Renovatie en transformatie 2015 by Cobouw Specials

RENOVATIE & TRANSFORMATIE

Bijlage bij Cobouw 9 oktober 2015

‘Renoveren is innoveren’ VBI-directeur Eduard van der Meer over de drie G’s van toekomstvast rendement ‘We weten nu niet hoe mensen een gebouw over vijftig jaar gebruiken’ Eduard van der Meer Directeur VBI

Voorbereid zijn op de toekomst is een kwestie van efficiënt inspelen op veranderingen. Dat geldt ook voor de gebouwde omgeving. We weten niet hoe een gebied er over vijftig jaar uitziet, wat dan de wensen van eindgebruikers zijn of welke regels dan gelden. VBI werkt daarom continu aan oplossingen die steeds aanpasbaar zijn aan de wensen van klant en markt. “We kijken daarbij vanuit de drie G’s: gebied, gebouw en gebruiker. Op die niveaus zoeken we continu naar rendement op de lange termijn.” Oude gebouwen die in onbruik zijn geraakt een nieuwe functie geven via renovatie en transformatie lijkt in theorie een mooie oplossing. “Maar in de praktijk is slechts 30% van de gebouwen hiervoor geschikt”, geeft VBI-directeur Eduard van der Meer aan. “Als je nog een mooie businesscase wilt overhouden, komt slechts 2% in aanmerking.” VBI werkte recent wel aan zo’n project mee. De monumentale suikerfabriek De Zeeland in Bergen op Zoom werd van munitieopslagplaats omgebouwd tot een levendig winkelen horecacentrum met meerdere verdiepingen. “Een uniek project, maar niet representatief voor wat mogelijk en nodig is om echt duurzaam te bouwen.”

is aan de veranderende wensen van klant en markt. Met als basis een flexibele draagstructuur die het mogelijk maakt om de functie te wijzigen. “Dat leidt tot echt duurzame gebouwen die langdurig aantrekkelijk blijven voor bewoners en gebruikers. Dat noemen we toekomstvast rendement. Dit principe passen we steeds toe op het niveau van de 3 G’s: gebied, gebouw en gebruiker.”

krijgen”, licht Van der Meer toe. “Of neem het Centrum voor Levenswetenschappen van de Rijksuniversiteit Groningen. Een inspirerend nieuw gebouw met duurzame waarde. Hier zorgen grote, vrije overspanningen ervoor dat de kern van het gebouw in de toekomst eenvoudig kan worden aangepast. Het is voorbereid op andere onderwijssystemen, maar ook op andere mogelijke functies als werken, wonen of zorg.”

Gebied in perspectief Volgens Van der Meer moeten we af van het idee dat je iets bouwt met een statische functie. “We weten nu niet hoe mensen een gebouw over vijftig jaar gebruiken. VBI kijkt liever programmatisch naar het bredere gebied waarin de gebouwde omgeving tot stand komt.” Belangrijke vragen zijn dan: Wat zijn daar vandaag en morgen gewenste functies? Hoe maak je dan gebouwen die aanpasbaar zijn aan die veranderende behoeftes? De draagconstructies van VBI vormen de kern van die flexibiliteit. “Neem de nieuwe drielaagse Pathébioscoop in Arnhem op een A-locatie tussen station en stadscentrum. Met zijn grote en variabel in te delen vloeroppervlakten kan het leisure-complex in bruikbaarheid straks inspelen op een veranderend karakter van de binnenstad. Of kijk naar de ABC School De Liendert in Amersfoort, waar rekening is gehouden met een mogelijke extra bouwlaag. Zo kan de school van vandaag het appartementencomplex van morgen worden.”

Voor en door gebruikers Zorgen dat een gebouw echt duurzame toegevoegde waarde biedt, begint en eindigt bij de eindgebruiker. Bij toekomstvast rendement gaat het niet om een gebouw als drager van economische waarde, maar om welke waarde erin wordt gecreëerd. Daarom streeft VBI met zijn methode van Flexibel comfort altijd naar een maximaal aan te passen ontwerp. “Neem het nieuwe kantoor van offshorebedrijf Heerema Marine Contractors in Leiden. Daar was grote behoefte om de ruimtes te laten meebewegen met de fases van hun projecten, waarin de groottes van de teams erg konden verschillen. Met onze grote overspanningen is de werkvloer nu steeds eenvoudig aan te passen. Of neem woontoren De Hoven Delft. Huurders en kopers waren hier vroegtijdig betrokken. Met de mogelijkheden van vrije draagconstructies leidde dat voor ieder appartement tot een indeling op maat.”

‘Grote, vrije overspanningen maken voor ieder appartement een indeling op maat mogelijk’

‘We bouwen mee aan inspirerende nieuwe gebouwen met duurzame toekomstwaarde’

Drie G’s voor de toekomst “Als we praten over een geslaagde renovatie, hebben we het tegenwoordig over een gebouw dat je na transformatie weer vijf jaar kunt gebruiken. Dat lost op lange termijn weinig op. Bovendien creëren we nu nieuwe leegstand als we gebouwen blijven neerzetten die niet kunnen meegaan met hun tijd.” Straks succesvol kunnen renoveren vraagt nu om nieuwbouw die blijvend aanpasbaar

Functievrij gebouw(d) Werken zonder vaste muren heeft als voordeel dat je een gebouw steeds kunt laten voldoen aan nieuwe eisen. Neem The Edge aan de Amsterdamse Zuidas. In het meest duurzame kantoorgebouw ter wereld maakt VBI daar met zijn grote vloeroppervlakken enerzijds het modernste werken optimaal mogelijk. “Anderzijds zorgt de vrije indeelbaarheid dat de ruimtes blijvend aanpasbaar zijn en het gebouw in de toekomst ook andere functies kan

Inspelen op vernieuwing Op korte en lange termijn succesvol in blijven spelen op de snel veranderende behoeftes van de gebruikers. Dat vraagt om een optimale afstemming met de keten en de klant. “Het liefst zijn we zo vroeg mogelijk betrokken bij de plannen van investeerders, beleidsmakers, architecten en bouwers. Zo is de kans het grootst dat we voor gebied, gebouw en gebruiker tot flexibele oplossingen komen waarmee we zeker een eeuw vooruit kunnen”, zegt Van der Meer, die tot slot benadrukt: “Dat is geen kwestie van transformatie, maar van vernieuwing. Renoveren is innoveren.”

R ENOVAT IE & T R A NSFOR M AT IE

Vrijdag 9 oktober 2015, Cobouw 172

Voorwoord / Trots

Inhoud

Renovatie- en transformatieprojecten zijn voor onze sector vaak een fraaie visitekaartje. Neem bijvoorbeeld het cultureel erfgoed: monumentale panden worden in ere hersteld en voorzien van hedendaagse technieken, zonder dat het oude karakter geweld wordt aangedaan. Het resultaat is dikwijls verbluffend, en spreekt zeer tot de verbeelding. Om trots op te zijn. Maar ook gebouwen van meer recente datum komen in aanmerking voor een nieuw leven. Het aantal vierkante meters kantooroppervlakte dat leegstaat groeit nog steeds, terwijl de vraag naar woningen toeneemt. Het vrijgekomen vastgoed biedt grote kansen, zoals ook blijkt op het evenement Transformatieplein dat Cobouw, Vastgoedmarkt en de Architect jaarlijks organiseren tijdens en rondom de vakbeurs Provada. Architecten maken veelbelovende plannen, die opvolging verdienen. Burgers gaan hierbij een steeds belangrijkere rol spelen. De tijd dat zij het moesten doen met ‘inspraak’ ligt achter ons, ze zijn nu vaak zelf de initiator. Het burgerinitiatief wordt serieus genomen en ondersteund door bijvoorbeeld het Expertteam Transformatie. Kennis en ervaring delen zijn hierbij steekwoorden. U leest het allemaal in deze bijlage. Ik wens u daarbij veel inspiratie toe. Boudewijn Warbroek, hoofdredacteur a.i.

Colofon Klantenservice: (070) 3046777 Redactie: telefoon (070) 3046700 Internet: www.cobouw.nl

E-mail: cobouw@bimmedia.nl Postbus 16262, 2500 BG Den Haag

Hoofdredacteur a.i.: Boudewijn Warbroek Uitgever: Nina Nannini Eindredactie en coördinatie: Nienke Abma en Ingrid de Zwart-Schaap Medewerkers: Edo Beerda, Brian van der Bol, Maartje Henket, Jeroen Kreule, Michiel Maas, Nicole Mommertz, Tosca Vissers, Anka van Voorthuijsen en Rob Weijs. Vormgeving en Opmaak: Hanneke Borsboom Abonnementen: wijzigingen, klachten bezorging en opgave nieuwe abonnees: klantenservice: (070) 3046777. Jaarabonnement binnenland € 775,- (excl. btw). Overnemen artikelen: voor het overnemen van (een gedeelte van) artikelen uit deze uitgave dient men zich te wenden tot de uitgever. Op alle artikelen in Cobouw of op Cobouw.nl berust auteursrecht. Auteursrechtelijk beschermde werken mogen niet elders openbaar gemaakt worden, gearchiveerd worden of verveelvoudigd worden zonder schriftelijke toestemming van de hoofdredacteur of de uitgever. Indien bij gebruik van artikelen van dagblad Cobouw en/of Cobouw.nl niet is voldaan aan bovenstaande, is Cobouw gerechtigd hiervoor schadevergoeding te claimen.

Monumenten klaarmaken voor de toekomst

Kanaleneiland gaat voor ‘nul-op-de-meter’-woningen

Geslaagde renovatie monumentale boerderij

11 13 15 15 17

In recordtempo zo goed als nieuw

Transformatieplein: van leegstand naar succes

Kostenneutraal renovatieproject

Van inspraak naar initiatief Kennis en ervaring delen

Ouderwets vakmanschap

Wij leveren afvoerproducten voor de badkamer, de keuken, de industrie en buitenshuis

Blijf op de hoogte van onze nieuwste ontwikkeling en bekijk deze tijdens de VSK

www.vandenbergafvoerputten.nl

➢

Verminderd energie verbruik

➢

Innoverend

➢

Co-creatie

➢

Iedere dag genieten

➢

Besparing onderhoudskosten

www.duurzaamencomfortabel.nl VvE Bijeenkomsten: 15 oktober, Roermond 22 oktober, Den Bosch 29 oktober, Groningen 3 november, Haarlem 10 november, Arnhem 18 november, Rotterdam 24 november, Utrecht 30 november, Nieuwegein Eigenhuisbeurs: 9 t/m 11 oktober Utrecht

R ENOVAT IE & T R A NSFOR M AT IE

Vrijdag 9 oktober 2015, Cobouw 172

Monumenten klaarmaken voor de toekomst Edo Beerda Aanpak van erfgoed kan niet zonder historisch onderzoek vooraf. Niet alleen als behoud het doel is, maar vooral als je het wilt veranderen, zegt Stefanie Weser (TAK Architecten). “Met een goede verantwoording is bijna alles mogelijk met een monument.”

Hoe restaureer je een honderd jaar oud Jezuïetenklooster op zo’n manier dat 55-plussers er anno 2015 comfortabel in kunnen wonen? Niet door behoud van de piepkleine monnikcellen, dat was direct duidelijk bij de herbestemming van het St. Bonifacius klooster in ’s-Heerenberg. TAK Architecten bedacht een oplossing met appartementen over de volle breedte, door de centrale gang erbij te trekken, en met een nieuwe buitengalerij als ontsluiting. “Dat vraagt om een vertaling van de historische kenmerken naar nieuwe materialen”, zegt Weser. “Toch beleven de bewoners nog het introverte karakter van het klooster, door nauwkeurige situering van de balkons in het historische gevelbeeld en de daarop afgestemde eigentijdse detaillering.” De nieuwe galerijen en balkons ontwierp ze naar voorbeeld van enkele originele balkons die het gebouw had. Met prefab betonvloer en stalen hekwerken geïnspireerd op de bestaande constructie. De rest van het gebouw werd door herstel van houten kozijnen en stucwerk, schimmelbestrijding, isolatie en nieuwe leien op het dak gereed gemaakt voor de toekomst.

Nieuw leven

Het is een aanpak die typerend is voor de restauratiespecialisten pur sang. Filosofie van het 32 jaar geleden opgerichte bureau, dat in bezit is van een GEAR-certificaat, is dat erfgoed essentiële invloed heeft op de identiteit van een plek en dat in de synergie van historie en huidig gebruik de kracht en potentie ligt. Op de gebouwelementen die de cultuurhistorische waarde bepalen, moet je dus zuinig zijn. “Maar we zijn geen reparateurs, er is niets stoffig aan restauratiearchitectuur”, zegt Weser. “Wij blazen gebouwen nieuw leven in en verlevendigen het imago.” Eerste vereiste daarbij is een nieuwe functie te vinden die past bij het monument. Na historische en technische analyse is het vervolgens de ontwerpuitdaging om de eisen van

Historisch onderzoek vormt de basis van de restauratie van de helblauwe koepel van de Cenakelkerk, het hart van het ‘devotiepark’ van de Heilige Land Stichting. Foto: Frans Aleven

De historische restauratie van De Transformatie in Arnhem ontving dit jaar de Willem Diehlprijs. Foto: Tak Architecten

de gebruiker met het behoud van historische kenmerken te verenigen. Soms is dat lastig, maar het kan ook relatief eenvoudig uitpakken.

Historisch onderzoek

De Cenakelkerk, het hart van het ‘devotiepark’ van de Heilige Land Stichting, is vooral bekend door zijn helblauwe koepel. Die is uniek in Nederland door de gebruikte Keim-techniek. De laatste decennia had de koepel te maken met snel toenemende schade. Reden voor de Parochie de Verrijzenis om een restauratiearchitect in de arm te nemen. Door kristallisatie van zouten waren stukken van het stucwerk afgesprongen. Duidelijk was dat de constructie – een circa 8 centimeter dikke betonkoepel rustend op metselwerk – te maken had met een forse koudebrug. Grote vraag was waarom die juist de laatste jaren voor schade zorgde. Historisch onderzoek wees uit dat een direct gestookte luchtverwarmingsysteem dat in de jaren zestig was ingebouwd, de grote boosdoener was. Hete lucht werd boven de hoofden van de kerkbezoekers ingeblazen en bleef hangen bovenin in de koepel. “De koepel was een sauna”, zegt Weser. “De combinatie van snelle opwarming en afkoeling zorgde voor kristallisatie van zouten.” Wegnemen van de oorzaak was de eerste stap in de restauratie: het verwarmingssysteem vervangen door vloerverwarming, hetgeen ook zorgde voor forse reductie van het energieverbruik. Voor de reparatie van de koepel adviseerde Tak Architecten gebruik van vochtregulerende kalkmortels. De beschadigde wandschilderingen bleken na proefnemingen met een droge spons hun oude kleur terug te krijgen. Op basis van historisch kleuronderzoek bracht Tak Architecten ook de oorspronkelijke okerkleur terug in het stucwerk aan de buitenzijde. Het gaf het monument weer de kleur op de wangen

die het ooit had. Weser: “Dergelijke relatief kleine herstelingrepen kunnen bepalend zijn voor de vraag of mensen een monument mooi vinden. En dat is weer bepalend voor de vraag of een monument goed onderhoud krijgt.” Het kan ook de redding betekenen, bleek in Groningen. Het negentiende-eeuwse classicistische stationsgebouw dreigde in onbruik te raken door plannen om er een nieuw exemplaar naast te zetten. Volgens een ontwerp van TAK Architecten werd het gebouw, waarin in de loop der jaren van alles was vertimmerd, weer in oude glorie hersteld. Ingrepen in de toegankelijkheid zorgden er bovendien voor dat reizigers niet langer om het gebouw heen lopen.

Willem Diehlprijs

Vorige maand ontving het project De Transformatie in Arnhem de Willem Diehlprijs. Het voormalige onderstation van de N.V. Provinciale Geldersche Electriciteits Maatschappij uit 1937 kreeg een gedetailleerde historische restauratie in de stijl van de Haagse School. De gevels kregen een opknapbeurt; een later toegevoegde aluminium dakrand werd verwijderd en de originele groengrijze en zwarte kleuren werden teruggebracht. De zoektocht naar de balans tussen reconstructie en herstel was extra complex doordat een nieuw gebouw moest worden toegevoegd in vergelijkbare stijl. Daarvoor tekende K3 architecten, uitvoering was in handen van aannemer KuiperArnhem. De jury was laaiend enthousiast over de combinatie van zorgvuldige restauratie en nieuwbouw. Ze noemde het een “meesterzet” die “iets blootlegt van wat er in potentie was, maar nog onbenut bleef”. Tak Architecten was blij, maar ook verbaasd. Weser: “Eigenlijk hebben we gewoon gedaan wat een restauratiearchitect geacht wordt te doen: een monument klaarmaken voor de toekomst.”

N I S L E G E T , T A A M R O ELK F VER LI JMD OP DE L E V E G N E BU I T

Tegels plakken op de mat met Ceravent Een geweldige combinatie van design, innovatie en techniek!

- Ventilerend en ontkoppelend systeem voor keramisch tegelwerk - Ook toepasbaar in combinatie met een natuursteen afwerking - Direct op bestaande gevelbekleding, geen sloopwerk vooraf - Geen thermische lengteveranderingen en spanningen - Ook geschikt voor grotere tegelafmetingen - Eenvoudig schoon te houden, nauwelijks hechting van vuil of mosgroei op de tegels - Verzekerde all-in projectgarantie voor 5 jaar.

De samenwerkende partners: www.gutjahr.com

P150175 SCHALKWIJK Adv Ceravent Cobouw.indd 1

www.PCI-Afbouw.nl

www.schalkwijktegelwerken.nl

22/09/15 12:25

R ENOVAT IE & T R A NSFOR M AT IE

Vrijdag 9 oktober 2015, Cobouw 172

Kanaleneiland gaat voor ‘nul-op-de-meter’-woningen Brian van der Bol Dichtgetimmerde ramen en gevels en overwoekerde tuinen. Het woonblok van tien huizen op de hoek van de Bernadottelaan en de Auriollaan in de Utrechtse wijk Kanaleneiland ziet er nu nog mistroostig uit. Maar de in de jaren ’60 gebouwde sociale huurwoningen moeten begin volgend jaar tien volledig gerenoveerde ‘nul-op-de-meter’-huizen zijn. Ofwel woningen waarbij een energierekening tot het verleden behoort.

Het idee voor Eiland 00, zoals de initiatiefnemers het project noemen, ontstond afgelopen november. Een groep betrokken Utrechters wil graag bijdragen aan een mooier en beter Kanaleneiland, een van de vijf Utrechtse ‘krachtwijken’. Een betere wijk begint bij jezelf, vertelt Ellen Severijns, een van de toekomstige bewoners. “Kanaleneiland is een wijk waar veel valt te verbeteren, voornamelijk op het gebied van renovatie.” Veel van de initiatiefnemers wonen al jaren in de wijk en “hebben zich verbonden met de plek als zodanig en met de diversiteit aan culturen die er aanwezig zijn”, schrijven zij op hun website.

is positief over de toekomst van Kanaleneiland. “Als er aantrekkelijkere woningen komen, willen hier ook meer hoogopgeleiden wonen.” Pioniers, zoals de initiatiefnemers van Eiland 00, lokt de gemeente met subsidie. “Deze mensen steken hun nek uit, daar mag van ons wel wat tegenover staan.” De gemeente nam de woningen over van een woningcorporatie, om ze vervolgens voor 80.000 tot 85.000 euro per stuk als ‘kluswoningen’ door te verkopen. De gemeente stelt wel als eis dat de huizen worden opgeknapt en na de renovatie energiezuinig zijn. Severijns: “De gemeente kwam met het voorstel dat we er nulop-de-meter (nom) van zouden maken. Dat vonden wij meteen een fantastisch idee.” De provincie en de gemeente stellen samen een ‘innovatiesubsidie’ van 15.000 euro per woning voor bouwers beschikbaar. Wat wethouder Jansen betreft, blijft het niet bij dit project. “Er zijn veel van dit soort huizen in Kanaleneiland. Daarmee kunnen we meters maken met het verduurzamen van de woningvoorraad.”

Energieneutraal renoveren

Zo kunnen de woningen in de Utrechte wijk Kanaleneiland er in de toekomst uitzien.

Innovatiesubsidie

Severijns vindt het fijn dat ze als een groep optrekt met haar toekomstige buren. “Wij kunnen als één blok onze normen stellen.” Volgens haar gaat het al voorzichtig de goede kant op met Kanaleneiland, dat kampt met dezelfde problematiek als andere achterstandswijken. Even verderop wordt een voormalige sociale huurflat omgebouwd tot koopappartementen. “Er gebeurt hier echt wat, dit wordt een hele gewilde wijk. Je zit dichtbij de stad en het water en je hebt ook nog eens volop de ruimte.” Ook de Utrechtse wethouder Paulus Jansen (SP)

De tien woningen van Eiland 00 worden ingrijpend gerenoveerd. Het is de bedoeling dat producent BJW Wonen de woningen in het najaar binnen tien dagen energieneutraal maakt. Er komen onder meer een gesloten aardwarmtesysteem en zonnepanelen. De woningen in het blok krijgen allemaal dezelfde gevel, maar voor de binnenrenovatie zijn zij zelf verantwoordelijk. Severijns: “We hebben de woningen dan wel voor een mooie prijs kunnen kopen, maar we moeten ook flink wat kosten maken. Denk aan de plafonds, elektriciteit en meterkasten.” Het energieneutraal renoveren van oude woningen is de toekomst, zegt Theo Land, directeur van (H)eerlijk Wonen. Deze stichting helpt particulieren die hun woningen willen verduurzamen en wordt ingehuurd door gemeenten. “We hebben nog maximaal twintig jaar om onze woningvoorraad energieneutraal te krijgen. Dat zal voor het overgrote deel van bestaande woningen moeten komen. Nieuwbouw zie je nog wel, maar heel beperkt.”

Welstand

Eiland 00 is een van de ‘pilotprojecten’ van de

De woningen zien er nu nog mistroostig uit, maar hier moet binnenkort verandering in komen.

‘Deal Stroomversnelling Koopwoningen’ (zie kader). Het doel is dat er in 2020 in de Utrechtse regio 50.000 nom-woningen zijn. Weinig verrassend verloopt het project niet helemaal zonder problemen. Zo heeft de welstandscommissie bij een vooroverleg een negatief advies gegeven over het gevelontwerp. Dit tot frustratie van Jan Kamphuis, directeur van BJW Wonen: “De welstandscommissie wil dat het oude gevelbeeld, ontstaan op basis van bouwtechnieken van vijftig jaar geleden, wordt teruggebracht. Maar de nom-aanpak van dit blok is te vergelijken met een nieuwbouwproject. Sterker nog, op het gebied van energie is het resultaat qua comfort, binnenklimaat en energie beter dan nieuwbouw. Dat kan natuurlijk alleen met moderne technieken.” Kamphuis hoopt dat de gemeente de welstandseisen snel versoepelt. Er ontstaan nu vertragingen. Dat brengt kopers in moeilijkheden, omdat ze hun huidige woningen moeten verlaten terwijl de vernieuwbouw nog niet klaar is.” Ellen Severijns probeert “naar het grote geheel” te kijken. Zonder de gemeente was het project helemaal niet mogelijk geweest, zo redeneert zij. En als je pioniert moet je volgens haar nu eenmaal rekening houden met tegenslagen. “Stapje voor stapje komen we dichterbij ons doel. Linksom of rechtsom, dit project zal slagen.”

Deal Stroomversnelling Koopwoningen Particuliere rijtjeswoningen uit de periode 1950 – 1980 renoveren tot woningen met ‘nul-opde-meter’ (nom), - ofwel huizen die geen energierekening meer hebben - is het doel van de ‘Deal Stroomversnelling Koopwoningen’. Bouwbedrijven en toeleveranciers moeten voor het aanbod zorgen en gemeenten, energiecoöperaties en ‘wijkambassadeurs’ creëren de vraag. Het idee achter de ‘stroomversnelling’ is dat huiseigenaren de kosten van hun huidige energierekening omzetten in een lening voor een ‘slimme verbouwing’ naar een nom-woning. “Dan krijgen zij een mooier en comfortabeler huis dat bovendien meer waard is.” Op de website stroomversnelling.net wordt het principe van nom uitgelegd: de energie die een huishouden gemiddeld nodig heeft voor verwarming (en/of koeling), verlichting en apparaten wordt verminderd door een goede isolatie en ‘slimme installaties’. Daarnaast wordt energie opgewekt, bijvoorbeeld met behulp van zonnepanelen. Een huishouden heeft in de winter mogelijk wel energie nodig, maar kan in de zomer juist energie teruggeven aan het energiebedrijf. Op deze manier komt de energiemeter over een heel jaar genomen op nul uit.

Verschillende gemeenten en regio’s in Nederland hebben doelen gesteld voor energieneutrale huizen. Zo moeten er in 2020 in de Utrechtse regio 50.000 nom-woningen zijn. In de filosofie van de Stroomversnelling wordt in de eerste paar jaar geïnvesteerd in pilotprojecten, zoals Eiland 00, waarvan vervolgens in latere jaren wordt geprofiteerd. Wat de Utrechtse wethouder Paulus Jansen (SP) betreft mag het allemaal wat sneller gaan. “De opstartfase duurt langer dan mij lief is.” Felix van Gemen, marktontwikkelaar bij de Stroomversnelling Koopwoningen, erkent dat concrete resultaten nog even op zich laten wachten. “We zitten nu nog in de fase van pionieren, pas later kunnen we opschalen. Op lokaal en regionaal niveau is de afgelopen twee jaar gewerkt aan het mogelijk maken van particuliere projecten. De vruchten daarvan worden nu langzaam maar zeker geplukt.” Zo verwacht Van Gemen binnen “afzienbare termijn” in zo’n tien gemeenten resultaten bij “échte pilots”. “Het gaat om mensen die zelf de stap wagen en uit eigen zak investeren. Het zijn geen kunstmatig gecreëerde pilots. Als het deze pioniers lukt, lukt het ook bij de rest van de woningen. Dan is de geest uit de fles.”

Duurzame make-over.

Cembrit True en Cembrit Zenit: duurzame vezelcementplaten voor renovatie en transformatie. Cembrit True en Cembrit Zenit, beide door-en-door gekleurde vezelcementplaten zijn een duurzame en quasi onderhoudsvrije oplossing voor het vernieuwen van de bouwschil. Cembrit True met 7 semi-transparante kleuren en Cembrit Zenit met 16 dekkende kleuren uit het URBANNATURE gamma dat creativiteit ondersteunt en uitdaagt. BIM ter beschikking voor complete integratie. Ontdek meer op onze website of email naar info@cembrit.nl voor meer informatie. www.cembrit.nl

Advertorial Advertorial

GOEDE VlOErisOlatiE cruciaal VOOr EcHtE EnErGiEbEsparinG Ton Willemsen van Tonzon warmte-isolatie is er al meer dan 35 jaar mee bezig: de bouwbranche ervan te overtuigen dat vloerisolatie cruciaal bijdraagt aan energiebesparing in een woning. Uit een praktijkonderzoek in Opmeer blijkt dat Willemsen gelijk krijgt. In 2005 heeft Tonzon voor het Gemeentelijk Woningbedrijf Opmeer bij 500 woningen de houten en betonnen vloeren geïsoleerd. De bewoners kregen de keuze om

vloerisolatie te laten aanbrengen tegen een minimale huurverhoging. Uit een enquête die het Woningbedrijf Opmeer recentelijk heeft gehouden, blijkt dat de meeste bewoners, die meededen aan deze renovatie, zeer tevreden zijn over de resultaten. De isolatie levert vooral een verbetering op van het wooncomfort, zoals een minder koude vloer, minder tocht en geen schimmel meer in huis. De woningcorporatie heeft de bewoners gevraagd of ze ook de meterstanden wilden invullen. Hieruit komt naar voren dat bij woningen waar alleen TONZON Vloerisolatie is toegepast de gemiddelde energiebesparing elf procent bedraagt. Dit is circa vier keer meer dan op basis van de reguliere, bestaande rekenmethodes werd verwacht.

Thermosfles

Thermische gelaagdheid door afkoeling onderzijde.

De peuters in de kring hebben niets aan de warme zone bovenin.

“Over vloerisolatie wordt in Nederland altijd slecht nagedacht”, zegt Willemsen. De gedachte is dat vooral het dak moet worden geïsoleerd, omdat warmte opstijgt, waarmee wordt verondersteld dat vloerisolatie niet zo veel zin heeft. “Maar, wat schieten we ermee op als woningen een warme zolder hebben en de bewoners koude voeten houden?”, chargeert Willemsen. “Wanneer een woonruimte aan de bodemkant afkoelt, ontstaat er een thermische gelaagdheid in het vertrek, die feitelijk heel onvoordelig wordt verwarmd. Bovenin is de ruimte onnodig warm en lager in de ruimte voelt het eigenlijk te koud. De voormalige wiskundeleraar ontwikkelde in 1980 al een nieuwe manier van isoleren die is gebaseerd op andere natuurkundige principes dan die van de gebruikelijke isolatiematerialen uit die tijd. “Deze vloerisolatie, Thermoskussen is opvouwbaar en de isolerende werking is te vergelijken met een thermosfles”, legt Willemsen uit. “Het Thermoskussen voorkomt dat de onderkant van de vloer warmte uitstraalt naar de koude aardbodem.”

Houten vloer met Thermoskussens en Bodemfolie. Dankzij de opgedroogde funderingsmuren zijn ook de condities voor de balkkoppen aanzienlijk verbeterd.

De vloer neemt de warmte op uit de woonruimte, waardoor de thermische gelaagdheid afneemt. De vloer wordt warmer dan voorheen, waardoor minder extra energie nodig is om de ruimte warm te stoken en het woonklimaat comfortabel te houden. “Het gelijkmatige binnenklimaat en een verkort stookseizoen zijn mogelijke verklaringen waarom in de praktijk de energiebesparing veel hoger uitvalt dan in de theorie.” Bij woningen met vloerverwarming kan de besparing met deze vloerisolatie oplopen tot 40 procent ten opzichte van woningen zonder vloerverwarming. “Als op deze manier een groot aantal nog niet geïsoleerde vloeren in Nederland zullen worden aangepakt, zijn de 2020-doelstellingen een realistisch en haalbaar streven”, zegt Willemsen.

R ENOVAT IE & T R A NSFOR M AT IE

Vrijdag 9 oktober 2015, Cobouw 172

Geslaagde renovatie monumentale boerderij Anka van Voorthuijsen Bij de restauratie van een monumentale IJsselhoeve in Baak worden nieuwe isolatietechnieken toegepast en werken alle partijen – van opdrachtgever tot installateur – op een bijzondere manier samen. Bouwregisseur Mirjam Ten Hove: “We resetten de bouw hier met z’n allen.”

De Grote Hoeve is van oorsprong een hallenhuisboerderij, waarvan er nog meer dan tweehonderd staan in de IJsselvallei rondom Zutphen. Vaak is er op enig moment een voorhuis dwars op het schuurdeel geplaatst, waardoor een T-boerderij ontstond. Dat is ook bij de Grote Hoeve gebeurd. De boerderij (melkveebedrijf) is al anderhalve eeuw eigendom van de familie Van Basten Batenburg, maar het woongedeelte is sinds 2010 niet meer in gebruik. Huidige eigenaar Jan Rutger droomde er wel van om dit ‘Doornroosje’ ooit wakker te kunnen kussen en met vrouw en drie kinderen weer op de familieboerderij te gaan wonen. Hij kwam in contact met Mirjam ten Hove (EMD Monumentenzorg), die eerder uitgebreid onderzoek deed naar de monumentale waarde van dit

Het behoud van karakter, comfortabel wonen en een betaalbare energierekening waren belangrijke uitdagingen bij de renovatie van de Grote Hoeve.

aan de binnenzijde met voorzetwandjes isoleert, warmt de muur aan de buitenkant niet meer op, wordt het steeds vochtiger en vriest het metselwerk uiteindelijk kapot. Bovendien krijg je koudebruggen rondom de opleggingen van de houten balken en rondom de kozijnen.”

WarmBouwen

Aan de binnenkant wordt een watervoerende laag gelegd in de vorm van klimaatmatten, zodat de buitenschil van de constructie permanent rond de tien à twaalf graden is.

boerderijtype. Ten Hove: “Het cultureel historisch besef is er wel, maar de vraag is natuurlijk hoe je zo’n groot volume naar de volgende eeuw kunt helpen. Hoe behoud je het karakter, hoe kun je er comfortabel wonen en blijft de energierekening óók betaalbaar?” De boerderijen hebben muren van steens metselwerk, geen spouw en vaak last van optrekkend vocht. Ten Hove: “Als je de muren

Ze vond de oplossing in de WarmBouwen-techniek. Deze techniek gaat uit van het op temperatuur brengen en houden van de buitenschil, door middel van reeds beschikbare, en goedkope, energie. Ten Hove: “Als je gebruikmaakt van bodemwarmte, kun je die goed opslaan in de massieve muren van zo’n boerderij. Je legt aan de binnenkant een watervoerende laag in de vorm van klimaatmatten in de raaplaag, zodat de buitenschil van de constructie permanent rond de tien à twaalf graden is. Hierdoor heb je minder te maken met krimp en uitzetting van de stenen. Door daarbij dampopen te bouwen wordt de muur niet meer vochtig, ben je de koudebrugproblematiek kwijt en het is enorm energiezuinig én comfortabel. Je hebt maar weinig dure energie nodig om bij te verwarmen.” Een techniek die breed toepasbaar is, denken alle betrokkenen, zeker bij de aanpak van monumenten. Ten Hove: “Zo ontstaat op termijn geen scha-

de aan het gebouw, behoud je het karakter en schroef je de energiebehoefte sterk naar beneden.”

Resultaatgericht samenwerken

Het vernieuwende karakter van dit project zit ‘m niet alleen in deze nieuwe isolatietechniek, maar vooral ook in het proces, zegt Ten Hove. “We werken hier met prestatieafspraken. Er is geen bestek geschreven. We hebben afgesproken welk eindresultaat we willen bereiken en welk budget er is. We kijken samen hóe we daar binnen budget kunnen komen.” Voor haarzelf is dit de manier waarop ze wil werken: “Ik vind bouwvakken fantastisch, maar het uitknijpen, de corruptie, het meerwerk: dat vind ik vreselijk. De bouw moet echt anders. Hier werken we resultaatgericht samen. Niet dat de één winst maakt en de ander verlies; we delen eerlijk.” Dat vraagt om transparantie en vertrouwen, beaamt ze. “Ieder heeft inzicht in elkaars uurtarief. Er zijn geen stelposten. Je hebt meevallers en tegenvallers. Iedereen denkt op de werkvloer mee over mogelijke oplossingen als bijvoorbeeld een muurtje te scheef staat of een ingreep te kostbaar wordt. Onze gemeenschappelijke opdracht is een gezond en comfortabel huis, binnen budget en zonder schade op termijn.”

Kennis delen SBRCURnet is enthousiast over de aanpak van de Grote Hoeve in Baak, zegt themamanager cultureel erfgoed Martijn Kramer. De organisatie deelt de in het project opgedane kennis met de sector, bijvoorbeeld via Kennispartner BouwTV. “Dat de gebouwconstructie hier wordt ingezet om een bouwfysische oplossing te vinden voor vochtproblemen en energiebesparing is innovatief en die techniek is natuurlijk bij veel meer monumenten toepasbaar. Ook het proces is bijzonder: dit laat zien hoe je op basis van prestatieafspraken met elkaar kunt samenwerken. SBRCURnet monitort het project en zorgt ervoor dat de kennis hierover raadpleegbaar is voor anderen in de branche. Zowel de techniek als het proces zijn hier vernieuwend.” www.sbrcurnet.nl/grotehoeve

De WarmBouwen-techniek bleek de oplossing te zijn bij de renovatie van de monumentale boerderij.

Prefab unit in combinatie met Faay wanden Badkamers, toiletten en keukens bepalen in hoge mate de uitstraling van zorginstellingen, hotels, bedrijfspanden, scholen en woningen. Een prefab unit van Faay geeft een uitstraling die niet van traditionele bouw is te onderscheiden! Faay Prefab Products bouwt kanten-klare units die geheel volgens uw wensen worden ingericht. De compleet afgewerkte units worden als ‘Legoblokjes’ inclusief alle technische voorzieningen, als een geheel in de (ruw)bouw geplaatst. Dankzij dit ‘plug-and-play’-principe is elke unit direct gebruiksklaar. Ideaal dus voor transformatie- en renovatieprojecten. Een groot voordeel van de Faay prefab units, de buitenwanden van de units fungeren als volwaardige binnenwanden of zelfs woningscheidend, wat weer een besparing oplevert op de bouwkosten. Neem contact op met Faay Prefab Products voor alle mogelijkheden. Want wat u bedenkt, kunnen wij maken!

Waarom kiezen voor Faay prefab units? • geheel volgens klantspecificatie • consistente topkwaliteit • onbegrensde vrijheid in transformatie, renovatie, nieuwbouw

• duurzame productie, ecologische materialen • 10 jaar garantie • ‘plug-and-play’-principe

• niet van traditionele bouw te onderscheiden · 1 aanspreekpunt

Faay Prefab Products B.V. • Mijlweg 3 • postbus 116 • 4130 EC Vianen • T 0347 - 37 66 24 • info@faayprefabproducts.nl • www.faayprefabproducts.nl

Voor elke renovatieopdracht, heeft Dixi het juiste sanitair

Mobiele Badkamer

• Badkamer verbouwen? Dixi Mobiele Badkamer huren • Voorzien van luxe douche, toilet en wastafel • Overal eenvoudig te plaatsen • Voor privé en aannemer

Dixi Douchecabine

• Compact en overal te plaatsen • Eenvoudig aan te sluiten • Voorzien van verlichting en verwarming • Al het gemak bij een renovatie

Dixi Toilet met wasbak • Voorzien van een grote wasbak • Frisse en robuuste toiletcabine • Aan te vullen met handdoekjes en zeep • Alle luxe met optimale hygiëne

Kijk op www.dixi.nl voor al onze andere sanitaire voorzieningen Voor prijzen en informatie bel 078-6424000

R ENOVAT IE & T R A NSFOR M AT IE

Vrijdag 9 oktober 2015, Cobouw 172

Van inspraak naar initiatief Michiel Maas Transformatie en renovatie zijn de afgelopen jaren een belangrijk deel gaan uitmaken van de Nederlandse bouwopgaaf. Dat betekent dat die markt een snelle ontwikkeling doormaakt. Renovatieprijzen als de Gulden Feniks laten zien hoe de rollen van opdrachtgevers, architecten en bouwers veranderen.

Transformatie is tegenwoordig niet meer weg te denken in bouwend Nederland. Dat blijkt ook uit de laatste cijfers van het Expertteam Eigenbouw: in steden als Amsterdam en Den Haag bestaat de totale woningproductie al voor een derde uit getransformeerde utiliteitsbouw. De rijksoverheid zet in op een verdere toename. Minister Blok (Wonen) verwacht dat in de Noordvleugel (Noord-Holland, Utrecht en Flevoland) alleen al de komende jaren zo’n zestienduizend woningen extra worden gerealiseerd door transformatie.

Frank Bijdendijk, voorzitter Nationaal Renovatie Platform (NRP).

Uitdagingen

“De ontwikkelingen in de markt zijn heel duidelijk”, zegt Bijdendijk, “en dat zie je terug in de inzendingen. Als het om transformatie gaat, dan zien we dat de makkelijke projecten wel zijn gedaan. De echte uitdagingen zitten nu in gebieden die minder makkelijk zijn te ontwikkelen, zoals kantoorwijken op locaties die ver van de stad liggen. Nu zien we nog dat veel gebouwen individueel worden ontwikkeld, maar de volgende stap is een gebiedsgerichte aanpak, waarbij eigenaren gezamenlijk meedoen in een herontwikkeling.” Een goed voorbeeld is volgens Bijdendijk het project Holland Park in Diemen, waar een leegstaand kantorenpark wordt herontwikkeld tot nieuwe woonwijk van meer dan drieduizend woningen. “Je ziet dat projectontwikkelaars, zoals André Snippe bij Holland Park, hun nek uitsteken om dit te realiseren.”

Burgerinitiatief

Maar de grootste ontwikkeling ziet Bijdendijk in de rol van de burger. “Het burgerinitiatief in transformatie en renovatie wordt steeds belangrijker. Je ziet niet alleen dat burgers een steeds belangrijker rol spelen in de realisatie van een pro-

ject, maar dat ze zelf vaak de initiator zijn. Dat was vroeger anders. Toen kreeg de burger ‘inspraak’, maar werd er altijd geredeneerd vanuit een machtspositie. Dat is nu omgedraaid. Men neemt het zelf in handen, en dat is veel krachtiger. Voorbeeld is de Barbaraschool in Amsterdam, die dit jaar de Feniks won voor de categorie ‘Low budget, High impact’, waarbij de ouders van leerlingen het initiatief namen voor renovatie.” Dergelijke ontwikkelingen vergen ook introspectie voor de traditionele rollen van architecten en opdrachtgevers. “Dat zien we ook nu al. Het burgerinitiatief wordt serieus genomen, en dat kan ook niet anders. Burgers zijn mondiger, beter geïnformeerd en welvarender. Bovendien zijn ze minder geneigd de oren te laten hangen naar iemand met een machtspositie. Ze hebben zelf ideeën over hoe hun eigen leefomgeving moet worden ingericht of aangepast. Echter, het vergt van de traditionele bouwpartijen wel een meer dienende, ondersteunende rol.” Maar Bijdendijk weet dat iets nieuws niet betekent dat iets ouds moet verdwijnen. “Wat nieuw is, komt erbij, en maakt dat de situatie rijker en complexer wordt. Het vraagt vooral meer flexibiliteit.”

Om de oude basisschool van hun kinderen nieuw leven in te blazen, bundelden de ouders hun krachten met als resultaat een nieuw fris interieur.

NPR Masterprijs

Volgens Frank Bijdendijk, voorzitter van het Nationaal Renovatie Platform (NRP), is transformatie al een vast onderdeel van het bouwrepertoire. Dat blijkt ook uit de inzendingen voor de renovatie- en transformatieprijzen die het platform uitreikt. Ieder jaar beoordeelt de jury van de NRP Gulden Feniks nieuwe inzendingen voor de renovatieprijs. Dit jaar wordt voor het eerst de NRP Masterprijs uitgereikt, voor het meest innovatieve idee van jonge bouwkundigen in de renovatie. De Gulden Feniks 2015 werd dit voorjaar in vier categorieën uitgereikt aan verschillende projecten op het gebied van transformatie, renovatie, gebieds(her)ontwikkeling en tot slot aan projecten die met een klein budget een groot effect hadden. Voor de editie van 2016 kan nog worden ingezonden. De NRP Masterprijs wordt eind november uitgereikt. “Ik kan er dus nog niks over zeggen”, zegt Bijdendijk, “ik ben trouwens ook geen jurylid.”

De Barbaraschool in Amsterdam is gevestigd in een voormalig monumentaal kloostergebouw. Foto Pieter Kers

Organisatie klein houden De NRP Gulden Feniks ging dit jaar onder andere naar de renovatie en uitbreiding van het Haagse Mauritshuis. Volgens architect Hans van Heeswijk is het een mooi voorbeeld van een vernieuwende aanpak door samenwerkende bouwpartijen. “Een van de redenen die de jury gaf voor de toekenning van de prijs was het opdrachtgeverschap van het museum, en het feit dat het project zowel binnen tijd als budget is gebleven. Binnen vier jaar na het ontwerp was het project opgeleverd.” Het geheim was om het projectteam klein te houden, denkt Van Heeswijk. “Je loopt bij dergelijke projecten het risico dat er te veel mensen aan tafel zitten die alleen het proces bewaken en verder geen werkelijke inbreng kunnen geven. Het Mauritshuis heeft het bouwproces in eigen hand genomen en ervoor gezorgd dat we alleen aan tafel zaten met deskundigen die daadwerkelijk een bijdrage kunnen leveren. Dat versnelt de uitvoering enorm.” De feilloze planning en uitvoering staat natuurlijk in schril contrast met renovaties van andere musea die pas na torenhoge budgetoverschrijdingen en jarenlange vertragingen werden opgeleverd, zoals het Rijksmuseum. “Maar goed, daar staat nu wel een prachtig publieksgebouw.” Het Mauritshuis is geheel gerenoveerd, en via een deels ondergrondse foyer verbonden met het bestaande pand Plein 26. “Het is een complex geheel geweest om de elementen met elkaar te verbinden. Want het gaat om een zeventiende-eeuws stadspaleis, een twintigsteeeuws art deco-gebouw en eenentwintigste-eeuwse nieuwbouw ertussen. Het is een uitdaging om dat met elkaar te kunnen verbinden.” Dit jaar deed Van Heeswijk iets soortgelijks, met zijn betrokkenheid bij het nieuwe entreegebouw van het Van Gogh Museum. Daar fungeert een nieuw, glazen gebouw als een verbinding tussen twee architectonische uitersten: het hoofdgebouw van Rietveld uit 1973 en de

Kurokawavleugel uit 1999. “Veel mensen denken dat architecten alleen nieuwe dingen willen bouwen, maar ik vind dit soort projecten juist leuk omdat je moet uitgaan van de functie en het gebruik van het bestaande. Je moet het gebouw begrijpen en van daaruit kijken hoe je de problemen kan oplossen. Dat levert vaak verrassende resultaten op. Maar het is niet onlogisch dat voor zowel het Mauritshuis als het Van Gogh Museum eenzelfde soort oplossing is gekozen, namelijk een ruime, overzichtelijke entree. Eigenlijk zou ieder groot museum zo’n grote, open ruimte moeten hebben. Dat maakt het overzichtelijk in een tijd dat grote musea steeds meer bezoekers krijgen die hun weg moeten vinden in oude gebouwen die niet zijn ontworpen voor grote mensenmassa’s.”

Het geheel gerenoveerde Mauritshuis is via een deels ondergrondse foyer verbonden met het pand aan het Plein 26.

Advertorial

TransparanT en resulTaaTgerichT samenwerken

transVORM uit Papendrecht realiseert transformatie- en revitaliseringsconcepten voor vastgoed. In opdracht van woningcorporaties, gemeenten en vastgoedbeheerders zorgt transVORM voor een flexibele aanpak van verouderde en leegstaande gebouwen. “In principe is elk bestaand gebouw geschikt voor een nieuwe ronde”, zegt directeur van transVORM Gert-Jan Bezemer “Slopen betekent vrijwel altijd een waardeverlies en dat is natuurlijk zonde. Onze manier van een gebouw aanpakken begint met eerst uit te zoeken hoe we een gebouw kunnen verduurzamen, waarin bewoners en gebruikers zich comfortabel voelen.” Deze aanpak heeft het bedrijf geen windeieren gelegd. Inmiddels heeft transVORM verschillende interessante, toonaangevende renovatie- en transformatieprojecten op zijn naam staan. Eind vorig jaar haalde het bedrijf het VGO-keurmerk voor resultaatgericht samenwerken, het keurmerk voor vastgoedonderhoud dat door de stichting Vastgoedonderhoud wordt beheerd. Eind dit jaar zal transVORM worden gecertificeerd met het vernieuwde VGO TOTAAL-keur, dat sinds januari 2015 is ingevoerd. Met dit instrument kan het bedrijf nu aantonen dat op basis van gelijkwaardige ketensamenwerking resultaatgericht wordt samengewerkt. Bezemer: “Samen met goedgeorganiseerde onderhoudsbedrijven werken we als partners voor opdrachtgevers zoals woningcorporaties en commerciële vastgoedeigenaren.” Het keurmerk draagt bij aan een levelled-playing-field voor alle partijen in de vastgoedonderhoudsbranche. Hierdoor krijgen opdrachtgevers een helder en transparant inzicht in de competenties van consortia of individuele certificaathouders. “We zijn heel trots op dit certificaat. Het positioneert ons als adviseur in plaats van als meedenker”, zegt Bezemer. transVORM vindt het belangrijk om bij het herbestemmen, oppimpen, facelift geven of uitbreiden van gedateerde gebouwen en gebieden in de aderen te kruipen van de vastgoedeigenaar. “Transparantie is hierbij het sleutelwoord”, geeft Bezemer aan. “Samen met de vastgoedeigenaar stellen we prestatie-eisen op voor het

gebouw. De gebouweigenaar kan hierbij aangeven of het gebouw behoefte heeft aan conditiegestuurd of aan risicogestuurd technisch beheer voor de lange termijn. Wij zijn in dit proces een sparing partner die begrijpt wat de totale levensduur van een gebouw oplevert en die niet alleen kijkt naar een initiële investering. We pakken dit aan door transformatie en revitalisatie van vastgoedbeheer en alle combinaties daartussen. Hierbij wordt de structuur van het gebouw en het bestaande materiaal zoveel mogelijk opnieuw ingezet. Uitgangspunt is dat de uiteindelijke gebruiker van het herstelde kantoorpand, zorgcomplex of appartementencomplex tevreden is. Want als de gebruiker zich er prettig en comfortabel voelt, dan is onze opdrachtgever ook tevreden.”

Match Bezemer geeft aan dat de vraag naar bedrijfsverzamelgebouwen, flexkantoren, zorgwoningen, seniorenwoningen, en starterswoningen op korte termijn zal groeien. “Met name jonge mensen zoeken steeds vaker naar een arbeidsplek die niet aan tijd of locatie is gebonden en die beter aansluit bij het nieuwe werken en een flexibele arbeidsmarkt.” Hierdoor neemt de vraag naar kantoorruimte af. transVORM speelt in op deze trend door het bestaand vastgoed te transformeren en te revitaliseren zodat een optimale match ontstaat tussen vraag en aanbod. “De nieuwe functie van een gebouw kan flexibel worden ingevuld waarmee de gebouweigenaar of gebruiker snel kan inspelen op de continu veranderende vraag in de markt. Zo zorgen we ervoor dat we het optimale uit het gebouw blijven halen”, zegt Bezemer.

Fibo Trespo: kosten besparen mét luxe HPB Prefab Badkamers, specialist in prefab badkamers, is trots op het concept dat bouwend Nederland in snel tempo ontdekt. ‘Een van onze klanten is BAM, dus dat geeft aan dat we goed bezig zijn.’ De stalen constructie die in alle maten kan worden ontwikkeld maakt het concept uniek. De kant en klare panelen van Fibo Trespo spelen geregeld de hoofdrol als het gaat om de afwerking van deze badkamers.

‘Mooi dat we badkamers met zo’n luxe uitstraling kunnen bieden. Dat gaf een woningcorporatie ons laatst mee’. HPB Prefab Badkamers

Kant en klare tegelpanelen • 100% waterbestendig • Direct op de draagconstructie te plaatsen • Luxe uitstraling • 15 jaar garantie Fibo Trespo is direct op de draagconstructie te plaatsen

Makkelijk verwerken HPB Prefab Badkamers: ‘Allereerst is het belangrijk dat Fibo Trespo zo makkelijk te verwerken is. Dankzij de brede staande panelen heb je slechts een paar kitnaden en een uitstekende waterkering. Ook het feit dat Fibo Trespo 15 jaar garantie geeft op de panelen vinden klanten een voordeel. Daarnaast kunnen we in projecten de nodige keuze uit kleuren en patronen bieden. Prefab is dus zeker geen eenheidsworst.’

Direct klaar voor gebruik ‘Daarnaast is de prefab constructie snel en eenvoudig in te passen. De prefab unit wordt als het ware ‘naar binnen geschoven’, afgewerkt, aangesloten en is dan meteen klaar voor gebruik. Dat bespaart aannemers enorm veel werk en tijd, ook voor wat betreft planning en coördinatie. We hebben het al meegemaakt dat bewoners ’s avonds gewoon weer konden douchen.’

Luxe uitstraling Het prefab concept van HPB Prefab Badkamers wordt breed toegepast. Naast de woningbouw onder andere in hotels, zorginstellingen, studentenhuizen en op cruiseschepen. ‘De luxe uitstraling van Fibo Trespo is absoluut een voordeel. Daarnaast biedt Fibo Trespo steeds weer iets nieuws. Zo verwacht ik bijvoorbeeld veel van de mogelijkheid voor het plaatsen van fotoprints op de panelen. Daarmee kan je een badkamer nog meer een eigen signatuur meegeven. Dat is zeker interessant voor toepassingen in het bedrijfsleven.’

Meer info op www.fibo-trespo.nl en www.hpbbadkamers.nl POWERED BY

R ENOVAT IE & T R A NSFOR M AT IE

Vrijdag 9 oktober 2015, Cobouw 172

Kennis en ervaring delen Jeroen Kreule Op de vraag wat Annemieke de Vries het mooiste voorbeeld van transformatie vindt, hoeft ze niet lang na te denken: het gebouw van haar ‘eigen’ ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK), op een steenworp afstand van haar huidige werkplek in het centrum van Den Haag. Renovatie van het oude BZK-gebouw in het Wijnhavenkwartier bleek te kostbaar, daarom koos de Rijksgebouwendienst voor nieuwbouw aan de Turfmarkt.

De herontwikkeling van het voormalige BZK-gebouw bestaat uit 170 huur- en koopappartementen, 224 parkeerplaatsen, 1300 vierkante meter commerciële ruimte en de Campus Den Haag voor de Universiteit Leiden. Daarmee is het op dit moment de grootste transformatie van Nederland. De Vries: “Het gebouw ligt op een toplocatie en zit bouwkundig goed in elkaar: twee belangrijke factoren voor succesvolle transformatie. Een aanwinst voor de binnenstad van Den Haag.”

Expertteam Transformatie

De Vries is projectleider van het Expertteam Transformatie, onderdeel van het ministerie van BZK. Dit team, dat bestaat uit experts verspreid over het hele land, is een initiatief van het ministerie en de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG). Het expertteam, dat onder de Rijksdienst

Annemieke de Vries, projectleider Expertteam Transformatie, onderdeel van het ministerie van BZK. Foto Hans Roggen

voor Ondernemend Nederland (RVO) valt, wil transformatie naar woonoplossingen bevorderen door partijen te ondersteunen die hiermee aan de slag willen: niet alleen gemeenten, maar ook vastgoedeigenaren, ontwikkelaars, beleggers, woningcorporaties en bouwbedrijven. De experts kunnen een kosten-batenanalyse maken, verder geven ze advies op maat bij het toepassen van (bouwkundige) weten regelgeving, projectorganisatie, financiering en fiscale mogelijkheden. Ook adviseren ze op het gebied van woon- en inrichtingsconcepten en brengen ze vastgoedeigenaren en potentiële gebruikers bij elkaar. De kennis die experts brengen en halen, wordt verspreid op bijeenkomsten en via de zogenoemde ‘toolbox (kantoor)transformatie’. Deze toolbox bevat factsheets over onderwerpen die relevant zijn voor transformatie, zoals geluid, het Bouwbesluit en duurzaamheid. De twaalf leden van het expertteam zijn deels werkzaam bij gemeenten en provincies, een aantal is zzp’er. Het team komt een keer per twee maanden bij elkaar om kennis en ervaringen te delen. Volgens De Vries staat momenteel meer dan achtenhalf miljoen vierkante meter kantooroppervlakte leeg, terwijl er in het hele land grote vraag is naar permanente of tijdelijke woonruimte. Als de verborgen leegstand (panden die gedeeltelijk leeg staan) wordt meegerekend, gaat het zelfs richting tien miljoen vierkante meter. “Met name door de crisis is de leegstand in relatief korte tijd bijna verdubbeld. Ga maar na: in 2007 stond tussen de vier en vijf miljoen vierkante meter kantooroppervlakte leeg.” Het betekent overigens niet dat elk leegstaand kantoor geschikt is voor transformatie, bijvoorbeeld omdat de verbouwingskosten te hoog zijn of omdat de locatie niet geschikt is. Recent onderzoek van Deloitte geeft aan dat grofweg een derde van al het leegstaande vastgoed in aanmerking zou kunnen komen voor transformatie.

Behoefte aan woningen

Bij de start van het expertteam, in 2012, lag de nadruk op kantoortransformatie. Het werkveld is sinds vorig jaar echter verbreed. Niet zonder

reden: de inschatting is dat tot 2030 een kwart van het maatschappelijk vastgoed vrijkomt. Denk aan scholen, verzorgingstehuizen en bibliotheken. Het gaat in totaal om twintig miljoen vierkante meter extra, terwijl de behoefte aan nieuwe woningen onverminderd groot blijft. Onderzoek heeft aangetoond dat er tot 2040 circa een miljoen extra woningen nodig zijn. Met andere woorden: de rol van het expertteam is nog lang niet uitgespeeld. Mede door de inzet van het expertteam is het aantal transformaties naar woonruimte afgelopen jaren flink toegenomen, van een paar honderd naar een vele duizenden per jaar. Dat heeft in de eerste plaats te maken met een reëlere waardering van leegstaand vastgoed, maar ook met soepeler weten regelgeving. Zo is de procedure voor het afwijken van het bestemmingsplan drastisch verkort, van zes maanden naar acht weken. Bovendien is de duur van tijdelijke transformaties verlengd van vijf naar tien jaar. Daarnaast is de integratieheffing in het kader van de btw verdwenen.

Goede-voorbeelden-databank

Sinds de oprichting in 2012 heeft het expertteam al 87 gemeenten geholpen bij transformatie van leegstaand vastgoed en de opgedane kennis verspreid. Het beeld dat het vooral om al dan niet tijdelijke studentencomplexen gaat, is achterhaald: het gaat ook om sociale en particuliere huurwoningen, zorgwoningen en starters op de woningmarkt. Transformatie wordt meer en meer gezien als regulier onderdeel van de bouwproductie, zegt De Vries tevreden. En daarmee wordt de goede-voorbeelden-databank groter en groter. Het voormalige BZK-gebouw zit uiteraard in de databank. Toch wil ze nog een ander voorbeeld noemen van een succesvolle transformatie, om aan te geven dat het niet alleen in steden in de Randstad gebeurt. In de databank zit ook de herbestemming van melkfabriek De Eendracht in het Friese dorp Garyp, in de gemeente Tytsjerksteradiel. De fabriek, die het hart van het dorp vormt, is door transformatie naar zorgwoningen behouden gebleven.

City Pads Het verliep voorspoedig, de daadwerkelijke transformatie van het voormalige kantoorgebouw van ING tot 354 zelfstandige woonstudio’s aan de Van Heenvlietlaan in de Amsterdamse wijk Buitenveldert. “Zes maanden duurde het, van start sloop tot oplevering”, zegt Lee Foolen van City Pads. Alle voorbereidingen namen echter een jaar in beslag, voegt hij daaraantoe: van het regelen van vergunningen en het maken van een ontwerp tot het praten met omwonenden. “We hebben veel tijd en energie gestoken in het contact met omwonenden van het voormalige kantoorgebouw. Er was enige scepsis. Om de vrees weg te halen, hebben we de mensen meegenomen naar Eindhoven, waar we soortgelijke projecten hebben gerealiseerd. Het werkte.” City Pads, onderdeel van Foolen en Reijs Vastgoedgroep in Eindhoven, richt zich uitsluitend op transformaties van kantoorgebouwen naar hoogwaardige, zelfstandige woonstudio’s, de zogenoemde City Pads. De doelgroep bestaat uit young professionals: jonge mensen die net aan het werk zijn. Het bedrijf heeft intussen meer dan twintig transformaties gerealiseerd: aanvankelijk in Eindhoven, later ook in onder meer Utrecht, Rotterdam en Amsterdam. City Pads koopt leegstaande kantoorpanden en brengt alle partijen bij elkaar: verkopers, kopers, huurders, gemeenten en aannemers. Wanneer de transformatie is afgerond, wordt het eigendom ondergebracht bij particuliere beleggers, institutionele beleggers of beleggingsfondsen. Het voormalige ING-pand aan de Van Heenvlietlaan is van binnen volledig gestript, aldus Foolen. Alleen het casco bleef staan. Door de kolommenstructuur was het pand relatief eenvoudig ‘indeelbaar’. De gevel is behouden, de binnenkant is voorzien van een ‘inbouwpakket’, zoals Foolen het noemt. “De binnenkant voldoet aan alle nieuwbouweisen.” De zelfstandige woonstudio’s in het tien lagen tellende pand zijn gemiddeld 23 vierkante meter groot. Elke studio beschikt over een eigen voordeur, keuken en badkamer. Het project, winnaar van de ‘VKG Architectuurprijs Renovatie 2015’, is in september 2014

opgeleverd. De gemeubileerd opgeleverde studio’s worden verhuurd aan expats en buitenlandse studenten. City Pads is momenteel bezig met de afronding van de transformatie van De Admiraliteit aan de Admiraliteitskade in Rotterdam, ooit hoofdkantoor van Deloitte en Center Parcs. Het is een grootschalig project, met 587 zelfstandige woonstudio’s, twee commerciële ruimtes, 400 parkeerplaatsen, 700 fietsparkeerplaatsen en 500 bergingen. Het gebouw bestaat uit drie torens met veertien lagen: de eerste toren is 1 oktober opgeleverd, de oplevering van de Transformatie van De Admiraliteit in Rotterdam. andere twee volgt de komende maanden. Op het dak worden twee gemeenschappelijke dakterrassen aangelegd. Verder krijgt het gebouw een Miele Laundrette, een Young Professional Meeting Room en een Sky Gym. De belangstelling is groot: binnen één dag waren alle woningen van de eerste toren verhuurd. Transformeren kan succesvol uitpakken, maar Foolen waarschuwt voor de valkuilen. “Met name op het gebied van geluidseisen, parkeereisen en brandveiligheid komt veel kijken. Daar moet je aan voldoen, anders lukt het niet.” City Pads gebruikt bij elke transformatie een intern draaiboek. In het draaiboek staan circa 400 logische stappen beschreven, van acquisitie tot oplevering. Wil een transformatie succesvol zijn, dan mag er geen misstap worden gemaakt.

PRESTATIEGERICHT KOZIJNONDERHOUD de meest efficiënte manier van bescherming en herstel

Omdat 80% van een rot houten kozijn vaak nog in prima staat verkeert, biedt DTS®-ReFlex onder het motto ‘behoud het goede, vervang het slechte’ een compleet kozijnbescherming- en herstelsysteem dat voorziet in kostenbesparende oplossingen voor alle praktijksituaties. Het vormstabiele kunststof DURODEEN® is ongevoelig voor vocht en daardoor dé perfecte ondergrond voor schilderwerk. Het slijtvaste HOLLODEEN® is door-en-

Kostenefficiënte kwaliteitsverbetering Verleng onderhoudsinterval met tenminste 50% Nimmer scheuren of onthechting Voorkom verspilling Maak entrees levensloopbestendig Ideaal voor prestatiegericht onderhoud

door gekleurd en ideaal voor toegangspuien.

kozijn-herstel.nl DUTCH THRESHOLD SYSTEMS®

ReFlex

DIRECT NA ISOLEREN?

Wanneer het bestaande dakelement nog goed is wilt u op een eenvoudige en snelle manier de isolatiewaarde kunnen verbeteren. Met de Reno PIR wol kan dit uitstekend. Het gepatenteerde systeem voorkomt luchtcirculatie door het opvullen van oneffenheden en is beloopbaar tijdens montage. Het dak blijft dicht waardoor er geen overlast ontstaat voor de bewoners en binnen afwerking niet nodig is. Voor meer voordelen en toepassingen ga naar: www.unilininsulation.nl/nl/direct-na-isoleren

UNILIN Insulation bv – Beneluxstraat 1 – Postbus 3 - 5060 AA Oisterwijk – T +31 (0)13 523 13 13 – info.nl@unilin.com – www.unilininsulation.com/nl/direct-na-isoleren

DTS® producten zijn geoctrooieerd

R ENOVAT IE & T R A NSFOR M AT IE

Vrijdag 9 oktober 2015, Cobouw 172

In recordtempo zo goed als nieuw Nicole Mommertz Op het eerste gezicht lijkt de Nelson Mandela School in Amsterdam gehuisvest in een gloednieuw pand. Schijn bedriegt. Het oude pand dat jarenlang leeg stond, heeft in een recordtempo een nieuw leven gekregen. In amper zes en een halve maand is het compleet gerenoveerd en verbouwd zodat de kinderen op tijd het nieuwe schooljaar konden beginnen in hun nieuwe school.

Volgens Barry Schoon, projectleider bij Selie bv bouwbedrijf, was het een aardige uitdaging om de deadline te halen: “Het was geen lastige klus, maar wel een project met veel werkzaamheden die in een zeer korte tijd moesten gebeuren. Zo moest de indeling van het pand compleet veranderen om er een school in te kunnen huisvesten.”

Veel werk in korte tijd

Het pand is grondig onder handen genomen: bestaande betontrappen zijn gesloopt en staalconstructies zijn toegepast om de nieuwe trappenhuizen te kunnen verleggen naar andere plaatsen in het pand. Verder moest een groot aantal nieuwe binnenpuien, ramen en deuren worden gemaakt. “We moesten onze eigen werkplaats daarop inplannen. Daar kwam 1600 vierkante meter systeemplafond, 1600 vierkante meter vloerbedekking en de honderden vierkante meters aan sauzen nog bij. Dat was best intensief”, vertelt Schoon.

Weinig tegenvallers

Het nieuwe onderkomen van de Nelson Madelaschool is een oud pand dat compleet is gerenoveerd en verbouwd.

Ondanks de hoge tijdsdruk waren er nauwelijks tegenvallers. Hoewel bij de realisatie van de lift achteraf bleek dat er een maatvoeringsfout was gemaakt, had dit uiteindelijk geen ingrijpende gevolgen: “Het dakdeel bleek te laag om daar een lift kwijt te kunnen. Om de lift toch in het pand te kunnen plaatsen, is een staalconstructie op het dak gelegd.” De gevelbeplating nam ook meer tijd in beslag dan vooraf was voorzien. “Het product wordt speciaal in Engeland gemaakt en heeft een levertijd van vijf tot zeven weken”, aldus Schoon, “We hadden door de strakke planning vooraf niet de gelegenheid om de gevel helemaal in te meten. Omdat

De gevelplaten Colorstone Naturals gaan lang mee en zijn vrijwel onderhoudsvrij.

dit een bestaand pand is, hebben we volledige platen besteld, die we ter plekke op maat moesten zagen om een goede aansluiting met de kozijnen te krijgen. Het plaatsen kostte veel tijd, maar het resultaat mag er zijn.” Voor de gevel is gekozen voor Colorstone Naturals van Plastica. Deze gevelplaten zijn gemaakt van gemalen natuursteen en hars, waar glasvezel als wapening aan toegevoegd is. Hierdoor hebben de gevelplaten een natuurlijke uitstraling en zijn ze duurzaam: “Het geheel ziet er uit als gebroken stenen, wat een fris en strak aanzicht geeft. Bovendien is het sterk, gaat het lang mee en er is weinig onderhoud nodig.”

Ouderwets vakmanschap Rob Weijs Hedendaags zink als dakbedekking is dunner dan de zinken dakbedekking die in monumenten is toegepast en doorgaans 1,0 of 1,1 millimeter dik is. Restauratie van zinkwerk vraagt daarom extra vakmanschap. Ook om complexe monumentale detailleringen en verschillende soorten daken, bijvoorbeeld roeven of losagnes, te kunnen uitvoeren.

Dit vakmanschap is in ieder geval aanwezig bij de lidbedrijven van De Zinkmeesters, een hedendaags gilde. Zinkmeester Math Kunnen, manager hellende daken bij Dakdekkersbedrijf Verkoelen in Weert, laat een foto zien van een monumentale toren bekleed met losagnes van zink. Hij verwacht dat er tijdens de levensduur van honderd jaar nooit onderhoud is gedaan aan de dakbedekking, omdat die nauwelijks bereikbaar is zonder groot materieel.

Traditionele werkwijze

Restauratie van monumenten dient op de traditionele manier te gebeuren. Door gebrek aan kennis worden goten of afdekkappen nogal eens vastgeschroefd in plaats van bevestigd met klangen. Door uitzetting van zink zal dit op termijn leiden tot lekkages. Kunnen: “Bij monumentale gebouwen zoals kerken of kastelen zul je vrijwel geen goten aantreffen in 0,8 mm zink. Zink van 1,1 mm is kostbaarder en iets moeilijker te bewerken. Maar als het goed wordt verwerkt, heeft het een langere levensduur.” Erwin Smeets, commercieel manager bij producent NedZink, legt uit dat de extreem lange levensduur van zink wordt veroorzaakt doordat het metaal onder invloed van weersomstandigheden een natuurlijke beschermende patinalaag opbouwt.

Bouwfouten

Mits vakkundig uitgevoerd, gaan zinken dakconstructies lang mee.

Kunnen maakt regelmatig rapportages van ondeskundig uitgevoerde daken. “Ik heb heel wat onkunde gezien.” Zinkwerk dient bij voorkeur geventileerd te worden aangebracht om schade door vocht te voorkomen. Vaak wordt uit onkunde een onderconstructie toegepast die niet of nauwelijks ventileert. Een andere bouwfout is dat er boven het zink een constructie wordt toegepast met een edeler metaal waardoor het zink ernstig wordt aangetast. Vergelijkbare problemen zullen optreden met bepaalde soorten bitu-

men, zoals een APP waarbij carbolzuur uitspoelt. Kunnen: “Bij de afvoer ontstaat dan binnen vijf jaar een gat in het zink. Het staat zo in het bestek omdat een architect vaak niet op de hoogte is. Ook bepaalde houtsoorten zoals Red Cedar en een rieten dak vallen niet te combineren met een zinken goot. Een Zinkmeester constateert, beargumenteert en probeert vooraf fouten te voorkomen.”

Controleren en rapporteren

Zinken dakconstructies gaan gemakkelijk vijftig jaar, en in het geval van eerder genoemde toren, zelfs honderd jaar mee, als ze maar vakkundig zijn uitgevoerd. Bedrijven die zijn aangesloten bij de Zinkmeesters, beschikken over dit vakmanschap. Een Zinkmeester moet in het bezit zijn van het KOMO-procescertificaat en brengt zink aan op een genormeerde manier. Projecten moeten zij vooraf melden aan de onafhankelijke organisatie SKG-IKOB. Deze controleert het afgeleverde werk steekproefsgewijs en rapporteert daarover. Kunnen heeft vorige maand nog een interne audit gehad van SKGIKOB, waarbij is gecontroleerd of de projectadministratie aan de richtlijnen voldoet. Dit houdt in het up-to-date houden van de certificering, het tijdig aanmelden van de uit te voeren zinkwerken, en het toepassen van KOMO-gecertificeerd zink.

Wilt u besparen op uw onderhoudskosten? PPs FLEX aansluitplaten

kijk op www.kozijnkompas.nl, daar vindt u ons unieke rekenmodel voor

SLIM, SNEL & VEILIG ROOKGASAFVOER RENOVEREN 1

het beheersen van gevelelementen.

KozijnKompas.nl Lamikon SecondLife

het tweede leven van uw kozijn.

•

Uw bestaande kozijn geconserveerd

•

Gegarandeerd laagste onderhoudskosten

•

Nieuw Isoglas met lage U-waarde

•

Om de 9 jaar schilderen

•

Nieuwe ramen en deuren

•

15 jaar collectieve garantie

•

Hoogwaardig PPG (SIGMA) verfsysteem

Bel uw systeemhouder voor meer informatie!

KIjK Op www.cOxGEELEN.cOM VOOR MEER INFORMAtIE OF bEL 043 40 99 500

Tel.: 035 - 76 00 083 | info@lamikon.nl | www.lamikon.nl

De natuurlijke schoonheid van natuursteen, maar dan lichter! Plastica is dé specialist in

De stenen gevelbekleding van Colorstone Naturals beschikt over de natuurlijke schoonheid van lei- of natuursteen.

decoratief en duurzaam

Uniek is de ontwerpflexibiliteit van deze gevelbekleding door het geringe gewicht. De stenen gevelbekleding is door

plaatmateriaal. Met onze

en door gekleurd en samengesteld uit natuurlijke materialen. Colorstone Naturals heeft een robuuste uitstraling en is

jarenlange kennis en ervaring staan we garant voor absolute topkwaliteit en een hoog serviceniveau. Zo werken we

vandaalbestendig. Dit maakt deze stenen gevelbekleding zeer geschikt voor gevelafwerking van scholen, openbare/ recreatieve gebouwen en overige utiliteitsbouw. www.colorstone-panels.nl/naturals

gericht aan het realiseren van al uw ontwerpwensen.

kunststof

Industrieweg 92 | Waalwijk | tel. +31(0)416 67 24 00 | www.plastica.nl

hout

metaal

steen

R ENOVAT IE & T R A NSFOR M AT IE

Vrijdag 9 oktober 2015, Cobouw 172

Transformatieplein: van leegstand naar succes Maartje Henket Cobouw, Vastgoedmarkt en de Architect organiseren op de vakbeurs Provada nu alweer drie jaar het evenement Transformatieplein. Het plein biedt een scala aan activiteiten rond kansrijk leegstaand vastgoed. Meest bijzonder zijn de pitches van architecten op leegstaand vastgoed, die aan het eind van de dag worden beoordeeld door een expert board.

De afgelopen jaren maakten architecten voorstellen voor Rijksvastgoed en voor Rotterdam. In de komende editie komen daar de gemeentes Amsterdam, Den Haag en Utrecht bij.

Project en omgeving

Dit jaar was de eerste dag gewijd aan Rotterdam. Het belangrijkste terugkerende geluid: bekijk bij een transformatie niet alleen het project zelf, maar ook de omgeving. KCAP oogstte lof voor zijn voorstel voor het gebouw aan de Coolsingel 6. Het bureau onderzocht tien varianten, waarvan met name de grootste ingreep – waaronder de bouw van een 100 meter hoge toren op Hofplein 33 – goedkeuring kreeg van de deskundigen. “Dit gebouw is een schakel in de nieuw op de kaart te zetten verbinding tussen Centraal Station en de Markthal”, aldus Irma van Oort van het architectenbureau.

Van Aken presenteerde een veelbelovend plan voor PI Overmaze, dat door zijn omvang (23.000 vierkante meter) en geïsoleerde ligging in een krimpgebied als lastig wordt beschouwd. Het bureau verbindt het gebouw met de naastgelegen hotelschool en met de agrarische en culinaire cultuur van Limburg. DSM, de hogeschool van Maastricht en de universiteit van Leuven; iedereen kan een aandeel krijgen in de ‘Health Hub’. Het telen, verwerken, bestuderen, eten en genieten van voedsel verbindt vele organisaties. Daardoor wordt de plek geen eiland, maar juist een magneet. De Zwarte Hond pitchte op de koepelgevangenis in Arnhem een idee voor een energiecentrum dat aansluiting vond bij de wensen van de gemeente. Oeverzaaijer en Architectenforum vernamen een week voor de presentatie de inhoud van de nota van uitgangspunten voor de aanbesteding van hun project. Dit maakte de voorstellen voor een kantoorgebouw aan de Scheveningse zee eigenlijk bij voorbaat achterhaald. Het plan van Oeverzaaijer ging over inbedding in de omgeving. Scheveninger Chris Zwiers weet dat museum Muzee en theatergezelschap De Appel zijn gehuisvest in slecht vindbare panden die goed zijn te transformeren naar woningen. Door deze organisaties naar zee te halen en hun oude huisvesting te renoveren, snijdt het mes aan vele kanten. Alle experts loofden dit plan en zagen eigenlijk niet waarom de nota van uitgangspunten roet in het eten van Zwiers zou strooien. Zeker niet toen bleek dat marktpartijen hem al hadden benaderd voor de uitvoering.

Voor de koepelgevangenis in Arnhem pitchte De Zwarte Hond het idee van een energiecentrum.

HealthHub

the taste of science

Voor plan PI Overmaze presenteerde Van Aken de ‘Health Hub’.

Het Transformatieplein vindt plaats tijdens de Provada en biedt allerlei activiteiten rond kansrijk leegstaand vastgoed. Foto: Cynthia van Dijke

De Prinsenpoort-plannen van JHK en ABC Nova én die van Mei Architecten behelsden beide een belangrijk algemeen deel in de plint. JHK verwacht zelfs dat de bewoners winst gaan maken op de exploitatie van gemeenschappelijke ruimten, zodat elk huishouden in dertig jaar tijd drie ton kan besparen in vergelijking met een gewone hypotheek. Mei Architecten kreeg de handen op elkaar met zijn down-to-earth traditionele benadering en de keuze voor een voorzetgevel die snel kan worden geplaatst en veel buitenruimte toevoegt. De voorstellen voor de Westersingel werden voor een belangrijk deel bepaald door een tegenstelling van belangen. De gemeente Rotterdam wil het achtergelegen groengebied openbaar maken en een verbinding creëren tussen het centrum en Oud-West. De huidige bewoners aan de centrumkant willen echter hun groengebied juist afscheiden. De gemeente Rotterdam probeert hierover deze maand intern overeenstemming te bereiken.

Veelbelovende plannen

De tweede dag stonden de penitentiaire inrichting Overmaze in Maastricht, de koepelgevangenis in Arnhem en het voormalige kantoorgebouw van de Vaarwegmarkeringsdienst in Scheveningen op het programma . Gebouweigenaar Rijksvastgoedbedrijf kreeg vijf transformatievoorstellen voorgeschoteld.

Het plan van Oeverzaaijer aan de Vuurtorenweg in Scheveningen is door alle experts enthousiast ontvangen. Maar door de nota van uitgangspunten voor de aanbesteding zijn de voorstellen eigenlijk achterhaald.

De app voor snellere service en eﬃciënter onderhoud - Alle ketels van uw klanten in één handige app - Diagnose op afstand - Parameterinstellingen wijzigen op afstand

- Direct melding van mogelijke storingen - Online servicewijzer voor alle type ketels

Service Met incomfort kunt u als installateur uw klant volledig ontzorgen, u kunt met behulp van de app, ketels op afstand monitoren en indien nodig parameter instellingen wijzigen. Daarnaast kunt u de incomfort installateurs app ook gebruiken als complete servicewijzer voor alle toestellen. De eindgebruikers app kan worden gecombineerd met Kombi Kompakt HRE en HReco ketels vanaf bouwjaar 2014, de servicewijzer kan natuurlijk altijd gebruikt worden.

www.intergasverwarming.nl Betrouwbaar in warmte

R ENOVAT IE & T R A NSFOR M AT IE

Vrijdag 9 oktober 2015, Cobouw 172

Kostenneutraal renovatieproject Tosca Vissers Steeds vaker trekken bouwpartijen in de renovatie- en transformatiebranche samen op om hun expertise en kennis in te zetten voor nul-op-de-meterprojecten. Een van dit soort initiatieven is Duurzaam en Comfortabel, een consortium van innovatieve mkb-bedrijven.

Duurzaam en Comfortabel richt zich met name op kostenneutrale renovatieprojecten in gestapelde bouw, die in opdracht van een Vereniging van Eigenaren worden gerealiseerd. John Goossens van Balco gevel- en balkonrenovatie, Ed Veldhuizen van NVT Engineering en Stephan de Kievit van Pand13 zijn de oprichters en kartrekkers van Duurzaam en Comfortabel. “Het consortium bestaat uit negen bouwpartijen die gezamenlijk de renovatie van zorgcomplex de Lindenhove in Apeldoorn zullen aanpakken”, legt Goossens uit. Het project loopt via Platform 31, in opdracht van de VvE van de Lindenhove in Apeldoorn. Aan het consortium is gevraagd om de bouwen installatietechnische uitvraag te formuleren van deze serviceflat uit 1973”, vertelt De Kievit. “Een belangrijk onderdeel van dit renovatieproject is het herstellen en verlengen van de balkons.” De Lindenhove bevat 180 particuliere woningen voor senioren. Het is de bedoeling dat het wooncomplex na de renovatie evenveel energie kan opwekken als wordt verbruikt. “Hiervoor zullen door consortium Duurzaam en Comfortabel de nieuwste innovaties en technieken worden toegepast op het gebied van isolatie, installatie, ventilatie en energieopwekking”, zegt Goossens. Een van de drie kandidaat Consortia zullen waarschijnlijk de renovatie van het zorgcomplex Lindenhoeve aanpakken: een impressie van het mogelijke eindresultaat. www.duurzaamencomfortabel.nl

Gezamenlijk optreden

“In de buitenschil worden passiefhuis-ramen geplaatst. Achter de balkons, die minimaal zeventig centimeter langer worden, komt een nieuwe glazen schuifpui voorzien van HR triplexglas. Volgens De Kievit zijn dit soort energienul-projecten buitengewoon ingewikkeld om uit te voeren. “Door samen te werken en gebruik te maken van elkaars ervaring en kennis, krijgen we meer voor elkaar. Belangrijk is om goed naar een opdrachtgever te luisteren, in dit geval de VvE van Lindenhove, om de juiste planvorming met elkaar af te kunnen stemmen. Wij hebben als consortium via Platform 31 de kans gekregen om een energienulconcept samen te stellen, die toepasbaar is op het renoveren van dit type gestapelde woningen. In overleg met Platform 31 zullen het bestuur van de VvE en de bewoners uiteindelijk beslissen of dit concept wordt toegepast bij de renovatie van de Lindenhove.

De negen partijen in het consortium Duurzaam en Comfortabel zijn verschillende mkb-bedrijven uit de bouwen installatiebranche, die op basis van gelijkwaardigheid gezamenlijk opereren. Onder de noemer van co-creatie wil het consortium een energienul, duurzaam en kostenneutraal renovatieproject realiseren. “Door besparingen op energie- en onderhoudskosten ontstaat meer financiële ruimte, waardoor aanvullende wensen van bewoners kunnen worden gerealiseerd”, legt De Kievit uit. De flat wordt voorzien van een ventilatiesysteem dat is gekoppeld aan een warmteterugwininstallatie. Deze installatie zal in combinatie met verschillende innovatieve technische installaties groene energie opwekken. Negen bouwpartijen zullen gezamenlijk de renovatie van het zorgcomplex Lindenhove aanpakken.

Passiefhuis

“De gevels worden gerenoveerd en geïsoleerd volgens de passiefhuis-principes”, legt Goossens uit.

Uniek in deursluittechniek, sinds 1932

Wij leveren afvoerproducten voor de badkamer, de keuken, de industrie en buitenshuis

fabrikant van geruisloze deursluitoplossingen

HAWGOOD deurveerscharnieren de ideale oplossing voor het mechanisch zelfsluitend maken van dubbelwerkende deuren     

Blijf op de hoogte van onze nieuwste ontwikkeling en bekijk deze tijdens de VSK

www.vandenbergafvoerputten.nl

Licht in gebruik, sterk in sluiten Geruisloze werking Met vastzetting op 90° naar beide richtingen Deur pendelt na gebruik maar kort door Minimale hangnaad tussen deur en kozijn

HAWGOOD 4241

HAWGOOD 4000/4500

HAWGOOD 4140K

deurdikte 40 mm

deurdikte 19-30 mm

deurdikte 35 of 40 mm

DICTATOR Productie B.V. Emmeloord T +31 (0)527 613456 F +31 (0)527 698420 E-mail: info@dictator.nl of bezoek onze website: www.dictator.nl

Cradle to Cradle keramische gevels Mosa. Facades.

Keramische gevelbekleding De oersterke, weersbestendige Mosa tegels zijn geschikt voor alle gangbare gevelsystemen. Met de unieke producteigenschappen van keramische gevelbekleding kunt u compromisloos ontwerpen en de juiste balans vinden tussen functionaliteit en design. Systemen voor nieuwbouw en renovatie Mosa Facades richt zich tot architecten, planners en ontwerpers die hoge eisen stellen aan functionaliteit en efficiency. De tegels zijn geschikt voor zowel nieuwbouw als renovatie van gebouwen. Keramiek van Mosa wordt bovendien op een duurzame manier geproduceerd en Mosa Facades heeft een cradle-to-cradle gecertificeerd gevelsysteem (categorie zilver). Waarom gevelbekleding van Mosa Facades? > Hoogwaardige uitstraling met een waardevermeerdering tot gevolg > Unieke producteigenschappen: vorstbestand, niet brandbaar, krasbestendig, uv-bestendig (DIN-51094), onderhoudsvriendelijk en graffiti-bestendig (getest door TĂ&#x153;V) > Flexibiliteit in design door een grote diversiteit aan kleur, afwerking, formaat en patronen.

Mosa. Facades. +31 (0)43 368 88 50 www.mosafacades.nl