Veeteelt september 2 2014 by CRV Uitgeverij/CRV Publishers

JA A RG A N G 31

N R.15

SEP TE MBE R 2

2014

I N D I T N U M M ER

V R UC H T B AA R H E ID

SPEC IA L KLA U WG EZO N D H EID

REPORTAGE

Grote bedrĳven starten eerder met insemineren

Ligtĳd bepalend voor goede klauwconditie

Petra Schaars: ‘Blaarkop is een gezonde en sobere koe’

VX15_cover.indd 2

22-09-14 13:02

VX15_p02.indd 2

22-09-14 10:51

VX14_p03.indd 3

08-09-14 11:20

VX15_p04.indd 4

22-09-14 13:08

I NHOUD

RUBRIEKEN

7 8 16 25 41 48 50

Van de redactie Veeteeltvenster Even geen boer: toneelschrĳver Diergezondheidsnieuws Koeienbloempjes Voer voor boer Agenda R E P O R TA G E S

18 De blaarkop, een erfenis vanuit het ouderlĳk bedrĳf, past perfect bĳ de bedrĳfsvoering van Petra Schaars 42 Franse zuivelfabrieken stimuleren topmelkers Fabrice en Maxime Leroy om uit te breiden KEURINGEN

39 Midsummer Dairy Show in Schĳndel

Interview Marcel Van Aert

Het kan veel beter qua klauwgezondheid, stelt klauwenspecialist Marcel van Aert.

Special Klauwgezondheid

Het belang van een goed ligbed voor de klauwgezondheid wordt veelal nog onderschat.

KOEVERHAAL

40 Vitale Kiantelg Annet 3348

Hoofdartikel Grote bedrĳven starten eerder met insemineren Vermoedens dat hoogproductieve en grote koppels een slechtere vruchtbaarheid hebben, kunnen aan de hand van een uitgebreide analyse naar het rĳk der fabelen worden verwezen. Bedrĳven die goed scoren voor tussenkalftĳd, nemen de tochtigheid beter waar en starten gemiddeld eerder met insemineren.

ER JAARGANG 4 • SEPTEMB

2014 • DE BOERIN

IS EEN UITGAVE

VAN CRV

Samenwerken: moet van je familie je het hebben

over weidegang • Wikken en wegen rhalen: • Vier vakantieve ‘Papa blijft thuis’

Petra Schaars:

Fabrice Leroy:

‘De blaarkop is een puur Hollands ras, met prachtige aftekeningen.’ 18

‘Wil je bĳblĳven in fokkerĳ, dan moet je continu investeren in koefamilies.’ 42

15-09-14 14:21

DB02_Cover.indd

NU BIJ VEETEELT:

De Boerin: hét vakblad voor agrarisch onderneemsters Niet ontvangen? Word abonnee en bel: (0031) (0)26-38 98 806

V E E T E E LT

VX15_inhoud.indd 5

S E P T E MB E R

2 0 1 4

23-09-14 16:01

VX14_p06.indd 6

09-09-14 11:19

VA N

D E

R E D A C T I E

Jaap van der Knaap Koe het beste af op groot en hoogproductief bedrĳf 2014 is het jaar van de blaarkop. Deze attente Groninger blaarkop is van Petra Schaars uit Doesburg. Foto: Els Korsten

COLOFON Veeteelt is een uitgave van CRV BV en verschĳnt tweemaal per maand, uitgezonderd januari, juni, juli en december.

redactie

hoofdredacteur Jaap van der Knaap adjunct-hoofdredacteur Inge van Drie redactie Jorieke van Cappellen, Annelies Debergh, Guy Nantier, Florus Pellikaan, Ivonne Stienezen en Tĳmen van Zessen fotografie Harrie van Leeuwen, Kristina Waterschoot bureauredactie Mirjam Braam (chef), Lieke van den Broek, Ingrid Sevenster, Rogier van der Weiden vormgeving André Fris, René Horsman, Esther Onida aan dit nummer werkten verder mee Wichert Koopman, Merel Schouten en Reimer Strikwerda hoofd uitgeverĳ Rochus Kingmans

redactie-adres

Nederland: postbus 454, 6800 AL Arnhem, telefoon 026 38 98 800 Vlaanderen: Van Thorenburghlaan 14, 9860 Oosterzele, tel. 09 363 92 11, fax 09 363 92 06 e-mail veeteelt@crv4all.com

p melkveebedrĳven met hoge melkproducties hebben koeien meer problemen. Dat is wat verschillende dierenorganisaties de maatschappĳ voorhouden. Maar we zouden deze organisaties eigenlĳk het hoofdverhaal van deze Veeteelteditie moeten laten lezen. Daarin concludeert de Animal Evaluation Unit (AEU) van CRV dat bedrĳven met een hoge productie per koe juist betere kengetallen rondom vruchtbaarheid realiseren dan bedrĳven met lagere producties. Bovendien zĳn het ook de grote bedrĳven die de betere vruchtbaarheidsresultaten behalen. De uitkomsten zĳn enigzins verrassend, maar goed te verklaren. Een hoge melkproductie per koe komt namelĳk niet uit de lucht vallen. Het vraagt om een uitgekiend management met volop aandacht voor rantsoenen, huisvesting en opfok. Een hoge productie is uiteindelĳk een managementprestatie en dat straalt ook af op de gezondheid, en in deze analyse op de vruchtbaarheid.

Met de AEU-analyse kan nog een mythe naar de prullenbak: in de maatschappĳ bestaat de angst dat met het wegvallen van het melkquotum de bedrĳven steeds groter worden en dat dat negatief zal zĳn voor de diergezondheid. Niets is minder waar. Grote bedrĳven investeren juist heel bewust in diergezondheid. Standaard wekelĳks dierenartsbezoek, vruchtbaarheidsbegeleiding, werken volgens strakke protocollen en de aanschaf van tochtdetectiesystemen horen onmiskenbaar bĳ bedrĳven met grote aantallen koeien. De groep grootste bedrĳven uit de AEU-analyse realiseert de hoogste productie, alsook de kortste tussenkalftĳd en het kortste interval afkalven-eerste inseminatie. Het mes snĳdt hier dus aan twee kanten: goede cĳfers voor vruchtbaarheid zorgen ook voor goede bedrĳfskengetallen. Het vormt een mooie slotconclusie en tegengeluid richting Wakker Dier: de koe is qua vruchtbaarheid het beste af op grote, hoogproductieve bedrĳven.

abonnementsprĳs/jaar

Nederland en België € 69,60 overige landen € 131,60 In combinatie met abonnement op vakblad VeeteeltVlees € 10 korting. Prĳzen excl. 6% btw. Abonnementen zĳn gebaseerd op kalenderjaar en worden jaarlĳks in februari gefactureerd. Opzegging is mogelĳk per kwartaal. Bel voor opgave van een abonnement: Nederland: CRV-klantendienst (088 00 24 440) België: VRV-klantendienst (078 15 44 44) e-mail klantenservice.nl@crv4all.com

advertentie-afdeling

Jannet Fokkert, Willem Gemmink, Froukje Visser postbus 454, 6800 AL Arnhem telefoon 026 38 98 820 fax 026 38 98 824 e-mail advertenties@crv4all.com

Opmerkelĳk Gezocht: snel melkende koeien voor handmelkwedstrĳd In het Italiaanse plaatsje Lenna vindt op 28 september een wedstrĳd handmelken plaats met een imposante hoofdprĳs: 3500 euro. Opvallend is dat je je eigen koe moet meebrengen. Gezien de forse hoofdprĳs zullen slimme deelnemers vast op zoek gaan naar koeien met grote spenen die de melk vlot laten schieten. Gelezen op www.fierasanmatteo.it

illustraties/foto’s

De foto’s zĳn van de eigen fotodienst van Veeteelt. Uitzonderingen (voor zover niet op de foto aangegeven) zĳn de foto’s van Flickr (7), Lisette in ’t Hout (8), Els Korsten (9, 18-20, 29-35), Theo Tangelder (12,13), Urban (48) en Weelink Staltech (48). Overname van artikelen is alleen toegestaan na toestemming van de redactie. Hoewel aan de samenstelling van de inhoud de meeste zorg is besteed, kan de redactie geen aansprakelĳkheid aanvaarden voor mogelĳke onjuistheden of onvolledigheden. Alle auteursrechten en overige intellectuele eigendomsrechten ten aanzien van (de inhoud van) deze uitgave worden uitdrukkelĳk voorbehouden. Deze rechten berusten bĳ CRV BV c.q. de betreffende auteur. Artikelen uit Veeteelt mogen uitsluitend verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden na schriftelĳke toestemming van CRV. Druk: Senefelder Misset Doetinchem ISSN 01.68-7565

V E E T E E LT

VX15_editorial.indd 7

S E P T E M B E R

2 0 1 4

23-09-14 16:17

V E E T E E LT V E N S T E R

Lady Gaga winnares op Thüringia Holstein Open Op de Thüringia Holstein Open heeft Lady Gaga het algemeen kampioenschap veroverd. De vĳf keer gekalfde Modestdochter van Henrik Wille en Friedrich Köster, die in 2013 voor Duitsland uitkwam op het Europees kampioenschap in Fribourg, won in Erfurt ook de seniortitel. Achter Lady Gaga pakte Lightningdochter RZB Pandora van Manfred Uhrig in Sulzbach de reservetitel bĳ de senioren. In de middenklasse zegevierde Jasperdochter BT Marlin van Wilfried en Eck-

hard Hauck uit Schiffelbach. Marlin verwees Goldwyndochter Frosty van Milchhof Diera en de Saxiona Cattle Club naar het zilver. Daar bleef het niet bĳ voor de familie Hauck. Bĳ de vaarzen wonnen de Duitse melkveehouders de reservetitel met BT Bryell (v. Hvezda). De Britse jury John Gribbon verkoos HLM Passion (v. Windbrook) van Ralf Hellmuth uit Haina tot winnares bĳ de vaarzen. Titel in Erfurt voor Modestdochter Lady Gaga

Gerrit de Groot wint NK veebeoordelen Het nationaal kampioenschap veebeoordelen 2014 is gewonnen door Gerrit de Groot uit Herwĳnen. In het centrum van Doetinchem moest De Groot na de ochtendronde nog genoegen nemen met een gedeelde vierde plaats. Dankzĳ een foutloze tweede ronde en een 9,5 voor zĳn

mondeling eindigde De Groot alsnog op de eerste plaats. Hĳ moest deze plek wel delen met Henry Kamphuis uit Oene, die ook tot een puntentotaal van 256 kwam. Zoals gewoonlĳk geeft de mondelinge score bĳ een gelĳk puntenaantal de doorslag en daarin scoorde De Groot met

De prĳswinnaars van het NK veebeoordelen 2014, met v.l.n.r. Dennis Nĳhof, Jorien Vosman, Henry Kamphuis en Gerrit de Groot

zĳn 9,5 iets hoger dan Kamphuis (9,3). Op de derde plaats eindigde met 250 punten Jorien Vosman uit Rĳssen. Ze dankte die plaats aan een ĳzersterk mondeling dat werd beoordeeld met een 9,8. De beste debutant was Dennis Nĳhof uit Oene met 222 punten op de achtste plaats. Het NK veebeoordelen wordt jaarlĳks georganiseerd door het NAJK en gehouden in het centrum van een grote stad.

Tabel 1 – Top tien nationaal kampioenschap veebeoordelen

plaatsing, naam deelnemer

woonplaats

aantal punten

1. Gerrit de Groot 2. Henry Kamphuis 3. Jorien Vosman 4. Michiel Scherders 5. Rutger Prins 6. Herman Kusters 7. Hans Splinter 8. Dennis Nijhof 9. Sander Rosengarten 10. Ferdi Pinkert

Herwijnen Oene Rijssen Molenschot Hasselt Oploo Zevenhoven Oene Woudenberg Markelo

256 256 250 241 234 226 225 222 220 219

97 punten voor Seisme Voor het eerst is er in de Verenigde Staten een roodbonte koe ingeschreven met 97 punten: Blondin Redman Seisme. De in Canada gefokte Redmandochter kalfde dit voorjaar af en lĳkt met haar nieuwe score dé te kloppen koe tĳdens de keuring op de World Dairy Expo in Madison volgende maand. Seisme won ook al het roodbontkampioenschap in 2010 en 2012 in Madison. Seisme werd gefokt door het Cana-

V E E T E E LT

VX15_Venster.indd 8

SEPTEMBER

dese bedrĳf Ferme Blondin, dat haar verkocht aan Morsan Farms uit het Canadese Ponoka. Na haar zege op de Royal Winterfair in Toronto in 2011 werd de Redmandochter verkocht aan het bedrĳf Milk Source, het grootste melkveebedrĳf uit de Amerikaanse staat Wisconsin. Seisme is de eerste met 97 punten ingeschreven roodbonte in de VS

2014

23-09-14 17:06

K O RT

Carmen Ots wint Franse Space Goldwyndochter Carmen Ots heeft op de Space in het Franse Rennes het algemeen kampioenschap en de seniortitel in de wacht gesleept. De vier keer gekalfde koe van Ferme d’Autès van de familie Morand uit Criquiers won vorig jaar in Rennes al de reservetitel. Nu was die titel een prooi voor Dĳs Lauria, een vroege Detoxdochter van de families Dĳs en Morel uit Livry. Ook Lauria boekte in 2013 al succes; toen schreef ze de jongste vaarzenrubriek op haar naam.

Bĳ de senioren eiste Dhp Eliza (v. Xacobeo) van Earl David uit Pipriac de reservetitel op achter Carmen. Dĳs Lauria kreeg bĳ de jonge koeien gezelschap van reservekampioene Fregate (v. Goldwyn) van de familie Cabon uit Plourin. Amazingdochter Generation van de familie Toullec uit Plomelin won de vaarzentitel. Hyllander (v. Boldwin) van Henri Joseph Jegouzo uit Bubry moest genoegen nemen met het zilver.

Heath en Gerber keuren op ibr-veilige HHH-show Op de HHH-show in Zwolle nemen Michael Heath en Markus Gerber het jureren voor hun rekening. Dat meldt het HHH-bestuur, dat bovendien heeft besloten dat de HHH-keuring dit jaar voor het eerst ibr-veilig is. Net als eerder dit jaar op de NRM mogen alleen ibr-vrĳe dieren deelnemen. De Amerikaan Michael Heath treedt op als jurylid bĳ de zwartbonten. Heath werkte veertien jaar lang als cowfitter en handelt momenteel in fokvee. Hĳ keurde nog niet eerder in Nederland. Als keurmeester kwam hĳ onder meer in ac-

tie op de World Dairy Expo in 2012 en op de Swiss Expo in Lausanne in 2014. Voor de roodbontkeuring op de HHHshow nodigde de organisatie Markus Gerber uit. De Zwitserse melkveehouder, die tevens voorzitter is van het Zwitserse stamboek, jureerde in 2010 al de roodbontkeuring op de NRM en zette in 2007 op de HHH-show de roodbonten op rĳ. Bĳ de Young Breeders bepaalt de Amerikaan Scott Ruby de volgorde. Ruby werkt als onderdirecteur verkoop en marketing voor WWS en is mede-eigenaar van Fir Ridge Holstein Farms.

Voor het eerst mogen op de HHH-show alleen ibr-vrĳe dieren deelnemen

NI E U W S

Debuut Tomahawk Op de Rundvee & Mechanisatiedagen in Hardenberg presenteert KI Samen de eerste dochtergroep van Jimm. Holstein Tomahawk. De fokkerĳorganisatie laat vĳf of zes vaarzen en tweedekalfskoeien zien. Tomahawk is een Tandemzoon uit Rembrandtdochter Venetië 3. De door John de Vries uit Boĳl gefokte stier is een kleinzoon van Venetië 2 (v. Emerson), de NRM-juniorenkampioene in 2004. Zĳn halfzus Venetië 5 (v. Goldwyn) won in 2008 de vaarzentitel op de NRM. Genes Diffusion laat in Hardenberg geen dochtergroep zien. Wel laat de fokkerĳorganisatie, op stand, van vier stieren elk twee dochters zien. Het gaat om dochters van Danillo, Vaucluse, Superstition en Sudan.

Miljoen doses Shot In Amerika is Lincoln-Hill Shot Laser de grens van een miljoen verkochte doses gepasseerd. De acht jaar oude Shottlezoon bereikt daarmee als snelste stier van Select Sires deze mĳlpaal. De met 92 punten ingeschreven Shot stamt uit Itodochter Lincoln-Hill Ito Nibbles. Shot promoveerde in 2010 tot fokstier. Hĳ dankt zĳn populariteit in Amerika aan zĳn goede uiervererving en zĳn hoge score voor geboortegemak. Shot was in de afgelopen drie jaar twee keer de best verkopende stier van Select Sires en is hard op weg om dat ook in 2014 te worden.

Arlene wint Britse duurzaamheidsaward

Eerste UK Dairy Day prooi voor Ada Bilsrow Gibson Ada van James Tomlinson heeft de eerste UK Dairy Day op haar naam geschreven. De Deense scherprechter Niels Erik Haahr – hĳ keurde eerder dit jaar op de NRM – benoemde Ada ook tot seniorkampioene. De Gibsondochter werd op het podium geflankeerd door de winnares van de rubriek vĳfjarige koeien, Meiklefirth Plaid Lutske (v. Plaid) van de familie Yates.

Bĳ de jonge koeien was Parkend Director Scarlet (v. Director) van de familie Wetherup de sterkste. De jonge roodbonte Directorvaars stak in het Britse Telford al haar grotendeels zwartbonte en oudere concurrenten de loef af. Achter Scarlet won Seavervaars Mikali Seaver D Erle van de familie Wright de reservetitel bĳ de twee- en driejarige koeien.

In Groot-Brittannië heeft Chalclyffe Iron Arlene de jaarlĳkse duurzaamheidscompetitie van fokkerĳorganisatie Genus gewonnen. De tien jaar oude koe van Nick Cobb uit Dorset produceerde tot nu toe 114.000 kg melk en meer dan acht ton vet en eiwit bĳ een gemiddelde tussenkalftĳd van 372 dagen. Arlene, die met 94 punten is ingeschreven, kalfde op tweejarige leeftĳd voor het eerst en is inmiddels bezig aan haar achtste lactatie. Ze is één van de 900 koeien van Cobb die gemiddeld 12.000 kg melk per jaar produceren.

Meer actueel nieuws: meld u aan voor de gratis Veeteelt Nieuwsbrief op www.veeteelt.nl V E E T E E LT

VX15_Venster.indd 9

S E P T E M B E R

2 0 1 4

23-09-14 17:06

Bezoek onze website!

• FORUM BERICHTEN • ACTUELE • AGENDA EN FILM • FOTO • BLOGS

www.veeteelt.nl

V E E T E E LT

VX15_p10.indd 10

SEPTEMBER

2014

22-09-14 13:22

EEN DAG SPECIAAL VOOR BOERINNEN…

CRV-VROUWENDAG Dames, van harte welkom op de CRV-vrouwendag, een dag speciaal voor boerinnen. Ontmoet uw collega-boerinnen en steek er iets van op. Bent u lid of klant van CRV? Dan is deze dag voor u gratis! De CRV-vrouwendag is een leerzame, gezellige dag met inspirerende sprekers, een heerlijke lunch en diverse workshops. Kom verder, versterk uzelf én uw bedrijf met CRV.

WANNEER?

DINSDAG 7 OKTOBER 2014

DINSDAG 14 OKTOBER 2014

WAAR?

’t Haske Vegelinsweg 20 8501 BA Joure

Het Witte Huis Reekseweg 7 5411 RB Zeeland

Wilt u erbij zijn? Ga naar CRV4ALL.NL en klik op de button CRV-vrouwendag voor opgave of meer informatie.

CRV4ALL.NL

312-14 Adv vrouwendag NL.indd 1

11-09-14 16:11

H O O F D A RT I K E L

Bedrĳven met een bovengemiddelde pro duct

Grote bedrĳven starten ee Vermoedens dat hoogproductieve en grote koppels een slechtere vruchtbaarheid hebben, kunnen na uitgebreide analyse naar het rĳk der fabelen worden verwezen. Bedrĳven die goed scoren voor tussenkalftĳd, hebben een betere tochtigheidswaarneming en starten eerder met insemineren. tekst Florus Pellikaan

arenlang waren de geluiden over de vruchtbaarheid van de Nederlandse melkkoe zelden positief. Sinds 1990 is de tussenkalftĳd gestegen van 394 dagen naar uiteindelĳk 416 dagen in kalfjaar 2011. De negatieve geluiden deden onder andere in de fokkerĳ alarmbellen rinkelen. In de totaalindex werd het belang van vruchtbaarheid opgeschroefd en ook individuele bedrĳven gingen meer aandacht aan vruchtbaarheid besteden. Dat deze maatregelen resultaat hebben gehad is geen heel nieuwe conclusie. Maar Mathĳs van Pelt, Tabel 1 – De trend van vruchtbaarheidskengetallen in Nederland, weergegeven per kalfjaar voor koeien met minimaal 87,5 procent holsteinbloed (bron: CRV)

kalfjaar

aantal koeien

gem. nr op 56 dgn (%)

gem. interv. afkalven-1e ins. (dgn)

gem. tussenkalftijd (dgn)

gem. interv. 1elaatste ins. (dgn)

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

10.2630 14.8352 20.9660 27.3384 34.0362 39.0674 41.9320 48.6191 52.7180 57.2279 60.8520 62.9752 65.7888 68.8027 68.3896 68.9488 68.7338 70.5076 72.9201 72.4203 72.2464 73.7430

62,2 61,5 61,6 61,9 60,8 61,2 62,3 62,8 63,3 63,0 62,4 63,9 63,0 63,1 63,9 63,8 63,3 62,4 62,8 62,5 62,3 61,2

82,9 83,0 83,2 83,5 83,8 85,2 87,9 88,1 89,2 89,5 91,5 94,7 93,4 93,9 94,1 94,5 95,4 94,6 95,0 94,8 95,0 93,5

394,2 395,1 394,9 396,3 398,6 398,8 401,5 401,7 402,2 404,1 409,4 411,1 410,6 409,9 410,5 411,2 414,5 415,7 412,5 412,7 413,5 413,6

43,7 44,2 44,6 44,5 46,9 48,0 48,3 48,1 48,3 49,4 51,6 51,0 50,8 49,8 50,0 50,1 53,0 54,8 52,3 52,8 53,8 52,2

V E E T E E LT

SEPTEMBER

VX15_hoofdverhaal.indd 12

2014

23-09-14 13:35

pro ductie realiseren een lagere tussenkalftĳd

en eerder met insemineren medewerker van de Animal Evaluation Unit (AEU) van CRV die de GES-fokwaardeschatting verzorgt, heeft de trend van de vruchtbaarheidskengetallen in tabel 1 nog eens op een rĳ gezet voor koeien met minimaal 87,5 procent holsteinbloed. ‘De piek van tussenkalftĳd was in 2007 en sinds die tĳd is deze eigenlĳk vrĳwel stabiel gebleven. Datzelfde zien we in de genetische trends van de stieren. De vruchtbaarheidskenmerken lĳken het dieptepunt bereikt te hebben en neigen naar verbetering.’ In tabel 1 is te zien dat het aantal koeien waarvan bruikbare vruchtbaarheidskengetallen bekend zĳn, intussen steeds verder stĳgt.

Betere tochtwaarneming Nu meer bedrĳven gaan groeien en in het quotumloze tĳdperk de productie per koeplaats belangrĳker wordt, is de vraag extra interessant wat de invloed van bedrĳfsgrootte en productieniveau op vruchtbaarheid is. Van Pelt heeft voor een betrouwbaar antwoord op deze vraag een grote database met vruchtbaarheidskengetallen verzameld van bedrĳven met koppelbreed minimaal negentig procent holsteinbloed. Dit om mogelĳke rasinvloeden op productie en bedrĳfsgrootte uit te sluiten. De koeien moesten in 2011 hebben gekalfd, waarna ze anderhalf jaar de tĳd hadden om opnieuw af te kalven. De vruchtbaarheidskengetallen van de in 2011 gekalfde koeien zĳn de jongste die helemaal compleet zĳn en daardoor het meest geschikt om een uitspraak te kunnen doen over de invloed van bedrĳfsgrootte en productieniveau. Doe-het-zelfinseminaties zĳn wel in de analyse meegenomen voor zover deze aan kwaliteitseisen voldeden. Zonder enige uitzondering laat tabel 2 zien dat als de bedrĳfsgrootte toeneemt, de tussenkalftĳd daalt, in totaal wel tot twaalf dagen. Omdat ook het interval tussen afkalven en eerste inseminatie lager is, denkt Van Pelt, net als de deskundigen Hogeveen en Vercauteren (zie kaders), dat de tochtigheidswaarneming op grote bedrĳven beter zou kunnen zĳn. ‘Protocollen en automatisering spelen daarbĳ ongetwĳfeld een rol. Het waarnemingsmanagement is gewoon beter voor elkaar.’ Uit cĳfers van CRV blĳkt dat bedrĳven met meer dan 70 koeien vaker een een vruchtbaarheidsmanagementsysteem gebruiken.

Samenhang productie en omvang Naarmate bedrĳven groter worden daalt de tussenkalftĳd in totaal tot wel twaalf dagen

Naarmate de bedrĳven groter worden, daalt wel het percentage non return. Van Pelt heeft daar meerdere verklaringen voor. ‘Grote bedrĳven missen door de betere tochtwaarneming ook binnen de 56 dagen minder tochtigheden, waardoor het percen-

VVEEEETTEEEELLTT SJ EAPNT UE A M RB IE R1 / 22 22 00 10 49

VX15_hoofdverhaal.indd 13

23-09-14 13:36

H O O F D A RT I K E L

bedrijfsgrootte

aantal bedrijven

gem. aantal koeien

rollend jaargem. (kg melk)

gem. nr op 56 dagen (%)

gem. interval afkalven-1e ins. (dgn)

gem. tussenkalftijd (dgn)

gem. interval 1elaatste ins. (dgn)

≤ 50 koeien 51-75 koeien 76-125 koeien 126-200 koeien > 200 koeien

1.766 3.121 3.498 885 180

37 63 96 150 265

8.404 8.743 8.830 8.816 8.919

64 63 61 59 56

102 98 94 92 88

421 417 413 411 409

50 50 51 53 57

Tabel 2 – Gemiddelde vruchtbaarheidskengetallen ingedeeld in vĳf bedrĳfsgrootteklassen voor koeien gekalfd in 2011 (bron: CRV)

productieniveau ≤ 7000 kg 7001-8000 kg 8001-9000 kg 9001-10.000 kg > 10.000 kg

aantal bedrijven

gem. aantal koeien

rollend jaargem. (kg melk)

gem. nr op 56 dagen (%)

gem. interval afkalven-1e ins. (dgn)

gem. tussenkalftijd (dgn)

gem. interval 1elaatste ins. (dgn)

398 1.549 3.850 2.875 778

58 76 83 86 88

6.359 7.603 8.536 9.427 10.474

68 64 62 61 59

108 100 95 94 97

436 422 414 412 415

53 52 51 51 51

Tabel 3 – Gemiddelde vruchtbaarheidskengetallen ingedeeld in vĳf productieniveauklassen voor koeien gekalfd in 2011 (bron: CRV)

provincie Friesland Groningen Drenthe Overijssel Gelderland Utrecht Noord-Holland Zuid-Holland Zeeland Noord-Brabant Limburg Flevoland

aantal bedrijven

gem. aantal koeien

rollend jaargem. (kg melk)

gem. nr op 56 dagen (%)

gem. interval afkalven-1e ins. (dgn)

gem. tussenkalftijd (dgn)

gem. interval 1elaatste ins. (dgn)

1.569 424 704 1.698 1.579 522 551 531 122 1.279 269 202

93 101 87 75 75 69 75 72 81 85 88 111

8.317 8.664 8.512 8.728 8.874 8.741 8.732 8.653 9.370 9.054 8.810 8.990

62 62 62 63 61 61 64 63 59 61 62 61

97 94 95 95 95 100 102 103 95 95 97 94

417 413 417 414 412 422 424 422 414 413 417 415

50 52 53 50 50 51 52 49 53 52 53 55

Tabel 4 – Gemiddelde vruchtbaarheidsgetallen per provincie voor koeien gekalfd in 2011 (bron: CRV)

Peter Vercauteren: ‘Vroeger was vruchtbaarheid grote koppels slechter’

Het beeld dat veel mensen hebben van een verband tussen hoge producties en grote koppels met een matige vruchtbaarheid is zeker wel ergens op gebaseerd. Dat stelt Peter Vercauteren, dierenarts

V E E T E E LT

VX15_hoofdverhaal.indd 14

SEPTEMBER

en hoofd ki en et bĳ CRV, verwĳzend naar oudere statistieken uit Vlaanderen. ‘Vroeger was dit verband er, maar grote bedrĳven zĳn professioneler geworden. Ze besteden meer aandacht aan tochtdetectie, hebben soms heel intensieve begeleiding en investeren ook in automatisering’, stelt Vercauteren. ‘Aan de non-returnpercentages zie je dat de koeien op grote bedrĳven niet beter drachtig worden, maar dat de veehouders er gewoon meer mee bezig zĳn.’ Eerder beginnen met insemineren is volgens Vercauteren niet eens de belangrĳkste oorzaak van een korter interval tussen afkalven en eerste inseminatie. ‘Deze grote bedrĳven pakken de dieren die niet tochtig worden gezien eerder aan. Er wordt gewoon sneller gereageerd en koeien worden direct opgevoeld als ze niet op tĳd de tocht laten zien. Deze aanpak kan wat meer inseminaties kosten, maar als het de tussenkalftĳd verkort,

accepteren veehouders dat uit economisch oogpunt.’ Dat het verschil in vruchtbaarheidsresultaten tussen kleine en grote bedrĳven zo duidelĳk is, verraste Vercauteren desondanks toch wel. Aan de verschillen zal bĳdragen dat kleinere bedrĳven dikwĳls weinig investeringslast hebben, waardoor rendement minder belangrĳk is. En gemengde bedrĳven zĳn met veel zaken bezig. Hierdoor kan de scherpte op vruchtbaarheid achterblĳven. Bedrĳven met een hoge productie hebben voeding en management van droge en verse koeien vaak goed voor elkaar. ‘En dat is echt de sleutel voor goede vruchtbaarheid’, stelt Vercauteren. ‘Een negatieve energiebalans door onjuist transitiemanagement zorgt voor embryonale sterfte en dus verminderde vruchtbaarheid. Verbetering van vruchtbaarheid is voor een groot deel echt aan beter management en betere voeding te danken.’

2014

23-09-14 13:36

Xxxxxxxxxxxxxxxxxxxx xxxxxxxxxxxxxxx

Henk Hogeveen: ‘Conceptie is weinig verminderd, de start is later’ Dat een hoge gemiddelde productie geen negatief effect heeft op vruchtbaarheid, verrast Henk Hogeveen, hoogleraar management van diergezondheid aan de Wageningen Universiteit, niet. ‘Binnen bedrĳven zie je wel vruchtbaarheidsverschillen tussen hoog- en laagproductieve dieren, maar niet tussen bedrĳven. Een hoge gemiddelde productie is namelĳk een managementprestatie en dat straalt ook af op vruchtbaarheid. Er leeft in de maatschappĳ een beeld dat hoge producties negatief zĳn en leiden tot meer problemen. Deze gegevens ontkrachten dat nog eens zwart op wit.’ De angst dat vruchtbaarheid terugloopt bĳ groter wordende bedrĳven is Henk Hogeveen niet onbekend. ‘Maar die angst blĳkt dus totaal niet nodig te zĳn. Grotere bedrĳven gebruiken voor tochtdetectie vaak goede protocollen, dikwĳls in combinatie met automatisering. Dat kun je terugzien in een lagere tussenkalftĳd op de grote bedrĳven. En de automatisering neemt op dit moment natuurlĳk alleen nog maar toe.’

De huidige stabilisatie van de vruchtbaarheidskengetallen is volgens Hogeveen dan ook goed nieuws. ‘Gezien de bedrĳfsuitbreidingen en dus de lagere selectieruimte voor afvoer, betekent dit dat het management op bedrĳven echt is verbeterd. Al is de gemiddelde tussenkalftĳd natuurlĳk nog altĳd hoog.’ Volgens Hogeveen is de analyse ook het bewĳs dat de vruchtbaarheid van de holsteinkoe helemaal niet zo hard achteruit is gegaan als vaak wordt beweerd. ‘De tussenkalftĳd is sinds 1990 met 19 dagen gestegen en het aantal dagen tussen afkalven en eerste inseminatie met bĳna 11. Dus de verminderde conceptie betreft hooguit acht dagen.’ Hogeveen grĳpt in dat verband nog even terug naar de grotere bedrĳven binnen de analyse die de betere vruchtbaarheid vooral halen door eerder te beginnen met insemineren. ‘Maar het verschil in interval afkalven tot eerste inseminatie tussen grote en kleine bedrĳven is wel groter dan het verschil in tussenkalftĳd. Bĳ eerder insemineren heb je dus iets

tage non return wat daalt. Daarnaast lĳken er ook iets meer inseminaties nodig doordat er vroeg met insemineren wordt gestart. Het gemiddelde interval tussen eerste en laatste inseminatie stĳgt namelĳk naarmate de bedrĳven groter worden.’ Toch zĳn gezien de dalende tussenkalftĳd de koeien op grote bedrĳven uiteindelĳk wel eerder drachtig. Gemiddelde inseminatiegetallen voor een dracht berekent AEU niet. Een manier om de gemiddelde tussenkalftĳd te laten dalen, is het verkopen van probleemkoeien. Toch is de verwachting niet dat grote bedrĳven dit meer doen dan kleinere. Binnen tabel 2 en 3 is er een duidelĳk verband zichtbaar tussen bedrĳfsgrootte en de gemiddelde productie. Bedrĳven met meer dan 200 koeien scoren met 8919 kilo melk ook de hoogste productie. ‘Bedrĳfsgrootte en productieniveau staan dus samen voor een identiek type bedrĳf: klein en laagproductief of groot en hoogproductief.’ Van Pelt kwam in de analyse namelĳk tot de ontdekking dat het bĳ de kleine en laagproductieve bedrĳven om hetProtocollen en automatisering spelen waarschĳnlĳk een rol bĳ de kortere tussenkalftĳd op grote bedrĳven

meer inseminaties nodig. Toch is het, behalve voor de meest persistente koeien, economisch beter om rond 70 tot 80 dagen te starten met insemineren’, verwĳst Hogeveen naar eerder onderzoek. ‘Al wil dat niet zeggen dat je met een koe die niet direct drachtig wil worden niet lang door moet gaan met insemineren.’

zelfde type bedrĳven gaat. Dit kunnen volgens Van Pelt bedrĳven zĳn die geen opvolging hebben of waar vruchtbaarheid minder aandacht krĳgt.

Gelderland scoort goed Maar in de productieklassen vanaf 7000 tot 10.000 kilo daalt de tussenkalftĳd stapsgewĳs totaal zo’n tien dagen. Alleen de bedrĳven met meer dan tienduizend kilo melk scoren een iets hogere tussenkalftĳd. Mogelĳk dat bedrĳven die een hoge productie als doel nastreven en fokbedrĳven enigszins zorgen voor een vertekening. In tabel 4 staat ten slotte aangegeven hoe de bedrĳven per provincie scoren. Het verschil is maximaal twaalf dagen tussenkalftĳd en vĳf procent in percentage non return. In de provincies met de hoogste tussenkalftĳd, zoals Utrecht en Noord- en Zuid-Holland, bevinden zich de meeste kleine en laagproductieve bedrĳven, die eerder in de analyse er ook al slechter uit de verf kwamen. De grote bedrĳven in Groningen en Flevoland en de hoogproductieve bedrĳven in Zeeland, Noord-Brabant en Gelderland scoren relatief goed. Hieruit blĳkt dat omvang en productie meer bepalend zĳn dan de regio waarin het bedrĳf zich bevindt. l

V E E T E E LT

VX15_hoofdverhaal.indd 15

S E P T E MB E R

2 0 1 4

23-09-14 13:43

E V E N

G E E N

B O E R

In de rubriek Even geen boer laat Veeteelt melkveehouders aan het woord die hun erf verlaten om op een andere manier actief te zĳn in de maatschappĳ. In deze editie: toneelschrĳver en -speler Naam: Woonplaats:

Erik Markvoort Espelo (Holten)

Leeftĳd: 46 Aantal koeien: 75

Erik Markvoort: ‘Elkaar op de hak nemen en daarna een biertje drinken’

Goede ideeën in de melkput tekst Ivonne Stienezen

elkveehouder Erik Markvoort loopt vaak met een kladblok in zĳn zak. ‘Als ik een idee heb voor de revue, schrĳf ik het direct op. Vooral in de melkput heb ik vaak inspiratie; je hoort wat op de radio of je loopt wat te denken.’ Erik is een van de tekstschrĳvers van de Espelose revue, een programma met humoristische korte sketches. ‘Of Splose revue, zoals we hier zeggen’, lacht Erik. Hĳ schrĳft niet alleen, maar speelt zelf ook mee. Elk jaar wordt het School- en Volksfeest in de buurtschap geopend met een voorstelling van de Espelose revue. ‘De revue trekt jaarlĳks zeshonderd mensen, het zorgt echt voor verbondenheid in onze buurtschap.’ Dit jaar beleefde de revue een jubileum, de veertigste opvoering. Een goede reden om groots uit te pakken met een openluchtspel. Om te zorgen voor een stuk met veel herkenning bĳ het plaatselĳke publiek, trokken Erik en medeschrĳfster Marieke Grootenhuis de stoute schoenen aan en schreven het toneelstuk zelf. ‘Als ik van tevoren geweten had hoeveel werk dat is, was ik er waarschĳnlĳk niet aan begonnen’, blikt hĳ terug. ‘Maar het was wel een groot succes, afgaande op de reacties na de twee voorstellingen half juni.’ In totaal hebben bĳna 2500 mensen de voorstelling gezien. ‘We hebben een toneelstuk geschreven dat zich in 1974 afspeelt, veertig jaar geleden dus. De mensen die er in voorkomen, zĳn allemaal fictief, maar sommigen hebben wel trekjes van Espeloërs en natuurlĳk kwamen er bekende gebeurtenissen in voor’, legt Erik uit. ‘Het schrĳven begon met samen hardop denken, we begonnen met de plaatselĳke smid en bouwden van daaruit verder. Gedurende het proces veranderde er ook weer van alles in het verhaal. Belangrĳk is het vooral om het verhaal kloppend te houden. Daarvoor lieten we veel mensen meelezen.’ De tĳd die revue en openluchtspel vragen, kan Erik gelukkig goed opvangen op zĳn melkveebedrĳf. Hĳ runt het in maatschap met zĳn buurman, Henk Jurjens. Samen verdelen ze de werkzaamheden, de melkbeurten tĳdens bĳvoorbeeld repetities en voorstellingen neemt Henk voor zĳn rekening. ‘Zonder deze samenwerking zou het wel heel lastig zĳn om dit te kunnen doen.’ Erik vervolgt: ‘Elkaar op de hak nemen en daarna samen een biertje nemen, dat is het leuke van de revue. Het gaat om het plezier en de gezelligheid en niet om de tĳd die je erin steekt. Ik wil ook niet eens weten hoeveel tĳd het kost. Het geeft veel voldoening als je je eigen humor en creativiteit weet over te brengen op het publiek. Daar doe je het voor.’

VVEEEETTEEEELLTT SJ EAPNT UE A MRB I E R 1 / 22 22 00 10 49

VX15_even geen boer.indd 16

23-09-14 12:08

MAR Anz Mavid & Jotan neu

23.09.2014

11:46 Uhr

Seite 1

Masterrind Holland Nieuw gezicht, betrouwbaar product! NVI 243

NVI 172

Mavid

Jotan Red XX

D SEE ED ES EE AVAILABLE LLBBAALLIIAAVVAA

Jotan dochter Feanwaldster Jotan R 628, 3de lactatie

Mavid dochter Piola, 2de lactatie

10.674596 aAa 531462 Mascol x VG-89 Eminenz x VG-87 T Burma

10.831644 aAa 324156 Jordan-Red x EX-95 Durham x EX-93 Prelude

NVI

Ext

Uier

Beenwerk

Lvd

Ugh

NVI

Ext

Uier

Beenwerk

Lvd

Ugh

243

106

104

109

385

107

172

116

114

111

478

INET

kg melk

% vet

kg vet

% eiwit

kg eiwit

INET

kg melk

% vet

kg vet

% eiwit

kg eiwit

236

+314

+0,22

+32

+0,28

+35

178

+0,01

+0,04

Mavid dochter Romania

Top eiwit stier Zeer goed beenwerk “Outcross” pinkenstier Beste bevruchter Beste Kalveren! Sietze Akkerman Boornbergum telefoonnummer 06-51209265

Mavid

+0,28% eiwit

Jotan dochter Jenna, 6de lactatie

Jotan dochter Zeedieker Mon Chri 20, Res. Kampioen NRM 2014, Kampioen Oldebroek 2014

Kampioenen maker Zeer laatrijpe dochters Pinkenstier Beste Bevruchter Zeer goed beenwerk

www.masterrind.nl Info@masterrind.nl

116

e x te r i e u r

B E D R I J F S R E P O RTA G E

Arbeidsgemak en licht en rust voor de koeien staan centraal bĳ nieuwe ligboxenstal

Verknocht aan de blaarkop Petra Schaars-Ankersmit De liefde voor blaarkoppen zit diep bĳ melkveehoudster Petra Schaars-Ankersmit. Het Doesburgse bedrĳf heeft momenteel twee stiermoeders in de veestapel. Aantal koeien: Melkquotum: Hoeveelheid land: Melkproductie:

Waar andere melkveehouders steeds verder uitbreiden, koos melkveehoudster Petra Schaars-Ankersmit bewust voor het werkplezier van een kleinere veestapel. De blaarkop, een erfenis vanuit het

Doesburg

ouderlĳk bedrĳf, past perfect in haar bedrĳfsvoering. ‘Blaarkoppen

55 412.000 kg 25 hectare 7950 4,25 3,68

zĳn gezonde, sobere koeien met een geweldig fĳn karakter.’ tekst Jorieke van Cappellen

‘O

, jullie hebben dat bedrĳf met die blaarkoppen’. Het is een vaakgehoorde zin als melkveehoudster Petra Schaars-Ankersmit (42) met boeren uit de streek praat. ‘Een koppel blaarkoppen in de wei valt wel op’, zegt Schaars, die in 2001 het bedrĳf in Doesburg van haar ouders overnam. Petra Schaars runt het melkveebedrĳf volledig op eigen houtje, man Eric werkt fulltime buiten de deur. ‘In drukke tĳden, zoals met inkuilen, springen Eric en mĳn ouders bĳ. Ook doet mĳn vader nog een deel van het landwerk en Eric doet het machineonderhoud.’

V E E T E E LT

VX15_bedrijfsrep Schaars.indd 18

SEPTEMBER

Zo efficiënt en goed mogelĳk melk produceren is het doel. ‘Daarnaast vind ik plezier in mĳn werk belangrĳk’, zegt Schaars. ‘We hebben er bewust voor gekozen om het bedrĳf niet te groot te laten worden. Zo blĳft er naast het bedrĳf ook tĳd over voor andere dingen en kan ik er overdag ook gewoon zĳn voor onze twee kinderen.’

Erfenis uit ouderlĳk bedrĳf De blaarkoppen zĳn een erfenis vanuit het ouderlĳk bedrĳf. Oorspronkelĳk bestond de veestapel uit mrĳ-koeien. ‘Begin jaren tachtig kampten we met een infec-

tie en daardoor uitval onder de koeien. Mĳn vader was altĳd al fan van blaarkoppen en hĳ hoorde dat het een gezond en sterk ras was. Zo kwam de eerste blaarkop op ons bedrĳf, een zwarte.’ Bĳ de bedrĳfsovername was een ander ras geen optie voor Schaars. ‘Ik houd van blaarkoppen. Het is een puur Hollands ras, met prachtige aftekeningen en een geweldig fĳn karakter om mee te werken. Dat vind ik belangrĳk, omdat ik vaak alleen in de weer ben met de dieren.’ Ook de goede omzet en aanwas en de plus voor eiwit zĳn voor Schaars redenen om voor blaarkoppen te kiezen.

2014

22-09-14 15:56

De glazen deuren voor de melkstal laten veel licht naar binnen

De veestapel realiseert een rollend jaargemiddelde van 7950 kg melk met een mooie vet-eiwitverhouding van 4,25% vet en 3,68% eiwit. ‘Richting het quotumloze tĳdperk wordt het aantal liters melk per koe belangrĳker’, ziet Schaars, die daarom de melktypische blaarkop verkiest boven de echte dubbeldoelkoe. Schaars streeft naar een zo raszuiver mogelĳke veestapel met bĳ voorkeur rode blaarkoppen. ‘Wanneer de koe wat extra productie nodig heeft, gebruik ik soms een holsteinstier om voldoende melk onder de koeien te houden. Dat is altĳd een rode stier die melkrĳkheid en eiwit vererft, zoals Red Bandit of Janko. Daarna kruis ik terug naar blaarkop.’

Sperma uit genenbank Blaarkoppen zĳn laatrĳpe koeien die qua productie rustig op gang komen. Schaars: ‘Ze doen het op een sobere manier, maar gaan daardoor lang mee.’ Het bewĳs is Blaartje 22 (v. Jubilant), die het bedrĳf als honderdtonner verliet. Schaars insemineert zelf de koeien en

Blaartje 59 is een van de stiermoeders op het bedrĳf

heeft standaard vĳftien verschillende blaarkopstieren in het vat zitten. De huidige stierkeuze valt op melkverervers als Leo 4, Italie’s Jaap, Ebels Han en Fred van Suddendorf. Ondanks de relatief kleine populatie ondervindt Schaars geen problemen met inteelt. ‘De holsteinpopulatie is weliswaar groter, maar het aantal bloedlĳnen is ook beperkt. Daarbĳ houden we outcrossbloed door soms die holsteinstier in te zetten.’ Het melkveebedrĳf in Doesburg bracht in de jaren negentig al de ki-stier Sunny 1 voort, een telg uit de Sonjastam op het bedrĳf. Uit diezelfde stam is Sonja 46 (v. Appie van Luxemburg) momenteel stiermoeder voor het Blaarkop Rundvee Syndicaat (BRS). Schaars is vol lof over Sonja 46. ‘Het is een prachtige koe met een bouw zoals ik die graag zie. Melktypisch, maar met body, een mooie uier en goede benen.’ De andere stiermoeder op het bedrĳf, Blaartje 59 (v. Appie van Luxemburg), kenmerkt zich door het echte dubbeldoeltype, voor veel fokkers eveneens een geliefd type. Voor de stiermoeders gebruikt

Schaars in overleg met de Blaarkopstichting sperma van stieren uit de genenbank. ‘Dat is een depot van oudere en jongere stieren die voor stamboeken van zeldzame rassen waardevol zĳn.’ Inmiddels brachten zowel Sonja 46 als Blaartje 59 een mannelĳke nakomeling, die door de Blaarkopstichting opgefokt worden voor een mogelĳke carrière als fokstier.

Vervetting voorkomen Schaars ziet dat de blaarkop, na een dip in de jaren negentig, aan populariteit wint. Biologische bedrĳven kiezen graag voor het ras, maar ook zelfzuivelaars in bĳvoorbeeld Zuid-Holland geven de voorkeur aan de blaarkop. ‘Het eiwitgehalte in blaarkopmelk is hoog. En door de samenstelling van de caseïne in de melk heb je relatief gezien minder liters nodig voor het maken van een hoeveelheid kaas.’ Schaars voert haar blaarkoppen een rantsoen met 60 procent kuilgras en 40 procent mais. ‘Hard voeren als bĳ holsteins werkt niet bĳ blaarkoppen. Een blaarkop zet wat sneller vet aan, zeker bĳ de dro-

De koeien gaan, zolang het weer het toelaat, nog tot laat in het seizoen naar buiten

V E E T E E LT

VX15_bedrijfsrep Schaars.indd 19

S E P T E M B E R

2 0 1 4

22-09-14 15:56

B E D R I J F S R E P O RTA G E

Bĳ de droge koeien wordt scherp gelet op het voorkomen van vervetting

ge koeien moet je daar goed op letten.’ De droge koeien van Schaars krĳgen een rantsoen met twee derde beheershooi en een derde kuilgras. Ondanks het risico op vervetting had Schaars de afgelopen drie jaar slechts één koe met melkziekte. ‘Misschien wel juist omdat we goed op het voorkomen van vervetting letten’, denkt ze. ‘Maar de blaarkop is een sterk ras dat tegen een stootje kan. Ze zĳn goed vruchtbaar en de dierenarts kĳkt echt raar op als ik bel voor een afkalfprobleem, dat komt praktisch nooit voor.’ Ook uierontsteking en klauwproblemen komen weinig voor. ‘Blaarkoppen hebben bikkelharde klauwen, maar bĳ gezondheid speelt ook management een grote rol’, vindt Schaars, die zichzelf omschrĳft als een echte koeienboerin. ‘Koeien goed verzorgen voorkomt veel problemen.’ Het melkvee gaat als het even kan zo lang mogelĳk in het seizoen naar buiten, ook al is het voor een paar uurtjes. ‘Beweging en buitenlucht zĳn gezond voor koeien.’

Veel licht in melkstal In de nieuwe stal met korte looplĳnen is het voor Schaars prettig werken. De ligboxenstal, die voldoet aan de Maatlat Duurzame Veehouderĳ, werd drie jaar geleden nieuw gebouwd. ‘Voorheen molken we in een grupstal. Nu hadden wĳ voor grupstalbegrippen een relatief mo-

V E E T E E LT

VX15_bedrijfsrep Schaars.indd 20

SEPTEMBER

Petra Schaars-Ankersmit geeft de voorkeur aan rode blaarkoppen

derne stal, maar met name het voeren van de koeien was fysiek zwaar. De nieuwe stal is zodanig ingericht dat ik het dagelĳks werk gemakkelĳk in mĳn eentje afkan.’ De stal beschikt over een apart afkalfhok en een ziekenstal, waarbĳ de laatste dicht bĳ de open en zeer lichte 2 x 6 visgraatmelkstal ligt. ‘Een minder fitte koe breng ik zo even naar de melkstal.’ Schaars liet zich bĳ de bouw goed adviseren. ‘Ik wilde graag rust in de stal bĳ de koeien. De looppaden voor de koeien zĳn breed, zodat ze elkaar goed kunnen passeren. In de melkstal hebben we ruime draaibochten laten maken om kneuzingen van de klauwen te voorkomen.’ De waterbakken zĳn geplaatst op een hoogte van slechts 0,70 meter en geplaatst aan de buitenzĳde van de looppaden. Koeien kunnen op een natuurlĳke hoogte drinken, zonder gestoord te worden door passerende koeien in de ‘binnenbocht’. Schaars ziet dat het goed werkt. ‘Collegaboeren waarschuwden me dat de lage waterbakken voor vervuiling zouden zorgen, maar dat gebeurt nauwelĳks, juist omdat er rust is rondom de drinkplek.’ Aan de voorzĳde van de melkstal valt veel licht naar binnen door grote glazen deuren die open kunnen. De open opzet van de melkstal was een grote wens van Schaars. ‘Ik wil van me af kunnen kĳken en ik kan nu meteen zien wat er op het

erf gebeurt. En het heeft ook wel iets gezelligs als de deuren openstaan, de kinderen lopen zo even naar je toe.’ Boven de melkstal zĳn koorden gespannen waarover Schaars bĳ strenge vorst gemakkelĳk een isolerend doek kan trekken. Een andere eenvoudige oplossing werd bedacht voor de bekapbox, waarin Schaars de koeien zelf bekapt. De box hangt om ruimte te besparen aan een katrol in de nok van de stal. ‘Als ik hem nodig heb, laat ik hem even zakken.’

Groei geen streefdoel Schaars is tevreden met de huidige bedrĳfsomvang. ‘De stal is er in principe op gebouwd om hem gemakkelĳk uit te kunnen breiden, maar groeien is voor ons niet het streefdoel. We wachten eerst de ontwikkelingen van de komende jaren af.’ Verder optimaliseren wil Schaars wél. ‘Ik ben heel secuur als het aankomt op koeien verzorgen, maar ik denk dat er bĳvoorbeeld nog winst te behalen is in het bemestingsregime en de bodemvruchtbaarheid. We doen het niet slecht, maar meer opbrengst van het land halen wordt steeds belangrĳker.’ De grote stapel klinkers achter op het erf verraadt de eerste prioriteit. ‘Door het erf achter te bestraten kunnen alle kalveriglo’s dichter bĳ de ligboxenstal worden gezet. Dat zal weer veel arbeidsgemak opleveren.’ l

2014

22-09-14 15:56

VX15_p21.indd 21

22-09-14 11:33

I N T E RV I E W

Marcel Van Aert focuste zich tien jaar lang op klauwproblemen bĳ melkvee

Topsport op goede schoenen Tien jaar lang legde dierenarts Marcel Van Aert van de Buitenpraktĳk aan de faculteit Diergeneeskunde van de Universiteit Gent in Merelbeke zich uitvoerig toe op klauwgezondheid bĳ melkvee. Hĳ ontwikkelde een internationale systematiek voor de soort en de graad van aantasting door klauwproblemen. ‘Een goede klauwverzorgingsbox is een nuttige investering voor je leven’, vindt hĳ. tekst Annelies Debergh

e klauwverzorgingsbox op de oprit lĳkt als een visitekaartje te fungeren. Als dierenarts op de Buitenpraktĳk van de faculteit Diergeneeskunde in Merelbeke legde Marcel Van Aert (65) zich de voorbĳe tien jaar toe op de klauwproblematiek bĳ melkvee. ‘Ik heb die box gekocht om op een comfortabele manier nog parttime aan de slag te gaan als klauwverzorger, samen met dierenartsstudenten en jonge collega’s. Zo blĳf

V E E T E E LT

VX15-Van Aert.indd 22

SE PTEMBER

ik in direct contact met veehouders en hun bedrĳven. Ik zou het zonde vinden om de kennis die ik jarenlang heb verzameld, niet langer met anderen te delen omdat ik nu met pensioen ga.’ Voor Van Aert op de Buitenpraktĳk aan de slag ging, was hĳ eenendertig jaar actief als zelfstandig veearts, hoofdzakelĳk in de rundveesector. Zĳn interesse voor klauwverzorging ontwikkelde hĳ verder op de faculteit Diergeneeskunde.

‘Ik spreek altĳd over “klauwverzorging” en nooit over “poten kappen”. Preventieve klauwverzorging betekent het aannemen van goede gewoontes. Dat is noodzakelĳk op elk bedrĳf om klauwproblemen te beperken.’ Vanwaar komt die interesse voor klauwgezondheid en hoe draagt u die over? ‘Weinig mensen zĳn in klauwgezondheid geïnteresseerd. Het is voor velen

2014

22-09-14 16:10

maar een vuil en lastig werk. Voor mĳwas het een automatische evolutie. Ik kreeg de kans om deel te nemen aan diverse symposia over klauwproblemen bĳ herkauwers en dat heeft er ook toe bĳgedragen dat klauwverzorging echt mĳn vak werd. Op die internationale congressen ontmoet je mensen van over de hele wereld: wetenschappers, praktĳkdierenartsen, klauwverzorgers, toeleveranciers uit de sector. Dat maakt het interessant.’ ‘Als je als dierenarts aan een veehouder toont dat een probleem je echt interesseert, dan neem je de veehouder mee in dat verhaal. Dan probeer je ook dat enthousiasme over te dragen. Klauwver-

toe gebracht om een geïllustreerde poster te maken over de benaming van klauwaandoeningen. Aan de hand van duidelĳke foto’s wordt de soort en de graad van de aandoening getoond en benoemd in verschillende talen.’ ‘Wetenschappers koppelen vaak scores aan klauwletsels. In plaats van drie scores verkies ik een systeem met vier scores. Met drie scores bestaat er te weinig variatie, met vier scores krĳg je de ernst van het letsel beter in beeld. Als je in een stal procentueel veel scores drie en vier registreert – dus veel ernstige letsels – dan is er echt een probleem met de klauwgezondheid op dat bedrĳf.’

‘Klauwgezondheid is voor veel veehouders geen prioriteit’

zorging blĳft fysiek gezien een zware job. Alleen wanneer het je interesseert en je het graag doet, kun je die job ook volhouden.’ U heeft een systematiek voor klauwaandoeningen ontwikkeld. Hoe kwam u op dat idee? ‘Tĳdens klauwsymposia viel me op dat de terminologie rondom klauwaandoeningen wereldwĳd erg varieert en voor veel verwarring zorgt. Dat heeft me er-

Hoe kĳkt u als klauwspecialist aan tegen de klauwgezondheid van de Vlaamse melkkoeien? ‘Het kan veel beter met de klauwgezondheid in Vlaanderen. Problemen met de klauwen zĳn overal, maar variëren wel per bedrĳf. De ene veehouder doet er veel moeite voor, de andere doet er weinig of niets aan.’ ‘Veel melkveehouders merken de problemen niet tĳdig genoeg op, ze zĳn zogenaamd bedrĳfsblind. Meestal is een gebrek aan tĳd het excuus. Maar vaak is het probleem gemakkelĳk te herleiden tot te veel werk, niet beschikken over een goede box en geen goede plek hebben, te weinig kennis en geen kunde. Het is voor velen geen prioriteit.’ ‘Een andere belangrĳke reden is dat het aantal koeien per bedrĳf stĳgt, maar dat het aantal arbeidskrachten per bedrĳf in verhouding afneemt. Op te veel melkveebedrĳven zĳn er daardoor dieren klinisch kreupel door een gebrek aan klauwverzorging. Dat gaat altĳd ten koste van het rendement.’ Hoe scoort België voor klauwgezondheid in vergelĳking met Nederland? ‘In België zĳn de melkveebedrĳven relatief kleiner dan in Nederland. Daar staat tegenover dat er in Nederland drie- tot vierhonderd professionele klauwverzorgers rondrĳden. In België moet je hard zoeken om er, bĳ manier van spreken, tien te vinden. Ze zĳn ook niet georgani-

seerd en er is onvoldoende scholing. Terwĳl het wel om een noodzakelĳke job gaat die door iemand zal moeten uitgevoerd worden: hetzĳ door de veehouder zelf, hetzĳ door de klauwverzorger of de bedrĳfsdierenarts. Het is min of meer een knelpuntberoep.’ ‘Nog te veel veehouders lopen achter de feiten aan. Regelmatige klauwverzorging zou logischerwĳs in de werkplanning moeten zitten om preventief te werken aan de klauwgezondheid van de melkkoeien.’ ‘Op grotere melkveebedrĳven is het duidelĳk dat er nog meer nood is aan een goede werkplanning. Gelukkig zĳn er tegenwoordig zeer goede klauwverzorgingsboxen op de markt. Een goede klauwverzorgingsbox is een nuttige investering voor je leven. Als die op een goede plek staat, vergt klauwverzorging zelfs op een groot melkveebedrĳf slechts een paar uur tĳd per week.’ Hoe belangrĳk is klauwgezondheid? ‘Kreupelheid is de derde belangrĳkste reden voor afvoer, na onvoldoende productie en mastitis. Louter financieel gezien kost kreupelheid geld, elke veehouder beseft dat. Maar de directe economische verliezen zĳn niet altĳd goed in exacte cĳfers uit te drukken.’ ‘Een betere klauwgezondheid helpt om de levensproductie per aanwezige koe op termĳn omhoog te krĳgen. Alle maatregelen die genomen worden voor een betere klauwgezondheid, zoals een goede stalhygiëne, ventilatie en het verzorgen van ligboxen en koecomfort, komen ook de vruchtbaarheid en de uiergezondheid ten goede. Veehouders moeten zich goed realiseren dat klauwgezondheid een belangrĳk onderdeel is van het totale plaatje. Topsporters lopen ook niet op slechte schoenen. Als je van melkkoeien veel verwacht, dan moeten in de eerste plaats ook die klauwen goed zĳn.’ ‘Er zĳn koeien waarbĳ zelden of nooit iets mankeert aan de klauwen. Toch kampt negentig procent van de melkveebedrĳven met infectieuze klauwaandoeningen en loopt gemiddeld tien procent van de koeien klinisch kreupel. Preventieve klauwverzorging betekent dat de klauwen van elke koe minstens twee keer per jaar verzorgd moeten worden en bĳ koeien met ernstige letsels zelfs vier keer per jaar. Alleen al vanuit dierwelzĳn zĳn we het aan de koeien verplicht om systematisch aan preventieve klauwverzorging te doen. Eén zaak staat zonder twĳfel vast: klauwverzorging loont altĳd.’ l

V E E T E E LT

VX15-Van Aert.indd 23

S E P T E M B E R

2 0 1 4

22-09-14 15:08

V E E T E E LT

VX15_p24.indd 24

SEPTEMBER

2014

22-09-14 11:41

DIERGEZONDHEIDSNIEUWS In samenwerking met:

Pĳnstiller heeft positief effect op vruchtbaarheid Bĳ koeien met uierontsteking die behandeld worden met een pĳnstiller én een injector (antibioticum) in de uier, vindt de eerste inseminatie gemiddeld een week eerder plaats dan bĳ dieren die alleen behandeld worden met een injector. Daarnaast hebben dieren die de pĳnstiller krĳgen, meer kans om drachtig te worden van deze eerste inseminatie. Dat blĳkt althans uit de voorlopige resultaten van een groots opgezette Europese veldstudie, die onlangs op een internationaal congres voor rundveedierenartsen in Australië zĳn gepresenteerd.

Fertile-studie De veldstudie, die Fertile (vruchtbaar) heet, is uitgevoerd door de bekende Nieuw-Zeelandse onderzoeker Scott McDougall. Hĳ heeft in het verleden al veel onderzoek gedaan naar mastitis en vruchtbaarheid bĳ melkvee. De vruchtbaarheidsresultaten van de koeien na de behandeling van de uierontsteking speelden een grote rol. Aan de veldproef deden meer dan vĳfhonderd koeien mee uit zes Europese landen, waaronder twee bedrĳven uit Nederland. De gebruikte pĳnstiller (meloxicam) heeft ook een ontstekingsremmende werking. Meloxicam is de werkzame stof van Novem, dit is een NSAID dat door veehouders mag worden toegediend. De Fertile-studie is een vervolgstudie op een eerder uitgevoerd onderzoek in Nieuw-Zeeland. Hierbĳ werden dieren met een milde of matige mastitis een-

malig behandeld met een pĳnstiller (meloxicam) in aanvulling op een antibioticumbehandeling in de spier. Hieruit bleek dat de dieren die waren behandeld met een pĳnstiller, een lager kwartiercelgetal hadden (gemiddeld 161.000 cellen/ml lager) en een verminderde kans op afvoer (–43%). Deze lagere afvoer kwam vooral doordat deze koeien betere drachtigheidsscores lieten zien.

Ontstekingshormonen De theorie van de onderzoekers (McDougall) is dat dieren die worden behandeld met antibiotica en pĳnstillers een betere vruchtbaarheid hebben. De Fertile-studie is opgezet om deze veronderstelling te onderzoeken. In de studies lieten dieren de tocht beter zien, hadden ze een hoger drachtigheidspercentage na inseminatie en ze verwierpen minder. De theorie achter de verbeterde vruchtbaarheid is dat er bĳ mastitis ontstekingshormonen (prostaglandinen) vrĳkomen. Deze hebben ook effect op het gele lichaam. En dat is weer betrokken bĳ de (tocht)cyclus van de koe en het in stand houden van de dracht. Pĳnstillers en/of ontstekingsremmers remmen of blokkeren het vrĳkomen van deze prostaglandinen met mogelĳk een positief effect op de vruchtbaarheid. Verder voelen de koeien die met antibiotica en pĳnstillers behandeld worden, zich beter. Ze hebben een betere eetlust, waardoor er minder kans is op bĳvoorbeeld slepende melkziekte. In 2015 zullen de definitieve resultaten van de studie worden gepubliceerd.

Inzet van pĳnstillers met antibiotica bĳ mastitis leidt tot een vroegere eerste inseminatie

GASTCOLUMN HUIB-JAN DE BOER DIERENARTS BIJ DAP ARTS&DIER

Veterinair advies met de euro erbij Dierenartspraktĳk Arts&Dier bezoekt meer dan 60 procent van de melkveehouders in verband met bedrĳfsbegeleiding. Daarbĳ wordt het bespreken van bedrĳfsproblemen steeds belangrĳker. Wat we als DAP echter misten in onze advisering was een onafhankelĳke economische factor. En veterinair advies zonder economische onderbouwing is onvolledig. Daarom is het Veterinair Management Informatie Systeem (VMIS) ontwikkeld. VMIS bestaat uit de modules vruchtbaarheid, uiergezondheid en klauwen. In de toekomst komen daar stofwisselingziektes, jongvee en duurzaamheid bĳ. Elke module start met het inlezen van de melkcontrolegegevens uit pirDAP. Pir staat voor Partners in Rendementsverbetering, waarbĳ bedrĳfsgegevens rechtstreeks naar de DAP gaan, mits melkveehouders daarvoor toestemming geven. Het VMIS stopt die gegevens in een rekenmodel dat de economische schade berekent. Dan worden op basis van wetenschappelĳk onderzoek adviezen gegeven en/of maatregelen genomen. Daarbĳ wordt ook berekend wat die economisch opbrengen. Door periodiek de melkcontroles in te lezen kun je volgen of de genomen adviezen het gewenste economische effect hebben en eventueel moeten worden bĳgestuurd. Daarmee is het VMIS een nieuwe stap in het onafhankelĳk en onderscheidend begeleiden van bedrĳven door de dierenarts.

V E E T E E LT

VX15-Boehringer.indd 25

S E P T E M B E R

2 0 1 4

22-09-14 14:43

Hoe laat ik het bedrijf op mijn manier groeien?

277-14 Veeteelt-NL-groei.indd 1

07-07-14 11:37

Een goed presterende veestapel is de basis. Het is uw bron van inkomsten, uw levenswerk. Maar wat als u wilt uitbreiden? Een grotere veestapel betekent immers meer om te managen. Hoe houdt u uw dieren vruchtbaar en productief? CRV helpt met advies, dienstverlening en slimme oplossingen. Om uw veestapel te managen en om te kunnen groeien. De veestapel maakt het verschil, ook als u uw bedrijf wilt uitbouwen. Meer weten? Bezoek www.crv4all.nl, bel 088 00 24 440 of volg ons op twitter @crv4all

277-14 Veeteelt-NL-groei.indd 2

07-07-14 11:37

V E E T E E LT

VX15_p28.indd 28

SEPTEMBER

2014

22-09-14 14:52

S P E C IA L

K L A U W G E Z O N D H E I D

Aandacht voor klauwgezondheid van melkkoeien is er volop. Anders is dat bĳ jongvee. Hoe verbeter je de klauwgezondheid van jonge dieren? Ook het belang van liggen voor gezonde klauwen komt aan de orde.

30 Klauwgezondheid bĳ jongvee blĳft meestal onderbelicht.

32 Koe heeft minimaal twaalf uur rust nodig voor gezonde klauwen.

34 Familie De Bruyn stelt hoge eisen aan klauwgezondheid bĳ vaarzen.

35 Nieuwe stal van Simon en Frans van Rooĳen resulteert in gezondere klauwen.

V E E T E E LT

VX15_intro special.indd 29

S E P T E M B E R

2 0 1 4

22-09-14 15:07

S P E CI AL

K L A U W G E Z O N D H E I D

Klauwgezondheid bĳ jongvee wordt door veehouders meestal niet als een probleem ervaren. Toch kunnen stinkpoot en mortellaro al op jonge leeftĳd toeslaan. Aandacht besteden aan preventie is de moeite waard. Een pink die een keer mortellaro heeft gehad, loopt zes keer zo veel kans om het later nog eens te krĳgen als een pink die ongeschonden de opfok doorkomt. tekst Wichert Koopman

Klauwgezondheid bĳ jongvee blĳft meestal onderbelicht

Pink met mortellaro vaak hele leven drager D

e cĳfers liegen er niet om. Veel jongvee blĳkt al voor het afkalven besmet met stinkpoot of mortellaro. Uit recent gepubliceerd onderzoek onder een vierhonderd pinken op tien Friese melkveebedrĳven kwam naar voren dat dertien procent van de jonge dieren op een leeftĳd van 21 maanden al in meer of mindere mate mortellaro onder de leden heeft. Voor stinkpoot lag dit percentage nog veel hoger: 88 procent. Ook niet-infectieuze aandoeningen kwamen in het onderzoek bĳ jongvee al voor. Zoolzweren en wittelĳndefecten kwamen sporadisch voor, maar vanaf een leeftĳd van negen maanden kampte al meer dan twintig procent van de dieren met zoolbloedingen.

Meer aandacht voor preventie De harde getallen zĳn het resultaat van een uitgebreid praktĳkonderzoek waarin de klauwgezondheid van jongvee langdurig werd gevolgd. Vanaf een leeftĳd van drie tot 42 maanden werden elke drie maanden beide achterpoten van honderden dieren opgetild om ze te beoordelen op aandoeningen. ‘Meer aandacht voor de preventie van klauwproblemen bĳ het jongvee is zeker de moeite waard’, stelt onderzoeker Menno Holzhauer van de Gezondheidsdienst voor Dieren (GD) op basis van de resultaten vast. ‘Klauwgezondheid bĳ jongvee is sterk gerelateerd aan klauwgezondheid bĳ melkvee. Dieren die als pink een keer mortellaro hebben gehad, blĳven vaak hun hele leven drager en hebben een zes keer zo grote kans om

het later opnieuw te krĳgen als dieren die zonder besmetting de opfok doorkomen. In de praktĳk ervaren de meeste veehouders klauwgezondheid bĳ het jongvee niet als een probleem. In een enquête, die in opdracht van het Nederlands Klauw Gezondheids Centrum (NKGC) werd uitgevoerd door studenten van de CAH Dronten, gaven de 155 respondenten aan slechts enkele pinken per jaar kreupel te zien. Klauwverzorging gebeurt incidenteel en aan preventieve klauwgezondheidszorg besteden maar heel weinig veehouders aandacht. ‘Het belang van klauwgezondheid bĳ jongvee wordt vaak onderschat’, vindt Jan Lievaart van het Nederlands Klauw Gezondheids Centrum. ‘Waar veel veehouders bĳ de melkkoeien de laatste jaren hebben geïnvesteerd in ruime stallen, comfortabele boxen en mestschuiven, moet het jongvee het vaak doen met verouderde gebouwen en sobere stalinrichting.’

Ligbedden zonder bedekking Bĳ twee derde van de veehouders die de enquête van het NKGC invulden, liggen de pinken op simpele rubbermatten, terwĳl ook ligbedden zonder enige bedekking regelmatig voorkomen. Meer dan zestig procent van de veehouders maakt de roosters bĳ het jongvee nooit schoon en veertig procent strooit nooit de boxen. Slechts enkele veehouders passen bĳ het jongvee voetbaden toe, waarbĳ het in veel gevallen waarschĳnlĳk zal gaan om bedrĳven waar al problemen zĳn.

Het is vooral de ziekte van Mortellaro die bĳ het jongvee voor problemen kan zorgen. Nog vaker slaat de besmetting toe onder vaarzen in de eerste maanden na afkalven. De dieren komen in een besmet melkveekoppel en maken door alle veranderingen veel stress door. Bĳ een verminderde weerstand en door een verhoogde besmettingsdruk krĳgt de mortellarobacterie de kans om toe te slaan, zeker bĳ de vaarzen die als pink al eens een infectie hebben doorgemaakt, vaak zonder dat de veehouder het in de gaten heeft gehad.

Versleping door mestschuif ‘Over de manier waarop mortellaro-infecties zich verspreiden, is eigenlĳk nog veel onduidelĳkheid’, vertelt Marcel Van Aert, voormalig praktĳkassistent aan de veterinaire faculteit van de Universiteit van Gent (zie ook interview op pagina 22-23). ‘De kiem overleeft in mest, maar het blĳkt heel moeilĳk te zĳn om experimenteel dieren via mest te besmetten. Wel is bekend dat een mestschuif die van besmette melkkoeien naar jongere dieren loopt, voor versleping kan zorgen.’ Verreweg de grootste risicofactor voor de verspreiding van mortellaro is volgens Van Aert het mengen van groepen dieren, zoals hoogdrachtige vaarzen met droogstaande koeien. Uit de praktĳk kent hĳ een voorbeeld waarin een pink die haar kalf had verworpen tĳdelĳk bĳ de melkkoeien werd gevoegd in een poging haar te gaan melken. Toen dat niet lukte, verhuisde het dier weer terug naar de jongveeafdeling waar ze zorgde voor een massale uitbraak van mortellaro.

V V EE EE TT EE EE LL TT SJ A E PN TUEAMR BI E 1R / 22 22 00 01 94

VX15_special jongvee en klauwgezondh.indd 30

22-09-14 15:09

‘Preventie van infectieuze klauwaandoeningen bĳ het jongvee draait om hygiëne, hygiëne en nog eens hygiëne’, geeft ook Menno Holzhauer aan. ‘De bacteriën die stinkpoot en mortellaro veroorzaken, gedĳen het best in een vuile, vochtige en zuurstofarme omgeving’, zo legt hĳ uit. ‘Het is dan ook de moeite waard om ook bĳ het jongvee aandacht te besteden aan het stalklimaat en loop- en ligcomfort. Op een droge vloer zullen infecties zich minder makkelĳk verspreiden en als de dieren graag in de boxen gaan liggen, kunnen de klauwen opdrogen.’ Ook via de voeding kunnen veehouders volgens de GD-specialist invloed uitoefenen op de klauwgezondheid van het jongvee. ‘Voldoende structuur in het rantsoen is belangrĳk voor een gezonde ontwikkeling van de klauwen, maar voorkomt ook dat de dieren te dun op de mest raken en de stal bevuilen.’ Over het toepassen van voetbaden bĳ jongvee denken de specialisten verschillend. ‘Als er problemen zĳn, dan moet je soms wel’, geeft Van Aert aan. ‘Maar anders zou ik het toch niet aanraden. De jongveestallen zĳn er meestal niet voor ingericht en pinken zĳn een voetbad ook niet gewend. Dan wordt het al gauw een smeerbende. In plaats van een ontsmettingsbak wordt een voetbad dan juist een besmettingsbak.’ Jan Lievaart kent de bezwaren uit de praktĳk, maar spreekt ook veehouders die wel praktische oplossingen hebben gevonden. ‘Op veel bedrĳven is preventie van problemen bĳ het jongvee de ontbrekende schakel in het klauwgezondheidsmanagement. Voetbaden vervullen daarbĳ een belangrĳke rol.’

Weiden helpt

Het belang van klauwgezondheid bĳ jongvee wordt vaak onderschat

In het jongveeonderzoek van Holzhauer en zĳn collega’s werd ook gekeken naar het effect van weidegang op de aanwezigheid van klauwaandoeningen. Pinken die werden geweid, bleken tĳdens de weideperiode en aan het begin van de stalperiode aanmerkelĳk gezondere klauwen te hebben dan pinken die permanent op stal bleven. Hoewel later in de stalperiode de verschillen in besmetting met stinkpoot en mortellaro tussen beide groepen weer kleiner werden, is pinken weiden volgens Holzhauer wel een goede methode om klauwproblemen bĳ het jongvee te beperken. ‘Hoe minder jongvee tĳdens de opfok besmet raakt en hoe langer een eerste besmetting kan worden uitgesteld, hoe minder kans op problemen na afkalven.’ l

V E E T E E LT

VX15_special jongvee en klauwgezondh.indd 31

S E P T E M B E R

2 0 1 4

22-09-14 15:09

S P E CI AL

K L A U W G E Z O N D H E I D

De klauwgezondheid van koeien heeft een directe relatie met het liggedrag. Hoe meer koeien in de boxen staan, hoe meer klauwproblemen verwacht mogen worden. Ligcomfort krĳgt dan ook steeds meer aandacht. Onderzoek is echter welkom. tekst Wichert Koopman

Koe heeft minimaal twaalf uur rust nodig voor gezonde klauwen

Lekker ligbed houdt klauw in goede conditie H

et is een van de eerste dingen waar Lucas Talsma bĳ een stalbezoek op let: hoeveel koeien staan en hoeveel koeien liggen in de boxen. ‘Maximaal één op de tien koeien mag in de boxen staan, de andere negen moeten liggen’, zo formuleert hĳ een vuistregel om eraan toe te voegen dat deze score maar op heel weinig bedrĳven wordt gehaald. De voedingsspecialist rundveehouderĳ bĳ Agrifirm weet uit praktĳkervaring hoe belangrĳk ligcomfort is voor een goede klauwgezondheid. Onderzoeksresultaten ondersteunen zĳn visie. In een Ameri-

kaanse studie werd bĳvoorbeeld een vrĳwel rechtlĳnig verband gevonden tussen kreupelheid en het gebruik van ligboxen. Het percentage kreupele koeien in een koppel bleek gemiddeld genomen gelĳk aan het percentage dieren dat in de box staat in plaats van ligt.

Staan is belasting De nauwe relatie tussen liggedrag en klauwgezondheid is volgens Talsma logisch te verklaren. ‘Als een koe met de voorpoten in de box en met de achterpoten op de roosters staat, rust een groot

deel van het gewicht op de achterpoten. Dit geeft een grote belasting op de klauwbeentjes van met name de buitenklauw, zeker op een harde ondergrond. Overbelasting van de klauwbeentjes verhoogt de kans op wittelĳndefecten. Ook het aantal zoolzweren kan toenemen.’ De problemen worden volgens de klauwspecialist versterkt als dieren niet tĳdig of onjuist worden bekapt. ‘De buitenklauw groeit harder dan de binnenklauw. Die onbalans moet met bekappen regelmatig worden opgeheven om te voorkomen dat de buitenklauw nog zwaarder wordt belast.’

Een ruime box met zachte boxbedekking stimuleert koeien om vaker op te staan en weer te gaan liggen

V V EE EE TT EE EE LL TT SJ A E PN TUEAMR BI E 1R / 22 22 00 01 94

VX15_special ligtijden en klauwgezondh.indd 32

22-09-14 14:38

LIGGEN

>12 uur

STAAN

<12 uur

Voor een goede klauwgezondheid moeten koeien minstens 12 en liever nog 14 uur per dag liggen

Naast een effect op mechanische beschadigingen aan de klauwen heeft het liggedrag van koeien ook invloed op besmettelĳke klauwaandoeningen. ‘Als een koe ligt, drogen de klauwen op. Als ze staat, blĳven de klauwen vochtig, zeker op de nieuwe milieuvloeren die gemiddeld toch wat natter zĳn dan de traditionele roostervloeren’, zo geeft Talsma aan. Meer contact met mest geeft een groter besmettingsrisico en in een vochtige omgeving groeien bacteriën sneller, waardoor bĳvoorbeeld mortellaro meer kans krĳgt.

Grote variatie in ligtĳden Het liggedrag van koeien is een van de onderwerpen waarin het Nederlands Klauw Gezondheids Centrum (NKGC, zie kader) via praktĳkonderzoek meer inzicht probeert te krĳgen. De in klauwgezondheid gespecialiseerde dierenartsen beschikken over sensoren die bĳ koeien aan de voorpoot worden bevestigd en registeren hoeveel uur de koeien per dag liggen en hoeveel uur ze staan. ‘Als norm voor een

goede klauwgezondheid geldt dat koeien minimaal twaalf, maar idealiter veertien uur per dag moeten liggen’, zo geeft Jan Lievaart van het NKGC aan. ‘We zien in de praktĳk een grote variatie in ligtĳden, ook binnen één koppel’, zo stelt hĳ vast. ‘Op veel bedrĳven wordt de twaalf uur lang niet gehaald.’ Het NKGC is enthousiast over de mogelĳkheden die de ligsensoren bieden. ‘We kunnen nu verschillen meten die we anders nooit zouden zien’, zo geeft Lievaart aan. ‘Dat geeft nieuwe inzichten en die kunnen we weer gebruiken om onze advisering aan veehouders te verbeteren. De klauwspecialisten registreerden bĳvoorbeeld op één bedrĳf het aantal liguren bĳ verschillende typen boxbedekking. De koeien op dit bedrĳf bleken in boxen met diepstrooisel wel vĳftien uur te liggen, een uur meer dan in boxen met waterbedden en zelfs drie uur meer dan in boxen met een simpele rubbermat.

Twee derde kiest matras Ook Toine van Erp, huisvestingsspecialist bĳ de Gezondheidsdienst voor Dieren, is ervan overtuigd dat er een duidelĳke relatie is tussen ligcomfort en klauwproblemen. Maar het is volgens hem te simpel om te stellen dat ruime diepstrooiselboxen een garantie zĳn voor een goede klauwgezondheid. ‘Ik kom in stallen van veertig jaar oud waar de conditie van de klauwen goed is en ook in nieuwe stallen, die op het eerste gezicht perfect zĳn in-

gericht, maar waar wel veel problemen zĳn’. Ligcomfort is volgens Van Erp een samenspel tussen de maten, afstellingen en bedekking van boxen, de veestapel – lang niet elke boer heeft grote koeien – en het management van de veehouder. ‘Helaas beschikken we in Nederland nog nauwelĳks over resultaten uit onderzoek die ons inzicht geven in het complexe verband tussen stalinrichting en klauwgezondheid.’ Uit een recente inventarisatie in de praktĳk blĳkt dat twee derde van de veehouders bĳ nieuwbouw nog altĳd kiest voor matrassen in plaats van diepstrooisel als boxbedekking. Van Erp kan zich bĳ deze keuze wel iets voorstellen. ‘Diepstrooisel, en liever nog zand, is voor het ligcomfort van de koeien perfect. Maar het onderhoud vraagt wel meer inspanningen van een veehouder dan het droog en schoon houden van matrassen. Als diepstrooiselboxen niet goed worden onderhouden, zĳn ze ook niet comfortabel en zĳn de koeien misschien wel beter af met een luxe matras.’ Het aantal uren dat koeien liggen, wordt niet alleen bepaald door het comfort in de boxen. ‘Op sommige bedrĳven duurt het melken alleen al vĳf uur per dag. Als koeien al die tĳd in een wachtruimte staan, kunnen ze de twaalf uur liggen al niet meer halen’, geeft Lucas Talsma als voorbeeld. En overbezetting en onrust kunnen het aantal liguren voor de ranglagere dieren fors negatief beïnvloeden. l

NKGC: klauwgezondheid op hoger plan Het Nederlands Klauw Gezondheids Centrum (NKGC) werd twee jaar geleden opgericht door dierenartsen Marcel Drint, Gerben Meerema en Jan Lievaart. ‘We merken dat er in de praktĳk nog nauwelĳks aandacht wordt besteed aan een structurele aanpak van klauwproblemen’, vertelt Lievaart over de achtergrond van het initiatief. ‘Bovendien beschikken we in ons land over maar heel weinig onderzoeksresultaten om veehouders goed te kunnen adviseren.’

‘Het oplossen van klauwproblemen op een bedrĳf is meestal niet eenvoudig. Er spelen vaak veel verschillende factoren een rol en verbeteren van de klauwgezondheid vergt een lange adem’, stelt Lievaart vast. Met een combinatie van bedrĳfsbegeleiding, lezingen en workshops, kennisuitwisseling en eigen (praktĳk)onderzoek wil het NKGC melkveehouders ondersteunen om de klauwgezondheid op hun bedrĳf op een hoger plan te brengen.

V E E T E E LT

VX15_special ligtijden en klauwgezondh.indd 33

S E P T E M B E R

2 0 1 4

22-09-14 14:39

S P E CI AL

K L A U W G E Z O N D H E I D

Een vaars die op een leeftĳd van 24 maanden afkalft en probleemloos meer dan 9000 liter melk produceert. Als dat de doelstelling van de opfokperiode is, dan mag er aan de klauwgezondheid niets mankeren. tekst Wichert Koopman

Wilfred de Bruyn: ‘Door de roosters op te ruwen voorkomen we vergroeiingen aan de klauwen van de voorpoten’

Familie De Bruyn stelt hoge eisen aan klauwgezondheid vaarzen

Opfok legt basis N

aar eigen zeggen doen ze niets bĳzonders. Familie De Bruyn uit het Gelderse Herwĳnen omschrĳft de jongveeopfok op het bedrĳf als ‘simpel, maar doeltreffend’. Een enkele keer bekappen ze een pink met een klauwbeschadiging, maar verder voeren ze op het gebied van klauwgezondheid bĳ het jongvee nooit behandelingen uit. Toch stellen ze hoge eisen aan de vaarzen die aan de melk komen. Vader Leo (63), moeder Lies (60) en zoon Wilfred (38) melken een honderdtal koeien met een rollend jaargemiddelde van 10.745 kg melk met 4,33% vet 3,51% eiwit. Van hun jonge dieren verwachten ze minstens 9000 liter melk in de eerste lactatie. Dat lukt alleen als de vaarzen afkalven met gezonde en goed gevormde klauwen.

Trainen in ruwvoerverwerking Zo’n veertig kalveren beginnen jaarlĳks aan de opfokperiode die voor het grootste deel in handen is van Leo, ook al omdat Wilfred nog fulltime buitenshuis werkt. De jongste kalveren krĳgen tot een leeftĳd van drie maanden koemelk, maar nooit meer dan drie liter per dag. Ook de brokgift is beperkt: maximaal één kilo

per dier per dag. Daarnaast krĳgen de dieren tot een leeftĳd van ongeveer een jaar onbeperkt en elke dag vers het hoogwaardige gemengde rantsoen van de melkkoeien. ‘Wĳ vinden het belangrĳk dat de kalveren niet te veel verzadigd raken door melk en krachtvoer en al op jonge leeftĳd getraind worden om ruwvoer te verwerken’, legt Leo de filosofie achter zĳn opfokbeleid uit. Om dezelfde reden voert de veehouder het jongere jongvee ook altĳd onbeperkt grof, maar smakelĳk hooi bĳ. ‘Dan blĳft de penswerking goed en de mest mooi vast. Dat bevordert een gezonde ontwikkeling van de klauwen.’ Tĳdens de melkperiode zĳn de kalveren gehuisvest op stro, daarna verhuizen ze naar ligboxjes die zĳn voorzien van een rubbermat. Om de dieren te beschermen tegen concurrentiestrĳd worden groepjes van maximaal vier kalveren gevormd en zĳn de hokken nooit overbezet. ‘De dieren moeten gemakkelĳk allemaal tegelĳk kunnen vreten en liggen. Dat geeft rust en ook dat is belangrĳk voor de klauwgezondheid.’ Omdat de verschillen in leeftĳd binnen de groepjes klein zĳn, kunnen de boxaf-

metingen goed op de maat van de dieren worden afgesteld, waardoor ze comfortabel en recht liggen. Een dikke buis voor in de box voorkomt dat de pinken te ver naar voren kruipen. Zo blĳven ze mooi schoon en de klauwen blĳven goed droog, ondanks dat de veehouders boxen en roosters nooit schoonmaken.

Weiden maakt sterker Als de pinken ruim een jaar oud zĳn, verhuizen ze van de jongveestal naar het oude gedeelte van melkveestal. De oude roosters in deze stal zĳn opgeruwd. ‘In het verleden was de vloer te glad en dat leidde tot vergroeiingen aan de klauwen van de voorpoten’, vertelt Wilfred. ‘Op de ruwe vloer lopen de dieren vlot en ontwikkelen de klauwen zich normaal.’ Pinken die drachtig zĳn, gaan op het bedrĳf van de familie De Bruyn na het maaien van de tweede snede de wei in, ondanks dat ze daarna de rest van hun leven op stal blĳven. ‘Voor de weerstandsopbouw van de dieren en de ontwikkeling van het beenwerk is het goed als ze een paar maanden buiten lopen’, vindt Leo. ‘Het maakt de dieren sterker en het is goed voor de klauwen.’ l

V V EE EE TT EE EE LL TT SJ A E PN TUEAMR BI E 1R / 22 22 00 01 94

VX15_special veehouder1 Links.indd 34

22-09-14 14:01

S P E C IA L

K L A U W G E Z O N D H E I D

Rust is het opvallendste kenmerk van het gedrag van de koeien van de familie Van Rooĳen in hun nieuwe serrestal. De stal kent ruime looppaden en comfortabele diepstrooiselboxen. Het aantal zoolzweren en gevallen van mortellaro is vergeleken met de oude situatie fors verminderd. Simon en Frans van Rooĳen: ‘Dankzĳ gescheiden mest in de boxen hebben we nauwelĳks nog koeien met dikke hakken’

tekst Wichert Koopman

Nieuwe stal verbetert klauwgezondheid bĳ maatschap Van Rooĳen

Rust geeft resultaat V

ĳf rĳen ligboxen, ruime looppaden en twee voergangen onder een serredak. Veel meer stelt de nieuwe melkveestal (bouwjaar 2012) van de maatschap Frans (53), Gerrina (54) en Simon (20) van Rooĳen uit het Gelderse Tricht niet voor. Ondanks de omvang van 173 ligboxen oogt de huisvesting overzichtelĳk. De melkstal en wachtruimte en stro- en separatiehokken bleven in de oude stal waar ook de droge koeien en het jongvee zĳn gehuisvest. Nu houden de ondernemers nog zo’n 150 melken kalfkoeien met een gemiddelde productie van 10.000 kilo melk. Vanaf volgend jaar willen ze doorgroeien naar 200 koeien.

Verse dieren onrustiger De veehouders kozen in de nieuwe stal voor boxen met een gebogen schoftboom en een breedte van 1,15 meter. In de boxen ligt een laag van 15 tot 20 centimeter dikke mestfractie. Het valt hen op dat de koeien ten opzichte van de krappe boxen in de oude stal veel meer liggen. Koeien die met hun voorpoten in de box en met hun achterpoten op de roostervloer staan, zien de veehouders nauwelĳks meer.

Om daadwerkelĳk inzicht te krĳgen in het liggedrag van de dieren bevestigde Gerben Meerema, de dierenarts van de familie Van Rooĳen en mede-oprichter van het Nederlands Klauw Gezondheidscentrum (NKGC), onlangs bĳ een tiental koeien een ligsensor aan de poot. Gemiddeld blĳken de dieren ruim twaalf uur per etmaal te liggen. ‘Dat is meer dan op de meeste bedrĳven, maar nog niet de ideale veertien uur’, zo geeft Meerema aan. Het liggedrag tussen dieren varieert. Verse dieren liggen wel twee tot drie uur korter dan dieren die verder in lactatie zĳn. ‘Dit beeld komen we vaak tegen als we gaan meten’, vertelt de dierenarts. ‘Waarschĳnlĳk heeft dit te maken met rangorde. Verse dieren moeten hun plaats in het koppel nog vinden en dat geeft onrust. Het is mooi dat we dit nu in beeld kunnen brengen, want dan kunnen we er ook over nadenken hoe we het kunnen verbeteren. Met een bewust beleid om afgekalfde dieren in het grote koppel te introduceren is waarschĳnlĳk nog wel wat te winnen.’

Ligcomfort doorslaggevend Na een aanloopperiode is de klauwgezondheid van de koeien in de nieuwe stal

merkbaar verbeterd. ‘Vorige week zĳn alle koeien door de klauwbekapbox geweest’, vertelt Van Rooĳen senior. ‘We hebben in totaal niet meer dan vĳf klosjes hoeven plakken. Dat was in de oude stal wel anders. Dan hadden we minstens het viervoudige aantal nodig.’ Ook Italiaanse stinkpoot komt nu op het bedrĳf nog maar sporadisch voor. Van Rooĳen schat het aantal koeien met een besmetting tĳdens de koppelbekapping op maximaal tien. Meer rust en ruimte voor de koeien, een frisser klimaat en een drogere vloer, het zĳn volgens vader en zoon Van Rooĳen allemaal verbeteringen die bĳdragen aan een beter resultaat: het verminderen van het aantal klauwproblemen op het bedrĳf. Het verbeterde ligcomfort geeft volgens hen echter de doorslag. ‘Gescheiden mest in de boxen bevalt heel goed’, geven de melkveehouders aan. ‘De dieren liggen gewoon heel comfortabel en koeien met kale of dikke hakken hebben we niet meer. Ook de ruimere boxmaten zĳn geen overbodige luxe. We zien dat de pinken in de oude stal nu goed in de boxen liggen. Het is bĳna onvoorstelbaar dat in diezelfde boxen voorheen koeien lagen.’ l

V E E T E E LT

VX15_special veehouder2 rechts.indd 35

S E P T E M B E R

2 0 1 4

23-09-14 12:09

CRV BV (CRV) is een internationale onderneming op het gebied van rundveeverbetering. Hieronder verstaat CRV de ontwikkeling, de productie en de verkoop van genetische producten en informatieproducten, maar ook dienstverlening, zoals fokkerijbegeleiding, melkproductieregistratie en kunstmatige inseminatie. De producten en diensten van CRV worden wereldwijd afgezet in meer dan 50 landen, voornamelijk bij rundveehouders. CRV heeft vestigingen in Nederland, België, Luxemburg, Duitsland, Tsjechië, Spanje, Brazilië, Nieuw-Zeeland, Australië, de Verenigde Staten en Zuid-Afrika. Er werken ruim 1300 mensen in Nederland en het hoofdkantoor is gevestigd in Arnhem.

CRV IS OP ZOEK NAAR EEN:

LID HOOFDBESTUUR / RvC Voor de zittingstermijn 2015-2019 zoekt CRV een nieuw lid voor het hoofdbestuur en de RvC. Waaraan moeten kandidaten voldoen? De kandidaat: – is lid van CR Delta – heeft bestuurlijke ervaring – voelt zich nauw betrokken bij de rundveeverbetering – is in staat om beleid en strategie te ontwikkelen voor een onderneming die internationaal groeit – is gehuisvest in een van de afdelingen van kring 5, regio Zuid-West Meer informatie? Kijk op de CRV-site (rechts onderaan, CRV: vacatures) voor de uitgebreide vacaturebeschrijving of neem contact op met mevr. J. Buijs, hoofd Verenigingszaken, telefoonnummer 026-38 98 813.

Gooi & Veenland Stadslanden Waard & Rijnland Rivierenland West

Eilanden West Brabant

Heeft u belangstelling? Stuur uw sollicitatiebrief en curriculum vitae naar jose.buijs@crv4all.com of CRV (t.a.v. mevr. J. Buijs, hoofd Verenigingszaken), Postbus 454, 6800 AL Arnhem. Uw brief dient uiterlijk vrijdag 17 oktober 2014 in ons bezit te zijn. Vanzelfsprekend is een vertrouwelijke behandeling van uw gegevens gewaarborgd.

Acquisitie naar aanleiding van deze advertentie wordt niet op prijs gesteld.

BETTER COWS | BETTER LIFE

318-14 Vac RvC CRV.indd 1

CRV4ALL.NL

18-09-14 10:03

ZELFRIJDENDE, ZELFLADENDE

INSTROOIMACHINE Voor alle soorten boxstrooisel 1 of 3 cil. diesel -uitvoering

VOORRAADSTROOIEN 1 a 2 keer per week Optie: ruwvoer aanveegband

DAGELIJKS BOXEN REINIGEN en instrooien Optie: Mestschuif

ADVANCE

簧

Silage-enzymen Voor de meeste melk per hectare gras

Meer info bel Chris: 0521 - 53 59 40

www.visscherholland.com

0343-562036 K議k op onze website: www.agricom.nl VX07_p51.indd 37 25 VX15_p37.indd

16-04-2012 23-09-1411:46:14 09:21

V E E T E E LT

VX15_p38.indd 38

SEPTEMBER

2014

23-09-14 09:28

K E U R I N G

Roodbonte NRM-kampioenen domineren Midsummer Dairy Show

NRM-vedettes ongenaakbaar Familie Hermanussen en John van der Aa behaalden de meeste prĳzen tĳdens de vierde Midsummer Dairy Show. De hoofdprĳs was echter voor Bart en Lars van Loenhout, die dankzĳ HBC Goldwyn Daydream de publieksprĳs mee naar huis namen. tekst Jaap van der Knaap

et drie roodbonte NRM-kampioenes en een EK-kampioene in de catalogus beloofde de vierde Midsummer Dairy Show op voorhand een succes te worden. Vooral bĳ roodbont was het niveau hoog en daar was Barendonk Wilma 300 (v. Mr Savage) medeverantwoordelĳk voor. De NRM-vaarzenkampioene was niet te kloppen in Schĳndel met haar fraaie melkskelet en soepele tred. Met name in vooruieraanhechting was ze Heizenhof Lotje 26 van Ron Timmermans uit Moergestel de baas. De gerekte Pleasuredochter kreeg het reservelint vanwege haar sterke bovenbouw. In de middenklasse bĳ roodbont stonden drie Barendonkkoeien op de hoogste treden. De stĳlvolle Jotandochter Barendonk Wilma 273 eindigde ondanks haar goede ophangband op drietal en moest Barendonk Emma 217 (v. Curtis) vanwege meer jeugd voor laten gaan. Uiteraard kon de jury niet om Barendonk Brasilera 12 (v. Classic) heen. De algemeen NRM-kampioene toonde andermaal haar krachtige, lange lĳf en hoge achteruier. Overtuigend pakte ze de titel en later ook het algemeen kampioenschap roodbont. John van der Aa streed mee bĳ zowel rood als zwart. Bĳ het seniorenkampioenschap roodbont stuurde de melkveehouder uit Moergestel Moerhoeve Marina 238 (v. Classic) de ring in. Ook zĳ zegevierde deze zomer op de NRM en ook nu stond er geen maat op haar kracht, inhoud en breedtematen, waardoor ze eenvoudig won. Grashoek Vrĳe Tulp 25 miste de laatste melkuitstraling om het Marina moeilĳk te maken, maar de Cedricdochter van de familie Engelen uit Grashoek won wel het reservelint. In het zwartbontveld waren de kampioenes minder voorspelbaar. Zo waren de vaarzenkampioenes aan elkaar gewaagd, maar een uniform duo was het aller-

minst. Southland Windbrook Gina van Southland Holsteins uit Teteringen ging prat op harmonie en een geweldig aangehechte uier, terwĳl De Rith Cinderella 36 (v. Snowman) van Adrion en Lisette van Beek uit Breda groter was en meer melkuitstraling toonde. Windbrookdochter Gina won de strĳd, omdat Cinderella door een enorme productie meer schoonheidsfoutjes in haar uier bezat.

Southland W. Gina (v. Windbrook), kampioene jong Prod.: 2.02 42 1151 4,06 3,51 lw 101 l.l.

Terugkeer EK-kampioene Spannend was de strĳd in de middenklasse. Moerhoeve Marina 281 (v. Goldrush) van Van der Aa had een imponerende achteruier en showde veel stĳl, maar de achterin geplaatste draaier hielp haar niet in tred en kruisligging. De jeugdige, uiterst complete HBC Goldwyn Daydream van Bart en Lars van Loenhout uit Prinsenbeek wist ze daardoor niet te passeren. Daydream bewoog zich soepel, had een lange en vooral hoog gedragen uier en won glansrĳk de titel. In de middenklasse acteerde ook de reservekampioene vaarzen van het EK 2013, Southland Alexander Carola 11 van Southland Holsteins. Het optreden was twee maanden na afkalven nog te vroeg voor de enorm ontwikkelde Alexanderdochter, waardoor ze op de derde positie in haar rubriek eindigde. Grashoek Nordika 5 haalde vaker prĳzen in Schĳndel. Ook nu keerde de Colombodochter van de familie Engelen naar huis met de hoofdprĳs van de senioren. Met haar sterk beaderde uier was ze de stĳlvolle Lherosdochter Moerhoeve Martha 13 van Van der Aa de baas. Vanwege haar lactatiestadium moest Nordika het algemeen kampioenschap overlaten aan Daydream. Daarbĳ stopte het nog niet voor Van Loenhout; het publiek kroonde Daydream ook nog eens tot Miss Midsummer 2014. l

HBC Goldwyn Daydream (v. Goldwyn), kampioene midden Prod.: 3.02 457 14.661 3,99 3,27 lw 93

Barendonk Brasilera 12 (v. Classic), kampioene midden Prod.: 2.00 328 9478 3,98 3,41 lw 107

V E E T E E LT

VX15_midsummer Dairy show.indd 39

S E P T E M B E R

2 0 1 4

23-09-14 12:12

D I E R R E P O RTA G E

Moeder van fokstieren Talentino en Leonidas boekt successen in stal en keuringsring

Episode van Annet Twee van haar zonen gaven tĳdens de NRM acte de présence met een dochtergroep. Talentino en Gansey’s Leonidas manifesteerden zich als een verdienstelĳke vertegenwoordiging van Annet 3348. Veeteelt ging op bezoek bĳ deze vitale Kiantelg. tekst Tijmen van Zessen

video-impressie www.veeteelt.nl

igenlĳk ging hĳ naar de veiling om een Talentdochter te kopen uit ‘de oude Doortje’. Rudy Menkveld bezocht in 2008 de veiling van de veestapel van de familie Veneklaas Slots uit het Drentse Zeĳerveld. De nazaten uit NRM-kampioene Doortje 2370 (v. BevNick) trokken veel bekĳks en dat niet alleen. Er werden hoge prĳzen betaald, zo vond Rudy. Zĳn oog viel daarom op Stadeldochter Jera 2989, een 85 puntenkoe die drachtig was van een Talentembryo uit Doortje. ‘Zo kocht ik sowieso een mooie koe met kans op meer’, geeft Rudy Menkveld aan. Rudy’s vader vergezelde zĳn zoon en adviseerde hem een duo te kopen. In de veilingcatalogus had Rudy Kiandochter Annet 3348 aanvankelĳk wel aangestreept, maar later zette hĳ er toch maar een streep door. ‘Het was een 87 puntenkoe met een eiwitpercentage van boven de vier procent. En ze was stiermoeder. Haar zoon Talentino stond toen als proefstier al bĳ KI Kampen’, vertelt Rudy. ‘Maar de koe was gust, zwaar en gaf bĳna geen melk meer. Toen ze naar voren kwam tĳdens de veiling viel ze me mee, het was een mooie koe om te zien. Ik dacht, vooruit, ik bied één keer mee, er gaat vast nog wel iemand overheen.’ Dat laatste gebeurde echter niet en zodoende kwam de familie Menkveld twee koeien rĳker terug in haar woonplaats Zeewolde.

nog eens goed. ‘Mĳn vader zei: “Joh, ze lĳkt wel drachtig.” En warempel, we konden een kalf stoten’, herinnert Rudy zich. De dierenarts bevestigde hun vermoeden de dag erna en Annet werd kort daarna drooggezet.

Het levensverhaal van de Kiandochter is inmiddels vĳf afgesloten lactaties en talloze spoelingen verder. Haar productieteller staat nu op 68.980 kg melk met 4,69% vet en 4,03% eiwit. Twee zonen van Annet kregen tot dusver de fokstierstatus. Tĳdens de jongste NRM-editie presenteerde Talentino (v. Talent) zĳn tweede dochtergroep en halfbroer Gansey’s Leonidas (v. Goldwyn) debuteerde verdienstelĳk met zĳn eerste dochtercollectie. ‘Het had weinig gescheeld of we hadden Annet zelf ook kunnen presenteren op de NRM’, vertelt Rudy’s vrouw Ilona de Haan. ‘Maar ze was hoogdrachtig en kalfde kort na de NRM van een vaarskalfje van Perfect Aiko.’

Beste lĳn uit natuurlĳke dracht Voor de eerste spoeling combineerden de veehouders Annet met Goldwyn en Tequila. KI Kampen kwam in eerste instantie kĳken voor een Tequilastiertje uit Annet, maar toen ze Leonidas zagen liggen, namen ze hem mee. Later is Annet nog gespoeld met Manitas, Ideal, Maxi-

Annet produceerde tot nu toe bĳna 70.000 kg melk met 4,03% eiwit

Dochtergroepen op NRM Eenmaal thuisgekomen krabde Rudy zich nog eens achter de oren. ‘Ik dacht, wat heb ik nu toch weer gekocht? Een guste koe voor zo veel geld.’ Annet mocht in een strohok wennen aan haar nieuwe omgeving. Toen ze ging liggen, bekeken vader en zoon Menkveld de koe

V E E T E E LT

SEPTEMBER

VX15_Menkveld en bloempjes.indd 40

2014

23-09-14 12:15

K O E I E N B L O E M P J E S

mus, Colorado en de Canadese Spectrum. Rudy en Ilona wachten in spanning af hoe hoog de genoomfokwaarde van een onlangs geboren Coloradostiertje zal zĳn. Natuurlĳke drachten waren er van Classic, Pleasure en Destry. De beste foklĳn uit Annet is volgens Rudy en Ilona ontstaan uit nota bene het kalf dat ze droeg tĳdens de veiling. De vader van deze Gansey’s Annet is onbekend, maar ‘wilde Annet’ – zoals Rudy en Ilona haar noemen – scoort niettemin 85 punten AB. Foktechnisch gezien is Destrydochter Gansey’s Anthurium de meest in het oog springende nakomeling van Annet. De op basis van genoominfo hoog scorende 86 puntenkoe kreeg spoelcontracten met Dakker (v. Man-O-Man) en Snow (v. Snowman). Van Dakker staat bĳ CRV een stier op wacht: Gansey’s Antracite. En van Snow heeft Koole & Liebregts een zoon opgehaald: Gansey’s Android 2.

Klaarstomen voor HHH In augustus bereikte Annet de leeftĳd van tien jaar. Als Ilona haar aan het halster heeft, laat de Kiandochter direct zien waarom ze haar excellentscore waard is. Ze stapt kordaat op kogelharde Kianbenen en laat een fraai uitgezwaarde middenhand zien. Ook haar slĳtvaste uier is des Kians en zeker nu ze in haar werkpak zit, lĳkt ze te stralen als nooit tevoren. ‘Eigenlĳk is Annet geen showkoe, maar een boerenkoe die zich op keuringen goed laat zien. Ze heeft in Dronten en Zeewolde diverse successen behaald, maar het mooiste resultaat was de finale op de HHH-show’, zegt Rudy. Dit jaar willen Rudy en Ilona opnieuw proberen Annet klaar te stomen voor de HHHshow. ‘Daarna willen we haar nog spoelen met Talent, van hem hebben we nog vier rietjes en we reserveren er twee voor Annet.’ l

Johan Dreessen, directeur rundveehouderĳ Zoetis: ‘De productiviteit van onze melkkoeien stĳgt, maar de vruchtbaarheid loopt terug. Als die blĳft afkalven komen we economisch in zwaar weer.’ (Bd)

Michiel Herkemĳ, topman vleesverwerker Vion: ‘De consument wil gewoon veilig en betrouwbaar vlees. Het liefst wil hĳ weten bĳ welke boer de koe stond en misschien ook nog wat het dier te eten kreeg. Er komt straks een barcode op de verpakking en dan kun je als consument die informatie heel eenvoudig opvragen. Dáár gaat het naartoe.’ (Nw)

gevolgd: selecteren op basis van kilogrammen eiwit. Joop Krabben, die mĳ het vak van stamboekinspecteur leerde, heeft me dat ingeprent: consequent je fokdoel volgen.’ (Cm)

Arjo Hoogerbrugge, melkveehouder te Woubrugge: ‘Vier kampioenen, een kwestie van geluk, fokkerĳ en goede verzorging. Het moet ook wat meezitten. En dat deed het nu. Maar met fokkerĳ is wel de basis voor een goede koe te leggen.’ (NO)

‘Vanwege de bewegingsvrĳheid is een ligboxenstal in de regel beter voor het dierenwelzĳn dan een grupstal. Want sociaal gedrag en beweging zĳn voor een koe belangrĳk voor haar welbevinden.’ (Bo)

Adri Broekhuĳse, melkveehouder te Wilnis:

Wilfried Groot Koerkamp, biologisch melkveehouder te Biddinghuizen: ‘Het jongvee en de vaarzen hebben uitzicht op het melkgedeelte. Het effect daarvan vind ik zo interessant. Ze hebben dagelĳks zicht op de melkbewegingen richting de drie melkrobots. Ze zien eigenlĳk hoe het werkt. Die overstap naar melkkoe wordt zo gemakkelĳker gemaakt, als melkkoeien schuiven ze zonder problemen op.’ (NRC)

Hans Hopster, onderzoeker Wageningen UR:

Rein Strikwerda, voormalig dierenarts te Meppel: ‘Sterft een dier, dan gaat het gewoon dood. Van overlĳden kan geen sprake zĳn. Zoiets moet je gewoon niet zeggen. Maar zelfs in de vakbladen gebeurt het. Dat is de invloed van de antropomorfisten, die beesten en mensen gelĳkstellen. Ik noem het decadentie.’ (LC)

Lennert de Haan, melkveehouder te Beerta: ‘Kleine, ranglage koeien doen het op de grupstal beter. In de ligboxenstal hebben deze dieren concurrentie van oudere koeien aan het voerhek en stress van rangordegevechten. In de grupstal kunnen ze ongestoord vreten.’ (Bo)

René Lubberdink, melkveehouder te Barchem:

Janneke Vreugdenhil, culinair journaliste:

‘Het eiwitgehalte opkrikken kan met duur voer. Maar op ons bedrĳf is het hoge eiwitgehalte vooral te danken aan de fokkerĳ. Mĳn schoonvader zorgde met zĳn mrĳ-veestapel al voor de basis. Vervolgens heb ik consequent het fokdoel

‘Wangetjes zĳn populair bĳ kenners, zowel van de koe als het kalf. En terecht. Wangen zĳn werkspieren en dus taai. Maar wanneer je ze heel lang en zachtjes stooft, smelt het bindweefsel en krĳg je boterzacht vlees.’ (NRC)

‘Elk jaar gaan we met het complete gezin naar de veekeuring. Ieder gezinslid mag een eigen kalf uitkiezen om de keuring mee te lopen. Het is leuk dat we dan de kampioen hebben, maar het allerleukste vind ik dat het hele gezin erbĳ betrokken is.’ (Cy)

Ronald Vonk, melkveehouder te Giessenburg: ‘Weidegang is het beste voor de koe. Met zonnig – niet te warm – weer vinden ze het prachtig buiten en hebben ze het echt naar hun zin. Als mĳn koeien lekker in hun vel zitten, dan gaat het ook goed met het baasje. Dat is toch vanzelfsprekend?’ (Cy)

Tonny ten Poele, melkveehouder met fleckvieh te Lievelde: ‘Een koe met een lange tussenkalftĳd begint al met een achterstand, daar laat je te veel liggen. Een goede vruchtbaarheid, dat is de basis en dat betekent een waardevol kalf, tegen relatief lage kosten een goede melkproductie realiseren met een hoge voerefficiëntie. Dit alles resulteert in een goed saldo.’ (Fw)

Bronnen: Fleckviehwereld (Fw), NRCweekend (Nw), Leeuwarder Courant (LC), Boerderĳ (Bo), Campina yoghurt (Cy), Nieuwe Oogst (NO), Boerderĳ diergezondheid (Bd), NRC Handelsblad (NRC), CRV magazine (Cm) V E E T E E LT

VX15_Menkveld en bloempjes.indd 41

S E P T E M B E R

2 0 1 4

23-09-14 12:15

B E D R I J F S R E P O RTA G E

Maxime Leroy: ‘In genoomtĳdperk is het niet meer mogelĳk om het risico alleen te dragen’

Melken op het hoogste niveau Fabrice en Maxime Leroy streven naar topresultaten. Hun koeien produceren vlot 12.000 kg melk dankzĳ een optimaal management en uitgekiende genetica. Het gebruik van genoomstieren op het Franse melkveebedrĳf ligt op tachtig procent. tekst Annelies Debergh

anaf de weg is het melkveebedrĳf van de familie Leroy uit het Franse Louvion niet te zien. Door een ruime groenstrook is het bedrĳf ook van de achterkant nauwelĳks zichtbaar in het landschap. Het komende jaar wordt een deel van de groenstrook gekapt. Want achter de huidige melkveestal plannen Fabrice (50) en Maxime (23) Leroy de bouw van hun nieuwe melkveestal. ‘In deze regio zĳn veel bedrĳven gestopt met melken, zowel kleine als grote bedrĳven’, zegt Fabrice Leroy. Het is specialiseren of stoppen. ‘We zitten hier in een echte akkerbouwstreek en er is

V E E T E E LT

VX15-bedr.repo Leroy.indd 42

SEPTEMBER

veel concurrentie tussen akkerbouw en melkvee. De enige manier om met melkvee staande te blĳven is door te intensiveren en een maximum aantal koeien op een minimum aan hectaren te houden.’

Melkfabriek als stimulans Vlakbĳ, in Cambrai, ligt een van de grootste fabrieken van zuivelverwerker Sodiaal. Om over voldoende melk te kunnen blĳven beschikken, stimuleert de zuivelverwerker jonge veehouders om in de melkveesector aan de slag te gaan. ‘Ze ondersteunen de groep van blĳvers enorm’, legt Fabrice uit. Het zorgt voor

kansen zoals voor zĳn zoon Maxime. ‘De groei in melkvolume wordt door de melkfabriek ondersteund. We krĳgen daardoor extra quotum ter beschikking.’ Fabrice wĳst op zĳn bezoek aan China vorig jaar waar hĳ zelf zag hoe groot de zuivelvraag daar is. ‘Ik ben er in een centrum geweest dat enkel op de markt rondom babyproducten was gericht. Het is amper te geloven, maar een doos melkpoeder is daar populairder dan tassenmerk Louis Vuitton in Europa.’ Als alles goed gaat, groeit het eigen bedrĳf binnen afzienbare tĳd van 80 naar 140 melkkoeien. ‘Dat is een bedrĳfsgrootte die ook voor een gezin nog haalbaar is’, stelt Maxime nuchter. De koeien geven gemiddeld 12.039 kg melk met 3,90% vet en 3,16% eiwit en komen zo op de zesde plek in Frankrĳk. ‘De koeien halen in de piek van hun lactatie tot 65 kg melk. De moeilĳkheid is voor ons bedrĳf niet zozeer om de koeien in de top van lactatie voldoende te ondersteunen. De uitdaging ligt veeleer in het droogzetten van onze koeien. Ze hebben de genetische capaciteit om veel melk te geven.’

Uitgebreid teeltplan Het bedrĳf telt 150 hectare. Daarop wordt 20 hectare gras, 27 hectare mais, 15 hectare suikerbieten, 7 hectare erwten, 10 hectare koolzaad, 7 hectare luzerne, 7 hectare wintergerst en 57 hectare wintertarwe geteeld. Dat zorgt voor een gedifferentieerd en goed uitgekiend rantsoen voor de melkkoeien met graskuil, maiskuil, ccm, luzernehooi en krachtvoerbestanddelen als soja,

2014

23-09-14 12:17

Maxime en Fabrice Leroy Met het oog op het postquotumtĳdperk investeren Fabrice en Maxime Leroy uit Louvion in een nieuwe melkveestal en groeit het bedrĳf van 80 naar 140 koeien.

Louvion

Frankrĳk

Aantal koeien: Melkproductie: Hoeveelheid land:

80 12.039 kg 3,90 3,16 150 hectare

lĳnzaadschilfers, koolzaadschroot, droge bietenpulp en cacaodoppen aangevuld met krĳt en mineralen. ‘We voegen ook al acht jaar een middel tegen mycotoxine toe aan het rantsoen’, zegt Fabrice. ‘We zien dat het bĳdraagt aan de immuniteit van de koeien. De koeien kunnen sindsdien beter tegen ziektedruk en stress. In de voorbĳe warme zomerdagen hebben we geen terugval in de melkproductie gehad.’

Hooi en droogvoer in opfok De jongste groep pinken krĳgt een rantsoen gebaseerd op hooi en een droge mix van soja, droge bietenpulp, hooi, kuil-

De veehouders voegen al acht jaar een middel tegen mycotoxinen toe aan het rantsoen

Winstondochter Lux Elf won in 2013 de kampioenstitel op de SIA in Parĳs

gras, mineralen en zouten. De eerste drie weken krĳgen ook de droge de koeien een rantsoen met een maximaal aandeel hooi. ‘We geven tot acht kilogram hooi per koe per dag. In de tweede fase beginnen we opnieuw het rantsoen van de koeien bĳ te voeren. De laatste twee weken gaan de koeien in een individuele afkalfbox waar ze nog uitsluitend het rantsoen van de koeien krĳgen bĳgevoerd. Zo zĳn ze op de beste manier voorbereid om aan de lactatie te starten.’ De pinken kalven op gemiddeld 27 maanden en de tussenkalftĳd bedraagt jaar na jaar ongeveer 420 dagen. ‘We willen ons niet vastpinnen op een bepaalde tussenkalftĳd. We hoeven niet per se een kalf per jaar te hebben’, vertelt Maxime. Een andere reden voor de iets langere tussenkalftĳd is het veelvuldige et-werk. Dat gebeurt deels vanuit de wil om te groeien, maar ook vanuit de deelname aan het fokprogramma van Genes Diffusion. ‘We spoelen ongeveer 150 tot 220 embryo’s per jaar. Tot nu verkochten we elk jaar een twintigtal melkgevende dieren, koeien of vaarzen. Straks verkopen we niets meer om zelf in de aanfok van onze melkveestapel te voorzien.’ De nieuwe ligboxenstal wordt uitsluitend gevuld met eigen vee om geen onnodige sanitaire risico’s te lopen. ‘We hebben lang geĳverd voor een veestapel met hoog genetisch potentieel’, stelt Fabrice. ‘Dat willen we niet laten verwateren.’ De koers richting topfokkerĳ begon in de loop van de jaren tachtig. Toen werd het bedrĳf met tuberculose geconfronteerd en volledig geruimd. ‘Door mĳn toenmalige job als melkcontroleur kon ik 35 vaarzen kopen met een gemiddelde productie van 8000 kg melk. Toen ik in 1989 het bedrĳf overnam, heb ik meteen

de beste koeien gespoeld en ben ik richting de ki gestapt.’ Sinds 1998 maakt Leroy deel uit van een netwerk van Genes Diffusion dat 130 fokkers verenigt om op hun bedrĳven aangekochte embryo’s in te zetten. Stiertjes uit ingeplante embryo’s gingen weer naar de ki, de vrouwelĳke dieren bleven. Fabrice: ‘Het geeft ons de kans om internationale bloedlĳnen binnen te halen.’

Continu investeren in fokkerĳ Het bedrĳf investeerde ook zelf in koefamilies, waaronder die van Hersheldochter Sangria. Ook de Nederlands gefokte Southland Sharon 13 (v. Shottle) komt ter sprake. ‘Het is niet genoeg om één of twee fokfamilies binnen te halen. Wil je bĳblĳven in fokkerĳ, dan moet je continu opnieuw investeren.’ Met het genoomtĳdperk wordt het wel moeilĳker, geeft Fabrice aan. ‘We gaan nu meer naar vormen van aandelen in koeien. Het is niet meer mogelĳk om het geldelĳk risico alleen te dragen. Met het genoomtĳdperk gaat het veel te snel.’ Voor de fokkerĳ maken Fabrice en Maxime gebruik van tachtig procent genoomstieren. ‘Om op het hoogste niveau mee te blĳven draaien moet je in de nieuwste genetica investeren. Als je je voorsprong vandaag in de fokkerĳ wilt blĳven behouden, dan vraagt dat bovendien tĳd. Ik besteed elke dag minstens één uur aan het inwinnen van informatie of het leggen van fokkerĳcontacten.’ De twintig procent fokstieren gebruiken de Leroys met name voor topshowkoeien, zoals Lux Elf (v. Winston), in 2013 kampioene op de SIA in Parĳs. Maxime: ‘Als je in de fokkerĳ bekend wilt worden, dan hoort keuringdeelname er gewoon bĳ.’ l

V E E T E E LT

VX15-bedr.repo Leroy.indd 43

S E P T E M B E R

2 0 1 4

23-09-14 12:17

V E E T E E LT

VX15_p44.indd 44

SEPTEMBER

2014

23-09-14 10:37

O N R O E R E N D

G O E D

Quotum ABC

Agrarische Bemiddeling Advies, Taxaties en Vastgoed

Bert Linders

MET SPOED GEVRAAGD:

DRINGEND GEVRAAGD EN AANGEBODEN - KOOPMELK - LEASEMELK - VVO (FOSFAATRUIMTE)

• KOOPMELK • LEASEMELK • PERCELEN LANDBOUWGROND 3-20 HA

T: 0485-310343 • M: 06-51571131 • F: 0485-310853 l: www.quotumabc.nl E: info@quotumabc.nl Buiten kantooruren mobiel bereikbaar

• AMMONIAKRECHTEN OVERIJSSEL • PLUIMVEERECHTEN (KOOP/LEASE)

AANGEBODEN: • CULTUURGROND: OLDEBERKOPERWEG NOORDWOLDE NOORDELIJKE HOOFDDIJK NIJVERDAL

4.32.30 HA 2.42.30 HA

• NES: AKKERBOUW/MELKVEEBEDRIJF, 30 HA UITSTEKENDE LICHTE ZAVELGROND • AMMONIAKRECHTEN OVERIJSSEL: DIVERSE PARTIJEN OP DIVERSE PLAATSEN BEL VOOR MEER INFO EN ACTUEEL AANBOD OF GA NAAR WWW.GANTVOORT.NL

Wij bieden u zekerheid en een vlotte afwikkeling!

LANDBOUWFOLIE RECYCLING 2011 2009 3

VESTIGINGEN IN NIJVERDAL EN AALTEN

Wij betalen voor grotere hoeveelheden landbouwfolie!!! Informatie: Tel. 0575 - 568 310 Fax 0575 - 568 315 info@dalyplastics.nl

Daly VT feb 2012.psd 1

TEL.: 0543-476980 FAX.: 0543-476024

www.plasticrecycling.nl

21-01-13 09:20

ADVERTEER MET UW MEEST ACTUELE INFORMATIE! BEL OP DINSDAGOCHTEND: +31 (0)26 38 98 806 EN 48 UUR LATER LEZEN DE VEEHOUDERS UW AANBOD!

V E E T E E LT

VX15_p45AOG.indd 45

S E P T E MB E R

2 0 1 4

23-09-14 11:29

K O E R I E RT J E S

Voor info/opgave: Veeteelt Postbus 454 – 6800 AL Arnhem tel.: 026 38 98 823 advertenties@crv4all.com www.veeteelt.nl

Voor al uw showartikelen en meer!

Duitse zuivelverwerker zoekt Nederlandse melkveehouders/ leveranciers Voor inl. tel.: 06 - 19313250 Nederlands gesproken

Xsires is gespecialiseerd in het inkruisen van andere rassen op met name de holsteinkoe. De praktijk wijst uit dat dit de snelle oplossing is tot een duurzame, vruchtbare, efficiënte melkkoe met een hoger rendement.

Eenvoudigste, comfortabelste, goedkoopste!

• Shampoos en sprays • Showhalsters • Scheerapparaten o.a. Aesculap, Heiniger, Andis • Udder Comfort • Carhartt werkkleding • Kalveropfokartikelen • Cadeau-artikelen • Ariat-laarzen • Voorbrengkleding

Xsires, de enige echte specialist in inkruisen!

Livestock Show Equipment Erica Rĳneveld Tel.: +31 651527489 E-mail: info@showequip.com

Driewegkruislingen

Het resultaat van 10 jaar inkruisen

OPEN DAG

Bezoek onze website; www.showequip.com en maak kennis met ons eenvoudige bestelsysteem!

17 en 18 oktober bij Henk Schoonvelde in Koekange

René: +31(0)651692890 Wout: +31(0)31778590 Rob: +31(0)630569255 Gerrit: +31(0)651272470 Film en referentieadressen op: WWW.KOEMATRAS.EU

Te koop aangeboden: 3 drachtige herefordvaarzen, met 3 bĳbehorende herefordvaarskalveren. Stamboek ingeschreven. IBR- + Lepto-vrĳ. Bel 06-51019412

VOLG VEETEELT OP FACEBOOK

Hans Kerkhof | 06 52684393 Henk Schoonvelde | 06 21827019

w w w.xs i re s . c om in f o @xs i re s . c om

EIWIT TOPPER

TORRER aAa 534126

+ 0,22% EIWIT

EASYLAC

Een kleine en handige mobiele melkmachine die overal inzetbaar is. Leverbaar met 220 V elektro- en/of benzinemotor. Voor koeien, geiten en schapen. Voor meer info & gratis folder: EASYLAC Nederland Tel. 038-3388035

V E E T E E LT

15 sept2_koeriertjes2014.indd 46

SEPTEMBER

voor alle leuke nieuwtjes

www.dairystars.com

Aanbod direct van uw collega.

Embryo’s - Dekstiertjes - Vee Tom Schonenberg 06-519-9380

•Veel kracht en inhoud •Super benen •Celgetal 107 •Vererft de A2A2-variant

mobiele melkmachines

ndd 1

Te koop:

ENKELE BESTE DEKSTIEREN Tel. 06-51608017

Voor meer info: www.xsires.com

Xsires crossbreeding b.v. Tel.: 0566-622765

MODUULBOUW BV MAYO-MATRAS

Een greep uit ons assortiment:

Torrer maakt inkruisen overbodig!

31-05-2012 13:53:24

VEECOM

Hoofdweg 27, 9627 PA Hellum Tel. 0598-432343/421729 Fax. 0598-432806 www.veecom.nl E-mail: info@veecom.nl

www.facebook.nl/ veeteelt

2014

23-09-14 11:56

ALH 2013 | 02 Koeriertje Algemeen_ALH Hebt u een OEB tekort in uw rantsoen? : eiwit goedkoop Gebruik microbieel

ZAAGSEL EN ZAAGSEL LAVA3 MIX

• verbetert de voerbenutting • bespaart op de voerkosten

(Bio)brandstofkorrels FOKVEEVEILING Cloppenburg (pellets) Nu ook leverbaar: 20 maart wit Woensdag zaagsel LAVA mix Aanvang: 10.003uur ligboxstrooisel

goedkoop microbieel eiwit • verbetert de voerbenutting goedkoop microbieel eiwit • verbetert voerbenutting • bespaart opde de voerkosten verbetert de voerbenutting • •bespaart op voerkosten • bespaart op de voerkosten

ng hebben voor toepassing stra Feed Ingredients BV @speerstra.com

ruime keuze in EXCLUSIEVE DEKSTIEREN • Hoge producties • Hoge gehaltes • Hoge gezondheidskenmerken • Internationale stiervaders • Internationale koefamilies • Top exterieur

rstra.com

ng hebben voor toepassing stra Feed Ingredients BV @speerstra.com 0 gram

t hebben voor toepassing ng stra Feed Ingredients BV rstra.com mte @speerstra.com

rstra.com 0 gram

mte 0 gram t

mte

Postbus 160, 8530 AD Lemmer

+31 (0)514 569 001, Fax +31 (0)514 569 002

mail@speerstra.com, www.speerstra.com

Postbus 160, 8530 AD Lemmer +31 (0)514 569 001, Fax +31 (0)514 569 002

mail@speerstra.com, www.speerstra.com Postbus 160, 8530 AD Lemmer +31 (0)514 569 001, Fax +31 (0)514 569 002

mail@speerstra.com, www.speerstra.com

www.speerstra.com

ERKENDE ET-TEAMS

dierenarts tel.: 0344-682727 DE CROB embryotransfer fax: 0344-682288

• Scherp geprijsd • • Dekgarantie • Lepto, Para, IBR, BVD - vrij • Uitstekend advies

www.dekstieren.nl

+€100,–

450 afgekalfde vaarzen,

Alleen de goedkoopste durft zijn 37 dekstieren, prijs erbij te vermelden 7 stuks jongvee. Af pakhuis, excl. btw

ibr-vrij Gemengd zaagsel bvd-vrij Bijna stofvrij € 2,75 lepto-vrij Wit zaagsel € 3,25 Contact:

Franco huis Johan Bergsma, Ook gestort tel.:los 0654253636 mogelijk per 43 m3 Bernd Emme, Tevens gezeefde witte of tel.: 0049170/3313931 gemengde vezel in pakken ofCatalogus: los gestortwww.weu.de per 43 m3 Tel.: 00494403/93260

Telefoon (072) 503 92 02 Fax (072) 503 98 35 www.delangebv.nl Houtvezel en zaagselhandel

DE LANGE B.V. URSEM

GOED

8 oktober

KALVEROPFOK R BETE

Pensverzuring?

Kijk op gezondepens.nl

www.dairystars.com

Laat zien wat u STUDIEREIZEN MAROKKO 27/10 8d € 1080 te koop heeft! TEXAS&MISSISSIPPI 5/11 13d € 1950

BRAZILIË ZUID-AFRIKA

20/11 14d € 2890 29/1 14d € 2580

HENK VAN DAM

Embryo’s,(0527) dekstiertjes, Telefoon 27 fokvee 10 72 en sperma. www.henkvandamstudiereizen.nl Tom Schonenberg 06-51979380

EMBRYO’S FOKVEE KI-STIEREN DEKSTIEREN Kiezen voor kwaliteit!

Tel.: 0511-424243 Fax: 0511-423525 info@alh-genetics.nl www.alh-genetics.nl www.embryosale.com

per koe per jaar

REX 1

VOORUITBLIK FREEK LOK EN BERT SCHUTTE dierenartsen Dronten tel.: 0321-317275

RENDEMENT UIT TOPGENETICA

BEST

OMDAT NIET ALLE MENGERS ZIJN UHETZELFDE kunt uw advertentieruimte

reserveren t/m 30 september. Voor+31 afspraak en 98 informatie: Bel: (0)26 38 820/823 e-mail:470999 Tel.: 31 of (0)529 advertenties@crv4all.com www.wennemars.nl

BLAARKOPSTIER

Melkwinning J.A. kan u helpen als onafhankelijk adviseur bij: - Advies en begeleiding aanschaf melkrobot/melkstal - Melkstallenbouwadvies - Onafhankelijk advies bij problemen (geschillen) veroorzaakt door de melkinstallatie - Optimalisatie melkstal/melkrobot (meten tijdens melken) J.A. (Johan) Grolleman 038-4606033 / 06-45312042 www.melkwinningja.nl

woensdag 27 maart in de IJsselhallen te Zwolle Aanvang 09.15 uur Entree € 7,50

De 13- jarige grootmoeder en 7-jarige moeder van Rex 1

Rex 1

Rex 1 is de meest complete blaarkopstier die wij tot nu toe gefokt hebben. Goede bevruchter, pinkenstier bomvol kwaliteit, met geweldige kruizen en benen. Ondanks de sterke moederlijn qua uiers, voorlopig met de afstamming Paul x Mix x Sam maar een beetje beschermen op dat gebied. Ben Barkema, Rivierduin

V EVE ET EE TE EL ET L TS E M P TA EAM R BT E 1R 22 0 21 03 1 4

15 03sept2_koeriertjes2014.indd mrt 1_koeriertjes2013.indd 47 65

4 67 5

23-09-14 05-03-13 11:56 13:16

V O E R

V O O R

B O E R

P R O D U C T N I E U W S

Eerste vĳfboxmelkrobot in bedrĳf in Groningen MELKWINNING – De eerste vĳf-

Drinkautomaat voor eenlingboxen

boxmelkrobot van GEA is in bedrĳf bĳ familie Bos in het Groningse Zuidbroek. Veeteelt bracht de plaatsing van de vĳftien meter lange robot in de bestaande stal van Bos dit voorjaar in beeld. Inmiddels functioneert de robot in de 220-koppige melkveestapel naar tevredenheid. Op vrĳdag 26 september vindt een

open dag plaats. Veeteelt bracht ook de werking van de melkrobot, die bestaat uit vĳf boxen en een gezamenlĳke aansluitarm, in beeld op video. Bos investeerde ook in Cowview van GEA, waardoor het mogelĳk is om naast gedragsanalyse ook een bepaalde koe met behulp van gps in de stal op te sporen. Bekijk de video op www.veeteelt.nl

De plaatsing van de vĳftien meter lange vĳfboxmelkrobot kostte drie uur

VOEDING – Met de ‘Kälbermama Lifestart’, een

drinkautomaat voor eenlingboxen en iglo’s. kunnen kalveren in de eerste levensweken onbeperkt melk drinken. Lars Oelerink van de Duitse fabrikant Urban: ‘In Duitsland is onbeperkt melk voeren vrĳ gebruikelĳk. De automaat bespaart de boer veel arbeid.’ Volgens Oelerink drinken de kalveren op Duitse testbedrĳven met de automaat gemiddeld 12 liter melk per dag, veel meer dan bĳ handmatig voeren. ‘Uit onderzoek blĳkt dat deze dieren op latere leeftĳd ook meer melk geven.’ De Kälbermama Lifestart, waarvan Urban nog geen prĳsopgave wil doen, is vanaf begin 2015 in Duitsland verkrĳgbaar. De introductie in Nederland is naar verwachting medio 2015.

Klauwmes brengt ziekte van Mortellaro over GEZONDHEID – Gereedschap dat ge-

Vernieuwd voerhek VOEDING – Weelink Staltech heeft een vernieuwde versie van het bekende Weelink-voerhek beschikbaar. Het hek is uitgebreid met koeherkenning met automatische spĳlbediening. Zo is het mogelĳk het koppel elektronisch op te delen in aparte productiegroepen met een eigen rantsoen, terwĳl de koeien fysiek één koppel blĳven. Het voerhek heeft een nieuwe aandrĳving en de vloeistofdichte vloermat waar het voer op staat, wordt opgeborgen in een dubbele lus. Hierdoor is de constructie kleiner en is de aanlooplengte naar het voerhek vergroot. Door de grote inrĳbreedte tot 360 centimeter kan de boer met een breed voertuig het voer binnen zetten.

V E E T E E LT

VX15_vvb.indd 48

SEPTEMBER

bruikt wordt voor klauwverzorging kan de ziekte van Mortellaro overbrengen van koe naar koe. Dat blĳkt uit een experiment van het Britse instituut voor infectiebiologie in Liverpool. Onderzoekers onderzochten het gebruikte gereedschap op ziekteverwekkende bacteriën als Treponema na het bekappen van dieren met en zonder symptomen van de ziekte van Mortellaro. Ook werd gekeken naar het effect van desinfecteren van het gereedschap tussen elke individuele bekapbeurt. Op gemiddeld 57 procent van de niet gedesinfecteerde messen werden typen van Treponema gevonden. Na desinfectie vond men op nog 16 procent van de messen bacteriën. Om verspreiding van ziekteverwekkers van mortellaro tussen individuele koeien en bedrĳven te vermĳden, adviseren de onderzoekers om klauwgereedschap na elke koe te desinfecteren.

Desinfectie van klauwverzorgingsgereedschap voorkomt verspreiding van mortellaro

2014

23-09-14 15:58

edschap

Rode klaver bĳna uitverkocht

K O RT

NI E U W S

Met regenwormen 25% meer opbrengst

ALS

ECONOMIE – De aanwezigheid van re-

VOEDING – De grote vraag naar gras-kla-

vermengels heeft ervoor gezorgd dat er in Nederland nauwelĳks nog zaad beschikbaar is van rode klaver. ‘We merken dit jaar dat veehouders zich er steeds beter van bewust zĳn dat ze met minder mest toch meer eiwit uit grasteelt moeten halen. Ze zien dat klaver een grote rol kan spelen om het eiwit te verhogen’, zo vertelt Jos Groot Koerkamp, commer-

cieel manager veehouderĳ bĳ Limagrain. ‘Ik schat in dat zeker tien procent van de nieuw in te zaaien percelen ingezaaid wordt met een gras-klavermengsel.’ Het mooie nazomerweer zorgt ervoor dat veel veehouders alsnog gras willen zaaien na de maisoogst. Ook vanwege de schade door muizen in grasland in Friesland worden er veel percelen opnieuw ingezaaid.

Nitraat in water op laagste peil MAATSCHAPPĲ – De concentratie nitraat in Vlaams oppervlaktewater is naar het laagste peil gezakt sinds 1999. Dat meldt Vilt. Het aantal overschrĳdingen van de drempel voor nitraat (50 mg nitraat per liter water) daalde van 26 procent in het jaar 2012-2013 naar 21 procent tĳdens de laatste meetcampagne. Dat is het laagste peil ooit. Afgelopen jaren werden boeren intensief gevolgd en gecontroleerd rondom de bemesting van het land. ‘Alle inspanningen van de sector hebben vruchten afge-

worpen’, concludeerde de Vlaamse minister van Leefmilieu en Landbouw Joke Schauvliege uit de forse verbetering van de meetresultaten. Toch is Vlaanderen er nog niet, zo meldt Vilt op haar website. De Europese Commissie eiste namelĳk dat Vlaanderen in 2014 hooguit in 16 procent van alle MAP-meetpunten een overschrĳding mocht laten optekenen. In 1999 zat nog meer dan 60 procent van alle meetpunten in Vlaanderen boven de 50 mg nitraat per liter.

Goede scores in programma para-tbc Vlaanderen GEZONDHEID – Van de inmiddels 3000

Vlaamse rundveebedrĳven die deelnemen aan het paratuberculoseprogramma en het afgelopen jaar daarvoor een screening moesten doen, scoort ruim 85 procent een laag risico. Dat maakte Diergezondheidszorg Vlaanderen (DGZ) bekend. Bedrĳven met een laag risico op ziektekiemen in de melk hadden geen of een beperkt aantal positieve dieren die binnen twee maanden werden afgevoerd. Op een kleine 70 procent van de bedrĳven werd geen enkel positief dier gevonden. Bedrĳven die deelnemen aan de screening

moeten alle lacterende runderen van meer dan 30 maanden oud individueel in het bloed of de melk onderzoeken op de aanwezigheid van antistoffen tegen paratuberculose. Positieve dieren dienen binnen een opgelegde opruimingsperiode rechtstreeks naar het slachthuis afgevoerd te worden. Bĳ ongeveer 35 procent van de deelnemers van het screeningsprogramma van paratuberculose waren bĳ de laatste screening één of meer dieren seropositief. Deze bedrĳven wordt niet alleen aangeraden om positieve dieren op te ruimen, maar ook om managementmaatregelen te nemen.

genwormen in de bodem verhoogt de opbrengst van gewassen gemiddeld met 25 procent. Dat blĳkt uit een studie van Wageningse, Amerikaanse en Braziliaanse onderzoekers. Regenwormen zorgen ervoor dat stikstof uit de bodem kan worden opgenomen, vooral door plantenresten om te zetten. Het positieve effect verdween als er stikstofkunstmest werd toegediend, of als er planten aanwezig waren die zelf stikstof uit de lucht halen. Regenwormen stimuleren dus alleen de gewasgroei door de hoeveelheid beschikbare stikstof voor de plant te verhogen.

let o

Kans op vroege leverbotbesmetting GEZONDHEID – Door de zachte winter

is er kans op een vroege leverbotbesmetting. Daarvoor waarschuwt de werkgroep Leverbotprognose in zĳn voorlopige analyse en advies aan dierhouders. De zachte winter heeft ervoor gezorgd dat slakken konden overwinteren en zich in het vroege voorjaar snel vermeerderden. Doordat de maand mei en augustus natter waren dan gemiddeld, zĳn er al in de zomer besmettelĳke cysten op het gras afgezet. Desondanks adviseert de werkgroep voor rundvee nu nog geen behandeling. In november volgt het definitieve advies.

Koeien kiezen voor tetraploïde gras VOEDING – Weidende koeien kiezen

het liefst een grasmengsel met tetraploïde grasrassen. Dat legde Veeteelt vast in een video van twee koeien die mochten grazen in een proefveld met elf grasmengsels. Diploïde grasrassen zĳn vanwege de dichtere zode eigenlĳk beter geschikt voor beweiden. De koeien hadden ook een voorkeur voor mengsels met timothee en klaver. Bekĳk de video van de smaaktest op www.veeteelt.nl

Meer actueel nieuws: meld u aan voor de gratis Veeteelt Nieuwsbrief op www.veeteelt.nl V E E T E E LT

VX15_vvb.indd 49

DA OP O BL

S E P T E M B E R

2 0 1 4

23-09-14 15:58

A G E N D A

2014

ADVERTEERDERSINDEX Fokveedag Oost-Gelderland te Eibergen (Gld.)

27 september 30 september4 oktober 1 oktober 4 oktober 7 oktober 9 oktober 14 oktober 15 oktober 15 oktober 16 oktober 21 oktober 22 oktober 22-25 oktober 28-30 oktober 30-31 oktober 7-16 november 11-14 november 25-27 november 25-28 november 12 december 13 december 16-18 december 16-18 december

World Dairy Expo te Madison (Verenigde Staten) Fokveeveiling te Lingen (Duitsland) Fokveedag te Hoornaar (Z.H.) Fokveeveiling te Hamm (Duitsland) Fokveeveiling te Bitburg (Duitsland) Fokveeveiling te Leer (Duitsland) Fokveeveiling te Osnabrück (Duitsland) Fokveeveiling te Krefeld (Duitsland) Veekeuring Fryslân te Oenkerk (Fr.) Fokveeveiling te Cloppenburg (Duitsland) Woerdse markt te Woerden (U.) Nationale Italiaanse show te Cremona (Italië) Rundvee & Mechanisatie Vakdagen te Hardenberg (Ov.) Konvent te Oldenburg (Duitsland) Royal Winter Fair te Toronto (Canada) EuroTier te Hannover (Duitsland) Rundvee & Mechanisatie Vakdagen te Gorinchem (Z.H.) Agromek te Herning (Denemarken) Tulip Holstein Sale te Zwolle (Ov.) HHH-show te Zwolle (Ov.) Agro Expo te Assen (Dr.) Rundvee & Mechanisatie Vakdagen te Venray (L.)

2015 9 januari 15 januari 15-18 januari 15-18 januari 31 januari 25 februari 25-26 februari 11 maart 28 maart 10-11 juni 12 juni 20 juni 8-9 juli 8 augustus 16 september

Highlight Sale te Hamm (Duitsland) CRV Koe-Expo te Gent (O.Vl.) Agriflanders te Gent (O.Vl.) Swiss Expo te Lausanne (Zwitserland) Osnabrücker Schwarzbunttage te Osnabrück (Duitsland) Wintershow Zwolle te Zwolle (Ov.) Schau der Besten te Verden (Duitsland) Excellentschau te Leer (Duitsland) Nationale Zwitserse show te Bulle (Zwitserland) Duitse nationale show te Oldenburg (Duitsland) ALH at Home Sale (Fr.) CRV Koe-Expo te Den Bosch (N.Br.) Livestock Event te Birmingham (Groot-Brittannië) Fokveedag te Hellevoetsluis (Z.H.) UK Dairy Day te Telford (Groot-Brittannië)

Ned er lan d Agis ..................................21 Agricom............................37 Akzo Nobel.......................28 BUC Holland.....................38 CRV................11, 26, 27, 36 Gantvoort, ’t.....................45 GD .....................................2 Ebbers Metal Works .........45 Heemskerk .................10, 38 InQpharm.........................28 Joskin ...............................44 Lely ..................................24 Masterrind ........................17 MBS Beton .......................45 Merial .................................4 MSD Animal Health ..........52 Nedap ..............................24

Quotum ABC....................45 Semex ................................6 Speerstra ..........................37 Spinder .............................28 Timac Agro .......................44 VDK .................................37 VSM .................................45 Weelink Staltech ...............44 WWS..................................3 Zoetis ...............................51 Bĳsluiters: DeLaval Moduulbouw

VOORUITBLIK

Mp r-st at ist ieken en kalveropfok Oktober 1 (9 oktober) – Het eerste oktobernummer staat in het teken van de mpr-statistieken. Wat is de tendens qua aantallen koeien en productieniveau en welke bedrĳven behaalden het hoogste economische jaarresultaat? In de special over kalveropfok komen drie levensfases aan bod: de biestperiode, de melkperiode en de ruwvoerperiode.

Vo er t ech n iek en ext er ieurci j fers Oktober 2 (23 oktober) – In Denemarken voert een groep veehouders volgens het compact-voeren-concept. In Nederland wordt er met scepsis naar gekeken, maar hoe werkt het eigenlĳk? In deze uitgave ook aandacht voor de mooiste koeien van Nederland en Vlaanderen.

VOOR ALLE REGIONALE, NATIONALE EN INTERNATIONALE EVENEMENTEN ROND DE KOE:

W W W. V E E T E E LT. N L 50

V E E T E E LT

VX15_agenda.indd 50

SEPTEMBER

2014

23-09-14 16:13

OrbeSeal: bewezen bescherming tegen mastitisinfecties tijdens de droogstand

Enkeltherapie met OrbeSeal BESCHERMEN in vergelijking met NIET BESCHERMEN Afname nieuwe mastitisinfecties tijdens de droogstand1

-67%

Mijn eerste keus bij selectief droogzetten

Afname klinische mastitis na afkalven2

-30%

Dubbeltherapie met OrbeSeal Afname nieuwe mastitisinfecties tijdens de droogstand3

-50% 1 2

Krömker et al., 2013 Krömker et al., 2010

Afname klinische mastitis na afkalven4

-40% 3 4

Berry en Hillerton, 2007 Mütze et al., 2012

Minder nieuwe infecties tijdens de droogstand én minder klinische mastitis aan het begin van de volgende lactatie: OrbeSeal bewijst al meer dan tien jaar dat het kan. • werkt als een natuurlijke keratineprop • eenvoudig in gebruik • geen wachttijd • in enkel- én dubbeltherapie Overleg met uw dierenarts welke droogstandstrategie het best past op uw bedrijf.

OrbeSeal®, Suspensie voor intramammaire toediening bij het rund (melkkoeien) bij droogzetten. •Uitsluitend voor diergeneeskundig gebruik – REG NL 10082 –UDA. •Werkzaam bestanddeel: Elke injector bevat 4 g pasta welke 65% bismuth subnitraat bevat, in een minerale olie als drager. •Doeldier: Rund (melkkoeien). •Indicaties: Preventie van nieuwe intramammaire infecties gedurende de gehele droogstandperiode. Bij koeien die beschouwd worden als zijnde vrij van subklinische mastitis kan OrbeSeal op zichzelf gebruikt worden voor droogzetmanagement. Selectie van de koeien voor behandeling met OrbeSeal dient gebaseerd te zijn op veterinaire klinische beoordeling. Selectiecriteria kunnen gebaseerd zijn op het mastitis- en celgetal-verleden van de individuele koeien of erkende testen voor het aantonen van subklinische mastitis of bacteriologische monstername. Zie bijsluiter. •Dosering en toedieningswijze: Dosering: Breng de inhoud van één injector OrbeSeal in de speen van elk kwartier in, direct na de laatste melkbeurt van de lactatieperiode (bij het droogzetten). Speen of uier na het inbrengen van het product niet masseren. Toediening: Uitsluitend voor intramammaire toediening. Er dient voor gezorgd te worden dat er geen pathogenen ingebracht worden in de speen. Daar OrbeSeal geen antimicrobiële werking heeft, is het essentieel dat er bij het inbrengen een strikt aseptische techniek toegepast wordt. Lees vóór gebruik de bijsluiter. •Contra-indicaties: Gebruik niet alleen dit product bij koeien met subklinische mastitis op het moment van droogzetten. Niet gebruiken bij koeien met klinische mastitis op het moment van droogzetten. Niet gebruiken bij lacterende koeien. Indien per ongeluk ingebracht bij een lacterende koe, kan er een kleine (tot tweevoudige) tijdelijke verhoging van het celgetal waargenomen worden, maar de seal kan er handmatig uitgestript worden en er zijn geen aanvullende maatregelen noodzakelijk. Pas geen ander intramammair product toe ná de toepassing van Orbeseal. •Wachttermijn(en): (Orgaan)vlees en melk: nul dagen. •Bijwerkingen: Geen bekend. •Speciale waarschuwingen en bijzondere voorzorgen: Zie bijsluiter. •Bewaren: Geen speciale voorzorgen voor de bewaring. Buiten het bereik en zicht van kinderen bewaren. •Nadere informatie: zie verpakking/bijsluiter of op aanvraag beschikbaar bij de registratiehouder: Zoetis B.V.-Postbus 81055-3009 GB Rotterdam-Nederland (e-mail: info.nl@zoetis.com).

veeteelt.indd 1

14.ORB.23.12

BEHANDELEN + BESCHERMEN in vergelijking met BEHANDELEN

13-03-14 08:45

VX15_p52NED.indd 52

22-09-14 10:58