2013 2014
De kiwibes
1
Over de kiwibes
De Actinidia arguta of kiwibes is een kleine kiwivrucht die volledig, dus met schil, kan gegeten worden en bevat zoals de gewone kiwi zoet vruchtvlees en een hoog gehalte aan vitamine C. De verschillende cultivars zorgen voor variatie in vorm en kleur van de vruchten. De hedendaagse consument leidt een druk leven en is voortdurend op zoek naar gezonde en smakelijke voedingsmiddelen die snel en gemakkelijk te eten en bovendien voedzaam zijn. De Actinidia arguta of kiwibes voldoet aan deze eisen. De kiwivruchten die bij ons worden verkocht (Actinidia deliciosa, A. chinensis), zijn meestal geïmporteerd uit Nieuw-Zeeland, Italië, of Frankrijk. En zijn typische producten van warmere klimaten. De kiwibes daarentegen kan in België in openlucht geteeld worden. Voor deze plant, ook wel siberische kiwi genoemd, heerst hier namelijk het ideale klimaat, mits toepassing van enkele teelttechnische maatregelen. De commerciële productie van deze kiwibesvruchten is relatief nieuw. De wijze van productie is grotendeels overgenomen van deze van de Actinidia deliciosa, maar verschilt toch op een aantal punten. In enkele landen zijn veel kleinere plantages in ontwikkeling en hier en daar hebben liefhebbers een kiwibesplant in de tuin. Mits enkele teelttechnische maatregelen in acht te nemen, is het mogelijk een redelijke oogst te bekomen in de maanden september - oktober. Een belangrijk ecologisch (en economisch!) aspect is dat er weinig ziekten en plagen gekend zijn die de plant belagen.
2 De kiwibes
2
Gezonde feiten
2.1
Gezondheid!
De A. arguta is een vrucht die rijk is aan vitamine C. Ze bevat een overvloedige hoeveelheid aan polyfenolen (anti-oxidanten) met daarnaast heel wat nuttige mineralen zoals calcium, magnesium en mangaan. Een aantal factoren beïnvloeden de samenstelling en de kwaliteit van de bessen zoals het teeltsysteem, de plaats van de vrucht in de struik, de voedingstoestand van de planten, het seizoen en de plaats. In elk geval kunnen we stellen dat de kiwibes rijk is aan vitamine C. Afhankelijk van het ras varieert dit tussen tot 40 – 165 mg/100 g. Hun vitamine C gehalte is gemiddeld tweemaal zo groot als dat in citroen en 50 keer dat van appel. De kiwibes bevat ongeveer 300 ppm totaal polyfenolen. Dit is 1,4 keer meer dan de hoeveelheid in een kiwi en 8,8 keer meer dan in een appel. Polyfenolen in het voedsel hebben een positief effect op de menselijke gezondheid. De polyfenolen zijn verantwoordelijk voor het verwijderen van vrije radicalen. Vrije radicalen worden in het menselijke lichaam geproduceerd tijdens fysiologische en biochemische processen. Deze zouden ziekten en kanker veroorzaken indien ze niet werden verwijderd uit ons lichaam. Vruchten die deze stoffen als het ware onschadelijk kunnen maken, worden als gezonde vruchten beschouwd. De A. arguta bevat drie soorten suiker: glucose, fructose en sucrose. Ze komen in een gelijke verhouding voor. De gewone kiwi (Hayward) bevat daarentegen hoofdzakelijk glucose en fructose.
3 De kiwibes
3
Botanische info
3.1
Actinidia arguta
Het is een van de meest wijdverspreide van het geslacht Actinidia. Ze werden gevonden in het oosten van Siberië, Korea, Japan, Oost-Rusland en China. Ze worden aangetroffen op een hoogte van 150 m tot 3500 m boven de zeespiegel. Bladeren Net zoals de meeste Actinidia- soorten is de A. arguta een klimplant. De bladeren zijn eivormig, langwerpig en gewoonlijk getand met een lange steel. De lengte van het blad varieert van 6 tot 12 cm en de breedte schommelt tussen de 5 en 10 cm. Naar de groeipunt toe loopt het blad zeer snel op een spits uit. Aan de basis zijn de bladeren afgerond tot licht hartvormig. Ze zijn symmetrisch of licht asymmetrisch, donkergroen en licht behaard in de oksels van de nerven. De bladstelen kunnen variëren van 3 à 6 cm tot 10 cm. Bloemen De meeste A. arguta’s zijn tweehuizig waardoor gescheiden vrouwelijke en mannelijke planten vereist zijn voor de vruchtzetting. De bloemen zijn het betrouwbaarste verschil voor een onderscheid tussen mannelijke en vrouwelijke planten. Zonder bloemen is het maken van een onderscheid bijna onmogelijk. De bloemblaadjes hebben een kleur die varieert van groenachtig wit tot crèmekleurig. De antheren zijn donker zwart tot donker paars. De bloemen ontstaan altijd in de bladoksels van zijscheuten van éénjarige twijgen. De bloemstelen dragen 1 tot 7 bloemen, een bloem heeft een diameter van ongeveer 1,2 tot 2 cm De bloei begint tussen eind mei en begin juni in Vlaanderen en duurt een 10-tal dagen. Vruchten De vruchten van Actinidia arguta zijn kleiner dan deze van de commerciële kiwivruchten, zoals de A. deliciosa en de A. chinensis . Ze hebben de grootte van een druif en hebben een zachte schil. De A. arguta heeft een eenvoudige schil die bestaat uit een epidermis met een dikke cuticula en onderliggende hypodermis. Er staan geen haartjes op waardoor de schil eetbaar is in tegenstelling tot de “gewone” kiwi. De vruchtvormen van de verschillende soorten variëren van bolrond naar eivormig en van elliptisch tot cilindrisch. Het vruchtvlees is zacht en sappig en heeft een uitgesproken zoete smaak. Er zitten tientallen tot honderden kleine, donkere pitjes (zaden) van ca. 2,5 mm in verborgen. Het vruchtvlees is vaak groen, maar er bestaan ook rassen met een uitgesproken rood-paarse kleur.
4 De kiwibes
24 24 69 48 29 43 29 27 47 21 37 16 25 65 61 55 48 56 72 47 40 32 23 23 71 47 38 36 48 36 27 49 47 33 35 30 31 48 50
Nazareth Nevele Ninove Oosterzele Oudenaarde Ronse Sint-Gillis-Waas Sint-Laureins Sint-Lievens-Houtem Sint-Martens-Latem Sint-Niklaas Stekene Temse Waarschoot Waasmunster Wachtebeke Wetteren Wichelen Wortegem-Petegem Zele Zelzate Zingem Zomergem Zottegem Zulte Zwalm
[fictieve cijfers]
Heeft de kiwibes al gegeten (%)
40 28 73 58 34 61 31 29 53 32 42 35 32 74 65 65 52 59 77 57 46 44 53 40 74 61 51 40 62 46 44 71 51 36 48 44 32 48 59
Kent de kiwibes (%)
18 15 35 37 22 34 19 12 37 12 21 15 19 44 35 28 24 35 51 22 19 22 23 22 45 29 35 23 43 32 24 34 26 19 34 29 14 27 22
Heeft de kiwibes al gegeten (%)
39 25 62 51 30 53 26 26 47 28 38 30 27 63 56 55 48 50 65 51 38 38 50 38 64 52 47 39 56 44 38 62 49 35 47 39 29 41 53
Na
Kent de kiwibes (%)
Heeft de kiwibes al gegeten (%)
V贸贸r
Kent de kiwibes (%)
Na Heeft de kiwibes al gegeten (%)
Gemeente Aalst Aalter Assenede Berlare Beveren-Waas Brakel Buggenhout De Pinte Deinze Denderleeuw Dendermonde Destelbergen Eeklo Erpe-Mere Evergem Gavere Gent Geraardsbergen Haaltert Hamme Herzele Horebeke Kaprijke Kluisbergen Knesselare Kruibeke Kruishoutem Laarne Lebbeke Lede Lierde Lochristi Lokeren Lovendegem Maarkedal Maldegem Melle Merelbeke Moerbeke-Waas
V贸贸r
Kent de kiwibes (%)
Kiwibes
50 28 43 40 32 60 60 65 46 57 56 40 51 26 27 52 35 35 50 38 40 55 31 52 43 39
28 11 21 27 19 31 32 52 20 43 45 20 39 13 17 33 14 21 22 16 30 22 17 21 22 25
53 29 49 41 35 69 71 77 54 62 60 47 58 29 28 54 36 40 59 41 45 59 36 55 50 41
39 25 49 40 20 37 71 60 37 60 45 32 55 22 27 46 16 21 58 25 43 32 20 24 34 32
4
Nieuws
De kiwibes oogst 2012 werd op 6 september ll. gelanceerd in het sterrestaurant 't Zilte in Antwerpen. Topchef Viki Geunes, ontwikkelde hiervoor een aantal toprecepten met de kiwibes. De kiwibes vindt opnieuw zeer goed de weg naar het grote publiek als gezonde snack maar ook als smakelijk en gezond ingrediĂŤnt in de dagdagelijkse en gastronomische keuken. De Belgische kiwibes, het resultaat van vier jaar onderzoek door de faculteit Toegepaste Bio-ingenieurswetenschappen van Hogeschool Gent, in samenwerking met Veiling Hoogstraten en het bestuur van de provincie Oost-Vlaanderen is ondertussen niet meer weg te denken uit het Belgisch fruitassortiment.
6 De kiwibes
5
Oogsten en planten
Van alle bessen zijn druiven en kiwibessen de makkelijkste: meer dan een plek in de zon heb je niet nodig om ze zelf te kweken. Plukken en planten doe je nu. Oogsten
Druiven en kiwibessen groeien makkelijk, kunnen perfect tegen onze strenge winters en leveren flink wat lekkere vruchten op. Druiven zijn het eerst rijp, vanaf begin september. Je hoeft ze niet in één keer te oogsten: tot begin december kan je systematisch trossen knippen voor gebruik. Let wel op voor de merels, die zijn dol op rijpe druiven. Excellente witte druiven voor buiten, die niet ziek worden, zijn New York Muscat en Sophie. Midden september pluk je de eerste kiwibessen. Ook al zijn de vruchten veel kleiner dan een klassieke kiwi (tussen drie en vijf centimeter), je kan ze wel zo in je mond stoppen, zonder te schillen, en ze smaken een pak zoeter. Een rijpe kiwibes trek je beter niet af (je kan ze beschadigen) maar knip je van de plant, al dan niet met de tak nog aan. Een volwassen plant levert makkelijk een oogst van twintig kilo op. Hou je van bijzondere fruitklimmers probeer dan ook eens een braamboos of zwarte framboos, met een heel aparte smaak. Planten
Een zonnige muur op het zuiden, een pergola of een schutting van draad volstaat om druiven en kiwibessen te kweken. Plant ze nu, dan hebben ze nog de tijd om aan hun plek te wennen voor de winter er aan komt. Graaf een flink plantgat, meng een royale portie bodemverbeteraar door de aarde en zorg voor een klimsteun. Span een gegalvaniseerde ijzerdraad horizontaal, elke vijftig centimeter, zo'n drie tot vijf centimeter van de muur weg en drie tot vier meter hoog. Plant je druivelaar wat dieper dan in de pot maar let er op dat de entplek (de verdikking op de stam) altijd boven de aarde uitsteekt. Bind de takken aan met bindbuis en top de zijscheuten in tot op zeven knopen. Van kiwibessen plant je er best altijd twee: een mannelijke en een vrouwelijke, voor de bestuiving. Er zijn ook zelfbestuivende rassen zoals Issaï, waar je maar één van nodig hebt, maar die geven minder en kleinere bessen. Blijven je witte druiven groen, hard en zuur? Wellicht hangen er teveel trossen aan je druivelaar. Snoei het aantal terug tot vijfentwintig per plant en dun de trossen zelf ook uit, tot ongeveer de helft. Laat alleen de dikste bessen staan.
7 De kiwibes
De kiwibes
agrobeheercentrum Eco2
Boeren beheren natuur Het agrobeheercentrum Eco²-vzw (ABC Eco²) werd opge-
moeizaam verliep, heeft het toch zijn vruchten afgewor-
richt in september 2012, na afloop van het EFRO-project
pen. Er kwam een samenwerkingsovereenkomst tussen
Eco² dat vier jaar gelopen had. Het ABC Eco² wil land-
W&Z, de natuurvereniging en de ABG tot stand, waarin
bouwers betrekken en ondersteunen bij agrarisch land-
de kansen voor landbouwers zo veel mogelijk gevrij-
schaps- en natuurbeheer. Zo zijn intussen reeds 16 agro-
waard worden.
beheergroepen (ABG’s) operationeel met daarnaast nog
Zo zullen de landbouwers tot aan hun pensioen de
een dertigtal trajecten voor ABG’s in oprichting die vanuit
betrokken percelen kunnen bewerken. Daarna worden ze
het nationaal secretariaat begeleid worden. Het ABC Eco²
overgedragen aan de ABG. Op die manier krijgen de
wordt ondersteund door Boerenbond, agro|bedrijfshulp,
resterende landbouwers de mogelijkheid om tegen een
ABS, VLM, ANB en ADLO. In de toekomst kunnen de
vergoeding in te staan voor het beheer van de gronden,
ABG’s onder meer een belangrijke rol spelen bij de
conform de opgelegde natuurdoelstellingen.
realisatie van de agromilieumaatregelen in het nieuwe
Door de landbouwers werd al een poel aangelegd op één
Gemeenschappelijk Landbouwbeleid en bij de uitvoering
van de landbouwpercelen. Deze poel is onderdeel van de
van de instandhoudingsdoelstellingen voor natuurwaar-
habitat voor de kamsalamander, één van de doelsoorten
den in het agrarisch gebied. De werking in 2013 van twee
in Natura 2000.
agrarische beheergroepen – in Zemst en Brecht – is exemplarisch voor de manier waarop de agrobeheergroepen functioneren.
ABG Brechtse Heide Een Leaderproject rond het behoud en onderhoud van
Agrobeheergroep Zemst
de Brechtse Heide, in regie van het regionaal landschap de Voorkempen, ligt aan de basis van de oprichting van
Al wisten ze al langer dat er voor intensieve landbouw op
de ABG Brechtse Heide. In dit project sloegen de beheer-
termijn geen plaats meer zou zijn in het Bos van Aa, toch
ders van het 1700 ha groot beschermd landschap de
schrokken de landbouwers toen ze te horen kregen dat
handen in elkaar om in te staan voor het behoud en
de landbouwpercelen binnen enkele jaren uit gebruik
onderhoud. Met de oprichting van de ABG vormen de
genomen zouden worden. Ze namen zelf initiatief om
landbouwers een aanspreekpunt voor de beheercom-
mee te denken over de toekomstige rol van de landbouw
missie, om het beheer af te stemmen op de wensen van
in het gebied.
de landbouwers en om zelf werken uit te voeren.
Het Bos van Aa, eigendom van Waterwegen en Zeeka-
Zo werden er drie poelen aangelegd en één uitgeslibd.
naal (W&Z), ligt op het grondgebied van de gemeente
Enkele honderden meters houtkant werden in regulier
Zemst. In dit gebied, grotendeels ingekleurd als Natura
onderhoud genomen en waar nodig verwijderde men de
2000-gebied, zijn 61 ha in landbouwgebruik. De natuur-
exotische soorten. Een derde luik is het plaatsen van
doelstellingen gaan vooral over extensief graslandbe-
stuwtjes in niet geklasseerde waterlopen. Zo werkt de
heer, aanleg van poelen voor de kamsalamander en
ABG Brechtse Heide – waarin 22 landbouwers
kleine landschapselementen. Het plan was om het
participeren – actief mee aan het intergraal waterbeheer
beheer uit te besteden aan de lokale natuurvereniging.
in het gebied.
Na tussenkomst van Boerenbond werd besloten om via het agrobeheercentrum Eco² de landbouwers actief in te schakelen in het beheer. De geïnteresseerde landbouwers organiseerden zich in een agrobeheergroep. Ze werkten een voorstel uit dat onderhandeld werd met W&Z en Natuurpunt. Hoewel het overleg bij aanvang
32
Wim Commers
“HET IS ONS MENENS OM AAN HET NATUURBELEID MEE TE WERKEN.” Wim Commers is akkerbouwer, zaakvoerder van een
Natuurpunt en de agrobeheergroep die begin 2014
agrarisch Aveve-centrum en voorzitter van de agrobe-
officieel ondertekend wordt. “Ik ben er van overtuigd dat
heergroep van Zemst. De groep ontstond een drietal jaar
dankzij onze inspanningen en dankzij de dialoog met
geleden naar aanleiding van de beslissing van ‘Water-
W&Z en de natuurvereniging, de landbouwers tijdens
wegen en Zeekanaal’ (W&Z), eigenaar van het Bos van Aa
hun actieve loopbaan deze percelen kunnen in gebruik
te Zemst, om de aanwezige landbouwpercelen uit land-
houden om ze daarna tegen de wettelijke voorziene
bouwgebruik te nemen en het beheer ervan uit te beste-
vergoeding verder te beheren.” Volgens Wim heeft het
den aan de plaatselijke natuurvereniging. “Een achttal
traject ook voor een mentaliteitsverandering gezorgd.
boeren zouden hierdoor binnen afzienbare tijd grond
“In die drie jaar zijn de boeren en de mensen van de
verliezen. Dat zou uiteraard bijzonder spijtig zijn. Langs
plaatselijke Natuurpuntafdeling dichter naar elkaar toe
de andere kant waren wij niet ongevoelig voor de
gegroeid. De boeren begrijpen beter dat er nieuwe maat-
bezorgdheid om de natuurelementen in het gebied in
schappelijke verwachtingen zijn waaraan de landbouw
stand te houden. We besloten om ons in een agrobeheer-
moet voldoen. De natuurjongens zien in dat plots land-
groep te verenigen om zo een sterkere gesprekspartner
bouwgrond uit gebruik nemen, niet kan. Want bij de boer
te zijn voor W&Z en Natuurpunt.” In den beginne verliep
moet er brood op de plank komen.” Als ‘symbool’ van
het gesprek heel stroef. “Wij hebben W&Z ervan moeten
hun coöperatieve ingesteldheid hebben de leden van de
overtuigen dat het ons menens was om aan het natuur-
agrobeheergroep op één van de landbouwpercelen een
beleid mee te werken. Maar op basis van ons voorstel
poel aangelegd. Die moet bijdragen tot het behoud van
om de landbouwers te betrekken bij de realisatie van de
de habitat van de kamsalamander, één van de doel-
Natura 2000-doelstellingen die voor het gebied gelden,
soorten in het Natura 2000-verhaal.
zijn we tot een akkoord kunnen komen.” Er is een samenwerkingsovereenkomst uitgewerkt tussen W&Z,
33