Περιοδικό "Ἡ Φανερωμένη" - Τεύχος 155 - Ιανουάριος 2021 by Thomas Costi

η ΦΑΝΕΡΩΜΕΝΗ Τεῦχος 155 - Ἰανουάριος 2021

January 2021.indd 1

11/01/2021 09:43:54

Η ΦΑΝΕΡΩΜΈΝΗ

Μηνιαία Ἔκδοση Ἱεροῦ Ναοῦ Παναγίας Φανερωμένης Τεῦχος 155ο - Ἰανουάριος 2020

YΠΕΎΘΥΝΟΣ EΚΔΟΣΗΣ

Ἀρχιμανδρίτης Βενέδικτος Ἰωάννου EΠΙΜΈΛΕΙΑ EΚΔΟΣΗΣ

Πρωτοπρεσβύτερος Θωμᾶς Κωστῆ ΔΙΕΎΘΥΝΣΗ EΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑΣ

Ἱερὸς Ναὸς Παναγίας Φανερωμένης Τ.Θ. 21637, 1511 Λευκωσία Τηλ. 22673296, 22660761 Τηλεομ.: 22672321 EΦΗΜΈΡΙΟΙ

Ἀρχιμανδρίτης Βενέδικτος Ἰωάννου Τηλ. 99031993 Πρωτοπρεσβύτερος Ξάνθος Ὀνησιφόρου Τηλ. 99653521 Πρωτοπρεσβύτερος Θωμᾶς Κωστῆ Τηλ. 99522846

«Ὅταν ἐπιάσαμε τὰ ἅρματα, εἴπαμε πρῶτα ὑπὲρ ΠΙΣΤΕΩΣ καὶ ἔπειτα ὑπὲρ ΠΑΤΡΙΔΟΣ… Ὡς μία βροχὴ ἔπεσεν εἰς ὅλους μας ἡ ἐπιθυμία τῆς ἐλευθερίας μας, καὶ ὅλοι, καὶ ὁ κλῆρος μας καὶ οἱ προεστοί μας καὶ οἱ καπεταναῖοι καὶ οἱ πεπαιδευμένοι καὶ οἱ ἔμποροι, μικροὶ καὶ μεγάλοι, ὅλοι ἐσυμφωνήσαμε εἰς αὐτὸ τὸ σκοπὸ καὶ ἐκάμαμε τὴν Ἐπανάσταση». Θεόδωρος Κολοκοτρώνης

January 2021.indd 2

11/01/2021 09:43:56

Ἰανουάριος 2020 | 3

Παῦλου Εὐδοκίμωφ ΕΡΜΗΝΕΊΑ ΤῆΣ ΕΙΚΌΝΑΣ ΤῶΝ ΘΕΟΦΑΝΕΊΩΝ Μέχρι τὸν Δ´ αἰώνα, ἡ Γέννηση καὶ ἡ Βάπτιση τοῦ Κυρίου ἑορτάζονταν τὴν ἴδια ἡμέρα. Ἡ ἑνότης τους εἶναι ἀκόμη ὁρατὴ στὴν παρόμοια σύσταση τῶν ἀκολουθιῶν αὐτῶν τῶν δύο ἑορτῶν καὶ δείχνει μιὰ ὁρισμένη συμπλήρωση τοῦ γεγονότος τῆς Γεννήσεως σ᾿ ἐκεῖνο τῆς Βαπτίσεως. Στὴ Γέννησή Του, λέγει ὁ ἅγιος Ἰερώνυμος, ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ ἦλθε στὸν κόσμο μὲ κρυφὸ τρόπο, στὴν Βάπτισή του ἐμφανίστηκε μὲ φανερὸ τρόπο. Ἐπίσης ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος: Τὰ Θεοφάνεια δὲν εἶναι ἡ ἑορτὴ τῆς Γεννήσεως ἀλλὰ τῆς Βαπτίσεως. Πρὶν ἦταν ἄγνωστος στὸν λαό, ἀλλὰ μὲ τὴ Βάπτιση ἀποκαλύπτεται σὲ ὅλους. Τὸ Ἅγιο Πνεῦμα ἀναπαύεται αἰώνια στὸν Υἱό· ὡς ἐκδηλωτικὴ δύναμη ἀποκαλύπτει τὸν Υἱὸ στὸν Πατέρα καὶ τὸν Πατέρα στὸν Υἱὸ καὶ πραγματοποιεῖ ἔτσι τὴ θεία γενεαλογία. Αὐτὴ εἶναι ἡ αἰώνια χαρά στὴν ὁποίαν τὰ τρία πρόσωπα χαίρονται μαζί. Ἡ ἐνσάρκωση ριζώνεται στὴν ἴδια πράξη γενεαλογίας ποὺ καλύπτει προοδευτικὰ τὴν ἀνθρώπινη φύση τοῦ Χριστοῦ. Στὴ Γέννηση, τὸ Ἅγιο Πνεῦμα κατεβαίνει στὴν Παρθένο καὶ τὴν κάνει πραγματικὰ Θεοτόκο, Μητέρα τοῦ Θεοῦ: «τὸ γεννώμενον ἅγιον κληθήσεται υἱὸς Θεοῦ» (Λουκ. α΄ 35). «Τὸ δὲ παιδίον ηὔξανε… καὶ χάρις Θεοῦ ἦν ἐπ᾿ αὐτό» (Λουκ. β΄ 40). «Καὶ Ἰησοῦς προέκοπτε σοφίᾳ καὶ ἡλικίᾳ καὶ χάριτι» (Λουκ. β΄ 52). Γιὰ νὰ εἶναι ἀληθινὸς ἄνθρωπος, ἡ ἀνθρώπινη φύση τοῦ Χριστοῦ περνᾶ ἀπὸ τὴ φυσικὴ καὶ προοδευτικὴ ἀνάπτυξή της· ἡ χάρη τοῦ Πνεύματος συνοδεύει τὴν ἀνθρώπινη φύση Του, ἀλλὰ ἀκόμη δὲν ἀναπαύεται σ’ αὐτὴν ἡ Ὑπόσταση τοῦ Πνεύματος ὅπως αὐτὴ ἀναπαύεται αἰώνια στὴ θεότητά Του. Μιλώντας, λοιπόν, γιὰ τὴ Βάπτιση, ὁ ἅγιος Κύριλλος Ἰεροσολύμων καὶ ὁ ἅγιος Ἰωάννης Δαμασκηνὸς ἀναφέρουν τὸ χωρίο ἀπὸ τὶς Πράξεις (ι΄ 38): «Ἰησοῦν τὸν ἀπὸ Ναζαρέτ, ὡς ἔχρισεν αὐτὸν ὁ Θεὸς Πνεύματι Ἁγίῳ», καὶ ὑπογραμ-

January 2021.indd 3

11/01/2021 09:43:56

4 | ἡ Φανερωμένη μίζουν τὸ γεγονὸς ὅτι η Βάπτιση του Χριστού ήταν τὸ ἀποκορύφωμα τῆς ὡριμότητος τῆς ἀνθρώπινης φύσης Του καὶ φανέρωση τῆς πλήρους θέωσής της. Εἶναι ὁ Χριστός, ὁ Κεχρισμένος· τὸ πνεῦμα ἀποκαλύπτει τὴν Ἀνθρωπότητά του στὸν Πατέρα, καὶ ὁ Πατὴρ τὴ δέχεται σὰν τὸν Υἱό του: «Καὶ ἰδοὺ φωνὴ ἐκ τῶν οὐρανῶν λέγουσα: οὗτός ἐστιν ὁ υἱός μου ὁ ἀγαπητός, ἐν ᾧ εὐδόκησα» (Ματθ. γ΄ 17). Τὸ πνεῦμα κατεβαίνει στὸν σαρκωθέντα Υἱὸ σὰν ἡ πνοὴ υἱοθεσίας κατὰ τὴν ἴδια στιγμὴ ὅπου ὁ Πατὴρ λέγει: «ἐγὼ σήμερον γεγέννηκά σε». «Ἡ στοργή μου» ἢ «ἡ εὔνοιά μου» εἶναι ἡ ἀγάπη τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ ποὺ ἀπὸ τότε ἀναπαύεται στὸ Χριστὸ στὴν ὑποστατικὴ κάθοδο τοῦ Πνεύματος. Ὁ Θεὸς – Ἄνθρωπος ἀποκαλύπτεται πραγματικὰ Υἱὸς στὶς δύο φύσεις Του καὶ αὐτὸ τὸ πλήρωμα τοῦ ἀληθινοῦ Θεοῦ καὶ ἀληθινοῦ ἀνθρώπου θὰ διαβεβαιωθεῖ πάλι κατὰ τὸ χρόνο τῆς Μεταμορφώσεως σὰν ἐνέργεια πιὰ ἐκδηλωμένη στὴ Βάπτιση: «Οὗτός ἐστιν ὁ υἱός μου ὁ ἀγαπητός». Γι᾿ αὐτὸ ἡ Βάπτιση ὀνομάζεται Θεοφάνεια, Ἐπιφάνια, ἐκδήλωση τῶν Τριῶν Προσώπων στὴν ὁμόφωνη μαρτυρία τους. Ἐὰν τὸ τροπάριο τῆς Μεταμορφώσεως λέγει: Μεταμορφώθηκες γιὰ νὰ δείξεις στοὺς μαθητές σου τὴ δόξα σου, τὸ τροπάριο τῆς Βαπτίσεως ἀναγγέλλει: Ἐν Ἰορδάνῃ βαπτιζομένου σου Κύριε... τοῦ γὰρ Γεννήτορος ἡ φωνὴ προσεμαρτύρει σοι, ἀγαπητόν σε Υἱὸν ὀνομάζουσα· καὶ τὸ Πνεῦμα ἐν εἴδει περιστερᾶς, ἐβεβαίου τοῦ λόγου τὸ ἀσφαλές...». Ἔτσι ὁ Ἰησοῦς αὐξάνει μέχρι τὴν ὡριμότητά του «καὶ αὐτὸς ἦν ὡσεὶ ἐτῶν τριάκοντα» (Λουκ. γ΄ 23) — ὅταν στὴ συναγωγὴ τῆς Ναζαρὲτ ἀναγγέλλει αὐτὸς ὁ ἴδιος πανηγυρικά: «Πνεῦμα Κυρίου ἐπ᾿ ἐμέ, οὗ εἵνεκεν ἔχρισέ με» (Λουκ. δ΄ 18). Ἐδὼ ἔγκειται τὸ μυστήριο τῆς Ἐνσάρκωσης. Ἡ ἀνθρωπότης τοῦ Χριστοῦ περνᾶ ἀπὸ τὸν ἐλεύθερο προσδιορισμό του. Ὁ Ἰησοῦς ἀφιερώνεται συνειδητὰ στὴν ἐπίγεια ἀποστολή Του, ὑποτάσσεται ὁλοκληρωτικὰ στὴ θέληση τοῦ Πατρὸς καὶ ὁ Πατὴρ τοῦ ἀπαντᾶ ἀποστέλλοντας σ᾿ αὐτὸν τὸ Ἅγιο Πνεῦμα. Ὅλος ὁ πυκνὸς καὶ συγκεντρωμένος συμβολισμὸς τῆς Βαπτίσεως, ποὺ ἡ εἰκόνα τῆς ἑορτῆς μᾶς δείχνει, κάνει νὰ κατανοήσουμε τὴ φοβερὴ ἔκταση αὐτῆς τῆς πράξεως: ὁ θάνατος ἐπάνω στὸ Σταυρό. Ὁ Χριστὸς λέγοντας στὸν ἅγιο Ἰωάννη: «οὕτω γὰρ πρέπον ἐστὶν ἡμῖν πληρῶσαι πᾶσαν δικαιοσύνην» (Ματθ. γ΄ 15) προλαβαίνει τὸν τελευταῖο λόγο ποὺ

January 2021.indd 4

11/01/2021 09:43:56

Ἰανουάριος 2020 | 5 θὰ ἀντηχήσει στὸν κῆπο τῆς Γεθσημανῆ: «Πάτερ, γενηθήτω τὸ θέλημά σου…». Ἡ λειτουργικὴ ἀνταπόκριση τῶν ἑορτῶν τὸ ὑπογραμμίζει ρητά: οἱ ψαλμωδίες τῆς ἀκολουθίας τῆς 3ης Ἰανουαρίου παρουσιάζουν μιὰ ἐκπληκτικὴ ἀναλογία μὲ ἐκεῖνες τῆς Μεγάλης Τετάρτης, ἡ ἀκολουθία τῆς 4ης Ἰανουαρίου μὲ ἐκείνη τῆς Μεγάλης Πέμπτης καὶ ἡ ἀκολουθία τῆς 5ης Ἰανουαρίου μὲ ἐκείνη τῆς Μεγάλης Παρασκευῆς καὶ τοῦ Ἡ Βάπτιση. Ἀντρέι Ρουμπλιόβ, Μεγάλου Σαββάτου. Ναὸς τοῦ Εὐαγγελισμοῦ, Κρεμλίνο, 1405. Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Βαπτιστὴς ἔχει χρισθεῖ μὲ μιὰ ὑπηρεσία μαρτυρίας: εἶναι ὁ μάρτυρας τῆς ὑποταγῆς τοῦ Χριστοῦ, τῆς τελευταίας κενώσεώς Του. Ἀλλὰ στὸν Ἰωάννη Βαπτιστὴ σὰν ἀρχέτυπο, σὰν ἀντιπρόσωπο τοῦ ἀνθρωπίνου γένους, εἶναι ὅλη ἡ Ἀνθρωπότης ποὺ εἶναι ὁ μάρτυρας τῆς θείας Ἀγάπης. Ἡ «Φιλανθρωπία τοῦ Θεοῦ» μεσουρανεῖ στὴν πράξη τῆς Βαπτίσεως, «ἐκπλήρωση τῆς δικαιοσύνης», μὲ τὸ θάνατο καὶ τελικὰ τὴν Ἀνάσταση. Ἡ Βάπτιση τοῦ Χριστοῦ ἥταν ἡ ἐκπλήρωση τῆς προαιώνιας ἀποφάσεως ποὺ ἔχουμε μελετήσει στὴν εἰκόνα τῆς Ἁγίας Τριάδος. «Ἐγένετο δὲ ἐν τῷ βαπτισθῆναι ἅπαντα τὸν λαὸν καὶ Ἰησοῦ βαπτισθέντος» (Λουκ. γ΄ 21). Ὁ Λόγος ἔρχεται ἐπάνω στὴ γῆ, πρὸς τοὺς ἀνθρώπους, καὶ ἐμεῖς εἴμαστε παρόντες στὴν πιὸ συνταρακτικὴ συνάντηση τοῦ

January 2021.indd 5

11/01/2021 09:43:57

6 | ἡ Φανερωμένη Θεοῦ καὶ τῆς Ἀνθρωπότητος. Μυστικά, στὸν Ἰωάννη τὸν Βαπτιστὴ ὅλοι οἱ ἄνθρωποι ἀναγνωρίζονται ὡς υἱοὶ στὸν Υἱό, οἱ ἀγαπημένοι υἱοὶ στὸν ἀγαπημένο Υἱὸ καὶ ἄρα ὡς φίλοι τοῦ Νυμφίου, ὡς μάρτυρες. Τὸ «γένοιτο» τῆς Παρθένου ὑπῆρξε τὸ ναὶ ὅλων τῶν ἀνθρώπων στὴν Ἐνσάρκωση, στὴν ἔλευση τοῦ Θεοῦ στοὺς δικούς Του. Στὸ πρόσωπο τοῦ Ἰωάννη, τοῦ ἄλλου ἐκλεκοῦ του, ὅλοι οἱ ἄνθρωποι λέγουν «γένοιτο» στὴν συνάντηση, στὴ θεία φιλία, στὴ Φιλανθρωπία τοῦ Πατρός, φίλου τῶν ἀνθρώπων. Ὅπως ὁ Συμεὼν ὠθούμενος ἀπὸ τὸ Πνεῦμα συναντᾶ καὶ δέχεται τὸν Ἰησοῦ-βρέφος, ἔτσι καὶ ὁ Ἰωάννης συναντᾶ καὶ δέχεται τὸν Ἰησοῦ-Μεσσία: «Ἐγένετο ἄνθρωπος ἀπεσταλμένος παρὰ Θεοῦ, ὄνομα αὐτοῦ Ἰωάννης· οὗτος ἦλθεν εἰς μαρτυρίαν, ἵνα μαρτυρήσῃ περὶ τοῦ φωτός, ἵνα πάντες πιστεύσωσι δι᾿ αὐτοῦ» (Ἰω. α΄ 6-7). Μαρτυρεῖ γιὰ ὅλους, στὴ θέση ὅλων καὶ αὐτὴ ἡ μαρτυρία εἶναι ἕνα γεγονὸς στὸ ἐσωτερικὸ ὁλοκλήρου τῆς Ἀνθρωπότητος καὶ ἀφορᾶ ὅλο τὸν ἄνθρωπο. Τὸ Δ´ Εὐαγγέλιο μιλᾶ γιὰ τὸν Ἰωάννη τὸν Πρόδρομο στὸν πρόλογό του, ἀμέσως μετὰ τὸν Λόγο, ποὺ εἶναι στὴν ἀρχή, καὶ ὅταν διαβάζει κανεὶς «ὑπῆρχε ἄνθρωπος ἀπεσταλμένος ἀπὸ τὸ Θεό», αἰσθάνεται ὅτι ἡ ἔλευσή του, ὑπὸ μιὰ ὁρισμένη ἔννοια εἶναι ἐπίσης ἀπὸ τὴν ἀρχή, τὴν αἰωνιότητα. Ὁ οὐρανὸς ἀνοίγει μπροστὰ σ’ αὐτὸν καὶ μαρτυρεῖ: «ὅτι τεθέαμαι τὸ Πνεῦμα καταβαῖνον ἐπ᾿ αὐτὸν… οὗτός ἐστιν ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ» (Ἰω. α΄ 29-34)· σ᾿ αὐτὸ τὸν σύντομο λόγο ἐκφράζεται ἐν συντομίᾳ ὅλο τὸ Εὐαγγέλιο. Ὁ Ἰωάννης εἶναι αὐτὸς ποὺ γνωρίζει, προσδιορίζει τὸν Ἀμνὸ γιατὶ εἶναι μυημένος στὸ μυστήριο τοῦ «ἐσφαγμένου Ἀρνίου ἀπὸ καταβολῆς κόσμου…». Ὁ Ἰωάννης δὲν ἔχει τίποτε προαναγγείλει καὶ εἶναι ὁ πιὸ μεγάλος προφήτης, σὰν δάκτυλος τοῦ Θεοῦ έδειξε τὸν Χριστό. Εἶναι ὁ πιὸ μεγάλος διότι εἶναι ὁ πιὸ μικρός, κι ἔτσι είναι ἀπελευθερος ἀπὸ τὴν ἐπάρκειά του, ὥστε νὰ μὴν εἶναι παρὰ ἐκεῖνος ποὺ παραστέκεται, ἐκεῖνος ποῦ τέρπεται ἀκούοντας τὴ φωνὴ τοῦ Νυμφίου, ἐκείνος ποὺ εἶναι ὁ φίλος τοῦ Νυμφίου. Καὶ ἡ χαρά του εἶναι ἀμέτρητη. Εἶναι ἡ πιὸ ἐνδόμυχη ἐγγύτης ὅπου ὁ Λόγος ἀντηχεῖ· εἶναι κατ᾿ εἰκόνα τοῦ Υἱοῦ, ποὺ δὲν εἶναι παρὰ ὁ Λόγος τοῦ Πατρός· εἶναι κατ᾿ εἰκόνα τοῦ Πνεύματος γιατὶ δὲν λέγει τίποτε γιὰ τὸν ἑαυτό του ἀλλὰ μιλᾶ στὸ ὄνομα Αὐτοῦ ποὺ ἔχει ἔλθει. Εἶναι αὐτὸς ὁ ὁρμητικὸς ποὺ ἁρπάζει τοὺς οὐρανοὺς καὶ τὸ μαρτύριό του απεικονίζει θαυμαστὰ ἕνα ἀρ-

January 2021.indd 6

11/01/2021 09:43:57

Ἰανουάριος 2020 | 7 χαῖο μοναστικὸ λόγιο: «Δῶσε αἷμα καὶ λάβε Πνεῦμα». Μὲ τὴ Θεοτόκο περιβάλλει τὸν Χριστὸ Κριτὴ καὶ μεσιτεύει γιὰ ὅλους τοὺς ἀνθρώπους. Μπορεῖ νὰ τὸ κάνει γιατὶ ἡ φιλία του φθάνει τὸ ἐπίπεδο ἑνὸς ἄλλου μεγάλου πνευματικοῦ, τοῦ ὁποίου ἡ ἱστορία μᾶς ἔχει ἀναφερθεῖ στὰ Ἀποφθέγματα τῶν Πατέρων: Ὁ ἅγιος Παΐσιος ὁ Μέγας προσευχόταν γιὰ τὸν μαθητή του ποὺ εἶχε ἀρνηθεῖ τὸ Χριστό, καὶ ὅταν προσευχόταν, ὁ Κύριος τοῦ ἐμφανίστηκε καὶ τοῦ λέγει: «Παΐσιε, γιὰ ποῖον προσεύχεσαι; Δὲν γνωρίζεις ὅτι μὲ ἔχει ἀρνηθεῖ;». Ἀλλὰ ὁ ἅγιος δὲν ἔπαυε νὰ ἔχει ἔλεος καὶ νὰ προσεύχεται γιὰ τὸν μαθητή του, καὶ λοιπὸν ὁ Κύριος τοῦ λέγει: «Παΐσιε, ἔχεις ἐξομοιωθεῖ μὲ ἐμένα μὲ τὴν ἀγάπη σου…» Τὰ λειτουργικά κείμενα ὀνομάζουν τὸν Ἰωάννη κήρυκα, ἄγγελο καὶ ἀπόστολο. Εἶναι φορέας τῆς μαρτυρίας καὶ ἡ φωνή του, ὡς ἡ φωνὴ ἑνὸς φίλου τοῦ Νυμφίου, προκαλεῖ τὴν πρώτη ἀποστολικὴ κλήση: «καὶ ἤκουσαν αὐτοῦ οἱ δύο μαθηταὶ λαλοῦντος καὶ ἠκολούθησαν τῷ Ἰησοῦ» (Ἰω. α΄ 37). Αργότερα, ἐγκαταλείπει αὐτὸ τὸν κόσμο καὶ κατεβαίνει στὸν Ἅδη σὰν Πρόδρομος τῆς Καλῆς Ἀγγελίας. Τὸ βάπτισμα τοῦ Ἰωάννη πρὸ τῶν Θεοφανείων δὲν ἦταν παρὰ ἕνα «βάπτισμα μετανοίας εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν» (Λουκ. γ΄ 3), ἦταν ἡ μεταβολὴ τῆς τελευταίας ἀναμονῆς. Πηγαίνοντας στὸν Ἰορδάνη, ὁ Ἰησοῦς δὲν πῆγε νὰ μετανοήσει ἀφοῦ ἦταν χωρὶς ἁμαρτία· το νὰ ποῦμε ὅτι ἔδωσε τὸ παράδειγμα τῆς ταπεινότητος δὲν ἀπαντᾶ ἀκόμη στὸ μέγεθος τοῦ γεγονότος. Ἡ βάπτιση τοῦ Ἰησοῦ εἶναι ἡ προσωπικὴ Πεντηκοστή του, ἡ κάθοδος τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καὶ τὰ τριαδικὰ Θεοφάνεια: «Ἐν Ἰορδάνῃ βαπτιζομένου σου Κύριε, ἡ τῆς Τριάδος ἐφανερώθη προσκύνησις» (ἀπολυτίκιο ἑορτῆς). Εἶναι ἀπὸ αὐτὸ τὸ πλήρωμα ποὺ ἔρχεται τὸ μυστήριο τοῦ βαπτίσματος στὸ ὄνομα τοῦ Ἰησοῦ· αὐτὸ τὸ ὄνομα γίνεται πιο ξεκάθαρο στὸν πλήρη τύπο τοῦ Βαπτίσματος: «εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Πατρός, τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος». Τὰ λειτουργικὰ κείμενα ὀνομάζουν τὴν ἑορτὴ τὸ μεγάλο Νέο Ἔτος γιατὶ τὸ σύμπαν ἀνακαινίζεται μὲ τὸ φῶς τῆς Τριάδος. Εἶναι ἀκριβῶς αὐτὴ ἡ στιγμὴ ποὺ οἱ Ἐπίσκοποι ἐπέλεγαν γιὰ νὰ ἀναγγείλουν στὶς ἐκκλησίες τὸ χρόνο τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς καὶ τὴν ἡμερομηνία τοῦ ἑορτασμοῦ τοῦ Πάσχα.

January 2021.indd 7

11/01/2021 09:43:57

8 | ἡ Φανερωμένη

Ἡ Βάπτισις τοῦ Χριστοῦ. 18ος αἰώνας. Ἱερὸς Ναὸς Παναγίας Φανερωμένης.

Ἡ εἰκόνα τῶν Θεοφανείων αναπαράγει τὴν εὐαγγελικὴ διήγηση ἀλλὰ προσθέτει καὶ μερικὲς λεπτομέρειες ποὺ ἔχουν χρησιμοποιηθεῖ στὴ λειτουργία τῆς ἑορτῆς καὶ δείχνει αὐτὸ ποὺ ὁ Ἰωάννης θὰ μποροῦσε νὰ διηγηθεῖ. Ἐπάνω στὴν εἰκόνα ἕνα τμῆμα ἑνὸς κύκλου παριστᾶ τοὺς οὐρανοὺς ποὺ ἀνοίγουν, καὶ κάποτε ἀπὸ μιὰ διπλὴ πτυχὴ ποὺ ὁμοιάζει μὲ κροσσὸ ἑνὸς σύννεφου, βγαίνει τὸ χέρι τοῦ Πατρὸς ποὺ εὐλογεῖ.

January 2021.indd 8

11/01/2021 09:44:00

Ἰανουάριος 2020 | 9 Ἀπὸ αὐτὸ τὸν κύκλο ἀναχωροῦν ἀκτῖνες φωτός, χαρακτηριστικὸ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, καὶ ποὺ φωτίζουν τὸ περιστέρι. Αὐτόματη ἀνάμνηση τοῦ ἀρχικοῦ λόγου «καὶ ἐγένετο φῶς», ἡ ἐκδηλωτικὴ ἐνέργεια τοῦ Πνεύματος, ἀποκαλύπτει τὸν τριαδικὸ Θεό: «Ἡ Τριάδα, ὁ Θεός μας, μᾶς ἐκδηλώνεται χωρὶς διαίρεση». Ὁ Χριστὸς ἦλθε γιὰ νὰ εἶναι τὸ φῶς τοῦ κόσμου, ποὺ φωτίζει «τοῖς καθημένοις ἐν χώρᾳ καὶ σκιᾷ θανάτου» (Ματθ. δ΄ 16)· ἀπὸ ἐκεῖ δὲ τὸ ὄνομα τῆς «Ἑορτῆς τῶν φώτων». Ἐνῶ ὁ Χριστὸς κατέβαινε στὰ νερά, ἡ φωτιὰ ἄναψε μέσα στὸν Ἰορδάνη· εἶναι ἡ Πεντηκοστὴ τοῦ Κυρίου καὶ ὁ Λόγος, προεικονισμένος ὡς στύλη φωτὸς, δείχνει ὅτι τὸ βάπτισμα εἶναι φωτισμός, δηλαδὴ ἡ γέννηση τοῦ ἀνθρώμου μέσα στὸ θεῖο φῶς. Κατὰ τὰ παλαιότερα χρόνια, τὴν παραμονὴ τῆς ἑορτῆς γινόταν τὸ βάπτισμα τῶν κατηχουμένων καὶ ὁ ναὸς ἦταν πλημμυρισμένος ἀπὸ φῶς, σημεῖο μυήσεως στὴ γνώση τοῦ Θεοῦ. Ὁ μάρτυρας αὐτοῦ τοῦ φωτός, ὁ ἅγιος Ἰωάννης, ταιριάζει στὴν περίσταση γιατὶ και ὁ ἴδιος εἶναι «ὁ λύχνος ὁ καιόμενος καὶ φαίνων» καὶ οἱ ἄνθρωποι ἔρχονταν «ἀγαλλιαθῆναι ἐν τῷ φωτὶ αὐτοῦ» (Ἰω. ε΄ 35). Ἡ κάθοδος τοῦ Ἁγίου Πνεύματος μὲ τὴ μορφὴ ἑνὸς περιστεριοῦ ἐκφράζει τὴν κίνηση τοῦ Πατρὸς πρὸς τὸν Υἱό του. Ἐξ ἄλλου, ἐξηγεῖται κατὰ τοὺς Πατέρες κατ᾿ ἀναλογία μὲ τὸν κατακλυσμὸ καὶ τὸ περιστέρι μὲ τὸν κλάδο ἐλαίας, σημεῖο τῆς εἰρήνης. Τὸ Ἅγιο Πνεῦμα ποὺ φέρεται ἐπάνω ἀπὸ τὰ ἀρχέγονα νερὰ ἀνέδειξε τὴ Ζωή, ἐπίσης αὐτὸ ποὺ αἰωρεῖται ἐπάνω στὰ νερὰ τοῦ Ἰορδάνη προκαλεῖ τὴ δεύτερη γέννηση τοῦ νέου δημιουργήματος. Ὁ Χριστὸς παριστάνεται ὀρθὸς ἐνάντια πρὸς τὸ βυθὸ τοῦ νεροῦ, σκεπασμένος ἀπὸ τὰ κύματα τοῦ Ἰορδάνη. Ἀπὸ τὴν ἀρχὴ τῆς ἀποστολῆς Του ὁ Ἰησοῦς ἀντιμετωπίζει τὰ κοσμικὰ στοιχεῖα ποὺ περιέχουν σκοτεινὲς δυνάμεις: τὸ νερό, τὸν ἀέρα καὶ τὴν ἔρημο. Ἡ διάβαση τῆς Ἐρυθρᾶς Θαλάσσης εἶναι ἀπὸ τὶς μορφὲς τοῦ βαπτίσματος: ἡ νίκη ἀπὸ τὸ Θεὸ τοῦ δράκοντος τῆς θαλάσσης, τοῦ τέρατος Rahab. Ἕνα ἰδιόμελο τῆς ἑορτῆς κάνει νὰ κατανοήσουμε τὸν Κύριο λέγοντας στὸν Ἰωάννη Βαπτιστή: «Προφῆτα δεῦρο βάπτισόν με... καὶ γὰρ τὸν κεκρυμμένον τοῖς ὕδασι πολέμιον, τόν ἄρχοντα τοῦ σκότους, ἐπείγομαι ὀλέσαι· λυτρούμενος τὸν κόσμον, ἐκ τῶν αὐτοῦ παγίδων νῦν, παρέχων ὡς φιλάνθρωπος, ζωὴν τὴν αἰώνιον» (ἰδιόμελον τῆς ΣΤ΄ Ὥρας).

January 2021.indd 9

11/01/2021 09:44:00

10 | ἡ Φανερωμένη Ἔτσι, μπαίνοντας στὸν Ἰορδάνη ὁ Κύριος, καθαρίζει τὰ νερά: «Σήμερον τὰ τοῦ Ἰορδάνου νάματα εἰς ἰάματα μεταποιεῖται τῇ τοῦ Κυρίου παρουσίᾳ. Σήμερον ῥείθροις μυστικοῖς πᾶσα ἡ κτίσις ἀρδεύεται…» (εὐχὴ ἁγίου Σωφρονίου). Εἶναι ὅλο τὸ σύμπαν ποὺ δέχεται τὴν ἁγιοποίησή του: «Βαπτίζεται Χριστός, καὶ ἂνεισιν ἐκ τοῦ ὕδατος· συναναφέρει γὰρ ἑαυτῷ τὸν κόσμον...» (ἰδιόμελο τοῦ Κοσμᾶ). Σπάζει τὸ κεφάλι τῶν δρακόντων καὶ ἀναζωογονεῖ τὸν Ἀδάμ, εἶναι ἡ ἀνάπλαση τῆς ἀνθρωπίνης ὑπάρξεως, ἡ ἀναγέννησή της στὸ καθαριστικὸ λουτρὸ τοῦ μυστηρίου. Ὁ Δίδυμος Τυφλὸς καθορίζει: «ὁ δὲ Κύριος ἔδωκέ μοι μητέρα τὴν κολυμβήθραν (Ἐκκλησία), πατέρα τὸν Ὕψιστον, ἀδελφὸν τὸν δι᾿ ἡμᾶς βαπτισθέντα Σωτῆρα». Στὴν εἰκόνα μὲ τὸ δεξιό του χέρι ὁ Χριστὸς εὐλογεῖ τὰ νερὰ καὶ τὰ ἑτοιμάζει νὰ γίνουν τὰ νερὰ τῆς βαπτίσεως ποὺ ἁγιάζει μὲ τὴν ἴδια του κατάδυση. Τὸ νερὸ ἀλλάζει σημασία, ἄλλοτε εἰκόνα τοῦ θανάτου (κατακλυσμός), εἶναι τώρα ἡ πηγὴ τοῦ ὕδατος τῆς ζωῆς (Ἀποκ. κα΄ 6· Ἰω. δ΄ 14). Μυσταγωγικὰ τὸ νερὸ τῆς βαπτίσεως δέχεται τὴν ἀξία τοῦ αἵματος τοῦ Χριστοῦ. Στὰ πόδια τοῦ Κυρίου, στὰ νερὰ τοῦ Ἰορδάνη, ἡ εἰκόνα δείχνει δύο μικρὲς ἀνθρώπινες μορφές, εἰκονογράφηση τῶν παλαιοδιαθηκικῶν κειμένων ποὺ ἀποτελοῦν μέρος τῆς ἀκολουθίας: «τί σοί ἐστι, θάλασσα ὅτι ἔφυγες, καὶ σὺ Ἰορδάνη, ὅτι ἐστράφης εἰς τὰ ὁπίσω» (Ψαλμ. ριγ΄ 5). Τὸ τροπάριο (ἦχος δ´) ἐξηγεῖ: «Ἀπεστρέφετο ποτέ, ὁ Ἰορδάνης ποταμός, τῇ μηλωτῇ Ἐλισσαιέ, ἀναληφθέντος Ἠλιοὺ καὶ διῃρεῖτο τὰ ὕδατα ἔνθεν καὶ ἔνθεν· καὶ γέγονεν αὐτῷ ξηρὰ ὁδὸς ἡ ὑγρὰ εἰς τύπον ἀληθῶς τοῦ Βαπτίσματος, δι᾿ οὗ ἡμεῖς τὴν ῥέουσαν τοῦ βίου διαπερῶμεν διάβασιν». Ἔχουμε ἐδὼ μιὰ συμβολικὴ εἰκόνα ποὺ μιλᾶ γιὰ τὴ ἀκόμη ἀόρατη μετάνοια τῆς κοσμικῆς φύσεως, τῆς μεταστροφῆς τῆς ὀντολογίας της. Ἡ εὐλογία τῆς φύσεως τῶν ὑδάτων ἁγιάζει τὴν ἴδια τὴν ἀρχὴ τῆς ἐπίγειας ζωῆς. Γι᾿ αὐτό, μετὰ τὴ θεία λειτουργία γίνεται ὁ μεγάλος ἁγιασμὸς τῶν ὑδάτων (ἑνὸς ποταμοῦ, μιᾶς πηγῆς ἢ ἁπλὰ ἑνὸς δοχείου τοποθετημένου μέσα στὴν ἐκκλησία). Τὰ λειτουργικά κείμενα ὀνομάζουν τὰ μὴ ἁγιασμένα νερά ὑδατόστρωτο τάφο, ὡς εἰκόνα τοῦ θανάτου - κατακλυσμοῦ. Πραγματικά, ἡ εἰκόνα δείχνει τὸν Ἰησοῦ νὰ εἰσέρχεται στὰ νερά, σὰν σὲ ἕναν ὑγρὸ τάφο. Ὁ Ἰορδάνης ἔχει τὴ μορφὴ ἑνὸς σκοτεινοῦ σπηλαίου (εἰκονογραφικό σύμβο-

January 2021.indd 10

11/01/2021 09:44:00

Ἰανουάριος 2020 | 11 λο τοῦ Ἅδη) περιέχοντας ὅλο τὸ σῶμα τοῦ Κυρίου ὡς εἰκόνα τοῦ ἐνταφιασμοῦ. Αὐτὴ ἡ εἰκόνα ἐπαναλαμβάνεται στὸ μυστήριο τοῦ βαπτίσματος μὲ ὁλικὴ κατάδυση, συμβολίζοντας τὴν τριήμερο ταφὴ πρὸ τοῦ Πάσχα. Ὅλοι αὐτοὶ οἱ συμβολισμοὶ δείχνουν πὼς ὁ Χριστὸς ἡλθε γιὰ νὰ ἀνασύρει τὸν προπάτορα Ἡ Θάλασσα. Λεπτομέρεια ἀπὸ τὴν τοιχογραφία τῆς Βαπτίσεως (15ου αἰώνος). Ἱερὸς Ναὸς Ἁγίας Παρασκευῆς, Ἀδὰμ ἀπό τὴν παρεπιδηΓεροσκήπου. (Φωτογραφία π. Θωμᾶ Κωστῆ) μία του στὸ σκοτάδι. Συνεχίζοντας τὸν συμβολισμὸ τῆς εἰκόνας τῆς Γεννήσεως, ἡ εἰκόνα τῶν Θεοφανείων προκαταγγέλλει τὴν κάθοδο τοῦ Χριστοῦ στὸν Ἅδη: «καταβὰς ἐν τοῖς ὕδασιν ἔδησε τὸν ἰσχυρόν». Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος, σχολιάζει πὼς ἡ κατάδυση καὶ ἡ ἀνάδυση στὸ νερὸ εἶναι ἡ εἰκόνα τῆς καθόδου στὸν ἅδη καὶ τῆς ἀναστάσεως. Ὁ Χριστὸς παριστάνεται γυμνός, ἐπειδὴ εἶναι ντυμένος μὲ τὴν ἀδαμικὴ γυμνότητα καὶ ἔτσι ἀποδίδει στὴν ἀνθρωπότητα τὸ ἔνδοξο παραδεισιακὸ ἔνδυμά της. Γιὰ νὰ δείξει τὴν ὑπέρτατη πρωτοβουλία του παριστάνεται βαδίζοντας ἢ κάνοντας ἕνα βῆμα πρὸς τὸν ἅγιο Ἰωάννη· ἔρχεται ἐλεύθερα καὶ κλίνει τὴν κεφαλή. Ὁ Ἰωάννης εἶναι ταραγμένος: «ἐγὼ χρείαν ἔχω ὑπὸ σοῦ βαπτισθῆναι, καὶ σὺ ἔρχῃ πρός με;» Ὁ Ἰησοῦς τὸν διατάζει: «ἄφες ἄρτι». Ὁ Ἰωάννης τείνει τὸ δεξιό του χέρι σὲ μιὰ τελετουργικὴ χειρονομία, ἐνῷ στὸ ἀριστερὸ κρατεῖ ἕνα εἰλητάριο μὲ τὸ κείμενο τοῦ κηρύγματός του. Οἱ ἄγγελοι τῆς Ἐνσαρκώσεως εἶναι σὲ στάση προσκυνήσεως, καὶ τὰ χέρια τους εἶναι σκεπασμένα σὲ ἔνδειξη σεβασμοῦ. Συμβολίζουν ἐπίσης καὶ ἀποδίδουν τὸν λόγο τοῦ ἀποστόλου Παύλου (Γαλατ. γ΄ 27) :«Ὅσοι γὰρ εἰς Χριστὸν ἐβαπτίσθητε, Χριστὸν ἐνεδύσασθε…». Παῦλος Εὐδοκίμωφ, Ἡ τέχνη τῆς εἰκόνας. Θεολογία τῆς ὡραιότητος. Ἐκδ. Πουρναράς, Θεσσαλονίκη, 1980.

January 2021.indd 11

11/01/2021 09:44:01

12 | ἡ Φανερωμένη

ΑΠΟ ΤΟ ΣΥΝΑΞΑΡΙ ΤΟΥ ΜΗΝΟΣ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ

Τῇ ια΄ τοῦ αὐτοῦ μηνός, μνήμη τοῦ ὁσίου πατρὸς ἡμῶν Θεοδοσίου τοῦ Κοινοβιάρχου καί Καθηγητοῦ τῆς ἐρήμου. Κοινοῦ Θεοδόσιος Ἡγεμὼν βίου, Κοινὴ Μονασταῖς ἐκβιώσας ζημία. Ο ὅσιος Θεοδόσιος καταγόταν ἀπό τήν κωμόπολη τῆς Μωγαρισσοῦ, ὁποία ἀνῆκε στήν ἐπαρχία τῆς Καππαδοκίας. ῎Εζησε κατά τούς χρόνους τοῦ Λέοντος τοῦ Θρακός καί ἔφθασε ἕως καί τούς χρόνους τοῦ αὐτοκράτορος ᾿Αναστασίου (491-518 μ.Χ.). ῾Ο πατέρας του ὀνομαζόταν Προαιρέσιος καί ἡ μητέρα του Εὐλογία. ῏Ηταν καί οἱ δύο εὐσεβεῖς καί πιστοί ἄνθρωποι. ῾Ο Θεοδόσιος ὅμως, ἀπό θεῖο ζῆλο, δέν ἀκολούθησε τήν ἔγγαμη ζωή, ἀλλά τόν μοναχικό βίο. Γι αὐτό ἔφυγε ἀπό τήν πατρίδα του καί πῆγε στά ῾Ιεροσόλυμα νά προσκυνήσει τούς ῾Αγίους Τόπους. Στή συνέχεια μετέβη ἀπό ἐκεῖ καί ἦλθε στήν ᾿Αντιόχεια, ὅπου ἐπισκέφθηκε τόν ἅγιο Συμεών τόν Στυλίτη, ὁ ὁποῖος τόν ἐμύησε στά τῆς μοναχικῆς πολιτείας καί τῆς ἀρετῆς καί τοῦ προεῖπε ὅτι θά γίνει ποιμένας πολλῶν λογικῶν προβάτων. ᾿Ασκήτεψε κοντά στόν θαυμαστό καί ἐνάρετο ἀσκητή, πού ὀνομαζόταν Λογγίνος, μέ τόν ὁποῖο μαζί ἐμελετοῦσε, συζητοῦσε καί προσευχόταν, καί τοῦ ὁποίου ἐσπούδαζε τήν πνευματική διαύγεια καί τή μεγάλη ταπεινοφροσύνη. ῾Ο ὅσιος Θεοδόσιος, ἀπό τήν προσευχή καί τήν ἄσκηση, ἔφθασε σέ τόσο ὕψος ἠθικῆς τελειότητος, ὥστε νά ἐπιτελεῖ, μέ τή Χάρη τοῦ Θεοῦ, θαύματα. ῾Ο ἅγιος εἶχε κατασκευάσει ἕναν τάφο γιά τόν ἑαυτό του, ὥστε βλέποντάς τον νά ἐνθυμεῖται τόν θάνατο. Τόν τάφο αὐτό ἐγκαινίασε μέ τόν θάνατό του ἕνας ἅγιος ἀσκητής, ὀνόματι Βασίλειος. Τόν ἀσκητή λοιπόν αὐτόν, ἐνῶ εἶχε πεθάνει, μόνο ὁ Θεοδόσιος καί ἕνας ἄλλος μοναχός τόν ἔβλεπαν νά στέκεται ἀνάμεσα στούς ἄλλους μοναχούς καί νά συμψάλλει. Στούς ὑπόλοιπους μοναχούς ὁ Βασίλειος ἦταν ἀθέα-

January 2021.indd 12

11/01/2021 09:44:01

Ἰανουάριος 2020 | 13 τος. ῞Ενα ἄλλο θαῦμα τοῦ ἁγίου εἶναι τό ὅτι σέ ἕναν τόπο, στόν ὁποῖο ἐπρόκειτο νά ἱδρύσει μοναστήρι, ἄναψε σβησμένα κάρβουνα χωρίς νά ἔχει φωτιά. ᾿Αλλά καί τό προορατικό χάρισμα εἶχε λάβει ἀπό τόν Θεό ὁ ῞Αγιος. ῎Ετσι προεῖπε τήν καταστροφή πού θά γινόταν στήν ᾿Αντιόχεια ἀπό μεγάλο σεισμό. ῾Ο ὅσιος Θεοδόσιος ὑπῆρξε καί καθηγητής πολλῶν μοναχῶν στήν ἀσκητική ζωή. Δέν ἄργησε ἔτσι πλησίον του νά σχηματισθεῖ κοινοβιακή ζωή πού τόν εἶχε ὡς κέντρο καί ὁδηγό. ῾Ο ὑπερβολικός ἀριθμός τῶν μοναχῶν, πού συγκεντρώθηκαν κοντά του, τόν ἔκανε νά σκεφθεῖ ποῦ θά ἦταν προτιμότερο νά ἱδρύσουν κοινοβιακό μοναστήρι. Μετά ἀπό προσευχή καί σκέψη ἐξέλεξαν ἐρημικό τόπο πέραν τῆς Νεκρᾶς Θάλασσας, ἡ ὁποία ἀπέχει ἀπό τά ῾Ιεροσόλυμα ἀρκετές ὧρες. ᾿Εκεῖ τό μέγα πλῆθος τῆς ἀδελφότητος ἔκτισε σέ λίγο χρόνο μονή μέ ἐκκλησία καί νοσοκομεῖα, καθόσον ἡ φήμη τοῦ ὁσίου Θεοδοσίου τοῦ Κοινοβιάρχου ἔφεὉ ἅγιος Θεοδόσιος ὁ Κοινοβιάρχης καὶ ἄλλοι ἀσκητὲς ἅγιοι. Τοιχογραφία στον ναό Αγίας Παρασκευῆς στὴ Γεροσκήπου, τέλη 15ου αἰώνα.

(συνέχεια στὴν σελίδα 16)

January 2021.indd 13

11/01/2021 09:44:04

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΚΟΛΟΥΘΙΩΝ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2021 1. ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ. Η ΚΑΤΑ ΣΑΡΚΑ ΠΕΡΙΤΟΜΗ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΗΜΩΝ ΙΗΣΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ· Βασιλείου τοῦ Μεγάλου, ἀρχιεπισκόπου Καισαρείας τῆς Καππαδοκίας. 2. ΣΑΒΒΑΤΟΝ πρὸ τῶν Φώτων. Σιλβέστρου Πάπα Ρώμης, Θεαγένους Ἱερομάρτυρος, Σεραφεὶμ τοῦ Σάρωφ ὁσίου. 3. ΚΥΡΙΑΚΗ ΠΡΟ ΤΩΝ ΦΩΤΩΝ. Μαλαχίου προφήτου, Γορδίου μάρτ. 5. ΤΡΙΤΗ. Παραμονὴ τῶν ἁγίων Θεοφανείων. Θεοπέμπτου καὶ Θεωνᾶ μαρτύρων, Συγκλητικῆς ὁσίας. Πρωί: Μεγάλες Ὧρες - Ἑσπερινός - Θεία Λειτουργία. 6. ΤΕΤΑΡΤΗ. ΤΑ ΑΓΙΑ ΘΕΟΦΑΝΕΙΑ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΗΜΩΝ ΙΗΣΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ. 7. ΠΕΜΠΤΗ. Ἡ σύναξις τοῦ τιμίου καὶ ἐνδόξου Προφήτου, Προδρόμου καὶ Βαπτιστοῦ Ἰωάννου. 9

ΣΑΒΒΑΤΟΝ (Μετά τά Φῶτα). Πολυεύκτου μάρτυρος. Εὐστρατίου ὁσίου.

10 ΚΥΡΙΑΚΗ (Μετά τά Φῶτα). Γρηγορίου ἐπισκόπου Νύσσης καί Δομετιανοῦ ἐπισκόπου Μελιτινῆς. 14 ΠΕΜΠΤΗ. Ἀπόδοσις τῆς ἑορτῆς τῶν Θεοφανείων. Τῶν ἐν Σινᾷ καί Ῥαϊθῷ ἀναιρεθέντων Ἁγίων Ἀββάδων, Ἁγνῆς μάρτυρος. 16 ΣΑΒΒΑΤΟΝ. Ἡ προσκύνησις τῆς τιμίας ἁλύσεως τοῦ Ἀποστόλου Πέτρου. 17 ΚΥΡΙΑΚΗ. Ἀντωνίου τοῦ Μεγάλου. Γεωργίου τοῦ ἐξ Ἰωαννίνων, νεομάρτυρος. 18 ΔΕΥΤΕΡΑ. Ἀθανασίου καὶ Κυρίλλου, Πατριαρχῶν Ἀλεξανδρείας, [Μακαρίου τοῦ Αἰγυπτίου, Μάρκου ἐπισκόπου Ἐφέσου τοῦ Εὐγενικοῦ (ἐκ μεταθέσεως)]. 20 ΤΕΤΑΡΤΗ. Εὐθυμίου τοῦ Μεγάλου, Ἁγνῆς μάρτυρος, [Μαξίμου τοῦ ὁμολογητοῦ, Μαξίμου τοῦ Γραικοῦ (ἐκ μεταθέσεως)]. 23 ΣΑΒΒΑΤΟΝ. Κλήμεντος Ἐπισκόπου Ἀγκύρας, Ἀγαθαγγέλου μάρτυρος, Διονυσίου Ὁσίου τοῦ ἐν Ὀλύμπῳ.

January 2021.indd 14

11/01/2021 09:44:04

24 ΚΥΡΙΑΚΗ. Ξένης Ὁσίας. Βαβύλα ἱερομάρτ. καί τῶν Κυπρίων Φίλωνος καί Θεοπρόβου ἐπισκόπων Καρπασίας. Ἀνάμνησις τῆς Θεοσημείας, ἤτοι τῆς θαυμαστῆς διασώσεως τοῦ Ἁγίου Νεοφύτου κατά τήν πτῶσιν αὐτοῦ ἐκ τῆς ἀνωτέρας Ἐγκλείστρας. 25 ΔΕΥΤΕΡΑ. Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου, ἀρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως, [Ξενοφῶντος ὁσίου (ἐκ μεταθέσεως)]. 27 ΤΕΤΑΡΤΗ. Ἀνακομιδή τῶν λειψάνων ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως. Δημητριανοῦ ἐπισκόπου Ταμασοῦ Κύπρου [Ἐφραίμ τοῦ Σύρου (ἐκ μεταθέσεως)]. 30 ΣΑΒΒΑΤΟΝ. Τῶν τριῶν Ἱεραρχῶν Βασιλείου τοῦ Μεγάλου, Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου καί Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου. 31 ΚΥΡΙΑΚΗ. Κύρου καί Ἰωάννου τῶν Ἀναργύρων. Ἠλία Ἀρδούνη νεομάρτυρος.

ΑΝΑΓΝΏΣΜΑΤ Α ΚΥΡΙΑΚΩΝ Ἀποστολικὸν Ἀνάγνωσμα

Εὐαγγελικὸν Ἀνάγνωσμα

3. ΚΥΡΙΑΚΗ ΠΡΟ ΤΩΝ ΦΩΤΩΝ. Ἦχος Κυριακῆς πρό τῶν Φώτων· «Τέκνον Τιμόθεε, νῆφε ἐν πᾶσι…» (Β΄ Τιμ. δ΄, 5-8).

πλ. α´. Ἑωθινὸν Η´. Κυριακῆς πρό τῶν Φώτων· «Ἀρχή τοῦ Εὐαγγελίου Ἰησοῦ Χριστοῦ…» (Μάρκ. α΄, 1-8).

10. ΚΥΡΙΑΚΗ (Μετά τά Φῶτα). Ἦχος πλ. β΄. Ἑωθινόν Θ΄. Κυριακῆς ΙΑ´ Λουκᾶ (Προπατόρων)· Κυριακῆς τῶν Προπατόρων· «Ἄνθρωπός τις ἐποίησε δεῖπνον «Ὅταν ὁ Χριστός φανερωθῇ...» μέγα...» (Λουκ. ιδ´ 16 – 24). (Κολ. γ΄ 4 – 11). 17. ΚΥΡΙΑΚΗ ΙΒ´ ΛΟΥΚΑ (10 ΛΕΠΡῶΝ). Ἦχος βαρὺς. Ἑωθινὸν Ι´. Κυριακῆς ΙΒ΄ Λουκᾶ (10 Λεπρῶν)· Τοῦ Ὁσίου Ἀντωνίου· «Εἰσερχομένου τοῦ Ἰησοῦ εἴς τινα…» «Πείθεσθε τοῖς ἡγουμένοις…» (Λουκ. ιζ΄ 12 – 19). (Ἑβρ. ιγ ΄ 17 – 21). 24. ΚΥΡΙΑΚῆ ΙΔ΄ ΛΟΥΚᾶ. Ἦχος πλ. δ´. Ἑωθινὸν ΙΑ´. Κυριακῆς ΙΔ΄ Λουκᾶ· Κυριακῆς ΛΑ΄ Ἐπιστολῶν· «Ἐγένετο ἐν τῷ ἐγγίζειν… Ἱεριχώ» «Τέκνον Τιμόθεε, πιστός ὁ λόγος… (Λουκ. ιη΄ 35 - 43). ὅτι Χριστός...» (Α΄ Τιμ. α΄ 15 - 17). 31. ΚΥΡΙΑΚΗ ΙΕ´ ΛΟΥΚΑ (ΖΑΚΧΑΙΟΥ). Ἦχος α´. Ἑωθινὸν Α´. Κυριακῆς ΙΕ´ Λουκᾶ· Κυριακῆς ΛΒ΄ Ἐπιστολῶν· «Διήρχετο ὁ Ἰησοῦς τὴν Ἰεριχώ...» «Τέκνον Τιμόθεε, πιστός ὁ λόγος…» (Λουκ. ιθ´ 1 – 10). (Α΄ Τιμ. δ΄ 9 - 15).

January 2021.indd 15

11/01/2021 09:44:04

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ

ὸν μήνα Ἰανουάριο ὁ ἑσπερινὸς ἀρχίζει στὶς 5:00 μ.μ. καὶ ὁ ὄρθρος στὶς 6.45 π.μ. Σημειώνεται ὅτι ἑσπερινὸς τελεῖται, ὁσάκις θὰ τελεσθῆ Θεία Λειτουργία τὴν ἑπομένη. Ὁ ἑσπερινὸς τῆς ἑορτῆς τῶν Θεοφανείων τελεῖται τὸ πρωὶ τῆς παραμονῆς μαζὶ μὲ τὴν Θεία Λειτουργία τοῦ Μεγάλου Βασιλείου.

αθ’ ὅλη τὴν διάρκεια τοῦ ἔτους γίνεται συλλογὴ τροφίμων γιὰ τὴν ἀνακούφιση ἀπόρων οἰκογενειῶν. Ὅσοι ἐπιθυμοῦν νὰ βοηθήσουν στὴν ὅλη προσπάθεια, μποροῦν νὰ ἐπικοινωνοῦν εἴτε μὲ τὸν π. Ξάνθο Ὀνησιφόρου, εἴτε μὲ τὰ γραφεῖα τοῦ ναοῦ.

῞σοι ἐπιθυμοῦν νὰ προσέλθουν στὸ Μυστήριο τῆς Ἱερᾶς Ἐξομολογήσεως, μποροῦν νὰ ἐπικοινωνοῦν μὲ τὸν Ἀρχιμανδρίτην Βενέδικτον Ἰωάννου (99031993) ἢ τὸν Πρωτοπρεσβύτερον Ξάνθον Ὀνησιφόρου (99653521).

(συνέχεια ἀπὸ τὴν σελίδα 13)

ρε ἐκεῖ πλήθη πού ἐζητοῦσαν τή συμβουλή του, τήν εὐλογία του ἤ τήν ὑλική του βοήθεια. ᾿Εκεῖνος τούς δεχόταν πατρικά πάντοτε, τούς καθοδηγοῦσε, τούς ἐνεθάρρυνε ἤ τούς παρακαλοῦσε, σάν νά ἦταν αὐτός πού ἔπασχε καί εἶχε ἀνάγκη τῆς ἰατρείας. Στίς ὧρες τοῦ μεσονυκτίου ἀνέτεινε τά χέρια του στόν οὐρανό καί ἐζητοῦσε ἐνίσχυση καί χάρη καί ἄφεση γιά ἀνθρώπους, πρός τούς ὁποίους πρό ὀλίγων ὡρῶν ἦταν ἐντελῶς ἄγνωστος. ῾Ο ὅσιος Θεοδόσιος, ἀφοῦ ἔφθασε σέ βαθύτατο γῆρας, ἐκοιμήθηκε μέ εἰρήνη. ῾Η εἴδηση τῆς κοιμήσεώς του διαδόθηκε σάν ἀστραπή. Καί ἔτρεξαν πολλοί, λαϊκοί, κληρικοί καί μοναχοί, ἀκόμη καί ᾿Επίσκοποι, γιά νά ἀσπασθοῦν τό ἱερό λείψανο τοῦ ἁγίου ἀνδρός, πού στάθηκε γιά ὅλους φιλόστοργος πατέρας καί προστατευτικός ἀδελφός. Καί αὐτός ἀκόμη ὁ Πατριάρχης ῾Ιεροσολύμων προσῆλθε νά ἀσπασθεῖ καί νά παραστεῖ στήν ἐξόδιο ᾿Ακολουθία, μεγάλη δέ ὑπῆρξε συγκίνησή του, ὅταν βρέθηκε ἐνώπιον τοῦ ἱεροῦ σκηνώματος τοῦ Ὁσίου. ῾Η σύναξή του ἐτελεῖτο στό σεπτό ᾿Αποστολεῖο τοῦ ῾Αγίου ᾿Αποστόλου Πέτρου, πού ἦταν κοντά στήν ῾Αγία Σοφία. Ἀποστολικὴ Διακονία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, ἑορτολόγιο. http://www.apostoliki-diakonia.gr/gr_main/eortologio/eortologio.asp?file=jan/11.htm#1

January 2021.indd 16

11/01/2021 09:44:04

Ἰανουάριος 2020 | 17

ΑΠΟ ΤΟ ΣΥΝΑΞΑΡΙ ΤΟΥ ΜΗΝΟΣ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ (συνέχεια)

Τῇ ιζ΄ τοῦ αὐτοῦ μηνός, μνήμη τοῦ ὁσίου πατρὸς ἡμῶν Ἀντωνίου τοῦ Μεγάλου καί Καθηγητοῦ τῆς ἐρήμου. Ἔχει τι μεῖζον οὐρανὸς καὶ τῶν Νόων, Ἔξαρχον Ἀντώνιον, Ἀσκητῶν ἔχων. Ὁ Μέγας Ἀντώνιος γεννήθηκε περὶ τὸ 251 στὴν πόλη Κόμα τῆς Ἄνω Αἰγύπτου, κοντὰ στὴ Μέμφιδα, ἀπὸ γονεῖς εὐλαβεῖς καὶ εὔπορους. Ἔζησε στὰ χρόνια τῶν αὐτοκρατόρων Διοκλητιανοῦ (284-305) καὶ Μαξιμιανοῦ (285-305) μέχρι καὶ τὴν ἐποχὴ τοῦ εὐσεβοῦς αὐτοκράτορος Κωνσταντίνου καὶ τῶν παιδιῶν του. Ἀπὸ τὴν παιδική του ἡλικία ἦταν ὀλιγαρκὴς καὶ αὐτάρκης, «μόνοις δὲ οἶς εὕρισκεν ἠρκεῖτο καὶ πλέον οὐδὲν ἐζήτει». Σὲ νεαρὰ ἡλικία, περίπου 18 ἐτῶν, ἔχασε τοὺς γονεῖς του. Ἕξι μῆνες μετὰ τὴν κοίμηση τῶν γονέων του ἄκουσε στὴν ἐκκλησία τὴν εὐαγγελικὴ περικοπὴ τοῦ πλουσίου νεανίσκου, στὴν ὁποία ἀναφέρεται, ὅτι ὁ Χριστὸς εἶπε στὸν πλούσιο νέο: «πώλησον τὰ ὑπάρχοντά σου καὶ δὸς πτωχοῖς». Τόση μεγάλη ἐντύπωση προξένησε ἡ εὐαγγελικὴ αὐτὴ προτροπὴ στὴ ψυχὴ τοῦ Ἀντωνίου, ὥστε ἀμέσως διένειμε τὰ ὑπάρχοντά του στοὺς πτωχοὺς καὶ ἐνδεεῖς, ἀφοῦ ἐφύλαξε τὰ ἀπολύτως ἀναγκαῖα γιὰ τὴ συντήρηση αὐτοῦ καὶ τῆς μικρῆς του ἀδελφῆς, τὴν ὁποία φρόντισε νὰ παραδώσει σὲ Χριστιανὲς νέες παρθένους ποὺ εἶχαν ἀφιερωθεῖ στὴ χριστιανικὴ ἀρετή, βέβαιος ὅτι κοντά τους θὰ εἶναι κατὰ πάντα ἀσφαλής. Ἀπὸ τότε ὁ ἅγιος Ἀντώνιος ἄρ- Ὁ ἅγιος Ἀντώνιος. Τέλος 16ου - ἀρχές 17ου χισε νὰ ζεῖ ἀσκητικὸ βίο, ἐργα- αἰώνα. Ἱερὸς Ναὸς Παναγίας Φανερωμένης.

January 2021.indd 17

11/01/2021 09:44:05

18 | ἡ Φανερωμένη ζόμενος ἀδιάκοπα καὶ ὑποβαλλόμενος σὲ αὐστηρὴ νηστεία, γιὰ νὰ κατανικήσει τοὺς πειρασμοὺς τῆς σάρκας, ἀγρυπνώντας ὁλόκληρη τὴ νύχτα καὶ τρώγοντας ἐλάχιστα. Στὴ συνέχεια ἀπῆλθε σὲ τόπο ἔρημο καὶ μακρινὸ ὅπου ὑπῆρχαν μνήματα, καὶ ἀφοῦ εἰσῆλθε σὲ ἕνα ἀπὸ αὐτὰ ἔκλεισε τὴ θύρα. Ἡ τροφή του ἦταν ἐλάἩ περιοχὴ τοῦ ἀσκητηρίου τοῦ Ἁγίου Ἀντωνίου χιστη καὶ τοῦ τὴν πήστὴν Αἴγυπτο, στὸ Ὅρος Κolzim (1600 μ.). γαινε σὲ καθορισμένες μέρες ἕνας συνασκητής του. Ἐκεῖ ὑπερνίκησε, μὲ τὴ Χάρη τοῦ Θεοῦ, νέους πειρασμούς. Ἀργότερα πῆγε κοντὰ στὰ ἐρείπια ἑνὸς φρουρίου καὶ κατοίκησε σὲ σπήλαιο χωρὶς νὰ τὸν βλέπει κανένας καὶ χωρὶς νὰ δέχεται κανένα παρὰ μόνο ἕνα γνωστό του, ὁ ὁποῖος τοῦ ἔφερνε κάθε ἕξι μῆνες ψωμὶ γιὰ ὁλόκληρο τὸ ἑξάμηνο. Μετὰ ἀπὸ εἴκοσι ὁλόκληρα χρόνια ἀσκήσεως καὶ ἀφοῦ ἔφθασε σὲ ὕψη πνευματικῆς τελείωσης ἐμφανίσθηκε στὸν κόσμο καὶ τότε ἄρχισαν νὰ συρρέουν περὶ αὐτὸν πολλοὶ ποὺ τὸν θαύμαζαν ὡς ἀσκητὴ καὶ θαυματουργό. Μαρτυρεῖται ὅτι ἐνῶ ὁ ἅγιος βρισκόταν ἀκόμη ἐν ζωῇ, ἔβλεπε τὶς ψυχὲς τῶν ἀνθρώπων τὴ στιγμὴ ποὺ ἐξέρχονταν ἀπὸ τὸ σῶμα τους, καθὼς καὶ τοὺς δαίμονες ποὺ τὶς ὁδηγοῦσαν. Τὸ γεγονὸς αὐτὸ εἶναι πολὺ θαυμαστό, ἀφοῦ μιὰ τέτοια δυνατότητα εἶναι γνώρισμα μόνο νοερᾶς καὶ ἀσώματης φύσεως. Τὸ 311, κατὰ τὸν διωγμὸ τοῦ αὐτοκράτορος Μαξιμίνου (307-313) κατῆλθε στὴν Ἀλεξάνδρεια, γιὰ νὰ ἐνθαρρύνει καὶ νὰ βοηθήσει τοὺς πιστούς, τοὺς Ὁμολογητὲς καὶ τοὺς Μάρτυρες. Ὅταν ἔπαυσε ὁ διωγμός, ὁ ὅσιος ἐπανῆλθε στὴν ἔρημο, ἀλλ᾿ ἐπειδὴ αἰσθανόταν ἐνοχλημένος ἀπὸ

January 2021.indd 18

11/01/2021 09:44:05

Ἰανουάριος 2020 | 19 τὴν παρουσία πολλῶν, ποὺ πήγαιναν γιὰ νὰ τὸν συναντήσουν, ἔφυγε ἀπὸ ἐκεῖ καὶ ἦλθε σὲ τόπο ἔρημο, ὁ ὁποῖος βρισκόταν σὲ ὄρος ὑψηλὸ κοντὰ στὴν Ἐρυθρὰ θάλασσα. Καὶ ἐκεῖ ὅμως προσέρχονταν πολλοὶ γιὰ νὰ λάβουν τὴν εὐλογία του, νὰ διδαχθοῦν καὶ νὰ θεραπευθοῦν. Θεράπευε δὲ τοὺς ἀσθενεῖς «οὐ προστάζων, ἀλλ᾿ εὐχόμενος καὶ τὸν Χριστὸν ὀνομάζων». Ἡ φήμη τοῦ ὁσίου Ἀντωνίου ἔφθασε μέχρι τοὺς βασιλεῖς τόσο, ὥστε ὁ Μέγας Κωνσταντῖνος καὶ οἱ υἱοί του, Κωνστάντιος καὶ Κώνστας, ἔγραφαν σ᾿ αὐτόν, σὰν νὰ ἦταν πατέρας τους, καὶ τὸν παρακαλοῦσαν νὰ τοὺς ἀπαντήσει. Κατὰ τὴ διάρκεια τοῦ ἀσκητικοῦ του βίου ποτὲ δὲν ἄλλαξε ἔνδυμα καὶ ποτὲ δὲν ἔνιψε τὸ σῶμα ἢ τὰ πόδια του μὲ νερό. Ὁ ὅσιος, ἂν καὶ ἀγράμματος στὴν ἀνθρώπινη σοφία, ἦταν σοφὸς κατὰ Θεόν. Εἶχε λόγο «ἠρτυμένον τῷ θείω ἅλατι καὶ χαρίεντα». Ἐδίδασκε τοὺς μαθητές του νὰ μὴν θεωροῦν τίποτε ἀνώτερο ἀπὸ τὴν ἀγάπη τοῦ Χριστοῦ καὶ νὰ μὴν νομίζουν ὅτι, ἐπειδὴ ἀπέχουν ἀπὸ τὰ κοσμικὰ ἀγαθά, στεροῦνται κάτι ἀξιόλογο. Τὸ νὰ ἀφήνει κανεὶς τὰ ἐπίγεια ἀγαθὰ εἶναι σὰν νὰ καταφρονεῖ μιὰ δραχμὴ ἀπὸ χαλκό, γιὰ νὰ κερδίσει ἑκατὸ χρυσές. Δὲν πρέπει, ἔλεγε, νὰ λησμονοῦμε ὅτι ὁ ἀνθρώπινος βίος εἶναι πρόσκαιρος συγκρινόμενος πρὸς τὸν μέλλοντα αἰώνα. Γὶ αὐτὸ δὲν πρέπει νὰ κοπιάζουμε γιὰ τὴν ἀπόκτηση πρόσκαιρων ἀγαθῶν, τὰ ὁποῖα δὲν μποροῦμε νὰ πάρουμε μαζί μας, Ἡ εἴσοδος στὸ ἀσκητήριο - σπήλαιο τοῦ Ἁγίου Ἀντωνίου. ἀλλὰ γιὰ τὴν ἀπόκτη-

January 2021.indd 19

11/01/2021 09:44:05

20 | ἡ Φανερωμένη

Τὸ ἐσωτερικὸ τοῦ ἀσκητηρίου τοῦ Ἁγίου Ἀντωνίου.

ση αἰωνίων ἀγαθῶν, δηλαδὴ τῆς φρονήσεως, τῆς δικαιοσύνης, τῆς σωφροσύνης, τῆς ἀνδρείας, τῆς συνέσεως, τῆς ἀγάπης. Ὁ Μέγας Ἀντώνιος, ἀφοῦ ἔζησε ἑκατὸν πέντε ἔτη, κοιμήθηκε ὁσίως τὸ 356. Ἂν καὶ, ὅπως λέγει ὁ Μέγας Ἀθανάσιος, μιὰ ἀπὸ τὶς τελευταῖες ἐπιθυμίες τοῦ ὁσίου Ἀντωνίου ἦταν νὰ μείνει κρυφὸς ὁ τόπος τῆς ταφῆς του, οἱ μοναχοὶ ποὺ ἐμόναζαν κοντά του ἔλεγαν ὅτι κατεῖχαν τὸ ἱερὸ λείψανό του, τὸ ὁποῖο, ἐπὶ Ἰουστινιανοῦ (561), κατατέθηκε στὴν ἐκκλησία τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Προδρόμου στὴν Ἀλεξάνδρεια καὶ ἀπὸ ἐκεῖ ἀργότερα, τὸ 565, μεταφέρθηκε στὴν Κωνσταντινούπολη. Ἀποστολικὴ Διακονία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, Ἑορτολόγιο. http://www.apostoliki-diakonia.gr/gr_main/eortologio/eortologio.asp?file=jan/17.htm#1

Ἀπολυτίκιον. Ἦχος δ΄. ὸν ζηλωτὴν Ἠλίαν τοῖς τρόποις μιμούμενος, τῷ Βαπτιστῇ εὐθείαις ταῖς τρίβοις ἑπόμενος, Πάτερ Ἀντώνιε, τῆς ἐρήμου γέγονας οἰκιστής, καὶ τὴν οἰκουμένην ἐστήριξας εὐχαῖς σου· διὸ πρέσβευε Χριστῷ τῶ Θεῷ, σωθῆναι τὰς ψυχὰς ἡμῶν.

Τ January 2021.indd 20

11/01/2021 09:44:05

Ἰανουάριος 2020 | 21

ΑΝΘΟΛΟΓΙΟ ΣΥΜΒΟΥΛΩΝ ΣΥΓΧΡΟΝΩΝ ΓΕΡΟΝΤΩΝ ΟΣΙΟΥ ΣΕΡΑΦΕΙΜ ΤΟῦ ΣΆΡΩΦ

Σταχυολογήματα Ὅπου βρίσκεται ὁ Θεός, ἐκεῖ δὲν ὑπάρχει κακό. Ὅλα ὅσα προέρχονται ἀπὸ τὸν Θεό, ἔχουν μέσα τους τὴν εἰρήνη καὶ ὁδηγοῦν τὸν ἄνθρωπο στὴν αὐτοκατάκριση καὶ τὴν ταπείνωση. «Ἡ πίστη χωρὶς τὰ ἔργα εἶναι νεκρὴ» (Ἰακ. 2:26). Ἡ ἀληθινὴ πίστη δὲν μπορεῖ νὰ ὑπάρξει χωρὶς τὰ ἔργα. Ὅποιος πραγματικὰ πιστεύει, ἐκεῖνος ὁπωσδήποτε θὰ κάνει καὶ καλὰ ἔργα. Ἂν ὁ ἄνθρωπος, ἀπὸ ἀγάπη στὸν Θεὸ καὶ ἀπὸ ἀφοσίωση στὴ ζωὴ τῆς ἀρετῆς, δὲν πολυμεριμνᾶ γιὰ τὸν ἑαυτό του, πιστεύοντας ὅτι γι᾿ αὐτὸν φροντίζει ὁ Θεός, αὐτή του ἡ ἐμπιστοσύνη στὴν πρόνοια τοῦ Θεοῦ εἶναι καὶ γνήσια καὶ συνετή. Ὅποιος πραγματικὰ ἀγαπάει τὸν Θεό, θεωρεῖ τὸν ἑαυτό του ταξιδιώτη καὶ ξένο στὴ γῆ αὐτή. Στὴν ἐπιδίωξή του νὰ ἑνωθεῖ μὲ τὸν Θεό, Αὐτὸν μονάχα ἀτενίζει συνεχῶς μὲ τὸ νοῦ καὶ τὴν καρδιά του.

Ὁ ἄνθρωπος ποὺ θ᾿ ἀποφασίσει νὰ ζήσει τὴν ἐσωτερικὴ ζωή, πρῶτ᾿ ἀπ᾿ ὅλα πρέπει νὰ ἔχει τὸν φόβο τοῦ Θεοῦ, ποὺ εἶναι καὶ ἡ ἀρχὴ τῆς σοφίας (Παροιμ. 1:7). Ὁ νοῦς τοῦ προσεκτικοῦ ἀνθρώπου μοιάζει μὲ ἄγρυπνο φύλακα καὶ φρουρὸ τῆς ἐσωτερικῆς Ἱερουσαλήμ. Ἀπὸ τὸ ὕψος τῆς πνευματικῆς ζωῆς βλέπει μὲ τὸ καθαρό του μάτι τὶς ἐνάντιες δυνάμεις, γύρω του καὶ μέσα στὴν ψυχή του, σύμφωνα μὲ τὰ λόγια τοῦ Ψαλμωδοῦ: «Καὶ εἶδαν τὰ μάτια μου τί ἔπαθαν οἱ ἐχθροί μου» (Ψαλμ. 53:9). Ὁ ἄνθρωπος, ὅσο ἔχει τὴ σάρκα του, μοιάζει μὲ ἀναμμένο κερί. Ὅπως

January 2021.indd 21

11/01/2021 09:44:05

22 | ἡ Φανερωμένη τὸ κερὶ εἶναι προορισμένο νὰ λιώσει, ἔτσι καὶ ὁ ἄνθρωπος νὰ πεθάνει. Ἡ ψυχή του ὅμως εἶναι ἀθάνατη, γι᾿ αὐτὸ καὶ πρέπει νὰ μεριμνοῦμε περισσότερο γιὰ τὴν ψυχὴ παρὰ γιὰ τὸ σῶμα: «Τί ὠφελεῖται ὁ ἄνθρωπος, ἂν κερδίσει ὁλόκληρο τὸν κόσμο, χάσει ὅμως τὴν ψυχή του; Ἢ τί μπορεῖ νὰ δώσει ὁ ἄνθρωπος ὡς ἀντάλλαγμα γιὰ τὴν ψυχή του;» (Ματθ. 16:26).

Ἂν ἐπιτρέψει ὁ Κύριος νὰ δοκιμάσει ὁ ἄνθρωπος ἀσθένειες, τότε Ἐκεῖνος θὰ τοῦ δώσει καὶ τὴ δύναμη τῆς ὑπομονῆς. Πρέπει νὰ συνηθίσεις τὸ νοῦ σου νὰ «κολυμπάει» μέσα στὸ νόμο τοΰ Κυρίου. Κάτω ἀπὸ τὴν καθοδήγηση Ἐκείνου νὰ προσαρμόζεις καὶ τὴ ζωή σου. Ἡ εἰρήνη τῆς ψυχῆς ἀποκτᾶται μὲ τὶς θλίψεις. Ἡ Γραφὴ λέει: «Περάσαμε ἀπὸ τὴ φωτιὰ καὶ τὸν κατακλυσμὸ τῶν θλίψεων. Τελικά, ὅμως, μᾶς ὁδήγησες σὲ τόπο ἀναψυχῆς» (Ψαλμ. 65:12). Τίποτε δὲν συμβάλλει τόσο στὴν ἀπόκτηση τῆς ἐσωτερικῆς εἰρήνης, ὅσο ἡ σιωπὴ καὶ ἡ συζήτηση μὲ τὸν ἑαυτό μας μᾶλλον παρὰ μὲ τοὺς ἄλλους. Μπορεῖς, βλέποντας τὸν ἥλιο μὲ τὰ φυσικὰ μάτια, νὰ μὴ χαίρεσαι; Μὰ πόσο μεγαλύτερη χαρὰ θὰ νιώθεις, ὅταν ὁ νοῦς σου βλέπει μὲ τὰ ἐσωτερικὰ μάτια τὸν Ἥλιο τῆς δικαιοσύνης, τὸν Χριστό;

Γιὰ νὰ διατηρήσεις τὴν ψυχικὴ εἰρήνη, πρέπει νὰ διώχνεις ἀπὸ κοντά σου τὴν ἀθυμία, νὰ προσπαθεῖς νὰ ἔχεις τὸ πνεῦμα τῆς χαρᾶς, νὰ ἀποφεύγεις τὴν κατάκριση τῶν ἄλλων καὶ νὰ συγκαταβαίνεις στὶς ἀδυναμίες τῶν ἀδελφῶν σου. Κάθε πρόοδο καὶ ἐπιτυχία, σ᾿ ὁποιονδήποτε τομέα τῆς ζωῆς μας, πρέπει νὰ τὶς ἀποδίδουμε στὸν Κύριο. Καὶ μαζὶ μὲ τὸν προφήτη νὰ λέμε: «Ὄχι σ᾿ ἐμᾶς, Κύριε, ὄχι σ᾿ ἐμᾶς, αλλὰ στ᾿ ὄνομά σου δῶσε δόξα» (Ψαλμ. 113:9). Στὸ 35ο ἔτος τῆς ἡλικίας του, δηλαδὴ στὰ μισὰ περίπου τῆς ἐπίγειας ζωῆς του, ὁ ἄνθρωπος κάνει συνήθως μεγάλο ἀγώνα γιὰ νὰ συγκρατήσει τὸν ἑαυτό του. Πολλοί, σ᾿ αὐτὴ τὴν ἡλικία, δὲν παραμένουν στὸ δρόμο τῆς ἀρετῆς. Ξεφεύγουν καὶ ἀκολουθοῦν τὸ δρόμο τῶν ἐπιθυμιῶν τους.

January 2021.indd 22

11/01/2021 09:44:05

Ἰανουάριος 2020 | 23 Ὅποιος θέλει νὰ σωθεῖ, πρέπει νὰ διατηρεῖ τὴν καρδιά του σὲ κατάσταση μετάνοιας καὶ συντριβῆς: «θυσία εὐάρεστη γιὰ τὸ Θεὸ εἶναι ἡ ψυχὴ ποὺ ἔχει συντριβεῖ μὲ τὴ μετάνοια. Ποτὲ δὲν θὰ καταφρονήσει ὁ Θεὸς καρδιὰ ποὺ νιώθει συντριβὴ καὶ ταπείνωση» (Ψαλμ. 50:19). Ὅταν ὁ ἄνθρωπος προσπαθεῖ νὰ ἔχει καρδιὰ ταπεινὴ καὶ λογισμὸ εἰρηνικό, τότε ὅλες οἱ σκευωρίες τοῦ ἔχθροῦ μένουν ἀνενέργητες. Γιατί ὅπου ὑπάρχει ἡ εἰρήνη τῶν λογισμῶν, ἐκεῖ ἀναπαύεται ὁ ἴδιος ὁ Θεός. Ἡ ἀπελπισία εἶναι ἡ μεγαλύτερη χαρὰ τοῦ διαβόλου. Εἶναι ἁμαρτία θανάσιμη. Προτοῦ ἀκούσεις τὸν ἄλλον, δὲν πρέπει ν᾿ ἀπαντᾶς. «Ἐκεῖνος ποὺ ἀποκρίνεται χωρὶς ν᾿ ἀκούσει πρῶτα, εἶναι ἀσύνετος καὶ ντροπιάζεται» (Παρ. 18:13). Ὅταν ὁ ἄνθρωπος δεχθεῖ κάτι τὸ θεϊκὸ μέσα του, ἡ καρδιά του χαίρεται. Ὅταν, ἀντίθετα, δεχθεῖ κάτι τὸ διαβολικό, τότε συγχύζεται καὶ ταράζεται. Ὅποιος σηκώνει τὴν ἀρρώστια μὲ ὑπομονὴ καὶ εὐγνωμοσύνη στὸ Θεό, στεφανώνεται σὰν μάρτυρας. Πρέπει νὰ διώχνουμε μακριά τοὺς ἀκάθαρτους λογισμούς, ἰδιαίτερα ὅταν προσευχόμαστε στὸ Θεό. Γιατὶ δὲν εἶναι δυνατὸ νὰ συνυπάρχουν ἡ δυσοσμία μὲ τὴν εὐωδία.

Ὁσίου Σεραφεὶμ τοῦ Σάρωφ, Σταχυολογήματα, (σειρά: Ἡ Φωνὴ τῶν Πατέρων) Ἱερὰ Μονὴ Παρακλήτου, Ὠρωπὸς Ἀττικῆς

January 2021.indd 23

11/01/2021 09:44:05

24 | ἡ Φανερωμένη

ΠΑΙΔΙΚΗ ΓΩΝΙΑ

Ο ΓΈΡΟΝΤΑΣ ΚΑΙ ΤΑ ΖΕΣΤΑ ΨΩΜΙΑ Ἕνας ἅγιος Γέροντας ἔμενε μὲ τὸν ὑποτακτικό του σὲ μιὰ καλύβη, ὄχι

μακριὰ ἀπὸ ἕνα κεφαλοχώρι. Κάποτε ἔπεσε στὸν τόπο μεγάλη δυστυχία κι ὁ φτωχὸς κόσμος πέθαινε σχεδὸν ἀπὸ τὴν πείνα. Πολλοὶ στὴν ἀπελπισία τους πήγαιναν καὶ κτυποῦσαν στὴν καλύβη τοῦ ἐρημίτη. Ἐκεῖνος πάλι, ποὺ ἦταν πολὺ ἐλεήμων, ἔδινε μὲ τὴν καρδιά του ἀπ’ ὅ,τι τύχαινε νὰ ἔχει. Ὁ ὑποτακτικὸς ὅμως ποὺ ἔβλεπε τὸ ψωμί τους νὰ λιγοστεύει, εἶπε μιὰ μέρα στενοχωρημένος στὸν Γέροντα: - Ἀββά, δὲ μοῦ ξεχωρίζεις τὰ ψωμιὰ ποὺ μοῦ ἀναλογοῦν, κι ἀπὸ ‘δῶ καὶ πέρα μοίραζε ἀπὸ τὰ δικά σου ἐλεημοσύνη. Ἔτσι ὅπως πᾶμε τώρα, γρήγορα θὰ πεινάσουμε κι οἱ δύο. Ὁ ἀγαθὸς Γέροντας χώρισε τὰ ψωμιὰ τοῦ ὑποτακτικοῦ του, χωρὶς νὰ πεῖ τίποτα κι ἐξακολούθησε νὰ δίνει ἀπὸ τὰ δικά του στοὺς φτωχούς. Μὰ κι ὁ Θεὸς, ποὺ εἶδε τὴν καλή του προαίρεση, τὰ εὐλόγησε, κι ὅσο ἐκεῖνος ἔδινε, τόσο αὐτὰ επληθύνονταν. Ὁ ὑποτακτικὸς στὸ μεταξὺ ἔφαγε τὰ δικά του. Ὅταν πιὰ δὲν τοῦ ἔμειναν παρὰ λίγα ψίχουλα, πῆγε στὸν Γέροντά του καὶ τὸν παρακαλοῦσε νὰ τρῶνε πάλι μαζί. Ἐκεῖνος τὸν δέχτηκε χωρὶς νὰ φέρει ἀντίρρηση. Ἡ δυστυχία ὅμως συνεχιζόταν. Οἱ ζητιάνοι δὲν σταματοῦσαν οὔτε τὸ βράδυ νὰ ἐνοχλοῦν τὸν γέροντα. Μὰ κι ἡ καρδιὰ τοῦ γέροντα εἶχε πολλὴ ἀγάπη, ποὺ δὲ στέρευε ποτέ. Κι ὁ ὑποτακτικὸς ἄρχισε πάλι νὰ δυσανασχετεῖ. - Ὁρίστε, τὰ καρβέλια τελειώνουν. Μὰ εἶναι δυνατὸν νὰ δίνουμε συνεχῶς; - Ὁ Θεὸς, παιδί μου, δὲ θὰ μᾶς ἀφήσει νὰ πεινάσουμε, ἔλεγε ὁ γέροντας, προσπαθῶντας νὰ καθησυχάσει τὸν ἀνυπόμονο ὑποτακτικό. Ἦταν μιὰ χειμωνιάτικη μέρα κι ὁ ὑποτακτικὸς κατέβηκε στὸ ζυμωταριὸ νὰ καθαρίσει. Κοίταζε τὰ ράφια, ποὺ κάποτε ἦταν γεμάτα ζεστὰ καρβέλια ψωμί, καὶ τώρα εἶδε ἕνα μόνο μικρὸ καρβέλι. Ἀφοῦ τελείωσε, ἀνέβηκε καὶ κάθησε μὲ τὸν γέροντα νὰ πλέξουν καλάθια. Ὁ ἀγέρας ἔξω λυσσομανοῦσε καὶ δὲν ἀκούστηκε καλὰ τὸ χτύπημα τῆς πόρτας. Τ’ ἄκουσε ὁ ὑποτακτικὸς ἀλλὰ δὲ μίλησε. Κάποιος πεινασμένος θὰ ἦταν πάλι καὶ θὰ τοῦ ἔδιναν τὸ τελευταῖο ψωμί. - Κάποιος χτυπάει, εἶπε ὁ γέροντας.

January 2021.indd 24

11/01/2021 09:44:06

Ἰανουάριος 2020 | 25

- Ὄχι, ὁ ἀγέρας εἶναι, εἶπε ὁ ὑποτακτικός. - Κι ὅμως, κάποιος εἶναι, εἶπε ὁ γέροντας καὶ σηκώθηκε ν’ ἀνοίξει διαβάζοντας τὴν καρδιὰ τοῦ ὑποτακτικοῦ του. Ἑνας φτωχός ζητιάνος μελανιασμένος ἀπ’ τὸ κρύο ζητοῦσε λίγο ψωμί. - Περίμενε ἐδῶ. Στάσου λίγο, εἶπε ὁ γέροντας καὶ ἔγνεψε στὸν ὑποτακτικό του νὰ ἔρθει κοντά. Ὁ ὑποτακτικός κατσούφιασε. - Νὰ κατέβεις στὸ ζυμωταριὸ νὰ φέρεις ἕνα καρβέλι, πρόσταξε ὁ Γέροντας, ποὺ ἔκανε πὼς δὲν εἶδε τὸν μορφασμό του. - Αὐτὸ ἁποκλείεται. Εἶναι τὸ τελευταῖο μας ψωμί. Θὰ μείνουμε ἐμεῖς νηστικοί, ἀπάντησε ὁ ὑποτακτικός. - Σὲ παρακαλῶ κατέβα στὸ ζυμωταριὸ καὶ δὲς καλύτερα, ἐπέμεινε ὁ γέροντας. Σηκώθηκε ἐκεῖνος ἀπρόθυμα νὰ πάει στὸ ζυμωταριό. Μὰ καθὼς πλησίαζε, μιὰ ἀναπάντεχη μυρωδιὰ σκέπαζε τὸν χῶρο. Μπαίνοντας μέσα σάστισε! Τὸ βρῆκε γεμάτο ὡς ἐπάνω ἀπὸ καλοψημένα, φρέσκα, ἀχνιστὰ καρβέλια ψωμί! Ἀμέσως ἔτρεξε πίσω στὸν γέροντα. - Γέροντα, συγχώρεσέ με. Τώρα καταλαβαίνω μέχρι ποῦ μπορεῖ νὰ φτάσει ἡ πίστη στὸν Θεό. - Ἔτσι εἶναι, παιδί μου, τοῦ εἶπε ὁ γέροντας. Ὅσο δίνουμε, τόσο μᾶς δίνει ὁ Θεός. Ἀπό τὴν ἡμέρα ἐκείνη ἀπόκτησε μεγάλη ἐμπιστοσύνη στὸν ἅγιο Γέροντά του κι ἔγινε πρόθυμος στὸ ν’ ἀνακουφίζει τοὺς φτωχούς. Διασκευή: Χ.Π.

January 2021.indd 25

Ἀρχιμ. Ἐφραὶμ καὶ Λυκοῦργος Μαρκούδης, Παιδικὸ Γεροντικό, Ἐκδ. Χρυσοπηγή, Ἀθήνα, 2007, 12-16.

11/01/2021 09:44:06

26 | ἡ Φανερωμένη

ΟΜΙΛΊΑ ΤΟΥ ΠΑΛΑΙΏΝ ΠΑΤΡΏΝ ΓΕΡΜΑΝΟΎ ΣΤΗΝ ΑΓΊΑ ΛΑΎΡΑ, ΤΟΝ ΜΆΡΤΙΟ ΤΟΥ 1821 Διακήρυξις τοῦ Γερμανοῦ, Ἐξάρχου τῆς πρώτης κατὰ τὴν τάξιν Ἀχαΐας, Ἀρχιεπισκόπου Πατρῶν, πρὸς τὸν Κλῆρον καὶ τοὺς πιστοὺς τῆς Πελοποννήσου, ἡ ὁποία ἐξεφωνήθη ἐντὸς τῆς Μονῆς τῶν Ἀδελφῶν τῆς Λαύρας τοῦ ὄρους Βελιᾶ τὴν 20ὴν Μαρτίου 1821. «Πολυαγαπημένοι μας ἀδελφοί, ὁ Κύριος, ὁ ὁποῖος ἐτιμώρησε (ἐνν. διὰ τῆς ὑποδουλώσεως εἰς τὸν κατακτητὴν) τοὺς πατέρας μας καὶ τὰ τέκνα των, σᾶς ἀναγγέλλει διὰ τοῦ στόματός μου τὸ τέλος τῶν ἡμερῶν τῶν δακρύων καὶ τῶν δοκιμασιῶν. Ἡ φωνή Του εἶπε ὅτι θὰ εἶσθε ὁ στέφανος τὸν κάλλους Του καὶ τὸ διάδημα τῆς Βασιλείας Του. Ἡ ἁγία Σιὼν δὲν θὰ παραδοθῇ πλέον εἰς τὴν ἐρήμωσιν (Ἡσ. 62,3). Ὁ ναὸς τοῦ Κυρίου, ὁ ὁποῖος ἐβεβηλώθη, ὡσὰν ἕνας ἄθλιος χῶρος, τὰ σκεύη τῆς δόξης, τὰ ὁποῖα ἐσύρθηκαν εἰς τὸν βοῦρκον (Α´ Μακ. 2, 8-9), θὰ γίνουν καταιγίς! Ἡ ἄβυσσος τὴν ἄβυσσον ἐπικαλεῖται (Ψαλμ. 41,8) ἡ παλαιόθεν (δηλ. ἡ ἐγνωσμένη) εὐσπλαγχνία τοῦ Κυρίου (θρῆνοι Ἱερεμίου 5,1) θὰ ἐπισκιάσῃ τὸν Λαόν Του. Ἡ φυλὴ τῶν Τούρκων ὑπερέβη τὸ μέτρον τῶν ἀνομιῶν, ἡ ὥρα τὸν καθαρμοῦ ἔφθασε, συμφώνως πρὸς τὸν λόγον τοῦ Αἰωνίου: «νὰ πετάξῃς ἔξω, νὰ διώξῃς, τὸν σκλάβον καὶ τὸν υἱόν του» (Γενεσ. 21,10). Νὰ εἶσθε, λοιπόν, ἀγαπημένοι, ὦ γένος τῶν Ἑλλήνων, φυλὴ Ἑλληνική, (ἐνν. καθὼς εἶσθε) δύο φορὲς δοξασμένοι ἀπὸ τοὺς Πατέρες σας, ὁπλισθῆτε μὲ τὸν ζῆλον τοῦ Θεοῦ, ἕκαστος ἐξ ὑμῶν ἂς ζωσθῇ τὴν ῥομφαίαν του, διότι εἶναι προτιμώτερον νὰ ἀποθάνῃ τις μὲ τὰ ὅπλα ἀνὰ χεῖρας, παρὰ νὰ καταισχύνῃ τὰ ἱερὰ τῆς Πίστεώς του καὶ τὴν Πατρίδα του (Ψαλμ. 44,4). Ἐμπρὸς λοιπὸν «διαῤῥήξωμεν τοὺς δεσμοὺς αὐτῶν καὶ ἀποῤῥίψωμεν ἀφ᾿ ἡμῶν τὸν ζυγὸν αὐτῶν» (Ψαλμ. 2,3), διότι εἴμεθα οἱ κληρονόμοι τοῦ Θεοῦ καὶ οἱ συγκληρονόμοι τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ (Ψαλμ. 8,17). Οἱ ἄλλοι, καὶ ὄχι ἡμεῖς οἱ ἱερωμένοι (κατὰ λέξιν ἐκτὸς τοῦ ἱερατείου σας), θὰ σᾶς ὁμιλήσουν διὰ τὴν δόξαν τῶν προγόνων σας. Ἐγὼ ὅμως θὰ σᾶς ἐπαναλάβω τὸ ὄνομα τοῦ Θεοῦ, πρὸς τὸν Ὁποῖον ὀφείλομεν ἀγάπην ἰσχυροτέραν καὶ ἀπὸ τὸν θάνατον (Ἆσμα Ἀσμάτων 8,6). Αὔριον, ἀκολουθοῦντες τὸν Σταυρόν, θὰ βαδίσωμεν πρὸς αὐτὴν τὴν πό-

January 2021.indd 26

11/01/2021 09:44:06

Ἰανουάριος 2020 | 27

Ὁ Παλαιῶν Πατρῶν Γερμανὸς ευλογεῖ τὴν σημαία τῆς ἐπανάστασης. Ἐλαιογραφία Θεοδώρου Π. Βρυζάκη, 1865 (Λεπτομέρεια). © Ἐθνικὴ Πινακοθήκη, Ἀθήνα.

λιν τῶν Πατρῶν, τῆς ὁποίας ἡ γῆ εἶναι ἡγιασμένη ἀπὸ τὸ αἷμα τοῦ ἐνδόξου Μάρτυρος Ἀποστόλου Ἁγίου Ἀνδρέου. Ὁ Κύριος θὰ ἑκατονταπλασιάσῃ τὸ θάῤῥος σας. Ἵνα δὲ προστεθοῦν εἰς ὑμᾶς αἱ ἀναγκαῖαι διὰ νὰ ἀναζωογονηθῆτε δυνάμεις, σᾶς ἀπαλλάσσω ἀπὸ τὴν νηστείαν τῆς Τεσσαρακοστῆς, τὴν ὁποίαν τηροῦμεν. Στρατιῶται τοῦ Σταυροῦ, ὅτι καλεῖσθε νὰ ὑπερασπισθῆτε, εἶναι αὐτὸ τοῦτο τὸ θέλημα τοῦ Οὐρανοῦ. Εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος νὰ εἶσθε εὐλογημένοι καὶ συγκεχωρημένοι ἀπὸ πάσας τὰς ἁμαρτίας σας». Ἡ ὁμιλία τοῦ Παλαιῶν Πατρῶν Γερμανοῦ ἀνευρέθη σὲ διάφορες εὐρωπαϊκὲς ἐφημερίδες καὶ συγκεκριμένα στὴν ἐφημερίδα Le Constitutionnel τῶν Παρισίων της 6ης Ἰουνίου (νέο ἡμ.) 1821, στοὺς Times τοῦ Λονδίνου, τῆς 11ης Ἰουνίου 1821 (νέο ἡμ.) καὶ συνοπτικὰ στὴν Journal de Savoie, τῆς 15ης Ἰουνίου 1821 (νέο ἡμ.). Ἡ δημοσίευση τῆς Constitutionnel, ἡ ὁποία ὑπάρχει καὶ σὲ ψηφιοποιημένη μορφὴ τῆς ἐφημερίδας, φέρει τὸν τίτλο «Allocution de Germanicus, exarque de la première Achaïe, archevêque de Patras, au clergé et aux fideles du Péloponnèse, prononcée dans le couvent des frères Laures du mont Vélin, le 20 Mars 1821.» Ἡ μετάφραση τοῦ κειμένου δημοσιεύθηκε στὴν ἐφημερίδα «Ἡ Φωνὴ τῶν Καλαβρύτων», (ἀρ. Φύλλου 497, Ἰούλιος 1988) σὲ μετάφραση Ἀνδρέα Βελισσαρίου. *

January 2021.indd 27

11/01/2021 09:44:07

Γραφικές τέχνες

ΚΕΡΑΜΟΣ

Ὁ Μέγας Βασίλειος.

16ος αἰώνας. Ἱερὸς Ναὸς Παναγίας Φανερωμένης.

January 2021.indd 28

11/01/2021 09:44:21