Analyse #19 - Life Sciences

Dit is een commerciële uitgave van European Media Partner bij deze krant.

MAART 2019 | NR. 19

Life Sciences

ANALYSE

CONTENT WITH A PURPOSE

analysenederland.nl

Voorwoord:

Chris Doomernik – Directeur Health Valley “De gezondheidszorg in Nederland verandert ingrijpend.

Er wordt steeds meer aandacht besteed aan preventie en gezondheidsbevordering. Diagnose en behandeling worden steeds persoonlijker. En de zorgverlening wordt steeds meer geïntegreerd rond en met de patiënt. Al deze ontwikkelingen vragen om innovatie in de sector Life Sciences & Health. Om zorg betaalbaar te houden. En om de kwaliteit en toegankelijkheid van zorg te waarborgen.”

JOHN VAN DER OOST

Lees meer op pagina 4

WINNAAR SPINOZAPREMIE EN PROFESSOR AAN DE WAGENINGEN UNIVERSITEIT

Lees meer interessante artikelen op analysenederland.nl Actueel:

Medische sector moet attent blijven “De Nederlandse biotech-sector groeit en bloeit, maakt een uitstekende ontwikkeling door”, aldus Annemiek Verkamman, directeur van HollandBio. “Maar tegelijkertijd kost de ontwikkeling van nieuwe geneesmiddelen ontzettend veel tijd en geld en is het erg risicovol. Wil je die uitdaging aangaan, dan kan een gezamenlijke ambitie – een gezamenlijk punt op de horizon – tot nieuw elan leiden.”

‘Darwin zou dit fantastisch hebben gevonden’ Lees meer op pagina 10

Lees meer op pagina 6

Focus:

Mogelijkheden:

De smart industry is behoorlijk slim bezig om de druk op natuurlijke energiebronnen niet verder op te voeren.

Duurzaamheid staat bovenaan de prioriteitenagenda van de samenleving.

Onze kennis van aandoeningen neemt toe. Daarmee krijgen we ook meer mogelijkheden om ze te behandelen.

Zo leren we bijvoorbeeld dat ziektes verschillende oorzaken kunnen hebben en daarom een andere aanpak vragen. Ieder individu zou een eigen behandeling moeten hebben.

Lees meer op pagina 14

Lees meer op pagina 12

Smart Industry belangrijk voor circulaire economie

Zorg op maat

We provide you with the competency-based training leading you to excellence in your job and face challenges in the Clinical Research World

2 INLEIDING – ANALYSENEDERLAND.NL

ANALYSE.

PROFIELEN IN DEZE PUBLICATIE

European Media Partner presenteert Analyse Life Sciences. Life Sciences is een van de topsectoren van Nederland, en dat is deels te danken aan het stimulerende klimaat in ons land. Onderzoekscentra schieten de grond uit en de Nederlandse universiteiten zijn tot in Azië bekend. Deze campagne gaat in op de verschillende trends en ontwikkelingen.

Dat de Life Sciences het in Nederland goed doen, betekent niet dat we niet scherp moeten blijven. Er zijn nog steeds stevige ambities nodig om uit te blijven blinken. En we staan voor grote vraagstukken, zoals de steeds ouder wordende en steeds groeiende bevolking.

Een grote uitdaging zit hem bij het voeden van al deze mensen. Een oplossing daarvoor, aldus John van der Oost, professor aan de Wageningen Universiteit, zouden we kunnen vinden in de CRISPR-Cas-techniek. Een

John van der Oost Professor aan de Wageningen Universiteit

moleculaire schaar die DNA kan herkennen en knippen. Daarmee kan het DNA van organismen aangepast worden, en kan de landbouw dus verbeterd worden.

CONTENT WITH A PURPOSE

LAILA TIPT! Wilt u meer lezen over CRISPR-Cas-technologie? Kijk dan eens op pagina 10-11, daar vindt u een interview met John van der Oost, die de Spinozapremie won voor zijn onderzoek naar deze techniek.

Laila Belfadla, Campaign Manager

Ook is er in de Life Science industrie een grote behoefte aan samenwerking, zo stelt Chris Doomernik, directeur van Health Valley. Kleinere bedrijven in de biotech en farmaceutische industrie voeren een groot deel van de Research & Development uit, maar hebben niet altijd alle faciliteiten in huis om alle fases van de medicijnontwikkeling uit te voeren.

Chris Doomernik Directeur Health Valley

INHOUD 4 6 8 10 12 14 15

Annemiek Verkamman Directeur van HollandBio

Of u nou meer wilt weten over personalised medicine, smart industry of uitdagingen in de zorg- en biotech sector, bij deze campagne bent u aan het juiste adres.

Bart van Zijll Langhout Lead van de Janssen Campus Nederland

Wij wensen u veel leesplezier!

Voorwoord: Chris Doomernik, Medische sector moet attent blijven Nieuws uit de Life Sciences sector Profiel: John van der Oost Personalised medicine De circulaire economie ‘eHealth geeft patiënten meer regie’

ANALYSE. Campagne Manager: Laila Belfadla

laila.belfadla@europeanmediapartner.com

ANALYSENEDERLAND.NL

Chief Content Officer Mats Gylldorff

DIGITALE CONTENT Al sinds jaar en dag zijn er verschillende programma’s met als doel ouderen in staat te stellen langer zelfstandig thuis te wonen.

Het Langer Thuis programma van de Rijksoverheid treft is erop gericht ouderen met ondersteuning, zorg en een woning die aansluit bij hun persoonlijke behoeften, zo lang mogelijk zelfstandig thuis te laten wonen.

David Voetelink – Vicevoorzitter Raad van Bestuur Erasmus MC

De afgelopen 25 jaren heeft de mobiele telefoon een enorme impact gehad op de communicatie, zelfstandigheid en zelfredzaamheid van alle wereldburgers. Wat betekent deze enorme dichtheid van mobiele telefoons voor de e-health?

Foto: Fotolia

Foto: DigiDaan

Volg ons digitaal:

Marjon Kruize

Layout:

Rowan Brandt

Tekst:

Eoin Hennekam Jerry Huinder

POPULAIRE ARTIKELEN OP ANALYSENEDERLAND.NL Hoe ouderen langer zelfstandig thuis wonen

“Technologische ontwikkelingen maken het er voor wetenschappelijke en ethische kwesties niet makkelijker op”, aldus Michiel Buchel, directeur van NEMO Science Museum. “De technologie gaat voort en ethiek kan het nauwelijk bijbenen.” Hoe zorgen we ervoor dat de juiste feiten alsnog bij het publiek komen? U leest er meer over analysenederland.nl.

Redacteur:

Mark van der Heijden

Foto: ErasmusMC

DIGITALE KRONIEK

Amanda Ghidoni

Managing Director:

EXCLUSIEF VOOR HET WEB

@europeanmediapartner

analysenederland.nl

Hugo Schrameyer

Bekijk exclusieve films en video's op onze campagne website.

Paulien Vos

Coverfoto:

HollandBio Varex Imaging Nederland Mostphotos

Op onze campagne website vindt u nog veel meer interessante artikelen en interviews.

Gedistribueerd:

Het Financieele Dagblad 2019

Drukkerij:

RODI Rotatiedruk

Dit is een commerciële uitgave. De FD-redactie heeft geen betrokkenheid bij deze productie.

CONTENT WITH A PURPOSE European Media Partner Nederland B.V Keizersgracht 424, NL-1016 GC Amsterdam Tel.: +31 20 808 82 17 Email: nl@europeanmediapartner.com www.europeanmediapartner.com

Recycle of geef het magazine door!

European Media Partner is gespecialiseerd in contentmarketing en native advertising.

Wij combineren redactionele inhoud met themakranten die bij toonaangevende dagbladen zijn bijgevoegd. Wij zorgen ervoor dat de boodschap van uw merk wordt overgebracht, en uw doelgroep de juiste beslissingen neemt.

ADVERTORIAL - GESPONSORDE CONTENT

Ondersteuning van slimme en schone maakbedrijven Een machinefabrikant wil de machines die hij produceert slimmer maken, zodat ze zelf om onderhoud vragen. Een zelfstandig ondernemer heeft een digitaal plan ontwikkeld om afvalstromen van bedrijven te matchen, waardoor het afval van het ene bedrijf grondstof voor het andere wordt. In beide gevallen kan de innovatiemakelaar aan de slag, In het eerste geval zoekt hij in zijn netwerk de juiste partner die thuis is in Smart Predictive Maintenance, in het andere geval krijgt het idee een financieel steuntje in de rug, door een innovatievoucher af te geven. Het zijn twee voorbeelden uit de dagelijkse praktijk van RCT Gelderland.

RCT staat voor Regionaal Centrum voor Technologie. De huidige stichting is begin 2016 gestart en was ooit een initiatief van ondernemers uit Gelderland. Doel: de maakindustrie in Gelderland ondersteunen bij de overgang naar slimmer en schoner werken.

RCT Gelderland heeft zeven innovatiemakelaars in dienst die in alle Gelderse regio’s actief zijn. Zij verbinden ondernemers met elkaar en met kennisinstellingen, organiseren bijeenkomsten en bedrijfsbezoeken. Op die manier werken ze aan regionale netwerken van innoverende bedrijven, die met elkaar of in clusters

samenwerken. Een goed voorbeeld daarvan is de cobotpool in Oost-Nederland. Aangesloten bedrijven leren werken met deze robots, die met mensen kunnen samenwerken, en kunnen ze tijdelijk uitproberen alvorens deze volledig in hun productieproces op te nemen.

Uniek De provincie Gelderland financiert RCT Gelderland, de ondernemers runnen de stichting. Voor die formule, voor en door ondernemers, is bewust gekozen. Het innoverend mkb kan immers het best ondersteund worden door mensen die ze vertrouwen, de collega-ondernemers. Deze aanpak van de provincie is uniek in Nederland. Het vertrouwen ontstaat doordat de zeven innovatiemakelaars van RCT Gelderland vanuit de vragen van (mkb) ondernemers werken. Verder zijn het echte netwerkers, die snel, wendbaar en onafhankelijk opereren. Voor Gelderse bedrijven die dus een mooi idee hebben, willen vernieuwen of op zoek zijn naar een samenwerkingspartner, bel of mail even. De contactgegevens staan op: www.rctgelderland.nl, daar is ook informatie te vinden over bijeenkomsten, geproduceerde filmpjes en de nieuwsbrief.

WWW.RCTGELDERLAND.NL

ADVERTORIAL - GESPONSORDE CONTENT

Janssen treedt naar buiten met Campus Nederland

De blik gaat naar buiten, de deuren gaan open.

Janssen, onderdeel van ‘s werelds grootste gezondheidszorgbedrijf Johnson & Johnson, wil vanaf nu meer gezien worden. De Janssen Campus Nederland gaat daarbij helpen.

Misschien zou Janssen zich wat meer op de borst mogen kloppen. Met vestigingen in Nederland en België zoekt Janssen naar geneesmiddelen en vaccins tegen verschillende ziekten en aandoeningen; van kanker en depressie tot virussen als ebola en hiv en ziekten van het afweersysteem, denk aan reuma, psoriasis en de ziekte van Crohn.

Dan zou Nederland zien dat het farmaceutische bedrijf, met vestigingen in Leiden, Breda en Woerden, hier werk biedt aan 2100 mensen en in 2017 370 miljoen euro investeerde in R&D. Janssen is daarmee de vierde grootste private investeerder in innovatie, en zelfs de grootste in de farmaceutische sector, in Nederland.

willen meer samenwerken in onderzoeksprojecten en onderzoekagenda’s beter op elkaar afstemmen om lange-termijnsamenwerkingen te faciliteren.”

Ook hoopt Janssen een meer prominente rol te spelen in het maatschappelijk debat. “De discussie wordt te veel gedreven door een aantal cases, die soms af te keuren zijn, maar soms ook wat zwart-wit worden gepresenteerd”, zegt Van Zijll Langhout. “We hebben

“We willen ons meer richten op talentontwikkeling, intern en extern, door samen te werken met hogescholen, universiteiten en andere bedrijven.”

Dan ook zou de rol die Janssen in Nederland speelt duidelijker worden. Het bedrijf is een belangrijke partner in de gezondheidszorg, die in de hele keten van farmaceutische innovatie, van ontdekking en ontwikkeling tot biotechnologische productie en beschikbaar stellen van medicijnen, in Nederland actief is.

Janssen Campus Nederland Daarom startte het bedrijf de Janssen Campus Nederland, een structuur die de samenwerking tussen de verschillende vestigingen en onderdelen van Janssen zal versterken en die wil verbinden met stakeholders in de gezondheidszorg.

“De Janssen Campus Nederland krijgt verschillende aandachtsgebieden”, vertelt Bart van Zijll Langhout, lead van de Janssen Campus Nederland.

“We willen ons meer richten op talentontwikkeling, intern en extern, door samen te werken met hogescholen, universiteiten en andere bedrijven.

Het zou fantastisch zijn als we een generatie artsen krijgen die ervaring heeft opgedaan in de farmaceutische industrie. Zo kunnen we elkaar over en weer inspireren.”

“Daarnaast willen we innovatie bevorderen door intensievere samenwerking met academische ziekenhuizen en bedrijven”, vervolgt Van Zijll Langhout. “We

Bart van Zijll Langhout Lead van de Janssen Campus Nederland

gesprekken vaak gevoerd vanuit één van de Janssen-entiteiten. Nu willen we de discussie aangaan vanuit de totaliteit van Janssen, een die de hele keten van R&D tot produceren en beschikbaar stellen van medicijnen verbindt. Dat maakt ons een interessantere en bredere gesprekspartner.”

De Janssen Campus Nederland is dus eerder een virtuele campus. Van Zijll Langhout: “Wel krijgen een aantal mensen een overkoepelende verantwoordelijkheid. Er is iemand voor talentontwikkeling, voor innovatie, voor extern debat. Zo kunnen we intern beter samenwerken en daar vervolgens extern een verbinding mee maken.”

Dan ook kan Janssen beter de rol op zich nemen die het voor zichzelf ziet. “We hebben de ambitie om meer structureel bij te dragen aan de topsector Life Sciences & Health. Waar moeten we ons als LS&H ecosysteem in Nederland op richten? Hoe zou de innovatieagenda eruit moeten zien?”, vertelt Van Zijll Langhout. “We hebben er baat bij als deze topsector zo sterk en dynamisch is als maar mogelijk is. Die verantwoordelijkheid willen we nemen.”

“Het is een thema dat me aan het hart gaat”, concludeert Van Zijll Langhout. “We zien ons als een belangrijke partner in de gezondheidszorg. We willen ons coöperatief opstellen, innovatie in medicijnen en het zorgproces bevorderen, en ervoor zorgen dat innovatie de patiënten ook werkelijk bereikt.”

meer aan een constructieve discussie met betrokken partijen rond toegang tot innovatie en betaalbaarheid van de gezondheidszorg. Transparantie in het innovatieproces en de waarde van geneesmiddelen zijn ook een deel van de oplossing. Ook moeten we als farmaceutische bedrijven beter onze waarde aangeven: geneesmiddelen en vaccins kunnen ziektes genezen en voorkomen, houden patiënten langer in leven en kunnen ziekenhuisbezoek voorkomen.”

Samenwerking De Janssen Campus Nederland is geen nieuw te bouwen vestiging, geen concentratie van de kennis en kunde op een fysieke plek. “Niemand verhuist”, zegt Van Zijll Langhout. “We gaan intern samenwerking stimuleren. Als we eerder met bijvoorbeeld een academisch ziekenhuis in gesprek gingen, werden de

©Janssen-Cilag B.V. – EM-06751 – 1 maart 2019

CONTENT WITH A PURPOSE

Foto: Health Valley

4 VOORWOORD – ANALYSENEDERLAND.NL

Volop uitdagingen voor het innovatieklimaat Chris Doomernik, Directeur Health Valley.

De gezondheidszorg in Nederland verandert ingrijpend. Er wordt steeds meer aandacht besteed aan preventie en gezondheidsbevordering. Diagnose en behandeling worden steeds persoonlijker. En de zorgverlening wordt steeds meer geïntegreerd rond en met de patiënt. Al deze ontwikkelingen vragen om innovatie in de sector Life Sciences & Health. Om zorg betaalbaar te houden. En om de kwaliteit en toegankelijkheid van zorg te waarborgen.

Ondernemers zetten zich volop in

om innovatieve technologieën te ontwikkelen, terwijl de gezondheidszorg zich richt op verbeterde

diagnose en behandeling, en de wetenschap op inzichten en baanbrekend onderzoek. Echte innovatiekracht komt echter voort uit een combinatie van vraag, expertise en financiering. Dan worden uitdagingen, ideeën en kennis omgezet in concrete technologische innovaties, nieuwe medicijnen of hulpmiddelen en andere werkprocessen.

stelt hen in staat om samen sterker te worden. Samen brengen we technologie naar de gezondheidszorg.

Zorgbehoeften en -vereisten naar ontwikkelaars. En innovaties naar de patiënt. Door een combinatie van innovatieve, markt- en ondernemerskracht geven we een impuls aan de zorgsector en stimuleren we ook de economische groei.

ren, hebben niet alle faciliteiten en kennis in huis om alle fases van de medicijnontwikkeling uit te voeren. Ze moeten samenwerken met andere bedrijven en onderzoeksinstituten. Het is voor hen een uitdaging om de juiste partijen te vinden om het ontwikkelingsproces te versnellen.

Health Valley is een groot innovatie-

Ik zie dagelijks de uitdagingen voor

lange ontwikkelingstijden te maken met een enorme ‘Valley of Death’.

Deze ondernemers zijn constant op zoek naar financiering voor de volgende fase om te kunnen overleven. Hier ligt een rol voor ons om partijen bij elkaar te brengen en publiek-private samenwerking te

netwerk van Life Sciences & Health.

We werken vanuit Oost-Nederland, met vestigingen in Nijmegen en Enschede, met partijen uit heel Nederland én daarbuiten. Ons netwerk verenigt bedrijven, zorgorganisaties, kennisinstellingen en overheden en

de Life Sciences en Health sector.

De grootste uitdaging zien wij bij de farmabedrijven, waar samenwerken erg belangrijk is. Kleinere bedrijven in de biotech en farmaceutische industrie, die een groot deel van de Research & Development uitvoe-

stimuleren. In deze internationale business blijken partijen vaak niet op de hoogte van kennis en faciliteiten die in de regio, dus dichtbij huis, beschikbaar zijn. Het ontsluiten en profileren daarvan kan echt nog beter!

Chris Doomernik, Directeur Health Valley

Bovendien hebben ze vanwege de

UITDAGINGEN AANGAAN Wilt u meer weten over de verschillende uitdagingen die op dit moment spelen in de Life Sciences sector? Kijk dan op analysenederland.nl.

ADVERTENTIE

Digital Quality Management Systems & Workflow Management Redefined

You have a digital quality and workflow management system

BUT DO YOU OWN IT? PCS Intelligence offers unparalleled customization with zero coding.

Integrate your (pharmaceutical) Quality System in software that can handle your ever-changing requirements and processes.

EXPLORE THE NEW EQMS SOFTWARE FOR THE LIFE-SCIENCES INDUSTRY

pcs-nl.com/eqms

• Farmaceutische R&D faciliteiten • Inspirerende Community • Maatwerk support bij ondernemerschap • Hoog-getalenteerd personeel • Aantrekkelijke leefomgeving • Goede infrastructuur

Dare to Accelerate www.pivotpark.com ADVERTORIAL - GESPONSORDE CONTENT

POSITIEVE ENERGIE OP HET DUTCH INNOVATION PARK Het Dutch Innovation Park in Zoetermeer brengt toegepaste innovaties binnen cyber security, big data, smart mobility en e-health & care samen. IT-bedrijven en kennisinstellingen delen er kennis en werken samen. “Wat je krijgt is kruisbestuiving. Er ontstaan partnerships waar we allemaal beter van worden.”

Bedrijven, vastgoedeigenaren, onderwijsinstellingen en de gemeente Zoetermeer hebben begin 2018 de handen ineen geslagen en een ambitieuze visie opgesteld om te komen tot een regionale campus voor toegepaste IT-innovatie. Een jaar later zijn de resultaten al zichtbaar. “Het park ontwikkelt zich meer en meer tot dé vestigingslocatie voor innovatieve bedrijven, onderwijs- en onderzoeksinstellingen op het gebied van toegepaste innovatie op gebieden cyber security, big data, smart mobility en e-health & care ,” vertelt Jan Iedema, wethouder economie en onderwijs.` De bedrijven werken samen met De Haagse Hogeschool en MBO Rijnland. Zo worden er studentenopdrachten, stages en gastcolleges georganiseerd. Ook is op de campus de Big Data Innovatiehub gevestigd. De netwerkorganisatie brengt vraag en aanbod van big data-vraagstukken samen, om de toepassing en analyse van big data te stimuleren.

De campus is goed bereikbaar via de A12 en via een eigen treinstation. Aansluiting tot het bus- en Randstadrail-netwerk volgt halverwege dit jaar. Op het terrein zijn een brasserie met centrale receptiefunctie, een gezamenlijke bedrijfskantine. “Ook de centraal in de campus gelegen waterpartij nodigt echt uit om samen te komen en elkaar te spreken”, zegt Iedema.

geschool gevestigd, zitten dus bovenop de kennis. Kortom, het is een broedplaats waarin wij onderdeel kunnen worden van een ecosysteem.”

Venneman geeft als voorbeeld dat Bureauvijftig een living lab wilde openen. “Veel innovaties worden bedacht vanuit de technologie, maar de doelgroep van 50-plussers is grilliger dan vaak wordt gedacht. In een living lab kunnen we de innovaties testen.” Andere partijen werken graag mee. “Wat je krijgt is kruisbestuiving. Er ontstaan partnerships waar we allemaal beter van worden.”

Ook prijst Venneman de samenwerking met de hogeschool. “We waren anders nooit met de lector e-Health in aanraking gekomen.” Hij vervolgt: “En er mogen ook complimenten naar de gemeente, die proactief optreedt. Zij weten waar wij en andere partijen mee bezig zijn en proberen dat proactief met elkaar te verbinden.”

Wethouder Iedema hoort het tevreden aan. “De verschillende partijen op het park werken steeds meer samen. Zoetermeer biedt IT-ondernemers zo een zeer aantrekkelijk startersklimaat. ” Iedereen voelt dat aan, besluit Venneman. “Onze klanten komen met plezier naar ons toe. Op de campus hangt een goede energie, waar mensen graag onderdeel van willen zijn.”

Grote internationale spelers als Siemens, Atos en Teleplan zijn op het het Dutch Innovation Park neergestreken, naast een reeks innovatieve start-ups en mkb-bedrijven. Een van de start-ups is Bureauvijftig, een bureau dat andere bedrijven helpt bij het ontwikkelen en vermarkten van producten en diensten voor ouderen.

Bureauvijftig heeft bewust gekozen voor het Dutch Innovation Park, zegt managing partner Floris Venneman. “Er is een concentratie van bedrijven die bezig zijn met e-health en andere thema’s waarin wij ons in verdiepen. We zijn dicht bij een ho-

WWW.DUTCHINNOVATIONPARK.NL

6 ACTUEEL – ANALYSENEDERLAND.NL

CONTENT WITH A PURPOSE

De Life Science & Health-sector staat er prima voor. Dit werkveld is één van de negen topsectoren in ons land – disciplines waar het Nederlandse bedrijfsleven en onze onderzoekscentra wereldwijd in uitblinken. Dat klinkt alleszins fantastisch, maar tegelijkertijd geldt net zo goed dat de sector attent moet blijven. Er zijn stevige ambities nodig.

De signalen staan op groen. Op

felgroen zelfs. De Life Science & Health-sector heeft alle kansen in huis om uit te groeien tot een leidend cluster in de wereld. Er bestaat de ambitie om de sector in 2030 uit te bouwen tot ruim 1200 bedrijven, die bij elkaar meer dan zestigduizend medewerkers van een fulltime baan voorzien. Nu nog werken er circa 37.000 mensen in deze sector.

Kortom, de lat ligt behoorlijk hoog.

Er liggen behoorlijk wat uitdagingen in het verschiet, zeker op deelgebieden die een cruciale rol spelen om beoogde aspiraties te realiseren. En daarbij gaat het om personeel, investeringen & economie en samenwerking.

Laten we, logischerwijs, met die eerste beginnen. Met personeel dus.

Topbedrijven vragen om topprofessionals. Wie de juiste voedingsbodem daarvoor wil creëren, zal niet alleen moeten zorgen voor kwalitatief hoogwaardige opleidingen, maar zal ook moeten zorgen voor een optimaal werkklimaat.

Oprichter en consultant Jan Paul Favier van CLS Services kan daar uitgebreid over vertellen. CLS is een gespecialiseerd wervings- en selectiebureau dat zich volledig

heeft toegelegd op de Life Science & Health Sector.

Nederlandse bedrijven, zo licht hij

toe, kennen een zeer goede naam als werkgever in deze sector. Dat heeft met verschillende factoren te maken, waaronder de kwaliteit van het onderwijs en Nederland als goed georganiseerd thuisland. Dat maakt het ook voor buitenlandse professionals interessant om neer te strijken in de Nederlandse Life Science & Health Sector. “Als je geen Duits, Frans of Spaans spreekt, dan valt het zwaar om je staande te houden in desbetreffende landen.

Spreek je geen Nederlands, dan kun je hier met Engels prima terecht”, aldus Jan Paul Favier, die er verder aan toevoegt dat de reputatie van onderwijsinstellingen zich uitstrekt tot ver over de landsgrenzen.

“Nederland heeft als handelsland

altijd het vizier op het buitenland gericht. Tot aan Azië toe is men bekend met de reputatie van Nederlandse universiteiten. Dat schept een band. En dat leidt zeker ook tot aanwas van professionals, die bovendien graag willen wonen in een land met een prima voorzieningen.”

Komen we bij de vraag: hoe stippel je als professional je carrière uit in deze sector? 23 mei wordt het BCF Career Event in de Jaarbeurs gehouden, de grootste ontmoetingsplek voor iedereen die actief is of actief wil worden in Bio/Life Sciences, Chemie, Food of Farma. Is een carrièrebeurs een geschikt pad om tot de juiste werkkeuze te komen?

“Het mooie van een dergelijke ontmoetingsplek is dat werkgever en werknemer eerst voorzichtig aan

elkaar kunnen snuffelen alvorens dieper het contact aan te gaan. Juist een dergelijk proces, waarbij je stapsgewijs kennis kunt nemen van elkaars kwaliteiten, biedt volop perspectief om op de juiste plek terecht te komen. Werkgevers stellen hoge eisen aan nieuwe medewerkers, maar andersom kan dat natuurlijk precies zo. Vorming in de zoektocht naar de juiste baan helpt om tot de beste functiebeslissing te komen.”

Foto: HollandBio

Medische sector moet Tot zo ver het hoofdstuk personeel.

We schakelen door naar het thema investeringen & economie. Ook daar zitten een hoop uitdagingen.

Eén van de actualiteiten, vertelt CEO Jaap Koster van training- en consultancybureau Pharmaceutical Consultancy Services, ligt op het vlak van de kwaliteitswaarborging. Er bestaat nauw toezicht op bedrijven in de health- en medicijnenindustrie. Probleem is dat die supervisie bij bedrijven zelf niet meebeweegt met de mogelijkheden die worden geboden door nieuwe technologie. “Soms krijg ik het idee dat producenten meer bezig zijn met het op orde krijgen van kwaliteitssystemen dan met hun eigen ondernemerschap. Natuurlijk is het van groot belang dat er voldoende controle bestaat, maar als een complete productiebatch afgeschreven moet worden omdat alleen maar is afgeweken van reglement, dan is dat pure kapitaalvernietiging.”

Een scenario waar op dit moment druk aan wordt gesleuteld, is het effect van de Brexit, die in ieder geval al tastbaar heeft geleid tot de komst van het Europees Medicijn Agentschap. In de slipstream daar-

Verkamman: “De Nederlandse biotech-sector groeit en bloeit.”

ADVERTORIAL - GESPONSORDE CONTENT

RECALLS: ONDERDEEL VAN VEILIGE EN INNOVATIEVE ZORG Volgens de nieuwe Europese wetgeving over medische hulpmiddelen (de MDR) moeten leveranciers een systeem voor Vigilantie hebben. En terecht. Vigilantie maakt de zorg veiliger en dat is in het belang van iedereen.

De eis: onverwijld, volledig en gedocumenteerd “In de gezondheidszorg draait het om veiligheid en innovatie. Soms blijkt een product nadat het in de handel is gebracht na verloop van tijd onveilig te zijn. Dan is het belangrijk om snel corrigerende maatregelen te nemen zodat de zorg en innovaties ongestoord door kunnen gaan. Als zo’n onveilig product van de markt moet worden gehaald of moet worden aangepast, moet dat niet alleen snel maar ook voor de volle 100% gebeuren. Alle acties moeten worden gedocumenteerd zonder dat dit veel extra werk met zich mee brengt. Daarom gebruiken steeds meer fabrikanten en distributeurs ons platform”, aldus directeur René Drost van FSCA.com.

FSCA.com ontzorgt u Laat een recall geen hoofdpijndossier voor u worden. FSCA.com werkt met de meest actuele

ziekenhuisprocedures en contactadressen. Zo kunt u eenvoudig een Field Safety Notice uitzetten bij uw afnemers en de status van de gewenste acties volgen.

Daardoor kunnen de experts binnen uw onderneming en binnen de zorginstelling zich samen richten op de kern van de zaak, namelijk de veiligheid van de patiënt.

En bent u compliant aan de wet.

In de Nederlandse gezondheidszorg vinden er vrijwel dagelijks product recalls plaats.

Dat betekent bijvoorbeeld dat een product uit veiligheidsoverwegingen per direct uit de zorg moet worden verwijderd.

Of dat het moet worden geïnspecteerd of aangepast. Deze meldingen gaan via een zogenaamde Field Safety Notice van de leverancier. Dit systeem heet vigilantie. De overheid houdt hierop toezicht.

Wilt u een demo? Vraag het aan Ir. René Drost, r.drost@fsca.com, of kijk op www.fsca.com

Voorbeelden zijn onveilige borstimplantaten of defecte pacemakers. Ook onveilige naalden en foutieve software zijn recent onderwerp van meldingen geweest.

Foto: CLS Services

attent blijven

Foto: Pharmaceutical Consultancy Services

Favier: “Nederland heeft als handelsland altijd het vizier op het buitenland gericht.”

Koster: “Ik krijg het idee dat producenten meer bezig zijn met het op orde krijgen van kwaliteitssystemen.”

van wordt extra werkgelegenheid verwacht, terwijl Koster tevens wijst op het effect voor vergunningen.

“In Europa hebben we met elkaar afgesproken dat goedkeuring van een medicijn voor alle aangesloten lidstaten geldt. Nu het Verenigd Koninkrijk uit de EU stapt, kunnen we verwachten dat Britse vergunninghouders de overstap naar het vasteland maken. Een Brits medicijn dat in eigen land goedkeuring heeft, wordt straks niet meer automatisch toegelaten in de rest van de EU.” Tot slot dan: in deze sector bestaat zoiets als de Valley of Death. Klinkt onheilspellend. De term duidt op de financieringskloof tussen de eerste aanzet door een start up en de doortik na instroom van financiers. Koster: “Voor ontwikkeling en vermarkten van een innovatie zijn honderden miljoenen euro’s nodig. En het kan ook zo zijn dat je aan het einde van het ontwikkelingstraject moet constateren dat de resultaten tegenvallen. Dan zijn alle investeringen voor niks geweest.”

Annemiek Verkamman is directeur

van HollandBio, de belangenvereniging van biotech-bedrijven in Nederland. Wat zij vooral wil benadrukken, is dat de sector voor grote vraagstukken staat. We leven met steeds meer mensen op deze planeet, die steeds ouder worden en een gezond leven willen leiden. “De Nederlandse biotech-sector groeit en bloeit, maakt een uitstekende ontwikkeling door. Maar tegelijkertijd kost de ontwikkeling van nieuwe geneesmiddelen ontzettend veel tijd en geld en is het erg risicovol.

Wil je die uitdaging aangaan, dan

DIGITALE KRONIEK Foto: DigiDaan

MICHIEL BUCHEL

kan een gezamenlijke ambitie – een gezamenlijk punt op de horizon – tot nieuw elan leiden. Succes in deze wereld vereist doorzettingsvermogen en gedeelde ambities.”

Waar de biotechwereld behoefte aan heeft, zijn oplossingsrichtingen om geneesmiddelen sneller en beter bij de patiënt te brengen. Samenwerking kan daarin tot zinvolle antwoorden leiden. Of het nu gaat om samenwerkingen tussen onderzoekscentra en het bedrijfsleven via R&D-hubs, tussen bedrijven onderling of met andere partners zoals overheden.“Samenwerking is geen doel op zich, maar een middel. Een instrument om tot een stroomversnelling te komen in het vinden van oplossingen waarin gezondheidswinst, betaalbaarheid en innovatie hand in hand gaan. Nederland is een ideale internationale proeftuin om hier met bedrijven en samenwerkingspartners mee aan de slag te gaan.”

Hugo Schrameyer

FEITEN Om eHealth, zorg via het internet, echt tot een succes te maken, zullen organisaties hun ICT-infrastructuur en netwerken moeten updaten. Uit een recent onderzoek blijkt dat de vraag naar cloudoplossingen in de zorgsector substantieel toeneemt. De behoefte aan bandbreedte in de zorg en life sciences-sector gaat de komende vijf jaar met zeventig procent groeien, juist ook omdat in de gezondheidszorg veel waarde wordt gehecht aan privacy, security en de locatie van de data-opslag.

TRENDS EN ONTWIKKELINGEN Wilt u meer weten over de laatste trends en ontwikkelingen? Kijk dan op onze campagne website, analysenederland.nl.

Directeur NEMO Science Museum.

Technologische ontwikkelingen maken het er voor wetenschappelijke en ethische kwesties niet makkelijker op. Technologie gaat voort, ethiek kan het nauwelijks bijbenen. De snelheid van technologische ontwikkelingen is ongekend. Dit zorgt ook voor uitdagingen voor de wetenschap.

Niet iedereen kan meer volgen wat er gebeurt en daarmee krijgt Fake News ruim baan.

Die verkeerde ideeën en onwaarheden zijn op zichzelf al een groot probleem, maar het heeft als gevolg dat wetenschappelijke feiten ook niet meer vertrouwd worden.

Juist wanneer wetenschap zin van onzin onderscheidt. Daarmee voeren we geen discussies over de onderwerpen waar we het juist over moeten hebben met elkaar, die belangrijk zijn voor een gezonde en toekomstbestendige samenleving.

Initiatieven die wetenschap, cultuur en educatie samenbrengen, bieden al jaren uitkomst om mensen ongeacht opleiding, achtergrond of leeftijd te enthousiasmeren voor wetenschap, en bieden de gelegenheid hen te informeren en betrekken bij een wereld waarin het belang van wetenschap groot is. Je zou kunnen zeggen dat de wetenschappelijke manier de betrouwbaarste afspraak is die we als maatschappij hebben om iets tot een feit te benoemen.

HET GEHELE ARTIKEL LEEST U OP: ANALYSENEDERLAND.NL

ADVERTORIAL - GESPONSORDE CONTENT

Geïntegreerde communicatie binnen de zorg Zorginstellingen zijn vanwege hun beperkte budget terughoudend als het aankomt op grootschalige implementaties van technologische ontwikkelingen.

Zo wordt aan oude apparatuur vastgehouden terwijl het de kwaliteit van verpleegkundige en patiënten flink beperkt. Voclarion heeft een slim en betaalbaar systeem ontwikkeld dat de communicatie binnen zorginstellingen volledig integreert in één systeem Hoe het er nu voor staat De meeste zorginstellingen werken met verschillende systemen voor hun telefonie, verpleegoproepsysteem en domotica. Dat betekent dat verpleegkundigen met een DECT telefoon, een pieper en in sommige gevallen nog een mobiele telefoon rondlopen die allen kapot kunnen gaan en onderhouden moeten worden. Omdat Voclarion alles in één systeem heeft geïntegreerd, hoeft het zorgpersoneel met slechts één mobiele telefoon rond te lopen. Ons systeem zorgt ervoor dat alle communicatie binnenkomt op één telefoon. De verpleegkundige ontvangt een alarmbericht op zijn of haar

7

ANALYSENEDERLAND.NL – ACTUEEL

CONTENT WITH A PURPOSE

mobiele zorg telefoon met de locatie en de naam van de patiënt die het alarm geactiveerd heeft.

Efficiëntie Een Slimme Sensor is een apparaat dat de huidige detectieapparatuur in de bewonerskamer vervangt. Met een Slimme Sensor kunnen patiënten op afstand gemonitord worden. Soms kan een patiënt geen alarm slaan bij een ongeval. De sensoren detecteren in dat geval gevaarlijke situaties en sturen automatisch een melding naar het mobiele toestel van het zorgpersoneel. Deze melding bestaat uit een spreek/luisterverbinding en/of live beeld. Op deze manier kunnen verpleegkundigen valse alarmen vermijden en binnenkomende alarmmeldingen prioriteren.

Implementatie en onderhoud In tegenstelling tot de verwachtingen van de meeste zorginstellingen blijven de implementatie- en onderhoudskosten met het geïntegreerde systeem van Voclarion ver beneden de kosten die betaald worden voor de huidige

systemen. Op deze manier kunnen zorginstellingen met de technologische ontwikkelingen betere zorg leveren die goedkoper, eenvoudiger en efficiënter is.

Wij realiseren ons dat de zorgvraag, maar ook het zorg aanbod snel verandert. Voclarion wil graag up to date blijven en is daarom actief op zoek naar ICT-partners en Systemintegrators in de zorg sector om dit soort innovatieve oplossingen in nauwe samenwerking grootschaliger toegankelijk te maken. Neem contact op via info@voclarion.nl, bel 085 1119 119, of kijk op www.voclarion.nl.

Ronald Koppelman Directeur

Kanker blijkt nog altijd een volksziekte van grote betekenis. Volgens het Integraal Kankercentrum Nederland (IKNL) is het aantal absolute kankergevallen verdubbeld ten opzichte van 1989, het jaar waarin het IKNL begon met de landelijke registratie.

Dat baart zeker zorgen, maar het komt vooral door de vergrijzing en de groei van de bevolking.

Hoe triest het ook is, eerst stonden hart- en

VRAGEN AAN

INGRID MEULENBELT

Dat is natuurlijk geweldig nieuws, maar tot contrast daarvan bestaat er ook de constatering dat 86 procent van (ex-) kankerpatiënten nog steeds leeft met de gevolgen van deze vreselijke ziekte. En dan valt te denken aan vermoeidheid, angst voor terugkeer, emotionele en/of rationele problemen. Elke jaar wordt op 4 februari tijdens Wereldkankerdag stilgestaan bij de impact van kanker. De afgelopen keer werd daarbij de focus gelegd op nazorg en de ‘late gevolgen van kanker’.

Hugo Schrameyer

Professor moleculaire biologie van artrose aan de Universiteit Leiden.

Wat is het probleem?

Foto: Mostphotos

Foto: Pixabay

Vergrijzing belangrijke oorzaak groei kanker

vaatziekten op nummer één als de meest voorkomende doodsoorzaak, nu is die eerste plek ingenomen door kanker. “Bij dertig- tot tachtigjarigen is kanker het vaakst de doodsoorzaak”, meldt het Centraal Bureau voor de Statistiek. Longkanker is de meest voorkomende kankervorm, gevolgd door dikkedarmkanker, borstkanker, prostaatkanker en huidkanker. Vooral huidkanker komt steeds vaker voor. Dat is deels het gevolg van overvloedige blootstelling aan de zon, maar ook gebruik van de zonnebank draagt hieraan bij. Bovendien speelt de nauwkeuriger registratie een rol. Plekjes die zijn weggehaald door huisartsen worden sinds 2016 ook meegenomen in de registratie.

Tot zo ver het slechte nieuws. Want er is eveneens goed nieuws. In de loop der jaren zijn er door diverse onderzoeken veelbelovende behandel- en diagnosemethoden bijgekomen. Er is nog veel werk te verzetten om kanker volledig te verbannen, maar innovatieve doorbraken als immunotherapie geven zeker hoop. Het gaat daarbij om een therapie waarbij afweercellen van de patiënt de kankercellen zelf aanvallen. James Allison & Tasahuku Honjo wonnen hiervoor vorig jaar de nobelprijs voor Geneeskunde.

CONTENT WITH A PURPOSE

Foto: Universiteit Leiden

Foto: Mostphotos

8 NIEUWS – ANALYSENEDERLAND.NL

MEER AANDACHT VOOR ZELDZAME ZIEKTES

“Artrose is de meest prevalente chronische aandoening. Er zijn geen medicijnen aanwezig die het artrose proces kunnen vertragen, laat staan genezen, behalve gewrichtsvervangende operaties op latere leeftijd tegen hoge kosten.

Artrose zorgt daarom voor grote economische en sociale lasten voor de maatschappij.”

Wat is de oplossing?

Ongeveer 1 miljoen Nederlanders hebben te maken met minstens één zeldzame ziekte. Daarbij geldt nog dat ongeveer 75 procent van deze patiënten jonger is dan achttien jaar. Naar schatting is 10 procent van alle sterftegevallen het gevolg van een zeldzame aandoening. Vooral de kans op vroegtijdige sterfte is beduidend hoger in vergelijking met de gemiddelde bevolking.

VAN TECHNOLOGIE NAAR PATIËNT De Nederlandse medische technologie-industrie maakt een transitie door. De MedTech-branche verschuift zijn traditionele aandacht voor hardware en apparaten steeds meer richting ondersteuning van patiënten. Oftewel: er komt meer nadruk op preventie en diagnose in plaats van technische interventies tijdens de behandeling. In vergelijking met enkele decennia terug bestaat er nu meer aandacht voor clustering van hardware, software en bijbehorende service binnen een enkel concept.

Eén van de eerste voorbeelden daarvan, is de pacemaker, die in de loop der jaren is ontwikkeld van een ‘stuk hardware’ naar een totaalconcept om het leven van de patiënt te verbeteren.

Groot probleem bij zeldzame ziektes, is dat er nog weinig over bekend is. Een kwart van de patiënten moet vijf tot maar liefst dertig jaar wachten op de juiste diagnose uiteraard met alle nadelige consequenties van dien.

Deze problematiek heeft er nu wel toe geleid dat er meer aandacht komt voor zeldzame ziektes.

Hoogleraar Interne Geneeskunde Nienke Biermasz (van het LUMC) pleit voor meer samenwerking en kennisdeling via regionale zorginstellingen, maar ze denkt daarbij ook aan samenwerking op Europees niveau. De patiënt kan prima dichtbij huis de beste zorg krijgen, omdat kennisdeling dankzij eHealth- en ICT-oplossingen geen enkel probleem meer vormt.

Uit onderzoek van de overheid blijkt dat deze ontwikkeling nog

verder zal ingrijpen op de medische sector. Volgens dat onderzoek bestaan er vijf trends met de meeste invloed op de gezondheidszorg. Daarbij gaat het allereerst om digitale transformatie, dat heeft onder andere van doen met het vrijkomen van data en dus extra kennis. Ook wordt er vaker gebruik gemaakt van chirurgische robots en bestaan er steeds meer digitale tools om de eigen gezondheid te controleren. Ook gepersonaliseerde zorg en zorg op afstand maken hun opmars. Als laatste is er ook veel aandacht voor Value Based Healthcare (VBHC), op basis daarvan wordt er gestreefd naar verbetering van doelstellingen en afspraken.

Hugo Schrameyer

Hugo Schrameyer

“Er is op dit moment veel aandacht voor regeneratieve geneeskunde, oftewel het herstellen van het weefsel bijvoorbeeld door stamcellen in de gewrichten te spuiten. Het probleem is dat stamcellen nog niet in staat zijn om kwalitatief hoogwaardig gewrichtskraakbeen te maken. Een andere richting in onderzoek is stamcellen in te spuiten die een anti-ontstekingsachtige reactie teweegbrengen.

Dit verbetert het milieu zodat de al aanwezige cellen herstelwerkzaamheden kunnen uitvoeren.”

Welke rol spelen Nederlandse bedrijven en kennisinstellingen?

“Er is een driehoek tussen celbiologie, technische ontwikkelingen en het bedrijfsleven. We hebben technologie nodig voor nieuwe materialen, de celbiologie om het juiste kraakbeen uit stamcellen te maken en het bedrijfsleven om proces te kunne opschalen. Wat op dit moment goed werkt is Health Holland. Omdat health een van de topsectoren is, komt daaruit geld beschikbaar voor dergelijke driehoek projecten.

Ook zijn we betrokken bij RegMed XB, waarbij gezondheidsinstellingen, onderzoekers, overheid en het bedrijfsleven samenkomen.”

Mark van der Heijden

INNOVATIEVE GEZONDHEIDSZORG Er zijn vele veranderingen en innovaties gaande in de zorgsector. Wilt u er meer over weten? Kijk dan op analysenederland.nl.

ADVERTENTIE

Growing crops without chemicals, producing food without animals BioscienZ zet suikerrijk gewas, zoals suikerbieten, aardappelen, rietsuiker, cassave of mais in hun ‘Egg White Brewery’ om tot namaak kippeneiwit om vleesvervangers mee te binden. In hun ‘Meat Brewery’ worden micro-organismen gekweekt tot ‘Fermented Vegetable Protein’, die samengevoegd worden met het eiwit om zo tot een volledig vegan vleesvervanger te komen in de ‘Vegan Butchery’. Hiermee kan tot 20 keer meer ‘vlees’ per hectare land geproduceerd worden dan wanneer gebruik wordt gemaakt van dierlijke producten.

Ook maakt de fabriek efficiënt gebruik van hernieuwbare energie uit zon en wind. Een dier- en planeetvriendelijke manier om tot vleesvervangers te komen dus.

Meer weten? Kijk dan een op www.bioscienz.nl.

IME Medical Electrospinning zorgt voor revolutie in regeneratieve geneeskunde IME Medical Electrospinning heeft de technologie om regeneratieve geneeskunde te verbeteren. Hun machines maken implantaten van minuscule vezels die de herstelkracht van het lichaam versterken.

Het Brabantse bedrijf denkt een revolutie in geneeskunde in handen te hebben.

Eerst de theorie. Menselijke cellen worden bijeengehouden door een extracellulaire matrix. Het is het bouwwerk dat het lichaam overeind houdt wanneer je alle levende cellen weghaalt. Dat niet alleen, cellen voegen zich naar de specifieke structuur van de extracellulaire matrix – deze is in een bloedvat anders dan in een pees. Dit maakt het juiste herstel van lichamelijke weefsels mogelijk.

IME Medical Electrospinning is in staat verschillende matrices exact na te bootsen. “Daardoor zorgen wij dat cellen zich thuis voelen en zich normaal gaan gedragen”, vertelt Judith Heikoop, managing director van IME Medical Electrospinning. “We gebruiken de kracht van het menselijk lichaam om zichzelf te repareren.”

De gebruikte techniek voor de productie van de matrices, electrospinning, is al ruim een eeuw oud. Een hoogspanningsbron trekt vloeibare polymeerdruppels uit tot nanovezels. De vezels worden op een collector verzameld, die afhankelijk van de toepassing de vorm heeft van bijvoorbeeld een hartklep of bloedvat. Zo worden implantaten gevormd die door het lichaam als lichaamseigen worden gezien en dus niet worden afgestoten of leiden tot littekenweefsel.

IME Medical Electrospinning ontwikkelt en bouwt de machines. “We zijn niet de eindproducent. We leveren de technologie voor de producten die al op de markt zijn of nog komen”, vervolgt Heikoop.

Voorzichtig voegt ze daaraan toe: “Zie ons als de ASML van de MedTech, al trekken we daarmee een erg grote broek aan.”

IME Medical Electrospinning werkt nauw samen met zowel universiteiten en ziekenhuizen in Europa en de VS als ook met de eigen klanten, zoals bijvoorbeeld het Chinese Amor (Suzhou) Medical Sci-Tech, dat werkt aan wondherstel in mondholtes. “Dat zijn heel intensieve samenwerkingen. Het proces om een matrix te ontwikkelen en verbeteren duurt enkele maanden tot een jaar.”

In een eigen cleanroom en onderzoekslab in Waalre, in het hart van Brainport Eindhoven, kan IME Medical Electrospinning aan alle knoppen draaien. Heikoop: “Het testen gaat van het mengen en roeren van de polymeren tot het bepalen van de luchtvochtigheid en de temperatuur in de electrospin-cabine. Zo zijn er wel twintig parameters die zijn in te stellen.”

Die ervaring maakt IME Medical Electrospinning uniek. “Naast de machines die we leveren is onze gedetailleerde kennis van de productie van de vezels onze toegevoegde waarde”, zegt Heikoop. “En we leren steeds meer over de interactie tussen cellen en de matrix. Electrospinning gaat zorgen voor een revolutie in de regeneratieve geneeskunde.”

Het unieke van de technologie van IME Medical Electrospinning is dat het alle omstandigheden in zijn machines perfect kan controleren – een vinding van Ramon Solberg, oprichter van het bedrijf. Dit maakt het mogelijk de vezels op grote schaal met telkens dezelfde hoge kwaliteit te reproduceren.

“Het is een bijzonder innovatieve technologie”, zegt Heikoop. “We zijn daarin wereldwijd de beste, of in ieder geval een van de beste.”

Judith Heikoop Managing director van IME Medical Electrospinning.

ADVERTORIAL - GESPONSORDE CONTENT

bringing energy to life Within every cell of our bodies exist mitochondria - tiny structures that act as the cell’s power station, collectively producing the energy that is essential to sustain life.

But in much the same way that a city power station failure can cause blackouts in the street, when our mitochondria are not able to provide the energy our cells need to work properly, they stop performing and can lead to a range of serious and debilitating illnesses.

Khondrion is a clinical-stage pharmaceutical company dedicated to discovering and developing therapies that target these illnesses – collectively known as mitochondrial disease.

Founded and led by Professor Jan Smeitink, a world-leader in mitochondrial medicine and professor at Radboud University Nijmegen Medical Centre, Khondrion is

advancing a research pipeline with the potential to deliver transformative medicines for patients living with mitochondrial disease.

Professor Smeitink, who has devoted his entire career to the care of mitochondrial disease patients, said: “These are devastating, complex diseases that, sadly, often affect children and often are fatal, with very few treatment options. Here at Khondrion we are focused on developing treatments that can halt disease progression and restore normal cellular function. Our mission is to bring these much-needed treatments to patients as quickly as we can.” Khondrion’s lead pipeline medicine, VivoxylTM, is being

investigated for a range of mitochondrial diseases including MELAS (mitochondrial encephalomyopathy, lactic acidosis, and stroke-like episodes) syndrome, a rare disorder that begins in childhood and mostly affects the nervous system and muscles. Exploratory studies have already shown early indications of its potential impact on the clinical symptoms of mitochondrial disease, with larger trials expected to begin later in the year. The potential medicine has been granted Orphan Drug Designation for MELAS syndrome and Leigh disease in Europe and for all inherited mitochondrial respiratory chain disorders in the USA. As well as pursuing the latest science within its own labs at the company’s headquarters in Nijmegen, Khondrion scientists collaborate with a global clinical, academic and patient network,

to accelerate research into mitochondrial disease and ensure their research programmes are always focused on patients’ needs. The team coordinates and participates in several European research and educational initiatives and has received financial support from European and local government grants to progress research. Most recently the company was awarded a multi-million Euro grant from the European Commission’s Horizon 2020 research and innovation programme to accelerate its research.

For more information visit www.khondrion.com

10 PROFIEL – ANALYSENEDERLAND.NL

CONTENT WITH A PURPOSE

‘Zolang je niet zeker weet dat het veilig is, moet je het niet doen’ DNA van mensen aanpassen zodat erfelijke ziekten worden uitgebannen. Of het DNA aanpassen van planten zodat die op plaatsen kunnen groeien waar nu niks groeit. John van der Oost maakt er zijn levenswerk van. “Maar sommige dingen moeten we alleen doen als we honderd procent zeker weten dat het veilig is.”

Genetisch gemodificeerde mensen.

Die slimmer, sterker, mooier en krachtiger zijn dan alle mensen ooit tevoren. Die immuun zijn voor ziektes. Het eeuwige leven hebben. Of nog beter: waarbij het verouderingsproces stopt op 28.

Het droomscenario voor velen. En tegelijkertijd het horrorscenario voor vele anderen. Verhalen over CRISPR-Cas, de nieuwste techniek die het mogelijk maakt om DNA te modificeren, gaan vaak over

repareren of door het probleem bij de basis aan te pakken. Als we een embryo zouden aanpassen, kunnen we alle cellen aanpassen, dus ook de geslachtcellen die worden doorgegeven aan komende generaties. Maar zover zijn we nog niet.”

In China is het al gebeurd.

“Dat klopt, maar dat was dus niet de bedoeling. Wetenschappers hadden afgesproken daar nog even mee te wachten. Ten eerste van-

‘Mensen zijn bang gemaakt door milieuorganisaties, terwijl die in eerste instantie juist enthousiast waren.’ het creëren van een wondermens.

‘Rommelen’ met embryo’s. Of ze gaan over het genetisch genezen van erfelijke ziekten. Maar niet als je het vraagt aan John van der Oost, professor aan de Wageningen Universiteit. Hoewel ook hij zeker aan de medische kant fantastische mogelijkheden ziet, richt hij zich met name op de biotechnologie.

Logisch, want Van der Oost is microbioloog. Darwin is zijn grote held, maar gaat hij met zijn onderzoek niet een beetje tegen Darwin in? “Nee, nee, ik denk dat Darwin dit juist fantastisch zou hebben gevonden. We gebruiken de principes die Darwin op een rijtje heeft gezet in het laboratorium, het wordt dan ook laboratory evolution genoemd.”

Maar het ‘natural selection and survival of the fittest’-idee is wel vergankelijk op deze manier.

“Ja, maar dat was al zo vanaf het gebruik van medicijnen. Die hebben er al voor gezorgd dat niet per se de mensen met de beste genen overblijven. Met de CRISPR-technologie kunnen we de natuur echter nog een handje verder helpen. Want waar we er met medicijnen voor kunnen zorgen dat mensen met slechte genen in leven blijven, kunnen we er met CRISPR voor zorgen dat die slechte genen worden gerepareerd.

Dat kan door cellen in patiënten te

wege de veiligheid: we weten nog niet zeker of we die veranderingen op DNA-niveau zodanig zijn dat precies gebeurt wat we willen. Dus dat alleen dat ene foutje uit het gen gehaald wordt en er verder niks verandert. Met andere woorden: dat we de patiënt en zijn nageslacht niet met andere problemen opzadelen.

Zolang je niet zeker weet dat het veilig is, moet je het niet doen. De

“Zeker niet. Het besluit van het Europees Hof van Justitie in juli van vorig jaar waarin stond dat we de strengste regels moeten gaan volgen voordat planten die met CRISPR zijn verbeterd op de markt mogen worden gebracht, is echt van de gekke.”

Broccoli die groeit in de droge Sahara?

Waarom?

“Precies. En voor ons in Nederland: boerenkool die kan groeien bij hogere temperaturen of in zoute grond die we door de klimaatverandering gaan krijgen.”

En hoe denkt u dat de maatschappij hierin staat? Veel mensen zijn niet bijster enthousiast over genetisch gemodificeerd eten. Een bedrijf als Monsanto krijgt stevige kritiek.

“Daar moeten we over discussiëren. Mensen zijn bang gemaakt

‘De techniek is nu zo ver dat je genetische ziekten kunt aanpakken op embryoniveau’ tweede vraag waar we nog niet uit zijn: willen we dit überhaupt wel met zijn allen? Die ethische discussie wordt op dit moment gevoerd.”

Hoe staat u hier ethisch in? Een übermensch creëren?

“Als het gaat om het repareren van genetische ziektes heb ik daar niets op tegen. Maar journalisten beginnen heel vaak over designerbaby’s: aan dat soort flauwekul wil ik mijn tijd niet verdoen.”

Dan naar uw voorliefde: de biotechnologie. Eten we met CRISPR altijd perfecte bananen, schitterende broccoli en smetteloze spinazie?

‘Waar het om gaat is dat iedereen genoeg te eten heeft’

“Dat het er mooi uitziet vind ik allemaal niet zo interessant. Veel belangrijker is dat iedereen genoeg te eten heeft. Nu en in de toekomst.

Er is meer dan genoeg voedsel op de wereld, het wordt alleen niet overal geproduceerd, en zodoende zijn er helaas plekken op deze aarde waar niet genoeg is. Wij moeten nu onze verantwoordelijkheid nemen om ervoor te zorgen dat ze ook in Afrika genoeg te eten hebben en dat ze dat daar gewoon kunnen produceren.

CRISPR kan hieraan meehelpen door ervoor te zorgen dat je het DNA van planten zodanig aanpast dat die daar kunnen groeien.”

door milieuorganisaties terwijl die in eerste instantie, toen bleek dat je met genetisch gemodificeerde planten minder pesticiden hoefde te gebruiken, juist enthousiast waren.

Dat Monsanto het verkeerd heeft aanpakt, wat ik overigens ook vind, betekent niet dat genetisch gemodificeerd voedsel slecht is. En dat is nu wel waar de discussie over gaat.

Je moet die twee zaken van elkaar ontkoppelen. Daarom wil ik een deel van het geld van de Spinozapremie gebruiken om die discussie onder jongeren aan te zwengelen.”

Maar de EU staat niet echt aan uw zijde als het gaat om wijdverbreid ge-

bruik van CRISPR in de biotechnologie.

“Neem de wilde tomaat die ooit in Zuid-Amerika is ontdekt. Die tomaat zijn we al vele honderden jaren aan het kruisen om tot een beter product te komen. Sterker nog, de zaden van deze tomaat hebben we de afgelopen decennia blootgesteld aan radioactieve straling en UV, om schade toe te brengen aan het DNA en zodoende allerlei veranderingen teweeg te brengen. In de hoop dat het een goede verandering is. Heel vaak stoppen we die zaadjes in de grond en groeit er niks meer uit.

Maar met bepaalde toevalstreffers hebben we het DNA toevallig zo veranderd dat de planten sneller groeien en grotere tomaten afleveren.”

in drie maanden tijd zes genen uit te schakelen in de wilde tomaat.”

Met als gevolg?

“Een tomaat die net zo snel groeit als de tomaat in de supermarkt, maar die bovendien lekkerder is, meer van zijn originele bouwstoffen heeft en beter bestand is tegen allerlei infectieziekten. Maar volgens het Europese Hof van Justitie zou het

‘De tweede vraag, waar we nog niet uit zijn: willen we dit überhaupt wel met zijn allen’ introduceren van slechts een stuk of twintig veranderingen op specifieke plekken onveiliger zijn dan het ongericht overhoop halen van het genetisch materiaal waarin tien miljoen veranderingen zijn doorgevoerd. Leg mij dat maar eens uit. Het is echt absurd. En dat terwijl CRISPR een belangrijke bijdrage kan leveren aan het oplossen van het voedseltekort in bijvoorbeeld Afrika. Daar kan ik me dus echt boos over maken.”

Jerry Huinder

Eind goed al goed?

“Nou, nee dus. Die wilde tomaat heeft 1 miljard bouwstenen en als je die vergelijkt met de tomaat die nu bij de groetenboer ligt, blijkt dat door al die veranderingen 10 procent van het genoom (alle genen, red.) aangepast is. Dat zijn honderd miljoen veranderingen, en dat wordt veilig geacht door het Europese Hof van Justitie. Maar door de ruige aanpassingen zijn echter ook ongewenste veranderingen doorgevoerd, zodat we nu bijvoorbeeld pesticiden moeten gebruiken omdat de plant niet meer resistent is tegen allerlei infectieziekten. En de voedingswaarde is lager geworden. Nu is het met CRISPR onlangs gelukt om

GENOEG VOEDSEL VOOR IEDEREEN Voor John van der Oost is mooi voedsel niet zo belangrijker. Waar het om gaat is dat iedereen genoeg te eten heeft. Op analysenederland.nl leest u er nog veel meer over.

ANALYSENEDERLAND.NL – PROFIEL 11

EXTRA PRIKKEL VOOR SMART INDUSTRY Foto: BOOST

Foto: Paulien Vos

CONTENT WITH A PURPOSE

Burghard: “Bedrijven moeten gestimuleerd worden om zich te oriënteren op nieuwe kansen.”

Boost: dat is zoiets als een extra opzwieper in het Engels. BOOST is echter ook de naam van het Smart Industry-netwerk in Oost-Nederland, en als zodanig als één van de vijf regionale Smart Industry Hubs verbonden Programmabureau Smart Industry. “Wij vertalen de landelijke actieagenda door in de regio”, vertelt projectleider Robin Burghard. De organisatie wil daarmee ondernemers in de duurzame producerende industrie bewust maken van de kansen die de digitale revolutie biedt.

Het creëren van extra awareness bij de doelgroep van ondernemers, onderwijsinstellingen en overheidsfunctionarissen is daarbij een belangrijk aandachtspunt. Robin Burghard benadrukt dat het immers van groot belang is om buiten de poort van de eigen organisatie te kijken. “Bedrijven moeten gestimuleerd worden om zich door een brede scope te oriënteren op nieuwe kansen en nieuwe waardecreaties”, vertelt Burghard.

Social media zijn een prachtig instrument om onderling overleg te stimuleren, bijvoorbeeld doormiddel van een LinkedIn-groep. En behalve het organiseren van bijeenkomsten om te komen tot informatie-uitwisseling kunnen tevens voucherregelingen een stimulans zijn om ondernemers op weg te helpen. Zo zijn vorig jaar 232 bedrijven ondersteund met het aanvragen van die vouchers, die een financiële prikkel kunnen opleveren van 10.000 euro per aanvraag.

Hugo Schrameyer

WIE KNOOPT HET EPD AAN ELKAAR?

FEITEN

John van der Oost won de Spinozapremie, ook wel bekend als de Nederlandse Nobelprijs, voor zijn onderzoek naar de CRISPR-Cas-techniek, een moleculaire schaar die DNA kan herkennen en knippen. Waarom is die techniek zo bijzonder?

“Tien jaar geleden hebben we laten zien dat we de specificiteit van de CRISPR schaar heel makkelijk kunnen aanpassen, en zodoende kunnen we dus DNA op elke gewenste plek knippen. Je moet je bedenken dat het menselijke DNA bestaat uit drie miljard bouwstenen en dat een erfelijke ziekte vaak wordt veroorzaakt door 1 foute bouwsteen. Met CRISPR kunnen we die bouwsteen opzoeken, het DNA daar openknippen en weer repareren. Op deze manier kan je naadloos dat ene foutje repareren.”

Het leek zo’n goed idee tien jaar geleden. Met een landelijk elektronisch patiëntendossier (EPD) zou elke zorgverlener uit een centrale database de gegevens van elke patiënt kunnen lezen. De voordelen zijn evident. Iedere arts, zelfs bij spoedgevallen, is altijd op de hoogte van de laatste medische gegevens. De bezwaren waren echter ook direct duidelijk en zijn samen te vatten in één woord: privacy. Genoeg redenen voor de Eerste Kamer om er in 2011 een streep door te zetten.

Maar het EPD is nog steeds niet helemaal geschiedenis.

12 MOGELIJKHEDEN – ANALYSENEDERLAND.NL

Personalised medicine: op maat gemaakte zorg Peter Bertens, senior beleidsadviseur bij de Vereniging Innovatieve Geneesmiddelen, licht dit toe: “Laten we beginnen te zeggen wat het niet is. Personalised medicine is vaak niet letterlijk het maken van geneesmiddelen die uniek zijn voor een patiënt.

Het heeft wel te maken met het groeperen van patiënten. Elke groep heeft een andere gevoeligheid voor een ziekte, of reageert anders op een bepaalde behandeling.

Personalised medicine, oftewel be-

handeling op maat, start met goede diagnostiek. We weten steeds meer over ons DNA en gebruiken dit bij de ontwikkeling van geneesmiddelen en de behandeling van patiënten. Er komen steeds meer biomarkers, waarmee patiënten gegroepeerd kunnen worden.”

Maar personalised medicine begint al

op een basaler niveau. Veel geneesmiddelen worden afgebroken in de lever. Dit gebeurt door speciale eiwitten, enzymen. Als iemand meer of minder van deze enzymen

Foto: Mostphotos

Onze kennis van aandoeningen neemt toe. Daarmee krijgen we ook meer mogelijkheden om ze te behandelen. Zo leren we bijvoorbeeld dat ziektes verschillende oorzaken kunnen hebben en daarom een andere aanpak vragen. Ieder individu zou een eigen behandeling moeten hebben. Dat is het doel van personalised medicine. Dit zet de zorg op zijn kop.

Bertens: “We moeten niet weglopen voor deze veranderingen, maar ze omhelzen en goed uitwerken.”

aanmaakt, heeft dit gevolgen voor de hoeveelheid geneesmiddel en dus ook voor de werking ervan. Via DNA-analyses is dit te achterhalen. De gegevens kunnen worden vastgelegd in een document, een DNA-paspoort. Patiënten die veel gebruikte geneesmiddelen als bloeddrukverlagers, pijnstillers en antidepressiva slikken, kunnen voordeel hebben van een genenpaspoort en krijgen zo een behandeling op maat.

Belangrijke stappen zijn gezet bij kanker. Bertens geeft een voorbeeld: “We weten dat longkanker gekoppeld is aan bepaalde DNA-variaties.

Er zijn verschillende geneesmiddelen beschikbaar die alleen bij patiënten met een bepaalde DNA-variatie goed werken. Patiënten zonder deze variatie krijgen dan ook een andere behandeling.”

Bertens verwacht veel van be-

handelingen met materiaal van patiënten zelf. “Vorig jaar zijn nieuwe behandelingen beschikbaar gekomen voor bepaalde soorten kanker: CAR-T. Hierbij worden de eigen cellen van het immuunsysteem van een patiënt in een laboratorium bewerkt en weer teruggegeven aan de patiënt.

In het lab hebben ze een extra stukje DNA gekregen waardoor ze makkelijker kankercellen kunnen herkennen en vernietigen.”

Foto: Universiteit Utrecht

VRAGEN AAN GUIDO VAN DEN ACKERVEKEN

Gaat het dan allemaal vanzelf?

Helaas niet. Zo is het erg belangrijk dat de juiste patiëntdata verzameld worden en beschikbaar zijn voor zorgverleners en onderzoekers.

“Het is daarom belangrijk dat er duidelijke afspraken worden gemaakt hoe data wordt opgeslagen en welke data dit zijn. Het meest praktische zou een landelijk register voor patiëntgegevens zijn.

Een belangrijke uitdaging voor de geneesmiddelontwikkeling is dat de patiëntengroep steeds kleiner wordt. “Dit zorgt ervoor dat we niet meer op de klassieke manier onderzoek kunnen doen. We zullen samen met onderzoekers en registratie-autoriteiten meer moeten kijken naar effecten op het individu en niet op de totale groep. Soms zullen we ook in de zorgpraktijk anders moeten werken. Denk aan de diagnostiek, die weg gaat van de chemische testen en een meer biologisch karakter krijgt. We moeten niet weglopen voor deze veranderingen, maar ze omhelzen en goed uitwerken. We zullen hier allemaal van profiteren.”

Professor Translationele Planten- en Microbiologie aan de Universiteit Utrecht.

Wat is het probleem?

“We putten de aarde langzaam maar zeker uit. Daarbij hebben we een groeiende wereldbevolking. En omdat het ook economisch beter gaat met meer mensen, gaat dat gepaard met meer voedselconsumptie. Ook het eten van vlees neemt in ontwikkelende landen toe, waarvoor meer landbouwareaal nodig is.”

Wat is de oplossing?

“We zullen op een zo efficiënt mogelijke manier moeten produceren.

Voor een deel zijn daarvoor teeltmethoden en technologie belangrijk, daarnaast ook het veredelen van sterke gewassen met een hogere productie en weerbaarheid tegen ziekten en klimaatsverandering.”

Welke rol spelen Nederlandse bedrijven en kennisinstellingen?

Eoin Hennekam

Ook voor de zorgverzekeraar is

personalised medicine interessant.

“Door de specifieke benadering per persoon worden minder behandelingen gestart die niets opleveren, maar wel geld kosten. Ook kunnen verzekeraars afspreken om alleen voor het geneesmiddel te betalen als het ook echt werkt”.

CONTENT WITH A PURPOSE

MEDICIJN OP MAAT Op analysenederland.nl leest u nog veel meer interessante artikelen over personalised medicine.

“Nederland is heel sterk in gewasveredeling. Er worden veel gunstige eigenschappen uit wilde en verwante soorten ingekruist.

Zaden en pootgoed worden over de hele wereld verkocht. In de laatste 50 jaar zijn bij landbouwgewassen gigantische sprongen gemaakt.

Zo zijn in de VS de maisoogsten in die periode bijna verviervoudigd.

Bij andere gewassen is daarin nog veel te winnen, niet alleen qua productiviteit maar ook wat betreft duurzame teelt. Ook slimme kassen en verticale teelten kunnen een bijdrage leveren. Nederlandse bedrijven zijn daarin goed bezig, ook in Oost-Europa en Azië.”

Mark van der Heijden

ADVERTORIAL - GESPONSORDE CONTENT

Personalized medicine heeft de toekomst

Behandeling op maat van borstkanker dankzij MammaPrint® en BluePrint® Onnodige chemotherapie voorkomen en een beter inzicht in welke behandeling echt nuttig is. Dat kan met de MammaPrint® en BluePrint® test die al sinds 2010 vergoed wordt door het merendeel van de Nederlandse zorgverzekeraars. Samen met onderzoekers en behandelend artsen zien zij al jaren de toegevoegde waarde van deze innovatieve borstkankertest voor behoud van de kwaliteit van leven van patiënten. Want waarom chemo als dat niet hoeft? Bovendien bespaart het heel veel zorgkosten.

Daarnaast biedt Agendia de BluePrint® test. Deze kan op basis van gen-expressie de tumor indelen in een van de drie subtypes. Elk subtype verschilt in mate van agressiviteit, lange-termijn-uitkomst en respons op chemotherapie.

Bij zo’n kwart van de vrouwen met borstkanker komt na het verwijderen van de tumor de ziekte terug. Om zeker te zijn wordt daarom al snel chemo gegeven. Dit is echter lang niet bij iedereen nodig, waardoor velen onnodig met ernstige en langdurige bijwerkingen te maken krijgen. Zou het niet mogelijk zijn chemotherapie alleen aan dié vrouwen te geven die er echt baat bij hebben?

MammaPrint® is wereldwijd al voor zo’n 150.000 vrouwen ingezet. Het klinisch nut is in veel internationale studies overtuigend bewezen, onder meer in de grote Europese MINDACT-studie onder 6.700 vrouwen.

Caroline Griep, auteur van het boek ‘Lieve Facebook-vrienden, ik heb borstkanker’

Met subtype-informatie van BluePrint® in combinatie met MammaPrint® zijn artsen beter geïnformeerd om te kunnen bepalen welke behandeling het beste bij de patiënt past.

Op basis van deze studies is de MammaPrint® dan ook opgenomen in alle belangrijke behandelrichtlijnen voor borstkanker, zowel in de VS als in Europa en uiteraard ook in Nederland.

Het antwoord daarop is de MammaPrint-BluePrint combinatietest van Agendia. Deze test helpt artsen en patiënten vooral wanneer op basis van de traditionele klinische en pathologische diagnose niet duidelijk is wat de toegevoegde waarde van chemo zal zijn.

MammaPrint® kijkt naar de biologie van de borsttumor, specifiek naar de expressie van zeventig genen betrokken bij het uitzaaiingsproces.

De test toont aan of de kans op uitzaaiing elders in het lichaam groot of klein is en of chemo veilig achterwege kan worden gelaten.

www.mammaprint.nl www.agendia.com

Foto: Iris Planting

‘Nooit zal ik vergeten hoe hard ik huilde van opluchting toen de internist belde met de uitslag van mijn MammaPrint en de boodschap dat ze mijn geplande chemo’s ging afzeggen!’

Optimale diagnostiek voor een gepersonaliseerde behandeling bij kanker Kanker ontstaat door veranderingen (mutaties) in DNA, het erfelijk materiaal dat in alle lichaamscellen aanwezig is. De mutaties die in het DNA van tumorcellen voorkomen verschillen per type kanker en per type patiënt. Inzicht in de specifieke DNAmutaties van een tumor, die mogelijk een rol spelen bij de groei en/of ontwikkeling daarvan, kan helpen bij het stellen van de juiste diagnose en bij het bepalen van behandelmogelijkheden afgestemd op de individuele patient.

De afgelopen jaren zijn er steeds meer doelgerichte medicijnen ontwikkeld die aangrijpen op specifieke DNA-mutaties die betrokken zijn bij de groei en ontwikkeling van kanker (zogeheten ‘targeted therapies’). Honderden kankergerelateerde genen kunnen gelijktijdig onderzocht worden op deze mutaties, door het gebruik van een hoogwaardige DNA-sequencing techniek. Met deze techniek kunnen de mutaties in de tumorcellen nauwkeurig in kaart worden gebracht.

Foundation Medicine Foundation Medicine, onderdeel van Roche, is een technologiebedrijf dat is gespecialiseerd in het profileren van tumoren door middel van DNAsequencing. Het bedrijf maakt gebruik van de nieuwste technieken waardoor zelfs mutaties die bij een zeer klein gedeelte van de kankerpatienten voorkomen met grote precisie worden vastgesteld. Op dit moment is diagnostiek en onderzoek in Nederland niet zo georganiseerd dat al deze mutaties in alle ziekenhuizen kunnen worden gedetecteerd.

Foundation Medicine biedt op dit moment in Nederland twee testen aan, één geschikt voor onderzoek op tumorweefsels en een ander geschikt voor het onderzoeken van bloedsamples. Deze testen geven de behandelaar inzicht in mutaties en biomarkers van de tumor. Daarnaast krijgt de behandelaar informatie over bestaande geneesmiddelen en/of klinische studies passend bij het individuele tumorprofiel. Deze testen worden op dit moment in Nederland nog niet vergoed door zorgverzekeraars.

NL/FoundM/1902/0006

Bij Roche geloven we dat de innovatieve services van Foundation Medicine de toegang tot doelgerichte kankerbehandelingen voor patiënten zal verbeteren.

Daarnaast kan Foundation Medicine bijdragen aan de toekomstige ontwikkeling van doelgerichte geneesmiddelen.

Industrie, beroepsgroep, overheid en patiënten moeten gezamenlijk optrekken om Personalised Healthcare mogelijk te maken: op basis van de juiste diagnose, de juiste behandeling voor de juiste patiënt op het juiste moment.

Voor meer informatie kijk op www.rochefoundationmedicine.com

14 FOCUS – ANALYSENEDERLAND.NL

CONTENT WITH A PURPOSE

Sina Salim is als makelaar betrokken

bij RCT Gelderland, als een soort van brug tussen vraag en aanbod.

Hij heeft in die functie tal van initiatieven voorbij zien komen. Als hij daarbij desgevraagd intunet op de life science-sector, dan valt het hem op dat er nog flink wat verbeterslagen zijn te maken. “We hebben als makelaar verschillende middelen ter beschikking om ondernemers met goede ideeën te ondersteunen.

Kernbegrippen daarbij zijn schoon, slim en sociaal. De realiteit in de farma-industrie is echter dat er veel materiaal wordt verkwist. Om kans op besmetting te reduceren wordt veel materiaal na eenmalig gebruik direct weggegooid. Het is maar de

Salim: “Waarom wordt herhaalgebruik per definitie uitgesloten?”

vraag of dat de enige oplossing is.

Waarom wordt herhaalgebruik per definitie uitgesloten?”

Gerben Heideman, general manager

van Varex Imaging Nederland, is het daar hartgrondig mee eens. Wat zijn bedrijf doet, is behoorlijk gecompliceerd, maar waar het in een notendop op neerkomt, is dat Varex Imaging mechatronische componenten ontwikkelt, produceert en levert voor medische en industriële röntgenapparatuur. Waar het bedrijf onder andere mee in het nieuws kwam, was een techniek voor het beter comprimeren van een borst tijdens het maken van een mammogram. Nu gebeurt dat op basis van kracht, ongeacht de grootte van

Spierings: “Met reusable mogelijkheden sla je een enorme slag als het gaat om duurzaamheid.”

Foto: Varex Imaging Nederland

Duurzaamheid staat bovenaan de prioriteitenagenda van de samenleving. En toch valt het ondanks alle inspanningen niet altijd mee om de consumptie van natuurlijk hulpbronnen te verminderen. In het land zijn tal van instellingen die ondersteuning bieden om dat proces te keren, waarbij RCT Gelderland zich vooral in het oosten van Nederland manifesteert. RCT (Regionaal Centrum voor Technologie) Gelderland is een stichting, die initiatieven ondersteunt voor het slimmer en duurzamer produceren in de maak- en foodindustrie.

Foto: RCT Gelderland

De smart industry is behoorlijk slim bezig om de druk op natuurlijke energiebronnen niet verder op te voeren.

Foto: Spierings Medische Techniek

Smart Industry belangrijk voor circulaire economie

Heideman: “Innovatie is een belangrijk thema.”

de borst. Met een nieuwe techniek, waarbij er pressure-controlled wordt gewerkt, heeft Varex de Achterhoek Open Innovatieprijs 2018 gewonnen, waaraan een geldprijs van 5.000 euro is verbonden.

maar een soort van geautomatiseerde ‘derde hand’ die gekoppeld is aan een medewerker. De efficiency kan daardoor aanzienlijk omhoog tegen nota bene hetzelfde energieverbruik.

Gerben Heideman: “Innovatie is een

Ook Pieter Spierings, directeur van Spierings Medische Techniek, is niet onbekend met deze duurzaamheidsmaterie. Wat zijn bedrijf zo bijzonder maakt, is dat Spierings nu de nieuwe eigenaar is van de Stephanuskerk aan de Berg en Dalseweg in Nijmegen. Die stond eerst op de nominatie om gesloopt te worden, terwijl Spierings het complex heeft aangekocht om deze te verbouwen tot een high tech- en duurzame productielocatie. “De

belangrijk thema voor ons. We zetten nu stevig in op recycling door klanten te activeren om afgeschreven röntgenbuizen door ons terug te laten kopen. Zo kunnen we die onderdelen refurbishen en opnieuw in het productieproces gebruiken.

Dat vergt een totaal andere manier van denken”, vertelt Heideman, wiens bedrijf ook gebruik maakt van co-bots tijdens het productieproces. Dat zijn geen echte robots,

kerk is een koepelkerk, en heeft dus een bolvorm. Energietechnisch is dat een optimale vorm om warmte vast te houden. Daartoe maken we gebruik van aardwarmte, terwijl we in diezelfde kerk een soort congresruimte voor presentaties willen bouwen. Zo kunnen ook andere ondernemers kennis maken met een high tech, maar wel duurzaam productieproces.”

Spierings valt het daarnaast verder op dat de medische hulpmiddelenindustrie vooral gericht is op disposables, op eenmalig gebruik, terwijl hij bij productie van medische hulpmiddelen zoveel mogelijk wil inzetten op reusable mogelijkheden.

“Daarmee sla je een enorme slag als het gaat om duurzaamheid.”

Hugo Schrameyer

FEITEN Nederland moet een tandje bijschakelen als het gaat om kansen voor de smart indystry.

Uit de Global Digital Operations Study 2018 blijkt dat ondernemers in deze regio enigszins terughoudend zijn in het benutten van kansen, terwijl Aziatische bedrijven daar meer haast mee maken. Dat is echter geen reden tot paniek, want mede door de gunstige ICT-infrastructuur heeft Nederland een goede uitgangspositie.

CIRCULAIR GEBRUIK VAN GRONDSTOFFEN Wilt u meer weten over herhaalgebruik en circulariteit? Kijk dan eens op analysenederland.nl.

ADVERTENTIE

BOOST helpt productiebedrijven slimmer groeien!

Hét Smart Industry netwerk van Oost- Nederland.

Neem deel aan BOOST www.smartindustryoost.nl

inspireren r a a k l e n a v n lere verbinden

www.smartindustryoost.nl

ANALYSENEDERLAND.NL – MOGELIJKHEDEN 15

Foto: Nictiz

CONTENT WITH A PURPOSE

Van Gennip: “Blijf communiceren met patiënten en zorgverleners.”

‘eHealth geeft patiënten meer regie’ eHealth leidt tot meer eigen regie voor cliënten en betere en efficiëntere zorg. Dit zegt Lies van Gennip, directeur van Nictiz. Volgens haar is de technologie ondersteunend en niet leidend bij deze digitale toepassingen in de zorg. Ons land is internationaal koploper. eConsult, robot prostaatoperaties, pa-

tiëntenportalen, diagnostische apps, of digitaal herhaalrecepten aanvragen. eHealth is een breed begrip en richt zich op vele zorggebieden. In de afgelopen zes jaar heeft Lies van Gennip heel wat succesvolle eHealth diensten de revue zien passeren. Bevlogen praat de directeur van Nictiz over de toepassingen van eHaelth.

Nictiz, het nationaal expertisecentrum, ontwikkelt standaarden voor informatie-uitwisseling voor de zorg.

“We zorgen er voor dat de zorgsector, de overheid en de industrie samenwerken, om tot beter gebruik van ICT en ICT-systemen in de zorg te komen.”

Om een eHealth toepassing succesvol

te maken, zijn er een aantal randvoorwaarden nodig, merkt Van Gennip op. “Onderzoek eerst nut en noodzaak. Welk zorgproces wil je verbeteren en welke verandering brengt dit teweeg? Betrek en train de zorgverleners en medewerkers hoe om te gaan met digitale middelen.

En blijf communiceren met patiënten en zorgverleners.”

Een van de toepassingen is dat

patiënten toegang krijgen tot hun medische gegevens via patiëntportalen van ziekenhuizen. Alle zorgaanbieders bieden vanaf 1 januari 2020 aan burgers de mogelijkheid hun medische gegevens digitaal en gestructureerd in te zien en die gegevens te ontsluiten voor hun persoonlijke gezondheidsomgeving waaraan zij eigen gegevens kun-

ook een gestage toename van het aantal patiëntportalen. Bij sommige van deze portalen heeft de patiënt inzage in onderzoeksresultaten en medicatieoverzicht. Digitale ondersteuning bij medicatie voorkomt fouten en bevordert therapietrouw.”

ënt alles nog eens nalezen. Artsen blijven nodig, maar krijgen te maken met beter geïnformeerde patiënten die geadviseerd willen worden over hoe om te gaan met die informatie.

Uiteindelijk kan eHealth zeker tot betere en efficiëntere zorg leiden.”

Enthousiast is ze ook over een online zelfmanagementtool die patiënten met kanker helpt bij het aanpassen

De kwaliteit van de zorg neemt toe en eHealth zorgt ook voor zorgvernieuwing. Telegeneeskunde – op afstand en niet face-to-face – heeft het afgelopen decennium een grote vlucht genomen. Het specialisme dermatologie is bij uitstek een visueel vak en daarmee uitermate geschikt voor teleconsultatie. De huisarts verstuurt via internet een digitale foto naar de dermatoloog ter beoordeling. Vorig jaar zetten huisartsen teleconsultatie het meest in bij dermatologie (73%) en cardiologie (49%). “Snellere diagnose, geen onnodige visite aan een specialist. Dat zijn de grote voordelen voor de patiënt.”

‘De patiënt wordt meer en meer de regisseur van zijn eigen gezondheid.’ nen toevoegen. “Een zeer positieve ontwikkeling.” In persoonlijke gezondheidsomgevingen bestaat straks tevens de mogelijkheid om eigen gegevens toe te voegen. “De zorg wordt zo veel beter benut en patiënten kunnen hun zorg beter inpassen in hun dagelijks leven.

Meer inzicht in het zorgproces betekent ook zelf verantwoordelijkheid kunnen nemen voor je gezondheid.

De patiënt wordt meer en meer de regisseur van zijn eigen gezondheid.

Dit zal naar verwachting bijdragen aan een gezondere levensstijl.”

Meer dan de helft van de burgers wil

zijn eigen medische gegevens inzien, laat Van Gennip weten. Dat staat in de eHealth-monitor die Nictiz ieder jaar uitgeeft. “De monitor vermeldt

aan ziekte en behandeling en waar nodig ondersteunt bij het verhogen van hun kwaliteit van leven. “Via deze tool krijgen patiënten aanbevelingen voor mogelijk geschikte zelfhulpprogramma’s of gespecialiseerde zorg.” Van Gennip verwacht dat er meer eHealth tools op de markt komen die patiënten door informatie meer regie geven. “Het is een goed technisch hulpmiddel om de gezondheid en de gezondheidszorg te ondersteunen of te verbeteren. Het toont wel aan dat eHealth de zorg kan dienen.”

Van Gennip verwacht dat de zorg door eHealth menselijker wordt. “Door informatie met de patiënt te delen, kan hij zich beter voorbereiden op een consult met een medisch specialist. Na het bezoek kan de pati-

Van Gennip verwacht dat door

ontwikkelingen op het vlak van eHealth de diagnostiek door de patiënt zelf en in de eerste lijn verder zal toenemen. Je ziet in Amerika al dat in supermarkten diagnostische tests worden aangeboden. Het zou haar niets verbazen als huisartsen röntgenfoto’s gaan maken. “Uiteraard blijven medisch specialisten nodig vanwege hun specifieke specialistische kennis en voor bijvoorbeeld complexe operaties die hele

specifieke apparatuur en deskundigheid vereisen. Door eHealth zal het aantal bedden in ziekenhuizen nog verder afnemen, omdat meer zorg dichtbij de patiënt - thuis of in de wijk - zal worden georganiseerd.

Voor medisch specialisten, huisartsen en verpleegkundigen leiden de mogelijkheden van eHealth tot grote veranderingen in hoe ze werken en omgaan met patiënten.”

Mark van Seggelen

FEITEN Lies van Gennip is sinds 2012 directeur van Nictiz. Ze is als bioloog in 1988 cum laude gepromoveerd aan de Universiteit Leiden. Zij was bij HISCOM (leverancier van ziekenhuisinformatiesystemen) verantwoordelijk voor technology assessment van onder andere PACS en verpleegkundige informatiesystemen. Bij TNO werkte ze aan kwaliteitsborging in ziekenhuizen, wat leidde tot de oprichting van NIAZ (Nederlands Instituut voor Accreditatie van Ziekenhuizen) waar zij de eerste directeur van was. Daarna was ze directeur van de accreditatieorganisatie voor het hoger onderwijs NVAO en daarna directeur van STIVORO, expertisecentrum voor tabaksontmoediging.

MEER REGIE Op analysenederland.nl leest u nog veel meer over innovatieve eHealth oplossingen.

2KO5RT% ING 4 049500

847117