Ակնարկ «Ազդակի»
ÚÇßáõÙ »Ù »õ å³Ñ³ÝçáõÙ
äáõ¿Ýáë ²Ûñ¿ë, ²ñųÝÃÇÝ - 83ñ¹ ï³ñÇ - ÂÇõ 13.562 - 23 ÐáÏï»Ùµ»ñ 2014 - лé. (54 11)4775 7595
Քեսապի նկատմամբ Թուրքիոյ ախորժակը կը յամենայ
Թ
ըրքիշ Տէյլի Նիուզ» 1 հոկտեմբերին հաղորդեց, որ ըստ ապահովական աղբիւրներու, Թուրքիոյ ստեղծել փափաքած «ապահովական գօտին պիտի չներառէ հիւսիսային Սուրիոյ մէջ որեւէ շրջան, որ կը գտնուի Ժողովրդավարական միութիւն կուսակցութեան կամ ՏԱՀԵՇ-ի վերահսկողութեան տակ, որպէսզի թրքական ուժերը այդ խմբակներուն հետ գործ չունենան»: Ուրեմն հիւսիսային Սուրիոյ ո՞ր շրջանին մէջ պիտի ստեղծուի այդ գօտին. բնական պատասխանը Սուրիոյ քարտէսին ծանօթներուն մօտ կը ստեղծէր Քեսապի ճակատագիրին նկատմամբ մտահոգութիւն մը, որ այսօր առաւել եւս հիմնաւորուած է, որովհետեւ այդ տեղեկութիւնը յստակացուելով ու մանրամասնուելով մեզի կը փոխանցուի ոչ թէ անանուն աղբիւրներու կողմէ, այլ` Թուրքիոյ վարչապետին: «Թըրքիշ Տէյլի Նիուզ» հաղորդեց, որ Թուրքիոյ վարչապետ Ահմեթ Տաւութօղլու 15 հոկտեմբերին «Ժազիրա» պատկերասփիւռի կայանին հետ հարցազրոյցի մը ընթացքին թուած է Սուրիոյ մէջ ապահովական
գօտիներու ստեղծման հաւանական վայրերը` նշելով, որ անհրաժեշտ է «թրքական սահմանը միացնել» հիւսիսային Լաթաքիոյ` իմա՛ Քեսապին, ինչպէս նաեւ Հասաքայի կարգ մը շրջաններուն, Ճարապլուսի, Արաբունարի, Թել Ապիատի, Իտլիպի եւ Աֆրինի` «պաշտպանելու համար Սուրիոյ արաբները, քիւրտերը եւ թիւրքմենները»: Տաւութօղլու ապահովական այդ գօտիին իսկական բնոյթը ծածկելու ձախող աճպարարութեամբ մը կատարած է հետեւեալ ծիծաղելի հաստատումը. «Մեր ապահովական գօտի ըսածը զինուորական նշանակութիւն չունի, այլ մարդասիրական-ապահովական գօտի մըն է, որ պիտի ըլլայ զինուորական պաշտպանութեան տակ»: Ան շեշտած է, որ այդ գօտիներուն խորքը կրնայ փոխուիլ ըստ այդ շրջաններուն մէջ մարդասիրական տարբեր կացութեանց` աւելցնելով, որ Թուրքիան առանձին միջամտելու ռիսքին պիտի չդիմէ: Այլ խօսքով` Թուրքիա այս անգամ Քեսապի գրաւումը չ՛ուզեր վստահիլ իր վարձկաններուն, հարցը առած է իր ձեռքը եւ իր «մարդասիրական» քայլին հա-
մար կը ջանայ միջազգային օրհնութիւն ապահովել, որպէսզի հետագային «Քեսապը փրկեցէ՛ք» բարձրաձայնող ձայները խեղդէ եւ այդպիսի արշաւի մը ազդուութիւնը չէզոքացնէ: Անհրաժեշտ է այժմէն իսկ մեր ձայնը լսելի դարձնենք եւ մեր մտահոգութիւնը փոխանցենք առնչակից կողմերուն, որովհետեւ վաղը կրնայ ուշ ըլլալ եւ այդ մէկը կատարելը կրնայ ձեւական ու ամուլ քայլի մը վերածուիլ: Թուրքերուն նպատակը մէկ քարով 2 թռչուն զարնելն է. անոնք կ՛ուզեն Թուրքիոյ մէջ գտնուող շուրջ 1,5 միլիոն սուրիացի գաղթականները այդ «ապահովական գօտիներ»-ուն մէջ վերաբնակեցնելով անոնց պատճառած տարատեսակ գլխացաւերէն ու մտահոգութիւններէն ձերբազատիլ եւ այդ ընթացքին Քեսապն ալ հայաթափել ու անոր հայկական ինքնութիւնը ջնջել: Այսօր գոյութիւն ունի այն վտանգը, որ պատմութիւնը ինքզինք կրկնէ. ատենօք հայերը Կիլիկիայէն տեղահանուելէ ետք այդտեղ վերադարձան, սակայն կարճ ժամանակ ետք դարձեալ տեղահանուեցան: Ջանանք, որ այդ դառն փորձը դարձեալ չապրինք:
Վերաշարադրել Էրտողանի «Ցաւակցագիրը»
Թ
ուրքիոյ նախագահը «Մարմարա» համալսարանին մէջ անդրադարձած է պատմական իրադարձութիւններուն մասին ուսումնասիրութիւններ կատարելու կարեւորութեան, խօսած է 1915-ի դէպքերուն մասին, քննադատած է Անգարայի նախկին քաղաքականութիւնը` «չլսենք, չտեսնենք»-ի մասին, յայտարարած, որ 1915-ի դէպքերու 100-ամեակին, առանձնայատուկ կերպով պիտի զբաղին այդ հարցով: Էրտողան «դէպքեր»-ը ուսումնասիրելու նպատակով կոչ ուղղած է օգտուելու Թուրքիոյ գրադարաններէն, ուր պարզ պիտի դառնայ, թէ Ցեղասպանութիւնը իրագործողները հայերն են եւ ոչ թէ թուրքերը: Փորձենք տարբաղադրել Էրտողանի յայտարարութեան մէջ տեղ գտած միտքերը: Ա.- Հայոց ցեղասպանութեան մասին Թուրքիոյ նախագահը օգտագործած է «1915-ի դէպքեր» ըսելաձեւը: Բ.- Քննադատած է իր նախորդներուն դասական ուրացումի ռազմավարութիւնը: Գ.- Յստակ դարձուցած է, որ իր պետութիւնը առանձնայատուկ եղանակով պիտի զբաղի Հայոց ցեղասպանութեան 100ամեակի հարցերով: Դ.- Թուրք գիտնականներուն կոչ ուղղած է ուսումնասիրելու 1915-ի դէպքերը: Ե.- Կանխած է այդ ուսումնասիրութիւններու արդիւնքը` հայերը գործադրած են թուրքերու «ցեղասպանութիւնը»: Հինգ կէտերն ալ հիմնական նորութիւն չեն բերեր Անգարայի ժխտողական քաղաքականութեան դրսեւորումներու ընդհանուր հոլովոյթին: «1915-ի դէպքեր» ըսելաձեւը վաղուց է, որ կ՛օգտագործուի ժխտողականութեան բառապաշարին մէջ եւ առանց ուղղակի յայտարարելու, ուրացման դասական մօտեցումը արդէն իսկ ենթարկուած էր մարտավարական հիմնական փոփոխութեան: Չխօսելու փոխարէն աւելի համարձակ մարտահրաւէր նետել ուսումնասիրողներուն եւ մինչեւ իսկ պաշտօնական առաջարկներ կատարել հայ եւ թուրք պատմաբաններու միացեալ յանձնախումբ ստեղծելու` քննարկումներու անժամկէտ գործընթաց մը սկսելու եւ այդպիսով ճանաչման արշաւը խոչընդոտելու: Վերջին կէտը եւս մինչ այժմ տարբեր մակարդակներու վրայ օգտագործուած հակազդեցութիւն էր: Սակայն եթէ պահենք իրադրութիւններու քաղաքական տրամաբանութեան հետեւողականութիւնը, կրնանք հանգիստ ընդգծել հիմնական հակասութիւններ: Տակաւին երէկ էր, որ իր վարչապետութեան վերջին շրջանին Էրտողան կը խօսէր հասարակաց ցաւի մասին, հասարակաց զոհերուն ցաւակցութիւն կը յայտնէր եւ կը նշէր, որ իրենք կը գիտակցէին, որ Ապրիլ 24-ը հայութեան համար աշխարհի տարածքին կարեւորութիւն ներկայացնող օր մըն է: Հիմա ակունքներու վերադարձ կատարած է Թուրքիոյ նախագահը: Հայերը գործադրած են թուրքերու «ցեղասպանութիւն»: Պէտք է վերաշարադրել նշանաւոր ցաւակցագիրը եւ զայն հասցէագրել միայն թուրքերուն… որոնք զոհ գացին հայերու կողմէ գործադրուած ցեղասպանութեան: Այս միայն ցաւակցագիրով դրսեւորուած մարտավարութեան կը հակասէ. կայ աւելին: Անգարան երկար ատենէ ի վեր միջազգային հանրութեան կը փորձէ ներկայանալ իբրեւ հարցի լուծման համար առաջարկ կատարող եւ հայկական կողմէն համապատասխան ընդառաջում չստացող կողմ: Խօսքը կը վերաբերի պատմաբաններու միացեալ յանձնախումբի ստեղծման յանկերգին: Թաւշեայ ժխտողականութեան մօտեցումը այն է, որ փոխանակ ըսելու, որ ցեղասպանութիւն եղած է թէ չէ եղած, հարցը իրաւական եւ քաղաքական դաշտէն տեղափոխենք պատմագիտական դաշտ եւ սկսինք անվերջանալի ուսումնասիրութիւններու, փաստարկ-հակափաստարկ ունայն շրջագիծի (վիշըս սըրքըլ) մէջ դառնալու խաղին: (Þ³ñ.Á ¿ç IV)
Սահմանադրական Փոփոխութիւններ
ՀՅԴ-ն Հայեցակարգին գծով իր առաջարկները պիտի ներկայացնէ
Հ
ՅԴ-ն սահմանադրական փոփոխութիւններու հայեցակարգի` յառաջիկային սպասուող քննարկումներուն ընթացքին պիտի ներկայացնէ իր առաջարկները: «Մեր հիմնական մօտեցումները ժամանակին ներկայացուած են, բայց երէկ հրա-
պարակուած փաստաթուղթը, այդ պարագային Վենետիկի յանձնաժողովի եզրակացութիւնը կարիք ունի մանրամասն ուսումնասիրման, որպէսզի յաջողինք նաեւ մեր ծրարի ամբողջականութիւնը գնահատել եւ անկէ ետք ներկայացնել առաջարկներ», «Հայկական Ժամանակ»-ի հետ զրոյցին ըն-
թացքին յայտնեց ՀՅԴ խմբակցութեան պատգամաւոր Արծուիկ Մինասեան: Սահմանադրական դատարանի նախագահ, սահմանադրական փոփոխութիւններու մասնագիտական յանձնախումբի նախագահ Գագիկ Յարութիւնեան յառաջիկային հայեցակարգի քաղաքական
քննարկումներու հանգրուան պիտի սկսի: Նախանցեալ օր, երբ Արծուիկ Մինասեանին հարց տրուեցաւ, թէ առաջին հայեացքէն ինչպիսի՞ տպաւորութիւն ունի հայեցակարգէն, պատգամաւորը պատասխանեց. «Կը կարծեմ, զուտ կառոյցի եւ խնդիրներու բացայայ-
տման տեսակէտէն լաւ, մանրամասն մշակուած է: Բայց նաեւ կառոյցի առումով աւելի շատ շեշտադրում պէտք է ըլլայ գոյութիւն ունեցող խնդիրներու առարկայական ներկայացման վրայ, որպէսզի քաղաքացիները ըմբռնեն, թէ ինչո՞ւ անհրաժեշտ են փոփոխութիւնները»:
ARMENIA
II
²ñó³Ë
ԼՂՀ Ազգային Ժողովի նախագահ
Աշոտ Ղուլեան այցելեց Եւրոպայի Հայ Դատի Յանձնախումբի Գրասենեակ
Պ
ՐԻՒՔՍԷԼ .- Հոկտեմբեր 16-ին, Արցախի Հանրապետութեան Ազգային Ժողովի նախագահ Աշոտ Ղուլեան այցելեց Եւրոպայի Հայ Դատի յանձնախումբի գրասենեակը, եւ հանդիպում մը ունեցաւ Պելճիքայի Հ.Յ.Դ. կոմիտէութեան, Հայ Դատի յանձնախումբի, Համազգայինի, Հ.Մ.Ը.Մ.-ի, Երիտասարդական միութեան եւ Հ.Օ.Մ.-ի ներկայացուցիչներուն եւ Եւրոպայի Հայ Դատի յանձնախումբի գրասենեակի ներկայացուցիչներու հետ: Հանդիպման ներկայ էին նաեւ Հ.Օ.Մ.-ի կեդրոնական վարչութեան ատենապետուհի, Վիքի Մարաշլեան, կեդրոնական վարչութեան անդամ Լիզա Աւագեան, եւ “Ոչ մէկ տեղ. աքսորի պատմութիւն“ (Nowhere, A Story of Exile) գիրքի հեղինակ՝ Աննա Աստուածատրեան: Պարոն Աշոտ Ղուլեանին կ’ընկերակցէին դիւանագէտներ Արմինէ Ալեքսանեան եւ Վարդան Բարսեղեան: Շուրջ երկու ժամ տեւած հանդիպումին ընթացքին Աշոտ Ղուլեան մանրամասնօրէն ներկայացուց Արցախի Հանրապետութեան ներկայիս դիմագրաւած մարտահրաւէրները, ինչպէս նաեւ վեր առաւ պետականաշինութեան, ժողովրդավարութեան եւ տնտեսութեան զարգացման ոլորտներուն մէջ Արցախի վերջին քսան տարիներու արձանագրած զարգացումը: Պելճիքայի մէջ գործող հայկական կազմակերպութիւններու ներկայացուցիչները վերստին հաստատեցին իրենց պատրաստակամութիւնը մի’շտ պատնէշի վրայ գտնուելու Հայաստանի եւ Արցախի անվտանգութիւնն ու բարգաւաճումը ապահովելու համար, իսկ պարոն Ղուլեան անքակտելի համարեց Հայաստան – Արցախ – Սփիւռք եռամիասնութիւնը: Հանդիպման աւարտին, պարոն Աշոտ Ղուլեան Արցախեան շարժման 25-ամեակի յուշանուէր – մետալը յանձնեց Եւրոպայի Հայ Դատի յանձնախումբի նախագահ Գասպար Կարապետեանին՝ Արցախի անկախութեան միջազգային ճանաչման համար իր տարած աշխատանքին համար: Նշենք, որ Արցախի Ազգային ժողովի նախագահը Պրիւքսէլ կը գտնուի մասնակցելու համար “Արցախի ամիս“ ձեռնարկներու շարքէն մի քանի հատին՝ Աննա Աստուածատրեանի գիրքի ներկայացման, ինչպէս նաեւ առաջին անգամ ըլլալով՝ Եւրոխորհրդարանէն ներս Արցախի անկախութեան 23-րդ ամեակին նուիրուած հիւրասիրութեան: Աւելի ուշ Եւրոպայի տարածքին պիտի ցուցադրուի “Թեւանիկ“ ժապաւէնը, բեմադրիչ Ջիւան Աւետիսեանի ներկայութեամբ:
ÐÇÝ·ß³µÃÇ, 23 ÐáÏï»Ùµ»ñ 2014
Հ.Յ.Դ. Հայ Դատի Յանձնախումբ
Հանդիպում Միացեալ Թագաւորութեան Արտաքին Գործոց նախարարութեան հետ
Ե
ՐԵՒԱՆ (ՀՅԴ մամլոյ դիւան).- 15 Հոկտեմբերին, Հ.Յ.Դ. Հայ Դատի յանձնախումբի պատուիրակութիւն մը այցելեց Միացեալ Թագաւորութեան (Մեծն Բրիտանիա) արտաքին գործոց նախարարութեան Լոնտոնի կեդրոնատեղի եւ հանդիպում ունեցաւ նախարարութեան պաշտօնատարներու հետ։ Հայ Դատի պատուիրակութիւնը բաղկացած էր Հ.Յ.Դ. Բիւրոյի Հայ Դատի եւ քաղաքական հարցերու գրասենեակի պատասխանատու Կիրոյ Մանոյեանէն եւ Հայ Դատի Անգլիոյ
յանձնախումբի պատասխանատու՝ Սեւան Արթինէն։ Հ.Յ.Դ. Հայ Դատի յանձնախումբի ներկայացուցիչները արտաքին գործոց նախարարութեան պաշտօնատարներուն փոխանցեցին Սուրիոյ հայութեան վիճակին, Արցախի հիմնահարցի բանակցային գործընթացի եւ անվտագնութեան իրավիճակին, Ազրպէյճանի հակահայ քաղաքականութեան, Հայաստան-Թուրքիա յարաբերութիւններու սառած գործընթացին, տարածաշրջանին մէջ Թուրքիոյ ոչկառուցողական քաղաքակա-
նութեան, Հայոց Ցեղասպանութեան 100-ամեակին, ինչպէս նաեւ Հայաստանի ներքին եւ արտաքին կարգ մը հարցերու մասին իրենց ներկայացուցած կազմակերպութեան տեսակէտներն ու մօտեցումները։ Հանդիպումը մաս կը կազմէր Լոնտոնի եւ Երեւանի մէջ, պարբերաբար Հ.Յ.Դ. ներկայացուցիչներու կողմէ Միացեալ Թագաւորութեան արտաքին գործոց նախարարութեան պաշտօնատարներու հետ ունեցած հանդիպումներու շարքին։
ներու կեդրոնին մէջ: Նախապէս Ամերիկայի Հայ Դատի յանձնախումբը հաղորդած էր, որ Միացեալ Նահանգներու նախագահ Պարաք Օպամայի վարչակազմին մօտ կանգնած աղբիւրները կը հաղորդեն, որ Քոնկրէսի եւ ամերիկահայ համայնքին կողմէ ամիս-
ներ տեւած ճնշումներէ ետք Սպիտակ տունը կը պատրաստուի ցուցադրել հայ որբերու գորգը: Գորգը կը պարունակէ աւելի քան չորս միլիոն ձեռագործ հանգոյցներ, որոնք տաս ամսուան մէջ գործած են Լիբանանի Ղազիրի որբանոցի հայ աղջիկները: Գորգը նուիրուած է նախագահ Քելվին Քուլիճին` 1920-ական թուականներուն, ի նշան Միացեալ Նահանգներու ցուցաբերած մարդասիրական աջակցութեան նկատմամբ հայերու երախտագիտութեան, ինչ որ փաստուած է նաեւ լուսանկարով: Քուլիճ ընդգծած է. “Գորգը իր պատուաւոր տեղը ունի Սպիտակ տան մէջ, ուր անիկա պիտի խորհրդանշէ բարի կամքի ամէնօրեայ դրսեւորումը երկրի վրայ“: Ցուցադրութեան մասին յայտարարութեան մէջ Միացեալ Նահանգներու Ազգային անվտանգութեան խորհուրդի բանբեր Պեռնատէթ Միհըն ըսած է. “Գորգը Հայաստանի եւ Միացեալ Նահանգներու ժողովուրդներուն միջեւ սերտ յարաբերութիւններուն մասին կը յիշեցնէ“: 2013-ին Սպիտակ տունը արգելակած էր Սմիթսոնեան հիմնարկին մէջ գորգը ցուցադրելու նախագիծը: Ամերիկահայ ղեկավարներ եւ շարք մը ծերակուտականներ առարկած էին այդ որոշումին` ըսելով, որ Սպիտակ տունը կ՛ենթարկուի Թուրքիոյ կառավարութեան քաղաքական ճնշումներուն: Ամերիկահայ համայնքը ողջունեց ցուցադրելու որոշումը: “Ես յուզուած եմ, որ անիկա շուտով ցուցադրութեան պիտի դրուի“, ըսած է քոնկրեսական Էտըմ Շիֆ` աւելցնելով, որ ինք պիտի շարունակէ պնդել Հայոց ցեղասպանութեան պաշտօնական ճանաչման հարցին վրայ` յատկապէս ցեղասպանութեան 100-ամեակի լոյսին տակ:
Սպիտակ Տունը պիտի ցուցադրէ հայ որբերու գորգը
ՈՒ
ԱՇԻՆԿԹԸՆ.Հոկտեմբեր 15ին, Սպիտակ Տունը հաստատեց թէ, Հայոց Ցեղասպանութեան առնչուած պատմական գորգը ցուցադրման քանի մը ձախողած փորձերէ ետք, Նոյեմբերին պիտի ցուցադրուի Սպիտակ տան այցելու-
ARMENIA
ÐÇÝ·ß³µÃÇ, 23 ÐáÏï»Ùµ»ñ 2014
²ÏݳñÏ
Պոլիսը Պէյրութ «Եկաւ եւ գնաց»-ի առիթով, բայց` ոչ միայն այդ մասին
Թարգմանչաց տօնի նախօրեակ.
Կ
III
րնայի նոյնիսկ ըսել` մնաց տոկալու օրինակելի փաստով: Փայլուն անցեալի մը ժառանգորդներն էին: Դասական կոչուած սփիւռքը (տիրական կերպով Լիբանանը) եւ Պոլիսը` իր բազմադարեան պատմութեամբ եւ աւանդութիւններով: Զիրար գտան: Երբ հայաշխարհի մէջ ինքնութենէ հրաժարման խուճապը չէր սկսած եւ ղեկավար չէին դարձած տեղատուութեան ասպետները, արմատները կը պահուէին: Պոլիսը սփիւռք չէ, գաղութ չէ: Կոստանդնուպոլսոյ անկումէն եւ Օսմանեան կայսրութեան ստեղծումէն շատ առաջ գոյութիւն ունէր հայկական Պոլիսը` իր բիւզանդական բանակի զօրավարներով եւ զինուորներով, ազնուականներով, հայազգի կայսրերով: Հետեւաբար պոլսահայութիւնը աւելի բնիկ է, քան` իր տիրակալութիւնը հաստատած եկուորը: Գիտենք, որ պատմութեան վերիվայրումները չեն խնայած հայկական Պոլիսը, ճնշումները պատճառ եղած են տարտղնումի: Հակառակ բազմապիսի դժուարութիւններու` հոգեպէս արմատախիլ չէ եղած պոլսահայութիւնը: Զանգուած մնացած է իր եկեղեցիներով, լեզուով, հայատառ մամուլով: Իր նոյնիսկ` կծկուած իրաւունքներով եւ պայմաններով: Այսօր 12 միլիոն բնակիչ ունեցող ոստանին մէջ (mégapole) 70.000 հաշուող հայութիւնը չնչին տոկոս է, հազիւ` 0,6 տոկոս: Բայց դրախտ համարուող երկիրներու յարաճուն հայկական համայնքներէն տարբեր է ան, ուժականութիւն ունի, քանի որ արմատներ ունի, մինչ այլ երկինքներու տակ չորցող արմատները ծնունդ կու տան, կու տային նաեւ անցեալին, «ծագումով հայերու»: Օրինակելի պոլսահայութիւն, որ եկաւ եւ որակով հայերէն երգեց: Հանդիպեցանք եւ հարազատ հայերէն լսեցինք: Արմատները պահած էր ժողովուրդը, որ հայ էր: Իսկ այսօր, Հայաստան եւ սփիւռք(ներ), բազմաթիւ ճակատներու վրայ
իրաւ արմատաւորման հարց ունինք, որ ազգային քաղաքականութեան առանցքը պէտք է ըլլայ եւ չէ, համատարած «բիզնես»-ային անյագուրդ ցանկութիւններով, անոնց ընկերացող սպառողական ընկերութենէն անմասն չմնալու նոյնքան համատարած ընչաքաղցութեամբ եւ իշխանատենչութեամբ: Հայ գրողները խօսած են այդ մասին, բայց միշտ գաղթելու հակամէտ զանգուածները չեն լսած: Սովորաբար կը խօսինք արեւմտեան աշխարհի հայկական զանգուածներու ուծացման մասին: Խորհրդային շրջանին, թէեւ անկէ առաջ ալ, ռուսական-խորհրդային տարածքը «մեծ հայրենիք» էր, ռուսերէնը «մեծ լեզու» էր, Լենինէն Պրեժնեւ միշտ ըսուած էր, որ իւրաքանչիւր «սովետ քաղաքացի պէտք էր, որ սորվէր այդ մեծ լեզուն»: Այդ պատգամը լսուած է, ի հարկէ` ի հեճուկս հայերէնի, եւ այսօր ալ կը շարունակուի զանգուածային կերպով: Արտասահման նոյն ախտը յորձանք է, թէեւ կը թաքնուինք պատշաճեցման շղարշի ետին: Հայրենի գրող Հրաչեայ Քոչար (1910-1965) իր «Ընտիր երկեր»-ի առաջին հատորին մէջ կը խօսի մայրենի լեզուի մասին: Դիպուկ խօսքեր: Երէկ եւ այսօր կրկնուող-բազմացող պատկերներ: «Ջութակահարի պատմած»ի էջերը անցեալի եւ ներկայի մեր տխրեցնող երթի-նահանջի կրկնուող եւ նոր հեքիաթն են: Եթէ հայերէն գիրքէն հրաժարած չըլլայինք, կը փնտռէինք այդ իրապաշտ էջերը, ուր կը կարդայինք. «Լենինկրատի կոնսերվատորիայում սովորելու տարիներին ապրում էի մի հայ ընտանիքում: Ծագումով էին հայ այդ ընտանիքի անդամները` ո՛չ լեզուով ու կենցաղով, ո՛չ բարքերով կամ ազգային պատմութեան ու մշակոյթի իմացութեամբ: Ծագումով եւ մի քիչ էլ` ազգանունով: Մի քիչ եմ ասում, որովհետեւ ազգանունն էլ անաղարտ չէր պահպանուել: Տիգրանեանցներ էին եղել, հիմա դարձել էին Տիկրանովներ, եւ որովհետեւ միայն կանայք էին մնացել այդ
ընտանիքում` Տիկրանովաներ էին» (էջ 291): Մինչդեռ տատը մանկութեան հայերէն խօսած էր եւ դադրած էր յիշելէ, եղած էր շուշեցի, զինուորականի ընտանիք: Խորհրդային օրերու գրողը աւելի քաջ է, քան ինչ որ ենք այսօր: Ան առանց կանգ առնելու «չխրտչեցնելու» վատորակ չիմաստութեան առջեւ, կ’ըսէ`«ծագումով էին հայ այդ ընտանիքի անդամները»… Օտար անուններ` օտարման ճամբուն վրայ, երբ ութսունամեայ Աստղիկը դարձած էր Ասիա, իր դուստրը` Նադեժտա Բեբութովնա, անոր դուստրը` Վերա… Ձայնագրիչ սարքով ման եկէք Հայաստան եւ բազմագոյն սփիւռքներ, արձանագրեցէք անունները, որոնք ինքնութիւն են, անոնց մէջ փնտռեցէք Աստղիկներ, Շուշաններ եւ Տիգրաններ, պիտի գտնէք Ասիաներ, Սթելլաներ, Սիւզաններ, Ռիչըրտներ, Էրիքներ եւ Քեւիններ: Միացեալ Ազգերու անդամ հարիւր իննսուն երկիրներէ ներածուած անուններ: «Ծագումով հայ»-ու կարգավիճակը, ինչպէս որ կ’ըսեն Հայաստան, «ընդունելիութեան հրաժարման քաղաքականութիւն է»` արմատները դնելով փակագիծի մէջ, կամ պարզապէս անոնցմէ հրաժարելով: Որո՞ւ հոգն է մանրուող ազգը, որ կրնայ ապագային շարունակութիւն չըլլալ: Զանգուած եւ ղեկավարութիւններ չեն ուզեր անդրադառնալ, որ առանց լեզուի ազատագրման եւ անկախացման (անուններն ալ այդ լեզուով պէտք է որ ըլլային եւ հետզհետէ չեն) քաղաքական անկախութիւնը անկատար է: Նաեւ հոգեկան-ոգեկան ազատագրութիւնը անկատար է: Մի՞թէ յաճախ չի մրճահարուիր «լեզուամտածողութիւն»-ը: Օտար լեզուներով կ’ըլլայ օտար եւ օտարի լեզուամտածողութիւն: Աւերը կատարեալ կ’ըլլայ, երբ փողոցի հայերէնը, «ժարգոն»-ը, «չոդկի» հայերէնը, անարգել կը զարգանան, կը տիրեն, կը մտնեն գրական, քա-
ղաքական, գիտական, լրագրական բարբառներուն մէջ: Այսինքն լայն առումով մտաւորականութիւնը մասնակից կ’ըլլայ եւ կ’առաջնորդէ ոգեկանի քանդումը, որմէ ետք փուճ է ազգային քաղաքականութիւնը: Այս, կրկնենք, Հայաստան եւ սփիւռք(ներ): Կը պատճառաբանուի, որ ժողովուրդի լեզուն այդպէս է, որ լեզուն «սոցիալական երեւոյթ» է: Այսինքն ոչ թէ ղեկավարութիւնը եւ մտաւորականութիւնը պիտի առաջնորդեն ինքնութեան պատուանդան լեզուական քաղաքականութիւնը, այլ ամբոխը, փողոցը, տգիտութիւնը պիտի ըլլան չափանիշ: Եւ այս` ինչպիսի՞ ապագայ մը կերտելու, ի՞նչ կտակելու համար: Ո՞վ պատասխան պիտի տայ, ո՞ր «էսթեպլիշմընթ»-ը, ո՞ր անհեռանկար ջոջականութիւնը, Հայաստանի Հանրապետութիւն, Արցախ եւ բազմագոյն սփիւռք(ներ): Նոյնիսկ խորհրդային օրերուն հայ գրողներ անդրադարձած են աւերին, երբ զանգուածները, Հայաստան եւ սփիւռք(ներ), կիրակնօրեայ հաճոյքի համար բաւարարուած են աժան գինովութեամբ, մանուկներուն անգիր սորվեցնելով կամ բեմերէն թատերական եղանակով հնչեցնելով Սիլվա Կապուտիկեանի «Խօսք իմ որդուն»-ը, պատգամելով, թէ` «ուր որ գնաս, քո մօրդ անգամ մտքիցդ հանես, քո մայր լեզուն չմոռանաս»: Կիրակնօրեայ այս կարգախօսները այսօր ազգային իրաւ քաղաքականութի՞ւն են, թէ՞ ոչ, պետութեան եւ ղեկավարութիւններու համար, ժողովներու եւ համաժողովներու ընթացքին: Մենախօսութիւն կը թուին ըլլալ այսօր Վահան Թէքէեանի սրտալի խօսքերը, երբ կ’ըսէր, թէ` «Կը սիրեմ քեզ հայ լեզու, մրգաստանի մը նման»: Եթէ այդպէս ըլլար, այսօր ժողովներ եւ անոնց արձանագրութիւնները Շէյքսփիրի լեզուով չէին ըլլար: Վիգէն Խեչումեանի հերոսներէն մէկուն լեզուն կտրած էին, որ հայերէն չխօսի («Գիրք լինելութեան»): Մեր լեզուն մենք
կը կտրենք, կտրած ենք` ռուսերէնով, անգլերէնով, սպաներէնով, ֆրանսերէնով, արաբերէնով: Իսկ արմատ ունեցող պոլսահայութիւնը, «Իսթանպուլ»-ի մէջ, իր 0,6 աննշան տոկոսով հայերէն կը պահէ, հայերէն թերթեր եւ գիրքեր լոյս կ’ընծայէ, հայերէն երգող որակաւոր երգչախումբեր կը պահէ: Ասոր համար է որ ըսի, թէ պոլսահայութիւնը եկաւ, գնաց, բայց մնաց` անոնց համար, որոնք աչք, ականջ եւ հոգի ունին: Թարգմանչաց տօնն է: Եկեղեցի պիտի երթանք (կամ պիտի չերթանք): Օտար լեզուներ սորվելու բարդոյթներու հպարտութիւն պիտի մշակենք եւ մշակած ենք: Փոխանակ Հոնոլուլու, Քոթ տ’Ազիւր կամ հայաստանցիներու սիրած Անթալիան երթալու, ինչո՞ւ այս ամառ Ֆերիքէօյ կամ Գնալը չերթալ… որպէսզի գիտնանք, թէ նաեւ դժուար պայմաններու մէջ կարելի է արմատներու հաւատարիմ մնալ, եւ եթէ հաւատք ունինք, կամ ներշնչենք, զանոնք վերագտնել: Խորանէն, թերթերէն եւ բեմերէն պիտի ըսե՞նք, որ վերջ պէտք է տալ հրաժարումներու` հայախօսութիւնը որակով վերադարձնելով մեր կեանքին մէջ եւ սկսելու համար Ասիան կամ Սթելլան, Էրիքը, Քեւինը կամ Պոպ-Ռապըրթը դարձնելով Աստղիկ, Տիգրան, Գեղամ… Չխրտչեցնելու վերաբերումը հոգեպէս տնանկ-սնանկ նպարավաճառի անվաղորդայն քաղաքականութիւն է, ոչ միայն նպարավաճառներու մակարդակին: Հրաչեայ Քոչար կը պատմէ, որ Նադեժտան եւ Վերան կ’ապրին Երեւան: Վերագտած են իրենց արմատները, որ սոսկ գեղագիտական դարմանում չէ… Հայաստան պիտի ըսէին` «կոսմետիկ» լուծում չէ: Թէեւ այդպէս մտածողներ պիտի ըլլան:
7 հոկտեմբեր 2014, Պիքֆայա, Լիբանան
Յ. ՊԱԼԵԱՆ
IV
Վերաշարադրել Էրտողանի «Ցաւակցագիրը» (Þ³ñ. ¿ç I-Ç)
Էրտողան գուցէ չէ անդրադարձած, որ այս խաղը ի՛նք կ՛աւարտէ այս ձեւով: Կանխուած է եզրակացութիւնը: Ցեղասպանութիւն եղած է, այո՛, սակայն շրջուած ձեւով, ըստ անշուշտ Թուրքիոյ նախագահին: Պետական բարձրագոյն գործիչը իր ազգակից գիտնականներուն կը պատուիրէ այդ եզրայանգումը:
Հիմա հայկական կողմը հանգիստ կրնայ շրջել միացեալ յանձնախումբի ծուղակը: Եթէ կանխաեզրակացուած է հարցը, ի՞նչը պիտի քննարկել:
Այսքանով ալ չ՛աւարտիր տակաւին Էրտողանի առաջ քշած թեզը: Անտեսանելի եօթներորդ կէտ մը կայ. Անգարան 100-ամեակի գործողութիւնները կ՛ուզէ պահել 1915-ի դէպքերու բնութագրման ոլորապտոյտին մէջ, հատուցման եւ պահանջատիրութեան դաշտէն հեռացնելու համար աշխատանքները եւ նախաձեռնութիւն-հակազդեցութիւն պարանաձգութեան խաղին ներքաշել հայկական կողմը: Որ կը թուի, թէ այլեւս չ՛ուզեր մասնակցիլ այդ խաղին: Պետական եւ հասարակական մակարդակներով մենք անցած ենք արդէն հատուցման իրաւական թղթածրարի պատրաստութեան:
Unión Residentes Armenios de Hadjín
Convocatoria Asamblea General Ordinaria Señores Asociados/as: Conforme a lo dispuesto por el Art.18 de los Estatutos Sociales, la Comisión Directiva de la Unión Residentes Armenios de Hadjín, resuelve convocar a Uds. a la Asamblea General Ordinaria que se realizará el día 1º de Noviembre de 2014, a las 16:00 hs., en su sede social Av. Raúl Scalabrini Ortiz 2273 de la Ciudad Autónoma de Buenos Aires, para tratar el siguiente:
ARMENIA
ÐÇÝ·ß³µÃÇ, 23 ÐáÏï»Ùµ»ñ 2014
àõñáõÏáõ³Ñ³Û Ï»³Ýù
Էրէբունի Թանգարանը հասաւ Մօնթէվիտէօ
Ն
երսէսեան Հիմնարկութեան "Երուանդ Քսաճըքեան" ազգային վարժարանի վերջին դասարաններու սաները, իրենց Մայրենի Լեզուի դասատու Աննա Մարիա Մահսերէճեանի աջակցութեամբ, 2011-2013 կրթական տարեշրջաններու ընթացքին, նախաձեոնեցին դասարանային և արտադասարանային ծրագիր մը "Վարժութիւն և ծաոայութիւն" անուան տակ, որու նպատակը մեր դարաւոր պատմութեան զանազան երեսները սերտելն ու անոնց կարևոր դէպքերը ամավերջի հանդէսին ցուցահանդէսով մը ներկայացնելն էր։ Այդ երկու տարիներու ընթացքին, Արտաշէսեան Հարստութենէն մինչև Կիլիկեան հայկական պետութիւն, զանազան ցուցահանդէսներ կազմակերպեցին կրթարանին մէջ։ Սակայն աշակերտները համացանցի մէջ հետաքրքրական "Յայտնութիւն" մը ըրին, երբ
ցաւ գործի կապ հաստատելով նախ Մօնթէվիտէոյի Արուեստի Պատմութեան տնօրէնին հետ, որմէ տեղեակ մնաց թէ Ուրարտուի թագաւորութեան և յատկապէս Էրէբունիի մասին տուեալներ չունին և մեծ հետաքրքրութիւն ցուցաբերեց յատուկ բաժին մը յատկացնելու Էրէբունիի պատմութեան։ Ապա Էրէբունիի թանգարանի պատասխանատուներուն տեղեակ
կատարուեցաւ Մօնթէվիտէոյի Արուեստի Պատմութեան թանգարանի մէջ, հոծ բազմութեան մը ներկայութեան, որոնց մէջ պաշտօնակատար անձնաւորութիւններ, մեր գաղութի թէ կրօնական և թէ կազմակերպութիւներու ներկայացուցիչներ, ինչպէս նաև հայ և ոչ հայ բազմաթիւ անձեր։ Էրէբունիի թանգարանէն բերուեցան շարք մը նմոյշներ
մեր գեղեցիկ քաղաքամայր Երևանի մասին ցուցահանդէս պիտի պատրաստէին, կանք առին անոր ծննդոցի վրայ և իրենց ուշադրութիւնը գրաւեց համացանցի մէջ տեղ գտած Էրէբունի թանգարանի նմոյշները և հնագիտական պեղումներու ընթացքին յայտնաբերուած պատմական փաստերը։ Իրենց այդ հետաքրքրութիւնը կիսելով հայերէն լեզուի ուսուցչուհիին հետ, իրմէ խնդրեցին որ ան կապ հաստատէ Էրէբունի թանգարանի պատասխանատուներուն, աոաջարկելով Էրէբունիի մասին մեծ ցուցահանդէս մը կազմակերպել վարժարանէն դուրս, համագոծակցաբար Մօնթէվիտէոյի Արուեստի Պատմութեան թանգարանի հետ։ Հայերէն լեզուի ուսուցիչ Աննա Մարիա Մահսերեճեանը ընթացք տալով իր աշակերտներու առաջարկին, ան-
պահելով, խնդրեց որ իրենց կարգ մը նմոյշներ և պատմական տուեալներ փոխանցեն ցոււցահանդէս մը կազմակերպելու համար։ Սիրով ընդունելով առաջարկը, Էրէբունիի մասնագէտները աշխատանքի անցան և ցուցահանդէսի անհրաժեշտ նիւթեր պատրաստեցին։ Մէկ տարի տևած գործը արդիւնք տուաւ և իրականացաւ այդ գեղեցիկ ծրագիրը։ Ներսէսեանի աշակերտներու ուրախութեան չափն ու ոգևորութիւնը սահման չուներ, յատկապէս երբ յաջողեցան ստանալ հովանաւորութիւնը ՀՀ Դեսպանութեան, Ուրուկուայի Մշակութային Նախարարութեան և Մօնթէվիտէոյի Քաղաքապետարանին, ինչպէս նաև օժանթակ խմբակի մը որ իր վրայ վերցուց ծախքերը։ Այսպիսով "ՀԱՅ ԺՈՂՈՎՈՒՐԴԻ ՀԱՐՈՒՍՏ ԱՆՑԵԱԼԸ" ցուցահանդէսի բացումը
Արին Բերդի մէջ կատարուած պեղումներէն, տասնեակէ մը աւելի հսկայ պաստարներ որոնց վրայ երեք լեզուներով, Հայերէն, Անգլերեն և Սպաներէն, մանրակրկիտ բացատրութիւններով և նկարներու ընկերակցութեամբ, երկար տարիներու ընթացքին կատարուած պեղումներու շուրջ կը խօսի։ Ցուցահանդէսը որ Մօնթէվիտէոյի Արուեստի Պատմութեան թանգարանին նուիրեց Էրէբունիի թանգարանը, բաց պիտի մնայ հասարակութեան մինչև Նոյեմբեր ամսուայ վերջաւորութեան, որմէ ետք իր պատուաւոր տեղը պիտի գրաւէ թանգարանին մէջ նոր բացուելիք բաժինով, "Ուրարտուի Թագաւորութիւնը" անուան տակ։
Orden del Dia 1) Lectura y Aprobación del Acta de la Asamblea Anterior. 2) Consideración y Aprobación de la Memoria y Balance General correspondiente al 98º Ejercicio Administrativo al 31 de julio de 2014 e Informe de Revisor de Cuentas. 3) Designación de 2 (dos) asociados presentes para firmar el Acta de la Asamblea. 4) Designación de la Comisión Escrutadora: 1 (un) Presidente y 2 (dos) Secretarios para que fiscalicen la elección. 5) Renovación parcial de la Comisión Directiva: Elección de 4(cuatro) miembros titulares por el término de 2 (dos) años, 3 (tres) miembros suplentes por el término de 1(un) año y 2 (dos) revisores de cuentas por el término de 1(un) año. 6) Varios. Al agradecer puntual asistencia nos complacemos en saludarlos muy atentamente. Ana Massoyan Secretaria
Chake Kopuchian Presidente
NOTA: De acuerdo al Art.21 de los Estatutos, las Asambleas se considerarán legalmente constituidas y sus resoluciones serán válidas con la presencia de la mitad más uno de los socios activos. Si no hubiera mayoría se esperará sesenta (60) minutos para constituirse en segunda convocatoria y sesionará sea cual fuera la cantidad de socios presentes. Los socios para incorporarse a la Asamblea deberán estar al día con Tesorería.
ԿԱՐՕ ՀԷՔԻՄԵԱՆ Մօնթէվիտէօ-Ուրուկուայ