Volume 18
Swartland & West Coast
Risotto with Reuben on the West Coast Trevor wys sy juwele van gister Beer art and craft: Darling to George Wyn: Kelders vier jare van sukses
Volume 19
e Fre •
tis
Z
Leefstyl • Lifestyle
Gra
Kurt
kap dit uit by Swartland Skou
1
2
Z
Leefstyl • Lifestyle
Volume 19
Volume 19
Z
Leefstyl • Lifestyle
3
INHOUDSOPGAWE 8 - 11 Riebeek Wynkelder vier 75 jaar
18 -19 Deur die lens van...
32 Risotto with Reuben on the West Coast 6 7 8 - 11
28 - 29 Trevor se skatkis loop oor
Teubes-passie: Tamaties tot Wyn
24
Decor tips an trends for your window needs
Kuier saam met Kurt by Swartland Skou
25
Blomme en kleure, binne en buite
Riebeek Wynkelder vier fees
26 - 27
Praghuis op Malmesbury
Borrel en bruis by Darling Brew
28 - 29
Trevor wys gister se juwele
16 - 17
Beer, beer everywhere
30 - 31
Visit the Augrabies Waterfall
18 - 19
Deur die lens van Wes-Boland Eistedfod
32
In good taste: Reuben Riffel Risotto
20
Ané kyk net vorentoe
33
Restaurtant Gids
21
Skoonlug met plante
34
What’s Happening
22
Stop Crime before it happens
35
Business Index
14
4
Z
Leefstyl • Lifestyle
Volume 19
Editorial Team
From the Editor Van die Redakteur Kuier met Kurt, drink ‘n bietjie bier en verken die Augrabies Met hierdie uitgawe het ons ver gereis agter baie lekkernye aan. Van die Teubes-familie se spogwyne, tot die borrels van verskeie biere. Daar is ook heerlik saamgekuier by die Riebeek Wynkelder se 75ste verjaarsdagvieringe. Hoe dan nou anders as die Weskus se wyne al meer blom? Ons kuier by die Woods-egpaar wat op Darling hul mikro-brouery laat ontplof. Darling Brew het vinnig gegroei en is nou reeds ‘n huishoudelike naam. Traveling to Darling? Do not miss out on visiting Darling Brew where big beer is brewed slow... En route our beer expedition, we visit Riebeek Kasteel with it’s two breweries, Garagista and Flagship Brew. We head to Kalmoesfontein to visit Adi Badenhorst and sip on his Caperitif and Swaan tonic too. Saron and Porterville excites with the Independent Beer & Spirits Company and we smell the fresh air of the West Coast when we visit the Black Eagle Brewing Company in Langebaan. Discover the bubbles of Cederbrew and the newly opened Tuk Tuk in Franschhoek. Don’t forget the Breede River Brewing Company and the Berg River Brewery. Our two last stops are at the Hoogeberg Brewery and Hillcrest Estate. Die Swartland Skou is ook nou hier en beloof om vanjaar weer ‘n reuse-sukses te wees. Dit is ‘n skou wat die hele gemeenskap betrek en een van die grotes op die Weskus-kalender.
Volume 19
Kurt Darren, well-known artist, will have the audience on their feet at Moorreesburg where he will entertain the crowd with his famous lyrics and songs. Be sure to reserve your seat! Vanjaar het die Wes-Boland Eisteddfod weer top-presteerders gelewer en ons wys die jong fotograwe se meesterstukke. Hier maak ons kennis met pryswenner Ané Fourie van Malmesbury wat alle uitdagings oorkom en altyd vorentoe kyk. Ons krap weer ‘n bietjie in die huis rond en knap op en verfraai net so met die koms van die lente. Ons plant ‘n paar plante en sorg vir skoon lug! By Trevor Rinquest van Abbotsdale kuier ons vir ure. In hierdie man se huis kan jy jouself verloor in die geskiedenis van die streek. Met sy talle foto’s, meubels en herinneringe aan die dae van gister, is dit ‘n moet vir enige geskiedenisliefhebber! We unwind at the Augrabies Waterfall and relax next to the thundering waters of this natural wonder. With the dassies scattering when they hear your footsteps, there is no better way to just dust of the busy week and recharge for the weeks to come. ‘Till we meet in our next edition...
Publishers Johan Viljoen & John-Beattie Paterson
Content Johan Viljoen Izelle Garcia Charlotte Lesch Clifford Roberts
Photography Johan Viljoen Clifford Roberts Maryke Roberts Wes-Boland Eisteddfod
Marketing JB Paterson - jb@demozaik.co.za Desire Kriel - desire@demozaik.co.za Karin Neethling - karin@diecourant.co.za Marietjie Nel - marietjie@diecourant.co.za
Layout and Design Izelle Garcia Schalk Eygelaar
Contact Tel: 022 487 3221 jb@demozaik.co.za www.demozaik.co.za www.facebook.com/DeMozaikMagazine Twitter: @demozaik
Z
Leefstyl • Lifestyle
5
Teubes Family Wines:
Passie begin hier D
ie Teubes-familieplaas word tot vandag deur drie generasies van die familie bestuur. Oupa Sybrand Teubes het byna ‘n halfeeu gelede op die plaas met tamaties begin boer. Soos die streek kwaliteit wyndruiwe begin produseer het, het die Teubes-familie se aandag na wingerd verskuif. Dit is waar Sybrand se seun, Johan, sy stempel afgedruk het. Sybrand se kleunseun, ook Sybrand, is vandag die trotste wynmaker én bestuurder van die kelder, Teubes Family Wines, wat sy deure in 2011 geopen het. Sybrand beskryf die terroir as uniek met sy warm klimaat na die binneland en koeler klimaat teen die kus, wat sorg vir die wyn se unieke styl. Hul fokus om op klein skaal top-gehalte wyne te produseer. Met die familie se passie vir die wyn-industrie, is dit nie moeilik om die kwaliteit in jou wynglas te proe nie. Hul moderne proe-lokaal verwelkom alle besoekers met hul egte Weskus-gasvryheid. Daar is nie net wyn te koop nie, maar ook heerlike peuseldisse én plaaslike produkte by dié lokaal beskikbaar. Besoekers keer graag terug na die vriendelike en gesellige atmosfeer waar tyd met ‘n glas wyn op die stoep, vergete raak. Elke jaar verskil van die vorige een en gaan volgens die Teubes Family Wines-span, gepaard met die uitdaging om steeds wyne te maak wat mense se wenkbroue laat lig sodra hulle die glas na hul neus bring. “Dit is altyd lekker om gedurende parstyd pragtige druiwe in te kry wat jy sommer weet ‘n unieke wyn vir jou gaan lewer.” Wat die bedryf volgens die Teubese net nog lekkerder maak, is die feit dat dit nuwe vriendskappe smee. ‘n Gedeelte van hul plaas word al vir ‘n geruime tyd organies bestuur. Dit is soms ‘n groot uitdaging om dus elke jaar se veranderde klimaat aan te pas. Hulle pak egter die uitdaging met gebalde vuiste aan. Die Teubes-familie is vas oortuig dat kliënte en die omgewing daaruit baat vind. Hulle hoop dus om die ingesteldheid nóg verder en na groter
6
Z
Leefstyl • Lifestyle
hoogtes te neem. Een van die kelder se grootste hoogtepunte was die eerste organiese wyne wat in 2015 geproduseer is. Dié wyne sal binnekort gebottel word. Hulle is ook net so trots op die rits prestasies wat met hul Sauvignon Blanc, ‘n kultivar wat baie na aan Sybrand se hart lê, verower is. Die Teubes Sauvignon Blanc 2014 was onder andere onder die top-20 Sauvignon Blanc’s by die FNB Top-10-kompetisie. Die omgewing is ook bekend vir sy kwaliteit Chenin Blanc. Daarom het die kelder in 2015 besluit om ‘n vat gegiste Chenin Blanc te maak, wat sover baie goed vaar. Hul Chenin Blanc het dubbel goud by die Winestyle Magazine se People’s Choice Awards, asook silwer by die Old Mutual Trophy Wine Show opgeraap en is boonop gelys onder die kategorie “Elegant and Classy” by die Sommeliers Selection-kompetisie. Die wynkelder se 2015 Cabernet Sauvignon het op sy beurt weer goud by die Nasionale Jongwynskou gewen, wat vir twee trofeë by hul streek se jongwynskou gesorg het - een vir Beste Cabernet Sauvignon, asook vir die Beste Produsente-Kelder (hoogste punte in die streek by die nasionale skou). ‘n Blink toekoms blyk vir die kelder voor te lê met die vooruitsig van ‘n proe-lokaal en restaurant wat in Lambertsbaai gaan kom, danksy Sybrand se liefde vir Sauvignon Blanc. Dit beloof om ‘n heerlike Weskus-wyn en -kos ervaring te bied. Maak seker jy besoek Teubes Family Wines se wynkelder wanneer jy weer aan die Weskus kuier. Hier sal jy kwaliteit en passie saam in een glas vind.
Volume 19
Kuier saam met Kurt by Swartland Skou Met die Kaapse winter nou nek omgedraai, skop die lente en vroegsomer weer af met heelparty groot makieties en skougeleenthede aan die Weskus. Een van ons land se grootste en gewildste Afrikaanse sangers, Kurt Darren, kom kuier sommer twee keer in dié streek wat hy tot onlangs nog sy tuiste kon noem. Op Saterdagmiddag 10 September by die jaarlikse Swartland Skou op Moorreesburg gaan Darren die vermaaktent ekstra woema gee met sy groot treffers. Kurt Darren, wat al van jongs af begin sing en in verskeie musiekblyspele op skool deelgeneem het, was ook as jong man deel van die weermag se vermaaklikheidsgroep. Omdat die natuur hom na aan die hart lê, het hy aanvanklik wildbewaarder geword en ook as toergids opgetree. Hy het ook in die boubedryf 'n draai gemaak voor hy voltyds begin sing het. Hy het aanvanklik vir 13 jaar as balladesanger opgetree, voordat sy eerste groot treffer, Meisie Meisie, in 2002 sy groot deurbraak was. Sedertdien het meer as twintig albums en DVD's en talle treffers gevolg en het hy ook liedjies begin skryf. Kurt, wat blou as sy gunsteling-kleur beskou, se lang lys top-treffers sluit in IO-meisie, Sê Net Ja, Staan Op, Vat My, Maak My Joune, Lekker Lekker, Voorwaarts Mars, Kaptein, Hemel op Tafelberg en Loslappie. Hy spog ook reeds met meer as twintig toekennings waaronder SAMA, Huisgenoot en Vonk-toekennings. Van sy gunstelingkos is kreef en garnale en hy hou ook van rooiwyn, kaas en malvapoeding (veral dié wat hy self maak). Hy noem Langebaan een van sy gunstelingplekke en Natasha Henstridge die mooiste vrou ter wêreld. Daarteenoor is grootpraterige mense, tamatiekonfyt, spinnekoppe, sonneblomme, kort broeke en kasjoeneute op sy lysie van minder aangenaam. Kurt is die Saterdagmiddag om 13:00 by Swartland Skou.
Volume 19
Die skou, wat 'n propvol perdeprogram en groot beesen skaapkampioenskappe aanbied, het ook 'n lang lys kunstenaars. Die vermaakprogram is:
Donderdag 8 September 09:00 Damesdag Met Adam Tas en Leandie du Randt; 20:30 Desmond Wells & Band; 21:30 Ivan van der Merwe; 23:00 DJ Dirkie Gildenhuys Vrydag 9 September 13:00 Diana Kotzé; 13:30 Nicol Hanekom; 14:00 Nicky de Kock; 21:00 Brendan Peyper; 22:00 Juan Boucher; 23:00 DJ Wico Smit Saterdag 10 September 10:30 Tjiff & Tjaff Kindervermaak; 11:30 Peter G Magic (MC); 12:00 Pierre Rossouw; 13:00 Kurt Darren; 14:15 Demi Lee; 15:15 Joe Foster; 16:20 Monique; 17:30 Arno Jordaan Kaartjies is beskikbaar by Computicket of besoek die Swartland Skou se facebookblad. Nog 'n gewilde skou in die Weskus is dié op Malmesbury waar Marion Holm by die vroueoggend die gaste gaan vermaak met haar vertoning Die Kaap is weer Holms. Daar is ook 'n vol perdeprogram, braaikompetisie en 4x4-aksie.
Die hooftrekke van dié program is
Donderdag 22 September 09:00 -12:40 Perdeprogram in die Arena; 09:00 Pick n Pay Damesoggend met Marion Holm en Waldo Lotz; 12:40 Jeugskou; 17:00 Moedskep Burgeraand by Patat se Gat Vrydag 23 September 09:00 -17:25 Perdeprogram in die Arena; 19:00 Steakete en Dans met die orkes Pluk
Hy is Saterdagaand 1 Oktober op dié fees se hoofverhoog saam met ander top-sterre soos Refentse en Karen Zoid. Die vermaakprogram is Vrydag 30 September Hoofverhoog; 15:00-17:00 Daizy Zing; 17:00-17:30 Rooies; 17:30-18:00 Hendrik Spangenberg; 18:00-18:30 Refentse; 18:30-19:00 Wynand en Chereé; 19:00-19:30 Ricus Nel en L1sa Brönner; 19:30-20:00 Theuns Jordaan; 20:00-20:30 Refentse; 20:30-21:00 Wynand en Chereé; 21:00-21:30 Ricus Nel en Lisa Brönner; 21:30-22:00 Theuns Jordaan ; 22:00-23:00 Dr. Victor & The Rasta Rebels Castle Verhoog 10:00-13:30 Agri-Werkersdag; 12:00-12:30 Rooies; 23:00-00:00 Rooies; 23:00-00:00 Dobbelsteun
Saterdag 24 September 09:00 -17:25 Perdeprogram in die Arena; 08:00 Malmesbury Fietsryklub Prettrap; Vanaf 08:00 4x4-aksie met Jeepclub; Vanaf 10:00: Henk's Vleismark en Kekkel en Kraai; Mystery Box Braai Challenge Besoek Malmesbury Skou se Facebookblad of skakel die skoukantoor 022 482 3180
Saterdag 1 Oktober Hoofverhoog; 14:00- 15:00 Polisie Orkes; 15:00-17:30 Daizy Zing; 17:30-18:00 Daizy Zing-Prysuitdeling; 18:0018:30 Wicus van der Merwe; 18:30-19:00 Refentse; 19:0019:30 Kurt Darren; 19:30-20:00 Adam; 20:00-20:30 Elvis Se Seun; 20:30-21:00 Kurt Darren; 21:00-21:30 Adam; 21:3022:00 Elvis Se Seun; 22:00-23:00 Karen Zoid
Die maand word op 'n hoogtepunt afgesluit met Vredendal se Madeliefie Makietie waar Darren weer saam met top-kunstenaars die verhoë gaan laat dreun op 30 September en 1 Oktober.
Castle Verhoog 11:00-13:30 Atkv Stoepstories; 11:00-13:30 Wicus van der Merwe; 17:00-19:00 Rugby; 23:00-00:00 Dobbelsteun Navrae: 027 213 1622
Z
Leefstyl • Lifestyle
7
Riebeek Wynkelder
R
iebeek-Kelder vier vanjaar sy 75ste bestaansjaar. Die wynkelder is op 12 Augustus 1941, met die Tweede Wêreld Oorlog in die agtergrond, deur nege plaaslike wingerdboere vanuit dié vallei gestig. Die wynkelder het aanvanklik bekend gestaan as die Riebeek Wynboere Koöperatiewe Maatskappy Beperk met Jakob Stephanus, Naudé Bruwer en later PJ Venter aan die stuur. Die eerste
8
'vat' geleenthede vas
algemene jaarvergadering het op 9 Desember 1942 plaasgevind. Die stoor is in Oktober 1943 na ongeveer 2500 leêrs wyn uitgebrei. Koningin Elizabeth word gedurende die 1950’s as monarg van Engeland gekroon en in die Swartland gaan Riebeek Wynboere ‘n lening van £5000 aan om twee enorme staaltenks van 600 leêr elk aan te koop om produksie te bevorder. In dié tydperk word elke vrag druiwe nog met vurke afgelaai. In die 60’s maak Riebeek Wynboere sy merk, ná dit die eerste koöperatiewe wynkelder in Suid-
Z
Leefstyl • Lifestyle
Afrika word om koelgisting toe te pas met behulp van ‘n splinternuwe snelgister. Die kelder het baie vinnig begin uitbrei. In Oktober 1960 word 10 gistenke, ses stoortenke, vier wynpompe en ‘n vervoerwurm aangeskaf. Nie lank daarna nie, rig die kelder ‘n bykomende gebou met ‘n afdak, ‘n nuwe weegskaal, ‘n bestuurderswoning en werkskwartiere op. Die wynboere het in die 1970’s behoorlik fees gevier. In 1975 vier Riebeek Wynboere die Fees van die Vaatjie, waartydens Neil du Toit die wynvaatjie-rol-kompetisie gewen het. Dit is ook in die
Volume 19
Riebeek Wynkelder - 75
volgende jaar wat hul wyne ‘n groot aantal medaljes by die Stellenbosch Jongwynskou opraap. Toekennings het vandaar elke jaar begin instroom. Erf 645 is in Januarie 1972 teen R5500 aangeskaf en die kelder open depots in Bainskloof en Bloemfontein as afsetpunte vir binnelandse bemarking en verspreiding. Met Neil du Toit en Sias du Toit onderskeidelik agter die stuur, wen Riebeek Wynboere in die vroeë tagtigerjare ‘n ongelooflike 18 toekennings by die Stellenbosch Jongwynskou. Tussen 1980 en 1984 pars die kelder reeds 20 000 ton. In 1983 word die 200-stoor opgerig. Dit is in 1987 wat die nuwe kantoorkompleks sy deure open. ‘n Jaar later ondergaan die kelder ‘n naamsverandering en staan vanaf 1988 as die Riebeek Wynkelder Koöperasie Beperk bekend. Met die afskaffing van Apartheid in 1994, kry Riebeek Wynkelder die geleentheid om hul wyne saam met KWV Internasionaal oorsee na Europa uit te voer. Die kelder begin ook hul eie grootmaatwyn bemark en ontvang weer in die 90’s ‘n rits pryse by die Stellenbosch Jongwynskou. Dit is ook in dié tydperk wat die nuwe 1 liter Cape Tableverpakking bekend gestel word. Eric Saayman wat vandag die senior wynmaker by die kelder is, is toe as wynmaker aangestel. Dit is ook gedurende dié tyd wat die stasiegronde aangekoop is wat dit moontlik gemaak het om ‘n skaalkamer, ‘n raadsaal en ‘n vatekelder op te rig. ‘n Reeks innoverende Italiaanse sak-presse is gedurende die tydperk ook geïnstalleer om grootmaatwynbereiding te bevorder. Met die intrapslag van Zakkie Bester as uitvoerende hoof in die 2000’s, is die Riebeek Valley Wine Partners-bemagtigingsplaas gevestig. 'n Gebou is in die dekade in ‘n botteleringstoor omskep, die Riebeek Retail Brand (Pty) Ltd word gestig en die Montino-reeks word by die wynportefeulje gevoeg. Alecia Boshoff word ook as die eerste vrouewynmaker aangestel. Nóg uitbreidings vind plaas, onder andere die koelstoor wat na ‘n stabilisasiestoor omskep word en die konstruksie van ‘n 22 ton-weegbrug. Die kelder maak ook hul eerste wynwinkel in die middel van die dorp oop. Riebeek Wynkelder spog vandag met ‘n string hoogtepunte op hul kerfstok. Een daarvan is die gesogte Generaal Smuts-Trofee wat in 2011 by die Nasionale Jongwynskou vir hul gehoute viognier verower is. Hulle het ook die toekenning vir die Kampioen Pinotage ontvang. Nie lank hierna nie, word die Short Street en Kasteelberg-wynreeks tot die wynportefeulje gevoeg. Vandag spog hulle met ‘n totaal van nege wynreekse. Daar is intussen ‘n groter stoor opgerig en splinternuwe rooiwyngistenke geïnstalleer en die kelder word ‘n privaat maatskappy. Riebeek Wynkelder groei sedert 1941 - van krag tot krag. Volume 19
Z
Leefstyl • Lifestyle
9
Riebeek Wynkelder - 75 innovasie. Daar moet voortdurend verander word, Die kelder kry 'n die verbruiker moet geïnteresseerd bly en dit is vir die kelder belangrik om produsente op die plase volhoubaar te hou en boonop ‘n goeie bestaan te nuwe etiket maak. Riebeek Kelder het in 2014 besluit om ‘n meer moderne en vars blaadjie om te slaan in die vorm van ‘n splinternuwe etiket. Die doel van die nuwe etiket was om te verseker dat die verbruiker weet die produk kom vanuit die Swartland. Die mense moet dit onmiddellik verbind met die Riebeekvallei. Vir uitvoerende hoof Zakkie Bester, is sukses in ‘n moderne omgewing beslis te danke aan
Die etiket wat sedert die begin van 2014 op die bottels pronk, beeld die erfenis waarde uit wat die historiese landskap van die Riebeekvallei en dié van die Swartland erken. Die vorige etiket was volgens die kelder styf en statig. Die nuwe etiket is modern en vriendelik met ‘n identiteit. Die nuwe ontwerp is gebaseer op die style van die verskillende wyne. Daar is kleurkodes gebruik om die verskillende wynstyle uit te beeld. Die verandering was ‘n reuse-sukses onder verbruiker.
Voorsitter Henk Bruwer klink 'n glasie.
Huidige hoofbestuurder, Zakkie Bester, en sy vrou Sandra.
Hoogtepunte
Een groot hoogtepunt-jaar vir die kelder was 2011 sy opwagting gemaak toe Riebeek Kelder die SA Kampioen-wyne met ‘n pinotage en viognier die lig laat sien het. Die Viognier is ook met die Generaal Smuts Trofee vir die Algehele Kampioen Jongwyn van 2011 tydens daardie jaar se Suid-Afrikaanse Nasionale
10
Z
Leefstyl • Lifestyle
Jongwynskou bekroon. ‘n Verdere hoogtepunt was die afgelope paar jaar se uitbreiding aan hul kelder fasiliteite, asook die vestiging van ‘n verskeidenheid nuwe druifkultivars, naamlik Viognier, Grenache Blanc, Marsanne, Mourvedre en Grenache Noir. Dit is almal soorte wat die kelder in staat stel om wyne te maak wat tipies is van die suidelike Rhône-streke in Frankryk.
Volume 19
Chenin kelder se grootste kultivar
Hermien Bruwer, Alta Zaayman en Anina Brasington by die feesvieringe.
Van die 17 500 ton druiwe wat jaarliks gepars word, is sowat 60% rooi, en 40% wit. “Chenin Blanc is by verre die meeste, sowat 30% van die totaal (of oor die 4000 ton),” sê wynmaker Alecia Boshoff. Sy sê die klimaat en gronde asook ligging maak die produk uniek en kan hulle jaar na jaar vruggedrewe wyne, met goed gebalanseerde smaakprofiele lewer. Aan die rooi kant is hul wyne vruggedrewe met natuurlike sagte tanniene. Riebeek Kelder staan bekend vir hul Chenin Blanc, asook Shiraz en Pinotage. Hulle is baie opgewonde oor die uitdagings wat die nuut aangeplante Rhône-kultivars in die streek vir hul bied. “Dit lyk baie belowend vir ons streek en vir die toekoms.” Eric Saayman is sedert Januarie 1997 wynmaker by die kelder, terwyl Boshoff (sedertDesember 2004 wynmaker) verlede jaar na produksiebestuurder/wynmaker bevorder is. Tharien Hansen is hul wingerdboukundige sedert Julie 2013.
Pieter en Hestia de Jager vier saam fees.
Riebeek Wynkelder sorg vir liters van kwaliteit wyn Riebeek Wynkelder, wat vandag sy 75ste bestaansjaar danksy nege plaaslike wingerdboere vanuit die 1940’s vier, is al ‘n bekende gesig op Riebeek-Kasteel. Die kelder pars jaarliks sowat 17500 ton druiwe. Die hoeveelheid druiwe sorg vir sowat 10 miljoen liter wyn per jaar. Vanjaar is daar egter sowat 15 000 ton gepars weens die baie droë
Volume 19
toestande, vertel uitvoerende hoof Zakkie Bester. Die mediterreense klimaat van droë en warm somers en nat winters speel ‘n groot rol in die kwaliteit van die wynkelder se produk. Volgens Bester het die Kasteelberg ook ‘n groot invloed op die mikro klimaat van die omgewing. Die meeste van hul wingerde lê aan die hange en voetheuwels van die Kasteelberg met ‘n verskeidenheid grondtipes wat dit moontlik maak om verskillende style wyn te berei. Die wynkelder glo dat hulle toegang tot die beste Chenin Blanc-wingerde in die Swartland het. Baie daarvan is ouer wingerde en nog bosstok, vertel Bester.
Z
Leefstyl • Lifestyle
11
12
Z
Leefstyl • Lifestyle
Volume 19
Volume 19
Z
Leefstyl • Lifestyle
13
Borrel en brou by D Darling deur Charlotte Lesch
ie Bierbrouery op Darling, Darling Brew, is ná agt jaar (die eerste bier is in 2008 gebrou) in die bedryf reeds 'n huishoudelike naam. Wat aan die begin as ‘n goeie idee beskou is en tot werklikheid gerealiseer het, oortref vandag verwagtinge. Veral dié van eienaars, Kevin en Philippa Wood. Die Wood-paartjie het in 2007 besluit om op ‘n nege maande lange toer deur Afrika te gaan en met eindelose herinneringe terug te keer huistoe. Hulle het egter baie meer na Darling terug gebring. ‘n Bierbrouery om presies te wees. Die saadjie van ‘n brouery is geplant ná slegs drie dae van hul toer op ‘n besoek aan die Sneeuberg Brouery in die Oos-Kaap waar die konsep van ‘n mikro-brouery hulle geïnspireer het. Só het die soektog na herinneringe en wilde diere na ‘n ontdekkingsreis van verskillende biere en brouerye reg oor die kontinent verander. Dit was ook maar goed so, want Afrika kan warm raak. Met die terugkeer na Darling in 2008, het die Woods nie veel geweet van mikro-brouerye en die maak van boetiekbier nie, hoewel dit reeds ‘n baie gewilde konsep in onder meer Australië was. Die idee moes toe realiteit word. Die gemeenskap van Darling het egter nie ‘n plaaslike brouery met ope arms verwelkom nie. Alkoholmisbruik in die area was reeds ‘n groot probleem, dus was dit nie so eenvoudig om ‘n dranklisensie te bekom nie. Na twee en ‘n half jaar, bekom hulle ‘n perseel in die industriële area van Darling. Intussen het hulle bier op ‘n klein skaal van sowat 50 liter per dag gebrou,maar geen dranklisensie was nog in sig nie. Die Woods-egpaar het besef daar sal drasties ‘n verandering moet kom, anders gaan hul drome van Darling Brew nooit realiseer nie. Drome word egter waar en hulle slaag daarin om Chris Barnard, ‘n ervare brouer by Boston Brewery in Paarden Eiland, op ‘n kontraktuele basis te gebruik. Eindelik kon die Darling egpaar begin fokus op die uitbreiding van hul handelsmerk. Hulle het aan die begin klein besighede en restaurante genader. Op een Saterdag is hul produk by altesaam vier verskillende plaasmarkte bemark en verkoop. Dinge begin vorm aanneem. Hulle het op daardie stadium nog daagliks werk toe gegaan om die pot aan die kook te hou, terwyl bierbottels in die aande rondgery en afgelaai is. Die behoefte om bier plaaslik te begin brou, het al hoe groter geraak. Die Darling Brew-handelsmerk het begin groei en Boston Brewery het nie elke dag die kapasiteit gehad om aan hulle behoeftes te voorsien nie. Om ‘n Darling produk te bemark wat elders gemaak word, was ook nie meer aanvaarbaar nie. Die brouery moes huistoe kom. In 2014 kom beleggers aan boord. ‘n Perseel in die industriële area waarop die brouery gebou moet word, is ook bekom. Dinge het stadig maar seker in plek begin val. Die brouery-kompleks is binne ‘n jaar gebou, waartydens ‘n Duitse bemarker wat spesialiseer in brouerye en ‘n Oostenrykse meesterbrouer aangestel is. In 2015 open hul die brouery en
14
Brew
vanjaar kon hul die opening van die proelokaal en restaurant vier. Vandag produseer die brouery tot 80 000 liter bier per maand. Darling Brew se kapasiteit is tot 250 000 liter. Twee jaar gelede het hulle een persoon in diens gehad. Nou werk daar daagliks vyftig mense. In seisoentyd moontlik meer. ‘n Inwoner van Darling word ook tans opgelei as meesterbrouer. Die gewilde Slow Beer het destyds posgevat en vandag spog hulle met ‘n verskeidenheid van 12 biere. Volgens Philippa is die opening van Darling Brew op sigself hul grootste prestasie. Dit het begin met ‘n goeie idee. “Om ‘n besigheid te kon oopmaak wat tot voordeel van die plaaslike
Z
Leefstyl • Lifestyle
gemeenskap is en bygedra het tot werkskepping, is wonderlik,” sê sy. In Desember 2015 het sowat 2000 voertuie die brouery binne drie weke besoek. Vandeesmaand het hulle op ‘n enkele Saterdag 250 voertuie getel. Die toekoms lyk blink. Volgens Philippa wil hulle die handelsmerk verder uitbrei en die verspreiding van hul produk deur die res van die land verbeter. Darling Brew hoop ook om hul werkertal te verdubbel. Daar lê nog baie planne voor, vir nou fokus hulle op Darling Brew, maar ook om die beste ouers vir hulle twee- en driejarige dogtertjies te wees. Volume 19
Volume 19
Z
Leefstyl • Lifestyle
15
Beer, beer everywhere T
he explosion of small breweries has brought more choice to drink, but also a reason to travel. Clifford Roberts highlights a few. How things have changed. And, to imagine that just ten years ago, the number of South African beers available you could count on your fingers. So many have appeared so fast, some people imagine 2008 all over again: “This can’t go on! It’s a BUBBLE!” Of course, if you like beer you just don’t care - you’re in heaven. Suddenly, you buy a particular beer because the microbrewery is local; or, you’re curious. You know you’re Weiss from your Lager. It’s not just about thirst anymore. The bulk of South Africa’s new microbreweries are located all along the East Coast and around the centres of Cape Town, Durban and Johannesburg. Their number fluctuates, but must stand at over 200. Useful resources to keep track of the latest additions include books by people like “Brewmistress” Lucy Corne (African
16
Brew and Beer Safari) and Holger Meier (BeerBook), both of whom are very active online. Aside from the beers themselves, it’s the unique brand of character that defines each producer – big or small. It makes every new discovery exciting and is a great way to plan weekends seeking out the brewery that made the brew, or attending one of the many beer festivals that have sprung up. Among them are the Cape Town Festival of Beer, Clarens Craft Beer Fest, SA On Tap (Johannesburg), Stellenbosch Craft Beer Festival, Capital Craft Beer Festival (Pretoria) In the West Coast, Cederberg and Swartland regions, there are a number of microbreweries within easy reach – as long as you have a non-drinking driver accompanying you. One of the most famous is in Darling. Even though it was launched in 2010, Darling Brew (021 289 1099; www.darlingbrew.co.za) is one of the older operations. Located at 48 Caledon Str, its beers are available across the country, but it’s still best to enjoy them at the brewery itself. Riebeek Kasteel has two. Garagista (tel: 083 253 7838), the brewery behind brands like Tears
Z
Leefstyl • Lifestyle
of the Hipster, moved to the village last year, settling in across the road from the famous Royal Hotel in Main Street. The other, at 9 Church Street, is Flagship Brew (022 448 1122), which was established by owner brewer Roger Ingarfield in January this year. It has a taproom and beer garden with a food menu. There’s always something interesting on the bubble at Kalmoesfontein Farm. Adi Badenhorst is of course, most well known for his wine, but he’s also been known to make beer in addition to the Caperitif vermouth and Swaan tonic. The Pyl Uil (pale ale) was first out of the nest. The farm can be visited by appointment (www. aabadenhorst.com). Along the R44, between Saron and Porterville, is the Independent Beer & Spirits Company (0826 869 519; www.ibsco. co.za). The business, established in 2012 by Bernard and Susan Kruger, makes and sells beers and spirits from its tasting room. Among them are the 24-River Blonde Ale; Cochoqua Red Ale; and, Porter-ville Porter. On the coast at Langebaan, you’ll find the Black Eagle Brewing Company (www.bebc.co.za;
Volume 19
072 884 8299). Beers like Vonkel, Katjie van die Baan and Baas van die Plaas are made and can be purchased from the taproom at 4 Suffren St. The Cederberg is remote itself, but to find two breweries close to each other in this area is quite something. Cederberg Brewery (www.cederbergbrewery.com; 027 482 2827) is a partnership of winemakers David Nieuwoudt, Alex Nel and Tammy Turck-Nel. Situated on Dwarsrivier farm it produces Cederberg Original lager, and the Boggom & Voertsek range. Cederbrew (www.cederbrew.co.za ; 027 482 2807) is located at Kromrivier Farm near Clanwilliam where among others Sandfish Weiss, Catfish Ale, Jan Pampoen Ale and Galaxias Blonde are brewed. For those prepared to venture a little father for their beer, a weekend might be a little short. Try the newly opened Tuk Tuk in Franschhoek. The brewery has a vaulted ceiling, exposed brick and sandblasted walls, and copper and stainless steel service pipes running overhead. The taproom opened in February and offers Mexican food with the beers. (www.tuktukbrew.com; 021 492 2207). Also relatively new is the Breede River Brewing Company (www.stofbergfamilyvineyards. co.za), which is associated with Stofberg Family Vineyards in Rawsonville. In Paarl, there’s Berg River Brewery (www.bergriverbrewery.co.za; 021 871 1390) – the result of three mates sharing their love of beer; and, the Cape Brewing Company (www. capebrewing.co.za; 021 863 2270), among the bigger of the Cape’s independent brewers. CBC, as it’s known, has an excellent tasting room experience if you want to learn more. The brewery is situated at the Spice Route Destination farm on the Suid-Agter Paarl Road and is a great place for families too. In addition, there’s a restaurant, distillery and chocolate maker to visit. Around Durbanville, you’ll find a number of micro-breweries. Hoogeberg Brewery (www.signalgun.com; 021 976 7343) is also attached to a wine farm - Signal Gun. Not only are the beers Yster Vark “hybrid” lager and Bonte Bok available for tasting, there’s a restaurant and 300-year-old cannon that’s still fired occasionally. Hillcrest Estate (www.hillcrestfarm.co.za; 021 970 5800) nearby is busy setting up its brewery and will soon be open to the public while BeerFly - a “nano brewery” – makes Honey Ale, an American IPA and a Dry Stout in the Cape’s Northern Suburbs. Beyond this list, there’s a wealth of breweries in Cape Town CBD that’ll make you remember the days of easy choices, not so long ago.
What’s in a name?
“Craft” is a catchall term for unusual beers that is occasionally exploited by imports because of the higher price small, independent and traditional breweries need to charge. They lack the buying power of their larger counterparts. Many prefer to be called micro-breweries, but even this line is blurry. A revolutionary temperament means most brewers have a creative and curious nature, and balk at any kind of boxlike regulation. Volume 19
Flagship Brew Flagship Brew Taproom and Brewery in Riebeek-Kasteel is a new family owned brewery founded in January 2016 that creates unique and favourable craft beer. Situated in Church street, this brewery celebrates their uniqueness by sharing with craft beer enthusiasts what the owners, the Ingerfields hold close to their heart, being brewing good tasty beer and of course family.
Kleine Liefde
Bernard and Susan Kruger from Kleine Liefde outside Piket erg started thinking about the diversity of their famy farm. What started as a joke using the farms oranjes to make alcohol, turned into a distilling course, a MBA thesis and experimenting with distilling of home beer-brewing. And so the indie Ale was born.Today they are producing 300 Lt per per day and 7000 bottles per
Black Eagle Brewing
Black Eagle Brewing was founded in 2014 by a homebrewing Couple from Langebaan, Hugo and Elmien. They decided to go pro after six months of sending most of their free time brewing. They found inspiration in a pair of African Black Eagles that nests close to their home. They share a deep love for quality craft beer, music and people. Their brewery is housed in an old fish house dating back to the early 1900's situated in the heart
Garagista Beer
Flagship Brew has four signature beverages which are the New World Lager, the Summer Ale, the dry-hopped Siren IPA and the Red Valley ale. The taproom also offer surprise experimental beverages to keep things interesting. So don’t miss out on this unique experience in the beautiful town called Riebeek-Kasteel where different flavours can be enjoyed.
month. They currently have three products in their Indie Ale range.They hope to expand the business slowly and organically adding more complex beers to the mix and eventually getting back to the original idea of spirit distillation. The name Indie Ale stems from their journey of craft brewing as Independent producers.
of Langebaan Village. They opened their brewing and tasting doors in 2015 and is currently in the process of increasing beer volume to keep up with demand. They promise a unique beer and people experience to everyone visiting the West coast. They brew a variety of classic beer styles with their own twists on it. Their vision is to leave a lasting impression in quality and class with every sip of their break away brews.
Owners of the Garagista Beer Co want to rewrite the history books, celebrating craft beer tradition and creativity enhanced by technology. This brewery perfected a special steeping process to extract the maximum flavour and aroma and then use the innovative technologies and processes to enhance their products.
His brewing company found their name from Enzo Ferrari whom disparagingly called the upstart British Grand Prix teams 'garagista' or mere garage owners. Soon these innovative garagista were rewriting the F1 history books. They want to do the same.
Craft beers have boomed across South Africa. If you’re on the Garden Route there are a number of options, including a fairly recent newcomer in George. Kevin Robertson established his eponymous brewery in Memorium Street, in 2013. Incorporating a casual dining restaurant, the brewery has eight main beers – a
Light Blonde Ale (2,5% alc); a Blonde Ale; Weissbier; a Belgian wheat-style Witbier; an American Pale Ale; a Scottish Ale; an India Pale Ale (6% alc); and, an Irish Stout. The beers are available on tap in various tasting options and bottled too. For more information, visit www.robertsonbrewery.com.
Robertson Brewery - George
Z
Leefstyl • Lifestyle
17
Deur die lens van
Jong fotograwe het weer hul fotografievernuf gewys in vanjaar se Wes-Boland Eisteddfod. Jong fotograwe het in graadgroepe (Gr4-6; Gr79 en Gr10-12) in 'n ope- en 'n toepassingsafdeling deelgeneem. Hieride kunswerke het cum laude verwerf of is die van pryswenners. 'n Pryswenner moes in die twee afdelings gesamentlik die hoogste punt behaal en het nie noodwendig albei afdelings gewen nie.
Pryswenner Graad 4 tot 6 - Kiara Kirsten - Curro Langebaan Graad 4 tot 6 Ope: Zené Cloete - Longacres Privaatskool - Sneeuwitjie
Graad 4 tot 6 - Kiara Kirsten - Curro Langebaan - cum laude
Graad 4 tot 6 Toepassing: Esti Thys - Longacres Privaatskool
18
18
Z
Graad 4 tot 6 Toepassing: Marli Greeff - Longacres Privaatskool.
Links: Graad 4 tot 6 Toepassing: Isabelle Naude - Curro Leefstyl • Lifestyle Gesondheid Volume 2013 19 Augustus • September Langebaan
Pryswenner Graad 7 tot 9: Corli de Clercq - Hoërskool Swartland cum laude
Graad 7 tot 9 Ope: Andrea van Zyl - Curro Langebaan - Shot in the Open REGS: Graad 7 tot 9 Toepassing: Johan du Toit Hoërskool Piketberg -
Regs: Graad 10 tot 12 Ope: Aisling Kenny - Curro Langebaan Pryswenner Graad 7 tot 9: Corli de Clercq - Hoërskool Swartland
Z
Pryswenner Graad 10 tot 12 Ope: Ané Fourie - Hoërskool Pryswenner Graad 10 tot 12 Ope: Ané Fourie - Hoërskool Leefstyl •Swartland Lifestyle Volume 19 Augustus • September 2013 Swartland
Gesondheid
19
19
Ane kyk altyd vorentoe A /
/
deur Izelle Garcia
né Fourie is ‘n jong vrou met ‘n groot passie vir die lewe en fotografie. Nie net is sy ‘n positiewe en opbouende mens nie, maar is sy ook rateltaai en reg vir enige uitdaging wat haar kant toe kom. Al beweeg sy “’n bietjie stadig” soos sy dit noem, kan sy langs die sportveld gemerk word waar sy blitsvinnig die aksie volg. Ané is ‘n matrikulant aan die Hoërskool Swartland op Malmesbury en ook die fotografiepryswenner in vanjaar se Wes-Boland Eisteddfod vir Graad 10 tot 12. Haar fotografie het sy op hoërskool ontwikkel toe sy ‘n manier ontdek het om meer met ander jongmense van haar ouderdom te kommunikeer. “Soos my ouma An, is ek ‘n nuuskierige wese. Daarom kon ek nie soos gewone babas tot op 40 weke in my ma se maag bly nie. Ek het sommer op 30 weke besluit: Genoeg is genoeg, ek wil weet wat daar buite in die wêreld aangaan. Ek is op 30 weke in Rosepark Hospitaal in Bloemfontein gebore. Ek het darem meer as twee blokke botter geweeg. ‘n Hele 1.43kg,” vertel Ané. Sy het ook ‘n rukkie in Pretoria gewoon en daarna in 2003 na die Wes-Kaap verhuis en in 2004 haar wortels op Malmesbury kom skiet. Daar was egter een groot probleem. “Nou moes ek kies, is ek ‘n Cheetah-, ‘n Blou Bul- of ‘n Stormer-ondersteuner?” Sy het haar laerskoolloopbaan by die Christelike Privaatskool op Malmesbury begin en sien dit as ‘n groot voorreg. “Ek besef vandag dat CPM se onderwysers ‘n baie groot rol in my ontwikkeling as mens gespeel het.” Fotografie het vroeg in haar lewe reeds sy verskyning gemaak toe sy op 9-jarige ouderdom haar eerste mik -en- druk-kamera as verjaarsdaggeskenk ontvang het. Dit was egter eers op hoërskool wat sy fotografie behoorlik ontdek het. “Om deel te wees van ‘n span of ‘n groep maats is vir enige kind baie belangrik. Omdat ek nie aan sport kan deelneem nie, het fotografie vir my na ‘n manier gelyk om ook deel te wees van die skool se bedrywighede en om so ook ‘n bydrae te lewer by HSS. Ek dink eintlik dit was my pa wat hierdie slim plan uitgedink het,” sê Ané. Sy het haar kamera as ‘n toebehoor tot aanvaarding gesien. “Meeste jong mense hou daarvan om afgeneem te word, veral saam met hulle vriende. My kamera het dit dus vir my maklik gemaak om ander jongmense te kon leer ken. “As ‘n mens eers begin met fotografie, begin jy dinge om jou anders waarneem. Dit is asof jy alles om jou raaksien wat ‘n goeie foto sal maak. Dit is soos om ‘n goeie boek te lees, jy vergeet van alles en sien net die een fantastiese foto-geleentheid na die ander raak. En dit gebeur gewoonlik as ek nie my kamera by my het nie,” vertel sy. Ané gebruik haar gevoel oordeelkundig as sy deur die skerm ‘n raam moet vasvang. “Goeiste, ek is verseker nie baie professioneel nie, en dink nie vreeslik baie daaroor vooraf nie,
20
ek probeer maar net om ‘n oomblik in tyd vas te vang. Ek is baie dankbaar vir die Wes-Boland Eisteddfod wat nou ook ‘n fotografie-afdeling het. Daardeur het ek weer van ander fasette in fotografie geleer,” sê sy. Ané het die afgelope paar jaar baie geleer van die tegniese aspekte van fotografie, maar geniet dit die heel meeste om te sien hoe haar foto’s op die rekenaarskerm verbyflits. “Agter die kamera sien ek nie die groter prentjie nie,” sê sy. Haar foto’s het nie net ‘n impak op diegene wat dit sien nie, maar het ook ‘n groot invloed op haar eie lewe. “Vir hierdie jaar se eisteddfod het ek ‘n 95-jarige tannie in die ouetehuis se hande gaan afneem. Haar hande was al baie oud en het baie moeilik gebuig. Dit het my laat besef dat die tyd vir ons almal aanstap en dat ‘n mens elke oomblik van jou tyd hier op aarde ten volle moet geniet,” verduidelik Ané. In haar soeke na die perfekte foto, moes sy al baie struikelblokke oorkom. Een daarvan was ‘n kiewiet wat te vriendelik wou raak. “Nog iets wat ek van my ouma An geërf het, is haar fobie vir voëls. Ek hou regtig nie baie van voëls nie, maar vir 2015 se Eisteddfod het ek Kiewiete afgeneem wat my liefste moeder mak gemaak het. Terwyl ek plat op my maag in die veld lê, besig om in te zoom op die een Kiewiet wat ‘n wurm eet, het die ander Kiewiet net eenvoudig al nader en nader aan my gekom. Vinnig opspring is NIE vir my moontlik nie, so al wat oorgebly het was om paniekbevange, ‘n groot geraas te maak. Dit was moeilik, glo vir my,” vertel sy grappig. Ten spyte van Ané se uitdagings, het sy ‘n “eie persoonlike ballerina wat binne my bly en sy hou van dans en van hokkie speel”. Dus is stilstaan nie vir haar ‘n opsie nie. “Gelukkig is daar so iets soos ‘n driepoot wat die kamera kan stilhou! Hokkie-foto’s maak my ballerina baie opgewonde. Wanneer die bal so vinnig nader kom, "freak" sy maklik uit en die gevolg is dat ek nie kan stilstaan nie,” sê sy. Ané neem weekliks prag-foto's van die Hoërskool Swartland se bedrywighede en plaas dit dan ook op die skool se sosiale media. Weekliks moet sy die pad Kaapstad toe aandurf vir fisioterapie. Hier het sy ook een van haar gewaarwordinge ervaar. “Ek gaan een keer per week vir fisioterapie in die Kaap. Voor my fisio ‘n 19-jarige seun. Hy is baie spasties, in ‘n rystoel en kommunikeer slegs met sy oë. Om hom te sien, sit my fisiese tekortkominge vir my in ‘n perspektief en dit inspireer my. Daar is ALTYD iemand wat dit moeiliker as ek en jy het. Ons almal het iets waarmee ons sukkel, party mense se moeilikheid kan mens sien, ander mense se moeilikheid is dalk by hul huis, in hulle binneste of in hulle kop.
Z
Leefstyl • Lifestyle
"Ek glo ook dat niks wat die moeite werd is, maklik gebeur nie. Dit vat inspanning, opoffering en ure se harde werk,” sê Ané. Haar ouers is ‘n groot inspirasie en saam is hulle ‘n driemanskap om mee rekening te hou. “Jesus het my vir twee wonderlike mense gegee wat my moes grootmaak. Vir my pa en ma is ek die liefste in die hele wêreld en ek is hulle enigste kind. Hulle is ‘n konstante in my lewe. Hulle is net altyd daar. "Dit is seker die grootste seëning in my lewe omdat hulle my grootste ondersteuners is en my onvoorwaardelik liefhet. My pa is elke Saterdag my persoonlike assistent langs die sportveld en in die week is dit Mamma wat al die balle in die lug hou by die huis. "Hulle het my geleer dat ek met enige moeilikheid, maak nie saak wat dit is nie, kan huistoe kom. Hulle het my ook geleer om elke dag afhanklik van Jesus te leef, omdat Hy altyd by my is en hulle nie 24/7 by my kan wees nie.” Vir Ané is die toekoms blink. Sy wil nog die wêreld plat reis en alles ontdek wat sy kan vasvang op kamera. Nie net is sy kreatief nie, maar het sy ook ‘n sake-brein en het sy op 6-jarige ouderdom haar eerste “garage sale” op haar sypaadjie gehou. “Ek het alles wat ek bereid was om te verkoop op ‘n klein tafeltjie gepak en my pa moes dit vir my sypaadjie toe dra. Ek kan nog onthou dat ds. Gert Hattingh en sy vrou, tannie Anita, van my eerste kliënte was. By CPM was entrepreneursdae vir my die hoogtepunt van die week en by HSS het ek ook vanaf graad 8 deelgeneem aan die weeklikse verkope. "Ek sal baie graag my pa se skoene in die besigheidswêreld wil volstaan.” Volgende jaar sal sy die eikebome op Stellenbosch van nader kan afneem, wanneer sy haar studies in B.Com Bestuurswetenskappe aanpak. Ané is iemand wat altyd die positiewe in die lewe sien en wat groot hoogtes gaan bereik. Haar persoonlike leuse is nie verniet “I may walk slow, but I never walk backwards” nie. Volume 19
H
uisplante is ’n wonderlike toevoeging tot u huis. Dit kan op tafels gebruik word, as bykomstighede in die woonkamer of as vensterversierings. Daarby is huisplante ook nuttig om koolsuurgas (en ander onsuiwerhede) op te neem en in suurstof om te sit. Gewone huisplante kan ook die lug suiwer en selfs chemikalieë soos formaldehied, ammoniak en bensien uit die lug opneem. Huisplante verminder ook die aantal mikrobes in die lug. Hier is 10 algemene huisplante wat u huis kan versier en binnenshuise besoedeling opklaar:
K
risante verwyder die gevaarlike verbinding bensien uit die lug.
R
Skoon lug met plante
ubberplante bevogtig, skakel bio-afvalstowwe en vlugtige organiese verbindings uit en onderdruk selfs mikroorganismes in die lug. En die beste van alles is dat hul suiweringseienskappe in werklikheid met die tyd verbeter weens spesiale bakterieë in die blare wat mikro-organismes "eet".
S
eilbootjies is nie net maklik om te versorg nie, hulle is ook wonderlike algemene lugsuiweraars.
S
pinnekopplante, algemeen bekend as hen-en-kuikens, is wonderlik om koolsuurgas en stikstofdioksied uit die lug te verwyder, sodat die vlakke ná net 24 uur op byna nul is.
S
A
koonma-se-tong verwyder gifstowwe uit die lug en groei ook waar ander plante nie aard nie, van warm vensterbanke tot donker plekke.
B
“ ady palms” kan in baie verskillende toestande groei en is baie insekbestand. Hulle is ook goeie algemene lugsuiweraars.
alwyn is veral bekend vir sy vermoë om brandplekke koel te maak en te streel, maar dit is ook doeltreffend om formaldehied uit die lug te verwyder. ostonvarings is die doeltreffendste huisplante vir die verwydering van formaldehied. Dit is ook goed vir die verwydering van swaar metale soos kwik en arseen.
A
reca-palmbome is die beste algemene lugsuiwerende plant beskikbaar, volgens navorsing deur NASA. Dit is ook baie goeie lugbevogtigers.
Volume 19
L
B
amboespalms is hoogaangeskryf by NASA vir algemene lugsuiwering en verwyder veral formaldehied. Hulle het egter baie ruimte nodig, sit hulle dus oordeelkundig neer. -Stodels
Z
Leefstyl • Lifestyle
21
Stop crime before it happens A
decade ago the idea of being able to secure your home without losing its aesthetic appeal was almost impossible, but thanks to Blockhouse Security Shutters, beautiful homes can today also be safe ones. Rising crime levels in South Africa have seen added burglar proofing becoming a necessity for people living in both rural and urban dwellings. National crime statistics show that 253 716 cases of burglary from residential premises were reported to the South African Police Service in 2015 alone. “No-one wants to feel like they are living inside a jail, but high walls, razor wire and unattractive electric fences have become commonplace,” said Blockhouse Shutters MD, Werner Jansen Van Rensburg. “It is a homeowners’ intention to make access for intruders along the periphery of a building difficult and therefore normal points of entries such as windows and doors have become the greatest areas of vulnerability.” But why compromise between security and beauty? “Don’t settle for having to block your views with industrial looking products that offer no light control or privacy, forcing you to spend extra money on drapes, curtains or blinds,” Jansen Van
22
Z
Leefstyl • Lifestyle
Rensburg said. “Security shutters offer all of the functional benefits of both burglar proofing and light control products in one beautiful combination.” Blockhouse Shutters have a 10-year guarantee on their patented locking system, 34mm frame and attention to quality which reinforces the security offering. The high-quality powder coating, array of design options and silent operation reinforce the beauty and quality of the ultimate light control and privacy tool – shutters. These security shutters are perfect for internal or external windows, doors, sliding doors as well as room dividers. “A massive benefit of installing shutters is the cost saving of getting both your security product and light control product in one. “The versatility of shutters means that light control, security and privacy can be conveniently addressed in one installation and without sacrificing aesthetics.” Security companies recommend installing burglar bars over all opening windows, and who wants those invasive, old-style burglar bars which criminals seem to be able to easily bend or cut? Effective security barriers will not only slow down any such attempts, but could also prevent entry completely. Should you be interested in Blockhouse Shutters, visit www.blockhouseshutters.com or contact Haus of Décor www.hausofdecor.co.za who are the agents for the West Coast area.
Volume 19
CHAIR DESIGNED AND MADE BY REG JAGER. CHAIR CUSHIONS DESIGNED AND MADE BY HAUS OF DÉCOR.
Haus of Decor and Design is a onestop solution concept store for all decor and design needs ranging from upholstery, textiles, furniture, lighting, kitchens, window treatments, floor treatments and electronic equipment. Volstruis Avenue, Yzerfontein 081 554 6006 info@hausofdecor.co.za HausofDecor
@HausofDecor
www.hausofdecor.co.za
S E AV I E W Lifestyle C E N T R E YZERFONTEIN
022 451 2794
Volume 19
Megz
Z
Leefstyl • Lifestyle
@SalonMegz
23
Décor
tips and trends for all your window and décor needs
Cornelle Kriel from Absolute Blinds and Interiors From copper, bronze and silver to gold and platinum, combining all these metallic colours can add a touch of instant bling and glam to any room. Get the look with our 25 or 50mm Aluminium Venetian Blinds, available in a variety of metallic colours and add other metallic elements to a compliment them. The slogan says, “Metallics should be considered the jewellery for your home.” Pinterest is the one place with endless ideas. Here you will get a highly anticipated list of the trends that will dominate in 2016. Among them is black and white interiors with added organic elements. Try out this ROMANTIC RETREAT trend with our Woven Bamboo or Wood Roll Up Blinds, made from natural wood. According to research, eco-friendly decor will continue to be a popular trend. With Shutters being a green way to insulate and decorate your home, is Thermowood Shutters the ultimate way to go. If you've decided to outfit your windows with curtains, you'll need to invest in a pole or rod to get the job done. Curtain rods come in a wide selection of styles and materials, many including decorative details like finials. To determine what's right for you, you'll need to think about window size, curtain style and aesthetic preference. Curtains can be a great way to change the look of your interiors, while also helping to filter natural light into your room. If you're considering new window treatments and feel that curtains would be the best fit, brush up on the different types, styles and size requirements to ensure you make the correct purchase.
24
Z
Leefstyl • Lifestyle
Volume 19
Blomme
en kleure, binne en buite
Kleurgroepering is altyd 'n groot fokuspunt in enige huis se dekorsamestelling. As jou kleure en teksture nie saamwerk nie, kan die hele vertrek van balans af lyk. So, om die beste samestellings van die nuwe seisoen te ontdek, het ons gaan aanklop by Letetia Pierce van Le Jacques Beach House D'Cor in Langebaan. Met blommetyd nou hier, kan jy jou inspirasie in die tuin en natuur vind. Bring die blomtyd na jou toe en vrolik 'n vaal vertrek met 'n titseltjie kleur en patrone sommer in 'n japtrap op. Die meegaande foto's sal jou vinnig op die pad na sukses plaas met die wenke oor kleure, strepe, patrone en meer.
Foto's verskaf deur Le Jacques Beach House D'Cor
Volume 19
Z
Leefstyl • Lifestyle
25
Jou huis is waar jou hart is
Foto's deur Johan Viljoen Jou huis is waar jou hart is. Op Malmesbury word dié pragdubbelverdiepingwoning tans bemark. Hier kan jy skoene uitskop en ontspan ná 'n lang dag. Of laat die kospotte prut in die stylvol geteelde oopplankombuis/leefarea en eetkamer. In die kuier-swembad-en-patio-area kan jy in die somer die hitte lawe of in die winter die deure toetrek om 'n gesellige vuurtjie. Daar is volop ingeboude kaste vir oorgenoeg pakplek. Die netjiese kwartiere vir 'n huisassistent met eie badkamer kan ook dien as aparte slaapkamer vir gaste of 'n ouer kind wat sy privaatheid nodig het. Met nommerpastuin en dubbelmotorhuis, trek die deur toe en geniet als wat dié huis jou bied in een van die dorp se gewilde buurte. Hier vind jy meer as net gerief. Dit is 'n nuwe leefstyl teen 'n prys van R3 300 000.
26
Z
Leefstyl • Lifestyle
Volume 19
Volume 19
Z
Leefstyl • Lifestyle
27
Trevor wys sy skatkis deur Charlotte Lesch
'n
Leefstyl vol skatte. ‘n Siel vanuit ‘n ander era. Of is dit bloot die liefde vir oudhede wat so indrukwekkend is? Hoe dit ookal sy, is dit maar net van die maniere waarop jy die boorling van Malmesbury, Trevor Rinquest en sy liefde vir oudhede kan beskryf. Ons bevind ons nou in die moderne era van die 21ste eeu. Tog voel dit asof jy deur dekades se geskiedenis én stories stap wanneer jy hóm én sy woonhuis besoek. Dit is immers nie elke dag wat jy iemand ontmoet wat nog op ‘n hemelbed slaap nie. Om presies te wees ‘n halwe hemelbed. Die ware Jakob staan in die vertrek reg langsaan. Die mees moderne meubelstuk is sekerlik die rekenaarskerm wat soos ‘n seer oog in een van die vertrekke uitstaan. Die 63-jarige Rinquest se voorvader, Karel Johannes Rinquest, kom al die pad vanuit Swede. Dié het homself in die vroeë 1800’s in die Swartland kom vestig en die plase Leliefontein, Twisfontein en Matjiesfontein gekoop. Vandag besit Rinquest, as deel van die vyfde geslag, ‘n paar hektaar grond aan die oewer van die Dieprivier buite Malmesbury. Rinquest, die tweede oudste van een van vyf broers en twee susters, het as ‘n jong man in sy pa Arnold Herbert Rinquest se winkels op Malmesbury gewerk, terwyl hy in Voortrekkerstraat gebly het. Sy pa het verskeie besighede gehad,
28
waarvan sommige viswinkels, ‘n slaghuis, asook ‘n skoenmakery was. Van die besighede was op Darling en Piketberg. Dit is maar eers 'n paar jaar gelede, met die afsterwe van sy tant Sienie, of te wel Fransiena van Harte, wat hy na die grond tussen Abbotsdale en Malmesbury getrek het. Hy het die grond in 2000 by haar gekoop. Sy tante se huis is egter nie oorgeneem nie. Nee, haar huisie wat uit 1860 dateer, staan vandag nog net soos sy dit gelaat het, kompleet met sy palmiet- en kleidak. Die eetkamertafel is tot gedek met duursame eetgery wat vandag as versamelstukke beskou word. ‘n Besoek aan die huisie kan vergelyk word met een van jou eerste uistappies as ‘n gr. 1-leerling aan ‘n museum. As ‘n legende van Malmesbury, besef min waarmee hy homself werklik elke dag omring, en tog hoort dit ook so. Om oudhede te versamel, het van kindsbeen begin. En dit was nie iets spesifiek nie. Hy kan nie eens onthou wat sy eerste antieke stuk was nie. Dit is vir hom meer as bloot ‘n stokperdjie. Van die oudste stukke in sy huis is ‘n kas wat uit die 1600’s dateer. Rinquest, wat nie kind of kraai het nie, bestuur vandag ‘n oudhede winkel (wat oorloop) vanuit sy waenhuis. Hy kry gereeld besoekers wat die bordjies “Antique” langs die N7-snelweg raaksien en afdraai om dié oudhede te kom besigtig en te koop. Die mees waardevolste items is in sy en sy tante se huis te sien. Dié is egter nie te koop nie. Dit gaan nie vir hom oor die geldwaarde nie, maar die liefde daarvan. Baie van die waardevolle oud-
Z
Leefstyl • Lifestyle
hede kom vanuit die buiteland, hoewel hy alles plaaslik aangeskaf het. Rinquest was self nog nooit uit Suid-Afrika nie. Hy besoek gedurig veilings om die oudhede uit te snuffel. Hy vertel hoe oudhede in die verlede vir ‘n appel en ‘n ei opgeraap is. Vandag moet jy jou hand diep in die sak steek om dit te bekom. Inwoners van Malmesbury en elders bel hom ook gereeld om ‘n antieke meubelstuk te kom bekyk en weg te neem. Dit is nie altyd nodig om restoureerwerk op die meubelstukke te doen nie, maar soms is van die meubels erg verwaarloos wat dan ekstra moeite en geld kos om dit tot volle glorie te herstel. Hoewel hy oudhede versamel, kan jy hom niks vertel van die land of die geskiedenis van Malmesbury self nie. Elke versamelstuk in sy huis, het sy eie stories of staaltjie om te verklap. Jy sal dae lank om kan sit en luister. Sy huis is nie net vol ou meubels nie, maar Rinquest spog ook met foto’s van sy familielede wat teen die mure pronk. Die einste kierie met sy uitgekerfde wolfkop wat jy nounet in die hand van ‘n ou familielid op ‘n gesinsfoto gesien het, lê slegs ‘n entjie verder op ‘n tafel in sy huis. Dit is om aan ‘n stukkie geskiedenis te raak. Doen jouself ‘n guns en draai die volgende keer by ‘n bordjie met die woord “Antiques” af. Jy mag dalk net op ‘n paar skatte afkom. Dankie Trevor, dit was ‘n belewenis.
Volume 19
Volume 19
Z
Leefstyl • Lifestyle
29
Meet the spectacle of the
Augrabies Waterfall
T
he waters of Augrabies Falls in the Northern Cape may not fall very far, but its location makes it worth the visit, reports Clifford Roberts. Augrabies National Park celebrates its 50th anniversary this year – it was officially proclaimed on August 5, 1966. Although people have no doubt come to the remarkable waterfall in the Northern Cape for centuries, its recognition as one of South Africa’s top tourist attractions along the country’s biggest river continues to be a boon
30
for the local economy. "Augrabies and the Kgalagadi are the region’s two main tourism pillars," Maxie Campion of De Werf in Keimoes tells us during our sojourn. A former tourism officer, Maxie is still the go-to person for information about the area. At around 56m, Augrabies isn’t the biggest waterfall. The water at Victoria Falls plummets 108m and pales in comparison to the 979m of the world’s tallest in Venezuela. But, the spectacle of water in an arid place; and, the floods, widely broadcast, has imprinted Augrabies on the Orange River in our memories. The attraction gets its name from Nama for
Z
Leefstyl • Lifestyle
“place of great noise”, given to it by the first European to stumble across them. Swede Hendrik Wikar had deserted the Dutch East India Company when he found this oasis. It is located some 7½ hours from Malmesbury; up the N7 and then, from Springbok on the N14, turning off before the hamlet of Kakamas. We’re in Upington and rely on Google Maps for directions to Augrabies, but soon realise just before Kakamas it has sent us in the wrong direction. The route is well signposted from the town, where we stop briefly at Die Mas van Kakamas – one of only two commercial brandy distillers in the region; and, the famous Pienk Padstal to stock Volume 19
up on road munchies. I’m struck by how much the road from Kakamas resembles Robertson in the Cape Winelands. Arid scrubland and red mountains contrast with vineyards and the green ribbon that shrouds a river. One noticeable difference is the concrete yards, for drying raisins. We pass peach orchards and citrus, a relatively new crop that thrives here too. We phone ahead to make sure of the closing time; it’s late afternoon and arguably a better time to view the falls. The light has already begun to turn golden and the angle of the sun means light streams up the gorge, dramatically lighting up the falls. As we approach, we look for changes in the landscape that might herald the natural wonder, but it reveals nothing of the 18km long gorge somewhere ahead. The only indicator of something imminent is the increase in roadside farmstalls and signage offering accommodation. We use our Wild Card to sign in at the main gate and reception further down the road. Inside a guide-for-hire idles in front of his computer screen. The buildings seem more imposing than the last time I was here. The double storey reception building has shaded parking and trees provide welcome relief from the sun. Information boards tell a little more about the 53 000ha park; its geomorphology; and, it's fauna and flora. In addition to various antelope species, there’s leopard and cape clawless otters. Baboons and monkeys are regular visitors to keep an eye out for, especially near the information centre restaurant and chalets. The boards have photographs of the falls at their most thunderous, made even more dramatic by the fact the area only gets an average of 125mm of rain per year, far below the
national average of 460mm. In this kind of climate, quiver trees are not unusual, but they’re equally incredible. Big specimens can be as old as 250 years, says another board erected beside a stump on display. We follow the signs to the waterfall. The air is full of the chatter of birds. The last time I was here, you had to make your way across the rocks to a simple balustrade. Since then, a 450m timber-and-concrete walkway has been constructed, giving access to wheelchairs. Signage warns of the potential dangers: slippery rocks; sharp drops. Occasionally, we surprise a rock hyrax (dassie) snoozing in warm spot atop a rock. There are few people around; the walkway that snakes over the huge boulders is generally empty. Stepping onto the first viewing platform of six along this walk, we finally get to see what we’ve come for. It’s a riveting sight, even at this time of year when the water is relatively low – the gush of water turned white and falling silently for a moment before crashing into the murky green pool below. My wife points out a small, grey shape on a ridge beside the torrent; a heron perched unmoving. Above the bottommost pool hangs a light mist and a permanent rainbow. The viewing platforms give sights of the falls from various perspectives. Lower down, you can see the gorge that leads the water away. The fissures and boulders tell a story of great violence. It's late afternoon and the dassies near the platforms barely move as we pass them; a testament perhaps to the hordes of visitors the park receives. We linger on the last platform, watching the shadows lengthen and absorbing the silence. Soon, we head back to the car and the bustle beyond the veld.
To do in and around Augrabies The falls are not the only attraction at Augrabies. For more information, phone SANParks Augrabies on 054 452 9200. • Kalahari Outventures offers a four-hour rafting trip along 9km of the river, near the falls; • Take a day or night game drive through the park; • Walk up Moon Rock, a naturally-formed dome of gneiss rock; • Taste cheese with Tiaan Visser of Vrouenspan Farm; • Do one of the short walking trails in the park from 2km to 6.6km; or the 40km Klipspringer Trail over three days. • Take the 4WD scenic route through the park.
Volume 19
Z
Leefstyl • Lifestyle
• Catch and release fish in the Orange River, with your own equipment and a permit.
31
In good taste
Seafood Risotto with Reuben Riffel Ingredients
1 cup Risotto 1 chopped onion 100ml white wine 1 dessert spoon Gremolata 50g Parmesan cheese Salt & Pepper Prawns, mussels DRESSING: 45ml cream 20g Parmesan cheese
Method:
Sautee the onions in oil and add the white wine. Reduce this, add the risotto to the mixture, add water a little at a time till the risotto is al dente. Add gremolata and prawns to the risotto. Once the prawns are cooked, add the cheese and season to taste. Lastly, add mussels (out of shell) In a separate pan, heat your cream and parmesan and add the mussels in their shells. Pour over the risotto and plate into your serving bowl.
32
Z
Leefstyl • Lifestyle
Volume 19
Restaurantgids Citrusdal Kardoesie................................................................................082 525 2247 Darling Brig’s Barn...............................................................................022 492 2451 Doringbaai Jetty Restaurant......................................................................027 215 1092 Elandsbaai Elandsbaai Hotel....................................................................022 972 1640 Jacobsbaai Weskusplek.............................................................................022 715 3333 Koringberg Desert Rose Farm Stall ..........................................................082 884 8714 Laaiplek Eigebraai Restaurant.............................................................022 783 1116 Langebaan Boesmanland Plaaskombuis.................................................022 772 1564 Bouzouki...................................................................................022 707 7796 Dockside Café........................................................................022 707 7896 Little Venice.............................................................................022 707 7796 The Farmhouse Hotel.............................................................022 772 2062 Geelbek...................................................................................022 772 2134 Thali Thali Game Lodge.......................................................082 372 8637 Malmesbury A3 & E @ Kontreispens........................................................022 487 2090 Barry’s Beef and Barrel........................................................022 482 1372 Cardelli’s..................................................................................022 487 1744 Cherry Lane.............................................................................022 482 2877 Die Herehuis............................................................................022 487 1771 Janno........................................................................................022 487 2091 Sabino Spur.............................................................................022 487 1511 Moorreesburg De Oude Stoep......................................................................022 433 3154 Die Hut.....................................................................................022 433 2665 Paternoster Afsaal Padstal & Restaurant................................................022 715 3096 Blikkie Pizzeria.......................................................................082 779 6431 De See Kat..............................................................................082 445 5540 Oep ve Koep Garden Bistro................................................022 752 2105 Skatkis Restaurant..................................................................022 752 2023 The Square Spoon.................................................................072 208 2047 Voorstrandt Restaurant.........................................................022 752 2038 Piketberg Archers Bistro..........................................................................022 913 3651 Fat Catz Café/Restaurant....................................................022 913 1076 Mountain Creek Spur.............................................................022 913 1819 Porterville Koppikoffi................................................................................022 931 3877 Plattelander............................................................................082 773 1200 Riebeek Kasteel Café Felix...............................................................................022 448 1170 The Royal Hotel......................................................................022 448 1479 Riebeek West Pleasant Pheasant..................................................................022 461 2170 Old Dalby Restaurant...........................................................022 461 2012 Riebeek Valley Hotel.............................................................022 461 2672 Saldanha Blue Bay Lodge......................................................................022 714 1177 Hoedjiesbaai Hotel...............................................................022 714 1271 Protea Hotel............................................................................022 714 1264 Slipway....................................................................................022 714 4235 St Helenabaai St Helena Bay Hotel..............................................................022 736 2373 Takgali......................................................................................082 414 4945 Strandfontein Kommetjie Restaurant............................................................079 713 4054 Velddrif Die Pont Restaurant................................................................022 783 1137 Vredenburg Juffroushoogte........................................................................022 715 3020 Ocean Basket.........................................................................022 713 2998 Yukon Spur..............................................................................022 713 4569 Vredendal Big Creek Spur.......................................................................027 213 3535 Yzerfontein Meeurots Restaurant..............................................................022 451 2608 Volume 19Padstal......................................................................082 351 2722 Weskus
Z
Leefstyl • Lifestyle
33
What’s 16 September Darling Wildflower Show Town: Darling Tel: 084 916 1111
21 September Hopefield Talent Show Town: Hopefield Tel: 022 723 1528
22 – 24 September Malmesbury Landbou Skou Dorp: Malmesbury Tel: 022 482 3180 - 22 September: Moed Skep Burger-aand met Annex Kloof Wines - 23 September: Steak-ete & Dans met die Pluk Band -24 September: Kekkel & Kraai en Henksvleismark Mystery Box Braai Challenge
24 September Braai 4 Heritage Day From 09:00 Marc’s Beach Bar, Club Mykonos Town: Langebaan Tel: 022 707 7000 / info@clubmykonos.co.za
Happening
24 September
Namaqua Birding Club: Heritage Hunt Town: Vanrhynsdorp Tel: 072 471 4083
24 September Teubes Family Wines Braaidag Town: Vredendal Tel: 027 213 2377
24 September Erfenis Makietie Town: Velddrif Tel: 022 783 2531
20 – 23 Oktober Cederber Rooibos Kunstefees Dorp: Clanwilliam
21 & 22 October Harley Rally Ride Out Dockside Café & Lounge Town: Langebaan, Clyb Mykonos Tel: 082 452 6633
22 October
22 – 24 September Malmesbury Landbou Skou Dorp: Malmesbury Tel: 022 482 3180
30 September Madeliefie Makietie Town: Vredendal Tel: 082 802 0323
PHS Fun Walk / Run / Cycle Org de Rac Town: Piketberg Tel: 022 942 1810
28 Oktober Visfabriek Toernooi Dorp: Velddrif Tel: 074 684 7031
26 – 29 Oktober
24 September
6 -9 Oktober
Caledon Kersmark Dorp: Caledon Tel: 072 844 1024
3 Species Competition Town: Yzerfontein Tel: 083 306 5510
Rocking the Daisies Town: Darling
28 Oktober
14 - 15 October
Omgeefees Dorp: Clanwilliam Tel: 027 482 1231
24 September Erfenisfees / Heritage Day Town: Goedverwacht Tel: 083 872 7149
24 September Galjoen Derby Dorp: Yzerfontein Tel: 082 468 1466
24 September Darling ttu MTB Town: Darling Tel: 022 451 2202
34
Bakgat Môreson Plaasfees Dorp: Malmesbury N7 Bakgat Promosies 082 895 5093
15 October Riebeek Valley Go-Kart Derby Town: Riebeek Yvette Purchert: 083 441 2083
15 October 28th Car Gymkhana Club Mykons, Langebaan 09:00 – 18:00 Tel: 022 707 7000
Z
Leefstyl • Lifestyle
26 November Paternoster Seafood Festival Town: Paternoster Tel: 022 752 2323
28 November Langsdiebos Mark Dorp: Malmesbury Tel: 072 052 6280 langsdieosmark@mail.com
Volume 19
Volume 19
Z
Leefstyl • Lifestyle
35
RB16.18
Kom geniet ’n lekker koppie Rooibos saam met ons! INTERESSANTE VISUELE AANBIEDING
GROOT VERSKEIDENHEID PRODUKTE Besoektye: Maandag tot Donderdag 9:30, 11:30, 14:00 & 15:30 en Vrydag 9:30, 11:30 &14:00 Groepbesprekings: 027 482 2155 ‘n Reeks rooibosprodukte en geskenke is beskikbaar by die Promosiewinkel in Clanwilliam (Maandag tot Donderdag 08:00 – 16:30 & Vrydag 08:00 – 15:15). Vir posbestellings van ons produkreeks: sales@rooibosltd.co.za GPS-koördinate: S32°11.131’EO18°53.291’
www.rooibosltd.co.za 36
Z
Leefstyl • Lifestyle
Volume 19