JonFosse Raudt,svart
Roman
Samlaget
Oslo2023
©DetNorskeSamlaget1983
www.samlaget.no
Omslag:StianHole
Førtrykk:Type-itAS,Trondheim
Papir:70gHolmenBookCream2.0
Trykkeri:ScandBookAB,Falun
PrintedinSweden
ISBN978-82-340-1266-2
2.utgåva
Dennebokaertryktpåmiljøvenlegpapir.
MENINGSLÖSTORAKEL
midnatttrevarsaktaomkringisinegensömnsakta saktasomendrömstraxeftermidnattskallsjälvmordet fortsättaistoraspegelsalongenellerikolgruvansom färgarfingrarnasvartabaranässlornaintetareldoch brinneruppiarmhålan
midnatttrevarsaktamedpekfingretidrömmarnasfickorellerskräckpolypensmunochkolgruvan förvandlassaktatillenblodigmassaivilkenatomstjärnornaspinnersinatrådarmedanflygsandenoch gräshoppornaöversvämmarochbegravermigjagkvävs deglittrandeinsekternamyllrarutochingenommun ochnäsarödmyrornafrätersönderögonen
detärsentpåjorden,denrödakulanrullarredan överkantentillavgrundendäravhuggnahänderännu klamrarsigfast,detärsentpåjordenochdenröda trappanvacklarredannertillstrandensomäröde framfördettungamattbelagdahavetsomärödetsvestibulframförhorisontenochdensjukasolnedgången därförattmarmorvågornasblåådrorsnartskallstelna ievighetenvarsfåglarvindenredanhängeruppiträdenasförvridnagrenarsomnödropjagvillintedöjag villintedöochkaninteleva..
detärsentpåjorden
GunnarEkelöf, frå sentpåjorden (1932)
Vekkjeklokkaringde.Hankvapptil,menblei sitjande.Hansateistundførhanreisteseg,og gjekkborttildetgrønnmålabordetsomstod langsmeddeteinastevinduetirommet.Bordet vardekkaavbøkeroggamleaviser,eitoverfyltoskebegerstodpåbordet.Ogvekkjeklokka. Eitbelstodhanogsågpåklokkamedanhan beittennenesaman,ogskareingrimase.Faen, tenktehan,skulletilåtrykkenedknappen,få stoggaståket,menhanhåttaseg.Ogvartståandeogsjåpåhanda.Hokrummasegoverdet skjerandeuret.Ieinglimterhoskildfråkroppen,serhan.Hosvivpåklirretfråklokka.Men fingrane.Vindentokihusetoghansågfingraneformesegtilgreiner.Hankjendetrekken fråvinduet,ogsåggardinabevegesegforsiktig blafrandemedvinden.«Deterberrekeisemd, egkeiarmegogsaknarsårtnokonåsnakke
med,»sahan,ogansaseg.Handahangenno krummaovervekkjeklokka.Menklokkahadde sluttaringe.«Hoerberreeitt,»sahan.Detvar friminuttførsistetimen.Tysktimen.Gledeskyt gjennomhanmedsame.Hanvarher,ogangstenvarlangtborte,lågattundereinpultsaman medeitleseverkityskforgymnaset.Menlikevel komdensvartetjøreteskikkelsengåandenedoverfråpulttilpult,rekkeforrekke,ogkom tilhanspult.Ogarmanestivnaogpustenbegynteblikortare,nærmasegdethivande.Og hanhøyrdesieigarøystdirremellomdeinakne vegganeiklasserommet,ogdetljoma.Førdet bleistilt.Heiltstilt.Oglærarenstodmedprotokollenihandaogsågpåhan,medvidopne auger.Hanreiserseg,slårbokaipulten,kviskrar nei,ogdetljomar.Førhanroleggårmotdøra, ogalleaugeneervendemothan.«Egerkvalm, måspy!»roparhan,gårut.Detrykteiandletet, ogigjenhøyrdehanvekkjeklokkaringe.Han veitatskuledagenerover,uteerdethaust,det ernovember,oghansitpåtrappautanforskulehusetogserelevaroglærararforsvinne.Køyrandeellergåandeforletdeiskulen.Hanpustar tungtogtrykkerbestemtpåknappenogvek-
kjeklokkatagnar.Hantarhennemedsegborti senga,oggranskandeligghanogserpåurskiva. Deterromartalpåskiva,serhan.Romartal. Hanbreierdynaoversegoggjersegsåliten råderisenga,trekkerbeinalangtopp,ogsåser hanpåurskivaigjen,førerhenneforsiktigbortåt kjaken.«Romartal,»seierhan.Klokkaerkald mothuda.Detlindrar.Hankjennersineigen varmeglisamanmeddenrytmisketikkinga, oghankjennerhjartaslå.Høyrerdettydeleggjennomallkroppen,oghanfreistarvogge tilbølgjeneunderhuda.Bråerytmar.Pusten fargarrommetgråkvitt.Heilerommet,smiler han.Ogvekkjeklokkaringer.Samstundeshamrarsteinarmotveggen,ogeinbilmotorbrøler skrikande,ogsjåførenmedfeitthårpåtjukke armarrivigirstonga,ogkastarsteinmotveggen.Ringdevekkjeklokka,gjordehodet?Han buddefornærvegen.Klossivegenbuddehan. Menvekkjeklokkahadderingt!Hanhoppaopp pågolvetogskargrimasen,beittennenesaman. Oghanpustadjuptinn,heldtpusten,sukka. «Faen,»kviskrahan,ogrøystahøyrdestlukka ut.«Klangløyse,»sahan.Oghanvillegåuti vinden,utiregnbygene,tenktehan.Menute
varlærararpåheimveg,oggrupperavelevar somfortaldevitsarogbannamorgondagenslekser.Utevarlærararsomsåghangåvegalangs, ogsomvilletahantilsidesetterførstetimen imorgonogseieathanvardåikkjesjuk.Han varikkjesjuk,likteberreåsovelengeommorgonen,ogsliktgjekkikkjean.Kvavilforeldra hansseie?Seinsteårethaddehanvorefælande mykjeborte,seierlæraren.Hellerikkjeigårvar hanpåskulen,ogdåoggjekkhanlangsvegen. Hanhaddebyrjagåattogframpågolvet,og hansmiltetilsegsjølv.Menhanersvolten.Det varlengesidansisthanåt.Kvarhaddehanlagt vekkjeklokka?Igåritretidaåthan.Karbonader ogbruntjukksaus,smakenvarkvitogfeit,og kafevertensstrittandebarthadderaspahanpå tunga.Deitodigrekarbonadene,ogdenbrune sausen,ogdensvaiandekafeverten.Medjamne steggårhanattogframpågolvet.Borttil senga,ogborttilspegelen.Forfaenhanersvolten!Mendengulebartentilkafeverten.Kvarer vekkjeklokka?Hanseropp,ogmøtersitteige ansiktispegelen.Idengamlespegelenserhan einkjakestramtstrektmellomeihakeogeit kinnbein,ogkjakenbuktarseg,ogkjakenerfar-
gelaus,oghårethanserfargelaust.Ogsåsmiler han,ogkvartannitanngardenvilgåkvarsin veg.Hanskjereingrimase,ogspegelentrekker knivogflerrarmestaansiktethansav.Ikkjegrimasenheller,tenkjerhan,gårnærmareinnpå spegelen,ogserbråttberresineeigneauger.
Katteaugerimørkretpåtunetheime.Augene tilmorhans.Berredetkvitesynestoghokryp pågolvet.Menkvarervekkjeklokka?Hanser ilsktkringomseg.Tarsegsjølviågjeredet,blir skamfull.Ogbråttbliraugenefuktige,ogmed håretslepandeettersegfinnhansenga,kryp underdyna,ogvekkjeklokkaliggder,ventande påhanligghoder.Heiletidaharhanvisstho lågder,tenkjerhan.Igjenerhokaldogfrisk.
Klokkaerveleitt,ogframleistikkaruret,og igjenhøyrerhanvinden,oghansergardinarøre segforsiktigmedvinden.Klokkatikkar.«Det erberredennekeisemda,»seierhan.Deikvite augenetilmorhans.Hostårmidtirommetog underlippahennarstrammarsegijamnerykningar.Underlippahennarstrekkersegheiltut ogtårenekjem,sålukkarhoaugeneogeiløynd handgriptakiandletethennar,ogslitidet, alleandletsdragblirforvridde,oghandaløftar
henneoppogristarhenne,førhofellsaman pågolvetoghansersegsjølvståpressamed andletetinnmoteithjørneikroppen.Hans hand.Einasteisundrivandekjensleavskulder ihan.Morhans.Tankanevarklårareno,merka han.Menmestavaltkjendehandenrivande otten.Morhans.Igjenvillehangåutpågolvetogskjeregrimasen,mensamstundeshøyrde hantikkingafråvekkjeklokka,oghanlasegpå ryggogpustadjuptnokregonger,pustadjupt.
Djupt.Hanletaugenefarekringirommetog kjendehanvartrolegare.Hansåglyspæraitaket sombrendenaken,hanhaddeknustkuppelen.
Menhanersvolten.Hanharbrød,oghanhar øl,eitparlangflaskerøl,tenkjerhan.Mendeivil hanhelstgøymepå.Tilspelejobbenimorgon. Godtåhanokoådrikkepåmedanvikøyrertil spelejobben,tenkjerhan.Menhanharøl.Igjen sukkahan.Igjensukkahan,menlettareno,og igjengjekkhanovergolvet,motspegelen.Vekkjeklokkaliggisenga,tenkjerhan.Ogsermot senga.Menhankanikkjefåaugepåvekkjeklokka.Holiggsikkertunderputaellerkanskje pågolvet,meinerhan.Kjennerhanerkvalm. Underspegelenpågolvetstårtolangflaskerøl.
Tadetrolegno,ikkjeverekvalm,tenkjerhan. Visaraneivekkjeklokkaertodigrepålarsom hamrarseggjennomlufta,lodneogmålamed tjørehøggdeisegtikkandeframover.Deneine visarengjereiplutselegrørsle,snittarmunnen hans,ogtagganepåvisarenvendersegmothan.
Motaugenehans.Hankastardetlangehåret sittframomaugeneogvisaraneforsvinn,serhan gjennomhåret,ogdeiblirtileidaudflogesom sitbakeiflerreidensennepsguletapeten.Vegganeminetrengvaskast,tenkjerhan,ogtaropp eiølflaske.Hanerkvalm.Oghanvilikkjeovertalesegsjølvmeir.Hanveitforgodtkvarvisaraneheldsegløyndetildet,noveithandet.I eidaudflogebakeiflerreitapetenskjultevisaraneseg.Hanerkvalm.Detblirsvart.Oghan stårenno,stårstøttatilveggen.Hansetfråseg ølflaskaoggårmotdøra.Kjemutigangen,går neddenbrattesundtrakkatrappa,trinnaharslitestnedavtungeføter,avlevandedraumar.Og hangårforbirottefella.Pilandeføteriveggen. Hanlågisenga.Bråttsettehansegopp,sukka, kveiktelys.Klokkaerfem,serhan.Omtoog einhalvtimelythanståopp.Pilanderotteføter iveggen.Engelskiførstetimen.Lærarenmed
protokollenihendene.Hanskallese,ogmagen knyterseg,tohenderpåkvarsideavmagenfaldarsegtileibønn,oghanskallese.Diktskal hanlese.Klasserommeterfulltavutpressarotteaugeroglærarenheldrottehalenihendene. Deipilanderotteføtene.Lærarenpeikarpåhan medrottehalen.Hanstårbøygdoverdoskålaog vrirseg,ognedidoetflytbeiskgalleogskummandespytt.Menhankjemseg,hanklårnar. Oghantarkaldtvatniansiktet,pussartennene, blirfriskimunnen.Ispegelenserhandetbleike tynneandletetsitt,omkransaavtjuktraudleg håreransiktet.Mykjeogvilthår,lokkandenedoverskuldreneeitstykke.Langthår.Hanstår iunderbuksaoghanserpåkroppensin.Skremmandespinkelerkroppen,synesthan.Han trekkeravsegunderbuksa,ogtarkukenihendenesine.Kjennerkukenstivne.Bestemorahar spøtalabbanehans.Dettaridørklinka.Ytterdøra.Gamleføterslepersegsubbandeovergolvetimjukesko.Vertinna,veithan,ogseretter omtoalettdøraerkroka,ogkrokenerder.Men raskttrekkerhanlikevelpåsegunderbuksa,og stilt,førhanforsiktigsetsegpådoloket.Han høyrerhennesubbeopptrappa.Hansitstille,
ventar.Føtersomikkjeblirløftapesarsegframover.Hansitstille.Heilttilytterdøraharkvinka segigjensithanstille.Einskjerandelydborar seggjennomryggenhansogvertinnaerute. Hanopnadøra.Rottefellastodgapande.Vekkjeklokkalågisenga.Ognoskullehanlegge seg,tenktehan,ogskundasegopptrappa.På romdørahengeinlapp,serhan.Einlapp.
«Mordivilatduskalringeheim.»Underteiknaavvertinna.Hanflerrabortlimbandet somheldtlappentildøra,byrjarivesundpapiret.Reivdetismåbitarogkastabitanepågolvet.Menlasegfortnedpåkneforåplukke deioppatt,sakteplukkahandeioppattbitfor bit,ogkvarbitkastahangodtsamankurlaned ieiavdeimangetommeølflaskenesomstod langsveggen.Ikvarflaskeputtahaneingodt samankurlalapp,dettoktid,mendetgjorde hantrygg.Straksskalhangåinntilvekkjeklokka,tenkjerhan,legghovudetihendene, dekkeraugenemedfingrane.Ogvoggar.Voggar sakte.Førhanløftarhovudetogaugnarbunken medgamleavisersomstårstablaoppjamsides meddøra.Gamleaviser.Bestemorhans.Dei gamleavisene.Hjartahennarsomdunkaheilt
utifingrane,utideikrummerukketeslitarhendene.Hansathoshenneogheldthenneihendene.Dethaddeminkapådetgråhårethennar, ognohaddeeinkvangreidddetstramtattover panna,denrukketepanna.Pannasomhadde eingulfargeskjerandeoveriblått.Oghanser fingranebliblå,førstlikeunderneglene,og sommestadererdeigulkvite.Ogkalde.«Besta,» seierhan.Honikkar,freistarsmile.Prestenkastarjordpåkistahennar.Overalterdetgraver.Kringomkyrkjegardenstårdettre,nakne tre.Hanreistesegoggreiphardtidørklinka. Vekkjeklokkatikkaenno,visstehan,ogvisarane løyndesegieidaudflogebakeiflerreitapeten. Detvarmangeflerreritapeten.Hanfinnvekkjeklokka.Klokkaerhalvto,serhan,ogtrekkeroppklokka.Beintklokkatoskalhoringe, tenkjerhan,leggsegnedpåsenga,ogplasserer vekkjeklokkapåhovudputa.Trommeslagareni orkesterethamrarinntrommene,ogdetdunkarviltihovudethans.Hankvepptil.Imorgonhardeispelejobb.Menhanliggroleg.Mor hansharbedthanringehenne.Hoskalskjelve medheileseggjennomtelefonen.Hoskalbe hankommeheimnestehelg,deiskalveregode
medkvarandredå,skalikkjestridast,verevenner.Veresnillemedkvarandre.Ellervarkanskje farhansdød.Kanskjedød.Farhansdød.Han vilikkjeringeheim,vilikkje.Ikkjefaenom hanringerheim!Einkvantartakiskuldrenetil moraogristarhenne,vrirandletethennar,vil ijamnerykningarkvelemorhans.Medanhan serpå.Deterhan.Hanharbannaførstegongen.Oghanklappahennepåkinnetogheldt armenkringomhennemedeithavavtåreri seg,oghanskulleblisnillgut,hanskullegjere altmorhansvillehanskullegjere.Hanskulle ikkjebanne!Hanvilikkjeringe.Menforfaen hanskalreiseheim,forfaenskalhandet,tenkjerhan.Reiseheim.Ikkjeringe,menreise.
Oghanhentareiølflaskeoghantrekkerhenne oppmedtennene,forførstegongbithankorkenaveiflaske.Hanskalreiseheim.Oghan drikkeitpardrygeslurkaravflaska,oghanfinn frameinsigarett,sygiseglangetrekkavrøyken,oghanrettarryggen,drikkmeirøl.Heim skalhanreise,detertysdagoghanskalreise heim.Reiseheim.Detvilhangjere.Igjenhøyrerhanvekkjeklokkaringe.Oghantrykkerned knappenogringingastoggar,ogsåtrekkerhan
oppattringemekanismen,ogleggseg,samankropen,likeitfoster,underdyna,oghanborar andletetnediputa,ogaugeneblirvåteigjen,og hanerikkjemenneske,hanveitdet.Menhan skalreiseheim.Heimtilmor,oghanersvolten. Kroppenermatt.Hanharikkjeetepånærmare eitdøgnno,tenkjerhan,oghanturkardeivåte augene.Hanertrøyttog,merkarhan.Ogsvolten.Inderlegsvolten.Hanmålagesegeibrødskive.Harbrøduteitekjøkkenet.Oghanhar øl.Måskjeresegeiskive.Harøl.Hanreiserseg opp,drikkmeirøl,oggårstillslegutidetvesle umålatekjøkkenet.Detliggbrødieingråpose påeioppskorenbordflate.Hanfinnbrødkniven.Underdengrønnekrakkenstårtopanner overgroddeavblålegsvartnandemyggel.Rotteskinn.Magenvrirseg,kvalmenstøyterpå,og hanstårmedbrødknivenihanda.Lettoglokkandeligghander,medeitlangtstiligknivblad,eitsverderdet,ogdetglirutfråhandtaket avsolidtre,ogbreiersegutmotmidten,for såvarlegbuktandeåsmalneinnovermotden spissebrodden.Hanserpåkniven,ogaltkan endrast,veithan.Altkanhanendre,veithan. Førhantartakibrødetogskjersegeitynn
skive.Hanmerkaratknivenbitdårleg,oghan finnframeitbryne,spyttarpåbrynet,ogdreg detrytmisklangsknivbladet,ogdengråbrynemassenleggsegavpåknivbladet,sulkardet til,oghanbrynergrundig,førhanturkarav smussetpåknivbladetmedeitkjøkkenhandkle, ogseratknivenervortenblankare.Menikkje blanknok.Hangårnedpåtoalettet,leggkniven ivaskenogskylhanilunkavatn.Grundigskyl han.Førhanturkaravknivbladetmeddopapir.Såbegynnerhangnikeinnhandtaketmed såpe,vaskardetreint.Ogknivenliggigjenbrått leikandeihøgrehandahans,oghanblirståande ogsjåpåkniven.Påhandasomheldomhandtaket.Oghangapermedmunnen,sukkarvitskremt,ogslepperknivennedpågolvet.Sjølv sethansegpådoloket,dissarmedbeina,ogei røystsomskjelvandeflyghjelpelaustgjennom eitklasseromrenngjennomhan,oghanskjer eingrimase,oghansukkar.Menvekkjeklokka eroppe,oghanskalreiseheim,tenkjerhan. «Kvafaenharegheimeågjere,»seierhanhøgt. Hantarigjenknivenihøgrehanda,ogberhan forsiktig,medknivbladetvendtbakover,forsiktiggårhanbortovergolvet,forbibossekken,
forbirottefella,ogoppdenbrattetrappa.Han gårinnpåtekjøkkenet.Detliggeioppskoren brødskivepåbenken,hanskjersegnokreskiverost,ogtarskivamedseg,gårinnpårommet.Hanharikkjelystpåmat.Ikkjeidetheile. Menhanharøl.Oghanfinndenhalvdrukne ølflaska,drikkeitpargrundigeslurkar.Fårlyst pårøyk,tennereinsneipsomliggioskebegeret.
Detgjergodt.Handrikkmeirøl.Fårnedeit partuggerbrødogost.Igjendrikkhan,ogserat flaskaeriferdmedåtømmast,menlittvarme harhanfåttiseg,kjennerhan.Skivaerturrog veksimunnen,menhantygglenge,ogsakteet hanoppheileskiva.Kniven,tenkjerhan.Blank ligghanpåtekjøkkenet,ufarlegligghander.
Detsmellhardtfrågangen.Vekkjeklokkaringer.Nokotreklingandehøyrerhanmotsteingolvet,ogrottahargåttifella,veithan.Hanhøyrer hennebaskeogveitattrynethennarersplintra ogattennenestikksegframtilhemn.Oghalen slår.Hansitoglyder,vaktsamt.Tildetstilnar. Tømmerølflaska,gårut,borttiltrappa,ognede igangen,klossiveggen,serhanrottaligge,med trebotnenifellaoverseg,ogmedeinlangbustetehalestikkandeskråttut.Hangårned.Spyt-
taribossekken,gårborttilrotta,hipslartilfella medfoten,oghanserrotteaugene,sprengfulle avsvarthat,erdei,oghanhøyrerhalvkvelte lydarfrådenrosasnuten.Rosa.Egmålarotta liggeherogdøy,tenkjerhan.Kvarskaleggjereav rotta?Hanmåfåhennebortidag.Hokanikkje liggeheilttilnestemåndagibossekkenhans. Hanviltarottaieinbereposeogplasseredeni boskorgatilnærmastebutikken,tilkolonialbutikken,tenkjerhan,sparkarrottefellautpågolvet.Detvilhangjere,tenkjerhan,gåropppå rommet.Finnvekkjeklokka,ogframleistikkar ho,jamtogtrygttikkarho.Trygt.Hantarvarlegeinehandaborttilklokkaogstrykmjukt, stryklettoverdethardemetallet.«Idagskaleg reiseheim,»seierhan.Morhansharbedthan ringe,menikkjefaenomhanringer.Hanreiser heimistaden,seierhan.Oghanertrøytt,merkarhan.Veitdetpåskjelvingaifingrane.No erhantrøytt.Hansitiunderbuksaoggriptak idyna,ogigjenligghansamankropenisenga, ogdeterstiltirommet.Vindmotveggane. Igjenbyrjarvekkjeklokkaringe.Hanstussarpå omhoringerellerikkje.Menhantrykkerlikevelnedknappen.«Noerdetnok,klokke,»seier
han,ogsåflirerhanavsegsjølv.Heimskalhani dag.Tilmorsi.Oghanliggheiltroleg,kjenner augeneblivåte,ogforsiktigpressarhanaugene motputaogristarseint,såseint,påhovudet. Hanturkaraugene.«Egkeiarmeg,berredet,eg keiarmegberre,»seierhantilsegsjølv,omatt ogomatt,egberrekeiarmeg,berredet,egkeiar meg,keiar,ogkroppenblirmjuk,ogeijente kjemtilhan,medraudmålalipper,medkjenslevaresterkeauger,sommøterhans,medlange fingraroglangeneglersomstrykgjennomhåret hans.Mjuktogintenststrykhogjennomhåret, oghokjemnærmarehanmedheileseg,kjem oppisengatilhan,oghoharkjolepåseg,og hanliggheiltrolegoghostrykhårethans,heile ansiktethansstrykho,oghoheldrundthan, heldhanhardt,ogdeistrykkvarandreshår,til altsomerblireinrusavhår,oghanlarhendene sineglioppoverunderskjørtethennar,overden bogahofta,oghostrykandletethans,oghan strykryggenhennar,oghotarlårasinerundt han,ogdeiserikkjekvarandre,kjennerberre håret,ogbeggeveitatdeinoerhår,berrehår. Menhanmåskruoppvekkjeklokka,detmåhan gjere.Hanreisersegfråfamntakethennar,smyg
beinasineutfrågrepethoharhaldedeiimed føteneogkneasine,oghanstårpågolvetoghan serandletetogkroppenhennarbliborte,men hovarder,oghovardetmjukastemjukemed han,oghanvillevorehardmedhenne.Men førstvardetvekkjeklokka.Homåringehalvtre, hanskaldåreiseheim.Reiseheim,skalhan.
Fjellaerallestader,ogsåbakdetmålingflassa guleuthuset.Trygtogtrugandestårdereit digertoghårsvartfjell.Ogertilfånyttesstort. Tilfånyttes.Ogvegenslitsegforbidetgule uthuset,sånærråder.Klossihusveggengår vegen.Ogsjåføranekøyreroverbruaogkjem tildetguleuthusetogderfreserdeimotorane oggirarom,skytfartframoverflatvegen.Steinsprutenfermotdenguleogtilsulkahusveggen, oginnanforfinsteitmenneskesomkvepptil,og flakkarmedaugene,kvepptil.
Bruaerbygtovereielv,ognokrefåmeterfrå deneinekortveggentildetgamleuthusetrenn elvaforbi.Elvaerogtilsulka,kloakkogsilosyre hargjortaltvatnetgråttogbotnengrønn.Elvebreiddaergjørmete,ogderliggstundomdopapir.Erdetvarmtiveret,ogsolskin,stankardet
