEERT WILLEMS BOUWBEDRIJF VENLO VAN DE KREEKE BEHEER HABENU-VAN DE KREEKE GROEP

32,6 20,9 20,4 20,1

ZUID-HOLLAND BREIJER VINK BOUW W.P. OUWEHAND STOUT BLAUWHOED VAN OMME & DE GROOT SCHOUTEN

138,8 81,2 57 44,9 36,5 34 23

75

cobouw

08-11-16 16:16 MAG_P075_MAG-15-11VIJ-2016 75

9-11-2016 11:24:25

Partnernieuws

TOPPERS VOOR DE BOUW OPLEIDEN Tekst: Caroline Kruit Beeld: ReVaBo

Jongeren opleiden voor de bouw, dat doen ze al sinds 1984 bij ReVaBo. In een nauwe samenwerking met ruim tweehonderd bouwbedrijven bieden ze leerlingen in de regio Arnhem een opleiding die theorie en praktijk combineert. Piet Koppelaar is sinds vier jaar directeur bij dit bedrijf voor Regionale Vakopleidingen in de Bouw.

“We zijn continu in contact met de aannemers om ons lesaanbod goed af te stemmen op de vraag.

Zo brengen onze leerlingen een brede basiskennis mee naar de bouwplaats.”

D

e gretige blik van zijn leerlingen als een nieuwe opdracht wordt uitgelegd, herkent Piet Koppelaar wel. De liefde voor bouwmaterialen ziet hij ook, als hij rondloopt door de opleidingswerkplaats van ReVaBo in Oosterbeek. Koppelaar heeft zelf ook een bouwkundige achtergrond en weet wat zijn leerlingen drijft.

“En timmeren doe ik nog steeds, maar dan als hobby”, lacht hij.

Koppelaar koos al vroeg in zijn loopbaan voor functies in opleidingsinstituten en weet wat voor jonge timmerlui en metselaars belangrijk is. “De opleiding moet goed aansluiten op de vraag uit het bedrijfsleven. Daar stemmen we ons lesmateriaal continu op af.”

Leerlingen met arbeidscontract

ReVaBo is in de jaren tachtig opgericht op initiatief van een aantal bouwbedrijven in de regio Arnhem en Zuid-West Veluwe. Inmiddels zijn zo’n tweehonderd bedrijven aangesloten. “En die werken door het hele land”, aldus Koppelaar.

De ruim honderdvijftig leerlingen bij ReVaBo werken vier dagen en hebben een dag theorie, om hun MBO-niveau 2 of 3 diploma te halen. “Wij bieden de leerlingen een

contract voor twee jaar. In principe moeten ze in die periode hun diploma op niveau 2 kunnen halen.

Daarna kunnen ze – met een tweede contract – meteen doorstromen naar niveau 3. Maar het tempo waarop ze dat allemaal doen, hangt vooral van henzelf af. Sommige leerlingen pakken de theorie wat eerder op, andere zijn juist wat sneller met hun praktijkportfolio.”

ReVaBo biedt drie verschillende opleidingen aan: timmerman, metselaar en montage timmerbedrijf. Het merendeel van de leerlingen kiest voor het eerste: timmerman. Timmervrouwen heeft Koppelaar nog niet zien doorstromen: “Ja, het zijn overwegend jongens die zich bij ons aanmelden. Dat vinden we op zich wel jammer. De cultuur op de bouwplaats is nog wel wat ruw misschien en schrikt de meiden af. Maar in de timmerwerkplaats is de sfeer juist heel gemoedelijk.

Langzamerhand zie je op het niveau van kader en management wel wat vrouwen verschijnen, maar nog niet onder de vaklui op de bouwplaats.”

Aansluiting op praktijk

De bedrijven die zich hebben aangesloten bij ReVaBo zijn vooral werkzaam in de woningbouw. “En dat moet je breed zien: van een

Leerling metselaar.

76

cobouw

MAG_P076_MAG-15-11VIJ-2016 76

9-11-2016 11:22:28

ReVaBo reageerde op onze oproep onder abonnees van Cobouw om verhalen in te sturen. De hoofdredactie koos dit onderwerp voor Cobouw50 Magazine. In aankomende publicaties van Cobouw zullen meer abonnees aan het woord komen. Ook uw verhaal in Cobouw? Stuur uw suggesties naar redactie@cobouw.nl

Leerling montagemedewerker timmerindustrie.

dakkapel tot seriematige bouw. We hebben veel MKB’ers onder onze bedrijven. En wat we ook steeds meer zien is dat – nu de bouw aantrekt – nieuwe bedrijven zich bij ons aansluiten om een leerling aan te kunnen nemen.” Koppelaar lacht: “Ja, dat zijn vaak oud-leerlingen die ons weten te vinden.” De voorwaarden om een leerling aan te nemen, zijn dat een bedrijf wordt erkend als leerbedrijf door SBB (Samenwerking Beroepsonderwijs Bedrijfsleven) en is aangesloten bij de Kamer van Koophandel, dat er een risicoinventarisatie kan worden overlegd en dat het bedrijf zich verbindt aan het opleidings-traject van de leerling (onder andere door het gezamenlijk met de leerling bijhouden van een zogenoemde trajectmap).

De bedrijven staan in nauw contact met ReVaBo en niet alleen om het opleidingstraject van de leerlingen te monitoren. Koppelaar: “We vragen ook wat ze verwachten van ons als opleider en van de inhoud

van de opleiding. Elk kwartaal is daarover contact. Dan horen we of onze opleiding – niet alleen de praktijkonderdelen, maar bijvoorbeeld ook de soft skills die de leerlingen onderwezen krijgen – aansluiten op de praktijk. Zo hoorden we uit de markt dat het goed zou zijn als onze leerlingen meer zouden weten over hoe ze om moeten gaan met installaties en wateraansluitingen. In samenwerking met het leerbedrijf voor installatietechniek hebben we nu daar een lesmodule voor ingericht, zodat de leerlingen daarover basiskennis wordt bijgebracht.”

Succes Award 2016

Een beetje tot de verrassing van Koppelaar kreeg ReVaBo als ‘meest innovatieve onderneming’ in de Praktijkonderwijsbranche onlangs de Business Succes Award uitgereikt, een initiatief van het Nationale Business Succes Award Instituut. De jury roemde vooral de samenwerking met de bedrijven

Piet Koppelaar is sinds 2012 directeur van ReVaBo Oosterbeek. Koppelaar werkt al langere tijd voor verschillende opleidingsinstituten in de bouw en heeft een bouwkundige achtergrond.

Met ReVaBo probeert hij enerzijds het netwerk met bedrijven te verstevigen en uit te bouwen en anderzijds de leerlinginstroom te bevorderen door goede contacten met het regionale onderwijs.

en regionale opleidingen en de innovatieve aanpak van ReVaBo. Koppelaar is er bijna verlegen van geworden: “Wij hebben in de afgelopen jaren een constante koers gehouden en die is kennelijk vernieuwend.” Hij vervolgt heel nuchter: “Wij geloven in wat we doen en willen onszelf continu verbeteren. Wat wil de leerling?

Wat heeft de aannemer nodig?

Daar zijn we dagelijks mee bezig.”

De wijze waarop Koppelaar vertelt, reflecteert het juryrapport van de NBSA, dat spreekt over ‘passie, durf en visie plus een volledige focus op de klant. Een topper in haar wereld’.

Mooie woorden voor een bedrijf dat enthousiast de beginselen van de bouwpraktijk bijbrengt bij een nieuwe generatie vaklui: de toppers in de bouw van morgen. www.revabooosterbeek.nl

77

cobouw

MAG_P077_MAG-15-11VIJ-2016 77

9-11-2016 11:22:32

Veilige rookgasafvoer voor uw bewoners!

met UbiFit Concentrisch Push-Fit! Helaas vallen er jaarlijks slachtoffers als gevolg van koolmonoxidevergiftiging, soms zelfs met dodelijke afloop. Bij het los raken van rookgasafvoerbuizen en/of dakdoorvoeren kan er namelijk koolmonoxide vrijkomen. Dat ruik je niet, dat proef je niet en dat zie je niet. Daarom adviseert de vereniging van rookgasafvoerfabrikanten Rogafa om voortaan te kiezen voor concentrische rookgasafvoeren voor nieuwbouw én bij renovatie. Concentrische systemen bieden, door de pijp-in-pijp constructie, een extra vangnet bij lekkages. Hierdoor wordt de kans op koolmonoxidevergiftiging sterk gereduceerd.

In de meeste landen in Europa is concentrisch al verplicht. In Nederland is dat niet zo en wordt er vaak nog voor enkelwandige systemen gekozen, omdat die goedkoper waren. Daarom heeft Ubbink UbiFit Concentrisch Push-Fit ontwikkeld dat net zo veel kost als een enkelwandig systeem.

Voordelen • Veilig • Eenvoudige installatie • Ruimte besparend • Zo scherp geprijsd dat het net zo veel kost als een enkelwandig systeem!

Kies voor veiligheid voor uw bewoners, kies voor Ubbink UbiFit Concentrisch Push-Fit!

Ubbink, voor uw gemak! www.ubbink.nl/maximaleveiligheid UBB Adv UbiFit Concentrisch Push-Fit 210x297 Voorschr.indd 1 MAG_P078_MAG-15-11VIJ-2016 78

25-10-16 16:54 9-11-2016 11:23:14

Partnernieuws

MET MIJN LOOPBAANCOACH OP HET GOEDE SPOOR Tekst: Marion de Graaff

Cao-partijen in de sector Bouw & Infra hebben afgesproken om werk te maken van de duurzame inzetbaarheid van medewerkers.

Dit is zowel een ambitie als een noodzaak. Fysieke en/of psychische redenen, kunnen aanleiding geven tot het zoeken naar andere taken of een andere functie bij het bedrijf, of een nieuwe baan.

MIJN LOOPBAANCOACH Het aantal jongeren in de bouw neemt al jaren af, maar de werkgelegenheid in de branche groeit. Enerzijds is een grotere toestroom van jongeren nodig, anderzijds is het belangrijk om de jongeren die al in de bouw werken te behouden. Bij dat laatste kan de inzet van Mijn Loopbaancoach helpen.

Door op tijd twijfels en mogelijke onvrede te signaleren, kun je vaak bijsturen. Loopbaantrajecten zijn er heel nadrukkelijk ook voor jongeren!

MEER OVER MIJN LOOPBAANCOACH IS TE VINDEN OP WWW.MIJNLOOPBAANCOACH.NET

Het team van Mijn Loopbaancoach. Van links naar rechts: Ruud Janssens, Marjan de Keijzer, Paulien Uhlenbeck, Agnes Wagenvoord, Harma Koning en Teije Benedictus.

D

irecteur Ronald van Driel is overtuigd van het nut van Mijn Loopbaancoach. “Tijdens een loopbaangesprek komen soms twijfels naar boven.

‘Vind ik mijn baan nog wel leuk?’

‘Wil ik misschien iets anders?’ Vaak hebben mensen vragen over hun loopbaan en over scholing. Door dat moment aan te grijpen en Mijn Loopbaancoach in te zetten, willen we mensen op het goede spoor zetten.”

Bouw & Infra

Mijn Loopbaancoach, een initiatief van FNV Bouw, richt zich op medewerkers die vallen onder de cao Bouw & Infra. Bij voorkeur heeft de medewerker al een medische keuring (PAGO) en een gesprek over zijn Duurzame Inzetbaarheid met een DIA-adviseur van Volandis gehad. Werknemers kunnen bij Mijn Loopbaancoach terecht voor onafhankelijk advies en ondersteuning bij vragen over hun loopbaan en de bevordering van hun duurzame inzetbaarheid.

Ondernemers en werkgevers kunnen de hulp van Mijn Loopbaancoach inroepen als zij advies en ondersteuning willen bij de bevordering van duurzame inzetbaarheid van hun personeel.

Zowel werknemers als werkgevers hebben volgens Van Driel baat bij een traject bij Mijn Loopbaancoach.

“Werknemers die gezond zijn en plezier hebben in hun werk, zijn gemotiveerd en productief.

Ze vallen minder snel uit en dat houdt de verzuimkosten laag.”

Persoonlijk ontwikkelplan

Een loopbaanonderzoek heeft meestal een persoonlijk ontwikkelplan als uitkomst. “De persoonlijke marketing van de deelnemer vinden we daarbij heel belangrijk”, zegt Van Driel. “Het draait dan om vragen als ‘Hoe bevorder je je eigen duurzame inzetbaarheid?’ en ‘Hoe presenteer je jezelf op de arbeidsmarkt?’ Desgewenst helpt Mijn Loopbaancoach ook bij het opstellen van een CV, een LinkedIn profiel, het verbeteren van de sollicitatievaardigheden en bij het zoeken naar nieuw werk.”

Met dienstverlening op modulaire basis speelt Mijn Loopbaancoach in op een specifieke behoefte van de deelnemer. Voorbeelden zijn coaching op het gebied van stress en burn-out, financiële coaching of assessment.

Het team

Het team van Mijn Loopbaancoach bestaat uit zes Noloc-gecertificeerde loopbaanadviseurs die voldoen aan alle bijscholingskwalificaties. Zij zijn actief in het hele land en kunnen een deelnemer dus in zijn of haar eigen regio begeleiden.

79

cobouw

MAG_P079_MAG-15-11VIJ-2016 79

9-11-2016 11:20:36

Maten RVS inmetselbakjes.

4.837 keer gedownload.

NBD-Online.nl Complete informatie voor de bouw.

Van flexibele wanden tot CAD-tekeningen. En van bestekteksten tot keukenbladen, op NBD-Online.nl vindt u de juiste elementen en bijbehorende productspecificaties die u nodig heeft om uw project te realiseren.

U vindt informatie van alle leveranciers en de nieuwste producten. Compleet, overzichtelijk en binnen ĂŠĂŠn muisklik alle relevante informatie in huis via NBD-Online.nl.

MAG_P080_MAG-15-11VIJ-2016 80

9-11-2016 11:23:15

Partnernieuws

BOUWBEDRIJF MET EEN WIJ-GEVOEL Tekst: Jeroen Kreule

In het jaar dat de economische crisis in ons land toesloeg, durfde Wim de Jong het aan: een eigen bouwbedrijf opstarten. Zeven mannen en een vrouw begonnen op maandag 7 januari 2008 aan een nieuwe uitdaging bij Burgland Bouw in Dodewaard, zoals De Jong het bedrijf noemde.

D

ie maand ervoor had Wim de Jong gelukkig al twee projecten binnengehaald, waar onder een renovatieproject van winkelcentrum Gooische Brink in Hilversum.

“Zo is het begonnen”, blikt de 43-jarige De Jong terug op het vroege begin. Burgland Bouw heeft anno 2016 zo’n 55 mensen in dienst en is momenteel bij vijftien projecten betrokken. De omzet: circa vijftig miljoen euro per jaar.

“Sinds de oprichting gaat het ons voor de wind”, aldus De Jong.

Jong, fris en plat

De Jong noemt zijn bedrijf, gevestigd op een zichtlocatie langs de A15, ‘jong, fris en plat’. “De gemiddelde leeftijd is 34 jaar. Ik werk met enthousiaste en leergierige mensen met veel vakkennis. Er heerst hier bovendien een sterk ‘wij-gevoel’. Ik ben inderdaad de directeur, maar voel me niet verheven boven de rest: ik ben een schakeltje in het geheel, omdat we

BURGLAND BOUW Burgland Bouw is als zelfstandig bouwbedrijf actief in de volle breedte van de bouw, zoals Wim de Jong het noemt. Het bouwbedrijf uit Dodewaard houdt zich bezig met utiliteits- en woningbouw, maar bouwt ook zorg- en onderwijsinstellingen.

Het bedrijf is opgericht in januari 2008 en telt inmiddels 55 medewerkers.

het samen doen. Dat is de kracht van dit bedrijf: we doen het écht samen.”

De verantwoording ligt laag in de organisatie, vervolgt De Jong.

“De lijnen zijn bijzonder kort. Niet alleen intern, maar ook voor onze opdrachtgevers. Bedrijfsleiders zijn er niet. Wij werken louter met projectleiders: zij zijn financieel en technisch verantwoordelijk voor een project, zij zijn het aanspreekpunt.

Verder hebben we ons meteen als leerbedrijf laten certificeren. Wij hebben een intern opleidingsplan waarbij iedereen wordt betrokken.”

Als hoofdaannemer is Burgland Bouw de krachtige schakel in het gehele bouwproces. Samen met hun bouwpartners worden capaciteit en expertise gebundeld.

Daarbij horen heldere en duidelijke afspraken. “Sinds de oprichting van ons bedrijf hechten we aan een sterke financiële positie. Dit vertaalt zich ook in het tijdig nakomen van onze betalingsverplichtingen”.

Een project waar De Jong met trots en genoegen op terugkijkt, is de renovatie van Kazernegebouw 55, onderdeel van de Koning Willem III-kazerne in Apeldoorn. Het is het Opleidings-, Trainings- en Kenniscentrum Koninklijke Marechaussee.

Het was een project van circa zeventien miljoen euro en duurde twee jaar. Het project bestond

onder meer uit de renovatie van het bestaande kazernegebouw, zoals vervanging van het dak, opknappen van de stalen gevelkozijnen, aanpassing van de constructie en een compleet nieuw interieur.

Ook is het kazernegebouw uitgebreid met een kelder van bijna 10.000 vierkante meter, met daarin onder meer vier schietbanen en een sporthal. Dit project, uitgevoerd in opdracht van Dienst Vastgoed Defensie, is vorig jaar afgerond.

Een lopend project dat tot de verbeelding spreekt, is Zuiderpark in Eindhoven. Het gaat om de bouw van twee woontorens met in totaal 150 appartementen.

Gecontroleerde groei

Burgland Bouw is actief in de volle breedte van de bouw, zoals De Jong het noemt. Het bouwbedrijf houdt zich bezig met utiliteits- en woningbouw, maar bouwt ook zorgen onderwijsinstellingen.

Op de vraag wat De Jongs ambities zijn met Burgland Bouw, moet hij even nadenken. Groeien om te groeien ligt niet in zijn aard.

“Groei is prima, als het maar op een verantwoorde, gedegen en gecontroleerde manier gebeurt. Ik wil me met Burgland Bouw blijven onderscheiden. Hoe? Door uitdagende projecten aan te nemen en door kwaliteit te leveren. Zonder poeha.”

MEER OVER BURGLAND BOUW IS TE VINDEN OP WWW.BURGLANDBOUW.NL

In het Zuiderpark in Eindhoven realiseert Burgland Bouw twee woontorens. Foto: Holland Air Photo B.V.

81

cobouw

MAG_P081_MAG-15-11VIJ-2016 81

9-11-2016 11:20:38

Hoe bouwt u aan de toekomst?

Wonen Boven de Hoven, Delft

Toekomstvast rendement ontstaat door toekomstvast gebruik.

VBI bouwt daarom mee aan duurzame, flexibele en comfortabele woon- en werkomgevingen die steeds aan te passen zijn aan de wensen van de eindgebruiker.

Flexibel comfort noemen we dat.

Meer weten? Bel +31 (0)26 379 79 79 of volg ons via @flexibelcomfort

www.vbi.nl

MAG_P082_MAG-15-11VIJ-2016 82

9-11-2016 11:23:15

THEMA: JONG MAG_P083_MAG-15-11VIJ-2016 83

9-11-2016 11:18:26

‘Ik doe vast heel veel dingen anders dan iemand van 20 jaar ouder’

84

Adriaan de Jong, operationeel directeur bij Martens en Van Oord.

cobouw

MAG_P084_MAG-15-11VIJ-2016 84

9-11-2016 11:18:43

thema: jong

Schitteren op grensgebied van land en water Tekst: Armand Landman Beeld: Guido Benschop

Adriaan de Jong is sinds april dit jaar operationeel directeur bij Martens en Van Oord. En hij is niet alleen jong van naam. Want met zijn 34 jaar is hij de jongste directeur van een bouwbedrijf met een notering in de Cobouw50. Zelf is hij er echter nooit mee bezig. “Je maakt geen vrienden als je als jong broekie aan iedereen gaat uitleggen hoe het zit.”

Z

ijn vader en opa waren beiden directeur-eigenaar van het ondertussen overgenomen aannemingsbedrijf A. de Jong ’s-Gravensande. Het is dus niet vreemd dat de nu 34-jarige Adriaan de Jong ook in de sector terecht zou komen waar hij thuis aan de keukentafel alles al van mee kreeg.

Maar de vraag om het familiebedrijf over te nemen kwam voor de huidige Martens en Van Oord-directeur te vroeg.

“Ik had net geroken aan het werk van grotere bouwers, met grotere projecten. Dat machtige werk trok me meer aan dan het regionale karakter van het bedrijf van mijn vader. Mijn vader begreep dat overigens zeer goed. En bovendien, ik was toen pas 18. Dat was misschien wel heel jong.”

Wisselwerking De projecten waar De Jong daarna aan werkte waren weliswaar groter en moeilijker, maar wat niet veranderd is, is wat De Jong omschrijft als de “wisselwerking tussen de wegen waterbouw en civiele techniek enerzijds en anderzijds de

bedrijfskundige kant. Dat is waar ik energie van krijg.”

Na een jaar als uitvoerder bij KWS begon De Jong in de uitvoering bij Dura Vermeer. “Daar heb ik een paar grote werken gemaakt. De Statentunnel in Rotterdam bijvoorbeeld.

En de reconstructie van Rotterdam Airport. Vervolgens heb ik verschillende werkmaatschappijen doorlopen. Was tendermanager Grote Projecten, zat in het managementteam Beton- en Waterbouw en werd uiteindelijk Projectdirecteur Ruimte voor de Waal.”

Logisch vervolg Begin dit jaar werd hij gevraagd om operationeel directeur te worden bij Martens en Van Oord. “Qua functiezwaarte vergelijkbaar met wat ik al deed. Dit was een logisch vervolg.

Het werk is vergelijkbaar. Zowel het bedrijf thuis, Dura Vermeer als Martens en Van Oord zijn familiebedrijven. En hoewel ieder bedrijf weer net in een andere fase en andere dynamiek zit, zijn er ook veel overeenkomsten. Het type werk dat we doen is voor een deel vergelijkbaar. Ruimte voor ▶

85

cobouw

MAG_P085_MAG-15-11VIJ-2016 85

9-11-2016 11:18:45

BouwGenius: Maatwerk met mensen!

“Gedurende de crisis van de afgelopen jaren stond de bouwmarkt gigantisch onder druk. Daardoor hebben veel bouwondernemingen

hun

personeelsbestand

drastisch

moeten afbouwen om te kunnen overleven. Hoewel een aantal bedrijven de crisis nog niet te boven is, merken de meeste bedrijven gelukkig dat de bouwproductie inmiddels weer in de lift zit.” Aan het woord is Edwin Nooijen, senior Project Coördinator bij BouwGenius. “De vraag naar goede medewerkers is de afgelopen periode dan ook enorm toegenomen. Dit biedt weer heel andere uitdagingen.”

Caspar Bitter, Unitmanager UTA bij BouwGenius, vult aan: “De gewenste aanpassingen in de bouw-cao blijven uit, waardoor mobiliteit extreem kostbaar blijft. Projecten zijn vaak nog in de slechte tijd aangenomen terwijl kostenstijgingen niet altijd kunnen worden doorgevoerd. Daarnaast is wetgeving rondom zzp’ers veranderd en neemt door inperking van de Flexwet het risico voor uitzendondernemingen alleen maar toe.”

Edwin Nooijen legt uit hoe BouwGenius zich staande heeft weten te houden. “Doordat bedrijven tot op het bot gesaneerd zijn, is er al snel behoefte aan vakbekwaam bouwpersoneel op het moment dat de orderportefeuille aantrekt. Dit heeft

Links Caspar Bitter, rechts Edwin Nooijen.

voor ons geresulteerd in een groei van 250%.” Caspar Bitter:

bouw-cao betaald, maar het voordeel is dat mobiliteit voor

“Door een verbreding van onze dienstverlening, onder meer

deze werknemers niets extra’s kost. BouwGenius organiseert

door het opstarten van een aparte vestiging in Groningen

het onderkomen namelijk op ‘loopafstand’ van het project.

voor

Verplaatst de projectlocatie dan wordt ook een ander

aardbevingsbestendig

bouwen

en

een

landelijk

werkende UTA-afdeling in Amsterdam, zijn wij beter in staat

onderkomen in de nabijheid geregeld.”

om fluctuaties in de sector op de vangen.” Nooijen: “Daarbij komt dat wij ingespeeld hebben op de aangepaste wet- en

Een stijgende productie betekent ook meer vraag naar

regelgeving rondom zzp’ers, waardoor wij deze doelgroep

werkvoorbereiders,

nog steeds landelijk kunnen bemiddelen. Veel zzp’ers maken

uitvoerders. Bitter: “Om aan deze vraag te kunnen voldoen

voor hun opdrachten dankbaar gebruik van het netwerk en de

heeft BouwGenius een aparte UTA-unit opgericht. Doordat we

bemiddeling van BouwGenius.”

onze klanten goed kennen, kunnen we snel inschatten of een

calculatoren,

projectleiders

en

kandidaat ook persoonlijk binnen een organisatie past.”

“Doordat

BouwGenius

onderdeel

uitmaakt

van

een

internationale uitzender, kunnen wij ook gemotiveerd

Nooijen tot slot: “Klanten die zelf goede kandidaten aandragen,

en vakkundig personeel aanbieden uit Midden- en Oost-

bieden wij de payroll-dienstverlening aan. Doordat BouwGenius

Europa” vervolgt Nooijen. “Sommige bouw-ondernemingen

exact op de hoogte is van de bouw-cao krijgen medewerkers

zijn daar nog best sceptisch over, maar dit heeft vaak met

waar ze recht op hebben, terwijl wij de risico’s voor de

onbekendheid te maken. Er wordt conform de Nederlandse

opdrachtgever uit handen nemen.”

Wilt u meer weten, bezoek dan de website www.bouwgenius.nl, mail naar info@bouwgenius.nl of bel 0800-BOUWGENIUS.

MAG_P086_MAG-15-11VIJ-2016 86 105563_Tecline.indd 1

9-11-20169:25:47 11:23:16 10/19/2016 AM

‘Mijn doel is om te benutten wat je aan kennis en ervaring in huis hebt en dat tot een geheel te smeden’

de Waal in Lent had ook goed bij Martens en Van Oord gepast.”

De reden dat De Jong gevraagd werd toe te treden tot het directieteam heeft alles te maken met de fase waarin Martens en Van Oord zich bevindt. Grondlegger Teus van Oord wil zich minder met de de dagelijkse leiding bezighouden en zijn zoon, Tobias van Oord, wil doen waar zijn hart ligt en waar het bedrijf om bekend is geworden: hoogwaardige technologie, innovatieve concepten en business development.

De Jong houdt zich vooral bezig met de dagelijkse operationele bedrijfsvoering. “Contracten worden steeds grootschaliger en complexer. Er komen steeds meer contractvormen, breder en veelomvattender. De sector verandert en dan helpt mijn ervaring bij het grootbedrijf.”

Groei Klopt het vermoeden dat Martens en Van Oord, met het aantrekken van De Jong en de forse omzetsprong die het bedrijf uit Oosterhout in 2015 maakte, inzet op verdere groei?

“Geen groei om het groeien”, zegt De Jong. “Het is geen doel op zich. We willen schitteren op het grensgebied van land en water. Dan is Nederland al snel te klein, al is hier ook nog genoeg mooi werk te doen. Een flink deel van die omzetgroei komt omdat we letterlijk de grenzen hebben verlegd. We doen een aantal mooie projecten in het buitenland. Het is de uitdrukkelijke wens om daarmee door te gaan.” Die wens bracht de Brabantse grond-, weg en waterbouwers tot nu toe in Duitsland, België, Azerbeidzjan en zelfs Angola. “Maar wel altijd als partner”, legt De Jong uit. “We hoeven niet als hoofdaannemer in het buitenland op te treden. We worden over het algemeen gevraagd vanwege onze kennis en kunde en expertise door bedrijven die we goed kennen. Dat vraagt wel om een andere manier van plannen en organiseren. En we hebben gelukkig voldoende materieel dat heel geschikt is voor buitenlands werk.”

Grenzen worden voor Martens en Van Oord gesteld door de eisen aan de voorkant. Niet door landsgrenzen of afstanden.

De Jong: “We vragen ons altijd af: is dit een MvO-project, kunnen we onze mensen hier naartoe sturen, zit het contractueel goed, werkt dit project versterkend en past het goed bij onze kernwaarden?”

Leeftijd speelt geen rol Ondanks het feit dat De Jong nooit ergens de oudste is, speelt zijn leeftijd voor hemzelf nooit een rol. “Ik doe vast heel veel

dingen anders dan iemand van 20 jaar ouder. Maar ik probeer juist te zoeken naar wat de ander kan. Alleen ben je in deze branche nergens. Mijn doel is om te benutten wat je aan kennis en ervaring in huis hebt en dat tot een geheel te smeden. Iemand als Teus (Van Oord) heeft zoveel ervaring. Dat mag niet ongebruikt blijven. Het moet natuurlijk wel worden toegepast in de wereld van nu. Een wereld die er anders uitziet dan 30 jaar geleden. Maar dat is logisch.”

Toch kan het volgens De Jong voordeel bieden om een jonge directeur te zijn.

“In een snel veranderende wereld kan het helpen, je bent flexibeler. Maar het is belangrijker dat je dicht bij je mensen staat en aanwezige kennis optimaal benut. In het familiebedrijf thuis gaf ik als 16-jarige leiding aan een aantal mensen. Dan maak je geen vrienden als je als jong broekie aan iedereen gaat uitleggen hoe het moet. Als je daarentegen vraagt: ‘hoe zouden we dit samen het beste kunnen aanpakken?’, kun je er allemaal van leren. Leeftijd is dus geen issue.”

Verder kijken Welhaast geboren in een graafmachine en altijd in de aannemerij gewerkt.

Kriebelt het nooit om eens verder te kijken dan de bouw?

“Qua opleiding en achtergrond zou dat prima kunnen. Ik ben bedrijfskundige.

Ik vind het belangrijk om toegevoegde waarde te leveren. Verder kijken?

Dat is nu niet aan de orde. Ik ben net begonnen en er is nog veel te doen.

Leuke uitdagingen, een mooi bedrijf, deskundige mensen, professioneel materieel en mooie opdrachten. Ik zal me niet snel vervelen.” ■

87

cobouw

MAG_P087_MAG-15-11VIJ-2016 87

9-11-2016 11:18:45

thema: jong

Sluimerende leegloop Tekst: Marc Doodeman Infographics: Pascal Tieman

De klassen worden leger. De bouwplaatsen grijzer. Een crisis in slow motion?

RIJNMOND

42

HAAGLANDEN

19

ZUIDHOLLAN CENTRA

D

irect maar de confronterende cijfers: de klassen van de bouwopleidingen op het vmbo en het mbo zaten in 2008 nog goed vol. In 2015 waren ze nog maar half gevuld. Het aantal banen van jongeren in de leeftijd 20 tot 25 jaar is tussen 2010 en 2015 met bijna 40 procent gedaald; bij de andere leeftijdsgroepen verdwenen gemiddeld 18 procent van de banen.

De bouw wordt grijzer. In 2008 was 15 procent van de cao’ers nog jonger dan 24 jaar. In 2015 was dat nog maar 9 procent.

Waar zijn de jongeren gebleven? Door de lage aanwas van jongeren vanuit de opleidingen daalt hun aandeel. Maar zijn er ook duizenden jonge bouwvakkers ontslagen.

Is er hoop? Een beetje. Begin 2012 lag het aantal jongeren (onder de 25 jaar) met een WW-uitkering nog op 1400; in augustus van dit jaar is dat gedaald naar 123.

Waarbij aangetekend moet worden dat als de uitzendkrachten zonder werk meegerekend worden, er in augustus nog 614 jongeren een WW-uitkering hadden.

De vooruitzichten zijn in het ene gebied beter dan in het andere. In Friesland (50), Twente (48) en de regio Zwolle (43) staan de meeste jongeren met een bouwopleiding aan de kant.

WEST BRABANT

20

ZEELAND

6

9

88

cobouw

Infographicspreads Cobouw50_v1.indd 8-9 MAG_P088_MAG-15-11VIJ-2016 88

8

9-11-2016 11:24:26

AANTAL STUDENTEN IN BOUW- EN INFRAOPLEIDINGEN

2008

22.834

(2008 T/M 2015)

totaal

45.362

AANTAL BANEN

2012

12.774

16.248

9.754

12.528

2013

13.649

20-25 JAAR 2015 2010

12.092

2014

12.013

2015

11.686

11.735

5.697

-39%

11.488

5.167 4.956

FRIESLAND

totaal

28.230

5.056

50

15-20 JAAR 2015 2010

GRONINGEN

-36%

34

REGIO ZWOLLE

43

33.000 20.000

11.000 7.000

TWENTE

48

32

NOORDHOLLAND NOORD ZUIDKENNEMERLAND ZAANSTREEK/ EN IJMOND WATERLAND GROOT 14 AMSTERDAM 12

HAAGLANDEN

WEST RABANT

20

15

STEDENDRIEHOEK EN NOORDWEST VELUWE FLEVOLAND

13

19

ZUID- HOLLAND HOLLAND RIJNLAND CENTRAAL MIDDEN 5 BRABANT 8 MIDDEN HOLLAND DRECHTSTEDEN 3

6

21

MIDDENUTRECHT

14

10

GOOI EN VECHTSTREEK

22

ACHTERHOEK

25

MIDDENGELDERLAND

5

AMERS- RIJK VAN FOORT NIJMEGEN NOORDOOST-BRABANT 2 FOOD 16 VALLEY GORINCHEM RIVIERENLAND 20

5

DRENTE

17

3

7

HELMOND-DE PEEL

ZUIDOOSTBRABANT

18

15

NOORDLIMBURG ZUIDLIMBURG

23

7

MIDDEN LIMBURG

5

AANTAL WERKLOZE JONGEREN 15-25 JAAR PER REGIO (AUGUSTUS 2016)

89

cobouw

08-11-16 16:09 MAG_P089_MAG-15-11VIJ-2016 89

9-11-2016 11:24:30

90

Alle ondervraagde bouwbedrijven realiseren zich dat er iets moet gebeuren om de bouw voor jongeren aantrekkelijk te maken en te houden.

cobouw

MAG_P090_MAG-15-11VIJ-2016 90

9-11-2016 11:20:55

thema: jong

Investeren in jong talent Tekst: Armand Landman Beeld: Persbureau Dijkstra

Voor wie nu een bouwopleiding volgt, liggen de banen voor het oprapen. Toch lopen jongeren niet warm voor een technisch beroep. De sector heeft te maken met een hardnekkig imagoprobleem en de jeugd staat niet te springen om werk dat wordt gezien als zwaar, vies, koud en slecht betaald. Wie wel voor de bouw kiest, haakt al snel weer af. Een zoektocht naar oorzaken en oplossingen.

H

et begon in de jaren tachtig van de vorige eeuw. “Technische beroepen werden toen opeens afgekraakt. De Deltawerken waren klaar en het idee bestond dat we geen nieuwe infrastructuur meer nodig hadden.” Algemeen directeur van Oosterhof Holman, Harm Beerda, ziet de gevolgen van die gedachtegang nog dagelijks terug in de praktijk. De aanwas van jongeren in de bouw is klein en het niveau van net afgestudeerden laag.

Ook Jan Wageman, commercieel directeur bij de Friso Bouwgroep, is stellig. “De bouw is niet hot and sexy. Maar het is aan onszelf om de jeugd te laten zien dat we prachtige dingen maken.”

Zijn collega-directeur Henk Dedden: “Er zijn niet veel mensen die hun kinderen motiveren om in de bouw te gaan werken. Terwijl de bouw niet slecht betaalt. Een bouwvakker verdient meer dan iemand die in een staalfabriek staat.”

Volgens Beerda mist de bouw iconische projecten, waardoor jongeren worden aangetrokken voor een beroep in de bouw te kiezen. “Ik heb mogen meewerken aan het ontwerp en de aanleg van de Compartimenteringswerken Oosterschelde

met onder andere de Oesterdam en de Philipsdam. Dat soort iconen zouden we weer moeten hebben.”

Aansprekende bouwprojecten Stuk voor stuk beamen drie grote bouwconcerns – BAM, VolkerWessels en Dura Vermeer – dat uitdagende en aansprekende bouwprojecten belangrijk zijn om goed en getalenteerd personeel aan te trekken. De drie bouwers eindigden dit jaar hoog in de Cobouw-verkiezing ‘Beste werkgever in de bouw’ en weten hoe je personeel werft en vasthoudt.

Lajos Walbeek, directeur HR van BAM Bouw en Vastgoed: “We werken aan gerenommeerde projecten: van winkelcentrum Hoog Catherijne in Utrecht tot ’s werelds langste weg- en spoortunnel, de Fehmernbelt-verbinding tussen Duitsland en Denemarken. De combinatie van zowel kleine als grote projecten en de diversiteit van de projecten zelf zijn aantrekkelijk.”

De mate van zelfstandigheid en vrijheid van het personeel is vervat in het personeelsbeleid. “Bij VolkerWessels geven we onze medewerkers veel vrijheid, ▶

91

cobouw

MAG_P091_MAG-15-11VIJ-2016 91

9-11-2016 11:20:56

‘Jonge medewerkers hebben behoefte aan een werkomgeving waar ze hun creatieve energie kwijt kunnen’

zelfstandigheid en verantwoordelijkheid,” legt Gjalt Rameijer van het Amersfoortse bouwconcern uit.

“Het decentrale model stimuleert ondernemerschap en geeft mensen de kans om eigen beslissingen te nemen. Jonge medewerkers worden aangemoedigd om initiatief te nemen en naar hun ideeën wordt geluisterd.”

Marnix de Weerd, manager HR bij Dura Vermeer, wijst daarnaast op het belang van innovatie. “Wij gaan mee in vernieuwing. Op het gebied van BIM, digitalisering en nieuwe innovatieve contractvormen.” Hij vervolgt: “Cultuur, rust en stabiliteit in de organisatie zijn voor ons erg belangrijk. Net als zelfstandigheid en verantwoordelijkheid in de functie. En vlak maatschappelijke betrokkenheid niet uit. Dat vinden jongeren erg belangrijk.”

Hij oogst bijval van Rameijer van VolkerWessels: “Jonge medewerkers hebben behoefte aan een werkomgeving waar ze hun creatieve energie kwijt kunnen. Wij merken dat mensen graag bij ons werken omdat ze veel vrijheid en vertrouwen krijgen.”

92

Logistiek Ook de noordelijke bouwers doen veel moeite om de jeugd warm te maken voor de bouw. Friso’s algemeen directeur Henk Dedden is om die reden voorzitter van Bouwtalent Friesland.

In die functie probeert hij een brug te slaan tussen het onderwijs en de aannemers. Hard nodig, volgens Dedden. “Scholen begrijpen niet altijd goed wat wij nodig hebben. Ik heb vaak gevraagd om studenten aan bouwopleidingen een stuk logistiek bij

te brengen. Want, laten we eerlijk zijn, bouwen is logistiek.

Leer ze daarnaast hoe je met mensen moet omgaan. Maar ik krijg het bij de scholen niet tussen de oren. Het lukt me niet.”

Beerda beaamt de klaagzang van zijn Friese collega. “Ik ben gestopt met het begeleiden van afstudeerders. Ze mogen tegenwoordig in een groepje afstuderen. Dan wordt je verplicht drie studenten hetzelfde cijfer te geven, terwijl twee van die gasten er aantoonbaar de kantjes vanaf gelopen hebben. Daar pas ik voor.”

Beerda is van mening dat er in het onderwijsprogramma tegenwoordig te veel nadruk wordt gelegd op zogenoemde soft skills. “Dingen als kunnen presenteren en kunnen werken in teams. Tekenen en rekenen zijn daar de dupe van.

Het is toch een technische opleiding? Leg dan ook de nadruk op technische vakkennis. Die softere skills kun je ook wel later leren.”

Dedden vindt juist dat studenten aan een bouwopleiding veel meer allround zouden moeten zijn. “Het zijn op de opleidingen allemaal hokjes. Bouw, civiel, agrarisch. En die overleggen niet met elkaar. Terwijl ik weet dat jongens die nu de agrarische richting volgen heel geschikt zijn voor civiel werk. Het moet dus breder, met meer overleg en samenwerking tussen verschillende disciplines.”

Onderwijskloof Ook in het zuiden van het land krijgt het bouwonderwijs er van langs. Bij Huybregts Relou, onderdeel van de VB Groep, constateert men een ‘onderwijskloof’: een gat tussen wat aankomende bouwmedewerkers op school leren en wat er op de werkvloer van ze wordt verwacht. Volgens Maarten van Ham is de bouw, mede door de crisis, sneller veranderd dan de onderwijsinstellingen konden bijhouden. “De bouw transformeert momenteel van conservatief naar innovatief.

Wat bij bezoeken aan opleidingsinstituten opvalt, is dat deze een vrij rigide karakter hebben. Dat paste voorheen goed bij de traditionele bouw, maar niet bij de nieuwe. Ik zie de grote kloof die ontstaat tussen het feitelijke lesaanbod en de gewenste kennis en vaardigheden van leerlingen en stagiairs als grote bedreiging.”

Het besef dat er iets moet gebeuren om de bouw voor jongeren aantrekkelijk te maken en te houden is bij alle ondervraagde bouwbedrijven aanwezig. Henk Dedden heeft het als voorzitter van Bouwtalent Friesland voor elkaar

cobouw

MAG_P092_MAG-15-11VIJ-2016 92

9-11-2016 11:20:56

‘Het is de verantwoordelijkheid van bouwbedrijven om te zorgen voor voldoende stage- en leerwerkplekken’

gekregen dat er een coördinator is die leerlingen van de twee Friese bouwopleidingen bij bedrijven onderbrengt. “Hier is dat gelukt, maar in Groningen of Drenthe lukt het niet om de opleidingen op één lijn te krijgen. Ik zou het liefst ook de agrarische opleidingen erbij betrekken. Want instroom in civiel is er hier bijna niet.”

Ook Huybregts Relou doet zijn best onderwijs en bedrijfsleven dichter bij elkaar te brengen. “We willen de onderwijskloof verkleinen en de branche opnieuw ‘sexy’ laten zijn”, zegt Van Ham. “Dit doen we door actieve deelname aan Samen Slim Bouwen aan de Toekomst, een initiatief van Brabantse opleidingen en bedrijven om het bouwonderwijs te moderniseren. Verder leiden we continu stagiairs, leerlingen én docenten op, geven we gastlessen, zijn we assessor bij Hogescholen, nemen we deel aan stuurgroepen en houden we rondleidingen en workshops voor basisscholen.”

Contact met opleidingen Voor de Oosterhoutse gww-aannemer Martens en Van Oord is contact met scholen en opleidingen dé manier om jongeren in een vroeg stadium aan het bedrijf te binden. Dat die scholieren dan misschien nog niet helemaal klaar zijn om aan het werk te gaan, nemen ze voor lief. Operationeel directeur Adriaan de Jong: “Wat is klaar zijn voor de bouw?

Wij kijken of er voldoende basis aanwezig is. Het is fijn om mensen die net van school af komen zelf te vormen, verder op te leiden en de kernwaarden van Martens en Van Oord mee te geven. We zorgen dat ze het hele bedrijf doorlopen.

Als de basis dan goed is, zie je dat ze dingen heel snel oppikken en hard en snel kunnen groeien. Maar daar heb je als bedrijf dus echt zelf een rol in te vervullen. Het is de verantwoordelijkheid van bouwbedrijven zelf dat ze moeten zorgen voor voldoende stage- en leerwerkplekken. Daar moet je echt tijd en geld in investeren.”

Doorgroeimogelijkheden Investeren in jong talent is precies wat de grote bouwconcerns ook doen. Zowel bij Dura Vermeer, VolkerWessels als BAM wordt veel tijd en geld gestoken in opleiding en doorgroeimogelijkheden.

De Weerd: “In de digitale leeromgeving van Dura Vermeer bieden we op alle fronten opleidingsmogelijkheden aan, zowel gericht op de huidige als mogelijk toekomstige functies.”

Walbeek: “We vragen BAM’ers zelf welke stap ze graag willen zetten, welke opleidingen ze willen volgen en welk ontwikkelingspad ze willen doorlopen.

We maken mensen verantwoordelijk voor hun eigen inzetbaarheid. En we verzorgen met onze eigen BAM Business School tal van opleidingen en trainingen. Daarbuiten kunnen ook op alle niveaus opleidingen worden gevolgd, zoals beroepsdiploma’s voor timmerlieden en managementopleidingen voor leidinggevenden.”

Rameijer: “VolkerWessels heeft een eigen Academy die opleidingen en trainingen aanbiedt waar door de ondernemingen en medewerkers specifiek om wordt gevraagd.“ Harm Beerda koppelt oudere werknemers van Oosterhof Holman aan de jonkies. “Die 55-plussers hebben zoveel kennis. Die dragen dat over aan de jongeren. En de ouderen leren van hen weer van alles over internet en digitalisering.”

De Groninger besluit met waar hij zijn betoog mee begon. “Trots op wat we maken. Dat moeten we uitdragen.

Ik had gelukkig de hersenen om in Delft Weg- en Waterbouw te kunnen studeren en heb in mijn leven heel veel dammetjes, bruggetjes en hele mooie constructies mogen bedenken en bouwen. Het is mijn lust en mijn leven.

De bouw is één grote speeltuin.” ■

93

cobouw

MAG_P093_MAG-15-11VIJ-2016 93

9-11-2016 11:20:57

‘Ik wist al op mijn vijfde dat ik de bouw in wilde, nooit iets anders gewild’

94

Djordy Meerberg, timmerman bij Tankens Andel.

cobouw

MAG_P094_MAG-15-11VIJ-2016 94

9-11-2016 11:21:12

thema: jong

Vandaag geleerd, morgen gedaan Tekst en beeld: Armand Landman

Op twee vestigingen – in Wijk en Aalburg en Breda – heeft Bouwschool Breda in totaal 160 leerlingen. De jongens krijgen er een dag per week les en werken vier dagen bij aannemers uit de buurt. Hoe kijkt deze jongste generatie bouwers aan tegen de sector?

Wat beweegt ze? Wat zijn hun dromen?

D

jordy Meerberg, 17 jaar, werkt als timmerman bij Tankens Andel.

“Ik wist al op mijn vijfde dat ik de bouw in wilde, nooit iets anders gewild.” Djordy Meerberg vertelt het op een nonchalante toon die geen enkele ruimte voor twijfel openlaat. “De hele dag op een kantoor achter een laptop? Niets voor mij. Ik moet met mijn handen werken, in de buitenlucht.”

Meerberg, nu 17, kreeg het vak van timmerman met de paplepel ingegoten. Zijn vader is ook timmerman. En dus was het logisch dat Djordy in zijn voetsporen zou treden. Hij werkt nu zelfs voor dezelfde werkgever als pa, aannemingsbedrijf Tankens Andel. Niet dat hij en zijn vader nu de hele dag samen op de bouwplaats staan hoor. De oude Meerberg zit op dit moment op een werk in België. Dus ze gaan iedere ochtend allebei een andere kant op.

Vandaag sowieso, want op de dinsdagen zit Djordy in de schoolbanken van de Bouwschool Breda, vestiging Wijk en

Aalburg. “De langste dag van de week,” zegt Djordy lachend.

“Echt jongen, die dinsdagen lijken wel twee keer zo lang te duren als de andere dagen van de week.”

Want daar waar de bouwplaats – op dit moment werkt Djordy aan appartementengebouw Slot Almzicht in Almkerk – “super afwisselend” is, is een vak als Nederlands vooral “vervelend”. Djordy: “Ik werk mee aan een gebouw met de uitstraling van een oud kasteel. Veel natuursteen, rare maatvoering. Mooi werk. En natuurlijk, op school leren we heus nuttige dingen als tekeningen maken en lezen, maar de praktijk blijft toch het fijnste.”

Nooit heeft hij getwijfeld of er wel voldoende werk voor hem zou zijn. Zelfs niet op het hoogtepunt van de crisis in de sector. “Ik heb altijd vakantiebaantjes in de bouw gehad.

Daarna stages en nu mijn eerste baan. En ik verwacht dat ik hier nog wel een tijd blijf werken. Ik kan nog veel leren, er zijn nog genoeg projecten.”

Op school doet hij nu nog niveau 2, volgend jaar dus 3. ▶

95

cobouw

MAG_P095_MAG-15-11VIJ-2016 95

9-11-2016 11:21:13

thema: jong

En daarna? Verder leren? “Ik zou nog wel een cursus tegelzetten willen doen.

Maar dat doe ik dan in de avonduren.

Zodat ik meer een allround vakman word. Overal inzetbaar.”

En dromen? Die heeft Djordy best.

“Dat ik kan blijven timmeren. Heel veel mooie projecten mag doen.” En ach, als hij echt heel ver vooruit moet kijken? Dan ziet hij zich nog wel eens leermeester worden van jongens zoals hij. “Maar dat is echt toekomstmuziek.”

Nu eerst deze dag op school door zien te komen. Hoe laat is het? Pas 12 uur?

J

aco van Wijnen, 19 jaar, werkt als timmerman bij Van Bergeijk en Zonen.

“Nee, geen familie van...”, grijnst Jaco van Wijnen tijdens de ferme handdruk. Maar wel een bouwer in hart en nieren. Van jongs af aan al. Nooit iets anders gedaan dan “dingen maken”.

“Met je blote handen, van een stuk hout iets maken dat dan in 3D overeind komt. Dat is toch het allermooiste.”

Beter in ieder geval dan de schoolbanken, helemaal op een mooie dag als deze. Soms is het lastig uitleggen ook, aan de collega’s. Moet er net iets af, of is hij net ergens aan begonnen, is het weer dinsdag en kan hij niet verder. Maar goed, heel lang hoeft hij niet meer. En de combinatie van theorie en praktijk is geweldig. Dat je morgen meteen het vandaag geleerde in de praktijk kunt brengen. Of dat je een vraag over het project mee kunt nemen naar school.

Die praktijk blijft hij het liefst nog jaren doen bij Van Bergeijk en Zonen, want dat bevalt uitstekend. “Mooiste project?

Lastig, alles met hout is mooi. Maar als ik moet kiezen dan kies ik de langlopende renovatie van een grote schuur hier in het dorp. Dat was een aparte klus. Met veel red cedar.”

Jazeker is Jaco trots op zijn werk. Maar eigenlijk nog meer op het feit dat mensen, bewoners van de huizen waar hij aan het werk is, blij zijn met wat hij heeft gemaakt. “Dat geeft voldoening.”

“Nee hoor, nooit zorgen gemaakt over werk, zelfs niet toen het even wat minder goed ging.” Al heeft Jaco wel van oudere leerlingen begrepen dat het een tijdje lastig was om stageplekken te vinden. Maar daar heeft hij zelf nooit last van gehad.

Na deze opleiding, Jaco moet nog anderhalf jaar, gaat hij even een tijd alleen maar werken. Hooguit nog een opleiding in de avond erbij. Zodat hij een volleerd vakman is.

En de toekomst? Voorman? Projectvoorbereider wellicht?

“Nou nee, niet op een kantoor. Vreselijk. Eerder nog een eigen zaak. Interieur- of scheepsbouw misschien wel.” ■

96

cobouw

MAG_P096_MAG-15-11VIJ-2016 96

9-11-2016 11:21:14

‘Met je blote handen, van een stuk hout iets maken dat dan in 3D overeind komt. Dat is toch het allermooiste’

Jaco van Wijnen, timmerman bij Van Bergeijk en Zonen.

97

cobouw

MAG_P097_MAG-15-11VIJ-2016 97

9-11-2016 11:21:16

Partnernieuws

VERJONGING OP VELE NEN-FRONTEN Beeld Suzanne van de Kerk

“Zit jij in een NEN-normcommissie? Daar ben je toch veel te jong voor?” Dat willen wij veranderen in: “Wat leuk! Zit jij ook in een NEN-normcommissie?!” Is dit een utopie of een realistisch toekomstbeeld?

N

ilgün Dekker-Esen, clustermanager Bouw & Installatie, is overtuigd van het laatste: “NEN heeft de laatste jaren een aantal veranderingen ondergaan. De drie normontwikkeling business units zijn samengevoegd tot de business unit Standards, het aantal clusters is teruggebracht en de focus van de consultants is veel meer naar buiten gericht en op het proces. Het aantal jonge consultants is in verhouding toegenomen. NEN heeft daarmee het wat vergrijzende imago van zich af kunnen schudden.”

Samenwerken

Maar er zijn nog meer veranderingen gaande. Zo zijn ook de drie beleidscommissies binnen de bouw opgegaan in één beleidscommissie.

Onder deze commissie vallen alle bouw- en bouwgerelateerde onderwerpen. Kerncommissies zijn de schakel tussen de beleidscommissie en de normcommissies.

Dit bevordert de communicatie.

De kerncommissie filtert de informatie uit de normcommissie en geeft advies. De beleidscommissie heeft steeds meer te maken met commissie-overstijgende onderwerpen, zoals duurzaam bouwen, smart cities en bouwen voor ouderen die steeds langer zelfstandig (willen) blijven wonen.

Samenwerken met normcommissies buiten de bouwkolom is daarvoor ook nodig.

Verjonging in normcommissies

“En dan heel belangrijk, de normcommissies. Ook daarin willen we graag het een en ander veranderen. Dat gaat niet van de een op de andere dag. Sommige commissies bestaan al heel lang en de voorzitters zitten vaak al jaren op de voorzittersstoel. Het zou goed voor de commissies zijn als ook het voorzitterschap met enige regelmaat rouleert. Dit is weliswaar opgenomen in de NEN-reglementen, maar mag meer actief worden toegepast. Ook CEN en ISO hebben het opgenomen in hun

reglementen. De commissies zien we ook wel enigszins vergrijzen. Is dat erg? Er zit hierdoor veel ervaring in de commissies en dat is goed.

Maar we moeten wel bedenken dat op enig moment deze commissieleden de pensioengerechtigde leeftijd bereiken. Het zou dan fijn zijn dat de opvolger al bekend is en enige ervaring in het normalisatiewerk heeft kunnen opdoen.

Onder andere om die reden zijn wij het Young Professionalslidmaatschap begonnen.”

Young Professionals zijn meer dan welkom

Met het Young Professionalsprogramma wil NEN normcommissieleden helpen om binnen hun organisaties een breder draagvlak te creëren voor normalisatie-activiteiten. Ook voor de continuïteit van deelname en borging van de ‘knowhow’ is het belangrijk dat die kennis wordt gedeeld en overgedragen.

NEN-commissieleden kunnen een gratis tweede lidmaatschap voor een collega afsluiten. Het betreft een beperkt lidmaatschap met een eigen account, toegang tot alle documenten en de mogelijkheid tot deelname aan de commissievergaderingen (zelfs internationale).

De Young Professionals worden geregistreerd als lid van de commissie voor de duur van maximaal twee jaar.

Onbekend maakt onbemind Onbekend, maakt onbemind. Neem de jeugd nu al mee!

Dekker-Esen vertelt enthousiast over de nieuwe generatie normontwikkelaars: “Normen en hoe deze tot stand komen ervaren de meeste mensen pas in hun werkomgeving. En dat is jammer.

Het zou goed zijn als op scholen hier al veel meer aandacht aan wordt besteed. Niet alleen op de technische beroepsopleidingen, maar in alle richtingen en op alle niveaus. Je bent dan niet meer afhankelijk van je werkgever of je hier wel of niet mee in aanraking komt. Je weet bij de start van je carrière al dat er normen zijn voor

98

cobouw

MAG_P098_MAG-15-11VIJ-2016 98

9-11-2016 11:21:47

heel veel producten, diensten en processen en wat de toegevoegde waarde ervan is. Hiermee kun je dan direct je voordeel doen. Ook de jongeren die een start-up beginnen.

Zoals Danny Mekić en Jurjen Lengkeek tijdens het NEN Challenge Event ‘Fit for the Future’ onderstreepten: ‘Innoveren is de norm, zonder norm geen innovatie.”

Parkeergarage van de toekomst

“Zo is een van de consultants uit mijn team onlangs naar het MBO College Hilversum geweest.

Studenten bouwkunde, elektrotechniek en installatietechniek kregen een inspiratiesessie om

input te verzamelen voor hun eindopdracht: ‘Ontwerp de parkeergarage van de toekomst.’

Hierbij rekening houdend met onder andere duurzaamheid en het opladen van elektrische auto’s.

NEN was ook onderdeel van deze sessie en de consultant legde uit wat normalisatie is, hoe het werkt en hij gaf ook een toelichting op NEN 2443 ‘Parkeren en stallen van personenauto’s op terreinen en in garages’. De studenten waren het erover eens dat normen nuttig zijn, maar wel bestaan uit droge stof. Ik ben erg benieuwd naar hun ontwerp. Hoe kijken zij naar gebouwen van de toekomst? En hoe gaan zij met normen om? Hoe

NILGÜN DEKKER-ESEN

is sinds 2009 werkzaam bij NEN. Als clustermanager Bouw & Installatie houdt zij zich onder meer bezig met normalisatie op thema’s als conditiemeting van bouwwerken (NEN 2767), energieprestatie van bouwwerken (NEN 7120), brandveiligheid van bouwwerken en gebouwgebonden installaties.

Ook heeft zij zitting in de stuurgroep Kwaliteitsborging Bouw en is zij lid van College van Deskundigen.

bereiken zij consensus? Dit kan weer inspirerend zijn voor de huidige normcommissieleden!”

Nilgün Dekker-esen, clustermanager Bouw & Installatie bij NEN.

99

cobouw

MAG_P099_MAG-15-11VIJ-2016 99

9-11-2016 11:21:48

En hoe blijft uw medewerker aantrekkelijk voor uw onderneming?

Savantis_ADV_Cobouw_178x132mm.indd 1

MAG_P100_MAG-15-11VIJ-2016 100

02-11-16 16:51

9-11-2016 11:23:16

TOP 20 INSTALLATIEBEDRIJVEN MAG_P101_MAG-15-11VIJ-2016 101

9-11-2016 11:19:01

De installatiebranche heeft de magere jaren definitief achter zich gelaten

Cofely de onbetwiste marktleider Tekst: Boudewijn Warbroek

Na een periode van krimp - volgens de rekenmeesters van de bouw vanaf 2009 ongeveer 35 procent - heeft de installatiebranche vorig jaar de weg naar boven weer ingezet. Bij veel van de twintig grootste bedrijven in de markt heeft dat ook geleid tot hogere omzetten en vooral betere winstmarges.

102

D

e Top 20 van de installatiebedrijven wordt sinds het wegvallen van Imtech, vorig jaar, aangevoerd door Cofely. En op deze Nederlandse tak van het Franse ENGIE staat voorlopig geen maat.

Gemeten naar omzet, is het gat naar de nummer 2, Spie Nederland, aanzienlijk: Cofely is ruim twee keer zo groot. Op de derde plek staat Croon.

Met Cofely, Spie en Croon ziet de Top 3 er exact hetzelfde uit als vorig jaar. Maar volgend jaar zou dit weleens anders kunnen zijn. De kans is namelijk niet ondenkbeeldig dat we in 2017 een nieuwe nummer 2 hebben. Croon is gefuseerd met Wolter & Dros. Samen hadden deze TBI-dochters in 2015 een hogere omzet dan Spie Nederland.

Nieuwkomers

Voor het eerst maakt dit jaar Strukton Worksphere deel uit van de lijst. De afgelopen jaren was steeds de jaarrekening niet op tijd beschikbaar. Nu is dit dus wel het geval, met als gevolg dat de Oranjewoud-dochter binnenkomt op de vierde plaats.

Andere nieuwkomers in de lijst zijn Hoppenbrouwers en Kemkens. Hoppenbrouwers laat zich meteen van zijn beste kant zien. Het bedrijf boekte vorig jaar een omzetstijging van maar liefst 40 procent en is daarmee in dit gezelschap de grootste groeier.

cobouw

MAG_P102_MAG-15-11VIJ-2016 102

9-11-2016 11:19:28

TOP 20

BEDRIJFSOPBRENGSTEN X € 1000

INSTALLATIEBEDRIJVEN

2015

2014

NETTORESULTAAT IN % OMZET 2013

2014

2015

SOLVABILITEIT IN % 2013

2015

2014

1,4%

▲ 30,4%

▲ 29,7%

2013

▼ 1,1%

•

418.517

▼ 3,1%

▲ 3,3%

2,6%

▼43,2%

▲ 43,7%

39,4%

441.642

▼ 0,4%

▲ 1,1%

0,9%

▲ 42,6%

▲ 39,5%

32,5%

▲ 0,3%

▼ -0,4%

0,9%

▼22,5%

▼ 24,1%

28,0% 36,0%

1 Cofely Nederland

▼ 1.094.548 ▲ 1.196.196 1.038.030

2 Spie Nederland*

▲

496.401 ▲

449.247

3 Croon Elektrotechniek

▼

360.795 ▼

391.267

4 Strukton Worksphere

▲

353.551 ▲

329.461

258.626

1,4%

28,3%

264.039

231.807

▲ 1,8%

▲ 0,9%

-0,6%

▲34,3%

▼33,3%

252.016 ▲

307.383

290.253

▲ -0,2%

▲ -0,5%

-1,6%

▼ 32,1%

▲ 32,4%

27,1%

221.549 ▲

188.470

182.660

•

1,2%

▼ 1,2%

1,7%

▼ 31,4%

▼33,0%

35,4%

168.509

155.373

▲ 0,7%

▼ 0,1%

0,4%

▼ 35,7%

▲38,2%

32,0% 58,8% 53,9%

295.962 ▲

5 Unica Installatiegroep

▲

6 Ingenieursbureau Wolter & Dros

▼

7 Breman Topholding

▲

8 P.G. Kuijpers & Zonen

▼

164.338 ▲

9 Aannemingsbedrijf A. Schuuring

▲

147.495 ▼

117.658

125.067

▼ 6,9%

▼ 7,1%

7,4%

▼ 62,1%

▲ 69,4%

10 Batenburg Techniek

▼

135.992 ▼

141.397

157.872

▲ 1,6%

▲ 1,4%

-4,4%

▲ 56,4%

▲ 54,7%

11 Kropman Holding

▲

123.578 ▼

114.878

134.903

▲ 3,0%

▼ 2,2%

3,3%

▲42,3%

▼ 39,7%

42,7% 31,9% 15,5%

12 Van Dorp Installaties

▼

114.883 ▲

117.243

114.313

▲ 0,9%

▼ 0,1%

0,6%

▲ 36,1%

▲ 34,4%

13 Ziut

▲

113.486 ▼

110.440

117.842

▲ 0,3%

▲ 0,2%

-5,1%

▲22,8%

▲ 18,1%

14 Baas Groep

▲

89.665 ▲

81.090

77.081

▲ 0,4%

▼ 0,2%

0,6%

▼ 24,2%

▲30,5%

30,1%

15 Siers Groep Oldenzaal

▼

81.102 ▲

102.948

93.775

▲ 1,8%

▼ -2,6%

1,2%

▲ 43,4%

▼33,8%

36,3%

16 Kemkens

▲

77.446 ▲

72.392

67.016

▼ 10,6%

▲13,2%

11,1%

▲ 69,1%

▲ 67,7%

51,3%

2,1%

▼48,5%

▼58,5%

67,6% 38,3%

17 Hollander Techniek

▲

75.142 ▲

18 Foja Beheer

▲

61.004 ▲

19 Lek/HABO Groep

▲

59.059 ▼

20 Hoppenbrouwers Techniek

▲

56.671 ▲

71.525

68.765

▼ 3,1%

▲ 3,4%

55.024

47.562

▲ 3,5%

▲ 2,0%

1,6%

▲43,9%

▲39,3%

49.699

58.259

▲ 1,6%

▲ 0,6%

0,2%

▲ 42,1%

▲ 39,4%

39,2%

▼ 46,7%

▲ 51,4%

46,2%

40.525

31.235

▼ 3,6%

▲ 8,1%

6,0%

* Cijfers 2015 eigen opgave Spie Nederland.

De Top 3 ziet er hetzelfde uit als vorig jaar, maar volgend jaar zou dit weleens anders kunnen zijn

Verbeteren van rendementen

Opmerkelijk is dat van de twintig bedrijven op de lijst, er zeven hun omzet zagen teruglopen. Blijkbaar was het leed in de sector vorig jaar nog niet helemaal geleden. Hier staat tegenover dat twaalf bedrijven wél hun winstmarge hebben verbeterd. Waar in de bouw al jarenlang hard wordt geroepen dat de lage marges op termijn onhoudbaar zijn, wordt in de installatiesector blijkbaar serieus werk gemaakt van het verbeteren van de rendementen.

Optimisme

Eerder dit jaar meldde Uneto-VNI dat de installatiesector de magere jaren inmiddels definitief achter zich heeft gelaten.

Orderportefeuilles zijn beter gevuld en het aantal offerteaanvragen neemt toe. Daardoor stijgt ook het optimisme bij de bedrijven. ■

103 cobouw

MAG_P103_MAG-15-11VIJ-2016 103

9-11-2016 11:19:29

Partnernieuws

INSTALLATEUR MOET DE REGIE NEMEN Tekst Tijdo van der Zee

De installateur als volgzame onderaannemer? Die tijd is geweest. “De rol van installateurs is veel belangrijker geworden en daardoor gelijkwaardiger aan die van de onderaannemer, volgens Henk Willem van Dorp, DGA Van Dorp Groep. “Bij veel projecten is het aandeel techniek groter dan de bouwkundige werkzaamheden.”

I

n 1991 maakte Henk Willem van Dorp met een groep Europese collega’s een studiereis langs installatiebedrijven in de Verenigde Staten. Die reis opende bij Van Dorp de ogen.

“In Amerika was de ontwikkeling van de installatiebranche veel verder. Ik zag daar dat de techniek steeds meer integreerde. Het onderscheid tussen de werktuigkundige en de elektrische kant vervaagde”, zegt hij.

De lessen die Van Dorp in de Verenigde Staten leerde, paste hij toe op zijn eigen bedrijf, dat zich tot dan toe vooral had toegelegd op verwarmings-techniek. Van Dorp werd een totaalinstallateur, die alle techniek in gebouwen ontwerpt, realiseert en onderhoudt.

Groei is een strategische keuze, zegt Van Dorp. “In Amerika ontdekte ik ook dat de markt uiteen valt in grote installatiebedrijven en kleine lokale spelers. De middelgrote vallen weg. Die trend is ook in Nederland zichtbaar.” Overigens is de groei geen continu stijgende lijn. De economische crisis was ook bij Van Dorp voelbaar. “Vorig jaar hebben we van tachtig mensen afscheid moeten nemen. Dat was heel pijnlijk”, zegt Van Dorp.

De ontwikkeling richting totaalinstallateurs en steeds grotere bedrijven zijn slechts twee veranderingen in de markt die Van Dorp de afgelopen drie decennia waarnam. Er gebeurde veel meer.

Groei

Het vak van de installateur is behoorlijk veranderd. “Twintig jaar geleden waren de baco en de waterpomptang het belangrijkste gereedschap voor de monteur.

Tegenwoordig is het belangrijkste gereedschap de iPad”, zegt Van Dorp. Daarmee is veel gezegd.

Ter verduidelijking leent Van Dorp een term die is geïntroduceerd door bouwprofessor Hennes de Ridder.

“We gaan legoliserend bouwen.

We pluggen standaardcomponenten aan elkaar en die moeten we configureren en beheren.

Tegenwoordig is Van Dorp een landelijk opererende installateur, met veertien vestigingen verspreid over het land, waar zo’n duizend mensen werken. Die groei kwam voor de helft tot stand door autonome groei en voor de helft uit overnames. Een heel recent voorbeeld daarvan is de overname afgelopen zomer van installatiebedrijf Verkaart, waardoor de Van Dorp-medewerkers er in een keer zo’n honderd collega’s bij kregen.

Legolisering

De eerste vestiging van Van Dorp Installatiebedrijven in Zoetermeer.

104 cobouw

MAG_P104_MAG-15-11VIJ-2016 104

9-11-2016 11:21:32

Het installatiewerk zelf is veel eenvoudiger geworden. Het beheren daarentegen complexer.”

En dat betekent dat men veel vaker achter zijn bureau zit. “Vroeger was het heel gebruikelijk om zeven mensen buiten te hebben lopen, tegen één op kantoor.

Tegenwoordig mag je blij zijn als je één op drie haalt.”

Comfortwens

Niet alleen het vák veranderde; ook de ról die de installateur vervult, verschoof. “De installateur was altijd vooral onderaannemer. Dat is echt verleden tijd”, zegt Van Dorp. “De techniek komt al in de ontwerpfase aan bod. En de comfortwens van de gebruiker treedt meer naar de voorgrond. Hierdoor wordt de installateur belangrijker. Hij krijgt een gelijkwaardige rol in het hele bouwproces.”

Duurzaamheid zit bij Van Dorp in de genen. Het bedrijf werkt al jaren aan innovatieve installatietechnieken als zonnepanelen, WKO’s, slimme energiemanagementsystemen en ook minder bekende toepassingen als PCM (Phase Change Materials) plafonds. Veel van deze technieken worden eerst in de eigen kantoren getest, die daarmee gelijk een mooi duurzaam visitekaartje vormen.

Esco’s

Toch blijft financiering van duurzame concepten een moeizaam verhaal, heeft Van Dorp gemerkt. Zo komen energy service companies (esco’s) niet echt goed van de grond. Esco’s zijn constructies waarbij de exploitant (duurzame) maatregelen implementeert en beheert én wordt betaald uit de besparing op de energierekening.

Van Dorp heeft inmiddels drie van dergelijke esco’s opgetuigd, maar ziet verdere uitrol stagneren omdat het bedrijf niet bij elke esco de maatregelen uit eigen zak kan financieren. “Er is hier een belangrijke rol weggelegd voor banken”, meent Van Dorp, “maar die pakken hun verantwoordelijkheid nog onvoldoende op. Zij zijn niet bekend met het fenomeen en durven het dus nog niet aan.”

Henk Willem van Dorp, DGA van de Van Dorp Groep.

Dat is jammer omdat esco’s een belangrijke aanjager kunnen zijn voor een duurzame samenleving.

Familiebedrijf

Van Dorp is een echt familiebedrijf: de tweede generatie staat al in de coulissen. Van Dorps vier zonen willen allen worden betrokken bij het bedrijf. En daarin zit ook de kracht van het bedrijf, meent Van Dorp.

“Wij zijn benaderbaar. Als iemand een probleem heeft, dan kan hij mij bellen voor een afspraak.

Je krijgt bij ons geen computer aan de lijn, we hebben geen telefoondoorkiezer. Mensen praten met mensen”, zegt hij. “Natuurlijk is dat niet voorbehouden aan familiebedrijven, maar het werkt wel mee; bij ons neemt iedereen zijn verantwoordelijkheid. Wij verschuilen ons niet achter afdelingsstructuren.”

VAN DORP Van Dorp behoort tot de grotere onafhankelijke installateurs van Nederland. Het familiebedrijf uit Zoetermeer haalde in 2015 een omzet van ruim 117 miljoen euro met een bedrijfsresultaat van 1,3 miljoen euro. Het bedrijf heeft veertien vestigingen verspreid over Nederland met ongeveer duizend medewerkers. Onder de moedermaatschappij Van Dorp Groep valt, naast de installatiebedrijven, ook Orange Climate, een fabrikant van installatie-apparatuur, zoals luchtbehandelingskasten, luchtroosters, luchtkanalen en PCM-klimaatplafonds.

105 cobouw

MAG_P105_MAG-15-11VIJ-2016 105

9-11-2016 11:21:32

MAG_P106_MAG-15-11VIJ-2016 106 105828_Voortman.indd 1

9-11-20161:44:09 11:23:17 10/5/2016 PM

TOP 10 INGENIEURSBUREAUS MAG_P107_MAG-15-11VIJ-2016 107

9-11-2016 11:19:42

Niet alle ingenieursbureaus profiteerden van de aantrekkende markt

Arcadis verstevigt koppositie Tekst: Boudewijn Warbroek

De stijgende bouwproductie is ook goed nieuws voor de tien grootste ingenieursbureaus van ons land. Toch profiteerden zij vorig jaar nog niet allemaal van de aantrekkende markt.

Vijf zagen hun omzet stijgen, vijf niet.

108

A

rcadis heeft zijn koppositie als grootste ingenieursbureau flink verstevigd. Door acquisities in onder meer Azië, Canada, de Verenigde Staten en China wist de marktleider 30 procent omzetgroei te realiseren. Daarmee is Arcadis tevens de grootste groeier in Cobouws Top 10 van ingenieursbureaus.

Het gat naar de nummer 2 werd nog extra vergroot, doordat Fugro zijn omzet zag teruglopen als gevolg van de aanhoudende crisis op de olie- en gasmarkt. Fugro heeft vooral olieconcerns als opdrachtgevers en kondigde eerder dit jaar aan rekening te houden met een verdere omzetdaling.

Wisselend beeld

Over het algemeen laat de Top 10 een wisselend beeld zien als het gaat om de omzetontwikkeling. Bij vijf bureaus zien we omzetgroei, vijf zagen hun omzet in 2015 dalen.

Iv-Groep zag de omzet vorig jaar teruglopen met 19 procent.

Het in Papendrecht gevestigde bedrijf kwam vorig najaar in het nieuws toen de investeringsmaatschappij van de familie Blokker, HB Capital, er een minderheidsbelang in nam. Financiële details werden toen niet bekend gemaakt.

“Iv-Groep heeft de ambitie om de komende jaren een substantiële groei te realiseren”, schreef de onderneming in een persbericht.

cobouw

MAG_P108_MAG-15-11VIJ-2016 108

9-11-2016 11:19:53

TOP 10

BEDRIJFSOPBRENGSTEN X € 1000

INGENIEURSBUREAUS

2015

2014

NETTORESULTAAT IN % OMZET 2013

2015

2014

SOLVABILITEIT IN % 2013

2015

2014

2013

1 Arcadis

▲ 3.419.295 ▲ 2.634.918 2.515.920

▼ 3,0%

▼ 3,6%

3,9%

▲ 35,8%

▼ 34,3%

35,6%

2 Fugro

▼ 2.362.986 ▲ 2.572.191 2.423.971

▲ -15,8%

▼ -17,8%

17,2%

▲ 43,4%

▼ 42,4%

58,1%

3 Koninklijke HaskoningDHV Groep

▲

666.967 ▼

654.708

667.188

▲ 1,8%

▲ 1,0%

-0,5%

▲ 41,3%

▲ 39,2%

36,6%

4 Movares Group

▼

133.013 ▼

133.365

142.369

▲ 2,6%

▲ 2,5%

2,1%

▲ 21,0%

▲ 17,9%

12,3%

3,2%

▼ 24,8%

▼ 33,8%

42,6%

106.044 ▲

131.667

122.330

▼ -14,0%

▼ -0,3%

▼

104.439 ▼

104.808

105.377

▲ 6,5%

▲ 6,0%

5,7%

▲ 40,8%

▼ 38,8%

42,9%

▲

103.328 ▲

103.261

98.458

▼ 9,3%

▼ 11,8%

12,7%

▼ 57,8%

▲ 60,8%

60,5%

▼

102.366 ▼

103.640

106.545

▲ 2,7%

▲ 0,9%

0,4%

▲ 52,6%

▼ 47,9%

50,1% 39,0% 61,3%

5 Iv-Groep

▼

6 Antea Nederland 7 Witteveen+Bos 8 Tauw Group 9 Deerns Groep

▲

75.012 ▲

70.023

61.845

▲ 0,7%

▼ 0,3%

2,8%

▼ 32,7%

▼ 34,2%

10 RPS

▲

39.973 ▲

39.374

38.963

▼ 8,2%

▲ 9,3%

8,6%

▼ 66,2%

▲ 67,1%

De Top 10 laat een wisselend beeld zien als het gaat om de omzetontwikkeling

Omzet

Oranjewoud staat dit jaar niet meer in de lijst. In plaats daarvan is Antea Nederland opgenomen. In de omzet van Oranjewoud is bijvoorbeeld ook de miljardenomzet van Strukton verwerkt en dat geeft een vertekend beeld. Ook Grontmij staat niet meer in de lijst. Dat heeft alles te maken met de overname door het Zweedse Sweco in 2015. Aparte cijfers over Sweco Nederland zijn niet beschikbaar. Vorig jaar stond Grontmij met een omzet van ruim 650 miljoen euro in 2014 op de vierde plek.

Nieuwkomer

De lijst kent dit jaar één nieuwkomer: RPS uit Delft komt met een jaaromzet van een kleine 40 miljoen euro binnen op de tiende plaats. ■

109 cobouw

MAG_P109_MAG-15-11VIJ-2016 109

9-11-2016 11:19:54

Partnernieuws

ONZE KENNIS DELEN WIJ GRAAG MET ONZE KLANTEN Wij, Infense, zijn een jong, sterk groeiend kantoor dat zich uitsluitend richt op aanbestedingsrecht, bouwrecht en gebiedsontwikkeling.

Wij rekenen ons tot de top op ons vakgebied.

B

ij een behoorlijk aantal (B&U-/GWW-)aannemers, installatiebedrijven en adviesbureaus zijn wij al bekend en bij een groeiend aantal zelfs kind aan huis.

Dat klinkt ernstig. Een advocatenkantoor dat kind aan huis is bij een aannemer of installatiebedrijf.

Veelal is dat echter in een vroeg stadium, want voorkomen is beter dan genezen. Maar soms is er ook wel het een en ander aan de hand.

Bijvoorbeeld een langslepend en complex geschil met een opdrachtgever, onderaannemer of adviseur.

Samen met de klant halen wij dan bedrijfseconomisch het optimale uit het geschil. Dat is alleen te realiseren in nauwe samenwerking met de klant. Die is erop gericht om elkaar over en weer tot het uiterste te prikkelen om het beste in elkaar naar boven te brengen.

Zo gaan wij de uitdaging aan. Wij bieden niet alleen de juridische inhoud. Maar wij denken ook mee in praktisch opzicht: wat is het doel en hoe bereiken wij dat zo efficiënt mogelijk? Omgekeerd vragen wij onze klant te reflecteren op de juridische inhoud en de feitenanalyse en om tot het uiterste te gaan wat betreft de inbreng van de eigen expertise en kennis van de feiten. Dat leidt tot een optimaal resultaat.

Geschillen zijn soms onvermijdelijk.

Voor ons is alle inzet erop gericht om geschillen juist te voorkomen. Het is eenvoudig: hoe meer geschillen samen met onze klanten zijn te voorkomen, hoe beter. En dat is niet alleen kostenefficiënt. Het scheelt ook veel negatieve energie.

Energie die beter kan worden besteed aan ontwerpen, bouwen en ontwikkelen.

Winst

Van alle gebieden waarop wij actief zijn, is op het gebied van de UAV-gc voor aannemers en installatiebedrijven de meeste winst te behalen. Velen daarvan zijn onvoldoende bekend met de specifieke kenmerken en mechanismen van de UAV-gc (net als trouwens opdrachtgevers!).

Daardoor worden kansen gemist en ongemerkt voldongen feiten

gecreërd. Vaak ook verkijken aannemers en installatiebedrijven zich bijvoorbeeld op de enorme administratie waarmee een UAV-gc contract gepaard gaat. Die administratie is vooral ingegeven door en het gevolg van het instrument van toetsing en acceptatie.

Hoe met dat instrument om te gaan, ook in relatie tot de vormgeving van de vraagspecificatie? Dat is vaak een prangende juridische vraag waar, hoe begrijpelijk, nogal eens niet direct een passend antwoord op wordt gevonden.

Vaak ook ontstaan eindeloze discussies met hun opdrachtgever over – zogenaamde – wijzigingen. Vragen als: “Wanneer is sprake van een wijziging?” en “Hoe zijn wijzigingen financieel af te wikkelen?” spelen dan direct op, maar blijven geregeld onbeantwoord, met onduidelijkheid, impasses en verstoorde verhoudingen tot gevolg.

Kennisdeling

Infense investeert erg veel in know-how. Onze kennis delen wij graag met onze klanten. Een praktische en interactieve voorlichting is daarom een speerpunt van Infense. Wij doen dat niet alleen door middel van algemene bijeenkomsten maar ook veel door middel van in-house workshops.

Die persoonlijke voorlichting is voor ons vanzelfsprekend en zien wij als service. Zo leert de klant Infense beter kennen en wij natuurlijk ook de klant en diens behoefte.

Wij hopen vervolgens op een zo optimaal mogelijke inschrijving op de aanbesteding en op een perfecte start, en vervolgens realisatie van bouwprojecten, of het nu ‘klassieke’ opdrachten zijn of projecten waarop de UAV-gc van toepassing zijn.

UAV-gc

Zeker ook tijdens de uitvoering van een UAV-gc project is een geschil nog te vermijden. Dat vergt alleen wel slim en tactisch bewegen op basis van een juridische analyse.

Die analyse bieden wij, inclusief een voorstel hoe binnen de context van de UAV-gc te bewegen. De tactiek is gericht op het concrete belang van

110 cobouw

MAG_P110_MAG-15-11VIJ-2016_001 110

9-11-2016 11:24:06

Het team van Infense Advocaten.

de klant: de stip op de horizon. Met de klant wordt dat strategische doel vastgesteld, en vervolgens de tactiek bepaald en uitgevoerd.

Wat betreft de UAV-gc wordt de klant op deze manier al doende beter bekend met een mooi en flexibel contractmodel. Want dat is de UAV-gc! Het doel van de UAV-gc is inspirerend: het bieden van legio mogelijkheden aan aannemers om meer inventiviteit te kunnen bieden, zodat opdrachtgevers meer uit de markt kunnen halen.

Het is de uitdaging om partijen zo ver te krijgen dat zij de UAV-gc ook zo toepassen dat dat oorspronkelijke doel wordt gerealiseerd. Het is aan de opdrachtgever om zich terug te trekken en de drang om de ontwerpdocumenten tot in detail te willen beoordelen te negeren.

Vervolgens is het aan de aannemer

om de positie die dan open ligt voor beide partijen optimaal te gebruiken.

Schort er dan niets aan de UAV-gc?

Ja, wel degelijk. Ruim tien jaar UAV-gc heeft aan het licht gebracht dat het optimum nog niet is bereikt.

Zo is de systematiek van risicoverdeling onvoldoende evenwichtig.

Dit is een vaak gehoord standpunt van de aannemers; een standpunt dat wij delen. Daarnaast kan het, wij stipten dat al aan, administratief ook wel een tandje minder.

Gelukkig wordt op dit moment gewerkt aan een update van de UAV-gc. Verschijnt de update, dan is Infense weer aan zet: kennisdeling met de klant.

HET TEAM VAN INFENSE Arjan ter Mors Antoine Broesterhuizen Liesbeth Haverkort Joost van de Wetering Sjoerd Schouten Manfred Fokkema Myrna Greven Rick van Cooten Erik Plas Wendy Groen Leonie Evers Marloes Rozendom

‘Infense

feliciteert alle aannemers met de notering in de jaarlijkse ranking van Cobouw50!’

Graag maken wij kennis met u!

111 cobouw

MAG_P111_MAG-15-11VIJ-2016_001 111

9-11-2016 11:24:09

Vakmanschap en kwaliteit tot in het kleinste detail M.J. de Nijs en Zonen Warmenhuizen 0226 - 39 70 00 info@denijs.nl www.denijs.nl www.fsc.org FSC®C031342

®

ONTWIKKELING - BOUWEN - ONDERHOUD

Betrokken bouwers HSB

MAG_P112_MAG-15-11VIJ-2016 112

Slobbeland 10

1131 AB Volendam

0299-398900

www.hsb-volendam.nl

9-11-2016 11:23:46

Gent

Knokke

Antwerpen

Leiden (NL)

Brussel

Gent

VERHUUR

Antwerpen

VERHUUR

Type 15 ton

Type 40 ton

Brussel

VERHUUR

Type 10 ton

STUT- EN SCHORINGSWERKEN Stabil bvba - Astridlaan 17 - B-8760 Meulebeke - +32 51 48 08 30 - stabil@stabil.be

www.stabil.be

MAG_P113_MAG-15-11VIJ-2016 V1_STABIL_ADV_01.indd 3 113

9-11-2016 11:23:46 4/10/16 13:47

COLOFON Cobouw 50 is een jaarlijkse uitgave van Cobouw. De rangschikking op jaaromzet is tot stand gekomen in samenwerking met PwC. De cijfers zijn gebaseerd op jaarverslagen en andere openbare bronnen. Aan de Cobouw 50 kunnen geen rechten worden ontleend.

ADVERTEERDERS Advertentie-index Naam

Pagina

ABN AMRO Bank n.v.

14

Boels Verhuur b.v.

26

Bosch Beton

115

Hoofdredacteur Boudewijn Warbroek

Burgland Bouw b.v.

70, 81

De RuwBouw Groep

2

Uitgever NIna Nannini

Dijkstra Draisma Bouwgroep

Redactionele coรถrdinatie Joost Zwaga

ENVO-FIX b.v.

3

Heijltjes Advocaten

4

HSB Volendam b.v.

112

Infense Advocaten

110

Redactionele productie en vormgeving Nienke Abma, Nanda van Dijk, Caroline Kruit (coรถrdinatie productie), Patty van der Sar, Ingrid de Zwart-Schaap, Hans de Jong (coรถrdinatie vormgeving) Tekst Marc Doodeman, Marion de Graaff, Jeroen Kreule, Caroline Kruit, Armand Landman, Peter de Lange, Boudewijn Warbroek, Tijdo van der Zee, Joost Zwaga Fotografie Jeroen Appels/Van Assendelft, Fotopersbureau Dijkstra, Guido Benschop, Binne-Louw Katsma Verkoopleider Maciek Piasecki Media-exploitatie Jetvertising Basis ontwerp PotatoPixels.com, Ykeswerk.nl, Caroline Kruit (logo Cobouw50) Druk Wilco

Vragen of opmerkingen Inhoudelijk, redactie: cobouw@cobouw.nl (070 304 67 99).

Overig: Vakmedianet klantenservice (088 584 08 88) Cobouw is een uitgave van Vakmedianet

Dura Vermeer Groep

NEN Nederland M.J. de Nijs en Zonen b.v.

Plaka Nederland

100 38

98 112 3

ReVaBo

76

Reynaers b.v.

54

Savantis

79, 100

Sprangers Bouwbedrijf

116

Stabil b.v.b.a.

113

TecLine International b.v.

86

TWW

46

Ubbink b.v.

78

Van Dorp Installaties b.v.

Van den Pol Electrotechniek b.v.

VBI Verkoop Maatschappij b.v.

Voortman Staalbouw b.v.

60, 104 70 8, 82 106

Partners Cobouw50 Event ABN AMRO De RuwBouwGroep Heijltjes Advocaten Savantis Van den Pol Elektrotechniek

114 cobouw

MAG_P114_MAG-15-11VIJ-2016 114

9-11-2016 11:20:06

SPORTS CENTRE HENGELO Keerwanden met antraciete coating bij de entree naar het FBK-stadion en het trainingscomplex van FC Twente.

WWW.KEERWAND.NL

Onze stille kracht Bouwen. Daar ligt onze passie. Van niets iets maken. Samen werken aan projecten waar men dagelijks mee in aanraking komt.

Soms bewust, maar meestal onbewust.

Dรกt is onze stille kracht.

Glad afgewerkte keerwanden van de hoogste kwaliteit. U krijgt ze direct uit voorraad geleverd met 15 jaar fabrieksgarantie. Neem contact op voor een vrijblijvend 3D-ontwerp.

Uw bouwproject krijgt de aandacht die het verdient, van plan tot en met plaatsing.

Dรกt is complete ontzorging.

Wesselseweg 132 3774 RL Kootwijkerbroek

BoschBeton_Cobouw50_210x297.indd 1

T 0342-441050

E info@keerwand.nl

03-11-16 16:29

Gebouwen die waardering oogsten...

SPRANGERS Bouwbedrijf is gespecialiseerd in nieuwbouw, verbouw en renovatie.

Realiseert zowel reguliere als innovatieve, utilitaire projecten en woningbouw-projecten.

Onze gekwaliďŹ ceerde medewerkers leveren topprestaties in heel Nederland.

Resulterend in kwalitatief hoogwaardige, duurzame gebouwen die alom waardering oogsten. Zelf blijven we nuchter, met beide benen op de steiger, gestaag doorbouwen aan onze reputatie.

Breda Delft Terneuzen Amsterdam www.sprangers.nl