2017 1 by Natuur- en Vogelwerkgroep Krimpenerwaard

Waardvogel

56e JAARGANG | NUMMER 1 | FEBRUARI 2017 WWW.NVWK.NL

Algemene Ledenvergadering 2017

foto v

Met een boeiende lezing van Jan van der Winden over de trek van de zwarte sterns uit de Krimpenerwaard

an de

Gesprek met Warner Reinink

Wet Natuurbescherming

Scheidend Regiohoofd Veenweiden bij het ZHL nd

Wat houdt deze nieuwe wet in?

Namen, telefoonnummers en e-mailadressen Bestuur

Voorzitter Secretaris Penningmeester

Max Ossevoort, maxossevoort@gmail.com XX XXXXXXX XXX XXXXXXX Frans van der Storm, info@nvwk.nl XX XXXXXXX Boschpolderstraat 14, 2807 LJ Gouda Gerard van Slijpe, gerard@vanslijpe.nl XXX XXXXXXX

Algemeen adjunct Coördinator plantenwerkgroep Coördinator vogelwerkgroep Coördinator PR

bankrekening NVWK: NL82 RABO 0127 2948 80 Hans Kouwenberg, hanskouwenberg@ismijnnaam.nl XXX XXXXXXX Patrick Heuvelman, cplanten@nvwk.nl XX XXXXXXX XXX XXXXXXX Dirk-Jan van Roest, vogelwerkgroep@nvwk.nl XX XXXXXXX Joke Colijn, j.j.colijn@gmail.com XX XXXXXXX XXX XXXXXXX

Werkgroepen en andere belangrijke instanties Redactie Waardvogel voor kopij Maria Spruit en Joke Colijn, nvwkredactie@gmail.com XX XXXXXXX XXX XXXXXXX Foto’s t.b.v. de website Redactie, nvwkredactie@gmail.com of Dirk-Jan van Roest, vogelwerkgroep@nvwk.nl XX XXXXXXX Werkgroep Ruimtelijke Ordening Sandra Bouman, werkgroepro@nvwk.nl Ton de Groot XX XXXXXXX Coördinator vlinders- en libellen werkgroep Gabrielle Heuvelman, gabrielleheuvelman@hetnet.nl XX XXXXXXX XXX XXXXXXX Coördinator weidevogelbescherming Klaas de Mik, klaas.demik@kpnplanet.nl XX XXXXXXX XXX XXXXXXX Assistent weidevogelbescherming Joep Vermaat, weidevogels@nvwk.nl Coördinator werkgroep landschaps- Patrick Heuvelman, cplanten@nvwk.nl onderhoud XX XXXXXXX XXX XXXXXXX Coördinator trekvogeltellingen Vacant Coördinator wintervogeltellingen Peter Berger, pet.berger@planet.nl XXX XXXXXXX Hans Kouwenberg, hanskouwenberg@tele2.nl XXX XXXXXXX Coördinator uilenwerkgroep Jaap Graveland, gravlak@kpnplanet.nl XX XXXXXXX XXX XXXXXXX Coördinator erfvogelwerkgroep Jaap Graveland, erfvogels@nvwk.nl XX XXXXXXX XXX XXXXXXX Coördinator zwaluwenwerkgroep Nico van Dam, nicovandam@hotmail.com XXX XXXXXXX Coördinator jeugdwerkgroep Mieke Veen, jeugd@nvwk.nl Coördinator Knotgroep Krimpen Jos de Nood, denoodros@telfort.nl XXX XXXXXXX Coördinator roofvogelwerkgroep Vacant Coördinator waterwerkgroep Marc van Bemmel, waterwerkgroep@nvwk.nl XX XXXXXXX XXX XXXXXXX Dierenambulance Gouda e.o. XXX XXXXXXX Dierenbescherming Afdeling Krimpenerwaard XXX XXXXXXX Meldpunt m.b.t. milieu en de jacht Politie Hollands Midden, Regionaal Milieu Team 0900 8844 Melden van zwerfvuil Contact opnemen met de gemeente Krimpenerwaard 140182 Meldpunt Laagvliegen Krimpenerwaard 010 4733333 Vogelasiel Vogelklas Karel Schot 010 4857847 Meldpunt klachten onderhoud sloten, Hoogheemraadschap van Schieland en de bermen of dijken Krimpenerwaard, info@hhsk.nl 010 4537356

Lid worden? Wilt u actief deelnemen aan de Natuur- en Vogelwerkgroep Krimpenerwaard of wilt u de doelstellingen van onze vereniging steunen, word dan lid. Op onze website kunt u alles over ons vinden, wat we doen en waar we voor staan. Meld u aan op www.nvwk.nl onder ‘de vereniging’, of stuur een e-mail naar info@nvwk.nl met uw gegevens. U kunt ook de secretaris bellen: XX XXXXXXX. Zie de colofon voor de diverse lidmaatschappen.

WAARDVOGEL | FEBRUARI 2017

Colofon De Waardvogel ISSN 1384-8240 Jaargang 55 verschijnt 5 x per jaar, februariapril-juni-september-december Kopij aanleveren Vóór 15 januari, 15 maart, 15 mei, 15 augustus en 15 november Oplage 900 exemplaren E-mail redactie Joke Colijn Maria Spruit nvwkredactie@gmail.com Website www.nvwk.nl www.facebook.com/denvwk/ https://twitter.com/denvwk Secretariaat & ledenadministratie Frans van der Storm Boschpolderstraat 14 2807 LJ Gouda info@nvwk.nl Contributie per kalenderjaar € 5,- voor een jeugdlidmaatschap, één kind t/m 16 jaar € 17,- voor een basislidmaatschap € 22,- voor een gezinslidmaatschap Bankrekeningnummer NL82 RABO 0127 2948 80 Lid worden U kunt lid worden via www.nvwk.nl of door een e-mail met uw gegevens te sturen naar info@nvwk.nl Op de voorpagina Ringmus, foto: Anita Melenboer Foto van de maand: Korstmos, foto: Jan Willem de Jong Overname van artikelen Overname van artikelen uit dit blad is toegestaan met bronvermelding Disclaimer Artikelen of uitingen van derden in de Waardvogel geven niet noodzakelijkerwijs de mening van de redactie of van de Natuur- en Vogelwerkgroep Krimpenerwaard weer, maar zijn voor rekening van de auteurs, de geciteerden of de bron. Drukkerij Reprovinci Schoonhoven Zie advertentie Voor advertenties nvwkredactie@gmail.com Jaartarief (= vijf edities): 1/8 pagina: € 50,1/4 pagina: € 90,1/2 pagina: € 150,Ereleden W. Fontijne A. v.d. Waal

Van de voorzitter Max Ossevoort Op 24 februari gaat uw bestuur op een heuse ‘heidag’. We willen vast stellen op welk ambitieniveau we willen zitten en hoe we dat denken in te vullen. We stellen hoge eisen aan onszelf en daarbij raken we soms aan de grenzen van onze tijd en mogelijkheden. Het doel is hoe we ervoor kunnen zorgen dat we in onze snel veranderde omgeving toch onze doelstelling als NVWK kunnen blijven invullen. In de afgelopen jaren hebben we onze samenwerking met andere organisaties verder uitgebreid. We hebben ervaren dat hierdoor doelstellingen niet alleen gemakkelijker bereikt kunnen worden, maar dat die samenwerking ook uitwisseling van nuttige, goed bruikbare informatie oplevert en dat je bijvoorbeeld kosten kunt delen. Hierdoor is samenwerking een echte winwin situatie. We zullen dus zeker de samenwerking met andere partners blijven zoeken. Sovon Vogelonderzoek en Vogelbescherming Nederland hebben de koekoek tot vogel van het jaar 2017 uitgeroepen. Deze vogel verbergt nog steeds veel geheimen, reden waarom Sovon Vogelonderzoek Nederland en Vogelbescherming Nederland dit jaar de grootste kennishiaten hopen in te vullen. Jaap Graveland zal een bijdrage schrijven over deze bijzondere vogel in het april nummer. Nationaal en internationaal is er volop aandacht voor het behoud van de weidevogels en ook Nederland heeft in dit verband verplichtingen, geformuleerd door Europa. Het systeem wat we de afgelopen decennia hadden heeft de sterke achteruitgang van de weidevogels niet kunnen stoppen. In een poging om dat tij te keren is er per 1 januari 2016 de nieuwe regeling Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer ingevoerd. Wij, ook de vrijwiligers van de NVWK, hebben inmiddels een jaar ervaring met deze nieuwe regeling. Er wordt door onder andere weidevogelorganisaties binnen Zuid-Holland een brede discussie gevoerd over de tekortkomingen en beperkingen van deze regeling. Men is bang dat de weidevogels het ook met de nieuwe regeling niet gaan redden, alle inspanningen door agrariers en vrijwilligers ten spijt. Ik vind dat een erg zorgwekkende constatering want we weten dat het voor de weidevogels inmiddels twee voor twaalf is. De structurele oplossing wordt eindelijk gezocht in een betere habitat voor ouders en pullen. De voorbereidingen voor de Algemene Ledenvergadering op 29 maart 2017 zijn bijna afgerond. In deze Waardvogel vindt u al vast een deel van de jaarverslagen van bestuursleden en werkgroepen. Zoals gebruikelijk worden de overige verslagen in april afgedrukt. De ALV belooft weer een gezellige bijeenkomst te worden met na de pauze een boeiende lezing. Jan van der Winden, specialist op wereldniveau op het gebied van de zwarte stern, zal ons vertellen over zijn onderzoek naar de enorme trekroutes van deze vogeltjes aan de hand van zogenaamde dataloggers. De redactie van de Waardvogel is in hoge mate afhankelijk van de bijdragen die door leden worden aangeleverd. Wij mogen ons als vereniging gelukkig prijzen dat er voor iedere Waardvogel weer voldoende kopij is. Toch ben ik er iedere keer weer verbaasd over hoe de redactie er in slaagt om een Waardvogel samen te stellen die zo divers en zo prettig leesbaar is. Complimenten daarvoor zijn zeker op zijn plaats! In 2014 is op initiatief van Jaap Graveland het erfvogelproject ‘NVWK geeft erven vleugels’ gestart, met bijdragen van de provincie Zuid-Holland. Het zal op 31 mei as. worden afgerond, waarna de projectgroep over zal gaan in een erfvogelwerkgroep. Om nog eens extra aandacht aan erfvogels te schenken heeft de redactie besloten om in 2017 deze ‘gewone’ vogels op de voorzijde van de Waardvogel af te beelden. Ik wens u veel leesplezier. d

In dit nummer

Belangrijke gegevens 2 Van de voorzitter 3 Even Noteren 4 Nieuwe cursusdata weidevogelseizoen 5 Ringmus op de voorpagina 6 Jaarverslag van de secretaris 7 Foto van de maand 2 Gebogen schildmos foto van de maand 7 Naar de Kwade Hoek 8 Stem op de NVWK! 8 De erfvogels vliegen verder 10 BMP-cursus 11 Het eksternest 13 Vogelexcursie naar de Biesbosch 14 Kamsalamander aangetroffen 15 Voorlopig geen afschot van roeken 15

Lac du Der 16 Eindejaars Plantenjacht 18 Allerlaatste plantenquiz! 18 NVWK verkent samenwerking 19 Bokpalen opnieuw bedraad 20 Jeugdpagina 21 Uitnodiging voor de ALV 2017 23 Muizeninventarisatie 24 Terugblik vlinders en libellen 27 Gesprek met Warner Reinink 28 Paddentrek hulp gevraagd 31 Terug naar mijn roots 32 Wandelingen in Boskoop...33 Liever dure melk! 33 Europese Broedvogelatlas 35 Nieuwjaarsexcursie 37 Wet Natuurbescherming 38 WAARDVOGEL | FEBRUARI 2017

Even noteren Z

aterdag 25 februari 2017 vanaf 09.00 uur Vandaag is het afmaakdag voor de Knotgroep Krimpen. Projecten die niet helemaal klaar gekomen zijn worden aangepakt. Informatie bij denoodros@telfort.nl.

aterdag 25 februari 2017 vanaf de schemering Het is sprookjesachtig om de zilverreigers in de avondschemering te zien aankomen op hun slaapplaatsen. We verenigen het nuttige met het aangename met deze tellingen, want de gegevens zijn erg waardevol voor Sovon. We tellen vanaf de schemering. Voor het exacte tijdstip even contact opnemen met Dirk-Jan van Roest, vogelwerkgroep@nvwk.nl.

aterdag 4 maart 2017 van 09.00 tot 13.00 uur De jaarlijkse werkdag bij Ton Vonk Noordergraaf met het snoeien van fruitbomen en natuurlijk ook het knotten van de nodige wilgen. Zien we jou ook op de Beijerscheweg 11 (37) 2821 NC in Stolwijk om een ochtend lekker te werken in de natuur? Meer info bij Edith Kuijper, edith.kuijper@kpnmail.nl, XXX XXXXXXX.

onderdag 16 maart 2017 om 20.00 uur Theorieavond QBM- en BTS-tellen van weidevogels, zie pagina 5 voor info. Boerderij Levensvreugd, Bovenberg 130, Bergambacht.

aterdag 18 maart 2017 om 8.30 uur De gloednieuwe waterwerkgroep gaat van start met een instructie van RAVON over de bemonsteringswijze etc. We verzamelen op de parkeerplaats bij de Hendrikshoeve in het Loetbos. Als u mee wilt doen met de waterwerkgroep, geef u dan op bij Marc van Bemmel, waterwerkgroep@nvwk.nl.

et weekend van 18 en 19 maart 2017 Wintervogeltellingen, info bij Hans Kouwenberg, XXX XXXXXXX of Peter Berger, XXX XXXXXXX.

oensdag 22 maart 2017 om 20.00 uur De jaarlijkse plantenquiz van onze nestor Anton van Jaarsveld. Anton heeft aangegeven dat dit de laatste quiz wordt die hij maakt. Plantennamen met ‘oude’ of ‘wijze’ erin kon ik niet vinden, ‘grijze’ zijn vaak paddenstoelen al bestaat er wel grijze melde en mosterd. Anton zal dus gewone wilde planten op een bijzondere wijze onderwerp van een vraag maken. Voor een vermakelijke avond bent u welkom in het bezoekerscentrum van de Bakkerswaal, Schuwacht 232, 2941 EK Lekkerkerk. Info bij Hans Kouwenberg, XXX XXXXXXX.

oensdag 29 maart 2017 om 20.00 uur Algemene Ledenvergadering van onze vereniging in De Zwaan, Kerkweg 2, 2825 BS te Berkenwoude. De agenda staat op pagina 23. De tweede helft van de avond wordt gevuld met lezing door Jan van der Winden over de zwarte stern en zijn onderzoek naar het trekgedrag van deze vogel.

aterdag 8 april 2017 om 8.30 uur Vandaagwordtervanuitdewaterwerkgroepeenringslangexcursie georganiseerd. Ringslangen zijn erg schuw, dus de hoeveelheid mensen die mee kunnen is beperkt. Daarom is het gewenst dat u zich

WAARDVOGEL | FEBRUARI 2017

opgeeft door middel van een mailtje naar waterwerkgroep@nvwk.nl. We verzamelen op het Dorpsplein in Stolwijk.

aterdag 15 april 2017 Oefenen in de praktijk met QBM- en BTS-tellen van weidevogels. Zie pagina 5 voor meer informatie. Tijd en locatie spreken we af op de theorieavond.

et weekend van 15 en 16 april 2017 Wintervogeltellingen, info bij Hans Kouwenberg, XXX XXXXXXX, of Peter Berger, XXX XXXXXXX.

aterdag 22 april 2017 BTS-tellen weidevogels, broedparentelling zie pag. 5. Ook leuk voor niet-weidewachers!

aterdag 13 mei 2017 om 8.30 uur De waterwerkgroep wil gaan zoeken naar de kamsalamander. Deze kwetsbare soort wordt bijna niet gezien in onze waard. Het is erg spannend of we hem vinden. We verzamelen in het Loetbos op de parkeerplaats bij de Hendrikshoeve. Voor meer info: Marc van Bemmel, waterwerkgroep@nvwk.nl.

aterdag 13 mei 2017 van 05.00 tot 17.00 uur Vroeg opstaan deze keer, want vandaag is het Big Birding Day: de jaarlijkse grote vogeldag van de NVWK. We gaan twaalf uur lang op zoek naar de meeste vogelsoorten binnen de grenzen van de Krimpenerwaard. Geef je team van maximaal 4 personen op bij de vogelcoordinator Dirk-Jan van Roest, vogelwerkgroep@nvwk.nl. Heb je geen team, dan kun je je ook opgeven en dan wordt gekeken in welk team je ondergebracht kunt worden. We verzamelen om 4.45 uur op de parkeerplaats van Café Restaurant De Loet, Kerkweg 279, Lekkerkerk (langs de N210), waar we ook na de gestreden race met elkaar gezellig napraten en borrelen, de winnaars bekend worden gemaakt en de wisseltrofee wordt uitgereikt!

aterdag 20 mei 2017 BTS-tellen weidevogels, gezinnentelling zie pag. 5. Ook leuk voor niet-weidewachters!

oensdagavond 7 juni 2017 vanaf 19.00 uur Avondexcursie naar de Bijenidylle Blonksloot in Boskoop. Hans van Dam (zie pag. 32) leidt ons rond in dit gebied dat al langer insectvriendelijk wordt beheerd en sinds kort ook een officiële Bijenidylle is. Er is aandacht voor 500 soorten planten, beheer en natuurlijk ook de bijen en vlinders. Om 19.00 uur verzamelen we op de kruising N207/Gouderakse Tiendweg. 19.30 uur vertrekken wij vanaf kinderboerderij Contactweide, Snijdelwijklaan 6, 2771 SX Boskoop, lopend naar de Blonksloot. Meer info bij Hans Kouwenberg, XXX XXXXXXX.d

Ongeplande vogelexcursies worden dan bekend gemaakt via www.nvwk.nl, facebook en twitter. Wanneer u zeker wilt zijn dat u het bericht van zo’n onverwachte excursie niet wilt missen, kunt u zich aanmelden via vogelwerkgroep@nvwk.nl onder vermelding van ‘opgeven voor onverwachte excursies’. d

Nieuwe cursusdata weidevogelseizoen 2017 Joke Colijn Het seizoen 2017 gaan we goed van start met weer diverse onderhoudende en inspirerende cursussen, zodat we goed toegerust zijn om onze weidevogels te helpen. We hopen dat zoveel mogelijk weidewachters en aspirant-weidewachters willen deelnemen. Ook als je al eens een cursus hebt gedaan, ben je van harte welkom, want inzichten veranderen en van sommige elementen is het handig om ze weer eens op te halen. Op de weidevogelstartavond is er meer over verteld, maar voor wie daar niet aanwezig kon zijn, plaatsen we hier de tot nu bekende cursusinformatie. Ook vind je die op de site; daar komen op korte termijn de data en locaties bij die nu nog niet bekend zijn. En heel belangrijk: BTS-tellen kan ook gedaan worden door ‘gewone’ vogelaars en bijvoorbeeld wintervogeltellers! Dus heb je zin en tijd om je in te zetten voor onze weidevogels, hou dan de twee teldata vrij!. d

BM- en BTS-tellen: beide telmethoden zijn heel belangrijk, veel elementen zoals herkennen en juist interpreteren van het vogelgedrag komen overeen. Goed monitoren is de essentie van het tellen, maar voor ervaren weidewachters is dit geen probleem. QBM=Quick scan Beheer Monitoring: dit doe je bij je eigen boer(en), in elk geval voor bewerkingsdata zodat het beheer aangepast kan worden. Je kunt dit zo vaak doen als nodig is. Van het totale aantal contracten die zijn afgesloten is nog zo’n 80% legselbeheer. Daarvan kunnen er een aantal last-minute worden als je veel weidevogels vaststelt op een perceel. Dat scheelt je zoeken, maar het levert ook meer vogels op: met elk nestbezoek neemt het predatierisico immers toe met 15%. Dus hoe meer je uit het veld kunt blijven, hoe beter. Ook liggen veel contracten nog op de verkeerde percelen, en dat kan dit jaar wel weer zo zijn. We hebben de vogels nu eenmaal niet aan een touwtje. Vóór 15 mei kunnen contracten nog verlegd worden, dus ook hiervoor blijkt QBM-tellen erg belangrijk. BTS=Bruto Territoriaal Succes: je telt een groter afgebakend gebied volgens een route die je tevoren uitzet, zodat je zo effectief mogelijk je gebied telt en niet onnodig percelen heen en weer moet lopen. Alle gebieden worden twee keer geteld op dezelfde vastgestelde data om zoveel mogelijk dubbeltellingen en missers te voorkomen, want weidevogelgezinnen trekken nu eenmaal om een goede opgroeihabitat te vinden met veel insecten. Met de resultaten van BTS-tellingen krijgen we vanaf nu inzicht over een langere periode in hoe het met onze vogels gaat en dat is nieuw, maar wel nodig! Gaan de vogels steeds verder achteruit en doen we het nog steeds niet goed met z'n allen of gaan we resultaat zien? Gaan de vogels die op agrarisch gebied zijn geboren, naar ZHL-reservaatgebied om op te groeien, of andersom? Landelijk gaat het sowieso niet goed, 2016 was ook in Friesland een heel slecht broedjaar. Met harde cijfers kunnen we betere voorwaarden afdwingen voor de vogels. Er is ook op landelijk en provinciaal niveau meer aandacht voor een goede opgroeibiotoop voor de kuikens, en voor natte delen (plas-dras) waar de vogels kunnen opvetten voor en na de trek. Daar moeten dan wel stevige maatregelen en betere vergoedingen voor komen en dat kunnen wij (ACK en NVWK) in het gebied nog niet goed regelen met het huidige stelsel Agrarisch Natuurbeheer. De provincie

wil hierom óók weten hoe het gaat, daarom moet ACK de BTScijfers aanleveren. Het is de bedoeling dat de hele Krimpenerwaard op twee dagen geteld wordt. Daarom tellen ook de mensen van het ZuidHollands Landschap mee!

Omdat de theorie voor een groot deel overlapt, zijn beide telcursussen op dezelfde dagen gepland. Theorieavond QBM- en BTS-tellen: donderdag 16 maart as. 20.00 uur, Boerderij Levensvreugd, Bovenberg 130, Bergambacht Oefenen in de praktijk met QBM- en BTS-tellen: zaterdag 15 april. Het echte BTS-tellen: zaterdag 22 april broedparentelling, locatie nader te bepalen zaterdag 20 mei gezinnentelling. locatie nader te bepalen Bij slecht weer verstoren we niet en kunnen deze data een week doorschuiven. Daarover krijg je bericht. Kennismakingscursus weidevogels: voor nieuwe weidewachters of als je graag de stof nog een keer wilt horen: datum volgt. Cursus Boerenverstand: hoe onderhoud je goed contact met je boer in het belang van de weidevogels: datum volgt. d WAARDVOGEL | FEBRUARI 2017

Ringmus op de voorpagina Maria Spruit Voor de Waardvogel betekent een nieuw kalenderjaar een nieuwe serie covers. Het erfvogelproject verloopt zeer succesvol. Het heeft zich nu zelfs uitgebreid tot ver buiten de Krimpenerwaard, zie het artikel van Jaap op pag. 10. Erfvogels c.q. tuinvogels zijn de vogels waar we in het algemeen toch het meest van genieten. Een zeldzame vogelwaarneming is superspannend voor de liefhebbers, maar de meeste tijd brengen we toch door in gezelschap van onze tuinvogels. Vandaar dat we als thema voor de omslagen van 2017 erfvogels hebben gekozen. d

at is de definitie van erfvogels? Deze vraag heb ik Jaap Graveland, coördinator van het erfvogelproject voorgelegd. Zijn antwoord was: “We hebben erfvogels in het kader van het project gedefinieerd als soorten die geheel of grotendeels op erven voorkomen en waarvoor maatregelen dus van belang zijn.”

e ringmus laten we de spits afbijten van deze reeks. Hij lijkt sterk op de huismus, maar is iets kleiner en anders dan bij de huismus is er geen uiterlijk verschil tussen mannetjes en vrouwtjes. Ringmussen broeden vooral in kleinschalig boerenland en bewonen alleen de randen van dorpen en steden. De ringmus is een standvogel. Een klein gedeelte van de vogels trekt over korte afstand weg naar bijvoorbeeld Frankrijk. Een kleine hoeveelheid ringmussen komen vanuit Noord- en Oost Europa hierheen.

inds de jaren zestig neemt in West-Europa de ringmus in aantal sterk af, grotendeels door meer efficiënte bedrijfsvoering, waarin het telen van graan vervangen is door mais, zodat er minder geschikte stoppelvelden zijn waar de ringmussen hun eten bij elkaar kunnen scharrelen. Heggen, dode bomen en knotwilgen zijn uit het landschap verwijderd ten behoeve van de grote landbouwmachines, waardoor er minder schuil- en broedgelegenheid gekomen is. Hij staat echter nog niet op de Rode Lijst, dankzij zijn enorm groot verspreidingsgebied, zie het kaartje. De ringmus is ook geïntroduceerd in Noord-Amerika. In een aantal staten is een populatie van 15.000 vogels ontstaan uit slechts 12 uitgezette ringmussen in 1870, afkomstig uit Duitsland, vandaar dat zij daar door de bevolking soms ‘German sparrow’ worden genoemd.

e ringmus bouwt zijn rommelige nest in een hol van een boom of gebouw. Nesten van grotere vogels, zoals ooievaars en grote roofvogels, worden eveneens uitgekozen als onderkomen. Ze kunnen solitair broeden of in een kolonie. Ze maken graag gebruik van nestkasten. Wanneer er een nestkast voor koolmezen wordt opgehangen, kunnen ringmussen hier ook gebruik van maken. Een Spaanse studie heeft uitgewezen dat ze liever gebruik maken van nestkasten gemaakt van woodcrete (een mengsel van hout en beton), dan van houten nestkasten.

et voedsel bestaat uit zaden, van onkruid en gemorst graan. Ze maken graag gebruik van opgehangen feeders in de tuin. Wanneer er jongen zijn eten ze ook dierlijk voedsel, zoals pissebedden en spinnen.

n sommige gebieden worden ringmussen gezien als een plaag, omdat ze de oogsten beschadigen en met hun uitwerpselen opgeslagen voedselvoorraden vervuilen. Rond 1960 was een van de eerste acties in de ‘Grote Sprong Voorwaarts’-campagne van Mao om vier plagen te elimineren: ratten, vliegen, muggen en mussen. De mus, vooral de ringmus, werd opgenomen in de lijst omdat ze graan aten. Door drie miljoen mensen en vele vogelverschrikkers werden de vogels verdreven en opgejaagd totdat ze uiteindelijk door uitputting stierven; nesten werden gesloopt en eieren kapotgemaakt. Deze actie leidde tot het bijna-uitsterven van de ringmus in China. De ‘great sparrow campain’ was dus een groot succes. Maar na verloop van tijd werd op dramatische wijze duidelijk dat de ringmussen voor een groot gedeelte verantwoordelijk waren voor de insectenbestijding in de landbouw. Men dacht een grotere oogst te genereren, maar in plaats daarvan werden de rijst en het graan opgegeten door insecten en een sprinkhanenplaag volgde. Dit gegeven verergerde een hongersnood die gaande was in China door omvormingen in de landen bosbouw, waardoor het hele ecologische evenwicht volledig uit balans raakte en uiteindelijk 30 miljoen mensen door hongersnood om het leven kwamen.

oor de ringmus is het belangrijk dat er ruigtehoekjes met zaaddragende planten zijn. Minder maaien is daarvoor belangrijk. Gemorst hooi en opslag van stro zijn nuttig, want dat bevat ook zaad. Ringmussen houden van open ruimte om zich heen, dus ze betrekken geen nestkasten vlak bij woningen maar wel in boomgaarden, op boerenerven tussen de schuren en in bomen langs bewoningslinten. d

Middengrijze band: alleen broedgebied, donkergrijs: standvogel.

WAARDVOGEL | FEBRUARI 2017

Bron illustratie huismus: https://www.rspb.org.uk

Jaarverslag van de secretaris 2016

Frans van der Storm Van de acht bestuursvergaderingen in 2016 heeft uw secretaris er zes meegemaakt. Tijdens de eerste twee vergaderingen, januari en begin maart, was ondergetekende nog niet benoemd tot lid van het bestuur. Sterker nog, het was de mededeling van de voorgaande secretaris dat hij ermee zou stoppen, die de huidige secretaris ertoe bewoog om te voorzien in de vacature. d

et bestuur Het bestuur hoopt dat het voorbeeld van Frans van der Storm wordt gevolgd door ook andere leden van de vereniging. Dit jaar komt de functie van coördinator planten vrij. Hoe mooi zou het zijn als in het jaarverslag over 2017 kan worden gemeld dat het bestuur op volle sterkte is…

edental De afgelopen jaren hebben steeds een groei van de aantallen leden laten zien. Helaas moeten we vaststellen dat die groei in 2016 stagneerde. Weliswaar hebben zich 62 nieuwe leden aangemeld, daar staat tegenover dat 69 leden zijn uitgeschreven. De redenen voor vertrek zijn divers: overlijden, verhuizen naar buiten de Krimpenerwaard, leeftijd, stoppen met werk, andere interesses, boosheid. Het jaar 2016 is aldus afgesloten met een ledenstand van 767, zeven minder dan in 2015.

R en communicatie Ook in 2016 is de Waardvogel vijf keer verschenen. Het blad wordt op 715 adressen bezorgd door vrijwilligers en voor 40 exemplaren door PostNL. Behalve bij leden komt het blad ook op de leestafel bij bibliotheken en in wachtkamers van artsen voor mens, tand en dier. Het blad wordt verder verspreid onder de (politieke) bestuurders in de Krimpenerwaard en naar verwante organisaties, zoals Zuid-Hollands Landschap, Natuur- en Milieufederatie, KNNV,

Groenalliantie Midden-Holland, en aanpalende vogelwachten. Af en toe blijkt uit aanmeldingen van nieuwe leden dat zij door de Waardvogel kennis hebben gemaakt met en sympathie ontwikkeld voor de NVWK. Zo komt ook naar voren dat het beleid van de redactie wordt gewaardeerd: veel aandacht voor ontwikkelingen en feiten in ons werkgebied, ook voor zaken die gevoelig liggen of ronduit weerstand oproepen, en ook voor interessante ontwikkelingen elders in het land, maar met relevantie voor de Krimpenerwaard. Naast De Waardvogel laat de NVWK van zich horen – letterlijk – via lokale omroepen en van zich lezen, door onder meer bijdragen in regionale bladen.

ank aan… De kracht van een vereniging kun je onder meer afleiden uit hoe sterk ‘voor-en-door-leden’ leeft. Als we kijken naar het aantal leden dat op een of andere manier actief is, voor weidevogels, voor knotten en landschapsonderhoud, voor monitoren van specifieke soorten, met kennisontwikkeling en –uitdragen, met bijhouden van ontwikkelingen in de ruimtelijke ordening, met het maken en het verspreiden van de Waardvogel, met besturen of wat dan ook… dan kunnen we trots zijn op onze vrijwilligers. Het bestuur dankt álle vrijwilligers voor hun inzet, groot of klein, dat maakt niet uit. Zonder u waren we niet de NVWK die we nu zijn.d

Korstmos foto van de maand Maria Spruit

oekend naar een foto van de maand kwamen we op https://krimpen.waarneming.nl bij de mossen en korstmossen terecht. Wat veel soorten, met grappige namen (melige takmos, heksenvingermos, gesnaveld klauwetjesmos) en wat een mooi organisme om te bekijken en te fotograferen. We kozen een van de vele mooie foto’s van Jan Willem de Jong. Op de foto staat het gebogen schildmos, een korstmos. Korstmossen zijn symbiosevormen. Eén partner is altijd een schimmel, de andere een of twee algensoorten. De alg maakt door middel van fotosynthese voedsel voor de schimmel. De schimmel zorgt dat de alg water en mineralen kan opnemen. De schimmel ligt over de algen heen en biedt zo bescherming tegen vraat of te felle zon. Korstmossen groeien erg langzaam en daarom vinden we ze vaak op gesteenten en boomschors, waar ze niet door andere planten worden verdrongen. Korstmossen hebben weinig voedingsstoffen nodig en in tijden van droogte kunnen ze jarenlang in een rustfase blijven. Korstmossen zijn gevoelig voor luchtverontreiniging en een indicator voor de aanwezigheid van bijvoorbeeld ammoniak. In gebieden met veeteelt verdwijnen sommige korstmossoorten. Sommige soorten groeien juist beter met ammoniak, zoals groot dooiermos. Baardmossen en struikvormige korstmossen zijn het gevoeligst voor luchtverontreiniging. (Bron: https://nl.wikipedia.org ) d WAARDVOGEL | FEBRUARI 2017

5 5 1 Altijd een leuk gezicht: een groepje turend door telescopen; 2 Strandleeuweriken; 3 Middelste zaagbekken; 4 Kuifaalscholver; foto’s: Frans van der Storm; 5 Wandelen door de Kwade Hoek, foto door Arie Kooy. Voor een uitgebreide reportage zie het fotoalbum op www.nvwk.nl. Arie Kooy maakte nog meer prachtige foto’s van de excursie die te vinden zijn via de link in het bovengenoemde fotoalbum. 8

WAARDVOGEL | FEBRUARI 2017

Naar de Kwade Hoek en de Brouwersdam Sytze Venema Zaterdag 21 januari bleek een ideale excursiedag te zijn voor een wandeling in de Kwade Hoek. Helder weer, niet te veel wind en een temperatuur net onder het vriespunt. Heel andere omstandigheden dan bij de vorige excursie naar de Biesbosch. d

ij verzamelden ons (13 personen) op een glad parkeerterrein in de buitenhaven van Stellendam. De eerste bestemming was het Zuiderdiep, een waterplas direct gelegen naast de buitenhaven. Hier waren eerder toppers gemeld. Op de plas dobberden vele eenden en ganzen, op een klein deel aan de westkant lag ijs. De toppers (8 exemplaren) waren makkelijk te vinden. Daarnaast waren er o.a. wintertalingen, tafeleenden, kuifeenden, krakeenden, slobeenden en brandganzen. Een eenzame wulp stond tussen de kokmeeuwtjes op het ijs. Via een smal landweggetje zijn wij naar de parkeerplaats van de Kwade Hoek in Oostdijk gereden. Op de parkeerplaats werden wij verwelkomt door roodborstjes, mezen, een winterkoninkje en koperwieken. Door de vorst hadden wij geen last van modder, plassen e.d. Voor mij was het de eerste keer dat ik hier wandelde. Het gebied deed mij erg denken aan de Slufter op Texel. Al snel waren wij op het strand en werd direct gezocht naar de strandleeuweriken. Na een kwartiertje vond Henk als eerste een groep van 17 exemplaren (de geleerden corresponderen nog over het feit of het misschien 18 exemplaren waren). De vogels bleven voor ons op de grond scharrelen en konden van dichtbij bewonderd worden. Wat een prachtig vogeltje! De kou op het strand was meteen vergeten.

Na een kwartier zijn naar de Noord gelopen om de sneeuw- en/of ijsgorzen te zoeken. Deze zoektocht ging moeizamer. Onderweg hebbenwijo.a.drieteenstandlopers,bontestrandlopers,eiders, futen en een zeekoet gezien (dankzij Mieke). De sneeuwgorzen hebben wij uiteindelijk heel goed kunnen waarnemen, omdat een groepje van ongeveer 15 exemplaren vlak voor ons opvloog en een aantal rondjes om ons heen vloog. Opmerkelijk was het grote aantal planten van de zeewolfsmelk in dit duingebied. Na zeven kilometer wandelen waren wij terug bij de parkeerplaats.

et volgende punt was de Brouwersdam. Op de Brouwersdam hebbenwijopdrieplaatsenstilgestaan.Metdezoninderugkonden wij via de vele scopen de vogels uitstekend bekijken; o.a. middelste zaagbekken, steenlopers, scholeksters, roodkeelduikers (2), kuifduikers, eiders, brilduikers, steenlopers, paarse strandlopers, tureluurs, zwarte zee-eenden, grote zeeeenden en ijseenden (5). Spectaculair was een groep van vele honderden meeuwen verder op zee boven een school visjes; een hele grote groep duikende en zwemmende witte vogels. Bij de spuisluis werd de excursie beĂŤindigd met de blik op een kuifaanscholver. Ton, bedankt voor het initiatief. d

Stem op de NVWK! Wij doen mee met de Rabobank Clubkas Campagne!

abobank Krimpenerwaard organiseert de Rabobank Clubkas Campagne en stelt 50.000 euro beschikbaar voor clubs uit de omgeving! Ook wij doen mee om een mooi sponsorbedrag bij elkaar te sparen. Dit bedrag gaan we gebruiken voor materialen voor de jeugd; denk aan vergrootglazen, vlindernetjes, wie weet zelfs een vleermuisdetector

ier hebben we jouw hulp bij nodig! Ben jij lid van Rabobank Krimpenerwaard? Stem dan van 28 maart tot en met 11 april op onze vereniging via rabobank.nl/krimpenerwaard. Laat je omgeving weten dat wij meedoen en verzamel zoveel mogelijk stemmen. Nog geen lid maar wil je wel stemmen? Meld je aan via rabobank.nl/krimpenerwaard en kom in actie! Elke stem is geld waard.

WAARDVOGEL | FEBRUARI 2017

De erfvogels vliegen verder... Jaap Graveland, Imelda Kloosterman, Stef van Walsum

Onze oproep aan ‘groene werkgroepen’ buiten de Krimpenerwaard om te proberen een eigen erfvogelproject te starten begint vruchten af te werpen. En in de Krimpenerwaard komt samenwerking met andere organisaties op gang. Daarbij kunnen we je hulp gebruiken. d

nitiatieven buiten de Krimpenerwaard Een van de doelen van het erfvogelproject is om ook buiten de Krimpenerwaard projecten van de grond te krijgen. We stuurden daarom eind 2015 alle natuurwerkgroepen in Zuid-Holland een brief met informatie over hoe de NVWK het heeft opgezet en het aanbod hen te adviseren over een eigen initiatief. Het effect was heel bescheiden: alleen bij Warmond ging een klein groepje aan de slag. Eind 2016 deden we een nieuwe poging, en stuurden we ook een brief naar Groei & Bloeiafdelingen. Deze oproep was veel succesvoller. We hebben nu contact met tuinclubs in de Lopikerwaard en het Westland en met natuurwerkgroepen in de Vijfheerenlanden en de Alblasserwaard, rond de Rotte en rond Koudekerk. In de Vijfheerenlanden/Alblasserwaard loopt al een initiatief van Den Hâneker, de Natuur- en Landschapsvereniging Alblasserwaard & Vijfheerenlanden. We werken verschillend, kunnen dus van elkaar leren en gaan informatie en ervaringen uitwisselen. We gaan lezingen houden in het Westland en voor de Vogelwerkgroep Koudekerk/Hazerswoude, waarbij we ook belangstellenden uit andere groene organisaties uitnodigen. Daarna kijken we met deze werkgroepen hoe ze een project kunnen opzetten. Het is erg leuk dat dit nu wel van de grond begint te komen. En leerzaam: het loont dus om een herhaalde oproep te doen.

e Overtuin in Haastrecht Dit prachtige park en het bijbehorende huis zijn tot ver buiten de Krimpenerwaard bekend. Ze waren eigendom van de adellijke familie Bisdom van Vliet. Het huis is nu museum en het park kon de gemeente voor een symbolisch bedrag overnemen, als de gemeente het onderhoud op zich zou nemen. Helaas kwam daar de klad in. Een groep betrokken bewoners verenigd in de Stichting Overtuin Bisdom van Vliet wil het park graag in de oorspronkelijke staat herstellen. Daarvoor is een masterplan gemaakt (http://overtuinbisdomvanvliet.nl/plan/#). De stichting heeft hier met de gemeente subsidie voor aangevraagd. Momenteel wordt er veel gekapt om het achterstallig onderhoud in te lopen en ruimte te maken voor herstel. Grote bomen die spontaan zijn opgekomen en de oorspronkelijke, vaak monumentale bomen in de verdrukking brengen worden gekapt. Maar ook honderden smalle esdoorns en ijle hulststruiken die massaal zijn opgeschoten worden verwijderd. Ze hebben weinig sierwaarde, maken geen deel uit van het oorspronkelijke park, hebben zelf voor vogels nauwelijks waarde en laten geen ondergroei toe die wel voor vogels geschikt is. Op een deel van de nieuwe lege plekken worden bomen en struiken geplant met grotere waarde voor de vogels, zoals sleedoorn, inheemse kornoeljesoorten en Gelderse roos. In het najaar maakten we een afspraak over samenwerking: de erfvogelgroep van de NVWK zal adviseren over

WAARDVOGEL | FEBRUARI 2017

Boomklever, foto: Peter Stam

beplantingsvormen, beheer en soortkeuze met het oog op de vogels, hierbij voortbouwend op het advies dat Maurice Kruk al heeft gegeven over toepassing van waardevolle inheemse struiken. Door het grote aantal oude en hoge bomen kent het park een interessante vogelbevolking. Zo is het één van de slechts drie vaste locaties in de Krimpenerwaard waar de mooie boomklever broedt. Een enthousiaste groep ‘timmerlieden’ van de NVWK maakt momenteel weer een groot aantal nestkasten, waarvan een deel in de Overtuin wordt gehangen. Op 28 januari hadden we met de tuingroep een excursie waarin we vertelden wat voor mogelijkheden er zijn om het voor vogels nog aantrekkelijker te maken. Ook verder blijven we betrokken. Er is enige onrust ontstaan over het grote aantal bomen dat wordt gekapt en het effect dat dit op vogels zou hebben. Het is nu ook geen fraai gezicht. Maar het is nodig om het park weer zijn oude luister terug te geven en wij denken dat het effect op de vogels beperkt en tijdelijk zal zijn. De nieuwe beplanting is geschikter voor vogels dan wat er wordt weggehaald en er blijven genoeg

oude bomen over. Zeker in combinatie met de nestkasten blijft er ook voldoende nestgelegenheid voor holenbroeders.

e steden en dorpen in, help je mee? Ook de samenwerking met de gemeenten komt op gang. We maken nestkasten voor boomgaard De Vries aan de Boveneindselaan in Krimpen aan den IJssel, die de NVWK van de gemeente in beheer heeft gekregen. En we hebben samen met de werkgroep Ruimtelijke Ordening van de NVWK de gemeenten meer samenwerking aangeboden voor een vogelvriendelijk beheer van het stedelijk groen en voor het adviseren over vervangende nestgelegenheid bij de bouw en verbouw (zie artikel van Sandra Bouman op pagina 19). In gemeenten als Delft en Den Haag zijn we daar al inspirerende voorbeelden

van tegengekomen. Met gierzwaluwpannen, mussenflats (iets minder hoog dan het klinkt), vleermuiskasten etc. kunnen we op eenvoudige wijze veel voor de fauna betekenen. Daarvoor is kennis nodig over waar deze dieren zitten, de eisen die ze stellen en wat er aan neststenen, nesten schuilkasten verkrijgbaar is. Wie heeft zin om zich daar in te verdiepen en ons, de vogels en de gemeenten te helpen? Wij begeleiden je in het begin, we kennen mensen in andere gemeenten die je snel verder kunnen helpen en voor je het weet ben je expert. Het belangrijkste is enthousiasme en wat tijd. Wat is er nu leuker dan de vogels in je eigen wijk of dorp te helpen? Heb je hier belangstelling voor; stuur dan een mailtje naar Jaap Graveland; erfvogels@nvwk.nl, XX XXXXXXX of XXX XXXXXXX (na 20.00 uur) d

BMP-cursus NVWK wil cursus broedvogels tellen organiseren Jaap Graveland In deze cursus leer je broedvogels tellen volgens de BMP-methode die Sovon heeft ontwikkeld. BMP staat voor Broedvogel Monitoring Project. Het is geen cursus vogelherkenning voor beginners. Deelnemers worden geacht de vijftig meest algemene soorten al te kennen. De BMP-methode wordt door het hele land gebruikt en levert belangrijke gegevens op voor terreinbeheerders zoals Zuid-Hollands Landschap en Staatsbosbeheer, voor het bepalen van de vogelstand en voor evaluatie van het landelijke beleid voor de bescherming van vogels. Maar het tellen is vooral ook heel erg leuk. ‘Verslavend’ noemen mensen het vaak zelfs. Maar dan wel een heel gezonde verslaving ;-) d

ijk je al regelmatig naar vogels maar doe je er eigenlijk niet zo veel mee, behalve misschien invoeren in waarneming.nl? Ben je graag buiten en wil je iets doen voor een goed doel? Wil je meer leren van het gedrag van vogels, wat vogels nodig hebben en hoe we het landschap geschikter kunnen maken voor vogels? Dan zijn deze cursus en het BMP-tellen geknipt voor jou.

at is BMP? De NVWK is een actieve vereniging. We tellen al broedvogels: uilen, zwaluwen en weidevogels, het laatste volgens een op weidevogels gerichte methode. Maar BMP-tellen levert meer informatie op en de NVWK doet er als vereniging nog weinig aan, behalve een aantal weidevogelplots. BMPtellen is veel preciezer dan tuinvogels tellen volgens tuintelling. nl. Dat levert overigens ook nuttige informatie op, maar voor het inventariseren van broedvogels, trends daarin en voor het leggen van een relatie met het beheer is een betere telmethode nodig. De kenmerken van BMP zijn: - Je telt in een gebied van minimaal 100 ha., een ‘BMP-plot’, met een redelijk uniforme vegetatie. - Je telt daarin alle soorten; er zijn varianten van BMP voor zeldzame soorten, bijzondere soorten, weide- en akkervogels en voor roofvogels, maar wij richten ons met de cursus op alle vogels: de variant BMP-A. - BMP-plots worden doorgaans jaren achtereen geteld. - De resultaten zijn daardoor heel geschikt om te kijken of een gebied goed wordt beheerd en om landelijk of per provincie te kijken hoe het gaat met de vogels in naaldbossen, loofbossen, duinen, laagveenweides, etc. De trends in vogelaantallen tussen

die vegetaties verschillen vaak; dat levert inzicht op over oorzaken van veranderingen in aantallen. Sovon heeft het BMP ontwikkeld op verzoek van de rijksoverheid. Het BMP bestaat sinds 1984. Overigens telden daarvóór honderden vrijwilligers al tientallen jaren broedvogels, voor hun plezier, uit nieuwsgierigheid of op verzoek van een terreinbeheerder. Via BMP verbeterde en standaardiseerde Sovon de bestaande telmethoden en stimuleerde het uitbreiding van dit meetnet.

ebruik van de BMP-tellingen voor beheer Het Zuid-Hollands Landschap beheert honderden ha. natuur en weidegebied in de Krimpenerwaard. ZHL wilt dit zo goed mogelijk doen en wil daarom graag weten hoeveel vogels er voorkomen in zijn gebieden. Staatsbosbeheer neemt binnenkort het beheer over van het Loetbos en het Krimpenerhout en maakt ook veel gebruik van monitoringgegevens voor de beoordeling van zijn beheer. Momenteel worden diverse gebieden voor natuur ingericht: De Zaag vanwege het Ruimte voor Rivierenproject en 500 ha. in polder De Nesse, noordelijk van de Berkenwoudse Driehoek voor realisatie van NatuurNetwerk Nederland, voorheen EHS genoemd. Recent werden de Nessepolder, Berkenwoudse Driehoek en natuurlijk het Doove Gat heringericht. De komende jaren wordt het beheer in de overige 1750 ha. NNN meer natuurgericht. De IJsseldijk zal worden versterkt tussen Krimpen en Gouderak, waarbij zoveel mogelijk rekening zal worden gehouden met de natuur. Kortom, veel veranderingen, en we willen graag weten wat dit betekent voor de vogels. WAARDVOGEL | FEBRUARI 2017

MP-tellen, hoe gaat dat? Op de Sovon-site vindt je veel informatie, handleidingen, etc.: https://www.sovon.nl/nl/BMP. De hoofdlijnen: - Op de Sovon-site kijk je of Sovon bepaalde plots voorstelt; dat zijn bijvoorbeeld plots die al eerder zijn geteld, maar nu niet meer. Die kun je kiezen. - Of je selecteert zelf een plot, door die op een digitale kaart in te tekenen. Na een paar dagen ontvang je bericht of je voorstel is geaccepteerd. - Je krijgt dan een waarnemerscode en verdere instructies. - Ik heb contact gehad met Sovon: er zijn nauwelijks voorgeselecteerde gebieden in de Krimpenerwaard, dus we hebben veel vrijheid om zelf voorstellen te doen. De NVWK wil dit doen in overleg met de terreinbeheerders. - Je bezoekt het gebied ca. acht keer tussen maart en juni, meestal in de vroege ochtenduren, één of twee keer ’s avonds laat of eerder dan maart, voor nachtactieve soorten zoals uilen en rallen. Reken op twee tot drie uur per telling. - Je registreert de vogels op zicht of zang volgens een vaste methode en legt de gegevens vast op een papieren veldkaart of met een app op een tablet of een mobiel. Voor digitale invoer heeft Sovon het populaire invoerportaal Avimap ontwikkeld. Het werkt heel eenvoudig en heeft tot een forse toename van met name jonge tellers geleid. Als je met veldkaarten werkt, neem je de gegevens van de veldkaart later thuis over in het programma Avimap. Dat lijkt iets meer werk, maar dat valt wel mee, want veldkaarten kunnen buiten sneller werken dan een invoerprogramma. - Aan het eind van het telseizoen ‘berekent’ het programma zelf het aantal broedvogels op basis van jouw waarnemingen.

ursus niet persé nodig, maar ga wel tellen! Ik heb zelf nooit een cursus gevolgd en zonder veel moeite een BMP-plot geteld. BMP-tellen is geen hogere wiskunde, er staan duidelijke handleidingen op de Sovon-site (die kun je ook thuisgestuurd krijgen) en het programma Avimap is heel gebruiksvriendelijk. Kortom, redelijk ervaren vogelwaarnemers kunnen BMP-tellen zonder cursus. Maar voor mensen die een paar jaar terug alleen de beginnerscursus vogelherkenning hebben gedaan en daarna af en toe er op uit zijn getrokken om vogels te zien, maar verder niet aan een telling deelnemen, is het volgen van de cursus wel nodig. Ook als je wat moeite hebt met werken met een computer en met invoerprogramma’s zoals waarneming.nl. Je ontmoet bovendien andere enthousiastelingen, je stimuleert elkaar, en je kan afspraken maken over samen tellen. Wel zo gezellig en het kan ook de tijdsinspanning per persoon beperken.

e cursus De cursus bestaat uit vier theorieavonden en vier veldbezoeken. De opzet is als volgt. - eerste avond eind maart, - veldbezoek kort daarop - tweede avond half april - een-twee veldbezoeken daarna - derde avond: begin tot half mei - vierde veldbezoek rond 20 mei - vierde avond eind mei, begin juni: herhaling, open-boek-toets, certificaat. De meeste deelnemers zullen niet tegelijk met de cursus ook al een BMP-telling kunnen doen, je bent immers nog aan het leren.

(Maar voor sommigen kan het wel, zie hieronder). Het echte BMP-tellen begint dus pas in 2018. Daarom wordt er in het najaar van 2017 of beter nog aan het einde van de winter in 2018 een terugkomavond georganiseerd, voor opfrissen van de kennis. Deelnemers krijgen van Sovon een cursusmap, een geluids-CD, veldkaarten, handleidingen voor het tellen en voor invoeren in en werken met Avimap en natuurlijk de presentaties. Sovon zal de eerste avond ook aanwezig zijn voor kennismaking en toelichting. De cursus wordt gegeven door mij. Ik doe dat bij voorkeur samen met iemand anders om het werk wat te kunnen verdelen. Daarvoor ga ik nog mensen benaderen.

isen voor deelname Deelname kost 20 euro. Je bent niet echt verplicht een BMPplot te gaan tellen, er wordt wel van uitgegaan dat je dat gaat doen. Het organiseren van de cursus kost tijd en geld, we doen dat natuurlijk wel met de bedoeling dat het wat oplevert. Sovon heeft de cursus al vele tientallen malen gegeven. De ervaring is dat minstens de helft van de deelnemers ‘gaat BMP-en’ zoals dat heet, soms wel 80%. De minimumleeftijd is 15-16 jaar. Bedenk ook of je in de buurt blijft wonen of zeker van plan bent te verhuizen. We willen bij voorkeur geen mensen opleiden die binnen twee jaar zijn vertrokken. De veldbezoeken vinden bij voorkeur plaats in BMP-plots die door ons in overleg met Sovon zijn gekozen. Belangrijk: de NVWK selecteert in overleg met ZHL en SBB een aantal gebieden, maar het is doorgaans erg leuk om zelf een gebied te kiezen. Dat motiveert om te tellen. Dus die mogelijkheid is er ook.

et is gewoon leuk Mijn eigen ervaring is dat het heel erg leuk is. Je leert een gebied erg goed kennen, het wordt als het ware ‘jouw’ gebied, niemand kent de vogelbevolking er beter dan jij. Als je een leuke soort hebt gezien, ben je benieuwd of het een blijvertje is. Als een verwachte soort er niet zit, let je bij de volgende telling extra op: zit-ie er nu wel? Het is met veel dingen zo dat het leuker wordt naarmate je meer van iets weet. Zo is het ook met het BMP-tellen. Je leert de biotoopvoorkeur van al die soorten beter kennen, ziet dat vogels vaste zangposten hebben, leert hun gedragingen. Het geeft een heel goed gevoel als je een telling hebt gedaan en de gegevens hebt vastgelegd. Want ze worden allemaal gebruikt. Je bent gesprekspartner voor de beheerder, gaat ervaringen uitwisselen met andere tellers en leert steeds meer en steeds sneller bij. Er verandert momenteel veel in de Krimpenerwaard, het is boeiend om te kijken hoe de vogels er op reageren. Je gaat jaren vergelijken: waarom neemt een soort toe of af, begrijp ik dat? Je wordt ook nieuwsgierig hoe het zit in andere gebieden met een zelfde soort vegetatie. Veel tellers doen incidentele tellingen, maar jij weet hoe het écht zit in een gebied. Je moet vroeg uit de veren, omdat de meeste soorten dan het meest actief zijn, met zingen, nestbouw of voedsel zoeken. Dan zijn ze dus het beste waar te nemen. Bovendien is het dan vaak rustig en is er weinig wind. Ja, het kan begin mei ‘s ochtends vroeg nog verdraaid koud zijn, maar je ziet wel een prachtige zonsopgang en hoort een vogelkoor zoals je dat misschein niet eerder hebt meegemaakt. Bovendien hoef je niet meer te luisteren naar al die voedselgoeroes. Want BMP-tellen is bewegen, is gezond. Een gezonde verslaving, wie wil dat nu niet?

ergoeding voor jongeren Het is vrijwilligerswerk. Natuurbeheerorganisaties als het ZHL hebben het door de bezuiniging op natuurbescherming door Rijk en provincie flink voor hun kiezen gekregen. Je doet dit werk dus niet voor geld. Maar de Natuur- en Vogelwerkgroep Alblasserwaard gaf ons een tip. Terreinbeheerders keren soms een geringe vergoeding uit voor tellingen in hun gebieden. Het is voor sommige jongeren vaak net het zetje in de rug dat ze nodig hebben om te gaan tellen. De vergoeding is ca. 3,50 euro per uur, gelijk aan het uurloon voor vaatwassen in de horeca of vakken vullen bij de buurtsuper. Ik kan je verzekeren: van vogels tellen leer je heel veel meer en het is heel veel leuker. We zullen dus de mogelijkheden daarvoor verkennen. Nieuw is het ook niet voor de NVWK: onze vereniging krijgt een vergoeding voor wilgen knotten en andere onderhoudswerkzaamheden.

ulptroepen aanwezig, je kunt dit jaar al tellen Het mooist is natuurlijk als we dit jaar al een paar plots kunnen gaan tellen. Cor Oskam telt al het Doove Gat, Rudi Terlouw telt een aantal plots in met name polder De Nesse en ik ga een plot tellen in polder De Nesse. We zijn alle drie graag bereid om iemand mee te nemen bij een of meer van onze

tellingen en je op weg te helpen. Dus als je wilt meedoen en dit jaar al wil beginnen: het kan, laat het weten.

eginnerscursus vogelherkenning De NVWK ontvangt veel verzoeken voor zo’n cursus en onderzoekt of die gegeven kan worden naast deze ‘cursus voor gevorderden’. We hebben nog niet iemand gevonden. Mocht een van jullie dat willen doen, geef dit dan door aan de vogelcoördinator Dirk-Jan van Roest: vogelwerkgroep@ nvwk.nl. Er is maar weinig voorbereiding nodig: het meeste cursusmateriaal is er wel, omdat we al twee jaar de erfvogelcursus hebben gegeven en daarvóór heeft Arie Dorsman een aantal jaren de beginnerscursus vogelherkenning gedoceerd.

MP: meer informatie, vragen, opgeven? Als je meer wilt weten, kijk dan eerst op de site van Sovon, https://www.sovon.nl/nl/BMP. Heb je dan nog vragen, heb je belangstelling om mee te doen, laat het uiterlijk 15 maart weten! Dan besluiten we of er voldoende deelname is om de cursus te gaan geven. Email: gravlak@kpnplanet.nl of bel me: XX XXXXXXX (na 20.00u). d

Het eksternest Tekst en illustratie: M. Bersma

Het is een grauwe winterdag, waarop het nauwelijks licht wordt. In de grijze lucht is geen plekje blauw te herkennen. Het is stil, saai weer. Je zou er neerslachtig van kunnen worden. In het druipende park staan de bladerloze bomen, met in één van hen een hoog opgebouwd eksternest in de top. Kraaien vliegen er omheen, terwijl één van hen bezit neemt van het nest, maar niet voor lang, want er komen eksters aanvliegen die met veel lawaai de k raaien proberen te verjagen. Zij ruziën luidruchtig, terwijl ze om de beurt eigenaar van het nest zijn. Zo gaat het een poosje door. Ik ben benieuwd wie het wint. Er wordt echter niets beslist. Na veel geharrewar vliegen de eksters weg. De kraaien draaien nog een tijdje om elkaar heen, maar lijken eveneens hun interesse voor het nest verloren te hebben. Na nog wat geschreeuw vliegen ook zij de verte tegemoet. Het nest blijft onbemand achter. Ik vraag me af wie de bezitter wordt in de toekomst. Een saaie dag? Er is altijd wel iets te beleven in de natuur.d WAARDVOGEL | FEBRUARI 2017

Vogelexcursie naar de Biesbosch Willem Sloof Op 10 december 2016 hebben we een excursie naar de Biesbosch gemaakt. Deze excursie was al op 26 november gepland, maar omdat het toen ook de Landelijke Dag vanSovon was en er verzoeken binnenkwamen van mensen die daar

e verzamelden ‘s ochtends om half negen op de parkeerplaats bij de pont van Schoonhoven. Daar ontstond enige verwarring omdat er twee parkeerplaatsen vlak bij elkaar liggen en er op allebei een groep mensen stond te wachten. Uiteindelijk is het toch nog goed gekomen en zijn we gezamenlijk met een grote groep van ruim twintig mensen op pad gegaan. Afgesproken werd dat we via Werkendam het gebied zouden ingaan. Het was werkelijk een imposant gezicht om de colonne van negen auto’s met vogelaars over de smalle wegen die het gebied doorsnijden, te zien rijden.

e eerste stop was op de Bandijk die parallel aan de Merwede aan de noordkant van Biesbosch loopt. Helaas wilde de hele dag het weer niet echt meewerken. Het was grijs en de lucht was vol van mist en nevel waardoor het zicht uitermate beperkt was. Toch werden hier de eerste vogels gezien. Grote groepen eenden en ganzen zwommen op de uitgestrekte waterplassen. Smienten, kuifeenden en veel grote groepen ganzen waartussen nog drie toendrarietganzen werden ontdekt. Bijzonder was de waarneming

van een Amerikaanse wintertaling (een zeldzame dwaalgast) die in een grote groep wintertalingen werd ontdekt door de een na jongste deelnemer! Mooi was ook een groepje kemphanen die op een slikrand liepen te foerageren. Af en toe viel er zelfs wat lichte regen waardoor verrekijkers, telescopen en brillen regelmatig moesten worden schoongeveegd. Gedurende de dag vogelden we regelmatig vanuit de auto’s en af en toe stapten we even uit om toch met de telescopen de vogels te kunnen opsporen. Regelmatig vonden we dan ook op de verschillende plassen leuke soorten. Tafeleend, brilduiker, nonnetje, grote zaagbek, pijlstaart, dodaars, bergeend en slobeend zijn enkele van de soorten die we zagen. Twee witgatjes die uit een slootkant wegvluchtten en een paar zwarte ruiters werden ook gezien. Regelmatig werden waterpiepers gespot die op de slikken hun maaltje bij elkaar probeerden te scharrelen. Eén keer werd een vluchtende ijsvogel gezien. Het was al rond twee uur, toen we weer rijdend richting Werkendam nog een paartje blauwe kiekendieven zagen die laag over een akker wegvlogen. Al met al was de dag toch weer snel voorbij. d

Boven: een druilerige uitkijk, foto: Arie Kooy; onder: het verschil tussen wintertaling (links) en Amerikaanse wintertaling (rechts), foto: http://www.natuurfotoalbum.be 14

WAARDVOGEL | FEBRUARI 2017

Kamsalamander aangetroffen in een vijver in Krimpen aan den IJssel Marc van Bemmel Vorig jaar ontdekten we met behulp van eDNA dat de grote modderkruiper nog in de Krimpenerwaard voorkomt. Naar aanleiding van deze vondst plaatste Het Kontakt een interview met mij onder de titel ‘Nu nog de kamsalamander!’. Een week na plaatsing van dit artikel ontving ik een e-mail van een inwoner van Krimpen aan den IJssel met foto’s van…. de kamsalamander! Gefotografeerd in een tuin met vijver niet ver van de IJsseldijk, in de omgeving van winkelcentrum De Korf. De foto’s zijn gemaakt in mei 2016. Voor zover bekend gaat hem om wilde dieren die de tuin op eigen kracht hebben bereikt. d et mannetje van de kamsalamander heeft in het voorjaar langs beken en rivieren voor. Deze waarneming en ook de oude een prachtige kam op de rug. Daarom wordt hij ook wel het waarnemingen aan de IJsseldijk bij Ouderkerk geven aan dat ze “waterdraakje” genoemd. Behalve dat het een opvallende en mogelijk hier en daar nog onderaan de IJsseldijk kunnen voorkomen, fraaie verschijning is, is het ook een vrij zeldzame en beschermde wellicht vooral in oude tuinen met vijvers. Dit geldt misschien ook salamander. Ze worden vooral in het zuiden, midden en oosten van voor de Lekdijk. De soort heeft geïsoleerd, stilstaand en schoon het land aangetroffen. Waarnemingen zo ver in het westen van water nodig (wat grotere vijvers of poelen) zonder vis en met het land zijn heel bijzonder. Uit de Krimpenerwaard zijn nauwelijks voldoende geschikt landbiotoop eromheen. Van februari tot waarnemingen bekend. Er zijn enkele oude waarnemingen uit de augustus zitten ze veel in het water om zich voort te planten, daarna jaren ’70 en ’80 rond Ouderkerk. Ook komen ze waarschijnlijk nog gaan ze weer het land op waar ze overwinteren. voor in een privaat natuurgebiedje bij Ouderkerk, maar dat betreft mogelijk een uitgezette uitheemse soort. e hebben nog wel wat dingen uit te zoeken: is dit een echte Deze heel recente waarneming geeft te denken: hoeveel zijn wilde kamsalamander, of betreft het een (ooit) uitgezette er eigenlijk (nog) in de Krimpenerwaard? De soort komt vooral soort? En dan: hoeveel zijn er nog in de Krimpenerwaard en waar zitten ze? De aanwezigheid van de soort is niet zo eenvoudig met veldonderzoek vast te stellen. Ook voor deze soort zijn DNA methodes in de juiste periode van het jaar (als ze in het water zitten) heel erg bruikbaar. We gaan er zeker naar op zoek. Ondertussen wil ik graag alle lezers oproepen om heel goed op te letten bij poelen en vijvers, en waarnemingen liefst met foto’s altijd door te geven via

waterwerkgroep@nvwk.nl.

Foto van de kamsalamanders genomen in mei 2016 door de eigenaar van de betreffende vijver. Na het maken van foto’s zijn de kamsalamanders teruggeplaatst in de vijver.

Voorlopig geen afschot van roeken in Zuid-Holland http://milieufederatie.nl/nieuws/voorlopig-geen-afschot-van-roeken-in-zuid-holland/ ,18 januari 2017

PERSBERICHT

Er zullen voorlopig geen roeken worden afgeschoten in Zuid-Holland. Dit is de meest recente ontwikkeling in de procedure die de Natuur en Milieufederatie (NMZH) samen met diverse lokale natuurorganisaties in 2016 aanspande tegen een door de provincie verleende ontheffing aan de faunabeheereenheid (FBE) voor het doden van roeken. De NMZH is hier blij mee en hoopt dat de juridische procedure binnenkort ook tot een definitieve afronding zal komen en de rechter het afschot van roeken structureel zal verbieden door een vernietiging van de ontheffing. In de zomer van 2015 tekende de NMZH samen met lokale natuurorganisaties beroep aan tegen de ontheffing van de provincie Zuid-Holland voor het doden van roeken om schade aan de landen tuinbouw te voorkomen. Volgens de NMZH is de ontheffing ten onrechte is afgegeven omdat de roek geen gunstige staat van instandhouding kent en de schade die roeken veroorzaken slechts minimaal is. Deze kritiek uitte de NMZH al eerder in een zienswijze op de ontwerp-ontheffing, maar daar deed de provincie niets mee. Medio december 2016 stond de zitting bij de rechtbank gepland over het beroep van NMZH. Op verzoek van de provincie werd de zitting echter twee dagen van tevoren afgeblazen omdat nieuwe informatie hier aanleiding toe zou geven. De NMZH was niet blij met de verlenging van de procedure, omdat de ontheffing al van kracht was en de roeken dus al afgeschoten mochten worden. De NMZH vroeg daarom een voorlopige voorziening aan, waarmee de rechter de ontheffing kan schorsen tot de definitieve uitspraak. Nadat de NMZH de voorlopige voorziening aangevraagd had, deed de FBE de toezegging om geen gebruik te maken van de ontheffing totdat de rechter een definitieve uitspraak heeft gedaan. Omdat er nu geen sprake meer is van een spoedeisend belang, heeft de voorzieningenrechter besloten het verzoek tot een voorlopige voorziening niet toe te kennen . Mocht de FBE toch gebruik maken van de ontheffing, dan kan de NMZH zich tot de rechter wenden. De NMZH is blij dat er voorlopig geen roeken geschoten zullen worden. Zij hoopt dat de volgende stappen in de beroepsprocedure snel gezet zullen worden, zodat een definitieve uitspraak ook op langere termijn het afschot van roeken onmogelijk maakt. d WAARDVOGEL | FEBRUARI 2017 15

Lac du Der een bezoek aan de kraanvogels Tekst: Wil en Abe Maaijen, foto’s Abe Maaijen

Op donderdag 3 maart 2016 rond 10 uur vertrekken we naar het zuiden. De bestemming is Outines, een klein dorpje vlak bij het Lac du Der in Frankrijk, ongeveer 100 km ten zuidoosten van Reims. Het Lac du Der-Chantecoq, of gewoon Lac du Der, is een kunstmatig aangelegd meer in Frankrijk in de regio Champagne-Ardenne. Het meer is in 1974 aangelegd om met het water dat via de Marne stroomt het niveau van de Seine te reguleren. In de jaren na de aanleg is dit meer ontwikkeld tot een prima plek voor de kraanvogels. Die houden hier een tussenstop op hun trek zowel van zuid naar noord, als in de herfst van noord naar zuid. In een periode van drie weken komen er ongeveer 60.000 voorbij, met als hoogtepunten de eerste week van maart en eerste week van november. d

ij komen na 530 kilometer rustig rijden aan in ons verblijf, genaamd ‘Au Milieu de Nulle Part’, dat betekent ‘in the middle of nowhere’. Ja, wat is het in het Nederlands: ‘in het midden van nergens’? Dat klopt wel, want de buren wonen twee kilometer verderop. Het is een leuk huis met een vijftal kamers, een zitruimte, een eetruimte en een keuken waar we zelf kunnen koken. Kortom een prima plek. Van hier uit is het 2,5 kilometer op de fiets naar de kijkhut aan het meer. Het is een pad dat nu met alle regen wel wat vochtig is. Luilakken moeten in de auto negen kilometer omrijden. ‘s Avonds bij zonsondergang, als de vogels naar hun nachtplek komen, fietsen we naar de hut. Helaas, doordat het water in het meer extreem hoog staat komen de kraanvogels niet dichtbij. Ze vertoeven op de eilandjes ver uit de oever. We kunnen ze door de telescoop net zien. Wel zien we diverse eenden en andere watervogels. Overdag foerageren die op de slikken langs de oever van het meer.

rijdag 4 maart Bijtijds uit de veren en bij zonsopkomst staan we aan de oever van het meer. We zien een streep rood aan de horizon, die na vijf minuten door de grijze wolken wordt weggedrukt. Kort daarna beginthetteregenenomdeheledagnietmeerdroogteworden.Om er toch wat van te maken gaan we later die ochtend met de auto er op uit. We rijden door de landerijen rustig rond het meer, we stoppen hier en daar en genieten toch nog van het druilerige landschap.

aterdag 5 maart Het is gelukkig weer droog. Na ons ontbijt stappen we op de fiets en rijden over een zompig bospad naar St. Rémy en Bouzemont, een dorp op ongeveer tien kilometer van ons verblijf. Hier is de kraanvogel-boerderij. Er is een grote uitkijkpost gebouwd en er wordt graan gestrooid om de vogels van het veld te lokken. Dit is om vraatschade aan de gewassen te beperken. Hier lopen meer dan duizend vogels op zicht afstand en er komen steeds groepjes aanvliegen. In de kijkhut is het heel rustig. Behalve wij was er een Luxemburger. Tegen de voederplaats aan staan drie kleine schuilhutjes. Die kun je huren voor een dag. Echter: je moet er voor zonsopgang in zitten en je mag er pas na zonsondergang uit. Ik voel me er niet toe geroepen om daar dertien uur te zitten bij vier graden boven nul. De Luxemburger was er gisteren, in de regen en de kou, voor te porren en heeft mooie foto’s kunnen schieten, dat wel. We fietsen richting het meer, onderweg eten we in een klein winkeltje annex eethuisje en rijden langs de westkant van het meer terug.

WAARDVOGEL | FEBRUARI 2017

ondag 6 maart Het weer is weer iets opgeknapt. De vooruitzichten zijn droog. Dus kunnen we lekker een tocht gaan maken. We rijden het hele meer rond; ongeveer 55 kilometer over veelal zeer rustige fietspaden, meestal met een uitzicht over het meer. We zijn nog maar net vertrokken als we in het veld bij de kool een stuk of zes grote beesten zien. Eerst dachten we aan bevers, maar die hebben een andere bouw, Ook otters kunnen het niet zijn, die zijn veel slanker. Uiteindelijk komen we op beverratten. Een kilometer verder zit er nog een in het gras. Hij ziet in die twee op de fiets een gevaar en loopt op zijn dooie akkertje naar de beek, waar hij in duikt en zich toch nog een keer laat zien. Ook lopen er in het veld flinke groepen reeën. Aan de oostkant van het meer vliegen grote groepen kraanvogels over ons heen. We kunnen er niet achter komen of deze nu net aankomen, of dat ze alweer vertrekken. Mooi is het zeker wel. Je hoort ze veraf al komen met hun grue grue-geluid. Hun roep is trouwens ook hun Franse naam: Grue cendrée. Halverwege gaan we naar de watermolen (of wat er van over is) in het dorp Sainte-Livière. Het is nog steeds droog, maar wel koud. We drinken een kop koffie en gaan weer door. ‘s Middags zien en horen we groepen kraanvogels naar het noorden vliegen, prachtig.

aandag 7 maart Vandaag heel vroeg op; we willen met zonsopkomst bij de boerderij in de kijkhut staan. We hopen dan dat er grote groepen komen aanvliegen. Nou, dat lukt. Schitterend! Soms komen ze hoog uit de lucht naar beneden zweven, landingsgestel gaat dan uit en ze zakken rustig tot op de grond. Andere groepen komen heel laag over het veld aan. We hebben er heerlijk van kunnen genieten en ook nu was de hut verder leeg. Vlak bij ons verblijf treffen we een groep van honderd vogels aan die op de geploegde akkers lopen. Daarna rijden we naar het zuiden; we willen wat boodschappen doen en we moeten tanken. Tevens rijden we naar de watermolen bij Brienne-le-Château. Hier zitten volgens onze informatie ijsvogels en waterspreeuwen. Maar ook hier staat het water heel erg hoog. Dus keren we maar om en rijden door de velden terug. We gaan bij ons verblijf vogels kijken. Op de voerplaats komen ze bij tientallen, ondanks de sneeuw die nu valt. Groenlingen, mezen merels, roodborst, winterkoning, grote bonte specht, groene specht, putter, boomklever, huismus, tortelduif enz., dus genoeg te zien. In dit gebied komt ook de grijskopspecht voor. Wij hebben hem niet gezien. Wel liep er een hermelijn door de tuin; prachtig wit met een zwarte punt aan zijn staart.

insdag 8 maart Het zit er op. Vandaag gaan we weer terug naar huis. Uiteraard gaan we nog even naar de kijkhut bij de boerderij. Er is maar een bezoeker, een volledig in camouflage pak gestoken Belg. Er zijn wel kraanvogels, maar veel minder dan gisteren. Nu horen we een paar autoâ&#x20AC;&#x2122;s aankomen. Even later is het een drukte van belang. De inhoud, twee minibusjes vol (bejaarde) vogelaars, komen de trappen op stommelen. We besluiten om maar door te rijden naar huis. We rijden via Reims en Namen langs Brussel naar huis. Onderweg rijden we nog een stuk in de Ardennen met tien centimeter sneeuw. Ik heb gelukkig nog winterbanden onder de auto. Rond 15.00 uur zijn we weer thuis. d

WAARDVOGEL | FEBRUARI 2017

Eindejaars Plantenjacht Een jaar later Tekst en foto’s: Anton van Jaarsveld Voor wie niet heeft meegedaan met de zoektocht naar bloeiende planten rond Kerstmis geef ik een beschrijving van mijn inventarisatie in december 2016. Het landelijk initiatief van FLORON werd voor de derde keer gehouden, maar de omstandigheden verschilden sterk met die van het jaar ervoor. Anders dan toen kenden we, voorafgaande aan Kerstmis, nu korte vorstperiodes. Zo werd er in december al geschaatst op de veldijsbaan in Ammerstol. Op het moment van mijn speurtocht was de temperatuur ruim boven nul. d

oordat het deze herfst en begin winter dus kouder was, lieten nogal wat bloeiers verstek gaan. De meeste kans op een vondst bieden in het algemeen luwe plekken, liefst met een zonnige standplaats. Mijn zoekplaats was aan de Lekdijk bij het Korte Zand, het terrein van het Zuid-Hollands Landschap. In het uur dat voor de jacht staat, liep ik langs het dijktalud ter plekke en langs de oever van de Lek. Niet bij voorbaat een plaats is waar je veel kunt verwachten. Ik liep er omdat ik het vorig jaar het zelfde gebied bezocht. Dan kun je in ieder geval voor dit kleine stukje natuur een vergelijking maken. Het gedeelte langs het water leverde bepaald niet veel op. Even dacht ik daar zonder vondst te blijven. Gelukkig had een kropaar de moeite genomen nog even te blijven staan. Dat doet deze soort in de herfst in het algemeen wel vaker. Daarna liep ik langs de dijk. Daar was meer te vinden, maar niet zoveel, dat ik “minder, minder” moest roepen. Blijven vroegbloeiers bij kou lekker laag bij de grond, doorbloeiers die na de maaibeurt terugkomen hebben nogal eens hoogte, waardoor ze opvallen. Zo merkte ik een tiental boterbloemen op, de scherpe, de soort met het ontbrekende steeltje in het blad . Zie foto 1. Helemaal aan de bovenkant van de dijk vond ik de meeste soorten. Doorbloeier nummer één van de nationale lijst 2015 – het madeliefje – was beperkt aanwezig : ik had meer exemplaren verwacht. Uiteraard stonden er ook paardenbloemen: ik telde er een stuk of vijf. Ze zagen er niet allemaal prachtig uit, maar wat wil je als je zulke koude dagen over je heen hebt gekregen. Bloeiend straatgras was maar met één halmpje vertegenwoordigd, een soort die bij vorige FLORON-tellingen bepaald niet ontbrak. Aan de rand van het asfalt stond nog – of al? – witte klaver. Op die plaats had ik ook nog wel smalle weegbree verwacht. Er stonden genoeg frisse exemplaren van, alleen niet bloeiend. En dan mijn laatste vondst: klein streepzaad, zie foto 2. Bij de determinatie van die gele jongens is het altijd uitkijken geblazen: er zaten (kleine) blaadjes aan de stengels, dus geen leeuwentand.

Allerlaatste plantenquiz!

Samenvattend moet ik stellen, dat mijn gebiedsverwachting uitkwam. Vorig jaar kwam ik tot 15, nu tot 7 bloeiers. En landelijk? Daar lag het gemiddelde op 11 met als top-drie straatgras, madeliefje en klein kruiskruid. Iemand uit Friesland telde met 46 soorten landelijk het hoogste aantal. Misschien heeft hij door Beerenburg hier en daar wat minder scherp gekeken. d

uim tien jaar achtereen konden liefhebbers van planten hun kennis meten aan de hand van plantenquizes. Anton goot het programma steeds in een gevarieerde vorm waarin humor niet ontbrak. Bij de presentatie ging het er niet bepaald schools aan toe: onderlinge discussie en zelfs spieken was toegestaan. Dit wordt de laatste versie. Ook in deze vertoning komen Krimpenerwaardse planten als paardenbloemen, raapzaad, boterbloemen aan de orde, maar ook planten van daarbuiten. Altijd zijn er hulpteksten of -plaatjes die kunnen helpen bij de beantwoording. Kan er een betere opwarming zijn voor het nieuwe plantenseizoen dan deze presentatie? Kom dat zien en doe mee op woensdag 22 maart 2017 om 20.00 uur in het bezoekerscentrum van de Bakkerswaal aan de Lekdijk, Schuwacht 232, Lekkerkerk. d

WAARDVOGEL | FEBRUARI 2017

NVWK verkent... samenwerking met gemeenten

voor soortenbescherming bij nieuwbouw en verbouw Sandra Bouwman, Ton de Groot en Jaap Graveland In de Krimpenerwaard worden regelmatig gebouwen gerenoveerd, gesloopt en nieuw gebouwd. De werkgroep Ruimtelijke Ordening van de NVWK probeert te stimuleren dat daarbij wordt gewerkt volgens de Wet natuurbescherming* die initiatiefnemers verplicht rekening te houden met aanwezige planten diersoorten. De NVWK zoekt hierin de samenwerking met de gemeente Krimpenerwaard om gezamenlijk effectiever en meer in samenspraak met de initiatiefnemer te adviseren. d

oor de komst van de Omgevingswet wordt de rol van de gemeente in de vergunningverlening belangrijker. Hiermee worden ook beschikbare gegevens over flora en fauna belangrijker, omdat een ieder (vergunningaanvrager, bevoegd gezag, burger en overige belanghebbenden) moet kunnen beschikken over deze gegevens binnen de eigen gemeente. Dit betekent dat de rol van burgers en vrijwilligers binnen de Natuur- en Vogelwerkgroep Krimpenerwaard (NVWK) ook groter wordt, omdat deze mensen veel kennis hebben van de aanwezige planten en dieren in en rondom de eigen (deel) gemeente en van maatregelen die de gevolgen van nieuwbouw, verbouw en renovatie voor soorten kunnen beperken.

informeert over de eisen die de Wet Natuurbescherming stelt. Het doel hiervan is om vroegtijdig oplossingen aan te kunnen dragen in geval sprake is van geplande verstoring of verwijdering van aanwezige flora en fauna. Binnenkort gaan we de gemeente Krimpen aan den IJssel eenzelfde samenwerkingsvoorstel doen.

kunt helpen Ook u kunt hier een steentje aan bijdragen. Graag zelfs. Zijn er in uw buurt geplande nieuw- of verbouwwerkzaamheden

etrokkenheid NVWK De doelstelling van de NVWK is de natuur, het landschap en het milieu, in het bijzonder in de Krimpenerwaard, te behouden en te beschermen. Hieronder vallen ook de verblijfplaatsen van onder andere vleermuizen en vogels (zoals huismussen). Helaas constateren de vrijwilligers van de NVWK regelmatig dat bij sloop en renovatie van gebouwen de naleving van de Wet natuurbescherming (of tot voor kort de Flora- en faunawet) niet of niet juist plaatsvindt, met overtreding van de wet tot gevolg. Als NVWK staan wij natuurlijk niet negatief tegenover bouw, verbouw of renovatie van woningen en dergelijke in de Krimpenerwaard. Wel negatief vinden wij dat door het overtreden van de Wet natuurbescherming onnodig broedplaatsen, winterverblijven en kraamkamers van beschermde diersoorten verdwijnen en hiermee de diversiteit in de Krimpenerwaard. Door gesprekken te voeren met projectontwikkelaars en woningbouwverenigingen proberen de vrijwilligers in een vroeg stadium duidelijk te maken dat de aanwezige diersoorten zoveel mogelijk moeten worden ontzien. Helaas heeft dit in een aantal gevallen ook geleid tot het indienen van handhavingsverzoeken bij de handhavende instantie, te weten de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO). Dit is uiteraard een laatste redmiddel en zeker niet iets wat wij graag doen. Om handhavingsverzoeken te voorkomen of zoveel mogelijk te beperken, heeft de NVWK haar medewerking aangeboden aan de gemeente Krimpenerwaard. De Werkgroep RO hoopt dat de gemeente hier op ingaat zodat we gezamenlijk kunnen verkennen of en hoe we met de gemeente kunnen samenwerken. We hopen dat we sneller op de hoogte gesteld worden van bouw en verbouw en dat de gemeente initiatiefnemers extra

Een vogelvide is een van de oplossingen om rekening te houden met mussen, bron: http://vogelbescherming.be

en vermoedt of weet u dat op de projectlocatie vleermuizen, zwaluwen, mussen, etc. zitten, dan kunt u dit doorgeven aan de werkgroep Ruimtelijke Ordening, werkroepro@nvwk.nl. De werkgroep zal dan kijken of de werkzaamheden binnen de NVWK bekend zijn en welke maatregelen de projectontwikkelaar of woningbouwvereniging zal nemen om de natuur ook na de werkzaamheden een plek te geven. U kunt ook helpen door lid te worden van de werkgroep. Zo breiden we het aantal adviseurs uit en blijft de tijdsinspanning beperkt. In Delft, Zoetermeer, Gouda en andere gemeenten is al ervaring opgedaan met de samenwerking tussen gemeente, initiatiefnemers en de lokale natuurwerkgroep en daar werkt dit al goed. Zo kunnen we met zijn allen blijven genieten van de diversiteit binnen de eigen leefomgeving. Dat is waar de NVWK voor staat. U ook? d

*De Wet natuurbescherming is per 1 januari 2017 in werking getreden en vervangt de voorheen van toepassing zijnde Flora- en faunawet. Zie het artikel op blz. 38 WAARDVOGEL | FEBRUARI 2017

Bokpalen opnieuw bedraad Stedin sponsort nieuwe draden voor zwaluwen Joke Colijn en Ninouk Vermeer, medewerker Fondsenwerving & Communicatie bij Stichting Het Zuid-Hollands Landschap Bij Boezemmolen No. 6 van Stichting Het Zuid-Hollands Landschap, langs de Oost Vlisterdijk, zijn bokpalen opnieuw bedraad. Bokpalen zijn houten palen met isolatoren en bedrading, die afgelegen woningen aansluiten op het elektriciteitsnet. De draden op de bokpalen bij de molen, zijn echter niet aangesloten op het elektriciteitsnetwerk, maar zijn speciaal aangebracht voor boerenzwaluwen die broeden langs de Vlist. Netbeheerder Stedin voerde de hele klus kosteloos uit en sponsorde ook het benodigde materiaal. Op 9 februari werd de gezamenlijke actie van de Natuur- en Vogelwerkgroep Krimpenerwaard, Stichting Het Zuid-Hollands Landschap en netbeheerder Stedin met een handdruk ter plaatse bekrachtigd, ruim op tijd voordat de eerste zwaluwen arriveren uit Afrika. d

waluwen gebruiken bovengrondse elektriciteitsdraden intens gedurende het broedseizoen in Nederland. Ze gebruiken ze als rustplaats na aankomst uit Afrika in het voorjaar, als post voor hun territoriumzang, vliegvlugge jongen wachten hier op hun ouders tot zij terugkomen van insectenjacht en de draden dienen als verzamelplaats voor hun vertrek naar het verre zuiden in het najaar. In het verleden stonden er in de Krimpenerwaard veel meer bokpalen met elektriciteitsdraden. Uit de bebouwde kom zijn bovengrondse elektriciteitsdraden al bijna overal verdwenen. Voor buitengebieden als de buurtschappen in de Krimpenerwaard zijn bokpalen niet alleen heel kenmerkend in het landschap. Het is van belang rustpunten voor de zwaluw in stand te houden of terug te brengen. Stedin voert het beleid dat nog bestaande bokpalen met bedrading waar mogelijk zullen blijven functioneren.

ax Ossevoort, voorzitter van de NVWK, coördineert een boerenzwaluwproject in de Krimpenerwaard en had al langer het idee om op locaties waar zwaluwen broeden, een aantal bokpalen met draden te plaatsen. Max kwam in gesprek met Dirk Nieuwstraten, lid NVWK en werkzaam bij Stedin, de netbeheerder voor gas en elektriciteit in o.a. Zuid-Holland. Zo ontstond het idee voor samenwerking en konden de mannen op zoek naar geschikte plekken voor bokpalen en bedrading. Bij Boezemmolen No. 6 van De bokpalen werden op 24 januari 2017 het Zuid-Hollands Landschap stonden vier functieloze palen, in het midden was één paal opnieuw bedraad, foto: Rolf van Beek verdwenen. Een uitgelezen locatie om met nieuwe bedrading de zwaluwen een rust- en verzamelplaats terug te geven. Uiteraard was het Zuid-Hollands Landschap direct enthousiast over het plan van Dirk en Max om de verdwenen vijfde bokpaal terug te plaatsen en bedrading in klassieke isolatoren op te spannen. Netbeheerder Stedin sponsorde de nieuwe paal, de uren die nodig waren voor het plaatsen van bedrading en isolatoren en het gebruik van een hoogwerker. Een prachtige inzet van het bedrijf voor de zwaluwen in de Krimpenerwaard! Als tegenprestatie mag Stedin de palen op het terrein van het Zuid-Hollands Landschap gebruiken voor klimoefeningen. Werknemers van Stedin moeten op regelmatige basis oefenen met klimtuig om in bokpalen te kunnen werken. De nietaangesloten palen op het molenterrein zijn ideale oefenpalen. Gezellig kwetterende zwaluwfamilies zullen weer hun plekje vinden op deze historische landschapselementen langs de Vlist– een winwin situatie voor alle betrokken organisaties, voorbijgangers én voor de vogels! d Op 9 februari 2017 kwamen van links naar rechts Rolf van Beek van het Zuid-Hollands Landschap, Dirk Nieuwstraten, Ton Burger en Ferry Sanders, alledrie werkzaam voor Stedin, en Max Ossevoort van de Natuur- en Vogelwerkgroep Krimpenerwaard, bijeen om de samenwerking te bekrachtigen, foto :Joke Colijn 20

WAARDVOGEL | FEBRUARI 2017

Jeugd gtvwim Knutselen met knotafval Tekst: De kinderen van de familie Both, ‘Boerderij aan de Groene Weg’, foto’s: Kees Janssen Het was 14 januari 2017. In de ochtend hadden er al een hele groep vrijwilligers hout gezaagd in het pestbosje van de boerderij. In de middag kwamen er voor ons onbekende mensen naar de zorgboerderij. Even later mochten we naar de Opkamer voor een kennismakingsspel.

et een bol wol die we overgooiden naar elkaar noemde je je naam, leeftijd en woonplaats. Zo kwam er een spinnenweb tevoorschijn. Hierna pakte Mieke 11 foto’s en knipte ze doormidden. Ze schudde de foto’s en deelde ze uit. Toen mochten we de andere helft van de foto vinden en mochten we bij elkaar gaan zitten en gingen we raden wat voor vogel we hebben. Even later gingen we een film kijken over tuinvogels. Toen mochten we drinken en op de Deel beestjes maken van hout. Toen we allemaal een beestje hadden gemaakt zijn er mooie foto’s van gemaakt. Na het opruimen gingen Mieke en de andere helpers weer weg. We vonden het heel erg leuk en doen het graag nog een keer. Bedankt voor de leuke en leerzame middag.

Nieuwe jeugdleider gevraagd Mieke Veen

ie wil de jeugdgroep komen versterken? Pieter van Dam is gestopt met zijn activiteiten voor de jeugdgroep en Mieke Verwaal heeft ons ook verlaten. Dat betekent dat Mieke Veen helemaal alleen over is. Gelukkig heeft ze wel af en toe hulp, maar we willen graag een vaste jeugdleider erbij. We zoeken enthousiaste mensen met wat kennis over de natuur, maar vooral mensen die iets willen organiseren. Liefst mensen met kinderen in de doelgroep (8-12 jaar). Enige ervaring met computer en PowerPoint zou fijn zijn. Heb je belangstelling of wil je meer informatie; neem contact op met Mieke Veen, jeugd@nvwk.nl

ss ss WAARDVOGEL | FEBRUARI 2017

Welkom in het Reestdal

Verblijf in een van de drie ‘heidehuisjes’ met een eigen vogelkijkhut ‘de Tuuregluur’ grenzend aan het natuurgebied. Nico de Haan ging u voor: ‘Als je niet aangestaard wordt door de Schotse Hooglanders dan word je wel begluurd vanaf de kale topjes van het struikgewas door de roodborsttapuiten. Raven praten in de verte en in het voorjaar jodelt hier de wielewaal’. Kijk op: www.heidehuisje.nl of bel 06-81525089

Uitnodiging voor de Algemene Ledenvergadering 2017 Aan alle leden, Hierbij nodigt het bestuur van de Natuur- en Vogelwerkgroep Krimpenerwaard u uit voor de jaarlijkse Algemene Ledenvergadering op woensdag 29 maart 2017. Deze avond zal het bestuur haar beleid verantwoorden en in gesprek gaan met haar leden. U bent allen van harte welkom in ‘De Zwaan’, Kerkweg 2, 2825 BS Berkenwoude. Aanvang van de vergadering is 20.00 uur. De zaal is open vanaf 19.30 uur. AGENDA 1. 20.00 uur. Opening door de voorzitter 2. Vaststellen van de notulen van de ALV 2016 zoals deze zijn gepubliceerd in de Waardvogel van april 2016 3. Jaarverslag van de secretaris 4. Verslag van de kascontrolecommissie 5. Jaarverslag van de penningmeester 6. Jaarverslag van de coördinator vogels 7. Jaarverslag van de coördinator planten 8. Bestuursverkiezing

(Max Ossevoort) (Max Ossevoort) (Frans van der Storm) (Jan Visser en Jan van Exel) (Gerard van Slijpe) (Dirk-Jan van Roest) (Patrick Heuvelman)

Aftredend en niet herkiesbaar: Coördinator planten: Patrick Heuvelman Aftredend en herkiesbaar: Coördinator PR: Joke Colijn

Voorgedragen door het bestuur Voorgedragen door het bestuur:

Algemeen bestuurslid: Jan van Exel Coördinator planten: geen kandidaat

Op grond van artikel 8 van de statuten kunnen tien leden gezamenlijk eigen kandidaten voor bestuursfuncties voor dragen. Eventuele voordrachten dienen voor aanvang van de vergadering schriftelijk bij het bestuur te worden ingediend. 9.

Benoeming leden van de kascontrolecommissie

(Aftredend: Jan Visser)

10. Rondvraag 11.

21.00 uur. Sluiting

PAUZE: Gezellig drankje

21.30 uur. Lezing door Jan van der Winden over de zwarte stern. Jan van der Winden, specialist op wereldniveau op het gebied van deze vogel, zal ons onder andere vertellen over het door hem gehouden onderzoek over de trek van de zwarte stern

Namens het bestuur, M.J.G.G. Ossevoort Voorzitter

WAARDVOGEL | FEBRUARI 2017

Muizeninventarisatie de resultaten in de Berkenwoudse Driehoek Tekst en fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: Kees Mostert Vrijwilligers van de Zoogdierenwerkgroep Zuid-Holland hebben samen met leden van de Natuur- en Vogelwerkgroep Krimpenerwaard in het weekend van 23-25 sep 2016 een muizeninventarisatie uitgevoerd in de Berkenwoudse Driehoek (ZHL). De nadruk lag vooral op soorten als waterspitsmuis en dwergmuis. Daarnaast zijn ook waarnemingen van andere zoogdiersoorten verzameld. d

ethoden Er werden 150 life-traps (vallen waar kleine zoogdieren in blijven leven) in verschillende biotopen geplaatst. De vallenlocaties werden verspreid over een paar verschillende biotopen. Vallocatie A was uitgezet in een rietruigte met hier en daar wilgenstruiken langs een schraalland. Locatie B was uitgezet in een smalle moerasoever langs een boerensloot. Locatie C was uitgezet in een ruigtekruidenperceel en locatie D in een vochtige rietzone langs een grotere watergang. Tijdens de controles werd ook op andere zoogdieren gelet, door middel van waarnemingen, sporen en gebruik van een bat-detector en er werden ook braakballen geanalyseerd van de bosuil. De weersomstandigheden waren gunstig voor het vallenonderzoek, dat wil zeggen een minimumtemperatuur van 12 graden C. of meer, een zwakke tot matige wind (tot en met windkracht 4) en geen neerslag.

allenonderzoek Er werden in totaal 171 vangsten gedaan, waarvan er 170 betrekking hebben op kleine zoogdieren. Met een totaal van 300 valnachten is dit een behoorlijk hoog vangpercentage. De meest talrijke soorten waren gewone bosspitsmuis en dwergmuis. Ook de rosse woelmuis werd relatief veel gevangen op locatie A. De andere soorten werden in kleine aantallen gevangen. De meest bijzondere soort was de dwergspitsmuis, waarvan 2 exemplaren werden gevangen. Een opvallende bijvangst was een Amerikaanse rode rivierkreeft.

evangen soorten: -Gewone bosspitsmuis (Sorex araneus) Er werden 54 vangsten gedaan gedurende het weekend. Hiermee is de gewone bosspitsmuis verreweg de meest gevangen soort (32%). Ondanks het gebruik van meelwormen werden toch best wat dieren dood in de val aangetroffen. Er is geen voor de hand liggende verklaring voor te geven. De gewone bosspitsmuis werd op alle vier locaties in vergelijkbare aantallen gevangen. De soort werd ook overdag relatief veel gevangen. -Dwergspitsmuis (Sorex minutus) Van de dwergspitsmuis werden 2 exemplaren gevangen gedurende het weekend. Een exemplaar werd in de avond (23 sep) halverwege vallocatie B gevangen en een tweede dier werd gevangen in de ochtend (25 sep). -Rosse woelmuis (Myodes glareolus) Er werden in totaal 41 vangsten gedaan gedurende het weekend. De meeste vangsten werden verricht in een rietruigtedeel bij

WAARDVOGEL | FEBRUARI 2017

wilgenopslag in vanglocatie A (37 vangsten). Er werden voorts nog 3 vangsten gedaan op vanglocatie C en een vangst op vanglocatie D. Er werden ook relatief veel dieren overdag gevangen. -Veldmuis (Microtus arvalis) Er werden 7 vangsten gedaan gedurende het weekend. 3 exemplaren werden gevangen in vallenlocatie A en 4 vangsten werden gedaan op vallenlocatie D. De dieren werden zowel in de ochtend, in de middag als laat in de avond gevangen. -Bosmuis (Apodemus sylvaticus) Er werden in totaal 17 vangsten gedaan gedurende het weekend. De meest vangsten werden verricht in een rietruigte deel bij wilgenopslag in vanglocatie A (15 vangsten). Daarnaast werd nog een exemplaar gevangen op vanglocatie C en een vangst op vanglocatie D. Zoals verwacht werden bosmuizen alleen tijdens de nacht (en ochtend) gevangen. -Dwergmuis (Mycromys minutus) Er werden maar liefst 49 vangsten gedaan gedurende het weekend. Hiermee is de dwergmuis na gewone bosspitsmuis de meest gevangen soort (28%). De soort werd op 3 van de 4 locaties gevangen in vergelijkbare aantallen gevangen. De soort werd ook overdag relatief veel gevangen. -Amerikaanse rode rivierkreeft (Procambarus clarkii) Er werd een Amerikaanse rode rivierkreeft in een van de vallen gevangen. Vooralsnog de eerste bijvangst van een rivierkreeft in een Long-worth trap. Gevangen soorten Soort / locatie A Bosspitsmuis 18 Dwergspitsmuis 1 Rosse woelmuis 37 Veldmuis 3 Bosmuis 15 Dwergmuis 6 Am. Rivierkreeft

B 20 1 3

C 12 1 4 1 16

D 4

1 1

TOTAAL 54 2 41 7 17 49 1

ndere waargenomen zoogdieren -Mol (Talpa europaea) Er werden op vrijwel alle percelen enkele of meerdere molshopen aangetroffen. Daarnaast werden door een bosuil in een nabij gelegen werkschuur maar liefst 4 mollen aangevoerd.

2 3

1. Zicht vanaf de Berkenwoudse Driehoek 2. Dwergmuis 3. Veldmuis 4. Rosse woelmuis 5. Patrick kijkt belangstellend toe 6. Gewone bosspitsmuis Op de volgende pagina: 1. Dwergspitsmuis 2. Nachtelijke activiteiten

WAARDVOGEL | FEBRUARI 2017

-Gewone dwergvleermuis (Pipistrelluis pipistrellus) Tijdens de nachtelijke valcontroles werden in de Berkenwoudse Driehoek op 23 en 24 september 2 en 3 foeragerende exemplaren aangetroffen. -Ruige dwergvleermuis (Pipiustrellus nathusii) Tijdens de nachtelijke valcontroles werden in de Berkenwoudse Driehoek op 23 en 24 september 5 en 4 foeragerende exemplaren aangetroffen. -Haas (Lepus europaeus) Er werden tijdens alle vallencontroles een of meerdere hazen waargenomen in het gebied. -Woelrat (Arvicola terrestris) Op enkele graslanden en oevers werden sporen aangetroffen van woelratten, onder meer bij vallenlocatie A en C. Het voorkomen werd ook bevestigd doordat er in de braakballen van de bosuil twee schedelresten werden aangetroffen. -Hermelijn (Mustela erminea) Op de Ouderkerse landscheiding werden sporen aangetroffen welke betrekking hebben op deze soort.

raakballen In de werkschuur van Stichting het Zuid-Hollands Landschap in de directe omgeving van de Berkenwoudse Driehoek werden een aantal braakballen gevonden afkomstig van de bosuil. In deze partij werden 63 prooidieren geplozen. Het stapelvoedsel wordt vooral gevormd door de gewone bosspitsmuis (18 schedelresten) en veldmuis (13 schedelresten). De overige soorten werden in kleine aantallen aangetroffen. De aanwezigheid van de waterspitsmuis kon op deze manier alsnog worden bevestigd voor dit gebied. Hetzelfde geldt voor de woelrat, waarvan overigens ook sporen in het veld werden gevonden. Daar staat tegenover over dat dwergspitsmuis, rosse

WAARDVOGEL | FEBRUARI 2017

woelmuis en bosmuis alleen door middel van het vallenonderzoek werden aangetoond. Opvallend was verder het relatief hoge aantal spinnende waterkevers en de veenmol in de braakballen.

esumerend De leukste resultaten hadden betrekking op de vangsten van dwergspitsmuis en de vele vangsten van rosse woelmuis en dwergmuis. De waterspitsmuis werd niet gevangen, maar wel aangetroffen in braakballen in de directe omgeving van de Berkenwoudse Driehoek. Al met al konden we gedurende dit weekend de aanwezigheid van 14 soorten zoogdieren vaststellen. Een mooi resultaat. Het mooie weer en de gezelligheid van de aanwezige mensen waren daarbij belangrijke ingrediĂŤnten. d Restultaten uit de braakballen Mol (Talpa europaea) 4 Gewone bosspitsmuis (Sorex araneus) 18 Waterspitsmuis (Neomys fodiens) 1 Woelrat (Arvicola terrestris) 2 Veldmuis (Microtus arvalis) 13 Dwergmuis (Mycromys minutus) 2 Bruine rat (Rattus norvegicus) 2 Totaal 42 Vogel spec. 1 Zanglijster 1 Huismus 1 Gewone pad 3 Bruine kikker 2 Grote spinnende waterkever 5 Veenmol 1 Overige insekten 8

Terugblik vlinders en libellen 2016 Gabrielle Heuvelman Het jaar startte voor de eerste generatie vlinders niet zo goed. Het weer werkte niet mee, het was lang koud en nat, dus het was afwachten wat het jaar ging brengen. Sommige vlinders hebben zich goed hersteld, maar er was ook een aantal vlinders waar er een stuk minder van gezien zijn. a

n totaal zijn er 20 verschillende soorten dagvlinders gezien, waarvan de dagpauwoog het meeste is waargenomen. Ook werd er dit jaar één keer de koninginnenpage gezien door Hans van Keulen; wat een geluk.

ok de nachtvlinders zijn op verschillende momenten in het jaar geteld in het Loetbos. Dit jaar zijn er 173 verschillende soorten gezien. In de hele Krimpenerwaard zijn er 273 verschillende soorten nachtvlinders waargenomen, dit is dus ook weer een mooie score.

oor veel vrijwilligers is er ook dit afgelopen jaar enthousiast geteld in de Idylle. Iedereen heel erg bedankt hiervoor. Je ziet dat de Idylle nog moet ontwikkelen en er komen nog kleine aanpassingen, maar er zijn al meer vlinders waargenomen. Hieronder een overzicht van de verschillen van de telling van de afgelopen twee jaar. Getelde vlinders in de Idylle soort 2015 argusvlinder 0 atalanta 2 bont zandoogje 0 boomblauwtje 0 citroenvlinder 2 dagpauwoog 3 distelvlinder 0 gehakkelde aurelia 0 groot koolwitje 8 icarusblauwtje 1 klein geaderd witje 4 klein koolwitje 30 kleine vos 0 kleine vuurvlinder 0 oranjetipje 0

2016 1 11 6 1 3 2 2 1 31 0 176 77 9 1 1

Deze mooie en zeldzame azaliasteltmot is waargenomen in Stolwijk, foto: Huig Bouter

ot slot de libellen en de juffers. Daarvan zijn er dit jaar 23 verschillende soorten gezien. De mooie gevlekte witsnuitlibel werd dit jaar ook weer gezien. Ook is er een telling gedaan in opdracht van De Vlinderstichting voor de groene glazenmaker en die zal het komende jaar herhaald worden. Heel veel genietplezier in 2017

e hebben dit jaar een excursie gehad naar de Kampina. Het was een geslaagde, druk bezochte excursie, waarbij we veel zagen, o.a. een eikenpage. We keken niet alleen naar vlinders en libellen, maar ook naar kevers, zoals een groene zandloopkever en verder naar vogels - een waterral liet zich even zien - en naar planten. a

Icarusblauwtje, foto: Gabrielle Heuvelman

WAARDVOGEL | FEBRUARI 2017

Warner Reinink (l) en Quirijn de Ruijter (r) overzien het werk in het veld. Hoewel beleids- en beheervraagstukken vragen om veel kantoorwerk, zijn de boswachters van het Zuid-Hollands Landschap toch het allerliefst buiten. Warner zal zeker regelmatig naar de Krimpenerwaard komen om te zien hoe de natuur zich in de nieuw ingerichte gebieden zal ontwikkelen. Hij heeft er alle vertrouwen in!

WAARDVOGEL | FEBRUARI 2017

Gesprek met Warner Reinink scheidend Regiohoofd Veenweiden bij het ZHL Joke Colijn d Een boeiend interview aan de vooravond van Warner’s vertrek naar Natuurmonumenten, over de vele ontwikkelingen die momenteel gaande zijn in de Krimpenerwaard en wat hij er voor het Zuid-Hollands Landschap tot stand heeft kunnen brengen in zeven jaren. Vertel eerst eens wat over jezelf? Ik wist als klein ventje al dat ik boswachter wilde worden, zo simpel was het eigenlijk. Ik ben geboren en getogen in Velp, waar zich de toen enige opleiding Bos- en Natuurbeheer bevond. Het was een uitgemaakte zaak dat ik die ging volgen. Ik begon al jong met ‘vogelen’, was veel buiten en heb daar uiteindelijk mijn werk van kunnen maken. Je hebt je droom waar kunnen maken, hoe fijn is dat! Maar hoe werd je hier Regiohoofd Veenweiden? Via wat kortere baantjes kreeg ik een serieuze baan bij een Recreatieschap in de uitvoering. Daarna kwam ik terecht bij een Landschapsonderhoudsproject in Reeuwijk, onderdeel van een dagactiviteitencentrum, waarbij mensen met psychische en reintegratieachtergrond in de natuur werkten. Van buiten werken in de natuur word je moe, dus val je ’s avonds eindelijk lekker in slaap zonder piekeren en tobben. Ik heb er veel ervaring opgedaan, deed veel buitenwerk, maar toen Landschapsbeheer Zuid-Holland kwam met een project voor de aanleg van natuuroevers in het Reeuwijkse Plassengebied, ben ik daar gaan werken. Daarna kwam er een vacature bij het Zuid-Hollands Landschap (ZHL) en zo ben ik hier terecht gekomen. Wat maakte het werk in Reeuwijk zo leuk? Samen met een collega had ik alle stukjes van het Reeuwijkse Plassengebied tien jaar lang in beheer; we hadden met de diverse eigenaren als Groenservice Zuid-Holland, Staatsbosbeheer, de gemeente, particulieren en jagers allerlei verschillende contracten. Het plassengebied is wel HET voorbeeld van het verdwijnen van waterriet. Destijds waren er nog diverse territoria van de grote karekiet. De overgang van waar de koe niet kan lopen en de vis niet kan zwemmen, dat stuk maakte Reeuwijk voor mij een hele dynamische omgeving. Het interessante van zo’n biotoop en datzelfde vind ik in de Krimpenerwaard, is dat er veel meer gebeurt in de dierenwereld dan bijvoorbeeld in het bos. Herten kijken is leuk, maar die zijn er het hele jaar! Hoewel ik kom van de Veluwe, is dit misschien de reden dat ik altijd een voorliefde voor water heb gehad. Als je kijkt naar de zwarte stern, zo’n klein vogeltje wat vliegt tot zuidelijk Afrika en dan terugkomt om hier in een sloot te gaan broeden, dat blijft me fascineren. De zwarte stern is ook een van onze passies. Samen met mijn weidevogelmaatje Wim gooide ik al vlotjes uit in de negentiger jaren. Ook wij gingen net als jullie met Jan van der Winden op pad. Recent waren we nog in de weer met loggers, en ze dan weer loslaten – hoe belachelijk het ook klinkt, het doet wel wat met je. Dat had ik ook hoor! Een zwarte stern mogen vasthouden die naar je is genoemd en die dan zulke reizen maakt, het is absoluut bijzonder. Als je het hebt over fascinatie: we hadden het net over Reeuwijk. Van grote karekieten is bekend dat ze broeden in overjarig riet. Er was één karekiet, die elk jaar inderdaad terugkwam in een stuk met overjarig riet, maar in de loop van het voorjaar verhuisde hij naar

een stuk wat jaarlijks gemaaid werd, dus waar het jonge riet veel krachtiger is en daar ging hij ook broeden; tegen alle boekjeswijsheid in. Het kan een enkele vogel zijn, een uitzondering, maar toch. Zulke dingen blijven fascineren. Gedrag hangt nauw samen met hoe je gaat beheren, dus je blijft ermee bezig. Je denkt dat je iets weet, daaruit ga je iets afleiden, en dan doet zo’n beest iets heel anders. Dat houdt het wel boeiend! De hele organisatie ZHL bestaat uit ongeveer 35 mensen, maar dat zijn geen volle fte’s. Met hoeveel mensen zitten jullie nu hier en wie doet wat? Ik ben (nog) het regiohoofd van de Krimpenerwaard en de Vijfherenlanden en houd me vooral met beleid, externe contracten en beleid bezig. Quirijn is assistent-regiohoofd en houdt zich bezig met het beheer van onze terreinen. We hebben een BOA voor drie dagen in de week. In de Vijfheerenlanden hebben we een boswachter Uitvoering, die zich bezig houdt met aansturen van aannemers e.d. en beheer, en die werkt voor 50% bij ons en 50% bij het Utrechts Landschap. Verder drie boswachters in de Krimpenerwaard, waarvan één nieuwe voor pachtzaken/ graslandbeheer: Sietse, en twee die zich met de uitvoering bezig houden: Gerard en Rolf, waarvan Gerard dan nog vaak één dag in de week naar de Vijfheerenlanden gaat om daar te helpen. Dat is echt niet veel zeg. Wij bewerken met ons regiokantoor qua oppervlakte ongeveer de helft van het Zuid-Hollands Landschap-gebied, in de andere regio’s zitten iets minder boswachters. Wat houdt jouw functie in? In de Krimpenerwaard is het veenweidelandschap wel bekend, maar het gaat ook om buitendijkse gebieden met een getijdenlandschap. Die tegenstelling vind ik heel leuk: in het veenweidelandschap is alles tot op de centimeter waterpeil geregeld, en je steekt de dijk over en er is elke dag een peilverschil van meer dan een meter. De Vijfherenlanden is meer een rivierenlandschap met allerlei verschillen in de bodemopbouw, die daardoor ook in de vegetatie en in de soorten die er voorkomen zichtbaar worden. Een schitterend gebied met drie Natura 2000-gebieden waar het ZHL eigendommen in heeft, zoals de Zouweboezem. De functie houdt in dat ik verantwoordelijk ben voor alles wat in die gebieden gebeurt, totaal ruim 2000 ha. Dat geldt voor uitvoerend beheer maar ook voor de opstallen, voor het contact met de vele buren met hun vragen over ons beheer, voor instanties die om een reden door het gebied heen moeten. Een concreet voorbeeld op dit moment: de A27 wordt verbreed en die loopt door de Zouweboezem; daarbij speelt natuurlijk van alles. Denk verder aan dijkversterkingen, dat is ook altijd actueel. We zijn intensief betrokken bij het gebiedsproces in de Krimpenerwaard en het is ook mijn taak om daarbij op te komen voor de natuur en de belangen van het ZHL. Gelukkig staat er een heel mooi team van boswachters die veel WAARDVOGEL | FEBRUARI 2017

buitenwerk doen, uitleg geven, excursies geven en zaken regelen. Sinds begin 2017 hebben we gelukkig weer een BOA gekoppeld aan ons gebied met opsporingsbevoegdheid, die contacten onderhoudt met politie en inspectiediensten. Hoe belangrijk zijn de vrijwilligers die een dag per week werken voor het ZHL? Veel ervan zijn ook NVWK-lid. Zonder hun inzet zouden we lang niet al het onderhoudswerk kunnen doen wat nodig is om de natuurwaarden in gebieden in stand te houden. Want het geld om al dit werk uit te besteden is er niet, en zelf hebben we er niet genoeg mensen voor. De vrijwilligers hebben binding met het gebied en zijn voor ons gewoon onmisbaar! Wat zijn je ambities zijn voor de Krimpenerwaard? Ik woon zelf in de Lopikerwaard en ken ook de Alblasserwaard best goed. Wat ik bijzonder vind aan de Krimpenerwaard: die is wat rommeliger, kleinschaliger, die hoogspanningsmasten zijn zelfs lelijk. Er heeft nooit een grootschalige ruilverkaveling plaatsgevonden, waardoor de oude kavels nog steeds bestaan en er relatief nog veel daarmee samenhangende natuurwaarden zijn. Ik heb zelf een stukje Lopikerwaard geïnventariseerd op broedvogels en de laatste weidevogels uit dat stukje zien vertrekken. Dat is triest. De Krimpenerwaard is de geboorteplek van het Zuid-Hollands Landschap. Daar deden we onze eerste aankoop: de laatste snippertjes blauwgrasland, die ooit in de hele Krimpenerwaard hebben gelegen. De boezems zijn ook vroege aankopen geweest. Die zijn nu onderdeel van een groot natuurgebied, waarvan het ZHL zo’n 1200 ha in eigendom heeft. Naast de stukjes met mooie natuurwaarden liggen ook percelen die decennia lang door intensieve landbouw zijn beheerd. Dat intensieve beheer, waardoor soorten zijn verdwenen of wegblijven, veeg je niet even onder de mat. De bodem is verzadigd van nutriënten waardoor de vegetatie eenzijdig is en heel hard groeit. Het waterpeil is voor een groot deel nog afgestemd op die intensieve landbouw. Als je kijkt naar weidevogels: het liefst zou je maaien na het broedseizoen, maar vanwege de ontwikkeling van de vegetatie zouden we 80 – 90% toch midden in het broedseizoen moeten maaien. Ook voor de transitie van deze vegetatie naar kruidenrijk grasland zou je vroeg in het voorjaar willen maaien, er daardoor voedingsstoffen af halen en zo verschralen. Dat is een bijna onmogelijk dilemma als natuurorganisatie. Het blijft voor ons een zoektocht. Als je te lang achter elkaar laat maait gaan de weilanden verruigen, en dat wil je ook niet. Het komt neer op steeds meer maatwerk. We verpachten een groot deel van de weilanden aan agrariërs en gelukkig hebben we sinds begin dit jaar Sietse die niets anders doet dan zich bezighouden met de pachters en met het graslandbeheer op onze terreinen. Als hij weidevogels constateert dan maaien we nog niet, zijn ze er niet, dan maaien we eerder. Dan heeft de boer een beter product maar ook voor de vegetatieontwikkeling op de lange duur is dit veel gunstiger. We moeten veel actiever inspelen op de situatie en ik ben dan ook heel blij met zo iemand die alleen daarmee bezig gaat. Zijn er ook botanische percelen? Het grootste deel van de verpachte percelen ligt nog zo dicht bij intensief beheer dat er eigenlijk maar één manier van beheren is: maaien en afvoeren. In polder Oudeland zit een oude onderbemaling. Daar is de bodemdaling harder gegaan dan in de omgeving. Die onderbemaling is opgeheven, dus is er nu weinig drooglegging. Het is een gebied met een botanische doelstelling en daar zijn we actief bezig met verschralen van de grond. Wat we daar zien is dat de grutto’s toenemen. Haha! Is dat het stuk wat Joep telt, vlak bij het Loetbos? Ja. Als je kijkt naar het landschap is het eigenlijk niet geschikt voor weidevogels, het is niet open, ze zitten tegen het bos aan, maar ze komen er wel en het worden er steeds meer! Hetzelfde gebeurde een beetje met de Hooge Boezem achter 30

WAARDVOGEL | FEBRUARI 2017

Haastrecht. We konden daar een stukje moeras aanleggen. We wisten wel dat er nog wat weidevogels zaten, maar verreweg de meeste van onze gebieden in de Krimpenerwaard hebben een weidevogeldoelstelling en zijn of worden zo ingericht. En wat zit er nu in de weilanden van de Hooge Boezem die overbleven, ondanks alle fietsende en wandelende bezoekers? Al bijna meer weidevogels dan er vroeger in het hele gebied voorkwamen. Ze zitten daar liever dan aan de overkant van de weg waar wel de openheid en ruimte is die ze spreekwoordelijk zouden zoeken, maar die weilanden worden intensief bewerkt en hebben een grote drooglegging. Het leuke in de Hooge Boezem is dat mensen zo dichtbij kunnen genieten van de natuur. En zo’n app-groepje van vogelaars die elkaar informeren als er iets bijzonders te zien is, mooi is dat. Betekent dit nou dat we overal in de Krimpenerwaard op ZHL-gebieden fietspaden krijgen? Wat mij betreft niet hoor! Er zijn ook hele mooie gebieden in de Krimpenerwaard zoals het Loetbos waar mensen kunnen recreëren, er zijn plekken waar zelfs honden mogen loslopen, die behoefte wordt al ingevuld. Wij proberen dit soort gebieden en echte natuurgebieden wel te blijven scheiden. Polder De Nesse bij Berkenwoude is eigenlijk het hart van de groene natuurbegrenzing in de Krimpenerwaard als aaneengesloten weidevogelgebied. Er lopen wandelpaden en die houden we er in, maar daar gaan we geen extra dingen doen voor het publiek. Geen nieuwe paden, geen kanoroute, maar een robuust natuurgebied. Dan krijgt een weidevogelpopulatie de kans om zich te herstellen. Er zitten nu nog weidevogels in bepaalde hoeken met weinig drooglegging. We hopen dat ze het hele gebied weer gaan bevolken door de herinrichting die nu plaatsvindt, met aangepast eigen, hoger waterpeil. Het water gaat flink omhoog in De Nesse, maar ook in de polder Oudeland. Standaard 15 cm en in het voorjaar komt daar nog eens 15 cm bij. Dat betekent dat greppels vol staan, lage delen net plas-dras, de enorme grasgroei wordt flink getemperd, hogere delen worden vochtig hooiland, lage delen nat hooiland. We denken vaak aan grutto’s en tureluurs waar we heel veel voor moeten doen, maar we vergeten dat we vroeger ook kemphanen, watersnippen en dat soort weidevogels hadden. Die kunnen wellicht terugkomen in die hele natte hoeken. Dat kennen we uit andere gebieden. Hervestiging van deze soorten in de Krimpenerwaard is dus echt een doel. Ja. Door de grote oppervlakte bij elkaar zijn er ook nog best een flink aantal weidevogels, maar de dichtheden zijn over het algemeen te laag. Het leuke aan de Krimpenerwaard is het grote aantal sloten, en daar vind je juist slobeenden, zomertalingen en zwarte sterns in het weidegebied. Ik ken geen andere plaats met zoveel zwarte sterns in het weidevogelgebied. In Gouwe Wiericke zitten er nog wat, en in Nieuwkoop is een grote kolonie maar die zit in het plassengebied, dat is moerasgebied. Een andere bijzondere maatregel die we hebben genomen is het verwijderen van een stuk bos van 0,5 – 1 ha midden in De Nesse. Het verwijderde bosje is een paar decennia geleden aangeplant en had geen cultuurhistorische waarde. Hiermee is het potentiële broedareaal voor weidevogels met 25 ha toegenomen. Het is mooi open gebied geworden met veel potentie. Zodra er veel verschillende soorten zitten waartussen felle verdedigers als kievit en zwarte stern, dan wordt een vliegende predator ook veel sneller en effectiever verdreven waardoor de kans op broedsucces meer dan evenredig toeneemt. Zo gebeurt het ook in bekende goede weidevogelgebieden. Is het hele NNN-gebied straks één peilvak? De verschillende polders houden verschillende peilvakken. De Nesse is een gebied met weidevogelgrasland, maar de

Vervolg op pagina 42

Paddentrek hulp gevraagd Tekst: Sandra Bouman, foto’s: Huig Bouter Wellicht heeft u het bekende fenomeen zelf als eens waargenomen bij u in de buurt of op andere plaatsen: Parende gewone padden het trekken van amfibieën over de weg. Amfibieën zoals kikkers en padden leiden, zoals de naam al zegt, een dubbelleven (amphí=aan beide kanten, dus op land en in water; bíos=leven). Ze leven namelijk zowel op het land als in het water. Hierbij overwinteren de padden en salamanders voornamelijk op het land en planten zich voort in het water. De kikkers overwinteren in (de bodem van) de sloot en paren in het water. In het voorjaar leidt dit tot de bekende paddentrek. Hierbij verplaatsen de padden en salamanders zich vanuit o.a. tuinen (landhabitat) naar het voortplantingswater en de kikkers van de overwinteringssloot naar het voortplantingswater. d

oor de vele bebouwing en de daarbij noodzakelijke wegen is het voortplantingswater vaak gelegen aan de andere zijde van een weg. Het oversteken van de weg is een grote oorzaak van de afname van onder andere de padden. Ook putten in de straat voor de afvoer van hemelwater vormen vaak een te diepe valkuil. Daarnaast worden de tuinen steeds meer verhard waardoor overwinteren lastiger wordt. Afhankelijk van de temperatuur begint de trek eind februari/ begin maart en duurt tot in april. Sinds 2015 wordt de paddentrek gecoördineerd door de dierenbescherming. Vrijwilligers melden zich aan en aan de hand van de beschikbaarheid wordt een rooster opgesteld. Tussen februari en april gaan vanaf het moment dat de schemering inzet de padden ‘lopen’. Letterlijk en figuurlijk. Padden maken namelijk niet zoals kikkers grote sprongen. Hierdoor neemt de kans van overreden worden alleen maar toe. Ook de kleine salamanders bewegen zich langzaam voort. Vrijwilligers helpen een handje Ook leden van de NVWK zetten zich al enkele jaren in Stolwijk in om de padden een ‘handje’ te helpen bij de oversteek van de Goudseweg-Bilwijkerweg en de tocht door de straten in de wijk. Als vrijwilliger ga je met behulp van een zaklamp, veiligheidsjasje en minimaal een tweede persoon voor je eigen veiligheid ivm passerende auto’s op stap en zet je de padden, salamanders en kikkers met een schepnetje in de paarsloot. Na een aantal weken zullen de amfibieën van de paarsloot weer terug gaan naar het

leefgebied en worden ze ook weer de andere kant op gezet. Het resultaat van de inzet is al vrij snel overdag waarneembaar. Mooie strengen met paddeneitjes (paddensnoeren) en het bekende kikkerdril sieren de paarsloot. Na enkele weken zijn ook de jonge dieren al waarneembaar die in de paarsloot de metamorfose van waterdier (zoals kikkervisje) naar landdier (zoals kikker) ondergaan. De jonge dieren zullen zich net als hun ouders begeven naar het landleefgebied om enkele jaren daarna zelf de jaarlijkse voortplantingstocht te maken. Momenteel wordt alleen in Stolwijk een gecoördineerde overzet geregeld. Dit heeft voornamelijk te maken met het beperkte aantal vrijwilligers. Heeft u in uw buurt ook een weg waar amfibieën oversteken en/of bent u bereid om een of meerdere malen per maand mee te helpen aan de amfibieëntrek? Meld u zich dan aan bij de Dierenbescherming Rijnland (minimum leeftijd 15 jaar) via Pat Buckley pat.buckley@dierenbescherming.nl telefoon XXX XXXXXXX of Sandra Bouman werkgroepro@nvwk.nl en geef uw gegevens door. Hopelijk zien wij elkaar dan op meerdere plaatsen in de Krimpenerwaard om een bijdrage te leveren aan de overlevingskans van de aanwezige amfibieën. Enkele feitjes: in de Krimpenerwaard komen naast de gewone pad en de kleine watersalamander ook de rugstreeppad, bruine en groene kikker, heikikker en kamsalamander voor. De meeste activiteit vindt in de maand maart plaats. d

Parende bruine kikkers, tussen kikkerdril en paddensnoeren

WAARDVOGEL | FEBRUARI 2017

Terug naar mijn roots de Krimpenerwaard Hans van Dam Via mijn broer (Piet van Dam uit Stolwijk) heb ik een exemplaar van de Waardvogel onder ogen gekregen. Met verbazing heb ik het doorgenomen, wat een klasse, wat een informatie, wat een professionele opmaak! Een van mijn hobby’s is schrijven, dat gaan julie wel merken (de nasleep van mijn redacteurschap voor Country Gazette). Ik schrijf sinds enkele jaren artikelen voor Bont Allerlei, het kwartaalblad van IVN Alphen, met daarin een vaste column. Inmiddels heb ik mijn jeugdbelevingen in de natuur in vier delen klaar. Deze spelen zich grotendeels af in de Krimpenerwaard. Beleving en humor gaan daarin samen. Het is fijn te vernemen dat deze Natuurbelevingen de komende tijd een plaats krijgen in jullie fraaie blad de Waardvogel; ik ben er trots op. d

aar laat ik me eerst voorstellen. Ik ben Hans van Dam (73), de oudere broer van Piet, geboren en opgegroeid aan de Benedenkerkseweg in Stolwijk. Ons ‘struinterrein’ met vrienden was het gebied tussen de buurtschap Koolwijk, Berkenwoude en het Beijersche. Eind jaren ’60 vertrok ik naar Boskoop, ik trouwde in 1970 en werd boomkweker. In 1973 kreeg een andere hobby mij in de greep, het uitgeven van een muziekblad, Country Gazette. Dat duurde tot 2008 en op het hoogtepunt hadden we een oplage (landelijk) van 6000 stuks. In die periode met werk, gezin en muziekhobby, had natuur een ondergeschikte rol, maar het liet me niet los. Tussen 1992 en 2006 was ik in dienst bij het groen-onderwijs, eerst AOC, daarna Wellant College Boskoop. Langzaam groeide mijn interesse voor natuur weer. Toen ik met vervroegd pensioen kon en de afbouw van het muziekblad gedaan was, nam de natuur die plaats weer in. Van Wellant kreeg ik als afscheidscadeau de Nederlandse Oecologische Flora, met de nieuwste uitgave van Heukels’ Flora van Nederland.

n 2010 kreeg ik, op gemeentegrond, de kans een Heempad aan te leggen. Met een startbedrag van € 800,- kocht ik bij een kwekerij een aantal soorten oever- en bermplanten. De rest verzamelde ik in het gebied tussen Alphen aan den Rijn, Bodegraven, Gouda en Reeuwwijk. Met respect voor de vindplaatsen en zonder schade aan de natuur. Ik kwam in contact met IVN afdeling Alphen en leerde mezelf het gidsenwerk aan. Als werkgroep hebben we ‘Vrienden van het Heempad’ opgericht. Zelf ben ik nu bijna fulltime in de natuur bezig. Enkele middagen per week heb ik hulp van een paar dames. Elke laatste zaterdag van de maand (in de periode maart-oktober) organiseren wij wandelingen van twee uur in het Zwarte Pad gebied in Boskoop. Hier vindt natuurontwikkeling plaats, waaraan ik zelf meewerk met zaden, planten en adviezen. Afgelopen jaar hadden we een tiental extra wandelingen, waaronder biowalkings (voor visueel beperkten). Via mijn broer blijf ik, tijdens verjaardagen e.d. de ontwikkelingen in de Krimpenerwaard volgen. Ook volg ik de voortgang via het Zuid-Hollands Landschap. Soms heb ik het idee dat ik er niet had weg moeten gaan, maar hoe anders had mijn leven er dan uitgezien?. Ik ben tevreden met hoe het nu gelopen is en zie mijn missie liggen in mijn doelgebied, Boskoop.

at is mijn doel om dit allemaal te vertellen? Nostalgie, herinneringen en een aanmelding als lid om voortaan jullie mooie blad te kunnen ontvangen. Met verbazing lees ik dat

WAARDVOGEL | FEBRUARI 2017

de NVWK al 55 jaar bestaat. Toen woonde ik nog in Stolwijk, vreemd dat het me toen is ontgaan. Maar er is nog een reden waarom ik contact zoek. Met extra belangstelling heb ik het artikel gelezen over de Idylle in het Loetbos. Wat er goed gegaan is, maar vooral wat er mis ging. Het heempad beheer ik sinds 2010 met vallen en opstaan. Het grootste probleem is hier de woekering van haagwinde en riet, dat vooral de afgelopen zomer (door eerst kou, veel regen en daarna warmte) een enorme niet te stuiten ontwikkeling doormaakte. In 2013 werd er door de Gemeente Boskoop, vóór de fusie met Alphen aan den Rijn, een braakliggende kwekerij ingezaaid die, na een jaar woekering door eenjarige pioniers als perzikkruid, hanepoot en ganzenvoet, een verrassend mooie ontwikkeling doormaakte. Ik leerde dat er met het zaaien en uitplanten van zaailingen op het juiste tijdstip (na het maaien) goede resultaten te bereiken zijn en om woekeraars te beheersen. Zojuist (8 februari ‘17) hebben we het goede nieuws ontvangen dat door de Vlinderstichting samen met Vivara ons gebied tot Bijenidylle is aangemerkt. We krijgen een informatiebord en een insectenhotel. Een mooie waardering voor ons werk! Op Natuurtuin ‘De Veenmol’ (de vroegere schooltuin van het Wellant College) heb ik een zogenaamd kraambed ingericht waar vele duizenden plantjes het levenslicht zien. Zaden winnen, schonen en drogen, is een kunst apart. Een van onze medewerkers reist met een camper door Nederland en spoort bijzondere zaden op, waaronder rode lijst soorten. Niet alles is gebiedseigen, maar we geven het een kans, soms met verrassend resultaat. Het kost tijd, maar dan heb je ook wat. Steeds aanvullen is het geheim. Ook zijn er goede (grasgroeiremmende) resultaten met ratelaar. Inmiddels zijn we 500 plantensoorten gepasseerd in ons doelgebied. En er komen steeds strookjes openbaar gebied bij, waar we met instemming van de gemeente, ons doel, bloemrijke bermen, kunnen uitvoeren. Afhankelijk van het gebied (buiten of binnen de woonwijk) doen we dat met inheemse planten, cultuurvolgers of beiden. In Snijdelwijk, Boskoop, zijn langs open water ongeveer anderhalve kilometer natuurvriendelijke oevers aangelegd. Wij hebben dat aangevuld met soorten via zaden en uitplant van zaailingen. Vorig jaar hebben we rond 10.000 bloembollen geplant en dit jaar ook weer enkele duizenden, waaronder krokus, blauwe druif, narcis en kievitsbloem, beschikbaar gesteld door de gemeente. We proberen in de Gemeente ecologisch bermbeheer te stimuleren, met steeds betere resultaten. Dit jaar houden we maandelijkse plantensessies om de kennis van onze inheemse flora te

vergroten. We gaan met plantenlijsten het veld in en vinken af wat we zien bloeien. Als IVN/Vrienden van het Heempad worden we betrokken bij natuurontwikkelingsplannen. Kortom, alles komt hier in een positieve versnelling, mede dankzij een ander inzicht in (natuurlijk) beheer, dat langzaam tot stand komt. Meestal gaat het goed, soms fout. Misschien kunnen wij met kennis en fouten van elkaar leren?

k stuur als bijlage ons Excursie-schema 2017 en willen jullie als belangstellenden graag een keer uitnodigen in ons gebied, dat kan ook op andere tijden. [Inmiddels is er op 7 juni een avondexcursie gepland naar de Bijenidylle in Boskoop, red]

Ik kom niet zo vaak in de Krimpenerwaard. Ik heb er te weinig tijd voor, heb geen rijbewijs en per fiets is het toch wel een afstand. Toch wil ik volgend jaar de Idylle in het Loetebos bezoeken.

ijn huidige binding met de Krimpenerwaard ligt (naast familiebezoek) op ander vlak, muziek. Voor RTV Krimpenerwaard heb ik wekelijks 2 uur op vrijdagmiddag: Greenheart Country (13.00-15.00 uur). Het zal je niet verbazen dat er daarin vaak over de natuur wordt gezongen. En er is ruimte in het programma om korte natuurberichten te vermelden van IVN Alphen én de Natuur- en Vogelwerkgroep Krimpenerwaard. Zo ben ik toch weer terug op de plek waar het allemaal begon. d

Wandelingen IVN / Vrienden van het Heempad Boskoop Hans van Dam We kunnen terugzien op een succesvol excursiejaar 2016 met vele hoogtepunten. We hebben weer een mooi excursie aanbod voor 2017. Noteer alvast de volgende activiteiten in uw agenda. d De eerstelingen (fenologie) Zaterdag 25 maart 10.00 uur. Natuurtuin De Veenmol, Zwarte Pad 1, 2771 KP Boskoop (plm. 5 minuten vanaf station). Hoe is onze natuur de winter doorgekomen? We bezoeken de kruidentuin, wandelen over Heempad Verlaan, via de Ringdijk gaan we naar de Contactweide. Op de terugweg bezoeken we een ontluikende Bloemenweide Blonksloot (onze eigen Idylle). Onderweg genieten we van de eerste vogelzang. Bloemenweelde en vogelzang Zaterdag 29 april 10.00 uur. Natuurtuin De Veenmol, Zwarte Pad 1, 2771 KP Boskoop (plm. 5 minuten vanaf station). We bekijken de nieuw aangelegde heemstrook op de natuurtuin en ruiken de geur van de eerste kruiden. Genieten van vogelzang onderweg. Op onze Bloemenweide (Idylle) Blonksloot staan bloembollen te pronken. De bermen van het Zwarte Pad kleuren in alle tinten. Beleef samen het echte lentegevoel. Vogelwandeling Zaterdag 6 mei 10.00 uur. In het kader van de Nationale Vogelweek deelname met een vogelwandeling. Keuze: Starten op Imkerij (kwekerij) Maap Groenendijk, Zuidkade, Boskoop. Of

start ingang Gouwebos (Veenweidegebied Voorofsche Polder) Boskoop/ Waddinxveen. Overleven in de Natuur: kruiden en eetbare planten Zaterdag 20 mei 10.00 uur. Natuurtuin De Veenmol, Zwarte Pad 1, 2771 KP Boskoop. We verblijven deze dag om en nabij Natuurtuin De Veenmol en het Heempad. We plukken (knippen) eetbare plantendelen en verzamelen kruiden. Bij de Veenmol maken onze natuurkoks daar soep, hapjes en drankjes van. Deze eetbare plantensessie kan eventueel uitlopen tot in de middag. Wij zoeken voor deze dag nog geschikte koks (0172 214775). Alle voorzieningen zijn bij de Veenmol aanwezig. Contacten/ informatie: Hans van Dam, XXX XXXXXXX / e-mail: janny@countrygazette.nl of via IVN: info@ivn.alphenaandenrijn. nl, tel. XXX XXXXXXX (Dick Warmerdam) IVN gidsen zijn Jenny Heemskerk en Hans van Dam; meer gidsen zijn mogelijk bij thema’s. Duur van de wandelingen is rond 2 à 2 ½ uur. De meeste excursies zijn geschikt voor (visueel) beperkten. Het hele programma vindt u op www.nvwk.nl naast het nieuwsbericht; Greenheart Country: natuur en muziek samen d

Liever dure melk! Zonder boeren verdwijnt de ziel van het gebied Jaap Graveland, Ingezonden brief NRC, 23 november 2016

PERSBERICHT

Het kabinet had kunnen weten dat de veehouderij zich niet zou inhouden. (NRC, 22/11, Met meer melk kwam er meer mest. Te veel mest) Boerenorganisatie LTO trekt hypocriet het boetekleed aan. Ondertussen pompt het hoogheemraadschap hier in de Krimpenerwaard het water voor de boeren naar beneden, met bodemdaling en CO2-uitstoot als gevolg; verrotten de palen onder mijn huis; worden straten en riolering hersteld; beginnen ze volgende week de verzakte weg op te hogen voor mijn huis in het buitengebied; zijn de weidevogels bijna weg; liggen sloten vol kroos waar voorheen waterplanten groeiden; worden waterkwaliteitsnormen al jaren overschreden door mestuitspoeling; verdienen boeren nauwelijks geld en missen ze vaak een opvolger. Melkveehouderij is een prachtige bedrijfstak, maar zonder boeren verdwijnt de ziel van het veenweidegebied. Waar overheden hoog van opgeven, maar bijna niets voor doen. Wanneer houdt de waanzin van productieverhoging zonder de maatschappelijke kosten door te berekenen eindelijk eens op? Ik betaal veel liever extra voor melk en een fatsoenlijk inkomen voor boeren met weidevogels dan voor nieuwe palen en riolering. Dat geldt voor de meeste mensen hier. Maar we hebben een overheid nodig om dit te regelen. d WAARDVOGEL | FEBRUARI 2017

Europese Broedvogelatlas Oproep om ‘witte’ gebieden in te vullen Dennis Wansink Om het nieuwe jaar goed te beginnen is hierbij een oproep om mee te helpen enkele ‘witte’ gebieden van de Europese Broedvogelatlas (www.ebba2.info) op te vullen. 2017 is het laatste jaar waarin gegevens voor deze atlas kunnen worden verzameld. Vooral van Oost- en Zuidoost-Europa zijn nog veel waarnemingen gewenst. Het betreft de gekleurde gebieden in onderstaande kaart. Kom jij daar dit jaar, geef dan jouw vogelwaarnemingen door. Bijvoorbeeld via www.observado. org. d

ls je in observado.org bij de waarnemingen het gedrag van de vogel noemt dan kan de waarneming voor de nieuwe Europese Broedvogelatlas worden gebruikt. In die nieuwe broedvogelatlas wil men namelijk graag iets kunnen zeggen over de broedzekerheid van de waarneming. Van een vogel die zingt of met nestmateriaal sleept is het waarschijnlijk dat hij een binding heeft met de plek waar hij is waargenomen, terwijl een vogel die overvliegt die binding niet heeft. Ook voor de lokale vogelbeschermingsorganisaties hebben waarnemingen met informatie over het gedrag (en daarmee over de binding met de waarnemingslocatie) meer waarde, dan waarnemingen waarbij het standaardgedrag ‘ter plaatse’ is ingevuld.

og waardevoller zijn gestandaardiseerde tellingen, omdat dan ook iets kan worden gezegd over verschillen in dichtheden tussen gebieden, zoals in het voorbeeld van de kleine zwartkop hieronder. Daarin zie je ook dat in Zuidoost-Europa en Turkije veel berekende dichtheden staan (de rode stippen). Dat moeten straks in de definitieve atlas natuurlijk waargenomen dichtheden worden (de groene stippen). Daarom zijn alle waarnemingen en tellingen welkom, ook van minder bijzondere soorten als de kleine zwartkop. Een eenvoudige vorm van standaardtellingen zijn punttellingen. Hierbij tel je gedurende 10 minuten alle vogels die je hoort en ziet in een cirkel van 200 m rondom een punt. De resultaten van deze tellingen kan je invoeren op http://pc.trektellen.nl. Daar vind je ook een handleiding over de tellingen en het invoeren van de resultaten (klik op ‘Handleiding’ in de menubalk van de website).

et aantal tellingen op http://pc.trektellen.nl is inmiddels de 1.000 gepasseerd. Het merendeel is in Bulgarije uitgevoerd, maar in de omringende landen worden ook steeds meer tellingen verricht. De laatste jaren neemt het aantal tellingen per jaar echter af (zie onderstaande figuur). Het zou mooi zijn als we in dit laatste jaar van het Europese Broedvogelatlasproject het aantal tellingen weer kunnen opschroeven. Dus stuur deze oproep door naar jouw vogelvrienden en -kennissen en vraag ze om mee te helpen.

eel plezier dit seizoen met vogels kijken en tellen en ben je van plan dit jaar naar Zuidoost-Europa te gaan kom dan begin april naar onze workshop in Beek-Ubbergen waar we uitleg geven over de telmethode. Wil je graag meehelpen, maar wil je niet op eigen houtje naar Oost-Europa, ga dan mee met een van onze vogeltelreizen. Ga voor meer informatie naar http://www.thehabitatfoundation. org/nl/content/vogeltelreizen-door-bulgarije-2017. d WAARDVOGEL | FEBRUARI 2017

Waarom bij Rotronica uw kostbare camera laten repareren? -Lage kosten voor een prijsopgave -Degelijke garantie op de uitgevoerde reparatie -Snelle service indien er geen onderdeel hoeft te worden besteld -After repair check van de meest belangrijke functies

Rotronica Van Utrechtweg 120 2921 LN Krimpen aan den IJssel telefoon: 0180-786005 e-mail: info@rotronica.nl

Openingstijden: Ma t/m vrij van 9.00 tot 17.00 uur Elke eerste zaterdag van de maand geopend tussen 10.00 en 14.00 uur http://www.rotronica.nl.

Nieuwjaarsexcursie Code oranje overwonnen Tekst: Kees Janssen, fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: Max Ossevoort Op de koude ochtend van 7 januari trotseerden vier deelnemers het weeralarm voor de traditionele nieuwjaarsexcursie van de NVWK. Nadat we nog even hadden gewacht op latere deelnemers - die niet kwamen - zijn we gaan lopen. d

l snel werden de eerste vogels gezien (merel, kokmeeuw, ekster). Op de plas lagen wat groepjes eenden (smienten, kuifeenden, krakeenden en een paar wintertalingen). Omdat de sloten dichtgevroren waren konden we onze aandacht op de plas richten. Er vloog een koperwiek over en al snel werd het eerste dodaarsje gevonden. Er zouden er nog vele volgen. De volgende eendjes waren de tafeleend en de brilduiker. Over de weilanden vloog een eenzame buizerd en achterin werd een groepje brandganzen gevonden tussen de grauwe ganzen. In het riet lieten de roodborst en de winterkoning zich zeer regelmatig zien. Op weg naar de bekende pauzeplek werden een paar vinken gezien Eenmaal daar aangekomen maakten we fotoâ&#x20AC;&#x2122;s van een roodborst die zich de aangeboden krentenbol lekker liet smaken. Een koppeltje nonnetjes werd nog net gespot voor ze wegzwommen. Iets verderop kwamen we 3 goudhaantjes tegen en zagen we eindelijk een meesje (pimpelmees). Op de andere plas werden nog 4 nonnetjes gezien, 1 mannetje met 3 vrouwtjes en de ijsvogel kwam snel voorbij vliegen. Toen we bij de zuidoostelijke hoek van de plas aankwamen vlogen er 5 grote zilverreigers op. Tijdens het zoeken naar de pijlstaart en de krooneend die de dag ervoor gemeld waren en die we niet terug konden vinden, zagen we alleen een bergeend en een paar grote mantelmeeuwen. Vanaf het ponton werd een verscholen eendje met een witte oogstreep gevonden. Hij werd in eerste instantie aangezien voor een zomertaling, maar het bleek een mandarijneend te zijn. Een groep puttertjes liet zich zien en een stukje verder werd een tjiftjaf gevonden. Over de plas vloog een watersnip weg. De ijsvogel die al eerder voorbij vloog kwam weer voorbij en ging op een tak zitten. Zij (het bleek een vrouwtje te zijn) liet zich mooi bekijken. Eindelijk werd ook de koolmees gezien en iets verderop kwam een grote bonte specht in een berkje zitten.

IJzige omstandigheden

Het hongerige roodborstje

Terug op de parkeerplaats werd er zoals altijd nog even nagepraat in het restaurant onder het genot van koffie/thee met gebak. Al met al werden er iets minder soorten gespot dan eerdere jaren, maar het was met 43 soorten wel een geslaagde excursie te noemen. d

WAARDVOGEL | FEBRUARI 2017

Wet Natuurbescherming Wat houdt deze nieuwe wet in? Jaap Graveland Sinds 1 januari 2017 geldt de nieuwe Wet Natuurbescherming (Wnb). In november organiseerde de KNNV Gouda een cursus natuurbescherming, ook voor zusterverenigingen. Drie NVWK-leden waaronder ikzelf deden mee. Harm Dotinga, jurist van Vogelbescherming, gaf een hele goede presentatie over de Wnb, hij was nauw bij het opstellen ervan betrokken. In dit artikel volgt de essentie. Ik kan niet alles uit de presentatie en de Wnb behandelen, dat is te veel. De nieuwe regelgeving voor jacht en die voor houtopstanden komen misschien in een later artikel. De presentatie van Harm staat op de site: www.nvwk.nl/actueel/nieuws. Harm heeft de indruk dat de Wnb per saldo geen verslechtering voor vogels inhoudt, de bescherming voor een aantal soorten uit andere groepen (met name plantensoorten) wordt wel minder. Of dat echt negatief uitpakt moeten we gaan zien. d

aarom een nieuwe wet? De Wnb heeft een aantal doelen. Dit zijn de meest in het oog springende. Vereenvoudigen van de wetgeving. De Wnb integreert de Natuurbeschermingswet 1998 (Nbw) voor gebiedsbescherming, de Flora- en faunawet (Ffw) voor soortenbescherming en de Boswet voor houtopstanden. Regels voor soortenbescherming waren erg onoverzichtelijk en zijn logischer en uniformer gemaakt. De Wnb trekt regels en besluitvormingsprocedures daarvan (bevoegd gezag, voorbereidings- en bezwaarprocedures, termijnen, enz.) gelijk. Voortaan is een beroep tegen een besluit altijd mogelijk bij twee instanties (tot nu soms bij één): de Rechtbank in eerste aanleg, Hoger beroep bij Raad van State Wetgeving beter laten aansluiten bij de Europese Vogelrichtlijn en Habitatrichtlijn. Het doel was feitelijk versobering: bescherming van soorten die alleen volgens Nederlandse wetgeving waren beschermd verdwijnt - de zogenaamde ‘nationale koppen’ rollen. Regelen van overdracht van bevoegdheden van Rijk naar provincies. De provincie krijgt de meeste bevoegdheden en taken, zoals vergunningverlening. Het betreft ca. 95% van het natuurbeleid. Het Rijk blijft verantwoordelijk voor de Rijkswateren zoals

WAARDVOGEL | FEBRUARI 2017

Waddenzee, IJsselmeer en grote rivieren. Ook blijft het Rijk de verantwoordingsrapportages naar Brussel verzorgen en blijft het ‘systeemverantwoordelijk’: het Rijk moet er op toezien dat de provincies hun wettelijke taken uitvoeren. Gemeenten en Omgevingswet. De rol van gemeenten wordt ook groter. Ze krijgen de loketfunctie voor vragen over of het aanvragen van de omgevingsvergunning. In 2019 wordt de Omgevingswet van kracht die 26 wetten en regelingen vervangt, inclusief wat nu in de omgevingsvergunning is ondergebracht en inclusief de Wnb. Dan is er nog maar één vergunningaanvraag, één inspraakronde etc. nodig. De natuurvergunning in de Omgevingsvergunning moet in principe bij de provincie worden aangevraagd. Hij kan ook opgenomen worden in de aanvraag aan de gemeente voor de Omgevingsvergunning. Dan moet bij de provincie een ‘verklaring van geen bedenking’ worden aangevraagd. De Wnb en Omgevingswet gaan kansen bieden voor het bevorderen van natuurinclusief bouwen. De NVWK is er klaar voor: zie het artikel van Sandra Bouman op pag. 19. Landschappen. Een ander doel is het verzekeren van een samenhangend beleid voor het behoud en beheer van waardevolle landschappen. De provincies krijgen daarvoor een nieuwe bevoegdheid: ze kunnen een gebied aanwijzen als bijzonder provinciaal landschap.

enmerken van de Wnb Intrinsieke waarde en zorgplicht Nieuw is dat natuur mede wordt beschermd en ontwikkeld vanwege de intrinsieke waarde. Het betekent dat ieder een ethische verantwoordelijkheid draagt voor een respectvolle omgang met dieren en planten. Dus in regelgeving en in dagelijks handelen moet met alle dieren en planten en hun leefomgeving rekening worden gehouden en niet slechts de aangewezen beschermde soorten. Dat zal vooral een plaats moeten krijgen in de zorgplicht en de natuurvisies. In de praktijk moet blijken wat dit waard is. Formeel staat er over de zorgplicht: -Iedereen neemt voldoende zorg in acht voor Natura 2000-gebieden … en alle in het wild levende dieren en planten en hun directe leefomgeving.” -Zorg houdt in dat iedereen die weet of kan vermoeden dat door zijn handelen of nalaten nadelige gevolgen worden veroorzaakt, deze handeling achterwege laat of de nadelige gevolgen zo veel mogelijk voorkomt, beperkt of ongedaan maakt. De zorgplicht stond ook al in de flora-en faunawet, maar wordt belangrijker omdat er minder verboden gaan gelden. Dat is minder van belang voor vogels, omdat er door de Vogelrichtlijn weinig verandert in verboden. De zorgplicht is niet strafrechtelijk, maar wel bestuursrechtelijk handhaafbaar. Dat houdt in dat het recht niet is gericht op straffen, door bijvoorbeeld een boete, maar op herstel achteraf, bijvoorbeeld door bestuursdwang. Natuurvisies Het Rijk en de provincies moeten elk voor zich visies opstellen met de hoofdlijnen van het natuurbeleid. Die visies moeten meer regelen dan het huidige natuurbeleidsplan van het Rijk. Natuurbeleidsplannen zijn zelfbindend voor rijksoverheid en de provincies. Het is de vraag of visies iets gaan betekenen. De provincie Zuid-Holland voert bijvoorbeeld zelfs het veel concretere Natuurbeheerplan op onderdelen heel gebrekkig uit (weidevogels, handhaving), de vraag is of de verplichting een visie te maken daar iets in verandert. Iedereen kan een visie schrijven, wat telt is of je er naar handelt.

ebiedsbescherming Categorieën gebieden met een sterke beschermingsstatus blijven. De andere verdwijnen, en er zijn nieuwkomers. Blijvers:

Natura 2000-gebieden, Natuurnetwerk Nederland (NNN, voorheen: EHS), en Nationale Parken. In de Krimpenerwaard zijn geen N2000 gebieden en Nationale Parken en de regelgeving daarvan verandert nauwelijks, dus ik ga daar niet verder op in. Provincies waren al verplicht een bepaald areaal aan gebieden voor NNN aan te wijzen. Bescherming werkt via het ruimtelijke ordeningsrecht, er mogen bijvoorbeeld geen ingrepen plaatsvinden die strijdig zijn met de bestemming natuur, wel is de bescherming en afdwingbaarheid veel geringer dan voor N2000 gebieden. In de Krimpenerwaard komt 2250 ha NNN gebied voor. Dat wordt momenteel ingericht voor natuur en natuurinclusieve landbouw. Max Ossevoort schreef daarover in de vorige Waardvogel. Vervallen: Beschermde natuurmonumenten en bijbehorende doelen (natuurschoon, rust, ruimte, weidsheid, stilte, duisternis, enz.) en instrumenten van beschermde landschapsgezichten en beschermde leefomgeving. Genoemde instrumenten werden nooit gebruikt en verreweg de meeste natuurmonumenten zijn ook al op een andere, strengere wijze beschermd, vooral als N2000 gebied. Ook deze gebieden komen niet voor in de Krimpenerwaard. Nieuw: De provincies zijn nu bevoegd om bijzondere provinciale natuurgebieden en bijzondere provinciale landschappen aan te wijzen, ook buiten de NNN. De beschermingstatus kan de provincie zelf bepalen. De grote vraag is of Zuid-Holland daar iets mee gaat doen.

oortenbescherming De hoofdlijnen hiervoor zijn: de Natuurvisies, waarin ook nationale rode lijsten voor soorten een plaats moeten krijgen, erkenning van de intrinsieke waarde van natuur en de zorgplicht. De overheden moet hun taken en bevoegdheden uitvoeren met het oog op deze doelen. We moeten zien hoe dit uitwerkt. Belangrijker lijken te zijn: -Actieve soortenbescherming: dit is een nieuwe verplichting voor provincies om staat van instandhouding van soorten te verbeteren. -Passieve soortenbescherming: dit is een lijst verboden handelingen die voor beschermde dieren en planten schadelijk kunnen zijn, met een lange lijst uitzonderingen De Wnb vermindert de passieve bescherming, maar versterkt

WAARDVOGEL | FEBRUARI 2017

actieve bescherming. Voor de soortenbescherming worden drie groepen soorten onderscheiden (in de wetgeving tot nu toe waren dat er veel meer): -Vogels; die zijn allemaal beschermd, want dat geldt ook al volgens de Vogelrichtlijn en de nationale wetgeving volgt de Vogelrichtlijn. -Dier- en plantensoorten die zijn beschermd volgens de Habitatrichtlijn, want de nationale wetgeving volgt de Habitatrichtlijn. Anders dan bij vogels is dat een beperkte lijst soorten. -Dier- en plantensoorten die in Nederland worden bedreigd en daarom op de Rode Lijst staan. Voor soorten uit deze derde groep geldt geen verbod op verstoren, wel de algemene zorgplicht. Deze driedeling zien we dus ook in de actieve en passieve soortenbescherming.

Actieve bescherming (nieuw!) Provincies moeten noodzakelijke maatregelen treffen voor: • Bescherming, instandhouding of herstel van biotopen en leefgebieden in voldoende gevarieerdheid voor alle in het wild levende vogelsoorten. • Behoud of herstel van een gunstige staat van instandhouding van dieren plantensoorten en habitats op bijlagen van de Habitatrichtlijn. • Behoud of herstel van een gunstige staat van instandhouding van bedreigde of speciaal gevaar lopende inheemse dieren plantensoorten, die niet beschermd zijn volgens de Vogel- en Habitatrichtlijn, maar volgens de nationale Rode Lijsten. De eerste twee eisen stonden ook al in de Vogelrichtlijn en de Habitatrichtlijn. Nieuw is dat het nu expliciet als verplichting in de nationale regelgeving is opgenomen, uit te voeren door de provincie. Het zal mij benieuwen. Passieve soortenbescherming - verboden -Vogels: verboden en ontheffingen overeenkomstig de Vogelrichtlijn. -Soorten Habitatrichtlijn: verboden en ontheffingen overeenkomstig de Habitatrichtlijn. -145 nationaal beschermde dieren plantensoorten van de Rode Lijsten: er gelden enkele verboden en veel ontheffingsgronden. Dit houdt in dat soms geen ontheffing of vrijstelling meer vereist is voor activiteiten. Het betekent dat alle vogelsoorten, de meeste inheemse

WAARDVOGEL | FEBRUARI 2017

zoogdieren, alle inheemse amfibieën en reptielen, en een aantal vissen, dagvlinders, libellen, kevers en vaatplanten zijn beschermd. 200 nu beschermde soorten (mol, groot aantal vissen, insecten, wijngaardslak, planten) zijn niet meer beschermd. Veel nationaal bedreigde (Rode Lijst-) soorten wordt niet meer passief beschermd; wel is actieve bescherming vereist. Voor alle soorten geldt de zorgplicht. Er moet nog blijken wat dit gaat inhouden. Alle verboden gelden net als onder de Flora- en faunawet voor individuen. Veel verboden zijn alleen van toepassing op ‘opzettelijk’ handelen. Dat dekt ook voorwaardelijk opzet. Dat is het bewust de aanmerkelijke kans aanvaarden dat een gedraging schadelijke gevolgen heeft voor beschermde soorten. Dat geldt bijvoorbeeld voor maaien en weidevogels. Maar volgens de Vogelrichtlijn moet het maaien nu ook al sterk aangepast worden, dus de vraag is of deze wet helpt. Ik heb Harm er speciaal nog naar gevraagd. Hij antwoordde: “Kortom, maaien tijdens het broedseizoen in weidevogelgebieden is zonder het treffen van mitigerende maatregelen (JG: zoals uitstellen van maaien) gewoon verboden. Probleem is dat de verboden in de praktijk nooit worden gehandhaafd.” We hebben dus een wet, maar de overheid handhaaft die wet niet dus de wet wordt massaal overtreden, in heel Nederland, op bijna het gehele weideareaal. Hoe zat het ook alweer met dat touwtje van Terlouw: “Mensen hebben het vertrouwen in de overheid verloren”.

V • • • • • •

ergelijking oude en nieuwe verboden De (oude) Flora- en faunawet verbiedt: Doden, verwonden, vangen Opzettelijk verontrusten Beschadigen, vernielen, uithalen, wegnemen of verstoren van nesten, holen of andere voortplantings- of vaste rust- of verblijfplaatsen Rapen, uit nest nemen, beschadigen of vernielen eieren Handel, vervoeren en onder zich hebben Uitzetten in vrije natuur

De nieuwe Wnb verschilt daarvan: • Het verbod op opzettelijk verontrusten vervalt • Het opzettelijk doden, vangen of storen is verboden • Het opzettelijk vernielen of beschadigen van nesten, rustplaatsen en eieren of wegnemen van nesten is verboden Al met al verandert er volgens Vogelbescherming per saldo weinig aan de verboden.

Bescherming vogelnesten De bescherming van het nest omvat ook de inhoud en functionele omgeving daarvan, voor zover het broedsucces daarvan afhankelijk is. Een verbod geldt zonder beperking in de tijd, maar in de praktijk zijn in het broedseizoen in gebruik zijnde nesten van alle inheemse vogelsoorten beschermd en buiten het broedseizoen alleen de nesten van soorten met jaarrond beschermd nesten. Het bestaande nationaal beleid blijft van toepassing als gemotiveerd provinciaal beleid ontbreekt. Soorten waarvan het nest jaarrond is beschermd zijn: -Nesten die, behalve gedurende het broedseizoen als nest, buiten het broedseizoen in gebruik zijn als vaste rust- en verblijfplaats => steenuil. -Nesten van koloniebroeders die elk broedseizoen op dezelfde plaats broeden en die daarin zeer honkvast zijn of afhankelijk van bebouwing of biotoop. De (fysieke) voorwaarden voor de nestplaats zijn vaak zeer specifiek en beperkt beschikbaar => roek, gierzwaluw en huismus. -Nesten van vogels, zijnde geen koloniebroeders, die elk broedseizoen op dezelfde plaats broeden en die daarin zeer honkvast zijn of afhankelijk van bebouwing. De (fysieke) voorwaarden voor de nestplaats zijn vaak zeer specifiek en limitatief beschikbaar => grote gele kwikstaart, kerkuil, oehoe, ooievaar en slechtvalk. -Vogels die jaar in jaar uit gebruik maken van hetzelfde nest en die zelf niet of nauwelijks in staat zijn een nest te bouwen => boomvalk, buizerd, havik, ransuil, sperwer, wespendief, zwarte wouw. -Dan is er nog een categorie: niet jaarrond beschermde nesten, waarbij wel inventarisatie is gewenst: 34 soorten.

erbod op verstoren Soorten Vogelrichtlijn: Het is verboden vogels opzettelijk te verstoren. Dat verbod geldt niet als de storing niet van wezenlijke invloed is op de staat van instandhouding van de desbetreffende vogelsoort. Maar het is in alle gevallen verboden om vogels te doden en nesten te vernielen. Er is bijzondere aandacht nodig voor verstoring gedurende het broedseizoen (vgl. art. 5(d) Vogelrichtlijn). Er gelden cumulatieve voorwaarden voor ontheffingen/ vrijstellingen. Ze zijn van toepassing als een afzonderlijke voorwaarde/belang niet voldoende reden voor een ontheffing of vrijstelling is, maar een combinatie wel. Ze blijven hetzelfde als in de Ffw. Het is lastige materie, die tot veel discussie kan leiden en eigenlijk slecht is op te lossen. Het mag niet leiden tot verslechtering van de gunstige staat van instandhouding van de soort. Er zijn vaak uitputtende vormvoorschriften en eisen aan de gebruikte middelen en methoden, zoals voor het vangen en doden van vogels. Die staan in het Besluit natuurbescherming.

evoegdheden van de provincie Provincies (en soms het ministerie van Economische Zaken, EZ) hebben de algemene bevoegdheid om ontheffingen (Gedeputeerde Staten) en vrijstellingen (Provinciale Staten) te verlenen van de verboden. Maar actieve soortenbescherming blijft ook dan van kracht. Provincies kunnen daarin eigen keuzen maken. De vraag is of dat gelukkig is: er ontstaat snel rechtsongelijkheid voor soorten tussen provincies. Maar dat is opzet: men wilde rekening houden met verschillen in natuur die er nu eenmaal zijn tussen provincies, en verschillen in politieke keuzes.

De provincie kan binnen de eisen van de Wnb eigen keuzen maken in de precieze invulling van actieve soortenbescherming: keuzen in soorten, instrumenten, etc. De provincie kan vrijstellingen verlenen in de aanwijzing van soorten en de verlening van vrijstellingen onder de voorwaarden voor schadebestrijding (grondgebruikers), overlast (gemeenten) en ruimtelijke ingrepen. Tot slot kan de provincie eigen keuzes maken in de ontheffingen, voor tijdelijke natuur, etc.

ees en laat je stem horen Het is duidelijk: de provincie Zuid-Holland en in mindere mate de gemeenten bepalen vanaf nu het overgrote deel van het natuurbeleid en de uitvoering daarvan. In theorie kan het Rijk (EZ) provincies en gemeenten tot de orde roepen, met concrete voorstellen komen, etc. Maar EZ laat weinig meer zien. Men zorgt dat Nederland voldoet aan de internationale verplichtingen, en dat is het. En zelfs dat stelt soms weinig voor; zo overtreedt Nederland met het weidevogelbeleid al jaren de Vogelrichtlijn (zie artikel vorige Waardvogel). Dus we moeten kijken naar wat provincie en gemeenten van plan zijn, of niet van plan zijn. Het provinciale beleid staat in het Natuurbeheerplan van de provincie dat elk jaar wordt bijgesteld. Lees dat eens, besef wel dat niet altijd wordt gedaan wat wordt aangekondigd. We zullen proberen jullie zo goed en objectief mogelijk op de hoogte te houden. De belangrijkste stem voor natuur is dus niet meer die bij de landelijke verkiezingen, maar die bij de verkiezingen voor de provinciale staten, de gemeenteraad en het hoogheemraadschap.

eer informatie https://www.landschappen.nl/thema-dossier/natuur/ dossiers/nieuwe-wet-natuurbescherming http://www.stibbeblog.nl/all-blog-posts/environmentand-planning/drie-belangrijke-wijzigingen-onder-de-wetnatuurbescherming/ https://www.zuid-holland.nl/onderwerpen/landschap/ natuur-0/natuurbescherming/natuurbeheerplan2016/ d WAARDVOGEL | FEBRUARI 2017

Vervolg van pagina 30, Gesprek met Warner Reinink Toch zijn er vogelsoorten -die zaden kunnen ecologische verbindingszone de keiharde ‘groene snelweg’ waarlangs kraken,zich bijvoorbeeld de grote bonte– gaat specht endoor deDe soorten straks weer kunnen verplaatsen verder appelvink. Kraaien en eksters gooien walnoten van grote Berkenwoudse Driehoek, met afwisseling van schraalgraslanden, hoogte op de stenen of bomen, laten deeen zaden kraken orchideeën door auto’senrietbermen, bosjes, oude eendenkooi, die er overheen rijden.hebben Plantenweopin hun beurt hebbenDriehoek daar zovoorts. Die afwisseling de Berkenwoudse weer wat op gevonden: diverse soorten hebben hun zaden extra kunnen versterken. Niet alle vegetatie is gediend van kleddergiftig Giftig maken is niet altijd genoeg, nog nat, dusgemaakt. daar zijn wat verschillende peilen. beter is om ze daarnaast een vieze smaak te geven. Dan De buitendijkse ‘parels’, wat gebeurt daar? leren vogels het nog sneller af die zaden te eten. We zijn nu heel druk bezig in natuurgebied De Zaag. Het isWant een savogels kunnen dan wel slecht ruiken en proeven, ze menwerkingsproject tussen Rijkswaterstaat, de gemeente Krimpenemen wel degelijk smaak waar. Een mens heeft ca. nerwaard en het ZHL. Een van de eerste beslissingen van de nieuwe 10.000 smaakpapillen, een vogel 50-200. Net genoeg om gemeente Krimpenerwaard was om geld ter beschikking te stellen zoete vruchten te selecteren en het bitter smakende zaad aan de inrichting van De Zaag. De natuurinrichting werd betaald ongemoeid te laten. door Rijkswaterstaat en de gemeente heeft zeer substantieel bijVogels en bessen, het heeft iets van een wapenwedloop. gedragen aan het verbeteren van de recreatieve voorzieningen op De Zaag. Erfvogels Daar we dus wel lekker rondstruinen. Vogelskunnen en bessen vormen een boeiende combinatie. We Het is een heel ander type natuur met riet en houtbezocht wat veel hoger hebben in het erfvogelproject veel erven en opschiet, dus je verstoringsafstand blijft altijd maar klein. Als er een erfeigenaren tips gegeven om hun erf geschikter te maken roerdomp langs deHet randviel van ons het pad hij twee stappen voor erfvogels. op staat, dat dedoet beplanting van dehet riet in en tuinen je ziet hem niet meer! meeste en al erven is gericht op het zomerhalfjaar. Een kan dat niet doen, eenmensen groot verschil. Daarom Nietgrutto zo verwonderlijk, dandat zijnis de vaak buiten enkan op De Zaag veel meer op het recreatieve vlak, terwijl er nog heel veel ruimte overblijft voor ontwikkelen van de natuurwaarden. Er zijn twee geulen aangelegd in verbinding met de rivier, dus daar is getijdenwerking, er is een rondwandeling aangelegd waarbij je nu ook langs de rivier kunt lopen, er komen uitkijkpunten en een uitkijktoren, die een kunstzinnige vorm krijgt; waarschijnlijk wordt het een beverburcht. Er zijn ook buitendijkse gebieden langs de IJssel, bijvoorbeeld de Schanspolder. Die is pas weer helemaal op de kop gegaan. Ja, dat zijn de zogenaamde zellingen waar destijds heel veel chemisch afval is gestort. De afdekking bleek niet afdoende en daarom moesten extra maatregelen worden uitgevoerd. Dit is gelukkig een project van de overheid want dat zijn zeer kostbare zaken. Hoe zit dat dan met de herinrichting? Die wordt ook door de overheid geregeld in een heel constructieve samenwerking, want er wordt wel aan ons gevraagd wat er gedaan moet worden, en wat niet. Het was wel jammer dat het moest gebeuren, want de Schanspolder was net klaar – maar de veiligheid staat voorop. Het is hierdoor misschien wel een van de duurste

stukjes natuur in de Krimpenerwaard geworden! Hier kunnen mensen ook gewoon rondlopen. planten. Voorje de is de Is bloeien er verderde nogmeeste een gebied waarover iets vogels kwijt wilt? beplanting in dedatwinterperiode minstens zohabelangrijk. Ik vind het eindbeeld er dit voorjaar op totaal 500 in de BerBesdragende soorten een grotenatuur rol. Op site kenwoudse Driehoek, De spelen Nesse dan en Oudeland in de allerlei van de NVWK hebben in het en kader van het varianten zal zijn gerealiseerd heelwe bevredigend waardevol op erfvogelproject een lijstvormen plantensoorten opgenomen die zichzelf. Maar deze gebieden ook de ecologische verbinhebben voor Plassen vogels ofinvanaf de de tuinLopikerwaard of op het naar erf. dingwaarde tussen de Reeuwijkse Daarbij staan besdragende soorten. De lijst bevat de gebieden langs de rivier en de boezems van Kinderdijk. Die doorinformatie over de waarde voor de voor vogels en daarnaast gaande route, de ‘groene snelweg’, wordt natuurliefhebbers tips voor de wijze van beplanting, bloeitijd, en ook interessant om van de genieten, vanwege de variatie in etc. soorten informatie over de sierwaarde, over andere nuttige het hele jaar door. eigenschappen of over mogelijke nadelen van aanplant. En niet zozeer een gebied maar een soort die ik zou willen noemen Ook de site van Vogelbescherming bevat veel informatie is de prachtige purperreiger. De Krimpenerwaard ligt precies tussen over geschikte planten voor vogels, waaronder een de drie grootste kolonies van ons land in: Kinderdijk, Nieuwkoop en bessenkalender. Zouweboezem. Veel purperreigers foerageren in de KrimpenerMocht u naar aanleiding van dit artikel zelf aan de slag waard. Wein hebben danof ook aandeze de aanleg willen uw tuin opextra uw aandacht erf, dan besteed kunt u op sites vanveel plasbermen in de ingerichte gebieden. Plasbermen zijn slootinformatie vinden. Bellen of mailen kan natuurlijk oevers ondiep water voor opgroeiende en amfibieën, ideaal ook:met erfvogels@nvwk.nl of tel. 06 vis 53579285 (na 20.00 foerageergebied voor purperreigers. We hopen dat ze weer hier uur). gaan broeden. Het gebied is zo geschikt voor ze, dat ik verwacht https://www.nvwk.nl/actueel/projecten/project-erfvogels dathttp://www.vogelbescherming.nl/tuinvogel/tuininrichting het eerste broedgeval niet lang zal uitblijven als we geschikte broedlocaties kunnen realiseren. /bessenkalender Polder Den Hoek, het deel wat als NNN-gebied begrensd is, is ook een prachtig gebied geworden. Door de ligging aan de Lek is het wat kleiïger. Je hoort er in het voorjaar de veldleeuwerik nog zingen, daar scheren de zwarte sterns over je hoofd heen, er zitten tureluurs op een paaltje, je ziet de zomertaling zwemmen – wat wil je Te koop nog meer? Waar zie je dat nog? Het is jammer dat je niet in functie bij het ZHL van de reStukje recreatiegrond/tuingrond sultaten kunt genieten van al je inspanningen voor de namet flinke schuur opkijken kleinschalig tuur de afgelopen jaren. Maar je komt vast wel hoe terrein aan de Benedenkerksede nieuwe inrichtingen zich ontwikkelen! weg in Stolwijk. Wat wordt je nieuwe functie? dagrecreatie. Ik ga vanaf 1 april werkenBestemming: bij Natuurmonumenten, in de regio Vechtplassen. Weer een gebied veel water, en met Op met loopafstand vannieuwe het uitdorp. dagingen. Maar ik blijf me zeker verbonden voelen met de KrimpeGelegen aan brede sloot. Prima nerwaard en zal er privé regelmatig een bezoek brengen! onderhouden, te midden van de polder, veeltot vogels. We wensen je veel succes, en graag ziens!

Oppervlakte 335 m². [Zie voor de uitgebreide versie van dit interview de site: www.nvwk. Geen water en elektra aanwezig. nl/actueel/interviews. HierinPrijs geeft €12500,Warner relevante informatie die dieper op onderwerpen ingaat, red.] d Tel. 06-30580440

Heeft u een PGB en bent u op zoek naar een zorgverlener? Mijn naam is Anneke de Bruin. Als Zelfstandig Zorg Professional bied ik met Care2manage zorg bij u thuis: verpleging, verzorging en begeleiding. Aandacht, kennis en inlevend vermogen kenmerken Care2manage. Werken met en voor mensen is wat ik het liefste doe!

I: E: T:

www.care2manage.nl info@care2manage.nl 06 43 46 85 88

reisprogramma ww Vraag de gratis reisgids aan! 2014 E in

Reisgids 2016

jde bestemmingen Vogel- en natuurreizen naar wereldwi

Wij dragen graag een steentje bij. Dat is het idee.

is isinin20 Re779 De schitterende www.birdingbreaks.nl • T ( 020) 201630 !• E info Re nss mmeee! e tetoon e m m Atlantic Odyssey 83 groepsreizen

60 groepsreizen 20 fotoreizen 65 expeditiecruises 15 fotoreizen 6 weekenden in Nederland 40 expeditiecruises groepsreizen fotoreizen • cruises • individuele reizen EEN SELECTIE VAN ONZE REIZEN•2016: 5 weekenden Fotoreis in Nederland Ethiopië Marokko i.s.m. China, Beidaihe Canada

vaart in 2018 voor het laatst!

Vogel- en natuurreizen naar Vogel- en natuurreizen naar wereldwijde bestemmingen wereldwijde bestemmingen Vogelbescherming

€ 3.295,Vertrek 17 febr. ‘16

& Happy Island € 2.875,Vertrek 4 mei ‘16

Mis dit spektakel niet, Roemenië reserveer nu plaatsen! Vanaf € 1.895,Vertrek 24 mrt ‘16 Meerdere vertrekdata in 2016

Ghana

€ 3.750,Vertrek 24 febr. ‘16

€ 1.495,Vertrek 18 mei ‘16

€ 3.590,Vertrek 26 aug. ‘16

IJsland – Faroer – Fair Isle – Isle of May – Nederland *

Vanaf € 995,Informeer naar de aanbieding! China, Sichuan Vertrek 21 sep. 2016

Nepal

Spanje, Extremadura & Coto Doñana

€ 3.495,Vertrek 27 febr. ‘16

€ 1.850,Vertrek 3 apr. ‘16

Ecuador *

& Tibetaans Plateau

€ 3.595,Vertrek 19 mei ‘16

woude ligt in het hart van de South West Pacific Odyssey * IJsberen special * Fotoreis Finland feervolle zalen zijn zeer geschikt Kijk op www.birdingbreaks.nl of neem contact op Lesbos e of feestelijke bijeenkomst. Fotoreis via info@birdingbreaks.nl of (020) 779 20 30 Noorwegen Borneo * Rabobank Krimpenerwaard etverbinding zijn aanwezig. ondersteunt uw vereniging. IN 2017 MET EEN GOED GEVOEL OP REIS? Kazachstan Boek bij BirdingBreaks.nl en wij compenseren vanaf nu uw CO2 uitstoot! t complete maaltijden ofmetbuffetten. Rabobank. Een bank ideeën. Vraag de gratis reisgids 2014 aan via brochure@birdingbreaks.nl eid in eigen keuken. Bel ons voor: Al 25 reizen met € 3.595,Vertrek 5 mrt. ‘16

Vanaf € 5.575,Vertrek 6 apr. ‘16

€ 2.240,Vertrek 15 mrt. ‘16

8e reisjaar

groepsreizen

reizen • cruises • fotoreizen • individuele

€ 1.845,Vertrek 21 mrt. ‘16 r

10 jaa

€ 1.395,Vertrek 21 april ‘16 Meerdere vertrekdata in 2016

Vanaf € 2.900 Vertrek 22 juni ‘16 Meerdere vertrekdata in 2016 € 3.495,Vertrek 20 juli ‘16

€ 3.495,Vertrek 1 mei ‘16

met ! reizen reaks.nl BirdingB

• individuele reizen groepsreizen • cruises • fotoreizen

Reisgids 2014 r 11 jaa met

aks.nl!

reizen BirdingBre

Vogel- en natuurreizen naar wereldwijde

• individuele reizen groepsreizen • cruises • fotoreizen

Reisgids 2016

Vogel- en natuurreizen naar wereldwijde

Reisgids 2017

Vogel- en natuurreizen naar wereldwijde

www.rabobankkrimpenerwaard.nl

bestemmingen

* Prijs exclusief vlucht gegarandeerdvertrek!! Kijk op www.birdingbreaks.nl voor het

bestemmingen

Vraag de gratis reisprogramma 2014 en 2015! www.birdingbreaks.nl reisgidsVraag aan! de gratis T ( 020) 779 20 30 reisgids aan! E info@birdingbreaks.nl

naar wereldwijde bestemmingen www.birdingbreaks.nl • T ( 020) 779Vogel20 en 30natuurreizen • E info@birdingbreaks.nl

In het mooie polderdorp Berkenwoude ligt in het hart van de Krimpenerwaard “De Zwaan”. De sfeervolle zalen zijn zeer geschikt voor het organiseren van uw zakelijke of feestelijke bijeenkomst. Geluidsversterking, beamer en internetverbinding zijn aanwezig. Wij bieden u maatwerk van koffie tot complete maaltijden of buffetten. Alles wordt met liefde voor detail bereid in eigen keuken. Bel ons voor: • vergaderarrangementen, • cursussen, • jubilea, recepties of verjaardagen, • huwelijks- of bedrijfsfeesten.

“De Zwaan” biedt ook een p afhaalmaaltijden en een sna Keuken geopend van 17.00 t “De Zwaan” biedt ook een petit restaurant, afhaalmaaltijden en een snackbar. woensdag, vrijdag zaterd Keuken geopend van 17.00 tot 20.00en uur op woensdag, vrijdag en zaterdag.

Snacks, koffietafels, lunches en borrels met hapjes behoren eveneens tot de mogelijkheden. Vraag vrijblijvend advies.

www.dezwaanberkenwoude.nl Beheerder Pieter Versteeg 0182 – 362546 / 06 - 53214225