Veeteelt mei1 2013

JA A RG A N G 30

N R. 8

ME I 1

2013

I N D I T N U M M ER

I N T E RV IE W

M ELKV EEH O U D ERIJ 3.0

Frans Aarts voorspelt meer bedr캐fsspecifieke gebruiksnormen

In opmars: crowdfunding, sensoren en eiwit uit insecten

VX08_cover.indd 2

PORTRET

Emigrant Peter Schr캐ver stopt met melken 06-05-13 11:36

u wilt stappen maken richting toekomst

samen maken we van stapjes sprongen ALS ONDERNEMER WILT U VOORUIT. En dat vraagt om een aanpak die alle aspecten van uw bedrijfsvoering bij elkaar brengt.

Onze adviseurs kunnen u hierbij helpen. In de eerste plaats met voedingsadvies, want zij beschikken over de meest actuele kennis over de omzetting van voer in dierlijke eiwitten. Maar in de tweede plaats ook door samen met u te kijken naar de andere factoren die het technische resultaat beïnvloeden, zoals het ras, de huisvesting, de verzorging, de klimaatbeheersing, de gezondheidszorg en het management.

Juist in het optimaliseren van de goede samenhang tussen deze verschillende factoren is winst te behalen. WE HELPEN U GRAAG VOORUIT. EN LIEVER MET SPRONGEN DAN MET STAPJES.

WWW.DE-HEUS.NL dhv13010_corporate_hooibaal_adv_veeteelt_210x297.indd 1

VX08_p02.indd 3

01-05-13 14:53

02-05-13 13:56

OP PAGINA 10 EN 11 VINDT U EEN SELECTIE VAN DIEREN DIE VERKOCHT WORDEN

VX08_p03.indd 3

07-05-13 10:40

VX08_p04.indd 4

07-05-13 11:54

I NHOUD

RUBRIEKEN

7 8 17 35 45 59 64 66

Van de redactie Veeteeltvenster Even geen boer: collectant Uit de dierenartspraktijk: mastitis en robowtmelken Koeienbloempjes Boerengeluk: weidegang Voer voor boer Agenda R E P O R TA G E S

18 Bedrijfsontwikkeling raakt in stroomversnelling door mestvergisting bij de familie Quirijnen 56 Alles staat bij de familie Tielemans in het teken van gemakkelijk werken INTERVIEW

22 Kringloopdeskundige Frans Aarts wil ruimte voor de vakman BOEKRECENSIE

44 Alles van melk, het ultieme zuivelboek?

MANAGEMENT

48 Klimaatneutrale melkveehouderij: bodem en bemesting GEZONDHEID

Special Melkveehouderij 3.0

Portret Emigrant Peter Schrijver

27

40

Sensoren, crowdfunding en insecten luiden een nieuw melkveehouderijtijdperk in.

Familie Schrijver neemt door financiële tegenslag afstand van Deens melkveebedrijf.

Hoofdartikel Zwangerschapsgym voor droge koeien

12

Beweging in de droogstand heeft geen effect op de melkproductie, maar kan de vetmobilisatie en leverstofwisseling vóór afkalven alvast stimuleren om de koe voor te bereiden op een gezonde lactatie.

52 Ketose opsporen

Frank Quirijnen:

Frans Aarts:

‘Met goed personeel is ‘De introductie van BEP als een bedrijf op deze schaal bedrijfsspecifieke fosfaatgeprima rond te zetten.’ 18 bruiksnorm is dichtbij.’ 22

Gijs Tielemans: ‘Als je hier grond wilt aanschaffen, moet je meteen een heel bedrijf kopen.’ 56

V E E T E E LT

VX08_inhoud.indd 5

ME I

1

2 0 1 3

5

07-05-13 15:40

VX08_p06.indd 4

07-05-13 15:59

VA N

D E

R E D A C T I E

Jaap van der Knaap Bedrijfsmoord in Denemarken Ebeltje 364 (v. Cricket) van familie Aalberts uit Zetten te midden van Betuwse bloesempracht Foto: Harrie van Leeuwen

COLOFON Veeteelt is een uitgave van CRV BV en verschijnt tweemaal per maand, uitgezonderd januari, juni, juli en december.

redactie hoofdredacteur Jaap van der Knaap adjunct-hoofdredacteur Inge van Drie redactie Jorieke van Cappellen, Annelies Debergh, Guy Nantier, Florus Pellikaan, Ivonne Stienezen en Tijmen van Zessen fotografie Harrie van Leeuwen, Kristina Waterschoot bureauredactie Mirjam Braam (chef), Lieke van den Broek, Ingrid Sevenster, Rogier van der Weiden vormgeving André Fris, René Horsman, Esther Onida aan dit nummer werkten verder mee Alice Booij, Reimer Strikwerda hoofd uitgeverij Rochus Kingmans

redactie-adres

N

iet voor iedere melkveehouder komt de melkprijsstijging van afgelopen maanden op tijd. Neem Peter Schrijver en Wilma Garritsen. Vol toekomstplannen emigreerden ze zeven jaar geleden naar Denemarken op zoek naar avontuur. Het werd een te groot avontuur, zo vertellen ze in deze Veeteelt in een bijzonder openhartig verhaal.

De financiering – in Denemarken leek het of het geld nooit op was – werd te zwaar en Schrijver besloot zelf dat het genoeg was.

Adviezen van de bank waren opgevolgd, maar toen het financiële tij keerde, leken deze adviezen, zoals leningen omzetten in Zwitserse franken, uiteindelijk een loden last. ‘Pure bedrijfsmoord’, zo noemt Schrijver het moment dat de bank hem verplichtte om de lening weer terug te wisselen naar Deense kronen.

Het verhaal van Schrijver is niet het eerste ontluisterende verhaal uit Denemarken. Jarenlang was Denemarken hét land voor startende melkveehouders, maar inmiddels

staan talrijke bedrijven onder toezicht van de bank door landprijzen die dertig, veertig procent in waarde daalden. Feitelijk failliet, maar wanneer deze bedrijven verkocht worden, blijven bank en ondernemer met een flinke strop achter. Er heerst nog veel verborgen leed onder Deense bedrijven.

Natuurlijk, banken die melkveebedrijven voor zeventig procent of meer financieren, zorgen voor hoge rentelasten. Als de huidige rentepercentages om geld te lenen stijgen, wordt de nood nog hoger. Dat lijkt ook de les voor de Nederlandse en Vlaamse melkveehouderijsector. Nu de melkprijs zich naar recordhoogtes werkt, betekent dat niet dat de bomen tot aan de hemel groeien. Investeren is goed, maar nu een stal bouwen terwijl je niet weet of je in 2015 genoeg voer hebt of de mestafzet geregeld is, is wel een risico.

Leningen aflossen klinkt niet echt spannend, maar is met het verhaal van Peter Schrijver in gedachten beslist geen onverstandige keuze.

Nederland: postbus 454, 6800 AL Arnhem, telefoon 026 38 98 800 fax 026 38 98 839 Vlaanderen: Van Thorenburghlaan 14, 9860 Oosterzele, tel. 09 363 92 11, fax 09 363 92 06 e-mail veeteelt@crv4all.com

abonnementsprijs/jaar Nederland en België € 66,30 overige landen € 125,35 In combinatie met abonnement op vakblad VeeteeltVlees € 10 korting.

Prijzen excl. 6% btw. Abonnementen zijn gebaseerd op kalenderjaar en worden jaarlijks in februari gefactureerd. Opzegging is mogelijk per kwartaal.

Bel voor opgave van een abonnement: Nederland: CRV-klantendienst (088 00 24 440) België: VRV-klantendienst (078 15 44 44) e-mail klantenservice.nl@crv4all.com

Opmerkelijk Rundveemuseum bijna volledig Na jaren voorbereiding is het Rundveemuseum Aat Grootes in Aartswoud geopend. Met onder meer witrikken, blaarkoppen en lakenvelders zijn er nu acht Nederlandse melkveerassen levend te bewonderen. Eén ras, of eigenlijk één kleurslag, ontbreekt nog: het museum wil graag nog een baggerbonte aan de verzameling toevoegen. Gelezen op www.rundveemuseum.nl

advertentie-afdeling Jannet Fokkert, Willem Gemmink, Froukje Visser postbus 454, 6800 AL Arnhem telefoon 026 38 98 820 fax 026 38 98 824 e-mail advertenties@crv4all.com

illustraties/foto’s De foto’s zijn van de eigen fotodienst van Veeteelt. Uitzondering (voor zover niet op de foto aangegeven) zijn de foto’s van Veenweiden Innovatiecentrum (12).

Overname van artikelen is alleen toegestaan na toestemming van de redactie. Hoewel aan de samenstelling van de inhoud de meeste zorg is besteed, kan de redactie geen aansprakelijkheid aanvaarden voor mogelijke onjuistheden of onvolledigheden.

Druk: Senefelder Misset Doetinchem ISSN 01.68-7565

V E E T E E LT

VX08_editorial.indd 7

M E I

1

2 0 1 3

7

07-05-13 15:41

V E E T E E LT V E N S T E R

Einde voor exterieurvererver Sanchez In de stallen van Select Sires is eind april een einde gekomen aan het leven van de Amerikaanse exterieurvererver GenMark Stmatic Sanchez. Dat meldt importeur World Wide Sires. Het doek viel voor de Stormaticzoon, die stamt uit de bekende Henkeseen Hillaryfamilie, rond zijn tiende verjaardag.

Van begin af aan stond Sanchez te boek Sanchezdochter Willem’s-Hoeve Rita 579 won vorig jaar de vaarzentitel op de NRM

Groot-Brittannië: 95 punten fh-koe is veilingtopper Twee koeien van het British-Friesianras waren de veilingtoppers tijdens de Beeston Castle Auction in Groot-Brittannië. De bloedvoering van BritishFriesiankoeien voert terug op het Nederlandse Fries-Hollandse ras.

Tijdens de veiling bracht Blackisle Pauline 71st 8800 Britse pond (10.500 euro) op. Haar anderhalf jaar oude dochter Skyhigh Quentin Pauline (v.

Deangate Quentin) werd de veilingtopper met 9200 pond (10.940 euro). Pauline 71 is met 95 punten ingeschreven en werd door ABS al ingezet als stiermoeder vanwege haar hoge productie en haar fraaie exterieur.

In de veilingcatalogus stonden naast British-Friesiandieren ook holsteins en diverse kruislingen vermeld, maar de British Friesians brachten het meeste geld in het laatje.

Plus van bijna 200 kg melk voor Franse zwartbonten

als exterieurvererver en met circa 17.000 dochters wereldwijd scoort hij in Amerika nog altijd +3,05 Ptat. In Nederland leveren inmiddels 265 dochters een bijdrage aan zijn fokwaarden van 114 totaal exterieur, ruim duizend liter melk en fors negatieve gehalten.

De bekendste Nederlandse dochter van Sanchez is Willem’s-Hoeve Rita 579, die vorig jaar de vaarzentitel won op de NRM. Van Sanchez rest volgens WWS nog een beperkte voorraad sperma.

Tien dochtergroepen tijdens Duitse nationale show Tien dochtergroepen treden aan tijdens de Duitse nationale show in Oldenburg op 12 juni. Zeven zwartbontgroepen verschijnen in de ring, waarvan Lonar (v. Laudan) met fokstierdochters en Bodrum (v. Bolton) en Bradon (v. Baxter) met proefstierdochters.

Ook vier genoomstieren presenteren dochters in Oldenburg. Het gaat om NOG Barkee (v. Mr Burns), Duogold (v. Jelder), Pagini (v. Pagewire) en Gabino (v. Goldwyn).

Gabino is een zoon van de Italiaanse oud-nationaal kampioene TocFarm Allen Amyly.

Bij roodbont maken drie groepen

hun opwachting in de ring. Zowel Tableau (v. Talent) als Vincente (v. September Storm) laat een groep met fokstierdochters zien, terwijl de hoornloze Lawnboyzoon Laron P een groep pasgekalfde proefstierdochters toont.

Het Duitse stamboek heeft besloten om van de keuring een tweedaags evenement te maken. De demonstratie van de dochtergroepen vindt plaats op woensdagavond 12 juni om 18.30 uur, voorafgaand aan de veiling. De keuring van de 250 rood- en zwartbonte holsteins vindt plaats op donderdag 13 juni.

De dochtergroependemonstratie vindt een dag vóór de individuele keuring plaats

De gemiddelde productie van Franse holsteins is in 2012 opnieuw gestegen met bijna 200 kg melk.

Gemiddeld kwamen de Franse zwartbonten die deelnemen aan melkproductieregistratie, uit op een melkproductie van 9411 kg melk met 3,93% vet en 3,36% eiwit. Ook in 2011 noteerden de Franse holsteins een plus van bijna 200 kg melk.

In acht jaar tijd is de gemiddelde melkproductie van de holsteins gestegen met bijna 1800 kg melk.

Met 1,68 miljoen holsteins die deelnemen aan de melkcontrole, nemen de holsteins twee derde van het totaal aantal mpr-koeien in Frankrijk voor hun rekening. Met ruim 415.000 mpr-koeien vormen de montbéliardes het op één na grootste ras. Voor het eerst gingen de montbéliardes over de grens van 7000 kg melk. Ze noteerden een melkproductie van 7027 kg melk met 3,89% vet en 3,44% eiwit.

8

V E E T E E LT

VX08_veeteeltvenster.indd 8

MEI

1

2013

07-05-13 15:56

Doek valt voor Windbrook De Canadese exterieurvererver Gillette Windbrook is op 6 mei aan zijn eind gekomen. Als gevolg van een val in zijn box raakte hij ernstig geblesseerd. Een bezoek aan een veterinaire kliniek mocht niet baten.

Windbrook (v. FBI) stamt uit de familie van Goldwyn: de Braedale Gypsy Grandfamilie. De stier van Semex debuteerdwe in december 2010 met zijn eerste fokwaarde en is gefokt op het Canadese bedrijf La Ferme Gillette in Embrun.

In januari werd de zevenjarige stier met 97 punten voor totaal exterieur ingeschreven. Zijn omgerekende fokwaarde staat op 153 NVI en 112 totaal exterieur, in Canada scoort hij +15 voor totaal exterieur en 2654 voor de totaalindex LPI. Er is van de veelgebruikte FBI-zoon geen sperma meer op voorraad. Wel heeft Semex een twaalftal zonen in de opfokstallen staan.

Basil behoudt koppositie in Scandinavië

Shottledochter Benzouka uitgeroepen tot Miss Sachsen Op de Sächsische Holsteintage heeft Benzouka het algemeen kampioenschap veroverd. De in Frankrijk geboren Shottledochter van Wilhelm Hormann en Wilcor Holsteins uit Warmsen was al vaker succesvol op Duitse shows. Zo zegevierde ze in 2012 op de Schau der Besten. De vier keer gekalfde Benzouka nam de titel Miss Sachsen over van Laudandochter Amstel.

De pupil van Agrargenossenschaft Hainichen-Pappendorf moest nu genoegen nemen met de reservetitel bij de senioren.

In de middenklasse liet de combinatie Hormann-Wilcor Holsteins opnieuw van zich horen, ditmaal

met de derdekalfskoe Nizza. De Leedochter versloeg in de middenklasse Tamina (v. Stash) van de familie Ahrens.

Bij de vaarzen won Alexanderdochter Fux Sia van Hahn-Radke Holsteins uit Kleinhartmannsdorf. Begin maart nam Fux Sia ook deel aan het EK in Fribourg, waar ze in dezelfde rubriek achter de latere Nederlandse reservekampioene Southland Alex. Carola 11 een 1cpositie bemachtigde.

In Leipzig eindigde Fux Sia vóór reservekampioene Laurana (v. Sanchez) van de familie Lattwesen. In totaal namen in Leipzig negentig dieren deel aan de keuring.

Benzouka eist algemeen kampioenschap in Leipzig op

In Scandinavië blijft VH Basil in het NTM-klassement de hoogste stier op basis van dochterinformatie. De zoon van RGK Bob scoort 31 NTM. Of Basil zijn toppositie kan omzetten in grote aantallen inseminaties is de vraag. Vanwege een blessure produceert hij momenteel geen sperma.

Met zijn eerste op dochters gebaseerde fokwaarde noteert ook VH Salomon een hoge positie in het NTM-klassement. De zoon van D Sammy, die ook als genoomstier veel gebruikt is en waarvan al meer dan 230 dochters aan de melk zijn, prijkt op 27 NTM. Ook zonen van D Banker duiken op in het NTM-klassement, waarvan VH Bart met 28 NTM voorlopig de hoogste is.

Veelgebruikte stieren als D Sol, D Mason en S Ross houden hun fokwaarde in de meidraai keurig op peil.

Met 40 NTM is Maximum (v. Man-O-Man) de hoogste genoomstier in Scandinavië.

Lintjes voor Brascamp en Wiltink Professor Pim Brascamp (65) is benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau. Als wetenschapper leverde Brascamp een toonaangevende bijdrage aan het fokkerijonderzoek. Naast zijn wetenschappelijk werk was Brascamp tot juli 2012 directeur van het Onderwijsinstituut (OWI) van Wageningen University & Research centre.

Ook Jan Wiltink (58) uit Nijbroek kreeg een lintje.

De melkveehouder werd benoemd tot Lid in de Orde van Oranje-Nassau. Wiltink vervulde verschillende bestuursfuncties, onder meer bij CRV, LTO Noord en FrieslandCampina. Ook was hij in 1998 een van de oprichters van Platform Roodbont.

Pim Brascamp

Jan Wiltink

V E E T E E LT

VX08_veeteeltvenster.indd 9

M E I

1

2 0 1 3

9

07-05-13 15:56

Fraaie Guthrie uit Barbara wordt verkocht

De rode Alchemy kleindochter van Apple wordt verkocht

Haar RC Atwood dochter wordt verkocht

Regancrest Shottle Barbara EX-92

KHW Regiment Apple Red EX-95

G.N. Altitude Red VG-88

Showtime! Guthrie x Shottle x Barbie!

De hoogste rode Alchemy van Angelina!

Zus van Advent, Acme, Jotan, Apple, etc.!

Deze 2jr VG-88 Planet wordt verkocht, embryodonor!

Deze 2jr VG-87 Man O Man wordt verkocht, embryodonor!

Uniek: haar Mogul dochter wordt verkocht

W

Ricky 1 2jr VG-88

RR Mom Regenia 2jr VG-87

Clear-Echo Observer 2283 2jr VG-86

2.02 318d 10.872kgM 4.2% 456V 3.4% 371E

2.02 305d 13.788kgM 4.1% 560V 3.5% 476E

Mogul x Observer x Clear Echo 1200 Ramo EX-92

2327 GTPI Mogul kleindochter wordt verkocht

Snowman x Planet x Cosmopolitan!

2308 GTPI Epic dochter wordt verkocht!

Rabur Goldwyn Panzer 2jr VG-87

Larcrest Cosmopolitan 2jr VG-87

Holbra Glen Capta 2jr VG-87

Mogul uit Man O Man dochter van Panzer

Uitsluitend fokstieren in de pedigree en een erg mooi kalf!

Dit is de enige Epic uit Capta, Prudence familie!

Rode Snow kleindochter wordt verkocht

Enige Shamrock uit de Super dochter van Aiko

De O Style van deze Planet wordt verkocht!

Golden Oaks Perk Rae P Red EX-90

KHW Goldwyn Aiko EX-91

MS Chassity Planet Chaching 2jr VG-86

Global Red-Impact koe van het jaar 2012

De Super van Aiko is 2jr VG-88, VG-89 Uier!

De Planet dochter van Regancrest S Chassity EX-92

Moe

Haa

R

L

EK

JUNE 15 | 2013 www.alhathomesale.nl Kijk voor meer informatie, hotelreserveringen en catalogusbestellingen op de speciale veiling-website: www.alhathomesale.nl Let op: De Nationale Show in Oldenburg (Duitsland) op 13 juni is slechts 150 km van A.L.H.Genetics, Damwoude.

ALH 2013 | 04 Advertentie HI 3 pags start op rechts.indd 2 VX08_p10,11.indd 10

25-04-13 11:48 06-05-13 13:54

ALH 20

t

Big Time: haar O Style wordt verkocht

O Style, Shamrock & Mogul kleindochters worden verkocht!

Rode en fraaie Jotan wordt verkocht

Whittier Farms Amoretta 2jr VG-85

MS Atlees Goldwyn Ariel EX-92

Paris VG-88

Moeder is Abigail EX-91, volle zus van Atwood & Ariel

Volle zus van Atwood, verschillende mogelijkheden voor u!

Algemeen kampioen Holland Holstein Show 2011

ht

Haar Dempsey wordt verkocht – klaar voor de show

Haar drachtige Observer dochter wordt verkocht

Haar Shamrock kleindochter wordt verkocht

86

Regancrest Mac Bikasa 2jr VG-87

Washfold Bolton Sharon 2jr VG-88

A-L-H O Man Destiny 2jr VG-87

2

De Mac-dochter van Barbie!

Grootmoeder is de volle zus van Shottle!

Moeder van Diplomat, Danillo, Goldday, etc.!

Luxe Braxton kleindochter wordt verkocht

Haar Windbrook met 2144 GTPI wordt verkocht!

De Braxton van Lunastar wordt verkocht

Blondin Man O Man Arkansas 2jr VG-85

Lylehaven Lunastar 2jr VG-87

Braxton x Goldwyn x Stormatic x Ashlyn!

Uit Smithden Goldwyn Alexandra VG-88!

Uit de geweldige Lylehaven Durham Lassie EX-94!

t!

Yorick kleindochter wordt verkocht

De allereerste keus uit Bridget!

De Nr. 1 GTPI Mascalese in Europa wordt verkocht!

G-86

Comestar Goldwyn Lilac VG-89

A-L-H Planet Bridget 2jr VG-86

Southland Mom Sharon 26 2jr VG-87

Dit is de enige dochter van Lila 2jr VG-87

De Planet dochter van Glen D Haven Biffy!

En de hoogste GTPI dochter uit Sharon!

R

O

O P

R

X

E T

C

IV L

S

O

E

S

Y R

T

B

M

WWW.ALH-GENETICS.NL

O

experience

K

years

E

13 11:48

25

IM P

92

T

EK Oseeana Stormatic Ambrosia EX-95

!

Like us at

D A MM E L A A N 3 1 | 9 1 0 4 G S D A M WOU D E | TEL.: 0511-424243 | FA X : 0511-42352 5 IN F O@ A L H -G EN ETICS.N L | WWW.EM BRY OSA LE.COM

ALH 2013 | 04 Advertentie HI 3 pags start op rechts.indd 3 VX08_p10,11.indd 11

25-04-13 11:49 06-05-13 13:54

H O O F D A RT I K E L

Vooral ‘vette’ droge koeien pro fitere

Meters maken in Het stimuleren van lichaamsbeweging in de droogstand zorgt voor een betere start van de lactatie, kopte Veeteelt in april 2010. Maar is zwangerschapsgym ook goed voor koeien met een overmatige conditiescore? En zorgt extra lichaamsbeweging voor een minder negatieve energiebalans? Wageningen UR Livestock Research startte een vervolgonderzoek. tekst Inge van Drie

H

et is een risicovolle periode: in de weken rondom afkalven ontstaan veel gezondheidsproblemen. Hoe soepeler een koe de droogstand doorloopt, hoe kleiner de kans op gezondheidsproblemen na afkalven. Zou extra lichaamsbeweging in die periode wellicht helpen?

Met die vraag gingen onderzoekers van Wageningen UR Livestock Research in 2009 aan de slag. ‘We concludeerden dat beweging in de droogstand niet zorgde voor een daling of een stijging van de melkproductie, maar dat het wel een positief effect had op de stofwisseling van koeien aan het begin van de lactatie’, diept onderzoeker rundveevoeding Roselinde Goselink op uit haar geheugen. ‘Bovendien bleven koeien die meer bewegen in de droogstand na het afkalven actiever. Dat kan een aanwijzing zijn dat ze fitter zijn.’

Ook vette koeien meegenomen Er waren ook kanttekeningen te plaatsen bij dat eerste onderzoek uit 2009: de conditiescore van de koeien in het onderzoek zou met 2,8 aan de lage kant zijn. ‘Voor koeien aan het begin van de droogstand is een conditiescore van 3 tot 3,5 ideaal’, weet Goselink, die opgeleid is als dierenarts. ‘Een lage conditiescore is niet goed, maar een overmatige conditiescore is gevaarlijk. Koeien met een overmatige conditiescore hebben meer kans op een te lage voeropname rond afkalven en een diepere negatieve energiebalans. Ze lopen ook meer risico op slepende melkziekte en leververvetting. Juist deze koeien zouden kunnen profiteren van extra beweging in de droogstand.’

Het idee is dat het stimuleren van de vetstofwisseling vóór afkalven een bijdrage zou kunnen leveren aan het voorkómen van stofwisselingsproblemen aan het begin van de lactatie. Wageningen UR Livestock Research startte in 2011 een nieuw onderzoek om dat idee te staven.

12

V E E T E E LT

VX08_hoofdverhaal.indd 12

MEI

1

2013

06-05-13 16:14

n pro fiteren van zwangerschapsgym

n in de droogstand De droge koeien liepen in de stapmolen vijf kilometer per dag

Bewust zijn daarin ook ‘vette’ dieren opgenomen, met een conditiescore hoger dan 3,5. ‘Een verschil met het vorige onderzoek is ook dat we nu vaker bloedmonsters hebben genomen. Dat verhoogt de betrouwbaarheid van de resultaten. Bovendien hebben we bij de helft van de koeien leverbiopten genomen. Met een leverbiopt kunnen we het vetgehalte in de lever meten. We kunnen daardoor de mate van leververvetting aantonen. Dat geeft aan hoe goed de lever kan omgaan met vet dat vrijkomt uit vetweefsel.’

Vijf kilometer wandelen In totaal 32 koeien van de Waiboerhoeve in Lelystad selecteerde Goselink voor het onderzoek: zestien koeien met een conditiescore hoger dan 3,5 en zestien koeien met een conditiescore lager dan 3,5. Van zowel de ‘vette’ als de ‘normale’ koeien maakte de helft deel uit van de loopgroep. De andere helft vormde de controlegroep.

Tijdens de droogstand legde de loopgroep elke dag vijf kilometer af in een stapmolen. ’s Ochtends wandelden de koeien drie kwartier met een gemiddelde snelheid van 3,5 kilometer per uur, ’s middags deden ze dat opnieuw. Na het afkalven stopte de looptraining.

In de droogstand kregen alle koeien, zowel de ‘vette’ als de ‘normale’ koeien en zowel de bewegingsgroep als de controlegroep, een vaste hoeveelheid voer: dertien kilo van een gemengd rantsoen met stro, mais en graskuil.

Vanaf tien dagen voor afkalven kwam er een kilo krachtvoer bij. Na het afkalven hadden de koeien onbeperkt de beschikking over een gemengd rantsoen aangevuld met krachtvoer, volgens de huidige Nederlandse praktijknormen.

Goselink volgde de dieren vanaf het moment dat ze drooggezet werden – zes weken voor kalven – tot zes weken na het afkalven. ‘We hebben de koeien zes weken na het afkalven gevolgd omdat je juist in die periode de belangrijkste stofwisselingsproblemen verwacht.’ In die anderhalve maand hield Goselink zo veel mogelijk gegevens bij (zie kader pagina 14).

Vetreserves aanspreken Net als in het eerste onderzoek constateerde Goselink geen verschil in melkproductie tussen de twee groepen.

Ook het eiwitgehalte was voor beide groepen vergelijkbaar. Wél was het vetgehalte in de melk bij de koeien die gelopen hadden, lager dan bij de niet getrainde koeien (figuur 1). ‘Bij de koeien in de loopgroep met een overmatige conditiescore zagen we dat het vetgehalte in de melk iets hoger begint, maar vervolgens sneller daalt dan bij de andere koeien. Dat hoge begin is ook logisch; deze koeien waren al gewend om vet te mobiliseren in de droogstand en dat zie je terug in het vetgehalte in de melk.’

Dat de dieren uit de loopgroep al vet mobiliseerden in de

V E E T E E VL TE E jTaE nE u L Ta rMi E 1I / 12 22 00 10 39

VX08_hoofdverhaal.indd 13

13

06-05-13 16:15

H O O F D A RT I K E L

beweging vet controle vet controle normaal beweging normaal

beweging

5,5 5,0 4,5

ketonlichamen (mmol/liter)

nefa’s (mmol/liter)

vetpercentage

beweging

0,6

6,0

0,5 0,4 0,3 0,2 0,1

4,0 3,5

controle

0,7

1

2

3 4 weken na kalven

5

6

0 -60

-40

-20 0 20 dag t.o.v. kalven

40

60

Figuur 1 – Vetpercentage in de melk, gemiddeld per proefgroep per week

Figuur 2 – Concentratie nefa’s in het bloed (mmol/l) in dagen ten opzichte van afkalven

droogstand is ook goed te zien aan de concentratie nefa’s – vrije vetzuren – in het bloed vóór het afkalven (figuur 2). Die concentratie is vóór het afkalven bij de getrainde koeien veel hoger dan bij de niet getrainde koeien. ‘Een verhoogde concentratie vrije vetzuren in het bloed is een aanwijzing dat de vetreserves worden aangesproken. De lever verwerkt de vetzuren, maar als die daar onvoldoende in slaagt, stapelen ze zich op – dat heet leververvetting – of worden ze als ketonlichamen aan het bloed afgegeven. In ernstige mate kan dat in slepende melkziekte resulteren’, legt Goselink uit. Na het afkalven is het gehalte aan vrije vetzuren in de twee groepen vrijwel gelijk.

negatieve energiebalans en slepende melkziekte hebben gestuurd. Ze nemen daar in de droogstand als het ware al een voorschot op. De vraag is hoe riskant het is om de koeien op die manier te prikkelen.’

Toch denkt Goselink dat een klein beetje de stofwisseling prikkelen misschien juist wel goed is. ‘Dat maakt de overgang van droogstand naar lactatie minder groot.’ Zeker bij koeien met een royale conditiescore kan dat geen kwaad, zo laat Goselink zien aan de hand van het vetgehalte in de lever (figuur 4). ‘Bij koeien met een normale conditiescore vonden we nauwelijks verschil tussen de twee groepen, maar bij vette koeien zie je heel duidelijk dat de groep die geen beweging heeft gehad, na het afkalven een veel hoger vetgehalte in de lever ontwikkelt. De lever slaagt er onvoldoende in de vetzuren te verwerken, waardoor ze zich opstapelen in de lever en er leververvetting ontstaat. Bij de vette koeien die extra beweging in de droogstand kregen, zie je juist dat het vetgehalte in de lever na de eerste week al weer afneemt.’

De stofwisseling prikkelen Het gehalte aan ketonlichamen is, na afkalven echter niet gelijk in de twee onderzoeksgroepen. Dit is na het afkalven bij de getrainde koeien significant lager dan bij de niet getrainde koeien (figuur 3). Voor het afkalven scoren de koeien die extra lichaamsbeweging kregen, juist hoger voor ketonlichamen. ‘Dat hadden we niet helemaal verwacht’, geeft Goselink aan. ‘Het betekent dat we de koeien in de loopgroep door die extra beweging al een beetje in de richting van een

Voer en water uit elkaar zetten Wat raadt Goselink melkveehouders aan, met de resultaten van dit onderzoek in

Voeropname, bloedmonsters en leverbiopten Tijdens het onderzoek naar het effect van extra lichaamsbeweging in de droogstand hield onderzoeker Roselinde Goselink vanaf zes weken voor tot zes weken na het afkalven nauwgezet gegevens bij van de 32 deelnemende koeien. Welke waarnemingen noteerde ze? Ze keek naar: – individuele voeropname (kg droge stof per dier per dag); – hoeveelheid beweging (stappen per dag); – melkproductie (kg melk per dag); – melksamenstelling: vet, eiwit, lactose, wekelijks bepaald; – diergewicht (wekelijks voor afkalven, dagelijks na afkalven); – conditiescore in week –6, –4, –2 en 1 tot en met 6; – bloedmonsters vrije vetzuren en ketonlichamen in week –6 en –2 en dag 3, 7, 10, 14, 21, 42 na afkalven; – leverbiopten (milligram vet per gram lever) bij 16 koeien (8 uit elke groep) in week –2, week 1 en week 2.

14

V E E T E E LT

VX08_hoofdverhaal.indd 14

MEI

1

0,9 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0 -60

-40

controle

-20 0 20 dag t.o.v. kalven

40

60

Figuur 3 – Gehalte ketonlichamen in bloed (mmol/l) in dagen ten opzichte van afkalven beweging vet controle vet controle normaal beweging normaal

80 milligram vet per gram lever

6,5

70 60 50 40 30 20 10 0

-2

1 weken t.o.v. kalven

2

Figuur 4 – Concentratie vet in de lever (mg/g)

haar achterhoofd? ‘Zeker voor koeien die relatief vet – dat wil zeggen met een conditiescore van meer dan 3,5 – de droogstand ingaan, is beweging positief’, geeft de onderzoekster aan.

Veehouders hoeven wat Goselink betreft geen stapmolen aan te schaffen. ‘Dat is een dure investering en het is veel werk om koeien dagelijks in de stapmolen te zetten. Dat is in de dagelijkse praktijk niet handig.’

Wat dan wel? Droogstaande koeien meer bewegingsruimte geven, zou een goed begin zijn geeft Goselink aan. ‘En zet als het kan het voer en het water een eind uit elkaar, zodat koeien wel moeten bewegen. Het is niet goed als ze zich na het opstaan alleen maar hoeven om te draaien om te beginnen met vreten.’ l

Conclusies – K oeien met een overmatige conditiescore (> 3,5) die in de droogstand veel bewegen, ontwikkelen na afkalven een minder hoog vetgehalte in de lever dan koeien die niet bewegen.

– Beweging heeft geen effect op de melkproductie, maar kan de vetmobilisatie en leverstofwisseling vóór afkalven alvast stimuleren om de koe voor te bereiden op een gezonde lactatie.

2013

06-05-13 16:15

VX02_p21.indd 21

04-02-13 13:03

VX03_p33.indd 33

18-02-13 14:12

E V E N

G E E N

B O E R

In de rubriek Even geen boer laat Veeteelt melkveehouders aan het woord die hun erf verlaten om op een andere manier actief te zijn in de maatschappij. In deze editie: collectant Leeftijd: 37 Naam: Anja Jansen Aantal koeien: 130 Woonplaats: Wilp

Anja Jansen: ‘Een bedrag van vijf euro doneren is in dit gebied geen uitzondering’

Collecte voor hartonderzoek tekst Jorieke van Cappellen

‘I

k geef 7,50 euro, want ik heb een kunsthartklep’, zegt een oudere mevrouw. Het is een van de vele leuke en soms ontroerende reacties die melkveehoudster Anja Jansen al kreeg als collectant voor de Hartstichting. Gewapend met een collectebus of invullijst gaat de melkveehoudster ieder jaar in april, tijdens de nationale Hartweek, enkele middagen op pad. Dat doet ze in het buitengebied waar ze zelf woont, even buiten het plaatsje Wilp bij Deventer.

Anja collecteert inmiddels vier jaar. Ze werd gevraagd door een vriendin, die tevens regiocoördinator is van collectanten voor de Hartstichting. Anja: ‘Ik besloot “ja” te zeggen. In onze familie zijn ook mensen met vrij ernstige hartproblemen. Het geeft dan een goed gevoel als je iets voor de Hartstichting kunt betekenen.’

Het collecteren heeft voor Anja ook een sociaal aspect. ‘Het buitengebied is hier behoorlijk uitgestrekt en je spreekt je buren daardoor niet iedere dag. Het is goed om af en toe van je eigen erf af te komen. Veel van onze buren hebben ook een melkveebedrijf. Vaak word je uitgenodigd voor een kop koffie en vraag je elkaar hoe het op het bedrijf gaat.’

Collecteren in de eigen buurt heeft nog een voordeel. ‘Hier ken ik de mensen en de mensen kennen mij. Mensen geven ook meer als ze je kennen. Een bedrag van vijf euro is hier geen uitzondering.’

Niet overal zijn mensen zo vrijgevig, weet Anja van andere collectanten. ‘Als je in de stad collecteert, geven mensen soms nauwelijks en het gebeurt ook dat mensen zo de deur voor je neus dichtgooien. Dat bederft het plezier in het collecteren snel.’

Het collecteren kost Anja niet heel veel tijd. ‘Met een beetje geluk kun je met twee middagen alle huizen langs zijn geweest. Toch is het tijdstip in april niet altijd praktisch. ‘Vaak is de Hartweek ook de week dat we mais zaaien. Ik doe dat werk graag zelf met de trekker, omdat ik het leuk vind om te doen. Bovendien help ik ’s ochtends en ’s avonds ook mee met melken.’ Ook dit jaar gebeurde het collecteren weer tussen de ‘maiszaaibedrijven’ door.

Toch geeft het collecteren Anja veel voldoening. Het vrijwilligerswerk was voor Anja zelfs aanleiding om een cursus hartmassage en een cursus reanimeren met de AED te volgen. ‘Ik hoop het eigenlijk nooit nodig te hebben, maar kom ik ooit in een situatie terecht dat ik iemand moet reanimeren, dan weet ik in elk geval wel hoe het moet. Vanuit mijn familiesituatie weet ik hoe belangrijk een gezond hart voor je is. En ondanks dat er al heel veel mogelijk is op medisch gebied, blijft er ook nog veel onderzoek nodig.

Met collecteren kan ik daar mijn steentje aan bijdragen.’

V E E T E E LT

VX08_even geen boer.indd 17

M E I

1

2 0 1 3

17

06-05-13 13:43

B E D R I J F S R E P O RTA G E

Familie Quirijnen Het rendement van mestvergistingsinstallaties staat onder druk. Niet bij de familie Quirijnen uit Merksplas. Door slim te werken behalen ze een positief resultaat.

Aantal koeien: Melkproductie: Hoeveelheid land: Tussenkalftijd:

Merksplas

550 5.250.000 kg 350 hectare 388 dagen

Frank Quirijnen

Mestvergister volwaardige bedrijfstak

Mestvergisting brengt bedrijfsontwikkeling bij Quirijnen in stroomversnelling

Biogas als vliegwiel Van 60 koeien in 1986 naar 550 koeien op dit moment. De familie Quirijnen houdt op z’n zachtst uitgedrukt niet van stilstand. Een achtergevel in de nieuwe stal was niet nodig, want de volgende uitbreidingsplannen liggen al op de tekentafel. tekst Tijmen van Zessen

fotoimpressie www.veeteelt.nl

G

rote hopen grond doemen op als je het bedrijf van de familie Quirijnen nadert. De broers Frank, Bart en hun neef Jimmy zijn druk met het verplaatsen van een watergang. Door het waterwerk honderd meter te verleggen, vergroot Quirijnen de bouwkavel van zijn bedrijf.

De grondwerken zijn symbolisch voor de bedrijfsontwikkeling bij Quirijnen uit Merksplas. Het bedrijf is nagenoeg permanent in ontwikkeling. In 2001 investeerde de familie in vleeskalverstallen, in 2008 werd een biogasinstallatie in gebruik genomen en in 2012 een nieuwe ligboxenstal voor 600 melkkoeien. De achtergevel is er maar uitgelaten, want het is de planning om in afzienbare tijd – drie jaar – door te groeien naar 900 koeien.

Machine om digestaat te drogen

nen (45). De taken en verantwoordelijkheden zijn volgens hem helder verdeeld: ‘Ik kijk niet naar de biogasinstallatie, dat doet m’n neef. Ik neem de melkkoeien voor mijn rekening en mijn broer de 5000 vleeskalveren.’ Op deze schaal is het de kunst om het overzicht over de bedrijfsvoering te bewaren.

Om grip te houden op het geheel stoot Frank juist verantwoordelijkheden van zich af in plaats van ze naar zich toe te trekken. ‘Ze hoeven mij echt niet te bellen met de vraag of een koe wel of geen infuus nodig heeft, dat soort details laat ik over aan de medewerkers. Wel is er van de vijf medewerkers die op het melkveebedrijf werken één hoofdverantwoordelijk. Natuurlijk is het wel eens hectisch,

De 550 melkkoeien zijn verdeeld in drie productiegroepen

Zeventien medewerkers Wie het bedrijf van Quirijnen bezoekt, krijgt geen romantisch beeld van een boerderij. Nee, het terrein heeft meer weg van een industriecomplex, op professionele wijze aangestuurd. ‘Er werken hier in totaal zeventien mensen, die ongeveer gelijk verdeeld zijn over drie bedrijfstakken: de melkkoeien, de vleeskalveren en de biogasinstallatie’, vertelt Frank Quirij-

18

V E E T E E LT

VX08_bedrijfsrep Quirijnen.indd 18

MEI

1

2013

06-05-13 12:58

Voorraadbunkers voor rantsoen melkvee

Buitenmelker telt vijftig standen

Achtergevel bewust weggelaten

maar met goed personeel is een bedrijf op deze schaal prima rond te zetten.’

Neef Jimmy (38) startte begin jaren negentig met eveneens 60 melkkoeien en ook hij ontwikkelde het bedrijf met een tak vleeskalveren.

Op enig moment was de hoeveelheid mest van dusdanige omvang dat de afvoerkosten uit de hand liepen. Tegelijkertijd was de teelt van de mais in die tijd voor Quirijnen amper kostendekkend.

‘We hadden altijd mais over en met achttien euro per ton was daar weinig aan te verdienen.’ De situatie mondde uit in het plan om te investeren in een biogasinstallatie. Die zou het mestoverschot wegwerken en de maisteelt een beter rendement bezorgen. De familie Quirijnen sloeg de handen ineen en neef Jimmy werd eindverantwoordelijk voor ‘Quirijnen Energy

Farming’. Met een installatie van 3,6 megawattuur voorzien ze jaarlijks 10.000 gezinnen van groene stroom.

Stroom voor 10.000 gezinnen Frank Quirijnen nam al op zijn achttiende het bedrijf van zijn vader over. De melkveehouderij telde toen – in 1986 – 60 koeien. ‘In 1996 heb ik een stal gebouwd voor 100 melkkoeien, dat is de stal waar we nu de droge koeien huisvesten, binnenkort maken we er een extra grote afkalfbox.’

De oude ligboxenstal van Franks vader is in gebruik voor de dragende vaarzen, zij hebben daar een eigen afkalfstal. Het jongste jongvee is op andere locaties gehuisvest. Franks broer Bart (40) startte in 1992 met vleeskalveren en ook zijn oom beheerde een stal van 500 vleeskalveren.

Export van mest Nu, vijf jaar later, is het perspectief voor biogasinstallaties in algemene zin niet gunstig. Veel systemen zijn onvoldoende rendabel of zelfs verliesgevend. De subsidiestromen drogen op, de prijs voor de benodigde nutriënten stijgt en de kosten voor afvoer van digestaat zijn fors.

Toch draait de biogascentrale van Quirijnen een positief rendement. Meer dan dertig procent van het resultaat van de onderneming komt voort uit de productie van groene energie. Nog eens dertig procent is afkomstig van de vleeskalvertak en ook de 550 melkkoeien staan garant voor een derde deel van het resultaat.

De gunstige cijfers zijn het gevolg van een slimme samenwerking tussen de drie volwaardige bedrijfstakken. Frank: ‘We benutten de warmte uit de biogasinstallatie volledig voor het opwarmen van het reinigingswater in de melkstal en het opwarmen van het water voor de aan te maken melk in de vleeskalverstallen. Daarnaast hebben we zelf een droogtafel voor het digestaat ontworpen en gebouwd. Tot voor kort moesten we dagelijks 200 ton digestaat afvoeren voor 20 euro per ton.

Door het digestaat te drogen van vijftien procent droge stof naar negentig procent droge stof kunnen we het product tot een exportwaardige meststof verwerken.’

Quirijnen droogt het digestaat met de warmte uit de biogascentrale. In Antwerpen wordt het product met kippenmest opgewaardeerd en tot korrels geperst, die vervolgens over de hele wereld worden verkocht.

Digestaat in de box Een deel van het droge digestaat gebruikt het bedrijf straks in de diepstrooiselboxen van de melkkoeien. Op dit moment ligt daar nog compost in. De besparing op strooiselkosten is mooi meegenomen,

V E E T E E LT

VX08_bedrijfsrep Quirijnen.indd 19

M E I

1

2 0 1 3

19

06-05-13 12:58

B E D R I J F S R E P O RTA G E

Behandelstraat voor het melkvee

Koeien liggen nu nog in compost

Toekomstige afkalfruimte in oude ligboxstal

maar het zijn vooral de lagere afvoerkosten van digestaat die de resultaten een impuls geven, stelt Frank.

De 350 hectare grond wordt bijna volledig bemest met de mest van de 5000 vleeskalveren. Rundveemest is beter geschikt als brandstof voor biogas en gaat daarom de vergister in. De mest stroomt via een pijp rechtstreeks van de ligboxenstal naar de vergistingsinstallatie. Quirijnen heeft in de nieuwe ligboxenstal niet meer dan enkele dagen mestopslag. Dat drukte de bouwkosten van de stal en voor de gasopbrengst is verse mest beter dan oude mest. Het leidt wel tot een lagere aanvoer van organische stof op de landbouwgrond die Quirijnen bewerkt. ‘Eens in de vier jaar laten we de bodem analyseren. Op basis daarvan vullen we de bodem aan met een benodigde hoeveelheid kalk, kali of fosfaat.’

honderd koeien zijn vaste ritmes extra belangrijk, vindt Frank. ‘Van de verse koeien nemen we standaard de temperatuur op. Ze mogen pas naar de groep hoogproductieven als ze vijf dagen achtereen fit zijn. Staan ze aan de nageboorte, dan spoelen we ze standaard op dag vijf en dag tien.’ Negentig procent van de koeien kalft af zonder hulp, maar bijna altijd is er wel iemand om een oogje in het zeil te houden.

De zorgvuldige dierverzorging brengt de veestapel tot een productie van 9400 kg melk met 4,10% vet en 3,60% eiwit (rollend jaargemiddelde). ‘En ik ben ervan overtuigd dat we voor het einde van dit jaar op tienduizend kilo melk per koe zitten’, zegt Frank op besliste toon. ‘Het aandeel vaarzen is nu nog hoog vanwege de aankoop van nieuwe vaarzen en we melken nu enkele maanden driemaal daags.’

Quirijnen weet de bovengemiddelde productie te combineren met een tussenkalftijd van 388 dagen. Een puike prestatie op een veestapel van 500 koeien. ‘We laten elke twee weken standaard op dinsdagmiddag de dierenarts komen voor vruchtbaarheidsbegeleiding. Alle koeien die

veertig dagen of langer gekalfd hebben en die nog niet drachtig zijn, worden dan gecontroleerd.’ Vanuit de 50 standsbuitenmelker gaat deze groep koeien automatisch naar de behandelstraat. Gemiddeld genomen zo’n zestig dieren per keer. Indien nodig worden er koeien gesynchroniseerd of tochtig gespoten. ‘We insemineren al vanaf 42 dagen, ook als koeien veel produceren. De eicellen die in het begin van de lactatie vrijkomen, zijn van betere kwaliteit omdat ze nog voor de negatieve energiebalans zijn ontwikkeld.’

Standaard temperatuur opnemen De reparatie van organische stof komt voor een deel uit stromest. Quirijnen heeft ruime afkalfboxen en de pas afgekalfde koeien zitten standaard de eerste periode op stro. In een veestapel van vijf-

Koeien verblijven na afkalven in het stro totdat ze minstens vijf opeenvolgende dagen fit zijn

20

V E E T E E LT

VX08_bedrijfsrep Quirijnen.indd 20

MEI

1

Koeien voor de show Tochtige koeien krijgen via de stappenteller een attentie, waardoor de melkstal ook deze dieren automatisch separeert.

Quirijnen is trots op zijn inseminatiecijfers van 1,9 bij de melkgevende dieren en 1,3 bij het jongvee. De paringen maakt het bedrijf hoofdzakelijk op basis van triple A. Zoals bij de meeste melkveehouders is een probleemloze koe het ultieme doel.

Verrassend is wel het accent dat Quirijnen legt: want wie zou durven beweren dat een ondernemer met vijfhonderd koeien bij zijn stierkeuze rekening houdt met exterieur voor de show?

Quirijnen was op de jongste Vlaamse nationale met vijf koeien op de show aanwezig en heeft zijn passie voor mooie koeien na een aantal hectische jaren weer hervonden. ‘Op dit moment hecht ik het meeste belang aan Joke 288. Ze is een dochter van een eigen stier, maar staat wel ingeschreven met 89 punten’, vertelt Frank. Hij heeft goede ervaringen met de nakomelingen van Mr Burns. Op dit moment insemineren zijn medewerkers vooral met Bradnick, Dorsey, Burnstyn, Lucrative, Lauthority en Norwin.

Al kent hij niet alle koeien individueel, de liefhebberij voor de koe zet Frank aan om in elk geval één keer per dag zelf mee te melken. ‘Ik vind het plezant tussen de koeien in de stal.’ En zo blijft de ‘industrieel’ ondernemer toch ook nog een beetje boer. l

2013

06-05-13 12:59

VX08_p21.indd 43

02-05-13 16:43

I N T E RV I E W

Kringloopdeskundige Frans Aarts: ‘Het wordt mogelijk om 18.000 kilo melk per hectare te produceren zonder kunstmest en zonder mestoverschot’

Ruimte voor de vakman De ruwvoerkwaliteit en -productie laten een dalende trend zien, mogelijk als gevolg van de generieke gebruiksnormen. Maar achter de schermen werkt onder andere Frans Aarts met het project Koeien & Kansen en de Kringloopwijzer keihard aan meer bedrijfsspecifieke gebruiksnormen en die voor fosfaat lijkt aanstaande. Een oplossing om dierrechten op korte termijn af te wenden is het niet. tekst Florus Pellikaan

N

iet kopiëren, maar inspireren. Dat is al vele jaren de lijfspreuk van de van oorsprong Brabantse boerenzoon Frans Aarts (62). En met succes, want of de wetenschappelijk onderzoeker van Wageningen UR Plant Research International nu een lezing geeft voor melkveehouders of met politici in Den Haag of Brussel spreekt, hij weet zijn publiek altijd te prikkelen en te inspireren.

Zo kreeg Aarts met enkele anderen eind jaren tachtig de steun van zowel de politiek als de landbouwsector om milieuproefbedrijf De Marke te starten. In 1998 riep hij als vervolg hierop het project Koeien & Kansen in het leven, waarbij zestien individuele voorlopers rekenkundige mogelijkheden in de dagelijkse praktijk op hun melkveebedrijf beproeven. Aarts lanceerde dit concept ook in de rest van Europa, waaraan onder de

22

V E E T E E LT

VX08_interview Aarts.indd 22

MEI

1

naam Dairyman 130 bedrijven in zeven landen deelnemen.

Nog recenter is Aarts, plantenecoloog van opleiding, een van de bedenkers van de Kringloopwijzer, die momenteel in het middelpunt van de aandacht staat in veel duurzaamheidsprogramma’s. Het verbindende geheim achter al deze initiatieven: ‘Mensen niets opleggen, maar inspireren om ze na te laten denken over zichzelf en hun bedrijf.’

neemt al 72 procent van de melkveehouders in Nederland deel aan BEX. Door slimmer te voeren bespaart de totale Nederlandse melkveehouderij toch zeker dertien miljoen euro per jaar op mestafzet. Hieruit blijkt dat je een veehouder niet moet aanspreken op milieu, maar op efficiëntie. Veel van de maatregelen die het milieu dienen, verbeteren ook de efficiëntie en besparen dus geld. En daarmee motiveer je veel meer.’

Wat hebben deze initiatieven de individuele veehouder in Nederland opgeleverd?

‘Een innovatie die is ontstaan binnen Koeien & Kansen en de gemiddelde veehouder geld oplevert, is de bedrijfsspecifieke excretie, de BEX. Dit bovenste stukje van het kringloopdenken berekent de bedrijfsspecifieke nutriëntenefficiëntie op veestapelniveau. Op dit moment

Is BEX de eigen verdienste van de melkveehouderijsector?

‘Jazeker, Nederland is het enige land in Europa dat de BEX heeft. Dat komt doordat onze melkveehouderij het vertrouwen gewonnen heeft van de Nederlandse en Europese overheid door het verzamelen van geborgde, harde data, onder andere op de Koeien & Kansen-bedrijven.

2013

06-05-13 12:55

Veel landen hebben maar twee of drie gebruiksnormen. Wij hebben er op dit moment al 22 voor fosfaat en 1276 voor stikstof. En toch vinden we als Nederland dat we er eigenlijk 17.000 moeten hebben, ofwel voor elk melkveebedrijf een bedrijfsspecifieke en daar hebben we goede redenen voor. De huidige gebruiksnormen zijn gebaseerd op een gemiddelde koe, op gemiddelde grond, bij een gemiddeld management door een gemiddelde boer. Maar daar kun je als vakman niets mee. Wanneer je door goed management meer voedingsstoffen aan de bodem onttrekt dan je volgens de generieke normen mag toedienen, dan put je de grond uit en dat is wat je ook in de praktijk ziet gebeuren.’

zamenlijk is doorontwikkeld, mag deze hoeveelheid fosfaat dan weer op het land worden teruggebracht via bemesting. En dat kan dus meer zijn dan de nu geldende generieke norm.’

‘Binnen Koeien & Kansen is BEP inmiddels uitgebreid beproefd en het is nu onderdeel van het nieuwe mestplan dat als voorstel naar Brussel wordt gestuurd.

We hebben een paar jaar geleden toestemming gekregen om BEP te onderzoeken en de resultaten zijn goed, dus er is geen reden om aan te nemen dat BEP niet wettelijk wordt toegestaan.’

Dus over een jaar kan iedereen naast BEX ook deelnemen aan BEP? ‘Het komt waarschijnlijk niet in één keer

‘Als we twintig procent meer melk willen produceren in 2020, is de Kringloopwijzer onmisbaar’ Behoren na BEX meer bedrijfsspecifieke normen tot de mogelijkheden?

‘Dat is vrijwel zeker. De introductie van “BEP” als bedrijfsspecifieke fosfaatgebruiksnorm is al heel dichtbij. Simpel gezegd komt dat erop neer dat je aan de hand van BEX weet hoeveel fosfaat je voert. Als je daar de aangekochte hoeveelheid fosfaat vanaf trekt, is de rest na wat kleine correcties dus op het eigen land geproduceerd. Volgens de Kringloopwijzer, die vanaf begin 2011 door meerdere adviseurs en onderzoekers ge-

voor iedereen beschikbaar. Ook zullen bedrijven voor ze ermee mogen beginnen fosfaatbenuttingscijfers van de afgelopen drie jaar moeten overleggen. Hierdoor zullen eerst de circa 600 melkveehouders die nu al vrijwillig werken met de Kringloopwijzer, in aanmerking komen. Het is ook goed om eerst de voorlopers te belonen met een erkenning, want die hebben energie en tijd in de ontwikkeling gestoken. Daarna zal het systeem naar verwachting gefaseerd verder worden uitgerold.’

De Kringloopwijzer kent nog meer nutriënten, volgen ook daar bedrijfsspecifieke normen voor?

‘Op het gebied van stikstof is er bij wijze van proef inmiddels voor een aantal bedrijven een ontheffing voor de kunstmestnorm aangevraagd. Onttrekken deze bedrijven meer stikstof aan de grond dan ze volgens de generieke gebruiksnormen mogen toedienen, dan mag er extra kunstmest worden gestrooid. We hopen dat dit op termijn ook voor dierlijke mest mogelijk is, want het is toch van de gekke dat we mest moeten verhandelen en we kunstmest mogen aanvoeren.’

‘De praktijk zit ook het meest te wachten op ruimere normen voor meer stikstof uit dierlijke mest, want dat lost ook een deel van het mestoverschot op. Maar ruimere normen voor stikstof uit dierlijke mest ligt in Europa nog wat gevoelig, dus dat is iets van de lange adem. We hebben de stappen van het minder complexe mineraal fosfaat nodig om op termijn ook meer dierlijke stikstof te mogen aanwenden. Ook werken we inmiddels aan een rekenprogramma voor ammoniak, zodat veehouders niet meer aan dure bouweisen hoeven te voldoen als de emissie van ammoniak niet boven een bepaalde grens uitkomt door bijvoorbeeld rantsoenmaatregelen.’

Wat bepaalt of de hele kringloop met bedrijfsspecifieke gebruiksnormen gesloten kan worden?

‘De wetgever eist van ons dat we harde cijfers verzamelen en fraudegevoeligheid minimaliseren. Daarom zullen zo veel mogelijk gegevens digitaal moeten worden ingelezen, zoals bij de belastingaangifte. De data die niet digitaal beschikbaar zijn, zullen door geaccrediteerde personen moeten worden aangeleverd, zoals BLGG AgroXpertus nu de kuilen opmeet voor BEX. Hoe verder de kringloop zich overigens sluit met data, hoe moeilijker het voor gebruikers wordt om te frauderen, want anders klopt de kringloop niet meer. Dat is dus ook een voordeel van dit systeem.’

Hadden we niet beter Minas kunnen houden als we nu toch weer teruggaan naar de bedrijfsspecifieke mineralenbalans?

‘We hadden Minas inderdaad moeten houden en het verder moeten optimaliseren, maar we zijn het vooral door eigen domheid verloren. We vonden het te veel papierwerk en de politiek leukte Minas op om de landbouw tegemoet te komen.

Bovendien was het aantrekkelijker om

V E E T E E LT

VX08_interview Aarts.indd 23

M E I

1

2 0 1 3

23

06-05-13 12:55

I N T E RV I E W

bij het overschrijden van de normen een boete te betalen dan om de mest af te voeren. Veel mensen waren blij toen Minas werd afgeschaft, maar vergaten op dat moment even dat we nog wel aan een Europese nitraatrichtlijn moesten gaan voldoen. En daarom zijn de generieke excretie- en gebruiksnormen in het leven geroepen, maar dat beperkt dus de vrijheid van ondernemen.’

‘De Kringloopwijzer is nu een flink verbeterde versie van Minas, omdat het niet alleen een mineralenbalans is, maar ook rekening houdt met de processen in zowel bodem als plant als dier. Het geeft de goede vakman daardoor extra ruimte om te ondernemen. Eind dit jaar is het prototype van de Kringloopwijzer op alle onderdelen klaar.’

hoe meer ruimte je op termijn van de wet krijgt voor productie. Ik verwacht dat door deze managementverbeteringen binnen vijf jaar de voeropbrengst per hectare met een halve ton droge stof zal stijgen. Wanneer de Kringloopwijzer in zijn geheel functioneert, moet het op termijn mogelijk zijn om milieuverantwoord 18.000 kilo melk per hectare te leveren zonder kunstmest en zonder mestoverschot. Daarnaast is de kans groot dat de Kringloopwijzer ook gaat voldoen voor de vergroeningseisen van de EU.’ Welke rol kan het kringloopdenken spelen in de groeiambitie van de melkveehouderij?

‘Als we twintig procent meer melk willen produceren in 2020, is de Kringloopwij-

Is mestbewerking van belang om de Kringloopwijzer goed te laten functioneren?

‘Ja, mestbewerking is absoluut onmisbaar. Kunstmest gebruiken we pas 130 jaar en omdat dit zo makkelijk is, zijn we dierlijke mest gaan onderwaarderen. Het is nu tijd om dierlijke mest te gaan herwaarderen, beter te gaan benutten en slechts aan te vullen met kunstmest.

Maar een betere benutting van dierlijke mest vraagt allereerst ook om goed management. Afgelopen voorjaar zag ik nog veehouders tussen twee sneeuwbuien door bemesten, dat is toch ongelofelijk?

Door bij een goed management dierlijke mest te scheiden of te raffineren, kun je een plant geven wat die op dat moment kan benutten en dat verbetert de kringloopprestaties.’

Er ligt ook nog een eis over verwerking van het mestoverschot op tafel, met dierrechten als stok achter de deur. Welke invloed hebben de Kringloopwijzer en dierrechten op elkaar?

‘De sector wilde de ruimte krijgen om zelf het mestoverschot op te lossen. De overheid heeft die ruimte gegeven en eist nu dat het overschot wordt opgelost. Ik kan vanuit mijn positie niet inschatten of het de sector gaat lukken om aan de eis te voldoen. De Kringloopwijzer kan daar op zo’n korte termijn helaas niet bij helpen, dat is meer iets van de lange adem.

Mochten er uiteindelijk dierrechten komen, dan kunnen dierrechten en de beperkingen die dit voor bedrijven meebrengt het kringloopdenken wel even blokkeren. Maar het concept blijft overeind om op de lange termijn verder te bouwen met bedrijfsspecifieke normen.’

‘Het is tijd om dierlijke mest te gaan herwaarderen’ Welk resultaat verwacht u wanneer steeds meer melkveehouders de Kringloopwijzer vrijwillig of voor een beloning vanuit de zuivel gaan gebruiken?

‘Deelnemende veehouders zullen profiteren van het toenemend aantal erkenningen van bedrijfsspecifieke normen en het zal in ieder geval ook zorgen voor een beter management. Met de Kringloopwijzer kun je jezelf spiegelen aan referentiewaarden. Veehouders hebben nu vaak geen flauw benul van benuttingen. De Kringloopwijzer is daarom permanente educatie en prikkelt het vakmanschap.

En hoe beter de kringloopprestaties zijn,

24

V E E T E E LT

VX08_interview Aarts.indd 24

MEI

1

zer onmisbaar. Het is het aangewezen instrument om aan de overheid en de samenleving te bewijzen dat we verantwoord groeien omdat we niet meer uitstoten dan wettelijk is toegestaan. Alleen leveren we bij verdere intensivering wel onbedoelde biodiversiteit in, want dat ontstaat vooral door geklungel, zoals structuurbederf. Bloemrijke graslanden en superopbrengsten gaan niet samen.

Om dat verlies te compenseren, is het beter om bijvoorbeeld een strook binnen het bedrijf secuur in te richten voor biodiversiteit en de rest van de grond gewoon intensief te gebruiken.’

Hoe zal de Kringloopwijzer in uw ideaalbeeld op termijn wettelijk moeten functioneren?

‘Het plan is om vanaf 2015 de gehele Kringloopwijzer in de praktijk als werkend instrument draaiend te hebben, met daarachter een werkende organisatiestructuur voor het digitale dataverkeer en handhaving. Bedrijven hebben dan de keuze om deel te nemen aan de Kringloopwijzer.’

‘Veehouders die niet deelnemen, krijgen dan de generieke normen inclusief aanvullende regels die nu ook gelden. Bedrijven die wel deelnemen en goed presteren, mogen meer bemesten, maar zijn ook vrij in bijvoorbeeld het percentage snijmais dat ze verbouwen. Haalt een ondernemer niet een bepaalde benutting, dan kan deze eerst op bijscholing worden gestuurd. Duikt de benutting onder een limiet, dan mag het bedrijf niet meer deelnemen en krijgt het weer de generieke gebruiksnormen opgelegd.’ l

2013

06-05-13 12:55

V E E T E E LT

VX08_p25.indd 25

ME I

1

2 0 1 3

25

06-05-13 10:58

26

VX08_p26.indd 26

V E E T E E LT

MEI

1

2013

06-05-13 13:11

SPECI AL

MELKVEEHO UDERI J

3 .0

Wetenschap en bedr캐fsleven willen sensortechnologie vertalen naar praktisch advies. Pag. 28 Crowdfunding heeft de toekomst, maar vraagt bl캐vende inspanning. Pag. 30

01

3

De kweek van insecten als eiwitgrondstof staat nog in de kinderschoenen. Pag. 32

,2 .nl ies h luc ne @ an

VX08_special intro.indd 27

07-05-13 12:17

S P E C I A L

M E L K V E E H O U D E R I J

3.0

Project Smart Dairy Farming bundelt krachten van wetenschap en bedrijfsleven om sensortechnologie te vertalen naar praktische adviezen

Sensor vergroot koeienkennis Dankzij sensoren loopt een koe in 2020 in een wei zonder afrastering en ziet een veehouder op zijn computer haarfijn

temperatuur en de bloeddruk van de koe kunnen ons wellicht objectiever en vooral veel eerder vertellen hoe ze zich voelt.’

welke van zijn koeien last heeft van chronische stress. Futuris-

Hartritme voorspelt mastitis

tisch? Frank Lenssinck: ‘Met sensortechniek gaan we koeien straks op een totaal andere manier managen.’ tekst Jorieke van Cappellen

H

et gebruik van sensortechnologie is in de huidige melkveehouderij niet meer weg te denken. Denk aan het gebruik van stappentellers voor het detecteren van tocht en melkgeleidbaarheidsmeting in de robot. Volgens Frank Lenssinck, innovatiemanager bij Dairy Campus Leeuwarden en het Veenweiden Innovatiecentrum, staan we met dergelijke technieken echter nog maar aan het begin. ‘Ver

doorontwikkelde sensortechnologie gaat ervoor zorgen dat we straks op een totaal andere manier koeien gaan managen.’

Naast de bestaande sensortechnieken bepalen melkveehouders voornamelijk hoe goed het met hun koeien gaat op basis van wat ze zien. ‘We gaan ervan uit dat een koe die languit ligt te herkauwen zich prettig voelt, maar in feite is dat een subjectieve meting’, zegt Lenssinck. ‘Parameters als de hartfrequentie, de lichaams-

Op de Dairy Campus, het onderzoekscentrum van Wageningen UR, worden gedragsstudies naar koeien uitgevoerd door objectieve metingen van lichaamsfuncties. Door het gedrag en de ziektegeschiedenis van de koe te vergelijken met de lichaamstemperatuur, het hartritme en de ademhaling, zijn er bepaalde patronen te herkennen. Lenssinck: ‘Mogelijk voorspelt het hartritme chronische stress en kan het daardoor indirect een voorspeller zijn van bijvoorbeeld mastitis.’

De techniek is er wel. Ziekenhuizen bijvoorbeeld maken gebruiken van MRI en infraroodtechnieken om buiten het lichaam te meten wat er binnen het lichaam gebeurt. ‘We doen er in de melkveehouderij alleen niets mee, omdat we nog niet weten hoe we de gemeten data

@anneluchies.nl, 2013

VX08_special sensoren.indd 28

07-05-13 14:17

is

Koeien weiden zonder afrastering De melkveesector gaat in toenemende mate toe naar ‘livestock precision farming’ in de weide. De Dairy Campus doet momenteel een haalbaarheidsstudie naar ‘virtual fencing’, ofwel de onzichtbare afrastering. Door middel van een positiemeetsysteem wordt een virtueel ‘weiland’ afgezet en de locatie van elke koe tot op de meter gevolgd. Komt ze te dicht bij de grens, dan volgt een piepje of trilling en

eventueel een elektrisch schokje als de koe niet tijdig omdraait. In Australië deed men al onderzoek naar dit systeem. ‘De koeien droegen een grote batterij om de halsband, erg praktisch was het niet’, aldus Pieter Hogewerf, als onderzoeker van Wageningen UR betrokken bij de studie.

‘Inmiddels is de technologie sterk verbeterd en zijn sensoren veel verder ontwikkeld, ziet Hogewerf. ‘Voor melkvee kan

virtual fencing interessant zijn om grote koppels dieren gemakkelijk naar het gewenste perceel te sturen.’

Grootste struikelblok is de batterijduur van de positiesensor die de koe draagt.

‘Ook moeten we kijken of een koe het systeem met geluid of trilling überhaupt goed kan aanleren.’ Echte resultaten zijn er dus nog niet. ‘Volgend jaar wordt een eerste kleine praktijkproef gedaan.’

moeten interpreteren. Een hartfrequentie moet je eerst leren snappen voordat je er patronen in kan ontdekken.’

Dergelijke technieken lijken duur. Lenssinck: ‘Technieken worden goedkoper zodra ze op meer plekken worden toegepast. De kunst is om data om te zetten in managementkennis.’

Bart Jan Wulfse, projectleider van het project Smart Dairy Farming, ziet de grootste uitdaging in het vertalen van ruwe realtime sensordata naar praktische managementadviezen. ‘Een veehouder zit niet te wachten op een wirwar van gegevens.’ Om een extra impuls te geven aan de combinatie van sensortechnologie en de vertaalslag naar praktische adviezen is het project Smart Dairy Farming

gestart. Het project is een krachtenbundeling van kennisinstellingen als Wageningen UR, Dairy Campus en TNO en het bedrijfsleven, waaronder Lely, GallagherEurope, Accon AvM, Agrifirm, CRV en FrieslandCampina.

Wulfse: ‘Smart Dairy Farming ondersteunt melkveehouders met informatie en technologie bij het verder verbeteren van de gezondheid en de levensverwachting van de koeien. Het belangrijkst is daarbij het al vroeg in beeld brengen van zorgkoeien.’ Hiervoor heeft het project een groep praktijkbedrijven waar sensoren worden getest. Daarnaast ondersteunt Smart Dairy Farming de ontwikkeling van nieuwe sensoren, modellen en kengetallen voor de melkveehouder.’

Maar hoe zinvol is het volgen van de gezondheid van de individuele koe als melkveebedrijven alleen maar grotere koppels koeien krijgen? ‘Het volgen van koeien geeft handvatten om de veestapel beter te managen’, denkt Lenssinck, die een vergelijking trekt met sport. ‘Statistisch is aangetoond dat in het laatste kwartier van een voetbalwedstrijd de meeste doelpunten vallen, omdat spelers dan vermoeid raken en fouten maken.

Door de spelers een hartslagmeter om te doen en de hartslag te volgen, kun je de spelers manen om af en toe gas terug te nemen. Zo blijven ze tot het eind van de wedstrijd fit. Zo zou je ook koeien in de lactatie veel beter kunnen sturen als je over de juiste informatie beschikt.’

Chaos door Sunny Boys Sensoren kunnen objectiever bijdragen aan welzijn. ‘Stel dat je dankzij meetsensoren kunt vaststellen dat het voor sommige oudere koeien eigenlijk te ver is om naar de achterste wei te lopen, dan kun je deze groep uitselecteren en dichter bij huis weiden.’ Ook kan het helpen in het creëren van een betere groepsdynamiek.

‘Allemaal Sunny Boys bij elkaar zetten leidt tot chaos, vanwege hun over het algemeen dominante karakter. Welke koeien passen het beste bij elkaar en leiden samen tot een beter resultaat?’

Samenwerking tussen bedrijven die de technieken ontwikkelen, is hierbij belangrijk. Het project Smart Dairy Farming hoopt bij de afronding in 2015 een netwerk van relaties te hebben die kennis en ervaringen tussen melkveebedrijven en partners effectief gaan uitwisselen. Bart Jan Wulfse: ‘Het is de bedoeling dat ontwikkelde hulpmiddelen vervolgens op zo veel mogelijk melkveebedrijven in Nederland worden toegepast. Als we in staat zijn om te komen tot goede producten die de veehouder nog verder vooruit kunnen helpen, gaat sensortechnologie een enorme vlucht nemen in onze sector.’ l

V E E T E E LT

VX08_special sensoren.indd 29

M E I

1

2 0 1 3

29

07-05-13 14:17

S P E C I A L

M E L K V E E H O U D E R I J

3.0

Ondernemer Jacob Beeker schakelt consument in voor kalfsvleesproductie

Geld van de grote massa Na vette jaren houden banken steeds meer de hand op de knip. Hoe komt een veehouder in de toekomst aan voldoende

de van 125 euro terug’, stelt Beeker als tegenprestatie. Inmiddels steunen ongeveer 90 crowdfunders Beekers initiatief.

financiering? Crowdfunding heeft de toekomst, maar inves-

Voorverkoopmodel of lening

teerders blijvend aan je binden vergt wel inspanning. tekst Jorieke van Cappellen

Z

even miljoen euro. Dat bedrag werd vorig jaar door 5500 mensen gezamenlijk geïnvesteerd in twee Groningse windmolens. Sinds januari 2013 wekken ze daarmee hun eigen energie op, zonder tussenkomst van grote energiebedrijven. Het project ‘Winddelen’ is een voorbeeld van een succesverhaal door crowdfunding.

Crowdfunding betekent letterlijk het laten financieren van een particulier initiatief door ‘het grote publiek’.

Het fenomeen is hot. Crowdfundingwebsites, waarop particulieren hun project én het benodigde eindbedrag

30

VX08_special crowdfunding.indd 30

@a

nne luch ies.n

ervoor plaatsen, schieten als paddenstoelen uit de grond.

Enige research laat zien dat de succesverhalen in de melkveehouderij nog niet dik gezaaid zijn, maar kleinschalige initiatieven zijn er wel degelijk. Zo zet ondernemer Jacob Beeker crowdfunding in voor zijn opfokbedrijf van jerseykalveren.

Beeker koopt de veelal als waardeloos beschouwde jerseystierkalveren van melkveebedrijven op, fokt ze op en verkoopt het kwaliteitsvlees. Mensen die zijn initiatief willen ondersteunen, vraagt Beeker een bedrag van 100 euro. ‘Het jaar erop krijgen ze een jerseyvleespakket ter waar-

Het ‘voorverkoopmodel’ van Beeker is momenteel een van de meestgebruikte manieren bij het werven van investeerders voor een project, weet Maarten de Jong, oprichter van crowdfunding-website Oneplanetcrowd.nl. Het bedrijf achter de website spitst zich toe op het begeleiden van particulieren of bedrijven die geld nodig hebben om een groen, duurzaam of sociaal maatschappelijk projecten op te zetten. ‘Crowdfunders kunnen een particulier ook een lening verstrekken. De rente op een dergelijke lening ligt tussen een spaarrente voor consumenten en een leenrente voor ondernemingen in en bedraagt zo’n 4 tot 7 procent. Een derde vorm is het onbaatzuchtig geven van geld, een echte donatie dus.’

Het belangrijkste verschil tussen een ‘gewone’ lening van de bank en crowdfunding is dat er bij crowdfunding een ge-

l, 2013

07-05-13 13:34

NAJK: crowdfunding creëert dialoog met consument Door steeds stijgende kosten van grond en productiefactoren denken jonge agrarische ondernemers al steeds meer na over andere vormen van financiering.

Dat ziet Ramon Klaassens, portefeuillehouder bedrijfsovername bij het Nederland Agrarisch Jongeren Kontakt (NAJK).

In 2012 organiseerde het NAJK een discussie tussen leden over alternatieve financieringsvormen in de landbouw.

Jonge agrariërs zien crowdfunding als kansrijk voor deelfinanciering, om kleinere projecten op het bedrijf zonder hulp van de bank te kunnen realiseren.

‘Voor het bouwen van een nieuwe stal is crowdfunding nog geen optie. Maar

crowdfunding werkt heel goed bij een deelproject als “Boer zoekt buur”, waar het Zeeuwse AJK volop mee bezig is.

Hierbij investeren burgers in zonnepanelen op het dak bij een boer. De burger krijgt vervolgens energie tegen een goedkoper tarief.’

Klaassens ziet ook varianten op crowdfunding, zoals een abonnementensysteem. Een klant betaalt jaarlijks een vast bedrag aan een melkveebedrijf en krijgt daar een aantal keer een zuivelpakket voor terug. ‘Je creëert als ondernemer een nieuwe financieringsbron en het zorgt voor een directe dialoog met je afnemer. Als de klant een goed gevoel

heeft bij je product, blijft hij zich aan je binden. De “crowd” geeft je een “license to produce”.’

Klaassens verwacht dat de komende jaren meer gebruikgemaakt gaat worden van nieuwe financieringsvormen. ‘Jongeren denken anders na over financiering. Grondgebruik bijvoorbeeld vinden zij soms belangrijker dan grondbezit. En ook accountants en adviseurs zien steeds meer de mogelijkheden van deze financieringsvormen. Bovendien merken we dat jonge ondernemers echt bereid zijn om de dialoog met de consument aan te gaan. Dat is het belangrijkst voor het succes van crowdfunding.’

meenschappelijk belang is tussen de ondernemer en degene die het geld in zijn project investeert. ‘Een donateur investeert alleen in iets waar hij een goed gevoel bij heeft of iets waar hij zelf gebruik van wil maken’, vertelt Arthur van der Graaf, managing director bij Seeds. Seeds is onderdeel van Dialogues Incubator, de innovatiedochter van ABN Amro, en heeft zich gespecialiseerd in het onderzoeken van de kansen van crowdfunding. Van der Graaf: ‘Het bijzondere aan crowdfunding

is dat het financieel rendement van een dergelijke investering in dit geval vaak een ondergeschikte rol speelt. Een donateur kan bijvoorbeeld geld steken in een kaasmakerij waarvan hij straks zelf het eindproduct wil kopen, omdat hij het gevoel heeft dat hij dan een eerlijker, duurzamer of gezonder product koopt.’ In die zin acht Van der Graaf crowdfunding kansrijk voor de melkveehouderij. ‘Je ziet bij mensen meer behoefte aan regionaal geproduceerd voedsel.’

Van der Graaf ziet nu voornamelijk nog kleinschalige projecten gefinancierd worden via crowdfunding. ‘Momenteel zijn projecten tot 150.000 euro haalbaar, maar inmiddels worden ook miljoenenprojecten met crowdfunding gerealiseerd.’

Goed verhaal bepaalt succes Door het succes van crowdfundingwebsites zijn ook banken steeds meer geïnteresseerd in crowdfunding. Van der Graaf: ‘Van oudsher is het altijd de bank geweest die geld aantrekt en weer uitzet. Maar ook in “de massa”, dus de consument, zit geld dat men bereid is om te investeren. Banken kunnen een grote rol spelen in het bij elkaar brengen van partijen.’

Wie verwacht dat het online plaatsen van een project voldoende is om het geld binnen te laten rollen, heeft het mis. Maarten de Jong: ‘De “crowd” moet in je geloven en dat betekent dat je je verhaal heel goed moet brengen.’ Dat geloof in de onderneming ondervond Jacob Beeker aan den lijve. ‘Zeker in het begin kost het moeite om mensen over de streep te halen’, vertelt hij. ‘Ik verstuur maandelijks een nieuwsbrief aan ongeveer 500 personen en via Facebook en Twitter laat ik het weten als ik er weer nieuwe crowdfunders bij heb.

Je moet laten blijken dat je de investering van je crowdfunders waardeert.’

‘De boer moet niet alleen de drijfveer hebben om het geld binnen te halen, maar daarna ook zijn best blijven doen om zijn ideaal te behouden. Anders haken investeerders snel af’, weet Van de Graaf. ‘Zijn ondernemers in staat om hun investeerders blijvend aan zich te binden, dan gaat crowdfunding voor fundamentele veranderingen zorgen in het financieren van projecten.’ l

V E E T E E LT

VX08_special crowdfunding.indd 31

M E I

1

2 0 1 3

31

07-05-13 13:34

S P E C I A L

M E L K V E E H O U D ER I J

3.0

Coppens Diervoeding verwacht al over drie jaar mengvoer met insecten te verkopen

Insecten als belofte De grootschalige kweek van insecten als eiwitgrondstof voor diervoeding staat nog in de kinderschoenen. Het hoge eiwitgehalte en de goede aminozuursamenstelling maken dat insecten in potentie goede eiwitbronnen zijn. Regelgeving en de kosten van insectenkweek zijn de belangrijkste struikelblokken. tekst Tijmen van Zessen

W

aar haalt de veehouderij in 2020 haar eiwitgrondstoffen vandaan? Is de gangbare importstroom van soja dan nog net zo belangrijk of zijn er inmiddels nieuwe eiwitbronnen in zwang? Zeewier, eendenkroos, geraffineerd gras en gekweekte algen zijn stuk voor stuk alternatieve stromen die op kleine schaal worden of zijn getest.

Over de kweek van insecten presenteerde Wageningen UR recentelijk

een haalbaarheidsstudie. Insecten bevatten een eiwitgehalte van dertig tot tachtig procent en zijn daarmee een interessante eiwitvervanger in diervoeders.

‘Omdat de gangbare grondstoffen steeds duurder worden, is er vanuit de diervoederindustrie veel belangstelling voor insecten’, vertelde Arnold van Huis in 2011 al aan Veeteelt. De entomoloog van Wageningen UR schetste toen de potentie van insecten als eiwitbron in diervoeders. ‘Insecten hoeven hun lichaam niet

warm te houden en halen daarom een hoge voederconversie. Voor één kilo krekels heb je 1,6 kilo voer nodig. Voor een kilo rundvlees is dat wel tien kilo voer.’

Bovendien sluiten de aminozuurpatronen van insecten goed aan bij die van varkens, kippen of koeien. Dat betekent dat dieren efficiënt kunnen groeien op insecteneiwit. Als dieren groeien, stellen ze eiwitten samen uit de aminozuren in het voer. Hoe meer de patronen van die aminozuren in het voer lijken op die van het dier, hoe minder verlies van aminozuren.

Knellende regelgeving De haalbaarheidsstudie van Wageningen UR is ook positief over de kansen voor insecten. ‘Het voordeel van insecten is dat ze in staat zijn om laagwaardige reststromen op te waarderen tot dierlijk eiwit’, zegt Teun Veldkamp, onderzoeker diervoeding voor Wageningen UR. Maar voordat insecteneiwit op grote schaal als diervoedergrondstof kan worden gebruikt, moeten er in elk geval nog twee

@a

n

ne lu ch ies .nl ,

2 01

3

32

VX08_special insecten.indd 32

07-05-13 13:33

Eerste demofabriek dit jaar goed voor een ton insecten per dag Walter Jansen kweekt insecten voor de diervoedermarkt. De ondernemer uit Hillegom richt zich op de mogelijkheden om de kweek zo veel mogelijk te automatiseren om zo tegen lage kosten te produceren. Qua prijsniveau kunnen volgens Jansen larven concurreren met

de prijs van vismeel. De ambitie is groot: het streven is om in 2015 op jaarbasis 7000 ton larven te produceren.

Jansen werkt op dit moment samen met partijen als het Afval Energie Bedrijf (AEB), afvalverwerker SITA en poederfabrikant Denkavit. In Amsterdam gaan

zij concreet aan de slag om een demofabriekslijn van de grond te krijgen. Eind dit jaar moet de ééntonslijn draaien, goed voor duizend kilo per dag aan droge insecten. Dat vergt vijftienduizend kilo afval. Welk type afval dat wordt, is momenteel onderwerp van studie.

belangrijke belemmeringen worden weggenomen. De huidige Europese regelgeving staat niet toe dat dierlijk eiwit in diervoeders voor landbouwhuisdieren worden gebruikt. Daarnaast is de kostprijs van insectenkweek nog te hoog.

Wil de insectenkweek als eiwitgrondstof werkelijk opgang krijgen, dan is de beschikbaarheid van grote volumes noodzakelijk. In de haalbaarheidsstudie maakten de Wageningse onderzoekers een grove berekening van hoeveel ton insecten er nodig is om vijf procent van de totale hoeveelheid mengvoer voor de Nederlandse vleeskuikens door insecten te vervangen. De berekening kwam uit op een hoeveelheid van 72.000 ton insecten per jaar. Bij een capaciteit van één ton per dag zouden voor dat volume tweehonderd insectenkwekerijen nodig zijn. ‘Via automatisering moet het haalbaar zijn om een productie van tien ton per dag neer te zetten’, verwacht Veldkamp, daarmee doelend op de benodigde kostprijsverlaging.

Er is voldoende schaalomvang nodig om insecteneiwit als een competitieve eiwitbron te vermarkten. De huidige kostprijs

ligt volgens Veldkamp een factor twaalf hoger dan die van vismeel. ‘Zonder automatisering is de productie van insecten onvoldoende efficiënt om er een inkomen uit te halen. De factor arbeid is op dit moment de belangrijkste kostenpost.

Uiteindelijk mag de prijs voor insecten maximaal uitkomen tussen de één à anderhalve euro per kilo product bij 88 procent droge stof.’

Voldoende schaalomvang Teun Veldkamp legt uit dat de bal nu bij de overheid ligt. ‘Staatssecretaris Dijksma heeft met insectenbedrijven een Green Deal afgesloten. Dat betekent dat ze zich zal inspannen om belemmerende regels voor de insectenkweek weg te nemen. De knellende regelgeving kent zijn oorsprong in de bse-crisis, sindsdien is dierlijk eiwit in veevoer verboden.’

Volgens de onderzoeker zal insecteneiwit om deze reden waarschijnlijk als eerste worden toegelaten in visvoer, vervolgens in pluimvee- en varkensvoer en pas in laatste instantie in rundveevoeders.

Leven van afgekeurde voeding Insectenkweek op grote schaal staat nog in de kinderschoenen, hoewel er al wel enkele tientallen Nederlandse kwekers op kleine schaal actief zijn. Zij produceren vooral voor de petfoodindustrie. In Amsterdam start een pilot om insecten te kweken op grotere schaal (zie kader).

Intussen timmert ook het eerste diervoederbedrijf aan de weg om serieus aan de slag te gaan met insecten. ‘Ik ga ervan uit dat wij over drie jaar diervoeder produceren met insecteneiwit. We zijn een innovatief bedrijf en willen graag de eerste zijn als het gaat om deze alternatieve eiwitbron’, zegt Hendrik de Vor, directeur bij Coppens Diervoeding. Insecten zijn volgens hem een belofte. ‘Insecten zijn een natuurlijke tussenschakel tussen afval en dierlijk eiwit. Ze leven bijvoorbeeld van afgekeurde voeding of gft-afval. Bovendien is het een natuurlijke voedselbron voor bijvoorbeeld kippen, de diergroep waarbij de behoefte aan hoogwaardig eiwit het grootst is.’

De Vor kent de belemmeringen uit de haalbaarheidsstudie van Wageningen UR. Is de toepassing van insecteneiwit daarmee niet surrealistisch? De Vor: ‘Als je honderd jaar geleden had durven voorspellen dat Nederland in staat is om 11 miljard kilo melk te produceren, was je waarschijnlijk voor gek versleten. Er bestaat nog veel onwetendheid over de insectenkweek. Hoe zit het met plagen, ziektes en stank? Voor de toepassing van insecten is meer kennis nodig en industrialisatie. Nederland is al koploper op dit gebied, maar we staan nog maar aan het begin.’ l

V E E T E E LT

VX08_special insecten.indd 33

M E I

1

2 0 1 3

33

07-05-13 13:33

VX08_p34.indd 34

07-05-13 11:59

U I T

D E

D I E R E N A RT S P R A K T I J K T O O N

M E E S T E R S

Aan de hand van praktijkvoorbeelden schrijven drie dierenartsen over ziekten in de melkveehouderij. Dierenarts Toon Meesters uit Roosendaal, Jef Laureyns, verbonden aan de Universiteit Gent (en dierenarts te Merelbeke) en Jan Dijkhuizen, werkzaam bij de Graafschap dierenartsen te Vorden, wisselen elkaar af bij een beschrijving van ziektebeeld tot behandeling.

Kijk naar de attentielijst en kijk naar de koe en de uier

Mastitis op robotbedrijven B

ij het updaten van het bedrijfsbehandelplan en het bedrijfsgezondheidsplan vroeg ik de melkveehouder wat hij, nu hij met een melkrobot was gaan melken, deed aan het opsporen van uierontsteking. De veehouder vertelde me dat hij uitging van de attentielijst die de melkrobot zelf samenstelt uit de verkregen gegevens over het robotbezoek, de melkgift, de melkkleur en de melkgeleidbaarheid. Deze lijst was voor hem aanleiding om bepaalde dieren nader te onderzoeken en eventueel te behandelen.

Ik vertelde hem dat ik onlangs in Veeteelt (april 2 2013, p. 57) had gelezen dat uit een recent onderzoek bleek dat robotmelkers gemiddeld veel mastitisgevallen missen. En dit niet alleen omdat er niet van iedere mastitis een robotmelding komt, maar ook omdat de veehouder niet op iedere robotmelding reageert met verdere actie.

Bij de update van het bedrijfsbehandelplan spraken we af dat iedere melding serieus genomen zou worden. We besloten om na zo’n melding door de melkrobot actie te ondernemen door te kijken naar de koe (temperatuur, pensvulling en gedrag) en door onderzoek van de uier aan de hand van het voorstralen van melk en gebruik van de Californian Mastitis Test (CMT) met het vierkwartierenschaaltje. De CMT-test is pas betrouwbaar als deze gedaan wordt op een tijdstip 6 tot 12 uur na de laatste melking. Vlak na een melking of later dan 12 uur na een vorige melking is de uitslag van een CMT-test net als die van een inline celgetalmeting onbetrouwbaar.

De encyclopedie mastitis ontdekken bij robotmelken Klinische mastitis is een uierontsteking met zichtbaar afwijkende melk.

Subklinische mastitis is uierontsteking met zichtbaar normale melk met enkel een hoog celgetal.

Mastitis ontdekken is niet altijd simpel en bij subklinische mastitis is vaak de vraag welk celgetal nu als te hoog bestempeld moet worden. Bij klassiek melken wordt minimaal twee keer daags de uier en vaak ook de melk beoordeeld door de melker, maar bij de melkrobot heeft de vee-

houder een andere rol. De melkrobot produceert een attentielijst. Onderzoek uit 2010 toont aan dat de gemiddelde robot 36 procent van alle klinische gevallen mist (meest lichte gevallen) en dat de robot twee procent ten onrechte voor mastitis aanziet.

Ook colimastitis wordt door de robot niet altijd meteen ontdekt omdat de zieke dieren minder snel naar de robot gaan en vaak uit vier kwartieren minder melk geven, wat weer verwarring in de geleidbaarheid geeft. De geleidbaarheid verandert door een gewijzigde verhouding in zouten in mastitismelk. De Californian Mastitis Test (CMT) met het vierkwartierenschaaltje toont cellen in de melk aan. Bij 2 milliliter melk en 3 milliliter T-pol per cupje zal bij een celgetal boven 500.000 de vloeistof verslijmen.

V E E T E E LT

VX08_dap meesters.indd 35

M E I

1

2 0 1 3

35

07-05-13 14:14

‘HONDERDTONNERS OM TROTS OP TE ZIJN’ Fam. Vos, Godlinze

MET CRV NAAR EEN HOGE LEVENSPRODUCTIE De productieaanleg, gezondheidskenmerken en exterieurkenmerken van uw koeien zijn sterk bepalend voor een hoge levensproductie.

CRV heeft stieren van verschillende rassen die

uitstekend scoren op deze kenmerken. Hun dochters produceren probleemloos, jaar in jaar uit, en verhogen zo uw bedrijfsredendement.

BETTER COWS | BETTER LIFE

139-13 Lvnsprod-apr1.indd 1

09-04-13 12:44

ATLANTIC

KODAK

VIGOR

EWALD

RAS + BASIS

HF zb

RHF rb

BS rb

MRIJ lokaal

NVI

297

222

263

125

LVD

715

598

860

483

UIERGEZONDHEID

105

106

108

106

KLAUWGEZONDHEID

107

106

110

104

CRV KLANTENSERVICE | NEDERLAND 088 – 00 24 440 | BELGIË 078 – 15 44 44 | WWW.CRV4ALL.COM

139-13 Lvnsprod-apr1.indd 2

09-04-13 12:44

Corrie 54 (v. Franklin). Eig.: Jan en Marian Aaltink uit Holten (foto Alger Meekma)

MET FRANKLIN REALISEERT U DIE LEVENSPRODUCTIE! Franklin, een andere bloedvoering Wilt u eens een andere bloedvoering in uw veestapel? Dan is Franklin (vrij van Kian-, Lightning- en Stadelbloed) een interessante keuze. Maar ook los daarvan heeft deze Mr Burnszoon uit de beroemde Florafamilie veel te bieden. Denk vooral aan zijn prima score van 109 voor exterieur en zijn prima uiers en benen in combinatie met een mooie melkplas.

Franklins fraaie, robuuste koeien misstaan in geen enkele stal.

FRANKLIN (Mr Burns x Taco) ki-code: 97-8921 aAa-code: 423651

(zb-basis)

NVI LEVENSDUUR EXTERIEUR UIERGEZONDHEID KLAUWGEZONDHEID VRUCHTBAARHEID

196 342 109 103 103 101

BETTER COWS | BETTER LIFE

166-13 Product-apr2.indd 1

18-04-13 16:44

Dieuwertje 111 (v. Gofast). Eig.: Johan en Anita Ossenblok uit Roosendaal (foto Els Korsten)

MET GOFAST REALISEERT U DIE LEVENSPRODUCTIE! Gofast garandeert levensproductie Gaat u voor koeien die ‘hofleverancier’ zijn van uw melktank en lang op uw bedrijf blijven lopen? Dan is Gofast de naam om te onthouden. Gofast, de meest complete Goldwynzoon, vererft een hoge levensduur, topgezondheid en superexterieur. Rendabel boeren wordt een genoegen met Gofast.

GOFAST

(Goldwyn x O Man) ki-code: 97-9919 aAa-code: 234165

(zb-basis)

NVI LEVENSDUUR EXTERIEUR UIERGEZONDHEID KLAUWGEZONDHEID VRUCHTBAARHEID

282 515 114 105 106 104

CRV KLANTENSERVICE | NEDERLAND 088 – 00 24 440 | BELGIË 078 – 15 44 44 | WWW.CRV4ALL.COM

166-13 Product-apr2.indd 2

18-04-13 16:45

P O RT R E T

Peter Schrijver: ‘Door de financiële situatie in Denemarken had ik geen uitdaging meer, ik wilde ondernemen en gekke dingen doen’

Van boer naar burger

40

VVE EE ETTE EE EL LTT MA EP I R I1 L 2 10 12 30 0 9

VX08_portret schrijver.indd 40

07-05-13 14:19

P O RTR E T

De Deense melkveehouderij verkeert in zwaar weer. Peter Schrijver en Wilma Garritsen hebben met name om de financiële situatie besloten afscheid te nemen van hun melkveebedrijf. Ze vertellen open en eerlijk over hoe hun beslissing tot stand kwam.

Naam

Leeftijd: Kinderen: Woonplaats: Opleiding:

Peter Schrijver en Wilma Garritsen 41 en 39 Famke (9) en Silke (4) Skovby, Denemarken MBA food & finance, Nyenrode Business Universiteit (Peter) en opleiding human resource management, Deventer (Wilma)

tekst Florus Pellikaan

D

e plek voor de ontmoeting met Peter Schrijver en Wilma Garritsen zegt eigenlijk al alles. Niet op het melkveebedrijf met 400 koeien in het Deense Skovby, maar in een vakantiewoning langs de kust van het Scandinavische deel van de Noordzee vertellen ze over de beslissingen die ze in de afgelopen periode hebben genomen.

Na zeven jaar nemen ze afstand van hun Deense melkveebedrijf, dat ze samen runden met compagnon Dirk-Jan Derksen. ‘Een heel aantal redenen ligt aan de basis van deze beslissing, maar de belangrijkste is toch wel de financiële situatie hier. We zijn daarom ook erg blij afscheid te kunnen nemen van deze negatieve sfeer’, vertelt Peter. En Wilma vult aan: ‘Het geeft rust om niet meer iedere maand de bank te bellen en te vra-

nen, maar om dat samen met zijn goede vriend Dirk-Jan Derksen te doen. ‘We hebben gekozen voor een compagnon omdat we te veel mensen zien die hier slaaf zijn van hun bedrijf. Wij wilden bewust geen eenzijdig bestaan.’

Toen Veeteelt begin 2010 een reportage maakte bij Schrijver en Derksen zat er volop ambitie in beide ondernemers. Ze wilden uitbreiden van 400 naar 600 koeien en een nieuwe ligboxenstal bouwen.

Toch had zich voor die tijd al een discussie tussen de twee vennoten afgespeeld.

‘Tweeënhalf jaar na de aankoop van dit bedrijf wilde ik het weer verkopen. De meerwaarde die we toen konden krijgen, zouden we beiden in twintig jaar nooit meer kunnen verdienen. Met dit geld was er een wereld vol ondernemingsmogelijkheden geweest’, vertelt

‘Ik wilde de bank melden dat we de lening niet meer zagen zitten’ gen om meer geld of om de loonwerker te bellen en te vertellen dat hij nog twee maanden op de betaling moet wachten.’

Uitbreiden naar 600 koeien Voordat Peter en Wilma de situatie verder omschrijven, eerst nog even terug in de geschiedenis naar Nederland, waar ze tot 2006 het ouderlijk bedrijf van Peter in Wilp runden. ‘We boerden daar op een pachtbedrijf dat eigendom was van een barones. Maar investeren op andermans grond kon ons niet langer motiveren’, vertelt Peter. ‘Ik had het bedrijf vroeg overgenomen door gezondheidsproblemen van mijn vader, maar ik wilde eigenlijk meer uitdaging en meer avontuur. Ik wilde bewijzen dat ik een groot bedrijf kon runnen.’

Omdat Peter en Wilma destijds al een dochter hadden, Famke, ging de voorkeur uit naar een ontwikkeld en sociaal land en viel de keuze uiteindelijk op Denemarken. Daarbij koos Peter ervoor om niet zelfstandig een bedrijf te run-

Peter. Na een korte onderbreking vervolgt hij: ‘Ja, ik weet het, ik ben een onrustig persoon die wil ondernemen en niet alleen gebaande wegen volgt.’

Maar op dat moment kwamen Peter en Wilma meteen achter de keerzijde van samenwerken. ‘Over een dergelijke beslissing moet je het natuurlijk wel eens zijn.’ Omdat dat niet het geval was, ketste de verkoop van het bedrijf af. Op zoek naar nieuwe motivatie besloot Peter daarom de studie MBA food & finance aan Nyenrode Business Universiteit te gaan volgen.

Pure bedrijfsmoord Precies op het moment dat de beide vennoten het er met een half jaar vertraging toch over eens waren dat ze de boerderij te koop zouden zetten, begon er een andere economische wind te waaien en daalde de waarde van de Deense melkveebedrijven snel. Het gevolg was dat het bedrijf niet meer te verkopen was. ‘En dat voelde als ver in een sollicitatiepro-

cedure zijn en toch afgewezen worden, waardoor je je weer op je oude baan moet richten’, vertelt Peter voorzichtig en hij geeft aan met hun verhaal zeker niemand op de tenen te willen trappen.

De economische crisis zette wereldwijd door en de Deense melkveehouderij kwam in zwaar weer terecht. ‘Vanaf het begin van de crisis was ik pessimistisch.

Zoals bedrijven hier gefinancierd zijn, kon het bijna niet goed gaan. Banken zijn hier gewoon heel ver gegaan.’

Het bedrijf van Schrijver en Derksen was destijds voor zeventig procent gefinancierd, niets bijzonders voor Deense begrippen. ‘Maar als dan de grondprijzen bijna halveren, ben je failliet. Vervolgens heeft het “mooiebankproductendebacle” ons en vele anderen nog verder naar beneden getrokken’, aldus Peter. Banken adviseerden melkveehouders namelijk om de risico’s van een stijgende rente af te dichten met een swap of de lening om te zetten in vreemde valuta. Peter en Dirk-Jan deden het laatste en zetten de lening om naar Zwitserse franken. ‘Na verloop van tijd werden wij door de bank echter gedwongen de lening weer terug te wisselen, terwijl de koers ongunstiger was geworden. Hierdoor kregen we er in één klap vijf miljoen kroon (bijna 700.000 euro, red.) meer schuld bij. Het was pure bedrijfsmoord.’

Vrijwillig failliet verklaren De hoge financieringslasten in combinatie met een lage melkprijs en hoge voerkosten zorgden ervoor dat Peter Schrijver in augustus 2011 met de boekhouder wilde overleggen over de toekomst.

‘Maar Dirk-Jan zag daar de noodzaak niet zo van in en dat begreep ik ook wel’, vertelt Peter en Wilma vult aan: ‘De taakverdeling was zo dat Peter en ik vooral de administratie en het personeelsmanagement deden en Dirk-Jan meer de verzorging van de koeien. Door die rolverdeling werd Dirk-Jan minder met de financiële problemen geconfronteerd. Hij wist het wel, alleen voelde het voor hem waarschijnlijk wat anders.’

In mei 2012 had Peter op eigen initiatief

V E E T E E LT

VX08_portret schrijver.indd 41

M E I

1

2 0 1 3

41

07-05-13 14:19

P O RT R E T

een plan geschreven over wat naar zijn mening de beste oplossing was. ‘Ik was rigoureus en wilde het bedrijf vrijwillig failliet verklaren door bij de bank te melden dat we de hoogte van de lening niet meer zagen zitten. Maar omdat banken op dit moment met failliete bedrijven ook geen kant op kunnen, wilde ik aanbieden wel een nieuwe start te willen maken. Maar dit vond Dirk-Jan te exotisch en ik wilde niet langer in deze situatie doormodderen met het risico dat we er financieel nooit meer bovenop zouden komen’, vertelt Peter.

‘Hiermee wil ik Dirk-Jan beslist niet

ben geboren in de jaren zeventig en was gewend dat alles bergop ging. Maar misschien is het ook wel goed als onze generatie een keer de neus stoot.’

De grote beslissing was dan wel genomen, tijd voor rust was er in ieder geval nog niet. Peter en Wilma stonden voor de vraag hoe ze verder de toekomst in wilden. ‘We hebben nog wel even overwogen om een kleiner melkveebedrijf in Denemarken terug te kopen, maar dan beleef je opnieuw tropenjaren. Toen we hier kwamen, was groter worden en groeien het doel, maar dat is wel iets anders geworden’, vertelt Peter. Wilma ver-

‘Misschien is het wel goed als onze generatie een keer de neus stoot’ duidelijkt: ‘Sinds we een dood geboren zoontje hebben gehad en vervolgens onze jongste dochter Silke moeilijk werd geboren, willen we ons privéleven iets meer centraal stellen in plaats van helemaal opnieuw beginnen.’

Nieuw bestaan opbouwen

zwartmaken, want we hebben geen behoefte aan ruzie, maar het gaf wel aan dat wij hierin heel verschillende personen zijn. Dat heeft ons ook jaren geholpen, want ieder had zijn eigen specialiteit. Maar als de visies zo grondig uit elkaar drijven, dan wordt samenwerken onmogelijk. Op den duur stelde Dirk-Jan daarom zelf voor dat ik dan maar uit het bedrijf moest stappen. Dat kon ik goed begrijpen en daar was ik ook wel voor in.’

Na een pittige onderhandeling over de financiën die Peter uit het bedrijf zou meekrijgen, overheerst nu berusting.

‘Door de financiële situatie in Denemarken had ik geen uitdaging meer, ik wilde ondernemen en gekke dingen doen. Ik

42

V E E T E E LT

VX08_portret schrijver.indd 42

MEI

1

De meest voor de hand liggende optie is om een baan te zoeken en in Denemarken te blijven wonen. ‘Dat past eigenlijk ook wel bij mijn trots’, vertelt Peter eerlijk. ‘Het lijkt dan meer een carrièreswitch dan wanneer je naar Nederland teruggaat. Men ziet dat soms toch als met hangende pootjes terugkomen.’

Maar terug naar Nederland heeft ook voordelen. ‘Met name voor hen,’ wijst Wilma naar de beide kinderen die zich vermaken in het zwembad van het vakantiehuisje, ‘want het is nu voor hen gemakkelijker om de overstap naar Nederland te maken dan wanneer ze straks op het voorgezet onderwijs zitten.’

Vanwege deze twijfels hebben Peter en Wilma nog geen beslissing over hun woonbestemming genomen. De komende maanden studeert Peter eerst af aan Nyenrode Business Universiteit en per 1 juni begint hij als internationaal commercieel medewerker bij Digi-Star, leverancier van voermanagementpakketten.

Wilma gaat op termijn en afhankelijk van de woonbestemming op zoek naar een baan als hr-medewerker. ‘En dan worden we burger’, glimlacht Peter, waarna hij serieus vervolgt: ‘We willen

ervaren hoe het voelt om iedere dag van huis te zijn en elders te werken. Sommige mensen denken misschien dat wij nu de makkelijkste weg kiezen, maar dat is niet zo. Het was in eerste instantie gemakkelijker geweest om op de boerderij door te modderen dan om nu een heel nieuw bestaan op te gaan bouwen. Toch denk ik dat er voor Dirk-Jan nog grote uitdagingen komen.’

Waarschijnlijk is Peter straks nog niet helemaal boer af, want hij staat op het punt om in Denemarken nog wat grond aan te kopen en dat te gaan verhuren.

Mochten de prijzen van grond op termijn weer oplopen, dan hoopt Peter daar op deze manier toch nog van te profiteren. ‘En mocht het als burger helemaal niet bevallen, dan kunnen we altijd nog opnieuw boer worden.’

Crisis nog niet ten einde De laatste maanden voor de finale beslissing waren volgens Wilma erg zwaar.

‘We wisten niet waar het schip zou stranden en in je hoofd ben je dan met zoveel opties bezig. In zo’n periode kun je ook gemakkelijk langs elkaar heen leven, maar het heeft ons juist dicht bij elkaar gebracht. We zijn altijd blijven praten over onze verwachtingen, hoop, bedenkingen en gevoelens. En om de negatieve sfeer te doorbreken zijn we begin vorig jaar getrouwd.’

Spijt van de emigratie hebben Peter en Wilma in ieder geval allerminst. ‘De emigratie heeft me veel gebracht als persoon, maar wat minder als zakenman.

En omdat we er zoveel van hebben geleerd, wil ik ook niet dat dit lijkt als een zielig verhaal, want dat is het niet’, stelt Peter. Maar heeft hij zijn vooraf gestelde doel om te bewijzen dat hij dit kon gehaald? ‘We hebben samen met Dirk-Jan het bedrijf draaiende gehouden en de puntjes op de i gezet, maar ik had alleen gehoopt dat we een volgende stap hadden kunnen zetten en dat is helaas niet gelukt.’

Peter verwacht overigens niet dat de crisis al ten einde is. ‘En daar kan ook de Nederlandse melkveehouderij nog wel meer dan tot nu toe mee te maken krijgen’, stelt Peter en hij geeft zijn Nederlandse collega’s een waarschuwing mee.

‘In Nederland wordt te veel voorgefinancierd op toekomstige groei. Het is gevaarlijk om nu een grote stal te bouwen terwijl je niet zeker weet of je die in 2015 helemaal vol kunt zetten. In Denemarken waren het juist de vooruitstrevende groeiers die vaak in de problemen kwamen. Maar wat is het alternatief, op je centen gaan zitten?’ l

2013

07-05-13 14:19

Ga voor een laag celgetal!

Kwaliteit = vanzelfsprekend ABZ Diervoeding is een nieuwe coöperatie ontstaan na een fusie uit kracht tussen twee sterke coöperaties: Arkervaart Diervoeding en Brameco·Zon Voeders. Samen denken wij nog beter te kunnen bijdragen aan een beter financieel resultaat voor uw bedrijf en een sterke veehouderijsector.

Door onze oprechte en persoonlijke aanpak staan wij dichtbij onze veehouders. Op basis van onze specialistische kennis leveren wij het meest geschikte rundveevoer met een maximaal rendement voor uw bedrijf. De lat ligt hoog en dat wordt door onze klanten al jaren gewaardeerd.

Wilt u met ons werken aan betere cijfers?

Neem contact op met één van onze rundveespecialisten.

Het beste dichtbij Postbus 5, 3860 AA Nijkerk

Postbus 8510, 5605 KM Eindhoven

Telefoon 033 422 15 10

Telefoon 040 238 07 77

info@abzdiervoeding.nl

www.abzdiervoeding.nl

www.abzdiervoeding.nl/rundvee

V E E T E E LT

VX08_p43.indd 43

VX08_p47.indd 47

ME I

1

2 0 1 3

43

02-05-13 16:35

B O E K B E S P R E K I N G

Zuivelgeschiedenis behelst meer dan productie van boter en kaas

Het ultieme zuivelboek?

De geschiedenis van de Nederlandse zuivelindustrie is te boek gesteld. Althans, dat is de suggestie van uitgever en auteurs.

Waar de propaganda voor de zuivel veel aandacht krijgt, komen de producenten er bekaaid af. tekst Reimer Strikwerda

D

e uitgever van ‘Alles over melk’ benadrukt bij herhaling dat het gaat om het ‘eerste boek over de geschiedenis van de Nederlandse zuivelindustrie’. Een beetje verwarrend, maar de auteurs worden niet moe te verhelderen dat het wemelt van de gedenkboeken van afzonderlijke bedrijven. In de eerste plaats achten ze die vaak oppervlakkig en hier en daar mooipraterig, in de tweede plaats eindigen de beschrijvingen vaak bij de Tweede Wereldoorlog.

Nu is de totale Nederlandse zuivelhistorie bij de kop gepakt. Die historie bevat 140 jaren en is verdeeld in zeven tijdsblokken. Met name het eerste is veelbelovend.

De aanloop naar de hervorming van het Nederlandse landbouwbestel na de grote crisis van de jaren tachtig in de negentiende eeuw wordt met verve beschreven. He-

laas is het tempo, maar ook de kwaliteit in een deel van de rest niet helemaal gehandhaafd.

De auteurs van het boek zijn de historici Pim Reinders (hij schreef eerder over voedselgeschiedenis) en Aad Vernooij, vooral bekend als woordvoerder bij de Nederlandse zuivelorganisaties en als schrijver van het verdienstelijke werk over de kaascultuur.

In het boek komt een veelheid aan zuiveltechnische zaken aan de orde. Op vele manieren wordt aangetoond dat deze niet los kunnen worden gezien van de ontwikkeling van bijvoorbeeld het aantal fabrieken, dat in 1957 nog ver boven de vierhonderd lag. De revolutie op dit gebied is weergegeven in de bekende ‘stamboom’, die Veeteelt vorig jaar november ook al eens publiceerde. Daarbij gaat het wel

In 1960 begon het Nederlands Zuivelbureau met reclame op de Duitse televisie. De actrice Kitty Janssen richtte zich als ‘Frau Antje’ tot de Duitse consument

44

V E E T E E LT

MEI

VX08_boek Reimer en bloempjes.indd 44

1

over de coöperatieve organisaties – sinds 2008 in hoofdzaak verenigd in FrieslandCampina – en in ‘Alles over melk’ komen ook particuliere ondernemingen aan de orde.

Joris Driepinter en Frau Antje ‘De collectieve melk- en kaaspromotie krijgt veel aandacht’, aldus Vernooij onlangs in een interview. Daarmee zei hij niets te veel. In het kloeke – en mooi uitgevoerde – boek is ongeveer een vierde deel besteed aan illustraties van vaak collectieve reclamecampagnes in binnen- en buitenland. Mooie en inderdaad bij een groot deel van de bevolking herkenbare aanprijzingen van melk, boter en kaas: bekende melkbrigadiers en Joris Driepinter krijgen vrij baan. In dat opzicht mag natuurlijk niet voorbij worden gegaan aan het charmante optreden van het kaasmeisje Frau Antje, waarmee in de loop van de jaren de Duitse markt werd veroverd.

De Nederlandse landbouwpolitiek was ook van grote invloed op de ontwikkeling van de zuivel. Vooral Sicco Mansholt krijgt aandacht en na hem Gerrit Braks, die verantwoordelijk was voor de superheffing in 1984. Daarmee kwam er een bepalende knik in de groei van de melken zuivelproductie: boeren en zuivelfabrieken kregen te maken met een nieuw fenomeen.

Men kan zich afvragen of de auteurs niet meer aandacht hadden kunnen (of moeten) besteden aan de achtergrond van de

2013

06-05-13 11:11

K O E I E N B L O E M P J E S

zuivel: de melkveehouders en hun koeien. Ze komen in enkele statistieken aan bod, maar ook niet veel meer. En zouden in dat verband ook de door de veel be-jubelde zuivelondernemingen uitbetaalde melkprijzen geen beschouwing hebben verdiend?

‘Fok boterkoeien’ In een beschouwing over het stamboekvee (één pagina lang) dichten de auteurs de beroemde oproep ‘Fok boterkoeien!’ verrassend toe aan ‘NRS-voorman’ Iman van den Bosch. In feite was het de Friese directeur van diverse zuivelfabrieken Jan Reinders Kuperus die in 1898 de vetgedrukte term bezigde in zijn boek ‘Geschiedenis van het Friesche Rundveeslag’.

En wat diezelfde Iman van den Bosch – die in 1906 de drie Nederlandse koeienrassen min of meer gestalte gaf – betreft, tijdens zijn studie kwam hij tot de conclusie dat de volwassen zwartbonte koeien gemiddeld een kruishoogte van 1,38 meter hadden – ongetwijfeld vergelijkbaar met de koeien die enkele decennia eerder de basis vormden van het holsteinras in Amerika.

En wat zeggen Pim Reinders en ( boerenzoon) Aad Vernooij in hun boek ‘Alles van melk’?

‘De melkveehouder uit 1870 zou in het Nederland van 2010 zijn ogen uitkijken in een weiland van melkkoeien.’ Hij zou, zo beweren ze, ‘opkijken van de koeien zelf, die waren reuzen geworden, anderhalf keer zo groot en zwaar als de koetjes uit zijn tijd.’

Koeien van duidelijk meer dan twee meter groot dus – met zulke aanduidingen in de marge verhogen de schrijvers de geloofwaardigheid van hun overigens goed – en vaak herkenbaar – gedocumenteerde boek niet echt. l Alles van melk, 288 pagina’s, 23 x 28 cm. Ongeveer 200 illustraties, (vaak in kleur). Auteurs: Pim Reinders en Aad Vernooij.

Uitgever: Wbooks. ISBN: 9789066300897. Prijs: € 29,95

Herman Pleij, emeritus hoogleraar en historicus:

van de overheid en de kwaliteitseisen vanuit het bedrijfsleven aan handen en voeten gebonden.’ (Tm)

‘Die koeien, tijdens de koninklijke rondvaart in Amsterdam op het water, leken me een verwijzing naar Bertha 38.’ (dV)

Jan Staman, directeur Rathenau Instituut en diergeneeskundige:

Nico van der Werf, melkveehouder te Raerd:

‘De koe moet op een voetstuk.

Als dat niet meer zo is, dan zijn de rapen gaar.’ (Bo)

‘De agrarische sector in Nederland is momenteel een positieve uitzondering in de algemene crisis. De vraag naar voedingsmiddelen zit nog steeds in de lift. Het kleine polderland heeft zich wereldwijd opgewerkt tot in omvang tweede exporteur van agrarische goederen.’ (NO)

Johan Reesen, directeur veehouderij Zoetis: ‘De komende tien jaar stijgt de productiviteit van het melkvee, maar de vruchtbaarheid loopt terug. Als die blijft afkalven, komen we economisch in zwaar weer.’ (Bo)

Jan Dirk van Mourik, manager Lely International:

Adrie van Gent, voormalig inspecteur:

‘De dierenarts oefent weliswaar nog steeds een vrij beroep uit, maar is door de uitbreiding van het wettelijk kader en de vele voorschriften

‘Als je maar ruimte hebt in de koeien, dan hoef je niet te kruisen. Koeien moeten er langzaam ingroeien, ik accepteer een matige vaarzenlijst.’ (Mm)

‘Ik ken geen ander land waar nog zo’n ambitie is om te groeien in melkproductie als in Nederland.’ (Bo)

‘Ik ken het nog uit de tijd van de holsteinisering. Je moet blijven communiceren. En ik hou van duidelijkheid. Als het erom spant, ben ik juist op mijn best.’

(VV)

Peter Boersen, melkveehouder te Barneveld:

Jan Staman:

‘Inkruisen is voor gefrustreerde boeren.’ (Mm)

Trienke Elshof, melkveehoudster te Oldetrijne:

Peter Koolmees, diergeneeskundig historicus:

Jan Haandrikman, stoppend melkveehouder te Beilen:

Adrie van Gent:

‘De toelichting op de keuring is een van de belangrijkste onderdelen van het keuren. Als je eerlijk bent, krijg je altijd begrip.’ (VV)

‘Experts hebben het over het verlengen van de levensduur van de koe. Daar wordt meer op gestuurd. En ook wordt er meer gelet op de totale koe dan alleen op de hoeveelheid melk die ze geeft. De koe moet robuuster worden. Een koe met zere poten, dat werkt niet.’ (Ev)

selection voor nagenoeg honderd procent werkt.’ (Cm)

Jeroen van Maanen, melkveehouder te Zeewolde: ‘In de financiële sector geldt: rendementen in het verleden geven geen garantie voor de toekomst. In de fokkerij geldt: juist de lessen uit het verleden zijn een garantie voor de toekomst.’ (Bo)

Jan Nieuwenhuizen, melkveehouder te Zevenhoven: ‘Toen genomic selection kwam, gaven we dat als een van de eersten ons volle vertrouwen.

Onze ervaring is dat genomic

‘Aan het eind van de lactatie zijn de koeien tot op het bot vermagerd. Dat valt niet te ontkennen. Vervolgens kun je het erover hebben of dat erg is of niet. Je verhaal moet overtuigend zijn. Als het niet erg is, moet je dat kunnen aantonen met een goed wetenschappelijk verhaal. Zolang die dieren daar zo lopen, ben je kwetsbaar, tenzij je het tegendeel kunt aantonen. Dat moet je dus doen als boeren.’ (Bo)

Adolf Langhout, handelaar in genetisch materiaal: ‘Discussies over “gewone boerenkoeien” vind ik dieptriest. Ik spreek graag over beste koeien.

Of nog liever over elitekoeien.

Streven naar de eerste plek, zoals de Olympische kampioenen Epke Zonderland en Sven Kramer, dat mis ik in de Nederlandse fokkerij. Accountants wijzen telkens op fokkerijkosten en spreken nooit over fokkerijomzet.’ (Hp)

Bronnen: de Volkskrant (dV), Nieuwe Oogst (NO), VeeteeltVlees (VV), Elsevier (Ev), Tussen mens, dier en samenleving (Tm), Boerderij (Bo), Melkveemagazine (Mm), CRV magazine (Cm), HIPlus! (Hp) V E E T E E LT

VX08_boek Reimer en bloempjes.indd 45

M E I

1

2 0 1 3

45

06-05-13 11:11

VX08_p46.indd 10

03-05-13 14:46

VX08_p47NED.indd 47

06-05-13 11:06

SERIE

KLIMAATNEUTRAAL

Nog meer te halen uit verbeteren van de werking van dierlijke mest

Serie: In 5 stappen naar klimaatneutraal Hoe kun je als melkveehouder klimaatneutraal werken?

Koeien & Kansen-veehouders pionierden al en ervaren voordelen op bedrijfsniveau. Veeteelt heeft het samengevat in deze serie: in vijf stappen naar klimaatneutraal.

Deel 1: Klimaatneutraal en broeikasgassen Deel 2: Bemesting en bodem Deel 3: Management en voeding Deel 4: Innovatie Deel 5: Compensatie

W

ie een melkveebedrijf in Ierland bezoekt, ervaart het zelf: de excursie gaat eerst het grasland in, pas daarna komt de stal. ‘Dat is heel typerend, in Ierland zijn veehouders graslandboeren. In Nederland bezoek je eerst de stal en als je geluk hebt, ga je daarna nog een rondje door het gras- en maisland’, zegt Frans Aarts, onderzoeker bij Plant Research International van Wageningen UR. In het verschil tussen Nederland en Ierland zit ook meteen het antwoord op de vraag waarin het management van bodem en bemesting in Nederland nog verbeterd kan worden om zo de broeikasgassen op het melkveebedrijf te verminderen.

‘We kunnen nog gemakkelijk 500 kilo meer voer van een hectare produceren.

Dat gaat in totaal toch om zo’n 100 mil-

48

VV EET ET E E LE TL T J AMNE UI A1 R I2 01 1/ 32

VX08_serie klimaatneutraal 2.indd 48

Werken met groene vingers Met het beter benutten van meststoffen besparen veehouders kosten en verlagen ze ook de lachgasemissie. Verbetering is nog mogelijk. ‘Wanneer je half februari op een koude grond bemest, verlies je nutriënten en geld en produceer je meer broeikasgassen.’ tekst Alice Booij

joen euro per jaar in heel Nederland en daarmee zorg je naast een financiële efficiencyverbetering ook voor vermindering van de lachgasproductie.’

200 euro besparing per hectare Met het verbeteren van de efficiëntie van dierlijke mest en het verminderen van de kunstmestgift is de lachgasproductie in de Nederlandse melkveehouderij al flink gedaald. ‘Ik schat dat de kunstmestgift per hectare de laatste jaren zo’n 200 kilo is gedaald’, geeft Aarts aan. ‘Met het verbeteren van de inzet van drijfmest is er een totale besparing van zo’n 200 euro per hectare, waarbij de productie van lachgas ook nog eens met 60 procent gedaald is.’

Het verbeteren van de milieuprestaties en

meer verdiensten trekken zo samen op.

‘En ik denk dat er nog wel een besparing van tientallen kilo’s kunstmest per hectare in zit, of andersom geredeneerd, dat de productie en de opbrengst van het grasland met de huidige bemestingsnormen nog wel omhoog kunnen. Daarmee daalt de lachgasproductie opnieuw.’

Collega-nderzoeker Koos Verloop geeft wel aan dat de stappen naar verdere verbetering klein zijn. ‘Maar omdat lachgas een hoge omrekening heeft naar de CO2equivalenten, tikt het wel door.’

Verloop denkt dat voor melkveehouders de verbeteringen vooral zitten in ‘het nog beter doen wat ze al goed doen.’ Bijvoorbeeld de drijfmest nog beter benutten door voldoende opslag. ‘Elk jaar zien we op 1 of nu 15 februari boeren mest uitrij-

2009

06-05-13 11:22

Coen Hagoort: ‘Minder kunstmest, zelfde opbrengst’ Bemesten anno 1990 of anno 2013 maakt een heleboel verschil weet Koeien & Kansen-veehouder Coen Hagoort uit het Zuid-Hollandse Waarder. ‘We gebruiken de helft kunstmest, zijn veel efficiënter met drijfmest en hebben toch de grasopbrengst gelijk kunnen houden.’

Met zijn 130 melkkoeien en 54 hectare veengrond haalt Hagoort een daling in broeikasgassen van zo’n 45 procent, waarbij de grootste verbetering zit in de vermindering van de lachgasproductie.

‘Doordat veenland nat is, vindt er veel denitrificatie plaats, veel omzetting van stikstof dus, en dat zorgt ook voor een hoge lachgasproductie.’ De daling van de kunstmestgift heeft hierdoor op veengronden nog meer effect op de vermindering van lachgas. ‘We strooien uit kunstmest per jaar nog zo’n 100 kilo zuivere stikstof per hectare’, vertelt de

melkveehouder over de strategie op zijn bedrijf. ‘En dan met name voor de eerste en tweede snede, daarna zorgt de grond door mineralisatie voor stikstof.’

Het levert meteen ook economisch voordeel op bij graslandopbrengsten die per hectare rond 10.600 kilo droge stof liggen. ‘Dat is goed voor natte veengrond’, reageert de veehouder. De grootste ‘winst’ zit volgens Hagoort in de veel betere benutting van drijfmest. ‘We hebben voor ruim acht maanden opslag. Zo kunnen we de mest inzetten wanneer het gewas erom vraagt. In het voorjaar gaan we pas half maart de percelen op.’

En dan komt de sleepslang voor de dag.

‘In de zomermaanden werken we met half water, half mest.’

Met mestscheiding heeft Hagoort ook ervaring. ‘Maar ik vind het vooral rondpompen van energie, de mest wordt er

den omdat de putten vol zitten. Maar die mest doet niets, omdat het gewas nog niet groeit. Het zorgt ook voor meer denitrificatie en lachgasproductie. En ja, het is sneu, maar ook beweiden is slecht voor de lachgasproductie. Eén kilo weidemest levert meer lachgas op dan één kilo staldrijfmest.’

Een betere benutting van de dierlijke mest scheelt meteen in kunstmest. ‘Waarom haalt de ene veehouder meer gras van een hectare dan een andere?’, geeft Aarts aan. ‘Je kunt vaak niet precies aanwijzen waar het in zit, maar het heeft met vakmanschap en “groene” vingers te maken.’

Hij adviseert de technische cijfers van het graslandmanagement naast die van ande-

re melkveebedrijven te leggen. ‘Praat er in een studieclub samen over, wees kritisch op je eigen management en leer van elkaar.’

Minder verliezen Verloop noemt nog een paar managementmaatregelen die de efficiëntie van de mest verbeteren. ‘Mest scheiden en mestvergisting, omdat je hierdoor de mest opdeelt en die zo efficiënter kunt inzetten.’

Ook klaver in het grasland helpt, meldt Verloop. ‘Het bindt de stikstof en daardoor hoef je minder kunstmest te strooien. Maar ik realiseer me dat het aandeel klaver lastig te sturen is en dat je er de eerste en tweede snede niet veel aan hebt.’

Tabel 1 – Effect van maatregelen in bodem en gewas op broeikasgassen

maatregel in bodem en gewas klaver in grasland mais in vruchtwisseling minimale graslandvernieuwing minimale grondbewerking verbeteren bodemstructuur verbeteren afwatering verantwoord beregenen verhogen slootwaterpeil (veen)

+ +/– 0 0 + 0 0 0

niet anders van, terwijl het de kostprijs verhoogt.’

Overigens zit er volgens Hagoort niet veel rek meer in het laten dalen van de kunstmestgift. ‘We moeten de productie van het grasland wel minimaal op peil houden en met de aangescherpte fosfaatnormen wordt dat op zand- en kleigronden heel erg lastig.’

En – heel algemeen – dragen goede omstandigheden bij aan de benutting van de meststoffen en beperken ze de verliezen.

Dat betekent zorgen voor een goede ontwatering en dichte lagen in de ondergrond verhelpen. Bij de maisteelt kan rijenbemesten met behulp van gps nuttig zijn. ‘Het is eigenlijk de kunst om met zo min mogelijk kunstmest een goed gewas te telen.’ Een kunst waar ze in Ierland niet alleen druk aan werken, maar die ook steeds meer een ‘licence to produce’ wordt, geeft Aarts aan. ‘Daar zijn al melkverwerkende fabrieken die jaarlijks van hun veehouders een rapport vragen met resultaten van de broeikasgassenuitstoot op het bedrijf.’ l

Tabel 2 – Effect van maatregelen in mest en bemesting op broeikasgassen

te verwachten effect op lachgas methaan kooldioxide + + + + + + + +

Coen Hagoort

0 + + + 0 0 0 ++

te verwachten effect lachgas methaan kooldioxide

maatregel in mest en bemesting anders bemesten voor meer ds/re meer ‘andere’ meststoffen voor meer re gebruik nitrificatieremmers graslandvernieuwing meer ds ander type gras betere kwaliteit minder N-kunstmest optimale verdeling over percelen optimale verdeling over gewassen mest scheiden mest vergisten

+ + + – + ++ + + + ++

V E E T E E LT

VX08_serie klimaatneutraal 2.indd 49

+ + + + + – 0 0 0 0

M E I

1

0 0 0 – 0 0 0 0 0 0

2 0 1 3

49

06-05-13 11:22

EMBRYO’S UIT MERKERGESELECTEERDE DONOREN

(foto: Alger Meekma)

DELTA ROWENA AV 87 (Ramos x Etazon Renate), volle zus van Delta Atlantic

Met de stieren Atlantic en Astro heeft Etazon Renate haar fokkracht meer dan bewezen. In het fokprogramma benut CRV de beste Renatedochters en kleindochters, o.a.: • Delta Rowena, VG 87, 265 NVI, volle zus van Atlantic • Delta Nonja, VG 87, 255 NVI, volle zus van Astro • Delta Rain (279 NVI), en Roxi (285 NVI), Wonderdochters uit Delta Rowena • Delta Rica P rf (211 NVI), hoornloze Asterixdochter van Etazon Renate Via het InSire-embryoprogramma kunt u embryo’s uit deze koefamilie bemachtigen. Uw embryovertegenwoordiger kan u hier alles over vertellen.

MEER INFORMATIE Piet Ypeij +31 (0)6-51 29 87 07 Servé van Wersch +31 (0)6-53 78 08 09 Ben Aerts +31 (0)6-22 43 83 06

166-13 Embryo-Rowena.indd 1

50

VX08_p50.indd 50

V E E T E E LT

MEI

BETTER COWS | BETTER LIFE

18-04-13 16:46

1

2013

06-05-13 13:08

ZATERDAG 22 JUNI 2013

IJSSELHALLEN

ZWOLLE

PROGRAMMA – Grootste holsteinkeuring van Noord- en Oost-Nederland – Dochtergroepen van actuele topstieren – Vakbeurs met o.a. CRV-stands en zeer aantrekkelijke acties!

Gratis parkeren, catalogus en entree… en de koffie staat voor u klaar.

Voor meer info ga naar www.crv4all.nl

177-13 Adv KE tekst ZB.indd 1

03-05-13 11:41

D I E R G E Z O N D H E I D

Om ketose te voorkomen moet onder andere de voeding worden geoptimaliseerd

Ketose blijkt steeds meer een sleutelziekte te zijn in de transitieperiode, monitoren en preventie zijn de remedie

Praktijk focust op ketose Een toenemend aantal ketonentesten en een nieuw preventief middel tegen ketose. Het zijn signalen van een toenemende aandacht voor slepende melkziekte. De gevolgschade van ketose is groot en dierenartsen benadrukken daarom het belang van monitoren. tekst Florus Pellikaan

H

et is een herkenbaar beeld, een koe die te vet afkalft en al snel in de problemen raakt. Een lebmaagverplaatsing, baarmoederontsteking en later vruchtbaarheidsproblemen zijn het gevolg. De oorzaak: ketose of anders gezegd slepende melkziekte. De koeien die deze klinische verschijnselen duidelijk laten zien, zijn volgens René Bemers, dierenarts bij De Graafschap Dierenartsen in Vorden, echter nog maar het puntje van de ijsberg.

‘Wanneer je één koe met klinische ketose hebt, zijn er gemiddeld ook vier koeien die aan subklinische ketose lijden. Maar die zie en ruik je niet.’

Alhoewel ketose niet nieuw is en er volgens Bemers ook geen aanleiding is om aan te nemen dat het meer voorkomt dan vroeger, neemt de aandacht voor ketose en zeker voor subklinische ketose de laatste tijd snel toe.

Tom Vanholder, dierenarts en technisch consultant herkauwers bij farmaceut Elanco, heeft voor die toenemende aandacht een verklaring. ‘De laatste jaren is er internationaal veel onderzoek gedaan

52

VVE EE ET TE EE EL LT T J M AN E IU A1 R 2I 0 11 /32

VX08_ketose.indd 52

naar subklinische ketose. En daaruit blijkt dat de gevolgschade erg groot is.’

Anderhalf keer sneller afgevoerd René Bemers heeft de resultaten van de internationale onderzoeken erop nageslagen. Koeien met (sub)klinische melkziekte hebben bijvoorbeeld een drie tot acht keer grotere kans op een lebmaagverplaatsing, een drie keer grotere kans op baarmoederontsteking en een zes keer grotere kans op cysteuze eierstokken. Gemiddeld daalt bij deze koeien het bevruchtingspercentage na de eerste inseminatie met dertien tot vijftig procent en worden ze anderhalf tot twee keer sneller vroegtijdig afgevoerd.

‘Samenvattend blijkt ketose dus steeds duidelijker een sleutelziekte in de transitieperiode te zijn’, stelt Vanholder. Bemers vult aan: ‘Door de relatie met deze aandoeningen gaan ketose en duurzaamheid ook echt niet samen. Willen we als melkveehoudend Nederland dat de veestapel ouder wordt, dan zullen we ketose aan moeten pakken.’

Een andere oorzaak van de toenemende aandacht voor ketose is volgens de beide dierenartsen de veranderende rol van de dierenarts. ‘Doordat de dierenarts nu bij alle melkveehouders aan de keukentafel het bedrijfsgezondheidsplan invult, komt ook aan bod dat op een bedrijf bijvoorbeeld opmerkelijk veel cysteuze koeien voorkomen. Om dan vervolgens aan te tonen of ketose de oorzaak is van het probleem, moet dit gemonitord worden’, verklaart Bemers.

Een van de recent beschikbaar gekomen ketonentesten is de melktest van Elanco.

‘Ketose is gewoon een lastige ziekte omdat je het in het merendeel van de gevallen niet ziet, terwijl je er wel de nadelige gevolgen van hebt. Monitoren is dan de enige optie. Niet alleen bij acute problemen, maar ook om de vinger aan de pols te houden’, verklaart Vanholder.

Agriprom verkoopt al een aantal jaren een vergelijkbare striptest voor melk.

‘We hebben meerdere sneltesten voor diverse aandoeningen, maar deze is de best verkopende en de afzet groeit voortdurend’, vertelt Erik van den Brandhof, verkoopmedewerker bij Agriprom. ‘Een urinetest is weliswaar goedkoper, maar de melktest is praktischer omdat je melk altijd bij de hand hebt. Het is zelfs mogelijk om de melk rechtstreeks vanuit de speen op de strip te stralen en de kleuruitslag wordt al zichtbaar.’ De kosten van de melktest lopen tussen de aanbieders uiteen van 1,70 tot 2 euro per test.

Begin 2011 introduceerde CRV een keto-

2009

06-05-13 16:23

mmol/liter bloed

hoog aantal ketonen

normaal aantal ketonen

4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0 feb. 2012

mrt. 2012 apr.2012 mei 2012 juni 2012

juli 2012

aug. 2012 sep. 2012 okt. 2012

individuele metingen in de tijd

nov. 2012 jan. 2013 feb. mrt.

2013 2013

apr. 2013

Figuur 1 – De ketonenwaarden van individuele, verse koeien op een bedrijf sinds het begon met bloedmonsters. Gedurende de tijd werden er managementmaatregelen genomen (hoog aantal ketonen is meer dan 1,1 mmol ketonen per liter bloed) (bron: De Graafschap Dierenartsen).

nenattentie in het standaardpakket van de mpr. Alle koeien tussen de nul en zestig dagen in lactatie worden onderzocht op ketose en de bevindingen worden gerapporteerd. ‘Zonder dat de veehouder enige aanvullende handeling hoeft te doen aan monstername of administratie krijgt hij iedere maand een overzicht van de status van zijn bedrijf’, vertelt Hiemke Knijn, dierenarts en onderzoeker bij CRV. ‘Met mpr voeding richten we ons niet op een individuele koe en daarom maken we ook geen onderscheid tussen klinische en subklinische ketose. We brengen vooral in beeld of een bedrijf een ketoseprobleem heeft en hoe het zich ontwikkelt gedurende het jaar. Hoe korter het interval tussen twee mpr’s is, hoe betrouwbaarder het beeld.’

Veertig procent ketose In de modelstudie bij het ontwikkelen van de ketosetest via mpr werd gemiddeld elf procent ketose gevonden, met een spreiding van nul tot tachtig procent. ‘Blijkt uit de mpr dat een veehouder echt een ketoseprobleem heeft, dan kan hij besluiten verse koeien via individuele testen op

het gewenste moment te gaan onderzoeken’, vertelt Knijn.

René Bemers kent vanuit de praktijk de verschillende individuele ketonentests.

‘Wanneer een veehouder alles zelf wil doen en daarom voor een melk- of urinetest kiest, is dat zeker beter dan nietsdoen.

Maar de betrouwbaarheid van deze testen ligt rond de 75 procent. Bloedonderzoek is en blijft de gouden standaard.’ Bemers werkt daarom altijd met de bloedtest en slaat de gegevens op in het ketose-onderdeel van het Dry2Fresh-transitieprogramma. ‘Wij komen bij bloedonderzoek zelfs gemiddeld op veertig procent ketose, dus door het interval tussen de mpr’s mis je een deel van de ketosegevallen.’

De kosten van alleen bloedonderzoek liggen rond de twee euro, maar het afnemen van bloed mag een veehouder wettelijk niet zelf uitvoeren. ‘Een druppel bloed is echter al genoeg en misschien is het daarom wel iets om een uitzondering voor te maken’, stelt Bemers.

De deskundigen zijn het er unaniem over eens dat monitoren en preventieve maatregelen de remedie zijn om ketose te voorkomen. ‘Klinische dieren moet de

Mpr is een van de beschikbare tests die hoge ketonenwaarden in beeld brengt

dierenarts behandelen en subklinische dieren kunnen met extra energie ondersteund worden’, vertelt Vanholder. ‘Hiermee kun je voorkomen dat een subklinisch geval klinisch wordt en problemen als een lebmaagverplaatsing optreden.

Maar de nadelige gevolgen voor bijvoorbeeld vruchtbaarheid zijn dan al in gang gezet.’ Bemers vult aan: ‘Koeien die eenmaal in het ketosetreintje zijn gestapt, krijg je er niet snel meer uit. Ze worden moeilijk opnieuw drachtig en kalven vervolgens weer in ruime conditie af.’

Eerst management aanpakken De dierenartsen adviseren daarom om bij het voorkomen van veel ketose het totale management op het gebied van voeding, huisvesting en koecomfort van de transitiekoeien goed in beeld te brengen en verbeterpunten door te voeren. Dat dit ook daadwerkelijk nut heeft, onderstreept Bemers met figuur 1. Het betreffende melkveebedrijf had bij de start van het testen op ketonen vrij hoge waarden. Na het doorvoeren van een aantal managementwijzigingen daalden de waarden, maar aan het einde van de periode verslapte de aandacht en kwam er weer meer ketose voor. ‘Daarom is monitoren zo nuttig. En dat goed management nut heeft, blijkt in de praktijk, want er zijn bedrijven die echt nauwelijks koeien met hoge ketonenwaarden hebben.’

Ondanks dat Elanco sinds enkele weken het middel Kexxtone ter preventie van ketose beschikbaar heeft, adviseert Vanholder eerst om het management te optimaliseren voor dit geneesmiddel op voorschrift van de dierenarts in te zetten. ‘Het is bedoeld voor risicokoeien die te vet de droogstand in zijn gegaan en waar via het management eigenlijk niets meer aan te doen is. De bolus bevat monensin, dat meer propionzuur vrijmaakt in de pens waardoor een koe beter door de energiedip heenkomt.’ Elanco claimt met het diergeneesmiddel een reductie van ketose met 74 procent. l

V E E T E E LT

VX08_ketose.indd 53

M E I

1

2 0 1 3

53

06-05-13 16:23

agina 1

Koecomfort Koecomfort Het beste voor uw koeien ??

Het beste voor uw koeien ?? ste uw koeien ??uw op maat Het beste voor?? uw koeien koeien ?? ??

Koecomfort ste voor voor uw koeien op maat Het beste voor

ste voor koeien op maat Hetuw beste voor??uw koeien ??

Renovatie bij R-boxen R-boxen (ook (ook ingestorte) ingestorte) Zwevende Zwevende boxen boxen of of Grupstal Grupstal ?? ??

Renovatie of of nieuwbouw: nieuwbouw: bij Dual waterbed + Positiebox = Minder werk + Positiebox = Minder werk w: bij R-boxen (ook ingestorte) Zwevende boxen of Grupstal Grupstal ?? uw: Zwevende of ?? bij boxen R-boxen (ook ingestorte) ingestorte) Zwevende boxen of Grupstal ??

Renovatie of nieuwbouw: nieuwbouw: Zwevende boxen boxen of of Grupstal Grupstal ?? ??

Renovatie of bij R-boxen (ook Zwevende

Dual Waterbed !! lll Waterbed Waterbed !!

Dual Waterbed !! !!

Dual Waterbed !!

Waterbed !!

Dual Waterbed !!

Dual waterbed + Positiebox =ofMinder werk uw: bij R-boxen (ook ingestorte) Zwevende Grupstal ??

Renovatie of nieuwbouw: bij boxen R-boxen (ook ingestorte) Zwevende boxen of Grupstal ??

ZEER BESTE FOKVEEVEILING!!!

Complete veestapel van fam. Haandrikman uit Beilen: 100 stuks, incl. jongvee Meest duurzaam koematras, met eindeloos blijvende veerkracht.

besparing opkoematras, strooisel enmet arbeid verdient het zichveerkracht. snel terug. Woensdag 5 juni 2013 Meest duurzaam eindeloos blijvende duurzaam koematras, met eindeloos Door blijvende veerkracht.

Meest duurzaam duurzaam koematras, met met eindeloos eindeloos blijvende veerkracht.

Meest koematras, veerkracht.

Behoud vanop uw koeien en reduceren op blijvende dierenartskosten.

Op bedrijf aan de Smalbroek 26, 9411 TV, Beilen Door besparing strooisel en arbeid verdient het zich snelhet terug. sparing op strooisel en arbeid verdient het zich snel terug.

Door besparing opkoematras, strooisel en enmet arbeid verdient het zich zichveerkracht. snel terug. duurzaam koematras, met eindeloosDoor blijvende veerkracht.

Meestbesparing duurzaam eindeloos blijvende op strooisel arbeid verdient het snel terug.

Stal open: 9.00 uur duurzaam koematras, met eindeloos blijvende veerkracht. oud van uw koeien en reduceren op dierenartskosten.

Meest duurzaam koematras, met eindeloos blijvende veerkracht.

Behoud van uw koeien en reduceren op dierenartskosten.

Conclusie: Meerwaarde zonder meerprijs ! Aanvang: Behoud vanop uwstrooisel koeien en en reduceren op dierenartskosten. dierenartskosten. sparing het zich snel snel terug.

10.30 uur Behoud van uw koeien reduceren op Door besparing en arbeid verdient het zich snel terug. sparing op op strooisel strooisel en en arbeid arbeid verdient verdient het zich terug.

Door besparing strooisel en arbeid verdient het zich snel terug.

Vraag, op geheel vrijblijvend, naar onze referentieadressen.

Veilingmeester: Adrion van Beek usie: zonder meerprijs ! oud uw op dierenartskosten.

Conclusie: Meerwaarde zonder meerprijs !

Behoud van uw koeien en reduceren op dierenartskosten. oud van vanMeerwaarde uw koeien koeien en en reduceren reduceren op dierenartskosten.

Conclusie: zonder meerprijs ! Mijngeld: 2% Behoud vanMeerwaarde uw koeien en reduceren op dierenartskosten.

Vraag, geheel vrijblijvend, naar onze referentieadressen.

Conclusie: Meerwaarde zonder meerprijs !

Vraag, geheel vrijblijvend, naar onze referentieadressen.

Vraag,box geheel/ vrijblijvend, vrijblijvend, naar onze onze referentieadressen. referentieadressen.

Vraag, geheel naar Recht zonder liggen / Schone Weinig strooisel Ook usie: meerprijs usie: Meerwaarde Meerwaarde zonder meerprijs !!

Conclusie: Meerwaarde zonder meerprijs Meerwaarde zonder meerprijs !! enkele machines/materialen Gem. prod.: 2012 4.03 9043 kgM 4,52%v Vraag, geheel vrijblijvend, naar onze referentieadressen.

Vraag, geheel vrijblijvend, naar onze referentieadressen.

Vraag, geheel vrijblijvend, naar naar onze onze referentieadressen. referentieadressen.

Recht liggen liggen // Schone Recht Schone box box // Weinig Weinig strooisel strooisel

Holland / International B.V. – E.H. Woltersweg 33 – 9831 TG

ternational B.V. – E.H. WolterswegHolland 33 – 9831International TG AduardB.V. – Tel. E.H. 050-5732777 Woltersweg 33 33 –– 9831 9831 TG TG Holland // International B.V. –– E.H. Woltersweg

3,57%e Veestapel: 84,8 punten gemiddeld! ibr-, bvd-vrij-gecertificeerd Aduard –Lepto-, Tel. 050-5732777 Salmonella-onverdacht Aduard –– Tel. Tel. 050-5732777 050-5732777 Para-status A Aduard Aduard – Tel.Goldwyn, 050-5732777 Vaders o.a.: Shottle, AltaRoss, Damion, Aduard Classic, – Tel. 050-5732777 Danillo, Talent, Windbrook

www.uierverzorging.nl www.uierverzorging.nl www.uierverzorging.nl www.uierverzorging.nl www.uierverzorging.nl www.buc-holland.com www.uierverzorging.nl www.uierverzorging.nl www.uierverzorging.nl www.uierverzorging.nl www.uierverzorging.nl Holland / International B.V. – E.H. Woltersweg 33 – 9831 TG

ternational B.V. – E.H. WolterswegHolland 33 – 9831 TG AduardB.V. – Tel.– E.H. 050-5732777 / International Woltersweg 33 – 9831 TG

ternational B.V. – E.H. WolterswegHolland 33 – 9831 TG AduardB.V. – Tel.– E.H. 050-5732777 / International Woltersweg 33 – 9831 TG Aduard – Tel. 050-5732777

www.uierverzorging.nl

oeien met as komt, in zijn recht. rijsd. Met veestapel!

MARIE 356 (Goldwyn x Allen) AV 89 Kamp. middenklasse Pesse 2013 Prod.: 3.05 305 9859 4,46 3,47 113 lw (vsp) Marie 356 wordt verkocht.

GEERTJE 407 (Talent x Ferdinant) EX 90 Uier 92 Prod.: 5.06 305 10413 4,17 3,39 105 lw (vsp.)

Geertje 407 en een aantal dochters worden verkocht!

i? bij!

gram etmeel 21,98

Catalogus bij de veilingorganisatie na het overmaken van 12,50 euro op 15.62.50.829 t.n.v. BM Livestock BV met vermelding van volledig adres.

Vanuit het buitenland op IBAN: NL50RABO0156250829

ineens

INFO BIJ DE VEILINGORGANISATIE

BM Livestock BV Bert Meijering Postbus 250 7740 AG Coevorden Tel.: 06-53278368 Fax: 0524-769004 Mail: info@bmlivestock.nl Web: www.bmlivestock.nl

ervaart.nl 26 62 27)

54

jven

VX08_p54.indd 54

V E E T E E LT

MEI

1

2013

06-05-13 14:07

Veel veehouders investeren momenteel in Ovalert-vruchtbaarheidsmanagement.

Waar anderen vooral stappen tellen, gaat Ovalert een stap verder. Ovalert biedt u namelijk verrassend meer controle en informatie, en managet de volledige vruchtbaarheidscyclus van uw veestapel. Ovalert is efficiënter, biedt u dankzij de integratie met bijvoorbeeld SAP en VeeManager optimaal inzicht én u kunt alles zelf inregelen. Nu nieuw in Ovalert is Sperma Inclusief: een maandabonnement per koe en de zekerheid van de beste CRV-stier voor uw koeien.

Kortom, concrete voordelen. En dat levert op!

NIEUW IN OVALERT: SPERMA INCLUSIEF

WILT U WETEN WAT INVESTEREN IN OVALERT U KAN OPLEVEREN? Neem dan contact op met de CRV Klantenservice voor een afspraak met een van onze vertegenwoordigers: (088) 00 24 440.

WWW.OVALERT.NL

CRVARN0169 Ovalert Advertentie-2.indd 1

09-04-13 08:32

B E D R I J F S R E P O RTA G E

Arie, Willemien en Gijs Tielemans Vanuit het Brabantse Boekel trok de familie Tielemans begin jaren negentig naar het Groningse Blijham. Inmiddels hebben ze 240 koeien en 52 hectare grasland.

Aantal koeien: Aantal stuks jongvee: Hoeveelheid land: Rollend jaargem.:

Blijham

240 170 52 hectare 8500 4,43 3,56

Arie, Willemien en Gijs Tielemans

Al het jongvee is geboren uit eerste of tweede inseminatie

Familie Tielemans kruist holsteins met Zweeds roodbont en heeft slechts drie stieren in het vat

Makkelijk werken op groeiend bedrijf De inrichting van het erf, de fokkerijstrategie met slechts drie stieren in het vat, studenten die bijspringen met melken; op het 240 koeien tellende bedrijf van Arie, Willemien en Gijs Tielemans uit Blijham staat veel in het teken van gemakkelijk werken. tekst Inge van Drie

video-impressie www.veeteelt.nl

O

p zoek naar ruimte. Zo trokken Arie en Willemien Tielemans met hun vier kinderen begin jaren negentig vanuit het Brabantse Boekel naar het weidse noorden van het land. ‘In Boekel waren er weinig mogelijkheden om het bedrijf te ontwikkelen. De ene buurman zat op dertien meter afstand, de andere op achttien en we hadden zesenhalve hectare grond. Hier hadden we veel meer kansen’, geeft Arie Tielemans aan.

Honderd stuks vee – melkkoeien én jongvee – namen de melkveehouders mee. Ze streken neer op een voormalig akkerbouwbedrijf in het Groningse Blijham, waar meteen een stal voor honderd koeien werd gebouwd.

Veestapel verviervoudigd Bij de bouw van die stal bleef het niet, want inmiddels is de veestapel alweer verviervoudigd. In totaal hebben Arie (61), Willemien (59) en Gijs (25) Tielemans 240 koeien en 170 stuks jongvee.

In grond breidden de melkveehouders

56

V E E T E E LT

VX08_bedrijfsrep Tielemans.indd 56

MEI

1

minder snel uit. In totaal hebben ze 52 hectare grasland. Aankoop van grond is in dit gebied niet gemakkelijk, geeft Gijs aan. ‘Je kunt hier geen blokken van vijf hectare kopen. Die komen niet beschikbaar. Als je grond wilt kopen, moet je hier meteen een heel bedrijf kopen.’

Over de beperkte hoeveelheid eigen grond maken ze zich geen zorgen. Het heeft zelfs voordelen, vindt Arie Tielemans. ‘Als je voer moet aankopen, ben je zuiniger; je benut je eigen voer beter.’

Qua voeraankoop wonen de melkveehouders bovendien in een gunstig gebied. ‘We hebben relatief veel akkerbouwers in de buurt – dat maakt de streek zo aantrekkelijk’, geeft Tielemans aan.

Jaarlijks zitten de melkveehouders aan tafel met verschillende boeren om gemaakte afspraken te evalueren. ‘Voor beide partijen proberen we een meerwaarde te creëren’, geeft Gijs Tielemans aan. ‘We kopen elk jaar ruim veertig De veestapel is verdeeld in twee groepen

2013

06-05-13 13:03

minatie

De koeien krijgen een tmr-rantsoen

Keus uit drie stieren in het stikstofvat

Studenten doen 4 van de 14 melkingen

hectare mais en enkele hectares gras aan. Wij mogen zeggen welk ras we graag willen verbouwen en zorgen dat de mest gebracht wordt.’

Alle mest kan de familie Tielemans kwijt binnen tien kilometer. ‘We hebben wel gezorgd voor voldoende mestopslag. Dat maakt het gemakkelijker en goedkoper’, geeft Gijs aan. ‘We kunnen tien à elf maanden mest zelf opslaan.’

Qua mestwetgeving zien vader en zoon de toekomst sowieso niet somber in. ‘Als iedereen gaat groeien, is voer een groter probleem dan mest’, denkt Arie Tielemans en zijn zoon voegt toe: ‘Ik geloof niet zo dat de Nederlandse melkveehouderij na 2015 veel meer melk gaat produceren. Het voer is er simpelweg niet, en er zijn nog steeds veehouders die stoppen. Misschien krijgen we wel een systeem met dier- of mestrechten. Zelf willen we graag geleidelijk verder groeien.’

wuste keus. We vinden het vooral rustgevend; het maakt ons flexibel en geeft ons de vrijheid om naast het bedrijf ook andere dingen te doen’, stelt Gijs.

‘Ook als ik over een paar jaar het bedrijf heb overgenomen, blijf ik met personeel werken.’

Met pootbandjes bij de koeien en een whiteboard zorgen de melkveehouders ervoor dat alle melkers op de hoogte zijn van eventuele bijzonderheden. ‘En er is bijna altijd wel iemand in de buurt; we zijn in ieder geval op belafstand’, geeft Gijs aan.

Spijt hebben ze niet dat de melkstal niet meteen is vernieuwd bij de bouw van de nieuwe stal. Achteraf zijn ze er zelfs wel blij mee, vertelt Arie Tielemans ‘Als we destijds een melkstal hadden gebouwd, hadden we de melkstal in de stal gebouwd. Nu zouden we eerder een aparte melkstal buiten de bestaande stal bouwen of kiezen voor een automatisch melksysteem.’

Acht uur melken per dag In 2008 bouwden de melkveehouders een nieuwe stal voor 140 koeien. Zo snel ze konden, zorgden ze ervoor dat de stal vol zat. ‘Op zaterdag hebben we de stal in gebruik genomen, op dinsdag hebben we een koppel van 46 koeien gekocht.

We wilden zo snel mogelijk extra omzet creëren. Wel meer rente en aflossing moeten betalen, maar geen extra opbrengsten, dat was voor ons geen optie’, stelt Gijs.

Inmiddels is de nieuwe stal al weer helemaal gevuld. Het aantal koeien mag dan flink gegroeid zijn, de melkstal is dat niet. Dagelijks gaan de koeien twee keer door de twee keer acht zij-aan-zijmelkstal, zonder rapid exit. ‘We zijn elke dag acht uur aan het melken. Anderen hebben daar meer problemen mee dan wijzelf, wij hebben zelf geen hekel aan melken.’

Tien van de veertien melkingen nemen vader en zoon zelf voor rekening. Studenten vullen de andere vier melkbeurten in. ‘Werken met personeel is een be-

Beweiden is een vak Met het groeien van de veestapel speelt de inrichting van het erf een steeds belangrijkere rol, merkt Willemien op. ‘We denken er goed over na waar we gebouwen neerzetten. Alles moet makkelijk werkbaar zijn.’

Zo zijn in 2012 de sleufsilo’s verplaatst en is er een breed betonpad dwars achter de schuren gelegd, zodat de loonwerker snel kan werken. ‘Al het werk met de koeien doen we zelf, maar we hebben geen aardigheid aan trekkerwerk. We hebben een schudder, een hark en een kunstmeststrooier. De rest laten we aan de loonwerker over’, geeft Arie aan.

Vijf keer per jaar wordt er ingekuild.

‘Met twee percelen zonder sloten gaat dat in sneltreinvaart. We laten expres een opraapwagen komen in plaats van een hakselaar. De hakselaar heeft een te grote capaciteit; dan is er geen tijd genoeg om de kuil goed vast te rijden.’

Weidegang passen de melkveehouders

V E E T E E LT

VX08_bedrijfsrep Tielemans.indd 57

M E I

1

2 0 1 3

57

06-05-13 13:04

B E D R I J F S R E P O RTA G E

niet toe. ‘We hebben de techniek van het beweiden nooit geleerd. Beweiden is een vak; het is moeilijker dan opstallen. Bovendien, de koeien hebben het hier minstens net zo goed als buiten. Ze hebben in de stal genoeg ruimte en frisse lucht.’

Koeien redden met strohok Vanwege de relatief kleine melkstal hebben vader en zoon Tielemans de veestapel in een hoog- en een laagproductieve groep verdeeld. ‘Anders werd de wachttijd voor de melkstal te groot’, geeft Willemien aan. De melkveehouders voeren een tmr-rantsoen met kuil en mais aangevuld met stro, perspulp, tarwegistconcentraat, soja, raap en mineralen. ‘Een constant en compleet rantsoen is de basis voor gezonde koeien en het geeft weinig trammelant. We hebben geen krachtvoerboxen en verstrekken ook geen krachtvoer in de melkstal. Het rantsoen van de hoogproductieve koeien bevat iets meer energie, maar verder krijgen alle koeien hetzelfde. Uitschieters in productie hebben we daarom nauwelijks. Wij kennen geen koeien die zestig liter geven. Het betekent wel dat we een korte tussenkalftijd – nu 370 dagen – nastreven, anders worden de koeien aan het eind van de lactatie te zwaar.’

Gemiddeld produceren de koeien 8500 kg melk met 4,45% vet en 3,55% eiwit.

De focus van de melkveehouders ligt niet op een hoge melkproductie. ‘Gezondheid staat bij ons op één. Als we kunnen berekenen dat we met 7000 of 10.000 kg net zoveel verdienen, dan

doen we dat, zolang de gezondheid van de koeien niet in gevaar komt’, aldus Gijs.

Rust in het koppel is het credo op het Groningse bedrijf. ‘Koeien die we bijvoorbeeld willen bekappen of insemineren, separeren we na het melken. We proberen zo min mogelijk stress in het koppel zelf te creëren. Stress is de basis voor veel problemen’, geeft Gijs aan. Zieke of kreupele koeien gaan in het strohok in de nieuwe stal. ‘Dat zouden we niet graag meer willen missen. Daar hebben we echt koeien mee gered.’

Sinds kort zetten de veehouders koeien met een celgetal lager dan 100.000 cellen per milliliter droog zonder antibiotica maar met een teatsealer, mits de cmttest goed uitpakt. Ook bij uierontsteking gebruiken ze niet meer automatisch antibiotica. In eerste instantie pakken Arie en Gijs een pijnstiller. ‘We staan er versteld van hoeveel dieren opknappen zonder antibiotica.’

Drie stieren in het vat Gemak in werken ligt ook aan de basis van de fokkerijstrategie. Sinds 2010 kruisen de veehouders hun holsteins met Zweeds roodbont. ‘We willen gezonde, lang levende koeien. We kunnen daardoor makkelijker werken. Gezonde koeien kosten weinig tijd’, aldus Gijs. In hun zoektocht naar een ras dat kort bij de holsteins blijft – ‘holsteins zijn niet voor niks veel gebruikt’ – kwamen ze uit bij Zweeds roodbont.

Lang nadenken over de te gebruiken

stier doen de melkveehouders niet. Het stikstofvat bevat sperma van slechts drie verschillende stieren: de Zweeds-roodbontstier Brolin, Paramount en een witblauwstier. ‘Als er een koe tochtig is, pakken we de schets erbij. We kijken niet naar de koe zelf. Is het de eerste of de tweede inseminatie, dan insemineren we de betreffende koe met Brolin, is het de derde inseminatie of hoger, dan gaat er een witblauwstier op. Alle Zweedsroodbontkruislingen paren we met Paramount.’

De melkveehouders, die een tussenkalftijd van 370 dagen realiseren, passen die strategie consequent toe, ook bij hun beste koeien. ‘Van een koe die na twee inseminaties niet drachtig is, houden we geen jongvee aan. Een paar jaar geleden was de dierenarts op ons bedrijf. Van een van onze beste koeien wilde ik nog graag een vaarskalf, maar ze wilde niet drachtig worden. “Wil je van zo’n koe die moeilijk drachtig wordt nog wel een kalf ?”, vroeg de dierenarts. Dat heeft me aan het denken gezet’, geeft Arie Tielemans aan.

Al het jongvee bevat door deze strategie vijftig procent holstein- en vijftig procent Zweeds-roodbontbloed. ‘We kunnen nu nog niet zeggen dat de pinken er anders uitzien’, geeft Gijs aan. De eerste kruislingen hebben inmiddels gekalfd, maar voor conclusies trekken is het nog te vroeg, vinden de veehouders. ‘We hopen dat we door deze strategie een homogeen koppel krijgen. Dat werkt in ieder geval gemakkelijk.’ l

Met het groeien van de veestapel speelt de inrichting van het erf een steeds grotere rol

58

V E E T E E LT

VX08_bedrijfsrep Tielemans.indd 58

MEI

1

2013

06-05-13 13:04

B O E R E N G E LU K

H E T

G E L U K S M O M E N T

J A A P

VA N

S L I N G E R L A N D

Voor het eerst naar buiten ‘Het moment dat de koeien weer naar buiten kunnen, is voor mij het hoogtepunt van het jaar. Ik leef er in het voorjaar wekenlang naartoe. En als ik dan eindelijk voor de staldeur sta en ik doe hem open, dan gaat er zo’n geweldig geluksgevoel door mij heen.’

‘Weiden is een kunst, zeker met een groot koppel koeien. Je moet je in je koeien kunnen verplaatsen. Een koe is een grazer die de ruimte nodig heeft en ik moet ervoor zorgen dat ze het de hele dag tot kwart voor vijf naar haar zin heeft.’

‘Ik vind het een prachtig gezicht als mijn koeien als één lange sliert over het kavelpad lopen. Als ze ’s avonds weer in de melkstal komen, dan hangt er zo’n fijne graaslucht om ze heen. De geur van buiten.’

‘Weiden hoort bij mij als boer. Als ik mijn koeien niet kon weiden, dan was ik geen boer geweest.’

Jaap Slingerland melkt 148 koeien op zijn bedrijf in Berkenwoude

V E E T E E LT

VX08_boerengeluk.indd 59

M E I

1

2 0 1 3

59

06-05-13 11:24

K O E R I E RT J E S

Voor info/opgave: Veeteelt Postbus 454 – 6800 AL Arnhem tel.: 026 38 98 823 advertenties@crv4all.com www.veeteelt.nl

ZAAGSEL Voor al uw showartikelen en meer!

Xsires is gespecialiseerd in het inkruisen van andere rassen op met name de holsteinkoe. De praktijk wijst uit dat dit de snelle oplossing is tot een duurzame, vruchtbare, efficiënte melkkoe met een hoger rendement.

Xsires, de enige echte specialist in inkruisen!

Een greep uit ons assortiment: • Shampoos en sprays • Showhalsters • Scheerapparaten o.a.

Aesculap, Heiniger, Andis • Udder Comfort • Carhartt werkkleding • Kalveropfokartikelen • Cadeau-artikelen • Ariat-laarzen • Voorbrengkleding

(Bio)brandstofkorrels (pellets) Nu ook leverbaar LAVA3, ligboxstalstrooisel Alleen de goedkoopste durft zijn prijs erbij te vermelden Af pakhuis, excl. btw

Gemengd zaagsel Bijna stofvrij € 3,00 Wit zaagsel € 3,65 Franco huis Ook los gestort mogelijk per 43 m3

Tevens gezeefde witte of gemengde vezel in pakken of los gestort per 43 m3 Livestock Show Equipment Erica Rijneveld Tel.: +31 651527489 E-mail: info@showequip.com

BRAUT,

nog altijd de beste…

Xsires crossbreeding b.v.

Tel.: 0566-622765 Hans Kerkhof | 06 52684393 Henk Schoonvelde | 06 21827019

Bezoek onze website; www.showequip.com en maak kennis met ons eenvoudige bestelsysteem!

Telefoon (072) 503 92 02 Fax (072) 503 98 35 www.delangebv.nl

ERKENDE ET-TEAMS

dierenarts tel.: 0344-682727 DE CROB embryotransfer fax: 0344-682288

FREEK LOK EN BERT SCHUTTE dierenartsen Dronten tel.: 0321-317275

IN DE SCHIJNWERPER DALENOORD TYSON aAa-code: 432 516 Prijs: € 10,- 25 voor € 200,- ex

Houtvezel en zaagselhandel

DE LANGE B.V. URSEM

w w w.xs i re s . c om in f o @xs i re s . c om

EIWITTOPPER!

Dalenoord Tyson (foto boven) Afst.: Gillette Windbrook Talent EX-91 Income VG-87 Archibald VG-88 Hurricane VG-86

FRISO CV aAa 453

M. Beatrix 39 L. Prod. 118.338 5,41% v.

4,28% e.

Wereldrecordhoudster eiwitproductie EU-erkend ET-team (nl-126)

v. Russel mv. Rogeer (Tops) Fokker: Theo Spruit, Zegveld Eerste dochters aan de melk!

Prijs € 16,00 per dosis, zie www.veecom.nl

ndd 1

HANS HURKMANS ET-SPECIALIST

Info en opgave donoren 06-38919783 • 0492-340920 www.HurkmansET.nl

60

V E E T E E LT

08 mei1_koeriertjes2013.indd 60

MEI

1

VEECOM Hoofdweg 27, 9627 PA Hellum Tel. 0598-421729/432343 Fax. 0598-432806 E-mail: info@veecom.nl Website: veecom.nl

Melkwinning J.A. kan u helpen als onafhankelijk adviseur bij: - Advies en begeleiding aanschaf melkrobot/melkstal - Melkstallenbouwadvies - Onafhankelijk advies bij problemen (geschillen) veroorzaakt door de melkinstallatie - Optimalisatie melkstal/melkrobot (meten tijdens melken) J.A. (Johan) Grolleman 038-4606033 / 06-45312042 www.melkwinningja.nl

Dalenoord Klara 186 EX-91 Alg. kamp. Wintershow Zwolle Prod.: 5.10 16.397 4,38v 3,70e

31-05-2012 13:53:24

Voor informatie en/of bestellingen bel: Ben Meijerink, +31(0)6 13485036

2013

07-05-13 12:16

bben voor toepassing ed Ingredients BV

tra.com

.com

bben voor toepassing ed Ingredients BV

mtra.com

bben voor toepassing .com ed Ingredients BV

tra.com

m.com

m

tbus 160, 8530 AD Lemmer

14 569 001, Fax +31 (0)514 569 002

eerstra.com, www.speerstra.com

tbus 160, 8530 AD Lemmer

14 569 001, Fax +31 (0)514 569 002

ALH 2013 | 02 Koeriertje Algemeen_ALH Hebt u een OEB tekort in uw rantsoen? : eiwit goedkoop Gebruik microbieel • verbetert de voerbenutting

• bespaart op de voerkosten FOKVEEVEILING goedkoop microbieel Lingen eiwit • verbetert de voerbenutting goedkoop microbieel eiwit • verbetert voerbenutting • bespaart opde de voerkosten •bespaart verbetert de voerbenutting 22 mei •Woensdag op voerkosten

• bespaart op de voerkosten Aanvang: 10.00 uur

220 afgekalfde vaarzen, 8 stuks jongvee, 30 mestkalveren. . ibr-vrij bvd-vrij lepto-vrij Contact: Johan Bergsma, tel.: 0654253636

FOKVEEVEILING ruime ruimekeuze keuzeinin EXCLUSIEVE EXCLUSIEVEDEKSTIEREN DEKSTIEREN

Cloppenburg

Woensdag 20 maart Aanvang: 10.00 uur

••Hoge Hogeproducties producties ••Hoge gehaltes Hoge gehaltes ••Hoge Hogegezondheidsgezondheidskenmerken kenmerken ••Internationale Internationalestiervaders stiervaders ••Internationale Internationalekoefamilies koefamilies ••Top Topexterieur exterieur

450 afgekalfde vaarzen, 37 dekstieren, 7 stuks jongvee.

••Scherp Scherpgeprijsd geprijsd •• ••Dekgarantie Dekgarantie ••Lepto, Lepto,Para, Para,IBR, IBR,BVD BVD--vrij vrij Uitstekendadvies advies ••Uitstekend

Bernd Emme, tel.: 0049170/3313931

ibr-vrij bvd-vrij lepto-vrij Contact: Johan Bergsma, tel.: 0654253636

eerstra.com, www.speerstra.com

tbus 160, 8530 AD Lemmer

14 569 001, Fax +31 (0)514 569 002

eerstra.com, www.speerstra.com

Bernd Emme, www.speerstra.com tel.: 0049170/3313931 Catalogus: www.weu.de Tel.: 00494403/93260

ERKENDE ET-TEAMS

www.dekstieren.nl www.dekstieren.nl

+€100,– +€100,– dierenarts per koe per jaar

tel.: 0344-682727 DE CROB embryotransfer fax: 0344-682288

FREEK LOK EN BERT SCHUTTE dierenartsen Dronten tel.: 0321-317275

GOED

BETER

Gezocht!

Huis(je) op platteland/erf in Utrecht/Holland per per jaar Roel:koe zoon melkveehouder, productontwikkelaar Nienke: educatief auteur, moestuinjuf Samen: ervaren oppas boer & boerin!

Zoeken: (opknap)huurhuis Mail: berg.nienke@gmail.com Tel.: 06-13407921 Gouden tip = verse appeltaart

GOED

BETER

Pensverzuring?

Kijk op gezondepens.nl

BEST

www.dairystars.com

Laat zien wat u te OMDAT koop heeft!

NIET ALLE MENGERS HETZELFDE ZIJN Voor afspraak en informatie:

Tel.: 31dekstiertjes, (0)529 470999 Embryo’s, fokvee

www.wennemars.nl en sperma.

Tom Schonenberg 06-51979380

BEST

RENDEMENT UIT TOPGENETICA

Catalogus: www.weu.de Tel.: 00494403/93260

EMBRYO’S FOKVEE KI-STIEREN DEKSTIEREN Kiezen voor kwaliteit!

Tel.: 0511-424243 Fax: 0511-423525 info@alh-genetics.nl www.alh-genetics.nl WWS_2013_04_Koeriertje_Veeteelt www.embryosale.com 09

wws Apple Red

Melkwinning J.A. kan u helpen als onafhankelijk adviseur bij: - Advies en begeleiding aanschaf melkrobot/melkstal - Melkstallenbouwadvies - Onafhankelijk advies bij problemen KHW Regiment Apple(geschillen) EX-95, moeder van veroorzaakt door Apple Red de melkinstallatie - Optimalisatie • Super gehaltes: melkstal/melkrobot +0.46% vet en (meten tijdens melken)

+0.24% eiwit

J.A. (Johan) Grolleman 038-4606033 / 06-45312042 • 112 totaal www.melkwinningja.nl exterieur

• Pinkenstier

OMDAT NIET ALLE MENGERS HETZELFDE ZIJN Voor afspraak en informatie:

Tel.: 31 (0)529 470999 www.wennemars.nl

Sperma bestellen:

0513 672 200 woensdag 27 maart in de IJsselhallen te Zwolle Aanvang 09.15 uur www.wwsires.nl Entree € 7,50

Te koop:

ENKELE BESTE DEKSTIEREN Tel. 06-51608017

V E E T E E LT M E I 1 2 0 1 3 V E E T E E LT M A A RT 1 2 0 1 3

08 mei1_koeriertjes2013.indd 61 03 mrt 1_koeriertjes2013.indd 65

61 65

07-05-13 12:17 05-03-13 13:16

K O E R I E RT J E S

Voor info/opgave: Veeteelt Postbus 454 – 6800 AL Arnhem tel.: 026 38 98 823 advertenties@crv4all.com www.veeteelt.nl

Veehouders opgelet!

• roosters opruwen • voergoot coating • plex-top melkstalvloeren

multiservice

Geesbrug Tel.: 0524-291637 Fax: 0524-291687 www.gavdsleenkunststofvloeren.nl

EEN BEGRIP IN ANTISLIP

Te koop bij

www.dairystars.com Exclusive fokvaars.

Goldstar x Caps Mairy 4 (Goldwyn x Oman x Durham)

Tom Schonenberg 06-51979380

Opgavebon Koeriertjes Voor maar € 5,25 per regel per uitgave van Veeteelt is een Koeriertje een erg goedkope manier van adverteren.

Onderstaande bon uiterlijk 14 dagen vóór verschijning van het nummer waarin u wilt plaatsen zenden aan: Veeteelt, postbus 454, 6800 AL Arnhem. Telefonische opgave is ook mogelijk onder nummer (+31) (0)26 38 98 806 of per fax via (+31) (0)26 38 98 824.

Tekst: één letter of leesteken per hokje, na elk woord een hokje openlaten.

Naam:

Straat: Postcode: Prijzen: zw/w: € 5,25 per regel, één steunkleur: € 6,25 per regel, full colour: € 7,25 per regel

Plaats:

Land:

Tel.:

u kunt uw Koeriertje ook via e-mail zenden naar: jannet.fokkert@crv4all.com

62

V E E T E E LT

08 mei1_koeriertjes2013.indd 62

MEI

1

2013

07-05-13 16:36

A G R A R I S C H

Quotum ABC

O N R O E R E N D

G O E D

Agrarische Bemiddeling Advies, Taxaties en Vastgoed

Bert Linders MET SPOED GEVRAAGD:

GEVRAAGD EN AANGEBODEN

• KOOP- EN LEASEMELK

 KOOPMELK  LEASEMELK

BEL VRIJBLIJVEND VOOR HET MEEST ACTUELE AANBOD T: 0485-310343 • M: 06-51571131 • F: 0485-310853 l: www.quotumabc.nl E: info@quotumabc.nl Ook buiten kantooruren bereikbaar

• PSEUDO-VERLEASERS • PERCELEN LANDBOUWGROND 3-20 ha • AMMONIAKRECHTEN OVERIJSSEL

AANGEBODEN: • CULTUURGROND: BEERZERVELD 9 HA: MARIËNVELDE CA 4 HA • MELKVEE- AKKERBOUWBEDRIJF: NES 30 HA, UITSTEKENDE GROND

ZUIDERSMA Agro BV

Info kantoor Leek bij Pieter Visser Tel.: 0594-517315 of 06-22800290 Fax: 0594-516700

Aanbod: melkquotum o.a. 4,20% en 4,27%

• MELKVEEBEDRIJF: NOORD/NOORDOOST-DRENTHE 80 TOT 100 HA • AMONIAKRECHTEN OVERIJSSEL: DIVERSE PARTIJEN OP DIVERSE PLAATSEN VOOR MEER INFO EN AANBOD: WWW.GANTVOORT.NL

Wij bieden u zekerheid en een vlotte afwikkeling!

VESTIGINGEN IN NIJVERDAL EN AALTEN

TEL.: 0543-476980 FAX.: 0543-476024

Gevraagd: koopmelk/leasemelk 2013/2014

www.zuidersma.nl

29 MEI 2013

SPECIAL UIERGEZONDHEID Reserveer uw advertentie nu!

Deadline voor reserveren: 21 mei 2013 Tel.: +31 (0)26 38 98 820

ADVERTEER MET UW MEEST ACTUELE INFORMATIE! BEL OP DINSDAGOCHTEND: +31 (0)26 38 98 806 EN 48 UUR LATER LEZEN DE VEEHOUDERS UW AANBOD!

V E E T E E LT

VX08_P63AOG.indd 63

M E I

1

2 0 1 3

63

07-05-13 11:40

V O ER

V O O R

B O E R

Maisopbrengst het hoogst in Flevoland

Weideverbod voor niet-ibr-vrije bedrijven in Duitsland Duitse melkveebedrijven in de deelstaat Nedersaksen waarvan de veestapel niet vrij is van ibr, krijgen wellicht dit jaar nog te maken met een weidegangverbod.

Met het verplicht opstallen van dieren voor ibr-positieve bedrijven wil Nedersaksen de druk verder opvoeren om net als de deelstaat Beieren officieel vrij te worden van ibr. In de deelstaat Nedersaksen, die grenst aan Nederland, is

nu 92,1 procent van de koeien ibr-vrij.

Ook de deelstaten Brandenburg, Thüringen en Mecklenbrug-Voorpommeren zijn hard op weg om in 2014 of in 2015 officieel vrij te zijn van ibr.

Opvallend is dat fokkerijorganisaties zoals Weser-Ems-Union (WEU) de maatregelen om ibr-vrij te worden, openlijk ondersteunen. WEU noemt het vrij worden van ibr belangrijk voor de export.

Een hectare mais levert in de provincie Flevoland 25 procent meer kilo’s droge stof op dan in de provincie Utrecht. Dat blijkt uit een inventarisatie van voercoöperatie ABZ Diervoeding.

De voercoöperatie vergeleek de opbrengsten per hectare van haar klanten in provincies in Midden-Nederland. Een hectare mais in Flevoland (bij 28 verschillende maiskuiluitslagen) was vorig jaar gemiddeld goed voor 21.025 kg droge stof met 974 vem. In Utrecht waren de 24 uitslagen gemiddeld goed voor 16.820 kg droge stof met 997 vem. De 67 maiskuilen uit Noord-Brabant behaalden met 1005 vem de hoogste energiedichtheid en zorgden voor 18.045 kg droge stof per hectare.

De hoge opbrengst in Flevoland ging niet gepaard met de hoogste kwaliteit. In Flevoland zat gemiddeld 349 gram zetmeel in de maiskuil en lag de verteringscoëfficiënt op 53,9. In Noord-Brabant was dit 378 gram zetmeel en was de verteringscoëfficiënt 55,4.

Maisteelt onder druk door verbod op gebruik neonicotinoïden

Europees onderzoek robot en weidegang

Een verbod op het gebruik van neonicotinoïden heeft flinke gevolgen voor de maisteelt, zo verwacht belangenbehartigingsorganisatie LTO. Het gebruik van neonicotinoïden wordt verboden omdat er een mogelijk verband bestaat met bijensterfte. Neonicotinoïden worden ingezet bij het coaten van maiszaad.

LTO verwacht dat een verbod ervoor zal zorgen dat tien procent van het totale maisareaal van 240.000 hectare ‘significante schade’ zal lijden doordat ritnaalden niet meer bestreden kunnen worden. Alternatieve bestrijdingsmethoden zijn niet bekend. Het verbod gaat per 1 december 2013 in en geldt voor de hele Europese Unie.

Zes Europese landen starten dit voorjaar een onderzoek naar robotmelken en de combinatie met weidegang. Voor het driejarig project is 3,1 miljoen euro beschikbaar gesteld door de Europese Unie.

In het onderzoek moeten vooral vragen beantwoord worden over de optimale beweidingsstrategie, het verbeteren van technische mogelijkheden en het ontwikkelen van nieuwe handvatten voor melkveehouders om weidegang en robotmelken zo economisch mogelijk uit te voeren.

Vanuit Nederland is Wageningen Universiteit betrokken bij het project met de naam Autograssmilk, vanuit België de Universiteit van Luik. De leiding van het project is in handen van de Ierse onderzoeksinstelling Moorepark.

64

V E E T E E LT

VX08_voer voor boer.indd 64

MEI

1

2013

07-05-13 16:45

Bvd type 2-besmetting komt tot rust Er zijn na half april geen bvd type 2-verdenkingen meer gemeld bij de Gezondheidsdienst voor Dieren (GD). In Nederland zijn tot dusver vijf besmettingen met bvd type 2 vastgesteld, alle vijf op vleeskalverbedrijven.

Volgens de GD zijn er geen aanwijzingen voor verspreiding van het virus naar buurtbedrijven, maar het is nog te vroeg om te stellen dat het virus helemaal weg is. ‘Het is een goed teken dat er rust is.

Sinds 17 april zijn er geen nieuwe besmettingen meer vastgesteld’, zegt Bert de Lange, woordvoerder bij de GD. ‘We adviseren veehouders wel alert te blijven.’

Groei wereldwijde melkproductie stagneert De melkproductie stijgt in 2013 wereldwijd naar verwachting met 1,7 procent en dat is fors minder dan voorgaande jaren. Dat meldt vakblad ZuivelZicht.

In 2012 groeide de mondiale koemelkproductie in de vijftien belangrijkste melkproducerende landen nog met 2,6 procent naar 619 miljard kilo melk. Als gevolg van de weersomstandigheden en de hoge voerprijzen kwam de groei in 2012 lager uit dan het jaar ervoor, toen de productie drie procent toenam.

De groei komt in 2013 laag uit doordat de melkproductie zich niet voorspoedig ontwikkelt in voor export belangrijke landen. In Oceanië en Argentinië zal de productie zelfs dalen. In de Europese Unie en de Verenigde Staten wordt slechts beperkte groei verwacht.

Garantieprijs RFC stijgt naar 39,50 euro Zuivelcoöperatie Royal FrieslandCampina betaalt over de meimaand een garantieprijs van 39,50 euro per 100 kg melk.

Dat is een stijging van 2,50 euro ten opzichte van de aprilmaand en 6,75 euro meer dan vorig jaar mei.

Volgens FrieslandCampina is de stijging het gevolg van hogere prijzen voor melkpoeder, boter en weipoeder in de laatste maanden. FrieslandCampina heeft positieve verwachtingen voor de zuivelmarkt, omdat er een aanhoudend lager melkaanbod is op de wereldmarkt.

De garantieprijs voor biologische melkveehouders stijgt deze maand met 1 euro naar 48 euro per 100 kg melk.

Vroege sojarassen gezaaid op Nederlandse grond De eerste soja van dit seizoen op Nederlandse grond is gezaaid. Afgelopen dagen zaaiden zes telers hun eerste sojabonen. Dat meldt Agrifirm op zijn website.

De soja is gezaaid op percelen in Drenthe en Noord-Brabant. Het gaat om zeer vroege rassen, want soja heeft normaal gesproken zes maanden nodig om te volgroeien en af te rijpen.

De sojateelt is een project van Agrifirm en vormt een onderdeel van de strategie om de grondstoffenstroom voor diervoeders verder te verduurzamen. Vorig jaar lichtte Aaldrik Venhuizen, manager R&D

voor Agrifirm Plant, in VeeteeltVlees de beweegredenen voor de sojateelt toe.

‘Nederland is een grote importeur van sojaschroot. Die import staat maatschappelijk ter discussie vanwege het beeld dat sojateelt oproept van ontbossing in Zuid-Amerika.’

Agrifirm ondertekende het keteninitiatief om vanaf 2015 alleen nog duurzame soja te gebruiken voor diervoeders en ontwikkelde daarom de gezaaide rassen Adsoy en Sunrise. Er zijn 650.000 tot 700.000 zaden per hectare gezaaid met een diepte van drie tot vier centimeter.

Ook droge koeien kunnen last hebben van hittestress Koeien die tijdens de droogstand last hebben van de hitte, krijgen kleinere kalveren en produceren minder melk. Dat blijkt uit studies van de universiteit van Florida. Volgens de onderzoekers worden droge koeien vaak vergeten als de temperaturen stijgen.

Uit een inventarisatie bleek dat bijna driekwart van de melkveehouders in Florida wel maatregelen treft om het melkvee te koelen bij hoge temperaturen. Maar 36 procent van de melkveehouders deed dat bij de droge koeien.

Het koelen van droge koeien heeft echter wel effect, zo menen de onderzoekers. De kalveren van droge koeien die wel gekoeld werden tijdens de droogstand, via ventilatoren of sprinklers, waren gemiddeld 8 kilogram zwaarder. Bovendien was de productie in de eerste dertig dagen na afkalven bij de droge koeien die wel gekoeld waren (in drie verschillende studies) 5 tot 10 kilogram per dag hoger.

V E E T E E LT

VX08_voer voor boer.indd 65

M E I

1

2 0 1 3

65

07-05-13 16:45

A G E N D A

2013

ADVERTEERDERSINDEX

Fokveeveiling te Leer (Duitsland) Fokveeveiling te Osnabrück (Duitsland) Fokveeveiling te Krefeld (Duitsland) Fokveeveiling te Lingen (Duitsland) E urogenes Summer Sale, JK Eder te Woudrichem (N.Br.) Fokveedag te Sint-Niklaas (O.Vl.) 26 mei 1 juni Fokveedag te Putten (Gld.) Fokveedag Twente te Saasveld (Ov.) 1 juni Fokveeveiling te Hamm (Duitsland) 4 juni 5 juni Fokveeveiling te Cloppenburg (Duitsland) 5 juni Veiling veestapel fam. Haandrikman te Beilen (Dr.) 6 juni Fokveeveiling te Bitburg (Duitsland) 9 juni Intergemeentelijke veeprijskamp te Tielt (W.Vl.) Fokveeveiling te Osnabrück (Duitsland) 12 juni 12-13 juni Duitse nationale show te Oldenburg (Duitsland) ALH at Home Sale te Damwoude (Fr.) 15 juni Fokveeveiling te Leer (Duitsland) 18 juni 19 juni Fokveeveiling te Krefeld (Duitsland) 22 juni CRV Koe-Expo te Zwolle (Ov.) 3-4 juli Livestock Event te Birmingham (Groot-Brittannië) 4-6 juli Deense nationale show te Herning (Denemarken) 5 juli L uxemburgse nationale show te Ettelbrück (Luxemburg) 20 juli Interprovinciale fokveedag te Bogaarden (Vl.Br.) Regionale fokveedag te Wulpen (W.Vl.) 20 juli Fokveedag ZRS Zeeland te Aagtekerke (Z.) 24 juli 24 juli Veeprijskamp Oosterkempen te Geel ten Aard (Antw.)

25 juli Fokveedag te Markelo (Ov.) Landbouwtentoonstelling te Libramont (Wallonië) 26-29 juli Veekeuring Noord-Friesland te Wouterswoude 27 juli Fokveedag te Ambt Delden (Ov.) 27 juli Dierenshow te Drenthe (Dr.) 3 augustus Landbouwtentoonstelling te Opmeer (N.H.) 5 augustus Veeprijskamp te Zevendonk (Antw.)

9 augustus Fokveedag Noord-Veluwe te Oldebroek (Gld.) 10 augustus 10 augustus Fokveedag te Hellevoetsluis (Z.H.) Provinciale fokveedag te Beveren (O.Vl.) 18 augustus Provinciale fokveedag te Oostmalle (Antw.)

22 augustus Fokveedag Espelo/Holten te Holten (Ov.) 24 augustus 28 augustus- 1 september Europese jongefokkersschool te Battice (Wallonië) 31 augustus Fokveedag te Apeldoorn (Gld.) Vebo te Rijpwetering (Z.H.) 7 september Fokveedag Bathmen/Laren te Laren (Gld.) 7 september Provinciale fokveedag te Gistel (W.Vl.) 7 september 8 september Fokveedag te Eeklo (O.Vl.) 10-13 september Space te Rennes (Frankrijk) 19 september Open dag KI Kampen te Genemuiden (Ov.) 21 september Fokveedag te Oudenaarde (O.Vl.) 1-5 oktober World Dairy Expo te Madison (Verenigde Staten) Landbouw Vakbeurs te Den Bosch (N.Br.) 9-11 oktober 29-31 oktober Rundvee & Mechanisatie Vakdagen te Hardenberg (Ov.) 1-10 november Royal Winter Fair te Toronto (Canada) 14 mei 15 mei 22 mei 22 mei 25 mei

Ned er lan d ABZ Diervoeding...............43 Agrifirm...............................4 AI Total................................6 ALH Genetics...........3, 10, 11 Bayer.................................47 BM Livestock BV................54 Boehringer Ingelheim.........15 BUC Holland......................54 CRV....36, 37, 38, 39, 50, 51, ...................................55, 67 De Heus..............................2 Elanco................................54 Gantvoort, ’t......................63 Heemskerk..................26, 50 Kristen...............................62 Lely.............................26, 34 MBS Beton........................25

MSD..................................68 Mueller..............................16 Quotum ABC.....................63 Remon...............................21 Ruma-VSM........................63 Sloten................................25 Speerstra...........................21 Strooiselbedrijf Sinnige.......43 Swaans Beton....................21 Trioliet...............................43 Zuidersma Agro.................63 Meehechter: VDK Products Bijlage: SAC melktechniek

VOORUITBLIK

Uierg ezo n d h eid Mei 2 (30 mei) – Behandelduur en robotsignalen voor koeien met uierontsteking staan centraal in de special uiergezondheid. Hoe effectief is (te) lang behandelen van koeien met uierontsteking eigenlijk? In het tweede meinummer ook aandacht voor duurzaamheid in de fokkerij en de vergroting van de melkverwerkingscapaciteit.

In t er n at io n ale ag r ib u siness Juni (26 juni) – Hoe belangrijk is export voor Nederlandse en Vlaamse bedrijven in de agrarische sector? Dat is de vraag die centraal staat in het juninummer. Belangrijke bedrijven in de agribusiness geven hun visie. De CRV Koe-Expo en de ziekte bvd komen eveneens aan bod.

Voor alle regionale, nationale en internationale evenementen rond de koe:

w w w. veeteelt. n l 66

V E E T E E LT

VX08_agenda.indd 66

MEI

1

2013

07-05-13 16:38

AL MÉÉR DAN 9.500 VEEMANAGER GEBRUIKÉRS

DE STERK VERBETERDE VEEMANAGER Het meestgebruikte managementpakket is sterk verbeterd. Een melkveebedrijf goed managen betekent het juist beheersen van processen, om zo de kwaliteit van uw koeien optimaal te benutten.

Als veehouder wilt u altijd beschikken over actuele en inzichtelijke informatie. VeeManager combineert daarvoor uw diergegevens. Het resultaat? De sterk verbeterde VeeManager maakt u nog beter!

• Online, dus altijd actueel en zonder verlies van gegevens.

• Sectordata automatisch gekoppeld, dus eenvoudig voldoen aan wettelijke verplichtingen.

• Dagelijkse attentiepunten veestapel snel en overzichtelijk in beeld.

• Uitgebreid met detail dier.

• Zeer gebruiksvriendelijk.

• Bedrijfsdata automatisch aanwezig, dus geen handmatige invoer nodig.

Kijk voor meer informatie op www.crv4all.nl/veemanager of bel de CRV Klantenservice: (088) 00 24 440.

CRV4ALL.NL/VEEMANAGER

177-13 Adv VM NL.indd 1

02-05-13 15:20

VX08_p68NED.indd 3

02-05-13 14:00