Analyse #92 - Toekomst van de Economie & Maatschappij by Contentway

Dit is een commerciële uitgave van European Media Partner bij deze krant. Nr. 92 Juli 2021

Toekomst van de Economie en Maatschappij Lees meer interessante artikelen op analysenederland.nl

Met focus op International Business, IT Security & eHealth

De wereld is volop in ontwikkeling

Wat speelt er op het gebied van internationaal zakendoen, veilig digitaliseren en onze gezondheidszorg? Edith Nordmann:

Het afgelopen jaar heb je goed kunnen zien hoe snel zakendoen in tijden van crisis kan veranderen Lees meer op pagina 6

IT Security

eHealth

IT Security

Jacco Vonhof, Voorzitter MKB-Nederland

Zo maak je je organisatie cyberveilig

‘Innovaties in de zorg omarmen’

Het afgelopen jaar is de digitalisering in een enorme versnelling geraakt. Afspraken konden niet meer fysiek plaatsvinden in de zorgorganisatie en al snel werden afspraken via bijvoorbeeld het beeldbellen gedaan.

Ransomware, phishing, malware, defacing, Ddos-aanvallen, cyberstalking. Als je dit soort termen tien jaar geleden zou laten vallen, zouden maar weinig ondernemers precies weten waar het over gaat.

Lees meer op pagina 12

Lees meer op pagina 23

Lees meer op pagina 8

Ontmoet ons op het kruispunt tussen

COMMERCIE EN COMPLIANCE Je bent in goed gezelschap. Vertex tax technology helpt meer dan 4000 bedrijven over de hele wereld, waaronder de helft van de Fortune 500, transacties af te handelen, compliant te zijn en te groeien met vertrouwen. Laat ons de ingewikkelde belastingzaken oplossen, dan kan jij je focussen op het grijpen van de volgende kans. vertexinc.com

Vertex - Partner Content International Business, IT Security & eHealth - Toekomst van de Economie & Maatschappij

analysenederland.nl

Vertex - Partner Content

Altijd de juiste BTW content met Vertex

heel laag aankoopbedrag zonder BTW. Om de oneerlijke concurrentie tegen te gaan is binnen de EU besloten dat er per 1 juli Meer dan veertig jaar geleden startte jongstleden niet langer een vrijstelling geldt Vertex en zorgde ervoor dat de juiste bij invoer van goederen onder de €22. En belastingtarieven- en regels bij bedrijven verkopers die per jaar meer dan €10.000 door heel Amerika terecht kwamen. Met aan goederen verkopen aan particulieren in de komst van software technologie is het andere EU-landen moeten BTW afdragen in automatisch verwerken van veranderenhet land van bestemming. Deze buitenlandse de belastingtarieven- en regels een stuk BTW kan worden aangegeven via een One gemakkelijker geworden voor bedrijven. Stop Shop- aangifte in Nederland. Daarnaast geldt voor geïmporteerde goederen dat er gebruik kan worden gemaakt van een “En dat is ook hard nodig”, vertelt Peter import- One Stop Shop (iOSS) om de BTW Boerhof, VAT Director bij Vertex. “Veel van het bestemmingsland aan te geven. bedrijven verkopen producten over heel de Marktplaatsen, ofwel verkoopplatformen wereld. Maar elk land heeft zijn eigen BTW worden aansprakelijk gesteld voor de BTW regels en dat maakt dat multinationals deze op bepaalde transacties. De belangrijkste regels zorgvuldig moeten implementeren en reden voor de EU om deze wijzigingen door onderhouden in hun ERP systemen. Daar te voeren is om er zo voor te zorgen dat komt bij dat de verandering in BTW regels het verkopen van goederen aan particuliede laatste jaren steeds sneller gaat. Met de ren altijd hetzelfde belast wordt en er geen komst van e-invoicing en real-time reporting oneerlijke concurrentie ontstaat door gaten zie je dat de controle door ﬁscale autoriteiten in de regelgeving. Wat hiervoor in de praktijk naar voren schuift en zich als gevolg steeds wel het geval was. dichter naar de aankoop- of verkooptransactie beweegt, met het gevolg dat deze transTaxamo acties zo veel mogelijk in één keer correct Deze wijzigen hebben tot dusver nog niet moeten worden verwerkt. Wij ontzorgen tot grote gevolgen geleid. Boerhof: “De deze bedrijven voor de BTW en helpen deze echte kleine ondernemers zullen niet veel bedrijven BTW compliant te zijn ” merken van deze nieuwe regels zolang hun buitenlandse omzet onder de €10.000 blijft. 1 juli En bedrijven die bijvoorbeeld maar vijf Per 1 juli jongstleden heeft de EU nieuwe procent van hun producten verkopen aan BTW regels voor e-commerce verkopen aan buitenlandse consumenten zullen misconsumenten geïmplementeerd waardoor schien besluiten dat deel van de omzet af te onder andere de BTW op importproducten stoten. De grotere ondernemers daarentevan buiten de EU is veranderd. Dit omdat er gen krijgen wel te maken met buitenlandse een oneerlijke concurrentie ontstond tussen BTW regels en zullen met de steeds sneller hele goedkope producten die, onder andere veranderende BTW tarieven- en wetgeving uit China, werden geïmporteerd voor een deze sneller moeten doorvoeren.” “Recent Partner Content Vertex

www.vertexinc.com

is Taxamo overgenomen door ons, speciaal voor e-commerce en marktplaatsen. Taxamo is een wereldwijde speler in belasting en automatisering in betalingen gefocust op de e-commerce en marktplaatsen. Met deze aankoop zijn wij niet alleen in staat om realtime en geautomatiseerd BTW bepaling voor e-commercetransacties uit te voeren, maar gaan we verder dan alleen de administratie. Indien gewenst nemen we de gehele BTW aansprakelijkheid over”, vertelt Oliver Froehlich, ECOM en Channel Lead EMEA bij Vertex.

”

Veel bedrijven verkopen producten over heel de wereld. Maar elk land heeft zijn eigen BTW regels en dat maakt dat multinationals deze regels zorgvuldig moeten implementeren en onderhouden in hun ERP systemen. Marktplaatsen Froehlich: “De marktplaatsen, de grote platformen waar direct door de verkoper of door andere verkopende partijen producten worden aangeboden, nemen toe en zijn ontzettend populair. Maar door de veranderende regelgeving neemt de BTW complexiteit en aansprakelijkheid voor deze marktplaatsen toe.” Twee typen transacties zijn

voor de marktplaatsen veranderd, namelijk de marktplaatsen zijn verantwoordelijk voor de BTW op veel importgoederen bestemd voor consumenten, waarbij het niet uitmaakt of de onderliggende verkoper in de EU is gevestigd of daarbuiten. En de marktplaatsen zijn verantwoordelijk voor de BTW op de verkoop van producten aan consumenten in de EU door verkopers van buiten de EU. “De marktplaatsen hebben dus een aanzienlijk BTW verantwoordelijkheid erbij gekregen en met TAXAMO bieden wij een tool voor de marktplaatsen om per item in een winkelmandje te bepalen: wie is verantwoordelijk voor de BTW afdracht?” Boerhof: “Bij een marktplaats is het heel gewoon om in je online winkelmandje producten van verschillende verkopers te doen. Met de TAXAMO software wordt bepaald welk product waar vandaan komt, wie verantwoordelijk is voor de transactie en vervolgens welke BTW tarieven gelden. Zo kunnen wij ondernemers ontzorgen voor de BTW zodat zij zich volledig kunnen focussen op de verkoop van hun producten, het laten groeien van hun bedrijf en zij zich geen zorgen hoeven te maken over de wereldwijde snel veranderende spelregels in de BTW.”

Wil jij je onderneming laten groeien? Vertex helpt jou BTW compliant te zijn en transacties soepel af te handelen. Ga snel naar: www.vertexinc.com/en-gb

Toekomst van de Economie & Maatschappij - International Business, IT Security & eHealth analysenederland.nl

IN DE PUBLICATIE Goede Start 6. We mogen weer, maar zijn we juridisch wel voorbereid? 10. Een cyberverzekering noodzakelijker 14 Veilig werken in cloud

20. Ontwikkelingen in de langdurende zorg 23. ‘Innovaties in de zorg omarmen’ 24. Digitalisering gaat in de zorg juist voor meer contact zorgen 27. Implementatie van digitale technologieën

ANALYSENEDERLAND.NL Leven lang leren in ICT Vrijwel geen andere sector legt zo’n innovatiedrang aan de dag als de ICT-branche.

ANALYSENEDERLAND.NL Chatbots in de zorg eHealth-oplossingen beginnen steeds meer een vast onderdeel van onze gezondheidszorg te worden. Dit zien we onder andere in de inzet van chatbots.

Weer aan de weg timmeren met de internationalisering van je bedrijf Opinie

Terwijl ik aan dit voorwoord begin reis ik terug van het staatsbezoek aan Berlijn. Mijn eerste buitenlandse reis is een feit. Terwijl ik 20 september vorig jaar aantrad. In een normaal jaar zou een VNO-voorzitter er al gauw zo’n vier handelsmissies op hebben zitten. Het voelt dan ook allemaal nog een beetje onwennig na een jaar online meetings.

op waterstof. Met een kop koffie en een biertje hoor je dan net even wat meer en begrijp je elkaar beter om echt concrete afspraken te maken.

De economische voorspellingen gaan voor dit en komend jaar al weer over de drie procent groei. Maar er is nog wel veel onzekerheid.

Foto: Persfoto & Unsplash

Campagne Managers: Quinten Ridderbos, Milou van Berlekom, Annemarth Muller, Isa Tan & Kim Lak Managing Director: Amanda Ghidoni

ANALYSE #92 Toekomst van de economie & maatschappij Disclaimer alle informatie omtrent de COVID-19 maatregelen in deze bijlage was actueel op het moment van drukken.

als je zo voor het eerst weer over de grens bent met andere ogen naar ons eigen ‘kikkerland’ kijken. Hier in Duitsland is op dit moment het aantal COVID-besmettingen substantieel lager dan in Nederland. Maar ze zijn ook veel strenger. Ik hoop dat de toename in de besmettingen in Nederland het herstel niet gaat hinderen. Want verder ziet de toekomst er weer een stuk rooskleuriger uit. De economische voorspellingen Ook ga je

aantal internationale digitale activiteiten ook waren, ik merkte meteen wat een meerwaarde het heeft om elkaar weer in het echt te zien. Zo leerde ik mijn Duitse collega’s eindelijk persoonlijk kennen in plaats van via een ‘schermpje’. Samen willen we werken aan een sterker Europees handels- en innovatiebeleid en meer samenwerking met Duitsland, bijvoorbeeld oe goed een

Redactie: Marjon Kruize, Féline van der Linde Graphic Design: Jasmijn Roeland Tekst: Jerry Huinder, Marjon Kruize & Féline van der Linde Coverfoto: Pexels Gedistribueerd met: Het Financieele Dagblad 2021 Drukkerij: RODI Rotatiedruk

gaan voor dit en komend jaar al weer over de drie procent groei. Maar: er is nog wel veel onzekerheid en we hebben vorig jaar een flinke investeringsachterstand opgelopen. als gezegd weer meer zakelijk reizen, zij het nog met de nodige hordes. En we hebben ook wel wat in te halen. Afgelopen jaar ging namelijk zo’n tien procent minder bedrijven aan de slag met expansie in het buitenland dan het jaar ervoor. Terwijl internationalisering van groot belang is - met name voor het mkb - voor groei. Vergeet niet: 34 procent van ons nationaal inkomen verdienen we over de grens. Zorgwekkend is dat vooral de wederuitvoer sterk groeit (vorig jaar 21 procent!). Terwijl we aan één euro dienstenuitvoer 63 cent verdienen en aan één euro goederenexport van eigen makelij 51 cent. Voor de wederuitvoer is dit maar 14 cent. We kunnen dus

mogen, naast duurzaamheid en inclusiviteit, dan ook dé prioriteit. Onze toekomstige groei moet daarbij voor een belangrijk deel komen van het vergroten van marktaandelen in Europa, maar vooral ook op groeimarkten elders. Veel van de groei van de wereldeconomie vindt het komende decennium buiten Europa plaats. Dat we weer meer kunnen reizen -in combinatie met de toegenomen contactmogelijkheden onlinevergroot de mogelijkheden voor internationalisering en optimalisatie van je bedrijfsvoering. Samen kunnen we zo internationaal weer aan de weg timmeren en Nederland met onze prachtige duurzame producten en diensten op de wereldkaart blijven zetten.

Ingrid Thijssen Voorzitter VNO-NCW

koers is het vergroten van het verdienverIn onze nieuwe

European Media Partner Wij maken online en print campagnes met waardevolle, interessante content die gedistribueerd worden naar relevante doelgroepen om de business van onze klanten te laten groeien. Onze branded content en native advertising oplossingen zetten jouw verhaal op de eerste plaats.

Uitgegeven door: European Media Partner Nederland B.V Keizersgracht 424 NL-1016 GC Amsterdam

Partner content in deze campagne is tot stand gekomen in samenwerking met onze klanten. Dit zijn commerciële uitingen.

Web: www.europeanmediapartner.com

Dit is een commerciële uitgave. De FD-redactie heeft geen betrokkenheid bij deze productie.

Email: nl@europeanmediapartner.com redactie@europeanmediapartner.com

Tel: +31 20 808 82 00

ADVERTENTIE

Where to play? How to win? We fast-track your international expansion with the help of our global network of 100+ local market experts. Less risk. Faster Results.

Where to launch next How to expand best Go-to-market & Talents Download your International Expansion Checklist here: www.wegrow.company/fd

International Markets. Talents. Capital. Amsterdam - Paris - Berlin

Digitale kroniek

Pieter Schoen: ‘De ondernemer zelf is het allerbelangrijkste’ Online interview

Het idee kan perfect zijn, de cijfers geweldig en het plan tot in de puntjes uitgewerkt. Maar als Pieter Schoen het niet ziet zitten in de ondernemer zelf, zal hij nooit investeren. “Het verschil wordt gemaakt door de ondernemer, zonder twijfel.” Tekst: Jerry Huinder Foto: Fotograaf

een ideaal programma voor een ras-ondernemer als Pieter Schoen. Gedreven startende ondernemers pitchen hun idee, en als hij er als Dragon geld in ziet, biedt hij een bedrag voor een meerderheidsbelang. Beter wordt het bijna niet, zou je denken. Toch had hij zijn twijfels toen hij werd gevraagd. Ten eerste om persoonlijke redenen, want de vraag was of hij wel een Bekende Nederlander wilde worden. “Je komt toch op teragons Den lijkt

levisie, ik heb zes kinderen en woon in een klein dorp, mijn vrouw vroeg me serieus of ik dat wel wilde.” Maar toen die horde was genomen was er nog een tweede, en misschien nog wel veel belangrijkere, reden om het niet te doen: eigenlijk is investeren in startups helemaal niet de stiel van Pieter Schoen. Hij zoekt het met zijn investeringsmaatschappij Shoe Investements liever in scale-ups. “Met startups is het meer spray en pray: investeren in veel verschillende bedrijven en hopen dat je raak schiet. Dat kost heel veel tijd en energie, want je moet de ondernemers echt helpen om van idee naar product of dienst te komen.” Waarom heb je het uiteindelijk toch gedaan?

“Omdat dit echt mijn leven is, dit is wat ik al twaalf jaar onafgebroken met veel passie doe. Ondernemers helpen iets te creëren, is gewoon geweldig. Ik weet uit eigen ervaring hoeveel doorzet-

tingsvermogen ondernemers moeten hebben. Om dan op deze manier een bijdrage te kunnen leveren aan ondernemend Nederland is heel erg leuk.”

overigens, want ondernemers krijgen na de uitzending soms zoveel aandacht dat andere investeerders betere voorstellen doen.” Toch lijkt me anderhalf uur

Op televisie lijkt het alle-

nog steeds kort voor zulke

maal f ingerspitzengefühl:

investeringsbeslissingen.

het idee wordt gepitcht en

Hoe belangrijk is de onder-

enkele ogenblikken later

nemer voor jou?

wordt er met miljoenen

“Voor mij is de ondernemer zelf het allerbelangrijkste. We hebben bij Shoe Investments een aantal criteria waar we naar kijken bij een investering en nummer één is: eerst de vent, dan de tent. Of: eerst de vrouw dan het gebouw. De meest succesvolle ondernemingen waar wij in investeren worden echt gedreven door de ondernemer. Het verschil wordt gemaakt door de ondernemer zelf, zonder twijfel. Hoe is hij of zij als persoon? Wat is zijn ervaring? Hoe is het ondernemingsplan opgesteld? Dat soort vragen zijn echt cruciaal.”

gestrooid. Lijkt me een riskante investering.

“Wat je in acht tot tien minuten ziet op televisie duurt in werkelijkheid zo’n anderhalf uur. Soms ziet dat er inderdaad ook wel gek uit, zo snel van het idee naar biedingen, maar we vragen in die anderhalf uur dus veel meer waarop de ondernemers antwoorden formuleren. En we krijgen achteraf de cijfers ook te zien. In principe is een deal een deal, we hebben echt een mondelingen overeenkomst, maar als er iets niet klopt, dan kan het uiteraard nog afketsen. Van beide kanten

Hebben we uw interesse gewekt? Het gehele artikel leest u op: analysenederland.nl ADVERTENTIE

Toekomst van de Economie & Maatschappij - International Business, IT Security & eHealth analysenederland.nl

We mogen weer, maar zijn we juridisch wel voorbereid? International Business

gauw de stoute schoenen aan. Immers, hier in Nederland heb je een afzetmarkt van 17 miljoen mensen, maar als je Duitsland erbij trekt hebben je er meteen meer dan 83 miljoen. Maar als je je er zonder voorbereiding instort, kom je van de koude kermis thuis.” En dat kan je duur komen te staan. “Zo ondersteunde ik ooit een Nederlandse en een Duitse partij die in een vergevorderd stadium bij elkaar kwamen om de deal rond te maken”, vertelt Nordmann. “Tijdens de meeting zag ik dat de gezichten van de Duitse partij steeds meer op onweer kwamen te staan, terwijl de Nederlandse delegatie zich van geen kwaad bewust was. Ik heb een pauze ingelast en ben verhaal gaan halen bij de delegatieleider van de Duitse kant. Die bleken het gevoel te hebben dat de Nederlanders niet serieus waren over het contract, omdat ze steeds grapjes maakten. Terwijl die luchtige houding voor Nederlandse ondernemers juist heel normaal is. Ik heb toen de Duitse partij gerustgesteld en de Nederlanders gevraagd iets te dimmen, waardoor de deal binnen een kwartier gesloten was. Maar als je dat niet weet, dan ga je al snel fouten maken.”

Nu we langzaam maar zeker het gewone leven weer oppakken komt ook het internationaal ondernemen weer op gang. Steeds vaker steken we de grens weer over om onze zakenpartners in het buitenland te bezoeken. Zeker onze oosterburen kunnen weer een hele hoop bezoekjes verwachten. Maar is alles nog wel zoals het vroeger was? Tekst: Marjon Kruize Foto: Suzan Alberts & Pexels

Edith Nordmann Advocaat en managing partner bij ACG International.

antwoord? “Nee, er is een hoop veranderd”, vertelt Edith Nordmann, advocaat en managing partner bij advocatenkantoor ACG International. “Het afgelopen jaar heb je goed kunnen zien hoe snel zakendoen in tijden van crisis kan veranderen. et korte

Het afgelopen jaar heb je goed kunnen zien hoe snel zakendoen in tijden van crisis kan veranderen

Het rechtssysteem in Duitsland is anders dan in Nederland.

Voordat ondernemers weer vol gas geven is het belangrijk om risico’s juridisch af te dekken. Wie draagt er nu bijvoorbeeld het risico als goederen niet geleverd kunnen worden om wat voor reden dan ook? En wie is er aansprakelijk als jouw winkel dichtgaat? De wereld is veranderd en het zomaar

gebruiken van contracten van voor de coronacrisis kan onverwachts een duur grapje worden.” voorwaarden zijn, ondanks wat de naam doet vermoeden, maatwerk. “Als je dat goed doet, kan je een hoop gedoe voor zijn”, stelt Nordmann. Want je algemene

“Algemene voorwaarden gelden immers voor alle overeenkomsten die een ondernemer sluit. Kloppen ze niet, dan stapelt zich fout op fout. Veel ondernemers pakken nu een algemeen contract van de Kamer van Koophandel, want dat is immers gratis, maar verkijken zich erop dat de risico’s die hierin afgedekt

worden niet de risico’s zijn die specifiek voor hun bedrijf gelden. Juist in de algemene voorwaarden moet je hier rekening mee houden, anders levert het op termijn risico’s en dus kosten op. Het is daarom zaak om eens in de zoveel tijd je algemene voorwaarden te laten screenen door een goede advocaat om problemen te voorkomen.” één. Nummer twee is de vraag of we eigenlijk nog wel weten hoe we ons in het buitenland moeten gedragen. “Als je naar het buitenland gaat, is het belangrijk je goed voor te bereiden op de bedrijfscultuur in dat land”, stelt Nordmann. “Iedereen weet dat wanneer je naar India of de Verenigde Staten gaat, je je aan moet passen aan de bedrijfscultuur ter plaatse, maar datzelfde geldt evengoed voor onze buurlanden. De manier waarop ze in Duitsland zakendoen is heel anders dan in Nederland. De Nederlandse ondernemer is onwijs enthousiast en trekt al Dat is nummer

Veel ondernemers pakken nu een algemeen contract van de Kamer van Koophandel.

Om een goede start te maken bij onze oosterburen is het dus ook echt noodzakelijk om een goede advocaat in de arm te nemen. Daarnaast zijn er ook op juri-

disch gebied een hoop zaken om rekening mee te houden, aldus Nordmann. “Het rechtssysteem in Duitsland is heel anders dan in Nederland en de regels verschillen ook nog eens per bondsland. Om een goede start te maken bij onze oosterburen is het dus ook echt noodzakelijk om een goede advocaat in de arm te nemen die zowel de Nederlandse als ook de Duitse regels en cultuurverschillen goed kent. Uiteindelijk moet je er vooral niet te makkelijk over denken, want dan loop je onnodig risico. En dat is zonde van alle mooie mogelijkheden.”

International Business, IT Security & eHealth - Toekomst van de Economie & Maatschappij

analysenederland.nl

Internationaal ondernemen kan niet zonder fysiek contact International Business

Op het gebied van internationaal ondernemen waren de resultaten het afgelopen jaar eigenlijk zo slecht nog niet. We slaagden erin onze grenzen open te houden voor het goederenvervoer waardoor onze havens, Schiphol en transporteurs goed door konden functioneren. Tekst: Marjon kruize Foto: Pexels

“

iedereen de afgelopen vijftien maanden nog steeds in staat was producten te exporteren en te importeren”, vertelt Edo Offerhaus, managing director van NLinBusiness. “De logistieke sector heeft een enorme klus geklaard waardoor de supply chains overeind gebleven zijn. Echter, het bleek wel lastig om nieuwe business op te bouwen, omdat we onze mensen niet meer achter onze producten aan konden sturen. We hebben onze bestaande business dus heel knap weten te bestendigen, maar nieuwe contacten opdoen en nieuwe kansen grijpen bleek het afgelopen jaar een stuk lastiger.” Je zag dat

van de coronacrisis dan toch eindelijk in zicht lijkt staat het opnieuw aanhalen van de persoonlijke contacten dan ook hoog op de agenda, aldus Offerhaus.

“Het afgelopen jaar hebben we veel met elkaar gecommuniceerd via de telefoon, Zoom, en gebruik gemaakt van digitale platforms, maar dat is maar een deel van het verhaal. Online kan je veel nuttige informatie verkrijgen en je goed voorbereiden, maar nu het weer kan het is goed om elkaar weer persoonlijk op te zoeken om te kijken hoe de zaken ervoor staan en hoe je samen met je internationale partners verder kunt ondernemen.” met name voor Europa. “Het bezoeken van de rest van de wereld gaat nog wat lastiger, maar in Europa gaat de economie langzaam maar zeker weer open. Vanuit dat perspectief denken we dan ook dat het goed is om de komende periode stevig in te zetten op het weer op orde krijgen Dat geldt dan

van de Europese operatie. Je kan weer grenzen over om je klanten te bezoeken, je producten te laten zien en nieuwe producten in te kopen. Zo kunnen we het internationaal ondernemen in Europa gaandeweg weer op gaan pakken.” belangrijk, want als we het afgelopen jaar iets geleerd hebben is het wel dat internationalisatie van levensbelang is voor de lange termijn van je onderneming. “34 procent van ons BNP komt uit internationale handel”, vertelt Offerhaus, “en bij een crisis zien we eigenlijk altijd dat juist de internationale ketens heel solide zijn en overeind blijven. Zij zijn in staat hun risico’s te spreiden en zijn door hun activiteit in verschillende landen alerter op veranderende marktomstandigheden en ze En dat is

zijn minder afhankelijk van de situatie in één land. Dat maakt dat juist deze bedrijven sterker uit de crisis komen dan anderen.” van de crisis hebben kunnen leren, is dat internationalisering van levensbelang is voor het voortbestaan van je onderneming op de lange termijn. “En het is slim om dan te beginnen met ervaring opdoen binnen Europa, omdat je dan dicht bij je klanten en je business partners zit. Je hebt hier ook de financiële instellingen en banken waar je bekend mee bent en ambassades, consulaten en NL Business Hubs die je kunnen ondersteunen. Die steunpunten in het buitenland zijn enorm belangrijk om Nederlandse ondernemers met internationale ambities verder te helpen.” Wat we dus

internationaal zakendoen gebaseerd op onderling vertrouwen, en dat krijg je alleen door elkaar persoonlijk te ontmoeten, stelt Offerhaus. “Natuurlijk hoeft niet elk bezoek een fysiek bezoek te zijn, en spelen digitale platforms een steeds grotere rol, maar om elkaar echt te leren kennen is dat wel noodzakelijk. Zeker als je op een nieuwe markt wil openen is persoonlijk contact essentieel. Dus trek er vooral weer op uit!” Uiteindelijk is

Nu het einde

Samen met je internationale partners verder ondernemen.

Vragen aan Florent Coudyser & Gernot Schwendtner

Florent Coudyser & Gernot Schwendtner Oprichters van weGrow International

International Business

Veel bedrijven lopen tegen moeilijkheden aan wanneer ze de internationale markt willen betreden en veel van hen slagen niet of verspillen tijd en geld. Voorbereiding is dé manier om dit te vermijden. Tekst: Marjon Kruize Foto: Persfoto

Waarom gaat het zo vaak mis wanneer bedrijven internationaal willen uitbreiden? “Ze missen de juiste voorbereiding en ervaring. Het kiezen van verkeerde markten is hier een goed voorbeeld van. Daarnaast hebben ze geen goed plan. Het opzetten van een onderneming in een nieuw land is als bergbeklimmen: eerst moet je weten welke berg je überhaupt wilt beklimmen en moet je kracht opbouwen. Je moet de markt kennen en culturele verschillen in acht nemen. Je bedrijfsplan simpelweg kopiëren en plakken op een buitenlandse markt werkt niet, je moet je aanpassen aan hun wensen. Daarom helpt het ook om met ervaren experts de markt op te gaan.” Hoe kan je de risico’s wegnemen en succesvol uitbreiden? “Doe je research. Bouw een prototype en test het op minimal viable markets. Lanceer pilots en zet een goed plan neer. Daarnaast is het goed om met lokale of native (interim) experts te werken. Ze kennen de markt en kunnen jou helpen deze ook te leren kennen. Een groot deel hiervan leunt op communicatie. Hoe zorg je voor een goede structuur en hou je vinger aan de pols in het land? Je moet het voldoende aandacht geven, anders groeit het niet. En als laatste: evalueer. Werkt het niet? Verander dingen of gooi de handdoek in de ring. Luister naar de markt. Als je de juiste, lokale fit hebt, komt de rest vanzelf.” Hoe zorgt internationale expansie voor weerbaarheid? “We werken vooral met snelgroeiende techbedrijven die het geld en de mindset hebben om te groeien. Nu de markt door covid overhoop is gehaald, liet onderzoek zien dat tachtig procent van deze bedrijven juist voordeel haalde uit hun internationale positie, omdat ze de risico’s konden spreiden. Ook waren ze door hun internationale positie al gewend aan hybride werken, dus ze konden zowel internationaal als lokaal goed blijven samenwerken. Als laatste hielp het hen ook dat ze geen fysieke producten maken, waardoor hun product flexibel en schaalbaar was. Ze hebben een groei-mindset die hen in staat stelt zich aan te passen. Het zit in hun DNA.” ADVERTENTIE

Toekomst van de Economie & Maatschappij - International Business, IT Security & eHealth analysenederland.nl

Tien kleintjes maken één grote Opinie

Ransomware, phishing, malware, defacing, Ddos-aanvallen, cyberstalking. Als je dit soort termen tien jaar geleden zou laten vallen, zouden maar weinig ondernemers precies weten waar het over gaat. Dat is inmiddels wel anders. Foto: Ton Zonneveld & Pexels

een groeiend probleem in Nederland. Steeds vaker verschijnen er berichten in het nieuws over bedrijven en overheidsorganisaties die slachtoffer zijn van een hack, ransomware of andere vorm van cybercriminaliteit, met vaak grote (financiële) schade tot gevolg. ybercrime is

Nu al wordt ongeveer 1 op de 5 mkb-ondernemers slachtoffer van cybercrime en dat percentage stijgt. Het gaat om vele miljoenen aan schade op jaarbasis. is de digitalisering in ons land fors toegenomen en versneld. Helaas heeft de informatiebeveiliging daarmee geen gelijke tred gehouden. Vooral bedrijven in het mkb zijn nog onvoldoende Door de coronacrisis

cyberweerbaar en daardoor kwetsbaar. Cybercriminelen vormen juist voor deze bedrijven – 98 procent van álle bedrijven in ons land en de kurk waarop onze economie drijft – een ernstige bedreiging. Nu al wordt ongeveer 1 op de 5 mkb-ondernemers slachtoffer en dat percentage stijgt. Het gaat om vele miljoenen aan schade op jaarbasis. Ondernemers maken het criminelen soms ook wel erg makkelijk. Ze zijn kwetsbaar omdat zij in veel gevallen onvoldoende maatregelen hebben getroffen. De digitale deur staat soms wagenwijd open, waardoor handige criminelen eenvoudig gegevens kunnen stelen, het gehele bedrijf kunnen infecteren of zelfs gijzelen en dus platleggen. Cybercrime is voor het mkb

geen ver-van-mijn-bed show. Wat valt er bij mij nou te halen, hoor ik vaak. Maar ransomware bijvoorbeeld, treft niet alleen grote ondernemingen waarbij het om grote bedragen gaat. Tientallen kleintjes, waarbij criminelen pakweg 5.000 euro eisen, maken samen ook één grote. Het maakt de boeven niet uit: ze slaan toe bij de gemakkelijkste prooi. Wees dus niet naïef: laat je informeren en kom in actie, bijvoorbeeld via je brancheorganisatie. Breng een bezoek aan de site van het Digital Trust Center (DTC), een site van EZK die veel hulp en informatie biedt, en bekijk daar ook de handige risicoklasseindeling. Je bedrijf beter wapenen tegen cybercri-

minelen hoeft ook niet altijd (veel) geld te kosten. En mocht je onverhoopt getroffen zijn, deel je ervaring. Collega-ondernemers kunnen daar weer van leren.

Je bedrijf beter wapenen tegen cybercriminelen hoeft ook niet altijd (veel) geld te kosten. En mocht je onverhoopt getroffen zijn, deel je ervaring. Ondertussen lobbyen wij

voor een keurmerk voor ITen andere adviesbedrijven op dit terrein die ondernemers voor hulp inschakelen. Daar blijkt namelijk nogal wat kaf tussen het koren te zitten. Want cybercriminaliteit is helaas booming business.

Jacco Vonhof Voorzitter MKB-Nederland

ADVERTENTIE

IT-security snel naar een hoger plan MKB-bedrijven en hun IT-leveranciers staan voor de uitdaging het security niveau van hun infrastructuur aanzienlijk te verbeteren. Techni Team kan daarbij helpen, met een interessant business model voor de IT-leverancier: hoogwaardige diensten en gereedschappen voor een concurrerende prijs, zonder te hoeven investeren.

Techni Team is er voor MKB-Nederland én hun IT-dienstverleners

Het ISMS van Techni Team is gecertificeerd voor NEN7510-1:2017 en ISO/IEC 27001:2017. Techni Team biedt onder andere Private Cloud Server Hosting aan op een streng beveiligd serverplatform in een Nederlands datacenter. Benieuwd naar de andere Security Services van Techni Team? Scan de QR-code, ga naar www.techniteam.nl of bel 0318 - 57 43 95

MKB-Nederland: heeft u het gevoel dat uw IT-security een boost nodig heeft en wilt u dat graag met uw huidige IT-leverancier realiseren? Neem dan contact met ons op. IT-Leveranciers: heeft u de ambitie om uw bestaande klanten snel op een hoger security niveau te tillen binnen een gezond business model? Wij komen graag bij u langs om de mogelijkheden te bespreken.

Datto - Partner Content International Business, IT Security & eHealth - Toekomst van de Economie & Maatschappij analysenederland.nl

DATTO - Partner Content

Met Datto zorg je voor cyber resilience Partner Content

Datto

Als ’s werelds toonaangevende leverancier van Cloud gebaseerde software- en technologie oplossingen, geleverd door Managed Service Providers (MSP’s), biedt Datto Unified Continuity-, netwerken bedrijfsmanagement oplossingen en heeft Datto een uniek ecosysteem van MSP-partners gecreëerd. Deze partners leveren Datto-oplossingen aan meer dan één miljoen bedrijven over de hele wereld.

Matthé Smit Director of Product Management bij Datto

Ransomeware detectie “De ransomware-aanvallen vliegen ons om de oren”, vertelt Matthé

Het is een feit dat hackers steeds slimmer worden.

Smit, Director of Product Management bij Datto. “Neem afgelopen week, waarin de grootste ransomware- aanval ooit plaatsvond. Voor een bedrag van zeventig miljoen cryptomunten zouden de hackers bereid zijn om een universele sleutel vrij te geven, zodat iedereen weer toegang tot zijn bestanden kon krijgen. De aanvallers gaven zelf aan een miljoen bedrijven te hebben gehackt, maar inmiddels is duidelijk geworden dat dit er ongeveer 200.000 zijn. De impact van deze aanval was groot omdat, de hackers binnen zijn gekomen via een technologiebedrijf dat IT software levert aan haar klanten.” Daarom is het belangrijk dat bedrijven een cyber resilience strategie hebben. Datto heeft onlangs ransomeware detectie in hun

Remote Monitoring & Management (RMM) oplossing geannonceerd, hiermee kun je als bedrijf heel veel schade voorkomen, gaat Smit verder. “Datto heeft deze functionaliteit ontwikkelt voor haar MSP (Managed Service Provider) partners die de MSP partners waarschuwt als er crypto-ransomeware door het beveiligingsnetwerk is gegaan waardoor de MSP de impact kan verkleinen. Zo worden endpoints in het netwerk geïsoleerd en kunnen herstelprocessen sneller van start gaan.” Schade beperken Het is een feit dat hackers steeds slimmer worden. “Het wordt voor bedrijven, en vooral voor het mkb, een enorme uitdaging om zich te kunnen blijven weren tegen ranso-

meware-aanvallen. IT en security zijn enorm complexe uitdagingen en die vergen continu aandacht. Smit: “En daarvoor zijn partners noodzakelijk. Het uitbesteden van cybersecurity aan een MSP’er kan voor jou een optimale en veilige IT omgeving creëren. Een ransomware-aanval kun je helaas nooit helemaal voorkomen, met name omdat de hackers steeds slimmer worden en altijd een weg zullen weten te vinden om binnen te dringen. De recentelijke ransomeware-aanval laat ook zien dat die MSP partners slachtoﬀer kunnen worden.” Het is dus van belang dat de software die zij leveren aan hun klanten veilig is. Met Datto weet je zeker dat je veilige software hebt als MSP partner. “De backup en recovery diensten die wij naast onze software leveren zijn van essentieel belang omdat IT altijd op vele manieren een ‘gatenkaas’ zal blijven. De beste en duurste IT oplossingen kunnen niet altijd een cyberincident voorkomen. Als het misgaat wil je zo snel mogelijk weer bestanden kunnen herstellen en bedrijfs downtime te minimaliseren. En dat doen wij allereerst door de ransomware te detecteren. Op het moment dat het misgaat wordt de MSP direct

op de hoogte gebracht, zodat ze direct kunnen reageren. Ook zien we vaak dat hackers de backups verwijderen om zo nog meer schade aan te richten. De technologie die wij hebben ontwikkelt laat dat niet toe en is het dus niet mogelijk voor hackers om bij de klanten van ons backups te verwijderen.” Zo is de MSP partner met behulp van Datto altijd in staat om de kansen op een ransomeware-aanval te minimaliseren en in het geval als het toch misgaat de downtime te

”

Het wordt voor bedrijven, en vooral voor het mkb, een enorme uitdaging om zich te kunnen blijven weren tegen ransomeware-aanvallen. Wil je partner worden van minimaliseren.” Datto en samen met ons cyber resilience worden? Ga dan naar www.datto.com/ partner-request

www.datto.com/cyber-resilience ADVERTENTIE

Voorkomen is beter dan genezen: hoe goed is jouw digitale basishygiëne? Om goed voorbereid te zijn op de meest voorkomende, maar ook minder voorkomende dreigingen is het van belang om informatiebeveiliging structureel onderdeel uit te laten maken van je bedrijfsprocessen. Het uitvoeren van een periodieke risicoanalyse staat hierin centraal en geeft inzicht in waar je als bedrijf het meest kwetsbaar bent. Kijken we naar risico’s, dan gaat dit verder dan het hebben van een sterke firewall of een goede antivirusscanner. Het onderhouden van een veilige ICT-infrastructuur beslaat slechts één van de drie pijlers om informatiebeveiliging onder controle te hebben. Alleen door alle drie de pijlers structureel in te zetten, ben je als bedrijf weerbaar tegen cyberdreigingen. Die peilers zijn People, Process en Technology. Onderweg naar een veiligere organisatie moet je rekening houden met de volgende zaken.

Meer weten? Download de whitepaper!

people 1. Stel beleid op 2. Zorg voor awareness 3. Train je collega’s 4. Verzeker jezelf, en

process technology 1. Regel de basishygiëne: antivirus, firewall, multi-factor authenticatie en een goede back-up 2. Denk na over vulnerability scanning 3. Zorg voor veilige informatieoverdracht (encryptie) 4. Manage je patches en updates. Of, nog beter, laat dat managen door experts!

collega’s, van herkenning

1. Krijg inzicht in je bedrijfsprocessen, inclusief die van je partners en (toe)leveranciers 2. Richt processen in voor en om informatiebeveiliging 3. Zorg ervoor dat iedereen op de hoogte is en deze processen beheerst 4. Maak periodieke controle onderdeel van je beleid en processen 085 007 65 46 info@solimas.nl

Toekomst van de Economie & Maatschappij - International Business, IT Security & eHealth analysenederland.nl

Een cyberverzekering steeds noodzakelijker IT Security

Ieder bedrijf, groot of klein, zou een cyberverzekering moeten hebben. Dit omdat steeds meer bedrijven afhankelijk zijn of worden van het internet. En daarmee neemt ook de kwetsbaarheid van bedrijven toe. Het afgelopen jaar is die kwetsbaarheid meer dan ooit duidelijk geworden. Bedrijven moesten in sommige gevallen in zijn geheel thuis gaan werken, waardoor hele bedrijfsprocessen en systemen via het internet liepen en het risico op een cyberaanval groter werd.

eerst dient de cyberverzekering als hulpverlener”, vertelt Bjorn Jalving, expert cyberverzekeringen. “Een bedrijf ervaart een hoop ongemak bij een cyberaanval. Klanten kunnen bijvoorbeeld geen bestellingen plaatsen. Met een incident response plan kan er adequaat gereageerd worden door de juiste partners in te schakelen aan de hand van het soort aanval dat is gepleegd. Een eigenaar van een bedrijf is na een cyberaanval vaak in paniek en weet dan niet wie hij of zij moet bellen. Een cyberverzekeraar kan

je daarbij helpen en zorgt ervoor dat de juiste mensen je helpen. Daarnaast zorgt de cyberverzekeraar ervoor dat de kosten die zijn misgelopen door de cyberaanval worden berekend en worden vergoed. En als laatste kijkt de cyberverzekeraar naar de aansprakelijkheid. Het kan zijn dat persoonsgegevens op straat liggen na een cyberaanval. In geval van bijvoorbeeld een huisarts kan dat een patiëntendossier zijn met heel gevoelige informatie. Dan kan besloten worden, in dit geval, de huisarts aansprakelijk te stellen.”

Een cyberaanval komt nog altijd door menselijke fouten, bijvoorbeeld, doordat er op een verkeerd linkje is gedrukt door iemand binnen een bedrijf. worden steeds belangrijker en ook noodzakelijker. Jalving: “Gelukkig zijn steeds meer Cyberverzekeringen

bedrijven zich bewust van cybercriminaliteit, ook het mkb, maar het ontbreekt nog vaak aan de juiste kennis en preventiemaatregelen. Bovendien is cybercriminaliteit nog een relatief ‘nieuw’ fenomeen en daarmee is ook de cyberverzekering een relatief ‘nieuwe’ verzekering. Voor de meeste assurantieadviseurs is goed advies geven omtrent een cyberverzekering in de praktijk dan ook nog lastig. Dit type verzekering is nog niet zo bekend als een brandverzekering of een aansprakelijkheidsverzekering. Ook

Tekst: Féline van der Linde Foto: Pexels

Dit type verzekering is nog niet zo bekend als een brandverzekering of een aansprakelijkheidsverzekering.

webshopeigenaar volledig afhankelijk van je webshop en word je gehackt, dan heb je een groot probleem. Een cyberverzekering biedt dan uitkomst en heeft drie grote dekkingscomponenten. “Alleren je als

hebben veel bedrijven hun data bijvoorbeeld in de Cloud staan en denken ze dat de Cloud aanbieder of andere IT aanbieders verantwoordelijk zijn wanneer het fout gaat.” Maar een cyberaanval komt nog altijd door menselijke fouten, bijvoorbeeld, doordat er op een verkeerd linkje is gedrukt door iemand binnen een bedrijf, en niet door een fout van IT-systemen. Steeds meer bedrijven zijn

(volledig) afhankelijk van het internet en draaien (bijna) geen omzet wanneer zij te maken hebben met een cyberaanval. “Of de mate van kwetsbaarheid van bedrijven gaat toenemen weten we nog niet, maar wat we wel weten is dat cybercriminelen steeds gerichter aanvallen op bedrijven uitvoeren”, besluit Jalving. “Het welbekende: ‘hang op, klik weg en bel uw bank’ is allang niet meer van deze tijd. Cybercriminelen worden grilliger en gebruiken steeds betere mails of nep sollicitaties om bedrijven binnen te komen. Hier goed bestand tegen zijn, middels een cyberverzekering, is essentieel om ervoor te zorgen dat ook na het klikken op een verkeerde link de schade beperkt blijft en je als bedrijf snel weer over kan gaan tot de orde van de dag en omzet kan blijven genereren.”

Cybercriminelen gebruiken steeds betere mails of nep sollicitaties om bij bedrijven binnen te komen. ADVERTENTIE

Björn Jalving Turien & Co. biedt niet-alledaagse verzekeringen aan, zoals verzekeringen voor vermogende particulieren, exclusieve auto’s, cyber, beroeps-, en bestuurdersaansprakelijkheid. Wij begonnen in 2013 met het aanbieden van cyberverzekeringen in Nederland. Dit omdat wij de overtuiging hebben dat cyberrisico’s voor alle ondernemingen, van klein tot groot, in iedere sector een bedreiging vormen. Denk hierbij aan ransomware, ddos-aanvallen of gerichte hacks.

Hierbij was onze ambitie om cyberverzekeringen toegankelijk te maken voor het midden- en kleinbedrijf. Voordat wij in Nederland actief werden op het gebied van cyberverzekeringen waren deze producten alleen beschikbaar voor internationale grote bedrijven. Inmiddels mogen wij al veel MKB ondernemingen tot onze klanten rekenen. Een cyberverzekering bestaat uit 3 pijlers, te weten hulpverlening, een aansprakelijkheidsdekking en dekking voor de eigen schade. Een team van ervaren security professionals maakt deel uit van de 24/7 hulpverlening die in elke cyberverzekering van groot belang is. Op een cyberverzekering is ook de gederfde omzet meeverzekerd

Voor cyberverzekeringen werken wij met meerdere gerenommeerde internationale verzekeraars samen. Ook in de cyberverzekeringsmarkt verschillen de polisvoorwaarden en premies per verzekeraar. Een voorbeeld op het gebied van de polisvoorwaarden is hierbij een dekking voor koelschade, op de ene cyberverzekering is dit wel verzekerd op de andere niet. Voor een advocatenkantoor is dit wellicht geen belangrijke dekking maar voor een restaurant of een bedrijf in de logistieke sector kan deze dekking wel van groot belang zijn. Tot slot verschillen ook de acceptatiecriteria van verzekeraar tot verzekeraar waardoor er verschillend preventiemaatregelen geëist worden.

De verschillende cyberverzekeringen zijn af te sluiten via assurantieadviseurs. De met ons samenwerkende adviseurs staan dichtbij hun klanten en weten wat voor u als klant van belang is. De adviseurs kunnen samen met u na gaan welke dekking voor u van belang is en welke preventiemaatregelen in de organisatie genomen zijn of kunnen worden. Wij voorzien de adviseur in alle relevante productinformatie zodat zij u van deskundig advies kunnen voorzien.

info@turien.nl 072-5181181 www.turien.nl

International Business, IT Security & eHealth - Toekomst van de Economie & Maatschappij

analysenederland.nl

Wachtwoorden zijn het probleem én de oplossing voor online cyberveiligheid IT Security

Tegenwoordig doen we van alles ‘online’. Van shoppen tot aan onze boodschappen. En voor al die websites die men gebruikt is het normaal, omdat steeds meer diensten in de Cloud zitten, om een account aan te maken met een bijbehorend wachtwoord. Voor zowel privé als zakelijk gebruik. Tekst: Féline van der Linde Foto: Pexels

et is inmiddels

heel gebruikelijk om dertig accounts te hebben of meer. Voor verreweg de meeste van deze accounts zijn wachtwoorden nodig. En zoals bijna iedereen wel weet moeten wachtwoorden aan een aantal voorwaarden voldoen. Ze moeten lang zijn, dat wil

zeggen, liefst twaalf tekens of langer, want hoe langer hoe beter. Daarnaast moeten de tekens in een wachtwoord onafhankelijk van elkaar zijn zodat ze geen voorspellende waarde hebben voor andere tekens in het wachtwoord. Dus geen bekende woorden of namen gebruiken want dat maakt een wachtwoord zwak. En elk wachtwoord moet uniek zijn zodat als het op één plek wordt gestolen de hacker met dat wachtwoord geen toegang heeft tot andere accounts. Het grootste probleem bij de

wachtwoorden zijn wij zelf. Het is voor mensen namelijk ontzettend lastig om meerdere wachtwoorden te verzinnen die aan bovenstaande eisen voldoen en deze ook nog eens te onthouden. En zeker voor het steeds groter wordende aantal wachtwoorden dat we moeten verzinnen en onthouden voor alle de online ac-

counts die we privé en zakelijk gebruiken. Het gevolg is dat mensen dezelfde wachtwoorden gebruiken voor meerdere accounts en die ook nog eens zo gemakkelijk mogelijk maken. Wachtwoorden leiden daarom vaak tot frustratie (‘wat was mijn wachtwoord ook alweer’) en een onveilig gevoel.

De meest voor de hand liggende oplossing voor wachtwoorden: weg ermee! Als organisatie wil je je

gevoelige informatie goed beveiligen. Met al die online applicaties is dat niet makkelijk en zit je in een lastig parket. Aan de ene kant weet je dat veel wachtwoorden slecht zijn, maar tegelijkertijd kun je er weinig aan doen. Zo kun je

je medewerkers nauwelijks controleren op het gebruik van goede wachtwoorden. Dit leidt tot flinke risico’s. Dagelijks lezen we dan ook over nieuwe hacks waaraan in de meeste gevallen een slecht wachtwoord ten grondslag ligt. De meest voor de hand

liggende oplossing voor wachtwoorden: weg ermee! Al zolang er wachtwoorden zijn, willen we ervan af. Alleen lukt dat niet. Dit komt omdat er geen alternatief bestaat dat overal werkt, zoals wachtwoorden. Er zijn dus wel alternatieven, zoals multi-factor authenticatie, hardware-tokens, biometrische authenticatie of single-sign-on, maar daarmee kun je niet overal inloggen. Het aantal alternatieven groeit gestaag, want zolang er nog zwakke wachtwoorden zijn, worden er nieuwe alternatieven ontwikkeld. Alleen, die werken ook niet overal.

Voor de meeste van deze accounts zijn wachtwoorden nodig.

een wildgroei aan alternatieven voor wachtwoorden ontstaan maar blijft de dekkingsgraad onvoldoende. Deze wildgroei maakt het er voor mensen niet eenvoudiger op en voorkomt niet dat er nog veel zwakke wachtwoorden in gebruik blijven. De online veiligheid van een Zo is er

organisatie kan zo niet worden gegarandeerd ondanks de investeringen in maatregelen en oplossingen. Zolang er geen breed gedragen alternatief voor wachtwoorden is dat overal werkt, kunnen we niet van wachtwoorden af en blijven organisaties en mensen kwetsbaar.

Mindyourpass - Partner Content MINDYOURPASS - Partner Content

MindYourPass maakt alle wachtwoorden in jouw organisatie veilig gewenst, kun je overal sterke wachtwoorden afdwingen. Op die manier is de kwaliteit van alle wachtwoorden in een organisatie af te “Dit is geen papieren veiligheid MindYourPass werkt overal dwingen. Hierdoor is het eindelijk maar veiligheid die afgedwongen MindYourPass bouwt voort op mogelijk om erop toe te zien dat de wordt”, vertelt Merijn de Jonge, bestaande wachtwoord infrastruc(vaak) papieren instructies over het Founder & CEO van MindYourtuur en werkt daarom overal. De gebruik van goede wachtwoorden Pass. “Met onze oplossing Jonge: “In plaats van wachtwoornageleefd worden. Dit levert een hebben mensen nog maar één, den af te zweren omarmen wij ze aantoonbare verbetering op van de makkelijk-te-onthouden wachtjuist. De zwakke schakel, de mens, cyberveiligheid van de organisatie. woord nodig om veilig in te vervangen we door een algoritme MindYourPass maakt deze verbeloggen. MindYourPass berekent waardoor de kwaliteit van wachthieruit een supersterk wachtwoorden is gegarandeerd”. Zo kan tering meetbaar en zichtbaar zodat woord dat uniek is voor elk elk (online) account eenvoudig veilig de organisatie hierop succesvol worden gemaakt. De implementatie geaudit kan worden.” account. Dit wachtwoord berekenen we steeds opnieuw op het is eenvoudig en voordelig: de IT-infrastructuur blijft hetzelfde, er zijn Privacy by design moment dat jij het nodig hebt. geen investeringen in hardware no- “Privacy staat bij ons voorop”, Hierdoor hoef je het zelf niet te dig en het is niet nodig om applica- vertelt De Jonge. “Onze geonthouden en hoeft het ook niet bewaard te worden in, bijvoorties aan te sluiten of te integreren. bruikers zijn anoniem en door beeld, een wachtwoordkluis. MindYourPass kan gecombineerd wachtwoorden te generen en niet Met onze Wachtwoord Firewall worden met bestaande oplossingen op te slaan wordt er geen gekunnen deze sterke wachtwoor(zoals MFA en SSO). Hierdoor bruik gemaakt van een kluis met den organisatie-breed worden behouden eerdere investeringen wachtwoorden met bijbehorende afgedwongen op elke site of hun waarde. privacy en veiligheidsrisico’s”. De online applicatie!” Jonge: “In het geval van een cyber Auditbare online veiligheid incident in een organisatie kan de MindYourPass is een gepatenteerde, “Met MindYourPass bied je je me- privacy op de werkcomputer tijdeNederlandse cybersecurityoplossing dewerkers niet alleen een makkelij- lijk worden opgeheven ten gunste die een unieke combinatie maakt ke manier om veilige wachtwoorden van een incident onderzoek. Op van veiligheid, gemak en privacy. te gebruiken”, gaat De Jonge verdeze manier fungeert MindYourHierdoor maakt MindYourPass het der. “Je krijgt ook de mogelijkheid Pass als een AVG-instrument. Na gebruik van wachtwoorden makkeom de kwaliteit van wachtwoorden het onderzoek wordt de privacy lijk, verhoogt het de veiligheid van te monitoren en, indien nodig of weer geheel hersteld.” Partner Content

Mindyourpass

www.mindyourpass.io

organisaties én biedt het optimale privacybescherming.

Foto: M7 MindYourPass is een oplossing voor elke organisatie

Een oplossing voor iedereen MindYourPass maakt veilig inloggen kinderlijk eenvoudig, veilig én privacy vriendelijk. Bovendien is MindYourPass gratis voor privégebruik. Hierdoor is het een oplossing die zowel op kantoor als thuis gebruikt kan worden. “Door MindYourPass gratis aan te bieden kan iedereen beschikken over veilige wachtwoorden. Bovendien helpt het om organisaties veilig te maken wanneer medewerkers ook privé sterke wachtwoorden gaan gebruiken”, legt De Jonge uit. MindYourPass werkt als browser extensie in alle bekende web-browsers en als app op iOS en Android. Ook is er een web-only versie be-

schikbaar waarvoor geen software installatie nodig. MindYourPass is een oplossing voor elke organisatie, ongeacht bedrijfstak of organisatiegrootte. “Op dit moment zijn we erg actief in de overheidsmarkt”, aldus De Jonge. “Samen met marktleider Centric bedienen we de decentrale overheid. Centric zag als geen ander het probleem rondom wachtwoorden en samen met hen zijn we in staat om op een heel korte termijn organisaties en medewerkers veiliger én gemakkelijker te laten werken.” Ga voor meer informatie naar www.mindyourpass.io

Toekomst van de Economie & Maatschappij - International Business, IT Security & eHealth analysenederland.nl

Van werknemers zelf werd verwacht dat zij acties verrichten om thuis veilig te kunnen werken.

Zo maak je je organisatie cyberveilig IT Security

Niet alleen werd bedrijven gevraagd om voor een cyberveilige thuiswerksituatie te zorgen het afgelopen paar jaar, maar ook van de werknemers zelf werd verwacht dat zij acties verrichten om thuis veilig te kunnen werken. Dat leidde tot flink meer uitgaven om IT-systemen te beveiligen. Tekst: Féline van der Linde Foto: Arenda Oomen & Pexels

het essentieel om tweefactor authenticatie voor wachtwoorden in te stellen omdat we weten dat cybercriminelen dan vaak je organisatie overslaan wanneer je dit hebt ingesteld.”, vertelt Petra Oldengarm, directeur Cyberveilig Nederland. “Voor de werknemer is het verstandig om bijvoorbeeld een goed beveiligd wifi-netwerk te gebruiken thuis en de laptop dicht te doen als je even wegloopt wanneer je werkt met meerdere mensen in een huis. Veel werkapparaten hebben al antivirus software, maar zorg ervoor dat je die ook op je privé-apparaten installeert en heel belangrijk: houd alle apparaten up-to-date. Stel updates niet uit, want dit kan een ingang zijn voor kwaadwillende.” thuiswerken is ontzettend belangrijk geworden en blijft dat ook na COVID-19. “Maar criminelen hebben hier hun methode ook op aangepast”, gaat Oldengarm verder. “Phishingsmails maken steeds handiger gebruik van het coronavirus, waardoor mensen toch gemakkelijk op klikken. Bijvoorbeeld door een mail te laten lijken op die van een collega die snel iets nodig heeft omdat hij thuis werkt. Het afgelopen jaar zijn we alleen maar Het veilig

Petra Oldengarm Directeur Cyberveilig Nederland.

“

Vanuit het bedrijf

kan er bijvoorbeeld een veilige VPN-verbinding worden aangelegd. Ook is

afhankelijker geworden van digitale middelen. Cybercriminelen maken hier ook handig gebruik van door via de toeleveranciersketen veel organisaties tegelijk aan te vallen met ransomware. Het belang van de desastreuze gevolgen van een digitale aanval of storing moet doordringen in de boardrooms. Niet alleen de IT-afdeling moet betrokken zijn bij dit onderwerp, maar juist ook de boardroom. Digitale risico’s raken namelijk tegenwoordig vaak de primaire bedrijfsprocessen. Laat het beheersen van de cyberrisico’s daarom niet over aan de IT-afdeling.”

Als er een kwaadwillende hacker langere tijd in het systeem ronddwaalt wil je deze zo snel mogelijk detecteren en zodra er een incident is geweest dan wil je de schade minimaliseren. alleen dat je preventieve maatregelen neemt, maar ook tijdig een En zorg niet

aanval kan detecteren en goed op kan reageren, aldus Oldengarm. “Als er een kwaadwillende hacker langere tijd in het systeem ronddwaalt wil je deze zo snel mogelijk detecteren en zodra er een incident is geweest dan wil je de schade minimaliseren. Door het systeem bijvoorbeeld niet meer toegankelijk te maken voor de aanvaller, de schade zoveel mogelijk herstellen en terug keren naar de normale bedrijfsvoering. Doordat het dreigingslandschap verandert en groter en complexer wordt ontstaan er ook meer nieuwe dreigingen. Voor criminelen kan het een lucratieve business zijn omdat je vanuit huis redelijk onzichtbaar kunt opereren. Bovendien wordt het uitvoeren van aanvallen steeds gemakkelijker. Er is minder technische kennis meer voor nodig omdat je ook online bijvoorbeeld ransomaanvallen en DDOS aanvallen kunt kopen.”

Phishingsmails maken steeds handiger gebruik van het coronavirus, waardoor mensen toch gemakkelijk op klikken.

niet maar te maken met aanvallers met kwade intenties, maar heeft ook te maken met wat er door toeval gebeurt, besluit Oldengarm. “Gevaar zit ook in een ontwerpfout of softwarefout waardoor dingen mis kunnen gaan. CyberveiCyberveiligheid heeft

ligheid is een ingewikkeld onderwerp. Dit onderwerp alleen aan de techneuten overlaten kan niet meer. Bedrijfsrisico’s worden juist afgewogen in de boardroom en daar hoort cyberveiligheid ook bij.”

Cyberveiligheid is een ingewikkeld onderwerp.

your digital security assistant

GEMAAKT OP ZOLDER

JOUW BEDRIJF BESCHERMD DOOR HACKERS OP ZOLDER Attic® is een mobiele applicatie speciaal gebouwd voor het MKB. Door de app aan de IT van jouw onderneming te koppelen, activeer je de bescherming door ervaren en professionele hackers uit Nederland.

De eerste clouddienst die Attic® beschermt, is Office 365. Microsoft is met haar clouddienst de dominante leverancier van software voor kantoorautomatisering aan het MKB. Laat ons jouw e-mail en accounts beschermen: koppel vandaag nog. Attic® is gebouwd met schaalbaarheid als speerpunt. Door slim gebruik te maken van de cloud en automatisering, kunnen we veel bedrijven tegelijk helpen. Op deze manier wordt schaarse cybersecurity expertise voor het eerst toegankelijk voor MKB.

ACTIECODE voor 25% korting! Gebruik tot eind september actiecode “ANALYSE” voor 25% korting op 1 jaar Attic voor Microsoft 365. Scan nu de QR code!

EENVOUDIG. ALS EEN SECURITY GEBEURTENIS JOUW AANDACHT VEREIST, WAARSCHUWT ATTIC® DIRECT IN SIMPELE TAAL EN MET ADVIEZEN DIE JE MET 1 KLIK TOEPAST.

TOEKOMSTBESTENDIG. ALS STARTPUNT VAN DE GROTE DIGITALE TRANSFORMATIE ZIJN BEDRIJVEN NAAR DE CLOUD VERHUISD. ATTIC® IS GEBOUWD OM PERFECT AAN TE SLUITEN OP DIT DIGITALE TIJDPERK. TE BEGINNEN MET MICROSOFT 365, MAAR DAAR STOPT HET NIET.

BETAALBAAR. EINDELIJK TOPLEVEL CYBERSECURITY, HAALBAAR VOOR HET MKB.

MEER WETEN? SCAN DE QR CODE VOOR MEER INFORMATIE

ZOLDER.IO/ANALYSE

Toekomst van de Economie & Maatschappij - International Business, IT Security & eHealth analysenederland.nl

In de afgelopen jaren is de cloud steeds gebruiksvriendelijker en daarmee ook populairder geworden.

Veilig werken in cloud IT Security

De cloud is niet meer weg te denken uit ons leven. De applicaties op onze telefoon, back-ups van onze persoonlijke computers en programma’s die we niet langer installeren op onze devices, maar waar we via het internet toegang toe krijgen: allemaal werken ze via de cloud. Ook voor bedrijven wordt werken in de cloud steeds gebruikelijker. Maar hoe veilig is dat? Tekst: Marjon Kruize Foto: Pexels & Unsplash

loudcomputing

beschikbaar stellen van computingdiensten via het internet. Eigenlijk komt het erop neer is het

dat je je IT voorzieningen grotendeels buiten de eigen organisatie regelt, en via een abonnementsmodel gebruik maakt van IT. Je bestanden worden hierbij vaak centraal opgeslagen en zijn daardoor overal ter wereld beschikbaar, mits je hiertoe vanuit het bedrijf toegang hebt gekregen. In de afgelopen jaren is de cloud steeds gebruiksvriendelijker en daarmee ook populairder geworden. werken in de cloud helemaal veilig, maar er zijn wel een aantal zaken waar je als bedrijf rekening mee moet houden, zo meldt OGD.nl. De veiligheid van de cloud hangt namelijk nog altijd samen met de kwaliteit van jouw eigen ict-afdeling. Zij moeten de processen en techniek zo inrichten dat er geen kiertjes opengelaten In principe is

Digitale kroniek

worden die tot datalekken kunnen leiden. Als je de cloudomgeving outsourcet regelt een ict-dienstverlener dit voor je, dus het is belangrijk dat je goed uitgezocht hebt of dit op de juiste manier gedaan wordt.

De grote aanbieders van clouddiensten zijn uiteraard experts in informatiebeveiliging en hanteren dan ook standaard data-encryptie. de kwaliteit en mogelijkheden die de cloudprovider biedt de veiligheid van je data. De grote aanbieders van Daarnaast bepalen ook

clouddiensten zijn uiteraard experts in informatiebeveiliging en hanteren dan ook standaard data-encryptie, zowel in opslag als in verbindingen. Ook worden hun cloudsystemen continu geüpdatet waardoor er weinig kans is op datalekken door verouderde systemen. Wel is het ook hier belangrijk van tevoren goed te onderzoeken hoe de beveiliging van het systeem precies geregeld is. Wie is er bijvoorbeeld verantwoordelijk als het toch fout gaat? De provider of jijzelf ? Je moet nog steeds goed weten hoe veiligheid in de cloud geregeld is, want je hebt vaak nog steeds eigen verantwoordelijkheid en als er iets fout gaat kan de oorzaak nog steeds binnen je eigen organisatie liggen. Denk aan het gedrag van je medewerkers bijvoorbeeld.

De meeste diensten werken altijd met een beveiligde verbinding. is security in de cloud echter vaak veel beter geregeld dan op locatie, zo stelt onder andere de Dutch Cloud Community. Om veilig werken op locatie goed te regelen is voldoende kennis en specialisme vaak niet aanwezig en is er hulp van derden nodig. Dat wordt dan weer uitgesteld waardoor security te wensen overlaat. Bij cloud is de beveiliging vaak centraal geregeld. En is er een goed beeld bij wat wel en niet geregeld is. Clouddiensten moeten ook voldoen aan allerlei weten regelgeving rondom privacy, zeker wanneer er vanuit de sector Al met al

nog extra gereguleerd en gecontroleerd wordt. clouddienst die je gebruikt is ook inloggen vanaf een externe wifiverbinding veilig. De meeste diensten werken altijd met een beveiligde verbinding, ook in de trein, het café, thuis of bij een klant. Enkel als het bedrijf je toegang gegeven heeft tot de werkplek kan je ook daadwerkelijk inloggen. Als bedrijf is het belangrijk de eindgebruiker hierin wegwijs te maken, zodat deze ook goed van de cloud gebruik kan maken, stelt de Dutch Cloud Community. Ook goede afspraken met de leverancier zijn van groot belang. Als je het goed geregeld hebt, kan je met de cloud, op een veilige manier, hele mooie dingen doen. Afhankelijk van de

Data, technologie, media en creatie moeten samenkomen Online interview

‘Foutje, bedankt’, ‘Even Apeldoorn bellen’, ‘Ik heb nog zo gezegd: geen bommetje’. Het zijn allemaal reclamecampagnes die vrijwel iedere Nederlander nog kent. Het lijkt steeds uitdagender te worden om die breinpositie bij mensen te verwerven. Er wordt door sommigen zelfs gesproken over een creatieve crisis. Tekst: Marjon Kruize Foto: Pexels

ampagnes zouden

minder goed herinnerd worden. Consumenten worden voortdurend geconfronteerd met marketinguitingen en online marketing is met name gericht op het genereren van conversie en veel minder op langetermijneffecten voor het merk. Terwijl onderzoek aantoont dat 60% van de marketingactiviteiten op de langetermijn gericht zouden moeten zijn en 40% op de korte termijn. Dit blijkt in de praktijk een enorme uitdaging. Kortom: het vak staat voor een uitdaging. Dat is precies de reden waarom steeds

de VIA er sinds januari van dit jaar is. Om deze uitdaging het hoofd te bieden is een integrale samenwerking tussen creativiteit, media en technologie noodzakelijk. voorzitter van de branchevereniging VIA duidt wat er aan de hand is: ‘Je ziet dat van digitale kanalen wordt verwacht dat ze sneller zijn en directer resultaat opleveren”, vertelt Marion Koopman, voorzitter van branchevereniging VIA. “Er wordt meer ingezet op retargeting, wat leidt tot verminderde budgetten voor creatie. Merken moeten als gevolg hiervan Marion Koopman,

Hebben we uw interesse gewekt? Het gehele artikel leest u op: analysenederland.nl

ook steeds harder werken om groei te realiseren.” de budgetten steeds lager worden, is creatie nog steeds verantwoordelijk voor 47 procent van de sales, zo stelt Koopman. “Als creatie dan zo belangrijk is, maar de budgetten wel omlaaggaan, dan is de vraag hoe je met minder geld en minder tijd kan zorgen dat je merk op een hoog creatief niveau blijft opereren. Vanuit mijn optiek speelt technologie hierin een enorm belangrijke rol.” Want ondanks dat

Elk incident response traject begint met een intake analyse.

CEO NFIR BV OVER IT BEVEILIGING: OVERHEID EN BEDRIJFSLEVEN ONVOLDOENDE BEVEILIGD. Iedere CEO, Raad van Bestuur of Raad van Commissarissen kan niet overleven zonder toegang tot relevante kennis van IT-beveiliging en risico’s. Zonder inzicht in dreigingen en kwetsbaarheden zijn ondernemingen kwetsbaar op een manier die de continuïteit in gevaar brengt, simpelweg omdat niet de juiste vragen worden gesteld en acties worden uitgezet. Daarvoor waarschuwt Arwi van der Sluijs, CEO van beveiligingsbedrijf NFIR. opzetten van een effectieve communicatiestrategie. Liever voorkomt van der Sluijs dat er een incident ontstaat door enerzijds kritisch mee te kijken in architectuur en techniek en anderzijds te zorgen dat de bestuurder voldoende in control kan zijn.

Arwi van der Sluijs CEO van beveiligingsbedrijf NFIR. Van der Sluijs, sinds 2006 actief in de wereld van Cyber Security kan erover meepraten. Zijn oerNederlandse bedrijf NFIR is specialist op het gebied van Incident Response en ziet daarom de gevolgen van aanvallen. Zijn bijna 50 cyber security ingenieurs staan 7x24 uur paraat om de BV Nederland bij te staan als bedrijven gehackt zijn. In het eerste halfjaar van 2021 is dat al ruim 100 keer gebeurd en dat is net zoveel als geheel 2020. Er is een stijgende vraag en geen wonder dat veel IT bedrijven zich op deze tak van dienstverlening richten of opnieuw betreden. Het is een zeer kennisintensieve niche. Zijn NFIR werkt meestal op de achtergrond. Veel zaken halen het nieuws niet. Als er een zaak in het nieuws komt, zoals bij Hof van Twente, dan helpt zijn onderneming bij het

NFIR heeft vanaf de start in 2016 van de Carnegie Mellon universiteit uit Pittsburg de kwalificatie als Computer Emergency Response Team, waardoor de professionaliteit geborgd is en de kwaliteit getoetst is. Een nauwe verbondenheid met het befaamde SANS institute garandeert een hoog niveau van duurzame kennisopbouw van de specialisten. De professionals weten daadwerkelijk waarover zij spreken. Een incident afhandelen kent veel aspecten. Vaak is er sprake van een meldingsplichtig incident met betrekking tot de AVG. Een melding bij de Autoriteit Persoonsgegevens moet worden gedaan. Vaak is digitaal forensisch onderzoek onvermijdelijk. Het is dan fijn een rapportage te bieden waar zowel een bestuurder, een rechercheur, rechter als advocaat wat aan heeft. Dat is volgens van der Sluijs nodig om bijvoorbeeld een tekortschietende leverancier aansprakelijk te houden of bij de opsporing echt wat toe te voegen. Het geheim van de kwaliteit ligt volgens NFIR in het houden aan internationale standaarden en methodieken.

Wat is de gouden tip voor de BV Nederland? Waar moeten bestuurders op letten? Eigenlijk hebben we een saai vak, zegt Van der Sluijs. Al meer dan tien jaar ontstaan er incidenten omdat de basishygiëne op IT gebied niet op orde is. Bestuurders vertrouwen op hun IT dienstverlener, hun IT afdeling en erover praten is lastig. IT en bestuur gaan niet zo goed samen. Ze spreken een andere taal. Daarom is het belangrijk dat de verantwoordelijke IT’ers anders omgaan met hun management. Niet meer praten over techniek maar over risico’s. En zich niet meer laten afschepen met opmerkingen over budget. Laat managers letterlijk tekenen voor niet (voldoende) geadresseerde risico’s die de IT manager vaak wel degelijk ziet. En bestuurders: zorg ervoor dat jullie de juiste vragen stellen en nog belangrijker: stel kaders! Wees duidelijk over de risico’s die je niet wilt lopen. Dat er incidenten komen, is een zekerheid. De centrale vraag is hoe goed de organisatie is voorbereid en weerbaar blijkt. Dat is het verschil tussen overleven of juist ten onder gaan. Voorbereiden geeft rust, en bespaart veel cruciale tijd als toch iets gebeurt. Als uw beveiligingsbedrijf uw incident response plan al kent dan winnen we vele (dure) uren in de hulpverlening.

Verlengde Tolweg 2 | 2517 JV Den Haag | 088 323 0205 | info@nfir.nl

Toekomst van de Economie & Maatschappij - International Business, IT Security & eHealth analysenederland.nl

Onze digitale kwetsbaarheid is groot. Zorg ervoor dat de cyberveiligheid op orde is. IT Security

Nederland is een koploper op gebied van digitalisering; we beschikken over een robuuste digitale infrastructuur waar we meer en meer afhankelijk van worden. Dat helpt de Nederlandse economie enorm, maar ook cybercriminelen maken hier gebruik van. Het Cybersecuritybeeld Nederland 2021 (NCTV) en het Dreigingsbeeld Statelijke Actoren (AIVD/ MIVD/NCTV) laten zien dat de cyberdreigingen in Nederland steeds verder toenemen en dat cybercriminelen en vijandelijke staten een permanente dreiging vormen. Om Nederland welvarend en veilig te houden adviseert de Cyber Security Raad (CSR) het komende kabinet flink te investeren in cyberweerbaarheid. Lokke Moerel (Professor Global ICT Law, Universiteit van Tilburg), Henk van Essen (Korpschef van de Politie) en Joost Farwerck (CEO KPN) lichten toe. Allen zijn zij raadslid van de CSR. Tekst: Féline van der Linde Foto: Unsplash

aarom is cyberveiligheid juist nu zo

belangrijk?

H: “Nederland is dus een van de meest gedigitaliseerde

economieën ter wereld, maar alle stappen die tot dusver zijn gezet wat betreft cyberweerbaarheid zijn nog niet overal toereikend. En dat maakt ons land kwetsbaar. Ik maak mij vooral zorgen om het tempo waarin we nu de maatregelen doorvoeren. Dat moet echt omhoog.” J: “In 2018 is uit onderzoek gebleken dat één op de twaalf internetgebruikers slachtoffer is geworden van digitale criminaliteit. In het verleden keken we voor de ontwikkelingen rondom telecom naar Amerika. Nu kijkt de wereld naar Nederland, hoe wij hier digitaliseren. Tijdens de coronacrisis is nog maar weer eens duidelijk geworden dat we daar heel goed in zijn. De Nederlandse netwerken waren er klaar voor en het thuiswerken hadden bedrijven dan ook snel op orde. Maar zo’n shift brengt ook extra risico’s met zich mee, want hoe gaan de mensen thuis om met bedrijfsinformatie? Daar hebben criminelen tijdens de coronacrisis flink gebruik van gemaakt.” H: “Bij de politie hebben we gezien dat criminelen gebruikmaken van de kwetsbaarheid van mensen in coronatijd. Het aantal WhatsApp fraudemeldingen en aangiftes is van 120-150 voor de lockdown, naar 700 per week gestegen. Mede doordat we het mogelijk hebben gemaakt om digitaal aangifte te doen.” L: “Nederland is door haar goede IT-infrastructuur een knooppunt naar onder andere Amerika. Het blijkt dat onze digitale infrastructuur

regelmatig door vijandige staten wordt misbruikt bij cyberaanvallen op andere landen. Het behoeft weinig toelichting dat dit misbruik ons internationale imago en betrekkingen ondermijnt. Is er voldoende aandacht geweest voor cybersecurity toen we in korte tijd thuis moesten gaan werken vorig jaar?

H: “De digitale stroomversnelling waarin we terecht zijn gekomen door corona maakt de urgentie om te beschermen wat van ons is nog hoger. Een groot deel van Nederland werkt nu op afstand, studeert op afstand en onderhoudt sociale contacten op afstand. Als gevolg is ook het dataverkeer de afgelopen periode sterk toegenomen. En we zijn steeds afhankelijker van (aanbieders van) digitale middelen, met alle risico’s van dien. Cybercriminelen zullen daar dankbaar gebruik van maken.” J: “Wereldwijd worden criminelen steeds slimmer en Nederland moet voorop blijven lopen om de wedstrijd te winnen van deze criminelen. Daar moeten we ons nog bewuster van worden. We doen het niet slecht als land, maar tegelijkertijd is er nog een hele hoop te doen”. H: “Digitalisering biedt ons heel veel kansen, maar de risico’s die daar aan hangen zijn niet altijd even duidelijk op het netvlies van de mensen.” L: “Toen de coronacrisis uitbrak was het eerst alle hens aan dek om thuiswerken te organiseren. Pas later

kwam ook aandacht voor de privacy- en security-aspecten van bepaalde video-platforms. En terecht, we zagen dat cybercriminelen echt specifiek de zwakke plekken van remote access gingen opzoeken. Er waren bijvoorbeeld heel veel phishing e-mails specifiek over corona. Doordat mensen angstig zijn rondom dit onderwerp wordt daar snel op geklikt.” J: “Bij de grote bedrijven staat cyberveiligheid hoog op de agenda. Dat was al voor de coronacrisis het geval. Toch kan het ook bij de grote bedrijven nog wel eens misgaan. Bij de kleinere bedrijven zie je dat er veel te doen is. Gelukkig worden er steeds meer kant-en-klare oplossingen aangeboden, die toegankelijk zijn voor kleinere bedrijven, zodat ook zij de basis op orde hebben, alles op een veilige manier kunnen opslaan in de cloud en ook precies weten hoe het zit en waar de data is opgeslagen. Zeker in tijden waarin we veel thuiswerken moeten we ervoor zorgen dat ook de kleinere bedrijven dit op een veilige manier kunnen doen.” Hoe zullen we ons in de toekomst moeten weren tegen cybercriminaliteit?

J: “De meeste rapporten zijn verontrustend. Er is namelijk nog een hele hoop te doen. Het is hierbij vooral belangrijk om achterstallig onderhoud bij te werken. In de jaren tachtig was bijvoorbeeld geen enkel bedrijf bezig met cyberveiligheid. Het is daarom ook inge-

wikkeld om met terugwerkende kracht oude domeinen en legacy-systemen aan te passen. Alle nieuwe domeinen die nu worden ontwikkeld, daar moet vanaf het eerste moment bij het ontwerp nagedacht worden over security. Dat is ook de norm. Voor oude systemen is dat een ander verhaal, dat levert veel kwetsbaarheden op. En in een snel veranderende wereld waarin door IoT (Internet of Things) steeds meer apparaten met elkaar verbonden zijn en met elkaar kunnen communiceren, is beveiliging heel belangrijk. Tegelijkertijd zie ik een enorme kans. Als land en als bedrijfsleven zijn we in Nederland steengoed in cybersecurity en we kunnen ons nog meer op dit vlak onderscheiden op internationaal niveau.” L: “De landen om ons heen hebben ontzettend veel geïnvesteerd in wetenschappelijk onderzoek naar cybersecurity. Zo heeft de Duitse overheid 500 miljoen euro geïnvesteerd waarmee 800 experts kunnen worden aangetrokken. Voor je het weet gaan onze veelbelovende onderzoekers daar aan de slag. Vergeet niet dat cybersecurity altijd relatief is. Als je het beter doet dan de landen om je heen, zoeken de criminelen hun heil elders. Nederland moet oppassen dat we niet het afvoerputje worden ten opzichte van de landen om ons heen.” CSR Adviesrapport ‘Integrale aanpak cyberweerbaarheid’

In dit advies roept de CSR het komende kabinet op om in te

zetten op een integrale aanpak van onze cyberweerbaarheid. Onze digitale veiligheid en digitale autonomie staan onder druk en daarmee ons maatschappelijk en economisch welzijn. De cyberweerbaarheid van ons land moet chefsache zijn. Daarom verdient het regie op het hoogste politieke- en ambtelijke niveau en een aanpak waarbij publiek, privaat en wetenschap elkaar versterken. Nederland moet de krachten bundelen en werken aan één cyberweerbaarheidsstrategie met een meerjarenprogramma zodat we onze ambities kunnen verwezenlijken, ons kunnen wapenen tegen cyberaanvallen en onze digitale autonomie kunnen verstevigen. Hiervoor is een investering nodig van €833 miljoen, bovenop de huidige uitgaven en budgetten voor cyberweerbaarheid.

Feiten Lokke Moerel, Joost Farwerck en Henk van Essen zijn allen lid van de Cyber Security Raad. Lokke Moerel is professor Global ICT Law aan de Universiteit van Tilburg en Senior of Counsel Morrison & Foerster LLP. Joost Farwerck is CEO en voorzitter van de Raad van Bestuur van KPN en Henk van Essen is korpschef van de Politie.

ADVERTENTIE

Wie zijn wél je vrienden bij een cyberaanval?

Want bij een cyberaanval heeft je IT-afdeling hulp nodig. Cybercriminelen gaan steeds sneller en professioneler te werk en het oplossen van een soortgelijk incident is specialisten werk.

Zo snel mogelijk tot actie overgaan Vriendschap kan vele vormen aannemen maar dit zijn vast niet de vrienden zijn waar je op zit te wachten. Schakel zo snel mogelijk je IT-afdeling in en laat ze meteen contact opnemen met een cybersecurity specialist. Want bij een malware aanval is haast geboden. De hackers zitten vermoedelijk al een week in je systemen te wroeten. Maar hebben nu pas ‘de knop om gezet’ waardoor de alarmsignalen afgaan. Tijd voor een ‘Incident Response’ waarbij de cybersecurity specialisten zullen proberen deze achterstand weg te werken. Hierbij is het nodig om snel, fysiek bij de hardware aanwezig te zijn. Dus dit is een klus waarbij onze specialisten in de auto springen en onderweg al telefonisch de eerst acties doorspreken met de IT-afdeling van het getroffen bedrijf.

Don’t worry, of toch wel? De eerste signalen zijn klein: een medewerker komt niet in de mail. Maar dan blijkt er al snel iets anders aan de hand te zijn dan een verkeerd ingevoerd wachtwoord. Een bureaublad achtergrond wordt overgenomen: ‘ATTENTION! Don’t worry my friend, in ruil voor xx Bitcoin laten we jouw ﬁles weer vrij…..’. Of iets van gelijke strekking.

Oplossen of voorkomen? Een oplossing voor een cyberaanval zoeken kan zomaar dagen duren. Afhankelijk van wanneer de laatste back-up was en hoeveel servers er zijn. Maar Incident Response is erop gericht de impact te beperken en weer zo veel mogelijk naar een normaal functionerend systeem toe te werken. Slachtoffer worden van een cyberaanval heeft veel impact. Een aanval 100% voorkomen is helaas niet mogelijk. Maar de kans er op verkleinen kan wel. Waarbij je de grootste stappen kunt zetten door het bewustzijn van medewerkers te vergroten.

Wat hebben de Mandemakers-groep, de Zweedse supermarktketen COOP en Hoppenbrouwers Techniek met elkaar gemeen? Ze belden de afgelopen periode met haastige spoed een cybersecurity specialist voor hulp bij een ransomware aanval.

Scan de QR code voor de 4 preventie tips!

Welke stappen je zelf zet bij een ransomware aanval deelt Schippers IT in deze gratis Whitepaper

+31 (0) 161 454 449 cyber@schippers-it.nl www.schippers-it.nl

Er is meer nodig voor een toekomstbestendige cyberbescherming Niemand kan meer om cybersecurity heen. De incidenten waar cybercriminelen toeslaan en hele bedrĳven platleggen nemen toe. Ook de overheid is zich hier van bewust en er is met klemmende druk verzocht om meer geld vrĳ te maken voor cybersecurity. “Het is duidelĳk dat er een extra stapje gezet moet worden wat betreft de cybersecurity, maar dat betekent niet dat het nu niet al op orde is bĳ veel bedrĳven”, vertelt Matthĳs Blokker, directeur MMOX Smart. “Niet alleen de grote bedrĳven, maar ook zeker MKB bedrĳven hebben al stappen gezet in de goede richting wat betreft de cyberbeveiliging, maar hackers zitten niet stil en daarom is er meer nodig voor een goede cyberbescherming.”

Actieve cyberbescherming betaalbaar gemaakt Maar waarom moet er nog een extra stap worden gezet? Blokker: “Voor een goede basis van cyberbeveiliging is het zaak te verdedigen van datgene wat je al weet door wat er in het verleden is gebeurd. Hackers zĳn continu bezig met het bedenken van nieuwe methoden en technologieën om zo elke keer een manier te vinden om netwerken binnen te dringen. De IT-professionals binnen bedrĳven kunnen die nieuwe methoden en technologieën van de hackers niet allemaal bĳhouden en daarom is het zaak een partner in te schakelen die de cyberbescherming voor jou regelt. Maar waar een groot bedrĳf zich een MDR (Managed Detection and Response) service gemakkelĳk kan veroorloven is dat niet altĳd geval voor een MKB bedrĳf. Dit formaat bedrĳven heeft een ander budget tot haar beschikking, maar wil wel beveiligd zĳn tegen cybercriminelen. Daarom hebben wĳ actieve cyberbescherming betaalbaar gemaakt voor het MKB.” Nederlands gecertificeerde software Je kunt nog zoveel sloten hangen op je voordeur, maar dan ben je alsnog blind voor datgene wat er specifiek gericht is tegen jou en wat je probeert te beschermen. “Het uitgangspunt van MMOX is dan ook eerst te kĳken naar wat de kritieke bedrĳfsmiddelen zĳn en waar de grootste impact plaats vindt wanneer het misgaat. Vervolgens

hebben wĳ Nederlands gecertificeerde software gemaakt, die dreigingsprofielen opstelt en actiegerichte indicatoren aangeeft waarom een hacker een bepaald bedrĳf wil gaan hacken. Zodra je weet hoe een bedrĳf in elkaar zit en weet hoe de buitenkant zich gedraagt dan kan er veel beter en sneller prioriteiten gesteld worden omtrent cybersecurity. Daarnaast wordt Europa steeds afhankelĳker van producten uit Amerika en China die ons moeten beschermen en dat heeft ook consequenties voor weten regelgeving. De software die wĳ hebben laten ontwikkelen is daarom in Europa gemaakt en heeft de zwaarste BSPA certificering waarmee we ook de overheid mogen bedienen.” Vier V’s Het belangrĳkste voor MMOX is data. “Wĳ werken met data in de context van onze klanten. Zo zĳn we in staat profielen op te bouwen van eventuele cyberaanvallen en patronen, specifiek gericht op de klanten. Deze service wordt geleverd via onze partners zoals ABN AMRO. Zĳ verkopen onze dienstverlening aan hun klanten. En met name klanten in het MKB. Onze service bestaat uit het volledig ontzorgen wat betreft cyberveiligheid middels zorg te dragen voor de vier V’s: Voorkomen, Versterken, Verhelpen en Vergoeden. Allereerst voorkomen we het binnendringen van cybercriminelen met onze software en dienstverlening. Zo versterken we de klant en maken we deze weerbaarder. Mocht het dan toch mis gaan dan staan wĳ schouder aan schouder naast de klant en doen wĳ er alles aan om deze zo snel mogelĳk weer te laten opereren op normaal niveau en de (financiële) schade die is geleden wordt door onze verzekeraar vergoed. Inmiddels zĳn al heel veel mensen zich bewust van het belang van cybersecurity en wordt onze kennis en unieke software ingezet in de strĳd tegen de cybercriminelen. Bĳ het doorontwikkelen van onze software worden we geholpen door toekenning van een subsidie van de Europese Unie. Deze toekenning was een erkenning van onze kennis en ervaring en bevestigt onze positie als betrouwbare partner.” Ben je opzoek naar een betrouwbare partner die zorgt voor een actieve cyberbescherming? Ga dan snel naar www.mmox.nl

Meer info over MMOX?

Al klant bĳ ABN AMRO?

Toekomst van de Economie & Maatschappij - International Business, IT Security & eHealth analysenederland.nl

‘Cyberaanvallen zijn aan de orde van de dag en hebben een enorme impact’ IT Security

Op 23 december 2019 werd de Universiteit van Maastricht getroffen door een ransomware-aanval. In amper dertig minuten slaagden de hackers erin om 267 servers te versleutelen met data en applicaties en ze legden daarmee een belangrijk deel van het IT-landschap plat. E-mailservers, fileservers met onderzoeksdata als ook business operations data werden getroffen. Tekst: Féline van der Linde Foto: Pexels

“

door één phishingmail die is geopend”, vertelt Michiel Borgers, directeur CIO aan de Universiteit van Maastricht. “Op 15 oktober 2019 werd de phishingmail verzonden. Eén van de medewerkers van de universiteit heeft deze geopend en op de link geklikt die leidde naar een Excel document met een macro. Deze macro heeft vervolgens malware van een externe server opgehaald en geïnstalleerd op het werkstation van de werknemer.” Ook was een andere, vergelijkbare, phishingmail naar een andere medewerker gestuurd en die hadden we wel onderschept. Echter, de hackers hadden ondertussen toegang het UM-netwerk.” En dat allemaal

hackers zorgden er initieel ervoor dat we niet bij onze systemen konden. Daarna moesten we zelf proactief bepaalde systemen platleggen om ervoor te zorgen dat de hackers ook daar niet bij konden komen. De gehele organisatie kwam dus stil te liggen. In ons geval was dat het onderwijs, maar ook onderzoek en de Borgers: “De

Op 15 oktober 2019 werd de phishingmail verzonden.

rest van de bedrijfsvoering. Dat doet enorm veel met de organisatie. Toen bleek dat losgeld geëist werd was mijn eerste reactie absoluut niet betalen. Maar de belangen van de studenten, onderzoekers en medewerkers wegen natuurlijk ook mee. Plus het feit dat er toentertijd nog niet op grote schaal veel bekend was over dit soort cyberaanvallen. Uiteindelijk is toen besloten om het losgeld van een kleine twee ton te betalen aan de hackers. En met de kennis van nu mogen we van geluk spreken. De bedragen

die nu door hackers worden gevraagd lopen inmiddels in de miljoenen.”

Doen we dat niet, dan zijn we de klos en zullen steeds meer bedrijven slachtoffer worden van cybercriminelen. ingrijpen na de ontdekking van de ransomware heeft ervoor Het adequaat

Op 23 december 2019 werd de Universiteit van Maastricht getroffen door een ransomware-aanval.

gezorgd dat de schade beperkt is gebleven. In de kerstvakantie konden veel studenten al bij hun studiemateriaal en na de kerstvakantie konden de studenten gewoon het onderwijs volgen. Ook de onderzoeken konden weer verder gaan. Er zijn een aantal belangrijke lessen getrokken uit de ransomeware-aanval. “Zo zijn wachtwoorden veel langer gemaakt en is er gestart met een awareness campagne die veel verder gaat dan alleen een focus op phishingmails. Daarnaast was de samenwerking met de andere universiteiten al

goed, maar is deze nog meer geïntensiveerd wat betreft de IT-beveiliging. Recent is een project afgerond omtrent een security center, een zogenaamd SOC, die de IT-omgeving van de universiteit monitort en signalen herkent wanneer een eventuele hacker probeert binnen te dringen. Hiervoor hebben de universiteiten een gezamenlijke aanbesteding gedaan en bij ongeveer zes universiteiten is deze omgeving nu gerealiseerd.

De financiële en maatschappelijke schade is dan niet (meer) te overzien. Wij hebben na de cyberaanval onze les geleerd en hopen dat andere bedrijven de enorme impact die het op ons heeft gehad begrijpen.

de universiteiten is cybersecurity topprioriteit en doen we er alles aan om wat ons is overkomen te voorkomen. Voor alle bedrijven in Nederland en in de landen om ons heen neemt de dreiging toe en moet cybersecurity topprioriteit zijn. “Zo kunnen we als land en landen onderling de samenwerking aangaan en kennis delen, want dat is hard nodig”, besluit Borger. “Doen we dat niet, dan zijn we de klos en zullen steeds meer bedrijven slachtoffer worden van cybercriminelen en hele bedrijven en daarmee ook (delen) van de samenleving stil komen te liggen. De financiële en maatschappelijke schade is dan niet (meer) te overzien. Wij hebben na de cyberaanval onze les geleerd en hopen dat andere bedrijven de enorme impact die het op ons heeft gehad begrijpen en er ook alles aan zullen doen om cyberaanvallen te voorkomen.” “Niet alleen bij

CYBERCRIME: WAAROM GAAT HET ( ZO VAAK ) MIS?

Het state-of-the-art Security Operations Center in Alkmaar.

Een actuele vraag, helaas… Er zijn natuurlijk bedrijven die gewoon pech hebben en zich spreekwoordelijk op het verkeerde moment op de verkeerde plek bevinden. Maar vaak is het antwoord verontrustender: het gaat mis omdat de organisatie rammelt. Cybersecurity speelt bij veel ondernemingen een bijrol in de dagelijkse operatie, terwijl het een topic is dat in de complete bedrijfsvoering vol in de schijnwerpers moet staan. Twijfelt u of de cyberweerbaarheid bij uw organisatie voldoende aandacht krijgt? Dan voelt u waarschijnlijk zelf al aan dat u risico’s loopt… Voor veel bedrijven is cybersecurity een ondergeschoven kindje. Een taak die een van de medewerkers er even bij doet. Het kost geld, en ondertussen ‘zijn wij toch niet interessant voor hackers’. Deze laatste uitspraak komt ondernemers duur te staan wanneer alle systemen versleuteld zijn met ransomware. Een hacker kijkt niet eerst door de ramen of er iets te halen valt, maar benut het kleinste kiertje om binnen te komen en een spoor van vernieling in uw systemen en data achter te laten. IT optimaal in de wax zetten Een effectieve aanpak vraagt discipline en slagkracht. Alle initiatieven op het gebied van cybersecurity moeten zich focussen op enerzijds verkleining van het aanvalsoppervlak en anderzijds uitbreiding van detectiecapaciteiten. Of om in risicotermen te spreken, reductie van kans en impact. ‘Aanvalsoppervlak’ is in securityland een veelgebruikte term, die we graag verduidelijken met een vergelijking: uw auto. Hoe royaler deze in de wax zit, hoe minder vuil zich aan de laklaag hecht. Ditzelfde geldt ook voor IT: hoe beter ingericht en onderhouden, hoe moeilijker het voor een aanvaller is om toegang te krijgen. Is er toch een zwakke plek gevonden, dan moet een aanval worden gedetecteerd voordat het echt misgaat en bestanden worden gegijzeld, gestolen of vernietigd. Het aanvalsoppervlak verkleinen Voor bescherming van de laklaag zijn twee processen essentieel: vulnerability management en patch management. Het eerste gaat over actief zoeken naar vaak technische kwetsbaarheden in de systemen en applicaties binnen een organisatie. Het tweede proces houdt in: het verhelpen van deze kwetsbaarheden. Tijdig – en vooral regelmatig – installeren van software-updates is al een effectieve stap. Denk hierbij natuurlijk aan Windows-updates, maar ook die van aanvullende software, zoals Acrobat Reader, en van browsers als Firefox en Chrome. Een wekelijkse update-fre-

quentie zorgt er daarnaast voor dat spoedupdates nauwelijks nodig zijn. Door deze routine worden organisaties zelf ook slagvaardiger in het herstellen van kleine verstoringen. Detecteren voordat het serieus misgaat Ook een klein aanvalsoppervlak biedt nog geen absolute garantie. Daarom is het essentieel dat de organisatie capaciteiten ontwikkelt die afwijkend gedrag leren detecteren. Ransomware of een ander type hack duikt namelijk niet spontaan op; er gaan altijd waarneembare handelingen aan vooraf. Een goed detectieproces kijkt naar het verkeer op het netwerk, naar de logdata van applicaties en naar kritieke netwerkcomponenten, en neemt daarnaast álle systemen in een organisatie mee. “De eXperts van DTX monitoren actief ons netwerk op kwetsbaarheden en dreigingen. Zij schakelen snel met onze contactpersonen, alsof ze onderdeel van de organisatie zijn. Bij dreigingen of incidenten is snelheid essentieel en kan dit het verschil maken. DTX begrijpt dit als geen ander en is daarom voor ons de ideale partner.” - Eelco Luxwolda CEO Allshare Het woord van de toekomst: cyberweerbaarheid Binnen nu en drie jaar twijfelt niemand meer aan de noodzaak van vulnerability management, patch management en security monitoring. Willen we weerstand kunnen bieden aan de explosief groeiende cybercriminaliteit, dan hebben we ook geen keuze. Dutch Technology eXperts heeft een solide trackrecord opgebouwd met diensten als security assessments en managed security. Het laatste voeren we uit vanuit ons eigen Security Operations Center in Alkmaar. Hier bewaken we de infrastructuur van opdrachtgevers in heel Nederland op verdachte activiteiten en zwakke plekken, 24/7 en 365 dagen per jaar. Heeft uw organisatie onze hulp nodig om de cyberweerbaarheid van uw organisatie te versterken? Op www.dtx.nl/cyberweerbaarheid vindt u hier meer informatie over. Wacht niet te lang, morgen kan te laat zijn.

20 Toekomst van de Economie & Maatschappij - International Business, IT Security & eHealth analysenederland.nl

Waardevolle ontwikkelingen in de langdurende zorg Opinie

De langdurende zorg is volop in beweging en vraagt om technologische innovaties die samen met de doelgroep ontwikkeld worden en waarde toevoegen in het leven van mensen en de maatschappij. Vanuit Vilans - het landelijke kenniscentrum voor de langdurende zorg - ondersteunen we verantwoorde innovatie van gepersonaliseerde, meereizende en waardegedreven technologie. In de afgelopen jaren - met in het laatste jaar een stroomversnelling - is er een opmars van digitale zorgproducten en diensten die bijdragen aan cliëntgeluk, werkplezier en tijdsbesparing. Foto: Persfoto & Pexels

n de thuiszorg zien we

bijvoorbeeld een toename in medicijndispensers om de cliënt eraan te herinneren om de juiste medicatie op het juiste moment in te nemen. Leefstijlmonitoring - een netwerk van sensoren in huis - wordt ingezet om mantelzorgers en zorgprofessionals voor mensen met dementie te ondersteunen en resulteert in vroegdetectie van mogelijke crisissituaties en meer gerustheid dankzij een inzicht in het leefpatroon. Vernieuwend zijn dagstructuurrobots die helpen bij het dagelijkse ritme van mensen met geheugenproblemen. In de intramurale ouderen– en

gehandicaptenzorg zien we innovaties opkomen zoals slimme vloeren en geavanceerde camera’s die een val kunnen detecteren en zelfs kunnen voorspellen dankzij inzicht in het looppatroon. Verder zijn verschillende zorgaanbieders slim incontinentiemateriaal aan het inzetten om op afstand

via een app de verzadiging van incontinentiemateriaal te monitoren. Slim incontinentiemateriaal bespaart relatief veel tijd vanwege een reductie in onnodige verschoningen en vergroot de privacy en nachtrust van bewoners. Anders leren werken met

inzet van technologie is één van de grootste uitdagingen in de opschaling van digitale zorg. Vertrouwde (werk)routines moeten soms losgelaten worden en het is essentieel dat anders werken met inzet van technologie positief gedragen wordt vanuit het bestuur tot de werkvloer. Ook is het cruciaal dat de meerwaarde is aangetoond voor de organisatie en daarbuiten, zoals voor zorgverzekeraars en zorgkantoren. Een andere uitdaging voor de

komende tijd is de integratie van digitale zorg in een overzichtelijk dashboard. Zorgprofessionals hebben niet de tijd en capaciteit om een verschei-

denheid aan apps te monitoren en gebruiken. Producten en diensten kunnen elkaar versterken als ze meer data gedreven samenwerken. Zo kan een dagstructuurrobot dankzij leefstijlmonitoring weten als iemand bijvoorbeeld inactief is en een herinnering via de robot geven dat het wellicht tijd is om een wandelingetje te maken. Uit onderzoek van Vilans blijkt dat deze combinatie mensen met dementie ondersteunt om de dingen die het leven mooi maken niet te vergeten, zoals de bloemetjes water geven of een familielid bezoeken. Het zou verder een waardevol streven zijn om technologische innovaties in de langdurende zorg te laten meereizen met mensen gedurende het leven, zodat ze vertrouwd raken met de technologie en de technologie met hen. Henk Herman Nap Senior onderzoeker bij Vilans

ADVERTENTIE

RPA: DE OPLOSSING VOOR ZORGADMINISTRATIEVE ACHTERSTANDEN Zorgverleners laten doen waar zij goed in zijn: dat is wat we met Care Effect nastreven. Binnen de zorginstellingen zijn er veel afdelingen waarbij een groot deel van de werkzaamheden administratieve handelingen bevat. Veel van deze werkzaamheden zijn repetitief van aard en worden als onplezierig ervaren. Naast dat het veel tijd vergt, zijn deze repetitieve werkzaamheden ook foutgevoelig. In een tijd waarin digitalisering een grote rol speelt, moet dat anders kunnen. Robotic Proces Automation (RPA) biedt oplossingen. RPA is het automatiseren van repetitieve handelingen door middel van software. Met behulp van RPA kunnen menselijke handelingen met de muis en het toetsenbord worden nagebootst. De voordelen hiervan zijn onder andere de snelheid, 24/7 inzetbaarheid, kwaliteitsverbetering en een verhoogde medewerkerstevredenheid. Steeds meer zorginstellingen zijn op zoek naar mogelijkheden om RPA te implementeren. Waar veel e-health innovaties de zorg veelal aan de voorkant optimaliseren, wordt met RPA juist de focus gelegd op optimalisatie van processen aan de achterkant. Zo heeft één van onze RPA consultants, Lieke Martens, zich gespecialiseerd in het in kaart brengen van zorgprocessen, het beoordelen of deze geschikt zijn voor automatisering en het bouwen, testen en implementeren van de softwarerobots in het UMC Utrecht. Afdelingshoofd Patiëntadministratie Michael van Ham heeft menige zorgprocessen geoptimaliseerd d.m.v. softwarerobots en zegt het volgende over RPA in het UMC Utrecht:

“Het grootste voordeel zit hem wat mij betreft niet in kosten en tijd, maar meer in kwaliteit en werkplezier. Een robot zorgt ervoor dat je als afdeling meer controles kunt uitvoeren en vervelend repeterend werk kunt vervangen door uitdagendere werkzaamheden.”

Vooral nu, na een jaar waarin veel achterstanden zijn ontstaan, zijn time management, efficiency en de inzet van medewerkers belangrijker dan ooit. RPA kan hier een rol in spelen door de werkdruk te verlichten.

Voorbeelden van tijdrovende processen die door RPA kunnen worden overgenomen zijn: • • • •

het plannen van roosters; het aanleveren aan Factuur in HiX; het doorverwijzen van patiënten en het updaten van patiëntdossiers.

Eén van de pijlers van Care Effect is Zorgadministratie, maar daarnaast zijn Care Effect consultants gespecialiseerd op het gebied van Zorg ICT, bedrijfsvoering en Academie. Ook binnen deze pijlers is RPA inzetbaar. Ben je benieuwd wat RPA voor jouw afdeling of zorginstelling kan opleveren? Of wil je meer weten over welke processen zich lenen voor Robotic Proces Automation? Onze RPA consultants gaan graag vrijblijvend met je in gesprek. Neem contact op via: 088 600 1100 of info@care-effect.nl.

RPA consultant Lieke Martens Foto: Johan Visschedijk, Limelight-Today

Zoho - Partner Content International Business, IT Security & eHealth - Toekomst van de Economie & Maatschappij

analysenederland.nl

Zoho - Partner Content

De noodzaak van krachtige systemen voor flexwerken

De bedrijfscultuur Het volgen van een strategie voor werken op De terugkeer naar het kantoorleven zal afstand betekent echter niet dat de bedrijfsculniet hetzelfde zijn als voor de Covid-19 tuur overboord moet worden gegooid. Aanpandemie. Door de Coronacrisis is het bieders van zakelijke tools en softwareontwikbedrijfsleven er anders gaan uitzien en kelaars hebben er jarenlang voor gezorgd dat zal flexwerken een “hybride” activiteit hun technologie zo soepel en veilig mogelijk blijven. Dit is een werkvorm waarbij Bedrijven die meer flexibiliteit bieden, zullen functioneert. Werknemers kunnen daardoor werknemers zowel thuis als op kantoor profiteren van een grotere betrokkenheid en moeiteloos schakelen tussen werken op afwerkzaamheden verrichten. Deze nieuwe loyaliteit van hun werknemers. Daarnaast stand en op kantoor, zonder de bedrijfscultuur manier van werken maakt het mogelijk of de communicatiekanalen aan te tasten of zullen zij toegang krijgen tot bredere en meer om de economische en sociale voordelen diverse talentpools naarmate werknemers niet Veel bedrijven hebben verplicht een digitale te verstoren. Technologie kan de bedrijfsculvan thuiswerken te combineren met het meer worden beperkt door de locatie. Er zijn werkplek moeten ontwikkelen die is aangepast tuur niet vervangen, maar wel aanvullen. werken op kantoor. echter bepaalde aspecten waarbij virtueel wer- aan de realiteit van de crisis. Dit trof veelal Bij Zoho hebben wij jarenlang gefocust op ken de fysieke omgeving niet kan vervangen. een werkomgeving waarin de gebruiker cenDit gegeven wordt ondersteund door een het ontwikkelen van software in de Cloud, Mensen zijn in essentie sociale wezens. Zij zijn traal staat en deze met anderen kan samenstudie onder leiding van Epos: 60% van de om die reden niet gemaakt om in eenzame werken. Deze nieuwe manier van werken, die het waarborgen van privacy en de ruimte te organisaties denkt dat “hybride” werken op geven aan onze werknemers om hun talenten opsluiting te leven of te werken. Tijdens de zijn nut en efficiëntie heeft bewezen, is nog de lange termijn de overhand zal krijgen. tot uiting te laten komen. De voordelen hierlockdowns en de pandemie werd er door steeds in ontwikkeling. Met dit in het achterDeze trend wordt verklaard doordat hybride werknemers een zekere mate van menselijke hoofd kunnen we voorspellen dat bedrijven de van zijn voor de meeste bedrijven echter pas werken zorgt voor lagere operationele kosten interactie gemist. Dit werd ook beaamd door komende maanden zullen blijven investeren tijdens de pandemie naar voren gekomen. Wij en het voordeel heeft dat werknemers niet ontwikkelen al onze software en diensten inde ondervraagde FNV leden. Zeker 64% van om de samenwerking in de Cloud te onderbeperkt zijn tot een geografisch werkgebied. tern, waardoor er binnen Zoho volledige conde ondervraagden miste de sociale interactie steunen en de online productiviteit te verhoWerken op afstand is aantrekkelijk geworden met collega’s. gen. Daarnaast zullen zij maatregelen moeten trole is over de gegevens van onze klanten en voor werknemers, dankzij de flexibiliteit die hierbij niet afhankelijk zijn van derde partijen. treffen om hun gegevens en middelen te deze manier van werken biedt, maar ook door Veel organisaties in de particuliere sector beveiligen. Het staat vast dat de pandemie zo- Privacy wordt bij elke stap voorop gesteld. Uit de extra professionele mogelijkheden die het hebben toegezegd om op de langere termijn wel een leercurve als een bredere aanvaarding ervaring weten we dat dit aspect steeds meer oplevert. aandacht vereist van bedrijven en dat deze op afstand te gaan werken. Deze verschuivan nieuwe bedrijfsmodellen heeft versneld. ving kan een brede maatschappelijke impact Deze levert zowel werknemers als werkgevers werkwijze van Zoho de gebruikerservaring Flexibele Werkplek van onze bestaande klanten heeft verbeterd. hebben omdat werknemers niet langer naar profijt op, zelfs wanneer de restricties zijn De combinatie van thuis- en kantoorwerk Daarnaast bieden wij onze werknemers de drukke steden hoeven te reizen. Bovendien opgeheven. Ondanks dat thuiswerken de is duidelijk het favoriete werkmodel van de heeft de vermindering van het woon-werknorm wordt, bevinden veel bedrijven zich nog middelen om zichzelf verder te ontwikkelen. Deze drie aspecten zijn stuk voor stuk een meeste bedrijven aan het worden. Dit biedt verkeer een positieve impact op het milieu in de aanpassingsfase. Het doel binnen deze zowel aan het personeel voordelen zoals meer doordat de luchtverontreiniging afneemt. De organisaties is nu de processen en middelen te integraal onderdeel van Zoho’s beleid. flexibiliteit en een beter welzijn.Tegelijkertijd totale CO2-uitstoot wereldwijd is sinds het testen en uit te vinden welke van deze passen vormt het thuiswerken een sociale belemmebegin van de pandemie sterk afgenomen. bij hun activiteiten en hun behoeften, om zo ring in de werkomgeving van de werknemer. een duurzame organisatie op te zetten. Om deze belemmeringen op te heffen dient De hybride werkcultuur of thuiswerken is een bedrijf meer aandacht te schenken aan niet alleen voor werknemers maar ook voor Zelfs de meest technologie-averse consumendeze sociale aspecten. Dat zorgt op de lange bedrijven een enorme verandering. De rol ten moeten nu online werken, nu werken op termijn voor gelukkige, gezonde en producvan de technologie hierin is onmiskenbaar. afstand meer aan de orde is. De functies voor tieve werknemers. Het is duidelijk dat mensen Waar technologie eerst een ondersteunende werknemers om online te kunnen commumeer flexibiliteit willen op het gebied van rol aannam voor het bedrijfsleven heeft deze niceren en samen te kunnen werken zijn werk. Ze willen zelf kunnen beslissen wanneer hedendaags een centrale rol gekregen. Door essentieel en moeten sterk worden overwogen ze op kantoor werken en wanneer thuis. Dit is deze verschuiving heeft de technologische wanneer een gebruiksvriendelijke-platform afhankelijk van verplichtingen op het gebied kant van het bedrijfsleven een grotere meerwordt gekozen. Bedrijven die zich niet hebben van hun werk en privéleven. Voor diegenen waarde gekregen. aangepast aan het werken op afstand op lange die het prettig vinden om thuis te werken, termijn, of aan het ‘hybride’ werken, doen er zal werken op afstand waarschijnlijk steeds Robuust systeem goed aan om toch te beginnen met het impleSridhar Iyengar meer de norm worden. De pandemie heeft Om flexibel te kunnen werken, is het noodza- menteren van nieuwe technologie. Managing Director, Zoho Corporation BV Partner Content Zoho

Lees hier meer over Zoho: www.zoho.com/nl

bewezen dat werknemers ongeacht waar zij werken nog altijd productief kunnen zijn. Een onderzoek onder de thuiswerkende FNV-leden geeft aan dat 38% van de werknemers thuis productiever is en 39% van de werknemers zich thuis beter kan concentreren.

kelijk dat beleidsmakers de IT-teams voorzien van betere en duurzame oplossingen voor de groeiende vraag naar hun diensten. Dit omvat de invoering van een schaalbare suite van SaaS- en mobiele applicaties. Deze applicaties zijn ontworpen om het hybride werken van begin tot eind mogelijk te maken en te stroomlijnen. Dit soort technologie kan ervoor zorgen dat organisaties nu en in de toekomst flexibel en wendbaar blijven.

22 Toekomst van de Economie & Maatschappij - International Business, IT Security & eHealth analysenederland.nl

Het Lerend Zorgsysteem leidt tot betere zorg eHealth

Ziekenhuizen, huisartsen, zorgverzekeraars en ook de burgers zelf verzamelen en genereren een gigantische hoeveelheid aan data over onze gezondheid en de zorg die we krijgen. Deze gegevens worden onder andere opgeslagen in elektronische patiëntendossiers en declaratiebestanden en worden in veel gevallen alleen nog maar ingezet voor de zorg voor individuele patiënten of voor het declaratieverkeer. Maar zouden we met deze gegevens niet nog veel meer kunnen doen? Tekst: Marjon Kruize

olgens prof. Robert Verheij, hoogle-

raar bij Tilburg University en programmaleider Zorgdata en het Lerend Zorgsysteem bij het Nivel en dr. Isabelle Bos, onderzoeker in datzelfde onderzoeksprogramma, wel. “Waar het vroeger zo was dat je voor een onderzoek gegevens ging verzamelen enkel voor een specifieke onderzoeksvraag, willen we nu toe naar actiever gebruik van de data die het zorgstelsel zelf voorbrengt”, vertelt Verheij. “In een zogeheten lerend zorgsysteem worden de data die zorgverleners sowieso al invoeren als ze zorg verlenen, zoals voorgeschreven medicijnen en eventuele vervolgbezoeken, ook gebruikt als de basis voor onderzoek om vervolgens de zorg te verbeteren.” Aan de hand van die grote hoeveelheid data

die wordt vastgelegd door zorgverleners, verzekeraars en burgers kunnen namelijk analyses gedaan worden die tot waardevolle resultaten kunnen leiden. “Aan de hand van die analyses kan je bijvoorbeeld beter beslissen welk geneesmiddel het best kan worden voorgeschreven bij een bepaalde patiënt, maar ook helpen beslissen welke zorg we in de basisverzekering willen en welke niet, of wat de behoefte aan verpleeghuisbedden in een regio is”, vertelt Verheij. “Concreet hebben we dat bijvoorbeeld al gedaan in een onderzoek naar urineweginfecties. We hebben duizenden gevallen met elkaar vergeleken. Wat gebeurde er als een patiënt antibioticum A kreeg, en wat bij B? En wat als er helemaal niets gedaan werd? Hoe lang duurde het dan tot de patiënt terugkwam, als deze überhaupt weer terugkwam bij de zorgverlener. Op basis daarvan kan je dan concluderen wat werkt bij welk type patiënt en dat kan je weer vertalen naar het beleid.” Dit gebeurt al wel, maar nog te weinig. “We

staan nog voor een aantal grote uitdagingen. Mensen moeten er allereerst van op aan kunnen dat hun gegevens op een goede manier worden gebruikt en dat hun privacy niet in het geding kan komen. Maar ook de datakwaliteit een belangrijke. Niet alle gegevens die in het zorgproces worden vastgelegd zijn namelijk geschikt om onderzoek mee te toen, omdat ze niet voor dat doel zijn vastgelegd. En je moet als gebruiker van die gegevens heel goed weten hoe die gegevens tot stand zijn gekomen. Daar-

naast zijn er vanuit betrokken partijen soms verschillende belangen waardoor het verkrijgen van data niet altijd makkelijk is. Dat legt beperkingen op het gebruik.” Momenteel wordt bij het Nivel gebruikgemaakt van geanonimiseerde gegevens van zo’n vijfhonderd huisartsenpraktijken, vertelt Bos. “De patiënten die daar komen weten ook dat hun data gebruikt wordt voor onderzoek en kunnen daar bezwaar tegen maken. Met een representatieve groep als deze kunnen we al heel veel onderzoek doen, maar het zou natuurlijk helemaal ideaal zijn als er nog veel meer instanties mee zouden doen.” Data beschikbaar krijgen voor onderzoek is

één ding. Maar de vraag is hoe je daar dan vervolgens ook van leert. Verheij: “Hoe zorgen we ervoor dat de resultaten van die data weer ten goede komen van de processen waarvan we willen dat ze beter gaan verlopen? In hoeverre leren dokters en therapeuten bijvoorbeeld van hun eigen gegevens? Veel van de mogelijkheden om te leren van die gegevens blijven nog onbenut, terwijl dat natuurlijk de essentie van een lerend zorgsysteem is.” Zo helpen we mee aan een zorgstelsel waar-

in beter gebruik van bestaande data leidt tot betaalbare en toegankelijke zorg van goede kwaliteit. Verheij: “In een lerend gezondheidszorgsysteem houd je een constante feedbackloop door de geregistreerde gegevens te analyseren en aan de hand hiervan verbeteringen door te voeren in de manier waarop je zorg verleent en hoe de zorg is georganiseerd. Hieruit volgen weer nieuwe data waarin je het effect op de zorg kunt aflezen. Op deze manier kunnen zorgverleners ook van elkaar leren, waardoor de zorg in zijn geheel op een hoger niveau kan komen.” Belangrijk is dat de burger hier zelf

ook inzicht in zal krijgen, vertelt Bos. “Door duidelijk te laten zien wat zij kunnen winnen door bij te dragen aan een lerend zorgsysteem, maak je het ook interessanter voor de burgers en de zorgverleners om hieraan mee te werken. Burgers zijn zich al heel bewust dat zij nodig zijn om data te leveren om de zorg te verbeteren, maar we moeten ze daar wel bij blijven betrekken door te laten zien waar deze gegevens voor worden gebruikt. Dan zorg je ervoor dat hun vertrouwen ook hoog blijft liggen en we optimaal gebruik kunnen maken van de gegevens die er zijn.” Want uiteindelijk zal dat leiden tot verbeterde

zorg, ook voor de individuele patiënt. “We kunnen dan bijvoorbeeld een datamodel maken op basis van karakteristieken van patiënten die bepaalde medicatie krijgen en hoe zij hierop reageren. We leren uit deze gegevens wat de beste optie is voor een bepaald type patiënten, waardoor de patiënt individueel ook betere zorg kan krijgen”, stelt Bos. Verheij: “En dat kan je dan weer doorvoeren in het beleid. Uiteindelijk draagt dat bij aan betaalbare en toegankelijke zorg van goede kwaliteit. Want dat is waar we naar streven.”

Bij de ontwikkeling van digitale tools is het belangrijk dat de tool makkelijk te gebruiken is.

Digitale tools in de zorg voor iedereen toegankelijk maken eHealth

De digitalisering is niet meer weg te denken uit de samenleving. In alle sectoren zorgen digitale tools voor efficiëntie, kostenbesparing en individueel maatwerk . Ook in de zorg liggen veel kansen, maar belangrijk is dat die digitale tools voor iedereen toegankelijk zijn en dus ook voor lager opgeleiden, mensen die minder digitaal vaardig zijn of moeite hebben hun weg in de zorg te vinden. Tekst: Féline van der Linde Foto: Unsplash

“

de schoen. Veel apps en portalen of PGO’s zijn nu nog veel te ingewikkeld en lastig te gebruiken voor grote groepen. Dat zet een rem op verdere implementatie en opschaling”, vertelt Robbert van Bokhoven, programmaleider E-health bij Pharos. “En eigenlijk is dat vreemd want we weten dat lager opgeleiden en mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden (let wel: één op de drie Nederlanders) vaker gezondheidsproblemen hebben. Bij de ontwikkeling van digitale tools zijn zij dus de belangrijkste doelgroep. We moeten er dus voor zorgen dat het dan ook voor iedereen begrijpelijk en makkelijk te gebruiken is: eHealth4All. Gebeurt dat niet dan gaat de digitalisering de gezondheidsverschillen tussen hoger en lager opgeleiden alleen maar vergroten. Dat is een gemiste kans.”

was dit aantal al gestegen naar bijna 2500. Zowel arts als patiënt hebben positieve ervaringen met het consult via beeldbellen en 74 procent van de patiënten prefereert beeldbellen zelfs boven een gewoon telefonisch consult. Het kunnen zien van patiënt en arts zorgt ervoor dat de arts kan zien hoe de patiënt reageert op nieuws en vice versa. En in de eigen omgeving beeldbellen kan ervoor zorgen dat de patiënt minder gespannen is voor het consult. Wat de ervaringen in het Amsterdam UMC ook laten zien, is dat je bij invoering een helpdesk moet inzetten om mensen te helpen bij de voorbereidingen, vanaf het downloaden van apps tot aan het online consult.”

En daar wringt

is het gebruik van digitale tools in de zorg onder patiënten en professionals in een enorme versnelling geraakt. “Afspraken in het ziekenhuis werden plotsklaps afgezegd en dan is beeldbellen een uitkomst, ook omdat het heel laagdrempelig is. En waar eerst misschien met tegenzin werd gekeken naar het toepassen van beeldbellen laat de praktijk positieve cijfers zien. In het Amsterdam UMC vonden vorig jaar februari veertig beeldbelafspraken met patiënten plaats, en een paar maanden later, in oktober, Gedurende de coronacrisis

Veel apps en portalen of PGO’s zijn nu nog veel te ingewikkeld en lastig te gebruiken voor grote groepen. Dat zet een rem op verdere implementatie en opschaling. gedacht dat eHealth voor laagopgeleiden en laaggeletterden een brug te ver is, aldus Van Bokhoven. “Terwijl digitalisering zich juist goed leent om zorg letterlijk en figuurlijk dichtbij te brengen. Laatst las ik weer een onderzoek in een ‘lage ses (sociaal economische status) wijk’ in Rotterdam waaruit bleek dat de grootste groep juist heel enthousiast is over eHealth. Iedereen lijkt te beseffen dat de digitalisering zal blijven en een nog grotere rol zal gaan spelen in ons dagelijks leven. Net als de helpdesk in het Amsterdam UMC laten voorbeelden als in de Rotterdamse wijk zien dat het belangrijk is om afspraken te maken over waar mensen terecht kunnen met vragen. Goede begeleiding die gemakkelijk voorhanden is, is van ongekende waarde.” Te vaak wordt

ADVERTENTIE

Digitale aanbieder van specialistische zorg Teleconsultatie voor alle medische specialismen. Nuttig en praktisch.

International Business, IT Security & eHealth - Toekomst van de Economie & Maatschappij 23 analysenederland.nl

‘Innovaties in de zorg omarmen’ eHealth

Het afgelopen jaar is de digitalisering in een enorme versnelling geraakt. Afspraken konden niet meer fysiek plaatsvinden in zorgorganisaties en al snel werden afspraken via bijvoorbeeld het beeldbellen gedaan. Inmiddels heeft deze vorm van zorg zijn toegevoegde waarde bewezen. Toch was de digitalisering in de zorg al ruim voor de coronacrisis geïntroduceerd, maar werd dit met veel moeite omarmd door professionals. Inmiddels heeft een reality check plaatsgevonden en is de tendens dat nieuwe werkwijzen helaas weer naar de achtergrond verdwijnen.

IT heeft in de praktijk de focus op het dashboard/de app.

Een app wast geen billen! eHealth

In essentie kan de IT een enorme bijdrage leveren aan een betere zorg. Echter, de praktijk is weerbarstig. Men spreekt verschillende talen, stelt verschillende doelen en meer projecten mislukken dan dat er successen worden geboekt. Partners in een vroeg stadium bij elkaar brengen zorgt voor sneller tot oplossingen te komen.

In de praktijk is het dan van

belang dat samenwerking goed gefaciliteerd wordt, gaat de Regt verder. “De activiteiten die ik dan ook graag stimuleer zijn, naast één op één business development, erop gericht om overstijgend innovatie(cultuur) te faciliteren. Partners in een vroeg stadium bij elkaar brengen zorgt ervoor dat er sneller tot oplossingen kan worden gekomen. Het faciliteren en het bij elkaar brengen van de juiste partners zorgt voor een goed vestigingsklimaat waar de juiste partijen elkaar snel weten te vinden en daarmee snel innovaties van de grond kunnen krijgen en in de praktijk kunnen brengen. Daarbij is ook de connectie met het bedrijfsleven, kennisinstellingen, onderwijs en de overheid belangrijk, want een idee of innovatie kan op papier goed zijn, maar als het niet wordt getest en beoordeeld door professionals heeft het alsnog een kleine kans van slagen.”

Tekst: Féline van der Linde Foto: Persfoto & Pexels

Het afgelopen jaar heeft ge-

zorgd voor hele verschillende

Nieuwe ontwikkelingen en innovaties worden in de praktijk vaak niet omarmd.

Jochem van Hal IT- en zorg professional

“Ik ben wars van versnippe-

ring”, aldus De Regt. “De krachten bundelen in een ecosysteem waar kennis, innovatie en de juiste samenwerkingen tot stand kunnen komen zorgt voor een sterk innovatie- en vestigingsklimaat van nieuwe zorg start-ups. Met de voorgenomen fusie met Health Valley bundelen we voortaan onze krachten in het meest vooruitstrevende zorginnovatienetwerk van Nederland waar bedrijven, aanbieders van zorg en welzijn, kennisinstellingen, overheden en burgerinitiatieven samenkomen. Een krachtig netwerk dat alle stakeholders verbindt én regionaal samenwerkt op alle innovatiethema’s die relevant zijn op het gebied van gezondheid en zorg.”

“Als het gaat om de feiten ben ik een realist”, vertelt Jochem van Hal, IT- en zorg professional. Met scherpe analyses maakt hij de soms pijnlijke werkelijkheid in simpele woorden, en met een glimlach, inzichtelijk. Een spreker die met verbeelding mogelijkheden ziet die logisch zijn. “Als alle partijen elkaar simpelweg zouden begrijpen”. Maar hoe dan? “In de kern is er geen tegenstelling tussen de IT en de zorg. IT wil juist bijdragen aan verbeteringen in de zorg met het ontsluiten van ‘data’, zie: de PGO ontwikkeling, het VIPPprogramma en het DVD-exit project. Toch, als er weer een IT-project sneuvelt in de zorg zijn er louter verliezers.” IT heeft in de praktijk de focus op het dashboard/de app, waar de zorgprofessionals juist kijken naar de patiënt/het zorgpad. Een wereld -en een kloof- die niet in simpele eentjes en nullen te vangen lijkt. Maar hoe kan die kloof gedicht worden? “Momenteel zien zorgprofessionals geld verdampen en hun directe patiëntenzorg wordt niet beter. En IT’ers zien hun tijd en bijdrage verspild worden. Een huwelijk dat hapert, maar wel heel veel potentie heeft. Er moeten dus bruggen geslagen worden. Tussen IT en zorg, maar ook tussen gemeenten en de zorgsector. Dit om te komen tot een goede IT-architectuur voor cure en care, gedegen kennis van interoperabiliteit en gericht gebruik van data. We moeten echt begrijpen waarom die app nodig is, wat de patiënt concreet gaat helpen. Dit kunnen we bereiken door de juiste vragen te stellen en ons samen te richten op de bedoeling van goede zorg.”

ADVERTENTIE

Met data naar inzicht en voorspellingen in de zorg

Medicine for Business

Filters terugzetten

P2 P3 Jaar

Maand

2019



Opnamedatum Alle

Frequentie



Alle

350

Cumulatief % 100%

50 %



300

Weekdag

80%

Meerdere select… 

Herkomstafdeling

GSKL



GAOA



Opnametype Alle

150

1-6-2019

100

Opnamejaar Alle

Alle

Overig



Alle



69%



Alle

Afdeling Alle

Overig

Herkomst Gem. aantal

Operatie Beschouwend

83 233

5% 1 7%

Aantal ntal patiënten

75 %

80 %

85 %

90 %

95 %

Aantal Frequentie % geheel 1

176

6,21%

12 % cumulatief 

6,21%

0,71%

6,92%

129

4,55%

11,47%

294

10,38%

21,85%

341

12,04%

33,89%

328

11,58%

45,46%

233

8,22%

53,69%

340

12,00%

65,69%

331

11,68%

77,37%

253

8,93%

86,30%

201

7,09%

93,40%

3,35%

96,75%

1 91%

98 66% /

88%

Gem. aantal

Opnametype





227

Snijdend

Dagbehandeling

72%

Aoa Overig 

Klinisch

Waar Operatie  Alles selecteren  Beschouwend  Snijdend 28%

31%

Herkomstafdeling Opnametype Alle

Onwaar

Weekdag 

Opnametype50

Operatie Aoa

Kwartaal

Maand

Filters terugzetten 20%

Herkomst 23-12-2019

40%



P2 P3 Opnamedatum

60%

200

Cumulatief %

250

Afdeling

Gem. aantal

Dagbehandeling

Klinisch

224

Overig

Gemiddelde stroom van patiënten per uur Gem. aantal patiënten 182,93

236,34



200 186

188

189

190

191

193

206

218

232

236

232

226

225

219

207

196

188

185

184

183

184

186

100

Operatie  Alles selecteren  Beschouwend  Snijdend

Situatie  Gewenst  Huidig

Opnameuur

De digitalisering is niet meer uit de samenleving weg te denken. Maar waar sommige sectoren volop in de digitalisering meegaan, blijft de zorg gevaarlijk achter.

Maximaal aantal patiënten in [...]% van alle gevallen.

Frequentie en cumulatief percentage van aantal patiënten

Alle

Opnameuur 

Frequentie

“

zorg gaan over het algemeen heel langzaam”, vertelt Jeanine de Regt, directeur bij het Health Innovation Park. “De zorg heeft veelal met remmende werkingen omtrent innovaties te maken. Nieuwe ontwikkelingen en innovaties worden in de praktijk vaak niet omarmd door onder andere de zorgsector zelf. En in sommige gevallen zijn de zorgverzekeraars of geldschieters niet overtuigd. Ook weten regelgeving kunnen ervoor zorgen dat innovaties of nieuwe medicijnen moeilijk of niet worden goedgekeurd. En dat is zonde.” Innovaties in de

dynamieken binnen de zorgsector. “Langzamerhand gaan we toch weer ‘terug naar normaal’”, vertelt Helma Hoving, Business Developer bij Health Innovation Park. “Het digitale contact via beeldbellen is goed bevallen bij zowel patiënt als zorgprofessional. Toch zien we nu in de praktijk dat het digitale beeldbellen minder wordt gebruikt. En dat is jammer. Om (digitale) innovaties in de praktijk te laten slagen is het belangrijk dat zorgorganisaties, op alle lagen binnen de organisatie, continu openstaan voor nieuwe toepassingen en innovaties en deze ook omarmen. Een gebrek aan focus binnen de organisatie zorgt er nog te vaak voor dat nieuwe ideeën niet worden geaccepteerd en dat is niet alleen zonde voor de vele start-ups en innovaties binnen de zorg, maar ook voor de zorg zelf is dit nadelig.” Innovaties zorgen er immers juist voor dat de zorg zich verder ontwikkeld en meer mensen beter worden en gezond blijven.

Tekst: Féline van der Linde Foto: Persfoto & Pexels

Meer weten? kijk op www.medicineforbusiness.nl

IT-architectuur

“En dat baart zorgen”, vertelt Elo Bosma, partner bij Medicine for Business. “Ik ben opgeleid tot arts en zag eigenlijk dat er een hoop mis ging wat betreft IT en de zorg. Ziekenhuizen beschikken over enorm veel IT-applicaties maar hebben vaak geen idee welke zij allemaal tot hun beschikking hebben, en al deze IT-applicaties communiceren apart van elkaar. En dat is ontzettend inefficiënt. Door een IT-architectuur aan te brengen en overzichtelijk je data beschikbaar te stellen via bijvoorbeeld een dashboard stel je de zorg in staat om mee te gaan in de digitale transitie.” Medicine for Business begeleidt en vergroot de capaciteit en bezetting binnen de zorgsector bij zowel grote als kleine verandertrajecten. “Hierbij maken wij gebruik van advanced analytics en data science om zo een optimale inzet te realiseren van mensen, processen en middelen.”

Capaciteitsmanagement

In ziekenhuizen wordt er nog zelden optimaal gebruik gemaakt van de middelen, bedden en mensen. Bosma: “Om deze beter op elkaar af te stemmen, is er heel veel data afkomstig uit di-

verse systemen nodig die vervolgens geïntegreerd moeten worden. Via een dashboard is informatie inzichtelijk voor zowel arts, verpleger als het management. En kan bepaald worden hoe zo optimaal mogelijk een bed kan worden benut, hoeveel kamers er nodig zijn voor een x aantal patiënten op de afdeling. Ook kan worden voorspeld wat in de toekomst de bezetting zal zijn. Zeker in deze tijden, met het snel oplopende aantal coronabesmettingen, is het voor ziekenhuizen prettig om snel te kunnen reageren op bezettingsveranderingen en zo optimale zorg te kunnen leveren. Elo Bosma Partner en consultant Wil jij met ons meegaan in de digitalisering en op weg naar een optimale inzet van mensen, processen en middelen in de zorg? Ga dan snel naar www.medicineforbusiness.nl

24 Toekomst van de Economie & Maatschappij - International Business, IT Security & eHealth analysenederland.nl

Digitalisering gaat in de zorg juist voor meer contact zorgen eHealth

Zorginnovaties zijn het afgelopen jaar in een stroomversnelling geraakt. Door de coronacrisis konden we niet zomaar naar de huisarts en afspraken en zelfs diagnoses werden in het ziekenhuis uitgesteld. Tekst: Féline van der Linde Foto: Pexels

Telemonitoring met behulp van webcams en sensoren zorgde ervoor dat zorg op afstand kon worden uitgevoerd.

“

op afstand is in een enorme versnelling geraakt”, vertelt Ron Smeets, redacteur bij ICT&health, het kennisplatform voor zorginnovatie. “Telemonitoring met behulp van webcams en sensoren zorgde ervoor dat zorg op afstand kon worden uitgevoerd. Projecten omtrent digitalisering en zorg op afstand, die op de stapel lagen van ziekenhuizen werden voor de coronacrisis door drukte en budgetten niet opgepakt. De coronapandemie heeft ervoor gezorgd dat deze projecten in de praktijk werden gebracht. En waar voorheen bijna

geen enkele (huis)arts gebruik maakte van beeldbellen, deed 75 procent van de (huis)artsen dit wel in juli 2020.” mens eigen om snel mee te gaan in veranderingen. “De innovaties omtrent digitalisering in de zorg hebben de ogen van vele zorginstellingen geopend. Daarnaast is de acceptatie ook enorm gegroeid. Vroeger ging men voor bankzaken naar de bank, want via het internet was dit zo onpersoonlijk. Na flink wat jaren regelt bijna iedereen nu zijn bankzaken online. GezondHet is niet

heid gaat ook over persoonlijke zaken die mensen niet zo snel digitaal bespreken, maar beeldbellen zorgt ervoor dat men de arts alsnog in de ogen kan aankijken en dat helpt enorm bij de acceptatie van nieuwe digitale innovaties.” dat de zorg zich steeds meer verplaatst naar de patiënt thuis, aldus Smeets. “Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport focust zich nu om de zorg op de juist plek te krijgen. Wanneer iemand die chemobehandelingen nodig heeft deze ook thuis Daarnaast zien we

kan ontvangen, blijft er in het ziekenhuis meer tijd en personeel over voor de acute zorg. En men zegt wel eens dat een patiënt in het ziekenhuis alleen maar zieker wordt. In de eigen omgeving worden patiënten over het algemeen sneller beter. Bovendien is het vanuit huis monitoren of behandelingen uitvoeren ook nog eens heel simpel. Met een goed beveiligde app kunnen via de telefoon, tablet of computer resultaten worden doorgegeven aan de zorgverlener. En als de zorgverlener een waarde ontvangt die afwijkt kan het ziekenhuis

besluiten om in te grijpen middels een thuisbezoek van een verpleger of opname in het ziekenhuis.”

Waar vroeger werd gedacht dat digitale oplossingen voor meer afstand tussen de arts en patiënt zorgen is dat beeld bijgedraaid. zorg op de juiste plek wordt nu al veel Deze manier van

ingezet bij ex-COVID-19 patiënten. “Zuurstofsaturatie wordt thuis gemonitord en het doorgeven van deze gegevens via een app en een korte beschrijving van hoe de patiënt zich die dag voelt, zorgen ervoor dat in het ziekenhuis weer een bed en ‘handen’ vrijkomen voor acute zorg. Ook de inzet van artificial intelligence voor diagnostiek en het gebruik van 3D printers zal in de toekomst steeds groter gaan worden. Zo zal het bij botbreuken niet meer gewoonlijk zijn om metalen platen en pinnen te gebruiken, maar kan de breuk met een geïmplementeerd weefsel uit de 3D printer aan het bot gemakkelijker herstellen en lost het weefsel van de 3D printer vanzelf op in het lichaam.” de zorg, en met name de digitale oplossingen voor zorg op afstand, zorgen juist voor meer persoonlijk contact. “Waar vroeger werd gedacht dat digitale oplossingen voor meer afstand tussen de arts en patiënt zorgen is dat beeld, onder andere door de coronacrisis, bijgedraaid. Patiënten en artsen zijn juist gebaat bij zorg op afstand. De zorg kan zo efficiënter worden ingezet en patiënten krijgen de juiste zorg op de juiste plek terwijl arts en patiënt elkaar in de ogen kunnen blijven aankijken via het beeldbellen.”

Vooral de zorg

De digitalisering in

Telemonitoring met behulp van webcams en sensoren zorgde ervoor dat zorg op afstand kon worden uitgevoerd. ADVERTENTIE

Het ‘huwelijk’ tussen zorg en IT “Als je iets doet voor mij, maar niet met mij, doe je het tegen mij”, vertelt Jochem van Hal, eigenaar van Ilogos. “Een stelling die mij raakte op een van de zorgcongressen van de afgelopen jaren. De informatie maatschappij waarin we leven heeft het bestaan op veel terreinen makkelijker gemaakt. Maar in de zorg lijkt ‘de bedoeling’ soms wel erg ondergesneeuwd te worden door IT of financiële blokkades. Kunnen we ons niet beter richten op de reis door de zorg van ‘Annie’, ‘Igor’ of ‘uzelf’? Wat gaat een PGO of AI procesmining tool bijdragen aan echte zorg voor echte mensen?”

Samenwerking “Omdat goede zorg, maar ook zorg IT (projecten) dus nooit op zichzelf staan werken wij samen met collega bedrijven, stichtingen, zorgbedrijven et cetera”, gaat Van Hal verder. “Projecten voerden wij bijvoorbeeld uit voor: KING gemeenten, de VNG, Gemeente Brummen, Zorginstituut en VWS. Binnen deze projecten vragen we door naar het waarom en de vraag achter de vraag. Voor inspiratie gebruiken wij bijvoorbeeld het Nictiz vijf lagen model en de netwerkzorg visie van Essenburg.” Samenvatting van de IT in de zorg: “We zien een huwelijk dat hapert, maar verduiveld veel potentie heeft.”

I Logos De naam staat voor betekenisvolle informatisering. Van Hal: “Dat betekent dat wij ‘by design’ samenwerken met mensen uit de zorg én IT. In ons streven van ‘denken naar doen’ (Zorginstituut 2018) zetten we kennis van data en systemen in, om daadwerkelijk de dagelijkse zorg te verbeteren. Het uitgangspunt van onze ‘datafabrieken’ is dus de netwerkzorg rondom echte mensen en niet het wel of niet interoperabele karakter van bijvoorbeeld een EPD systeem. Dat laatste lossen we op.”

Mobile Healthcare congres “Om met elkaar in gesprek te komen en te blijven, spreken we u ook graag”, besluit Van Hal. “Daartoe organiseren wij op 17 november 2021 tijdens het mobile healthcare congres, in de break-out 1 van 11.30 uur, een zinvolle IT workshop. Hierbij gaan we in de sessie het gesprek aan met huisarts Marcel Kerkhoven over de kansen en bedreigingen in de zorgreis van o.a. patiënt Igor Dirkx.” Graag tot ziens en op naar i – Logos.

Jochem van Hal - Eigenaar van Ilogos Mobiel: 06-26535642 E-mail: Jochem@Ilogos.nl

Scan de QR code voor meer informatie!

International Business, IT Security & eHealth - Toekomst van de Economie & Maatschappij 25 analysenederland.nl

Vragen aan

Bert van Gerwen

Bert van Gerwen Directeur van beeldschermzorg organisatie Webcamconsult

Momenteel staat de zorg voor een groot aantal uitdagingen.

Zorgsector, durf de beurs te trekken voor het beschermen van je data! eHealth

Cybersecurity is een hot topic. In vele sectoren is er meer aandacht dan ooit voor het gebruik van data en hoe deze goed te beschermen. Zo ook in de ziekenhuizen. Langzaam maar zeker dringt het besef door dat ziekenhuizen steeds meer draaien op data en vooral ook het belang van goed beveiligen van deze gevoelige data. Tekst: Féline van der Linde Foto: Pexels

“

Momenteel staat de

zorg voor een groot aantal uitdagingen”, vertelt Elo Bosma, IT- en zorg consultant. “Er zijn problemen om patiënten bij de juiste artsen te krijgen, salarissen zijn te laag en door de digitale transitie vindt de ene na de andere hack plaats. Waar de banken na de financiële crisis van 2008 de transitie hebben

gemaakt van bank naar databedrijf, loopt de zorg wat dat betreft nog achter. Terwijl ook de ziekenhuizen inmiddels draaien op data. En gaat de zorgsector gaat niet mee in de digitalisering, dan kan dat voor grote problemen zorgen. Bovendien heeft de coronacrisis noodgedwongen gezorgd voor een implementatie van het beeldbellen in de zorg. Waar voorheen de afspraken altijd in de spreekkamer moesten plaatsvinden, is gebleken dat dit in sommige gevallen ook goed via beeldbellen kan.” De zorg kan digitale ontwikkelingen dus snel implementeren, maar waarom blijft het implementeren van digitale toepassingen en het beschermen van data moeilijk in de praktijk? Bosma: “In ziekenhuizen

zijn soms wel duizend verschillende soorten IT-producten aanwezig, en ook nog eens dubbele producten of applicaties. Dit komt vaak

Digitale kroniek

omdat een arts bijvoorbeeld een bepaalde applicatie wil hebben die vervolgens wordt aangeschaft, terwijl dit niet past binnen het IT-landschap van het ziekenhuis. Ook komt het voor dat de IT-afdeling soms geen weet heeft van applicaties die worden aangeschaft en zo ook bij de security niet bekend zijn. Het beter gaan monitoren van de data en zorgen voor een digitale data-architectuur binnen ziekenhuizen is nodig om de druk die de digitalisering met zich meebrengt aan te kunnen. Naast dat er nu nog in de praktijk heel veel verschillende applicaties naast elkaar bestaan, laat ook de IT-kennis van het zorgpersoneel te wensen over. In alle sectoren is kennis van IT noodzakelijk. De generatie zorgpersoneel die nu wordt opgeleid, moet IT kunnen begrijpen, op de hoogte zijn van cyberrisico’s, en de weten regelgeving omtrent cybersecurity. Voor het zorgpersoneel is het nu niet alleen van belang dat

zij patiënten helpen en beter kunnen maken, maar dus ook dat zij voldoende kennis hebben van IT.” is IT het ondergeschoven kindje in de Raad van Bestuur van vele ziekenhuizen. “Terwijl juist hier een aparte IT-portefeuille zou moeten komen, besluit Bosma. “Data en IT zijn de huidige én toekomstige core business van ziekenhuizen. Dringt dat besef niet door, dan gaat de zorg nog sneller achteruit. In de ziekenhuizen dringt dit langzaamaan door in de Raad van Bestuur. Alleen moet de Raad van Bestuur daar dan ook naar gaan handelen, onder andere in de vorm van het vrij maken van meer budget en samenwerkingen aangaan om kennis op te doen en te delen. Doen (onder andere) de ziekenhuizen dit niet, dan zullen hackers binnen no-time netwerken binnendringen en grote schade aanrichten.” Nog te vaak

eHealth Toekomstige artsen leggen een eed af waarin zij verklaren dat het belang van de patiënt altijd voorop staat. Maar de druk op de zorg is alleen maar toegenomen de afgelopen jaren en daarmee komt ook soms het belang van de patiënt in het geding. Digitale consulten kunnen zorgen voor efficiëntere zorg en kunnen leiden tot kostenbesparing. Tekst: Féline van der Linde Foto: Persfoto

Wat is het nut van digitale consulten? “Het afgelopen jaar heeft de noodzaak van digitale consulten laten zien. Patiënten die zorg nodig hadden hoefden niet steeds te reizen naar het ziekenhuis. Zeker met corona waren teveel vervoersbewegingen niet handig, en het scheelt een hoop tijd en ook nog eens CO2 -uitstoot. En de arts kan via een online platform veel effectiever zijn consulten afnemen. Artsen en behandelaren in ziekenhuizen en zorginstellingen geven aan graag 25 tot 50 procent van de consulten digitaal te blijven doen. Aan de ene kant kunnen hiermee kosten worden bespaard en aan de andere kant kan veel efficiënter worden gewerkt. Bij een vergelijkbare situatie in de toekomst maar ook vanwege de ontstane backlog kan de zorg grotendeels gemakkelijk digitaal worden voortgezet.” Hoe gemakkelijk zijn digitale consulten in het gebruik? “Het videoconsult is geïntegreerd in de agenda van de arts en het EPD. Wanneer een afspraak in de agenda staat hoeft de arts alleen maar op de afspraak te klikken en komt deze automatisch in de digitale spreekkamer terecht. Het is zo ingericht dat het vertrouwd overkomt voor arts en patiënt. Ook kunnen er in het digitale consult foto’s van bijvoorbeeld botbreuken worden getoond en kan het patiëntendossier worden gedeeld. Zo ervaren de behandelaar en de patiënt of cliënt een digitaal consult als bijna hetzelfde als een consult op locatie.” Op welke manieren kunnen digitale consulten helpen bij een effectievere zorg? “Recent is bijvoorbeeld gestart met het realtime vertalen van een videoconsult. Soms kan het voorkomen dat een patiënt de Nederlandse of Engelse taal niet goed beheerst. Het direct vertalen van het consult zorgt ervoor dat patiënt en arts elkaar snel en goed kunnen begrijpen. In een ander voorbeeld: wordt geschat dat dertig tot veertig procent van de doorverwijzingen van de huisarts naar het ziekenhuis niet echt noodzakelijk is. Bij twijfel van een huisarts over de toestand van een patiënt, kan een extra check via een digitaal consult met een specialist een onnodig bezoek voorkomen.”

Ouderenzorg wordt steeds slimmer Online interview

Het aantal ouderen van 75 jaar en ouder neemt de komende jaren fors toe. Er zullen meer ouderen zijn die alleen wonen en meer ouderen die kampen met gezondheidsproblemen. Verder zijn ouderen hoger opgeleid en digitaal vaardiger, hebben ze meer geld te besteden en blijven ze langer gezond. Het zijn trends die worden gesignaleerd door het Sociaal en Cultureel Planbureau (CPB). Tekst: Henk Dilling Foto: Pexels

en andere ver-

is dat de zorgprofessional in de toekomst steeds vaker als zzp’er werkt of in netwerken of in wijkteams. Ook hun functie verandert: zij zullen meer gericht zijn op de veerkracht en zelfmanagement van de ouderen zelf. Naar verwachting zal (medische) zorg steeds meer bij de oudere thuis plaatsvinden. Dit betekent dat er mobiele en flexibele zorgprofessionals nodig zullen zijn die via telecommunicatie en huisbezoeken het ziekteproces begeleiden en monitoren. De stijging van het aantal ouderen en het tekort aan verzorgenden zal vermoedelijk problematischer zijn in de wachting

krimpregio’s. Verder kunnen ouderen met een gering opleidingsniveau of inkomen, met een klein netwerk of weinig digitale vaardigheden minder goed zelf de zorg en ondersteuning organiseren. Het aantal niet-westerse

oudere migranten (vaak Surinamers, Turken en Marokkanen) van 75 jaar of ouder in Nederland zal toenemen van circa 40.000 nu tot bijna 95.000 in 2030. Het aantal zal dus ruim verdubbelen, maar het aandeel van deze groep zal relatief gering zijn (4,5% van de 75-plussers). Migranten hebben soms andere behoeften aan en verwachtingen van de zorg. Zo

Hebben we uw interesse gewekt? Het gehele artikel leest u op: analysenederland.nl

hebben ze vaker een voorkeur voor vrouwelijke hulpverleners bij de persoonlijke verzorging. Door de toename van het aantal 75-plussers van niet-westerse afkomst zal de zorgvraag veranderen. Deze groep wordt vaker door familieleden geholpen dan autochtone Nederlanders.

26 Toekomst van de Economie & Maatschappij - International Business, IT Security & eHealth analysenederland.nl

Minder operatiekamers, betere gezondheidszorg eHealth

Je staat er misschien niet altijd bij stil, maar een operatiekamer zit vol technologie. Van de apparatuur die gebruikt wordt door de chirurgen tot aan sensoren die continu meten hoe de condities in de operatiekamer zijn. De technische innovaties in de operatiekamer zijn dan ook continu in ontwikkeling en dat is ook nodig om de zorg te verbeteren en betaalbaar te maken. Tekst: Marjon Kruize Foto: Pexels

“

Momenteel zijn er

een aantal ontwikkelingen aan de orde op de operatiekamer”, vertelt Alex Jansen, expert in het bouwen van operatiekamers. “Los van de kleinere technische innovaties rond duurzaamheid en luchtinblaassystemen van operatiekamers, zien we een duidelijke trend dat de operaties zelf steeds minder invasief worden. Ingrepen kunnen steeds vaker gedaan worden met sleutelgat chirurgie, waardoor de wond en kans op infecties kleiner is en het herstel van patiënt sneller en gemakkelijker kan verlopen. Daaraan gekoppeld zien we dat artsen door betere scantechnieken steeds beter in staat zijn nauwkeuriger te opereren en gezond weefsel

te sparen. Dit verklaart ook de toename van operatierobots waarmee nauwkeuriger en zelfs op afstand kan worden geopereerd.” steeds preciezer en minder invasief gaan opereren, zien we de afgelopen 10 jaar de opkomst van de hybride operatiekamers, vertelt Jansen. “Dit zijn operatiekamers waar de medische scanners in zijn geïntegreerd. In plaats van eerst foto’s te nemen, dan de operatie te doen en dan nogmaals röntgenfoto’s maken om vervolgens te ontdekken dat er iets niet goed is gegaan, kan de foto nu al tijdens de operatie worden genomen en vastgesteld worden dat bijoorbeeld. een stent, hartklep en/ of prothese op de goede plek zit en goed functioneert. Dat scheelt voor de patiënt qua ingreep, en voor de arts in tijd Naast dat we

en efficiëntie. Momenteel zien we dat de eerste operatiekamers met een MRI-scanner gebouwd worden. Logischerwijs worden de operatiekamers daarmee niet alleen fors groter maar ook duurder en technisch complexer.” technologische ontwikkeling zien we in de toepassing van augmented reality technologie op de operatiekamer. “Met geavanceerde digitale technieken en een speciale 3D bril kan de chirurg van alle kanten als het ware ’in de patiënt’ kijken, waardoor deze beter kan zien waar het probleem zit. Dat kan, zeker in het geval van bijvoorbeeld een hersentumor, waarbij een millimeter afwijken al behoorlijke schade aan kan richten, enorme voordelen opleveren omdat de chirurg veel gerichter kan opereren.”

De meest recente

medische technologische ontwikkelingen kunnen we steeds meer en steeds nauwkeuriger ingrijpen in de mens. “Parallel zien we de ontwikkeling van personalised medicine waarbij juist preventie – het voorkomen dat iemand ziek wordt - voorop staat”, stelt Jansen. “We zijn steeds beter in staat op basis van bijvoorbeeld iemands DNA-profiel vast te stellen of iemand kans heeft om een bepaalde ziekte te krijgen en/of welke behandeling voor die persoon het meest doeltreffend zal zijn. Deze trend zal zich doorzetten naar de toekomst toe waardoor minder invasieve ingrepen en wellicht ook minder operatiekamers nodig zullen zijn. De gezondheidszorg wordt steeds geavanceerder, maar het aantal ingrepen zal minder gaan worden omdat we steeds meer focussen op Door bovenstaande

het voorkomen van ziektes. Daar is echter nog wel heel veel meer onderzoek voor nodig, maar de komende tien tot twintig jaar mogen we daar grote ontwikkelingen verwachten. We gaan echt toewerken naar het voorkomen van ziekten op basis van een genetisch profiel.” Al deze technologische

ontwikkelingen en mogelijkheden maken dat de kwaliteit van de zorg in Nederland nog steeds enorme stappen maakt en ook zal blijven maken. “Aan de andere kant geeft dit een uitdaging om ook de zorg betaalbaar te houden. De vraag is hoe we deze technologieën kunnen aanbieden op een kostenefficiënte manier. Een vraagstuk waar de politiek zich in toenemende mate het hoofd over breekt.” Simpele antwoorden zijn in deze niet makkelijk te vinden.

Wel zien we ook hier enkele kansen en lichtpunten. De snelheid van de medische technologie en de ICT-ontwikkelingen maken dat operatiekamers snel verouderen en vaak al na enige jaren moeten worden aangepast. “Nu nog wordt het overgrote deel van de operatiekamers helemaal op maat voor een ziekenhuis ontworpen en worden deze steeds andere aannemers gebouwd”, vertelt Jansen. “Echter, de operatiekamers in Nederland zijn vrijwel allemaal hetzelfde en in de basis een box-in-box inbouwpakket. Met standaardisatie valt hiermee veel kwaliteit en flexibiliteit te winnen en veel geld en tijd te besparen. Een operatiekamer als compleet product inclusief installatietechniek kan veel goedkoper geproduceerd worden en veel sneller gerealiseerd worden. Je bent immers niet telkens opnieuw het wiel aan het uitvinden. Door te kiezen voor een slim uitwisselbaar wandsysteem kunnen nieuwe technologieën eenvoudig en goedkoop alsnog in de operatiekamer kan worden ingepast. Immers, je hoeft geen operatiekamer wanden te slopen om deze daarna opnieuw op te bouwen. Er zijn ondertussen aanbieders in de markt die dergelijke gestandaardiseerde operatiekamer oplossingen aanbieden. Dat zal in de toekomst een hoop kosten gaan schelen.”

Artsen zijn door betere scantechnieken steeds beter in staat zijn nauwkeuriger te opereren. ADVERTENTIE

Kant-en-klare operatiekamer: De Flex-OK Ieder ziekenhuis heeft meerdere operatiekamers (OK’s). Toch wordt bij het bouwen van nieuwe OK’s iedere keer het wiel opnieuw uitgevonden. Interflow heeft daarom een gestandaardiseerd operatiekamer concept ontwikkeld: de Flex-OK. Deze OK is modulair in te delen naar de voorkeur van het ziekenhuis of de kliniek. Doordat we het concept technisch al hebben uitgedacht, scheelt het veel tijd en geld in de ontwerpfase. De OK wordt geprefabriceerd in onze eigen fabriek. Daarna kunnen we sneller en schoner op locatie bouwen. Door snelle technologische ontwikkelingen is er behoefte aan flexibiliteit en aanpasbaarheid. De Flex panelen in de wand geven hier antwoord op doordat ze uitwisselbaar zijn. Hiervoor hoeft de OK niet verbouwd te worden en bent u vaak in een dagdeel weer operationeel. Daarnaast is duurzaamheid ook in de OK belangrijk. Door middel van nachtstandverlaging als de OK buiten gebruik is en het toepassen van efficiënte installaties zijn onze OK zuinig in energiegebruik. Interflow is een integrale operatiekamer en cleanroom bouwer en producent van flowkast. Alle producten vervaardigen we in onze eigen productiefaciliteit in Nederland. Wij zijn u graag van dienst; van advies t/m validatie en beheer & onderhoud. De Stek 15 | 1771 SP Wieringerwerf | Nederland T +31(0)227602844 | info@interflow.nl |www.interflow.nl

International Business, IT Security & eHealth - Toekomst van de Economie & Maatschappij 27 analysenederland.nl

Implementatie van digitale technologieën voor de geestelijke gezondheidszorg versneld door de coronacrisis eHealth

Al twintig jaar is e-mental health volop in ontwikkeling. Vanaf de introductie van het world wide web tot aan nu is er enorm veel veranderd. Waar eerst alleen de telefoon werd ingezet voor consultatie tussen zorgprofessionals over psychische problemen van patiënten, kwam hier eind jaren negentig verandering in. Onder andere door de komst van internet werden zowel intensieve als meer kortdurende interventies voor GGZ problematiek op afstand mogelijk. Tekst: Féline van der Linde Foto: Pexels

Wetenschappelijke klinische onderzoeken laten zien dat deze interventies op afstand effectief zijn wanneer je ze vergelijkt met niets doen.

“

ontzettend veel onderzoek gedaan”, vertelt Heleen Riper, professor klinische psychologie aan de VU Amsterdam. “Online therapieën ontwikkelen betekent niet alleen het beschikbaar maken van een mooie interventie, maar deze moet ook goed werken vanuit klinisch oogpunt en mag geen schade berokken aan de patiënten. Tegelijkertijd moet het bij voorkeur ook kosteneffectief zijn. Wetenschappelijke klinische onderzoeken laten zien dat deze interventies op afstand (onbegeleid en begeleid) effectief zijn wanneer je ze vergelijkt met niets doen, en dit geldt ook voor de reguliere

face-to-face interventies. Dit geldt met name voor interventies die gebaseerd zijn op cognitieve gedragstherapie voor de veelvoorkomende psychische aandoeningen als depressie en angsten bij zowel jongeren als volwassenen.” is het resultaat van therapie op afstand anders, gaat Riper verder. “Maar via mobiele applicaties is psycho-educatie tegenwoordig 24 uur per dag beschikbaar. Het scheelt veel (reis)tijd voor de patiënt en er heerst vaak nog een stigma op bijvoorbeeld naar een verslavingskliniek te gaan. Dan is het prettig dat vanuit de eigen omgeving asynchroon (dat wil zeggen het contact tussen de therapeut en patiënt vindt asynchroon in tijd plaats) therapie kan worden gevolgd. Maar bij internettherapie wordt ook een groot appel gedaan op de zelfredzaamheid van de patiënt. De ene patiënt kan dat beter dan Voor iedere patiënt

de ander. Voor de therapeut betekent het digitaal geven van de therapie een mogelijke besparing van kosten bijvoorbeeld doordat ‘no shows’ makkelijker verwerkt kunnen worden en dat de begeleiding minder tijd kost. Ook heeft het als voordeel dat deze (beschreven) begeleiding altijd beschikbaar blijft zowel voor de therapeut als patiënt. Meer data en ook een ander soort data komen hierdoor ter beschikking, waar ontzettend veel geleerd van kan worden zowel voor onderzoek als in de therapie, bijvoorbeeld hoe en of patiënten hun huiswerk maken. Maar ook face-to-face contact biedt veel voordelen zoals het elkaar goed en direct in de ogen kunnen kijken, iets dat bij begeleide zelfhulp niet mogelijk is en via videobellen soms lastig is. Daarnaast vergt het zowel van de patiënt als therapeut bepaalde vaardigheden om in een asynchrone geschreven context of in de context van

synchroon contact op afstand goed te kunnen interacteren.”

Waar twintig jaar aan onderzoek en pogingen van implementatie dit niet voor elkaar kregen, zorgde de coronacrisis daar wel voor. heeft nood wetten gebroken, want binnen een maand gaf 90 procent van de hulpverleners online en vooral via videobellen interventies aan patiënten met psychische problemen. Riper: “Waar twintig jaar aan onderzoek en pogingen van implementatie dit niet voor elkaar kregen, zorgde de coronacrisis daar wel voor. En dat heeft over het algemeen goed uitgepakt. Maar we weten nog Door de coronacrisis

weinig over hoe effectief het daadwerkelijk is en of videobellen op grote schaal stand houdt nadat COVID-19 verdwenen is. Daar wordt nu dan ook veel onderzoek naar gedaan. Online therapie geven vereist deels dezelfde, maar ook andere vaardigheden dan face-to-face therapie in de praktijk. Wel is aannemelijk dat therapie via beeldbellen een groter deel van het aanbod zal blijven omdat deze vorm door veel therapeuten en patiënten als positief ervaren wordt. De toekomst zal echter liggen in blended vormen van therapie waarbij face-to-face contact en digitale middelen (inclusief beeldbellen) geïntegreerd gebruikt kunnen gaan worden, steeds meer afgestemd op de behoeften van de individuele patiënt en therapeut. Deze hybride vorm, waarbij deels therapie in de kliniek en deels online therapie wordt gegeven heeft de toekomst. De mogelijkheid

om therapie in de kliniek te kunnen geven zal blijven, want sommige zware complexe problematiek kun je niet online behandelen en sommige patiënten vinden het om uiteenlopende redenen juist niet prettig om online therapie te ontvangen, dit kan zijn vanwege gebrek aan privacy in de thuis- of werksituatie, behoefte aan fysieke nabijheid of vanwege beperkte digitale vaardigheden of gebrek aan digitale technologieën, zoals een smartphone.

Zo biedt beeldbellen voor een therapie in groepsverband voordelen en zorgen technologische ontwikkelingen voor verschillende voordelen. zal cognitieve gedragstherapie steeds beter in de digitale omgeving kunnen worden neergezet, besluit Riper. “Zo biedt beeldbellen voor een therapie in groepsverband voordelen en zorgen technologische ontwikkelingen voor verschillende voordelen. Zo kan een mobiele applicatie de dagelijkse stemming registreren en zo de patiënt helpen bij het inzicht verkrijgen voor wat betreft het beloop van de dagelijkse depressieve gevoelens. De online mogelijkheden zijn ontelbaar en nieuwe technieken zorgen voor maatwerk en een betere en effectievere aanpak van de mentale gezondheid. Maar elke patiënt is anders en daarom zal gekeken moeten worden wat past bij de patiënt voor het beste eindresultaat.” Stap voor stap

Sindsdien is er

Al twintig jaar is e-mental health volop in ontwikkeling. ADVERTENTIE

Brengt arts en patiënt veilig bij elkaar • Veilig beeldbellen en chatten (NEN7510, ISO27001) • Integratie is mogelijk met ieder systeem (o.a. EPD) en elke website

Marktleider in beeldschermzorg

• • • • •

Eenvoudige en snelle implementatie Inclusief online inloopspreekuur en spreekuur op afspraak Met online anamnese formulier Mogelijkheid om consults online te laten betalen Beschikbaar in 9 talen

Probeer nu Webcamconsult 1 maand GRATIS uit! www.webcamconsult.com

AMSTERDAM - BRUSSEL - LONDEN

EDISCOVERY DOCUMENT REVIEW CYBER FORENSICS

FORCYD

DIGITAAL BEWIJS ALS UITGANGSPUNT In juridische procedures, maar ook in bijvoorbeeld situaties waarin een cyberaanval heeft plaatsgevonden of bij informatieverzoeken door toezichthouders, wordt het doorspitten en duiden van digitaal materiaal een steeds belangrijker proces. Forcyd helpt bedrijven met eDiscovery, document review en cyber forensics advies en oplossingen. “Wij houden ons bezig met het verzamelen, verwerken en beoordelen van digitaal bewijs in de breedste zin van het woord”, vertelt Bas Sluijsmans, partner bij Forcyd. “Dat doen we vooral in de context van juridische procedures, maar ook wanneer er een hack heeft plaatsgevonden. De onderzoeken rondom ransomware gaan namelijk allang niet meer alleen over hoe iemand binnen heeft kunnen komen, maar ook over de manieren waarop hackers hier ﬁnancieel gewin uit kunnen halen. Welke informatie is er te vergaren waarmee een hacker druk kan uitoefenen op bedrijven. Wij helpen bedrijven te achterhalen welke informatie buitgemaakt is en wie daarover geïnformeerd moet worden. Vaak zit er in het door mensen gemaakte materiaal, bijvoorbeeld documenten, e-mails en andere digitale informatie van alles wat in dit soort situaties gebruikt kan worden. Dat kan zijn in het geval van een cyberaanval, maar ook bij fraude onderzoeken of andere compliance gerelateerde trajecten.”

“Met onze diensten bieden we een volledig pakket voor de klant die daar behoefte aan heeft, maar kunnen we ook enkel de meer routinematige en tijdrovende klussen uit handen nemen. Zo kunnen we ieder bedrijf bijstaan in procedures waarbij nood is aan digitaal bewijs.”

Forcyd www.forcyd.com | +31 (0)88 6900 900 | info@forcyd.com

Forcyd levert met haar eDiscovery diensten het vinden van dit bewijsmateriaal en het inhoudelijk beoordelen ervan. “De techniek is inmiddels zo ver dat je alles kunt vinden wat binnen jouw zoekcriteria past en dat vergelijkbare documenten snel bij elkaar kunnen worden gebracht”, vertelt Sluijsmans. “Maar dan ﬁlter je de bestanden nog niet op de contextuele relevantie voor jouw casus. Wij helpen daarbij en ontzorgen onze klanten met onze document review oplossingen. Daarbij spitten we gigantische hoeveelheden e-mails en documenten door en bepalen we individueel of deze relevant zijn voor het onderzoek of niet. Met deze combinatie van techniek en menselijke beoordeling wordt het relevante materiaal dus opgespoord en wordt er duidelijk vastgelegd hoe deze informatie gevonden is. De resultaten zijn hiermee verdedigbaar op elk moment in het proces en waar dat nodig is.” De behoefte om digitaal materiaal van een bewijswaarde te voorzien is breed, van arbitrage en claims, compliance onderzoeken en toezichthouders, tot parlementaire enquêtes en WOB-verzoeken. Het doel hierbij is snel, helder en duidelijk antwoord te geven op die veelal complexe vraagstukken. “Dit alles met overtuiging over het proces en de verdedigbaarheid van de resultaten”, stelt Sluijsmans. “Onze dienstverlening vindt hierbij veelal plaats in het verlengde van de interne juridische afdelingen van bedrijven of samen met advocatenkantoren.”