Ð.Ú.¸³ßݳÏóáõû³Ý Û³Ûï³ñ³ñáõÃÇõÝ
ÚÇßáõÙ »Ù »õ å³Ñ³ÝçáõÙ
äáõ¿Ýáë ²Ûñ¿ë, ²ñųÝÃÇÝ - 83ñ¹ ï³ñÇ - ÂÇõ 13.562 - 16 ÐáÏï»Ùµ»ñ 2014 - лé. (54 11)4775 7595
Հայաստան ստորագրեց ԵՏՄին միանալու համաձայնագիրը
Մ
ԻՆՍԿ, «Արմէնփրէս».– Հայաստան 10 Հոկտեմբերին ստորագրեց Եւրասիական Տնտեսական Միութեան միանալու փաստաթուղթերը: Ստորագրութեան
կարող են զարգացման եւ մրցունակութեան բարձրացման աւելի մեծ տեմպեր գրանցել, եթէ, ի հարկէ, բոլոր մասնակիցների ներուժը եւ առաւելութիւնները ճիշդ օգտագոր-
հանդիսաւոր արարողութիւնը տեղի ունեցաւ Մինսկի մէջ՝ Եւրասիական բարձրագոյն խորհուրդի նիստին ընթացքին: ԵՏՄի լիիրաւ անդամակցութեան Հայաստանի համաձայնագիրը ստորագրեց Հայաստանի նախագահ Սերժ Սարգսեանը: Ան երախտագիտութիւն յայտնեց ԵՏՄի միւս անդամ պետութիւններուն՝ քաղաքական աջակցութեան համար, եւ ընդգծեց, որ Հայաստանը պա տասխանատուութեամբ պիտի վերաբերի իր անդամակցութեան նկատմամբ: Սերժ Սարգսեան յոյս յայտնեց, որ ԵՏՄի անդամները իրենց խորհրդարաններուն մէջ մինչեւ տարեվերջ պիտի վաւերացնեն պայմանագիրը, որպէսզի Հայաստան եւս 1 Յունուար 2015ին դառնայ լիիրաւ անդամ: Ստորագրութեան արարողութենէն առաջ Հայաստանի նախագահը խօսք առաւ Եւրասիական տնտեսական բարձրագոյն խորհուրդի նիստին եւ ըսաւ. «Եւրասիական տնտեսական միութիւնը՝ հիմնուելով համընդհանուր եւ բոլորի համար հասկնալի սկզբունքների վրայ, այդ թւում՝ Առեւտրի համաշխարհային կազմակերպութեան նորմերի վրայ, բաց բնոյթ է կրում եւ ենթադրում է լիարժէք ու իրաւահաւասար համագործակցութիւն այլ ինտեգրացիոն միաւորումների եւ երրորդ երկրների հետ: «Համաշխարհային փորձը վկայում է, որ միաւորուելով տնտեսական ինտեգրացիոն կազմաւորումների ձեւաչափում՝ զարգացող երկրները
ծուեն: Մենք կ՛անենք ամէն հնարաւորը, որպէսզի Հայաստանը՝ հիմնուելով սեփական փորձի եւ մրցունակութեան առաւելութիւնների վրայ, այդ թւում՝ ինստիտուցիոնալ եւ կառուցուածքային բարեփոխումների շարունակման միջոցով, իր լուման ներդնի եւրասիական տարածքի ամրապնդման գործում: «Մենք անկեղծօրէն շահագրգռուած ենք դրանում եւ պատրաստ ենք Եւրասիական տնտեսական միութեան մասին պայմանագրով նախատեսւած նպատակների իրականցման ուղղութեամբ սերտ փոխգործակցութեան»: Ռուսիոյ նախագահ Վլատիմիր Փութին եւս Եւրասիական տնտեսական բարձրագոյն խորհուրդի նիստին ընթացքին խօսած է Հայաստանի անդամակցութեան մասին՝ դիտել տալով, որ Եւրասիական տնտեսական միութեան անդամակցելէ երկու տարի ետք Հայաստանի մէջ տեսանելի պիտի ըլլայ դրական ազդեցութիւն՝ միքրոտնտեսութեան բնագաւառին մէջ: Ըստ անոր՝ աւելի պիտի ամրապնդուին երեք երկիրներու՝ Ռուսիոյ, Ղազախստանի եւ Պելոռուսի արագ աճող առեւտրաշրջանառութիւնը Հայաստանի հետ: «Մեր կարծիքով՝ Հայաստան պատրաստ է Ռուսիոյ, Պելոռուսի եւ Ղազախաստանի հետ համահաւասար աշխատելու՝ Եւրասիական տնտեսական միութեան ծիրին մէջ: 2013 թուականի աշունէն՝ այս կարճ ժամանակամիջոցին, մեր հայ
գործընկերները շարունակած են տնտեսական բարեփոխումները՝ զայն հասցնելով ընդհանուր չափանիշներուն, իսկ ազգային օրէնսդրութիւնը համապատասխանեցուցած են մեր համարկման միութեան եզրերուն: «Յոյս ունինք, որ Եւրասիական տնտեսական միութեան միանալէ ետք առաջին երկու տարիէն Հայաստանի մէջ տեսանելի պիտի ըլլայ դրական ազդեցութիւն միքրոտնտեսութեան բնագաւառին մէջ: Երեք երկիրներու առեւտրաշրջանառութիւնը Հայաստանի հետ արդէն բարձր մակարդակով աճ ապրած է՝ տարեկան 10 տոկոսով աւելնալով: «Մաքսային եւ վարչագիտական պատնէշներու վերացումէն ետք նման դըրական միտումը, յոյս ունիմ, որ աւելի պիտի ամրապնդուի: Պէտք է բարելաւուին նաեւ տնտեսական միւս առանցքային ցուցանիշները՝ սպառողական պահանջարկ, բնակչութեան իրական եկամուտը եւ աշխատունակութիւնը», յայտնած է Ռուսիոյ նախագահը։
Թուրքիան ծրագրել է հիւսիսային Սիրիան գրաւել
Ա
նկախ Սիրիական տագնապի ամբողջ տեւողութեան Թուրքիայի որդեգրած դերակատարութիւնից, վերջին շաբաթներին Թուրքիայի պահուածքը Սիրիայի հիսիսային շրջաններում իրադարձութիւնների, յատկապէս՝ Հայոց Ցեղասպանութիւնից վերապրածների կողմից հիմնադրուած Արաբունար (քրտերէն՝ Քոպանի, արաբերէն՝ Այն ալ Արաբ) քաղաքի վրայ «Իսլամական պետութեան» յարձակումներին ի տես, վկայում են այն մասին, որ Թուրքիան յստակ ծրագիր է հետապնդում «Իսլամական պետութեան» միջոցով գրաւել հիւսիսային Սիրիան։ Այս մասին է վկայում Թուրքիայի որոշումը՝ այս պահին եւ այս դէպքում փակել Սիրիայի հետ իր սահմանի այս հատուածը՝ թոյլ չտալու, որ Թուրքիայի ճամբով օժանդակութիւն հասնի Քոպանիի քրտական դիմադրութեանը։ Այս դէպքում Թուրքիայով ճամբան միակն է, իսկ Թուրքիան փակում է այդ ճանապարհը, երբ երեք տարի շարունակ թոյլ է տուել որ աշխարհի տարբեր երկրներից զինեալներ հատեն Թուրքիա-Սիրիա սահմանը՝ դէպի Սիրիա, ներառեալ՝ Քեսապ։ Թուրքիան իր այս կեցուածքը բացատրում է Սիրիայի գործող վարչակարգի տապալումը նպատակ յայտարարելով. իրականում, սակայն, նպատակն է Քոպանիի անկումից յետոյ յարձակումները շարունակել դէպի Գամիշլի եւ այլուր՝ մարդկային բոլոր զոհերով հանդերձ։ Փաստօրէն աջակցելով «Իսլամական պետութեան» այս գործողութիւններին, Թուրքիան նպատակ է հետապնդում իր ազդեցութեան տակ առնել նրան եւ այդ միջոցով հակակշիռ ունենալ տարածաշրջանի իրադարձութիւնների վրայ։ Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւնը՝ - Իր զօրակցութիւնն է յայտնում փաստօրէն թրքական այս ագրեսիային դիմադրող բոլոր ուժերին։ - Պահանջում է միջազգային համայնքից՝ բոլոր միջոցներով առաջքն առնել այս ագրեսիային, ապահովել խաղաղ ազգաբնակչութեան անվտանգութիւնը ամբողջ շրջանում։ - Պահանջում է Թուրքիայի դաշնակից պետութիւններից սանձել Թուրքիայի կողմից հովանաւորուած ագրեսիան՝ զսպելով Թուրքիայի ծավալապաշտ քաղաքականութիւնը։ Քոպանիում արդէն տեղի ունեցած եւ հետագայ բոլոր ողբերգութիւնների, մարդկութեան դէմ ոճիրների գլխաւոր պատասխանատուն համարում ենք Թուրքիային։
ՀԱՅ ՅԵՂԱՓՈԽԱԿԱՆ ԴԱՇՆԱԿՑՈՒԹԻՒՆ
ΰÁë¿ Ðñ³Ý¹ سñ·³ñ»³Ý
«Լաւագոյն դիւանագիտութիւնը երկրի ամրապնդումն ու շենացումն է»
Պ
արոն Մարգարեան, նախ ի՞նչ պատուիրակութիւն է Հոկտեմբերի 6ին մեկնեցաւ Արաքսի հովիտ եւ ո՞րն է եղել այցելութեան նպատակը: -- Այցելութեան առիթը եղել է Լ.Ղ.Հ. Նախագահ Բակօ Սահակեանի հրաւէրը: Հ.Յ.Դ. Բիւրոյի եւ Հ.Յ.Դ. Հայաստանի Գերագոյն Մարմնի գլխաւորութեամբ, Արաքսի հովիտ է մեկնել Հայաստանի մեր Մարզային կոմիտէների անդամներից եւ այլ ընկերներից բաղկացած աւելի քան 30 հոգանոց պատւիրակութիւն: Պատահական չէ, որ նման ներկայացուցչական կազմով ենք մեկնել, քանի որ այս տարածքների վիճակը, այնտեղ տեղի ունեցող աշխատանքների ընթացքը մշտապէս եղել են Դաշնակցութեան ուշադրութեան առանցքում: Գաղտնիք չէ, որ
ÐáÏï»Ùµ»ñ 6ÇÝ Ð.Ú.¸. Ý»ñϳ۳óáõóÇãÝ»ñÁ ³Ûó»É»óÇÝ ²ñ³ùëÇ ÑáíÇï, áõñ ѳݹÇåáõÙ ï»ÕÇ áõÝ»ó³õ È.Ô.Ð. ݳ˳·³ÑÇ »õ ³ÛÉ å³ßïûÝ»³Ý»ñáõ Ñ»ï: ²Ûó»Éáõû³Ý Ù³Ýñ³Ù³ëÝáõÃÇõÝÝ»ñáõ í»ñ³µ»ñ»³É Yerkir. am-Á ½ñáõó»ó Ð.Ú.¸. ´ÇõñáÛÇ Ý»ñϳ۳óáõóÇã Ðñ³Ý¹ سñ·³ñ»³ÝÇÝ Ñ»ï:
տարիներ շարունակ մեր կուսակցութիւնը փորձել է նաեւ տարբեր բնոյթի նախաձեռնութիւններով նպաստել այդ աշխատանքների յաջող ծաւալ-
մանը: Կասկած չկայ, որ մեծ զոհաբերութիւնների գնով ձեռք բերուածը պահպանելու եւ ամրապնդելու ճանապարհը դրա կայացումն է՝ իր բնակիչներով եւ զարգացած տնտեսութեամբ: Ուրեմն՝ այցելութեան նպատակը տեղում լինելը եւ անմիջականօրէն գործերի ընթացքին ծանօթանալն էր:
-- Արդարացա՞ն ձեր ակընկալիքները, ինչպիսի՞ տպաւորութիւններ ստացաք:
(Þ³ñ.Á ¿ç II)
II
«Լաւագոյն դիւանագիտութիւնը...
(Þ³ñ. ¿ç I-Ç)
-- Նախ ասեմ, որ այցելութիւնը լաւ էր նախապատրաստուած: Մեզ հետ հանդիպման էին եկել ԼՂՀ փոխվարչապետ Արթուր Աղաբեկեանը, նախարարներ եւ այլ պաշտօնեաներ՝ Արցախի նախագահի գլխաւորութեամբ: Արաքսաւան բնակավայրում նշածս պաշտօնեաները բաւականին մանրամասնօրէն պատմեցին ընթացող աշխատանքների մասին, պատասխանեցին մեզ հետաքըրքրող հարցերին: Մասնաւորապէս ներկայացուեց բուն Արաքսաւանի զարգացման ծրագիրը, որի մէջ ներառուած էր յարմարաւէտ բնակարանների կառուցումը՝ յարակից հողամասերով, գիւղատնտեսական գործունէութեան համար անհրաժեշտ օժանդակ կառոյցներով, անհրաժեշտ ենթակառոյցների ստեղծումով եւ այլն: Այն ինչ թղթի վրայ էր, եթէ իրականութեան վերածուի, ինչին հաւատում եմ, ապա ոչ միայն շատ անհրաժեշտ, այլեւ կարեւոր գործ արուած կը լինի, եթէ նկատի ունենանք, որ ընտրուած տարածքը գտնւում է Արաքս գետից ոչ հեռու, հանգուցային ճամբաբաժնի վրայ: Ծանօթացանք այս տարածքներում իրականացուող ենթակառուցուածների ձեւաւորման ուղղութեամբ տարուող, ինչպէս եւ այլ աշխատանքների հետ, որոնք լաւ հիմք են հետագայ ընդհանուր զարգացումն ապահովելու համար: Չնայած եղած դժուարութիւններին այստեղի բնակիչները, բանջարաբոստանային կուլտուրաների, եգիպտացորենի մշակմամբ են զբաղուած, նորաստեղծ աւանում ծանրաբեռնուածութեամբ աշխատում էր առաջին վերամշակող գործարանը: Ամենաուրախալին այն էր, որ ինչպէս տեսանք, Լեռնային Ղարաբաղի իշխանութիւնը վճռականութեամբ ձեռնամուխ է եղել երկիրը շենացնելու, հզօրացնելու գործին: Ամենակարեւորն իհարկէ հաւատն է, ազատագրուած հայրենիքի վաղուայ օրուայ նկատմամբ: Այս դիրքորոշումը նաեւ ամենալաւ պատասխանն է այն թերահաւատութեանը, այն յոռետեսական տրամադրութիւններին, որոնք երբեմն արտայայտւում են կապուած՝ բանակցութիւնների, քաղաքական գործընթացների հեռանկարի հետ: Այսօրուայ լաւագոյն դիւանագիտութիւնը անկախացած երկրի ամրապնդումն ու շենացումն է:
-- Ինչպէ՞ս էք գնահատում այցելութիւնը, արդեօ՞ք այն նաեւ գործնական արդիւնք ունեցաւ: -- Այցելութիւնը օգտակար էր, քանի որ մեր աչքով տեսանք ու պատկերացում կազմեցինք շատ բաների մասին: Բայց այցը օգտակար էր ոչ միայն ճանաչողութեան առումով: Հանդիպումը այո, ունեցաւ նաեւ գործնական արդիւնք: Մենք այսու յանձնառութիւն ենք առնում նշուած տարածքում, 10 հեկտարի վրայ, հիմնելու Նռան այգի: Սա կը լինի առաջին փուլի առաջին ներդրումը: Երկրորդ փուլում կը կառուցուի գործարան, որտեղ կþարտադրուի նռան խտանիւթ: -- Պարոն Մարգարեան, օգտուելով առիթից, այլ թեմայով մէկ հարց: Լրատուամիջոցներում կրկին հրապարակումներ են յայտնուել, թէ Հ.Յ.Դ.ն պատրաստւում է իշխանութեան հետ կոալիցիա կազմել: Ճի՞շդ են արդեօք այս լուրերը: -- Բոլորովին վերջերս առիթ եմ ունեցել հերթական անգամ hերքելու նման խօսակցութիւնները: Չգիտեմ միտում կայ խորքում, թէ այլ պատճառով է, որ նոյն հարցը անընդհատ շահարկւում է: Շատ յստակ պատասխանում եմ՝ մեր օրակարգում նման հարց չի եղել եւ չկայ:
ARMENIA
ÐÇÝ·ß³µÃÇ, 16 ÐáÏï»Ùµ»ñ 2014
ºõñáËáñÑñ¹³ñ³ÝÇ ³Ý¹³Ù
Ե
г۳ëï³Ý
Էլէնի Թէոխարուսի այցը Հ.Յ.Դ. կեդրոնատեղի
ՐԵՒԱՆ.- Եւրոպական Միութեան խորհրդարանի անդամ (Եւրոպայի ժողովրդական կուսակցութիւն, Կիպրոս), Եւրոխորհրդարանէն ներս Եւրոպական Միութիւն-Հայաստան բարեկամութեան խումբի նախագահ դոկտ. Էլէնի Թէոխարուս 10 Հոկտեմբեր 2014ին այցելեց Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութեան «Քրիստափոր Միքայէլեան» կեդրոնը եւ հանդիպում մը ունեցաւ Հ.Յ.Դ. Բիւրոյի ներկայացուցիչ Հրանդ Մարգարեանի հետ: Դոկտ. Թէոխարուսին կ՛ընկերակցէին իր օգնականը՝ Եոհաննիս Խարալամպիտիս եւ Եւրոպայի Հայ Դատի Յանձնախումբի նախագահ Գասպար Կարապետեանը: Երեսփոխան Թէոխարուս եւ Հրանդ Մարգարեան զրոյց ունեցան Արցախի հիմնահարցին, ինչպէս նաեւ Հայաստանի
եւ տարածաշրջանային զարգացումներուն շուրջ: Է. Թէոխարուս բարձր գնահատեց Հ.Յ.Դ.ի գործունէութիւնը եւ նշեց իր երկարամեայ ծանօթութիւնը կուսակցութեան հետ, Կիպրոսի կոմիտէութեան հետ գործակցութեան ճամբով:
Հրանդ Մարգարեան, իր կարգին Թէոխարուսին յանձնեց Հ.Յ.Դ. հրատարակութեամբ գիրք մը եւ պատմական ալպոմ մը: Հանդիպումէն ետք անոնք այցելեցին Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութեան պատմութեան թանգարանը:
Նայիրի Մկրտիչեան Սփիւռքի Նախարարութեան կայքէջի խմբագիր
Ս
փիւռքի Նախարարութեան “Հայերն այսօր” եռալեզու (Արեւելահայերէն-արեւմտահայերէն, Անգլերէն, Ռուսերէն) ելեկտրոնային պարբերականի hayernaysor.am խմբագիր նշանակուած է Նայիրի Մկրտիչեան։ Ան ծնած է Սուրիա (Գամիշլի), 2001ին աւարտած է Պէյրութի Համազգայինի Հայագիտական Հիմնարկի Լեզու եւ գրականութիւն բաժինը, 2003ին աւարտած է Երեւանի Պետական Համալսարանի բանասիրական բաժանմունքի Կրթութեան Կառավարում բաժինը։ Մկրտիչեան եղած է ԱՄՆի “Հայրենիք” եւ Գանատայի “Հորիզոն” շաբաթաթերթերու թղթակիցը Հայաստանի մէջ, հրապարակուած յօդուածներ եւ հարցազրոյցներ ունի Սփիւռքի եւ Հայաստանեան զանազան թերթերու մէջ։ Երկու տարի եղած է Tert.am լրատուակայն կայքի արեւմտահայերէն բաժնի խմբագիր, 2012ին հիմնուած, Հայաստանի մէջ գործող միակ արեւմը-
տահայերէն լրատուական կայքի՝ ԵՌԱԳՈՅՆի հիմնադիրներէն է եւ երկու տարի վարած է նոյն կայքի խմբագրի պաշտօնը։ 2001էն առ այսօր ան կ’ապրի Հայաստանի մէջ, կը տիրապետէ հայերէնի երկու ճիւղերուն, արաբերէն եւ քրտերէն լեզուներուն, գիտէ անգլերէն, ամուսնացած է ունի մէկ դուստր։
²ïñå¿Û׳Ý
Ե
«Ակօս»ի թղթակիցը կը հետապնդուի
ՐԵՒԱՆ, «Փանորամա».Պոլիս լոյս տեսնող հայկական «Ակօս» շաբաթաթերթի ատրպէյճանցի թըղթակից Արզու Կէյպուլլաեւան սկսած է հետապնդումներու թիրախ դառնալու: Թերթը, ան-
հանգստութիւն յայտնելով թըղթակիցի կեանքի ապահովութեան նկատմամբ՝ կը գրէ, որ յաճախակի դարձած են լրագրողի հասցէին կատարուող վիրաւորական «լուր»երը, որոնք ատելութիւն կը սերմանեն լրագրողին նկատմամբ՝ զայն բացայայտ թիրախ դարձնելով։ Նախ, ատրպէյճանական «modern.az» կայքը Կէյպուլլաեւայի հետ պատրաստած է յայտագիր մը։ Լրագրողը դարձած է նաեւ ատրպէյճանական «aznews.az», «musavat.com», «newstimes.az», «azinform.az» լրատւական կայքերու թիրախը: Կէյպուլլաեւա յայտնած է, որ նմանատիպ լուրերու հրապարակումէն ետք, աւելի յաճախ սպառնալիքներ կը ստանայ: «Կ՛ըսեն, թէ դաւաճան եմ: Կան մարդիկ, որոնք ինծի «հայ շուն» կը կոչեն», ըսած է ան։
ARMENIA
ÐÇÝ·ß³µÃÇ, 16 ÐáÏï»Ùµ»ñ 2014
III
²ÏݳñÏ
Մ
Հայ մամուլի խորհրդաժողովի լուսանցքին
ամուլի խորհրդաժողովներ գումարել ինչո՞ւ, ի՞նչ ընելու, ո՞ր նըպատակով եւ դրդապատճառներով: Հայրենասիրական ծէ՞ս: Ունինք ինքնուրոյն դիմագիծ, ճակատագիր, քաղաքական եւ մշակութային կացութիւն: Նախ պէտք է խօսիլ ինքնութեան մասին, առանց անվաղորդայն ճապկումներու եւ աննպատակ մարդորսութեան: Գիտնալ թէ ի՞նչ ենք եւ ի՞նչ կ՚ուզենք։ Մամուլը, իր զանազան արտայայտութիւններով, այն խըմորման վայրն է, ուր կայ ինքնութիւնը, որ սառած չէ, ժառանգութիւն է եւ հոլովոյթ, ներկայի եւ ապագայի վրայ բացւող: Հայելի՝ որուն մէջ զանգըւածները իրենք զիրենք կը տեսնեն, կը կարծեն տեսնել, կը հըրաւիրուին տեսնելու, որպէսզի մասնակցին հասարակական կեանքին: Ոչ միայն զանգուածներու ինքնաճանաչման հայելի, այլ նաեւ «ղեկավարութիւններ»ու («էսթէպլիշմընթ», «նոմէնքլաթուրա»), որոնք զանգուածին մաս պէտք է կազմեն, եթէ դիւանակալութիւն չեն, եւ աւելի ցած մակարդակի վրայ՝ հասութաբեր կալուած (նիւթական կամ փառասիրական, յաճախ միաժամանակ): Մեր մամուլը կրնա՞յ բաւարարուիլ Փարիզի «մեթրօ»ներուն առջեւ ձրի թերթերու նըւազագոյն լրատըւութեամբ, թէ՞ այլ առաքելութիւն ունի: Անոր հաւատացող եւ անոր ակնկալութիւնը ունեցող զանգուած ունի՞նք: Այս զանգուած բառն անգամ, ներկայիս բան չնշանակող յղացք մը չէ՞: Խորհրդաժողով մը նախապէս պէտք է իրականացուցած ըլլայ տուեալներու պատրաստութիւն, ուսումնասիրութիւն՝ հայ մամուլի պատմութեան եւ հոլովոյթին մասին, առանց տուրք տալու ախտաւոր կողմնապաշտութեան: Ինչո՞ւ գումարել մամուլի խորհրդաժողովներ։ Գումարուած են, ի՞նչ եղած է անոնց արդիւնքը, ի՞նչ փոխւած է մէկէն միւսը։ Որոշումներ կայացւա՞ծ են, գործադրուա՞ծ են: Հայ մամուլը, բացի ընթացիկ լրատւութենէ եւ կողմնապաշտական կամ զգացական հայրենասիրութեան կրկնուող աղմուկէ (սաւանանման ինքնագոհութեան լրատուութիւններ, հանրահաւաք կամ մանկապարտէզի հանդէսներ), ի՞նչ նպաստ բերած է ազգի հիմնական եւ հիմնարար նպատակներու իրականացման: Լայն առումով մամուլը բարեկարգման մնայուն բեմն է քաղաքական, տնտեսական, ժողովրդավարական, մշակութային, ոչ-տիրացուական բարոյականի։ Գրաւոր-տպագիր մամուլը տագնապի մէջ է, կը նահանջէ: Մեր պարագային կրկնակի նահանջ, հայերէնախօսութեան
տեղատւութեամբ: Պատճառնե՞րը. հայերէն ընթերցողներու աստիճանական ծերացումը, հրատարակութեան յարաճուն սղութիւնը, ընթերցողներու նըւազումը: Օտարներու պարագային ձրի բաժնուող թերթերը մամուլի սպառման խոչնդոտ են: Հաստատում է, բայց անբաւարար ճիշդ ախտաճանաչման համար: Հակառակ թերիներու, մամուլը անհրաժեշտ է ընկերութեան կենսունակութեան համար, նաեւ հայկական մամուլը: Ի՞նչ բանի պիտի ծառայէ մամուլը: Պատասխանելու փորձը պէտք է կատարուի: Ի՞նչ կ’ընէ մամուլը եւ ի՞նչ կ’ակնկալեն անհատներ: Ինչպէ՞ս բնորոշել այդ ակնկալութիւնը: Բնորոշման բացակայութեան, անհատ մը, անհատներ, կամ խմբաւորում մը, իր մտածածը կը համարէ այլոց ակնկալութիւնը: Մամուլի առաջին պաշտօնն է տեղեկատւութիւնը։ Հարցեր. ի՞նչ բան տեղեկացնել, այսինքն՝ բովանդակութիւնը, ո՞վ կ՚որոշէ այդ ընտրութիւնը։ Հարցման համապարփակ եւ ընդունելի պատասխան պէտք է տալ, երբ մենատիրութիւն չկայ: Ժամանց-զբօսի մամուլի մասին չենք մտածեր, որ կայ բոլոր երկիրներու մէջ, նաեւ մեր մէջ, որ կը խուժէ նաեւ ժողովրդավարական-քաղաքական մամուլի մէջ, ընթերցող-լսող-դիտող լայն «յաճախորդութիւն» ունենալու համար: Այս պատճառներով ալ, դըժւար է սահմանել մամուլի դերը եւ ազատութիւնը: Ֆրանսայի մէջ 2008 Սեպտեմբերին գումարուեցաւ գրաւոր մամուլի խորհրդաժողով, որ կեդրոնացաւ կարգ մը կէտերու վրայ. հասկնալ՝ թէ տագնապը նո՞յնն է արեւմըտեան բոլոր երկիրներուն համար, լուծումները ո՞ր չափով արդիւնաւոր են, ճշդել թէ ի՞նչ կ՚ուզեն մամուլի աշխատաւորները եւ ընթերցողները, խորհիլ համախոհութեան մը մասին, նաեւ այն մասին՝ թէ ինչո՞ւ մամուլ ունենալ: Աւելի ճիշդ՝ մամուլի եւ ընկերութեան կապի մասին: Ի՞նչ բանի կը ծառայէ մամուլը, ի՞նչ է անոր դերը ներկայ հայ ընկերութեան մէջ: Ան մի՞թէ նոյնն է ինչ որ էր դար մը, կէս դար կամ քսան տարի առաջ: Արհեստագիտութիւնը եւ ընկերային հոլովոյթը պիտի ջընջե՞ն գրաւոր-տպագիր մամուլը: Ի՞նչ կ’ուզե՞նք մամուլէն եւ ի՞նչ է անոր դերի ըմբռնումը ընկերութեան կողմէ: Մամուլի դերը հիմնարար է ժողովրդավարական համակարգի մէջ, մանաւանդ երբ որակ ունի։ Բացարձակատիրական եւ նման կացութիւններու մէջ, ան քարոզչական միջոց է, իշխանութեան սպասարկու, կամ փոքրամասնութեան մը («էսթէպլիշմընթ») շահերուն: Ճիշդ պէտք է հասկնալ
ժողովրդավարական ընկերութիւնը, որուն առաքինութիւնը կը սահմանուի ազատութեամբ եւ հաւասարութեամբ, ուր ժողովուրդն է աղբիւրը օրէնքին եւ անոր գործադրութեան։ Նըկատի ունինք մերօրեայ ժողովրդավարութիւնը եւ ոչ Աթէնքը, որ տոհմական էր: Մամուլը պէտք է ըմբռնել իր ընդհանուր բնութագրումով եւ ձեւերով: Ան անմիջական է, դատումի եւ խորհրդածութեան ժամանակ չունի: Բայց նաեւ արգելք է այլազան հաշիւներով անտեսման եւ մոռացման: Այս չի նշանակեր որ մամուլը մտածման եւ դատումի տեղ չի ձգեր: Անմիջականի լրատւութիւնը եւ անոր մասին մտածումը լրացուցիչ են՝ հասկնալու համար։ Լուրը եւ դիպուածայինը գերանցող հրապարակագրութիւնը կը գոյացնեն իրաւ մամուլը։ Տպագիր մամուլը նոյնը պիտի չըլլայ ինչ որ էր թուայինի յեղափոխութենէն առաջ: Անոր հոլովոյթին հետ քայլ կը պահէ կամ կ’անհետանայ, տեղը տալով մանրուող եւ մանրացած ենթակայական տեղեկատուութեան: Տպագիր մամուլը պէտք է փրկել, որպէսզի հետք մնայ լրջութեամբ եւ ոչ փշրանքներով: Անոր շօշափելի յատկացում ընող պետութիւններ կան: Երիտասարդները կը կարդան ձրի թերթերը։ Այդ ընթերցումը կրնա՞յ սովորութիւն դառնալ ընդհանրապէս գրաւոր մամուլին համար: Անոնք կրնա՞ն վերջնականապէս հարուածել զայն: Հիմնահարց. տպագիր եւ վճարովի մամուլը կարելի՞ է փրկել, թերթ, ամսագիր, գրական հանդէս...: Անոնք տեղ ունի՞ն եւ պիտի ունենա՞ն նոր քաղաքակրթութեան մէջ: Ի՞նչ պիտի ըլլան մամուլի անհետացման հետեւանքները ընկերային կեանքի զանազան մարզերէն ներս: Մամուլը եւ լրատու միջոցները հետզհետէ աւելի ներկայ են ամէնօրեայ կեանքին մէջ: Պահանջ է տեւաբար տեղեակ ըլլալ, հասկնալ թէ ի՞նչ կը պատահի մեր շուրջ եւ մեզմէ հեռու: Տեղեկութիւնները կը շրջին աներեւակայելի արագութեամբ: Մամուլը ոչ-պետական եւ ոչ-իշխանական կարեւորագոյն
հաստատութիւնն է ժողովրդավարութեան, ազատութիւններու եւ մարդկայնութեան (հիւմանիզմ): Ընկերութիւնները այսօր Աթէնքի պատկերով չեն, երբ մունետիկը կը բաւէր: Մամուլը այսօր այն դաշտն է, ուր տեղի կ՚ունենան կարծիքներու փոխանակումը եւ անոնց ձեւաւորումը։ Ան է միայն որ կըրնայ հաւաքել, տարածել, մեկնաբանել, լսել, հասցնել: Վիճարկման բեմ է իրաւ մամուլը, ընդդէմ աւանդապաշտութեան եւ բրածոյի, որպէսզի քաղաքացին գիտնայ եւ դիրքորոշուի: Այս լաւատեսութեան կողքին կայ նաեւ հակառակը, երբ կը չարաշահւի տեղեկութիւնը, բացասական ազդեցութիւն ունենալով գիտակցութիւններու վրայ: Համացանցային արագ լրահոսը կրնայ արգելք ըլլալ բացասականութեան, ամէն մարդ պատրաստուած չէ ջոկելու եւ դատելու, եւ դռները բաց են ամբոխավարութեան եւ ամբոխային տրամադրութիւններու առջեւ: Էական հարցում մը. քաղաքական ի՞նչ դեր դեռ կրնայ ունենալ մամուլը ժամանակակից ընկերութիւններու մէջ, ուր կարգախօս է կառավարումը ժողովուրդով եւ ժողովուրդին համար։ Այդ մամուլին մէջ կա՞յ ժողովուրդը, կ՚ուզէ՞ հոն ըլլալ, թէ՞ ուրիշներ համոզումներ կը հագցնեն այդ ժողովուրդին։ Այդ ուրիշները ինչպէ՞ս հակակշռել: Ինչպէս կարգ մը մտածողներ ըսած են, ժողովուրդի վեհապետութիւնը եւ մամուլի ազատութիւնը կ’առընչուին (Թոքվիլ): Քուէի իրաւունքը բաւարար չէ ժողովրդավարութեան համար, եթէ քուէարկողը նախապէս լուսաբանուած չէ։ Ըսենք, որ մամուլը հսկող աչքն է ժողովրդավարական խաղին: Անով է որ զիրար չտեսնող մարդիկ կը յանգին նոյն կեցուածքներուն: Մամուլի այս ուժն է, որ կրնայ օգտակար ըլլալ ժողովրդավարութեան, կամ չարաշահուելով դառնալ աղէտ: Մամուլը ժամանակակից հրապարակային վիճարկումի դաշտն է, ինչ կը վերաբերի հասարակական կեանքի բոլոր մարզերուն: Ի հարկէ քաղաքական, բայց նաեւ տնտեսական, կրթական, գրական, իմաստասիրական: Հիացումով կարդա-
ցած եմ, ֆրանսական նոյն թերթին մէջ, նախագահին, իրարու դէմ պայքարող կուսակցութիւններու պարագլուխներու, իրենք զիրենք կողմերէն վեր դասող մտաւորականներու ըստորագրած էջերը, ինչ որ թերթը դուրս կը բերէ կողմնապաշտութենէ եւ կը հաստատէ անոր անկախութիւնը: Այս ըմբռնումով գործող մամուլը կը դառնայ, ինչպէս սովորութիւն է ըսել, չորրորդ իշխանութիւն, կամ հակա-իշխանութիւն։ Ուրկէ անհրաժեշտութիւնը երթալու դէպի աղբիւրը տեղեկութեան, ի հարկին հետաքննութիւն կատարել: Այս մամուլի իսկական բարոյականութիւնն է: Համացանցը անդուռ, անհակակշռելի, երբեմն նոյնիսկ անհակակշիռներու լրատւութիւնը լսելու-լսուելու նոր հորիզոն բացած է, որ ծանուցումի գնուած էջ մը չէ: Պիտի ծնի՞ հանրային կարծիք մը, որ գիտնայ զատորոշել տնավարի խօսակցութիւնը մամուլի ժողովրդավարական էական դերէն: Ցարդ դասական մամուլը տիրական իր դերը կը պահէ: Բայց մինչեւ ե՞րբ: Այլ խօսքով գաղափարներու զտման, սահմանման, յղկումի դաշտը կը կարօտի սրբագրութեան եւ իմաստուն վերահսկողութեան: Հրապարակային վիճարկումը ուղղըւած զանգուածին ունի բացասական սահմանափակումներ, քանի որ դէմ առ դէմ կը գտնուինք կարողութիւններու եւ միջոցներու անհաւասարութեան: Խորհրդաժողով մը, հայրենասիրական, զգացական եւ կողմնապաշտական զեղումներու մշակումէն անդին պիտի ըլլա՞յ ազգային, մշակութային եւ ինքնութեան կերտման դաշտ: Որակ, ազգային լեզու (ոչ ոջիլի շուկայի լեզու, flee market, marché aux puces), իրաւունքի գիտակցութիւն, ժողովրդավարական հաւասարութեան միտում միասնաբար անհրաժեշտ են: Իրաւ մամուլը կը մերժէ սիրողականը, մօտաւորապէսը, իշխանութեան եւ «էսթէպլիշմընթ»ին խնկարկումը, նոյնիսկ երբ գիտենք որ անոր պէտք ունի տոկալու, տեւելու եւ ազգա-
(Þ³ñ.Á ¿ç IV)
ՅԱԿՈԲ ՊԱԼԵԱՆ
ARMENIA
IV
Հայ մամուլի խորհրդաժողովի...
(Þ³ñ. ¿ç III-Ç)
կերտ գործ կատարելու համար: Հայրենասիրականի, նորութեան եւ անմիջականի հունին մէջ, մոռցուած է մամուլի էական դերը հայ գրականութեան համար, որ եղած է անոր տնկարանը, առանց «Մշակ»ի եւ «Ազատամարտ»ի թերեւս Րաֆֆի եւ Գրիգոր Զօհրապ չէինք ունենար: Գրականութիւնը բացակայ է մեր մամուլէն, որ ինքզինք բանտարկած է յանկերգուող «հայրենական» լրատւական մանրուքի մէջ: Թերեւս այլ բան ընելու մարդիկը չկան: Կամ աւելին աւելորդ կը համարուի: Մամուլը այսօր մեր ինքնութեան հիմ հայերէնի որակի պաշտպանութեան եւ զարգացման բե՞մն է, թէ հակառակը, Հայաստան եւ սփիւռք(ներ): Գերմանացի իմաստասէրը կ’ըսէր, թէ «հարցումները աւելի կարեւոր են քան անոնց տրւած պատասխանները» (Հուսէրլ): Ֆրանսական կամ անգլիական մամուլը ամբոխի լեզու չէ, քերականական եւ շարահիւսական սխալներով, օտարաբանութիւններով եւ օտար բառերու խճողումով: Խայտառակ հայերէնով մամուլը ազգավնաս է եւ մաղթելի է որ չըլլայ: Մամուլը ազգակերտ դեր ունի, եթէ ինք ունենայ ազգամշակոյթին բովանդակութիւն եւ դիմագիծ, չըլլայ անգիտութեան եւ հայերէնը բութ դանակով մորթելու բեմ: Մամուլի խորհրդաժողովի մը խօսած էի լեզուի զտման մասին, բառերու ցանկ մըն ալ կարդացած էի, խանդավառուողներ ալ եղած էին: Բայց այսօր հոն ենք ուր որ էինք: Որքան լաւ պիտի ըլլար որ այս խորհրդաժողովին մասնակցէր նաեւ Լեզուի պետական Տեսչութիւնը եւ թերեւս ան լրացուէր համազգային հասկացողութեամբ: «Մոդեռնացուող» լեզուն խուժած է ամէն տեղ, խօսակցութիւններու մէջ, հեռատեսիլ, պետական անձերու արտայայտութիւններ: Մտաւորականութեան եւ պետութեան կողմէ բծախնդրութիւն չկայ, հաւանօրէն նաեւ անզօրութեան զգացումի հետեւանքով: Լեզուն բանտարկուած է սոսկ հաղորդակցական միջոցի սահմաններուն մէջ, առանց անցեալ, ինքնութիւն, լեզուի իւրայատուկ հանճար եւ իմաստ փոխադրող բառերու հարստութիւնը նկատի առնելու: Ներածումներ՝ առանց բառարան նայելու: Կ’ըսուի՝ «լեզուն սոցիալական երեւոյթ է»: Այս նահանջը, հետզհետէ աւելի արագ, գոյութիւն ունի սփիւռք(ներ)ի մէջ, տարբեր ձեւերով, երբ լեզուն կը վերածուի իր նուազագոյն ձեւին,- միշտ պէտք է կրկնել Շաւարշ Միսաքեանի բիրտ եւ պատկերաւոր բացատրութիւնը, «հաց-պանիր»ի հայերէն, տեղական լեզուներու նըւազագոյն որակով խառնուրդի մը ծնունդ տալով: Հայը, իր ինքնութեամբ եւ լեզուով, փոխակերպման ընթացքի մէջ է, կ’ըսեն՝ «մուտացիա», որ կը նշանակէ նոր բան կը ծնի, որ մեծ գրող Վիգէն Խեչումեանի բառերով, կրնայ ըլլալ «նորի սկիզբ բայց ոչ նախկինի շարունակութիւն»: Այս տագնապը ունի՞նք:
ÐÇÝ·ß³µÃÇ, 16 ÐáÏï»Ùµ»ñ 2014
Ð³Û ¸³ï
Հ.Յ.Դ. Արցախի Կեդրոնական Կոմիտէն հիւրընկալեց Եւրոպական Խորհրդարանի երեսփոխան Էլենի Թէոխարուսը
Կ
իրակի, 12 Հոկտեմբերին, Հ.Յ.Դաշնակցութեան Արցախի Կեդրոնական Կոմիտէի գրասենեակին մէջ հիւրընկալուեցաւ Կիպրոսը ներկայացնող Եւրոպական Միութեան Խորհրդարանի երեսփոխան, Եւրոպական Խորհրդարանին մէջ Եւրոպական Միութիւն – Հայաստան բարեկամութեան խումբի նախագահ դոկտ. Էլենի ԹԷոխարուսը: Էլենի ԹԷոխարուսին կ՛ընկերակցէին իր օգնական Իոաննիս Խարալամպիտիսը եւ Հ.Յ.Դ. Եւրոպայի Հայ Դատի Յանձնախումբի նախագահ Գասպար Կարապետեանը: Հանդիպումին ներկայ էին Հ.Յ.Դ. Արցախի Կեդրոնական Կոմիտէի ներկայացուցիչ Դաւիթ Իշխանեան, Հ.Յ.Դ. Արցախի Կեդրոնական Կոմիտէի անդամներ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետութեան Ազգային ժողովի «Դաշնակցութիւն» խմբակցութեան անդամ Վահրամ Բալայեան, Ասկերանի քաղաքապետ Ալիոշա Գաբրիէլեան: Հանդիպումին ընթացքին քննարկուեցան Արցախի տագնապի արդարացի լուծման կարեւորութեան վերաբերեալ հարցեր:
Հ.Յ.Դ. Արցախի Կեդրոնական Կոմիտէի ներկայացուցիչ Դաւիթ Իշխանեան բարձր գընահատեց Թէոխարուսի գործունէութիւնը` Արցախի ժողովուրդի արդար պահանջները եւրոպական ատեաններուն մէջ ներկայացնելու ու պաշտպանելու գործը, եւ համառօտ կերպով ներկայացուց Արցախի ժողովուրդի ինքնորոշման համար մղած պայքարը: «Ես իմ գործունէութեամբս ամբողջութեամբ կը սատարեմ ինքնորոշման իրաւունքին`
մանաւանդ Արցախի ժողովուրդի ինքնորոշման իրաւունքին, որովհետեւ Արցախի ժողովուրդը, ազրպէյճանական տիրապետութեան տակ ըլլալով, արդար պայքարով վաստկեցաւ այդ իրաւունքը», հանդիպումին ընթացքին նշեց երեսփոխան Թէոխարիուս եւ աւելցուց. «Ձեր արդար գործին մէջ աշխատեցէք թոյլ չտալ այն սխալները, որոնք եղան Կիպրոսի մէջ, այսինքն` պէտք է ժամանակին համահունչ առնել բոլոր քայլերը»:
üñ³Ýë³
Մահ՝ Ովսաննա Գալուստեանի, 1914-էն առաջ «Էրգիրը» ծնած վերջին մոհիկաններէն
Տ
իկին Ովսաննա Գալուստեան, ծնեալ Սրապեան, այս աշխարհին հրաժեշտ տուաւ 107 տարիներու պատկառելի բեռը ուսերուն։ Ծնած էր Ատափազար 28 Նոյեմբեր 1907ին, Սիրական եւ Զարուհի Սրապեաններու տոհմիկ երդիքին տակ։ Հազիւ 7 տարեկան երեխայ էր երբ Օսմանեան կայսրութեան ողջ հայութեան վիճակած տեղահանութեան ու աքսորին դառնութիւնները ճաշակած էր։ Ցեղասպան մանգաղէն հրաշքով վերապրած ընտանիքը 1919ի սկիզբը Ատափազար (Նիկոմիդիոյ համբաւաւոր առաջնորդ Ստեփանոս Արք. Յովակիմեանի կողմէ Աստուածարեալ քաղաք կոչուած՝ «Ատացիին» բացառիկ եկեղեցասիրութեան պատճառով) վերադարձեր էր, ուր նախապատերազմեան 18.000 հայութենէն հազիւ 3.000 հոգի կենդանի էր մնացած եւ կը ջանար մեծ դըժւրութեամբ վերստին հաւաքա-
կան կեանք ստեղծել։ Սակայն երկու տարի ետք այդ մնացորդըն ալ խոյս տալով Քեմալականներէն, շունչը կ՚առնէր նախ Պոլիս, անկէ ալ ցրուելու աշխարհով մէկ։ Սրապեան ընտանիքն ալ 1926ին կայք կը հաստատէր Մարսիլիոյ մէջ ուր պարմանուհի Ովսաննա կանուխէն իր մասնակցութիւնը կը բերէր նորաստեղծ գաղութի հաւաքական կեանքին։ Ան կ՚անդամակցէր Սրբոց Թարգմանչած Մայր Եկեղեցւոյ կառուցուած օրերուն հիմնուած դպրաց-դաս
երգչախումբին (Պալաքեան Սրբազանով 1932ին քաշուած պատմական լուսանկար մը կը յուշէ այդ երգչախումբը ուր Ատափազարցիները մեծամասնութիւն էին)։ Յետոյ ամուսնանալով Զարեհ Գալուստեանի հետ, մայր կը դառնար երեք զաւակներու։ Ան մինչեւ 100 տարեկան, ամէն Ապրիլ 24ին տողանցող ցուցարարներու առաջին շարքին էր ցոյց չտալով որեւէ յոգնութեան նշան. ինք էր որ իր ձեռքով Ապրիլ 23ին «Ազգային յուշարձանին» բոցը կը վառէր։ Քանի մը տարի առաջ հարիւրամեայ, մինչեւ Փարիզ եկած էր Champs Elysees-ի վրայ ալ տողանցելու։ Ովսաննա մայրիկը Ատափազարցիի յատուկ ջերմեռանդութեամբ գրեթէ ամէն Կիրակի ներկայ էր եկեղեցին պատարագին։ Իր մահով 1914էն առաջ, «Էրգիրը» ծնած վերջին մոհիկանն էր որ կ՚անհետանայ Ֆրանսահայ գաղութին մէջ։