Veeteeltvlees november 2023 by CRV Uitgeverij/CRV Publishers

N OVE M B E R 2023

Natuurinclusief boeren

met herefords

De toekomst is elektrisch in de landbouw

Benedikt Sas over diergezondheid en duurzaamheid

VEETEELTVLEES IS EEN UITGAVE VAN CRV BV IN OPDRACHT VAN COÖPERATIE KONINKLIJKE CRV U.A.

VV11-Cover.indd 2

06-11-2023 15:39

Te Pari Classic MC Cattle Crush Vleesvee behandelbox Volledig robuuste thermisch verzinkte behandelbox

.w ev n o

a c.l

Veilige en sterke nekklem welke voor en achter te bedienen is

Beiden kanten van de box volledig of op meerdere plekken te openen 3-weg selectie vanuit de box Rubberen vloer en anti terugloop oplossing

ING.nl

Email:achterzijde veno@venostal.com Doorloop voor personeel en ingang dier

AGRIBEX www.venostal.com 2023

Inclusief ‘squeeze’ voor kleinere Tel:dieren 0229-544100

6 > 10 DEC 2023

e zB ozeB onznoezkoe eetiwsebbeekw sit

BRUSSELS

Volledig robuuste thermisch verzinkte behandelbox. Veilige en sterke nekklem welke voor en achter te bedienen is. Beiden kanten van de box volledig of op meerdere plekken te openen. 3-weg selectie vanuit de box.

.ww v ne

ts .la

Rubberen vloer en anti terugloop oplossing. Doorloop voor personeel en ingang achterzijde dier. Inclusief ‘squeeze’ voor kleinere dieren.

EXPO

Te Pari Classic MC Cattle Crush Vleesvee behandelbox

REN?

v lkk izre w me tkn e l e k b e ed ahe oov xob n r d v e n llo ble ca ide .xo t eth fo g ed o et r p xob it m . e et dre gur ere ool e l p o olp agni n l iss gn nie .gn a ere thc d e i r re djiz .ne de .rei mE :lia T ev 20 :le n s o 92 cis ev@ 5M on 0144 n s C d t 0 C ble c.la mo ltta xo ets e ht TICKETING: WWW.AGRIBEX.BE rC mre n e hsu csi h ke elk rev niz lew m k t e ek ed heb ov xob . dna ne ro v e o l l b el ca .xo gid ti eth ed o fo et r p ob x m . e it dre ret lgu e ere o o l p i ne lpo sso gnagn ielk i n n .g a ere thc izre nereid j d . de .rei

eo znBoezkeoz nze oek eB etiwsebbew sit e

VOOR:

ARKENS CAVIA’S ES • ETC.

inspire & connect

Organisation @agribexbrussels facebook.com/Agribex

147673-Veeteelt-195x126-NL.indd 1

15/09/2023 11:16

Email: UW veno@venostal.com VERHOOG RENDEMENT! Tel: 0229-544100

www.venostal.com

Te Pari Classic MC Cattle Crush Vleesvee behandelbox

Volledig robuuste thermisch verzinkte behandelbox. Veilige en sterke nekklem welke voor en achter te bedienen is. Beide kanten van de box volledig of op meerdere plekken te openen. 3-weg selectie vanuit de box. Rubberen vloer en anti terugloop oplossing. Doorloop voor personeel en ingang achterzijde dier. Inclusief ‘squeeze’ voor kleinere dieren.

en Blondes Boer

www.venostal.com

Email: veno@venostal.com

e de d nazar Ook benieuw k on e? in ta e ui e Aq t d’ Blonde ezo bsi e info op wle Kijk voBor al V Oek O R .nl mbo ta es www.blond M E L K - E N V L E E S V E E

Te Pari Classic MC Cattle Crush Vleesvee behandelbox

Volledig robuuste thermisch verzinkte behandelbox. Veilige en sterke nekklem welke voor en achter te bedienen is. Beide kanten van de box volledig of op meerdere plekken te openen. 3-weg selectie vanuit de box. Rubberen vloer en anti terugloop oplossing. WIj zijn openzoek naar een dier. Doorloop voor personeel ingang achterzijde vertegenwoordiger Nederland! Inclusief ‘squeeze’ voor kleinerevoor dieren.

22 2

MING.nl

Kenmerken 3 Elegant, sterk ras 3 Lange levensduur WE ONTWIKKELEN VOEDERS AANGEPAST AAN DE ONTWIKKELINGSFASES 3W Natuurlijke VAN U V E E . H I E R B I J Z Igeboortes JN DE NUTRITIONELE WAARDEN EN V E R T3 E E RUitzonderlijke B A A R H E I D E S S E N Tvleeskwaliteit IEEL VOOR DE KWALITEIT VAN ONZE VOEDERS 3 Goede afzetmogelijkheden WILT U EEN AANGEPAST VOORSTEL VOOR UW JONGVEE? CONTACTEER ONS VERVEKA@VERVEKA.NL OF T +31 (0)184 651 300

Word lid van ons stamboek: info@blondestamboek.nl

Email: veno@venostal.com Tel: 0229-544100 Tel: 0229-544100

Met Fuite, voor topresultaat!

Email: veno@venostal.com veeteelt OKTOBER 2021 veeteeltvlees NOVEMBER 2023

l.com enosta www.v tal.com .venos

002_VEE_VTVL11.indd 4

ter B Be e w

STARTEN MET SUCCES

veeteelt OKTOBER 2021Tel: 0229-544100

on eb

k edSeP E C I A L I S T I N O P F O K zMoeEsLiteK

Beef Elite Mix 04-02-2022 10:49

mE ET ::lliiaam:le v e eT l 0 v : n 2 e o @ on5--992220 v cciiss @ e 4 n M ev014445 o n s C M t o 1 0 C oblleeddnn cc..llaats 00 C o ttaaC xxob ts t m l o 06-11-2023 09:54 t e m C el ht eets

INHOUD RUBRIEKE N

5 Van de redactie 6 Fokkerijnieuws 17 Alpha en Z-generatie: Monique van Dorresteijn 21 CRV-coöperatienieuws 23 Uit de dierenartspraktijk: hamartoma zorgt voor risicovolle bevalling 30 Managementnieuws 32 Marktinfo voer 33 Marktinfo vee 34 Agenda 35 CRV-bedrijfsnieuws

hoofdartikel energie

HOOFDA RT IK E L

8 De landbouwtoekomst is elektrisch. Hoe kunnen veehouders geproduceerde energie benutten? REPORTAG E

14 Bij Hierford worden natuurinclusief herefordrunderen gehouden en afgezet via een korteketenverkoop FOKKERIJ

18 Inteelt berekenen via genoomonderzoek

8 fokkerij inteelt

voeding pensverzuring

INTERV IE W

22 Directeur DGZ en MCC Benedikt Sas ziet kansen in verbreding MANAGEM E N T

26 Voerwijzer: pensverzuring voorkomen geeft betere groei en gezondheid COMMISSA RIS IN B E E L D

28 Voor Jochem van der Starre zijn sterke coöperaties belangrijk voor de veehouderij

NOVEM BER 2023

Natuurinclusief boeren met herefords

VEETEELTVLEES IS EEN UITGAVE

De toekomst is elektrisch in de landbouw

VAN CRV BV IN OPDRAC

Johan Christiaens:

Benedikt Sas:

‘Mensen betalen sneller een hogere prijs voor een lokaal geproduceerd bioproduct’

‘Dierwelzijn en diergezondheid zitten elkaar wel eens in de weg’

Benedikt Sas over diergezondheid en duurzaamheid

HT VAN COÖPERATIE KONINKL

IJKE CRV U.A.

06-11-2023 15:39 VV11-Cover.indd 2

BIJ DE COVER

De herefordrunderen van Hierford genieten van het laatste najaarsgras (foto: Regine Foket)

22 veeteeltvlees NOVEMBER 2023

VV1-Inhoud.indd 5

06-11-2023 16:47

Dragon de Roupage Dauphin de Centfontaine x Casper van Perenhof Op 34 mnd.: 1130 kg en 146 cm (+5)

Voor bespiering mét gestalte Ki-code: 945181 ⊲ Zeer fijne huid ⊲ Outcross bloedlijn ⊲ Uitzonderlijke achterhand

Wilt u sperma van Dragon of andere stieren bestellen, bezoek dan onze webshop op shop.crv4all.nl of shop.crv4all.be

568-23 adv Dragon VV nov23.indd 2

06-11-2023 09:55

VAN DE REDACTIE

Objectiviteit helpt

om de juiste keuze te maken Eind van de maand trekt Nederland naar de stembus, ditmaal voor de Tweede Kamerverkiezingen. Een half jaar later, op zondag 9 juni, volgt Vlaanderen voor de nationale stembusgang. Dan kiezen we in Europa ook een nieuw Europees Parlement. De campagne loopt dus volop in Nederland, maar ook de campagne in Vlaanderen staat in de startblokken. Politici verkopen hun programma en af en toe is er een debat. Wie niet weet voor wie te stemmen, kan altijd een stemwijzer invullen. En ondergetekende deed dat, hoewel deze voor de Nederlandse verkiezingen van toepassing was. Ik achtte mezelf wel voldoende geschoold in het Nederlandse leven, maar wat was me dat toch even schrikken. Mijn stemadvies laat ik even in het midden. De extremen kwamen gelukkig niet naar boven, maar toch ben ik er dieper moeten induiken. Want waarom kreeg ik dit advies? Wat me eerst en vooral opviel, is dat de vraagstelling en de bijhorende antwoorden nogal zwart-wit waren. Nuance, grijs of de middenweg waren niet altijd mogelijk in het antwoord.

Natuurlijk roepen stellingen op tot ... stellingname. Dat is evident. Maar net dat maakt dat extremen vaker naar boven komen. Dus ook in het stemprofiel dat van je geschetst wordt, komen zo sneller uitersten naar boven. En dat is niet alleen in een stemwijzer te merken, ook het publieke, en het politieke debat, wordt doorspekt met uitersten. Wie durft, wie roept, krijgt vaak meer stem. Bovendien ben je nagenoeg automatisch voor iets als je kritisch bent op het ander. En omgekeerd. Ook hier ontbreekt de nuance. Nochtans zijn kruisverbanden, objectiviteit, zelfs grijs, bijzonder relevant in een beleid. De juiste afweging maken, onderbouwing op basis van objectiviteit en wetenschap, het zou – zo stelt DGZ- en MCC-directeur Benedikt Sas ook verderop in dit nummer – de besluitvorming alleen maar ten goede komen. Maar ondertussen, en bij gebrek hieraan, is het aan elk van ons om in het stemhokje zelf die afweging te maken om zo de stem uit te brengen waar we zelf achter staan. En grijs is daarbij ook een kleur.

WIM VEULEMANS HOOFDREDACTEUR

veeteeltvlees NOVEMBER 2023

VV11-Edit.indd 5

06-11-2023 08:59

FOKKERIJNIEUWS

Vier angusstieren toppen op Stirlingsale De 2023 Stirling October Bull Sale kende dan wel een kleiner aanbod van stieren in de verkoop dan vorig jaar, uiteindelijk werden 29 van de 46 aangeboden stieren verkocht voor een gemiddelde prijs van 6.300 Britse pond ofwel 7.212 euro, een stijging van 1.026 pond ten opzichte van het jaar ervoor. De veilingtopper van deze editie was Duncanziemere Scorpion Y471 van Alistair Clark en zijn familie. De stier, die eerder juniorreservekampioen en reserve algemeen kampioen werd, ging van de hand voor een bedrag van 13.650 Britse pond. Scorpion is een in april 2022 geboren Auchincrieve Exoduszoon uit een Rawburn Jester Ericdochter en scoorde +48 SRI en +38 TI.

Uiteindelijk waren er vier stieren die met hun verkoopprijs topten boven de 10.000 pond. Na Scorpion werden nog twee stieren verhandeld voor een prijs van 12.600 pond, deze stieren kwamen van twee verschillende aanbieders. Alistair Fraser’s Idvies Prescott Y061 is een Rawburn Lang Synezoon uit een zelfgefokte moeder, met indrukwekkende cijfers: +58 TI en +68 SRI. De tweede die 12.600 pond haalde was Gordon Gray’s Ettrick Gallileo Y302, een in april geboren Rawburn Boss Hoggzoon uit een Linton Gilbertines Presidentmoeder, met een SRI van +72. Een vierde stier, Duncanziemere Jukebox Y486, veranderde van eigenaar voor 10.500 pond. Ook deze stier, ook weer een zoon van

Veilingtopper Duncanziemere Scorpion Y471

Auchincrieve Exodus, werd aangeboden door Alistair Clark. Jukebox is geboren in mei 2022 en heeft een TI van +42 en een SRI van +51.

Vleesveekeuring in Mariënheem afgelast De betrokken stamboeken meldden eind oktober de definitieve annulering van de vleesveekeuring in Mariënheem. Op zaterdag 28 oktober waren in de manage van Mariënheem keuringen gepland van een

aantal Nederlandse vleesveerassen. Door de blauwtongsituatie besloten de organiserende stamboeken de keuring uit te stellen, maar de situatie met blauwtong bleef aanhouden. Vervolgens hebben de stamboeken hun le-

den geraadpleegd met de vraag of een nieuwe keuring dit jaar nog wenselijk was. Na veel negatieve antwoorden besloten de stamboeken de keuring voor 2023 definitief te annuleren.

Vader en zoon Camus sterk op Franse limousinkeuring Voor de derde keer op rij wonnen vader en zoon Camus uit het Franse Arnac-la-Poste op de nationale Franse limousinkeuring de prijs voor het beste bedrijfslot. De jury prees tijdens de nationale keuring op de Sommet de l’Élevage in Clermont-Ferrand het voorgestelde koppel van Camus als hét plaatje waar het limousinras naar zoekt. ‘De breedte van het bekken, de finesse. Dat is het plaatje dat we willen zien’, stelde een van de juryleden bij zijn keuze. De bekende Franse limousinfokkers Camus wonnen met hun koppel niet alleen het beste bedrijfslot, maar ook meerdere rubrieken. Zo won hun stier Riesling bij de stieren ouder dan 38 maanden. Riesling, een zoon van Liban RR VS, werd ook aangeduid voor de ereprijs bij de oudere stieren. Bij de jonge vrouwelijke limousins was de ereprijs voor stalgenote Pétale. De vier jaar oude Pétale is een dochter van Jurançon en presenteerde zich met haar kalf Unic. Een andere stalgenote, Nala, won de prijs voor de beste fokkoe. Deze dame van 6,5 jaar oud is een dochter van Hardy RRE VS. Links de winnaar bij de oudere stieren, Riesling (v. Liba RR VS) van vader en zoon Camus

veeteeltvlees NOVEMBER 2023

VV11-FokkerijNieuws.indd 6

06-11-2023 09:12

Dieter Verschoot, leraar slagerij Ter Groene Poorte Brugge:

‘Als het dier gelukkig is, krijg je dat terug in je stuk vlees’ Uit: Focus-WTV.be, 12 oktober 2023

Nieuwe BAC-veiling gepland Op zaterdag 30 maart 2024 vindt een nieuwe veiling van het opfokstation in Laren plaats. De veiling kan zowel fysiek als online gevolgd worden. In het aanbod staan momenteel negen stieren van het blonde d’Aquitaineras genoteerd. Deze negen stieren zijn momenteel nog in opfok en zullende komende maanden nog getest worden. Het Nederlandse stamboek blonde d’Aquitaine meldt intussen dat de eerste weging achter de rug is en dat ze verder om de vier weken gewogen worden om zo begin maart 2024 tot een groei-index te komen. Negen blondestieren zitten momenteel in de centrale opfok in Laren

Duitse blondekeuring afgelast Ook in Duitsland ondervinden veehouders de gevolgen van de blauwtongsituatie. Zo heeft

de organisatie van de nationale keuring voor blonde d’Aquitaine besloten om de keuring te

annuleren. Deze was gepland op zaterdag 2 december in de Hessenhalle van Alsfeld.

Herefordtitel voor Coley 1 Alexander De herefordkeuring in het Engelse Carlisle – georganiseerd naar aanleiding van de Agriexpo – gooide zowel in kwaliteit van de dieren als in bezoekersaantallen hoge ogen. Voor jurylid Jones was Coley 1 Alexander van Heather Whittaker uit Halifax de absolute kampioen. Alexander won daarbij de mannelijke en de senior mannelijke kampioenschappen. Alexander is geboren in september 2022 en heeft als vader Denor 1 Sherlock en Kammerherre Kati als moeder. Coley 1 Alexander is geen onbekende in de ring en boekte eerder dit jaar succes op de nationale shows, waar hij het jeugdkampioenschap mannelijk won

en reserve algemeen jeugdkampioen werd. Ook voor Will Awan uit Bath was er nieuw succes. De fokker bouwt daarmee verder aan zijn keuringssuccessen. Zijn Midford 1 Ravette 1st., met als vader Kinglee 1 The New One, en met Gouldingpool 1 Ravetter 738 als moeder is een in 2023 geboren vaars die in Carlisle uitgeroepen werd tot jeugdkampioen en algemeen vrouwelijk kampioen.

Coley 1 Alexander (v. Denor 1 Sherlock) van Heather Whittaker, algemeen kampioen op de herefordkeuring in Carlisle

veeteeltvlees NOVEMBER 2023

VV11-FokkerijNieuws.indd 7

06-11-2023 09:12

HOOFDARTIKEL ENERGIE

De landbouwtoe k

Een stal met zonnepanelen is tegenwoordig allesbehalve uniek en ook het aantal windmolens op boerderijen neemt toe. Energie terugleveren was de afgelopen jaren lucratief, maar daar komt verandering in. Op welke manieren kun je de zelf opgewekte energie beter benutten? TEKST QUINTEN VAN OOIJEN, JUSTINE POPPE EN GRIETJE DE VRIES

‘A

ls je investeert in groene energie, gebruik je die het best zo veel mogelijk zelf’, zegt Pieter Vercruysse, onderzoeker energie en circulaire economie bij proef- en adviesinstelling Inagro. Hij legt uit: ‘Vroeger had energie een relatief vaste kostprijs. Vandaag zien we eerder dat de energieprijs steeds variabeler wordt. Dat komt doordat we meer omschakelen naar hernieuwbare energie.’ Dit heeft volgens hem ook gevolgen als je het overschot aan groene energie aan het net teruglevert. ‘Bij windmolens en zonnepanelen heb je een energieoverschot dat je bij veel wind en zon op het net injecteert’, ver-

volgt hij. ‘Maar op dat moment is energie, door het grote aanbod, bitter weinig waard.’

Inspelen op meerdere energiemarkten Een verdienmodel in netinjectie of teruglevering ziet Vercruysse daarom niet. ‘Tijdens periodes met een groot energieaanbod wordt bij mensen met een dynamisch contract, waarbij om het kwartier de beursprijs wordt gevolgd, de netinjectieprijs negatief.’ Op dat moment is het systeem stilleggen of zelf de eigen energie verbruiken het meest rendabel. Vercruysse wijst op het opslaan van energie in een accu. ‘De nieuwe batterijen “bestude-

veeteeltvlees NOVEMBER 2023

VV11-Hoofd.indd 8

06-11-2023 15:44

e komst is elektrisch

ren” zelf de elektriciteitsmarktprijs. Ze laden op of injecteren stroom op het net als dat financieel het meest rendabel is.’ Ook projectleider energie bij DLV Advies Joan van den Heuvel merkt dat een groot deel van de rundveehouders met zonnepanelen er tegenaan loopt dat het verschil tussen de prijs die zij ontvangen voor zonnestroom en energie die rondom melktijd of ’s nachts moet worden ingekocht steeds groter wordt. Hij geeft aan dat de inkoopprijs op zulke momenten wel 20 cent per kilowattuur kan zijn ten opzichte van de 5 cent die ze overdag krijgen voor teruglevering. Dat verschil zet rundveehouders aan het denken over het investeren in een accu. Volgens Van den Heuvel is investeren in een accu echter alleen interessant als er op meerdere energiemarkten kan worden ingespeeld. Zo kan bijvoorbeeld opslaan van

zelf opgewekte energie worden gecombineerd met handelen op de zogenoemde onbalansmarkt. Hierbij wordt als de inkoopprijs laag is, stroom van het net opgeslagen in de accu, en wordt deze stroom weer teruggeleverd als de verkoopprijs van energie hoog is. ‘Er moet niet vergeten worden dat de kostprijs voor energie-opslag in een accu zo’n 15 tot 20 cent per kilowattuur is. Dat zijn de kosten voor investering en onderhoud en rente gedeeld door het aantal cycli die een accu kan draaien’, legt hij uit. ‘Als je de accu ontlaadt, moet de elektriciteitsprijs dus boven de 15 cent liggen wil een accu voordeliger uitkomen.’ Bij het handelen op de onbalansmarkt is de prijs soms een euro positief, dan wel negatief. ‘Die verschillen heb je nodig om de accu terug te verdienen. Een accu wordt niet terugverdiend met enkel eigen stroom opslaan’, stelt de projectleider.

Joan van den Heuvel, projectleider energie bij DLV Advies: ‘Investeren in een accu is alleen interessant als er op meerdere energiemarkten wordt ingespeeld’ veeteeltvlees NOVEMBER 2023

VV11-Hoofd.indd 9

06-11-2023 15:44

HOOFDARTIKEL ENERGIE

De nieuwe batterijen bestuderen zelf de elektriciteitsmarktprijs. Ze laden op of injecteren stroom op het net als dat financieel het meest rendabel is

Handelen op de stroommarkt is in Nederland met name aantrekkelijk voor de zakelijke markt, omdat deze op meer energiemarkten kan acteren. Met het wegvallen van de salderingsregeling vanaf 2025 wordt het ook aantrekkelijker voor kleingebruikers om via een accu meer opgewekte energie op het eigen bedrijf in te zetten. Door de volatiliteit van de energiemarkt, met name de onzekere ontwikkeling hiervan in de toekomst, blijft echter ook het handelen op de onbalansmarkt een onzeker verdienmodel, waardoor banken een accu niet makkelijk financieren. ‘Wel zien we dat door de steeds grotere prijsverschillen van energie accu’s steeds interessanter worden’, geeft Van den Heuvel aan.

Diesel nog steeds het goedkoopst Ook het elektrificeren van routinematig werk kan een oplossing zijn om zelfopgewekte stroom beter te benutten. Op het moment dat er veel energieaanbod is en de energiewaarde voor netinjectie dus laag is, laden die elektrische toestellen op. Voermengwagens, tuinbouw-

tractoren en shovels zijn door hun voorspelbare werk en lage vermogen het meest interessant om te elektrificeren. Deze toestellen winnen dan ook aan populariteit in de markt, ziet Vercruysse. Vanuit de EU wordt de aankoop van elektrische werktuigen gestimuleerd met investeringssteun. Dat is nodig om de elektrificatie aan te zwengelen, want rode diesel is omgerekend met circa 0,08 euro per kilowattuur nog steeds goedkoper dan elektriciteit. ‘Een liter rode diesel bevat 10 kilowattuur en in België betaal je daar 80 cent voor’, verduidelijkt de onderzoeker. ‘Met elektriciteit geraak je nooit op datzelfde lage niveau. Een kleine verbruiker betaalt bijvoorbeeld al snel tussen de 20 en 30 cent per kilowattuur.’ Overigens is rode diesel in Nederland al tien jaar verboden, dus is de dieselprijs zo’n 2,00 euro. Dat komt neer op 20 cent per kilowattuur, veel vergelijkbaarder met de prijs van energie. De goedkope diesel in België maakt dat de overstap naar elektrische modellen nog niet veel gemaakt is. Dat ziet Wim Uyttebroek, operationeel manager bij Heusdens,

Investeringssteun is verschillend voor elke lidstaat De investeringssteun voor elektrische machines is voor elke lidstaat van de EU verschillend. Zo geeft het Vlaams Landbouwinvesteringsfonds (VLIF) 30 procent directe investeringssteun op de aankoopprijs van elektrische landbouwmachines. Nederland daarentegen werkt niet met directe investeringssteun. Daar vallen milieuvriendelijke technieken onder de Milieu Investeringsaftrek (MIA) en Willekeurige afschrijving milieu-investeringen (Vamil). Zo staat er in de Milieu- en

energielijst 2023 van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) dat een elektrische voermengwagen 27 procent MIA en 75 procent Vamil krijgt. Niels van Beusekom, consultant bij Vindsubsidies, legt uit wat dit betekent: ‘Dankzij de toegekende MIA mag je 27 procent van het investeringsbedrag aftrekken van je fiscale winst. En dat levert een belastingvoordeel op. Met de bijkomende Vamiltoekenning kan een boer 75 procent van het investeringsbedrag op een willekeu-

rig moment afschrijven. Doe je dat bijvoorbeeld wanneer je fiscale winst hoog is, dan geeft dat een liquiditeitsvoordeel.’ Omdat dit voor elk bedrijf verschillend is, is advies vragen bij de boekhouder verstandig. ‘En vergeet niet om deze MIA Vamil-aanvraag binnen drie maanden bij de RVO in te dienen’, zegt hij. ‘Want daarna vervalt je steun.’ Zowel in Nederland als in Vlaanderen krijgen jonge landbouwers voor duurzame investeringen daarbovenop nog eens extra steun.

veeteeltvlees NOVEMBER 2023

VV11-Hoofd.indd 10

06-11-2023 15:44

importeur van Schäffer-wielladers in België. ‘Momenteel zijn er een aantal elektrische modellen die we aan kunnen bieden. We hebben een tiental lopen bij klanten, maar daaronder bevinden zich nog geen veehouders’, aldus Uyttebroek.

Terugverdienen is in Nederland makkelijker De kosten zijn volgens Uyttebroek de reden dat veehouders nog niet overstappen. ‘Naast dat rode diesel nog goedkoop is, zijn de conventionele machines een stuk toegankelijker qua investeringskosten. De richtprijs van een elektrische wiellader van Schäffer is zo’n 60.000 euro. Niet-elektrische modellen zitten daar zo’n 10.000 tot 15.000 euro onder. Dat is een aanzienlijk verschil’, geeft hij aan. In Nederland is de situatie anders, onder andere omdat de dieselkosten hoger liggen. ‘Zeker bij veehouders die zelf stroom opwekken. Dan kun je in feite heel goedkoop tanken als je een elektrische shovel hebt’, vertelt Luuk van Kessel, accountmanager bij Tobroco-Giant, dat in Nederland inmiddels 2000 elektrische Giant-wielladers heeft geproduceerd. ‘Ik schat in dat er daarvan zo’n 300 in Nederland in de agrarische sector zijn beland.’ ‘Qua aanschaf kosten ben je hoger uit, maar doordat de machines onderhoudsvriendelijker zijn en lagere verbruikskosten hebben, verdien je dat uiteindelijk wel terug’, geeft Van Kessel aan. De modellen van Giant kosten elektrisch ongeveer 45.000 tot 50.000 euro, anderhalf keer de prijs van dieselwielladers. ‘En het werkt prettig: ze geven weinig geluid, trillen veel minder en werken dankzij twee elektromotoren erg snel.’ Voor rijden en hydrauliek worden verschillende motoren gebruikt. ‘Het enige waar je rekening mee moet houden, is voorkomen dat tijdens het werken de accu leeg gaat’, aldus Van Kessel. ‘Het is vooral de prijs die uiteindelijk bepalend is voor veehouders bij de keuze voor een shovel.’ Subsidies kunnen de investering iets verzachten (zie kader op pagina 10).

Fossiele brandstof minderen Los van dieselprijzen neemt de interesse om fossiele brandstoffen uit te faseren toe. Niet alleen vanuit de politiek, ook binnen diverse melkstromen wordt gevraagd om de CO2-uitstoot te reduceren. Binnen de mogelijkheden van elektrificeren zijn er op verschillende gebieden oplossingen ontwikkeld. Naast de elektrische minishovel of trekker kan ook het mestmixen elektrisch gedaan worden. Bij de voerwerkzaamheden is mogelijk om dieselverbruik te minderen, bijvoorbeeld door over te stappen op automatisch voeren. ‘Als je een trekker aan het werk zet met een voermengwagen en de vijzel het voer aan het mengen is, komt er een flinke rookpluim uit de trekker. Daar zit de winst als je elektrificeert’, vertelt Rick van Os, productspecialist feeding bij Lely, over de voeroplossingen die Lely ontwikkeld heeft. Uitgaande van een stroomverbruik van 0,1 kWh per koe per dag en dat het automatisch voersysteem Lely Vector

Voermengwagens, tuinbouwtractoren en shovels zijn door hun voorspelbare werk en lage vermogen het meest interessant om te elektrificeren

dag en nacht actief is om de dieren naar behoefte te voeren, kan de dieselbesparing volgens Van Os oplopen tot wel 5800 liter per jaar. Met een verhouding van 40:60 voor gebruik en laden van het automatische voersysteem, is de Vector wel wat tijd kwijt aan opladen. ‘Dat kan gelukkig gelijktijdig met het laden en mengen van het voer. Op die manier benut je veel van eventueel zelf opgewekte stroom van zonnepanelen, een windmolen of biogasinstallatie. Maar omdat het systeem autonoom is en dag en nacht draait op basis van de behoefte van de koe, is het wel lastig om de laadmomenten precies af te stemmen op de momenten dat er veel stroom wordt opgewekt’, aldus Van Os.

Landbouwelektrificatie neemt toe Er is volgens de productspecialist wel interesse voor om piekmomenten te benutten. Maar dat vraagt ofwel om andere oplossingen, of om een tussenoplossing zoals een

Pieter Vercruysse, onderzoeker bij Inagro: ‘Als je investeert in groene energie, gebruik je die het best zo veel mogelijk zelf’ veeteeltvlees NOVEMBER 2023

VV11-Hoofd.indd 11

06-11-2023 15:45

HOOFDARTIKEL ENERGIE

Thijs Vermeulen: ‘We zijn volledig afgesloten van het energienet’

Door de overstap naar drie melkrobots nam de energiebehoefte op het melkveebedrijf van Thijs en Ben Vermeulen in het OostVlaamse Lokeren toe. Om meer energie van

het stroomnet te halen was het nodig om de aansluiting op het net te verzwaren, maar dat bleek hier niet mogelijk. De melkveehouders vonden een andere oplossing: het zelf opwekken van energie. Ze kwamen uit op de combinatie van 60 kWp zonnepanelen, een 15 kW windmolen, een noodaggregaat en batterijen met een opslagcapaciteit van 190 kWh. ‘Alle energie die we op ons melkveebedrijf gebruiken, wekken we zelf op. We zijn volledig afgesloten van het energienet’, vertelt Thijs Vermeulen. De melkveehouders kozen bewust voor verschillende manieren van energieopwekking. ‘De zonnepanelen leveren de meeste energie. De windmolen wekt in verhouding minder energie op, maar kan ook ’s nachts energie

opwekken. Dat is handig, want de melkrobots werken ook ’s nachts. Is er te weinig groene energie opgewekt en zijn de batterijen voor minder dan 10 procent gevuld, dan springt de noodaggregaat bij. Een systeem houdt dit automatisch bij, waardoor wij er geen omkijken naar hebben’, legt hij uit. Het merendeel van de opgewekte energie wordt rechtstreeks gebruikt. Wat overblijft wordt in de batterijen opgeslagen en ‘s nachts ingezet. ‘In principe laden we de batterijen overdag op, om ze ’s nachts weer te ontladen.’ Vermeulen is te spreken over de eigen energievoorziening. ‘De levensduur van de batterijen is langer dan de terugverdientijd, dus na een aantal jaar hebben we naast onderhoudskosten gratis stroom.’

De energieprijs is steeds variabeler, doordat we meer omschakelen naar groene energie

accu die op momenten van energieoverschot de energie kan opslaan voor later gebruik. Met deze nieuwe technieken ziet onderzoeker Pieter Vercruysse landbouwelektrificatie in de toekomst alleen maar toenemen. En dat niet alleen in de vorm van accu’s en machines. ‘Energie kan ook als warmte worden opgeslagen’, weet hij. Hij verwijst naar de mogelijkheden om een tijdsklok op een boiler te plaatsen. ‘Zo wordt je water op het aantrekkelijkste moment van de dag verwarmd. Dat kan bijvoorbeeld net na de middag, als er veel energie geproduceerd wordt en die dus op het net weinig waard is.’ Volgens Vercruysse staan we al ver met de bestaande energiesystemen. Maar hij ziet nog veel kansen om een landbouwbedrijf verder te elektrificeren, waarbij hij naast elektrische voertuigen ook doelt op het optimaliseren van bedrijfsprocessen. Alleen zo wordt lokaal geproduceerde energie ook lokaal verbruikt. l

Samenvatting – Doordat er steeds meer wordt omgeschakeld naar groene energie, is het moeilijker om een verdienmodel te halen uit netinjectie van zelf opgewekte stroom. – Tijdens periodes met een hoog energieaanbod, is het stilleggen van het systeem of het zelf verbruiken van eigen energie het meest rendabel. – Investeren in een accu is enkel rendabel als er wordt ingespeeld op meerdere energiemarkten. – Het elektrificeren van routinematig werk kan een oplossing zijn om eigen stroom beter te benutten.

veeteeltvlees NOVEMBER 2023

VV11-Hoofd.indd 12

06-11-2023 15:45

VEEHOUDERS GEZOCHT! SPECIALIST IN OPFOKMELK

Voor het houden van Angus in NL

STARTEN MET SUCCES

Vraag naar alle voordelen, zoals een bonus tot € 0,75 per kilogram karkasgewicht! Lees meer over de zeer lage input, bestellen van startkalveren, onze afnamegarantie en advies tijdens het opfokken op:

Dutchangus.nl Info? Bel Hans Kerkhof: 06 - 52 68 43 93

VOOR MELK- EN VLEESVEE

WE ONTWIKKELEN VOEDERS AANGEPAST AAN DE ONTWIKKELINGSFASES VAN UW VEE. HIERBIJ ZIJN DE NUTRITIONELE WAARDEN EN VERTEERBAARHEID ESSENTIEEL VOOR DE KWALITEIT VAN ONZE VOEDERS WILT U EEN AANGEPAST VOORSTEL VOOR UW JONGVEE? CONTACTEER ONS VERVEKA@VERVEKA.NL OF T +31 (0)184 651 300

fuite.nl

DE EERSTE KEUS VAN VLEESVEEHOUDERS

22 december

Thema: Kerst

Ontdek de exposanten, het programma en de conferencies op onze website.

U kunt uw advertentieruimte reserveren tot 5 december 2023 Afspraak op www.starmilk.be of scan de QR code e-mail: advertenties@crv4all.com

veeteeltvlees NOVEMBER 2023

013_VEE_VTVL11.indd 25

011_VEE_VTVL04.indd 11

06-11-2023 09:54

BEDRIJFSREPORTAGE CHRISTIAENS

Natuurinclusief boeren met herefords

Met de BioVlam Award 2023 werd Johan Christiaens gekroond tot de meest gepassioneerde en innovatieve biologische ondernemer van het jaar. Zijn natuurinclusief landbouwmodel met herefordrunderen en korteketenverkoop liggen aan de basis van deze erkenning. TEKST JUSTINE POPPE

‘B

iologisch en van hier’. Met dat motto onder zĳn logo Hierford haalde Johan Christiaens (49) met zĳn 90-koppig herefordbedrĳf met thuisverkoop de BioVlam Award 2023 binnen. Vooral zĳn partnerschap met onder andere Natuurpunt

en Agentschap Natuur en Bos vond de vakjury noemenswaardig. ‘Vlaamse natuuruitbreiding zie ik niet als bedreiging, maar als opportuniteit’, vertelt Christiaens. ‘Natuurinclusieve begrazing met herefordrunderen is nu mĳn hardcore business.’

BEDRIJFSPROFIEL naam bedrijf eigenaar aantal dieren grondgebruik

Rollegem

Hierford Johan Christiaens (49) 90 herefords 55 ha, waarvan 35 ha ecologisch beheerd grasland, 5 ha baktarwe, 1,5 ha spelt, 10 ha luzerne met grasklaver en kruiden en 7 ha huiskavel

veeteeltvlees NOVEMBER 2023

VV11-RepoHereford.indd 14

06-11-2023 15:40

Dat is niet altijd zo geweest. Als zoon en opvolger van een Belgisch-witblauwhouder draaide hij vijf jaar geleden de bedrijfsvoering om.

Uitgesproken vleeskwaliteit ‘Als klassiek veehouder voelde ik me louter een producent voor de agro-industrie en daar kon ik moeilijk mee omgaan’, legt hij uit. ‘Ik wil mijn product in eigen hand hebben.’ Het plan was ambitieus. Van intensief wilde hij naar een extensief systeem en van een klassieke veehouderij naar een biologische. Met dit nieuwe landbouwmodel wilde Christiaens zich toespitsen op de korte keten. Vandaag de dag slacht hij eens per maand twee herefordrunderen die hij thuis verkoopt in pakketten. ‘Zo wil ik het thuis ook, dacht ik in Oostenrijk tussen de grazende koeien’, vervolgt Christiaens, die vol is van natuurinclusieve veehouderij. ‘Vleesvee in de wei vind ik om het uitzicht, het dierwelzijn en het duurzaamheidsaspect echt prachtig.’ Maar een extensieve bedrijfsvoering vraagt om een zelfredzaam ras. In 2018 besloot hij zijn honderdkoppige Belgisch-witblauwveestapel in te ruilen voor een kudde herefords. Met de overstap naar een meer duurzame uitbating wilde Johan af van de vele keizersnedes, de aparte kalverhuisvesting en de hogere ziektegevoeligheid van zijn Belgisch-witblauwveestapel. De specifieke keuze voor hereford was doordacht. ‘Het ras is geschikt voor ecologische begrazing en heeft door

het intramusculaire vet een erg uitgesproken vleeskwaliteit. Daarenboven hebben de dieren een rustig karakter, waardoor ze aangenaam in de omgang zijn en door hun specifieke uiterlijk zijn ze erg herkenbaar in het landschap’, vindt Christiaens. In 2018 kocht hij tien drachtige koeien, een fokstier en vijf ossen uit Nederland. Met die kudde bouwde hij zijn herefordveestapel uit tot het huidige aantal van zo’n 90 stuks inclusief jongvee.

Drie jaar lang uitbouwen van nieuw concept In korte tijd werd de bestaande Belgisch-witblauwveestapel verkocht. Na een omschakelperiode van twee jaar werd het bedrijf vanaf 2019 volledig biologisch en kon het vlees officieel onder het biologisch label verkocht worden. ‘Maar pas in september 2022 verkocht ik de eerste biologische vleespakketten’, vertelt Christiaens. ‘Want met de nakomelingen van de aangekochte kudde heb ik eerst mijn herefordveestapel uitgebouwd.’ Dat wil zeggen dat hij sinds de aankoop van het ras drie jaar lang geen omzet draaide onder het biologische certificaat. ‘Financieel was dat best een moeilijke periode’, zegt hij. ‘Gelukkig zorgde de afbouw en dus verkoop van de witblauwrunderen voor enige reserves’, geeft hij aan. ‘Mede doordat ik naast veehouder ook nog boomdeskundige ben, heb ik de omschakelperiode financieel kunnen overbruggen. De premieregeling voor biologische landbouw en de verhoogde omschakelsubsidie hielpen het financiële risico te dragen.’ Maar volgens Christiaens

veeteeltvlees NOVEMBER 2023

VV11-RepoHereford.indd 15

06-11-2023 15:40

BEDRIJFSREPORTAGE CHRISTIAENS taak van de biologische producent om de consument erop te wĳzen dat het aankoopgedrag een ecologische en maatschappelĳke consequentie heeft.’

Biologisch alleen succesvol met korte keten

De graas- en maaiweiden bestaan uit rietzwenkgras, luzerne en kruiden

zĳn deze onvoldoende om de overstap naar biologisch zorgeloos te maken. Nu is hĳ blĳ dat hĳ biologisch boert, want deze werkwĳze sluit bĳzonder goed aan bĳ zĳn extensieve bedrĳfsvoering. Zo wordt een belangrĳk deel van de maai- en graasweiden ingezaaid met rietzwenkgras en luzerne, rode en witte klaver en diverse kruiden zoals smalle weegbree, wilde cichorei, paardenbloem, esparcette en rolklaver. Zonder gewasbeschermingsmiddelen of bemesting zorgt dit mengsel toch voor een hoge productie. Het gevarieerde mengsel is rĳk aan mineralen voor de dieren. De complexe mengteelt is volgens de veehouder ook een vorm van risicospreiding. ‘Onafhankelĳk van de weersomstandigheden is er altĳd wel één component dat het goed doet’, weet hĳ. ‘De gespreide bloei is daarenboven interessant voor de biodiversiteit.’

Christiaens is van mening dat biologisch boeren vooral succesvol is in de korte keten. ‘Want als het bioproduct lokaal geproduceerd is, betalen mensen makkelĳker een hogere en eerlĳke prĳs’, stelt hĳ. Volgens hem komt dit door het verhaal achter het product. ‘Op deze wĳze kan je als producent van prĳsnemer evolueren naar prĳszetter.’ Om rendabel te zĳn heeft Christiaens een hogere verkoopprĳs nodig dan de vleesprĳzen binnen de gangbare intensieve veehouderĳ. ‘Doordat de dieren grasgevoerd zĳn, groeien ze trager’, legt hĳ uit. ‘De specifieke vleeskwaliteit die ontstaat door de aanwezigheid van intramusculair vet, wordt pas bereikt als het dier lang genoeg heeft geleefd.’ De vrouwelĳke runderen worden pas geslacht nadat ze drie keer hebben gekalfd. Van de stierkalveren worden ossen gemaakt, enerzĳds voor de vleeskwaliteit, anderzĳds omdat ze dan ook probleemloos op de weide kunnen bĳ de kudde. De ossen worden geslacht op een leeftĳd van 3,5 à 4 jaar. Kalfjes worden niet geslacht, omdat dit niet strookt met de visie van de veehouder op dierwelzĳn. Christiaens stapt het lokaal binnen dat dienst doet als winkel. Hĳ wĳst naar de koelcel en de diepvriezer waarin hĳ het vlees opslaat. ‘Eens per maand komen per geslacht dier een zeventigtal mensen hun bestelde pakketten hier ophalen’, vertelt hĳ. De vele borden met foto’s in de ruimte vertellen het verhaal van duurzaam en lokaal produceren met oog voor dierwelzĳn. ‘Het is niet de bedoeling om nog sterk te groeien in aantal dieren’, stelt de veehouder. ‘De verkoop in eigen beheer houden is mĳn doel. Daarnaast heb ik de ambitie om mĳn bedrĳf verder met de natuur te integreren.’ Hĳ is ervan overtuigd dat zĳn bedrĳfsmodel dicht bĳ de natuur, het dier en de consument het beste past in Vlaanderen. ‘Deze manier van boeren ligt me het best’, aldus de veehouder. l

Natuurbegrazing cruciaal Met uitzondering van de anderhalve hectare op het bedrĳf geteelde spelt voor het jongvee krĳgen de dieren uitsluitend gras gevoerd. Daarvoor moet er voldoende grasland beschikbaar zĳn. Dat is ook de reden dat Christiaens samenwerkingen aangaat met natuurbeheerorganisaties zoals Natuurpunt en het Agentschap Natuur en Bos of met particuliere grondeigenaren die voor een duurzaam terreinbeheer kiezen. Dergelĳk beheer van deze terreinen biedt voordelen voor beide partĳen: de grazende runderen krĳgen gras gevoerd, maar onderhouden ook het veld, terwĳl er anders gemaaid moest worden, waarbĳ het maaisel werd afgevoerd voor vergisting of compostering. Doordat er niet bemest wordt en de veebezetting met twee grootvee-eenheden per hectare laag is, ontstaat er in de natuurgebieden een ruige natuurvegetatie. ‘En dat is ideaal voor herefordrunderen’, geeft de veehouder aan. Op de vraag of biologische veehouderĳ potentie heeft voor Vlaanderen, geeft Christiaens een genuanceerd antwoord. ‘Zolang de consument zonder nadenken naar de goedkoopste producten grĳpt, zal bio slechts een beperkt deel van de markt innemen’, zegt hĳ. ‘Het is de

Extra foto’s online Meer beelden van het bedrijf van Johan Christiaens in Rollegem zijn te vinden op de website van VeeteeltVlees.

Fotoserie op veeteeltvlees.be

veeteeltvlees NOVEMBER 2023

VV11-RepoHereford.indd 16

06-11-2023 15:41

GENERATIE ALPHA EN Z MONIQUE VAN DORRESTEIJN

‘Ik wil de blondes laten zien en dicht bij de natuur ondernemen’ Elke generatie heeft zo zijn benaming(en). De generatie geboren tussen 1990 en 2000 wordt de (inter)netgeneratie of Z-generatie genoemd. De generatie geboren tussen 2000 en 2010 is de Google-generatie of alpha(α)-generatie. Wie is onze alphaen Z-generatie in de vleesveesector? Wat typeert hen, wat drijft hen, welke dromen hebben ze? Eén zaak staat als een paal boven water: ze (m/v) hebben een passie voor vleesvee. In dit nummer een portret van Monique van Dorresteijn (23).

TEKST WIM VEULEMANS

Monique van Dorresteijn studeerde aan de HAS Den Bosch en volgde later in Dronten de opleiding agribusiness development. Ze werkt als agrarisch bedrijfsadviseur bij Flynth. Elk vrij uur is ze te vinden tussen de blondes die ze samen met haar jongere broer en vader houdt in de polders nabij Soest. In dat koppel is er veel aandacht voor duurzaamheid, een kwaliteit van de blondes, meent Monique. ‘Zo hebben we twee koeien van twaalf jaar oud die negen en tien kalveren hebben gegeven. Maar we hadden ook een koe die 24 werd.’ In het koppel lopen ook twee stieren waar ze trots naar verwijst. ‘BAC Raman is een zoon van Mammoet. Met de sterk ontwikkelde stier, goed voor 88 punten, wilde ik naar de keuring gaan in Mariënheem, maar jammer genoeg stak blauwtong daar een stokje voor’, geeft Monique aan. Ze wijst even later ook naar een tweede stier, jonger en wat meer bevleesd. ‘We proberen met de stieren die we inzetten wel wat te spelen met bevleesdheid en hoogte.’ Elke maand verkopen ze via vleespakketten een koe. Het succes van de vleesafzet verklaart ze voornamelijk doordat ze dicht bij Soest en het nabije stedelijke gebied tussen Utrecht en Amersfoort zitten. Haar blik op de toekomst is er een van ondernemen dicht bij de natuur, de dieren en de omgeving. ‘Dat trekt me ook zo aan in blondes. Ik wil ze laten zien.’ Ze droomt van een open stal met een doorkijk en een educatieruimte. Ook arbeidsefficiëntie en samenwerken met andere landbouwers staan hoog op haar lijstje.

veeteeltvlees NOVEMBER 2023

VV11-GeneratieAZ.indd 17

06-11-2023 09:07

ACHTERGROND GENOOMONDERZOEK

Inteelt berekenen

via genoomonderzoek

Inteelt van runderen berekenen is gemeengoed in de fokkerij. Maar het vraagt om de nodige kennis van de afstamming, die ook nog eens foutloos moet zijn. Via informatie uit het genoom van het dier, rechtstreeks uit het dna, kan de inteeltgraad ook geschat worden. Dr. Roel Meyermans deed er in zijn doctoraatstudie uitgebreid onderzoek naar. TEKST WIM VEULEMANS

nteelt in de rundveehouderĳ is geen onbekend begrip voor veehouders die zich met fokkerĳ bezighouden. En toch is er ook vaak nog onduidelĳkheid rond inteelt. Zo worden de begrippen verwantschap en inteelt vaak door elkaar gehaald (zie kader op pagina 20). Inteelt is immers een gevolg van verwantschap, wanneer twee ouders die verwant zĳn met elkaar gepaard worden. Wie de definitie van inteelt opzoekt, wordt vaak verwezen naar de afname van de variatie in de genen. Inteelt zorgt zo voor een afname in genetische variatie. Bovenal zorgt het voor toename van homozygotie – twee identieke exemplaren van een gen in een chromosomenpaar – in de volgende generaties. De kans dat een recessief erfelĳk gebrek voorkomt, stĳgt daardoor. In het Belgisch-witblauwras kennen we dit onder meer door een aantal erfelĳke gebreken als het krommestaartsyndroom (SQT) of dwerggroei (nanisme). Daarnaast heeft inteelt vaak nog meer gevolgen: de vruchtbaarheid en de weerstand van de dieren kunnen lager worden, maar ook de groei of de melkproductie kunnen afnemen. Inteelt zorgt er naast de negatieve gevolgen ook voor dat

bepaalde kenmerken vastgelegd worden in een populatie. Zo is het fixeren van bepaalde gewenste kenmerken juist onderdeel van selectie. Denk daarbĳ maar aan de bespiering bĳ vleesrassen, maar ook de kleur of het vlekkenpatroon bĳ bepaalde rassen.

Verlies van genetische variatie beperken Inteelt uitsluiten is niet zozeer het doel, wel is het belangrĳk om inteelt te beheersen. Binnen de Voedsel- en Landbouworganisatie van de Verenigde Naties (FAO) zĳn daarbĳ richtlĳnen vastgelegd, waarbĳ aangenomen wordt wat een veilige inteelttoename is per generatie. ‘Daar stelt men een maximale inteelttoename vast van 1 procent per generatie.’ Aan het woord is dr. Roel Meyermans, postdoc aan de KU Leuven en auteur van een doctoraat over het gebruik van genomica ter ondersteuning van lokale schapen- en rundveerassen in België. ‘Met een gemiddeld generatie-interval van vier jaar komt dit bĳ rundvee neer op een maximale inteelttoename van zo’n 0,25 procent per jaar. Met deze richtlĳn tracht het FAO het verlies van genetische diversiteit

veeteeltvlees NOVEMBER 2023

VV11-RunsOfHomozygote.indd 18

06-11-2023 09:40

Dna-uitwisseling bij paringen Bij een paring tussen twee ouders wordt er dna doorgegeven aan de nakomelingen. In het voorbeeld van figuur 1 worden twee grootouders gepaard met elkaar. Beide hebben een eigen dna-profiel, elk twee homologe chromosoomstukjes, hier getoond met verschillende kleuren. Hun twee nakomelingen – hier ouder 1 en ouder 2 genaamd – krijgen elk van hun ouders een deel van het dna. Dat is voor beide niet gelijk, want tijdens de meiose of voortplantingsdeling kan er recombinatie van genetische materiaal plaatsvinden,

hier afgebeeld als het vermengen van beide kleuren op eenzelfde chromosoomstukje. Als we volle broer en zus nu opnieuw gaan paren – een duidelijk voorbeeld van inteelt – geven ook zij op hun beurt dna door. Bij deze nakomeling zien we nu een stukje blauwgekleurd (homozygoot) dna, dat toegeschreven kan worden aan eenzelfde voorouder (in dit geval grootouder 1). Dit stukje dna noemen we de ‘run of homozygosity’ of ROH.

grootouder 1

grootouder 2

ouder 1

ouder 2

nakomeling ROH

Figuur 1 – Paringen en dna-uitwisseling

in de veehouderij op de relatief lange termijn te beperken.’ In de marge van deze maximale toename is het ook belangrijk om te weten dat inteelt niet erfelijk is. Wanneer men verder zou willen fokken met een dier dat zelf een hoge inteeltgraad heeft, zal een paring met een dier dat volledig onverwant is leiden tot een nakomeling met een inteeltgraad van nul. De methodiek om de inteeltgraad of inteeltcoëfficiënt te berekenen is vrij eenvoudig. Vaak worden daarbij de stappen van een dier naar een gemeenschappelijke voorouder geteld, de zogenaamde ‘pad-methode’ en zodoende omgerekend met een formule. Dat wordt gedaan voor elke andere gemeenschappelijke voorouder. Deze berekeningen worden vervolgens samengevoegd. In deze methodiek zijn een aantal zaken cruciaal. Om de inteelt te kunnen berekenen is de kennis van de afstamming uiterst belangrijk. Daarbij mogen er geen gaten in de pedigree zitten en hoe dieper de pedigree, hoe accurater de inteelt berekend kan worden.

Berekening niet altijd foutloos ‘De inteeltgraad die via de afstamming geschat wordt, is over het algemeen lager dan de werkelijke inteelt’, verduidelijkt Meyermans. ‘De reden hiervoor is dat er niet van elk dier een volledige afstamming gekend is, maar ook dat er soms fouten in de pedigree zitten.’ Zo verwijst hij naar de mogelijkheid dat een foute registratie van een inseminatie of een verkeerd rietje uit een container meegenomen wordt. Een dergelijke fout kan zich vervolgens ver doorzetten in de berekeningen bij alle nakomelingen. Meyermans haalt nog een derde reden aan waarom de inteeltgraad vaak hoger is dan geschat, een reden die bij velen minder bekend is. ‘Dit betreft het principe van “Mendelian sampling”, waarbij de genetische variabiliteit binnen een populatie wordt beïnvloed door het toeval van welke genen van de ouders aan de nakomelingen worden doorgegeven. Elke ouder draagt twee exemplaren, allelen, van elk gen, en bij de vorming van geslachtscellen worden deze allelen willekeurig gescheiden. Daardoor erft een nakomeling willekeurig één allel van elk gen van elk van de ouders. Het resultaat is dat de genetische samenstelling van de nakomelingen varieert, zelfs als beide ouders dezelfde genen hebben.’ Dit willekeurige proces van Mendelian sampling is de reden waarom broers en zussen binnen dezelfde familie verschillende genotypen kunnen hebben. Maar ook waarom er bij

het ene dier genetisch meer inteelt kan zijn dan het andere. In 1999 publiceerden de wetenschappers Broman en Weber het eerste artikel waarin gespeculeerd werd over zogenaamde ‘runs of homozygosity’ (ROH) in het menselijk genoom. Dit zijn lange inteeltfragmenten (homozygote regio’s) die zouden zijn op te sporen (zie figuur 1). In 2010 en 2011 volgden de eerste publicaties over deze ROH’s in rundvee.

Inteelt zonder afstammingspapieren ‘Die run of homozygosity of ROH is eigenlijk een moleculaire benadering van inteelt’, verduidelijkt Meyermans. ‘Via SNP-merkers kunnen we het genoom van een rund lezen. Als we via dergelijke merkers het dna uitlezen, kunnen we die informatie mee gebruiken om fokwaarden te berekenen. Maar we kunnen die merkers ook gaan lokaliseren en bepaalde patronen opsporen’, vult hij aan. Die ROH’s zijn een stukje van het genoom dat homozygoot en lang is – vaak miljoenen basenparen (Mb) – en waarvan het zeer onwaarschijnlijk is dat ze toevallig ontstaan. Daardoor wordt het voorkomen van deze ROH’s vaak toegeschreven aan selectie of inteelt. ‘In een genoom van een dier gaan we dus op zoek naar zulke homozygote regio’s. We noteren dan hun lengte (in miljoenen basenparen) en ook het aantal van zulke stukjes dat we vinden in het dna van het dier. Dat alles gebeurt nu automatisch via heel wat computerrekenkracht. Maar belangrijk is dat we de parameters in de detectie van de ROH’s zo juist mogelijk zetten, zodat we de toevalligheden uitsluiten, maar toch voldoende accuraat screenen. Dat heb ik in mijn doctoraatsonderzoek op punt gezet.’ Op basis van de aantallen en de gemiddelde lengte van de ROH is het mogelijk om een inteeltcoefficiënt te berekenen van een dier. ‘Het grootste voordeel hierbij is dat van dit dier géén afstamming gekend hoeft te zijn’, verduidelijkt Roel Meyermans. ‘De inteelt wordt berekend op basis van de genomische of moleculaire informatie.’ Het cijfer drukt het percentage van het genoom uit dat ROH is, of meer concreet hoeveel procent van het genoom homozygote delen heeft. Dat maakt dat de inteeltcoefficiënt accurater is. Zo berekende Meyermans de inteeltcoefficiënt van het West-Vlaamse rode ras en van het Oost-Vlaams rode ras. Voor dit laatste ras kwam hij op 6,1 procent, voor West-Vlaams rood lag dat getal iets hoger, op 7,0 procent. In de wetenschappelijke literatuur is ook de moleculaire inteeltcoefficiënt te vinden van holstein, tussen 3,2 en 3,7

veeteeltvlees NOVEMBER 2023

VV11-RunsOfHomozygote.indd 19

06-11-2023 09:41

ACHTERGROND GENOOMONDERZOEK procent. Voor brown swiss is dat 15,6 procent, voor angus 7,9, voor hereford 7,9 en voor piemontese 4,1 procent. ‘In de interpretatie van deze cĳfers is het wel belangrĳk om na te gaan op hoeveel procent van het genoom de onderzoekers op zoek gegaan zĳn naar ROH’s. Het cĳfer is immers een verhouding, waarbĳ we de totale lengte van ROH’s delen door de totale lengte van het genoom, dat bestaat uit circa 2,8 gigabaseparen. Als je maar in een deel van het genoom gaat zoeken, klopt het eindcĳfer niet meer.’ Deze moleculaire inteeltcoefficiënt is vaak accurater en hoger dan de inteeltcoefficiënt berekend op basis van de afstamming. De correlatie tussen beide is vaak 0,66 en hoger. Dat duidt op een duidelĳk verband tussen beide.

Verschil tussen inteeltgraad en verwantschapsgraad Inteelt en verwantschap zijn niet hetzelfde. De inteeltgraad is het percentage dna van een dier dat afkomstig is van het paren van verwante gemeenschappelijke voorouders. Dit ligt tussen 0 en 100 procent. De verwantschapsgraad geeft de mate aan waarin twee dieren binnen een populatie genetisch met elkaar verbonden zijn. Het paren van twee dieren met een hoge verwantschapsgraad leidt tot een dier met een hoge inteeltgraad.

Nieuwe mogelijkheden voor onderzoek Op basis van deze methodiek kunnen populatie-wĳde afwĳkingen in het genoom van een ras onderzocht worden. Meyermans verwĳst zo naar een ROH-regio die vastgesteld werd op chromosoom 8 van het varkensras piétrain. ‘Daar situeert zich een ROH van 70-90 Mb dat we terugvinden in 80 procent van de populatie. We kunnen nu op zoek gaan naar welk kenmerk hier ligt en nagaan waarom dit door selectie zo sterk is vastgelegd in de piétrainpopulatie.’ Maar ook verder onderzoek is mogelĳk in verband met bĳvoorbeeld ziekten, immuniteit of afwĳkingen. Niet alleen voor inteeltberekeningen of dieper onderzoek naar bepaalde kenmerken heeft deze ROH-methodiek waarde in de toekomst. Meyermans stelt dat ook in bĳvoorbeeld traceerbaarheid van vlees in de winkel deze methodiek zĳn waarde kan hebben. ‘Zelfs van een dna-staal van een klein stukje vlees kunnen we eenvoudig kruisproducten van twee verschillende rassen opsporen.’ l

Figuur 2 – ROH’s en hun positie in het genoom van het West-Vlaamse rode ras

Figuur 3 – ROH’s en hun positie in het genoom van het Oost-Vlaamse wit-rode ras

voorkomen van (SNP) merker in een ROH (%)

Het aantal vastgestelde ROH’s speelt dus een rol, ook de lengte is belangrĳk. Daarbĳ worden langere ROH’s vaak toegeschreven aan inteelt die ontstaan is uit een recentere generatie. ‘We kunnen dus nagaan wanneer of hoe lang geleden inteelt plaatsvond op die bepaalde plaats in het genoom van de dieren’, verduidelĳkt de jonge onderzoeker. Meyermans stelt ook dat de locatie waar een ROH ligt, belangrĳk is. ‘We zien vaak het ontstaan van ROH’s op plaatsen in het dna waar bepaalde kenmerken coderen.’ Hĳ verwĳst naar zĳn doctoraatsonderzoek (figuur 2 en 3). ‘Voor zowel West-Vlaams rood als wit-rood van Oost-Vlaanderen zien we dat er een belangrĳke ROH-regio is waar te nemen op chromosoom 6. Bĳ West-Vlaams rood is dat zelfs in 40 procent van de gescreende populatie. Dat doet ons vermoeden dat het hier gaat om een kenmerk waarop geselecteerd is. In dit geval weten wat dat hier het KIT-gen ligt, een gen dat een relatie heeft met kleurpatronen in de vacht.’

0 1 2 3

19 22 26

positie in het genoom (chromosoom-nummer)

1 2 3

19 22 26

positie in het genoom (chromosoom-nummer)

Referenties onderzoek In dit artikel en de figuren wordt verwezen naar gepubliceerd onderzoek, dat ook online is gepubliceerd en is te raadplegen. Als bron is gebruikgemaakt van twee publicaties

van Meyermans et al. Figuur 1 is afkomstig uit het doctoraatsonderzoek van Meyermans met als titel ‘Genomics to support local sheep and cattle breeds in Belgium’.

Figuren 2 en 3 komen uit het onderzoek en de publicatie uit 2021, ‘Genomics confirm an alarming status of the genetic diversity of Belgian red and Belgian white red cattle’.

veeteeltvlees NOVEMBER 2023

VV11-RunsOfHomozygote.indd 20

06-11-2023 09:41

CRVCOÖPERATIENIEUWS

Coöperatie CRV zoekt bestuurder voor regio Noord Met ingang van het nieuwe boekjaar is de bestuursstructuur van Coöperatie CRV aangepast. De tien districten zijn samengevoegd tot vijf regio’s, die elk worden bestuurd door een regiobestuur. De indeling van de bestuurlijke regio’s is weergegeven op het kaartje. In de regio Noord is er een vacature voor een nieuwe regiobestuurder. Regiobestuurders behartigen de belangen van melken vleesveehouders in de regio en zijn een klankbord voor de directie en medewerkers van CRV. Ze vertegenwoordigen bovendien melken vleesveehouders uit de regio in de ledenraad, het hoogste bestuursorgaan van

Coöperatie CRV. Ben je melk- of vleesveehouder in de regio Noord, loyaal lid van CRV en heb je belangstelling voor deze functie? Stuur dan vóór 1 december 2023 een sollicitatiebrief en curriculum vitae op. Bij gelijke geschiktheid gaat de voorkeur uit naar een jonge veehouder. Scan de QR-code voor alle informatie over de inhoud van deze bestuursfunctie en het profiel van een regiobestuurder.

regio Noord

regio Oost regio Mid/West

regio Zuid

Sollicitatiebrief en cv kunnen gemaild worden naar: verenigingszaken@crv4all.com. Scan voor meer informatie de QR-code

Vlaanderen

Aanmelden voor Gezocht: twee leden voor de prijskamp Sint-Truiden rascommissie Belgisch witblauw Op zondag 7 januari heeft de jaarlijkse Haspengouwse jaarmarktprijskamp voor Belgisch witblauw plaats op het oude vliegveld aan de Lichtenberglaan te Sint-Truiden. Inschrijven van dieren voor deze prijskamp kan nog tot 8 december bij Rik Beelen via e-mail vzwfokkersclub@ telenet.be of telefoon: 0473-64 98 20

CRV heeft twee vacatures voor leden van de rascommissie Belgisch witblauw. Vindt u het leuk om mee te denken over het beleid van CRV? Dan is dit uw kans. De rascommissie adviseert de raad van commissarissen van CRV over de stamboekwerking in Vlaanderen. Daarbij is er aandacht voor registratie, fokwaardeschatting, onderzoek en marktontwikkelingen. Daarnaast is de rascommissie Belgisch witblauw een klankbord voor medewerkers van CRV bv. De rascommissie Belgisch witblauw bestaat uit zes leden, voorgedragen door de CRV-vleesveeaf-

delingen in Vlaanderen en benoemd door de raad van commissarissen van CRV. Kandidaten voor deze vacatures moeten lid zijn van Coöperatie CRV. Bij gelijke geschiktheid gaat de voorkeur uit naar kandidaten uit Limburg en Oost-Vlaanderen. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met de secretaris van de rascommissie, Wim Veulemans, tel.: 0477-70 07 32, e-mail: wim.veulemans@crv4all.com. Solliciteren kan bij Mario Willen, regiocoördinator Vlaanderen bij CRV, e-mail: mario.willen@crv4all.com

Young CRV oefent met veebeoordelen Bijna 30 dertig deelnemers aan de cursus veebeoordelen hadden een aandachtig oor en oog voor CRV-stamboekinspecteur Marc Van den Bossche. Op het bedrijf van de familie Taverniers in Boutersem legde hij uit hoe de lineaire beoordeling de bouw van een Belgisch witblauwe beschrijft en aan welke kenmerken de ideale economische vleeskoe voldoet. Na de uitleg van Marc oefenden de deelnemers zelf met het keuren van een aantal dieren. Young CRV bedankt de familie Taverniers voor de gastvrijheid en Marc Van den Bossche voor zijn duidelijke uitleg.

De deelnemers hadden een aandachtig oog en oor voor de uitleg van CRV-stamboekinspecteur Marc Van den Bossche

veeteeltvlees NOVEMBER 2023

VV11-CRVCoopNieuws.indd 21

06-11-2023 16:45

INTERVIEW BENEDIKT SAS

naam Benedikt Sas leeftijd 55 jaar opleiding doctor in de organische scheikunde, diverse managementopleidingen functies algemeen directeur DGZ/ MCC/Vivee, professor corporate & innovation management UGent vorige functies voltijds professor UGent, manager consortium Food2know, diverse functies binnen Kemin Industries (onder meer R&D director Agrifoods, global vice-president R&D en president BU Pharma & Nutriciticals)

‘De niet-consumeerbare reststromen bij de productie van vegetarische voeding kunnen enkel door dieren verwerkt worden’

VV11-Interview.indd 22

06-11-2023 11:09

‘Nieuwe inzichten

brengen nieuwe kansen’ De visie van Benedikt Sas, directeur bij DGZ en MCC in Vlaanderen, is er een die management en wetenschap combineert. Met beide organisaties kijkt hij aan tegen een krimp van de Vlaamse veesector, maar ziet hij ook kansen voor verbreding. TEKST WIM VEULEMANS

et regelmaat weerklinkt de stem van professor Benedikt Sas in het Vlaamse publieke debat. Hij wil vooral een objectieve en wetenschappelijke onderbouwing toevoegen aan het debat. Want net daar schort het vaker aan, aldus de professor. Maar Sas is ook algemeen directeur van Dierengezondheidszorg Vlaanderen (DGZ) en Melkcontrolecentrum Vlaanderen (MCC), en van hun coöperatief gestructureerde dochteronderneming Vivee, waarin alle ondersteunende diensten van beide organisaties zijn ondergebracht. Vivee bestaat dit jaar vijf jaar, DGZ al twintig jaar in zijn huidige vorm. Maar de oorsprong van de diergezondheidszorg en het monitoren van melkkwaliteit gaat terug tot 1937, toen in Antwerpen de Vereniging voor gezonde melkwinning en rundertuberculosebestrijding werd opgericht. Maar in die jaren is er veel veranderd.

Diergezondheid en melkkwaliteit gaan al 85 jaar hand in hand. Is uw benadering in het besturen van deze organisaties anders dan voorheen? ‘Ik ben in juli 2021 begonnen in beide organisaties en stilaan heb ik met het team getracht om een meer managementgericht beleid uit te werken. Ik merk dat twee jaar later onze mensen eraan beginnen te wennen. Ook de resultaten zijn er. MCC draait positief, en uit de laatste financiële resultaten mogen we verwachten dat ook DGZ dit jaar operationeel een positief resultaat kan neerzetten. Dat geeft ons als organisatiegroep de kans om investeringen te doen naar de toekomst. DGZ had dan wel altijd een solide basis met zijn stevig eigen vermo-

gen, maar om te kunnen investeren moet je ook operationeel goed draaien.’

Welke kansen ziet u dan voor DGZ en MCC in hun toekomstige opdracht? ‘Zowel de opdracht van DGZ, het monitoren van de gezondheid van nutsdieren, als die van MCC, het bewaken van de kwaliteit van rauwe melk, is wettelijk vastgelegd. Maar we kunnen perfect breder gaan. Zo zien we kansen om nieuwe dienstverlening uit te bouwen naar andere sectoren, bijvoorbeeld de veevoerindustrie of zelfs richting de voedingssector.’ ‘In onze organisatie zijn kennis, wetenschapsexpertise, goed uitgeruste laboratoria en techniek aanwezig om ook voor deze sectoren toegevoegde waarde te creëren. Bovendien geeft het ons de kans om te innoveren richting nieuwe technologieën. Met ILVO (Instituut voor Landbouw-, Visserij- en Voedingsonderzoek, red.) werken we zo in een project dat de relatie onderzoekt tussen veevoersamenstelling en de stikstofuitstoot van vee. Maar ook participeren we in internationale onderzoeksprojecten. Zo maken we deel uit van een Europees onderzoeksproject rond antibioticaresistentie bij dier én mens. Dat zorgt voor nieuwe inzichten en voor kansen voor onze organisatie.’

Is die verbreding geïnspireerd door de ontwikkelingen in de veehouderij? ‘We kennen in Vlaanderen duidelijk een krimp in de veehouderij. Ik hoop dat de beleidsmakers tijdig gaan inzien dat voeding een primaire behoefte is. Maar de veehouderij staat nu eenmaal onder druk, niet alleen in Vlaanderen, maar ook in de rest van Eu-

Speelt duurzaamheid een grote rol in die maatschappelijke blik op de veehouderij? ‘In dat maatschappelijk debat speelt dat zeker, maar ook meer dan dat. Welzijn, voedselveiligheid, klimaat, milieu, het zijn allemaal ontwikkelingen waar veehouders nu al mee te maken hebben en in de toekomst nog meer.’ ‘Maar, zoals ik al zei, ik hoop dat men tijdig gaat inzien dat voeding een primaire behoefte is die je niet zomaar uit handen mag geven. Weet je dat China recent de turbo op landbouw heeft gezet? Ze noemen daar voedsel (of het tekort eraan) het grootste probleem voor hun nationale veiligheid. En nu kappen ze volop bossen om die gronden in te zetten als landbouwgrond en dus voor voedselproductie.’ ‘Op EU-niveau hoor ik regelmatig een meer naïeve kijk op landbouw. Sommigen in de EU denken dat ze later indien nodig weer kunnen opschalen met landbouwproductie. Men beseft dan niet dat als landbouw ergens weg is, dit eigenlijk voor altijd is. We verliezen eveneens de jarenlange en zeer performante expertise rond veehouderij.’

veeteeltvlees NOVEMBER 2023

VV11-Interview.indd 23

ropa. Naast de economische druk is er het maatschappelijke en politieke debat. Alleen mogen we nooit vergeten dat de dierlijke sector altijd zijn plaats heeft naast de plantaardige. Velen weten dit niet, maar wie één kilogram vegetarische voeding produceert, genereert ook drie à vier kilo niet-consumeerbare nevenstromen. En dat is een plantaardige reststroom die enkel dieren kunnen verwerken.’ ‘Ook het klimaat heeft invloed. In ZuidEuropa warmt het op, wat maakt dat bepaalde teelten onder druk komen te staan, maar ook het houden van melk- of vleesvee wordt daar moeilijker. In onze begroting van 2024 houden we rekening met een krimp van 5 procent in rundvee en 10 procent bij varkens. In 2025, wanneer vele vergunningen komen te vervallen, rekenen we voor beide diersoorten zelfs op een daling van 10 procent. Daarom is het voor onze organisaties belangrijk om te diversifiëren en breder in de keten te kijken waar we toegevoegde waarde kunnen hebben.’

06-11-2023 11:14

INTERVIEW BENEDIKT SAS

‘Dierwelzijn en diergezondheid zitten elkaar wel eens in de weg. Het is niet altijd zwart-wit’ Hoe beweegt het thema duurzaamheid zich dan binnen MCC en DGZ? ‘Binnen DGZ en MCC hebben we zowel de data als de kennis om een stevige onderbouwing van dit thema te kunnen bieden. We werken zo samen met ILVO aan de nieuwe tool Klimrek. Met deze tool kunnen veehouders uitgebreid de klimaatinspanningen op hun veebedrĳf in beeld brengen. Eigenlĳk is dat een vrĳ complexe monitoring, waarbĳ heel veel input nodig is en we dus met DGZ de juiste data kunnen inbrengen voor de veehouder. Evenzeer kĳken we voor dit thema ook over de landsgrenzen. Nu al zĳn we met Spaanse en Italiaanse organisaties aan het kĳken welke projecten we onder hun EU-voorzitterschap kunnen uitbouwen, zodat veehouderĳ op de agenda blĳft.’

Is dierwelzijn niet een van de belangrijke uitdagingen binnen een duurzame visie? ‘Dat klopt. Dierwelzĳn is een cruciaal onderdeel hierin, niet alleen van de veestapel, maar ook op het bedrĳf, met een goed rendement voor de veehouder. Dieren die op hun gemak zĳn, die rust hebben, presteren gewoon beter. Wĳ zien een duidelĳk verband tussen dierwelzĳn en melkkwaliteit. Alleen mag de visie op welzĳn best wat objectiever zĳn en wat meer wetenschappelĳke onderbouwing hebben. En vooral stoort het me dat kruisverbanden vaak genegeerd worden. Zo zitten dierwelzĳn en diergezondheid elkaar wel eens in de weg, bĳvoor-

beeld bĳ huisvesting van jonge kalveren. Of bĳ het beheersen van stikstofuitstoot bĳ rundvee en de wens naar weidemelk. Kortom, het is niet altĳd wit-zwart.’

In het monitoren van diergezondheid hebben ibr en bvd veel aandacht gehad. Zitten we op het goede pad? ‘Op 99 procent van de bedrĳven zit het daarmee goed. In principe zouden per 31 oktober jongstleden de laatste ibr-positieve dieren zĳn afgevoerd op bepaalde bedrĳven. Maar na een risico-inschatting en advies van een wetenschappelĳk comité van het Sanitair Fonds heeft de bevoegde minister derogatie toegestaan voor hervallen en chronisch besmette bedrĳven. Nu moeten die dieren afgevoerd zĳn voor eind april 2024.’ ‘Maar het is belangrĳk om te beseffen dat er altĳd risico’s zĳn op herval. Circa 60 procent van de besmettingen (en dus ook ibr) is te herleiden naar transport, maar ook verzamelingen en prĳskampen vormen een risico. Ik erken de waarde van prĳskampen, die hebben hun plaats en zĳn ook deels traditie. Maar we moeten ook het risico ervan goed beseffen, alleen al voor de dieren die daar aanwezig zĳn, vaak de beste van het bedrĳf, ook genetisch gezien.’

Komen er niet meer en meer nieuwe bedreigingen op ons af? ‘De recente blauwtongbesmettingen in Nederland tonen ons dat zeer zeker aan. Tot nu toe zĳn de gevolgen in Vlaanderen vrĳ

beperkt gebleven tot een aantal schapenkoppels. In Nederland zorgt dit virus voor een ravage in de schapenhouderĳ, maar ook in de melkveehouderĳ zĳn er gevolgen. Met het veranderende klimaat krĳgen we in de toekomst meer van zulke situaties. Ik denk bĳvoorbeeld aan het Orbivirus dat “epizootic haemorrhagic disease” (EHD) veroorzaakt. Dat virus rukt op vanuit Afrika en zit nu al over de Pyreneeën. Net zoals blauwtong wordt ook het Orbivirus verspreid door knutten en geeft het soortgelĳke symptomen als blauwtong. Bĳ DGZ volgen we zulke situaties op de voet en vooral houden we contact met onze collega’s in heel Europa. Hun kennis kan ons later van pas komen, mocht het nodig blĳken. En met het veranderende klimaat lĳkt me dat noodzakelĳk.’

Tot slot, waarom spreekt u zich regelmatig uit in het publieke, maatschappelijke debat? Is dat vanuit uw functie als DGZ-directeur? ‘Niet zozeer. Mĳn achtergrond is wetenschap en chemie. En vanuit die rol merk ik te vaak dat er met cĳfers gegoocheld wordt die ofwel fout zĳn of in functie van de eigen agenda aangewend worden. En dat stoort me, waarbĳ ik dan enige feitelĳkheid in het debat wil krĳgen. Landbouw, natuur en industrie hebben elk hun rol in de samenleving, maar men moet het wel correct spelen in de aanpak. Onze landbouwers mogen geen slachtoffer zĳn van een op fouten gebaseerd debat en foutieve besluitvorming.’ l

veeteeltvlees NOVEMBER 2023

VV11-Interview.indd 24

06-11-2023 11:14

UIT DE DIERENARTSPRAKTIJK HANS VAN LOO Aan de hand van voorbeelden uit hun dagelijkse praktijk schrijven vier dierenartsen over diergezondheid in de vleesveehouderij. Om en om beschrijven Anthony De Schryver, René Bemers, Piet De Meuter, en Hans Van Loo maandelijks vastgestelde ziektebeelden, uitgevoerde behandelingen en/of mogelijke preventiemaatregelen.

fo waa

Hamartoom zorgt voor

riscovolle kalving naam aandoening hamartoom verschijnselen aangeboren tumorachtige zwelling, meestal ter hoogte van de (onder-) kaak oorzaak genetische aandoening behandeling gebruik enkel vooraf geteste stieren die vrij zijn van het afwijkende gen

Een 24 maanden oude witblauwvaars heeft sinds enkele weken een vergrote buik. Het dier is bijna 9 maanden drachtig. De veehouder meldt ook dat de koe al 2 dagen niet meer heeft gelegen en dat ze weinig eetlust heeft. ‘Ze ademt ook moeilijk’, vult de man nog aan. Bij het klinisch onderzoek stel ik vast dat het dier geen koorts heeft, maar inderdaad zeer kortademig is. De pens vertoont weinig activiteit en tijdens het rectaal onderzoek bots ik op een zeer grote, ballonachtige structuur die verantwoordelijk is voor de opgezette buik. Deze structuur blijkt de baarmoeder te zijn die veel te sterk gevuld is met vruchtwater, wat ook wel eens hydrops uteri wordt genoemd. Aangezien deze aandoening voor zowel de koe als het kalf levensbedreigende risico’s inhoudt, gaan we via gepaste medicijnen de kalving inleiden. Nog geen 20 uur later sta ik terug bij de koe en via vaginaal onderzoek stel ik vast dat de behandeling zijn werk heeft gedaan en dat de baarmoederhals een viertal vingers ontsloten is. Omdat de vaars weinig plaats heeft in het bekken, is het noodzakelijk om de verlossing via een keizersnede te doen. Een keizersnede op een koe met een hydrops uteri is risicovol, omdat het plotse verlies van de abnormale hoeveelheid vruchtwater tijdens de keizersnede een shock zou kunnen veroorza-

ken, wat in het ergste geval tot sterfte van de koe zou kunnen leiden. Daarom behandel ik het dier hiervoor en voorzie het van een infuus met vocht. Daarna laat ik via de geopende cervix verspreid over 3 uur ongeveer 100 liter vruchtwater af. Vervolgens voer ik de keizersnede uit, die verder zonder complicaties verloopt. Het kalf blijkt echter zeer zwak te zijn en sterft een half uur na de geboorte. Op de onderkaak van het kalf is een hamartoma aanwezig, een roodgekleurde, tumorachtige zwelling. Het is gekend dat deze aangeboren afwijking vaak gepaard gaat met hydrops uteri. Hamartoom komt bij Belgisch witblauw de laatste jaren veel minder voor. Het is een erfelijke aandoening, waarvan zowel koe als stier drager moeten zijn om tot uiting te kunnen komen bij de nakomelingen. ‘Kan de stier hiervoor onderzocht worden?’, vraagt mijn klant. Ik zeg hem dat dit mogelijk is via bloedonderzoek, ‘maar je zag de kosten van dit onderzoek een jaar geleden bij de aankoop van de stier niet zitten’, vul ik nog aan. De stier blijkt inderdaad drager van het hamartoomgen. De koe doet het weer goed, de stier is verkocht voor de slacht. ‘Had ik de stier maar laten onderzoeken bij de aankoop. De kosten zouden minder geweest zijn dan het verlies’, besluit de veehouder.

veeteeltvlees NOVEMBER 2023

VV11-DAP.indd 25

06-11-2023 09:05

VOERWIJZER

Aan de hand van praktijkcases schrijven verschillende voeradviseurs van Aveve (B.) en Agrifirm (Nl.) over rantsoenberekeningen in de vleesveehouderij. Deze editie schrijft Toine Heijmans van Agrifirm over pensverzuiring.

Pensverzuring voork o

geeft betere groei en gezo n P

ensverzuring is een veel voorkomende reden voor mindere technische prestaties. Als dieren te veel en te vaak een ernstige daling van de zuurtegraad moeten overwinnen, wordt de beschermende penswand als het ware weggevreten. We spreken dan van een penswandzweer, een open wond in de penswand. Dat betekent voor een dier dat de inhoud van de pens eigenlĳk rechtstreeks in contact komt te staan met het weefsel eronder en de bloedbaan van het dier. De gevolgen van dat proces zĳn vaak velerlei, van afgekeurde levers en nieren tot puntbloedingen, maar ook bevangenheid van de klauwen, andere ontstekingen en natuurlĳk een mindere groei. Vaak worden deze dieren agressiever en rustelozer, waardoor ze een slechtere voederconversie halen. Alert

zĳn op het voorkomen van pensverzuring is daarom belangrĳk. De dieren met pensverzuring vertonen signalen die we kunnen zien op stal. Daarbĳ kan het gaan over onrust, veel vechten, brullen, wisselende mest, schuim op de bek bĳ herkauwen, te weinig (uren) herkauwen, weinig liggen en dus veel staan. Dit zĳn de eerste signalen die een oplettende veehouder of adviseur kan waarnemen als je goed en in alle rust het gedrag van de dieren bekĳkt.

Pensverzuring is te voorkomen Allereerst is het belangrĳk dat alle dieren een vreetplaats hebben. Er is dan geen voerstrĳd, de dieren eten rustiger en er wordt minder geselecteerd. De lengte van

veeteeltvlees NOVEMBER 2023

VV11-voerwijzer.indd 26

06-11-2023 08:56

DE CIJFERS

voedermiddel tarwe sojahullen bietenpulp raapzaadschroot

bzb-waarde –100 +175 + 50 + 20

Tabel 1 – Voorbeelden van de buffer-zuurbalans (bzbwaarde) van enkele voedermiddelen

Wat is een buffer-zuurbalans of bzb? Een rantsoen dat geoptimaliseerd is met het Agrifirm-kengetal bufferzuurbalans (bzb), geeft het risico van verzuring aan. Hoe lager het getal in het rantsoen, hoe meer risico. Elk voedermiddel heeft een bzb-waarde. Deze kan negatief of positief zijn.

k omen

o ndheid

de pH-daling en de diepte van de zuurtegraaddip worden immers erger als dieren snel eten. Bĳ een gemengd rantsoen waarin de dieren niet kunnen selecteren, is dit niet nodig. De dieren vreten dan rustiger. Ook een goed uitgebalanceerd rantsoen is belangrĳk. Veel snel verteerbare suikers en zetmeel geven een daling van de zuurtegraad van de pens direct na het opnemen van voer het voerhek. Het lĳkt simpel, maar de drinkwateropname is een van de meest voorkomende redenen van pensverzuring en slechte fermentatie in de pens. De herkauwactiviteit van de dieren gaat ook direct omlaag als ze onvoldoende water opnemen. Water buffert de pens en zorgt voor een betere vertering van het kostbare voer. Water is het goedkoopste voedermiddel, investeer daarom in een

Deze stieren hebben voldoende vreetruimte om allemaal tegelijk rustig te vreten

makkelĳke opname. Twee bakken per groep, overal voldoende waterdruk, elke dag alle bakken controleren en waar nodig direct schoonmaken. Onderzoek door Lallemand Animal Nutrition in Noord-Frankrĳk op vleesveebedrĳven gaf aan dat met een betere watervoorziening de technische resultaten met 10 procent stegen. In rantsoenen met een lage buffer-zuurbalans ofwel bzb (zie kader) kan Beef Fit Buffer Gist – levende gisten aangevuld met pensstimulerende stoffen – zorgen voor een stabiele zuurtegraad van de pens en daarmee een goede fermentatie en verbeterde ruwecelstofafbraak. In de zomermaanden is het in verband met hittestress verstandig om de hoeveelheid te verdubbelen. TEKST TOINE HEIJMANS

veeteeltvlees NOVEMBER 2023

VV11-voerwijzer.indd 27

06-11-2023 08:56

COMMISSARISSEN IN BEELD JOCHEM VAN DER STARRE

Het hoogste bestuurlijke orgaan van de coöperatie CRV is de ledenraad. Namens de ledenraad houdt de raad van commissarissen (RvC) toezicht op het beleid van de CRV Holding bv. In de RvC zitten zeven veehouders en drie commissarissen van buiten de sector. Wie zijn zij en wat is hun visie? In een serie in Veeteelt stellen ze zich voor.

Gert-Jan Verploeg Wietse Duursma Peter Schrijver Freek Rijna (extern) Luc Reijnders

Tineke Vermeulen-Rehorst Wanda Verdonck Jochem van der Starre Marlous Booijink (extern) Jolanda van Haarlem (extern)

Coöperatief gedreven door data en genen Zijn overgrootvader was mede-oprichter van de coöperatieve zuivelfabriek in Lutjewinkel. De jonge Jochem van der Starre wilde zich aanvankelijk concentreren op het eigen bedrijf. Het liep anders. ‘We kunnen als veehouders alleen tegengas geven aan kapitaalkrachtige investeerders met sterke coöperaties.’ TEKST WICHERT KOOPMAN

oen Jochem van der Starre een jaar of zeventien was, hadden zijn oom en tante het wel in de gaten. Dit gaat niet meer over. Hun neefje, die in het dorp Abbekerk woonde, was van jongs af aan al ieder weekend en alle vakanties op de boerderij aan de rand van de Wieringermeerpolder te vinden. Voor Jochem was er geen twijfel: hij wilde boer worden. ‘Mijn oom en tante wilden mij graag de kans geven op hun gemengde bedrijf met 60 melkkoeien. Om de overdracht van het bedrijf mogelijk te maken kwam ik al jong in de maatschap’, vertelt hij. ‘En omdat mijn oom veel van huis was vanwege bestuursfuncties, onder andere voor CR Delta en zuivelcoöperatie Campina, kreeg ik snel veel verantwoordelijkheid’, herinnert hij zich. Zo combineerde de jonge veehouder zijn studie aan de hogere landbouwschool in Leeuwarden met veel werk op het bedrijf.

Geleidelijk steeds meer bestuurswerk Twintig jaar en meerdere verbouwingen later beheert Jochem samen met zijn vrouw Carina, die ook buitenshuis werkt, een bedrijf met 175 melkkoeien en 80 stuks jongvee op 100 hectare land. De teelt van 10 hectare suikerbieten is nog in eigen beheer, maar voor de teelt van pootaardappelen en bloembollen

naam Jochem van der Starre

woonplaats Slootdorp leeftijd 43 gezin getrouwd met Carina, dochter Anna (17) en zoon Jorrit (15) opleiding Hogeschool Van Hall, Leeuwarden bedrijf samen met Carina een melkvee- en akkerbouwbedrijf met 175 melken kalfkoeien en 80 stuks jongvee op 100 hectare, en een boerderijwinkel bestuursfuncties lid hoofdbestuur en raad van commissarissen CRV sinds 2023 en voorzitter district Noord-Holland FrieslandCampina vorige bestuursfuncties (o.a.) adviesraad GD, jongerenraad en inforaad CRV, adviesraad JoinData

wisselt de maatschap grond uit met akkerbouwers. ‘In de beginperiode stond de bedrijfsontwikkeling jarenlang stil vanwege plannen om een deel van de Wieringermeerpolder om te zetten in het Wieringerrandmeer. Maar uiteindelijk verdween alles van tafel en bleef onze mooie landbouwgrond gespaard’, vertelt de ondernemer. ‘Het was een onzekere tijd’, kijkt hij terug. ‘Maar het heeft me geleerd om me niet te veel aan te trekken van bedreigingen en gewoon mijn eigen plan te blijven trekken.’ Inmiddels heeft Jochem een team van vaste mensen om zich heen verzameld, die ervoor zorgen dat het boerderijwerk door kan gaan als hij zelf druk is met bestuurswerk. ‘Als jongen zag ik hoe vaak mijn oom weg moest vanwege bestuurlijke verplichtingen. Ik besloot dat ik dat niet wilde’, herinnert de veehouder zich. Hij hield dit voornemen tien jaar vol, maar onder andere via de jongerenraad van CRV rolde hij geleidelijk maar welhaast onvermijdelijk van de ene functie in de andere. Zo is Jochem voorzitter van het district Noord-Holland bij FrieslandCampina en sinds dit jaar lid van de raad van commissarissen van CRV.

Automatisering verlicht en levert data Veel werk in en rond de stal in Slootdorp is inmiddels geautomatiseerd. Robots melken en voeren, houden

veeteeltvlees NOVEMBER 2023

VV11-commissaris in beeld Starre.indd 28

06-11-2023 09:14

de stalvloer schoon en schuiven voer aan. Sinds enkele maanden is maatschap Van der Starre bovendien testbedrĳf voor de Exos, de maai- en voerautomaat voor vers gras van Lely. ‘Automatisering verlicht het werk, maar – minstens zo belangrĳk – levert ook veel data. Die helpen me om minder te hoeven werken op gevoel en beter onderbouwde beslissingen te nemen in het management van mĳn bedrĳf’, vertelt de veehouder. Tĳdens stages in het kader van zĳn studie ontdekte hĳ de meerwaarde van het slim combineren van data. ‘Thuis werkte ik toen nog met stappentellers, melkmeters en een managementsysteem die niet op elkaar aansloten. Dat moest efficiënter en beter kunnen’, besloot hĳ. Met ervaringen uit de eigen stal in het achterhoofd werkte Jochem met de CRV-jongerenraad aan een jaaropdracht over ‘Smart Dairy Farming’. Later dacht hĳ over dit onderwerp mee in de CRV-inforaad. Uiteindelĳk werd na een taai traject JoinData opgezet als platform voor het uitwisselen van data. ‘Ik snap dat de meerwaarde van JoinData voor collega’s soms lastig is te doorgronden. Daar hadden we in de communicatie wellicht meer rekening mee moeten houden. Maar ik ben ervan overtuigd dat de vorming van JoinData een heel belangrĳke ontwikkeling is geweest’, stelt de bestuurder. Jochem voorziet dat de waarde van data de komende jaren sterk toe zal nemen. ‘Het is niet voor niets dat automatiserings- en mechanisatiebedrĳven veel geld steken in dataverzameling’, licht hĳ toe. ‘Het is belangrĳk dat we als veehouders zelf de regie hebben over wat er met onze data gebeurt. Al is het maar om te voorkomen dat investeerders ermee aan de haal gaan en we er later indirect voor moeten betalen.’

Krachtig coöperatief samenwerken

Jochem van der Starre: ‘Coöperatieve fokkerijorganisaties zullen elkaar in de toekomst hard nodig hebben’

Jochem ziet kapitaalkrachtige private ondernemingen ook geld steken in de fokkerĳ, bĳvoorbeeld in de ontwikkeling van genetica. En hĳ ziet hoe niet-coöperatieve bedrĳven veel winst maken met technieken om sperma te seksen. ‘We kunnen als individuele veehouders alleen effectief tegengas geven als we krachtig blĳven samenwerken’, geeft de veehouder als antwoord op de vraag waarom hĳ zich inzet voor CRV. ‘De rundveefokkerĳ in Nederland en Vlaanderen is niet groot genoeg om het internationale grootkapitaal het hoofd te bieden. Coöperatieve fokkerĳorganisaties zullen elkaar in de toekomst hard nodig hebben’, voorziet hĳ. Jochems coöperatieve drĳfveren komen niet helemaal uit de lucht vallen. ‘Mĳn overgrootvader Jochem Blaauboer, naar wie ik ben vernoemd, was in 1916 een van de oprichters van de coöperatieve zuivelfabriek in Lutjewinkel. Ergens zal ik dus wel erfelĳk zĳn belast’, stelt de bestuurder met een glimlach. ‘Lutjewinkel’ is inmiddels onderdeel van FrieslandCampina en in de fabriek wordt uitsluitend kaas gemaakt. Achterkleinzoon Jochem vertelt buitenstaanders met trots en plezier over de melkveehouderĳ en haalt veel voldoening uit contact met consumenten. Daarom heeft hĳ samen met voormalig buurmeisje en bloemist Dieuw Koorn een bloemenen kaaswinkel op de boerderĳ opgezet. In de koelvitrine ligt uiteraard kaas uit Lutjewinkel. l

veeteeltvlees NOVEMBER 2023

VV11-commissaris in beeld Starre.indd 29

06-11-2023 09:15

MANAGEMENTNIEUWS

Herfst is niet altijd meer het beste seizoen om kunstmest te kopen ECONOMIE – De herfst is niet altijd meer het beste seizoen om tegen de laagste prijs kunstmest in te kopen. Dit bevestigt Pieter De Prijcker, sales agronomist bij kunstmestfabrikant Yara Benelux. Dat komt volgens hem door marktverstoringen als de oorlog in Oekraïne, inflatie, de nasleep van de coronacrisis en schrikreacties die de grondstofprijzen beïnvloeden. ‘De prijs van ammoniumnitraat wordt bepaald door veel factoren’, legt De Prijcker uit. ‘In een woelige wereldmarkt kunnen grondstofprijzen en vraag en aanbod door het jaar heen sterker fluctueren.’ De Prijcker neemt de prijs van afgelopen juli/ augustus erbij. ‘De KAS-prijs bedroeg toen minder dan 300 euro per ton. Nu betaalt de

boer tussen de 350 à 370 euro per ton. Dat is zo’n zestig euro meer dan op het dieptepunt dit jaar. Ter vergelijking: tussen 2017 en 2020 was de gemiddelde prijs van KAS 202 euro per ton.’ Op welk tijdstip een boer dan het best zijn kunstmest kan vastleggen is volgens De Prijcker moeilijk te voorspellen. ‘Maar we weten wel dat de prijsvolatiliteit in de grondstoffenmark van blijvende aard is.’ Hij raadt boeren dan ook aan om de aankoop van kunstmest te spreiden over het jaar. ‘Je doet aan risicospreiding als je door het jaar drie of vier verschillende aankoopmomenten van kunstmest inplant’, zegt hij. ‘Dat kan bijvoorbeeld in juni, september, december of april zijn.’

Pieter De Prijcker van kunstmestfabrikant Yara adviseert de aankoop van kunstmest te spreiden

Als sales agronomist bij Yara ziet hij dat boeren in de Benelux vandaag hun kunstmestaankoop uitstellen. Volgens hem komt dit door de situatie van vorig jaar. ‘Vorig jaar tussen oktober en februari lieten sommige boeren KAS vastleggen tegen prijzen tussen de 600 à 900 euro per ton. Op het moment dat deze kunstmest gestrooid werd, zakte de marktprijs naar 500 euro. Vandaag zijn boeren geduldiger.’ In vergelijking met vorig jaar deze periode is de prijs gehalveerd. ‘We verwachten dat de prijs komende maanden nog verder zal dalen’, zegt hij. Wel verwacht De Prijcker geen groei meer in de vraag naar pure stikstof vanuit de Benelux door de strenge mestwetgeving. ‘Anderzijds zetten we door deze wetgeving stikstof ook veel efficiënter in’, aldus de sales agronomist. Concrete cijfers van het kunstmestgebruik specifiek voor Nederland en België heeft hij niet. ‘We zien wel een stijging in het gebruik van stikstofzwavelmeststoffen zoals Sulfan’, zegt hij. ‘Door de toevoeging van zwavel stijgt de stikstofefficiëntie op het veld en ook het eiwitgehalte in gras en graangewassen.’ Kunstmest is in de herfst vaak goedkoper, omdat de stikstofproducenten tijdens de zomer meestal kunnen produceren met lagere energieprijzen. In de winter stijgen de energiekosten door de grotere vraag, wat resulteert in een hogere stikstofprijs. ‘Maar dat kunstmest in de herfst goedkoper is, is dus niet meer altijd zo’, nuanceert De Prijcker nog.

Krimp in de Franse veesector ECONOMIE – De voorbije jaren kent de veestapel in Frankrijk een krimp van een paar procent per jaar. Dit geldt voor nagenoeg alle veesectoren. De daling van de pluimveepopulatie is het grootst. De krimp heeft ervoor gezorgd dat de veehouderijsector al bijna de helft van de 5 miljoen ton CO2-reductie is gerealiseerd. In het plan van de Franse overheid dient de Franse landbouwsector een CO2-reductie te realiseren van 13 miljoen ton CO2-equivalenten voor 2030 ten opzichte van 2019. Hiervan dient de veehouderij 5 miljoen ton te realiseren. De uitstoot van de veehouderij vertegenwoordigt 9 procent van de totale CO2-uitstoot in Frankrijk. Daarom heeft de Franse regering de veehouderijsector gevraagd om vóór eind

2023 een plan van aanpak voor te stellen, over hoe de sector de resterende reductie aan CO2-uitstoot tot 2030 denkt te realiseren. Op basis van deze aanpak zal de overheid de sector financieel ondersteunen met fondsen. In dat plan zal al zeker gebruikgemaakt worden van de beoordeling van de CO2-uitstoot op individueel niveau. De ‘diagnostic environmental’ is een toolbox aan maatregelen die kunnen worden ingezet op bedrijfsniveau om reductie van uitstoot te bewerkstellingen. Een audit volgt na enkele jaren. Momenteel maakt 10 procent van de bedrijven gebruik van deze toolbox. De krimp in de sector is te wijten aan een aantal economische factoren als rendabiliteit en inkomen, waardoor ook de opvolging

beperkt is. Bovendien is er in de sector bijzonder weinig vertrouwen in de politiek. Onder meer een rapport van de Franse Rekenkamer is de oorzaak hiervan. Dat rapport stelt een forse krimp voor van de rundveehouderijsector, die volgens het rapport economisch niet rendabel is, zwaar gesubsidieerd is en voor veel CO2-uitstoot zou zorgen. De Franse president Macron heeft daarop samen met zijn ministers van Landbouw en Financiën een actieplan voor de sector opgesteld. Daarin is onder meer aandacht voor een betere communicatie over de waarde van de sector, fiscale voordelen voor veehouders ter compensatie van de inflatie, oorsprongsaanduiding, maar ook de modernisering van (kleine lokale) slachterijen.

veeteeltvlees NOVEMBER 2023

VV11-ManagementNieuws.indd 30

06-11-2023 09:00

Hectare maisland 10 procent duurder in derde kwartaal ECONOMIE – De gemiddelde agrarische grondprijs in Nederland is in het derde kwartaal van 2023 verder gestegen. Agrarische grond kostte toen gemiddeld 77.600 euro per hectare. Dat is 5,4 procent meer dan in het tweede kwartaal. Ter vergelijking: over heel 2022 lag de grondprijs op 73.400 euro per hectare. Dat blijkt uit cijfers van het Kadaster. Voor bouwland moesten kopers 4,9 procent meer geld betalen. Een hectare bracht gemiddeld 89.100 euro op, ten opzichte van 84.500 euro in het tweede kwartaal. De waarde van een hectare grasland nam iets minder snel toe. Met een stijging van 2,5 procent kwam deze uit op 69.700 euro per hectare. De gemiddelde prijs van snijmaisland is ook uitgelicht door het Kadaster. Deze maakte een flinke sprong: kopers van snijmaisland waren in het derde kwartaal 10,4 procent meer kwijt dan in het tweede kwartaal. Ge-

middeld werd er 80.600 euro per hectare betaald. Kopers van landbouwgrond zijn in Flevoland het duurst uit met een gemiddelde prijs van agrarische grond van 163.900 euro per hectare. Het goedkoopst is een hectare landbouwgrond in Friesland met 58.000 euro per hectare. In deze provincie daalde de grondprijs in het derde kwartaal met 4 procent vergeleken met het tweede kwartaal. Ook in Groningen, Noord-Holland en Zuid-Holland daalde de prijs iets. Het afgelopen kwartaal verwisselde relatief weinig landbouwgrond van eigenaar. In totaal werd 4100 hectare verhandeld. Dat is bijna 900 hectare minder dan in hetzelfde kwartaal van 2022. Ook gemeten over een heel jaar ging minder grond in andere handen over. In de laatste vier kwartalen werd 28.200 hectare landbouwgrond verkocht.

Nederlands blauwtongtype is uniek GEZONDHEID – De blauwtongvariant in Nederland, het serotype 3, is uniek vergeleken met andere blauwtongvirussen met dat serotype. Dat blijkt uit genetisch onderzoek. Serotype 3 is een variant van het blauwtongvirus die ook wordt aangetroffen op onder andere Sicilië, in Israël en delen van Afrika. Om duidelijkheid te krijgen of het in Nederland aanwezige virus mogelijk zijn oorsprong vindt in die gebieden, is het Nederlandse virus verder onderzocht door Wageningen Bioveterinary Research. ‘We hebben de genetische samenstelling van het Nederlandse virus vergeleken met soortgelijke BTV 3-virussen uit Italië, Israël en ZuidAfrika’, vertelt onderzoeker Melle Holwerda, De blauwtongvirusvariant die door Nederland waart, wijkt genetisch af van serotype 3varianten uit andere landen

die het onderzoek naar het blauwtongvirus leidt. Uit de vergelijking concludeert het onderzoeksteam dat er weliswaar in alle gevallen sprake is van serotype 3, maar dat er op bepaalde andere aspecten toch nog veel verschillen zijn. ‘Op basis daarvan kunnen wij niet met 100 procent zekerheid vaststellen waar geografisch gezien het virus vandaan komt, dus ook niet per se vanuit Israël, Sicilië of Afrika.’ Het blauwtongtype dat door Nederlandse knutten flink verspreid wordt, is een uniek type dus. ‘De verspreiding laat zien dat de knutten die van nature in Nederland voorkomen, geschikt zijn om dit virustype door te geven’, geeft Holwerda aan. ‘Onduidelijk blijft hoe dit virus zijn intrede heeft gedaan in ons land en waar het virus dus vandaan is gekomen.’ Onzekerheid over de oorsprong van het virus in Nederland blijft ook na de conclusies uit een andere analyse die het onderzoeksteam heeft uitgevoerd in samenwerking met Royal GD en de NVWA. Hierin werden tankmelkmonsters onderzocht op antistoffen voor blauwtong. ‘Op basis van het melkmonstersonderzoek kunnen we geen andere eerdere besmetting herleiden dan de vier bedrijven die begin september besmet raakten. We stellen daarom vast dat de uitbraak het meest waarschijnlijk is gestart bij die eerste vier plekken in het midden van het land’, aldus Holwerda.

Zetmeel zorgt voor topkwaliteit mais RUWVOER – Dankzij de bijzondere verhouding van 400 gram zetmeel en 390 gram droge stof is de snijmais van dit jaar van topkwaliteit. Deze cijfers komen uit de versmaisresultaten van adviesbedrijf Groeikracht na het nemen van zo’n 300 analyses van verse snijmais over heel Nederland. ‘Een smakelijke, goed verteerbare kuil heeft een zetmeelwaarde die hoger ligt dan het drogestofgehalte’, vertelt ruwvoerexpert bij Groeikracht Mark de Beer. ‘De mooie zetmeelrijke kolven tegenover het iets nattere stengelaandeel maken de maiskwaliteit dit jaar tot een succes.’ De Beer: ‘Als het ruwvoer de zetmeelbehoefte al dekt, hoeft energie-aanvulling in principe niet met krachtvoer.’ Hij raadt aan om de krachtvoergift dit jaar goed aan te passen aan de analyses van het ruwvoerrantsoen. ‘Uiteindelijk moet heel het rantsoen kloppen’, zegt hij. ‘Niet alleen mais speelt daarin de hoofdrol.’ Het NDF-gehalte, het totale gewicht aan celwanden, ligt met 360 gram per kg droge stof laag. Celwanden verteren trager dan de celinhoud van een plant. Hoe lager het aandeel celwanden, hoe sneller de darmpassage is. ‘En hoe sneller de darmpassage, hoe meer een koe vreet’, stelt De Beer. Wel is het belangrijk om bij een zetmeel- en suikerrijk rantsoen scherp te zijn op pens- en darmverzuring. ‘De vertering van NDF heeft ook verband met de methaanproductie’, legt De Beer uit. ‘Hoe minder NDF in de kuil, hoe minder methaanuitstoot.’ Op die manier is deze mais niet alleen goed voor de koe, maar ook voor het klimaat.

Meer actueel nieuws?

veeteeltvlees.be veeteeltvlees.nl veeteeltvlees NOVEMBER 2023

VV11-ManagementNieuws.indd 31

06-11-2023 09:01

MARKTINFO VOER

Eiwitmarkt leeft op – De huidige voederwaardeprijzen zijn berekend door Wageningen Universiteit (WUR) op 17 oktober 2023. De waarde van 1000 vem (kvem-prijs) stijgt naar 17,5 eurocent, de waarde van eiwit daalt naar 125,5 eurocent per kg dve. – In de onderstaande tabel met de voederwaardeprijzen staan verschillende producten opgesomd met bijhorende voederwaarde. De voederwaarde van het product wordt berekend aan de hand van de cijfers die WUR publiceert. Er wordt daarbij een vergelijking gemaakt tussen de marktwaarde en de voederwaarde. Belangrijk om te weten is dat men enkel producten mag vergelijken die vergelijkbaar zijn. Bij een voederwaardeprijs onder de 100 is het voedermiddel prijstechnisch interessant. Evalueer ook eerst welke producten in het rantsoen passen en kies binnen deze producten de goedkoopste optie. – Waar de dve-prijs zoals hierboven beschreven afgelopen maand daalde, heeft de sojaprijs de afgelopen weken een zeer grote sprong naar boven gemaakt. Dit heeft alles te maken met het tekort aan soja uit Argentinië de komende maanden. Normaliter wordt dit deels gecompenseerd door de Amerikaanse soja, maar Amerika heeft al meer geëxporteerd dan verwacht. – De prijs van raapschroot is in tegenstelling tot die van soja stabiel gebleven de afgelopen weken. De crushmarges blijven goed, waardoor de prijs nog niet lijkt te stijgen. Raap rekent momenteel ook zeer goed ten opzichte van soja. Dit kan ervoor zorgen dat de vraag naar raap toeneemt en de prijs hierdoor zal stijgen. – Alternatieven voor soja blijven op niveau, voer dus wat het beste past. – De graanprijzen blijven stabiel, de markt is in balans. We blijven echter te maken hebben met spanningen wereldwijd. De markt volgt het conflict tussen Rusland en Oekraïne met betrekking tot eventuele exportbelemmeringen vanuit Oekraïne op de voet. Daarnaast zorgt de zwakke wereldeconomie voor onrust op de financiële markten en heeft dit een neerwaarts effect op de grondstofprijzen. – De markt van de vulmiddelen is stabiel en blijft zelfs wat dalen. – Natte aardappelproducten kunnen momenteel een alternatief zijn voor de zetmeelbronnen in het rantsoen, deze zitten namelijk rond 80 procent van de voederwaardeprijs.

ENERGIE- EN EIWITPRIJZEN VOER in eurocenten, excl. btw (bron: Wageningen Livestock Research)

november 2023 fokvee mestvee

Voederwaardeprijzen geven de verhouding weer van de voederwaarde van mengvoer, grondstoffen en bijproducten in relatie tot de marktprijs. Bij een voederwaardeprijs onder de 100 procent is het voedermiddel prijstechnisch interessant.

vem

dve

vev

rlie s (% ma r ) (€/ ktp ton rijs )

vo (€/ erwa ton ard ) ve ep vi rijs ma voe rktp de rijs t rw .o. aar v. de pri js ( %

)

%d 34 45 89 89 89 58 87 87 87 87 87 87 87 87 87 11,5 22 27 42 87 87 87 87

940 888 694 509 583 1.182 1.180 1.122 1.265 1.038 1.129 968 1.153 942 1.071 1.099 1.129 943 1.035 1.036 1.093 1.068 1.062

74 173 185 49 70 97 128 120 94 97 344 158 482 400 324 132 84 249 197 195 264 241 172

52 67 75 2 21 79 113 115 117 103 161 102 251 158 202 119 84 138 96 118 161 132 97

975 908 666 438 529 1.290 1.307 1.291 1.414 1.172 1.235 1.177 1.249 1.008 1.146 1.206 1.248 949 1.122 1.108 1.178 1.149 1.149

4 4 0 0 0 4 0 0 0 0 0 0 0 0 0 5 5 5 5 0 0 0 0

0,0 0,0 240,0 130,0 160,0 163,2 249,0 239,0 251,0 271,0 440,0 227,0 559,0 309,0 370,0 28,0 55,8 99,0 123,9 333,2 445,1 364,5 337,6

74,6 101,6 181,3 68,4 102,6 175,2 312,0 311,7 332,0 281,5 351,7 281,2 448,3 315,0 381,6 38,1 65,5 84,1 122,3 288,2 343,2 308,8 271,4

grondstoffen energie

grondstoffen eiwit

natte bijproducten

mengvoer

gsv e wa

rin

s i g/ kg d

g/k gd

ds g/k g s structuur

maiskuil graskuil luzerne gerstestro graszaadstro ccm tarwe gerst maismeel droge bietenpulp lijnzaadschilfers palmpitschilfers sojaschroot 44/7 raapzaadschroot DDG tarwe aardappelstoomschillen aardappelsnippers bierbostel maisgluten fokvee standaard (15% re) fokvee eiwitrijk (20% re) afmest groeibrok afmest finish

17,50 125,50 17,00 120,70

Zoek, vervang en bespaar

VOEDERWAARDEPRIJZEN

ruwvoer

y/y

m/m = vergelijking t.o.v. vorige maand y/y = vergelijking t.o.v. dezelfde maand vorig jaar

(bron: Liba)

november 2023

kvem kg dve kvevi kg dve

m/m

y/y

132 190 156 93 80 77 76 96 125 81 125 98 97 74 85 118 101 116 130 118 124

veeteeltvlees NOVEMBER 2023

VV11-MarktVoer.indd 32

06-11-2023 08:57

MARKTINFO VEE

KALVEREN NUCHTERE KALVEREN

BROUTARDS LIMOUSIN

1000

700 € 690

600 500 400

€ 265

300 200 100

€ 105

25 30 week

BROUTARDS BLONDE D’AQUITAINE U-stieren 250-300 kg R-stieren 250-300 kg U-stieren 300-350 kg R-stieren 300-350 kg

4,5

U-€4,18

4,0

U-€4,00

3,5 R -€3,03

3,0

R -€3,00

2,5 2,0

25 30 week

R -€ 3,75

3,5

3,0 U-stieren 250-300 kg R-stieren 250-300 kg U-stieren 300-350 kg R-stieren 300-350 kg gn geen notering

2,5

2,0

25 30 week

800 700

€ 623,63

600

€ 605,10

500 € 481,53

400 300 DS2 DE2 DU2

200 100

week

KARKASPRIJZEN WERELDWIJD

750 € 626,49

650

€ 583,83

550

€ 503,97

450 350 250

AS2 AE2 AU2

150 50

land

25 week

Bron: European Market Observatories

franco slachthuis, exclusief btw, in euro/100 kg koud karkasgewicht, volgens de EU-standaardaanbiedingsvorm

STIEREN BELGISCH WITBLAUW

Bron: Veemarkten veemarkten België

U-€ 3,99 U-€ 3,97 R -€ 3,76

4,0

KOEIEN BELGISCH WITBLAUW

Bron: Veemarkten veemarkten België

euro (gem.)/kg levend gewicht (excl. btw)

bron: Bron: Veemarkt veemarkt Agen (Fr.) (Fr.)

5,0

euro (gem.)/kg levend gewicht (excl. btw)

€ 840

franco slachthuis, exclusief btw, in euro/100 kg koud karkasgewicht, volgens de EU-standaardaanbiedingsvorm

800

bron: Bron: Veemarkt veemarkt Les Hérolles Hérolles (Fr.) (Fr.)

euro (max.) per stuk (excl. btw)

bron: Bron: Veemarkt BVK vzw Ciney (B.)

4,5

dikbilstier dikbilvaars dubbeldoel melkvee

900

Groot-Brittannië Uruguay Europa Australië Verenigde Staten Nieuw-Zeeland Argentinië Brazilië

waarde* oktober 2023

trend (m/m**)

565,71 279,28 484,57 233,84 605,89 353,12 442,11 258,45

*euro/100 kg geslacht gewicht stieren **m/m = vergelijking t.o.v. vorige maand

veeteeltvlees NOVEMBER 2023

VV11-MarktVee.indd 33

06-11-2023 09:13

AGENDA KEURINGEN EN PRIJSKAMPEN

BEURZEN, STUDIEVERGADERINGEN, DEMODAGEN

7 december 7 januari

28-30 november Rundvee & Mechanisatie Vakdagen, Gorinchem 6-10 december Agribex, Brussel

Nationale Belgisch-witblauwprijskamp, Brussel Belgisch-witblauwjaarmarkt, Sint-Truiden

VEILINGEN 29 november 30 maart 10-11 januari 8 februari 7 maart

Raadpleeg de website veeteeltvlees.be of veeteeltvlees.nl voor een actuele en uitgebreide stand van zaken. Belgisch-witblauwstierenveiling CSB, Ciney BAC-stierenveiling, Laren Limousinveiling, Pôle de Lanaud, Boisseuil Veiling blonde d’Aquitaine, Casteljaloux Veiling blonde d’Aquitaine, Casteljaloux

VOORUITBLIK

DECEMBER KERST In het kerstnummer van VeeteeltVlees brengen we elk jaar een ander verhaal. Geen technisch of economisch verhaal, maar een waarin de mens of het sociale om de veehouderij centraal staat. Ditmaal staat het thema in het teken van jonge vrouwelijke bedrijfsopvolgers, die hun verhaal vertellen. Verder in dit nummer is er een terugblik op de nationale witblauwkeuring naar aanleiding van Agribex in Brussel. En we brengen de meest recente fokwaarden voor Belgisch witblauw. Tot slot hebben we een gesprek met de CEO van CRV, Angus Haslett.

COLOFON VeeteeltVlees is een uitgave van CRV BV in opdracht van Coöperatie CRV ua. De leden van de Coöperatie CRV ontvangen VeeteeltVlees gratis, als onderdeel van het lidmaatschap. VeeteeltVlees verschijnt maandelijks. redactie hoofdredacteur Wim Veulemans redactie Inge van Drie, Jaap van der Knaap, Wichert Koopman, Grietje de Vries, Quinten van Ooijen, Justine Poppe foto- en beeldbewerking Simone Smit, Rogier van der Weiden vormgeving René Horsman, Esther Onida eindredactie Lieke van den Broek hoofd CRV-magazines Jaap van der Knaap redactie-adres Nederland: postbus 454, 6800 AL Arnhem telefoon 026 38 98 800 Vlaanderen: Buchtenstraat 7, 9051 Sint-Denijs-Westrem telefoon 078 15 44 44 fax 09 363 92 06 e-mail veeteelt@crv4all.com

abonnementsprijs/jaar Nederland en België € 89,00, overige landen € 150,00. In combinatie met abonnement op vakblad Veeteelt bedraagt een abonnement € 155,00 per jaar, overige landen € 275,00 per jaar. Prijzen excl. btw. Abonnementen zijn gebaseerd op kalenderjaar en worden jaarlijks in februari gefactureerd. Opzegging is mogelijk per kwartaal. Bel voor opgave van een abonnement: België: CRV Klantenservice (078 15 44 44) e-mail klantenservice.be@crv4all.com Nederland: CRV Klantenservice (088 00 24 440) e-mail klantenservice.nl@crv4all.com advertentie-afdeling Karen Dammer en Froukje Visser postbus 454, 6800 AL Arnhem telefoon (+31)(0)6 53 16 85 29 e-mail advertenties@crv4all.com

(14-16), Els Korsten (22-24), Agrifirm (26-27), Mark Pasveer (28-29) en BBG (35). Overname van artikelen is alleen toegestaan na toestemming van de redactie. Hoewel aan de samenstelling van de inhoud de meeste zorg is besteed, kan door de redactie geen aansprakelijkheid worden aanvaard voor mogelijke onjuistheden of onvolledigheden. Alle auteursrechten en overige intellectuele eigendomsrechten ten aanzien van (de inhoud van) deze uitgave worden uitdrukkelijk voorbehouden. Deze rechten berusten bij CRV BV c.q. de betreffende auteur. Artikelen uit VeeteeltVlees mogen uitsluitend verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden na schriftelijke toestemming van CRV. Druk: Senefelder Misset, Doetinchem ISSN 01.68-7565

illustraties/foto’s De foto’s zijn van de eigen fotodienst van VeeteeltVlees. Uitzonderingen zijn de foto’s van MacGregor (6), France Limousin (6), Theo Janssen (7), Hereford Society (7), Harrie van Leeuwen (8-12), Stephan Vileyn (8-12), Regine Foket

veeteeltvlees NOVEMBER 2023

VV11-Agenda.indd 34

06-11-2023 15:48

CRV BEDRIJFSNIEUWS

Welkom bij CRV op Agribex Van woensdag 6 tot met zondag 10 december zijn de Expohallen in Brussel weer het toneel van de beurs Agribex. CRV is hier aanwezig met een stand op standnummer 1305 in paleis 1, naast de keurings-

ring. In deze ring vindt op donderdag 7 december de nationale Belgische prijskamp voor het Belgisch-witblauwras plaats. CRV verwelkomt u graag.

Bwb-proefstier Alba van het Stalijzer ki-code 945232 verkoper:

Berkenhof cv, Leisele

schofthoogte: 138 cm (+5), 24 mnd

fokker:

Berkenhof cv, Leisele

gewicht:

haarkleur:

wit

geboren:

16-10-2021 916 kg, 24 mnd.

Alba is een zoon van Senateur uit een dochter van Zougar. De jonge stier toont een correcte bouw met een mooie, ronde achterhand. Bovendien heeft hij een +5 in hoogtemaat.

31 Schofthoogte 88,00

Besp. 88,20

Type 85,60

Beenwerk 80,00

OCTANE DE MEHOGNE

Alg. voorkomen 80,00

Eindbeoordeling 88,00

GALET DE LA TOURNÉE LOTERIE DE MEHOGNE RAILLEUR DE FONTENA

SÉNATEUR DE MEHOGNE 78 / 90 / 86 / 81 / 85 / 88 QUINZE DE MEHOGNE

MÉLODIE DE MEHOGNE TILOUIS D’ATRIVE

ZOUGAR D’OZO JOIGNANTE D’OZO

OPHALIA VH STALIJZER

KUBITUS DE BRAY KARA VAN HET STALIJZER

GWYNETH VAN HET STALIJZER

Bwb-proefstier Atmos van het Stalijzer ki-code 945231 verkoper:

Berkenhof cv, Leisele

schofthoogte: 139 cm (+3), 27 mnd.

fokker:

Berkenhof cv, Leisele

gewicht:

haarkleur:

wit

geboren:

05-07-2021 911 kg, 27 mnd.

Atmos is een nieuwe zoon van Têtu in het aanbod van BBG/ CRV. Zijn bloedvoering kent in de eerste generaties een aantal minder frequent ingezette stieren. De moeder van Atmos is een dochter van Occident met een correcte bouw en sterk beenwerk.

35 Schofthoogte 83,00

Besp. 86,30

Type 82,90

Beenwerk 86,00

OISEAU DE LA COUE

Alg. voorkomen 75,00

Eindbeoordeling 86,00

LAQUAIS DE LA COUE INCONNUE DE LA COUE QUIET DE ROCHE GUE

TÊTU DE LA COUE 100 / 90 / 86 / 59 / 85 / 89 RUCHE DE LA COUE

MODESTE DE LA COUE JUVENTUS DE L’ÉCLUSE

OCCIDENT DE NEUVE COUR JACINTHE DE NEUVE COUR

ORSOLA VH STALIJZER 88 / 88 / 87 / 92 / 80 / 89

WINSTON VAN PERENHOF MADY VAN HET STALIJZER

INE VAN HET STALIJZER

veeteeltvlees NOVEMBER 2023

VV11-CRVBedrijfsnieuws.indd 35

06-11-2023 15:42

Cachemire de Dessous la Ville Futé x Larron d’Yvoir Op 51 mnd.: 1282 kg en 147 cm (+2)

Genen van de toekomst Ki-code: 945128 ⊲ Super economische stier ⊲ Gemakkelijke bloedvoering ⊲ Perfect beenwerk

Wilt u sperma van Cachemire of andere stieren bestellen, bezoek dan onze webshop op shop.crv4all.nl of shop.crv4all.be

401-23 adv Cashmire VV AUG 2023.indd 2

06-11-2023 11:33