Cobouw special aardbevingen by Cobouw Specials

Woensdag 5 oktober 2016 / nummer 102 160ste jaargang. Vakmedianet, Postbus 16262, 2500 BG Den Haag

Special interview pagina 7 Hoe houd je in het Groningse aardbevingsgebied het cultureel erfgoed overeind zonder dit onnodig aan te tasten. Een gesprek met Merijn Wienk.

Ook de scholen in Groningen zijn niet ontsnapt aan de aardbevingen. Tijd voor een stevige aanpak. Jaap Sprokholt van VIIA geeft een kijkje achter de schermen.

reportage pagina 17 Doel van het programma Elk dorp een duurzaam dak is het realiseren van duurzame ontmoetingsplekken. Twee wijken en elf dorpen hebben de primeur.

bouwfoto pagina 10 en 11 Onlangs is een oude woning opgetild en teruggezet op een nieuwe fundering. Een sterk staaltje van techniek.

Aardbevingen

RGB: Blauw: R74/G150/B205 Groen: R199/G214/B205 Oranje: R235/G107/B74 CMYK: Blauw: c70/m30 Groen: c30/y70 Oranje: m70/y70

reportage pagina 13

De Trilling Bestendige Fundering Wat is de Trilling Bestendige Fundering? De “Trilling Bestendige Fundering” is een evenwichtsplaatfundering op basis van het materiaal ‘Trilling Absorberend Schuimbeton’. De fundering is opgebouwd uit meerdere lagen schuimbeton en voorzien van een constructieve druklaag van normaal beton. Een plaatfundering is zoals men dit noemt een fundering op staal. Een funderingsprincipe waarbij geen heipalen benodigd zijn/worden toegepast. De schuimbeton welke wordt toegepast is “Trilling Absorberend Schuimbeton” (T.A.S.). Dit is een speciaal ontwikkelde variant op het reguliere schuimbeton, waarbij het materiaal door aanpassingen en toevoeging(en) van de grond- en hulpstoffen andere eigenschappen verkrijgt. De speciale samenstelling heeft o.a. als aanvullende eigenschap dat het materiaal een dempende werking verkrijgt, waarbij het trillingen absorbeert/opneemt. Verder vertoont het T.A.S. een grotere stijfheid waardoor er geen scheurvorming ontstaat ook niet wanneer het materiaal (veelvuldig) aan trillingen wordt blootgesteld.

Aangetaste kwaaitaal-vloer

Herstelde kwaaitaal-vloer

Het principe van de trilling bestendige fundering is er op gebaseerd dat energie (trillingen) vanuit de ondergrond door de funderingsconstructie worden opgenomen, met als gevolg dat de trillingen van de aardbevingen op de grens van de ondergrond en het gebouw worden gereduceerd. Hierdoor zal de (bovenbouw-)constructie minder worden blootgesteld aan de energie (trillingen) van de aardbevingen. Waarom de Trilling Bestendige Fundering? • Energie van aardbevingen wordt door speciale “Trilling Absorberend Schuimbeton” geabsorbeerd; • Minder belastingen van de aardbevingen op de woningen en gebouwen; • Minder schade aan woningen en gebouwen en een aardbevingsveilige woonomgeving; • Tevens een hoge isolatiewaarde. Toepassingen Trilling Bestendige Fundering • Bij nieuwbouw woningen; • Opvullen van bestaande kruipruimten; • Bij vloerherstel / vervangen houten begane grondvloer; • Bij herstel Kwaaitaal-vloeren.

Vloerherstel met T.A.S.

050 - 211 19 09 info@nederboom.nl www.nederboom.nl

8 wisselwoningen te Loppersum

Trilling Bestendige Funderingen te Loppersum

Aardbevingsbestendige producten Robuust Goedgekeurd en veilig Hilti. Outperform. Outlast.

Of het nu gaat om nieuwbouw of versterken van bestaande constructies, Hilti is uw partner. Als globale speler in de bevestigingswereld denkt Hilti actief mee in alle fasen van het bouwproces. Zowel bouwkundig, installatietechnisch als op het gebied van brandwerende doorvoeringen. Ook in de uitvoering biedt Hilti ondersteuning. Hilti heeft innovatieve

Hilti. Outperform. Outlast.

en gecertiﬁceerde oplossingen om aardbevingsbestendig te bouwen met verankeringen, brandwerende afdichtingen en montagesystemen voor installatietechniek. Met Hilti Proﬁs ontwerpsoftware kunt u uw verankeringen en installaties seismisch doorrekenen. Van alle producten zijn BIM objecten beschikbaar. Voor meer informatie kijk op www.hilti.nl.

Hilti Aardbevingsbestendige Ankersystemen Extreem getest. Goedgekeurd. • Comleet gamma aan C1 en C2 gecertiﬁceerde verankeringen • Metalen ankers, lijmankers en wapeningsverbindingen

Hilti Systemen voor Installatietechniek Uw installatie veilig tijdens een aardbeving • MQS range voor seismische toepassingen • Schoren in langs -en dwarsrichting houden de installatie in bedwang • Speciale connectoren voor schoren

Hilti Brandwerende Afdichtingen Getest op de zwaarste aardbevingscondities • Standaard producten voor gangbaar werk • Oplossingen voor lastige posities • Flexibele plossingen voor wisselende samenstelling van de kabeldoorvoering

Hilti Design Software Kwaliﬁcieer uw ontwerp voor aardbevingen • Hilti PROFIS software voor ankers, wapening, en installatietechniek • BIM objecten van alle producten • Dienstverlerning t.b. v. modellering

Hilti Nederland BV I Leeuwenhoekstraat 4 I 2652 XL Berkel en Rodenrijs I T 010 - 519 11 11 I F 010 - 519 11 99 I www.hilti.nl

Veilig dak boven je hoofd

n Groningen is in de afgelopen jaren pijnlijk duidelijk geworden, dat de mens meer van deze planeet vraagt dan verstandig is. Natuurlijk is het prachtig dat we gas kunnen winnen – ook om er de rijkskas mee te spekken – maar tegen welke prijs? De veiligheid van onze kinderen, van onze toekomst? Schuddende schoorstenen en krakende monumenten: het is een nieuwe praktijk waarmee Groningers moeten leren leven. Of in ieder geval een oplossing voor moeten vinden. En natuurlijk zijn die er: vooral technische oplossingen. Voor nu werken die heel goed, bijvoorbeeld om de kinderen een nieuw en veilig schooldak boven hun hoofd te geven. Er komen ook subsidies vrij, om die scholen meteen te verduurzamen. Initiatieven als ‘Elk dorp een duurzaam dak’ zorgen ervoor dat de mensen in het aardbevingsgebied weer een veilig gevoel krijgen, een gevoel van thuis. Veel bedrijven zijn inmiddels actief in de regio om gebouwen te versterken, opnieuw te funderen of te vervangen. Op basis van geïmporteerde technieken of doorontwikkelde kennis op het gebied van trillingen, maken zij veel panden weer tot een veilige haven. In Groningen heeft bouwen een grote maatschappelijke relevantie, ongeacht het project. Deze Cobouw Special is daarom ook zeker bedoeld om even stil te staan bij de waarde van een veilig huis, een beschermend dak boven je hoofd. Waar je ook woont. Caroline Kruit, Uitgever Customer Media c.kruit@bimmedia.nl

Omslag

aardbevi ngen

Cobouw Special Woensdag 5 oktober 2016

Inhoud 5 Seismisch ontwerp voor Groningse constructies

/ Tosca Vissers 7 Ultieme vorm van maatwerk / Anka van Voorthuijsen 9 Aardbevingssensor maakt liften veilig / Edo Beerda

10 Bouwfoto herstelwerkzaamheden in Groningen 12 Van geluidstrillingen naar aardtrillingen / Pieter de Mos 13 Via versterking en vernieuwing naar veiligheid / Paul Poley 14 Trillingsbestendig funderen 14 Risico's beperken en panden verduurzamen / Pieter de Mos 15 Eenvoudige oplossing voor een lastig probleem / Pieter de Mos 16 Flexibele fundering maakt gebouwen bevingsbestendig / Yvonne Ton 17 Elk dorp een duurzaam dak / Jeroen Kreule 18 Veilige constructies bij aardbevingen / Marion de Graaf 19 Groningse aardbevingen leveren ingenieurs werk op / Peter de Lange

Colofon De inhoud van deze special valt onder verantwoordelijkheid van de uitgever. Klantenservice (070) 3046777 Redactie telefoon (070) 3046700 Postbus 16262, 2500 BG Den Haag Internet www.cobouw.nl E-mail specials@cobouw.nl Hoofdredacteur Boudewijn Warbroek Uitgever Caroline Kruit Eindredactie, coördinatie en vormgeving Nienke Abma, Nanda van Dijk, Patty van der Sar en Ingrid de Zwart-Schaap Medewerkers Edo Beerda, Marion de Graaf, Jeroen Kreule, Peter de Lange, Pieter de Mos, Yvonne Ton, Tosca Vissers en Anka van Voorthuijsen Vormgeving Hans de Jong

Het gevoel dat de bodem letterlijk onder je voeten wegtrilt. Dat gevoel moeten veel Groningers hebben gehad toen zij voor het eerst een aardbeving meemaakten. Metingen laten zien dat de bevingen elk jaar variëren in plek en hevigheid. Het beeld van de cover levert weliswaar een abstract beeld van golven en risicogebieden, maar is wel degelijk gebaseerd op gegevens over de eerste helft van dit jaar (cijfers en kaart van het KNMI, via RTV Noord). Het is nu zaak om de bewegingen goed te monitoren, zodat erop kan worden geanticipeerd. Daarbij valt veel te leren van landen als bijvoorbeeld Japan en Italië, waar aardbevingsgevaar al langer een factor is om rekening mee te houden, zo ook te lezen in deze Cobouw Special. Beeld: Andrii Stepaniuk/Ingo Menhard via Shutterstock

Abonnementen: wijzigingen, klachten bezorging en opgave nieuwe abonnees: Klantenservice: (070) 3046777. Jaarabonnement binnenland € 775,- (excl. btw). Overnemen artikelen: voor het overnemen van (een gedeelte van) artikelen uit deze uitgave dient men zich te wenden tot de uitgever. Op alle artikelen in Cobouw of op Cobouw.nl berust auteursrecht. Auteursrechtelijk beschermde werken mogen niet elders openbaar gemaakt worden, gearchiveerd worden of verveelvoudigd worden zonder schriftelijke toestemming van de hoofdredacteur of de uitgever. Indien bij gebruik van artikelen van dagblad Cobouw en/of Cobouw.nl niet is voldaan aan bovenstaande, is Cobouw gerechtigd hiervoor schadevergoeding te claimen. RGB: Blauw: R74/G150/B205 Groen: R199/G214/B205 Oranje: R235/G107/B74 CMYK: Blauw: c70/m30 Groen: c30/y70 Oranje: m70/y70

Innovatieve opleiding:

Aardbevingsbestendig ontwerpen en herstellen De gaswinning in Groningen veroorzaakt aardbevingen. Huizen, gebouwen, wegen, bruggen, dijken en kunstwerken raken beschadigd, waarbij ook veiligheidsvraagstukken kunnen ontstaan. Hierdoor is er behoefte aan nieuwe kennis en kunde in aardbevingsbestendige bouw en aan goed geschoolde professionals die snel aan de slag kunnen met nieuwe praktijkoplossingen. Zo zijn er ook de nodige uitdagingen op constructief terrein, die snel en veilig kunnen worden toegepast. De Betonvereniging en EPI-kenniscentrum hebben, in samenwerking met kenniscentra en toonaangevende experts, de opleiding ‘Aardbevingsbestendig ontwerpen en herstellen’ ontwikkeld. Een nieuwe opleiding die ingaat op de bouwen geotechnische facetten van deze omvangrijke bouwopgave in Noord-Nederland. Peter Hoes, opleidingscoördinator van de Betonvereniging: “Wij bieden deelnemers een combinatie aan van nieuwe theoretische kennis en praktische vaardigheden voor versterking van bestaande bouwen kunstwerken. Denk aan kennis van dynamica, bouwmaterialen, modelleringssystemen en rekenvoorbeelden, maar ook aan de eurocode 8 voor aardbevingen en de nieuwe NPR 9998”,

zo licht hij de opleiding toe. De opleiding is bedoeld voor constructief ontwerpers, constructeurs, toezichthouders, adviseurs, geo-technici en anderen die te maken hebben met de aardbevingsproblematiek. “Vanuit EPI-kenniscentrum merken wij ook dat het koppelen van expertise van verschillende (kennis) organisaties een goede manier is om tot nieuwe inzichten in het aardbevingsbestendig bouwen te komen”, legt Jeroen Rijnhart uit. Hij leidt sinds 2014 EPI-kenniscentrum, een opleidingscentrum voor aardbevingsbestendig bouwen met focus op kennisdeling. Hoewel de precieze omvang van de aardbevingsklus moeilijk te voorspellen is, zullen huizen en gebouwen hoe dan ook hersteld en aardbevingsbestendig gemaakt moeten worden. Als je hier toch mee aan de slag gaat, maak ze dan tegelijkertijd energiezuiniger en levensloopbestendig. “Daar liggen echte innovatiekansen voor de bouwbranche in Noord-Nederland”, aldus Jeroen Rijnhart. Lees meer over ‘Aardbevingsbestendig ontwerpen en herstellen’ via de Betonvereniging en EPI-kenniscentrum. Over Betonvereniging De Betonvereniging is de bindende factor tussen overheden, bouwers, adviseurs en kennisinstituten als het gaat om het materiaal beton. Hét netwerk van professionals op alle niveaus, met als doel betonkennis over te dragen. Daarvoor organiseert de Betonvereniging bijeenkomsten en technische praktijkopleidingen op mbo, hbo en masterniveau, alsook de jaarlijkse Betondag in november.

Over EPI-kenniscentrum Alfa-college, Hanzehogeschool Groningen en de Rijksuniversiteit Groningen hebben hun krachten gebundeld in EPI-kenniscentrum: een kennis- en praktijkcentrum op het gebied van ondergrond en aardbevingsbestendige bouw. Dit gebeurt via educatie (E), praktijk (P) en innovatie (I), die samen nieuwe kennisontwikkeling en toepassing ervan in de praktijk mogelijk maken. Dit doet EPI-kenniscentrum samen met betrokken marktpartijen.

SPECIALIST OP HET GEBIED VAN AARDBEVINGEN Fugro adviseert en ontwerpt wereldwijd funderingen van constructies in aardbevingsgevoelige gebieden. Wij verbinden gedegen kennis van de Nederlandse ondergrond met state-of-the-art kennis van aardbevingsbestendig ontwerpen. Fugro GeoServices B.V. Info@fugro.nl www.fugro.nl

Ad_130x190.indd 1

25-08-16 13:07

aardbevi ngen

Cobouw Special Woensdag 5 oktober 2016

BEDRIJFSPROFIEL De Groningse aardbevingen vragen om een nieuwe benadering van een funderingsontwerp. Deze ontwerpen moeten ook voldoen aan de NPR9998 beoordeling van de constructieve veiligheid van een gebouw bij nieuwbouw, verbouw en afkeuren / Tosca Vissers

Seismisch ontwerp voor Groningse constructies E

ffecten van aardbevingen zijn een nieuwe uitdaging voor onze dagelijkse adviespraktijk, aldus Remmelt Mastebroek, senior geo-consultant bij Fugro GeoServices. “De belasting op een fundering komt nu ook van onderen en wordt sterk beïnvloed door de lokale ondergrond.” Het winnen van aardgas uit het Groningse gasveld leidt tot bodemdaling en aardbevingen. Om de stabiliteit van onderen bovengrondse objecten zoveel mogelijk te kunnen waarborgen, is het nodig om de eigenschappen van de ondergrond, de seismische belasting en mogelijke faalmechanismen van de ondergrond in kaart te brengen. In een groot gedeelte van de provincie Groningen beïnvloedt de aanwezigheid van

“

Voor Nederland zijn aardbevingen een nieuw vakgebied

ondiepe slappe holocene afzettingen de aardbevingsbeweging. In Europa gelden richtlijnen voor aardbevingsbestendig bouwen. Elk Europees land moet een eigen aanvulling op deze richtlijn maken. Nederland werkt sinds 2015 aan deze aanvulling. Een eerste versie van de richtlijn staat in de Nederlandse Praktijkrichtlijn (NPR). “De gaswinning in Groningen veroorzaakt lage magnitude aardbevingen met relatief hoge versnellingen op het maaiveld”, legt Mastebroek uit. “Het is daarom nodig om nieuwe en bestaande constructies aardbevingsbestendig te maken.” Binnen het invloedsgebied van de aardbevingen moeten nieuwe gebouwen voldoen aan een aardbevingsbestendig ontwerp dat een aardbeving aankan met een sterkte van magnitude 5 op de schaal van Richter.

Locatiespecifieke response analyse In Groningen onderzoekt Fugro de invloed van de ondiepe bodem op het seismisch ontwerp van constructies in de regio. Voor bouwprojecten in aardbevingsgebieden maakt het ingenieursbureau bij voorkeur een site response analyse. Mastebroek: “Hierin staat onder meer de ontwikkeling van dynamische funderingsstijfheden en dempingseigenschappen centraal, waarmee bij het nieuwbouw- of versterkingsproject rekening moet worden gehouden.” De resultaten uit deze analyse kunnen worden gebruikt in een gedetailleerd, constructief model om het grondfunderingssysteem te beschrijven en om de verwekingsgevoeligheid van de ondergrond te bepalen. Uitvoeren van een locatiespecifieke response analyse in plaats van het toepassen van een response spectrum aan het maaiveld, zoals die in de NPR 9998 is vastgesteld, leidt vaak tot toepassing van kortere palen of een minder zware constructie. “Het elastisch response spectrum geeft aan welke impact verschillende frequenties van een aardbevingssignaal hebben op de constructie van een gebouw”, legt Mastebroek uit. Elk aardbevingssignaal bestaat uit vele signalen met elk een eigen frequentieverdeling. Deze verdeling kan in een grafiek worden uitgezet, waar dan het response spectrum in staat. Op de horizontale as staat de frequentie en op de verticale as de vermenigvuldigingsfactor van de piekgrondversnelling (PGA) waarmee de constructeur de aardbevingsbelasting op een gebouw kan bepalen. De NPR geeft tamelijk generieke cijfers hierover en biedt aanknopingspunten om de invloed van de lokale ondergrond beter te beschouwen.

Lokaal bodemonderzoek Bij een response analyse worden op basis van lokaal bodemonderzoek de bodemomstandigheden in kaart gebracht die nodig zijn om een

Richtlijn Aardbevingsbestendig bouwen

De NEN heeft de Nederlandse Praktijkrichtlijn (NPR) voor aardbevingsbestendig bouwen ontwikkeld, omdat Nederland nog geen ervaring had met aardbevingsbestendig bouwen. De NPR, die in december 2015 door NEN is gepubliceerd, is een hulpmiddel bij bepaling of nieuwe of bestaande gebouwen in Nederland bestand zijn tegen aardbevingen. De definitieve versie van de richtlijn wordt in 2016 aangewezen in de Regeling bouwbesluit. Vanaf dat moment is NPR 9998 verplicht. Deze NPR voor aardbevingsbestendige gebouwen sluit aan op Eurocode 8 (NEN-EN 1998-reeks) ‘Ontwerp en berekening van aardbevingsbestendige constructies.’ Deze Eurocode is een zesdelige Europese normenreeks die de veiligheidsbepalingen van constructieve veiligheid bij aardbevingen geeft. (Bron: NEN.nl, 2016)

Vergelijking van het response spectrum voor een locatie: Conform NPR9998 (zwarte lijn), volgens een locatiespecifieke analyse (exclusief de fundering: rode lijn en inclusief de fundering op palen: groene lijn).

response spectrum te maken. Dat is zeker nuttig voor gebouwen in een kritische situatie dan wel voor gebouwen waaraan economische en maatschappelijke waarde worden toegekend. De ondergrond is overal verschillend. Vandaar dat het verstandig is, en in veel gevallen ook economisch aantrekkelijk, om een locatiespecifieke response analyse uit te voeren. Hiermee kan namelijk veel beter

worden bepaald welke aanpassingen nodig zijn in verband met de mogelijke aardbevingen. Een voorbeeld is te zien in het kader, waarbij het spectrum uit de NPR is weergegeven alsmede het spectrum dat is gebaseerd op een locatie specifieke analyse. “Met een locatie specifieke response analyse kan door de financieel betrokken partijen geld worden bespaard”, zegt Mastebroek.

Internationaal netwerk Fugro is een geotechnisch onderzoeksbureau en analyseert onder meer de invloed van aardbevingen op funderingen en constructies. Fugro heeft een internationaal netwerk met erkende experts op het gebied van seismische geologie, seismologie, geo-consultancy en geofysica. Opdrachtgevers van Fugro komen met de vraag of er een funderingsontwerp voor een gebouw gemaakt kan worden dat voldoet aan de NPR. “Voor Nederland zijn aardbevingen een nieuw vakgebied. We werken daarom intensief samen met onze collega’s in Istanbul, die al tientallen jaren met aardbevingsvraagstukken te maken hebben”, zegt Mastebroek. Fugro is bedreven in het analyseren van hoe een aardbeving constructies en de ondergrond beïnvloedt. Hiervoor hebben zij gereedschappen en vaardigheden ontwikkeld om geavanceerde numerieke analyses uit te voeren met gekalibreerde en gevalideerde modellen. “Het efficiënt en betrouwbaar analyseren van een seismische belasting stelt ons in staat om ontwerpen te optimaliseren en tot economische oplossingen te komen”, vertelt Mastebroek. Om een goed beeld van de eigenschappen van de ondergrond en van de risico’s te krijgen, is het daarom in veel gevallen waardevol om een locatiespecifieke response analyse uit te voeren.

Geotechnisch onderzoeksbureau Fugro analyseert onder meer de invloed van aardbevingen op funderingen en constructies.

Funderingsherstel en meer

Funderingsproblemen komen steeds vaker voor. Ook in Nederland. Door gebreken aan de fundering en als gevolg van verandering in de bodemstructuur treedt scheurvorming op in metselwerk of gevels. Pudelko Vijzel- en Funderingstechniek heeft een techniek ontwikkeld die voorgoed korte metten maakt met deze problemen. De firma heeft daarnaast een eigen paalsysteem ontwikkeld op basis van Polymeerbeton dat zelfs trillingen en schokken kan opvangen. We gaan in gesprek met Oskar Pudelko. Al meer dan twintig jaar heeft de techniek van Pudelko zich bewezen in het buitenland. “Sinds enige tijd zijn we ook op grote schaal actief in Nederland, niet in de laatste plaats ingegeven door de funderingsproblemen in Groningen”, begint Oskar. “Maar ook in andere delen van ons land hebben we reeds op diverse funderingsvraagstukken een antwoord kunnen geven. Zo hebben we recent 85 nieuwe Drukpalen aangebracht onder de Urbanus Kerk in Bovenkerk, gemeente Amstelveen. Op dit moment zijn we bezig met het aanbrengen van 181 Drukpalen onder de Onze Lieve Vrouw Geboorte Kerk in Berkel en Rodenrijs, maar ook in Amsterdam en Rotterdam hebben we eeuwenoude panden ‘veilig gesteld’ en al dan niet rechtgezet. Daarnaast worden we ingeschakeld om bouwfouten te verhelpen, van het verplaatsen van een kelder tot het opvijzelen van balkons of een complete woning om een extra ‘verdieping’ te creëren.”

meerdere vijzels kan aansturen tot maximaal duizend stuks. Iedere vijzel weet wanneer hij moet meewerken om te zorgen dat een gebouw veilig en zonder scheuren wordt rechtgezet.” De basis van het paaldruksysteem wordt gevormd door een combinatie van een computergestuurd hydraulisch systeem met de segmentdrukpalen. Oskar: “De techniek is in samenwerking met TNO, Hogeschool Eindhoven en de TU/e ontwikkeld en bestaat uit een vijzel en een paaldruksysteem dat met behulp van sensoren continu de kracht en verplaatsing registreert. Aan de hand hiervan wordt de draagkracht en de diepte van de paal gerelateerd, alsmede de sondering per paal. Zo kunnen we ook honderd procent garantie geven en eventueel op een later moment – als door trillingen en aardschokken wijzigingen in de bodemstructuur zijn opgetreden – opnieuw deze exercitie herhalen.”

MASTERCONTROLESYSTEEM Pudelko lost funderingsproblemen op door eerst een gebouw opnieuw te funderen, recht te zetten of op te toppen met het unieke Pudelko Systeem. Oskar: “Het opvijzelen gebeurt met ons hefsysteem, een mastercontrolesysteem dat

PAALDRUKSYSTEEM Pudelko heeft ook een eigen ontwikkeld paaldruksysteem in huis, gebaseerd op een polymeerbeton. “De zogeheten Pudelko Segmentdrukpaal (PS Paal) is een gesegmenteerde paal die wordt gekoppeld met een conische male – female

verbinding”, zegt Oskar. “De conische male - female verbinding kan afhankelijk van de toepassing ook nog eens worden uitgevoerd met een lijmverbinding. Deze is leverbaar in vier verschillende maten: rond 100 mm – 160 mm – 220 mm en 270 mm. Het voordeel ten opzichte van een stalen buis is dat je per uur veel meer meters kunt wegdrukken. Je hoeft bovendien niet te lassen/slijpen/vullen. Andere voordelen van de PS Paal zijn dat het geen water opneemt, chemisch bestendig is en gebaseerd is op natuurlijke materialen. De prefab palen zijn slechts 47 centimeter lang en zodoende ideaal voor funderen op moeilijke, binnenstedelijke locaties.”

Pudelko blijft zijn technieken en paalsystemen voortdurend doorontwikkelen. “Binnenkort zal ook de schokabsorptiepaal beschikbaar komen”, verklapt Oskar. “De tests zijn inmiddels succesvol afgerond. Dankzij oplegrubbers en Fibs kan het gebouw schokken opvangen en tien centimeter rond de palen bewegen. Trillingen veroorzaakt door bijvoorbeeld vrachtwagen, worden tot zestig procent verminderd.” De komende jaren liggen er enorme kansen op de markt voor funderingswerken en funderingsherstel. Hij moedigt bedrijven dan ook aan om met zijn systemen te gaan werken. Voor opleidingen kan gezorgd worden.

Aardbevingsbestendiger metselwerk met Remix ER®-mortels

Hoogbouwproject Zonnelaan Groningen De nieuwe generatie Remix ER® (Earthquake Resistance) mortels vormt een bijzonder sterke verbinding tussen de metselstenen met een superieure hechting om losraken van de stenen zoveel mogelijk te voorkomen. Kijk voor meer info over de producten en systemen op www.mapei.nl of neem contact op met Jos van der Hoeven Tel. 06-53698874 E-mail j.vanderhoeven@mapei.nl

• • • •

Superieure hechting Goed verwerkbaar Hoog stapeltempo Uitbloeiingsarm (UA) ter voorkoming van witte (kalk)uitslag.

Leverbaar als metselmortel, doorstrijkmortel en dunbedmortel.

MAPEI werkt nauw samen met alle partijen in de bouw

Tel. 0599 - 287 360

www.remix.nl

aardbevi ngen

Cobouw Special Woensdag 5 oktober 2016

INTERVIEW Hoe houd je het cultureel erfgoed in een aardbevingsgebied overeind. Er zijn meer wegen die naar Rome leiden, maar de monumentale waarden mogen niet worden aangetast / Anka van Voorthuijsen

Ultieme vorm van maatwerk Cultureel Erfgoed, Nationaal Coördinator Groningen, Libau, Stichting Oude Groninger kerken, NAM, Arup.) Wienk: “Je kunt het maar één keer fout doen. Alles wat je aan authentieke waarde kwijt raakt, krijg je nooit meer terug.” Welke maatregel je ook kiest, die zorgt ervoor dat bewoners en gebruikers na een zware beving veilig naar buiten kunnen. “Maar het gebouw raakt daarbij total-loss. Dat erfgoed raak je dus wél kwijt. Bedroevend dat onze huidige norm (NPR 9998-2015) eigenlijk geen adequate oplossing biedt voor het erfgoed. Als geld geen rol speelt en je wilt onze monumenten echt beschermen, dan moet je stoer zijn en die gaskraan dichtdraaien.”

Inspecties en monitoring

De provicie Groningen is uniek door de authentieke bebouwing in samenhang met eeuwenoud cultuurlandschap. Foto: Rik de Groot

o’n 1500 monumenten in de provincie Groningen zijn beschadigd door aardbevingen. Hoe ernstig, dat is alleen te ontdekken door elk gebouw uitgebreid ‘door de mangel te halen’. Datzelfde geldt voor de beste aanpak: die verschilt van object tot object, het gaat om maatwerk. Een gesprek met Merijn Wienk, adviseur bij Libau in Groningen.

Hij woont zelf in een prachtige jugendstil villa in Bellingwolde. Hoge stucplafonds, fraaie details, rijk geornamenteerd. Zijn woonplaats ligt buiten het bevingsgebied en heeft (“voor zover nu bekend” zegt Merijn Wienk er direct bij), geen bevingsschade opgelopen. “Maar als mijn huis in Loppersum zou staan, dan zou ik het niet weten. Alleen de schade herstellen of ook versterken? Een duivels dilemma. Ik zou liever niet in zo’n harnas willen. Kom nou, dan ben ik die mooie plafonds en veel authentieke details kwijt. Dan is het misschien wel veilig om te wonen, maar het ziet er niet meer uit.”

Middeleeuwse kerkjes Hoe ga je om met de naar schatting 1500 Groningse Rijksmonumenten die door de aardbevingen wél beschadigd zijn, of beschadigd dreigen te raken? Middeleeuwse kerkjes, kolossale herenboerderijen, rentenierswoningen, pakhuizen, molens: is al dat unieke erfgoed te redden en zo ja, hoe dan? Technisch - en met onbeperkte financiële middelen - is het zondermeer mogelijk om het erfgoed overeind te houden, zegt Wienk.

“

Het middel is soms erger dan de kwaal

“Maar het middel is soms erger dan de kwaal. Versterken betekent ook aantasting. Je kunt eeuwenoud metselwerk best preventief versterken, maar dan raak je wel aan de monumentale waarden.” Groningen heeft véél erfgoed: “Hier zijn de oudste cultuurlandschappen van Nederland en we waren door de landbouw lang een rijke regio. Dat laatste is veranderd en sinds de jaren vijftig is er, ook vanwege de krimp, op het platteland niet veel meer bij gebouwd. Dat betekent dat de context van ons erfgoed nog intact is. Weinig stereotype bedrijvenparken of Vinex-wijken achter geluidsschermen, maar authentieke bebouwing in samenhang met eeuwenoud cultuurlandschap. Dat is een unieke kwaliteit die je in Groningen aantreft.”

Harnas Wat betreft de techniek. De meest eenvoudige manier om welk gebouw dan ook te versterken, is het van een ‘harnas’ te voorzien. Een frame van staal of hout, dat de muren koppelt met het (versterkte) fundament en het dak. Wienk: “Maar wat blijft er bij een kerkje dan over van die eeuwenoude houten vloeren, de lambrisering, het prachtige houtsnijwerk van de vensterbanken met zitbankjes, het kostbare orgel, het originele plafond van papier-maché dat met bladgoud is versierd?” Onder dat kerkje liggen hoogstwaarschijnlijk de fundamenten van een nog ouder kerkje en er zijn grafkelders. De terpen waar die kerkjes op staan, zijn bijna allemaal archeologische monumenten. Wienk: “Als je zulke zware maatregelen neemt en zo’n kerkje 30 of 40 jaar in een harnas zet, dan stort het niet in, maar wat héb je dan?”

Base isolation is nog een mogelijkheid. Onlangs werd een boerderij als proef opgetild en op een nieuwe fundering teruggezet, met schokbrekers tussen gebouw en fundering. Het kan, maar is verhoudingsgewijs kostbaar. “Je raakt de monumentale kelders kwijt en ook het eventuele bodemarchief, de archeologische waarden. Maar de interne afwerkingen blijven intact en het gebouw is bestand tegen de zwaarste bevingen. Beter dan de huidige norm.” Wienk hoopt op een extra variant. “Een monument in optimale staat, kan tegen een stootje. We moeten nu starten met gerichte inspecties en monitoring, investeren in extra onderhoud met aandacht voor de zwakke plekken van een gebouw. Zo’n monument in eigen kracht zetten.” “Het kan allemaal, maar de vraag is natuurlijk hoeveel we met z’n allen willen investeren. Hoeveel waarde hecht je aan het Groningse erfgoed, aan al die immateriële kwaliteiten? Dat is niet alleen een (technische) opgave op gebouwniveau, maar het gaat ook over het versterken van de leefbaarheid en vitaliteit van het gebied. Integraal nadenken over de toekomstbestendigheid, daar zit ’m de crux. Naast bedreiging door aardbevingen is er leegstand als gevolg van krimp. Ook bij monumenten. Laten we vooral goed nadenken voor we op grote schaal de ‘13 in een dozijn’ woningvoorraad versterken. Zeker als er in de buurt een monument dreigt leeg te komen. Wat kunnen we eventueel missen? Wat willen we beslist niet kwijt? Als we de Groningse identiteit niet willen vernachelen, dan moeten we leegstaande monumenten en karakteristieke panden herbestemmen. Programma’s overhevelen. Oppassen met sloop (en vervangende nieuwbouw) van panden in de dorpslinten. Je wilt geen Hoofdstraat als een gebit met gaten of met stifttanden die net de verkeerde kleur hebben.”

Doos-in-doos Een doos-in-doos constructie: technisch geen probleem. “Een houten doos op een stevige fundering is misschien ideaal voor een boerenschuur. In termen van veiligheid en comfort leefbaar. Bij een zware beving stort alles om je heen misschien in, maar jij bent veilig. Maar wat doet zo’n doosconstructie met de akoestiek en belevingswaarde van zo’n oud kerkje? Past er straks nog een kist door het middenpad?”

Supervezels Een state-of-the-art oplossing is het casco versterken met carbon- of andere supervezels. “Van binnen alles kaal halen, wapening ertegenaan en weer stuken. Het ultieme harnas. Maar als je een herenboerderij had met een prachtige (monumentale) afwerking, dan ben je met zo’n aanpak toch weer aan de verliezende hand.” Misschien moet er maar een flink hangslot op de buitendeur van alle monumenten, provoceert Wienk. “Dat is veilig voor de mensen en over 30 jaar zijn de bevingen voorbij kijken we verder.”

Expertise opbouwen Want dat is het grote probleem, benadrukt hij: ‘we’ weten nog zo weinig. Wat de bevingen op de langere duur voor gevolgen zullen hebben. Hoe de Groningse bodem per locatie verschilt, en wat dat betekent voor het gebouw dat erop staat. Misschien blijkt de cumulatie van tientallen lichte bevingen uiteindelijk wel net zo erg als één zware. “We zijn die expertise aan het opbouwen. Begonnen met een kerk, want daar wonen geen mensen. Als je zo’n kerkje door de onderzoeksmangel haalt, komt er steeds nieuwe kennis bij. Het is de ultieme vorm van maatwerk, elk monument is uniek, elke ondergrond is anders, dus het kost erg veel tijd.” Het is belangrijk om veel pilots te doen, vinden alle betrokkenen (onder meer: Rijksdienst voor

Om de aardbevingsbestendige fundering te kunnen aanbrengen, wordt het voorhuis opgetild. Foto: Michiel van Hunen, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

Cobouw50 Magazine editie 2016 verschijnt op 15 november tijdens het Cobouw50 Evenement

magazine Uw advertentie in de juiste context

Winnaar Cobouw Award Toplijsten installatiebedrijven & ingenieursbureaus

THEMA

De jaarlijkse bouwanalyse met de Top 50 grootste bouwers

jong

Redactioneel thema: JONG!

Als sponsor staat u in het middelpunt

evenement Het ultieme netwerkevent met de Top 50 grootste bouwers en entertainment met Cobouw CafĂŠ

COB16S-stopper-tabloid1/1_COB50-050916.indd 1

Voor meer informatie: Jetvertising Rob Koppenol 070-3 99 00 00 rob@jetvertising.nl

05-09-16 07:36

A a rdbevi ngen

Cobouw Special Woensdag 5 oktober 2016

REPORTAGE Aardbevingen voorkomen is onmogelijk, maar je kunt er wel alles aan doen om de schade zoveel mogelijk te beperken. Mitsubishi Elevators doet dat met een lift die aardschokken ziet aankomen en passagiers tijdig laat uitstappen. In Groningen zijn inmiddels de eerste exemplaren operationeel / Edo Beerda

Aardbevingssensor maakt liften veilig M

itsubishi rustte recentelijk een groot datacentrum in het Groningse aardbevingsgebied uit met maar liefst twaalf ‘aardbevingsliften’. Als een speciale sensor seismische activiteiten registreert, worden de liften ofwel stopgezet of hij gaat naar de eerstvolgende verdieping. “Daardoor kunnen zware ongelukken worden voorkomen”, zegt Bram van der Sanden marketing manager bij Mitsubishi Elevator Europe.

“Als een lift niet stopt en met 1,6 meter per seconde uit zijn geleiders rijdt, kunnen passagiers worden gelanceerd in de kooi”, legt Van der Sanden uit. Als de aardbevingsmodule in werking treedt, geeft een vriendelijke stem instructies aan de passagiers wat te doen: rustig blijven en dekking zoeken. Eerder haalde het liftconcern al het nieuws in Nederland met de aankondiging van een lift met toilet en eethoek. Een 1 aprilgrap, bleek later, maar wel een met een serieuze ondertoon. Want in moederland Japan heeft het bedrijf echt dergelijke liften gebouwd. Kennis en expertise die het bedrijf heeft opgebouwd in aardbevingsgevoelige (hoogbouw)steden als Tokyo komen nu ook van pas in Groningen.

Seismologische sensor Op basis van de NEN-EN8177, de richtlijn die beschrijft waaraan een lift moet voldoen bij seismologische activiteit, heeft het concern vijf lifttoepassingen ontwikkeld. Drie daarvan zijn nu – in aangepaste vorm – verkrijgbaar in Nederland. Systemen met een Earthquake Emergency Return system (EER-) met Primary wave sensor (EER-P) en/of Secondary wave sensor (EER-S) hebben een seismologische sensor die is aangesloten op de besturingskast en de liftmotor. Wanneer deze ongewone activiteiten meet in X-, Yof Z-richting, grijpt de besturing in. Bij lichte trillingen stuurt hij de lift naar de eerstvolgende etage en laat de passagiers uit, bij een zware beving zet het systeem de complete lift stil en schakelt zonodig over op een noodstroomvoorziening.

Onderhoud op afstand Er bestaat nog een derde systeem dat is aangesloten op het MIC World (Mitsubushi Information Center). Via dit centrum en via gekoppelde systemen verzorgt Mitsubishi in Japan ook volledig onderhoud op

afstand. In Japan is het door regelgeving verplicht om twaalf keer per jaar onderhoud uit te voeren aan liften. In Nederland is dat gemiddeld een keer per jaar. Mitsubishi Elevators werkt aan een aangepaste versie voor de Nederlandse markt. Het monitoringsysteem helpt de leverancier om het liftsysteem op afstand door te meten. Van de circa 250.000 liften die in Japan in onderhoud zijn, vallen er zo’n 25.000 onder het MIC World Systeem. Ze worden 24 uur per dag gemonitord: voortdurend is er een beeld van het gebruik, de staat van onderhoud en de slijtage. Bij aardbevingen kan het systeem de lift op afstand stilleggen, doormeten op schade en zonodig resetten. Moet er toch een monteur naartoe, dan weet hij vooraf al welke schade is aangericht en welke reserveonderdelen nodig zijn. Van der Sanden: “Daardoor hoeft een liftsysteem maar heel kort stil te liggen en worden onderhoud- of reparatiewerkzaamheden zo efficiënt mogelijk opgelost. Dat scheelt veel kosten en onnodige overlast. Daarnaast heeft dit systeem eraan bijgedragen dat bij de laatste grote aardbeving ruim 85 procent van de liften in het getroffen gebied binnen het uur weer functioneerden.” De seismologische sensors zijn in Japan verbonden met de seismologische dienst, die aardbevingswaarschuwingen afgeeft bij seismologische activiteit. In Nederland bestaat een dergelijk centraal monitoringnetwerk (nog) niet, de aardbevingssystemen van Mitsubishi functioneren hier volledig zelfstandig. De twaalf liften van het Groningse datacenter zijn gekoppeld aan een Amerikaans monitoringsysteem. In de twee liften van de Energy Academy Europe, aan de rand van de stad Groningen, en in de lift van het Centrum voor Veilig Wonen in Appingedam heeft Mitsubishi aardbevingssystemen geleverd die zijn voorzien EER-P/S systemen.

Liftuitval In Nederland zijn er nog geen liftkooien vastgelopen door aardbevingstrillingen. “Maar zowel voor woon- als voor kantoorgebouwen zien we een groeiende belangstelling, omdat liftuitval veel geld kan kosten door opsluiting van personeel en vastlopende productieprocessen”, zegt Van der Sanden. “Personen kunnen vaak via het trappenhuis nog wel op hun plek komen, maar voor trucks die via een

De twaalf liften van het Groningse datacenter zijn gekoppeld aan een Amerikaans monitoringsysteem. Foto: Bram van der Sanden

De liften worden 24 uur per dag gemonitord en zij kunnen zonodig op afstand worden gereset. Mocht er toch een monteur naar toe moeten, dan weet hij vooraf welke schade is aangericht en welke reserveonderdelen nodig zijn. trucklift omhoog moeten is dat een ander verhaal.” Er zijn liften van 10 bij 8 meter met een hefvermogen van 13.000 kilo waar hele vrachtwagens worden ingereden. Kunnen die niet op hun bestemming komen, dan is het denkbaar dat een complete fabriek stilvalt. Uit KPMG-onderzoek met de zogenoemde True Value methodiek blijkt dat storingen aan Nederlandse kantoorliften de maatschappij jaarlijks 11,3 miljoen euro schade en 190.000 uur vertraging kosten. “Dat is allemaal te voorkomen door

inkopen van betere liften en door beter onderhoud.”

Testtoren In Veenendaal beschikt Mitsubishi over eigen testfaciliteiten. Maatliften, maar ook zelf ontwikkelde MEECON’s, die uit Europese componenten zijn gebouwd, worden hier getest in een speciale testtoren. De testtoren wordt ook gebruikt voor productverbetering, ontwikkeling van nieuwe systemen en opleiding van eigen monteurs. ‘Aardbevingsliften’ worden er aangepast op de

Groningse situatie. Montage daarvan is overigens niet ingewikkeld. De aardbevingsmodule is eenvoudig aan te sluiten op het besturingssysteem van de lift. De prijs: zo’n duizend tot vijftienhonderd euro per lift. Voor Mitsubishi zijn de aardbevingssystemen onderdeel van een totale kwaliteitsverbetering. “Ons gemiddelde aantal storingen is één per lift per jaar, tegen een landelijk gemiddelde van 2,7. Daarmee kunnen wij ons onderscheiden in de markt.”

a a rd b e v i n g e n

Cobouwâ&#x20AC;&#x2030;Special Woensdag 5 otober 2016

De aardbevingen in Groningen hebben aanzienlijke schade aangericht aan oude monumentale panden. Technisch is het mogelijk om herstelwerkzaamheden te verrichten, maar versterken betekent ook vaak aantasting. Expertise opbouwen is hierbij het steekwoord. Zo werd onlangs een woning opgetild en op de nieuwe fundering teruggezet. Een kostbare klus. Bovendien raak je de monumentale kelders kwijt en

Cobouw Special Woensdag 5 oktober 2016

aardbevi ngen

ook het eventuele bodemarchief, vertelt Merijn Wienk, adviseur bij Libau, in het artikel ‘Ultime vorm van maatwerk’ op pagina 7. “Maar de interne afwerkingen blijven intact en het gebouw is verder bestand tegen de zwaarste bevingen.” Foto: Annemarie de Groot

a a rd b e v i n g e n

Cobouw Special Woensdag 5 oktober 2016

Van geluidstrillingen naar aardtrillingen bedrijfsprofiel Vilton uit Lelystad ontwikkelt en produceert voor de sectoren bouw, infra en beton. Speciale productgroep is die van de ‘opleggingen’, want daarin zijn producten en systemen te vinden om gebouwen aardbevingsbestendiger te maken. Technisch directeur Freddy Holwerda legt uit hoe dat is ontstaan en hoe de aannemer daarbij wordt ondersteund / Pieter de Mos

ilton is verdeeld in de drie divisies beton, bouw en infra. Freddy Holwerda: “We werken voortdurend samen met constructeurs, architecten en aannemers. We hebben namelijk veel ervaring en de nodige producten om contactgeluid en daarmee trillingen in constructies te beperken. Zo ontkoppelen we bijvoorbeeld poppodia en vloeren van sporthallen en houden daarbij het hele traject in eigen hand: engineering, ontwerp, productie en applicatie.”

Raakvlakken Toen de aardbevingsproblematiek vanwege de gaswinning in Groningen opkwam, zag Vilton meteen raakvlakken met de eigen expertise. Holwerda: “Er was in die tijd in ons land nog nauwelijks ervaring met aardbevingsbestendig bouwen.

Vanuit onze kennis en ervaring met trillingsakoestiek was de stap naar ontkoppelen van gebouwen vanwege bodembewegingen echter snel gemaakt. In feite konden we tegen onderzoekers en marktpartijen zeggen: wij hebben de expertise, maak daar dan ook gebruik van.” Het pakket aan aardbevingsbestendige opleggingen dat Vilton kan inzetten omvat systemen die specifiek zijn bedacht voor NoordNederland, naast systemen die reeds tientallen jaren wereldwijd succesvol worden toegepast in gebieden die gevoelig zijn voor aardbevingen en dergelijke. De verschillende typen opleggingen maken het mogelijk om een ‘base isolation systeem’ of ‘trillingsisolatiesysteem’ toe te passen en daarmee gebouwen aardbevingsbestendig te maken. Holwerda: “Wij werken onder andere met opleggingen – sliders – van FIP Industriale. Deze in de omgeving van Venetië gevestigde producent heeft meer dan dertig jaar ervaring in het engineeren, produceren, testen en leveren van aardbevingsbestendige opleggingen en dempers. De technieken die we toepassen zijn dus niet nieuw, ze zijn wel uniek voor Nederland.”

Sliders “We zijn veel in gesprek met aannemers, vooral over het inpassen van onze systemen in het bouwproces,” zo licht Holwerda toe. “Ons uitgangspunt is veiligheid en dat is enerzijds kwaliteit in het bouwen en

anderzijds het niet in geld uit te drukken gevoel bij mensen. Die veiligheid is in aardbevingsgevoelige gebieden zoals Groningen te bereiken door een gebouw boven de grond volledig te ontkoppelen van de fundering. Dat gebeurt met onze sliders.” Hij legt graag uit wat daarvan de voordelen zijn: “Door sliders in te zetten behoeft alleen de fundering te worden aangepast. Het bouwwerk boven de sliders kan op de gebruikelijk manier worden gerealiseerd. Er zijn beperkt versterkingen nodig. Van aannemers die al op deze wijze hebben gebouwd horen we, dat de keuze voor ontkoppelen met sliders ten minste 25 procent goedkoper uitpakt dan het traditionele versterken van hun project. Dat is voor alle partijen een goede zaak.”

Het plaatsen van een slider op een betonelement is een nauwkeurige klus.

Ontzorgen Vilton vindt het van groot belang dat aannemers met het volste vertrouwen van zo’n nieuwe techniek gebruik kunnen maken. “Het is voor ons een uitdaging om het toepassen van onze sliders voor de aannemer zo eenvoudig mogelijk te maken,” aldus Holwerda. “Vandaar dat we het gehele traject begeleiden, uitgebreide handleidingen maken en ter plekke controleren of de sliders goed zijn geplaatst. We willen de aannemer de garantie geven dat alles goed werkt. Hem letterlijk ontzorgen. En mocht het gebouw worden getroffen door een aardbeving, dan inspecteren we daarna alle opleggingen.”

Een in Groningen toegepaste slider (oplegging) van bovenaf gezien.

Special Special

BouwBeurs 2017 ZEVEN PRINT EDITIES & MEDIAPAKKET ONLINE Schadevrij bouwen bij aardbevingen: het kan met kalkzandsteen a a n

d e

b a s i s

v a n

b e t e r

Rondom de BouwBeurs 2017 ontwikkelde het team van Cobouw Specials maar liefst ZEVEN print edities en een uitgebreid aanbod online, via Cobouw.nl en digitale nieuwsbrieven.

b o u w e n

Woningen bouwen met kalkzandsteen zonder dat ze beschadigen tijdens een aardbeving? Dat is binnenkort mogelijk. Met de inzet van EarthQuake Protectionelementen kan er met kalkzandsteen schadevrij gebouwd worden. De base isolation met EQP-elementen zorgt voor ontkoppeling en demping. Effectief bij zowel grote als zeer kleine bevingen. Het kalkzandsteen casco tezamen met EQP maakt constructief veilig én schadevrij bouwen mogelijk. Een simpel en effectief beschermingssysteem tegen Groningse aardschokken. In samenwerking met Total Technical Solutions en Zonneveld ingenieurs ontwikkelt De RuwBouw Groep momenteel deze oplossing.

Met de pakketten goud, brons en zilver bieden we een gevarieerd aanbod aan advertenties, advertorials, banners en productnieuws. Deze pakketten garanderen een maximaal bereik onder de lezers van Cobouw, Cobouw.nl en de bezoekers van BouwBeurs 2017.

Reserveren kan tot 28 november 2016. Voor meer informatie, neem contact op met Jetvertising, Rob Koppenol, 070 - 399 00 00. Of mail naar rob@jetvertising.nl.

Sneller, efficiënter, slimmer. Gecontroleerd en met hoge kwaliteit. Zo wil Nederland bouwen. De RuwBouw Groep levert constructieve oplossingen met Calduran kalkzandsteen, Dycore vloeren en Heembeton wanden.

BEREIK de duizenden BEZOEKERS VAN

BouwBeurs 2017 via online & print

www.drbg.nl COB16S-stopper_1/4tabloid_BB17-260916.indd 1

26-09-16 21:19

aardbevi ngen

Cobouw Special Woensdag 5 oktober 2016

REPORTAGE Groningers maken zich niet alleen zorgen over hun eigen woning, ook de schade toegebracht aan scholen houdt de gemoederen flink bezig. Tijd voor een stevige aanpak waarbij drie vliegen in één klap moeten worden geslagen / Paul Poley

Via versterking en vernieuwing naar veiligheid E

en bouwkundige inspectie van een school in aardbevingsgebied, hoe gaat die in zijn werk? Jaap Sprokholt van VIIA geeft inzicht: “Hoe dan ook we willen zo min mogelijk overlast voor kinderen, meesters en juffen.”

Liefst negen aardbevingen met een kracht van 3.0 of hoger op de schaal van Richter telde de provincie Groningen vanaf 2006. De talloze (veel) kleinere aardschokken nog daargelaten. Zoals die in Hellum van 2 september jongstleden. Deze had weliswaar een kracht van ‘slechts’ 2.1 op de schaal van Richter, maar leidde toch tot tientallen schademeldingen in de omgeving. Sowieso kun je bijna geen krant meer openslaan of geen nieuwssite meer bekijken of je wordt geconfronteerd met de aardbevingsproblematiek in Groningen, als gevolg van de gaswinning. De schrik zit er flink in bij veel Groningers, die zich zorgen maken om hun eigen woningen, maar ook om bijvoorbeeld de scholen van hun kinderen. Die soms toch al flink verouderd zijn door de krimp waarmee de regio te kampen heeft. Om het scholenprobleem in Groningen op te lossen heeft het kabinet 290 miljoen euro beschikbaar gemaakt, voor versterking én nieuwbouw. Daarnaast stellen ook de gemeenten en de Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM) geld beschikbaar voor het scholenprogramma.

Ruim honderd scholen Hoe wordt dit geld besteed? Een van de vele betrokken partijen bij dit omvangrijke project is VIIA Groningen. VIIA zorgt voor de inspecties van de scholen, adviseert over versterkingsmaatregelen en pakt waar nodig kwetsbare gebouwonderdelen aan. Projectmanager Jaap Sprokholt vertelt over de betrokkenheid van VIIA. “Begin 2015 zijn wij gevraagd om ruim honderd Groningse scholen te inspecteren, kwetsbare gebouwonderdelen in kaart te brengen en een advies met mogelijke

De ranke schoorstenen van veel schoolgebouwen vormen een direct risico voor de kinderen en onderwijzers. Dit is dan ook snel actie ondernomen om dit probleem op te lossen. versterkingsmaatregelen te geven. Deze scholen zijn bepaald door de NAM, de betrokken gemeentes en de schoolbesturen.” Op basis van de lijst van ruim honderd scholen is VIIA aan de slag gegaan. Sprokholt geeft een kijkje achter de schermen: “De achterliggende gedachte van onze hele aanpak was: we moeten bij onze werkzaamheden voor zo min mogelijk overlast zorgen voor de kinderen op de school, hun ouders en de juffen en meesters die er werken. Daarom zijn we begonnen met een bureaustudie. Bij de scholen en gemeentes hebben we alle

relevante bouwkundige tekeningen opgevraagd en die grondig bestudeerd. Een contactpersoon van VIIA heeft vervolgens afspraken gemaakt met de schoolbesturen: wanneer komen we inspecteren en wat komen we precies doen?”

Slanke schoorstenen De daadwerkelijke inspectie nam zo’n twee tot drie dagen per school in beslag. Sprokholt: “Een hoofdinspecteur, een inspecteur en een bouwkundig ingenieur hebben de school in kaart gebracht, indien nodig zelfs de fundering. Met al deze

Tijdelijke kindvoorziening Loppersum De aardbevingen als gevolg van de gaswinning in Groningen hebben ook in de gemeente Loppersum hun negatieve sporen nagelaten. Om ervoor te zorgen dat alle kinderen in de leeftijdsgroep van 0 tot 13 jaar toch veilig naar school kunnen, heeft Jan Snel in opdracht van de NAM een tijdelijke voorziening gebouwd. Deze voorziening met een totale oppervlakte van 3465 vierkante meter biedt onderdak aan de OBS Prinses Beatrix, de CBS Roemte en de peuterspeelzaal / kinderopvang van Kids2B. Het complex is opgebouwd uit gestandaardiseerde modules van 6 bij 3 meter en zijn voorzien van betonnen vloeren. Natuurlijk is er gebouwd volgens de NPR richtlijn voor aardbevingsbestendig bouwen. Het bouwkundig versterken van bouwwerken is een van de onderdelen van het maatregelenpakket van het Rijk, de provincie Groningen en de NAM. Het versterken van scholen vormt een aparte projectaanpak. Jan Snel verzorgt de tijdelijke kindvoorzieningen. Zo kunnen alle kinderen tijdens de bouwkundige werkzaamheden gewoon naar school.

verzamelde gegevens zijn onze constructeurs aan de slag gegaan met de berekeningen en modellen. Dit leverde een voorlopig versterkingsadvies op van de schoolgebouwen, dat vervolgens naar de schoolbesturen en de gemeente is gestuurd.” Met dit rapport konden zij een gefundeerde keuze maken over of en wat er met de betreffende school zou moeten gebeuren, zoals versterken, slopen of samenvoegen met een andere school. Bij kwetsbare gebouwonderdelen nam VIIA direct maatregelen. “Bij eerdere grote aardbevingen, zoals in Nieuw-Zeeland, is opgevallen dat de meeste slachtoffers vielen door vallende gebouwonderdelen. Daarom letten we specifiek op dergelijke delen van een gebouw. Bij de scholen in Groningen viel op dat ze vaak slanke schoorstenen hadden, die boven de school uitstaken.” Omdat deze een direct risico zouden kunnen vormen voor de veiligheid van de schoolkinderen en het personeel, was snelle actie geboden. Sprokholt: “Onze aannemers hebben de zwakke schoorsteen zo snel mogelijk veiliggesteld. Dat wil zeggen: zo veel mogelijk na schooltijd hebben ze de schoorsteen in kwestie verwijderd. Meestal werd binnen twee weken een nieuwe, lichtgewicht schoorsteen teruggeplaatst.”

zijn we begonnen met het versterken van twee scholen. Wij fungeerden daarbij als ‘lijm’, onze rol was een verbindende en coördinerende. Bij zo’n project zijn veel partijen betrokken, denk aan de CVW gemeente en de schoolbesturen. Met hen is er eerst een samenwerkingsovereenkomst opgesteld. Daarna hebben we in een scopedocument vastgelegd wat er precies gaat worden gemaakt en hoe de school eruit gaat zien. Los van het bouwkundig versterken biedt het Rijk de scholen namelijk ook de financiële ruimte om te verbeteren en te verduurzamen. Inmiddels zijn we bijna aan de feitelijke uitvoering van de versterking toe. Het in kaart brengen van alle wensen, eisen, financiën, plannen, ideeën en richtlijnen kost immers de nodige tijd. En vergeet ook de school zelf weer niet. De kinderen moeten naar een tijdelijke locatie worden verplaatst, en bij voorkeur vindt zo’n verhuizing in een schoolvakantie plaats.” Sprokholt benadrukt dat hij trots is te kunnen meewerken aan veilige Groningse scholen: “VIIA heeft het mogelijk gemaakt dat voor ruim honderd scholen een keuze kon worden gemaakt voor versterking of vernieuwing, en daarmee voor veiligheid. Dat geeft een goed gevoel.”

Meer veiligheid Foto’s: Jan Snel

Versterking dus én nieuwbouw. VIIA heeft ook bij die versterking een rol gekregen. Sprokholt: “Begin dit jaar

Zie ook het artikel: ‘Groningse aardbevingen leveren ingenieurs werk op’, pagina 19 van deze special.

a a rd b e v i n g e n

Cobouw Special Woensdag 5 oktober 2016

Trillingsbestendig funderen bedrijfsprofiel Acht tweeonder-één kap woningen van Woningcorporatie Wierden en Borgen en gerealiseerd door Bouwmaatschappij Vuurboom samen met Needs bouwkundig adviesbureau is een van de eerste projecten uitgevoerd volgens de nieuwe richtlijn voor aardbevingsbestendig bouwen: de NPR 9998, de Nederlandse richtlijn afgeleid van Eurocode 8.

e acht woningen in Loppersum zijn gefundeerd met trillingsbestendige fundering, een plaatfundering voorzien van trillingsabsorberend schuimbeton. Dit funderingsconcept van Needs en Vuurboom (verenigd in Nederboom BV) gooide hoge ogen bij de 'Nieuwbouw Innovatie Regeling' van de NAM. “Toen ik tweeëneenhalf jaar geleden met de ontwikkeling startte, was mijn uitgangspunt om met dit systeem de inwoners van Groningen weer een gevoel van veiligheid te kunnen bieden. De bouw zat in een impasse en ik wilde een innovatie realiseren die een positieve impuls zou geven aan wat in Noord-Groningen aan de hand was, maar ook aan het product: schuimbeton. Naar mijn gevoel blijven de kwaliteiten van schuimbeton nog te vaak onopgemerkt”, zegt betonspecialist

en adviseur Jos Nederstigt. Hij motiveerde partijen als Bouwmaatschappij Vuurboom, Ingenieursbureau Econstruct, TU Delft en TNO om de handen in één te slaan en te werken aan een trillingsbestendig funderingssysteem.

Plaatfundering De plaatfundering van schuimbeton is op zich niet nieuw. Deze toepassing is een zogenoemde evenwichtsfundering, waarbij het gewicht van de totale constructie, inclusief het schuimbeton en de belastingen, gelijk is aan het gewicht van de uitgegraven grond, inclusief grondwater. Door het ontbreken van een kruipruimte worden bovendien problemen met optrekkend vocht en binnendringende bodemgassen voorkomen. Voor de toepassing in Groningen is een speciale trillingsabsorberende schuimbeton ontwikkeld. Door meerdere toevoegingen aan de mengselsamenstelling krijgt het materiaal bijzondere eigenschappen, die het gangbare isolatieschuimbeton niet heeft. Zo is er een hogere druk- en buig-treksterkte, een hogere E-modulus en verder een grotere samenhang van het materiaal, waardoor het heel blijft bij lang-durige blootstelling aan trillingen: een homogeen ‘dissipatief’ materiaal. Door de structuur van de kleine holle ruimten worden de trillingen (lees de energie van de aardbevingen) geabsorbeerd en gedempt.

Acht nieuwbouwwoningen in Loppersum zijn uitgevoerd volgens de richtlijn voor aardbevingsbestendig bouwen.

Schuimbeton De gepatenteerde trillingsbestendige fundering bestaat uit een plaat van trillingsabsorberend schuimbeton. Nederstigt: “Het door ons ontwikkelde funderingssysteem doorstaat de blootstelling aan trillingen en tevens dempt het de trillingen vanuit de grond. Ik wist dat schuimbeton de eigenschappen in zich draagt die nodig zijn voor een goede trillingsabsorptie en -demping. Het allerbelangrijkste is echter te komen tot een juiste mengselsamenstelling, daarvoor zijn we een

samenwerking aangegaan met Faber Celbeton.”

Verder onderzoek Het bouwconcept van Nederboom is ontwikkeld met onder andere steun uit de ‘Nieuwbouw Innovatieregeling’ van de NAM. Dit gaf een extra motivatie om verder te werken aan de ontwikkeling en bood financieel de mogelijkheid voor verdere onderzoeken. “De kwaliteitsborging en certificering van het concept is dit voorjaar afgerond”, aldus Nederstigt. “De acht woningen bieden ons de mogelijk-

heid om onze onderzoeken en kennis te toetsen aan de praktijk, zoals: hoe groot is de exacte trillingsdemping van de totale funderingsconstructie in de praktijk. Eerdere onderzoeken hebben aangegeven dat dit wel meer dan 25 procent kan zijn, maar monitoring hiervan in samenwerking met het EPI-kennis centrum en de Rijks Universiteit Groningen (R.U.G.) is gaande. De woningen in Loppersum zijn voorzien van een bovenbouw van staalframe. De komende 5 jaar dienen ze als wisselwoningen voor het Centrum Veilig Wonen.

Risico’s beperken en panden verduurzamen Bedrijfsprofiel Sweco is wereldwijd actief en tegelijkertijd sterk lokaal betrokken. Neem bijvoorbeeld de activiteiten in de provincie Groningen, waar ze met hun expertise onafhankelijk adviseur zijn bij het aardbevingsbestendiger maken van allerhande bouwwerken voor een grote diversiteit aan opdrachtgevers. Met een kantoor in de stad Groningen en medewerkers uit de directe omgeving kent Sweco de problematiek van dichtbij / Pieter de Mos

erthold Berger is commercieel manager Aardbevingen. Hij legt graag uit wat Sweco kan betekenen voor de (chemische) industrie, vastgoedeigenaren, infrabedrijven, waterschappen en nutsbedrijven: “Wij inventariseren welke onderdelen van het object risicovol zijn, voeren berekeningen uit van de risicovolle onderdelen en adviseren vervolgens of er maatregelen nodig zijn om deze onderdelen aardbevingsbestendiger te maken. Daarbij kiezen we voor goed toepasbare en betaalbare maatregelen, waarin we verduurzaming waar mogelijk integraal meenemen. Dat doet Sweco zowel bij bestaande objecten als bij nieuwbouwprojecten.”

Vooruit kijken Interessant is volgens Berger ook dat Sweco vooruit kijkt en alvast inspeelt

Sweco voert voor de vestigingen van chemisch bedrijf JPB in het noorden van Groningen aardbevingsonderzoeken uit. Meer informatie: www.sweco.nl/bouwenvastgoed op komende weten regelgeving. Goed voorbeeld daarvan is de toetsing op aardbevingen die in het Bouwbesluit gaat komen. Sweco adviseert haar klanten om hier nu al rekening mee te houden door gebruik te maken van de Nederlandse Praktijkrichtlijn voor aardbevingsbestendig bouwen (concept NPR 9998). Door deze eisen op te nemen in een Programma van Eisen is te vermijden dat straks aanvragen niet in behandeling worden genomen.

Multidiciplinaire kennis Voor het aardbevingsbestendiger

maken heeft Sweco in Nederland een team met 30 experts samengesteld. Dit team heeft verschillende specialismen en bevat onder andere bouwkundige, civieltechnische en geotechnische ingenieurs, maar ook risicoanalisten en experts deltatechnologie. Berger: “Hierdoor kunnen wij het gehele spectrum van gevolgen van een aardbeving snel in kaart brengen. Als onafhankelijk kenniscentrum voor aardbevingsexpertise hebben we daarvoor een uitgebreid pakket aan hulpmiddelen tot onze beschikking, van seismisch onderzoek tot complexe 3D-simulatie

analyses. Aansluitend kunnen we dan zowel funderingsadvies als geotechnisch en constructief advies geven. Des-gewenst bieden wij onze klanten ook onafhankelijke contra-expertise aan. Om de kwaliteit te garanderen, toetsen ervaren aardbevingsexperts van Sweco in landen als Turkije en Finland de onderzoeksresultaten. Op deze wijze maakt Sweco de samenleving en steden in het aardbevingsgebied in Nederland veiliger en toekomstbestendiger.

Berthold Berger, commercieel manager Aardbevingen bij Sweco.

aardbevi ngen

Cobouw Special Woensdag 5 oktober 2016

INTERVIEW Een eenvoudige en slimme oplossing voor een lastig probleem, dat biedt base isolation. Trillingen van aardbevingen worden omgezet in een horizontale glijbeweging waardoor de schade uitblijft. Ingenieur Harm Hoorn vertelt over de oplossing waaraan hij al een tijdje meewerkt / Pieter de Mos

Eenvoudige oplossing voor een lastig probleem M

et aardbevingen leven; velen op deze wereld hebben geen keuze. Helaas geldt dat ook in ons eigen Groningen, waar de gaswinning blijft doorgaan en nieuwe bevingen dus niet zijn uit te sluiten. Waar wel veel aan te doen valt, is het beperken van de hoeveelheid schade aan gebouwen en van de risico’s die mens en dier lopen. Dat kan bijvoorbeeld door middel van base isolation: een praktische oplossing om gebouwen bestand te maken tegen bewegingen van de ondergrond.

Base isolation is een eenvoudige oplossing voor een lastig probleem en tegelijk een heel slimme oplossing. Harm Hoorn van Zonneveld ingenieurs uit Rotterdam ontwerpt er al enkele jaren mee. Hij komt uit de provincie Groningen. Sinds het begin van de gaswinning begin jaren 60 wordt deze provincie regelmatig opgeschrikt door aardbevingen. De tot nog toe zwaarste aardbeving vond plaats op 16 augustus 2012. Die beving had een kracht van 3,6 op de schaal van Richter en was zwaarder dan sommige op televisie getoonde aardbevingen in het buitenland. Als bouwer van een eigen woning ging Harm Hoorn zich erin verdiepen, eerst als hobby, daarna als werk.

Serieuze oplossing nodig Al snel werd duidelijk, dat een serieus probleem een serieuze oplossing nodig heeft. Want “een dergelijke aardbeving is als schadeveroorzaker een factor 10 krachtiger dan de windbelasting waarmee we normaliter rekening houden.” En daarbij gaat het niet alleen om een constructief probleem, maar ook om de impact die het maatschappelijk heeft. “We zijn niet voor niets civiel ingenieurs!”

“

We zijn niet voor niets civiel ingenieurs

Tijd voor een deltaplan-achtige ontwikkeling. Al was het alleen al voor de vele honderden monumentale gebouwen in de provincie Groningen. Mede op uitnodiging van het ministerie en de NAM is Zonneveld ingenieurs vervolgens aan deze oplossing gaan werken. De oplossing werd gevonden in base isolation, een techniek die over de gehele wereld op allerhande manieren wordt toegepast. Het principe is simpel: een gebouw wordt min of meer losgekoppeld van de ondergrond. Daardoor staat het gebouw tijdens een beving niet meer alle kanten op te schudden, met

Door Vilton geleverde opleggingen van de base isolation zoals toegepast bij een appartementencomplex in de stad Groningen. alle schade van dien, maar beweegt het beheerst heen en weer en – waar het om draait – het blijft heel! De in Groningen in te zetten technieken doen sterk denken aan de werkwijze die we kennen van het herstellen van scheefgezakte gebouwen als gevolg van onder andere paalrot. Een funderingsprobleem dat zich in het westen van het land al tientallen jaren voordoet.

Hoe het werkt Bij op staal gefundeerde woningen gaat de vloer eruit, worden langs de gevel stalen buispalen ingebracht en een nieuwe betonvloer gestort waaraan de gevels via vertanding worden verbonden. Vervolgens worden de nieuwe buispalen gekoppeld aan de betonvloer en kunnen de gevels worden losgezaagd. De gehele woning komt daarbij 20 tot 50 milimeter omhoog en rust feitelijk alleen nog op de opleggingen die zijn voorzien van base isolation. Bij een aardbeving worden de trillingen uit de ondergrond door deze base isolation als het ware omgezet in een schadeloze horizontale glijbeweging. Voor het leveren van een gecertificeerde base isolation is contact opgenomen met Vilton BV (zie ook pagina 12).

tegen een aardbeving. Momenteel wordt hard gewerkt om de techniek optimaal te maken voor toepassing bij nieuwbouwprojecten. De base isolation is inmiddels al op meerdere plekken in Groningen toegepast en dan niet alleen bij woningen, maar ook bij gebouwen en zowel bij bestaande gebouwen als bij nieuwbouw. Ook zal de techniek onder meer worden toegepast bij 43 nieuwbouwwoningen in Loppersum. Verder is bij een appartementencomplex in de stad Groningen tijdens de bouw besloten om alsnog base isolation toe te passen. “Ze waren al aan de tweede etage begonnen,” zo memoreert Harm Hoorn de in zijn ogen verstandige beslissing van de aannemer.

Is het duur?

Voor de NAM is deze techniek tot op uitvoeringsniveau volledig doorgerekend voor een bestaande woning. Hierbij is gebleken dat deze techniek bij een woning optimale bescherming biedt

Het is bijna een gewetensvraag: “Is het duur om base isolation toe te passen bij bestaande gebouwen?” Harm Hoorn blijft er nuchter onder: “Moeilijk te zeggen. Wat neem je als uitgangspunt? Voor een monumentale rentenierswoning met een grondvlak van 11 x 11 meter kwamen we op zo’n 110.000 euro. Traditioneel herstel zou op ongeveer hetzelfde uitkomen. Maar base isolation biedt een definitieve oplossing die het uiterlijk van het monumentale pand niet aantast en het ook voor de toekomst zijn waarde doet behouden. Want wat gebeurt er bij de volgende beving? Zonder base isolation kan de schade wel eens zo groot zijn dat er gesloopt moet worden. Dus ja….wat is goedkoper?”

Seismische weerstand

De linker afbeelding toont de schade aan een gebouw na een flinke beving. Door base isolation worden trillingen omgezet in een schadeloze horizontale glijbeweging (rechter afbeelding).

Stand van zaken

Denker én doener Raadgevend ingenieur Harm Hoorn (1974) is lid van het managementteam van Zonneveld ingenieurs. Hij studeerde af aan de HTS Civiele Techniek in Groningen en is beëdigd Register Constructeur. Van zichzelf zegt hij: “Ik ben een denker én een doener. Een goede combinatie in dit vak. Ik zorg ervoor dat een architectonisch ontwerp maakbaar wordt. Ik breng complexe problemen terug tot een simpele oplossing. Dat is echt mijn ding.” Harm Hoorn heeft meegewerkt aan meerdere toonaan-gevende binnen- en buitenlandse projecten van Zonneveld ingenieurs, waarvan een groot deel in woon- en vestigingsstad Rotterdam. Versterking constructie

Base isolation

16 Flexibele fundering maakt gebouwen bevingsbestendig a a rd b e v i n g e n

Bedrijfsprofiel De eerste tien bevingsbestendige woningen waar ingenieursbureau voor de bouwtechniek Goudstikker-de Vries bij betrokken is geweest, zijn inmiddels opgeleverd in Bedum. Een volgende serie van acht is aanbouw. Het is de eerste toepassing van base isolation in Nederland, waarbij de woningen op glijschalen staan om de kans op schade tot een minimum te beperken / Yvonne Ton Een sessie bij de NAM over trillingsvrij bouwen was voor Goudstikkerde Vries de eerste serieuze kennismaking met mogelijke oplossingen voor bevingsbestendig bouwen. Daaruit kwamen verschillende ideeën voort. “Op een gegeven moment moet zo’n idee worden getoetst en constructief worden doorontwikkeld, passend binnen het gewenste bouwconcept; en daar zijn wij voor”, zegt adviseur Henk Kerssies. Het bureau werkt geregeld voor bouwer en ontwikkelaar Plegt-Vos, de aan-nemer van de woningen in Bedum. Goudstikkerde Vries was als hoofdconstructeur verantwoordelijk voor het constructief ontwerp en de afstemming met de leveranciers.

Flexibel Bij base isolation wordt de woning

Cobouw Special Woensdag 5 oktober 2016

los van de fundering gebouwd. Bovendien is de fundering flexibel door twee hoogwaardige metalen glijschalen met een stalen schijf ertussen. De schalen kunnen los van elkaar bewegen door de tussenliggende stalen schijf, die wordt geplaatst tussen de bodemvloer en de funderingsbalken. Doet zich een aardbeving voor, dan kan de woning vrij bewegen van de fundering en worden de krachten door de ingenieuze vorm van de glijschalen aanzienlijk gedempt. Dat betekent niet dat schade helemaal is uitgesloten, maar de gevolgen blijven beperkt. “Er ontstaat hooguit cosmetische schade”, aldus Kerssies.

Verschillende oplossingen

Goudstikker-de Vries is betrokken bij meerdere projecten waarbij huizen en appartementen worden beschermd tegen schade door aardschokken. Bij de woningen in Bedum is base isolation gebruikt, een methode die niet geschikt is voor bestaande woningen. Voor een aantal corporaties heeft het ingenieursbureau een andere oplossing bedacht, waarbij de bovenbouw van woningen uit de jaren vijftig en zestig is versterkt met beton. Vorig jaar werd in Appingedam een appartementengebouw van drie woonlagen opgeleverd door Bouwbedrijf Kooi, waarbij als constructieve versterking is gekozen voor een doorgaande betonplaat onder het hele gebouw. De plaat is 400 millimeter dik, waarboven twee isolatielagen van 140 millimeter en een afdekvloer van 70 millimeter zijn aangebracht. “Door het ontbreken van een kruipruimte zijn onderen bovenbouw star aan elkaar gekoppeld. Dat levert een heel robuuste constructie op”, aldus Henk Kerssies. Het gebruik van base isolation was destijds nog niet aan de orde, omdat de voorbereidingen voor de bouw al een paar jaar geleden waren gestart.”

Gaswinning Base isolation is voor Nederland weliswaar nieuw, maar in aardbevingslanden als Italië, dat onlangs weer werd getroffen door een zware aardschok, al heel gebruikelijk. Omdat Nederland nog maar betrekkelijk kort bezig is met bevingsbestendig bouwen en omdat de aard van de trillingen door gaswinning anders is dan door natuurlijke bevingen, ontbreekt het nog aan een Bouwbesluit voor bevingsbestendige bouw. Bij de uitwerking van de plannen voor de woningen in Bedum heeft Goudstikker zich daarom gebaseerd op de Nederlandse Praktijkrichtlijn (NPR) en de voorloper daarvan (de zogenoemde Memo), die door het Nederland Normalisatie Instituut (NEN) is gemaakt in opdracht van

Bij base isolation wordt de woning los van de fundering gebouwd. het ministerie van Economische Zaken om opdrachtgevers, constructeurs een technisch houvast te bieden bij de bouw en verbouw van gebouwen in het noorden van het land, en bij het versterken van bestaande gebouwen.

Meerkosten Vooralsnog liggen de kosten van de huizen die worden gebouwd met gebruik van base isolation hoger dan huizen met reguliere versterking. Dat is nu nog een factor tussen de 10 en 30 procent, schat Kerssies, afhankelijk van type gebouw, locatie en bodemgesteldheid. De kosten

zitten in de glijschalen en de extra verzwaringen die worden aangebracht. “Als de techniek universeel wordt, wordt het wel goedkoper”, voorziet hij. En dan zou de techniek weleens een snelle opmars kunnen maken. “Het pakt het probleem letterlijk en figuurlijk bij de wortel aan voor de krachten die uit de grond komen.” De meerkosten worden deels door de NAM vergoed. Bij de toepassing in Bedum ging het om traditionele rijwoningen. Kerssies: “Je zou ook kunnen nadenken over een geheel ander type woning, door wellicht andere materialen te gebruiken, met

bovenin niet te veel massa. De vraag is wel of de markt zo’n woning accepteert, die dan per slot van rekening een heel andere uitstraling krijgt.”

Special

aardbevingsbeveiliging Circulair Bouwen MAURER BASE ISOLATION

VERSCHIJNT 19 OKTOBER

De circulaire economie wordt vertaald naar de bouwwereld: van grote materiaalstromen naar kleine(-re) recyclingsinitiatieven: circulair bouwen is de toekomst.

VANGEN DE SEISMISCHE AARDSCHOKKEN EN BEWEGINGEN OP AL 20 JAAR IS MAURER GESPECIALISEERD IN HET BEHEERSEN VAN EXTREME KRACHTEN BIJ AARDBEVINGEN

Reserveren voor de Cobouw Special Circulair Bouwen kan tot 10 oktober 2016.

Beton & Prefab VERSCHIJNT 9 NOVEMBER Djamaa El-Djazair, Algiers forces in motion

MAURER BASE ISOLATION • DUURZAAM EN ONDERHOUDSVRIJ • GEEN CONSTRUCTIEVE AANPASSINGEN AAN GEBOUW • VOLDOET AAN DE NPR 9998 EN DE EUROCODE 8 • GEEN CORROSIEVORMING DOOR TOEPASSING MSA® • UITVOERING MET CE-MARKERING MOGELIJK Projecten

pPpP

Aardbevingsschade MAURER Söhne Holland BV

Nieuwbouw, Bedum 0031 345 510 570

Renovatie, Usquert

info@maurer-soehne.nl

Nissibi Brug, Turkije

www.maurer-soehne.nl

www.maurer.eu

Zwaar of juist licht? Digitalisering, 3D-printen, pre-fabricage: voor zowel betonconstructies als demontabele systemen zijn er veel ontwikkelingen. Reserveren voor de Cobouw Special Beton & Prefab kan tot 31 oktober 2016.

De komende edities.. mis ze niet!

Deelnemen aan een Special?

Neem contact op met Jetvertising, Rob Koppenol, 070 - 399 00 00. Of mail naar rob@jetvertising.nl.

aardbevi ngen

Cobouw Special Woensdag 5 oktober 2016

REPORTAGE Elf dorpen en twee wijken gelegen in de aardbevingsgemeenten van Groningen ontvangen binnenkort een bijdrage voor de realisatie van een duurzame ontmoetingsplek. Daar zal het niet bij blijven, het programma loopt nog tot eind 2018 / Jeroen Kreule

Elk dorp een duurzaam dak

De inzet van bewoners om bij het realiseren van een project zelf de handen uit de mouwen te steken wordt door de beoordelingscommissie extra gewaardeerd.

chouwerzijl is een Groninger dorpje dat eeuwen geleden is ontstaan bij de sluis (zijl) in een zijtak van het Reitdiep. Elke eerste zaterdag van de maand is er in het dorpshuis ’t Zijlhoes een ‘proatcafé’, elke tweede zaterdag van de maand kunnen dorpelingen hier samen naar een film kijken. Verder wordt het dorpshuis onder meer gebruikt als stembureau en vergaderruimte, soms vinden er uitvaartdiensten plaats. Particulieren kunnen het afhuren. ’t Zijlhoes heeft plek voor 150 mensen, terwijl Schouwerzijl – onderdeel van gemeente De Marne, volgens de meest recente CBScijfers 91 inwoners telt. Het dorp ligt in het gaswinningsgebied. “In Schouwerzijl is ’t Zijlhoes dé ontmoetingsplek van het dorp”, zegt Marian van Voorn van de stichting Groninger Dorpen. Deze stichting is aangewezen als coördinator van leefbaarheidsprogramma ‘Elk dorp een duurzaam dak’, onderdeel van ‘Aardbevingbestendig en Kansrijk Groningen’. Van Voorn: “Schouwerzijl is een van de vele dorpen in het gaswinningsgebied waar nauwelijks of geen voorzieningen meer zijn. Een dorpshuis is vaak de enige plek waar bewoners elkaar kunnen ontmoeten en waar activiteiten worden georganiseerd. Of het nu gaat om yogalessen, een bingoavond of het drinken van een kop koffie met anderen om over de laatste aardbeving te praten. Mensen verdienen

een fijne plek om lief en leed met elkaar te delen. Daarom is het zo belangrijk om dorpshuizen à la ’t Zijlhoes toekomstbestendig te maken.”

Opknapbeurt Vanuit het leefbaarheidsprogramma komt het dorpshuis in aanmerking voor een opknapbeurt: het dak wordt aangepakt, er komt een installatie van zonnepanelen en nieuwe isolatie. Ook wordt het dorpshuis geschikt gemaakt voor toekomstige behoeften van de steeds ouder wordende bewoners. Het programma ‘Elk dorp een duurzaam dak’ biedt ondersteuning voor een duurzame ontmoetingsplek in ieder dorp in de negen aardbevingsgemeenten van de provincie Groningen. Drie keer per jaar kan een aanvraag worden ingediend voor een financiële bijdrage voor bouwkundige aanpassingen, bouwkundig of energetisch advies, of hulp bij de ontwikkeling van een nieuwe accommodatie. Voor de goede orde: het programma draagt niet bij aan de aanschaf van een pand. Van Voorn: “Bij ‘Elk dorp een duurzaam dak’ gaat om het duurzaam maken van een bestaande ontmoetingsplek in de meest brede zin van het woord. Het energiezuinig maken van een dorpshuis is één aspect. Daarbij gaat het inderdaad om bijvoorbeeld het plaatsen van zonnepanelen op het dak, ledverlichting, dubbel glas en nieuwe isolatie. Maar het kan ook gaan om bouw-

kundige aanpassingen die ervoor zorgen dat het dorpshuis in de toekomst door meer partijen kan worden gebruikt. Een voorbeeld? Stel, je hebt een dorpshuis met een hele grote zaal. Door het plaatsen van een scheidingswand kun je op hetzelfde moment twee verschillende activiteiten organiseren. Ook kunnen er nieuwe functies worden toegevoegd, denk aan biljartfaciliteiten, de uitleen van spullen of een kleine bibliotheek.”

Een aantal factoren maakt een aanvraag extra succesvol, zoals het aantrekken van nieuwe doelgroepen of functies en, niet in de laatste plaats, zelfwerkzaamheid. Wanneer een dorp of partij in de plannen laat zien dat bewoners veel zelf gaan doen – bijvoorbeeld door als vrijwilliger in het dorpshuis aan de slag te gaan – wordt dit door de beoordelingscommissie extra gewaardeerd.

Beoordelingscommissie

Elf dorpen en twee wijken uit de eerste aanvraagronde hebben intussen een positieve uitslag gekregen: zij ontvangen binnenkort een bijdrage voor de realisatie van een duurzame ontmoetingsplek. In totaal gaat het om een bedrag van iets meer dan 440.000 euro. Dat

Tijdens de eerste aanvraagronde, die 1 april 2016 afliep, hebben zeventien dorpen en partijen om een bijdrage voor aanpassing van hun ontmoetingsplek gevraagd. De aanvragen zijn vervolgens door een beoordelingscommissie bekeken. Deze commissie bestaat uit medewerkers van een gemeente, stichting KUUB, Rabobank, Stichting Oude Groninger Kerken en een inwoner uit het gebied. Zowel de NAM als de stichting Groninger Dorpen maken geen deel uit van de beoordelingscommissie, benadrukt Van Voorn. Groninger Dorpen heeft vooral de taak om dorpen en partijen te adviseren bij de aanvraag. “We horen het plan aan, we sturen bij als het nodig is en kijken of er genoeg draagvlak is. Soms zitten we aanvragers ook achter de broek aan. Met andere woorden: we begeleiden een dorp of partij tijdens het gehele voortraject van de aanvraag. Wanneer de beoordelingscommissie bij elkaar komt, zijn wij de voorzitter.”

Aanvraagronde

betekent dat vier partijen vooralsnog nul op het rekest hebben gekregen. Van Voorn: “Bij één aanvraag ging het om een bijdrage voor de aanschaf van een pand, maar daar is het programma niet voor bedoeld. De drie andere aanvragen zijn aangehouden, omdat een nadere toelichting nodig is.” De deadline voor de tweede aanvraagronde liep op 1 september af, aanvragen voor de derde ronde moeten voor 1 december worden ingediend. Dorpen en partijen die de boot dit jaar dreigen te missen: geen paniek, zegt Van Voorn: ‘Elk dorp een duurzaam dak’ loopt nog tot het einde van 2018.

Kansrijk Groningen

‘Elk dorp een duurzaam dak’ is onderdeel van het meerjarenprogramma ‘Aardbevingbestendig en Kansrijk Groningen’. Samen met de NAM hebben het Rijk, de provincie en de gemeenten Eemsmond, Ten Boer, Delfzijl, De Marne, Bedum, Winsum, Appingedam, Slochteren en Loppersum in januari 2014 afspraken gemaakt over extra geld voor leefbaarheid in het aardbevingsgebied. In totaal gaat het om een bedrag van 25 miljoen euro. NAM betaalt. De regie van dit meerjarenprogramma is in handen van Nationaal Coördinator Groningen. Het gaat om de meest uiteenlopende projecten: van de aanleg van een dorpstuin of skatebaan tot hulp bij de organisatie van een streekproductenmarkt, van herbestemming van een molen tot het ontwikkelen van wandelroutes, van een opknapbeurt voor een boomgaard of speelplein tot het plaatsen van zonnepanelen op een dorpshuis.

a a rd b e v i n g e n

Cobouw Special Woensdag 5 oktober 2016

Veilige constructies bij aardbevingen REPORTAGE In NoordoostGroningen kunnen aardbevingen flinke schade veroorzaken aan gebouwen. Het is van belang om bij bouwen verbouwopgaven vroegtijdig rekening te houden met de kans op aardbevingen. Aardbevingsbestendig bouwen is betrekkelijk nieuw voor de Nederlandse bouwsector. Constructies en constructieve veiligheid zijn van oudsher specialismen van Aveco de Bondt

Dynamische analyse

/ Marion de Graaf

ardbevingsbestendig bouwen is een hot item sinds de grote ‘Huizinge-beving’ in 2012. “Wij zijn bekend met de Nederlandse Praktijkrichtlijn aardbevingsbestendig bouwen en hebben reeds ervaring opgedaan met de eerder versie van de NPR 9998. Voor VIIA (een samenwerking tussen Royal Haskoning/DHV en Visser & Smit Bouw) hebben we inspecties uitgevoerd en seismische analyses verricht voor publieke gebouwen in Groningen”, zegt Jeroen ter Steege, als constructeur van Aveco de Bondt betrokken bij dit project.

Sterke reputatie Projectmanager Jos Sinke: “VIIA heeft een sterke reputatie op het gebied van het analyseren en versterken van maatschappelijk

vastgoed. Het is prachtig om met zo’n team van experts tot oplossingen te komen. We zien het als een mooie uitdaging om in dit vakgebied actief en relevant te zijn. We beschikken over de nodige technische kennis en begrijpen de context waarbinnen onze opdrachtgevers opereren. Dit werk vereist specifieke kennis van de bewegingen van gebouwen als gevolg van aardbevingen en ook van geotechniek, bouwfysica, het bouwbesluit en flora- en faunavergunningen. We leveren niet alleen de benodigde expertise, maar managen ook projecten op het gebied van aardbevingsversterking.”

“We hebben vier rekenmethodes tot onze beschikking die variëren van vrij eenvoudig tot zeer geavanceerd”, zegt Jeroen ter Steege. “Met de meest geavanceerde dynamische NLTHanalyse, kunnen we het gedrag van een gebouw met grotere nauwkeurigheid benaderen. Op basis van de uitkomsten van de berekeningen bepalen we of er maatregelen nodig zijn om een gebouw te versterken, en zo ja, waar en hoe we die kunnen uitvoeren. Dat geeft zekerheid voor de eigenaar, bewoner of gebruiker van een pand.”

Lange adem Jos Sinke: “Ons werk vergt een lange adem, inventiviteit en flexibiliteit. Gecombineerd met de maatschappelijke relevantie maakt dit vakgebied enorm boeiend en uitdagend!”

Specialistische kennis bij elke bouwopgave

Ingenieursbedrijf Aveco de Bondt (300 medewerkers) combineert gespecialiseerde technische expertise met een pragmatische kijk op ruimtelijke (her)ontwikkelingen. Het bedrijf levert ingenieursdiensten en advies op het gebied van ruimtelijke ontwikkeling, gebouwen, infrastructuur & mobiliteit, energie & duurzaamheid, water en industrie. Aveco de Bondt creëert maakbare en duurzame oplossingen voor onder andere Rijkswaterstaat, waterschappen, gemeenten, bouwondernemingen, ontwikkelaars en investeerders. www.avecodebondt.nl/aardbevingen

√ PROGRAMMA VAN EISEN ruimtestudie / functionele eisen / logistiek / regelgeving √ TEKENWERK 2D / 3D ontwerp / presentatie / aanbesteding / uitvoering √ KOSTENRAMING onderhoud en/of (ver-) bouwkosten √ BOUWVERGUNNING THUIS OP ALLE BOUWGEBIEDEN ! WABO / omgevingsloket √ PRIJSVORMINGTRAJECT verzorgen van aanbesteding / offerte √ BOUWBEGELEIDING directievoering / toezicht / oplevering / nazorg √ ENERGIELABEL / MAATWERKADVIES EPA-W(oning) √ PLANMATIG ONDERHOUD MeerJaren Onderhoud Planning (MJOP) √ BOUWGEBREKEN onderzoeken advies √ THERMOGRAFISCH ONDERZOEK met warmtebeeldcamera lekkages/koudebruggen)

Jos Sinke, projectmanager bij Aveco de Bondt.

Jeroen ter Steege, constructeur bij Aveco de Bondt.

Strackee BV BOUWADVIESBUREAU WINNaar 2015 VakWerkPrIJS NaM ONtWerPcONSULtatIe

spouwdonut

Maatwerkoplossingen voor het behoud en herstel van monumenten en cultureel erfgoed.

Nieuwbouw Protonen-faciliteit bij UMCG

Keizersgracht 101 • 1015 CH AMSTERDAM

Verbeelding Bouwbesluit 2012 Brandveiligheid editie 2016/2017

3D EEM ontwerpsoftware voor aardbevingsanalyse

Nieuwe uitgave

Vanuit de gedachte ‘een plaatje zegt meer dan duizend woorden’ is de serie ‘Verbeelding’ ontstaan. Met het boek Verbeelding Bouwbesluit 2012 Brandveiligheid wordt het voor u een stuk makkelijker om de brandveiligheidseisen van het Bouwbesluit te doorgronden. Wat is er nieuw in deze uitgave?

de wijzigingen van Bouwbesluit 2012 en de Regeling Bouwbesluit 2012 zijn

wijzigingen ten aanzien van brandklassen, eisen aan vluchtrouteaanduiding

actualisatie van de tabel van bijlage 1 van het Bouwbesluit

tot en met 1 juli 2016 verwerkt en hulp bij ontruiming bij brand (brandmeldinstallaties) Voor iedereen die in zijn werk te maken heeft met de brandveiligheidseisen van © ABT nv - Groniger Forum

het Bouwbesluit 2012 is dit boek een absolute must.

www.scia.net SCIA Nederland B.V. Wassenaarweg 40, 6843 NW Arnhem, +31 26 320 12 30, info@scia.nl

AdvCoBouw-2016.indd 1

9/09/2016 8:55:18

De vele tekeningen maken dit boek tot een praktisch hulpmiddel: bestel via www.bimmedia.nl/brandveiligheid2016

Auteurs: ing. D.M. Hellendoorn ing. M.I. Berghuis dr. ir. M. van Overveld ing. H.L. de Witte ing. P.J. van der Graaf ISBN: 9789462452156 Aantal pagina’s: 352 Prijs: € 99,00 exclusief btw

A a rdbevi ngen

Cobouw Special Vrijdag 5 oktober 2016

REPORTAGE Royal HaskoningDHV en VolkerWessels-onderneming Visser & Smit Bouw hebben samenwerkingsverband VIIA opgezet: Veiligheid en Inzicht door Inspectie en Analyse. Primaire taak is gebouwen veiliger maken door inspecteren, analyseren en adviseren over preventieve bouwkundige maatregelen / Peter de Lange

Groningse aardbevingen leveren ingenieurs werk op O

verheden, bedrijven en particulieren maken zich zorgen om hun vastgoed in het Groningse gaswinningsgebied en huren deskundig advies in om hun bezit aardbevingsbestendig te maken. Dat betekent nieuwe werkgelegenheid voor Nederlandse ingenieursbureaus. Een van de grote spelers op deze markt is Royal HaskoningDHV. Dit internationaal actieve bureau maakte gebruik van zijn kantoor in Groningen om er samen met VolkerWessels-onderneming Visser & Smit Bouw het samenwerkingsverband VIIA op te zetten: Veiligheid en Inzicht door Inspectie en Analyse. Gebouweninspecties door VIIA leveren niet alleen werk op, ze bieden ook een uitgelezen kans nieuwe kennis over aardbevingsbestendigheid op te doen, zegt projectdirecteur Leo Koster. Die kennis is ook op andere terreinen toepasbaar. Voor het VIIA-project zijn enkele tientallen deskundigen (zoals engineers, kostenexperts, inspecteurs, projectmanagers en archiefonderzoekers) extra in dienst genomen. Daarmee werd het totaal aantal medewerkers dat, in opdracht van oliemaatschappij NAM, de aardbevingsbestendigheid van gebouwen onder de loep neemt op 112 gebracht. “VIIA is een van de grotere samenwerkingsverbanden voor aardbeving gerelateerde bouwprojecten van Nederland,” zegt Koster.

Miljoenen Naast VIIA werkt het bureau ook aan andere aardbevingsprojecten, onder meer in opdracht van de chemische industrie, Rijksuniversiteit Gronin-

gen en waterschappen. Voor deze opdrachten zijn nog eens een kleine veertig experts ingezet. Koster: “In totaal hebben wij het over zo’n 150 mensen die in Groningen actief zijn. Als je bedenkt dat wij wereldwijd ruim 6000 werknemers hebben, waarvan 3000 in Nederland, dan mag je concluderen dat het hier om een redelijk deel van onze Nederlandse activiteiten gaat.” Vertaald in geld, leveren de contracten in het aardbevingsgebied in bescheiden mate bij aan de jaaromzet van Royal HaskoningDHV. Zonder een exact bedrag te noemen, maakt Koster duidelijk dat het om miljoenen gaat.

Veiliger VIIA werd in 2014 opgericht en begon zijn werkzaamheden in februari 2015, nadat het samenwerkingsverband door de NAM was ingehuurd om ruim honderd schoolgebouwen te inspecteren. De NAM wilde inzicht in de mogelijkheden om gebouwen aardbevingsbestendig te maken. “VIIA’s primaire taak is gebouwen veiliger maken door inspecteren, analyseren en adviseren over preventieve bouwkundige maatregelen. Worden er tijdens een inspectie kwetsbare gebouwonderdelen aangetroffen, dan nemen we binnen twee weken maatregelen om deze onderdelen veilig te stellen. Dan moet je denken aan het verwijderen van instabiele schoorstenen of van borstweringen die op punt van omvallen staan,” aldus Maurice Hermens, hoofd engineering bij VIIA.

Publieke sector Het scholenproject is inmiddels afgerond. Hermens: “Nadat we dit onderdeel met succes hadden

Maurice Hermens, hoofd engineering bij VIIA. voltooid, zijn we door NAM gevraagd vergelijkbare inspecties te houden bij een aantal grote gebouwen. De inspectie van woningen wordt door andere bureaus gedaan.” Bij de lopende onderzoeken gaat het om tientallen gebouwen in de publieke sector, zoals gemeentehuizen, politiebureaus, zorginstellingen, gymzalen en kinderopvangvoorzieningen. Hoe de werkgelegenheid zich daarna zal ontwikkelen is lastig te zeggen, zegt Koster. “We zijn op dit moment in gesprek over onze werkzaamheden volgend jaar.”

heid. Wij hebben bijvoorbeeld het ontwerp gemaakt voor een vliegveld in de seismisch gevoelige regio Turkmenistan en voor een 150 meter hoog bankgebouw in Ho Chi Minh stad. Verder hebben wij op verschillende plaatsen in de wereld aardbevingsbestendige LNG-tanks gebouwd. Doordat wij veel aan interne training en kennisuitwisseling doen, beschikken onze mensen over de meest actuele informatie. De laatste twee jaar vullen we onze kennis aan met cursussen die specifiek zijn gericht op de Groningse situatie.”

Gevoelig project

Tektonische problemen

Hermens en Koster beseffen dat er wordt gewerkt aan een gevoelig project met grote sociale impact. Hermens: “Een aantal collega’s woont zelf in het aardbevingsgebied. We hebben daardoor nog meer het gevoel echt bij te dragen aan oplossingen die voor de bewoners in Groningen van waarde zijn.” Het bureau wil het werk dat ze nu in Groningen uitvoert graag voortzetten en de kennis inzetten bij andere soortgelijke projecten, ook omdat juist dit type advisering heel goed past bij Royal HaskoningDHV, zegt Koster. “Het vraagt een heel brede expertise. Wij hebben al die benodigde kennis in huis. Onze integrale aanpak bij dergelijke projecten komt goed tot zijn recht en blijkt ook op dit gebied een succesfactor te zijn.”

De aardbevingen daar zijn van een ander type dan in het buitenland, waar het vaak tektonische problemen betreft, met een kern op 20 kilometer diepte. De Groningse bevingen op 3 kilometer diepte zijn gerelateerd aan de gaswinning. Voor Royal HaskoningDHV brengt dat een belangrijk verschil in werkzaamheden met zich mee. In het buitenland gaat het om de technische uitdaging nieuwbouw aardbevingsbestendig te maken, in Nederland om de inspectie van bestaande bouw. En bestaande bouw, zegt Hermens, vraagt veel meer kennis van analisten dan nieuwbouw.

Buitenland

Projectdirecteur Leo Koster.

Veel van deze kennis deed het bureau op in het buitenland. Hermens: “Wij doen al een groot aantal jaren internationale projecten. In een op de twee gevallen moeten we in het ontwerp rekening houden met aarbevingsbestendig-

Seismische verschijnselen De Nederlandse ingenieurswereld is dus druk bezig kennis te vergaren over de seismische verschijnselen in Groningen. Hermens: “De basiskennis komt natuurlijk van de technische universiteiten in Delft en Eindhoven, maar er zijn al verschillende aanvullende opleidingen opgestart. Over aardbevingsbestendig ontwerpen wordt veel gepraat bij onder andere NEN, Kivi en Bouwen met Staal.”

Verder is op initiatief van het Alfa-college in Groningen, de Hanzehogeschool Groningen en Rijksuniversiteit Groningen en met steun van de NAM het EPI-Centrum opgericht (de afkorting staat voor educatie, praktijk en innovatie), dat zich bezighoudt met aardbevingsbestendig (ver)bouwen. Dat is ook het onderzoeksterrein van BuildInG, een innovatiecentrum van de Hanzehogeschool en de Economic Board Groningen. BuildInG wil innovatieve en goedkope oplossingen bedenken voor een veilige en comfortabele woonomgeving in Groningen.

Explosiebestendigheid Maurice Hermens: “Continue kennisontwikkeling is voor een ingenieur een must. Wij denken dat we de kennis die we hier opdoen ook goed kunnen gebruiken bij andere trillingsvraagstukken, zoals explosiebestendigheid. Daar heb je met dezelfde complexe technische dynamiek te maken als bij aardbevingen.

VIIA

VIIA staat voor Veiligheid en Inzicht door Inspectie en Analyse. Het is een samenwerkingsverband tussen Royal HaskoningDHV en VolkerWessels-onderneming Visser & Smit Bouw. Royal HaskoningDHV is een internationaal advies-, ingenieurs- en projectmanagementbureau en Visser & Smit Bouw is een ontwikkelende bouwer die complexe bouwprojecten in de utiliteits- en industriebouw realiseert. VIIA is in 2014 opgericht met als primaire doel het veiliger maken van gebouwen door inspecties, analyse en advies.

Aardbevingsbestendig bouwen, onze expertise

Onze innovatieve opleggingen maken gebouwen aardbevingsbestendig. Seismische productsystemen van Vilton ontkoppelen een gebouw volledig van de fundering. Ook bij renovatie. Vilton â&#x20AC;&#x2DC;Base Isolationâ&#x20AC;&#x2122; maakt traditioneel versterken onnodig. Dat levert een besparing van ten minste 25% op! Samen met architecten, constructeurs en aannemers maken wij bouwconstructies veilig.