Woensdag 30 november 2016 / nummer 110 / 160ste jaargang Vakmedianet, Postbus 448, 2400 AK Alphen aan den Rijn
Special interview pagina 5 “Met innovatie kunnen we het verschil maken”, zegt Céline Bent, hoofd van de jonge afdeling Innovatie bij BAM, die speciaal hiervoor is opgericht.
RGB: Blauw: R74/G150/B205 Groen: R199/G214/B205 Oranje: R235/G107/B74 CMYK: Blauw: c70/m30 Groen: c30/y70 Oranje: m70/y70
rondetafel pagina 8 Annemieke Nijhof, Henry Meijdam en Teus de Wit spreken over infratechniek: hoe maken we het aantrekkelijker voor jonge mensen?
reportage pagina 13 Ondergrondse kabels en leidingen kunnen met de 3D tool Spying the underground van 4TU Bouw makkelijk worden gelokaliseerd.
Infra
interview pagina 15 Richard Mulder: “De InfraTech Innovatieprijs is het bewijs dat er volop innovatie plaatsvindt in de sector.”
MAAK HET IN DE INFRA
HOOGW AARDIG AANBOD VAN 200 OPLEIDIN GEN TRAINING EN, ASSE SSMENT S EN WOR KSHOPS
BOUWEN AAN TALENT
KIES JE EIGEN WEG BINNEN ONZE INFRA OPLEIDINGEN BOB biedt een breed scala aan vernieuwde (modulaire) opleidingen. Functiegerichte opleidingen, opleidingen voor hoger kader en bedrijfsleiding en een groot aantal praktijkgerichte workshops, cursussen en trainingen.
Onze digitale opleidingsbrochure staat online voor je klaar op: www.bob.nl/brochure
Het afgelopen jaar hebben wij diverse organisaties mogen begeleiden. Zo ontwikkelen wij voor Rijkswaterstaat de basistraining Omgevingswet voor alle overheden. Wij professionaliseren afdelingen inkoop en zetten complete ontwikkeltrajecten op voor middenkader management in de Infra. Ook verzorgen wij korte workshops zoals UAV-GC, BIM en systems engineering. Wij gebruiken bij voorkeur voorbeelden uit uw praktijk, zodat u gelijk met de stof aan de slag kunt. Dit biedt een meerwaarde voor onze deelnemers én voor de organisatie.
HOGER KADER/MANAGEMENT NIVEAU
EEN MEERWAARDE VOOR UW ORGANISATIE
Opleidingsschema Functiegericht Infra
FUNCTIEGERICHT NIVEAU
INCOMPANY MAATWERK
OPLEIDINGSSCHEMA FUNCTIEGERICHT INFRA
Leergang Bedrijfsleiding B&U/Infra
Projectleider B&U/Infra
Werkorganisator Integrale Projecten
Uitvoerder Infra 2
Werkorganisator Infra 2
Allround Inkoper B&U/Infra
Calculator Infra 2
KOB Techniek Infra, MBO+/ HBO niveau + 2 jaar ervaring Uitvoerder Infra 1
Werkorganisator Infra 1
Calculator Infra 1
MBO-4 Civiel/Infra, MBO+/ HBO niveau + 2 jaar ervaring MBO+/HBO niveau + 2 jaar ervaring HBO Civiel/Infra + 0,5 jaar ervaring
Aan het eind van het opleidingstraject wordt de opleiding geëvalueerd met de deelnemers. Hiervan wordt een uitgebreid verslag gemaakt dat met u besproken zal worden.
Werkorganisator/Calculator Ondergrondse netwerken
MBO-3 Civiel/Infra + 3 jaar ervaring MBO-4 Civiel/Infra + 1 jaar ervaring
Meer informatie over
Voorbereidend Kadermedewerker Infra
Elementaire Infratechniek
incompany maatwerk Anouk de Hoog dehoog@bob.nl
30
BOUWEN AAN TALENT
BOB maakt deel uit van “De Bouwopleiders”, het samenwerkingsverband vanw 7 kennisinstituten uit de bouwbranche. > www.bouwopleiders.nl
BOB bv Postbus 715 2700 AS Zoetermeer Zilverstraat 69 BOUWEN AAN TALENT2718 RP Zoetermeer
! Met de BOB kom je hogerop
T 079 325 24 50 F 079 325 24 60 E info@bob.nl www.bob.nl
BEKIJK WANNEER DE DOOR JOU GEKOZEN OPLEIDING VAN START GAAT OP WWW.BOB.NL/OPLEIDINGEN
3
i nfra
Cobouw Special Woensdag 30 november 2016
Saskia Vernooij Exhibition Manager
Slim verbinden in de infrasector
D
e uitdagingen waar de infrasector voor staat worden steeds complexer en raken iedereen. De wereld om ons heen verandert in hoog tempo en daarom is de noodzaak om te blijven innoveren en ontwikkelen actueler dan ooit. Zo is de invloed van ICT en internet op mobiliteit en fysieke infrastructuur niet meer weg te denken. De twaalfde editie van de beurs InfraTech – van 17 tot en met 20 januari 2017 in Rotterdam Ahoy – heeft als thema ‘Slim Verbinden’ en staat voor delen van nieuwe kennis op het hoogste niveau. Deze Cobouw Special is daarvan een voorproefje. Het complete kennisprogramma van InfraTech 2017 is tot stand gekomen dankzij een intensieve samenwerking tussen de partners en tal van vertegenwoordigers uit de infrabranche. Het kennisprogramma is toegespitst op vier actuele trends uit de infrasector: Circulaire Economie, Complexe Mobiliteit, Herwaardering Vakmanschap en Veranderende samenwerking in de keten. Het gaat dit jaar vooral over ‘Smart Informeren’ en ‘Verbinden met Kennis van Morgen’. Trots zijn wij ook weer op alle inzendingen voor de InfraTech Innovatieprijs 2017. Deze inzendingen zijn tentoongesteld in hal 6 binnen het nieuwe thema Infra Innovaties. Daar zijn tevens de Lighthouse Projects van 4TU.Bouw, startups, opleiders, het Smart Mobility Plein en tal van innovatieve bedrijven te zien. Laat de pagina’s van deze Cobouw Special u inspireren en motiveren om die dagen in januari in uw agenda te zetten: de InfraTech 2017 belooft een interactief en kennisintensief evenement te worden voor de hele infrasector. Voor nu veel leesplezier en we hopen u te zien in Rotterdam!
Inhoud 5 Met innovatie kunnen we het verschil maken
/ Edo Beerda
6 Project met 23 tijdelijke bruggen voor aanleg N18
/ Michiel Maas
7 Verbinden en aanjagen van ketensamenwerking
/ Tosca Vissers
8 De kracht van infrasector: een goed bewaard geheim
/ Nanda van Dijk
11 Het gaat weer bruisen in de bouw!
/ Jeroen Kreule
12 Vrouwelijke talenten zichtbaar maken / Nina van Ommen 13 Ondergrondse leidingen lokaliseren met 3D-tool
/ Peter de Lange
15 InfraTech innovatieprijs 2017 / Paul Poley
Colofon De inhoud van deze special valt onder verantwoordelijkheid van de uitgever. Deze special is tot stand gekomen in samenwerking met InfraTech. Klantenservice (088) 5840800 Redactie telefoon (070) 3046700 Postbus 448, 2400 AK Alphen aan den Rijn Internet www.cobouw.nl E-mail specials@cobouw.nl Hoofdredacteur Boudewijn Warbroek Uitgever Caroline Kruit Eindredactie, coördinatie en vormgeving Nienke Abma, Nanda van Dijk, Patty van der Sar en Ingrid de Zwart-Schaap Medewerkers Edo Beerda, Jeroen Kreule, Peter de Lange, Michiel Maas, Paul Poley en Tosca Vissers Vormgeving Hans de Jong Foto Saskia Vernooij René van den Burg Abonnementen: wijzigingen, klachten bezorging en opgave nieuwe abonnees: Klantenservice: (070) 3046777. Jaarabonnement binnenland € 775,- (excl. btw). Overnemen artikelen: voor het overnemen van (een gedeelte van) artikelen uit deze uitgave dient men zich te wenden tot de uitgever. Op alle artikelen in Cobouw of op Cobouw.nl berust auteursrecht. Auteursrechtelijk beschermde werken mogen niet elders openbaar gemaakt worden, gearchiveerd worden of verveelvoudigd worden zonder schriftelijke toestemming van de hoofdredacteur of de uitgever. Indien bij gebruik van artikelen van Cobouw en/of Cobouw.nl niet is voldaan aan bovenstaande, is Cobouw gerechtigd hiervoor schadevergoeding te claimen. RGB: Blauw: R74/G150/B205 Groen: R199/G214/B205 Oranje: R235/G107/B74 CMYK: Blauw: c70/m30 Groen: c30/y70 Oranje: m70/y70
WATERKERING WOERDEN onze keerwanden toegepast als grond- en waterkering voor de nieuwbouwwijk Woerden Centraal
WWW.KEERWAND.NL
Onze stille kracht Bouwen. Daar ligt onze passie. Van niets iets maken. Samen werken aan projecten waar men dagelijks mee in aanraking komt. Soms bewust, maar meestal onbewust. Dรกt is onze stille kracht. Glad afgewerkte keerwanden van de hoogste kwaliteit. U krijgt ze direct uit voorraad geleverd met 15 jaar fabrieksgarantie. Neem contact op voor een vrijblijvend 3D-ontwerp. Uw bouwproject krijgt de aandacht die het verdient, van plan tot en met plaatsing. Dรกt is complete ontzorging.
Wesselseweg 132 3774 RL Kootwijkerbroek
BoschBeton_CobouwInfra_266x398-VU.indd 1
T 0342-441050
E info@keerwand.nl
18-11-16 16:02
I nfra
Cobouw Special Woensdag 30 november 2016
5
INTERVIEW De crisis heeft BAM ervan doordrongen dat er meer naar de wensen van de klant moet worden geluisterd en duurzamer worden geproduceerd. Digitalisering helpt met minder hinder te bouwen / Edo Beerda
‘Met innovatie kunnen we het verschil maken’ B
AM Infra rolde recentelijk een innovatief asfalt uit dat niet alleen stil en duurzaam is, maar ook nog eens verkeershinder vermindert. Het is een voorbeeld van de voortdurende stroom van innovaties die bij het bouwbedrijf het licht zien. “Innovatie is cruciaal voor BAM.” Bij LE2AP (Low Emission 2 Asphalt Pavement) wordt tot ruim 90 procent gerecycled materiaal verwerkt en kan ruim 80 procent freesmateriaal horizontaal worden hergebruikt. Dat terwijl de verwerkingstemperatuur een luttele 100 °C bedraagt. Niet alleen goed voor het milieu, het is kwalitatief minstens gelijkwaardig aan conventioneel asfalt. LE2AP is onderdeel van wat BAM omschrijft als de ‘3D weg’, waarin het bedrijf decibellen, duurzaamheid en doorstroming onder controle heeft. “Dit soort innovaties is niet alleen noodzakelijk met het oog op duurzaamheid, ze bepalen ook of we als grootbedrijf toekomst hebben”, zegt Céline Bent, hoofd van de jonge afdeling Innovatie. “Daarom hebben we er een complete organisatie voor opgericht.”
“
Coördinator tussen de virtuele en de fysieke 3D wereld BAM heeft in Doesburg dubbellaags zoab aangelegd dat voor maximaal 93 procent bestaat uit gerecyceld materiaal.
Op bouwplaatsen van BAM kun je sinds kort mensen met Virtual Reality brillen zien rondlopen. Toekomstige gebruikers krijgen daarmee een beeld hoe een ontwerp in de praktijk zal uitpakken, bouwplaatsmedewerkers kijken er mee na hoe een oplossing technisch precies in elkaar zit. Het is zomaar een voorbeeld van de nieuwe wind die waait bij Nederlands grootste bouwbedrijf. “De moeilijke tijd die we achter de rug hebben heeft ons ervan doordrongen dat het anders moet: duurzamer en meer op maat van de wensen van de klant”, zegt Bent. “In onze toekomstvisie zijn wij de coördinator tussen de virtuele en de fysieke 3D wereld. Digitalisering helpt ons beter en met minder hinder te bouwen.” Haar eigen taak in het innovatieprogramma is vooral het stimuleren en faciliteren van vier hoofdtrajecten. De eerste, digitale constructie, draait om data-analyse en ontwerp-, visualiserings- en simulatie-instrumenten. Die kunnen helpen bij efficiënter bouwen en onderhouden van gebouwen en infrastructuur, maar ook bij het in kaart brengen van materialen. Fysieke constructie houdt zich bezig met nieuwe materialen en bouwmethoden. Robotisering bijvoorbeeld: BAM ziet een groeiende rol van de robot op de bouwplaats en in de fabriek. ‘Future trends’ sluit daarop aan: hoe ontwikkel je slimme modulaire bouwsystemen en smart grids?
Procesinnovatie ten slotte moet ervoor zorgen dat het bouwproces makkelijker verloopt. Daarbij kan het gaan om kleine, maar wel significante stappen. Gebruik van een Ipad op de bouwplaats bijvoorbeeld, in plaats van een opschrijfboekje. Want dan kun je geregistreerde gegevens direct in het digitale bouwwerk opnemen.
Innoveren in samen Concrete innovatieve producten die voortkomen uit het stimuleringsbeleid trekken uiteraard de meeste aandacht. BAM heeft de financiële slagkracht om innovaties over de streep te trekken en gaat daarom vaak samenwerkingsverbanden aan met bedrijven met slimme ideeën. Recent voorbeeld is de ShimLift – een van BAM's inzendingen voor de Infratech Innovatie Award. In samenwerking met Movares ontwikkelde BAM een spoorstaafbevestiging met een in hoogte verstelbare kunststof wig onder de spoorstaaf. Die voorkomt verzakking bij overgangen van ballast naar ballastloos spoor. Dat levert een spoorbeheerder geld op en de reiziger meer comfort, omdat de trein gladjes over de verbindingen glijdt. De Duitse spoorwegen zijn inmiddels met een test begonnen. Een andere spoorinnovatie is het Marker Light, een systeem voor efficiëntere en goedkopere inspectie van spoorwissels.
BAM en Dual Inventive testen in Den Bosch deze blauw knipperende LED-lampen die visueel duidelijk maken of het spoor veilig is te betreden. Dat is een stap vooruit in de veiligheid voor baanwerkers. Een totaal andere innovatie is de aanpak van dijklichamen met dijkdeuvels. Met Van Oord en GMB past BAM deze met cement omhulde stalen ankerstangen naar de onderliggende zandlaag momenteel toe op een dijktraject tussen Hagestein en Opheusden. De techniek is hier uitermate geschikt omdat de werkruimte beperkt is door nabijheid van huizen en begroeiing. Ook in de snelgroeiende windenergiesector is BAM actief. Medio volgend jaar worden de eerste Gravity Based Foundations voor windturbines op zee geplaatst. “Inheien is daar vrijwel ondoenlijk, daarom hebben wij een kegelvormige betonnen caisson ontwikkeld die in zijn geheel wordt afgezonken en volgestort met ballast”, vertelt Bent. Erin zit een 60 meter hoge funderingspaal. Het is een innovatie die net de doorslag kan geven bij de aanbesteding van grote nieuwe windparken op zee.
Schaakstukken in strijd om aanbestedingen Innovaties zijn voor BAM sowieso schaakstukken in de strijd om aanbestedingen binnen te slepen. De tender om de zeesluis IJmuiden won BAM met het innovatieve idee om de sluis als dubbele waterkering te gebruiken. Dat spaart een reservedeur uit. Het megaproject Rotterdamsebaan won het concern door de nadruk te leggen op milieu-innovaties. In de tunnel voorzien zonnepanelen in de energiebehoefte, vangen magneten fijnstof af en zorgt hoge materiaalkwaliteit voor minder materiaalgebruik en CO2-uitstoot. Volgens Bent moeten juist multinationals als BAM het voortouw nemen als het gaat om dit soort duurzame innovaties. “De bouw tekent voor 30 procent van het energieverbruik en 50 procent van het materiaalgebruik. Een kleine verbetering bij een multinational kan dus grote gevolgen hebben en – heel belangrijk – kleinere bedrijven op sleeptouw nemen. Wij kunnen samen met onze ketenpartners het verschil maken.”
Céline Bent studeerde laude af aan de TU Delft, Bouwkunde, en was tussendoor in dienst bij architectenbureau Johnson Pilton Walker in Sydney. Vervolgens werkte ze twee jaar aan een VN-onderzoek in Atjeh naar de wederopbouw na de tsunami van 2004. Ze overwoog de overstap naar een ngo, maar koos toch voor een functie bij Royal BAM Group. Als projectleider Corporate Social Responsibility hield ze zich onder meer bezig met de klimaatdoelstellingen van het concern. Sinds juli 2016 is zij hoofd Innovatie van BAM. Deze nieuwe organisatie van veelal jonge mensen moet de innovatieve kracht van het bedrijf verder versterken.
Met de Gravity Base Foundation (GBF), een innovatieve en afzinkbare robuuste betonfundatie, kunnen in diepere zee grote windturbines worden geplaatst die een hoge energieopbrengst hebben en het uitzicht op land niet belemmeren.
BAM is aanwezig op InfraTech: hal 6, standnummer 510.
6 Project met 23 tijdelijke bruggen voor aanleg N18 Inf ra
bedrijfsprofiel De nieuwe Twenteroute is 27 kilometer lang en moet doorstroming in de regio verbeteren. Janson Bridging levert 23 tijdelijke bruggen en overgangen zodat het verkeer zo min mogelijk overlast heeft tijdens de werkzaamheden. / Michiel Maas
D
e naam Janson Bridging, groot in tijdelijke en modulaire bruggen, duikt vaak op bij infrastructurele projecten. Maar de opdracht voor het leveren van tijdelijke bruggen voor de aanleg van de N18 in Overijssel is zelfs voor Janson Bridging een flinke kluif. “Zo’n groot project hebben we al wel in het buitenland, maar in Nederland nog niet eerder gehad.”
Doorstroming verbeteren De combinatie Noaber18 (VolkerInfra PPP /DIF) legt in opdracht van Rijkswaterstaat in Oost-Nederland de nieuwe Twenteroute aan, een 27 kilometer lange nieuwe weg tussen Groenlo en Enschede. Het traject moet de doorstroming in de regio verbeteren en leidt het verkeer om Eibergen en Haaksbergen heen. Het project moet in 2018 klaar zijn. De opdrachtgever stelde in de gunning een paar belangrijke eisen en criteria: de hinder van de omgeving en het bestaande verkeer moest zo laag mogelijk zijn en er moest worden gezorgd voor draagvlak
Cobouw Special Woensdag 30 november 2016
in de omgeving. De criteria waren door Rijkswaterstaat met opzet zo breed mogelijk gehouden, om de marktpartijen uit te dagen om met creatieve oplossingen te komen. De oplossing van Noaber18 is geen eenvoudige; de verkeersstroom van de bouwwerkzaamheden wordt nu zoveel mogelijk losgekoppeld van de het reguliere verkeer: “Die blijven zoveel mogelijk op maaiveld. Het bouwverkeer gaat daaroverheen.” De omgeving wordt met behulp van onder andere een smartphone-app op de hoogte gehouden van de stand van zaken. Voor het project is een grote hoeveelheid tijdelijke overgangen en bruggen nodig. Die kon Janson Bridging leveren, zegt projectleider Leendert Joppe. “We hebben een grote voorraad, dus veel bruggen zijn op zeer korte termijn aan te leveren.” Maar in dit geval gaat het over maar liefst 23 tijdelijke bruggen. “Hier en daar moeten wel wat onderdelen van andere plaatsen komen.”
Detailafstemming Maar de levering van de bruggen is niet de belangrijkste factor, zegt Mathijssen, werkvoorbereider bij Noaber18. “De grote lijnen hebben we als organisatie zelf uitgezet, maar we hebben Janson wel nodig voor de detailafstemming.” Joppe: “We zijn ook verantwoordelijk voor de onderbouw van de bruggen, en daar is, gezien het zware verkeer dat eroverheen moet, best wat engineering voor nodig.”
Janson Bridging levert in Twente 23 tijdelijke bruggen. Zo wordt de doorstroming van het verkeer tijdens de werkzaamheden aan de N18 gewaarborgd. Foto: Rudy Exterkate Mathijssen: “Dit was al een sneltrein qua voorbereiding. Het aantal bruggen, de coördinatie en het korte tijdsbestek maken dit een complexe opgave, die veel vraagt van ons en
van de partners in het project. Tijd is onze grootste vijand.” Noaber18 is in november begonnen met de aanleg van bypasses en parallelwegen, en Janson heeft al drie brug-
gen geplaatst. “De komende maand komen daar drie nieuwe bruggen bij,” zegt Mathijssen. “We verwachten dat medio 2017 alle 23 bruggen op hun plaats liggen.”
TBS SOEST bv OPLOSSINGEN VOOR AFWATERING EN WATERBEHEERSING
R
I NFRA
Cobouw Special Woensdag 30 november 2016
7
INTERVIEW Kenniscentrum CROW is het nationale kennisplatform waar decentrale overheden, aannemers en adviesbureaus oplossingen vinden voor allerhande vraagstukken over infrastructuur, verkeer, vervoer en openbare ruimte / Tosca Vissers
Aanjagen samenwerking en verbinding in de keten H
et thema Slim Verbinden van InfraTech sluit naadloos aan op de werkwijze van CROW. Als non-profit kennispartner zorgt CROW ervoor dat professionals in de infrabranche samenwerken en kennis delen. Tijdens InfraTech 2017 laat CROW zien hoe dit thema handen en voeten kan krijgen.
CROW is het nationale kennisplatform waar vooral decentrale overheden, aannemers en adviesbureaus terecht kunnen voor slimme en praktische oplossingen voor vraagstukken op het gebied van infrastructuur, verkeer, vervoer en openbare ruimte. Bij onderwerpen als aanbesteden en contracteren in de infrabranche is CROW vaak het aanspreekpunt voor overheid en bedrijfsleven die praktisch toepasbare kennis willen ontwikkelen en delen. Daarnaast wil men advies inwinnen over beleidsvoorbereiding, planning, ontwerp, aanleg, beheer en onderhoud.
Toekomst en knelpunten infrabranche Ad van Leest is hoofd kenniscluster Aanbesteden en Contracteren en Wim van Tilburg is hoofd kenniscluster Verkeer en Vervoer bij CROW. Zij vertellen hoe zij aankijken tegen de toekomstverwachtingen en knelpunten in de infrabranche voor de komende tien jaar. Van Leest: “We merken vooral dat er veel verandert in de werkprocessen, zowel bij de opdrachtgever als de aannemer. De opdrachtgever gaat steeds vaker een
“
Wij staan als onafhankelijke organisatie tussen de partijen en verbinden ze
regierol vervullen en de aannemer neemt hierbij de ontwerpende en uitvoerende taken over.” Volgens Van Leest zal dit een geleidelijke verandering zijn omdat opdrachtgever en aannemer niet in één keer alles willen wijzigen en loslaten. “Daarom zullen voorlopig traditionele contracten voor standaardoplossingen blijven worden gebruikt en tegelijk nieuwe, moderne contracten in de markt worden gezet.” Van Leest geeft de herziene versie van de UAV-GC als voorbeeld, die binnenkort van toepassing is. Deze juridische kaders en voorwaarden zijn nodig om moderne contracten uit te kunnen uitvoeren. “CROW werkt daarnaast aan de opzet voor een gevalideerde database met uitvoerings-, ontwerp- en beheereisen, die CROW faciliteert voor de infrasector. Hiermee kunnen moderne contracten worden opgesteld en de uitvoering geverifieerd”, aldus Van Leest.
Aandacht voor verkeersveiligheid Wim van Tilburg ziet dat de aandacht voor verkeersveiligheid weer fors toeneemt. “Doelstellingen voor verkeersveiligheid staan onder druk, vooral door het toenemend fietsgebruik. Ook staan onderwerpen als stedelijke bereikbaarheid in combinatie met de leefbaarheid in stedelijke gebieden prominent op de
De stand van CROW op InfraTech 2015. Foto: Iris Moonen Fotografie agenda.” Volgens Van Tilburg blijft het ingewikkeld om duurzame investeringen in het verkeers- en vervoersysteem te koppelen aan sober en doelmatig gebruik ervan. “De zelfrijdende auto in welke vorm dan ook, werpt zijn schaduw vooruit, vooral bij onderwerpen als verkeersveiligheid”, zegt Van Tilburg.
Belang van samenwerken Volgens Van Tilburg en Van Leest blijft ketensamenwerking een belangrijk item in de infrabranche. “Vanuit ons kennisplatform gezien gaat het in de meeste gevallen om pariteit en draagvlak om de tools en kennis die uit co-creatie zijn ontstaan, in de praktijk te kunnen toepassen. CROW staat als onafhankelijke organisatie tussen de sectorpartijen en verbindt deze. Dat wil niet zeggen dat co-creatie vanzelf gaat. In de praktijk blijkt wel dat partijen nog steeds grote waarde hechten aan paritair vastgestelde zaken.” Van Leest vult aan: “Samenwerken is buitengewoon belangrijk. Het benutten van elkaars kennis en ervaringen is absoluut noodzakelijk. Overigens verwachten onze klanten dat er al zoveel mogelijk wordt samengewerkt en ontwikkeld.” Keerzijde is wel dat samenwerking moeizaam en minder snel verloopt als de ketenpartners zich onvoldoende organiseren in koepels en branches. “CROW kan niet alle individuele organisaties aan tafel hebben. Er zijn dus goede vertegenwoordigers van koepel- en brancheorganisaties nodig die meters kunnen maken”, zegt Van Leest. Kennisdelen gaat steeds makkelijker met nieuwe ICT en mobiele devices. “Nu meer dan ooit”, zegt Van Tilburg. “Ook wil men sneller
kennis en ervaringen uitwisselen, bijvoorbeeld via netwerken en bijbehorende bijeenkomsten.” CROW gebruikt deze digitale technieken vaak als basis om de in co-creatie ontwikkelde kennis en tools te laten delen door verschillende sectorpartijen.
Netwerken en kennisdelen Tijdens InfraTech 2017 zullen wederom verschillende organisaties uit de private en publieke sector elkaar opzoeken bij CROW. “Iedereen uit de infrawereld is er”, zegt Iman Koster, directeur van CROW. “De complete infrasector – opdrachtgever, aannemer, adviseur, leverancier en kennisinstituut – is vier dagen lang druk bezig met netwerken, zakendoen en kennis uitwisselen. CROW zal er, zoals de traditie inmiddels wil, nadrukkelijk het gezicht als strategische kennispartner laten zien”, zegt Koster. Dat CROW veel waarde hecht aan kennisoverdracht en samenwerking is terug te zien aan het kennisprogramma dat tijdens InfraTech wordt georganiseerd. Tijdens de netwerkdiscussies van CROW passeren onderwerpen de revue als verkeer en veiligheid, aanbesteden en contracteren, beheer van de openbare ruimte en infrastructuur. “CROW heeft als nationaal kennisplatform en netwerkorganisatie een verbindende functie in het totaalprogramma van InfraTech. Dit sluit perfect aan bij het thema van InfraTech 2017, slim verbinden. Dit thema is ook voor CROW een van de kernwaarden als nationaal kennisplatform, als netwerkorganisatie én als verbindende factor tussen alle partijen”, aldus Koster. CROW is aanwezig op InfraTech in de Plaza (P 400).
Van links naar rechts: Iman Koster, directeur CROW, Wim van Tilburg, hoofd kenniscluster Verkeer en Vervoer bij CROW en Ad van Leest, hoofd kenniscluster Aanbesteden en Contracteren bij CROW. Foto's: Iris Moonen Fotofrafie
8
inf ra
Cobouw Special Woensdag 30 november 2016
INTERVIEW In aanloop naar InfraTech 2017 zullen in drie rondetafelgesprekken steeds drie deskundigen uit het veld met elkaar in gesprek gaan. Het thema ‘slim verbinden’, thema van InfraTech 2017, loopt als een rode draad door alle gesprekken. Het eerste gesprek vond plaats in De Bouwcampus in Delft / Nanda van Dijk
De kracht van de infrasector: een goed bewaard geheim
V.l.n.r. Henry Meijdam (algemeen directeur Interprovinciaal Overleg en tot 1 januari 2016 directeur opleidingsbedrijf ESPEQ Heerhugowaard), Annemieke Nijhof (CEO Tauw, bestuurslid De Bouwcampus) en Teus de Wit (algemeen directeur Versluys in Bodegraven en dagelijks bestuurslid Bouwend Nederland). Foto's: Vincent Basler
W
at zijn de ontwikkelingen in de branche? Hoe bereiken we dat het kennisniveau omhoog gaat? En hoe interesseer je nieuwe mensen voor infra? Aan tafel zitten Annemieke Nijhof, CEO van Tauw en topvrouw van het jaar 2015. Teus de Wit, algemeen directeur bij de Versluys bedrijven in Bodegraven. Daarnaast dagelijks bestuurslid bij Bouwend Nederland. Henry Meijdam, algemeen directeur van het Interprovinciaal overleg, en tot 1 januari 2016 directeur opleidingsbedrijf ESPEQ Heerhogowaard.
De financiële crisis ligt grotendeels achter ons. Ook de bouw krabbelt overeind en schudt haar veren uit. Nieuwe tijden vragen om nieuwe inzichten, andere manieren van werken. Hoe staat de sector er voor? “We zijn van de financiële crisis rechtstreeks in een personele crisis beland.” Henry Meijdam windt er geen doekjes om. Hij waarschuwde er al zes jaar voor. “Too little, too late. Aan alle kanten komen we vakmensen tekort en ik zie nog altijd geen structurele inzet om het imago van de sector te verbeteren bij jonge mensen. We gaan daardoor straks achterlopen in de ontwikkelingen.” Zo, we zijn begonnen. Een pittige stelling meteen aan het begin van het gesprek. Maar Teus de Wit beaamt meteen dat er een probleem is in de infrasector, als het gaat om personele vernieuwing. “We lopen op tegen een tekort van achtduizend mensen per jaar.” Ook Bouwend Nederland en de opleidingsbedrijven, die de afgelopen jaren zijn doodgebloed, hebben hiervoor de afgelopen
jaren gewaarschuwd. “Maar we zijn hierin aanzienlijk tekortgeschoten.”“We hebben vooral andere mensen nodig,” zegt hij. “Een paar goede handen en een goede wil om te werken is niet langer genoeg.” Robotisering en digitalisering vragen om anders opgeleide mensen. “We hebben die achtduizend mensen keihard nodig. Ik zie nog niet hoe we dat gaan doen.”
“
Lego is bijna niet aan te slepen voor de kleinkinderen. Ze willen bouwen, bouwen
Annemieke Nijhof noemt zichzelf een onverbeterlijke optimist. “Ik denk namelijk dat we het wél gaan redden. Maar we moeten wel een goede boodschap uitdragen over ons vak. ” “We hebben een prachtig vak”, vervolgt ze, “maar dat is een goed bewaard geheim voor de mensen die er niet in zitten. Infratechniek is veel meer dan oud asfalt eraf, nieuw erop. Infratechniek zal een oplossing bieden voor veel grote duurzaamheidsvraagstukken die op ons afkomen. Energietransitie, biodiversiteit, aanpassingen door klimaatverandering; elk beheer- en onderhoudsproject wordt een interessante ontwerpopgave. Nederland is nog lang niet af: die boodschap moeten we uitdragen. En we hebben inderdaad andere mensen nodig.
Mensen die buiten het domein van ontwerpen en bouwen kijken. Mensen die een baan zoeken omdat ze een maatschappelijke bijdrage willen leveren.” “Klopt”, beaamt Meijdam. “Het is niet alleen stenen stapelen, het is vooral slim nadenken over de vraag hóe kan ik mijn stenen zo stapelen dat ik daar competitief mee ben. Hoe zorg ik dat ik nieuwe technieken toepas en dat het ook duurzaam is. Zodat het werk aan de maatschappelijke eisen voldoet die we met elkaar stellen.” Als voorbeeld noemt Nijhof de N470 in Zuid Holland. Toen er aan deze provinciale verbindingsweg groot onderhoud moest worden gepleegd, is gekeken hoe dit meer toekomstbestendig kon worden uitgevoerd. De weg moest uiteindelijk energie gaan opleveren. “Hierbij stonden onze meest creatieve mensen voor de vragen: welke materialen passen we toe, wat kunnen we met de bermen, hoe is het gedrag van de weggebruikers en wat kunnen die hierin betekenen. Uiteindelijk kom je ook uit bij de omgeving, waar bijvoorbeeld de supermarkt staat, en hoe die invloed kan hebben op het gebruik van die weg.” “Toch anticiperen we in het algemeen nog veel te weinig op de enorme metamorfose die we de komende twintig jaar zullen krijgen in het automobielgebruik, de riolering en het wegennet,” vult Teus aan. “Neem nu die portalen boven de weg. Daar kunnen we straks smileys op zetten, want die auto’s weten dan zelf wel waar en hoe hard ze mogen rijden. Rijkswaterstaat zegt dan: allemaal leuk en aardig, maar onze opgave is om ervoor te zorgen dat de komende vijftien tot twintig jaar de automobilisten van a naar b kunnen.” Kortom, de langetermijnvisie ontbreekt.
I nfra
Cobouw Special Woensdag 30 november 2016
“Helaas zien veel bedrijven kennis als een closed loop”, zegt Meijdam. “Maar de komende twintig jaar zullen de winnaars de bedrijven zijn die kennis beschouwen als een open source instituut. Behalve door competitie, kunnen we het bedrijfsleven sterker maken door elkaars innovaties in te zetten en die verder brengen door daar weer eigen innovaties aan toe te voegen. Hierbij komt het besef dat in de moderne tijd een innovatie nooit voor jezelf valt te houden.” Kennis delen dus. Het Asfaltkenniscentrum, dat met twaalf aandeelhouders met een open houding alle aanwezige kennis deelt, vindt Teus de Wit hier exemplarisch voor. “Samenwerken is gewoon nodig. Heel simpel, ik kan geen kilo rubberasfalt verkopen in Friesland, omdat mijn achternaam niet op een a eindigt. Daar heb ik mijn collega Jansma voor nodig.” Gelach aan tafel. “Nou, zo werkt het toch!” Ja. Er wordt eensgezind geknikt. Terug naar de vraag: hoe kunnen we ervoor zorgen dat die jonge mensen bij de branche betrokken raken? “Het is raar…”, filosofeert De Wit, “…het Lego is bijna niet aan te slepen voor de kleinkinderen. Ze willen bouwen, bouwen. Maar als ze dan een jaar of zestien zijn, dan is het helemaal afgelopen. Hoe kan dat toch?” “Dat komt doordat we jarenlang aan onze kinderen hebben verkondigd dat je alleen meetelt als je een universitaire opleiding doet”, meent Henry Meijdam. “Het kost tijd om dat te veranderen. Trots in het ambacht moet een plek krijgen op de nationale agenda. Bij innovaties en de hoogwaardige technische oplossingen moet je uiteraard ook de techniek als trigger laten werken. Maar als het gaat om de arbeid die moet worden verricht, geldt dat elk mens in zijn leven op zoek is naar respect voor datgene wat hij doet. Ook hier. Als wij in onze samenleving het idee uitdragen dat je pas meetelt als je een intellectueel beroep uitoefent, dan biedt dat niet het klimaat waarin mensen snel geneigd zullen zijn een handvaardiger vak te kiezen.” Annemieke Nijhof voegt daar nog een element aan toe, namelijk welke meerwaarde een leerbedrijf kan bieden. “Ik ben me er gaandeweg steeds meer van bewust geworden wat een fantastisch leerbedrijf je bent, als je het meester-gezel model hanteert.” Bij Tauw is zij haar werkzame leven begonnen met drie senioren om zich heen die haar in alles meenamen. “Ervaren medewerkers en talentvolle junioren met elkaar verbinden, is bouwen aan een toekomstwaarde. Daarnaast moeten we jonge mensen in de arbeidsmarkt meegeven dat we met elkaar in een organisatie ook een sociaal systeem vormen. Door niet alleen te kijken naar wat iemand onderaan de streep oplevert, maar daarin ook de belevingswaarde en een toekomstwaarde van mensen te laten meewegen. Bij de infrastructuur die we aanleggen voor meerdere generaties, hoort het nadenken over investeren in mensen over een langere termijn.” Volgens Teus de Wit schuilt hierin een gezamenlijke verantwoordelijkheid. “En wat dat betreft krijgen we onze opdrachtgevers nog slecht op gang. Het zijn over het algemeen nog steeds de prijskopers. En die realiseren zich amper dat we ook moeten kunnen investeren in onze mensen. Maar ook bij het onderwijs liggen verbeterpunten. Vooral vmbo en mbo zijn moeilijk benaderbaar door de bedrijven.” Henry Meijdam deelt deze ervaring. Hij vertelt hoe de taal van een bedrijf verschilt van die van het onderwijs. “Toen ik begon met de opleidingsbedrijven heb ik anderhalf jaar in een volstrekte gespreksverwarring verkeerd met de voorzitter van de raad van bestuur van een ROC over de vraag “wil je vraaggericht opleiden.” Hij gaf aan de leerlingen ‘vraaggericht’ op te leiden. Maar de mensen die van die school afkwamen, bleken in de praktijk nog lang niet inzetbaar. Uiteindelijke bleek dat de school uitging van de vraag van de leerling, niet het bedrijfsleven. Kortom, er zit een enorme kloof tussen wat een bedrijf nodig heeft en wat een opleiding fabriceert. Die banden moeten veel nauwer.” We zitten voor dit gesprek in De Bouwcampus in Delft: een mooi voorbeeld van hoe kennis kan worden gedeeld. Zijn er andere voorbeelden van dergelijke samenwerking binnen de branche? Volgens Nijhof zijn die er zeker en moeten we ze veel meer uitdragen en kopiëren “MacDonalds heeft ook niet maar één hamburgertent neergezet, toch. Dat waren er meteen een heleboel.” “Een van die goede voorbeelden is de provincie Overijssel”, vervolgt zij. “De wens was daar om voor de langere termijn een
9
vitale arbeidsmarkt in de techniek te realiseren. Met de provincie, de ingenieurssector en de bouwbedrijven is een gezamenlijk trainingsprogramma opgezet. Zij zijn mensen gaan aantrekken uit de regionale opleidingsinstituten en hebben die laten rouleren in de verschillende bedrijven. Zo wordt zichtbaar op hoeveel manieren je bezig kunt zijn met bouw en infra vanuit de verschillende disciplines en leer je elkaar ook beter begrijpen.” De Wit: “Het gaat nog vaak mis op de grens van de verschillende technieken. Het bekende verhaal, dat de installateur en de bouwer niet voldoende met elkaar hebben gecommuniceerd. Eigenlijk moet alles wat binnen de hekken van een bouwplaats gebeurt op een plek worden geboren, op een plek worden opgeleid en op een plek met elkaar communiceren. Het gaat al een stuk beter, daar ben ik van overtuigd. Maar er is nog heel veel te winnen! Er moet eigenlijk nog een hele generatie met pensioen gaan voordat het echt verandert.” Ook InfraTech 2017 is zo’n moment dat we met elkaar die kennis weer gaan delen en uitdragen. De vraag blijft: hoe gaan we mensen nu echt warm maken voor de infrasector? “Het begint altijd met een gedeeld gevoel van urgentie”, zegt Meijdam. “De bestaande infrastructuur veroudert in een hoog tempo en moet worden vervangen. En voor de economische ontwikkeling op de lange termijn is de realisatie van nieuwe
Annemieke Nijhof: “Infratechniek zal een oplossing bieden voor veel grote duurzaamheidsvraagstukken die op ons afkomen. Energietransitie, biodiversiteit, aanpassingen door klimaatverandering; elk beheer- en onderhoudsproject wordt een interessante ontwerpopgave. Nederland is nog lang niet af: die boodschap moeten we uitdragen.”
“
MacDonalds heeft ook niet maar één hamburgertent neergezet. Dat waren er meteen een heleboel
infrastructuur van groot belang. Vanuit de urgentie van het maatschappelijke vraagstuk, kun je mensen motiveren. Bijvoorbeeld om meer partnerschap tussen bedrijfsleven, overheid en kennisinstellingen te creëren.” Nijhof vult aan: “En daarbij ook een positieve boodschap uitstralen. Welke positieve boodschappen kunnen we consequent koppelen aan de sector en op welke manier?” De Wit: “Op de kookscholen loopt het momenteel helemaal vol met leerlingen. Zo groot is het effect van een programma als Heel Holland bakt. Het gaat erom hoe je jongeren interesseert. Dat doe je niet met het neerleggen van een hoop zand en een schep op een open da maar door ze te laten spelen met machines en virtual reality. Computerspellen als Minecraft kunnen hieraan ook bijdragen. En even out of te box. Waarom maken we niet een programma: Heel Holland bouwt aan de weg!”
Teus de Wit: “Het gaat al een stuk beter, daar ben ik van overtuigd. Maar er is nog heel veel te winnen! Er moet eigenlijk nog een hele generatie met pensioen gaan voordat het echt verandert.”
Rondetafelgesprekken InfraTech 2017 In het kader van InfraTech 2017 en het thema Slim Verbinden, worden drie rondetafelgesprekken georganiseerd. Het eerste vond plaats in De Bouwcampus in Delft en had als uitgangspunt opleidien en (ver)binden van mensen. Het tweede rondetafelgesprek, dat in december zal plaatsvinden, gaat in op het verbinden en het samenwerken in projecten, de toekomstvisie en de techniek. Een verslag hiervan zal worden gepubliceerd in Cobouw Magazine van 11 januari 2017. Het laatste rondetafelgesprek zal plaatsvinden op 19 januari 2017 tijdens InfraTech op de stand van Cobouw Café. Het thema van dit gesprek slim is verbinden op gebied van de politiek en financiering.
Henry Meijdam: “De komende twintig jaar zullen de winnaars de bedrijven zijn die kennis beschouwen als een open source instituut. We kunnen het bedrijfsleven sterker maken door elkaars innovaties in te zetten en die verder brengen door daar weer eigen innovaties aan toe te voegen.”.
RELY ON US
OOR
IALEN V MATER
P EN O O K R VE R! U U H R VE
DĂŠ leverancier voor: Warm gewalste Buizen damwand Balken Koud gewalste Verankering damwand Equipment en meer...
INTRABV is dĂŠ specialist in het leveren van op maat gemaakt staal wat precies voldoet aan uw eisen en wensen en verzorgt alle bewerkingen zoals lassen, zagen, snijden, stralen, coaten of het voorzien van slotdichting. Omdat wij zowel uit diverse voorraden, verspreid over Europa, als direct uit productie leveren kunnen wij u altijd voorzien van de juiste producten.
Bezoek ons op standnr. 1.315
Eemdijk 74
T. +31 33 299 61 49
3754 NJ Eemdijk
E. info@intrabv.com
Holland
INTRABV.COM RELY ON US
I nfra
Cobouw Special Woensdag 30 november 2016
11
INTERVIEW De Bouwcampus is de plek waar partijen uit de gehele bouwsector hun expertise, creativiteit en netwerk met elkaar gaan delen. Het moet gaan bruisen volgens voorzitter Nico de Vries, voorzitter van het dagelijks bestuur / Jeroen Kreule
Het gaat weer bruisen in de bouw! N
og een jaar of tien, dan heeft het indrukwekkende stuwcomplex bij het Noord-Brabantse Grave het einde van zijn levensduur bereikt. Ook zes andere stuwen in de Maas zijn vanaf 2028 aan vervanging toe. Het gehele systeem van stuwen en sluizen, gerealiseerd in het begin van de twintigste eeuw, is volgens Rijkswaterstaat vooral gebouwd om steenkolen te kunnen vervoeren van Limburg naar de Randstad. De stuwen moeten hoe dan ook vervangen worden, de vraag is echter hoe. Nu spelen immers totaal andere ontwikkelingen dan honderd jaar geleden het gebied van onder meer technologie, economie en klimaat en energie. Met andere woorden: Rijkswaterstaat staat voor een vernieuwingsopgave, maar kan het niet alleen. Wat nu?
Om een goed antwoord te krijgen op die vraag, heeft Rijkswaterstaat – in nauwe samenwerking met De Bouwcampus – de hulp ingeroepen van experts uit alle windhoeken. Zes multidisciplinaire teams hebben tijdens vier bijeenkomsten een brede (lees: andere) kijk op de Maas als systeem gegeven. Dat gebeurde in het co-creatielab van De Bouwcampus in Delft, de best denkbare plek om deze vernieuwingsopgave – die de naam Grip op de Maas heeft meegekregen – handen en voeten te geven. Gebruikers waren aanwezig, maar ook opdrachtnemers, opdrachtgevers, kennisinstituten, advies- en ingenieursbureaus en zelfs partijen buiten de sector. Ze deden mee op basis van vrijwilligheid, waarbij het zoeken naar verbinding tussen mensen en ideeën centraal stond. Het resultaat is een zogenaamd Oogstboekje, met daarin de ‘opbrengst’ van de vier bijeenkomsten. Rijkswaterstaat beschouwt het Oogstboekje als aftrap voor de vernieuwingsopgave.
Neutrale plek Verbinden van mensen en ideeën: dát is misschien wel de kern van De Bouwcampus, zegt Nico de Vries, voorzitter van het dagelijkse bestuur van De Bouwcampus en voormalig CEO bij BAM. “Het is een neutrale plek waar overheid en marktpartijen zich vrij moeten voelen om complexe onderwerpen neer te leggen. Zoals Rijkswaterstaat deed met Grip op de Maas. Het is een project waar met veel enthousiasme aan is gewerkt door mensen uit allerlei disciplines. De Bouwcampus biedt niet alleen ruimte, maar zoekt ook de juiste partijen bij de aanpak van een vraagstuk. Wij makelen en schakelen.” De Bouwcampus is in januari 2016 officieel van start gegaan, in het bijzijn van ministers Blok (Wonen en Rijksdienst) en Schultz van Haegen (Infrastructuur en Milieu). De Bouwcampus ‘stimuleert en faciliteert open innovatie voor actuele en toekomstige opdrachten in de woningbouw, infrastructuur, utiliteitsbouw en openbare ruimte’. Denk aan het toekomstbestendig maken van woningen en gebouwen en de vervanging van natte kunstwerken, maar bijvoorbeeld ook om een kwalitatieve verbetering van het bouwproces.
Project Stuw Lith in de Maas. Foto: Marlène van Gessel. De Bouwcampus is ruimte om, in een pre-competitieve setting, te experimenteren en om over de grenzen van de sector heen kijken. De Vries: “Ik merk dat de huidige leden van het gezelschap volop gemotiveerd zijn om de bouw te vernieuwen.
“
Het moet gaan bruisen. En dat gaat ook gebeuren, daarvan ben ik overtuigd
Kennis delen De Bouwcampus moet – fysiek en virtueel – de plek worden waar partijen uit de gehele bouwsector hun expertise, creativiteit en netwerk met elkaar gaan delen, aldus De Vries. “Het moet gaan bruisen. En dat gaat ook gebeuren, daarvan ben ik overtuigd.” Ruim 120 bedrijven, overheidsinstanties en kennisinstituten zijn intussen verbonden aan De Bouwcampus. Zij erkennen allemaal dat ze sommige uitdagingen in de bouw individueel niet aankunnen, dat ze elkaar hard nodig hebben. Juist op Ir. Nico de Vries (1951) heeft Civiele Techniek aan de TU Delft gestudeerd. Ook heeft hij een opleiding aan de Nyenrode Business University afgerond. In 1977 kwam hij in dienst van de Koninklijke BAM Groep, waar hij uiteindelijk ruim 37 jaar heeft gewerkt. De Vries is begonnen als werkvoorbereider. Via verschillende (directie)functies werd hij in 2010 het gezicht van BAM, als voorzitter van de Raad van Bestuur. In oktober 2014 nam hij afscheid als CEO van het grootste bouwbedrijf van Nederland. Rob van Wingerden nam het stokje van hem over. De Vries bleef nog tot het voorjaar van 2015 als adviseur betrokken bij BAM. Stilzitten doet hij niet. Naast zijn werkzaamheden voor De Bouwcampus is hij onder meer voorzitter van de Raad van Commissarissen van De Boer Structures, voorzitter van de raad van advies van Bouwatch en arbiter bij de Raad van Arbitrage voor de Bouw.
Ze staan open om elkaars zorgen en vragen te leren kennen. Mooi om te zien, want die vernieuwing is hard nodig. We zijn dit jaar begonnen, maar het gonst. De Bouwcampus krijgt veel positieve feedback.”
Vernieuwingsagenda De Bouwcampus is gevestigd op het terrein van TU Delft en beschikt over zo’n 5000 vierkante meter. Het is een ontmoetingsplaats, maar ook een werkplaats en een leeromgeving. De Bouwcampus is een kennis- en innovatiecentrum, maar ook een vestigingsplaats voor start-ups. Bovendien worden studenten nadrukkelijk bij De Bouwcampus betrokken. De Bouwcampus gaat volgens De Vries een belangrijke rol spelen bij het opstellen van de vernieuwingsagenda van de bouw. Hij is hoopvol gestemd. “Sinds de Bouwaffaire heeft de sector een geweldige draai gemaakt. De bouw is naar een hoger plan getild, is beter geprofessionaliseerd. De bouwsector is innovatief en in beweging. Een voorbeeld? Er is veel geïnvesteerd in de ontwikkeling van de nul-op-de-meter woning, ook bij bestaande woningen. De bouwtijd is korter geworden, we gaan rationeler om met bouwproducten.” “Maar we zijn er nog niet. Wil de bouw een gezonde bedrijfstak worden en blijven, dan is vernieuwing hard nodig. De Bouwcampus moet wat mij betreft dé plek worden voor het ontwikkelen van innovatieve oplossingen. De sector moet het doen, De Bouwcampus jaagt aan.”
InfraTech 2017 Kennisprogramma Van 17 januari tot en met 20 januari vindt de InfraTech plaats in Rotterdam Ahoy. Het thema dit jaar is Slim Verbinden, letterlijk en figuurlijk. Vooraanstaande stakeholders en innovatieve organisaties uit de hele infrabranche spelen een prominente rol op de beurs. Hiermee is InfraTech dé ontmoetingsplaats voor opdrachtgevers, opdrachtnemers en toeleveranciers in de hele infrasector. Een belangrijk onderdeel van InfraTech is het kennisprogramma dat is toegespitst op actuele trends binnen de infrastructuur. Er is gekozen voor vier overkoepelende thema’s: • Circulaire Economie; • Herwaardering vakmanschap; • Complexe Mobiliteit; • Veranderende samenwerking in de keten Circulaire Economie In de circulaire economie wordt de waarde van grondstoffen, onderdelen en producten gemaximaliseerd. Tegelijkertijd wordt voorkomen dat waarde-vernietiging hiervan plaatsvindt. Zo wordt de productie van afval en het verbruik van grondstoffen geminimaliseerd. De circulaire economie heeft daarmee betrekking op de gehele levenscyclus van het gebruik van grondstoffen, onderdelen en producten. Specifiek voor de infrastructuur kijkt een circulair model dus niet alleen naar de ontwerpketen van een product, maar kijkt ook naar de bouwketen- en de sloopketen daarvan. Door op deze wijze het hele bouwproces van een infrastructureel project te benaderen, blijven materialen in- en tussen de ketens circuleren. Materialen worden niet weggegooid, maar juist hergebruikt voor een ander (bouw)proces. Dit zorgt ervoor dat de maximale waarde van grondstoffen, onderdelen en producten wordt benut. Leden werkgroep Circulaire Economie: Cees Buijs - Gemeente Rotterdam Vincent Ledeboer (Captain)- Antea Group/ NL Ingenieurs Joep van Leeuwen SO - Gemeente Rotterdam Take Padding - PIANOo Anneke Vlieger - Anneke Vlieger
Lees meer op pagina 15.
12
Inf ra
Cobouw Special Woensdag 30 november 2016
Vrouwelijk talent zichtbaar maken Profiel Vrouwen zijn in de wereld van techniek in de minderheid. Terwijl hun zienswijze en talent daar iets kunnen toevoegen wat er nog niet is. Bedrijven kunnen meer toekomst en rendement uit diversiteit halen. Daarom leert Topvrouwen.net meer dan 550 vrouwen met een technische achtergrond op hbo- en wo-niveau hun talent zichtbaar te maken en het over de bühne brengen. Pitchen zonder ego noemen ze dat. Nina van Ommen (oprichter, partner) Pauline Hoek (partner)
V
an 17 t/m 20 januari staat Topvrouwen.net op InfraTech om in gesprek te komen met beslissers binnen de infrasector die hardop willen uitspreken: “Ja ik wil méér vrouwen in ons bedrijf en ik ben bereid daarin te investeren.”
Vrouwelijke CEO
Investeren in vrouwelijk talent komt de diversiteit in bedrijven ten goede.
In de Cobouw50 stond geen enkele vrouwelijke CEO. Het glazen plafond lijkt dus in de bouwwereld wel degelijk te bestaan. We denken vaak in grote oplossingen, samen met grote bedrijven en herenpakken en hakken. Maar daarmee lossen we dit niet op. Het antwoord ligt veelal bij de vrouwen zelf
Wakker schudden Topvrouwen.net ziet het zo: er zijn genoeg dure mentorprogramma’s, maar wat hebben vrouwen aan dergelijke programma’s als zij het zichzelf niet gunnen? Of als zij nog niet over de vaardigheden beschikken om over de kosten van deel-
name te onderhandelen met hun leidinggevende? Hoe kan een vrouw directeur worden als ze haar hand niet opsteekt bij het werven voor een talentprogramma? Wie schudt deze vrouw wakker? Wie helpt haar om door te zetten als ze het (nog) te spannend vinden?
Een zetje nodig Veel vrouwen hebben aanmoediging en soms een zetje nodig. Want voor veel vrouwen blijkt budget vragen voor een training, een netwerkbijeenkomst of coaching voor persoonlijke ontwikkeling al een lastige horde.
InfraTech 2017
Topvrouwen.net staat op InfaTech in Rotterdam Ahoy www.infratech.nl www.topvrouwen.net
Weten waar het heen gaat in de infra? Al het laatste nieuws over infra, grond-, weg en waterbouwprojecten, landelijk én regionaal: U leest het wekelijks in de digitale nieuwsbrief Cobouw Infra.
Nieuwsbrief Infra schrijf nu gratis in ! vakmedianet.2bmore.nl/mijnvakmedianet/subscriptions/
> Bezoek onze stand in hal 6 met standnummer 06.024. www.vandervelden.com
DE CORRESPONDENTEN IN DE BOUW COB16S-stopper_1/8tabloid_Infra_221116.indd 1
Nederlands grootste dienstverlener in ontstoppen, reinigen, inspecteren, repareren en renoveren van rioleringen & leidingen staat voor u op de InfraTech 2017.
22-11-16 20:41
S&P Clever Reinforcement Company Benelux BV Aalsmeerderweg 249 P 1432 CM Aalsmeer Tel: +31 297 367674 Fax: +31 297 361711 Email: info@sp-reinforcement.nl www.asfaltwapening.nl • www.sp-reinforcement.nl
S&P Carbophalt voor structurele versterking. Tegen vermoeiing en scheurvorming.
Our energy Your power
Asfaltwapening
BEZOEK ONZE STAND OP DE INFRATECH: 1.713
Re info r
BRE-16-0590 ADV Infratech 2016 130x94mm V2.indd 1
17-11-16 14:49
et an cing the Pl
I NFRA
Cobouw Special Woensdag 30 november 2016
13
REPORTAGE 3D-tool Spying the underground ontworpen door 4TU.Bouw is een handige tool waarmee de diepteligging van kabels en leidingen kan worden ingeschat / Peter de Lange
Ondergrondse leidingen lokaliseren met 3D-tool I
n de Nederlandse bodem strekt zich een netwerk uit van circa twee miljoen kilometer kabels en leidingen. Maar waar ze liggen is soms alleen bij benadering bekend. Terwijl kennis hierover onmisbaar is in een land als het onze, waar de grond intensief wordt gebruikt. Daarom brengt het 4TU.Bouw Lighthouse project Spying the underground de beschikbare gegevens onder in een 3D-model dat als eerste tool een inschatting geeft van de mogelijke diepteligging van kabels en leidingen. Een pilot in Rotterdam leverde hoopgevende resultaten op. Spying the undergound behoort tot de onderzoeksprojecten naar innovatieve technieken en werkmethoden die het afgelopen jaar door de vier technische universiteiten (Delft, Eindhoven, Twente en Wageningen) werden opgezet. Het onderzoek werd gehouden door dr. ir. Sisi Zlatanova van de TU Delft, dr. ir. Léon olde Scholtenhuis van de Universiteit Twente en hun studenten Anna Maria Ntarladima, Vangelis Theocharous en Xander van Duijn. Olde Scholtenhuis promoveerde in 2015 op het gebruik van visualisaties voor coördinatie van kabels en leidingen.
Ondergrondse ruimte De ruimte in de bodem staat onder druk. Smartgrids, laadpalen, glasvezels en wifi- verbindingen zijn maar enkele van de voorzieningen waarvoor in de komende jaren plaats moet worden gemaakt. Er is een groeiende behoefte aan een goed hulpmiddel om de infrastructuur in de ondergrond te lokaliseren. De huidige instrumenten zijn te beperkt, betoogt Olde Scholtenhuis. “Kabels en leidingen moeten vaak worden verlegd, bijvoorbeeld als in een binnenstad een weg wordt opgebroken of een riolering vernieuwd. De informatie over de positie van ondergrondse netwerken waarover de aannemer beschikt is niet altijd compleet en bovendien meestal alleen in 2D gevisualiseerd. Kennis van de diepteligging is echter essentieel om goede ontwerpen en planningen te maken en om graafschade – naar schatting zo’n 130 miljoen euro per jaar – te voorkomen. Wij willen de technologie verbeteren waarmee we de ondergrond in 3D kunnen visualiseren.”
De informatie over de ligging van kabels en leidingen waarover een aannemer beschikt is lang niet altijd compleet. Foto: Shutterstock Toch ontvangt een aannemer die via een zogenaamde Klic-melding informatie over de aanwezigheid van netwerken in de ondergrond opvraagt bij het kadaster, slechts een tweedimensionale kaart. Gegevens over diepteligging ontbreken. Die zijn veelal niet bekend.
Diepteligging Het doel van Spying the underground is, deze tweedimensionale kaarten te verrijken met informatie over de mogelijke diepteligging van kabels en leidingen en zo te komen tot wat Olde Scholtenhuis een “een model met ongeveer-3D-informatie” noemt. “Zo’n model is waardevol omdat het een rijker beeld geeft van de ondergrond dan de huidige platte KLIC-tekeningen.” De informatie waarmee deze platte kaarten worden verrijkt is niet altijd even hard, blijkt uit Olde Scholten-
huis’ betoog. “We hebben de geschatte dan wel de standaard ligging om vanuit te gaan. Kabels liggen in veel gemeenten 50 centimeter diep en gasleidingen op 80 centimeter. Dat heet de standaardligging. De geschatte ligging is de positie die je op grond van ervaring aanneemt. Soms beschik je over exacte data, omdat de positie met GPS werd ingemeten toen het wegdek open lag. Maar meestal heb je te maken met een mengelmoes van gegevens. Als je een 3D-model maakt dat daar rekening mee houdt, zou je met een zekerheidsmarge kunnen zeggen, die kabel moet ongeveer hier liggen.”
richtlijnen op 80 centimeter zouden moeten liggen, liggen soms in werkelijkheid op een diepte van 30 of 40 centimeter. Particuliere bedrijven weten vaak ook niet meer precies per locatie waar ze hun kabels hebben gelegd. En wisten ze het wel, dan zouden de gegevens ook niet altijd even betrouwbaar zijn. Grond kan inklinken, verzakken of worden opgehoogd, waardoor kabels op een andere plek komen te liggen. Zelfs de grondradartechnologie is niet onfeilbaar. Hoe dieper je kijkt, hoe onzekerder de uitkomst. Absolute gegevens zijn zo goed als onhaalbaar.”
Onzekerheidsmarge
Ondanks alle beperkingen zijn modellen met ongeveer 3D-informatie goed bruikbaar. Dat wijst een pilot in Rotterdam uit. De onderzoekers stelden met behulp van gemeen-
Er blijft dus een onzekerheidsmarge bestaan, erkent de onderzoeker. “De praktijk is nu eenmaal weerbarstig. Gasleidingen die volgens de
Léon olde Scholtenhuis (1987) is universitair docent en werkzaam bij de afdeling Bouw Infra van Universiteit Twente. Hij heeft een MSc. in Construction Management and Engineering (2012 cum laude) en promoveerde in 2015 op het gebied van 4D-visualisering van ondiepe ondergrondse infrastructuurprojecten. Léon geeft de vakken Smart City Engineering en Building Information Modelling, 5D and Planning. Hij begeleidde circa 20 afstudeerders en is lead researcher binnen het industrie-brede programma ZoARG (Zorgvuldige Aanleg en Reductie Graafschade).
Een slag slaan Worden essentiële gegevens als de ligging van rioleringen, gas- en waterleidingen, elektriciteitskabels en kabels van telecombedrijven en kabel tv-aanbieders dan zo slecht gedocumenteerd dat ingenieurs en aannemers er maar een slag naar moeten slaan? Nee, stelt de onderzoeker. “Nederland heeft het best goed voor elkaar. De WION (Wet Informatie-uitwisseling Ondergrondse Netwerken) regelt dat netwerkbeheerders hun gegevens digitaal beschikbaar moeten stellen.”
Driedimensionale kaart
telijke gegevens op basis van standaarddiepte een driedimensionale kaart van de ondergrond op het Oostplein samen. De eerste versie van dit met softwarefabrikant Recognize ontwikkelde model is getest en geeft al een aardig beeld van de ondergrond. De netwerken in de ondergrond zijn zichtbaar gemaakt in een app voor tablets. “Met deze app komen we dichtbij het visualiseren van de ondergrond. Er blijft een zekere mate van onzekerheid bestaan, maar dat is aanvaardbaar.” De techniek voldoet zo goed, dat de onderzoekers hopen volgend jaar een applicatie te introduceren die bruikbaar is voor meerdere netbeheerders en gemeenten.
4TU Bouw staat op InfraTech: hal 6, standnummer 412.
Informatie over de positie van ondergrondse netwerken in 3D gevisualiseerd,
M
Y
CM
MY
CY
CMY
K
www.arcelormittal.com/foundationsolutions sheetpiling.arcelormittal.com
C
Stalen Funderingsoplossingen
AMCRPS_Cobouw Special Infra.ai 2 18/11/2016 08:11:25
Projects Europe Mannesmannweg 5 4794 SL Heijningen The Netherlands T +31 88 0083 700 projects.europe@arcelormittal.com ArcelorMittal Commercial RPS S.Ă r.l. Sheet Piling 66, rue de Luxembourg L-4221 Esch/Alzette Luxembourg T +352 5313 3105 sheetpiling@arcelormittal.com
i nfra
Cobouw Special Woensdag 30 november 2016
15
INTERVIEW De InfraTech Innovatieprijs: iedereen kan meedoen. Van grote bouwbedrijven tot individuele Willie Wortels. Creatief gebruik van tijd, geld en middelen en nieuwe vormen van samenwerken zijn een belangrijke beoordelingscriteria voor de jury / Paul Poley
InfraTech Innovatieprijs 2017 D
at innovaties in de infrasector worden gewaardeerd blijkt uit de InfraTech Innovatieprijs. Deze bijzondere prijs wordt in januari 2017 alweer voor de elfde keer uitgereikt. Richard Mulder van Bouwend Nederland vertelt over de achtergronden van deze prijs. En hij blikt vooruit op de uitreiking: “Opvallend is het aantal inzendingen waarin digitale technieken een rol spelen.”
De InfraTech Innovatieprijs bestaat al sinds 1995 en is daarmee het levende bewijs dat innovatie volop plaatsvindt in de infrasector. Straks, op 18 januari 2017 tijdens InfraTech 2017 in Rotterdam Ahoy, wordt hij alweer voor de elfde keer uitgereikt aan een veelbelovend product of project. As we speak is de jury (zie kader) druk bezig met het beoordelen van de vijftig inzendingen. Richard Mulder is beleidsadviseur van Bouwend Nederland, de branchevereniging van bouw- en infrabedrijven die de InfraTech Innovatieprijs samen met Rotterdam Ahoy organiseert. Hij vertelt waar de jury op let: “Natuurlijk heeft de jury een scherp oog voor het vernieuwende aspect van de inzending, en voor het maatschappelijke nut ervan. Maar ook kijkt ze naar creatief gebruik van tijd, geld en middelen. En naar bijvoorbeeld vernieuwende vormen van samenwerking. De jury bekijkt ook of het thema van Infratech 2017 – Slim Verbinden – in de innovatie terugkomt.”
Tipje van de sluier Mulder licht een klein tipje van de sluier op over de inzendingen voor deze editie. “Wat wederom opvalt is de fantastische kwaliteit van de inzendingen. Door de inzenders is veel tijd en aandacht besteed aan de inzending, en de bijbehorende filmpjes geven extra inzicht in de totstandkoming en werking van de innovaties. De passie van de inzenders voor hun product, project en vakgebied spat er vanaf. Deze editie zijn vijftig inzendingen ontvangen, wat een groei van het aantal inzendingen betekent. Daar ben ik erg blij mee, al is het nog maar het topje van de ijsberg. De infrasector is zo verdraaid innovatief. De InfraTech innovatieprijs zie ik ook als een etalage om dat te laten zien. Er zijn deze editie 36 productinnovaties en 14 projectinnovaties ingezonden. De inzenders vormen een gemêleerd gezelschap, bestaande uit infrabouwbedrijven, overheden, advies- en ingenieursbureaus en toeleveranciers. Traditiegetrouw vormen die laatste de grootste groep inzenders, met 26 inzendingen. Opvallend daarin is het groeiende aantal inzendingen waarbij digitale technieken een rol spelen.
Het proces, de jury en de prijs Het proces Richard Mulder: “Wie wilde meedingen, moest zich voor 30 september aanmelden. Vervolgens was er tot 24 oktober de tijd om de inzending aan de organisatie te sturen. Een deskundig ‘voorscreenteam’ ging daarna aan de slag met het bestuderen van de inzendingen en het adviseren van de jury. Die jury koos ten slotte per categorie – productinnovatie en projectinnovatie – een aantal genomineerden. Deze mogen op een speciale bijeenkomst op 8 december hun inzending fysiek pitchen voor deze jury. Dat wordt een mooi publieksevenement op De Bouwcampus in Delft. De jury gaat direct aansluitend in beraad en de winnaars worden dan op 18 januari 2017tijdens InfraTech bekendgemaakt.” De jury Wie vormen de jury voor de InfraTech Innovatieprijs 2017: Juryvoorzitter: Dhr. Maxime Verhagen – Voorzitter Bouwend Nederland Dhr. Jan Hendrik Dronkers – Directeur-Generaal Rijkswaterstaat Mevr. Annemieke Nijhof – CEO Tauw Group BV Dhr. Tomas te Velde – Student TU Delft / Jonge Geesten® De prijs De winnaar van de InfraTech Innovatieprijs ontvangt een promotiepakket ter waarde van € 2.500. Mulder: “Denk daarbij aan gratis publiciteit in kranten en vakbladen. Overigens kan de winnaar ook kiezen voor € 500 cash, om bijvoorbeeld met het hele team uit eten te gaan. Verder kan de winnaar gebruikmaken van het zogeheten Bouwcampus-innovatieondersteuningspakket. Daarbij kan de winnaar het netwerk van De Bouwcampus gebruiken om zijn innovatie verder te ontwikkelen.”
Minister Schultz van Haegen te midden van de winnaars van de Innovatieprijs 2015. Waar de infrabouw tot nu toe achter leek te blijven bij de woning- en utiliteitsbouw, lijkt de digitalisering nu eindelijk ook structurele toepassing te krijgen in de infra.”
Van slimme straatsteen tot sluisdeuren Panamakanaal De InfraTech Innovatieprijs is niet zomaar een prijs. Volgens Mulder is de koppeling van prijs aan beurs uniek. Bezoekers kunnen enkele van de inzendingen tijdens InfraTech fysiek bewonderen en aanraken, en de inzenders ontmoeten. Maar er is meer dat deze prijs onderscheidt van andere. Mulder:
“
De infrasector is zo verdraaid innovatief
“Het karakter van de Innovatieprijs is laagdrempelig. Heel simpel: iedereen kan meedoen, van grote en kleine infrabedrijven tot individuele Willie Wortels. Bij de vorige editie, die van 2015, zag je dat ook terug. Het scala aan inzendingen is altijd heel breed. Van een slimme straatsteen die is ingezonden door een MKB-ondernemer tot aan de gigantische sluisdeuren in het nieuwe Panamakanaal die zijn ingezonden door een groot ingenieursbureau.” Tot slot benadrukt Mulder dat het bijzonder is dat niet alleen productinnovaties, maar ook project-innovaties worden beoordeeld.
Forse CO2-reductie
“Slim verbinden en slim samenwerken zijn daarbij cruciaal. Een voorbeeld van een winnaar uit een vorige editie waarbij goed werd samengewerkt, is een lichtgewicht hybride spoorbrug die in no time over de snelweg A27 werd gebouwd. Opdrachtgever was ProRail, DSM zorgde voor het lichtgewicht materiaal en Heijmans voor de bouw en techniek. Het resultaat van de samenwerking was 50 procent tijdsbesparing, minstens 15 procent geldbesparing en forse CO2-reductie bij de productie en het onderhoud. Naar dergelijke samenwerkingsvormen in de infrasector gaat de aandacht van de jury graag uit.”
InfraTech 2017 Kennisprogramma (vervolg van pagina 11) Herwaardering vakmanschap De verworvenheden van de techniek zijn zo vanzelfsprekend geworden dat de bedenkers en de makers van al die technische producten en toepassingen op de achtergrond zijn geraakt. Maar vakmanschap is niet vanzelfsprekend. Je moet er voor kiezen, het je toe-eigenen met je hart en je handen. Dat vraagt om gedreven opleiders en ambitieuze studenten. Én om opdrachtgevers die vakmanschap weten te waarderen. Daarnaast werpen nieuwe - zoals gerobotiseerde productie, zelfrijdende voertuigen en intelligente constructies - nieuw licht op ons vakmanschap. Leden werkgroep Herwaardering vakmanschap Sebastiaan Luimes - IKT Nederland Martijn Kleinveld - Gemeente Rotterdam Chris Klunder - RWS Pieter Lenselink- TU Delft (IO) / Jonge Geesten® Martin van der Vliet (Captain)- SBRCURnet Complexe Mobiliteit De wereld om ons heen verandert in een hoog tempo. Bedrijven en instellingen dienen zich over de nieuwe ontwikkelingen te blijven informeren zodat zij tijdig kunnen innoveren. Wat gebeurt er op het gebied van innovatie en complexe mobiliteit? Hoe pas je als bedrijf innovatie toe en wat zijn de mogelijkheden? Leden werkgroep Mobiliteit Richard Mulder - Bouwend Nederland Arthur van de Stroom - Rijkswaterstaat Tomas te Velde (Captain)-TU Delft (IO) /Jonge Geesten® Jan Willem Weststrate -Next Generation Infrastructures Veranderende samenwerking in de keten Samenwerken doen we niet zomaar. Samenwerken doen we omdat de opgaven waar we voor staan complex zijn en veel partijen raken. Samenwerken levert daarbij een duidelijke meerwaarde op. Door in de bouw nog meer te gaan samenwerken kan de bouw verder excelleren, meer (maatschappelijke) waarde leveren en meer plezier brengen in het werk. Leden werkgroep samenwerking in de keten Eveline Beukers -TU Delft (IO) /Jonge Geesten® Colinda den Dijker -MBK INFRA / Aannemersbedrijf Lindeloof BV Marjan van den Dungen (Captain) - De Bouwcampus René de Kwaadsteniet -MKB INFRA Joop Polfliet -Gemeente Rotterdam Hilde Schutten -CROW Anke Zindler - Rijkswaterstaat
PIPES FOR LIFE
Pipelife producent van Kunststof leidingsystemen. Kom naar onze stand en maak kennis met onze nieuwe productontwikkelingen. RENO
FLOW
GAS-STOP
TM
RG
Kom ons bezoeken standlocatie; 4.320
ZAKKENDE GRONDCONST S RUCTIE
Pipelife Nederland B.V. Postbus 380 Tel.: 0228 35 55 55 1600 AJ Enkhuizen Fax: 0228 35 56 66
info@pipelife.com www.pipelife.nl
AQUAGRIP
XL