
15 minute read
WINTERWANDELINGEN
from HG2021_6
Winterwonderland

Advertisement
8x wandelen door bijzonder Hollands landschap
Als de dagen donker worden en somberheid op de loer ligt, is naar buiten gaan vaak de beste remedie. Gewoon je wandelschoenen aan en op pad. In een stadspark of in het bos, waar je gaat wandelen is eigenlijk niet belangrijk. En als er sneeuw ligt, is het helemaal genieten van de verstilde winterse landschappen. En na afl oop natuurlijk warme chocolademelk of lekker uit eten.
Tekst Wim Huijser foto’s Natuurmonumenten & Luc Lodder


Heidewandeling
Mookerheide – Twee Schansen, Mook (5 km)

De heide bedekt met sneeuw, is er iets mooiers denkbaar? Landgoed Mookerheide is een bijzondere plek met een grote cultuurhistorische waarde. Het is een rijksmonument dat bestaat uit een jachtslot met daaromheen een park en tuinen. Maar op het moment dat Natuurmonumenten het landgoed in 1985 verwierf moest er eerst fl ink wat worden hersteld om het weer leefbaar te maken. De Mookerheide, gelegen op een stuwwal uit de voorlaatste ijstijd, is heel lang van strategisch belang geweest. Zowel de Mookerschans als de Heumense Schans zijn daar nog het bewijs van. Ooit werd vanaf dit punt de vijand in de gaten gehouden. Tegenwoordig heb je er als wandelaar een prachtig uitzicht over het Maasdal. Het meest opvallend is de dubbele kerktoren van Cuijk. De kleine heideveldjes tussen de twee schansen vormen een mooie uitvalsbasis voor rondtrekkende dieren. De stuwwal vormt precies de rand tot waar in de ijstijd het landijs kwam. De Mookerheide herinnert nog altijd aan de beruchte veldslag van Willem van Oranje tegen de Spanjaarden in de Tachtigjarige Oorlog. Het was Jan J. Luden uit Heumen die in 1904 aan twee architecten uit Nijmegen opdracht gaf het prachtige jugendstiljachtslot te bouwen. Aan de voorzijde ervan werden een rozentuin en een vijver met fontein aangelegd. En er kwam een ijskelder, waarin ’s winters het ijs uit slootjes en plassen werd opgeslagen, zodat de kelder werkte als een koelkast. Tussen 1947 en 1985 is het gebouw eigendom geweest van de zusters Dominicanessen van Bethanië, waarna Natuurmonumenten het jachtslot met tuinen en omliggend natuurgebied heeft kunnen aankopen. De afgelopen jaren zijn de historische kassen en tuinen gerestaureerd. Momenteel is men het jachtslot aan het restaureren.
Een grove den op de Mookerheide bij zonsopkomst.
Startpunt: parkeerplaats Landgoed Mookerheide, Heumensebaan 2, Molenhoek. De route wordt aangegeven met gele pijltjes. Wie de route te kort vindt kan bij wandelknooppuntenpaaltje nummer 18 overstappen op de paarse route die naar de Mookerheide voert. De wandeling wordt dan in totaal 8,3 kilometer.
Eten & drinken Herberg-Restaurant ’t Zwaantje Groesbeekseweg 106 Mook t-zwaantje.nl
Duinwandeling
Landgoed Duin & Kruidberg, Santpoort-Noord (13,7 km)
Deze winterwandeling op het statige landgoed Duin en Kruidberg voert je door bos en duinen richting strand. Ooit lieten de welgestelde kooplieden uit Amsterdam in deze omgeving hun buitenverblijven verrijzen. Landschapselementen als een ijskelder en de bomenlanen herinneren daar nog aan. Oorspronkelijk waren er twee landgoederen: Duinenberg en Kruidberg. Maar in 1895 voegde de nieuwe eigenaar Cremer de landgoederen samen. Hij liet ook het langgerekte duinmeer graven en naar zich noemen. Het zand werd verkocht en in het meer werd vis uitgezet. In 2012 is het Cremermeer minder diep gemaakt met zand uit de duinen, waardoor er meer planten en dieren in kunnen leven. Het tweede, bredere duinmeer dat je onderweg passeert heet ook gewoon Duinmeer. Vanuit de vogelkijkhut heb je goed zicht op tal van watervogels en steltlopers, waaronder de zilvermeeuw, de oeverloper en de geoorde fuut. Het Duinmeer hoort eigenlijk bij MiddenHerenduin, een van de andere landgoederen die tegenwoordig net als Duin en Kruidberg deel uitmaken van het Nationaal Park Zuid-Kennemerland. In het Nationaal Park liggen nog veel bunkers van de Duitse verdedigingslinie Atlantikwall. Tegenwoordig maken vleermuizen daar dankbaar gebruik van. In de winter vinden ze hier een rustige plek – niet te koud en ook niet te warm. In de periode dat er minder konijnen waren en de duinen begonnen te vergrassen, zette Natuurmonumenten grote grazers in, zoals shetlandpony’s, konikpaarden en Schotse hooglanders. Hou altijd afstand als je deze dieren onderweg tegenkomt. De parktuin om het herenhuis Duin en Kruidberg is aangelegd in Engelse landschapsstijl met slingerende paden, mooie waterpartijen en verrassende vergezichten. De brasserie en het restaurant in het landhuis zijn afgelopen jaar samengevoegd. Na het wandelen kun je hier koffie of warme chocolademelk drinken. Dat kan ook bij Hoeve Duin en Kruidberg.

© Ruud Luntz Startpunt: parkeerplaats Duin & Kruidberg, Duin en Kruidbergerweg 74, Santpoort-Noord. Vanaf de parkeerplaats tot aan de strandopgang is de route gemarkeerd met blauwe pijltjes. In de winter kan een wandelpad nabij de strandopgang onder water staan. Ter plekke wordt een omleiding aangegeven. Honden niet toegestaan.
Eten & drinken Hoeve Duin en Kruidberg Duin- en Kruidbergerweg 89 Santpoort-Noord hoeveduinenkruidberg.nl
Schotse hooglanders bij Duin en Kruidberg.
Eilandwandeling
Route Oude Polder, Tiengemeten (7 km)
De natuur van het Zuid-Hollandse eiland Tiengemeten is nog jong. Een jaar of vijftien geleden werd hier landbouw omgevormd naar natuur. Sindsdien heeft het water vrij spel. Via een enorme kreek die midden over het eiland loopt, stroomt het water het eiland op. Het getij en de hoge en lage rivierafvoeren van Rijn en Maas zorgen ervoor dat het water altijd in beweging blijft. Met als gevolg dat je hier in het uitgestrekte moeras veel vogels aantreft. Tiengemeten ligt bovendien precies op de route van veel verschillende trekvogels. Tussen de slikken en in het ondiepe water kunnen ze altijd wel hun kostje bij elkaar scharrelen. Het hele jaar door zie je grote groepen eenden en zilverreigers én de zeearend. Tiengemeten begon rond 1600 als een zandplaat met een oppervlakte van zo’n tien gemet groot. Een gemet was een oppervlaktemaat van 0,4 hectare. Nadat de plaat rond 1750 werd bedijkt groeide het eiland tot de huidige omvang: circa 1050 hectare. Veel van de oude akkers, dijken, boomgaarden, gebouwen en bomenlaan zijn bewaard gebleven. Het hele jaar door is er voedsel en schuilgelegenheid voor tal van dieren, waaronder ook reeën. In de winter verzamelen zij zich meestal in groepjes. Uniek is om een nacht en een dag te genieten van de winterrust op het natuureiland. Eten kun je bij de herbergier. Hopelijk wordt het ook weer mogelijk om – met een traditionele stamppotmaaltijd – oud en nieuw te vieren op wat misschien wel het rustigste plekje van Nederland is, want vuurwerk is op Tiengemeten niet toegestaan.

Startpunt: bezoekerscentrum, Tiengemeten 14, Zuid-Beijerland. Parkeren kan bij de veerdienst Tiengemeten, Nieuwendijk 1, Zuid-Beijerland. Volg vanaf de parkeerplaats de weg naar de andere kant van de haven. Hier vertrekt de veerdienst dagelijks tussen 10.00 en 17.00 uur op het hele uur. Bekijk alle informatie over tickets en tijden op de website van Natuurmonumenten. Bij aankomst op Tiengemeten is het nog 100 meter tot het bezoekerscentrum.
Eten & drinken Herberg Tiengemeten Tiengemeten 1, Zuid-Beijerland herbergtiengemeten.nl Van 1 november tot en met 31 maart is de keuken van het restaurant alleen open op vrijdag, zaterdag en zondag: 12.00 tot 16.00 uur.
Erfgoedwandeling
Historisch Eerde, Ommen (10,8 km)
Als er één landschap is dat uitnodigt om onder een dik sneeuwtapijt te aanschouwen, dan is het wel het Overijsselse cultuurlandschap, zoals dat van het uitgestrekte landgoed Eerde. Ruilverkaveling en schaalvergroting hebben het nooit in hun greep gekregen. Al vanaf het moment dat Natuurmonumenten het landgoed in 1949 in beheer kreeg is alles bij het oude gelaten. Het parkbos met de herkenbare symmetrische en strakke structuur dateert uit de 18de eeuw. Ook de rechte kasteellaan van kasteel Eerde is kenmerkend voor de formele stijl waarin het werd ontworpen. Aan de achterzijde loopt deze lijn door in een zogeheten ‘grand canal’. In de 19de eeuw werden aan het parkbos landschappelijke elementen toegevoegd, waaronder een vijver in de vorm van een vraagteken. In het gehucht Eerde staan de oude, rietgedekte boerderijen Wijlinck, Wilmers en Nienes. De luiken zijn gesierd met een gele zandloper op een zwarte ondergrond. Aan de achterkant hebben ze een onderschoer: twee grote deuren, waardoor boeren hun hoge karren konden rijden. De wandelroute ligt in een achtvorm, waardoor je twee keer over de J.H. Machielseweg loopt. Je passeert een beek, hooilanden, houtwallen en heideveldjes. ’s Ochtends en in de namiddag is de kans groot dat je reeën waarneemt. In het donker ook dassen. Doordat diverse heidevelden met elkaar verbonden zijn is ook het leefgebied van de adder aanmerkelijk vergroot. Ten zuiden van het landgoed stroomt de Beneden-Regge. Ooit was het een belangrijke transportrivier, waarvoor een speciaal boottype was ontworpen: de Enterse Zomp, een platbodem van zo’n twaalf meter. De rivier is in het laatste decennium ‘teruggelegd’ in zijn oude bedding. Daardoor kan hij meer water afvoeren en slingert hij met licht glooiende binnenbochten van Goor tot Ommen weer als vanouds door het Overijsselse landschap. Aan de Achterbroekweg passeer je biologisch melkveebedrijf en ijsboerderij De Meulenhorst. Speciaal voor bezoekers hebben de eigenaren een rondleiding over het erf gemaakt. Het bedrijf is dagelijks geopend van 10.00 uur tot zonsondergang.

Landgoed Eerde, Salland, Overijssel.
Startpunt: parkeerplaats kasteel Eerde, Kasteellaan 1, Ommen. De route is een combinatie van twee rode routes op landgoed Eerde. De route is deels niet gemarkeerd. Volg daarom de kaart en routeaanwijzingen op: natuurmonumenten.nl/ natuurgebieden/landgoed-eerde/route/ wandelroute-historisch-eerde
Eten & drinken Spoor 7 Stationsweg 35 Ommen spoor7.nl >
Stuifzandwandeling
Leuvenhorst, Hulshorsterzand (7,2 km)
Op het Hulshorsterzand kan het ’s zomers enorm heet zijn. Het temperatuurverschil tussen dag en nacht kan dan wel veertig graden zijn. Maar ’s winters ook flink koud. Zeker als een harde oostenwind over het stuifzandgebied waait. Dikke jassen, mutsen en sjaals zijn dan geen overbodige luxe. Gelukkig wandel je na het zand weer redelijk beschut door naald- en loofbossen. Ook hier zie je nog aan de vele heuveltjes dat het bos op stuifzand staat. Zo’n honderd jaar geleden had de wind hier nog vrij spel. Maar ook hier ging men de overlast van het stuifzand te lijf door bomen te planten. Dat moest er op termijn voor zorgen dat er hout gewonnen kon worden. De grove den werd het meest benut, omdat deze naaldboom het beste tegen barre omstandigheden bestand is. Door spontane uitzaaiing kwamen er later veel jonge dennen op. Vanaf het uitzichtpunt aan de zuidwestkant van het Hulshorsterzand heb je een mooi overzicht van het open stuifzand en de verschillende stadia die daarbij horen. Omdat grote stuifzandgebieden uniek geworden zijn, heeft Natuurmonumenten in de jaren negentig in de open delen die begroeid waren met heide, gras en wat boomstronken, veel bomen verwijderd. Met als gevolg dat de wind opnieuw vat op het zand heeft gekregen. Bij harde wind gaat het nu weer stuiven of ’roken’. De kale plekken die daardoor ontstaan hebben een positieve uitwerking op insecten, planten en vogels. Zo is het aantal broedende nachtzwaluwen (grondbroeders) verdubbeld en zijn ook zeldzame, typische zandbijen weer teruggekeerd. Op het laatste deel van de wandeling kom je langs de Tafelberg, een vlak plateau dat begroeid is met kraaiheide. Op de open vlakten tussen de bergen hebben de dennenbomen vaak een merkwaardige vorm. Vlak voor het eindpunt loop je door wéér een heel ander bos. Langs de Leuvenumse Beek zijn het vooral de veel oudere loofbomen die het gezicht van de Veluwe bepalen. De beek stroomt daar kristalhelder tussendoor.

Landgoed Leuvenhorst, Hulshorsterzand, Ermelo, Veluwe.
Startpunt: parkeerplaats Hierderweg, Hulshorst. Vanaf de parkeerplaats volg je de Hierderweg het bos in. Na circa 250 meter volg je de bruine paaltjes naar links. Tip: doe stevige schoenen aan.
Eten & drinken Brasserie 14 Elspeterweg 14 Nunspeet brasserieveertien.nl
Vennenwandeling
De vennen van Huis ter Heide, Tilburg (7,6 km)
Deze winterwandeling voert je door afwisselende bossen en het vennengebied van Huis ter Heide. Je ziet nog goed dat de grove dennenbossen vroeger werden omgeven door landbouwgronden, waar onder meer mais en graan werden verbouwd. De intensieve landbouw is er de oorzaak van dat veel planten zijn verdwenen. Maar de laatste jaren worden deze akkers geleidelijk aan omgezet in een schralere bodem, wat zorgt voor veel gevarieerder grasland met een enorme rijkdom aan bloemen en kruiden. Ook het droogleggen van de vennen ging ten koste van de natuur. Door intensief gebruik van de voorheen ‘waardeloze’ gronden verdwenen zeldzame dieren en planten, waaronder ook de waterlobelia. Sinds de aankoop van landgoed Huis ter Heide door Natuurmonumenten in 1976 wordt er gewerkt aan natuurherstel. Daardoor worden de bossen gevarieerder en zijn de natte heide en het vennengebied in ere hersteld. De kans is groot dat je in de winterse kou de dampende snuiten van de Schotse hooglanders ziet. Soms staan ze tot in het water van het Leikeven. Dat kan prachtige foto’s opleveren, maar hou daarbij wel altijd voldoende afstand. Het Leikeven, waar een groot deel van de route omheen loopt, dankt zijn naam aan de afwateringssloot die hier rond 1200 werd gegraven. In het plaatselijk dialect werd die aangeduid als ‘de laaij’ en later verbasterd tot ‘Leike’. De afwisselende route gaat westelijk van het Moerven ook deels over een vlonderpad. Een mooie plek om stil te staan en de koude wind op te snuiven. Vanuit de twee uitkijkpunten even verderop kun je in alle rust de vele vogels en het andere leven op en rondom de vennen observeren. Tijdens de wandeling kom je geen horeca tegen. Dus zorg op een winterse dag dat je een thermosfles warme koffie, thee of soep bij je hebt.
Startpunt: parkeerplaats aan het begin van de Galgeneindsestraat vanaf het Spinderspad in Loon op Zand. Volg de groene markering.
Eten & drinken Auberge De Moerse Hoeve Heibloemstraat 12 De Moer moersehoeve.nl >

ROUTE-APP NATUURMONUMENTEN
• Deze en heel veel andere wandelroutes van Natuurmonumenten zijn te vinden op de route-app Natuur Routes Natuurmonumenten. De unieke app biedt meer dan 300 wandel-, fiets- en kanoroutes door heel Nederland. Van speciale voor kinderen tot langeafstandsroutes door prachtige landschappen. Laat je verrassen door honderden routes in de natuur en luister naar de boeiende verhalen van boswachters. Je kunt de routes ook downloaden van de website van Natuurmonumenten. natuurmonumenten.nl
Boswandeling
Berkenheuvel, Nationaal Park Drents-Friese Wold (8,3 km)
Helemaal met een dikke laag sneeuw is het genieten tijdens deze gevarieerde wandeling door de bossen en langs de kraaihei van landgoed Berkenheuvel. In het bos en op de heide grazen Spaanse runderen: Sayaguesa. Ze worden door Natuurmonumenten ingezet om de open plekken in het bos in stand te houden. Ze zijn nodig omdat Drenthe geen edelherten en wilde zwijnen kent. Door de grote grazers ontstaat meer natuurlijke variatie in de plantengroei. Ruim een eeuw geleden bestond dit gebied voornamelijk nog uit stuivend zand. Toen A.C. van Daalen de woeste grond ten noorden van Diever kocht, beplantte hij die met bos dat vooral bestond uit berk en grove den. De oude benaming ‘berkenheuvel’ herinnert daar nog aan. ‘Daar rees uit stuivend zand en ledige aard een lachend paradys’, vertelt een gedenksteen uit die tijd. Later volgden vele buitenlandse dennensoorten. Een van de oudste bomen van het huidige Nationaal Park DrentsFriese Wold is een oude den, die ooit als een baken in de woestenij van stuivend zand stond. Het is dan ook een van de oudste bomen. Hij is minstens 200 jaar oud. In Drenthe liggen veel vennen en veentjes. Dat zijn lage plekken waarin water blijft staan en veenplanten groeien. De vennen zijn niet verbonden met het oppervlaktewater. ’s Zomers zijn het ideale plekjes om te picknicken. De landgoedeigenaren deden datzelfde al eeuwen geleden. Maar ook tijdens een winterse wandeling is het heerlijk om een lunchpakketje en een thermosfles hete koffie of thee bij je te hebben, want onderweg kom je geen horecapunt tegen. Zoek ergens in de luwte een omgevallen boom, neem plaats en laat het verstilde Drentse landschap op je inwerken.
Startpunt: parkeerplaats Natuurmonumenten, Doldersummerweg, Diever. De wandeling is met blauwe routepijlen aangegeven. Op de route-app staat een kortere route van 2,7 km.
Eten & drinken Villa BlauwHemel Hezenes 6 Diever villablauwhemel.nl
Nationaal Park Drents-Friese Wold, Berkenheuvel, Diever


Heuvellandwandeling
Eli Heimansroute, Epen (11 km)
Dit is misschien wel de mooiste wandeling van Nederland. In het voorjaar, maar zeker ook op een berijpte winterse dag. Graag zouden we weten hoe natuurvorser Eli Heimans ruim een eeuw geleden het heuvellandschap rond Epen in de winter beleefde. Maar zijn prachtige boek ‘Uit ons krijtland’ gaat over zijn wandeltochten in de zomer van 1910. Op de plaats waar nu de Heimansgroeve is, ontdekte hij het ‘krijt’ dat aan de oppervlakte komt. Ook liep hij graag door het Onderste Bos, waar de beuken veelal een ondergrond van hulst hebben. Omdat dit hellingbos dichter bij Eperheide ligt, kreeg het de toevoeging ‘Onderste’. Iets zuidelijker ligt het Bovenste Bos. Uit het buurtschap Diependal kwam het zogeheten Diependaler bronwater. De bron is gelegen in een bosje langs de weg. Heimans zag het heerlijke bronwater zo maar uit de grond op komen borrelen. Hij genoot er net zo van als de das in de holle wegen, de ijsvogel en de oeverzwaluw langs de Geul en de gekraagde roodstaart bij de Volmolen. Deze graanmolen met waterrad uit begin 1800 vormt nog altijd een markant punt en pleisterplaats in het Geuldal. Hij was aanvankelijk bedoeld om wol te vollen (vervilten). Hiervoor gebruikte men onder andere ranzige boter en urine. Logisch dat de molen een eindje buiten het dorp stond... De akkers en velden in het Heuvelland worden al eeuwenlang omringd door hagen. Ze waren bedoeld om huizen, akkers en weilanden met hoogstambomen te beschermen tegen vee en ongewenst volk. Inmiddels zijn ze van groot cultuurhistorisch belang omdat ze nog goed laten zien hoe onze voorouders het landschap inrichtten. Daarnaast bieden ze bescherming aan veel diersoorten en planten. Na deze winterse heuvellandwandeling is het dubbel genieten van een lunch of diner bij Herberg de Smidse. Of om je handen om een glas Limburgse koffie te slaan, met kruidenbitter en slagroom.
Winter rond Epen.
Startpunt: parkeerplaats P3, Bennetweg 1, Epen. De route is niet gemarkeerd maar kan worden gedownload via de route-app en op: natuurmonumenten.nl/natuurgebieden/ geuldal/route/heimansroute-voor-desmartphone
Eten & drinken Herberg De Smidse Molenweg 9 Epen smidse.nl