²ÏݳñÏ §²½¹³Ï¦Ç
ÚÇßáõÙ »Ù »õ å³Ñ³ÝçáõÙ
äáõ¿Ýáë ²Ûñ¿ë, ²ñųÝÃÇÝ - 83ñ¹ ï³ñÇ - ÂÇõ 13.557 - 11 ê»åï»Ùµ»ñ 2014 - лé. (54 11)4775 7595
Ä³Ý Äáñ»ëÇ Ù³Ñáõ³Ý 100³Ù»³ÏÇÝ ³éÇÃáí
Հայաստան այցելեց Ֆրանսայի Ազգային Ժողովի Ընկերվարական խումբի պատուիրակութիւնը
2
014 թուականը Ֆրանսայի մէջ հռչակուած է Ժան Ժորեսի տարի, անոր մահւան 100ամեակին կապակցութեամբ: Ֆրանսայի Ընկերվարական կուսակցութեան առաջնորդ, հայկական իրաւունքներու պաշտպան քաղաքական գործիչին մահուան հարիւրամեակը Հայաստանի մէջ նշելու համար, Հայ յեղափոխական Դաշնակցութեան (Արեւմտեան Եւրոպա եւ Հայաստան) եւ Ֆրանսայի Հայ Դատի յանձնախումբի հրաւէրով, 4-7 Սեպտեմբերին Հայաստան այցելեց Ֆրանսայի Հանրապետութեան Ազգային Ժողովի ընկերվարական խմբակցութեան պատուիրակութիւնը` գլխաւորութեամբ Պրիւնօ լը Ռուի: Պատուիրակութեան կ՛ընկերանար Հայ յեղափոխական Դաշնակցութեան Արեւմտեան Եւրոպայի Կեդրոնական Կոմիտէի եւ Ֆրանսայի հայ համայնքի ներկայացուցիչներ` գլխաւորութեամբ Հ.յ.Դ. Արեւմտեան Եւրոպայի Կեդրոնական Կոմիտէի ներկայացուցիչ Մուրատ Փափազեանի: Ֆրանսական պատուիրակութեան այցելութիւնը տեղի ունեցաւ Հայաստանի Հանրապետութեան Ազգային ժողովի եւ Հայաստանի Գիտութիւններու Ազգային Ակադեմիայի, Հայոց ցեղասպանութեան Թանգարան-հիմնարկի համագործակցութեամբ եւ Ֆրանսական Համալսարանի ու «Հրայր Մարուխեան» Հիմնադրամի (Երեւան) աջակցութեամբ: Ֆրանսական պատուիրակութեան պաշտօնական հանդիպումներուն կը մասնակցին Հ.յ.Դ. Հայաստանի Գերագոյն Մարմինի ներկայացուցիչ Արմէն Ռուստամեան,
Հ.յ.Դ. Բիւրոյի անդամ, Ընկերվար Միջազգայնականի փոխնախագահ Մարիօ Նալպանտեան եւ Հ.յ.Դ. Բիւրոյի Հայ Դատի եւ քաղաքական Հարցերու գրասենեակի պատասխանատու Կիրօ Մանոյեան: Հայաստանի վարչապետ յովիկ Աբրահամեան ընդունեց Ֆրանսայի Ազգային ժողովի Ընկերվարական խմբակցութեան նախագահին գլխաւորած պատուիրակութիւնը: ողջունելով հիւրերը, վարչապետը վստահութիւն յայտնեց, որ ֆրանսացի խորհրդարանականներուն այցելութիւնը կը նպաստէ հայ-ֆրանսական բազմաոլորտ յարաբերութիւններու ամրապնդման եւ ընդլայնման: «Մենք մեծապէս կը շեշտենք Ֆրանսայի հետ քաղաքական, տնտեսական եւ այլ մարզերու մէջ յարաբերութիւններու զարգացումը: Ամէն ինչ պիտի ընենք, որպէսզի մեր երկկողմանի կապերը աւելի զարգանան, որուն համար կայ մեծ ներուժ», նշեց վարչապետը: Ընդգծելով, որ ներկայիս Հայաստանի մէջ յաջող գործունէութիւն կ՛ունենայ ֆրանսական 180 ընկերութիւն, յովիկ Աբրահամեան յոյս յայտնեց, որ յառաջիկային անոնց թիւը պիտի աւելնայ: Վարչապետը եւ Պրիւնօ լը Ռու կարծիք յայտնեցին, որ Հայաստան կրնայ բեմ հանդիսանալ ֆրանսական ընկերութիւններու համար եւրասիական շուկայ մուտք գործելու: Ըստ Ֆրանսայի Ազգային ժողովի Ընկերվարական խըմբակցութեան նախագահին, իր երկիրը շահագրգռուած է Հայաստանի զարգացումով եւ պատրաստ է հետագային եւս հա-
մակողմանի աջակցութիւն ցուցաբերելու այդ գործին: Անդրադառնալով Հայոց ցեղասպանութեան 100ամեակին` Պրիւնօ լը Ռու ըսաւ. «Ինչպէս Հայաստանի մէջ նշեց Ֆրանսայի նախագահ Ֆրանսուա Հոլլանտ, մենք ունինք քաղաքական կամք ամբողջացնելու Հայոց ցեղասպանութիւնը ճանչցող օրէնքը, որուն շնորհիւ կը նախատեսւի քրէական հետապնդում բոլոր անոնց համար, որոնք կը ժխտեն Հայոց ցեղասպանութեան փաստը: Վստահ ենք, որ ցեղասպանութեան ճանաչումը ունի կանխարգելիչ դերակատարութիւն եւ խաղաղութեան հաստատման համար կարեւոր է անոր ժխտումը բացառելը»: Պրիւնօ լը Ռու Հայոց ցեղասպանութեան 100ամեակի նախօրեակին նաեւ կարեւոր նկատեց հայ-ֆրանսական միջխորհրդարանական կապերու սերտացումը` միջազգային հանրութեան շրջանակին մէջ անհրաժեշտ աշխատանքներ տանելու համար: յովիկ Աբրահամեան շնորհակալութիւն յայտնեց ֆրանսացի երեսփոխաններուն` իրենց դիրքորոշումին համար եւ ընդգծեց, որ եթէ Հայոց ցեղասպանութեան նման ոճրագործութիւնները ժամանակին չեն դատապարտուիր, ապա կ՛ունենան կրկնուելու հաւանականութիւն: Զրուցակիցները նաեւ անդրադարձան Լեռնային Ղարաբաղի տագնապին եւ ընդգծեցին անոր լուծման անհրաժեշտութիւնը խաղաղ բանակցութիւններու միջոցով, ԵԱՀԿի Մինսքի խմբակին ծիրին մէջ: Կողմերը նաեւ քննարկեցին հայ-ֆրանսական (Þ³ñ.Á ¿ç III)
Հ
Նիւփորթը Սոչիին դիմաց
իւսիսատլանտեան ուխտի համագումարի շրջանակներուն մէջ կիսայանկարծակի հանդիպումը Միացեալ Նահանգներու արտաքին գործոց նախարարի միջնորդութեամբ` նախագահներ Սարգսեան եւ Ալիեւի, առաջին հայեացքով Սոչիի հակաքայլ կարելի է դիտարկել: Չմոռնանք, որ վերջին շրջանին եւ միջնախագահական բանակցութիւններու երկարատեւ դադարէ ետք, Ֆրանսայի նախագահին կը պատկանէր եռակողմ հանդիպում կազմակերպելու նախաձեռնութիւնը: Սահմանային գօտիներու վրայ ստեղծուած գերլարուած իրավիճակը եւ դէպքերու աննախադէպ զարգացումը ենթահողը պատրաստած էին, որ եռակողմը այլ գերմիջնորդի նախաձեռնութեամբ կայանար: Այդպէս ալ եղաւ: Սոչիի հանդիպումին մասին ամերիկեան արձագանգը կը խօսէր Արցախեան հարցին ներկայացուցած առաջնային կարեւորութեան մասին: «Անշուշտ, աշխարհի տարբեր անկիւններուն տիրող բարդ իրավիճակները անհանգստութեան մեծ առիթ են Միացեալ Նահանգներու համար, սակայն ասիկա ոչ մէկ ձեւով կը թուլացնէ ղարաբաղեան խնդիրի լուծման անհրաժեշտութեան առաջնայնութիւնը Միացեալ Նահանգներու համար: Մեր նպատակն է Եւրոպան ամբողջական, ազատ եւ խաղաղ տեսնել»: Սոչիի առիթով այսպէս բնորոշած էր Մինսքի ամերիկացի համանախագահը Արցախի ներկայացուցած կարեւորութիւնը: Ընկերային ցանցերը ի շարս բազմաթիւ գործառոյթներու, այլընտրանքային լրատուութեան առընթեր այսօր դարձած են նաեւ կիսապաշտօնական տեղեկատուութեան սկզբնաղբիւր: Մինչեւ Միացեալ Նահանգներու արտաքին գործոց նախարարութեան պաշտօնական կայքին վրայ տեղադրուիլը, արդէն իսկ ամերիկացի համանախագահը թուիթըրեան իր էջին վրայ կը գրէր. «Հայաստանի եւ Ազրպէյճանի նախագահները այսօր ներկայ պիտի ըլլան ՕԹԱՆի վեհաժողովին, կը սպասուի մեր ընդհանուր արժէքներուն եւ նպատակներուն վերաբերեալ կտրուկ յայտարարութեան: ուորլիք պարզ կը դարձնէր, որ ուաշինկթըն իր աշխատանքային ժամանակացոյցին վրայ նշած է արդէն նման հանդիպում եւ կտրուկ յայտարարութիւն ըսելաձեւով, փորձ կը կատարէ հանրային կարծիքը կողմնորոշելու, թէ բեկումնային յայտարարութիւն կը սպասուի այդ հանդիպումէն: Բեկումնայինի տպաւորութեան ստեղծումով ամերիկացի քաղաքական գործիչը խորքին մէջ կ՛ուզէ նախանշել, որ ռուսական միջնորդութեամբ Սոչիի հանդիպումէն աւելի անկիւնադարձային է Միացեալ Նահանգներու արտաքին գործոց նախարարին միջնորդութեամբ եւ նախաձեռնութեամբ կայանալիք եռակողմ հանդիպումը: Անօրինաչափ չէ, որ նման միջազգային համագումարներուն տեղի ունենան այս տեսակ հանդիպումներ: Օրինաչափ է սակայն, որ նման հանդիպումներ նախապէս յայտարարւին, ընդհանուր ժամանակացոյցին վրայ երեւին. եւ յայտարարուին համագումարը կազմակերպողին կողմէ, այս պարագային` ՕԹԱՆին: ուորլիքի թուիթըրեան գրառումն ու անոր հետեւած Միացեալ Նահանգներու արտաքին գործոց նախարարութեան այլեւս պաշտօնական տեղեկատուութիւնը ամրագրեց, որ հանդիպումը տեղի պիտի ունենայ: Մինչ լուռ էին մինչեւ այդ պահը հանդիպման հրաւիրուած կողմերու պաշտօնական բաժանմունքները: Հանդիպումէն մինչ այժմ կտրուկ յայտարարութիւն չէ բխած: Լրատուութիւնները ընդհանրապէս կ՛օգտագործեն արցախեան հարցին մասին լսուած սկզբունքներն ու անոնց համապատասխանող բառապաշարը: Երկարատեւ դադարէ ետք, Սոչիէն անմիջապէս ետք երկրորդ հանդիպում կազմակերպելը աւելի կը համոզէ եղածին հակաքայլ բնոյթին մասին, ռուս-ամերիկեան շեշտուած մրցակցութեան պարունակին մէջ: Արցախեան հակամարտութիւնը ՕԹԱՆի օրակարգի վերածելու ճիգը այս շրջագիծին մէջ կարելի է դիտարկել: Նիւփորթը Սոչիի այլընտրանք վերածելու այս արագ աշխատանքին մէջ Անգարան իր դերը վերցուցած էր: Պաքուն հանգստացնելու միակ նպատակը չունէր նորընտիր նախագահը, երբ իր առաջին այցելութիւններու շարքին Ազրպէյճանը նկատի կ՛ունենար: Աւելի՛ն. կը յայտարարէր, որ Արցախի հարցը պիտի արծարծուի ՕԹԱՆի համագումարին: ուորլիքի խոստացած կտրուկ յայտարարութիւնը չտեսանք. տեսանք կտրուկ հանդիպումի մը կազմակերպումը: «ԱԶԴԱԿ»
ARMENIA
II
Âáõñùdz
üñ³Ýë³
Àëï ¿.è¿.¿.-Ç
§ÈÁ ØáÝï¦
Թ
րանսայի խորհրդարանի եւ 19 Մարտ 2013ին Փարիզի մէջ ստեղծուած Ֆրանսա-Ղարաբաղ բարեկամութեան շրջանակի անդամներ Արլեթ Կրոքոսթ (Ժողովըրդային շարժումի համար միութիւն), Ֆրանսուա Փուփոնի (Ընկերվարական կուսակցութիւն) եւ Ֆրանսուա Ռոշպլուան (Ժողովրդավարներու եւ Անկախներու միութիւն) ֆրանսական «Լը Մոնտ» օրաթերթին մէջ վերջերս լոյս տեսած իրենց յօդուածին մէջ կ՚անդրադառնան Պաքուի մէջ
Ֆրանսիսքօ Պապը պիտի այցելէ Թուրքիա, ապա` հաւանաբար նաեւ Հայաստան
րքական «Թէ.Ռէ.Թէ.»ն կը հաղորդէ, որ Ֆրանսիսքօ Պապը պիտի այցելէ Թուրքիա: Ըստ թրքական աղբիւրին տուեալներուն, նշեալ այցելութիւնը տեղի պիտի ունենայ 30 Նոյեմբերին: Այցելութեան առիթը քրիստոսի աշակերտներէն Ս. Անդրէասի յիշատակի արարողութիւններն են: Ս. Անդրէաս կը նկատուի յունական պատրիարքութեան հիմնադիրը: Այցելութեան նպատակը շրջանին մէջ կրօններու երկխօսութեան կարեւորութիւնը ընդգծելն է: Պապը մտադիր է այցելութեան ընթացքին Իրաքի մէջ հալածուող քրիստոնեաներուն առ ի պաշտպանութիւն կեցուածք մը արտայայտել: Աղբիւրը կը յայտնէ, որ Թուրքիոյ մէջ իր այցելութիւնը աւարտելէ ետք Ֆրանչիսկոս Պապը կրնայ նաեւ Հայաստան այցելել:
Պէտք է վերջ դնել Ազրպէյճանի մէջ Իլհամ Ալիեւի վարչակարգին
Ֆ
г۳ëï³Ý
Հայրենիք-Սփիւռք Համաժողովին պիտի քննարկուին ցեղասպանութեան 100ամեակին եւ Սուրիահայութեան վերաբերող հարցեր
18
-21 Սեպտեմբերին Երեւանի մէջ տեղի պիտի ունենայ ՀայրենիքՍփիւռք համահայկական հինգերորդ համաժողովը: Վարչապետ յովիկ Աբրահամեանի խնդրանքով, Սփիւռքի նախարար Հրանոյշ յակոբեան մանրամասնութիւններ ներկայացուցած է համաժողովի կազմակերպման նախապատրաստական աշխատանքներուն մասին: Ան դիտել տուած է, որ արդէն Սփիւռքի 600է աւելի կառոյցներու ղեկավարներ հաստատած են իրենց մասնակցութիւնը եւ այդ գործընթացը կը շարունակուի: «Գիտէք, որ այդ համաժողովին մասնակցում են Հայաստանի, Արցախի եւ Սփիւռքի բոլոր համահայկական կառոյցների ղեկավարները, մասնակցելու են Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսը, Կիլիկիոյ Կաթողիկոս Արամ Ա.ը, Կաթողիկէ Պատրիարքը եւ միւս բոլոր առաջնորդները: Համաժողովը տեղի կ՛ունենայ Օպերայի եւ բալետի ազգային ակադեմիա-
Av. Callao 1162 - Buenos Aires info@hotelwilton.com.ar
ÐÇÝ·ß³µÃÇ, 11 ê»åï»Ùµ»ñ 2014
կան թատրոնում, այն կը բացի հանրապետութեան վարչապետը», դիտել տուած է յակոբեան: Ըստ անոր՝ համաժողովը տեղի պիտի ունենայ երկու մասով՝ լիագումար եւ ըստ ուղղութիւններու նիստեր: Համաժողովի աշխատանքները պիտի կատարուին Հայոց ցեղասպանութեան 100ամեակին ընդառաջ թեմայով, երկրորդ նիւթը պիտի առնչուի սուրիահայութեան եւ արտակարգ իրավիճակի մէջ գտնուող հայերու անվտանգութեան հիմնախընդիրներուն, երրորդ հարցը՝ լեզւի պատշպանութեան եւ մամուլին, չորրորդը՝ հայրենիքՍփիւռք գործակցութեան կառուցակարգերու կատարելագործման: Համաժողովի ծիրին մէջ տեղի պիտի ունենայ նաեւ զանգուածային լրատուամիջոցներու 7րդ համաժողովը, պիտի մասնակցին Սփիւռքէն 120 խըմբագիրներ եւ հայաստանեան մամուլի ներկայացուցիչները: Համաժողովի մասնակիցները պիտի ընդունի հանրապե-
4812-4993 www.hotelwilton.com.ar
տութեան վարչապետը, այնուհետեւ անոնք պիտի այցելեն Ազգային ժողով: Անոնք մեծ փափաք յայտնած են հանդիպելու նաեւ պաշտպանութեան նախարար Սէյրան Օհանեանի հետ: 21 Սեպտեմբերին սփիւռքահայերը պիտի մասնակցին Հայաստանի անկախութեան օրուան նուիրուած հանրապետութեան նախագահի ընդունելութեան: Հրանոյշ յակոբեան զեկուցած է, որ՝ վարչապետին յանձնարարութեամբ, նախապատրաստական աշխատանքները համապատասխան գերատեսչութիւններու, նախարարութիւններու եւ կառոյցներու հետ յաջողութեամբ կ՛ընթանան։ Կառավարութեան նիստին որոշում տրուած է, որ Հայաստան-Սփիւռք 5րդ համաժողովին մասնակցելու նպատակով Հայաստան ժամանող օտար քաղաքացիները զերծ կացուցուին մուտքի արտօնագիրի տրամադրման համար նախատեսուած պետական տուրքի վճարումէն:
սպաննուած Կարեն Պետրոսեանի հարցին: յօդուածին մէջ գրուած է. «ISIS-ի կողմէ ամերիկացի լրագրող Ճէյմզ Ֆոլիի գըլխատումը արդարօրէն միջազգային դատապարտում մը յառաջացուց։ Ատկէ քանի մը օր առաջ եւս նոյնպիսի մահապատիժ մը գործադրուեցաւ։ Այդ զոհը եւս քաղաքացի մըն էր: Այդ զոհին դահիճները ոչ մէկ արդարացում ունին, նոյնիսկ եթէ զինք նկատած են թշնամիքարոզիչ։ Ճիշդ է, որ զինք բըռնած են ճինզ եւ մարզական կօշիկներ հագած վիճակի մէջ, սակայն մահապատժէն առաջ զինուորական հագուստ հագցուցած էին, որպէսզի զինք ներկայացնեն իբրեւ թշնամի գաղտնի սպասարկութեանց գործակալ։ Բարբարոսութեան մէկ այլ զոհ մըն էր Կարեն Պետրոսեանը։ Ան հայ գիւղացի մըն էր, սակայն առանց ձեւականութիւններու սպաննուեցաւ ազրպէյճանցի բանակայիններու կողմէ։ Անոր առեւանգման հանգամանքները տակաւին յստակ չեն եւ հնարաւոր է, որ առեւանգուած է Հայաստանի տարածքէն։ Այս դէպքը ազրպէյճանական, հայկական եւ ղարաբաղեան զինեալ ուժերու միջեւ Հայաստանն ու Լեռնային Ղարաբաղը Ազրպէյճանէն բաժնող սահմանագիծին վրայ բազմաթիւ բախումներու գագաթնակէտն էր։ Պաքուի վարչակարգի կողմէն հրահրուող քայլերու ակընյայտ նպատակը Ալիեւի եւ Սարգսեանի՝ Սոչիի հերթական բանակցային փուլին մէջ միւս կողմի վրայ ճնշում գործադրելն էր։ Բախումներու իբրեւ արդիւնք երկու կողմէն շուրջ 30 մարդ սպաննուեցաւ։ Արձագանգելով Ճէյմզ Ֆոլիի սպանութեան, Միացեալ Նահագներու նախագահ Օպամա յայտարարեց. «ISIS-ը քաղցկեղ մըն է, որ 21րդ դարուն մէջ տեղ չունի»։ Ի հակադրութիւն ասոր, որոշ անվախ դիւանագէտներ, հաւանաբար կը կարծեն, որ հայերով բնակուած Լեռնային Ղարաբաղի հանրապետութիւ-
նը պէտք է վերադառնայ Ազըրպէյճանի հովանիին տակ, ուրկէ ան ազատած է 20 տարի առաջ ապագաղութատիրական պատերազմի իբրեւ արդիւնք։ Ասիկա ոչ մէկ ձեւ կրնայ ընթացիկ բանակցութիւններու առարկայ դառնալ։ Բոլորին համար յստակ պէտք է ըլլայ՝ կարելի չէ Ղարաբաղի նման ժողովրդավարական երկրէ մը պահանջել վերադառնալ Ազրպէյճանի նման բռնատիրական պետութեան գիրկը, յատկապէս երբ վերջինիս նախագահը կը յայտարարէ, որ հայերը ուր ալ ապրին, իր երկրին թշնամիներն են։ Ալիեւի վարչակարգը, իրապէս, մոլորակի ամէնէն ճնշող վարչակարգերէն է։ Amnesty International, Human Rights Watch եւ Թղթակիցներ առանց սահմաններու կազմակերպութիւններու կողմէ պարբերաբար դատապարտուած ազրպէյճանական վարչակարգը իր սեփական քաղաքացիներու՝ նոյնիսկ ազգութեամբ ազրպէյճանցիներու համար սպառնալիք է, որուն մասին կը վկայէ Լէյլա եւ Արիֆ Եունուսներու եւ Ռասուլ Միրքատիրովի կամայական կալանաւորումները։ Այդ պայմաններուն մէջ դժուար չէ պատկերացնել այն ճակատագիրը, որ կը սպասէր Լեռնային Ղարաբաղի մէջ ապրող հայերուն. ճակատագիր մը, որ ապրեցան, երբ 1990ական թուականներուն ազրպէյճանական վարչակարգին կողմէ կազմակերպուած ջարդերը զիրենք մղեցին իրենց սեփական անկախ պետութիւնը ստեղծելու։ Այն ինչ որ յստակ է, եւ մենք կը ցաւինք անոր համար, այն է, որ Հայաստանի եւ Ազրպէյճանի միջեւ ներկայ բանակցութիւնները հաւանաբար դատապարտուած են տապալման։ Մէկ կողմէ, որովհետեւ այս բանակցութիւնները տեղի կ՚ունենան գլխաւոր խնդրոյ առարկային՝ Լեռնային Ղարաբաղի քաղաքացիներուն եւ անոնց կողմէ ընտրուած ներկայացուցիչներու բացակայութեան։ Միւս կողմէ՝ ոչ ճկուն դիրքորոշման պատճառով Իլհամ Ալիեւի, որ մտադիր է վերադառնալ ստալինեան իշխանութեան հաստատուած գաղութատիրական սահմաններուն՝ հակառակ իր երկրին կողմէ սկիզբ առած ու պարտութեամբ աւարտած պատերազմին եւ իր անընդունելի վերաբերմունքին, որուն մասին անգամ մը եւս կը վկայէ Կարեն Պետրոսեանի սպանութիւնը։ Այդ սպանութիւնը ռազմական յանցագործութիւն է, եւ ուրմեն, Իլհամ Ալիեւին միջազգային դատարանի առջեւ կանգնեցնելը արդարացի է»։
ARMENIA
ÐÇÝ·ß³µÃÇ, 11 ê»åï»Ùµ»ñ 2014
III
²ÏݳñÏ
Ս
եպտեմբեր 1ին, 48 տարի առաջ, խորհրդային Հայաստանի ղեկավարութիւնը պաշտօնական խընդրագրով դիմեց խորհրդային Միութեան կեդրոնական իշխանութիւններուն՝ Արցախը մայր հայրենիքին վերամիացնելու պահանջով։ Իր տեսակին մէջ առաջին եւ միակ դիմումը չէր 1966ի այդ քայլը։ 1923ին քրեմլինի կեդրոնական ղեկավարութեան՝ որոշապէս Ստալինի ձեռամբ գործըուած մեծ յանցագործութենէն, մայր հայրենիքի հետ առանց ցամաքային կապի սահմանագծուած Լեռնային Ղարաբաղի Ինքնավար Մարզի (Լ.Ղ.Ի.Մ.) ստեղծումէն ետք, մեր ժողովուրդը բնաւ չհամակերպեցաւ կատարուած անարդարութեան։ Թէ՛ ժողովրդային եւ թէ Կոմկուսի ղեկավար հայ գործիչներու կողմէ պարբերաբար կատարուեցան նման դիմումներ։ Ժողովրդային ստորագրահաւաքներով եւ պաշտօնական խնդրագրերով՝ խորհրդային Հայաստանն ու Լ.Ղ.Ի.Մ.ը տէր կանգնեցան Արցախի վերամիացման պահանջին։ տարբեր չէր կրնար ըլլալ, որովհետեւ ատրպէյճանական տիրակալութեան տակ ստոյգ կործանումը կը սպառնար հայկական արծուեբոյնին։ տասնամեակներու ընթացքին, Պաքուի իշխանութիւնները ամէն քայլի դիմեցին, որպէսզի ինչպէս Նախիջեւանը, նոյնպէս եւ Արցախը ապահայացնեն, ոչ միայն հայկական հինաւուրց քաղաքակրթութեան ամէն հետք ոչնչացնելով, այլեւ հետեւողականօրէն հայաթափման ենթարկելով հայրենի մեր հողերը։ Հայաստանի Հանրապետութեան արտաքին գործոց նախարարութեան կայքէջին ախտորոշումով՝ խորհրդային լուծի տակ, «Լեռնային Ղարաբաղի նկատմամբ Ադրբեջանի խըտրականութիւնն իր ազդեցութիւնն ունեցաւ նաեւ Ղարաբաղի բնակչութեան վրայ եւ դարձաւ վերջինիս գաղթի հիմնական պատճառը: Արդիւնքում, Ղարաբաղի բնակչութեան յարաբերակցութիւնը փոփոխւեց. եթէ 1923 թուականին հայերը կազմել են Լեռնային Ղարա-
1 ê»åï»Ùµ»ñ 1966
խորհրդային Հայաստան Արցախի վերամիացման խնդրագիր կը յղէ քրեմլին
բաղի բնակչութեան 94,4 տոկոսը, ապա 1989թ. տուեալներով հայերի թիւը նուազել է մինչեւ 76,9 տոկոս: Հայաթափման քաղաքականութիւնն առաւել յաջող ընթացաւ մէկ այլ հայկական տարածքում՝ Նախիջեւանում: «Լ.Ղ.Ի.Մ.ի ժողովուրդը եւ Հայկական խ.Ս.Հ. իշխանութիւնները Ղարաբաղն Ադրբեջանական խ.Ս.Հ.ին փոխանցելու որոշումը վերանայելու խնդրանքով՝ խ.Ս.Հ.Մ. կենտրոնական իշխանութիւններին ուղղուած բազմաթիւ դիմումներ են յղել, որոնք անտեսուել են կամ մերժուել՝ պատճառ դառնալով նախաձեռնողների հանդէպ կիրառուող հալածանքների: Նշուած դիմումների թըւում են Հայկական խ.Ս.Հ. Կառավարութեան եւ Կոմունիստական Կուսակցութեան Կենտրոնական Կոմիտեի 1945թ. դիմումը խ.Ս.Հ.Մ. կառավարութեանը եւ Համամիութենական Կոմունիստական Կուսակցութեան Կենտրոնական Կոմիտէին, 1963թ. Լ.Ղ.Ի.Մ. ազգաբընակչութեան աւելի քան 2,5 հազար, իսկ 1965թ. աւելի քան 45 հազար ստորագրութեամբ նամակները՝ հասցէագրուած խ.Ս. Հ.Մ. ղեկավարութեանը, 1977թ. խ.Ս.Հ.Մ. նոր Սահմանադրութեան համաժողովրդական քըն-
Հայաստան...
(Þ³ñ. ¿ç I-Ç)
յարաբերութիւններուն առնչըւող հրատապ հարցեր: Ֆրանսայի Հանրապետութեան Ազգային ժողովի Ընկերվարական կուսակցութեան խմբակցութեան նախագահ Պրիւնօ լը Ռուի գլխաւորած պատուիրակութեան անդամները այցելեցին Ծիծեռնակաբերդի Հայոց ցեղասպանութեան յուշահամալիր: Ֆրանսացի խորհրդարանականները ծաղկեպսակ եւ ծաղիկներ զետեղեցին 1915 թուականի Հայոց ցեղասպանութեան յուշակոթողին եւ լռութեամբ ու խոնարհումով յար-
նարկումների շրջանակում Լ.Ղ.Ի.Մ. աշխատանքային կազմերի (կոլեկտիվների) առաջարկութիւնները»: 1 Սեպտեմբեր 1966ի խընդրագիրը, հետեւաբար, ինքըստինքեան Արցախեան պահանջատիրութեան հերթական դիմումներէն մէկը ըլլալով հանդերձ, կ’առանձնանայ իր ժամկէտին կարեւոր նշանակութեամբ։ խորհրդային Հայաստանի կեանքին, ազգային առումով, ամէնէն ալեկոծ ժամանակաշրջանն է 1965ը։ Մեծ Եղեռնի յիսնամեակին առիթով, հարիւր հազարներով հայորդիներ ողողեցին Երեւանի կեդրոնը՝ վանկարկելով «Մեր հողերը, մեր հողերը» պահանջը։ Մոսկուան հայկական պահանջատիրութեան այդ համաժողովրդային պոռթկումին բրտօրէն հակադարձեց՝ տասնեակներով երիտասարդ գործիչներ ձերբակալելով եւ բանտ նետելով։ Այդ անկիւնադարձային ժամանակաշրջանին նաեւ Արցախի հայութիւնը պահանջատիրական իր տարերքին մէջ էր՝ Հայաստանին վերամիանալու դիմումներու տակ համաժողովրդային ստորագրահաւաք կատարելով եւ քրեմլին ուղղելով զանոնք։ 1966ը յատկանշական թուա-
կան եղաւ նաեւ այն առումով, որ օրին՝ Հայաստանի Կոմկուսի Կենտկոմին առաջին քարտուղարը Եակով (յակոբ) Զարուբեանն էր։ խորհրդային Հայաստանի թիւ 1 ղեկավարի այդ պաշտօնին Զարոբեան կոչուած էր 1960ին եւ քանի մը տարուան մէջ յաջողած էր խրախուսել ազգային պահանջատիրութեան նախաձեռնութիւնները։ խորքին մէջ Զարուբեանի անմիջական նախաձեռնութեամբ էր, որ Մեծ Եղեռնի յիսնամեակի պոռթկումներէն ետք, Երեւանի մէջ, Ծիծեռնակաբերդի բարձունքին վրայ, սկսան իրականացուիլ աշխատանքները հայ ժողովուրդին դէմ թրքական պետութեան գործադրած մեծ ցեղասպանութեան զոհերուն՝ մեր անմոռանալի նահատակներու յիշատակին նուիրուած յուշարձանկոթողի կառուցման։ Այդ խորապատկերով՝ 1 Սեպտեմբեր 1966ին Արցախի վերամիացման պահանջով խորհրդային Հայաստանի պաշտօնական դիմումը Մոսկուայի կեդրոնական իշխանութեանց եղաւ «կարապի երգը» հայ կոմունիստներու ազգային նկարագրով այս գործիչին։ Բայց ինչպէս որ համացան-
ցի վրայ աղբիւր մը դիտել կու տայ, «խ.Ս.Հ.Մ.ում տիրապետող կայսերական-կոմունիստական վարչակարգը չէր հանդուրժում հանրապետութիւններում ազգային նկարագիր ունեցող նման գործիչների գոյութիւնը եւ նրանց հեռացնում էր իշխանութեան վերին օղակներից։ Այդպէ՛ս վարուեցին նաեւ Զարոբեանի հետ»։ Զարոբեանի յաջորդեց Անտոն քոչինեանը, որ փաստօրէն շարունակեց անսալ հայրենի մեր ժողովուրդին ծոցին մէջ խմորուող եւ մեր արժանաւոր մտաւորականութեան շունչով եռեւեփող ազգային պահանջատիրութեան բուռն զարթօնքին։ քոչինեանի իշխանութեան օրով, 1969ին, փաստօրէն կառուցուեցաւ նաեւ 1918ի մեծ յաղթանակին նուիրուած Սարդարապատի յուշահամալիրը։ 1 Սեպտեմբեր 1966ի դիմումը որբ չմնաց, հետագայ տարիները եկան յաւելեալ թափով յառաջ մղելու Արցախի վերամիացման շարժումը, մինչեւ որ 1988 թուականի Փետրուարին ժայթքեցաւ Հայաշխարհի ազգա յին-պահանջատիրական վերազարթնումին անկասելի թափը։
գեցին մէկուկէս միլիոն անմեղ զոհերու յիշատակը: Հիւրերը նաեւ այցելեցին Հայոց ցեղասպանութեան թանգարան-հիմնարկ:
ցութեան նախագահ Պրիւնօ լը Ռուի գլխաւորած պատուիրակութեան անդամներուն հետ: ողջունելով հիւրերուն այցելութիւնը Հայաստան` Արմէն Ռուստամեան իբրեւ բարեկամական եւ ջերմ բնորոշեց Հայաստանի եւ Ֆրանսայի յարաբերութիւնները, որոնց զարգացման համար լուրջ գործօն հանդիսացած են երկու ժողովուրդներուն միջեւ պատմամշակութային դարաւոր կապերը եւ Ֆրանսայի մէջ հայկական մեծ եւ ազդեցիկ համայնքի մը գոյութիւնը: Ան ողջունեց ֆրանսացի հասարակական-քաղաքական գործիչ, ընկերվարական, մեծ հայասէր Ժան Ժորեսի մահուան 100ամեակը Հայաստանի մէջ նշելու որոշումը: Ռուստամեան նշեց, որ Դաշնակցութիւնը իբրեւ ընկերվարական գաղափարներու կրող, կարեւոր կը նկատէ Ֆրանսայի Ընկերվարական կուսակցութեան հետ համագործակցութիւնը: Ան երախտագիտութիւն յայտնեց Ֆրանսայի իշխանութիւններուն, որոնք միշտ եղած են Հայաստանի կողքին եւ պաշտպանած են հայկական հարցը: Պրիւնօ լը Ռուն կարեւոր նկատեց երկու գաղափարակից կուսակցութիւններու համագործակցութեան առաւել
խորացումը տարբեր մարզերու մէջ, փորձառութեան փոխանակումները: Այս ծիրին մէջ Աղուան Վարդանեան նշեց, որ երկու կուսակցութիւնները յառաջիկային կրնան համագործակցութեան որոշ ձեւաչափեր քննարկել եւ պատրաստել համագործակցութեան փաստաթուղթ: Ռուստամեան տեղեկացուց, որ իրենց կուսակցութիւնը յուզող հիմնական խնդիրները արտացոլուած են 7 կէտէ բաղկացած փաստաթուղթին մէջ, որուն ծիրին մէջ եւս կարելի է համագործակցութեան եզրեր գտնել: Արծուիկ Մինասեան ընդգծեց փորձառութեան փոխանակումը փտածութեան դէմ պայքարին, սահմանադրական բարեփոխումներուն եւ շարք մը այլ մարզերու մէջ: Հանդիպման ընթացքին կողմերը նաեւ անդրադարձան Հ.յ.Դ.ի գաղափարախօսութեան, անցած ուղիին, Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդիրին, Հայոց ցեղասպանութեան հարիւրամեակին ընդառաջ գոյութիւն ունեցող խնդիրներուն, հայ-ֆրանսական դարաւոր բարեկամութեան եւ փոխադարձ հետաքրքրութիւն ներկայացնող շարք մը հարցերու:
ԴԱշՆԱԿցուԹԻւՆԸ ԿԱրԵւոր ԿԸ ՆԿԱտէ ՖրԱՆՍԱյԻ ԸՆԿԵրՎԱրԱԿԱՆ ԿուՍԱԿցուԹԵԱՆ ՀԵտ ՀԱՄԱԳորԾԱԿցուԹԻւՆԸ
Հայաստանի Ազգային ժողովի Հ.յ.Դ. խմբակցութեան ղեկավար Արմէն Ռուստամեան, քարտուղար Աղուան Վարդանեան եւ խմբակցութեան անդամ Արծուիկ Մինասեան տեսակցեցան Ֆրանսայի Ազգային ժողովի Ընկերվարական կուսակցութեան խմբակ-
ՆԱԶԱրէԹ ՊէրՊէրԵԱՆ
ARMENIA
IV
ÐÇÝ·ß³µÃÇ, 11 ê»åï»Ùµ»ñ 2014
²ÏݳñÏ
Մ
եկ անգամ ևս գիշատիչ թշնամին փորձ արեց ստուգելու մեր զգոնությունը, մեր ուժը, մեր բազկի զորությունը: Նենգ թշնամին եկել էր փնտրելու իր մահը, եկել է և գտավ: Բայց ինչպես էր պատասխան տալու իր կրած տասնյակ կորուստների համար, ինչպես էր արդարանալու իր սեփական ժողովրդի առջև, չնայծ որ, ժողովուրդ ասվածը իրենց համար գոյություն չունի, թուրք-թաթարական ցեղախըմբերի մի մեծ ամբոխ է: Ամեն դեպքում մարդկային կորստի համար միշտ կարելի է ցավել, անգամ եթե թշնամիդ է կորուստներ կրում, չէ որ Աստված ստեղծեց ու արարեց նըրան: Հուլիս 28ից մինչ Օգոստոս 6ը անհանգիստ էր Ղարաբա-
«Հայի հետ զուր է զենքի լեզվով խոսել, այլևս` երբեք»
ղա-ադրբեջանական սահմանը, լարվածություն կար նաև Հայաստանի հյուսիս-արևելյան սահմանում: Ադրբեջանական հատուկ պատրաստության ջոկատի զինվորները մի քանի անգամ փորձեցին խախտել սահմանագծի խաղաղությունը, բայց այս անգամ ևս ապարդյուն: Զինադադարի հաստատումից մինչև այսօր նրանց կազմակերպված ամենամեծ արկածախնդրությունն էր, որ դեմ առավ մեր հերոս զինծառայողների դիմադրությանը և փշուր-փշուր եղավ: Մեր ժամկետային զինծառայողները կա-
Ð᷻ѳݷÇëï ÎÇñ³ÏÇ, 14 ê»åï»Ùµ»ñ 2014ÇÝ, Û³õ³ñï êáõñµ ä³ï³ñ³·Ç, Ñ᷻ѳݷëï»³Ý å³ßïûÝ åÇïÇ Ï³ï³ñáõÇ êáõñµ ¶ñÇ·áñ Èáõë³õáñÇã سÛñ î³×³ñÇÝ Ù¿ç, Ù»ñ ëÇñ»ÉÇ ÍÝáÕùÇ »õ Ù»Í Ñ³Ûñ»ñáõª
àÕµù. غðÆ »õ Ú²ðàôÂÆôÜ êºØºðÖº²Ü-Ý»ñáõ
ÛÇß³ï³ÏÇÝ£ Ü»ñϳÛë ÏÁ ͳÝáõó³Ý»Ýù Ç ·ÇïáõÃÇõÝ Ù»ñ ³½·³Ï³ÝÝ»ñáõÝ »õ µ³ñ»Ï³ÙÝ»ñáõÝ£ ¸áõëïñÁª ¾Éë³ ÂáéÝ»ñÁª ØáÇñ³ »õ àõÏû üáõ¿Ýÿë ÌáéÁª ì³ñ¹³Ý
Ð᷻ѳݷÇëï ÎÇñ³ÏÇ, 28 ê»åï»Ùµ»ñ 2014ÇÝ, Û³õ³ñï êáõñµ ä³ï³ñ³·Ç, Ñ᷻ѳݷëï»³Ý å³ßïûÝ åÇïÇ Ï³ï³ñáõÇ êáõñµ ¶ñÇ·áñ Èáõë³õáñÇã سÛñ î³×³ñÇÝ Ù¿ç, ëÇñ»ÉÇ ³ÙáõëÝáÛë, Ñûñ »õ Ù»Í Ñûñª
àÕµ. ê²ð¶Æê âàðä²Öº²Ü-Ç
Ù³Ñáõ³Ý ù³é³ëáõÝùÇ ³éÇÃáí£ Ü»ñϳÛë ÏÁ ͳÝáõó³Ý»Ýù Ç ·ÇïáõÃÇõÝ Ù»ñ ³½·³Ï³ÝÝ»ñáõÝ »õ µ³ñ»Ï³ÙÝ»ñáõÝ£ ²ÛñÇݪ ÈáõëÇÝ îÇëã¿ù¿Ý»³Ý-âáñå³×»³Ý ¼³õ³ÏÝ»ñÁª ØÇÑñ³Ý âáñå³×»³Ý, ØÇÉí³ »õ î³ÝÇ¿É èÁ½»³Ý, è³ýýÇ »õ ²É¿Ë³Ýïñ³ âáñå³×»³Ý ÂáéÝ»ñÁª ܳñ»Ï, ö³ÃÇÉ, ²ñÇ, ØÇù³¿É, Ø»ÉÇݳ, γñÇÝ¿ »õ ìÇ·¿Ý
вÔà𸲶ðàôÂÆôÜ
²Ûëáõ ÏÁ ѳÕáñ¹»Ýù Ù»ñ ³½ÝÇõ ѳõ³ï³ó»³É ÅáÕáíáõñ¹ÇÝ áõ ÏÁ Ññ³õÇñ»Ýùª 2014Ç ÑáÏï»Ùµ»ñ 3ÇÝ áõñµ³Ã ûñ ųÙÁ 20.30ÇÝ (»ñ»ÏáÛ»³Ý ųÙÁ 8.30ÇÝ) Ý»ñÏ³Û ·ïÝáõ»Éáõ êáõñµ ¶ñÇ·áñ Èáõë³õáñÇã سÛñ î³×³ñ, áõñ Ó»é³Ùµ ¶»ñß. î¿ñ ¶Çë³Ï ²ñù»åë. Øáõñ³ï»³ÝÇ áõ Ù³ëݳÏóáõû³Ùµ Ñá·»õáñ »õ ¹åñ³ó ¹³ë»ñáõ, åÇïÇ Ï³ï³ñáõÇ ûñÑÝáõÃÇõÝÝ áõ ûÍáõÙÁ ºÏ»Õ»ó³ë¿ñ îÇÏݳÝó γ½Ù³Ï»ñåáõû³Ý ÏáÕÙ¿ ÝáõÇñáõ³Í ˳ãí³éÝ»ñáõ, ÇÝãå¿ë ݳ»õ îdzñ Èáõ¹íÇ· ö³Ã³Ã»³ÝÇ áõ ÁÝï³ÝÇùÇ ÏáÕÙ¿ ÝáõÇñ³Í êáõñµ ê³ñ·Çë ¼ûñ³í³ñÇ å³ïÏ»ñÇÝ:
¸Æô²Ü ²¼¶²ÚÆÜ ²è²æÜàð¸²ð²ÜÆ
րողացան կրկին անգամ հասկացնել, որ Հայի հետ զուր է զենքի լեզվով խոսել, այլևս` երբեք: Բայց թշնամու համար սարսափելին վերստին ջախջախվելու մեջ չէր, քանի որ, նրանց համար զինվորի կյանքը արժեք չունի, մարդկային կորուստները նույնպես: Սարսափելին նա էր վերջինիս համար, որ վերստին հառնեց հայի միասնական կամքն ու ոգին` առաջնորդելով իր նըվիրյալ զավակներին կանգնելու հայ զինվորի կողքին միասնաբար պաշտպանելու հայրենի երկրին սահմաներն ու ապահովելու նրա անվտանգությունը: Այնպիսի ոգևորություն
էր տիրում Հայաստանում և Արցախում, որ բոլորին ոտքի էր հանել: Սահման գնալ ցանկանում էին բոլորը, կին թե տղամարդ, իշխանավոր թե հոգևորական,
Ð᷻ѳݷÇëï ÎÇñ³ÏÇ, 21 ê»åï»Ùµ»ñ 2014ÇÝ, Û³õ³ñï êáõñµ ä³ï³ñ³·Ç, Ñ᷻ѳݷëï»³Ý å³ßïûÝ åÇïÇ Ï³ï³ñáõÇ êáõñµ ¶ñÇ·áñ Èáõë³õáñÇã سÛñ î³×³ñÇÝ Ù¿ç, ëÇñ»ÉÇ ïÇÏÝáç »õ Ùûñª
àÕµ. ïÇÏ. Þ²ø¾ 꾸 êàôð¾Ü-Ç
Ù³Ñáõ³Ý ù³é³ëáõÝùÇ ³éÇÃáí£ Ü»ñϳÛë ÏÁ ͳÝáõó³Ý»Ýù Ç ·ÇïáõÃÇõÝ Ù»ñ ³½·³Ï³ÝÝ»ñáõÝ »õ µ³ñ»Ï³ÙÝ»ñáõÝ£ ²ÙáõëÇÝÁª Ú³Ïáµ êáõñ¿Ý ¸áõëïÁª ²ÝÇ ö»ë³Ýª ü»ï»ñÇùû سÉíÇëÇÝû ÀÝï³Ý»Ï³Ý µáÉáñ å³ñ³·³Ý»ñÁ
Ð᷻ѳݷÇëï ÎÇñ³ÏÇ, 5 ÐáÏï»Ùµ»ñ 2014ÇÝ, Û³õ³ñï êáõñµ ä³ï³ñ³·Ç, Ñ᷻ѳݷëï»³Ý å³ßïûÝ åÇïÇ Ï³ï³ñáõÇ êáõñµ ¶ñÇ·áñ Èáõë³õáñÇã سÛñ î³×³ñÇÝ Ù¿ç, Ù»ñ ëÇñ»ÉÇ Ñûñ »õ »Õµûñª
àÕµ. äºÜʲØÆÜ äÆÖÆؾܺ²Ü-Ç
Ù³Ñáõ³Ý ². ï³ñ»ÉÇóÇÝ ³éÇÃáí£ Ü»ñϳÛë ÏÁ ͳÝáõó³Ý»Ýù Ç ·ÇïáõÃÇõÝ Ù»ñ ³½·³Ï³ÝÝ»ñáõÝ »õ µ³ñ»Ï³ÙÝ»ñáõÝ£ ¸áõëïñÁª سñdz ÆÝ¿ë äÇ×ÇÙ¿Ý»³Ý øáÛñÁª êÇñí³ñ¹ äÇ×ÇÙ¿Ý»³Ý
քաղաքական թե մշակույթային գործիչ: ու գնացին… ցավ ի սիրտ պիտի ասեմ, որ ունեցանք նաև մարդկային կորուստներ: Մի քանի հերոս զինվորներ ևս, Հայրենիքի համար չխնայեցին ամենաթանկը` իրենց կյանքը դնելով Հայրենիքի պաշտպանության զոհասեղանին: Սակայն,նրանք չմահացան, այլ գնացին խառնվելու այն հերոս և անմահ տղաների բանակին, ովքեր տարիներ առաջ ընդունեցին քաջի մահով անմահանալու ճանապարհը: Հայրենի ղեկավարությունը այս անգամ նույնպես բարձր գնահատեց իր զավակների սխրանքը` նրանց արժանացնելով բարձրագույն պարգևների և կոչումների: Թշնամին էլ մեկ անգամ ևս առիթ ունեցավ իմանալու և հասկանալու, որ հաղթում են նրանք, ովքեր քաջ են և խիզախ, ովքեր ունեն ուժեղ ոգի և անկոտրում կամք`պաշտպանելու իրենց տունն ու ընտանիքը, իրենց պատիվն ու հավատքը, և համայն հայության Մայր Հայաստանը:
ՄԱՂԱքԻԱ ՎԱրԴԱՊԵտ ԱՄԻրյԱՆ
ò³õ³Ïó³Ï³Ý àÕµ. ê²ð¶Æê âàðä²Öº²ÜÇ Ù³Ñáõ³Ý ïËáõñ ³éÇÃáí, Ð.ú.Ø.Ç Þñç³Ý³ÛÇÝ ì³ñãáõÃÇõÝÁ, Ù³ëݳ×ÇõÕ»ñÁ, гݷëï»³Ý îáõÝÁ »õ Çñ ÊÝ³Ù³Ï³É Ú³ÝÓݳËõÙµÁ ËáñÇÝ ó³õ³ÏóáõÃÇõÝÝ»ñ ÏÁ Û³ÛïÝ»Ý Ñ³Ý·áõó»³ÉÇ ³ÛñǪ ÈàôêÆÜ îÆêâ¾ø¾Üº²Üâàðä²Öº²ÜÇ, ½³õ³ÏÝ»ñáõÝ, ÃáéÝ»ñáõÝ, »õ ÁÝï³Ý»Ï³Ý µáÉáñ å³ñ³·³Ý»ñáõÝ£