Analyse # 94 Duurzaam Nederland

DIT IS EEN COMMERCIËLE BIJLAGE GEDISTRIBUEERD DOOR AD. DE REDACTIE IS NIET VERANTWOORDELIJK VOOR DE INHOUD.

Nr. 94 Augustus 2021

Duurzaam Nederland Met focus op de energietransitie, recycling en duurzame verandering

Lees meer interessante artikelen op analysenederland.nl

We moeten nú aan de slag met verduurzaming

En dat vraagt een gezamenlijke inspanning van consument, overheid en bedrijfsleven Jan Vlak:

Uit honderd kilo aan ingezamelActueel: Nieuws: Actueel: de apparaten Een tweede leven Zonnepanelen voor Kaders scheppen voor voor matrassen kunnen we zo’n duurzaam vastgoed emissieloos bouwen Jaarlijks worden er in Nederrapport van IPPC bevestigDoor het klimaatakkoord en de stikstofproblematiek is tachtig kilo aan Het land tussen de 1,6 en 1,8 miljoen de het nog maar weer eens. Er er in de afgelopen jaren steeds meer aandacht gekomen grondstoffen moeten drastische maatregelen voor emissieloos bouwen. Zowel het schone luchtakkoord matrassen afgedankt. Een stapel die te vergelijken is met ongeveer worden genomen om de tempera- en de noodzaak tot CO -reductie zorgden ervoor dat de terugwinnen. duizend Eiffeltorens op elkaar. tuur niet met meer dan 1,5 graad bouw versneld aan de slag moest met de ontwikkeling 2

Lees meer op pagina 10

te laten stijgen.

Lees meer op pagina 22

van emissieloze oplossingen.

Lees meer op pagina 14

Lees meer op pagina 18

2

Partner Content - SBM Offshore analysenederland.nl

SBM Offshore: olie- en g om de markt voor hernieuwbare e

Partner Content SBM Offshore

In de huidige maatschappij is de levering van energie van cruciaal belang.

Onze samenleving kan niet functioneren zonder energie. Ook de vraag naar energie neemt toe. Zelfs nu de huidige energietransitie in gang is gezet zullen fossiele brandstoffen zoals olie en gas naar verwachting nog decennialang een essentiële bron blijven. Tegelijkertijd wint duurzame energie terrein en dit is ook van essentieel belang in de transitie naar een duurzame toekomst. Voor deze overgang kunnen de expertise en ervaring van belangrijke spelers in de olie- en gasindustrie uiterst waardevol zijn.

Met circa 5.000 werknemers over de hele wereld ontwerpt, bouwt en exploiteert SBM Offshore drijvende platformen die meer dan 1% van de olie in de wereld produceren.

SBM Offshore streeft voortdurend naar vermindering van de uitstoot binnen hun kernactiviteiten en kijkt tegelijkertijd naar de overgang naar hernieuwbare energie, met een focus op drijvende offshore-windenergie, golfslagenergie (zoals verder wordt uitgelegd in de sectie hernieuwbare productportefeuille) en CO2 afvang en opslag .

”

Onze hele visie op hernieuwbare energie is gecentreerd rond oceanen, omdat we sterke technologische vaardigheden hebben met betrekking tot alles wat drijft. Dat zit in ons DNA. Olie en gas Een bedrijf dat zich in de basis bezighoudt met olie en gas, komt misschien niet in je op als je denkt aan uitstootvermindering en duurzaamheid. Maar als we wat verder kijken, valt er juist in de olie- en gas sector veel te winnen. “Op dit moment heeft de markt nog steeds olie en gas nodig om aan de vraag naar energie te kunnen voldoen”, stelt Séverine Baudic, managing director New Energies & Services bij SBM Offshore.

“En om in die behoefte te voorzien, kijken we naar duurzamere manieren om olie- en gasoplossingen te leveren.” Een belangrijk aandachtspunt voor SBM Offshore is

dan ook het verminderen van de uitstoot van hun Floating Production Storage and Offloading-schepen (FPSO’s), onder andere via hun emissionZERO™-programma.

“Dit programma is een typisch voorbeeld van onze visie: het leveren van energie uit de oceanen op de meest duurzame manier.

Binnen ons emissionZERO™ programma streven we ernaar om energieoplossingen te ontwerpen voor de productie van olie en gas, maar netto zonder emissies over de gehele levenscyclus.”

feit dat de overgang naar nieuwe energiebronnen tijd vergt. Veel projecten zijn momenteel in ontwikkeling, maar de bouw van grootschalige commerciële drijvende windparken zal waarschijnlijk niet eerder dan in 2024 beginnen. “We werken aan projecten die pas over een paar jaar definitief worden goedgekeurd, en dat is een uitdaging op zich. Niet iedereen begrijpt hoeveel tijd het kost om de overstap naar hernieuwbare energie te maken. Het is echt een evolutie.”

De transitie naar hernieuwbare energiebronnen Naast een noodzaak om de core business te verduurzamen, is de afgelopen jaren echter ook gebleken dat er behoefte is aan hernieuwbare energiebronnen. Daarom is SBM Offshore ongeveer tien jaar geleden begonnen met de overstap naar de markt voor hernieuwbare energiebronnen, in het bijzonder de drijvende offshore windmarkt. “De fossiele brandstof gerelateerde inkomsten helpen ons te investeren in deze nieuwe en opkomende markt, die met zijn eigen uitdagingen komt.” Die uitdagingen liggen bijvoorbeeld bij het juridische kader rond hernieuwbare energie dat nog steeds wordt uitgetekend, maar ook bij het

En die evolutie is mede gebaseerd op de kennis en vaardigheden die SBM Offshore in de afgelopen decennia heeft opgebouwd. SBM Offshore is toonaangevend op het gebied van afmeersystemen en drijvende constructies en dat is ook terug te zien in de manier waarop ze oplossingen voor hernieuwbare energie benaderen.

“Onze hele visie op hernieuwbare energie is gecentreerd rond oceanen, omdat we sterke technologische vaardigheden hebben met betrekking tot alles wat drijft.

Dat zit in ons DNA. Bovendien hebben we uitgebreide ervaring met het beheren en uitvoeren van grote offshore projecten.”

Deze vaardigheden kunnen direct worden ingezet om deze nieuwe markt te betreden.

SBM Offshore - Partner Content

3

analysenederland.nl

gaservaring als fundament energie te betreden

Diversiteit in engineering Toen Séverine Baudic twintig jaar geleden bij SBM Offshore kwam werken, werd het vakgebied van engineering grotendeels gedomineerd door mannen. En eigenlijk is dat nu nog steeds het geval. “Het is een feit waar ik me nooit ongemakkelijk bij heb gevoeld. Wat uiteindelijk belangrijk is, is dat je je onderdeel voelt van een team en ik heb bij SBM Offshore altijd samengewerkt met mensen met veel verschillende achtergronden. Soms houden vrouwen en meisjes zichzelf tegen als het op het behalen van hun doelen aankomt, en ik wil hun laten zien dat het helemaal niet nodig is om geïntimideerd te zijn. Ik was één van de eerste vrouwen die een sleutelpositie in de ‘executive committee’ van SBM Offshore kreeg en ik kan zien dat het een positieve invloed heeft op jonge ingenieurs binnen het bedrijf. Hen motiveren om zich te ontwikkelen is wat leiderschap voor mij betekent.”

Op weg naar de toekomst De overgang naar duurzame energie is erg spannend geweest voor de organisatie als geheel en de betrokkenheid van de medewerkers is daar een belangrijk onderdeel van geweest. “De ontwikkeling op het gebied van hernieuwbare energie creëert echt een sterke energie binnen de gehele organisatie”, aldus Baudic. “En onze medewerkers zijn dan ook enthousiast om de vaardigheden en kennis die ze in de loop der jaren hebben ontwikkeld, toe te passen op de markt voor duurzame energie.”

Op dit moment is SBM Offshore volop bezig met het opzetten van een portfolio van hernieuwbare energie producten, terwijl ze vasthouden aan de kern van wat ze kennen en beheersen op het gebied van technologieontwikkeling en projectmanagement van complexe projecten. “Vandaag de dag is onze ambitie voor duurzame energie met name gericht op de drijvende offshore wind markt”, stelt Baudic. “We willen ons positioneren binnen die markt, en een van de top 3 technologieleveranciers worden. Tegen 2030 willen we tot twee gigawatt aan drijvende windenergie projecten zekerstellen en om dat te bereiken zullen we 150-200 miljoen dollar investeren in deze zich ontwikkelende

markt, met als doel onze aanwezigheid in de volledige waardeketen te vestigen. Zo dragen we bij aan een duurzamere toekomst voor de wereld en onze industrie.”

”

De ontwikkeling op het gebied van hernieuwbare energie creëert echt een sterke energie binnen de gehele organisatie Het creëren van een duurzaam bedrijf Duurzaamheid is een belangrijk onderdeel van SBM Offshore’s cultuur geworden, niet alleen binnen hun productportfolio, maar in alles wat ze doen. “Om een voorbeeld te geven, we hebben een sterke focus op zeven Sustainable Development Goals (SDG’s) van de VN, die we zorgvuldig hebben geselecteerd voor het stellen van doelen op het gebied van milieu, maatschappij en bestuur (ESG)”, stelt Baudic. Dat blijkt uit zowel projecten als producten, maar ook uit de

manier waarop SBM Offshore omgaat met de lokale markten waarin ze actief zijn.

“Een heel mooi voorbeeld hiervan is ons Plympton Farms Project in Guyana.” Sinds een paar jaar heeft SBM Offshore zich in Guyana gevestigd naar aanleiding van projecten voor een van hun belangrijkste klanten. Met het Plympton Farms project investeert het bedrijf in een landbouwproject dat lokale gemeenschappen helpt fruit en groenten te verbouwen. Deze producten worden vervolgens weer gebruikt om de bemanning te voeden aan boord van de drijvende platforms offshore Guyana, die SBM Offshore reeds exploiteert of nog zal gaan exploiteren. “Het draagt bij aan de gezondheid van de mensen daar, en het helpt bij de ontwikkeling van de lokale gemeenschap en het verminderen van emissies, omdat er geen voedsel geïmporteerd hoeft te worden.” Dit soort projecten zijn ook duurzaam in de zin dat ook zonder de aanwezigheid van SBM Offshore de lokale gemeenschap kan blijven voortbouwen op de projecten en gebruik kan maken van de vaardigheden en capaciteiten die ze door het project hebben ontwikkeld.

DE HERNIEUWBARE EN DUURZAME PRODUCTPORTEFEUILLE TOEGELICHT: •

Floating Offshore Wind: op basis van zogenaamde ‘tension leg platform’ (TLP) technologie is een drijvende structuur ontwikkeld, die aan de zeebodem wordt verankerd en waarop grote windturbines (tot 15 MW) kunnen worden geplaatst, ideaal voor gebieden met >50 meter waterdiepte

•

Wave Energy Converter (S3® WEC): een volledig flexibele buis, met directe omzetting van energie uit golven in elektriciteit door toepassing van elektro-actieve polymeren.

De flexibele buis en zijn afmeersysteem vereisen een minimum aan onderhoud en zijn reeds met succes getest in een bassin

•

emissionZERO™: programma dat erop gericht is FPSO’s en andere drijvende oplossingen voor energieproductie op de markt te brengen met bijna-nulemissie over de gehele levenscyclus

4

Duurzaam Nederland analysenederland.nl

IN DE PUBLICATIE Duurzaam Nederland 6. Bomen, het groene goud?

7. Warmtenetten zijn cruciaal in de energietransitie 13. Wat gebeurt er met al dat oud papier?

14. Kaders scheppen vooremissieloos bouwen 22. Zonder smeermiddelen staat de wereld stil 29. Hoe lossen we het plasticprobleem op?

31. Geniet van de vrijheid en de rust in het westen van Oostenrijk

ANALYSENEDERLAND.NL De energietransitie behoeft snelheid Wanneer we investeren in duurzame energie stimuleren we de economie en pakken we het klimaatprobleem aan.

ANALYSENEDERLAND.NL CO2-reductie doen we samen In 2050 moet de samenleving CO2-neutraal zijn. En dat betekent dat iedereen aan de slag moet.

‘Zonder aardgas geen energietransitie, kies voor Nederlands aardgas’ Actueel

De energietransitie lijkt synoniem geworden met ‘van het gas af gaan’. Dit is te kort door de bocht.

We moeten met zijn allen naar een CO2-neutraal Nederland. Deze energietransitie is een enorme uitdaging waarin wetenschap, bedrijven en de overheid dienen samen te werken om het tot een succes te maken. Tijdens de overgang is energie nodig die betaalbaar en altijd beschikbaar is.

Aardgas vervult deze rol tijdens de energietransitie en kan niet zomaar vervangen worden. Aardgas maakt daarom juist de energietransitie mogelijk, is beter voor het milieu dan geïmporteerd aardgas, zorgt voor energiezekerheid de komende tientallen jaren, en levert de infrastructuur en kennis voor de energie van morgen. Je zou kunnen zeggen: ‘Tijdens de enorme verbouwing van ons energiehuishouden, houden we met aardgas de energievoorziening draaiende’.

Tekst: Féline van der Linde Foto: Persfoto

A

op dit moment voor meer dan veertig procent van de energievoorziening voor bedrijven en huishoudens in Nederland.

De verwachting is dat dit de komende tientallen jaren zo blijft. Duurzame energie voorziet in nog geen tien procent van onze jaarlijkse energiebehoefte. Vergeleken met kolen en olie, is aardgas veel beter voor het milieu.

Nederlands aardgas heeft de voorkeur boven geïmporteerd gas. In Nederland gewonardgas zorgt

de energietransitie te faciliteren en betaalbaar te houden vindt steeds meer weerklank.

In Nederland is er een uitgebreide gasinfrastructuur aanwezig, er is hoogwaardige technische kennis en kennis van de ondergrond. Hiermee heeft de gassector alle mogelijkheden om de energietransitie te versnellen. Er wordt op dit moment geïnvesteerd in het versnellen van de waterstofeconomie en wordt onderzocht hoe onze gasinfrastructuur een rol kan spelen in het energiesysteem van overmorgen waarin waterstof mogelijk een belangrijke rol speelt.

Medewerkers bij een productielocatie van aardgas.

nen aardgas heeft minimaal dertig procent minder CO2 uitstoot dan aardgas van ver.

Dit heeft te maken met de energie die het kost om het aardgas over grote afstanden te transporteren, lekkages en lagere milieustandaarden van andere landen. Vanuit milieu perspectief en betaalbaarheid is er onvoldoende alternatief voor Nederlands aardgas.

energie van morgen is aardgas belangrijk. De vraag naar energie fluctueert heel sterk, net als het aanbod van duurzame energie. Deze verschillen in vraag en aanbod van energie moeten op elkaar worden afgestemd via bijvoorbeeld opslag van duurzame energie.

Voorlopig is deze opslagcapaciteit niet voldoende aanweOok voor de

Duurzaam Nederland

zig. Aardgas is flexibel en snel te gebruiken, in Nederland te winnen en zelfs op te slaan.

De perfecte buffer voor wanneer energie echt nodig is en duurzame energie minder voorhanden is. Ook vereisen verschillende processen gasvormige energiedragers, zoals zwaar transport of industriële processen die hoge temperaturen nodig hebben. Aardgas

biedt de energiezekerheid die de industrie nodig heeft. proeven om wijken aardgas vrij te maken tonen de weerbarstigheid van de praktijk aan. De kosten liggen veel hoger, het draagvlak ontbreekt soms en het gaat allemaal minder snel dan werd gehoopt. De keuze voor Nederlands aardgas om Verschillende

enkele jaren inmiddels netto importeur van aardgas. Hierdoor zijn we afhankelijker van het buitenland voor onze energie, is de prijsontwikkeling van aardgas onzekerder geworden en belasten we het milieu er meer mee. Nederlands aardgas is veel beter voor het milieu en onze portemonnee dan geïmporteerd gas. Kortom, aardgas blijft de komende decennia essentieel voor een zekere en betaalbare energievoorziening in Nederland en draagt met de kennis en infrastructuur bij aan de energie van overmorgen.

Nederland is sinds

Productielocatie van aardgas.

Campagne Manager: Wolf van Nispen Managing Director: Amanda Ghidoni

ANALYSE #94

infrastructuur voor waterstof kan wellicht versneld worden door bestaande aardgasinfrastructuur te hergebruiken.

Via waterstof kunnen we overtollige energie opslaan en gebruiken op het moment dat het echt nodig is. In het begin zal dit blauwe waterstof zijn, gemaakt van aardgas waarbij de CO2 wordt afgevangen en opgeslagen in lege gasvelden onder de Noordzee. Op de langere termijn moet er steeds meer groene waterstof worden geproduceerd.

Het bouwen van

Redactie: Marjon Kruize, Féline van der Linde Graphic Design: Jasmijn Roeland Tekst: Marjon Kruize, Féline van der Linde, Nadia Poortvliet & Janet van de Griend Coverfoto: Pexels Gedistribueerd met: Het AD 2021

European Media Partner Wij maken online en print campagnes met waardevolle, interessante content die gedistribueerd worden naar relevante doelgroepen om de business van onze klanten te laten groeien. Onze branded content en native advertising oplossingen zetten jouw verhaal op de eerste plaats.

Uitgegeven door: European Media Partner Nederland B.V Keizersgracht 424 NL-1016 GC Amsterdam Tel: +31 20 808 82 00

Partner content in deze campagne is tot stand gekomen in samenwerking met onze klanten. Dit zijn commerciële uitingen.

Web: www.europeanmediapartner.com

Dit is een commerciële uitgave. De AD-redactie heeft geen betrokkenheid bij deze productie.

Email: nl@europeanmediapartner.com redactie@europeanmediapartner.com

Aardgas van vandaag voor de duurzame omgeving van morgen.

Aardgas speelt een belangrijke rol in de huidige energievoorziening én op de weg naar het toekomstig energiesysteem dat in 2050 schoon, veilig, flexibel en betaalbaar moet zijn. Nederlands aardgas heeft de absolute voorkeur boven geïmporteerd gas. Met een betere verdeling van de aardgasbaten kunnen we een deel van de opbrengsten investeren in de regionale energietransitie.

Aardgas vandaag, morgen, overmorgen De Nederlandse gasindustrie speelt in de overgang naar het duurzame energiesysteem zijn eigen specifieke rol. Vandaag door Nederlands aardgas te produceren. Morgen door de inzet van kennis en infrastructuur voor nieuwe toepassingen zoals blauwe waterstof. En overmorgen als een getransformeerde sector, een onderdeel van het nieuwe energiesysteem, bijvoorbeeld met geothermieprojecten, groen gas en groene waterstof.

Vermilion Energy, een Nederlandse onderneming met een Canadees moederbedrijf, is een belangrijke speler in de nationale aardgaswinning en bestaat in Nederland sinds 2004.

Vermilion is gespecialiseerd in het opsporen en produceren van kleine aardgasvelden en beschikt over de kennis en expertise om veilig en verantwoord Nederlands aardgas te winnen. Dat gas is bestemd voor Nederlandse huishoudens en bedrijven.

Daarnaast heeft Vermilion de kennis en de infrastructuur om de verdere ontwikkeling van geothermie en biogas te ondersteunen en te faciliteren.

Aardgas uit kleine velden heeft de voorkeur Het aardgas dat Vermilion in Nederland produceert komt uit kleine gasvelden. Naast aardgas uit het Groninger gasveld, komt het Nederlandse aardgas voor de helft uit de kleine velden, op land en op zee. In 2018 is Nederland van decennialange exporteur, netto-importeur van aardgas geworden. Dat betekent dat ons land steeds afhankelijker wordt van aardgas uit het buitenland, zoals Rusland, Noorwegen en de VS. De winning van aardgas uit Nederlandse kleine velden heeft een aantal belangrijke voordelen ten opzichte van de import van aardgas. Het is aanzienlijk beter voor het klimaat. Importgas zorgt voor 30% meer CO2 emissies. Winning uit eigen land vergroot de energiezekerheid, het levert gasbaten op voor de Staat en draagt bij aan de economie en werkgelegenheid. Op termijn kunnen we een deel van de aardgasinfrastructuur en de kennis van de diepe ondergrond gebruiken voor andere energiebronnen die belangrijker worden in de energietransitie, zoals geothermie en waterstof.

Investeer aardgasbaten in de lokale energietransitie Een omgeving waarin gaswinning plaatsvindt, moet daar ook de voordelen van merken. Vermilion heeft al sinds jaar en dag een aanzienlijk omgevingsfonds voor ondersteuning van o.a. lokale verduurzamingsprojecten, sociaal-maatschappelijk werk en stichtingen die zich inzetten voor het behoud van flora en fauna. En er zouden meer baten in de regio’s moeten achterblijven waar aardgas wordt gewonnen. De gasbaten zouden daarom anders verdeeld moeten worden, zodat een deel van de opbrengsten geïnvesteerd kan worden in de regionale energietransitie. Bijvoorbeeld in verduurzamingsinitiatieven in de directe omgeving waar aardgas wordt gewonnen. Op deze manier wordt de energietransitie op lokaal niveau versneld, deels betaald vanuit de gasbaten, en bouwen we gezamenlijk aan een verduurzaamde omgeving.

Meer weten? www.vermilionenergy.nl, produceert aardgas uit kleine gasvelden in Fryslân, Noord-Holland, Drenthe, Zuid-Holland en Brabant. Het hoofdkantoor van Vermilion in Nederland staat in Harlingen. In Nederland werken circa 225 mensen bij Vermilion aan het veilig en verantwoord leveren van aardgas voor onze nationale energiebehoefte. www.onsaardgas.nl, het kennisplatform over de exploratie en productie van aardgas in Nederland, een initiatief van de olie- en gasbedrijven in Nederland verenigt in NOGEPA, de Nederlandse Olie en Gas Exploratie en Productie Associatie.

6

Duurzaam Nederland analysenederland.nl

Bomen, het groene goud?

Actueel Het recente klimaatrapport van het IPCC liegt er niet om. Actie is nú vereist om het tij nog te doen keren of we moeten ons leren aanpassen aan het veranderende klimaat. Want hoe dan ook, het wordt heter, droger en ook natter, maar bovenal wordt het weer steeds extremer. Het veranderende klimaat heeft ook grote impact op bomen, nu al zichtbaar aan aftakelende en afstervende bomen door droogte of door warmteminnende insecten die hele bossen laten afsterven. En juist bomen moeten worden ingezet voor klimaatadaptatie en –mitigatie.

gen dan kinderen die in een versteende omgeving zijn opgegroeid. Linksom of rechtsom, het slim toepassen van de juiste bomen levert én geld én een plezierigere leefomgeving op!”

Met behulp van big ‘green’ data en satellietbeelden kunnen kwetsbare bomen in kaart worden gebracht.

Tekst: Féline van der Linde Foto: Persfoto

Zonder bomen worden er geen schadelijke deeltjes uit de lucht gefilterd. Zomaar een snelle greep uit de lange lijst van baten van bomen.

“

We kunnen niet

zonder bomen”, vertelt Joost Verhagen, boomexpert. “Ze zijn onmisbaar voor mens en dier en spelen een cruciale rol in het beheersen van het microklimaat in onze leefomgeving.

Denk aan je tuin, straat, plein, buurt of wijk. Zonder

er nog wel een grote uitdaging.

Het is belangrijk bestaande bomen te koesteren en te beschermen. Alleen weten we ook dat veel van de huidige bomen het in de komende decennia heel zwaar krijgen of zelfs niet zullen overleven.

“Ik denk bijvoorbeeld aan de beuk, die nu nog in veel steden te vinden is. Deze soort is niet bestand tegen de komende hitte en droogte.” Met behulp van big ‘green’ data en satellietbeelden kunnen kwetsbare bomen in kaart worden gebracht, net als de risicogebieden voor bomen in de nabije en verre toekomst.

Met deze inzichten wordt aan groenbeheerders en beleidsmakers een helpende hand gereikt om nu al te sturen op een toekomstbestendig bomenbestand.

Volgens Verhagen is

Wat men vaak niet beseft is dat er voor één gekapte boom soms wel 400 nieuwe boompjes moeten worden herplant.

bomen is het daar al snel tien tot vijftien graden warmer en neemt wateroverlast flink toe. Of wat te denken van de luchtkwaliteit? Zonder bomen worden er geen schadelijke deeltjes uit de lucht gefilterd. Zomaar een snelle greep uit de lange lijst van baten van bomen.” en beschermen van bomen en bossen speelt een belangrijke rol in het gevecht tegen het wereldwijde klimaatprobleem. “Maar vooral ook in het sturen op het lokale klimaat van onze eigen leefHet planten, beheren

omgeving”, gaat Verhagen verder. “Het aanplanten van meer bomen is goed, maar of het nu altijd doordacht gedaan wordt in de praktijk…

Naast het slim aanplanten van bomen is het vaak veel effectiever om bestaande bomen goed te beschermen en er voor te zorgen dat ze niet te snel gekapt worden.

Wat men vaak niet beseft is dat er voor één gekapte boom soms wel 400 nieuwe boompjes moeten worden herplant willen zij ook maar bij benadering dezelfde baten leveren. Gelukkig zie ik dat er steeds meer besef is over

de baten die bomen leveren.

Zeker nu die ook objectief berekend kunnen worden.”

alleen positief effect op het verlagen van de temperatuur, verhogen van de biodiversiteit of het vastleggen van CO2. Onderzoeken laten zien dat bomen ook een positieve bijdrage leveren aan het herstel van patiënten, levenskwaliteit en welzijn van mensen of het vestigingsklimaat in een buurt. Verhagen: “Recent onderzoek uit België wijst zelfs uit dat kinderen die in een groene leefomgeving opgroeien slimmer worden en zich beter kunnen aanpassen aan veranderinBomen hebben niet

Naast het slim aanplanten van bomen is het vaak veel effectiever om bestaande bomen goed te beschermen en er voor te zorgen dat ze niet te snel gekapt worden.

plezierige leefomgeving is een groene leefomgeving. Zo zijn we beter bestand tegen de grillen van het veranderende klimaat”, besluit Verhagen.

“Een duurzame en

ADVERTENTIE

Honderd miljoen bomen

Door het veranderende klimaat wordt Nederland warmer en droger, neemt de zonnekracht toe en zorgen plensbuien voor flinke overlast. Bomen takelen af of gaan dood en warmteminnende insecten krijgen vrij spel en nemen hele houtopstanden te grazen.

Bomen, zeker in de stedelijke omgeving, zijn helaas niet allemaal opgewassen tegen de voorspelde klimaatveranderingen.

Met de BomenMonitor heeft Cobra Groeninzicht alle honderd miljoen bomen in Nederland op kaart gezet en volgen die dagelijks. Zij weten ook heel precies welke hittestress bomen ervaren of juist welk verkoelend effect bomen hebben.

Bomen leveren een grote positieve bijdrage aan onze leefomgeving. Zo zorgen bomen voor verkoeling, filteren de lucht en vangen water af bij regenbuien. Doordat het warmer en droger wordt verliezen we echter gestaag verschillende (inheemse) boomsoorten uit het straatbeeld. En nu we weten welke ecosysteemdiensten bomen leveren, gaan daarmee ook heel wat baten verloren. Juist op het moment dat we die bomen straks hard nodig hebben!

Cobra brengt in beeld wat de klimaatbestendigheid van verschillende boomsoorten is.

En met satellietwaarnemingen brengen zij huidige en toekomstige risicogebieden in beeld. Met deze inzichten kunnen groenbeheerders en beleidsmakers sturen op een toekomstbestendig bomenbestand door nu al de juiste klimaatbestendige boomsoorten te kiezen.

Cobra ontwikkelt binnen de BomenMonitor een groene ‘3D Digital Twin’. Hierin kan direct berekend worden wat er gebeurt wanneer bomen gekapt of aangeplant worden. Denk dan aan schaduwvorming, temperatuur, fijnstofafvang of CO2-opslag. De vertaling naar een 3D-weergave biedt een handvat om problemen sneller te herkennen en tot gedegen oplossingen te komen.

Meer weten over Cobra Groeninzicht, de BomenMonitor of de groene ‘3D Digital Twin?

Bezoek dan de website www.cobra-groeninzicht.nl

7

Duurzaam Nederland analysenederland.nl

‘Warmtenetten zijn cruciaal in de energietransitie’ Focus In 2050 moet Nederland van het aardgas af zijn.

Dat betekent dat we de komende dertig jaar flinke stappen moeten zetten en over moeten stappen naar duurzame energiebronnen om huizen en gebouwen van groene stroom en warmte te kunnen voorzien. Een enorme opgave waar hard aan wordt gewerkt.

Tekst: Féline van der Linde Foto: Pexels

“

Warmtenetten spelen

belangrijke rol in de energietransitie”, vertelt Ernst Japikse, voorzitter Stichting Warmtenetwerk. “Dit omdat het een collectieve oplossing is waarmee warmte van steeds duurzamer wordende energiebronnen naar huizen en gebouwen wordt gebracht, die daar voorzien worden van warm water en een comfortabele binnentemperatuur. Voor de warmtenetten zullen de komende jaren op grote schaal nieuwe duurzame bronnen ontwikkeld worden om aan de vraag te kunnen voldoen. een

veelal warmte uit de industrie en van biomassacentrales wordt ingezet, zal in de toekomst het overgrote deel van de warmte komen van een mix van lokale,

duurzame bronnen. Denk aan warmte uit afval- of oppervlaktewater (aquathermie), warmte van de zon en warmte uit de aarde (geothermie).

Het warme water wordt via het warmtenet getransporteerd naar een woning of bedrijfspand. Daar zit een afleverset waar de warmte binnenkomt en die de warmte afgeeft aan de verwarming en de warmwatervoorziening. huizen die zijn aangesloten op het warmtenet hebben dus geen cv ketel en gasaansluiting meer nodig. Zo kunnen hele straten en wijken aardgasvrij worden gemaakt.

De installatie in een woning of gebouw neemt relatief weinig ruimte in beslag en is veiliger dan gas. En er zijn bovendien verder weinig aanpassingen in het pand nodig. De straat moet wel opengebroken worden voor de aanleg van de leidingen voor het warmtenet. In goed overleg kan dit worden gedaan wanneer aan de riolering wordt gewerkt of Gebouwen en

andere werkzaamheden onder de grond worden uitgevoerd. feit dat de warmte van de bronnen op de ‘heenweg’ wordt ingezet voor verwarming , kan ook het verkoelde water op de ‘terugweg’ hergebruikt worden. Zo willen we in de toekomst het voetbalveld van SC Cambuur verwarmen met de ‘verkoelde’ warmte die terugkomt, of nieuwbouwwijken die met een lagere temperatuur uit kunnen. Zo wordt de warmte optimaal ingezet. Voor elk warmtenet dat wordt aangelegd, wordt lokaal bekeken wat de beste oplossing is. In Leeuwarden wordt op dit moment geboord naar aardwarmte, maar in Helmond is bekend dat daar geen aardwarmte beschikbaar is en wordt er bekeken of aquathermie toegepast zou kunnen worden.”

Japikse: “Naast het

kapitaalintensieve projecten waarvoor leidingen in de Warmtenetten zijn

grond moeten worden aangelegd. Bij nieuwbouwprojecten is dat vrij eenvoudig te realiseren, maar bij bestaande huizen en wijken is dat lastiger. Zeker in de stad is het niet fijn als straten opengebroken moeten worden. Maar zodra de hoofdinfrastructuur eenmaal ligt kunnen ook bestaande woningen en gebouwen gemakkelijk worden gekoppeld aan het warmtenet. moeten we met z’n allen realiseren”, besluit Japikse. “Voor velen is de energietransitie nu nog een ver-van-mijn-bed show. Door gemeentes, woningcorporaties, bedrijven én burgers goed voor te lichten en samen te kijken naar welke keuzes goed zijn voor nu en later zullen steeds meer mensen overtuigd raken van de duurzame oplossingen en de cruciale rol die warmtenetten hebben in de energietransitie.”

Bespaar water én energie met je keukenkraan Actueel

Alle beetjes helpen om het koken een stuk aangenamer én vooral leuker te maken. Zo ook een kraan waar zowel koud als kokend water uitkomt. Hierdoor hoef je nooit meer te wachten tot de waterkoker klaar is. Wie denkt dat zo’n kraan veel energie verbruikt heeft het mis, je kunt er juist energie mee besparen.

Tekst: Féline van der Linde Foto: Persfoto

“De energietransitie

Simone Poot Marketing communicatie en e-commerce manager bij Quooker

Via een online tool kunnen consumenten binnen één minuut berekenen hoeveel energie en water zij met de kraan kunnen besparen. “Op basis van enkele gegevens, zoals hoe op dat moment water verwarmd wordt en wat de afstand is tussen de kraan en de cv-ketel”, vertelt Simone Poot, marketing communicatie en e-commerce manager bij Quooker. Met de bespaarcheck bereken je hoeveel energie en water er bespaard kan worden met de kraan en wat dat voor gevolgen heeft voor jouw portemonnee.

Poot: “Het reservoir waar kokend water uitkomt staat in het keukenkastje en heeft maar heel weinig energie (10W) nodig om het water boven het kookpunt te bewaren. Ter vergelijking: een spaarlamp verbruikt 11W en een gemiddelde televisie in stand-by stand drie keer zoveel.

Een waterkoker heeft geen ‘warmhoudkosten’, maar toch gebruikt de kokendwaterkraan minder energie dan een waterkoker, die meerdere keren per dag gebruikt wordt.

Dit komt omdat je met een waterkoker altijd meer water aan de kook brengt dan nodig is. Met een een kokendwaterkraan tap je precies de hoeveelheid die je nodig hebt.”

Waar nu nog

Het warme water wordt via het warmtenet getransporteerd naar een woning of bedrijfspand.

Niet alleen in de waterkoker wordt er water verspild, ook gaan grote hoeveelheden water verloren, wanneer men de kraan eerst een tijdje laat lopen voor er warm water uitkomt. “En dat is zonde. Je waterrekening loopt hierdoor gemakkelijk op en dat is helemaal niet nodig.”

ADVERTENTIE

Samen genieten van lokale warmte? ennatuurlijk.nl

Ontdek het warmtenet

8

Duurzaam Nederland analysenederland.nl

Bedrijven in de gassector zijn druk bezig met de energietransitie.

De gassector is van groot belang voor verduurzaming Mogelijkheden Het leefbaar houden van onze planeet is een gezamenlijke verantwoordelijkheid. En dat betekent dat niet alleen de overheid en de burger hierin actie moeten ondernemen, maar ook dat een maatschappelijke verantwoorde bedrijfsvoering steeds meer noodzakelijk wordt.

Tekst: Marjon Kruize Foto’s: Pexels & Persfoto

Diederick Luijten Vice President Hydrogen Energy & Mobility bij een grote leverancier van industriële gassen

E

dat er in alle facetten van de bedrijfsvoering rekening gehouden moet worden met duurzaamheid, zo stelt Diederick Luijten, Vice President Hydrogen Energy & n dat betekent

Mobility bij een grote leverancier van industriële gassen. “Als je maatschappelijk verantwoord ondernemen samenvat betekent het eigenlijk dat duurzaamheid een belangrijke rol moet spelen in alles wat je doet”, vertelt Luijten. “Maar het betekent ook dat je zorg moet dragen voor mens en omgeving. Het personeel, de stakeholders, leveranciers, het milieu en natuurlijk de klanten: in een maatschappelijk verantwoorde onderneming worden ze allemaal op een respectvolle manier behandeld.” gaat het er niet alleen om dat de buitenste schil verduurzaamt, Qua duurzaamheid

maar dat de gehele organisatie hierin meegenomen wordt.

“Bij alle bedrijfsactiviteiten die je uitvoert hoor je rekening te houden met de impact die ze hebben op het milieu.

Het gebruik van water, de uitstoot van CO2, overal waar je vervuilend zou kunnen zijn moet je nadenken over manieren om dit te verbeteren en te voorkomen. Het gaat van de koffiebekertjes tot de vrachtwagens en is dus een enorm divers speelveld.”

ook belangrijk om de hele organisatie van binnenuit te enthousiasmeren over duurzaamheid, aldus Luijten.

“Uiteindelijk is het voor Het is dan

iedereen van levensbelang.

Maatschappelijk verantwoord ondernemen zorgt dat je organisatie levensvatbaar blijft en is noodzakelijk om toegevoegde waarde voor de markt te blijven leveren op lange termijn. Natuurlijk zijn de producten die je levert belangrijk, maar het is daarnaast ook van groot belang om geëngageerde medewerkers te hebben die vertrouwen hebben in je bedrijf. Voor de medewerkers zelf, maar ook naar de markten en de aandeelhouders toe. Een juiste governance binnen de hele organisatie is cruciaal voor het vertrouwen in je bedrijf. Als je je daar niet

serieus mee bezighoudt, kun je er als bedrijf een negatief imago aan overhouden. Uiteindelijk moeten we met zijn allen naar die verduurzaming toewerken, die plicht heb je als bedrijf nou eenmaal.”

En dat geld t

ook voor de grote industriële spelers. Want bij een leverancier van gassen denk je misschien niet zo gauw aan duurzaamheid. “Toch kunnen wij de markt flink wat oplossingen brengen die meegeholpen het verschil te maken” stelt Luijten. “Er zijn al allerlei manieren om CO2 af te vangen, te reinigen, te vervloeien, duurzaam te vervoeren en technieken om de CO2 op

Air Liquide investeert in waterstof

enohcs roov letuels ed ,fotsretaW reovrev raawz fotsretaw ni treetsevni ediuqiL riA

Waterstof, de sleutel voor emissieloos zwaar vervoer

.dleedebeot lor ehcsigetarts nee fotsretaw tgjirk – neroheb nelluz nedelrev teh tot sleednetorg seissime- 2OC niraaw – negromrevo nav jippahcstaam ed nI …newuobtiu redrev reicnareveleigolonhcet ne tnecudorpfotsretaw sla eitisop ednaatsnaaroov raah taag xuleneB ed ni redieltkram fotsretaw sla ,ediuqiL riA naa toolv etorg nee revo ediuqiL riA tkihcseb ne )xuleneB ed ni retemolik sremenfa raan tnëicffie ne giliev fotsretaw eemraaw ,neleddimtropsnart .nedrow nak thcarbeg leev revo tkihcseb ne netnalk raah roov thciregsgnissolpo tkrew ediuqiL riA nelucelom nerecudorp ,snoitatsfotsretaw nerevel eW“ .gniravre ne eitnetepmoc .”netekeitubirtsid ellov ed ne keinhcet ed nesreeheb ne fotsretaw enohcS leed nee navraaw ,fotsretaw eneorg revo gnikkihcseb ed ew nebbeh la gaadnaV“ gaarv ednemeneot ed neizeg raaM .dreveleg tdrow negnissapeot eleibom naa la tsmokeot ejiban ed ni navreih tieticapaceitcudorp ed mo snemenroov ew njiz nee mo gew ed ni giniew snó taats tkramstietilibom ed rooV .nedierb et tiu srof ” .neretilicaf nennuk et gnilahcspo egilahcstoorg

dlensrev neffotsdnarb eleissof nav kiurbeg teh ew slA“ raablaateb ne maazruud nee ew nebbeh ,newuobfa nelliw ne -stietilawk ella ed naa teodlov tad gidon feitanretla ,”si raabtezni deerb neidnevob tad ne nesiesdiehgiliev negordyH tnediserpeciV ,netjiuL kciredeiD tkjilediudrev mo tkihcseg ketstiu jib si fotsretaW .ediuqiL riA jib ygrenE ni sud ekrets nee eitisnarteigrene ed ne nelluv et ni lor eid ne tiuroov la un nennuk eW ?nethcaw gon ew neduoz moraaW .neveg et gur ed negnirdguret srof 2OC .neleddim ne nekeinhcet erabkihcseb sdeer tem nellensrev ”.nethcaw tein tferteb ediuqiL riA taw nak gnimraw labolg neget djirts ed ni eitubirtsidfotsretaW nav kiurbeg rederb leev nee nav dnovaroov ed naa ew tad kjilediud si teH“

In de maatschappij van overmorgen – waarin CO2-emissies grotendeels tot het verleden zullen behoren – krijgt waterstof een strategische rol toebedeeld. Air Liquide, waterstof marktleider in de Benelux, gaat haar vooraanstaande positie als waterstof producent en technologieleverancier verder uitbouwen... Om het gebruik van fossiele brandstoffen versneld af te bouwen, is een duurzaam en betaalbaar alternatief nodig dat voldoet aan alle kwaliteits- en veiligheidseisen en dat bovendien breed inzetbaar is. Waterstof is bij uitstek geschikt om die rol in te vullen en de energietransitie een sterke duw in de rug te

g r d

W

H e d v m v A k m t s

Duurzaam Nederland

9

analysenederland.nl

de juiste manier op te bergen onder de grond. We hebben heel wat ervaring met pijpleidingen, en er zijn binnen de sector van de industriële gassen een hoop kennisingrediënten die de verduurzaming kunnen versnellen.”

Er zijn al allerlei manieren om CO2 af te vangen, te reinigen, te vervloeien, duurzaam te vervoeren en technieken om de CO2 op de juiste manier op te bergen onder de grond. gassenbranche worden allerlei applicaties ontwikkeld die de processen van onze klanten duurzamer en efficiënter maken. “Denk aan rookgasreiBinnen de industriële

niging of een betere verbranding met zuurstof. Zo vangen we ook CO2 af bij klanten en reinigen we deze voor hergebruik in de tuinbouw, waardoor we gewassen sneller kunnen laten groeien. Denk aan afvalwaterzuivering met zuurstof of ozon. We kunnen daarmee slecht werkende waterbassins op punt stellen, stankoverlast terugdringen en de behandeling van micropolluenten verbeteren.” gassen ook een cruciale rol in de energietransitie, geeft Luijten aan. “De oplossingen waar we aan werken zijn legio, maar vooral waterstof vervult hierin een toenemend belangrijke rol. Of eigenlijk zelfs meerdere rollen. Er zijn namelijk verschillende manieren om waterstof toe te passen. Traditioneel is er heel veel waterstof geleverd aan de industrie, voor allerlei processen.”

Daarnaast spelen

rol die we nu zien voor waterstof Maar de belangrijkste

ligt binnen de energietransitie. “Stroom kun je omzetten in waterstof, en deze dan opslaan en al dan niet meteen in een brandstofcel gebruiken voor bijvoorbeeld mobiliteit. De koolstof uit het CO2 molecuul die we kunnen afvangen in processen van klanten kun je gebruiken om synthetische brandstoffen en oliën te maken. In zulke nieuwe brandstoffen speelt waterstof een doorslaggevende rol. Het is dé manier om grondstoffen te besparen uit de aarde en om te voorkomen dat er meer CO2 aan de lucht wordt toegevoegd. De inzet van waterstof laat toe om met afgevangen CO2 weer nuttige brandstoffen te maken en circulair in te zetten.

Uiteindelijk kan je hierdoor tot een gesloten loop komen waardoor heel wat CO2-uitstoot kan worden voorkomen.

Zeker in de mobiliteit zal dit heel belangrijk worden voor bepaalde applicaties waar waterstof of elektriciteit minder toepasbaar zijn.”

de mobiliteit momenteel aan de vooravond van een grote transitie. “We beginnen nu in beweging te komen, al zie je daar nog niet heel veel van in de praktijk. Achter de schermen wordt er echter heel hard gewerkt om de energietransitie waar te maken. Zo zijn we bezig met allerlei scale-ups om hernieuwbare waterstof te maken, we kijken naar ‘Power to X’ en werken aan projecten om synthetische brandstoffen zoals bijvoorbeeld e-kerosine of e-diesel te maken voor de lucht- respectievelijk scheepvaart. De upswing moet nog komen en dat betekent dat ook de burger steeds meer de voordelen zal ondervinden van de energietransitie. We zullen meer wind- en zonneparken zien, we krijgen te maken met de import van nieuwe energiestromen en traditionele tankstations zullen steeds meer ruimte moeten maken voor het leveren van waterstof en elektriciteit. Ik geloof dat er in Nederland vanaf 2030 geen Volgens Luijten staat

nieuwe personenauto’s gebaseerd op klassieke brandstoffen meer op kenteken gezet zullen worden.”

De technologie providers zijn al langer overtuigd, maar nu moeten we de autoriteiten en alle burgers nog meekrijgen. cultuur spelen eveneens een belangrijke rol bij snelheid van de energietransitie, stelt Luijten. “We lopen steeds vaker aan tegen menselijke gedragspatronen.

Zo wil de transportsector, als voorbeeld, eigenlijk maar één keer in de drie dagen tanken, omdat ze op en neer naar Spanje willen kunnen rijden.

Maar is dat wel echt nodig?

Waarom zou je onderweg niet Gewoonten en

een keertje kunnen bijtanken met elektriciteit of waterstof ?” volwaardig draagvlak voor de energietransitie te creëren zullen we, samen met de overheid, meer campagnes moeten gaan opzetten.

Bedrijven in de sector van de industriële gassen zijn nu al volop bezig met de transitie, maar kunnen een duwtje in de rug door een betere wet- en regelgeving goed gebruiken.

Bovendien zijn er aangepaste ondersteuningsmechanismen nodig om de voorlopers in de markt te ondersteunen en om de onrendabele top van projecten te overbruggen, zodat we nu al een groter momentum kunnen creëren en de toon kunnen gaan zetten. Technologie providers zijn al overtuigd, maar nu moeten we de autoriteiten en de burgers nog meekrijgen.

Dan kunnen we echt volledig maatschappelijk verantwoord gaan ondernemen en de energietransitie in de versnelling krijgen die het nodig heeft.”

Om een

ADVERTENTIE

geven. En dus kunnen we nu al volop vooruit met reeds beschikbare technieken en middelen om de CO2-uitstoot volop terug te dringen.

Waterstofdistributie

Het is duidelijk dat we aan de vooravond van een veel breder gebruik van waterstof staan. In de eerste plaats gaat het over mobiliteit – auto’s, vrachtwagens, schepen, bussen en vliegtuigen –, maar ook over industriële toepassingen en de vervanging van aardgas en elektriciteit.

Air Liquide heeft wereldwijd 200 waterstoffabrieken in bedrijf met een gezamenlijke capaciteit van meer dan 1,2 miljoen ton per jaar. Om al die waterstof op bestemming te krijgen worden waterstofpijpleidingen gebruikt (bijna 1000 kilometer in

de Benelux) en beschikt Air Liquide over een grote vloot aan transportmiddelen, waarmee waterstof veilig en efficiënt naar afnemers gebracht kan worden.

Air Liquide werkt oplossingsgericht voor haar klanten en beschikt over heel wat competentie en ervaring. We produceren niet alleen waterstof maar we leveren ook waterstofstations en beheersen de techniek van de volledige distributieketen.

Schone waterstof

Vandaag heeft Air Liquide de beschikking over groene waterstof, waarvan een deel al voor mobiele toepassingen wordt geleverd. Maar gezien de toenemende vraag hebben we ons voorgenomen om de productiecapaciteit hiervan in de nabije toekomst fors uit te breiden.

Volgens een rapport van de Hydrogen Council zal waterstof tegen 2050 zorgen voor minstens 18% van onze wereldwijde energiebehoefte, waarbij zes gigaton CO2-emissies worden voorkomen. Air Liquide is vastbesloten om deze transitie, samen met haar klanten, te helpen waarmaken.

10 Duurzaam Nederland analysenederland.nl

Afgedankte apparaten inleveren is grondstoffen terugwinnen’ Gids Het afgelopen jaar hebben we massaal onze huizen opgeruimd. We vonden op zolder oude wekkerradio’s, zaklampen die het niet langer deden, computers van voor de eeuwwisseling en allerlei andere afgedankte elektrische apparaten. Een deel van deze apparaten verdween in de kliko. En dat is zonde, want al deze zaken zijn ook te recyclen.

Tekst: Marjon Kruize Foto: Wiep van Apeldoorn & Pexels

Uit honderd kilo aan ingezamelde apparaten kunnen we zo’n tachtig kilo aan grondstoffen terugwinnen.

“

naar de recycling van ingezamelde materialen dan zie ik dat we heel veel kunnen”, vertelt Jan Vlak, algemeen directeur van de stichting achter Watismijnapparaatwaard.nl.

“Uit honderd kilo aan ingezamelde apparaten kunnen we zo’n tachtig kilo aan grondstoffen terugwinnen.

De rest wordt nuttig toegepast als secundaire brandstof, ter vervanging van fossiele brandstoffen. Echter, als we naar de inzameling van apparaten kijken, dan is er nog een hoop te winnen.”

Als ik kijk

Momenteel wordt er zo’n vijftig procent van alle afgedankte apparaten ingezameld.

Eigenlijk is alles waar een stekker aan zit, een snoer heeft of werkt op een batterij een elektrisch apparaat en kan je dat recyclen. namelijk pas zo’n vijftig procent van alle afgedankte apparaten ingezameld. De rest verdwijnt onder andere in de Momenteel wordt

vuilniszak. “Dat betekent dat deze apparaten niet of nauwelijks gerecycled worden. Deze worden grotendeels bij de afvalverbranding verbrand met de rest van het restafval. Die grondstoffen gaan dus verloren. En dat is zonde, want in afgedankte apparaten zitten enorm veel grondstoffen die opnieuw kunnen worden gebruikt.” je je apparaten dan wel op de juiste manier af ? En welke apparaten komen eigenlijk in aanmerking om gerecycled te Maar hoe dank

worden? “Dat is vrij simpel, maar toch weten heel veel mensen het niet”, vertelt Vlak.

“Eigenlijk is alles waar een stekker aan zit, een snoer heeft of werkt op een batterij een elektrisch apparaat en kan je dat recyclen. Dat zijn enorm veel verschillende apparaten en varieert van een wekker of föhn tot elektrisch speelgoed, mobiele telefoons, wasmachines en zelfs e-bikes en zonnepanelen. Dus een hele hoop dingen die je misschien zomaar weggooit zouden eigenlijk gerecycled kunnen worden. Inleveren kan bij de

gemeentelijke milieustraat of op een andere plek, want we hebben in totaal 13.000 inzamelpunten voor elektrische apparaten in Nederland.

Bijvoorbeeld in supermarkten, elektronicazaken, bouwmarkten, tuincentra en zelfs bij kinderboerderijen. Ook kan je elektrische apparaten altijd inleveren bij de winkel waar je een nieuw, soortgelijk apparaat koopt. Winkels zijn wettelijk verplicht deze afgedankte apparaten aan te nemen van de consument. Kortom, iedereen heeft wel een inleverpunt dicht in de buurt! voor te vragen is de Nationale Recycleweek in het leven geroepen. “Deze vindt de tweede week van oktober plaats en hangt samen met International E-waste Day op 14 oktober. Er worden dan allerlei activiteiten gedaan om het goed afdanken van e-waste (afgedankte apparaten) te stimuleren.

Want als jij die apparaten die liggen te verstoffen inlevert kunnen de grondstoffen weer worden hergebruikt en dat is enorm waardevol.”

Om daar aandacht

moeten we met zijn allen naar een circulaire economie. “Als we zo blijven omgaan met grondstoffen als we nu doen hebben Want uiteindelijk

In afgedankte apparaten zitten enorm veel grondstoffen die opnieuw kunnen worden gebruikt.

we uiteindelijk vier of vijf planeten nodig”, stelt Vlak.

“Elektrische apparaten zijn onmisbaar in ons leven, dus moeten we de grondstoffen hergebruiken om dat ook in de toekomst mogelijk te maken.

Dat begint met een goede inzameling en zo optimaal mogelijk recyclen.”

Elektrische apparaten zijn onmisbaar in ons leven, dus moeten we de grondstoffen hergebruiken. dat groots aan te gaan pakken is er zeker, vertelt Vlak. “Zeker ook vanuit de politiek en de producenten.

Want ze zijn allemaal afhankelijk van de grondstoffen voor de toekomst. Waar het nu op aankomt, is dat we in Nederland allemaal, consumenten en bedrijven, goed e-waste inleveren. Het moet vanzelfsprekend worden dat we elektrische en elektronische apparaten apart inzamelen en recyclen. Net zoals bij glas en papier. Dan kunnen we enorm veel waardevolle grondstoffen behouden en houden we de planeet leefbaar.”

De ambitie om

HEEL HOLLAND RECYCLET MEE VOOR GRONDSTOFFEN 125,5 miljoen kilo

e-waste ingezameld voor recycling bij Wecycle-inleverpunten in 2020 Verdeling verwerking en recycling

NEEM EEN KIJKJE IN ONZE RECYCLEKEUKEN, VOLG ONS VIA Grondstoffen & hergebruik

Milieuwinst

395.000 ton vermeden CO2-equivalenten

Heel veel materialen uit e-waste kunnen eindeloos hergebruikt worden zoals ijzer, koper, nikkel, zilver, goud en palladium. Je kunt er ook voor kiezen om apparaten eerst nog een tweede leven te geven, lukt dit niet (meer) lever ze dan in voor recycling.

e

OBER 11 – 17 OKT ALE NATION EK E RECYCLEW Iedereen recyclet.

e-waste

Dit komt overeen met het jaarlijks gemiddeld elektriciteitsverbruik van 260.000 Nederlandse huishoudens.

Er is atijd een e-waste inleverpunt in de buurt, check

13.000 Wecycle-inleverpunten Elektrische apparaten

Milieustraat

Winkel Oud voor Nieuw

Winkel inleverbak

wecycle.nl

Meegeven aan bezorger

Installateur

3 X K ANS OP IM EEN PLUUBO N)

© ruiterpuzzel.nl

Groothandel

Woordzoeker

(CADEA T.W.V.

Kringloop

7 1 0 0, -

In elk woord zitten minstens twee letters die maar op één manier weg te strepen zijn. Vul de letters die overblijven in de oplossingsbalk in.

Tip: Bewaar de korte woorden voor het laatst.

BEZORGER

KOELKAST

NATUUR

RETOUR

BOOR

KOPER

NIKKEL

SUPERMARKT

BROODROOSTER KRINGLOOP

OPRUIMEN

TABLET

CIRCULAIR

LAMP

OUDE

VEEL

FRITEUSE

LED

PALLADIUM

VRACHTWAGEN

GEDRAG

MEER

PAPIER

WEBSHOP

GOUD

METAAL

PRINTER

WEGBRENGEN

HAARDROGER

MILIEUWINST

PRODUCT

WENS

IJZER

MOBIEL

RECYCLEN

ZILVER

KANS

NAAIMACHINE

REPAREREN

ZONNEPANEEL

Oplossing

Stuur uiterlijk 5 september 2021 de oplossing in via wecycle.nl

WECYCLE1157 Holland Recyclet AD-adv. 264x390.indd 1

Uit alle correcte inzendingen worden 3 winnaars geloot. Zie voor de actievoorwaarden wecycle.nl

29-07-2021 17:08

12 Duurzaam Nederland analysenederland.nl

Bijen houden voor een duurzaam levensonderhoud Focus In Oeganda leven 1,2 miljoen mensen die bijen houden. Dit gebeurt biologisch, maar tegelijk vaak onprofessioneel.

Hierdoor kunnen imkers de honing en bijenwas die de bijen produceren niet voor een goede prijs verkopen. Met het Busy Bees project wordt nu gewerkt aan een duurzame keten waardoor de imkers kunnen voorzien in hun eigen levensonderhoud.

lijk aan bij het feit dat 1,2 miljoen mensen in Oeganda zich hier al mee bezighielden, maar bijen brengen nog veel meer voordelen met zich mee. Veel imkers combineren het bijenhouden met het verbouwen van gewassen.

Doordat bijen de gewassen bestuiven, wordt de oogst aanzienlijk vergroot. Ook bieden ze bescherming tegen kuddes olifanten die de oogst zouden kunnen vernielen. Zo zijn bijen een cruciale schakel voor mensen in Oeganda om een bestaan op te bouwen.”

Zo werken we met de lokale organisatie.

Tekst: Marjon Kruize Foto: Pexels

I

Bees project van Stichting Woord en Daad worden de lokale imkers geholpen bij het opzetten van een goedlopend bedrijf. “Dat betekent dat er niet alleen geld wordt geïnvesteerd, maar dat de imkers echt getraind worden. Zo kunnen ze een product gaan verkopen waar ze van kunnen leven, met zorg voor de bijen en de omgeving”, stelt Gerwin van Muijlwijk, relatiebeheerder particulieren bij de stichting. “Die training kan de lokale bevolking helpen de kwaliteit van hun honing naar een hoger niveau te tillen. Voorheen rookten ze een bijennest bijvoorbeeld nog weleens uit om de bijen te verdrijven en de honing n het Busy

In het project leren de imkers hoe ze honing zo kunnen oogsten dat de kwaliteit hoog blijft.

te kunnen oogsten, maar dat komt de kwaliteit van de honing niet ten goede. In het project leren de imkers hoe ze honing zo kunnen oogsten dat de kwaliteit hoog blijft en de bijen en de natuur hier geen schade van ondervinden. Het hebben van de juiste spullen draagt hier natuurlijk aan bij. Daarom laten we lokaal kwalitatief goede imkerpakken en bijenkasten maken, wat ook weer werk genereert.” oogsten van het product is niet genoeg, het moet ook op de markt komen. “We proberen de imkers rechtstreeks te koppe-

len aan opkoopcentra die de honing voor een eerlijke prijs overnemen”, stelt Van Muijlwijk, “maar dat valt of staat met de kwaliteit. Je kunt pas een goede prijs bieden als de kwaliteit van de honing ook goed is. De opkopers kunnen de honing dan vervolgens weer doorverkopen aan fabrieken en exporthubs.

Zo zorgen we ervoor dat de imkers niet alleen op de juiste manier kunnen oogsten, maar dat ze hun producten ook kunnen verkopen.”

Maar alleen het

jaar is het voortzetten van die keten door de coronacrisis erg lastig geweest, vertelt Van In het afgelopen

Muijlwijk. “Ook in Oeganda waren, en zijn, er allerlei maatregelen. Denk bijvoorbeeld aan binnenlandse reisbeperkingen. Deze hadden grote gevolgen voor de imkers. De pakhuizen van de opkopers kwamen vol te liggen en het transport naar de fabrieken lag door de maatregelen nagenoeg stil. Daardoor hebben de opkopers geen geld om de honing over te nemen en geen ruimte om de honing te bewaren. De imkers zijn afhankelijk van de verkoop van de honing, dus zij hadden in die periode geen inkomsten.

Daarom hebben we toen samen met onze partners een

honingfonds opgezet om de situatie vlot te trekken. Vanuit dit fonds kregen de opkopers financiële middelen om de honing te kopen en extra opslagruimte om honing op te slaan. Zo konden de imkers toch geld verdienen met de verkoop van de honing.”

Veel imkers combineren het bijenhouden met het verbouwen van gewassen. juist focust op bijenhouden is niet zonder reden. “Het sluit natuurDat het project

al verschillende projecten op gang gekomen. “Zo werken we met de lokale organisatie Tunado, die imkers onder zijn vleugels neemt en hen de fijne kneepjes van het vak leert. Tal van imkers hebben hun oogst al kunnen vergroten en voor een goede prijs kunnen verkopen.

Met de winst investeren zij in hun bedrijf en kunnen zij bijvoorbeeld ook het schoolgeld van hun kinderen betalen.

We zien dat het netwerk zich steeds verder uitbreidt. Omdat de imkers het vak echt zelf leren, kunnen ze ook in de toekomst in hun levensonderhoud voorzien. Dat maakt het project dubbel duurzaam.”

Inmiddels zijn er

ADVERTENTIE

HUUR OF KOOP EEN MULTIFUNCTIONELE GARAGEBOX BIJ GARAGEPARK Garageboxen in verschillende formaten te huur en te koop als ideale opslag- en werkruimte Ben je op zoek naar een veilige en 24/7 toegankelijke opslag-of werkruimte? Kom langs bij GaragePark. Kijk voor meer informatie of voor het plannen van een bezichtiging op GaragePark.nl.

Maak een afspraak

Uiteraard is GaragePark ook telefonisch bereikbaar via 085 20 83 162.

Let op: i.v.m. het coronavirus ontvangen wij u alleen op afspraak.

085 20 83 162 GaragePark.nl

13 Duurzaam Nederland analysenederland.nl

Verpakkingen lijken niet meer weg te denken uit onze wereld.

Wat gebeurt er met al dat oud papier?

Focus Kartonnen dozen. Ze zijn overal. In de supermarkt, op kantoor, op je deurmat of in de handen van de pakketbezorger van je favoriete webshop.

Je kunt het zo gek niet bedenken of je komt ze tegen. Maar waarom eigenlijk? En is dat erg?

En wat gebeurt er met al dat oud papier?

Tekst: Féline van der Linde Foto: Pexels

I

jaarlijks circa 2.428.000 ton papier en karton op de markt gebracht. Maar liefst 91 procent van de verpakkingen van papier of karton wordt gerecycled. Toch gaven Nederlandse respondenten tijdens recent onderzoek aan slechts 54 procent van hun totale recyclebare afval te recyclen, met onduidelijkheid over de recyclebaarheid van verpakkingen als één van de voornaamste redenen. Ruim

67 procent plaatst afval - in het geval van twijfel - bij het restafval.

Vorig jaar onthulde één van de grootste verpakkingsproducenten van Europa dat er in Europa meer dan 46 miljoen ton afval wordt gestort of verbrand.

n Nederland wordt

en karton te winnen van bijvoorbeeld plastic verpakkingsmateriaal, waarvan we in Nederland meer dan de helft niet recyclen (en wereldwijd slechts 5 procent), maar kan dat verbruik niet wat minder?

En wat doet de industrie om dit in goede banen te leiden?

Daarmee lijkt papier

één van de grootste verpakkingsproducenten van Europa dat “Vorig jaar onthulde

er in Europa meer dan 46 miljoen ton afval wordt gestort of verbrand, terwijl het ook gerecycled had kunnen worden”, vertelt Philip Bautil, expert papier- en verpakkingsproducten. “Een van de oorzaken is dat de consument de richtlijnen rondom recycling verwarrend vindt. Één van de oplossingen die ontwikkeld zijn, is het opstellen van de Circular Design Principles, zodat bedrijven kunnen worden geholpen betere verpakkingen te ontwerpen voor een circulaire economie.

Merkfabrikanten kunnen op deze manier kiezen voor verpakkingen die makkelijker te recyclen zijn (bijvoorbeeld door het te bedrukken met eenvoudige recyclinginstructies voor consumenten). Op deze manier wordt het niet vernietigd, maar een waardevolle grondstof voor nieuwe, duurzame verpakkingen.” verpakkingen kunnen voedselverspilling tegengaan en als vanaf het ontwerp Goede

wordt samengewerkt, kunnen verpakkingen worden bedacht waarvan er méér in dezelfde vrachtwagen gaan. Bautil: “Verpakkingen hebben dan minder materiaal nodig en de CO2-footprint van klanten daalt. De verpakking zorgt voor meer efficiëntie op de inpaktafel, tijdens transport of in de supermarkt. En dat levert al snel resultaat op. Zo kunnen bijvoorbeeld webshops, industriële fabrikanten en producenten van levensmiddelen hun milieudoelstellingen behalen, wereldwijd, maar zeker ook in Benelux.”

De nieuwe Direct Box is gemaakt van 100 procent gerecycled karton dat ook na gebruik weer volledig recyclebaar is. is het Nederlandse merk Signify, Een goed voorbeeld

voorheen Philips Lighting, waar ‘kopschotjes’ geïntroduceerd zijn ter bescherming van LED-verlichting, gaat Bautil verder. “Dit slimme ontwerp had maar liefst 76 procent minder verpakkingsmateriaal nodig dan de oorspronkelijke verpakking. En in België is een samenwerking met supermarktketen Delhaize gestart om een nieuwe Direct Box te ontwikkelen om de toegenomen vraag naar online leveringen tijdens het begin van de pandemie op te vangen. De nieuwe Direct Box is gemaakt van 100 procent gerecycled karton dat ook na gebruik weer volledig recyclebaar is. De Direct Box is gemaakt van herbruikbaar golfkarton met ingebouwde verstevigingshandvatten om levering makkelijk te maken.

Het nieuwe product bespaart naar schatting 160 ton verpakkingsmateriaal per jaar.”

transport en het voorkomen van milieuschade, besluit Bautil. “Het blijkt dat het met de nodige inspanningen mogelijk is om de impact, onder andere op het milieu, middels verpakkingen te verminderen. Hopelijk pakt de industrie goed door met bewuste verpakkingskeuzes én doet de consument zijn best om zoveel mogelijk te recyclen.”

Het blijkt dat het met de nodige inspanningen mogelijk is om de impact, onder andere op het milieu, middels verpakkingen te verminderen.

lijken inderdaad niet meer weg te denken uit onze wereld voor Verpakkingen

IM D

SHAPE

OF R BUSI N

N OPTIMIZE YOUR PACKAGING A

E

E TH

U YO

PR OV

ADVERTENTIE

E S S.

#Startthecycle by optimizing your packaging Discover more at dssmith.com/StartTheCycleNow

14 Duurzaam Nederland analysenederland.nl

Kaders scheppen voor emissieloos bouwen Actueel Door het klimaatakkoord en de stikstofproblematiek is er in de afgelopen jaren steeds meer aandacht gekomen voor emissieloos bouwen.

Zowel het schone luchtakkoord en de noodzaak tot CO2-reductie zorgden ervoor dat de bouw versneld aan de slag moest met de ontwikkeling van emissieloze oplossingen.

steentje bijdragen om emissieloos te gaan bouwen.”

Tekst: Marjon Kruize Foto’s: Henri Cormont

“

het klimaatprobleem natuurlijk niet in haar eentje op te lossen, maar we moeten wel ons steentje bijdragen”, vertelt Gijs Termeer, Programmadirecteur CO2-prestatieladder bij Stichting Klimaatvriendelijk Aanbesteden en Ondernemen (SKAO). “De afgelopen jaren is daar dan ook veel aandacht voor gekomen en er zijn allerlei strategieën opgezet richting 2030. We zijn daarbij nu in het stadium waarbij we zien welke barrières er allemaal nog weg te nemen zijn om dat ook daadwerkelijk te gaan halen. Dat kan eigenlijk ingedeeld worden in drie verschillende categorieën, namelijk technische vraagstukken, financiële vraagstukken en governance vraagstukken.

We zien dat partijen nu echt serieus aan de slag zijn met het vinden van de antwoorden op deze vraagstukken.”

De bouw hoeft

bij de technische vraagstukken. Eén van de grote uitdagingen is namelijk dat emissieloos materieel voor de bouw nog niet op grote schaal geproduceerd wordt. Er is nog te weinig vraag naar, ook internationaal, zo stelt Edwin Lokkerbol, programmamanager bij de stichting Emissieloos Netwerk Infra.

“Er is tegen de koplopers gezegd dat de transitie naar emissieloos materieel sneller moet, maar de vraag is hoe? Er is wel al kleiner emissieloos bouwmateriaal, zoals kleine graafmachines en generatoren. Dat is een goede ontwikkeling, maar het grotere materieel, dat verantwoordelijk is voor meer dan vijftig procent van de CO2- en stikstof-uitstoot, is nog nauwelijks emissieloos Laten we beginnen

te komen, moeten we ook weten waar we vandaan komen. “Daar komt ook de CO2-prestatieladder in beeld”, stelt Termeer. “De gesprekken over emissieloos bouwen kunnen we alleen voeren omdat we al jaren met die ladder werken. Met de ladder kunnen we inzichtelijk maken waar de emissies zitten, hoeveel CO2 ze uitstoten en vooral ook waar ze kunnen verbeteren. Het laat bedrijven nadenken over wat ze beter kunnen doen en eist dat je steeds een stapje verder gaat.

En niet alleen de bedrijven, maar ook overheden als het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, Rijkswaterstaat en de waterschappen leggen zichzelf langs de lat en kijken waar ze kunnen verbeteren.

Daarmee geven ze zelf ook aan dat ze niet alleen verwachten dat het bedrijfsleven verduurzaamt, maar dat ze zelf ook hun steentje bijdragen.

Zo’n systeem is echt een randvoorwaarde voor verbetering.

En het is belangrijk dat de overheden hier zelf ook mee aan de slag gaan en het goede voorbeeld geven. Uiteindelijk moeten burgers, bedrijfsleven en overheden samen gaan werken om tot een duurzame samenleving te komen.”

Maar belangrijk is dus dat we eerst die duidelijkheid gaan Maar om daar

Een rupskraan baggert een kanaal uit.

te verkrijgen. En als het er al is, dan is het veel duurder dan een machine met een verbrandingsmotor. Er is dus een enorme ontwikkeling nodig om te zorgen dat deze machines seriematig geproduceerd kunnen worden: de prestaties moeten toenemen en de kosten kunnen dan gaan dalen. Momenteel kunnen we simpelweg niet in één keer de hele bouw emissieloos gaan doen. Het helpt enorm als opdrachtgevers zorgen dat er vraag komt naar emissieloos materieel, door dit in aanbestedingen uit te vragen en de partij die dit aanbiedt hiervoor te belonen.”

gedaan kunnen worden in de techniek. Dan kunnen we langzaam maar zeker, met kleine stappen richting emissieloos bouwen werken. De overheden kunnen hierin als launching customer werken, door duurzame bedrijven te belonen en het steeds moeilijker te maken om niet duurzaam te bouwen. Dat kan de prikkel zijn die nodig is om emissieloos bouwen echt op gang te krijgen.” de ondernemers daarbij ook perspectief op de lange termijn geboden wordt. “Er Belangrijk is dat

wordt nu veel gehamerd op subsidie, maar niemand gaat ondernemen om een subsidie te krijgen”, stelt Lokkerbol.

“Als een opdrachtgever je dan een opdracht voor de lange termijn geeft waardoor de ondernemer het project ook echt kan financieren, dan heeft dat veel meer zin. Het is in ons gemeenschappelijk belang om echt radicaal emissies te gaan reduceren en als bouwsector moeten we zo snel mogelijk voldoen aan die verplichtingen. Daar komen we alleen maar door daar samen aan te werken.”

We moeten als sector gezamenlijk gaan besluiten wat emissieloos nou eigenlijk is. er wel al veel nagedacht over het ‘hoe’, maar is het ook belangrijk dat hiervoor duidelijkheid komt vanuit overheden zoals Rijkswaterstaat. “Zij kunnen niet zomaar dingen gaan verplichten, maar ze kunnen wel, in samenspraak met opdrachtgevers en -nemers, duidelijkheid gaan scheppen zodat er echt investeringen

waterschappen hierbij als voorbeeld. “Zij hebben te maken met een grote circulariteitsopgave en gaan echt met de private sector in gesprek om innovatie te stimuleren. Waterschappen houden in hun aanbestedingen steeds vaker rekening met het inzetten van emissieloos materieel.

Ze werken daarbij over het algemeen sterk regionaal, maar ik merk ook dat de grote publieke opdrachtgevers veel samenwerken en ervaringen uitwisselen. En dat is goed, want uiteindelijk moeten we allemaal ons Lokkerbol noemt de

Er is tegen de koplopers gezegd dat de transitie naar emissieloos materieel sneller moet, maar de vraag is nog hoe? scheppen, stelt Termeer. “We moeten als sector gezamenlijk gaan besluiten wat emissieloos nou eigenlijk is. Je ziet in de energietransitie dat heel veel opties van tafel worden geveegd omdat ze ogenschijnlijk niet goed zouden zijn. Aan elke duurzame optie kleven nadelen, maar ze zijn allemaal veel beter dan de fossiele initiatieven. Laten we die blik nou ook aannemen richting 2030 en 2050, dan blijft het draagvlak voor emissieloos bouwen hoog en kunnen we echt een verschil maken.”

Volgens Termeer word t

Dijkherstel met behulp van groot materieel.

15 Duurzaam Nederland

Unie van Waterschappen - Partner Content Unie van Waterschappen - Partner Content

analysenederland.nl

Circulariteit is voor de waterschappen aan de orde van de dag Foto’s: Bart van Vliet

Partner Content Unie van Waterschappen

Circulariteit is één op één verbonden met de wateropgave. Het wordt steeds warmer en droger, de waterbeschikbaarheid wordt minder, er komen steeds meer piekbuien, de zeespiegel stijgt en er ontstaan vraagstukken rondom de waterkwaliteit. Het is dan ook niet meer dan logisch dat de Unie van Waterschappen zich dagelijks bezighoudt met circulariteit om zo de vraagstukken rondom water en klimaatverandering de baas te worden.

“We zijn simpelweg de overheid die het meeste met klimaatverandering te maken heeft op een dagelijkse basis”, stelt Sander Mager, dagelijks bestuurder Unie van Waterschappen op het thema duurzaamheid en circulaire economie. “We voelen de gevolgen elke dag en zijn bovendien ook goed gepositioneerd om zelf bij te dragen aan de oplossing. Bijvoorbeeld door naast de voornaamste grondstof: water, ook andere grondstoffen en energie terug te winnen door zuivering. Ook maken we gebruik van onze inkoopkracht om duurzamer materialen en materieel aan te kopen”

een visie circulaire waterschappen en we zijn gecommitteerd aan het grondstoffenakkoord”, stelt Mager. “De deadline van 2030 die hierin gesteld wordt is al heel dichtbij, dus we proberen grote stappen te zetten en concrete actielijnen af te spreken. Dat begint ermee dat je volledig zicht moet hebben op wat er in- en uitgaat binnen de waterschappen. Wat produceren we? Wat loopt er door de processen? Dan kan je namelijk ook kijken waar je het grootste effect en de meeste impact kan realiseren. Als ik naar dat soort lijnen kijk is het terugwinnen van grondstoffen een hele belangrijke. We kunnen al zo’n achttien grondstoffen terugwinnen uit het afvalwater, dus we zijn druk bezig met de techniek om dat mogelijk te maken.”

Om dat te doen wordt er jaarlijks zo’n 2,2 miljard euro in de markt gezet met inkoop en aanbesteding. “De waterschappen kunnen als launching customer een hoop betekenen voor de omslag naar circulariteit”, stelt Toine Poppelaars, dagelijks bestuurder van Unie van Waterschappen voor inkoop en financiën.

“Door circulair en klimaatneutraal in te kopen kunnen we echt een verschil maken. We kiezen in onze aanbestedingen dan ook voor de partners die het duurzamer kunnen doen.”

Op het gebied van circulariteit gebeurt er bij Maar een goede circulariteitsstrategie, begint nog altijd bij jezelf, stelt Poppelaars. “Je de waterschappen dan ook een hoop. “We zijn momenteel bezig met het opzetten van kan niet alles bij de marktpartijen neerleg-

www.uvw.nl

gen, dus zijn we zelf ook bezig met allerlei ontwikkelingen en uitvindingen om onze eigen processen te verduurzamen. Bijvoorbeeld door te kijken naar het hergebruiken van bagger voor oeverbescherming. In het waterschap Scheldestromen worden daar momenteel proeven mee gedaan in samenwerking met Netics BV.”

”

Circulair werken moet echt voor iedereen binnen de organisatie de standaard worden en we moeten met z’n allen samenwerken aan klimaatneutraliteit.

Poppelaars legt het proces uit: “Bagger die we uit de sloten halen wordt over het algemeen aan de kant gezet, komt op het land terecht of wordt gestort. Vooral dat laatste is een dure grap. We zijn dus gaan kijken of we dat niet op een nuttige manier konden inzetten met een bepaalde lijmconstructie waardoor het hard wordt als het uitdroogt. Dat hebben we nu ingezet als klimaatneutrale en circulaire dijkbekleding,

waardoor we kunnen besparen op betonnen bekleding. Dat doen we binnenkort eerst op kleine schaal, om te kijken of het werkt en net zo lang meegaat als beton. We besparen daarmee een nieuw product waarbij heel veel CO2 uitgestoten wordt, namelijk het maken van beton. Als we een afvalstof kunnen gebruiken om iets nieuws te maken is dat pure winst.”

Om dit soort oplossingen te blijven realiseren en tot een goed einde te brengen, is een verandering van werken nodig. “We moeten als waterschappen echt anders naar dingen gaan kijken, want ook wij komen uit een lineair systeem”, vertelt Mager. “Circulair werken moet echt voor iedereen binnen de organisatie de standaard worden en we moeten met z’n allen samenwerken aan klimaatneutraliteit. Dat vraagt om afstemming tussen de waterschappen. We doen regionaal onze eigen proeven en onderzoeken, maar delen dat onderling weer zodat we de beste oplossingen landelijk door kunnen voeren. En dat is nodig, want de urgentie wordt steeds hoger. Als je nu kijkt naar de hoge temperaturen in Canada, bosbranden wereldwijd en ook de overstromingen en windhozen in eigen land gaat het sneller dan iedereen gedacht heeft. 2030 is al enorm dichtbij, dus we moeten nu door gaan zetten om het probleem aan te pakken. En dat kunnen we alleen samen doen.”

16 Duurzaam Nederland analysenederland.nl

ESG-criteria staan aan de basis van de energietransitie Actueel Waar bedrijven vroeger vooral beoordeeld werden op hun financiële resultaten en vooruitzichten staan er tegenwoordig hele andere zaken op de agenda. Criteria als duurzaamheid en milieu, sociaal beleid en bestuurlijke zorgvuldigheid wegen veel zwaarder. In het Engels wordt dit omschreven als ESG: (Environmental, Social & Governance).

En dat geldt ook zeker voor de energiesector.

Tekst: Marjon Kruize Foto: Pexels

D

e energietransitie

is immers in volle gang. “Er gaat geen dag voorbij waarin we geen nieuws horen rondom beleid en strategie inzake de energietransitie”, vertelt Sandra Bouma-de Oliveira, manager mechanical engineering in de energiesector. “In onze sector spelen engineers een belangrijke rol. De energietransitie doet namelijk een enorm beroep op de vele competenties in de samenleving en de industrie. Dus zeker, en niet allerminst op de vindingrijkheid van de technische mensen die in de betrokken organisaties werken. We zien dan ook dat er een verschuiving in de arbeidsmarkt op gang komt, die aangeeft dat mensen het belangrijk vinden een bijdrage te leveren in het keren van de klimaatverandering.” in de industrie staat een goede strategie omtrent de energietransitie dan ook hoog op de agenda. “Deze is ook duidelijk gerelateerd aan het portfolio van een bedrijf ”, stelt Hans Voor een bedrijf

De energietransitie doet een enorm beroep op de vele competenties in de samenleving en de industrie.

Brasker, managing director van een leidend bedrijf in de energietransitie. “Zo kan een energiebedrijf zich bijvoorbeeld richten op CO2-besparende technologieën en volledig koolstof-vrije energieoplossingen die de carbon footprint van de bestaande en nieuw te realiseren industrieën verlaagt.”

Bedrijven binnen de energiesector proberen elkaar de maat te nemen qua ESG. Vooraan lopen in deze ontwikkeling bevestigt de doelstelling van je bedrijf.

bedrijfsstrategie voor de energietransitie gaat verder, vertelt Brasker. “Los van het hiervoor genoemde dient dit tevens een aantal voorwaarden op het niveau van bestuurlijk handelen te omvatten. Ik wijs dan bijvoorbeeld op het stellen van criteria in het operationeel model van het bedrijf, het investeren in productontwikkeling, het aangaan van complementaire samenwerkingsverbanden tussen bedrijven etcetera.”

Maar een goede

de ESG-criteria om de hoek kijken. “Overheden, financiële instellingen, externe auditors, (toekomstige) werknemers, kredietverleners, zakelijke partners en alle andere mensen die te maken hebben met je bedrijf houden deze ESG-criteria goed in de gaten.” En dat is een goede ontwikkeling binnen de sector, stelt Bouma-de Oliveira. “Bedrijven binnen de energiesector proberen elkaar de maat te nemen qua ESG. Vooraan lopen in deze ontwikkeling bevestigt de doelstelling van je bedrijf. Niet alleen in zakelijk verband, maar zeker ook qua prestaties op het gebied van milieu en samenleving.”

En daarbij komen

een goede ESG-strategie heeft echter wel wat voeten in de aarde. “Het heeft een Het doorvoeren van

Het recyclen van plastic tot voeding voor de ethyleenkrakers.

ontwikkelelement in zich”, vertelt Brasker. “Het begint met het stellen van de doelen; waar wil je zijn op korte en middellange termijn? Welke waarde wil je genereren voor je stakeholders, wat zijn de verwachtingspatronen en welke sociaal-maatschappelijke waarden wil je nastreven?

Vervolgens ga je na wat er met je bedrijf moet gebeuren om dit te realiseren. Het staat in ieder geval vast dat ESG echt onderdeel van de bedrijfscultuur moet worden.

Daarnaast moet je rekening houden met veerkracht en het vermogen om te veranderen.

Ik sluit namelijk niet uit dat ESG-criteria in de sector aan verandering onderhevig zullen zijn en dat het belang van deze criteria alleen maar verder toe zal nemen. Ook nieuw talent aantrekken zal daarom een belangrijk onderdeel zijn van een goede strategie.”

Neem alleen al het feit dat de huidige installaties in de industrie inmiddels klaar zijn om gemoderniseerd te worden met CO2-besparende technologieën. zo’n ESG-strategie, wanneer goed Uiteindelijk kan

uitgevoerd, ook de energietransitie verder helpen, vertelt Bouma-de Oliveira.

“Het beperken van de carbon footprint van het bedrijf is een belangrijk onderdeel voor het Environmental criterium in de ESG-strategie. Daarin geldt dat niet alleen de carbon footprint van het product dat het bedrijf levert geminimaliseerd moet worden, maar ook die van het fabricageproces en de toeleveranties. Het meten en bespreken van deze footprints doet een enorm beroep op de vindingrijkheid van onze technici en uitvoerenden. Maar het brengt ook een nieuw elan in ons vak, omdat de focus ook op competitief vlak steeds meer op CO2-besparende productie komt te liggen.

Deze nieuwe dimensie geeft een enorme energie-boost aan de industrie.” tot een groot aantal nieuwe ontwikkelingen, vertelt Bouma-de Oliveira enthousiast. “Neem alleen al het feit dat de huidige installaties in de industrie inmiddels klaar zijn om gemoderniseerd te worden met CO2-besparende technologieën. Daarnaast onderkent de gehele industrie dat waterstof een groot deel van de toekomstige schone energievoorziening op zich gaat nemen. Zowel groene als blauwe waterstof maken op dit moment een sterke en versnelde ontwikkeling door. Dan zijn er nog de technologieën En dat leidt

waarmee waterstof, bio-methaan, E-fuels en Sustainable Aviation Fuels geproduceerd kunnen worden uit biomassa en afvalstromen. Tot slot is er nog het recyclen van plastic tot voeding voor de ethyleenkrakers. Er wordt door engineers dus volop gewerkt aan oplossingen om duurzamer energie te produceren.”

De energiesector is in elk geval enthousiast. de toekomst is dan ook dat er een compleet nieuw zakelijk landschap zal ontstaan waarin duurzaamheid centraal staat.

“Veel bedrijven in onze sector, maar ook in aangrenzende sectoren suggereren dat de bestaande bedrijfsmodellen te conservatief zijn en te belemmerend om de complementariteit tussen bedrijven te laten excelleren”, stelt Brasker.

“Vast staat in ieder geval dat de industrie samen moet gaan werken willen we het Parijsakkoord ondersteunen. Alleen kunnen we het simpelweg niet halen. Er is een enorme rijkdom aan kansen voor hen die hun competenties willen toepassen in de energietransitie en het brengt een positieve business dynamiek met zich mee. De energiesector is in elk geval enthousiast.”

De verwachting voor

Where energies make tomorrow

Technip Energies is een wereldwijd opererend ingenieursbedrijf voor het ontwerp en de uitvoering van hoogwaardige projecten in de olie- en gasindustrie met een belangrijke bijdrage1van eigen technologie. Onze vestiging in Nederland levert al meer dan 50 jaar waterstoffabrieken aan de industrie, bijvoorbeeld aan raffinaderijen voor de productie van motorbrandstoffen.

2

Onze ervaring in conventionele markten vormt een springplank naar ons groeiende marktaandeel in de energietransitie, met name op het gebied van groene en blauwe waterstof, duurzame chemie en CO2-management.

BlueH2 by T.EN™ is onze kostenbesparende oplossing voor de productie van blauwe waterstof, waarbij in de waterstoffabriek CO2 wordt afgevangen. Dit proces is geheel gebaseerd op onze eigen technologie en op onze jarenlange ervaring in het ontwerp van industriële procesinstallaties voor waterstof.

BlueH2 TM

by

Ook zijn wij er klaar voor om geheel fossiel-vrije (“groene”) waterstofoplossingen te leveren uit hernieuwbare energiebronnen, zoals zon en wind. Onze expertise op het gebied van technologie en EPC (Engineering, Procurement, Construction) projectuitvoering stelt ons in staat om grootschalige oplossingen te ontwikkelen in samenwerking met leveranciers van elektrolyseapparatuur.

Wij zijn groot geworden in het uitvoeren van projecten. Wij zijn trots op onze veiligheidscultuur, die een integraal onderdeel is van onze bedrijfsvoering.

4

5

Technip Benelux B.V., Zoetermeer tpbenelux@technipenergies.com technipenergies.com

TECHNIP ENERGIES TEC_19_13681_LOGO_HORIZONTAL_NEGATIF_CMJN JFB

30-34 Rue du Chemin Vert 75011 Paris +33 (0)1 85 56 97 00 www.carrenoir.com TONS RECOMMANDÉS (2)

TEN 264x390mm ad.indd 1 CYAN

MAGENTA

Ce fichier est un document d’exécution créé sur Illustrator version CC.

Date : 28/11/2019

TECHNIQUE

7/30/2021 10:45:55 AM

ÉCHELLE 1/1

0

1

2

18 Duurzaam Nederland analysenederland.nl

Een tweede leven voor matrassen Nieuws Jaarlijks worden er in Nederland tussen de 1,6 en 1,8 miljoen matrassen afgedankt. Een stapel die te vergelijken is met ongeveer duizend Eiffeltorens op elkaar.

De afgelopen twee jaar is er op het gebied van recycling van matrassen enorm veel verbeterd.

Tekst: Féline van der Linde Foto: Persfoto

N

heel lang geleden belandden de matrassen in de verbrandingsovens.

En dat is vaak helaas nog steeds het geval, maar er komt wel verandering in.

Steeds meer matrassen zijn goed te recyclen en worden dan ook gerecycled, meldt recyclingnederland.nl. Twee jaar geleden werd nog twee derde van alle matrassen verbrand met enorm veel CO2-uitstoot als gevolg. Een derde werd gerecycled tot bijvoorbeeld judomatten of isolatiemateriaal. og niet zo

moeilijker worden verwerkt in een volgend product. Ook de lijm die in de matrassen wordt gebruikt maakt dat een matras soms moeilijk uit elkaar kan worden gehaald.

De producenten van matrassen die bepalen waar een matras uit bestaat hebben dus ook een groot aandeel in de recycling van matrassen.

Op grote schaal worden er dan ook steeds vaker samenwerkingen aangegaan met producenten van matrassen om te kijken hoe zo optimaal mogelijk een tweede leven aan matrassen kan worden gegeven. Wanneer alle materialen in de matrassen hergebruikt kunnen wor-

den, wordt de recycling nog beter en dat betekent dat de producenten de matrassen zo moeten maken dat alle onderdelen hergebruikt kunnen worden.

Nog altijd worden teveel matrassen langs de kant van de weg gezet met het idee dat die wel wordt opgehaald.

Daarnaast hebben ook

de grote steden een verant-

woordelijkheid die zij moeten nemen. Nog altijd worden teveel matrassen langs de kant van de weg gezet met het idee dat die wel wordt opgehaald.

En in heel veel gevallen gaat dat ook goed, maar om een matras te kunnen recyclen is het snel inzamelen en uit elkaar halen van de matrassen van groot belang. Gebeurt dit namelijk niet op tijd, dan raken de matrassen zo vervuild dat ze niet meer gerecycled kunnen worden. Ook de kans op schimmel neemt toe naarmate het matras langer op straat ligt. Wanneer steden de matrassen sneller ophalen en bij het recyclingbedrijf kunnen krijgen dan kunnen

Steeds meer matrassen zijn goed te recyclen en worden dan ook gerecycled. het verbranden van de matrassen in de ovens voor CO2-uitstoot, het brengt ook schade toe aan de verbrandingsovens zelf doordat matrassen zo snel verbranden. En opgeslagen natte matrassen kunnen spontaan in brand vliegen, doordat materialen gaan broeien bij de hoge temperaturen van de ovens. Bij recycling worden de matrassen eerst gesorteerd en dan ontleed. De materialen die daarbij vrijkomen zijn onder andere PU-schuim, latex en traagschuim, afhankelijk van het soort matras. Het vrijgekomen materiaal wordt vervolgens geperst in balen en hergebruikt als grondstof voor verschillende producten, zoals judomatten, yogamatten of kruiwagenbanden.

Niet alleen zorgt

is een verzamelnaam en is dus niet één afzonderlijk product.

Hierdoor kan het ook Maar PU-schuim

Steeds meer matrassen zijn goed te recyclen en worden dan ook gerecycled.

nog meer matrassen gerecycled worden. En nog beter is het natuurlijk om het recyclen van matrassen voor de consument net zo gemakkelijk te maken als het matras aan de kant van de straat te zetten, door inzameling te verbeteren en vooral te versnellen.

Een verwijderingsbijdrage voor consumenten op matrassen blijkt uit onderzoek van de ABN AMRO kansrijk te zijn, omdat consumenten het belang van inzamelen en daarmee recyclen inzien en de kosten hiermee worden gedekt (Matrasrecycling, ‘Een kans om niet te laten liggen’, ABN Amro, 2019). De bijdrage wordt verwerkt in de

aankoopprijs en is onlangs ingevoerd in België. Een mooi voorbeeld dat Nederland hopelijk doet volgt voor een duurzame toekomst.

Wanneer steden de matrassen sneller ophalen en bij het recyclingbedrijf kunnen krijgen dan kunnen nog meer matrassen gerecycled worden.

es

et

Matras Recycling Europe streeft naar een circulaire economie In 2012 is Matras Recyling Europe opgericht door een enthousiast team van ervaren ondernemers met een groen hart. Na kennis te hebben genomen van de problematiek rondom het inzamelen en verwerken van oude matrassen besloten de initiatiefnemers het heft in eigen handen te nemen, met Matras Recycling Europe als resultaat.

“Duurzaamheid is het bestaansrecht van MRE”, vertelt Ruud Kortink, oprichter en eigenaar Matras Recycling Europe. “En duurzaamheid bestaat bij ons uit twee onderdelen: grondstoffen en materialen recycling én de carbon footprint van onze eigen processen verlagen. MRE is honderd procent circulair. We zamelen de matrassen in, de verwerking vindt geheel plaats binnen het bedrijf met als resultaat verschillende eindproduct waar voldoende vraag naar is.” MRE haalt op het moment al 18 verschillende materialen uit de matrassen en het streven is dit naar 26 te brengen.

Recyclen

“Ongeveer 75 procent van het gewicht van een matras kan volledig worden teruggebracht in de keten”, gaat Kortink verder. “Iedere dag recyclen we met MRE tussen de 2000-2500 matrassen. De matrassen die binnenkomen zijn tussen de 5 en 70 jaar oud en hebben een gevarieerd bronmateriaal. Waar de recycling van matrassen over het algemeen heel goed gaat, is dat bij de matrassen die langs de straat worden gezet nog niet het geval. In dat geval moet de gemeente de matrassen ophalen en dat gebeurt in de meeste gevallen niet op tijd.

Voor het recyclen van matrassen is het belangrijk dat deze op tijd, binnen een dag, worden opgehaald. Ligt een matras langer op straat dan raakt het matras zo bevuild dat het niet meer gerecycled kan worden en bestaat er ook de kans dat het matras gaat schimmelen. Ook dan kan het matras niet worden gebruikt voor recycling. Gemeenten zijn wettelijk verplicht om matrassen apart in te zamelen en dat kost hen heel veel geld. Tegelijkertijd rijden mensen niet graag naar de milieustraat. Het snel ophalen van de matrassen, door de gemeente en door ons, is dus van belang om matrassen beter te kunnen recyclen en de mensen die van hun matras af willen te ontzien.”

20 tot 26 materialen

Kortink: “Het overgrote deel, ongeveer tachtig procent, van de materialen die wij uit de matrassen halen wordt hergebruikt. De materialen worden ingezet om bijvoorbeeld yogamatten, judomatten en vloerisolatie van te maken.”

Om in de toekomst nog meer materialen te kunnen recyclen (Matras Recycling Europe wil 20 tot 26 materialen uit matrassen opnieuw kunnen inzetten voor hoogwaardige recycling), is samenwerking met de producenten noodzakelijk. “Alle grote producenten in Nederland zijn daarom nu bezig om hun matrassen anders te gaan ontwerpen, zodat matrassen makkelijker uit elkaar te halen zijn.” De onderdelen mogen niet meer aan elkaar gelijmd worden en er moet een ander soort schuim worden gebruikt. Pas dan kan er van een oud ingezameld matras ook echt weer een volgend matras worden gemaakt.

“Ik ga er van uit dat we over tien jaar in heel Europa actief zijn”, besluit Kortink. “De snelle groei in België staat niet op zichzelf en we zijn achter de schermen al druk bezig om de volgende stappen te zetten naar Duitsland en Engeland. Nu we weten hoe we in korte tijd sneller kunnen opschalen en de eerste stap in het buitenland gezet is zullen de komende jaren meerdere landen gaan volgen.”

België

Kortink: “Het afgelopen halfjaar zijn we ongelooflijk druk geweest met de uitbreiding naar België. Op Europees niveau is er veel aandacht voor de ontwikkeling in België, waar fabrikanten worden belast bij verkoop van een matras met een recyclingsbijdrage. Hiermee neemt de producentenverantwoordelijkheid toe en worden ze directer betrokken bij de recycling. Deze bijdrage voor recycling van matrassen is ook aanstaande in Nederland. De vijf grootste producenten van matrassen in Nederland hebben het initiatief genomen en het zogeheten ‘vrijwillige producentenverantwoordelijkheid’ wordt dit jaar bindend verklaard door de overheid.

Dan geldt voor de gehele sector dat de producenten van matrassen gaan opdraaien voor de kosten van recycling. Momenteel is dat nog de verantwoordelijkheid van de gemeenten.”

De afgelopen jaren is de inzameling door Matras Recycling Europe in Nederland enorm opgeschaald. ‘Met de nieuwe vestiging in Tilburg kunnen we per jaar ongeveer een miljoen matrassen verwerken en vanuit de grote steden zijn dat er naar verwachting 300.000. Dan is er eindelijk ook een oplossing voor matrassen die langs de weg gezet zijn”

Inzamelvoertuig waarmee ca 800 matrassen gehaald kunnen worden.

Ga voor meer informatie naar www.matrasrecyclingeurope.com

20 Duurzaam Nederland analysenederland.nl

Zonnepanelen voor duurzaam vastgoed Actueel Het rapport van IPPC bevestigde het nog maar weer eens. Er moeten drastische maatregelen worden genomen om de temperatuur niet met meer dan 1,5 graad te laten stijgen. Voor Montea, een belegger in logistiek vastgoed in Nederland, België, Duitsland en Frankrijk, zit duurzaamheid in het DNA en ze maken zich op om hun logistieke vastgoed ‘Paris Proof’ te maken.

Tekst: Féline van der Linde Foto’s: Persfoto

Toen de SDE subsidies voor het eerst werden uitgeschreven liepen en lopen nog altijd veel bedrijven tegen een aantal problemen aan.

“

Duurzaamheid zit

ons DNA”, vertelt Hylcke Okkinga, directeur Montea Nederland.

“Elk jaar publiceren we een ESG rapport met onze duurzaamheidsstrategie om uiteindelijk ‘Paris Proof ’ te zijn in 2050 en ons streven is al eerder.” Om de eigenaren van het logistieke vastgoed te helpen zijn er routekaarten en tools opgesteld die helpen bij het verduurzamen van de gebouwen. Zo is er een tool voor eigenaars die exact vertelt wat ze precies kunnen doen en welke acties zij kunnen ondernemen om het vastgoed ‘Paris Proof ’ te maken. “En daar horen onder andere ook onze zonnestroomprojecten bij.” in

van zonnepanelen op de daken van onze gebouwen hebben we een tender uitgeschreven”, gaat Martine de Groene verder, Asset & Property Manager bij Montea. “Toen de SDE subsidies voor het eerst werden uitgeschreven liepen en lopen nog altijd veel bedrijven tegen een aantal problemen aan.

Zo zorgden de verzekeringen vaak voor hobbels die geno-

Er moeten drastische maatregelen worden genomen om de temperatuur niet met meer dan 1,5 graad te laten stijgen.

men moeten worden voor het aanleggen van de zonnepanelen. Ook wij hadden daar last van en zochten een externe partner die ons daarbij kon helpen en vooral daarin ons kon ontzorgen. Daarnaast verandert de regelgeving omtrent duurzame energiesubsidies voortdurend, als vastgoedbelegger is het lastig om al die veranderende regels continu in de gaten te blijven houden.” tegen aan wordt gelopen is het feit dat “En waar nu

de zonne-energie niet op het energienetwerk kan worden afgezet”, vult Okkinga aan.

“Opgewekte energie van de zonnepanelen moet op het netwerk worden afgezet, maar het netwerk kan dat nu in de praktijk soms niet aan. De samenwerking met een externe partij die voor ons de zonnepanelen ontwerpt, installeert en beheert bevalt ons goed.

Dit omdat zij ook de ontwikkeling, realisatie en exploitatie van de grootschalige zonnestroomprojecten op onze

daken verzorgen. Het gehele proces wordt dus uit handen genomen en wij worden dus volledig ontzorgd.”

veilig en netjes werken aan en op ons vastgoed selecteren we gedegen partijen die aan onze eisen kunnen voldoen.”

Bijkomend voordeel voor

Duurzaamheid is voor

ons is het feit dat wij eigenaar zijn van de zonnepanelen , gaat Okkinga verder. “Dat was ook een belangrijke voorwaarde voor ons. De daken van het logistieke vastgoed moeten goed zijn, we laten niet zomaar iedereen werkzaamheden op de daken uitvoeren.” De Groene: “Voor

ons meer dan alleen zonnepanelen, besluit Okkinga.

“Het begint bij de visie die wij hebben en het feit dat duurzaamheid in ons DNA zit. Dit betekent dat wij beleggen voor de lange termijn met een zo klein mogelijke footprint. Zonnepanelen zijn daarin een belangrijk onder-

“Voor de aanleg

Er is een tool voor eigenaars die ze exact vertelt wat ze precies kunnen doen om het vastgoed ‘Paris Proof’ te maken.

deel en de voordelen daarvan zijn duidelijk: een lagere energierekening en een lagere CO2-uitstoot. Onze duurzaamheidsstrategie is voor de lange termijn en onze partner voor zonnestroomprojecten denkt daarin mee, met kennis en kunde en ontzorgt ons ook voor de lange termijn. Dat maakt dat we elkaar scherp houden en blijven werken naar een duurzame ‘Paris Proof ’ toekomst.”

22 Duurzaam Nederland analysenederland.nl

Zonder smeermiddelen staat de wereld stil Inspiratie Als je niet in deze sector actief bent kan je het je bijna niet voorstellen.

Overal om ons heen worden smeermiddelen gebruikt. Machines, fabrieken, schepen, auto’s, treinen, bruggen, sluizen, windmolens en ga zo maar verder.

Zonder smering stopt de werking door overmatige slijtage en wrijving.

Binnen dit specialisme worden de laatste jaren ook vele stappen gezet om te verduurzamen.

ook nadenken over toepassingen voor na eerste gebruik.

Want wat gebeurt er met de olie die afgevoerd wordt na gebruik in een machine of systeem? Vaak wordt dit niet teruggebracht in de keten, maar wordt het verbrand in energiecentrales. Dit zorgt voor veel CO2-uitstoot en is bovendien ook zonde, want met gebruikte olie kan nog van alles gedaan worden. Zo zijn er mogelijkheden om door (her)raffinage en nieuwe regeneratie technieken olie geschikt te maken voor hergebruik. Als de gehele keten transparanter wordt en op deze manier gesloten kan worden, dan wordt deze ook duurzamer.

Tekst: Marjon Kruize Foto: Persfoto

W

zaak dat de transformatie sneller gaat. Laten we kijken naar de lange termijn voordelen in plaats van de korte termijn kosten. Ondanks dat de branche redelijk conservatief is, komt het besef dat er nood is aan verduurzaming steeds duidelijker naar voren. Nu belangrijke spelers in maritieme sectoren en bijvoorbeeld Rijkswaterstaat een voortrekkersrol op zich nemen en meer met bio-smeermiddelen gaan werken begint het balletje te rollen. In de toekomst zullen we dan ook steeds meer gaan werken met high performance, en waar relevant, de juiste bio-smeermiddelen. Dan kunnen assets altijd betrouwbaar blijven draaien, minder smeermiddelen en energie verbruiken en ook zo een bijdrage leveren aan minder CO2-uitstoot.

Nu is het

dat op? Langere levensduur van equipment; minder verbruik van oliën en vetten: en minder belasting van het milieu. at levert

het eerste oog niet het meest aansprekende onderwerp, vaak is het een ondergeschoven kindje binnen de techniek.

Olie is toch gewoon olie?

Maar als je kijkt naar de mogelijkheden om impact te maken op betrouwbaarheid van equipment en de belasting op het milieu en onze aarde te verminderen wordt het interessant.

Door het gebruik van hernieuwbare grondstoffen wordt ook de bijdrage aan de CO2-uitstoot van het product verlaagd.

scherming tegen slijtage verwachtingen overtreffen. Ook de juiste biologisch afbreekbare oliën en vetten kunnen de eisen van machines aan.

Smering is op

nog op veel plekken met minerale olie gewerkt. Met de hedendaagse technologie worden high performance producten (vaak synthetisch) gemaakt die qua levensduur en be-

zoomen op deze bio-smeermiddelen, wat betekent biologisch afbreekbaar in deze context eigenlijk?

Het betreft producten die zodanig zijn samengesteld dat ze in een aeroob waterig milieu onder invloed van micro-organismen worden afgebroken tot verbindingen als water, koolzuur en voor het milieu onschadelijke anorganische verbindingen.

Om in te

Van oudsher wordt

Bio-smeermiddelen bezitten een lager risico voor het leven in water en bodem. Berekeningen wijzen uit dat in Nederland per jaar ongeveer 66.000 ton hydraulische olie

en 65.000 ton vet in het milieu verdwijnen. Conventionele smeermiddelen op basis van minerale olie kunnen grondwater tot wel 100 jaar vervuilen. Zelfs kleine hoeveelheden minerale olie kunnen de groei van bomen beperken en zijn giftig voor waterleven.

Combineer de juiste technologie met de technische eisen en wensen en het is breed bewezen dat bio-smeermiddelen zeer goed presteren. Er zijn voorbeelden van hydraulische oliën die 80.000 uur (meer dan negen jaar) presteren in zware equipment.

Ten opzichte van elke 10 of 20.000 uur verversingen te moeten doen in de oude situatie is dat duurzaam te noemen.

van niet-giftige en goed afbreekbare producten blijft de biodiversiteit beter in stand. Door het gebruik van hernieuwbare grondstoffen wordt ook de bijdrage aan de CO2-uitstoot van het product verlaagd.

Vele jaren geleden hebben de eerste generaties plantaardige oliën in de markt hier en daar voor problemen gezorgd, resulterend in stukgelopen machines. Inmiddels is er veel kennis aanwezig over wat wel en niet kan.

Bij het gebruik

technologische ontwikkelingen van de smeermiddelen zelf, is het ook zaak om breder te kijken hoe je slimmer kunt smeren. Waar vroeger structureel een aantal olieverversingen binnen een bepaalde periode werd gedaan, kan er nu met behulp van onder andere het Industrial Internet of Things en Naast de

Big Data toegewerkt worden naar een efficiëntere manier om met het smeermiddel om te gaan. Er ontstaat steeds meer live inzicht in de prestaties van machines en de olie.

Dit komt de betrouwbaarheid ten goede en zorgt er in veel gevallen voor dat de olie langer gebruikt kan worden.

In de toekomst zullen we dan ook steeds meer gaan werken met high performance, en waar relevant, de juiste bio-smeermiddelen. er nog het einde van de keten, want zolang we olie gebruiken moeten we Als laatste is

ADVERTENTIE

Lubrication

Kennis Producten Diensten www.vanmeeuwen.com

Maak het verschil met high performance smeermiddelen ■ ■ ■ ■

Optimale bescherming Minder verbruik Hogere betrouwbaarheid Biologisch afbreekbaar

■

■

23 Duurzaam Nederland analysenederland.nl

Ga samen met je buren aan de slag voor een mooie, veilige en duurzame buurt Actueel Vijf vragen aan Floris Baggerman, expert buurtinitiatieven

ners kiezen voor collectieve zonnepanelenacties en isolatiemaatregelen, zoals spouwmuur-, vloer of glasisolatie.

Dat zijn acties die goed voor het milieu zijn en waarvan je de voordelen ook in je portemonnee voelt. Maar je hoeft niet meteen met dergelijke grote acties te beginnen. Met kleine energiebesparende maatregelen, zoals het plaatsen van tochtstrips of door sluipverbruik tegengaan, zet je ook al stapjes in de goede richting. En ook dat kun je met elkaar aanvliegen. Zo organiseren diverse buurten Gluren bij duurzame burendagen. Buurtbewoners die al energiebesparende maatregelen hebben genomen, zetten dan hun deur open voor geïnteresseerde omwonenden. Om inspiratie op te doen of om praktische tips uit te wisselen.”

Tekst: Féline van der Linde Foto: Persfoto

Veel mensen hebben allerlei plannen en ideeën over hun woning en hun buurt, maar vaak blijft het daarbij. Vanwege tijdgebrek of omdat ze niet weten hoe te beginnen.

S

teeds meer mensen zijn met elkaar actief in hun eigen

omgeving. Ze organiseren een collectieve isolatie-

Wat zijn de succesfactoren

actie of leggen een buurt-

van een burenactie in een

moestuin aan bijvoorbeeld.

notendop?

Waarom zou je eigenlijk samen met buurtbewoners

Er zijn buurten die met relatief kleine maatregelen toch al voor positieve impact zorgen in de buurt.

aan de slag gaan?

te laten nemen aan een actie is de héle buurt in een keer een stuk groener, duurzamer of veiliger.”

“Omdat het leuker en makkelijker is dan alleen!

Veel mensen hebben allerlei plannen en ideeën over hun woning en hun buurt, maar vaak blijft het daarbij. Vanwege tijdgebrek of omdat ze niet weten hoe te beginnen.

Door de handen ineen te slaan met buurtgenoten verdeel je de taken. De een bijt zich graag vast in offertes, terwijl de ander juist energie krijgt van het regelen en organiseren. Zo is een plan opeens een stuk realistischer om uit te voeren. En door de rest van de buurtbewoners te enthousiasmeren en deel

Ook grotere acties op het gebied van verduurzamen en vergroenen zijn heel geschikt om samen aan te pakken.

Wat kun je zoal samen doen?

“Er is van alles mogelijk, van klein tot groot en van

eenmalig tot structureel. Zo zijn er buurten die met relatief kleine maatregelen toch al voor positieve impact zorgen in de buurt. Bijvoorbeeld door wekelijks zwerfafval op te ruimen, door een speeltuin rookvrij te maken of door vlinderkastjes en insectenhotels te plaatsen. Ook grotere acties op het gebied van verduurzamen en vergroenen zijn heel geschikt om samen aan te pakken. In flink wat buurten schitteren inmiddels zonnepanelen op daken en genieten bewoners van een comfortabelere woning dankzij een collectieve isolatieactie.

En in bijvoorbeeld Rotterdam

combineren bewoners groene daken met zonnepalen. Met als resultaat: daken die groene energie opwekken en er tegelijkertijd voor zorgen dat woningen in de zomer aangenaam koel blijven.”

Met wat voor een burenactie begin je?

“Elk idee is een goed idee zolang je er maar iets mee doet! Buurtbewoners weten zelf het beste waar behoefte aan is in hun buurt. In een nieuwbouwbuurt zijn dat eerder acties om de buurt groener te maken, terwijl in een buurt met oudere woningen energiebesparende acties

juist hoog op de wensenlijst staan. En weet je wat het leuke is? Met welke burenactie je ook start, vaak leidt de ene actie weer tot een nieuwe. Zo zijn bewoners in het Overijsselse Barsbeek ooit begonnen met een collectieve zonnepanelenactie, volgde er een actie om een buurtAED te realiseren en zijn ze nu bezig met aardgasvrijvoorbereidingen. Met elkaar aan de slag gaan, werkt nu eenmaal aanstekelijk!”

Wat ligt het meest voor de

“Vlieg een actie stap voor stap aan, zo hou je het leuk en behapbaar en voorkom je dat een actie halverwege doodbloedt. Daarnaast hoef je het wiel niet opnieuw uit te vinden. Veel mensen in andere buurten of plaatsen zijn jou al voor gegaan, dus kijk eens hoe zij te werk zijn gegaan. Maak ook gebruik van de kennis die er is in je eigen buurt. Vraag eens wat rond en je zult versteld staan wat het je oplevert. En tenslotte, doe het samen. Samen is makkelijker en houdt de energie en vaart erin. En bovenal, samen is leuk!”

hand als je met de buurt wil verduurzamen?

“We zien dat veel buurtbewoADVERTENTIE

Buurkracht, de grootste kracht van Nederland… en jíj hebt ‘m ook!

Buurkracht is de kracht die jij en je buren samen hebben. De kracht om de buurt mooier, beter, groener, veiliger of gezelliger te maken.

Meer groen in je buurt, een opruimactie, een buurt-AED, een fijne ontmoetingsplek? Of juist de woningen in de buurt verduurzamen en zo toekomstig bestendig maken? Samen met je buren krijg je het voor elkaar.

Maak van jouw idee een idee voor en door de buurt

Zwerfafval aanpakken

Bloemetjes buiten zetten

Kijk op onze website!

Energie besparen

Wil jij je buurt ook leuker, mooier, groener, veiliger of duurzamer maken? Doe inspiratie op via buurkracht.nl en verzamel buren voor jouw actie. En maak van jouw buurt de leukste buurt van Nederland.

Kijk voor voorbeelden en tips op buurkracht.nl Stichting Buurkracht is een onafhankelijke, landelijke organisatie.

Buurkracht helpt mensen om hun buurkracht te ontdekken en te vergroten. Door mensen bij elkaar te brengen en ze te ondersteunen met tips, trucs en tools. Meer dan 500 buurten hebben inmiddels hun buurkracht ingezet. De ondersteuning van de buurtteams is voor buurtbewoners kosteloos, gemeenten nemen de financiering op zich.

24 Duurzaam Nederland analysenederland.nl

Goede opleidingen zijn essentieel voor de energietransitie Actueel Het IPCC-rapport dat onlangs werd gepubliceerd maakt eens te meer duidelijk dat het veranderende klimaat onze aandacht behoeft.

Om de hiervoor benodigde energietransitie te realiseren, zijn goed opgeleide professionals van groot belang.

Tekst: Marjon Kruize Foto: Pexels

O

die in het klimaatakkoord zijn opgenomen te halen, moeten we toewerken naar een CO2 arme energievoorziening. In 2050 moet er een CO2-reductie van 95 procent ten opzichte van 1990 gerealiseerd worden. Er is heel wat werk aan de winkel. Hoe krijgen we dat voor elkaar? Het is van belang om hier de juiste afwegingen in te maken op verschillende gebieden, waaronder de industrie, mobiliteit en de gebouwde omgeving. In al deze sectoren zijn grote stappen te nemen. Bewoners, gemeenten en bedrijven zitten met de handen in het haar wat betreft de juiste stappen richting CO2-reductie. Een energiedeskundige die met een algemene blik de energietransitie in Nederland en ook op globale schaal kan overzien, is noodzakelijk om hen bij te staan in deze transitie. m de doelen

er een schreeuwend tekort aan goed opgeleide mensen in de sector. Het is dan ook belang-

rijk dat de juiste opleidingen aangeboden worden. Om de energietransitie te realiseren en de benodigde CO2-reducerende maatregelen toe te passen, is een gedegen opleiding nodig. Ook op Posthbo-niveau zijn er opleidingen nodig om op te leiden tot deskundigen en specialisten. wordt vanuit drie T’s Techniek, Toepassing en Toekomstperspectief ingezoomd op de energietransitie. Allereerst is het belangrijk dat een energiedeskundige begrijpt welke technieken er worden ingezet in de energietransitie.

In deze opleidingen

Hier wordt ingezoomd op voorbeelden als wind- en zonne-energie, waarbij gekeken wordt naar de techniek achter zonnepanelen en windmolens.

Maar vervolgens is het ook belangrijk om te weten hoe je deze technieken kunt toepassen. Wat voor invloed heeft de ligging van een zonnepaneel op de elektriciteitsopbrengst?

Kun je een zonnepaneel ook op de gevel van een pand plaatsen? Voor een energiedeskundige- of consulent is het van groot belang deze vragen te kunnen beantwoorden om een gedegen advies te kunnen geven. Als laatste komt ook het toekomstperspectief aan bod.

Hoe lang gaan de verschillende technieken mee en hoe moeten deze onderhouden worden, maar ook meer algemeen. Wat speelt er precies in de energietransitie, waar moeten we naartoe en waarom?

In de opleiding tot energiedeskundige of -consulent komt dit alles uitgebreid aan bod. deze opleidingen allerlei vaardigheden meegegeven die voor werkenden in de energiebranche van groot belang zijn, bijvoorbeeld adviesvaardigheden. Hoe geef je een gedegen advies, welke gespreksvaardigheden zijn

er en hoe beïnvloed je het gedrag van anderen?

De energieconsulent brengt kennis en informatie samen. voor een deskundige in deze branche noodzakelijk dat je een goed analyserend vermogen hebt en een mechanisch denkkader. Want alles wat er in de sector gebeurt, moet je ook technisch goed kunnen doorzien. Voor een consulent is

Ook worden in

Daarnaast is het

dan weer het systeemdenken van belang. Zij kijken meer vanuit het algehele probleem en zien een uitdaging wanneer ze voor een chaotische situatie komen te staan. overkoepelende perspectief is voor de energiedeskundige en -consulent van groot belang. Er zijn namelijk veel verschillende mogelijkheden in de energietransitie, maar daarin moet je wel de juiste oplossing kiezen. Stel dat je een pand moet verduurzamen dat dicht bij het water ligt, dan is het logisch om het gebruik van aquathermie te onderzoeken. Zit je echter midden in een bos, dan is aquathermie doorgaans minder geschikt en kan bijvoorbeeld bodemenergie een betere optie zijn. En als je binnen in een gebouw iets aanpast om verder te verduurzamen, welke andere gevolgen heeft dat, bijvoorbeeld voor het comfort in het gebouw?

Een opgeleide energiedeskundige- of consulent kan deze vragen beantwoorden en een gedegen advies geven.

Vooral dat

doel van opleidingen als deze dat de studenten gedegen gesprekspartners in de energietransitie worden. Ze hoeven niet per se op alle fronten alles te weten, maar wel het geheel kunnen overzien en samen kunnen werken met allerlei verschillende partners, of dit nou overheden, bedrijven of bewoners zijn. De energieconsulent brengt kennis en informatie samen.

Uiteindelijk is het

Echter, momenteel is

Post-hbo-opleidingen die opleiden tot energiedeskundige en energieconsulent.

ADVERTENTIE

Hét centrum voor energie opleidingen in Nederland sinds 1987 www.phoe.nl | 035 – 542 75 29 | info@phoe.nl

PHOE – (Post-HBO opleidingen in Energie) Voor wie?

Iedereen die werkzaam is op het gebied van (duurzame) energie, de energietransitie, de nieuwe omgevingswet en verduurzaming. Zoals medewerkers van gemeenten en overheden, (energie)adviseurs, vergunningverleners, technische dienstverleners e.a.

Niveau: Alle opleidingen kunnen ook incompany verzorgd worden

Post -HBO

De opleidingen: • • • •

Advieskunde Duurzame Energie Introductie Energiekunde Energieconsulent

• • •

www.phoe.nl 035 – 542 75 29 info@phoe.nl

De opleidingen starten begin september.

Bek�k het volledige programma op de website en schr�f je vandaag nog in!

Nadia Poortvliet en Janet van de Griend

25 Duurzaam Nederland analysenederland.nl

Het belang van energie portfolio management voor energietransitie Focus Er is de laatste jaren veel aandacht en communicatie over verduurzaming zoals energiebesparing, eigen opwek, energietransitie en circulaire economie. Nederland moet in 2030 minimaal 55 procent CO2 reductie behalen en in 2050 CO2 neutraal zijn. Door deze afspraken in het Klimaatakkoord, Meerjarenafspraken energie-efficiëntie (MJA3/MEE), de energiebesparingsplicht vanuit de Wet Milieubeheer en subsidies vanuit de landelijke en regionale overheid moeten bedrijven hun bedrijfsprocessen verduurzamen, zeker wat betreft het energieverbruik.

minstens zal verdubbelen.

Er zijn veel bedrijven die verduurzaming omarmen als concurrentievoordeel. Door alle (media) aandacht wordt verduurzaming en circulariteit steeds meer de norm. Het is belangrijk om een duurzaamheidsstrategie op te stellen die in lijn is met de inkoopstrategie. Dit is waarmee een portfoliomanager een bedrijf kan ondersteunen. Zij kennen de mogelijkheden in de markt en weten hoe een bedrijf juist kan verdienen aan verduurzaming, in plaats van onnodig hoge investeringen te doen die niet zijn terug te verdienen. steeds sneller ontwikkelende technieken Door nieuwe en

zoals smart-grid en slimme energiesystemen veranderen de ‘normale’ patronen op de energiemarkt en ontstaan er nieuwe mogelijkheden die invloed hebben op opwekking, verkoop en distributie van energie. Ook klimaatverandering en extremer weer zal tot gevolg hebben dat energie afname en opwekpatronen gaan veranderen. Uiteindelijk zal er systeem ontstaan waarin iedereen gaat betalen voor het moment van energie gebruik. Elk kwartier heeft een andere prijs, het is niet meer dan logisch dat dit ook wordt doorbelast aan de afnemer of producent. Zo zullen er uren zijn die erg duur zijn om energie af te nemen, goedkope

uren en zelf uren met negatieve prijzen bij overschot. ons energienetwerk in Nederland staat onder druk. Congestie in het elektriciteitsnet komt vaker voor door bijvoorbeeld grootschalige zonneparken. Zeker in een regio met meerdere grote producenten van duurzame energie, zon en wind, levert dat een risico op van overbelasting. Ook zorgt de snel groeiende vraag naar datacentra en de elektrificatie van de industrie ervoor dat het netwerk niet in hetzelfde tempo kan meegroeien met de vraag. De toename in elektrische mobiliteit zal de komende decennia nog meer De capaciteit van

flexibiliteit gaan vragen van ons netwerk. De stijgende vraag naar elektriciteit en de integratie van duurzame energie in het Nederlandse stroomnet vereisen ruim 100 miljard euro aan investeringen. Ondertussen zoeken de netbeheerders naar slimme en efficiënte oplossingen om de pieken in vraag en aanbod op te vangen en te overbruggen. belangrijk dat een bedrijf zich bewust wordt van zijn energieprofiel en gaat optimaliseren waar mogelijk.

Dit kan door energie efficiency maatregelen, maar ook door het optimaliseren van bedrijfsprocessen. Uiteraard is de eerste stap inzicht in Het is dus

Tekst: Nadia Poortvliet & Janet van de Griend Foto: Pexels

D

er bedrijven overstappen van gas naar passende alternatieven zoals bijvoorbeeld een warmtepomp of e-boiler. Dergelijke oplossingen gaan zorgen voor veel meer elektriciteitsgebruik, waardoor eigen opwek door zonne- of windenergie steeds interessanter worden. Deze zogenoemde elektrificatie gaat ervoor zorgen dat mondiaal het elektriciteitsverbruik it betekent dat

energieverbruik. Waarvoor en wanneer wordt energie verbruikt en hoe vertaalt dit zich in euro’s. Zodra dit inzichtelijk is, kan er gekeken worden naar optimalisatie en/of uiteindelijk eigen opwek van energie, alternatieve energiebronnen en (her)gebruik van afvalstromen. Door slim gebruik te maken van het energieprofiel en prijsverschillen, kunnen bedrijven ook geld verdienen. Door een goede inkoopstrategie en actief portfolio management kunnen bedrijven aanzienlijk besparen op energie inkoop.

Producenten van energie

kunnen ook enorm profiteren van actief energie portfolio management. Zo kunnen zonneparken en windmolens ook worden stilgelegd, afhankelijk van het geldende subsidiemechanisme of bij een negatieve energieprijs.

Zeker de oudste zonnepanelen en windmolens zitten soms nog met riante steunniveaus, waardoor de prijzen al heel ver onder nul moeten zakken voordat afschakelen interessant wordt. Voor de jongste offshore windparken ligt dat anders. Doordat deze geen subsidie meer krijgen is afschakelen sneller een optie als de prijzen langdurig onder nul duiken.

Een voorbeeld van een dashboard met energieprijzen die een portfolio manager gebruikt voor analyse.

ADVERTENTIE

Energie portfolio management cruciaal bij energietransitie

­

26 Duurzaam Nederland analysenederland.nl

Energiebesparende maatregelen vallen onder extra financieringsmogelijkheden binnen de hypotheek.

Deze subsidies zijn beschikbaar voor energiebesparende maatregelen Mogelijkheden Zonnepanelen, isolatie, warmtepomp of cv-ketel, ze vallen allemaal onder energiebesparende maatregelen. De overheid wil energiebesparing stimuleren en heeft daarom allerlei subsidieregelingen in het leven geroepen. Maar welke is nou geschikt voor jouw woning?

Tekst: Marjon Kruize Foto: Pexels

S

van de zomer van 2019 kunnen eigenaar-bewoners gebruik van maken van subsidie op isolatie. De subsidie wordt alleen verleend als er gekozen is voor minimaal 2 grote energiebesparende isolatiemaatregelen. Deze subsidie wordt verleend uit de ISDE-regeling.

Voorheen kon je als woningeigenaar uit de ISDE-pot alleen subsidie ontvangen voor duurzame verwarming zoals een warmtepomp of zonneboiler, maar vanaf 2021 is er ook een deel beschikbaar gemaakt voor isolatie en aansluiting aan een warmtenet. inds het einde

dat met duurzaam opgewekte stroom?

Voor zonnepanelen is er momenteel helaas nog geen subsidie mogelijk, maar er zijn wel een aantal andere regelingen die het nemen van zonnepanelen financieel aantrekkelijk maken, zo is er belastingvoordeel mogelijk en kan je salderen.

zonnepanelen stroom opwekken die wordt teruggeleverd aan het net, ben je in de ogen van de Belastingdienst als het ware een ondernemer. Daarom kun je 21% terugkrijgen van de aanschaf- en installatiekosten. Daarnaast is er ook de mogelijkheid tot salderen. Kort gezegd is dat het wegstrepen van verbruikte netstroom tegen ongebruikte opgewekte stroom. In de praktijk betekent dit dat het net bijhoudt hoeveel stroom er wordt aangeleverd vanuit jouw zonnepanelen, vervolgens dit aantal kWh omzet in euro’s en dat bedrag aftrekt van je maandelijkse energierekening. In 2019 presenteerde de regering een voorstel waarin salderen jaarlijks wordt afgebouwd. Dit betekent dat er in de toekomst niet langer honderd procent van de teruggeleverde stroom afgestreept kan worden tegen het netstroomverbruik. Met ingang van 2023 zal dit percentage ieder jaar dalen.

Omdat

Deze regeling is dezelfde die we zagen bij ‘subsidie op isolatie’.

En hoe zit

Investeringssubsidie Duurzame Energie (ISDE) is onder andere bedoeld om duurzame verwarming te financieren. Onder deze subsidie vallen maatregelen die zorgen voor warmte, in huis of bedrijfsruimte, die op een duurzame manier wordt De

Voor woningeigenaren die zo’n investering niet van het eigen geld willen of kunnen betalen, zijn er een aantal financieringsopties mogelijk.

opgewekt. Denk hierbij aan warmtepompen, zonneboilers en een aansluiting aan een warmtenet. Deze regeling is dezelfde die we zagen bij ‘subsidie op isolatie’. Zowel isolatie als duurzame verwarming worden uit deze pot gesubsidieerd. Daarnaast is er ook een combinatie te maken: om aanspraak te maken op subsidie voor isolatie moet je minimaal twee maatregelen uitvoeren die binnen de ISDE-regeling vallen. Dat kan dus ook een warmtepomp zijn. met deze subsidie woningeigenaren en bedrijven te stimuleren om over te gaan op duurzame warmte, om uiteindelijk Nederland volledig van het gas af te krijgen. Naast landelijke De overheid hoopt

subsidies, bestaan er ook een hoop provinciale en regionale subsidies voor energiebesparende maatregelen, dus kijk ook zeker even wat er in jouw gemeente mogelijk is.

Let wel op, want zo’n financiering is altijd in de vorm van een lening. Deze duurzame leningen hebben echter wel zeer gunstige voorwaarden. subsidies en financiële voordelen, zal woningverduurzaming altijd een investering vergen.

Ondanks de vele

Voor woningeigenaren die zo’n investering niet van het eigen geld willen of kunnen betalen, zijn er een aantal financieringsopties mogelijk. Let wel op, want zo’n financiering is altijd in de vorm van een lening. Deze duurzame leningen hebben echter wel zeer gunstige voorwaarden. Zo gunstig dat de aflossing voor de lening in sommige gevallen lager ligt dan de besparing op energiekosten. Waardoor je er direct maandelijks op vooruit gaat. het Energiebespaarfonds zijn beide fondsen die leningen verstrekken voor isolatie, zonnepanelen en duurzame warmtebronnen. Een lening bedraagt maximaal €25.000 en loopt tot 20 jaar. Je beHet Warmtefonds en

taalt de lening terug met de besparing op energiekosten. maatregelen vallen onder extra financieringsmogelijkheden binnen de hypotheek. Dat betekent dat het hypotheekbedrag hoger mag zijn dan de woningwaarde. Bij de meeste geldverstrekkers kun je tot 106% van de woningwaarde lenen.

Energiebesparende

voordeel: veel banken willen woningeigenaren stimuleren om te kiezen voor woningverduurzaming.

Daarom geven een aantal banken rentekorting bij een hoger energielabel.

Bijkomstig

27 Duurzaam Nederland analysenederland.nl

‘Maatschappelijk verantwoord inkopen vraagt om een andere mindset’ Actueel Ook in de supply chain is duurzaamheid aan de orde van de dag. Transparante en duurzame ketens scoren momenteel echter pas 9,6 procent op de Nieuwe Economie Index (NEx). Werk aan de winkel dus.

Tekst: Marjon Kruize Foto: Pexels

T

ransparante en

ketens zijn van groot belang voor verduurzaming, zo stelt Maria van der Heijden, directeur van MVO Nederland, het grootste duurzame bedrijvennetwerk van Europa. “Om zeker te zijn van duurzame producten moet je weten waar je spullen vandaan komen, en dat betekent dat je je moet verdiepen in je inkoop. Bij wie koop je je spullen? Hoe worden deze gemaakt? Wat zijn de arbeidsomstandigheden voor de mensen die deze spullen maken? Welke impact heeft dit product op het milieu?

Echt weten waar je spullen vandaan komen is een enorme uitdaging, maar wel ontzettend belangrijk als we duurzaamheid in de supply chain willen stimuleren.” eerlijke

Dat vraagt aandacht

een organisatie moet je daar dus een duidelijk standpunt in innemen.”

Want

maatschappelijk ver-

Voorheen kochten we echt in op prijs, maar nu ga je andere kwaliteiten zwaarder laten meewegen.

En dat hoeft niet eens per se te betekenen dat je duurdere producten moet gaan kopen antwoord inkopen vraagt om een andere mindset binnen

bedrijven, stelt Van der Heijden. “Voorheen kochten we echt in op prijs, maar nu ga je andere kwaliteiten zwaarder laten meewegen.

En dat hoeft niet eens per se te betekenen dat je duurdere producten moet gaan kopen, immers kan een prijs ook oplopen omdat er bijvoorbeeld veel geld aan marketing wordt besteed, maar het betekent wel dat je de impact van een product mee gaat nemen in je overweging. Veel nadelen van producten worden niet meegenomen in de prijs, denk aan negatieve gezondheidsschade of een negatieve impact op het milieu. Dat moeten we mee gaan nemen in de prijsvorming. In die zin gaan we echt een transitie aan, want voor heel veel bedrijven is dit nog hartstikke nieuw.”

Het hoeft niet vanaf dag één perfect te zijn, als je maar begint. We kunnen allemaal een stap zetten.”

In die zin gaan we echt een transitie aan, want voor Uiteindelijk moeten we heel veel bedrijven is dit nog hartstikke nieuw. Zorg, onderwijs, het milieu en de En dat betekent: handen economie hangen uit de mouwen en aan de allemaal met slag! “Als bedrijf moet je elkaar samen. gewoon beginnen”, stelt Van der Heijden. “Bijvoorbeeld Dus duurzaam inbij je energievoorziening, kopen is echt voor voedsel of je meubilair en iedereen van het verduurzaam dit. Meubilair zou je bijvoorbeeld heel goed grootste belang. kunnen leasen in plaats van kopen, dan zorg je ervoor dat de leverancier ook na gaat denken over de kwaliteit van het product en de recyclebaarheid hiervan.

en

“Maatschappelijk verantwoord inkopen moet onderdeel worden van het beleid van de organisatie” tijd, maar zeker ook goed leiderschap. “Maatschappelijk verantwoord inkopen moet onderdeel worden van het beleid van de organisatie”, vertelt Van der Heijden. “Het moet in de criteria omtrent inkopen terugkomen. Zo heeft de overheid jaren geleden al afgesproken enkel nog maatschappelijk verantwoord in te kopen. Dat is al tien procent van de Nederlandse economie en heeft dus een enorme impact. Als je jezelf als bedrijf die criteria oplegt moet je je daar ook gewoon aan houden. Als leider van

Maatschappelijk verantwoord inkopen vraagt om een andere mindset binnen bedrijven.

het namelijk allemaal samen gaan doen, want we hebben er allemaal baat bij. “Dat blijkt nu ook met corona”, vertelt Van der Heijden.

“De pandemie leidde tot een enorme economische crisis.

Als er geen evenwicht is tussen people, planet en profit dan merkt de economie daar ook de gevolgen van en krijgt deze een klap. De kloof tussen arm en rijk, lage biodiversiteit en smeltende ijskappen hebben allemaal ook een impact op de economie, dus uiteindelijk vaart ook de economie wel bij het welzijn van mensen en de planeet. De pandemie heeft ons daarin echt een spiegel voorgehouden. Zorg, onderwijs, het milieu en de economie hangen allemaal met elkaar samen.

Dus duurzaam inkopen is echt voor iedereen van het grootste belang.”

28 Duurzaam Nederland analysenederland.nl

Als je woning minder warmte verliest, daalt de warmtevraag en wordt het elektriciteitsverbruik van de warmtepomp minder.

Isolatie, de eerste stap naar een energiezuinige woning Focus Zonnepanelen en -boilers of warmtepompen.

Er zijn steeds meer hightech mogelijkheden om op je energierekening te besparen en bij te dragen aan een beter milieu.

Maar zonder goede isolatie van je woning is het dweilen met de kraan open. Als je woning minder warmte verliest, daalt de warmtevraag en wordt het elektriciteitsverbruik van de warmtepomp minder. Goede isolatie van je woning speelt een cruciale rol in energiebesparing en terugverdientijd.

Tekst: Féline van der Linde Foto: Pexels

E

nergieneutraal

dat een woning net zoveel energie opwekt als deze verbruikt.

Een warmtepomp is een prima oplossing om te besparen op de energierekening en de CO2-uitstoot terug te dringen. Het rendement ervan is houdt in

echter alleen optimaal als je woning goed geïsoleerd is. Zie het zo: als het buiten koud is, dan trek je toch ook een warme jas aan? Een energieneutrale woning begint dus met goed isoleren.

Isoleren zorgt er in feite voor dat de woning wordt omhuld door een thermische deken die zorgt dat er geen onnodige warmte of koude kan ontsnappen. van belang om in de winter dee woning lekker warm te houden, maar zorgt ook voor koelte tijdens de zomer. Een goede isolatie van je woning zorgt ervoor dat de temperatuur stabiel blijft en draagt bij aan een lagere energierekening. Isoleren zorgt er in feite voor dat de woning wordt omhuld door een thermische deken die zorgt dat er geen Goede isolatie is

onnodige warmte of koude kan ontsnappen. Isolatie heeft overigens niet alleen met temperatuur te maken; het kan er deels ook voor zorgen dat geluid binnen of juist buiten een woning blijft. Daarnaast kun je een goed geïsoleerde woning ook makkelijker voorzien van nieuwe duurzame technieken om te verwarmen of te koelen, zoals de warmtepomp. Deze pompen werken volledig op elektriciteit en de benodigde stroom kan ook weer duurzaam worden opgewekt met zonnepanelen. je woning is geen ingewikkelde klus.

Vaak wordt het gedaan bij de aankoop van een huis. De isolatie van een woning is bepalend voor de energiekosten waar je maandelijks mee te maken krijgt. Hoe slechter de woningisolatie, hoe hoger je energierekening. Het is dan ook niet vreemd dat steeds meer woningkopers vóór aanschaf extra goed kijken of en hoe de woning geïsoleerd is. Ook is het bij het afsluiten van je hypotheek mogelijk Het isoleren van

extra te lenen voor energiebesparende maatregelen. Tot 6 procent van de waarde van je woning, met een maximum van € 9.000 euro.

Hoe slechter de woningisolatie, hoe hoger je energierekening.

Het is dan ook niet vreemd dat steeds meer woningkopers vóór aanschaf extra goed kijken of en hoe de woning geïsoleerd is. kunnen daarnaast via het Rijk subsidie ontvangen wanneer ze verduurzamingsmaatregelen aan hun woning treffen. Het kan dan gaan om de aanschaf van één of meer van de volgende isolatiemaatregelen: spouwmuurisolatie, vloer- of bodemisolatie, dakisolatie, HR++ glas of Woningeigenaren

triple-glas met isolerend kozijn. Ook een zonneboiler, warmtepomp of de aansluiting op een warmtenet vallen binnen de regeling. Wie in aanmerking wil komen voor de ISDE-regeling moet eigenaar zijn van de woning, tevens moet de koopwoning daadwerkelijk als hoofdverblijf gebruikt worden.

Een zonneboiler, warmtepomp of de aansluiting op een warmtenet vallen binnen de regeling.

te oppervlakten aan te pakken die direct in contact staan met een verwarmde ruimte.

Bijvoorbeeld door het isoleren van spouwmuur, vloerisolatie of HR++ glas.

Goed ventileren zorgt voor afvoer van ongezonde en te vochtige lucht uit huis. Een ideale relatieve luchtvochtigheid ligt tussen de 40 en 60%. om goed te kijken of de ventilatiemogelijkheden in de woning voldoende zijn.

Goed ventileren zorgt voor afvoer van ongezonde en te vochtige lucht uit huis. Een ideale relatieve luchtvochtigheid ligt tussen de 40 en 60%.

Dat kan je meten met een hygrometer. Bovendien is het lastiger om vochtige lucht te verwarmen en kost het meer energie (en dus geld) om het huis warm te houden.

Een tip is

verschillende vormen van woningisolatie mogelijk.

De ene manier is effectiever dan de andere, afhankelijk van het type woning, ligging en het bouwjaar. Bij isoleren is het dus van groot belang om vooraf je woning goed te laten onderzoeken door een specialist.

Deze bekijkt welke isolatievormen het meest effectief zijn in jouw situatie. De meeste winst behaal je doorgaans door groEr zijn

29 Duurzaam Nederland analysenederland.nl

Hoe lossen we het plasticprobleem op?

Actueel De afgelopen decennia ontdekten we hoe gemakkelijk en vooral goedkoop plastic was.

Overal waar dat kon werd gebruik gemaakt van plastic. Met alle gevolgen van dien, want plastic bleek ontzettend schadelijk voor het milieu.

En nu zitten we met een plasticprobleem.

Tekst: Marjon Kruize Foto: Pexels

A

ls we Nederland

vergelijken met de rest van de wereld doen we het redelijk, maar ook de plasticvervuiling in óns land neemt steeds verder toe. “De afgelopen tien jaar zien we steeds meer afval langs de wegen en in onze rivieren”, stelt Harmen Spek, manager Innovation & Solutions bij de Plastic Soup Foundation. “Op rivieroevers worden tijdens clean ups gemiddeld 375 stuks afval per 100 meter gevonden. Dat is dus heel veel vervuiling op de oever, kun je nagaan hoeveel er in het water lag.”

weggooien van ons plastic.

“We zijn in Nederland rond 2010 begonnen met het apart inzamelen van plastic afval”, vertelt Spek. “Dat proberen we zo goed mogelijk te doen, maar je ziet nog steeds dat slechts vijftig procent van het ingezamelde materiaal echt gerecycled wordt. Dat komt omdat er heel veel verschillende soorten polymeren (plastics, red.) zijn en producten vaak uit verschillende soorten bestaan. Daarnaast is plastic vaak vervuild met etensresten en stickers, waardoor het niet te recyclen is.

Een gigantische hoeveelheid plastic wordt uiteindelijk dus alsnog verbrand omdat het economisch niet rendabel is om het te recyclen. Daar zou je hele slimme machines voor nodig hebben, maar dan loop je tegen de kosten aan. Het is dus moeilijk om plastic recycling naar een hoger niveau te tillen.”

Maar wat moeten we dan wel doen? “Op jaar basis wordt er wereldwijd zo’n 400 miljoen ton plastic geproduceerd en de groeicurve gaat stijl omhoog. Tussen 1950 en 2015 resulteerde

dat al in zo’n 8,3 miljard ton plastic productie wereldwijd.

Jaarlijks wordt van al het afval gemiddeld 12 procent verbrand, 9 procent gerecycled, maar het grootste deel komt wereldwijd op vuilstortplaatsen terecht. In Nederland doen we het iets beter, maar bij lange na nog niet goed genoeg; er is gewoon teveel plastic afval. We moeten daarom vooral ook gaan kijken hoe we minder plastic kunnen gaan gebruiken.” dan vooral om single use plastics. “Het gebruik daarvan kunnen we vrij simpel terugdringen”, stelt Spek. “En daarin kan de consument ook een steentje bijdragen. Denk bijvoorbeeld aan het aanschaffen van een goede, stevige tas die je meeneemt naar de supermarkt, in plaats van telkens een plastic zakje te kopen. Of schaf een hervulbare fles aan. Die zal je niet zomaar kwijtraken of weggooien in de buitenlucht, omdat deze in de aanschaf duurder is geweest. Daarnaast kan je ook kijken naar het bredere verhaal. In de supermarkt zit zo’n 80 tot 85 procent van de producten in En dat gaat

een plasticverpakking. Bij de groenteboer, slager of op de markt is dat veel minder het geval, dus ook daar kun je als consument plastic besparen.”

wanneer je online eten bestelt, dan houden die restaurants daar vanzelf mee op. Laat je horen als consument!” producenten momenteel nog niet verantwoordelijk voor de afvalfase, stelt Spek. “Ze kunnen zich daarom blijven verschuilen achter het verhaal dat plastic voor van alles noodzakelijk zou zijn en dat de consument beter moet recyclen, maar in dat verhaal gaat gelukkig iets veranderen. In de EU wordt nu gewerkt aan een plan voor uitgebreide Producenten Verantwoordelijkheid, waardoor de producent na aankoop ook verantwoordelijk is voor het ontstane plastic zwerfafval. Dat zal hopelijk tot grote verbeteringen gaan leiden. En ook in Nederland verandert er nu al een en ander. Vanaf 1 juli 2021 komt er statiegeld op kleine plastic flesjes en vanaf 31 december ook op blikjes.

Dat zal direct een enorm verschil gaan maken op de hoeveelheid zwerfafval.”

Ook zijn

Vanaf 1 juli 2021 komt er statiegeld op kleine plastic flesjes en vanaf 31 december ook op blikjes. Dat zal direct een enorm verschil gaan maken op de hoeveelheid zwerfafval.

Echter, het is natuurlijk niet alleen aan de consument.

“Zonder de bedrijven kom je er niet”, vertelt Spek. “We zijn vergroeid geraakt met plastic omdat het zo lekker goedkoop en makkelijk is, maar het begint bij de consument inmiddels te dagen dat plastic ook schadelijk is voor het milieu en onze gezondheid.

Als consument kunnen we dus veel doen om een signaal af te geven. Als je als klant laat weten dat je niet zit te wachten op al die plastic verpakkingen

het plasticprobleem nu met zijn allen op moeten lossen, dat staat vast.

Want dat we

de hoeveelheid afval gaat volgens Spek zo’n beetje gelijk op met de groei van de ‘out of home markt’. “Je ziet buiten vooral veel plastic flesjes, sigarettenfilters, snackverpakkingen en blikjes. We eten en drinken steeds meer onderweg, waardoor de vervuiling in de buitenruimte verder toeneemt.”

De toename van

We zijn in Nederland rond 2010 begonnen met het apart inzamelen van plastic afval.

Dat proberen we zo goed mogelijk te doen, maar je ziet nog steeds dat slechts vijftig procent van het ingezamelde materiaal echt gerecycled wordt.

Binnenshuis gaat het

overigens redelijk met het

Het aanschaffen van een goede, stevige tas die je meeneemt naar de supermarkt, voor het terug dringen van plastic.

“Plastic is gewoon schadelijk voor het milieu en onze gezondheid. Het zijn materialen uit de petrochemie en ze zitten al in onze lucht, rivieren en oceanen, maar ook in ons voedsel en drinkwater en dus in ons lichaam. Wetenschappers maken zich ernstig zorgen over die dagelijkse blootstelling aan plastics, dus we zullen een echte omslag moeten maken. De consument is zich daarvan steeds meer bewust, nu het bedrijfsleven nog.”

Wetenschappers maken zich ernstig zorgen over die dagelijkse blootstelling aan plastics, dus we zullen een echte omslag moeten maken.

30 Duurzaam Nederland analysenederland.nl

Meer ruimte nodig voor je onderneming?

Denk dan eens na over een garagebox!

Mogelijkheden Ben je onlangs je eigen webshop gestart? Of timmer je sinds kort aan de weg met je eigen onderneming? Dan kan het zomaar zijn dat je nog geen eigen bedrijfsruimte hebt en de spullen van je onderneming bijvoorbeeld op je eigen zolderkamer staan of op de keukentafel liggen.

Tekst: Féline van der Linde Foto’s: Persfoto

H

te weinig ruimte of vind je het een prettig idee dat je spullen veilig opgeborgen zijn? Dan is het wellicht een goed idee om een garagebox dicht bij huis te huren of te kopen. Zo heb je een veelzijdige en vooral veilige (werk)plek voor je onderneming, waar je 24/7 toegang toe hebt. Bovendien zijn er sanitaire voorzieningen aanwezig, krijg je je eigen postadres met brievenbus, vindt er onderhoud aan de boxen plaats en wordt er ook nog eens een oogje in het zeil gehouden. De boxen zijn dus van alle gemakken voorzien en hebben ook nog eens een BORG-2 certificering. De waardevolle spullen die je in de box legt zijn dus goed beschermd tegen kwaadwillenden en toegang is alleen mogelijk met een persoonlijke keytag. De videocamera’s houden 24 uur per dag in eb je thuis

Een veelzijdige en veilige (werk)plek voor je onderneming.

de gaten wie er in en bij de boxen komt en zo kun je dus met een gerust hart alle spullen en materialen kwijt die je maar wilt.

De box is een mooie plek om mijn ladders en materialen veilig op te bergen. Het halen en brengen van mijn spullen gaat ook heel gemakkelijk. voor Jeroen één van de redenen om een garagebox te huren voor zijn onderneming. “In 2005 begon Dat was ook

ik voor mijzelf als schilder.

Ik vind echt alles leuk aan mijn werk. Met name de dingen op mijn eigen manier doen en dat je bij heel veel verschillende mensen over de vloer komt.” Jeroen huurt een garagebox via Garagepark in Haarlem op de eerste verdieping van het Garagepark. “Dat bevalt mij prima.

De box is een mooie plek om mijn ladders en materialen veilig op te bergen. Het halen en brengen van mijn spullen gaat ook heel gemakkelijk.

Met een winkelkar vervoer ik alles en die rij ik vervolgens naar de ruime goederenlift in het trappenhuis.” Hiervoor had Jeroen een eigen box, maar het huren van een box bevalt hem heel goed. “Je bent veel flexibeler en alles

is heel goed geregeld. Van onderhoud tot aan de beveiliging van mijn spullen. En de box is ook nog eens heel dicht bij mijn huis.”

Voor oud-schaatser en

Nederlands kampioen Ronald van Slooten was de zeer korte afstand tussen huis en garagebox ook één van de

voordelen om een box te huren voor zijn onderneming.

Toen ruim tien jaar geleden bleek dat hij de stap naar het topschaatsen niet kon maken besloot hij het roer om te gaan gooien. Hij behaalde zijn diploma ‘Vakbekwaam Hovenier’ en inmiddels staat Ronald aan het hoofd van een goedlopend hoveniersbedrijf in het Gooi. “Ik merkte dat ik niet elke keer mijn werk ‘mee naar huis’ wilde nemen.

Zo kwam ik uiteindelijk bij een garagebox terecht en dat bleek de ideale opslagplaats te zijn voor mijn ‘troep’. Wanneer ik klaar ben met mijn werk breng ik het gereedschap dat ik niet nodig heb de volgende dag naar de opslagplaats. Zo houd ik werk en privé goed gescheiden, blijft mijn aanhanger netjes en overzichtelijk én staan mijn spullen veilig opgeborgen.”

De boxen zijn van alle gemakken voorzien.

ADVERTENTIE

DUURZAME VERANDERING, HOE DAN? Duurzame verandering voor mensen in absolute armoede. Heeft dat kans van slagen?

Ja, gelukkig zien we bij Woord en Daad dat het kan! In Oeganda pakken we dat samen met onze lokale partners aan.

In ons honingproject geven we kleine boeren, waaronder ook mensen met een beperking, bestaansrecht. We leren hen kwalitatief goede honing en bijenwas oogsten en investeren in de keten, zodat de imkers een eerlijke prijs krijgen voor hun producten. Tegelijkertijd verrijken we de natuur door gebruik van duurzame technieken en het slim aanplanten van bomen.

Samen gaan we voor blijvende verandering voor mens en natuur!

Meer weten over deze duurzame verandering in Oeganda? Beluister dan onze podcast.

Draagt u dit werk een warm hart toe? Steun ons honingproject als partner van Woord en Daad.

WOORDENDAAD.NL/WORDPARTNER

31 Duurzaam Nederland analysenederland.nl

De natuur biedt vele sportieve mogelijkhede, maar ook het stadse leven is niet ver weg.

Geniet van de vrijheid en de rust in het westen van Oostenrijk Gids Even weg van het leven van alledag en in de ontspanningsmodus.

Velen kijken daar naar uit en nu de grenzen weer open gaan en vakanties mogelijk zijn is het dus ook hoog tijd voor een ontspannen vakantie.

Tekst: Féline van der Linde Foto’s: Pexels

D

eens aan het Westen van Oostenrijk, waar vele ontspanningsmomenten te vinden zijn. In deze regio, in het hart van de Alpen, is alles aanwezig voor een kleine of grote pauze in het drukke leven. De natuur biedt vele mogelijkheden voor een sportieve inspanenk dan ook

ning met de e-bike of kabelbaan, maar ook het stadse leven is niet ver weg. Geniet van historische gebouwen, moderne architectuur en slenter heerlijk door de kleine en veelal verstopte steegjes. Wie denkt dat je alleen kan ontspannen in de natuur zal zien dat dit ook zeker mogelijk is in Tirol.

De prachtige natuur rondom meren als de Natterer See of de Lanser See nodigt uit om heerlijk te wandelen.

Dé sport om ultiem te ont-

spannen is natuurlijk yoga.

Op de berg Patscherkofel, Nordkette of de Rangger Köpfl vind je diverse outdoor yogastudio’s, waar oefeningen en meditatie in combinatie met de frisse berglucht en adembenemende uitzichten zorgen voor ultiem genieten én ontspanning. Neem daarna een heerlijk frisse duik in één van de vele meren die te vinden zijn in Tirol. Voor wie een duik in het bergwater te koud is, is het natuurlijk ook mogelijk om heerlijk te wandelen rondom de meren of te genieten aan de oever.

De prachtige natuur rondom meren als de Natterer See of de Lanser See nodigen uit om heerlijk te wandelen.

Voor de echte natuurliefheb-

ber zijn er talloze bos- en natuurwandelingen waar

men uit kan kiezen. Ga van berghut naar berghut en wandel een paar dagen door de prachtige natuur. En ook al ga je een paar dagen wandelen, ook dan kun je uitstekend ontspannen!

Ontspanning kun je namelijk ook heel goed vinden in beweging. Uiteraard kan er gewandeld worden onder begeleiding van berggidsen, die je de mooiste plekjes van de regio laten zien. Maar je kunt er natuurlijk ook zelf op uit gaan. Dan kun je het beste de Perspektivenweg volgen op de Nordkette voor adembenemende vergezichten op de bergen, maar ook op de stad.

Op de Mooswiesenronde op het Mieminger Plateau wandel je op de veldwegen langs kleine meren en een prachtige kapel met het altijd in-

drukwekkende uitzicht op de Mieminger bergketen. En wat dacht je van een lamawandeling? De ‘harige begeleider’ wandelt met je mee tijdens een wandeling over het zonovergoten Mieminger Plateau. De ruwharige, vriendelijke dieren, met hun rustige pas zorgen ervoor dat je gelijk een versnelling terugschakelt en heerlijk geniet van rust en omgeving. Ben je misschien wat moeilijker ter been? Dan kun je het beste in de ‘Waldstrassenbahn’ stappen. Deze tramlijn (nummer zes) brengt de natuurliefhebber van de stad naar de natuur. Langs deze route kom je veel leuke, kleine dorpjes tegen.

Na een dag of

vakantie in de natuur helemaal opgeladen?

Sluit je verblijf dan in stijl af

met een wellness of spabehandeling. Ga voor een behandeling in één van de vele wellnesshotels met keuze uit heerlijke behandelingen met uitzicht op de alpiene natuur.

En al dat ontspannen maakt natuurlijk hongerig. Geniet van de Tiroolse keuken op een picknickkleed in het groen, in een gondel terwijl je naar de top van een berg gaat of op een zonovergoten terras met uitzicht op één van de vele meren die de regio rijk is.

Keuze genoeg om heerlijk te ontspannen in Tirol.

Geniet van de Tiroolse keuken op een picknickkleed in het groen.

ADVERTENTIE

ALL-IN.*

WWW.INNSB RUCK.INFO/ WELCOME

Foto: Innsbruck Tourismus / Mair

vrijheid proeven unlimited *ONTDEK DE KOSTELOZE VOORDELEN VAN ONZE WELCOME CARD MET MOBILITEITSGARANTIE EN MEER… WWW.INNSBRUCK.INFO

20210629_Analyse Levensstijl_Algemeen Dagblad_264x121+3mm_CV.indd 1

29.06.21 13:34

Bespaar energie en water Doe de bespaar check

Direct kokend water uit de kraan is niet alleen handig. Met een Quooker kun je ook energie en water besparen. Wil je weten hoeveel? En wat dit betekent voor jouw portemonnee? Doe dan de bespaarcheck op quooker.nl. Binnen een minuut zie je wat jouw huishouden verbruikt en wat je met een Quooker bespaart.

Ga naar quooker.nl/besparen en ontdek jouw voordeel.