Logboek Magazine - februari 2018 by DDA Classic Airlines

AIRFORCE THREE

LuchtvaartVerleden Tijdschrift Uitgave van DDA Classic Airlines WWW.DUTCHDAKOTA.NL FEBRUARI 2018 JAARGANG 9 â&#x20AC;¢ NUMMER 1

EERSTE VLIEGENDE PRINS

Introductie

Door onvoorziene omstandigheden bij de vormgeving van dit nummer is enkele weken vertraging ontstaan. Dank voor het begrip!

VOORWOORD BESTUUR Beste DDA-Vrienden, De oliebollen en het vuurwerk liggen al ruim achter ons, dus kunnen we ons weer met frisse moed en nieuwe energie op het “Dakota-leven” storten. Want hoe oud onze dame ook wordt, er zit heel veel leven in. De vele facetten waarmee een eenvoudige stichting als de onze te maken krijgt, vereisen veel tijd en aandacht. Regelgeving speelt daarbij een belangrijke rol. Om een voorbeeld te noemen. Op Schiphol voorzien wij ons vliegtuig al 35 jaar van brandstof. Daar zitten vanzelfsprekend eisen aan die de brandveiligheid verhogen. De tankauto wordt regelmatig gekeurd en beschikt over alle certificaten. De chauffeur moet een speciale tankbevoegdheid hebben en er zijn gedragsregels die je nou eenmaal op het platform moet naleven. Begin vorig jaar werd ons duidelijk gemaakt dat wij tevens moeten beschikken over een “omgevingsvergunning“. Die werd onmiddellijk aangevraagd en aan het einde van vorig jaar werd deze ook toegekend. Daarvoor was een onafhankelijk onderzoek nodig om de gevolgen van onze tankactiviteiten in kaart te brengen. Het zal u niet verbazen dat de doorlooptijd van een dergelijke aanvraag lang is, met de nodige bezorgdheid over de afloop. Want stel je voor dat je midden in het seizoen niet meer mag tanken, omdat de vergunning nog niet binnen is. Enfin, de kleine zorgen van een bestuur. Rond de jaarwisseling heeft onze buurman QAPS op de Roadrunnerweg op Lelystad Airport een geweldige klus geklaard. Al eerder maakten wij melding van de op handen zijnde gedaantewisseling die de PBA in de winter zou ondergaan. Alleen de datum was nog niet bekend. Vlak voor de kerst kwam het signaal dat de buurman ‘even’ ruimte had. Aan het einde van de eerste week van januari werd onze PBA geheel voorzien van een nieuwe “look” weer naar huis gerold. Het resultaat mag er zijn. Onze ‘Prinses Amalia’ ziet er uit als nieuw, in de kleuren waarin het als eerste Dit zijn de ‘Hollandse Meesters’ van STTS NL die onze Prinses regeringstoestel in de geschiedenis van zo mooi hebben aangekleed. Meer hierover bij ‘DDA-Nieuws’. de Nederlandse luchtvaart te boek staat. (Paul van der Horst) Deze uitvoering doet recht aan de carrière van onze PBA. Het is in de perceptie niet langer het troetelkind van KLM of het hobbyvliegtuig van DDA Classic Airlines, maar veel meer historisch mobiel erfgoed van Nederland. Mobiel erfgoed, dat door een breed draagvlak alle steun verdient om letterlijk in de lucht te blijven. Die boodschap klinkt luid en duidelijk door in de nieuwe kleuren. Om het plaatje compleet te maken hebben we aan de Inspecteur-Generaal van de Krijgsmacht gevraagd of hij toestemming wilde verlenen zijn wapen achter de cockpit aan te brengen, zoals dat in de jaren vijftig en zestig ook het geval was. Die toestemming werd gegeven. In het voorjaar willen we de nieuwe “livery” voor pers en genodigden presenteren. Want het is toch weer een nieuw hoofdstuk in de geschiedenis van onze Stichting. Ondertussen zijn we aan het werk om het programma voor het seizoen 2018 in elkaar te schroeven. Het ziet er naar uit dat we een jaar krijgen met flink wat vlieguren en diverse bezoekjes aan onze Oosterburen. U bent van harte uitgenodigd om met ons mee te vliegen en uw eigen vrienden bij DDA te introduceren! We wensen u veel leesplezier, Feije Jaski , Voorzitter DDA Classic Airlines

FEBRUARI 2018

Inhoudsopgave

2 4

COLOFON LUCHTVAARTMAGAZINE SINDS 1982

OVER DDA CLASSIC AIRLINES De DDA stelt zich ten doel de historische luchtvaart toegankelijk te maken voor een breed publiek. ERELID Dr. J.M. Schröder EREVOORZITTER A.C. Groeneveld BESTUUR Feije Jaski (Voorzitter) Hidde Teppema (Secretaris) Henk Bosscher (Penningmeester) Vacature (Technische Zaken) Lex van Houtert (Operationele Zaken) RAAD VAN ADVIES Mr. A.J.F.M. Rutten Voormalig Executive Vice President & COO Schiphol Group Dr. P. Riemens CEO/Chairman Executive Board RAI Amsterdam A.C. Groeneveld Erevoorzitter DDA Classic Airlines Lt.-generaal b.d. A. Schnitger Voorzitter Dutch Aviation Group Erik Lagerweij Projectdirecteur Lelystad Airport

Voorwoord/Colofon Luchtvaartnieuws

DC-8 als opvolger DC-3?, Braziliaanse pionier, Instinker eerste klas, Nieuwe markt aangeboord, Stenen stationsgebouw, Eerste vliegende prins, MAI: Verdwaard restaurant, Nog even, KLD toren Groningen, Grootste vliegtuig ooit op Twente Airport, Dakota voor Overloon, Nederlandse Ryan opgedoken, Mooie Lockheed 12 naar de buren

DDA Nieuws

Historie

Mens & Machine

... in de herkansing

1918: De fabriek van Cadzand Harry Sluijter's afscheid van KLM's Fokker 70

Marketing

Keukenhof vanuit de lucht

Persoonlijk

LOGBOEK is een uitgave van DDA Classic Airlines en verschijnt minimaal zes keer per jaar. ISSN 2210-819X

DakoTaal

SECRETARIAAT EN POSTADRES DDA Classic Airlines Emoeweg 26-A 8218 PC Lelystad Airport (06 2392 1818 van ma t/m do) office@dutchdakota.org www.dutchdakota.nl

Feit & Verhaal

In memoriam, Schoenendoosfoto

DC-3 connecties

Landgenoot

PBA-Anekdote

Boekbespreking

DDA Nieuws

Vacature

REDACTIE Paul van den Berg, Paul van der Horst, Mariette Kuntze-Gersie, Coert Munk, Jan Willem de Wijn BLADMANAGER Anneke van den Berg logboekmagazine@gmail.com

VORMGEVING René Jacobs DRUK Editoo B.V., Arnhem LOSSE VERKOOP Prijs per uitgave € 4,95 ALGEMEEN Fotomateriaal komt uit archief DDA, tenzij anders vermeld. REACTIES Reacties van lezers zijn welkom. Stuur uw bericht aan de redactie, onder vermelding van 'Logboek'. De redactie heeft het recht om (te lange) bijdragen in te korten of niet te plaatsen. AUTEURSRECHTEN Niets van deze uitgave mag worden gebruikt, verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotokopie, microfilm, plaatsing op het internet of op welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur en de uitgever. No part of this publication may be used or reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm, internet websites or any other means without written permission of both the author and the publisher.

Arno van der Holst over het mobiele erfgoed Airforce Three, Oude sproeier, Verschrot?, 'Julie', a riveter, Daks over Normandy Aero-Holland: Neerlands eerste chartermaatschappij Bart Bakker, PH-ALI

The South African Connection Kwart eeuw landgenoot Gedoe bij een kallibratievlucht DOEN, B-25 Mitchell

Nieuws van het bestuur Eindredacteur Logboek gezocht

Cover 22

De PH-PBA in haar 'nieuwe' historische kleurenschema. (Paul van den Berg) FEBRUARI 2018

Luchtvaartnieuws

Jan Willem de Wijn

Instinker eerste klas Ontwerp van de DC-8 uit 1945. Let op de luchtinlaten in de neus (Boeing)

DC-8 als opvolger DC-3?

Smoker Alert: Eerste vlucht van de DC-8 met neusgaten op 30 mei 1958. (Boeing)

Het lijkt op een tegenspraak: hoe kan een grote viermotorige jet nou een kleiner vliegtuig met twee zuigermotoren opvolgen? Dat komt omdat de Douglas DC-8 die wij nu kennen en die zestig jaar geleden z’n eerste vlucht maakte, niet het eerste ontwerp met die naam was. Douglas ging midden jaren 40 aan de slag met een ontwerp voor een opvolger van het DC-3-verkeersvliegtuig. Dat werd de Douglas DC-8 Skybus. Deze DC-8 kon 34 tot 48 passagiers vervoeren. Maar hij kon ook heel snel worden omgebouwd tot een vrachtvliegtuig. Het was een grensverleggend ontwerp van een vliegtuig met twee motoren die voor in de romp ingebouwd waren en die twee propellers achter in de staart aandreven. Zonder motoren aan de vleugel kon die onbelast blijven. En voor de koeling van die twee ingebouwde motoren werden voorin de neus twee ‘neusgaten’ voor luchttoevoer gepland. Hoe revolutionair het ontwerp ook was, luchtvaartmaatschappijen wilden er niet aan. Uiteindelijk ging de typeaanduiding van de DC-8 over op het viermotorige straalverkeersvliegtuig. Slechts een kenmerk van het eerdere ontwerp is terug te vinden bij de latere jet: de twee zo typerende luchtinlaten voor in de neus! De onbelaste, vrijdragende vleugel zou later worden toegepast op de Douglas DC-9.

Braziliaanse pionier Dit jaar viert de Braziliaanse vliegtuigbouwer Embraer dat de EMB110 vijftig jaar geleden voor het eerst vloog. In 1968 heette dit vliegtuig nog YC-95, een machine ontworpen door (o.a.) de Franse vliegtuigbouwer Max Holste in opdracht van het Braziliaa nse ministerie van Luchtvaartzaken. Een jaar later werd Embraer opgericht om de productie op zich te nemen van wat de EMB110 Bandeirante zou worden. Van dit tweemotorige vliegtuig voor 15 tot 21 passagiers zijn er rond vijfhonderd gebouwd. Vijf daarvan vlogen in

FEBRUARI 2018

Nederland, waarvan drie tussen 1995 en ’98 bij F’AIR lines op succesvolle lijndiensten van Schiphol naar o.a. Groningen en Twente. Toen KLM Exel deze vluchten overnam, werden ze een half jaar later gestaakt. Met de Bandeirante (pionier) zette Embraer z’n eerste stappen in het domein van de verkeersluchtvaart. Toepasselijke naam dus.

Bandeirante PH-FVB op Eelde in 1998. Het toestel draagt de naam 'Annemarie Jorritsma', naar de minister die de lijndiensten mogelijk maakte. (Paul Spijkers)

Tachtig jaar geleden gaat (in februari 1938) de film ‘Hier Luchthaven Schiphol‘ in première. Bioscoopbezoekers krijgen een kijkje achter de schermen van de luchthaven. Doel is om ze vertrouwd te maken met het vliegen als moderne vorm van transport. Met een zeer hoge mate van betrouwbaarIn 1937: links heid door gebruik filmcrew en rechts 'boeren' (Schiphol) van de meest geavanceerde technieken. Zowel het internationale karakter van de Openingsshot luchtvaart als de na‘Hier luchthaven Première in City (EYE Filmmuseum) Schiphol’ (still uit tionale trots van de de film) combinatie Fokker (werf), KLM (reder) als Schiphol (haven) komt tot uitdrukking. De opening van de film laat vanuit een boerderij zien hoe een koe wegrent voor een Fokker F.2 van de KLM die in beeld komt taxiën. De opnamen suggereren 1920, het begin van de burgerluchtvaart op Schiphol. Maar ze zijn in 1937 door regisseur Max de Haas in scène gezet. Hij had de opdracht gekregen van zowel KLM als gemeente Amsterdam, eigenaresse van (een deel) van het vliegveld. De Fokker F.2 was van de Rijks Studiedienst voor de Luchtvaart en was in oude KLM-kleuren geschilderd, omdat de KLM allang niet meer met dit type vloog. Bovendien was er geen veeteelt, maar landbouw op het terrein van Schiphol. Het openingsshot van 1937 poogt niettemin 1920 voor te stellen. Zonder kennis van deze film is dat voor het dateren van de foto een instinker eerste klas.

Nieuwe markt aangeboord Aanvankelijk zag KLM niks in hefschroefvliegtuigen. Maar toen olie- en gaswinning op de Noordzee steeds rendabeler werd en boortorens als paddenstoelen uit het water oprezen, ging KLM in 1966 om. Maar het zou nog tot eind december 1967 duren, voordat de eerste twee helikopters op naam van de KLM Noordzee Helikopters werden ingeschreven: een grote SiSikorsky S-62A PH-NZB verscheen in december 1967 in het register (Luchtvaartkennis) korsky S-61 en een iets kleinere S-62. Pas op 27 maart 1968 (nu een halve eeuw geleden) werd de eerste operationele vlucht door de S-61 uitgevoerd naar het booreiland Transocean II (in blok K17 op de Noordzee). Na dertig jaar gaf KLM Helikopters de pijp aan Maarten. De meeste heli’s gingen in 1998 over naar voormalig concurrent Schreiner die met British Airways samenwerkte. In totaal heeft de ‘Koninklijke’ in die drie decennia met ruim dertig verschillende helikopters van zes typen gevlogen. FEBRUARI 2018

Luchtvaartnieuws

Stenen stationsgebouw Het allereerste speciaal voor burgerluchtverkeer ontworpen stationsgebouw was (op Waalhaven) een Rotterdamse primeur. Maar dat gebouw was in 1922 geheel van hout gebouwd. Zes jaar later opende Amsterdam (op Schiphol) de eerste geheel uit steen opgetrokken luchtvaartterminal.

Uit het archief

Het origineel van bijgaande afbeelding is afkomstig uit het KLM Fotohistorisch Archief dat beheerd wordt door het Maria Austria Instituut/MAI. Het KLM-archief omvat onder meer tienduizend originele glasnegatieven vanaf het beginjaar van de luchtvaartmaatschappij. Een unieke collectie. Naast het KLM- archief beheert het MAI vijfenzestig archieven van belangrijke Nederlandse fotografen. Het MAI is gevestigd in het Stadsarchief Amsterdam, www.maibeeldbank.nl

Verdwaald restaurant Het stationsgebouw in aanbouw in 1927: rechts zes ramen (Schiphol)

Wat doet een Lioré & Olivier LéO 213 op Schiphol? Daar hoort hij niet thuis. De Franse lijndiensten door de lucht

De situatie nu: rechts vier ramen plus verhoogde uitbreiding, dus 1930 (wikimedia)

beter bekend als de Lignes Farman. Die vloog de route vanaf Parijs naar Amsterdam uiteraard met eigen Farman-

Uiteraard ontworpen in de Amsterdamse School-stijl. Het werd in 1928 (nu negentig jaar geleden) opgeleverd, precies op tijd om de passagiersstroom van de Olympische Spelen in Amsterdam op te vangen. Overigens bleek al snel dat het stationsgebouw eigenlijk aan de krappe kant was. In 1930 werd begonnen met een uitbreiding van de rechter vleugel van het gebouw. Daar verdwenen twee van de zes fraaie bovenramen bestaande uit kleine ruitjes om deze vleugel te kunnen verbreden. Het dak van het uiteinde van de rechter vleugel werd verhoogd en kreeg andere raampartijen. De afhandeling van goederen verdween uit de terminal en “de wachtkamer-restauratie en de visitatiezaal voor passagiers konden nu de gewenste uitbreiding ondergaan”. Vergelijking van de foto’s leert dat de replica van ‘Schiphol’s stationsgebouw 1928’ die Aviodrome nu rijk is, eigenlijk de situatie van 1930 weergeeft. Algemeen Handelsblad, 7 juni 1918 (coll. KB)

Jan Willem de Wijn

Eerste vliegende prins

De Koninklijke Dakota ‘Prinses Amalia’ PH-PBA herinnert aan Prins Bernhard, het eerste lid van het Koninklijk Huis dat zelf zijn vliegbrevet haalde. Maar hij was niet onze eerste vliegende prins. Precies een eeuw geleden ging prins Hendrik, de gemaal van Koningin Wilhelmina hem voor. Nadat hij op 6 juni 1918 op Soesterberg de Luchtvaartafdeling in ogenschouw had genomen (en een toestel een kraaklanding had zien maken) trok hij zelf de stoute schoenen en vliegerskleding aan en stapte aan boord bij Kapitein Van Heijst. Dit jaar een eeuw geleden. Het vliegtochtje was Prins Hendrik goed bevallen. Drie jaar later stapte hij aan boord van een watervliegtuig van de Marineluchtvaartdienst van Texel naar Delfzijl. “De prins gaat namelijk eenige dagen ter robbenjacht op de Wadden”, schreef de krant Het Vaderland.

waren tot 1933 immers keurig verdeeld. Naar Amsterdam vloog de SGTA (Société Générale des Transports Aériens), vliegtuigen. Het traject Parijs-Londen was toebedeeld aan Air Union en die zette daarop een dertiental LéO 213’s in. In de concurrentie met de Britten ging Air Union op zoek naar onderscheidend vermogen voor de rijke gebruikers van de luchtlijn. Eersteklas service in een buitengewoon comfortabel vliegtuig, uiteraard met een verwarmde cabine. Afhankelijk van het moment van de dag werden twee versies ontwikkeld. Eentje voor 18 passagiers verdeeld over twee cabinehelften, maar ook een voor 12 luchtreizigers en een gastronomisch restaurant in het achterste deel van het toestel. Natuurlijk met een steward die de gasten in de watten legde met uitstekende begeleidende wijnen en champagne bij het dessert. Deze dienst werd de ‘Le Rayon d’Or’ of ‘The Golden Ray’ (ook op het vliegtuig) genoemd. De LéO 213 vloog Parijs-Londen binnen de twee uur, dus er moest wel doorgegeten worden! Vragen rijzen: wat doet die vreemde vogel op Schiphol en wanneer is dit? De registratie van het vliegtuig (zwart op bordeauxrood) is moeilijk leesbaar, maar de toevoeging op de staart (constructienummer 11) biedt uitkomst. Het is de F-ALGG die in 1929 in dienst kwam van Air Union. De beschildering (crème) herinnert daar nog aan, maar op de staart staat al de naam Air France. Die naam werd gevoerd vanaf september 1933 tot februari 1934 toen deze vliegtuigen overgingen naar de Franse luchtmacht voor troepentransport. Het type, met nog een koetsier op de bok, was in korte tijd snel verouderd. Nederlandse dagbladen maakten geen melding van dit bezoek aan Schiphol. Waarschijnlijk een uitwijker in z’n nadagen: een verdwaald restaurant.

Prins Hendrik achterin bij Van Heijst (Het Vliegveld)

FEBRUARI 2018

Luchtvaartnieuws Actueel

Dakota voor Overloon

Nog even...

Het beeld van de DC-3 met heimwee bij Aviodrome op Lelystad zal bij veel lezers nog bekend zijn. De South Coast Airlines G-DAKK kwam jaren geleden naar Lelystad om daar passagiers te gaan vliegen, de realiteit was anders. Classic Wings’ Rob de Man redde het vliegtuig met het doel het weer in de lucht te brengen. Dat bleek een erg grote stap te worden door de zich verder ontwikkelende voorschriften. Een voor alle partijen fraaie oplossing werd gevonden door verkoop aan het Oorlogsmuseum Overloon. Op 7 december 2017 arriveerde het vliegtuig daar, het zal in de oorspronkelijke kleuren uit de Tweede Wereldoorlog worden gerestaureerd en tentoongesteld. (CM)

‘Tikvouwtje’ De naam… bij het verhaal over de Zweden-reis in nummer 6 staan foto’s van Björn Hellenius en niet Bjîrn. (CM)

‘The Squirrel’ DDA-Vriend Harry Lever las in het oktober-nummer het verhaal van Paul van der Horst over de naam die de latere PH-PBA tijdens de oorlog op de neus voerde. Hij mailde met de suggestie, dat het verband zou houden met de destijds bekende eekhoorn ‘Tommy Tucker’. We hebben er een onderzoeksteam op gezet! (CM)

Lancaster-berging …over de berging van Lancaster R5682 bij Warten in Friesland: in het oktobernummer van Logboek las u al over de toedracht van de crash. Theo Schaefers maakte op 3 oktober jl. bijgaande foto’s toen bij de crash-site een korte ceremonie voor de kist en bemanning werd gehouden waarbij de Engelse BBMF Lancaster PA474 een flyby maakte. Voor de aanwezigen een indrukwekkend schouwspel. Inmiddels zijn munitie, een onderstel, propblad en boordgeschut geborgen naast kleine botfragmenten, mogelijk van de nog vermiste staartschutter. Na afronding van de berging komt op de plek een monument-kunstwerk, een zwaluwhaven: “Thunder Through the Clear Sky”. (PvdB)

De BBMF Lancaster tijdens het eresaluut (Theo Schaefers)

Overzicht van de bergingsplek (Theo Schaefers)

DC-3 postzegels Mourits van Tienhoven (trouwe vriend van de DDA) meldt dat hij met veel interesse het verhaal over DC-3 op postzegels heeft gelezen. Hij heeft een verzameling van ongeveer driehonderd zegels over de DC-3 opgebouwd: “Bijna alle zegels met dit onderwerp heb ik inmiddels. Het zoeken heb ik gedaan aan de hand van ‘The Collect Aircraft on stamps catalogus van Stanley Gibbons’. Hierin kun je per land nazoeken of er zegels met een bepaald vliegtuig zijn. Erg handig hulpmiddel. Wellicht een tip voor iemand. Verder veel succes met Logboek”. Waarvan akte! (CM)

FEBRUARI 2018

G-DAKK in het donker op weg naar het museum (Albert Hendriks)

De toren in december 2016 vóór de restauratie (Coert Munk)

KLD toren Groningen Kleiner nieuws: in oktober 2017 werd de Luchtwachttoren in het Groningse Warfhuizen langs de weg naar Wehe den Hoorn na restauratie ‘geopend’. Eigenaar Het Groninger Landschap koos voor restauratie om het unieke relict uit de Koude Oorlog voor het nageslacht te bewaren. Op gezette tijden is de toren voor bezoekers geopend, volg de site van HGL. Later in 2018 zal Logboek een artikel wijden aan het Korps Luchtwachtdienst. (CM)

Weer hoog en droog op de eigen poten binnen (Albert Hendriks)

Nederlandse Mooie Lockheed 12 naar de buren! Ryan opgedoken In 2018 zal het op het vliegveld van Genk-Zwartberg bij de zuiderburen nog wat mooier worden: vliegtuigliefhebber Luc Hellings kocht de fraaie Lockheed 12A die in 2016 voor de airshows Flying Legends en de RIAT uit de USA naar Engeland overkwam. Het vliegtuig wordt vermoedelijk in april 2018 over gevlogen en zal een meer dan welkome gast zijn op veel evenementen. (CM)

Al weer drie jaren vliegt een blinkende Ryan STM bij onze westerburen. Het bijzondere er van is dat het de voormalige S-22 is, die op de MLD-vliegschool op Perak (Nederlands Indië) vloog! Het toestel vliegt Amerikaans geregistreerd als ´NC17343´ vanaf Oaksey Park in Wiltshire (met dank aan Gerben Tornij). (CM)

De fraaie Lockheed N14999 in 2016 bij Flying Legends op Duxford (Paul van den Berg)

Grootste vliegtuig ooit op Twente Airport

Op Twente Airport landde op 6 december jl. het grootste vliegtuig “ooit”! Een voormalige KLM Boeing 747 (PH-BFR) werd van de voormalige thuisbasis overgevlogen naar het Twentse vliegveld om daar duurzaam te worden gedemonteerd: netjes werken, veel materialen hergebruiken, en zo meer. Wellicht dat de romp – of een deel daar van – voor instructiedoeleinden naar een opleider in Zwolle zal gaan. Een tweede KLM 747 zal binnenkort ook naar Twente verkassen en gedemonteerd worden. (CM)

Ryan NC17343 op Oaksey Park in 2016 (E. Cockett via G.J. Tornij) FEBRUARI 2018

DDA Nieuws

Paul van den Berg

…in de herkansing Toen in 1998 na restauratie vanuit Engeland de PH-PBA bij de DDA op Schiphol werd afgeleverd in haar voormalige regeringskleuren uit de jaren 50, ging bij sommigen de wenkbrauwen al omhoog: Blauw? Was dat niet rood vroeger? Nauwkeurige bestudering van grijstinten op zwart-wit foto’s deed dat ook sterk vermoeden, maar niemand wist het zeker, want kleurenfoto’s waren er niet. En Prins Bernhard vond het mooi zo en die kon het weten. Zou je denken... Tien jaar later bracht een uitzending van ‘Blauw Bloed’ het verlossende beeld: Rood. In de tussentijd heeft de PH-PBA drie andere beschilderingen gekend, maar ging dus onlangs in de herkansing.

Het geschuurde richtingsroer hangt klaar voor het spuiten.

De oude KLM-tekst onder de DDA-sticker komt tevoorschijn.

Keus

In 2015 maakte KLM bekend vanaf 2016 echt definitief te stoppen met ondersteuning van de DDA en alle banden te willen verbreken. Sinds aanvang seizoen 2011 voerde de PH-PBA met trots de KLM ‘suikerzakjes’ livery, maar afgespro-

FEBRUARI 2018

Gary Land, de man achter de aangepaste decoratietekening.

DDA Nieuws

(foto’s: Paul van den Berg, tenzij anders vermeld)

Het uitlijnen van de striping met moderne lasertechniek. (Paul van der Horst)

Secure zaak, dat afplakken.

Niet kaal

ken werd dat alles wat ook maar een beetje aan de KLM deed denken, uiteindelijk van de kist moest verdwijnen. Om die reden werd in mei 2016 al een ‘’DDA Classic Airlines”-sticker aangebracht op de romp en werd de staart overgeschilderd met het DDA-logo. Maar de blauwe schuine streepjes bleven. Tevens stond het DDA-bestuur voor een keus: welke beschildering nu? Een groepje snode DDA’ers zag even de kans schoon en probeerde nog een authentiek WWII ‘’D-Day’”-jasje voor te stellen, maar dat bleek marketingtechnisch niet handig. Omdat het wel een voor Nederland en de PBA authentiek kleurenschema moest worden, werd wederom gekozen voor de regeringskleuren zoals deze Dakota in de jaren vijftig voerde.

Met de inmiddels opgedane wetenschap omtrent de juiste kleuren werd de oude, nog door KLM gemaakte decoratiespuittekening opgezocht en op kleuren detail aangepast. De kist werd in de laatste weken van 2017 vakkundig gespoten bij onze (goede) buur (beter dan verre vriend) op Lelystad, de firma STTS NL (ook bekend als QAPS). Omdat het niet nodig was het hele vliegtuig kaal te maken werd slechts een deel van het dak, de staart en de bies op de romp geschuurd en gespoten. Dat scheelde ook behoorlijk in de kosten, die overigens voor een groot deel door STTS NL werd gesponsord! Het ‘inspecteur-generaal der Krijgsmacht’-wapen werd door het stickerbedrijf PPP uit Dronten eveneens kosteloos vervaardigd. En op de neus pronkt nog steeds ‘Prinses Amalia’.

Bijna volledig ingepakt, klaar voor de eerste kleur.

Het afplakken van de bolkopnageltjes was een monnikenwerk. (Paul van der Horst)

Onthulling

Voor sommige STTS NL-mannen was het overigens niet de eerste keer dat ze een Dakota onder handen hadden. In 1994 hadden ze de PH-DDZ ook al gespoten, toen nog bij Fokker op Schiphol. Met grote toewijding en oog voor detail klaarden zij nu ook weer de job. Op 5 januari was de roll-out en gingen de eerste foto’s al het internet op. Facebook ontplofte bijna met mooie reacties over de nieuwe kleuren! Naar verwachting zal later dit (voor)jaar onze ‘nieuwe’ PH-PBA nog eens officieel worden ‘onthuld’ en aan het Nederlandse publiek worden voorgesteld. Op de ochtend van de roll-out werd ‘Amalia’ voorzichtig uitgepakt. (Paul van der Horst) Vrijdag 5 januari, 11:30 u. Langzaam rolt onze Dak de spuitbaai uit, klaar voor een nieuw vliegseizoen!

FEBRUARI 2018

Historie

Jan Willem de Wijn Een eeuw geleden eindigde de Eerste Wereldoorlog met een wapenstilstand op de 11de van de 11de maand om 11.11 uur. Dat betekende het einde van een vier jaar lange strijd te land, ter zee en in de lucht. In de Logboek-edities van 2018 blikken we honderd jaar terug naar de oorlog die ook voor het neutrale Nederland niet zonder gevolgen bleef. We beginnen met: interneringen van vliegtuigen in 1918.

1918

Het jaar begint rustig met slechts drie interneringen in het eerste kwartaal. Dat begint met een Britse SE-5A van het Royal Flying Corps die tussen Brielle en Oostvoorne wordt opgehaald door de bergingsploeg onder leiding van luitenant Brian de Kruyff van Dorssen. Dat is het standaard patroon: vliegers van de Luchtvaartafdeling rijden met een grondploeg naar de plek van de (nood)landing en nemen het toestel over de weg mee naar Soesterberg.

1918: De fabriek van Cadzand Noodgeval

Door verschillende redenen landden Duitse, Engelse, Franse, Belgische en zelfs Amerikaanse toestellen op Nederlands grondgebied. Omdat ze verdwaald waren, vanwege schade tijdens een luchtgevecht of door desertie. Steeds in geval van nood. De vliegers moesten dan die noodsituatie aangeven door met een rood-witte vlag te zwaaien. In dat geval mochten de Nederlandse strijdkrachten niet op hen vuren. Na de landing of crash werden de vliegtuigen geïnterneerd en opgeborgen met het oogmerk om deze na de oorlog terug te geven compleet met een rekening voor gemaakte reis- en verblijfkosten per toestel. Maar een fiks aantal van die in beslag genomen vliegtuigen beviel de Nederlandse Luchtvaartafdeling (LVA: voorloper van de luchtmacht) zo goed dat ze (na betaling) in de sterkte van de Nederlandse luchtstrijdkrachten werden opgenomen. In het boek ‘De interneringen’ worden al die 107 gevallen van geïnterneerde landvliegtuigen en 45 van watervliegtuigen beschreven.

verdeeld tussen de strijdende landen. Met name aan het einde van de ruim vier oorlogsjaren lijken interneringen wel schering en inslag. Vanwege de vrijwel constante stroom vliegtuigen die vanuit Zeeuws Vlaanderen naar Soesterberg werd gezonden, sprak men daar over ‘De fabriek van Cadzand’ die steeds weer nieuwe toestellen ‘produceerde’. Immers, rond Cadzand en Breskens kwamen tijdens de twee laatste oorlogsjaren de meeste vliegtuigen neer. Vooral veel Engelse Airco DH-9’s.

Modern materieel

Niet schieten als vliegtuig in nood is. Duitsland heeft in 1917 nog het Croix Pattée dat in mei 1918 door het Balkenkreuz wordt vervangen (Noord-Hollands Archief)

‘De fabriek’

Als op 16 augustus 1914 een Friedrichshafen FF.19-watervliegtuig bij Schiermonnikoog moet landen en niet meer kan opstijgen, wordt het geïnterneerd. Dit is dan nog zo’n bijzonder voorval dat de commandant van de Luchtvaartafdeling persoonlijk naar Alkmaar gaat om de inzittenden te spreken: “Geschikte lieden. Geluncht met hen te Egmond aan Zee.” De eerste twee landvliegtuigen die in 1914 werden geïnterneerd waren eerlijk

FEBRUARI 2018

Een Britse Airco DH-9 na een neusstandje op het strand van Vlissingen eind september 1918 (De Prins)

Noodlandingen schering en inslag in 1918, helemaal links: Cadzand (Google Earth/J.W. de Wijn)

Bij het uitbreken van de oorlog in 1914 beschikt de Luchtvaartafdeling nog slechts over enkele krakkemikkige Farmans. Een schril contrast met het steeds moderner wordende buitenlands materieel dat plotseling binnen onze landsgrenzen wordt aangehouden. In 1915 worden onder meer een Duitse Albatros B.I en een Engelse Avro 504 aan de vloot van de LVA toegevoegd met de respectieve Nederlandse kentekens LA-12 en LA-13. Op 6 september van dat jaar noteert Walaardt Sacré: “Luitenant Van Heyst vliegt op Avro met passagier en later op Albatros. Beide vliegtuigen doen het uitstekend.” In verschillende geïnterneerde vliegtuigen wordt een installatie voor draadloze radiotelegrafie aangetroffen. In 1916 worden er proeven mee gehouden in een oude Farman LA-9. Aan het einde van de oorlog is het gebruik daarvan zo gewoon, dat op het nieuwe vliegkamp Schiphol gebouwd wordt aan een eigen radiotelegrafiestation met zendmast.

Als de vrede op 11 november is getekend, kan de balans van 1918 worden opgemaakt. Het laatste oorlogsjaar blijkt goed te zijn geweest voor ruim de helft van alle buitenlandse landvliegtuigen (58) en watervliegtuigen (25) die gedurende de hele Eerste Wereldoorlog hier strandden. Die landvliegtuigen landden voor het overgrote deel in Zeeuws Vlaanderen. Dat lag het dichtst bij de noordwestelijke flank van het strijdtoneel in België. Op bijgaand kaartje van Zeeland staan de plekken waar 22 vliegtuigen in 1918 (nood)landden in het geel aangegeven. Vlak na het einde van de oorlog landden nog vijftien Duitse vliegtuigen in Limburg waardoor het totaal op 107 in vijf jaar uitkwam.

‘First Yankee’ Verdwaald in de mist, een Rumpler C.I. Duitsland eiste teruggave omdat het (twee dagen voor einde oorlog) om desertie zou gaan (De Prins)

Een primeur op 27 oktober 1918! Het eerste vliegtuig in Amerikaanse dienst landt op Nederlands grondgebied. Plaats van handeling: Schoondijke in Zeeuws Vlaanderen. De DH-4 was door Boeing in licentie gebouwd voor de Amerikaanse strijdkrachten. Deze was ingedeeld bij het 10de squadron van de US Naval Bombing Group en was opgestegen in Frankrijk. Verdwaald met daarbovenop een motorstoring, moest luitenant Nelms de DH-4 aan de grond zetten. Bronnen: Frits Gerdessen en Nico Geldhof, De Interneringen van vliegtuigen tijdens de Groote Oorlog Hendrik Walaardt Sacré, Beknopt dagboek oktober 1913-oktober 1919

Het blad 'De Prins' signaleert het eerste Amerikaanse vliegtuig (Holland Foto's) FEBRUARI 2018

Mens & Machine

Harry Sluijter

AFSCHEID VAN

KLM’s Fokker 70

Daarom in augustus 2017 er een e-mailtje richting KLM aan gewaagd, om te informeren naar die laatste vluchten. Geen reactie. Paar weken later nogmaals een poging gedaan: nada reactie. Dan maar in de groep van seniore Schiphol-spotters gegooid. Verwezen naar goede website. Van zes Fokker 70’s wordt de laatste vlucht weergegeven. De allerlaatste vlucht vanuit London bleek al uitverkocht, maar als ik maar een van de vijf anderen kon boeken, dan was ik al gelukkig. Uiteindelijk kies ik voor Norwich als bestemming. Volgende stap was het ontwerpen en laten drukken van een speciaal T-shirt dat ik die laatste vlucht zou moeten gaan dragen. Daarop natuurlijk foto´s van de `Special Colours`-F.70 en van het F.28 prototype. Op het laatste moment besloten om daar een fotootje aan toe te voegen van Jack van Hengst. Stond als hoofd Aerodynamica Prestaties Fokker aan de wieg van de Fokker 50, 70 en 100. Was mijn mentor tijdens mijn twaalfjarige carrière bij Fokker, regelde die vlucht in de PH-JHG. En is zes jaar geleden veel te

FEBRUARI 2018

We schrijven eind oktober 2017. KLM Cityhopper gaat de laatste vluchten met een Fokker 70 maken. Daar moet ik bij zijn. Al was het maar omdat ik twaalf jaar bij Fokker heb gewerkt. En ook ter herdenking van mijn eerste vlucht ooit, op 4 juli 1968, in het prototype F.28 Fellowship PH-JHG.

Harry Sluyter tijdens de laatste lijndienst van de PH-KZS

Artwork voor het T-shirt

jong overleden. Dus beloofde ik zijn dochter dat er een foto van hem mee moest aan boord van die laatste vlucht. Voor alle zekerheid (en omdat het € 100 goedkoper was) ben ik al op vrijdag naar Norwich vertrokken. Een klein, maar best aardig vliegveldje, naar bleek bij aankomst. De volgende dag eerst een bezoekje gebracht aan het Norwich Aviation Museum, dat aan de andere kant van de landingsbaan ligt. Een museum met een Hollands tintje, omdat er twee (nou ja, anderhalf) F.27’s staan. Pas binnen in het museum drong pas door waarom. Ach ja, Air Anglia, in 1970 vanaf Norwich gestart met een Dakota. Mijn T-shirt oogstte bewondering bij de museumvrijwilligers en ontlokte mij de belofte een exemplaar op te sturen, als historisch artefact van museale waarde. Volgens de dienstregeling moest de Fokker om 16:50 binnenkomen, maar een kwartier daarvoor werd er al omgeroepen dat vertrek een half uur werd uitgesteld wegens ‘late arrival of the incoming aircraft’. Jammer, want dan werd het al donker. Dan nog

maar drie kwartier langer vertraagd, zodat wij uiteindelijk later dan de London-Heathrow vlucht zouden landen en de met veel tamtam omgeven vlucht daarmee zouden overtroeven. Uiteindelijk viel de vertraging echter mee (of tegen, als je van mijn hersenspinsel van daarnet uit gaat) en om 17:03 zette PH-KZS zijn pootjes neer op de landingsbaan van Norwich. Eindelijk, we mogen aan boord. Wat heet, een tiental passagiers heeft zich afgezonderd om voor het neuswiel te poseren voor een persoonlijk aandenken. Natuurlijk kan ik niet achterblijven, laat me in T-shirt fotograferen. Aan boord weten ze daarmee meteen wat ze aan mij hebben. Want een aardige stewardess biedt mij aan om mijn gangpadplaats te verruilen voor noodluikplaats 11A, waar ik de bank die vlucht voor mij alleen heb. Het is een onverwachte, maar aangename verrassing dat de brandweer van Norwich Airport klaar blijkt te staan om ons tijdens het taxiën een sproeibeurt te geven. Mijn vlucht kan niet meer stuk; ik voel me als een kleine jongen op schoolreisje. Snel na de start worden we door captain Bogt welkom geheten aan boord van deze speciale vlucht. Hij raadt aan om de ‘Safety-Card’ die in elk stoelvak ter inzage ligt, mee te nemen, omdat ze toch niet meer gebruikt kunnen worden. Was ik toch al van plan, eigenlijk. De stewardessen delen vervolgens aan alle passagiers een soort goodiebag uit met Fokker-memorabilia. Vervolgens krijgen wij een oproep om mee te doen aan een speciaal voor deze vlucht in het leven geroepen prijsvraag. Met vragen als: wat was ons startgewicht bij vertrek van Norwich? Die geeft hoofdbrekens. Mijn eerste baantje was het dagelijks verwerken van de start- en landingsprestaties van de F.28-vluchten in het kader van de certificatie. Daarbij heb ik wel duizend maal het startgewicht moeten noteren. Na vijftig jaar echter

Een halve Friendship op Norwich (Harry Sluyter)

PH-KZS is geland op Norwich en wacht op laatste KLM-passagiers

vergeten en moet ik vertrouwen op een luikje in mijn geheugen, dat medelijden met mij krijgt en voor een keer nog eens open gaat. “Doe maar 32.000 kg” raadt mijn geheugen mij aan. Vijf minuten later krijg ik van captain Bogt uitsluitsel. Ik zit er niet zo ver naast. Had toch 30.704 kg moeten zijn. Ach ja, natuurlijk; niet veel brandstof meer aan boord en geen volle 100 procent bezettingsgraad. De prijswinnaar is nog maar twaalf jaar oud, schat ik, zodat de prijs beter terecht kwam dan als ik hem had gewonnen. Echter, het is natuurlijk maar een kort vluchtje: door de harde rugwind staan we na precies 29 minuten weer op de grond, op 19:15 local time landen we op de Polderbaan. Precies volgens dienstregeling. Voor een handvol passagiers is het daarmee nog niet afgelopen. Terwijl de overige passagiers in de bus op ons, laatste passagiers wachten, dralen wij bij de cockpit. Een Engelse journaliste heeft daarin echter plaatsgenomen om de captain te interviewen. Ook al worden de bemanningsleden opgehouden om zich bij het feestje te voegen dat de KLM die avond organiseert, ze gaan helemaal mee in mijn enthousiasme. Ik ben uiteindelijk de allerlaatste passagier die de PH-KZS (ooit) verlaat. Maar geen enkele buspassagier die mij verwijten maakt aangaande mijn dralen. Integendeel, de Engelse verslaggeefster, die nu naast mij staat, ziet mijn T-shirt en vraagt of ze die met haar mobieltje mag fotograferen. Natuurlijk moet ik dan wel mijn verhaal kwijt over Jack van Hengst, wiens foto mijn T-shirt siert en die ik hier zo graag in levende lijve bij had gehad. Als we uitgeladen zijn en ik me door de hal naar de uitgang begeef, besef ik pas goed dat het allemaal echt voorbij is. In mijn overpeinzingen word ik opgeschrikt door een langslopende medepassagier: “Thank you for your story, in the bus.”

Half uurtje genieten van onder meer de Sunset FEBRUARI 2018

Marketing

Cinette Wassing

Marketing

(foto’s: Paul van den Berg, tenzij anders vermeld)

Keukenhof vanuit de lucht ! De bonte kleuren van bloeiende bollenvelden in de lente zijn als typisch Nederlandse bezienswaardigheid wereldberoemd. En na twee jaar afwezigheid kun je die adembenemende kleurenpracht dit jaar ook weer vanuit de lucht bekijken.

Van 31 maart tot en met 6 mei 2018 vertrekt onze Koninklijke PBA iedere zaterdag en zondag vanaf het Jet Center op Schiphol-Oost voor rondvluchten van 30 minuten over de bloeiende bollenvelden.

Keukenhof

Promotie ‘bulb’ flights Deze zogenaamde ‘bulb’ flights zijn vermaard bij DDA-Vrienden in binnen- en buitenland. Iedereen associeert Nederland immers met tulpen, molens en klompen en vooral die tulpen zijn een must in het voorjaar. Voor de promotie van deze bijzondere vluchten is DDA Classic Airlines een samenwerking met Keukenhof aangegaan. Zo hopen we dat, net als in het verleden, veel toeristen kennis maken met onze Koninklijke DC-3 ‘Prinses Amalia’. Nu dit historische vliegtuig weer het officiële regeringsuiterlijk heeft, kan het, wat DDA Classic Airlines betreft, als echt Nederlands icoon aan de lijst met bezienswaardigheden in Tripadvisor toegevoegd worden. Vanuit de lucht, op een hoogte van zo’n 300 meter, is het uitzicht over de bollenvelden fantastisch. Wil je de bloemen van dichtbij bewonderen dan zijn er volop wandel- en fietsroutes langs kleurrijke bloemenvelden. Met een fluisterboot of sloep vaar je door een heel waternetwerk tussen de bollenvelden. En natuurlijk is Keukenhof, het mooiste lentepark ter wereld, een bezoek meer dan waard.

Keukenhof

Voor orchideeën wordt al jaren de duizend vierkante meter van het Beatrix Paviljoen ingericht. Deze show is de mooiste orchideeënshow in Europa. Een traditionele topattractie is de unieke lelieshow in het Willem-Alexander Paviljoen. Op 6.000 vierkante meter zijn ongeveer 15.000 lelies in circa 300 verschillende variëteiten te bewonderen.

Tulpomania De tulp is wereldwijd het beeldbepalende icoon van Nederland. Het kan dan ook niet anders dat Keukenhof een tentoonstelling biedt over de historie van de tulp, de tulpomanie in de 17e eeuw en de tulp van nu als hedendaags icoon. De tentoonstelling Tulpomania is in het Juliana Paviljoen.

Romantiek in Keukenhof

Keukenhof bezoeken

Keukenhof staat dit jaar in het teken van Romantiek in Bloemen en opent 22 maart voor de negenenzestigste maal haar poorten. Romantiek en bloemen zijn immers onlosmakelijk met elkaar verbonden. Het historische park is midden in de Romantiek ontworpen en in 1857 door Zocher in de Engelse landschapsstijl aangelegd als siertuin voor Kasteel Keukenhof. In de sfeervolle tuin rondom de vijver, met mooie doorkijkjes en eeuwenoude beukenbomen, bloeien sinds 1950 een miljoen tulpen. Vele generaties beleefden hier hun geluksmoment. Naast de miljoen tulpen planten veertig tuinmannen van Keukenhof ieder jaar nog zes miljoen andere bloembollen. Na afloop van het seizoen worden deze weer uit de grond gehaald, waardoor in het najaar een cyclus van planten, bloeien en rooien opnieuw kan beginnen. Om Keukenhof steeds een ander gezicht te geven, wordt elk jaar een nieuw ontwerp gemaakt voor de beplanting. De samenstelling is uitgekiend, zodat bezoekers gedurende de hele openstelling van bloeiende bolbloemen kunnen genieten. De bloembollen voor de beplanting worden gratis geleverd door honderd inzenders, die zich geen mooier showvenster voor hun product kunnen bedenken.

Naast alle bloemenpracht zijn er verschillende evenementen:

Shows in 7 paviljoens

12 en 13 mei: Romantiek in Keukenhof

In de paviljoens wisselen twintig bloemen- en plantenshows elkaar af. Hier tonen de kwekers een enorme verscheidenheid aan bloemen en planten, in alle kleuren en vormen. En natuurlijk van topkwaliteit! Dit is de apotheose van een onderlinge competitie tussen telers om de beste teeltprestatie per product, variërend van tulp tot roos. Een vakkundige jury beoordeelt welke bloem de beste is in zijn categorie. Ook de consument beoordeelt de bloemenshows en kiest de mooiste uit.

Waan je in de romantiek tussen mensen in kleding uit de 19e eeuw. Geniet van optredens met dans en klassieke muziek tussen de bloemen.

FEBRUARI 2018

30 maart – 2 april: Oudhollands weekend Tijdens dit weekend tonen ambachtslieden hun Oudhollandse ambacht. Met een kaasmarkt, visroker en optredens van klederdrachtgroepen ervaar je het echte Holland van vroeger.

18 – 22 april: Bloemencorso Het Bloemencorso van de Bollenstreek trekt op zaterdag 21 april van Noordwijk naar Haarlem. Omstreeks 15.30 uur rijden de kleurrijke praalwagens langs Keukenhof. Van 18 tot en met 22 april is er een uitgebreid corso programma in de regio.

Kaarten kosten € 18,00 aan de kassa, maar zijn ook online voor € 17,00 te bestellen via www.keukenhof.nl. FEBRUARI 2018

Persoonlijk

Mariette Kuntze-Gersie

o n r t s l o A H r e d n

over het mobiele erfgoed Op zoek naar wie het laatste nieuws kan vertellen over de stand van zaken van de Mobiele Collectie Nederland (MCN) heb ik een interview met een medebestuurslid van de Nationale Federatie Historische Luchtvaart (NFHL): Arno van der Holst. Misschien duizelt de terminologie, maar hij is al jaren actief. Ik ken hem uit de periode dat hij directeur was van de Aviodrome. Hij is één van de twee oprichters van de MCN. Al jaren zet hij zich in voor erkenning van het erfgoed van de historische luchtvaart te midden van alle ‘vaste’ monumenten, zoals bijvoorbeeld huizen, molens, buitenplaatsen, kastelen en forten.

T-Ford uit 1918

Het doel van de Mobiele Collectie Nederland “Het is een ontzettend langzaam, traag en taai proces. Soms is het praten en mensen proberen te overtuigen van de pracht van ons vliegend erfgoed, soms is dat door een creatieve actie uit te voeren, zoals in augustus 2004, toen we met een luchtvloot over het ministerie van OCW vlogen om te strijden voor erkenning. Dat was toen succesvol overigens. De Stichting Mobiele Collectie Nederland is opgericht in november 2000.

FEBRUARI 2018

Een Bedford uit 1944 in gebruik geweest bij de firma Jansen

Haar voornaamste doelstelling is het leveren van een essentiële bijdrage aan het behoud van een representatieve collectie van mobiel erfgoed in ons land, teneinde te komen tot een ‘Mobiele Collectie Nederland’. Dit wordt bereikt door het uitdragen en behartigen van de collectieve belangen van de museale en particuliere eigenaren actief in de sectoren ‘weg’, ‘water’, ‘lucht’ en ‘rail’. De voornaamste activiteiten behelzen het volgende. Ten eerste het maken van een database met al het mobiel erfgoed (NRME, het Nationaal Register Mobiel Erfgoed). Ten tweede het behartigen van onze belangen bij de rijksoverheid en met name het bespreken van ‘knelpunten’ die de sectoren ervaren in de dagelijkse operatie van mobiel erfgoed bij het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. En ten derde: het zichtbaar maken van mobiel erfgoed voor een breed publiek, door deel te nemen aan evenementen en andere activiteiten.”

den die door de verschillende sectoren verzameld zijn, zijn samengevoegd op de website. Ook de Dakota ontbreekt natuurlijk niet. Deze site bevat tevens een historisch verhaal over de ontwikkeling van mobiliteit in Nederland in de afgelopen 150 jaar. Elke sector heeft zijn eigen verhaal wat het invullen van het register betreft. Zo zijn de meeste objecten in de sector ‘rail’ al in kaart gebracht (het zijn er ongeveer 2.000). Ook de sector ‘water’ heeft ongeveer 2.000 van de 4.000 objecten in kaart gebracht. Aan het vaststellen van de andere helft wordt nu gewerkt. Voor de sector ‘weg’ ligt er de moeilijkste opgave; er zijn zo’n 300.000 historische voertuigen in Nederland en die moeten allemaal geregistreerd worden. De sector heeft besloten om eerst maar eens te beginnen om alle types in kaart te brengen. Tot slot onze eigen sector ‘lucht': op dit moment werkt één vrijwilliger, Jan Willem Laroo, aan het checken van de bestaande database en het invullen van het register.“

Het Nederlands Transport Museum “De Vereniging Museumkwartier Hembrug, een vereniging waarbij een aantal mobiel erfgoed stichtingen is aangesloten, ging op zoek naar een nieuwe locatie, omdat haar huidige

Wie is Arno van der Holst? “Ik ben geboren in het mooie Katwijk aan de Rijn (1967) en opgegroeid in Wassenaar. Op mijn 14de ben ik begonnen met zweefvliegen en motorzweven, en sinds mijn 18de actief voor de Aviodome. Daar commercieel medewerker geweest en directeur geworden toen ik 30 was. De verhuizing naar Lelystad volgde en daar ben ik tot 2009 werkzaam geweest. Sinds die tijd ben ik ZZPer en heb ik mooie erfgoed-projecten gedaan. Ik hoop me fulltime in te zetten voor het nieuwe Transport Museum. Mijn hobby’s zijn vliegen (ik vlieg nog steeds met een prachtige Fokker S-11) en de geschiedenis, op allerlei gebied, van Romeinen tot Tweede Wereldoorlog; verder heb ik interesse in reizen met een luchtvaartdoel. Ik ben altijd op zoek/op

locatie verkocht ging worden. Uiteindelijk werd heel recent een locatie gevonden in de oude Bolsfabriek/Fokkervestiging in Nieuw Vennep. Daar wordt een nieuw museum begonnen: het Nederlands Transport Museum. Omdat we heel snel open willen, maken we er een pop-up-museum van; met heel beperkte middelen maken we een prachtig museum voor Een DE2 180 ‘Blauwe Engel’ jong en oud. Samen met twee collega’s heb ik een bestuur gevormd, dat richting geeft de toonbeeldensite wordt de leidraad. aan het museumbeleid. Ik mag als voorzitter optreden. We hopen dat vele bedrijven, particulieren en (overheids-) organisaties ons gaan steunen. Op dit moment is het gebouw een saaie loods van zo’n 4.500 m2 groot in het midden van een industrieterrein. We gaan dat gebouw opvrolijken met objecten buiten (vliegtuigen), met posters, banners en vlaggen, en hopelijk een speeltuin. Naast een overzicht van onze mobiliteitsgeschiedenis, door middel van voor velen herkenbare displays/kijkdozen, worden we actief in de regio. We Het schip ‘De Volharding’ en is een stoomsleepboot. willen met historische bussen rondritWe zijn bezig een aantal schepen, voertuigen, treinen ten gaan doen, misschien wel met heen vliegtuigen te selecteren voor de tentoonstelling. likopters rondvluchten. En natuurlijk Deze objecten zijn onderdeel van de expositie en het geven we bezoekers de gelegenheid verhaal dat een overzicht geeft van de ontwikkeling om een rondvlucht te boeken met de van Nederland van drassige delta tot het logistieke DDA-Dakota om alle mobiliteitshoogknooppunt dat we nu zijn. Het historische verhaal op tepunten vanuit de lucht te zien.”

jacht naar unieke verhalen of projecten, en ik fiets graag om lekker in beweging

Arno van der Holst in de Fokker S-11

te blijven. Een voorbeeld in mijn leven is, denk ik, wel mijn oud-voorzitter Kees den Hartog. Hij leerde mij over bedrijfspolitiek en het verschil tussen macht en gezag. Ik aard naar mijn moeder en probeer altijd positief te zijn en wil ons

Het register en de ‘toonbeelden’ “Alle vier de sectoren zijn actief met het invullen van het register. Wat ‘lucht’ betreft worden nu de basisgegevens van alle luchtvaartobjecten in Nederland in een database ingevoerd. De minister van OCW heeft aan de MCN gevraagd om aan te geven wat nu aansprekende voorbeelden zijn van het mobiele erfgoed. Deze ‘voorbeelden’ zijn ‘toonbeelden’ gaan heten. Alle toonbeel-

Persoonlijk

(foto’s via Arno van der Holst)

mooie luchtvaartverleden doorgeven. Ik zie de toekomst van de historische luchtvaart dan ook zonnig in.“ Voor meer informatie: www.mobiel-erfgoed.nl Bestuur van het Nederlands Transport Museum (vlnr):Gert van Kalsbeek, Cees van de Wetering, Arno van der Holst

www.mobielecollectienederland.nl www.toonbeelden.com FEBRUARI 2018

DakoTaal

Paul van den Berg

Verschrot? ‘Airforce Three’ Van Feike de Haan, voormalig militair “In de jaren vijftig en zestig vloog een USAF Dakota in Nederland, geverkeersleider, kregen we dit interes- stationeerd op Vliegbasis Ypenburg. Deze C-47A-40-DL, c/n 9828 met reg. 42-23966, is later omgebouwd als VC-47A met de reg. 0-23966. De kist besant berichtje met foto’s. Tweemaal de MAAG ‘VIP’ VC-47A: linkerfoto uit ca. 1959, de rechterfoto in 1966. (archief Feike de Haan)

hoorde toe aan de Military Assistance Advisory Group (MAAG) Netherlands en kwam op 28 november 1958 naar Nederland. MAAG assisteerde o.a. bij het overvliegen van overtallige F-84F Thunderstreaks naar Turkije en Griekenland. Daar deze jets nog steeds eigendom waren van de USAF, diende een USAF-vlieger altijd te fungeren als vluchtleider en deze werden dan ook op Eindhoven ‘eventjes’ los gemaakt op de F-84F. Een van deze vluchtleiders was Colonel Ph.M. Loveless en hij vloog ook regelmatig met de “Airforce 23966” door Europa. Zelf heb ik hem, begin 1965, een keer op de Vlucht Voorlichtings Afdeling van Eindhoven geholpen met een vluchtplan naar Ypenburg. Na het opheffen van MAAG Netherlands in 1967, ging de VC-47A naar Moron AB in Spanje en is daar op 23 oktober 1968 gecrasht. Is dit wellicht iets voor jullie magazine?“

Nou en of, Feike!

Oude sproeier

Eentje van Maarten Remmerswaal die ons met sporadische regelmaat voorziet van zelf geschoten DC-3’s van over de hele wereld. Deze keer een foto uit Texas, Laredo Municipal, in 2012 om preciezer te zijn. XA-KTB was toen al een niet meer luchtwaardige DC-3209B uit 1939 (c/n 2118) en ex-Aero JBR. De Mexicaanse kist stond daar al minimaal tien jaar ’stored’ (lees: aan de kant geschoven) en was uitgeschreven. Volgens de laatste berichten zou ze door een nieuwe eigenaar worden gedemonteerd en naar Mexico vervoerd worden om te worden gerestaureerd, maar anderen beweren dat ze inmiddels is verschrot op Laredo. Het laatste is aannemelijker, vrezen wij…

‘Julie’, a riveter

Zoals u waarschijnlijk wel weet, werden in de Tweede Wereldoorlog de C-47’s en andere oorlogsvliegtuigen grotendeels door (jonge) vrouwen gebouwd. Immers, de mannen waren aan het front. Deze ‘Rosie the Riveters’ werkten in de Douglas-fabrieken op Long Beach, Santa Monica en Oklahoma City en de dames vonden het wel grappig om zo nu en dan hun handtekening achter te laten op verborgen plekjes in ‘hun’ Gooney’s. Zo kan het voorkomen dat vandaag de dag zo’n naam ineens weer tevoorschijn komt tijdens wat dieper onderhoud. Brendan Odell uit Nieuw Zeeland overkwam dat bij ZK-AWP (c/n 33135) en stuurde ons het bewijs van zo’n ‘message in a bottle’ van 73 jaar geleden. Ene ‘Julie’ schreef in begin 1945 met lippenstift en sierlijke letters haar naam ergens diep in de toenmalige USAAF C-47B-30-DK, ‘44-76803’, nu ZK-AWP bij Air Chathams. Best bijzonder!

Daks over Normandy

Tot slot nog een snelle update over Daks over Normandy 2019: de teller van het aantal Dakota’s dat naar Europa wil komen in de zomer van 2019 staat ten tijde van dit schrijven op 32! En het aantal stijgt nog steeds. Maar er is nog wel geld nodig. Voor meer info zie www.daksovernormandy.com/donate. In het komend nummer meer over dit evenement.

N834M tijdens haar gear down-ferry naar Tampa. (via Turin Aviation)

Dan weer geweldig nieuws uit de VS. Vintage Aero, een afdeling van de Turin Aviation Group in Tampa, Florida heeft onlangs weer nieuw leven geblazen in N834M (c/n 26211) uit 1943, een oude Lee County Mosquito Control DC-3 die al vier jaar stil had gestaan bij het Wings of Dreams Aviation Museum. Na wat sleutelwerk is de Market Garden-veteraan in december overgevlogen naar Tampa om daar de komende achttien maanden verder gerestaureerd te worden in haar oude WWII Troop Carrier-glorie. En guess what: ook deze C-47 wordt in 2019 in Normandië verwacht!

FEBRUARI 2018

(Paul van den Berg) FEBRUARI 2018

Feit & Verhaal

Jan Willem de Wijn

Frits Diepen bouwde tijdens de Tweede Wereldoorlog in het geheim een eigen sportvliegtuig, de Difoga 421. Die naam verwees naar DIepen FOrd GArage in Bergen op Zoom waar het toestel werd gebouwd. Na de oorlog zou hij in 1948 (dit jaar zeventig jaar geleden) de eerste Nederlandse charterluchtvaartmaatschappij, Aero Holland, oprichten.

De Tijd, 9 februari 1948 (coll. KB)

AERO-HOLLAND

Neerlands eerste chartermaatschappij Overigens gingen de resterende vliegtuigen van Frits Diepen op 16 februari 1949 allemaal automatisch over naar de nieuwe operator Aero Holland.

Dakota PH-TFB (voorheen KLM's 'Tureluur' in 1949 op Ypenburg (home.deds.nl/-vliegveldypenburg)

in november van dat jaar verongelukte Dakota PH-TFA ’s nachts bij Oslo in Noorwegen. Aero Holland werd verweten dat hun bemanning (die al 26 uur in touw was) op grondzicht vloog, terwijl er IFR-condities van kracht waren. Men had een voorbeeld moeten nemen aan de KLM die z’n piloten nooit ’s nachts op Oslo liet landen. Het management van Aero Holland maakte, kort na de Kerst van dat jaar, bekend dat Neerlands eerste chartermaatschappij tot en met het eerste kwartaal van 1950 aan zijn verplichtingen zou blijven voldoen. Daarna viel het doek en verdwenen de laatste machines uit de vloot uit het zicht.

Tegenwind

Fokker S.9 PH-NAK in 1947 op Eelde (Luchtvaartkennis)

‘Fokhovens’

Na de oorlog richtte hij eerst Frits Diepen Vliegtuigen NV te Tilburg op, maar hij vestigde zijn vliegbedrijf op het Haagse vliegveld Ypenburg. Er werd gestart met een maatschappelijk aandelenkapitaal van 1,8 miljoen gulden waarvan 0,5 miljoen was volgestort. Het bedrijf richtte zich aanvankelijk slechts op de verkoop van onderdelen en reparaties van vliegtuigen. Maar in januari 1946 bestelde Diepen bij Fokker drie nieuw te bouwen Fokker S.9-tweedekkers en een achttal luchttaxi’s van een reeds beproefd Nederlands ontwerp. Dat zijn Koolhoven FK43’s die worden uitgerust met andere motoren. Ze worden in de wandelgangen ook wel ‘Fokhovens’ genoemd. Met deze bestelling ontstaat een band met de vliegtuigbouwer die erin resulteert dat Frits Diepen Vliegtuigen NV de rechten voor de alleenverkoop van Fokker F.25 Promotor-luchttaxi’s verwerft.

Klein beginnen

De grafiek met de vlootsamenstelling laat zien dat de drie tweepersoons S.9’s (donkerblauw) in augustus 1946 op de naam van Frits Diepen zijn ingeschreven in het register. In december van dat jaar voegt de eerste vierpersoons FK43 luchttaxi (lichtblauw) zich bij de vloot. In maart 1947 arriveert het eerste van zes tweemotorige houten Cessna UC-78 Bobcat-vliegtuigen die plaats bieden aan vijf personen. De eerste van vier tweemotorige geheel metalen Douglas C-47 Dakota’s (PH-TFA) wordt in april 1948 ingeschreven op naam van Frits Diepen, maar het eerstvolgende vliegtuig (Beech D18s PH-NCN) staat vanaf mei 1948 meteen op naam van Aero Holland.

FEBRUARI 2018

Zo kort na de oorlog richt de KLM zich vooral op de lijndiensten, men heeft weinig oog voor de chartermarkt. Frits Diepen vindt in de Stoomvaart Maatschappij Nederland een partner die daar wel brood in ziet. KLM en Rijksluchtvaartdienst zien dat met lede ogen aan en laatstgenoemde kwam aanvankelijk met een gewichtlimiet van vijfduizend kilo voor de vliegtuigen van Aero Holland. Daar zou een Cessna Bobcat (met 2.600 kilo maximum startgewicht) nog wel onder vallen en een Beech D-18S met 4.600 kilo ook nog wel. Maar een operatie met Dakota’s zou op deze manier verhinderd worden. Die hobbel werd genomen door het toestaan van Dakota-vluchten. Maar de volgende hobbel was dat die vluchten dan niet vanaf thuisbasis Ypenburg mochten plaatsvinden. Immers, het Haagse vliegveld had (nog) geen verharde banen. Frits Diepen vond natuurlijk dat die onverwijld moesten worden aangelegd, maar daar wilde het Rijk niet aan. Politiek Den Haag was net bezig met plannen voor een grote luchthaven Schieveen op zo’n tien kilometer afstand van Ypenburg… Een van de Fokker/Koolhoven FK43’s (Luchtvaartkennis)

(PaiR Communicatie/Jan Willem de Wijn)

Primeurs

Op 5 april 1948 voerde Aero Holland zijn eerste officiële chartervlucht met Dakota PH-TFA uit. Vanaf Schiphol werd via Eindhoven en Antwerpen (met bij elkaar 21 missionarissen) naar Algiers gevlogen. Naast katholieke passagiers vervoerde Aero Holland ook hele series pelgrims op hadj-vluchten vanuit Afrika richting Mekka. De nieuwe maatschappij bracht de Nederlandse vlag (op het richtingsroer) op vliegvelden waar nog niet eerder een Nederlands verkeersvliegtuig was geweest. Zo had Aero Holland de primeur op de luchthaven van Innsbruck. De Dakota’s brachten ook supporters van Fanny Blankers-Koen naar de Olympische Spelen van Londen in 1948.

Een Cessna Bobcat mocht wel vanaf Ypenburg (flightsimrepaints.nl)

Tegenslagen

Twee vliegtuigongelukken kort na elkaar nekten Aero Holland. Eind januari 1949 crashte een Bobcat bij Falstar in Denemarken en FEBRUARI 2018

Advertentie

Flight service specialist met vliegangst Naast de grote Boeings en Airbussen die dagelijks vanaf Schiphol vertrekken naar wereldwijde bestemmingen, bestaat er ook de kleine luchtvaart. Cessna’s, Learjets en Pipers die van Teuge naar Groningen vliegen, of een trainingsrondje boven Texel maken. Ook dat moet in het drukke luchtruim allemaal goed gaan en daarom dienen zij een vliegplan met hun intenties in bij het Flight Service Center (FSC) van LVNL. Daar werkt Irene als flight service specialist. Haar vader werkte ook bij Luchtverkeersleiding Nederland (LVNL), toen nog Rijksluchtvaartdienst, bij de planning van projecten en dus voelde het voor Irene zeer vertrouwd toen ze 17 jaar geleden solliciteerde bij LVNL. Ze begon bij de servicedesk en na nog twee andere functies ging ze in opleiding voor flight service specialist. Ze werkt nu alweer 14 jaar met veel plezier bij het FSC.

Notice to Airmen

Even de ‘Groene velden’ bellen

“Het maken van de NOTAM-berichten vind ik het leukst. De informatie wordt onder andere aangeleverd door de havendiensten van luchthavens. Het is dan onze taak om er een correct bericht van te maken. Soms is het zoeken naar de juiste tekst. Dat moet zeer precies omdat iedereen het maar op één manier mag kunnen interpreteren.”

Irene en haar collega’s controleren onder andere de vliegplannen van de kleine luchtvaart en ze sturen deze door naar de luchthaven van vertrek en bestemming en naar de luchtverkeersleidingscentra waar de piloot onderweg contact mee heeft. De groene velden zoals Budel, Texel en Ameland worden telefonisch geïnformeerd door het FSC, omdat zij niet zijn aangesloten op het luchtverkeersleidingssysteem van Luchtverkeersleiding Nederland. “Op een mooie, zonnige dag kan het behoorlijk druk zijn. Dat zijn de beste dagen om er als recreatieve vlieger op uit te trekken. Als het weer toch omslaat, dan ben je vooral bezig met het aanpassen van vliegplannen. De vertrektijd wordt dan uitgesteld en soms, zal je altijd zien, wordt uiteindelijk een hele vlucht gecanceld. Er is een verschil tussen toestellen die op instrumenten vliegen en die op zicht vliegen. Toestellen die op instrumenten vliegen moeten akkoord krijgen op hun vliegplan vanuit Brussel. Als het wordt afgekeurd dan overleg ik met de vlieger en kijken we hoe we de route toch nog kloppend kunnen krijgen.”

FEBRUARI 2018

“Bij het FSC stellen we ook NOTAM-berichten op, de zogenoemde Notice to Airmen. Dit is een bericht dat belangrijke informatie bevat voor een piloot. Denk bijvoorbeeld aan een landingsbaan die buiten gebruik is of een hoge kraan die in de buurt van de luchthaven staat of een navigatiebaken dat niet werkt. De NOTAM’s moeten door piloten altijd worden meegenomen in de vluchtvoorbereiding.”

Perfecte dag

“Een perfecte werkdag bestaat voor mij uit leuk contact met vliegers en collega’s. Ik vind het prettig als er veel vliegplannen binnenkomen, als ik tussendoor nog een NOTAM moet uitgeven of een moeilijke vraag moet uitzoeken. Dan heb ik zelf ook weer wat opgestoken.”

Vliegangst

Je zou zeggen dat wanneer je de hele dag bezig bent met de kleine luchtvaart je zelf ook zin krijgt in een parachutesprong of op z’n minst een rondvluchtje boven Groningen. Maar dat geldt niet voor Irene. “Oh nee, ik heb wel een beetje vliegangst. Vooral vliegen in die kleine toestellen vind ik niet echt fijn. Liever blijf ik aan de grond.”

Paul van der Horst en Coert Munk

In memoriam

1939-2018

Bart Bakker Op 1 januari overleed Bart Bakker (78), één van de eerste vliegers bij de DDA. Hij vloog DDA’s eersteling vanuit Helsinki over naar Nederland. Met zijn enorme DC-3 ervaring bracht hij tot en met 2003 als chef-instructeur de DDA-vliegers de finesses van het Dakota vliegen bij. In 1946 vloog hij in Indië voor het eerst mee in een Dakota. Daar sprong de vonk over. De vliegers bleken opgeleid door zijn vader, Cees Bakker. Vader Cees had Bart - geboren in Bandung - op zijn eerste verjaardag op 3 mei 1940 meegenomen in een Martin B-10 bommenwerper. Bart had meer dan 4.100 vlieguren op de Dakota, vele uren daarvan boven zijn voorliefde, het Afrikaanse continent. Het logboek met door hem gevlogen vliegtuigen is bijzonder indrukwekkend: alle Douglas passagiersvliegtuigen van DC-2 tot en met -10 met uitzonBart Bakker in 2012 bij de dertigste verjaardag van de DDA. Mooie details: de dering van de -1 en -5, en bekende propkisten als Canadair Argonaut, Invader, Lodestar, Catalina en Dominie, authentieke DDA-stropdas en op de revers om er maar wat te noemen. In 1988 vloog hij DDA’s Beech 18 ‘Good Vibrations’ vanuit Canada naar Schiphol. een speldje met herinneringen aan de In 1995 ging hij op de MD-11 bij de KLM met pensioen, plakte er nog drie jaar MD-11 bij Martinair aan vast, Martin B-10 (Paul van der Horst) waarna hij vooral Dakota bleef vliegen. Ferries van Israëlische Dakota’s naar de USA, de 'Fifi Kate' bij Market Garden herdenkingen, het DC-3 aanbod deed een continu beroep op zijn enorme ervaring. In januari 1998 vloog hij de nieuw gerestaureerde PBA naar Woensdrecht voor een eerste spuitbeurt. En in mei 1999 stuurde hij de nieuw gerestaureerde PH-DDZ voor het eerst weer de lucht in. Bart zette zich altijd meer dan 100% in voor de luchtvaart. In 1987 werd hij bestuurslid van de Vereniging voor Nederlandse Verkeersvliegers, niet veel later werd hij president van IFALPA, de International Federation of Air Line Pilots’ Associations. Aan die brede ervaring in de luchtvaart werd in 2002 een reeks van vier artikelen in de voorganger van dit magazine gewijd. Naast zijn enorme verdiensten voor de luchtvaart en de DDA was Bart vooral een aimabel, prachtig en onvergetelijk mens, altijd toegankelijk en bereid tot uitleg. Onze gedachten zijn bij zijn Mianne, kinderen, familie en vrienden.

Paul van den Berg Deze persfoto van het Britse persbureau Keystone uit 1936 toont de allereerste KLM DC-3, de PH-ALI op het Londense vliegveld Croydon. De achterzijde meldt: “21.11.36. -- NEW 23 SEATER AIR LINER FOR EUROPEAN ROUTES. The Royal Dutch Air Lines are putting on their Services a new Douglas D.C.3. Air Liner, seating 23 passengers. New methods of streamlining have been carried out. – A view of the plane, photographed for the first time at Croydon this morning.” De opmerking over die nieuwe methode van stroomlijnen klopt precies: denk aan het intrekbare landingsgestel, NACA motorkappen en de vloeiende vleugel-fairings. De PH-ALI werd in oktober 1936 per schip aangeleverd en op Waalhaven geassembleerd. Al snel begon KLM aan een serie route-proefvluchten in Europa waaronder dus ook Croydon, en reeds in december begon de ‘Ibis’ aan haar eerste Indië-trip. Het zou uiteindelijk niet goed aflopen met de PH-ALI. In 1943 werd ze neergeschoten boven de Golf van Biskaje, maar da’s weer een heel ander verhaal. Croydon’s oude stationsgebouw en -toren, zichtbaar op de achtergrond bestaan nog, zijn volledig gerestaureerd en nu toegankelijk voor het publiek. Leuk voor als u eens in (de buurt van) Londen bent.

Schoenendoosfoto

Uit de oude fotodoos

FEBRUARI 2018

DC-3 connecties Gerrit Worst bij de Skymaster waarop zijn vader menig uur doorbracht in de donkere nachten boven Angola. (Paul van der Horst)

DDA Classic Airlines is al sinds 1995 onlosmakelijk verbonden met ZuidAfrika. In dat jaar kocht de DDA in dat land immers twee Skymasters, een echte DC-4 en een C-54A. En de PH-PBA heeft eveneens een niet te miskennen connectie met Zuid-Afrika.

The South African Connection

Landgenoot

Coert Munk

Paul van der Horst

Bij de restauratie in 1997 werd de romp van de PBA gemonteerd op de vleugels en de centersectie van een voormalige Zuid-Afrikaanse Dakota. In november vorig jaar was de Zuid-Afrikaan

De formule van de rubriek ‘Landgenoot’ is bekend: een vliegtuig dat in ons land ingeschreven is geweest en nu elders fladdert wordt uitgelicht. Ditmaal draaien we de rollen om en komt een historisch vliegtuig aan de orde dat nu in ons land vliegt, maar dat vele jaren geleden nog lang niet deed, oftewel een

KWART EEUW

LANDGENOOT

Al weer bijna een kwart eeuw vliegt weer een P-51D in ons land. In 1994 klonk op een memorabel moment weer het geluid van een Merlin-motor aan een Mustang in ons land. DHAC, de Dutch Historic Aircraft Company op Lelystad Airport, nam het jachtvliegtuig in exploitatie, nadat het uit de USA per boot was aangekomen. Eigenaar-vlieger Tom Karst van der Meulen vloog de Mustang aanvankelijk nog onder Amerikaanse vlag, maar sinds 2005 is de jager als PH-PSI in het Nederlandse register ingeschreven.

Gerrit Worst op bezoek bij de DDA. Niet alleen om onze ‘Prinses Amalia’ te bewonderen, maar ook voor een weerzien met een Skymaster.

“Mijn vader vloog bij de Suid Afrikaanse Lugmag en maakte vele uren op de C-47 Dakota’s en de Skymasters. Toevallig heeft hij de beide Skymasters, die later door de DDA werden gekocht, gevlogen. Bij de Lugmag hadden ze de registraties 6901 en 6906. Allebei werden ze op speciale missies ingezet in het kader van de elektronische oorlogsvoering ten tijde van de Angolese grensoorlog. De Skymasters zaten tjokvol met apparatuur en waren ‘off limits’ voor iedereen, inclusief officieren, behalve voor hen die er mee moesten vliegen. Ze vlogen deze missies op allerlei tijdstippen en hadden de bijnaam 'The Spook'. Door mijn vader ben ik volledig gepassioneerd geraakt voor de luchtvaart. Toen ik bij de luchtmacht zat, zorgde ik met een aantal andere enthousiastelingen voor de C-54 ‘6902’. Die kist vloog niet meer, maar we draaiden van tijd tot tijd de motoren. Ik vlieg nu in de voetsporen van mijn vader als captain op de DC-3 van de The South African Airways Museum Society en als first officer op de beide DC-4’n. De operatie van de vliegtuigen is ondergebracht bij Skyclass Aviation, de organisatie die ook de toenmalige DDA-Skymaster PH-DDS enige tijd onder haar hoede had. We vliegen passagiers voor de toeristenindustrie, maar daarmee krijgen we de kosten niet dekkend. We mogen ook nog steeds vracht vliegen en dat doen we dan ook geregeld. Vooral vracht van wat grotere waarde, zoals elektronica, televisies, computers en zo vervoeren we met de Skymasters. Het is in veel gebieden van Afrika te onveilig om dat soort goederen over de weg te vervoeren, vrachtwagens worden gekaapt of leeggeroofd. Voor ons is het een welkome aanvullende bron van inkomsten om de kosten dekkend te houden. Ik ben met vliegen begonnen bij de Defense Flying Club, een gewone vliegclub, maar met wat kenmerken van een luchtmacht. Eerst op de Cessna 150, C172 en Piper PA-28. Ik heb mijn Commercial Pilot License gehaald en ging Cessna Caravan vliegen in Sudan. In 2007 ging ik als freelance piloot vliegen bij Skyclass en fulltime bij Balmoral Central Contracts. In 2013 heb ik mijn type rating op de North American Harvard gehaald. ‘Tricky to fly, but it’s fun’. Vanaf 2014 vlieg ik op de Lockheed L-100-30 Hercules van Safair. Een paar jaar geleden kwam DDA-vlieger Fabian Schouten naar Zuid-Afrika en wilde Harvard vliegen. We raakten aan de praat en toen bleek dat we allebei Dakota vliegen. Leuk om hem nu in Nederland weer te ontmoeten, maar ook om de Skymaster die mijn vader vloog in de Aviodrome, terug te zien.”

Als N6522D ruim 65 jaar geleden op dia vereeuwigd (via James McGeorge)

De Richmond News Leader wijdde in 1961 een artikeltje aan het vliegen met kisten uit de oorlog (via James McGeorge)

Een terug taxiënde Tom K. van der Meulen na zijn display op het eigen veld (Paul van den Berg)

Deze Mustang werd in mei 1945 aan de USAAF afgeleverd, net te laat om actief in de Tweede Wereldoorlog te worden ingezet. Dat is overigens met het overgrote gedeelte van de hedendaagse warbirds het geval, ze waren niet actief aan het front. De P-51D deed tot 1950 dienst bij de Canadese luchtmacht om vervolgens een lange reeks van Amerikaanse eigenaren te krijgen. Met registratie N6522D werd het vliegtuig in het begin van de jaren zestig ondermeer gebruikt bij Naylor Aviation, Inc - Nation wide dealer in used aircraft - in Clinton, Maryland. Die naam staat op de romp van het vliegtuig op de afgebeelde foto. James ‘Jim’ McGeorge was één van de vliegers bij Naylor en nam recent contact op met de DDA om te informeren of bekend was wie de eigenaar van “zijn” P-51 was… Small world, want de DDA houdt kantoor in de hangaar waar op Lelystad Airport diezelfde Mustang staat, als ie niet op Vliegveld Oostwold is! ‘Damn Yankee’ is overigens gespoten in de kleuren van het 359e Fighter Squadron, deel van de 356e Fighter Group in de USAAF. Dat squadron was van oktober 1943 tot aan het einde van de oorlog in mei 1945 gestationeerd op de basis Martlesham Heath ten oosten van Ipswich aan de Engelse oostkust. Het call sign OC-G is van de Mustang waarmee Lt. Col. Donald A. Baccus tijdens de oorlog vloog. ‘Damn Yankee’ in de start tijdens de Oostwold Airshow 2017 (Paul van der Horst)

Gerrit Worst (links) en DDA-vlieger Fabian Schouten bij de (voor een substantieel deel) voormalige Zuid-Afrikaanse Dakota ZS-NJE, nu als PH-TCB te bewonderen in de Aviodrome. (Paul van der Horst)

FEBRUARI 2018

PBA Anekdote

Coert Munk

(Boeken zijn een illustratieve weergave en kunnen afwijken)

Het vroegere regeringsvliegtuig PH-PBA bleef na de komst van opvolger Fokker F27-100 Friendship in 1960 gewoon voor haar oude eigenaar doorvliegen. Het vliegtuig was immers al rijkseigendom en ging voor de Rijksluchtvaartdienst de verschillende radio- en navigatiesystemen in ons land kalibreren. Die meetvluchten kunnen oplopen tot een royaal rondje Nederland. In het huidige DDA-vliegprogramma zou daarvoor wel eens belangstelling kunnen zijn. Zo ver was het toen niet, aan boord alleen de noodzakelijke bemanning voor het uitvoeren van de vlucht en het bedienen van de meetapparatuur. Van het gebruik van de PBA in de periode 1960-1975 is vrij weinig bekend. Het was niet echt een spannende loopbaan. In eerdere afleveringen van deze rubriek meldden we al eens wat voorvallen, het waren immers allemaal vluchten die de kranten niet zouden halen. Dat was in de eerste gebruiksfase als regeringsvliegtuig anders.

Gedoe bij een kallibratievlucht Een vlucht op 21 mei 1968. Gezagvoerder Rinus Haye mag een rondje over het land doen. In een later noodzakelijk rapport van die vlucht vermeldt hij de te vliegen route: Schiphol - Breukelen Bodegraven - Waddinxveen - v. Brienenoordbrug - Hefbrug Oude Maas - Moerdijkbrug - Zevenbergen - Princenhage - Chaam - Baarle Nassau - Hilvarenbeek - Oirschot - ’t Zand - Helmond - Venray Gennep - Nijmegen - Oosterbeek - Ede - Barneveld - Amersfoort Hilversum - Schiphol. De trip staat bekend als “Kalibratievlucht VDF Kerkwijk”, de plaats die een voormalige heerlijkheid in de gemeente Zaltbommel is. Daar staat een VDF (VHF direction finder). Dat is een radionavigatie-hulpmiddel, een grondstation met een eigen frequentie, waarmee de luchtverkeerslelding de locatie van een vliegtuig kan peilen, bijvoorbeeld als het verdwaald is.

De route leidt de PBA door een groot aantal militaire vlieggebieden (Gilze-Rijen, Eindhoven, Volkel, Deelen en Soesterberg) en dat heeft kennelijk tot enige misverstanden over de radio geleid. Kennelijk is een keer zonder toestemming een militair gebied ingevlogen. De Koninklijke Luchtmacht gaf op 28 mei 1968 per telex (!) een luchtverkeersovertreding over de PBA door, zodat Haye een rapport mocht schrijven. Dat werd in juli 1968 door de RLD aan de luchtmachtstaf gezonden met de mededeling dat de vlieger op zijn fouten was gewezen in de hoop dat de KLu de aangelegenheid daarmee als afgedaan beschouwde. Op 13 mei 1971 was er een misverstand over het vluchtplan en tussen de diverse verkeersleidingen bij een kalibratievlucht bij Rotterdam toen de PBA onaangekondigd en zonder toestemming het verkeersgebied van Vliegveld Ypenburg invloog en de Carvair G-ASHZ een scherpe uitwijk manoeuvre moest maken. Het waren bijzondere vluchten! En communicatie, what’s new… Rinus Haye deed de laatste vlucht van de PBA in 1975 en zou later DDA-vlieger op de Beech 18 vlieger worden. (met dank aan Coen van den Heuvel)

Coert Munk

Boekbespreking

DOEN De subtitel verklaart alles: ‘Jaap van Mesdag en zijn Early Birds’ is het verhaal van Jaap en de Vroege Vogels, uitgegeven als wens van eega Ellen van Mesdag. Het boek beschrijft het kleurrijke leven van Jaap van Mesdag (1922-2015) vanaf DOEN z’n jeugd in het Gooi, het bedrijf waarin zijn opa was gestapt en later zijn Jos Sinnema, € 20 (plus p&p in NL € 3,95) vader (de cacao- en chocoladefabriek C.J. Van Houten & Zoon). Maar Te bestellen via: ook zijn liefde voor muziek, het jazzorkest waarin hij trompet jossinnema@vroegevogels.org speelde naast de passie van jongs af aan voor de luchtvaart. ISBN 978-90-827502-0-1 In de oorlog wilde Jaap vliegen, bij de RAF, een poging naar Engeland te varen mislukte en er volgden drie jaren kamp in Duitsland. Na de oorlog deed Jaap werkervaring op in het latere Ghana en in de USA. Daar startte het vliegen op volle toeren, het resulteerde jaren later in het naar Nederland vliegen van zijn Mooney, via de route over de Azoren. ‘Doen’, dat is de enige manier waarop je er achter komt of het kan. De naam Doen had hij al eerder van zijn moeder gekregen. Het boek gaat uitgebreid in op het fraaie ritselen en regelen, waarvan velen in de Nederlandse historische luchtvaart Jaap kennen. Dat droeg er allemaal aan bij dat er op Vliegveld Lelystad een vloot ontstond die uniek genoemd mag worden. De daarmee gepaard gaande spanningen worden fraai beschreven. Zo komt Jaaps spaarzaamheid op verschillende mooie manieren in het boek aan de orde. Zo’n vijfentwintig tot dertig jaar geleden sprak ik Jaap voor het toenmalige DDA Magazine, de voorloper van Logboek. Het was winter en het vroor. Op de bewuste zaterdag van het gesprek was het in de hangaar op Lelystad net zo koud als buiten. Na mijn bevestigende antwoord op Jaaps vraag of ik zin had in koffie liep hij naar het elektrische kookplaatje, waar een steelpannetje vol ijs op stond. “Ik heb het water er gister al vast in gedaan, want vanwege de vorst zou dat vanochtend niet lukken”, was de opmerking die Jaap vriendelijk als altijd maakte. Het boek levert 152 pagina’s plezier over een markant luchtvaartmens die met Stichting Vroege Vogels een mooie nalatenschap aan de Nederlandse luchtvaart liet. De opbrengst van het boek komt ten goede aan de Stichting Early Birds. Koopadvies: DOEN!

B-25 MITCHELL

1945-1950 ML-KNIL RNEIAAF

De PBA op een kalibratievlucht bij VOR Spijkerboor (DDA-Archief via Rinus Haye)

De fraaie serie tweetalige uitgaven die Luuk Boerman in de Dutch Profile Books reeks “History, Camouflage and Markings” uitgeeft, is uitgebreid met een volgend deel over de North American B-25 Mitchell. De meest recente publicatie gaat over het gebruik van de B-25 bij het ML-KNIL in de periode 1945-1950. Max Schep schreef de tekst met de van hem bekende grondigheid en gevoel voor details. De geschiedenis van de inzet van de diverse versies van de B-25 (BB-25, SB-25, TB-25 en FB-25) komt uitgebreid aan bod in het zoals gebruikelijk voor de serie weer uitgebreid geïllustreerde boek van 56 pagina’s. De gebruikelijke profiles ontbreken ook in deze aflevering niet. Een aantal overzichten met details en rugnummers vervolmaken de publicatie. Aanbevolen! B-25 MITCHELL 1945-1950 ML-KNIL RNEIAAF Max Schep en Luuk Boerman, € 17,50 incl. p&p (NL), € 27,58 incl. p&p (buiten NL) Dutch Profile Books http://www.dutchprofile.nl/ , ISBN 978-94-90092-18-4

FEBRUARI 2018

DDA Nieuws

Bestuur DDA Vertrek Ad Röling

Na ruim zes jaar als bestuurslid en penningmeester actief te zijn geweest voor DDA neemt Ad Röling binnenkort afscheid. Zijn opvolger is Henk Bosscher en in de komende weken gaan beide heren beslissen hoe en op welk moment de overdracht plaatsvindt. DDA heeft heel veel te danken aan Ad en er zal door het bestuur op gepaste wijze afscheid worden genomen.

Lelystad of Schiphol

De laatste maanden is er veel ophef over de ontwikkelingen rond de luchthaven Lelystad. Wel of niet openen in april 2019. Wij rekenen er op dat de verlenging van de baan in april van dit jaar in zoverre klaar is dat we weer met passagiers van Lelystad kunnen vliegen. In het jaarprogramma zijn diverse rondvluchten in de omgeving van Lelystad opgenomen. Schiphol blijft echter van groot belang voor DDA, omdat daar o.a. de Keukenhofvluchten vertrekken.

Ledenadministratie

De afgelopen tijd is gestudeerd op een nieuw DDA-Vrienden ledenadministratiepakket. De huidige software wordt niet meer ondersteund. De komende weken wordt een nieuw pakket gekozen en naar wij hopen spoedig geïmplementeerd. Zodra het nieuwe softwarepakket van de DDA-Vriendenadministratie “up & running “ is, wordt een brede wervingscampagne voor nieuwe DDA-Vrienden gestart. Alle passagiers die de afgelopen drie jaar met ons hebben gevlogen, worden benaderd met de vraag DDA te steunen en “Vriend” te worden.

Vacatures

In deze winter is weer een aantal vacatures ontstaan. Deels door het afzwaaien van een enkele vrijwilligers, maar ook omdat de hoeveelheid werk is gegroeid en soms voor één persoon te zwaar is geworden. Wij noemen: • Hoofd Technische Zaken (bestuursfunctie) • Eindredacteur Logboek • Plaatsvervangend Hoofd Reserveringen • Assistent Reserveringen • Medewerker Passage Afhandeling • Medewerker Secretariaat Alle functie zijn op vrijwillige basis met een beschikbaarheid van minimaal één dag per week. Heeft u belangstelling of kent u iemand die voor één van deze functies belangstelling heeft, neem dan contact op met het secretariaat.

Stagiair

Sinds enkele maanden doet een HBO-stagiair onderzoek naar de wijze waarop DDA de Vriendenbasis in het jongerensegment zou kunnen vergroten. Hij rondt deze studie in april af. De resultaten zullen in Logboek verschijnen.

Bonuspunten

KLM Bluebiz heeft het contract met DDA, waarbij bedrijven hun opgebouwde punten kunnen inzetten voor rondvluchten met de PBA, verlengd. Dit vormt een mooie basis om in de bedrijvenmarkt meer actief te worden.

Kaderbijeenkomst

Eind november van het vorig jaar zijn een twintigtal leidinggevende vrijwilligers een dag bijeen geweest om met het bestuur te praten over mogelijke verbeteringspunten in de organisatie en de plannen voor 2018. Deze bijeenkomst straalde veel ambitie uit en er is een lijst van prioriteiten opgesteld die in de loop van het nieuwe jaar onder de loep zal worden genomen.

Flying Legends Duxford?

In het kader van de samenwerking met de Stichting Exploitatie Catalina is besloten om gezamenlijk te studeren op een bezoek aan het voor de historische luchtvaart zo interessante Duxford-weekend. In de vorige jaren was dit helaas niet mogelijk, maar nu onze DC-3 weer andere gewichten kent en dus andere operationele voorwaarden heeft, keren wellicht de kansen. Volg de site voor mededelingen dienaangaande.

FEBRUARI 2018

EINDREDACTEUR LOGBOEK GEZOCHT

De redactie van Logboek zoekt versterking en is op zoek naar een eindredacteur. Dat is de laatste die de tekst van het blad integraal doorneemt alvorens die naar de vormgever gaat. De eindredacteur controleert alle artikelen inhoudelijk en is het eindstation vóór de vormgever. Daarnaast kan de eindredacteur ook artikelen maken, als redacteur. Wat doet een eindredacteur? • controleert alle bijdragen inhoudelijk en voorziet dat van opmerkingen en aanwijzingen. • verbetert taal- en spelfouten. • gaat na of de gegeven informatie juist en volledig is. • als lid van het redactieteam denkt hij/zij mee over de invulling van blad. Welke competenties? • goed gevoel voor en met (historische) luchtvaart. • goed taalgevoel en een goede beheersing van de Nederlandse taal om artikelen te kunnen controleren op taal- en spelfouten en deze ook kunnen corrigeren. Wat kost het aan tijd? Eindredactiewerk kost tijd. Logboek verschijnt zes maal per jaar en voor elke nummer worden twee redactievergaderingen gehouden: één om de inhoud te bepalen en één om de kopij in te leveren. Aan tijd voor begeleiding en het feitelijke eindredactiewerk wordt daarnaast nog 10-14 uren per nummer besteed inclusief de eindcontrole van de opmaak. Waar moet je als eindredacteur van een blad op letten? Check het boek van Wim Daniëls “Gids voor de eindredacteur” (Uitgeverij L.J. Veen). Reacties graag zenden aan: Logboek’s Bladmanager Anneke van den Berg-Frinsel via logboekmagazine@gmail.com FEBRUARI 2018

EEN TERUGBLIK OP 35 JAAR DDA HISTORIE Unieke boeiende documentaire waar in ruim 23 minuten de rijke geschiedenis van de DDA de revue passeert, van het prille begin in 1982 tot en met 2017 is nu op DVD verkrijgbaar. De DVD-productie is samengesteld uit unieke filmbeelden van de DDA en het Nederlands Instituut voor Militaire Historie (NIMH). De DVD kost â&#x201A;Ź 15 (inclusief verzendkosten naar een adres in Nederland). Deze ware 'must have', een echt collectors item, is nu eenvoudig te bestellen. Meer informatie op: