Τεύχος 415 by Diavazo.gr

s β *.

ίου π. Βρεποκου niiAvnnin Η εΑΑηνικπ λογοτεχνία στη R Βουλγαρία

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ KOI « Ο Σ Μ Η

Λ. ΒΙΝΤΕΡ · Δ. ΚΟΥΡΤΟΒΙΚ · Μ. ΚΥΡΤΖΑΚΗ · Η. POULTON · Μ. ΡΥΟΥ · Α. ΣΤΑΜΑΤΗΣ · Π. ΣΦΥΡΙΔΗΣ · R. HEILBRONER

Ξ£ΠΟΙΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ Ποιρίτσια Χάισμιθ · ΘΗζαμπεθ Τζοριζ

flEPIFXOMFHA Ε Π ΙΚ Α ΙΡ ΙΚ Α 15 Bestseller 1 6 Βραχυγραφίες 2 5 Εξώστης Γράφει ο Γιάννης Δεληολάνης 2 6 Ψηφιακός κόσμος Γράφει η Τιτίκα Δημητρούλια 2 8 Ρεπορτάζ Ημερολόγια 2001 Γράφει ο Πόνος ΔρακόπουΧος 3 2 Αιχμές Ένα ατόπημα Γράφει ΜΗΝΙΑΙΑ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ No 415, ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2001 ISSN 1106-1383 Σύνταξη: 33.01.313 Λογιοτήριο: 33.01.241 Διαφημίσεις: 33.01.313 Συνδρομές: 33.01.315,33.01.241 Fax: 33.01.315

ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος 3 4 Παρεμβατικά 0 ουρανισμός είναι νεκρό γράμμα Γράφει ο Αλέξης Ζήρας 3 5 Ευκαιρίας Μ ά ο η ς Μύθος και ιστορία Γράφει ο Βαγγέλης Πανταζής 3 8 Πορτρέτα ξένων συγγραφέων Πατρίτοια Χάισμιθ (1925-1995) Γράφει η Χρύοα Σπυροπούλου 4 1 Σύγχρονοι ξένοι συγγραφείς Ελίζαμπεθ Τζορτζ (1949-) Γράφει η Χρύαα Σπυροπούλου 4 4 Ξένο βιβλίο Επιμέλεια: Ηλίας Μαγκλίνης 4 Ζ Ρεπορτάζ Το αρχείο του Ν. Βρεπάκου στη βιβλιοθήκη της Σπάρτης Γράφει ο Ηρακλής Παπαλέξης 5 2 Ανταπόκριση

Ιδρυτής: Περικλής Αθαναοάπουλος Διευθυντής: Ηρακλή; Παπαλέξη;

Η ελληνική λογοτεχνία οτη Βουλγαρία Γράφει η Ζντράβκα Μιχάιλοβα

Σύνταξη: Γιώργος Γαλάπης Κατερίνα Γρυιιονηοιώτου, Βαοίλη; Καλαμαράς Λάμπρος Κουλελής Ηρακλής Παπαλέξης Βάοω Σπάθή

ΤΑ Β ΙΒ Λ ΙΑ ΤΟ Υ Μ Η Ν Α 5 5 Συνεργάστηκαν οι: Γ. Π. Αλεξίου, θανάοης Βασιλείου, Γιώργος Βέης, Μάκης θεοδόσης, Άκης Καλόγνωμης, Βρασίδας Καραλής, Κωνσταντίνος Δ. Μαλαφάντης, Αργυρό Μαντόγλου, Σωτήρης Ντάλης,

Υπεύθυνη οικονομικών: Βάοω Σπάθή Συνδρομές: Αθαναοία Σπάθή Διαφημίσεις: Ηρακλής Παπαλέξης Επιμέλεια - Διόρθωση: Λένια Μαζαράκη, Αέοποινα Ράμμοα Σελιδοποίηση - Διαχωρισμοί: Μαρία Ιαχαριουδάκη, τηλ. και fax: 38.21 Μ Φιλμ - Μοντάζ: ΜΥΡΙΚΗ Γραφικές Τέχνες Ιωοδάχου Πηγής 36, τηλ.: 38.44.265-38.12.373 Εκτύπωση: Λ. Πρίφτης & ΥιοίΟΕ, Σωνιέρου 6, τηλ.: 5232323 Βιβλιοδεσία: Μ. Φοιιντοιιλάκης Παπανικολή 13, Αιγάλεω, τηλ.: 5987432 Διανομή: Πρακτορείο διανομής τύπου Ευρώπη Αί, Αμφιαράου 15-17, τηλ.: 5199900 Ιδιοκτησία: Γιώργος Γαβαλάς & ΣΙΑ ΕΙ. Εκδότης: Γιώργος Γαλάπης

Λίνα Πανταλέων, Γιάννης Σ. Παπαδάτος, Κλεοπάτρα Πρίφτη, Βασίλης Ρούβαλης, Άλκηοτις Σουλογιάννη, Χρύοα Σπυροπούλου, Άλκηστη Χρονάκη. Σε α' πρόσωπο γράφουν οι: 59 Δημοσθένης Κούρτοβικ 63 Αλέξης Σταμάτης 67 Περικλής Σφυρίδης 81 Μαρία Κυρτζάκη

9Ζ

ΤΟ ΘΕΜΑ ΤΟΥ ΜΗΝΑ: Λογοτεχνία και μετανάοτευοη

Αλέξης Ζήρας: Η λογοτεχνία της μετοικεσίας και το δίλημμα: αυτονομία ή ενοωμότωοη

1 0 0 Τηλέμαχος Κώτοιας: Προβλήματα και ιδιαιτερότητες οτη λογοτεχνία των Βορειοηπειρωτών 1 0 4 Γιώργος Ξ. Ματζουράνης: Έλληνες συγγραφείς στην πολυπολιτιομική Γερμανία 1 0 7 Αναστάσης Βιστωνίτης: Στα σταυροδρόμια του νόστου. Τέοοερις Έλληνες ουγγραφείς οτις ΗΠΑ

Κεντρική διάθεοη: Αθήνα: «διαβάζω», Α. Μεταξά 26, Αθήνα 106 81, Θεσσαλονίκη: Βιβλιοπωλείο «Κέντρο του βιβλίου», Λαοοάνη 9, τηλ. 237.463 Καλλιτεχνική επιμέλεια Σύνθεση εξωφύλλου: Μαρία Ιαχαριουδάκη Φωτογραφία εξωφύλλου: Τζένη Μαρκέτου Το διαβάζω στον κυβερνοχώρο: http://liook.culture.gr.

1 1 0 Γιώργος Καναράκης: Η λογοτεχνία των Ελλήνων στην Αυστραλία 1 1 4 Μαργαρίτα Μέλμπεργκ: Έλληνες ουγγραφείς στη Σουηδία. Θόδωρος Καλλιφατίδης, Κωοτής Παπακόγκος, Αρης Φιορέτος ΔΕΛΤΙΑ 1 1 8 Β ιβλιογρ αφ ικό 1 2 5 Κ ρ ιτικογρα φ ία 1 3 3 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ Π Ε Ρ ΙΕ Χ Ο Μ Ε Ν Ω Ν 2 0 0 0 1 4 3 Α Λ Λ Η Λ Ο Γ Ρ Α Φ ΙΑ

Το ευ**ιρι<ΓΓεί θερ^Λ του$ *ορννγουs *n\s sv^

A umths yu* thV <*tioVov*h rwv

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΩΝ ΒΡΑΒΕΙΩΝ 2000

roos cfcSoTifcoCis oifcous:

Ευ**ιριστοόν*ε cniffHS γι*ι ΕΤΑΙΡΕΙΑ

τη

συν*π*ιρΑστ*ισνν

ΧΥΓΓΡΑφΕβΝ

thV

Το διαβάζω και η Επιτροπή Κριτικών (Β. Aflovoranouflos, Τ. Δημητρούλια, A. Znpos, Κ. KapoKfimos, Ε. Κοτζιά, Μ. Oais, Β. Χατζηβασιλειου) απένειμαν τα Λογοτεχνικά Βραβεία 2000 ΒΡΑΒΕΙΟ ΠΟΙΗΣΗΣ

ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ ΛΙΟΝΤΑΚΗΣ: Μ ε το φωε (Καστανιώτηε) ΒΡΑΒΕΙΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΟΣ

ΕΡΣΗ ΣΩΤΗΡΟΠΟΥΛΟΥ: Ζιγκ-ζαγκ ons vepavizies (Κέδρο*) ΒΡΑΒΕΙΟ ΔΙΗΓΗΜΑΤΟΣ

ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ ΜΗΛΙΩΝΗΣ: Τα φαντάσματα του Γιορκ (Κέδροε) ΒΡΑΒΕΙΟ ΠΡΩΤΟΕΜΦΑΝΙΖΟΜΕΝΟΥ ΠΕΖΟΓΡΑΦΟΥ

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΙΓΓΑΣ: Των κεκοιμημένων (ΠάΑιε)

Enions, το διαβάζω και η Επιτροπή Κριτικών (Α. Ζερβού, Μ. Κανατσούλη, Μ. Κοντοϋέων, Γ. Παπαδάτοε, Β. Πάτσιου) απένειμαν τα Λογοτεχνικά Βραβεία 2000 ΒΡΑΒΕΙΟ ΠΑΙΔΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

ΧΡΗΣΤΟΣ ΜΠΟΥΛΩΤΗΣ: Το όγαϋμα που κρύωνε (Πατάκηε) ΒΡΑΒΕΙΟ ΕΦΗΒΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

ΤΟΥΛΑ ΤΙΓΚΑ: Τα χρόνια τρέχοντα* (Πατάκηε)

Ο Ν Ο Ι Το Καρναβάλι των Ζώων Σ τ α ύ ρ ο ς Ζ α φ ειρ ιο ύ Ε ικ.: Τ ά κ η ς Τ σ ε ν τε μ α ΐδ η ς

Πρόκειται για μια «θεατρικό φαντασία», βασισμένη προσχηματικό στο δημοφιλές Καρναβάλι των Ζώων, μουσικό σύνθεση του Camille Saint-Saens (18351921), και αποτελεί την ελεύθερη μεταγραφή των με λωδικών μοτίβων του σε λόγο. Το ανάλαφρο της μουσικός γίνεται ανάλαφρο των λέξεων, οι μακρινές υπομνήσεις δάνειων ήχων γίνονται υπομνήσεις δά νειων μύθων και παραμυθιών. Είναι ένα στοίχημα με τη λογοτεχνία και τη γοητεία της εκκρεμότητας, ένα στοίχημα με τη γλώσσα που γράφουμε και τη γλώσ σα που μουσικά μας κληροδότησε ο Saint-Saens. Το αισθητικό αποτέλεσμα του βιβλίου διαμορφώ νουν καταλυτικά οι θαυμαστές ακουαρέλλες του σπουδαίου ζωγράφου και χαράκτη Τάκη Τσεντεμαίδη. Η δημιουργική φαντασία του καλλιτέχνη, σε συνδυασμό με την απόλυτη μελέτη της λεπτομέρει ας, δεν εικονογραφούν απλώς, αλλά μεταμορφώ νουν το Καρναβάλι των Ζώ ω ν οε μια έκδοση ουλλε κτική. Μια έκδοση που ανήκει εξίσου οε μεγάλους εξίοου στη σκηνή και στην πλατεία.

Εκείνη κι Εκείνος Jim m y Liao

«Μια υπέροχη εικονογραφημένη ιστορία αγάπης, που θα συγκινήσει εφήβους και ενή λικους αναγνώστες. Ένα μοναδικό βιβλίο για να το χαρίσετε σε όσους αγαπάτε οποια δήποτε μέρα του χρόνου!» Σ τ η ν π ρ α γ μ α τ ικ ό τ η τ α το ε υ α ίσ θ η τ ο α υ τ ό έρ γο τ ο υ J im m y L ia o ε ίν α ι η ε λ ε γ ε ία το υ κ α ιρ ο ύ μ α ς . Π ο υ κ α θ η λ ώ ν ε ι τ ο υ ς π ο υ ς α ν υ π ερ ά σ π ισ το υ ς κ α ι δ ε ιλ ο ύ ς α π ένα ντι α τ ο θ α ύ μ α π ου ε ίν α ι ο ι σ χ έ σ εις κ α ρ δ ιά ς . ΕΑΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ

κι Ε κείνος

ΑΠΑΓΟ ΡΕΥΜ ΕΝΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ Φ ρανσ ουά Μ π ουαγιέ

Δύο παιδιά ξορκίζουν τη Βιαιότητα του πολέμου με τον πιο τρυ φερό και ταυτόχρονα σκληρό τρόπο. Τα απαγορευμένα παιχνίδια τους φανερώνουν πόσο αδυσώπητο μπορεί να είναι το παιδικό Βλέμμα, όταν υποχρεώνεται να αντικρίσει ό,τι δεν μπορεί να αντιληφθεί: το θάνατο. Το μυθιστόρημα το υ Φρανσουά Μ π ουαγιέ μεταφ ράσ τηκε σε 18 γλώ σ σ ες και μετα φ έρ θηκε αριστουργημστικά σ τον κινηματογράφο απ ό το ν Ρ ενέ Κλεμάν τ ο 1952. Η ταινία χαρ ακτη ρίστηκε μία απ ό τ ις κα λύ τερ ες ταινίες ό λ ω ν τ ω ν εποχών.

ΤΟ ΣΑΒΑΝΟ ΤΗΣ ΧΙΟΝΑΤΗΣ Κ υ ριάκος Αθανασ ιάδ ης

Ένας συγγραφέας αποφασίζει να αποσυρθεί για μερικούς μήνες στη φαινομενική γαλήνη κάποιου νησιού της άγονης γραμμής ώστε να γράψει -επιτέλους- το «μεγάλο» μυθιστόρημα, που θα τον Βγάλει από την αφάνεια. Αθελα του καταλήγει παγιδευμένος, γητεμένος από μια νεαρή γυναίκα και έναν μυστηριώδη άντρα, η αφήγηση του οποίου τον παρασέρνει στη διαποτισμένη από ψέμα, έρωτα, αίμα και μαγεία πλοκή της. Μ ε το βιβλίο του Κυριάκου Αθανασιάδη ο Έλλην λόγος φοράει τα καλά του. ΠΑΝΣΕΛΗΝΟΣ • Το βιβλίο θυμίζει σπίτι κατάφω το όπου παίζουν βιολιά, καθότι ένας συγγραφέας βρήκε τον εαυτό του και τα λογοτεχνικά του μέσα. ΑΘΗΝΟΡΑΜΑ

• Αθήνα: Κεραμεικού 93-95, Τ.Κ. 104 35, Τηλ.: (01) 3460224 Fax: (01) 3460183, e-mail: sa_orizontes@hellasnet.gr • Θεσσαλονίκη: Μοναστηριού 139, Τ.Κ. 546 27, Τηλ: (031) 543828 Fax: (031) 501824, e-mail: s_orizontes@hellasnet.gr • Kunnnr· ΑκηδηιιίπΓ 15 ΤΚ. 4(141 Afutooc. Τηλ.: (05) 323555 - Fax: (05) 325500

2001 Eros Ανδρεα Εμπειρικού (1901 -1975) Αναιρέστε στο αφιέρωμα του διαβάζω

ΓΡΑΦΟΥΝ: rniiovns Γιοιοουανωλοκηε: Εκδιδοντα$ Α. Εμπειρικό Jacques Bouchard: Η ενεδρεύουαο σογήνη ins noinuns του Ανδρέο Εμπειρικού Χοιοιίνα Ντουνιά: Α. Εμπειρίκοε - Ε. Α. Πόε: Μια συνάντηση Novos ΒαΑαωρίτηε: 0 Moyas Ανατολικόε

Η Ακρόπολη των Αθηνών Φωτογραφίες 1839-1959

Χάρης Πάκου μάς · Haris Yiakoumi ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΟΤΑΜΟΣ POTAMOS PUBLISHERS

HVETETOPA

ΣΥΜΟΡΟΜΗΤΗΣ στο

Μ ΚΕΡύΙΣΤΕ ΤΡΙΑ ΤΕΥΧΗ Για ένα χρόνο (11 τεύχη - το ένα διπλό) πληρώνετε

Σπουδαστική14.000δρχ. Βιβλιοθήκες - Ιδρύματα: 26.000 δρχ. Εξαμηνιαίες Συνδρομές εσωτερικού: 9.000 δρχ. Σπουδαστική: 8.000 δρχ. ΣΥΑΡΟΜΕΣ ΚΥΠΡΟΥ Ετήσια: 19.000 δρχ. Ιπουδαστική: 17.000 δρχ. Βιβλιοθήκες - Ιδρύματα: 26.000 δρχ. ΕΤΗΣΙΕΣ ΕΞΟΤΕΡΙΚΟΥ Συνδρομές εξωτερικού: 90 δολ. ΗΠΑ. Σπουδαοτική: 85 δολ. ΗΠΑ βιβλιοθήκες-Ιδρύματα: 130 δολ. ΗΠΑ. Παλιά τεύχη Δεκαπενθήμερα και μηνιαία: 2.000 δρχ. ΕυΒάοματα στη διεύθυνση: Α. Σπάθή, Ανδρ. Μεταξύ 26,10681 Αθήνα, τηλ. 33.01.239, τηλ. & fax 33.01.315.

ε κ Δ ο ίτΐ

ΜΑΑΒΙΝΑ ΚΑΡΑΛΗ ΠΙΟ Π Ο Λ Υ , ΠΙΟ Π Ο Α Α Ο Ι Μ ια γ υ ν α ίκ α α φ η γ ε ίτ α ι τ η ζ ω ή τ η ς τ ρ ε ις μ έ ρ ε ς κ α ι τ ρ ε ις ν ύ χ τ ε ς . Η α ν α ζ ή τ η σ η τ η ς δ έ σ μ ε υ σ η ς μ έ σ α α π ό τ η ν ε λ ε υ θ ε ρ ιό τ η τ α τ ο υ έ ρ ω τ α , ο ι γ ό μ ο ι π ο υ - γ ια τ η ν η ρ ω ίδ α - ά λ λ ο τ ε ε ίν α ι κ ο ιν ω ν ικ ό ισ ο δ ύ ν α μ ο τ η ς : ρ ο μ ο κ ρ α τ ία ς κ α ι ά λ λ ο τ ε τ ο α ιτ ο ύ μ ε ν ο , τ ο π α ιχ ν ίδ ι τ ω ν φ ύ λ ω ν , η κ ό λ α σ η κ α ι ο Ιπ α ρ ά δ ε ισ ο ς , η π τ ώ σ η κ α ι η α ν ά σ τ α σ η - χ ίλ ια δ υ ο π α ρ ε λ α ύ ν ο υ ν α π ό α υ τ ό τ ο γ ε ν ν α ίο μ υ θ ισ τ ό ρ η μ α -κ α τ ά θ ε σ η ψ υ χ ή ς . Φ λ ε ρ τ ά ρ ο ν τ α ς ε π ιδ έ ξ ια μ ε τ ο ν σ κ ό π ε λ ο τ η ς α υ τ ο β ιο γ ρ α φ ία ς , η Μ α λ Β ίν α Κ ά ρ α λ η χ α ρ τ ο γ ρ α φ ε ί τ η γ υ ν α ικ ε ία ψ υ χ ο σ ύ ν θ ε σ η μ ε σ υ ν τ α ρ α κ τ ικ ο ύ ς τ ό ν ο υ ς κ α ι δ ρ α μ α τ ικ έ ς ε ξ ά ρ σ ε ις , π ρ ο σ φ έ ρ ο ν τ ά ς μ α ς δ ώ ρ ο μ ια κ α τ α β ύ θ ισ η σ τη μ ν ή μ η π ο υ " κ α τ α φ έ ρ ν ε ι ν α μ ε τ α τ ρ έ ψ ε ι τ ο κ ά ρ β ο υ ν ο σ ε δ ι α μ ά ν τ ι ".

εκδόσεις ΑΧΤΑΡΤΗ Κ ω λ έ τ τ η 9 , 1 0 6 8 1 Α θ ή ν α , Τ η λ .: 3 8 . 2 9 . 8 2 9 - F a x : 3 8 . 0 6 . 5 9 7

| 4

Πα ρίσι , 29 Μαρτιοτ 19 3 8 : ο Περουβιανός ΚΑΙΣΑΡ ΒΑΛΙΕΧΟ, ο ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟΣ ΠΟΙΗΤΗΣ ΤΗΣ ΙΣΠΑΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΣΤΟΝ ΕΙΚΟΣΤΟ ΑΙΩΝΑ, ΚΑΙ ΙΣΩΣ Ο ΠΙΟ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΣ, ΑΠΟΡΟΣ, ΑΝΕΣΤΙΟΣ, ΞΕΨΥΧΑ ΣΕ ΜΙΑ ΚΛΙΝΙΚΗ, ΒΑΘΙΑ ΤΡΑΥΜΑΤΙΣΜΕΝΟΣ ΑΠΟ ΤΑ ΜΑΡΤΥΡΙΑ ΤΟΥ ΒΙΟΥ ΤΟΥ. ΕΚΤΟΤΕ, Η ΠΡΩΤΟΠΟΡΙΑΚΗ ΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΘΑ ΣΤΕΦΑΝΩΣΕΙ ΤΟΝ ΙΔΙΟ, ΤΗΝ ΠΑΤΡΙΔΑ ΤΟΥ ΚΑΙ ΤΗ ΓΛΩΣΣΑ ΤΟΥ.

Γ ια τον ίδιο , β έ β α ια , ήταν α ρ γ α . Γ ια ΟΛΟΥΣ ΕΜΑΣ, ΤΟΥΣ ΑΚΟΜΑ ΖΩΝΤΑΝΟΥΣ, Η ΕΥΚΑΙΡΙΑ ΝΑ ΤΟΝ ΓΝΩΡΙΣΟΥΜΕ -

ΕΠΙΤΕΛΟΥΣ.

Το μεγάλο βιβλιοπωλείο των βορείων προαστίων Στους τέσσερις όροφους του ΕΥΡΙΠΙΔΗ ΣΤΗ ΣΤΟΑ θα βρείτε:

• 80.000 τίτλους βιβλίων όλων των Ελληνικών Εκδοτικών Οίκων και όλων των κατηγοριών βιβλιών ακόμη και των πλέον εξειδικευμένων • International Bookstore (literature, art, music, architecture, interior design, computer, marketing, management, food and drinks, children books, CD ROM'S) • Πλήρες τμήμα χαρτικών, σχολικών, ειδών ζωγραφικής και hobby, αναλωσίμων ηλεκτρονικού υπολογιστή • ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ CAFE στον πρώτο όροφο και την αυλή του Βιβλιοπωλείου • Προνομιακή κάρτα μέλους (εκπτώσεις και ενημέρωση για τις δραστηριότητές μας) • Παρουσιάσεις βιβλίων για ενηλίκους και παιδιά - εκθέσεις ζωγραφικής και φωτογραφίας • Συνεχές ωράριο λειτουργίας

Δωρεάν αποστολή ■

ε ν τ όό σς 2 4 ω ο ρ ώ ν σ τ ο ν ο μυ ό Α τ τ κ ή ος γν ι α π α ρο α γν νγ ε λ ί ε ς π ο σ ο ύ ά ν ω τ ω ν 1 0 .0 0 0 δ ρ χ .

Γ ι α τ η ν υ π ό λ ο ιπ η Ε λ λ ά δ ε α κ α ι τ ι ς χ ώ ρ ε ς τ η ς Ε .Ε . μ ε χ ρ έ ω σ η π ισ τ ω τ ικ ή ς κ ά ρ τ α ς ή μ ε α ν τ ικ α τ α β ο λ ή (τα έ ξ ο δ α α π ο σ τ ο λ ή ς χ ρ ε ώ ν ο ν τ α ι σ ύ μ φ ω ν α μ ε τ ο ν ισ χ ύ ο ν τ α τ ι μ ο κ α τ ά λ ο γ ο τ ω ν Ε Λ Τ Α ) . Μ π ο ρ ε ί τ ε ν α μ α ς δ ώ σ ε τ ε τ η ν π α ρ α γ γ ε λ ία σ α ς μ ε έν α απ ό το υ ς π α ρ α κ ά τω τρ ό π ο υ ς • τ η λ ε φ ω ν ι κ ά ( σ τ α τ η λ έ φ ω ν α 6 8 0 0 6 4 4 - 6 4 6 ε σ ω τ . 1) • μ ε τ η ν α π ο σ τ ο λ ή e - m a i l σ τ η ν η λ ε κ τ ρ ο ν ι κ ή δ ιε ύ θ υ ν σ η in fo @ e v r ip id is .g r • μ ε fa x σ το 6 8 0 0 6 4 7

Α νδ ρέα Παπ ανδρέου 11 εντός στοάς (πρώην Βασ. Κω νσταντίνου) 152 32 Χαλάνδρι Τ ηλ ■680 0 6 M -6 Fax: 68 0 06Λ7. w w w .e v riD id is .a r

Βιβλίο και φυλακή ·Α ρ. 99

Ελληνικό παραμύθι ·Α ρ. 130*

Αγιον'0ρος·Αρ.68

Βιολογία ·Α ρ. 203

Εξουσία και κοινωνία · Αρ. 276

Αισθητισμός ·Α ρ. 349

Βυζάντιο· Αρ. 129

Εξπρεσιονισμός ·Α ρ. 208

Αιώνας (ο) που φεύγει · Αρ. 382

Βραβεία λογοτεχνίας 1995 ·Α ρ. 364

Εξωτισμός ·Α ρ. 314

Αιώνας (ένας) συγγραφείς 1900-2000·

Βραβεία λογοτεχνίας 1995 ·Α ρ. 365

Επιθεώρηση Τέχνης ·Α ρ. 67

Βραβεία λογοτεχνίας 1996 ·Α ρ. 375

Επικοινωνιολογία ·Αρ. 348

Βραβεία λογοτεχνίας 1997·Αρ. 386

Επιλεκτική βιβλιογραφία Χριστουγέννων ·

Αρ.403 Αλληλογραφία ·Α ρ. 170 Αμερικανική πεζογραφία (ούγχρονη) ·Αρ. 237

Βραβεία λογοτεχνίας 1998 ·Α ρ. 398

Αμερική των μειονοτήτων ·Α ρ. 394

ίαλλική επανάσταση ·Α ρ. 216

Αναγνώσεις και κείμενα ·Α ρ. 234

Γολλική ποίηση τα τελευταία 60 χρόνια · Αρ.310

Αναχρονισμός στον αιώνα μας ·Α ρ. 283 Ανθρωπολογία (κοινωνική) ·Α ρ. 323 Ανολοκλήρωτοι έρωτες ·Αρ. 261 Απίαταση και λογοτεχνία ·Αρ. 58* Αρχαία λυρική ποίηση ·Α ρ. 107* Ασθένειες των συγγραφέων ·Αρ. 281 Αστικό ελληνικό μυθιστόρημα ·Α ρ. 338 Αστυνομική λογοτεχνία ·Α ρ. 86

Γενιά τωνΜπήτνικ·Αρ. 64*

Επιστήμες (κοινωνικές) ·Α ρ. 222 Επιστήμες στον κόσμο μας ·Α ρ. 220 Επιστημονική φαντασία·Αρ. 220 Ερωτισμός και πορνογραφία ·Α ρ. 341

Γερμανόφωνο θέατρο ·Α ρ. 70

Γεωπολιτική και στρατηγικές ·Αρ. 331

Ήχος (ο) της εικόνας ·Α ρ. 329

Γλώσσα και Δημοτικό σχολείο ·Α ρ. 345 Γλωσσολογία ·Α ρ. 144

Γνωσιακές επιστήμες ·Α ρ. 408

θάλασσα και ταξίδια ·Αρ. 244

Γοαφές και υπογραφές γυναικών · Αρ.

θέατρο (νεοελληνικό) ·Α ρ. 89

401

Αυτοβιογραφία ·Α ρ. 155

θέατρο και παιδί ·Α ρ. 214 θεολογία ·Α ρ. 251

Αυτόχειρες (οι) στη λογοτεχνία · Αρ. 284 Αφήγηση και παραμύθι ·Αρ. 363

Αρ.253 Επιλογή Βιβλίων 1986-87 ·Α ρ. 172

Αμερικανοεβραίοι συγγραφείς ·Αρ. 367

Θεσσαλονίκη· Αρ. 128 Δεκαετία το υ '60 ·Α ρ. 308

θεωρία του Χάους ·Α ρ. 409

Διακοπές και βιβλίο ·Α ρ. 196

Β Βιβλία για το καλοκαίρι ·Α ρ. 148

Διακοπές. Εκδότες προτείνουν 460 βιβλία •Αρ. 244

Βαλκάνια ·Α ρ. 402 Βιβλίο και στρατός ·Αρ. 146 Βιβλία Α'εξαμήνου 1992·Αρ. 292

Διανοούμενοι και εξουσία ·Α ρ. 186

I Ιστορικό μυθιστόρημα ·Α ρ.291 Ιταλική λογοτεχνία · Αρ. 76

Δοκίμιο ·Α ρ. 117

Βιβλία Β'εξαμήνου 1992·Αρ. 303

Βιβλία Α'εξαμήνου 1993·Αρ. 316

Έγκλημα - Απόπειρες ερμηνείας ·Α ρ. 239

Κινηματογράφος και ιστορία ·Α ρ. 266 Κινηματογράφος (θεωρία) ·Αρ. 317

Βιβλία Β'εξαμήνου 1993 ·Αρ. 328

Εθνικισμός ·Α ρ. 322

Κινηματογράφου (χρόνια) ·Α ρ. 353

Βιβλία Α'εξαμήνου 1994 ·Αρ. 340

Εκπαίδευση - Δημόσια και ιδιωτική ·Α ρ.

Κοινωνία και κράτος · Αρ. 233

Βιβλία (185) που αξίζει να διαβάζετε ·Αρ. 409 Βιβλίο - η αγοραστική συμπεριφορά του κοινού ·Α ρ. 224 Βιβλίο και εικονογράφηση ·Α ρ. 248 Βιβλίο και νέες τεχνολογίες ·Αρ. 188

247 Ελληνικό γράμματα στη Γερμανία ·Α ρ. 368 Ελληνικά μπεστ σέλερ του 1990 · Αρ. 252 Ελληνική πεζογραφία (μία συζήτηση) ·Αρ. 376

Κοινωνιολογία·Αρ. 119 Κοινωνιολογία της σύγχρονης οικογένειας •Α ρ. 241 Κουλτούρα (η) της αμφισβήτησης ·Α ρ. 352 Κόμικς ·Α ρ. 217*

Κριτική ·Α ρ. 184

Όραμα (το) στη λογοτεχνία ·Α ρ. 263

Κυπριακά γράμματα ·Α ρ. 123*

Οργωμένοι νέοι ■Δεκαετία του '50 ·Α ρ. 302

Λ Λαϊκά αισθηματικά μυθιστόρημα ·Α ρ. 100

τ Τηλεόραση και παιδί ·Α ρ. 262 Τιμή και ντροπή ·Α ρ. 351

Όρια (τα) του μυθιστορήματος ·Α ρ. 373

Τρέλα και κοινωνία ·Α ρ. 272

Όψεις του λαϊκού πολιτισμού ·Α ρ. 404

Τσιγγάνοι: Ρομ, Μανούς ή Σιντέ, Καλέ · Αρ.

Λαϊκό τραγούδι ·Α ρ. 362

374

Λαογραφία ·Α ρ. 245

Λατινοαμερικανική λογοτεχνία ·Α ρ. 59*

Παραλογοτεχνία·Αρ.354

Υ Υπερρεαλισμός (ελληνικός) ·Α ρ. 120

Λογοτεχνία τηςΑργεπινής ·Α ρ. 315

Παιδί και δημιουργικότητα ·Α ρ. 361

Λογοτεχνία και ζωγραφική ·Α ρ. 321

Παιδί και περιβάλλον · Αρ. 325

Υπερρεαλισμός και έρωτας ·Α ρ. 335

Λογοτεχνία (η) και το κακό ·Α ρ. 289

Παιδική λογοτεχνία (θεωρία και κριτική) ·

Υποτροφίες συγγραφέων ·Α ρ. 371

Λογοτεχνία και κινηματογράφος ·Α ρ. 75

Αρ. 346

Λογοτεχνία και φωτογραφία ·Α ρ. 271

Παιδικό βιβλίο ·Α ρ. 94*

Λογοτεχνικό βιβλίο και παιδί ·Α ρ. 242

Παιδικά β,βλία'8 6-'87·Αρ. 180

Φεμινιστικό έντυπο (ελληνικό) ·Α ρ. 198

Παιχνίδι και παιδί ·Α ρ. 236

Φετίχ της γραφής ·Α ρ. 360

Μ Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας ·Α ρ. 194 Μεσαίωνας ·Α ρ. 288

Περιπλάνηση στη λογοτεχνία ·Α ρ. 282

Φετιχιομός·Αρ.301

Πολιτική γελοιογραφία ·Α ρ. 268

Φιλέλληνες (σύγχρονοι αγγλόφωνοι) ·Αρ. 164

Πολιτισμός και κουλτούρα ·Α ρ. 195

Μεσοπόλεμος και πεζογραφία ·Α ρ. 279 Μεταμοπέρνο·Αρ.254 Μεταπολεμική ελληνική λογοτεχνία · Αρ. 380

Πράγα των συγγραφέων ·Α ρ. 209

Φιλοσοφία της ιστορίας ·Α ρ. 344

Πρωτοπορίες και κινήματα · Αρ. 270

Φιλοσοφία και φύση · Αρ. 339

Πώς να διαβάζουμε ·Α ρ. 359

Φινλανδικά γράμματα ·Α ρ. 114

Πρωτοχρονιές του Μεσοπολέμου ·Α ρ.

Φουτουρισμός ·Α ρ. 141

Μετάφραση ·Α ρ. 156*

370

Φρόιη (επίγονοι) ·Α ρ. 65*

Μικρασιατικός ελληνισμός ·Α ρ. 74*

Μοναξιά και λογοτεχνία ·Α ρ. 280

Μουοική και λογοτεχνία ·Α ρ. 185

Ραδιόφωνο και τηλεόραση ·Α ρ. 215

Ν Νέα Υόρκη (η) στη λογοτεχνία ·Α ρ. 296

Χιούμορ ·Α ρ. 124

Ρεαλισμός ·Α ρ. 250

Χιούμορ και παιδική λογοτεχνία · Αρ. 336

Ρ οκ·Α ρ.2 19

Χιπισμός ·Α ρ. 341

Ρομαηιομός·Αρ.225

Χόλιγουντ (το) στη λογοτεχνία ·Α ρ. 332

Χωρισμός ·Α ρ. 366

Νέο Μυθιστόρημα ·Α ρ. 189

Χρονογράφημα ·Α ρ. 293

Νέοι και λογοτεχνία ·Α ρ. 232

Σενάριο (το) ·Α ρ. 290

Ο 0ιδίπους·Λρ.350 Οικολογία και πολιτική ·Α ρ. 318 Ολλανδικά γράμματα (ούμρονα) ·Α ρ. 84 Ολοκαύτωμα ·Α ρ. 400 Ομοιοπαθητική ·Α ρ. 221

Σημειωτική ·Α ρ. 71*

Στρουκτουραλισμός ·Α ρ. 227*

Ψυχανάλυση (το λυκόφως) · Αρ. 264

Συμβολισμός ·Α ρ. 333

Ψυχανάλυση και λογοτεχνία ·Α ρ. 163

Σχολή της Φρανκφούρτης ·Α ρ. 405

Ψυχανάλυση και πολιτική ·Α ρ. 343

Σώμα (το) στο λόγο και στην τέχνη ·Αρ. 307

Ψυχανάλυση και ψυχοθεραπεία ·Α ρ. 342 Ψυχιατρική και ψυχανάλυση ·Α ρ .2 10

Ομοφυλοφιλία ·Α ρ. 246

Ψυχογλωσσολογία ·Α ρ. 238

Όνειρο (το) στη λογοτεχνία · Αρ. 240

Ψυχολογία (κοινωνική) ·Α ρ. 255

* Τα τεύχη που αημειάνοπαι με αστερίσκο έχουν εξαντληθεί.

Αρχαία Ε λληνική Γ ραμματεία « Ο ι Ελληνες»

15/ 12/2000 14/ 1/2001 Τα Εμπορικότερα β ιβ λία του μήνα, ούμφωνα με τα στοιχεία που μας παραχώ ρ ησ αν 3 0 β ιβλιοπ ώ λες,

L I. ΚΑΡΥΣΤΙΑΝΗ Κουστούμι στο χώμα 2 . Ν. 0 Ε Μ Ε Λ Η ΙΗ ανατροπή

κ α ς τ α ν ιο τ η ς

κέδρος

3 . ΓΚ. ΞΙΝΓΚΓΙΑΝ Το βουνό της ψυχής

νεα σύνορα

4 . Π. ΚΟΕΛΟ Το ημερολόγιο ενός μάγου

α π ' όλη την Ελλάδα, δ η

5 . Ρ. ΠΙΛΤΣΕΡ Χειμερινό ηλιοστόσιο

λώνοντας ο καθένας τους

6 . A. ΖΑΟΥΖΗ Αλέξανδρος και Ασπασία

νεα σύνορα

ω κ εα ν ιδ α

ω κ ε α ν ιδ α

τεοσερα βιβλία που είχαν τις περισσότερες πωλήοεις.

7. Φ. ΤΣΑΛΙΚΟΓΛΟΥ Εγώ, η Μάρθα Φρόυντ

κ α ς τ α ν ιο τ η ς

8 . I. ΑΛΙΕΝΤΕ Κόρη της μοίρας ω κ εα ν ιδ α Β. ΒΑΣΙΛΙΚΟΣ Υπάρχω νεα σύνορα 9 . ΤΖ. Κ. ΡΟΟΥΛΙΝΓΚ Ο Χάρι Πότερ και το κύπελλο της φωτιάς Σ. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ Το εργοστάσιο των μολυβιών π α τα κ ης 10. Κ. ΚΑΣΤΟΡΙΑΔΗΣ «Είμαστε υπεύθυνοι για την ιστορία μας;» Κ. ΚΑΣΤΟΡΙΑΔΗΣ Η άνοδος της αοημαντότητας ύ ψ ιλο ν Α. ΠΑΠΑΔΑΚΗ Σαν χειμωνιάτικη λιακάδα κ α λ ε ν τη ς

ψ υ χ ο γ ιό ς

π ό λ ις

11. Ν. ΘΕΜΕΛΗΣ Η αναζήτηση κέδρος Κ. ΚΙΣΙΟΝΕΡΓΗ Στις ομορφιές σου είσαι σήμερα εμπειρία εκδοτική ΤΖ. Κ. ΡΟΟΥΛΙΝΓΚ Ο Χάρι Πότερ και η φιλοσοφική λίθος ψυχογιο ί 12. Τ. ΑΒΕΡΩΦ Το ξεφωτο ΚΕΔΡΟΣ ΓΚ. ΓΚΡΟ! Αυτός που διάβαζε τη σκέψη εμπειρία εκδοτική Μ. ΡΕΖΑΝ Με νοσταλγία... για μια ζωή έτσι, χωρίς πρόγραμμα 13. Γ. ΙΟΛΔΑΤΟΥ Ένας άνθρωπος παντός καιρού

πατακης

αιγοκερος

Τα στοιχεία παραχώρησαν τα βιβλιοπωλεία: Αθηνά-Κορυίαλλόζ. Αλεβιζόπουλοζ-Αργοστόλι. Αλεξανίρήζ-Καλλε θέα. Αριστατέληξ-Αθήνα. Βαγιονάκηξ-Αθήνα. Αοκιμάκηζ-Ηράκλειο. Αωίώνη-Εάννινα. Ειρμόξ-Αράμα. ΕλεαθερουίάκηξΑθήνα. Ex-Libris-llluxid Εστία-Αθήνα. Ζαφειρίου-Νέα Λιόσια. Ζηριχίίηξ-θεσοαλονίκη. Θέμα-Βάρωνας. Ιανάξ-θεοοαλ ονί κη. Κεηρί-θεοοαλονίκη. Κεντρί-Ααμία. Κοακκίία-Κόρινθοζ. Ubro-ASijva. ΜεΘενίτηζ-Πάτρα. Μιχαλάξ-Αθήνα. Μποστάνογλοιι-Πειραιάξ. Όμηροζ-Βάλοζ. Παράμετροζ-Χολαργάξ. Πατάκηζ-Αθήνα. Περίικοάλη-Πόρτο Ράφτη. Πλήθων-Πλατεία Αμερικής. Μ ιτώ -Α θήνα. Πολιτιστικό Πολάκεντρο-Χως. Φάούρης-Παλαιό Φάληρο.

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΑ ΒΡΑΒΕΙΑ 2000 Α ημο βκύ ου μ£ μερ ικά χ α ρ α κτη ρ ισ τικά αποσπάσματα του ημερήσιου κα ι εβδ ομαδιαίου Τύπου γ ια τα ΛΟ ΓΟ ΤΕΧΝΙΚΑ ΒΡΑΒΕΙΑ 2 0 0 0 , που α π ονεμήθηκα ν στην εκδήλω σ η του διαβάζω στο Γα λλικό Ινστιτούτο ( 2 7 Ν οεμβρίου 2 0 0 0 ) .

0 Παύλος Τοίμας παρουσιάζει την εκδήλωση

J M

Αύριο το βράδυ στο Γαλλικό Ινστιτούτο ανακοινώνονται τα λογοτεχνικά βραβεία 2000 του περιοδικού «Διαβάζω». Ορισμένοι κριτές έχουν ήδη υπάρξει και κρινόμενοι, και από αυτή τη διαδικασία της αναγνωστικής «εύνοιας» κερδισμένο βγαίνει τελικά το ίδιο το βιβλίο. Όσο πιο πολλά βραβεία υπάρχουν τόσο το καλύτερο για μια κοινωνία αναγνωστών (δείτε-το παράδειγμα της Βρετανίας ή της Γαλλίας). Βραβεία κρατικά, βραβεία ιδιωτικά, βραβεία εκδοτικών οίκων, όπως συμβαίνει στην Ισπανία, βραβεία α θλοθετών και χορηγών, δημιουργούν το απαραίτητο επικοινωνιακό πλαίσιο για να γί νει το βιβλίο «είδηση», «γεγονός», «διάλογος», «καλώς εννοούμενος ανταγωνισμός». Είναι σίγουρο πως αύριο το βράδυ από το αμφιθέατρο του Γαλλικού Ινστιτούτου θα φύγουν αρκετοί δυσαρεστημένοι. Τι πειράζει όμως; Αρκεί να κερδίσει το βιβλίο. ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ 26/11/2000

Συγγραφείς που διακρίθηκαν για την ποιοτική και ιδιαίτερη γραφή τους, ανθρώπους που με την πένα τους ξεχώρισαν από τις χιλιάδες των «τίτλων», που το 1999 βγήκαν στις προθήκες των βιβλιοπωλείων, βράβευσε το περιοδικό «Διαβάζω» σε ειδική τ ελ ε τή που πραγματοποιήθηκε χθες στο Γαλλικό Ινστιτούτο. Ποίηση, μυθιστόρημα, διήγημα και πρώτη συγγραφική εμφάνιση φερέλπιδος πεζογράφου είναι οι κατηγορίες για τις οποίες τα τελευταία πέντε χρόνια η κριτική επιτρο πή αποδίδει βραβεία σε άξιους εκπροσώπους. Φέτος, όμως, το περιοδικό προσέθεσε και άλλα δύο βραβεία στον κατάλογο, που αφορούν εξαιρετικά ευαίσθητους και α-

παιιητικούς τομείς της λογοτεχνίας: Βραβείο παιδικού και βραβείο εφηβικού βιβλίου, αντίστοιχα... 28/11/2000

ra :F :V ^ :· Με αρκετές αλλαγές, με νέα βραβεία και με «ανοιχτά χαρτιά» απονεμήθηκαν χθες, για πέμπτη συνεχόμενη χρονιά, τα Λογοτεχνικά Βραβεία του περιοδικού «Διαβάζω» σε ει δική τελετή στο Γαλλικό Ινστιτούτο, ενώ ανακοινώθηκαν σε συνέντευξη τύπου λίγες ώρες ενωρίτερα... Στα πέντε χρόνια της ιστορίας τους τα Λογοτεχνι κά Βραβεία του «Διαβάζω», για πρώτη φορά φ έ τος απονέμονται στις αρχές του χειμώνα, δηλαδή μετά την ανακοίνωση των Κρατικών Λογοτεχνικών Βραβείων. Η αλλαγή αυτή έγινε διότι οι αρχές κα λοκαιριού, που μέχρι τώρα απονέμονταν, κρίθηκε ότι δεν ήταν η ενδεδειγμένη εποχή. Ωστόσο ακό μα το θέμα αυτό δεν έχει λήξει, αφού σύμφωνα με τον κ. Παπαλέξη «ξανασυζητούμε τις ημερο μηνίες απονομής και κοιτάμε μήπως αυτή γίνει πριν από τα Κρατικά Βραβεία». Φέτος πάντως είναι η πρώτη φορά που τόσο τα Κρατικά όσο και αυτά του «Διαβάζω» συμπίπτουν σε τρία είδη βιβλίων. Έτσι έχουμε ταύτιση των δύο θεσμών στα Βρα βεία Μυθιστορήματος, Ποίησης και Παιδικού Βιβλίου... Τα Βραβεία αγκαλιάστηκαν από τον κόσμο του βιβλίου, κερδίζοντας το μεγάλο στοίχη μα της εγκυρότητας. Ενδεικτική -όπως έλεγε χθες ο διευθυντής του περιοδικού- είναι και η αυξημένη ανταπόκριση των χορηγών της τελετής απονομής. Όσο για τα «αντα ποδοτικά τέλη» προς τα ίδια τα βιβλία, τα στοιχεία που παρέθεσε χθες λένε ότι τα μυ θιστορήματα, τουλάχιστον, που απέσπασαν το Βραβείο του περιοδικού «έχουν κάνει τουλάχιστον μία επιπλέον έκδοση». Τέλος, από το περιοδικό συζητείται και το ενδεχόμενο περαιτέρω διεύρυνσης των Βραβείων με την προσθήκη Βραβείου Ξένου Βιβλίου καθώς και Δοκιμίου-Μαρτυρίας.

Χριστόφορος Λιοντάκης: Βραβείο Ποίησης

ΠΟΛΥ ΚΡΗΜΝΙΩΤΗ 28/11/2000

Για πέμπτη χρονιά το περιοδικό «Διαβάζω» απένειμε τα φερώνυμα λογοτεχνικά βρα βεία, τα οποία χαίρουν πάντοτε γενικής εκτίμησης. Σε τελετή που έλαβε χώρα στο Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών ανακοινώθηκαν χθες οι νικητές του 2000... Τρία από τα έξι βιβλία που διακρίθηκαν έχουν ήδη βραβευθεί και με τα Κρατικά Βραβεία Λογοτεχνίας. Πρόκειται για τα βιβλία του Χριστόφορου Λιοντάκη, της Έρσης Σωτηροπούλου και του Χρήστου Μπουλώτη. Αν όμως πρέπει να βρούμε κάποια διαφορά ανάμεσα στα δύο βραβεία είναι ότι στην περίπτωση του «Διαβάζω» υπάρχει πλήρης διαφάνεια για τις διαδικασίες επιλογής. Στο τεύχος Δεκεμβρίου του περιοδικού δημοσιεύονται οι εισηγήσεις όλων των μελών της επιτροπής όπου φαίνονται ξεκάθαρα οι λόγοι για τους οποίους καθείς προτείνει κάποι ον τίτλο. Μία ακόμη επισήμανση αφορά την επιλογή για το βραβείο πρωτοεμφανιζό-

Έροη Ιατηροπούλου: Βροβιίο Μυθιστορήματος

μενού συγγραφέα που εξέδωσε ποιήματα από τις εκδόσεις Πόλις. Εφέτος είναι ο Δημήτρης Μίγγας και πέρυσι ήταν η Νίκη Αναστασέα με το βιβλίο της «Αυτή η αργή μέρα προχωρούσε». Η επισήμανση γίνεται επειδή οι εν λόγω πρωτοεμφανιζόμενοι «ανακαλύφθηκαν» από ένα εκδοτι κό οίκο που δεν έχει παράδοση στην ελληνική, αλλά κυρίως στην ξένη πεζογραφία και στο δο κίμιο... «Το Βήμα» επικοινώνησε με κάποιους από τους τιμηθέντες πριν από την τελετή απονομής. 0 Χριστόφορος Λιοντάκης μάς είπε: «Εκτός από τη μεγάλη χαρά που νιώθω για την τιμή που απο δίδεται στην ελληνική ποίηση (θεωρώ ότι στο πρόσωπό μου τιμάται όλη η σύγχρονη ποίηση) με διακατέχει μεγάλη αμηχανία και έχω απόλυτη επίγνωση ότι όλα αυτά είναι ένα αεράκι που μόνο όπως έρχεται φεύγει. Η ποίηση βέβαια συνεχίζει και πορεύεται μέσα από εσωτερικές υπόγειες δια δρομές». 'Οταν ρωτήθηκε γιατί κατά τη γνώμη του πήρε η δική του συλλογή και τα δύο βραβεία δή λωσε: «Νομίζω ότι άρεσε ιδιαίτερα στους κριτικούς και τους αναγνώστες η ανατροπή του συμβατικού χρόνου και η συναίρεση ανάμεσα στο παρελθόν, το παρόν και το μέλλον. Η συναίρεση της σύγχρο νης πραγματικότητας με τους αρχαίους ελληνι κούς μύθους, η απόπειρα που γίνεται να καταγραφούν τα προσωπικά βιώματα μέσα από μια ιστορι κή συνοχή και συνέχεια». Η Έρση Σωτηροπούλου αποδίδει την επιτυχία του βιβλίου στις συνθήκες κατά τις οποίες γράφτηκε: «Το Ζιγκ-Ζαγκ είχε πολύ καλή αύρα. Ήταν ευλογημένη η εποχή κατά την οποία το έγραφα. Οι ήρωες του βιβλίου κι εγώ είχαμε μια πολύ καΑή ισορροπία». Αναγνωρίζει ότι στις επιτροπές δεν υπάρχει κανένα χρέος λέγοντας ότι «κανείς δεν είναι υποχρεωμένος να σου δώσει τίποτα», ενώ εκτιμά ότι αν είχε εκδώσει ένα βιβλίο σαν το κορυφαίο, ίσως, μυθιστόρημά της της δεκαετίας του '80 «Η φάρσα», κατά πάσα πιθανότητα, δεν θα αποσηούσε κανένα βραβείο. 0 Δημήτρης Μίγγας, σε επικοινωνία που είχε μαζί του «Το Βήμα», θέλησε να τονίσει ότι ήταν πολύ σημαντικό για την απήχηση του βιβλίου η προβολή που είχε αυτό από το ένθετο «Βιβλία» της εφημερίδας. Μία εβδομάδα μετά την κυκλοφορία της συλλογής διηγημάτων είχε γίνει πα ρουσίαση δύο σελίδων, με κριτική και συνέντευξη. Είπε επίσης ότι έχει μεγάλη σημασία για έ ναν πρωτοεμφανιζόμενο μια τέτοια διάκριση, όπως το βραβείο του περιοδικού «Διαβάζω»: «Όταν γράφεις θέλεις να αρέσουν τα βιβλία σου. Δέχεσαι με την ίδια ευχαρίστηση ένα ευμενές σχόλιο κάποιου τυχαίου αναγνώστη όπως και την επιλογή από μια επιτροπή ειδικών. Το βρα βείο του "Διαβάζω" μου δίνει κουράγιο να συνεχίσω»... ΛΩΡΗ ΚΕΖΑ

28/11/2000

...«Σήμερα για μας είναι μέρα γιορτινή. Διότι η φετινή απονομή είναι τα προεόρτια μιας σημαντι κής επετείου για το "Διαβάζω". Τον Ιανουάριο του 2001 το περιοδικό θα σβήσει τα 25 του κεράκια. Χρόνια δύσκολα, χρόνια δυσκολοδιάβατα, αλλά δημιουργικά. Δεύτερον, η σημερινή μέρα είναι για μας γιορτινή διότι για πέμπτη συνεχή χρονιά το "Διαβάζω" απονέμει τα λογοτεχνικά βραβεία, και μάλιστα δύο περισσότερα από τις προηγούμενες χρονιές. Τρίτον, διότι οι βραβεύ σεις των πέντε αυτών χρόνων μπορεί να αποτελέσουν για τους μελετητές και τους αναγνώ στες μια κατ' αρχήν αποτίμηση της αξίας και της εγκυρότητας του θεσμού που τόσο στοργικά

αγκαλιάζουν κι εμπιστεύονται χρόνο με το χρόνο όλο και περισσότεροι αναγνώστες», επισήμανε ο διευθυντής του περιοδικού Ηρακλής Παπαλέξης... ΕΙΡΗΝΗ ΜΠΕΛΛΑ 28/11/2000

Σε μια ζεστή και όμορφη εκδήλωση στο Γαλλικό Ινστιτούτο πραγματοποιήθηκε χθες βράδυ η απονομή των «Λογοτεχνικών Βραβείων 2000», που διοργανώνονται για πέ μπτη συνεχή χρονιά από το περιοδικό «Διαβάζω». Τα τρία από τα έξι βραβεία συμπίπτουν με αυτό των «Κρατικών Λογοτεχνι κών Βραβείων», ενώ Φέτος θεσπίστηκαν δύο νέα βραβεία, «παιδικού» κι «ε φηβικού» βιβλίου... 28/11/2000

...Η τελετή της απονομής έγινε χθες το βράδυ, στο Γαλλικό Ινστιτούτο, με παρουσιαστή τον Παύλο Τσίμα. Είναι η πρώτη φορά στην πενταετή διάρκεια του θεσμού πούαπονέμονται μετά τα Κρατικά, γεγονός που δεν εξέπληξε το διευθυντή του περιοδικού «Διαβάζω» Ηρακλή Παπαλέξη, ο οποίος σε χθεσινή συνέντευξη Τύπου θε ώρησε τη σύμπτωση καλή στιγμή. Αλλωστε ο θεσμός του περιοδικού διατηρεί την ιδιαιτερότητά του, την ο ποία αντλεί εκ του γεγονότος ότι υπάρχει διαφάνεια, αφού το κάθε μέλος της κριτικής επιτροπής παρουσιάζει εκτενώς τις επιλογές του. Η φετινή ε πιτροπή, η οποία ήταν διευρυμένη κατά δύο μέλη, αποτελείτο από τους Βαγγέλη Αθανασόπουλο, Τιτίκα Δημητρούλια, Αλέξη Ζήρα, Κώστα Καρακώτια, Ελισάβετ Κοτζιά, Μισέλ Φάις, Βαγγέλη Χατζηβασιλείου, ενώ η επι τροπή για τα Βραβεία Παιδικού και Εφηβικού βιβλίου αποτελείτο από τους Αλεξάνδρα Ζερβού, Μένη Κανατσούλη, Μόνο Κοντολέων, Γιάννη Σ. Παπαδάτο και Βίκυ Πάτσιου... ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΛΑΜΑΡΑΣ 28/11/2000

ΛημήτρηςΜ ίγγας: Βραβείο Πρωτοεμφανιζόμενου Πεζογρόφου

r a m u M Ανακοινώθηκαν χθες βράδυ τα λογοτεχνικά βραβεία του περιοδικού «διαβάζω», τα οποία... συ νέπεσαν-τουλάχιστον κατά το ήμισυ- με τα αντίστοιχα κρατικά... Μια μικρή διαφοροποίηση παρατηρήθηκε στο βραβείο διηγήματος, που απονεμήθηκε στον Χριστόφορο Μηλιώνη για τη συλλογή «Τα φαντάσματα του Γιορκ», ενώ παμψηφεί κέρδισε το βραβείο πρωτοεμφανιζόμενου πεζογράφου ο Δημήτρης Μίγγας για τη συλλογή με τίτλο «Των κεκοιμημένων» (Πόλις). 28/11/2000

Απονεμήθηκαν χθες για πέμπτη συνεχή χρονιά τα λογοτεχνικά βραβεία του περιοδικού «Διαβά ζω», που μαζί με τα κρατικά λογοτεχνικά βραβεία αποτελούν τους εγκυρότερους σχετικούς θε σμούς... Στην εκδήλωση που έγινε χθες το βράδυ στο αμφιθέατρο του Γαλλικού Ινστιτούτου ο διευθυ ντής του «Διαβάζω» Ηρακλής Παπαλέξης τόνισε τη σημασία της εφετινής απονομής, προεόρτια της επετείου των 25 χρόνων ύπαρξης του περιοδικού που συμπληρώνονται τον Ιανουάριο του 2001. Νωρίτερα, σε συνέντευξη Τύπου, είχε επισημάνει στους δημοσιογράφους ότι η μετάθεση

της απονομής των βραβείων χρονικά μετά τα κρατικά λογοτεχνικά βραβεία είναι ένα θετικό στοι χείο, καθώς οι δύο επιτροπές δεν παίρνουν υπόψη τους η μία την άλλη και το κοινό καλείται να κάνει συγκρίσεις. Η διαφορά μας είναι, τόνισε ο κ. Παπαλέξης, ότι το σκεπτικό της κρίσης των βραβείων του "Διαβάζω" δημοσιεύεται ενώ της κριτικής επιτροπής των κρατικών βραβείων δεν το ξέρουμε. «Μας κατηγορούν -είπε- ότι η επιτροπή του "διαβάζω" δε συνέρχεται, αλλά το κά θε μέλος στέλνει αιτιολογημένη γνώμη και πλειοψηφικά βγαίνει η απόφαση. Νομίζω ότι η δια φάνεια είναι προτιμότερη από πιθανές "συναλλαγές" μεταξύ των μελών της επιτροπής». ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΠΑΣΚΟΖΟΣ

28/11/2000

Με την απονομή, χθες το βράδυ στο Γαλλικό Ινστι τούτο, των βραβείων του περιοδικού «διαβάζω» ολο κληρώθηκε η διαδικασία απονομής τω ν βραβείων, κρατικών και ιδιωτικών, για όσα βιβλία κυκλοφόρησαν το 1999. Είναι η πέμπτη χρονιά που απονέμει τα δικά του βραβεία το λογοτεχνικό περιοδικό, είναι η πρώτη φορά που τα βραβεία του «διαβάζω» ακολουθούν, χρονικά, αυτά των κρατικών και είναι η πρώτη φορά που τρία από τα βραβεία του -μυθιστορήματος, ποίησης και παιδικού βιβλίου- συμπίπτουν με την απόφαση της επιτροπής κρατικών βραβείων... Στο θέμα της δημοσίευσης του σκεπτικού των μελών της επιτροπής του «διαβάζω» επικεντρώ θηκε η συζήτηση, σημείο που αποτελεί και σύγκριση με την επιτροπή κρατικών βραβείων, η ο ποία, παρά τις βολές και τις προτάσεις, δε δημοσιοποιεί τους λόγους για τους οποίους βραβεύ ει τα έργα που επιλέγει. Η συζήτηση έχει ανοίξει: για τη συνύπαρξη κρατικών και ιδιωτικών λογοτεχνικών βραβείων- για τη διαφάνεια και μη των αποφάσεων- για τη φερεγγυότητα του κάθε θεσμού- για την προσθή κη νέων βραβείων σε άλλους τομείς λογοτεχνίας. Με το σκεπτικό πως κάθε διάλογος μπορεί να οδηγήσει κάπου μακρύτερα από τη σιωπή, είναι θετική η συζήτηση που έχει ανοίξει («Κ» 19/11 και 29/11, περιοδικό «διαβάζω» τ. Δεκεμβρίου). Είναι πιθανόν στη διάρκεια του διαλόγου να ακουστούν υπερβολές, εμπάθειες, γκρίνιες. Αλλά και προτάσεις. Η ενσωμάτωσή τους στους ήδη υπάρχοντες θεσμούς προς όφελος των θεσμών θα είναι. Όσο για τη σύμπτωση στις απόψεις των δύο επιτροπών έχουμε και παλαιότερα υποστηρίξει ότι τα πολλά βραβεία είναι και μέτρο σύγκρισής τους. Η διαφοροποίηση δεν είναι οπωσδήποτε στοιχείο υγείας. Ίσως μερικές φορές, όμως, η ταυτό τητα και η σύμπτωση των απόψεων να δηλώνει απλώς τον περιορισμένο χώρο του λογοτεχνι κού βιβλίου στην Ελλάδα. ΟΛΓΑ ΣΕΛΛΑ

28/11/2000

Για πέμπτη συνεχή χρονιά το περιοδικό «Διαβάζω» απένειμε χθες το βράδυ στο Γαλλικό Ινστι τούτο Αθηνών τα λογοτεχνικά βραβεία για το 2000. Σημειωτέον ότι η φετινή είναι η πρώτη χρονιά που το «Διαβάζω» έκανε την απονομή έπειτα από εκείνη του υπουργείου Πολιτισμού για τα κρατικά βραβεία... Για πρώτη φορά απονέμονται και δύο βραβεία για το παιδικό βιβλίο... ΜΑΝΟΛΗΣ ΠΟΛΕΝΤΑΣ

28/11/2000

r a

i 'J

Πέμπτη χρονιά η φετινή για τα λογοτεχνικά βραβεία του περιοδικού «Διαβάζω». Τα οποία αυξή θηκαν κατά δύο κατηγορίες -παιδικού και εφηβικού βιβλίου-, προέκυψαν από μία διευρυμένη (από πενταμελή σε επταμελή) επιτροπή και συνέπεσαν με τρία από τα κρατικά λογοτεχνικά βραβεία που ανακοινώθηκαν στα τέλη του περασμένου μήνα... Έτσι, σαράντα ένας συνολικά τίτλοι βιβλίων, από την εκδοτική παραγωγή του 1999, επελέγησαν από τις δύο κριτικές επιτροπές του περιοδικού.., Το μέγα ζητούμενο της βράβευσης είναι η διαφάνεια, σημείωσε ο διευθυ ντής του περιοδικού Ηρακλής Παπαλέξης, μιλώντας για τον «θεσμό των α νοιχτών χαρτιών» από τον οποίο προέρχονται τα βραβεία του «Διαβάζω». Τα βραβεία αναδεικνύονται μέσα από τις προτάσεις των μελών της επιτρο πής -πλήρως αιτιολογημένες- που καταθέτουν στο περιοδικό και δημοσι εύονται ενυπογράφως στο τεύχος που θα κυκλοφορήσει. 2 8 /1 1 /2 0 0 0

Η φετινή απονομή των λογοτεχνικών βραβείων του περιοδικού «Διαβάζω» πραγματοποιήθηκε στο Γαλλικό Ινστιτούτο προχθές, σε μια βραδιά που περιείχε όλα τα στοιχεία σασπένς για βραβευθέντες και κοινό. Είναι η πέ μπτη συνεχής χρονιά που διοργανώνεται η εκδήλωση από το περιοδικό, αποσκοπώντας στη στήριξη και προώθηση της ελληνικής λογοτεχνίας... «Δεν είναι καθόλου λίγα για ένα τέτοιο ειδικό έντυπο αυτά τα 25 χρόνια», είπε ο διευθυντής του Ηρακλής Παπαλέξης, «και συνεχίζει πλησίστιο προσφέροντας μπόλικο υλικό για τους μελετητές του μέλλοντος». Η επεξεργασία των προτάσεων ανέδειξε τα βραβεία που δημοσιεύσαμε στο χθεσινό μας φύλλο. Μεταξύ των άλλων χορηγών, το Αττικό μετρό και το ΕΚΕΒΙ συνεισέφεραν οικονομικά «υιοθετώντας» τα βραβεία: και οι έξι βραβευθέντες θα λάβουν το ποσόν των 500 χιλ. δρχ. έκαστος. Στην κατάμεστη αίθουσα του Γαλλικού Ινστιτούτου, ο δημοσιογράφος Παύλος Τσίμας έκανε την παρουσίαση, ενώ στην τεράστια οθόνη προβάλλονταν οι υποψήφιοι και οι βραβευθέντες λογοτέχνες. Χαιρετισμούς απέδωσαν ο διευθυντής του ΕΚΕΒΙ Χρήστος Λάζος, ο Γιώργος Δαρδανός εκ μέρους της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Εκδοτών Βιβλίου, ο συγγραφέας Κώστας Στεργιόπουλος και ο 0. Αλατάς από την ΕΣΠΤ.

^Υκα: Βραβείο Εφηβικού Βιβλίου

ΒΑΣΙΛΗΣ ΡΟΥΒΑΛΗΣ 2 9 /1 1 /2 0 0 0

nm m m M Μια μέρα μετά την απονομή των βραβείων του περιοδικού «διαβάζω» έφτασε η πρώτη αντί δραση. Η συγγραφέας Κάτια Αντωνοπούλου με επιστολή της σημειώνει ότι αποσύρει τη χορη γία της (ύψους 700 χιλ. δρχ.), για το βραβείο πρωτοεμφανιζόμενου συγγραφέα που υιοθέτησε από φέτος το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου. Η πλήρης δήλωση της Κ. Αντωνοπούλου είναι η εξής: «Εδώ κι έναν χρόνο αθλοθέτησα το βραβείο πρωτοεμφανιζόμενου συγγραφέα Τζιμ Γουίλσον, ύψους 700 χιλ. δρχ., με φορέα το ΕΚΕΒΙ. Το βραβείο αυτό απενεμήθη τον περασμένο Οκτώβρη στο “Μαγείο" της Δήμητρας Κολλιάκου. Στην απονομή των βραβείων του περιοδικού "διαβάζω" άκουσα εμβρόντητη πως το ΕΚΕΒΙ είναι χορηγός πρωτοεμφανιζόμενου συγγραφέα, ύψους 500 χιλ. δρχ. 0 διευθυντής του ΕΚΕΒΙ μάλι στα, ο κ. X. Λάζος, που εκλήθη στο βήμα να μιλήσει, εξήρε, και πολύ καλά έκανε, τον ρόλο των βραβείων του "διαβάζω" και την εγκυρότητα των κριτικών, δίχως όμως να αναφέρει και το βρα βείο Τζιμ Γουίλσον, που ο ίδιος απένειμε ως φορέας, ένα μήνα πρωτύτερα. Κρίνοντας, λοιπόν,

πως το ΕΚΕΒΙ αντιστρατεύεται τον εαυτό του, αποσύρω την ιδιωτική και πλειοδοτούσα κατά 200 χιλ. δρχ. χορηγία μου». 0 διευθυντής του ΕΚΕΒΙ, Χρ. Λάζος, πληροφορήθηκε από την «Κ» τη δήλωση της Κ. Αντωνοπούλου και δήλωσε ότι «περισσότερα από ένα βραβεία είναι πάντοτε χρήσιμα γιατί τα καλά βι βλία είναι περισσότερα από ένα. Δεν απονέμεις ένα βραβείο, απονέμεις περισσότερα, και το καθένα αποκτά την ιδιαιτερότητα του. Στην Ελλάδα τα κρατικά βραβεία έχουν μεγάλη παράδοση. Σήμερα είμαστε περισσότερο ευαίσθητοι στην ιδέα της απο νομής κρατικού βραβείου. Βεβαίως, τα κρατικά βρα βεία έχουν κερδίσει την εγκυρότητά τους. Πάρα ταύτα στη λογική της πολλαπλότητας τω ν καλών βι βλίων και των βραβείων, είναι λογικό ένας δημόσιος φορέας, όπως το ΕΚΕΒΙ, να συμβάλλει σ' αυτή τη δια δικασία, συμμετέχοντας ως χορηγός στα χρηματικά έπαθλα που συνοδεύουν τα βραβεία. Μ' αυτήν την έννοια, η πολιτική του ΕΚΕΒΙ ούτε είναι αντιφατική ού τε αντιστρατεύεται τον εαυτό της». Πρόθεση του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου είναι να προω θήσει και να ενισχύσει κι άλλα βραβεία στο πλαίσιο της μετάφρασης από και στα ελληνικά, ό πως το βραβείο ελληνογερμανικής μετάφρασης, και δίπλα στο κρατικό βραβείο μετάφρασης να προστεθεί το ελληνογαλλικό, το ελληνοαγγλικό, ίσως και το ελληνοϊσπανικό. Τα βραβεία πλήθυναν πλέον. Η πορεία θα δείξει αν αντέξουν στον συναγωνισμό. Ο.Σ. 29 /1 1 /2 0 0 0

0 πρωθυπουργός Κώστας Σημίτης απέστειλε το ακόλουθο μήνυμα στην εκδήλωση απονομής λογοτεχνικών βραβείων για το 2000 που διοργανώθηκε από το περιοδικό «Διαβάζω»: «Η βρά βευση των δημιουργών είναι πριν απ' όλα γιορτή. Γιορτή του βιβλίου, γιορτή της δημιουργίας, γιορτή της ανάγνωσης. Γιορτάζουμε για τη χαρά που νιώθουμε απολαμβάνοντας τη λογοτεχνι κή δημιουργία μετέχοντας ως αναγνώστες στην εμπειρία του κειμένου, συνδιαλεγόμενοι με το συγγραφέα, ανιχνεύοντας τον εαυτό μας, μετατοπίζοντας όλο και πιο πολύ τα όρια της φαντα σίας μας. Δεν θα κουραστώ να το επαναλαμβάνω: Σε πείσμα της περιρρέουσας μεμψιμοιρίας, η Ελλάδα της δημιουργίας υπάρχει». 02 9/1 1 /2 0 0 0

Για πέμπτη συνεχή χρονιά το περιοδικό για το βιβλίο «Διαβάζω» απένειμε τα λογοτεχνικά βρα βεία... Φέτος καθιέρωσε και βραβεία παιδικού και εφηβικού βιβλίου... 30 /1 1 /2 0 0 0

Τα βραβεία το περιοδικού «Διαβάζω» για πρώτη φορά συνέπεσαν με τα Κρατικά Λογοτεχνικά Βραβεία... θετικό χαρακτήρισε το γεγονός ότι οι τρεις διακρίσεις συμπίπτουν με αυτές των κρα τικών βραβείων ο διευθυντής του περιοδικού... Όλα τα βραβεία συνοδεύονται από το χρηματικό ποσό των 500.000 δραχμών, καθώς... «το μέγα ζητούμενο της βράβευσης είναι η διαφάνεια»... 3 0 /1 1/2 00 0

Με δύο νέα λογοτεχνικά βραβεία που θέσπισε εφ έτος για πρώτη φορά το περιοδικό «Διαβά ζω» τιμήθηκαν δύο βιβλία τω ν εκδόσεων Πατάκη. «Το άγαλμα που κρύωνε» του Χρήστου Μπουλώτη απέσπασε το Βραβείο Παιδικού βιβλίου και «Τα χρόνια τρέχοντος» της Τούλας Τίγκα, το Βραβείο Εφηβικού βιβλίου... 1/1 2 /2 0 0 0

...Το περιοδικό «Διαβάζω» με την απόφασή του να απονέμει και αυτό λογοτεχνικά βραβεία έφ ερε νέα πνοή στον θεσμό των κρατικών βραβείων, όχι δημιουργώντας κάποιον ανταγωνι σμό -μακάρι πολλές ουσιαστικές εκδηλώσεις αυτού του είδους να επαναλαμβάνονται και να τις μιμούνται άξιοι συνεχιστές- αλλά διαμορφώνοντας νέα... στάνταρντς. Ίσως μάλιστα αυτό να είναι και ένα σημείο άξιο συζήτησης, καθώς η επιτροπή τω ν κρατικών βραβείων δεν δίνει αναλυτικό σκεπτικό για τις αποφάσεις της, ενώ αντίθετα το κάθε μέλος της επι τροπής τω ν Βραβείων του «Διαβάζω» αναλαμβάνει ολόκληρη την ευθύνη για την πρότασή του. Και μόνον αυτό υποστηρίζει την άποψη ότι το μεν περιοδικό πρέπει να συνεχίσει το «α γαθό» του έργο, οι δε υπεύθυνοι των κρατικών βραβείων πρέπει να επανεξετάσουν τα ση μεία διαφάνειας των βραβεύσεων... 2/12/2000

Δόθηκαν και τα βραβεία του περιοδικού «Διαβάζω» (που συμπλήρωσε 25 χρόνια συνεχούς έκδοσης, γεφυρώνοντας περίπου τρεις γενιές φιλαναγνωστών), στο κατάμεστο αμφιθέα τρο του Γαλλικού Ινστιτούτου, αλλά σε μια εκδήλωση κάπως σκοτεινή και θλιμμένη (αν και γιορτή), πιο ταιριαστή με την αίθουσα της Εταιρείας των Φίλων του Λαού παρά με τον κο σμοπολιτισμό της οδού Σίνα. Ας είναι όμως. Χρόνο με τον χρόνο μαθαίνουμε και εκπαιδευό μαστε στην κοινωνικότητα. Τα βραβεία δεν εξέπληξαν κανέναν, ήταν αναμενόμενα, αν και μερικοί είπαν πως «ετοιμάστηκαν από τον ίδιο σεφ» που ετοίμασε και τα κρατικά. Πάντως τα βραβεία του «Διαβάζω» είναι εντελώ ς ανεξάρτητα από τα κρατικά και είναι πολύ φυσικό οι κριτικές επιτροπές (εντελώς σαν δύο ξένοι) να διαφωνούν ή να ταυτίζονται σε κάποιες επιλογές. Τουλάχιστον το «Διαβάζω» ανακοίνωσε και τις λίστες τω ν «τελικώς υποψηφίων» τίτλων ή των επικρατέστερων. ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ 3 /1 2 /2 0 0 0

Απονεμήθηκαν την περασμένη Δευτέρα τα λογοτεχνικά βραβεία του περιοδικού «Διαβάζω». Οι βραβευθέντες σε τρεις βασικές κατηγορίες (μυθιστόρημα, ποίηση, παιδικό) κατέχουν ή δη, εδώ και λίγες εβδομάδες, το αντίστοιχο κρατικό βραβείο. Αυτό σημαίνει ή ότι τα βιβλία τους είναι πάρα πολύ καλά ή ότι κάτι δεν πάει καλά στο σύ στημα... ...ή ότι, εν πάση περιπτώσει, πρόκειται για μια απλή -πλην ευτυχή- σύμπτωση της κρατικής με την ιδιωτική κρίση... 3 /1 2 /2 0 0 0

ΠΑΙΔΙΚΑ

ΒΙΒΛΙΑ

ΥΡάφιι ο γ ι α ν ν η ς ι . π α π α δ α τ ο ς

ΙΔΑΝΙΚΟΙ ΓΟΝΕΙΣ Μπέκη Μπλούμ, Όταν οι γονείς πηγαίνουν σχολείο Αθήνα, Ζεβρόδειλος, 2000. Σελ. 28 Πάντα η πρώτη μέρα στο σχολείο είναι δύσκολη. Όχι όμως και για τους γονείς μικρών ζώων που αναπόλησαν, φαίνεται, τα περασμένα, ξεχάστηκαν (;) και καταπιάστηκαν με τη ζωγραφι κή, τις κατασκευές, το διάβασμα, ακόμη και το ψάρεμα στο σχολείο της δεσποινίδας Τυφλο πόντικα. Τόσο, που τα μικρό τούς ανακάλεσαν στην τάξη... διώχνοντάς τους. Αστείο και τρυ φερό βιβλίο για τους γονείς φοβερών πιτσιρικών που διστάζουν να πάνε σχολείο, γιατί μάλ λον αναρωτιούνται αν εκεί θα συναντήσουν την ομορφιά. (Για αναγνώστες από 6 ετών και για... γονείς)

ΠΡΩΤΟΤΥΠΟ ΒΙΒΛΙΟ ΓΝΩΣΕΩΝ Ελένη Σταμπόγλη, Πρόσκληση σε γεύμα Αθήνα, Καλειδοσκόπιο, 2000. Σελ. 60 Μην ξεγελαστείτε από τον τίτλο. Γιατί αν με τη φαντασία σας, βοηθούμενοι από χρονολογία, αποσπάσματα κειμένων, θρύλους, χάρτες και έργα τέχνης (όλα αυτά υπάρχουν στο βιβλίο), πάτε στο Βυζάντιο, ταξιδεύοντας μέσα από γεύσεις εκείνων των εποχών, τότε θα θαυμάσε τε και άλλα πράγματα, όπως άγνωστα μέρη, σπίτια, μοναστήρια και παλάτια, χωριά και πό λεις. Το φαγητό, λοιπόν, μπορεί να είναι το πρόσχημα. Και το συγκεκριμένο βιβλίο ένα θαυ μάσιο μέσο προσφοράς κοινωνικών και ιστορικών γνώσεων, και όχι μόνο. (Για αναγνώστες α πό 9-10 ετών και για ενήλικες)

ΝΟΣΤΑΛΓΙΚΕΣ ΕΙΚΟΝΕΣ Άννα Ιακώβου, Η Ταγαρού. Εικονογράφηση: Ν. Ανδρικόπουλος Αθήνα, Παπαδόπουλος, 2000. Σελ. 50 Κάπου στη δεκαετία του 1940. Ένα παλιό φορτηγάκι, η Ταγαρού, κουβαλούσε ταγάρια με φαγητό σε παιδιά που σπούδαζαν στην πόλη. Για τα παιδιά, η Ταγαρού ήταν μια ολόκληρη προσμονή γεμάτη αγαπημένες εικόνες και σπιτική θαλπωρή - και ποτέ δεν τα διέψευσε. Αλλωστε, τα βοηθούσε να φτιάξουν μικρά και μεγάλα όνειρα... Έως ότου αντικαταστάθηκε. Γιατί μετά όλα έγιναν πιο γρήγορα... Ένα νοσταλγικό για τους μεγάλους, ευαίσθητο και γλαφυρό για τους μικρούς, καλογραμμέ νο διήγημα από μια, νομίζουμε, πρωτοεμφανιζόμενη συγγραφέα. Και η εικονογράφηση έ ξοχη, στο ύφος του κειμένου. (Για αναγνώστες από 10 ετών)

ΔΙΑΖΥΓΙΟ Αμάντα Μιχαλοπούλου, Δύο σπίτια Αθήνα, Πατάκης, 2000. Σελ. 60 Ένα ασυνήθιστο βιβλίο, μιας σειράς με τίτλο «Οικογενειακή Πινακοθήκη», που αναφέρεται στο θέμα του διαζυγίου. Οι απλές φράσεις, γεμάτες τρυφερότητα και αλήθεια, η εικονογρά φηση (αποτελείται από έργα σύγχρονων Ελλήνων ζωγράφων) και ο τρόπος αφήγησης (αφηγείται ένα μικρό παιδΟ συνθέτουν ένα ψηφιδωτό αγάπης και κατανόησης που υπερισχύει τελικά των αναπόφευκτων και βλαβερών για την παιδική ψυχή καταστάσεων. (Για αναγνώ στες μικρούς και μεγάλους)

εξώστης | Βιβλίο και Κινηματογράφος

Δύο

όψειςΌσκαρ

Τα Ό σκαρ, η πιο βαρυσ ήμ αντη αναγνώ ριση για τις ταινίες της βιομηχανίας το υ θεάματος μετά ... τα ταμεία τω ν κινημ α το γ ρ α φ ικ ώ ν αιθουσώ ν, α π ο τελο ύν τα υτόχ ρ ο ν α έν α ν de fa cto απ ολο γισμό τω ν υ ψ η λ ο ύ προφ ίλ π επραγμενών κ ά θ ε χ ρ ο ν ιά σ το Χ όλ ιγ ουν τ. Μ ε τις υ π ο ψ η φ ιό τη τες τω ν Χ ρυα ώ ν Σ φ αιρώ ν (τα βρ αβ εία τω ν ξένω ν αν τα π ο κ ρ ιτώ ν το υ Χ ό λ ιγ ο υ π , που θ εω ρο ύνται π ροάγγελοι τω ν υπ οψ ηφ ιο τή τω ν για τα Ό σ κα ρ) διαθέσιμες τις ήμερες που γ ρά φ ο ντα ι αυτές οι γραμμές, αν τικ ρίζει κανείς ένα διαφ ορ ε τικ ό τοπίο εν όψ ει της απονομής το υ Μ α ρ τίο υ : δ υνα τές αν εξά ρ τητες παρουσίες κ α ι «λιτή» παρουσία τυπ ικώ ν υπ ερπ αραγω γώ ν της αμ ερικανικής βιομ ηχανίας (όπω ς η π εριπ έτεια Μονομάχος^ υπ όσ χονται συναρπ αστικά κ α ι - ε λ π ίζ ο υ μ ε - α ν τιουμ βατικά Ό σκαρ, από α υ τά που υπ ενθυμίζουν σ το υς Α μ ερικανούς α λ λά κ α ι ο το ν υ πόλοιπο κόσμο ό τι οινεμά δε σημαίνει μόνο Χ όλιγουντ. 0 χ ώ ρ ος δ εν επ ιτρέπ ει να επ εκταθούμ ε ο ν ς λεπ τομέ ρειες τω ν υπ ο ψ η φ ιο τή τω ν τω ν Σ φ α ιρ ώ ν κ ι έτσ ι αρ κούμ α ατε να σ υνοψ ίσουμε ορισμένα εν δ ια φ έρ οντα σ τοι χ εία σ χ ετικ ά με τις κ α τ η γ ο ρ ίε ς Κ α λ ύ τε ρ η ς Δ ρ α μ α τικ ή ς Ταινίας κ α ι Σ κ η ν ο θ εσ ία ς .

Το β ρ ε τα νικό Billy Elliot, μικρή ταινία με «ζεστή» κ αρ διά που α ν α κ α λ ύ φ θ η κ ε ο τις Κάννες, κ α ι το Sunshine το υ Ιο β ά ν Ιό μ π ο απ ο τελο ύ ν δύο αξιόλογες ανεξά ρ τη τες π αραγω γές κ α ι είναι ικανές να π λασ αρ ισ τούν σ τη ν π εντάδα κ α λ ύ τε ρ ω ν ταιν ιώ ν τω ν Ό σκαρ. 0 Α ν γκ Λι, με το Τίγρη και Λράκος το υ φ ορ τω μ ένο κ α λές κ ρ ιτικ ές κ α ι με α ξιόλογη δ ιεθνή εισ π ρακτική πορεία, θα μ πορούοε να είναι η τρ ίτη «έκπ λη ξη » ο τη σ χ ετικ ή κ α τη γ ο ρ ία. Εντυπω σιάζει η διπ λή υ π ο ψ η φ ιό τη τα το υ Σ τίβ εν Σόντερ μ π ερ γκ για τη Χρυσή Σφ αίρα Σκη νο θ εσ ίας (με το π α λ α ιό τε ρ ο 'ίρ ιν Μπρόκοβιτς, που, π αρεμπιπτόντω ς, α ν α δ εικ ν ύ ει τ η ν Τζούλια Ρόμπερτς π ρώ το φ α β ο ρ ί για το Όσκαρ Α ' Γυ να ικείου Ρόλου, κ α ι το π ρόσ φατο Traffic). Λ είπ ει η δ υ να τή χ ο λ ιγ ο υ ν τια ν ή παρουσία από τις υ π οψ η φ ιότητες τω ν Σφ αιρώ ν, κ ά τ ι που μ π ορεί να οδη γή σει... σ τη ν ο σ καρ ική υπερτίμηση το υ Μονομά χου ή τη ς Έριν Μπρόκοβιτς, με α ο υ τσ ά ιντερ το ανή σ υχ ο σ κ η ν ο θ ε τικ ά Traffic κ α ι τα Τρομερά παιδιά το υ Κ έρτις Χ άνσον (Λος Άντζελες: ΕμπιοτευτικόΛ Τέλος, ο « εκ λεκ τό ς » τω ν Κ αννώ ν Λ αρς Φ ον Τρίερ κ α ι το Χορεύοντας ατο οκοτάδι το υ απ ουσιάζουν από τις βα σικές κ α τηγ ορ ίες τω ν Σφ αιρώ ν, με εξαίρεση τη ν Μπιορκ, υπ οψ ήφ ια γυναικείο υ ρ όλο υ.

γράφει η ΤΙΤΙΚΑ ΔΗΜΗΤΡΟΥΛΙΑ

Το πρόγραμμα TLG (Thesaurus Linguae Graecae) r C | ταν n Marianne MacDonald πρότεινε το 1972 τη δημιουργία μιας βάσης δεδοI I μένων με τα αρχαία ελληνικά κείμενα, σίγουρα δε φανταζόταν την εμβέλεια I I που θα αποκτούσε αυτό το εγχείρημα με την ανάπτυξη της τεχνολογίας στο μέλλον. Η ιδέα της ήταν εξαιρετική, δεδομένου ότι κανείς έω ς τό τε δεν είχε σκεφτεί, και πολύ περισσότερο επιχειρήσει, να συνδέσει τα κλασικά γράμματα με τις αναδυόμενες νέες τεχνολογίες, και το Πανεπιστήμιο Irvine, του οποίου υπήρξε φοιτήτρια η MacDonald, ανταποκρίθηκε άμεοα. Έτσι γεννήθηκε ο Θησαυρός της Ελληνικής Γλώσσας, το μεγαλόπνοο αυτό πρόγραμμα, που σήμερα διατίθεται ευ ρέως πλέον σε μορφή CD-Rom και περιλαμβάνει το σύνολο τω ν αρχαιοελληνικών κειμένων από τον Όμηρο ως το 600 μ.Χ. και πολλά κείμενα της περιόδου από το 600 ως το 1453 μ.Χ. Στο μεγαλεπήβολο αυτό σχέδιο έδωσε σάρκα και οστά μια ομάδα κλασικών φιλο λόγων και τεχνικών, οι οποίοι δημιούργησαν από την αρχή τον Ίβυκο, ένα σύστημα υπολογιστών και λογισμικού για την αρχειοθέτηση τω ν κειμένων και την πρακτική αξιοποίησή τους. Είκοσι χρόνια αργότερα, το πρόγραμμα έγινε πραγματικότητα και το TLC στην τελευταία του έκδοση (Φεβρουάριος 2000) περιλαμβάνει 1.823 συγ γραφείς, 6.625 έργα και πάνω από 80.000 λέξεις. Υπεύθυνος του κέντρου για τη δημιουργία και τη διαχείριση του TL0 ήταν από την αρχή ο καθηγητής κ. Theodore F. Brunner, ο οποίος έδωσε το 1998 τη θέση του στην καθηγήτρια κ Μαρία Παντελιά. Στόχος του κέντρου είναι να περιλάβει στο Θη σαυρό όλα τα κείμενα της βυζαντινής και μετα-βυζαντινής περιόδου -η οποία κα λύπτεται αυτή τη στιγμή αποσπασματικά-, ώστε να αποτελέσει μια πλήρη βιβλιο θήκη της ελληνικής φιλολογίας. To CD-Rom διατίθεται αποκλειστικά από το Κέντρο TLC, που λειτουργεί στο πλαίσιο του Πανεπιστημίου Irvine, οε δύο εκδόσεις, την έκδοση για ιδρύματα και οργανισμούς και την έκδοση για φυσικά πρόσωπα: και στις δύο περιπτώσεις, το Κέντρο χορηγεί απλώς την άδεια χρήσης του CD-Rom, το ο ποίο ο χρήστης οφείλει να επιστρέφει μετά τη λήξη της άδειας στο Πανεπιστήμιο (η τιμή είναι 850 και 300 δολάρια αντίστοιχα), ενώ απαγορεύει τη χρήση του σε δί κτυο. Στα άμεσα σχέδια του Κέντρου όμως είναι η διάθεση του TLC, με κάποιους ό ρους φυσικά, στο Διαδίκτυο. Αυτή τη στιγμή, ένα ευρύ κοινό χρησιμοποιεί το πολύτιμο αυτό εργαλείο σε πενή ντα χώρες. Το κοινό αυτό αποτελείται από ειδικούς επιστήμονες του χώρου των κλασικών επιστημών, αρχαιολόγους, ιστορικούς, ιστορικούς της τέχνης, φιλοσό φους, θεολόγους και γλωσσολόγους, ερευνητές, διδάσκοντες και σπουδαστές σε

πάνω από 2.000 πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα. To TL0 όμως περιέχει μόνο κείμενα, σε μορφή ISO, και δεν παρέχει κανένα λογισμικό για την ανάγνωση και την εξερεύνησή τους. Έτσι, όποιος θέλει να χρησιμοποιήοει το TLC οφείλει να προμη θευτεί ένα λογισμικό από τα πολλά που έχουν αναπτυχθεί όχι μόνο για τη συγκε κριμένη βάση αλλά και για άλλες, της λατινικής φιλολογίας ή τω ν επιγραφών λ ό γου χάρη, και τα οποία αναφέρονται αναλυτικά στην ιστοοελίδα του Κέντρου TLC www.tlg.ucl.edu. Εξερευνήσαμε τις δ υ να τό τη τες το υ TLG με το εύχρηστο πρόγραμμα Μουσαίος (www.musaios.com), με τα εξής αποτελέσματα: άμεση πρόσβαση σε οποιοδήποτε κείμενο τω ν 1.823 συγγραφέων που περιέχονται στο CD-Rom, αναζήτηση μιας συ γκεκριμένης λέξης στο σύνολο τω ν κειμένων, παρουσίαση τω ν τίτλων τω ν έργων στα οποία βρέθηκε και στη συνέχεια εμφάνιση του συγκεκριμένου κειμένου που ε πιλέγουμε, εξερεύνησ η ειδικών πεδίων, π.χ. εμφάνιση όλων τω ν γυναικών.συγ γραφέων κ.λπ. Οι οθόνες που παρουσιάζονται δίνουν ένα παράδειγμα δουλειάς με το TLC, το οποίο φέρνει πιο κοντά τον ψηφιακό κόσμο και τις ανεξάντλητες δυνατότη τές του στους θεωρητικούς επιστήμονες και τους διανοούμενους, αλλά και στο ευρύ κοινό που ενδιαφέρεται για την ελληνική φιλολογία. □

H \te p o A 0 y u *

το υ Π Α Ν Ο Υ

ΔΡΑΚΟΠΟΥΛΟΥ

μερολόγια για όλα τα γούστα, για πολλές χρήσεις, για διαφορετικές κατηγο ρίες ανθρώπων κυκλοφορούν στους πάγκους τω ν βιβλιοπωλείων. Μεγάλου ή μικρού σχήματος με θέμα το θέατρο, την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη, τη Μα ρία Κόλλας και τον Στέλιο Καζαντζίδη, τον αιώνα που έφ υγε, τα παιδιά, την α στυνομική λογοτεχνία, τον Καβάφη, την ιστορία του ελληνικού κράτους, τα κρατι κά βραβεία λογοτεχνίας... Ενδεικτικά παρουσιάζουμε μερικά από αυτά που έφτασαν στα γραφεία του περιο δικού, έστω και λίγο καθυστερημένα.

Ρ 10ΡΤΑΖ

• 0 δημοσ ιογράφ ος Πάνος Γεραμάνης είναι γνω στός για το έργο του σε θέματα αρχείου τόσο του α θ λη τισ μού όσο και τη ς λαϊκής μουσικής. Εκτός, λοιπόν, από το Υπάρχω του Β. Βασιλικού, με τις συ νεν τεύ ξεις του Στέλιου Καζαντζίδη, που τόσο σάλο προκάλεσε, κυκλοφ όρησε από τις εκδόσεις «Άγκυ ρα», με τη φροντίδα του Π. Γεραμάνη φυσικά, η μ ε ρολόγιο με θέμα τη μεγάλη αυτή λαϊκή φωνή (και α ντιφατική προσωπικότητα). Τίτλος του ημερολογίου: « Στέλιος Κ αζαντζίδης: Ό ταν η φωνή φ τάνει το θρύλο». Πλούσιο σε φωτογραφικό και εικονογραφικό υλικό (το οποίο, προφανώς, προέρχεται από το αρχείο του καλού δημοσιογράφου), το ημερολόγιο περιλαμβάνει αποσπάσματα συνεντεύξεω ν του Σ. Καζαντζίδη από διάφορα περιο δικά, εισαγωγικό κείμενο, χρονολόγιο και CD με επιλογή τραγουδιώ ν του λαϊκού βάρδου. • «20ός αιώνας. Πρόσωπα» τιτλοφ ορείται το ημερολόγιο που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Ανατολικός». Μία ημερολογιακού τύπου καταγραφή τω ν γεννήσεων και τω ν θανάτων μερικών από τα σημαντικότερα πρόσωπα τη ς ιστορίας του 20ού αιώνα: από το ν Μάο τσ ε Τουνγκ και το ν Γκορμπατσόφ, το ν Νίκο Καζαντζάκη και το ν Ανδρέα Εμπειρικό μέχρι το ν Τζέσε Όουενς, τον Φρανκ Σινάτρα και τον Τζακ Νί-

κολσ ον, το η μ ε ρολόγιο α υτό κα λ ύ π τε ι μ ε γ ά λ η γκάμα αναφορών σε πρόσωπα που σ φ ρ ά γισ α ν, το καθένα μ ε το δι κό τ ο υ τρ ό π ο , τ ο ν α ιώ να που (επ ισ ή μ ω ς π λ έ ον) μ α ς ά φ η σ ε πριν από λίγο καιρό (επιμέλεια έκδοσης: Λ, Γκάγκωση).

• «Βόλος 1 8 8 1 -2 0 0 1 : 120 χρόνια στο ελλ η ν ικό κράτος» τιτλ ο φ ο ρ είτα ι το ημ ερο λό γιο που κ υ κλο φ ό ρ η σ ε από το Δημοτικό Κέντρο Ιστορίας και Τεκ μ η ρ ίω σ η ς το υ Βόλου. Τα κ είμ ε να και η ε π ιμ έ λ ε ια είνα ι το υ Γιάννη Κουτή και το συγκεκριμένο η μερολόγιο τιμά τη συμπλήρω ση εκατόν είκοσι χρόνων από τη ν ενσωμάτωση του Βό λου και τη ς Θεσσαλίας στο ελλη νικό κράτος. Κάθε μήνας αντιστοιχεί σε μία από τις δώ δεκα δ εκαετίες βίου τη ς πόλης στο ελληνικό κράτος.• • Όπως κάθε χρόνο έτσι και φ έτο ς οι εκδόσεις «Γαβ ρ ιη λίδ η ς» ε ξ έ δω σαν το καλαί σ θ η το « Λ ογοτε χνικό Η μερολό γ ιο 2 0 0 1 » . Με τη ν ε π ιμ έ λ ε ια τ η ς Βάσω ς Κυρ ια ζά κ ο υ , το « Λ ο γ ο τ ε χ ν ικ ό Ημερολόγιο» α ν θ ο λ ο γ εί κάθε χρόνο πενήντα τρεις Έ λληνες λογοτέχνες -έν α ν κά θε εβδομάδα - που συμπληρώνουν δ εκαετίες από τη γέννηση ή το θ ά να τό το υ ς. Η πρώ τη σελίδα περι λαμβάνει ένα δείγμα γραφής και τη φωτογραφία του λογοτέχνη και η πίσω ένα κείμενο σχετικό με το έ ρ γο του ή τη ζωή το υ κι ένα σύντομο βιογραφικό. Ό,τι

πρέπει για το προσωπικό αρχείο κάθε σοβαρού ανα γνώστη. • Το ιδ ια ίτερ α προσεγμένο ημε ρολόγιο που ε ξ έ δω σαν φ έ τ ο ς οι εκδόσεις «Διάμε τρος» φ έρ ει τη ν επιμέλεια τη ς Κα τερ ίν α ς Κωστίου και τη ν κ α λ λ ιτε χνική επ ιμ έ λ ε ια τ η ς Βάσω ς Α β ρ α μ ο π ο ύ λο υ . Τ ίτλ ο ς το υ : «Κ. Π. καβάφης. Ημερολόγιο 2001». Όπως δηλώ νει ο τίτλος, το ημερολόγιο είναι ε ξ ολοκλήρου αφιερω μένο στον Αλεξανδρινό ποιητή: φωτογραφίες, σκίτσα και σχέδια φημισμένων ζωγράφων με θέμα την ποίη σή του, ποιήματα, αποσπάσματα βιογραφικών σημει ω μάτω ν, δοκιμίων και μ ελ ετώ ν για έναν από το υ ς κορυφαίους Έ λληνες ποιητές του 20ού αιώνα. • Για τ έ τα ρ τη φ ορά οι εκδόσεις «Δωδώνη» κυ κλοφ ορούν το θεατρικό η μ ε ρ ο λ ό γ ιο μ ε τ ίτ λ ο «Ε ρ α σ ιτεχ νία ς Εγκώμιον», το οποίο α π ο τε λ εί, όπω ς σ ημειώ νει η ανθολόγος-επιμελήτρια Μαρία Λάζου, «ένα φ ό ρο τιμής στους ερασιτέ χ ν ε ς θ ε α τρ ίν ο υ ς τω ν προεπαναστατικών και νεότερω ν χρόνων». Ανθολο γούντα ι κείμενα που ξεκ ινο ύ ν από το μιμόδραμα, προχωρούν στο βυζαντινό θέα τρο και, αφού περά σουν από τη Σμύρνη, τα Ιόνια Νησιά και αλλού, φ τά νουν στο γνωστό μας «θέατρο στο Βουνό». Το η μ ε ρ ο λόγιο κοσμούν π λή θ ο ς από γ κ ρ α β ο ύ ρ ες και φω τογραφίες. • Δ ύο η μ ερ ο λ ό γ ια έ φ τα σ α ν στα γ ρ α φ εία του περιοδικού από τον εκδοτικό οίκο «Ελληνικά Γράμματα». Το πρώ το ο νομά ζετα ι «Ονοματοπαίγνια»: μία π ρω τότυ πη ιδέα που αφορά στο

όνομα που μας δόθηκε όταν βαφτιστήκαμε. Παίζο ντας με τα ονόματα, τη ρίζα και το ν αριθμητικό συμ βολισμό τω ν γραμμάτω ν τους, μπορούμε να γνωρί σουμε κάποια βασικά χαρακτηριστικά τη ς προσωπι κότητά ς μας. Η φαντασία και το χιούμορ έχουν το ν πρώ το λόγο στα «Ονοματοπαίγνια». Την επ ιμέλεια τω ν κειμένων έχει κάνει η Αργυρώ Κοκορέλη και την εικονογράφηση ο Ευάγγελος Τσαπρούνης. Το άλλο ημερολόγιο τω ν «Ελληνικών Γραμμάτων» έχει τίτλο «Εικονικά φ α ιν ό μ ε να». 0 σχεδιασμός ε ί ναι τη ς ζωγράφου Λέ νας Ντίμοβα και, όπως σημειώ νει η ίδια, «Τα "Εικονικά φ αινόμενα" π α ραθέτου ν σε ε ικ ό νες τις απαντήσεις και τα ερω τήματά μου για τη φ ύσ η και τη ν α λ λαγή το υ πλανήτη με τη ν αυγή του νέου αι ώ να». Μία ε ν δ ια φ έ ρουσα πρόταση για το μ έλλο ν που είναι ήδη εδώ. • Στα κρατικά βραβεία λογοτεχνίας είναι α φιε ρω μένο το λογοτεχνικό ημερολόγιο που ε ξέ δ ω σε φ έ τ ο ς ο ε κ δ ο τικ ό ς ο ίκο ς «Ιανός». Π α ρο υ σ ιάζο νται α ντιπ ρ ο σ ω π ευτικά αποσπάσματα από τα έργα τω ν βρ α βευμένω ν Ελλήνων λ ο γοτεχνώ ν, από το 1956 έω ς το 1999, με χρονο λογική σειρά, και συνοδεύουν τη ν κάθε εβδομάδα (επιμέλεια: Άσπα Χασιώτη, Ν ικολέττα Σαρρή). Ένα ακόμα η μ ερ ο λ ό γ ιο που κ υ κ λ ο φόρησε από το ν «Ιανό» α νή κ ει σ το υ ς Φ ίλ ο υ ς τ ο υ Ιδ ρ ύ μ α το ς Μελίνα Μερκούρη και έ χ ε ι ως θέμα: «Τα παιδιά ζ ω γ ρ α φ ίζ ο υ ν την οικολογική τ ο υ ς σ υ ν ε ίδ η

ση». Ένα αφιέρω μα στη Μελίνα Μ ερκούρη από τη Θεσσαλονίκη με πενήντα έξι ζω γραφιές, α π ο τέλ ε σμα διαγωνισμού που προκήρυξαν οι Φίλοι του Ιδρύ ματος Μελίνα Μερκούρη στο πλαίσιο τω ν εκδηλώ σεών τους «Μέρες Έκφρασης και Δημιουργίας» 2000 (επιμέλεια: Ελένη Μ. Λαζαρίδου). • Με τη Μαρία Κόλλας στο εξώ φ υ λ λ ο οι εκδόσεις «Καστανιώτης» κυκλοφόρησαν φ έτο ς ένα η μερολό γ ιο α φ ιε ρ ω μ έν ο σ τη ν κλασική μ ου σική. Τ ίτλ ο ς το υ : «Κλασι κή μ ου σ ική 2001 ». Φ ιλο ξεν ώ ν τα ς το π ο ρ τρ έ το ε ν ό ς σ υ ν θέτη ανά εβ δ ο μ ά δα και αναφέροντας μία κορυφαία ερμηνεία και,ηχογράφηση ανά μήνα, το εν λόγω ημερολόγιο φ ιλοδο ξ ε ί να φ έρει κοντά σε όσο το δυνα τόν περισσότε ρους ανθρώπους τις μ εγά λες μορφ ές ενός παρελ θ ό ν το ς που δ εν έχ ει σβήσει (Κ είμ εν α -επ ιμ έλ εια : Ηλίας Μαγκλίνης, Καλλιτεχνική επιμέλεια: Μαρία Ζαχαριουδάκη). • Το ημερολόγιο τη ς Εταιρείας Συγγραφέων κυκλο φ όρησ ε φ έτο ς από τις εκδόσ εις «Κέδρος». Τίτλος του: «Τέσσερις εποχές», π ενή ντα τρ ε ις σ υγ γ ρ α φ είς παρα χώρησαν κ είμε νά το υ ς με θ έ ανοχές μα τις τέσσερις ε π ο χ ές το υ χρόνου. Την ευ θ ύν η για το η μερολόγιο αυτό είχ ε επ ιτρ ο π ή α π ο τελ ο ύ μ εν η από τρία μ έλη του Δ. Σ. τη ς Εταιρείας Συγγραφέων (Α λέξης Ζήρας, Μάνος Κοντολέω ν, Άρης Μαραγκόπουλος).

♦ Μ

• Από τις εκ δ ό σ εις «Μ ίλητος» κυ κ λο φ ό ρ η σ ε μία σπάνια έκδοση, ένα η μερ ολ όγ ιο α φ ιερ ω μένο στο μ εγά λο Έ λληνα επιστήμονα Κλαύδιο Πτολεμαίο,

ω ς ε λ ά χ ισ το δείγμα τιμής για τη ν παγκόσμια προσφορά το υ στον κλάδο τη ς γ ε ω γ ρ α φ ία ς . Ε κτό ς από τη χρηστική του α ξία ω ς η μ ε ρ ο λ ο γ ίο υ , π ε ρ ι λ α μ β ά ν ει α π ο σπάσματα από το έργο του Κλαύδιου Πτολεμαίου Γεωγραφική Υφήγησις, από το ν Ελληνικό Κώδικα 588 τη ς Μαρκιανής Βιβλιοθήκης τη ς Βενετίας. • Σειρά έ χ ο υ ν οι ε κ δ ό σεις «Πατάκη» μ ε τρία η μ ε ρ ο λ ό γ ια : Το π ρώ το , 20 0 1 «Ημερολόγιο 2001», είναι ένα απλό α λλά προσεγ μ έν ο σ η μ ειω μ α τά ρ ιο μ ε τις α π α ρ α ίτη τες η μ ε ρ ο μηνίες. Κάθε ημέρα συνο δ ε ύ ε τ α ι από έν α ρ η τό . Δύο χαρακτηριστικά πα ραδείγματα: «Τα νεκροτα φ εία είναι γ ε μ ά τα α να ν τικα τά σ τα το υ ς» (Σαρ ν τε Γκολ), «Όταν μ ε α πήγαγαν, οι γονείς μου έδ ρ α σαν αστραπιαία. Νοίκια σαν τ ο δ ω μ ά τιό μου» (Γούντι Άλεν). Το δεύ τερο τιτλ ο φ ο ρ είτα ι «2001: Το Ημερολόγιο του μυστη ρίου». Τα κείμενα και η ε π ιμ έλ εια είνα ι τ η ς συγγρα φέω ς Σώτης Τριανταφ ύλλου και το η μ ερ ο λ ό γιο είναι σχεδιασμένο σαν ένα μ εγά λο κουίζ στο ο ποίο τα θέματα τω ν ερ ω τήσεω ν αφορούν στην α σ τυ ν ο μ ικ ή λ ο γ ο τε χ ν ία . Δ είγ μ α γ ρ α φ ή ς : «Πώς β ρ έ θ η κ ε σ τη ν Α γγλία ο ν τετέκτιβ Ηρακλής Πουαρό;» Α π ά ντη σ η : «Στη διάρκεια του Β' Παγκοσμί ου Π ο λ έ μ ο υ ή ρ θ ε ως πρόσφυγας από το Βέλγιο ϋμίρολό}·ιο

(όπου ήταν αστυνομικός). Το τρίτο ημερολόγιο τω ν εκδόσεω ν «Πατάκη» τιτλοφ ορείται «Γραφές της πό λης» και η επ ιμ έλ εια είναι το υ σ υγγραφέα Μισέλ Φάις. Αφιερωμένο οτην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη το ημερολόγιο α υτό φ ιλ ο ξεν εί αποσπάσματα μυθι στορημάτω ν και διηγημάτων σαράντα Ελλήνων συγ γραφέω ν μέσω τω ν οποίων παίρνουμε μία γεύση α πό το πέρασμα του χρόνου πάνω από τις δύο μεγαλοπ ούλεις. Τα κείμενα διανθίζουν σπάνιες ασπρό μαυρες φω τογραφ ίες, α ντλημένες από ποικίλα α ρ χεία, «ζω ντανεύοντας» έτσι α υτή τη ν περιηγητική μας διάθεση. • 0 Επιστημονικός Σύλλογος Πτυχιούχων θεατρικών Σπ ουδώ ν και η «Σύγ χ ρονη Εποχή» κ υ κ λ ο φ όρησ α ν ένα η μ ε ρ ο λ ό γ ιο μ ε θ έμ α το Ελληνικό θέατρο Σκι ών. Σε κάθε μήνα πα ρουσιάζονται ο Καρα γ κ ιό ζ η ς και οι ά λ λ ο ι γ ν ω σ το ί ή ρ ω ε ς το υ μ π ερ ν τέ. Τη θ εα τρ ο λ ογική έρ ευ ν α και τα κείμενα που σ υνοδεύ ουν τις φ ιγούρες επιμελήθηκαν οι θεατρολόγοι, μ έ λη του Συλλόγου, Ελευθερία Γιαννέλου και Δέσποι να Πολίτη. Την εικονογράφηση φ ιλοτέχνησ ε η ζω γράφος Ελένη Καραγιάννη. Παρέα με τον Μορφονιό, το υ οποίου το ποίημα που απαγγέλει έχει πάντα την κατάληξη «Ζουμ τριαλαριλαόμ», και τον Εβραίο Σο λομώ ν, που τρα γουδάει το «Βίζο λα βίζο λα βίζο», μπορούμε να περάσουμε το 2001 πιο ανάλαφρα.

• Τ έλ ο ς , οι εκ δ ό σ εις «Σ τρα τή ς Γ. Φ ιλιππότη ς » κ υ κ λ ο φ ό ρ η σ α ν για τρ ίτη συνεχή χρο νιά τ ο « Η μ ερ ο λό γιο του Α ρχιπ ελάγους», α φ ιε ρ ω μ έ ν ο σ το Α ι γαίο πέλαγος, με πολ λά και εν δ ια φ έρ ο ν τα κείμενα που αναφέρονται στο μαγικό κόσμο τη ς αιγαιοπελαγίτικης Ελλάδας. Ανάσα καλοκαιριού μέσα στη χειμωνιάτικη παγωνιά. □

c Π A 32

Ύστερα από απρόβλεπτες καθυστερήσεις και εκδοτικές περιπέτειες, κυκλοφόρησε λίγο πριν από τις γιορτές η νέα μορφή της Ιστορίας της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας του Κ. θ. Δημαρό. Δεν πρόκειται για αναθεωρημένη ή ανασυνταγμένη εκδοχή του κλασικού αυτού συγγράμματος, για ένα διαφορετικό από τις προηγούμενες εκδόσεις του βιβλίο. Η νέα μορφή σημαίνει καινούρια σελιδοποίηση, ενδελεχή έλεγχο και διόρθωση όλων των βιβλιογραφικών παραπομπών και τοποθέτηση της εικονογράφη σης μέσα στο κείμενο. Με άλλα λόγια, πρόκειται για μια εκ των πραγμάτων οριστική πλέον εκδοχή του έργου, με την οποία η Ιστορία περνάει στον 21ο αιώνα, έχοντας ήδη συμπληρώσει πενήντα χρόνια ζωής. Η Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας ανήκει σε εκείνη την κατηγορία τω ν έργων που έχουν καταξιωθεί στην κοινή συνείδηση και επιβάλλεται να τα σεβόμαστε και να τα θεω ρούμε αποκτήματα τη ς έτσι κι αλλιώς πενιχρής γραμματολογικής μας πα ράδοσης. Το επιχείρημα που ακούγεται συχνά, ότι δηλαδή μέσα από τις σελίδες του βιβλίου αυτού αναδεικνύεται περισσότερο η γενικότερη ιστορία της νεοελληνικής παιδείας και όχι τόσο η πορεία της λογοτεχνίας μας, νομίζω ότι δεν αφαιρεί από το βιβλίο καμιά από τις αναμφισβήτητες συνθετικές αρετές του, αρετές που χαρακτήρι ζαν όλες τις εργασίες του Κ. θ. Δημαρά, ακόμη και τις πολυάριθμες επιφυλλίδες του. Το μοναδικό συζητήσιμο θέμα σε τούτη την καινούρια έκδοση είναι η ιδέα που είχε ο νέος εκδότης του βιβλίου να καλύψει μία από τις τελευταίες λευκές σελίδες του συγ γράμματος με διαφημιστική καταχώριση για την παρουσία του στο Διαδίκτυο. Οι τελευταίες σελίδες αρκετών βιβλίων φιλοξενούν συχνά τίτλους συναφών εκδόσεων, αλλά σε ένα σύγγραμμα'όπως τούτο του Κ. θ. Δημαρά η διαφημιστική καταχώριση συνιστά τουλάχιστον ατόπημα. □

Ε Ε

κ δ ό σ ε ις

ο ιό τ η τ α ς

κ δ ό σ ε ις

ο ιό τ η τ α ς

Σειρά: ΙΣΤΟΡΙΑ (Αρχαία - Μεσαιωνική - Νεότερη)

ANDREW DALBY SA LLY G RA IN G ER

Η ΜΑΓΕΙΡΙΚΗ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑΣ

WALTER BURKERT Καθηγητής Πανεπιστημίου Ζυρίχης

ΑΡΧΑΙΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ t

Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ

Μια συναρπαστική ιστορία τη; αρχαίας ελληνικής και ρωμαϊκής διατροφής και μαγειρικής * Με 50 αυθεντικές συνταγές προσαρμοσμένες για το σύγχρονο μάγειρα * 156 σελίδες με 88 εικόνες

Μετάφραση Αμαλία Λογιάκη

Μετάφραση Νίκη Ζωγράφου

308 σελίδες με χάρτη και 8 εικόνες εντός κειμένου

Ε Κ Δ Ο Σ Ε I Σ ΠΑΠΑΔΗΜΑ Π ρ ο σ φ ο ρ ά σ το ν Π ο λ ιτισ μ ό Ιπποκράτους 8 Α θήνα Τηλ.: 36.27.318

Ε Κ Δ Ο Σ Ε I Σ ΠΑΠΑΔΗΜΑ Π ρ ο σ φ ο ρ ά σ το ν Π ο λιτισ μ ό Ιπποκράτους 8 Αθήνα Τηλ.: 36.27.318

από τονΑΑΕΞΗ ΖΗΡΑ

Ο ουμανισμός είναι νεκρό γράμμα λείνοντας ένα «παρεμβατικό» σχόλιο για τη σχέση διανοουμένων και Εκκλησίας, είχα αφήσει σκόπιμα αναπάντητο ένα ρητορικό ερώτημα: «Μήπως απέναντι στο φάντα σμα μιας Ελλάδας που ταυτίζει την ύπαρξη και τον πολιτισμό της με την ορθοδοξία ορθώνεται τώρα ένα άλλο φάντασμα, μιας Ευρώπης "πολιτισμένης", που όμως έχει πάψει εδώ και χρόνια να παράγει πολιτισμό;». Πριν από μία βδομάδα έπεσε στα χέρια μου ένα τεύχος του γαλλικού /' Express, όπου υπήρχε δημοσιευμένη μια συνέντευξη του Τζορτζ Στάινερ με κεντρικό θέμα τη δυσπιστία απέναντι στο οικοδόμημα μιας δυτικής παράδοσης που έχει τα θεμέλιά της στο Διαφωτισμό. Η διατύπωση ριζοσπαστικών αμφιβολιών για το νόημα μιας κουλτούρας η οποία αναπαράγεται, εδώ και πολλά χρόνια, πάνω στο αξίωμα του φύσει αγαθού και λογικού ανθρώπου δεν είναι, ασφαλώς, κάτι καινούριο. Όπως καινούρια δεν είναι και η επικριτική θέση του Στάινερ απέναντι στην έλλειψη δυνατοτήτων της σύγχρονης σκέψης να συνοδοιπορήσει, να συνδιαλλαγεί και, πολύ περισσότερο, να αντιπαρατεθεί στα προκλητικά ερωτήματα αλλά και στις εφαρμογές που έχουν συσσωρεύσει τις τελευταίες δεκαετίες οι επιστήμες. Υπάρχει ένα γενικευμένο μούδιασμα μεταξύ τω ν Ευρωπαίων στοχαστών -όσοι απέμειναν-, ενώ και αυτοί ακόμα που προσπαθούν να δώσουν απαντήσεις σε κρίσιμα ερωτήματα χρησιμοποιούν μια γλώσσα που οι έννοιέςτης είναι αφόρητα γενικόλογες και πληκτικές - παράγωγες μιας λογικής που έχει ξεκόψει από τον κοινό λόγο και δεν ξέρει τίποτ' άλλο από το να αυτοαναφέρεται και να αυτοκαταναλώνεται. Ο Στάινερ παραδέχεται στη συνέντευξή του ότι ο ουρανισμός είναι ουσιαστικά ένα νεκρό γράμ μα, στο βαθμό που δεν επιβάλλεται αλλά χειραγωγείται και ακολουθείτο γεγονότα, αποτελώ ντας σε πολλές περιπτώσεις το άλλοθι της πολιτικής εξουσίας. Χρειάζεται να απαριθμήσουμε τις περιπτώσεις που χρησιμοποιήθηκε με άφθαστη υποκρισία αυτό το άλλοθι την τελευταία δεκαετία, στην Εγγύς Ανατολή ή στα Βαλκάνια; Χρειάζεται να θυμήσουμε ότι με το προσωπείο του ανθρωπισμού υποδαύλισε τις σταυροφορίες της για μία ακόμα φορά η «πολιτισμένη» Δύση, στρατολογώντας με μεγάλη ευκολία τη συνενοχή και τη συγκατάβαση φιλοσόφων, συγγραφέων, πανεπιστημιακών και δημοσιογράφων; «Τώρα το έχουμε καταλάβει», λέει ο Στάι νερ σε κάποιο σημείο της συνομιλίας του. «Η κουλτούρα δεν κάνει τον άνθρωπο πιο ανθρώπι νο. Αντίθετα, μπορεί να τον κάνει πιο αδρανή μπροστά στη δυστυχία των συνανθρώπων του». Νομίζω ότι το θέμα δεν είναι να διαλέξουμε τη μια βαρβαρότητα αντίτης άλλης, την ερήμωση των πάντων, ας πούμε, αντί της εθνοκάθαρσης. Τη σχεδόν απόλυτη απουσία αντίλογου στα «δημοκρατικά» media της Δύσης αντί της απόλυτης σχεδόν απουσίας διαφωνίας στα καθεστω τικά media του Ιράκ ή της Γιουγκοσλαβίας του Μιλόσεβιτς. Αλλά να σταθούμε το ίδιο άπιστοι απέναντι τους. □

ΠΑΡΕΜΒΑΤΙΚΑ

γράφει ο ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΠΑΝΤΑΖΗΣ

ΜΥΘΟΣ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ ο παραμύθι είναι η παραμυθία του απλού αναγνώστη που αοχολείται με την ιστο ρία - απόδειξη η τεράστια κυκλοφορία των αναγνωσμάτων που παρουσιάζουν τους μύθους ως ιστορικά γεγονότα. Όταν αοχολείται κανείς με το παρελθόν, συ νήθως το κάνει γιατί θέλει να ξεφύγει από τη μιζέρια της καθημερινότητας. Βεβαί ως, την εποχή που το παρελθόν ήταν παρόν ήταν το ίδιο ή περισσότερο ανιαρό και ά θλιο από το σήμερα. Κανείς όμως δε δραπετεύει από έναν κόσμο μιζέριας για να βουτήξει σ' έναν ακόμη πιο μίζερο κόσμο. Είναι ευεξήγητο, λοιπόν, το ότι αναζητάμε σε άλλους «χρυσούς αιώνες» το θαυμαστό που λείπει από την καθημερινή ζωή μας. Κι ό ταν ξεκινάει κανείς το ταξίδι του στο παρελθόν με τέτοια διάθεση είναι ψυχολογικά έ τοιμος να αποδεχθεί οποιονδήποτε μύθο ως αποδεδειγμένο ιστορικό γεγονός. 0 πει ρασμός είναι τόσο μεγάλος, ώστε ακόμη και επιστήμονες άλλων κλάδων, που είναι ι διαίτερα κριτικοί και επιφυλακτικοί στον ερευνητικό τους χώρο, αφήνουν όλο τον κρι τικό εξοπλισμό τους έξω από την πόρτα της ιστοριολογίας προτού την ανοίξουν και μπουν ως ξυπόλυτοι προσκυνητές για να απαλλαγούν από τα βάρη της ψυχής τους. Αν όμως για τους ιστοριολογούντες καταναλωτές ο μύθος είναι το ζητούμενο, για τους επαγγελματίες ιστορικούς είναι ο αποδιοπομπαίος τράγος: τι δουλειά έχουν τα φαντάσματα ανάμεσα στους ανθρώπους, τι θέση να διεκδικήσει ή φαντασία ανάμεσα στα εργαλεία και τα αντικείμενα του επιστημονικού εργαστηρίου; 0 μύθος, ως πλάσμα της φαντασίας, είναι δύσκολο να γίνει αντικείμενο μιας αυστηρά επιστημονικής μελέ της. Απόδειξη ότι εκατόν πενήντα περίπου χρόνια μετά τα πολλά υποσχόμενα Προλεγόμενα σε μια επιστημονική μελέτη της μυθολογίας του μεγάλου Κ. 0. Muller, τα βή ματα προς αυτή την κατεύθυνση ήταν από μηδαμινά έως ανύπαρκτα. Είναι, άραγε, αυ τό επαρκής λόγος για να εγκαταλειφθεί ένα τέτοιο εγχείρημα; Μπροστά στις δυσκο λίες και τα αδιέξοδα πολλοί ιστορικοί θα έλεγαν ευχαρίστως «ναι». Εντούτοις, τα προ βλήματα δεν παύουν να υπάρχουν όταν τα παραβλέπουμε. Δε μας αγνοούν όταν τα α γνοούμε. Τα προϊόντα της φαντασίας που δεν έχουν αποκτήσει φυσική οντότητα είναι εύκολο να τα αγνοήσει κανείς, και πάντως πολύ ορθά δεν τα κατατάσσει στην κατηγορία των υλικών αντικειμένων και των φυσικών γεγονότων. Οι θεοί και οι ημίθεοι της αρχαιότη τας δεν υπήρξαν ποτέ. Οι ήρωες διέφεραν τόσο πολύ από τους ανθρώπους οι οποίοι έδωσαν το έναυσμά της μυθικής εικόνας, ώστε ελάχιστο ή καθόλου νόημα έχει η δια-

ΤΡΟΙΑ Birgit

Brandau

Μια πόλη και ο μύθος της Όλες οι τελευταίες

βεβαίωση ότι υπήρξαν ιστορικά πρόσωπα: αν πράγματι κάποτε έζησαν, δεν είχαν τις ιδιότητες που συνιστούν τη μυθική τους εικόνα. Εντούτοις, οι ανύπαρκτοι θρυλικοί πρωταγωνιστές του παρελθόντος δεν μπορούν να αγνοηθούν από τον ιστορι κό για έναν πολύ απλό και καίριο λόγο: συχνά αυτοί είναι οι πρωταγωνιστές του παρόντος. Όταν εμείς νομίζουμε ότι εισερχόμαστε στο δικό τους κόσμο, είναι εκείνοι που εισβάλλουν στο δικό μας. Για να το κάνουμε σαφές, ας πάρουμε το παράδειγμα των ηρώων του Ομήρου. Σε όλη τη διάρκεια της ιστορι κής αρχαιότητας ήδη αυτές οι ποιητικές προσωπικότητες είχαν ξεφύγει από τα επικά κείμενα και είχαν εμπλακεί στις συγκρούσεις μεταξύ των πόλεων-κρατών. Το να κα τέχεις τα οστά ενός ομηρικού ήρωα σήμαινε πως κατεί χες ένα ιδιαίτερο, βαρύ όπλο. Οι Σπαρτιάτες πήραν το πά νω χέρι στη μακροχρόνια σύγκρουσή τους με τους Τεγεάτες όταν ξέθαψαν από την περιοχή των αντιπάλων και μετέφεραν στη Λακεδαίμονα τα υποτιθέμενα οστά του Ορέστη. Κι αυτό, βέβαια, δεν ήταν το μοναδικό παράδειγ μα. Κάθε πόλη που σεβόταν τον εαυτό της είχε να επιδείξει τον τάφο κάποιου ομηρικού ήρωα, έτσι που συχνά, ό πως συνέβη με τον Αγαμέμνονα, υπήρχαν ήρωες που διέθεταν πάνω από δύο τάφους. Το πρόβλημα, όμως, δε σταμάτησε στην αρχαιότητα. Στα τέλη του 19ου αιώνα, σε μια εποχή που θριάμβευε ακό μη ο Διαφωτισμός, οι ιστορικοί πίστευαν πως είχαν για τα καλά ξεμπλέξει με τα φαντάσματα του τρωικού πολέμου. Τα είχαν κλείσει σε ένα ντουλάπι της μυθολογίας, που καμιά επικοινωνία δεν μπορούσε να έχει με την ιστορία. Μέχρις ότου ένας ονειροπόλος πρώην έμπορος, ο Σλίμαν, ακολουθώντας σαν υπνοβάτης ένα όνειρο των παι δικών του χρόνων, βάλθηκε με τη σκαπάνη του να φέρει

ξανά στο φως το βρικολακιασμένο κόσμο του Ομήρου. Οι ομηριστές της εποχής του αρχικά γελούσαν με ή χωρίς συγκατάβαση. Όταν όμως πίσω από τη «μάσκα του Αγα μέμνονα» και το «θησαυρό του Πριάμου» ξεπήδησαν ξανά οι ήρωες της Ιδιάδας και τις Οδύσσειας διεκδικώντας το δικαίωμα της ιστορικής ύπαρξης, το μυθολογικό κλίμα που σάρωσε την ιστοριολογία τούς κατέκλυσε. Βεβαίως, κανένας σοβαρός αρχαιολόγος ή φιλόλογος δεν παίρνει πια τοις μετρητοίς τις ταυτίσεις του Σλίμαν. Κανένας, όμως, δεν παραμένει ανεπηρέαστος. Ο φαντα σιόπληκτος και εύπιστος ερασιτέχνης αρχαιολόγος, κάνο ντας τη μυθολογία οδηγό του, έπλασε μια νέα μυθολογία που έχει έκτοτε παγιδεύσει και παραπλανήσει όχι μόνο τους απλούς ανθρώπους μα και τους ίδιους τους ειδικούς. επιστήμονες, των οποίων άλλωστε είναι ένας αξιοσέβαστος, σχεδόν θρυλικός πρόγονος. Οι άνθρωποι δεν πλάθουν μόνο τους μύθους τους, μα και πλάθονται απ' αυτούς. Τα πρότυπα των ανθρώπων είναι οι φανταστικοί άνθρωποι, ιδίως όταν πιστεύουμε πως δεν είναι φανταστικοί. Αν θέλει κανείς να μάθει και να μελε τήσει ως ιστορικός το πώς ο μύθος πλάθει την πραγματι κότητα, θα βρει ένα θαυμάσιο παράδειγμα στην περιπέ τεια του Σλίμαν και των διαδόχων του. □

Κυκλοφορεί από την ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΕΚΔΟΤΙΚΗ

Έ ν α β ιβλίο είναι ενα απλω μένο

ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ

χέρι 7τρο? χα ιρ ετισμ ό

ΒΡΕΤΤΑΚΟΣ

μονόλογος του

ΑΝΤΡΕΑ ΦΡΑΓΚΙΑ

Οδύνη Αντοβιογραφικό χρονικό

πρόλογος: Β Α ΓΓ Ε Λ Η Σ Χ Α ΤΖ Η Β Α Σ ΙΛ Ε ΙΟ Υ επιμέλεια: Μ ΙΣ Ε Λ Φ Α ΪΣ

πρόλογος: Κ Ω Σ Τ Α Σ Β Ρ Ε Τ Τ Α Κ Ο Σ

Τ ο ν Ο κτώ βριο του 1992 ο Αντρέας

Έ ν α ανέκδοτο, ώς σήμερα στην Ε λ λ ά

Φ ρα γκιά ς συναντήθηκε μ ε τον Μ ισ έλ

δα, πεζό κείμενο του Ν ικηφόρου Βρεττάκου, γ εμ ά το α υτοβιογραφικά στοι

Φ ά ις κα ι το μαγνητόφ ω νο κα τέγραφ ε τη συνομιλία τους που εκδ ίδ ετα ι γ ια π ρώ τη φορά σήμερα, μ ε τη μορφή μ ο

χεία . Ανάμεσα στην εξομολόγηση κα ι το δο κ ίμ ιο , είνα ι κείμενο που α νο ίγει συρτάρια μνήμης κα ι όπου οι προσω πικές περ ιπ έτειες του π ο ιη τή γίν ο ν τα ι

νολόγου φω τίζοντας εξίσου τον συγ γραφέα κα ι τον άνθρωπο.

αφορμή γ ια τη ν εξερεύνηση τη ς π α γκό σμια ς α νθρώ πινης οδύνης.

Ο Μ Η Ρ Ο Υ 3 2 , Τ Η Λ .: 3 6 4 3 3 8 2 , F A X : 3 6 3 6 5 0 1 , e - m a i l : p o l i s @ a t h . f o r t h n e t . g r

γράφει η ΧΡΥΣΑ ΙΠΥΡΟΠΟΥΑΟΥ

ΠΑΤΡΙΤΙΙΑ ΧΑΙΣΜΙΘ ΗΠΑ

(1925-1995)

«Ποιος μπορεί να προβ\έψει τι θα κάνει ένας πνευματικά άιαταραγμένος άνθρωπος;»

/ 7

Ο Ρίπλεϊοε βαθιά νερά

* § » ια ν διαβάζει κανείς μυθιστορήματα ή διηγήματα της Πατρίτσια Χάισμιθ, εισέρI I χεται σ' έναν κόσμο ασυνήθη, όπου τα δεδομένα της καθημερινότητας ava i l τρέπονται διαρκώς, ενώ συγχέεται το υγιές με το νοσηρό, το αληθινό με την ψευδαίσθηση. Η συγγραφέας, πάντως, με την αμεσότητα της γραφής της, τη λιτή έκφραση, τις εναργείς περιγραφές, χρησιμοποιώντας μάλιστα στοιχεία του ανα γνωρίσιμου περιβάλλοντος, συνθέτει ένα καινούριο σύμπαν στο οποίο πρωταγωνι στούν το μαύρο και το σκοτεινό, η επιθυμία καταστροφής του ετέρου, που ενίοτε είναι η αντανάκλαση του εαυτού του ήρωα. Έτσι, κάθε κίνηση και συμπεριφορά τω ν χαρακτήρων δημιουργεί κλίμα οικειότητας στο οποίο ο αναγνώστης κινείται με άνεση. Επιπλέον, επιτυγχάνεται να παρουσιαστούν πρόσωπα με ασυνήθη χαρακτη ριστικά, που είναι το αποτέλεσμα ψυχικών διαταραχών, ως συμπαθείς περιπτώσεις. Ο διχασμός της προσωπικότητας, που προκύπτει από το διφυές της σεξουαλικότη τας, η αναζήτηση τα υτότητας αλλά και η αλλαγή της, οι μεταμορφώσεις της, ω θούν τους ήρωες σε πράξεις βίας, οι οποίες, ωστόσο, γίνονται μ' έναν τόσο φυσικό τρόπο ηου δεν εκπλήσσουν και δεν ενοχλούν τον αναγνώστη. Ίσα ίσα που είναι α ναμενόμενες και δικαιολογημένες. Ο αγαπημένος ήρωας της Πατρίτσια Χάισμιθ, ο Τομ Ρίπλεϊ, προτιμά να είναι κάτι υιοθετώντας την ταυτότητα κάποιου άλλου, παρά να είναι ο εαυτός του αλλά ένα τίποτα. Κι απ' αυτή τη μαύρη επιθυμία που γεννά-

ται σ' ένα άτομο με ανασφάλειες εξαιτίας της ταπεινής καταγωγής του ξεκινούν οι περιπέτειες του «άλλου» Ρίπλεϊ, ο οποίος με ψυχραιμία, αυτοπεποίθηση και στρα τηγική θα αποκτήσει χρήματα και κοινωνική αποδοχή. Έχει δύο πρόσωπα με τα ο ποία νιώθει εξίοου άνετα και καλά. Άλλωστε, είναι εξασκημένος να κρύβει χαρα κτηριστικά και πλευρές του εαυτού του που δε γίνονται αποδεκτές από τους ά λ λους. Οι υπολανθάνουσες καταστρεπτικές -π ο τέ δεν είναι ολέθριες για τον ίδιο, γιατί έχει έντονο το ένστικτο της επιβίωσης- τάσεις του ελέγχονται, όπως ελέγχε ται και η υπολανθάνουσα ομοφυλοφιλία του, που απ οτελεί πιθανόν και την πηγή της «δυστυχίας» του. Πού κρύβεται, ωστόσο, η γοητεία τω ν ηρώων της Πατρίτσια Χάισμιθ; Γιατί το «κα κό» και το νοσηρό α PATRICIA HIGHSMITH σκούν στον αναγνώ στη ευχάριστη έκπλη ξη και το ν α π ο ρ ρ ο φ ούν; Πιθανόν το ά γνωστο, τό απρόβλε πτο, το πέραν τω ν ευ διά κριτω ν ορίω ν, το α σ ύ ν η θ ες να ε ξ ά πτουν τη φαντασία και να διεγείρουν κρυφές επιθυμίες- το αδύνα το, άλλω στε, εφόσον γίνεται δυνατό και πιθανό, δημιουργεί τις προϋποθέσεις τη ς ανακούφισης και της συμπάθειας. Και τό τε η δικαιοσύνη και η αξιολόγηση τω ν ευθυνών έχουν μια ιδιοτυπία που λει τουργεί πάντα υπέρ του θύτη. Δίκιο έχει ο καθένας στο σύμπαν της Πατρίτσια Χάισμιθ, ακόμα κι αυτός που δρα υπό την επίδραση τω ν ψευδαισθήσεων και τω ν φαντασιώσεών του, τω ν σκοτεινών παρορμητικών εσωτερικών δυνάμεών του. Γι' αυ τό, οι ήρωες, που έχουν ένα δικό τους κώδικα για να αντιλαμβάνονται τον κόσμο γύρω τους, δεν καταδιώκονται από τις τύψεις και αγνοούν τι σημαίνει ενοχή- αυτή η άγνοια τους προστατεύει και έτσι συνεχίζουν το «έργο» τους ατιμώρητα. Μα πώς θα μπορούσε να είναι διαφορετικά τα πράγματα, εφόσον η ίδια η Χάισμιθ πιστεύει ότι «η τέχνη δεν έχει να κάνει με την ηθική»; Μήπως, όμως, το νοσηρό είναι «γλυ κό», όπως υπαινίσσεται η συγγραφέας σε μυθιστόρημά τη ς με τον τίτλ ο Αυτή η γήυκιά νόσος; Οφείλει κανείς να παρατηρήσει ότι στο κλειστοφοβικό, περιπετειώ δες και γεμάτο μάσκες αλλά και σκιές σύμπαν της χάισμιθ υπάρχουν πολλές υπερ βολές, όχι στη σκιαγράφηση τω ν χαρακτήρων -αυ το ί ακόμα και στις ακραίες κατα στάσεις είναι πειστικοί- αλλά στην εξέλιξη της δράσης. Ή οι αντίπαλοι τω ν ηρώων της είναι εξαιρετικά αφελείς ή οι νοσηροί τύποι συμπεριφέρονται ως υπεράνθρω ποι. Γιατί πώς είναι δυνατόν ύστερα από τόσες απάτες ο Ρίπλεϊ να εξακολουθεί να δρα ανενόχλητος; Ο αναγνώστης το παίρνει απόφαση: δέχεται την υπερβολή και

Πατρίτσια Χάισμιθ

Κ άρολ

την αφέλεια, εφόσον αυτό είναι επιλογή της συγγραφέως. Άλλωστε, είτε αποδέ χεται κανείς τον εφιαλτικό, μεροληπτικό κόσμο της Χάισμιθ είτε όχι. Το «κακό» είναι πιο ισχυρό και πιο γοητευτικό από το «καλό», ενώ στο επικίνδυνο παιχνίδι τους το πρώτο είναι ο νικητής. Στο μυθιστόρημα Ξένοι σ' ένα τρένο, το «κακό» είναι ευ φυές, παρεμβατικό και καταφέρνει, ενσαρκωμένο στο πρόσωπο του Μπρούνο, να παρασύρει στο χορό του θανάτου το συμπαθή αλλά με αδύναμες αντιστάσεις α θλητή του τένις Γκάι. Η βούλησή του, παρ' όλες τις προτροπές της λογικής, υπο τάσσεται στη βούληση του άλλου κι έτσι, σχεδόν χωρίς να το καταλάβει, θα συρ θεί σε μια εφιαλτική, αδιέξοδη πραγματικότητα. Οι σχέσεις τω ν φύλων είναι ταραγμένες, αδιευκρίνιστες, ενώ η οικογενειακή ευτυ χία βρίσκεται στα ζη τούμενα. Οι μόνες βιώ σιμες σχέσεις είναι ε κείνη το υ Ρίπλεϊ και της Ελοιζ -δεσμός πα ρ ά δ ο ξο ς εφ ό σ ο ν το σεξ απουσιάζει από τη ζωή το υ ς-, καθώς και η ομοφυλοφιλική σχέ ση δύο γυναικών, της Τ ερ έζα ς και τη ς Κάρολ. Είναι ενδεικτικό, άλλω στε, ότι ο Ρίπλεϊ ένιω σε κατάθλιψη ό ταν κάποτε σκέφτηκε «ένα παντρεμένο ζευγάρι, τον άντρα και τη γυναίκα να π λέ νουν μαζί τα δόντια τους ή τη γυναίκα να ξεριζώνει τα φρύδια της και τον άντρα να ψαλιδίζει το μούσι του...» Οι προτιμήσεις του ήρωα αντανακλούν την περιπέτεια της συγγραφέως, η οποία πέρασε ταραγμένη παιδική ηλικία, ενώ οι οικογενειακές εμπειρίες στο Τέξας και στη Νέα Υόρκη αργότερα τη σημάδεψαν και την ακολούθησαν μεταμορφω μένες -ή και παραμορφωμένες- τόσο στο έργο της όσο και στην προσωπική της ζωή. Οι λίγες απόπειρες να συγκατοικήσει με σύντροφο είχαν άδοξο τέλος. Ο ίλιγγος τω ν ηρώων που περιστρέφονται ολέθρια γύρω από το σκοτεινό και αντι φατικό εαυτό τους, τις περισσότερες φορές σε ατμόσφαιρα κοσμοπολιτισμού -Β ε νετία, Νέα Υόρκη, Ριβιέρα, Αμβούργο, Βιένη-, ανασυνθέτει τον ήδη διαλυμένο ψυ χικό κόσμο τους στο ενδιάμεσο δύο πόλων: του είναι και του φαίνεσθαι, του α λη θινού και της ψευδαίσθησης. Το επικίνδυνο και γοητευτικό παιχνίδι, πάντως, αρχίζει από την αναγνώριση και την επιβολή του διαφορετικού, του «άλλου», του κρυφού ως ένα απαιτητικό τμήμα της εν δυνάμει πραγματικότητας... □ ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ 1. Strangers on a Train (1948) ΙΞένοι σ το τρένο. Η ομώνυμη ταινία το υ Ά λφρεντ Χίτσκοκ σε σενάριο Ρέιμοντ Τσάντλερ και Τσένζι Όρμοντ στηρίχτηκε στο μυθιστόρημα της Πατρίτσια Χάισμιθ.Ι 2. The Price o f Salt/Carol (1952) iH τιμή του αλατιού/Κ άρολ. Στα ελληνικά κυκλοφορεί με τον τίτλο Κάρολ σε μετάφραση Χρύσας Σπυροπούλου, εκδόσεις «Πρόσπερος», Αθήνα, 1993.1

3. The Talented Mr. Ripley (1955) IΟ ταλαντούχος κ. Ρίπλεϊ. Στα ελληνικά κυκλοφορεί σε μ ε τάφραση Έφης Φρυδά, εκδόσεις «Νέα Σύνορα», Αθήνα 1986.1 4. Deep Water (1957) ΙΒαθιά νερά. Στα ελληνικά κυκλοφορεί σε μετάφραση Γιώργου Τασσόπουλου, εκδόσεις «Ροές», Αθήνα, 1987.) 5. The Sweet Sickness (1960) M urrt η γλυκιά νόσος] 6. The Cry o f the Owl (1960) IΗ κραυγή της κουκουβάγιαςI 7. The Two Faces o f January (1964) IΤα δύο πρόσωπα του Ιανουάριου. Τα γεγονότα διαδρα ματίζονται στην Κρήτη.] 8. The Glass Cell (1964) [Το γυάλινο κελίI 9. A Suspension o f Mercy (1965) ΙΑιώρηοη του οίκτου1 10. The Tremor o f Forgery (1969) [To ρίγος των κίβδηλων πραγμάτων! 11. Eleven Short Stories (1970) ί Έντεκα διηγήματα1 12 . Ripley Under Ground (1970) (0 Ρίπλεϊ κάτω από το χώ μα. Στα ελληνικά κυκλοφορεί σε μετάφραση Τίνας Στεφανοπούλου, εκδόσεις «Παρατηρητής», Θεσσαλονίκη, 1988.1

Παιρίισια Χαισμιθ

Ο Ρ ίπ λ ε ϊ κάτω απ ό το χ ώ μ α

13. A Dog's Ransom (1972) ΙΛύτρα για ένα σκύλοI 14. Ripley's Game (1974) ΙΤο παιχνίδι του Ρίπλεϊ. Στα ελ λ η νικά κυκλοφορεί με τον τίτλο Ο Αμερικάνος φίλος σε μετά φραση Τίνας Στεφανοπούλου, εκδόσεις «Παρατηρητής», Θεσσαλονίκη, 1987. Το σενάριο τη ς ταινίας το υ Βιμ Βέντερς 0 Αμερικανός φίλος στηρίχτηκε στο μυθιστόρημα Το παιχνίδι του Ρίπλεϊ.1 15. The Animal-Lover's Book o f Beastly M urder (1975) [To εγχειρίδιο του κτηνώδους φόνου για ζω όφ ιλους. Στα ελληνικά κυκλοφ ορ εί σε μετάφρασ η Ανδρέα Αποστολίδη, εκδόσ εις «Αγρα», Αθήνα, 1999.1 16. Little Tales Of Misogyny (1977) [Μικρές ιστορίες για μισογύνηδες1 17. Edith's Diary (1977) ΙΤο ημερολόγιο της Ίντιθ! 18. Slowly, Slowly in the Wind (1979) [Αργά, αργά στον άνεμο, διηγήματα! 19. The Boy who Followed Ripley (1980) (To παιδί που ακολούθησε τον Ρίπλεϊ. Στα ελληνικά κυκλοφορεί με τον τίτλ ο Το αγόρι και ο Ρίπλεϊ σε μετάφραση Αγγέλας Βερυκοκάκη-Αρτέμη, εκδόσεις «Νέα Σύνορα», Αθήνα 1987.1 20. The Black House (1981) ΙΤο μαύρο σπίτι, διηγήματα! 21. People who Knock on the Door (1983) tΆνθρωποι που χτυπούν την πόρταI 22. Mermaids on th e Golfcourse (1985) [Γοργόνες σ το γήπεδο του γκολφ, διηγήματα! 23. Found in th e Street (1985) [Συνάντηση σ το δρόμο1 24. Tales o f Natural and Unnatural Catastrophes (1987) [Ιστορίες για φυσικές και αφύσικες κα ταστροφές] 25. Ripley Under Water (1981) ίΟ Ρίπλεϊ σε βαθιά νερά. Στα ελληνικά κυκλοφορεί σε μετά φραση Ανδρέα Αποστολίδη, εκδόσεις «Άγρα», Αθήνα, 2000.1 26. Small g - A Summer Idyll (1995) IΜικρό g - Ένα καλοκαιρινό ειδύλλιο. Στα ελληνικά κυ κλοφορεί με τον τίτλο Ένα καλοκαιρινό ειδύλλιο σε μετάφραση Αγγέλας Βερυκοκάκη-Αρτέ μη, εκδόσεις «Παπαδόπουλος», Αθήνα, 1996.1

γράφει η ΧΡΥΣΑ ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΥ

ΕΛIΖ Α Μ Π Ε0 ΤΖΟΡΤΖ ΗΠΑ

ΜΜΜ 42

( 1 9 4 9 -)

Ελίζαμπεθ Τζορτζ γεννήθηκε to 1949 και ζει άλλοτε στην Καλιφόρνια και άλλοτε στο Λονδίνο. Το πρώτο της μυθιστόρημα Η μεγάλη σωτηρία τιμήθηκε με το βρα βείο Anthony and Agatha Best First Novel και έκτοτε ακολούθησαν και άλλες δια κρίσεις. Από τους κριτικούς θεωρείται αξιόλογη συγγραφέας μυθιστορημάτων μυ στηρίου και μάλιστα συναγωνίζεται τις ά λλες δύο μεγάλες κυρίες του αστυνομικού είδους και ψυχολογικού θρίλερ, την Π. Ντ. Τζέιμς και τη Ρουθ Ρέντελ, καθώς η γραφή της είναι διεισδυτική, οι ψυχικού ενδιαφέροντος παρατηρήσεις της εμβριθείς, ενώ η πλοκή τω ν έργων της παρουσιάζει πρωτοτυπία, πλούσια σύνθεση που βρίθει ανα τροπών και εκπλήξεων. Οι χαρακτήρες της είναι ολοκληρωμένοι αλλά και σκοτεινοί, όσο σκοτεινές και θολές είναι οι καταστάσεις τις οποίες είτε δημιουργούν οι ίδιοι είτε εμπλέκονται σ' αυτές παρά τη θέλησή τους. Ο λαβύρινθος των συναισθηματικών ε μπλοκών και τω ν άρρητων «υπόγειων» εσωτερικών διαδρομών οδηγεί τους ήρωες σε εκρηκτικές, ενίοτε ολέθριες επιλογές. Το «καθαρό» αντιπαλεύει το «βρόμικο» ή το ύπουλο, ο «κακός» με την προβληματική, συγκρατημένη κατ' αρχάς, ανεξέλεγκτη αργότερα, συμπεριφορά αντιμάχεται το «καλό», ενώ πάντα το απρόοπτο μεταβάλλει τα δεδομένα και παρασύρει τα πρόσωπα σε αδιέξοδες καταστάσεις. Με ευρηματικότητα και οξύνοια, καθώς και λεπτούς χειρισμούς, η συγγραφέας στή νει το σκηνικό των ιστοριών της μέσα από το οποίο ξετυλίγονται πολλαπλές ανθρώ πινες περιπτώσεις που συχνά, ωστόσο, είναι ακραίες. Οι περιγραφές είναι εναργείς,

ενώ οι λεπτομέρειες δεν κουράζουν τον αναγνώστη, αντίθετα δημιουργούν ατμόσφαιρα. Εξάλλου, το μυστήριο και ο γρίφος επικρέμονται σε κάθε σελί δα, οε κάθε αθώα συνάντηση και συζήτηση. Όλα, ακόμα και τα πιο απίθανα στοιχεία, έχουν σχέση με το θάνατο και την καταστροφή του ήρωα- με το θύμα αλλά και το θύτη. Το μυστήριο των ανθρώπινων σχέσεων, στα περισ σότερα μυθιστορήματα της Ελίζαμπεθ Τζορτζ, καλείται να το λύσει ο ντετέκτιβ επιθεωρητής Τόμας Λίνλεϊ μαζί με τη βοηθό του ντετέκτιβ Μπάρμπαρα Χέιβερς. Οι δύο συνεργάτες, λοιπόν, αναζητούν πάντα κίνητρο και δολοφό νο. Τα μυθιστορήματα της συγγραφέως είναι: Εκπαιδευμένοι για δολοφονίες, Επιδέξια εκδίκηση, Για χάρη της Ελένης, Μετά το παιχνίδι οι στάχτες, Αιματη ρή εκδίκηση, Μπροοτά στον εχθρό. Στα ελληνικά κυκλοφορεί το πρώτο βιβλίο της Ελίζαμπεθ Τζορτζ ως Απρό σμενη εκδίκηση, μυθιστόρημα, μετάφραση Αγορίτσα Μπακοδήμου, εκδόσεις «Ελληνικά Γράμματα», Αθήνα 2000. □

γράφει ο ΗΑΙΑΣ ΜΑΓΚΛΙΝΗΣ

_____

Δ ι α β ά ζ ο ν τ α ς Φίλιπ Ροθ |

ριν από λίγο καιρό κυκλοφόρησαν στα ελληνικά τα μυθιστορήματα Αμερικανικό ειδύλλιο και Παντρεύτηκα έναν κομμουνιστή (και τα δύο

I I από α τις εκδόσεις «Πόλις») ενός εκ των κορυφαίων εν ζωή Αμερικανών συγγραφέων, του Φίλιπ Ροθ. Την ίδια περίπου περίοδο κυκλοφόρησε στις ΗΠΑ το τελευταίο του μυθιστόρημα, η Ανθρώπινη κηλίδα (Human stain, αναμένεται να κυκλοφορήσει επίσης από τις εκδόσεις «Πόλις»). Σε αντίθε ση με τα δύο πρώτα μυθιστορήματα που αναφέραμε (τα οποία διαδρα ματίζονται στην Αμερική των δεκαετιών του '60 και του '50 αντίστοιχα και αναφέρονται στις πολιτικές και κοινωνικές αναταραχές τω ν swinging sixties και στο μακαρθικό «κυνήγι των μαγισσών»), η Ανθρώπινη κηλίδα α φορά στη σύγχρονη Αμερική και είναι, ανάμεσα στα άλλα (ένα μυθιστό ρημα του Φίλιπ Ροθ δεν έχει σχεδόν ποτέ μόνο ένα «θέμα»), μία έμμεση αναφορά στο σκάνδαλο Λεβίνσκι-Κλίντον, τις κοινωνικές προεκτάσεις του, το μέγεθος της υποκρισίας που κυριαρχεί σε μία politically correct B j|g j κοινωνία. IB B il Όσοι γνωρίζουν το έργο του Φίλιπ Ροθ θα έχουν φυσικά διακρίνει τη στροφή που έχει πάρει μετά το Θέατρο του Σάμπαθ (εκδόσεις «Χατζηνικολή») και το Operation Shylock (θα κυκλοφορήσει προσεχώς από τις εκδόσεις «Πόλις»), από μία γραφή πιο αυτοβιογραφική, με αναφορές στην εβραϊκότητα, στις ερωτικές σχέ σεις, στους δεσμούς αίματος και με έντονα στοιχεία σάτιρας, σε μία γραφή με ιστορικό και πολιτικό, με την ευρεία έννοια, χαρακτήρα. Ψήγματα του ύφους αυτής της τελευταί ας περιόδου του Αμερικανοεβραίου υπήρχαν ήδη, έστω εν σπέρματι, στο πρώιμο έργο του, όπως και στοιχεία από την ατμόσφαιρα παλαιότερων βιβλίων του συνεχίζουν να εμφανίζονται και στα μυθιστορήματα που εκδίδει τα τελευταία χρόνια. Ένα βιβλίο που πρωτοκυκλοφόρησε πριν από αρκετά χρόνια, αλλά συνεχίζει να επανεκ δίδεται είναι το A Philip Roth Reader (εκδόσεις «Vintage», σελ. 488), ένα είδος «αναγνω στικού» με επιλογές εκτενών αποσπασμάτων βιβλίων του Φίλιπ Ροθ, ο οποίος έκανε και την επιλογή. Η έκδοση περιλαμβάνει ολόκληρο το Βυζί'(εκδόσεις «Γράμματα»), αποσπά σματα του μυθιστορήματος Η ζωή μου ως άντρα (εκδόσεις «Πόλις») και της Νόσου του Πόρτνοϊ (εκδόσεις «Γράμματα») και αποσπάσματα από τα αμετάφραστα στα ελληνικά μυθιστορήματα The Ghost Writer, The Professor o f Desire, Our Gang, The Great American Novel, Letting go, When she was good. Επίσης, περιλαμβάνει δύο κείμενα που ανήκουν στη συλλογή δοκιμίων και συνεντεύξεων του Reading Myself and Others (το ένα εκ των δύο είναι ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον κείμενο για τον Κάφκα) και την κατατοπιστική εισα γωγή του κριτικού Μάρτιν Γκριν. Καλύπτοντας τα πρώτα είκοσι περίπου χρόνια της συγγραφικής του πορείας, η συλλογή αυτή είναι ένας ιδανικός οδηγός στο συναρπαστικό έργο του αντιφατικού, φλύαρου, εμμονικού και βιωματικού, με έναν ιδιότυπα εγκεφαλικό τρόπο, συγγραφέα που ακούει στο όνομα Φίλιπ Ροθ. □

Ο Μ α ρ κ ή σ ιο ς ντε Σαντ αντεπιτίθεται "W χει ήδη γυριστεί και περιμένουμε να έρθει και στις f ελληνικές κινηματογραφικές αίθουσες μία ταινία με I θέμα τον Μαρκήσιο ντε Σαντ. Δε γνωρίζουμε πολλά πράγματα γι' αυτό το φιλμ, πέρα από το ότι το ν ντε Σαντ υποδύεται ο Τζέφρι Ρας ενώ συμπρωταγωνιστεί ο νεαρός Χοακίμ Φίνιξ (αδελφός του μακαρίτη Ρίβερ Φίνιξ· ο Χοακίμ υποδυόταν το Ρωμαίο αυτοκράτορα στο Μο νομάχο του Ρίντλεϊ Σκοτ). Πάντα επίκαιρος και διαχρονι κός, μετά την ανακάλυψή του και την εν συνεχεία αγιοποίησή του από τους Γάλλους υπερρεαλιστές, ο Μαρ κήσιος ντε Σαντ αποτελεί ενδιαφέρον θέμα όχι μόνο λόγω του συγγραφικού του έρ γου (πολλά από τα βιβλία του είναι απλώς πληκτικά - αν και ο αείμνηστος Ευάγγελος Παπανούτσος φρικίασε κάποτε όταν οι εκδόσεις «Εξάντας» εξέδωσαν στα ελληνικά τη Φιλοσοφία οτο μπουντουάρ, τόσο ώστε να παραστεί ως μάρτυρας κατηγορίας στη δί κη που έγινε για την απαγόρευση ή μη του βιβλίου. Η απόφαση του δικαστηρίου να επιτραπεί η κυκλοφορία του βιβλίου του ντε Σαντ μάλλον στενοχώρησε το σημαντικό Έλληνα στοχαστή και συγγραφέα της Ηθικής). Προσφάτως λοιπόν κυκλοφόρησαν στα αγγλικά οι Επιστολές από τη φυλακή (Marquis de Sade: Letters fro m Prison. Edited and translated fro m th e French by Richard Seaver, εκδόσεις «Harvill», σελ. 401), που έγραψε ο Μαρκήσιος κατά τη διάρκεια των δεκατεσσάρων χρόνων που πέρασε στις φυλακές Βινσένς και στη θρυλική Βαστίλη. Συνολικό, ο ντε Σαντ πέρασε τη μισή ενήλικη ζωή του πίσω από τα σίδερα. Οι περισ σότερες από τις επιστολές που περιλαμβάνει η έκδοση απευθύνονται στην ντροπια σμένη, βασανισμένη γυναίκα του. Κρίνοντας από τα γράμματα, ο Μαρκήσιος σπάνια της μιλούσε με τρυφερότητα και πολύ συχνά με σαρκασμό και ειρωνεία. Ήταν απαι τητικός, σκληρός (της ζητούσε με επιμονή τάρτες λεμόνι και σοκολάτες - στο τέλος της ζωής του ο φιλήδονος Μαρκήοιος ήταν υπέρβαρος) και φυσικά καταφερόταν κα τά παντός. Ωστόσο, οι πιο ενδιαφέρουσες σελίδες της επιστολογραφίας του αφορούν στις σκέψεις του για το σωφρονιστικό σύστημα της εποχής και τη φιλοσοφία του δι καίου, σκέψεις που απηχούν το «διαφωτιστικό» λόγο ενός Βολτέρου. Είναι γεγονός ε ξάλλου ότι όσο προκλητικός κι αν ήταν, όσο σκανδαλώδης κι αν ήταν ο λόγος και η γενικότερη συμπεριφορά του, το σύστημα της εποχής εξάντλησε την αυστηρότητά του πάνω του με μία μικρή αλλά σημαντική διαφορά: η αριστοκρατική του καταγωγή τον γλίτωσε από τη θανατική ποινή. Από τη θανατική ποινή όμως τον γλίτωσε και το γεγονός ότι όταν ξέσπασε η Γαλλική Επανάσταση εκείνος βρισκόταν έγκλειστος στη Βαστίλη. Το σύοτημα ήταν πάντα εναντίον του. Και εκείνος εναντίον όλων. Προπαντός εναντίον του εαυτού του. □

Μαρκήσιος ν τ ι ία ν τ . Έργο του Μ αν Ρίι

Το αρχείο τον Ν. Βρεττάκου στη βιβλιοθήκη της Σπάρτης

το υ

ΗΡΑΚΛΗ ΠΑΠΑΛΕΞΗ

...IΓ ιίναι γ ι' αυτό όπως ένας ουρανός με ανοιγμένα παράθυρα τα βιβλία μου.

Ρ ΟΡΤΑΖ

Σπάρτη, 8-9 Δεκεμβρίου 2000 Ένα ταξίδι στη Σπάρτη είναι μια πρόκληση που με δυσκολία δεν αποδέχομαι. Πολύ περισσό τερο όταν η πρόσκληση προέρχεται από τον Κώστα Βρεττάκο και τη σύντροφό του Τίνα Πετρούνια. Αφορμή τα εγκαίνια του αρχείου Ν. Βρεττάκου στη Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη της Σπάρτης. Και ακόμα ένα δέλεαρ. Ήθελα α πό καιρό να επισκεφθώ τη βιβλιοθήκη για την οποία συχνά άκουγα, όχι μόνο από Λάκωνες, ότι αποτελεί μία μικρή αλλά σημαντική νησίδα πολιτισμού για τη Σπάρτη αλλά και για την ευ ρύτερη περιοχή. Η άφιξή μας σε κεντρικό ξενοδοχείο της Σπάρ της μας επιφύλαξε την πρώτη έκπληξη. Στο τραπέζι του δωματίου υπήρχε ένα βιβλίο τυ λιγμένο με πολλή φροντίδα. Ήταν το αυτοβιογραφικό χρονικό του Ν. Βρεττάκου Οδύνη (εκ δόσεις «Πόλις») κι ένας φάκελος με πολλές πληροφορίες: δελτίο Τύπου για την εκδήλωση των εγκαινίων, εργογραφία και χρονολόγιο του Ν. Βρεττάκου, το βιβλίο του Roger Milliex 0 Ταΰγετος και η σιωπή σε μετάφραση Ν. Βρεττάκου (έκδοση της Βιβλιοθήκης Σπάρτης), ένα πολύπτυχο για τις δραστηριότητες της βιβλιοθήκης και μια κάρτα γκραβούρα που απεικόνι ζε τη Σπάρτη το 1881- στο πίσω μέρος της κάρτας γραμμένο με το χέρι Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Σπάρτης. Καλώς ήλθατε. Η Β ιβ λ ιο θή κ η κ α ι τα π ροβλήμ ατα της Καλώς ήλθαμε λοιπόν στη Σπάρτη με τους φοίνικες, τους φαρδείς δρόμους, τα νεοκλασικά

σπίτια και τον Ταΰγετο ψηλά να μας θυμίζει χο λόγο της παρουσίας μας: τον Νικηφόρο Βρεττάκο. 0 πρώτος μας περίπατος μας οδηγεί στη Βιβλιοθήκη της Σπάρτης. Εκεί ε πικρατεί οργασμός εργασιών. Στήνεται μία έκθεση φωτο γραφίας στο ισόγειο, ο Κωστής Βρετχάκος στο χώρο του αρχείου φροντίζει τις τελευταίες λεπτομέρειες πριν από τα εγκαίνια, ενώ παράλληλα στολίζεται το χριστουγεννιά τικο δέντρο -χάρμα οφθαλμών- με πήλινα παιχνίδια και δεκάδες λαμπιόνια.

Η δραστήρια, χαλκέντερη διευθύντρια της Βιβλιοθήκης Σπάρτης κυρία Ελένη Τζινιέρη-Τζαννετάκου ήταν η καλύ τερη ξεναγός μας στους χώρους του ιδιόκτητου κτιρίου ό που στεγάζεται η Βιβλιοθήκη. Μας μίλησε για την ίδρυση της Βιβλιοθήκης, το προσωπικό και τις κενές οργανικές θέ σεις (μεταξύ των άλλων, δεν υπάρχει κλητήρας, καθαρί στρια και συντηρητής των Η/Μ εγκαταστάσεων), την κίνη ση του αναγνωστικού κοινού το 1999 (δανεισθέντες 9.200, δανεισθέντα βιβλία 10.500, αναγνώστες 20.000, μέλη 5.500), τα αρχεία των εφημερίδων και περιοδικών (το διαβάζω σε περίοπτη θέση), το βιβλιοαυτοκίνητο (τέσ σερα δρομολόγια εβδομαδιαίως στους νομούς Λακωνίας, Αρκαδίας και Μεσσηνίας για την εξυπηρέτηση των σχολεί ων της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης). 0 αριθμός τω ν βιβλίων, μας βεβαίωσε, ανέρχεται σε 59.200 τίτλους. Οι 45.000 βρίσκονται στο κτίριο της Βι βλιοθήκης, ενώ οι υπόλοιποι 14.200 είναι ο αριθμός των βιβλίων της κινητής μονάδας. Επισκεφθήκαμε στο ισόγειο το τμήμα Λακωνικής Βιβλιογραφίας όπου υπάρχει υλικό σε έντυπη, μαγνητική ή ηλεκτρονική μορφή που αφορά το γεωγραφικό χώρο της Λακωνίας από κάθε θεματική άπο ψη και τη ζωή και τις δραστηριότητες Λακώνων συγγρα

φέων. Στον ημιώροφο ένας αρκετά μεγάλος χώρος αφιε ρωμένος στα παιδιά θύμιζε παιδότοπο υψηλών προδια γραφών, με βιβλία, παιχνίδια, ζωγραφική και μουσική για παιδιά προσχολικής ηλικίας και βιβλία για νέους ηλικίας δώδεκα έως δεκαπέντε ετών. Η ανταπόκριση των παι διών, μας είπε η διευθύντρια της Βιβλιοθήκης, είναι παρα πάνω από ικανοποιητική. 0 αριθμός αναγνωστών το 1999 ήταν 5.500 παιδιά, δανείστηκαν 6.000 τόμοι και ο αριθμός των μελών ανέρχεται οε 5.300 άτομα. Ιδιαίτερα αισιόδοξη η προσέλευση παιδιών στη Βιβλιοθήκη, αλλά δυστυχώς η έλλειψη εξειδικευμένου προσωπικού και χώρου δεν επι τρέπει τη λειτουργία ανεξάρτητου εφηβικού τμήματος. 0 πρώτος όροφος στεγάζει το αναγνωστήριο με τη δυνα τότητα δανεισμού βιβλίων, ενώ έχει αρχίσει η εισαγωγή δεδομένων στη βάση τω ν βιβλιογραφικών δεδομένων που δημιουργείται στη Βιβλιοθήκη με τη χρήση του συ στήματος αυτοματοποίησης καταλόγου ΑΒΕΚΤ 4, που δια θέτει δωρεάν το Κέντρο Τεκμηρίωσης του Κέντρου Ερευ νών. Παράλληλα λειτουργεί κέντρο πληροφοριών για προγράμματα εκδηλώσεων στην πόλη και τουριστικές πληροφορίες για την περιοχή, την Ελλάδα και άλλες χώ ρες, σχολικός επαγγελματικός προσανατολισμός και σύν δεση με βάσεις δεδομένων (ΕΟΚ - ΕΚΤ κ,ά.). Το τμήμα οπτικοακουοχικών μέσων διαθέτει αίθουσα σε μιναρίων, Video-TV, δισκοθήκη, slides και βιντεοκασέτες. Στον ίδιο χώρο λειτουργούν: τμήμα επετειακών εκθέσε ων, αρχείο τοπικού Τύπου και σε περίοπτη θέση βρίσκεται το αρχείο Νικηφόρου Βρεττάκου. Όμως αυτή η ειδυλλιακή εικόνα που παρουσιάζει στον ε πισκέπτη η Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Σπάρτης δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Διότι, όπως μας τόνι σε η διευθύντριά της, τα προβλήματα είναι πολλά και δυ σεπίλυτα. Μερικά από αυτά συνοψίζονται στα εξής: • Έλλειψη συντονισμένης συνεργασίας με την Εθνική Βι βλιοθήκη και τις υπόλοιπες Δημό σιες Βιβλιοθήκες. • Έλλειψη ειδικευ RogerMilliex μένου προσωπι κού. 0 ΤΑΫΓΕΤΟΣ ΚΑΙ Η ΣΙΩΠΗ LE TAYGETE ΕΤ LE SILENCE • Έλλειψη πόρων για τον εμπλου τισμό τω ν συλ λογών και τη συ μπλήρωση του εξοπλισμού. • Χρειάζονται επει γόντως επισκευ ές τω ν κα κοτε χνιών του κτιρίου

• Τα προβλήματα οξύνονται κατά τη διάρκεια των θερι νών μηνών λόγω της αυξημένης κίνησης σε όλα τα τμήματα. Και αναρωτιόμαστε. Γιατί η λειτουργία μιας τέτοιας βιβλιο θήκης να στηρίζεται, κυρίως, στη «φιλοπατρία» μερικών, ελάχιστων ανθρώπων; Το υπουργείο Παιδείας ας αναλάβει τις ευθύνες του κι ας δει με ενδιαφέρον το έργο που επιτελείται με πενιχρότα τα μέσα. Είναι κρίμα μια τέτοια προσπάθεια να μην επιβρα βεύεται. Η επ ιθυμία του Ν . Β ρ εττάκου γ ίν ετα ι π ράξη 0 Ν. Β ρεττάκος είκοσι χρόνια πριν απ' όλους εί χε επιβραβεύσει την προ σπάθεια τω ν ανθρώπων τη ς βιβλιοθήκης τη ς Σπάρτης. Διότι δεν ήταν καθόλου τυχαίο ότι το καλοκαίρι του 1991, δέκα μέρες πριν από το θάνα τό του (4 Αυγούστου), την επισκέφθηκε και εκ δήλωσε την επιθυμία να φιλοξενηθεί εκεί το προ σωπικό του αρχείο. Η σύ ζυγος και τα παιδιά του, εκπληρώνοντας την επιθυμία του ποιητή, άρχισαν να παραδίδουν σταδιακά το αρχείο και τα προσωπικά αντικείμενά του με τον όρο το αρχείο να τοπο θετηθεί σε χώρο άνετο, ανεξάρτητο, ασφαλισμένο και προσβάσιμο. Παράλληλα το Δ.Σ. και η διεύθυνση της Βιβλιοθήκης εξα σφάλισαν τις αναγκαίες πιστώσεις από το υπουργείο Πολι τισμού και το υπουργείο Παιδείας για να διαμορφωθεί κα τάλληλα ο χώρος και τελικά οι εργασίες ολοκληρώθηκαν το πρώτο εξάμηνο του 2000. Τα ε γ κ α ίν ια του α ρ χείο υ Το ίδιο βράδυ στην κεντρική αίθουσα της Βιβλιοθήκης, δί πλα από το χώρο του αρχείου, έγιναν τα εγκαίνια. Η κατά μεστη από κόσμο και τοπικούς άρχοντες εκδήλωση έδει χνε πόσο αγαπητός και προσφιλής ήταν και εξακολουθεί να είναι ο ποιητής. 0 πρόεδρος της Εφορείας Βιβλιοθήκης Σπάρτης κύριος Γεωργιάδης, η διευθύντρια κυρία Ελένη Τζινιέρη-Τζαννετάκου, ο δήμαρχος της Σπάρτης κύριος Δημοσθένης Ματλάς, η επιμελήτρια του αρχείου κυρία Γε ωργία Κακούρου-Χρόνη, ο γιος του Νικηφόρου Κωστής -εμφανώς συγκινημένος- και ο πρόεδρος του Ινστιτούτου

Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών στη Σικελία κύ ριος Βιντζέντζο Ρότολο -μ ε τα άψογα ελληνικά το υ - θυ μήθηκαν τον ποιητή, την ποίησή του, τον «τολμηρό και μαχητή άνθρωπο». Κι όταν λίγο μετά ακούστηκε η φωνή του ποιητή να διαβάζει ένα ποίημά του κάποιος από δίπλα μού απευθύνθηκε. - Έτυχε να γνωρίσετε τον ποιητή προσωπικά; - Όχι, δυστυχώς δεν είχα αυτή την τιμή. - Κρίμα, γιατί η φωνή του και η ποίησή του που τώρα α-

κούτε είναι ένα πολύ μικρό μέρος του Νικηφόρου. Ήταν σπουδαίος άνθρωπος. Συμφώνησα μαζί του κουνώντας το κεφάλι μου. Είχε ήδη αρχίσει να διαβάζει μία από τις καλύτερες φίλες του ποιη τή, η τραγωδός Ασπασία Παπαθανασίου. Και η ποίηση του Νικηφόρου ακούστηκε για άλλη μία φορά ζωντανή, ισχυ ρή, και μας συνεπήρε. Κι όταν κόπηκε πια και η κορδέλα η επίσκεψη στο χώρο του αρχείου ήταν ελεύθερη. Αριστερά το παλιό του γρα φείο και πάνω η δερμάτινη τσάντα του που σπάνια απο χωριζόταν. Είχες την αίσθηση πως μόλις τώρα γύρισε από ταξίδι. Ένα ημερολόγιο του 1983 με σημειώσεις, μέρος της βιβλιοθήκης του, γκραβούρες και πίνακες που αγα πούσε, φωτογραφίες που καλύπτουν μεγάλο μέρος της ζωής του. Και άδεια κουτιά από τσιγάρα «Άσσος φίλτρο» όπου πάνω τους έγραφε σπαράγματα αιφνίδιων σκέψε ων. Ένας χώρος όπου η ανάσα του ποιητή σού υπενθυμί ζει ότι η ποίηοη είναι πράξη μεγίστη. Η αξιοποίησ η του α ρ χείο υ Τα εγκαίνια ήταν μόνο η αρχή. Στόχος του αρχείου είναι η συγκέντρωση, καταγραφή, διαφύλαξη και προβολή του υ-

πάρχοντος υλικού. Οι επιμέρους δραστηριότητες για την αξιοποίησή του είναι: • Η συγκέντρωση οποιουδήποτε υλικού, έντυπου ή ο πτικοακουστικού, αφορά στον ποιητή. • Η γνωριμία των μαθητών με τη ζωή και το έργο του ποι

ΑΠΟ ΤΟ I 9 6 0 ΣΤΗΝ ΟΑΟΙΠΠΟΚΡΑΤΟΥΣ για το βιβλίο, την παιδεία και τον πολιτισμό

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑΔΗΜΑ

Φάοσοφία - Ιστορία - Π ολιτική Οικονομία Κοινωνιολογία - Ψυχολογία Λογοτεχνία - Ε λληνική και Ξένη Φιλολογία Τέχνες ■Παιδαγωγικά - Κλασικές Εκδόσεις Φροντιστηριακά - Σχολικά

ΒΙΒΛΙΟΠΩΑΕΙΟ-ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΔΗΜ. Ν. ΠΑΠΑΔΗΜΑ ΙΠΠΟΚΡΑΤΟΥΣ 8 ΑΘΗΝΑ 106 79 ΤΗΛ. 36 27 318 - 36 42 692

ητή μέσω εκπαιδευτικών προγραμ μάτων. • Οι εκδόσεις έργων του ποιητή ή μελετώ ν για το έργο του. Ήδη το 1998 πραγματοποιήθηκε η πρώτη έκδοση της Βιβλιοθήκης με το βιβλίο του Roger Milliex Ο Ταΰγετος και π σιωπή σε μετά φραση του Νικηφόρου Βρεττάκου και προετοιμάζεται η έκδο ση της Ποιητικής του Νικηφόρου Βρεττάκου, μελέτης της Γεωρ γίας Κακούρη-Χρόνη. Επίσης, σχεδιάζεται μελλοντική έκδοση τμημάτων της αλληλογραφίας του. • Η παρουσίαση της ζωής και του έργου του σε οπτικοακουστική μορφή. • Η δημιουργία ηλεκτρονικού αφιερώματος (memorial) στον άνθρωπο και ποιητή Νικηφόρο Βρεττάκο. Ήδη στη διεύθυνση www.nikiforos.edu.gr οι χρήστες του Διαδι κτύου μπορούν να έχουν πρόσβαση σε πληροφορίες που αφορούν στο αρχείο, ενώ στο άμεσο μέλλον σε κατάλογο των έργων του ποιητή. • Η διοργάνωση εκθέσεων και συνεδρίων για τον ποιητή και το έργο του σε συνεργασία με άλλους φορείς. • Η οργάνωση τμήματος του υλικού με τρόπο που να επι τρέπει την παρουσίασή του σε άλλους χώρους (περιοδεύουσες εκθέσεις). • Η αξιοποίηση του πατρικού σπιτιού του ποιητή στην Πλούμιτσα, σε συνεργασία με το Δήμο Κροκεών και άλ λους φορείς, για τη μετατροπή του σε ξενώνα προσιτό σε μελετητές του έργου του απ' όλο τον κόσμο. Π λούμιτσ α , το μέρος που αγάπηο£ ο ποιητής Η επόμενη μέρα ήταν αφιερωμένη στην Πλούμιτσα. Ένας κακοτράχαλος ανηφορικός δρόμος μάς οδήγησε στο δί πατο πατρικό του ποιητή (χρειάζεται τη συνδρομή της πο λιτείας για να λειτουργήσει ως ξενώνας) και στο σπίτι του Νικηφόρου όπου άφησε την τελευταία του πνοή. Η οικο γένεια Βρεττάκου ήταν ήδη εκεί και μας υποδέχτηκε με δι πλές, γλυκίσματα, πίτες και άφθονο καφέ. Η φιλοξενία ή ταν εγκάρδια κι ίσως ήταν η μοναδική φορά που τόσοι άν θρωποι μαζί (ο Νίκος Γκιώνης, ο Ντέιβιντ Κόνολι, ο Μόνος Ζαχαρέας, ο Γιάννης Μπακογιαννόπουλος, ο Μισέλ Δημόπουλος, ο Νίνος Φενέκ Μικελίδης, ο Σταύρος Ζουμπουλάκης, ο Κώστας Καπάκας, δημοσιογράφοι και άλλοι πολλοί) επισκέφθηκαν τον αγαπημένο τόπο του ποιητή κι έκαναν τους ίδιους περιπάτους μ' εκείνον με θέα το Γύθειο και τα Κύθηρα να αχνοφαίνονται. Ήταν ένας αποχαιρετισμός. □

Αυτός που αγαπώ, μου είπε ότι με χρειάζεται. Γι’ αυτό, προσέχω τον εαυτό μου, βαδίζω με προφύλαξη κάθε στάλα βροχής, μη δα και με σκοτώσει.

Ένα πραγματικά μοναδικό λεύκωμα γεμάτο λόγια αγάπης από διάσημα πρόσωπα όπως ο Γούνπ Άλλεν, ο Όσκαρ Γουάιλντ, ο Καλίλ Κιμπράν, ο Οπίλλιαμ Σέξπιρ, η Αναίς Νιν, ο Γκέτε, και πολλοί άλλοι. Τα λόγια συνοδεύονται και από ένα αντίστοιχα πλούσιο φωτογραφικό υλικό από κλασικές ερωτικές σκηνές του παγκόσμιου κινηματογράφου με πρωταγωνιστές διάσημα ζευγάρια, όπως Κάρι Γκραντ - Ίγκριντ Μπέργκμαν, Χάμφρέί Μπόγκαρτ - Λορίν Μπακόλ, Γιώργος Φούντας - Μελίνα Μερκούρη, Λόρενς Ολιβιέ - Βίβιαν Λι, Ρίτσαρντ Μπάρτον - Ελίζαμπεθ Τέυλορ, Υβ Μοντάν - Μέριλιν Μονρόε και άλλοι πολλοί.

■ κ δ όο ε,ς

ΑΝ Α Τ Ο Λ ΙΚ Ο Σ

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΣΤΗ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ τ ης Ζ Ν Τ Ρ Α Β Κ Α

ατά το 18ο και 19ο αιώνα, οι Βούλγαροι ανώτατου μορφωτικού επιπέδου χρησιμοποι ούσαν την ελληνική γλώσσα ως δίαυλο επικοινωνίας με τον ευρωπαϊκό πολιτισμό. Την εποχή της βουλγαρικής παλιγγενεσίας (1763-1879) πληθαίνουν οι μεταφράσεις από την ελληνική γλώσσα. Το 19ο αιώνα δεν είναι λίγοι και οι ποιητές, όπως ο Π. Ρ. Σλαβέικοφ, οι οποίοι μαθαίνουν την ποιητική τέχνη από τους τότε γνωστούς Έλληνες ποιητές, ό πως ο Χριστόπουλος και ο Βηλαράς, μεταφράζοντας ποιήματό τους. Την ίδια εποχή, ένας νεαρός Βούλγαρος, ο Γκριγκόρ Παρλίτσεφ, που σπούδαζε στην Αθήνα, έγραψε στην ελληνι κή γλώσσα το ποίημα «Ο Αρματωλός» για το οποίο το 1860 έλαβε το δάφνινο στεφάνι, βρα βείο της Ακαδημίας Αθηνών. Ο Παρλίτσεφ άρχισε να μεταφράζει την Ιλιάδα στο μέτρο του βουλγαρικού δημοτικού τραγουδιού, πιθανόν υπό την επίδραση του Αλέξανδρου Πάλλη. Οι αρχαίοι Έλληνες κλασικοί συγγραφείς και φιλόσοφοι -Ομήρου Οδύασεια και Ιλιάδα, οι τραγωδίες του Αισχύλου, του Ευριπίδη και του Σοφοκλή, οι κωμωδίες του Αριστοφάνη, του Μενάνδρου κ.ά., τα συγγράματα του Αριστοτέλη- έχουν εκδοθεί στα βουλγαρικά σε επανει λημμένες εκδόσεις, με λαμπρότερα δείγματα μεταφραστικού λόγου εκείνα του Α. Μπαλαμπάνοφ, του Αλ. Νίτσεφ, του Αλ. Μίλεφ, του Βλ. Μπέσεβλιεφ, του Γ. Μπατακλίεφ και του Μπ. Μπόγκντανοφ. Η νεότερη γενιά Βούλγαρων μεταφραστών από τα αρχαία ελληνικά συ νεχίζει με ζήλο αυτή την παράδοση, με πιο πρόσφατο άριστο δείγμα γραφής την έκδοση της Μεταφυσικής του Αριστοτέλη (μτφρ. Ντίμκα Γκίτσεβα, Ιβάν Χρίστοφ και Νικολάι Γκότσεφ, εκδόσεις «SOMN», 2000). Στη Βουλγαρία υπάρχει σοβαρή και μακρόχρονη παράδοση μετάφρασης ελληνικής ποίησης. Η γνωριμία των Βούλγαρων αναγνωστών με τη σύγχρονη και αρχαία ελληνική ποίηση (Πσλατινή Ανθολογία) κατά κύριο λόγο οφείλεται στο μεταφραστικό έργο του μεγάλου ελληνι στή, ποιητή και διανοούμενου Στέφαν Γκέτσεφ. Το 1960, σε δική του μετάφραση και επιμέ λεια εκδόθηκε μία πρώτη ανθολογία νεοελληνικής ποίησης, που βρήκε μεγάλη απήχηση στο αναγνωστικό κοινό. Για τη βουλγαρική διανόηση, και όχι μόνο για τους ποιητές, η συνά ντηση με την ποίηση του Κ. Καβάφη και του Γ. Σεφέρη αποτελεί συγκλονιστική εμπειρία. Χά ρη σ' αυτή την πρώτη έκδοση του 1960, η βουλγαρική πνευματική ζωή γονιμοποιείται από το πνεύμα μοντέρνων ποιητών, από μία νέα θέαση των πραγμάτων, η οποία προτείνει στους Βούλγαρους ποιητές μία διαφορετική οπτική γωνία. Προλογίζοντας την Ανθολογία σύγχρονης ελληνικής ποίησης του Στ. Γκέτσεφ, ο συγγραφέας Γκεόργκι Ντανάίλοφ επιση μαίνει για τον Κ. Καβάφη και την επίδρασή του στους Βούλγαρους ποιητές ότι «ο ποιητής αυτός δεν είναι ένας νέος γαλαξίας που αποκαλύπτουμε με ένα υπερμοντέρνο τηλεσκόπιο. 0 Καβάφης είναι η αποκάλυψη ενός ολόκληρου φυσικού νόμου». Το σχόλιο αυτό αφορά τό σο στην ποίηση του Αλεξανδρινού όσο και σε εκείνη του άλλου μεγάλου Έλληνα ποιητή της διασποράς, του Σεφέρη. Μπορεί να λεχθεί ότι, χάρη στην πρώτη αυτή ανθολογία και στις επανεκδόσεις της, είναι γνωστή στον κάθε μορφωμένο Βούλγαρο η τετράδα των μεγα λύτερων σύγχρονων Ελλήνων ποιητών - Καβάφης, Σεφέρης, Ελύτης, Ρίτσος. Χάρη στις πρώτες εκδόσεις της δεκαετίας του '60 και του 70 το μεταφρασμένο στα βουλγαρικά έργο του Καβάφη, του Καρυωτάκη, του Σεφέρη, του Εμπειρικού, του Ελύτη, του Ρίτσου, του

Α [ΑΠΟΚΡΙΣΗ

ΜΙΧΑΪΛΟΒΑ

Εγγονόπουλου κ.ά. αφομοιώθηκε ως συστατικό στοιχείο του πνευματικού ιστού της διψασμένης τότε για μοντερνι σμό διανόησης. Οπωσδήποτε άξιες μνείας είναι οι δύο πρόσφατες εκδόσεις ανθολογιών νεοελληνικής ποίησης του 19ου και 20ού αιώνα σε μετάφραση του Στ. Γκέτσεφ (1997 και 1998). Η ποίηση του Γιάννη Pfcoou καθώς και ορισμένα από τα πε ζά του έχουν δημοσιευτεί σε πολλές εκδόσεις. Φέτος, το λογοτεχνικό περιοδικό Savremennik τίμησε τα δέκα χρόνια από το θάνατο του ποιητή δημοσιεύοντας στο τελευταίο του τεύχος για το 2000 το πεζό του κείμενο Αρίστος ο προσεκτικός αφηγείται στιγμές του βίου και του ύπνου του (μτφρ. Ζ. Μιχάιλοβα). Το 2001, ο δεύτερος Έλληνας νομπελίστας ποιητής, ο Οδυσσέας Ελύτης, ευρύτερα γνωστός στη Βουλγαρία τό σο για την ποίησή του όσο και για τον πεζό του λόγο {Ανοι κτά χαρτιά), θα επανεμφανιστεί στη βουλγαρική αγορά βι βλίου, αυτή τη φορά με την Ιδιωτική οδό και με επιλογή ποιημάτων (μτφρ. Στ. Γκέτσεφ και Ζ. Μιχάιλοβα). Η ελληνική πεζογραφία επίσης μεταφράστηκε κατά κόρον στη Βουλγαρία, ιδιαίτερα την περίοδο 1960-1990. Μπο ρούμε να πούμε ότι ο Καζαντζάκης είναι ο πιο γνωστός και αγαπητός στους Βούλγαρους αναγνώστες Έλληνας συγ γραφέας, με φήμη ανάλογη εκείνης του Καβάφη, αλλά στον πεζό λόγο. Τα μυθιστορήματά του Αλέξης Ζορμπάς, Καπετάν Μιχάλης, 0 Χριστός ξανασταυρώνεται, 0 τελευ ταίος πειρασμός, Αναφορά στον Γκρέκο, Όφις και κρίνος κ.ά. έχουν εκδοθεί επανειλημμένα σε τιράζ πολλών χιλιά δων αντιτύπων, τα οποία εδώ και αρκετά χρόνια έχουν ε ξαντληθεί και περιμένουν την επανέκδοσή τους. 0 μετα φραστής του Καζαντζάκη, ο Γκεόργκι Κούφοφ, έχει μετα γράψει τα έργα του σε βουλγαρική γλώσσα η οποία εκ φράζει απόλυτα το πνεύμα του Κρητικού συγγραφέα. Το μεταφραστικό του έργο περιλαμβάνει επίσης την απόδοση έργων του Βάρναλη (Το ημερολόγιο της Πηνελόπης και Δι κτάτορες), την Πάπισσα Ιωάννα ι ου Εμμ. Ροΐδη σε πολλές εκδόσεις, τα Ματωμένα χώματα της Διδώς Σωτηρίου (εκ δόσεις «Otechestven front», 1966) και το Οι νεκροί περιμέ νουν (εκδόσεις «Η. G. Danov», 1982), την Ιστορία ενός αιχ μαλώτου του Στρατή Δούκα (εκδόσεις «Narodna Kultura», 1967), Γεννήθηκα Ελληνίδατης Μελίνας Μερκούρη (εκδό σεις του «BZNS», 1986), Η φυλακή του κάτω κόσμου του Μενέλαου Λουντέμη (εκδόσεις «Narodna Kultura», 1966) και πολλών άλλων. Οι Βούλγαροι αναγνώστες έχουν εξοι κειωθεί εδώ και δεκαετίες με έργα κλασικά για την ελληνι κή γραμματεία, όπως Η ζωή εν τάφω και Η δασκάλα με τα χρυσά μάτια του Στρ. Μυριβήλη, Πλούσιοι και φτωχοίτου Γ. Ξενόπουλου, 0 πατούχας του Γ. Κονδυλάκη, ποιήματα του Κ. Καρυωτάκη, Τα λόγια της πλώρης του Καρκαβίτσα, Το αμάρτημα της μητρός μου του Γ. Βυζηινού.

Μετά τις πολιτειακές μεταβολές του 1989 και ύστερα από μια προσωρινή μεταστροφή του αναγνωστικού ενδιαφέ ροντος προς τα έργα απαγορευμένων μέχρι τότε συγγρα φέων της Δύσης το ενδιαφέρον για τη σύγχρονη ελληνική γραμματεία αναζωογονείται, αν κρίνουμε από την ανταπό κριση του αναγνωστικού κοινού και των φιλολογικών κύ κλων σε κάθε νέα έκδοση βιβλίου μεταφρασμένου από τα ελληνικά. Πρόσφατες παρουσιάσεις Ελλήνων συγγραφέ ων και ποιητών σε εκδηλώσεις, οργανωμένες από την Έδρα Νεοελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Σό φιας, όπως του Δ. Καλοκύρη, της I. Καρυστιάνη, του τ ε λευταίου βιβλίου του Γ. Υφαντή Αρχέτυπα (πρόκειται να κυκλοφορήσει σε τρίγλωσση έκδοση, ελληνικά-αγγλικάγερμανικά, από τις εκδόσεις «Ζίτη», Θεσσαλονίκη), ήδη γνωστού στους Βούλγαρους αναγνώστες από τη συλλογή ποιημάτων Ναός του κόσμου (μτφρ. Στ. Γκέτσεφ, εκδόσεις «Agatho», 2000), μαρτυρούν αυτό το αμείωτο ενδιαφέρον. Το λογοτεχνικό περιοδικό Sezon (έκδοση της Εταιρείας Βούλγαρων Συγγραφέων) φέτος αφιέρωσε τεύχος του ' στη σύγχρονη ελληνική γραμματεία με επιλογή κειμένων συγγραφέων και ποιητών στην πλειονότητά τους άγνω στων στη Βουλγαρία. Με την παρουσίαση κειμένων του θ. Βαλτινού, της Ρ. Γαλανάκη, της Ζ. Ζατέλη, της Μ. Καραπάνου, του Π. Μάτεοι, του Κ. Τσιτσέλη, του κριτικού λόγου του Ν. Βαγενά, της ποίησης του Γ. Βαρβέρη, του Γ. Υφαντή κ.λπ., που μαζί με πολλούς άλλους δίνουν το στίγμα του σύγχρονου ελληνικού λογοτεχνικού τοπίου, το Sezon επι χείρησε να καλύψει το κενό στη γνωριμία με τα ελληνικά γράμματα μετά τη μεταπολίτευση (μτφρ. Στ. Γκέτσεφ, Ζ. Μιχάιλοβα). Πρόσφατες εκδόσεις βιβλίων μεταφρασμένων από τα ελ ληνικά: Κωνσταντίνου Καβάφη, Ιθάκη, ποιήματα (μτφρ. Στέφαν Γκέτσεφ, εκδόσεις «Hristo Botev», 1995) · Γιώργου Σεφέρη, Ποιήματα (μτφρ. Στέφαν Γκέτσεφ, εκδόσεις «Hristo Botev», 1998) · Ρέας Γαλανάκη, Ο βίος του Ισμαήλ Φερίκ Πασά (μτφρ. Ζντράβκα Μιχάιλοβα, εκδόσεις «Lada», 1998) · Κώστα Ταχτσή, Το τρίτο στεφάνι (μτφρ. Ντραγκομίρα Βάλτσεβα, εκδόσεις «Έψιλον», 1999) · Μίλτου Σαχτούρη, Η δύσκολη Κυριακή (μτφρ. Ιάνα Μπούκοβα, εκδό σεις «Prozorets», Σόφια, 2000) Ελληνικά βιβλία υπό έκδοση: Γιώργου Σεφέρη, Τόμος αφιερωμένος στα εκατό χρόνια της γέννησης του ποιητή, με επιχορήγηση της Επιτροπής Σεφέ ρη του ΥΠ.Π0. (εκδόσεις «Foundation fo r Bulgarian Literature»), Ιωάννας Καρυστιάνη, Μικρά Αγγλία (μτφρ. Εμμ. Μουτάφοφ, εκδόσεις «BIBLIOTEKA 48»), Τάκη θεοδωρόπουλου, Η πτώση του Νάρκισσου (μτφρ. Ζ. Μιχάιλοβα, εκδό σεις «Foundation for Bulgarian Literature»), με επιχορήγηση της Διεύθυνσης Γραμμάτων του ελληνικού ΥΠ.Π0. □

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ΠΑΤΑΚΗ

L O U IS G E R N E T

Ανθρωπολογία της Αρχαίας Ελλάδα? Εισαγωγή: Jean-Pierre Vernant

Μ ετάφραση: Α. Μεθενίτη, Α. Σ τεφάνής

Με την έκ δοση του π α ρ ό ν τ ο ς τόμ ου γίνο ντ α ι γ ια πρώ τη φ ο ρ ά γνω σ τ ές σε ελληνική μετά φ ρ α σ η ορ ισ μ έν ες α π ό τις μ ελ έτ ες του Louis Gernet, οι ο π ο ί ες συ γκ ρ ο το ύ ντ α ι σ ε τρ εις εν ό τη τ εςL ouis G ernet

θέματα: Θ ρ η σ κ εία κ α ι κοινω νία, Μ ο ρ

Ανϋρωπολογία της Αρχαίας Ελλάδας

τ υ π ες ανα λύ σ εις τ ου σ π ου δ α ίου Γ ά λ

φ έ ς τ η ς μ υ θ ικ ή ς σ κ έ ψ η ς , Φ ιλο σ ο φ ία κ α ι κ οινω νία. Μ έσα α π ό τις π ρ ω τ ό

Εισαγωγή: Jean-Pierre Vernant Μετάφραση: Α. Μεβενίτη, Α. Στεφάνής

λου ελληνιστή και διανοητή δ ια τυ π ώ νο ντ α ι α π α ν τ ή σ εις π ο υ σ χ ετίζο ντα ι μ ε τις μ ο ρ φ έ ς τη ς κ οινω νικ ής ζω ής στην Α ρ χ α ία Ε λ λ ά δ α και το υ ς τ ρ ό π ο υ ς μυθικής, π ολιτικ ής και φ ιλ ο σ ο φικής σκέψης. Δεν επ ιχειρ είτα ι ω σ τό

σο να α να ζητη θεί εδώ και να εν σ α ρ · —

κω θεί τ ο α π ό λ υ τ ο Π νεύμα , ο α ιώ νιος Λ ό γο ς. Η α ρ χαιοελλη νικ ή εμ π ειρ ία ,

304 σεά. · 6.200 δρχ. /18,19 ί Ο Louis Gernet (1882-1962), φιλόλογος, νομικός, φιλόσοφος και κοινωνιολόγος, ήταν καλύτερα ε ξοπλισμένος από οποίονδήποτε άλλο της γενιάς του για να προχωρήσει την έρεονά τοο προς αυ τή την κατεύθυνση. Παρέχοντας λαμπρά δείγμα τα της φιλολογικής του δεινότητας με τις εκδό σεις του στη σειρά των Belles Lettres έργων των Αντιφώντα, Λυσία, Πλάτωνα και Δημοσθένη, αναδείχθηκε παράλληλα σε ιστορικό του ελληνικού δικαίου, ερμηνευτή της αρχαίας ελληνικής κοινω νίας και θεμελιωτή της κοινωνικής ψυχολογίας και ανθρωπολογίας της Αρχαίας Ελλάδας.

Σ Ε

Ο Λ Α

Τ Α •

απ ογυμ νω μ ένη α π ό αυτή την α π α ίτη ση, α π ο κ τά σύ μ φ ω να μ ε το σ υ γ γ ρ α φ έ α όλη τη σ η μασία τη ς α π ό τη σ τ ιγ μή π ο υ , αντιμέτω πη μ ε ά λλ ου ς -κ α ι δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ο ύ ς - μ ε γ ά λ ο υ ς π ο λ ιτ ι σ μ ο ύ ς, εμ φ α ν ίζε τ α ι ω ς μ ια π ο ρ ε ία , μ ετα ξύ άλλων, στην οπ ο ία εισέρχετα ι η ανθρώ π ινη ιστορ ία .

• ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ ΠΑΤΑΚΗ: ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ 65,106 78 ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ. 3811850 • ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ: ΕΜΜ. ΜΠΕΝΑΚΗ 16,106 78 ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ. 3831078 • ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ: Ν. ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΟΥ 122, ΤΗΛ. (031) 706354-5 · www.patakis.gr

τ α β·Ι 3 λ ί α του μήνα J__________ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

UTOPIA

Κρϋ,κά:

Κριτικές:

HUGH POULTON Ημίψηλο. Γκρίζος Λύκος και

ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ ΚΟΥΡΤΟΒΙΚ Η νοσταλγία των δράκων ......................................56 ΜΕΗΙΣΤΑΜΑΤΗΣ Μπαρ Φλωμπέρ................. 61

Ημισέλινος. Ο τουρκικός κβνικισμός και η δημοκρατία της Τουρκίας

ΠΕΡΙΚΛΗΣΣΦΥΡΙΔΗΣ Μϊταμόσχκυση νβρρού....... 64

Παρουοιάοης: ΛΕΝΟΣΧΡΗΣΤΙΔΗΣΨυχ................................ 68 ΛΙΟΝΥΣΗΣ ΚΠΣΤΙΔΗΣ Οι καταχθόνιοι................ 69

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

Κρίϋκή: ROBERTL HEILBRONER Οι φιλόσοφοι του οικονομικού κόσμου. Η ζωή και οι ιδέας τους

ΞΕΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

]

ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ

Κριτικές: ΛΕΟΝ ΗΤΕΒΙΝΤΕΡΨυχή σαν κροκόδαλου.......... 71 ΜΟΥΡΑΚΑΜΙΡΥΟΥΗ Κυόκο στη Νέα Υ ό ρ κ η .........73

Παρουοίαοη: ΡΟΜΠΕΡΤΦ. ΜΠΑΡΣΚΙ Νόαμ Τσόμσκι: Η ζωή *νός ανπφρονούντα............................. 91

Παρουοιάοιις: ΜΑΡΣΕΛ ΠΡΟΥΣΤΖαν Ζαντέιγ......................... 75

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

ΦΕΡΝΑΝΤΟΠΕΣΣΟΑ Η ώρα του διαβόλου............77 ΜΑΡΙΑ ΚΟΠΟΥΛΑ Ενιαίο σχολω'ο

ΠΟΙΗΣΗ

και εκπαιδωιτικοί

Κριτική: ΜΑΡΙΑ ΚΥΡΤΖΑΚΗΜαύρη θάλασσα................. Παρουοίαοη:

Παρουοιόοιις: ΜΑΡΚΟΣΜΕΣΚΟΣ Ψιλόβροχο

HERGE Οι πκριπέτκκς του Τ*ν Tcv

ΜΠΕΡΤΟΛΤΜΠΡΕΧΤΗ αποπλάνηση των αγγέλων ΠΑΙΔΙΚΑ

ΜΕΛΕΤΗ ΧΡΗΣΤΟΣΜΠΟΥΛΟΤΗΣ Και να μου πως για τα παιχνίδια σου!.................... .......... Ζαν Κοκτώ, ο r

ΚΟΣΤΑΣΧΩΡΕΑΝΘΗΣΤ ο δέντρο της γης

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Το δεσμωτήριο της γλώσσας και η σημειολογί α του |τηδενός τ ο υ Β Ρ Α Σ ΙΔ Α Κ Α Ρ Α Λ Η

ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ ΚΟΥΡΤΟΒΙΚ Η νοσταλγία των δράκων

Αθήνα, Εστία, 2000 Σελ. 420

υτό που αιφνιδιάζει τον αναγνώστη από την πρώτη μέχρι την τελευτα ία σελίδα του μυθι στορήματος είναι η συναρπαστική πλοκή, το κυνηγητό τη ς επ όμενης σελίδας και η λαχανια σμένη επιτάχυνση της αφήγησης τη στιγμή που ό λα φαίνονται να λύνονται και ωστόσο όλα να μ ε ταμορφώ νονται αυτόματα σε δυσνόητα σημεία που παραπέμπουν σε κάτι το οποίο τελικά εκκρεμ είσε ολόκληρη την εξιστόρηση. Παρόμοιες α ρ ε τέ ς δ ε φαίνονται βέβαια συχνά στην ενδοσκοπική και ασήμαντη μυθοπλαστική τ έ χνη της σύγχρονης ελληνικής μυθιστοριογραφίας. Μ ολοντούτο, το να εγκωμιάσουμε τη Νοσταλγία τω ν δράκων μόνο για τις αφηγηματικές τη ς αρε τές θα ισοδυναμούσε με παντελή ακρωτηριασμό της παρέμβασης του βιβλίου στη σημερινή γραφή. Κατά τη γνώμη μας, το μυθιστόρημα αποτελεί μια αφηγηματική έρευνα της δεισιδαίμονος λατρείας του παρελθόντος μέσω ενός κενού ιστορικισμού από τη σύγχρονη συνείδηση. Με τη δράση του τοποθετημένη στη δεκαετία του 1990, παρουσιάζει την κατάρρευση τω ν ολοποιητικών ιδεολογιών και τη μεταβολή τους σε ιδιωτι κές τελετουρ γίες που, ελλείψει φαντασίας, κατα λήγουν αναπόφευκτα ή στο μυστικισμό ή στο σεξ ή, τέλος, στην ουτοπική αναζήτηση μιας αιτίας υ-

ΕΣΤΙΑ

πάρξεως μέσα από το σκεπτόμενο υποκείμενο ε φόσον άλλω στε δεν προσφέρονται πλέον ά λλες αιτίες υηάρξεως μέσα στην κοινωνία που ζούμε. Το μυθιστόρημα είναι παράλληλα μια έρευνα του χρόνου, όπως αναδύθηκε μέσα από την ιστορική περιπέτεια του υποκειμένου που μίλησε για τον ε αυτό του χρησιμοποιώντας τα σύμβολα του ε υ ρωπαϊκού κόσμου. Παραδόξως πώς, η Νοσταλγία των δράκων καταγράφει ένα κυκλικό ταξίδι, ένα νόστο χωρίς νοσταλγία, ένα προσκύνημα σε χώ

ρους-σημεία μιας ιστορικής πορείας από τη ν ο ποία φαίνεται να λείπει η κατεύθυνση και ο προ σανατολισμός. Στην αφήγηση υπάρχουν εμφανείς αναλογίες με το μύθο τη ς ταινίας του Θόδωρου Αγγελόπουλου Το βλέμμα του Οδυσοέα- το έργο καταγράφει μια αντίστοιχη περιπλάνηση, τον αρ χέτυπο μύθο τη ς χαμένης εστίας και επομένω ς την πορεία του ανέστιου πνεύματος μέσα από τα φαντάσματα της ίδιας του της σκέψης. 0 αφηγηματικός χρόνος φαίνεται να περιστρέφε ται γύρω από μια χρονική διάσταση, τη διάσταση του παρόντος: παρά τις αναφορές και τις μεταβά σεις στο παρελθόν, μέσα στην πλοκή του κατα γράφεται ο πρωτογονικός χρόνος τω ν σημερινών ανθρώπων που βιώνουν τον κόσμο τους σε μια α διάπτωτη εφημερότητα, με μόνη πρόσθετη διά σταση εκείνη του επινοημένου παρελθόντος να προσδιορίζει τη συνείδησή τους. Η διάσταση του

Η νοσταλγία τω ν δράκων καταγράφει ένα κυκλικό ταξίόι, ένα νόοτο χωρίς νοοταλγία, ένα προσκύνημα οε χώρους-οημεία μιας ιοτορικής πορείας από την οποία φαίνεται να λείπει η κατεύθυνση και ο προσανατολισμός μ έλλοντο ς απουσιάζει, για το ύ το και δ εν υπάρ χουν βεβαιότητες, ούτε ακόμα εκείνη της θνητό τητα ς στην αφήγηση· ο θάνατος ενός ανθρώπου δεν α π οτελεί γεγονός τραγικής τά ξεω ς: απλώς χαλάει τα σχέδια τω ν ζωντανών. Ο Κούρτοβικ καταγράφει στην αφήγησή του ένα κυνήγι υπαινιγμών και ενδείξεων. Μέσα στο απο λιτικό χάος του μεταμοντέρνου, η συνείδηση του σύγχρονου υποκειμένου βυθίζεται σε αυταπάτες που θα της δώσουν την ικανοποίηση ενός στιγμι αίου σκοπού και μιας ευκαιριακής κατεύθυνσης. Όμως το πρόβλημα εδρεύει μέσα στο υποκείμε νο- είναι η περίφημη μαρξιστική ψευδής συνείδη ση που δεν του επιτρέπει να α ντιληφθεί τη ν ίδια του την κατάσταση ούτε να κρίνει τον κόσμο του

μέσα από την ένταση ενός πάθους και μιας προο πτικής. Ψευδής συνείδηση σημαίνει ουδετερότητα, αδυνα μία ένταξης, ανικανότητα υπέρβασης. Οι χαρακτή ρες του μυθιστορήματος έχουν ριχτεί στο κυνηγητό σκιών και αντικατοπτρισμών· δε βλέπουν τι υπάρχει εμπρός τους, το συμπεραίνουν μόνο με λογικές διαδικασίες. Μη βλέποντας το υπαρκτό έχουν βυθι στεί στο φαντασιακό του υποκατάστατο, σε αυτό που τους πλάθει η βιβλιακή γνώση και υλοποιεί ο μεγάλος αργαλειός της γλώσσας. Αν ξέρουν κάτι, αυτό είναι ό,τι τους υπαγορεύει η γλώσσα ως κοινωνικώς διαμορφωμένη λειτουργία. Η γλώσσα έχει δημιουργήσει ένα τεράστιο δίκτυο συμβολικών με τατοπίσεων γύρω τους, απ' όπου δε θα μπορέσουν -ο ύ τε, άλλωστε, σκέφτονται ποτέ- να βγουν. Βρι σκόμαστε φυσικά στον αντεστραμμένο κόομο της camera obscura του Μαρξ. Για τούτο και κανένας δεν καταλαβαίνει πού στέκο νται αυτοί οι χαρακτήρες ή αν είναι παρωδίες χαρα κτήρων ή αν είναι παρωδίες όσων παρωδούν ή, τ έ λος, αν προτείνουν έναν κόσμο σημασιών και ένα σύμπαν εικόνων. 0 Κούρτοβικ χαρτογραφεί μια επι κράτεια σημείων που έχουν απωλέσει τον ενοποιητικό τους ιστό. Ο αφηγητής μετατοπίζεται πίσω από διαφορετικές προοπτικές - εξαφανίζεται και επα νεμφανίζεται σαν να παίζει με την προσδοκία της α νάγνωσης ή, αν θέλετε, σαν να παίζει με την προσ δοκία τω ν αναγνωστών που έχουν διαβάσει θεω ρίες για τη λειτουργία του αφηγητή. Έτσι, ο αφηγητής αποφεύγει να αποκρυσταλλώσει έναν τόπο μέσα στο δίκτυο των λόγων που φαίνε ται να περνούν από μέσα του και να νοηματίζουν τη ν ιδιόλεκτό του. Ακούμε πολλές φωνές, αλλά ποιος μιλάει; Ίσως μάλιστα εδώ να βρίσκεται και το μυστικό της τέχνης του Κούρτοβικ: η αφήγηση, α φού καταγράψει το δρομολόγιό της στα «Περιεχό μενα», αρχίζει μια περιπλάνηση ανάμεσα σε πρόσω πα και καταστάσεις που δε φαίνονταν μέσα στο χάρτη. 0 Κούρτοβικ υιοθετεί μια αφηγηματική τεχνική ταυτοχρονίας: τα γεγονότα συνεξελίσσονται ενώ δια τηρούν μια περίεργη παραλληλία, παραμένοντας ως το τέλος ασύμπτωτα. Μέσα από την ταυτοχρονική αφήγηση καταγράφονται και οι επιμέρους περι π έτειες ανθρώπων, πόλεων, κτιρίων και, φυσικά, τη ς μούμιας που φαίνεται να τα οδηγεί προς ένα κάποιο τέλος. 0 κεντρικός πρωταγωνιστής είναι ο χώρος, η γεωγραφία και τα πράγματα που διαμορ φώνουν τη νοόσφαιρα των χαρακτήρων.

Τι υποδηλώνει όμως η μούμια ως παρουσία και ως υπόμνηση; 0 Κούρτοβικ εξαρθρώνει εδώ τα θ εμ έ λια του εθνικού ιστορικισμού, στήνοντας το μυστικό μιας μονομανούς διανόησης που ψάχνει να εντοπί σει το στίγμα της και το όραμά της μέσα από τη δια λεύκανση το υ μυστηρίου μιας μούμιας. Εδώ συ μπλέκονται η φαντασία με την πραγματικότητα, α-

Το όραμα του Δ. Κούρτοβικ είναι εκείνο ενός ουτοπικού ανθρωπιστή που παρακολουθεί με ευαισθησία την κατάρρευση του κόσμου που εξέθρεψε τη βιοαγωγή του φού ο συγγραφέας, γνώρίζοντας το γεγονός τη ς διατήρησης στον πάγο του ανθρώπου που βρέθηκε στις αυστριακές Άλπεις το 1991 και τις περιπέτειες που προξένησε η ανακάλυψή του, εισάγει ως αφη γηματικό υλικό όσες θεω ρίες επί θεωριών έχουν προταθεί για να ερμηνεύσουν τα πάντα σχετικά με την προέλευσή του. Αυτό βέβαια που βαραίνει περισσότερο για το μυθιστοριογράφο δεν είναι η μούμια αλλά οι θεω ρίες για τη μούμια, η ιστορική λειτουργικότητα του ευ ρήματος μέσα στο συσχετισμό των πολιτικών δυνά μεων κάθε εποχής. Έτσι, μια μούμια μπορεί να είναι απόδειξη αντιλήψεων για τη μεταθανάτια ζωή, για τη μετεμψύχωση, για το πνευματικό σώμα, για την ανατομία, για την ιατρική, για την υφαντουργία, για τον υλικό πολιτισμό, ακόμα, τέλος, και για την εθνι κή καταγωγή, τη γλώσσα, τη σεξουαλικότητα. Συ νήθως, μάλιστα, αυτά παίζουν μεγαλύτερο ρόλο α πό τη ν ίδια την υπαρξιακή σημασία τη ς ευρέσεω ς του λειψάνου ενός ανθρώπου. Αλλά η μετά το 1990 εποχή δοξολογεί τον ανθρώ πινο ορθολογισμό οργανώνοντας διαρκώς ανορθολογικές πράξεις. 0 μυθιστοριογράφος φυσικά δη λώνει το κέντρο τ ο υ : «Στην Ευρώπη γίνεται πολύς λόγος για ταυτότητες. Ταυτότητες εθνικές, εθνοτικές, θρησκευτικές, σεξουαλικές κι ένα άωρό άλλες. Ελάχιστα σκούρε, όμως, για την ανθρώπινη ταυτό τητα» (σ. 211). Τελικά, το όραμα του Κούρτοβικ είναι

εκείνο ενός ουτοπικού ανθρωπιστή που παρακο λουθεί με ευαισθησία την κατάρρευση του κόσμου που εξέθρεψε τη βιοαγωγή του. 0 ήρωας, τόσο απορροφημένος από τη μονομανία της μούμιας, ξ ε χνάει τους ανθρώπους που τον περιστοιχίζουν. Ιδι αίτερα την Ιρίνα, μια μετανάστρια που τελικά λέει την πιο ζωντανή και ζωοποιητική έκφραση του βι βλίου: «Ακούς; Λάθος εξετάσεις. Δεν έχω καρκίνο. Έχω κάτι που θεραπεύεται. Με ακούς, Ίων; Θα γίνω καλά!» (σ. 420). Αλλά ο αφηγητής δεν έχει καιρό ούτε καν για να το υποψιαστεί Κινούμενος μέσα στο άπειρο σύμπαν των υποκειμε νικών κοσμοεικόνων, δεν μπορεί να αναγνωρίσει την πραγματικότητα του άλλου, ο οποίος αποκτά υ πόσταση μόνο εφόσον μετουσιώνεται σε εργαλείο αυτοανάλυσης. 0 Κούρτοβικ αναφέρεται σ' αυτό το χάος όταν δ η λ ώ νει:«Οι άνθρωποι νοσταλγούν την ανυπαρξία...» (σ. 289). Αλλά και μόνη η διατύπωση αυτής της αλήθειας εξαναγκάζει τον αφηγητή να συμπληρώσει: «Το πάθος για την αλήθεια... είναι μια μορφή ανωριμότητας. Μια ανώφελη αλήθεια είναι πιο οκάρτη από ένα ψέμα» (σ. 213). Ίσως όμως οι ωφέλιμες αλήθειες να βρίσκονται πίσω από την ανι κανότητα συνεννόησης τω ν χαρακτήρων του έργου και της πραγματικότητας που εκφράζουν. Επιπλέον, η παγίδα τω ν ονομάτων (Δασκαλειό ή Da Scalgio) αποτελεί μια άλλη ενδιαφέρουσα παράμε τρο. Τείνω να διαβάσω το βιβλίο ως ένα πείραμα μέσα στη λειτουργία της γλώσσας και του τρόπου που αυτή χρησιμοποιείται σαν εργαλείο για την εξυ πηρέτηση σκοπιμοτήτων. Η υποβάθμιση της γλώσ σας στο επίπεδο ενός χρηστικού μέσου διά του ο ποίου εκδηλώνονται τα παιχνίδια της εξουσίας στον αιώνα μας αποτελεί μια άλλη ενδιαφέρουσα συνι στώσα του μύθου. Η γλώσσα μάλιστα του έργου κατά έναν ενδιαφέροντα τρόπο αυτο-αναφέρεται στη γλώσσα τω ν μετα φ ράσ εω ν του Κούρτοβικ, πράγμα που υποδηλώνει μια επεξεργασία δ εύ τε ρου βαθμού, μια υποκατάσταση αισθητικής τάξεω ς που χρειάζεται ξεχωριστή εξέταση. Έτσι, η γλώσσα αναφέρεται σε ένα ρευστό σχετικι σμό, σε μια παντελή έκλειψη αξόνων: οι επιστήμο νες χρησιμοποιούν την αρχαιολογία για να πείσουν ότι ο πρώ τος άνθρωπος ήτα ν Έ λληνας (ο altra cosa), οι γυναίκες χρησιμοποιούν το σεξ για να δυ ναστεύουν το πεινασμένο αρσενικό και όλοι μαζί χρησιμοποιούν την ιστορία για να θεμελιώσουν την εξουσία τους επί τω ν άλλω ν. Μέσα από αυτά τα παιχνίδια ηγεμονεύσεω ς, οι θεω ρίες (η Γλώσσα) χρησιμοποιούνται απροκάλυπτα για να νομιμοποιή

σουν και να καθιερώσουν τους συγκυριακούς εξουσιαστές. Για έναν ανεξήγητο συνειρμικό λόγο, συσχετίζω τον τίτλ ο του βιβλίου με εκείνον του Καρλ Σαγκάν Οι δράκοι της Εδέμ. Και τα δύο μιλούν για τους δρά κους που κρύβονται μέσα οτον εγκέφαλο του αν θρώπου και που εκδηλώνονται σε στιγμές κρίσηςγιατί μέοα από τον εξορθολογισμένο κόσμο και τα φιλοσοφικά συστήματα αυτό που διαδηλώνεται εί ναι η νιτσεϊκή θέληση για εξουσία, που θα ενδυνα μώσει και πάλι το ευνουχισμένο άτομο και θα εκθρέψει τις αυταπάτες του ότι τελικά είναι ο κύριος

της μοίρας του. Την ίδια στιγμή, όμως, ο ίδιος ο α γώνας τη ς εξουσ ία ς θα το έχει μ π λέξει σε ένα πλέγμα συγκυριών που το καθιστούν ανενεργό αυ τόματο μιας νομοτέλειας ή μιας ουμπωματικότητας που αδυνατεί πλέον να ελέγξει. Το βιβλίο αυτό, λοι πόν, συγκροτεί μια διερεύνηση της υπαρξιακής ε τε ρονομίας του σύγχρονου ανθρώπου και της απόλυ της αποτυχίας του διαφωτιστικού προτάγματος για τη χειραφέτησή του από τους μύθους του παρελ θόντος. Συνολικά, είναι δύσκολο να εντοπίσουμε μια κεντρι κή θέση στο μυθιστόρημα - το πρόβλημα με τα μυθι-

γράφει για το βιβλίο του Η νοοταλγία των δράκων 0 αρχικός πυρήνας της Νοσταλγίας των δράκων ήταν μια οχετικά απλή ιδέα: ότι ο άνθρωπος διν μπορεί ποτέ να βρει τις έσχατες ρίζες του Κακού μέοα του και παραδέρ νει ανάμεσα σ' ερμηνείες-θεραπείες που, τελικά, γίνονται νέες μεταμφιέσεις του Κακού. Απλή ήταν και η γενική σύλληψη της ιστορίας που, όπως και σε άλλα μυθιοτορήματά μου, θα είχε για άξονα την αναζήτηση της λύσης ο' ένα οιονείαοτυνομικό αίνιγμα. Επίσης, είχαν αχηματιοτεί ατο μυαλό μου με λεπτομέρειες οι δύο κεντρικοί ήρωες. Αλλά επί πέντε χρόνια με βασάνιζε το ζήτημα της μορφής. Γι' αυτό δεν τολμούσα να γράψω ούτε γραμμή. Πώς να διηγηθώ μια ζοφερή ιστορία χωρίς να μαυρίσω την ψυχή του αναγνώστη (και τη δική μου); Πώς να ισορροπήσω ανάμεσα ατο οοβαρό και το ελαφρά; Πώς να φιλοοοφήοω χωρίς να ξεχνώ ότι δε γράφω πραγματεία, αλλά αναπτύσσω ένα μύθο; Πώς ν' αξιοποιήσω τις διάφορες εκφραστικές δυνατότητες που μου προσφέρει η γλώααα μου, η εποχή μου και η πείρα από την ιστορία της λογοτεχνίας, χωρίς να καταλήξω σ' ένα εξεζητημένο και αυτάρεσκο παιχνίδι της γραφής; Πώς να οργανώσω έναν αποδιαρθρωμένο κόσμο, όπως ο σημερινός, χωρίς ωοτόοο να παίρνω τις επιθυμίες και τις ιδέες μου για πραγματικότητα; Τέτοια προβλήματα. Ακόμα και όταν καταστάλαξα (ας πούμε) και άρχιοα να γράφω, αισθανόμουν ολοένα πως βάδιζα αε τεντωμένο σκοινί. Σε κάθε κεφάλαιο άρχιζαν όλα από την αρχή, έται έπρεπε κι έται ήθελα, για να μη γίνω δέομιος της ιστορίας μου, αλλά να την πλησιάζω κάθε φορά από αλλού, με κίνδυνο βέβαια να γκρεμοτοακιοτώ. Το ότι η θεματική του βιβλίου θα γινόταν πιο σύνθετη από την αρχική ιδέα το ήξερα από την πρώτη στιγμή. Αλλά, όπως συμβαίνει οε πολλούς συγγραφείς, η ιστορία αποκτούσε οτην πορεία όλο και μεγαλύτερη αυτονομία, μια δική της λογική, που ουχνά με οδηγούσε οε απρόβλεπτα μονοπάτια. Έπρεπε να τα ακολουθώ, αλλά και να βρίσκω διό δους επιστροφής στον κύριο δρόμο που είχα χαράξει. Το χιούμορ με βοήθησε πολύ σε όλα αυτά. Το χιούμορ είναι, η χαρωπή όψη της σχετικότητας, να καταλαβαίνεις ότι και οι πιο σοβαρές πράξεις του ανθρώπου, επομένως και οι συγγρα φικές πράξεις, μπορεί να έχουν και κάτι το αστείο. Η αισιόδοξη έκβαση του βιβλίου ξένισε μερικούς που, νομίζω, έχουν κατά βάθος μια νατουραλιοτική αντίληψη για τη λογοτεχνία. Στην πραγματικότητα, η σκηνή αυτή ήταν μια από τις ελάχιστες για τις οποίες είχα αποφαοίοει ευθύς εξαρ χής. Η ζωή είναι γεμάτη απρόοπτα, που δεν είναι πάντα δυσάρεστα και, μολονότι διαφεύγουν των υπολογισμών μας, συμβαίνουν με πολύ φυοικό τρόπο. Η έξοδος από έναν ατέλειωτο εφιάλτη όπως αυτός που περιγράφεται στο βιβλίο μπο ρεί να είναι μια έκπληξη, ο ανέλπιστος θρίαμβος της ζωής τη στιγμή που μοιάζει καταδικασμένη. Αυτή είναι η έννοια του θαύματος οτη Νοοταλγία των δράκων.

Τα έργα του Φρίντριχ Νίτσε σε καινούρια μετάφραση του Ζήση Σαρίκα • Έτσι μίλησε ο Ζαρατούστρα • Πέρα από το καλό και το κακό • Το λυκόφως των ειδώλων - Αντίχριστος Ίδε ο άνθρωπος • Η θέληση για δύναμη • Τζέρυ Μπραουν Η άλλη Αμερική • Καρλ Πολάνυι Ο μεγάλος μετασχηματισμός • Λιούις Μάμφορντ Η ιστορία των ουτοπιών • Μαρία Λουίζα Μπερνέρι Περιήγηση στην Ουτοπία • Μάρτιν Μπούμπερ Μονοπάτια στην Ουτοπία • Ζαν Μπωντριγιάρ Η καταναλωτική κοινωνία • Πωλ Βιριλιό Η πληροφορική βόμβα • Στέφανος Μπαλής Μαθηματικά και ποίηση • Χριστίνα Φλόκα Η φαρμακογνωσία του Οδυσσέα Ελύτη • Μωυσής Μιχαήλ Μπουρλάς Ελληνας, Εβραίος και αριστερός • Μαρκ Φερρό Η ιστορία υπό επιτήρηση • Πάτρικ Μπράντλιτζερ Αρτος και θεάματα • Χάννα Άρεντ Για την επανάσταση Ανθρωποι σε ζοφερούς καιρούς • Νικόλαος Μουτσόπουλος Διαδρομή αυτογνωσίας. Τα χρόνιατης παιδείας • Χρίστος Τσολάκης Τη γλώσσα μού έδωσαν ελληνική • Γιώργος Χουρμουζιάδης Λόγια από χώμα • Ετέλ Αντνάν Περί πόλεων και γυναικών • Εντουόρ Ντυζαρντέν Εδρεψε δάφνες • Λώρενς Στερν Αισθηματικό ταξίδι • Τόμας Μπέρνχαρντ Οι Φτηνοφαγάδες • Άνα Νόβακ Οι ατυχίες της ψυχής • Γιαν Νέρουντα Ιστορίες από την παλιά Πράγα • Ιθόν Ιλλιτς Για τις ανάγκες του ανθρώπου σήμερα • Μαρία Κέντρου-Αγαθοπούλου Επιλογές και σύνολα. Ποιήματα (1965-1995) Δοκίμια και δοκιμασίες 3 Μ τμ ι ΓΛ!,μ 0 37003 Σκόπελος

Τηλ. 0424-23277,23283 031-263363

στορήμαια, έγραφε ο Άλντους Χάξλεϊ, βρίσκεται στη λογική τους: η ζωή είναι πάντοτε παράλογη. Αναμφίβολα, είναι αδιανόητο να παίρνει κανείς σο βαρά στις μέρες μας το μυθιστόρημα ως είδος. Η υ περβολική εμπορικοποίηση και η αίσθηση της πλη σμονής έχει οδηγήσει τη γραφή του σε έναν παρά δοξο μαρασμό που εκδηλώνεται με τη μανιακή και σχεδόν παράφρονη συγγραφή πολυσέλιδων προχειρογραφημάτων. 0 Φρόιντ απέδιδε την επιρροή τέτοιων βιβλίων στη δυνατότητα αυτο-υπνωτισμού που παρέχουν στον αναγνώστη καθώς καθηλώνει τα μάτια του στις ομοιόμορφες σελίδες τους - δια πίστωση που επιβεβαιώνεται σήμερα πανηγυρικώς. Πρέπει, δυστυχώς, να το ομολογήσουμε: το μυθι στόρημα είναι σήμερα νεκρό είδος, για την ακρί βεια, ένα ζόμπι που περιφέρεται ένθεν κακείθεν χά ρη στην εκδοτική βιομηχανία και την αισθητική στα σιμότητα της εποχής. Είναι σπάνιο να διαβάσουμε σήμερα κάποιο μυθιστόρημα που να μας κρατά το ενδιαφέρον ή, τέλος πάντων, να μας λέει κάτι που δεν είχαμε σκεφτεί μόνοι μας. θα θέλαμε να θεω ρήσουμε το κείμενο του Κούρτοβικ μια ενδιαφέρου σα εξαίρεση, επειδή μέσα του διακρίνουμε μια σημειοϋοψκή ιοοτοπία που ξεπερνάει την αυτοαναφορικότητα. Πρόκειται για ένα κείμενο-χαρτογράφηση σε γλωσσική κλίμακα των κενών της σύγχρονης ι στορίας ή, καλύτερα, των χασμάτων της σημερινής ανθρωπολογίας, αποδίδοντας με συνοχή και μυθο πλαστική ισορροπία -μ ε δύο κατεξοχήν κλασικές α ρ ετές - την ετερόκλητη και αποσπασματική συνεί δηση του τέλους του αιώνα, θεωρούμε, κατά συνέπεια, το κείμενο σαν την ου δέτερη, μηδενική κατά Ρολάν Μπάρτ, απογραφή μιας μηδενισμένης υπαρξιακά πραγματικότητας· μιας πραγματικότητας δυστοπικής και ανεδαφικής, που θα μπορούσε να υπάρχει μόνο στο σπήλαιο τω ν σκιών του Πλάτωνα - και που όμω ς είναι η πραγματικότητα στην οποία ζούμε και για την οποία μιλάμε. Η απογραφή είναι αποθαρρυντική και απαι σιόδοξη, μια σχεδόν κυνική ομολογία αδιέξοδου. Για τούτο και διαισθανόμαστε την αμηχανία του συγ γραφέα απέναντι στο ίδιο του το όραμα. Δεν ξέρου με μάλιστα πώς πρέπει να διαβάσουμε αυτή την α μηχανία: ως τη σαγήνη μιας συνείδησης εμπρός στην ακοσμία του μηδενός ή ως μια δημιουργική (δια)μαρτυρία ενάντια στην κυριαρχία του τίποτα; Και την απάντηση σε αυτό το δίλημμα προσωπικά μπορώ να την ανακαλύψω μόνο στα δοκίμια του Κούρτοβικ. □

Ένα χαμένο χειρόγραφο, οδοδείκτης της ψυχικής ενδοχώρας της ΑΡΓΥΡΟΣ ΜΑΝΤΟΓΛΟΥ | I t ■ I

ΑΛΕΞΗΣ ΣΤΑΜΑΤΗΣ Μπαρ Φλωμπέρ Αθήνα, Κέδρος, 2000 Σελ. 395

τίτλος του βιβλίου εμπεριέχει πέρα από το όνο μα του γνωστού συγγραφέα και ένα «χάρτη ανά γνωσης», καθώς αναφέρεται στην «περιπλάνη ση» του κεντρικού ήρωα και αφηγητή του μυθιστορή ματος Γιάννη Λουκά. Περιπλάνηση η οποία συμπίπτει και με την εσωτερική του πορεία, καθώς η υπαρξιακή του κρίση θα τον οδηγήσει σε αμφισβήτηση όλων των μέχρι τό τε δεδομένων της ζωής του και στην εκ νέου αναζήτηση και στον προσδιορισμό της ταυτότη τάς του. Ο αφηγητής λοιπόν θα οδηγηθεί σε ένα μα κρύ οδοιπορικό αναζητώντας το alter ego του, ένα χαμένο συγγραφέα, του οποίου το μοναδικό κείμενο έχει εισβάλει στη ζωή του. Μέσα από την αγωνιώδη προσπάθεια να το αποκρυπτογραφήσει, βρίσκεται α ντιμέτωπος με έναν αριθμό καινούριων γρίφων που δεν μπορεί να αφήσει ανεπίλυτους. Ο Γιάννης Λουκάς, σαράντα ετών, ο μοναδικός γιος

0 αφηγητής ο ' ένα μακρύ οδοι πορικό αναζητεί το alter ego του ενός καταξιωμένου λογοτέχνη και μιας ιδιοκτήτριας γκαλερί, μη έχοντας άμεσους στόχους, ζει παραπαίοντας ανάμεσα σε ερω τικές σχέσεις, αγωνιώντας να δώσει νόημα στην άχρωμη ζωή του, η οποία πε-

ριγράφεται ανάμεσα σε γνωστά αθηναϊκά στέκια, γεμάτα με το μονότονο, νοσηρό αέρα που τον ε μποδίζει να δει τον εαυτό του. Αυτό που του συμ βαίνει είναι το νοσηρό σύμπτωμα από το οποίο πά σχουν και πολλοί άλλοι της γενιάς του: η έλλειψη κέντρου. Μεταξύ άλλων, ο Γιάννης έχει και μία ακό μα συμβολική αναπηρία, απροσδιόριστη στο οικογε νειακό του δέντρο: μια ανισοκατανομή, ένα γενετή σιο ελάττωμα, το δεξί του χέρι είναι κοντότερο από το αριστερό, ιδιομορφία η οποία λειτουργεί και ως κεντρική μεταφορά για την επίλυση των μυστηρίων που θέτει η πλοκή της ιστορίας.

Κάποια στιγμή αποφασίζει να αναζητήσει τις αιτίες της πλήξης του όχι στο εξωτερικό περιβάλλον αλλά στον εαυτό του, και αυτή η αναζήτηση συμπίπτει χρονικά με την ανεύρεση ενός χειρογράφου (χειρό γραφο το οποίο βρίσκει στο αρχείο του πατέρα του, την αυτοβιογραφία του οποίου επιμελείται) ανάμε σα σε άλλα απορριφθέντα χειρόγραφα. Ορμώμενος από μια παρόρμηση και αφού συνδέεται σχεδόν ε ρωτικά με το κείμενο το υ άγνωστου συγγραφέα Λουκά Ματθαίου, αποφασίζει να ρίξει φως στα μυ στήριό του και να λύσει τους γρίφους του. Το κείμε νο, με έναν αριθμό πρωτεύοντων και δευτερεύ οντων συμβολισμών, γρίφων και αναγραμματισμών, τον κινητοποιεί να αρχίσει να γυρεύει τους ανθρώ πους εκείνους που πιθανόν είχαν κατά το παρελθόν

Η υπαρξιακή κρίοη του ήρωα τον οδηγεί στην εκ νέου αναζήτηση και στον προσδιορισμό της ταυτότητάς του σχέση με το μυστηριώδη συγγραφέα. Μέσα από σκόρπιες πληροφορίες, μαθαίνει πως ο Ματθαίου έζησε τη δεκαετία του '50 στην Αμερική, ήρθε σε ε παφή με το κίνημα των beat και ήταν εν ολίγοις από τους πρωτοπόρους της γενιάς του, στη γραφή αλ λά και στη ζωή. Εντυπωσιασμένος από την προσω πικότητα του χαμένου δημιουργού, αισθάνεται μια ακατανίκητη έλξη για το γραπτό του, με το οποίο τον συνδέει μια ανερμήνευτη συγγένεια· το απο στηθίζει και γίνεται μέρος της συνείδησής του. Η φύση του κειμένου είναι κρυπτική και τα επίπεδα τη ς ανάγνωσης πολλά, και ο Γιάννης, ακολουθώ ντας τα «ίχνη του κειμένου», οδηγείται στην Ευρώπη αναζητώντας το συγγραφέα του. Η πρώτη στάση του είναι η Βαρκελώνη. Εκεί μας δί νεται ένα ολόκληρο χρονικό της πολιτιστικής κίνη σης της πόλης - μας μεταφέρει την ατμόσφαιρα και λεπτομερείς περιγραφές ιστορικών κτιρίων παράλ ληλα με το ξεδίπλωμα της πορείας του στη διαλεύ κανση τω ν μυστηρίων που έχει θέσει στον εαυτό του. Ανακαλύπτει πως ο συγγραφέας του είναι αναμεμειγμένος σε μια κλοπή πινάκων του Πικάσο της Μπλε περιόδου που έγινε στο τέλο ς της δεκαετίας του '60, κλοπή η οποία τον ανάγκασε να εγκαταλεί

ψει την πόλη και να μεταβεί στη Φλωρεντία, όπου και παντρεύτηκε μια Γερμανίδα με την οποία απέ κτησε τη μοναδική του κόρη. 0 Γιάννης Λουκάς ακο λουθεί χωρίς ενδοιασμούς την πορεία του Ματθαί ου, μελετώ ντας ακούραστα το τοπίο του κειμένου και ερχόμενος σε επαφή με άτομα που γνώριζαν το συγγραφέα, παίρνει πληροφορίες τις οποίες ελέγχει και συνδυάζει, τρέπεται δηλαδή σε έναν ευφυή ντετέκτιβ - μόνο που το αντικείμενο της έρευνάς του είναι περισσότερο η σχέση του κειμένου με το συγγραφέα του. Μέσα από την πολυδαίδαλη πλοκή, η οποία υφαίνεται γύρω από έναν αριθμό προσωπικοτήτων τω ν γραμμάτων και των τεχνών και μέσα από έναν αριθ μό εμπλοκών που σχηματίζουν ιστό μυστηρίου γύ ρω από την προσωπικότητα του εξαφανισθέντος συγγραφέα, ο αναγνώστης του δεν εγκαταλείπει την προσπάθεια: είναι αποφασισμένος να τον γυρέ ψει παντού μέχρι να τον εντοπίσει. Στην Κεντρική Ευρώπη, πέρα από την ανίχνευση του μυστηρίου, μας δίνονται και εντυπωσιακές περιγραφές της α τμόσφαιρας, της ιστορίας και της αρχιτεκτονικής της κάθε πόλης, οι οποίες αποτελούν οργανικό μέρος του κυρίως κορμού και ενσωματώνονται έντεχνα στην κυρίως αφήγηση. Ακολουθώντας το τοπίο ενός κειμένου νεωτερικού και παραβατικού, ενός χαμένου συγγραφέα, αποκρυπτογραφώντας τα σύμβολά του, ο αναγνώστης του, Γιάννης, θα πλανηθεί, θα γνωρίσει τον έρωτα, τη βία, τις συγκρούσεις, τον κίνδυνο, την ιστορία άλλων πολιτισμών, αλλά κυρίως θα αναγκαστεί να αντιμετωπίσει τον εαυτό του. Ο Γιάννης, ο οποίος δε διαθέτει ικανοποιητική οικο γενειακή και ερωτική ζωή και δεν έχει ένα δυνατό άμεσο στόχο για να εκπληρώσει, στο κείμενο αυτό συναντάει αυτό που τον κινητοποιεί, τον ωθεί στην αναζήτηση, και μέσα από αυτή την αναζήτηση υ περβαίνει το ν εα υτό του. Το κείμενο του Λουκά Ματθαίου είναι ένα κείμενο νεωτερικό (παραβατικό) και γύρω από ένα τέτοιο κείμενο οργανώνεται η α τομικότητα το Γιάννη- εσωτερικεύοντάς το γίνεται και ο ίδιος παραβατικός και έτσι αρχίζει και η δική του περιπέτεια. Τα σύμβολα του χειρογράφου λει τουργούν ως οδοδείκτες για την προσωπική του πορεία. Παράλληλα μας παρουσιάζεται ο τρόπος με τον ο ποίο η νεωτερική κουλτούρα συνδέεται με το σύγ χρονο κόσμο. Όσοι από τους εκπροσώπους της δεν ενσωματώθηκαν είτε αυτοεξορίστηκαν είτε χάθη καν, ενώ οι καρποί της αμφισβήτησής τους ρευστο-

ποιούνται και γίνονται μέρος της κυρίαρχης ιδεολο γίας. Εδώ μας παρουσιάζεται μια άλλη χρήση (η ι δανική χρήση) ενός παραβατικού κειμένου: εμπνέει και κινητοποιεί τους μ ετέχοντες σ' αυτό, και μάλι στα τριάντα χρόνια μετά τη συγγραφή του. Κι ενώ ο πατέρας του Γιάννη Λουκά είναι ένας συμβατικός συγγραφέας, καθαρού ρεαλισμού, ο Λουκάς Ματ θαίου βρίσκεται στην άλλη όχθη: ακραίος (έγραψε ένα κείμενο και μετά αδιαφόρησε για την τύχη του), το γραπτό του είναι προϊόν μιας βιωμένης αντίστα σης στην κάθε δομημένη πραγματικότητα. Ο Γιάν νης βρίσκεται στο κέντρο τω ν δύο αυτών αντιθετι κών τάσεων, κέντρο που αποτελεί το δικό του ση μείο εκκίνησης.

Το Μπαρ Φλαμπέρ είναι ένα μυθιστόρημα κατεξοχήν υπαρξιακό, το οποίο, πέρα από την αναζήτηση της προσωπικής πορείας του ήρωά του, θέτει και τα ζητήματα της ματαιότητας από τα οποία διακατέχε ται ένας σύγχρονος ευαίσθητος δυτικός - ενδεικτι κές είναι οι στιγμές που ο Γιάννης πλημμυρίζει από αισθήματα ματαιότητας και ανημπόριας, αισθήματα που θα τον αναγκάσουν να επιλέξει το ρίσκο από την ασφάλεια. Το δύσμορφο χέρι του, η αναπηρία του, δηλαδή η «διαφορά» του, θα είναι αυτή που θα τον βγάλει α πό το αδιέξοδο, αυτή που θα τον τρέψει από παρα τηρητή σε παθιασμένο αναζητητή και από σχολια στή σε δημιουργό. □

0 Αλέξης Σταμάτης

«Υποθέσεις κάνουμε χορεύοντας τριγύρω, ΑΑΑσ οτο κέντρο βρίσκεται και ξέρει το μυοτήριο» Ρόμπερτ Φροστ Μπαρ Φλωμπέρ; Όταν τους ανέφερα τον τίτλο του βιβλίου μου, οι περιοοότεροι φίλοι ανέτρεξαν στη Γαλλία και οτο συγγραφέα της μαντάμ Μποβαρί Τα φαινόμενα όμως απατοάν... 0 Γκιατόβ Φλομπέρ δεν παίξει απολύτως κανένα ρόλο στην πλοκή, ούτε καν φιλοξενείται σε κάποια από τις σελίδες του βιβλίου... Κι όοο για το ομώνυμο Μπαρ, το ουναπάμε διαρκώς οτο μυθιστόρημα, με τη διαφορά ότι πρόκειται για έναν τόπο όπου δε ρέει σταγόνα αλκοόλ... Κι αυτό γιατί δε βρίσκεται παρά στη φαπασία ενός χαρισματικού μυαλού: του Λουκά Ματθαίου. Αυτό τον εκτυφλωτικό άνθρωπο, έναν επίδοξο συγγραφέα που δεν έγραψε παρά ένα ανέκδοτο μυθιστόρημα -μ ε τον τίτλο Μπαρ Φλωμπέρ— αναζητείανά την Ευρώπη ο κεντρικός ήρωας του βιβλίου Γιάννης Λουκάς, ένας εν δυνάμει συγγραφέας που βρίσκεται σε μια οριακή στιγμή της ζωής του. Πλησιάζει τα παρόντα, βρίσκεται εγκλωβισμένος σε μια δουλειά που δεν τον εκφράζει, σε μια εξαετή σχέση που φυτοζωεί, ενώ το μεγάλο του όνειρο, να γράψει ένα μυθιστόρημα, βρίσκεται διαρκώς υπό αναβολή. Ανακαλύπτοντας στα υπόγειο του συγγραφέα πατέρα του το χαμένο χειρόγραφο, το Μπαρ Φλωμπέρ, αποφασίζει να ενδώοει στην έλξη της ακατάσχετης συγγένειας που του προκαλεί η ανάγνωση. Είναι η ευκαιρία για έναν -έοτω και όψιμοαπογαλακτισμό από τον πατέρα, μια αφορμή για αληθινή δράση και εσωτερική έρευνα. 0 Γιόννης αρχίζει ένα οδοιπορικό στο ευρωπαϊκό τοπίο του τέλους του 20ού αιώνα, διαμέσου τριών εμβληματικών πόλεων. Πρόκειται για μια περιπλάνηση, σε ευρωπαϊκές μητροπόλεις, σε κτίρια και χώρους, αλλά ταυτόχρονα και σε τρόπους και τόπους αφήγησης. 0 Γιάπης διασχίζει το τοπίο της Ευρώπης και ταυτόχρονα το τοπίο της λογοτεχνίας και της τέχνης του αιώνα που έφυγε. Τα κτίρια και οι πόλεις που επισκέπτεται δεν είναι απλώς το σκηνικό. Επιδίωξα να αποτελούν και «χαρακτή ρες» του μυθιστορήματος. Αν ήμουν αναγκασμένος να κάνω μία ειδολογική κατάταξη του βιβλίου, θα βρισκόμουν σε δύσκολη θέοη. Είναι μια προσωπι κή αναζήτηση; Ενα αστυνομικό μυθιστόρημα με καλλιτεχνικό μανδύα; Ενα ταξίδι στην ευρωπαϊκή ανθρωπογεωγραφία; Μια υπαρξιακή μαθητεία με επάλληλα κρυπτικά επίπεδα; θέλω να πιστεύω ότι είναι όλα αυτά μαζί. Ενα λογοτεχνικό παλίμψηστο με την κάθε στρώση του ν' αποκαλύπτει και μια νέα που φέρνει τον ήρωα πιο κοηά ατη λύση, το βιβλίο εγγύτερα στον αρχέγονο τόπο της καταγωγής του.

Ιατρικό θρίλερ του Γ. Π. ΑΛΕΞΙΟΥ

I ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΣΦΥΡΙΔΗΣ I Μεταμόσχευση νεφρού H I Αθήνα, Καοτανιώτης, 2000 ■ Σελ. 240

εντρικό πρόσωπο του βιβλίου του Π. Εφυρίδπ εί ναι ο αφηγητής που ονομάζεται Πέτρος και είναι καρδιολόγος. Ας θυμηθούμε ότι αυτόν το συγκε κριμένο αφηγητή τον συναντήσαμε συχνά και στα προηγούμενα βιβλία του. Ο Πέτρος έχει μια νεφροπα θή αδελφή, την Αγνή, καθηλωμένη στο μηχάνημα που είναι γνωστό ως «Τεχνητός Νεφρός». Το μυθιστό ρημα αρχίζει εξιστορώντας τις συνθήκες ζωής της Αγνής, που είναι, βέβαια, οι συνθήκες ζωής όλων των νεφροπαθών: εξάρτηση από το μηχάνημα με το ο ποίο συνδέονται για τέσσερις ώρες μέρα παρά μέρα, ο κίνδυνος ενός αιφνίδιου θανάτου που ελλοχεύει συνεχώς, η σταδιακή καταστροφή διαφόρων οργά νων ως παρενέργεια της αιμοκάθαρσης, καθώς και ποικίλα κοινωνικά, ψυχολογικά και οικογενειακά προ βλήματα που δημιουργούνται. Και είναι αυτοί οι λόγοι που το όνειρο κάθε νεφροπαθή είναι η μεταμόσχευ ση, η επιστροφή δηλαδή από τον Άδη στη ζωή. Μόνο που αυτή η επιστροφή για τα ελληνικά δεδομένα, για έναν άρρωστο που δεν έχει κάποιον άμεσο συγγενή να του προσφέρει τον ένα του νεφρό, όπως ήταν και η περίπτωση της Αγνής, μοιάζει όνειρο απραγματο ποίητο, ύστερα μάλιστα από κάποιες ανεύθυνες κα ταγγελίες που έγιναν πριν από λίγα μόλις χρόνια -και τις οποίες μεγιστοποίησαν τα ΜΜΕ- ότι στον τόπο μας διενεργείται παράνομη εμπορία οργάνων. Οι καταγγε λίες αυτές είχαν αποτέλεσμα να κοπούν μαχαίρι και οι λίγες πτωματικές μεταμοσχεύσεις, αυτές δηλαδή που γίνονται όταν οι συγγενείς κάποιου άτυχου, κλινι κά νεκρού ασθενή δωρίζουν τα όργανά του. Έτσι, ο δρόμος για την Ινδία, που άνοιξε για την Αγνή ένας άλλος νεφροπαθής, ο επιχειρηματίας και παιδι κός της φίλος Χάρης, ήταν μια πράξη ανάγκης, μια α πόφαση απελπισίας. Το μυθιστόρημα ξεσκεπάζει όλο το κύκλωμα που έχει στηθεί γύρω από το διπλό αν θρώπινο πόνο: του δότη που πουλάει το νεφρό του διότι βρίσκεται σε απόλυτη ένδεια και του αγοραστή

ή λήπτη που πληρώνει μια μικρή περιουσία και, επι πλέον, παίζει τη ζωή του κορόνα γράμματα για να α παλλαγεί από τα μαρτυρικά δεσμό του τεχνητού νε φρού. Κερδισμένοι οι γιατροί που πραγματοποιούν τις παράνομες μεταμοσχεύσεις: ο δόκτωρ Σίντι και ο αδελφός του Ζώης (μετάφραση στα ελληνικά του ιν δικού του ονόματος), που ως εξειδικευμένος νοση λευτής είναι η ψυχή του όλου κυκλώματος. Το μυθι στόρημα διαθέτει σασπένς. Η Ε. Κοτζιά το χαρακτήρι σε ιατρικό θρίλερ (Η Καθημερινή, 20.3.2000). Ένα θρίλερ που αρχίζει νωρίς, από το αεροδρόμιο της Θεσσαλονίκης, όπου ο αφηγητής συναντάει και άλ λον ένα ασθενή, τον Γιάννη, σακχαροδιαβητικό και νεφροπαθή συγχρόνως, που ως άλλος ντεσπεράντος, συνοδευόμενος από τον κουνιάδο του Πάνο και φορτωμένος με τριάντα χαρτοκιβώτια με υγρά δια λύματα, απαραίτητα για την αντιμετώπιση της νεφρι κής του ανεπάρκειας, είχε αποφασίσει και αυτός να δοκιμάσει την τύχη του στην Ινδία. Συνδετικός κρίκος μετα ξύ τω ν δύο νεφροπαθών η Κούλα, φίλη της

Αγνής αλλά και ξεναγός του Γιάννη, που τον είχε αναλάβει υπό τη προστασία της. Στην πραγματικότητα όμως όλη η ευθύνη έπεσε στους ώμους του Πέτρου που ήταν γιατρός. Μια ευθύνη που θα τον δέσει ψυ χολογικά με τον ασθενή και τα προβλήματα του, έτσι που ο Γιάννης από κομπάρσος του μυθιστορήματος παίρνει σιγά σιγά, με την εξέλιξη της πλοκής, το ρό λο του πρωταγωνιστή. Καθώς η περιπέτεια συνεχίζε ται, ολοκληρώνονται οι χαρακτήρες και οι ρόλοι τους. Ο πολυμήχανος Ζώης με τα αλλεπάλληλα ψέ ματα και τις κομπίνες του. Χωρίς να απομακρύνεται από το κύριο κίνητρο της όλης δραστηριότητας που είναι το «χρήμα», στο τέλος του πρώτου μέρους, ό που τελειώνει η δράση του, για τον αφηγητή και συ νακόλουθα τον αναγνώστη γίνεται συμπαθής. Ο για-

Το ύφος κορυφώνεται με τις μικρές προτάοεις που κάνουν το μυθιστόρημα να τρέχει με ξέφρενοπολλές φορές, ρυθμό και η γρήγορη εναλλαγή των εικόνων κόβει, κυριολεκτικά, την ανάσα τρός Σίντι που αλλάζει συνέχεια ονόματα και τόπους διαμονής για να αποφεύγει τις κακοτοπιές κατά την παράνομη άσκηση της δραστηριότητάς του. Οι μεσά ζοντες που αποκαλούνται ατζέντηδες, οι οποίοι φέρ νουν τους δότες από τα φτωχά χωριά τη ς νότιας Ινδίας. Οι νεαροί δότες που θεωρούν τους εαυτούς τους τυχερούς, καθώς, πουλώντας το νεφρό τους για μερικές εκατοντάδες δολάρια (από τα 30.000 που παίρνει ο χειρουργός), γλιτώνουν την οικογένεια τους από την ασιτία και το θάνατο. Τα κύρια πρόσωπα περιστοιχίζονται από ένα σωρό δευτερεύοντα, χαρακτηριστικά όμως και απαραίτητα για το στήσιμο της εφιαλτικής για τα δικά μας δεδο μένα ατμόσφαιρας. 0 κατεργάρης διευθυντής του ξε νοδοχείου στην κεντρική αγορά του Νέου Δελχί όπου έμεναν, ο κλινικάρχης γερμανοσπουδαγμένος Ινδός γιατρός με τις πολιτικές του διασυνδέσεις και την αναισθησιολόγο χοντρή γυναίκα του που ήταν μάρτυ ρας του Ιεχωβά, ο άλλος γιατρός από την Υεμένη που ως ένοικος του ξενοδοχείου έκανε διαρρήξεις στα

δωμάτια και τόσοι άλλοι που είναι αδύνατο -και α σφαλώς άσκοπο- να τους αναφέρει κανείς σε μια πα ρουσίαση βιβλίου. Το ίδιο συμβαίνει και μ' όσα απίθα να κι όμως αληθινά εξιστορούναι. Και μέσα σ' όλα αυ τά τα γεγονότα που απαρτίζουν την πλοκή (το βιβλίο διαβάζεται σαν να παρακολουθεί κανείς ένα φιλμ νουάρ) περιγράφεται η ζωή στη σημερινή Ινδία, οι ά θλιες συνθήκες κάτω από τις οποίες έγιναν οι δύο με ταμοσχεύσεις αλλά και η εξαιρετική επιδεξιότητα του δόκτορα Σίντι, οι επιπλοκές που αντιμετώπισαν και οι δύο ασθενείς και η νυχτερινή μετάβαση στο αερο δρόμιο, κατά την οποία σμήνος από κουνούπια επέδραμαν στους ασθενείς και τους συνοδούς τους, για να συνεχιστεί η αφήγηση στο δεύτερο πλέον μέρος του μυθιστορήματος, με μια απίθανη πάλι -εφιαλτική καλύτερα- επιστροφή στη Θεσσαλονίκη, όπου πρω ταγωνιστεί με την αθλιότητά του ο κρατικός μας αε ρομεταφορέας, η Ολυμπιακή. Στη δεύτερη ενότητα του βιβλίου, το σκηνικό μεταφέρεται στην κλινική μεταμοσχεύσεων του Ιπποκράτειου Νοσοκομείου Θεσσαλονίκης. Η Αγνή και ο Γιάν νης έχουν εισαχθεί εκτάκτως και νοσηλεύονται εκεί. 0 Γιάννης διότι ο σοκαρισμένος νεφρός του υπολει τουργούσε και η Αγνή για μια αιφνίδια απόρριψη του μοσχεύματος που βρισκόταν σε εξέλιξη. Εκτός από τους δύο πρωταγωνιστές, πρόσωπα που δραστηριο ποιούνται και ολοκληρώνουν χαρακτήρες στην πλο κή του δεύτερου αυτού μέρους είναι οι γιατροί της κλινικής και άλλα άτομα του νοσοκομείου, αλλά κυ ρίως ο ίδιος ο αφηγητής, την εσωτερική περιπέτεια του οποίου παρακολουθεί ο αναγνώστης με κομμένη ανάσα, καθώς η κατάσταση της αδελφής του επιδει νώνεται αιφνιδίως από έναν υψηλό πυρετό που επα νέρχεται κατά κύματα και βάζει σε κίνδυνο πλέον την ίδια της τη ζωή. Και αρχίζουν τα ερωτήματα και οι τύ ψεις. Ήταν σωστό που, παρακούοντας τις συμβουλές τω ν συναδέλφων του νεφρολόγων, ενέδωσε στην επιθυμία τη ς αδελφ ής του και πήγαν στην Ινδία; Ήταν σωστό που επέτρεψε στο δόκτορα Σίντι να χειρουργήσει την Αγνή, χωρίς να έχει στα χέρια του κάτι επίσημο που να πιστοποιεί ότι ο νεφρός του δότη ή ταν συμβατός με τον οργανισμό της αδελφής του; Πώς θα αντιμετωπίσει το σύζυγο της Αγνής, τον Νόλη, που δεν έχει πλήρη επίγνωση του κινδύνου που διατρέχει η γυναίκα του; Στην απελπισία του ο Πέ τρος καταφεύγει, για πρώτη ίσως φορά στη ζωή του, στο παρεκκλήσι του νοσοκομείου για να ζητήσει τη βοήθεια της Παναγίας, επιβεβαιώνοντας έτσι την εκ κλησιαστική ρήση ότι η Παναγία είναι «Η ελπίς πά ντων τω ν απελπισμένων». Το καντηλάκι, όμως, της

Αγνής είχε ακόμα λάδι, αφού ο αφηγητής, ως για τρός, υποπτεύθηκε την ελονοσία ως αίτιο του πυρε τού -ατην παιδική του ηλικία, όπως μαθαίνουμε, είχε περάσει και ο ίδιος τη μαλάρια- και η θεραπεία που άρχισε λίγο πριν από την καταστροφή ήταν -σαν να είχε γίνει θαύμα- απόλυτα επιτυχής: σώθηκε όχι μό νο η ζωή της Αγνής αλλά και ο νεφρός της. Η εφιαλ τική όμως ατμόσφαιρα θα κορυφωθεί με το θάνατο του Γιάννη από έμφραγμα, ξαφνικά ένα απόβραδο, μέοα στα χέρια του Πέτρου. Γεννιέται πάλι το ερώτη μα κατά πόσον η μεταμόσχευση ευθυνόταν για την τραγική αυτή κατάληξη, για να κλείσει με την αποδο-

Όσα Εξιστορούνται, έστω κι αν μοιάζουν απίθανα, είναι α\ηθινά χή μιας αμείλικτης πραγματικότητας: πως δεν είχε πια καμιά σημασία η απόδοση ευθυνών, αφού ο Γιάν νης είχε δηλώσει κατηγορηματικά ότι, αν δεν του ε πέτρεπαν να πάει στην Ινδία, θα αυτοκτονούσε μέσα στο μαγαζί του. Βέβαια, το μυθιστόρημα δεν τελειώ νει με το θάνατο του Γιάννη και την ευτυχή κατάληξη της περιπέτειας της Αγνής, αλλά με μια κληρονομιά στην οποία εμπλέκονται ταυτόχρονα ο αφηγητής και η αδελφή του. Το μυθιστόρημα είναι γραμμένο με το γνωστό στιλ του Σφυρίδη, μόνο που παρουσιάζει αυξημένη δραματικότητα, η οποία πηγάζει, προφανώς, από το θέμα το οποίο διαπραγματεύεται. Μια δραματικότητα που επιτείνουν το κοφτό ύφος και η ανεπιτήδευτη γλώσ σα με τους ζωντανούς διαλόγους. Είναι στιγμές που η γλώσσα παίρνει τη μορφή λεπίδας που σφάζει ανε λέητα. Το ύφος κορυφώνεται με τις μικρές προτάσεις που κάνουν το μυθιστόρημα να τρέχει με ξέφρενο, πολλές φορές, ρυθμό και η γρήγορη εναλλαγή των εικόνων κόβει, κυριολεκτικά, την ανάσα. Ως συνήθως, ο Σφυρίδης προσπαθεί να αμβλύνει τη δραματικότη τα, ακόμα και το θάνατο, με χιούμορ. Για παράδειγμα: κάθε φορά που στην Ινδία ο Γιάννης κινδύνευε ο Πέτρος τού έδινε θάρρος φωνάζοντας: «Η Ελλάδα, ρε Γιάννη» και εκείνος απαντούσε «ποτέ δεν πεθαίνει». Το ίδιο του φώναζε και τη στιγμή που μάταια προσπαθούσε να κάνει την καρδιά του να ξαναλειτουργήσει, μετά το έμφραγμα. Η παρουσίαση του βιβλίου αυτού θα έμενε μετέωρη αν δεν επικεντρώναμε το ενδιαφέρον μας σε ορισμέ νες βασικές παρατηρήσεις:

1. Αιωρείται, κατ' αρχάς, το ερώτημα κατά πόσον το βιβλίο αυτό είναι ή όχι μυθιστόρημα. Αν δηλαδή η ι στορία που αφηγείται είναι πλαστή ή όχι. Το βιβλίο παρουσιάζει συγκεκριμένη πλοκή που ξετυλίγεται με αλλεπάλληλα επεισόδια και στα δύο μέρη. Υπάρχει πλήρης ανάπτυξη των χαρακτήρων του και λίγο πριν από το τέλος έρχεται και η κορύφωση της πλοκής με το θάνατο του Γιάννη. Το θέμα του είναι πρωτότυπο, και, απ' ό,τι μπορώ να γνωρίζω, όχι μόνο για τα ελλη νικά δεδομένα. Οι τόποι στους οποίους ξεδιπλώνεται το δράμα -διότι περί αυτού πρόκειται- είναι η Ινδία και η Ελλάδα (συγκεκριμένα το Νέο Δελχί, με τα πε ρίχωρά του, και η Θεσσαλονίκη). Αν επομένως στα θούμε στη δομή του βιβλίου, τότε έχουμε τα χαρα κτηριστικά ενός μυθιστορήματος, και μάλιστα παρα δοσιακής τεχνοτροπίας. Αν όμως λάβουμε υπόψη το προηγούμενο έργο του Σφυρίδη με την έντονη πα ρουσία τω ν προσωπικών του βιωμάτων, όπου σε πολλά διηγήματα πρωταγωνιστής είναι πάλι ο Πέ τρος, που εμφανίζεται συνήθως ως καρδιολόγος, τό τε σιγουρευόμαστε ότι έχουμε να κάνουμε με ένα α κόμα αυτοβιογραφικό κείμενο, όπως ήταν και το βι βλίο του Ψυχή μπήε και κόκκινη. Το βιβλίο αυτό ο συγγραφέας ονόμασε μυθιστορία, ενώ ο καθηγητής Π. Μουλλάς και ο κριτικός Γ. Αράγης το αποκάλεσαν αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα. Εξάλλου, ο ίδιος ο Σφυρίδης, με όσα γράφει οτο οπισθόφυλλο του βι βλίου, δεν αφήνει καμιά αμφιβολία ότι τα όσα εξιστο ρούνται, έστω και αν μοιάζουν απίθανα, είναι αληθι νά. Δεν έχουμε επομένως ένα επινοημένο κείμενοταλλά την καταγραφή μίας ακόμα τραυματικής εμπει ρίας του συγγραφέα που την επένδυσε με το μαν δύα του μυθιστορήματος. Γιατί όμως ο Σφυρίδης φαίνεται ότι θέλει να κρατήσει κάποια απόσταση από τα διαδραματιζόμενα και χρησιμοποιεί ως «περσόνα» το γνωστό alter ego του, τον Πέτρο; προφανώς έχει αλλάξει και τα ονόματα των υπόλοιπων ηρώων του βιβλίου, κάτι που δεν έκανε στο Ψυχή μπήε και κόκκι νη. Υποψιάζομαι ότι εξυπηρετεί κάποια σκοπιμότητα. Τα γεγονότα που αφηγείται είναι τόσο πρόσφατα και καυτά, ώστε ο κίνδυνος να αντιμετωπίσουν οι ήρωές του προσωπικές περιπέτειες δεν είναι διόλου απίθα νος, αφού η εμπορία ανθρώπινων οργάνων είναι σε όλο τον κόσμο παράνομη. 2. Στο πρώτο μέρος του μυθιστορήματος, μέσα στα επεισόδια που απαρτίζουν την πλοκή, υπάρχουν σελί δες όπου περιγράφεται ο τόπος: οι άνθρωποι, η ζωή, οι θρησκείες και η νοοτροπία τους, καθώς και παλιά και πρόσφατα μνημεία του Νέου Δελχί. Οι σελίδες αυ τές αναμφίβολα ανήκουν στην κατηγορία των ταξί-

διωτικών εντυπώσεων. Ο συγγραφέας μάς έχει συνη θίσει σε παρόμοιες παρεμβολές άλλου είδους γρα πτού λόγου στο έργο του. Στο συγκεκριμένο, όμως, βιβλίο η παρεμβολή των ταξιδιωτικών εντυπώσεων ε ξυπηρετεί ένα διπλό σκοπό: πρώτα καταγράφει το σκηνικό, τις συνθήκες της φτώχειας και της αθλιότη τας που εκκολάπτουν το φαινόμενο της εμπορίας ορ γάνων. Μας μυεί επίσης στη νοοτροπία γύρω από την οποία κινείται η κοινωνική ζωή αυτής της αχανούς χώ ρας, με την καρτερία και τη μοιρολατρία τω ν κατοί κων της που απορρέει από την ινδουιστική πίστη, ό που ο χρόνος κυλάει με βασανιστικά αργούς ρυθ μούς, απαράδεκτους για το δυτικό τρόπο ζωής. Μα θαίνουμε, π.χ„ ότι τα ραντεβού στην Ινδία είναι για να λέγονται και όχι για να τηρούνται. Στη χώρα με τα πε ρισσότερα προβλήματα, αυτό που ακούει συνήθως κανείς -που είναι και το κυρίαρχο σ' όλο το βιβλίο- εί ναι το «no problem». Και είναι αυτή η καρτερία που κάνει και τους νεαρούς δότες του μυθιστορήματος να ανέχονται αδιαμαρτύρητα όχι μόνο τη μίζερη ζωή τους αλλά και το σωματικό ακόμα πόνο, όπως ο δό της του Γιάννη, που, ξυπνώντας από τη νάρκωση με τά την εγχείρηση, είδε τον καθετήρα στο πέος του και τον τράβηξε με τέτοια δύναμη για να τον βγάλει που ξέσκιοε τα σωθικά του χωρίς να ακουστεί η φωνή

του. Δεύτερον, η περιγραφή των μνημείων στην ιστο ρική διαδρομή τους εμφιλοχωρεί ανάμεσα στα επει σόδια της μεταμόσχευσης του νεφρού και αποφορτί ζει την ψυχική ένταση που δημιουργούν στον ανα γνώστη τα δραματικά γεγονότα τα οποία εξιστορού νται. Έτσι, οι σελίδες αυτές με τις ταξιδιωτικές εντυ πώσεις δένονται μέσα στην πλοκή του μυθιστορήμα τος και γίνονται αναπόσπαστο μέρος του. 3. θα πρέπει να επισημάνουμε, επίσης, και το γεγονός της συνύφανσης μιας άλλης ιστορίας, μικρότερης και καθημερινής, που αφορά μια κληρονομιά, μέσα στον κορμό του μυθιστορήματος που είναι η παράνομη με ταμόσχευση. Πρόκειται για την πλαστογράφηση μιας διαθήκης που επιχείρησε ο ξάδελφος του αφηγητή τον καιρό που ο Πέτρος βρισκόταν στην Ινδία, προκειμένου να ιδιοποιηθεί το πατρικό τους σπίτι. Το παρά δοξο είναι ότι το μυθιστόρημα κλείνει με την κορύ φωση της διαμάχης για την κληρονομιά, με σελίδες εξαιρετικής έντασης, έτσι που το τέλος του μυθιστο ρήματος φαντάζει παράταιρο. Αν όμως διαβάσουμε προσεκτικά την τελευταία παράγραφο του βιβλίου που λ έ ε ι«του γύρισα (του ξαδέλφου) την πλάτη κι έ φυγα. Είχα πάρει την απόφαση μου. Θα γερνούσαμε κι οι δυο στο νησί αλλά χώρια. Φαίνεται ότι η δοκιμα σία της Ινδίας δε στάθηκε ικανή να βρω το νόημα της

0 Περικλής Σφυριδης

Το 1996 βρέθηκα ατο Νέο Μ χ ί, όχι παν τουρίστας αλλά ως γιατρός που συνόδευα τη μοναδική αδελφή μου, που ιίναι νεφροπαθής και δεν άντεχε άλλο τη ζωή της καθηλω μένη οτο μηχάνημα της αιμοκάθαρσης. Σκοπός του ταξιδιού μας υπήρξε η μεταμόσχευ ση νεφρού, αφού, ως γνωστόν, νεαροί Ινδοί προσφέρουν εκεί το νεφρό τους για να απο κτήσουν κάποιο ειοόδημα, με το οποίο ελπίζουν ότι θα σώσουν την οικογένειά τους από την ένδεια και την πείνα. Γιίρω από αυτό το διπλό ανθρώπινο πόνο έχει στηθεί ένα ολόκληρο κύκλωμα από για τρούς και μεσάζοντες που πλουτίζουν. Ένα κύκλωμα που μετά το 1995, χρονιά που απαγορεύτηκαν και ατην Ινδία οι μεταμοσχεύσεις νεφρών μεταξύ αγνώστων, πέρασε στην παρανομία, με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Επιπλέον γνώρισα την Ινδία της φτώχειας, των αντιθέσεων, της διαφθοράς, των θρησκευτικών αντιπαραθέσεων, της ανύπαρκτης κοινωνικής πρόνοιας, κι όχι μόνο την Ινδία των λαμπρών μνημείων και των πολυτελών ξενοδοχείων. Γνώριοα επίσης πολλούς ανθρώπους: από τους γιατρούς που διενεργούν τις παράνομες μεταμοσχεύσεις μέχρι τους δότες και τους μεσάζοντες που τους μεταφέρουν από τα χωριό τους για να χειρουργηθούν. Με την επιστροφή μας ατην Ελλάδα αηιμετωπίοαμε μία ακόμη οδυνηρή κατάατααη: η αδελφή μου είχε κολλήσει ελονοσία και παραλίγο να τη χάσουμε. Όλη αυτή η εμπειρία με συγκλόνισε. Τι λέω, με άλλαξε οαν άνθρωπο. Ενιωσα την ανάγκη να καταγράψω τη μαρτυρία αυτή, δίνοντάς της το γρήγορο ρυθμό ενός θρίλερ, γιατί όσα έζηαα και εξιστορώ φαηάζουν απίθανα, κι όμως υπήρξαν όλα αληθινά.

αληθινής αγάπης», τό τε μπορούμε να δούμε το τέλος του μυθιστορήματος ως επιβεβαίωση μιας κοινής γνώσης: ότι η ματαιοδοξία και το προσωπικό συμφέ ρον υποφώσκουν πάντα στις ανθρώπινες σχέσεις και εμφανίζονται κυρίαρχα όταν οι συνθήκες το απαιτή σουν, έστω κι αν έχει προηγηθεί η εμπειρία εκείνη που μπορεί να εξυψώσει τα άτομα πάνω από τα αν

θρώπινα όρια. Η ανάγνωση του βιβλίου μπορεί και πρέπει να μας κάνει όλους πιο ευαίσθητους απέναντι στο μεγάλο πρόβλημα των μεταμοσχεύσεων και ίσως παρακινήσει κάποιους να προσφέρουν τα όργανά τους ως δότες είτε εν ζωή είτε κυρίως μετά θάνατον, χαρίζοντας καινούρια ζωή σε πάσχοντες συνανθρώ πους μας. □

Ένας ντετεκτιβ_______ της μαα-νουάρ Εποχής Λ Ε Ν Ο Ζ Χ Ρ Η Ζ Τ ΙΔ Η Ζ ΨΥΧ Αθήνα, Καατανιώτης, 2000 Σελ. 145

ο τελευταίο μυθιστόρημα του Λένου Χρηστίδη εί ναι σε σχέση με το πλήθος των βιβλίων που κυ κλοφορούν σήμερα ό,τι οι αμερικανικές ανεξάρ τητες ταινίες σε σχέση με τις χολιγουντιανές - τουλά χιστον αυτές που φτάνουν στις οθόνες των ελληνι κών κινηματογράφων. Είναι λιτό, αιχμηρό, ευχάριστο, καλογραμμένο και σαρκαστικό ως προς την κοινωνία την οποία παρουσιάζει. Έχει όλα τα προτερήματα για να διαβαστεί οπουδήποτε και κατά πάσα πιθανότητα να αρέσει σε κάθε είδους αναγνώστη, αν καταφέρει να φτάσει στα χέρια του. Τα σχόλια του συγγραφέα και το χιούμορ του, αν και καυστικά, είναι τόσο άμεσα που δε θα ξεφύγουν ακόμα και από τον πιο άπειρο. Ωστόσο, αυτή ακριβώς η έλλειψη αποσιωπήσεων και υπαινικτικότητας είναι και το μειονέκτημα του κειμέ νου, αφού, φανερώνοντας όλα τα χαρτιά του, χάνει μέρος της γοητείας του. Το βιβλίο περιγράφει την ελληνική πραγματικότητα μέσα από τα μάτια ενός νέου ντετέκτιβ, ο οποίος δεν καταφέρνει να ξεφύγει πλήρως από τα κλισέ που α κολουθούν το «αρχαιότερο επάγγελμα». Έτσι, αν και λίγο βρόμικος, λίγο αδαής και λίγο πιο αδρανής απ' ό,τι πρέπει για να σώσει τη «Λόλα απ' τη φωτιά», δεν έχει τίποτα να ζηλέψει από τον περίφημο Φίλιπ Μάρλοου. 0 Απόστολος Ταυ άλλωστε δεν είναι ένας α

πλός ντετέκτιβ, είναι «η παρέα, ο κολλητός, ο φίλος, ο έμπιστος». Είναι ένας άνθρωπος με προβληματι σμούς, φιλοσοφημένος, τον οποίο οι γυναίκες ερω τεύονται, οι άντρες εμπιστεύονται και οι αστυνομικοί αντιπαθούν γιατί είναι πιο «cool» απ' αυτούς. Αναλαμ βάνει ποικίλες εργασίες, «παρακολουθήσεις, συζυγι κές απιστίες, εξωσυζυγικές απιστίες, αμφιλεγόμενα κληρονομικά, απειλές, ύβρεις» και όταν τις φέρνει εις πέρας το καταφέρνει με διακριτικότητα και σοβαρότη τα. Γι' αυτό τον προσεγγίζουν και άνθρωποι της «υψη λής κοινωνίας», πλούσιοι, διάσημοι, σταρ της τηλεό ρασης. Η τηλεόραση, την οποία προσωποποιεί ο ήρωας-α-

φηγητής, παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο στην πλοκή της ιστορίας, καθώς τα περισσότερα πρόσωπα που ε μπλέκονται στις υπόθεσεις τις οποίες καλείται να ξε καθαρίσει έχουν στενή σχέση με το «χαζοκούτι», είτε

Ένα μυθιστόρημα λιτό, αιχμηρό, ευχάριστο, καλογραμμένο και σαρκαστικό ως παραγωγοί των προϊόντων της είτε ως πιστοί, ά κριτοι δέκτες αυτών. 0 ήρωας, αντίθετα, ανήκει στην κατηγορία αυτών που μπορούν ακόμα να αποστασιο ποιούνται και να διατηρούν κριτική στάση απέναντι στα όσα παρουσιάζει η τηλεόραση, γιατί αντιλαμβά νεται ότι η Γριά, όπως την αποκαλεί, «έχει ξεμω ρα θεί». Απ' αυτή τη θέση και παράλληλα με τις προσπάθειές

του να λύσει τις υποθέσεις που έχει αναλάβει, ξεκινά μια σκληρή κριτική της ελληνικής κοινωνίας όπως αυ τή παρουσιάζεται αλλά και διαμορφώνεται από την τηλεόραση. Βασισμένος σε πραγματικά γεγονότα των τελευταίων χρόνων και χρησιμοποιώντας ονόματα και φιγούρες γνώριμες από τα τηλεοπτικά σίριαλ, σχολιά ζει τραγελαφικές πτυχές της κοινωνίας και τονίζει τις -π ολύ συχνά- φαιδρές αντιδράσεις τω ν Ελλήνων στην «άμεση και σωστή πληροφόρηση» που παρέ χουν τα ΜΜΕ. Η εμμονή όμως αυτή με την τηλεόραση καθώς και η πληθώρα κοινωνικών αναφορών λειτουργεί εις βάρος της αστυνομικής διάστασης του μυθιστορήματος, το οποίο δεν καταφέρνει να καταλήξει στην κάθαρση. Το αποτέλεσμα είναι να μένει ο αναγνώστης με μια αί σθηση ανικανοποίητου, που ίσως να είναι και το προσδοκώμενο, αν θεωρήσει κανείς ότι οι υποθέσεις που αναλαμβάνει ο ντετέκτιβ αντικατοπτρίζουν την κωμικοτραγική κατάσταση της ελληνικής κοινωνίας. ΑΛΚΗΣΤΗ ΧΡΟΝΑΚΗ

Οι περιθωριακοί της διπλανής πόρτας Δ ΙΟ Ν Υ Ζ Η Ζ Κ Ω Ζ Τ ΙΔ Η Ζ Οι καταχθόνιοι Αθήνα, Δωδώνη, 2000 Σελ. 109

I Ο

Διονύσης Κωστίδης στο νέο του βιβλίο επανέρ χεται σε οικείους του προβληματισμούς που συναντήσαμε και σε προηγούμενα έργα του. Η κρίση της κοινωνίας που δηλητηριάζει τα άτομα κα θώς και οι περιπέτειες απλών και καθημερινών αν θρώπων είναι θέματα ιδιαίτερα προσφιλή στο συγ γραφέα. Σ' αυτό το μυθιστόρημα, οι ήρωες παραμένουν ο λοζώντανοι, αν και δεν είναι πια τόσο καθημερινοί. 0 Διονύσης Κωστίδης καταδύεται στα «καταχθόνια»

στρώματα της εποχής του όπου βρίσκει πρόσφορο υλικό για να πλάσει τους ήρωες της νέας του ιστο ρίας. Διαφορετικές εγκληματικές ενέργειες σε διαφορε τικές γειτονιές της Αθήνας μένουν ανεξιχνίαστες. Η αστυνομία, φυσικά, αναλαμβάνει την ανακάλυψη των ενόχων. Το μυθιστόρημα, ωστόσο, δεν είναι α στυνομικό. 0 συγγραφέας δεν αποκρύπτει τίποτα από τον αναγνώστη του. 0 τελευταίος γνωρίζει τα πάντα -θ ύ τες και θύματα- ήδη από τις πρώτες σε λίδες.

Στο βιβλίο του Δ. Κωοτίδη δεν υπάρχουν καλοί και κα κοί Κατά το συγγραφέα, ρια διαβρωμενη εποχή αναπαράγει διαβρωμενους ανθρώπους Το κεντρικό πρόσωπο και υπ' αριθμόν ένα ένοχος, ο Ρήγας, στιγματισμένος από τη δυσμορφία του, κερ δίζει το βίο του οργανώνοντας καλές και, κυρίως, α σφαλείς «δουλειές», έχοντας πιστούς συνεργάτες του δύο γυφτάκια. Η επινοητικότητά του και η ευ στροφία του του εξασφαλίζουν τα προς το ζην, μέ χρι που αντικρίζει τη γυναίκα των ονείρων του. Κάτι «αφύσικο» και «παρατραβηγμένο», κάτι που μοιάζει με έρωτα ταλανίζει τον ήρω α.«Μια περιπλοκή έ λ ξης και απώθησης που θρυμμάτιζε τον ψυχισμό του και πολύ τον πίεζε». «Η φύση λοιπόν τον αδίκησε, η κοινωνία τον απόδιωξε, κανείς δεν τον λυπήθηκε, Θεός της δικαιοσύ νης δε φαίνεται να υπάρχει, κι αν δεν υπάρχει Θεός όλα επιτρέπονται». Σ' αυτή τη φράση συγκεντρώνο νται όλες οι κοσμοθεωρίες του ήρωα και σ' αυτήν ακριβώς τη διαπίοτωση βρίσκουν έρεισμα όλες οι πράξεις του. Στο βιβλίο του Κωοτίδη δεν υπάρχουν καλοί και κα κοί ή, ακριβέστερα, δεν υπάρχουν καλοί. Κατά το συγγραφέα, μια διαβρωμένη εποχή αναπαράγει διαβρωμένους ανθρώπους. Όλοι διάγουν βίο δυστυχι σμένο και επονείδιστο. Η διαστροφή, η ηθική πώ ρωση, ο εκφυλισμός δεν αφορούν μόνο τους «κα ταχθόνιους» αλλά και τους επιφανείς. Σε κανέναν δε

δείχνει τη συμπάθειά του ή έοτω τη συμπόνια του. Καταγράφει απλώς την πορεία τους μέχρι την ολο κληρωτική σήψη με μια υποψία ειρωνείας στο γρά ψιμό του. Πρόσωπα οικεία που, ωστόσο, δε θέλουμε ούτε να τα γνωρίζουμε ούτε να μας γνωρίζουν, γεννήματα μιας κακής εποχής, οι ήρωες του Κωοτίδη είναι αποκρουστικά πραγματικοί. Ανθρωποι βασανισμένοι, απέλπιδες, ανάλγητοι, πωρωμένοι από τα αδιέξοδα που καθημερινά συναντούν. 0 συγγραφέας αναζη τεί πίσω από τις πράξεις των ηρώων του την αληθι νή τους υπόσταση· αυτό που προηγήθηκε της α λ λοτρίωσής τους. Τα πάντα στο βιβλίο προμηνύουν την ολέθρια συ ντριβή όλων των προσώπων της ιστορίας. Το κακό δε στρέφεται μόνο εναντίον τω ν άλλων αλλά και του εαυτού του. 0 ήρωας με μαεστρία διοργανώνει τα καταχθόνια σχέδια δράσης του, μόνο που δεν έχει προβλέψει παράγοντες απρόβλεπτους, για παράδειγμα, το ερωτικό σκίρτημα, «έναυσμα οικτρών αισθημάτων και μαζί αφάνταστης τρυφ ε ρότητας». Πολύ ενδιαφέρουσα είναι η σκιαγράφηση πολύ πλευρων, σύνθετων και, οπωσδήποτε, προβληματι κών χαρακτήρων. 0 συγγραφέας από την αρχή του βιβλίου δε μας αφήνει περιθώρια αμφιβολίας ως προς τη χθαμαλότητα του ήρωά του. Παράλληλα δεν παραλείπει να αναφερθεί στη δυσλειτουργική οικογένειά του και στο ψυχικό του τραύμα εξαιτίας της απεχθούς όψης του προσώπου του. Από το άλ λο μέρος, το αντικείμενο του πόθου του, μολονότι είναι μια φιλήσυχη κοπέλα που και εκείνη παιδεύε ται από αμαρτίες γονέων, δε διστάζει να τον ταπει νώσει με τρόπο ωμό και άκρως προσβλητικό. Γενι κότερα, τα θύματα στο βιβλίο του Κωοτίδη ποτέ δεν είναι πιο αθώα από τους θύτες τους. 0 λόγος του λιτός, ωραίος, γλαφυρός, ρεαλιστικός, μας ταξιδεύει στη σκοτεινή πλευρά της ζωής μας με φόντο την πρωτεύουσα, όπου το κακό παίρνει την εκδίκησή του από την «κοινωνία των καλοβαλ μένων». Όλες οι αλληλοσυνδεόμενες ιστορίες -η καθεμιά και ένα έγκλημα- που ο συγγραφέας αφηγείται, προβληματίζουν και φοβίζουν. 0 Διονύσης Κωστίδης, χωρίς περιττούς μελοδραμα τισμούς και ηθικολογίες, μιλάει για ανθρώπους δό λιους, ραδιούργους, σκοτεινούς, ελεεινο ύς, οικτρούς που πιθανότατα ζουν δίπλα μας, στη γειτο νιά μας. ΛΙΝΑ ΠΑΝΤΑΛΕΩΝ

ΕΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

0 ερμαφροδιτισμός του συγγραφέα του ΜΑΚΗ ΘΕΟΔΟΣΗ ΛΕΟΝ ΝΤΕ ΒΙΝΤΕΡ Ψυχή σαν κροκόδειλου Μτφρ.: Ινώ Μπαλτά Αθήνα, Πόλις, 2000 Σελ. 575

οιος είναι ο Λέον ντε Βίντερ και ποιος ο Λέο Κάπλαν; Το ερώτημα θα απασχολήσει τον αναγνώ στη από την πρώτη κιόλας σελίδα του Βιβλίου: *0 Λέο Κάπλαν, ο συγγραφέας, κατευθυνόταν τρέχο ντος προς τη στάση τον τραμ κοντά στο βιβλιοπωλείο Ατενέουμ, με τις άκρες του παλτού του να ανεμίζουν πέρα δώθε». Στο βιβλίο του ο Λέον ντε Βίντερ, ο συγγραφέας, επι χειρεί να περιγράφει τις ώρες και ημέρες του επίσης συγγραφέα Λέο Κάηλαν. Τι κοινό έχουν αυτά τα δύο πρόσωπα; Είναι και οι δύο Ολλανδοί, είναι και οι δύο Εβραίοι. Μήπως, όμως, έχουν και άλλα κοινά στοιχεία; «Ο Κάπλαν, ο συγγραφέας ο σύζυγος ο μπερμπά ντης ο επιδειξιομανής ο κυνικός. Ακόμα δεν ήξερε ποιος ήταν και άλλαζε ρόλο όπως άλλαζε πουκάμισο. Φοβόταν την ασφάλεια αλλά και την ανασφάλεια, α-

Σύζυγος και ουγγραφεας είναι δύο αουμβίβαοτες μεταξύ τους ιδιότητες γαπούσε τη Χάνα αλλά και ά λλες γυναίκες, αποκαλούσε τον εαυτό του Εβραίο αλλά δεν ήθελε οι άλλοι να τον αποκαλούν Εβραίο, τρελαινόταν για ωριαία φα

γητά αλλά δεν ήθελε να παχύνει, ήταν συγγραφέας και μισούσε το γράψιμο, αγαπούσε την απλότητα α λ λά συμπεριφερόταν περίπλοκα». 0 ήρωας που περι γράφει ο συγγραφέας Λέον ντε Βίντερ μόλις έχει διαπράξει μια ανούσια μοιχεία και τρέχει, φορτωμένος με χίλιες τύψεις, να κρυφτεί στην αγκαλιά της γλυκιάς γυναικούλας του, της Χάνα. Εκείνη, όμως, τον στέλνει κατευθείαν στην κόλαση, ομολογώντας του ότι είναι ερωτευμένη και ότι εδώ και πέντε μήνες έχει δεσμό με έναν άλλο άντρα, με τον οποίο μάλιστα επιθυμεί στο μέλλον να συζήσει. Ο μπερμπάντης, επιδειξιομανής και κυνικός σύζυγος πρέπει επομένως να μαζέψει

τα μπογαλάκια ίο υ και να αναζητήσει νέα στέγη και ά λλες αγκαλιές. Έλα όμως που ο συγγραφέας, τη στιγμή της μεγάλης αλήθειας, νιώθει σαν ακροβάτης εν πτήσει, ο οποίος ξαφνικά συνειδητοποιεί ότι η παρτενέρ του μαζεύει τα χέρια της. Τι ακολουθεί μετά; Μα φυσικά η πτώση! Μια πτώση που είχε ήδη ξεκινή σει όταν ο συγγραφέας, σε ένα εξωτικό ταξίδι του, καταλαβαίνει πόσο κακός σύζυγος υπήρξε στη ζωή του.

Το Ψ υ χ ή οαν κ ρ ο κ ό δ ειλ ο υ οε καμία περίπτωση δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως ένα μυθιστόρημα που ενδιαφέρει αποκλειστικά τους συγγραφείς και τα προβλήματά τους Σύζυγος και συγγραφέας, μας λέει ο συγγραφέας Λέον ντε Βίντερ, είναι δύο ασυμβίβαστες μεταξύ τους ι διότητες. Ο συγγραφέας είναι ανίκανος να αγαπήσει, είναι στην ουσία ένα άδειο δοχείο όπου αντηχούν μό νο οι φωνές τω ν άλλων, ένας τεχνητός άνθρωπος που όταν ζει κάτι τρέχει να το καταγράψει στο σημει ωματάριό του για να το χρησιμοποιήσει σε κάποια ι στορία που αργότερα θα γράψει. Είναι ζωή αυτή; Όταν όμως ο συγγραφέας Δέον ντε Βίντερ περιγρά φει λεπτομερώς το βίο του κατά οχτώ χρόνια μεγαλύτερού του Λέο Κάπλαν, μήπως προσφέρει σ' εμάς, τους αναγνώστες του, μεγαλόκαρδα, το ρόλο του ψυχαναλυτή στο προσωπικό του αδιέξοδο; Ή μήπως ο Λέο ν ντε Βίντερ, ο συγγραφέας τω ν τριάντα δύο μόλις χρόνων, κατορθώνει μέσα από τη φιγούρα του μεγαλύτερου σε ηλικία συγγραφέα Λέο Κάπλαν να ζήσει επιτέλους τη ζωή που σαν συγγραφέας θα επι θυμούσε αλλά δεν μπορούσε να έχει. Να συναντήσει δηλαδή τυχαία την πρώτη του αγάπη, να τον καλούν στο εξωτερικό για διαλέξεις, να κληρονομήσει μια πε ριουσία και το κυριότερο: το βιβλίο που ήδη γράφει και τον παιδεύει με τις υποθετικές φιγούρες του να γί νει μπεστ σέλερ και αργότερα κινηματογραφική ταινία με σταρ του Χόλιγουντ. Με άλλα λόγια, να μεταβεί κι αυτός στον παράδεισο των συγγραφέων. Ο Λέον ντε Βίντερ, στην προσπάθειά του να εξευμενί η

σει την τύχη, δε διστάζει να χρησιμοποιήσει τον πραγ ματικό τίτλο του βιβλίου για το οποίο γίνεται ό,τι γίνε ται. Η Πείνα τουΧόφμαν, όπως ξέρουμε, έγινε και μπεστ σέλερ και ταινία. Από ό,τι δε μαθαίνουμε, ύστε ρα από αυτό ο συγγραφέας ζει και εργάζεται ως σε ναριογράφος στη Μέκκα των κινηματογραφικών ψευ δαισθήσεων, παραμελώντας την καθεαυτή δουλειά του, για την οποία τόσο ιδρώτα και δάκρυ έχυσε κατά καιρούς ως συγγραφέας. Μπορεί ο συγγραφέας Λέον ντε Βίντερ, βγάζοντας στη φόρα τα κροκοδείλια εσώψυχά του, να στέλνει στο τέλος του βιβλίου, έπειτα από εξακόσιες περίπου σελίδες, τον άλλο του εαυτό, το συγγραφέα Λέο Κά πλαν, στην ερημωμένη Συναγωγή του νεκρού πατέρα του σε μια αναζήτηση της γαλήνης, ο ίδιος όμως, α ντίθετα, εξακολουθεί καθημερινά να υποκύπτει στην ακατάλυτη ορμή που τον διακατέχει να θέλει να απο δείξει την αξία του. 0 ερμαφροδιτισμός του ως συγ γραφέα δεν τον αφήνει να πράξει κάτι διαφορετικό, ακόμα και όταν, όπως όλοι οι συγγραφείς, διανύει μια συγγραφική κρίση. Ίσως κυριαρχεί τη σκέψη του η εμ μονή που παραθέτει κάπου στο βιβλίο του ως διήγη μα με τον τίτλο Ο πεταδουδοκυνηγός. Εκεί κάνει λόγο για μια πανέμορφη ιστορία που ο πεταλουδοκυνηγός και συγγραφέας Ναμπόκοφ τυχαία του εμπιστεύεται. 0 συγγραφέας όμως Λέον ντε Βίντερ, αν και την έχει διαβάσει, αδυνατεί να μας τη διηγηθεί. Μοιάζει, μας λέει, με μια πεταλούδα σε γυάλινο βάζο που η ομορ φιά της τον βασανίζει αφάνταστα επειδή δεν μπορεί να την αγγίξει. Μπορεί να την απολαμβάνει, αλλά δεν μπορεί να την οικειοποιηθεί. Αν την ακουμπήσει, το ξέρει, θα καταστραφεί. Αλληγορία για τη συγγραφική ματαιοπονία ή αυτοκρι τική; Ο συγγραφέας Λέον ντε Βίντερ συνεχίζει πάντως, σαν ά λλος κροκόδειλος, να χύνει ποταμούς δα κρύων, προσπαθώντας να βρει πρόσβαση στις ψυχές τω ν υπόλοιπων ηρώων του. Αδιάφορο αν είναι ά ντρες ή γυναίκες, οι ανθρώπινες μορφές που συνο δεύουν τη ζωή του φανταστικού συγγραφέα Λέο Κά πλαν εθίζονται και αυτές στο κλάμα και στην αυτο κριτική, χαρίζοντας σε μας, τους ανύποπτους ανα γνώστες, συναρπαστικές στιγμές ανάγνωσης. Η ολ λανδική αλλά και η ιταλική κοινωνία, όπου διαδραμα τίζεται μεγάλο μέρος του μυθιστορήματος, περνάει μέσα από το φακό του επίσης σκηνοθέτη, συγγρα φέα Λέον ντε Βίντερ. Η απόδοση είναι μαγευτική. Σαν άλλος Μάγος Μέρλιν, ο συγγραφέας μεταμορφώνει, κάποια στιγμή, τα διάφορα στάδια παραγωγής και πώλησης ενός τραπεζομάντιλου σε κρυφές κάμερες

που επιτρέπουν στους αναγνώστες να παρακολου θήσουν το προσωπικό δράμα πέντε προσώπων, ά σχετων προς την ιστορία του ήρωα αλλά σχετικών με την πλοκή ενός ειδεχθούς φόνου. Στα λογοτεχνι κά τερτίπια του συγγραφέα ανήκει επίσης η διακωμώδηση του διάσημου συμπατριώτη και ομότεχνου του Χάρι Μούλις, τον οποίο ο συγγραφέας παραδίδει στα ανήλεα νύχια ενός φανταστικού κριτικού λογοτε χνίας και φίλου του άλλου συγγραφέα Λέο Κάπλαν. Βάζοντας μάλιστα λόγια στο στόμα του κριτικού της λογοτεχνίας Ρούντι Κον, ο συγγραφέας δε διστάζει να αποκαλέσει τον Χάρι Μούλις Χάρι Φούλις (ανόη

το), παρωδώντας τον ως Μέγα Διευθυντή της Ορχή στρας του Σύμπαντος. Συγγραφικές κακίες ή ποιητική ελευθερία; Ποιος ξέ ρει; Στην ψυχή ενός κροκόδειλου δεν είναι εύκολο, έ τσι κι αλλιώς, μας εξομολογείται ο συγγραφέας, να διακρίνει κανείς μια ουλή από τη συγγενή ασχήμια. Το Ψυχή σαν κροκόδειλου σε καμία πάντως περίπτω ση δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως ένα μυθιστόρημα που ενδιαφέρει αποκλειστικά τους συγγραφείς και τα προβλήματά τους. Είναι ένα απολαυστικό βιβλίο που μπορεί να χαρίσει μερικά όμορφα Σαββατοκύριακα στον αναγνώστη του. □

Το μυθιστόρημα στην εποχή της παγκοσμιοποίησης της ΑΛΚΗΣΤΗΣ ΣΟΥΛΟΓΙΑΝΝΗ

MOYPAKAM I ΡΥΟΥ Η Κυόκο στη Νέα Υόρκη

Μτφρ.: Φώντας Κονδύλης Αθήνα, Πατάκης, 2000 Σελ. 180 ανήκουμε σ ' ότι αγαπάμε Στέλιος Λύτρας, Εορτο\όγιον

ο μυθιστόρημα Η Κυόκο στη Νέα Υόρκη του συγ γραφέα Μουρακάμι Ρυού, εκ των κυριοτέρων εκ προσώπων τη ς σύγχρονης ιαπωνικής λ ο γ ο τε χνίας, προωθεί περαιτέρω με ιδιαιτέρως ενδιαφέρου σα επιχειρηματολογία τη συζήτηση που εξελίσσεται τα τελευταία χρόνια για το μέγα, γενικό θέμα της πα γκοσμιοποίησης όπως αυτή εντοπίζεται στο χώρο της δημιουργικής γραφής. Ο κειμενικός κόσμος του βιβλίου έχει οργανωθεί με βάση τον κεντρικό άξονα που αντιπροσωπεύει η Κυό κο, ο κεντρικός χαρακτήρας του βιβλίου, που ξεκινά

από την Ιαπωνία (η αρχή του βιβλίου) και φτάνει στις Ηνωμένες Πολιτείες (το κυρίως σώμα του βιβλίου), για να καταλήξει όμως στην Κούβα (η έξοδος του βι βλίου). Το ταξίδι έχει έναν και μοναδικό σκοπό: να ξαναδεί η Κυόκο τον κουβανικής προέλευσης Αμερικανό Χοσέ Φερνάντο Κορτές που την είχε διδάξει, όταν αυ τή ήταν μικρή και αυτός υπηρετούσε ως πεζοναύτης στην Ιαπωνία, να χορεύει εξαίσια τα τσα τσα τσα, μάμπο και κολομβιανή ρούμπα. Υπ' αυτή την έννοια, ο

Ένα μυθιστόρημα που επιχειρηματολογεί πάνω οτο μεγα θέμα της παγκοομιοποίηοης Χοσέ αντιπροσωπεύει το σταθερό σημείο αναφοράς στην κειμενική συμπεριφορά της Κυόκο ή αλλιώς: την κατεύθυνση του κεντρικού άξονα του βιβλίου. Γύρω από την Κυόκο αναπτύσσεται μια πολυσήμαντη τοιχογραφία χαρακτήρων: ο μαύρος Αμερικανός Ραλφ Μπιγκς, ο Χόρχε Ντίαζ από τον Άγιο Δομίνικο, ο Κουβανός Πάμπλο Κορτές Αλφόνσο (ο θείος του Χο σέ), ο Αργεντινός Σέρτζιο Μπουσταμάντε, η Ινδιάνα Ντελαγουέαρ, το «νεγράκι» Έιντζελ Στίβενς, η εβραϊ κής καταγωγής Αμερικάνα Τζέσικα Σίλμπερμαν (και ο κοινωνικός, ρεπουμπλικανικός κύκλος της), η Κουβα νή Αλίσια Φερνάντο ΙΥΙαρτίνες (η μητέρα του Χοσέ), που αντιπροσωπεύουν τις ποικίλες εστιάσεις στην πα ράθεση των κειμενικών γεγονότων και παράλληλα υ παγορεύουν τη σύνθεση τω ν δεκατριών ενοτήτω ν του βιβλίου όπως αυτές ελέγχονται από την εστίαση της Κυόκο α) στην εισαγωγή και την κατάληξη του βι βλίου και β) στα τρία ιντερμέδια που παρεμβαίνουν σε καίρια για την εξέλιξη του βιβλίου σημεία. Όλα αυτά ως καταιγιστική ροή (μπερδεμένου) συνει δησιακού υλικού, με την οικονομία του εσωτερικού μονόλογου. Η τοιχογραφία περιβάλλεται, ενίοτε ασφυκτικά και ε φιαλτικά, από το ευρύ αμερικανικό πεδίο. Το βιβλίο, στο πρώτο επίπεδο της δήλωσης του κει μένου, πραγματεύεται μια πρισματική σύνθεση αν θρώπινων σχέσεων με βασικά στοιχεία κυρίως την έ νταση και την ανατροπή. Στο βαθύτερο όμως επίπε δο των συνδηλώσεων, το βιβλίο αποτελεί ένα εκτε νές σχόλιο με ανθρωπιστική ηθική πάνω σε ζητήματα ιστορικά-κοινωνικά-οικονομικό, καταγόμενα ακριβώς από το πολυδιάστατο περιεχόμενο της παγκοσμιο

ποίησης, και μάλιστα κάτω από την (ως ευνόητο) ια πωνική οπτική. Δεν είναι, π.χ., καθόλου τυχαία η ε μπλοκή μιας μοβ Τογιότα στο πλήθος των ποικίλων στοιχείων που προάγουν την εξέλιξη των κειμενικών γεγονότων. Αν αντιπαρέλθουμε, ως επικίνδυνα α πλοϊκή, τη συσχέτισή της με την ιαπωνική καταγωγή τόσο του συγγραφέα όσο και του κεντρικού χαρακτή ρα του βιβλίου, μπορούμε άνετα να εκλάβουμε το («τόσο κακού γούστου» sic) αυτοκίνητο ως μια καλή όσο και σαρκαστική δείξη για τον «τογιοτισμό», αυτό το ιδιαιτέρως χαρακτηριστικό (κατ' αναλογία προς τον αμερικανικό φορντισμό) στοιχείο του ιαπωνικού καταναλωτισμού. 0 οποίος, στην ευρύτερη κοινωνικοπολιτισμική έκφανσή του, απαλλάσσει τον Μουρακάμι Ρυού από τον κίνδυνο να διολισθήσει προς το πλεονεκτικό, «εξωτικό» κλίμα. Ακόμα και ο μύθος της Μαντάμ Μπατερφλάι αξιοποιείται ως διακείμενο στη διάσταση της αρχικειμενικότητας και κυρίως α νε στραμμένος. Το βιβλίο δηλώνει (με συγκρατημένο και γι' αυτό διαβρωτικό σπαραγμό) ότι στο παγκόσμιο σύγχρονο πολυπολιτισμικό τοπίο τα πάντα, ακόμα και το μέλλον, εξακολουθούν να είναι ανθρωποκεντρικά. Η αφοσίω ση, με το περιεχόμενο σχεδόν αλλοτρίωσης, σε ένα σημείο αναφοράς ως ιδεολογική απόλυτη επιλογή, ε ξακολουθεί να προσδιορίζει την ανθρώπινη συμπερι φορά (έστω με τις όποιες αποκλίσεις) είτε πρόκειται για τον κειμενικό κόσμο είτε για τη λεγάμενη αντικει μενική πραγματικότητα. Η πλήρως μινιμαλιστική σύνθεση του κειμένου, με την πρισματική πρωτοποριακή παροχή των πληροφο ριών και την εξίσου πρισματική διάταξη των οπτικών παραστάσεων σε πιστή απόδοση των γραμματικών εικόνων, φαίνεται να αντιστοιχεί στις διακυμάνσεις και τις παλινδρομήσεις του ανθρώπινου παράγοντα στη δόμηση του κειμενικού (και όχι μόνο) κόσμου. 0 Μουρακάμι Ρυού (δίνει την εντύπωση ότι) παρασύρεται ή και παγιδεύεται σ' αυτό τον κειμενικό κόσμο, απεκδυόμενος το ρόλο του ως δημιουργού και ως εκ τούτου απόλυτου κυρίαρχου αυτού. Κάτω αη' αυτή την οπτική, ορισμένα σημαινόμενα, όπως είναι, π.χ., τα επανερχόμενα οιονεί λάπ; μοτίβ σχετικά με το χορό της Κυόκο ή τα περί ορισμού του μέλλοντος ή η από κτηση ενός αμπαζούρ, είναι δυνατό να εκτιμηθούν ως βασικές, ευρηματικές ισοτοπίες ιδιαίτερης αισθητικής στον κειμενικό κόσμο του βιβλίου. Το οποίο είναι σα φές ότι εντάσσεται στα δημιουργικά προϊόντα λόγου που απευθύνονται άμεσα στην παγκόσμια κοινότητα χωρίς τη δέσμευση τοπικών ή πολιτισμικών παραμέ τρων. □

Λεπτομερή παραοταοιακά δεδομένα

ΜΑΡΣΕΛ ΠΡΟΥΣΤ Ζαν Σαντέιγ Μτφρ.: Λητώ Ιωακειμίδου Αθήνα, Γαβριηλίδης, 2000 Σελ.112

MARCEL PROUST

Ζ Α Ν Σ Α Ν Τ Ε ΪΓ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΓΑΒΡΙΗΛΙΔΗΣ

I # άτω από τον τίτλο Ζαν Σαντέιγ ο συγγραφέας | S τη ς -μ ετα γ εν έσ τε ρ η ς - Αναζήτησης του χαI I μένου χρόνου άφησε ένα αταξινόμητο χειρό γραφο χιλίων περίπου σελίδων. Η πρώτη -μ ό λις το 1952- έκδοση επιλέγει τη διάταξη τω ν μερών σύμφωνα με τη χρονολογική τάξη τη ς ζωής του ήρωα: παιδική ηλικία, σπουδές, είοοδος στην κοι νωνία, έρωτας, γεράματα και θάνατος τω ν γονέ ων του. Αν βέβαια αυτή η λύση είχε ηροκριθεί και από τον ίδιο το συγγραφέα, το βιβλίο θα μπορού σε να είχε εκδοθεί ενόσω εκείνος ακόμη ζούσε.

Τηρούμενων πάντοτε των αναλογιών, θα μπορούσε κανείς λίγο τολμηρά να πει ότι το κείμενο του Ζ. Σαντέιγ μοιάζει με ένα αοτυνομικό μυθιοτόρημα όπου από την αρχή ξέρουμε ποιος είναι ο δολοφόνος Αλλά ο Προυστ είχε α ντιλη φ θ εί ότι η γραμμική οργάνωση το υ αφηγηματικού υλικού δ εν μπο ρούσε να εναρμονιστεί με την καταγραφή τω ν α κούσιων αναμνήσεων που επιχειρούσε να κάνει. Έτσι, το έργο αυτό θα μείνει ανέκδοτο σε όλη τη διάρκεια της ζωής του και για πολλά χρόνια μετά. Η οριστική απάντηση στο αίτημα μιας νέας μυθι στορηματικής φόρμας θα δοθεί στη μεταγενέστε

ρη Αναζήτηση του χαμένου χρόνου όπου η χρήση το υ π ρω τοπρόσω που α φ ηγητή επ ιτρέπ ει στο συγγραφέα να εξαρθρώ σει και να ανασυνθέσει την αφήγηση μέσα από αναμνήσεις που αναφύο νται σε ανύποπτο χρόνο και τόπο, υποκινούμενες από, φαινομενικώς αδιάφορες, λεπτομέρειες των ηαραστασιακών δεδομένω ν του ήρωα-αφηγητή. Η διεισδυτική ανάλυση τέτο ιω ν εμπειριών καθι στά εφ ικτή την αναθεώρηση της πραγματικότη τας, την ίδρυση μιας εντελώ ς νέας σχέσης με το χρόνο και δεν ολοκληρώ νεται παρά στον Ξανα κερδισμένο χρόνο, που είναι το τελευτα ίο μέρος του ογκώδους αυτού έργου. Αν όμως ο ήρωας-αφηγητής της Αναζήτησης του χαμένου χρόνου περατώνει την αποστολή της α νακατάληψης του παρελθόντος και, μέσω της τ έ χνης, φτάνει στον αντικειμενικό του σκοπό, που είναι η αληθινή ζωή, μόλις στο τέλ ο ς του μακρο σκελούς αυτού μυθιστορήματος, δε συμβαίνει το ίδιο με το συγγραφέα που, ήδη όταν γράφει τον Ζαν Σαντέιγ, έχει καταλήξει σε μια αρκετά σαφή εκδοχή της κεντρικής του ιδέας, όπως αυτό φαί νεται από το ίδιο το κείμενο: «Και αναρωτιόμαστε μήπως δεν είναι πιο ωραίο το να μπορεί η φαντα-

αία, που ο ύ τε το παρόν ο ύ τε το παρελθόν κατόρ θωσαν να φέρουν σε επαφή με τη ζωή, να γνωρί ζει τη ν τελευ τα ία και να σώζει από τη λησμονιά [...] τη ν πολυποίκιλη και εξατομ ικευμ ένη ουσία της ζωής σ ' ένα πλοίο, σ ' ένα βαγόνι Ι...Ι και να μην τη σώζει, παρά μόνο όταν -ξεπηδώ ντας από τη σύγκρουση ενός παρόντος κι ενός όμοιου πα ρελθό ντο ς- έχει ξεφύγει από το χρόνο». Αυτή πε ρίπου είναι η ιδέα που α π οτελεί αντικείμενο της αφήγησης και στα δύο έργα. Ενώ όμως στην Ανα ζήτηση του χαμένου χρόνου το αντικείμενο αυτό τεχνη έντω ς αποκρύπτεται επί μακρόν πίσω από την επιφάνεια μιας διαδρομής μέσα από τόπους, χώρους και χρόνους, στον Ζα νΣ α ντέιγτο μυστικό φανερώνεται ήδη από την αρχή σχεδόν, ε ξ ου και η εγγενής αδυναμία του κειμένου να φτάσει σε μια ολοκληρωμένη μορφή. Τηρουμένων πάντοτε τω ν αναλογιών, θα μπορούσε κανείς λίγο το λμ η ρά να πει ότι το κείμενο του Ζαν Σαντέιγ μοιάζει με ένα αστυνομικό μυθιστόρημα όπου από τη ν αρχή ξέρουμ ε ποιος είναι ο δολοφόνος. Αν, ωστόσο, η πρισματική διάταξη του υλικού της Αναζήτησης, όπου η δέσμη μιας εντύπωσης του π αρόντος δ ιαθλά ται και α να λύ ετα ι, μέσω τη ς μνήμης, σε ένα φάσμα ομοειδών εντυπώσεων α πό το παρελθόν, αν αυτή η διάταξη δ εν κατορ θώνει να επιβληθεί συνολικά στο κείμενο του Ζαν Σαντέιγ, τούτο δεν ισχύει με τα επιμέρους τμήμα τά το υ . Περιορίζοντας το πεδίο αναφοράς στα τέσσερα αποσπάσματα που εμπεριέχονται στην ελληνική έκδοση παρατηρούμε ότι το καθένα α πό αυτά δομείται με τον πρισματικό ακριβώς τρ ό πο που μόλις περιγράψαμε: με σημείο εκκίνησης ένα παρόν αδιάφορο, ή και οχληρό, η μνήμη του αφηγητή, ερεθιζόμενη από κάποιο στοιχείο της ε ξω τερική ς πραγματικότητας, γίνεται, αίφνης, ο χώρος ανάδυσης οπτικών -αλλά όχι μόνο, ούτε ί σως κυρίως- εικόνων από το παρελθόν που οδη γούν το ν ήρωα-αφηγητή σε κατάσταση ευδαιμο νίας και ενίοτε δημιουργικού παραληρήματος. Η γραφή του Προυστ, με τις χαρακτηριστικά μα κροσκελείς προτάσεις, δεν απ οτελεί μία δωρεάν συγγραφική ιδιοτροπία. Εκκινώντας από ένα φαινομενικώς αδιάφορο εξω τερικό ερέθισμα, μια ο πτική, ακουστική, οσφρητική ή άλλη παράσταση, προχωρεί στην ανάσυρση παρεμφερών παραστά σεων από το παρελθόν, ενώ η αρχική εικόνα επα νέρχεται ξανά και ξανά στο επίπεδο τη ς αφήγη σης, με διαφορετική κάθε φορά γωνία φωτισμού, έτσι που η όλη πορεία να ακολουθεί μια σπειρο-

ειδή τροχιά, ώσπου η αυτόματη ανάσυρση ανα μνήσεων να καταλήξει στο θαύμα της ανάκτησης του χρόνου που έμοιαζε να έχει χαθεί, αλλά που -τώ ρα και για πάντα- α π οτελεί το ν εξω χρονικό θησαυρό του συγγραφέα. Σε ορεινές λουτροπόλεις, στις ακτές της Μάγχης και της Βαλτικής, στις όχθες της λίμνης της Γενεύης ή δίπλα σε ένα πιά νο ενός αστικού σαλονιού και σε περιπάτους στα παρισινά πάρκα ο Ζαν σταχυολογεί ανάμεσα σε παφλασμούς κυμάτων, μυρω διές από φρεσκοπλυμένα ρούχα και μουσικές μ ελ ω δ ίες «για να τα απ ολα ύσ ουμ ε κ α τα σ τρ έφ ο ν τα ς τη ν α λλ ο τιν ή τους εικόνα και την τωρινή τους πραγματικότητα, αρπάζοντας μας από τη σκλαβιά του παρόντος, πλημμυρίζοντάς μας με την αίσθηση μιας μόνιμης ζωής». Αν σύμφωνα με τον Χάιντεγκερ αλήθεια είναι η έ ξοδος του είναι από τη λήθη, τό τε η ανάγνωση του κειμένου του Προυστ μάς προσκαλεί σε ένα ταξίδι όπου το τέρμα είναι ακριβώς αυτό: η εκκάλυψη της αληθινής ζωής μέσω τη ς τέχνης μέσα από ένα λόγο ιλλιγιώ δη και σαγηνευτικό. Κάθε φράση αυτού του κειμένου είναι ένα μικρό τέτοιο ταξίδι και η συνεχής μετάθεση του τέλ ο υ ς -τη ς τελ εία ς - κλιμακώνει τη συναισθηματική εμπλοκή του αναγνώστη οδηγώντας τον σε μια κορύφωση πανηγυρική. Ετη δίγλωσση έκδοση για την οποία γίνεται λόγος εδώ , η μετάφραση παρακολουθεί από κοντά το πρωτότυπο, αποφεύγοντας τολμηρές λύσεις στις δυσκολίες που παρουσιάζει το ιδιόρρυθμο πάντα προυστικό κείμενο και -μένει σχεδόν πάντα- μα κριά από παρανοήσεις και ανακρίβειες, ενώ η πα ράλληλη παρουσία του γαλλικού κειμένου δίνει τη δυνατότητα να ακολουθήσουμε καταπόδας την περιδίνηση μιας σκέψης σε ένα γλωσσικό σύμπαν όπου η επανάληψη δεν οδηγεί απλώς στη μάθηση αλλά, όπως στο Μπολερό του Ραβέλ, α π οτελεί την οργανωτική αρχή και τη μεθοδική προετοιμα σία για το τελικό ξέσπασμα της αλήθειας. ΑΚΗΣ ΚΑΛΟΓΝΩΜΗΣ

Η σχιζοφρένεια της γραφής

ΦΕΡΝΑΝΤΟ ΠΕΣΣΟΑ Η ώρα του διαβόλου

Μτφρ.-εισ.-ίπψ.: Μαρία Παπαδήμα Αθήνα, Εξάντας, 2000 Σελ. 200

μυθική περσόνα του Φερνάντο Πεσόα έχει ξεπεράσει το σ τενό πορτογαλικό πλαίσιο, ε ντασσόμενη στις σπουδαιότερες λογοτεχνι κές μ ο ρ φ ές το υ αιώ να που έ φ υ γ ε. 0 π οιητήςστοχαστής θεω ρείται από τις πιο σκοτεινές, μυ σ τηριώ δεις και δ υ σ ερ μ ή ν ευ τες παρουσίες τη ς πνευματικής Ευρώπης, καθώς ο ίδιος έω ς το θά νατο του (1888-1935) συντήρησε μια ιδιότυπη ει κόνα απόμακρου και απροσέγγιστου λογοτέχνη. Στο πλαίσιο της εργογραφίας του, η μετά θάνατον σύνοψη τη ς δημιουργίας το υ έχει, μέχρις ώρας

Αυτή η προσωπικότητα με τα

π ο \\ά πρόοωπα και τις διάφορες εκφραοτικές πτυχές δημιούργησε ένα sui generis ούμπαν ουμβό\ων, νοημάτων, αναγνώσεων τουλάχιστον, αρκετά σημεία φιλολογικής εξερ εύ νησης και αποσαφήνισης τόσο ενδοκειμενικά όοο και εξωκειμενικά. Τα κύρια χαρακτηριστικά του έρ γου το υ συμπεριλαμβάνουν το ν αποκρυφισμό, την ερμητικότητα, τη ν αλληγορία, τα ετερώνυμα, τον παράδοξο ορθολογισμό, ώστε να γίνεται ορα τά λόγος για μία ιδιαίτατη ποιητική ευφυΐα. Αυτή η προσωπικότητα με τα πολλά πρόσωπα και τις διά φορες εκφραστικές πτυχές δημιούργησε ένα sui generis σύμπαν συμβόλων, νοημάτων, αναγνώσε ων. Έτσι, δεν προξένησε εντύπωση το γεγονός ό τι όταν ανοίχτηκε η περιβόητη βιβλιοθήκη του και τα προσωπικά του έγγραφα βρέθηκαν χειρόγραφα εξαιρετικού αισθητικού επιπέδου που μέχρι πρότι

νος αγνοούνταν απ' όλους, αφού ο Πεσόα τα δια τηρούσε αδημοσίευτα. Ψυχοπαθητική διαταραχή μιας ιδιοφυούς προσω πικότητας ή, άραγε, λογοτεχνικό καπρίτσιο ενός αθεράπευτα μοναχικού και μονήρη καλλιτέχνη; Ή και τα δύο αυτά ταυτόχρονα; Το ζήτημα φαίνεται πως θα απασχολήσει αρκετά την έρευνα, αφού προηγουμένως καταγραφούν και αποτιμηθούν ό σα κατέλιπε. Το 1989 βρέθηκε κρυμμένο σ' ένα μπαούλο με χειρόγραφό του το προκείμενο διή γημα. Η ερευνήτρια του Πεσόα, Τερέζα Ρίτα Λόπες, μετέγραψε και εξέδω σε το κείμενο, το οποίο μεταφράστηκε και κυκλοφορεί στα ελληνικά μόλις τώρα. Η ίδια επισημαίνει γι' αυτή την πρώτη έκδο ση της Ώρας του διαβόλου: «Πρόκειται όντως για άγνωστο κείμενο ή όχι; θα απαντήσω πως ναι, εί ναι παντελώς άγνωστο. Αν ίσως με ρωτήσουν για τί το δημοσιεύω εφόσον πρόκειται για έργο δευτερεύουοας σημασίας, θα απαντήσω ότι δεν πρό κειται για έργο δευτερεύουσ ας σημασίας και θα προσθέσω ότι στον Πεσόα είναι δύσκολο να δια κρίνει κανείς τα σημαντικά από τα λιγότερο σημα ντικά κείμενα, γιατί αποτελούν στάδια τη ς ίδιας πορείας με στόχο την αναζήτηση του εαυτού του και της ενότητας που τον κατεύθυνε». Στην Ώρα του διαβόδου ο Φερνάντο Πεσόα ανα

τρέπει τη νενομισμένη χριστιανοπαγανιστική θεώ ρηση τω ν υπαρξιακών αναζητήσεων. 0 διάβολος συνομιλεί με μια συνηθισμένη γυναίκα, τη Μαρία, που γυρίζει το βράδυ στο σπίτι της, σε αντιστοιχία με τον Ευαγγελισμό τη ς Θεοτόκου. Στη συγκεκρι μένη περίπτωση, ο διάβολος είναι ο έκπτωτος άγ γελος που γεμίζει το χώρο μεταξύ θεού κι ανθρώ πων. Λέει σε κάποιο σημείο: «Είμαι το απόλυτο αρνητικό, η ενσάρκωση του τίποτα. Αυτό που επι θυμούμε χωρίς π ο τέ να το αποκτήσουμε, α υτό που ονειρευόμαστε γιατί δεν μπορεί να υπάρξει, εκ εί βρίσκεται το βασίλειό μου του τίποτα και εκεί είναι ο θρόνος μου που δεν μου τον έδωσαν. Αυ τό που θα μπορούσε να έχει γίνει, αυτό που θα έ πρεπε να έχει υπάρξει...». Με αυτή τη στιχομυθία-παραληρηματικό μονόλο γο του ήρωά του ο Πεσόα επανέρχεται στη θεμα τική τη ς θεοσοφίας, το υ αποκρυφισμού, τω ν καβαλιστικών θεωριών, τη μαγεία, τη μασονία, που διατρέχουν το σύνολο τη ς ποιητικής δημιουργίας του. Αυτή τη φορά, με την Ώρα του διαβόλου αξιοποιεί στο έπακρο την αντίθεσή του στη μανιχαϊστική αντίληψη περί καλού και κακού, δίνοντας μια άλλη, ενδιαφέρουσα άποψη: ο διάβολος δεν είναι τίποτα λιγότερο από τη σκοτεινή πλευρά του θ ε ού λέγοντας ό τ ι«η νύχτα είναι το βασίλειό μου και το όνειρο η επικράτειά μου. Ό,τι δεν έχει βάρος ή μέτρο μού ανήκει». Είναι ξεκάθαρη, επίσης, η συνταύτιση του διαβό λου με την ποίηση: οι «εκ φύσεως» φίλοι του ποι ητές δεν τον υπερασπίζονται επαρκώς απ' την αρ χή του κόσμου, αναφέροντας χαρακτηριστικά τον Μίλτον και το ν Γκέτε. Η Μαρία, με την οποία συνο μιλεί, πρόκειται να γεννήσει σε έξι μήνες ένα αγό ρι το οποίο προαναγγέλλεται ότι θα γίνει ποιητής. 0 διάβολος, εξά λλου, αυτοκαλείται μύστης στην ποιητική δημιουργία, αν όχι κι ο ίδιος ένας ποιητής («είμαι από τη φύση μου ποιητής»...) του οποίου ο λόγος σαγηνεύει τη νεαρή ακροάτριά του. Για τον Πορτογάλο συγγραφέα, οι θρησκείες δεν είναι παρά διαφορετικές όψεις τη ς ίδιας αναγκαίας πραγματικότητας για τον άνθρωπο. Είναι ό,τι ακρι βώς ξεφ εύ γει από τη σφαίρα του μυστηρίου και εισέρχεται στα εγκόσμια. 0 ήρωάς του λέει σε κά ποιο σημείο, τονίζοντας την αντιθετική στάση του συγγραφέα στη ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, ότι «ό λα είναι πιο μυστηριώδη από ό,τι νομίζουμε, κι ό λα αυτά εδώ - ο Θεός, το Σύμπαν κι εγ ώ - δεν είναι παρά ένα ψεύτικο κομματάκι της απρόσιτης α λή θειας». Παρότι το έργο του Φερνάντο Πεσόα έχει

γνωρίσει ευρεία απήχηση παγκόσμιός, παραδόξω ς στα ελληνικά δεν έχει μεταφ ραστεί μεγάλο μέρος από αυτό. Ωστόσο, το διήγημα Ώρα του διαβόλου κυκλοφορεί από ελληνικό εκδοτικό οίκο έντεκα χρόνια μετά την πρώτη του δημοσίευση στην Πορτογαλία, συνοδευόμενο από την ενδια φέρουσα μεταφραστική εργασία της Μαρίας Παπαδήμα και το πλούσιο πληροφοριακό υλικό, με εισαγωγή-εηίμετρο, συγκεντρωτικό πίνακα τω ν ε τερω νύμω ν του συγγραφέα, εργοβιογραφικό πί νακα και, τέλ ο ς , μερικές άγνω στες και ενδιαφ έ ρουσες προσωπικές φωτογραφίες του. ΒΑΣΙΛΗΣ ΡΟΥΒΑΛΗΣ

ΠΟΙΗΣΗ

Ασκώντας με επιτυχία το προνόμιο της γλώσσας του ΓΙΩΡΓΟΥ ΒΕΗ Μ ΑΡΙΑ ΚΥΡΤΖΑΚΗ

Μαύρη Θάλασσα

Αθήνα, Καστανιώτης, 2000 Σελ. 49

συνειδησιακή διαλεκτική του κυριαρχικού ομιλούντος στη Μαύρη Θάλασσα, το όγδοο ποιη τικό βιβλίο της Μαρίας Κυρτζάκη, επικεντρώνε ται σχεδόν αποκλειστικά στην αποκατάσταση ενός καταλυτικού ερωτικού προτύπου και στην αναθεώ ρηση τω ν όρων και τω ν μεθόδων της οντολογικής επιβίωσης ενός άχρι θανάτου ηδονικού εγώ. Το

Οι οτίχοι ανήκουν ο ' ένα ιδίωμα που αποοτρέφεται τις συμβάσεις των εκφραστικών μέοων και τη ατείρα, παραδοσιακή χρήση μιας τυποποιημένης ρητορικής «σώμα που ορμ άει με π όθο α κ ά θ ε κ ιο /μ ε ηδονή/ατον δήμιό του» (σελ. 30) συνιστά και πάλι την κύρια εστία των εκφορών του συχνά ασθμαίνοντος λόγου. Η εμφανώς στοχαστική, προωθημένη υφολογικά έρευνα τω ν πιθανών δημιουργικών δ ε σμών που ενώνουν, πότε χαλαρά πότε όχι, τον κό σμο των δεδομένων της πρωτογενούς εμπειρίας με τα φαντασιακά κεκτημένα μας, χαρακτηρίζει αντί

στοιχα το σύνολο τω ν εηιμέρους αναπτύξεων της ανανεωτικής αυτής γραφής. Οι γλωσσικές αποκλίσεις, γνωστές από την πρό σφατη αλλά και από την παλαιότερη παραγωγή της Μαρίας Κυρτζάκη, λειτουργούν αποτελεσματικά, ε νώ οι κρίσιμες σημασιοσυντακτικές επιλογές των συνθεμάτων στηρίζουν τις απαραίτητες εννοιολογικ ές ε υ ρ υ θ μ ίες : «Κι από πάνω το φ εγγά ρ ι ε π έ μενε/ πανσέληνο αδιάφορο» (βλ. «Το τραγούδι της Σολβέιγ», σελ. 25 επ.) - εδώ οι λέξεις υπηρετούν την ποιητική ιδέα σε απόλυτο βαθμό, διορατικά, ο λοκληρωτικό. Θα μπορούοα επιπλέον να ισχυριστώ

ότι η αυτοελεγχόμενη ρητορική των επιμελών συ γκερασμών και συναιρέσεων εδραιώνει εδώ μια στρατηγική αιφνιδιασμών, οι οποίοι δεν αποβλέ πουν στην απεξάρθρωση ή στον πλήρη κατακερμα τισμό της κεντρικής ποιητικής αφορμής, αλλά αντί θετα προβάλλουν, κατά τρόπο άμεσο και εναντιωματικό, ό,τι κατά πρώτο λόγο έχει συλλάβει ο εξαι ρετικά ευαισθητοποιημένος νους του εξομολογητικού υποκειμένου. Οι καταπληκτικοί στίχοι τη ς συλλογής αυτής, που περιλαμβάνει δεκαπέντε ποιήματα, αναβαθμίσεις της πυρηνικής ιδέας, είναι ενδεικτικοί:«Ακροάται/η

Η Μ αύρη Θάλασσα είναι το κατεξοχήν εικονοκλαστικό διάβημα της Μ. Κυρτζάκη φυχή/και της φτάνει και χαίρεται/ που για χάρη της σάμπαν ο κόσμος κινείται./Και τρομάζει/η φυχή/η φυχή μου/πώς σαν σώμα ξιπόλητο/στην φωτιά μέ σα ορμώ/παρανάλωμα γίνομαι κι ανασαίνω/ κυπα ρίσσι το σώμα του./Κι ανυψώνεται/πυρωμένη η φυ χή,/αχ φυχή μου/ και δακρύζει τον έρωτα που αντι κρίζει κατάματα/και τραγούδι αρχινάει./Σαν ξημέρω μα» (βλ. «Υπέρ ψυχής», σελ. 44 επ .). Όσο για τα πραγματολογικά στοιχεία, που συνθέτουν μια διαρ κώς αυτοκαταστρεφόμενη ετερότητα, παρατίθενται συχνά ως κατάλογοι ενοχών ή εφιαλτών. Παραθέ τω ένα συναφές παράδειγμα, το οποίο, μεταξύ των άλλων, πιστοποιεί την εμμονή της Κυρτζάκη στην αυτοψία επικαιρικών αλλά ισχυρών μαζικών τύψ ε ων: «Λεκανοπέδιο σου λέει/κα ι πώς να περπατήσεις/στην μέση η Ακρόπολη-σατανική/κληρονομιά μαζί με το δέντρο της ελιάς,/Άκληρη η πριγκίπισσα και κληροδότησε/ανέραστη την πόλη/Γιατί λοιπόν α υ τό ς ο θό ρ υ β ο ς/Π ρ ο ς τι/Ε ίνα ι απ λό ς ο τ ρ ό πος:/ Βομβαρδισμοί και πάλι βομβαρδισμοί./Βοσνία ή Ερζεγοβίνη/Πρέστινα ή και ολόκληρο το Κόσοβο/ολόκληρο το σώμα και την καρδιά/ολόκληρη τι σημασία έχει/Ένας άνθρωπος πεθαίνει/και τα νερά αποούρονται και τα δάκρυα/ γιατί λυπούνται γιατί πενθούν» (βλ. το σημαδιακό εισαγωγικό κομμάτι «Το βασιλόπουλο το εύμορφο», σελ. 11 επ.). Όπως παρατηρείται και στις προηγούμενες πρό σφορες δοκιμές της Κυρτζάκη, έτσι κι εδώ η γραφή δεν αρέσκεται σε διάφορα αδιέξοδα ευρήματα, σε

ευτελή τεχνάσματα ή σε ασήμαντες λεκτικές μηχα νές που χρησιμοποιούν οι πολλοί: οι στίχοι ανήκουν, δηλαδή, σ' ένα ιδίωμα που αποστρέφεται τις συμ βάσεις τω ν εκφραστικών μέσων και τη στείρα, πα ραδοσιακή χρήση μιας τυποποιημένης ρητορικής. Έτσι, η γραμματική των παραστάσεων, η ρυθμολο γία των αισθηματοποιήσεων είναι αναπόσπαστα μέ ρη ενός νευρώδους, πολύμορφου συντακτικού, ικα νού να αποδώσει σημαντικό μέρος εσωτερικών συ γκρούσεων και εξωτερικών, αλλεπάλληλων τριβών με το λογιζόμενο ως αντικειμενικό. Ό,τι ορίζει το διάστημα «από τον διαβατήριο πόθο τους στην όρα ση του βλέμματος» (σελ. 43), θα μπορούσε κάλλιστα να ονομαστεί υπερβατική άσκηση μιας άοκνης γλώσσας. Έχοντας ενστερνιστεί ακόμη και τις α κραίες λύσεις που έδωσε σ' αυτό το θέμα ο Γιώρ γος Χειμωνάς, η Μαρία Κυρτζάκη επικαλείται εδώ μια (άρρητη;) χαρτογραφία του μεταφυσικού:«επει δή πίστεψαν στην διάκριση μεταξύ Πραγματικότη τας και Αλήθειας τον ενδιάμεσο χώρο εκατοίκηοαν και έγιναν από κει οι πιο σημαντικοί χαρτογράφοι της Πατρίδας» (ό.π.). Περισσότερο ανθρωποκεντρική από την τέτα ρτη ποιητική τη ς συλλογή Η γυναίκα με το κοπάδι (1982) και περισσότερο διευρυμένη θεματολογικά από το έκτο της βιβλίο Ημέρια νύχτα (1989), η Μαύ ρη Θάλασσα είναι το κατεξοχήν εικονοκλαστικό διά βημα της Μαρίας Κυρτζάκη. Οι αντιστροφές, οι α πρόοπτες υφολογικές προσμείξεις, οι αγωνίες των ορισμών, που τείνουν να αναγάγουν ένα μακρόκο σμο νοουμένων σε μικρόκοσμο επιφωνημάτων, αλ λά και οι εναγκαλισμοί του καθημαγμένου προσώ που, που αφηγείται κατ' οικονομίαν το παν των πα θών, με ό,τι εντέλει το φθείρει, προσδίδει στην όλη ποιητική μια σταθερή ρηματική ένταση. Έτσι επαληθεύεται η ιδιαιτερότητα της ποίησης που ανανεώνει με συνέπεια η Μαρία Κυρτζάκη στο γραμματολογικό πλαίσιο εντός του οποίου κινήθηκε και κινείται η πολυφωνική γενιά του 70. □

ΗΜαρία Κυρτζάκη

Τι μπορεί να πει κανείς γι' aura ή, καλύτερα, πώς είναι δυνατόν να μπορείκανείς να μιλήαει για ό,τι ο ίδιος διένυοε και βίωοε - που οημαίνει να το τοποθετήσει ή να τοποθετηθεί απέναντι και να το δει ως αποτέλεσμα, έξω απ'αυτόν, κριτικά, αντικειμενικά, οαν να ήταν άλλος; Λέω πως δεν μπορεί. Λέω ότι κανείς δεν μπορεί να γίνει άλλος, κανείς δεν μπορεί να «απο βιβαστεί από τον εαυτό του», να αλλάξει χώρο υποκειμενικό. Γιατί προοπάθηοε/οε όλη τη διάρκεια/από την πρώτη σύλληψη/μέχρι τέλους/οε όλα τα κενά και τις οιωπές/αε άλες τις ξένες προς αυτά απαοχολήοεις/και τότε που έψαχνε για ταξί/και τότε που διάβαζε την εφημερίδα/και τότε που καβγάδιζε με τον ουνάδελφο οτη δουλειά/και τότε που έψαχνε για ένα βιβλίο οτην ακατάστατη βιβλιοθήκη/και τότε που ανακάλυψε οε άσχετα διαβάσματα τη φράση του Νίτσε/και τότε που το οώμα παραδόθηκε οτο άλλο οώμα/όλον τον καιρό/και τότε που άκουγε ειδήοεις/όλον τον καιρό προοπάθηαε και σ' όλα τα οτόδια/μέχρι να τυπωθεί το βιβλίο/προσπάθηοε αυτή την άκρατη υποκειμενικότητα που συνιστά το δικό μας, προσωπικό βλέμμα στον κόσμο/προοπάθηοε να την διατυπώσει (να καταφέρει να την διατυπώσει) χρησιμοποιώντας αναγκαστικά έναν λόγο του κόσμου. Ποιος αμφιβάλλει ότι η γλώσσα είναι η πρώτη γέφυρα από το εγώ στο εσύ, ό,τι κι αν σημαίνουν οι αντωνυμίες αυτές και με όποιους όρους; Η γλώοοα, λοιπόν, το εργαλείο αλλά και ο φορέας: νοημάτων και σημασιών. Εκεί νομίζω, οε αυτή τη «μίμηοιν πράξεως σπου δαίας και τελείας» -που θεωρώ ότι και η γλώοοα ουνιοτά—, εκεί συηελείται μια μετάβαση και μια αναγωγή του τίποτα που μπορεί να είναι ο ανθρώπινος λόγος στο μέγιστο που μπορεί να είναι ο λόγος του ανθρώπου. Αναγωγή ενός προσωπικού νοήμα τος ή ιστορίας ή φαπαοίας, που δεν αφορά κανένα, παρά μόνο το κουτσομπολιό, οε οημαοία, που εν δυνάμει αφορά τους πάπες: δηλαδή, τον άνθρωπο. Αυτό όμως δεν είναι πάποτε το αιτούμενο οτην τέχνη; «Δώσε μου το λόγο, το λόγο που θα αναοτήοει τη ζωή», λέει ο Γιοχάνες οτο Λόγο του Καρλ Ντράγιερ. Δεν ξέρει αν αυτός ο λόγος τον έχει καταδεχτεί, θα αποδειχτεί μόλις τον αρθρώσει, αν θα αναστηθέί η Ίνγκερ. Σημασία έχει η πίστη στο πραγματικό αυτού του λόγου/πίοτη στον τρόπο που βλέπουμε. Λέω λοιπόν ότι ο πράπων μπορεί να έχει την πίστη, αλλά δε φέρει και τις αποδείξεις. Και πώς να ξέρεις ότι σε καταδέχεται αυτός ο λόγος και πώς να ξέρεις τι ανασταίνει, αφού υποκείμενο και πράπων ταυτίζοπαι; Τα πράγματα απλώς ουμβαίνουν/ατην Τέχνη, όπως και στη ζωή. Χρειάζοπαι πάπα μια ιστορία, ένα γεγονός που θα τα αποκαλύψει. Όπως ο λόγος χρειάζεται το νόημα και η γλώσσα το τυπικό της/όπως οι ζωές μας τις ιοτορίες τους/για να βρίσκουν χώρο τα αισθήματα και οι σημασίες που κινούν την ψυχή του ανθρώπου - αυτό το χώρο που είναι ο κατεξοχήν χώρος της τέχνης. Αλλά πώς ένας δημιουργός θα γίνει «ξένος» προς το δημιούργημά του, για να αρχίσει με το δικό του βλέμμα να ανιχνεύει αισθήματα και σημασίες; Μα αυτό έκανε, με το δικό του βλέμμα κοίταζε σ' όλη τη διάρκεια της γραφής. Και το βλέμμα αυτό αποτυπώθηκε στο έργο. Μπορεί όμως να δώαει πληροφορίες γι' αυτό. Όπως εγώ, π.χ., μπορώ τώρα να πω ότι η Μαύρη θάλαοαα απέχει πολύ χρόνο από το προηγούμενο βιβλίο μου, τη Σχιοτή οδό. Εννέα χρόνια. Το «γιατί», για να απαντηθεί, θα απαιτούσε πολλές λέξεις. Μπορώ επίσης να πω για τον τίτλο. Τον αποφάσισα ένα ξημέρωμα. Ήμουν με ένα φίλο μου. Και ήμουν ευτυχισμένη. Το ομότιτ λο ποίημα γράφτηκε μετά. Η επιλογή μου από τα ποιήματα που γράφτηκαν αυτό τα χρόνια είχε ως μόνο οημείο αναφοράς την έηοια Μαύρη θάλασσα. Αφού κυκλοφόρησε το βιβλίο, μου ζήτησαν ένα μικρό κείμενο γι' αυτό. Δεν ήξερα, και πάλι, τι να γράψω. Άνοιξα την εγκυκλο παίδεια στο λήμμα Μαύρη θάλασσα. Έμεινα έκπληκτη. Να τος, λοιπόν, ο τόπος της διαφοράς. 0 βυθός αυτής της θάλασσας, έγραφε, δεν έχει οξυγόνο, πέρα από κάποια μέτρα και πάνω, αλλά παραδόξως αναπτύοοοπαι εκεί οργανισμοί - υπάρχει ζωή. Πιστεύω πολύ οτην εσωτερική νομοτέλεια των πραγμάτων και αυτά εγώ ονομάζω φυσικότητα. Έκλεισα την εγκυκλοπαίδεια αναγνωρίζοπας αυτή τη νομοτέλεια.

Η μελωδία του χρόνου η ουνομιλώντας μ£ την ουοία του όντος ΜΑΡΚΟΣ ΜΕΣΚΟΣ

Ψ ιλόβροχο

Αθήνα, Νεφέλη, 2000 Σελ. 93

Σαν τον κορμό του πλάτανου. Το μέσα του καταβροχθίζει τη μορφή, ένα τίποτε μένει, κλαδιά που γράφουν αγκαλιές μα τ ' άλλο οώμα εκτοπισμένο από καιρό οτην απουοία, ένα τίποτε μένει... Παντελής Μπουκάλας

ιατί, άραγε, να επιχειρούμε να διεισδύσουμε στο ποιητικό σώμα με παρατηρήσεις αισθητι κού και νοηματικού περιεχομένου; Πιθανόν άλλοτε να είναι απαραίτητο, γιατί αναζητεί κανείς το κάλλος στις αναλύσεις και τις εξηγήσεις. Ή συ νεργεί κι α υτός -ω ς συνδημιουργός- στις προε-

0 πυκνός, παιγνιώδης, ενίοτε, \όγος παρουσιάζεται λακωνικός, πιο οτερεος και οτιβαρός, χωρίς να χάνει τη μελωδία του κτάσεις του κειμένου. Άλλο τε, πάλι, το ποιητικό σώμα παραμένει αύταρκες, γιατί φέρει την αρμο νία τω ν αντιθέτων και την ουσία τω ν πραγμάτων. Οι υποστηρικτικές φράσεις περιττεύουν. Παρ' όλα αυτά, αξίζει -έστω κι αν ο πειρασμός για την επικοινωνία με το κείμενο μέσω τω ν αισθήσε ων είναι μεγάλος- να διατρέξει κανείς το ποιητικό έργο του Μάρκου Μέσκου με τις αναπόφευκτες α ναφορές σε χαρακτηριστικά της γραφής του.

Τον ποιητή τον γνωρίσαμε ήδη σε προηγούμενες συλλογές -Άνθη στο καταραμένο φίδι, Στον ίσκιο της γης, Χαιρετισμοί κ.ά -, στις οποίες το άτομο απο τελ εί κομμάτι της φύσης, του σύμπαντος. Το συλλο γικό, άλλω στε, ανθρώπινο τοπίο ταυτίζεται με το συμπαντικό φυσικό τοπίο, το οποίο φέρει τα ίχνη της ύπαρξης. Ένας πλούσιος και διαρκώς ανανεούμενος ποιητικός κόσμος που σημαδεύεται από το αυθεντι κό, όπως συμβαίνει και στην περίπτωση του δημοτι κού μας τραγουδιού, εκκινείται από το πραγματικό και το δεδομένο ενώ εντέλει μετουσιώνεται σε πο λυσχιδείς εικόνες ιδεών και συναισθημάτων. Ένας κόσμος που μεταμορφώνεται σε τραγούδι, σε ύμνο της γης. Μα μέσα από το κάλλος της άναρχης φύ σης αναδύονται παραστάσεις της πρόσφατης ιστο ρίας μας, του μακεδονικού τοπίου που συνομιλεί με το χρόνο, ενώ αναβιώνει ό,τι έχει παρέλθει σε συν θέσεις τολμηρές, τα στοιχεία των οποίων, μολονότι είναι διαφορετικά και αντίθετα, ωστόσο, δημιουρ γούν λεκτικές και εικονιστικές αρμονίες.

Στο Ψιλόβροχο -τίτλ ο ς διακριτικός, ανάλαφρος- η ποίηση του Μάρκου Μέσκου γίνεται ακόμα πιο υ παινικτική και στοχαστική. Το ενδιαφέρον του δη μιουργού δεν παύει ποτέ να βρίσκεται στραμμένο προς το «εσύ» και το συλλογικό είναι, ωστόσο, ε δώ οι υπαρξιακού τύπου εσωτερικές αναζητήσεις διαμορφώνονται πιο επιτακτικές και περισσότερο φανερές. 0 πυκνός, παιγνιώδης, ενίοτε, λόγος πα ρουσιάζεται λακωνικός, πιο στέρεος και στιβαρός, χωρίς παρ' όλα αυτά να χάνει τη μελωδία του. 0 απολογισμός του βίου γίνεται με γαλήνια διάθεση, με τρυφ ερότητα και αποδοχή ακόμα και τω ν πιο δυσάρεστων στιγμών της ύπαρξης. Στην αυθεντι κή βιωματική ποίηση, άλλωστε, ο αποφθεγματικός λόγος μεταβάλλει την ουσία της ανθρώπινης πε ριπέτειας σε ύμνο στο θαύμα τη ς ύπαρξης, στη χαρά της ζωής. Εικόνες από μια φυσική Εδέμ πι στοποιούν με το δικό τους γνήσιο τρόπο την αιώ νια επιστροφή, αλλά και συμβάλλουν στο να γίνει ακόμα και ο θάνατος αποδεκτός ως μια εκδήλωση

της φύσης με την ατάραχη κατάφαση της ωριμό τητας. Η συμφιλίωση είναι δεδομένη και οι μουσι κοί αρμονικοί ήχοι της σιωπής συνθέτουν την πα ραφωνία του κενού, της απουσίας του άλλου κα θώς και του αδυσώπητου χρόνου: «Εψές το βράδυ κατά τη μαύρη νύχτα ήρθες κοντά μου μα είχες ά σπρα μαλλιά/οα να γεράσαμε μαζί και τώρα σιωηή/τυλίγει η αράχνη τον ιστό της». Και στη λευκή επιφάνεια του κενού, αίφνης, ως άνθος ξεπηδούν λ έξεις μεστές αβρότητας και ομορφιάς, η αντανά κλαση τη ς ατίθασης φύσης. Από το χάος, ά λλω στε, εφόσον «ουδέν γίγνεται, ουδέν απόλλυται» ηαράγεται η παραμυθία, η συμφωνία τω ν λέξεω ν και τω ν εικόνω ν: «Βυσσ ινιά/χρυσάνθεμ α/ηουλο ύ ν/ο ι τσιγγάνοι».Το ευνόητο επιτυγχάνει, λοι πόν, να εκφράσει το όλον ως «γύπας που σκοτώ νει το θάνατο», ως διαμεσολαβητής, δηλαδή, με την ουσία του όντος.

0 ποιητής Μπρεχτ

ραγωγής (της πλή ρω ς κ α τε ιλ η μ μ έ νης από τον ιδεαλι Η // // . ποπλάνηση Η σμό του Γκέτε και \ y t ' γγέλω ντων του Σίλερ κατά την περίοδο του μεσο π ο λέμου). Είναι σαφές ότι ο Μπρε χτ είναι πριν απ' ό λα και πάνω απ' ό λα ποιητής. Το κοι νωνικό ν τοκ ουμέ ν το , η απαξίωση της συντήρησης -καθεστηκυίας τάξης πραγμάτων στη γερμανική και γενικότερα στη δυτική ιστορικοπνευματική πορεία και κατεύθυνση-, η νεωτεριστική αντιμετώπιση όλων τω ν μορφών τέχνης που ανα τρέπει και προκαλεί και αντιπροτείνει και ανανεώνει, όλα το ύ τα χαρακτηρίζουν και διαφοροποιούν το μπρεχτικό έργο. Σε τούτο το σύνολο συγκαταλέγε ται και η ποίησή του. Κι όπως αναφέρει στο προλογικό του σημείωμα ο Γ. Βελουδής, «Όπως η πολιτική ποίησή του παραπέμπει στο κοινωνικό της αντικεί μενο, την κοινωνική πράξη, έτσι και η ερωτική του ποίηση παραπέμπει στο ερωτικό αντικείμενο, την ε

ΜΠΕΡΤΟΛΤ ΜΠΡΕΧΤ Η αποπλάνηση των αγγέλων - €ρωτ·κά ποιήματα και τραγούδια

Μτφρ.-Επιμ.: Γιώργος Βελουδής Αθήνα-Γιάννινα, Δωδώνη, 1998 Σελ. 104

αυτή τη μικρή επιλογή από τον Γιώργο Βελουδή διαγράφεται, σε όλο της το εύρος, η ποιητική φυσιογνωμία του Μπέρτολτ Μπρεχτ. Έστω και χαρακτηριζόμενη σύντομη, είναι επαρκώς δηλωτική της ποιητικής ενάργειας που ο μεγάλος αυτός θεατράνθρωπος κατείχε. Κι αν το θεατρικό μέσο που έπλασε τον έφ ερε στα πέρατα της καλλι τεχνικής δημιουργίας, όντας πλέον διάσημος χάρη στη μοναδικότητα και στην ευρύτητα της έκφρασής του, η ποιητικότητα της φιγούρας του εξέβαλε και την ποιητική διάστασή του - μάλιστα, η ερωτική ποίηση που εμπνεύστηκε και έγραψε, απασχολώ ντας την προκειμένη έκδοση, διεκδικεί ξεχωριστή θέση στο ηλαίσιο της γερμανόφωνης ποιητικής πα

ΧΡΥΣΑ ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΥ

ΜΠΕΡΤΟΛΤ ΜΠΡΕΧΤ

ρωτική πράξη». To poeticus ego του Μπρεχτ εισχω ρεί στο ερωτικό πεδίο με απροκάλυπτη την αυτοαναφορικότητα, δηλώνοντας εξαρχής την ιδιαίτερη ανθρώπινη φύση του ως ενεργειακή βάση, αλλά και τη ζωτική ανάγκη να διατυπώσει την εσω τερική γλώσσα του. Λειτουργική, αυστηρή, λιτή κι απέριτ τη η φωνή του, συγκεντρώ νεται, απομονώνεται στον έρω τα τη ς ψυχής και στον έρω τα τω ν κορ μιών. Τα ποιήματα που συγκεντρώνονται εδώ απο καλύπτουν μια ευαίσθητη ύπαρξη που αγκομαχά ε

νώ εξεγείρεται, όντας λυρική μα και κοφτερή σαν λεπίδι, που αφουγκράζεται ενώ φωνασκεί και λοι δορεί. Ως ποιητής, ο Μπέρτολτ Μπρεχτ ξεπηδά σαν απρόσμενο άνθος το χειμώνα, παρότι γνώριμος στα σχήματα, εισδύων και ορμητικός όπως και οι θεατρι κοί του ήρωες: «...Τη χάρη κάνε ρου λοιπόν: μη μ' αγαπάς πια/όσο μ' αγαπούσαν την τελευταία φορά, δε μου 'δειξαν/οΰτε μια τόση δα φιλοφροσύνη». ΒΑΣΙΛΗΣ ΡΟΥΒΑΛΗΣ

ΜΕΛΕΤΗ

Η μαγεία του Κοκτό I I

ΓΙΑΝΝΗΣ Κ 0 Ν Τ Α Ξ 0Π 0Υ Λ 0Σ (επιμέλεια) Ζαν Κοκτό, ο πολύτροπος

! |

π ο ιη τή ς

R Αθήνα, Εξάντας, Οδός Πονάς, 2000 ■ I Σελ. 346

βδομήντα τέσσερα χρόνια είναι τάχα αρκετά για να γεμίσει ο άνθρωπος το πέρασμά του στη ζωή με τόσες και τόσες ποικίλες καλλιτε χνικές επιδόσεις; Νομίζω ότι: Ναι. Ποιητής, συγ γραφέας, ζωγράφος, σκηνοθέτης του κινηματο γράφου και του θεάτρου, ο Ζαν Κοκτό δέσποσε ε πί μισό αιώνα στο ευρωπαϊκό στερέωμα και επ έ δρασε αποφασιστικά τη ς σύγχρονης τέχ ν η ς σε πολλούς τομείς. Ελληνολάτρης, από τη λιτή αι σθητική ως τα βαθύτερα πάθη του, ο Κοκτό δίνει νέες διαστάσεις στην κλασική παιδεία. 0 θάνατος, η ποίηση, το όνειρο, το ον σχεδόν πάντα περιβάλ λονται από το αρχαίο ελληνικό πνεύμα. Το έργο το υ Κοκτό συμβάλλει εξαιρετικά στην απόδειξη της εκπληκτικής επιβίωσης τω ν μύθων τη ς αρχαί ας Ελλάδας στο σύγχρονο κόσμο. Οι σουρεαλιστι κές διασ κευ ές το υ κάθε ά λλ ο παρά θίγο υν τα πρωτότυπα έργα, απεναντίας το υ ς προσδίδουν μια άλλη μαγεία, ένα μαγικό ντεκόρ που το λούζει

ΖΑΝ ΚΟΚΤΩ

Ο ΠΟΛΥΤΡΟΠΟΣ ΠΟΙΗΤΗΣ Κ|'

ΓΙΑΝΝΗΣ) ΚΟΝΤΑΗΟΠΟΥΛΟΣ) JACQUEUNEDE ROMIUY

ένα ακόμη πιο μαγικό φεγγάρι (ά λλοτε με υπό κρουση μουσικής μπαρόκ και άλλοτε τζαζ). «Αυτή η μαγεία που μας πρόσφερε ο Κοκτό ήταν και η σοβαρότερη αποστολή του», γράφει ο Ευγένιος Ιονέσκο. Με πρόλογο της ελληνίστριας ακαδημαϊκού Ζακλίν ντε Ρομιγί, επιστολή του Ζαν Μαρέ, χαιρετι σμό του Νίκου Κούνδουρου και εισαγωγή από τον

Κονταξόπουλο, η δομή του βιβλίου εντυπωσιάζει: α) βιογραφική προσέγγιση, β) κριτική προσέγγιση, γ) συγκριτική προσέγγιση, δ) ο Ζαν Κοκτό και η Ελλάδα, με επίλογο, μια συνομιλία με τον ποιητή Δημήτρη Άναλι και επίμετρο, στο οποίο παρουσιά ζονται οι δραστηριότητες της Εταιρείας Φίλων του Ζαν Κοκτό. Κάθε θεματική ενότητα διανθίζεται με σχετικά αποσπάσματα έργω ν του Κοκτό ανέκδο τω ν στην Ελλάδα. Σε ιδιαίτερο κεφάλαιο καταγρά φεται κριτικά από τη ν Εβίτα Καλογιάννη η θεατρι κή παρουσία του στην Ελλάδα από το 1949 έω ς σήμερα, θ ρυλικές παραστάσεις με τη Λαμπέτη, τον Χορν, τον Κωνσταντάρα, την Κυβέλη ξαναζω ντανεύουν. Οι α να λυτικές υποσημειώσεις και η πλήρης βιβλιογραφία ολοκληρώ νουν το επιστη μονικό πρόσωπο του βιβλίου. Οι μεταφράσεις α ποδίδουν ό λ ες τις αποχρώσεις του πρωτοτύπου τω ν κειμένων του Κοκτό διασώζοντας, όσο αυτό είναι δυνατό, τις γλωσσικές ακροβασίες του ποιη τή. Η πολύτροπη διάταξη του βιβλίου προσδίδει έτσι στο είδος της βιογραφίας μια νέα διάσταση,

Το έργο του Κοκτό συμβάλλει εξαιρετικά οτην απόδειξη της εκπληκτικής επιβίωσης των μύθων της αρχαίας Ελλάδας οτο ούγχρονο κόσμο ταυτόχρονα ιστορική, λογοτεχνική, ψυχογραφική. Τα επιμέρους κεφάλαια, άλλα γλαφυρά και άλλα αυστηρά, πολιορκούν εξαντλητικά το φαινόμενο Κοκτό, χωρίς ποτέ να ξεπερνούν το μέτρο. Ο συγ γραφέας γνωρίζεται έτσι από το έργο του, από τη ζωή του, από τις επιδράσεις του. Για παράδειγμα, στην πρωτότυπη συγκριτική προ σέγγιση (ιδιαίτερα παραμελημένη στα ελληνικά γράμματα), η αναζήτηση τη ς γνώσης για τον Κο κτό γίνεται διαμέσου τόσο διαφορετικών και συ νάμα τόσο κοντινών συγγραφέων, όπως ο φ ιλό σοφος Νίτσε, Απόλλωνος και Διόνυσος μαζί, ο Ραντιγκέ της μπελ επόκ «με το διάβολο στο κορμί», ο Τενεσί Ουίλιαμς του υγρού αμερικανικού νότου, με τα δαιδαλώδη συμπλέγματα και τα πνιγηρά απωθημένα, αλλά και η Κολέτ του σκανδάλου και

του μεγαλείου του «Λέσβος Παλάς» (η εμπεριστα τω μένη μελέτη της Γιάννας Κόντου είναι μοναδική στο είδος της) ή η Μ α ργκερίτ Γιουρσενάρ που γ ρ ά φ ει για το ν Κοκτό: «Ημίφως, επ ίβουλ η σκιά/Όπου αθόρυβα σαλεύουν τ ' αγάλματα/ΙΥΙια φωνή μελωδικά/Σιγοψυθιρίζει τ ' ανείπωτα πράγ ματα ./Αινίγματα που λύνει μόνο η καρδιά/Πανάκριβα αγορασμένα μυστικά/Μαθητής ενός τρελού είναι ο κάθε σοφός/Η σάρκα είναι κάθε ψυχής ο παιδαγωγός». Στη θεματική ενότητα για την Ελλάδα, το βάρος δίνεται στις ταξιδιω τικές εντυπώσεις του Κοκτό: «Αισθησιακή α ρ χ ιτεκτονική. Ερω τική τέχνη. Η Ελλάδα εξύψ ω σε το βίτσιο σε αρετή. Ι...1 Δε θα μ ετα φ έρ ω από τη ν Ακρόπολη παρά τα δάκρυα μου, μια στενοχώρια, μια θλίψη, τη βεβαιότητα ότι δε θα ξαναγίνουν τελ ε τέ ς που απαιτούν ένα τ έ τοιο περιβάλλον, καθώς και την τύχη μας να δού με όλα αυτά, χωρίς τη οκιά τω ν παιδαγωγών, και χωρίς ά λλη σκόνη εκτός από τη σκόνη τω ν δρό μων». Γιατί, εν τέλει, το ταξίδι στην Ελλάδα είναι περισσότερο ταξίδι ενδοσκόπησης για τον Κοκτό, όπως ομολογεί: «Το να ταξιδέψουμε μακριά δεν προσφέρει τίποτα παραπάνω απ' ό,τι το ταξίδι α πό τη ν Αθήνα στη Σπάρτη. Το σώμα μας μοιάζει σ τέρεο, α λλ ά τα μόρια που το σ υνθέτου ν είναι χωρισμένα από διαστήματα το ίδιο τεράστια όοο αυτά που μας φαίνονται να χωρίζουν τ ' άστρα. Το μόνο δυνατό άπειρο είναι μέοα μας. Τα υπόλοιπα δεν είναι παρά κάτι το γραφικό». Για το ν Κοκτό, η Ελλάδα, όπως και η ποίηση, υ πήρξε μια επανάσταση. Χρησιμοποιώντας θεματο λογία (τους μύθους) ή σκηνικά σύμβολα (π.χ. κο λόνες αρχαίων ναών) της κλασικής Ελλάδας, σε μια περίοδο δικτατορίας του ντανταϊσμού (1920), καταφέρνει όχι βέβαια μια επιστροφή στην αρχαι ολατρία, αλλά τη δημιουργία μιας προσωπικής αι σθητικής, μετατρέποντας τα πιο συντηρητικά σύμ βολα σε αναρχικά, ανατρεπτικά. Διαμέσου τη ς Ελλάδας ο Κοκτό αποκτά το προσωπικό του ύφος, γίνεται, τρόπον τινά, πρόδρομος του μεταμοντερνισμού. Στη συνέχεια πολλοί σύγχρονοί του Γάλ λοι συγγραφείς θα «επιτεθούν» στους ελληνικούς μύθους (Ζιροντού, Ανούιγ, Σαρτρ κ.ά.). Βέβαια, ο Κοκτό ενόχλησε, κυρίως μια τάξη διανο ουμένων που τους χαρακτήριζε ως «δεξιά της αρι στερός». Γιατί έκανε το λάθος να μην είναι μίζε ρος, όπως θα ήθελαν, να μην προσποιείται ότι υ ποφέρει, να μην παίρνει πόζες αναξιοπαθούντος, ή ακόμη να μην ντύνεται προσποιητά σαν κλοσάρ.

Αγάπησε τη ζωή χωρίς να αφεθεί στείρα στις κο σ μ ιό τη τες για τις οποίες τον κατηγόρησαν. Ίσως αυτό να ήταν η άμυνά του, η μάσκα που χρησιμο ποίησε για να προστατέψει τις βαθιές του ευα ι σθησίες, από έναν κόσμο που δύσκολα συγχωρεί ό,τι δ εν καταλαβαίνει και που προτιμά «να ανα γνωρίζει αντί να γνωρίζει». Μας άφησε όμως την ποίησή του, με κάθε μορφή που αυτή μπορεί να πάρει (μυθιστόρημα, θέα τρο, κινηματογράφος, σχέδιο), σαν χρυσό κλειδί αυτού του αινίγματος, πολύτιμο δώρο σε όσους μπορέσουν να το χρησι μοποιήσουν. Από το βιβλίο αναβλύζει σίγουρα μια γλυκόπικρη

νοσταλγία για ένα μυθικό Παρίσι και, γενικότερα, ξέγνοιαστες στιγμές δύσκολων εποχών που πέρα σαν ανεπιστρεπτί. Κυρίως, όμως, γνωρίζουμε εις βάθος τα πρόσωπα και τα προσωπεία αυτού του διάσημου άγνω στου, φανατικού Έλληνα, που, σαν τους φίλους του, τον Τσαρούχη και τον Χατζιδάκι, έβαλε το τα λ έν το του στα έργα του και τη διάνοια στη ζωή του. ΚΛΕΟΠΑΤΡΑ ΠΡΙΦΤΗ

Σημείωση: Στον Ζαν Κοκτό είναι επίσης αφιερωμένο το τεύχος 160/1987 του περιοδικού διαβάζω.

ΙΣΤΟΡΙΑ

Εθνικιστική σχιζοφρένεια οτη ούγχρονη Τουρκία HUGH POULTON

Ημίψηλο. Γκρίζος Λύκος και Ημισέληνος. Ο τουρκικός εθνικισμός και η δημοκρατία

της Τουρκίας

Μτψρ.: Ε. Πέππα Αθήνα, Οδυσσεας, 2000 Σ ίλ.4 30

α τελευτα ία χρόνια έχουν δπμοσιευθεί αρκε τές σημαντικές μ ελ έτες για το φαινόμενο του εθνικισμού. 0 εθνικισμός ως πολιτική ιδεολογγία, οι ποικίλες εκδοχές του και οι κυριότερες θ ε ωρίες γύρω από αυτό το φαινόμενο έχουν απα σχολήσει κορυφαίους μ ελ ετη τές . Ένας από αυ τούς, ο Eric Hobsbawm, υποστήριζε, μέχρι πρό-

σφαχα τουλάχιστον, πως ο εθνικισμός είναι μια φθίνουσα πολιτική δύναμη. Ωστόσο, τα γεγονότα της δεκαετίας του '90 στην ανατολική Ευρώπη και στην πρώην Σοβιετική Ένωση αποδεικνύουν ότι ο εθνικισμός εξακολουθεί να είναι τόσο ισχυρός όσο άλλοτε. Ένας άλλος θεωρητικός, ο Antony Smith, έχει ορίσει το ν εθνικισμό ως «ιδεολογικό κίνημα με στόχο την επίτευξη και διατήρηση της αυτονο μίας, συνοχής και ιδιαιτερότητας μιας κοινωνικής ομάδας, η οποία θεω ρείται από ορισμένα μέλη της ως υπαρκτό ή δυνάμει έθνος. Με άλλα λόγια, ο εθνικισμός είναι ταυτόχρονα ιδεολογία και κίνη μα». Παρόλο που κάποιοι άλλοι, όπως ο Ernest Galiner, προσεγγίζουν τον ορισμό του εθνικισμού από δια φ ορετικές οπτικές γωνίες, ο παραπάνω ορισμός του Smith φαίνεται να είναι χρήσιμο σημείο εκκί νησης τη ς μ ε λ έ τη ς το υ Hugh Po u lto n για το ν τουρκικό εθνικισμό. Στη μελέτη του Ημίφηλο. Γκρί ζος Λύκος και Ημισέληνος. 0 τουρκικός εθνικισμός και η δημοκρατία της Τουρκίας, ο Poulton, που εί ναι διδάκτωρ στη Σχολή Ανατολικών και Αφρικανι κών Σπουδών του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, ε-

0 Η. Poulton o 'αυτή την τεκμηριωμένη μελέτη του παρουσιάζει τις ανταγωνιοτικές μεταξύ τους εθνικιστικές τάσεις που όρουν σήμερα στην Τουρκία ξετάζει διεξοδικό τη σύγκρουση, κατά την κεμαλική περίοδο, του «εγκεκριμένου» από το κράτος ε θνικισμού με τον παντουρκισμό και τον ισλαμισμό. Ασχολείται, επίσης, με τη ν προσπάθεια συμβίω σης του τουρκικού εθνικισμού με το Ισλάμ, που ήρθε στο προσκήνιο τη δεκαετία του '80 με τη λ ε γάμενη Τουρκοϊσλαμική Σύνθεση, εκτιμά το εύρος της επιτυχίας αυτής τη ς απόπειρας συνδυασμού του σύγχρονου τουρκικού εθνικισμού με το Ισλάμ και παρουσιάζει τη ν άνοδο το υ φ ο ντα μ ενταλισμού στην Τουρκία. Ο Poulton διερευνά σε βάθος τις ανταγω νιστικές εθνικιστικές ιδ εο λο γίες τω ν μειονοτήτων -μουσουλμανικών και μ η - που ζουν

στην τουρκική Δημοκρατία, δίνοντας ιδιαίτερο βά ρος στην περίπτωση τω ν Κούρδων. Ιδιαίτερη έμ φαση δίνει ο Poulton στην αντίδραση της μεγάλης αλεβιτικής (σιιτικής) μειονότητας, στην όλο και πιο έντονη στροφή του κράτους προς το σουνιτισμό, καθώς και στη σχέση της Τουρκίας με τους εκτός τω ν συνόρων τουρκικούς πληθυσμούς που τη θε ωρούν «μητρόπολή τους». 0 Poulton σ' αυτή την τεκμηριωμένη μελέτη του παρουσιάζει τις ανταγωνιστικές μεταξύ τους εθνι κιστικές τάσεις που δρουν σήμερα στην Τουρκία, όπως είναι ο κοσμικός/αντιθεοκρατικός εθνικι σμός, η Τουρκοϊσλαμική Σύνθεση, ο παντουρκισμός, ο φονταμενταλισμός και ο κουρδικός εθνικι σμός. Όπως εύστοχα υπογραμμίζει ο συγγραφέας, το τουρκικό κράτος από τα πρώτα χρόνια της ίδρυ σής το υ είναι ένα τυπικά μη θεοκρατικό κράτος που κυβερνόται με βάση τις αρχές του ιδρυτή της τουρκικής Δημοκρατίας, Κεμάλ Ατατούρκ. Ωστόσο, στο εσω τερικό τη ς χώρας έχουν εκδηλω θεί και συνεχίζουν να εκδηλώνονται αντιδράσεις στον κεμαλισμό, αλλά και βαθιές διαιρέσεις: μεταξύ σου νιτών και αλεβιτών, μεταξύ Τούρκων και Κούρδων. Στην ουσία, οι διαιρέσεις αυτές συνδέονται με α νταγωνιστικές απόψεις για την τα υτότητα και τη φύση του τουρκικού εθνικισμού. Σύμφωνα με τον Poulton, η Τουρκία σήμερα παρουσιάζει ένα είδος εθνικιστικής σχιζοφρένειας, με ποικίλες αντίπαλες μ ο ρφ ές εθνικισμών να ανταγω νίζονται μετα ξύ τους για τον έλεγχο ολόκληρου του πληθυσμού ή ενός τμήματός του. Τέλος, δύσκολα μπορεί να διαφωνήσει κανείς με την επισήμανση του Poulton ότι οι δύο σημαντικό τερες αδυναμίες του κεμαλικού εθνικισμού, δηλα δή η απόπειρά του να απαλείψει το ισλαμιστικό στοιχείο και η άρνησή του να αναγνωρίσει τους Κούρδους ως ξεχωριστό λαό, έχουν επανεμφανι σ τεί τα τελ ευ τα ία χρόνια και κυριαρχούν στην τουρκική πολιτική ζωή. «Και ο πόλεμος για την η γεμονία συνεχίζεται»... ΣΩΤΗΡΗΣ ΝΤΑΛΗΣ

σ©'

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

Η οικονομική θεωρία ως βιογραφία του ΘΑΝΑΣΗ Α. ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

ROBERT L. HEILBRONER Οι φιλόσοφοι του οικονομικού κόομου

Η ζω ή κ α ι οι ιδ έες του ς

Μτψρ.: Νίκος Λι'γγρης, Βίκο Λι'γγρη, ελληνική έκδοση του έργου που έκανε γνωστό Κλαίρη Παπαμιχαήλ

τον Robert Heilbroner, Οι φιλόσοφοι του οικο Αθήνα, Κριτική, 2000 νομικού Σελ. 473 κόσμου, θα πρέπει να χαιρετιστεί ως μία από τις καλύτερες εκδοτικές επιλογές - μολο νότι έφτασε στην Ελλάδα με καθυστέρηση δεκαε τιών. Τουλάχιστον, το κοινό του δε θα πρέπει να πε ριοριστεί στους φοιτητικούς κύκλους, όπως συνηθί ζεται. Η ανάγνωση της εξέλιξης της οικονομικής θε ωρίας ως απομυθοποιητικής βιογραφίας πετυχαίνει ένα διπλό σκοπό: από τη μία χαρίζει ένα έργο που βοηθάει να ξεπ ερα στούν οι όποιες οικονομικές «κλειστοφοβίες» και από την άλλη δίνει απλόχερα την απόλαυση του κειμένου που μας λέει ότι η οι κονομική σοφία τω ν προηγούμενων αιώνων είναι ό,τι εκλεκτότερο έχουμε. Η διαφορά του από όλα σχεδόν τα αντίστοιχα εγχειρίδια της ιστορίας της οι κονομικής σκέψης ή της εξέλιξης τω ν οικονομικών θεωριών είναι ουσιώδης. Αίρει την παγιωμένη «εικό να» που υπάρχει (κακώς) για το εηιστημονικό-ακαδημαϊκό κείμενο. Αποδεικνύει ότι και το επιστημονι κό κείμενο μπορεί να είναι μια σχέση, όπως είναι ό λες οι τέχνες της αφήγησης, της μουσικής δημιουρ γίας ή της βιογραφίας. 0 R. Heilbroner δεν περιορί στηκε σε μια αυστηρή λογική της παρουσίασης των

ΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ ΤΟ Υ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΚΟΣΜΟΥ Η ΖΩΗ ΚΑΙ ΟΙ ΙΔΕΕΣ ΤΟΥΣ

πατέρων της οικονομικής σκέψης, αλλά μέσα από το χαρακτήρα τους προσπάθησε να αναδείξει τα κοινωνικά το υ ς οράματα. Μέσα από τη ν εποχή τους, φιλοτεχνώντας με απαράμιλλο τρόπο τα πορ τρέτα τους ως ανθρώπων και ως στοχαστών, κατάφ ερε ν' ανοίξει στους αναγνώστες του τους ορίζο ντες της οικονομικής επιστήμης και, ειδικότερα, να δείξει το δρόμο σε εκείνους που θα έχουν «τη γεν ναιότητα ή την αφροσύνη να ασχοληθούν με την οικονομική», δημιουργώντας -κατά την πεποίθηση του Paul Samuelson- μια νέα γενιά οικονομολόγων. Έτσι, για όσους θέλουν μια βοήθεια προκειμένου να

ξεκινήσουν την επαφή τους με την οικονομική επι στήμη, στο Οι φιλόσοφοι του οικονομικού κόσμου θα τη βρουν σε αφθονία. Στο έργο αυτό αξιοποιούνται με τον πλέον γόνιμο τρόπο οι σημαντικές εκτάσεις του εδάφους ανάμεσα στη φιλοσοφία και τις κοινωνικές επιστήμες. Στην πραγματικότητα πρόκειται για μια πρόσκληση σε ένα ταξίδι όπου ο αναγνώστης θα γνωριστεί με την πιο αλλοπρόσαλλη ομάδα ανθρώπων.«Ανάμεσα τους θα συναντήσει ένα φιλόσοφο, έναν τρελό, έναν κληρικό, ένα χρηματιστή, έναν επαναστάτη κι έναν ευγενή, έ ναν εστέτ, ένα σκεπτικιστή κι έναν αλήτη. Οι φιλόσο φοι του πλούτου συγκεντρώνουν όλες τις εθνικότη τες, όλους τους τρόπους ζωής, όλα τα ταμπεραμέντα. Κάποιοι απ' αυτούς υπήρξαν ευφυέστατοι και κά ποιοι αφόρητα ανιαροί. Άλλοι ήταν γοητευτικοί κι άλ λοι ανυπόφοροι. Τουλάχιστον τρεις απ' αυτούς έκα ναν περιουσία, αλλά άλλοι τόσοι δεν κατάφεραν ποτέ να εφαρμόσουν επιτυχώς ούτε καν τις βασικές αρχές των οικονομικών στην προσωπική τους οικονομική διαχείριση. Δύο υπήρξαν διαπρεπείς επιχειρηματίες, ένας δεν έγινε τίποτα παραπάνω από απλός πλασιέ κι

'Οοοι θέλουν μια βοήθεια προκειμενου να ξεκινήσουν την επαφή τους με την οικονομική επιστήμη, οτο Οι φ ιλό σ ο φ ο ι το υ ο ικ ο ν ο μ ικ ο ύ κ ό ο μ ο υ

θα τη βρουν οε αφθονία ένας άλλος κατάφερε να διασπαθίσει όλη την περι ουσία του». Από την εποχή που δεν υπήρχαν οι οικονομολόγοι έ ως τον υπέροχο κόσμο της φυσικής ελευθερίας του Άνταμ Σμιθ, από τα ζοφερά προαιοθήματα του Ντέιβιντ Ρικάρντο και του Τόμας Μάλθους στο αμείλικτο σύ στημα του Καρλ Μαρξ και από την «πρωτόγονη κοι νωνία» του Θορστάιν Βέμπλεν μέχρι τις αιρετικές από ψεις του Τζον Μέιναρντ Κέινς και τις αντιφάσεις του Γιόζεφ Σουμπέτερ, ο Robert Heilbroner ιχνηλατεί τους στοχασμούς της κάθε εποχής συνθέτοντας μια απα ράμιλλη συνοπτική και πλήρη ιστορία της οικονομικής σκέψης, δείχνοντάς μας ταυτόχρονα ότι τα προβλή

ματα που αντιμετωπίζει ο σύγχρονος κόσμος δεν εί ναι και τόσο σύγχρονα. Με μεθοδολογικά του μοτίβα την απομυθοποίηση, τη ματιά στην ανυπόληπτη πλευρά της οικονομικής σκέψης, της σχετικότητας τω ν οικονομικών θεω ριών και τον κοσμοπολιτισμό, που είναι αναγκαίος για τη γνωριμία με τον οικονομικό κόσμο, μας οδη γεί μέσα από τις σελίδες του έργου του στο σήμερα της οικονομικής πραγματικότητας, εκτοπίζοντας τη σημασία του χρυσού, καταργώντας τα προνόμια των ευγενών και των συντεχνιών, εξαφανίζοντας ό λα τα αυτονόητα του επέκεινα και του τώρα. Γιατί, όμως, σήμερα η οικονομική φαίνεται να χάνει το ενδιαφέρον της για την ιδέα μιας φιλοσοφίας του πλούτου; Είναι προφανές ότι κάτι τέτοιο δεν ο φείλεται στην έλλειψη τεράστιων οικονομικών προ βλημάτων ή δύσκολων οικονομικών προοπτικών. Η απειλή μιας ύφεσης ή του πληθωρισμού πάντα κα ραδοκούν, όπως και το δυσεπίλυτο πρόβλημα της οικονομικής αστάθειας του συστήματος. Υπάρχει η πρόκληση της παγκοσμιοποίησης της αγοράς που, καθώς πιστεύεται, απειλεί τα θεμέλια των πλουσιό τερω ν και των φτωχότερων χωρών, στο βαθμό που «οι οικονομίες στις μέρες μας αλληλεξαρτώνται πο λύ περισσότερο απ' όσο οι εργάτες στο εργοστάσιο τω ν καρφιτσών» που περιέγραφε το 18ο αιώνα ο Άνταμ Σμιθ. Υπάρχει η αντιφατική υπόσχεση της τ ε χνολογίας που, μαζί με την υλική ευημερία, φέρνει τον οικολογικό κίνδυνο. «Προσθέστε σ' αυτά την α νησυχητική διάδοση των πυρηνικών αφενός και του εθνικού, φυλετικού και θρησκευτικού μίσους αφετέ ρου, κι έχει στηθεί το σκηνικό για προβλήματα και ε ντάσεις από τα οποία ο σύγχρονος κόσμος δεν μπο ρ ε ί να απομονωθεί». Μέσα σ' ένα τέτοιο περιβάλ λον είναι, άραγε, πιθανό να αναπτυχθεί μια φιλοσο φία του πλούτου; Ευνοείται η απλότητα και η εμβέ λεια τω ν θεωριών, αλλά και τω ν οραμάτων που ε ξέθεσαν οι μεγάλοι οικονομολόγοι; Τα έργα τους γράφτηκαν σε εποχές που οι οικονομικές λειτουρ γίες της κοινωνίας διείσδυαν σε ένα συγκεκριμένο ι στορικό πέπλο, όπου η επίσημη εικόνα που είχε ο ί διος ο πολιτισμός για τον εαυτό του κλονιζόταν γεγονός που δε φαίνεται σήμερα πιθανό να συμβεί, ακόμα και αν υποτεθεί ότι θα επιλέγομε μια νέα μορφή οικονομίας, έναν καλοήθη σοσιαλισμό ή μια νέου τύπου κοινωνική μεταρρύθμιση. Δηλαδή, οι φιλόσοφοι του πλούτου θα τοποθετη θούν οτο μουσείο των ιδεών; Η απάντηση είναι όχι. Εάν οι αφηγήσεις τους δεν επαρκούν σε έναν κό σμο στον οποίο το όραμα για την κοινωνία δεν πρό

κειται να κυριαρχήσει τόσο αδιαμφισβήτητα όσο στο παρελθόν, σίγουρα θα υπάρξουν προσπάθειες να δημιουρνηθούν νέες αφηγήσεις στις οποίες η οι κονομική σκέψη -χωρίς να είναι σίγουρο- θα υπο τάσσεται στη λογική της επιστήμης- εάν μπορούν να διατυπωθούν σενάρια ιστορικής κίνησης. Ωστό σο, ένα πράγμα είναι βέβαιο: οι φιλόσοφοι το υ πλούτου μάς δίδαξαν να βλέπουμε την εξέλιξη της κοινωνίας, όσο λίγοι άλλοι διανοητές, σαν ένα θεα τρικό έργο. Το κύριο αντικείμενο τη ς οικονομικής τους σκέψης ήταν η κατανόηση της κοινωνίας. Στο

Στο έργο αυτό αξιοποιοόνται με τον πλέον γόνιμο τρόπο οι σημαντικές εκτάσεις του εόάφους ανάμεσα οτη φιλοσοφία και τις κοινωνικές επιοτήμες βαθμό που η κοινωνία υπάρχει σαν ένα σύμπλεγμα ποικίλων κοινωνικών ρόλων, η εξαπάτηση και η αυτο-εξαπάτηση θα βρίσκονται στην ίδια την καρδιά της κοινωνικής πραγματικότητας στο μέτρο που ο κάθε ρόλος, του πολιτικού, του δικαστή, του καθη γητή, του χρηματιστή, του εμπόρου, του κερδοσκόπου, του κτηνοτρόφου, του υπαλλήλου, του συνδι καλιστή, του αργόσχολου και του ζητιάνου, μπορεί να χρησιμοποιείται ως μόνιμο ή ως προσωρινό άλ λοθι για να αφαιρέσει κάθε κοινωνική ευθύνη από το φορέα του. Και το εκπληκτικό αυτό μάθημα δε θα πρέπει να το λησμονά κανείς. Έτσι, το τέλος της φιλοσοφίας του πλούτου, όπως δείχνει το τε λ ε υ ταίο κεφάλαιο, έχει δύο σημασίες: του τερματισμού και του σκοπού για μια νέου τύπου φιλοσοφία. Το ό ραμα του ίδιου του Heilbroner είναι η έλευση της κοινωνίας όπου θα υπάρχει τόση επάρκεια αγαθών, ώστε το par excellence αντικείμενο της οικονομικής επιστήμης, η ανεπάρκεια, θα έχει εκλείψει οριστικά, πράγμα που θα εξοστρακίσει αυτομάτως την οικο νομική επιστήμη στα βιβλία της ιστορίας τω ν επι στημών. Σε τελική ανάλυση, διαβάζοντας όχι μόνο τα «όνει ρα των ουτοπικών σοσιαλιστών» αλλά ολόκληρο το βιβλίο, από τον ένα και μοναδικό φόρο του Χένρι Τζορτζ μέχρι τον καινοτόμο επιχειρηματία του Γιό-

ζεφ Σουμπέτερ, αν η ενόραση μιας τέλειας κοινω νίας όχι μόνο δεν ήταν απωθητική -ακόμα κι όταν υ πήρχαν απορριπτικές αντιδράσεις- αλλά θεω ρού νταν καθήκον όλων των μεγάλων φιλοσόφων, γιατί να μην υπάρχει η προσδοκία μιας τέτοιας κοινωνίας, αν όχι της τέλειας που είναι η ουτοπική, έστω της ε φικτής; Άλλωστε, αυτό που διαφοροποιεί τις κοινω νικές από τις θετικές επιστήμες είναι η διαφορά στα είδη της «συμπεριφοράς» που μελετούν. Η φύση ή τα ζώα δεν έχουν άλλη επιλογή και πολλές φορές το ίδιο λένε και οι άνθρωποι για τις πράξεις και τις ε π ιλο γές το υ ς κάθε φορά που υποκύπτουν σε διάφορες θεσμικές αξιώσεις. Η διαφορά βρίσκεται στο ότι τα ζώα λένε την αλήθεια, ενώ οι άνθρωποι εξαπατούν τον εαυτό τους, απλούστατα γιατί οι άν θρωποι λένε ναι ενώ θα μπορούν να πουν όχι - ό πως πολλές φορές το έχουν κάνει-, ανοίγοντας το δρόμο για μια νέα κοινωνία. Ως προς το τυπικό μέρος της ελληνικής έκδοσης, η μετάφραση είναι πλήρης και δόκιμη για ένα τ έ τοιο βιβλίο. Τον τίτλο εδώ και μια δεκαετία τον φα νταζόμασταν να είναι «Οι φιλόσοφοι του πλούτου». Οι Αμερικανοί εκδότες του βιβλίου πίστευαν ότι το αγγλόφωνο κοινό δε θα μπορούσε να κατανοήσει τη λέξη worldly, δεδομένου ότι είχε συλλαβιοτεί λάθος από χιλιάδες φ οιτητές (wordly αντί worldly). Όπως αφηγείται ο Heilbroner, ένας φοιτητής το εί χε ζητήσει στα βιβλιοπωλεία με τον υποτιθέμενο τίτλο «Α World Full o f Lobsters». Στην έκτη έκδοση, το τελευταίο κεφάλαιο είχε τίτλο «Πίσω από τη φι λοσοφία του πλούτου», όπου αναπτυσσόταν η δυ νατότητα οικονομικών προβλέψεων. Στην παρού σα μετάφραση, από την έβδομη αμερικανική έκδο ση το υ βιβλίου, φ α ίν ετα ι ότι ο καθ η γ η τή ς Heilbroner ά λλα ξε το κεφάλαιο, με νέο, υπό τον τίτλ ο «Το τέλ ο ς της φιλοσοφίας του οικονομικού κόσμου». Στο βιβλίο, μαζί με τους «οικοδεσπότες» Σμιθ, Ρικάρντο, Μάλθους, Μαρξ, τους ουτοπικούς, τους οικονομολόγους της βικτοριανής περιόδου, τον Βέμπλεν, τον Κέινς, τον Σουμπέτερ, φ ιλ ο ξε νούνται πολλοί που δ εν έχουν άμεση σχέση με την οικονομική θεωρία, αλλά με τους οικονομικούς στοχαστές. Τυχαία απαριθμούμε τον Κολμπέρ, τον Μπέρναρντ Μάντενβιλ, τον Φράνσις Χάστεσον, τον Σάμιουελ Τζόνσον, τη Βιρτζίνια Γουλφ. Για όλους αυτούς θα θέλαμε να βλέπαμε μικρά χρονολογικά και βιογραφικά στοιχεία με τη μορφή υποσημειώ σεων κάτω από το κείμενο ή στο τέλος. Ωστόσο, το ίδιο το έργο αποζημιώνει για τις όποιες α βλε ψίες. □

ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ

0 «αιρετικός» Τοόμσκι ΡΟΜΠΕΡΤ Φ . ΜΠΑΡΣΚΙ Νόαμ Τσόμοκι: Η ζωή ενός Μτφρ.: Π. Ρομποτή Αθήνα, Εκκριμίς, 2000 Σελ. 312

Ρόμπερχ Φ. Μπάρσκι, καθηγητής σ ιο τμήμα αγγλικής γλώσσας στο Πανεπιστήμιο Westen Ontario, με το ύ τη τη βιογραφία περιγράφει τον πνευματικό και πολιτικό περίγυρο που συνετέλεοε στη συγκρότηση του Νόαμ Τοόμσκι και εκθέ τει τη συναρπαστική πολιτική ιστορία τω ν τε λ ε υ ταίων δεκαετιώ ν, στην οποία συγκαταλέγονται γε γονότα όπως ο Ισπανικός Εμφύλιος, οι ατομικές βόμβες στη Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι και η πο ρεία στο Πεντάγωνο.

Ένα βιβλίο βαοικό για όλους όοοι ενδιαφέροντα/ για το έργο του Νόαμ Τοόμσκι ή τις βαθύτερες ρίζες του Το βιβλίο υπογραμμίζει τις απόψεις του Τοόμσκι για τη χρήση και την κατάχρηση του πανεπιστημί ου ως θεσμού, τις απόψεις το υ σχετικά με μια χρήσιμη πολιτική στράτευση και τις αμφιβο λίες του για το μεταμοντερνισμό. Περιλαμβάνει απο σπάσματα από δημοσιευμένα κείμενα και αδημο σίευτη αλληλογραφία του Τσόμοκι, συμπεριλαμβανομένης τη ς μακράς αλληλογραφίας του συγ γραφέα με τον Τοόμσκι. Η αφήγηση το υ Μπάρσκι αποκαλύπτει τη συνέ πεια που διέπει τα ενδιαφέροντα και τις αρχές του Τοόμσκι σ' όλη του τη ζωή. Οι ιδέες του -και πιο

συγκεκριμένα οι πολιτικές του ιδέες- δεν μπορούν να γίνουν απόλυτα κατανοητές χωρίς στοιχειώδη γνώση τω ν οργανώσεων, τω ν κινημάτων, τω ν ο μάδων και τω ν ατόμων με τα οποία ήρθε σε επα φή είτε μέσω διαβασμάτων είτε μέοω συζητήσε ων. 0 Μπάρσκι παρακολουθεί τη συνεισφορά του Τοόμσκι στη γλωσσολογία και τη φιλοσοφία· κυ ρίως εστιάζει στους πολιτικούς χώρους, που απο τελούν το πλαίσιο για την κατανόηση του τρόπου με το ν οποίο προσεγγίζει τις κοινωνικές σχέσεις και τις δομές που τις ρυθμίζουν. Το βιβλίο είναι βασικό για όλους όσοι ενδιαφέρονται για το έργο του Νόαμ Τοόμσκι και τις βαθύτε ρες ρίζες του. Με το ν π λούτο τω ν αυθεντικώ ν πληροφοριών (πολλές από τις οποίες είναι δ υ σ εύ ρετες ή δυσπρόσιτες, όπως και πολλές από τις φωτογραφίες) σκορπίζει άπλετο φως στη σκέ ψη τη στρατευμένη στον ανώνα για έναν καλύτε ρο κόσμο. Η βιογραφία αυτή έρχεται να καλύψει ένα πραγ ματικό κενό στην υπάρχουσα βιβλιογραφία για τον Τοόμσκι. Ταυτόχρονα καλύπτει τα περισσότερα κεντρικά γεγονότα και θέματα τω ν δεκαετιών του

'60 και του 7 0 και κατατάσσει χρονολογικά την ε ξέλιξη των ιδεών που υπερασπίζεται ο Τσόμσκί: ι δ έες που κινούνται από τη δημοκρατία στους χώ ρους εργασίας έω ς την αξία που έχει κάθε άτομο στον επανασχεδιασμό της κοινωνίας. Δεδομένου ότι αφιερώνεται άπλετος χώρος για να αρθρώσει ο Τσόμσκι τις απόψεις το υ για πολλά

μείζονα θέματα που σχετίζονται με το γλωοσολογικό και το πολιτικό έργο του, αυτό το βιβλίο θα μπορούσε επίσης να το δει κανείς σαν την α υτο βιογραφία που ο Τσόμσκι λέει ότι δε θα γράψει ποτέ. ΣΩΤΗΡΗΣ ΝΤΑΛΗΣ

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση | | Η

Μ ΑΡΙΑ ΚΩΤΤΟΥΛΑ Ενιαίο σχολ«ο και εκπαιδευτικοί

I ■ I

Αθήνα, Τυπωθήτω-Γ. Δαρίανός, 2000 Σελ.242

ο επάγγελμα του εκπαιδευτικού βρίσκεται σήμε ρα αντιμέτωπο με νέες επιταγές και προκλήσεις σε θεσμικό επίπεδο. Η παρούσα μελέτη αναφέρεται σε ένα θέμα που βρίσκεται επί τρεις τουλάχι στον δεκαετίες στο επίκεντρο του επιστημονικού εν διαφέροντος και της εκπαιδευτικής πολιτικής, στο θεσμό του Λυκείου, ο οποίος, επειδή συμβάλλει κα θοριστικά στην προετοιμασία και επιλογή των υπο ψηφίων για την τριτοβάθμια εκπαίδευση, αποτελεί σημείο αναφοράς σε κάθε εκπαιδευτική μεταρρύθ μιση και προσελκύει το έντονο ενδιαφέρον της ε λ ληνικής κοινωνίας.

Στο βιβλίο προσεγ γ ίζετα ι ο θεσμός του Ενιαίου Σχολεί ου στην Ελλάδα μέσα από τη διερεύνηση τω ν από ψεων τω ν εκπ αι δευ τικ ώ ν για το Ενιαίο Πολυκλαδικό Λύκειο. Πρόκειται, δηλαδή, για μια ε μπειρική έρευνα , που αναλύει και α ξιολογεί τις απόψεις και στάσεις των ανθρώπων που εργάστηκαν για την εφαρμογή του. Η μελέτη, εκτός από τον παιδαγωγικό της χαρακτή ρα, καταθέτει έναν ενδιαφέροντα προβληματισμό για τη φιλοσοφία, το ρόλο και τις προοπτικές του θεσμού του Λυκείου και συμβάλλει στην αναβάθμι ση και στον παιδαγωγικό σχεδίασμά του γενικότερα.

OS' 92

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Δ. ΜΑΛΑΦΑΝΤΗΣ

ΚΟΜΙΚΣ

Τεν Τεν, ο απόλυτος έφηβος HERGE

Οι ικριπέτ€κς του Tcv Tcv:

1. Ο Tcv Tcv κ α ι οι Π ίκ α ρο ς 2 . 0 κ ά β ο υ ρ α ς pc τις χ ρ ιιβ ίς δ α γ κ ά ν ίς 3. Ο Tcv Tcv α τη ν Α με ρ ικ ή 4 . Ο ι 7 κρ υ σ τ ά λ λ ιν ες μ π ά λ ε ς Αθήνα, Πατάκης, 2000 Σελ. 62 έκαοτο

πολύ γνωστός και αγαπητός Βέλγος χάρτινος ήρωας, ο Τεν Τεν, δημιούργημα του σχεδιαστή Ζορζ Ρεμί, έγινε πλέον εβδομήντα ετών. Ωστό σο, παρά την ηλικία του εξακολουθεί να παραμένει ο απόλυτος έφηβος. Ρεπόρτερ στο επάγγελμα, με χαρακτηριστική παιδι-

Τα είκοοι τέσσερα τεύχη των ιστοριών του Τεν Τεν έχουν ήδη πουλήσει κή φυσιογνωμία, συνοδευόμενος πάντα από ένα λευκό φ οξ τεριέ που ακούει στο όνομα Μιλού, έχει δύο δισεκατορρύρια αντίτυπα οργώσει τον πλανήτη μας και βγήκε έξω από αυ τόν, διακηρύσσοντας την παγκοσμιότητά του, την ι οε πενήντα οκτώ γλώσσες δεολογία του, διευρύνοντας τις ανθρωπολογικές του γνώσεις με τις έρευνές του, χαρίζοντας μας ά φθονες περιπετειώδεις ιστορίες με πολλά στοιχεία αστυνομικής πλοκής. Είδε το φως της δημοσιότητας στις 10 Ιανουάριου 1929 στις Βρυξέλλες, στο κυριακάτικο συμπλήρω μα του καθολικού περιοδικού 20ός Αιών. Πρώτη

του ιστορία η περιπέτεια «0 Τεν Τεν στη Σοβιετική Ένωση». Ο δημιουργός του, ο Ζορζ Ρεμί (π. 1984), υπέγραφε με το ψευδώνυμο Ερζέ. Οι ιστορίες του Τεν Τεν εκείνη την εποχή γνωρίζουν μέτρια επιτυ χία, αφού τα αμερικανικά κόμικς κερδίζουν τις καρ διές και τα χρήματα του ευρωπαϊκού κοινού. Στις 16 Ιουλίου 1949, ωστόσο, το γαλλικό Κοινοβούλιο ψήφισε νόμο οχετικά με τις εκδόσεις που απευθύ νονται στη νεολαία. 0 νόμος αυτός, γνωστός ως «νόμος 1949», έθεσε μία σειρά από περιορισμούς για τα κόμικς που διαβάζονταν στη Γαλλία, θέλ ο

ντας αφενός να προστατέψει τον ψυχικό και ηθικό κόσμο του παιδιού και αφετέρου να μειώσει τη μ ε τάδοση επικίνδυνων πολιτικών ιδεών. Άμεσο απο τέλ εσ μ α αυτού το υ νόμου ήταν η κατακόρυφη πτώση τω ν εισαγωγών αμερικανικών κόμικς και η αρχή της ανάπτυξης του γαλλικού κόμικς. Το περιο δικό Γεν Γεν, που ήδη από το 1946 εξέδιδε ο Ερζέ, πενταπλασίασε τις πωλήσεις του. Με μία σειρά φανταστικών περιπετειών από τη Γη ως τη Σελήνή αλλά και με ιστορίες εμπνευσμένες

από την ιστορία τω ν λαών, ο Τεν Τεν κατόρθωσε να πιάσει το σφυγμό τω ν νεαρών αλλά και τω ν ε νήλικων αναγνωστών του. Υπολογίζεται πως τα εί κοσι τέσσερα τεύχη τω ν ιστοριών του έχουν ήδη πουλήσει δύο δισεκατομμύρια αντίτυπα σε πενή ντα οκτώ γλώσσες σε όλο τον κόσμο, και εξα κο λουθούν να διαβάζονται με μεγάλο ενδιαφέρον, ό πως άλλωστε συμβαίνει και στη χώρα μας. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Δ. ΜΑΛΑΦΑΝΤΗΣ

ΠΑΙΔΙΚΑ

Η αληθινή μας πατρίδα I

ΧΡΗΣΤΟΣ ΜΠΟΥΛΩΤΗΣ I Και να μου ικις για τα ■| παιχνίδια σου! Η Εικονογρ.: Β. Παπατοαρούχας ■ ■

Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2000 Ί Α . 46

ο παιχνίδι είναι ένας ολόκληρος κόσμος. Όλες οι παιδαγωγικές θεω ρίες γι' αυτό, ανεξαρτή τω ς από πού ξεκινάνε και πώς το ερμηνεύουν, συμφωνούν σε ένα πράγμα: ότι συμβάλλει τα μ έ γιστα στην ομαλή βιολογική και ψυχοπνευματική ε ξέλιξη του παιδιού. Άλλωστε, ολόκληρη η παιδική ηλικία είναι συνυφασμένη με το παιχνίδι. Κι αν η παιδική ηλικία είναι για όλους μας η καλύτερη πα τρίδα, τό τε να πώς εξηγείται ότι όλες μας οι ανα γωγές σ' αυτήν είναι γεμά τες από εκθαμβωτικές εικόνες με σχεδόν πάντα σημαίνον και σημαινόμενο το παιχνίδι. Και ο Χρήστος Μπουλώτης, ένας συγγραφέας που τα τελευταία χρόνια εκόμισε στην παιδική λογοτε χνία ένα πρόσωπο οικείο και ζωντανό για όλες τις ηλικίες -γιατί όλοι αν ψάξουμε μέσα μας κουβαλά με το παιδί που ήμασταν ή που θα θέλαμε να είμα στε-, σίγουρα είναι από τους πλέον κατάλληλους να μας ταξιδέψει εκεί, στα χρόνια της αθωότητας. Με όχημα το παιχνίδι. Ως μετείκασμα μνήμης εικό νων γεμάτων από λιχουδιές, πασατέμπο, μολυβέ-

νια στρατιωτάκια, σ φ εντόνες, ν ερ ο κολοκύθες και ναύ τες, χάρτινα καραβάκια, τρένα και βατραχάκια, αλογάκια και τρα μπ άλες, σφυρίχτρες και φυ σαρμόνικες, «παι χνίδια άφθαρτα εις τον αιώνα των αιώ νων, ολοκαίνουρια, προκλητικά». Α, ναι! Και κάπου ο Μίμης με τη Λόλα, παρέα με τον Πινά κιο, έχοντας στα χέρια τους μαριονέτες για τις μι κρές παραστάσεις, τις κρυφές του καθενός μας, και φιγούρες από ένα θέα τρο σκιών που ακόμα δεν έχει δώσει την τελευτα ία του παράσταση, ά φθαρτοι κι αυτοί να χαμογελάνε γενέθλιοι και με γαλοπρεπείς το ίδιο εξαίσια, στα φτωχόσπιτα και στα παλάτια, λέγοντά ς μ α ς :«Αρχίζει να γερνάει κανείς απ' τη στιγμή που σταματάει να παίζει»... Όσοι πιστοί λοιπόν, μικροί και μεγάλοι, ταξιδέψτε μ' αυτό το μοναδικό βιβλίο στην ποίηση τω ν α λη θινών ηαιχνιδιών, στις φ ιλίες και στους έρ ω τες που μας έχουν εμπνεύσει και μας εμπνέουν. (Για αναγνώστες από 12 ετώ ν και για μεγάλους)

ΓΙΑΝΝΗΣ Σ. ΠΑΠΑΔΑΤΟΣ

Αληθινή ποίηση για παιδιά ΚΩΣΤΑΣ ΧΩΡΕΑΝΘΗΣ

τητες (Πρωινές χα ρές, Το τραγούδι των κυμάτων, Σιγοβρέχει, Των αγ

Το δέντρο της γης Εικονογρ.: Δ. Παρίση Αθήνα, Σύγχρονοι Ορίζονης, 2000 Χ(λ. 64

γέλω ν το ψωμί). Περιέχει έμμετρα ποιήματα με θέμα τα από τη φύση και τα φαινόμενά της, Κώστας Χωρεάνθης (1936-1996) είναι γνωστός τα ζώα, τη θάλασ στο εκπαιδευτικό και στο παιδικό κοινό για τη σα και τα καράβια, συμμετοχή του στη συγγραφή των βιβλίων της καταστάσεις της Γλώσσας του Δημοτικού και τα βιβλία του για παι ζωής, τον κόσμο διά, κυρίως ποιητικά, αλλά και στο ευρύτερο κοινό, της παιδικής ηλικίας. Τα ποιήματα θεώνται με τη για τις μεταφράσεις, ιδίως από την αρχαία γραμμα ματιά των παιδιών, αποπνέουν ευαισθησία και τρυ τεία, τα κριτικά του δοκίμια και τις μελέτες του για φερότητα, ενίοτε απλή φιλοσοφική διάθεση, μερι τη νεότερη λογοτεχνία. Το δέντρο της γης αποτε κά εκφράζουν σκεπτικισμό για το μέλλον του κό λεί δεύτερη έκδοση. Παρόλο που δε συνηθίζεται σμου και γενικά δίνουν τόνους δροσιάς και αισιοδο να παρουσιάζουμε επανεκδόοεις, τούτη τη φορά ξίας στην πολλαπλώς χειμαζόμενη ελληνική παιδι το κρίνουμε απαραίτητο, επειδή η σύγχρονη παιδι κή ποίηση. Κυρίως επιτυγχάνουν τον παιδαγωγικό κή ποίηση είναι εκδοτικά αλλά και ουσιαστικά αναι τους «ρόλο» με τα μηνύματα, τη χαρούμενη αλλά μική και κυρίως γιατί η συγκεκριμένη ποιητική συλ και την πικρή κάποιες φορές θέση τους, το εκπλη λογή έχει αντέξει στο χρόνο, χάρη στην ευαισθησία κτικό σμίλεμα των λέξεων και γενικά τον περίτεχνο των ποιητικών συμβόλων, την πλούσια θεματολο χειρισμό του λόγου. γία και την αγάπη που έχουν δείξει τα παιδιά απέ Ένα δείγμα: ναντι σε πολλά από τα ποιήματα που περιέχονται «Σπυρί σιτάρι, ανασεμιά της γης μας μόνη,/μέρα και στα βιβλία του Δημοτικού. Παρουσιάζουμε το ξανθή ξημερωμένη και χήομή,/ήλιος ζεστός την ο βιβλίο, όμως, και ως ένδειξη μνήμης απέναντι σ' έ μορφιά σου ξαστερώνει/σε χεριών ρόζους των αγναν εκλεκτό άρχοντα και υπηρέτη συνάμα του ελ γέήων το φωμί». ληνικού λόγου που έφυγε ίσως στην πιο δημιουργι (Για αναγνώστες από 8 ετών) κή του περίοδο.

Το δέντρο της γης αποτελείται από τέσσερεις ενό

ΓΙΑΝΝΗΣ Σ. ΠΑΠΑΔΑΤΟΣ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΡΜΟΣ

ΜΑΥΡΟΚΟΡΔΑΤΟΥ 7, 106 78 ΑΘΗΝΑ, τηλ. 33 04 196 - 38 30 604, fax: 38 19 439 Γ ΙΩ Ρ Γ Ο Σ Κ Ο Ρ Δ Η Σ γ ιο ρ γ ο ς

ΚΟΡΔΗΣ

Ή παραμυθία τής καθ’ ήμάς ζωγρα φικής

Ή παρ αμυθία τής καθ’ ήμάι ζωγραφικής

...ή καθ’ ήμάς ζωγραφική μπορεί να είναι πάντα νέα καί σύγχρονη, άφοΰ στηρίζεται σέ σταθερούς νόμους καί κυρίως προάγει την αλήθεια τής κοινωνίας κι όχι την ψευδαίσθηση τής επικοινωνίας. Είναι τέχνη πού χειραγω γεί τον άνθρωπο προς τον ρεαλισμό καί τον

I F

j l

Γ'

ill

κατευθύνει προς την άναζήτηση τής μέθεξης στα πράγματα κι όχι προς την απόκτηση τής κενής γνώ σης τής ιδέας...

Σωτήρη Γουνελά

Ο Ψ Ε ΙΣ ΤΟ Τ ΠΑΓΚΟΣΜ ΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΓΙΓΝ ΕΣ Θ Α Ι

Σωτήρη Γουνελα © m i1

Έ ά ν, λοιπόν, μάς ενδιαφέρει να διαφοροποιηθούμε εν μέσω τού χάους, να πάρουμε αποστάσεις άπό την «μαζική κουλτούρα» -ευρωπαϊκή ή αμερικάνικη-, έάν μας ενδιαφέρουν τα γνήσια στοιχεία κάθε παράδοσης καί πολιτισμού, έάν δεν πιθηκίζουμε καί δεν λιβανίζουμε τήν ομοιομορφία καί τήν ίσοπέδωση τής «παγκοσμιοποίησης», θά πρέπει νά αντιμετωπίσουμε τήν πρα γ ματικότητα, νά συγκρουστούμε μαζί της. Καί πρώτα απ’ όλα χρειάζεται νά παλέψουμε με τον άλλοτριωμένο άνθρωπο που κουβαλούμε όλοι μας καί νά δείξουμε τό πάλεμα αύτό καί στις νεότερες γενιές.

ftfw c e e A o

’Αρχιμανδρίτης Ά νανίας Κουστένης

Λόγοι

γ'

Πρόκειται γιά μιά σειρά κηρυγμάτων, καλά θεμελιωμένων στήν άλήθεια τής Παραδόσεώς μας καί μέ καθημερινή σχεδόν έκφραση καί χωρίς καμμιά έπιτήδευση, περιγράφει τον βημα τισμό τού Γένους μέσα στις βαθύρριζες αρετές του. Καί, πράγμα ασυνήθιστο γιά κηρυγματικόν λόγο, μιλά γιά τήν «πνευματική μαγκιά», δηλαδή τήν ψυχική λεβεντιά τού ταπεινά υπερήφανου λαού μας.

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΚΑΙ

ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ

ΧΗΜΕΙΩΖΗ: Το αφιέρωμα Βασίστηκε στις εισηγήσεις των αρ&ρογράφων του διήμερου συμποσίου (14 και 15/12/2000) με τον ομώνυμο τίτλο που οργάνωσε η Εταιρεία Συγγραφέων. Οι φωτογραφίες του αφιερώματος, καθώς και η φωτογραφία του εξωφύλλου, είναι της Τξένης Μαρκέτου, από το Βιβλίο Στην Αστάρια. Νέα Υόρκη, εκδόσεις «Κέδρος».

H λογοτίχνία μ ί τ ο ι κ ί ο ί ο ξ και το δίλημμα:

αυτονομία ή ενσωμάτωσ

το υ Δ Α Ε Ξ Η Ζ Η Ρ Α

Π/ρΛ *

ταν αναφερόμασιε οτη λογοτεχνία της μετοικεσίας εννοούμε κυρίως τα λογοτεχνικά κείμενα, την ποίηση, την πεζογραφία ή άλλο είδος συναφές, που γράφονται από συγγραφείς εκπα τρισμένους, εγκατεστημένους, είτε με τη θέλησή τους είτε όχι, οε χώρες μακριά από τον τόπο καταγωγής τους. Λόγω ακριβώς του έντονου μεταναστευτικού ρεύματος που δημιουργήθηκε, με κατεύθυνση την Αυστραλία, την Αμερική και τις χώρες της Ευρώπης κατά καιρούς στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα ή, μεταπολεμικά, στις δεκαετίες του '50, του '60 και λιγό τερο του 70, η Ελλάδα είναι μία από τις χώρες που υπέστη τις μεγα λύτερες πληθυσμιακές αφαιμάξεις την προηγούμενη εκατονταετία. Δί χως άλλο, οι μετακινήσεις που πραγματοποιήθηκαν δε μεταφράζονται το ίδιο σε αριθμούς, ούτε είναι όμοιες ως προς το κοινωνικό δυναμικό τους. Αυτό έχει τη σημασία του για το θέμα μας, γιατί αν κάνουμε μια σύγκριση μεταξύ της μεταναστευτικής τάσης που παρατηρήθηκε στις τελευταίες δεκαετίες πριν από την πτώση του Βυζαντίου και της μετεμφυλιακής μετανάστευσης, προπάντων από τον κορμό της ελληνι κής επαρχίας, προς τις χώρες της κεντρικής και της βόρειας Ευρώπης, βλέπουμε ότι είναι τελείως διαφορετική και άνιση η συμβολή τους ως προς την παραγωγή της σκέψης και των γραμμάτων, θυμάμαι ότι κάποτε ο Στρατός Τσίρκας, σε μια φιλική συνάντηση που είχε πραγματοποιηθεί στην αίθουσα τέχνης «Ώρα» του Ασσαντούρ

Μπαχαριάν, μας είχε διαβάσει ένα έμμετρο και ομοιο κατάληκτο πολύστιχο ποίημα που του είχε δώοει έ νας περασμένης ηλικίας μετανάστης, όπου περιέγραφε, κατά το παράδειγμα των βυζαντινών και μεταβυ ζαντινών ριμαδόρων, με χιούμορ και καυστική σάτιρα, τη ζωή και τα πάθη του στις νοτιοδυτικές πολιτείες των ΗΠΑ στις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα. Μ' αυτό θέλω να πω ότι, αν εξαιρέσουμε κάποιες περι πτώσεις λογοτεχνών οι οποίοι είχαν ήδη αναδειχθεί στην Ελλάδα προτού φύγουν και εγκατασταθούν σε κάποια άλλη χώρα -ένα πολύ χαρακτηριστικό παρά δειγμα που ανήκει σ' αυτή την περίπτωση είναι ο νε αρός στην ηλικία και ήδη καταξιωμένος πεζογράφος Νικόλαος Επισκοπόπουλος, ο οποίος φεύγει για το Παρίσι με την υποστήριξη του Ζαν Μορεάς και εκεί αρχίζει μια δεύτερη λογοτεχνική σταδιοδρομία-, ο κυριότερος όγκος των συγγραφέων της μετοικεσίας προέρχεται από άτομα που συνειδητοποιούνται και καλλιεργούν την έφεσή τους προς το γράψιμο όταν είναι πια πολίτες (έστω και δεύτερης κατηγορίας, ό πως ήταν εκείνοι που πήγαν στο Βέλγιο, στη Γερμα νία ή στη Σουηδία μετά το '55-60) μιας δεύτερης πα τρίδας. Νομίζω ότι η στροφή αυτή προς τη γραφή που είναι συνάλληλη με τον εντοπισμό κάποιων βασικών στοι χείων για την ταυτότητα εκείνου που αρχίζει να δημι ουργεί ως λογοτέχνης έχει καίρια σημασία, και τούτο γιατί κατά τεκμήριο όσοι από τους μετοικήσαντες α ποτολμούν το γράψιμο το κάνουν σε μεγάλο βαθμό για να υπερβούν το διχασμό τους ανάμεσα στο εδώ και στο εκεί ή ανάμεσα σ' αυτό που είναι και σ' αυτό που ήταν ο καθένας. Στην αρχή γράφουν για να ανασυνδεθούν με τη μνήμη του τόπου καταγωγής τους, στη συνέχεια, ολοένα και περισσότερο, λόγω της α νάγκης τους να αισθανθούν ότι έχουν αποκτήσει ρί ζες και ότι μπορούν να μεταφυτεύσουν την ευαισθη σία τους σε άλλο χώμα. 0 θοδωρής Καλλιφατίδης εί ναι ένα χαρακτηριστικό και ιδιαίτερα διαφωτιστικό πα ράδειγμα προς αυτή την κατεύθυνση. Τα πρώτα του βιβλία που δημοσιεύτηκαν στη Σουηδία είχαν να κά νουν με τις εμπειρίες ενός νεαρού μετανάστη ή με τις βασανιστικές και καθόλου ευχάριστες αναμνήσεις από τη μετεμφυλιακή Ελλάδα. Με την πάροδο του χρόνου, η οξύτητα του νοσταλγικού αισθήματος ή του αισθήματος του μετέωρου ανθρώπου, ανάμεσα σε δύο κόσμους, δίνει τη θέση της σε μια περισσότε ρο στοχαστική, και επομένως βαθύτερη, ψηλάφηση του νέου κοινωνικού περιβάλλοντος. Και όσο προχωράει η διαδικασία της ενσωμάτωσης του συγγραφέα σ' αυτό το περιβάλλον τόσο και η θεματογραφία, αλ

λά και η τεχνική του, αλλάζουν και εντάσσονται σ' έ ναν καινούριο κύκλο δημιουργικού κανόνα. Όπως είναι μάλλον εύκολο να καταλάβουμε, τόοο η αρχική κρίση της διχασμένης συνείδησης εκείνων που στράφηκαν προς τη γραφή όσο και η εξέλιξη της σχέσης τους με το λογοτεχνικό περιβάλλον της νέας πατρίδας τους έχει να κάνει με το βασικότερο στοι χείο της έκφρασής τους: τη γλώοσα. Οι Γάλλοι που συνειδητοποίησαν νωρίς και διέβλεψαν τα αποτελέ σματα του γλωσσικού ιμπεριαλισμού της αγγλικής γλώσσας, λόγω της δυναμικής παρουσίας των ΗΠΑ σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της υδρογείου, ενδια φέρθηκαν εδώ και δεκαετίες για την υποστήριξη λο γοτεχνών ή διανοουμένων που προέρχονταν από πρώην γαλλικές αποικίες ή από χώρες όπου η γαλλι κή εξακολουθούσε να αντιμετωπίζεται ευνοϊκά από ομάδες λογιών και καλλιτεχνών, λόγω κυρίως του διαφωτιστικού ρόλου που είχε ο πολιτισμός της σε περιοχές με προβληματική πολιτική οντότητα, όπως τα Βαλκάνια, η Μέση Ανατολή ή και ένα μεγάλο μέ ρος των χωρών που υπάγονταν στη ζώνη συμφερό ντων της πάλαι ποτέ ΕΣΣΔ. Εδώ μπορούμε να θυμη θούμε τη σημαντική πολιτική και πολιτισμική παρέμ βαση του γαλλικού κράτους όταν δέχτηκε στην τα ραγμένη δεκαετία του '50 πολλούς διανοούμενους της ελληνικής αριστερός, όπως ο Κορνήλιος Καστοριάδης, ο Κώστας Παπαϊωάννου, 0 Κώστας Αξελός, ο Ιάννης Ξενάκης και ο Άδωνις Κύρου, που κατέφυγαν εκεί λόγω των διώξεων και του αβέβαιου μέλλοντος τους. Και, επίοης, να θυμηθούμε πώς τους ενσωμά τωσε η Γαλλία στην πολιτισμική της πραγματικότητα, καθιστώντας τους τελικά ελκυστικά παραδείγματα για τη νεότερη γενιά των διανοουμένων που εκπατρί στηκαν μετά την εγκαθίδρυση του στρατιωτικού κα θεστώτος του 1967. Οι γραφές της μετοικεσίας είναι πολλών ειδών, όπως και πολλών ειδών και προελεύσεων είναι εκείνοι που μετοικούν. Και από αυτή την άποψη το ερώτημα που τέθηκε εξαρχής, αν δηλαδή η προοπτική της λογοτε χνίας των μετοικούντων είναι η αυτονομία του έργου τους ή η ενσωμάτωσή τους στη χώρα διαμονής τους, νομίζω πως πρέπει να έχει διττή απάντηση. Ενσωμά τωση, ναι, αλλά σε ποια λογοτεχνία και μέσω ποιας γλώσσας; Αυτονομία, ναι, αλλά είναι δυνατόν να προσβλέπουμε σε μια λογοτεχνία στερημένη των ει δικών της χαρακτηριστικών και ιδιοτήτων; Ελπίζω ότι οι εισηγήσεις που θα ακολουθήσουν θα μας κάνουν επαρκέστερους συζητητές και σκεπτόμενους πάνω σ ' αυτό το τόσο ειδικό και συνάμα τόσο πανάρχαιο θέμα. □

Π ρ ο β λ ή μ α τ α και ιίιαιτΕρότηπς λογοτεχνία των Βορειοηπειρωτών το υ Τ Η Λ Ε Μ Α Χ Ο Υ Κ Ω Τ Σ Ι Α

'ρ Λ

εν ξέρω πόσο σαφής είμαι όταν μεταχειρίζομαι τον όρο «Λογο τεχνία των Βορειοηπειρωτών», γιατί συχνά αναφερόμαστε σε ό ρους που κατά την άποψή μου είναι ανύπαρκτοι, όπως «Κυπρια κή λογοτεχνία» ή «Βορειοηπειρωτική λογοτεχνία», προσπαθώ ντας να διαχωρίσουμε έννοιες που ουσιαστικά δεν μπορούν να ____ χωριστούν. Γεγονός είναι ότι υπάρχει ενιαία ελληνική λογοτε χνία, που προσδιορίζεται από δύο χαρακτηριστικά: από τη γλώσσα και τη θεματολογία ή, έστω, από την εθνική ταυτότητα του συγγραφέα. Όταν μιλάμε για Βορειοηπειρώτες πρέπει να έχουμε υπόψη ότι ο όρος «Βόρειος Ήπειρος» επινοήθηκε μόλις το 1912, όταν ορίστηκαν τα σύνο ρα μεταξύ Ελλάδας και Αλβανίας και ένα μέρος του ελληνισμού της Ηπείρου αποκόπηκε από τον εθνικό κορμό. Συνεπώς, έως το 1912 πολ λοί συγγραφείς που κατάγονταν από τη σημερινή Βόρεια Ήπειρο ήταν α πλώς Έ λληνες συγγραφείς του τουρκοκρατούμενου τμήματος της Ελλάδας, χωρίς κανένα άλλο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό, και είναι γνωστό ότι στα μέρη αυτά καλλιεργήθηκαν αρκετά τα ελληνικά γράμματα. Αρκεί μόνο να αναφέρουμε ότι το δεύτερο σε σημασία ελληνικό τυπογραφείο το 18ο αιώνα ήταν εκείνο της Μοσχόπολης. Μπορούμε να αναφέρουμε ενδεικτικά τον Σταυρινό Βιστιάρη από τη Μάλτσιανη του Δελβίνου, που έζησε το 17ο αιώνα και έγραψε το στιχούργημα «Διήγησις Μιχαήλ Βόιβοδα». Μελετητές, λαογράφοι, λόγιοι από τη Βόρεια Ήπειρο υπήρξαν ά φθονοι, γεγονός που αποδεικνύει ότι παράλληλα με την εδαφική συνέ χεια υπήρξε και πνευματική ενότητα της Βορείου Ηπείρου με τον εθνικό κορμό. Από το 1912 και έως το 1940, οι Βορειοηπειρώτες συνέχισαν να τροφο δοτούν την ελληνική λογοτεχνία με συγγραφείς, όπως ο Τάσος Βιδού-

ρης, η Κατίνα Παππά και πολλοί άλλοι διακεκριμένοι στα ελληνικά γράμματα, αλλά συγχρόνως, με την έ νταξη της Βόρειας Ηπείρου στο αλβανικό κράτος, διά φοροι Βορειοηπειρώτες άρχισαν να γράφουν αποκλει στικά για πιο στενό και τοπικό κύκλο αναγνωστών, να προσαρμόζονται στις ειδικές απαιτήσεις των Βορειοη πειρωτών, ασχέτως αν οι εκδόσεις αυτές πραγματο ποιούνταν στην Ελλάδα, όπως στην περίπτωση του Μιχάλη Μπότη από το Βουλιαράτι, με την ποιητική συλλογή Μερόπη, που θεωρείται το πρώτο λογοτέ χνημα των ανεξάρτητων πια γραμμάτων από τη Βό ρεια Ήπειρο, καθώς και ορισμένων άλλων. Ύστερα από το 1944, όταν τα σύνορα της Αλβανίας στεγανοποιήθηκαν και η λογοτεχνία έγινε προπαγανδι στικό όργανο του καθεστώτος, έχουμε ριζική αλλαγή των καταστάσεων. Άνθρωποι των γραμμάτων που βρέθηκαν μέσα στο κίνημα της αριστερός και βγήκαν νικητές στο πλευρό των Αλβανών κομμουνιστών άρχι σαν ή και συνέχισαν να γράφουν ενταγμένοι πια στο πλαίσιο του λεγάμενου σοσιαλιστικού ρεαλισμού, στρατευμένοι σε μια ιδεολογία. Το αναγνωστικό κοινό τους ήταν πολύ περιορισμένο· αποτελούνταν μόνο α πό το τμήμα της ελληνικής μειονότητας που ήταν ανα γνωρισμένο στην Αλβανία ως μειονότητα. Τα πρώτα χρόνια, η συνεισφορά τους ήταν θετική, γιατί στο κάτω κάτω συνεχιζόταν η καλλιέργεια της ελληνικής γλώσ σας με έναν ιδιαίτερο τρόπο, σε ένα τμήμα του ελλη νισμού και σε μια χώρα του ανατολικού στρατόπεδου που αργότερα έκλεισε ερμητικά από τον υπόλοιπο κό σμο. Όμως, με το πέρασμα του χρόνου, η ελληνική γλώσσα στην Αλβανία υποβαθμίστηκε, εσκεμμένα βέ βαια, αλλά έτσι κι αλλιώς δεν ήταν δυνατόν να καλ λιεργηθεί η γλώσσα αυτή σε τόσο περιορισμένο κύκλο ανθρώπων και, όντας ξεκομμένη από τον υπόλοιπο κόσμο, ασφυκτιούσε. Οι γνώσεις της ελληνικής από τους ανθρώπους των γραμμάτων άρχισαν να περιορί ζονται από γενιά σε γενιά, η θεματολογία και ο χειρι σμός των θεμάτων απομάκρυναν κι εκείνους τους λί γους αναγνώστες, οι συγγραφείς δεν ήταν πια οι νικη τές της επανάστασης, αλλά αξιοθρήνητοι γλείφτες του καθεστώτος που αποτελούσαν το μοναδικό φο ρέα για την ύπαρξη και καλλιέργεια των γραμμάτων στην ελληνική γλώσσα. Συνεπώς, στην περίπτωση αυ τή, δεν μπορούμε καν να μιλάμε για ελληνική λογοτε χνία, αλλά για ελληνόγλωσση αλβανική λογοτεχνία, αν μπορούν να λέγονται λογοτεχνία οι έπαινοι και τα εγκώμια προς μια δικτατορία, εφόσον ακόμα και την έ κταση και το βαθμό καλλιέργειας της ελληνικής γλώσ σας την καθόριζε το καθεστώς, ανοίγοντας και κλείνο ντας τους διακόπτες ανάλογα με τις πολιτικές συγκυ

ρίες, στοχεύοντας στη βαθμιαία εξάλειψη της ελληνι κής γλώσσας στην Αλβανία και, μακροπρόθεσμα, στον εξαλβανισμό όλου του ελληνικού στοιχείου. Στα χρό νια αυτά, πολλοί νέοι από την ελληνική μειονότητα, νιώθοντας ότι δε γνωρίζουν επαρκώς την ελληνική, ό ντας ως αναγνώστες μακριά από την ελληνική λογοτε χνία και θέλοντας ως δημιουργοί να μη μείνουν στο περιθώριο, εγκαταλείπουν την ελληνική γλώσσα και αρχίζουν να γράφουν στην αλβανική, με την οποία εί χαν περισσότερες πιθανότητες να διακριθούν στα αλ βανικά γράμματα. Μερικοί απ' αυτούς, έχοντας κάποιο πάθος για την ελληνική γλώσσα, και πολλές φορές ε πωφελούμενοι από τους στόχους του καθεστώτος το οποίο ήθελε να δείχνει ότι ενδιαφέρεται για την ελλη νική γλώσσα, επέμεναν και έγραφαν και στις δύο γλώσσες, κυρίως ποιητικές συλλογές. Εύκολα μπο ρούσε να παρατηρήσει κανείς σ ' αυτές τις περιπτώ σεις ότι η ελληνική γλώσσα είχε εκφυλιστεί σε μεγάλο βαθμό, ότι οι δημιουργοί σκέφτονταν στα αλβανικά και ότι τα ελληνικά τους μπορούσαν να στηρίξουν μόνο μια νοηματικά φτωχή μετάφραση, γεγονός που κανείς δεν κατανοούσε λόγω του ότι κανείς δε γνώριζε αρκε τά καλά τα ελληνικά. Ακόμα, όμως, και αν γνώριζε κά ποιος, δεν τολμούσε να μιλήσει γι' αυτή την κατάντια. Πολλοί άλλοι, αναγνωρίζοντας αυτή την κατάσταση και μη θέλοντας να στρατευτούν και πνευματικά στην υπηρεσία του κόμματος, παραιτούνταν και από το να υπηρετούν τη λογοτεχνία και έψαχναν για άλλη ασχο λία. Το γεγονός ότι οι Βορειοηπειρώτες έχουν ιδιαίτε ρη κλίση στα μαθηματικά, οφείλεται σ' αυτόν ακριβώς το λόγο: οι νέοι, αποξενωμένοι από τους τομείς της φιλολογίας, έστρεφαν την προσοχή τους στις θετικές επιστήμες. Εκείνη την περίοδο, στην ελληνική μειονότητα, το μά θημα των λογοτεχνικών κειμένων στην ελληνική γλώσσα περιλάμβανε επί το πλείστον αλβανική λογο τεχνία μεταφρασμένη στα ελληνικά. Αξίζει όμως να α ναφέρουμε ότι ήταν ευτυχές το γεγονός ότι υπήρξαν ορισμένοι Βορειοηπειρώτες που έκαναν αρκετά καλές μεταφράσεις, τουλάχιστον τα πρώτα χρόνια, κι έτσι εί χαν τα παιδιά πέντε ποιήματα καλογραμμένα στα ελ ληνικά, ασχέτως αν αυτά υμνούσαν την πατρίδα Αλβα νία και το κόμμα. Υπήρχε και μια άλλη κατηγορία Βορειοηπειρωτών που καταγόταν από περιοχές οι οποίες δεν ανήκαν στην α ναγνωρισμένη ελληνική μειονότητα και δεν μπορούσε ούτε κατά διάνοια να γράψει στα ελληνικά, τουλάχι στον η πρώτη γενιά από αυτούς που είχαν σπουδάσει στην Ελλάδα. Από την κατηγορία αυτή προέρχονται πολλοί συγγραφείς που διακρίθηκαν στα αλβανικά

ΙΟ Ι

γράμματα και υπήρξαν επιφανείς λογοτέχνες των αλ βανικών γραμμάτων εκείνης της περιόδου, όπως οι κορυφαίοι συγγραφείς Πέτρος Μάρκος, Σπάρος Τσομόρας, Αλέξης Τσάτσης, κ.ά, Ο ρόλος τους σε σχέση με τα ελληνικά περιορίστηκε στη μετάφραση της ε λ ληνικής λογοτεχνίας στα αλβανικά -στο μέτρο που ε πιτρεπόταν βέβαια-, αρκετές φορές πολύ καλής ποιό τητας. Μετά το 1990, όταν τα σύνορα άνοιξαν ξαφνικά και α πότομα, οι Βορειοηπειρώτες βρέθηκαν μπροστά σε μια σύγχρονη και ανθούσα ελληνική λογοτεχνία, με μεγάλο εύρος και κυκλοφορία. Από έναν έως δύο εκ δοτικούς οίκους στην Αλβανία, βρέθηκαν μπροστά σε πεντακόσιους, από την έκδοση δέκα έως δεκαπέντε μυθιστορημάτων το χρόνο, βρέθηκαν μπροστά σε έ ναν ωκεανό λογοτεχνικής παραγωγής, το μέγεθος του οποίου δεν μπορούσε να συλλάβει ο νους. Και κυρίως βρέθηκαν μπροστά σε μια καλλιεργημένη και εξελιγ μένη ελληνική γλώσσα· τότε μόνο διαπίστωσαν πόσο ελλιπείς ήταν οι γνώσεις τους στη γλώσσα αυτή. Εξάλλου, οι άνθρωποι των γραμμάτων από τη Βόρεια Ήπειρο, ασχέτως σε ποια γλώσσα έγραφαν, ήταν κα θηλωμένοι στα παλιά λογοτεχνικά ρεύματα του ρεαλι σμού, στις λογοτεχνικές μεθόδους και στα σχήματα που είχαν ξεπεραστεί πριν από πενήντα χρόνια. Οι νέες τάσεις, τα καινούρια ρεύματα και οι νεωτερι σμοί ήταν σχεδόν άγνωστα στους Βορειοηπειρώτες· οι ίδιοι βρέθηκαν απροετοίμαστοι και το έργο τους πα ρωχημένο. Ιδίως τους δυσκόλευε το γεγονός ότι μια ολόκληρη ζωή είχαν διδαχτεί τη λενινιστική θεωρία του σοσιαλιστικού ρεαλισμού, σύμφωνα με την οποία η λογοτεχνία πρέπει να βρίσκεται πάντα στην πρωτο πορία της επανάστασης, στρατευμένη στις πολιτικές και ηθικές αρχές του συστήματος. Παρ' όλα αυτά, οι Βορειοηπειρώτες ανασκουμπώθη καν να γράψουν με τα ελληνικά που ήξεραν και τα ε φόδια που διέθεταν. Γράφτηκαν σε αυτά τα χρόνια αρ κετά βιβλία, κυρίως μαρτυρίες και καταγγελίες για το παλιό καθεστώς, φορτισμένα με υπέρμετρο πάθος αλλά και με ελλιπή γνώση της τέχνης της γραφής και, γενικά, με χαμηλό γλωσσικό και πνευματικό επίπεδο, που συντέλεσαν στη χαμηλή ποιότητά τους. Κατά συ νέπεια, κανένας σοβαρός εκδότης δεν τους πλησίασε, κανένας δεν ασχολήθηκε να τους δείξει πέντε πράγ ματα, να τους εξοικειώσει με τους βασικούς κανόνες της γραφής, παρά μόνο ορισμένοι παρακρατικοί κύ κλοι, με πλήρη άγνοια για την τέχνη του λόγου. Η συ νεργασία αυτή έφερε ένα ακόμα αρνητικό αποτέλε σμα: όσο πιο μανιασμένα και υποκειμενικά έγραφαν και συνεχίζουν να γράφουν οι άνθρωποι αυτοί τόσο

102

περισσότερο ικανοποιούνταν οι εν λόγω κύκλοι, ασχέ τως αν σε πολλές περιπτώσεις διέθεταν ανεπανάλη πτο υλικό για την καταγραφή σημαντικών ιστορικών γεγονότων. Συν τοις άλλοις, υπήρχαν περιπτώσεις που ορισμένοι έγραφαν, ή συνεχίζουν να γράφουν, επικα λούμενοι τα πατριωτικά τους αισθήματα, προσποιού μενοι, για προσωπικά ηθικά οφέλη. Κατ' αυτό τον τρό πο δημιουρνήθηκε σήμερα από τον 'Ελληνα αναγνώ στη προκατάληψη όσον αφορά τη θεματολογία των Βορειοηπειρωτών, που βλάπτει την ίδια την κυκλοφο ρία αυτών των βιβλίων και, γενικότερα, τη λογοτεχνική παραγωγή των Βορειοηπειρωτών. Οι Βορειοηπειρώτες που προσπαθούν σήμερα να α σχοληθούν με την καθαρά λογοτεχνική δραστηριότη τα αντιμετωπίζουν τα ίδια σχεδόν προβλήματα. Πρώ τον, δυσκολεύονται να απεγκλωβιστούν από το πολιτι κό κι εθνικό πάθος τους, περιορίζοντας έτσι δραστικά τη θεματολογία και ισχυροποιώντας την προκατάληψη του αναγνώστη, ο οποίος έμαθε να ψάχνει στους Βο ρειοηπειρώτες συγγραφείς μόνο τα συγκεκριμένα θέ ματα. Σε πολλές περιπτώσεις, οι ίδιοι οι Βορειοηπει ρώτες στρατεύουν τη λογοτεχνική τους παραγωγή προς την αντίθετη κατεύθυνση, αδυνατώντας να αντιληφθούν ότι η λογοτεχνία είναι ελεύθερη από κάθε δέσμευση και ότι ακριβώς σε αυτή την ιδιότητα έγκει ται και η κοινωνική σπουδαιότητά της. Πολλοί ποιητές Βορειοηπειρώτες τυπώνουν σήμερα ι διωτικές συλλογές και τις διανέμουν μόνοι τους, δη λαδή όποιος ισχυρίζεται ότι είναι ποιητής βρίσκει κά ποιο χρηματοδότη μόνο για την εκτύπωση και αυτοαποκαλείται ποιητής, ή τιτλοφορείται ποιητής, όπως έ λεγε και ο Καρυωτάκης. Πιστεύω ότι το φίλτρο του εκ δότη, και κυρίως του καλού εκδότη, είναι η πρώτη α παραίτητη διαλογή, η πρώτη αναγνώριση του έργου του ποιητή, ιδίως στη σύγχρονη ελληνική ποίηση με την υψηλή ποιότητά της, που ο συναγωνισμός είναι τεράστιος, δύσκολος και που καλούνται να περάσουν μόνο οι άριστοι των αρίστων. Εν πόση περιπτώσει, νομίζω ότι έστω και με αυτό τον τρόπο οι προσπάθειες είναι ενθαρρυντικές και υπάρ χουν αρκετά καλά δείγματα γραφής από Βορειοηπει ρώτες ποιητές. Νομίζω ότι θα αποτελούσε θέμα απα σχόλησης και μελέτης της ελληνικής κριτικής γνώμης η τωρινή φάση των γραμμάτων στη Βόρεια Ήπειρο. Και πιστεύω πως η ποίηση είναι μόνο το ορεκτικό στο μεγάλο τραπέζι της λογοτεχνίας και πως το σημαντικό είναι ότι σήμερα στους Βορειοηπειρώτες τραπέζι υ πάρχει. Όπου καλλιεργείται ποίηση πιστεύω ότι κυο φορείται η αυριανή πεζογραφία, το βαρύ πυροβολικό της λογοτεχνίας.

Προσωπικά το βρίσκω αστείο και, μάλιστα, κακόγου στο να λέγεται κανείς Βορειοηπειρώτης συγγραφέας. Δε μου αρέσει, αλλά εφόσον δεν μπορεί να γίνει αλ λιώς και είναι απαραίτητη κάποια κατάταξη κυρίως από αυτούς που θέλουν να βάλουν τάξη στην τέχνη, σε αυτό το άτακτο και απείθαρχο είδος, δεν είναι και τόσο τραγικό. Αλλά για να υπάρχει Βορειοηπειρώτης συγ γραφέας πρέπει να υπάρχει μια ειδική κατηγορία ανα γνωστικού κοινού, πράγμα που δε συμβαίνει, γιατί οι Βορειοηπειρώτες αναγνώστες είναι τόσο λίγοι και ένας πραγματικός συγγραφέας ποτέ δεν απευθύνεται σε περιορισμένη κατηγορία αναγνωστών. Σήμερα στην Αλβανία έχουν μείνει πολύ λίγοι Έλληνες αναγνώ στες, ενώ οι χιλιάδες που ήρθαν στην Ελλάδα, λυπη ρό είναι να λέγεται αλλά, όπως όλοι οι μετανάστες παντού στη γη, έχουν πέσει με τα μούτρα στη δου λειά, για να προλάβουν το χαμένο καιρό εις βάρος της ανάγνωσης βιβλίων σε σχέση με αυτή στο δικτατορικό καθεστώς, ενώ επιπλέον υπάρχουν σήμερα πολλοί ε ναλλακτικοί τρόποι ψυχαγωγίας και το διάβασμα δεν είναι πια το πρώτο μέλημα. Η δεύτερη γενιά των Βο ρειοηπειρωτών στην Ελλάδα, που αρχίζει να εμφανί ζεται τα δέκα τελευταία χρόνια, είναι πλέον πλήρως ενταγμένη στην ελληνική κοινωνία και δεν αποτελεί ει δική κατηγορία. Βρισκόμαστε στον καιρό που συγγρα φείς και αναγνώστες από τη Βόρεια Ήπειρο εντάσσο νται και επανενώνονται με τον εθνικό κορμό και η πο λιτιστική τους μοίρα συμβαδίζει με αυτή των εν Ελλάδι Ελλήνων. Στις μέρες μας, με την παγκοσμιοποίηση της κουλτού ρας, το ελληνικό έθνος αγωνίζεται για την πολιτιστική του ταυτότητα, ακόμα και για την ίδια την επιβίωση του πολιτισμού του. Η Ελλάδα σήμερα δεν είναι μόνο η μητρόπολη του ελληνικού πολιτισμού, αλλά και η μοναδική εστία. Οι εκτός ελληνικής επικράτειας εστίες του ελληνικού πολιτισμού έχουν χάσει οριστικά το βά ρος που είχαν παλιότερα. Δυστυχώς, ισχύει λιγότερο η ρήση του Σεφέρη ότι μπροστά στον ελληνισμό η Ελλάδα έρχεται σε δεύτερη μοίρα. Δεν μπορεί πλέον ούτε στην Αλεξάνδρεια ούτε στην Κωνσταντινούπολη ούτε στην Κύπρο ούτε στο Αργυρόκαστρο ούτε στην Αμερική ούτε στην Αυστραλία να αναπτυχθεί ελληνική τέχνη και κυρίως ελληνική σκέψη ανεξάρτητη από την Ελλάδα. Υπάρχουν πλείστα θετικά παραδείγματα, αλ λά αυτά δεν επαρκούν για να αποδειχτεί το αντίθετο. Είναι χρέος της ελληνικής πολιτείας να βοηθήσει σ' αυτό τον τομέα. Συγκεκριμένα, οι Βορειοηπειρώτες κάτοικοι της Αλβανίας δεν έχουν πρόσβαση στην ανά γνωση της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας για ορ γανωτικούς και κυρίως για οικονομικούς λόγους. Αλλά

το να μη βρίσκει κανείς ελληνικά βιβλία, π.χ., στην Αστάρια της Νέας Υόρκης, που αποτελεί σήμερα την τρίτη ελληνική πόλη σε όλο τον κόσμο, είναι σοβαρό πρόβλημα. Είμαι σίγουρος ότι από κάτι τέτοια ασήμα ντα εκ πρώτης όψεως αίτια αρχίζει η μεταλλαγή της ε θνικής συνείδησης από γενιά σε γενιά. Είναι απαραίτη το να κυκλοφορεί το ελληνικό βιβλίο, να παράγεται η ελληνική σκέψη, οπουδήποτε υπάρχουν Έλληνες. Εί ναι μοιραίο ότι ο ελληνισμός έγινε σήμερα ελληνοκε ντρικός, αλλά είναι σφάλμα που γίνεται κάθε μέρα και περισσότερο αθηνοκεντρικός. Δε γνωρίζω κανένα σύγ χρονο Έλληνα συγγραφέα αναγνωρισμένο στο πανελ λήνιο που να εκδίδει σε εκδοτικό οίκο εκτός Αθηνών. Παρά τις προσπάθειες να μεταφερθούν πανεπιστήμια ή διάφοροι πνευματικοί φορείς στην επαρχία, δυστυ χώς η Αθήνα αποτελεί το μοναδικό κέντρο παραγωγής της ελληνικής σκέψης. Το ίδιο ισχύει και για τις εκτός Ελλάδας εστίες, όπου δε γίνεται καν λόγος για παρα γωγή ελληνικής σκέψης. Όποιος τολμά κάτι διαφορε τικό καταβροχθίζεται από τον επαρχιωτισμό και την περιφερειοποίηση. Ωστόσο, νομίζω ότι υπάρχουν δυνά μεις που μπορούν να συγκροτηθούν κατά τέτοιο τρό πο ώστε ο συγγραφέας να μη χρειάζεται απαραίτητα την επαφή με την Αθήνα για να πάρει δύναμη, όπως ο Ανταίος από τη μάνα Γη. □

103

Έλληνες συγγραφείς στην πολυπολιτισμική Γερρανία το υ Γ Ι Ω Ρ Γ Ο Υ Ξ . Μ Α Τ Ζ Ο Υ Ρ Α Ν Η

] ο 1974, ο γενικός χαρακτηρισμός που δόθηκε οτο βιβλίο μου Έλληνες εργάτες στη Γερμανία ήταν «αποκαλυπτικό»· το έγρα ψαν, μάλιστα, Έλληνες εργάτες στη Γερμανία και στο εξώφυλ λο της δεύτερης έκδοσης. Μα τι ήταν αποκαλυπτικό; Ως την ε ποχή που εκδόθηκε το βιβλίο -δεκατέσσερα χρόνια μετά την υ πογραφή της ελληνογερμανικής συμφωνίας «για την απασχό ληση Ελλήνων εργατών στη Γερμανία»- είχαν ήδη περάσει από τα γερ μανικά εργοστάσια ένα εκατομμύριο Έλληνες, δηλαδή σχεδόν ένας α πό κάθε ελληνικό σπίτι. Το 1996, η ίδια έκπληξη με το «Έλληνες συγ γραφείς στη Γερμανία ή από τη Γερμανία» στο Ανάμεσα σε δύο κό σμους: Αποκάλυψη! Βιβλία Ελλήνων βγαίνουν από επώνυμους γερμανι κούς εκδοτικούς οίκους, Έλληνες συγγραφείς βραβεύονται από κρατι κούς γερμανικούς φορείς, πολλοί μιλούν σε πανεπιστήμια και άλλα πνευματικά ιδρύματα, μερικοί ζουν από τη συγγραφική και μόνο δου λειά τους, ένας μεγάλος κατάλογος βιβλίων, μελετών, άρθρων που πραγματεύονται το θέμα της λογοτεχνίας των ξένων στη Γερμανία και γενικότερα στις κεντροευρωηαΐκές χώρες έχει δημιουργηθεί, αλλά στις χώρες καταγωγής τους δεν τους ξέρουν. Ας ξεκινήσουμε, όμως, από ένα χρονικό σημείο. Από το τέλος της δεκαετίας του 70. Τότε άρχισαν να παρουσιάζονται τυπωμένα λογοτεχνικά κείμενα Ελλήνων μετανα στών στη Γερμανία. Ήταν κυρίως συνεργασίες σε συλλογικές εκδόσεις με έργα μεταναστών διάφορων εθνικοτήτων που ζούσαν και εργάζο νταν στη Γερμανία - Έλληνες, Ιταλοί, Ισπανοί, Γιουγκοσλάβοι, Τούρκοι αλλά και μερικοί Ασιάτες και Λατινοαμερικανοί. Η επιτυχία των πρώτων ανθολογιών ήταν σημαντική, αυτό άλλωστε ήταν το βασικό κίνητρο ο λοένα και περισσότερων γερμανικών εκδοτικών οίκων να παρουσιά ζουν έργα μεταναστών. Στη διάρκεια μίας δεκαετίας (1976-1985) εκδό-

θηκαν τριάντα πέντε, τουλάχιστον, τέτοιες λογοτεχνι κές συλλογές από επώνυμους εκδοτικούς οίκους, στις δεκαεννέα από τις οποίες δημοσίευσαν έργα τους και τριάντα δύο Έλληνες μετανάστες λογοτέχνες. Την ί δια περίοδο παρουσιάζονται και προσωπικά βιβλία με ταναστών -επισημαίνω τουλάχιστον έξι-, ενώ την ε πόμενη πενταετία μειώνεται ο αριθμός των συλλογι κών εκδόσεων αλλά αυξάνεται εντυπωσιακά ο αριθ μός των προσωπικών βιβλίων. Για τη λογοτεχνία των μεταναατών έχουν κατατεθεί σοβαροί προβληματισμοί και έχουν εκδοθεί αξιόλογες πραγματείες, πανεπιστημιακές διατριβές και πλούσια αρθρογραφία. Προέρχονται αποκλειστικά σχεδόν από τη γερμανική πλευρά, η οποία εστιάζει το ενδιαφέρον της στο καθαυτό λογοτεχνικό έργο, συνήθως χωρίς να ενδιαφέρεται για τις συνθήκες που διαμόρφωσαν το χαρακτήρα των μεταναστών λογοτεχνών, τις δυνα τότητες που δημιουργήθηκαν για την προσαρμογή τους στην κοινωνία στην οποία ζούσαν, τις ανάγκες που τους ώθησαν στην καλλιτεχνική έκφραση και στις προοπτικές που διευκόλυνε. Από την ελληνική πλευ ρά, η βιβλιογραφία ο ' αυτό τον τομέα είναι εξαιρετικά φτωχή και η αιτία είναι, νομίζω, σύμφυτη με το όλο θέμα της μετανάστευσης των Ελλήνων. Η Ελλάδα, σ' όλη τη διάρκεια του αιώνα μας, ήταν πρώτη στον πί νακα των χωρών που εξάγουν μετανάστες. Σήμερα, μια ακόμα Ελλάδα βρίσκεται εκτός των συνόρων. Παρ' όλα αυτά, η σοβαρότερη συζήτηση που έχει γί νει για τους εκτός συνόρων Έλληνες είναι αν θα ονο μάζονται απόδημοι ή Έλληνες της διαοποράς. Η ζωή των Ελλήνων μεταναστών στη Γερμανία ήταν πολύ σκληρή, ιδιαίτερα την πρώτη δεκαπενταετία (1960-1975). Δεν ήταν μόνο η δυσκολία να μεταβλη θούν από τη μια στιγμή στην άλλη αμέριμνοι αγρότες και ψαράδες σε βιομηχανικούς εργάτες, ήταν προπα ντός η πλήρης εγκατάλειψή τους από τις αρχές της χώρας που τους έστειλε και η εχθρική, πολύ συχνά, συμπεριφορά των υπηρεσιών που ήταν εντεταλμένες να τους συμβουλεύουν και να τους εξυπηρετούν. Η μόνη τους παρηγοριά ήταν οι Έλληνες φοιτητές που βρέθηκαν εκείνα τα χρόνια στη Γερμανία, με τους ο ποίους δημιούργησαν κοινωνικούς και πολιτιστικούς φορείς που στόχο είχαν την προβολή και την ικανο ποίηση των πρώτων αναγκών τους, για να εξελιχθούν οιγά σιγά σε κύτταρα πολιτισμού που γαλούχησαν ή δη τρεις γενιές. Εκεί, οι μετανάστες πρωτάκουσαν για ιστορία και λογοτεχνία, ξανασυνάντησαν εκδηλώσεις με δημοτικά τραγούδια και λαϊκά παραμύθια, μπορού σαν να δανείζονται ή να αγοράζουν βιβλία και να κου βεντιάζουν τα Σαββατόβραδα με τον Νίκο Σβορώνο,

την Ελένη Καζαντζάκη, τον Δημήτρη Χατζή, τον Μίμη Δεσποτίδη, τον Μενέλαο Λουντέμη και άλλους, που επισκέπτονταν συχνά τη Γερμανία, αλλά και πολλούς ακόμα συγγραφείς και καλλιτέχνες που ζούσαν μόνι μα στη Γερμανία και επισκέπτονταν τις κοινότητες και τις άλλες οργανώσεις των μεταναστών. 0 ρόλος των μεταναστευτικών οργανώσεων έγινε ακόμα πιο σημα ντικός την περίοδο της δικτατορίας, όπου αμβλύνθηκαν οι όποιες κοινωνικές διαφορές και έγιναν μαζικό τερες, με τη μετονομαοία τους σε αντιδικτατορικές ε πιτροπές. Οι πρώην αγρότες, που μεταβλήθηκαν σε βιομηχανικούς εργάτες των πόλεων, άκουσαν μαθή ματα στα σεμινάρια των γερμανικών συνδικάτων, πή γαν, όσοι τα κατάφεραν, σε επαγγελματικές σχολές, μερικοί και σε πανεπιστήμια, έχοντας πάντα ως ση μείο εκκίνησης τις δικές τους οργανώσεις. Και οι νεό τεροι τους, που ένιωσαν τον κόσμο ζώντας σε ευρω παϊκές μεγαλουπόλεις και μεγάλωσαν σε σπίτια με υ ποτυπώδεις, έστω, βιβλιοθήκες, φυσικό ήταν αργά ή γρήγορα να αναζητήσουν τους συγγραφείς τους. Σ' αυτό βοήθησαν ακόμα δύο γεγονότα. Η συνεργασία τους με τους μετανάστες άλλων εθνικοτήτων που ζούσαν στη Γερμανία και η ένταξη της Ελλάδας στην Κοινή Αγορά (1981) που τους εξασφάλισε κοινωνική σιγουριά. Η φιλολογική μελέτη διευκολύνεται συχνά με τη χρη σιμοποίηση διάφορων εξηγητικών σχημάτων και συνηθέστατα με τις «λογοτεχνικές γενιές», που προ σλαμβάνουν κατά τις ανάγκες και μεγάλη χρονική ε λαστικότητα. Τέτοια σχήματα δεν μπορεί να επικαλε στεί κανείς στην περίπτωση των μεταναστών λογοτε χνών· η μετανάστευση προς τις βιομηχανικές χώρες της Ευρώπης μόλις μπαίνει στην τέταρτη δεκαετία της και τα λογοτεχνικά κείμενα άρχισαν να εμφανίζο νται στη δεύτερη δεκαπενταετία. Είναι μια λογοτεχνι κή ομάδα χωρίς μακαρίτες και πρυτάνεις. Ένα πρίσμα ελέγχου είναι η θεματολογική πορεία αυ τής της λογοτεχνίας, από τα στάδια της οποίας δεν ξέφυγε σχεδόν κανένας. Οι διαφορές και οι διαφορο ποιήσεις των συγγραφέων χαρακτηρίζονται από το ρυθμό και την αντίληψη των θεματολογικών εναλλα γών. Άλλοι επιμένουν στα πρώτα στάδια και άλλοι δι ευρύνουν συντομότερα τη θεματολογία τους, αναζη τούν τρόπους και τύπους έκφρασης, μερικοί αναγνω ρίζονται ήδη στη γερμανόφωνη λογοτεχνία από τη μορφή και τον τρόπο που διαπραγματεύονται τα θέ ματά τους (Χρ. Λόλακας, Φ. Λαδάκη, Ελ. Τορόση, Λ. Μανιάτης, 0. Γαζής, Γλ. Κουμίδης, Αντ. Ρίζος κ.ά). Στο πρώτο στάδιο, οι δεσμοί με τον τόπο καταγωγής, οι μνήμες, η νοσταλγία, η απόγνωση και το παράπονο

105

κυριαρχούν στα μεταναστευχικά κείμενα, που είναι συναισθηματικά υπερφορτισμένα, περισσότερο μαρ τυρίες και, λίγο αργότερα, δια-μαρχυρίες. 0 τόπος κα ταγωγής που «έδιωξε» τους μετανάστες εξιδανικεύε-

μου/χρειάζομαι λεξικό./Με τη γυναίκα μου συνεννοούμαι/σε μια ξένη γλώσσα./Τι είναι για μένα το οιδι πόδειο ούμπλεγμα/όταν η μητρική μου γλώσσα και η πατρίδα μου/έγιναν τόσο μακρινά;» Μ' αυτή την προ

ται στις μνήμες και στα κείμενα- το τριήμερο ταξίδι εί ναι το πέρασμα σε έναν άλλο κόσμο, που ακόμα δεν είναι καλύτερος ή χειρότερος αλλά άλλος, το πεδίο ενός δραματικού, κάποτε και τραγικού, παιχνιδιού.

βληματική έγραψαν κι άλλοι ποιητές, η Ντάντη Σιδέρη, ο Άγγελος Παρθένης (Θητεία ξενιτιάς), ο κ. Γιαννακάκος και πολλοί άλλοι.

Στο δεύτερο στάδιο, τα κείμενα πλουτίζονται με λο γοτεχνικά στοιχεία και η θεματολογία μπαίνει όχι μόνο στα καθημερινά και πιεστικά προβλήματα της διαμο νής, της δουλειάς και της εξουθενωτικής μοναξιάς, αλλά και σε μερικά αναζητούνται οι δυνατότητες προ σαρμογής, συνθετότερα επίπεδα κατανόησης, συμμε τοχής και γνωριμίας όχι μόνο των δομών, αλλά και των ατόμων που απαρτίζουν τη νέα κοινωνία. Στο τρίτο στάδιο αναζητείται πια η πνευματική ταυτό τητα, ουσιαστικοποιούνται τα προβλήματα της διπλής πατρίδας και της διπλής γλώσσας, στα κείμενα διακρίνονται και προθέσεις κριτικής, διανθισμένης μάλιστα με χιούμορ ασυνήθιστο στην ελληνική λογοτεχνία. Η αντιπαράθεση ξένος-Γερμανός αμβλύνεται, η εντύ πωση της πολυεθνικής κοινωνίας εδραιώνεται, η πο λιτική χειραφέτηση που προσφέρεται, τουλάχιστον στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αφήνει να βιο γραφούν νέες δυνατότητες. Όοο, όμως, εφικτότερη γίνεται η προσαρμογή και η κοινωνική ενσωμάτωση τόσο διαφαίνεται παράλληλα και μια τάοη επιστροφής, καλύτερα εμμονής, στις ρί ζες, οαν αντίδραση και σαν αντίβαρο στη γρήγορη ε ναλλαγή. 0 Τρύφων Παπασταματέλος παρουσίασε νωρίς ποιή ματα με κριτική διάθεση για τις συνθήκες διαμονής των μεταναστών και την κοινωνική τους θέση. Συγκινήθηκαν μάλιστα πολύ οι Γερμανοί αναγνώστες με το παιδάκι που σε σπασμένα γερμανικά εξέφραζε τις α πορίες του: «Γιατί μπαμπά/εσύ εμένα φέρνει/σ' αυτή τη χώρα/ που εγώ δεν/κάνει παίξει/στο δρόμο που/εσύ τόσο ωραία/σκουπίζεί;» Η ποίηση του Παπασταματέλου κυριάρχησε στα πρώτα χρόνια της μεταναστευτικής λογοτεχνίας και ποιήματά του δημοσιεύ τηκαν σε πολλές ανθολογίες μεταναστών που έχουν εκδοθεί στα γερμανικά. Πολλούς απασχόληοαν τα προβλήματα της γλώσσας, από τους παλιούς και τους νέους μετανάστες μέχρι τους επιστήμονες και τους λογοτέχνες. Η γλώσσα της συνεννόησης, της καθημερινότητας, των κοινωνικών σχέσεων είναι η γερμανική- πού οδηγεί, όμως, η απώλεια της μητρι κής γλώσσας, που τόσο οδυνηρά θέτει ο Λουκάς Μα νιάτης; «Για να γράψω ένα γράμμα στη μάνα

106

0 εσωτερικός διχασμός που δημιουργεί το βίωμα της διπλής γλώσσας και της διπλής πατρίδας είναι το βα σανιστικό στοιχείο στο οποίο αναφέρονται και συνε χώς επανέρχονται ποιητές και πεζογράφοι, άλλοτε αυθόρμητα και άλλοτε με περίσκεψη και ερωτηματι κά, που δίνουν μια διάσταση στο έργο τους χαρακτη ριστική της ιδιαιτερότητάς του. Όσο περνούν τα χρόνια όλο και περισσότεροι γρά φουν απευθείας στα γερμανικά, αμβλύνονται τα πρώ τα συναισθήματα, η μοναξιά, ο εσωτερικός διχασμός, η ανασφάλεια- οι ποιητές διευρύνουν και τους θεματι κούς ορίζοντές τους, οι πεζογράφοι φαίνεται να κερ δίζουν πολλά από τους Γερμανούς συναδέλφους τους και ακόμα περισσότερα από τους συγγραφείς άλλων εθνικοτήτων που ζουν στη Γερμανία. Φαίνονται πια οι αφηγηματικές δεξιότητες μερικών, οι τεχνικές πεποιθήσεις άλλων, η υψηλή θεωρητική κατάρτιση πολλών και οι πειραματικές ακόμα ποιητικές φόρμες που προκαλούν συζητήσεις και θέτουν υποθήκες. Μια ομάδα λογοτεχνών, ποιητών και πεζογράφων δεν παρέμεινε σχεδόν καθόλου στα θεματολογικά στάδια που προαναφέρθηκαν, παρότι στο έργο της υπάρχει η μετανάστευση και μερικές φορές, μάλιστα, ως έντονο θεματολογικά στοιχείο. Επέδειξε, όμως, διαφορετική προβληματική, ανέδειξε σύνθετες πλευρές του και υ ποδήλωσε τολμηρά ενδεχόμενες προοπτικές του. Άλλοι προτίμησαν την ιχνηλασία γενικότερων θεματολογικών κατευθύνσεων, όλοι όμως έχουν προτείνει την προσωπική γραφή τους, που έχει γίνει όχι μόνο α ποδεκτή αλλά και αντικείμενο συγκριτικών και σημειο λογιών συζητήσεων. Νομίζω ότι η λογοτεχνία των απόδημων Ευρωπαίων της περιφέρειας που ζουν στις κεντροευρωπαϊκές χώ ρες μπαίνει στη μεταμεταναστευτική της περίοδο. Στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι δημιουργοί δια μορφώνουν ένα αξιοπρόσεκτο έργο- πολλοί Κεντροευρωπαίοι μελετητές υποστηρίζουν ότι η ομάδα αυτή των συγγραφέων τολμά να μπει με ευρηματικότητα σε θέματα της καθημερινότητας, όπως η ξενοφοβία και οι διακρίσεις, και κανείς δεν αμφιβάλλει ότι θα επιδράσουν και στις λογοτεχνίες των χωρών τους αλλά και στο άνοιγμα των πολιτιστικών συνόρων της Ευρώ πης. □

Ιτα οταυροόρόμια του νόοτου Τίοοιρίξ Έ Π η ν ί ξ συγγραφείς

στ

το υ Α Ν Α Σ Τ Α Σ Η Β Ι Σ Τ Ω Ν Ι Τ Η

μολογώ ότι λέξεις όπως αποδημία, ομογένεια, μετανάστευση ή παλιννόστηση μου προκαλούν κάποια αμηχανία, ιδιαίτερα μάλιστα οι δύο πρώτες, που χρησιμοποιούνται επισήμως από το ελληνικό κράτος για τους εκτός ελλαδικού χώρου Έλληνες. Προτιμώ στη θέση τους τη λέξη διασπορά, με όλες τις πολιτισμικές της προεκτάσεις και τις ι στορικές και κοινωνικές της σημάνσεις. Οι εκτός ελλαδικού χώρου Έλληνες δε θα πρέπει να έχουν κανένα λόγο, σήμερα ειδικότερα, να αισθάνονται ότι «απεδήμησαν». θα ήθελα στο ση μείο αυτό να θυμίσω την ιστορική φράση του Τόμας Μαν, όταν ζούσε εξό ριστος στις ΗΠΑ εξαιτίας του ναζιστικού καθεστώτος στη χώρα του: «Όπου βρίσκομαι, βρίσκεται και η Γερμανία». Και να προσθέσω την περίφημη φρά ση του Σωκράτη από τον Πανηγυρικό του: «Το των Ελλήνων όνομα μηκέτι του γένους αλλά της διανοίας». Αυτό φυσικά δε σημαίνει καθόλου ότι θα πρέπει να πάμε στο άλλο άκρο και να ενστερνιστούμε κάποιες καινοφανείς απόψεις Ελλήνων πανεπιστημιακών του εξωτερικού που προβάλλουν την Ελλάδα ως σολιψιστική εικόνα, σαν να μην είναι δηλαδή πραγματικός τόπος αλλά μια περιοχή της εικονικής πραγματικότητας. Στο πεδίο της πολιτισμικής και πιο συγκεκριμένα της λογοτεχνικής έκφρα σης, ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζουμε τους εκτός ελλαδικού χώρου δημιουργούς αντικατοπτρίζει και το πώς βλέπουμε τη λειτουργία της νεο ελληνικής λογοτεχνίας στο διεθνή περίγυρο. Τώρα μάλιστα που η χώρα μας δε στέλνει πλέον μετανάστες στο εξωτερικό αλλά έχει καταστεί τόπος υποδοχής μεταναστών, που σημαίνει ότι η υπανάπτυξη είναι, ευτυχώς, μια μακρινή ανάμνηση πια, η στάση μας έναντι της εκτός συνόρων Ελλάδας α ποκτά νέο περιεχόμενο και σημασία, όπως άλλωστε και ο ελλαδικός ελλη νισμός.

107

0α αναφερθώ συνοπτικό οε τέσσερις σημαντικούς Έλληνες συγγραφείς στις ΗΠΑ, εκ των οποίων ο ένας δε βρίσκεται στη ζωή εδώ και δώδεκα χρόνια: τους Νικόλαο Κόλας, Χάρυ Μαρκ Πετράκη, Στρατή Χαβιαρά και Ειρήνη

τη λογοτεχνία, ρίχνοντας στο περιθώριο το μοντερνισμό και την πρωτοπορία. Σφάλλουν, ωστόσο, εκείνοι που εξαιτίας του ότι δε γνω ρίζουν το ξενόγλωσσο έργο του πιστεύουν πως ο ελλη

Σπανίδου. Ας επαναλόβω επί τη ευκαιρία την κοινοτοπία ότι το έργο τους θα έπρεπε να το γνωρίζουμε καλύτερα και να είχε τύχει ευρύτερης προβολής εδώ - ιδιαίτερα του Πετράκη και του Κόλας. Κι ας ελπίσουμε πως η έκδο ση στα ελληνικά και του πρόσφατου μυθιστορήματος της Ειρήνης Σπανίδου, όπως και η επανέκδοση των δύο μυθιστορημάτων του Στρατή Χαβιαρά από μεγάλους εκ δοτικούς οίκους, σημαίνουν ότι έχει αναπτυχθεί ένα ου σιαστικό ενδιαφέρον που θα έχει και συνέχεια. Μένει βε βαίως να μεταφραστούν στη γλώσσα μας τρία, θεμελιώ δη για την τεχνοκριτική, βιβλία του Νικολάου Κόλας και σχεδόν όλο το πεζογραφικό έργο του Πετράκη, έργο ο γκώδες και καταξιωμένο εδώ και πολλά χρόνια στα αμε ρικανικά γράμματα. Όοο ξέρω, το μόνο μυθιστόρημα του Πετράκη που κυκλοφόρησε στα ελληνικά και πέρασε ου σιαστικά απαρατήρητο είναι η μυθιστορηματική βιογρα φία του Νίκου Δάνδολου ή Nick the Greek, του θρυλικού χαρτοπαίκτη στο Λας Βέγκας και το Σικάγο που κατά και ρούς κέρδισε και έχασε ιλιγγιώδη ποσά στον τζόγο, για να πεθάνει πάμπτωχος και να κηδευτεί με έξοδα των φί λων του. Για τον Νικόλαο Κόλας, τα όσα γνωρίζαμε μέχρι πρόσφα τα ήταν ελάχιστα. Ακόμη και σήμερα, ωστόσο, παρά το γεγονός ότι κυκλοφόρησαν στα ελληνικά δύο από τα ση μαντικότερα ξενόγλωσσα βιβλία του, το Εστίες πυρκα γιάς, γραμμένο στα γαλλικά, και το Η τέχνη την εποχή της διακύβευσης, στα αγγλικά, η σημασία τους δεν έχει εκτιμηθεί όπως θα έπρεπε. Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι στις Μελέτες του ο εκ των επιφανέστερων δοκιμιο γράφων της γενιάς του '30 Ζήσιμος Λορεντζάτος απορρί

νικός κόσμος απουσιάζει από τα βιβλία του. Ακριβώς το αντίθετο συμβαίνει. 0 Κάλας, βεβαίως, ποτέ δεν υπήρξε ελληνοκεντρικός και παρέμεινε διεθνιστής ως το τέλος

πτει τις Εστίες πυρκαγιάς χωρίς καν να ασχοληθεί με το βιβλίο και το περιεχόμενό του, αλλά παραθέτοντας α πλώς πέντε αράδες από επιστολή του Πολ Γκασκόιν. (0 Γκασκόιν, εν προκειμένω, λειτουργεί ως υπερεγώ του Λορεντζάτου, θα έλεγε καγχάζοντας ο Κόλας αν ζούσε). Αλλά και τα τεχνοκριτικά κείμενα του Κάλας αγνοούνται κατά κανόνα από τους θεωρητικούς της ζωγραφικής στη χώρα μας - παρά το γεγονός ότι ο ίδιος υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους θεωρητικούς της τέχνης κατά τη δεκαετία του '60 στις ΗΠΑ. 0 θεωρητικός Κάλας δημιουρ γεί και σήμερα ακόμη προβλήματα που οφείλονται στην έντονα ριζοσπαστική προσωπικότητά του, στον αντιακαδημαϊσμό και τον «πολεμικό» χαρακτήρα των κειμένων του. Πατρίδα του παρέμεινε εσαεί η πρωτοπορία, την ο ποία αρνήθηκε να εγκαταλείψει ακόμη κι όταν ο κομφορμιστικός μεταμοντερνισμός σάρωνε τη δυτική τέχνη και

108

της ζωής του. Είναι όμως χαρακτηριστικό πως ελάχιστα. από τα ποιήματά του έγραψε στα αγγλικά. Η κοσμολογία του, το σκεπτικό, οι αναφορές και η επιχειρηματολογία του ορίζονται από τις παρακάτω βασικές συνιστώσες: α. την προελληνική -και άρα αρχαϊκή- παράδοση β. τον Πλωτίνο και τους νεοπλατωνιστές, που γ. τον συνδέουν με τον Βιτγκενοτάιν δ. τον υπερρεαλισμό, που τον θεωρεί προέκταοη του ρομαντισμού, οι ρίζες του οποίου βρίσκονται στο μυθο λογικό κόσμο της αρχαιότητας, στα αρχέτυπα του κρυφού Μεσαίωνα και στην τοτεμική γλώσσα των ξεχα σμένων φυλετικών πολιτισμών ε. το φροϊδισμό και τη γλώσσα των συμβόλων. Για τον ποιητή αυτόν, ποιητή και στην τέχνη και στη ζωή, ο ελληνικός κόσμος είναι όχι μόνο αφετηριακό πεδίο αλ λά και έκφραση και προέκταση της δημιουργικής φαντα σίας. Ο Χάρυ Μαρκ Πετράκης γεννήθηκε και μεγάλωσε στις μεσοδυτικές πολιτείες των ΗΠΑ. Γιος παπά, γνώρισε από νωρίς τη.ζωή των ελληνικών κοινοτήτων και των μετανα στών που αποτελούν και τους πρωταγωνιστές στο έργο του. Ανάμεσα στο αμερικανικό όνειρο και στη νοσταλγία για μια πραγματική και ταυτόχρονα φανταστική πατρίδα, οι ήρωες του Πετράκη αγωνίζονται να επιβιώσουν, να α ποκτήσουν ταυτότητα, να καλύψουν το χάσμα ανάμεσα στο όνειρο και την πραγματικότητα, τον κόσμο των ριζών και την πολυεθνική κοινωνία στην οποία ζουν. Είναι του λάχιστον αποκαρδιωτικό που δύο μυθιστορήματά του τα οποία γνώρισαν τεράστια επιτυχία στην Αμερική, Η ώρα της καμπάνας (θέμα του είναι η επανάσταση του 1821) και Το όνειρο των βασιλέων παραμένουν άγνωστα στην Ελλάδα, και μάλιστα σε μια εποχή που οι Έλληνες εκδό τες ανταγωνίζονται ποιος θα πάρει τα δικαιώματα και θα εκδώσει το όποιο τριτοκλασάτο «μυθιστόρημα» που έγινε μπεστ σέλερ στις μητροπόλεις της αλλοδαπής. Επί του προκειμένου, ακόμη και το γεγονός ότι Το όνειρο των βα σιλέων, γραμμένο από Έλληνα, με Έλληνα πρωταγωνι στή (τον Λεωνίδα Ματσούκα), μεταφέρθηκε στον κινημα τογράφο από το Χόλιγουντ με πρωταγωνιστή τον Φρανκ Σινάτρα και με μεγάλη επιτυχία δεν στάθηκε αρκετό ώ στε να αποφασίσει κάποιος να το εκδώσει στα ελληνικά. Μπορεί το 1960 να ανακαλύφθηκε η Μύκονος από το Vogue, για να καταντήσει παράδεισος και Ατλαντίδα του

διεθνούς σνομπιομού και του lifestyle, αλλά εμείς θα πρέπει να διανύσουμε ακόμη αρκετό δρόμο ώσπου να ανακαλύψουμε τα αυτονόητα. Ακόμη πιο ενδιαφέροντα από μυθιστορήματα είναι τα διηγήματα του Πετράκη. Πέραν της καθαυτό λογοτεχνι κής τους αξίας αποτελούν από πολλές πλευρές το πιο ενδιαφέρον υλικό στο οποίο θα μπορούσε να ανατρέξει όποιος θα ήθελε να μάθει κάτι ουσιαστικότερο και βαθύ τερο για τη ζωή και τις ποικίλες εκφάνσεις του ελληνι σμού στις ΗΠΑ. Ο Στρατής Χαβιαράς, όπως και ο Νικόλαος Κόλας, έχει έρ γο και στην ελληνική και στην αγγλική γλώσσα. Αφού δη μοσίευσε τέσσερις ποιητικές συλλογές στα ελληνικό, αναχώρησε για τις ΗΠΑ, όπου και ζει μόνιμα. Είναι γνωστό, ελπί ζω, το σημαντικό έργο που έχει προ σφέρει ως υπεύθυνος του Poetry Room στη βιβλιοθήκη Lamond του Πανεπιστη μίου του Χάρβαρντ. Όσο για το Harvard Review, που εξέδωσε και διευθύνει, πρόκειται ασφαλώς για ένα από τα ση μαντικότερα και εγκυρότερα λογοτεχνι κά περιοδικά της Αμερικής.

coming of age, που δε χρησιμοποιείται μόνο στη λογοτε χνία αλλά και στην πολιτισμική ανθρωπολογία. Η Ειρήνη Σπανίδου, μια νέα ελληνική φωνή στην αμερικα νική λογοτεχνία, χαιρετίστηκε -και δικαίως- από την αμε ρικανική κριτική με ενθουσιασμό, με το πρώτο της ακόμη μυθιστόρημα Το αυγό του φιδιού. Εν μέρει αυτοβιογραφικό και εν μέρει μυθοπλαστικό, προσφέρει την εικόνα της Ελλάδας μέσα από τα μάτια ενός κοριτσιού που ακολου θεί την οικογένειά του στις μετακινήσεις της και ζει την ελληνική ενδοχώρα όχι μόνο ως φυσικό αλλά -ηρωτίστως- και ως κοινωνικό τοπίο. Πρόκειται για έναν κόσμο μνήμης και ριζών μέσα από τον οποίο αναδύεται και δια

Στις ΗΠΑ ο Χαβιαράς, αφού εκδίδει μια ποιητική συλλογή στα αγγλικά, στρέφε ται στην πεζογραφία και δίνει το πρώτο του μυθιστόρημα, Όταν τραγουδούσαν τα δέντρα, που σημειώνει αμέσως με γάλη καλλιτεχνική και εμπορική επιτυχία. Η κριτική αναγνωρίζει στην περίπτωσή του μία από τις πιο ελπιδοφόρες και πρωτότυπες φωνές στη νέα αμερικανική πεζογραφία. Η επιτυχία επαναλαμ βάνεται και το 1984, με το επόμενο μυθιστόρημά του, την Ηρωική εποχή. Και τα δύο βιβλία κυκλοφόρησαν στα ελληνικά και μάλιστα επανεκδόθηκαν πρόσφατα σε νέες μεταφράσεις. Δε θα μιλήσω για το πέρασμα του Χαβιαρά από την ελλη νική στην αγγλική γλώσσα, που ισχύει και στην περίπτω ση του Κόλας, αν και όσον αφορά τον Χαβιαρά είναι εντυ πωσιακότερο, αφού αφορά είδη της λεγάμενης δημιουρ γικής φαντασίας και όχι το δοκίμιο, θέλω μόνο να τονίσω πως η ποιητική θητεία του Χαβιαρά επέδρασε αποφασι στικά στη διαμόρφωση του αφηγηματικού του ύφους, των εικόνων και της διαπλοκής γεγονότων, ονείρων και πραγμάτων που τοποθετούνται σε οδυνηρές εποχές, αυ τή της γερμανικής Κατοχής στο πρώτο του βιβλίο και του Εμφυλίου στο δεύτερο, το οποίο αναμφίβολα είναι συνέ χεια ή προέκταση του πρώτου. Τα βιβλία αυτά του Χαβιαρά ανήκουν στην κατηγορία των μυθιστορημάτων της ενηλικίωσης, αν και δεν αποδίδεται έτσι επαρκώς ο όρος

μορφώνεται η συνείδηση του κοριτσιού, όπου οι επιθυ μίες και τα πράγματα τελούν διαρκώς υπό αίρεση. Η μυ θιστορηματική ανασύνθεση αυτού του κόσμου συνεπά γεται διείσδυση στην ασαφή και δύσκολη περιοχή της ταυτότητας· ταυτότητας χρόνου, χώρου, ευαισθησίας και φύλου, στοιχεία που κυριαρχούν -και σφραγίζουν, νομί ζω-, στο τελευταίο της μυθιστόρημα, που κυκλοφορεί και αυτό στα ελληνικά. θα πρέπει να κλείσω εδώ, έστω έχοντας πει πολύ λίγα για τους τέσσερις αυτούς συγγραφείς μας, αντιπροσω πευτικούς όσο και εξέχοντες «μες στο Μέγα Πανελλή νιον» - για να θυμηθούμε τον Καβάφη. Και να ηω ότι στα σταυροδρόμια του νόστου και της δημιουργίας συναντιό μαστε οι Έλληνες όπου γης. Στα σταυροδρόμια εκείνα ό που φυσά ο αέρας της μνήμης, της ιστορίας και της νο σταλγίας. Αυτό όμως δεν αρκεί. Χρειάζεται απ' όλους μας η ενίσχυση και μιας συνείδησης οικουμενικής και όχι τοπικιστικής, ελληνικής και όχι ελλαδικής, αν δε θέλουμε να γίνουμε Ποσειδωνιάτες, όλοι μας πλέον, μέσα στη σαρωτική παγκοσμιοποίηση. □

109

Η λογοτεχνία τον [λλήναν σ τ η ν

Α υ σ τ ρ α λ ί α

το υ Γ ΙΩ Ρ Γ Ο Υ Κ Α Ν Α Ρ Α Κ Η *

Υ Ρ τη σημερινή πολυπολιτισμική Αυστραλία των δεκαεννέα περίπου \ \ εκατομμυρίων ανθρώπων, με τα 4,13 εκατομμύρια μετανάστες // που προέρχονται από εκατό και πλέον χώρες και έθνη και μιλούν ϋ = ι τουλάχιστον εξήντα πέντε γλώσσες, οι Έλληνες όχι μόνο κατέ χουν σημαντική θέση από αριθμητικής πλευράς αλλά, επιπλέον, έχουν επιδείξει αξιόλογη συμβολή στην οικονομική, κοινωνική, πολιτική και πνευματική ζωή της θετής τους πατρίδας. Με βάση τα στοιχεία της αυστραλιανής απογραφής του 1996, οι Έλλη νες μετανάστες και οι απόγονοί τους υπολογίζονται από 365.000 έως 380.000. 0 αριθμός αυτός, όσο μικρός κι αν φαίνεται, είναι πολυσήμα ντος, αν τον συγκρίνουμε με το συνολικό πληθυσμό της χώρας γιατί, αναλογικά, είναι μεγαλύτερος και από αυτόν των Ελλήνων στις ΗΠΑ που φτάνει τα 2.237.000. 0 ελληνισμός της Αυστραλίας, όμως, από τα παλιά χρόνια, παράλληλα με τον αγώνα του να ριζώσει σ' ένα νέο και, μερικές φορές, αντίξοο κοινωνικό περιβάλλον, πάλεψε σκληρά να διατηρήσει όχι μόνο τη γλώσσα του αλλά και τα ήθη του, τη θρησκεία του, την ελληνική του συνείδηση και εν γένει όλα τα χαρακτηριστικά του ελληνισμού της μη τρόπολης, και δεν έπαψε ποτέ να ανήκει οργανικά στο νεοελληνικό έ θνος. Έτσι, οι Έλληνες που εγκαταστάθηκαν στη χώρα του Νότου, όπως ή ταν επόμενο, εκτός από τις ελληνικές καταβολές τους έφεραν μαζί τους και τη μακραίωνη παράδοσή τους για λογοτεχνική έκφραση (προ φορική και γραπτή) και την αγάπη τους για τη λογοτεχνία, ένα γνήσιο πολιτισμικό και πνευματικό στοιχείο του Έλληνα. Άλλωστε, οι Έλληνες μετανάστες διανοούμενοι της Αυστραλίας πάντοτε επεδίωκαν και επι-

* 0 Γιώργος Καναράκης είναι καθηγητής του Πανεπιστημίου Charles Sturt Αυστραλίας.

110

διώκουν να κρατούν άμεση επαφή με τα πνευματικά ρεύματα της Ελλάδας. Εντούτοις, η λογοτεχνία των Ελλήνων της Αυστρα λίας, παρά τα χαρακτηριστικά και τις καταβολές της νεοελληνικής λογοτεχνίας που διατηρεί, λόγω των ει δικότερων γεωγραφικών, κοινωνικοπολιτισμικών, γλωσσικών και άλλων συνθηκών του αυστραλιανού περιβάλλοντος, κάτω από τις οποίες αναπτύχθηκε, α ντανακλά καμιά φορά έναν τόνο διαφορετικό από τον ελλαδικό και ακεραιώνει μια δική της ταυτότητα που της δίνει τη δυνατότητα να εξεταστεί και να αξιολογη θεί ξεχωριστά ενώ, ταυτόχρονα, εμπλουτίζει την ελ ληνική λογοτεχνία με νέες πλευρές και διαστάσεις. Παρατηρώντας τη λογοτεχνία αυτή στο σύνολό της διαπιστώνουμε πως ένα ιδιαίτερα σημαντικό χαρακτη ριστικό που διαγράφει καθαρά το χώρο της και της ε ξασφαλίζει προσωπική ιδιομορφία έναντι της ελληνι κής μητροπολιτικής λογοτεχνίας, αλλά και κάθε άλ λης λογοτεχνίας της ελληνικής διασποράς, είναι η ξε χωριστή δισυπόστατη οντότητα και η ιδιαιτερότητα που παρουσιάζει από πλευράς θεματικών επιδράσεων και πραγματώσεων, με την παρουσία τόσο της Ελλά δας όσο και της Αυστραλίας. Η παρουσία της Ελλάδας αντανακλάται πολυποίκιλα: με τα ελληνικά ήθη και έθιμα, με σκηνές και εικόνες από την αγροτική ζωή, με απεικονίσεις του ελληνικού τοπίου, της ελληνικής θάλασσας κ.λπ. Επίσης, αποκα λύπτεται δυναμικά με αναφορές στην ελληνική μυθο λογία, την ιστορία, την ορθόδοξη πίστη κ.λπ. Επιπλέον, η θεματική παρουσία της Ελλάδας παρατηρείται πάντοτε και σε καιρούς κοινωνικών και πολιτικοστρατιωτικών αναταραχών ή φυσικών καταστρο φών που επηρεάζουν την πατρίδα, όπως η μικρασια τική καταστροφή και το τότε προσφυγικό πρόβλημα, ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος, η τουρκική εισβολή στην Κύπρο, οι σεισμοί, το σημερινό μακεδονικό ζήτημα κ.ά. Πέρα όμως όλων αυτών, ένα από τα κυρίαρχα και χα ρακτηριστικά θέματα που έγιναν πηγή έμπνευσης για λογοτεχνική δημιουργία πολλών Ελλήνων μετανα στών της Αυστραλίας είναι η μετανάστευση και η ξενι τιά. Βέβαια, το φαινόμενο δεν είναι μοναδικό. Το γε γονός της μετανάστευσης/ξενιτιάς, ως γνωστόν, έχει γίνει γενεσιουργός αιτία πολλών λογοτεχνιών που α ναπτύχθηκαν σε θετές πατρίδες, όπως η ιρλανδική λογοτεχνία στις ΗΠΑ, η πακιστανική στην Αγγλία κ.λπ. Με το θέμα αυτό και τις ποικίλες του όψεις συνδέεται άμεσα και η λογοτεχνική φυσιογνωμία πολλών εθνι κοτήτων της Αυστραλίας, μεταξύ των οποίων, φυσικά, και αυτή του αυστραλιώτη ελληνισμού.

Μία από τις θεματικές όψεις της μετανάστευσης/ξενιτιάς είναι η βαθιά νοσταλγία για τη γενέθλια γη και τα τραγικό αποτελέσματα που είχε πάνω της η μετανά στευση. Πολλές φορές, ο μετανάστης λογοτέχνης θα εκφράσει ακόμη και την πίκρα του για την Ελλάδα, γιατί λό γω των τόσων δοκιμασιών και ταλαιπωριών της δεν μπόρεσε να εξασφαλίσει τα αναγκαία μέσα της ζωής σ' αυτόν και την οικογένειά του κι έτσι να τον κρατή σει στον τόπο του για να προσφέρει εκεί το μόχθο του και να ζήσει μέσα στα όριά της. Μια άλλη διάσταση του θέματος της μετανάστευσης είναι ότι ο μετανάστης έρχεται συχνά αντιμέτωπος με την πικρή πραγματικότητα πως η επιστροφή του, για ποικίλους λόγους, θα μείνει ένα ανεκπλήρωτο όνειρο. Αυτή την τραυματική υπαρξιακή κατάσταση έχουν εκφράσει στα γραπτά τους, με πολλή ευαισθησία αλλά και ρεαλισμό, αρκετοί από τους Αυστραλιώτες μετα νάστες συγγραφείς μας. Ενώ όμως το θέμα της μετανάστευσης υπήρξε το επι κρατούν θέμα των πρώιμων χρόνων της λογοτεχνίας αυτής, ίσως γιατί οι πιο πολλοί από τους τότε μετανά στες άφηναν την πατρίδα με το διακαή πόθο μια μέρα να επιστρέφουν, μετά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο άρχισε να εξασθενεί (χωρίς να σβήσει τελείως) καθώς ένας νέος τύπος Έλληνα μετανάστη άρχισε να φτάνει στην Αυστραλία, με σκοπό τώρα τη μόνιμη εγκατάσταση. Στις δεκαετίες που ακολούθησαν, και όσο οι μετανά στες λογοτέχνες συνήθιζαν όλο και πιο πολύ στη νέα τους ζωή, τα θέματα σχετικά με την Αυστραλία πλήθαιναν και σε αριθμό και σε ποικιλία. Σιγά σιγά άρχισαν να εμφανίζονται λογοτεχνήματα αναφερόμενα με τη μορφή του αγώνα του μετανάστη στη νέα κοινωνία, στα κοινωνικοπολιτισμικά προβλήματα της δεύτερης γενιάς κ.λπ. ή, ακόμη, εμπνευσμένα από το αυστρα λιανό φυσικό περιβάλλον, τις διαφορετικές κοινωνικές συνήθειες της Αυστραλίας, τους ιθαγενείς της και την απειλούμενη θέση τους στη κοινωνία των λευκών. Βέβαια, η θεματογραφία δεν περιορίζεται στις δύο αυτές πηγές (Ελλάδα, Αυστραλία) όσο ισχυρές κι αν είναι. Ιδιαίτερα με την άφιξη νέων μεταναστών λογο τεχνών τις τελευταίες δεκαετίες, με την περαιτέρω ε ξέλιξη του υπάρχοντος λογοτεχνικού δυναμικού και την ωρίμανση αυτών που μεγάλωναν πλέον στην Αυ στραλία, παρατηρείται προσανατολισμός και προς διεθνή θέματα και ιδεολογίες, με τάση πολιτικού και κοινωνικού σχολιασμού, γεγονός που μαρτυρεί ε μπλουτισμό του λογοτεχνικού σώματος με νέες δια στάσεις αλλά και προοπτικές. Από ιστορικής πλευράς, οι πρώτες λογοτεχνικές προ-

111

απάθειες ανάγονται στο 1913, ογδόντα τέσσερα χρό νια μετά την πρώτη ιστορικά βεβαιωμένη ελληνική παρουσία στην πέμπτη ήπειρο, στις 27 Αυγούστου 1829, με τον εκτόπισμά στο Σίδνεΐ επτά νεαρών Υδραίων καταδικασμένων για δήθεν «πειρατεία» στην ανατολική Μεσόγειο εναντίον αγγλικού πλοίου δύο χρόνια πιο μπροστά. Συνεπώς, η ελληνική αποδημική λογοτεχνία στη χώρα αυτή των Αντιπόδων έχει διανύσει ήδη πορεία ογδόντα επτά χρόνων, γεγονός που της προσδίδει συγκεκριμένη ιστορική ταυτότητα. Μια συστηματική διαχρονική εξέταση της λογοτεχνι κής δημιουργίας του αυστραλιώτη ελληνισμού, από τις αρχές του 20ού αιώνα έως σήμερα, αποκαλύπτει ένα φάσμα αρκετά πολυδιάστατο από πλευράς θεμά των, μορφών και ειδών και, ταυτόχρονα, αρκετά ευρύ από πλευράς ποσότητας και ποιότητας. Αποτελείται κυρίως από έργα ποιητικής, πεζογραφικής και διαλογικής-θεατρικής μορφής, ακόμη και από λογοτεχνικές μεταφράσεις και λογοτεχνικά μελετήματα. Η ποίηοη ποικίλλει εντυπωσιακά από την επική έως τη λυρική (σατιρική, ελεγειακή, ερωτική, πατριωτική κ.λη.) και από τη γνωμική έως τη θρησκευτική. Η πεζογραφία περιλαμβάνει διηγήματα, νουβέλες, μυ θιστορήματα, ταξιδιωτικές εντυπώσεις, χρονογραφή ματα λογοτεχνικού ύφους κ.ά„ που ως προς το ύφος ποικίλλουν από το χιουμοριστικό και ελαφρόκαρδο έ ως το δραματικό και από το νοσταλγικό έως την κοι νωνική και πολιτική οάτιρα. Το θέατρο εκπροσωπείται από τη σάτιρα, την κωμω δία, το δράμα, ακόμα και από το κωμειδύλλιο, κατ' α πομίμηση του αντίστοιχου είδους της Νέας Αθηναϊκής Σχολής. Όσον αφορά τις λογοτεχνικές μεταφράσεις έχουμε έ να αρκετά απλόχωρο φάσμα όχι μόνο ποίησης, αλλά και πεζού λόγου και θεάτρου, κατά βάση από άλλες γλώσσες (κυρίως από την αγγλική) στην ελληνική, αλλά και μερικές από την ελληνική στην αγγλική. Δε θα πρέπει, όμως, να νομιστεί πως οι Έλληνες λογο τέχνες έχουν μεταφράσει μόνο Αγγλους και Αυστρα λούς συγγραφείς. Έχουν γίνει μεταφράσεις στην ελ ληνική αρκετών μη αγγλόφωνων συγγραφέων, όπως λ.χ. του Τούρκου Nazim Hikmet, του Αλβανού Lasgush Podareci, των Γάλλων ΑηάΓέ Roussain, Louis Vemeuil και Marcel Pagnol κ.ά., ενώ, σε άλλες περιπτώσεις, έργων όχι από το πρωτότυπο αλλά από αγγλική μετά φραση. Επίσης, αξίζει να σημειωθεί πως το ενδιαφέ ρον των Ελλήνων συγγραφέων για λογοτεχνική μετά φραση δεν είναι ούγχρονο φαινόμενο, αλλά ανάγεται στη δεκαετία του 1920. Τέλος, σχετικά με τα λογοτε χνικά μελετήματα, αν και συγκριτικά λίγοι συγγραφείς

112

έχουν υπηρετήσει το είδος αυτό, εντούτοις οι εργα σίες που έχουν γραφτεί καλύπτουν χρονική περίοδο δεκαετιών και περιλαμβάνουν λογοτεχνικά δοκίμια, λογοτεχνική κριτική κ.ά. Αλλά και από ποσοτικής πλευράς το σώμα της λογο τεχνίας αυτής είναι αξιοπρόσεκτο. Είναι αρκετά ογκώ δες και περιλαμβάνει δημοσιευμένες εργασίες (βιβλία και λογοτεχνήματα σε παροικιακές και αυστραλιανές εφημερίδες και περιοδικά), ανέκδοτα κείμενα και προ φορικές ποιητικές συνθέσεις τόσο στην ελληνική όσο και στην αγγλική. Αλλά, έστω και αν περιοριστούμε στις εργασίες που εμφανίστηκαν οε μορφή βιβλίου, είτε έχουν εκδοθεί από τους ίδιους τους λογοτέχνες είτε από εκδοτικούς οίκους, θα διαπιστώσουμε πως ο αριθμός τους πάλι δεν είναι ευκαταφρόνητος. Μέχρι σήμερα ξεπερνούν τις διακόσιες, ενώ μερικές από αυ τές είχαν την τύχη να κυκλοφορήσουν σε δεύτερη έκ δοση. Παρόλο ότι η λογοτεχνία αυτή έκανε την πρώτη της εμφάνιση (1913) με πεζό λόγο, η πρώτη δεκαετία της (1910-1920) εκπροσωπείται κυρίως από προφορική ποίηση, χωρίς αυτό να σημαίνει πως στις επόμενες δεκαετίες έπαψε να υπάρχει προφορική ποίηση. Η ιδιαίτερη σημασία των προφορικών αυτών ποιητι κών στιχουργημάτων έγκειται κυρίως στον ιστορικοκοινωνικό ρόλο που έπαιξαν μέσα στις πρώτες ελλη νικές παροικίες, με την αυθόρμητη διάθεση και τον ει λικρινή τους τόνο, χαρακτηριστικά που τα έκανε πολύ δημοφιλή. Επιπλέον, η πρώιμη προφορική ποίηση της εποχής αυτής έχει την αξία της και από καθαρά φιλο λογικής πλευράς, γιατί δίνει την πρώτη διατύπωση προσωπικού ύφους και οροθετεί τις αρχές της ελληνι κής λογοτεχνικής παρουσίας στην Αυστραλία. Αλλά και από γενικότερης σκοπιάς, οι προφορικές ποι ητικές συνθέσεις (πρώιμες και μεταγενέστερες) πα ρουσιάζουν μία ακόμη σημασία. Συνεχίζουν την ελλαδική λαϊκή ποιητική παράδοση, και μάλιστα σε μια νέα γη, όπου όχι μόνο τη διασώζουν από βέβαιο θάνατο, αλλά και προσδίδουν νέα διάσταση στο όλο σώμα της ελληνικής μας λογοτεχνίας. Από τα τρία μέρη της αποδημικής μας λογοτεχνίας στην Αυστραλία (δημοσιευμένες εργασίες, βιβλία και λογοτεχνήματα σε εφημερίδες και περιοδικά, ανέκδο τες εργασίες και προφορικές συνθέσεις) συγκριτικά τα δύο πρώτα είναι μεγαλύτερα σε ποσότητα και ευρύ τερα σε ποικιλία λογοτεχνικών μορφών. Το γεγονός ότι αρκετό λογοτεχνικό υλικό έχει ηαραμείνει ανέκδοτο δικαιολογείται τουλάχιστον από δύο κύριους λόγους: 1.

Δεν υπήρχαν ελληνόγλωσσες εφημερίδες ή περιο

δικά πουθενά στην Αυστραλία πριν από το 1913, όταν εμφανίστηκε στη Μελβούρνη η εφημερίδα Αυστρα λία. Ως εκ τούτου, δεν υπήρχε ελληνικό δημόσιο βή μα από το οποίο μπορούσαν να κάνουν την εμφάνισή τους λογοτεχνικές προσπάθειες, με αποτέλεσμα οι συγγραφείς των καιρών να παραμείνουν σιωπηλές φωνές. 2. Ακόμη και μετά το 1913 δεν υπήρχαν ελληνικές εκ δοτικές εταιρείες επί πολλές δεκαετίες και, συνεπώς, η δημοσίευση βιβλίων ήταν περιορισμένη στα μικρά εκτυπωτικά μέσα των ελληνικών εφημερίδων του Σίδνεΐ και της Μελβούρνης, αν εξαιρέσει κανείς τους ε λάχιστους εκείνους συγγραφείς που είχαν την οικονο μική δυνατότητα και το χρόνο να πάνε στην Ελλάδα και να δημοσιεύσουν τις εργασίες τους εκεί. Ένα από τα πρώτα δείγματα της δεύτερης αυτής κατηγορίας υπήρξε η κωμωδία 0 αδιάκριτος μουσαφίρης του Κωνσταντίνου Κυριαζόπουλου· γράφτηκε στη Μ ελ βούρνη και παρουσιάστηκε από σκηνής εκεί το 1917, αλλά δημοσιεύτηκε στην Αθήνα το 1923. Για τους παραπάνω λόγους, αρκετοί συγγραφείς μπό ρεσαν να δημοσιεύσουν τα έργα τους πολλά χρόνια μετά τη συγγραφή τους, ενώ άλλων εργασίες δημο σιεύτηκαν μεταθανάτια από φίλους τους. Είναι γεγο νός, μάλιστα, πως πολλές λογοτεχνικές εργασίες δεν είδαν ποτέ το φως της δημοσιότητας, είτε λόγω έλ λειψης οικονομικών μέσων είτε λόγω έλλειψης εν θάρρυνσης, με αποτέλεσμα να παραμείνουν θαμμέ νες και ξεχασμένες μέσα σε προσωπικά χαρτιά και οι κογενειακά λευκώματα. Εξετάζοντας την αποδημική λογοτεχνία των Ελλήνων της Αυστραλίας στο σύνολό της (ελληνόγλωσση και αγγλόγλωσση) από τα πρώτα της φανερώματα έως σήμερα, παρατηρούμε πως δεν παρέμεινε στατική, αλλά πως μεταβάλλεται και εξελίσσεται, καθώς οι συνθήκες και οι κοινωνικές κρταστάσεις που την επη ρεάζουν μεταβάλλονται κι αυτές με το χρόνο. Από πλευράς λογοτεχνικών ειδών, ενώ στην πρώτη δεκαετία ο δυναμισμός της λογοτεχνίας αυτής απορροφήθηκε από την ποίηση, και μάλιστα την προφορι κή, το 1917 έχουμε την πρώτη μαρτυρία θεατρικής γραφής με το ανέβασμα του έργου του Κωνσταντίνου Κυριαζόπουλου 0 αδιάκριτος μουσαφίρης, μια μονό πρακτη κοινωνική κωμωδία κατ' απομίμηση του Αθη ναίου σατιρικού Κωνσταντίνου Σκόκου. Στα χρόνια που θα ακολουθήσουν έως την έκρηξη του Β' Παγκόσμιου Πολέμου διαπιστώνουμε όχι μόνο το σώμα της λογοτεχνίας να διευρύνεται τόσο ποσο τικά όσο και ποιοτικά, αλλά επιπλέον να γίνονται εν συνείδητες προσπάθειες για λογοτεχνική γραφή σε

νέες ποιητικές μορφές, όπως το σονέτο. Επίσης, με ταφράζονται για πρώτη φορά στα ελληνικά ποιητικές και πεζογραφικές εργασίες από άλλες γλώσσες, ιδιαί τερα από τα αγγλικά. Τέλος, το 1932 δημοσιεύεται στην Αυστραλία το πρώτο ελληνόγλωσσο λογοτεχνι κό βιβλίο, η διηγηματική συλλογή Ιστορίες της ξενητε/όςτου Όμηρου Ρήγα από τις εκδόσεις «Πνευματι κός Φάρος Ελλήνων Αυστραλίας» της εφημερίδας του Σίδνεϊ Το Εθνικό Βήμα. Στα μετέπειτα χρόνια, ιδιαίτερα από τη δεκαετία του 1950 και μετά, ανάμεσα στην εντυπωσιακά αυξανόμε νη συγγραφική και εκδοτική δραστηριότητα, στην πα ράλληλη αύξηση των ελληνικών τυπογραφείων και στο μεγάλο αριθμό ελληνικών εφημερίδων και περιο δικών, στην ενθάρρυνση λογοτεχνικών διαγωνισμών και την ίδρυση λογοτεχνικών συλλόγων, διαπιστώ νουμε σημαντική, εν σχέσει με το παρελθόν, αύξηση στη σύνθεση αγγλόγλωσσων λογοτεχνημάτων. Επι πλέον, οι αγγλόγλωσσοι αυτοί συγγραφείς, αντίθετα από εκείνους του παρελθόντος, συνθέτουν λογοτε χνήματα σχεδόν αποκλειστικά στα αγγλικά, ένα φαι νόμενο ενδιαφέρον όχι μόνο από λογοτεχνικής αλλά και από γλωσσολογικής και κοινωνιολογικής πλευράς. Τις δύο τελευταίες δεκαετίες, η αγγλόγλωσση ποίηση και πεζογραφία έχει σημειώσει σημαντική αύξηση και το αξιοσημείωτο είναι πως οι εργασίες αυτές έχουν γραφτεί όχι μόνο από δίγλωσσους συγγραφείς, όπως στο παρελθόν, αλλά κυρίως από αυστραλογεννημένους ελληνικής καταγωγής που γράφουν μόνο στα αγγλικά. Συμπερασματικά, ατενίζοντας τη λογοτεχνική δημι ουργία των Ελλήνων της Αυστραλίας από τα πρώτα της αβέβαια βήματα στις αρχές του αιώνα έως τις μέ ρες μας, βλέπουμε ότι, περνώντας ποικίλα στάδια α νάπτυξης και διαφοροποίησης, έχει εξελιχθεί από μο νοδιάστατη προφορική ποίηση τοπικής μορφής, απο σκοπούσα κυρίως στη δημιουργία ευτράπελης ατμό σφαιρας, Ισε πολυδιάστατη λογοτεχνική παρουσία που διερευνά όλες τις λογοτεχνικές μορφές και αντι κατοπτρίζει ένα ευρύ φάσμα θεμάτων, ύφους, γλωσ σικών δομών και ιδεολογιών. 0 δυναμισμός της λογοτεχνίας του αυστραλιώτη ελ ληνισμού και οι καρποί που διαπιστώνονται τώρα πα ρέχουν τη διαβεβαίωση πως η λογοτεχνία αυτή θα συνεχίσει να αναπτύσσεται και να ακμάζει, εμπλουτι ζόμενη συνεχώς αφενός από τις επιδράσεις και τη λο γοτεχνική ζωτικότητα της Αυστραλίας και αφετέρου από τους αδιάσπαστους δεσμούς της με τη λογοτε χνική παράδοση της Ελλάδας, στην οποία, αναντίρρη τα, έχει τις καταβολές της. □

113

Έ Π η ν ε ς συγγραφείς στ η Ι ο υ η ί ί α Θόδωρος Καλλιφ Κωοτής Παπακόμος, Άρης Φιορίτος

τη ς Μ Α Ρ Γ Α Ρ ΙΤ Α Σ Μ Ε Λ Μ Π Ε Ρ Γ Κ

αλλιφατίδης, Παπακόγκος, Φιορέτος. Τρεις λογοτέχνες, τρεις ιδιάζουσες περιπτώσεις στα σουηδικά γράμματα. Καταξιωμένοι συγγραφείς της διασποράς που ζουν και εργάζονται στη Σουηδία. Οι δύο πρώτοι γράφουν και εκδίδουν το έργο τους στα σουηδικά και στα ελληνικά, ενώ ο Φιορέτος μέχρι τώρα γράφει μόνο στα σουηδικά. Και οι τρεις έχουν ιδιαίτερη αγάπη για την Ελλάδα. Την αναπολούν και τη νοσταλγούν, αλλά έχουν επιλέξει να παραμείνουν στον τόπο που τους φι λοξενεί και να μην επιστρέφουν στην πατρίδα.

Είναι ίσως η πρώτη φορά που σε μια ομιλία για τους συγγραφείς της διασποράς χρησιμοποιώ, ευθύς εξαρχής, τη βαρύγδουπη για μένα διατύπωση «να μην επιστρέφουν». Και την πρόθεσή τους αυτή δε μου την εκμυστηρεύτηκαν προσωπικά οι ίδιοι οι συγγραφείς ούτε την ανακοίνωσαν σε κάποια δημόσια εμφάνισή τους. Προκύπτει από την ανάγνωση του έργου τους, από τον τρόπο που μι λάει, λ.χ., ο ήρωας του Καλλιφατίδη Μπάσιλ Ψειράκης στο έργο Επτά ώρες στον παράδεισο (1997). Σε σκέψεις με βάζει και η σιωπή που θέτει στο λόγο του ο Παπακόγκος. Το βουβό του παράπονο. Όσον αφορά τον Φιορέτο, το συμπεραίνω από αυτό που διαδραματίζεται στο σύμπαν του, στο εσωτερι κό των λέξεών του. Προκύπτει όμως και από τα αντικρουόμενα συναισθή ματα που τρέφουν και οι τρεις για την έννοια της πατρίδας, που συνδέεται άλλοτε με τον κίνδυνο και τον περιορισμό, άλλοτε με την ασφάλεια και την ελευθερία. Σ' ένα από τα λιγοστά κείμενα που ο Καλλιφατίδης δημοσίευσε τα τελευ-

114

ται'α χρόνια στα ελληνικά, συγκεκριμένα στο περιοδικό Hellas Kultur που εκδίδεται στη Δανία, γράφει: «Υπήρξε μια εποχή στη ζωή μου που η αλληλογραφία στάθηκε η σωτηρία μου. Ήταν τα πρώτα χρόνια στη Σουηδία, όταν η μοναξιά έσκαβε ένα λάκκο στην ψυχή μου κι απειλούσε να γκρεμίσει όλη εκείνη την οικοδομή που την αποκαλούσα "ο εαυτός μου". «Χρειαζόμουν απελπισμένα την παρουσία των άλλων για να παραμείνω αυτός που ήμουν ή, ακόμα καλύτερα, για να παραμείνω άνθρωπος. «Έγραφα λοιπόν γράμματα στον πατέρα μου, στον αδελ φό μου, σ' έναν αγαπημένο φίλο και σε μια ακόμα πιο α γαπημένη κοπέλα, που άφηνα πίσω μου με την υπόσχε ση ότι θα γυρνούσα το συντομότερο ή θα την έπαιρνα κοντά μου στη νέα χώρα». 0 Θεόδωρος Καλλιφατίδης ήρθε στη Σουηδία το 1963. Σπούδασε φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο της Στοκχόλμης, δίδαξε στο Λύκειο Viggbyholmsskolan και αργότερα διεύθυνε το έγκυρο λογοτεχνικό περιοδικό BLM. Ασχολήθηκε με όλα τα είδη του λόγου, έγινε γνωστός για τα πεζογραφήματά του και απέσπασε πολλά βραβεία και τιμητι κές διακρίσεις. Έπειτα από τριάντα χρόνια συνεχούς παρουσίας στα σουηδικά γράμματα, ο Καλλιφατίδης έχει ενσωματωθεί πλήρως στη λογοτεχνία της δεύτερης πατρίδας του. Στην ερώτηση που του τίθεται συχνά, πώς είναι δηλαδή δυνατό ένας άνθρωπος που έφτασε ενήλικας στην και νούρια του πατρίδα να μάθει τόσο τέλεια την ξένη γλώσ σα ώστε να τη χειρίζεται ανεμπόδιστα και λογοτεχνικά, α παντά: «Έφτασα στη Σουηδία μ' ένα linguaphone στις α ποσκευές μου. Στο δρόμο διάβαζα και αποστήθιζα όλες τις διαφημίσεις και τις οδηγίες που έπαιρνε το μάτι μου στις διάφορες πινακίδες. Επειδή δεν υπήρχαν τμήματα εκμάθησης της σουηδικής γλώσσας, αποφάσισα να τη μάθω μόνος μου. Αγόρασα το Δεσποινίς Τζούλια του Αύ γουστου Στρίντμπεργκ και ένα σουηδοαγγλικό λεξικό. Όταν τέλειωσα με το θεατρικό έργο, συνέχισα με τον Ντάγκερμαν». 0 Καλλιφατίδης λοιπόν ήταν αποφασισμένος να κατακτή σει τη γλώσσα - και μάλιστα τη λογοτεχνική. Ενώ μάθαι νε σουηδικά, έγραφε παράλληλα στα ελληνικά: λίγη ποί ηση και διηγήματα με θεματικό άξονα την ξενιτιά. Ωστό σο, η δικτατορία του 1967 τού έδωσε την ευκαιρία να δοκιμαστεί στη νέα γλώσσα. 0 αντίδικχατορικός αγώνας χρειαζόταν, για ευνόητους λόγους, Έλληνες που να γρά φουν στα σουηδικά. 0 Καλλιφατίδης πρωτοεμφανίστηκε το 1969 με την ποιη τική συλλογή Η μνήμη οτην εξορία και το 1970 ακολού θησε το μυθιστόρημα Ξένοι, για τη ζωή των πρώτων Ελλήνων μεταναστών στη Σουηδία. Το βιβλίο αυτό έγινε μάλιστα και ταινία μεγάλου μήκους

με τίτλο Με λένε Στέλιο, κάνοντας γνωστό στο ευρύτερο κοινό όχι μόνο το συγγραφέα του έργου αλλά και τους συμπατριώτες του, ερασιτέχνες ηθοποιούς. Μεταξύ αυ τών και τον πρόωρα χαμένο ζωγράφο Σάββα Τζαννετάκη απότηνΚαισαριανή. Από το 1970 μέχρι σήμερα ο Καλλιφατίδης έχει εκδώσει περί τα είκοσι μυθιστορήματα που τα περισσότερα έγιναν best sellers. Και δε θα ήταν υπερβολή αν λέγαμε ότι ο Καλλιφατίδης είναι σήμερα ένας από τους πιο δημοφι λείς Σουηδούς συγγραφείς. Λέω «Σουηδούς συγγραφείς», γιατί αφότου αναγνωρίστη κε και έγινε αποδεκτός από τους κριτικούς και το αναγνω στικό κοινό, κατά κάποιο τρόπο δεν είναι πλέον Έλληνας συγγραφέας της διασποράς; αλλά Σουηδός. Και αν οι συ μπατριώτες του στον ελλαδικό χώρο επιθυμούν να γνω ρίσουν το έργο του, θα πρέπει να καταφύγουν στις μετα φράσεις που κυκλοφορούν από ελληνικούς εκδοτικούς οίκους - και οι οποίες, ως επί το πλείστον, δεν έχουν γίνει από τον ίδιο. Ο Καλλιφατίδης λοιπόν, κατάφερε όχι μόνο να μείνει ο ε αυτός του -όπως γράφει στο Hellas Kultur- αλλά και να τον υπερβεί, μετακομίζοντας από το εσωτερικό μιας γλώσσας σε μια άλλη, από την αφηγηματική γραμματική της ελληνικής στη σουηδική. Ακολουθώντας το ρεύμα της εποχής που απαιτεί περισ σότερα αστυνομικά μυθιστορήματα, ο Καλλιφατίδης έ γραψε το Ένα απλό έγκλημα (2000). Ηρωίδα του έργου είναι η τριαντατριάχρονη Kristina Vendel, αστυνομικίνα στο τμήμα του Huddinge, στΰ περίχωρα της Στοκχόλμης, όπου ζει και ο ίδιος ο συγγραφέας. 0 αναγνώστης παρασύρεται σε μια γραφή απαλλαγμένη από τα δεσμό της μητρικής γλώσσας, λυτρωμένη από οικείους χώρους και τοπία που παραπέμπουν σε μνήμες του παρελθόντος. Το ακριβώς αντίθετο πάντως συμβαίνει με τον Κωστή Παπακόγκο, που γεννήθηκε το 1936 στο Παχτίρι της κεντρι κής Πίνδου και πρόλαβε, προτού μεταναστεύσει στη Σου ηδία, να εκδώσει την ποιητική συλλογή Αοταύρωτος (1956). Διατηρώντας την ελληνικότητά του και υποστασιοποιώντας ένα λόγο μνημονικό, δεν έκανε καμιά απολύτως προσπάθεια να προσαρμόσει και να εντάξει το δημιουργι κό του έργο στα δεδομένα της σουηδικής κοινωνίας. Τουναντίον. Το αφηγηματικό εγώ εισδύει στο χώρο της μνήμης και η γλώσσα -παρόλο που γράφει στα σουηδι κά- δεν ηχεί σαν σουηδικά, μιας και ανήκει στους νε κρούς και στους επιζώντες πράξεων απόλυτα συνυφασμένων με τη σύγχρονη ελληνική ιστορία, που δεν μπο ρούν να ενταχθούν στον τόπο της φιλοξενίας. 0 Παπακόγκος επέλεξε αρχικά τη σουηδική γλώσσα, ό πως και ο ομότεχνός του Καλλιφατίδης, προκειμένου να συμμετάσχει μαζί με τους εξόριστους συμπατριώτες του

115

στον αντιδικτατορικό αγώνα. Το 1969 εξέδ ωσε Τα κύμα τα της Ρόδου, το οποίο γράφεται για να ενισχυθεί ο πολι τικός αγώνας. Κυρίως όμως για να προκαλέσει μια αντί δραση στους Σουηδούς τουρίστες που έχουν επιλέξει την Ελλάδα ως χώρα διακοπών. Σε συνέντευξή του στον Ξενοφώντα Παγκαλιά στα Τρικα λινά Νέα, 22 Ιουλίου 2000, ο Παπακόγκος δήλωσε ότι η επιχειρηματολογία υπέρ ή κατά του τουρισμού στα χρό νια της χούντας δεν ήταν αρκετή. Η βία δεν μπορούσε παρά να αποτραπεί με τη βία. Για το σκοπό αυτό απαιτού νταν καλύτερη γνώση της επαναστατικής παράδοσης στην Ελλάδα. Ο δρόμος οδηγούσε αναπόφευκτα στον αρχηγό του Ε.Λ.Α.Σ, Άρη Βελουχιώτη. Ο Παπακόγκος αποφάσισε λοιπόν να γράψει ένα βιβλίο για τον Άρη, ως προσάναμμα, όπως αναφέρει ο ίδιος, ως πατριωτική αναθέρμανση για την ανατροπή της χούντας. Με την ολοκλήρωση της μονογραφίας για τον Καπετάν Άρη που γράφτηκε κατά τη διάρκεια της δικτατορίας και εκδόθηκε στα σουηδικά το 1975, ο Παπακόγκος έστρεψε τη ματιά του προς την περίοδο της Εθνικής Αντίστασης στην Ελλάδα. Στο μεταξύ είχαν εκδοθεί αρκετές ποιητικές συλλογές και πεζογραφήματα, όλα στα σουηδικά, που έκαναν το συγ γραφέα γνωστό και αγαπητό στο σουηδικό αναγνωστικό κοινό. Στο πλευρό του, η σύντροφός του Irene Larsson, που μαζί με το συγγραφέα μεταφράζει τα έργα του στα σουηδικά και επιμελείται τις εκδόσεις του. Τέσσερα χρόνια έρευνας και δώδεκα γραψίματος χρειά στηκε ο Παπακόγκος για να ολοκληρώσει το δεύτερο με γάλο εγχείρημά του, το δίτομο έργο Καπετάν Μάρκος: ο εμφύλιος πόλεμος στην Ελλάδα, 1945-1949. Από τα χρόνια της επταετίας κιόλας ο λογοτέχνης είχε πάρει την απόφαση να στραφεί προς το αναγνωστικό κοι νό της Ελλάδας και να πολιτογραφηθεί Έλληνας συγγρα φέας της διασποράς. Ωστόσο, εμμένει στην απόφασή του να μην εγκαταλείψει τη Σουηδία, καθώς η χώρα υπο δοχής τού παρέχει τα εχέγγυο απόλυτης συγκέντρωσης και προσήλωσης στην αξιολόγηση και καταγραφή του ι στορικού υλικού που κατόρθωσε να συγκεντρώσει κατά τα ταξίδια του στις χώρες της ανατολικής Ευρώπης. Και όχι μόνο. Η αλληλογραφία του με τους επιζώντες του Εμφυλίου, η συνεχής αναζήτηση μαρτύρων και η κατά θεση των στοιχείων που ανακαλύπτει μέσω του δημι ουργικού του έργου κατατάσσουν τον Παπακόγκο στην εμπροσθοφυλακή των συγγραφέων του μυθιστορήματος-ντοκουμέντο. Τελευταίος στη σύντομη αυτή αποτίμηση των συγγραφέ ων της διασποράς στη Σουηδία είναι ο Άρης Φιορέτος, ε ντελώς άγνωστος, υποθέτω, στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό, αλλά καταξιωμένος και διαβασμένος -κυρίως από τους νέους- στη δεύτερη πατρίδα του, τη Σουηδία.

116

Γεννημένος στην πόλη Λουντ της νότιας Σουηδίας, από Έλληνα πατέρα και Αυστριακή μητέρα, πρωτοεμφανίστηκε στα γράμματα το 1991 με δοκίμια για τους ΗόΙderlin, Benjamin και Celan. Ακολούθησαν μυθιστορήματα, αφηγήματα, λυρική πρόζα κ.ά. Το τελευταίο του μυθι στόρημα Stockholm Noir εκδόθηκε το 2000 και φέρει τη σφραγίδα του μεγάλου οίκου «Norstedts». Ο Φιορέτος, αν και Έλληνας δεύτερης γενιάς, έμαθε πο λύ αργά τα ελληνικά που γνωρίζει. Όπως ο ίδιος αφηγείται στο αυτοβιογραφικό του κείμενο «Τα κόλπα του μαυροκέφαλου», εν είδει ημερολογιακών σημειώσεων (BLM, 1998), λόγω της δικτατορίας η οικογένειά του δεν μπορούσε να επισκεφθεί την Ελλάδα. Ο πατέρας του, πρώην αντιστασιακός, κινδύνευε να συλληφθεί και να ο δηγηθεί στις φυλακές. Ήρθε στην Ελλάδα το 1980, για να γνωρίσει τον τόπο της καταγωγής του και έμεινε ένα χρόνο σπουδάζοντας ελληνικά. Ήρθε και η νοσταλγία του ήταν κενή, όπως εί πε χαρακτηριστικά ο ίδιος. Σαν να μην είχε επιστρέφει ή να μην είχε φύγει ποτέ. Κάποιες προσπάθειες να μετα φράσει Καρυωτάκη και Πολυδούρη τον έκαναν να υπο φέρει ακόμα περισσότερο από το αίσθημα της μοναξιάς, από την απώλεια του εαυτού του, σ' ένα χώρο που δεν όριζε και με τον οποίο δεν τον ουνέδεαν προσωπικές μνήμες. Είναι δίγλωσσος βέβαια, αλλά με τη γερμανική και τη σουηδική γλώσσα. 0 Φιορέτος -του οποίου η συμβολή στα σουηδικά γράμ ματα δεν είναι καθόλου ευκαταφρόνητη- είναι ωστόσο Έλληνας συγγραφέας με ένα διαφορετικό τρόπο απ' ό,τι ο Καλλιφατίδης ή ο Παπακόγκος. Είναι πολύ περισσότερο συγγραφέας του κόσμου, έχο ντας όμως εσωτερικεύσει τη γνώση της πατρικής γης. Αυτό είναι φανερό στα έργα Το γκρίζο βιβλίο (1994), Ένα βιβλίο για φαντάσματα (1996), Stockholm Noir (2000) κ.ά. Στα έργα αυτά, το αφηγηματικό εγώ εμφανίζεται συμφι λιωμένο με το υπαρξιακό του ξερίζωμα, το ουτοπικό ό ραμα της επιστροφής. Και η εσωτερική και εξωτερική ο ντότητα του εγώ κατακυρώνεται με τις σκέψεις και τα συ ναισθήματα μιας ταυτότητας που διαμορφώνεται από α νοικτά κοινωνικοπολιτισμικά πεδία. Μέσα από έναν εξαιρετικά μοντέρνο τρόπο γραφής, ανα δύεται μια πολύ ουσιαστική σχέση με τις ρίζες του, την ελληνική γλώσσα -εν τη ευρεία εννοία- και κατά προέ κταση με τον ελληνικό πολιτισμό. Είναι, θα λέγαμε, πε ρισσότερο «Έλλην» παρά «Έλληνας». Τέλος, είναι ο Φιορέτος, αυτός ο βαθύς γνώστης της αρ χαίας φιλοσοφίας αλλά και της νεοελληνικής γραμματεί ας, ενσωματωμένος κατά τα άλλα στην ελληνική και όχι στη σουηδική λογοτεχνία, που με κάνει να μην ανησυχώ για το γεγονός ότι, όπως και οι δύο ομότεχνοί του, δε θα επιστρέφει στην πατρίδα. □

(g) ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ

Κέντρο Μαρξιστικών Ερευνών Προσεγγίσεις στην κατάσταση της εργατικής τάξης στην Ελλάδα

Εξελίξεις, τάσεις, προοπτικές της ελληνικής οικονομίας

Κ. Τουμασάτος

Κ. Αυγητίδης

Σύμβαση Σένγκεν

Η Ρωσία και ο εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας του ελληνικού λαού

Ν. Κοτόπουλου

Μ. Χατζηγιάννη

X. Σακελλαρίου

Το στοίχημα

Ένα παλιό πολύ παλιό τρενάκι

0 ™β«ννομαχος της Φυλής

Ζωγραφιές: Εύα Μελά

ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΕΒΕ Σόλωνος 130,106 81 Αθήνα, Τηλ.: 3820835,3823649, Fax: 3813354 http:/www.sep.gr, e-mail: info@sep.gr Κεντρική διάθεση: Μαυροκορδάτου 3, Τηλ.: 3829835,3808132, Fax: 3829814 Βιβλιοπωλεία: 1. Αθήνα, Μαυροκορδάτου 3, Τηλ.: 3829835,3808132 2. Θεσσαλονίκη, Μπακατσέλου 3 & Εγνατία 65, Τηλ.: 031 283810 3. Γιάννενα, 28ης Οκτωβρίου 19, Τηλ.: 0651 38090

Αρ. 415

επ ιμίλιιa:

Ε Φ Η

Α Π Α Κ Η

31 Δεκεμβρίου 2000 Η ταξινόμηση των βιβλίων γίνεται με βάοη το γνωστό Δεκαδικό Εύστημα Ταξινόμησης προσαρμοσμένο στην ελληνική βιβλιογραφία. Γράμματα, 2000. Σελ. 205. Δρχ. 3.200. ISBN 960-393-226-4.

Το Βιβλιογραφικό Δελτίο ουπάοοεται με την πολύτιμη συνεργασία του βιβλιοπωλείου της «Εστίας»

Γενικά Ο Ορχέγα υ Γκασσέχ για την Ευρώπη. Μεχ. Σ, Κουμαντάρου-Πρεβελάκη. Αθήνα, Ευθύνη, 2000. Σελ. 104. ISBN 960-8150-02-7. ΛΑΟΣΝ. Κ. -ΦΛΩΡΟΥ-ΛΑΟΥX. Ορθολογική αναρχία και ανθρωπιστική πολιτική. Αθήνα, Δίαυλος, 2000. Σελ. 100. Δρχ. 1.800. ISBN 960-551-101-1. ΜΑΝΙΑΤΗΣ Γ. Το προσωπείο και το πρόσωπο. Αθήνα, Στάχυ, 2000. Σελ. 226. Δρχ. 4.000. ISBN 960-8032-49-0. ΜΠΟΥΡΖΟΥΑ Μ. Φιλοσοφία και δικαιώματα του ανθρώπου. Μετ. Γ. Φαρακλός. Αθήνα, Εστία, 2000. Σελ. 172. Δρχ. 2.700. ISBN 960-05-0935-2. ΜεταΦυοική ΣΙΕΤΤΟΣ Γ. Β. Οι ιεροπραξίες στην αρχαία Ελλάδα. Αθήνα, Απολλώνειο Φως, 2000. Σελ. 230. Δρχ. 3.640.

Γενικά

118

Κοινωνικά

ψυχολογία

Η κοινωνική ψυχολογία στο κατώφλι του 21ου αιώνα. Επιμ. Σ. Παπαστάμου. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2000. Σελ. 220. Δρχ. 4.800. ISBN 960-393-410-0. McCOLDRICKM.-OERSOWR.To γενεόγραμμα. Μετ. Α. Νικάς - Κ. Νικολάου. Αθήνα, Κέδρος, 2000. Σελ. 240. Δρχ. 3.500. ISBN 960-04-1066-6. Εφαοιιοσυενη

ώυχολογία

GOTTMAN J. Η συναισθηματική νοημοσύνη των παιδιών. Μετ. X. Ξενάκη. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2000. Σελ. 256. Δρχ. 3.800. ISBN 960-344-984-9. MINUCHIN S. Οικογένειες και οικογενειακή θεραπεία. Επιμ. Φ. Αναγνωστόπουλος. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2000. Σελ. 494. Δρχ. 6.800. ISBN 960-344-737-4. ΧΑΪΝΤΣ Ε. Συζυγική θεραπεία. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2000. Σελ. 190. Δρχ. 3.000. ISBN 960-393-313-9.

ΠΙΝΤΕΡΗΣ Γ. Η ψυχολογία μας με το χρήμα. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 212. Δρχ. 4.160. ISBN 960-03-2912-2.

Ιεοά

DALY Μ. - WILSON Μ. Η αλήθεια για τη Σταχτοπούτα. Μετ. Σ. Σφενδουράκης. Αθήνα, Σύναλμα, 2000. Σελ. 92. Δρχ. 1.500. ISBN 960-7578-24-4.

ΑΓΟΥΡΙΔΗΣ Σ. Ερμηνευτική των ιερών κειμένων. Β' έκδοση. Αθήνα, Άρτος Ζωής, 2000. Σελ. 424. Δρχ. 6.500. ISBN 960-8053-08-0.

SILOVE D. - MANICAVASACAR V. Ξεπερνώνταςτον πανικό. Μετ. Ν. Βουλαλάς. Αθήνα, Ελληνικά

Μυθολογία

κείιιενα

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗΣ θ. Οιδίπους και

Κιθαιρώνας. Τήλεφος και Παρθένιο. Αθήνα, 2000. Σελ. 144. Δρχ. 3.120.

Κ ΟΙ Ν ΩΝ Ι ΚΟ Ι ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ Κοινωνιολογία ΑΛΕΞΙΑΣ Γ. Λόγος περί ζωής και θανάτου. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2000. Σελ. 501. Δρχ. 7.000. ISBN 960-393-225-6. ΑΝΘΟΠΟΥΛΟΣ X. Προστασία κατά του ρατσισμού και ελευθερία της πληροφόρησης, Αθήνα, Παπαζήσης, 2000. Σελ. 276. Δρχ. 4.000. ISBN 960-02-0432-8. ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ Α. Τάξεις και αταξίες. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2000. Σελ. 275. Δρχ. 4.000. ISBN 960-393-247-7. SMITH A. D. Εθνική ταυτότητα. Μετ. Ε. Πέππα. Αθήνα, Οδυσσέας, 2000. Σελ. 280. Δρχ. 3.950. ISBN 960-210-391-4. Πολιτική ΑΛΒΑΝΟΣ X. Η δημοκρατία των δεινοσαύρων. Θεσσαλονίκη, Ιανός, 2000. Σελ. 179. Δρχ. 3.500. ISBN 960-7771-41-9. ΑΛΜΠΑΝΗΣ Ε. Β. Παγκόσμιες σχέσεις. Αθήνα, Libra, 2000. Σελ. 183. Δρχ. 5.000. ISBN 960-490-036-6. ΔΑΜΑΝΑΚΗ Μ. Η επιστροφή της πολιτικής. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2000. Σελ. 138. Δρχ. 2.880. ISBN 960-393-431-3. ΔΟΥΔΟΥΜΗΣ Γ. Ε. Βαλκανικές εξελίξεις. Τόμος IV. Αθήνα, Βαλκανικές Εκδόσεις, 2000. Σελ. 191. Δρχ. 3.330. ΚΟΚΚΙΝΟΣ Γ. Αναζητώντας την Ευρώπη. Αθήνα, Μεταίχμιο, 2000. Σελ. 208. Δρχ. 3.600. ISBN 960-375-126-Χ. ΜΟΥΤΣΟΓΛΟΥ Β. Η Τουρκία στο μεταβαλλόμενο διεθνές περιβάλλον και οι ελληνοτουρκικές σχέσεις. Αθήνα, Παπαζήσης, 2000. Σελ. 327. Δρχ. 4.160. ISBN 960-02-1427-1.

Αθήνα, Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, 2000. Σελ. 234. Δρχ. 4.160. ISBN 960-7058-95-Χ.

Σελ. 847. Δρχ. 22.000. ISBN 960-301-465-6. Δ ημόοια

Δίκαιο 0 συνήγορος του πολίτη: Η δημοκρατία σε βάθος. Εισ.-συντ.-επιμ. Δ, Α. Σωτηρόπουλος. Αθήνα, Παπαζήσης, 2000. Σελ. 224. Δρχ. 3.500. ISBN 960-02-1433-6. Συγκριτική διαφήμιση. Αθήνα, Σάκκουλας, 2000. Σελ. 393. ISBN 960-301-492-3. ΒΗΛΑΡΑΣΜ.Κ. Η τεχνική της αποτελεσματικής προστασίας των κοινωνικών δικαιωμάτων από τον εθνικό δικαστή. Αθήνα, Σάκκουλας, 2000. Σελ. 82. ISBN 960-15-0264-5. Οικονομία ΑΝΤΩΝΙΟΥ Α. ΚΑΙ ΑΛΛΟΙ. Παγκοσμιοποίηση. Επιμ. Π. Ν. Λύτρας. Αθήνα, Παπαζήσης, 2000. Σελ. 259. Δρχ. 3.640. ISBN 960-02-1428-Χ. ΑΥΓΕΡΙΝΟΥ-ΚΟΛΩΝΙΑ Σ. ΚΑΙ ΑΛΛΟΙ. Τουριστική ανάπτυξη. Επιμ. Π. Τσάρτας. Αθήνα, Εξάντας, 2000. Σελ. 211. Δρχ. 5.200. ISBN 960-256-437-7. ΓΚΟΛΟΓΚΙΝΑ-ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ Ε. Η ευθύνη στη συνδυασμένη μεταφορά εμπορευμάτων. Αθήνα, Σάκκουλας, 2000. Σελ. 352. Δρχ. 10.000. ISBN 960-301-483-4. ΜΑΡΙΟΛΗΣ 0. - ΣΤΑΜΑΤΗΣ Γ. Η εντός ΟΝΕ εποχή. Αθήνα, Στάχυ, 2000. Σελ. 206. Δρχ. 3.000. ISBN 960-8032-50-4. ΜΑΡΚΗΣ Δ. Η κατασκευή της Ευρώπης. Αθήνα, Κριτική, 2000. Σελ. 101. Δρχ. 1.900. ISBN 960-218-199-0. ΜΗΛΙΟΣ Γ - ΟΙΚΟΝΟΜΑΚΗΣ Γ.ΛΑΠΑΤΣΙΩΡΑΣ Σ. Εισαγωγή στην οικονομική ανάλυση. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2000. Σελ. 678. Δρχ. 11.000. ISBN 960-393-429-1.

ΠΟΤΑΜΙΑΝΟΣ X. Το κυπριακό ζήτημα. Αθήνα, Σιδέρης, 2000. Σελ. 47. Δρχ. 1.040. ISBN 960-08-0199-1.

ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣI. Χρηματιστηριακός κώδικας. Τόμος Β'. Αθήνα, Σάκκουλας, 2000. Σελ. 288. Δρχ. 6.000. ISBN 960-301-493-4.

ΡΑΦΑΗΛΙΔΗΣ Β. Καπιταλισμός. Η κρυφή γοητεία της μπουρζουαζίας. Β' έκδοση.

ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣ Π. Πρακτική εμπορικών μιοθώοεων. Αθήνα, Σάκκουλας, 2000.

Διοίκηοη

Οι αρμοδιότητες της νομαρχιακής αυτοδιοίκησης και της περιφερειακής διοίκησης. Επιμ. Ν. Κ. Χλέπας - Γ. Τασόπουλος. Αθήνα, Σάκκουλας, 2000. Σελ. 213. ISBN 960-15-0119-3. Ααογραύία Αθηναϊκό Ημερολόγιο. Αθήνα, Φιλιππότης, 2000. Σελ. 256. Δρχ. 4.500. ΓΟΥΝΑΡΗΣ Β. Κ. Στις όχθες του Υδραγόρα. Αθήνα, Στάχυ, 2000. Σελ. 312. Δρχ. 7.200. ISBN 960-8032-52-0. ΚΟΡΡΕ-ΖΩΓΡΑΦΟΥ Κ. - ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΣ Μ. Άνδρος. Παραδοσιακή ζωή και τέχνη. Άνδρος, Μουσείο Λαογραφίας και Χριστιανικής Τέχνης, 2.000. Σελ. 177. Δρχ. 7.280. ISBN 960-86705-0-0.

Εκπαίδπιοη Ένταξη: Ουτοπία ή πραγματικότητα; Επιμ. Α. Ζώνιου-Σιδέρη. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2000. Σελ. 319. Δρχ. 4.500. ISBN 960-393-436-4. ΔΕΛΗΚΑΝΑΚΗ Ν. - ΚΟΚΟΛΑΚΗ Ρ. Περιβαλλοντική εκπαίδευση στην προσχολική ηλικία. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2000. Σελ. 206. Δρχ. 3.800. ISBN 960-393-339-7. ΝΙΚΟΛΑΟΥ Γ. Ένταξη και εκπαίδευση των αλλοδαπών μαθητών στο Δημοτικό σχολείο. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2000. Σελ. 350. Δρχ, 4.500. ISBN 960-390-412-7. Πληροφορική ΑΒΟΥΡΗΣ Ν. Εισαγωγή στην επικοινωνία ανθρώπου-υπολογιστή. Αθήνα, Δίαυλος, 2000. Σελ. 280. Δρχ. 6.000. ISBN 960-531-098-8.

Αοτρονουία McNAB D. - YOUNGER J. Οι πλανήτες.

119

Met. B. Γιαννακόπουλος. Αθήνα, Μοντέρνοι Καιροί, 1999. Σελ. 240. Δρχ. 8.500. ISBN 960-559-325-5.

Ζωγραφική ΧΑΤΖΗ Γ. Φλάνδρα, Φλαμανδοί ζωγράφοι. Αθήνα, Εξάντας, 2000. Σελ. 76. Δρχ. 3.640. ISBN 960-256-441-5. m

Ια τρικ ή ΜΑΔΙΑΝΟΣ Μ. Γ. Εισαγωγή στην κοινωνική ψυχιατρική. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 457. Δρχ. 7.280. ISBN 960-03-2857-6. Οικιακή

οικονομία

ΚΕΕΜΙΡΗΣ Δ. Επάγγελμα μπάρμαν. Αθήνα, Δίαυλος, 2000. Εελ. 126. Δρχ. 2.500. ISBN 960-531-093-7.

Κινπυατογράφοε ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟ ΝΙΚΗΣ. Θόδωρος Αγγελόπουλος. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 335. Δρχ. 14.560. ISBN 960-03-2933-8. ΜΠΟΥΝΙΟΥΕΛ Λ. - ΝΤΑΛΙΣ. Ο Ανδαλουσιανός σκύλος. Μετ. Β. Δαλακούρα. Λόρκα Φ. Γ.: Ταξίδι στη σελήνη. Εισ.-μετ. Β. Λαλιώτης. Αθήνα, Αιγόκερως, 2000. Σελ. 95. Δρχ. 1.560. ISBN 960-222-148-1.

Σελ. 77. Δρχ. 1.000. ISBN 960-262-036-6. ΗΡΟΔΟΤΟΣ. Ιστορία. Τόμοι Α'+Β'+Γ. Μετ. Α. Σ. Βλάχος. Αθήνα, Ωκεανίδα, 2000. Σελ. 321+341+429. Δρχ. 3.300+3.400+4.300. ISBN set 960-110-167-6. ΠΑΠΑΓΓΕΛΗΣ θ. Οβιδίου, ερωτική τέχνη. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 175. Δρχ. 6.240. ISBN 960-03-2802-1. ΡΟΥΦΙΝΟΣ. Επιγράμματα ερωτικά. Εισ.-μετ.-σχόλ. Κ. Χωρεάνθης. Αθήνα, Πατάκης, 2000. Σελ. 70. Δρχ. 1.800. ISBN 960-378-640-3.

Χιούμορ

ΙΣΧ ΝΕΣ ΜΑΛΤΕΖ0Υ X. Χαρακτικά του Ελληνικού Ινστιτούτου Βενετίας. Βενετία, 2000. Εελ. 101. Δρχ. 6.240. ISBN 960-7743-11-3.

ΛΑΖΟΓΙΩΡΓΟΣ-ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ Δ. Κορόιδο Μουσολίνι. Το Έπος του 1940 μέσα από τις γελοιογραφίες της εποχής. Αθήνα, Πελασγός, 2000. Σελ. 169. Δρχ. 6.240. ISBN 960-522-105-5.

Ε Ν Α Σ Χ Ο Λ Η Σ Ε ΙΣ

Λευκώματα Αρκαδία. Τα μοναστήρια και οι εκκλησίες της. Αθήνα, Othisis - Πέτρος Σαραντάκης, 2000. Εελ. 218. Δρχ. 16.500.

Συλλογεε PITIDIS-POUTOUS Τ. Creek paper money. Athens, Stratoudakis. 2000. Σελ. 176. Δρχ. 1.800. ISBN 960-91397-0-1.

20ός αιώνας. Λεύκωμα. Αθήνα, Ανατολικός, 2000. Εελ. 120. ISBN 960-8429-18-8. Ο θησαυρός της Ορθοδοξίας. 2000 χρόνια. Ιστορία - μνημεία - Τέχνη. Τόμοι Α'+Β'. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 2000. Εελ. 516+542. Δρχ. 49.600 (οι δύο τόμοι). ISBN set 960-213-396-1. ΜΕΗΕ Γ. Γη της Κρήτης. Αθήνα, 2000. Εελ. 197. Δρχ. 20.000. ISBN 960-86736-0-7. ΠΑΠΑΝΤΩΝΙΟΥ Α. Στιγμές εξουσίας. Αθήνα, Ολκός, 2000. Σελ. 144. Δρχ. 14.000. ISBN 960-81-5402-2. Γλυπτική ΦΛΩΡΑΚΗΣ A. X. Άγιον Όρος. Λιθανάγλυφα. Αθήνα, Τήνος, 2000. Σελ. 355. Δρχ. 10.400. ISBN 960-273-112-5.

120

Αρχαίοι

ο υ γγpa φ ι i c

Αρχαίοι Έλληνες Γεωγράφοι. Τόμος Ε'. Αθήναι, Νέα θέσις, 2000. Σελ. 239. Δρχ. 3.640. ΑΙΣΧΥΛΟΣ. Ιππής. Μετ. Μ. Ευθυμιάδης. Αθήνα, Σπανός, 2000. Σελ. 77. Δρχ. 1.000. ISBN 960-262-036-4. ΑΙΣΧΥΛΟΣ. Προμηθέας δεσμώτης. Μετ. Μ. Ευθυμιάδης. Αθήνα, Σπανός, 2000. Σελ. 43. Δρχ. 1.000. ISBN 960-262-037-4. ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ. Ηθικά. Νικομάχεια. Εισ.-μετ.-σχόλ. Δ. Λυπουρλής. Θεσσαλονίκη, Ζήτρος, 2000. Σελ. 285. Δρχ. 6.200. ISBN 960-7760-44-1. ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ. Ιππής. Μετ. Μ. Ευθυμιάδης. Αθήνα, Βιβλιοφιλία, 2000.

Γραφές της πόλης. Επιμ. Μ. Φάις. Αθήνα, Πατάκης, 2000. Σελ. 122. Δρχ. 2.900. ISBN 960-378-829-5. /? ο ί η ο η ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΠΟΥΛΟΣ Γ. Το στόμα της φάλαινας. Αθήνα, Μανδραγόρας, 2000. Σελ. 43. ISBN 960-7528-26-3. ΑΛΕΞΟΠΟΥΛΟΥ Μ. Πιο γρήγορα απ' το φως. Αθήνα, Κέδρος, 2000. Σελ. 40. Δρχ. 800. ISBN 960-04-1814-4. ΒΑΡΟΣ Δ. Φρύνη. Ποιήματα. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 107. Δρχ. 2.000. ISBN 960-03-2821-8. ΒΟΥΓΙΟΥΚΑΣ Α. Ιλαρίωνας. Αθήνα, 2000. Σελ. 60. ΓΚΙΚΑ Ε. θόλωσα, θύελλα, θάμβος, θυμήθηκα... Αθήνα, Άγκυρα, 2000. Σελ. 114. ISBN 960-234-730-9. ΙΣΑΡΗΣΑ. θα επιστρέφω φωτεινός. Ποιήματα. Αθήνα, Άγρα, 2000. Σελ. 81. ISBN 960-325-353-7. ΚΑΡΑΒΙΤΗ Ν. Επί ξηρού ακάνθου. Αθήνα, Πανδώρα, 2000. Σελ. 62. ISBN 960-86311-6-3. ΚΟΥΝΔΟΥΡΟΣ Δ. Μυθογραφία. Αθήνα, Γαβριηλίδης, 2000. Σελ. 84. ΜΑΡΙΝΑΚΗ Ε. Πλανόδιος άνεμος. Ποιήματα. Αθήνα, Πλέθρον, 2000. Σελ. 44. ISBN 960-348-103-3.

ΟΙΚΟΝΟΜΙΔΟΥ Ε. Σ. Για ένα χαμόγελο. Αθήνα, 2000. Σελ. 63. ΠΑΜΠΟΥΚΗ Λ. Falcon ίου θυμού και του πόνου. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2000. Σελ. 54. Δρχ. 1.200. ISBN 960-393-330-9. ΠΑΠΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ Α. Δύο όνειρα πριν. Αθήνα, Μανδραγόρας, 2000. Σελ. 43. ISBN 960-7528-27-1. ΠΑΥΛΑΚΟΥ Δ. Επίδομα ερημιάς. Ποιήματα. Αθήνα, Αρμός, 2000. Σελ. 48. ISBN 960-527-163-Χ. ΠΕΤΡΕΛΛΗ Σ. Άγρια ηρεμία. Αθήνα, Ασιάρτη, 2000. Σελ. 85. ISBN 960-263077-9.

διηγείται... Αθήνα, Τσουκάτος, 2000. Σελ. 350. Δρχ. 6.800. ISBN 960-7922-12-3.

ΚΑΛΛΙΑΜΠΑΚΟΥ Κ. Ινώ. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 308. Δρχ. 4.680. ISBN 960-03-2859-5.

ΒΑΛΣΑΜΟΣ Σ. Δάκρυ και ελπίδα. Αθήνα, Σύγχρονη Εποχή, 2000. Σελ. 304. Δρχ. 4.160.

ΚΑΠΠΑ Β. Η δίαιτα της ύαινας. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 297. Δρχ. 4.680. ISBN 960-03-2850-9.

ΒΑΜΒΟΥΝΑΚΗ Μ. Το τραγούδι της μάσκας. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Φιλιππότης, 2000. Σελ. 192. Δρχ. 3.000. ΓΙΑΝΝΟΥΛΑΚΗΣ Π. - ΚΑΒΑΚΟΠΟΥΛΟΣ Λ. Κθούλου. Θεσσαλονίκη, Αρχέτυπο, 2000. Σελ. 527. Δρχ. 5.900. ISBN 960-7928-21-0.

ΠΟΛΙΤΟΥ Ν. Αιωροπτερίσματα. Ποιήματα. Αθήνα, Ιωλκός, 2000. Σελ. 78. ISBN 960-426-143-6.

ΓΙΑΝΝΟΥΣΟΠΟΥΛΟΥ Ρ. 0 Τζακ ταξιδεύει οε άσπρο ουρανό. Αθήνα, Κέδρος, 2000. Σελ. 168. Δρχ. 3.500. SBN 960-04-1767-9.

ΣΕΡΕΦΑΣ Σ. Τρεις γάτες δρόμος. Ποιήματα. Αθήνα, Κέδρος, 2000. Σελ. 45. Δρχ. 1.800. ISBN 960-04-1764-4.

ΓΚΙΜΟΣΟΥΛΗΣ κ. Μαύρος χρυσός. Αθήνα, Κέδρος, 2000. Σελ. 247. Δρχ. 3.500. ISBN 960-04-1801-2.

ΣΙΔΕΡΗΣ Ν. Τρυφερός κωπηλάτης. Ποιήματα. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 29. ISBN 960-03-2844-7.

ΓΚΡΟΣΔΑΝΗΣ Ν. Οδός "Μεντιτεράνιαν Πάλας". Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 555. Δρχ. 6.760. ISBN 960-03-2861-7.

DALI S. Ο μέγας αυνανιστής. Αθήνα, Όμβρος, 2000. Σελ. 32. Δρχ. 1.500. ISBN 960-8086-16-7. SALAMON D. C. Rime improwisate (1822). Αθήνα, Νεοελληνική Βιβλιοθήκη Ίδρυμα Κώστα και Ελένης Ουράνη, 2000. Σελ. 108. ISBN 960-7316-04-5. ίΐΐΐογραφία ΑΘΑΝΑΣΙΑΔΗΣ Κ. Το σάβανο της Χιονάτης. Αθήνα, Σύγχρονοι Ορίζοντες, 2000. Σελ. 272. Δρχ. 3.900. ISBN 960-7984-87-0. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ Ρ. Μια θέση να βλέπω την πλάτη του. Αθήνα, Ανατολικός, 2000. Σελ. 159. ISBN 960-8429-21-8. ΑΛΥΓΙΖΑΚΗΣI. Η αναγνώριση του πτυχίου. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 253. Δρχ. 4.160. ISBN 960-03-2877-3. ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΥΚ. Μακρινές συναντήσεις. Η κυρία Ουίλσον ταξιδεύει. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 484. ISBN 960-03-2820-Χ. ΒΑΪΟΣΧ. Κ. Η Κωνσταντινούπολη

ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ Δ. Λήθη. Αθήνα, Αγρα, 2000. Σελ. 68. Δρχ. 2.800. ISBN 960-325-358-8. ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΥ Μ. Παγερά μάτια. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 354. ISBN 960-03-2843-9. ΖΙΩΤΗΣ Γ. Με το βλέμμα της νιότης μου. Αθήνα, Διάττων, 2000. Σελ. 110. Δρχ. 3.000. ISBN 960-7031-52-0. ΘΕΟΔΩΡΟΠΟΥΛΟΣ Τ. Η τρέλα του μεσημεριού. Αθήνα, Ωκεανίδα, 2000. Σελ. 154. Δρχ. 2.000. ISBN 960-410-169-2. ΘΕΟΔΩΡΟΠΟΥΛΟΥ Β. Οι επιζώντες. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Εστία, 2000. Σελ. 268. Δρχ. 3.500. ISBN 960-05-0928-Χ. ΚΑΒΒΑΘΑΣ Β. Ωραίο το φουστάνι σου, Γιώργο μου. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 347. ISBN 960-03-2789-0. ΚΑΚΛΑΜΑΝΑΚΗ Ρ. Οι γόμοι της Ροζαλίας. Νουβέλα. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2000. Σελ. 171. Δρχ. 2.900. ISBN 960-393-191-8.

ΚΑΡΥΣΤΙΑΝΗI. Κουστούμι στο χώμα. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 377. Δρχ. 5.200. ISBN 960-03-2879-Χ. ΚΙΟΥΡΤΣΑΚΗΣΓ. Εμείς ΟΙάλλοι. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Κέδρος, 2000. Σελ. 378. ISBN 960-04-1731-8. ΚΟΝΤΟΓΙΑΝΝΗΣ Π. Συνεπιβάτες. Διηγήματα. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 165. Δρχ. 2.600. ISBN 960-032876-5. ΚΟΝΤΟΛΕΩΝ Μ. Ιστορία ευνούχου. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Πατάκης, 2000. Σελ. 252. Δρχ. 4.500. ISBN 960-378-794-9. ΚΟΥΒΑΤΣΟΥ Η. Δεν πειράζει σ' αγαπάμε εμείς. Αθήνα, Πατάκης, 2000. Σελ. 168. Δρχ. 3.500. ISBN 960-378-540-7. ΚΟΥΝΤΟΥΡΙΑΝΟΥ-ΜΑΝΩΛΟΠΟΥΛΟΥ Φ. Στους ρυθμούς της αγάπης. Μυθιστόρημα. Θεσσαλονίκη, Ιανός, 2000. Σελ. 452. Δρχ. 5.000. ISBN 960-7771-42-7. ΚΟΥΤΣΑΚΗΣ Π. Όχι αυτή τη φορά, μωρό μου. Αθήνα, Ενάλιος, 2000. Σελ. 286. Δρχ. 4.100. ISBN 960-536-074-8. ΛΟΥΝΤΕΜΗΣ Μ. Ο Ηρακλής. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2000. Σελ. 215. Δρχ. 2.200. ISBN 960-393-935-7. ΜΕΛΕΤΟΠΟΥΛΟΣ Τ. Ουάλι. Αθήνα, Εξάντας, 2000. Σελ. 219. Δρχ. 3.300. ISBN 960-256-442-3. ΜΗΛΙΩΡΗ Π. Οι αντρούλες. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Πατάκης, 2000. Σελ. 314. Δρχ. 5.200. ISBN 960-378-765-5. ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΥ Ε. Καληνύχτα Μαντάμ Μποβαρί! Αθήνα, Νέα Σύνορα, 2000. Σελ. 419. Δρχ. 5.200. ISBN 960-14-0262-9. ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ Φ. Το μηδέν και το ένα.

ηι

Νουβέλα. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 89. Δρχ. 2.600. ISBN 960-03-2882-Χ.

π.

ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ Στην υγειά σου αγάπη μου. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Δωδώνη, 2000. Σελ. 132. ISBN 960-385-048-9. ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥΝ.Ο λάκκος. Θεσσαλονίκη, Ιανός, 2000. Σελ. 275. Δρχ. 2.000. ISBN 960-7771-44-3. ΣΑΜΠΑΝΗΣ Σ. θέλω να μείνω με τον μπαμπά. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2000. Σελ. 308. Δρχ. 3.500. ISBN 960-393-245-0. ΣΥΝΟΔΙΝΟΣ Μ. Η περιττή του θεού. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Πατάκης, 2000. Σελ. 339. Δρχ. 5.900. ISBN 960-378-761-2. ΤΖΩΡΤΖΟΓΛΟΥ Ν. Το Ρηνιώ του θύμιου. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 159. ISBN 960-03-2913-3. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ Δ. Αναλαμβάνω την ευθύνη. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 301. Δρχ. 5.200. ISBN 960-03-2853-6. ΤΣΙΚΛΗΡΟΠΟΥΛΟΣ Μ. Στην άκρη της πόλης. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Πατάκης, 2000. Σελ. 109. Δρχ. 2.600. ISBN 960-378-746-9. ΦΟΥΡΟΥΚΛΑΣ Λ. Το λάθος πάθος. Μυθιστόρημα. Λευκωσία, Γη, 2000. Σελ. 101. ISBN 9963-606-14-8. ALCOTT L. Μ. Η κληρονομιά. Μετ. Γ. Μυράτ. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 154. Δρχ. 3.120. ISBN 960-03-2829-3. ALMOND D. Κάτι... σαν άγγελος. Μυθιστόρημα. Μετ. Μ. Κονδύλη. Αθήνα, Πατάκης, 2000. Σελ. 206. Δρχ. 3.200. ISBN 960-378-738-8. AMBROSE D. Εναλλακτική πραγματικότητα. Αθήνα, Ανατολικός, 2000. Σελ. 254. ISBN 960-8429-20-Χ. AMBROSE D. 0 άνθρωπος με τα δύο πρόσωπα. Μετ. Μ. Κουμπαρέλη. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2000. Σελ. 375. Δρχ. 4.600. ISBN 960-393-340-6. GARCIA C. Ονειρεύτηκα την Κούβα. Μετ. Γ. Καστανάρας. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 2000. Σελ. 331. Δρχ. 4.500. ISBN 960-14-0272-1.

122

CARDEL L. Ο μεγάλος άρχοντας. Μετ. Κ. Καλατζοπούλου. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 2000. Σελ. 173. Δρχ. 3.000. ISBN 960-14-0278-0. GAYLE Μ. Να ζεις μαζί ή να μη ζεις. Μετ. Μ. Δημητρά. Αθήνα, Ωκεανίδα, 2000. Σελ. 375. Δρχ. 4.000. ISBN 960-410-158-7. GERRITSEN Τ. Το σύνδρομο της βίας. Μετ. Π. Ισμυρίδου. Αθήνα, Bell, 2000. Σελ. 448. Δρχ. 1.800. ISBN 960-450-670-6.

Μετ. Ρ. Χατχούτ. Αθήνα, Σύγχρονοι Ορίζοντες, 2000. Σελ. 176. Δρχ. 2.700, ISBN 960-7984-31-1. ΜΠΡΙΤΣΙ Ε. Μικρή ροκ ερωτική ιστορία. Μετ. Λ. Ταχματζίδου. Αθήνα, Πατάκης, 2000. Σελ. 205. Δρχ. 4.200. ISBN 960-378-751-5. DEMILLE Ν. Το κυνήγι του λιονταριού. Μετ. Π. Κωνσταντέας. Αθήνα, Bell, 2000. Σελ. 576. Δρχ. 1.900. ISBN 960-450-669-2.

ΓΚΡΑΤΣΙΒ. Τρελοί στον Παράδεισο. Μυθιστόρημα. Μετ. X. Β. Ζαρκαλής. Αθήνα, Πατάκης, 2000. Σελ. 228. Δρχ. 4.300. ISBN 960-378-576-8.

ΡΟΥΣΝΤΙΣ. 0 Χαρούν και η θάλασσα των παραμυθιών. Μυθιστόρημα. Μετ. Ρ. Τουρκολιά-Κυδωνιέως. Αθήνα, Ψυχογιός, 2000. Σελ. 212. Δρχ. 3.500. ISBN 960-274-404-9.

WALLACE D. F. Κορίτσι με παράξενα μαλλιά. Μετ. Μ. Κουλενηανού. Αθήνα, Τραυλός, 2000. Σελ. 468. ISBN 960-7990-22-6.

SAERJ.J. Η ευκαιρία. Μετ. Λ. θεοδωρίδου. Αθήναι, Ίνδικτος, 2000. Σελ. 291. Δρχ. 4.680. ISBN 960-518-075-8.

ΕΤΣΕΜΠΑΡΡΙΑ Ε. Η Μπεατρίθ και τα ουράνια σώματα. Μυθιστόρημα. Μετ. X. θεοδωροπούλου. Αθήνα, Πατάκης, 2000. Σελ. 338. Δρχ. 5.900, ISBN 960-378-750-7.

ΣΒΑΪΓΚΕΡ Μ. Έτσι φτάνει το αλάτι στη θάλασσα. Μετ. Ν.-Π. Φιλία. Αθήνα, Εμπειρία Εκδοτική, 2000. Σελ. 192. Δρχ. 3.450. ISBN 960-7919-95-5.

CLARK Β. Χείμαρρος ζωής. Μετ. Μ. Κουμπαρέλης. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2000. Σελ. 264. ISBN 960-393-192-6. ΚΛΕΜΑΝ Κ. Κοιμήσου... κι ίσως ονειρευτείς. Μετ. Ρ. Χατχούτ. Αθήνα, Ψυχογιός, 2000. Σελ. 336. Δρχ. 5.200. ISBN 960-274-396-4. COELHO Ρ. Το ημερολόγιο ενός μάγου. Μετ. Ν. Σιδέρη. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 2000. Σελ. 363. Δρχ. 5.000. ISBN 960-14-0280-2. LACLAVETINE J.-M. Η πρώτη αράδα. Μυθιστόρημα. Μετ. θ. Σκάσσης. Αθήνα, Πόλις, 2000. Σελ. 274. Δρχ. 4.160. ISBN 960-8132-20-7. BENALIΑ. Παραθαλάσσιος γάμος. Μετ. Γ. Ιωαννίδης. Αθήνα, Κέδρος, 2000. Σελ. 239. Δρχ. 3.000. ISBN 960-04-1671-4.

ΣΙΛΛΙΤΟ Φ. Τα σημάδια του πάθους. Μετ. I. Γαγλία. Αθήνα, Εμπειρία Εκδοτική, 2000. Σελ. 336. Δρχ. 4.150. ISBN 960-7919-93-9. TOOLE J. C. Συνασπισμός ηλιθίων. Μυθιστόρημα. Μετ. Ρ. Χατχούτ. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 474. Δρχ. 6.240. ISBN 960-03-0792-Χ. ΤΡΑΪΜΠΕΡ Γ. Η γαλάζια μου λίμνη είναι σήμερα πράσινη. Μετ. X. Νερατζή. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 166. ISBN 960-03-2871-4. ΦΙΤΖΕΡΑΛΝΤ Φ. Σ. ο υπέροχος Γκάτσμπυ. Μετ. Φ. Κονδύλης. Αθήνα, Πατάκης, 2000. Σελ. 226. Δρχ. 4.800. ISBN 960-378-541-5. HARRIS R. Το μυστικό του αρχάγγελου. Μετ.-πρόλ. Φ. Πανταζή. Αθήνα, Ψυχογιός, 2000. Σελ. 419. Δρχ. 5.800. ISBN 960-274-397-2. HOLDEN W. Απλά θεϊκή. Μετ. Μ. Σίλια. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 2000. Σελ. 418. Δρχ. 5.000. ISBN 960-14-0267-5.

ΒΟΒΙΝ C. Κίσσα. Μετ. Δ. Σαραφείδου. Αθήνα, Εκδόσεις Του Εικοστού Πρώτου, 2000. Σελ. 103. Δρχ. 2.380. ISBN 960-7058-96-8.

Χρονογραφία

ΜΠΟΥΑΓΙΕ Φ. Απαγορευμένα παιχνίδια.

ΠΑΠΑΔΗΜΑ-ΘΕΟΔΩΡΑΚΗ Ε.

Χρονογραφήματα. Τόμος Δ': 19881994. Αθήνα, Πιτσιλάς, 2000. Σελ. 254.

Ελληνικά Γραμματα, 2000. Σελ. 161. Δρχ. 4.000. ISBN 960-393-248-5.

ΨΑΘΑΣ Δ. Στου κουφού την πόρτα! Χρονογραφήματα. Αθήνα, Ψαθά, 2000. Σελ. 278. Δρχ. 5.200. ISBN 960-7572-26-2.

Μ α ρτ up icc

Μελ ί τεf ΚΑΨΑΛΗΣ Γ. Δ. Μελέτες παιδικής λογοτεχνίας. Αθήνα, Gutenberg, 2000. Σελ. 263. Δρχ. 4.500. ISBN 960-01-0872-2. ΚΟΥΚΟΥΛΟΜΜΑΤΗΣ Δ. I. Παιδαγωγικές ψυχολογικές και φιλοσοφικές ανιχνεύσεις σε κείμενα της λογοτεχνίας. Αθήνα, Τυπωθήτω, 2000. Σελ. 268. Δρχ. 4.000. ISBN 960-8041-53-8. ΟΙΚΟΝΟΜΙΔΟΥΣ. Χίλιες και μια ανατροπές. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2000. Σελ. 303. Δρχ. 5.000. ISBN 960-393-197-7. ΧΡΥΣΑΦΗΣ Τ. Η αποκρυπτογράφηση του Παπαδιαμάντη. Σέρρες, 2000. Σελ. 136. Δοκίμια ΚΑΨΑΛΗΣ Δ. Οι οφειλές της ανάγνωσης. Αθήνα, Νήσος, 2000. Σελ. 305. Δρχ. 3.640. ISBN 960-7711-28-9.

UTO PI A Συζητώντας με τη Λίντα. Αθήνα, 2000. Σελ. 85. ΓΕΡΑΜΑΝΗΣ Π. Στέλιος Καζαντζίδης. Αθήνα, Άγκυρα, 2000. Σελ. 43+φωτ. ISBN 960-234-749-Χ. ΘΕΜΕΛΗΣ Κ. Α. Πορτραίτο ενός πρίγκιπα. Δύο συνομιλίες με τον Γιώργο Χειμωνά. Αθήναι, Ίνδικτος, 2000. Σελ. 93. Δρχ. 2.080. ISBN 960-518-084-7. ΠΙΕΡΡΟΥΤΣΑΚΟΣ X. Γ. Ένα αετόπουλο.... θυμάται. Αθήνα, Προσκήνιο, 2000. Σελ. 468. Δρχ. 4.160. ISBN 960-7057-66-Χ. ΤΣΑΤΣΙΚΑΣ Γ. 'Οταν το γέλιο στέγνωνε το δάκρυ. Αθήνα, Μοντέρνοι Καιροί, 2000. Σελ. 442. Δρχ. 12.000. ISBN 960-539-883-4. MITTERRAND F. Ατέλειωτες αναμνήσεις. Μετ. I θέμελη. Αθήνα, Προσκήνιο, 2000. Σελ. 278. Δρχ. 4.160. ISBN 960-7057-29-5.

ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ Α. Τάξεις και αταξίες. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2000. Σελ. 275. Δρχ. 3.500. ISBN 960-393-247-7.

ΠΡΑΣΚΑ Β. Εγώ εισέβαλα στην Ελλάδα. Μετ.-επιμ.-σχόλ. Ν. Α. Κολόμβας. Αθήνα, Γκοβόστης, 2000. Σελ. 356+χάρτ. Δρχ. 7.000. ISBN 960-270-851-4.

Έργα

HANDKE Ρ. Ρωτώντας με δάκρυα στα μάτια. Μετ. Σ. Μοοκόβου. Αθήνα, Εξάντας, 2000. Σελ. 122. Δρχ. 3.120. ISBN 960-256-443-9.

ΛΑΖΟΥ Μ. Ρωμαίος Ιουλιέτα και μετά, τι; Αθήνα, Δωδώνη, 2000. Σελ. 72. Δρχ. 1.560. ISBN 960-385-025-Χ. ΡΗΓΑΣ ΒΕΛΕΣΓΙΝΛΗΣ. Τα Ολύμπια. Αθήνα, Ίδρυμα Κώστα και Ελένης Ουράνη, 2000. Σελ. 226. Δρχ. 3.325. ISBN 960-7346-07-Χ. ΤΕΪΛΟΡ Ρ. - ΜΠΟΛΟΝΙΑΤ. Ήρθες και θα μείνεις... Απόδ. Μ. Πλωρίτης. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 108. Δρχ. 3.120. ISBN 960-03-2982-4. Μ ελέτεζ ΣΙΒΕΤΙΔΟΥ Α. Η θέαση της σιωπής στο θέατρο του Ανδρέα Στάικου. Αθήνα,

Αυτοβιογραφικό κείμενο. Θεσσαλονίκη, Ιανός, 2000. Σελ. 119. Δρχ. 2.700. ISBN 960-7771-43-5. ΣΑΡΔΕΛΗΣ Κ. Το συναξάρι του Γένους. Αθήνα, Αρμός, 2000. Σελ. 553. Δρχ. 6.500. ISBN 960-527-158-3. SOBEL D. Η κόρη του Γαλιλαίου. Μετ. Μ. Περαντάκου-Cook. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2000. Σελ. 563. Δρχ. 5.200. ISBN 960-393-093-8. Ελληνική

Ιστορία

ΗΛΙΟΠΟΥΛΟΣ Δ. Β. Εν Αθήναις, κάποτε... Η πόλις και οι δρόμοι διηγούνται την ιστορία τους. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2000. Σελ. 364. Δρχ. 5.000. ISBN 960-344-894-Χ, ΝΑΝΑΚΗΣ Α. Οικουμενικού Πατριαρχείου νεώτερα ιστορικά. Τόμος Α'. Θεσσαλονίκη, University Studio Press, 2000. Σελ. 287. Δρχ. 5.000. ISBN 960-12-0883-6. Παγκόομια

Ιοτοοία

ΦΑΡΟΚΙ. Κουλτούρα και καθημερινή ζωή στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Αθήνα, Εξάντας, 2000. Σελ. 455. Δρχ. 7.280. ISBN 960-256-447-4.

Γc νικ ά π λη ρ ο φ ο ρ ια κ ά CHISHOLM J.- MILES L. - REIDS. Εγκυκλοπαίδεια της Αρχαίας Ελλάδας. Μετ. Ν. Σακκά-Νικολακοπούλου. Αθήνα, Άγκυρα, 2000. Σελ. 140. ISBN 960-234-744-9.

Βιογραφίε c Ιωάννης Α. Βαλαωρίτης. 1855-1914. Αθήνα, Ι.Α.Ε.Τ.Ε., 2000. Σελ. 86. ISBN 960-85907-6-0. ΓΕΩΡΓΙΤΣΟΓΙΑΝΝΗ Ε. ΠαναγήςΑ. Χαροκόπος (1835-1911). Η ζωή και το έργο του. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 2000. Σελ. 513. Δρχ. 7.000. ISBN 960-14-0269-1. ΕΞΑΡΧΟΣ 0. Έλληνες ηθοποιοί. Τόμος Γ': Α-Λ-Μ-Ω. Αθήνα, Δωδώνη, 2000. Σελ. 799. Δρχ. 20.800 (ο κάθε τόμος). ISBN set 960-385-043-8. ΘΕΜΕΛΗΣ Γ. Πολύπτυχο.

Ελεύθερα

αναγνώοματα

Διγενής Ακρίτας. Απόδ. Κ. Πούλος. Αθήνα, Παπαδόπουλος, 2000. Σελ. 30. Δρχ. 2.990. ISBN 960-412-011-5. ΓΚΕΡΤΣΟΥ-ΣΑΡΡΗ Α. Πίνδαρος. Αθήνα, Κέδρος, 2000. Σελ. 96. Δρχ. 1.600. ISBN 960-04-1680-Χ. ΓΚΕΡΤΣΟΥ-ΣΑΡΡΗ Α. Σαπφώ. Αθήνα, Κέδρος, 2000. Σελ. 80. Δρχ. 1.600. ISBN 960-04-1679-6. ΔΡΟΣΙΝΗΣ Γ. Τέσσερα παραμύθια. Αθήνα, Άγκυρα, 2000. Σελ. 45. ISBN 960-234-746-5.

123

ΖΑΝΝΑΚΗ-ΛΙΑΛΙΟΥI. Μια περιπέτεια που δεντέλειωσε. Αθήνα, Κέδρος, 2000, Σελ. 120. Δρχ. 1800. ISBN 960-04-1678-8. ΖΑΦΕΙΡΙΟΥ Σ. Ο ξυλοκόπος που έγινε άγγελος, θεσοαλονίκη, Σύγχρονοι Ορίζοντες, 2000. Σελ. 48. ISBN 960-7984-89-7. ΖΑΦΕΙΡΙΟΥ Σ. Το καρναβάλι των ζώων. Θεσσαλονίκη, Σύγχρονοι Ορίζοντες, 2000. Σελ. 100. ISBN 960-7984-78-1. ΙΑΚΩΒΟΥ Α. Η ταγαρού. Αθήνα, Παπαδόπουλος, 2000. Σελ. 32. Δρχ. 2.990. ISBN 960-412-022-0. ΚΑΛΟΓΕΡΟΠΟΥΛΟΥ Ξ. Το σκλαβί. Αθήνα, Κέδρος, 2000. Σελ. 72. Δρχ. 3.000. ISBN 960-04-1763-6. ΚΑΤΣΑΟΥΝΗ Κ. Οι αδέσποτοι φίλοι μου. Αθήνα, Όμβρος, 2000. Σελ. 72. Δρχ. 2.000. ISBN 960-8086-17-5. ΚΙΟΥΓΙΑΛΗ Γ. Τα παραμύθια του γελαστού. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 94. ISBN 960-03-2805-6. ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ Α. Δύο σπίτια. Αθήνα, Πατάκης, 2000. Σελ. 64. Δρχ. 3.300. ISBN 960-378-785-Χ. ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ Α. Γιατί γεννήθηκα. Αθήνα, Πατάκης, 2000. Σελ. 56. Δρχ. 3.300. ISBN 960-378-784-1. ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ Α. Τ' αγαπημένα μου Σαββατοκύριακα. Αθήνα, Πατάκης, 2000. Σελ. 40. Δρχ. 2.700. ISBN 960-378-786-8.

Σελ. 32. Δρχ. 3.000. ISBN 1-903078-458. BECK I. Ο Τέντυ στα χιόνια. Μετ. Γ. Παπαδόπουλος. Αθήνα, Παπαδόπουλος, 2000. Σελ. 40. Δρχ. 2.790. ISBN 960-412-019-0.

ΕΡΕΥΝΩΝΤΑΣ γγετ.Τεύχος 5. ΕΥΘΥΝΗ. Τεύχος 348. Δρχ. 2.000. ΘΕΑΤΡΟΓΡΑΦΙΕΣ. Τεύχος 6-7. Δρχ. 2.000. ΘΕΜΑΤΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ. Τετράμηνο περιοδικό. Τεύχος 13. Δρχ. 2.500.

NAGY Ε. Ένα κουμπί που το έλεγαν Όσκαρ. Αθήνα, Ζεβρόδειλος, 2000. Σελ. 32. Δρχ. 3.000. ISBN 1-903078-405.

ΙΑΤΡΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ. Τριμηνιαία έκδοση. Τεύχος 20. Δρχ. 1.

ΠΟΥΛΜΑΝ Φ. Η Λίλα, ο Τσανγκ και ο άσπρος ελέφαντας. Μετ. Κ. Κοντολέων. Αθήνα, Ψυχογιός, 2000. Σελ. 128. Δρχ. 1.700. ISBN 960-274-347-6.

ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ. Περιοδική έκδοση. Φύλλο 33. Δρχ. 300.

ΠΟΥΛΜΑΝ Φ. Ο ιππότης του ρολογιού. Μετ. Κ. Κοντολέων. Αθήνα, Ψυχογιός, 2000. Σελ. 96. Δρχ. 1.500. ISBN 960-274-517-7. ΠΟΥΛΜΑΝ Φ. Τζακ ο φτεροπόδαρος. Μετ. Κ. Κοντολέων. Αθήνα, Ψυχογιός, 2000. Σελ. 120. Δρχ. 1.600. ISBN 960-274-516-9. ΡΟΥΛΙΝΓΚ Τ. κ,οχάρι Πότερ και το κύπελλο της φωτιάς. Μετ. Κ. Οικονόμου. Αθήνα, Ψυχογιός, 2000. Σελ. 660. Δρχ. 6.500. ISBN 960-274-481-2.

ΙΑΤΡΙΚΗ. Μηνιαία έκδοση. Τόμος 77, τεύχος 6.

ΜΑΖΙ. Τριμηνιαία έκδοση. Τεύχος 80. Δρχ. 40. ΜΑΥΡΕΛΙ. Φύλλο 100. Δρχ. 1. Η ΜΥΚΟΝΙΑΤΙΚΗ. Μηνιαία εφημερίδα. Φύλλο 131. ΝΑΥΠΑΚΤΙΑΚΗ. Διμηνιαία εφημερίδα. Φύλλο 107. Δρχ. 150. ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ. Τεύχος 1.728. Δρχ. 1.800. ΤΑ ΝΕΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ. Μηνιαία εφημερίδα. Τεύχος 92. Δρχ. 600. ΝΕΒΡΟΠΟΛΗ. Μηνιάτικη εφημερίδα. Φύλλο 270. ΠΑΡΑΛΛΑΞΗ. Τεύχος 66. Δωρεάν. ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ. Τεύχος 112. Δρχ. 500.

ΑΝΑΠΤΥΞΗ. ΕΒΕΑ. Τεύχος 11. ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΣ. Τεύχος 12. Δρχ. 1.300.

Ο ΠΟΛΙΤΗΣ. Μηνιαία επιθεώρηση. Τεύχος 82. Δρχ. 1.000.

ΣΙΝΟΥ Κ. 0 σκύλος του μετρό. Αθήνα, Κέδρος, 2000. Σελ. 40. Δρχ. 1.600. ISBN 960-04-1494-7.

ΑΡΔΗΝ. Διμηνιαίο περιοδικό. Τεύχος 28. Δρχ. 1.500.

ΡΥΘΜΟΙ ΤΗΣ ΣΑΛΑΜΙΝΑΣ. Τριμηνιαίο περιοδικό. Τεύχος 3.

ΒΙΒΛΙΟ ΚΑΙ ΖΩΗ. Τεύχος 3. Δρχ. 400.

ΣΚΑΛΙΔΗ Ζ. - ΤΣΑΜΠΡΑ Φ. Πρωτότυπα παιχνίδια. Τόμοι Α'+Β'. Αθήνα, Κέδρος, 2000. Σελ. 112+112. Δρχ. 2.500+ 2.500. ISBN τ. 1.960-041757-1. ISBN τ. 2.960-04-1758-Χ.

ΒΙΓΛΑ. Περιοδική έκδοση. Τεύχος 10.

ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ. Διπλό τεύχος 114-115. Δρχ. 4.160.

ΧΑΤΖΗΝΙΚΟΛΑΟΥ Ν. Όλη η γη τραγουδάει. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 2000. Σελ. 172. Δρχ. 2.500. ISBN 960-14-0274-8. GIORDANO L. Ένα κιλό κρεμμύδια. Αθήνα, Ζεβρόδειλος, 2000. Σελ. 32. Δρχ. 3.000. ISBN 1-903078-13-1. MONLOUBOU L. Όταν η μάγισσα βγαίνει για ψώνια. Αθήνα, Ζεβρόδειλος, 2000.

124

ΓΙΑΤΙ. Τεύχος 306. Δρχ. 1.000. ΔΕΛΕΑΡ. Τεύχος 1. Δρχ. 1.500. ΔΙΑΒΑΖΩ. Μηνιαία επιθεώρηση του βιβλίου. Τεύχος 414. Δρχ. 2.000. ΔΙΑΔΡΟΜΗ. Μηνιαία έκδοση. Τεύχος 134. ΔΥΤΙΚΕΣ ΙΝΔΙΕΣ. Τεύχος 2. Δρχ. 1.200. ΕΜΒΟΛΙΜΟΝ. Τριμηνιαία επιθεώρηση. Τεύχος 41-42. Δρχ. 2.000. ΕΜΕΙΣ ΚΑΙ ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ. Τεύχος 1. Δρχ. 2.000.

ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟ. Διμηνιαίο περιοδικό. Τεύχος 18. Δρχ. 1.500. ΣΥΝΑΞΗ. Τριμηνιαία έκδοση. Τεύχος 76. Δρχ. 1.900. ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗΣ. Τριμηνιαία περιοδική έκδοση. Τεύχος 71. Δρχ. 2.000. DESMOS/ΔΕΣΜΟΣ. Τεύχη 3,4. HELLENIC QUARTERLY. No. 5. HIGHLIGHTS. Μηνιαίο πολιτιστικό περιοδικό. Τεύχος 0. Δρχ. 1.500.

Αρ. 415 ε π ι μ έ λ ε ι α:

Η Λ Ι Α Σ

Μ Α Γ Κ Α Ι Ν Η Ι

I Δεκεμβρίου 2000 ■ 31 Δεκεμβρίου 2000

1ΟΔΗΓΟΙ [ ψ Κριτικογραφία περιλαμβάνονται όλες οι επώνυμες βιβλιοκριτικές και βιβλιοπαρουοιάοεις των ελληνικών εκίόοεων που δημοοιιύοπαι οτον ημερήοιο και περιοδικό Τύπο

Κάρλσον Κ., Άισενστατ Σ„ Ζιπόριν Τ.: Η βιβλιοθήκη της οικογένειας (Β. Κ. Καλαμαράς, Ελευθεροτυπία, 15.12.2000)

MffM

Μοντινάρι Μ.: Νίτσε - Τι πραγματικό είπε (Β. Κ. Καλαμαράς, Ελευθεροτυπία, 15.12.2000)

Γαζής λ. : Λεξικόν της Ελληνικής Γλώσσης (Π. Μπουκάλας, Καθημερινή, 5.12.2000) ΗπίτηςΑ.: Μέγα Γαλλοελληνικόν Λεξικόν (Π. Μπουκάλας, Καθημερινή, 5.12.2000)

Γεραμάνης Π.: Ημερολόγιο τιμής 2001: Στέλιος Καζαντζίδης (Β. Κ. Καλαμαράς, Ελευθεροτυπία, 8 . 12.2000)

Αριστοτέλης: Ηθικά Νικομάχεια (Η. Μαρκολέφας, Ελευθεροτυπία, 15.12.2000) (Γ. Ν. Μπαοκόζος, Εξπρές, 17.12.2000) Εκδόσεις Παρουσία: Ελληνικό Βυζάντιο και Λατινική Δύοη (Σ. Ροζάνης, Ελευθεροτυπία, 1.12.2000) θεοδωρίδης X.: Εισαγωγή στη φιλοσοφία (Σ. I. Αρτεμάκης, Ναυτεμπορική, 16.12.2000)

Ράμφος Σ.: 0 καημός του ενός (Γ. X. Παπασωτηρίου, Ελευθεροτυπία, 15.12.2000) Καντ I.: Κριτική της κριτικής ικανότητας (Γ. X. Παπασωτηρίου, Ελευθεροτυπία, 15.12.2000) Κότινγχαμ Τζ„ Γούλχαουζ Ρ.: Φιλοσοφία της επιστήμης -

Οι εμπειριστές, οι ορθολογιστές (Γ. X. Παπασωτηρίου, Ελευθεροτυπία, 15.12.2000)

Μπέικον Φρ.: The New Organon (Π. Τζαμαλίκος, Ελευθεροτυπία, 1.12.2000) Μπερντγιάγιεφ Ν.: Ο χριστιανισμός και η πάλη των τάξεων (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 8.12.2000) Μπουρζουά Μη.: Φιλοσοφία και δικαιώματα του ανθρώπου - Από τον Καντ έως τον Μαρξ (0. Γεωργιάδης, Μακεδονία Θεσσαλονίκης 5.12.2000) Σπινόζα: Πραγματεία για τη διόρθωση του νου (Η. Μαρκολέφας, Ελευθεροτυπία, 15.12.2000) Χάιντεγκερ Μ.: Τι είναι η μεταφυσική; (Η. Μαρκολέφας, Ελευθεροτυπία, 15.12.2000) Χέγκελ: Εισαγωγή στην αισθητική (Γ. Ν. Μπαοκόζος, Εξπρές 17.12.2000) Χούσερλ Έ.: Η φιλοσοφία ως αυστηρή επιστήμη (Η. Μαρκολέφας, Ελευθεροτυπία, 15.12.2000)

Αναοτάσιος, Αρχιεπίσκοπος Τιράνων και πόσης Αλβανίας: Παγκοσμιότητα και ορθοδοξία (Β. Κ. Καλαμαράς, Ελευθεροτυπία, 29.12.2000)

ΙΚΟ ΜΟ Μ ΟΑ Ο ΠΑ Δερτιλής Γ.: Λερναίον κράτος (Δ. Σωτηρόπουλος, Το Βήμα, 5.12.2000) Δημούλης Δ. (εηιμ.): Δικαίωμα στη

125

βλασφημία (Κ. Καρακώτιας, Αυγή, 10. 12.2000)

\ΑΑ0ΓΡΑ$Ιλ

Μποντριγιάρ Ζ.: Αμερική (Γ. Τζιρτζιλάκης, Τα Νέα, 9.12.2000) Μπουρντιέ Π.: Πρακτικοί λόγοι - για τη θεωρία της δράσης (Γ. X. Παπασωτηρίου, Ελευθεροτυπία, 15.12.2000)

llJM/ΠΗΙ Ε Π ΙΙ Τ Ϊ Μ Ε Ϊ

Ρόρτυ Ρ.: Η αριστερή σκέψη στην Αμερική τομ 20ού αιώνα (Ν. Ντόκας, Ελευθεροτυπία, 1.12.2000) (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 1.12.2000) (Γ. X. Παπασωτηρίου, Ελευθεροτυπία, 15.12.2000)

\ΑΝΘ0Α0ΠΕΙ

Χατζητάκη-Καψωμένου X.: θησαυρός νεοελληνικών αινιγμάτων (Μ. Ζ. Κοπιδάκης, Το Βήμα, 24.12.2000)

Κοκορέλη Α.: Ονοματοπαίγνια (Ε. Γκίκα, Έθνος, 21.12.2000) Πετρόπουλος Η.: Η τραγιάσκα (Μ. θεοδοσοπούλου, Εποχή, 10.12.2000)

If ii/ r m t f i

IflO /H Itf

Δαράκη Ζ.: Το σώμα δίχως αντικλείδι (Β. Κ. Καλαμαράς, Ελευθεροτυπία, 15.12.2000) I

Κεραμεύς Κ. Δ., Κονδύλης Δ. Γ., Νικάς Ν. 0.: Ερμηνεία του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας (Γ. Ν. Μηασκόζος, Εξπρές, 10. 12.2000)

Λάζαρης Χρ.: Η εργαλειοθήκη. 101 σύνεργα επικοινωνίας στον τομέα των πωλήσεων (Γ. Ν. Μηασκόζος, Εξπρές, 17.12.2000) Μέγας Γ., Τακάς Δ.: Μετοχές και ομόλογα (Γ. Ν. Μηασκόζος, Εξπρές, 17.12.2000) Κρούγκμαν Π.: Η μεγάλη κάμψη (Γ. X. Παπασωτηρίου, Ελευθεροτυπία, 15.12.2000) Μίκλεθβεϊτ Τζ„ Γούλντριτζ Α.: Οι μάγοι του μάνατζμεντ (Γ. Ν. Μηασκόζος, Εξπρές, 10.12.2000)

■

Ηλιοπούλου I.: Από το ένα στο δύο (Β. Κ. Καλαμαράς, Ελευθεροτυπία, 15.12.2000) Ίσαρης Αλ.: θα επιστρέφω φωτεινός (Β. Κ. Καλαμαράς, Ελευθεροτυπία, 15.12.2000)

Ζαφειριού Σ.: Το καρναβάλι των ζώων (0. Γεωργιάδης, Μακεδονία Θεοσαλονίκης, 3.12.2000)

Καπετανέας-Ροδανός Β.: Μνήμες μου, μετερίζια μου (Γ. Καραβίδας, Ριζοσπάστης, 14.12.2000)

Κωτίδης Α.: Κωνσταντίνος Μαλέας (Α. Δήμου, Ραδιοτηλεόραση, 23.12.2000) (Αρ. Ελληνούδη, Ριζοσπάστης, 24.12.2000) (Δ. Ρουμπούλα, Έθνος, 16.12.2000)

Κερασίδης Π.: Το ζώο ζει (Β. Κ. Καλαμαράς, Ελευθεροτυπία, 15.12.2000) Μαυρογιώργης Φ.: Ποιητικά πορτρέτα της Νικαριάς (Γ. Καραβίδας, Ριζοσπάστης, 7.12.2000)

Τσιγκόγλου Σ.: Η τέχνη στο τέλος του αιώνα (Ν. Ντόκας, Ελευθεροτυπία, 8.12.2000)

ΦΙΛΟΛΟΓΙΑ-ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Δεπούντης I.: Από το Ύστερο Σύμπαν (Μ. θεοδοσοπούλου, Εποχή, 24.12.2000) Δροσοπούλου Μ.: Ένοχη γενιά (Γ. Καραβίδας, Ριζοσπάστης, 21.12.2000)

Βαοιλάκη Μ. (επιμ.): Μήτηρθεού Απεικονίσεις της Παναγίας στη βυζαντινή τέχνη (X. Κιοσσέ, Το Βήμα, 31.12.2000)

|K/iAIIKH

Δαλακούρα Β.: Η παρακμή του έρωτα (Β. Κ. Καλαμαράς, Ελευθεροτυπία, 15.12.2000)

ΝταλίΜ., Ουίλσον Μ.: Η αλήθεια για τη Σταχτοπούτα (Β. Κ. Καλαμαράς, Ελευθεροτυπία, 15.12.2000)

I ΤΕΧΚΕΙ

Βάιος X.: Η Κωνσταντινούπολη διηγείται... (Α. Δήμου, Ραδιοτηλεόραση, 9.12.2000)

Βενιζέλος Ε.: Οι σχέσεις κρότους και Εκκλησίας (0. Γεωργιάδης, Μακεδονία Θεοσαλονίκης, 3.12.2000)

126

Μπράνταου Μη.: Τροία: Μια πόλη και ο μύθος της (Ν. Ντόκας, Ελευθεροτυπία, 29.12.2000)

Σμιθ Ά.: Εθνική ταυτότητα (Γ. X. Παπασωτηρίου, Ελευθεροτυπία, 15.12.2000)

ΐΜ ϋ /Π ΙΙ

. '

Καραπατάκης Κ.: Το Δωδεκάμερο. Παλιά Χριστουγεννιάτικα ήθη και έθιμα (Σ. I. Αρτεμάκης, Ναυτεμπορική, 23.12.2000)

Ρομιγί Ζ. ντε: Η εξέλιξη του πάθους Από τον Αισχύλο στον Ευριπίδη (Γ. X. Παπασωτηρίου, Ελευθεροτυπία, 15.12.2000) Σόμερσταϊν Α.: Αισχύλου Ευμενίδες (Ν. Ντόκας, Ελευθεροτυπία, 15.12.2000)

Μέσκος Μ.: Ψιλόβροχο (Β. Κ. Καλαμαράς, Ελευθεροτυπία, 15.12.2000) Μόραρης Γ.: Άνθη ράμνου (Γ. Κουβαράς, Ελευθεροτυπία, 1.12.2000) Μελικής Γ.: Αντρικά μουνάτα (Ν. Ντόκας, Ελευθεροτυπία, 1.12.2000) Μπλάνας Γ.: Η απάντησή του

(Β. Κ. Κ α λ α μ α ρ ά ς, Ελευθεροτυπία,

Ε π ιδ α ύρο υ (Κ. Κ α τσ ο υ λ ά ρ η ς, Το Βήμα,

Κ ο ύ ρ το β ικ Δ.: Η ν ο σ τα λ γ ία τ ω ν

1 5 .1 2 .2 0 0 0 )

2 4 .1 2 .2 0 0 0 )

δ ρ ά κ ω ν (Α. Κασ τρινά κη, Τα Νέα,

Ε ε ρ έ φ α ς Ε.: Τ ρ εις γ ά τ ε ς δ ρ ό μ ο ς

Δ ά ν δ ο λ ο ς Ε.: Και φ ό ρ ε σ α ν χ ε ιρ ο π έ δ ε ς

(Β. Κ. Κ α λ α μ α ρ ά ς, Ελευθεροτυπία,

σ τα π ο υλιά (Β. Κ. Κ α λα μ α ρ ά ς,

1 5 .1 2 .2 0 0 0 )

Ελευθεροτυπία, 1 .1 2 .2 0 0 0 ) (Γ. X. Π α π α σ ω τη ρ ίο υ , Ελευθεροτυπία, 1.12.2000)

Ε ίμο υ Δ.: Μ α θ α ίνο ν τα ς τ α χ ρ ώ μ α τα (Δ. Π α υ λ ά κο υ , Αυγή, 5 .1 2 .2 0 0 0 )

Δ α σ κα λά κη Κ.: 0 ά λ λ ο ς π λ ο υ ς

Τσ ακνιάς Ε.: Τα π ο ιή μ α τα 1 9 5 2 -1 9 9 2

(Ε. Κοτζιά, Καθημερινή, 3 .1 2 .2 0 0 0 )

(Β. Κ. Κ α λα μ α ρ ά ς, Ελευθεροτυπία,

(X. Χ ω μ ε ν ίδ η ς, Το Βήμα, 1 7 .1 2 .2 0 0 0 )

1 5 .1 2 .2 0 0 0 )

Δ η μ η τ ρ ιά δ η ς Δ .: Λ ή θ η και ά λ λ ο ι

Χ α ρ α λ α μ π ίδ η ς Κ.: Δοκίμ ιν

τ έ σ ο ε ρ ις μ ο ν ό λ ο γ ο ι (Ν. Ν τό κ α ς,

(Β. Κ. Κ α λ α μ α ρ ά ς, Ελευθεροτυπία,

Ελευθεροτυπία, 1 .1 2 .2 0 0 0 ) (Χρ.

1 5 .1 2 .2 0 0 0 )

, Κ ο υ τ ρ ο υ λ ό ς Γ.: Ε τον κ α φ ε ν έ τ ο υ π λ α τά ν ο υ (Γ. Ν. Μ π α σκόζο ς, Εξπρές

10. 12.2000) Λ α ζα ρ ίδ η ς Γ.: Π ά μ ε π α ρα σ κή νιο; (Α. Δ ή μ ο υ , Ραδιοτηλεόραση, 1 6 .1 2 .2 0 0 0 ) Λ ά σ κου Α.: Χ ά ρ ν τκο ρ (Δ. Μ η τρ ό π ο υ λο ς, Τα Νέα, 30 .1 2 .2 0 0 0 ) Λ ό λ α ς Χ ρ.: Μια φ ο ρ ά σ τη ν Ο λυμπ ία (Ν. Ν τό κ α ς, Ελευθεροτυπία, 1 5 .1 2 .2 0 0 0 )

Π α π α γ εω ρ γ ίο υ , Αυγή, 2 4 .1 2 .2 0 0 0 ) (Κ.

Λ όρ κα Φ. Γ.: θ έ α τ ρ ο - Π οίηση (Αρ.

Π α π α γιώ ρ γης, Αθηνόραμα, 1 .1 2 .2 0 0 0 )

Μ α υ ρ ο υ δ ή ς Κ.: Οι κ ο υ ρ τίν ε ς τ ο υ Γκα ρ ιμπ ά λντι (Β. Χ α τζη β α σ ιλ είο υ ,

Ε λ λ η ν ο ύ δ η , Ριζοσπάστης, 5 .1 2 .2 0 0 0 )

Ε υ θ υ μ ιά δ η Ν.: Οι τ υ χ ο δ ιώ κ τ ε ς

Μ π λέικ 0 .: Οι γ ά μ ο ι τ ο υ Ο υ ρ α νο ύ και

(Β. Κ. Κ α λ α μ α ρ ά ς, Ελευθεροτυπία,

τ η ς Κ ό λ α σ η ς (Έ. Φ α λίδ α , Τα Νέα,

8 .1 2 .2 0 0 0 ) (Δ. Ρ ο υ μ π ο ύ λα , Έθνος

2. 12.2000)

2 .1 2 .2 0 0 0 ) (Ζ. Εαμ αρ ά, Το Βήμα,

Μ π ρ όντσ κι Γ.: C o lle c te d P o e m s in

3 .1 2 .2 0 0 0 ) (Β. Χ α τζη β α σ ιλ είο υ ,

E nglish (Δ. Μ η τρ ό π ο υ λ ο ς , Τα Νέα,

2. 12.2000)

Ελευθεροτυπία, 10 .1 2 .2 0 0 0 , Ελευθεροτυπία, 1 5 .1 2 .2 0 0 0 )

Π ό ο υ Έ . Ά .: Το κορ άκι (Έ. Φ α λίδα ,

Ζ α γκ α β ιέρ ο υ Β.: Ο κτώ σ τά ο ε ις (Ε.

Τα Νέα, 2 .1 2 .2 0 0 0 )

Ζ ω γ ρ ά φ ο υ , Ριζοσπάστης 2 1 .1 2 .2 0 0 0 )

Φ ό ξ μ ο υ ρ Μ η.: Χ ρ έ ω σ ε τ α σ τη φ ω τιά

Ζ α φ ε ίρ η ς Χρ.: Ε μ είς τ ο υ '6 0 οι

(Γ. Κ ο λ ο βό ς, Καθημερινή, 1 7 .1 2 .2 0 0 0 )

ε κ δ ρ ο μ ε ίς (Ν. Ν τό κ α ς,

Ελευθεροτυπία, 2 9 .1 2 .2 0 0 0 ) Χ α λ ίλ I.: Ε ξή ν τα π έ ν τ ε χ ρ όνια π ρ ο σ μ ο ν ή (Φ. Ζ α μ π ά θ α -Π α γ ο υ λ ά το υ ,

θ ε ο δ ω ρ ό π ο υ λ ο ς Τ.: Η τ ρ έ λ α τ ο υ

Ριζοσπάστης 2 8 .1 2 .2 0 0 0 )

μ ε σ η μ ε ρ ιο ύ (Β. Κ. Κ α λα μ α ρ ά ς,

ΙΠΙΖΟΓΡΑΦΙΑ

2 .12.2000)

Α θ α να σ ιά δ η ς Τ.: Μ εσ α ιω ν ικ ό τρ ίπ τυ χ ο (Μ. Λ α μ π α δ α ρ ίδ ο υ -Π ό θ ο υ , Το Βήμα,

Ελευθεροτυπία, 1 5 .1 2 .2 0 0 0 ) (Έ. Φ α λίδ α , Τα Νέα, 9 .1 2 .2 0 0 0 ) θ ε ο δ ω ρ ο π ο ύ λ ο υ Β.: Οι ε π ιζ ώ ν τ ε ς (Ν. Ν τό κ α ς, Ελευθεροτυπία, 8 .1 2 .2 0 0 0 ) Κ α ρ α γ ά το η ς Μ.: Ισ το ρ ίε ς α μ α ρ τία ς και

3 .1 2 .2 0 0 0 )

α γιο σ ύ ν η ς (θ . Γε ω ρ γ ιά δ η ς, Μακεδονία

Α ρ κ ο υ δ έ α ς Κ.: Ό λ ε ς οι μ έ ρ ε ς Κυριακή

Θεσσαλονίκης 1 7 .1 2 .2 0 0 0 )

(Ν. Ν τό κ α ς, Ελευθεροτυπία,

Κ αρ υσ τιά νη I.: Κ ο υ σ το ύ μ ι σ το χ ώ μ α

1 5 .1 2 .2 0 0 0 )

(Κ. Κ αρ ακώ τια ς, Αυγή, 1 0 .1 2 .2 0 0 0 )

Β α λ τιν ό ς θ .: Ε υνα ξάρ ι Α ν δ ρ έ α

(Β. Χ α τζη β α σ ιλ είο υ , Ελευθεροτυπία,

Κ ορ δ ο π ά τη , Βιβλίο Δ ε ύ τ ε ρ ο (Φ. Α μ π α τζο π ο ύ λ ο υ , Τα Νέα, 9 .1 2 .2 0 0 0 ) Β α τζιά ς Γ.: Π ρ ο λ η π τικ ό ς π υ ρ η ν ικ ό ς π ό λ ε μ ο ς (Μ. Π α νώ ριος, Καθημερινή,

12.12.2000) Γ κ ιμ ο σ ο ύ λη ς Κ.: Μ α ύ ρ ο ς χ ρ υ ο ό ς (Ε. Γκίκα, Έθνος 2 1 .1 2 .2 0 0 0 ) Γ κ όνης θ .: Τα π ο ρ το κ ά λ ια τ η ς Π α λ α ιό ς

1 5 .1 2 .2 0 0 0 ) Κ ο ν δ υ λ ά κ η ς I.: Οι Α θ λ ιο ι τ ω ν Α θ η ν ώ ν (Π. Β ο ύ λ γα ρ η ς, Τα Νέα, 2 .1 2 .2 0 0 0 ) Κ ο ν το γιά ν ν η ς Π.: Ε υ ν ε π ιβ ά τες (Κ. Κ α τσ ο υ λ ά ρ η ς, Το Βήμα, 2 4 .1 2 .2 0 0 0 )

Ελευθεροτυπία, 1 5 .1 2 .2 0 0 0 ) Μ ιχ α λ ο π ο ύ λ ο υ Α .: Ό σ ες φ ο ρ έ ς α ν τ έ ξ ε ι ς (Α. Κ ασ τρινά κη, Τα Νέα,

2 .12.2000) Μ π α κ ό λ α ς Ν .: Μ η ν κλα ις, α γ α π η μ έ ν η /Χ ρ ο ν ιέ ς ά γ ιες και ά γ ρ ιε ς (Ε. Κοτζιά, Καθημερινή, 2 4 .1 2 .2 0 0 0 ) Μ π ο ύ το ς Β.: Τα δ ά κ ρ υ α τ η ς βασ ίλισ σ ας (Μ . θ ε ο δ ο σ ο π ο ύ λ ο υ ,

Το Βήμα, 3 .1 2 .2 0 0 0 ) (Ε. Κοτζιά, Καθημερινή, 3 .1 2 .2 0 0 0 ) (Β. Χ α τζη β α σ ιλ είο υ , Ελευθεροτυπία, 1 5 .1 2 .2 0 0 0 ) ,Ξ εξά κ η ς Μ .: Ε ονά τα κ ο μ π ο λ ο γ ιώ ν (Ν. Ν τό κ α ς, Ελευθεροτυπία, 1 .1 2 .2 0 0 0 ) Π α ν ώ ρ ιο ς Μ.: Το καρ άβι ο τ ο β ο υ ν ό (Β. Χ α τζη β α σ ιλ είο υ , Ελευθεροτυπία, 1 5 .1 2 .2 0 0 0 ) Π α π α γ εω ρ γ ίο υ Φ.: Το μ η δ έ ν και τ ο έν α (Κ. Π α π α γιώ ρ γης, Αθηνόραμα,

8 .12.2000) Π α π α ϊω ά ννου Π.: Ε τη ν υγ ε ιά σου , α γά π η μ ο υ (Β. Κ. Κ α λα μ α ρ ά ς,

Ελευθεροτυπία, 1 .1 2 .2 0 0 0 ) Ρ ού σ σ ου Ν.: Ε το ιχ ή μ α τα μ ε τ ο υ ς θ ε ο ύ ς (Β. Χ α τζη β α σ ιλ είο υ ,

Ελευθεροτυπία, 1 5 .1 2 .2 0 0 0 ) Ε τ α μ ά τ η ς Α .: Μ π αρ Φ λ ω μ π έ ρ (Α. Κασ τρινά κη, Τα Νέα, 2 .1 2 .2 0 0 0 )

Κ ο ν τ ο λ έ ω ν Μ .: Ισ τορ ία ε υ ν ο ύ χ ο υ

(Α. Κ υρ ιαζά νος, Madame Figaro,

(Τ. Μ εν δ ρ ά κ ο ς, Αυγή, 3 1 .1 2 .2 0 0 0 )

Δ εκ. 2 0 0 0 ) (Β. Χ α τζη β α σ ιλ είο υ ,

(Ν. Ν τό κας, Ελευθεροτυπία, 8 .1 2 .20 00 )

Ελευθεροτυπία, 1 5 .1 2 .2 0 0 0 )

127

Τ ρ ια ν τ ά φ υ λ λ ο υ L: Τ ο ερ γ ο σ τά σ ιο τ ω ν

(Α. Μ α ν τό γ λ ο υ , Ελευθεροτυπία,

μ ο λ υ β ιώ ν (Α. Κ ασ τρινά κη, Τα Νέα,

1 5 .1 2 .2 0 0 0 )

1.12.2000)

2 .12.2000) Τ σ α λ ίκ ο γ λ ο υ Φ.: Εγώ, η Μ άρ θα Φ ρ ό ιν τ (Ε. Γκίκα, Έθνος, 3 .1 2 .2 0 0 0 ) (Έ. Χ ο υ ζο ύ ρ η , Ελευθεροτυπία,

1. 12.2000) Χ α τζή ς Δ.: Φ ω τ ιά /θ η τ ε ία (Ε. Ζ ω γ ρ ά φ ο υ , Ριζοσπάστης 2 8 .1 2 .2 0 0 0 ) (Κ. Π α π α γιώ ρ γης,

Αθηνόραμα, 8 .1 2 .2 0 0 0 )

Κ λ ά ο υ ς Ο.: Α ν ο λ ο κ λ ή ρ ω τ ο π α ρ ε λ θ ό ν

(Σ. Μ ιχα ήλ, Το Βήμα, 3 1 .1 2 .2 0 0 0 ) Μ π ερ ν Σ.: Έ γ κ λ η μ α σ τη γ ειτο ν ιά

Boy, Δ εκ. 2 0 0 0 )

(Ν. Τ ο ιμπ ού κη , Το Βήμα, 3 .1 2 .2 0 0 0 )

Λ α κ λ α β ε τίν Ζ. Μ .: Η π ρ ώ τη α ρ ά δ α

Μ π ο μ π έν Κ.: Κίσσα (Τ. Γ ο υ δ έ λ η ς ,

(Ε. Κοτζιά , Καθημερινή, 1 7 .1 2 .2 0 0 0 )

Ελευθεροτυπία, 1 5 .1 2 .2 0 0 0 )

(Α. Μ α ν τό γ λ ο υ , Ελευθεροτυπία, 1 5 .1 2 .2 0 0 0 ) Κ α μ ιλέρ ι Α.: Η ρ ο ή τ ω ν π ρ α γ μ ά τω ν

Χ ειμ ω ν ά ς θ .: Ρ α μ ό ν (Ε. Ζ ω γ ρ ά φ ο υ ,

Ριζοσπάστης 1 4 .1 2 .2 0 0 0 ) Χ ειμ ω ν ά ς 0 .: Σ π α σμ ένα ελ λ η ν ικ ά (Ε. Κοτζιά , Καθημερινή, 3 1 .1 2 .2 0 0 0 )

(Γ. Ν. Μ π α σκόζο ς, Εξπρές 1 7 .1 2 .2 0 0 0 ) (Β. Χ α τζη β α σ ιλ είο υ ,

Ελευθεροτυπία, 2 4 .1 2 .2 0 0 0 ) Κ α μ ιλέρ ι Α.: Σ κ ύ λ ο ς α π ό τ ε ρ α κ ό τ α

Χ ρ υ σ ό π ο υ λ ο ς Χ ρ .: 0 μ α ν ίκ ιο υ ρ ίσ τα ς

(Β. Χ α τζη β α σ ιλ είο υ , Ελευθεροτυπία,

2 4 .1 2 .2 0 0 0 )

1 5 .1 2 .2 0 0 0 )

Κ οέν Μ .: Και τ ο λ ίγ ο φ ω ς σ τη ν ύ χ τα

Α λ μ α σ σ ύ Ε.: Ό λ ε ς οι μ έ ρ ε ς

φ τ ά ν ε ι (Α. Μ α ν τό γ λ ο υ ,

(Λ. Π ρ ο γκίδ η ς, Ελευθεροτυπία,

Ελευθεροτυπία, 1 5 .1 2 .2 0 0 0 )

1.12.2000)

Κ ό ρ ν γ ο υ ε λ Π.: Αιτία θ α ν ά το υ (Γ. Ν.

Ά ν τ ρ ιτ ς 1 : Το χρ ο ν ικ ό τ ο υ Τράβνικ

Μ π α σκόζο ς, Εξπρές 1 0 .1 2 .2 0 0 0 )

(Β. Π α ν α γ ιω τό π ο υ λο ς, Τα Νέα,

Λ ίλ λ ο Ν τ. ν τ ε : Υ π ό γ ειο ς κ ό σ μ ο ς

2 3 .1 2 .2 0 0 0 )

(Κ. Ξ. Για ν νό π ο υ λ ο ς, Καθημερινή,

Β ίν τερ Λ. ν τ ε : Ψ υχ ή σ αν κ ρ ο κ ο δ ε ίλ ο υ

12. 12.2000)

(Α. Κασ τρινά κη, Τα Νέα, 2 .1 2 .2 0 0 0 )

Λ ιο ύ ις Μπ.: Οι α σσασίνοι (Ν. Ν τό κα ς,

(Η. Μ αγκλίνης, Καθημερινή,

Ελευθεροτυπία, 1 5 .1 2 .2 0 0 0 )

10 .1 2.2 00 0) (Γ. Ί. Μ πα μπ ασ άκη ς,

Ελευθεροτυπία, 1 5 .1 2 .2 0 0 0 ) (Β. Τσ α κ ίρ ο γ λ ο υ , Big, Δ εκ . 20 0 0 )

Λ ό ο υ χ ε ν τ Σ .: Β ασ ιλιά ς Α ρ θ ο ύ ρ ο ς (0 . Γε ω ρ γ ιά δ η ς, Μακεδονία

Θεσσαλονίκης 3 .1 2 .2 0 0 0 )

Γκαρσία Κ.: Ο ν ειρ εύ τη κ α τ η ν Κούβα (Α. Μ α ν τό γ λ ο υ , Ελευθεροτυπία, 1 5 .1 2 .2 0 0 0 )

Μ α ν Τ .: Η α υ τ ο ύ βασ ιλική υ ψ η λ ό τ η ς (Τ. Γ ο υ δ έ λ η ς , Ελευθεροτυπία, 1 5 .1 2 .2 0 0 0 )

Γκράτσι Β.: Τ ρ ε λ ο ί σ το ν Π α ρ ά δ εισ ο (Α. Μ α ν τό γ λ ο υ , Ελευθεροτυπία, 1 5 .1 2 .2 0 0 0 )

Μ άνια ς X. Α.: Σ υ γ γ ρ α φ έ α ς σ ε α π ό γν ω σ η (Γ. Ί. Μ π α μπ ασ άκη ς,

Ελευθεροτυπία, 1 5 .1 2 .2 0 0 0 ) Γ κ ρ έ ιβ ςΡ .: Ε γ ώ ο Κ λ α ύ δ ιο ς (Ν. Α λ μ π α ν ό π ο υ λ ο ς, Ηπειρωτικός Αγώ ν, 2 1 .1 2 .2 0 0 0 ) Ε ρμ αρ ί-Β ιέιγ Κ.: Μ α ύ ρ ο ς ά γ γ ε λ ο ς (Κ. Σχινά, Ελευθεροτυπία, 1 5 .1 2 .2 0 0 0 ) Ζακ Κ.: 0 Μ α ύ ρ ο ς Φ α ρ α ώ (Γ. Ν. Μ π α σκόζο ς, Εξπρές 1 7 .1 2 .2 0 0 0 ) Ιζό Ζ. Κ.: Solea (Φ, Φ ιλίπ που, Το Βήμα,

(Γ ο Β η μ σ , 2 4 .1 2 .2 0 0 0 ) Μ ά ν τ ο ξ Ρ ό μ π ε ρ τς Τζ.: Η γ υνα ίκα τ ο υ Καίσαρα (Π. Τ α τσ ό π ο υ λ ο ς, Vogue, Δ εκ. 20 0 0 ) Μ ιλ ο β α νό φ Ζ. Π.: Άγρια π ρ οσ φ ορ ά (Κ. Σχινά, Ελευθεροτυπία, 1 5 .1 2 .2 0 0 0 ) Μ ινγιό λ Γ.: 0 π ο ιη τή ς (Β. Χ α τζη β α σ ιλ είο υ , Ελευθεροτυπία,

2 4 .1 2 .2 0 0 0 )

1.12.2000)

Κ ιουρέισι X.: Μ εσ ά ν υ χ τα ό λ η μ έ ρ α

Μ ο ύ τ ο υ Σ.: 0 κ έ ρ ε ο ς α νθ ίζει τ η ν ύ χ τα

128

Μ π α λζά κ 0 .: .Χ α μ έν α ό ν ε ιρ α

(Κ. Σχινά, Ελευθεροτυπία, 1 5 .1 2 .2 0 0 0 ) Κ ό ν ε λι Μ .: 0 π ο ιη τή ς (Γ. Σ α τσ ίδ η ς, Play

Μ π ρ ά ντμ π ερ ι Μ.: Δ ό κ τω ρ Κ ρ ιμ ινά λε (Α. Κασ τρινά κη, Τα Νέα, 2 .1 2 .2 0 0 0 ) Μ πρίτσι Ε.: Μ ικρή ρ ο κ ε ρ ω τ ικ ή ισ τορ ία (Β. Κ. Κ α λ α μ α ρ ά ς, Ελευθεροτυπία, 1 5 .1 2 .2 0 0 0 ) Ν τ ίρ ε ν μ α τ Φ.: Η π τώ σ η (Γ. Ί. Μ πα μπ ασ άκη ς, Ελευθεροτυπία, 1 5 .1 2 .2 0 0 0 ) Ν ο τό μ π Α.: Σ ιω π η λ ό ς ε π ισ κ έπ τη ς (Τ. Γ ο υ δ έ λ η ς , Ελευθεροτυπία, 1 5 .1 2 .2 0 0 0 ) Ν τό ιλ Ρ.: Έ να α σ τέ ρ ι πο υ τ ο έ λ ε γ α ν Χ ένρι (Α. Π α π α δ ο π ο ύ λ ο υ , Το Βήμα, 2 4 .1 2 .2 0 0 0 ) (Κ. Σχινά, Ελευθεροτυπία, 1 5 .1 2 .2 0 0 0 ) Ξινγκγιάν Γ.: Το β ο υ ν ό τ η ς ψ υ χ ή ς (Ν. Μ π α κο υνά κη ς, Marie Claire, Δ εκ. 20 0 0 ) Ο γκάο υα Γ.: 0 π α ρ ά μ εσ ο ς (Λ. Κέζα,

Το Βήμα, 3 1 .1 2 .2 0 0 0 ) Ό ο υ τ ς Τ ζ . Κ.: B lo n d e (Σ. Π απ ασ π ύρου,

Vogue, Δ εκ. 20 0 0 ) Π α λ ά ν ιο υ κ Τ σ .: F ig h t Club (Γ. Ί. Μ π α μπ αο άκης, Ελευθεροτυπία, 1 5 .1 2 .2 0 0 0 ) Π ε λ ε κ ά ν ο ς Τζ.: Σ α ρ ω τικ ή έ κ ρ η ξη (Γ. Ί. Μ π α μπ ασ άκη ς, Ελευθεροτυπία, 1 5 .1 2 .2 0 0 0 ) Π εσ ό α Φ.: Η ώ ρ α τ ο υ δ ια β ό λ ο υ (Τ. Γ ο υ δ έ λ η ς , Ελευθεροτυπία, 1 .1 2 .2 0 0 0 ) (Γ. Ν. Μ π α σκόζο ς, Εξπρές

10. 12.2000) Π ίλτσ ε ρ Ρ.: Χ ειμ ερ ιν ό ηλ ιο σ τά σ ιο (Α. Δ ή μ ο υ , Ραδιοτηλεόραση, 9 .1 2 .2 0 0 0 ) (Β. Κ. Κ α λα μ α ρ ά ς,

Ελευθεροτυπία, 8 .1 2 .2 0 0 0 ) Π ίντσ ο νΤ .: Β ρ α δ ε ία ς κ α ύ σ ε ω ς (Τ. Γ ο υ δ έ λ η ς , Ελευθεροτυπία, 1 5 .1 2 .2 0 0 0 )

Πιρς 1 : Τα σ τα υ ρ ο δ ρ ό μ ια τ η ς

Φ ιτζ έ ρ α λ ν τ Φ. Σ.: Ο υ π έρ ο χ ο ς

Έ να ς ρ ο μ α ν τικ ό ς Π α τ ρ ιν ό ς τ ο υ 1 9 ο υ

έ μ π ν ε υ σ η ς (Α. Μ α ν τό γ λ ο υ ,

Γκάτσμπι (Γ. Μ π ο υ τσ έλ η ς ,

α ιώ να (θ. Π α π α ρή γας, Ριζοσπάστης

Ελευθεροτυπία, 1 5 .1 2 .2 0 0 0 )

Θεσσαλονίκη, 5 .1 2 .2 0 0 0 )

21 .12.2000)

Π ίτερ ς Έ .: Το κα λο κα ίρ ι τ ω ν Δ α ν ώ ν

Φ ό ρ σ τερ Ο υ ά λ α ς Ν τ.: Κορίτσι μ ε

Ν το υ ν ιά Χρ.: Κ. Γ. Κ α ρ υ ω τά κ η ς.

(Ν. Ν τό κας, Ελευθεροτυπία, 1.12 .20 00 )

π α ρ ά ξε να μ α λ λ ιά (Β. Κ. Κ α λα μ α ρ ά ς,

Η α ν το χ ή μ ια ς α δ έ σ π ο τη ς τ έ χ ν η ς

Π ο υ ίΖ . Μ.: Το α γό ρ ι μ ε τ ο φ α γ ω μ έ ν ο

Ελευθεροτυπία, 1 5 .1 2 .2 0 0 0 )

α υ τ ί (Γ. Ί. Μ π α μπ ασ άκη ς,

Φ ρα νκ Ν.: Οι μ π ο έ μ /Ξ α π λ ω μ έ ν ο

Ελευθεροτυπία, 1 5 .1 2 .2 0 0 0 )

(Ε. Γκίκα, Έθνος 2 1 .1 2 .2 0 0 0 ) (Έ. Φ α λίδα , Τα Νέα. 9 .1 2 .2 0 0 0 ) Π ιτσ ιλίδη ς Μ .: Οι σ κ ο τ ε ιν έ ς π λ ε υ ρ έ ς

γ υ μ ν ό (Τ. Δ η μ η τρ ο ύ λ ια , Το Βήμα,

τ ο υ Γ ιώ ργου Σ ε φ έ ρ η

Ρ εο υ β έ ν Ρ.: 0 κ ύ κ λ ο ς τ ο υ Ν τ ε Κουίνσι

3 1 .1 2 .2 0 0 0 ) (Γ. Ί. Μ π α μπ ασ άκη ς,

(Φ. Φ ιλίπ που, Το Βήμα, 2 4 .1 2 .2 0 0 0 )

Ελευθεροτυπία, 1 5 .1 2 .2 0 0 0 )

Ρ ικαρ έλι 0 .: Έ ν α ς ά ν τρ α ς π ο υ ίσω ς

Φ ρ έιν Μ .: Π α ρ α φ ο ρ ά (Τ. Γ ο υ δ έ λ η ς ,

ο ν ο μ α ζ ό τα ν Σ ο υ λ τ ς (Η. Μ α γκλίνη ς,

Καθημερινή, 1 7 .1 2 .2 0 0 0 )

Ελευθεροτυπία, 8 .1 2 .2 0 0 0 ) (Κ. Κ α τσ ο υ λ ά ρ η ς, Το Βήμα, 3 1 .1 2 .2 0 0 0 )

Ρ ο ζά ν η ς Σ .: Σ ο λ ω μ ικά (Ν. Ν τό κα ς,

Ρ ίχλερ Μ .: 0 Σ ό λ ο μ ο ν Γκάρσκυ ή τ α ν

Φ ρένι Ρ.: Ε κεί που χ ά ν ο ν τα ι οι ά ν τ ρ ε ς

ε δ ώ (Κ. Σχινά, Ελευθεροτυπία,

Λ ό ο υ ρ ι Μ „ Σάιρ Ρ.: Ε ξέγ ε ρ σ η και

(Α. Μ α ν τό γ λ ο υ , Ελευθεροτυπία,

μ ε λ α γ χ ο λ ία . 0 Ρ ο μ α ν τισ μ ό ς σ το υ ς

1 5 .1 2 .2 0 0 0 ) Ρ ο σ έλ Π.: Μια γ υνα ίκα σ το π α ρ ά θ υ ρ ό τ η ς (Ν. Β α τό π ο υ λ ο ς, Καθημερινή,

(Γ. Γ ια τρ ο μ α ν ω λ ά κ η ς, Το Βήμα, 1 7 .1 2 .2 0 0 0 ) (Δ. Κ ού ρτο βικ, Τα Νέα, 2 3 .1 2 .2 0 0 0 )

Ελευθεροτυπία, 8 .1 2 .2 0 0 0 )

1 5 .1 2 .2 0 0 0 )

α ν τίπ ο δ ε ς τ η ς ν ε ω τ ε ρ ικ ό τ η τ α ς (Π.

Φ ρ ίτσ ε ρ Τ.: Γ εω γ ρ α φ ία γ υ ν α ικ ώ ν (Α.

Μ π ο υ κ ά λ α ς, Καθημερινή, 5 .1 2 .2 0 0 0 )

Δ ή μ ο υ , Ραδιοτηλεόραση, 9 .1 2 .2 0 0 0 )

Μ π α ρ ζέν Ζ.: F ro m D aw n t o D e c ad en ce

2 3 .1 2 .2 0 0 0 )

(Φ. Δ. Δ ρ α κ ο ν τα ε ιδ ή ς, Ελευθεροτυπία,

Χ ά ισ μ α ν ςΤ ζ.: Α νάπ οδ α (Τ. Γ ο υ δ έ λ η ς , Ρ ο υ σ ν τίΣ .: 0 Χ α ρ ο ύ ν και η θ ά λασ σ α τ ω ν π α ρ α μ υ θ ιώ ν (Α. Δ ή μ ο υ ,

Ραδιοτηλεόραση, 9 .1 2 .2 0 0 0 ) Σ εβ α λ ιέ Τ.: Το κορ ίτσι μ ε τ ο σ κο υ λ α ρ ίκ ι (Ε. Γκίκα, Έθνος,

1.12.2000)

Ελευθεροτυπία, 1 5 .1 2 .2 0 0 0 )

Σ ά λ α ς X.: Το Τ α νγκό (Μ. καΐρ η,

Χάισμιθ Π.: 0 Ρ ίπ λ ε ϊσ ε βαθιά ν ερ ά

ΤΟ Βήμα, 1 7 .1 2 .2 0 0 0 )

(Γ. Ί. Μ πα μπ ασ άκη ς, Ελευθεροτυπία, 1 5 .1 2 .2 0 0 0 ) (X. Σ π υ ρ ο π ο ύ λ ο υ ,

21 . 12.2000)

Καθημερινή, 1 9 .1 2 .2 0 0 0 )

Ιλ

Σμά ιλι Τζ.: Μ ου . Οι π ε ρ ιπ έ τε ιε ς ε ν ό ς

Χάρις Ρ.: Το μ υ σ τικ ό τ ο υ Α ρ χ ά γ γ ελ ο υ

Ν ιάρ χος θ .: 0 έ ρ ω τ α ς για τ ο υ ς

επ α ρ χ ια κ ο ύ π α ν επ ισ τη μ ίο υ (Κ. Σ χ ιν ά ,.

(Γ. Ί. Μ πα μπ ασ άκη ς, Ελευθεροτυπία,

Ελευθεροτυπία, 1 5 .1 2 .2 0 0 0 )

1 5 .1 2 .2 0 0 0 ) ίΦ. Φ ιλίπ που, Το Βήμα,

3 1 .1 2 .2 0 0 0 )

1 7 .1 2 .2 0 0 0 )

Τ ε ρ ζά κ η ς Φ.: Τα ο ν ό μ α τα τ ο υ

Σμιθ 0 .: 0 θ ε ό ς π ο τα μ ό ς (Ν. Ν τό κα ς,

μ ο δ ισ τρ ο ύ λ α (Κ. Π α π α γιώ ρ γης,

Αθηνόραμα, 1 .1 2 .2 0 0 0 ) (Φ. Φ ιλίπ που, Το Βήμα, 2 4 .1 2 .2 0 0 0 ) Σ τά ρ ο β α Λ.: Η επ ο χ ή τ ω ν α ιγ ώ ν (Τ. Γ ο υ δ έ λ η ς , Ελευθεροτυπία, 1 5 .1 2 .2 0 0 0 )

ά λ λ ο υ ς (Δ. Π α υ λ ά κο υ , Αυγή,

Δ ιο νύ σ ο υ (Γ. Ί. Μ π α μπ ασ άκη ς,

Ελευθεροτυπία, 2 9 .1 2 .2 0 0 0 ) Σ ού τζι Ν τ.: 0 Μ π α λζά κ και η κινέζα

\m m

Ελευθεροτυπία, 1 .1 2 .2 0 0 0 ) Κινγκ Σ.: On W ritin g - A M e m o ir o f th e

Α λ ε ξα ν δ ρ ό π ο υ λ ο ς Μ .: Ο Μ αγια κόφ σκι. Τα ε ύ κ ο λ α και τα δ ύ σ κο λ α (Τ. Μ εν δ ρ ά κ ο ς, Αυγή, 3 .1 2 .2 0 0 0 )

C ra ft (Γ. Ν α θ α ν α ή λ , To Βήμα, 3 .1 2 .2 0 0 0 ) Λ έβι Π.: Α υ το ί π ο υ β ο ύ λ ια ξα ν και α υ το ί

Γ κ ο υ γκ ο ύ λ η Κ., Κουριά Α.: Π α ιδ ί και

π ο υ σ ώ θ η κα ν (Ν. Α λ μ π α ν ό π ο υ λ ο ς,

παιχνίδι σ τη ν ε ο ε λ λ η ν ικ ή κοινω νία

Ηπειρωτικός Αγών, 2 8 .1 2 .2 0 0 0 )

(1 9 ο ς και 2 0 ό ς α ιώ να ς) (Αρ. Τσ αβαρία Ν τ.: Το μ ά τι τ η ς θ ε ά ς

Ε λ λ η ν ο ύ δ η , Ριζοσπάστης 7 .1 2 .2 0 0 0 )

(Β. Τ σ α κ ίρ ο γ λ ο υ , Big, Δ εκ. 20 0 0 )

Iflf/irpg

.·~ Ί

Ε κδ όσ εις Ε ρμ ής: Γ ιώ ρ γο ς Σ ε φ έ ρ η ς . Τζιν X .: Π ε ρ ιμ έ ν ο ν τα ς (Ν. Β α τό π ο υ λ ο ς,

Καθημερινή, 3 .1 2 .2 0 0 0 ) (Μ. Μ ιχ α η λ ίδ η ς, Το Βήμα, 1 7 .1 2 .2 0 0 0 ) (Κ. Σχινά, Ελευθεροτυπία, 1 5 .1 2 .2 0 0 0 ) Φ ίν τλ ε ϊΤ .: Τα ό ν ε ιρ α λ έ ν ε τ η ν α λ ή θ ε ια (Β. Κ. Κ α λ α μ α ρ ά ς, Ελευθεροτυπία,

8 .12.2000)

Ε κα τό χ ρ ό νια α π ό τ η γ έ ν ν η σ ή τ ο υ (Μ. Παπ α για ννίδ ου , Το Βήμα, 1 7 .1 2 .2 0 0 0 ) Ια κώ β Δ.: Η α ρ χα ιο γνω σ ία τ ο υ Ο δ υσ σέα Ε λ ύ τη (θ. Γε ω ρ γ ιά δ η ς,

Μακεδονία Θεσσαλονίκης 3 .1 2 .2 0 0 0 ) Λ ά ζα ρ η ς Β. Κ.: Π α ν α γ ιώ τη ς Σ υ ν ο δ ιν ό ς.

Κ ο ν το γιώ ρ γ η Α.: Η σ κη ν ο γ ρ α φ ία τ ο υ ε λ λ η ν ικ ο ύ θ ε ά τ ρ ο υ , 1 9 3 0 -1 9 6 0 (Β. Κ. Κ α λ α μ α ρ ά ς, Ελευθεροτυπία, 2 9 .1 2 :2 0 0 0 ) Μ ά ξιμ ο ς Π.: Αρχα ία ελ λ η ν ικ ά θ έ α τ ρ α 2 .5 0 0 χρ ό νια φ ω ς και π ν εύ μ α (Ν. Ν τό κας, Ελευθεροτυπία, 8 .12 .20 00 )

129

1Ι ΪΤ Ο Ρ Ιί

ισ το ρ ίε ς και π ά θη 1 8 7 0 -1 9 9 0 (Β. Κ α ρ α μ α ν ω λ ά κη ς, Ελευθεροτυπία,

Α τ τ α λ ε ιά τ η ς Μ .: Ισ τορ ία

1 5 .1 2 .2 0 0 0 ) (Δ. Κ ο ύ ρ το β ικ, Τα Νέα,

(Β. Κ. Κ α λ α μ α ρ ά ς, Ελευθεροτυπία,

9 .1 2 .2 0 0 0 )

8 . 12.2000)

Κ α ρ π ό ζη λ ο ς Απ.: Β υ ζα ντιν ο ί ισ το ρ ικ ο ί

Β α κ α λ ό η ο υ λ ο ς Κ.: Οι ισ το ρ ικ ές

και χ ρ ο ν ο γ ρ ά φ ο ι (Ν. Ν τό κ α ς,

μ ε τ α μ ο ρ φ ώ σ ε ις τ ο υ Α π ό δ η μ ο υ

Ελευθεροτυπία, 2 9 .1 2 .2 0 0 0 )

Ε λ λη ν ισ μ ο ύ - Η Ο δ ύσ σεια τ ο υ Ρ α ιδ ε σ τη νο ύ Δ. Κ α ρ α ν τώ ν η

Κ ο υ τσ ο ύ κ η ς Κ., Σ ακκά ς I. (επ ιμ .):

(0 . Γε ω ρ γ ιά δ η ς, Μακεδονία

Π τυ χ έ ς τ ο υ Ε μ φ υ λ ίο υ Π ο λ έ μ ο υ , 1 9 4 6 -

Θεσσαλονίκης, 3 .1 2 .2 0 0 0 )

1 9 4 9 (Ν. Ν τό κ α ς, Ελευθεροτυπία,

1. 12.2000) Βαρίκα Ε.: Μ ε δ ια φ ο ρ ε τ ικ ό π ρ όσ ω π ο.

Σ κυ λίτσ η ς I.: Σ ύνοψ ις Ισ το ρ ιώ ν (Α. Λάιου , Το Βήμα, 1 7 .1 2 .2 0 0 0 ) Φ α ρ ά κο ς Γ,: 0 ΕΛΑΣ και η εξο υ σ ία (Κ. Τ σ ο υ κα λ ά ς, Το Βήμα, 1 7 .1 2 .2 0 0 0 ) Χ α τζη ιω ά νν ο υ Μ. X.: Η ισ τορ ική ε ξ έ λ ι ξ η τ ω ν ο ικισ μ ώ ν σ τη ν π ερ ιο χή τ ο υ Α λ ιά κ μ ο ν α κ α τά τ η ν Τ ο υ ρ κ ο κρ α τία (Κ. Γ. Π ιτσά κη ς, Το Βήμα, 1 7 .1 2 .2 0 0 0 ) Β ιγ κ α ρ έ λ ο Τζ.: Το κ α θ α ρ ό και τ ο β ρ ό μ ικο , η σ ω μ α τικ ή υ γ ιειν ή α π ό τ ο ν Μ εσ α ίω να ω ς σ ή μ ερ α

Φ ύ λ ο , δ ια φ ο ρ ά και ο ικ ο υ μ ε ν ικ ό τη τα

Κ ω σ τό π ο υ λ ο ς Τ .: Η α π α γ ο ρ ε υ μ έ ν η

(Β. Κ α ρ α μ α ν ω λ ά κη ς, Ελευθεροτυπία,

γλ ώ σ σ α . Κ ρα τική κ α τ α σ τ ο λ ή τ ω ν

1 5 .1 2 .2 0 0 0 )

σ λα β ικ ώ ν δ ι α λ έ κ τ ω ν σ τη ν ε λ λ η ν ικ ή

Β α ρ ώ ν-Β α σ ά ρ 0 .: Εβραϊκή ισ τορ ία και μ ν ή μ η (Φ. Τ ε ρ ζά κ η ς, Ελευθεροτυπία,

1.12.2000) Β ε ρ ν έ τ η Μ .: Π α λ ιν ν ό σ τη σ η και κο ιν ω ν ικ ό ς α π ο κ λ εισ μ ό ς (Β. Α γ τζίδ η ς,

Καθημερινή, 3 .1 2 .2 0 0 0 )

Μ α κ εδ ο ν ία (Β. Κ α ρ α μ α ν ω λ ά κη ς,

Ελευθεροτυπία, 1 5 .1 2 .2 0 0 0 ) Κ ω φ ό ς Ε υ .(επ ιμ.): Ισ τορ ία τ ο υ Ε λ λη ν ικ ο ύ Έ θ ν ο υ ς - Σ ύ γ χ ρ ο ν ο ς Ε λ λη ν ισ μ ό ς α η ό τ ο 19 41 ω ς τ ο τ έ λ ο ς τ ο υ α ιώ ν α (Β. Κ α ρ α μ α ν ω λ ά κη ς,

Β ιλα νό β α Μ .: Οι α ό ρ α τ ε ς π λ ε ιο ψ η φ ίες (Β. Κ α ρ α μ α ν ω λ ά κη ς, Ελευθεροτυπία, 1 5 .1 2 .2 0 0 0 ) Γ κ έρ κε X. Γ.: Ισ τορ ία τ ο υ ελ λ η ν ισ τ ικ ο ύ κό σ μ ο υ (Δ. Δ α μ ά σ κος, Καθημερινή, 1 2 .1 2 .2 0 0 0 ) (Γ. X. Π α π α σ ω τη ρ ίο υ ,

Ελευθεροτυπία, 1 5 .1 2 .2 0 0 0 )

Ελευθεροτυπία, 1 5 .1 2 .2 0 0 0 ) Β λ ά μ η Δ.: Το φ ιορ ίνι, τ ο σ ιτάρ ι και η

Γ κ ρ ο ύ μ π ε ν Γκ.: Ιε ρ ά και ν α ο ί τ η ς

ο δ ό ς τ ο υ κ ήπ ου . Έ λ λ η ν ε ς έμ π ο ρ ο ι

Λ ε ο ν τ α ρ ίτ η ς Γ.: Η Ε λ λά δ α ο τ ο ν Π ρ ώ το

σ το Λ ιβ όρ νο, 1 7 5 0 -1 8 6 8

Π α γκό σ μιο Π ό λ ε μ ο , 1 9 1 7 -1 9 1 8

(Β. Κ. Κ α λ α μ α ρ ά ς, Ελευθεροτυπία,

(Β. Κ α ρ α μ α ν ω λ ά κη ς, Ελευθεροτυπία,

2 9 .1 2 .2 0 0 0 )

1 5 .1 2 .2 0 0 0 )

Γ ο ύ ν α ρ η ς Β.: Σ τις ό χ θ ε ς τ ο υ

Λ ό λ α ς Χρ.: Ια τρ ική φ ρ ο ν τίδ α σ το υ ς

Υ δ ρ α γ ό ρ α (Α. Δ ή μ ο υ ,

α ρ χ α ίο υ ς Ο λ υ μ π ια κ ο ύ ς Α γ ώ ν ε ς (Ν.

Ραδιοτηλεόραση, 1 6 .1 2 .2 0 0 0 )

α ρ χ α ία ς Ε λ λ ά δ α ς (Ε. Γκίκα, Έθνος

21 .12.2000) Ζ ε μ ό ν -Ν τέιβ ις Ν.: Η επ ισ τρ ο φ ή τ ο υ Μ α ρ τίν ο υ Γκερ (Β. Κ α ρ α μ α ν ω λ ά κη ς,

Ν τό κ α ς, Ελευθεροτυπία, 1 5 .1 2 .2 0 0 0 )

Ελευθεροτυπία, 1 5 .1 2 .2 0 0 0 ) Κ ό σ ε λ ε κ Ρ., Β έ λ ε ρ X., Κ ο ύ τ λ ε ρ Β „ Κόκα Γ „ Β αν Ν ο υ έ λ μ ε ν Ρ „

Ε κδ όσ εις Ε ρμ ής: Π ε ν ή ν τα χ ρ όνια μ ε τ ά

Λ ο ύ κ ο ς Χρ.: Π ε θ α ίν ο ν τα ς σ τη Σ ύρο

Μ ίτ ε ρ α ο υ ε ρ Μ.: Α ν α ζ η τή σ εις τ η ς

τ ο ν Ε μ φ ύ λ ιο /Η Ε λ λά δ α π ο υ α λ λ ά ζ ε ι.

τ ο ν 1 9 ο α ιώ να (Δ. Β λ ά μ η , Καθημερινή,

ν εό τερ η ς γ ερ μ α ν ό φ ω ν η ς

Α π ο χ α ιρ ε τώ ν τα ς τ ο ν 2 0 ό α ιώ να (Μ.

3 .1 2 .2 0 0 0 ) (Β. Κ. Κ α λα μ α ρ ά ς,

ισ το ρ ιο γρ α φ ία ς (Β. Κ α ρ α μ α ν ω λ ά κη ς,

Π α π α για ννίδ ου , Το Βήμα, 1 7 .1 2 .2 0 0 0 )

Ελευθεροτυπία, 8 .1 2 .2 0 0 0 )

Ε λ ε φ ά ν τ η ς Α .: Η επ α γ γ ε λ ία τ η ς

(Β. Κ α ρ α μ α ν ω λ ά κη ς, Ελευθεροτυπία,

α δ ύ ν α τ η ς ε π α νά σ τα σ η ς

1 5 .1 2 .2 0 0 0 )

(Β. Κ α ρ α μ α ν ω λ ά κη ς, Ελευθεροτυπία,

Σ α κ ε λ λ α ρ ίο υ Μ. Β.: Π ό λ ις - Έ να ς

1 5 .1 2 .2 0 0 0 )

τ ύ π ο ς α ρ χ α ίο υ ε λ λ η ν ικ ο ύ κ ρ ά το υ ς (Ν.

Ζ α ο ύ σ η ς Α λ .: Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς και Ασπασία

Ν τό κ α ς, Ελευθεροτυπία, 1 5 .1 2 .2 0 0 0 )

(Α. Δ ή μ ο υ , Ραδιοτηλεόραση, 9 .1 2 .2 0 0 0 ) Κ α ιρ ο φ ύ λ λ α ς Γ.: Η ισ τορ ία τ η ς σ υν ο ικία ς τ ο υ Ψ υ ρ ρ ή (Α. Δ ή μ ο υ ,

Ραδιοτηλεόραση, 9 .1 2 .2 0 0 0 ) Κ α να ρά κη ς Γ.: 0 ε λ λ η ν ικ ό ς Τύ π ο ς σ το υ ς α ν τίπ ο δ ε ς (Γ. Μ α τζο υ ρ ά ν η ς ,

Αυγή, 2 4 .1 2 .2 0 0 0 ) Κ αρ ακα σίδ ου Α,: Μ α κ εδ ο ν ικ έ ς

130

Ελευθεροτυπία, 1 5 .1 2 .2 0 0 0 ) Μ α σ λ έν ικ ο φ Α.: Οι αρχα ίο ι Έ λ λ η ν ε ς σ τ ο Β ό ρ ειο Ε ύ ξε ιν ο (0 . Γε ω ρ γ ιά δ η ς,

Μακεδονία Θεσσαλονίκης 10.12.2000) Μ π α λα κιά ν π.: Το μ α ύ ρ ο σ κ υ λ ίτ η ς

Μ π ε ν β ε ν ίσ τ ε Ρ.: Εβραίοι τ α ξιδ ιώ τ ε ς τ ο ν Μ εσ α ίω ν α (Β. Κ α ρ α μ α ν ω λ ά κη ς,

Ελευθεροτυπία, 1 5 .1 2 .2 0 0 0 )

μ ο ίρ α ς (Ν. Ν τό κ α ς, Ελευθεροτυπία,

8 .12.2000) Φ αρόκι Σ.: Κ ο υ λ το ύ ρ α και κ α θ η μ ερ ιν ή

Ξ ε ν ο φ ώ ν τ ο ς «Ελληνικά»

ζ ω ή σ τ η ν Ο θ ω μα νική Α υ το κ ρ α το ρ ία

(0 . Γ ε ω ρ γ ιά δ η ς, Μακεδονία Θεσσαλονίκης 3 .1 2 .2 0 0 0 )

1 5 .1 2 .2 0 0 0 )

Ρ ά γκο ς Γ.: Η Ν ά ρκη. Υ π ό θεσ η

Χ ο υ φ X. Κ.: Σφίγγα - Τα μ υ σ τή ρ ια τ η ς

Γ ο ρ γ ο π ό τα μ ο ς - Ν ο έμ β ρ ιο ς 1 9 6 4 (Γ.

ισ το ρ ία ς (Ν. Ν τό κ α ς, Ελευθεροτυπία,

Ν, Μ π α σ κόζο ς, Εξπρές 1 0 .1 2 .2 0 0 0 )

1 5 .1 2 .2 0 0 0 )

(Β. Κ α ρ α μ α ν ω λ ά κη ς, Ελευθεροτυπία,

\ M ? m n Β ασ ιλικός B.: Υπάρχω (B. K. Κ α λ α μ α ρ ά ς, Ελευθεροτυπία,

8 .12.2000)

Im p m E -m B io r T A m ]

π α ρα μ ύθ ια (Ε. Σ α ρ α ν τίτη ,

τ ο υ ς κα λ ικ ά ντζα ρ ο υ ς: (Ε. Σ α ρ α ν τίτη ,

Ελευθεροτυπία, 1 5 .1 2 .2 0 0 0 )

Ελευθεροτυπία, 1 5 .1 2 .2 0 0 0 ) Χ ατζή Γ.: Φ λ ά ν δ ρ α , Φ λ α μ α ν δ ο ί

Δ η μ ό π ο υ λ ο ς Ν τ.: Η Βάνκα και

ζ ω γ ρ ά φ ο ι (Α. Δ ή μ ου ,

τ ' α δ έ σ π ο τα (Ε. Σ α ρ α ν τίτη ,

Ραδιοτηλεόραση, 2 3 .1 2 .2 0 0 0 ) (Έ .Φ α λ ίδ α , Τα Νέα, 9 .1 2 .2 0 0 0 )

Ελευθεροτυπία, 2 9 .1 2 .2 0 0 0 ) Δ ρ ο σ ίνη ς Γ.: Τ έσ σ ερ α πα ρα μ ύθ ια

Χ α τζη μ α ν ώ λ η λ.·. Χρόνια π ο λ λ ά

(Ε. Σ α ρ α ν τίτη , Ελευθεροτυπία,

Δ ρ ό σ ο ς Γ.: Γιόχαν Σ εμ π ά σ τια ν Μπαχ:

(Ε. Σ α ρ α ν τίτη , Ελευθεροτυπία,

1 5 .1 2 .2 0 0 0 )

Η ζω ή , τ ο έ ρ γ ο , η επ ο χ ή t o o (Ε. Γκι'κα,

1 5 .1 2 .2 0 0 0 )

Έθνος, 2 1 .1 2 .2 0 0 0 )

(Ε. Σ α ρ α ν τίτη , Ελευθεροτυπία,

χω ρ ίς π ε ρ ικο π έ ς/Δ έκ α α ν έ κ δ ο τ α

1 5 .1 2 .2 0 0 0 )

γ ρ ά μ μ α τα σ το ν Χ ρ ή σ το Σ α μ ο υ η λ ίδ η (Μ . θ ε ο δ ο σ ο π ο ύ λ ο υ , Το Βήμα, 3 1 .1 2 .2 0 0 0 )

Ια κώ β ο υ Α .: Η τ α γ α ρ ο ύ (Ε. Σ α ρ α ν τίτη ,

Ά ν τε ρ σ ε ν X. Κ.: Το ε λ α τά κ ι

Ιω ά ν ν ο υ Γ.: Το κ α το χ ικ ό η μ ε ρ ο λ ό γ ιο

Ελευθεροτυπία, 1 5 .1 2 .2 0 0 0 ) (Έ .Φ α λ ίδ α , Τα Νέα, 2 .1 2 .2 0 0 0 ) Κ α λ ο γ ε ρ ο π ο ύ λ ο υ Ξ.: 0 ή λ ιο ς

Β ίν τερ χ ά γκ ε ρ Ν.: Σ υ ν έβ η κάπ ου

β ο ύ λ ια ξ ε σ τα χιόνια (Ν. Ξ αρχάκου,

κ ά π ο τε (Ε. Σ α ρ α ν τίτη , Ελευθεροτυπία,

Μακεδονία Θεσσαλονίκης

1 5 .1 2 .2 0 0 0 )

1 7 .1 2 .2 0 0 0 )

Γιουνγκ Ρ.: Το μ ικρ ό Όχι (Ε. Σ α ρ α ν τίτη ,

Κ α π λ ά ν ο γ λ ο υ Μ .: Η α ρ κ ο ύ δ α που

Ελευθεροτυπία, 1 5 .1 2 .2 0 0 0 )

ψ α ρ εύ ει μ ε π ε το ν ιά (Έ. Φ α λίδα ,

Μ π ό μ π ο υ -Ε τα μ ά τη Β.: 0 Β ικ έν τιο ς Δ α μ ο δ ό ς (Ρ. Α ρ γ υ ρ ο π ο ύ λ ο υ , Το Βήμα, 2 4 .1 2 .2 0 0 0 ) Ν ικ ο ρ έ τζο ς Δ.: Κ όπ ανος, ο Ρ ω μ η ό ς

Γκάιλ Τζ.: Έ να ξε χ ω ρ ισ τό

τ η ς Σ μ ύ ρ ν η ς (0. Γ εω ρ γ ιά δ η ς,

χ ρ ισ το υ γε ν νιά τικο δ έ ν τ ρ ο

Μακεδονία Θεοσαλονίκης

Τα Νέα, 2 .1 2 .2 0 0 0 ) Κ ιάσσου Ν.: Μια ν ο ν ά για τ η ν

(Ε. Σ α ρ α ν τίτη , Ελευθεροτυπία,

Ν τ ε ν ά ν τα (Ε. Σ α ρ α ν τίτη ,

1 7 .1 2 .2 0 0 0 )

15 .1 2 .2 0 0 0 )

Ελευθεροτυπία, 2 9 .1 2 .2 0 0 0 )

Σ ο λ δ ά τ ο ς Γ.: Έ ν α ς ά νθ ρ ω π ο ς π α ν τό ς

Λ ό ν το ν Τζ.: Σ τη ν ά κρ η τ ο υ δ ά σ ο υ ς

Σ τε φ α ν ίδ η ς Μ .: Το π ο ν ε μ έ ν ο α η δ ό ν ι

κ α ιρ ού (Φ. Φ ιλίπ που, Το Βήμα,

(Ε. Σ α ρ α ν τίτη , Ελευθεροτυπία,

3 .1 2 .2 0 0 0 )

1 5 .1 2 .2 0 0 0 )

Σ τ α μ έ λ ο ς Δ.: 0 θ ά ν α το ς τ ο υ

Μ ακ Κ ό χ ρ εα ν Τζ.: 0 μ ικρ ό ς ά γ γ ε λ ο ς

Τ α ρ ν α ρ ά ς Χρ.: 0 ή λ ιο ς β ο ύ λ ια ξ ε σ τα

Καραϊσκάκη (Α. Δ ή μ ο υ ,

(Ε. Σ α ρ α ν τίτη , Ελευθεροτυπία,

χιόνια /Τ α φ α ν ά ρ ια είχ α ν π ά ντα κ όκκινο

Ραδιοτηλεόραση, 1 6 .1 2 .2 0 0 0 )

1 5 .1 2 .2 0 0 0 )

χ ρ ώ μ α (Ε. Ζ ω γ ρ ά φ ο υ , Ριζοσπάστης

Σ τ α μ έ λ ο ς Δ .: Ν ικη τα ρ ά ς - π ρ ό τυ π ο

Ν ό ρα κ Κ.: Τα γ λ υ κ ά λ ογά κια

π α λικαρ ιά ς και α ρ ε τ ή ς (Ε. Σ α ρ α ν τίτη ,

(Ε. Σ α ρ α ν τίτη , Ελευθεροτυπία,

2 1 .1 2 .2 0 0 0 ) (Ν. Ξαρ χάκο υ, Μακεδονία

(Ε. Σ α ρ α ν τίτη , Ελευθεροτυπία,

Θεσσαλονίκης 1 7 .1 2 .2 0 0 0 )

1 5 .1 2 .2 0 0 0 )

Χ ω ρ ε ά ν θ η Ε.: Τ ρ α γ ο ύ δ ια τ η ς γ η ς και

Ό ο υ ε ν Τ σ .: Α ς π α ίξο υ μ ε μ ε ά μ μ ο

τ ο υ ο υ ρ α ν ο ύ (Ε. Σ α ρ α ν τίτη ,

(Ν. Ξ αρχάκου, Μακεδονία Θεσσαλονίκης 1 7 .1 2 .2 0 0 0 )

Ψ αρ άκη Β.: 0 Μ ά γ ο ς Α λ μ π ρ α ντρ ά και

Ο υ ίλιαμ Μ .: Ζ ω γρ α φ ική σ ε ύ φ α σ μ α

τ ο σ ο φ ό β ιβ λίο τ η ς Σ ο υ μ ο υ το ύ

(Ν. Ξ αρχάκου, Μακεδονία Θεσσαλονίκης 1 7 .1 2 .2 0 0 0 )

1 5 .1 2 .2 0 0 0 )

A M e m o ir (A. Κ α λ κ α β ο ύ ρ α ς, To Βήμα,

Ο υ ό ν τε λ Μ.: Η π λα τιά μ ε γ ά λ η

Ψ α ρ α ύ τη Λ.: Ά ρ ω μ α κ α λ ο κα ιρ ιο ύ

3 1 .1 2 .2 0 0 0 )

θ ά λασ σ α (Ε. Σ α ρ α ν τίτη ,

(Ε. Σ α ρ α ν τίτη , Ελευθεροτυπία,

Ελευθεροτυπία, 1 5 .1 2 .2 0 0 0 )

1 5 .1 2 .2 0 0 0 )

Passio na te N o m a d (Μ. Καραβία,

Τ ζιο ρνά νο Λ.: Έ να κ ιλ ό κρ ε μ μ ύ δ ια

Μ π ε ρ ν ά ρ Φ.: Το κίτρ ινο τ ρ έ ν ο

TO Βήμα, 2 4 .1 2 .2 0 0 0 )

(Έ .Φ α λ ίδ α , Τα Νέα, 9 .1 2 .2 0 0 0 )

Ριζοσπάστης 1 4 .1 2 .2 0 0 0 ) Κ έ ρ σ ο Ί .: Χ ίτλ ερ , 1 8 8 9 -1 9 3 6 (Β. Κ α ρ α μ α ν ω λ ά κη ς, Ελευθεροτυπία, 1 5 .1 2 .2 0 0 0 ) Ο υ άιτ Μ .: Le o n a rd o , th e fir s t s c ie n tis t (Ap. Κ α λκα β ο ύ ρ α ς, To Βήμα, 2 4 .1 2 .2 0 0 0 )

Ελευθεροτυπία, 1 5 .1 2 .2 0 0 0 )

(Ε. Σ α ρ α ν τίτη , Ελευθεροτυπία,

Σ ά λ ιν τζ ερ M .: D re am C a tche r:

Φ λ έ τ σ ε ρ Τ ζεν ιέ ς Τζ.: Freya S tark.

(Ε. Σ α ρ α ν τίτη , Ελευθεροτυπία, 1 5 .1 2 .2 0 0 0 )

I Μ α ν δ η λ α ρ ά ς Φ.: Π ο ιο ς κ ο ρ ο ϊδ εύ ει

Δ α ρ ά κη Π.: Α ιγ α ιο π ελα γίτικα

Ο υ ά ιλ ν τ Ό.: 0 ε υ τ υ χ ισ μ έ ν ο ς πρίγκιπας και ά λ λ ε ς ισ το ρ ίε ς (Ε. Σ α ρ α ν τίτη ,

Ελευθεροτυπία, 2 9 .1 2 .2 0 0 0 )

131

Π ά τερ σ ο ν Κ.: Η τ ρ ο μ ε ρ ή Γκίλι

Π α π α ντω νίο υ Α.: Σ τιγ μ έ ς ε ξο υ σ ία ς (Δ.

Π έ λ μ α ν Έ .: Δ ρ ά μ α και μο υ σ ική σ τη ν

(Ε. Σ α ρ α ν τίτη , Ελευθεροτυπία,

Μ η τρ ό π ο υ λ ο ς , Τα Νέα, 2 5 .1 2 .2 0 0 0 )

α ρ χ α ιό τη τα (Γ. Ν. Μ π α σκόζο ς, Εξπρές

Π α ρ ε τ ζ ό γ λ ο υ Α.: Κ α τα κ τώ ν τα ς τ η

10.12.2000)

2 9 .1 2 .2 0 0 0 ) Τ ρ άιμ π ερ Γ.: Η γ α λ ά ζια μ ο υ λ ίμ ν η είναι ο ή μ ε ρ α π ράσινη (Ε. Σ α ρ α ν τίτη ,

Ελευθεροτυπία, 2 9 .1 2 .2 0 0 0 )

φ ή μ η (Ε. Γκίκα, Έθνος 1 0 .1 2 .2 0 0 0 )

Σ α ρ α ν τά κη ς Π. (επ ιμ .): Α ρκαδ ία : Τα

n m

μ ο ν α σ τή ρ ια και οι Ε κκλη σ ίες τ η ς (Μ. Ψ αθ άς Δ.: Σ το υ κ ο υ φ ο ύ τ η ν π ό ρτα

Τσ άτσ ου , Καθημερινή, 1 0 .1 2 .2 0 0 0 )

(Μ. θ ε ο δ ο σ ο π ο ύ λ ο υ , Το Βήμα, Φ ιλίπ που Φ.: Ο μ όνοια 2 0 0 0 Δ ε σ ύ λ λ α ς Ν.: Ε λ λά δ α . Π α τρίδα τ ο υ

2 4 .1 2 .2 0 0 0 )

(Δ. Ρ ο υ μ π ο ύ λα , Έθνος 5 0 .1 2 .2 0 0 0 )

φ ω τ ό ς (Β. Κ. Κ α λα μα ρά ς,

Φ λ ω ρ ά κ η ς Α.: Α γ ιο ν Ό ρ ος:

Ελευθεροτυπία, 1 5 .1 2 .2 0 0 0 )

Λ ιθ α ν ά γ λ υ φ α (Α. Δ ή μ ο υ ,

Δ η μ η τρ ίο υ Ά .: Α υ ο τη ρ ώ ς

Ραδιοτηλεόραοη, 2 5 .1 2 .2 0 0 0 ) (Γ. Μ α τζο υ ρ ά ν η ς, Αυγή, 5 1 .1 2 .2 0 0 0 )

Μ π ό μ η ς Α.: Γκολ 2 0 0 0 , έ ν α ς α ιώ ν α ς

Χ α τ ζ η δ η μ η τρ ίο υ Τ ζ .: Κύθ ηρ α

Το Βήμα, 2 4 .1 2 .2 0 0 0 )

IM H M M Q I

α κ α τ ά λ λ η λ ο ν : Από τ η ν Ο μ όνοια σ το Α λ κα ζά ρ (Β. Κ. Κ α λα μα ρά ς,

Ελευθεροτυπία, 1 5 .1 2 .2 0 0 0 )

(Β. Κ. Κ α λα μ α ρ ά ς, Ελευθεροτυπία, 2 9 .1 2 .2 0 0 0 )

|/? f ΡΙΟΑΙΚΑ

Ε κδ όσ εις Εκά τη : Οι Ε λ λη ν ικ ο ί Π ο ρ το λ ά ν ο ι (Β. Κ. Κ α λα μα ρά ς,

Σ τά ιν χ α ο υ ερ Τ ζ „ Μ α λ ικ ο ύ τη

Ελευθεροτυπία, 2 9 .1 2 .2 0 0 0 )

Μ., Τ σ ο κ ό π ο υ λ ο ς Β.: Π ειρα ιά ς, κ έ ν τρ ο

4 .1 2 .2 0 0 0 )

ν α υ τιλ ία ς και π ο λ ιτισ μ ο ύ Ε κδ οτική Α θ η ν ώ ν : 0 θ η σ α υ ρ ό ς τ η ς

Δια βά ζω : Αρ. 4 1 5 (Β. Χ α τζη β α σ ιλ είο υ ,

Ελευθεροτυπία, 1 0 .1 2 .2 0 0 0 )

Ελευθεροτυπία, 8 .1 2 .2 0 0 0 ) Ε κδ όσ εις M on acelli Press: T h e Desig n

Π έτρ ι Ρ. (επ ιμ .): Η λ ο γο κρ ισ ία ο τ ο ν

Δ είκ η λο ν : Αρ. 1 (Κ. Ρ εσ βάνη ς, Τα Νέα,

a rt o f Nikos Z o g ra p h o s (Ντ. Σ ιώ τη ς,

κ ιν η μ α το γ ρ ά φ ο (Β. Κ. Κ α λα μα ρά ς,

4 .1 2 .2 0 0 0 )

To Βήμα, 3 .1 2 .2 0 0 0 )

Ελευθεροτυπία, 1 5 .1 2 .2 0 0 0 ) (Κ. Κ αρ ακώ τια ς, Αυγή, 1 0 .1 2 .2 0 0 0 )

Ε ν τευ κτή ρ ιο : Μ νή μ η Α λ έ ξη Τρ αϊα νού

Ε ταιρεία Α ρχ ιπ έ λα γ ο ς: Α ρ ω μ α 9 .1 2 .2 0 0 0 ) Κ αψ ά λη ς Δ. (επ ιμ ,): Οι φ ω τ ο γ ρ α φ ίε ς τ ο υ Γιώ ργου Σ ε φ έ ρ η (Μ. θ ε ο δ ο σ ο π ο ύ λ ο υ , Το Βήμα,

(Μ. θ ε ο δ ο σ ο π ο ύ λ ο υ , Εποχή, 1 0 .1 2 .2 0 0 0 ) (Κ. Ρ εσ β ά νη ς, Τα Νέα,

lwiwf/ι Κ ο υ ν ά δ η ς Π.: Εις α νά μ ν η σ ιν σ τιγ μ ώ ν ελ κ υ σ τικ ώ ν (Ν. Ν τό κα ς,

Ελευθεροτυπία, 1 .1 2 .2 0 0 0 )

1 7 .1 2 .2 0 0 0 ) Μ ιχ α λ ό π ο υ λ ο ς Μ .: Μ ου σική . Οι

4 .1 2 .2 0 0 0 ) (Β. Χ α τζη β α σ ιλ είο υ ,

Ελευθεροτυπία, 2 4 .1 2 .2 0 0 0 ) Ε πτανησιακά Φ ύ λ λ α : Τ ό μ ο ς 6-7 (Κ. Ρ εσ βά νη ς, Τα Νέα, 4 .1 2 .2 0 0 0 ) θ η σ α υ ρ ίσ μ α τα : Τ ό μ ο ς 2 9 (Α.

Μ α λ τ έ ζο υ X.: Χαρ ακτικά τ ο υ

σ υ ν θ έ τ ε ς και τ ο έ ρ γ ο τ ο υ ς δ ια μ έσ ο υ

Μ ά λ λ ια ρ η ς, Καθημερινή, 2 4 .1 2 .2 0 0 0 )

Ε λ λη ν ικ ο ύ Ιν σ τιτο ύ το υ Β ε ν ε τία ς (Α.

τω ν α ιώ ν ω ν (Β. Κ. Κ α λα μ α ρ ά ς,

Μ ά λ λ ια ρ η ς, Καθημερινή, 1 0 .1 2 .2 0 0 0 )

Μ ο ν ό κ ε ρ ω ς: Αρ. 8 (Κ. Πα π α γιώ ρ γης,

Ελευθεροτυπία, 1 .1 2 .2 0 0 0 )

Αθηνόραμα, 1 .1 2 .2 0 0 0 )

Μ α ρ ο υ σ ο ύ λ η ς Αιμ. & Αν.: Ό λ υ μ π ο ς,

Ρ ου σ σ ιά νου -Π ιπ ερά κη Λ.: Η τε χ ν ικ ή

μ ύ θ ο ς και φ ω ς (Α. Δ ή μ ο υ ,

Νέα Εστία: Α φ ιέρ ω μ α σ το ν Γιώ ργο

τ ο υ π ιάνου μ ε τ ο σ ύ σ τη μ α

Ραδιοτηλεόραση, 2 5 .1 2 .2 0 0 0 )

Σ ε φ έ ρ η (Β. Χ α τζη β α σ ιλ είο υ ,

Λ ο υ ρ ο υ π ο ύ (Α. Δ ή μ ο υ ,

Ελευθεροτυπία, 2 4 .1 2 .2 0 0 0 )

Μ ο υ σ ε ίο Ε λ λη ν ικ ή ς Λ αϊκή ς Τ έχ ν η ς:

Ραδιοτηλεόραση, 2 5 .1 2 .2 0 0 0 )

Το ν ε ρ ό π η γή ζ ω ή ς, κ ίνησ ης και

Χ τ ο ύ ρ η ς Σ . (επ ιμ .): Μ ουσικά

κ α θ α ρ μ ο ύ (Ν. Ν τό κα ς,

σ τα υ ρ ο δ ρ ό μ ια ο τ ο Αιγαίο

Ελευθεροτυπία, 2 9 .1 2 .2 0 0 0 ) Π α π α γ εω ρ γ ίο υ Γ.: Ο μ ε γ ά λ ο ς θ ίασ ος

Ν έ ο Επίπ εδο: Α φ ιέρ ω μ α σ το ν Μ α ν ό λη

(Ν. Δ ιο ν υ σ ό π ο υ λ ο ς, Καθημερινή, 1 7 .1 2 .2 0 0 0 )

Α ν α γ ν ω σ τά κ η (Β. Χ α τζη β α σ ιλ είο υ ,

Ελευθεροτυπία, 1 0 .1 2 .2 0 0 0 ) Π α ρ έμ β α σ η : Αρ. 11 2 (Μ. θ ε ο δ ο σ ο π ο ύ λ ο υ , Εποχή, 2 4 .1 2 .2 0 0 0 )

(Α. Δ ή μ ο υ , Ραδιοτηλεόραση,

Ν τά λ χ α ο υ ς Κ.: Η α ισ θ η τική τ η ς

1 6 .1 2 .2 0 0 0 ) (Β. Κ. Κ α λα μ α ρ ά ς,

μ ο υ σ ικ ή ς (Β. Κ. Κ α λα μα ρά ς,

A u to d a fe : Αρ. 1 (Α. Μ α ν τό γλ ο υ ,

Ελευθεροτυπία, 1 5 .1 2 .2 0 0 0 )

Ελευθεροτυπία, 2 9 .1 2 .2 0 0 0 )

Ελευθεροτυπία, 1 5 .1 2 .2 0 0 0 )

132

Δ έ ν τρ ο : Αρ. 111 (Κ. Ρ εσ βά νη ς, Τα Νέα,

Ο ρ θ ο δ ο ξ ία ς (Ν. Ν τό κα ς,

σ α π ο υ νιο ύ (Ε. Γκίκα, Έθνος,

π ο δ ό σ φ α ιρ ο (I. θ ε ο δ ω ρ α κ ό η ο υ λ ο ς ,

Επιμέλεια: Ηλίαξ Μαγκλίνηξ

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟI (ΤΕΥΧΟΙ 403) - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟI (Τ ΕΥ Χ Ο Ι413)

μ έ λ λ ο ν 4 0 4 / 1 9 , Δ ια σ κ ε υ α σ μ έ ν η Ά ν ν α Φ ρα νκ 4 0 9 /2 4 .

Best Seller: 4 0 3 /2 8 , 4 0 4 /9 , 4 0 5 /3 , 4 0 6 /1 7 , 4 0 7 /1 1 , 4 0 8 /1 5 , 4 0 9 /1 5 , 4 1 0 /9 , 4 1 1 /7 , 4 1 2 /1 3 ,

• Γ κ ο υ ρ ο γ ιά ν ν η ς Β α σ ίλ η ς : 0 β ά ν δ α λ ο ς και τ ο π ο ίη μ α 4 0 5 / 2 6 . • Δ α σ κ α λ ό π ο υ λ ο ς Δ η μ ή τ ρ η ς : Ζ η τ ε ίτ α ι

4 1 3 /1 5 .

ή θ ο ς 4 1 0 / 2 0 , Τ ύ π ο ς και λ ο γ ο τ ε χ ν ία

Best Seller 1999:

4 1 1 / 1 8 , Η α γ ω ν ία τ η ς υ π ο δ ο χ ή ς

4 0 3 /2 9 .

4 1 2 / 2 2 , Α π ο λ ο γ ισ μ ο ί και δ ια κ ρ ίσ ε ις 4 1 3 /2 6 .

Β ραχ υγ ραφ ίας: 4 0 3 /3 0 , 4 0 4 /1 0 , 4 0 5 /1 4 , 4 0 6 /1 8 , 4 0 7 /1 2 , 4 0 8 /1 6 , 4 0 9 /1 6 , 4 1 0 /1 0 , 4 1 1 /8 , 4 1 2 /1 4 , 4 1 3 /1 6 .

Ε ξό α τη ς : Γ ρ ά φ ε ι ο Γ ιά ν ν η ς Δ ε λ η ο λ ά ν η ς Λ ύ ο ε ις και α δ ιέ ξ ο δ α τ ο υ ε λ λ η ν ι κ ο ύ σ ιν ε μ ά 4 0 4 / 1 5 , Σ ε λ ίδ ε ς τ ω ν Ό ο κ α ρ 4 0 5 / 1 9 , Χ ρ ο ν ικ ό ε ν ό ς π ρ ο α ν α γ γ ε λ θ έ ν τ ο ς θ ρ ιά μ β ο υ 4 0 6 / 2 3 , Ό λα σ ύ μ φ ω να μ ε τ ο π ρ όγρ αμ μα

• Μ ή τσ ο υ Α ν δ ρ έα ς: Δ εν υπ ά ρ χει δ η μ ιο υ ρ γ ικ ή α π ο υ σ ία 4 0 6 / 2 9 . • Μ ο υ ρ σ ε λ ά ς Κ ώ σ τα ς : «Δ α ν εικ ά κι α γ ύ ρ ισ τα » 4 0 6 / 3 0 . • Σ ω τη ρ ο π ο ύ λ ο υ Έ ρ σ η: Σ το ν π ά το τη ς έμ π ν ε υ σ η ς 4 0 8 /2 4 . • Τ ρ ια ν τ α φ ύ λ λ ο υ Σ ώ τ η : Κ α τά π α ν τ ό ς 4 0 7 /2 2 . • Φ ιλ ίπ π ο υ Φ ίλ ιπ π ο ς: Τ ο γ α σ τ ρ ιμ α ρ γ ικ ό π α ρ ε λ θ ό ν μ α ς 4 0 4 /2 1 .

Ε υ κ α ιρ ία ς δ ο Θ ίίο η ς:

4 0 7 /1 7 , Ά ρ ω μ α α π ό Κ ά ν ν ες 4 0 8 /2 1 ,

Γ ρ ά φ ε ι ο Β α ν ν έ λ η ς Π α ν τα Ζ ή ς

Π ρ ο ς έ ν α δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ό κ α λ ο κ α ίρ ι

Οι α π ίσ τ ε υ τ ε ς π ε ρ ι π έ τ ε ιε ς τ ω ν κ ε ιμ έ ν ω ν

4 0 9 / 1 9 , Τ ο χ ο λ ιγ ο υ ν τ ι α ν ό κ α λ ο κ α ίρ ι τ ο υ

4 0 4 / 2 3 , Ο μ η ρ ικ ή γ ε ω γ ρ α φ ία και

Ιο ν ίο υ 4 1 0 / 1 3 , Υ π ο σ χ έ σ ε ις τ η ς ν έ α ς

α ρ χ α ιο λ ο γ ία 4 0 5 / 2 7 , Η α ν ά γ ν ω σ η τ ω ν

σ εζ ό ν 4 1 1 /1 5 , Η ν έα η μ έρ α το υ

π α λ α ιώ ν κ ε ιμ έ ν ω ν 4 0 6 / 3 7 , Ιδ έ ε ς

ε λ λ η ν ι κ ο ύ σ ιν ε μ ά 4 1 2 / 1 7 , Η σ ύ γ κ ρ ο υ σ η

ε ν α ν τ ίο ν α ν θ ρ ώ π ω ν 4 0 7 / 2 9 , Η

τ ω ν s e ria l k ille rs 4 1 3 / 2 1 .

Παρ< μΒα τικά: Γ ρ ά φ ει ο Α λ έΕ η ς Ζ ή οα ς Λ ο γ ο τ ε χ ν ία e n b lo c 4 0 7 / 2 4 , 0 ιό ς τ η ς lig h t λ ο γ ο τ ε χ ν ία ς 4 0 8 / 2 6 , T o «Ith a ca » τ ό τ ε και τ ώ ρ α 4 0 9 / 2 6 , 0 α ρ χ ιε π ίσ κ ο π ο ς και ο ι δ ι α ν ο ο ύ μ ε ν ο ι 4 1 0 / 2 2 , Για τ ο ν Ν τ ίν ο Χ ρ ισ τ ια ν ό π ο υ λ ο 4 1 1 / 2 0 , Α π ό τ ο

π λ α τ ω ν ικ ή θ ε ω ρ ία τ ω ν Ιδ ε ώ ν : Μ ια π ο λ ιτ ικ ή θ ε ω ρ ία ; 4 0 8 / 3 1 , Ε λ λ η ν ισ μ ό ς και Ο ρ θ ο δ ο ξ ία : Μ ία π ε ρ ίπ λ ο κ η σ χ έσ η 4 0 9 / 3 1 , Α ν τ ικ ε ίμ ε ν α και κ ε ίμ ε ν α 4 1 0 / 2 7 , Ρ α τ σ ισ μ ό ς και Α δ ε λ φ ο σ ύ ν η 4 1 1 / 2 5 , Είναι π ρ ο β λ έ ψ ιμ ο τ ο μ έ λ λ ο ν ; 4 1 2 / 2 9 , Ιδ ε ο λ ο γ ία και ε π ισ τ ή μ η 4 1 3 / 3 5 .

Ει$ μ ν ή μ η ν :

δ ά σ κ α λ ο σ τ ο ν ε ρ γ ο δ η γ ό 4 1 2 / 2 4 , Τα

Β ο λ α ν ά κ η ς Μ ίν ω ς 4 0 3 / 4 1 .

κ ρ α τικ ά β ρ α β ε ία και ο Τ ύ π ο ς 4 1 3 / 2 8 .

Χ ε ιμ ω ν ά ς Γ ιώ ρ γ ο ς 4 0 6 / 3 9 .

Α ιχ μέ ς:

Το ξ έ ν ο Β ιβ λίο:

• Α κ ρ ιβ ό ς Κ ώ σ τα ς : Ε π ισ τρ ο φ ή σ τ ο

Ε π ιμ έ λ ε ια : Η λ ία ς Μ α ν κ λ ίν η ς

133

M ille n n iu m : Α π ο κ ά λ υ ψ η και π ο λ ιτικ ή

• Γ ιά ν ν η ς Ρ ίτ σ ο ς (4 1 2 /3 6 )

4 0 4 /2 6 , Η α π ο κά λ υψ η α νά τ ο υ ς

Α ν έ κ δ ο τ η ε π ισ τ ο λ ή τ ο υ Γιά ννη

α ιώ ν ε ς 4 0 4 / 2 7 , Ρ ο υ θ Μ π ρ ά ο υ ν :

Ρ ιτσ ο υ σ τ ο ν Π έ τ ρ ο Α ν τ α ίο 4 1 2 /3 6 .

Β α σ ίλισ σ α τ ω ν μ π λ ο υ ζ 4 0 5 / 3 0 ,

Κ ρ α ν ά κ η Μ ιμ ικά : 0 Ρ ίτσ ο ς σ τ η

Η ά ν ο δ ο ς και η π τ ώ σ η τ ο υ ρ ο κ

Γ α λ λ ία - Οι π ε ρ ι π έ τ ε ιε ς τ η ς

4 0 5 / 3 1 , Π ιν ο σ έ τ: Τ ο π ρ ό σ ω π ο τ η ς

«Χ ρ υ σ ό θ εμ η ς» σ ε δ ύ ο π ρ ά ξ ε ις κι

φ ρ ίκ η ς 4 0 6 / 3 2 , Τα ε γ κ λ ή μ α τ α τ η ς

έ ν α ε π ιμ ύ θ ιο 4 1 2 / 4 4 .

Ιε ρ ά ς Ε ξ έ τ α σ η ς 4 0 6 / 3 3 , Ιρ λ α ν δ ικ ή

Άρ8ρο:

τ ρ α γ ω δ ία 4 0 7 / 2 6 , Σ κ ο τία : Έ θ ν ο ς

• Γ ο ν ιδ έ λ λ η ς Α π ό σ το λ ο ς : Η Γ ένεσ η

ε ν α ν τ ίο ν κ ρ ά τ ο υ ς 4 0 7 / 2 7 , Φ ρ α ν τ ς Λ ισ τ: Η ιε ρ ό τ η τ α τ η ς μ ο υ σ ικ ή ς 4 0 8 / 2 8 , Έ κ τ ο ρ Μ π ε ρ λ ιό ζ: Ο

α θ ω ό τη τα ς 4 1 3 /3 9 .

4 1 0 / 2 4 , Για τ α δ ικ α ιώ μ α τ α τ ω ν ζ ώ ω ν 4 1 0 /2 5 , Τ ό μα ς Μ αν: Η ζω ή

• Δ ού κα Μ ά ο ω : 0 ν ό σ το ς τ ο υ εσ ω τε ρ ικ ο ύ κόσ μ ο υ 4 1 0 /3 3 . • Έ ξ α ο χ ο ς Γ ιώ ο ν η ο : Α π ό τ η ζ ω ή τ ω ν α γ ω ν ισ τ ώ ν τ ο υ '2 1 4 0 5 / 3 9 . • θ ε ο δ ό σ η ς Μ ά κ η ς : Είναι θ ε μ ι τ ή η

τ ο υ σ τ ο μ ικ ρ ο σ κ ό π ιο 4 1 1 / 2 2 , Μ α ξ

π ο ρ ν ε ία 4 0 4 / 3 9 , Τ ο μ υ θ ισ τ ό ρ η μ α

Φ ρ ις: 0 ά ν θ ρ ω π ο ς α π ό τ η ν Ε λ β ε τ ία

π έ θ α ν ε ... Ζ ή τ ω τ ο μ υ θ ισ τ ό ρ η μ α !

4 1 1 / 2 3 , Οι Α υ σ τ ρ ια κ ο ί και η λ ή θ η 4 1 2 / 2 6 , Η Γ ε ρ μ α ν ία και τ α τ ρ α ύ μ α τ ά τ η ς 4 1 2 / 2 7 , Η δ ο υ λ ε ία α ν ά τ ο υ ς α ιώ ν ε ς 4 1 3 / 3 2 , Τ ε χ ε ρ ά ν η , 4 Ν ο ε μ β ρ ίο υ 1 9 7 9 4 1 3 / 3 3 .

4 0 5 /4 3 . • Κ α ο α λ ή ς Β ρ α σ ίδ α ς : Τ ο μ ε τ έ ω ρ ο σ ώ μ α τ η ς ν ε ο ε λ λ η ν ικ ή ς λ ο γ ο τ ε χ ν ία ς 4 1 1 / 2 9 . • Κάσ σ ος Β α ν ν έλ η ς : Το τ έ λ ο ς τ ο υ β ιβ λ ίο υ και η π ο λ ιτισ μ ικ ή

I c X iS c f : • Ε κ π α ίδ ε υ σ η 4 0 4 / 4 4

α π α σ χ όλ ησ η 4 1 0 /3 5 . • Π α π ά ζονλου Δ ή υ η το α :

Μ π ιν ιλ ά κ η -Δ η υ ά κ ο υ Ν ίτ σ α :

Ο Ε. Μ . F o rs te r και η α ρ χ α ία

Π ρ ο γ ρ ά μ μ α τ α ε π ιμ ό ρ φ ω σ η ς τ ω ν

Ε λ λά δ α 4 0 4 /2 9 .

ε κ π α ιδ ε υ τ ικ ώ ν σ τ η ν τ ε χ ν ο λ ο γ ία 4 0 4 / 4 4 , Η ε κ π α ίδ ε υ σ η τ ω ν ε κ π α ιδ ε υ τ ικ ώ ν τ η ς Ο ικ ια κή ς Ο ικ ο ν ο μ ία ς 4 0 4 / 4 8 . • 0 σ έ ρ β ι κ ό ς υ π ε ρ ρ ε α λ ισ μ ό ς (4 0 6 /4 0 ) Λ ιό ν τ ο ς Σ ω τ ή ο η ο : 0 σ έ ρ β ικ ό ς υ π ε ρ ρ ε α λ ισ μ ό ς 4 0 6 / 4 0 . Μ ά τ ιτ ς Ν τ ο ύ σ α ν : Α ό ρ α τ ο ς φ ω τ ισ μ ό ς 4 0 6 / 5 0 . Ρ ίσ τιτς Μ ά ο κ ο : Έ ν α π α ρ ά δ ε ιγ μ α 4 0 6 /4 8 . • Δ η μ ο σ ιο γ ρ α φ ία κ α ι λ ο γ ο τ ε χ ν ία (4 0 9 /4 2 ) Π α ν τελ ή ς Μ π ο υκά λα ς: Δ ύο γ ρ α φ έ ς , έν α ς κ ό σ μ ο ς 4 0 9 /4 2 .

σ τη Σ μύ ρ ν η 4 1 2 /3 2 .

• Β ο ν ια τ ζ ό ν λ ο υ Β ά σ ο ς : «Το π ά θ ο ς μ ο υ είν α ι η γ λ ώ ο σ α » 4 1 0 / 4 2 . • Δ ε ν έ ν ο η ς Τ ά σ ο ς : «Η π ο ίη σ η ε ίν α ι α π ο τέλ εσ μ α α νά γκης» 4 0 7 /3 6 . • Μ π α κ ό λ α ς Ν ίκ ο ς : «Ως τ ώ ρ α δ ε ν έ χ ω γ ρ ά ψ ε ι κ ά π ο ια φ α ν τ α σ τ ικ ή ισ το ρ ία » 4 0 4 / 5 4 . • Τ σ ά κ α λ ο ς Γ ε ο ά σ ιυ ο ο : «Α γα π ώ κ ά π ο ιε ς ε ξ α ιρ έ σ ε ι ς . Γι' α υ τ ο ύ ς γρ ά φ ω » 4 1 3 /4 6 . • Φ ά ις Μ ισ έ λ : « Γ ρ ά φ ω γ ια ν α σ ώ σ ω τ ο κ εφ ά λ ι μο υ» 4 1 1 /3 8 . • Α λ ε ξ α ν τ ο έ σ κ ο υ Σ ο ο ίν : « Ε ίμ α σ τε κ α θ ' ο δ ό ν π ρ ος τ η ν Ευρώ πη» 4 0 8 /4 2 . • Σ ο υ ίΦ τ Γ κ ο ά χ α υ : « Μ ε λ ε τ ώ ν τ α ς τ ο π α ρελθό ν μ ε λ ετά μ ε το υ ς ε α υ τ ο ύ ς μ α ς» 4 1 2 / 4 8 .

Μ ίκ η ς θ ε ο δ ω ρ ά κ η ς : 6 0 χ ρ ό ν ια δ η μ ιο υ ρ γ ία ς 4 0 9 / 3 5 . • Ρ ο ύ Β α λ η ς Β α σ ίλ η ς : Δ ρ ό μ ο ι τ η ς θά λ α σ σ α ς 4 0 5 /4 5 , Σ ύγ χρ ον ο ισ το ρ ικ ό β λ έ μ μ α 4 0 8 / 3 7 . • Σ α κ ε λ λ α ο ίο υ Χ ά ο η ο : Τ ρ ε ις α π ρ ο σ κύ ν ητο ι 4 0 7 /3 1 . • Σ τα υ ά τη ς Α λ έ ξη ς : Μ ε τ α φ ρ α σ τ ικ έ ς π ρ ο κ λ ή σ ε ις 4 0 5 / 4 7 , 0 μ ο ν α χ ικ ό ς λ ύ κ ο ς τ η ς ρ ω σ ικ ή ς λ ο γ ο τ ε χ ν ία ς 4 0 8 / 3 9 . • Τ ο α λ ίκ ο ν λ ο υ Φ ω τ ε ιν ή : Μ. Κ α ρ α π ά ν ο υ , «Ναι». Έ ν α β ιβ λ ίο π ο ιη τ ικ ή ς α ν θ ρ ω π ο λ ο γ ία ς 4 0 5 /3 3 . M cX cTcq:

μ ο ν ό σ τ η λ ο και ά λ λ ο π ο ίη μ α

• Κ υο τά τα ς Δ η υ ή το η ο : Χ ό λο ς

134

Β ο υ λ ή ς τ ω ν Ε λ λ ή ν ω ν 4 0 8 /3 4 . • Π α π α λέξη ς Η ρ α κλή ς: Ο Σ εφ έρ η ς

• Π α ν α ν ιώ τ ο υ Α ρ ισ τ ε ίδ η ς :

Σ κ α υ π α ο δ ώ ν η ς Γ ιώ ο ν ο ς : Α λ λ ο 4 0 9 /4 5 .

Θ ε σ σ α λ ο ν ίκ η ς 4 1 0 / 3 0 .

κ α τά τ ο υ ς α ρ χ α ίο υ ς Έ λ λ η ν ε ς

σ τ ο Π α ρίσι: Τ ο τ έ λ ο ς τ η ς

4 0 9 / 2 9 , Π ε ρ ί μ α ζ ικ ή ς κ ο υ λ τ ο ύ ρ α ς

Φ ε σ τ ιβ ά λ Κ ιν η μ α τ ο γ ρ ά φ ο υ • Μ α ν κ λ ίν η ς Η λ ία ς : Ε κδ ό σ ε ις τ η ς

4 1 1 /3 3 .

4 0 8 / 2 9 , Η ά ν ο δ ο ς και η π τ ώ σ η τ ο υ Ν τβ ιβ ιν τ Μ ά μ ε τ δ ο κ ιμ ιο γ ρ ά φ ο ς

• Δ η υ η τ ο ο ύ λ ι α Τ ιτίκ α : Ε κ δ ό σ εις τ ο υ

• Δ ε σ π ο τ ο π ο ύ λ ο υ Ά ν ν α : Α μ ε ρ ικ α ν ο ί

σ κ ό ρ π ιό ς π ο υ δ ε ν α υ τ ο κ τ ο ν ε ί Φ ρ ά ν σ ις Φ. Κ ό π ο λ α 4 0 9 / 2 8 , 0

P c w o o ra ti

γ υ ν α ικ ό ς 4 0 4 / 8 0 .

Α ν8 ο Χο γί< ς Σ υ λ λ ο γ ικ ό : Η παλαιότερη

πεζογραφία μα ς 4 1 0 / 8 2 . Σ υ λ λ ο γ ικ ό : Με τον τρόπο του

Καβάφη 4 1 1 / 6 9 . Σ υ λ λ ο γ ικ ό : Στα γήπεδα η πόλη

αναστενάζει. 16 κείμενα για την παλιά Θεσσαλονίκη του ποδοσφαίρου και το υ μπάσκετ 4 0 5 /7 6 . Ψ α ρ ά κ η ς Τ ά κη ς: Ανθολόγιο 4 1 2 / 7 5 .

Α υτοβ ιο γρ αφ ίας Β α σ ιλ ικ ό ς Β α σ ίλ η ς : Η Μνήμη

επιστρέφει με λαστιχένια πέδιλα 4 0 6 /7 9 . Χ ρ ισ τ ια ν ό π ο υ λ ο ς Ν τίν ο ς :

Θεσσαλονίκην ου μ ' εθέσπισεν 4 1 1 /8 1 .

Β ιβ λ ιο γ ρ α φ ία Κ αρ π ο ζήλου Μ άρ θα : Τ εύχη Α φ ιερ ώ μ α τα τ ω ν ελ λ η ν ικ ώ ν π ε ρ ιο δ ικ ώ ν ( 1 8 7 9 -1 9 9 7 ) 4 0 4 / 8 4 . Β ιο γ ρ α φ ώ Μ α κ ρ ή ς -Σ τ ά ικ ο ς Π έ τ ρ ο ς : Κίτσος

Μαλτέζος. 0 αγαπημένος των θ ε ώ ν 4 1 0 /7 3 . Π α ν α γ ιω τ ά κ η ς Ν ικ ό λ α ο ς : Τα νεανικά

χρόνια του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου 4 0 8 / 8 4 . Σ α ρ δ ε λ ή ς Κ ώ σ τα ς : 0 ασάλευτο ς ταξιδιώτης 4 0 8 / 8 3 . Β ιο λο γία W ils o n E d w a rd : Για την ανθρώπινη

φύση 4 0 8 / 8 0 . Γλώ σσα Κ ρ ια ρ ά ς Ε μ μ α ν ο υ ή λ : Ελισαίος

Α ρ γ υ ρ ό π ο υ λ ο ς Β α σ ίλ η ς : Το

τραγούδι του Ντάνιελ 4 0 7 / 4 9 . Β ιτ ά λ η Λ εία : Το παραμύθι του

μ εγά λο υ φ όβου 4 1 2 / 6 1 . Γ ιώ τ η ς Ν τ ίν ο ς : e-mail 4 1 2 / 6 3 . Γ κ ο υ ρ ο γ ιά ν ν η ς Β α σ ίλ η ς : 0 θίασος των Αθηναίων 4 0 6 / 5 4 . Δ ρ α κ ο π ο ύ λ ο υ Α θ α ν α σ ία : Μην ξυπνάς το ν ερό 4 0 8 / 5 8 . θ ά ν ο ς Π .: Ο ηδο νο θή ρα ς 4 0 5 / 5 3 . θ έ μ ε λ η ς Ν ίκ ο ς : Η ανατροπή 4 1 1 /5 2 . Κ ο λ λ ιά κ ο υ Δ ή μ η τ ρ α : Τομαγείο 4 1 0 /5 2 . Κ ο λ ύ μ β α Κ α δ ιώ : Η πάνω μεριά του

κόσμου 4 1 2 / 6 5 . Κ ρ α ν ά κ η Μ ιμ ικά : Φ ιλέλληνες 4 0 4 /6 4 Κ ω ν σ τ α ν τ ά ρ α ς Δ η μ ή τ ρ η ς : Απόψε θα

σο υ ορκιστώ πω ς σ ' αγαπάω 4 1 0 /5 5 . Λ α μ π α δ α ρ ίδ ο υ -Π ό θ ο υ Μ α ρ ία : Η

Γ λω σ σ ολο γία

Έκτη Σφραγίδα 4 0 7 / 4 6 . Μ α ρ τ ιν ίδ η ς Π έ τ ρ ο ς : Σε περίπτωση πυρκαϊάς 4 1 0 / 5 8 .

Ν ά κ α ς Θ α ν ά σ η ς : Γλωσσολογικά Α'

Μ ίγ γ α ς Δ η μ ή τ ρ η ς : ί ω ν

Γιανίδης, ο νηφάλιος 4 0 6 / 8 4 .

4 1 0 /8 1 .

Δ ο κ ίμ ια Ν ιά ρ χ ο ς Θ α ν ά σ η ς : Ο έρω τας για

τους άλλου ς 4 0 6 / 7 2 . Π ρ ά δ α Χ ο υ ά ν Μ α ν ο έ λ δ ε : Αιδοία! 4 0 4 /8 2 . Ρόι Α ρ ο υ ν τ ά τ ι: Η αξία της ζωής 4 1 2 /8 0 . ΣΓφριν Α ν τ ρ έ : Εκδόσεις χωρίς

εκδότες 4 1 1 / 7 3 . A r e n d t H a n n a h : Περί βίας 4 1 2 / 7 8 . B ru n e i Ρ „ P ic h o is C „ R o u s s e a u Α .Μ .: Τι είναι η συγκριτική

γραμματολογία; 4 0 6 / 7 4 . Ε κ π α ίδ ίυ ο η Μ π ο υ ζ ά κ η ς Σ ή φ η ς : Γεώργιος

Παπανδρέου 1888-1968 4 1 2 / 8 2 . Σ τ α μ έ λ ο ς Γ ιώ ρ γ ο ς : Τα Πανεπιστημιακά Παιδαγωγικά Τμήματα 4 0 7 / 7 4 . Ε λ λ η ν ικ ή π ίζ ο γ ρ α φ ία Α μ π α τ ζ ό γ λ ο υ Π έ τ ρ ο ς : 0 πύργος

των αινιγμάτων 4 1 1 / 6 1 .

κεκοιμημένων 4 1 1 / 5 8 .

Χ ρ υ σ ό π ο υ λ ο ς Χ ρ ή σ τ ο ς : Σουνυάτα 4 0 4 /7 3 .

Επιστήμ ί ς P la n c k M ax: Νόημα και όρια της

θετικής επιστήμης 4 1 0 / 8 6 . Ζ ω γ ρ α φ ικ ή T h o m p s o n D a n ie l: Οι τεχνικές και τα

υλικά της μεσαιωνικής ζωγραφικής 4 0 4 / 9 2 . θέατρο Κ α μ π α ν έ λ λ η ς Ιά κ ω β ο ς : Θέατρο 4 0 7 /6 4 . Μ α ν ιώ τ η ς Γ ιώ ρ γ ο ς : Ρεσιτάλ. 9

μονόπρακτα 4 0 6 / 8 2 . Μ ο υ σ μ ο ύ τ η ς Δ ιο ν ύ σ η ς : Το θέατρο

στην πόλη τη ς Ζακύνθου 19011915, τ . Β ' 4 0 8 / 8 8 . Σ ω μ α τ ε ί ο Ε λ λ ή ν ω ν Η θ ο π ο ιώ ν :

1917-1997. 80 χρόνια Σ. Ε. Η. 4 0 5 /7 7 . Σ ω τ η ρ έ λ η ς Χ ά ρ η ς : Θεατρικά

άπαντα 4 0 7 / 7 1 . Χ ρ υ σ ο ύ λ η ς Γ ιά ν νη ς: Το ατύχημα 4 0 5 /8 0 . B o w ie A n g u s : Αριστοφάνης 4 1 0 / 8 5 .

Μ ιχ α η λ ίδ η ς Μ ιχ ά λ η ς : Η πισίνα των

αναμνήσεων 4 0 5 / 5 6 . Ν ά σ κ ο ς Σ ο φ ο κ λ ή ς : Τα άνθη της ερήμου 4 0 8 / 5 9 . Ν ό λ λ α ς Δ η μ ή τ ρ η ς : Φωτεινή μαγική 4 1 2 /5 8 . Π ο λ ιτ ο π ο ύ λ ο υ Μ α ρ λ έ ν α : Ο κύριος

Μάριος μετάνιω σε αργά 4 0 7 / 5 0 . Σ κ ο ύ ρ τ η ς Γ ιώ ρ γ ο ς : 0 τελευτα ίος 4 0 8 /5 4 . Σ ω τ η ρ ο π ο ύ λ ο υ Έ ρ σ η : Ζιγκ ζαγκ στις

νερατζιές 4 1 1 / 5 5 . Τ α τ σ ό π ο υ λ ο ς Π έ τ ρ ο ς : Κομεντί 4 0 5 /5 0 . Τ ρ ια ν τ α φ ύ λ λ ο υ Σ ώ τ η : Το

εργοστάσιο των μολυβιών

Ιστορία Κ ο ύ κ ο υ Ε λ έ ν η , Π α υ λ ό φ -Β α λ μ ά Ε υ δ ο κ ία : Ιωάννης Α. Καποδίστριας 4 0 7 /6 0 . Μ α υ ρ ο ε ιδ ή ς Λ ε υ τ έ ρ η ς : Οι δύο όψεις

της ιστορίας 4 0 6 / 8 3 . Μ ο υ τ ο ύ λ α ς Π α ν τ ε λ ή ς : Ωρίων-

Γιάννης Μ ιχαλόπουλος 4 0 7 / 6 1 . Χ α τ ζ η φ ώ τ η ς I. Μ .: Αλεξάνδρεια 4 1 1 /7 5 . Φ ε ρ ρ ό Μ α ρ κ .: Η Ιστορία υπό

επιτήρηση 4 0 8 / 7 9 . N lk o l D o n a ld : Οι τελευταίοι αιώνες

το υ Βυζαντίου, 1 2 6 1 -1 4 5 3 4 1 2 /9 1 .

4 0 8 /5 0 . Τ σ ίγ κρ α ς Γ ιά ν ν η ς: Οι

τερμα τοφ ύλα κες των πάρκων 4 0 6 /5 8 .

Κ ο ιν ω νιο λ ο γ ία Τ ε ρ λ ε ξ ή ς Π α ν τ α ζ ή ς : Max Weber 4 1 0 /7 5 .

Φ ά ις Μ ιο έ λ : Απ' το ίδιο ποτήρι και

C ra ib Ia n: Σύγχρονη κοινωνική

ά λ λε ς ιστορίες 4 0 4 / 7 0 . Φ α κ ίν ο ς Ά ρ η ς : Το όνειρο του πρω τομάστορα Νικήτα 4 0 6 / 5 7 .

P lu m m e r K en : Τεκμήρια ζωής

θεωρία 4 1 0 / 7 9 . 4 1 2 /8 1 .

135

Λ α ο γ ρ α φ ία Α ν α γ ν ω σ τ ό π ο υ λ ο ς Β. Δ.: Λαϊκή

παράδοση και παιδί/Λαϊκή παράδοση και σχολείο 4 0 7 / 6 3 . Μ α ν δ η λ α ρ ά ς Φ ίλ ιπ π ο ς: 0 μεγά λο ς ίσκιος και οι τοιγγάνοι 4 1 0 / 8 0 .

Λ « ικ ώ μ α τ α Μ α λ τ έ ζ ο υ Χ ρ ύ σ α : Η Βενετία των

Ελλήνων 4 1 0 / 8 9 . Μ εν τζά φ ο υ -Π ο λ ύ ζο υ Ό λγα:

Ιακωβίδης 412/9$. Ί σ α ρ η ς Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς : Πρόσωπα μιας

εικοσαετίας 4 0 4 / 9 3 . Χ ό λ α ν ΐ Μ έ ρ ιλ ιν : Όσκαρ Ουάιλντ: Η ζωή και το έργο του 4 0 7 / 7 5 . M

cA c t c s

Α λ ε ξ ίο υ Σ τ υ λ ια ν ό ς : Κρητικά

φιλολογικά 4 0 6 / 7 0 . Β α σ ιλ α κ ά κ ο ς Γ ιά ν νη ς: 0 Ελληνικός

Γιόσα Μ ά ρ ιο Β ά ρ γ κα ς: Οι α ρχηγοί 4 0 7 /5 5 . Γ κ ιο υ ρ σ έ λ Ν ε ν τ ίμ : Πασκεσέν 4 0 6 /6 0 . Έ ιμ ις Μ ά ρ τιν : Νυχτερινό τρένο 4 0 4 /7 4 . Κ ιο υ ρ έ ισ ι Χ α ν ίφ : Οικείες απιστίες 4 1 1 /6 4 . Κ ό ν ε λ ι Τ ζο : Σταυροδρόμια της

φυχής 4 0 7 / 5 3 . Κ ο ν σ τά ν Π ω λ : Μεταξύ μας 4 1 1 / 6 8 . Λ ε ν τ ό ν Μ α τ ιέ : Η δίκη το υ Ζαν-Μαρί

Λεπέν 4 0 5 / 6 3 . Μ π α ρ θ Τ ζω ν : 0 βλακοχορτοφάγος 4 1 0 / 6 0 , Η πλωτή ό περα 4 1 2 / 6 9 . Μ π ο ν γ κ ρ ά ν Κ α ρ ο λ ίν : 0

Υπογραμμιστής 4 0 8 / 6 0 . Π α β έ ζ ε Τ σ έ ζ α ρ ε : Το σπίτι στο λόφο 4 0 8 /6 2 .

Εμφύλιος Πόλεμος στη μεταπολεμική πεζογραφία

Π ά β ιτς Μ ίλ ο ρ α ν τ : Καπέλο από

4 1 2 /7 6 .

Ρ ε ν ά λ Π α τρ ίκ: Παράθυρο μ ε θέα

Δ η μ η ρ ο ύ λ η ς Δ η μ ή τ ρ η ς : 0 φ οβερός

παφλασμός 4 1 0 / 6 9 . Δ η μ ο κ ρ ί τ ε ιο Π α ν ε π ισ τ ή μ ιο Θ ρ ά κ η ς Ε λ λ η ν ικ ό Λ ο γ ο τ ε χ ν ικ ό και Ισ το ρ ικ ό Α ρ χ ε ίο : Το παιδί στη νεοελληνική

κοινωνία 4 0 8 / 7 5 . Κ α φ ά λ η ς Δ ιο ν ύ σ η ς : Τα μέτρα και τα

σταθμά 4 0 5 / 7 2 . Π α ν ε θ υ μ ιτ ά κ η ς Γ ιά ν νη ς: Οι

μεταμορφώ σεις των μύθω ν 4 0 8 /7 5 . Σ α κ ε λ λ ίο υ Δ ιά να , Ν τ ό κ ο ς Θ α νά σ η ς, Σ τ ρ α β έ λ η ς θ ω μ ά ς : Εισαγωγή στην

Τριλογία τ ης Η. D. 4 0 8 / 7 2 . Χ α τ ζ η δ η μ η τ ρ ίο υ Σ ο φ ία (επ ιμ .):

Ελληνική παιδική λογοτεχνία 4 1 0 /7 2 .

δέρμα φαριού 4 0 6 / 6 4 . γυναίκες 4 0 6 / 6 3 .

Ρ έπ π α ς Δ η μ ή τ ρ η ς : Πρόσωπο με

πρόσωπο μ ε τα μαζικά μέσα ενημέρω σης 4 0 8 / 7 6 .

Μ ο υ σ ικ ή Μ υ λ ω ν ά ς Κ ώ σ τα ς : Μουσική και

κινηματογράφος 4 0 7 / 7 3 .

5c v n η θ ο γ ρ α φ ία Ά τ κ ιν σ ο ν Κ έιτ: Στα παρασκήνια του

μουσείου 4 0 7 / 5 1 .

136

4 0 7 /6 2 .

Ο ικ ο ν ο μ ία Γ κ ρ έι Τ ζ.: Απατηλή αυγή 4 1 1 / 7 8 .

Π α ιδ α γ ω γ ικ ά Κ α ιλα Μ α ρ ία : Ο εκπαιδευτικός στα

όρια της παιδαγωγικής σχέσης 4 0 8 /8 6 . Κ υ ρ ίδ η ς Α ρ γ υ ρ ή ς : Η πειθαρχία στο

σχολείο 4 1 0 / 8 9 .

Π α ιδ ικ ά - Ε φ η β ικά Β ιζ υ η ν ό ς Γ ε ώ ρ γ ιο ς : Το μόνο ταξίδι

της ζω ής του 4 0 6 / 8 6 . Γ ιο υ β α ν τ σ ιο ύ δ η ς Κ ώ σ τα ς Μ ο υ σ ιά δ ο υ Ε ιρ ή ν η : Μια φορά κι

έναν καιρό ήταν το σκάκι... 4 0 7 /7 8 . Η λ ιό π ο υ λ ο ς Β α γ γ έ λ η ς :

Τριγωνοφαρούλης εναντίον Μ εγάλου Καρχαρία 4 1 1 / 8 6 . Κ α ρ α κ ώ σ τα Μ ε λ ίν α : 0 γυρισμός 4 0 5 /8 5 .

Ρ ο υ σ ν τ ί Σ ά λ μ α ν : 0 κόσμος κάτω απ'

Κ α ρ α τ ζ α φ έ ρ η Ιω ά ν ν α : Όνειρα και

τα πόδια τ ης 4 0 5 / 6 1 . Σ α ρ α μ ά γ κ ο υ Ζ ο ζέ : Όλα τα ονόματα

Κ α ρ θ α ίο υ Ρ έν α : Στα μονοπάτια του

4 0 5 /5 7 . Σ άσ α Λ ε ο ν ά ρ ν τ ο : Η εξαφάνιση του

Μαγιοράνα 4 1 1 / 6 7 . Τ σ έ χ ο φ Ά ν τ ο ν : Η αγάπη και άλλα 32

διηγήματα/Επιλογή από το έργο του 4 0 5 / 6 4 . D e le lis P h ilip p e : Το μυστικό του

Μπαχ 4 1 2 / 6 7 . F e rra n d in o G iu s e p p e : Φ έρτε μο υ το

γέλια 4 0 7 / 7 7 . ήλιου 4 1 2 / 9 5 . Κ ο ν τ ο λ έ ω ν Μ ά ν ο ς: Ροκ ρεφ ρ έν 4 0 4 /9 4 . Κ ο ρ δ ο μ π ά Ισ α β έ λ : Πιρουλί, το μικρό

αλεπουδάκι 4 0 7 / 7 7 . Μ ά ρ ρ α Ε ιρ ή ν η : Ο μικρός Ντουπ 4 1 1 /8 5 . Μ α θ η τ έ ς Α ' Τ ά ξ η ς Β ' 6 /θ έ σ ι ο υ Π ε ιρ α μ . Δ. Σ. Μ α ρ α σ λ ε ίο υ : Οι

κεφάλι του Πέρικλε Σκαλτσόνε

περιπέτειες της Χρυσαφένιας

4 0 4 /7 6 .

4 0 7 /7 8 .

L a c a rrie re J a c q u e s : Η σκόνη του

κόσμου 4 0 6 / 6 2 .

ΜΜΕ

Τ ρ ο ύ μ π η ς Α ν δ ρ έ α ς : Λόγια Οικολογία

Levi C a rlo : Ο Χριστός σταμάτησε στο

Έμπολι 4 1 0 / 6 4 . M a lo ry T h o m a s : Ο θάνατος του

Α ρθούρου 4 1 1 / 6 2 .

Ο ικ ο λ ο γ ία Μ ο δ ιν ό ς Μ ., Ε υ θ υ μ ιό π ο υ λ ο ς Η: Η

φύση στην οικολογία 4 0 8 / 8 9 . Π ρ α κ τικ ά Σ υ ν ε δ ρ ίο υ : Η προστασία

των υγροτόπω ν στην Ελλάδα 4 0 5 /8 3 .

Μ ο λ υ β ι ά τ η ς Ν ίκο ς: Η λίμνη μ ε τις

χάρτινες βαρκούλες 4 0 5 / 8 5 . Μ π ε ν έ κ ο ς Α ν τ ώ ν η ς : Ο Μπακ και οι

σύντροφοί του 4 0 7 / 7 6 . Μ π ο υ λ ώ τ η ς Χ ρ ή σ τ ο ς : 0 Τομ Τιριτόμ

και η πολιτεία που ήταν χωρισμένη στα δ ύο 4 0 6 / 8 5 . Π α π α δ ια μ ά ν τ η ς Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς : Γ ουτού Γουπατού 4 0 6 / 8 6 . Ρ ώ σ σ η -Ζ α ΐρ η Ρ έν α : Το αρκουδάκι

που φοβόταν το σκοτάδι 4 1 1 / 8 6 . Φ ρ α γ κ ο ύ λ η Φ ω τ ε ιν ή : Το μισό πιθάρι 4 1 2 /9 4 .

Β έ λ θ ο υ ι ς Μ α ξ: Ο βάτραχος είναι

βάτραχος 4 0 8 / 9 0 . Κ ο υ ρ τ Κ ε μ ά λ : Τα πέντε δάχτυλα και

το φεγγάρι 4 0 4 / 9 6 . Μ α κ Κι Ν τ έ ιβ ιν τ : 0 Έλμερ και ο

Γουίηΐ 4 0 8 / 9 1 . Σ α ίξπ η ρ Ο υ ίλ ια μ : Η τρικυμία 4 0 4 / 9 5 . Σ τά ιμ π ε ρ -Β ίκ ε Έ νχιθ : Λεονάρντο 4 1 0 /9 0 .

Τβ { ι 6 ιο τικ β Β έ η ς Γ ιώ ρ γ ο ς : Ασία, Ασία 4 0 6 / 7 5 . Φ ιλ οσ ο φ ία Α ρ ισ τ ο τ έ λ η ς : Αθηναίων Πολιτεία 4 1 2 /8 9 . Ρ ο ύ σ η ς Γ ιώ ρ γ ο ς : Αρχαία

Σ υ λ λ ο γ ικ ό : Τα ωραιότερα

παραμύθια από τη Ρωσία 4 1 0 / 8 9 . C o p p in B rig itt e : Αστεία και τέρατα

G o le m a n D a n ie l: Η συναισθηματική

νοημοσύνη σ το χώ ρο της εργασίας 4 0 5 / 8 2 .

Κ α λ α μ α ρ ά ς Β α σ ίλ η ς : Ολοκαύτωμα 4 0 5 /6 9 . Κ ο ν τ ό ς Γιά ν νη ς: Πρόκες στα

σύννεφα 4 1 0 / 6 6 . Λ ιο ν τ ά κ η ς Χ ρ ισ τ ό φ ο ρ ο ς : Με το φω ς 4 0 5 /6 6 . Π α π α γ ε ω ρ γ ίο υ Κ ώ σ τα ς: Κλεμμένη

ιστορία 4 1 2 / 7 1 . Σ ιώ τ η ς Ν τίν ο ς : Μουσείο αέρος 4 0 4 /7 7 . Σ τ α μ ά τ η ς Α λ έ ξ η ς : Πυκνό Τώρα 4 0 7 /5 7 . Φ ιλ ιπ π ίδ η ς Γ ιώ ρ γ ο ς : Γαλάζια μηχανή

Κ ο λ λ ιά κ ο υ Δ ή μ η τ ρ α 4 1 0 / 5 5 . Κ ο ν τ ό ς Γ ιά ν ν η ς 4 1 0 / 6 7 .

του γέλιου 4 0 9 / 7 8 . E n z e n s b e rg e r H a ns M a g n u s:

Πολιτική και πολιτισμός 4 0 9 / 7 8 . Ε λ λ η ν ικ ή π ίζ ο γ ρ α φ ία Β α λ τ ιν ό ς Θ α ν ά σ η ς : Συναξάρι

4 0 7 /4 7 . Λ ιο ν τ ά κ η ς Χ ρ ισ τ ό φ ο ρ ο ς 4 0 5 / 6 7 . Μ ίγ γ α ς Δ η μ ή τ ρ η ς 4 1 1 / 5 9 . Ν ιά ρ χ ο ς Θ α ν ά σ η ς 4 0 6 / 7 5 . Ν ό λ λ α ς Δ η μ ή τρ η ς 4 1 2 /6 0 . Π α π α γ ε ω ρ γ ίο υ Κ ώ σ τα ς Γ. 4 1 2 / 7 5 . Ρ έπ π α ς Δ η μ ή τ ρ η ς 4 0 8 / 7 7 . Ρ ο ύ σ η ς Γ ιώ ρ γ ο ς 4 0 4 / 8 9 . Σ κ ο ύ ρ τ η ς Γ ιώ ρ γ ο ς 4 0 8 / 5 5 . Σ τα μ ά τη ς Α λ έ ξ η ς 4 0 7 /5 9 . Σ ω τη ρ ο π ο ύ λ ο υ Έ ρ σ η 4 1 1 /5 7 . Τ σ α τσ ο ύ λ η ς Δ η μ ή τρ η ς 4 1 1 /7 1 . Φ ά ις Μ ισ έ λ 4 0 4 / 7 1 . Χ ρ ισ τ ια ν ό π ο υ λ ο ς Ν τ ίν ο ς 4 1 1 / 8 5 .

Αντρέα Κορδοπάτη Βιβλίο δεύτερο 4 0 9 / 5 0 . Β ιν τ ιά δ η ς Μ η ν ά ς: Οι τρεις Μαρίες 4 0 9 /5 0 . Β ο γ ια τ ζ ό γ λ ο υ Σ τ έ λ λ α : Περνώντας

βιαστικά ανάμεσά το υς 4 0 9 / 5 0 . Γ κ ό ν η ς θ ο δ ω ρ ή ς : Τα πορτοκάλια

της Παλαιός Επιδαύρου 4 0 9 / 5 1 . Δ ο ύ κ α Μ ά ρ ω : Ουράνια μηχανική 4 0 9 /5 1 . Δ ρ α κ ο π ο ύ λ ο υ Α θ α ν α σ ία : Μην

ξυπνάς τ ο ν ε ρ ό 4 0 9 / 5 1 . θ έ μ ε λ η ς Ν ίκο ς: Η ανατροπή 4 0 9 /5 2 . θ ε ο δ ό σ η ς Μ ά κ η ς : Μια ερωτική

τραγωδία 4 0 9 / 5 2 . Κ α ισ α ρ ίδ η ς Γ ιά ν νη ς: Συναντήσεις και

ενοχές 4 0 9 / 5 2 . 1 8 5 Β ιβ λ ία π ο υ α ξ ίζ ε ι ν α δ ι α β ά σ ε τ ε (Ε π ιμ έ λ ε ια : Η λ ία ς Μ α γ κ λ ίν η ς ) 4 0 9 /4 9 .

Ι η μ ίίο τ ικ ή

Α ρ χίΤΒΚΤΟνίκή

Τ σ α τ σ ο ύ λ η ς Δ η μ ή τ ρ η ς : Η γλώ σσα

Π α τσ ο ύ ρ η ς Α λ έξα ν δ ρ ο ς :

της εικόνας 4 1 1 / 7 0 .

B a u d e la ire C h a rle s: Περί της ουσίας

Κ ω ν σ τα ν τά ρ α ς Δ η μ ή τρ η ς 4 1 0 /5 7 .

τραγούδια - Τα μοιρολόγια 4 0 6 /6 8 .

4 1 1 /8 0 .

A r re n d t H a n n a h : Περί βίας 4 0 9 / 7 8 .

Λ α μ π α δ α ρ ίδ ο υ -Π ό θ ο υ Μ α ρ ία

4 0 4 /7 9 .

Μ ά γ ε ρ Τ ό μ α ς : Η πολιτική ω ς θέατρο

4 0 9 /7 7 .

εκδό τες 4 0 9 / 7 9 . Κ ρ α ν ά κ η Μ ιμ ικά 4 0 4 / 6 7 .

S a u n ie r G u y: Ελληνικά δημοτικά

Πο λιτικ ή

Π ο λ ίτ η Τ ζίν α : Στα όρια της γραφής Σ ε β α σ τ ά κ η ς Ν ικό λας·. Η αλχημεία

της ευτυχίας 4 0 9 / 7 7 .

Κ α ρ π ό ζη λ ο υ Μ ά ρ θα 4 0 4 /8 5 .

και να μεθύσω 4 1 2 / 7 4 .

4 0 9 /9 6 .

Π ό σ τ μ α ν Ν ιλ : Τεχνοπώλιο 4 0 9 / 7 9 .

Κ α μ π α ν έ λ λ η ς Ιά κ ω β ο ς 4 0 7 / 6 7 .

Ιστορίας 4 0 6 / 6 5 .

θ ε ώ ν 40 9 /9 5 .

Σ ίφ ρ ιν Α ν τ ρ έ : Εκδόσεις χωρίς

Β έ η ς Γ ιώ ρ γ ο ς: Χρυσαλλίδα στον Β λ α β ια ν ό ς Χ ά ρ η ς : 0 Ά γγελος της

Μαλτέζος. 0 αγαπημένος των

Α ο κ ίμ ια

Ποίηση

θ ε ο δ ω ρ ά κ η ς Μ ίκ η ς: Να μαγευτώ

Μ α κ ρ ή ς -Σ τ ά ικ ο ς Π έ τ ρ ο ς : Κίτσος

Ψ υ χ ο λ ο γ ία

Κ α λ α μ α ρ ά ς Β α σ ίλ η ς 4 0 5 / 7 1 .

πάγο 4 0 8 / 6 3 .

4 0 9 /9 4 .

Β ιο γραφ ίας

B a ld o c k R o b e rt: Πάμπλο Καζάλς

από τ ης γ ης τα πέρατα 4 0 6 / 8 5 . M a g n ie r T h ie rry : Η Μ ουσούδη και το Αγγελούδι 4 0 4 / 9 6 . S h e p a rd A a ro n : Η κόρη του βασιλιά της θάλασσας 4 0 5 / 8 4 .

Μ ο ρ έ ν Ε ν τγ κ ά ρ : Τα δαιμόνιά μου

δημοκρατία για πάντα νέα 4 0 4 / 8 7 . Λ ε φ έ β ρ Ζ α ν -Π ιερ , Μ α σ ε ρ έ Π ιερ : Ο Έ γελος και η κοινωνία 4 1 1 / 7 7 .

Σ τ ή β ε ν σ ο ν Ρ ό μ π ε ρ χ Λ ο ύ ις : Το

μαύρο βέλο ς 4 0 8 / 9 0 .

Α υ τοβ ιο γρ α φ ία

Αρχιτεκτονική και γλυπτική 4 0 9 / 8 6 .

Κ α ρ α π ά ν ο υ Μ α ρ γ α ρ ίτ α : «Ναι» 4 0 9 /5 5 . Κ α σ σ έ τα ς Α ν δ ρ έ α ς : και της

προτείνει μια βόλτα 4 0 9 / 5 5 . Κ α σ τρ ιν ά κ η Α γ γ έ λ α : Στα όρια της

ζεστασιάς 4 0 9 / 5 5 .

137

Κ ο λ λ ιά κ ο υ Δ ή μ η τ ρ α : Το μαγείο 4 0 9 /5 4 . Κ ο ν τ ο λ έ ω ν Κ ώ σ τια : Το χάρτινο

οπέρμα 4 0 9 / 5 4 . Κ ο ύ ρ τ ο β ικ Δ η μ ο σ θ έ ν η ς : Η

νοσταλγία των δ ρ ά κ ω ν 4 0 9 / 5 4 . Κ ω ν σ τ α ν τ ά ρ α ς Δ η μ ή τ ρ η ς : Απόψε θα σου ορκιστώ πω ς σ ' αγαπάω 4 0 9 /5 5 . Κ ώ τσ ια ς Τ η λ έ μ α χ ο ς : Βροχή στο

μνήμα 4 0 9 / 5 5 . Λ α μ π α δ α ρ ίδ ο υ -Π ό θ ο υ Μ α ρ ία : Η

Έκτη Σφραγίδα 4 0 9 / 5 5 . Μ α ν ιώ τ η ς Γ ιώ ρ γ ο ς : Η αδρεναλίνη...

πάντοτε ψηλά! 4 0 9 / 5 6 . Μ α ρ ά το ς Τ ζώ ρ τζη ς: 0

λαθρεπιβάτης Ιωάννης Μεταξάς 4 0 9 /5 6 . Μ έ σ κ ο ς Μ ά ρ κ ο ς : Μουχαρέμ 4 0 9 /5 6 . Μ ίγ γ α ς Δ η μ ή τ ρ η ς : Των

κεκοιμημένων 4 0 9 / 5 7 . Μ ο υ ρ σ ε λ ά ς Κ ώ σ τα ς : Κλειστόν

λόγω μελαγχολίας 4 0 9 / 5 7 . Ν α ρ Α λ μ π έ ρ τ ο ς : Σαλονικάι, δηλαδή

Σαλονικιός 4 0 9 / 5 7 . Ν ό λ λ α ς Δ η μ ή τ ρ η ς : Φωτεινή μαγική 4 0 9 /5 8 . Ξ α ν θ ό π ο υ λ ο ς Λ ε υ τ έ ρ η ς : Ά γγελος

των πρώ των ημερώ ν 4 0 9 / 5 8 . Π α ρ ρ έ ν Κ α λ ιρ ρ ό η : Η χειραφετημένη 4 0 9 /5 8 . Ρ α π τό η ο υ λο ς Β α γγέλη ς: Η

απίστευτη ιστορία τ ης Πάπισσας Ιωάννας 4 0 9 / 5 8 . Ρ ο υ σ ο χ α τ ζ ά κ η ς Α ν τ ώ ν ιο ς :

Μπιμπερό με κόκα κόλα 4 0 9 / 5 9 . Ρ ο ύ σ σ ο ς Τ ά σ ο ς: Η αποστολή

Τ ρ ια ρ ίδ η ς Θ α ν ά σ η ς : 0 άνεμος

σφυρίζει στη ν Κουπέλα 4 0 9 / 6 1 . Τ σ ά κ α λ ο ς Γ ε ρ ά σ ιμ ο ς : Τζοτζό θέλω να μ ε λ έ ν ε 4 0 9 /6 2 . Φ ά ις Μ ισ έ λ : Απ' το ίδιο ποτήρι και

ά λ λες ιστορίες 4 0 9 / 6 2 . Χ α τ ζ ή ς Δ η μ ή τ ρ η ς : Το τ έλ ο ς της

μικρής μας πό λης 4 0 9 / 6 2 . Επιστήμ η Κ ρ ιμ π ά ς Κ ώ σ τα ς : Γιάννης

Σαρεγιάννης και η έννοια της ασθένειας 4 0 9 / 8 2 . Λ α ν τ ε ρ ί-Λ ο ρ ά Ζ ο ρ ζ: Ιστορία της

φρενολογίας 4 0 9 / 8 5 . C asti J o h n : 0 Μ υστικόςΔείπνος 4 0 9 /8 3 . D e r W a e rd e n Β. L. v a n : Η αφύπνιση

τη ς επιστήμης 4 0 9 / 8 2 . S te n g e rs Is a b e lle , B e n s a u d e -V in c e n t Β.: Ιστορία τ ης χημείας 4 0 9 / 8 3 .

Εφ ηβ ικά Λ ά λ α -Κ ρ ισ τ Δ έσ π ο ιν α : Ένας μικρός

θεός περίσσεψε 4 0 9 / 9 9 . Τίγκα Τ ο ύ λ α : Τα χρόνια τρέχοντος 4 0 9 /9 9 . Π ο ύ λ μ α ν Φ ίλιπ : Η Τριλογία του

Κόσμου/Το αστέρι του Βορρά/Ο άρχοντας τω ν δύο κόσμων 4 0 9 /1 0 0 . Ρ ό ο υ λ ιν γ κ Τ ζ ό α ν : 0 Χάρι Πότερ και η

φιλοσοφική λίθος/Ο Χάρι Πότερ και η κάμαρα μ ε τα μυστικά/ 0 Χάρι Πότερ και ο αιχμάλωτος του Αζκαμπάν 4 0 9 / 1 1 0 . θέατρο Π α τ σ α λ ίδ η ς Σ ά β β α ς : Θέατρο και

θεωρία 4 0 9 / 9 7 .

4 0 9 /5 9 . Σ κ ά σ σ η ς θ ω μ ά ς : Ελληνικό

σταυρόλεξο 4 0 9 / 5 9 . Σ φ υ ρ ίδ η ς Π ε ρ ικ λ ή ς : Μεταμόσχευση

νεφρού 4 0 9 / 6 0 . Σ ω τ η ρ ο π ο ύ λ ο υ Έ ρ σ η : Ζιγκζαγκ στις

νερατζιές 4 0 9 / 6 0 . Τ α τ σ ό π ο υ λ ο ς Π έ τ ρ ο ς : Κομεντί 4 0 9 /6 0 . Τ ρ ια ν τ α φ ύ λ λ ο υ Σ ώ τ η : Το

εργοστάσιο των μολυβιών 4 0 9 / 6 1 .

138

Ισ τορ ία H o b s b a u m E ric: The New Century 4 0 9 /8 6 , S c h u lle r W o lfg a n g : Ιστορία της

αρχαίας Ελλάδας 4 0 9 / 8 5 . S p a n o s W illia m : America's Shadow 4 0 9 /8 5 .

Μ π ε κ Ο ύ ρ λ ιχ : Τι είναι

παγκοσμιοποίηση; 4 0 9 / 8 7 . Μ π ο υ ρ ν τ ιέ Π ιερ : Κείμενα

κοινωνιολογίας 4 0 9 / 8 8 . Λ α ο γ ρ α φ ία Μ ε ρ α κ λ ή ς Μ . Γ.: Το λαϊκό παραμύθι 4 0 9 /9 6 .

Λ ίυ κ ώ μ α τ α Κ α ν Α λ μ π έ ρ : Θεσσαλονίκη 1915 και

1918 4 0 9 / 9 9 . Σ κ ο π ε λ ί τ η ς Σ τ έ λ ιο ς : Νεοκλασικά της

Αθήνας και το υ Πειραιά 4 0 9 / 9 8 . M c A ctcs C a rte r A n g e la : Η σαδική γυναίκα 4 0 9 /8 0 .

ΜΜΕ θ ε μ π ρ ιά ν Χ ο υ ά ν Λ ο υ ίς : Το δίκτυο 4 0 9 /8 8 .

Ξένη ΐΜ ζο γ ρ α φ ία Α μ ά ν τ ο Ζ ό ρ ζ ε : Η ανακάλυψη τ ης

Αμερικής από το υς Τούρκους 4 0 9 /6 4 . Ά τ κ ιν σ ο ν Κ έιτ : Το ανθρώπινο κροκέ 4 0 9 /6 4 . Β ό ν ν ε γ κ α τ Κ ε ρ τ : Χρονοσεισμός 4 0 9 /6 4 . Ιζ ζ ό Ζ α ν -Κ λ ο ν τ : Το μαύρο τραγούδι

της Μασσαλίας 4 0 9 / 6 5 . Κ ο έ ν Μ α ρ σ έ λ : Γράμμα στονΑντόνιο

Σάουρα 4 0 9 / 6 5 . Λ α μ π ε ν τ ο ύ ζ α Τ ζ ο υ ζ έ π ε Τ ο μ ά ζι v t i: 0

γατόπαρδος 4 0 9 / 6 6 . Μ π ά ν β ιλ Τ ζ ο ν : Ο αδιάφθορος 4 0 9 /6 6 . Μ π α ρ θ Τ ζο ν : 0 βλακοχορτοφάγος 4 0 9 /6 7 . Μ π α ρ θ Τ ζο ν : Η πλω τή όπερα 4 0 9 /6 7 . Μ π έ λ ο ο υ Σ ω λ : Χ έρτζογκ 4 0 9 / 6 7 . Μ π ε ν α κ ο υ ίσ τ α Τ ο ν ίν ο : Σάγκα 4 0 9 /6 8 . Μ π ρ ά ν τμπ ερ ι Μ ά λ κ ο λ μ : 0

Άνθρωπος Ιστορία 4 0 9 / 6 8 . Ο υ ε λ μ π έ κ Μ ισ έ λ : Η επέκταση του

Κ ο ιν ω νιο λ ο γ ία Τ ε ρ λ ε ξ ή ς Π α ν τ α ζ ή ς : Max Weber 4 0 9 /8 7 .

πεδίου της πάλης 4 0 9 / 6 9 . Ο υ ε λ μ π έ κ Μ ισ έ λ : Τα στοιχειώδη

σωματίδια 4 0 9 / 6 9 .

Π ο ύσ κιν Α λ ε ξ ά ν τ ε ρ : Ευγένιος Ονέγκιν 4 0 9 /6 9 . Ρ οθ Φ ίλιπ: Αμερικανικό ειδύλλιο 4 0 9 /7 0 . Σ ο υ ίφ τ Γ κ ρά χα μ: Εοαεί 4 0 9 /7 0 . E llroy Ja m e s : Λευκή τζαζ 4 0 9 /6 5 . F u e n te r Carlo s: 0 θάνατος του

Αρτέμιο Κρους 4 0 9 /7 1 . Frisch M ax: Homo Faber 4 0 9 /7 1 . Harris T h o m a s : Χάνιμπαλ 4 0 9 /7 2 .

Β λ α β ια ν ό ς Χ ά ρ η ς : 0 Ά γγελο ς της

Ιστορίας 4 0 9 / 7 4 . Δ ή μ ο ς Π έ τ ρ ο ς : Ολίγο φω ς και

μακρινό... 4 0 9 / 7 4 . Μ α μ α λ ίγ κ α Μ α ρ ία : Αβγάτισμα 4 0 9 /7 5 . Μ α ρ κ ίδ η ς Μ ά ρ ιο ς : Βαποράκια 4 0 9 /7 5 . Μ π ο υ κ ά λ α ς Π α ν τ ε λ ή ς : Οπόταν

πλάτανος 4 0 9 / 7 5 .

M a lo ry T h o m a s : Ο θάνατος του

Π ρ α τ ικ ά κ η ς Μ α ν ό λ η ς : Αφημένα

Αρθούρου 4 0 9 /6 6 . D u n c k e r P a tricia : Στα ίχνη μιας παραίσθησης... γιατονΦουκό

ήσυχα στη χλόη 4 0 9 / 7 6 . Χ ιό ν η ς Α ρ γ ύ ρ η ς : Τότε που η σιωπή τραγούδησε 4 0 9 / 7 6 . Χ ρ ισ τ ο δ ο ύ λ ο μ Δ ή μ η τ ρ α : Προς τα κάτω 4 0 9 / 7 6 .

4 0 9 /6 8 . S ch lin k B e rn h a rd : Ερωτικές

αποδράσεις 4 0 9 /7 0 . T a ib o II P a co Ig n a c io : Το ποδήλατο

του Λεονάρντο 4 0 9 /7 1 . Ο ικολογία Ν τ ά φ η ς L: Το έργο οικοτύπων στην Ελλάδα: Δίκτυο Φύση 2000 4 0 9 /8 4 . Ρ ά π τη ς Ν ίκο ς: Περιβαλλοντική εκπαίδευση 4 0 9 /8 4 . Οικ ο νο μία T a p s c o tt D o n : Η ψηφιακή οικονομία 4 0 9 /9 4 .

Παιδαγωγική Παιδί και παιχνίδι στη νεοελληνική κοινωνία 4 0 9 /9 7 . Χ ο υ ρ δ ά κ η ς Α ν τ ώ ν η ς 4 0 9 /9 7 . Τ σ ιτ σ λ ε σ μ π έ ρ γ κ ε ρ Χ έ λ γ κ α : Τα παιδιά

παίζουν παραμύθια 4 0 9 /9 8 . Παιβικά Κ α ρ κ α β ίτσ α ς Α ν δ ρ έ α ς : Η θάλασσα 4 0 9 /1 0 1 . Μ α ν δ η λ α ρ ά ς Φ ίλιπ π ο ς: 0 μεγάλος

ίσκιος και οι τσιγγάνοι 4 0 9 /1 0 1 . Τ ρ ια ν τ α φ ύ λ λ ο υ Σ ώ τη : Η Μαριόνστ'

ασημένια νησιά και στα κόκκινα δάση 4 0 9 /1 0 2 . Γ κ ρ έια μ Κ έν ν εθ : 0 άνεμος στις ιτιές 4 0 9 /1 0 2 .

Πο λιτικ ή

4 0 6 /8 8 .

Νιρβάνας Παύλος: Τ ο φ ιλ ί 4 0 4 /1 2 6 , Έ να δ έ ν δ ρ ο 4 1 1 /8 8 . 0 φ ά ρ ο ς τ η ς Α ν α το λ ή ς 4 1 0 /9 2 .

Πανταζίδης Ιωάννης (1 8 2 7 -1 9 0 0 ) 4 0 9 /1 0 6 .

Παπαντωνίου Ζαχαρίας·. Η γ έ ν ν η σ ις τ ο υ δ ά σ ο υ ς 4 0 5 / 8 6 .

Πορφύρας Λάμπρος: Τα κα ρ ά β ια 4 0 8 /9 2 .

Πόε Εδγάρδος·. Οι κ ώ δ ω ν ε ς 4 0 7 / 8 0 . *•

ευγεν ή ς μα ς τύφλωσις...» 4 0 9 / 8 9 . θ ε ο δ ω ρ ό π ο α λ ο ς Β ύ ρ ω ν : Το παράλογο στις διεθνείς σχέσεις 4 0 9 /8 9 . Κ ο ν δ ύ λ η ς Π α ν α γ ιώ τ η ς : Das

Polltische und der Mensch 4 0 9 / 8 9 .

• 1 9 0 0 - 2 0 0 0 . Έ ν α ς α ιώ ν α ς σ υ γ γ ρ α φ είς (Ε π ιμ έ λ ε ια : Ηλίας Μ α ν κ λ ίν η ς ) 4 0 3 / 4 2 .

Π α π α δ η μ η τ ρ ίο υ Γ ιώ ρ γ ο ς:

Υπερεθνικές και πολιτειακές αρχές στηνΕ.Ε. 4 0 9 / 9 0 . Τ σ ο υ κ α λ ά ς Κ ω ν σ τ α ν τ ίν ο ς : Η εξουσία ως λαός και ως έθνος 4 0 9 /9 1 . Φ ω τ ό π ο υ λ ο ς Τ ά κ η ς : Περιεκτική

δημοκρατία 4 0 9 / 9 2 . Τ ο υ ρ α ίν Α λ α ίν : Πώς να ξεφ ύγο υμε από τον φιλελευθερισμό; 4 0 9 / 9 2 . E n g e lh a rd P h ilip p e : Ο τρίτος παγκόσμιος πόλεμο ς έχει αρχίσει

* Ό Φ εις τ ο υ λ α ϊκ ο ύ π ολ ιτισ μ ού (Ε π ιμ έ λ ε ια : Χ ο ή σ τ ο ς Δ εο υ εν τΖ ό π ο υ λ ο ς ) 4 0 4 /9 8 . Δ εο υ ε ν τΖ ό π ο υ λ ο ς Χ οή σ το ς: Π α ρ α λ ο γ ο τ ε χ ν ία και λ α ϊκ ό μ υ θ ισ τ ό ρ η μ α 4 0 4 / 1 0 0 . π ο λ ιτ ισ μ ό ς και π α γ κ ο σ μ ιο π ο ίη σ η , 4 0 4 / 1 0 5 . Κ ιο υ ο τ σ ά κ η ς Γιά ν νη ς: 0 Κ α ρ α γ κ ιό ζη ς ε ίν α ι ο ίδ ιο ς ο κ α ρ α γ κ ιο ζ ο π α ίχ τ η ς 4 0 4 / 1 1 1 .

4 0 9 /9 2 .

Τ αξιδ ιω τικ ά Β έ η ς Γ ιώ ρ γ ο ς : Ασία, Ασία 4 0 9 / 8 1 . Κ α ρ α π ο σ τ ό λ η ς Β α σ ίλ η ς : 0 εα υτός

χωρίς πυξίδα 4 0 9 / 8 2 . Φ ιλ οσ ο φ ία Le vy P ie rre : Δυνητική πραγματικότητα 4 0 9 / 8 1 .

ε π ισ τ η μ ο ν ικ έ ς ε ρ μ η ν ε ί ε ς τ ω ν ο ν ε ίρ ω ν 4 0 4 / 1 1 4 . Σ π υ ρ ιδ ά κ η ς Μ ό ν ο ς : Η μ α σ τ ο ρ ιά ω ς λ α ϊκ ή κ ο υ λ το ύ ρ α 4 0 4 /1 2 0 . • Η Σχ ο λ ή τ η ς Φ ρ α ν κ φ ο ύ ρ τ η ς (Ε π ιμ έ λ ε ια : Ν ίκ ο ς Ν α ν ό π ο υ λ ο ς ) 4 0 5 / 9 0 . Ε ν δ ε ικ τικ ή β ιβ λ ιο γ ρ α φ ία 4 0 5 / 1 2 2 . Ν α ν ό π ο υ λ ο ς Ν ίκο ς: Σ τ α θ μ ο ί τ ο υ Ιν σ τ ιτ ο ύ τ ο υ

4 0 9 /1 0 5 .

Κ ο ιν ω ν ικ ή ς Έ ρ ε υ ν α ς 4 0 5 / 9 2 , Η κ ρ ιτ ικ ή -δ ια λ ε κ τ ικ ή και ο κ ρ ιτικ ό ς

Ποίηση πάγο 4 0 9 /7 4 .

Μαλακάσης Μιλτιάδης·. 0 ά ν θ ρ ω π ο ς (Ιω ά ν ν η ς Μ ω ρ ε ά ς )

Γ ια ν ν ο υ λ ό π ο υ λ ο ς Γ ιά ν νη ς: «Η

Λ ά ο μ μ π ε Ζίγκριντ: 0 παππούς πετάει

Β έ η ς Γιώ ρ γ ο ς: Χρυσαλλίδα στον

Γ ύζης Νικόλαος 4 1 2 / 9 6 . Κ ο ν δ υ λ ά κ η ς Ιω ά ν ν η ς : 0 θ ε ίο ς 4 1 3 /5 6 .

Α π ό τ ο α ρ χ ε ίο τ ο υ Γ ιώ ρ γ ο υ

ο ρ θ ο λ ο γ ισ μ ό ς 4 0 5 / 1 0 9 , Η

Ζ εβελάκη:

ε π ικ ο ιν ω ν ια κ ή θ ε ω ρ ία και τ α ό ρ ια

139

ζ ω γ ρ α φ ικ ό έ ρ γ ο τ ο υ Ν. Γ.

Β ρ α σ ίδ α ς: Τ ο δ ρ ά μ α τ ο υ

Σ α ν κ ο ιώ τ η ς Γ ιώ ο ν ο ο : Η

Π ε ν τ ζίκ η 4 0 7 / 9 3 . Τ σ ίζεκ Κ ά ρ ο λ ο ς :

ά θ ρ η σ κ ο υ α ν θ ρ ω π ισ μ ο ύ σ τ ο

κ ο υ λ τ ο ύ ρ α και τ ο τ έ λ ο ς τ η ς

Δ α σ κ ά λ ου μ ν ή μ η 4 0 7 /9 7 .

έ ρ γ ο τ ο υ Γ ιώ ρ γ ο υ Σ ε φ έ ρ η

τ έ χ ν η ς σ τ η ν Κ ρ ιτική θ ε ω ρ ία

Χ ο ιο τ ια ν ό π ο υ λ ο ς Ν τ ίν ο ς : Τ ο

4 1 0 /1 1 8 . Κ λ η ρ ο ν ό μ ο υ Μ ά οθα : Η

4 0 5 / 9 4 . Σ ια κ α ν τ ά ρ η ς Γ ιώ ρ γ ο ς: Η

π ε ζ ο γ ρ α φ ικ ό έ ρ γ ο τ ο υ Ν. Γ.

μ ν ή μ η σ τ ο έ ρ γ ο τ ο υ Γ ιώ ρ γ ο υ

Κ ρ ιτική θ ε ω ρ ία και ο Μ α ρ ξ

Π ε ν τ ζίκ η 4 0 7 / 8 9 .

Σ ε φ έ ρ η 4 1 0 / 1 0 5 . Τ σ ια νίκα ς

τ ο υ ε ρ γ α λ ε ια κ ο ύ λ ό γ ο υ 4 0 5 / 1 1 5 .

4 0 5 /1 2 8 . • Τόνι Μ ό ο ισ ο ν (Ε π ιμ έ λ ε ια : Ν τ ό ο α Τ σ ιμ π ο ύ κ η ) 4 0 6 / 9 2 3 . Β ιο γ ρ α φ ικ έ ς

• Γν ω σ ια κές ε π ισ τ ή μ ες (Ε π ιμ έλ ε ια : Ν ίκ ο ς Ν α ν ό π ο υ λ ο ς ) 4 0 8 / 9 4 . Κ α Φ ετζό π ο υ λ ο ς Ε υ ά ν νελ ο ς: Το

α ν α φ ο ρ έ ς 4 0 6 /9 4 . Κ α λ Φ ο π ο ύλ ου

π ρ ό β λ η μ α τ ω ν π ο ιο τ ή τ ω ν και η

Α ν τρ ιά ν α : Σ εθ : η (ε ν )σ ά ρ κ ω σ η τ η ς

λ ε ι τ ο υ ρ γ ία τ ο υ ε γ κ ε φ ά λ ο υ

Μ ιχ ά λ η ς : Σ ε φ έ ρ η ς : Η «κα ύ σ ιμ η » η λ ικ ία 4 1 0 / 9 9 . B e a to n R o d e ric k : Γ ιώ ρ γ ο ς Σ ε φ έ ρ η ς : Μ ια ε ισ α γ ω γ ή 4 1 0 /9 6 . • Ψ η φ ίδ ες εκ π α ίδ ευ σ η ς 4 1 1 / 9 0 .

ε λ ε υ θ ε ρ ί α ς σ τ η ν « Α γ α π η μ έ νη »

4 0 8 / 9 6 . Κ ο π ίλ ο ν λ ο υ Φ ω τ ε ιν ή :

4 0 6 /1 1 2 . Μ α ο α ν κ ού Έ λ εν α :

Δ η μ ώ δ η ς ... θ ε ω ρ ία ή έ μ φ υ τ η

θ ά ν α τ ο ς και Έ ρ ω ς : η δ ια λ ε κ τ ικ ή

γ ν ω σ ια κ ή δ ο μ ή ; 4 0 8 / 1 0 7 .

σ τ ο ιχ ε ίο σ τ η ν ε ικ ο ν ο γ ρ ά φ η σ η

τ ο υ μ υ θ ι σ τ ο ρ ή μ α τ ο ς «Σ ο ύ λα »

Ν α ν ό π ο υ λ ο ς Ν ίκο ς: Οι γ ν ω σ ια κ έ ς

τ ω ν ε λ λ η ν ι κ ώ ν α ν α γ ν ω σ τ ικ ώ ν :

4 0 6 / 1 0 4 . Ο ικ ο ν ό μ ο υ Μ ά ίο η : Οι

ε π ισ τ ή μ ε ς και η έ ν ν ο ια τ η ς

α π ό τ ο 1 9 47 έ ω ς σ ή μ ερ α 4 1 1 /9 2 .

Α σ ω ν ίτ η ς Π ο λ υ δ ε ύ κ η ς : Ε θ ν ο κ ε ν τ ρ ικ ό και α ισ θ η τικ ό

μ υ θ ο λ ο γ ίε ς τ η ς Τ ό νι Μ ό ρ ισ ο ν

π ρ ά ξ η ς 4 0 8 / 1 1 3 , Ε π ιλ ο γ ή

Π ό λ κα ς Λ άμπ ρος: Η

4 0 6 / 1 1 7 . Σ υ ν έ ν τ ε υ ξ η τ η ς Τόνι

β ιβ λ ιο γ ρ α φ ία ς 4 0 8 / 1 1 9 .

ε λ λ η ν ο ρ ω μ α ϊκ ή α ρ χ α ιό τ η τ α σ τ ο

Μ ό ο ισ ο ν : Η δ υ σ τ υ χ ία ν α είσ α ι

Σ α κ ε λ λ α ο ίδ η ς Θ α ν ά σ η ς : Γν ώ σ η

Δ ια δ ίκ τυ ο : Ο δ η γ ό ς π λ ο ή γ η σ η ς

και γ λ ω σ σ ικ ά η α ίγ ν ια 4 0 8 / 1 0 2 .

4 1 1 / 1 0 9 . Π ο λ ύ ζ ο ς Ν ίκο ς: Τα δ ύ ο

μ α ύ ρ ο ς 4 0 6 / 9 6 . Σχινά Κ α τε ρ ίν α : Μ π λ ο υ ζ και τ ζ α ζ σ τ ο μ υ θ ισ τ ό ρ η μ α «Τζαζ» 4 0 6 / 1 1 5 .

• Η θ ε ω ρ ία τ ο υ Χ ά ο υ ς (Ε π ιμ έλ ε ια :

φ ύ λ α σ τα Μ α θ η μ α τ ικ ά τ η ς π ρ ω τ ο β ά θ μ ια ς ε κ π α ίδ ε υ σ η ς

Τ σ ιμ π ο ύ κ η Ν τ ό ο α : Ε ισ α γ ω γ ικ ό

Ε μμανουήλ Α ο ετο υ λ ά κ η ς)

4 0 6 / 9 2 . Μ υ θ ο π λ α σ ία και

4 0 9 /1 0 8 . Α ο ε το υ λ ά κ η ς

α μ ε ρ ικ ά ν ικ η ισ το ρ ία σ τ ο

Ε μ μ α ν ο υ ή λ : Τ ο λ ο γ ο τ ε χ ν ικ ό ε ί δ ο ς

μ υ θ ισ τ ό ρ η μ α « Π α ρ ά δ εισ ο ς» τ η ς

τ ω ν φ ρ ά κ τα λ 4 0 9 /1 3 1 .

Τό νι Μ ό ο ισ ο ν 4 0 6 / 1 2 1 . B o u rn

Γ ια π ιτζά κ η ς Χ ο ή σ το ο : Ε ξ έ λ ιξ η τ η ς

B rva n D.: « Γ α λ ά ζια μ ά τια » : τ ο

ζ ω ή ς : η γ ε ν ε τ ικ ή σ υ ν α ν τ ά τ η

π ο ρ τρ έτο ε ν ό ς θ ύ μ α το ς 4 0 6 /1 0 1 .

θ ε ω ρ ία τ ο υ χ ά ο υ ς 4 0 9 / 1 2 4 .

J o k in e n A n n in a : Τ ο κ ά λ π ικο

Ζ ο ύ ν η Ό η υ : Τ ά ξη και χ ά ο ς

« Μ α υρ οτσ ού κα λ ο» 4 0 6 /1 0 8 .

4 0 9 / 1 3 8 . Κ ο υ Φ α λ ιώ τ η ς Ν ίκο ς: Η

(Ε π ιμ έ λ ε ια : Σ ω τ ή ρ η ς Λ ιό ν τ ο ς )

θ ε ω ρ ία τ ο υ Χ ά ο υ ς σ τα έ μ β ια

4 1 2 /1 0 0 . Β α λ α ω ο ίτη ς Ν ά νος:

σ υ σ τ ή μ α τ α και σ τ η ν ια τρ ικ ή

Α π ο σ π ά σ μ α τα α π ό τ η ν

4 0 9 / 1 2 0 . Ν τ ό κ ο υ Χ ρ ισ τίν α : Σ η μ ε ία

α υ τ ο β ιο γ ρ α φ ία μ ο υ 4 1 2 / 1 0 2

• Γαβριήλ Π εν τζίκ η ς (Ε ισ α νω νικό Ε π ιμ έλ ε ια : Β ά σ ω Α λ ε Ε α ν δ ο ά κ η ) 4 0 7 / 8 2 . Α λ ε Ε α ν δ ο ά κ η Β ά σ ω : «Το μ υ θ ισ τ ό ρ η μ α τ η ς κ υ ρ ία ς Έ ρ σ η ς» : έ ν α ο ρ ια κ ό μ υ θ ισ τ ό ρ η μ α 4 0 7 / 1 1 6 . Γ ιο ύ ο η ς Η λ ία ς: Μ ια μ α τ ιά σ τ ο ερ γ α σ τή ρ ι τ ο υ σ υ γ γ ρ α φ έα 4 0 7 / 1 1 0 . Δ η μ η τ ο α κ ά κ η ς Η λ ία ς : Η π ρ ο β λ η μ α τ ικ ή τ ο υ υ π ο κ ε ιμ έ ν ο υ σ τ ο έ ρ γ ο τ ο υ Ν. Γ. Π ε ν τ ζίκ η 4 0 7 / 1 0 6 . Λ ιό ν τ ο ς Σ ω τ ή ρ η ς Α λ ε Ε α ν δ ο ά κ η Β ά σ ω : Ε ρ γ ο γ ρ α φ ία Ν. Γ. Π ε ν τ ζίκ η 4 0 7 / 1 2 1 . Π ε ν τ ζ ίκ η ς

4 1 1 / 1 0 0 . Σ α κ ε λ λ α ο ίο υ Χ ά ο η ς: Μ ια κ α θ υ σ τ ε ρ η μ έ ν η α π ά ν τ η σ η σ το ν Α λ έξα ν δ ρ ο Δ ελ μ ο ύ ζο 4 1 1 / 1 1 6 . Σ ίτ α ς Α ν έ σ τ η ς : Τα β ιβ λ ία γ ν ώ σ ε ω ν σ τις π α ιδ ικ έ ς σ χ ο λ ικ έ ς β ιβ λ ιο θ ή κ ε ς 4 1 1 / 1 0 4 . • Μ ο ρ φ έ ς τ ο υ υ π ε ρ ρ εα λ ισ μ ο ύ

και τ έ ρ α τ α σ τ ο μ υ θ ο λ ο γ ικ ό χ ά ο ς

Μ α ρ ί Ο υ ίλ σ ο ν 4 1 2 / 1 2 5 . Λ ιό ν τ ο ς

4 0 9 / 1 1 0 . Π α ν α ν ή Α φ ρ ο δ ίτ η ; Η

Σ ω τή ρ η ς: Μ ο ρ φ ές το υ

έ ν ν ο ια τ ο υ χ ά ο υ ς σ τ ο ν Ο υ ίλ ια μ

β ο ρ ε ιο ε υ ρ ω π α ϊκ ο ύ

Μ π λ έ ικ 4 0 9 / 1 1 5 . Σ κ ο ΰ Φ η ς

υ π ε ρ ρ ε α λ ισ μ ο ύ 4 1 2 / 1 0 6 . Μ α ο ιέ ν

Δ η υ ή τ ο η ς : F ra c ta ls: η γ ε ω μ ε τ ρ ία

Μ αο σ έλ: 0 ά νθ ρω π ο ς

τ η ς φ ύ σ η ς 4 0 9 /1 2 8 .

Χ ερ σ ό ν η σ ο ς 4 1 2 /1 2 3 . Μ ά ν το ξ

Τ ρ ια ν τ α Φ ύ λ λ ο υ Κ ω σ τή ς : Χ + χ ά ο ς

Κ ό ν ο ο ϊ: Μ ό ν ο τ ο χ ά ο ς μ έ σ α μ α ς

η γ ρ α μ μ ή τ ο υ κ ερ α υ ν ο ύ 4 0 9 /1 4 0 .

γ εν ν ά έν α α σ τέρ ι που χ ο ρ ε ύ ε ι

Χ α τζη α ο νυ ο ο ύ Έ οση:

4 1 2 /1 2 0 .

Τ ε τ ε λ ε σ μ έ ν ο ς μ έ λ λ ω ν 4 0 9 /1 3 5 .

• Λ ο γ ο τεχ ν ικ ά Β ρ αβεία 2 0 0 0

• Γιώ ργος Σ ε Φ έ ο η ς (Ε π ιμ έλ ε ια :

(Ε π ιμ έ λ ε ια : Η ρ α κ λ ή ς Π ά π α λ έ Ε η ς )

Ν. Γ. Π ε ν τ ζίκ η (1 9 0 8 -1 9 9 3 )

Β ρ α σ ίδ α ς Κ α ο α λ ή ς ) 4 1 0 / 9 4 .

4 1 3 / 5 9 . Β ρ α β ε ίο Π ο ίη σ η ς 4 1 3 / 6 5 .

4 0 7 / 8 4 . Π ε ν τ ζ ίκ η ς Ν. Γ,:

Δ ο α κ ό π ο υ λ ο ς Α ν τ ώ ν η ς : Τι ε ί δ ε ο

Β ρ α β ε ίο Μ υ θ ισ τ ο ρ ή μ α τ ο ς

Φ α ιν ό μ ε ν ο και ε ρ μ η ν ε ία 4 0 7 / 1 0 1 .

Σ ε φ έ ρ η ς σ τα μ ο ν α σ τ ή ρ ια τ η ς

4 1 3 / 8 3 . Β ρ α β ε ίο Δ ιη γ ή μ α τ ο ς

Σ Φ υ ο ίδ η ς Π ε ρ ικ λ ή ς : Τ ο

Κ α π π α δ ο κ ία ς 4 1 0 / 1 1 2 . Κ α ο α λ ή ς

4 1 3 / 9 7 . Β ρ α β ε ίο

Γ α β ρ ιή λ Ν ικ ό λ α ο ς ; Χ ρ ο ν ο λ ό γ ιο

140

Π ρ ω το εμ φ α ν ιζό μ ε ν ο υ

Α λ εΕ α ν δ ο ά κη Β ά ο ω : 4 0 7 /1 1 6 ,

Δ ο α κ ό π ο υ λ ο ς Α ν τώ ν ηο : 4 1 0 /1 1 2 .

Π ε ζ ο γ ρ ά φ ο υ 4 1 3 / 1 1 3 . Β ρ α β ε ίο

4 0 7 /1 2 1 .

Π α ιδ ικ ο ύ Β ιβ λ ίο υ 4 1 3 / 1 2 3 .

Α ρ β α ν ίτ η Μ π έ τ υ : 4 0 3 / 4 1 .

4 0 5 /7 5 , 4 0 8 /5 0 , 4 0 9 /5 0 , 4 0 9 /6 1 ,

Β ρ α β ε ίο Ε φ η β ικ ο ύ Β ιβ λ ίο υ

Α ο ο ε ν ίο υ Ε λ ισ ά β ε τ: 4 0 6 / 5 8 .

4 0 9 /7 1 , 4 1 1 /6 5 , 4 1 2 /8 0 .

4 1 3 /1 3 3 .

Α θ α ν α ο ό π ο υ λ ο ς Β α ν ν έλ η ς : 4 0 9 /6 4 .

Έ Ε α ο χ ο ς Γ ιώ ο ν η ς : 4 0 5 / 3 9 .

4 0 9 /6 8 , 4 0 9 /7 0 , 4 1 3 /6 6 , 4 1 3 /8 4 ,

Β ιβ λ ιο γ ρ α φ ικ ό A c A t io

Ε Ε α ο χ ο π ο ύ λ ο υ Λ ίλ υ : 4 0 5 / 4 9 ,

Ζ ε β ε λ ά κ η ς Γ ιώ ο ν ο ς : 4 0 4 / 1 2 6 ,

41 3 /9 8 , 4 1 3 /1 1 4 .

4 0 5 /8 6 , 4 0 6 /8 8 , 4 0 7 /8 0 , 4 0 8 /9 2 ,

Α π ά κη Έ Φ η : 4 0 3 / 1 1 9 , 4 0 4 / 1 2 8 ,

4 0 9 /5 3 , 4 0 9 /5 8 , 4 0 9 /8 2 , 4 0 9 /1 0 6 ,

4 0 5 /1 2 3 , 4 0 6 /1 2 5 , 4 0 7 /1 2 4 ,

4 1 0 /9 2 , 4 1 1 /8 8 , 4 1 2 /9 6 , 4 1 3 /5 6 .

4 0 8 /1 2 2 , 4 0 9 /1 4 4 , 4 1 0 /1 2 5 ,

Ζ ερ β ο ύ Α λ εΕ ά ν δ οα : 4 0 9 /9 9 ,

Ε π ιμ έ λ ε ια : Έ Φ η Α π ά κη

4 1 1 /1 1 9 , 4 1 2 /1 2 8 , 4 1 3 /1 4 1 .

4 0 3 /1 1 9 , 4 0 4 /1 2 8 , 4 0 5 /1 2 3 ,

Α ο ε το υ λ ά κ η ς Ε μ μ α ν ο υ ή λ : 4 0 9 /1 3 1 .

4 1 3 /1 3 4 .

4 0 6 /1 2 5 , 4 0 7 /1 2 4 , 4 0 8 /1 2 2 ,

Α θ ω ν ίτη ς Π ο λ υ δ εύ κ η ς : 4 1 1 /9 2 .

Ζ ή οα ς Α λ έΕ ης: 4 0 7 /2 4 ,4 0 8 /2 6 ,

4 0 9 /1 4 4 , 4 1 0 /1 2 5 , 4 1 1 /1 1 9 ,

Β α λ α ω ο ίτ η ς Ν ά ν ο ς : 4 1 2 / 1 0 2 ,

4 0 9 /2 6 , 4 0 9 /5 3 , 4 0 9 /5 7 , 4 0 9 /7 6 ,

4 1 2 /1 2 8 , 4 1 3 /1 4 1 .

4 1 2 /1 2 5 .

4 1 0 /2 2 , 4 1 1 /2 0 , 4 1 2 /2 4 , 4 1 3 /2 8 ,

Β α σ ιλ ικ ό ς Β α σ ίλ η ς : 4 0 6 / 8 1 .

4 1 3 /7 0 , 4 1 3 /8 6 , 4 1 3 /1 0 1 , 4 1 3 /1 1 5 .

Β α τ ό π ο υ λ ο ς Ν ίκο ς: 4 0 9 / 7 8 , 4 0 9 / 9 8 ,

Ζ ο ύν η Ό π υ: 4 0 9 /1 5 8 .

Κ ρ ιτικ ό νοαιρία Ε π ιμ έ λ ε ια : Η λ ία ς Μ α ν κ λ ίν η ο 4 0 3 /1 2 6 , 4 0 4 /1 3 5 , 4 0 5 /1 3 3 , 4 0 6 /1 3 3 , 4 0 7 /1 3 2 , 4 0 8 /1 2 9 , 4 0 9 /1 5 0 ,4 1 0 /1 3 4 , 4 1 1 /1 2 7 , 4 1 2 / 1 3 6 * 4 1 3 /1 4 8 .

Β έ η ς Γ ιώ ρ γ ο ς 4 0 5 / 1 4 3 . Β ο υ λ τ σ ιά δ η ς Γ. Κ. 4 0 5 / 1 4 2 .

4 0 9 /9 9 .

4 0 9 /1 0 0 , 4 0 9 /1 0 2 , 4 1 3 /1 2 4 ,

θ ά ν ο ς Π.: 4 0 5 / 5 5 .

Β έ η ς Γ ιώ ο ν ο ς : 4 0 4 / 7 7 , 4 0 6 / 7 7 ,

θ ε ο δ ό σ η ς Μ ά κης: 4 0 4 /3 9 ,4 0 4 /7 6 ,

4 0 7 /6 6 , 4 0 8 /6 5 , 4 0 9 /5 6 , 4 0 9 /6 7 ,

4 0 4 /8 2 , 4 0 5 /4 3 , 4 0 6 /6 3 , 4 0 7 /5 3 ,

4 0 9 /7 5 , 4 0 9 /7 4 , 4 0 9 /7 5 .

4 0 7 /6 3 , 4 0 8 /6 0 , 4 0 9 /5 5 , 4 0 9 /5 6 ,

Β ιτ ά λ η Λ ε ία : 4 1 2 / 6 2 .

4 0 9 /6 4 .

Β λ α β ια ν ό ς Χ ά ο η ς : 4 0 6 / 6 7 .

Κ α λ α μ α ρ ά ς Β α σ ίλ η ς Κ.: 4 0 9 / 6 9 ,

Γ κ ο υ ο ο ν ιά ν ν η ς Β α σ ίλ η ς : 4 0 5 / 2 6 ,

4 0 9 /7 8 , 4 0 9 /9 6 .

4 0 6 /5 5 .

Κ α λ η μ έ ο η ς Κ ώ σ τα ς : 4 1 2 / 5 8 .

Γ ια π ιτΖ ά κ η ς Χ ο ή σ τ ο ς : 4 0 9 / 1 2 4 .

Κ α λ Φ ο π ο ύ λ ο υ Α ν τ ρ ιά ν α : 4 0 6 / 1 1 2 .

Γ ιο ύ ο η ς Η λ ία ς: 4 0 7 / 1 1 0 .

Κ α ν α τσ ο ύ λ η Μ έν η : 4 0 9 /1 0 1 ,

Γ ο ν ιδ έ λ λ η ς Α π ό σ το λ ο ς: 4 1 1 /5 5 .

4 0 9 /1 0 2 , 4 1 3 /1 2 5 , 4 1 3 /1 3 5 .

θ ε ο δ ω ρ ίδ η ς Ιω ά ν ν η ς 4 0 7 / 1 4 2 .

Γ ο υ λ ιά υ ο ς Κ ώ σ τα ς : 4 0 8 / 7 6 .

Κ α ο α Β α ν τά Α σ η μ ίν α : 4 0 9 / 7 4 ,

Κ α σ σ ια ν ο ύ Κ α τε ρ ίν α 4 1 3 / 1 5 7 .

Δ ε λ η ο λ ά ν η ς Γ ιά ν νη ς: 4 0 4 / 1 5 ,

4 0 9 /8 5 .

Κ ρ α ν ά κ η Μ ιμικά 4 0 6 / 1 4 3 .

4 0 5 /1 9 , 4 0 6 /2 3 , 4 0 7 /1 7 , 4 0 8 /2 1 ,

Κ α ο α ν ιά ν ν η ς Θ α ν ά σ η ς : 4 0 5 / 7 8 .

Λ ιό ν τ ο ς Σ ω τ ή ρ η ς 4 0 4 / 1 4 3 .

4 0 9 /1 9 , 4 1 0 /1 3 , 4 1 1 /1 5 , 4 1 2 /1 7 ,

Κ α ο α κ ώ τ ια ς Κ ώ σ τα ς: 4 0 9 / 5 6 ,

Μ π εκ α τώ ρ ο ς Σ τέφ α ν ο ς 4 1 1 /1 4 3 .

4 1 3 /2 1 .

4 0 9 /5 7 , 4 0 9 /6 1 , 4 0 9 /6 6 , 4 1 1 /7 3 ,

Π α π α λ έξη ς Η ρ α κ λ ή ς 4 0 7 /1 4 3 .

Δ α σ κ α λ ό π ο υ λ ο ς Δ η υ ή το η ς : 4 1 0 /2 0 ,

4 1 3 /7 5 ,4 1 3 /8 9 , 4 1 3 /1 0 5 , 4 1 3 /1 1 6 .

Π α τά κη ς Σ τέφ α ν ο ς 4 0 7 /1 4 3 .

4 1 1 /1 8 , 4 1 2 /2 2 , 4 1 3 /2 6 .

Τ ζο υ μ ά κ α ς Δ η μ ή τρ η ς 4 1 3 /1 5 6 .

Δ ερ μ ε ν τΖ ό η ο υ λ ο ς Χ οή σ το ς:

4 0 7 /6 9 , 4 0 7 /7 2 , 4 1 0 /1 1 8 , 4 1 1 /2 9 ,

Φ ω τ ε ιν ό ς Σ έ ρ γ ιο ς 4 0 8 / 1 3 9 .

4 0 4 /1 0 0 .

4 1 1 /8 1 .

Κ α ο α λ ή ς Β ρ α σ ίδ α ς: 4 0 4 / 6 4 ,

Δ ε ο υ ιτ Ζ ά κ η ς Μ π ά υ π η ς: 4 0 8 / 8 0 .

Κ α Φ ετΖ όπ ου λ ος Ε υ ά ν νελ ο ς:

Δ η υ η τ ο α κ ά κ η ς Η λ ία ς : 4 0 7 / 1 0 6 .

4 0 8 /9 6 .

Δ η μ η τ ο ίο υ Μ η ν ά ς: 4 0 7 / 7 6 .

Κ ιά ο σ ο ς Β α ν ν έ λ η ς : 4 1 0 / 5 5 .

Δ η μ η τ ο ίο υ Σ ω τ ή ρ η ς : 4 0 4 / 1 0 5 .

Κ ιο υ ρ τ σ ά κ η ς Γιά ν νη ς: 4 0 4 / 1 1 1 .

Ε π ιμ έ λ ε ια : Ηλι'α ς Μ α ν κ λ ίν η ς

Δ εο π ο το η ο ύ λ ο υ Ά ννα : 4 1 3 /3 9 .

Κ λ η ρ ο ν ό μ ο υ Μ ά ο θα : 4 1 0 /1 0 5 .

4 0 3 /1 3 3 .

Δ η μ η ο ο ύ λ η ς Δ η μ ή τρ η ς : 4 1 0 /7 1 .

ΟΝΟΜΑΤΑ ΧΥΝΕΡΓ Α Τ Ω Ν / Τ Ρ ΙΩ Ν

Κ ο λ ο β ό ς Ν ίκο ς: 4 0 5 / 7 3 , 4 0 8 / 7 9 .

Δ η μ η τ ο ο ύ λ ι α Τ ιτίκα : 4 0 4 / 7 0 .

Κ ο ν το λ έ ω ν Μ όν ος: 4 0 9 /6 1 ,4 0 9 /7 9 ,

4 0 6 /7 2 , 4 0 9 /8 1 , 4 0 9 /8 5 , 4 0 9 /8 8 ,

4 0 9 /1 0 0 , 4 1 3 /1 2 6 , 4 1 3 /1 3 6 .

4 1 0 /3 0 ,4 1 1 /5 5 .

Κ ο π ε ο τ ί Ιά κ ω β ο ς : 4 0 4 / 7 3.

Δ ού κα Μ ά ο ω : 4 1 0 /3 3 .

Κ ο η ίλ ο ν λ ο υ Φ ω τ ε ιν ή : 4 0 8 / 1 0 7 .

Δ ο α κ ο ν τ α ε ιδ ή ς Φ ίλ ιπ π ο ς: 4 0 5 / 7 1 ,

Κ οτΖιά Ε λ ισ ά β ε τ : 4 0 9 / 5 2 , 4 0 9 / 5 9 ,

Α ν ν ε λ ά κ η -Ρ ο υ κ Κ α τε ρ ίν α : 4 0 5 /5 7 .

4 0 8 /4 2 , 4 0 9 /7 8 , 4 0 9 /8 6 , 4 1 1 /5 2 ,

4 0 9 /6 0 , 4 1 3 /7 6 , 4 1 3 /9 0 , 4 1 3 /1 0 6 ,

Α κ ρ ιβ ό ς Κ ώ σ τα ς : 4 0 4 / 1 9 , 4 0 9 / 2 4 .

4 1 2 /7 8 .

4 1 3 /1 1 7 .

141

f c

Κ ο υ Φ α λ ιώ τ η ς NiKOC: 4 0 9 / 1 2 0 .

4 0 5 /2 7 , 4 0 6 /3 7 , 4 0 7 /2 9 , 4 0 8 /3 1 ,

Κ ο α ν ά κ η Μ ιυι'κα: 4 1 2 / 4 4 .

4 0 9 /3 1 ,4 1 0 /2 7 , 4 1 1 /2 5 , 4 1 2 /2 9 ,

Κ ρ η ιιν ιώ τ η Π ό λ υ : 4 1 3 / 4 6 .

4 1 3 /3 5 .

Σ ω τη ο ο π ο ύ λ ο υ Έ ο σ η : 4 0 8 /2 4 .

Κ υ ο ια κ ά κ η ς Ιω ά ν ν η ς : 4 0 4 / 1 1 4 .

Π α ν τ α λ έ ω ν Λ ίν α : 4 0 6 / 6 0 , 4 1 2 / 6 3 .

Τ α Β α ο τ Ζ ό ν λ ο υ Κ α τε ρ ίν α : 4 0 8 / 7 2 .

Κ υ ο τά τα ς Δ η υ ή το η ς : 4 0 4 /8 0 .

Π α ν τελ ή ς Μ π ο υ κ ά λ α ς: 4 0 9 /4 2 .

Τ ο π ά λ η Μ αοΓα: 4 0 6 / 6 5 . Τ ο ια ν τ α Φ υ λ λ ό π ο υ λ ο ς Ν. Δ.:

Σ Φ υ ο ίδ η ς Π ε ρ ικ λ ή ς ; 4 0 7 / 9 3 . Σχινά Κ α τε ρ ίν α : 4 0 6 / 1 1 5 .

Κ ω ο τ ίδ η ς A io v O o n c : 4 0 6 / 8 4 .

Π α ν ώ ρ ιο ς Μ ά κ η ς : 4 1 1 / 6 2 .

Κ ω τ ο ύ λ α ς Ιω ά ν ν η ς : 4 1 2 / 8 9 .

Π α π ά Ζ ονλου Δ ή υ η το α : 4 0 4 /2 9 .

Λ ε ο ν τ σ ίν η ς Γ ιώ ο ν ο ς : 4 1 2 / 8 2 .

Π α π α δ ά τ ο ς Γ ιά ν ν η ς Σ.: 4 0 4 / 9 4 ,

Τ ρ ια ν τ ά φ υ λ λ ο υ Κ ω ο τ ή ς : 4 0 9 / 1 4 0 .

Λ ιό ν τ ο ς Σ ω τ ή ρ η ς : 4 0 6 / 4 0 , 4 0 7 / 1 2 1 ,

4 0 4 /9 5 , 4 0 4 /9 6 , 4 0 5 /7 6 , 4 0 5 /7 7 ,

Τ ο ια ν τ α Φ Ο λ λ ο υ Σ ώ τ η : 4 0 7 / 2 2 ,

4 1 1 /7 0 , 4 1 2 /1 0 6 .

4 0 4 /8 4 .

4 0 5 /7 8 , 4 0 6 /8 5 , 4 0 6 /8 6 , 4 0 7 /8 4 ,

4 0 9 /5 8 , 4 0 9 /6 6 , 4 0 9 /9 2 .

Μ α ν κ λ ίν η ς Η λ ία ς: 4 0 3 / 4 2 , 4 0 3 / 4 3 ,

4 0 7 /8 5 , 4 0 8 /8 6 , 4 0 8 /9 0 , 4 0 8 /9 1 ,

Τ ο α λ ίκ ο ν λ ο υ Φ ω τ ε ιν ή : 4 0 5 / 3 3 .

4 0 3 /1 3 3 , 4 0 3 /1 2 6 , 4 0 4 /2 6 , 4 0 4 /2 7 ,

4 0 9 /5 4 , 4 0 9 /5 5 , 4 0 9 /1 0 3 , 4 1 1 /8 5 ,

Τ σ α τσ ο ύ λ η ς Δ η υ ή το η ς : 4 0 5 /6 4 ,

4 0 4 /7 9 , 4 0 4 /1 3 5 , 4 0 5 /3 0 , 4 0 5 /3 1 ,

4 1 1 /8 6 , 4 1 2 /9 4 , 4 1 2 /9 5 , 4 1 3 /1 2 8 ,

4 0 6 /6 4 , 4 0 6 /7 4 , 4 0 6 /8 2 , 4 0 7 /5 0 ,

4 0 5 /1 3 3 , 4 0 6 /3 2 , 4 0 6 /3 3 , 4 0 6 /1 3 3 ,

4 1 3 /1 3 7 .

4 0 7 /2 6 , 4 0 7 /2 7 , 4 0 7 /6 4 , 4 0 7 /1 3 2 ,

Π α π α λ έΕ η ς Η ρ α κ λ ή ς : 4 0 9 / 5 2 ,

4 0 8 /2 8 , 4 0 8 /2 9 , 4 0 8 /3 4 , 4 0 8 /1 2 9 ,

4 0 9 /5 5 , 4 0 9 /6 0 , 4 1 1 /3 8 , 4 1 2 /3 2 .

4 0 9 /2 8 , 4 0 9 /2 9 , 4 0 9 /4 9 , 4 0 9 /5 0 ,

Π α π π ά ςΤ ά ο ο ς: 4 0 5 /6 1 ,4 0 6 /8 3 ,

4 0 9 /5 4 , 4 0 9 /5 8 , 4 0 9 /6 0 , 4 0 9 /1 5 0 ,

4 0 9 /8 9 , 4 0 9 /9 4 , 4 0 9 /9 5 .

4 1 0 /2 4 , 4 1 0 /2 5 , 4 1 0 /1 3 4 , 4 1 1 /2 2 ,

Π α ν α ν ιώ τ ο υ Α ρ ισ τ ε ίδ η ς : 4 1 2 / 7 4 .

4 1 1 /2 3 , 4 1 1 /5 9 , 4 1 1 /1 2 7 , 4 1 2 /2 6 ,

Π ά τ ρ ιο υ Β Γκυ: 4 0 9 / 5 8 , 4 0 9 / 7 5 ,

4 1 2 /2 7 , 4 1 2 /4 8 , 4 1 2 /1 3 6 , 4 1 3 /3 2 ,

4 0 9 /9 9 , 4 1 3 /1 3 0 , 4 1 3 /1 3 9 .

4 1 3 /3 3 , 4 1 3 /1 4 8 .

Π ε ν τΖ ίκ η ς Γ α β ρ ιή λ Ν ικ ό λ α ο ς :

Μ α λ α Φ ά ν τ η ς Κ ω ν ο τ α ν τ ίν ο ς Δ.:

4 0 7 /8 4 .

4 0 5 /6 3 , 4 0 8 /7 5 , 4 0 8 /8 3 , 4 0 9 /9 6 ,

Π ε ν τΖ ίκ η ς Ν. Γ ,: 4 0 7 / 1 0 1 .

4 0 9 /9 7 , 4 0 9 /9 8 , 4 1 2 /7 5 , 4 1 2 /8 1 .

Π ε τ ο ά κ ο υ Κ υ ρ ια κ ή : 4 0 7 / 7 7 , 4 0 8 / 5 9 .

Μ α ν τό ν λ ο υ Α ο ν υ ο ώ : 4 0 9 /6 8 ,

Π ό λ κ α ς Λ ά υ π ο ος: 4 1 1 /1 0 9 .

4 0 9 /7 0 , 4 0 9 /8 0 .

Π ο λ ύ ζ ο ς Ν ίκο ς; 4 1 1 / 1 0 0 .

Μ α ο α ν κ ο ύ Έ λ ε ν α : 4 0 6 /1 0 4 .

Ρ α Φ α η λ ιδ η ς Β α σ ίλ η ς : 4 0 4 / 8 7 .

Μ ή τ ρ α ς Μ ιχ α ή λ : 4 0 6 / 7 9 .

Ρ οΖά νης Σ τέφ α ν ο ς : 4 0 0 /1 1 6 .

Μ ή τσ ο υ Α ν δ ο έα ο : 4 0 6 /2 9 .

Ρ ο ύ Β α λ η ς Β α σ ίλ η ς : 4 0 4 / 8 0 ,

Μ ιχ α λ ο π ο ύ λ ο υ Α υ ά ν τ α : 4 0 9 / 5 3 ,

4 0 5 /4 5 , 4 0 6 /5 4 , 4 0 6 /6 8 , 4 0 6 /7 0 ,

4 0 9 /6 4 , 4 0 9 /6 7 .

4 0 7 /6 1 , 4 0 8 /3 7 , 4 0 8 /6 2 , 4 0 8 /8 4 ,

Μ ο λ υ Β ιά τ η ς Ni'koc: 4 0 5 / 6 2 , 4 0 8 / 8 9 ,

4 0 8 /8 8 , 4 0 9 /6 6 , 4 0 9 /7 7 , 4 1 1 /6 9 ,

4 0 9 /8 4 , 4 0 9 /9 2 .

4 1 2 /6 5 , 4 1 2 /7 7 , 4 1 2 /9 3 .

4 0 7 /8 0 , 4 0 8 /5 4 , 4 0 9 /5 0 , 4 0 9 /5 9 , 4 0 9 /8 2 . Τ σ ια υ ο ύ ο α ς Π α ν α ν ιώ τ η ς : 4 0 4 / 9 2 , 4 0 9 /7 9 ,4 0 9 /8 3 ,4 0 9 /8 8 ,4 1 1 /7 7 . Το ια νι'κα ς Μ ιχ ά λ η ς : 4 1 0 / 9 9 . Τ α ιν ά ο α Μ α ο ν α ο ίτ α : 4 0 5 / 5 0 , 4 0 6 /6 2 , 4 0 7 /5 6 , 4 0 8 /5 8 , 4 0 9 /5 1 , 4 0 9 /6 9 , 4 0 9 /8 4 , 4 1 1 /6 1 , 4 1 1 /6 8 , 4 1 2 /6 1 . Τ ο ίΖ εκ Κ ά ρ ο λ ο ς : 4 0 7 / 9 7 . Τ ο ιυ π ο ύ κ η Ν τ ό ο α : 4 0 6 / 9 2 , 4 0 6 /1 2 1 . Φ ά ις Μ ισ έ λ : 4 0 4 / 5 4 , 4 0 7 / 3 6 , 4 0 9 /5 1 , 4 0 9 /6 5 , 4 0 9 /7 5 , 4 1 3 /7 7 , 4 1 3 /9 1 ,4 1 3 /1 0 6 , 4 1 3 /1 1 8 . Φ ά ρ ο ς Μ ά κης: 4 0 6 /5 7 ,4 1 1 /6 7 , 4 1 2 /6 9 . Φ ιλ ίπ π ο υ Φ ίλ ιπ π ο ς: 4 0 4 / 2 1 , 4 0 5 / 5 3 , 4 0 9 /5 9 , 4 0 9 /6 5 , 4 0 9 /7 1 , 4 0 9 /7 2 , 4 1 2 /6 7 . Φ ο ο ό π ο υ λ ο ς Νικ. Λ υ κ .: 4 0 5 / 6 0 ,

Μ ο υ ο σ ε λ ά ς Κ ώ σ τα ς : 4 0 6 / 3 0 .

Σ α ν κ ο ιώ τ η ς Γ ιώ ο ν ο ς : 4 0 5 / 9 4 .

Μ π α ο κ ό Ζ ο ς ri0 v v n c : 4 0 9 / 8 2 ,

Σ α κ ε λ λ α ο ίδ η ς Θ α ν ά σ η ς : 4 0 8 / 1 0 2 .

4 1 1 /7 5 , 4 1 2 /9 1 .

4 0 9 /8 3 , 4 0 9 /9 4 .

Σ α κ ε λ λ α ο ίο υ Χ ά ο η ς : 4 0 7 / 3 1 ,

Χ α τΖ η α ο ν υ ο ο ύ Έ ο σ η : 4 0 9 /1 3 5 .

Μ π ε λ ίτ σ ο ς Θ ε ό δ ω ρ ο ς : 4 0 5 / 4 6 .

4 1 1 /1 1 6 .

Χ α τ Ζ η Β α σ ιλ είο υ Β α ν ν έ λ η ς : 4 0 9 / 5 1 , 4 0 9 /5 2 , 4 0 9 /7 6 , 4 1 3 /7 8 , 4 1 3 /9 2 ,

Μ π ιν ιλ ά κ η -Δ η υ ά κ ο υ Ν ίτσ α : 4 0 4 / 4 4 ,

Σ ε λ λ ά Ό λ ν α : 4 0 5 /5 1 . 4 0 9 /5 4 ,

4 0 4 /4 8 .

4 0 9 /5 7 , 4 0 9 /6 2 , 4 0 9 /7 0 .

4 1 3 /1 0 8 , 4 1 3 /1 1 9 .

Ν α ν ό η ο υ λ ο ς Nik ' oc: 4 0 5 / 9 2 ,

Σ ια κ α ν τ ά ο η ς Γ ιώ ο ν ο ς : 4 0 5 / 1 2 8 .

Χ ο ισ τ ια ν ό π ο υ λ ο ς Ν τ ίν ο ς : 4 0 7 / 8 9 .

Σ ίτ α ς Α ν έ σ τ η ς : 4 1 1 / 1 0 4 .

Χ οο νά κη Ά λ κ η σ τη : 4 0 4 /7 4 ,4 0 5 /5 5 ,

4 0 8 /1 1 9 , 4 0 9 /8 7 , 4 0 9 /8 9 , 4 0 9 /9 0 .

Σ κ α υ π α ο δ ώ ν η ς Γ ιώ ο ν ο ς ; 4 0 9 / 4 5 .

4 0 9 /6 7 , 4 0 9 /6 8 , 4 0 9 /7 1 .

Ν τά λ η ς Σ ω τή ρ η ς : 4 0 7 /8 2 ,4 0 7 /8 3 ,

Σ κ ο ύ Φ η ς Δ η υ ή το η ς : 4 0 9 /1 2 8 .

Μ ά ν το Ε Κ ό ν ο ο ϊ: 4 1 2 / 1 2 0 .

4 0 9 /8 9 , 4 0 9 /9 0 , 4 0 9 /9 2 , 4 1 1 /8 0 .

Σ ο υ λ ο ν ιά ν ν η Ά λ κ η σ τ ις : 4 0 6 / 7 5 ,

Μ α ο ιέ ν Μ α ο σ έ λ : 4 1 2 / 1 2 5 .

Ν τ ό κ ο υ Χ ρ ισ τίν α : 4 0 9 / 1 1 0 .

4 0 7 /5 7 , 4 0 8 /6 3 , 4 0 9 /7 4 , 4 0 9 /8 1 ,

Μ ά τιτς Ν το ύ σ α ν: 4 0 6 /5 0 .

4 0 5 /1 0 9 , 4 0 5 /1 1 5 , 4 0 8 /1 1 3 ,

Ο ικ ο ν ό υ ο υ Μ α ίο η : 4 0 6 / 1 1 7 .

4 0 9 /8 6 , 4 1 1 /7 8 , 4 1 2 /7 1 .

Π α ν α ν ή Α Φ ο ο δ ι'ιη : 4 0 9 / 1 1 5 .

Σ π υ ο ιδ ά κ η ς Μ ό ν ο ς : 4 0 4 / 1 2 0 .

B e a to n R o d e ric k : 4 1 0 / 9 6 .

Π α ν α ν ίύ ύ ΐο υ Α ρ ισ τ ε ίδ η ς : 4 0 9 / 3 5 .

Σ τα υ ά τη ς Α λ έ Σ η ς : 4 0 4 /9 3 ,4 0 5 /4 7 ,

B o u rn B rva n D .: 4 0 6 / 1 0 1 .

Π α ν τα Ζ ή ς Β α ν ν έ λ η ς : 4 0 4 / 2 3 ,

4 0 8 /3 9 , 4 0 9 /6 2 , 4 0 9 /6 9 , 4 0 9 /7 7 .

J o k in e n A n n in a : 4 0 6 / 1 0 8 .

142

Ρ ίσ τιτς Μ ά ο κ ο : 4 0 6 / 4 8 .

Το διαβάζω δημοσιεύει επιοτολεζ εφόοον είναι ενυπόγραφεξ. Η σύναξη του περιοδικού διατηρεί το δικαίωμα - όταν το κρίνει σκόπιμο-να συντομεύει τα κείμενα.

ΝΑ ΑΠΟΣΥΡΘΟΥΝ ΤΑ ΚΥΚΛΟΦΟΡΟΥΝΤΑ ΒΙΒΛΙΑ Α γ α π η τ ό διαβάζω.

Α ν α γ κ ά ζ ο μ α ι ν α κ α τ α φ ύ ν ω σ τ ι ς φ ι λ ό ξ ε ν ε ς σ ε λ ί δ ε ς σ ο υ γ ια τ η ν α π ο κ α τά σ τα σ η (ε ν μ έ ρ ε ι) τ η ς τ ά ξ ε ω ς και ε π ε ιδ ή τ ο α τ ό π η μ α π ο υ δ ιε π ρ ά χ θ η ε ις β ά ρ ο ς μ ο υ υ π ε ρ β α ίν ε ι τ η ν α τ ο μ ικ ή μ ο υ π ε ρ ίπ τω σ η δ ιό τ ι ά π τ ε τ α ι γ ε ν ικ ό τ ε ρ ω ν θ ε μ ά τ ω ν π ν ε υ μ α τ ικ ή ς ιδ ιο κ τ η σ ία ς - μ ε θ ύ μ α τ α , ω ς ε ί θ ισ τ α ι, τ ο υ ς δ η μ ι ο υ ρ γ ο ύ ς . Π ρ ο ο λ ί γ ο υ κ α ιρ ο ύ π λ η ρ ο φ ο ρ ή θ η κ α ό τ ι κ υ κ λ ο φ ό ρ η σ ε α π ό τ ις ε κ δ ό σ ε ις « Ό μ β ρ ο ς » η ε κ τ ε ν ή ς π ο ιη τ ικ ή σ ύ ν θ ε σ η τ ο υ Σ α λ β α ν τ ό ρ Ν τ α λ ί Ο μ έ γ α ς α υ ν α ν ισ τ ή ς ό π ο υ κ α ι α ν α φ έ ρ ο μ α ι ω ς μ ε τ α φ ρ α σ τ ή ς . . . Ε π ε ιδ ή π α λ α ι ό τ ε ρ α (« Κ ο ύ ρ ο ς » , 1 9 7 6 ) ε ί χ ε ε κ δ ο θ ε ί τ ο έ ρ γ ο α υ τ ό σ ε δ ικ ή μ ο υ μ ε τ ά φ ρ α σ η , υ π έ θ ε σ α ό τ ι τ ο μ ό ν ο π ο υ θ α είχ α ν α κ α τ α λ ο γ ίσ ω σ τ ο ν ε ν λ ό γ ω ε κ δ ο τ ικ ό ο ίκ ο θ α ή τ α ν η α π ρ έ π ε ια ε κ μ έ ρ ο υ ς τ ω ν α ρ μ ο δ ί ω ν - τ ο u n f a ir θ α λ έ γ α μ ε σ ή μ ε ρ α - ν α μ ε α γ ν ο ή σ ο υ ν ω ς δ η μ ι ο υ ρ γ ό γ ια τ η σ χ ε τ ι κ ή ά δ ε ι α , έ σ τ ω γ ια τ α π ρ ο σ χ ή μ α τ α . Π ε ρ ιτ ρ έ ξ α ς ό μ ω ς ε κ π ε ρ ιέ ρ γ ε ια ς τ ο κ ε ίμ ε ν ο , έ φ ρ ιξ α . Η μ ε τ ά φ ρ α σ ή μ ο υ έ χ ε ι κ α κ ο π ο ι η θ ε ί β ά ν α υ σ α . Α ρ κ ε τ ο ί σ τ ίχ ο ι ή α κ ό μ α κ α ι ο λ ό κ λ η

]

ρ ε ς ε ν ό τ η τ ε ς ε ί ν α ι δ ι α μ ο ρ φ ω μ έ ν ε ς κ α τ ά τ ο δ ο κ ο ύ ν ( υ π ο θ έ τ ω γ ια τ ις α ν ά γ κ ε ς τ ο υ υ π ο λ ο γ ισ τ ή ), έ τ σ ι π ο υ χ ά ν ε τ α ι κ ά θ ε μ έ τ ρ ο κα ι ρ υ θ μ ό ς , π ο λ λ έ ς δ ε λ έ ξ ε ι ς έ χ ο υ ν α π α λ ε ι φ θ ε ί ή α ν τ ι κ α τ α ο τ α θ ε ί μ ε γ ρ ιφ ώ δ ε ι ς ά λ λ ε ς . Γ ε ν ι κ ώ ς τ ο κ ε ί μ ε ν ο γ έ μ ε ι τ ο ι ο ύ τ ω ν α υ θ α ι ρ ε σ ι ώ ν κα ι α σ υ ν α ρ τ η σ ιώ ν ώ σ τ ε ο λ ό γ ο ς τ ο υ Ν τα λ ί, π έ ρ α α π ό τ η μ ο ρ φ ο λ ο γ ικ ή τ ο υ έ κ π τ ω σ η , ν α κ α θ ίσ τ α τ α ι ε ν π ο λ λ ο ίς κ α ι δ υ σ ν ό η τ ο ς . (Ε δ ώ θ α ή θ ε λ α , μ ι α ς κ α ι μ ο υ δ ί ν ε τ α ι η ε υ κ α ιρ ία , ν α κ α υ τ η ρ ι ά σ ω μ ια ο ρ ι σ μ έ ν η ν ο ο τ ρ ο π ία π ο υ α ν τ ιμ ε τ ω π ίζ ε ι τ ο ν υ π ε ρ ρ ε α λ ισ μ ό μ ε α π α ρ ά δ ε κ τ η ε λ α φ ρ ό τ η τ α π ο υ φ τ ά ν ε ι τ α ό ρ ια τ ο υ χ λ ε υ α σ μ ο ύ , α υ θ α ιρ ε τ ώ ν τ α ς σ ε κ ε ίμ ε ν α β α ρ ύ ν ο ν τ α κα ι κ α τ α ξ ιω μ έ ν α , μ ε τ ο σ κ ε π τικ ό ό τ ι « σ ο υ ρ ε α λ ι σ τ ι κ ά ε ί ν α ι, ό , τ ι θ έ λ ο υ μ ε κ ά ν ο υ μ ε » . ) Κ α τό π ιν α υ τ ώ ν ε ίμ α ι υ π ο χ ρ ε ω μ έ ν ο ς ν α κ α τ α γ γ ε ίλ ω ό χ ι μ ό ν ο τ η ν ά ν ε υ α δ ε ί α ς μ ο υ χ ρ η σ ιμ ο π ο ίη σ η τ η ς μ ε τ ά φ ρ α σ ή ς μ ο υ α υ τ ή ς α λ λ ά κα ι τ η β ά ν α υ σ η κ α κ ο π ο ίη σ ή τ η ς , κ α λ ώ δ ε τ ο ν ε κ δ ο τ ικ ό ο ίκ ο ν α ά ρ ε ι τ η ν π ρ ο σ β ο λ ή ε ις β ά ρ ο ς μ ο υ α π ο σ ύ ρ ο ν τ α ς τ α π ρ ο ς δ ιά θ ε σ ιν α ν τ ί τ υ π α , ε π ι φ υ λ α σ σ ό μ ε ν ο ς π α ν τ ό ς δ ι κ α ι ώ μ α τ ο ς μ ο υ γ ια τ η ν η θ ι κ ή

β λ ά β η π ο υ υ π έσ τη ν. Μ ε τ ιμ ή Γ ιώ ρ γ ο ς Μ α ρ ή ς

143

ΣΤΟ ΤΕΥΧΟ; ΜΑΡΤΙΟΥ

ΟΝΟΡΕ ΝΤΕ ΜΠΑΑΖΑΚ

Γ ρ ά φ ο υ ν οι:

• Τιτίίκα Δηιιηι οούΑια: Ψηφιακός Μπαλζάκ • Ακακία Κοοδόση: Μιλώντας για τον Μπαλζάκ • Μαρία Μακροπούλου: Τομοναστήρι της Πάρμας και η κριτική του από τον Μπαλζάκ • Alexandre Astruc: Ο Μπαλζάκ και η έμμονη ιδέα • StephaneVachon: Η κατασκευή του έργου • Anne Marie Baron: Ο Μπαλζάκ και ο κινηματογράφος Ακόμα:

Πορτρέτα ξένωνσυνγραωέων: Τσακ Ντίνεσεν ίΚάοενΜπλίξεν). (Δανία 1885-1962) Σύγχρονοι ξένοι ouwpacoeic: ΣτέφενΧάντερ (ΗΠΑ) Συνέντευξη: Ο Ανδρέας Παναγόπουλος μιλάει οτον Κώστα Μαλαφάντη Αρθρο: Η λεξιδραματουργία του Γ. Σ. Πατριαρχέα (1908-1999) Επίσης στο επ όμενο τεύχος:

Κριτικές και παρουσιάσεις τριάντα νέων βιβλίων. Τα best sellers του μήνα. Ξένο βιβλίο. Παρεμβατικά. Εξώστης. Βραχυγραφίες. Βιβλιογραφικά Δελτία κ.ά.

Το διαβάζω οτ ον κυβε ρ ν οχώρο: h t t p : / / b o o k . i u l t u r e . g r

Ράφια γ ε μ ά τ α

β ι β λ ί α , μ υ ρ ω δ ι ά ζε σ τ ο ΰ κ α φ έ ,

μελωδικές νότες,

χ ώ ρ ο ς φ ι λ ό ξ ε ν ο ς , ειδ ικ ά δ ια μ ο ρ φ ω μ έ ν ο ς γ ια ε υ χ ά ρ ισ τ η και ή ρ εμ η α νά γ ν ω σ η . Σ τ α β ιβ λ ιο π ω λ εία Β Ι Β Λ Ι Ο ^ ν ΰ ^ ΐ ό ζ και ν έ ε ς ε κ δ ό σ ε ι ς

Σ Α Β Β Α Λ Α θ α β ρ ε ίτ ε ό λ ε ς τ ι ς π α λ ι έ ς

όλων των εκδοτικών οίκων γ ια

ό λ α τ α θέμ α τ α :

π α ι δ ι κ ά , λ ο γ ο τ ε χ ν ί α , ισ τ ο ρ ί α , ψ υ χ ο λ ο γ ί α , κ ο ι ν ω ν ι ο λ ο γ ί α , ε κ π α ί δ ε υ σ η , μ ε τ α φ υ σ ικ ή , φ ι λ ο σ ο φ ί α , δ ιδ α κ τ ικ ή , ο ι κ ο λ ο γ ί α , δ ο κ ίμ ια , π ο ί η σ η . . . κ αι κ ά θ ε μ έρ α α ν ά γ ν ω σ η μ ε τ ις

μελωδίες τ ο υ πιάνου

Β Λ ΙΟ Σ Α Β Β Α Λ Α

όλοι οι εκδοτικοί οίκοι στον πιο φ ιλ ό ξε ν ο χώρο Θ Ε Σ Σ Α Λ Ο Ν ΙΚ Η : Βασ. Η ρ α κλ είο υ 47 (απ έναντι από τ ο εμπ ο ρικό κ έν τρ ο ) Τπ λ. 270.226 Α Θ Η Ν Α : Ζ ω ο δό χ ο υ Π ηγής ι8 Τπ λ. 33.01.251 - Fax: 33-06.918

κ .ά .

χσιαμηουσης |

Στήν κοιλάδα τώ ν Α θηνώ ν

ΓΙΩΡΓΗΣ ΓΙΑΤΡΟΜΑΝΩΛΑΚΗΣ

ΒΑΣΙΛΗΣ ΤΣΙΑΜΠΟΥΣΗΣ

0 Φίλιπποβ Μ. είναι έναε επαγγελματΐαε φωτογράφοβ που ζ ει και εργάζεται στην Αθήνα. Πενήντα ολόκληρα χρόνια ετοιμάζει ένα μεγαλειώ δεε έργο: ένα λεύκωμα με φ ω τογραφ ΐεε από tis στρατιωτικέε παρελάσειε m s 2 5 n s Μαρτίου. Ό μω ε λίγο πριν ολοκληρωθεί η φωτογράφιση m s 5 0 0 s παρέλασηβ m s 2 5 n s Μαρτίου ένα εκτυφλωτικό φωβ, ένα τεράστιο φ λαε αστράφτει από την πλευρά του Άγνωστου και όλα μεταβάλλονται. Ο xpovos κυλά δια φορετικά και ο ronos αλλάζει εντελώβ...

Στο βιβλίο αυτό συγκεντρώνονται τα «μικρά» πεζά m s τελευταίαβ περιόδου m s zorns του Νίκου Μπακόλα (1 9 8 6 -1 9 9 9 ) , καταταγμένα σύμφωνα με την επ ιθυμία του. Σ ε όλα αναγνωρίζεται η ατμόσφαιρα και τα αισθήματα που κυριαρχούν στο ώριμο έργο του συγγραφέα: επίμονη και ηδονική ανάκληση των αναμνήσεων, αγώναβ και αγωνία για την επιβίωση, γλύκα και ανθρωπιά κρυμμένη κάτω από δυσκολίεβ και μ α τα ιώ σ ει, ενώ το τέλοβ είναι πλέον καθαρό στον ορίζοντα.

Χωρίβ να αφ ήνει α νεκμε τάλλευτο το «κοίτασμα» των προσωπικών του αναμνή σεων, οι εμπνεύσειβ του γίνονται τώρα πιο επικαιρικέβ και αντλούνται όλο και πιο πολύ από τη μεγάλη επαρχία του κόσμου.

Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ w

ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΛΑΣ

Μ ε tis έντεκα ιστορίεβ που απαρτίζουν τη νέα συλλογή διηγημάτων του, ο Βασίληβ Τσιαμποϋση8 διευρύνει τα όρια m s μυθοπλασίαβ του τόσο (os npos το χώρο όσο και (i)s npos τη γωνία m s οπτικήε του.

# *

Κ k

Ε o

Δ o

Ρ n

0 .