Analyse Maatschappij #2

Dit is een commerciële uitgave. De FD-redactie heeft geen betrokkenheid bij deze productie.

CONTENT WITH A PURPOSE

ANALYSE MAATSCHAPPIJ MET FOCUS OP VEILIGHEID EN INFRASTRUCTUUR

NR 2 DECEMBER 2017 ANALYSEMAATSCHAPPIJ.NL

Marcel Hertogh – professor Infrastructure Design and Management “De infrastructuur vergrijst, net als de Nederlandse bevolking. En de vraag is: hoe kun je bij die opknapbeurt zoveel mogelijk maatschappelijke waarde toevoegen? Na de Tweede Wereldoorlog was er een enorme boom in de infrastructuur in ons land: in die tijd zijn er veel snelwegen, bruggen en sluizen aangelegd. Die zijn nu aan het einde van hun levensduur. Technish gezien, maar ook qua functionaliteit. Er is meer verkeer, de schepen zijn groter, de mogelijkheden enorm. Veel infrastructuur voldoet niet meer en moet vervangen worden. Deze vervangingsopgave gaat geld kosten. Veel geld. Je kan de infrastructuur een op een vervangen, of je kan een extra functie toevoegen. Bijvoorbeeld door een ouderwetse sluis te vervangen door een sluis die extra energie kan opwekken. Of denk aan een snelweg waar we allerlei nieuwe intelligentie aan kunnen toevoegen of een snelweg die energie levert. Het kan allemaal”

Lees meer op pagina 18

INFRASTRUCTUUR

De straat als opvang voor stortbuien “De klimaatverandering is een sluipmoordenaar, verpakt in lekker weer.”

Lees meer op pagina 21

VEILIGHEID

Breuklijnen in de internationale politiek De huidige golf van voornamelijk jihadistisch terrorisme zoals we die nu kennen heeft ervoor gezorgd dat we in Nederland al een aantal jaar in het op één na hoogste dreigingsniveau leven. Stabiele internationale betrekkingen zijn juist nu hard nodig, maar deze wankelen, onder andere door het onvoorspelbare buitenlandbeleid van de Verenigde staten.

Lees meer op pagina 10

ANALYSE MAATSCHAPPIJ

Lees meer artikelen op analysemaatschappij.nl Op analysemaatschappij.nl vindt u nog veel meer interessante artikelen met betrekking tot cybersecurity, regenwatermanagement, fraudebestrijding en infrastructuur.

PROF. MR. PIETER VAN VOLLENHOVEN VOORZITTER STICHTING MAATSCHAPPIJ EN VEILIGHEID (SMV)

‘Zonder vrijuit spreken kan men de veiligheid niet verbeteren.’

Lees meer op pagina 8

REGISTREER NU MET CODE

71800057109

WWW.EVENEMENTENHAL.NL/AQUARIO-GO

AQUA18_265x50_Adv_Fin_Dagblad.indd 2

LET OP! GEWIJZIGDE OPENINGSTIJDEN: 10:00 – 18:00 UUR

WWW.EVENEMENTENHAL.NL/AQUA

15/12/17 11:55

2 INLEIDING – ANALYSEMAATSCHAPPIJ.NL

ANALYSE MAATSCHAPPIJ European Media Partner presenteert Analyse Maatschappij met focus op veiligheid en infrastructuur. In deze special zullen wij ingaan op thema’s als terrorisme, fraudebestrijding, regenwatermanagement en klimaatadaptatie.

Zo komt onder andere professor mr. Pieter van Vollenhoven aan het woord. Hoe vindt hij dat de veiligheid in Nederland er voor staat? En zou de overheid daarin een grotere rol moeten spelen, of is veiligheid iets wat we aan de burger zelf over moeten laten?

Ook spreken we historica Beatrice de Graaf en oud Navo-topman Jaap de Hoop Scheffer over de dreiging van het terrorisme en de sfeer van polarisatie in Nederland. Wat zouden we moeten doen om een veiliger samenleving te creëren.

Daarnaast vertelt ook de korpschef van de Nederlandse politie, Erik Akerboom, over de veiligheid in Nederland. Hij spoort partijen in het publieke domein aan zo veel mogelijk samen te werken.

Ook spreken wij met professor Infrastructure Design and Management Marcel Hertogh, over de infrastructuur in Nederland. Deze is van goed niveau, maar wel toe aan een opknapbeurt, omdat deze aan het vergrijzen is.

Wilt u meer lezen over de laatste ontwikkelingen omtrent crisismanagement, cybersecurity en de laatste trends omtrent het internet of things en big data in de infrastructuur? Dan bent u bij deze special aan het juiste adres.

PROFIELEN IN DEZE PUBLICATIE

Erik Akerboom Korpschef van de Nederlandse Politie

Pieter van Vollenhoven Voorzitter Stichting Maatschappij en Veiligheid

Marcel Hertogh Professor Infrastructure Design and Management

Hans Mommaas Directeur PBL

Wij wensen u veel leesplezier!

ANALYSEMAATSCHAPPIJ.NL

EXCLUSIEF VOOR HET WEB

DIGITALE CONTENT DIGITALE KRONIEK

“Het internet of things maakt ook zijn opwachting in de bouwwereld Het bouwproces wordt steeds slimmer en dat gaat heel snel. Wij streven naar het inrichten van een gezamenlijke digitale infrastructuur die naadloos alle soorten bouwwerkinformatie verbindt”, aldus Maxime Verhagen, voorzitter van Bouwend Nederland. U leest de gehele kroniek op analysemaatschappij.nl.

Volg ons digitaal:

“Mark Rutte sprak laatst de VN toe en zei daar dat de wereld op Nederland kan rekenen als het gaat om veiligheid en duurzaamheid, dus dat stemt hoopvol. Je kan er ook niet tegen zijn. Maar waarom doen we het dan niet?”

JOHAN EN DENNIS TIPPEN Sla vooral het opiniestuk van professor Pieter van Vollenhoven op pagina 8 en 9 niet over! Hierin geeft hij zijn mening over de veiligheid in Nederland en hoe we deze kunnen verbeteren.

Johan Konst & Dennis Feld, Campaign Managers

INHOUD 4 Voorwoord: Erik Akerboom 6 Veiligheidsrisico’s door communicatie en cyberattacks 7 Digitale fraude is harde realiteit 8 Pieter van Vollenhoven: veiligheid in Nederland 10 Breuklijnen in de internationale politiek 12 Militaire innovatie voor onze veiligheid 14 Voorwoord: Hans Mommaas 16 Infrastructuur op de goede weg 18 Profiel: Marcel Hertogh 20 3 interessante infrastructuurprojecten 21 De straat als opvang voor stortbuien 22 Zo blijven de steden droog ANALYSE MAATSCHAPPIJ Campaign Managers: Johan Konst & Dennis Feld dennis.feld@europeanmediapartner.com

POPULAIRE ARTIKELEN OP ANALYSEMAATSCHAPPIJ.NL Ruud Koornstra

CONTENT WITH A PURPOSE

Feestdagen onverminderd populair bij inbrekers

De kerstdagen en de jaarwisseling zijn bij uitstek dagen waarop ook inbrekers er graag een feestje van maken. Gemiddeld is de kans op een inbraak op deze momenten twee keer zo hoog dan op andere dagen in het jaar.

johan.konst@europeanmediapartner.com

Bekijk exclusieve films en video's op onze campagne website.

Managing Director:

Amanda Ghidoni

Chief Content Officer Redacteur: Layout: Tekst:

Mats Gylldorff Marjon Kruize Rowan Brandt Jerry Huinder Angelina Hammond Mark van der Heijden Aäron van der Sanden Daan de Jong Persfoto RVD / Royal Images / Frank van Beek Het Financieele Dagblad 2017 RODI Rotatiedruk

Coverfoto:

Op onze campagne website vindt u nog veel meer interessante artikelen en interviews.

Gedistribueerd: Drukkerij:

CONTENT WITH A PURPOSE European Media Partner Nederland B.V Kleine-Gartmanplantsoen 21, 1017 RP Amsterdam Tel: +31 202 622 010 Email: nl@europeanmediapartner.com www.europeanmediapartner.com

@europeanmediapartner

analysemaatschappij.nl

Recycle of geef het magazine door!

European Media Partner is gespecialiseerd in contentmarketing en native advertising.

Wij combineren redactionele inhoud met themakranten die bij toonaangevende dagbladen zijn bijgevoegd. Wij zorgen ervoor dat de boodschap van uw merk wordt overgebracht, en uw doelgroep de juiste beslissingen neemt.

ADVERTENTIE

ONTDEK MEER OP ANALYSEMAATSCHAPPIJ.NL

De samenleving roept om slimme antwoorden op de veiligheidsdreigingen van de 21e eeuw.

De expo Rampenbestrijding, Incidentmanagement en Crisisbeheersing (eRIC) is dé vakbeurs waar hulpverleners en veiligheidsprofessionals kennismaken met de nieuwste trends op hun vakgebied.

Ruim 200 exposanten en belangrijke ketenpartners uit het veiligheidsdomein delen en tonen kennis, ervaringen en innovaties op het gebied van incidenten, crisis en rampen.

www.exporic.nl ADVERTENTIE

Nederlands bedrijfsleven onvoldoende beveiligd Het Nederlandse bedrijfsleven moet een flinke inhaalslag maken op het gebied van beveiliging wil het bestand zijn tegen (nieuwe) dreigingen. Dat blijkt uit onafhankelijk onderzoek van beveiligingsbedrijf Securitas. Meer dan de helft (55%) van de deelnemende organisaties geeft aan de afgelopen twee jaar geen wijzigingen te hebben doorgevoerd in haar beveiligingsbeleid.

Uit het onderzoek blijkt dat het Nederlandse bedrijfsleven onvoldoende is ingericht om zich te beschermen tegen dreigingen als datalekken, identiteitsfraude en terreur. De dreiging neemt toe, maar de weerbaarheid blijft achter is de conclusie. Securitas

introduceert daarom Het Nieuwe Beveiligen: een visie op beveiligen vanuit proactiviteit, integraliteit en sturing vanuit dreiging.

Kloof tussen visie en praktijk Dreigingen lijken serieus te worden genomen door het bedrijfsleven, toch ontbreekt het aan daadkracht. Peter Schollmann, Algemeen Directeur Securitas Nederland: ‘Wat opvalt uit het onderzoek, is dat er een kloof is tussen denken en doen. Securitas wil deze dichten en het bedrijfsleven activeren om organisaties klaar te maken voor een veilige toekomst.’

42%

Proactieve veiligheidsoplossingen ‘De veranderende maatschappij vraagt om nieuwe beveiligingsstrategieën en om proactieve veiligheidsoplossingen in plaats van de traditionele reactieve manier van werken’, zegt Schollmann.

Het Nieuwe Beveiligen rekent af met klassieke strategieën gericht op repressie. ‘Maatregelen worden niet langer genomen op basis van risico’s, maar op signalen van afwijkend gedrag en realtime-data.’

Het merendeel van het Nederlandse bedrijfsleven erkent dat nieuwe dreigingen een gevaar vormen voor continuïteit in het bedrijfsleven.

80% geeft aan dat technologische ontwikkelingen een bedreiging vormen voor de werkomgeving. Datalekken via intranet en e-mail worden gezien als de belangrijkste risico’s. 48% ziet een datalek als bedreigend. Binnen ICTafdelingen is dit zelfs 65%.

Op de tweede plek van technologische bedreigingen noemen organisaties het Internet of Things (IoT). Maar liefst 42% ziet een gevaar in het verbinden van elektronica via een internetverbinding. Op de derde plek wordt social engineering (bijvoorbeeld phishing) genoemd als meest zorgelijke

bedreiging (35%). Dit wordt met name in het publieke domein als een bedreiging gezien (55%).

Agressie en terreurdreiging Naast technologische bedreigingen zien organisaties een gevaar in fysieke bedreigingen en maatschappelijke ontwikkelingen. Ongeoorloofde toegang (45%) bijvoorbeeld en agressie en geweld. Geweld wordt vooral in de publieke sector als een dreiging (57%) gezien. Terreurdreiging wordt door meer dan een kwart (26%) als een directe dreiging gezien. De 24-uurs economie (altijd bereikbaar zijn) vormt volgens meer dan een vijfde (22%) een bedreiging.

Online survey Het onderzoek kwam tot stand onder verantwoordelijkheid van Securitas.

In juni 2017 hield onafhankelijk onderzoeksbureau Motivaction een online survey onder 536 respondenten, waaronder Security Managers, Facility Managers, (HR) directeuren en Office Managers. Zij vertegenwoordigen diverse sectoren inclusief de industrie, bouw, kantoren, logistiek, retail, gezondheidszorg, het onderwijs en het publiek domein.

Het volledige onderzoeksrapport is te lezen op hetnieuwebeveiligen.nl/ onderzoeksrapport

4 VOORWOORD VEILIGHEID – ANALYSEMAATSCHAPPIJ.NL

Foto: Persfoto

CONTENT WITH A PURPOSE

Foto: Fotolia

VEILIGHEID VRAAGT OM GEZAMENLIJKHEID Erik Akerboom, Korpschef Nederlandse politie.

Veiligheid is een zeer breed maatschappelijk thema. Deze campagne laat dat goed zien: van cybersecurity tot het belang van bedrijfshulpverlening of de positie van slachtoffers. Veiligheid omvat een veelheid aan belangrijke onderwerpen die bovendien met regelmaat het maatschappelijk en politiek debat bepalen. Bij het waarborgen van veiligheid is in toenemende mate een veelheid aan partijen betrokken. De verdere ontwikkeling in informatie- en communicatietechnologie versterkt deze trend. Ook voor de Nederlandse politie is digitalisering vanzelfsprekend een belangrijk onderwerp waarbij voor de aanpak

van cybercrime en het bijdragen aan cybersecurity aansluiting wordt gezocht bij andere publieke en private partijen. De nadruk ligt daarbij in toenemende mate op het voorkomen van criminaliteit.

In november 2001 – lang geleden – publiceerde de Nederlandse politie een rapport met de titel ‘Misdaad laat zich tegenhouden’ waarbij de nadruk ook toen lag op wat er kan worden gedaan om misdaad te voorkomen. En hoewel er veel in de omstandigheden is veranderd heeft die boodschap alleen maar aan belang gewonnen.

Het blijkt dat zonder uitzondering veel – en veelsoortige – partijen

daarbij een rol kunnen spelen. Dat is een belangrijke ontwikkeling die de politie waar mogelijk graag wil ondersteunen. Het gaat er in dit type samenwerkingsverbanden niet in eerste plaats om wat je vermeende taak is, maar welke bijdrage je kunt leveren. Dat vraagt een gemeenschappelijke inspanning, waarbij partijen in het publieke domein zo veel als mogelijk optrekken als één overheid maar waarbij ook allianties worden aangegaan met andere, publieke en private, partijen en met – al dan niet georganiseerde – burgers.

Het is van belang dat we in geza-

menlijkheid wel goed voor ogen

houden dat veiligheid in een democratische rechtsstaat in de eerste plaats een voorwaarde is voor een vrije en rechtvaardige samenleving. Het (veiligheids)doel heiligt dus niet de middelen. Het recht in eigen hand nemen – eigenrichting – of alles en iedereen de hele tijd in de gaten houden – big brother – vallen dus af. We gaan steeds meer naar aanpakken waarbij velen in de samenleving een bijdrage leveren aan veiligheid maar we moeten wel gezamenlijk het speelveld bewaken.

Nederland is één van de meest verbonden samenlevingen ter wereld en dat brengt risico’s met zich mee maar ook grote kansen.

Of we die kansen pakken hangt logischerwijs af van of we ook zelf stappen zetten. Deze special biedt daarvoor voldoende aanknopingspunten.

Erik Akerboom Korpschef Nederlandse politie

SAMENWERKEN AAN VEILIGHEID Om Nederland beter te beveiligen moeten organisaties meer gaan samenwerken, stelt Erik Akerboom. Meer lezen over deze samenwerkingen? Kijk dan op analysemaatschappij.nl

ADVERTORIAL – GESPONSORDE CONTENT

Digitalisering in een veilige maatschappij TNO werkt samen met haar partners aan een veiligere maatschappij. De samenleving verandert snel. Verdergaande digitalisering, genetwerkte organisaties en systemen, en internationalisering bieden kansen waar ook criminelen dankbaar gebruik van maken. In het nieuws zien we hier dagelijks voorbeelden van: cyber aanvallen, radicalisering, terrorisme, georganiseerde criminaliteit, anonieme handel van drugs en wapens op het dark web, betalingen via bitcoins, etc.. Werken met informatie en daar sturing aan geven met ondersteuning van big data en slimme en zelflerende systemen in de veiligheidsketen is nodig om criminelen voor te zijn.

bij wordt expertise over onder meer ICT, kunstmatige intelligentie, organisatie en proces, ethiek en menselijk gedrag toegepast. Real time intelligence stelt de politie in staat in uiteenlopende situaties snel de juiste beslissingen te nemen en adequaat te handelen. Dit wordt ook wel Predictive policing genoemd en helpt bij het inschatten of voorspellen waar een volgende misdaad zoals inbraak plaatsvindt. Prescriptive policing geeft daarbij advies over de meest effectieve maatregel. Deze zogenaamde risicosturing helpt bijvoorbeeld de Koninklijke Marechaussee de juiste balans te vinden tussen grensbewaking en veiligheid op de luchthavens en de mobiliteit van steeds groter wordende groepen reizigers.

Samen met de politie en The Hague Security Delta heeft TNO het Real Time Intelligence Lab (RTI Lab) opgezet. In deze experimenteeromgeving worden proeven gedaan met hardware, software, methoden, modellen, werkwijzen en combinaties daarvan. Daar-

Ook social media is een steeds meer ingeburgerd onderdeel van het dagelijks leven waarmee bedrijven en burgers zich organiseren en met elkaar communiceren. Ze verwachten dat overheden hier met hun dienstverlening op aansluiten of pakken veiligheids-

problemen in de wijk zelf op. Met veiligheidspartners onderzoekt TNO op welke wijze burgers hierin het beste worden ondersteunt. Bijvoorbeeld door app-groepen gekoppeld aan de meldkamer, app’s om zelf mee te werken aan een opsporingsonderzoek en nieuwe vormen van melden aan gemeenten en hulpverleners.

Door de snelheid van de ontwikkelingen os verbinding tussen de digitalisering in de samenleving, de mogelijkheden van de overheid en aspecten als ethiek en privacy een van de belangrijkste opgaven voor de komende jaren.

ADVERTORIAL – GESPONSORDE CONTENT

Drie mondiale wapens tegen cyberdreigingen “Iedereen is het erover eens dat onze digitale veiligheid komende jaren nog verder onder druk komt te staan.”

- Martijn van Lom, General Manager van Kaspersky Lab Benelux

Verandering is de enige constante.

Dat is ook van toepassing in de wereld van de toenemende cybercriminaliteit.

Ongeacht welke expert je ook spreekt, iedereen is het erover eens dat onze digitale veiligheid komende jaren nog verder onder druk komt te staan. Niet alleen omdat de hacker steeds slimmer wordt en wet- en regelgeving wordt aangescherpt. In een wereld die verder digitaliseert, moeten we ons voortdurend aanpassen om ons te wapenen tegen digitale inbraken. Tot nu lijkt het erop, dat landen, bedrijven en burgers steeds meer eigen digitale muren optrekken om cybercrime tegen te gaan. Dat gaat ons niet helpen. We moeten bereid zijn tot meer transparantie, intensieve grensoverschrijdende samenwerking en het zogenaamde ‘Darwinisme’ toepassen in onze dagelijkse operatie. Cybersecurity vraagt om een sterk aanpassingsvermogen om digitale criminaliteit te overwinnen.

Volgens marktanalist Gartner geven we in 2018 ruim 8 procent meer uit aan IT-beveiliging dan in 2016. Wereldwijd wordt dan 96 miljard dollar uitgegeven aan het beschermen van onze waardevolle gegevens, systemen en software. De grote cyberaanvallen in 2017 zoals WannaCry, ExPetr en BadRabbit staan nog vers in ons geheugen. Dit zijn wellicht de extreme voorbeelden van de groeiende cybercriminaliteit. Maar het heeft ons wel meer dan ooit bewust gemaakt van het bekende gezegde onder security-specialisten; Het is niet een kwestie van òf je gehackt wordt, maar wanneer. Deze uitspraak heeft ons inmiddels weer ingehaald. Want menig individu of organisatie is al geconfronteerd met een cyberaanval

zonder dat ze daar weet van hebben. Een grote bank krijgt gemiddeld tienduizenden cyberaanvallen per maand voor zijn kiezen. Onderzoek van Kaspersky Lab toont aan dat dagelijks 360.000 digitale aanvallen worden opgespoord. Dat is vijf keer zoveel sinds 2011. En ondanks effectieve securitymaatregelen en de miljarden dollars die we spenderen, blijft dat aantal komend jaar groeien, is de verwachting.

Hoe doorbreken we deze trend voor een veilige digitale samenleving?

Samenwerking met vriend en vijand Allereerst zullen landen meer bereid moeten zijn om intensiever samen te werken.

Nu nog trekken landen als Rusland, China en de VS hoge digitale muren op voor een vals gevoel van veiligheid. De Chinese staat is berucht om zijn Great Firewall; een technische variant van de eeuwenoude fysieke muur waarmee het Midden Koninkrijk dreigingen van buiten wilde weren. Cybersecurity-kenners weten al geruime tijd dat het oude beveiligingsmodel van kastelen bouwen onhoudbaar en achterhaald is in een digitale wereld die geen grenzen kent. Gelukkig pleitte eurocommisaris Anrus Ansip onlangs nog voor grensoverschrijdende samenwerking tussen securityleveranciers en opsporingsautoriteiten. Ook leden van onze Tweede Kamer bij monde van bijvoorbeeld Kees Verhoeven, zijn ervan overtuigd, dat we cybercriminaliteit samen te lijf moeten gaan. In Nederland hebben we inmiddels aangetoond wat samenwerking tussen politie, Europol en o.a. Kaspersky Lab oplevert. Het in Nederland geboren initiatief ‘No More Ransom’ heeft inmiddels wereldwijd meer dan 120 partners en biedt ruim

Door: Martijn van Lom, General Manager van Kaspersky Lab Benelux

85 decryptietools voor slachtoffers om van ransomware af te komen en zo miljoenen dollars terug te pakken van cybercriminelen.

Transparantie om te leren Verder zullen we lef moeten tonen voor transparantie. Zowel bedrijven als overheidsinstanties moeten openheid van zaken geven over bijvoorbeeld cyberaanvallen waarmee ze geconfronteerd zijn.

Elke aanval is een les. We moeten bereid zijn de ‘lessons learned’ actief met elkaar te delen. Ongeacht of je elkaars collega, partner of concurrent bent. Dat lijkt een open deur, maar vandaag de dag gebeurt nog altijd het tegendeel. We houden angstaanvallig onze kwetsbaarheden binnens kamers. Zelfs de Autoriteit Persoonsgegevens of welke andere relevante instantie dan ook slaagt er tot op heden niet in openheid van zaken te geven over de hacks die hebben plaatsgevonden.

Met het doel ervan te leren.

En last but not least, is cybersecurity een reis. Eigenlijk zonder eindbestemming waarbij je onderweg voortdurend verrassingen tegenkomt waar je op moet anticiperen en reageren. Hoe vreemd dat ook mag klinken, het securitybeleid van een organisatie moet niet gericht zijn op stabiliteit, maar op flexibiliteit. Het vermogen om veiligheidsmaatregelen voortdurend aan te passen aan de veranderende omstandigheden. Dat betekent voor veel IT-organisaties een andere manier van denken en handelen. Alleen met transparantie, samenwerking en flexibiliteit overwinnen we de strijd tegen cybercriminaliteit.

www.kaspersky.nl

6 VEILIGHEID – ANALYSEMAATSCHAPPIJ.NL

CONTENT WITH A PURPOSE

VEILIGHEIDHEIDSRISICO’S DOOR COMMUNICATIE EN CYBERATTACKS Bij een crisis moet iedereen weten wat zijn of haar rol is en met wie er gecommuniceerd moet worden.

Daarom is een crisisplan zo essentieel, maar je moet er veelvuldig mee blijven oefenen. Zo ontdek je eventuele tekortkomingen in draaiboeken en wordt iedereen bewust van zijn of haar rol en verantwoordelijkheid.

moet veelvuldig blijven oefenen.

Zo ontdek je eventuele tekortkomingen in draaiboeken en wordt iedereen bewust van zijn/haar rol en verantwoordelijkheid.”

Eenhoorn erkent de uitdagingen in de digitale crisispreventie. “Ik hoor te vaak dat de basis (internet)veiligheid niet op orde is en overheden en bedrijven gehackt worden terwijl dat voorkomen kon worden. Dit vergt betrokkenheid en verantwoordelijkheid van de bestuurder én bewustwording van de medewerkers.”

Arjen Boin, medeoprichter van Cri-

sisplan BV, merkt dat bedrijven en organisaties zich bewuster worden van bedreigingen. “Organisaties en bedrijven moeten zich voorbereiden op uiteenlopende crises.

Dat betekent: crisismanagement structureel in de organisatie opnemen en interne processen op orde hebben. Detectie van dreigingen is bijvoorbeeld alleen mogelijk met adequaat informatiemanagement.”

Van Vuuren: .“Polarisatie is op de korte termijn een bevredigende reflex.”

tegen online afpersing en pc hijacking tot en met politiek-bestuurlijke ondermijning of ontwrichting van de samenleving. Bedreigingen zoals fake news of het manipuleren van bestaande e-mails of websites.

Dit gebeurt op nationaal niveau en kan voor onrust in de samenleving zorgen. “Een crisisplan is daarom verzekering tegen inbraak, productiefouten oftewel incalculeerbare incidenten. Of voorbereiding op tegenslagen in het leven, waarbij zelfs een ‘worst case’ overtroffen kan worden.”

Vuuren, universitair hoofddocent communicatiewetenschap aan de Universiteit Twente, is onderzoek naar communicatie binnen organisaties. Hij bemerkt een communicatieverandering tussen individuen, die organisaties kan verzwakken. “We zien dat polarisatie steeds verder doorwerkt in de menselijke interactie. Het wordt lastiger een genuanceerde mening te hebben. Organisaties opereren vaak in contexten waar juist nuance en maatwerk nodig zijn. De communicatie wordt ingewikkelder en dat wordt versterkt door de zichtbaarheid van ongenuanceerde meningen via social media. Voor organisaties was de afwezigheid van sociale media bijzonder comfortabel. Je had regie over wat er gecommuniceerd werd. Dat is voorbij.”

De specialiteit van Mark van

Van Vuuren verwacht een tegenre-

Nu ligt de focus op cyberveiligheid

‘Een crisisplan is een verzekering tegen incalculeerbare incidenten. Of voorbereiding op tegenslagen in het leven, waarbij zelfs ‘worst case’ overtroffen kan worden.’ actie door constructieve reacties op de chaos. “Polarisatie is op de korte termijn een bevredigende reflex. Uiteindelijk zoeken juist

leiders en professionals anderen op. De technische ontwikkelingen bieden grote mogelijkheden voor nieuwe verbindingen. Dit is voor organisaties hoopvol.”

Maar er zullen altijd bedreigingen

voor organisatiecommunicatie blijven, die ook door technologische ontwikkelingen veroorzaakt worden. Bas Eenhoorn is helaas bekend met heftige crisissituaties.

Zo was hij burgemeester van Alphen aan de Rijn tijdens het winkelcentrum De Ridderhof-schietincident. Nu werkt hij met crisisplannen als Digicommissaris en als waarnemend burgemeester van Amstelveen.

“Bij een crisis moet iedereen zijn/ haar rol weten en weten wie met wie moet communiceren”, stelt Eenhoorn. “Daarom is een crisisplan zo essentieel, maar je

Hij adviseert dan ook gebruik-

making van de Informatiebeveiligingsdienst voor gemeenten (IBD), het Nationaal Cyber Security Centre (NCSC) of andere instituten die veel crisismanagementervaring hebben.

“Investeer in het opbouwen van kennis, bescherm je waardevolle dienstverlening en oefen in het handelen tijdens een crisis. Leer van de fouten van anderen, werk samen en deel kennis en ervaringen. Dit vergt transparantie en openheid. Voorkomen van calamiteiten is nooit af en blijft altijd mensenwerk.”

Angelina Hammond

CRISIS MANAGEN Op analysemaatschappij.nl vindt u nog veel meer interessante artikelen over crisismanagement en cybersecurity.

ADVERTENTIE

“In sommige situaties is de inzet van een vrouw veel handiger” “In tijden van maatschappelijke onrust is er een dankbare rol weggelegd voor professionals die, op grond van hun vak, de rust en orde weten te bewaken. Juist nu de samenleving volop in beweging is en bevolkingsgroepen soms recht tegenover elkaar komen te staan, is het zaak vooruit te kijken en goede inschattingen van risico’s te maken. Daarmee vervullen veiligheidsexperts een grote rol in het waarborgen van de openbare stabiliteit en een maatschappelijk gevoel van veiligheid”, aldus Caroline Oosterbaan, teamleider van de opleiding Integrale Veiligheidskunde van Hogeschool Inholland.

“In veel situaties is het eigenlijk normaal dat een man het oplost of er tussenkomt. Terwijl de ervaring leert dat als een vrouw er tussenkomt dat veel de-escalerender werkt dan dat er een man bijkomt.

Dus in dat soort situaties is de inzet van een vrouw eigenlijk handiger,” vertelt Sabine Jurgens, vierdejaars studente Integrale Veiligheidskunde. “Ik werk

daarnaast voor de Security Management Group, een evenementenbeveiligingsorganisatie en daarvoor werk ik in De Kuip in Rotterdam.”

Oosterbaan vervolgt: “Bij veel gebeurtenissen in onze samenleving speelt veiligheid een belangrijke rol. Denk aan een groot popconcert of een zeer drukke tentoonstelling, waarbij mensen moeten kunnen genieten zonder dat ze zich zorgen hoeven te maken over of alles wel goed verloopt. De opleiding Integrale Veiligheidskunde van Hogeschool Inholland leidt professionals op die vorm en inhoud geven aan veiligheidsbeleid en ervoor zorgen dat mensen zich veilig voelen.”

Kijk voor meer informatie over de opleiding Integrale Veiligheidskunde op inholland.nl/iv

VEILIGHEID – ANALYSEMAATSCHAPPIJ.NL

CONTENT WITH A PURPOSE

DIGITALE FRAUDE IS HARDE REALITEIT Gestolen data, versleutelde bestanden of identiteitsfraude.

Het zal de meeste ondernemers niet overkomen – denken ze. Een naïeve gedachte, want niet alleen is de kans op een hack groter dan velen denken, de gevolgen daarvan kunnen tot schade van duizenden euro’s leiden. Ondernemer Frank Landhuis: “Dan zak je door de grond heen: je bedrijf overgeleverd aan een hacker.”

Frank Landhuis, directeur-eigenaar van

Almi Machinefabriek te Vriezenveen, dacht altijd de beveiliging goed op orde te hebben. De firewall was net nieuw, back-ups werden automatisch gemaakt en met zijn systeembeheerder investeerde Landhuis altijd in veiligheid.

Toch ontdekte hij begin dit jaar dat zijn

systeem was gehackt. Alle bestanden op zijn server, back-up servers en computers waren versleuteld door een hacker. 1,4 miljoen bestanden, zijn hele bedrijf dus, achter slot en grendel – tenzij hij de hacker 10 bitcoins wilde betalen. Landhuis: “Al snel zei mijn systeembeheerder dat ik beter kon betalen, zelf ontsleutelen zou te lang duren. Dan zak je door de grond heen: je bedrijf overgeleverd aan een hacker.”

Het is een vorm van fraude die vaak voorkomt. “Bijna de helft van de mkb’ers heeft in het afgelopen jaar te maken gehad met vormen van digitale fraude”, zegt Thorvald Lutje Beerenbroek van de Kamer van

Foto: Persfoto

Koophandel. “Ruim de helft van hen heeft ook financiële schade geleden, uiteenlopend van 40 euro tot 250.000 euro.”

Het is een gevaar dat veel onder-

nemers niet onderkennen. Lutje Beerenbroek: “Een derde van de ondernemers zegt weinig tot geen kennis te hebben over bijvoorbeeld identiteitsfraude, ransomware of malware. Maar voor een op de zeven mkb’ers is het zoeken naar informatie over de risico’s en het voorkomen van digitale fraude een vast onderdeel van hun bedrijfsproces.”

Bij Almi kwam de hacker waarschijn-

lijk binnen op het netwerk doordat een van de medewerkers op een link had geklikt waardoor ongemerkt de software die alle bestanden versleutelde werd geïnstalleerd. Dat is nu niet meer mogelijk.

“Je moet voor de beveiliging niet af-

hankelijk zijn van je medewerkers, dat kun je ook niet van ze verwachten”,

DIGITALE KRONIEK

‘In de meeste gevallen is de menselijke factor bepalend. Als mensen bewust of onbewust fouten kunnen maken, ligt daar het probleem.’ zegt Landhuis. Beter is het problemen te voorkomen. Daarom worden nu alle bestanden en linkjes in een e-mail automatisch gecheckt voordat ze in de mailbox van de werknemers verschijnen. Ook moeten wachtwoorden nu regelmatig worden geüpdatet en kan inloggen alleen nog met een wachtwoord én een tweede authenticatie op de telefoon.

BHV overal en altijd: 24/7 x 52 = 365K Foto: Persfoto

Yori Kamphuis van Storro, een Ne-

derlandse back-up- en synchronisatiedienst à la Dropbox, maar dan veiliger, benadrukt ook om een andere reden het belang van beveiliging.

“Het is goed als mensen zich bewust zijn van de nieuwe Algemene Verordening Gegevensbescherming die op 25 mei komend jaar ingaat. “Er wordt daarbij veel strenger gekeken naar de bescherming van persoonsgegevens.

Deze moet bijvoorbeeld versleuteld zijn en je moet een reden hebben om deze gegevens op te slaan.”

Landhuis: “Dan zak je door de grond heen: je bedrijf overgeleverd aan een hacker.”

7

Ook Kamphuis adviseert om, zoals

Landhuis heeft gedaan, het systeem zo in te richten dat het moeilijker wordt om fouten te maken. “In de meeste gevallen is de menselijke factor bepalend. Als mensen bewust of onbewust fouten kunnen maken, ligt daar het probleem. Dat maakt je kwetsbaar voor ransomware.”

De kosten voor Landhuis waren flink, al heeft de hack hem geen business gekost. Landhuis: “Medewerkers van kantoor hebben met de productie meegeholpen. Dat was het enige positieve: de goede komen dan bovendrijven.”

Mark van den Heijden

BESCHERM JE GEGEVENS

Sylvester Bennema, voorzitter dag van de BHV

Over het algemeen kunnen we constateren dat in de afgelopen decennia, sinds de wettelijke verplichtstelling in 1994, de bedrijfshulpverlening (BHV) overal wel is geregeld. Wel zien we dat er bij vooral grote(re) organisaties, bedrijven en instellingen meer aandacht is voor het op orde hebben en houden van hulpverlening. Met aandacht hebben voor bedoel ik hier tijd, geld én als onderdeel van de bedrijfsvoering. Een BHV-organisatie die goed op orde is, dus met regelmaat getraind en geoefend wordt, betekent veel meer voor een organisatie dan slechts het beschikken over de wettelijk vereiste hulpverlening. Hoewel je hier misschien niet direct aan denkt, draagt de BHV’er bij aan het borgen van de bedrijfscontinuïteit.

De BHV’er kijkt door zijn opleiding en ervaring anders naar risico’s. Door deze op tijd te melden en actie te ondernemen werkt dit preventief. De kans op ongevallen wordt kleiner en als er toch wat gebeurt, draagt de BHV’er bij aan het beperken van de gevolgen.

Voor kleinere ondernemers blijft het lastig om geld te investeren in iets wat misschien nooit nodig is.

Toch loont het om eens in kaart te brengen en uit te rekenen wat onder de streep voordeliger is: preventie versus een calamiteit met alle consequenties van dien.

Lees de gehele kroniek op analysemaatschappij.nl

Weten hoe digitale fraude voorkomen kan worden? U leest er meer over op analysemaatschappij.nl.

WIST U DIT AL OVER VEILIGHEID? Het kabinet steekt 26 mijoen extra in cybersecurity, en 120 miljoen extra in de aivd en mivd

10 miljard schade per jaar in nederland door Cybercrime, kan uitlopen tot 100 miljard Bron: nu.nl, bnr.nl, executive-people.nl, computable.nl, beveiligingnieuws.nl

Zeker tien luchtvaartmaatschappijen checken de indentiteit van hun passagiers niet

Bedrijven betaalden ruim 250 miljoen dollar na ransomware aanvallen

8 VEILIGHEID – ANALYSEMAATSCHAPPIJ.NL

CONTENT WITH A PURPOSE

VEILIGHEID NAAR EEN Bij een (ernstige) gebeurtenis worden er door de samenleving altijd twee vragen gesteld. Enerzijds willen wij graag weten wat er zich precies heeft afgespeeld. Wij willen de ‘waarheid’ weten om dergelijke gebeurtenissen in de toekomst te kunnen voorkomen en de veiligheid te verbeteren. Anderzijds willen wij ook weten wie daarvoor verantwoordelijk en/of schuldig zijn. Weinigen hebben zich echter gerealiseerd dat je voor de beantwoording van deze beide vragen moet kunnen beschikken over twee wettelijk gescheiden en afzonderlijke onderzoeken.

Er bestaat namelijk een enorm spanningsveld tussen het onderzoek naar de schuldvraag en het onderzoek naar de waarheid. In het strafrecht mogen mogelijke verdachten immers zwijgen, want niemand behoeft zelf bij te dragen aan zijn of haar veroordeling. Dit zwijgrecht is zelfs een burgerrecht dat mede wordt onderschreven door het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM).

Bij het onderzoek naar wat er zich

precies heeft afgespeeld – wat het ‘onafhankelijk onderzoek’ wordt genoemd – moeten alle betrokkenen juist vrijuit kunnen spreken.

Zonder dat vrijuit spreken valt de waarheid immers niet te achterhalen, kan men geen lering trekken en kan men de veiligheid niet verbeteren.

Bij zo’n onafhankelijk onderzoek moet je alle betrokkenen dan wel de wettelijke garantie kunnen geven dat het eindrapport, hun

verklaringen, onderliggende stukken, camerabeelden, voice-recorders, etc. etc. niet als bewijs in rechtsgedingen mogen worden gebruikt. Tenzij hiervoor toestemming wordt verleend.

In Nederland heb ik 22 jaar moe-

ten strijden om deze principiële wettelijke scheiding tussen die beide onderzoeken tot stand te brengen. In de Wet op de Onderzoeksraad voor Veiligheid is deze scheiding gerealiseerd. De onderzoekers van de Onderzoeksraad voor Veiligheid zijn alleen verplicht om ernstige strafbare feiten – die afzonderlijk in de wet worden genoemd – aan het Openbaar Ministerie te melden.

Vroeger bestond deze scheiding niet en konden alle rapporten en onderliggende stukken van een onafhankelijk onderzoek gewoon in beslag worden genomen.

Met deze principiële schending

gaan wij helaas nog steeds uitermate slordig om. Vele Overheidsinspecties zijn immers niet alleen belast met onderzoeken om de veiligheid te verbeteren, maar eveneens met de strafrechtelijke onderzoeken.

En dan kan iemand weleens spijt krijgen van het vrijuit te hebben gesproken. Bij de uitvoering van een strafrechtelijk onderzoek door een Inspectie kan het zwijgen van de Inspectie ook weleens belangrijker worden dan het tijdig waarschuwen van de samenleving voor een onveilige gebeurtenis.

Als je de veiligheid in Nederland naar een hoger plan wilt tillen, ben ik er een groot voorstander van dat ondernemingen en organisaties – zoals bijvoorbeeld ziekenhuizen – worden uitgerust met interne veiligheidsafdelingen die wettelijk worden verankerd op de beginselen van de Wet op de Onderzoeksraad voor Veiligheid, zodat alle betrokkenen daar vrijuit over veiligheid kunnen spreken. Bij alle misstanden c.q. voorvallen die ik in het verleden heb onderzocht, was nooit sprake van een donderslag bij heldere hemel. Alles was op de werkvloer volledig bekend maar de cultuur ontbrak om daarover te kunnen spreken. Daardoor kon het gesjoemel met de regels soms wel tientallen jaren blijven voortduren.

Foto: RVD / Jeroen van der Meyde

Deze wettelijk verankerde veilig-

heidsafdelingen zijn ook zéér van belang voor de discussies of er bijvoorbeeld wel of geen camera’s en/of voice-recorders in de operatiekamer moeten worden geplaatst. Naar mijn mening worden deze installaties geplaatst om de veiligheid te verbeteren en niet voor de beantwoording van de schuldvraag. Om deze reden valt dit materiaal dan ook onder de wettelijk verankerde veiligheidsafdeling en wordt dit materiaal – zoals ook bij de Onderzoeksraad voor Veiligheid – alleen ter beschikking gesteld aan een strafrechtelijk onderzoek met instemming van de betrokkenen of als er sprake is van ernstige strafbare feiten zoals moord, doodslag, terrorisme, gijzeling, etc. etc.

ADVERTENTIE

VEILIGHEID – ANALYSEMAATSCHAPPIJ.NL

CONTENT WITH A PURPOSE

HOGER PLAN TILLEN Foto: Fotolia

In dit licht gezien zou ik eveneens

de overheidsinspecties, die zowel belast zijn met de veiligheidsonderzoeken als met de strafrechtelijke onderzoeken, willen splitsen in twee gescheiden, afzonderlijke organisaties.

Als je stelt “laat de veiligheid

aan de professionaliteit van de sectoren zelf over”, dan acht ik de komst van zo’n wettelijk verankerde veiligheidsafdeling een essentiële voorwaarde om die professionaliteit te kunnen waarmaken.

Merkwaardig genoeg heeft de

Foto: Fotolia

wetgeving van oudsher de burgers heel veel ruimte gegeven om handelend op te treden. Zo stond bijvoorbeeld in het noodweerartikel (artikel 41 van het Wetboek van Strafrecht) geschreven dat: “Niet strafbaar is hij die een feit begaat, geboden door de noodzakelijke verdediging van eigen of eens anders lijf, eerbaarheid of goed tegen ogenblikkelijke, wederrechtelijke aanranding.”

Hoogst merkwaardig is dat dit artikel is geschreven in een tijd – 1886 – dat het onderwerp veiligheid juist werd gezien als een kerntaak voor de overheid alleen.

Met als gevolg veel onduidelijkheid voor de burgers, omdat de rechters dit artikel lang beperkt hebben uitgelegd, uit angst dat het eigenrichting zou kunnen bevorderen. Een beroep op noodweer werd dan ook niet snel gehonoreerd en bij een klap zou je wel eens vervolgd kunnen worden.

Nu, een eeuw later, in deze tijd

waar nu uitdrukkelijk een beroep wordt gedaan op het nemen van je eigen verantwoordelijkheid voor veiligheid, gaat steeds meer ruimte bestaan voor een beroep op noodweer. Denk hierbij ook aan de uitspraak “dat is het risico van de inbreker” als hij bijvoorbeeld van de trap valt. Zo kan onder bepaalde omstandigheden ook een beroep op noodweer worden gehonoreerd als inbrekers worden doodgeschoten.

Nu is alleen de vraag – na zo’n lan-

ge tijd van onduidelijkheden op dit gebied – of burgers nog bereid zijn om handelend op te treden.

Of moet je hen hiervoor gaan opleiden, vergelijkbaar met bijvoorbeeld reanimatielessen. Gelukkig valt op dat steeds meer uitzonderlijk moedige burgers – jong en oud – worden voorgedragen voor de prof. mr. Pieter van Vollenhoven Penning, die de SMV jaarlijks uitreikt aan moedige burgers. Ook op dit gebied kan de overheid alleen haar verantwoordelijkheid voor veiligheid nooit waarmaken of garanderen.

Prof mr. Pieter van Vollenhoven Voorzitter Stichting Maatschappij en Veiligheid (SMV)

9

VRAGEN AAN KRISHNA TANEJA Foto: Persfoto

Director National Security bij TNO.

Waarom is een nationale technologie agenda noodzakelijk?

“De maatschappij wordt steeds meer digitaal en ook criminelen zetten vaker complexe technologie in. Veiligheid wordt dus ook meer technologisch gedreven. Er moet worden nagedacht over de vertaling van vergaarde informatie naar big data en aan de hand daarvan moet worden beredeneerd wat de volgende handeling zal zijn. Gezien deze complexe ontwikkelingen is het noodzakelijk dat veiligheidsorganisaties tot een gemeenschappelijke ontwikkelagenda komen.”

Wat moet er gedaan worden tegen jihadistische content op het internet?

“De overheid speelt ook in de virtuele samenleving een rol en ook daar is technologie voor nodig. Je moet de risico’s kunnen detecteren en dan bedenken wat je daarmee gaat doen. Uit onderzoek blijkt dat Zero tolerance sowieso niet werkt, dus je moet afwegen hoe en wanneer je optreedt. Aanwezig zijn en weten dat het gebeurt is het belangrijkst.”

Wat moet er gebeuren met alle data die op dit moment verzameld wordt?

MEER LEZEN? Op analysemaatschappij.nl vindt u nog veel meer interessante artikelen over het belang van afspraken omtrent veiligheid.

“Er moet een algoritme worden geprogrammeerd die ervoor zorgt dat je de juiste data uit het geheel kunt halen. Als je niet aan de ingestelde algoritmes voldoet, zal je ook nooit uit de analyse komen.

Zo wordt de gewone burger niet geschaad en de privacy gewaarborgd.”

ADVERTENTIE

DE OPLEIDING LEVERT MIJ NAAST EEN STEVIG THEORETISCH FUNDAMENT OOK EEN GOEDGEVULDE GEREEDSCHAPSKIST OM ZOWEL DE HARDE TECHNISCHE ALS DE ZACHTE MENSELIJKE KANT VAN RISICOMANAGEMENT VORM TE GEVEN. ANKE TUINHOUT-HEINEN HOOFD KWALITEIT EN VEILIGHEID, ZIEKENHUISGROEP TWENTE

MEER WETEN OVER DE MASTER RISICOMANAGEMENT? KIJK OP UTWENTE.NL/RISICOMANAGEMENT

10 VEILIGHEID – ANALYSEMAATSCHAPPIJ.NL

CONTENT WITH A PURPOSE

VRAGEN AAN AHMED ABOUTALEB

Foto: Persfoto

Foto: Persfoto

Burgemeester van Rotterdam

Welke fysieke, maatschappelijke en economische uitdagingen moeten gemeentes trotseren?

De Graaf: “Dat IS zo goed als verslagen is in het Midden-Oosten, wil niet zeggen dat de aanslagen afnemen.”

‘BREUKLIJNEN IN DE INTERNATIONALE POLITIEK ZIJN IDEAAL VOOR TERRORISTISCHE GROEPERINGEN’ De huidige golf van voornamelijk jihadistisch terrorisme zoals we die nu kennen heeft ervoor gezorgd dat we in Nederland al een aantal jaar in het op één na hoogste dreigingsniveau leven. Stabiele internationale betrekkingen zijn juist nu hard nodig, maar deze wankelen, onder andere door het onvoorspelbare buitenlandbeleid van de Verenigde Staten.

De huidige geopolitieke instabiliteit op het wereldtoneel is één van de oorzaken van het terrorisme zoals we dat nu meemaken. “Internationale problemen worden geïmporteerd in onze nationale samenleving, en terrorisme is daar een element van”, aldus voormalig Navo-topman Jaap de Hoop Scheffer. “Waar er in de Koude Oorlog een duidelijke dreiging was vanuit Rusland, is deze dreiging nu overal aanwezig. Interne en externe veiligheid zijn niet meer zo duidelijk te scheiden als voor de val van de Muur.” Ook historica en terrorisme-expert Beatrice de Graaf ziet de internationale politieke onrust als bedreigend. “Terroristen spelen in op zwaktes van de tegenstander”, geeft De Graaf ons duiding. “Breuklijnen in de internationale politiek zijn ideaal voor deze groeperingen.”

Waar internationale stabiliteit dus van groot belang is, zien we dat deze langzaam versplintert. “In de afgelopen tien jaar zien we een terugkeer van anarchie in de internationale arena. Dat heeft als gevolg dat de VN, Navo en OVSE (Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa, red.) langzaam aan waarde

en invloed verliezen”, aldus De Graaf.

De huidige sfeer van polarisatie draagt

ook niet bij aan de veiligheid. De aanslagen in Europa hebben geleid tot de opkomst van rechtse groepen met een activistische insteek, wat weer heeft geleid tot meerdere tegenbewegingen.

“De extremistische groepen gebruiken dezelfde modus operandi als de jihadistische groeperingen. Nu zijn die aanslagen nog op één hand te tellen in Europa, aangezien veel organisaties zich nog in het spectrum van radicaal activisme bevinden en zich onthouden van geweld. Deze organisaties, zoals bijvoorbeeld het extreemrechtse Erkenbrand, moeten echter wel in de gaten worden gehouden.” aldus De Graaf. De Hoop Scheffer ziet een parallel met een theorie van de Britse professor en journalist David Goodhart: “Hij heeft mensen ingedeeld in ‘anywheres’ en ‘somewheres’, waar anywheres de progressieve kosmopolieten zijn die over het algemeen grootstedelijk en hoogopgeleid zijn, en de somewheres die lager opgeleid en conservatiever zijn, en daarom meer hechten aan sociaal culturele tradities. Omdat de laatste categorie angstiger is voor verandering zullen zij proberen om de maatschappij zoals die nu is in stand te houden. Zij zullen, zonder daarbij xenofoob of racistisch gedrag te vertonen, bang zijn dat hun land zoals ze dat kennen door immigratie teloorgaat.” Dit draagt bij aan verdere polarisatie.

Rest de vraag hoe het terrorisme

er in de nabije toekomst uit gaat zien, en hoe daar mee om moet

worden gegaan. De Graaf: “Dat IS zo goed als verslagen is in het Midden-Oosten, wil niet zeggen dat de aanslagen afnemen. Grote, georganiseerde aanslagen zoals in de concertzaal Bataclan, zijn voor deze organisatie lastiger te realiseren zonder territoriale

‘Het antwoord van westerse democratieën op een aanslag is vaak kostbaarder dan de aanslag zelf in termen van financiële en democratische kosten.’ basis. Diensten verwachten een opkomst van de ‘lone wolves’, zij glippen gemakkelijk door de mazen van het inlichtingenweb heen. Daarom moet er goed gelet worden op verslagen IS-strijders die terugkeren uit het oorlogsgebied; maar onderschat ook homegrown radicalen niet.” Jaap de Hoop Scheffer vult aan: “De wet die inlichtingen en veiligheidsdiensten meer bevoegdheden

“Digitalisering, klimaatverandering en energietransitie kunnen steden ontwrichten, maar bieden ook kansen. Rotterdam heeft door haar ligging een grote opgave aan het treffen van maatregelen tegen klimaatverandering. Dat is zichtbaar in de fysieke ruimte aan de hand van dijken, waterpleinen, waterberging in parkeergarages en drijvende objecten.”

geeft moet er daarom ook gewoon komen.

Welke maatregelen kun je als gemeente nemen om die uitdagingen het hoofd te bieden?

Hiermee zal het beter mogelijk zijn

deze individuen in de gaten te houden, en de wet biedt voldoende garanties tegen misbruik.” De Graaf onderstreept het belang van een brede benadering, die preventie net zo veel aandacht geeft als reactie.

Zo is inlichtingenuitwisseling en het opbouwen van informatieposities op lokaal niveau veel effectiever dan bijvoorbeeld te vertrouwen op het uitroepen van een noodtoestand en repressie achteraf. Dit blijkt ook uit de situatie in Frankrijk, waar de noodtoestand al jaren van kracht is. “Het antwoord van Westerse democratieën op een aanslag is vaak kostbaarder dan de aanslag zelf in termen van financiële en soms ook democratische kosten. Rechtswaarborgen en de rechtszekerheid van minderheden zijn net zo relevant voor een veilige samenleving als het hanteren van executieve bevoegdheden.”

“Wij proberen allerlei zaken zo integraal en inclusief mogelijk op te pakken. Bij het vervangen van de riolering kijken wij bijvoorbeeld ook meteen naar het onderhoud van andere infrastructuur, zoals internetkabels en het verbeteren van de waterberging. Via het internationale netwerk 100 Resilience Cities delen wij tenslotte onze kennis en ervaringen met andere steden wereldwijd.”

Hoe belangrijk is het om de inwoners van je stad bij die maatregelen te betrekken?

“Onze inwoners maken de stad tot wat hij is. Wij willen als gemeente een omgeving creëren waarin iedereen deel uitmaakt van de veranderingen. Een inclusieve samenleving biedt mensen nieuwe kansen door ze vaardigheden van de 21ste eeuw bij te brengen. Bewoners nemen gezamenlijk initiatieven om hun omgeving klimaat-adaptief of energieneutraal te maken. En ondernemers ontwikkelen nieuwe businessmodellen door hun daken multifunctioneel in te zetten.”

Daan de Jong

FEITEN Beatrice de Graaf bekleedt de leerstoel "History of International Relations & Global Governance" bij de Universiteit van Utrecht, en is met regelmaat te vinden in de media om te spreken vanuit haar positie als terrorisme-expert. Jaap de Hoop Scheffers indrukwekkende loopbaan beslaat onder andere het fractievoorzitterschap van de CDA en de positie van secretaris-generaal bij de NAVO. Tegenwoordig is hij hoogleraar internationale politiek en diplomatieke praktijk bij de Universiteit Leiden.

STABIELE BETREKKINGEN Hoe kunnen we de dreiging van het Jihadisme in Nederland terugdringen nu de internationale betrekkingen op scherp staan? Op analysemaatschappij.nl leest u er meer over.

ADVERTENTIE

Winter School at the Castle Together with the Netherlands Defense Academy, Faculty of Military Sciences we present a seminar from 5-9 February 2018 on Compliance and Integrity in International Military Trade.

Participants will gain knowledge of trade compliance and a practical insight in how to develop, and maintain an Internal Compliance Program.

Register or Request more information: events@fullcirclecompliance.eu

Informatiebeveiliging en privacy compliance raken uw organisatie in de volle breedte. Dus zoekt u naar een holistische, maar ook pragmatische aanpak.

Met de Intelligent Security Operations van Northwave verenigt u technologie, processen en mensen in een slim synergetisch proces. Zo houdt u grip op uw informatie, reputatie, compliance en continuïteit. Elke dag weer.

Kies ook voor Northwave en vertrouw op de gecombineerde expertise van ruim zestig vakidioten in cybersecurity, privacyen security management.

Meteen aan de slag? Bel voor een afspraak. Zelf zo’n vakidioot?

Kom dan voor ons werken!

NORTHWAVE.NL Kantoor: 030-303 1240 • info@northwave.nl • NW-CERT 24*7: 0800-225 527 478

Advert 265x395.indd 2

14/12/2017 22:04

12 VEILIGHEID – ANALYSEMAATSCHAPPIJ.NL

CONTENT WITH A PURPOSE

MILITAIRE INNOVATIE VOOR ONZE VEILIGHEID Als directeur van de MIVD is Onno Eichelsheim eindverantwoordelijk voor de levering van dreigingsanalyses, inlichtingen aan politici en militaire commandanten. De missie van Hans Hillen, voorzitter van Stichting NIDV, is Defensie en het bedrijfsleven met elkaar verbinden.

Doel? Meer middelen, innovatie binnen de Krijgsmacht en versterking van de industriële innovatiekracht.

Foto: Fotolia

De oud-minister van Defensie ziet

wel beren op de weg: “Allereerst wantrouwen over en weer. Defensie is gewend zich af te schermen en de industrie voelt zich bedreigd door allerlei regels, bureaucratie en lange beslistermijnen. En daarnaast moet je elkaars taal spreken en begrijpen.”

Veiligheid is Onno Eichelsheim’s

core business. Als directeur van de Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD) is hij eindverantwoordelijk voor de levering van dreigingsanalyses en inlichtingen aan politici en militaire commandanten. “Met deze informatie kunnen zij de juiste beslissingen nemen. We doen dit werk om Nederland veilig te houden en onze militairen veilig en effectief te kunnen inzetten in binnen- en buitenland. Goede inlichtingen en een goede informatiepositie zijn letterlijk van levensbelang.”

Dit kan de MIVD onmogelijk alleen doen en daarom werkt zij samen met de AIVD en onderhoudt zij nauwe banden met buitenlandse partners. Dat is ook nodig, gezien de drie speerpunten voor 2018.

“Allereerst de lopende en mogelijke

militaire missies. Ten tweede militaire technologische vernieuwingen

innovatie. En ten tweede zorgt dit voor een intense samenwerking en afstemming met de industrie. Een win-winsituatie op het gebied van kennis en menskracht, bij industrie en bij Defensie.”

En onze veiligheid? “Die heeft veel Eichelsheim: “Goede inlichtingen en een goede informatiepositie zijn letterlijk van levensbelang.”.

en tenslotte Rusland en China.

Deze landen manifesteren zich steeds meer op het wereldtoneel: Russische en Chinese spionage- en hackactiviteiten tegen Nederland. Denk maar hoe Rusland via cyberattacks instabiliteit probeert te veroorzaken: de internationale rechtsorde wordt niet ondergraven met bullets, maar met bytes en soundbites.”

Momenteel wordt er meer in een Adaptieve Krijgsmacht geïnvesteerd. “Het kabinet heeft extra geld voor Defensie ter beschikking gesteld. We komen nu echt in een versnelling en investeren in personeel, materieel IT en cyber. De innovatiekracht zit vooral bij civiele bedrijven en kennisinstituten, dus

‘De internationale rechtsorde wordt niet ondergraven met bullets, maar met bytes en soundbites.’ willen we graag van hun specialistische kennis gebruikmaken. We hebben een gezamenlijk belang om het innovatievermogen voor het bedrijfsleven, de krijgsmacht en de MIVD te versterken.”

De Stichting NIDV (Nederlandse

Industrie voor Defensie en Vei-

ligheid) onderschrijft deze missie: Defensie en het bedrijfsleven met elkaar verbinden. Dit moet enerzijds leiden tot meer middelen en innovatie binnen de Krijgsmacht en anderzijds tot versterking van de industriële innovatiekracht.

Hans Hillen, voorzitter van NIDV: “De enorme veranderingen in de samenleving door de technologische revolutie zijn dagelijks merkbaar: dat stopt niet bij de kazerne. Terwijl Nederland bezuinigde op Defensie, innoveerden de krijgsmethoden wereldwijd spectaculair. Daardoor kwamen wij dubbel op achterstand. Er komt nu wel geld bij en Defensie presenteert de Adaptieve Krijgsmacht. Dit is twee keer raak.

Allereerst meer geld om achterstanden in te lopen, maar vooral voor

meer facetten gekregen. Niet alleen bescherming met en tegen wapens, maar het raakt de totale samenleving. Cyber ontregelt, bijvoorbeeld het complete financiële systeem, ziekenhuizen of de energievoorziening. Via sociale media kan valse berichtgeving tot verdeeldheid of zelfs chaos leiden. Dus inderdaad: bytes en soundbites kunnen zeer gevaarlijk zijn” Angelina Hammond

LEES MEER Op analysemaatschappij.nl vindt u nog veel meer interessante artikelen over veiligheid en defensie.

ADVERTORIAL – GESPONSORDE CONTENT

AMBTENAAR WÍL CRIMINELEN NIET ONBEWUST FACILITEREN! Een integere overheid vereist integere ambtenaren. En dat is precies wat de meeste ambtenaren willen zijn.

Daarom is het schrijnend dat veel ambtenaren slecht beschermd worden en daardoor onbedoeld en onbewust, een makkelijke prooi zijn voor criminelen.

Amos Gomes de Mesquita Bij criminelen denken we aan ‘zware jongens’. En als we het over maffiapraktijken hebben, zien we ‘mannetjes’ voor ons, die voor je winkel gaan ‘posten’. Maar ook de

lokale ondernemer in het dorp kan een crimineel zijn.

Of denk aan een bewoner die zich voor een vergunning meldt. Criminelen herken je niet zomaar. Zij kunnen uiterst vriendelijk zijn en zich naast ‘hun praktijken’ ook inzetten voor de gemeente.

herkent in de gemeente. De weerbare gemeente is niet vatbaar voor infiltratie en beïnvloeding. Zij heeft haar processen, wetgeving (APV) en beleidslijnen, op orde.

Tezamen met de houding en het gedrag van een divers medewerkersbestand.

Weerbare gemeente Daarom is het belangrijk dat medewerkers zich bewust zijn van de risico’s die zij lopen, dat zij zich gesteund weten, dat kwetsbare functies geïdentificeerd zijn en dat de maatschappij zich

Onbewust kwetsbaar Chantal de Vries en Jeroen Hamers, beiden programmamanager Ondermijning bij Van Aetsveld, onderstrepen dat alles begint met het creëren van bewustzijn. “In gemeenten

waar wij komen, zien we dat ambtenaren zich niet realiseren hoe interessant hun positie is voor criminelen.

Dat maakt hen onbewust kwetsbaar. En wat te denken van raadszetels? Het is voor criminelen uiterst interessant om beleid te beïnvloeden.

Maar bijna niemand realiseert zich dat in veel gemeenten de deuren openstaan.”

Ervaring “Uiteindelijk gaat het om houding en gedrag van je medewerkers en de mate waarin inwoners en

ambtenaren zich in elkaar herkennen. Zij moeten elkaar vertrouwen, elkaar informatie willen geven en maatregelen willen accepteren. Dat vergt een aantal stappen die voor gemeenten lastig zijn om op te pakken naast het dagelijkse werk. Wij hebben hier veel ervaring mee en stellen die graag ten dienste van overheden!”

Making technical and innovative contributions for a more secure society Fox-it prevents, solves and mitigates the most serious cyber threats with smart solutions for government, defense, law enforcement, critical infrastructure, banking, and multinational corporations worldwide.

fox-it Olof Palmestraat 6, Delft

t +31 (0) 15 284 79 99

po box 638, 2600 ap Delft

f +31 (0) 15 284 79 90

The Netherlands

e fox@fox-it.com

www.fox-it.com

14 VOORWOORD INFRASTRUCTUUR – ANALYSEMAATSCHAPPIJ.NL

CONTENT WITH A PURPOSE

Foto: Persfoto

Foto: Fotolia

OVER DE NOODZAAK VAN SUCCESVOLLE GEMEENTEN Hans Mommaas, directeur PBL.

We staan voor grote uitdagingen.

Het klinkt als een uitgewrongen cliché. Maar daarmee is het niet minder waar. We moeten ons land wapenen tegen klimaatverandering. Dat betekent inzetten op een fossielarme energievoorziening en een circulaire economie. Maar daarnaast is een meer op de natuur afgestemde landbouw nodig en moeten we een antwoord vinden op de voortgaande trek naar de stad, de blijvende noodzaak van een toekomstbestendige regionale economie en de gevolgen van de voortgaande digitalisering. Al deze uitdagingen lijken zich ver van ons bed af te spelen, maar in werkelijkheid raken ze ons dichtbij huis.

Onze leefomgeving gaat de komende decennia op de schop, en dat staat of valt met succesvol gemeentelijk

beleid. Dat is geen vanzelfsprekendheid, integendeel. Na de Tweede Wereldoorlog hebben we in Nederland heftig geïnvesteerd in wat we toen ‘de modernisering’ van het land noemden. Dat ging gepaard met een verdergaande eenwording van beleid. Decentrale overheden werden steeds meer aangesproken, niet als zelfstandige beleidsmakers, maar als uitvoerders van nationaal beleid, zoals op het vlak van ruimtelijke ordening, onderwijs, bedrijvigheid, natuur, wonen.

Sinds de jaren tachtig groeide het besef dat we vastliepen met dat centrale beleid. Een hoog-dynamische en kennisintensieve samenleving vraagt om actieve maatschappelijke betrokkenheid, niet om volgzame burgers en bestuurders. Van een beleid vóór de burger naar een beleid

mét de burger. Niet louter vanwege diens mooie blauwe ogen, maar omwille van het veranderingsvermogen dat nodig is om met z’n allen een duurzame toekomst af te dwingen. De ingewikkelde vraagstukken van nu kunnen bovendien alleen maar in hun onderlinge samenhang worden opgepakt.

Energievoorziening, bedrijvigheid, mobiliteit, woningbouw, stedenbouw en veiligheid: allemaal essentiële onderdelen van een toekomstbestendige leefomgeving, en ze grijpen diepgaand in elkaar.

en land, een goede regionale mix van wonen, werken en vrije tijd.

Provincies, waterschappen en gemeenten eisen en krijgen (nog) meer verantwoordelijkheid voor de energietransitie, voor de woningbouwopgaven, voor natuurbeleid, voor het circulair maken van de economie, voor regionaal ontwikkelbeleid. Niet om zo de opgaven eenvoudigweg over de schutting te gooien, maar om zo centraal en decentraal en sectoraal en integraal beter op elkaar te laten aansluiten.

De oplossingen voor de huidige

nieuwe vormen van democratische legitimiteit en controle, naar het goed op elkaar afstemmen van onderlinge bevoegdheden, naar een gedeelde verantwoordelijkheid.

Niet de bestuursstructuur moet daarbij maatgevend zijn, maar de

maatschappelijke opgaven zijn voor een belangrijk deel te vinden op het schaalniveau van stad en regio.

Zoals voor een betere samenhang tussen landbouw en natuur, het klimaatbestendig maken van stad

Ja, dat zal zoeken zijn. Zoeken naar

mate waarin alle bestuurslagen in Nederland weten samen te werken rond een gedeeld perspectief. En dat staat of valt met betrokken gemeenten. Met gemeentebesturen en gemeenteraden die om zich heen kijken, die investeren in kennis en verbeelding, die met hun burgers samenwerken aan gerichte regionale agenda’s, die worden afgerekend op hun vermogen tot het dichterbij brengen van een meer duurzame toekomst. Een hele verantwoordelijkheid. Maar het is goed en noodzakelijk dat die wordt gedragen door besturen dicht bij huis.

Hans Mommaas, directeur PBL

GROTE UITDAGINGEN Gemeenten, de infrastructuur en de veiligheid in Nederland naar een hoger plan tillen. Hoe kunnen we dat waarmaken? U leest er meer over op analysemaatschappij.nl

ADVERTENTIE

Meer weten? www.rps.nl

[ADV] Financieel dagblad 12-2017_V2.indd 1

11-12-2017 15:34:59

ADVERTORIAL – GESPONSORDE CONTENT

Moderne oplossingen voor toekomstbestendig regenwatermanagement

We zien het allemaal met eigen ogen: is het niet in het nieuws, dan is het wel in onze eigen achtertuin.

Wateroverlast. In Nederland een steeds groter probleem. Want waar als gevolg van klimaatverandering de kans op hevige regenval toeneemt, verhuizen Nederlanders ook nog massaal naar de stad.

Waardoor steeds grotere gebieden bebouwd worden en (regen)water steeds minder ruimte krijgt. Met regelmatig wateroverlast tot gevolg, vooral in stedelijke gebieden. Waar moeten we met al dat overtollige water naartoe?

Deltaplan Ruimtelijke Adaptie Ook de overheid is bezig met het wateroverlastvraagstuk. Zo presenteerde de Deltacommissaris op Prinsjesdag het Deltaplan Ruimtelijke Adaptie om Nederland zo goed mogelijk voor te bereiden op de gevolgen van klimaatverandering. Een van de elementen van het Deltaplan is een stresstest om plaatselijke knelpunten in kaart te brengen, onder andere op het gebied van wateroverlast. Alle gemeenten in Nederland moeten deze landelijke stresstest uiterlijk in 2019 uitgevoerd hebben. Nu al zien we steeds vaker samenwer-

kingen om dit plan tot een succes te maken, zoals de Climate Campus in Zwolle: een samenwerking tussen meer dan veertig organisaties die zich hardmaken om de stad en omgeving voor te bereiden op de gevolgen van klimaatverandering.

Afkoppelen of infiltreren Wanneer de knelpunten in kaart gebracht zijn, is het zaak die aan te pakken. De meest voor de hand liggende oplossing om wateroverlast tegen te gaan, is het riool aanpakken. De oudste rioolstelsels in Nederland zijn gemengde stelsels waarin zowel regenwater als afvalwater verzameld wordt in één buis om af te voeren naar de waterzuivering. Vanaf de jaren zeventig van de vorige eeuw worden vaker gescheiden stelsels aangelegd: een systeem met twee buizen om zo afvalwater van regenwater te scheiden.

En tegenwoordig gaan veel gemeenten nog een stap verder door regenwater van daken en wegen via (groene) goten direct af te voeren naar oppervlaktewater en infiltratievoorzieningen. Zo raakt bij hevige regenval het riool noch de waterzuiveringsinstallatie overbelast.

In Nederland zijn er inmiddels complete wijken waar de riolering alleen nog wordt gebruikt voor afvalwater. Dit

Wavin Nederland

J.C. Kellerlaan 8

is het vaakst het geval bij nieuwbouw, waarbij vanaf het begin van de bouw al rekening wordt gehouden met waterafvoer. Het afkoppelen van bestaande regenpijpen die uitkomen op de riolering, is namelijk een dure aangelegenheid, waar bovendien vaak hak- en breekwerk aan te pas komt.

Een goed alternatief voor bestaande bouw is het opvangen van regenwater in ondergrondse infiltratiekratten of -buizen. Verschillende gemeenten en instanties passen dit soort oplossingen al toe, bijvoorbeeld in de vorm van ‘verticale infiltratie’: een techniek waarbij verticale gaten in de grond geboord worden, waarin infiltratiebuizen geplaatst worden. De regenpijpen van de woningen worden hierop aangesloten, zodat regenwater in de grond terechtkomt in plaats van in het riool. Deze slimme techniek werd destijds bedacht door Wavin, leverancier van boven- en ondergrondse, klimaatbestendige oplossingen voor waterbeheer.

Tom Lentfert, Adviseur Duurzaam Waterbeheer bij Wavin: “Deze techniek is onder andere geïmplementeerd in Exloo in de Drentse gemeente Borger-Odoorn.

En nu de techniek succesvol blijkt, wordt ze in steeds

7772 SG Hardenberg Nederland

meer gemeenten toegepast.”

Van woonwijk tot wegenbouw Bij stedelijk gebied denken we al snel aan steden en woonwijken. Maar water zorgt vooral op de weg voor overlast. Daarom wordt ook bij wegenbouw steeds vaker rekening gehouden met eventuele overstromingen.

Zo ook bij de aanleg van de Centrale As: een ruim 20 kilometer lange weg tussen Dokkum en de aansluiting op de N31 in Friesland. Lentfert: “Met name bij het aquaduct in deze weg was het zaak dat die bij regen niet onder water zou komen te staan. Naast de bouw van een pompkelder om overtollig water weg te pompen, wordt regenwater in dit aquaduct vertraagd afgevoerd dankzij een combinatie van infiltratie-units en -putten. Een groot voordeel ten opzichte van de traditionele grindkoffers of grote rioolbuizen langs de weg, die veel ruimte in beslag nemen. En bovendien visueel aantrekkelijker.” Met dit soort duurzame oplossingen worden stedelijke gebieden in Nederland letterlijk én figuurlijk steeds groener.

Tel 0523-28 81 65

16 INFRASTRUCTUUR – ANALYSEMAATSCHAPPIJ.NL

CONTENT WITH A PURPOSE

INFRASTRUCTUUR OP De Nederlandse infrastructuur staat niet aan de vooravond van veel innovaties, maar staat er momenteel middenin. Zowel in het ontwerp als in de uitvoering gaan partijen de uitdaging aan om data-driven en circulair tot het gewenste resultaat te komen. Uitdagingen te over, waar door allerlei bedrijven hard aan wordt gewerkt.

Vanuit verschillende invalshoeken

blijkt de innovatieve kracht van infrastructureel Nederland. Anton Beks is de huidig voorzitter van Vereniging Infra Ontwerp, een vereniging voor iedereen die actief is binnen het ontwerpen van infrastructuur. Wat volgens Beks vooral leeft bij partijen die met infrastructuur bezig zijn, is de ontwikkeling van de zelfrijdende auto en het toepassen van big data.

“Nu de zelfrijdende auto steeds verder wordt doorontwikkeld, zijn we onszelf de vraag gaan stellen wat de invloed van die ontwikkeling zal zijn op de Nederlandse infrastructuur”, schetst Beks het voornaamste vraagstuk waar de Vereniging Infra Ontwerp zich momenteel mee bezighoudt. “Dan hebben we het niet alleen over snelwegen, maar ook wanneer iemand eenmaal een afslag heeft genomen. Wat als iemand over een provinciale weg of door een stad of dorp rijdt?” Maar de volledige infrastructuur aanpassen op de zelfrijdende auto heeft momenteel nog weinig zin. Beks: “Er zullen namelijk nog decennia voertuigen rondrijden die door mensen bestuurd worden.”

Big data gaat ervoor zorgen dat infrastructuur en verkeer steeds

efficiënter met elkaar samenwerken.

“Verkeerslichten die op groen springen wanneer er veel auto’s, die steeds dezelfde route afleggen, in de buurt zijn. Maar ook de wagens gaan onderling data uitwisselen, waardoor er veel meer auto’s van dezelfde hoeveelheid asfalt gebruik kunnen maken.” De toekomst ligt wat hem betreft dus meer in efficiëntieverhoging dan in asfalt neerleggen. Beks: “Meer rijstroken verlichten de druk niet, maar verplaatsen slechts het probleem.”

Maar innovaties zoals de zelfrijdende auto’s betekenen niet dat er alleen onderdelen aan de infrastructuur moeten worden toegevoegd.

“Tijdens ontwerp-hackatons die we hebben georganiseerd vroegen we ook aan de deelnemers om na te denken over welke onderdelen juist weg zouden kunnen. Wat heb je aan wegbelijning, wanneer auto’s de afstanden tot elkaar kunnen aflezen en zelf koers kunnen houden? En wat is het nut van matrixborden als alle informatie al direct door de auto wordt verwerkt?”

Slimme infrastructuur heeft de

toekomst. Gertjan Eg, van ‘smart infra’-branchevereniging ASTRIN, beaamt dit. “Nederland loopt in veel slimme oplossingen ver voor. Velen komen daar pas achter wanneer ze op vakantie zijn en voor een kruispunt staan. Moeten ze plots wachten, terwijl er in de verste verte niets aankomt. Wat dat betreft zijn we hier al een stuk verder met smart infra.”

Een voorbeeld van deze slimme Nederlandse infrastructuur zijn de ver-

schillende verkeerslichten. Eg: “Nu reageren bepaalde verkeerslichten al op bussen die aan komen rijden, maar dit is vaak alleen op speciaal daarvoor aangelegde busbanen het geval. Volgend jaar komen de eerste echte intelligente verkeersregelinstallaties op de weg. Deze kunnen er bijvoorbeeld rekening mee houden of een bus vertraging heeft, om te bepalen of dit voertuig voorrang krijgt. Ook voor ambulances biedt deze techniek een uitkomst; zij kunnen beter doorrijden en zo de aanrijdtijd verlagen.”

Foto: Persfoto

Ook de toenemende behoefte aan

elektrisch rijden heeft zo zijn invloed op de infrastructuur. “Nu is alles nog gericht op rijden op brandstof. Maar de opkomst van elektrisch rijden én waterstofauto’s vragen om ingrepen binnen het Nederlandse mobiliteitslandschap.

Waar kunnen ze opladen of bijtanken? Hoe sluit dit aan op de energie-infrastructuur? Ook daarover wordt nagedacht.”

Het efficiënter inrichten en gebrui-

ken van de publieke ruimte wordt mogelijk als we beter weten wat de problemen zijn. Eg: “Door meer sensoren te plaatsen kunnen we beter reageren op situaties, bijvoorbeeld een stadcentrum afsluiten voor auto’s als de luchtkwaliteit er slecht is. De grootste uitdaging zit in het kunnen uitwisselen en verwerken van de gigantische hoeveelheid gegevens. De komst van een 5G-netwerk is in dat opzicht cruciaal.”

En zo lopen bedrijven binnen smart

infra tegen meer problemen aan.

Ruben Blair, Commercieel Productspecialist bij Bakker&Spees ADVERTENTIE

INFRASTRUCTUUR – ANALYSEMAATSCHAPPIJ.NL 17

CONTENT WITH A PURPOSE

DE GOEDE WEG Foto: ©Holland Air Photo - Patrick van Mierlo

“Nederlanders zijn goed in het bedenken en ontwikkelen van innovaties, maar het uitrollen gaat bijzonder langzaam. Ondanks dat er gestandaardiseerde protocollen bestaan, zijn er nog steeds veel wegbeheerders en gemeentes die blijven hangen in kleinschalige pilots. Als we onze positie als welvarend land willen behouden, is er meer centrale regie nodig.”

Waarbinnen samenwerken centraal

Anton Beks, voorzitter Vereniging Infra Ontwerp Foto: Persfoto

staat. Ondanks dat de sigarendoos, waar globaal een tekening of berekening op werd geschetst, allang verleden tijd is, werken veel bedrijven in de infrastructuur nog steeds vaak langs elkaar heen. De BIM-standaarden moeten ervoor zorgen dat dit niet meer mogelijk is.

BIM staat, in het Nederlands, voor ‘Bouw Informatie Modelleren’, maar Ruben Blair van Bakker&Spees heeft het liever over ‘Bouw Informatie Management.’ Blair: “Je hebt het over een wijze van samenwerken tussen partijen in de bouw, dus het komt op meer dan alleen modelleren aan.”

Met BIM staat alle bouwinforma-

Gertjan Eg, directeur branchevereniging ASTRIN

tie overzichtelijk in één digitale maquette. Op deze manier werken alle partijen steeds aan de hand van het laatste model, waarmee versiebeheerproblemen ook direct worden getackeld. “Maar ook is het de bedoeling dat je allerlei informatie, zoals procesinformatie en een woordenboek, in BIM terug kunt vinden.” Vooral het tweede is belangrijk voor Nederlandse infrastructurele projecten.

Blair: “Binnen de infrastructuur ligt er veel focus op processen.

De BIM-standaarden moeten zorgen voor procesoptimalisatie, omdat alle informatie op één plek te vinden is en er één taal wordt gesproken.”

Maar ook de omgeving speelt een grote rol bij het (om)bouwen van bijvoorbeeld snelwegen en viaducten. “Ook geografische informatie komt in BIM te staan.” Dit maakt dat BIM-standaarden inmiddels bij allerlei infrastructurele realisaties worden toegepast. “De Tweede Maasvlakte, Rotterdam Centraal, maar ook bij het leggen van straten en rioleringen worden BIM-standaarden gebruikt. BIM krijgt zelfs een nadrukkelijke vermelding binnen de Bouwagenda.

“Wil de Nederlandse economie tegen 2050 inderdaad circulair zijn, dan moet er nog heel veel gebeuren, ook op het vlak van de infrastructuur. BIM moet hier fors aan bijdragen.”

Volgens Blair kunnen we er in ieder geval niet meer omheen: BIM is de toekomst. “Straks kun je nog voordat je eigen huis gebouwd is, zien waar toekomstige problemen zich kunnen voordoen en weet je ook direct of energielabel A haalbaar is.

Dat is een tof vooruitzicht.”

Aäron van der Sanden

SLIMME INFRASTRUCTUUR Wilt u meer lezen over ontwikkelingen op het gebied van de infrastructuur in Nederland? Kijk dan op analysemaatschappij.nl.

DIGITALE KRONIEK Bouwproces wordt steeds slimmer Foto: Persfoto

Maxime Verhagen, voorzitter Bouwend Nederland

Het internet of things maakt ook zijn opwachting in de bouwwereld. Het bouwproces wordt steeds slimmer en dat gaat heel snel. Wij streven naar het inrichten van een gezamenlijke digitale infrastructuur die naadloos alle soorten bouwwerkinformatie verbindt. Hiervoor werken we van een versnipperde informatievoorziening met veel informatieverlies naar een Nationale Bouw Informatie Infrastructuur. Het is een revolutie waarin het internet of things, BIM, 3D-printing en bijvoorbeeld big data analytics een plek krijgen.

Een betere benutting van digitalisering en informatisering is een belangrijke ‘aanjager’ in het creëren van deze productiviteitsprong. De ontwikkeling vraagt veel nieuwe kennis en competenties. Op dit terrein zullen condities moeten worden vervuld om de vruchten van versnelling en verbreding te kunnen oogsten.

Digitalisering en informatisering in de bouw vraagt om een nieuwe ‘integrale aanpak’ die het mogelijk maakt voor de toekomst een veilige en gezonde leefomgeving te borgen.

Goede voorbeelden hiervan zijn er voldoende, maar een breder uitrol van het toepassen van innovatie in de sector zal de gehele bouw- en infrasector een sprong voorwaarts doen maken.

Lees de gehele kroniek op analysemaatschappij.nl ADVERTENTIE

Is uw bedrijf klaar voor de toekomst?

De transportsector groeit. Tegelijkertijd staan de marges onder druk en lopen de wegen vol. Deze ontwikkelingen zorgen ervoor dat efficiënt wegvervoer meer dan ooit noodzakelijk is.

Als trendsetter op het gebied van fleetmanagement en asset tracking biedt GPS-Buddy oplossingen die o.a. efficiënter werken stimuleren op basis van realtime informatie. Daarbij kan worden gedacht aan het: *optimaal inplannen van ad-hoc opdrachten *inzichtelijk maken van de actuele locatie van voertuigen en materieel *adequaat informeren van klanten zonder telkens heen-en-weer bellen *op afstand downloaden van tachograafdata info@gps-buddy.com - www.gps-buddy.com

18 PROFIEL INFRASTRUCTUUR – ANALYSEMAATSCHAPPIJ.NL

CONTENT WITH A PURPOSE

‘DE NEDERLANDSE INFRASTRUCTUUR VERGRIJST, NET ZOALS DE BEVOLKING’ Volgens het World Economic Forum is Nederland dit jaar de meest concurrerende economie van de Europese Unie. Met dank aan onze geweldige infrastructuur. Toch is niet alles hosanna in de wereld van wegen, bruggen, tunnels en sluizen: Nederland staat voor grote uitdagingen.

Nederland als voorbeeldland op het gebied van infrastructuur? Marcel Hertogh kan zich er wel in vinden.

“We hebben onze snelwegen redelijk goed voor elkaar, alternatieve routes zijn iets gemakkelijker voor handen dan bijvoorbeeld in Vlaanderen.

Dus als snelweg A niet doorrijdt, kan je switchen naar snelweg B.” En dat is nodig, want de afgelopen tijd heeft aangetoond dat als de economie aantrekt, de files dat ook doen. Maar dat is niet het enige. De professor Infrastructure Design and Management aan de TU Delft roemt naast de snelwegen ook de haven van Rotterdam en noemt Schiphol als belangrijke factor. “En vergeet de fiets niet, daar kijken andere Europese steden met veel interesse naar.”

Ons fietsnetwerk als paradepaardje?

“Jazeker. Binnen steden als Amsterdam wordt bijzonder veel met de fiets gedaan, dat scheelt enorm in het autogebruik. En de E-bike had eerst een beetje een suf imago, maar is nu voor woon-werkverkeer booming. In Nederland wordt er tussen en binnen steden echt nagedacht over fietssnelwegen. Sterker nog, de eerste zijn al in gebruik. Dat is ook een kracht van de Nederlandse infrastructuur.”

De nieuwe regering erkent het belang van infrastructuur. In het nieuwe regeerakkoord is afgesproken dat er eenmalig 2 miljard euro extra wordt uitgetrokken in de komende drie jaar.

Daarna wordt het budget structureel met 100 miljoen euro per jaar

verhoogd. Genoeg? Hertogh moet het specifieke antwoord schuldig blijven, want daar heeft hij geen berekeningen op losgelaten. Wat hij wel weet is dat veel infrastructuur toe is aan een opknapbeurt, een facelift. “De infrastructuur vergrijst, net als de Nederlandse bevolking. En de vraag is: hoe kun je bij die opknapbeurt zoveel mogelijk maatschappelijke waarde toevoegen?”

Sorry, de infrastructuur vergrijst?

“Na de Tweede Wereldoorlog was er een enorme boom in de infrastructuur in ons land: in die tijd zijn er veel snelwegen, bruggen en sluizen aangelegd.

Die zijn nu aan het einde van hun levensduur. Technisch gezien, maar ook qua functionaliteit. Er is meer verkeer, de schepen zijn groter, de mogelijkheden enorm.

Veel infrastructuur voldoet niet meer en moet vervangen worden.

Deze vervangingsopgave gaat geld kosten. Veel geld.”

Staan we voor een vervangingsopgave of vernieuwingsopgave?

“Je kan de infrastructuur een op een vervangen, of je kan een extra functie toevoegen. Bijvoorbeeld door een ouderwetse sluis te vervangen door een sluis die extra energie kan opwekken. Of denk aan een snelweg waar we allerlei nieuwe intelligentie aan kunnen toevoegen of een snelweg die energie levert.

Het kan allemaal en zo wordt de vervangingsopgave eigenlijk een vernieuwingsopgave.”

Speelt techniek daar een grote rol in?

“Uiteraard. Techniek is een lange tijd afwezig geweest in de infrastructuur, maar is nu helemaal terug.

We leven in een enorm interessante tijd met grote veranderingen in de samenleving. De klimaatverandering en de energietransitie zijn een factor, maar ook de enorme technische vooruitgang speelt een grote rol: elektrische auto’s, zelfrijdende auto’s, ga zo maar door.”

Klinkt geweldig allemaal, maar wat als de rest van Europa niet meedoet? Dan staat mijn zelfrijdende auto stil zodra ik de grens oversteek.

“Tja, dat probleem hadden we inderdaad bij de Betuweroute, bij Duitsland was de aansluiting niet optimaal en nam de snelheid enorm af. Er zijn wel crossborder projecten, de Europese Commissie heeft haar focus op corridors door heel Europa, een trans-Europees netwerk, maar hoe precies, dat is een volgende stap.

Voorlopig hebben we genoeg uitdagingen in Nederland.”

Zoals?

“Duurzaamheid bijvoorbeeld.

Snelwegen kampen met luchtvervuilingsproblemen, zeker bij grote steden. Vroeger had je de stad en daaromheen lag de ring. Maar de steden zijn gegroeid en nu ligt die ring midden in de stad: hoe houden we dat leefbaar? Snelwegen zijn een drempel geworden. Vroeger was het heel simpel, alles was mono. Een snelweg bouwde je om van A naar

B te komen, huizenblokken waren om te wonen, bedrijvenparken om te werken. Nu moet dat allemaal geïntegreerd worden. Bij de bouw van een nieuwe snelweg moet men veel meer rekening houden met de inpassing in een stedelijke omgeving. Het gaat niet langer over de weg alleen, maar ook over het gebied eromheen. Dat vraagt om een integrale aanpak.”

Integraal, dat klinkt als: gaat lang duren.

“Dat is zeker een issue, kijk bijvoorbeeld naar de A2 in Maastricht.

Nu waren daar meer oorzaken voor, zoals het bouwen van een dubbele tunnelbuis, dat kost tijd, maar het is ook simpelweg een gevolg van bouwen met de winkel open, en rekening houden met heel veel omgevingsfactoren. Ik ben eind jaren ‘80 betrokken geweest bij het bouwen van de Noordtunnel, een nieuwe tunnel in een weiland, daar stond normaal 5 jaar voor en we deden het in 3 jaar.

Maar als je bouwt in een dynamische omgeving, waarin alles door moet lopen en met alle partijen rekening gehouden moet worden dan is dit heel moeilijk.”

Hoe lukt dat wel?

“We hebben behoefte aan T-shaped professionals, die breed inzetbaar zijn. Die T moet je zien als een i met een dwarsligger erop. De i is de inhoud, de diepte. De professional moet bijvoorbeeld wel een goede geluidsberekening kunnen maken, het technische gedeelte moet kloppen.

De dwarsligger is de verbinding: de

professional moet zijn technische kennis kunnen combineren met andere disciplines, hij moet kunnen samenwerken, verbanden leggen. Dat is af en toe wel een worsteling, het gaat niet vanzelf.”

Want?

“Simpelweg omdat allerlei disciplines bij elkaar zitten, en die verstaan elkaar niet altijd en zijn het bovendien niet altijd met elkaar eens. Maar de voordelen zijn enorm: je ziet in integrale, multidisciplinaire teams dat er steeds meer mensen zijn die zich er van tevoren van bewust zijn dat er heel veel factoren meespelen. Er wordt nu overlegd met de omgeving, voordat er begonnen wordt met de bouw. Wij hebben ontwerpstudies gedaan naar de inpassing van snelwegen in drie van de vier grote steden van Nederland. Mensen van architectenbureaus overleggen nu voor het eerst direct met een vervoersdeskundige in deze vroege fase. Allemaal om te komen tot oplossingen die integraler zijn. Belangrijk, want ik zie nog heel vaak projecten waarvan ik denk: ‘Was ik hier maar eerder betrokken bij geweest, dan hadden we er iets veel mooiers van kunnen maken.’

Jerry Huinder

PROFIEL INTERVIEW Vond u dit interview met Marcel Hertogh interessant? Dan raden wij u aan analysemaatschappij. nl te bezoeken voor interviews met onder andere Ger Baron en Daan Roosegaarde.

ADVERTENTIE

De bouwsector staat voor een unieke kans. Het nieuwe regeerakkoord ziet de bouwsector als sleutelgebied om Nederland duurzaam en toekomstbestendig te maken. Om deze doelen te halen moet de productie omhoog en de faalkosten omlaag. ‘Door slimmer samen te werken kunnen we een revolutie starten’, zegt Ruben Blair, BIM Consultant bij het in Amsterdam gevestigde Bakker&Spees.

‘Door slimmer samen te werken kunnen we een revolutie starten’ Foto: Rijkswaterstaat / Joop van Houdt

‘De markt eist meer grip op het bouwproces. Dat kan alleen als we slimmer omgaan met de informatie die we hebben. Daarnaast zien wij bij onze klanten dat actueel inzicht in geldstromen en risico’s niet vanzelfsprekend is’, aldus Blair. ‘Mensen zijn vanuit de oude bouwcultuur niet gewend om transparant samen te werken.’

Verrassingen voorkomen Om verrassingen in projecten te

voorkomen wordt steeds vaker gewerkt met Bouw Informatie Management (BIM). BIM is een manier van samenwerken waarbij we integraal kunnen ontwerpen, bouwen, gebruiken en onderhouden. Vaak ligt de focus nog op het model, terwijl procesoptimalisatie en big data een belangrijke rol kunnen spelen in de bedrijfsvoering van organisaties. Uit onderzoek van TNO blijkt dat 20% van de faalkosten

ontstaat door een gebrek aan efficiënte informatie-uitwisseling.

‘Alleen daar al ligt een directe kans voor een verbeterslag’, zegt Blair.

Grip op risico’s Voor dit vraagstuk is de open BIM-standaard VISI bedacht; verschillende partijen willen er zeker van zijn dat zij het bij contractcommunicatie over hetzelfde hebben.

Standaardisatie is de oplossing.

Helderheid over proces en verantwoordelijkheden schept zekerheid op project- én organisatieniveau.

Risico’s en de financiële stand van zaken zijn glashelder en er is inzicht in welke communicatieproblemen ten grondslag liggen aan kostbare vertragingen.

‘In 2017 hebben we al meer dan 2500 bouwprojecten met VISI van Bakker&Spees mogen begeleiden.

‘De totale contractwaarde van deze projecten loopt in de miljarden euro’s; toch een fijn idee dat onze klanten dankzij VISI hier grip op hebben.

Zowel voor opdrachtgever als aannemer is dat een flinke geruststelling’, aldus Blair. www.bakkerspees.nl

PROFIEL INFRASTRUCTUUR – ANALYSEMAATSCHAPPIJ.NL 19

CONTENT WITH A PURPOSE

Foto: Persfoto

VRAGEN AAN RUBEN LOENDERSLOOT

Foto: Persfoto

Directeur Loendersloot Groep, verkeer en meer

Hoe kunnen we de infrastructuur in Nederland verbeteren?

“We moeten vooral slimmer omgaan met wat we al hebben. De winst op laag niveau wordt vaak vergeten. Soms kan het verlengen van een voorsorteervak al de oplossing zijn. Ook moeten we gaan kijken naar het goed faciliteren van alternatieven voor de auto. Met name de komst van de E-bike biedt kansen!”

Wat moet er gebeuren om Nederland fietsvriendelijker te maken?

“Ik denk dat we vaak vergeten dat Nederland al zeer fietsvriendelijk is.

Om het nog beter te maken is het belangrijk niet alleen te focussen op de infrastructuur, maar juist te kijken naar de mindset, de beleving. Let op kleine verbeterpunten en gebruik daarbij ook de kennis en ervaring van bewoners en ondernemers.”

Welke vraagstukken omtrent infrastructuur behoeven momenteel onze aandacht?

“We zouden vooral aandacht aan verkeersgedrag moeten besteden.

De infrastructuur in Nederland is goed geregeld, maar men houdt zich niet altijd aan de (verkeers)regels, daardoor vermindert het effect van veel maatregelen. Daarnaast kunnen we ook nog wat leren van onze buurlanden. Het is erg druk langs onze wegen, met veel verkeersborden, wegwijzers en meer, waardoor weggebruikers afgeleid raken. In Duitsland bijvoorbeeld is dit veel minder het geval. Dat zorgt voor een rustiger wegbeeld waardoor de focus op de rijtaak beter is.”

FEITEN

Marcel Hertogh is professor Infrastructure Design and Management aan de Technische Universiteit Delft. Hij zette meerdere megaprojecten met betrekking tot infrastructuur op en ontwikkelde hiervoor een ‘Infrastructure Assessment Tool’ die internationaal gebruikt wordt. Hij werkte mee aan twee grote onderzoeksprojecten voor de Europese Commissie met betrekking tot de realisatie van een Europees transportnetwerk.

Ook schreef hij meerdere boeken en adviseert hij Rijkswaterstaat op het gebied van infrastructuur in Nederland.

ADVERTENTIE

ZEKER ZINK: leve de dialoog!

Financiele-Dagblad.indd 1

ZI

Beschrijving van de functionele eisen gesteld aan de corrosiewerende werking van de aangebrachte zinklaag volgens EN-ISO 1461 (bijlage1)

Gehele constructie wordt ontdaan van scherpe punten, zinkasresten en oneffenheden

Beschrijving van de constructieve eisen zoals bepaald in EN-14713-1 en 2 (bijlage 2)

Droge opslag (o.a. tegen witroest)

EN-ISO 1461 definieert geen esthetische eisen

Onverzinkte plekken ook esthetisch behandelen

De zinksmelt bestaat minimaal uit 98% zuiver zink

Nabewerking zichtzijdes voor gladder oppervlak Optioneel: op vraag van de klant, verpakken om witroest te vermijden

R

Klasse E - (Esthetisch verzinken)

KE

Klasse F - (Functioneel verzinken)

AB SO LU M EN TZ IN C

http://www.zinkinfobenelux.com/zeker+zink

Belangrijkste karakteristieken per klasse:

ZE

De ‘zinknorm’ EN-ISO 1461 beschrijft de functionele kwaliteit van discontinu thermisch verzinken. Esthetische of decoratieve overwegingen zijn van secundair belang. Maar bepaalde toepassingen/klanten vragen juist een hoge visuele afwerkingsgraad, zo blijkt uit onderzoek van Zinkinfo Benelux (ZiB), de overkoepelende brancheorganisatie van de thermische verzinkers. Via rondetafelgesprekken met onder andere architecten, ingenieursbureaus en staalconstructiebedrijven is gepeild naar de motieven om te kiezen voor thermisch verzinken. De conservering an sich scoort gunstig qua onderhoud en duurzaamheid, maar over het uiterlijk zijn verwachtingen soms anders. Om die verwachtingen te managen, is een classificatiesysteem ontwikkeld met onderscheid naar klasse F (functioneel = EN-ISO 1461) en klasse E (esthetisch). Klasse E heeft als basis F, en krijgt aanvullende nabehandelingen van het verzinkte werkstuk voor een beter, fraaier eindproduct. Alle verzinkerijen binnen ZiB (± 90% van de markt) commiteren zich aan het systeem. Officiële implementatie staat gepland voor 1-1-2018.

NK

Een nieuw classificatiesysteem voor discontinue thermisch verzinken moet de dialoog tussen verschillende marktpartijen en de verzinkers stimuleren en verwachtingen duiden.

12/12/2017 09:33:42

3

20 INFRASTRUCTUUR – ANALYSEMAATSCHAPPIJ.NL

CONTENT WITH A PURPOSE

INTERESSANTE INFRASTRUCTUURPROJECTEN Bereikbaarheid én leefbaarheid

Foto: RWS

Met zijn drie kilometer is de Gaasper-

dammertunnel dan wel de langste landtunnel van Nederland, maar de lengte van het bouwproject, dat in 2020 af zal zijn, is bij lange na niet het belangrijkste kenmerk. Het project behelst het verbreden van de Gaasperdammerweg in Amsterdam Zuidoost, waarbij deze deels onder de grond verdwijnt.

‘Bouwen met de winkel open’, dat is

wat ze momenteel tussen de wijken Gaasperdam en Bijlmermeer doen.

Dit gigantische bouwproject efficiënt laten verlopen zonder het verkeer en de drukke stadsdelen te frustreren bleek op voorhand al een planmatig

meesterwerk. Een logistiek centrum is buiten de tunnel geplaatst, van waaruit al het materieel vertrekt en waar de vrachtwagens nooit leeg naar terugkeren.

Inmiddels staat de betonnen con-

structie en zijn de installateurs binnen de Gaasperdammertunnel bezig kilometers bedrading aan te leggen en alle ruim 50 systemen te monteren, aan te sluiten en te testen. Ventilatie, verlichting, veiligheidssystemen; in iedere betonmoot, 50 meter per stuk, werd direct na het bouwen begonnen met ophangen van systemen, maar het blijft een hele klus.

InnovA58: niet zomaar een wegverbreding Met InnovA58 wordt gezocht naar een

duurzame oplossing voor het fileprobleem op de A58 tussen Eindhoven en Breda. Van een twee keer tweebaansweg naar een twee keer driebaansweg is weinig bijzonders, maar de manier waarop dit project wordt aangevlogen is wel uniek.

plannen die InnovA58 gaat doorvoeren om ervoor te zorgen dat het gestelde klimaatdoel, om vanaf 2030 half circulair en vanaf 2050 volledig circulair te zijn, te bereiken. Zo wordt met de verbreding van de A58 energieneutraliteit nagestreefd: alle energie die er nodig is, bijvoorbeeld voor de verlichting, moet uit het wegdek zelf worden gehaald.

Door middel van smart mobility moet de A58 de meest connected snelweg van Nederland worden. Tussen 2018 en 2020 fungeert de A58 bijvoorbeeld als testweg voor zelfrijdende auto’s, om uit te vinden hoe de snelweg de communicatie van deze wagens kan faciliteren.

Ook de materialen die gebruikt worden dragen bij aan het behalen van de klimaatdoelen. Zo wordt er gebruik gemaakt van duurzaam hout in bijvoorbeeld de houten geleiderails en wegportalen.

En dat is slechts het begin van alle

Maar ook het toekomstige adaptieve

Foto: Persfoto

Het omvangrijke park dat in 2021

bovenop de tunnel wordt aangelegd moet Amsterdam Zuidoost een compleet nieuw, groen leefgebied gaan opleveren. Maar pas wanneer al het verkeer van de oude A9 door de nieuwe Gaasperdammertunnel wordt geleid, kan het laatste stuk van deze enorme puzzel worden gelegd.

De omgeving van de tunnel wordt al

tijdens de bouw optimaal gebruikt; zo biedt de rivier de Gaasp een manier om spullen duurzaam mee te transporten. Dit past perfect bij het einddoel van dit innovatieve bouwproject, om de bereikbaarheid en leefbaarheid van de omgeving te vergroten.

Foto: Persfoto

karakter van het nieuwe wegdek spreekt tot de verbeelding. Een wegdek dat met ieder klimaat om kan gaan, verlichting die zich aan de verkeersituatie aanpast; het klinkt als toekomstmuziek maar zal in 2023, wanneer de verbreding is afgerond, toch echt realiteit zijn.

Circulariteit is waar het voornamelijk om draait, met de A58 als proeftuin, om een volledig herbruikbare economie binnen 33 jaar te bereiken. Zo levert koud asfalt een energiebesparing van 95% op en kan dit product, nadat het als wegdek heeft gediend, weer als ander bouwmateriaal fungeren. Om compleet aanpasbare viaducten mee te maken bijvoorbeeld.

Samenwerkende havengebieden “De havengebieden van Rotterdam en Antwerpen, inclusief tussenliggende havens zoals die in Zeeland en Gent, moeten we als één West-Europese mainport gaan zien”, aldus Floor Vermeulen, gedeputeerde Verkeer en Vervoer van de provincie Zuid-Holland.

Gezamenlijk verwerkten deze havens in 2016 zo’n 800 miljoen ton aan lading, meer dan de grootste haven ter wereld, Shanghai, in dat jaar wist te bewerkstelligen. Samenwerken is dus noodzakelijk om deze mondiale posities te houden.

“Op de conferentie hebben we hier onlangs met vertegenwoordigers van o.a.

Vlaanderen, Zeeland en VNO-NCW over gesproken. Een hoogwaardige

multimodale infrastructuur is hierbij een belangrijke voorwaarde”, stelt Vermeulen.

Zo moeten de havens meer 24/7-economiëen worden. Nu wachten binnenvaartschepen soms lang op hun lading. Met big data-toepassingen kan men efficiënter gaan laden en lossen, waardoor de volumes aan verwerkte lading verder toe kunnen nemen.

In het kader van een circulaire economie wordt gekeken hoe buisleidingen anders gebruikt kunnen worden. Het uitgebreide netwerk aan pijpleidingen wordt nu nog alleen gebruikt voor het vervoeren van natte bulk zoals olie en

waterstof. “We willen kijken welke rol deze buisleidingenstraat kan spelen in de energietransitie of het transport van onder meer biogas”, legt Vermeulen uit.

Maar het gaat niet alleen om goederen. Vermeulen: “Veel mensen wonen én werken in Zeeland, Brabant, Zuid-Holland en Vlaanderen. We kijken ook naar wat de havengebieden betekenen voor bijvoorbeeld de lokale arbeidsmarkt en hoe we dergelijke zaken op elkaar kunnen afstemmen.”

Volgend jaar organiseert de provincie Zuid-Holland daarom opnieuw een internationale conferentie over deze samenwerking.

ADVERTENTIE

KIES

Kies voor klimaatvriendelijk - kies milieuvriendelijk kies nagroeibaar - kies recyclebaar - kies biobased kies nu, voor later: kies hout - uit duurzaam beheerde bossen!

www.houtindegww.nl

HOUT

INFRASTRUCTUUR – ANALYSEMAATSCHAPPIJ.NL 21

CONTENT WITH A PURPOSE

Foto: Persfoto

Foto: Persfoto

DE STRAAT ALS OPVANG VOOR STORTBUIEN Goosen: “Als je wil dat een boom schaduw geeft, zul je hem nu al moeten planten.”

Voorbereid zijn op de toekomst is van groot belang, zeker nu het klimaat verandert. Wat kunnen gemeenten doen?

De enorme stortbui die nu maar af en toe voorkomt, de tropische dagen die zich nu enkele keren per jaar voordoen; beiden zullen over een aantal jaar veel gebruikelijker zijn. Met andere woorden, het weer dat we nu extreem noemen, zal in de toekomst normaal zijn.

Dat is waar klimaatadaptatie zich op richt; zorgen dat onze leefomgeving klaar is voor het nieuwe normaal. Dat hebben we al gedaan voor de stijgende zeespiegel en de hogere rivierstanden; hogere dijken en grotere uiterwaarden beschermen ons tegen een overvloed aan water. Maar wat te doen met het regenwater dat steeds vaker in veel intensere buien uit de hemel valt?

‘En het voordeel van meer groen, is dat het ook de temperatuur omlaag brengt.’

“Je zou dit kunnen opvangen door rioleringsbuizen groter te maken,” zegt David van Raalten,

verantwoordelijk voor watermanagementoplossingen bij ontwerp- en ingenieursorganisatie Arcadis, “maar dat vraagt zo’n investering, dat gaat niet lukken. We zullen dus een deel van het water tijdelijk in de openbare ruimte – wegen, groenstroken, parkeerplaatsen enz. – moeten kunnen bergen, waarna het langzaam wegstroomt via de riolering.”

Het is een onderwerp waar Nederland maar langzaam voor warmloopt. Veel steden denken hier nog weinig over na. Deltacommissaris Wim Kuijken, die als taak heeft te zorgen dat iedereen in Nederland droge voeten heeft en houdt, heeft daarom gemeenten en waterschappen verplicht om uiterlijk 2019 met een stresstest de kwetsbaarheden in beeld te brengen.

Van Raalten: “Het biedt inderdaad een kans om de stad mooier, leefbaarder en groener te maken.”

gebied, financieel gezien, maar af en toe ingegrepen kan worden.

“Bijvoorbeeld als de straat op de schop gaat, de riolering wordt vernieuwd of een nieuwbouwwijk

ook aan hoe het nog in de kinderschoenen staat.”

Zowel Van Raalten als Goosen pleit er dan ook voor dat klimaat-

‘Het biedt een kans om de stad mooier, leefbaarder en groener te maken. En het voordeel van meer groen, is dat het ook de temperatuur omlaag brengt.’ wordt gebouwd. Die momenten moet je gebruiken om klimaatbestendig te worden. Dan hoeft aanpassing niet veel duurder te zijn.”

“Op basis van een model zullen ze moeten simuleren wat er gebeurt bij een teveel aan water”, zegt Van Raalten. “Als een put hoger zit en een ander lager, weet je waar het teveel aan water naartoe loopt. Als daarnaast weer de ingang van een parkeergarage zit, weet je waar het probleem zit.”

Goosen noemt groene daken, met lekker veel begroeiing dus, als voorbeeld. “Bij een normaal dak met dakpannen is het water binnen een paar seconden in het riool. Met een groen dak kun je het water vertragen”, zegt hij.

“Zorg ook voor berging in het straatprofiel, leg de deurdrempels wat hoger aan. Liever heb je het water op straat dan in huis.”

Hasse Goosen, onderzoeker bij Wageningen University & Research, juicht deze testen toe.

“De klimaatverandering is een sluipmoordenaar, verpakt in lekker weer. De urgentie is dus groot.” Zeker omdat in stedelijk

In Rotterdam is geëxperimenteerd met waterpleinen, vult Van Raalten aan. “Dat zijn speeltuinen voor kinderen die worden ingezet als tijdelijke waterberging. Het is een nieuw concept, er zijn er nog maar twee aangelegd. Dat geeft

adaptief werken een standaardpraktijk wordt. Goosen: “Nog te vaak wordt vanuit het huidige klimaat gedacht en wordt klimaatadaptatie over het hoofd gezien.

Daarom wil ik een pleidooi houden dat bouwontwikkelaars niet alleen worden gekozen op basis van prijs, maar dat ook wordt gekeken naar hoe klimaatbestendig zij ontwikkelen. Als je wil dat een boom schaduw geeft, zul je hem nu al moeten planten.”

Naast het klimaatadaptief werken met water, kunnen we uit water ook een hoop grondstoffen halen.

Uit afvalwater bijvoorbeeld, zo stelt Frank Buijs, directeur van ENVAQUA, de branchevereniging voor milieu- en watertechnologiebedrijven en partner van vakbeurs Aqua Nederland. “Afvalwater is een schat aan grondstoffen en energie. Denk bijvoorbeeld aan de

fosfaten die hierin te vinden zijn.

Het waterschap probeert deze grondstoffen uit het water te halen om daarmee onze akkers vruchtbaarder te maken. Daarnaast zorgen biologische processen op afvalwater ook voor methaangas, waarvan weer biogas gemaakt kan worden.”

Meer groen, meer ruimte voor water en meer grondstoffen. De stad hoeft er dus niet slechter op te worden. Van Raalten: “Het biedt inderdaad een kans om de stad mooier, leefbaarder en groener te maken. En het voordeel van meer groen, is dat het ook de temperatuur omlaag brengt.”

Mark van der Heijden

FEITEN Extreme neerslag Gemiddeld valt er in de gehele maand juli 78 mm regen. Dat gemiddelde werd op 28 juli 2014 in sommige gemeenten ruim overtroffen. In Deelen bijvoorbeeld viel 132 mm in een etmaal, waarvan 76 mm in één uur. Het is op een na de hoogste neerslagintensiteit ooit in Nederland gemeten.

KIJK NAAR HET KLIMAAT Meer lezen over klimaatverandering en hoe we ons daaraan gaan aanpassen? Kijk dan op analysemaatschappij.nl.

22 INFRASTRUCTUUR – ANALYSEMAATSCHAPPIJ.NL

CONTENT WITH A PURPOSE

ZO BLIJVEN ONZE STEDEN DROOG De klimaatverandering heeft ook vergaande gevolgen voor de steden.

Steeds vaker lopen de straten onder en dit zal ook langer blijven liggen.

Wat kan daaraan gedaan worden?

kuip – niemand heeft er last van.

Groen helpt bovendien ook tegen hitte. De aanleg van groen dient dus meerdere doelen.”

Oplossingen kunnen ook in een heel andere richting gezocht worden.

“Minder auto’s in de binnenstad levert ook veel ruimte op in de straat.

Van de ruimte die dat bespaart, zou bijvoorbeeld een waterplein gemaakt kunnen worden. 99 procent van de tijd is dat een mooi plein met een bankje, waar eens in de zoveel tijd water geborgen kan worden.”

Van boven dreigt gevaar. Het aantal

dagen met 50 mm regen of meer is verdubbeld van ongeveer vijf per jaar in de jaren ’50 tot tien dagen nu, blijkt uit onderzoek van het KNMI. Ook de kans op zeer zware buien, van ruim boven de 100 mm regen per dag, is door de klimaatverandering verdubbeld.

Vond dit rond 1950 nog eens per 6 tot 15 jaar plaats in Nederland, nu is dat dus het dubbele. Dat vraagt om maatregelen, want de capaciteit om water te kunnen verwerken is niet meegegroeid.

Zwolle is een van de gemeenten in

Nederland die vooroploopt bij het zoeken naar oplossingen voor het extra regenwater.

De Overijsselse gemeente doet dit onder meer door het versterken en verbinden van het groen in de stad tot één groenblauw netwerk. “Op deze manier wordt een nieuwe ‘super spons’-verbinding gerealiseerd tussen de IJssel via het centrum van de stad naar de Overijsselse Vecht”, zegt Nanco Dolman van de Climate Campus Zwolle, die met groen en blauw

Dolman: “Met een groenblauw netwerk maken we ruimte voor regen in de stad.”

op beplanting en water doelt. “Zo maken we ruimte voor regen in de stad.”

De stad zoekt daarbij nadrukkelijk de samenwerking met haar inwoners. Bij een project in de Seringenstraat in Zwolle hebben zij meegeholpen de wijk klimaatbestendig te maken. “Op garages zijn groene daken aangelegd. In de grond zijn 75 infiltratiekratten aangelegd om overtollig regenwater op te vangen; maar liefst 32.000 liter water gaat zo niet direct het riool in”, zegt Dolman. “Bewoners hebben geveltuintjes aangelegd en het gebruik van steen in de tuin verminderd.”

Gert Greeuw heeft zich bij kennisinstituut Deltares verdiept in steen-

‘Zo lang het water niet de huizen ingaat, moeten we leren leven met enige vorm van hinder.’ wol als mogelijk opvangmiddel van water onder de grond. “Het is licht, veel lichter dan zand, en ook doorlatend en hol. Er zitten veel poriën in die water kunnen opvangen. Daardoor heb je een tijdelijke buffer. Het water kan daarna verder afstromen via de grond.”

Zo wordt gezocht naar optimale

Er moet dus wel gegraven worden

voor deze oplossing. Greeuw: “Bijvoorbeeld als je toch al van plan bent om grondverbetering toe te passen.” Het is dus goed om wanneer de openbare ruimte wordt aangepast tegelijk de klimaatbestendigheid mee te nemen, zegt ook Arnold Wielinga, programmaleider Water en Riolering bij de gemeente Eindhoven. “Een straat in Nederland ligt er gemiddeld 20 tot 35 jaar, voordat de gemeente onderhoud doet.”

invulling van de openbare ruimte “De ene keer wordt het een groenvoorziening, de andere keer wordt een weg of fietspad verlaagd aangelegd en gebruikt als tijdelijke waterberging”, zegt Wielinga. “Bij extreme neerslag wordt daar het water een paar uur geborgen. Zo lang het water niet de huizen ingaat, moeten we leren leven met enige vorm van hinder.”

Mark van der Heijden

In Eindhoven wordt ook hard

nagedacht over oplossingen voor de extreme regenval. Wielinga: “Je kunt groenlocaties iets lager aanleggen dan de verharding. Het is dan te zien als een groene bad-

MANAGE JE WATER Meer weten over regenwatermanagement?

Kijk dan op analysemaatschappij.nl.

ADVERTENTIE

WIE BEN IK? Ik besta al jaren en doe voortreffelijk mijn werk , zeker als ik goed wordt onderhouden.

Mijn collega’s en ik zorgen er mede voor dat het verkeer veilig door de straten kan rijden en dat bewoners geen wateroverlast hebben bij intense regenbuien.

Mijn onderhoud is heel eenvoudig en niet duur, zo blijf ik jarenlang trouw mijn werk doen.

Ook in deze moderne tijden van ontkoppelen en infiltreren kan ik vlotjes mee want het begint bij mij.

Sluit mij aan op een infiltratievoorziening en ik hou het vuil bij mij, zeker als je mij voorziet van een Putklep®.

Soms maakt men infiltratie onnodig ingewikkeld met allerlei moeilijk te onderhouden systemen: neem nu mijn nieuwste collega, een infiltratiekolk uit poreus beton. Eenvoudig, simpel en goed te onderhouden infiltreren aan de bron.

Kies voor straat-, trottoir en infiltratiekolken van Aquaway®.

Infiltratiekolk vangt (hemel)water op.

Uniek ontwerp in poreus beton zorgt voor maximale infiltratie.

Optionele overloop als ingebouwde veiligheid bij hevige regenval.

HERONTDEK IN 1,2,3 HOE MAKKELIJK AFWATERING KAN ZIJN

T: +31 (0)495 53 48 15 - F: +31 (0)495 53 27 85 info@struykverwoaqua.nl | www.struykverwoaqua.nl

ADVERTORIAL – GESPONSORDE CONTENT

Steenwol als dé oplossing tegen wateroverlast

Daan de Kubber, Manager Marketing & Business Development. (links)

Is het niet geruststellend dat één van de oudste en alom aanwezige grondstoffen ons kan helpen om de uitdagingen van vandaag en de toekomst aan te gaan? Lapinus heeft een nieuwe, innovatieve manier ontwikkeld om lokale wateroverlast door stortbuien te voorkomen met steenwol.

Het was een stortbui zoals die in Nederland steeds vaker voorkomen. Op 3 augustus 2014 viel in Zuid-Limburg in korte tijd op plekken meer dan 50 mm regen.

Dat is voor een riool al snel te veel om te verwerken. In Schimmert, stroomde zoveel water door het riool omlaag dat het water voor de basisschool ‘t Kirkeveldsje weer omhoogkwam en de omgeving blank zette. Het rioolwater zorgde naast viezigheid voor veel schade aan huizen, kelders en auto’s.

“Je kunt dan wel een groter riool aanleggen, maar dan is het een straat verder weer een probleem. En het gehele rioolsysteem aanpassen is te duur”, zegt Daan de Kubber, manager Marketing & Business Development bij Lapinus, een dochteronderneming van steenwolproducent ROCKWOOL. Een andere oplossing is onvermijdelijk. “De riolen zoals we ze nu kennen in Nederland zijn ongeveer zeventig jaar geleden aangelegd, voor de grootte van steden van toen en de hoeveelheid regen die toen viel. Het is dus zaak te zorgen dat het regenwater niet in het riool terechtkomt.”

Een oplossing daarvoor is steenwol. Bij

Rob Driessen, Business Development Engineer. (rechts)

steenwol wordt vooral gedacht aan isolatie van huizen en andere gebouwen.

Steenwol bestaat voor 95 procent uit (stilstaande) lucht die het materiaal zijn goede isolerende eigenschappen geeft.

Precies die luchtigheid van steenwol maakt het materiaal ook heel erg geschikt voor de opvang van water, onder de grond, nadat de steenwol in een speciaal proces wateropnemend is gemaakt. Het fungeert dan simpel gezegd als een enorme, ondergrondse buffer die het water tot 24 uur vasthoudt.

is ook dat steenwol veel draagkracht heeft. Je kunt de steenwol ook onder parkeerplaatsen of wegen aanleggen”, vult De Kubber aan. “En als je het achteraf wilt aanpassen om bijvoorbeeld een leiding door de steenwol heen te leggen, is dat geen probleem. De rest van het systeem blijft intact.”

Daarmee is steenwol een oplossing die op veel plekken kan worden ingezet; onder sportvelden, parkeerplaatsen of parken. Of denk bijvoorbeeld aan de duizenden wadi’s in NederIngenieursbureau Royal HaskoningDland. Dit zijn vaak in woonwijken aanHV en Struyk Verwo Aqua, specialist in gelegde verdiepingen in een veldje, afwatering, hebben onder het schooldie overtollig water opvangen en langplein in Schimmert 500 kuub van zaam in de grond laten wegzakken. deze steenwol, Lapinus WM elemenDe Kubber: “Veel wadi’s hebben proten, aangelegd. Via speciale putten blemen. Ze zijn vaak vervuild en net stroomt het overtollige water zo de buf- te diep zodat deze niet onderhouden fer in. “Het water van het schoolplein, kunnen worden door de groendienst. schoolgebouw en de sporthal ernaast Het is heel eenvoudig om die wadi’s komt niet meer direct in het riool. In de uit te graven, te vullen met steenwol en loop van 24 uur loopt het water via een weer te dichten. Zo krijg je een onoverloop het riool in.” dergrondse wadi en wordt het gebied weer bruikbaar.”

Hét grote voordeel is dat steenwol veel sneller veel meer water kan opvangen Zeker in de stedelijke omgeving heeft dan de gewone aarde die onder onze het gebruik van steenwol als waterbufvoeten ligt. “95 procent van het volufer zo een extra voordeel. “Door het me van steenwol kun je gebruiken voor vele asfalt en tegels wordt het grondwater. 1 kuub steenwol kan dus 950 liter water niet meer aangevuld. De grond water opvangen”, vertelt De Kubber. verdroogt daardoor”, waarschuwt De Kubber. “Het is dus zaak om zoveel moDaarbij is het materiaal recyclebaar, gelijk regenwater in de grond te krijgen, milieuvriendelijk en gemaakt van 100 zonder dat het overlast geeft. Lapinus is procent steen, zodat het tegen alle sinds deze zomer klaar om hier groot op weersomstandigheden kan. “Belangrijk in te zetten.”

“Veel wadi’s hebben problemen. Ze zijn vaak vervuild en net te diep zodat deze niet onderhouden kunnen worden door de groendienst. Het is heel eenvoudig om die wadi’s uit te graven, te vullen met steenwol en weer te dichten. Zo krijg je een ondergrondse wadi en wordt het gebied weer bruikbaar.”

- Daan de Kubber, Manager Marketing & Business Development

Kijk voor meer informatie op www.NMM.nl

Ontdek de prijs van veiligheid Oorlog en conflict zijn onlosmakelijk verbonden met de wereld waarin we leven en dus met ons. Hoe zorgen we dat we veilig zijn, nu en in de toekomst? Wat is de prijs van vrede en veiligheid en wat is de rol van de krijgsmacht hierin? In het Nationaal Militair Museum ervaar je zelf hoe het is om militair te zijn. Van techniek tot heldendaden, van humanitaire hulp tot missies, je vindt het in en rondom het museum.

Van 23 december tot en met 7 januari is het kerstvakantie in alle defensiemusea met extra activiteiten en workshops.

Kom jij ook?