Life Science

Hoe we erfelike botaandoeningen beter herkennen en behandelen

mogelijk te beperken. De eerste aanwijzing voor de aanwezigheid van een botaandoening bij kinderen is meestal de afwijkende botgroei en het achterblijven van de lengte.

4 8

Wereldwijd reputatie opgebouwd met moleculaire transplantatiediagnostiek

"Ik ben nooit een bedrijf begonnen om CEO te worden, maar ik zie wel elke dag nieuwe kansen."

Een deel van de populatie lidt aan erfelike botaandoeningen, zoals X-gebonden hypofosfatemie (XLH). Hier liden naar schatting zo’n één op de twintigduizend mensen aan in Nederland. Het is moeilik dit aantal exact te bepalen. Vaak erft een kind de aandoening namelik van de ouders, maar de afwiking kan ook spontaan ontstaan zonder dat één van de ouders de ziekte heeft. De klachten van een aandoening als XLH kunnen ook verward worden met andere problematiek, waardoor de aandoening wellicht te lang onbehandeld blift, met alle gevolgen van dien. Het vergroten van onze kennis over XLH, diagnose en behandeling is daarom cruciaal. Hoe doen we dat?

Hoe we erfelijke botaandoeningen beter herkennen en behandelen

fosfaat is echter nodig voor onder andere de groei en stevigheid van botten. Indien het fosfaat langdurig te laag is, dan spreken we van chronische hypofosfatemie.

XLH leidt er bij jonge kinderen toe dat de botten te zacht worden en krom kunnen groeien.

XLH leidt er bij jonge kinderen toe dat de botten te zacht worden en krom kunnen groeien. Deze problemen krijgen steeds nijpendere gevolgen met de tijd. Nadat kinderen uitgegroeid zijn is het skelet potentieel permanent veranderd. Het is daarom belangrijk tijdig de diagnose te stellen. Het niet op tijd herkennen van de ziekte kan leiden tot ernstige schade aan de botten. Patiënten hebben dan vaak pijn in de botten, moeite met lopen of verkromming van de benen, spierzwakte, tandabcessen of schedelafwijkingen. Ook kunnen er gehoor-

vergroten, zodat voor iedereen de kwaliteit van leven geoptimaliseerd wordt.

Focus bij Pharming op verwachte goedkeuring van tweede medicijn in de Verenigde Staten en Europa

Op een röntgenfoto kunnen de kenmerken van een botaandoening te zien zijn. Daarnaast kan in het bloed de lage fosfaatwaarde aangetoond worden en in de urine kan gekeken worden of er te veel fosfaat wordt uitgeplast. Om te bepalen of de aandoening erfelijk is, zoals bij XLH het geval is, kan er een erfelijkheidsonderzoek met DNA gedaan worden om dit te bevestigen.

Tumour-induced osteomalacia (TIO)

Nu, met leniolisib, gaan we uitbreiden naar twee producten en meerdere geogra eën (VS, EU en ook later Japan).

Gezocht: maatschappelijke agenda voor ontwikkeling van geneesmiddelen zeldzame ziekten

Om de kwaliteit van leven zo hoog mogelijk te houden is het zo belangrijk de diagnose op jonge leeftijd te stellen. De ziekte is in aanleg aanwezig en daarmee een chronische ziekte. Tot 18-jarige leeftijd worden patiënten behandeld door de kinderarts.

Er zijn op dit moment voor maar weinig zeldzame aandoeningen e ectieve medicijnen.

Vanaf 18 jaar worden de controles en behandeling overgenomen door de endocrinoloog of nefroloog.

2

Naast XLH is er nog andere ziekte gerelateerd aan het FGF23 hormoon, namelik Tumour-induced osteomalacia (TIO) ook wel bekend als oncogenic osteomalacia. TIO is net als XLH een vorm van hypofosfatemie, met als grootste verschil: het is niet erfelik. Een superzeldzame ziekte met minder dan duizend bekende gevallen die zowel mannen als vrouwen kan treffen, voornamelik in de leeftidsgroep van ouder dan 20 jaar. TIO wordt in verband gebracht met progressieve en slopende musculoskeletale gebreken die een nadelige invloed hebben op het vermogen om dagelikse activiteiten uit te voeren.

Cleanroom- en OK-technologie naar ieders wens

5

Inzicht in het aantal patiënten dat aan XLH lijdt is niet alleen belangrijk voor de patiënten zelf, maar ook voor de verbetering van het diagnosticeren en behandelen van XLH. Om die reden is er een landelijk register opgezet voor kennisopbouw omtrent hypofosfatemie. Daarmee kan onder andere de prevalentie van XLH in Nederland worden bepaald, aangezien het exacte aantal XLH-patiënten nu niet bekend is. Daarnaast heeft het register als doel kennis over XLH te vergroten door geanonimiseerde data uit medische dossiers te gebruiken en patronen te ontdekken. Ook wordt het register aangevuld met input van patiënten

Mensen met progressieve musculoskeletale stoornissen en/of onverklaarbare osteomalacie en een laagserumfosfaatgehalte moeten onmiddellik worden doorverwezen naar een metabool botspecialist. De symptomen beginnen met pin in de botten, moeiliker lopen tot, in een verder stadium, botbreuken en gewichtsverlies.

Inter ow ontwikkelde zich van leverancier van owkasten tot een volwaardige integrale ontwerper en bouwer van K's en cleanrooms, met fabricage in eigen huis. 11

KYOWA KIRIN – PARTNER CONTENT Vaak erft een kind deze aandoening (XLH) namelijk van de ouders, maar de afwijking kan ook spontaan ontstaan zonder dat één van de ouders de ziekte heeft.

Profiel Interview | Wietse Mulder Partner Content | Kyowa Kirin

Lees meer interessante artikelen op contentway.nl

Februari 2023

Focus bi Pharming op verwachte goedkeuring van

Een Nederlands biofarmaceutisch bedrijf met één zelf ontwikkeld geneesmiddel op de markt in Europa én de VS is al een unicum. Laat staan met twee. Maar het ziet er nu naar uit dat het Pharming Group, na RUCONEST® in 2014, gaat lukken om zeer binnenkort een tweede medicijn goedgekeurd te krijgen. De registratieaanvragen voor de goedkeuring van leniolisib tegen APDS worden momenteel door de Amerikaanse FDA en de Europese EMA beoordeeld. De FDA komt al eind (29) maart met haar oordeel. CEO Sijmen de Vries benadrukt het belang van een tweede medicijn voor Pharming, maar vooral ook voor patiënten.

Foto's: Rob Overmeer

Pharming maakt een belangrijke strategische omwenteling door. De Vries: "we veranderen van een “technology platform-based” bedrijf, dat erin geslaagd was een product op de markt te brengen en daarbij afhankelijk was van één markt (VS) met één product (Ruconest), in een ander platform specifek gericht op de ontwikkeling en commercialisering van medicijnen tegen zeldzame aandoeningen. En we hebben inmiddels bewezen zo’n product goed te kunnen commercialiseren. Nu, met leniolisib, gaan we uitbreiden naar twee producten en meerdere geografeën (VS, EU en ook later Japan). Het doel is om elke paar jaar voor een nieuw medicijn tegen een zeldzame aandoening de ontwikkeling te voltooien en te gaan verkopen. Deze producten kunnen dan zowel uit eigen ontwikkelingsprogramma’s komen of in licentie genomen zijn, dan wel aangekocht van andere biotech- of farma-bedrijven."

Ruconest, wat helpt tegen aanvallen van erfelijk angio-oedeem, blijft voor Pharming een belangrijke en stabiele factor. De Vries: "het voorziet duidelijk in een behoefte. Met name bij patiënten met ernstige aanvallen van acute en gevaarlijke zwellingen – angio-

oedeem, maar ook bij een groeiend aantal patiënten dat de inmiddels nieuw op de markt verschenen profylactische middelen neemt. Die krijgen nog regelmatig doorbraakaanvallen. Dan hebben veel mensen vaak Ruconest als reddings-medicatie in huis.’

De omzet uit Ruconest van zo’n $200 miljoen per jaar genereert het noodzakelijke geld voor verdere investeringen en lijkt z’n plaats op de Amerikaanse markt nu duurzaam gevestigd te hebben. "Vandaar dat we nog steeds licht groeiende opbrengsten van het product in de VS zien."

Nieuwe focus

‘Focus houden bij expansie is belangrijk’, zegt De Vries. En leniolisib - in de zomer van 2019 in licentie verkregen van Novartis - draagt belangrijk bij aan Pharmings nieuwe strategische vergezicht.

De Vries: "idealiter, zouden we om de twee jaar nieuwe ‘assets’ naar de markt willen brengen. We willen dan nieuwe weesgeneesmiddelen in gevorderde klinische ontwikkeling in licentie overnemen. Maar

dat zou ook zomaar de overname van een heel bedrijf kunnen zijn." De zoektocht naar dergelijke aanvullende kandidaat-geneesmiddelen is al een tijd aan de gang en kost tijd. "Je moet daar veel geduld bij hebben en kandidaten zorgvuldig bestuderen.", zegt De Vries. "Leniolisib hebben we, als alles loopt zoals we nu verwachten, na iets meer dan drie jaar goedgekeurd gekregen en geïntroduceerd in onze belangrijkste markten."

Potentieel nieuw platform

Daarnaast kan leniolisib volgens De Vries zelf ook een platform worden. Novartis had zelf al onderzoek gedaan of het middel ook voor andere ziekten werkt. "Het goede nieuws is dat wij nu zelf de mogelijkheden hebben om spoedig met leniolisib klinisch onderzoek voor additionele aandoeningen te gaan starten. Daarmee kunnen we nog meer patiënten met een zeldzame ziekte helpen en de waarde van leniolisib nog verder vergroten."

Versneld goedkeuringstraject FDA Vorig jaar zijn zowel in de VS bij de FDA als in de

Leniolisib is gebaseerd op een klein molecuul en daardoor vri eenvoudig te produceren. Het is een tablet bedoeld voor mensen met APDS, een zeldzame erfelike aandoening aan het immuunsysteem. Het gaat dan om een fout in het PIK3CD-gen, waardoor de riping van immuun-cellen is verstoord. Bi APDS is het zogeheten PI3 Kinase delta enzym overactief. Signalen worden te lang of te sterk doorgegeven. Hierdoor worden inactieve immuun cellen geproduceerd en blift het afweer systeem deze cellen produceren.

Dit leidt vaak tot veel leed: patiënten hebben van jongs af aan te maken met veelvuldig ziekenhuisbezoek en ernstige klachten zoals voortdurende infecties van en schade aan de longen en andere organen, vergrote organen, sterk verhoogde kans op lymfklier kanker, auto-immuunklachten en ontwikkelings-achterstanden.

De ziekte komt naar schatting voor bi 1,5 op de 1 miljoen mensen. De aandoening kan met een genetische test worden vastgesteld. In Nederland zou het dan gaan om zo’n dertig patiënten.

tweede medicin in de Verenigde Staten en Europa

tegenwoordige Europese Economische Ruimte bij het EMA de registratiedossiers voor leniolisib, dat zowel in Europa als de VS ook nog eens de weesgeneesmiddelenstatus geniet, ingediend. De FDA heeft dit versneld beoordeeld, aangezien het hier om een nog maar vrij recent (2013) gevonden ernstige aandoening gaat, waarvoor nog geen medicijn op de markt is. Voor Amerika betekent dit dat eind (29) maart de goedkeuring verwacht kan worden en voor Europa in de tweede helft van dit jaar.

"En zodra de Europese EMA met een positieve beoordeling komt, kunnen we dankzij een speciale regeling zes dagen later het dossier ook in het VK voor versnelde goedkeuring indienen. Dat scheelt enorm veel tijd. Daarna gaan we met leniolisib ook naar Japan."

Zo’n product zou na goedkeuring in de USA al vrij snel beschikbaar kunnen komen. De Vries, "Dan zou je het product ergens al tegen einde van april of in de eerste helft van mei op de markt in de VS kunnen verwachten. Leniolisib, wat overigens de generieke werkzame stofnaam is en nog niet de merknaam, komt in tabletten die twee keer per dag ingenomen moeten worden."

Prijsstelling

Over de prijsstelling van leniolisib – de merknaam wordt pas bij goedkeuring bekendgemaakt – is nog niet veel te zeggen. "We doen veel werk om aan te tonen hoe leniolisib voor patiënten een betere toegevoegde waarde van leven kan bieden. We bekijken ook hoe leniolisib helpt de al onder druk staande gezondheidszorgsystemen te ontlasten, gezien de complexiteit en ernst van de ziekte. Het is helemaal niet ongebruikelijk dat APDS-patiënten veel tijd in het ziekenhuis doorbrengen en vanwege hun ziekte veel verschillende en belastende medicijnen voorgeschreven hebben gekregen."

Solide en professionele backoffce

Die ICD-10 codering heeft Pharming geheel zelf voorbereid en aangevraagd. "Dat is het complexe als je met een nieuw product voor een nieuwe ziekte de markt op komt. Je moet zelf alles ontwikkelen. Al die zaken die op de achtergrond spelen hebben al heel veel inspanning gekost. We hebben inmiddels een

zeer breed, ervaren en professioneel commercialisatie-apparaat dat ook verstand heeft van regulatoire zaken, nieuwe ziektes en hoe om te gaan met toezichthoudende instanties om voor innovaties als leniolisib goekeuring te krijgen." Pharming is ook doorgegaan met investeren in de infrastructuur van bijvoorbeeld Medical Liaison Ofcers die contacten onderhouden met de artsen, net als bij erfelijk angio-oedeem vaak immunologen, maar ook hematologen vanwege de vele APDS-patiënten die al op jonge leeftijd lymfklierkanker ontwikkelen en ook longartsen, om ze bewust te maken dat APDS de te behandelen onderliggende ziekte van hun patiënten kan zijn.

Dat maakt het volgens De Vries ook interessant om andere partijen te tonen dat Pharming voor hen als commercialisatiepartner kan optreden. "Dat hadden we al bewezen met Ruconest, waardoor we leniolisib mochten kopen van Novartis. Die skills kunnen nu alleen nog maar verder groeien," sluit De Vries optimistisch af over de toekomst van Pharming.

Vinden van patiënten essentieel

En er wordt al hard gezocht naar patiënten met de ziekte. In samenwerking met het Amerikaanse Invitae heeft Pharming een genetisch test- en counseling- programma ontwikkeld om artsen te helpen bij het identifceren van patiënten en hun familieleden. Daarnaast gebruikt Pharming vooraanstaande artsen en database-zoekopdrachten om mogelijke APDS-patiënten te kunnen vinden. Eind 2022 werd aan APDS al een zogeheten ICD-10 code toegekend, waarmee de ziekte een ofciële basis kreeg richting verzekeraars. De Vries: "We mogen patiënten nu ofcieel de diagnose APDS opplakken en dan met verzekeraars de vergoeding overeenkomen. Je kunt dan eenvoudig aan zo’n code refereren. Die krijg je ook niet zomaar. De ziekte moet echt serieus zijn."

Inmiddels zijn al meer dan vijfhonderd APDS-patiënten geïdentifceerd in zowel de VS als Europa. Alleen al in Frankrijk bestaat een informele registratie van zo’n zestig patiënten. "Eén op de miljoen is dus sowieso al gevonden in Frankrijk. Er is geen reden om aan te nemen dat die aantallen ook niet in andere landen zullen worden aangetrofen. En bij 1,5 patiënten per miljoen kom je in Europa, Engeland, de VS en Japan, de markten waarop we ons eerst gaan focussen, richting de vijftienhonderd patiënten", zegt De Vries.

"We zijn net ook gestart met een studie onder kinderen van vier tot elf jaar. Dat is heel belangrijk! Hoe eerder je deze ziekte vindt, des te jonger je kunt ingrijpen om het ernstige ziektebeeld later in het leven te voorkomen. Dat scheelt heel veel lijden en natuurlijk ook zorgkosten."

„Focus houden bi expansie is belangrik.“

Simen de Vries Pharming Group CEO

‘Ik ben niet een pur sang wetenschapper,

Profiel

GenDx in Utrecht heeft wereldwijd reputatie opgebouwd met moleculaire transplantatiediagnostiek. Waar de missie van het bedrijf op neerkomt, is dat het de kwaliteit van leven en overleving van transplantatiepatiënten wil verbeteren. Co-oprichter en CEO Wietse Mulder benadrukt daarbij dat hij de life science-sector niet is ingegaan om veel geld te verdienen, maar om het goede te doen voor de medemens.

Tekst: Hugo Schrameyer

De missie van het bedrijf klinkt wat calvinistisch. Eigenlijk is het dat ook. En Wietse Mulder heeft daar niks op tegen. Balancerend op het koord tussen onder nemerschap en wetenschap laat hij zich niet verleiden tot de conclusie of de wereld beter wordt van de zakenman of van de scientist. “De wereld wordt in ieder geval beter van goede mensen”, benadrukt Mulder. Die opvatting zit eveneens vastgekleefd aan GenDx, dat vanaf de oprichting in 2005 is uitgegroeid tot één van de grootste wereldspelers op het gebied van weefseltypering.

Het succes van het bedrijf is niet onontdekt gebleven: vorig jaar werd GenDx overgenomen door het Franse bedrijf Eurobio Scientific, dat 135 miljoen euro heeft neergeteld voor de Nederlandse collega. Die overname betekent nog geen streep door zijn functie als CEO, Wietse Mulder blijft nog twee jaar als leidinggevende bij het bedrijf betrokken.

U hebt werkelijk een prachtig CV, opgetuigd met tal van activiteiten in de wetenschappelijke wereld en in het ondernemerschap. Hoe moeten we u nu eigenlijk duiden: wetenschapper of ondernemer?

“Als mensen vragen, ‘wat doe je?’, dan is mijn eerste reactie: moleculair bioloog. In mijn huidige positie als CEO van een bedrijf met negentig mensen in dienst, kom ik niet toe aan wetenschappelijk onderzoek, maar ik ben er wel zijdelings bij betrokken. In mijn rol als ondernemer beijver ik me om mensen uit de wetenschappelijke hoek met elkaar in verbinding te komen. Erik Rozemuller, mijn collega en medeoprichter van GenDx, is een echte scientist, terwijl ik me binnen het bedrijf meer bezighoudt met het ondernemerschap zelf, de financiën, mensen aantrekken en ontslaan, dat soort werk.”

Waarom heeft u zich niet beperkt tot de wetenschap?

“Ik ben niet een pur sang wetenschapper, ik ben ook een doener. Dat heeft altijd in

mij gezeten. Als wetenschapper ben je toch vooral met kleine details bezig, terwijl ik vind dat activiteiten praktische betekenis moeten hebben. Ik gebruik vaak de term ‘meaningful entrepreneurship’, betekenisvol ondernemerschap. Ik wil dingen ondernemen die ertoe doen in het alledaagse leven. Het veld waarin wij werken is heel specifiek, heel niche, maar die zorgt er wel voor dat de arts een betere match kan maken tussen de donor en de patiënt. Dat de uitkomst van transplantaties daardoor verbetert, is natuurlijk een enorme vooruitgang. Ik ben geen ondernemer geworden om veel geld te verdienen. Geld verdienen is belangrijk, maar eigenlijk is dat de uitkomst van het doen van het goede.”

Meaningful enterpreneurship in life sciences, wat betekent dat volgens u?

Dat ondernemingsinspanningen moeten bijdragen aan de kwaliteit van het leven?

“Ons bedrijf wil inderdaad bijdragen aan de kwaliteit van leven. Dat is één. En twee is dat de transplantatiepatiënt langer leeft. Dat zijn onze uitgangspunten. We hadden misschien testen kunnen ontwikkelen die minder effectief waren, maar waarmee we meer geld konden verdienen. Dat was dus niet onze insteek. In de huidige tijd wordt veel DNA gesequenced, zeg maar: geanalyseerd. Toen er sprake was van next generation sequencing zijn wij ingestapt. We konden daarmee nog nauwkeuriger een match maken tussen donateur en patiënt. In het businessmodel kregen we niet direct hard hoe er geld mee viel te verdienen, maar we wisten wel dat deze aanpak betekenis zou krijgen. We zochten eerst naar betekenis en vertrouwen, verdienen kwam op de tweede plaats.”

was me duidelijk dat er financiële kansen lagen voor DNA-sequencing. Ik ben op dat moment graag ingegaan op de uitnodiging van de initiatiefnemers om leiding te gaan geven aan het project. Dat is ook één van mijn levensmotto’s: ik durf kansen te pakken, maar als het fout gaat, dan moet je ook durven te verliezen. We zijn begonnen met het maken van één testkit voor moleculaire diagnostiek voor transplantatie, daar is uiteindelijk ons bedrijf uit voortgekomen.”

Feiten

CEO Wietse Mulder is samen met co-eigenaar Erik Rozemuller één van de oprichters van GenDx, dat na oprichting in 2005 wereldwijd reputatie heeft opgebouwd met moleculaire transplantatiediagnostiek. GenDx is eind vorig jaar verkocht aan Franse bedrijf Eurobio Scientific, terwijl Mulder nog twee jaar in dienst blijft als CEO. Naast deze taak kent Mulder een veelzijdige ontplooiing. Zo ondersteunt hij collega-bedrijven met advies, is hij daar ook financieel bij betrokken, terwijl hij tevens ruimte vrijmaakt om middels inleidingen studenten te enthousiasmeren.

Wat opvallend is aan uw carrière is dat u zich niet alleen heeft bekommerd om het eigen bedrijf, maar tevens om tal van startups, waaronder Ribopro, Scope Biosciences, Core Life Analytics en Kairos Biotech.

Waarom bent u als ondernemer zo specifiek ingestapt op DNA-sequencing?

“De fascinatie voor DNA begon op de middelbare school. Tijdens mijn promotie heb ik daar studie van gemaakt, maar ik heb ook altijd gedacht: ik wil een bedrijf starten. Ik was in mijn hoofd bezig met DNA-sequencing, toch kon ik er geen goede businesscase van maken. Rond mijn veertigste kwam ik in contact met mensen van het UMC Utrecht. Die hadden een heel beperkt softwarepakket voor sequencing. Toen er door aanvullende subsidie meer ontwikkelingskansen ontstonden, begon bij mij het licht te branden: het

Lees meer op contentway.nl

In vergelijking met de periode waarin u begon, is het werkveld van DNA-sequencing nu veel stringenter beperkt door regels en voorschriften. Maakt dat het leven van een ondernemer er minder plezierig op?

“Nou, ik heb er nog hartstikke veel plezier in. Ik ben ook een echte ondernemer, terwijl er een team om mij heen zit dat zich meer bezighoudt met repertoire werk. Ondernemerschap is vooral de weg zoeken waar kansen liggen. Wat wetenschappelijk ondernemerschap bijzonder maakt, is dat er een opvatting bestaat dat je een goed idee moet patenteren. Na achttien maanden wordt een idee echter publiek en kan de hele wereld meekijken. Mijn opvatting is: als je niet hoeft te patenteren, doe het dan niet. Wij bestaan nu achttien jaar. De kennis die we hebben, is nog steeds geheim. Wat ik ondernemers ook wil meegeven: als je een bedrijf begint, wat ga je dan bijdragen om het leven te veraangenamen? Veel ondernemers schrijven een businessplan toe naar hun investeerders. Natuurlijk is geld ophalen belangrijk, maar bedenk dan eerst wat je gaat doen. Als je dat precies weet, kun je daarna beslissen hoeveel geld je nodig hebt.”

“Nu GenDx is verkocht, blijf ik nog twee jaar de kar trekken, maar ook daar komt op een moment een einde aan. Ondertussen ben ik door verschillende partijen gevraagd om ondersteuning te geven. Bij Ribopro bijvoorbeeld ben ik net een maand geleden als commissaris begonnen. Ribopro houdt zich bezig met het produceren van mRNA-medicijnen, zoals we dat ook kennen als actieve ingrediënt van de coronavaccins van Pfizer en Moderna. Als je over tien jaar kijkt, is Ribopro ongetwijfeld een van de toppers in life sciences. Ander voorbeeld: Scope Biosciences. Dat is een echte startup, waar ik betrokken bij ben. Zij zijn vooral bezig met CRISPR-Cas, een methode waarmee DNA met grote precisie gemodificeerd kan worden. De techniek is nog niet volop uitontwikkeld, maar ik vertrouw erop dat het bedrijf een gezonde ontwikkeling tegemoet gaat. Scope Bioscienses staan nog aan het begin, maar is wel een veelbelovend bedrijf. Core Life Analytics en Kairos Biotech help ik ook, maar dat tekent zich meer af op financieel vlak. Ik ben er niet direct inhoudelijk bij betrokken. Die wisselwerking sluit mooi aan bij de filosofie bij die van GenDx: een donor geeft iets aan de patiënt, de ontvanger. Het gaat om een altruïstische daad, daar hoeft die in principe niks voor terug. Dat zit ook in het DNA van ons bedrijf.”

Wat is de concluderende filosofie van uw betoog: wordt de wereld nu beter van de wetenschap of van ondernemerschap?

“Ik wil meegeven aan mensen dat ze zelf kunnen helpen om de wereld te verbeteren. Het is al bijzonder waardevol als je de mensheid met kleine stapjes vooruithelpt. Je kunt wachten tot je vijf miljoen krijgt, maar je kunt ook al aan de slag met vijfduizend euro. Of de wereld beter wordt van wetenschap of ondernemerschap weet ik niet, maar de wereld wordt in ieder geval beter met goede mensen.”

Campagne Manager: Wolf van Nispen

Managing Director: Jonathan Andersson

Content Manager: Jerry Huinder

Graphic Design: Elja Nuis, Nathalie Söderqvist

Tekst: Jerry Huinder, Leendert van der Ent, Hugo Schrameyer

Coverfoto: AdobeStock

Gedistribueerd met Het Financieele Dagblad 2023

Drukkerij: RODI Rotatiedruk

Wij maken online en print campagnes met waardevolle, interessante content die gedistribueerd worden naar relevante doelgroepen om de business van onze klanten te laten groeien. Onze branded content en native advertising oplossingen zetten jouw verhaal op de eerste plaats.

Partner content in deze campagne is tot stand gekomen in samenwerking met onze klanten. Dit zijn commerciële uitingen. Dit is een commerciële uitgave. De FD-redactie heeft geen betrokkenheid bij deze productie.

"Geld verdienen is belangrijk, maar eigenlijk is dat de uitkomst van het doen van het goede."

"Of de wereld beter wordt van wetenschap of ondernemerschap weet ik niet, maar de wereld wordt in ieder geval beter met goede mensen."

ik ben ook een doener’

Gezocht: maatschappelijke agenda voor ontwikkeling van geneesmiddelen zeldzame ziekten

Er zijn op dit moment voor maar weinig zeldzame aandoeningen effectieve medicijnen. Onder meer doordat naar veel van deze ziekten nauwelijks wetenschappelijk onderzoek plaatsvindt, komen daarvoor ook maar weinig geneesmiddelen op de markt. Dat moet en kan veranderen, zeggen de Vereniging Innovatieve Geneesmiddelen (VIG) en de nationale patiëntenkoepel voor zeldzame en genetische aandoeningen (VSOP).

Momenteel zijn er tussen de 7.000 en 8.000 verschillende ziekten en aandoeningen bekend. Een groot deel van deze ziekten komt maar weinig voor; vaak gaat het om slechts enkele patienten in Nederland. Hierbij gaat het om de zogeheten ‘weesziekten’. Dit is de ofciële term voor een ziekte die bij minder dan 1 op de 2.000 mensen voorkomt, en zwaar invaliderend of zelfs dodelijk kan zijn. Hoewel het aantal mensen dat lijdt aan een specifeke weesziekte vaak klein is, is de totale groep van mensen die een zeldzame aandoening heeft groot: in Nederland betreft het ruim een miljoen mensen. Wat zeldzame ziekten veelal gemeen hebben, is dat de diagnose pas heel laat wordt gesteld, vertelt Cor Oosterwijk, directeur van de VSOP. Als voorbeeld noemt hij AL-amyloidose, een eiwit-stapelingsziekte. “Op grond van de symptomen kan het in eerste instantie van alles zijn, dus wordt de diagnose amyloïdose vaak niet gesteld. Dat leidt soms ook tot een verkeerde medische behandeling. Bij de zeer zeldzame aandoeningen is überhaupt veelal niet bekend wat een goede behandeling zou kunnen zijn, laat staan dat er een efectief medicijn is.”

Belemmering

Het gebrek aan wetenschappelijk onderzoek vormt op dit moment een grote belemmering bij het ontwikkelen van medicijnen voor veel zeldzame aandoeningen. Slecht nieuws voor mensen die een weesziekte hebben en wachten op een oplossing. Dat geldt overigens niet voor alle zeldzame ziekten, stelt Oosterwijk vast. “Bekendheid leidt ertoe dat het makkelijker wordt om fondsen voor onderzoek te werven. Dat zie je bijvoorbeeld bij de spierziekte ALS en taaislijmziekte, wat ook zeldzame ziekten zijn. Maar voor heel veel minder bekende zeldzame ziekten geldt dat er nog veel te weinig onderzoek plaatsvindt, zowel vanuit de academie als de farmacuetische industrie.”

Dat het lastig is om geneesmiddelen voor zeldzame ziekten te ontwikkelen, komt ook door het feit dat het voor de farmaceutische industrie ingewikkeld is om veel geld te investeren in onderzoek naar en productie van een medicijn dat slechts door een kleine groep patiënten zal worden afgenomen. En die kosten zijn fink: het ontwikkelen van een geneesmiddel

kost vaak miljarden. ”Dat geldt echter niet voor alle weesziekten”, aldus Cor Oosterwijk. “Vele daarvan hebben een genetische oorzaak, waardoor steeds vaker gentherapie een oplossing kan zijn, met soms lagere ontwikkelkosten.”

Dat betekent volgens Carla Vos, adjunct-directeur van de Vereniging Innovatieve Geneesmiddelen (VIG), overigens niet dat de industrie niet investereert in de ontwikkeling van geneesmiddelen tegen zeldzame ziekten. “We willen natuur lijk wel uit de kosten kunnen komen. Maar daarnaast zetten we vooral in op de ontwikkeling van middelen die ècht iets betekenen voor patiënten.”

en ziet hierin een rol weggelegd voor de overheid. “We moeten op zoek gaan naar een maatschappelijk relevante agenda op dit vlak. Dat begint wat mij betreft bij de overheid die gericht gaat investeren in bepaalde aandoeningen, waarvan zij vindt dat deze moeten worden aangepakt.”

De overheid moet dan wel meer beleidsmatige wil tonen om hiermee aan de slag te gaan, vindt Oosterwijk. “Ze moeten af durven stappen van het telkens weer investeren in welvaartsziekten en ouderdomsziekten. De ziekten met de meeste stemmers. In dat beleid moet meer ratio worden aangebracht.”

Ratio achter financiering

Het gebrek aan wetenschappelijk onderzoek blijft voor Vos momenteel het belangrijkste obstakel voor de ontwikkeling van nieuwe medicijnen voor weesziekten. “Zonder de wetenschappelijke kennis kun je als industrie ook geen medicijn maken. Pas als je op een gegeven moment weet hoe een ziekte ontstaat en wat de gevolgen zijn, ben je in staat om te bedenken hoe je die gevolgen kunt ophefen of zelfs de oorzaak kunt aanpakken.”

Oosterwijk denkt dat het goed zou zijn om na te denken over de ‘ratio’ achter de verdeling van onderzoekgelden. Hij constateert dat weesziekten hierin onvoldoende worden meegeno men. Dat is niet solidair en vooral niet rationeel, gezien het aantal van 1 miljoen patienten, het grote beroep dat zij moeten doen op de zorg en het feit dat onderzoek bij zeldzame aandoeningen vaak ook tot oplossingen leidt voor niet-zeldzame aandoeningen. Carla Vos is het daarmee eens

Dat thema stelt de VSOP dan ook centraal tijdens een event op 28 februari: Rare Disease Day, oftewel Zeldzameziektendag.

Gentherapie

Ondanks alle obstakels zijn Vos en Oosterwijk optimistisch over de toekomst. Ze voorzien dat het aantal geneesmiddelen voor zeldzame ziekten hoe dan ook verder zal stijgen. Daarbij zal helpen dat technologie wordt (door)ontwikkeld die hiervoor zeer waardevol kan zijn, zoals gentherapie. Oosterwijk: “Met deze technologie hebben we een soort basisaanpak tot onze beschikking voor veel genetische aandoeningen. Daar kunnen we mogelijk heel veel winst mee behalen op het gebied van de behandeling van weesziekten.”

“De puzzel waar we helaas wel mee zullen blijven zitten, is hoe de medicijnen betaald zullen worden”, aldus Vos. “Kunnen patiënten er ook van profteren dat die middelen straks bestaan? “De prijsstelling dient maatschappelijk verantwoord te zijn”, aldus Oosterwijk. “En om die kosten omlaag te brengen, is het ook van belang dat het ontwikkelingstraject van medicijnen kan worden verkort, voegt Vos toe. Ze verwacht dat dit bij gentherapie zeker zal lukken. “En dan wordt vervolgens de belangrijke, maatschappelijke vraag: voor welke ziektes gaan we met deze technologie ook daadwerkelijk een geneesmiddel ontwikkelen?”

Cor Oosterwijk directeur van de VSOP

Carla

DNA-screening van tumoren kan beter, sneller en goedkoper

DNA-onderzoek als wapen tegen kanker

Actueel

In de strijd tegen kanker speelt DNA-onderzoek een steeds grotere rol. Door een aangenomen motie in de Tweede Kamer zouden uitbehandelde kankerpatiënten de mogelijkheid moeten krijgen om het volledige DNA van kankercellen in kaart te laten brengen. Dit is niet altijd nuttig, vinden patholoog Peter van Zwam en klinisch moleculair bioloog in de pathologie Judith Jeuken, beide werkzaam bij Eurofns PAMM.

In 2022 kregen 124 duizend mensen de diagnose kanker. Bij ongeveer een vijfde van hen zijn er uitzaaiingen. Maar geen enkele tumor is hetzelfde. Daarom is het logisch om het DNA van een kankercel in kaart te brengen. Het kan aanwijzingen geven voor een specifeke behandeling. Maatwerk dus.

"Als patholoog krijg ik weefsels onder ogen. Dat kunnen losse cellen zijn maar ook hele organen” vertelt Van Zwam. “Wij onderzoeken dan of er bijvoorbeeld sprake is van kanker.” Als duidelijk is dat het om kanker gaat, doet de klinisch moleculair bioloog bij een deel van de patiënten nader onderzoek. Jeuken: "We kijken dan naar het DNA in de kankercellen, want de groei van de tumor wordt gedreven door afwijkingen in het DNA."

Complete DNA of beperkte set van genen

De manier om het DNA van kankercellen te onderzoeken wordt sequencing genoemd. Dat wordt meestal gedaan via de methode die we Next Generation Sequencing (NGS) noemen. NGS kan gericht worden uitgevoerd

door naar een selectie van bekende delen van het DNA te kijken. De meest uitgebreide manier is Whole Genome Sequencing (WGS), waarbij het complete DNA in kaart wordt gebracht. Voor deze onderzoeken is veel gespecialiseerde kennis en apparatuur nodig.

Wie komt in aanmerking voor DNAonderzoek?

DNA-onderzoek gebeurt nu niet bij alle kankerpatiënten. Van Zwam: "Het hangt af van het stadium van de kanker en het type kanker. Als er geen uitzaaiingen zijn en een tumor is operatief verwijderd, dan is er meestal geen reden om het tumor-DNA verder te onderzoeken. DNA-onderzoek gebeurt daarom vaak bij kanker in het laatste stadium waarbij er uitzaaiingen elders in het lichaam zijn en de patiënt niet meer te genezen is."

Jeuken: "Per tumortype zijn er richtlijnen waarin afgesproken is welke genen minimaal getest moeten worden op afwijkingen, omdat daar een reguliere behandeling voor is. Zo komen afwijkingen in een bepaald gen bijvoorbeeld vaker voor in longkanker en zelden in darmkanker. Specifeke doelgerichte medicijnen hiertegen kunnen dan de tumorgroei remmen. Op basis van onder andere de resultaten van het DNA-onderzoek gaat de arts samen met de patiënt kijken wat de beste behandeling is."

Kans op een behandeling met WGS? De politiek wil nu WGS aanbieden aan álle uitbehandelde kankerpatiënten. De vraag is of dat een goed idee is. Jeuken: "Je krijgt heel veel informatie, maar je moet je afvragen: wat

is echt nuttig om te onderzoeken?"

Van Zwam: "Veel uitbehandelde patiënten hebben al veel reguliere behandelingen en medicatie gehad. De hoop is dat er met WGS een (andere) behandelbare DNA-afwijking gevonden wordt, maar dat valt vaak tegen." "Als er wel een mogelijk behandelbare afwijking gevonden wordt, gaat het vaak om behandelingen waarvan de efectiviteit nog niet is bewezen, terwijl patiënten wel ernstige bijwerkingen kunnen krijgen. We kunnen ons dus beter focussen op tumorgenen waarvoor een behandeling bestaat. Dan krijgen we meer bruikbare resultaten, sneller en met minder middelen,” aldus Jeuken.

doelgerichte behandeling is. Die specialistische kennis vind je niet in elk ziekenhuis, maar wel binnen de verschillende oncologienetwerken in Nederland."

kunnen de testcapaciteit beter benutten door ons te concentreren op specifeke en behandelbare

Visie op de toekomst

Belang regionale samenwerking

Het is belangrijk dat patiënten overal in Nederland dezelfde kansen en kwaliteit van zorg krijgen. Van Zwam: "Het gaat erom dat iedere patiënt bij elke instelling gelijke zorg krijgt. Cruciaal daarbij is de regionale afstemming en samenwerking in oncologische netwerken. Een onderdeel van zo'n netwerk is de 'moleculaire tumorboard', waarin zeldzame of opvallende afwijkingen in het tumor-DNA worden besproken in een team.

Jeuken: "De behandelend arts, patholoog en klinisch moleculaire bioloog kijken of er een

De technologie en kennis om tumoren te testen zijn beschikbaar. Maar bij wie pas je het toe? Van Zwam: "Ik zie WGS als aanvullende techniek die in een specifeke situatie voor een specifeke patiënt kan worden ingezet. Ik denk niet dat we in Nederland de nieuwe mogelijkheden van de aangenomen motie op korte termijn gaan implementeren voor alle uitbehandelde patiënten. Daarvoor zijn de praktische en fnanciële bezwaren nog te groot. We kunnen dus beter de testcapaciteit benutten door ons te concentreren op specifeke en behandelbare kankergenen. In dat scenario is het haalbaar om deze patiëntengroep op korte termijn in heel Nederland standaard te testen. Dat is efectiever en de kosten zijn lager.”

Van Zwam: "In een ideale wereld zou het gehele genoom van een tumor van elke patiënt zonder kosten of moeite altijd onderzocht worden. Redenen om dat op dit moment niet op grote schaal te doen, zijn met name praktisch en fnancieel van aard. Tot die hindernissen overwonnen zijn, moeten we slim met de middelen en mankracht omgaan."

"We

kankergenen."

"Geen enkele tumor is hetzelfde, daarom is het logisch om het DNA van een kankercel in kaart te brengen."

dr. Judith Jeuken, Klinisch Moleculair Bioloog in de Pathologie (KMBP)

drs. Peter van Zwam, Patholoog

Dé partner in medische diagnostiek

De logische partner voor iedere zorgverlener. Dat is Eurofins Clinical Diagnostics. Van grote academische ziekenhuizen, verpleeg- en verzorgingshuizen tot huisartsenpraktijken, verloskundigen en zelfstandige behandelcentra. Eurofins Clinical Diagnostics staat voor iedereen klaar, met betrouwbare en snelle diagnostiek.

Eurofins Clinical Diagnostics biedt een compleet diagnostisch portfolio

• Klinische chemie

• Medische microbiologie

• Pathologie

• Moleculaire diagnostiek

• Genomics

5 aangesloten laboratoria

48 medisch specialisten in dienst

• Functie- & beeldvormend onderzoek > 25 bloedafname locaties

Hoe we erfelijke botaandoeningen beter herkennen en behandelen

mogelijk te beperken. De eerste aanwijzing voor de aanwezigheid van een botaandoening bij kinderen is meestal de afwijkende botgroei en het achterblijven van de lengte. Op een röntgenfoto kunnen de kenmerken van een botaandoening te zien zijn. Daarnaast kan in het bloed de lage fosfaatwaarde aangetoond worden en in de urine kan gekeken worden of er te veel fosfaat wordt uitgeplast. Om te bepalen of de aandoening erfelijk is, zoals bij XLH het geval is, kan er een erfelijkheidsonderzoek met DNA gedaan worden om dit te bevestigen.

Om de kwaliteit van leven zo hoog mogelijk te houden, is het zo belangrijk de diagnose op jonge leeftijd te stellen. De ziekte is in aanleg aanwezig en daarmee een chronische ziekte. Tot 18-jarige leeftijd worden patiënten behandeld door de kinderarts.

vergroten, zodat voor iedereen de kwaliteit van leven geoptimaliseerd wordt.

Tumour-induced osteomalacia (TIO)

Een deel van de populatie lij dt aan erfelij ke botaandoeningen, zoals X-gebonden hypofosfatemie (XLH). Hier lij den naar schatting zo’n één op de twintigduizend mensen aan in Nederland. Het is moeilij k dit aantal exact te bepalen. Vaak erft een kind de aandoening namelij k van de ouders, maar de afwij king kan ook spontaan ontstaan zonder dat één van de ouders de ziekte heeft. De klachten van een aandoening als XLH kunnen ook verward worden met andere problematiek, waardoor de aandoening wellicht te lang onbehandeld blij ft, met alle gevolgen van dien. Het vergroten van onze kennis over XLH, diagnose en behandeling is daarom cruciaal. Hoe doen we dat?

Alvorens daar dieper op in te gaan, zetten we uiteen wat XLH precies is. XLH is de meest voorkomende vorm van hypofosfatemie en een zeldzame erfelijke ziekte die gekenmerkt wordt door een te lage fosfaatwaarde in het bloed. Dit tekort is een gevolg van een afwijking in het X- chromosoom. Er is sprake van een afwijking in het zogenaamde PHEX-gen. Deze afwijking leidt ertoe dat er te veel van het hormoon FGF23 in het bloed aanwezig is en dus te veel fosfaat wordt uitgeplast. Dit

fosfaat is echter nodig voor onder andere de groei en stevigheid van botten. Indien het fosfaat langdurig te laag is, dan spreken we van chronische hypofosfatemie.

XLH leidt er bij jonge kinderen toe dat de botten te zacht worden en krom kunnen groeien. Deze problemen krijgen steeds nijpendere gevolgen met de tijd. Nadat kinderen uitgegroeid zijn is het skelet potentieel permanent veranderd. Het is daarom belangrijk tijdig de diagnose te stellen. Het niet op tijd herkennen van de ziekte kan leiden tot ernstige schade aan de botten. Patiënten hebben dan vaak pijn in de botten, moeite met lopen of verkromming van de benen, spierzwakte, tandabcessen of schedelafwijkingen. Ook kunnen er gehoorproblemen ontstaan. Volwassenen kunnen in de loop van de tijd artrose (slijtage) en verkalkingen van de spieraanhechtingen van het bot ontwikkelen. Dit kan leiden tot pijn en verminderde beweeglijkheid. Niet elk van deze klachten doet automatisch een botaandoening vermoeden, waardoor het risico bestaat dat de diagnose pas laat gesteld wordt wanneer klachten al heftiger zijn.

Het herkennen van de aandoening en tijdige diagnose helpt om patiënten zo goed mogelijk te behandelen en klachten zoveel

Vanaf 18 jaar worden de controles en behandeling overgenomen door de endocrinoloog of nefroloog.

Inzicht in het aantal patiënten dat aan XLH lijdt is niet alleen belangrijk voor de patiënten zelf, maar ook voor de verbetering van het diagnosticeren en behandelen van XLH. Om die reden is er een landelijk register opgezet voor kennisopbouw omtrent hypofosfatemie. Daarmee kan onder andere de prevalentie van XLH in Nederland worden bepaald, aangezien het exacte aantal XLH-patiënten nu niet bekend is. Daarnaast heeft het register als doel kennis over XLH te vergroten door geanonimiseerde data uit medische dossiers te gebruiken en patronen te ontdekken. Ook wordt het register aangevuld met input van patiënten zelf om meer inzicht te krijgen in de kwaliteit van leven van XLH-patiënten.

Al deze inspanningen moeten bijdragen aan het hoofddoel om XLH-patiënten een betere kwaliteit van leven te kunnen bieden: voor kinderen dat zij net zo van hun jeugd kunnen genieten als leeftijdsgenoten en voor volwassenen dat zij zo min mogelijk hinder ondervinden van hun aandoening. Daarvoor is samenwerking essentieel. Het is essentieel om samen onze kennis over zeldzame en complexe aandoeningen te blijven

Nederlandse XLH patienten

vereniging

In april 2021 is de XLH Vereniging Nederland opgericht ter bevordering van de zorgverlening aan patiënten met X-gebonden hypofosfatemie. De vereniging zet zich namens deze patiëntengroep in voor lotgenotencontact, informatieontsluiting, betere zorg en meer onderzoek. Kij k voor meer informatie op www.xlh-vereniging.nl

Naast XLH is er nog andere ziekte gerelateerd aan het FGF23 hormoon, namelij k Tumour-induced osteomalacia (TIO) ook wel bekend als oncogenic osteomalacia. TIO is net als XLH een vorm van hypofosfatemie, met als grootste verschil: het is niet erfelij k. Een superzeldzame ziekte met minder dan duizend bekende gevallen die zowel mannen als vrouwen kan treffen, voornamelij k in de leeftij dsgroep van ouder dan 20 jaar. TIO wordt in verband gebracht met progressieve en slopende musculoskeletale gebreken die een nadelige invloed hebben op het vermogen om dagelij kse activiteiten uit te voeren. Mensen met progressieve musculoskeletale stoornissen en/of onverklaarbare osteomalacie en een laagserumfosfaatgehalte moeten onmiddellij k worden doorverwezen naar een metabool botspecialist. De symptomen beginnen met pij n in de botten, moeilij ker lopen tot, in een verder stadium, botbreuken en gewichtsverlies.

Kyowa Kirin

Al sinds 1949 werkt de in Japan opgerichte Kyowa Kirin Groep elke dag aan haar hoofddoel om bij te dragen aan de gezondheid en het welzij n van patiënten en hun naasten. Dit doet ze via baanbrekende research en development-activiteiten gericht op het ontwikkelen van nieuwe technologieën, innovatieve therapieën en geneesmiddelen op het gebied van oncologie, nefrologie en immunologie. Op inmiddels 36 locaties over de hele wereld wordt hier door 7500 medewerkers aan gewerkt. Zij zij n betrokken bij de vele lopende onderzoeken die in volle gang zij n. Kyowa Kirin zet zich met name sterk in voor de bestrij ding van zeldzame ziekten. Dit zij n ziekten die minder dan één op de 2000 mensen treffen. Zo'n 95 procent van deze ziekten kent geen genezing en 65 procent is ernstig en invaliderend. Door middel van onderzoek naar nieuwe behandelingen draagt Kyowa Kirin zo veel mogelij k bij aan de bestrij ding en snellere diagnostisering van zeldzame ziekten, zo ook XLH. Dit betekent ook dat Kyowa Kirin blij ft innoveren en zoeken naar nieuwe mogelij kheden om deze, maar ook andere, patiënten te helpen. Vastberaden en vol vertrouwen. En zo snel mogelij k: want elk moment telt.

Vaak erft een kind deze aandoening (XLH) namelijk van de ouders, maar de afwijking kan ook spontaan ontstaan zonder dat één van de ouders de ziekte heeft.

Het in kaart brengen van de familiestamboom kan het identificeren van andere getroffen personen ondersteunen.

Dit artikel is gesponsord door Kyowa Kirin. KKI/NL/CYS/0293 februari 2023

'Wij pakken de handschoen op.

Zelfs als er maar één patiënt mee geholpen is'

In Nederland is bij meer dan 1 miljoen patiënten een zeldzame ziekte gediagnosticeerd. 1 Slechts voor 5 procent van deze patiënten is een behandeling beschikbaar. 2 Jeroen van Deursen, Carla Hartman en Ilse van Hensbeek vertellen wat AstraZeneca doet om goede behandeling beschikbaar te maken voor mensen met een ziekte die weinig voorkomt.

Zeldzame ziekten zij n niet zeldzaam Zeldzame ziekten tre en slechts een handvol mensen: van 1 op 2000 3 tot soms zelfs slechts 1 op de miljoen4 mensen. Veel zeldzame ziekten zijn ernstig, chronisch en progressief, hebben een grote impact op de kwaliteit van leven en gaan gepaard met hoge ster ecijfers. 75 procent tre kinderen en 30 procent van hen ster voor hun vijfde verjaardag.5 Hoewel de ziekte zelf zeldzaam is, is het niet zeldzaam om zo’n ziekte te hebben. Er zijn zo’n 7.000 erkende zeldzame ziekten en het Nederlands Huisartsen

Genoot schap schat dat elke huisartsenpraktijk in Nederland ongeveer 150 patiënten met zo’n ziekte hee 6

De impact van zeldzame aandoeningen op

patiënten, hun families en de samenleving is groot. Naast vaak een hoge ziektelast, is er veel onzekerheid. Omdat artsen weinig patiënten zien met speci eke klachten, duurt het gemiddeld bijna vijf jaar om de juiste diagnose te stellen.7 En omdat er nauwelijks behandelopties zijn8, is er weinig uitzicht op verbetering. Niets doen is geen optie, zo zeggen Hartman, Van Deursen en Van Hensbeek.

Hoe zeldzamer de aandoening, hoe moeilij ker onderzoek is “Hoe beter we de mechanismen snappen waarom een patiënt ziek wordt, hoe beter we medicijnen kunnen ontwikkelen die hierop ingrijpen. In de laboratoria bij Acerta Pharma in Oss werken scheikundigen en biologisch onderzoekers samen om moleculen te vinden die een ziekte kunnen ver tragen, stoppen of zelfs genezen. Wanneer een potentieel medicijn zich in het lab bewezen hee , wordt het getest in zogeheten klinisch onderzoek. In zeer gespecialiseerde klinieken en onder strikte wet- en regelgeving wordt het medicijn dan aan mensen toegediend. Voor zeldzame ziekten is klinisch onderzoek extreem ingewikkeld: hoe zeld zamer de aandoening, hoe moeilij-

ker het is om patiënten te identi ceren die mee kunnen doen aan klinisch onderzoek. Het duurt dus langer om een nieuw geneesmiddel te vinden én te testen”, zo vertelt Carla Hartman, hoofd klinisch onderzoek Hematology bij Acerta Pharma, de tak voor onderzoek naar bloedkanker bij AstraZeneca.

Kleine patiëntgroepen vaak te weinig zichtbaar

“Als na lang onderzoek een geneesmiddel is gevonden dat wérkt, is het niet gezegd dat de patiënt er ook direct gebruik van kan maken”, zo vertelt Jeroen van Deursen, medisch eindverantwoordelijke in Nederland voor Alexion, de zeldzame ziekten-tak van AstraZeneca. “Ten eerste kan het geleverde bewijs uit klinisch onderzoek toch onvoldoende zijn voor goedkeuring, juíst omdat de groep mensen met de aandoening zo klein is. Daarnaast zijn kleine patiëntgroepen vaak onzichtbaar voor beleidsmakers, waardoor de urgentie voor vergoeding ontbreekt. Als je heel ziek bent, kun je vaak niet vechten, maar patiënten worden daar door het systeem wel toe gedwongen. Wij denken dat daar een belangrijke taak ligt voor artsen, patiëntbelangenverenigingen en medicijnmakers om meer aandacht te genereren voor kleine groepen mensen met een zeldzame aandoening.”

AstraZeneca maakt zich hard voor innovatie: van het sneller diagnosticeren van patiënten, via de ontwikkeling van geneesmiddelen naar slimmere en snellere toelating en vergoeding, zodat medicijnen de patiënt kunnen helpen.

Als een ziekte nauwelijks voorkomt is het niet alleen erg moeilijk om onderzoek te doen, maar ook erg risicovol. “Medicijnonderzoek wordt ge nancierd door investeerders en de kosten van zowel het geslaagde als het mislukte onderzoek moet terugverdiend worden door de medicijnen die uiteindelijk een kleine groep patiënten bereiken. Er is dus een heel gezond bedrijf, liefst met een brede waaier aan medicijnen, nodig om deze risico’s te nemen. AstraZeneca is zo’n bedrijf. Wij pakken de handschoen op. Zelfs als er maar één patiënt mee geholpen is”, zo zegt medisch directeur Ilse van Hensbeek.

AstraZeneca in Nederland Méér kwaliteit van leven en een langere levensverwachting, ondanks een ernstige (chronische) ziekte. Dat is waar de 90.000 werknemers van AstraZeneca wereldwij d voor werken. We verleggen grenzen in wetenschap om sneller, betere behandelingen te ontwikkelen voor patiënten voor enkele van de ernstigste, zeldzame ziekten.

In Nederland doen we dat zowel onder de vlag van Acerta Pharma als van Alexion. Acerta Pharma is sinds 2015 onderdeel van AstraZeneca, als research & development centre of excellence voor bloedziekten.

Meer dan 100 onderzoekers houden zich bezig met het ontwikkelen van medicij nen voor verschillende hemato(onco)logische aandoeningen. Alexion is de zeldzame ziekten-unit van AstraZeneca. Alexion werkt vooral aan enzymvervangende therapie: het aanvullen van cruciale eiwitten, die mensen met een zeldzame ziekte soms missen, en remming van het zogeheten complement systeem, dat in overactieve toestand tot ziekte kan leiden. Alexion richt zich vooral op zeldzame bloedziekten (hematologie), nierziekten (nefrologie), neurologie, metabole ziekten, oncologie en cardiologie.

Er werken in totaal ruim 450 mensen voor AstraZeneca in Nederland.

Meer lezen over onze aanpak van Zeldzame ziekten?

1 Deden AC, Alma MA, Van Zelst-Stam WAG. Understanding the diagnostic delay in rare diseases. Ned Tijdschr Geneeskd 2020;164:D4147

2 EURORDIS. What is a rare disease Factsheet http://www.eurordis.org/sites/default/ les/publications/Fact_Sheet_RD.pdf

3 REGULATION (EC) No 141/2000 OF THE EUROPEAN PARLIAMENT AND OF THE COUNCIL of 16 December 1999 on orphan medicinal products http://ec.europa.eu/health/ les/eudralex/vol-1/reg_2000_141/reg_2000_141_en.pdf

4 REGULATION (EU) No 536/2014 OF THE EUROPEAN PARLIAMENT AND OF THE COUNCIL of 16 April 2014 on clinical trials on medicinal products for human use, and repealing Directive 2001/20/EC.http://eur-lex.europa. eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:32014R0536&qid=1421232837997&from=EN

5 EURORDIS. What is a rare disease Factsheet http://www.eurordis.org/sites/default/ les/publications/Fact_Sheet_RD.pdf

6 NHG: https://www.nhg.org/zeldzame-ziekten/#:~:text=In%20totaal%20lijden%20ongeveer%20%C3%A9%C3%A9n,honderdvij ig%20pati%C3%ABnten%20per%20gemiddelde%20huisartsenpraktijk

7 Engel PA, et al. Physician and patient perceptions regarding physician training in rare diseases: the need for stronger educational initiatives for physicians. Journal of Rare Diseases. 2013;1(2):1-15.

8 EURORDIS. What is a rare disease Factsheet http://www.eurordis.org/sites/default/ les/publications/Fact_Sheet_RD.pdf

Gerichte gegevensuitwisseling voorkomt uitval van patiënten en creëert duidelijkheid in de behandelaanpak

Gegevens van oncologiepatiënten met een druk op de knop beschikbaar maken en de benodigde medisch specialisten op die manier razendsnel aan elkaar koppelen. Dankzij een virtueel platform van Open Line gebeurt dit al in zes ziekenhuizen. En opschaling naar heel Nederland kan snel, zegt Chief Healthcare Officer José Strijbos.

Foto: AtelierStrijbos

Gezondheidszorg is een zeer belangrijke branche voor Open Line, vertelt Strijbos. “Wij zijn van origine een managed cloud services-bedrijf, dat inmiddels twintig jaar bestaat. Dat is nog steeds de kern van wat we heel goed kunnen en doen. Van onze klanten is inmiddels 40 procent afkomstig uit of gerelateerd aan de zorg.”

Volgens Strijbos voelt Open Line constant de verantwoordelijkheid om te leveren, doordat zoveel wordt samengewerkt met partijen in de zorg. “Als je hierin werkt, is het heel belangrijk dat je precies begrijpt hoe belangrijk het is dat de dienstverlening moet kloppen en de onderliggende ICT-infrastructuur naar behoren werkt. Wanneer er iets mis gaat in die infrastructuur en er ligt bijvoorbeeld net een patiënt op de behandeltafel, dan hebben wij tien minuten om alles weer ‘up and running’ te krijgen. Als we worden gebeld door een radiotherapeutische klant dat er een scanner kapot is, denken wij niet dat het om een of andere printer gaat, maar voelen we direct de urgentie en weten we wat de impact is. Dat zorgt voor een constant verantwoordelijkheidsgevoel.”

Open Line zorgt bij zijn klanten uit de zorgsector geheel of gedeeltelijk voor het beheren van de ICT-infrastructuur, beveiliging, netwerken, werkplekbeheer, kantoorapplicatielandschap en clouddiensten. De 'digitale' kant van de ICT wordt dus door Open Line beheerd, terwijl de klanten functioneel gezien verantwoordelijk blijven voor het beheer van applicaties en gebruikers. Overigens is Open Line in toenemende mate ook voor de eindgebruikers het aanspreekpunt.

Oncomid

Vier jaar geleden is begonnen met het uitbreiden van de services en werd het Open Line eHealth Platform aan het portfolio toegevoegd. Een belangrijke applicatie die daarbinnen valt en Open Line zijn klanten dus nu kan bieden, is Vitaly, die as-a-service wordt geleverd. Deze applicatie wordt gebruikt bij de oncologie-regio Oncomid en hiermee worden onder meer multidisciplinaire overleggen ondersteund.

Een multidisciplinair overleg (MDO), is een overleg van deskundigen uit verschillende beroepsgroepen, uit verschillende ziekenhuizen of een combinatie ervan. Het zijn bijvoorbeeld oncologen, radiologen en enpathologen die samen overleggen over een patiënt. “Vaker dan we besefen, is het nodig om meerdere specialisten bij elkaar te brengen om tot een juiste diagnose en passend behandelplan te komen”, zegt Strijbos. “Patiënten worden in een MDO individueel besproken door een team van experts, wat inhoudt dat medisch specialisten van overal ter wereld bij elkaar kunnen worden gebracht om te beslissen over het behandelpad voor moeilijke klinische casussen.”

Met Vitaly als de kern van de oplossing wordt dit MDO automatisch samengesteld en georganiseerd. Hiermee wordt veel tijd en geld bespaard, omdat de logistiek en planning van een multidisciplinair team veel tijd kan kosten als het puur en alleen ‘mensenwerk’ blijft. Daarnaast kan hiermee, ongeacht de locatie, dezelfde kwaliteit van gezondheidszorg worden geboden en wordt waarde toegevoegd aan bestaande medische informatie. Open Line is bij oncologie-regio Oncomid gestart, maar is ook bezig met cardiologie en obstetrie.

Data Delen Midden-Nederland

Zes ziekenhuizen in Midden-Nederland die onderdeel zijn van Oncomid zijn hiermee aan de slag gegaan en ontwikkelden zo samen een regionale ICT-infrastructuur: Data Delen Midden-Nederland. Hiermee kunnen deze ziekenhuizen snel en veilig patiëntgegevens uitwisselen voor het MDO. Strijbos: “De kracht van Vitaly is de integratie van de benodigde informatie van patienten. De artsen melden een patient aan vanuit het elektronisch patientdossier waarmee ze dagelijks werken, data wordt hieruit

José Stribos Chief Healthcare Officer

«„Wi zin van origine een managed cloud servicesbedrif, dat inmiddels twintig jaar bestaat. Dat is nog steeds de kern van wat we heel goed kunnen en doen.“

opgehaald, foto’s en verslagen worden uit landelijke netwerken opgezocht en voor het MDO klaargezet.”

“Het zal voor patiënten een enorme verbetering opleveren als er op meer plekken met dit systeem wordt gewerkt”, zegt Strijbos. “Vijf procent van de patiënten die wordt aangemeld voor een MDO valt nu nog uit, bijvoorbeeld omdat er missende informatie is of omdat er een arts afwezig is. Je zal maar die oncologiepatiënt zijn die zo’n telefoontje krijgt. Wat wij nu al zien, is dat we dit terug hebben weten te brengen naar twee procent. Daarnaast zien we ook dat er meer patienten kunnen worden besproken in een MDO.

Niet alleen patiënten kunnen profteren, ook voor zorgmedewerkers kan een systeem als in gebruik bij Oncomid uitkomst bieden. In het integraal zorgakkoord is het vergroten van werkplezier in de zorg een speerpunt en de tijd die zorgmedewerkers kwijt zijn aan administratie wordt vaak genoemd als obstakel. Met het automatiseren van de organisatie van MDO’s

kan per patiënt zo’n twintig minuten tijd worden bespaard, die anders op zou gaan aan onder meer die administratieve werkzaamheden.

Twintig minuten klinkt bescheiden, maar het gaat opgeteld al snel over duizenden uren per jaar.

Opschalen snel mogelijk Het opschalen van Oncomid is in de ogen van Strijbos dan ook hard nodig en op korte termijn ook goed te doen. De zorgverzekeraars staan al achter opschaling, maar daarnaast moeten zorgregio’s goed georganiseerd zijn om dit voor elkaar te krijgen, zegt ze. “Dat is essentieel om hiermee goed uit de voeten te kunnen. Wij kunnen daar als Open Line goed bij helpen, door al de ervaring die wij hiermee al hebben opgedaan.”

Strijbos is ambitieus en optimistisch over de mogelijkheden om Oncomid snel uit te rollen in de rest van Nederland. Vanuit Data Delen Midden Nederland is het programma MDO support Nederland gestart om kennis te delen voor landelijke opschaling. Ook bij Open Line wordt daar al hard aan gewerkt: “We zijn momenteel transitierichtlijnen aan het schrijven, waarin staat wat allemaal moet gebeuren om alles succesvol te kunnen implementeren. Ik denk dat we de opschaling voor Nederland in twee a drie jaar voor elkaar moeten kunnen krijgen.”

Feiten

• Oncomid ondersteunt een MDO van de aanmelding van een patiënt tot aan het teruggeven van het verslag aan het EPD

• De arts meldt een patiënt aan voor een MDO vanuit het eigen EPD.

• Alle relevante gegevens worden bieengebracht vanuit het EPD en de bestaande landelike XDS-infrastructuur. Alle relevante informatie van de patient is daarmee aanwezig.

• Dit verlaagt de voorbereidingstid, maar verhoogt de kwaliteit van het MDO, voorkomt uitval van patiënten en verhoogt het aantal patiënten dat in het MDO kan worden besproken.

INTERFLOW – PARTNER CONTENT

Cleanroom- en OK-technologie naar ieders wens

De behoefte aan zorgruimten en cleanrooms met een hoog prestatieniveau groeit; veel ziekenhuizen renoveren of bouwen om deze redenen apotheken, OK's, CSA’s en steeds vaker speciale cleanrooms voor bijvoorbeeld cel- & gentherapie. Interflow ontwikkelde zich van leverancier van flowkasten tot een volwaardige integrale ontwerper en bouwer van OK's en cleanrooms, met fabricage in eigen huis. Daarnaast is Interflow marktleider op het gebied van klant specifieke Laminar Air Flow units, inmiddels een bekend achtergrondbeeld bij nieuwsitems gedurende de Coronapandemie. Sinds afgelopen jaar horen, naast verloop, ook verhuur van tijdelijke cleanrooms en lease van LAF-units tot de mogelijkheden. “Er is geen andere partij in de markt die het integrale advies, ontwerp- en bouwproces inclusief validatie en onderhoud volledig zelf kunnen aanbieden”, vertellen consultant Gerben Nahuijs en projectmanager Menno den Boer.

Interfow is inmiddels in haar vijftigste levensjaar als onderneming. Een specialistisch bedrijf met een zeer sterk arbeidsethos, hoogwaardige kennis en gedegen vakmanschap. Interessant is dat de bedrijfsvisie van Interfow zowel een technisch/zakelijke kant als een menselijke kant kent. Naast integraal, hoogwaardig en duurzaam, spreekt men bij Interfow ook over plezier, toewijding en passie. Hierbij hebben zij sterke waarden gekozen, waar iedereen hen op mag aanspreken. Van betrouwbaar, transparant en integer tot nieuwsgierig en innovatief.

Den Boer realiseerde als projectmanager inmiddels meer dan 60 OK's en specifeke GMP-geclassifceerde cleanrooms, hij ziet de noodzaak tot kwalitatieve opwaardering overal in de markt toenemen. “Ook in de industrie zie je de behoefte aan productie onder cleanroomnormen groeien. Vaak zijn daar de eisen nóg hoger. Alles moet steeds schoner. Bij bedrijven als ASML worden echt geen gipswanden gebruikt, in de OK-bouw mag dat bijvoorbeeld wel. Het is ontzettend leerzaam om over deze segmenten heen te kijken en onze klanten van elkaar te laten leren.” Interfow biedt daarom een fexibel, modulair bouwsysteem aan op basis van geprefabriceerde, makkelijk reinigbare wanddelen die op het laatste moment kunnen worden geïnstalleerd en tevens inbouwvoorzieningen hebben voor apparatuur. “Dit verhoogt

ook de uiteindelijke bouwsnelheid, want je kunt de basis ontwerpen terwijl er nog met het ziekenhuis wordt overlegd over de defnitieve inrichting; dat is veel fexibeler dan het realiseren van een uitgewerkt ontwerp. Hierdoor kunnen we ook snel schakelen in het begin van het proces.”

de afzet, zegt consultant Nahuijs. “Maar wij leveren totaalprestaties en niet alleen producten.”

Op deze manier werd Interfow een integrale bouwer van cleanrooms, met uitgebreide kennis en expertise op het gebied van richtlijnen, validatie en onderhoud. Den Boer: “In het validatieproces van de OK leveren wij bijvoorbeeld maatwerk in de prestatie van de luchtbehandelingssystemen. Die systemen kunnen wij zelf leveren, maar als het nodig is ook aanbieden via een andere partij als het ziekenhuis dat wenst.”

Validatie

De specialist uit Wieringerwerf (NH) begon in 1974 met het leveren van fowkasten aan apothekers – nog steeds een belangrijk onderdeel van

De uiteindelijke prestaties worden bij oplevering aangetoond met de validatie. Om aan te tonen dat de OK of cleanroom ook tijdens de exploitatie presteert, wordt deze periodiek gemonitord door middel van metingen. “Interfow doet dit volledig met eigen mensen en volgens de meest recente richtlijnen.”

Duurzaam

Als zodanig is Interfow een belangrijke leverancier van onder andere Bergman Clinics, de grootste keten zelfstandige klinieken in Nederland. Voor verschillende vestigingen werden OK's gebouwd, waaronder de meeste recente in Den Bosch en Arnhem. Daarnaast werden recentelijk meerdere OK's gebouwd voor onder meer Ziekenhuis Gelderse Vallei in Ede, Maasstad Ziekenhuis in Rotterdam en AZ

Laminar Air Flow Units

Vesalius in Bilzen (België). “Wij investeren altijd in een langdurige relatie met de klant.” Interfow werkt al enige jaren aan zogenaamde all-electric concepten voor hun cleanrooms en operatiekamers. Hierbij wordt vooral gebruik gemaakt van warmtepompen voor de conditionering van de cleanroom dan wel OK. Duurzaamheid gaat bij Interfow echter verder dan alleen energie besparen en gasloos bouwen. Het gaat ook over groene keuzes in de leveranciersketen en ontwikkeling van circulaire oplossingen. Gerben Nahuijs: “Leuk om te vermelden, is dat wij ook terugkoopregelingen kunnen aanbieden. Per 1 januari dit jaar valt ons modulaire wandsysteem met terugnamegarantie binnen de subsidiemogelijkheden van de overheid, MIA (Milieu-Investeringsaftrek).”

In het verlengde van hergebruik biedt Interfow ook mogelijkheden tot huur van een cleanroom binnen of buiten het ziekenhuis of de productielocatie, dit kan voor zowel de korte als lange termijn. Zo kan een klant bijvoorbeeld in productie blijven tijdens een verbouwing of in afwachting van permanente nieuwbouw. Hiertoe heeft Interfow een modulaire oplossing in huis, waardoor een tijdelijke oplossing eenvoudig aangepast kan worden, verplaatst of uitgebreid.

Interflow is de marktleider in Nederland voor hoge kwaliteit Laminar Air Flow Units:

• Standaard: Keuze uit competitieve basismodellen voor dampafzuiging, poeder afzuiging, crossflow en microbiologische veiligheidskabinetten (MVK);

• Maatwerk: Interflow kan iedere vorm van maatwerk toepassen op haar LAFunits, aangepast aan het type onderzoek of aangepast aan de werkomgeving, van crossflow tot isolator.

• Comfort: LAF Units van Inter flow zin de stilste in hun klasse en zin voorzien van alle bedienings gemak, van hoogteverstelling, veiligheidsverlichting tot besturing via een app.

• Duurzaamheid: Zeer lange levensduur en zuinig(ste) in energiegebruik

• Garanties & Veiligheid: LAF-units van Interflow bieden de zekerheid van de hoogste kwaliteit en een gegarandeerde (en gevalideerde) beschermde werkplek. Eenvoudige veilige filterwisseling is mogelik bi de “Safe Change” variant.

„Interflow doet dit volledig met eigen mensen en volgens de meest recente richtlinen.“

Aspen API More than just an API

Aspen API is een Europa’s vooraanstaande producenten van complexe en hoogwaardige Active Pharmaceutical Ingredients (API's), oftewel de werkzame stoffen in geneesmiddelen. Ons bedrijf produceert meer dan 50 verschillende API's door middel van zowel biochemische als chemische synthesemethoden. Met ons wereldwijde netwerk, dat vanuit Nederland wordt aangestuurd met fabrieken in Zuid-Afrika, India en de Verenigde Staten, dragen wij bij aan het verbeteren van de gezondheid van patiënten in meer dan 115 landen. Aspen API heeft momenteel ongeveer 1000 medewerkers in dienst en behaalde in 2022 een omzet van ongeveer 400 miljoen euro. Aspen API is een volledige dochteronderneming van Aspen Pharmacare, gevestigd in Zuid-Afrika en genoteerd aan de beurs van JSE Limited.

Aspen API heeft een trotse geschiedenis van exact 100 jaar in de productie van API's, en wordt erkend als een wereldwijde leverancier en een van de bekendste ontwikkelaars en fabrikanten van steroïdhormoon-API's en andere complexe HPAPI's ter wereld. Veel van deze API's zijn geregistreerd en worden gebruikt in afgewerkte doseringsvormen. Aspen API staat ook bekend om haar productie van heparine-natrium, choriongonadotropine en verschillende peptiden.

Voornaamste activiteiten

Aspen API richt zich op de productie van complexe, zeer krachtige API's, die beschikbaar zijn voor een groot publiek. De uitgebreide portefeuille van Aspen API omvat een breed spectrum van zowel generieke als specifieke niet-steriele API's, gericht op een uiteenlopende reeks acute en chronische indicaties. Deze bestrijken vele medische gebieden in Europa, waaronder anesthesie, oncologie, gynaecologie/menopauze, immunosuppressieve therapie en therapie voor hypothyreoïdie. Aspen API staat in de markt bekend als een APIfabrikant met hoge kwaliteits- en compliance normen van 's werelds grootste regelgevende instanties.

Ook heeft het bedrijf grote duurzame ambities. Zo zijn wij betrokken bij onze lokale gemeenschap, kopen wij kopen verantwoord handel in onze toeleveringsketen.

Industriële waardeketen in Europa

De afgelopen decennia is de productie van API's, precursoren van API's en afgewerkte doseringsvormen (de uiteindelijke geneesmiddelen) grotendeels naar Azië verplaatst. De

complexiteit van de eerste stap van de totale waardeketen is groot: de weg naar een vervaardigd geneesmiddel loopt van grondstof via geregistreerde grondstof of "regulerend uitgangsmateriaal" (RSM) naar actief ingrediënt (API), naar einddoseringsvorm, zoals weergegeven in figuur hieronder. Een belangrijkste onderdeel van de waardeketen is de API.

Lagere arbeidskosten en minder strenge vergunningseisen in Azië, in combinatie met lagere investeringskosten, zijn de belangrijkste oorzaken van de verplaatsing van de productie.

In 2020 hadden producenten in Azië 63 procent van de CEP's (Certificaat van geschiktheid van monografieën van de

Europese Farmacopee) in handen. Europese producenten vertegenwoordigen slechts 33 procent. Twintig jaar geleden was dit nog andersom.

Door de grote verschuiving van de productie van API's, intermediates en uitgangsmaterialen naar Azië is de toeleveringsketen van de resterende (geneesmiddelen)productie in Europa voor 74 procent tot 80 procent afhankelijk geworden van Azië. Dit geldt met name voor generieke geneesmiddelen. De gevolgen van deze afhankelijkheid zijn nadelig voor geneesmiddelen waarvoor nauwelijks (productie)alternatieven bestaan. Aan het begin van de COVID-19-crisis werd dit duidelijk door tekorten aan paracetamol en Midazolam maar ook tekorten voor de spierontspanner Rocuronium bromideap de intensive care van hospitalen waar Aspen Oss snel de Nederlandse ziekenhuizen kon beleveren. Dergelijke tekorten zijn geen uitzondering, ook niet voor geneesmiddelen waarvoor wel (productie)alternatieven bestaan.

Er zijn verschillende onderzoeken uitgevoerd naar de oorzaken van de verschillende tekorten1. Samengevat zijn er vijf kwetsbaarheden die de totale toeleveringsketen van grondstoffen tot afgewerkte producten ernstig verstoren:

1. De afgelopen jaren heeft er een consolidatie plaatsgevonden van producenten die grondstoffen maken. Daardoor hebben sommige grondstoffen een zeer smalle basis van producenten. Als zich een verstoring voordoet, bij een sluiting van een fabriek door de Chinese overheid, dan heeft dat onmiddellijk grote gevolgen voor de hele toeleveringsketen;

2. Om kosten te besparen is de hele toeleveringsketen lean opgezet, waardoor veiligheidsvoorraden onmogelijk zijndie kosten immers geld. Verschillende API's hebben lange en complexe productieroutes, waarbij meerdere partijen over de hele wereld nauwgezet op elkaar moeten worden afgestemd. Een incident bij een leverancier heeft vaak grote gevolgen voor de hele toeleveringsketen;

3. De productie die de afgelopen jaren is verplaatst brengt vaak verouderde processen met zich mee met een grote impact op het lokale milieu.

4. Sommige geneesmiddelen zijn de laatste jaren zo goedkoop geworden dat het economisch niet meer aantrekkelijk is ze te produceren. Dit geldt vooral voor de productie in de westerse wereld, maar ook in toenemende mate in Azië; Europa is kwetsbaar geworden als je kijkt naar de mogelijkheden van productietechnologieën. Het direct overplaatsen van de verschillende productieroutes as such gaat dus niet de oplossing zijn. Alleen door te investeren in innovatie van nieuwe en duurzame technologieën kunnen we betaalbare, hoog kwalitatieve en meer duurzaam produceren, productieroutes overplaatsen en minder afhankelijk worden van Azië.

Aspen API neemt hierin haar verantwoordelijkheid en investeert in een breed scala aan technologieën en verbreedt haar investeringsportfolio. Dit wordt gedaan in samenwerking met partners, instellingen, klanten, universiteiten en overheden. Aspen API werkt hierbij nauw samen met de Nederlandse overheid en neemt ook in Europees verband deel aan het IPCEI Health Project, dat is MED4Cure.

Dankzij onze huidige capaciteit en technologische vaardigheden, en de voortdurende innovatie daarvan, hebben wij een belangrijke troef in handen om toekomstige kwetsbaarheden te verminderen en de leveringszekerheid te verbeteren.

Bron: Study of API supply vulnerabilities for the European pharmaceutical industry. (PWC, 2021)

Figuur 1. Schematische route van grondstof naar APIhet topje van de ijsberg. (bron: EFCG website)

Figuur 2. Historische globale ontwikkeling van CEP houders.

Martijn Degeling Martijn Degeling @martijndegeling

Get Drimpy ed!

Zo houdt u écht de regie over uw eigen gezondheid

Al uw medische gegevens op één plek beschikbaar en direct in te zien? Het is geen toekomstmuziek, dankzij Drimpy: een Persoonlijke Gezondheids Omgeving (PGO) die u volledige inzage én de regie over uw eigen gezondheid geeft.

Get Drimpy ed!

telt u zich eens voor dat al uw bedrijfsgegevens her en der verspreid liggen. Ondenkbaar toch? Niet voor onze medische gegevens. De huisarts, de specialist, de apotheek, de tandarts, allemaal beheren ze een klein stukje van uw persoonlijke gezondheidsdata. En al die stukjes zijn bovendien opgeborgen in systemen die niet direct met elkaar kunnen communiceren. “Je moet dus,” zegt Arnold Breukhoven, directeur en oprichter van Drimpy, “op heel veel verschillende portalen inloggen om een beetje inzicht in je eigen gezondheid en je medische geschiedenis te krijgen. Sterker nog, veel mensen weten niet eens dat dat kan. En het gekke is: we lijken dat normaal te vinden! Maar hoe normaal is het nou eigenlijk? Als je met jouw bedrijf met een financier in gesprek gaat, dan gaat je daar goed voorbereid heen, met een scherp inzicht in uw financiële situatie. Maar gaan we naar de huisarts, dan doen we dat met nul inzicht in ons complete medische dossier? Onbegrijpelijk. Jouw bedrijf is je alles, maar jouw lichaam is je leven. Deze data centraal hebben kan levensreddend zijn.”

zorgverleners binnen en plaats je die op een persoonlijke website of app. Vergelijk het met het gemak van een bank-app. Je hebt in één keer toegang, in dit geval niet tot je geld, maar tot iets wat niet in geld is uit te drukken: al je medische gegevens.”

Get Drimpy ed!

Drimpy is een PGO of Persoonlijke GezondheidsOmgeving, waar je betrouwbare informatie over je eigen gezondheid eenvoudig kan bijhouden en actief aan de slag kan gaan met je gezondheid. Regie over je gezondheid en inzicht in je gezondheid zorgt voor een betere behandeling, genezing en kwaliteit van leven. Met Drimpy PGO kan je jouw gezondheidsgegevens verzamelen en op één plek inzien, beheren en veilig delen. Zo worden veranderingen in je gezondheid beter zichtbaar en de gevolgen van bepaalde (be)handelingen duidelijker.

SDrimpy is een PGO of Persoonlijke GezondheidsOmgeving, waar je betrouwbare informatie over je eigen gezondheid eenvoudig kan bijhouden en actief aan de slag kan gaan met je gezondheid. Regie over je gezondheid en inzicht in je gezondheid zorgt voor een betere behandeling, genezing en kwaliteit van leven. Met Drimpy PGO kan je jouw gezondheidsgegevens verzamelen en op één plek inzien, beheren en veilig delen. Zo worden veranderingen in je gezondheid beter zichtbaar en de gevolgen van bepaalde (be)handelingen duidelijker.

Verzamel jouw medische gegevens, in één volledig overzicht

Verzamel jouw medische gegevens, in één volledig overzicht

Drimpy is de plek voor jouw medische gegevens die beschikbaar zijn bij huisartsen, klinieken, apotheken, GGZ-instellingen én ziekenhuizen.

Drimpy maakt, zegt Breukhoven enthousiast, in één klap een einde aan wat hij ‘een bizarre realiteit’ noemt. Breukhoven: “Het ís ook bizar! Dat belangrijke medische gegevens nog steeds zo versnipperd zijn opgeslagen en niet gesynchroniseerd zijn binnen systemen, leidt tot de vreemdste taferelen. Medische informatie wordt soms nog per fax van de ene zorgverlener naar de andere zorgverlener verstuurd. Per fax, anno 2023! Stelt u dat even voor morgen tijdens de board meeting. Ze zullen u uitlachen!” En het kan volgens Breukhoven nog gekker. Hij vertelt over de patiënt die verhuisde van het ene ziekenhuis verhuisde naar het andere: “Röntgenfoto’s die in het ene ziekenhuis waren gemaakt, werden op een cd-rom gezet en door een verpleegkundige op de fiets afgeleverd bij het andere ziekenhuis.”

Update al jouw zorgverleners tegelijkertijd, krijg juiste informatie

Update al jouw zorgverleners tegelijkertijd, krijg juiste informatie

Als jij en jouw behandelaar goed geïnformeerd zijn kun je samen tot de best passende zorg komen en hoef jij niet telkens hetzelfde verhaal te vertellen.

te regels houden. Het MedMij label is een keurmerk om veilig en betrouwbaar medische gegevens uit te mogen wisselen.

“De omgeving is zelfs zó goed beveiligd dat we met Drimpy als eerste een medisch dossier de grens over konden sturen naar een ziekenhuis in Nieuw-Zeeland en in Italië,” vertelt Breukhoven. “Dat was een wereldprimeur. En dankzij recente financieringen van onder andere Capital Mills (Nederlandse Venture Capital firma) kunnen wij onze ambities verder gaan waarmaken en onze snelle groei vasthouden.”

Drimpy is een PGO of Persoonlijke GezondheidsOmgeving, waar je betrouwbare informatie over je eigen gezondheid eenvoudig kan bijhouden en actief aan de slag kan gaan met je gezondheid. Regie over je gezondheid en inzicht in je gezondheid zorgt voor een betere behandeling, genezing en kwaliteit van leven. Met Drimpy PGO kan je jouw gezondheidsgegevens verzamelen en op één plek inzien, beheren en veilig delen. Zo worden veranderingen in je gezondheid beter zichtbaar en de gevolgen van bepaalde (be)handelingen duidelijker.

Drimpy is de plek voor jouw medische gegevens die beschikbaar zijn bij huisartsen, klinieken, apotheken, GGZ-instellingen én ziekenhuizen.

Altijd jouw gezondheid informatie beschikbaar, waar je ook bent

Verzamel jouw medische gegevens, in één volledig overzicht

geschiedenis? Los ervan of je wel telkens hetzelfde verhaal wil vertellen, kunnen veel mensen niet direct een compleet antwoord geven. Of ze vergeten zaken, omdat ze die niet direct aan een ziektegeschiedenis koppelen: een sportblessure, een reeks bezoeken aan een fysiotherapeut. Als de zorgverlener toestemming heeft om in je PGO te kijken, krijgt hij meteen een actuele inzage in jouw medische geschiedenis en kan hij de behandeling daarop afstemmen. Veel vragen vallen meteen weg. Kloppen de gegevens wel, is er een herhaalonderzoek nodig? Met Drimpy omzeil je veel van die onzekerheden. En je weet nu ook dat je in de toekomst effectiever behandeld kunt worden, omdat er direct inzage is in alle behandelingen en onderzoeken die je hebt ondergaan en medicijnen die je hebt geslikt. Zo houd je de regie over je eigen gezondheid en dus over de kwaliteit van je leven.”

Altijd jouw gezondheid informatie beschikbaar, waar je ook bent

Koppel apps en wearables zodat jouw dossiers en dagboeken automatisch worden gevuld, jouw gegevens zijn bij je wanneer dat nodig is.

Koppel apps en wearables zodat jouw dossiers en dagboeken automatisch worden gevuld, jouw gegevens zijn bij je wanneer dat nodig is.

Drimpy is de plek voor jouw medische gegevens die beschikbaar zijn bij huisartsen, klinieken, apotheken, GGZ-instellingen én ziekenhuizen.

Door uw gegevens eenvoudig te verzamelen in één overzicht blijft u in regie over uw eigen gezondheid. Dat lijkt nu misschien onbelangrijk, maar als er iets met uw gezondheid is, heeft u alles bij de hand. Altijd en overal ter wereld.

Kalm nalezen

Update al jouw zorgverleners tegelijkertijd, krijg juiste informatie

Als jij en jouw behandelaar goed geïnformeerd zijn kun je samen tot de best passende zorg komen en hoef jij niet telkens hetzelfde verhaal te vertellen.

„Als je direct inzicht hebt in je financiële situatie, dan moet je dat toch ook kunnen hebben in je gezondheid?.“

Overleg met jouw medisch netwerk en start zorg teams

Bizarre realiteit

Altijd jouw gezondheid informatie beschik baar, waar je ook bent Koppel apps en wearables zodat jouw dossiers en dagboeken automatisch worden gevuld, jouw gegevens zijn bij je wanneer dat nodig is.

Bescherm je privacy online, je gegevens zijn veilig en blijven privé

Bescherm je privacy online, je gegevens zijn veilig en blijven privé Jij bepaalt de toegang tot jouw medische gegevens, dankzij het MedMij label wordt de veiligheid en betrouwbaarheid gewaarborgd.

Als jij en jouw behandelaar goed geïnformeerd zijn kun je samen tot de best passende zorg komen en hoef jij niet telkens hetzelfde verhaal te vertellen.

Overleg met jouw medisch netwerk en start zorg teams

Overleg met jouw medisch netwerk en start zorg teams

Met Drimpy ontwikkelde Breukhoven een zogenaamde Persoonlijke Gezondheids

Omgeving (PGO). Breukhoven: “Met één druk op de knop haal je de gegevens van

Actuele inzage

Krijg de juiste antwoorden en gezondheid informatie gebaseerd op jouw situatie, voeg alle verschillende zorgverleners toe aan jouw zorg team.

Krijg de juiste antwoorden en gezondheid informatie gebaseerd op jouw situatie, voeg alle verschillende zorgverleners toe aan jouw zorg team.

Met Drimpy staan alle gegevens overzichtelijk bij elkaar, in de eigen PGO. Breukhoven: “Je kunt besluiten dat ook jouw zorgverleners –of bijvoorbeeld je partner of je mantelzorger - daar toegang tot mogen hebben. Waarbij je zelf bepaalt wat je deelt en wat niet. Kijk, het komt vaak voor dat een behandelaar aan je vraagt: waar heb je allemaal last van, welke medicijnen heb je geslikt, wat is je medische

Krijg de juiste antwoorden en gezondheid informatie gebaseerd op jouw situatie, voeg alle verschillende zorgverleners toe aan jouw zorg team.

Krachtig voordeel van Drimpy is ook de mogelijkheid om informatie rustig na te lezen als u net een gesprek met een arts hebt gehad. “Dat brengt vaak de bodem onder je voeten terug,” zegt Breukhoven. “Want hoe gaan die dingen? Je krijgt een diagnose en achteraf realiseer je je dat je geen idee hebt wat je arts of specialist nou precies allemaal heeft gezegd. Met een druk op de knop kun je het kalm teruglezen in je PGO, of het aan het een ander laten lezen die kan uitleggen wat er nou precies staat.” De PGO is zelfs gratis voor alle burgers van Nederland en wordt door VWS betaald. Voor alle MedMij gerelateerde functionaliteiten hoeft u dus niet te betalen.

De PGO is gratis voor alle burgers van Nederland, dit wordt betaald door de overheid. Kijk op drimpy.com

Jij bepaalt de toegang tot jouw medische gegevens, dankzij het MedMij label wordt de veiligheid en betrouwbaarheid gewaarborgd.

Bescherm je privacy online, je gegevens zijn veilig en blijven privé Jij bepaalt de toegang tot jouw medische gegevens, dankzij het MedMij label wordt de veiligheid en betrouwbaarheid gewaarborgd.

DRIMPY, BRENGT ZORG SAMEN Verzamel je medische gegevens, pak de regie en krijg inzicht in je gezondheid.

Het ophalen van gegevens en het delen gaat volgens het MedMij afsprakenstelsel. VWS en ook de NPCF zijn hieraan verbonden. PGO's zoals die van Drimpy met het MedMij label, hebben bewezen dat zij zich aan alle strik-

DRIMPY, BRENGT ZORG SAMEN Verzamel je medische gegevens, pak de regie en krijg inzicht in je gezondheid.

Martijn Degeling

Martijn Degeling

Werkgever en werknemer: ga de dialoog aan

De afgelopen drie jaar is de bereidheid van Nederlandse werkgevers om te investeren in de duurzame inzetbaarheid van hun medewerkers spectaculair toegenomen. Gedwongen door de krappe arbeidsmarkt en het exploderende verzuim, zoeken werkgevers manieren om medewerkers blij, betrokken en binnen te houden. Maar veel werkgevers worstelen met de vraag hoe ze dat op een goede en effectieve manier kunnen doen.

Robert Wondaal, Chief Commercial Ofcer van Robidus, dienstverlener op het terrein van sociale zekerheid en arbeidsperspectief-bevordering, is al tien jaar overtuigd van het feit dat aandacht voor én investeren in het arbeidsperspectief van medewerkers de beste manier is om medewerkers blijvend inzetbaar te houden. “De huidige arbeidsmarkt zorgt voor een duw in de goede richting om de inzetbaarheidsdialoog met elkaar te voeren. Werkgevers die arbeidsperspectief structureel serieus nemen en het in hun DNA omarmen, hebben daar op de lange termijn fnancieel voordeel van. Daar ben ik heilig van overtuigd.”

„Werkgevers worstelen met de vraag hoe ze het moeten doen. Hoe zetten ze tid, energie en middelen zo effectief mogelik

Arbeidsperspectief: functioneel, privé en persoonlijkheid

De mate van iemands arbeidsperspectief wordt volgens Wondaal bepaald over drie assen. “Ten eerste de functionele as, die werkgerelateerd is. Is de werkomgeving veilig en heeft de medewerker een uitdagende baan? Zit de afdeling in een reorganisatie of is er sprake van stabiel vaarwater? Als dat allemaal positief is, geeft dat rust. Zo niet, dan geeft dat stress.” Als tweede as noemt Wondaal iemands privésituatie. Daarin kunnen een heleboel dingen gebeuren of aan de gang zijn die impact hebben op het arbeidsperspectief van de betrokkene. “Een aangeboren beperking, een aanstaande echtscheiding of fnanciële problemen. Heel veel gebeurtenissen in iemands privéleven kunnen iemands arbeidsperspectief negatief beïnvloeden. Het kan iedereen overkomen.”

Maar hoe gaat iemand om met die gebeurtenissen? Dat is de derde as waar Wondaal het

over heeft, die van de persoonlijkheid van de medewerker. “De ene medewerker komt na een scheiding in een nieuwe positieve levensfase, de ander krijgt een burn-out. Dat zit in iemands persoonlijkheid, hoe veerkrachtig ben je? Kun je iets naast je neer leggen? Hoe ziet je sociale omgeving eruit en hoe ft ben je fysiek? De persoonlijkheid bepaalt hoe iemand met de situaties op de functionele en de privé-as omgaat.”

Arbeidsperspectief is volgens Wondaal iets van de medewerker. Maar de werkgever – en in het bijzonder de direct leidinggevende - kan de medewerker wel helpen om de mate van arbeidsperspectief zo hoog mogelijk te houden. Los van de arbeidsmarkt is er een stevige fnanciële prikkel voor werkgevers in Nederland om het arbeidsperspectief van werknemers op peil te houden: lagere verzuimkosten, hogere productiviteit en een lagere instroom in de WIA. De bereidheid van werkgevers in Nederland om te investeren in dit domein is volgens Wondaal dan ook groot en groeiende. Maar: “Werkgevers worstelen met de vraag hoe ze het moeten doen. Hoe zetten ze tijd, energie en middelen zo efectief mogelijk in, zodanig dat de juiste doelgroepen worden bereikt en op de lange termijn het verzuim ook echt naar beneden gaat?”

Bewustwording, dialoog en budget

Daar zijn drie dingen voor nodig, zegt Wondaal stellig. “Ten eerste bewustwording dat investering in tijd en middelen noodzakelijk is. Niet alleen bij HR, maar ook de leidinggevende en de medewerker zelf moeten zich bewust zijn van het belang van het arbeidsperspectief voor nu en later.” Het tweede element is volgens de Chief Commercial Ofcer van Robidus een open cultuur, waarin het mogelijk is een oprechte dialoog over inzetbaarheid te voeren tussen leidinggevende en medewerker.

“Dat begint met het opvangen van signalen dat het met iemand niet goed gaat. Vervolgens komt het aan op het bieden van een luisterend oor en een helpende hand. Ten slotte moet er uiteraard ook budget beschikbaar zijn om te kunnen investeren in ondersteuning en preventie.”

Wondaal meent dat de manager of direct leidinggevende van de medewerker een sleutelrol heeft in de dialoog over inzetbaarheid.

“De leidinggevende moet oprecht geïnteresseerd zijn in zijn medewerker en een vertrouwensband met zijn mensen opbouwen. De leidinggevende zou een plek moeten bieden waar je als medewerker terecht kunt als je zit te piekeren, want dat is het voorstadium van uitval.” Stel een medewerker heeft fnanciële problemen, schetst Wondaal. “Die maakt zich zorgen, omdat hij steeds meer moeite heeft zijn rekeningen te betalen. In een gesprek

Robert Wondaal Chief Commercial Officer

hierover kan de leidinggevende aanbieden een budgetcoach voor hem te regelen om hem op het juiste spoor te zetten. Hij kan aanbieden de kosten daarvan op zich te nemen, zodat de medewerker van de stress afkomt en weer normaal kan functioneren. Het is altijd maatwerk met oprechte interesse als uitgangspunt, waar een open dialoog uit voortkomt.”

Een leidinggevende heeft vanzelfsprekend veel invloed op de functionele as van arbeidsperspectief, maar kan ook in de privésfeer en zelfs op het vlak van de persoonlijkheid van de medewerker invloed uitoefenen. “Je kunt je zorgen uiten en je hulp aanbieden. Er zijn heel veel interventiepartijen die bijvoorbeeld gericht zijn op werk en scheiding of trajecten om iemand veerkrachtiger te maken. Iemand kan leren om beter met stress om te gaan. De leidinggevende kan zijn zorgen uitspreken over iemands overgewicht en aanbieden een partij in te schakelen die daarbij kan helpen. Als hij opmerkt dat iemands performance inzakt, kan hij vragen: Gaat het wel goed? Ik ben dat niet van je gewend.”

„Er zin heel veel interventiepartien die bivoorbeeld gericht zin op werk en scheiding of trajecten om iemand veerkrachtiger te maken. Iemand kan leren om beter met stress om te gaan.“

Dwang en dreigementen zijn uit den boze Zelf heeft Wondaal een medewerker gehad die er erg ongezond uit zag en heel veel rookte. In een gesprek daarover zei hij: ‘Ik kan je niet dwingen om te stoppen met roken, maar ik maak me wel zorgen. Kan ik je helpen om te stoppen en de behandeling voor je betalen?’

“Die persoon kwam een half jaar later naar mij toe en zei: ‘Ik vond het in eerste instantie wel een awkward gesprek, maar het heeft mij wel doen nadenken. Je hebt me op het goede spoor gezet.’ Je kunt niemand het mes op de

in.“

keel zetten en dwang en dreigementen zijn uit den boze. In een vertrouwensrelatie neemt iemand ook eerder iets van de ander aan.”

Een leidinggevende die een gesprek heeft met een medewerker die zijn problemen op tafel legt, kan volgens Wondaal niet zeggen: ‘Vervelend voor je’ en het verder negeren. “Dan moet je ook de helpende hand bieden en in de oplossing van die problemen willen investeren. Dan is het belangrijk dat daar binnen het bedrijf budget voor is, samen met een stevig beleidskader en een goed proces. En heel be-

langrijk, een leiderschapscultuur die preventie omarmd.”

Er zijn volgens Wondaal veel zaken die je kunt doen om te helpen. “Het belangrijkste is dan de beslissing wat de juiste actie is op dat moment voor die persoon. Ik heb voorbeelden gezien dat er miljoenen in preventieve maatregelen werden gestoken, maar dat het uiteindelijk niet terug te zien was in een vermindering van verzuim. De kortingen op sportscholen en voedingsadviezen wisten niet de juiste doelgroep te bereiken. Een beter alternatief is

een individuele aanpak door alle medewerkers een persoonlijk inzetbaarheidsbudget te geven, dat naar eigen inzicht te besteden is aan zaken die je arbeidsperspectief verbeteren. Dat kan een opleiding zijn of een coachingstraject. Maar ook kleine dingen als een app voor een gezonde levensstijl, podcasts op het intranet, webinars ter inspiratie. Dat doen we binnen Robidus ook en daar wordt goed gebruik van gemaakt.”