Τεύχος 473

Μ ΑΒΑΖ1 μ η ν ια ία ε π ιθ ε ώ ρ η σ η το υ β ιβ λ ίο υ · Α π ρ ίλ ιο ς 2 0 0 7 · 6 €

Τεύχος

473

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΑ ΒΡΑΒΕΙΑ ΔΙΑΒΑΖΩ 25 %

Α Π Ρ Ι Λ Ι Ο Υ S

S

3 1 3

N IS S A N

Ν Ε Ο

Μ Ο Υ Σ Ε Ι Ο

^ Π Ε ΙΡ Α ^ Ω Σ

Grant Thornton 56

χ ορ ηγ οί

■ I I

Μ Π Ε Ν Α Κ Η

ε π ι κ ο ι ν ω ν ι α ι

ΤΑ ΝΕΑ

GQD

% το

ISBN 978-960-03-4375-5, σελ. 528, €30.00

To λαϊκό τραγούδι χρωστάει πολλά στον Πάνο Γεραμάνη. Ήταν ο άνθρωπος που το στήριξε με όλες του τις δυνάμεις. Αγάπησε όλους εκείνους τους αφανείς δημιουργούς και τους έφερε στο φως, δίχως να υπολογίζει ποτέ το κόστος και αδιαφορώντας για τις επιθυμίες των δισκογραφικών εταιρειών. Γι’ αυτό και οι άνθρωποι του λαϊκού τραγουδιού αυτή την αγάπη τού την ανταπέδωσαν αληθινά. Ήταν ακόμη μαθητής όταν πήρε για πρώτη φορά συνέντευξη από τον Βασίλη Τσιτσάνη και τον Στέλιο Καζαντζίδη. Από τότε και μέχρι το τέλος της ζωής του πήρε συνεντεύξεις από τις μεγαλύτερες προσωπικότητες του ελληνικού τραγουδιού: 0 Μίκης θεοδωράκης, ο Σταύρος Ξαρχάκος, ο Γιώργος Ζαμπέτας, ο Βασίλης Τσιτσάνης, η Γιώτα Λύδια, η Πόλυ Πάνου, ο Γιώργος Μητσάκης, είναι μόνο μερικοί από τους πολλούς πρωταγωνιστές αυτού του έργου ζωής. Η ζωή μου ένα τραγούδι είναι ένα βιβλίο που ο Πάνος Γεραμάνης το ήθελε πολύ. Ένα βιβλίο αναφοράς, που τελικά εκδίδεται ως πολύτιμη μαρτυρία για τη λαϊκή μας μουσική, αλλά και ως μοναδική αναπαράσταση της ιστορίας της

Η «ΒΙΒΛΟΣ» ΤΟΥ ΛΑΪΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ, ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΕΝΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΠΟΥ ΤΟ Α Ν Ε Δ Ε ΙΙΕ .

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΟΤΗ

ΓΡΑΦΕΙΑ: ΖΑΛΟΓΓΟΥ 11,106 78 ΑΘΗΝΑ - ΤΗΛ. 210 3301208, FAX 210 3822530 ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ: ΣΟΛΩΝΟΣ 131,106 77 ΑΒΗΝΑ - ΤΗΛ. 210 3301208 [ΕΣ. 1871

E D I T O R I A L

Ν έ α ε π ο χ ή γ ια τ α β ρ α β ε ία ια δέκατη χρονιά το περιοδικό μας θα απονείμει τα ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΑ ΒΡΑΒΕΙΑ ΔΙΑΒΑ­ ΖΩ. 0 θεσμός, που ξεκίνησε από τον τότε διέψθυντή Ηρακλή Παπαλέξη, συνεχί­ ζεται με νέες προοπτικές και προσαρμοσμένος στις νέες απαιτήσεις. Από φέτος η διαδικασία επιλογής έχει αλλάξει και έχει προστεθεί η μυστική ψηφοφορία. Τα απο­ τελέσματα θα γίνουν γνωστά την ημέρα της απονομής.

Γ

Παράλληλα έχει προστεθεί ένα νέο Βραβείο, το οποίο θα απονέμεται σε πρόσωπο του χώρου του βιβλίου για να τιμηθεί η διαχρονική προσφορά του. Το βραβείο θεσπί­ στηκε από την εκδοτική ομάδα του περιοδικού στη μνήμη του Περικλή Αθανασόπουλου, ιδρυτή και πρωτεργάτη, σε εκείνες τις δύσκολες εποχές, του περιοδικού Διαβά­ ζω. Το περιοδικό Διαβάζω θέλει να ευχαριστήσει, καθένα χωριστά, όλα τα μέλη των δύο κριτικών επιτροπών για την προσπάθεια που έκαναν όλο το χρόνο να σκύψουν με πραγματική αγάπη πάνω στα βιβλία που εκδόθηκαν το 2006, έργο καθόλου εύκολο, λόγω του όγκου και της πολυμέρειας της παρανωγής. Δούλεψαν με ομαδικό πνεύμα και σε συχνές συνεδριάσεις, χωρισμένοι σε υποεπιτροπές και με επιμέρους εισηγη­ τές. Τα κείμενα που συνοδεύουν τις μικρές λίστες των υποψηφίων για όλες τις κατη­ γορίες δίνουν ευσύνοπτα το πνεύμα των συζητήσεων και των κριτηρίων στις επιτρο­ πές. Ραντεβού στις 25 Απριλίου στο νέο Μουσείο Μπενάκη και καλή επιτυχία σε όλους τους υποψήφιους.

Γιάννης Ν. Μπασκόζος

[ δ ι α β α ζ ω

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α ·

1 E d i t o r i a l γιαννης ν . μπαςκοζος

ΜΟ ΝΙΜΕΣ ΣΤΗΛ ΕΣ 6 Σχόλια ΊΟ Courier 12 Από μήνα σε μήνα, ΟΛΓΑ ΣΕΛΛΑ 16 Ρεπορτάζ 4 0 Θερμιδωριανά Οξύτονα, ΑΛΕΞΗΣ ΖΗΡΑΣ 4 2 Στήλη Αλατος, ΓΙΩΡΓΟΣ ΞΕΝΑΡΙΟΣ 5 8 ΚΟΝΤΡΑ διάβασμα, ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΤΣΟΥΛΑΡΗΣ 60 ΧΩΡΙΣ προϋ­ πηρεσία, ΓΙΩΡΓΟΣ ΞΕΝΑΡΙΟΣ 158 Ο Περιοδεύων ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΚΟΥΡΙΩΤΗΣ 160 a placere ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΝΑΒΟΥΡΗΣ

18

32

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΑ ΒΡΑΒΕΙΑ ΔΙΑΒΑΖΩ 2 00 7

ΤΑ ΕΥΠΩΛΗΤΑ ΤΟΥ ΔΙΑΒΑΖΩ ΑΡΟΡΑ

4 4 Η εκπαίδευση της αμάθειας και οι ...θεραπευτές της! ΧΡΗΣΤΟΣ ΚΑΤΣΙΚΑΣ 4 6 Παιδεία, πεδία και παιδιά ΚΩΣΤΑΣ ΜΠΟΤΟΠΟΥΛΟΣ

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ 48 Δήμητρα Κολλιάκου «Σ' ένα μοντέρνο κόσμο έπαρσης και γνώσης, τίποτα δε διαρκεί πολύ, τίποτα δε φαίνεται να είναι αναντικατάστατο». Συνέντευξη στη ΝΙΚΟΛ ΛΑΦΑΖΑΝΗ. 52 Πέρσα Κουμούτση «Το απρο­ σπέλαστο τείχος του συντηρητισμού και της προκατάληψης». Συνέ­ ντευξη στο ΓΙΑΝΝΗ Ν. ΜΠΑΣΚΟΖΟ.

ΠΡΟΣΩΠΑ 148 Βούλα Μάστορη: Η ελληνική υποψηφιότητα για το βραβείο Άντερσεν. ΒΙΚΥ ΠΑΤΣΙΟΥ.

ΒΙΒ ΛΙ Α ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ 62Καρτέσιος, Τρουαγιά, Μποντριγιάρ... ΕΛΕΝΗ KAPPA 64 Πώς μπορεί κανείς να μιλήσει για βιβλία που δεν έχει διαβάσει; ΓΙΩΡΓΟΣ ΑΡΧΙΜΑΝ­ ΔΡΙΤΗΣ 65 Ο καβγάς νια την Julie Andrews. CHRISTOPHER LEES 66 Η άνοιξη της ερωτικής λογοτεχνίας. ΔΗΜΗΤΡΗΣ Β. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ 67 Βιβλίο - «σκάνδαλο». MAURIZIO DE ROSA 70 Προχωρά το σχέδιο της Coogle. ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΣΤ. ΑΝΔΡΙΑΝΕΣΗΣ

ΒΙ ΒΛ ΙΟ Θ ΗΚ ΕΣ 152 Ένα χωριό του βιβλίου στις βελγικές Αρδένες. ΝΑΣΟΣ ΧΡΙΣΤΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ

ΚΥΚΛΟΦΟΡΟΥΝ

ΓΙΑΝΝΗΣ ΑΝΔΡΙΑΝΑΤΟΙ ΑΝΕΥ ΑΠΟΔΟΧΩΝ

ΣΟΦΙΑ ΚΟΛΟΤΟΥΡΟΥ ΑΝ-ΕΠΙΚΑΙΡΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ

ΒΛΑΔΙΜΗΡΟΣ ΜΑΓΙΑΚΟΦΣΚΗ ΦΥΣΩΝΤΑΣ ΤΩΝ ΣΠΟΝΔΥΛΩΝ ΜΟΥ ΤΟ ΦΛΑΟΥΤΟ

ΕΚΔΟΤΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΓΙΟΡΓΟΥ & ΚΩΣΤΑ ΔΑΡΔΑΝΟΥ G u ten b e rg

τυπω θήτω

ΣΠΟΥΔΗ

φαντασία

Διδότου 37,10680 Αθήνα, τηλ. κέντρο: 210-3642003, fax: 210-3642030, e-mail: info@dardanosnet.gr, www.dardanosnet.gr

Δ ΙΑ Β Α Ζ Ω

[ δ ι α β α ζ ω

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α .

ΜΗΝΙΑΙΑ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ISSN: 1106-1383 ΚΩΔΙΚΟΣ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ 1141 ΤΕΥΧΟΣ 473 ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007 Ιδρυτής Περικλής Αθανασόπουλος Ιδιοκτήτης Γ. ΓΑΒΑΛΑΣ & ΣΙΑ Ε.Ε. Εκδότης Γεώργιος Γαλάντης-Γαβαλάς Διευθυντής Γιάννης Ν. Μπασκόζος Τακτικοί Συνεργάτες Παναγιώτης Στ. Ανδριανέσης, Αλέξης Ζήρας, Ελένη Καρρά, Κώστας Κατσουλάρης, Κώστας Μποτόπουλος, Γιώργος Ξενάριος, Όλγα Σελλά

ΑΦ ΙΕ ΡΩ Μ Α 108 Ποιός είναι ο Ελληνικός κινηματογράφος; Ένα δεύτερο βλέμμα. Επιμέλεια: ΣΩΤΗΡΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ 110 Ένα ακόμα βλέμμα στον ελλη­ νικό κινηματογράφο. ΣΩΤΗΡΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ 112 Τόλμη και αναποφασιστικότητα στο σημερινό ελληνικό κινηματογράφο. ΣΤΕΛΛΑ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗ 775 Στα σύνορα «παλιού» και «νέου» κινηματογράφου. ΚΩΣΤΑΣ ΤΕΡΖΗΣ 779 Ανταγωνισμοί στον ελληνικό κινηματογράφο του '80. ΣΤΕ­ ΛΙΟΣ ΚΥΜΙΩΝΗΣ 123 Η πόλη-κατώφλί: Η Αθήνα σε τρεις ελληνικές ται­ νίες. ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΝΙΚΟΑΑίΛΟΥ 127 0 ήχος στον ελληνικό κινηματογρά­ φο. ΗΛΕΚΤΡΑ ΒΕΝΑΚΗ 130 0 λαϊκός χαρακτήρας του ελληνικού κινη­ ματογράφοι την περίοδο 1950-1970. ΣΤΕΛΛΑ ΒΑΤΟΥΡΟΥ 134 0 Έ λ ­ ληνας και το μπλοκμπάστερ. ΕΛΕΝΑ ΧΡΗΣΤΟΠΟΥΛΟΥ 137 Μνήμες αντίστασης και εμφυλίου στο ελληνικό σινεμά 1945-1985. ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΚΟΥΡΙΩΤΗΣ

UNDER GRO UND

Ανταποκριτές Γιώργος Αρχιμανδρίτης (Παρίσι), Christopher Lees (Μπέρμινγκχαμ), 'Ελενα Παλλαντζά (Φραγκφούρτη), Maurizio De Rosa (Μπολώνια), Δημήτρης Β. Τριανταφυλλίδης (Μόσχα), Φωτεινή Τσιγαρίδα (Ν. Υόρκη),

75 6 Του δρόμου...#18. ΩΜΕΓ@

142 Κ Ρ Ι Τ ΙΚ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α Επιμέλεια: Θοδωρής Πέρσης

7 2 Β Ι Β Λ Ι 0 Κ Ρ ΙΤ Ι Κ Η

Κριτικογραφία Θοδωρής Πέρσης

100 ΒΙ ΒΛ ΙΟ ΠΑ ΡΟ ΥΣ ΙΑ Σ Η

Διορθώ σεις Σπάρος Κακουριώτης Διαφημίσεις, Παραγωγή, Διανομή Τάσος Οικονομόπουλος Συνδρομές Μάρω Γολικίδου Σχεδιασμός, dtp Σοφία Μιχάλα Εξώφυλλο Μάρκος Πετρόπουλος Εκτύπωση I. Μαυρίδης & ΥΙΟΙ Ο.Ε. ΔΙΑΝΟΜ Η ΑΡΓΟΣ (περίπτερα) ΕΡΜΗΣ (βιβλιοπωλεία) ΔΙΑΒΑΖΩ Χαρ. Τρικούπη 38, ΑΘΗΝΑ 106 80 Τηλ: 210 3388008 · Fax: 210 3388006 E-mail: diavazo@ otenet.gr

>

ΣΕ ΑΥΤΟ τ ο ΤΕΥΧΟΣ Γ Ρ Α Φ Ο Υ Ν και Μ ΙΛ Ο Υ Ν :

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ Σ τ. ΑΝΔΡΙΑΝΕΣΗΣ · ΓΙΩΡΓΟΣ ΑΡΧΙΜΑΝΔΡΙΤΗΣ · ΣΤΕΛΛΑ Β ατο υ γιο υ · A lex B asko · Η λεκτρα Β ενακη · Σ ωτη ρη ς Δ ημ η · Α λεξης Ζ ηρας · Β ιβη Ζ ωγράφ ο υ · Σ τέ λλα Θ εοδωρακη • Σ π υρος Κ ακο υριώ της · Κ ώ στας Κ α ν αβο υρη ς · Α ν αστάσιο ς Δ. Κ αρ α για ν νη ς · Ε λένη K appa · Χ ρηστός Κ ατσίκας · Κ ώ στας Κ α ΤΣΟΥΛΑΡΗΣ · ΔΗΜΗΤΡΑ ΚΟΛΛΙΑΚΟΥ · ΜΑΝΟΣ ΚΟΝΤΟΛΕΩΝ · ΠΕΡΣΑ Κ ουμουτςη · Σ τέλιος Κ υμ ιω ν η ς · Ν ικος Κ. Κ υριαζης · C hristo ­ τριο υ

pher L ees · Ν ικολ Λ αφαζανη · Δ ημ ητ ρης Μ αμ αλο υκας · Δ ιονυςης Ν. Μ ο υςμ ο υτης · Ξ ένη Δ . Μ παλωτη · Γ ιάνν η ς Ν.

ΜΠΑΣΚΟΖΟΣ · ΚΩΣΤΑΣ ΜΠΟΤΟΠΟΥΛΟΣ · ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΝίΚΟΛΑΪΔΟΥ · M a urizio D e R o sa · Γ ιωργο ς Ξ ε νάριο ς · Γ ιαννης Σ . Π απαδατο ς • ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΠΑΚΩΣΤΑΣ · ΒίΚΗ ΠΑΤΣΙΟΥ · ΘΟΔΩΡΗΣ ΠΕΡΣΗΣ · Ο λ γα Σ έλλα · Κ ώ στας Τ ερζη ς · Δ ημ ητ ρης Β. Τ ριανταφυλλίδης • Σ ταυρούλα Γ. Τ ςουπρο υ · Φ ίλιππος Φ ίλιππου · Ε λενα Χ ρηςτο πουλο υ · Ν α ς ο ς Χ ρ ιςτο γιαν ν οπ ο υλο ς · Ω μ ε γ @

βιβλιοπωλείον της ΕΣΤΙΑΣ

ΜΙΣΕΛ ΟΥΕΛΜΠΕΚ Η δυνατότητα ενός νησιού

noios από oas α,ξίζει την αιώνια ζωή;

ΚΥΚΛΟΦΟΡΟΥΝ ΕΠΙΣΗΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΚΔΟ ΣΕΙΣ ΤΗ Σ ΕΣΤΙΑ Σ

Η επέκταση του πεδίου ins πάληε Τα στοιχειώδη σωματίδια Λανθαρότε Πλατφόρμα

www.hestia.gr · info@hestia.gr

Η ποίηση συγκινεί Η Ημέρα Ποίησης, 21 Μαρτίου, εορτάστηκε με πολλές εκδηλώ ­ σεις σε πολλά μέρη της χώρας. Βρέθηκα την παραμονή στον Ιανό της Αθήνας. Γεμάτος με κόομο που είχε έρθει να ακούσει ποιήμα­ τα. Επειδή μάλιστα κάθε καλεσμένος επ έλεγ ε το ποίημα της αρεσκείας του, υπήρχε και το σασπένς να ανακαλύψεις τι θα απαγγεί­ λει καθένας που ανέβαινε στο βήμα. Το ποίημα δεν χρειάζεται να είοαι ηθοποιός για να το απαγγείλεις. Πρέπει να το νιώθεις. Αν το διαβάζεις οαν ανακοίνωση του κόμματός σου ή το απαγγέλλεις απέξω σαν καλός μαθητής, αυτό δεν σημαίνει ότι «το έχεις». Εκεί­ νο που με εντυπώσιασε ήταν ότι διέκρινα πολλά μοναχικά άτομα, νέους και μεγαλύτερους, που σιωπηλά ακροάζονταν. Ούτε φω­ νές ούτε σαλιαρίσματα, όπως σε ά λλες εκδηλώσεις. Το ποίημα αντέχει. Ένας ποιητής του κινηματογράφου, Τάκης ΚανεΑΑόπουΑος, Παρένβεση 1968.

Μ.

Άλλα βραβεία 1

Άλλα βραβεία 2

Σήμερα που κυκλοφορούμε ανακοινώνε­ ται το βραβείο του Να, ένα μήλο, στο Λαύρια Ελπίζω να μην είναι φάρσα πρω­ ταπριλιάτικη. Ως γνωστόν στη short -very short- list συνυπάρχουν οι Αντζελα Δημητρακάκη, ο Αλέξης Σταμάτης, ο Πέ­ τρος Τατσόπουλος, ο Αντώνης Σουρούνης και η Ελένη Γιανακάκη. Η πρόσκληση υπόσχεται πάρτυ μεσημεριανό. Για να δούμε, θα κάνουμε κέφι μέρα μεσημέρι; «Μα, πάρτυ μεσημέρι;» ρώτησα. «Αν πιεις κι είσαι βράδυ στο Λαύριο, πώς θα γυρί­ σεις πίσω;», με αποστόμωσε η Λώρη (Κέζα).

Επίσης σήμερα η κριτική επιτροπή του περιοδικού (δε)κατα αναγγέλλει τη μικρή λίστα υποψηφίων βιβλίων για το βραβείο The Athens Prize for Literature, που αφο­ ρά το ξένο μυθιστόρημα. Στις 15 Απρι­ λίου θα ανακοινωθεί η μικρή λίστα των υποψηφίων βιβλίων για το ελληνικό μυ­ θιστόρημα. Τα βραβεία θα ανακοινωθούν ταυτόχρονα με την απονομή τους, στις 14 ΜαΤου 2007, σε ειδική τελετή στη Στοά Σπυρομήλιου.

Μ.

Επειδή ακούστηκαν κακίες ότι μας έπιασε

Μ.

Μακροημέρευση

Τυχερά ία μέλη του ΟΣΔΕΛ Ό πω ς θα διαβάσετε και σε άλλη σελίδα του «Δ» ο Ο Σ Δ Ε Λ επιδοτεί με 2 .000 ευρώ όσους συγγραφείς βραβευτούν από το περιοδικό μας. Μόνη προϋπόθεση, να είναι ήδη μέλη του ή να έχουν συνάψ ει σύμ­ βαση με αυτόν εδώ και ένα χρόνο. Ό σ ο ι δεν ήσασταν προνοητικοί προλαβαίνετε για το 2008! Δ

<3

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

κάτι σαν επιδημία βραβείων, είναι σωστό να ξαναπούμε πως ό,τι γίνεται σχετικά με το βιβλίο, αν γίνεται με διαφανείς διαδι­ κασίες, είναι καλό και χρήσιμο. Τα βρα­ βεία ίσως να εξάψουν το ενδιαφέρον του κοινού, που θα αναζητήσει σε αυτά κάτι πιστοποιημένα καλό. Τώρα, αν δεν το βρει, τα παραπόνά του στις επιτροπές. Ευχόμαστε μακροημέρευση σε όλα τα βραβεία. Δ.

Και οι bloggers επιλέγουν 0 readers diggest κάνει όλο το χρόνο το δικό του γκάλοπ δημοφιλίας για βιβλία. Ξαφνικά τα αποτελέσματα ανετράπηοαν τους τελευταίους μήνες. Σύμφωνα με τα λεγόμενό του, στις λίοτες του παρεισέ­

φρησαν βιβλία που ο ίδιος ποτέ δεν είχε αναφερθεί σε αυτά. Ο ίδιος είπε: «Δεν σχολιάζω περισσότερο τα αποτελέσμα­ τα «ροζ» χρώματος επειδή σέβομαι και τους επισκέπτες του μπλογκ και όσους ψήφισαν». Μπέρδεμα, ε! Αλλά αυτό είναι το δίκτυο, ανοικτό σε όλους και στους παρεμβαίνοντες. Για την ιστορία, πρώτο βιβλίο ανακηρύχτηκε αυτό του Αλέξη Σταμάτη (Αμερικάνικη φούγκα). Εννοεί­ ται, γι' άλλο βιβλίο ήταν το καρφί του diggest. Τελικά όσο βαθιά και να σκάβεις, πάντα η επιφάνεια σε κρίνει.

Ελληνικά χαϊκού Είμαι υπέρ των χαϊκού γιατί είναι σύντο­ μα. Ακόμα κι όταν δεν σε ικανοποιούν,

1

ΞΕΝΗ ΛΟ ΓΟ ΤΕΧ Ν ΙΑ W IL L IA M

WILLIAM HOPE HODGSON

HOPE

HODGSON

Τ Ο Σ Π ΙΤ Ι Σ Τ Α Σ Υ Ν Ο Ρ Α Τ Ο Υ Κ Ο Σ Μ Ο Υ

Το σπίτι στα σύνορα του κόσμου Έ να σ τη ν

απομονω μένο Ι ρ λ α ν δ ία

σ π ίτ ι

με

σ κ ο τ ε ιν ή

π ο λ ιο ρ κ ε ίτ α ι

από

φ ήμη

δδελυρά

όντα εν ός ά λ λ ο υ κόσ μ ου π ο υ α να δύοντα ι α π ό μ ια

κρυμμένη

ά β υ σ σ ο ...

Έ νας

Α να χω ρ η τής

τ α ξ ιδ ε ύ ε ι σ τ ο μ έ λ λ ο ν μ έ χ ρ ι τ η ν κ α τ α σ τ ρ ο φ ή τ ο υ η λ ια κ ο ύ σ υ σ τ ή μ α τ ο ς κ α ι π έ ρ α

α π ’ αυ­

ψ Φ

τ ή ν .. . Α κ α τ ο ν ό μ α σ τ ο ι κ ί ν δ υ ν ο ι π α ρ α μ ο ν ε ύ ο υ ν σ τ ο σ ύ ν ο ρ ο π ο υ χ ω ρ ίζε ι τ η ν π ρ α γ μ α τ ικ ό τ η τ α π ο υ ν ο μ ίζ ο υ μ ε ό τ ι γ ν ω ρ ίζ ο υ μ ε α π ό τ η ν ά λ λ η , τ η φ ρ ικ τ ή κι α λ λ ό κ ο τ η , π ο υ ε π ιμ έ ν ο υ μ ε ν α αγνοούμε.

Μ Λ .

...ένα βιβλίο από την αφρόκρεμα των κλασικών έργων. Η . Ρ. L o v e c r a f t

ε κ δ ό σ ε ις π ο ρ το κ ά λι

jM

i

^

ε κ δ ό σ ε ις π ο ρ το κ ά ί

[

δ

ι α

β

α

ζ

ω

]

Σ Χ Ο Λ Ι Α

δεν χάνεις τον καιρό σου με ατέλειωτες σελίδες λογοδιάρροιας. 0 ελληνικός κύ­ κλος χαϊκού ενημερώνει τους έλληνες ποιητές ότι ο δεύτερος τόμος Ανθολο­ γίας ελληνικού χαϊκού είναι στο τελικό στάδιο και τους καλεί, εάν θα ήθελαν να συμμετέχουν με έργα τους, μέχρι τέλη ΜαΤου 2007 να επικοινωνήσουν με τον Χρήστο Τουμανίδη που έχει την επιμέ­ λεια (τηλ.: 210-52.25.77S - φαξ: 21052.01.373 ). Η επικείμενη έκδοση αποτε­ λεί συνέχεια του πρώτου τόμου Ανθολο­ γίας ελληνικού χαϊκού που είχε κυκλοφο­ ρήσει το 1996.

0.

0 Ζαν Μποντιγιάρ έφυγε... Περισσότεροι από τρεις αγγλόφωνοι σχολιαστές, γράφοντας για τον πρόσφα­ το θάνατο (στις 6 Μαρτίου) του Ζαν Μποντριγιάρ, συναντήθηκαν στο αναμενόμε­ νο ευφυολόγημα: «Ο θάνατος του στο­ χαστή δεν συντελέστηκε». Κάποιοι προ­ χώρησαν και στο ασεβώς ειρωνικό: «Η προσομοίωση του φιλοσόφου απεβίωσε στα 77 της χρόνια». Το πρώτο αναφερό­ ταν στην πολυσυζητημένη αποστροφή του Μποντριγιάρ «Ο πόλεμος του Κόλ­ που δεν έγινε ποτέ»; διατυπωμένη το 1991. Το δεύτερο, σε μια θρυλική διάλε­ ξή του στη Νέα Υόρκη το 2005, λίγο με­ τά τον θάνατο του Ζακ Ντεριντά, όταν, στο ερώτημα ενός ακροατή: «Τι θα θέλα­ τε να ειπωθεί για σας μετά .θάνατον -με άλλα λόγια, ποιος είστε;» εκείνος είχε απαντήσει: «Τι είμαι δεν το γνωρίζω. Εί­ μαι το ομοίωμα του εαυτού μου». (Από την Κατερίνα Εχινά, Ελευθεροτυπία)

Ναι ή όχι; «Pivot or not Pivot?», αναρωτιέται η Μικέλα Χαρτουλάρη στα Νέα. Να δει κανείς ή να μη δει τις εκπομπές του Μπερνάρ Πιβό που φιλοξενεί η κρατική ΕΡΤ με έ λ ­ ληνες λογοτέχνες μεταφρασμένους στα

3

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

γαλλικά; Ο Νίκος Μπακουνάκης στο Βήμα κρίνει την εκπομπή αρνητικά. Απευθύνε­ ται σε γαλλικό κοινό. Δεν βλέπω τη χρησιμότητά της, γράφει. Τι ξέρει αυτός από Ελλάδα; αναρωτιούνται οι μεν. Γιατί να μη δούμε έναν έμπειρο παρουσιαστή βι­ βλίου, στο κάτω-κάτω της γραφής ζούμε σε μια παγκοσμιοποιημένη κοινωνία, απαντούν οι άλλοι. Μ.

Και ναι και κάτι άλλο Η πρόταση η δική μου είναι «και Πιβό και άλλη εκπομπή στην TV». Μας χρειάζονται περισσότερες εκπομπές για το βιβλίο στα μέσα ενημέρωσης. Ας δούμε, λοι­ πόν, την παρουσίαση των εκπομπών του Πιβό ως μια πρόκληση για καλύτερες δι­ κές μας. Οι ελάχιστες που υπάρχουν -και καλώς υπάρχουν, με πολλά προβλήμα­ τα, βεβαίως- πρέπει να πολλαπλασιαστούν. Μ.

Εγγονόπουλος for ever Ταξιδεύοντας με τα μαζικά μέσα μεταφο­ ράς κοιτάξτε γύρω σας. Με φρέσκια μα­ τιά και πειραματική διάθεση σχέδιασαν φέτος οι φοιτητές της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών τις αφίσες της καθιερω­ μένης πλέον καμπάνιας που οργανώνει κάθε χρόνο το ΕΚΕΒΙ. Θα τις δείτε σε 168 βαγόνια και 150 προθήκες στις αποβά­ θρες και στους σταθμούς του μετρό. Οι αφίσες φιλοξενούν στίχους του μεγάλου έλληνα υπερρεαλιστή. Τριακόσιες αιωρούμενες αφισέτες δί­ νουν έναν «ποιητικό» αέρα στις μετακινή­ σεις μας με το τραμ. Στις οθόνες των βαγονιών προβάλλονται ποιήματά του, ενώ οι επιβάτες μπορούν να συμμετάσχουν σε διαγωνισμό συμπληρώνοντας λέξεις ή στίχους στα ειδικά έντυπα και απαντώ­ ντας σε σχετικές με τον ποιητή ερωτή­ σεις. 120 αφίσες σε στάσεις των λεωφο-

Δ Ι Α Β Α Ζ Ω Ι

Σ X Ο Λ I A

ρείων του Δήμου Αθηναίων είναι ντυμέ­ νες με στίχους του Εγγονόπουλου, δίνο­ ντας μια ποιητική νότα στην αναμονή του λεωφορείου. Τέλος, αφισέτες με στίχους του ποιητή θα βρείτε στην διαδρομή Κη­ φισιά - Πειραιάς και σε όλους τους σταθ­ μούς του ΗΕΑΠ. ο.

Καζαντζάκης Φέτος είναι χρονιά Καζαντζάκη. Ελαφρώς συκοφαντημένος από τους νεότερους, βαρετός για τους παλιότερους. Η φετινή επέτειος μας προσφέρει τη δυνατότητα να τον ξαναδούμε πιο ψύχραιμα, το έργο και την επίδρασή του. Ένας άνθρωπος που άφησε πίοω του έναν ήρωα γνωστό­ τερο από τον ίδιο τον συγγραφέα δεν εί­ ναι μια περίπτωση χωρίς δύναμη και αξία.

Απουσίες στο Ισραήλ «Το να μένει η λογοτεχνία μακριά από την κοινωνία και την πολιτική είναι σε βάρος και των δύο» πιστεύει ο Ιοραηλινός συγ­ γραφέας Αβραάμ Γεοσούα. Μόνο η φράση του αυτή μεταφέρθηκε στην 4η συνάντη­ ση Ελλήνων και Ισραηλινών συγγραφέων. Ο Αβραάμ Γεοσούα δεν πήρε μέρος στην προγραμματισμένη τελική εκδήλωση, στο Πανεπιστήμιο της Χάιφα. Κακή συνεννόη­ ση; Απρόοπτα που μπορούν να συμβούν οε κάθε άνθρωπο; Ή μήπως οι συγκρού­ σεις οτην κοινότητα των Ισραηλινών συγ­ γραφέων, το περασμένο καλοκαίρι, και τις δηλώσεις των τριών επιφανών λογοτεχνι­ κών ονομάτων της ιοραηλινής λογοτε­ χνίας, τους έχει κάνει πιο προσεκτικούς; Πάντως, γεγονός είναι ότι η συνάντηση ήταν φτωχότερη με την απουσία του. ο. Σ.

J

_

Πολλά τηλεφωνήματα και mail έλαβα τον τελευταίο καιρό από Ρ Κ

φίλους ανθρώπους των γραμμάτων. Οι συζητήσεις περιστρέφο-

i r V

νταν γύρω από τις λίστες των βραβείων του Διαβάζω. Αλλά εγώ δεν ήξερα τίποτα. Θυμηθείτε ένας απλός αναγνώστης της αλ­

ληλογραφίας σας είμαι. Αλλά και να μάθαινε κάποιος δύο μέρες νωρίτερα αν είναι στη λίστα των βραβείων ή όχι, θα άλλαζε κάτι; JP

Νίκη Τρουλλινού, Ηράκλειο. Χάρηκα για το βιβλίο σου που έλαβα, αλ­

λά πιο πολύ για την αφιέρωση - σημείωση. Εκείνα τα χρόνια μας διαμόρφω­ σαν. Ό,τι κάνουμε τώρα έχει σχέση με ό,τι κάναμε τότε. Αδιόρατη, ίσως, σχέση. Αλλιώς θα ήμασταν κάποιοι άλλοι. ^

Τα Νεφούρια, ένα φυλλάδιο

της Διαμέτρου. Έφτασε καθυστερημένα, μάλλον, στα χέρια μου, αφού πά­ νω αναγράφει Πρωτοχρονιά 2007. Νεφούρι σημαίνει το σημείο όπου δύο αντίθετα ρεύματα συναντώνται. Το φυλλάδιο, που βγαίνει, πού αλλού, στη Χαλκίδα, άκοπο 24σέλιδο, περιέχει μικρά λογοτεχνικά κείμενα. Ευπρόσδεκτο.

S

Γιώργο Βέη, Χαρτούμ. Με χαρά παίρνω ό,τι μου στέλνεις. Αν και

είσαι μακριά, μοιάζει να παρακολουθείς τα πάντα και να είσαι παντού. Σε πε­ ριμένω στην Αθήνα.

Λ

Χριστίνα Δημητροπούλου, Αθήνα. Διάβασα τα

ποιήματά σου. Οργισμένα, μοναχικά... αλλά θέλουν δουλειά. Διάβαζε πολ­ λή ποίηση, τους καλούς ποιητές, μεγάλους και μικρούς. Για συνεργασία επι­ κοινώνησε με το περιοδικό. ^

Βάσω Ποταμιάνου, το κειμενάκι για τη

«γιορτή» της Μητέρας ευαίσθητο και σκληρό ταυτόχρονα. Φοβάμαι όμως ότι δεν ταιριάζει με το περιοδικό μας.

Τ

Βούλα Μάστορη, Αθήνα. Πολλές ευ ­

χές να σε συνοδεύουν στο ταξίδι σου για το βραβείο Άντερσεν. V

θεο­

δώρα Αναστασίου, πήρα το mail με τα ποιήματά σου. Καλύτερα από τα πρώτα που είχα διαβάσει. Πιο στοχαστικά και συγκεντρωμένα στον ποιητικό τους στόχο.

Υγιαίνω, το αυτό επιθυμώ και δΓ υμάς

ο in v f in it

1Ο

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

Κ υ κλ ο φ ο ρ εί απο τις Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ ΜΕΛΑΝΙ

Η Άννα Αχμάτοβα έχει αναγνω ριστεί ως μία από τις μ εγαλύτερες ποιήτριες της ρ ω σικής λογο­ τεχνίας, που έδω σε φωνή στα όσα υ πέφ ερ ε ο ρωσικός λαός κατά τη διάρκεια των σκληρώ ν χρόνων της Τρομοκρατίας του Στάλιν. Τη ν εποχή που άρχισε να γράφ ει ήταν αδιανόητο «να σκεφ τεί κανείς μια γυναίκα ως ποιήτρια» αλλά η ιδιοφυία της ξεπ έρ α σ ε κάθε κατηγοριοποίηση. Αναγνω ρίστηκε ως καλλονή, ενέπ νευ σ ε ζω γράφους της εποχής, όπως τον Μ οντιλιάνι, ερω τευ­ όταν παθιασμένα, και σύχναζε στο καμπαρέ «Αδέσποτος σκύλος» στέκι ανήσυχων καλλιτε­ χνών των αρχών του 2 0ού αιώνα. Ό μω ς αυτή η όμορφ η και υπεροπτική γυναίκα, αντί να εκ μ ε­ ταλλεύεται τους θαυμαστές της, κατέληγε σχεδόν πάντα παρατημένη και απογοητευμένη. Παντρεύτηκε τρεις φ ορές, ωστόσο η προσωπική της ζωή είχε σ ημα δευτεί από τραγωδίες. Ο πρώτος της σύζυγος εκτελέστηκε με την κατηγορία του «εχθρού του λαού», ο μονάκριβος γιος της Λ εβ και ο τρίτος της σύζυγος φυλακίστηκαν στα γκουλάγκ της Σιβηρίας. Μ έσα από ασθένειες, φτώχεια και καταπίεση αντιστάθηκε στο σταλινικό καθεστώ ς με τέτοια αξιοπρέπεια και υπερηφ άνεια που, από ένα μεγάλο μ έρ ο ς του ρωσικού λαού, χαρακτηρίστηκε αγία, «Η Άννα πασών των Ρωσιών». Η παρούσα έκδοση περιλα μβάνει επ ίσης πολλά ποιήματά της, σχόλια και εξη γή σεις, προσφέροντας έτσι μία σ ε βάθος γνω ριμία με την ποιήτρια και το έργο της

ΣΚ Ο ΥΦ Α 71α ΑΘΗΝΑ

| Τη λ. 210 3641.638

| w w w .m eIa n ib o o ks.gr

οπό μιίνι οο μόνο της Όλγας Σέλλα

ια παραίτηση, του προέδρου της ΠΟΕΒ Γιώργου Δαρδανού, από τη δέση στην οποία ήταν επί πολλά χρόνια, μια νέα διεδνής έκβεση

Μ

παιδικού

και

εφηβικού

Βιβλίου,

που

ανήγγειλε

ο

υπουργός

Πολιτισμού Γιώργος Βουλγαράκης, αρκετές εκδηλώσεις για Βιβλία που ήδη κυκλοφορούν και μια επεισοδιακή γενική συνέλευση της Εταιρείας Συγγραφέων δίνουν το στίγμα στο χώρο του Βιβλίου του μήνα που πέρασε. Κατά τα λοιπά, οι εκδότες ετοιμάζονται για την Έκθεση Βιβλίου στον πεζόδρομο της Διονυσίου Αρεοπαγίτου, 3-14 Μάί'ου και για τη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης που θα γίνει 1 7 -2 0 Μα'ί'ου με θεματικό άξονα το ταξίδι.

φ 22 ΦΕβρουαρίοι»_______________________________________ Απανωτές οι επιτυχίες των ελληνικών βιβλίων στην Αμερική αυτό το διά­ στημα. Κυκλοφόρησε μια επιλογή από δεκαπέντε ποιητικές συλλογές του Τίτου Πατρίκιου οε μια αυτοτελή έκδοση, από τον εκδοτικό οίκο Truman State University Press, με τίτλο Η πύλη των λεόντων. Τη μετά­ φραση των ποιημάτων επιμελήθηκαν οι Christopher Bakken και η Ρούλα Κονσολάκη. Ταυτόχρονα, το Ομοσπονδιακό Ίδρυμα Τεχνών, ο μεγαλύτε­ ρος κρατικός φορέας για τις τέχνες, επέλεξε να τιμήαει δύο βιβλία ελλήνων συγγραφέων, της Αμάντας Μιχαλοπούλου (Θα ήθελα) και του Αλέξη Σταμάτη (Αμερικανική φούγκα), τα οποία θα εκδοθούν από αμερικανι­ κούς εκδοτικούς οίκους. Η οικονομική ενίσχυση στους εκδοτικούς οίκους που θα εκδώσουν τα βιβλία ανέρχεται σε 10 χιλ. δολάρια για τον καθέ­ να εκδότη, ποοόν που εξασφαλίζει την αμοιβή του μεταφραστή, την έκ­ δοση, τη διανομή και την προβολή στο κοινό.

__________________________________________________ 26 Φ £Β οοιιαοίου φ Ο σέρβος συγγραφέας Μίλοραντ Πάβιτς ήρθε για ακόμα μια φορά στην Ελλάδα για να ξεφυλλίσει τις αγα­ πημένες του σελίδες. Είναι από τους πλέον δημοφιλείς συγγραφείς της γειτονικής χώρας, με πολλούς τί­ τλους μεταφρασμένους στα ελληνικά από τις εκδόσεις Εστία και Καστανιώτης. Η γραφή του, άλλοτε γραμ­ μένη σαν σταυρόλεξο, άλλοτε με τη μορφή λεξικού, είναι ιδιαίτερη και μεταφέρει μ' έναν ιδιαίτερο τρό­ πο την παράδοση της χώρας του και την ιστορία της. Ο σέρβος συγγραφέας γοήτευσε για ακόμα μια φο­ ρά τους έλληνες αναγνώστες του με το χιούμορ και την αμεσότητά του, εμφανιζόμενος στη σκηνή του Μεγάρου Μουσικής μ' ένα ιδιότυπο βιογραφικό. «Μετά το 1984 έγινα ο πιο πολυδιαβασμένος συγγραφέας του πιο μισητού έθνους στον κόσμο».

12

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

0 1 Μ α ο τίο υ ________________________________________________________ Τον Μόριο ΒΓιτι τον γνωρίζουμε για τη γλυκύτητα του χαρακτήρα του, για την αγάπη του προς τη νεοελληνική λογοτεχνία, για τις εύστοχες παρατηρήσεις του και κριτικές στους έλληνες συγγραφείς. Αυτή τη φορά γνωρίσαμε μια άλλη πλευρά του, αυτήν του φωτογράφου, με πορτρέτα καλλιτεχνών, διανοουμένων, ποιητών και συγγρα­ φέων με τίτλο «Πρόσωπα». Τα πορτρέτα -του Τζόρτζιο ντε Κίρικο, του Στρατή Τσίρκα, του Τάκη Σινόπουλου, του Μανόλη Αναγνωστάκη, της Μαργαρίτας Λυμπεράκη, του Γιώργου Σεφέρη, της Μάρως Δούκα και πολλών άλλων- πορτρέτα ιδιαίτερα, σε στιγ­ μές στοχασμού ή οχόλης, αποτυπώνουν όχι μόνο της όψεις των προσώπων αλλά και τις όψεις της εποχής και του τόπου. Η έκθεση με τις φωτογραφίες του Μάριο Βίττι διοργανώθηκε από το Μορφωτικό Ίδρυμα της Εθνικής Τραπέζης και φιλοξενείται στο Μέγαρο Εϋνάρδου.

_________________________________________________________ β Μ α ρ τίο υ φ Είναι γνωστός ως εκπρόσωπος του θεάτρου του Πανικού ο θεατρικός συγγραφέας Φερνάντο Αραμπάλ, που τιμήθηκε από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και συγκεκριμένα το Τμήμα Γαλλικής Γλώσ­ σας και Φιλολογίας, ως άνθρωπος που «τόλμηοε χάρη στην εξαίρετη δραματική του δεινότητα και ρηξικέ­ λευθη σκέψη να ανοίξει νέους ορίζοντες στην τέχνη του θεάτρου».

,

Η α ρ ρ ώ σ τια π ρ ο σ β ά λ λ ε ι τ ο υ ς κα τ ο ίκ ο υ ς μ ια ς π ό λ η ς ο δη γ ώ ντα ς την σ ιγά -σ ιγ ά σ την κ α τ α σ τ ρ ο φ ή ...

To s p la tt e r μ υ θ ισ τ ό ρ η μ α το υ Γιώ ργου Κ ο σ κινά πο υ θα σ υ ζ η τ η θ ε ί. ,ΠΩΒΊΘς Ι οςΊΚΙΙ^

Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις |

λέπ ρ α \

w w w .e le c tra b o o k s .c o m

ΓI ΑΔ ΠI AΟ Β AΜ ΖΗ QΝ Α3

ΣΕ

ΜΗΝΑ

_________________________________________________________ 6 Μ α ρ τίο υ φ Αγαπητός και πολυγραφότατος, συγγραφέας περισσότερων από 100 βιβλίων, ο ΑνρίΤρουαγιά πέθανε στο Παρίσι σε ηλικία 95 ετών. Ήταν μία από τις εμβληματικές φιγούρες της γαλλικής λογοτεχνικής σκηνής και μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες. Ώς το 2006 ήταν ακμαίος, γράφοντας 1-2 βιβλία το χρόνο από το 1935! 0 ΑνρίΤρουαγιά πέτυχε να συνθέσει την κλασική ρωσική παράδοση της αφήγησης με τη γαλλική σχολή του μεσοπολέμου και να δημιουργήσει ένα ύφος που έτυχε μεγάλης απήχησης.

Φ 7 Μ α ρ τίο υ _________________________________________________________ Δεύτερη απώλεια για τα γαλλικά γράμματα σε διάστημα δύο ημερών: ο γάλλος φιλόσοφος Ζαν Μποντριγιάρ πέθανε σε ηλικία 77 ετών, στο σπίτι του στο Παρίσι, έπειτα από μακρά ασθένεια. Ανέπτυξε θεωρίες βασισμένες στην έννοια της ισχύος και της γνώσης και έγινε ευρύτερα γνωστός για τις απόψεις του στην έννοια του «υπερπραγματικού». Οι μελέτες του για την επικοινωνία την εποχή των τεχνολογιών τον ανέδειξαν ως τον θεωρητικό της συντριβής του πραγματικού από την εικόνα της πληροφορίας, η οποία απέ­ κτησε τέτοια αυτοαναφορικότητα που σχεδόν αποσπάστηκε από την ίδια την πραγματικότητα.

_________________________________________________________ 7 Μ α ρ τίο υ φ Θαλερός πάντα, παρότι 86 χρόνων, ο Νάνος Βαλαωρίτης εξακολουθεί να γράφει και να δημιουργεί ποιή­ ματα, πεζά, δοκίμια. Η παρουσία του στο Μέγαρο Μουσικής άνοιξε τον Κύκλο των Ποιητικών Εκδηλώσεων. Πέρα από το προσωπικό του έργο, που είναι τεράστιο, είναι ο άνθρωπος που «γνώρισε» τη γενιά του '30 στο εξωτερικό, από τα χρόνια της δεκαετίας του '50 κιόλας.

Φ 15 Μ α ρ τίο υ _______________________________________________________ Ξεκίνησε σαν μια προσπάθεια γνωριμίας ανάμεσα οτους συγγραφείς δύο χωρών που τους ενώνουν πολλά και τους χωρίζουν άλλα τόσα: των Ελλήνων και των Ισραηλινών. Από τις 15 ώς τις 19 Μαρτίου, έλληνες συγγραφείς και δημοσιογράφοι ταξίδεψαν στο Ισραήλ, συναντήθηκαν με ισραηλινούς ομότεχνούς τους, συζήτησαν για το θέμα «Η λογοτεχνία ως όπλο». Όσοι βρεθήκαμε εκεί αυτές τις τέσσερις μέρες είχαμε την ευκαιρία να δούμε τους προβληματισμούς των διανοουμένων μετά τον πόλεμο με τον Λίβανο το καλοκαίρι και να διακρίνουμε ότι έχει αρχίσει να εδραιώνεται η πεποίθηση ότι η ηρεμία σ' αυτήν την πολύπαθη περιοχή θα έρθει μέσω του διαλόγου και της αλληλοκατανόησης. Οι έλληνες συγγραφείς που μετείχαν σ' αυτή την αποστολή ήταν οι Πέτρος Μάρκαρης, Λένα Διβάνη, Χρήστος Χωμενίδης, Ελένη Λαδιά, Αναστάσης Βιστωνίτης, Στρατής Χαβιαράς.

________________________________________________________18 Μ α ρ τίο υ φ Αυτό που συνέβη φέτος στη γενική συνέλευση της Εταιρείας Συγγραφέων μάλλον δεν έχει ξανασυμβεί στην ιστορία της. Στις αρχαιρεσίες για την εκλογή νέου Δ.Σ. εκλέχτηκαν οι Γ. Γεωργούσης, θ. Βαλτινός, Β. Βασιλικός, Κ. Κατοουλάρης, Γ. Ξενάριος, Κατ. Ζαρόκωστα και Κ. Γεωργουσόπουλος. Δεν εκλέχτηκαν οι Άρης Μαραγκόπουλος, Πέτρος Τατσόπουλος και Ρέα Γαλανάκη. Όμως ο Βασίλης Βασιλικός, αμέσως μετά την εκλογή τού, παραιτήθηκε. Οι τρεις που δεν είχαν εκλεγεί δεν δέχθηκαν να αναπληρώσουν το κενό της πα­ ραίτησης και η Εταιρεία Συγγραφέων πρέπει να ξεπεράσει τους καταστατικούς σκοπέλους και ν' αποφασί­ σει πώς θα λειτουργήσει κανονικά. Ούτε η ΠΟΣΔΕΠ με το υπουργείο Παιδείας δεν έχει τέτοιο μπέρδεμα...

14-

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007.

ΧΕ ΝΡΙ ΤΖΕΪΜΣ, Ο ΔΑΣΚΑΛΟΣ

Κολμ Τόιμπιν

εοδωρόηουλος

:ρ ο χ έ ρ ι ΛΙΤΗΣ A S '

Ω Κ ΕΑ Ν ΙΔ Α

w w w .ocean 1da.gr

Κριτική -

μετά 20 έτη ίκοσι χρόνια εκδοτικής δραστη­ ριότητας έκλεισαν οι εκδόσεις Κριτική. Με συνέπεια ανέδειξαν την αξία του small is beautiful. Καλά βιβλία για κάθε κατηγορία. Η εκδότρια Μάγγη Μίνογλου, σε ένα σύντο­ μο απολογισμό, σκιαγραφεί την πο­ ρεία του οίκου της: «Ο εκδότης είναι ο διαμεσολαβη­ τής ανάμεσα στο δημιουργό συγγραφέα και στον αναγνώ­ στη. Είναι αυτός που έχει το προνόμιο ν' ακούσει πρώτος την εσωτερική φωνή του συγ­ γραφέα και, στη συνέχεια, χρη­ σιμοποιώντας τη διαίσθησή του, να τη βγάλει στο φως, να της δώσει υπόσταση και να τη δια­ δώσει στο αναγνωστικό κοινό.

Ε

Όταν αυτή η συνάντηση δημιουργού και αναγνωστών αποδειχθεί εκδοτι­ κό γεγονός, αυτό που λέμε best sell­ er, ο εκδότης έχει πετυχει το στόχο του: Το βιβλίο έχει διαβαστεί. Στα 20 χρόνια που κάνω αυτή τη δουλειά είχα πολλές εμπειρίες ανε­ κτίμητες απ' αυτή τη διαμεσολάβηση. Βιβλία που έγιναν γνωστά και άγ­ γιξαν πολλούς και διαφορετικούς αναγνώστες και τους ταξίδεψαν στο χώρο και στο χρόνο, όπως είναι το Διαβάζοντας στη Χάννα, Ο βιβλιο­ πώλης της Καμπούλ, Οι φιλόσοφοι του οικονομικού κόσμου, Μετά την Αυτοκρατορία. Και κάθε φορά που διαλέγω ένα βιβλίο έχω την ίδια γόνι­ μη ανησυχία: Θα είναι, άραγε, καλο­ τάξιδο;» ■

Εταιρεία Συγγραφέων:

Εκλογές χωρίς α π ο ιέλεο μ α τις 18 Μαρτίου 2007 έγιναν οι εκλογές στην Εταιρεία Συγ­ γραφέων για την ανάδειξη νέου Διοικητικού Συμβουλίου. Μετά τη συνέλευση έγινε η ψηφοφορία. Ψήφισαν 177 σε σύνολο 270 μελών, η μεγαλύτερη ίσως προσέλευση των τελευταίων ετών. Οι υποψήφιοι ήταν 10 και σταυροδοτήθηκαν ως εξής: Γ. Γεωργούσης (64), Θ. Βαλτινός (61), Β. Βασιλικός (56), Κ. Κατσουλάρης (53), Γ. Ξενάριος (51), Κατερίνα Ζαρόκωστα (50), Κ. Γεωργουσόπουλος (46). Επιλαχόντες ήταν οι Α. Μαραγκόπουλος και Π. Τατσόπουλος (41) και η Ρεα Γαλανάκη (31).

Σ

1<3

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

Ο Β. Βασιλικός με επιστολή του την ίδια ημέρα παραιτήθηκε από τη θέ­ ση του. Οι τρεις επιλαχόντες αρνήθηκαν με επιστολές τους να συμπλη­ ρώσουν το Δ.Σ., έτσι το λόγο έχει το Πρωτοδικείο, που θα διορίσει προ­ σωρινή διοίκηση η οποία θα προκη­ ρύξει νέες εκλογές. Παράλληλα έγινε και η ψηφοφορία για την ανάδειξη νέων μελών στην Εταιρεία. Τα νέα μέλη με τη σειρά που εκλέχτηκαν είναι: Θανάσης Χειμωνάς, Ιωσήφ Βεντούρας, Τιτίκα Δημητρούλια, Πάνος Κουτρουμπούσης, Γιώργος Μπουρνιάς, Νίκος Παναγιωτόπουλος, Τασούλα Καραγεωργίου και Μαρία Σκιαδαρέση. ■

Η ποιητική γενιά του ’50

ο ιη ν Ισπανία και τη ν ΕΠλάδα ο Ινστιτούτο Cervantes και το ηλεκτρονικό περιοδικό Poema διοργανώνουν στρογγυλή τρά­ πεζα με θέμα «Η ποιητική γενιά του '50», σε συνεργασία με το βιβλιοπω­ λείο lanos. Την Δευτέρα 23 Απριλίου 2007, στις 19.30. Συμμετέχουν: Φρανθίσκο Μπρίνες, ποιητής, καθηγητής Ισπανικής Λο­ γοτεχνίας και Ισπανικών, Τομάς Σεγκόβια, ποιητής, Λουίς Γκαρθία Χαμπρίνα, ανθολόγος της γενιάς του '50, Τάσος Δενέγρης, ποιητής - με­

ΚΑΣΤΑΛΙΑ ΕΚΔΟΣΕΙΣ

Τ

ταφραστής, Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, καθηγητής Ισπανικής Λογο­ τεχνίας στο ΕΑΠ. Απαγγέλουν οι ηθοποιοί: Ενρίκε Κάρλος Κουαράνιας Ρομανί, Νίκος Αναστασόπουλος. Κιθάρα: Ζοάν Κάρλες Μαρτίνεθ Πρατ. Η εκδήλωση θα πραγμα­ τοποιηθεί στα ισπανικά με μετά­ φραση στα ελληνικά. Είσοδος ελεύ­ θερη (Βιβλιοπωλείο lanos, Σταδίου 24, τηλ.: 210-32.17.929).Θα ακο­ λουθήσει κι άλλη εκδήλωση για νεό­ τερους ποιητές. ■

Δύο δοκίμια που συζπτούνται πολύ και μας αφορούν όλους Erik Izraelewicz

Όταν π Κίνα αλλάζει τον κόσμο σελίδες 336. ιψή 22.00 € Η ακτινογραφία της ανερχόμενης υπερδύναμης που. με τον πληθωρισμό και την ιοχύ της, ταράζει τα νερά όλου του κόσμου και οδηγεί σε νέα δεδομένα, συμμαχίες και προτεραιότητες.

A. C. Grayling

Ανάμεσα στις νεκρές πόλεις σελίδες 404, τιμή 21,80€

______________________________________ __

Η ακτινογραφία των συμμαχικών Βομβαρδισμών κατά γερμανικών πόλεων που ισοπεδώθηκαν στο Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, όπως το Αμβούργο, η Δρέσδη κ.ά.Ένα έγκλημα κατά της ανθρωπότητας.

Κ Α ΣΤ Α Λ ΙΑ Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ Σταδίου 33, Αθήνα. ΤΚ: 105 59, τηλ: 210 3215 280, fax: 210 3215 281 e-mail:kastalia®ath.forthnet.gr, http://www.kastalia.gr

Η ώρα των Λογοτεχνικών Βραβείων

ΔΙΑΒΑΖΩ 2007 ια δέκατη χρονιά tq περιοδικό Δια­ βάζω θα απονείμει τα Λονοτεχνικά Βραβεία 2007. Η τελετή απονομής θα γίνει στις 25 Απριλίου 2007 στο νέο Μουσείο Μπενάκη. Οι δύο κριτικές επι­ τροπές έδωσαν οτη δημοσιότητα οτις 28 Μαρτίου 2007, σε συνέντευξη τύπου στο καφέ του βιβλιοπωλείου Ιανός, τις μικρές λίστες των υποψηφίων για βράβευση βι­ βλίων, ανά κατηγορία.

Γ

Η διαδικασία Οι επιτροπές των βραβείων εργάστηκαν εντατικά, κυρίως μετά το φθινόπωρο, κρί­ νοντας το σύνολο της παραγωγής του 2006. Το υλικό τους αντλήθηκε από τους κοινούς καταλόγους της ΒΙΒΛΙΟΝΕΤ και του Διαβάζω, όπως δημοσιεύονται στα μηνιαία δελτία που εμφανίζονται στο site του ΕΚΕΒΙ. Έλαβαν, επίσης, υπόψη τους και τις μεμο­ νωμένες παραγωγές όοων συγγραφέων εί­ χαν την καλοσύνη να αποοτείλουν τα έργα τους στη διεύθυνση του περιοδικού. Η ψηφοφορία θα είναι μυστική. Το κάθε μέλος της επιτροπής αξιολογεί τα βιβλία με σειρά προτίμησης. Έτσι σε μία λίστα 10 βιβλίων το πρώτο βιβλίο παίρνει 10 βαθμούς, το δεύτερο 9, το τρίτο 8 κ.ο.κ. Το τελικό άθροισμα των βαθμών που θα δώσουν τα μέλη της κάθε επιτροπής κρί­ νει και το αποτέλεσμα. Βραβεύεται, δη­ λαδή, το βιβλίο που θα συγκεντρώσει το υψηλότερο άθροιαμα βαθμών. Η ψηφο­ φορία γίνεται με κλειστό φάκελο ή mail που απευθύνεται προς την δικηγόρο Αθανασία Τριανταφ υλοπ ούλου - Καλλή, η οποία αθροίζει τους βαθμούς και δίνει το τελικό αποτέλεσμα. Ο φάκελος των αποτελεσμάτων, ανά κατηγορία, παραδί­ νεται από την δικηγόρο στη διεύθυνση του Διαβάζω, σφραγισμένος, λίγο πριν

13

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

από την έναρξη της τελετής απονομής. Τα ψηφοδέλτια βρίσκονται στα χέρια της δικηγόρου προς διευκρίνιση οποιοσδή­ ποτε ερωτήματος ή ένστασης.

Η τε λ ε τ ή Η απονομή των βραβείων θα γίνει στις 25 Απριλίου οτο νέ ο Μ ουσ είο Μ πενάκη, στην οδό Πειραιώς, στις 7.00 μ. μ. Θα ακολουθήσει κοκτέιλ και χάπενινγκ στη­ ριγμένο σε ιδέες νέων ανθρώπων που συνδυάζουν το λόγο με τη μουσική. Στην τελετή απονομής έχουν κληθεί να παραστούν άνθρωποι των γραμμάτων και των τεχνών, εκπρόσωποι φορέων και οργανισμών του πνευματικού και πολιτι­ κού χώρου. Την τελετή θα παρουσιάσει ο δημοσιο­ γράφος Σταύρ ος Θ εοδω ράκης, τον οποί­ ον ευχαριστούμε από βάθους καρδιάς.

ποια βραβεία θα δοθούν Θα • • • • • • •

δοθούν τα ακόλουθα βραβεία: Ποίησης, Δοκιμίου, Διηγήματος, Μ υθισ τορήματος, Πρω τοεμφ ανιζόμενου σ υγγραφ έα (στη μνήμη Ηρακλή Παπαλέξη), Εικονογραφημένου παιδικού λογοτεχνικού βιβλίου, Παιδικού λογοτεχνικού βιβλίου για μεγ ά λα παιδιά.

Το βραβείο Το βραβείο είναι μια γλυπτή σύνθεση του εικαστικού Θανάση Δ ιαμαντόπουλου και συνοδεύεται με χρηματικό έπαθλο 2.500 ευρώ.

E u ro b a n k ^

Με τη Σοφία και την Αιμιλία, μας ενώνουν κοινές αξίες. Συνεχίζουν τη διαδρομή τους και θέτουν όλο και υψηλότερους στόχους. Στρατηγική: Η Eurobank αναπτύσσεται σταθερά σε μια αγορά με πάνω από 200 εκατομμύρια ανθρώπους, στη Νέα Ευρώπη, όπου στοχεύει να είναι η τράπεζα πρώτης επιλογής για ιδιώτες, επιχειρήσεις και θεσμικούς πελάτες.

Δυναμική: Αρχίζοντας την πορεία της το 1990, η Eurobank κατέχει σήμερα ηγετική θέση, με 19.000 εργαζόμενους και ένα δίκτυο με περισσότερα από 1.300 καταστήματα και κέντρα εξυπηρέτησης στην Ελλάδα και τη Νέα Ευρώπη.

Ανθρωποκεντρική: Χτη Eurobank, λειτουργούμε με βαθύ αίσθημα ευθύνης απέναντι στους πελάτες, τους μετόχους και την κοινωνία. ΕΛΛΑΔΑ/ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ/ΣΕΡΒΙΑ/ΡΟΥΜΑΝΙΑ/ ΠΟΛΩΝΙΑ/ΤΟΥΡΚΙΑ/ΟΥΚΡΑΝΙΑ/ ΚΥΠΡΟΣ/ΛΟΥΞΕΜΒΟΥΡΓΟ/ ΗΝΩΜΕΝΟΒΑΣΙΛΕΙΟ www.eurobank.gr

[

δ

ι α

β

α

ζ

ω

]

Λ Ο Γ Ο Τ Ε Χ Ν Ι Κ Α

Β Ρ Α Β Ε Ι Α

2 0 0 7

Το βραβείο του ΟΣΔΕΛ Στη συνέντευξη τύπου ο πρόεδρος του ΟΣΔΕΛ κ. Δημήτριος Πα ντελέσ κος ανακοί­ νωσε ότι το Δ.Σ. του οργανισμού αποφά­ σισε κάθε συγγραφέας που θα βραβευτεί από το Διαβάζω να ενισχυθεί από τον ΟΣ­ ΔΕΛ με 2.000 ευρώ, με την προϋπόθεση ότι έχει συμπληρωθεί ένας χρόνος από την ημερομηνία που έγινε μέλος του ή υπέγραψε σύμβαση με αυτόν.

Το νέο τιμ ητικό βραβείο του Διαβάζω Παράλληλα έχει προστεθεί ένα νέο βρα­ βείο, το οποίο θα απονέμεται σε πρόσω­ πο του χώρου του βιβλίου για να τιμηθεί η διαχρονική προσφορά του. Το βραβείο θεσπίστηκε από την εκδοτική ομάδα του περιοδικού στη μνήμη του Περικλή Αθανασόπουλου, ιδρυτή και πρωτεργάτη, σε εκείνες τις δύσκολες εποχές, του περιο­ δικού Διαβάζω.

Οι κ ριτικές επιτροπές Η κριτική επιτροπή των Λογοτεχνικών Βραβείων Διαβάζω 2007 για την ποίηση, το δοκίμιο, το διήγημα, το μυθιστόρημα και τον πρωτοεμφανιζόμενο συγγραφέα έχει τα ακόλουθα μέλη: Γιώργος Αράγης, κριτικός λογοτεχνίας, δοκιμιογράφος, Δημήτρης Δασκαλόπουλος, ποιητής, βιβλιογράφος, Α λ έξης Ζήρας, κριτικός λογοτεχνίας, Αγγέλα Καστρινάκη, αν. καθηγήτρια του Τμήματος Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, συγγραφέας, Κώ στας Κα τσ ουλάρη ς, συγγραφέας, κριτικός λογοτεχνίας, Λ ευτέ ρ η ς Π α π αλ εοντίου, επ. καθηγητής Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπι­ στήμιο Κύπρου, Νικήτας Παρίσης, φιλό­ λογος, κριτικός λογοτεχνίας.

2

Ο

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

Η κριτική επιτροπή των Λογοτεχνικών Βραβείων Διαβάζω 2007 για το εικονο­ γραφημένο παιδικό λογοτεχνικό βιβλίο και το λογοτεχνικό βιβλίο για μεγάλα παι­ διά έχει τα ακόλουθα μέλη: Αγγελική Γιαννικοπούλου, αν. καθηγήτρια στο Τμήμα Επιστημών Προσχολικής Αγωγής και Εκπαιδευτικού Σχεδιασμού στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Μ ένη Κανατσ ούλ η, αν. καθηγήτρια στο Τμήμα Εκ­ παίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, Άντα ΚατσΓκη-Γκίβαλου, καθηγήτρια Ελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, Σούλα Οικονομίδου, επιστημονική συνεργάτρια στο Παιδαγωγικό Τμήμα Νη­ πιαγωγών στο Δημοκρίτειο Πανεπιστή­ μιο, Δ ημήτρης Πολίτης, εκπαιδευτικός, διδάσκων στο ΤΕΕΑΠΗ του Πανεπιστη­ μίου Πατρών.

Οι χορηγοί Η προσπάθεια των βραβείων δεν θα μπο­ ρούσε να έχει ευτυχές αποτέλεσμα χω­ ρίς την ευγενική χορηγία επιχειρήσεων και οργανισμών που εκτίμησαν το τρια­ ντάχρονο έργο του περιοδικού μας και θέλησαν >να συμβάλλουν σε μια αντιπνευματική εποχή στη διάδοση του κα­ λού βιβλίου σε ευρύτερα στρώματα. Πρόκειται για επιχειρήσεις που έχουν να επιδείξουν κοινωνική ευθύνη και δραστη­ ριότητες που ξεπερνούν το αυστηρά επι­ χειρηματικό τους αντικείμενο. Ευχαρι­ στούμε την EFC Eurobank, τον ΟΣΕ, τη Nissan Θεοχαράκης, τη Grant Thornton, το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου. Οι επιχειρήσεις αυτές δεν είναι απρόσωπες και γι' αυτό θέλουμε να ευχαριστήσουμε προσωπικά τα στελέχη τους κ.κ. Νικόλαο Καραμούζη, Διονύση Χιόνη, Νικόλαο Θεοχαράκη, Βασίλη Καζά και Κατρίν Βελισσάρη αντί­ στοιχα.

N e o M IC R A

M a d e to a m a z e !

1 . 2 0 0 c c μ ε € 1 1 .2 9 0 • A -m aze εσωτερικό · Sport καθίσματα • Radio - CD · Ζάντες αλουμινίου

Απόλυτα εξοπ λισμ ένο. Απόλυτα ασφαλές.

NIK. I. ©ΕΟΧΑΡΑΚΗΣ Α.Ε.

www.nissan.gr

S H IFT_city life

[

δ

ι α

β

α

ζ

ω

]

Λ Ο Γ Ο Τ Ε Χ Ν Ι Κ Α

Β Ρ Α Β Ε Ι Α

2 0 0 7

Οι χορηγοί επικοινωνίας Ευχαριστούμε για την πολύ μεγάλη βοή­ θεια που μας προσφέρουν οι χορηγοί επικοινωνίας: Τα Νέα, η ΕΡΤ και το Τρίτο Πρόγραμμα.

Οι υποστηρικτές Στην προσπάθειά μας αυτή βρήκαμε πολ­ λούς υποοτηρικτές, μεταξύ των οποίων ιδρύματα με πνευματικό και πολιτιστικό χαρακτήρα όπως το Ίδ ρυμα Κώστα και Ελένης Ουράνη και το Ίδ ρυμα Κώστα Κυριαζή. Το ουίσκι Dewar's και π Στροφ υλιά με τα κρασιά της μας προσφέρουν τα απαραίτητα, για μετά, ποτά τους. Ο Σύ λ­ λογος Εκδοτών Βιβλίου Αθηνώ ν και ο

λ \ 6 vh

Σύνδεσ μος Εκδοτών Βιβλίου είναι και τώ­ ρα, όπως πάντα, δίπλα μας.

Οι φίηοι Οι φίλοι μας ήταν πολλοί. Αυτοί που προσέφεραν οικονομική στήριξη και όσοι δρα­ στηριοποιήθηκαν για την αρτιότητα της διοργάνωσης. Σήμερα αναφέρουμε και ευχαριστούμε τους εκδοτικούς οίκους Βή­ τα Ια τρικές Εκδόσεις, Γ. & Κ. Δαρδανός, Ελληνικά Γράμματα, Επίκεντρο, Καστανιώτης, Κέδρος, Κριτική, Μ ελάνι, Μεταίχμιο, Πατάκης, Ωκεανίδα, τα Βιβλιοπωλεία Ευρι­ πίδης, IANOS και το Νέο Ρεύμα. Ευχαριστούμε, τέλος, το Μ ουσείο Μπενάκη, τον διευθυντή του κ. Άγγελο Δ ελ ηβοριά και την κ. Ειρήνη Γερουλάνου.

Π οίηση Ορέστης Α λεξάκης, Θίασος στην εξέδρα, εκδόσεις Γαβριηλίδης Γιώργος Βέης, Λεπτομέρειες κόσμων, εκδόσεις Ύψιλον Ζέφ η Δαράκη, Ο απέναντι χρόνος, εκδόσεις Νεφέλη Δημήτρης Ε λευθερ άκης, Η στέππα, εκδόσεις Νεφέλη Γιάννης Καρατζόγλου, Αποτελέσματα χρήσεως, εκδόσεις Ίκαρος Μαρία Κέντρου-Αγαθοπούλου, Σεντόνια της αγρύπνιας, εκδόσεις Μεταίχμιο Θεώ νη Κοτίνη, Ανίδεοι πάλι, εκδόσεις Πλανόδιον Κώστας Γ. Παπαγεωργίου, Το μαύρο κουμπί, εκδόσεις Κέδρος Σω τήρης Σαράκης, Η τελετή, εκδόσεις Νεφέλη Γιάννης Στίγκας, Η όραση θ' αρχίσει ξανά, εκδόσεις Κέδρος Μ αρία Τοπάλη, Λονδίνο και άλλα ποιήματα, εκδόσεις Νεφέλη Γιώργος Τσαγκάρης, Ανένδοτοι ήλιοι, εκδόσεις Καστανιώτη Η ποίηση και του έτους 2006, κατά γενική ομολογία της επιτροπής, εξακολουθεί να διατηρείται σε πολύ ικανοποιητικό επίπεδο από άποψη ποιότητας, παρά τις κάποτε διαφορετικές επιμέρους εκτιμήσεις των μελών της. Τούτο βεβαίως δεν σημαίνει ότι διαπιστώθηκαν ριζοσπαστικές ή καινοτόμες φωνές στα υπό κρίσιν βιβλία, αλλά ότι η πολυφωνία παλαιότερων, νεότερων και εντελώς πρόσφατων ποιητών δημιουργεί ένα λίαν αξιόλογο πεδίο ποιητικής εκφο­ ράς που συντηρεί υψηλά το μέσον όρο. Τούτο καταφαίνεται και από το γεγονός

22

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

πως η επιτροπή, παράλληλα και δίπλα σε γνωστά και καθιερωμένα ονόματα, θεώ­ ρησε ως άξιους να περιληφθούν στη βρα­ χεία λίστα και ορισμένους νέους ποιητές οι οποίοι εξέδωσαν το 2006 το πρώτο τους βιβλίο, παρά το γεγονός (και σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει συχνά στον χώρο της πε­ ζογραφίας) πως η ποιητική καταξίωση κερ­ δίζεται τελικώς με βραδείς ρυθμούς και προϋποθέτει μιαν επίπονη πορεία. Η γενική κατάσταση, όπως εξετέθη συνοπτικώς, αποτέλεσε το πλαίσιο μέσα στο οποίο ανταλλάχτηκαν οι γνώμες και

ΧΡΟΝΙΑ3-14 ΜΑΪΟΥ ΓΙΟΡΤΗ ΒΙΒΛΙΟΥ ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΜΕΣΑ ΠΡΟΒΟΛΗΣ, ΠΡΟΩΘΗΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΑΔΟΣΗΣ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

10 ΠΕΡΙΠΤΕΡΑ-ΠΑΙΔΙΚΕΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

ΕΚΘΕΣΕΙΣ-ΕΚΔΗΛΟΣΕΙΣ-ΠΡΙ ΥΠΟ ΤΗΝ ΑΙΓΙΔΑ ΤΟΥ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

1

■

ΕΘΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΒΙΒΛΙΟΥ

ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΔΗΜΟΥ ΑΘΗΝΑΙΩΝ

[

δ

ι α

β

α

ζ

ω

]

Λ Ο Γ Ο Τ Ε Χ Ν Ι Κ Α

Β Ρ Α Β Ε Ι Α

2 007

οι κρίσεις των μελών της επιτροπής, προκειμένου να καταρτιστεί η βραχεία λίστα η οποία είναι χαρακτηριστικό πως

λχβτα,

απέβη και η πλέον πολυάριθμη, σε σύγκριση προς τις αντίστοιχες λίστες των άλλων ειδών γραπτού λόγου.

Δ οκίμιο Π α ντελής Βουτουρής, Αγαπημένε μου Ζαρατούστρα·. Παλαμάς, Νίταε. εκδόσεις Καστανιώτη Σπύρος Λ. Β ρεττός, Κώστας Καρυωτάκης: Το εγκώμιο της φυγής, εκδόσεις Γαβριπλίδης Ελισάβετ Κοτζιά, Ιδέες και αισθητική: Μεσοπολεμικοί και μεταπολεμικοί πεζογράφοι 1930-1974, εκδόσεις Πόλις Χριστίνα Ν τουνιά, Πέτρος Πικρός: Τα όρια και η υπέρβαση του νατουραλισμού, εκδόσεις Γαβριπλίδης Τζίνα Πολίτη, Περί αμαρτίας, πάθους, βλέμματος και άλλων τινών: Δοκίμια, εκδόσεις Άγρα Δημήτρης Ρ αυτόπουλος, Αναθεώρηση τέχνης: Η Επιθεώρηση Τέχνης και οι άνθρωποί της, εκδόσεις Σοκόλη Έ λ λη Φιλοκύπρου, Παλαμάς, Καρυωτάκης, Σεφέρης, Ελύτης: Η διαρκής ανεπάρκεια της ποίησης, εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα Χ ρήστος Χρυσόπουλος, Το γλωσσικό κουτί: Όψεις της δουλειάς του συγγραφέα, εκδόσεις Καστανιώτη Δεν είναι εύκολο να αξιολογήσει κανείς τη βιβλιοπαραγωγή μιας ολόκληρης χρο­ νιάς. Το πρόβλημα δεν δημιουργείται μό­ νο από τον όγκο και το μεγάλο αριθμό των βιβλίων. Υπάρχουν και άλλες παρά­ μετροι που δυσκολεύουν όχι τόσο την ευθυκρισία μιας κριτικής επιτροπής όσο, γενικά, το συνολικό της έργο. Ίσως, όμως, τα πράγματα να γίνονται πε­ ρισσότερο δύσκολα, ενδεχομένως και πιο πολύπλοκα, όταν κανείς εντοπίζεται στο χώρο και την περιοχή του δοκιμίου. Το έργο δηλαδή της κριτικής επιτροπής αντιμετωπίζει και άλλης (ρύσεως προ­ βλήματα. Καταρχήν, δεν είναι απόλυτα αποσαφηνισμένο τι είδους έργα στεγά­ ζονται κάτω από τον όρο δοκίμιο. Αυτή, λοιπόν, η κάποια ειδολογική ασά­ φεια προσδιόρισε, σ' έναν πρώτο βαθμό, και τα κριτήρια σύμφωνα με τα οποία θα χαρακτηριζόταν ως δοκίμιο ένα συγκε­ κριμένο βιβλίο. Έτσι, τα μέλη της κριτι­ κής επιτροπής, με ομόφωνη απόφαση,

24

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

απέκλεισαν καταρχήν από την κατηγορία του δοκιμίου όσες σημαντικές μελέτες ανήκαν αμιγώς στην περιοχή και το είδος των διατριβών.

■Παράλληλα, τα μέλη της επιτροπής, στενεύοντας κάπως την ευρυχωρία του όρου δοκίμιο, συναποφάσισαν ότι τα προς αξιο­ λόγηση βιβλία, στην κατηγορία του δοκι­ μίου, θα πρέπει: να ασχολούνται και να με­ λετούν θέματα που σχετίζονται άμεσα με την ευρύτερη περιοχή της λογοτεχνίας· να μη θυμίζουν τη στεγνότητα που συνήθως διακρίνει τις επιστημονικές μελέτες- να έχουν, δηλαδή, ως χαρακτηριστικό εύση­ μο ένα καθαρά προσωπικό ύφος στο χειρι­ σμό της δοκιμιακής γλώσσας· και, τέλος, μέσα στον ευρύτερο προβληματισμό τους, να κομίζουν νέες θέσεις και να κατα­ κυρώνουν μια καινούργια οπτική. Με αυτά τα κριτήρια και με αυτές τις βα­ σικές προδιαγραφές καταρτίστηκε, κα­ ταρχήν, η μικρή λεγάμενη λίστα για το εί­ δος του δοκιμίου.

Β ΙΒ Λ ΙΟ Ν Ε Τ

a www.biblionet.gr

ΟΛΗ Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΜΕ ΕΝΑ ΚΛΙΚ

^ β ιβ

Χ ιο υ

• 116.000 ΒΙΒΛΙΑ ON LINE • ΟΛΕΣ ΟΙ Ν ΕΕΣ ΕΚΔ Ο ΣΕΙΣ • 60.000 ΣΥΓΓΡΑΦ ΕΙΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΕΣ

Ένα εργαλείο που διαθέτει δωρεάν το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου (ΕΚΕΒΙ) στους επαγγελματίες και στους φίλους του βιβλίου • 250.000 επισκέπτες το μήνα • 38 κόμβοι βιβλιοπωλείων λειτουργούν με βάση τη ΒΙΒΛΙΟΝΕΤ: b o o k s.g r ( Ε λευθερουδάκης ), p a p a so tirio u .g r, e stia b o o ksto re .g r, e vrip id is.g r, b ibliotopia.gr, libro.gr, g lo ryb o o k.gr, g o v o stis.g r, ts a m a n ta k is .g r, to th e m a .g r, e k fra s i.c o m .g r, fe ro u si.g r, a e g e e is .g r , vivlio fo n o .g r, n iko letak is.g r, d ie th n e sb o o k s.g r, th eb o o k sto re.g r, z in o n sh o p .c o m , lem o n i.g r, o d is s e a s .g r , in tb o o k.gr, p ro m ith .gr, bib lio p o lio .gr, a p ro v le p to .g r Θ ε σ σ α λ ο ν ί κ η : p s a ra s b o o k s .g r η ρ ά κ λ ε ιο : d o k im a k is.g r, p a n a b o o k .g r λ α ρ ις α - β ο λ ο ς : p e d ia b o o k s.g r λ α μ ι α : o io n o s.co m η λ ε κ τ ρ ο ν ικ ά : greekb o o ks.g r, b a za a rb o o ks.g r, b o o k sin g re e k .g r, a llb o o k s.g r, d ia sp o ra .g r, b ib lio n .gr, b o o k sfro m g re e c e .g r, b ib lia g o ra .c o .u k (Λ ο ν δ ίν ο ), g re e c e in p rin t.co m (Η Π Α ) κα θ ώ ς και το σ ύ σ τ η μ α δ ια χείρ ισ η ς τω ν β ιβ λιο π ω λ ε ίω ν F n a c και P u b lic (Γ ε ρ μ α ν ό ς )

αθηνα:

Διατίθεται δω ρεάν και σε CD-ROM

-> στο γραφείο του ΕΚΕΒΙ στη ΣΤΟΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ (Πεσμαζόγλου 5, Αθήνα) -» στην 30η Γιορτή Βιβλίου στη Διονυσίου Αρεοπαγίτου στα περίπτερα του ΕΚΕΒΙ (3 -1 4 Μάί'ου 2007)

Πληροφορίες: ΕΘΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΒΙΒΛΙΟΥ Αθανασίου Διάκου 4 117 42 Αθήνα τηλ.: 210-9200300, w ww .ekebi.gr

Δ Ι Α Β Α Ζ Ω ]

Λ Ο Γ Ο Τ Ε Χ Ν Ι Κ Α

μικρτί λ \ 6 ν α

Β Ρ Α Β Ε Ι Α

2007

Δ ιηγημα Βασίλης Γκουρογιάννης, Από την άλλη γωνία, εκδόσεις Μεταίχμιο Μ ένης Κ ουμανταρέας, Η γυναίκα που πετάει, εκδόσεις Κέδρος Παναγιώ της Κουσαθανάς, Μικρό τρίπτυχο του νόστου, εκδόσεις Ίνδικτος Κώστας Μ αυρουδής, Στενογραφία, εκδόσεις Κέδρος Μ αρία Στεφ ανοπ ούλου, Ο βράχος στο σύννεφο, εκδόσεις Βιβλιοπωλείον της Εοτίας Αργύρης Χιόνης, Όντα και μη όντα, εκδόσεις Γαβριηλίδης Κρίνοντας από τις συλλογές διηγημάτων του 2006, μπορούμε να επαναλάβουμε κάποιες παρατηρήσεις που τείνουν να ιοχύοουν ως μόνιμα χαρακτηριστικά στον σύντομο αφηγηματικό λόγο των τελευ­ ταίων ετών, μολονότι ορισμένα από τα βι­ βλία αυτού του είδους στη χρονιά που πέ­ ρασε περιλαμβάνουν πεζά που αγγίζουν στην έκταση τα όρια ενός λιγοσέλιδου μυ­ θιστορήματος. Χωρίς να υπάρχει κάτι το εξαίρετο στην περυσινή ελληνική διηγηματογραφία, το πιο παρήγορο συμπέρα­ σμα από την ανάγνωσή της παραμένει ότι οι συγγραφείς της διακυβεύουν περισσό­ τερο από όσο οι μυθιστοριογράφοι. Δοκι­

λΐ6ν({

μάζονται σε μια σχετικά μεγάλη ποικιλία αφηγηματικών τεχνικών, αφήνονται και χρησιμοποιούν με μεγαλύτερη εμπιστοσύ­ νη το στοιχείο της φαντασίας, συνδυάζουν με περισσότερο κέφι την ποιητική ρευστό­ τητα του υποκειμενικού χρόνου με την αναλυτική περιγραφή καταστάσεων της συνείδησης και του συναισθήματος. Αν το σύγχρονο ελληνικό μυθιοτόρημα πάσχει ιδίως στον τομέα της σύνθεσης, με πιο ορατές αδυναμίες τα αναφομοίωτα παραγεμίσματα και τους μετέωρους χαρακτή­ ρες του, το διήγημα με την πυκνότητά του μπορεί να προσφέρει ενδιαφέρουσες λύ­ σεις σε τέτοια προβλήματα.

Μ υθιστόρημα Νίκη Αναστασέα, Επικράνθη, διά χειρός Αλέξη Ραζή, εκδόσεις Κέδρος Χρήστος Αστερίου, Το ταξίδι του Ιάσονα Ρέμβη: Μια αληθινή ιστορία, εκδόσεις Πατάκη Ελένη Γιαννακάκη, Τα χερουβείμ της μοκέτας, εκδόσεις Βιβλιοπωλείον της Εστίας Νίκος Δαββέτας, Λευκή πετσέτα στο ρινγκ, εκδόσεις Κέδρος Δ ήμητρα Κολλιάκου, Θερμοκρασία δωματίου, εκδόσεις Πατάκη Πρόδρομος Μ άρκογλου, Καταδολίευση, εκδόσεις Κέδρος Μιχάλης Μιχαηλίδης, Νυχτερινή διαδρομή, εκδόσεις Καστανιώτη Τεύκρος Μιχαηλίδης, Πυθαγόρεια εγκλήματα, εκδόσεις Πόλις Αντώ νης Σουρούνης, Το μονοπάτι στη θάλασσα, εκδόσεις Καστανιώτη Κοσμάς Χαρπαντίδης, Τα δώρα του πανικού, εκδόσεις Κέδρος Κοινή ήταν η διαπίστωση μεταξύ των με­ λών της επιτροπής ότι η έλλειψη πνοής, τα προβλήματα δομής και αφήγησης, η αδυναμία σύνθεσης ενός κόσμου πειστι­ κού και πρωτότυπου ήταν τα στοιχεία που χαρακτήρισαν την πλειονότητα της ελληνικής μυθιστορηματικής παραγωγής

20

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

για το 2006. Θέλοντας να αφουγκραστεί τα σύγχρονα ρεύματα, ακόμη κι όταν αυτά είναι «υπό­ γεια», η επιτροπή έλαβε υπόψη της έργα που δεν εντάσσονται στο κυρίως λογο­ τεχνικό σώμα, καθώς και έργα που εκδίδονται από μικρούς ή περιθωριακούς εκ-

ΤΑ ΝΕΑ

ενημερώνουν,καλλιεργούν και ψυχαγωγούν τον αναγνώστη

ΚΑΘΕ ΣΑΒΒΑΤΟΚΥΡΙΑΚΟ το ειδικό ένθετο J «Βιβλιοδρόμιοj ιδέες» προτείνει τα πιο ενδιαφέροντα βιβλία του μήνα και ανοίγει ένα γοητευτικό παράθυρο στην εποχή μας

20

σελίδες ■ ΜΕ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ εκλεκτών συγγραφέων και καλλιτεχνών ■ ΜΕ ΚΡΙΤΙΚΕΣ σημαντικών μυθιστορημά­ των, ιστορικών μελετών, δοκι­ μίων, εφηβικών βιβλίων και παραστάσεων

Γ

δ

ι α

β

α

ζ

ω

]

^ Λ Ο Γ Ο Τ Ε Χ Ν Ι Κ Α

Β Ρ Α Β Ε Ι Α

2 007

δοτικούς οίκους. Το γεγονός ότι τέτοια έργα δεν ανιχνεύονται στην τελική λίστα οφείλεται απλώς και μόνο στο ότι δεν κρίθηκαν άξια για να συμπεριληφθούν οε αυτή. Επίσης, επικράτησε η αντίληψη ότι καλό θα ήταν να δοθεί προτεραιότητα σε νέους ή νεότερους πεζογράφους που έχουν κα­ ταθέσει μυθιστόρημα άξιο λόγου, οε σχέ­ ση με καταξιωμένους συγγραφείς που

μ ικ ^ /{ λίβτα,

θεωρήθηκε ότι είτε επαναλαμβάνονται εί­ τε κατέθεσαν βιβλία που, κατά την άποψη της επιτροπής, δεν προσθέτουν τίποτε στο μέχρι τώρα έργο τους. Πάντως, το αποτέλεσμα της σύνθεσης των επιμέρους απόψεων ή γούστων ήταν πιστεύουμε παραγωγικό, ούτως ώστε η τελική λίστα να συνθέτει μια πο­ λυποίκιλη και προκλητική αναγνωστική πρόταση.

Πρωτοεμφανιζομενοι Ζήσης Αίναλής, Ηλεκτρογραφία. εκδόσεις Γαβριηλίδης Δημήτρης Ανανιάδης, Ράστερ, εκδόσεις Μελάνι Γιώργος Γλυκοφ ρύδης, Ο επιβάτης, εκδόσεις Νεφέλη Ε λευ θερ ία Δημητρομανω λάκη, Η ηγεμονία της ευτυχίας, εκδόσεις Μεταίχμιο Δημήτρης Καλαβρής, Άγγελος τιμωρός, εκδόσεις Μεταίχμιο Λ ένα Κιτσοπούλου, Νυχτερίδες, εκδόσεις Κέδρος Νίκος Μ άντης, Ψευδώνυμο, εκδόσεις Καστανιώτη Για πρώτη φορά στη λίστα των πρωτοεμφανιζόμενων συγκαταλέγονται φέτος συγγραφείς από δύο είδη λόγου: πεζογράφοι και ποιητές. Έως τώρα το βραβεί­ ο προοριζόταν μοναχά για πρωτοεμφανιζόμενο πεζογράφο. Όμως η επιτροπή έκρινε ότι δεν συντρέχει λόγος να αδικεί­ ται η ποίηση για χάρη του εμπορικότερου πεζού λόγου. Όσο κι αν είναι δύσκολη η διάκριση του «καλύτερου» ανάμεσα σε δύο τόσο αποκλίνοντα είδη όσο η ποίηση και το πεζό, προκρίνομε την άβολη επι­

λογή από την έμμεση συμμόρφωση στην εμπορικότητα. Πρωτοεμφανιζόμενος/η σημαίνει πάντα μια προβολή στο μέλλον, μια εικασία και ένα ρίσκο. Η επιτροπή κρίνει ότι οι επιλεγέντες έχουν όλες τις προϋποθέσεις να αποδώσουν σημαντικό έργο, ενώ ορισμένοι έχουν φτάσει κιόλας σε πολύ υψηλό επίπεδο. Κάποιες αδυναμίες ή ανισότητες είναι απολύτως συγγνωστές για πρόσωπα στην πλειονότητά τους νεαρά.

ΒΡΑΒΕΙΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΩΝ ΠΑΙΔΙΚΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ

λίόνα, Εικονογραφημένο

βιβλίο

Νικόλας Ανδρικόπουλος (κείμενα - εικονογράφηση), Παιχνίδια και ψιλικά, εκδόσεις Λιβάνη Βαγγέλης Η λιόπουλος (κείμενα - συνεργασία με παιδιά), Γιώργος Σγουρός (εικονογράφηση - συνεργασία με παιδιά), Το παραμύθι της γέφυρας, εκδόσεις Πατάκη Χρήστος Μ πουλώ της (κείμενα), Φω τεινή Στεφ ανίδη (εικονογράφηση), Η κυρία Μίνα και η άνοιξη, εκδόσεις Λιβάνη

2S

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

ΚΑΘΕ ΣΤΑΓΟΝΑ DEWAR’S 12 ΕΤΩΝ ΕΙΝΑΙ ΤΟΣΟ ΑΠΟΛΑΥΣΤΙΚΗ ΩΣΤΕ ΝΑ

ΔΙΚΑΙΩ Ν ΕΙ Τ Α 125 ΒΡΑΒΕΙΑ T O Y HOUSE OF DEWAR’S

A L0N G s t o r y i n ev e r y d r o p JOHN DEWAR, fir SONS SINCE 1846 DEWAR'SANDTHEHIGHLANDERDEVICEAREREGISTEREDTRADEMARKSANDTHEMARRYINGSYMBOLISATRADEMARK. Απολαύστε υηευθυνι

[

3

Δ I A B A Z Q Λ Ο Γ Ο Τ Ε Χ Ν Ι Κ Α

Β Ρ Α Β Ε Ι Α

2007

Αντώ νης Παπαθεοδ ούλου - Τερέσ α Ιν φ άντε (κείμενα), Δέσποινα Καραπάνου (εικονογράφηση), Το παρανομύθι, εκδόσεις Παπαδόπουλος Πέτρος Πουλάκης (κείμενα), Βασίλης Παπατσαρούχας (εικονογράφηση), Ο Αυτός, εκδόσεις Κάστωρ Κώστας Π ούλος (κείμενα), ΣβετλΓν (εικονογράφηση), Ο Νίκος και ο λύκος, εκδόσεις Παπαδόπουλος Αθηνά Σταμάτη (κείμενα - εικονογράφηση), Τη νύχτα των θαυμάτων, εκδόσεις Κάστωρ Φ ωτεινή Στεφ ανίδη (κείμενα - εικονογράφηση). Κάτι παράξενο απόψε συμβαίνει, εκδόσεις Λιβάνη

λΐβ να ,

Β ιβλία για μεγααα παιδια Βούλα Μ άστορη, Μελλόντια, το κορίτσι που γεννήθηκε οτο μ έλλον: Μικροίχρονοταξιδιώτες, εκδόσεις Πατάκη Μαρία Παπαγιάννη, Ως δια μαγείας, εκδόσεις Πατάκη Λ ότη Π έτροβιτς - Ανδρουτσοπούλου, Ένα αγγελάκι στα Εξάρχεια, εκδόσεις Ψυχογιός Μ άγδα Πίκη, Σύνθια, εκδόσεις Κέδρος Γιάννης Ρ εμούνδος, Αχ, αυτός ο Όμηρος, εκδόσεις Ψυχογιός Λίτσα Ψ αραύτη, Τάλως, ο χάλκινος γίγαντας της Κρήτης, εκδόσεις Πατάκη Στην κατηγορία Βραβεία λογοτεχνικώ ν παιδικών βιβλίω ν εντάσσονται οι υποκα­ τηγορίες «Εικονογραφημένο βιβλίο» και «Βιβλία για μ εγάλα παιδιά». Στα γραφεία του περιοδικού έφτασε ένας μεγάλος αριθμός βιβλίων, υποψήφιων για βράβευση, που εκδόθηκαν μέσα στο 2006. Τα μέλη της κριτικής επιτροπής κατά τις συχνές συναντήσεις τους αποφάσισαν την κατάρτιση «καταλόγων αντιπροσωπευτι­ κών βιβλίων» (short-lists) και για τις δύο υποκατηγορίες. Παρά το ότι η βασική αί­ σθηση όλων των μελών της επιτροπής πι­ στοποιεί τη μη συμπόρευση της ποσότη­ τας με την ποιότητα, η επιτροπή προχώ­ ρησε στην κατάρτιση των παραπάνω «κα­ ταλόγων» με το σκεπτικό ότι χρειάζεται να προβληθούν, έστω σε μια πρώτη φάση, τα βιβλία εκείνα που ξεχωρίζουν για διαφορε­ τικούς λόγους το καθένα. Τα περισσότερα από τα βιβλία που απαρ­ τίζουν τους «καταλόγους» αυτούς, απο­ δεσμευμένα από τα ονόματα των γνω­ στών ή νεοεμφανιζόμενων συγγραφέων

30

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

τους, διακρίνονται για τη θεματική τους τόλμη ή την πρωτοτυπία της έμπνευσης, τους αφηγηματικούς τους τρόπους ή την ποικιλία των τεχνικών που εφαρμόζουν. Πιο συγκεκριμένα, τα βιβλία της (πρώτης) υποκατηγορίας «Εικονογραφημένο βι­ βλίο» επιλέχθηκαν με κύριο κριτήριο τους ιδιαίτερους τρόπους συνδυασμού του κειμένου με την εικόνα, η συνύπαρξη των οποίων στα συγκεκριμένα βιβλία πραγμα­ τεύεται ουσιαστικά τα όρια της γλώσσας και τις λειτουργικές δυνατότητες της ει­ κόνας. Για την επιλογή των βιβλίων της (δεύτερης) υποκατηγορίας «Βιβλία για μεγάλα παιδιά» δεν λειτούργησε τόσο η πρωτοτυπία των θεμάτων, τα οποία στη­ ρίζουν τη μυθοπλασία τους, όσο οι τρό­ ποι χειρισμού αυτών των θεμάτων. Παρό­ μοιοι τρόποι σε κάποια από τα βιβλία που προτείνονται, υπερβαίνοντας το γνωστό και το συνηθισμένο, συνιστούν το ιδιαίτε­ ρο της σύλληψης και καταξιώνουν το πρωτοποριακό της (συγ)γραφής, ενώ αναδεικνύουν συγγραφείς και κείμενα.

Λογοτεχνικά Βραβεία ΔΙΑΒΑΖΩ 2007 Χ

Ο

^__________

Ρ

Η

ΕΘΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΒΙΒΛΙΟΥ

Χ Ο Ρ Η Γ Ο Ι

QQD Λ Π

Ο

Σ

D e w a r ’s

^

—

ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΕΚΔΟΤΩΝ ΒΙΒΛΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ

ΟΙ

Λ

ΝΕΟ ΡΕΥΜ Α

\ΪΜ Εύριπίδηφβλιοηφ'α;·

ΒΗΤΑ

Ρ

;

Φ Ι Λ Ο Ι

Τ Ω Ν

Ι

Κ

Τ

Ε

β ι β λ ι

Σ

° υ

Β Ρ Α Β Ε Ι Ω Ν

E C ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝ1ΩΤΗ

^ ,

* /

Η

---εκδοςεΪ ς

IANOS

Τ

φ

'

_

Ε Π Ι Κ Ο Ι Ν Ω Ν Ι Α Σ

ΤΑ ΝΕΑ Υ

^

Ι

H

Grant Thornton ®

Μ ε τ α ιχ Μ ίο ( ! )

Ο

NISSAN

■^βββη ιιμ βι

1 2 YEARS OLD

Γ

Φ ΚΕΔΡΟ Σ I

ΠΑ^ΚΗ

Λ

/ΤΓΝ ΕΚΔΟΤΙΚΕΣΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ

f

,__________________ .

Εκδόοεις

|£ λ λ ΐ7 ν Ί Κ ά |

yp - G T O K C V ip O

yq a ^ L^ La ra .

·

Επιμέλεια: Μάρω Γολικίδου

Φεβρουάριου 2007 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ α/α ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ 1 Σουέλ 2 Κινέζικα κουτιά 3 Η καλοσύνη των ξένω ν 4 Πυθαγόρεια εγκλήματα 5 Η γυναίκα που πετάει 6 Διοτίμα 7 Το μονοπάτι στη θάλασσα 8 Σιωπηλές κραυγές 9 Μαμάδες βορείων προαστίων 10 Για την καρδιά ενός αγγέλου Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Η Λ Ο Γ Ο Τ Ε Χ Ν ΙΑ 1 Σουέλ 2 Πυθαγόρεια εγκλήματα 3 Κινέζικα κουτιά 4 Η καλοσύνη των ξένω ν 5 Η γυναίκα που πετάει 6 Διοτίμα 7 Μαμάδες βορείων προαστίων 8 Το μονοπάτι στη θάλασσα 9 Οι επιβάτες του φεγγαριού 10 Η Ιωάννα της καρδιάς

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ 1 Κινέζικα κουτιά 2 Σουέλ 3 Η καλοσύνη των ξένω ν 4 Πυθαγόρεια εγκλήματα 5 Κατ’ εξακολούθηση 6 Για την καρδιά ενός αγγέλου 7 Η ωραιότερη ιστορία του κόσμου 8 Διοτίμα 9 Σιωπηλές κραυγές 10 Το μονοπάτι στη θάλασσα

Γενικός πίνακας ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ

Ιωάννα Καρυστιάνη Σώτη Τριανταφύλλου Πέτρος Τατσόπουλος /

Καστανιώτης Πατάκης

Τεύκρος Μιχαηλίδης Μ ένης Κουμανταρέας Εύα Ομηρόλη Αντώνης Σουρούνης Γιώργος Πολυράκης Παυλίνα Νάσιουτζικ Αναστασία Κορινθίου Χατζηρήγα

Μεταίχμιο Πόλις Κέδρος Λιβάνης Καστανιώτης Ψυχογιός Μελάνι Εμπειρία Εκδοτική

Αλυσίδες Βιβλιοπωλείων Ιωάννα Καρυστιάνη Τεύκρος Μιχαηλίδης Σώτη Τριανταφύλλου Πέτρος Τατσόπουλος Μ ένης Κουμανταρέας Εύα Ομηρόλη Παυλίνα Νάσιουτζικ Αντώνης Σουρούνης Ά γγελος Αντωνόπουλος Μιρέλλα Παπαοικονόμου

Καστανιώτης Πόλις Πατάκης Μεταίχμιο Κέδρος Λιβάνης Μελάνι Καστανιώτης, Αιώρα Κέδρος

Α νεξάρτητα Βιβλιοπωλεία Σώτη Τριανταφύλλου Ιωάννα Καρυστιάνη Πέτρος Τατσόπουλος Τεύκρος Μιχαηλίδης Πέτρος Μάρκαρης Αναστασία Κορινθίου Χατζηρήγα Παντελής Καλιότσος Εύα Ομηρόλη Γιώργος Πολυράκης Αντώνης Σουρούνης

Πατάκης Καστανιώτης Μεταίχμιο Πόλις Πατάκης Εμπειρία Εκδοτική Πατάκης Λιβάνης Ψυχογιός Καστανιώτης

Σ η μ ε ιώ σ ε ις : 1. Στην Ελληνική Πεζογραφία, στο γενικό πίνακα, μετά τους 10 πρώτους ακολουθούν οι κάτωθι τίτλοι: Οι επιβάτες του φεγγαριού, Άγγελος Αντωνόπουλος (Αιώρα) - Είναι γλεντζές πίνει γάλα, Λεύτερης Παπαδόπουλος (Καστανιώτης) - Η Ιωάννα της καρδιάς, Μιρέλλα Παπαοικονόμου (Κέδρος) - Κατ' εξακολούθηση, Πέτρος Μάρκαρης (Πατάκης) - Η ωραιότερη ιστορία του κόσμου, Παντελής Καλιότσος (Πατάκης) - Το τέλος του εφιάλτη, Παναγιώτης Μπαλτάκος (Libro) - Ιερή παγίδα, Λεία Βιτάλη (Πατάκης) - Κλειδωμένο συρτάρι, Πασχαλία Τραυλού (Ψυχογιός) - Το σκουλαρίκι της τύχης, Κ. Οικονόμου (Ωκεανίδα) - Η ταπείνωση του θριαμβευτή, Μάκης Τρικούκης (Ελληνικά Γράμματα) - Το φιλί του δράκου, Χρύσα Δημουλίδου (Λιβάνης) - Πιτσιμπούργκο, Σώτη Τριανταφύλλου (Αιγέας) - ^

Φεβρουάριου 2007 ΞΕΝΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Γενικός Πίνακας Τ

Καθένας 2 Η ματωμένη εκστρατεία 3 Το άρωμα 4 Ιστανμπούλ: Πόλη και αναμνήσεις 5 Ινές ψυχή μου 6 Νορβηγικό δάσος 7 Κωνσταντινούπολη, πόλη των πόθων 8 Οι πύλες της φωτιάς 9 0 διάβολος φοράει Prada 10 Η κατάρα της αλεπούς

Φίλοι Ροθ Στίβεν Πρέσσφιλντ Πατρίκ Ζισκίντ Ορχάν Παμούκ Ιζαμπέλ Α λιέντε Χαρούκι Μουρακάμι Cornelia Golna Steven Pressfield Lauren Weisberger Minette Walters

ΑΛυοίδες ΒίβΒίοηωΑείων________________________________________ 1 Καθένας 2 Το άρωμα 3 στανμπούλ: Πόλη και αναμνήσεις 4 Η ματωμένη εκστρατεία 5 νές ψυχή μου 6 Κωνσταντινούπολη, πόλη των πόθων 7 Νορβηγικό δάσος 8 0 διάβολος φοράει Prada 9 Η κατάρα της αλεπούς 10 0 δάσκαλος, μια αυτοβιογραφία

Φίλιπ Ροθ Πατρίκ Ζισκίντ Ορχάν Παμούκ Στίβεν Πρέσσφιλντ Ιζαμπέλ Αλιέντε Cornelia Golna Χαρούκι Μουρακάμι Lauren Weisberger Minette Walters Φρανκ ΜακΚόρτ

Α νεξάρτητα ΒίβΛιοπωλεία 1 Η ματωμένη εκστρατεία 2 Καθένας 3 Το άρωμα 4 Η νύχτα της Λισαβώνας 5 Καλοκαιρινό ταξίδι 6 Τρεις μέρες στο σπίτι της μητέρας μου 7 8 9 10

Άκου τη φωνή σου Νορβηγικό δάσος Η μέτρηση του κόσμου 0 ήχος της σιωπής

Πόλις Πατάκης Ψυχογιός Οκεανίδα Ωκεανίδα Οκεανίδα Σύγχρονοι Ορίζοντες Πατάκης Λιβάνης Πόλις

ΞΕΝΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Πόλις Ψυχογιός Ωκεανίδα Πατάκης Ωκεανίδα Σύγχρονοι Ορίζοντες Ωκεανίδα Λιβάνης Πόλις Scripta

ΞΕΝΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Στίβεν Πρέσσφιλντ Φίλιπ Ροθ Πατρίκ Ζισκίντ Erich Maria Remergue Τρούμαν Καπότε Φρανσουά Βεγεργκάνς Σουζάνα Ταμάρο Χαρούκι Μουρακάμι Ντάνιελ Κέλμαν Φράνσες Ιτάνι

Πατάκης Πόλις Ψυχογιός Ηλέκτρα Καστανιώτης Πατάκης Ωκεανίδα Ωκεανίδα Καστανιώτης Λιβάνης

Τυφλόμυγα, Ευγενία Φακίνου (Καστανιώτης) - Αμίλητα, βαθιά νερά, Ρέα Γαλανάκη (Καστανιώτης) - Μια ζωή δυο ζωές, Νίκος θέμελης (Κέδρος) 2. Η λίστα των βιβλιοπωλείων από τα οποία αντλούνται τα στοιχεία είναι «ανοιχτή».

3. Τα στοιχεία για τα «Ευπώλητα - Φεβρουάριος 2006» προέρχονται από 24 βιβλιοπωλεία που έδωσαν ακριβή αριθμό πωληθέντων αντιτύπων.

4. Δημοσιεύονται σε κάθε Κατηγορία τα 10 πρώτα σε πωλήσεις. c

Φεβρουάριου 2007 Γενικός πίνακας

π ο ίη ση α/α ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ 1 Το Μονόγραμμα 2 Ποιήματα 3 Wishing on a star - Ένα αστέρι μια ευχή (δίγλωσσο) 4 Όλα τα τραγούδια ίΠ Ποιήματα 6 Στίχοι Μιχάλης Γ κανάς 7 Ιδανικές φωνές κι αγαπημένες 1 (Παλαμάς, Καβάφης, Σικελιανός, Βάρναλης) — δ" Εκτός περιμετρικής 9 Κυριακές μες στο χειμώνα+CD 10 Του φθινοπώρου και της λησμονιάς

ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ Οδ. Ελύτης Fernando Pessoa Σοφία Σπάρου Νίκος Γ κότσος Κική Δημουλά Μιχάλης Γκανάς (επιμ.) Αγαθή Γεωργιάδου

ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ Ίκαρος Ρ οές-Printa

Ηρώ Παπαβασιλείου Συλλογικό Θανάσης Κουτλής

Ολκός Σοκόλης-Κουνεδάκης

ΠΟΙΗΣΗ 1 2 3 4 5 6 7

Ποιήματα Το Μονόγραμμα Wishing on a star - Ένα αστέρι μια ευχή (δίγλωσσο) Στίχοι Μιχάλης Γ κανάς Όλα τα τραγούδια

Ποιήματα Ιδανικές φωνές κι αγαπημένες 1 (Παλαμάς, Καβάφης, Σικελιανός, Βάρναλης) 8 Εκτός περιμετρικής 9 Κυριακές μες στο χειμώνα+C D 10 Άσμα ασμάτων

9 Ποίηση 10 Όλα τα τραγούδια

Οιωνός

Αλυσίδες Βιβλιοπωλείων Fernando Pessoa Οδ. Ελύτης Σοφία Σπύρου Μιχάλης Γ κανάς Νίκος Γ κότσος Κική Δημουλά (επιμ.) Αγαθή Γ εωργιάδου Ηρώ Παπαβασιλείου Συλλογικό απόδοση: Μιχάλης Γ κανάς

ΠΟΙΗΣΗ 1 Το Μονόγραμμα 2 Ποιήματα 3 Του φθινοπώρου και τη ς λησμονιάς 4 Αμοργός 5 S ush..J(ona 6 Γραμμένα φιλιά 7 Ποιήματα 8 Ανεξάντλητα σημαίνον

Ιανός Πατάκης Ίκαρος Μελάνι Μεταίχμιο

Ρ οές-Printa Ίκαρος Ιανός Μελάνι Πατάκης Ίκαρος Μεταίχμιο Ολκός Σοκόλης-Κουνεδάκης Μελάνι

Ανεξάρτητα Βιβλιοπωλεία Οδ. Ελύτης Fernando Pessoa Θανάσης Κουτλής Νίκος Γ κότσος Σέτη Λεπίδα Γ ιάννης Ευσταθιάδης Γ ιώργος Σεφέρης Emily Dickinson

Ίκαρος Ρ οές-Printa

Οδ. Ελύτης Νίκος Γκάτσος

Ίκαρος Πατάκης

Οιωνός Πατάκης Οιωνός Ύψιλον Ίκαρος Ιδεόγραμμα

5. Συνολικά δόθηκαν από τα βιβλιοπωλεία 72 τίτλοι για την ελληνική πεζογραφία, 74 για την ξένη, 82 για την ποίηση, 88 για τα δοκίμια, 104 για την παιδική & εφηβική λογοτεχνία και 133 για τα διάφορα.

6. Στην κατηγορία Δοκίμια περιλαμβάνονται: λογοτεχνικά δοκίμια, μελέτες, (κοινωνικό, πολιτικό, οικονομικό, ιστορικό βιβλίο). Ο

Η τραγική διάψευση του «αμερικανικού ονείρου» στην αριστουργηματική τριλογία του

ΤΖΟΝ ΝΤΟΣ ΠΑΣΟ Σ

Τρία πανόδετα βιβλία, σε πολυτελή κασετίνα και προσιτή τιμή Ν Τ Ο Ρ ΙΣ

Λ Ε Σ ΙΝ Γ Κ

Η καλή τρομοκράτισσα

ΓΕΡΤΡΟΥΔΗ

Σ Τ Α ΪΝ

Η αυτοβιογραφία της ΆλιςΤόκλας Μια παραξενιά που έκανε τη Ιτάιν διάσημη: η συγγραφή «αυτο­ βιογραφίας» άλλου προσώπου, της επί 25ετία συντρόφου της. Ένα πανόραμα του καλλιτεχνικού Παρισιού, της εποχής των Πικάσο, Ματίς, Χεμινγουαίη, Σέργουντ Άντερσον και δεκάδων ακόμη.

Η Καλή Τρομοκράτισσα παρουσιάζει τις κοινές αστικές αξίες με ευστροφία, αγανάκτηση και αφηγηματική δεξιότητα έτσι που αφήνει ελάχιστα αριστερά ταμπού άθικτα... Ένα θρίλερ γραμμένο σαν κωμωδία ηθών.

SUNDAY TIMES

ΕΠΙΛΟ ΓΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ: ΣΤΟΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ, ΠΕΣΜΑΖΟΓΛΟΥ 5 · ΤΗΛ. 210 32 12 111 · WWW.

;.gr · info@odisseas.gr

Φεβρουάριου 2007 ΔΟΚΙΜΙΑ α/α ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ 1 Θεσσαλονίκη πόλη των φαντασμάτων ~ Ύ Ο παλιάτσος και η Άνιμα 3 Η ιστορία των θρησκειών 4 θηλυκό πόκερ 5 Ενάντια στη θρησκεία 6 Πραγματεία περί αθεολογίας 7\ Το λ έμ ε σωστά; Το γράφουμε σωστά; Ιστορία τη ς φιλοσοφίας 9 Η τέχνη του ταξιδιού 10 Τα ανάλεκτα του κυρίου Schott

Γενικός πίνακας ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ Αλεξάνδρεια Ψυχογιός Konemann

ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ Mark Mazower Μάρω Βαμβουνάκη Markus Hattstein Μίμης Ανδρουλάκης Χρήστος Γ ιανναράς Michel Onfray

Καστανιώτης Ίκαρος Εξάντας Μεταίχμιο

1. ΑναγνωστοπούλουΠ. Γκέσουρα Christopher Delius Αλαίν ντε Μποτόν

Konemann Πατάκης Κασταλία

Ben Schott

ΔΟ ΚΙΜΙΑ 1 Θεσσαλονίκη πόλη των φαντασμάτων 2 Η ιστορία των θρησκειών 3 0 παλιάτσος και η Άνιμα 4 Ιστορία τη ς φιλοσοφίας 5 θηλυκό πόκερ 6 Τα ανάλεκτα του κυρίου Schott 7 Ιστορία τη ς ζωγραφικής 8 Πέντε χρόνια πολέμου με τη Βέρμαχτ 9 Ενάντια στη θρησκεία 10 Ιστορία τη ς αρχιτεκτονικής

Αλυσίδες Βιβλιοπωλείων Mark Mazower Markus Hattstein Μάρω Βαμβουνάκη

6 7 8 9 10

Εκατό ώρες με τον Φιντέλ Ενάντια στη θρησκεία θηλυκό πόκερ Το μυστικό του Ιησού 0 πρίγκιπας των μαθηματικών

Ψυχογιός Konemann Καστανιώτης Κασταλία Konemann

Christopher Delius Μίμης Ανδρουλάκης Ben Schott Anna Krausse Γκέοργκ Γκροσγιόχαν Χρήστος Γ ιανναράς Robert Furneau-Jordan

ΔΟ ΚΙΜΙΑ 1 Θεσσαλονίκη πόλη των φαντασμάτων 2 0 παλιάτσος και η Άνιμα 3 Πραγματεία περί αθεολογίας 4 Η τέχνη του ταξιδιού 5 Το λ έμ ε σωστά; Το γράφουμε σωστά;

Αλεξάνδρεια Konemann

Ιωλκός Ίκαρος Konemann

Ανεξάρτητα Βιβλιοπωλεία Mark Mazower

Αλεξάνδρεια

Μάρω Βαμβουνάκη Michel Onfray Αλαίν ντε Μποτόν

Ψυχογιός Εξάντας Πατάκης

I. ΑναγνωστοπούλουΠ. Γκέσουρα Ignacio Ramonet Χρήστος Γ ιανναράς Μίμης Ανδρουλάκης Σ τέλιος Ράμφος Μ. Ρ. Τεντ

Μεταίχμιο Πατάκης Ίκαρος Καστανιώτης Αρμός Τραυλός

7. Στην κατηγορία Διάφορα περιλαμβάνονται: λευκώματα, μαγειρική, ταξίδια, μαρτυρίες, τεχνικά κ.λπ.

8. Τα βιβλιοπωλεία από τα οποία προέρχονται τα στοιχεία είναι: LEADER BOOKS, Αλυσίδα, 210 6466156 - PUBLIC, Αθήνα, 210 3215319, - ΑΒΑΚΙΟ, Θεσσαλονίκη, 2310 410520 ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ, Ιωάννινα, 26510 34911 - ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟΝ ΤΗΣ ΕΣΤΙΑΣ, Αθήνα, 210 3615077 - ΒΙΒΛΙΟΤΥΠΟ, Αθήνα, 210 7648875 - ΓΡΑΠΤΟ, Νέο Ψυχικό, 210 6714700 - ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ, Πάτρα, 2610 223688 Ο

[ δ ι α β α ζ ω Ι

Ε Υ ΠΩ Λ ΗΤ AJ

Φεβρουάριου 2007 Γενικός πίνακας

π α ιδ ικ ή

&

ε φ η β ικ η λ ο γ ο τ ε χ ν ί α

ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ

1 0 Μικρός Πρίγκιπας 2 0 Πρωτότοκος 3 Πριγκίπισσες άγνωστες και ξεχασ μένες

Αντουάν ν τε Σαίντ Εξυπερύ Κρίστοφερ Παολίνι Φιλίπ Λ εσερμέιερ

Πατάκης Πατάκης

4 Οι τρεις σωματοφύλακες 5 Η μυγδαλιά και το φεγγάρι 6 Έραγκον 7 Ηρακλής. 0 ιδρυτής των Ολυμπιακών Αγώνων 8 Έρχεσαι μαζί μου; Το παραμύθι με τα παραμύθια

Α λέξανδρος Δουμάς Δήμητρα Ψυχογυιού

α/ α ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ

9 Ποτέ πια δεν θα μαλώσουμε 10 Φοίβη. Η νεράιδα της μόδας

Αλυσίδες Βιβλιοπωλείων 1 2 3 4

0 Μικρός Πρίγκιπας Πριγκίπισσες άγνωστες και ξεχασ μένες

Οι τρεις σωματοφύλακες Η μυγδαλιά και το φεγγάρι 5 Ηρακλής. 0 ιδρυτής των Ολυμπιακών Αγώνων 6 Έρχεσαι μαζί μου; Το παραμύθι με τα παραμύθια 7 Ποτέ πια δεν θα μαλώσουμε 8 Φοίβη. Η νεράιδα τη ς μόδας 9 0 Πρωτότοκος 10 Τάλως ο χάλκινος γίγαντας τη ς Κρήτης

Ανεξάρτητα Βιβλιοπωλεία 1 0 Μικρός Πρίγκιπας 2 0 Πρωτότοκος 3 Έραγκον 4 0 μικρός Νικόλας σε ν έε ς π εριπέτειες 5 Ένα κουκί και δυο ρεβύθια 6 Ως διά μαγείας 7 Τι ώρα είναι Πίτερ Ράμπιτ; 8 Οι περιπ έτειες του Πίτερ Ράμπιτ 9 Τα γενέθλια του τριγωνοψαρούλη 10 0 πόλεμος της Ωμεγαβήτας

Κρίστοφερ Παολίνι Κάρμεν Ρουγγέρη Κάρμεν Ρουγγέρη Στέφανι Ρόε Ντέιζι Μέντοους

Μεταίχμιο Πατάκης Άγκυρα Πατάκης Λιβάνης Λιβάνης Σύγχρονοι Ορίζοντες Κέδρος

ΠΑΙΔΙΚΗ & ΕΦΗΒΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Αντουάν ν τε Σαίντ Εξυπερύ Φιλίπ Λ εσερμέιερ Α λέξανδρος Δουμάς Δήμητρα Ψυχογυιού Κάρμεν Ρουγγέρη Κάρμεν Ρουγγέρη Στέφανι Ρόε Ντέιζι Μέντοους Κρίστοφερ Παολίνι Λίτσα Ψαραύτη

Πατάκης Μεταίχμιο Πατάκης Άγκυρα Λιβάνης Λιβάνης Σύγχρονοι Ορίζοντες Κέδρος Πατάκης Πατάκης

ΠΑΙΔΙΚΗ & ΕΦΗΒΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Αντουάν ν τε Σαίντ Εξυπερύ Κρίστοφερ Παολίνι Κρίστοφερ Παολίνι Rene Goscinny Δότη ΠέτροβιτςΑνδρουτσοπούλου Μαρία Παπαγιάννη Beatrix Potter Beatrix Potter Βαγγέλης Ηλιόπουλος Ευγένιος Τριβιζάς

Πατάκης Πατάκης Πατάκης Σύγχρονοι Ορίζοντες Πατάκης Πατάκης Λιβάνης Λιβάνης Πατάκης Μίνωας

ΔΙΑΜΕΤΡΟΣ, Χαλκίδα, 22210 21796 - ΕΛΕΥΘΕΡΟΥΔΑΚΗΣ, Αλυσίδα, 210 3258440 - ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ ΣΤΗ ΣΤΟΑ, Χαλάνδρι, 210 6800644 - ΙΑΝΟΣ, Αλυσίδα, 2310 276447 - ΛΕΜΟΝΙ, Αθήνα, 210 3451910 - ΜΕΘΕΝΙΤΗ, Πάτρα, 2610 274147 ΝΕΣΤΠΡ, Κατερίνη, 23510 36024 - ΟΙΩΝΟΣ, Λαμία, 22310 67276 - ΠΑΠΥΡΟΣ-ΑΙΓΕΑΣ, Χίος, 22710 21550 ΠΑΤΑΚΗΣ, Αθήνα, 210 3650000 - ΠΟΛΥΕΔΡΟ, Πάτρα, 2610 277342 - ΡΟΚΚΑΣ, Μεταμόρφωση, 210 2812946 ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΚΦΡΑΣΗ, Λιβαδειά, 22610 23136 - ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ, Κοζάνη, 24610 26463 ■=>

[

δ ι α β α ζ ω ] Ε Υ Π Ω Λ Η Τ /

Φεβρουάριου 2007 Γενικός πίνακας

ΔΙΑΦΟΡΑ α/α ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ 1 Το απόλυτο βιβλίο για τη γλώσσα του σώματος 2 Η ιστορία του κόσμου σε 6 ποτήρια 3 Wine 4 Σχέδιο για αρχάριους 5 0 μοναχός που πούλησε πι Ferrari του 6 SudologlQ 7 Ελαιογραφία για αρχάριους 8 300 9 Oh so chic! Απλοί κανόνες για τέλειο στυλ 10 Τα χαμένα επεισόδια: 0 βίος και η πολιτεία του Σκρουτζ Μακ Ντακ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ

Allan Pease, Barbara Pease Τομ Στάντεϊτζ

Έσοπτρον

Συλλογικό Cerver Asensio Robin Sharma Ludwig Konemann Cerver Asensio Frank Miller Μαρία Παπαγρηγορίου Ντον Ρόσα

ΔΙΑΦΟΡΑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Wine Σχέδιο για αρχάριους 0 μοναχός που πούλησε τη Ferrari του Η ιστορία του κόσμου σε 6 ποτήρια SudologlQ Ελαιογραφία για αρχάριους Oh so chic! Απλοί κανόνες για τέλειο στυλ Το απόλυτο βιβλίο για τη γλώσσα του σώματος Νόστιμον νηστίσιμον θεωρία και πράξη της ομαδικής ψυχοθεραπείας

Μαμούθ Comix Introbooks Νέα Ακτίνα

ΑΔυσίδες ΒίβΔιοπωΔείων Συλλογικό Cerver Asensio Robin Sharma Τομ Στάντεϊτζ Ludwig Konemann

Konemann Konemann Ισόρροπον

Cerver Asensio Μαρία Παπαγρηγορίου Allan Pease, Barbara Pease Α λέξανδρος Γ ιώτης Irvin Yalom

ΔΙΑΦΟΡΑ

Allan Pease, Barbara Pease Χίου Μόρρις Frank Miller

6 Μ αθαίνετε εύκολα το Internet

Κώστας ΞαρχάκοςΔημήτρης Καρολίδης

Ελλάδα, τα χρόνια της αθωότητας Ας μιλήσουμε για τις σχέσεις μας Η ιστορία του κόσμου σε 6 ποτήρια Λούκυ Λουκ - Οι Ντάλτον στην κρεμάλα

Κέδρος Ελευθερουδάκης Konemann Introbooks Έσοπτρον Ελληνικά Γράμματα Άγρα

Ανεξάρτητα ΒιβΔιοπωΔεία

1 Το απόλυτο βιβλίο για τη γλώσσα του σώματος 2 Η τέχνη του φιλιού 3 300 4 Στην αρχή ένα γράμμ.,.μόνο 5 Τα χαμένα επεισόδια: 0 βίος και η πολιτεία του Σκρουτζ Μακ Ντακ

7 8 9 10

Κέδρος Konemann Konemann Ισόρροπον Ελευθερουδάκης Konemann

Λάκης Κουρετζής Ντον Ρόσα

θάνος Ασκητής Τομ Στάντεϊτζ

Έσοπτρον Πατάκης Μαμούθ Comix Ταξιδευτής Νέα Ακτίνα Public Πατάκης Λιβάνης Κέδρος Μαμούθ Comix

ΣΧΗΜΑ, Χανιά, 2810 56937 - ΤΟ ΦΩΤΟΔΕΝΤΡΟ, Ηράκλειο, 2810 341158 9. Στον πίνακα «Αλυσίδες βιβλιοπωλείων» περιλαμβάνονται: ΕΛΕΥΘΕΡΟΥΔΑΚΗΣ, ΙΑΝΟΣ, LEADER BOOKS, Στον πίνακα «Ανεξάρτητα Βιβλιοπωλεία» όλα τα υπόλοιπα.

Μικρή περιοχή Κ Ε ΙΜ Ε Ν Α

Γ ΙΑ Τ Η Ν

Π Ρ Α Γ Μ Α Τ ΙΚ Ο Τ Η Τ Α

Τ Η Σ Μ Υ Θ Ο Π Λ Α Σ ΙΑ Σ

μ

Π Ο Λ ΙΣ

του Αλέξη Ζήρα

Κ ε μ β λ π μ α τ ι κ ή π α ρ ο υ σ ία και διάρκεια του Α ν τ ί εν ξέρω αν τη στιγμή που δια­ βάζεται αυτό το σχόλιο βρί­ σκεται σε καλύτερο δρόμο η νέα περιπέτεια του περιοδικού Αντί. Αν, δηλαδή, φαίνεται στον ορίζοντα κάποια μορφή συναίνεσης που να ελαφρύνει την εξοντωτική αποζη­ μίωση η οποία επιδικάστηκε για ένα του δημοσίευμα. Το εύχομαι, γιατί στην κυριολεξία η διαδρομή και η ζωή του αποτελούν ένα σημαντικό κομμάτι έκφρασης του σύγχρονου δημόσιου βίου μας. Χωρίς να είναι λι­ γότερο αλήθεια ότι στα τριάντα δύο χρόνια της κυκλοφορίας του δεν έλλειψαν οι παντοειδείς φουρτούνες και τα σκαμπανεβάσματα από τον Χρήστο Παπουτσάκη, τους ανθρώ­ πους που ήταν γύρω του αλλά και από όσους κατά καιρούς πέρασαν θητευοντας στο ημιυπόγειο ορμητή­ ριο του περιοδικού, στην οδό Δημο­ χάρους 60. Αλλωστε, ταραχώδης υπήρξε και αυτή η ίδια η γέννησή του, με το ένα και μοναδικό τεύχος της πρώτης περιόδου του -θυμάμαι ακόμα τις αφίσες του εξώφυλλού του σπαρμένες μέσα σε μια νύχτα σε όλη την έκταση του κέντρου της πό­ λης- να βγαίνει μεσούσης της δικτα­ τορίας, να κατάσχεται και να συλλαμβάνονται οι υπεύθυνοί του από τους μηχανισμούς της Ασφάλειας. Και τούτο παρά το ότι την ίδια επο­ χή ξεφύτρωναν στην Αθήνα μικρές εκδοτικές μονάδες όπως και πολιτι­ κά έντυπα που εξέφραζαν ένα ευρύ φάσμα της ακτιβιστικής αριστερός, χωρίς να έχουν ανάλογα λειτουργικά προβλήματα. Ίσως επειδή το Αντί, από τη στιγμή αυτής της πρώτης εμ­ φάνισής του, δεν απευθυνόταν μόνο

Δ

4

Ο

ΑΠΡΙΛΙΟΣ .2007

στην ήδη διασπασμένη αριστερά ή στους απειράριθμους οριακούς με­ τασχηματισμούς της, που ανθούσαν γιατί ακριβώς βρισκόμασταν σε μια χρονική στιγμή ακραίων αντιθέσεων. Απευθυνόταν εξαρχής σ' ένα ανα­ γνωστικό κοινό αφ' εαυτού πολυ­ πληθές, μια και το ιδεολογικό στίγμα του περιοδικού, έτσι όπως φαινόταν να περνάει από τη μια στην άλλη σε­ λίδα του, δεν ήταν ο κλειστός ριζο­ σπαστισμός του αλλά η κατά το δυ­ νατόν πλατύτερη ιδεολογική σύγκλι­ ση των κοινωνικών δυνάμεων που ήθελαν να δείξουν την κάθετα αρνη­ τική θέση τους απέναντι στους τότε απολυταρχικούς κανόνες. Όσο κι αν ορισμένοι από εκείνους που άλλοτε συνωστίζονταν στα φω­ τισμένα ώς αργά τη νύχτα γραφεία του περιοδικού, βολεμένοι στα βου­ λευτικά έδρανα ή στα διευθυντικά γραφεία τους, γυρίζουν σήμερα το βλέμμα τους αλλού, με υποκριτική αδιαφορία και με υπόρρητη ενοχή, όσο και αν οι κάποιες αστοχίες του στις υποθέσεις που ανέλαβε να υπο­ στηρίξει, στη συλλογιστική των άρ­ θρων του και στην εν γένει γραμμή του συνέτειναν στη μείωση της κυ­ κλοφορίας του, δεν μπορώ να παραβλέψω ότι το Αντί ήταν, τόσο για τη γενιά μου όσο και για την προηγού­ μενη και την επόμενη από αυτήν, το απολύτως εμβληματικό και υπολογί­ σιμο πολιτικό έντυπο. Και εννοώ με τούτο τον άκρως παρεμβατικό ρόλο που είχε, προπάντων σε όλη τη διάρκεια της πρώτης δεκαπενταε­ τίας της μεταπολίτευσης. Αλλά, σε ηπιότερους τόνους, και αργότερα. Όχι μόνο γιατί βρισκόταν πάντοτε

στην πρώτη γραμμή του πυράς, ακό­ μα και με τις λάθος εκτιμήσεις του, αποτελώντας σε πάμπολλες υποθέ­ σεις την αιχμή του δόρατος της ανα­ νεωτικής αριστερός· όχι μόνο γιατί με τα σχόλια, τα άρθρα και τα ρε­ πορτάζ του υπεράσπιζε πάντοτε θαρραλέα και απροκάλυπτα αυτό που άλλα έντυπα ζύγιζαν πολύ για να το δημοσιεύσουν, αλλά και γιατί ήταν για πολλούς από μας που καθί­ σαμε κατά καιρούς στα «θρανία» του ένα αυτοσχέδιο φροντιστήριο ελέγ­ χου του δημόσιου ήθους. Το τονίζω, ακόμα και στις περιόδους των σφαλ­ μάτων της γραμμής του. Θυμάμαι τις συζητήσεις που έκανα εκεί με τον Αντρέα Φραγκιά, όταν ο τελευταίος έγραφε ανώνυμα το εναρκτήριο σχό­ λιο του περιοδικού, τις κάμποσες κό-

ντρες μου με την Φρίντα Λιάππα, τους γεμάτους σατιρικές παρεκβά­ σεις μονόλογους του Θεόδωρου Πά­ γκαλου, την προφορική, παραμυθη­ τική δεινότητα του Δημήτρη Χατζή, όταν τον υποκινούσαμε να μας αφη­ γηθεί περιστατικά από τις περιπέτειές του με τους εξόριστους Έλλη­ νες στη Βουδαπέστη του '50 και του '60. Με τον τρόπο του το Αντί υπήρ­ ξε κιβωτός αυτού του ατιθάσευτου και πολλές φορές ευεργετικού για τη χαοτική του πολυσπερμία πνεύμα­ τος της μεταπολιτευτικής αριστε­ ρός. Και μπορώ να πω ότι ορισμένα μαχητικά άρθρα μου που φιλοξενή­ θηκαν στις σελίδες του ανήκαν εκεί· το βρίσκω αδιανόητο, ακόμα και σή­ μερα, ότι ήταν δυνατό να δημοσιευθούν κάπου αλλού. ■

ΚΥΚΛΟΦΟΡΗΣΕ Θ ά ν ο ς Κ α νο ύσ η ς

Ο άγγελος της λίμνης

T g g i 5 e 'j ir i c Ιπποκράτους 34, Αθήνα 106 80, Τηλ.: 210 36 28 852, Fax: 210 36 28 862, e-mail: info@ taxideftis.gr

Όταν τα όνειρα έχουν για καθρέφτη τους τη λίμνη, όταν αφουγκράζεσαι το μουρμούρισμα των πλατανιών και το τραγούδι των κύκνων, τότε ίσως να θυ­ μηθείς πως ο πραγματικός έρωτας είναι απόλυτος, μοναδικός και ανεπανάλη­ πτος. Όπως ο έρωτας που ανθίζει μέσα στο καταχείμωνο, στην πόλη της Καστοριάς ανάμεσα σε δύο ανθρώ­ πους διαφορετικούς, που όμως αναζητούσαν ο ένας τον άλλον. Ένας έρωτάς που θα ξεπροβάλλει μέσα από τη θλίψη της ζωής, την καχυποψία του κόσμου και τα ένοχα μυστικά...

Γιώργου ζενάριου

Η ν ο σ τ α λ γ ία

και το λαϊκό δώ και λίγο καιρό έχει ανοίξει η συζήτηση για την επιστροφή σε μια λαϊκότερη αφήγηση, σε μια λογοτεχνία που θα απευθύνεται σε ένα ευρύτερο κοινό. Κυριότερο επιχείρημα των υπερμόιχων αυτής της επιστροφής είναι πως η λογοτε­ χνία, αν θέλει να παίξει ενεργότερο ρόλο και να είναι (κοινωνικά; πολιτι­ σμικά; επικοινωνιακά;) αποτελεσμα­ τική, πρέπει, μέσω «κατανοητών» αφηγήσεων, να επανασυνδεθεί με το ευρύτερο κοινό της ψηφιακής, πολυμεσικής εποχής μας. Στο επιχείρημα αυτό λανθάνει μια αντίληψη προ-ρεαλιστικής υφής, για ένα άδολο λογοτέχνημα που θα δια­ βάζεται από έναν άδολο αναγνώστη. Και βεβαίως, αν αυτή η λαϊκή αφήγη­ ση -εξαιρούνται τα θαυμαστά δείγ­ ματά της παλαιότερων εποχών, όπως είναι το δημοτικό τραγούδι ή οι συγκλονιστικές ανώνυμες αφηγήσεις για τα πεπραγμένα των πολέμωνθέλει να αγκαλιάσει αυτό το πλατύ­ τερο κοινό, πρέπει να τελείται σε ένα επίπεδο κειμενικής πραγματικότη­ τας όχι πολύ βαθύ, να διεκπεραιώνεται σε μια γλώσσα όχι πολύ δυσπρό­ σιτη, να έχει μια προσβάσιμη «πλο­ κή», «αδρούς χαρακτήρες», όλα εκεί­ να που η πρόοδος της τέχνης του μυθιστορήματος έχει αφήσει για πά­ ντα πίσω της -συν κάτι ακόμα: το αφόρητο λάιτ της δικής μας εποχής. Βασικότερη αιτία, νομίζουμε, για τη διατύπωση αυτού του αιτήματος επιστροφής είναι η νοσταλγία μιας ανόθευτης, αυθεντικής πραγματικό­ τητας, αίτημα αιχμής, και σημείο τρι­ βής, του πολιτισμικού πλέγματος του σύγχρονου ανθρώπου. Ωστόσο

Ε

4-2

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

η λογοτεχνία δεν είναι πραγματικό­ τητα, αλλά το φαντασιακό ισοδύνα­ μό της. Και αυτό το ισοδύναμο, όσο και αν επηρεάζεται από αυτήν, ποτέ δεν την ακολουθεί πιστά, ποτέ δεν είναι το πιστό αντίγραφό της. Αν ήθελαν να βρεθούν στο κέντρο του προβλήματος, εκεί έπρεπε να εστιάσουν την κριτική τους και όχι στην ίδια τη λογοτεχνία και τη θεω­ ρία της. Βεβαίως επικουρούνται σε αυτή την κριτική από τις υπερβολές ενός ακραίου μεταμοντερνισμού, που θέλει τα πάντα να είναι αφήγη­ ση, και μάλιστα χωρίς, κατ' ουσίαν, το ουσιώδες υποκείμενό της: τον συγγραφέα. Ωστόσο το ζήτημα πα­ ραμένει: η νοσταλγία μιας αυθεντι­ κής πραγματικότητας -δηλαδή, κυ­ ρίως, αυθεντικών ανθρώπινων σχέ­ σεων- δεν ταυτίζεται με τη νοσταλ­ γία μιας λαϊκής αφήγησης. Η λογο­ τεχνία, υπακούοντας στους δικούς της εσωτερικούς νόμους και κανό­ νες, ακολουθεί μια εξέλιξη σε τεθλα­ σμένη και όχι σε ευθεία ή κυκλική τροχιά. Αν αφηγήσεις τύπου Αλέ­ ξανδρου Δουμά ή Βίκτορος Ωυγκώ ήταν τώρα εφικτές, θα τις είχαμε. Ποτέ οι μορφικές αναζητήσεις της λογοτεχνίας, όσο και αν επηρεάζο­ νταν από κοινωνικές συνιστώσες, δεν ήταν αμιγώς κοινωνιογενείς. Πάντα το αισθητικό πρόγραμμα και ένα σωρό άλλα καλλιτεχνικά προτάγματα έπαιζαν το σημαντικότερο ρόλο, έστω και αν μετέφραζαν πο­ λιτισμικά βάσεις κοινωνικές ή αιτή­ ματα πολιτικά. Εκείνο όμως που πραγματικά ανα­ τρέπει τα κεκτημένα μιας ελευθερίας που κατέκτησε η λογοτεχνική πράξη

και θεωρία κατά τον 20ά αιώνα είναι η οιονεί ττοινικοττοίηση του θυμικού του συγγραφέα, όπως τη διατυπώ­ νει η Νάνσυ Χιούστον (βλέπε το εν­ διαφέρον σχετικό άρθρο της Τιτίκας Δημητρούλια, Καθημερινή, 25/2/07). Καταγγέλλοντας επ ί μηδενισμώ, αρνητισμώ και απαισιοδοξία συγγρα­ φείς όπως ο Μπέκετ, ο Μπέρνχαρντ και ο Κούντερα, ανοίγει τις πύλες για έναν εξωκειμενικό έλεγχο του λογο­ τεχνικού κειμένου, για μια ψυχοπνευματική λογοκρισία που θίγει ζώ­ νες της συγγραφικής συνείδησης που έως τώρα, ευτυχώς, τις θεω­ ρούσαμε ιερές. Αυτό που ζητούν οι υποστηρικτές μιας τέτοιας επιστροφής (στην ου­ σία: την επιστροφή σε μια προ-νεωτερική λογοτεχνία που θα διαβάζε­

ται σε μια μετα-νεωτερική εποχή), πέρα από το λογικό παράδοξο που περικλείει, είναι ένας μεταμφιεσμέ­ νος σκοταδισμός, που πια (νομίζαμε ότι) τον είχε υπερβεί η λογοτεχνία: πριμοδοτώντας τη βιογραφία εις βά­ ρος του κειμένου και ευνοώντας την πνευματική οκνηρία που κυριαρχεί στη μιντιακή εποχή μας, υποσημαίνει ταυτόχρονα την υποταγή της τέ­ χνης του λόγου, άρα και του καθό­ λου καλλιτεχνικού φαινομένου, σε (υπαρκτές ή ανύπαρκτες) κοινωνι­ κές ανάγκες και προτεραιότητες -ένας μεταλλαγμένος σοσιαλιστικός ρεαλισμός επ ί θύραις, στρατευμένος αυτή τη φορά υπό τη σημαία της εξαναγκασμένης, χαζοχαρούμενης αισιοδοξίας και της «εύκολης» πρό­ σληψης «εύκολων» αφηγήσεων. ■

ΚΥΚΛΟΦΟΡΗΣΕ Jacquy C h em o u n i

Ο Λένιν και

η Ψυχανάλυση Jacquy Chemouni

έν α ς

Κ Ο ίν ό ς ΤΟΠΟς γ ια τ η ν ψ υ χ α ν ά λ υ σ η ,

τ η σ ε ξ ο υ α λ ικ ό τ η τ α κ α ι τ ις φ ο β ίε ς τ η ς π ο λ ιτ ικ ή ς

ο Λένιν η Ψυχανάλυση

Από τη σειρά συνάψεις της εταιρείας “ Κοινός Τόπος Ψυχιατρικής, Νευροεπιστημών και Επιστημών του Ανθρώπου”

ιΤ α ξιδ β υ ίή ς

Ιπποκράτους 34, Τηλ.: 210-3628852, Fax: 210-3628862 e-mail: info@taxideftis.gr

Η αγραμματοσύνη ανήκει στη φυσιολογία του υπαρκτού σχολείου

Η ε κ π α ίδ ε υ σ η τ η ς α μ ά θ ε ια ς

και οι ...θεραπευτές της! Χ ρηστός Κατσίκας

Η λέξη κρίση στα κινέζικα έχει διπλή σημασία. Σημαίνει «κίνδυνος» και «ευκαιρία». Τα τελευταία χρόνια φαίνεται να «ανασυγκροτείται» ένας πρώιμος αναλφαβητισμός, μέσα σε μια γενιά που υποστηρίζεται ότι «κολυμπάει» στις δυνατότητες και τις ευκαιρίες των «υπερλεωφόρων» της πληροφο­ ρίας. Επίσης, τα τελευταία χρόνια έχει αναζωπυρωθεί η συζήτηση για την «αγραμματοσύνη» των μαθητών, λόγω των χαμηλών επιδόσεων και όλες οι σειρήνες της εκπαιδευτικής τρομολαγνείας μιλάνε για μακροβούτι αποτυχίας. Να ξεκαθαρίσουμε ευθύς εξαρχής τη θέση μας: η «εκπαίδευση της αμά­ θειας» δεν εντάσσεται στην παθολο­ γία της καπιταλιστικής εκπαίδευσης, δεν είναι σε καμιά περίπτωση δυσλει­ τουργία του αστικού σχολείου, μια «άτυχη στιγμή του συστήματος» η οποία μπορεί να επιδιορθωθεί ή να θεραπευθεί μέσα από εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις. Η «εκπαίδευση της αμάθειας» ανήκει στη φυσιολογία του αστικού σχολείου, αποτελεί δομικό χαρακτηριστικό του, το οποίο δεν μπορεί να το αποβάλει, όσες μεταρ­ ρυθμίσεις κι αν κάνει. Αν το αποβάλει δεν θα μπορεί να λειτουργήσει, καθώς δεν θα μπορεί να πραγματοποιήσει το σκοπό της: να εκπαιδεύσει αφενός κατάλληλα τη δική της νέα γενιά, ως «συνέχεια του εαυτού της», εξοπλίζοντάς την με την ιδεολογία της και με γνώσεις και ικανότητες οι οποίες απαιτούνται για τον έλεγχο των μέ­ σων παραγωγής και του κράτους και, αφετέρου, να «εκπαιδεύσει» τη νέα

44-

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

γενιά της εργατικής τάξης έτσι ώστε αυτή να γίνει ικανή και πρόθυμη για εκμετάλλευση. Με τη «γραμματική της Νέας Ομι­ λίας», με τη γνωστή «μαγειρική του λόγου», απομονώνεται το σχολείο από τον οικονομικό και κοινωνικό του περίγυρο και με ταχυδακτυλουργική επιδεξιότητα μεταμφιέζονται πολιτι­ κά και κοινωνικά πρόβλημα σε αμιγή σχολικά ζητήματα. Έτσι, οι προβολείς της ερμηνείας του προβλήματος, ρετουσαρισμένοι κατάλληλα, δεν πέ­ φτουν πάνω στη «Νέα Οικονομία» που θέλει το σχολείο να δημιουργεί ευέλικτους εργαζόμενους, με ένα μίνι­ μουμ μορφωτικών εφοδίων που είναι αναγκαία για την αγορά εργασίας, και πειθήνιους πολίτες, οι οποίοι παρά τους σχολικούς τίτλους κοιτάνε μόνο το τυρί και χάνουν τη φάκα, καθώς βλέπουν μόνο τόσο όσο μπορούν να καταλάβουν. Η «Νέα Οικονομία» του καπιταλισμού, μέσα από τις διάφο­ ρες ενδοσκοπικές σχολικές θεωρή­ σεις, μένει στο απυρόβλητο. Από τη στιγμή που οι κυρίαρχες τά­ ξεις και οι ευαγγελιστές της αγοράς έχουν μεταμφιέσει το πρόβλημα ώστε να φαίνεται σχολικό, αρχίζει το «κυνήγι των μαγισσών». Έτσι το ένα γρανάζι πιάνει το άλλο και υφαίνεται σιωπηλά η κατασκευή του κατηγο­ ρητηρίου. Για τις χαμηλές επιδόσεις φταίνε οι καθηγητές που δεν εργά­ ζονται εντατικά, οι μαθητές που δεν διαβάζουν και οι γονείς που δεν ενδιαφέρονται. Οπότε, οι λύσεις ανα­ γκαστικά πρέπει να είναι «εντάσεως εργασίας», δηλαδή αυστηρές εξετά­ σεις και αξιολόγηση. Μέτρα τα οποία, φυσικά, δεν πρόκειται να λύ-

σουν το πρόβλημα, αφού αποτελούν μέρος του ίδιου του προβλήματος. Δίπλα στις κλασικές λύσεις της αξιο­ λόγησης και των αυστηρότερων εξε­ τάσεων, που παραπέμπουν σε ένα εκπαιδευτικό Πανοπτικόν (Φουκώ), στριμώχνονται και άλλες «φαεινές ιδέες» και «άτρωτα ιδεολογήματα» νοσταλγών του «καλού συντηρητι­ κού» σχολείου των πρώτων μεταπο­ λεμικών δεκαετιών. Η ενίσχυση της διδασκαλίας του τυπικού των αρ­ χαίων ελληνικών που ήδη έγινε, το πολυτονικό σύστημα που σαν «άτα­ φος βρικόλακας» άρχισε πάλι να πε­ ριφέρεται σε συζητήσεις για την εκ­ παίδευση, είναι τα γιατροσόφια που προτείνουν οι «θεραπευτές» της εκ­ παίδευσης της αμάθειας μαζί με γε­ ρές δόσεις λωτοφαγικής αγωγής. Έτσι, οι εκπαιδευτικοί, που προσπα­

θούν καθημερινά στις σχολικές αίθουσες, αναπνέοντας κιμωλία, να δώσουν στα νέα παιδιά τα μορφωτι­ κά εφόδια για να βγουν στη ζωή, βρί­ σκονται ανάμεσα σε διασταυρούμε­ να πυρά. Τα πυρά εκείνων που τους κατηγορούν σαν «τεμπέληδες» και «ακαμάτηδες» που δεν μαθαίνουν τα παιδιά γράμματα και εκείνων που προσπαθούν να τους πείσουν ότι αν συνάψουν «ερωτικό δεσμό» με τις δασείες, οξείες και περισπωμένες, τότε θα ξανασυναντήσουν τον «απολεσθέντα παράδεισο», το σχο­ λείο θα μετατραπεί σε πραγματικό «ναό μάθησης» και μια νέα γενιά μορφωμένων παιδιών θα βγει στη ζωή. ■ 0 Χρηστός Κατσίκας ει'ναι εκπαιδευτικός αναλυτής

ΚΥΚΛΟΦΟΡΗΣΕ Δ ια μ α ν τή Α να γνω σ τοπ ού λ ου Θ α νά σ η ς Τ ζα β ά ρ α ς

Ψυχαναλυτικές αναψηλαφήσεις στο έργο του

Ανδρέα Εμπειρικού έν α ς Κ Ο ίν ό ς Τ Ο Π Ο ς γ ια τ η λ ο γ ο τ εχ ν ικ ή κ ρ ιτ ικ ή , την

ψ υ χ α ν α λ υ τ ικ ή

θ ε ω ρ ία

και

την

ισ τ ο ρ ία

Από τη σειρά συνάψεις τη ς εταιρείας “ Κοινός Τόπος Ψυχιατρικής, Νευροεπιστημών και Επιστημών του Ανθρώπου”

Τ α έ ς ίδ β υ ε ή ς

Ιπποκράτους 34, Τηλ.: 210-3628852, Fax: 210-3628862 e-mail: info@taxideftis.gr

[Of OVOWilDtllC Παιδεία, πεδία και παιδιά Κώ στας Μ ηοτόπουλος

Α ν κάποιος πιστεύει, όπως εγώ, ότι η μεγαλύτερη υπη/ % ρεσια που μπορεί να προ­ σφέρει ένα «περιοδικού του βι­ βλίου» στα βιβλία είναι όχι να τα κρίνει ή να τα αναδείξει αλλά να τα κάνει να ζωντανέψουν μέσα από τις αντιθέσεις τους, τότε το ματοβαμμένο επιστολικό σίριαλ που παίχτηκε στα τρία τελευταία τεύχη του Διαβάζω ήρθε να γεμίσει ένα κενό. Και το έκανε με τρόπο αποκα­ λυπτικό αλλά και αρκετά οδυνηρό. Η διαμάχη αφορούσε, στην επιφά­ νεια, τα περσινά Κρατικά Βραβεία Παιδικής Λογοτεχνίας και το δίκαιο ή όχι των επιλογών της αρμόδιας επι­ τροπής. Στην ουσία, όμως, η συζήτη­ ση -νεοελληνικού τύπου συζήτηση: παροξυσμική, με χαρακτηρισμούς, υπονοούμενα, άφθονη ομφαλοσκόπηση και πραγματικό πάθος- ψηλα-

Δεν μπορεί να γίνεται συζήτηση περί βραβείων και να αγνοείται η εκ φύσεως «άδικη» (δηλαδή μη αντικειμενικά δίκαιη) διαδικασία επιλογής, κάθε επιλογής φούσε την έννοια (τη χαμένη, βιάζο­ μαι από τώρα να πω, έννοια) της «συλλογικότητάς» μας. Υπάρχουν αξιόπιστοι θεσμοί για την έκφραση μιας δημόσιας επιβράβευσης ή μιας αντίστοιχης αποδοκιμασίας; Επιβιώ­ νουν κριτήρια αξιοκρατίας για την επιδαψίλευση των όποιων τιμών και αναγνωρίσεων, ιδίως σε χώρους συν­ δεόμενους με την «πνευματικότητα»; Γίνεται, και σε τι βάσεις, δημόσιος διάλογος στην Ελλάδα σήμερα -για

4<5

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

την πολιτική, την κοινωνία, το βιβλίο, αλλά κυρίως για τους εαυτούς μας; Τα γεγονότα έχουν περίπου ως εξής: Στο τεύχος του Ιανουαρίου (Ντοστογιέφσκι), ο συγγραφέας Μάνος Κο­ ντολέων διαμαρτυρήθηκε ότι αδίκως δεν κέρδισε το Κρατικό Βραβείο Παι­ δικής Λογοτεχνίας για το μυθιστόρη­ μά του Μια ιστορία του Φιοντόρ και ότι το αποτέλεσμα αυτό κυρίως οφείλεται σε δύο μη λογοτεχνικές παραδοχές της επιτροπής: ότι «η παιδική λογοτεχνία δεν πρέπει να έχει πολιτική θέση» (ενώ το βιβλίο του είχε τέτοια θέση, όπως εξάλλου και το Κοριτσάκι με τα σπίρτα του Αντερσεν) και ότι «τα βραβεία καλό θα ήταν να δίνονται σε πρωτοεμφανιζόμενους συγγραφείς» (ενώ ο ίδιος είχε ήδη στο ενεργητικό του, όπως μας πληροφορεί στην αρχή της επι­ στολής του, 35 βιβλία για παιδιά και 12 για ενήλικες). Κατέληγε πάντως ότι αυτές οι αιτιολογίες ήταν «πρό­ σχημα» για τον αποκλεισμό του, όπως αποδεικνύει το «φουτουριστι­ κό», κατά τον χαρακτηρισμό του, τε­ λετουργικό της απονομής των βρα­ βείων, που εμπεριείχε και τα δύο στοιχεία που του προσάπτονταν, δηλαδή και πολιτικό - διαπολιτισμικό χαρακτήρα και μπόλικο λάιφ-στάιλ. Στο τεύχος του Φεβρουάριου (Τάσος Αθανασιάδης) του απάντησαν τέσσε­ ρα μέλη της επιτροπής. Ο πρόεδρός της, Ευγένιος Τριβιζάς, αρνήθηκε τα περί προκαταλήψεων και ανασκεύα­ σε τις δύο πιο συγκεκριμένες αιτιά­ σεις με τα επιχειρήματα ότι, πρώτον, οι αιτίες αποκλεισμού που επικαλεί­ ται ο κύριος Κοντολέων ουδέποτε απασχόλησαν την επιτροπή, δεύτε-

ρον, ότι ο ίδιος διαφωνεί με αυτές και το έχει αποδείξει με το έργο του, τρί­ τον, ότι η διαδικασία ήταν δημοκρατι­ κή και αδιάβλητη και, τέταρτον, ότι η τελετή ούτε «φουτουριστική» ήταν ούτε καμία σχέση με το αποτέλεσμα της κρίσης είχε. Ο κύριος Πέτρος Χατζόπουλος (επίσης γνωστός ως «Αύ­ γουστος Κορτώ», όπως μάθαμε από την ανταπάντηση του κυρίου Κοντολέοντος) κατηγόρησε τον διαμαρτυρόμενο συγγραφέα ότι «βοά, βρυχάται και βορβορολογεί» και «αποκήρυ­ ξε μετά βδελυγμίας» τους ισχυρι­ σμούς του ως ουδεμία σχέση με την πραγματικότητα έχοντες. Οι δε κυ­ ρίες Ματαθία-Κόβο και Φωκά, σε θηλυκότερους τόνους, προσυπέγρα­ ψαν ότι δεν υπήρξε καμία χειραγώ­ γηση της επιτροπής, κανένα ιερατείο σε βάρος του κυρίου Κοντολέοντος και κοινοποίησαν την αίσθηση αδι­ κίας και προσβολής τους από τους σχετικούς χαρακτηρισμούς του. Στο τεύχος του Μαρτίου (Πρεβελάκης), τρεις «διακεκριμένοι», κατά τη σύντα­ ξη του περιοδικού, συγγραφείς, μη συμμετασχόντες στην επίμαχη διαδι­ κασία, η κυρία Πόλυ Μηλιώρη και οι κύριοι Βαγγέλης Ηλιόπουλος και Θα­ νάσης Τριαρίδης, πήραν όλοι το μέ­ ρος του κυρίου Κοντολέοντος, διακρίνοντας ηλικιακό ρατσισμό από την ανάποδη η πρώτη, ενοχή των μελών της επιτροπής που δεν πήραν το λό­ γο στη διαμάχη ο δεύτερος και επαι­ νώντας ιδιαίτερα το μη βραβευθέν βι­ βλίο ο τρίτος. Ώσπου ήρθε, στο πα­ ρόν τεύχος, η ώρα της ανάμιξης ενός ακόμα πιο άσχετου -και με τα συγκε­ κριμένα πρόσωπα και με τη συγκε­ κριμένη διαδικασία. Τι αποκομίζει λοιπόν από όλα αυτά ένας αναγνώστης βιβλίων και διαλό­ γων περί βιβλίων; Συνοπτικά τα ακό­ λουθα: 1) Ότι δεν ξέρουμε να συζη­ τάμε δημοσίως, με τρόπο τουλάχι­

στον που να πείθει όσους μας παρα­ κολουθούν. Τούτο αποδεικνύεται από την υπερχειλίζουσα πίκρα, την υπερβολική αυτοπροβολή και την αλυσιτελή, όπως θα λέγαμε στα νομι­ κά, επιχειρηματολογία του κυρίου Κοντολέοντα (οι εξωλογοτεχνικές παραδοχές από πουθενά δεν αποδεικνύεται ότι πρυτάνευσαν, ενώ η απόδειξη δια της τελετής είναι εντε­ λώς έωλη)· από το ιταμό ύφος του κυρίου Χατζόπουλου- από την τόση «πολιτική ορθότητα» των δύο ευγενέστατων κυριών (η κυρία Φωκά φτά­ νει μάλιστα να προτείνει να βραβεύο­ νται κάθε χρόνο όχι ένα αλλά δέκα παιδικά βιβλία)· από την επί προσω­ πικού και όχι επί της ουσίας τοποθέ­ τηση των πέραν της επιτροπής συγ­ γραφέων, 2) Ότι δεν μπορεί να γίνε­ ται συζήτηση περί βραβείων και να αγνοείται η εκ φύσεως «άδικη» (δηλα­ δή μη αντικειμενικά δίκαιη) διαδικα­ σία επιλογής, κάθε επιλογής, ιδίως δε όταν, όπως φαίνεται ότι συνέβη στην προκείμενη περίπτωση, διαγω­ νίζονται πολλοί καλοί με πολλά καλά βιβλία. Κάθε κρίση ενέχει μη εξηγήσι­ μες προτιμήσεις και προκαταλήψεις και θα ήταν σχεδόν πάντα διαφορε­ τική αν άλλαζαν τα πρόσωπα που κρίνουν. Πάντως δεν μπορεί και να μη λαμβάνεται υπόψη ότι, για μια φορά, στην Ελλάδα τουλάχιστον, επι­ κεφαλής μιας επιτροπής τέθηκε ένας άνθρωπος υπεράνω κάθε δυνατής υπόνοιας τόσο σε επίπεδο έργου όσο και σε επίπεδο προσωπικότητας, 3) Ότι τη δημόσια εικόνα -όλων μαςαπό αυτή την ιστορία καθρεφτίζει καλύτερα από οτιδήποτε άλλο το γε­ γονός ότι έγινε τέτοιος καβγάς για βι­ βλία που γράφτηκαν για παιδιά -ίσως και με την κρυφή ελπίδα να διαμορφώσουν τις ψυχούλες τους έτσι ώστε, αύριο, να μπορούν να κρί­ νουν λίγο πιο νηφάλια και ανοιχτά. ■

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

4-7

Δήμητρα Κολλιάκου « Σ ' έν α μ ο ν τέ ρ ν ο κόσμο έπ α ρ σ η ς κ α ι γνώ σης, τ ίπ ο τα δ ε δ ια ρ κ ε ί πολύ , τ ίπ ο τα δ ε φ α ίν ε τ α ι να ε ίν α ι α ν α ν τ ικ α τ ά σ τ α τ ο » Συνέντευξη στη Νικόλ Λαφαζάνη

ΪΪΝΕΝΠΪΙΙ ε το νέο της βιβλίο Θερμοκρασία δωματίου η Δήμητρα Κολλιάκου, μέσα απ’ το μυαλό της ηρωίδας της, επιχειρεί να χαρτογραφήσει τη γενιά των σημερινών τριαντάρηδων, τη γενιά της ματαίωσης: γεμάτοι γνώσεις, εμπειρίες και ταξίδια, αλλά ταυτόχρονα τόσο μόνοι, ανασφαλείς και νευρωτικοί. Το νέο της βιβλίο Θερμοκρασία δωματίου έρχεται ως συνέχεια του προηγούμενου Το μαγείο να συμπληρώσει την ιστορία μιας ζωής διαταραγμένης, υποκείμενης σε εσωτερικές και εξω τερικές «αναταράξεις».

μ

Πού παραπέμπει ο τίτλος του βιβλίου; Για ποια θερμοκρασία μιλάμε και για ποιο δωμάτιο; Το ημιυπόγειο της ψυχαναλύτριας συμβολίζει το υποσυνείδητο και τα έγκατα της ψυχής ή η επι­ λογή σημαίνει κάτι άλλο; Ο τίτλος ταιριάζει, νομίζω, με τη φωνή του βιβλίου (τη φωνή της πρωτοπρόσωπης αφηγήτριας) που είναι κά­ πως ψυχρή κι αποστασιοποιημένη, παρά το ότι μιλάει για προσωπικά πάθη. Τ ο δωμάτιο παραπέμπει στον εγκλεισμό, εθελοντικό εγκλεισμό ώς ένα σημείο, ή μάλλον για λόγους που δεν μπορεί να ελέγξει η πρω­ ταγωνίστρια. Δω μάτιο που δεν επιτρέπει θερμοκρασιακές διακυμάνσεις, γιατί η αφηγήτρια εμφανίζεται να πάσχει από μια δυσκολία επικοινωνίας - τ η βλέπουμε σε διάφορα επίπεδα: στη σχέση με τον πατέρα, με τον ξά δερ φ ο που την ενδιαφ έρει ερωτικά, αργότερα με το σύντροφό της, και βέβαια με την ψυχοθεραπεύτρια. Η επιλογή της ζωής στον ξέν ο τόπο οφείλεται σ' αυτό (φεύγει απ' αυτό που δεν μπορεί να διαχει­ ριστεί), αλλά και το επιτείνει. Ακόμη και τ' όνομά της δεν το μαθαίνουμε ποτέ, με τη δικαιολογία ότι οι διά­ φοροι ξένοι δεν το προφέρουν σωστά! Τ ο γραφείο της ψυχοθεραπεύτριας είναι ημιυπόγειο από μια διά­ θεση σκωπτική (παραλληλισμός με τα έγκατα της ψυ­ χής), αλλά και για να επιτραπεί μια ακόμη σύγκριση. Δίπλα στο γραφ είο βρίσκεται το καταφύγιο: «Σ' αυτή τη χώρα, τα σπίτια έχουν καταφύγια», μαθαίνουμε τη στιγμή που η ηρωίδα περνάει μπροστά απ' τη σ φρα­ γισμένη πόρτα, κάνοντας μάλιστα τη νοσηρή σκέψη πως ίσως εκεί την οδηγεί η (άγνωστη ακόμη) ψυχοθεραπεύτρια (βρισκόμαστε στη δεύτερη σελίδα του βιβλίου, κι αυτή είναι η πρώτη πληροφορία που έχει ο αναγνώστης για τη χώρα στην οποία δ ιαδραματίζε­

ται η ιστορία). «Τι είδους καταφύγιο είναι η ψ υχοθε­ ραπεία;» μπαίνει έμμεσα το ερώτημα. Είναι μόνο προ­ σωρινή λύση; Μου έκανε φοβερή εντύπωση το γεγονός ότι και στα δύο σου βιβλία οι ηρωίδες μοιάζει σαν να έχουν ζήσει παράλληλες ζωές. Ήταν συνειδητή επιλογή στο τωρινό βιβλίο να επαναλαμβάνονται θέματα που διαβάσαμε παλιότερα στο Μαγείο (θάνατος μητέρας και θείας από καρκίνο, κοπέ­ λα φοιτήτρια στη Βρετανία, Ισραήλ κ.ο.κ.); Απο­ τελεί αυτά δείγμα «συγγραφικής εμμονής» ή μέ­ σω της γραφής ο ίδιος ο δημιουργός αποτινάσσει από πάνω του δικά του φαντάσματα; Θέλω να πιστεύω ότι τα πάντα στο βιβλίο ήταν συ­ νειδητές επιλογές. Τ ο Μαγείο αφηγείται την ιστορία μιας παρατεταμένης ενηλικίωσης (με αίσιο τέλος: ακα­ δημαϊκή επιτυχία κι ευτυχισμένη προσωπική ζωή για τη φ οιτήτρια). Η Θερμοκρασία δωματίου είναι, αντιθέτως, μια ιστορία παρατεταμένης ματαίωσης. Στο τ έ ­ λος, η ψιλοχαμένη, εδώ, φοιτήτρια θα καταλήξει σε επιλογές και αποφάσεις όχι πολύ δ ιαφ ορετικές απ' αυτές που είδαμε στην αρχή. Ο θάνατος της μητέρας στο πρώτο βιβλίο συμβάλλει στην αυτονόμηση της ηρωίδας. Στο δ εύτερ ο απλώς τον π ληροφορούμαστε, για να δικ αιολογηθεί η υποχονδριακή συμπεριφορά της αφηγήτριας (που την οδηγεί τελικά στο γραφείο του γενετιστή). Στο Μαγείο, στην έρημο της Ιουδαίος τα ξιδ εύει κάποιος δευτερεύω ν χαρακτήρας (με τρ ό ­ πο μαγικά ρεαλιστικό). Στη Θερμοκρασία δωματίου, το Ισραήλ (η Ιερουσαλήμ) είναι ένας ολόκληρος κόσμος: όχι απλό σκηνικό αλλά και χαρακτήρες, σημείο αφ ε­ τηρίας για αρκετά από τα βασικά θέματα. Συγγραφι-

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

40

ΠΝίΝΪΠίΙ κές εμμονές και προσωπικά φαντάσματα δεν είναι ασυμβίβαστα πράγματα: μπορεί να γράψει κανείς πολ­ λές δ ιαφ ορετικές παραλλαγές της ίδιας βασικής ιστο­ ρίας. Βλέπουμε μια ηρωίδα, μόνη τόσο σε μια ξένη χώρα (χο Ισραήλ) όσο και μεσ' στη σχέση της, συνεχώς «με την απόχη στο χέρι», κυνηγώντας άραγε πιο πολύ το μέλλον της ή όντας κυνηγη­ μένη απ' το παρελθόν της; Τη φυγή στον ξένο τόπο δικαιολογεί το παρελθόν της (χαμός μητέρας, ερωτική ματαίωση κ.λπ.), η δυσ κο­ λία επικοινωνίας για την οποία μίλησα προηγουμένως και το ότι δεν ξέρ ει πώς να δ ιαθέσ ει τον εαυτό της (λόγω της γενικότερης σύγχυσης της εποχής και για πιο ειδικούς λόγους). Τ ο μυθιστόρημα ξεκινάει από ένα σημείο προσωπικής κρίσης (η ηρωίδα καταφ εύ­ γει στην ψυχοθεραπεύτρια) και στη συνέχεια μαθαί­ νουμε τι της έχει συμβεί και τι αναζητό. Η διαδρομή γίνεται αφορμή να δούμε αναλυτικά τη σχέση του ζευγαριού, την οικογένεια (στην Ελλάδα και στο Ισ­ ραήλ), τις δυσκολίες ύπαρξης (και συνύπαρξης) σ' ένα μοντέρνο κόσμο έπαρσης και γνώσης, που τίποτα δε διαρκεί πολύ, τίποτα δ ε φαίνεται να είναι αναντικατά­ στατο.

Μια νέα, έξυπνη και ευαίσθητη γυναίκα, όπως η ηρωίδα, αντιμετωπίζει την πραγματικότητα με διάχυτη καχυποψία. Τελικά πόσο μπορεί ν' αποφύγει κανείς αυτές τις ανεξέλεγκτες εσωτερικές διαδρομές των «μικρών σκέψεων» που μας πε­ ριβάλλουν για τα πάντα; Είναι χαρακτηριστικό άραγε ανασφαλούς ανθρώπου ή περισσότερο δείγμα μιας εποχής όπου όλα είναι ρευστά, χωρίς βεβαιότητες; Η ηρωίδα απεικονίζεται ως ανασφαλής και νευρω τι­ κή. Δ εν είναι μεμονωμένη περίπτωση - ο ι δυσκολίες και απαιτήσεις της εποχής επηρεάζουν την προσωπι­ κότητά μας. Την παρακολουθούμε σ' αυτές τις ανε­ ξέλεγκτες σκέψεις: πρόκειται για σ τοιχείο της αφήγη­ σης που φωτίζει το χαρακτήρα. Επειδή η αφήγηση είναι πρωτοπρόσωπη, δεν μπορούμε να δούμε το χα­ ρακτήρα απ' έξω (αντικειμενικά), αλλά μόνο μέσα απ' αυτά που σ κέφ τεται, λέει ή ισχυρίζεται ότι κάνει (κά­ ποιες φ ορές μας τα μπερδεύει). Ο ρ ισ μένες στιγμές (όχι στο γραφείο της ψυχοθεραπεύτριας, αλλά στο λεω φ ορείο ή πίνοντας καφέ), μέσα απ’ αυτή τη δια­ δικασία των συνειρμών και των ευτελών σκέψεων κά­ νει κάποιες συνδέσεις που παίζουν κρίσιμο ρόλο στην εξέλ ιξη της δράσης. Η πλοκή έχει σ ε μεγάλο βαθμό να κάνει με την εσωτερική ζωή της ηρωίδας (φοβίες, νευρώ σεις) και λιγότερο με εξω τερικά, αυθαίρετα συμβάντα. Μ ε ενδιέφ ερε να δουλέψω το χαρακτήρα. Μ ε καθοδήγη­ σ ε η ρήση του Ηράκλειτου (βέβαια, λέ­ γεται πολύ αυτό για το μυθιστόρημα): ο χαρακτήρας είναι πεπρωμένο. Ο χαρα­ κτήρας δείχνει σ' ένα συγγραφέα ποια μπορεί να είναι η πλοκή -δ ύσ κολ α μπο­ ρεί να συλλάβει κανείς πρώτα την πλο­ κή και μετά να «κολλήσει» με πειστικό τρόπο τα πρόσωπα. Στο βιβλίο αποτυπώνεται έκδηλα η αντίθεση μεταξύ της ασφάλειας που προσφέρει η επιστήμη (γενετική, ψυχανάλυση) και της ανασφάλειας που έχει κανείς στην καθημερινή ζωή (συνεχής φόβος του λεωφο­ ρείου στο Ισραήλ κ.ά.). Η ανώνυμη ηρωίδα φαίνεται τόσο ανασφαλής μεσ1στην ασφάλειά της. Στο βιβλίο, ούτε η γενετική ούτε η ψυ­ χοθεραπ εία (δεν γίνεται σαφής λόγος για ψυχανάλυση) προσφέρουν ασφά-

50

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

ΪΪΝΕΝΪΕΪΙΙ «εσωτερικής θερμοκρασίας» θα έλεγα, γρα­

φή;

Μ ε καθοδήγησε η ρήση του Ηράκλειτον «ο χαρακτήρας είναι πεπρωμένο». Ο χαρακτήρας δείχνει σ’ ένα συγγραφέα

Τ ο θέμα της υποδοχής του βιβλίου είναι κάτι που δεν μπορώ να ελέγξω. Θ έλω να πω, δεν ξέρω ποιος είναι ο μέσος ανα­ γνώστης, κι αν δ εν πρόκειται για ιδεατό κατα­ σκεύασμα. Α ν μιλάμε για το κοινό που θ' αγορά­ σει ένα βιβλίο απ' το αεροδρόμιο, τό τε σίγουρα δεν θα είναι το δικό μου (δ εν το έχουν, το έλεγ­ ξα ). Υπάρχει κι εδώ πλοκή, «ήσυχη» μεν, αλλά σ φ ιχτοδεμένη (θα έλεγα ότι φλύαρο είναι ένα βι­ βλίο με παραφορτωμένη πλοκή). Γίνεται χρήση της προοικονομίας (με σταδιακή παροχή κομμα­ τιαστής πληροφορίας και υπαινικτικότητα) κι η δομή έχει μια κυκλικότητα (η αφήγηση δεν ακο­ λο υθεί πάντα χρονολογική σ ειρά) -σ το ιχ εία που ερ εθίζουν τον αναγνώστη να διαβάσει παρακάτω και, μ' άλλα, λόγια δημιουργούν σασπένς. Τ ο κεί­ μενο ελαφραίνει με τη χρήση καθαρά προφορι­ κού λ ό γ ο υ - η αφηγήτρια μιλάει, δεν γράφει. Π έ ­ ρα όμως από την αφηγηματική τεχνική, υπάρχει και η έννοια της δημιουργικής ανάγνωσης. Έστω κι αν θεωρείται από ορισμένους εξεζητημένος όρος, δεν είναι κάτι πολύ δ ιαφ ορετικό από αυτό που έχουμε υπόψη μας όλοι όσοι αγαπάμε τη λο­ γοτεχνία: τα βιβλία έχουν ενέργεια, απαιτούν τη σ υμμετοχή μας, δίνουν αλλά και παίρνουν, είναι σύντροφοι, όχι χαπάκια.

ποια μπορεί να είναι η πλοκή -δύσκολα μπορεί να σνλλάβει κανείς πρώτα την πλοκή και μετά να «κολλήσει» μ ε πειστικό τρόπο τα πρόσωπα λεία. Η ηρωίδα μέσω αυτών επιχειρεί να κατευνάσει τα άγχη της, αλλά χωρίς επιτυχία. Η επιστήμη δεν εί­ ναι παντοδύναμη: μέχρι ενός σημείου μπορεί να βοη­ θήσει, κι αυτό το σημείο δεν βρίσκεται και τόσ ο βα­ θιά. Ένα ερώτημα που τίθετα ι είναι το εξής: γιατί σ' έναν κόσμο που ξέρ ο υ μ ε τόσα πολλά μας ικανο­ ποιούν τόσ ο λίγα; Γράφοντας ένα καθαρόαιμο εγκεφαλικό μυθι­ στόρημα σε καιρό που η σφιχτοδεμένη πλοκή αποτελεί σημείο αναφοράς για την πλειονότητα του αναγνωστικού κοινού, σε φοβίζει η πιθανό­ τητα να θεωρηθεί από το μέσο αναγνώστη φλύα­ ρη σήμερα μια τόσο ιδιαίτερη, ευρωπαϊκή,

Ζώντας τα τελευταία χρόνια μόνιμα στο εξωτερικό, φαντάζομαι πως θα επιθυμείς να μεταφραστείς σε άλλες γλώσσες. Είναι κάτι που το κυνηγάς ή το έχεις αφήσει στην τύ­ χη του; Τ ο θέμα της μετάφρασης δεν το έχω ψ άξει (και κακώς). Εκείνο που με τραβάει ως σκέψη είναι να δω τη μετάφραση (από ελληνικά σ ε αγγλικά) ως ένα στά­ διο γραφής, και τελικά να δοκιμάσω να γράψω (και) στα αγγλικά. Παρακολουθείς τη σύγχρονη ελληνική πεζογρα­ φία; Αν ναι, έχεις ξεχωρίσει κάτι στα τελευταία σου διαβάσματα; Διάβασα πρόσφατα τα διηγήματα του Κώστα Καβανόζη και του Ηλία Παπαμόσχου. Η γραφή τους έχει μια καθαρότητα που δεν απαντάται πολύ συχνά στο σύγχρονο νεοελληνικό λογοτεχνικό τοπίο. Σ ε ευχαριστώ πολύ... ■

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

51

Πέρσα Κουμούτση

Δυτικά του Νείλου Εκδόσεις Ψυχογιός, 2006

« Τ ο α π ρ ο σ π έλα σ το τ ε ίχ ο ς το υ σ υ ν τη ρ η τισ μ ο ύ κ α ι τ η ς π ρ ο κ α τά λ η ψ η ς » Συνέντευξη στον Γιάννη Ν. Μπασκόζο

ΠΙΕΙΠΠΙ

π

I Πέρσα Κουμούτση είναι εδώ και χρόνια ο ενδιάμεσος κρίκος ανάμεσα στην I ελληνική και αιγυπτιακή λογοτεχνία. Έχει μεταφράσει Ναγκίμπ Μαχφούζ στα I ελληνικά και άλλους αιγυπτιώτες. Στα βιβλία της η πολιτιστική σχέση της χώρας μας με την Αίγυπτο είναι ο κυρίαρχος καμβάς πάνω στον οποίο αποτυπώνονται οι ιστορίες της. Στη συζήτησή μας αναπτύσσει πλευρές των δραστηριοτήτων και των εμμονών της.

Στο μυθιστόρημα σας Δυτικά του Νείλου μιλά­ τε για έναν ελληνισμό που δεν θέλησε να ενσω­ ματωθεί στην αιγυπτιώτικη κουλτούρα, όχι πα­ ράξενο αφού και στην Αστάρια στις Η ΠΑ ή την Φραγκφούρτη το ίδιο κάνουν οι Έλληνες. Πώς το εξηγείτε; Γιατί οι Έλληνες της Αιγύπτου δεν θέλησαν, κυρίως πριν τα γεγονότα του '52 αλλά και μετά, να συνδιαλλαγούν πολιτισμικά; Η απροθυμία του ελληνισμού της Αιγύπτου να ενσω­ ματωθεί στην αιγυπτιακή κουλτούρα και η έλλειψη μιας βαθύτερης επικοινωνίας ανάμεσα στις δυο νοο­ τροπίες, την ελληνική και την αιγυπτιακή, είναι ένα φαινόμενο που οφ είλεται σ ε παλαιότερες εποχές, ίσως από τις αρχές του 19ου αιώνα, όταν οι πρώτοι Έλληνες έφτασαν μαζικά στην Αίγυπτο. Ένα μεγάλο μέρος που μετανάστευσε εκ εί σκοπό είχ ε να εργα­ στεί, να αποκομίσει κάποια κέρδη και ύστερα να επι­ σ τρέφ ει στην Ελλάδα. Η αίσθηση αυτή της προσωρι­ νής διαμονής έκανε πολλούς Έλληνες να μην είναι δια­ τεθειμένοι να ενσωματωθούν πλήρως στις τοπικές κοινωνίες της Αιγύπτου. Πάντα και άφατα οι Έλληνες υπήρξαν γαλουχημένοι με την ιδέα της περιπλάνησης και της επιστροφής στα πάτρια εδάφη, οι ιδέες αυ­ τές ανέκαθεν κυριαρχούσαν στο μυαλό του κάθε Έλ­ ληνα, όπου κι αν βρισκόταν. Τ ο ίδ ιο πιστεύω πως συ­ νέβη και συμβαίνει ακόμα με τους Έλληνες της Γερ­ μανίας ή της Αμερικής, δ εν είναι ότι δεν θέλουν να ενσωματωθούν στις τοπικές κοινωνίες, απλά προσπα­ θούν με όσα μέσα δ ιαθέτουν να διαφυλάξουν την εθνική τους ταυτότητα, την ταυτότητά τους ως Έλλη­ νες, την ιδέα της πατρίδας και γενικά του έθνους που εκφ ράζεται περισσότερο μέσα από τα ήθη, τα έθιμα, τη γλώσσα και τις παραδόσεις.. Η ιδέα αυτή, λοιπόν,

στέρησε τη δυνατότητα και την επιθυμία στους μετοίκους να συνταιριάζουν απόλυτα με ένα λαό δ ιαφ ορ ε­ τικό, να ενσωματωθούν και να εργαστούν για μια με­ γαλύτερη και πιο ουσιαστική σύγκλιση νοοτροπιών. Δεν είναι τυχαίο, φαντάζομαι, όχι οι ήρωές σας, Έλληνες της Αιγύπτου, προτιμούσαν να ακούν Γούναρη αντί για Ουμ Κουλσούμ. Αυτοί οι πολι­ τισμικοί διαχωρισμοί αφορούσαν όλες τις τά­ ξεις; Εννοώ και τους πλούσιους και τους φτωχό­ τερους Έλληνες; Ν αι, οι πολιτισμικοί διαχω ρισμοί αφορούσαν όλες τις τά ξεις των αιγυπτιωτών Ελλήνων. Η μουσική, ειδικό­ τερ α, λειτουργούσ ε σαν ένα κανάλι νοσταλγίας που κάλυπτε τις συναισθηματικές τους ανάγκες, όπως προανέφερα. Α ν και υπήρχαν κάποιοι ανάμεσα στους Ελληνες και κυρίως ανάμεσα σ τους διανοούμενους που θέλησαν να έχουν μια βαθύτερη επαφή με το ντόπιο στοιχείο. Επέδειξαν μεγάλο ενδιαφ έρον για την αιγυπτιακή κουλτούρα και προσπάθησαν να βρουν νέες διόδους πολιτισμού και επικοινωνίας και άλλους τρόπους έκφρασης. Τέτοιοι άνθρωποι υπήρ­ ξαν ο Τσίρκας, ο Τσαγκαράδας ο Ν . Φ . Πιερίδης, η Βοΐσκου, ο Σκληρός και άλλοι, που ανήκαν επίσης στην αριστερά. Τι ρόλο έπαιξε στον αιγυπτιώτη ελληνισμό η ελ­ ληνιστική παράδοση; Πιστεύω πως έπαιξε σημαντικό ρόλο. Ο ι Έλληνες της Αιγύπτου στηρίχτηκαν στα θεμέλια μιας παλαιότερης παράδοσης που είχ ε ήδη ριζώσει στην Αίγυπτο εδώ και αιώνες. Η ελληνιστική τέχνη αγκάλιασε όλες τις πτυχές, όχι μόνο του πολιτισμού αλλά και της καθη-

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

53

ΠΝΕΝΤίϊίΗ μερινότητάς τους. Τολμώ επίσης να πω πως αυτό δεν συνέβη μόνο σ τους Έλληνες αλλά και σ τους ίδιους τους Αιγύπτιους, σε ένα μεγάλο βαθμό. Η ελληνιστι­ κή περίοδος ήταν μια γέφυρα χρόνου που ένωσε τους δύο πολιτισμούς. Ή ταν μια παράδοση ανοιχτή στα μηνύματα και των άλλων πολιτισμών, προσφέροντας έτσι γόνιμο έδαφ ος στη μετέπειτα σκέψη. Α υ τό το εξέφ ρ ασ ε περισσότερο ο Καβάφης με το έργο του, γεγονός που αποδεικνύει πως και εκείνη η εποχή ήταν μια εποχή γόνιμης συνδιαλλαγής, όχι μόνο αντιθέ-

Αναφέρεστε σχο τελευταίο μυθιστόρημά σας και στις διαφορές των γενεών, ανεξαρτήτως φυ­ λετικής ή θρησκευτικής καταγωγής. Πόσο επέδρασαν στην εξέλιξη των ηρώων σας; Ό πω ς κάθε άνθρωπος που μετοικεί σε μια άλλη χώ­ ρα διαφορετική από τη δική του, έτσι και ο Έλληνας της Αιγύπτου ήταν υποχρεωμένος να αντιμετωπίσει κάποια σημαντικά ζητήματα, που κυρίως άπτονταν της διαφύλαξης της εθνικής του ταυτότητας. Καθότι οι νέοι είναι πιο ανοιχτοί στο καινούργιο, αυτό συχνά τους φέρνει σ ε σύγκρουση με τους παλιότερους, που θεωρούν ότι είναι οι θεματοφ ύλακες των ιδεών και της παράδοσης. Στο μυθιστόρημά μου Δυτικά του Νεί­ λου η ηρωίδα, αναζητώντας την αυτεξουσ ιότητά της,

54-

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

έρχεται σ ε σύγκρουση με τους γονείς της προκειμένου να υπερασπιστεί τις ιδ έες της, ίσως και να πείσει τον ίδ ιο της τον εαυτό πως το κατεστημένο δεν πρέ­ πει να υφίσταται. Ο ι δυνάμεις της όμως την προδί­ δουν και υποχωρεί μπροστά στο απροσπέλαστο τ ε ί­ χος του συντηρητισμού και της προκατάληψης. Κάποια στιγμή ο ήρωάς σας λέει «δεν μπορείς να ανήκεις ταυτόχρονα σε δύο κόσμους». Πι­ στεύετε ότι σήμερα η ρήση αυτή είναι ακόμα πιο ισχυρή, αν λάβουμε υπόψη μας ότι ζούμε σε μια εποχή που χαρακτηρίζεται από την όξυνση στις σχέσεις των αραβικών πληθυσμών με τους δυτικούς; Στη σύγχρονη εποχή της παγκοσμιοποίησης συχνά λαοί όπως οι αραβικοί -κ α ι όχι μ ό ν ο - κλονίζονται, βλέποντας να απειλείται ή ακόμα και να βάλλεται ο πολιτισμός και η ταυτότητά τους. Ό σ ο λοιπόν απο­ κλίνουν περισσότερο από τα δυτικά πρότυπα τόσ ο περισσότερο πιστεύουν ότι θα διαφυλάξουν την αυ­ τονομία τους. Σ ε μια εποχή όξυνσης, όπως είναι η ση­ μερινή, είναι δύσκολο να υπάρχουν σημεία γόνιμης επαφής ανάμεσα σ ε κοινωνίες με δ ιαφ ορετικές φιλο­ σοφίες. Έ χετε μεταφράσει στα ελληνικά Ναγκίμπ Μαχφούζ κι άλλους Άραβες. Ποιες εί­ ναι οι συγγένειες αυτών με τους σημερινούς Έλληνες; Έχει ακρο­ ατήριο η αραβική λογοτεχνία στη σημερινή Ελλάδα; Πιστεύω πως υπάρχουν συγγένειες με τους αιγυπτίους και άραβες συγ­ γραφείς, άλλωστε δ εν απέχουμε τό ­ σ ο πολύ γεωγραφικά από αυτούς. Β ρισ κόμασ τε σ ε απόσταση ανα­ πνοής. Εξάλλου τα προβλήματα που προκύπτουν στη σημερινή εποχή είναι προβλήματα που ενδιαφέρουν τον κάθε άνθρωπο, όπου κι αν βρί­ σ κεται. Ό σ ο για το αν η αραβική λο­ γοτεχνία έχει ακροατήριο στην Ελλά­ δα, θα έλεγα πώς ναι. Σ το βαθμό που οι πεζογράφοι ή οι ποιητές περιλαμ­ βάνουν στα έργα τους θέματα και κα­ ταστάσεις που απασχολούν τον άν­ θρωπο με την οικουμενική του έν­ νοια, η αραβική λογοτεχνία θα έχει ακροατήριο στην Ελλάδα και παντού.

ΠΝΕΝΤΠϊΙ ελληνικό αναγνωστικό κοινό. Γενικά όμως η αιγυπτιακή λογοτεχνία δεν εί­ ναι, όσ ο θα έπρεπε, γνωστή στην Ελλά­ δα, αφενός γιατί οι έλληνες εκδό τες δεν έχουν τη δυνατότητα να διαβάσουν τα κείμενα πριν αυτά μεταφραστούν, αφ ετέρου γιατί δεν είναι επαρκώς ενη­ μερωμένοι. Ο Αιγυπτιακός Ο ρ γανι­ σμός Βιβλίου, που είναι και ο μεγαλύ­ τερ ο ς εκδο τικός οργανισμός στη Μ έ­ ση Ανατολή, μου ανέθεσ ε την προώθη­ ση βιβλίων του, τη μετάφραση των οποίων και επιδοτεί. Ο ι εκ δό τες όμως είναι δύσπιστοι και ζητούν εχέγγυα. Εί­ ναι πολύ δύσκολο να πειστούν για τον πλούτο της αιγυπτιακής λογοτεχνίας. Ελπίζω να κάνω το καλύτερο. Και αντιστρόφως: τι ξέρουν οι ση­ μερινοί Αιγύπτιοι από τη σημερινή ελληνική λογοτεχνία; Δυστυχώ ς, ούτε και οι Αιγύπτιοι γνωρί­ ζουν πολλά πράγματα, εκτός από τους κλασικούς μας σ υγγραφείς και κά­ ποιους από του ς παλιότερους Αιγυπτιώτες, όπως Καβάφη και Τσίρκα. Ευελπιστώ στο μέλλον να υπάρχει μια πιο ουσιαστική συνεργασία. Χρειάζεται χρόνος. Ή δη έχουν γίνει κάποια βήμα­ τα από τα δυο Εθνικά Κέντρα Βιβλίου, της Ελλάδας και της Αιγύπτου, και προ­ σπάθειες που εύχομαι να ευδοκιμή-

Στη σύγχρονη εποχή της παγκοσμιοποίησης συχνά λα οί όπως οι αραβικοί -κ α ι όχι μ όνοκλονίζονται, βλέποντας να απειλείται η ακόμα και να βάλλεται ο πολιτισμός και η ταυτότητά τους. Σ ε μ ια εποχή όξυνσης, όπως

Η αιγυπτιώτικη καταγωγή σάς επέ­ βαλε τα θέματα των μυθιστορημά­ των σας; θ α γράφατε κάτι με αφορμή τη σημερινή Ελλάδα; Ν αι, φυσικά. Πάντα ένιωθα πως είχα χ ρέο ς να αποτυπώσω εκφάνσεις μιας ισ τορικής διαδρομής που άφησε το αποτύπωμά της στην αιγυπτιακή γη και να συμβάλλω με όποιες δυνά­ μεις διαθέτω στη διαιώνιση της συλλογικής μνήμης ενός ελληνισμού που δυστυχώς φθίνει αμετάκλητα. Και ναι, θα έγραφα κάτι με αφορμή τη σημερινή Ελ­ λάδα, παρότι δ εν είμαι σίγουρη πως έχω τελειώ σει ακόμα με την Ελλάδα το υ χτες...

είναι η σημερινή, είναι δύσκολο να υπάρχουν

σημεία γόνιμης επαφής ανάμεσα σε κοινωνίες μ ε διαφορετικές φιλοσοφίες Τ ο έργο του ποιητή Άδωνη, για παράδειγμα, έχει αγα­ πηθεί από όλη την Ευρώπη. Και ο Ναγκίμπ Μ αχφ ούζ έγινε ιδιαίτερα αγαπητός στην Ελλάδα και αλλού για­ τί θίγει οικουμενικά ζητήματα και σκιαγραφεί χ αρα­ κτήρες με τους οποίους ταυτίζονται άνθρωποι διαφο­ ρετικών πολιτισμών. Εκεί πιστεύω πως έγκειται και η επιτυχία του. Ό μω ς, αν σ ε κάποιο βιβλίο ο συγγρα­ φ έας μιλά για πράγματα «άγνωστα», το έργο του ίσως θεω ρ ηθεί «εξω τικό» και επομένως «αλλότριο» για το

Σας ευχαριστώ πολύ... ■

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

55

i I Οβ 0 Zbl ΑΦΙ Ε Ρ ΩΜΑΤ Α Α Αγγελόπουλος, θ. · 457 Αγρας, τ. · 104 Αθανασιάδης, Τ. ο 471 Αίσωπος · 167 Αλεξάνδρου, Α. · 212 Αξιώτη, Μ. · 311 Απολλιναίρ, Γκ. · 231 Αραγκόν, Λ. · 168 Αριστοτέλης · 135 Αριστοφάνης · 72 Αρτώ, Α. · 151 Β Βαλερί, π. · 183 Βάρναλης, Κ. · 88* Βελεστινλής, Ρ. · 235 Βενέζης, Η. · 337 Βερλαίν, π. · 378 Βερν, I. · 105 Βιάν, Μ. · 85 Βιζυηνός, Γ. · 278 Βολταίρος · 177 Βουτυράς, Δ. · 298 Βρεττάκος, Ν. · 425 Γέιτς, Ου. Μπάτλερ · 391 Γιουρσενάρ, Μ. · 81 Γκαίτε, Γ. Β. · 154 Γκάτσος, Ν. · 443 Γκράμσι, Α. · 295 Γκρην, Γκ. · 267 Γληνός, Δ. · 61* Γονατάς, Ε. χ. · 444 Γουλφ, Β. · 153 Δ Δάντης · 230 Δέλτα, Π. · 300 Δημουλά, Κ. · 435 Δουμάς, Α. · 147, 431 Εγγονόπουλος, Ν. · 381 Έκο, 0. · 145 Έλιοτ, Τ. Σ. · 133 Ελυάρ, Π. · 201 Ελύτης, 0. · 362, 372 Εμπειρικός, Α. · 358, 421 Εξυπερύ, Α. ντε Σ. · 330 Έσσε, Ε. · 109

ΣΕ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙ Σ Ζιντ, Α. · 206 Ζολά, Ε. · 97 0 θεοτοκάς, Γ. · 137 θεοτόκης, Κ. · 92 θερβάντες, Μ. ντε · 176 Θουκυδίδης · 191 Ιονέσκο, Ε. · 122 Ίψεν, Ε. · 181 Ιωάννου, Γ. · 452

κ Καβάφης, Κ. · 78, 389 Καββαδίας, Ν. · 437 Καζαντζάκης, Ν. · 190, 377 Καΐρης, θ. · 106 Κάλας, Ν. · 387 Κάλβος, Α. · 140 Καμύ, Α. · 110 Καποδίστριας, I. · 275 καραγάτσης, Μ. · 258 Καρκαβίτσας, Α. · 306 Καρούζος, Ν. · 393 Καρυωτάκης, Κ. · 157 καστοριάδης, κ. · 385 Κενώ, Ρ. · 320 Κέρουακ, Τζ. · 249 Κοκτώ, Ζ. · 160 Κολέτ · 313 Κονδύλης, Π. · 384 Κόντογλου, Φ. · 113 Κοραής, Α. · 82 κούντερα, Μ. · 80* Κρίστι, Α. · 149 Κρυστάλλης, κ. · 326 Λ Λακάν, Ζ. · 126 Λαπαθιώτης, Ν. · 95 Λεβί Στρως, κ. · 158 Λειβαδίτης, Τ. · 228 Λεκατσάς, π. · 166 Λιοτάρ, Ζ. Φ. · 388 Λόρκα, Φ. Γκ. · 192, 466 Λουκιανός · 102 Λουπέν, Α. · 218 Λώρενς, Ντ. X. · 132 Λωτρεαμόν · 355 Μαγιακόφσκι Β. · 121 Μαίηλερ, Ν. · 286 Μακρυγιάννης · 101

Ζέη, Α. · 447 Ζενέ, Ζ. · 66

Μαλακάσης · 357 Μαν, Τ. · 90 Μαρής, Γ. · 356 Μαριβό · 257 Μάρκες, Γκ. Γκ. · 223 Μαρξ, κ. · 83* Μίλλερ, Α. · 259 Μίλλερ, X. · 273 Μισίμα, Γ. · 253 Μολιέρος · 179 Μονταίν, Μ. ντε · 304 Μοράβια, Α. · 256 Μόρισον, Τ. · 406 Μούζιλ, Ρ. · 199 Μπαλζάκ, 0. ντε · 60*. 416 Μπάροουζ, Ου. · 383 Μπαρτ, Ρ. · 93 Μπατάιγ, Ζ. · 187 Μπέκετ, Σ. · 115 Μπόρχες, X. Α. · 79 Μπρετόν, Α. · 207 Μπρεχτ, Μπ. · 211 Μπωβουάρ, Σ. ντε · 136 Μυριβήλης, Σ. · 309 Μωπασάν, Γκ. ντε · 204 Ν Ναμπόκοφ, Β. · 162 Νέοι λογοτέχνες · 69, 87 Νικολαΐδης, Α. · 379 Νίτσε, Φ. · 91 Ντεκάρτ, Ρ. · 369 Ντίκενς, Κ. · 229 Ντεριντά, Ζ. · 397 Ντιντερό · 103 Ντοστογιέφσκυ, Φ. · 131,470 Ντυράς, Μ. · 134 Ξενόπουλος, Γ. · 265 ο Όμηρος · 174 Όργουελ, Τζ. · 226 Ουάιλντ, Ό. · 152 Ουγκό, Β. · 111 Ουίλιαμς, Τ. · 139 Π Παλαμάς, Κ. · 334, 446 Πάλλης, Α. · 118 Πεντζίκης, Ν. Γ. · 407 Πάουντ, Ε. · 178 Παπαγιώργης, Κ. · 441 Παπαδιαμάντης, Α. · 165,422 Παπαντωνίου, Ζ · 285 Παραμυθάδες · 108* Πεσσόα, Φ. · 390 Πίνδαρος · 294 Πλαθ, Σ. · 396

Πόε, Ε. Ά. · 112 Πολίτης, Κ. · 116 Πρεβελάκης, π. ο 472 Πρεβέρ, Ζ. · 73 Ράιχ, Β. · 197 Ράμφος, Σ. · 439 Ρεμπώ, Α. · 305 Ρίλκε, Ρ. Μ. · 274 Ρίτσος, Γ. · 205 ΡοΤδης, Ε. · 96 Ρουσό, Ζ. Ζ. · 395 Ρώτας, Β. · 434 Σαίξπηρ, Ου. · 449 Σάνδη, Γ. · 327 Σαντ, Μ. ντε · 77 Σαρτρ, Ζ. Πωλ · 127, 455 Σαχτούρης, Μ. · 436 Σεφέρης, Γ. · 142, 410 Σικελιανός, Α. · 424 Σιμενόν, Ζ. · 202 Σκαρίμπας, Γ. · 269 Σολωμός, Δ. · 213 Σοφοκλής · 243 Στάινμπεκ, Τ. · 173 Σταντάλ · 98 Ταχτσής, κ. · 440 Τζέημς, X. · 260 Τζόις, τζ. · 62* Τολστόι, Λ. · 200 Τουαίν, Μ. · 252 Τουρνιέ, Μ. · 287 τσάντλερ, Ρ. · 193 Τσέχωφ, Α. · 169 Τσίρκας, Σ. · 171 Φιτζέραλντ, Φ. Σ. · 138 Φόρστερ, Ε. Μ. · 312 Φουκώ, Μ. · 125 Φλωμπέρ, Γ. · 143 Φραγκιάς, Α. · 426 Φρόιντ, Σ. · 150 X Χάιντεγκερ, Μ. · 161, 399 Χάκκας, Μ. · 297 Χάμμετ, Ν. · 82 Χάρντυ, Τ. · 324 Χατζηαργύρης, Κ. · 63 Χατζής, Δ. · 180 Χατζιδάκις, Μ. · 430 Χατζόπουλος, κ. · 319 Χέμινγουεϊ, Ε. · 159 Χίουζ, Τ. · 396

* Τα τεύχη που σημειώνονται με αστερίσκο έχουν εξαντληθεί. Όσοι επιθυμούν να προμηθευτούν παλιά τεύχη, μπορούν να επικοινωνούν με το ΔΙΑΒΑΖΩ (τηλ. 210-3 3 8 8 0 0 8 κα Γολικίδου). Τα κείμενα που είναι χρήσιμα στους αναγνώ στες μ α ς και περιέχονται σ ε εξαντλημ ένα τεύχη, δίνονται σ ε φωτοαντίγραφα.

56

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

Χάψε Μπάιλι

Μ ία τρ υ φ ερ ή ισ το ρ ία cpiXias, a y d n n s και ο ικ ο γ ε ν ε ια κ ώ ν σ υ γ κ ρ ο ύ σ εω ν , που π ερ νά ει με μ ο ν α δ ικ ή δ ε ξ ιο τ ε χ ν ία απ ό το δ ρ α μ α τικ ό σ το κω μ ικ ό . >ί

- t ‘i

' j* ι

, J r -·

M

ΚΟΝΤΡΑ διάβασμα από το ν Κώ στα Κατσουλάρη

m

Στα ξένα

i

Αλέξης Σταμάτης Αμερικάνικη φούγκα Καστανιώτης2006, σελ. 403

Δήμητρα Κολλιάκου Θερμοκρασία δωματί Πατάκης2006, σελ. 314

KLET'S GET IT STRAIGHT Η επιλογή θέματος, το ύφος, ο χρόνος και ο τόπος στον οποίο τοποθετείται ένα μυθιστό­ ρημα απ οτελούν τμήμα τω ν δημιουργικών επιλογών του συγγραφέα. Ως εκ τούτου, το ζήτημα της «ελληνικό­ τητας», που ταλάνισε γενιές και γενιές λογοτεχνών, επιβάλλοντας μια λογική χρέους απέναντι στην παράδοση, δεν μπορεί σήμερα να τίθεται με τους παλιούς όρους- η απουσία «εθνικού χρώματος» δεν απ οτελεί από μόνη της ένδειξη μειονεξίας, κουσούρι, αβλεψία, ο ύτε βέβαια και η επίδειξή του συγκριτικό πλεονέκτημα. Τούτων λεχθέντων, ο καθείς μας κουβαλάει μέοα του την Ιστορία, ακόμη κι αν την αγνοεί ή την αρνείται...

TRAVELLING LIGHT Η Δήμητρα Κολλιάκου, έπειτα από ένα πολλά υποσχόμενο αλλά άνισο πρώτο μυθιστόρημα (Το μαγείο, Εστία, 1999), αντιμετωπίζει τα παραπάνω ζητήματα υπό τη μορφή ψυχοσωματικού συμπτώματος, μιας δυσεξήγητης δυσφορίας που ταλανίζει την ηρωίδα της. Εκείνη, έχοντας ακολουθήσει το φίλο της στη χώ­ ρα καταγωγής του, το Ισραήλ, κι ενώ ζούσε ήδη μακριά από την πατρίδα, στο Λονδίνο, βιώνει ένα αίσθημα ξενικότητας που παίρνει τη μορφή υποχονδρίας ή ψυχικής δυστοκίας. © Υιοθετώντας τη γνωστή αγγλική προτρο­ πή, η Κολλιάκου «ταξιδεύει ελαφριά» και καταφέρνει να υπηρετήσει χαμηλόφωνα και με λιτότητα το θέμα της -καίτοι το Ισραήλ, ως χώρα, προσφέρει πολλές ευκαιρίες για ξεστρατίσματα και βερμπαλισμούς.

MAKE IT BIG! Ο Αλέξης Σταμάτης, έμπειρος πεζογράφος, εγνωσμένης ικανότητας σ' ένα είδος που συνδυάζει την περίτεχνη πλοκή με υπαρξιακές και φιλοσοφικές αναζητήσεις, εφευρίσκει «τη δική του Αμερική», ρίχνοντας τον ήρωά του σε μια περιπέτεια δίχως επιστροφή. Το κεντρικό εύρημα -δ άνειο από το Επάγγελμα ρεπόρτερ του Αντονιόνι- η υιοθέτηση από τον ήρωά του μιας αλλότριας ταυτότητας, αποδεικνύεται λειτουργικό. Έτσι, η υπαρ­ ξιακή του εκκρεμότητα αναδεικνύει τον τόπο, την ξένη χώρα, σε σκηνικό μιας ολικής αποξένωσης, μιας προαναγγελθείσας πτώσης. © Τα προβλήματα ξεκινούν από τη στιγμή που ο Σταμάτης αποφασζει να υπηρετήσει την παλιά χολιγουντιανή συνταγή -m a ke it big!- συνδέοντας την ατομική μοίρα του ήρωά του με την τύχη του αμ ε­ ρικανικού πολιτικού συστήματος. Η μετεξέλιξη του υπαρξιακού δράματος σε πολιτικό θρίλερ αδυνατίζει τη Φού­ γκα και τη μετατρέπει σε αντίγραφο προϊόντων που αφθονούν στη χώρα που τη φιλ οξενεί...

A HOUSE IS NOT A HOME Η διαπίστωση αυτή απ οτελεί συχνά την απαρχή πολλών (ψυχικών) περιπετειών. Στην Κολλιάκου τρ οφ οδοτεί έναν φαινομενικά χλιαρό μα ουσιαστικό εσωτερικό μονόλογο, με την «επιστροφή στο σπίτι», ό,τι κι αν σημαίνει αυτό για τον καθένα, να παραμένει βαθύτερο ζητούμενο. Ο Σταμάτης, από την άλλη, υ ιοθετεί μια πιο αποστασιοποιημένη ματιά, αφού η ελληνική καταγωγή δεν απ οτελεί -μ ε κανέναν τρόπ ο- μέρος της κρίσης τα υτότητας του ήρωά του, στοιχείο που -μ ε κάποιον τρόπ ο- απ οτελεί βαθύτερο πρόβλημα...

PS,: Στο πλαίσιο μιας κριτικής διάθεσης απέναντι στην ψυχανάλυση, η Κολλιάκου παρασύρεται και σκιαγραφεί μια καρικατούρα ψυχοθεραπεύτριας. Κρίμα, διότι η γοητεία και η πολυπλοκότητα του «αντιπάλου» δίνουν σε μια αφήγηση και το μέγεθος του αναστήματος του ήρωα... ■

53

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

Σύ γχρονο

ξένοι

πεζογράφο

Τα υπαρξιακά αδιέξοδα evos κοριτσιού στην αρχή Tns scpnBeias και η σύγκρουση ανάμεσα στην τεχνολογική πρόοδο και την επιθυμία για το ασφαλε5 παρελθόν.

1Γ. Γενναδίου 6, τηλ.: 210 3817826 · Χρ. Λαδά 9Α, τηλ.: 210 3333970

l* M m m

α

ΟΛΑ

Γ α

ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ

ΧΩΡΙΣ π ρ ο ϋ π η ρ ε σ ία □πό τον Γιώργο Ξενάριο

Πέτρος Μπιρμπίλης

Έχω μόνο εσένα Εκδόσεις Μελάνι, 2007 σελ. 244, τιμή: 16,00ευρώ

Η ΣΥΛΛΟΓΗ διηγημάτων του Πέτρου Μπιρμπίλη υπό τον τίτλο Έχω μόνο εσένα -τίτλος παραπλανητικός, αφού το αντικείμενο του ρήματος ταυτίζεται με το υποκείμενό του- απαρτίζεται από τέσσερα ισότιμα μέ­ ρη, εκ των οποίων στα μεν δύο πρώτα το βάρος της αφήγησης πέφτει στον συγγραφικό ή αφηγηματικό εαυτό (είτε υπό τη μορφή του «Εγώ» είτε υπό τη μορφή του «Εσύ»), στα δε δύο τελευταία στον κόσμο που τον περιβάλλει. Πρόκειται, και στις δύο περιπτώσεις, για έναν αυτοσχολιασμό του βίου του αφηγητή και συγγραφέα, σχολιασμό ο οποίος στις δύο πρώτες ενότητες έχει ως κέντρο του τη μοναξιά, ενώ στις δυο τελευταίες την παρατήρηση. Ο ΠΡΩΤΟΕΜΦΑΝΙΖΟΜΕΝΟΣ διηγηματογράφος γνωρίζει να καταδύεται στο βάθος της ψυχής του και να εκ­ θέτει ό,τι βλέπει εκεί. Με μια αίσθηση του μέτρου που του απαγορεύει να ολισθήσει στο μελό ή στη νεοηθογραφία, καταφέρνει να εγγράφει στην αφήγησή του όχι μόνο τον κύκλο της ζωής του αλλά και εμπει­ ρίες που δεν αφήνουν ασυγκίνητους ανθρώπους της γενιάς του, όπως ο γράφων. Με ορθή διαχείριση του συναισθήματος και μ' έναν «κυνισμό» που καταλήγει ευαισθησία, εξιστορεί μικρά αποσπάσματα πραγματι­ κότητας, τα οποία όμως κατορθώνει να εσωτερικεύσει και να τα παραδώσει, διαθλασμένα από το προσω­ πικό φίλτρο του συγγραφέα και από τον φακό του αφηγητή, στον αναγνώστη. ΤΟ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟ πρόβλημα της συλλογής είναι η απόσταση που δεν φροντίζει να κρατήσει ο αφηγητής από τα ιστορούμενα. Ως γνωστόν, η απόσταση αυτή ιδρύει το μεγαλείο του αφηγητή, και εδώ ο Π. Μπιρμπίλης τον εμπλέκει ευθέως, χωρίς ενίοτε να πετάει καν τη μάσκα της συγγραφικής περσόνας, στα τεκταινόμενα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, πέρα από την υπερθέρμανση της αφηγηματικής μηχανής, το στέ­ νεμα του οπτικού πεδίου, το οποίο δεν μπορεί πια να περιλάβει ένα συνολικότερο αφηγηματικό όραμα και, έτσι, να εκκαθολικευτεί. Επίσης, ενοχλούν ορισμένες, ευτυχώς λίγες, κοινότοπες σκέψεις που συναντώνται μέσα στο βιβλίο και ορισμένα (πάλι λίγα, αλλά αυτά δεν έπρεπε να υπάρχουν καθόλου) ψήγμα­ τα μιντιακής γλώσσας του συρμού -ιδίως τα αγγλόφωνα- που αποδυναμώνουν και αδικούν την ψίχα του κειμένου. ΩΣΤΟΣΟ, παρά τα προβλήματα που αναφέρθηκαν, το Έχω μόνο εσένα, με την αίσθηση του μέτρου που το διακρίνει, την ισόρροπη επέκτασή του σε διαφορετικά πεδία, τη διακριτική πλην οξεία ματιά του αφηγητή σε πρόσωπα και καταστάσεις και, κυρίως, με την υποβόσκουσα αγωνία του αφηγητή και συγγραφέα του, προσγράφεται στο ενεργητικό του τελευταίου. ■

<30

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

Daniel Goleman ο σ υ γ γ ρ α φ έ α ν ί ο υ μ π εσ χ σ έ λ ε ρ Σ υ ν α ισ θ η μ α τ ικ ή Ν ο η μ ο σ ύ ν η

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ η νέα επ ισ τή μ η τω ν α ν θ ρ ώ π ιν ω ν σ χ έσ εω ν

Μια ιδιαίτερα ζωντανή και αριστοτεχνική σύνθεση των σημαντικών ανακαλύψεων των νευροεπιστημών με ns καθημερινέ§ συμπεριφορέ5 και εμπειρίε 5 που καθορίζουν τη ζωή και ns σχέσεν μα5. Το νέο έργο του Daniel Goleman που αναμένεται να προκαλέσει και πάλι συζητήσεν και αντιπαραθέσεν.

I

* Α Μ ΙΗ 3 γράμματα:

1Γ. Γενναδίου 6, τηλ.: 210 3817826 * Χρ. Λαδά 9Α, τηλ.: 210 3333970

ΟΛΑ

Γ α

Β Ι Β Λ Ι Ο Π Ω Λ Ε Ι Α

Καρτέσιος, Τρουαγιά, Μποντριγιάρ... τις 4 Μαρτίου πέθανε ο ρωσι­ κής καταγωγής συγγραφέας Ανρί Τρουαγιά. Στις 5 Μαρτίου ο γάλλος φιλόσοφος και κοινωνιολό­ γος Ζαν Μποντριγιάρ. Εκείνες τις μέ­ ρες, η Monde έγραφε για δυο νέες βιογραφίες του Καρτέσιου που κυ­ κλοφόρησαν τελευταία (Descartes: A biography, Desmond Clarke, Cam­ bridge University Press, 2006 και Descartes: The Life and Times of a Genius, A.C.Grayling, Walker& Com­ pany, 2006). Τρία ονόματα που διδά­ σκονται στα γαλλικά σχολεία, τρεις άνθρωποι που έζησαν, φιλοσόφη­ σαν και ονειρεύτηκαν σε άλλες επο­ χές της Γαλλίας, σε άλλους αλλά και στους ίδιους δρόμους του Παρισιού, και που σήμερα έχουν περάσει στην ιστορία των γραμμάτων και του πνεύματος. Ο Τρουαγιά, βέβαια, ο οποίος έζησε όλη του τη ζωή στη Γαλλία, παιδί ευπορών Ρώσων που έφυγαν μετά την Οκτωβριανή επα­ νάσταση, όταν ο ίδιος ήταν έξι χρό­ νων, είχε διαχωρίσει τη θέση του από τον κόσμο της διανόησης. Τα μυθιστορήματά του, οι βιο­ γραφίες που συνέγραψε, όλα του τα κείμενα εντάσ­ σονταν στη σχολή του ρεα­ λισμού - «προσπαθώ να υπονοήσω και όχι να απο­ δείξω, χάνομαι πίσω από τους ήρωές μου», έλεγε. Δεν ήταν φιλόσοφος. Αλλά και ο Καρτέσιος δεν φανταζόταν ότι θα μείνει στην ιστορία ως φιλόσοφος, ταυτισμένος με το περίφημο «Σκέφτομαι άρα υπάρχω» (cogito ergo sum). Επιστήμονας, κυρίως,

Σ

.είναι η Ελένη Καρρα

DESCARTES

<32

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

βουτηγμένος σε μαθηματικούς τύ­ πους, πειράματα, ανατομίες και γεωμετρικά σχήματα, αναζήτησε την αλήθεια στους αριθμούς και τη φύση. Ποια αλήθεια, άραγε; Πολ­ λούς αιώνες αργότερα, στην εποχή της τεχνολογίας και του θεάματος, ο Μποντριγιάρ πέρασε τη ζωή του να ανατρέπει κάθε φαινομενική πραγ­ ματικότητα, βάζοντας το νυστέρι της γλώσσας βαθιά στις κοσμοθεω­ ρίες σε αποσύνθεση, κι ακόμα βαθύ­ τερα στο κορμί της καταναλωτικής κοινωνίας. Καρτέσιος, Τρουαγιά, Μποντριγιάρ, όλοι μελέτησαν την πραγματικότητα και την αλήθεια μέ­ σα από τις λέξεις, από διαφορετική οπτική ο καθένας, πάλεψαν με τη γλώσσα αναζητώντας πίσω της το νόημα, υπήρξαν επειδή σκέφτηκαν, κι άφησαν ο καθένας τα δικά του κεί­ μενα, σημάδι ότι πέρασαν από τον κόσμο τούτο, μετατρέποντάς τον σε μιαν ακόμα ανάγνωση, άλλη...

Μια μικρή, μικρή ιστορία... Πόσο μικρό μπορεί να είναι ένα διή­ γημα, ή, όπως το αποκαλούν οι αγ­ γλόφωνοι, ένα «short story»; Με την επικράτηση του Ίντερνετ και της αγ­ γλικής γλώσσας, το διήγημα γίνεται ακριβώς αυτό που λέει η αγγλική του απόδοση, «μια μικρή ιστορία», η οποία όμως ξεφεύγει συχνά από τη λογοτεχνική της παράδοση για να ευθυγραμμιστεί, χάρη στην περιορι­ σμένη της έκταση, στην ταχύτητα και το στυλ της εποχής. «Nanotale, nanonovel, flash fiction, microfiction, sudden fiction» (νανοδιήγηση, νανοστόρημα, φλας στη φαντασία, μι-

κρο-φαντασία, αιφνίδια φαντασία) είναι λίγοι από τους όρους τους οποίους αναφέρει η Guardian και οι οποίοι σηματοδοτούν τη συμπύκνω­ ση της λογοτεχνικής αφήγησης σε όσο το δυνατόν λιγότερες λέξεις, με όρους τεχνολογίας, μέσων ενημέρω­ σης και κατανάλωσης. Στην κοινωνία του θεάματος και της ταχύτατης εναλλαγής πληροφοριών και εικό­ νων, η λογοτεχνία καλείται με τη σει­ ρά της να συμπτυχθεί και να προ­ σφέρει ένα φλας αναγνωστικής συ­ γκίνησης στην ηλεκτρονική μας ευαι­ σθησία...

Η λευκή κυρία των γραμμάτων Σε μια «λευκή κυρία» στον χώρο των γαλλικών γραμμάτων του 19ου αιώνα, την Revue Blanche («Λευκό

Περιοδικό»), αφιερώνει τη «γωνιά των βιβλιόφιλών» του το Magazine Litteraire, καθώς, όπως αναφέρει, υπήρξε, μαζί με το περίφημο Mercure de France, ένα από τα σπάνια έντυπα που αναγνώρισαν και προσέλκυσαν ορισμένα από τα μεγαλύ­ τερα ονόματα της γαλλικής αλ­ λά και της ξένης λογοτεχνίας. Δημιουργώντας ένα «χάρτινο λογοτεχνικό σαλόνι» στο οποίο συναντήθηκαν κείμενα όλων των σχολών και όλων των τάσε­ ων, από εκείνα του Μαρσέλ Προυστ μέχρι του Τριστάν Μπερνάρ και του Αλφρέντ Ζαρί, η φιλολογική αυτή σύναξη προ­ χώρησε και στην έκδοση βι­ βλίων. Στο διάστημα 1892-1902 εξέδωσε 140 τίτλους, μεταξύ των οποίων των Φιοντόρ Ντο-

ΜεταιχΜίο (!) β ιβ λ ία α ιχ μ ή ς ^ ^Ονειρεύτηκε τα σπίτια του χωριού να καίγονται με t o u s αν­ θρώπους να κάθονται ήσυχα στις καρέκλες τους ή ξαπλωμένοι στα κρεβάτια, τυλιγμένοι όλοι στις φλόγες. Είδε πολλά πρόσωπα απ' το χωριό, πέρασαν γρήγορα, σαν να 'θελαν να συστηθούν. Στην αρχή χαμόγελα... και μετά ουρλιάζανε, τα μάτια δάκρυζαν, οι σάρ­ κες καίγονταν, μπορούσε να μυρίσει τα καμένα μαλλιά τους. Κι όταν ξύπνη­ σε, συνέχισε να τρέχει. J J

απόσπασμααπότοΒιβλίο

ΖΗΤΗΣΤΕ ΤΟ ΣΕ ΟΛΑ ΤΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ

w w w . m e t a i x m i o . g r

δ

ι α

β

α

■Β Ι Β Λ Ι Α

ζ

ω

] Σ Τ Ο Ν

Κ Ο Σ Μ Ο

στογιέφσκι, Αντον Τσέχοφ, Λέον Τολστόι και Κνουτ Χάμσουν. Το 1900 η Revue Blanche είναι εκείνη που εκδί­ δει το μυθιστόρημα «των χρόνων του Νέρωνα», το Quo Vadis του Χένρικ Σιενκιέβιτς, που έγινε στη Γαλλία το πρώτο «best seller» του 20ού αιώνα.

Σε λίγους μόλις μήνες οι πωλήσεις του είχαν ξεπεράσει τις 170.000, δη­ μιουργώντας μια μεγάλη επιτυχία για τους αδερφούς Νατανσόν και τον Φελίξ Φενεόν, εκδότες του πε­ ριοδικού, που γνώρισε τότε τις μέρες της πιο μεγάλης του δόξας... ■

Πώς μπορεί κανείς να μιλήσει για βιβλία που δεν έχει διαβάσει; ίναι το ερώτημα που θέτει ο καθηγητής και ψυχαναλυτής Pierre Bayard, στο ομώνυμο τε­ λευταίο του δοκίμιο, ξεκινώντας από την προσωπική του διδακτική εμπει­ ρία στο πανεπιστήμιο, όπου ανα­ γκάζεται συχνά να σχολιάσει ή να Γιώργος αναφερθεί σε βιβλία τα οποία τις π ε­ Αρχιμανδρίτης ρισσότερες φορές δεν έχει καν ανοί­ (ανταπόκρισηί ξει. Το ίδιο συμβαίνει, επισημαίνει ο συγγραφέας, με τους φοιτητές, αλλά και με τους κριτικούς βιβλίων, τους βιβλιοθηκάριους και τους επαγγελματίες γενικότερα του βιβλίου. Αυτό το χαρακτηριστικό, που συναντάται σε πολλούς κοινωνικούς κύ­ κλους σχετικούς με τη λογοτεχνία, επιθυμεί, λοιπόν, να αποενοχοποιήσει και τονίζει πως η συζήτηση πά­ νω σε ένα βιβλίο που δεν γνωρίζουμε με τον κλασικό και ακαδημαϊκό τρό­ πο έχει πάντα κάτι να προσφέρει. Η έννοια της ανάγνωσης ενός βιβλίου είναι σχετική. Το να διαβάσει κανείς ένα βιβλίο από την αρχή μέχρι το τέ­ λος, να το ξεφυλλίσει, να το αρχίσει και να μην το τελειώσει, να το διαβά­ σει και να το ξεχάσει ή να έχει ακού­ σει απλά να μιλούν γι' αυτό, όλα εί­ ναι θέμα διαβάθμισης. Οι διαφορετι­ Comment porter des κοί αυτοί τρόποι προσέγγισης του livres que i'on pas Ius7, Editions de Minuit, Para- βιβλίου, λέει ο Bayard, είναι εξαιρετι­ doxe, Paris 2007 κά δημιουργικοί και δείχνουν σεβα­

I*

<04 ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

Ε

σμό προς το ζωντανό αυτό οργανι­ σμό. Στο δοκίμιό του αναλύει μάλι­ στα τις περιπτώσεις όπου πρέπει κανείς να μιλήσει για ένα βιβλίο που δεν έχει διαβάσει, καθώς και τα μέσα που επιστρατεύει ο (μη) αναγνώ­ στης για να βγει από τη δύσκολη θέ­ ση στην οποία μπορεί να βρεθεί. Μέσα από τη χρήση του παράδο­ ξου, με προκλητικότητα και χιούμορ, ο Bayard κατηγορεί, στην ουσία, την κοινωνική χρήση της λογοτεχνικής παραγωγής, για να απελευθερώσει τον αναγνώστη από το αίσθημα της ανεπάρκειας και της ντροπής που του δημιουργεί η κοινωνία, αφού έτσι κι αλλιώς, όπως επισημαίνει, εί­ ναι αδύνατον να έχει διαβάσει κανείς όλα τα βιβλία που έχουν γραφτεί. «Η καλλιέργεια, υπογραμμίζει ο συγγρα­ φέας, είναι ζήτημα προσανατολι­ σμού. Καλλιεργημένος δεν είναι αυ­ τός που έχει διαβάσει αυτό ή εκείνο το βιβλίο, αλλά αυτός που μπορεί να προσανατολιστεί μέσα στο σύνολό τους και που μπορεί να αναγνωρίσει τη μεταξύ τους σχέση». Η προσωπι­ κή πορεία του κάθε αναγνώστη θα του επιτρέψει να δημιουργήσει μια εντελώς προσωπική κουλτούρα όσον αφορά το βιβλίο και να ξεφύγει από την κοινωνική τυραννία της «σωστής» ανάγνωσης. ■

Β Ι Β Λ Ι Α

[ δ ι α β α ζ ω ΣΤΟΝ Κ 0 Σ Μ 0

J

Ο καβγάς για

τη ν Julie A n d re w s πρόσφατη δημοσίευση της καινούργιας βιογραφίας της Julie Andrews από το συγγρα­ φέα Richard Sterling, ο οποίος είναι και παλαιόθεν θαυμαστής της γνω­ στής ηθοποιού, έχει προκαλέσει έντονη μνησικακία μεταξύ του μάνατζερ της Andrews και του εκδοτικού οίκου του βιβλίου Portrait. Η συγκεκριμένη βιογραφία, που ονο­ μάζεται Julie Andrews: an intimate biography («Η Julie Andrews: μια στε­ νή βιογραφία») είναι μη εξουσιοδοτη­ μένη και έχει δεχτεί πολλές επικρί­ σεις. Σύμφωνα με τη βρετανική εφη­ μερίδα Daily Mail, το γραφείο της

Η

Andrews στο Αος Αντζελες δεν έχει Μ περμινγκχαμ πρόβλημα με την ύλη του βιβλίου, η οποία αποτελεί μια ευλογία για την ηθοποιό, αλλά για την πιθανότητα μείωσης των πωλήσεων της μελλο­ ντικής αυτοβιογραφίας της Andrews, που αναμένεται αυτόν τον καιρό. Ω ς εκ τούτου, η Andrews έχει προει­ Christopher Lees δοποιήσει για την πιθανότητα ποινι­ (ανταπόκριση) κής δίωξης εναντίον του συγγραφέα σε περίπτωση που δεν αναβληθεί η δημοσίευση του βιβλίου του μέχρι τουλάχιστον 12 μήνες μετά την εμ­ φάνιση της αναμενόμενης αυτοβιο­ γραφίας. Η Julie Andrews είναι ίσως η πιο αγα-

ΜεταιχΜίο (]) β ιβ λ ία c n xp h s Ανάγκασαν τη μνήμη μου να πάει σε περιοχέε οδυνηρές που ήθελαν να μείνουν κρυφέε και απροσπέλαστεε από tous ξένουε. Ιδίωε auToOs που δεν

0

ήταν ούτε καν ξένοι. Ήταν οι άλλοι, οι απρόσωποι, αυτοί που δεν auvavT s ποτέ, ακόμα κι όταν tous μιλάε, ακόμα κι όταν συνεν­

pP liT ilW p r ~~1 ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΔΗΜΗΤΡΟΜΑΝΘΛΑΚΗ^ 3 U nvetimfin ττ,οκΜ,τ,,νί,ί!»

νοείσαι μαζί tous. Εγώ, ο άλλοε και anpoooonos γι' αυτούς ήμουν έτοιμοε να διαμαρτυρηθώ. Μπορεί να έχουμε μετατραπεί σε κομπιουτεροποιημένα παράγωγα Tns εικόνα5 pas μέσα από tis κάμερε5, αλλά as φαινόταν τουλά­

χιστον μια αντίδραση.

απόοπασμααπότοβιβλίο ΖΗΤΗΣΤΕ ΤΟ ΣΕ ΟΛΑ ΤΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ

w w w . m e t a i x m i o . g r

δ

ι α

β

α

[ ΒΙ ΒΛΙ Α

ζ

ω

]

Σ Τ ΟΝ

Κ ΟΣ ΜΟ

ττημένη ηθοποιός της Βρετανίας και σίγουρα μια καλή αντιπρόσωπος της χώρας μας. Η καριέρα της εκτείνεται σε πάνω από 60 χρόνια και σ' αυτό το διάστημα το παγκόσμιο κοινό έχει απολαύσει τα πολυάριθμα έργα στα οποία έχει πρωταγωνιστήσει. Τα πιο γνωστά και αγαπημένα εκ των οποίω ν είναι οι ταινίες «Mary Poppins» και η μεγαλύτερη επιτυχία του Hollywood, «The Sound of Music» («Η μελωδία της ευτυχίας»), που προβλήθηκε στους ελληνικούς κινη­ ματογράφους το 1965. Το επιχείρημα του γραφείου της Julie Andrews για την πιθανή μείωση πωλήσεων της δικής της αφήγησης για τη ζωή της είναι προβληματικό, κυ­ ρίως επειδή δεν έχει οριστεί ακόμα ημερομηνία δημοσίευσης και επειδή η Andrews σκοπεύει να γράψει για την καριέρα της μέχρι το 1964 μόνο, παραλείποντας έτσι τα πολύ σημα­ ντικά χρόνια της στο Hollywood. Σε μια συνέντευξή του, που εμφανί­ στηκε στην στήλη του Richard Kay

στην αγγλική εφημερίδα Daily Mail στις 7 Μαρτίου, ο Sterling ισχυρίζε­ ται ότι σκοπός του δεν είναι να δια­ κινδυνέψει το εμπορικό κέρδος της αυτοβιογραφίας της Andrews αλλά να την παρουσιάσει ως μια γυναίκα που η δουλειά της είναι και η ζωή της. Το καλό βέβαια μιας βιογραφίας αυ­ τού του είδους είναι ότι εξετάζει τη ζωή του χαρακτήρα για τον οποίον γράφεται βαθύτερα και, πολλές φο­ ρές, σε πιο αληθινό επίπεδο. Στην περίπτωση της Julie Andrews, οποιοδήποτε βιβλίο αναφέρεται στη ζωή της θα προσφέρει αναμφίβολα ένα διαφωτιστικό ανάγνωσμα. Η ζωή της είναι πράγματι πολύ ενδια­ φέρουσα, γεμάτη επιτυχίες και δυ­ σκολίες. Πάνω απ' όλα, η αντίδρασή της για την τελευταία δημοσίευση έχει ήδη κινήσει το ενδιαφέρον πολ­ λών αναγνωστών στη Βρετανία και έτσι, με μεγάλη χαρά, σας συστήνω την πιο πρόσφατη προσέγγιση στη ζωή της αγαπημένης Julie. ■

Η ά ν ο ιξ η

της ερωτικής λογοτεχνίας Μ ό σχ α

Δημήτρης Β. Τριανταφυλλίδης (ανταπόκριση)

6 6

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

• Δεκαπέντε χρόνια συνεχούς λει­ τουργίας κλείνει φέτος ο ρωσικός εκδοτικός οίκος «Aletheia» ή «Αλή­ θεια», επ ί το ελληνικότερο. Ξεκίνη­ σε χάρη στις φιλότιμες προσπά­ θειες του εκδότη Ίγκορ Σιάφκιν με ελάχιστα μέσα και σήμερα μπορεί να υπερηφανεύεται για τους πε­ ρισσότερους από 1.500 τίτλους που έχει εκδώσει. Βασική εξειδίκευση της «Αλήθειας» είναι οι ανθρω­

πιστικές επιστήμες, τις οποίες διακονεί με συνέπεια μέσω 50 (!) εξειδικευμένων σειρών που εκδίδει. Ανάμεσά τους βρίσκεται η «Βιβλιο­ θήκη της Αρχαιότητας», η «Βυζα­ ντινή Βιβλιοθήκη» η «Βιβλιοθήκη του Μεσαίωνα», η «Βιβλιοθήκη των Νέων Χρόνων» και πολλές άλλες. Αξίζει να σημειώσουμε ότι η «Αλή­ θεια» αποτελεί τον πόλο έλξης πολλών εγνωσμένου κύρους επι­

[ δ ι α β α ζ ω

Β Ι Β Λ Ι Α

στημόνων και ερευνητών και κάθε νέο της βιβλίο αποτελεί είδηση για το βιβλιόφιλο κοινό της Ρωσίας. Μεταξύ των τελευταίων της εκδό­ σεων περιλαμβάνονται έργα του καθηγητή Π. Κιτρομιλίδη, του Γιάν­ νη Νικολόπουλου, αλλά και η τε­ τραλογία του Ιβάν Τζόχα με θέμα τις διώξεις της ελληνικής μειονότη­ τας στη Ρωσία κατά τη ζοφερή π ε­ ρίοδο του σταλινισμού. Η «Αλή­ θεια» έχει τη δική της παρουσία στο Διαδίκτυο, στη διεύθυνση www.aletheia.spb.ru • Μαζί με την κατάρρευση του σο­ σιαλισμού ήρθε και η σεξουαλική επανάσταση στη Ρωσία. Το σεξ ως θέμα ήταν απαγορευμένο όχι μόνο στους καλλιτέχνες αλλά και στους απλούς ανθρώπους. Μια ματιά μό­ νο στην οικιστική πολιτική του σο­

Σ Τ ΟΝ

Κ Ο Σ Μ Ο

]

βιετικού καθεστώτος πείθει και τον πιο δύσπιστο ότι ο συντηρητισμός και ο πουριτανισμός των κομματι­ κών ηγετών καθόριζε την πολιτική για ολόκληρη την κοινωνία. Εδώ και μερικά χρόνια όμως το θέμα της ερωτικής απελευθέρωσης απασχο­ λεί ολοένα και πιο πολύ τους Ρώ­ σους. Έτσι, φέτος, το μήνα Μάρτιο, πλήθος περιοδικών και εφημερίδων δημοσίευσαν ολόκληρα αφιερώμα­ τα στη ρωσική ερωτική λογοτεχνία, κλασική και σύγχρονη. Τιμητική θέ­ ση στα αφιερώματα αυτά είχαν ο Βασίλι Αξιόνοφ Αλεξάντερ Πούσκιν, ο Ιβάν Μπούνιν, ο Βασίλι Αξιόνοφ, ο Βίκτωρ Γιεροφέγιεφ, ο Γιούρι Μαμλέγιεβι, ο γνωστός στο ελληνικό κοινό Βίκτωρ Πελεβίν, ο Βενεντίκ Γιερογέφιεφ και ο Νι κολάι Νόσοφ, τα έργα των οποίων γνωρίζουν μεγάλη επιτυχία.

ΜεταιχΜίο ([) Ν

Εδώ ζεις στο παρτέρι της ελληνικής μυθολογίας και ποίη­

β ιβ λ ία α ιχ μ ή ς

σης, στις οποίες αργά ή γρήγορα ενδίδεις επειδή συνειδητο­ ποιείς ότι όλοι αυτοί οι καρποί της λαμπρής ανθρώπινης φαντασίας δεν είναι φανταστικές χί­ μαιρες, αλλά απλά γεγονότα - τα γεγονότα της ελληνικής ζωής και της ελληνικής φύσης. Και μάλλον αιφνιδιαζόμαστε όταν συνει­ δητοποιούμε ότι οι ρίζες των δικών μας πολιτισμών είναι θαμμένες σ' αυτό _

r ■

|

|

το Βραχώδες έδαφος. ϊ ϊ

απόσπασμααπότοβιβλίο

ΖΗΤΗΣΤΕ ΤΟ ΣΕ ΟΛΑ ΤΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ

w w w . m e t a i x m i o . g r

[

Δ I A B A Z >] Β Ι Β Λ Ι Α

Σ Τ Ο Ν

Κ Ο Σ Μ Ο

• Συνολικά 442 βιβλία και χειρόγρα­ φα κατατέθηκαν στην κριτική επι­ τροπή του βραβείου «Μεγάλο Βι­ βλίο» για το 2007. Υποψηφιότητες έθεσαν συγγραφείς από όλες τις περιοχές της Ρωσίας, αλλά και πολ­ λές χώρες του εξωτερικού. Για να θέσει υποψηφιότητα ένας συγγρα­ φέας θα έπρεπε να έχει την υπο­ στήριξη κάποιου εκδοτικού οίκου, θεσμικού φορέα των συγγραφέων ή

κάποιου ΜΜΕ. Ο κατάλογος με τις υποψηφιότητες που θα προκριθούν για την τελική κρίση θα ανα­ κοινωθεί στα τέλη Απριλίου και θα περιλαμβάνει 15 βιβλία, στη συνέ­ χεια θα ανακοινωθεί η short list στα μέσα Μαΐου και ακολούθως, μετά την ψηφοφορία μεταξύ των ανα­ γνωστών μέσω του Διαδικτύου, η Λογοτεχνική Ακαδημία θα ανακοι­ νώσει το νικητή το Νοέμβριο. ■

Β ιβ λ ί ο -

«σκάνδαλο»

PS

<33

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

άλο προκάλεσε στους κόλ­ πους της εβραϊκής κοινότη­ τας της Ιταλίας ένα «σκανδα­ λώδες βιβλίο», όπως το ονομάζει η εφημερίδα La Repubblica σε ένα πρό­ σφατο άρθρο της. Πρόκειται για το Quelle Pasque di sangue («Εκείνα τα αιματηρά Πάσχα», εκδόσεις II Mulino) του Λριελ Τόαφ, γιου του Έλιο, τέως αρχιραββίνου της Ρώμης, ο οποίος στα μέσα της δεκαετίας του '80 είχε την τύχη, για πρώτη φορά στην ιστορία, να υποδεχτεί στη συναγωγή του έναν Πάπα, εν προκειμένω τον Ιωάννη Παύλο Β'. Ο Αριελ Τόαφ είναι καθηγητής Ιστο­ ρίας στο Πανεπιστήμιο Bar ilan του Τελ Αβίβ και στο ανατρεπτικό βιβλίο του υποστηρίζει, ούτε λίγο ούτε πο­ λύ, ότι μεταξύ 1100 και 1500 περί­ που, στην Ευρώπη, οι Εβραίοι φονταμενταλιστές ασκενάζι προέβαιναν σε ανθρώπινες θυσίες και χρησι­ μοποιούσαν το αίμα των θυμάτων κατά τη διάρκεια του Πάσχα. Σύμ­ φωνα με τον Τόαφ, τα λεγόμενό του βασίζονται σε αδιαμφισβήτητα ιστορικά τεκμήρια που ο ίδιος ανα­ κάλυψε και μελέτησε εκ βάθρων

Σ

προτού τα δημοσιεύσει, την ίδια άποψη όμως δεν δείχνουν να συμμε­ ρίζονται ούτε οι ιταλοί ραββίνοι ού­ τε ο ίδιος ο πατέρας του, οι οποίοι κατηγόρησαν το συγγραφέα ότι κατ' αυτόν τον τρόπο ρίχνει λάδι στη φωτιά του αντισημιτισμού. Το ίδιο το πανεπιστήμιό του, στο Ισράηλ, εξέφρασε, σε μία επίσημη ανακοίνωση, «οργή και λύπη για την έλλειψη ευαισθησίας του καθηγη­ τή». Από τη μεριά του ο Τόαφ, συ­ νειδητοποιώντας τις επιπτώ σεις της κυκλοφορίας του βιβλίου στην Ιταλία, ζήτησε συγγνώμη απ' όσους «ένιωσαν προσβεβλημένοι από τα άρθρα και από τις διαστρεβλώσεις που υπέστη το περιεχόμενο του βι­ βλίου» του και από τον εκδοτικό οί­ κο του ζήτησε να αποσύρει το βι­ βλίο, ώστε ο συγγραφέας να προβεί στην άμεση αναθεώρηση των επίμα­ χων κεφαλαίων. «Δεν θα επιτρέψω σε όσους μισούν τους εβραίους να χρησιμοποιήσουν εμένα ή την έρευνά μου για να υποδαυλίσουν το ίδιο μίσος που καταδίκασε σε θάνατο εκατομμύρια ομοθρήσκους μου», δή­ λωσε χαρακτηριστικά. ■

ISBN 978-960-03-4341-0, σελ. 272, €15.00

Αμανίτα Μουσκάρια είναι το παραισθησιογόνο μανιτάρι που ξεκλειδώ νει τις πύλες της ψυχής, επιτρέποντας στους αγγέλους και τους δαίμονες -που κρύβονται εκ εί­ να βγουν στο φως του συνειδητού. 0 ιερός μύκητας που μασούσαν οι αρχαίοι σαμάνοι για να μπουν στον κόσμο των πνευμάτων. Η αιτία που ξεκλήρισε μια ολόκληρη διμοιρία ανταρτών στη Μακεδονία το 194-3. Αμανίτα Μουσκάρια, όμως, είναι και η ιστορία του Ηλία, ενός σαραντάρη δημοσιογράφου που βγάζει το ψωμί του οργώνοντας την Ελλάδα με τη μοτοσικλέτα του. Ενός ανθρώπου που γράφει σε ταξιδιωτικό περιοδικό, αλλά που περισσότερο θα ήθελε να ήταν συγγραφέας... Ένα μυθιστόρημα δρόμου για το χρέος και τα ανθρώπινα πάθη· για το καθήκον και την απόλαυση· για τις ευφορικές ουσίες, τις εθιστικές, και τα χημικά κλειδιά του υποσυνείδητου. Ένα Βιβλίο για τους αντιήρωες της ζωής, που μαθαίνουν πάντοτε με σκληρό τρόπο πως λαχτάρα σημαίνει επιθυμία, αλλά και τρόμος.

ΜΙΑ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΤΩΝ ΠΑΡΑΙΣΘΗΣΕΩΝ, ΕΚΕΙ ΟΠΟΥ ΓΡΑΦΕΤΑΙ ΣΥΧΝΑ ΜΙΑ «ΑΛΛΗ» ΙΣΤΟΡΙΑ.

EC ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

ΓΡΑΦΕΙΑ: ΖΑΛΟΓΓΟΥ 11,106 78 ΑΘΗΝΑ - ΤΗΛ. 210 3301208, FAX 210 3822530 ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ: ΣΟΛΟΝΟΣ 131, 106 77 ΑΘΗΝΑ - ΤΗΛ. 210 3301208 ΙΕΣ. 187)

no iioiimno Π ροχω ρά

το σχέδιο της Google Παναγιώτης Στ. Αν6ριανέσης pandrianOgmail.com

ΊΟ

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

Κρατική Βιβλιοθήκη της Βαυαρίας (μία από τις πιο ση­ μαντικές βιβλιοθήκες στο γερ­ μανόφωνο κόσμο) συμφώνησε, στα μέσα του περασμένου μήνα, να συμμετάσχει στο μεγαλεπήβολο σχέδιο της Google για την ψηφιακοποίηση βι­ βλίων που ανήκουν στις μεγαλύτερες συλλογές του κόσμου. Από τα περί­ που 9 εκατομμύρια βιβλία που διαθέ­ τει η βιβλιοθήκη, η οποία βρίσκεται στο Μόναχο, πρωτεύουσα του γερ­ μανικού κρατιδίου της Βαυαρίας, πε­ ρίπου ένα εκατομμύριο θα τεθούν στη διάθεση του προγράμματος Google Book Search (ανάμεσά τους κλασικά έργα του Γκαίτε, αλλά και παραμύθια των αδελφών Γκριμ) -όλα είναι εκτός περιόδου πνευματικών δικαιωμάτων (στη Γερμανία, εβδομήντα χρόνια με­ τά το θάνατο του συγγραφέα) και τα περισσότερα είναι γραμμένα στη γερ­ μανική γλώσσα. Υπενθυμίζεται πως -παρά τις σφοδρές αντιρρήσεις σημα­ ντικών εκδοτικών οίκων, οι οποίοι φο­ βούνται μείωση των πωλήσεών τους, αλλά και την εναντίωση του κολοσσού της τεχνολογίας Microsoft- στην προ­ σπάθεια της Google συμμετέχουν ήδη το Πανεπιστήμιο Complutense της Μαδρίτης, η Εθνική Βιβλιοθήκη της Καταλωνίας, η Bodleian Library της Οξφόρδης, η δημόσια βιβλιοθήκη της Νέας Υόρκης και πολλές πανεπιστη­ μιακές βιβλιοθήκες των ΗΠΑ. Αξίζει να τονιστεί πως η αμερικανική εταιρεία συνεργάζεται, στην Κίνα, με περίπου 20 εγχώριους εκδότες, θέλοντας να εγκαινιάσει σύντομα τη νέα της υπη­ ρεσία αναζήτησης βιβλίων, books. google.cn, στη χώρα του 1,314 δισεκα­ τομμυρίου κατοίκων.

Η

το Διαδίκτυο βοηθά την κοινωνικοποίηση και την παιδεία Παρά το φόβο που πλανάται στην ατμόσφαιρα, ότι οι νέοι, που ανεβά­ ζουν online διάφορα προσωπικά στοιχεία, αφήνουν το ψηφιακό τους αποτύπωμα στο Internet, γεγονός που είναι πιθανό να τους οδηγήσει -και ως ευάλωτα άτομα που είναισε άσχημες περιπέτειες στο φυσικό κόσμο, μελέτες που παρουσιάστηκαν σε πρόσφατο τριήμερο συνέδριο της εταιρείας τεχνολογίας Sun Micro­ systems για τη διεθνή έρευνα και εκ­ παίδευση δείχνουν πως χειρότερο και, ίσως, πιο επικίνδυνο είναι κά­ ποιος νέος σήμερα να μην έχει καθό­ λου διαδικτυακή παρουσία! Τα πανε­ πιστήμια, σύμφωνα με συμπεράσμα­ τα του συνεδρίου, οφείλουν λοιπόν, αντί να εμποδίζουν την πρόσβαση των φοιτητών τους σε web sites κοι­ νωνικής διαδικτύωσης (π.χ. MySpace, Facebook), να τους παροτρύνουν να το κάνουν, ενημερώνοντάς τους, φυ­ σικά, για τα πλεονεκτήματα, αλλά και τους ενδεχόμενους κινδύνους -εντάξει, δεν είναι ανάγκη να γελάτε διαβάζοντας την παραπάνω είδηση εν μέσω διαδηλώσεων με κεντρικό σύνθημα «να μην αλλάξει τίποτα!» εδώ είναι Ελλάδα, αλλά αλλού η εκ­ παίδευση λειτουργεί και εξελίσσεται! Ειδικά για το ζήτημα της ψηφιακοποίησης των βιβλίων, έρευνες που παρουσιάστηκαν στο συνέδριο έδει­ ξαν ότι αυτή είναι ιδιαίτερα χρήσιμη και επωφελής στους φοιτητές, αφού το Internet έχει καταφέρει να τους κερδίσει περισσότερο από την παρα­ δοσιακή βιβλιοθήκη. ■

Πάσχα στο χωριό Αντώνης Σουρούνης

ΑΝΤΩΝΗΣ ΣΟΥΡΟΥΝΗΣ

Πάσχα στο χωριό Νουβέλα

ISBN 978-960-03-4415-8, σελ. 144, €10.00

Τρεις φίλοι -δυο άντρες και μια γυναίκα- διασχίζουν μ' ένα μεθυσμένο ντεσεβό τη μισή Ελλάδα για να κάνουν Πάσχα στο χωριό, τέτοιο που βλέπανε στις ζωγραφιές των σχολικών βιβλίων όταν ήταν παιδιά. Τίποτα όμως απ’ αυτά δεν υπάρχει. Ούτε οικογένειες να τρώνε ευτυχισμένες στο γρασίδι, ούτε αρνάκια να τρώνε το γρασίδι, ούτε και τσολιάδες να χοροπηδάνε γύρω τους. Υπάρχει όμως ανάσταση. Άσχετα αν δε χτυπούν καμπάνες, δεν πέφτουν τουφεκιές και δε σκάνε πυροτεχνήματα στον ουρανό. Μια ανάσταση που δε φαίνεται, δεν ακούγεται και κανείς από τους τρεις τους δε μιλάει γι’ αυτή. « ... Πάσχα στο χωριό δε σημαίνει αναγκαστικά άσπρες λαμπάδες, κόκκινα αβγά και σουβλιστό αρνί την εποχή που βγαίνουν οι παπαρούνες. Ούτε και σταυρωτά φιλιά. Παπαρούνες μπορούν ν’ ανθίσουν και τον Γενάρη, φτάνει να το θες. 0 καθένας μπορεί ν’ αναστηθεί, όπου θέλει κι όποτε θέλει, θα το καταλάβει όταν ασπαστεί τον εαυτό του. Κι επειδή μόνοι μας ερχόμαστε στον κόσμο και μόνοι μας φεύγουμε, ε, πρέπει, αν θέλουμε ν’ αναστηθούμε, να είμαστε κι εκ εί μόνοι, ολομόναχοι. Για να μην υπάρχουν μάρτυρες και να μην το πιστεύει κανείς. Έτσι ώστε να είμαστε συνεχώς αναγκασμένοι να πράττουμε για να μας πιστέψουν οι άλλοι κι όχι συνεχώς να μιλάμε».

«Ο ΚΑΘΕΝΑΣ ΜΠΟΡΕΙ Ν’ ΑΝΑΣΤΗΘΕΙ, ΟΠΟΥ ΘΕΛΕΙ ΚΙ ΟΠΟΤΕ ΘΕΛΕΙ».

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ , w w w .kastan io tis.com

Βιβή Ζωγράφου

Η μορφή ως περιεχόμενο να από τα οντολογικά ζη­ τήματα της λογοτεχνίας αφορά τη σχέση της γρα­ φής με την πραγματικότητα. Πώς δηλαδή μπορεί ένα γεγο­ νός να μετοοσιωθεί σε έντεχνο λόγο. Είναι αυτονόητο ότι η επι­ λογή της μορφής παίζει καθορι­ στικό ρόλο στην απάντηση αυ­ τού του ερωτήματος. Ο συγγραφέας Σάκης Σερέφας Σάκης Σερέφας παίρνει ένα παλιό ρεπορτάζ θ α γ ίν ω ν τ ιζ έ ζ των εφημερίδων της δεκαετίας του '50 και φτιάχνει ένα sui generis αφήγημα. Εκδόσεις Μεταίχμιο, 2006 σελ. 127, τιμή: 10,00 ευρώ Μια πρώτη απορία πηγάζει από αυτόν τον ίδιο το χρονικό διασκελισμό. Πώς φαίνεται στο ση­ μερινό αναγνώστη μια ιστορία που συνέβη πριν από πενήντα χρόνια; Η μορφή αναλαμβάνει να απαλύνει το σοκ αυτής της χρονικής απόστα­ σης και να ανασυστήσει την υπόθε­ ση σαν μια φρέσκια ιστορία. Το εν λόγω αφήγημα διακρίνεται από ένα συνδυασμό αισθητικών: της γραφής σεναρίου, της ρευστότητας στην απόδοση του χώρου, χρόνου και αιτίας που διακρίνει τα κόμικς και της λογοτεχνικής γραφής που ρωτά συνεχώς τον εαυτό της αναφορικά με ζητήματα αναπαράστασης και σε σχέση με τη θεωρία της λογοτεχνίας. Πρόκειται δηλαδή για ένα μείγμα εκρηκτικό. Η ιδιαίτερη αισθητική των κόμικς, που υπογραμμίζεται και από τα σκίτσα του Sol up που συνο­ δεύουν το κείμενο, προσδίδει στους χαρακτήρες της ιστορίας την ποιό­ τητα του «χάρτινου ήρωα». Οι ήρωες της ιστορίας, παρά την τραγικότητά τους, χάνουν το δραματικό

Ε

72

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

βάρος που θα είχαν ως ολοκληρωμέ­ νοι λογοτεχνικοί χαρακτήρες ή ως πρόσωπα της επικαιρότητας που ενεπλάκησαν σε ένα έγκλημα πά­ θους. Γίνονται σκίτσα. Με αυτόν τον τρόπο ο συγγραφέας δρομολογεί την αποστασιοποίησή του. Ένας άλλος τρόπος, που συ­ ντείνει σε αυτή, είναι η αποσπασμα­ τικότητα της ίδιας της αφήγησης. Δεν είναι μόνο η έκκεντρη αφήγηση που αλλάζει συνεχώς οπτικές γω­ νίες, αλλά μεταβάλλεται και η ίδια η σύστασή της, καθώς διέρχεται μέσα από επιστημονικά, γνωστικά, ειδησεογραφικά δεδομένα (που ο συγ­ γραφέας διαβεβαιώνει ότι είναι ακρι­ βή) τα οποία παρατίθενται αυτού­ σια μέσα στην αφήγηση ως κάτο­ πτρα της κεντρικής ιστορίας. Δη­ μιουργούν βάθος και διαφορετικές προοπτικές στην ιστορία. Το ζήτημα της αναπαράστασης, για το συγγραφέα, αφορά πρωτίστως τη λειτουργία των λέξεων. Οι λέξεις χρειάζεται να αφήνονται να πλά­ θουν μια δίκη τους πραγματικότητα, ανεξάρτητα αν αναφέρονται στη γνωστή σε όλους μας πραγματικότη­ τα. Δέει ο συγγραφέας: «Εάν μέσα στα βιβλία αρχίσουν οι πόρτες να κάνουν "τοκ" "τοκ", τα κινητά τηλέ­ φωνα να ηχούν τη μελωδία "you are the one" και τα αυτοκίνητα να φρε­ νάρουν "ιιιι", ε τότε στην αληθινή ζωή δεν θα είναι απίθανο να δούμε μια μέρα τα πουλιά να σκαλίζουν σιωπηλά με το ράμφος τους τη φρά­ ση "τσίου τσίου εγώ το πουλάκι" πάνω σε μια φλούδα από τον κορμό ενός δέντρου και να την ανεμίζουν σαν λεζάντα περιφέροντάς τη σιω-

πηλά στα ουράνια, με τη φλούδα γραπωμένη από τα νύχια των πο­ διών τους». Η παραπάνω κρίση αποτελεί σχολιασμό του συγγραφέα-αφηγητή σχετικά με το πώς θα μπορούσε να περιγράφει στη λογο­ τεχνική του αφήγηση το μοιραίο χτύ­ πημα της πόρτας, που έφερε ξανά μαζί τους δύο εραστές. Κατ' επέκτα­ ση, θα μπορούσε να αποτελεί μια γε­ νικότερη κρίση για όσα σύγχρονα μυ­ θιστορήματα επιδιώκουν την απει­ κόνιση της πραγματικότητας με όρους... πραγματικότητας και όχι λογοτεχνίας. Έχουμε λοιπόν μια ιστορία για ένα έγκλημα πάθους, που απασχόλησε τις εφημερίδες στη δεκαετία του '50. Μια κοπέλα από ένα χωριό της Φλώρινας αρραβωνιάζεται τον Λά-

μπη, ο οποίος την κοροϊδεύει. Ενώ εί­ ναι έτοιμη να αρχίσει τη νέα της ζωή ως τραγουδίστρια, εμφανίζεται ο Λάμπης να τη ζητήσει πίσω. Εκείνη αρνείται κι αυτός τη δολοφονεί. Τι αντέχει σήμερα από αυτούς τους δύο χαρακτήρες; Η αφήγηση δεν στόχευσε στην ανασύσταση της ψυ­ χολογίας τους και την αναβίωση του κλίματος της εποχής, δεν καλλιέργη­ σε την ταύτιση του αναγνώστη με τους ήρωες και την ψευδαίσθηση της πραγματικότητας μέσα από τη λογοτεχνία. Πήρε από την ιστορία μονάχα το περίγραμμά της και τη γέ­ μισε με φόρμα, με τεχνοτροπία. Δια­ σκεύασε την ιστορία και μέσα από την αισθητική της μεταστοιχείωση διέσωσε κάτι που θα μπορούσε να αγγίξει το σημερινό αναγνώστη. ■

εκδόσεις ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ-εκδόσεις ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ·εκδόσεις ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ-εκδόσεις ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ ΒΙΒΛΙΑ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ-ΒΙΒΛΙΑ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ-ΒΙΒΛΙΑ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ-ΒΙΒΛΙΑ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ-ΒΙΒΛΙΑ

ΑΘΗΝΑ:Κΐάφας 5, ΤΚ10678·τηλ.: 2103811077«Fax: 2103811086-ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ: Καμβουνίων 9, ΤΚ54621 · τηλ.:2310256146·Fax: 2310256148

www.eplkentro.gr e-mail: epikentro@eplkentro.gr

ΘΑ ΒΡΕΙΤΕ ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΜΑΣ ΣΕ ΟΛΑ ΤΑ ΕΝΗΜΕΡΩΜΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ

[ ΒΔ ΙI ΒA ΛBΙAΟZΚQΡ JΙ Τ Ι Κ Η Δημήτρης Μαμαλούκας

Πρώτη πολλαπλή εμφάνιση συλλογή διηγημά­ των του ττρωτοε μ φ α νιζό μ ενο υ στην πεζογραφία Νίκου Α. Μάντη δεν πέρασε απαρατήρητη από τους κριτικούς, τόσο στον έντυπο τύπο όσο και στη διαδικτυακή κοινότητα των blogs. Νομίζω πως δικαιολογημένα και όχι χάρη στο όνομα του με­ Νίκος Α. Μάντης γάλου εκδότη κάτω από Ψευδώνυμο τη στέγη του οποίου κυ­ κλοφόρησε το βιβλίο. Πρόκειται για ένα ευπεΕκδόσεις Καστανιώτη, 2006 σελ. 185, τιμή: 10,45 ευρώ πτο και συνάμα «δυνατό» βιβλίο, που ερεθίζει μια μεγάλη γκάμα συναισθη­ μάτων και γεννά σκέψεις στον ανα­ γνώστη. Όμως και τα θέματα ποι­ κίλλουν κι αντιπροσωπεύουν αντί­ στοιχους προβληματισμούς. Ο συγγραφέας ξεκινάει με την εφιαλτική ηρεμία των γηρατειών και ακολουθούν η δύσκολη επικοινωνία που επιφέρει δύσκολες σχέσεις, η μοναξιά της μεγαλούπολης, η ζωή που φεύγει στο τίποτα, η άρνηση κι η εγκατάλειψη των πάντων. Έπειτα κυλάμε στο φανταστικό στοιχείο. Η ακροβασία μεταξύ θανάτου και ονεί­ ρου, το μεταίχμιο ανάμεσα στη φα­ ντασία και την πραγματικότητα, το «πέρα από 'δώ». Στο πρώτο διήγημα, το «Αθάνατος στη Βενετία», η γνωριμία μας με τη γλώσσα του συγγραφέα εκπλήσσει. Όχι τόσο για την αφηγηματική ικα­ νότητα όσο για το ότι μένει δεμένη, νομίζεις, με το θέμα και την ηλικία του κεντρικού ήρωα. Κι αυτό έχω

Η

74-

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

την εντύπωση πως του στοιχίζει στη δεύτερη ιστορία, «Η μνηστή του Τόμπι», στην οποία ο Μάντης προ­ σπαθεί ν' αποδείξει ότι μπορεί να γράψει εξίσου καλά και σαν νέος (που είναι και στην πραγματικό­ τητα) χρησιμοποιώντας μια προχω­ ρημένη μοντέρνα γλώσσα. Όντως το καταφέρνει, η αλλαγή του ύφους εί­ ναι αξιοπρόσεκτη, του ξεφεύγει όμως το μήκος της ιστορίας, η οποία πλατειάζει και κουράζει. Στη συνέχεια ο συγγραφέας ακολου­ θεί πιο μοντέρνα μονοπάτια με το «Αευκή», στο οποίο χρησιμοποιεί ακόμα πιο τολμηρή γλώσσα, σχεδόν παραληρηματική, συνδυασμένη με τυπογραφικούς αυτοσχεδιασμούς. Συνέχεια της προσπάθειας να πείσει για τη νέα γραφή, το νέο αίμα; Ή απλώς ατομικοί εκφραστικοί πειρα­ ματισμοί; Για όλα τα υπόλοιπα διηγήματα, εκτός από λίγες εξαιρέσεις, όπως το αδύναμο «Πρόσωπο με πρόσωπο», οι αρετές του Μάντη δεν χάνονται, τόσο στη σκληρή πλευρά της ζωής («Memorabilia») όσο και στο φαντα­ στικό στοιχείο («Σαύρα στο λαιμό» και «Σκοτοδίνη»). Ό λα είναι καλο­ γραμμένα, σύντομα και σφιχτοδεμένα και διαβάζονται αστραπιαία. Προσωπική μου άποψη είναι πως το βιβλίο χάνει από ένα τόσο ανομοιογενές σύνολο θεμάτων και γλωσσι­ κού ύφους, αλλά συχνά αυτό είναι και η γοητεία της πρώτης εμφάνι­ σης. Πέρα από αυτό, η αφηγηματική ικανότητα του συγγραφέα είναι αναμφισβήτητη, δείχνοντας ότι ο Νί­ κος Μάντης έχει όλα τα φόντα για μια ακόμα καλύτερη συνέχεια. ■

ISBN 978-960-03-4397-7, σελ. 400, €20.00

Σε πολύ νεαρή ηλικία, ο Ρικάρντο βλέπει να πραγματοποιείται το όνειρο που έτρεφε ενδόμυχα στη Λίμα από τότε που θυμόταν τον εαυτό του: να ζήσει οτο Παρίσι. Αλλά η συνάντηση με έναν εφηβικό του έρωτα θα αλλάξει τα πάντα. Η κοπέλα, αντισυμβατική, τυχοδιώκτρια, πραγματίστρια και ανήσυχη, θα τον τραβήξει έξω από το μικρόκοσμο των φιλοδοξιών του. Μάρτυρες ταραγμένων εποχών σε πόλεις όπως το Λονδίνο, το Παρίσι, το Τόκιο ή η Μαδρίτη, που εδώ δεν λειτουργούν ως απλά σκηνικά, οι δύο ήρωες θα δουν τις ζω ές τους να σμίγουν χωρίς να συμπίπτουν απόλυτα. Ωστόσο, αυτός ο χορός συναντήσεων και απομακρύνσεων αυξάνει την ένταση της αφήγησης σελίδα τη σελίδα ώσπου ο αναγνώστης να γίνει ένα με τον συναισθηματικό κόσμο των πρωταγωνιστών. Δημιουργώντας μια αξιοθαύμαστη ένταση μεταξύ του κωμικού και του τραγικού, ο Μάριο Βάργκας Λιόσα γράφει μια ιστορία στην οποία ο έρωτας αποδεικνύεται απροσδιόριστος, ρευστός, με χίλια πρόσωπα, όπως η ηρωίδα του, το παλιοκόριτσο. Πάθος και απόσταση, τύχη και πεπρωμένο, πόνος και ευχαρίστηση... Ποιο αλήθεια είναι το αληθινό πρόσωπο του έρωτα;

ΤΟ ΩΡΑΙΟΤΕΡΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ ΤΟΥ ΒΑΡΓΚΑΣ ΛΙΟΣΑ ΤΩΝ ΤΕΛΕΥΤΑΙΩΝ ΧΡΟΝΩΝ!

< Φ

*

EC ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

ΓΡΑΦΕΙΑ: ΖΑΛΟΓΓΟΥ 11,106 78 ΑΘΗΝΑ - ΤΗΛ. 210 3301208, FAX 210 3822530 ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ: ΣΟΛΟΝΟ1131,106 77 ΑΘΗΝΑ - ΤΗΛ. 210 3301208 (ΕΣ. 187)

δ

ι α

β

α

ζ

ω

]

■Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

Φίλιππος Φιλίππου

Ο άνθρωπος της Πόλης την αξιόλογη σει­ ρά «Η κουζίνα του συγγραφέα» των εκδόσεων Πατάκη, την οποία επιμελείται ο Μισέλ Φάις και περιλαμβά­ νει αυτοβιογραφικά βι­ βλία σημαντικών ελλήνων συγγραφέων, προ­ στέθηκε το Κατ' εξακο­ λούθηση του Πέτρου Μάρκαρη. Το βιβλίο αναΠέτρος Μάρκαρης φέρεται στη ζωή του Κ α τ ' ε ξα κ ο λ ο ύ θ η σ η συγγραφέα στην Κων­ σταντινούπολη, όπου γεννήθηκε, παιδί μιας Ελληνίδας κι ενός Αρμένη, στην εκμάθηση της γερ­ μανικής γλώσσας, σπου­ δαίου παράγοντα για τη μελλοντική του ζωή, στην ενασχόλη­ σή του με τον Μπέρτολτ Μπρεχτ, στο γράψιμο και το ανέβασμα στην αθηναϊκή σκηνή του θεατρικού έρ­ γου Η ιστορία του Αλή Ρέτζο, στη συνάντησή του με τον Θόδωρο Αγγελόπουλο και τη συνεργασία τους σε ορισμένες ταινίες, στη θητεία του στην τηλεόραση ως σεναριογράφου της σειράς Ανατομία ενός εγκλήμα­ τος, στη μετάφραση του Φάουστ του Γκαίτε, αλλά και στις εμπειρίες που απέκτησε γράφοντας στα πε­ νήντα οχτώ του τις περιπέτειες του μικροαστού -και αντικομμουνιστήαστυνόμου Χαμίτου, επηρεασμένος από τον επιθεωρητή Μαιγκρέ του Σιμενόν (και τον αστυνόμο Μπέκα του Γιάννη Μαρή). Όταν κάποιος διαβάζει ένα αυτοβιογραφικό βιβλίο κατά βάθος επι­ θυμεί να μάθει λεπτομέρειες και

Σ

76

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

πτυχές της ζωής του αυτοβιογραφοΰμενου· η περιέργεια είναι που κινεί τον ενδιαφέρον του. Ο Μάρκα­ ρης ικανοποιεί αυτή την επιθυμία του αναγνώστη και ταυτόχρονα αρ­ πάζει την ευκαιρία για να μιλήσει συνοπτικά για την μαρξιστική του ιδεολογία και για τις σκέψεις του σχετικά με τη γενέτειρά του, τη μυ­ θική αλλά και κοσμοπολίτικη Πόλη, στην οποία γυρνά και ξαναγυρνά, όχι ως ο δολοφόνος στον τόπο του εγκλήματος μα ως σκεπτόμενος άν­ θρωπος του 21ου αιώνα, φορτισμέ­ νος συναισθηματικά, που θέλει να εκτονωθεί η νοσταλγία του. Αξίζει να γνωρίσει κανείς τις ριζο­ σπαστικές θέσεις του Μάρκαρη πά­ νω στα σύγχρονα και φλέγοντα κοι­ νωνικά ζητήματα, για να συμφωνή­ σει ή να διαφωνήσει μαζί του. Η θέ­ ση του -και η δική του αλήθεια- π ά­ νω στο θέμα των μειονοτήτων της Κωνσταντινούπολης, στις οποίες αποδίδει τη μομφή ότι δεν ήθελαν να ενταχθούν στην τουρκική κοινωνία ως κομμάτια ενός πολυεθνικού έθνους, επειδή αισθάνονταν ταγμέ­ νες στο να υπερασπίζονται τα ιερά και τα όσιά τους, που ήταν η θρη­ σκεία και η γλώσσα, δίνει το έναυσμα για μια μεγάλη συζήτηση που πιθανότατα δεν θα γίνει ποτέ. Σε κάποιο σημείο του βιβλίου του ο συγγραφέας (σ. 41) σημειώνει: «Οι Πολίτες ένιωθαν ότι στην Πόλη ζούσαν υπό τουρκική κατοχή». Κι ο αναγνώστης αναρωτιέται: πού είναι το παράξενο; Αυτοί οι άνθρωποι δεν ζούσαν σε μια πόλη που είχε κατα­ κτηθεί, που είχε αλωθεί βίαια, έστω και πριν από πεντακόσια χρόνια;

[ δ ι α β α ζ ω 1 β ι β λ ι ο κ ρ ι τ ι κ ή

Ενδιαφέρουσα είναι και η ακόλουθη παρατήρησή του: «Η μειονότητα εί­ ναι μια οντότητα βαθύτατα εθνικι­ στική, που υπερασπίζεται με αντι­ δραστική μανία τις δικές της αξίες, αμύνεται με νύχια και με δόντια, για να μη "μολυνθεί" από την πλειονό­ τητα». Όσο για τη γνώμη του για τους αστυνομικούς, οι οποίοι κατ' αυτόν αντιμετωπίζουν άδικα την εχθρική στάση των πολιτών, ενώ είναι οι αξιωματικοί του στρατού που έκα­ ναν το πραξικόπημα της 21 ης Απρι­ λίου του 1967 (εξάλλου οι αστυφύ­ λακες δεν είναι κι αυτοί δικά μας παιδιά, όπως τα φανταράκια; ανα­

ρωτιέται), ίσως είναι καλύτερα να εκληφθεί ως ευφυολόγημα. Ο Μάρκαρης, που έγινε διάσημος χάρη στα αστυνομικά του βιβλία ,διατυπώνει εδώ τις απόψεις του για το σύγχρονο αστυνομικό μυθι­ στόρημα που «είναι απευθείας από­ γονος του αστικού μυθιστορήματος του 19ου αιώνα και περιγράφει τις πόλεις, όπως ο Ουγκό το Παρίσι ή ο Ντίκενς το Λονδίνο». Τελικά, το Κατ' εξακολούθηση κατ' ουσία είναι ένα δοκίμιο για την πνευματική πορεία ενός ανθρώπου που δεν θεωρεί τον εαυτό του ούτε Έλληνα, ούτε Αρμένη, ούτε βέβαια Τούρκο, αλλά πολί­ τη του κόσμου. ■

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ C H R IS T O P H E R S. M A C K A Y Καθηγητής Πανεπιστημίου

ΑΡΧΑΙΑ ΡΩΜΗ Πολιτική και στρατιωτική ιστορία Μετάφραση Δούκαινα Ζάννη, Δρ Αρχαίας Ιστορίας, επιμέλεια I. Κ. Ξυδόπουλος, Λέκτορας Αρχαίας Ιστορίας στο Α.Π.Θ. Σχ. 8° 540 σελ.

7 χάρτες και 49 εικόνες εκτός κειμένου, χρονολογικό πίνακα και “λυτικό ευρετήριο.

σύντομη αλλά περιεκτική πολιτική ιστορία της αρ­ χαίας Ρώμης, από την ίδρυσή της, κατά την Εποχή του Σιδήρου ως το 476 μ.Χ. Στο βιβλίο περιγράφονται οι λό­ γοι που οδήγησαν τη Ρώμη στην κατάκτηση της Ιταλίας και της Μεσογείου μέσα σε μισό αιώνα, οι ευθύνες που ανέλαβε ο στρατός μετά τις κατακτήσεις, η υπονόμευση των πολιτικών θεσμών της Δημοκρατίας, η εγκαθίδρυση της μοναρχίας του Αύγου­ στου και η επίδραση που δέχτηκε το Ηγεμονικό καθεστώς από την υιοθέτηση του Χριστιανισμού ως κρατικής θρησκείας. Το πλέον σύγχρονο έργο στην ξένη βιβλιο­ γραφία, σε γλαφυρή μετάφραση και επιμελημένη βιβλιοδεσία αποτελεί μία ακόμη προσφορά στους Έ λληνες βιβλιόφιλους.

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ

ΠΑΠΑΔΗΜΑ Από το 1960

Π ρ ο σ φ ο ρ ά σ το ν Π ο λ ιτισ μ ό κ α ι σ τη ν Π α ιδ εία Ιπποκράτσυς 8 Αθήνα Τηλ.: 210.36.27.318 www.papadimasbooks.gr · papadimas@atp.gr

!

δ

ι α

β

α

ζ

ω

]

[ ΒΙ ΒΛΙ ΟΚΡΙ ΤΙ ΚΗ Μόνος Κοντολέων

Το δυαδικό στοιχείο ως άποψη λογοτεχνική Αάκης Κουρετζής είναι μια Εποχή. Ό χι, δεν εννοώ πως εκφράζει το παρελθόν. Εννοώ πως σηματοδοτεί μια στάση καλλιτεχνική που μέ­ σα σε μια συγκεκριμένη εποχή δημιουργήθηκε και από τότε παραμένει ένα ση­ μείο αναφοράς σε ό,τι έχει να κάνει με την ποιότητα, τη συνέπεια, το ήθος. Τον Λάκη Κουρετζή τον Λάκης Κουρετζής γνώρισα κάπου προς το τέ­ Στην αρχή ένα λος της δεκαετίας του '70. ΓΡΑΜΜ... μόνο Τότε που η Ομάδα «Πάρο­ δος» -ψυχή και νους της ο Εκδόσεις Ταξιδευτής, 2006 σελ. 104, τιμή: 10,45 ευρώ Αάκης- έφερνε την τέχνη σε μικρούς και μεγάλους με πρωτοποριακά προγράμματα και εκρηκτικές ιδέες. Η «Πάροδος» -δηλαδή, για εκείνα τα χρόνια, ο Λάκης Κουρετζής- ήταν ένα φυτώριο ανάπτυξης νέων ταλέ­ ντων στη λογοτεχνία, στο θέατρο, στη μουσική, στα εικαστικά. Μια εποχή και μια ομάδα ανθρώπων που την ιδεολογία τους δεν την ξε­ χώριζαν από την πρακτική τους, που το όραμά τους ήταν και προσω­ πικό και ομαδικό. Στην ουσία μια επανάσταση συνέβαινε κι όπως όλες οι επαναστάσεις κάποια στιγμή ή γίνονται κατεστημέ­ νο ή μετατρέπονται σε εστίες συνε­ χούς αντίστασης. Νομίζω πως το δεύτερο έχει συμβεί, αλλά σήμερα δεν είμαι εδώ για να μι­ λήσω μήτε για την «Πάροδο», μήτε, βέβαια, και για την γενικότερη πο­ ρεία του Λάκη Κουρετζή. Απλά και μόνο να παρουσιάσω κλή­

Ο

73

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

θηκα το πιο πρόσφατο βιβλίο του. Αλλά, αν έκανα μια σύντομη αναφο­ ρά στο παρελθόν, ήταν γιατί αυτό το παρελθόν, με τη συλλογή κειμέ­ νων Στην αρχή ένα ΓΡΑΜΜ... μόνο, δείχνει πως μπορεί και παρόν να είναι και μέλλον να διαθέτει. Με άλλα λόγια, ο Αάκης Κουρετζής παραμένει πάντα εκείνος ο οραματιστής, ο ανθρωπιστής και ο επανα­ στάτης που στα τέλη του '70 ήταν. «Τα τζιτζίκια δεν τραγουδουν. Κά­ νουν κάτι σπουδαιότερο· κραυγά­ ζουν» -έτσι έχει γράψει σε ένα από τα κείμενα του βιβλίου. Και νομίζω πως κι ο ίδιος δεν τρα­ γουδά με τις λέξεις, αλλά κραυγάζει. Κραυγάζει άλλοτε διαμαρτυρόμενος και άλλοτε προπαγανδίζοντας. Κραυγάζει θυμωμένος, φοβισμένος, μα και πάντα ατρόμητος. Δεν είναι εύκολο να κατατάξει κανείς τα κείμενα αυτού του βιβλίου σε ένα λογοτεχνικό είδος. Όχι διηγήματα, όχι ποιήματα, όχι χρονογραφήματα. Τότε τι; Γιατί όχι, λοιπόν, κραυγές; Ό πω ς και λυγμοί, αλλά και χαμόγελα και σαρκασμοί. «Όσο πληθαίνουν τα μουσεία, μου φαίνεται πως χάνεται η ζωή» -μια κραυγή. Και μια άλλη: «Ανοίχτε τα πάντα... αφήστε τη φαντασία να περάσει» -ίσως να συμπληρώνει την πρώτη. Κι ένας λυγμός: «Οι μεγάλες ιστορίες δεν τελειώνουν. Αλλάζουν μορφή. Καμιά φορά γίνονται σιωπή». Η σιωπή λοιπόν είναι στάση ζωής; Ίσως στις μέρες που ζούμε να είναι στάση ζωής και άμυνα. Αλλά υπάρ­ χουν και στιγμές που σαλπίζει κανείς

[ δ ι α β α ζ ω Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

την επίθεση: «'Ενα πουλί πετάει πάνω από τον Δούναβη. Σε λίγες μέρες μπορεί να βρίσκεται επάνω από τον Πηνειό. Χωρίς διαβατήριο. Παραποτάμιοι πολιτισμοί». Και με το χαμόγελο καμιά φορά μπο­ ρείς να πεις πολλά. Να, για παρά­ δειγμα: «Γιατί όμως οι άνθρωποι, θέλοντας να μιλήσουν αρνητικά για κάποιον, λένε: "Αστόν αυτόν. Μην του έχεις εμπιστοσύνη. Πάει όπου φυσάει ο άνεμος". Αφού, καμιά φορά, ο άνε­ μος σε πάει εκεί που πρέπει». Και βέβαια ο σαρκασμός -σελ. 32. Τα κείμενα είναι 48. Ανά δύο ξεκινούν από το ίδιο γράμμα. Το δυαδικό στοι­ χείο είναι άποψη για τον Κουρετζή. Ο κόσμος -μάλλον αυτό θέλει να μας πει- ερμηνεύεται και βιώνεται όταν ο ένας συναντά τον άλλον. Κι αυτός ο άλλος μπορεί να είναι απέναντι' σου, αλλά μπορεί να είναι και εντός σου. Ό πω ς όλα τα γράμματα του αλφαβήτου, που το καθένα είναι ουδέτερο, αλλά που όταν ενωθούν

ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΠΑΠΟΥΤΣΗ

κρ ύβ ο υνώ

τότε φτιάχνουν λέξεις -αρσενικές ή θηλυκές, πάντως με φύλο, δηλαδή με ταυτότητα.

48 κείμενα γραμμένα σε διάφορους τόπους. Εντός και εκτός Ελλάδας. Γιατί η σκέψη μπορεί να γίνει συναί­ σθημα την κάθε στιγμή και ώρα. Κι έχει σημασία να προσέξει κανείς και τη μορφή του βιβλίου. Σαν παλιό τετράδιο, με προσεγμένα γράμματα γεμάτο. Στην εποχή της τεχνολο­ γίας, ας κρατήσουμε τη δυναμική μιας αισθητικής που βγαίνει από το χέρι ενός παιδιού. Θα ήθελα να τελειώσω αυτήν την εντελώς προσωπική περιήγησή μου -που τη μοιράστηκα μαζί σας- με το προτελευταίο κείμενο της συλλογής. Το ένα από τα δυο που ξεκινούν με το ωμέγα (σελ. 84). Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις εκδό­ σεις Ταξιδευτής. Σπάνια έχω συνα­ ντήσει βιβλίο που το νόημά του να ταιριάζει τόσο με το όνομα του εκδό­ τη που το έβγαλε στην αγορά. Η ευχή «καλοτάξιδο» δικαιωματικά τους ανήκει. ■

ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΠΑΠΟΥΤΣΗ Τ α δ ιπ λ ά κ ρ εβ ά τια κ ρ ύ β ο υ ν μ ο ν α ξ ιά Μυθιστόρημα Ένα συναρπαστικό, σύγχρονο μυθιστόρημα γεμάτο ευαισθησία και συγκίνηση με πρωταγωνίστριε3 γυναίκεβ που ακροβατούν ανάμεσα στο φόβο και τη μοναξιά που στοιχειώνει τα διπλά κρεβάπα rous.

ε κ δ ό σ ε ις

ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΣ

www.anatolikos.gr

]

δ

ι α

β

α

ζ

ω

]

Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

Γιάννης Παπακώστας

Από τη λιτότητα του περιεχομένου στην άκρα λιτότητα του ύφους ε μότο τους στίχους από την ωδή Εις Νίκην του Ανδρέα Κάλβου, «ωσάν πυράς σταλάγματα / πέφτουσιν εις την θάλασσαν / δια πάντα η ώραι», η ανωτε'ρω συλ­ λογή μάς μπάζει στο κλίμα της. Κύριο χαρακτηριστικό γνώρισμά της η λιτότητα. Ύφος λιτό, γρα­ φή λιτή και ακόμα πιο λιτό π ε­ ριεχόμενο· ποιήματα μικρά σαν «πυρός σταλάγματα», σαν τις ώρες του Κάλβου.

Μ

1

Τηλέμαχος Χυτήρης

Κίτρινη σκόνη Εκδόσεις Κέδρος σελ. 57, τιμή: 8,50 ευρώ

80

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

Μ ε το ενο[Υώνι° ερώτημα που απευθύνει στο «Ρόδο», στη «Σιγή» και στο «Θρόισμα του ανέμου», ο ποιητής αποκαλύπτει την αντίφαση του είναι του, «το πώς» είναι «Κανέ­ νας και Θεός». Πίσω από το υπαρξια­ κό ερώτημα όμως υποφώσκει η ιστο­ ρική μνήμη, η ανάμνηση και η αναζή­ τηση της ρίζας του, ο σκοπός της ζω­ ής, η απώλεια. Εμφανής είναι και η α­ πογοήτευση από το όνειρο και την ελπίδα, αφού «Κάθε ιδέα / Γοητεύει τους αδύναμους / Και φτιάχνει ισχυ­ ρούς / Η απουσία της όμως / Ραγίζει το στίχο» (Α' ζ'). Γενικά στη συλλογή διαγράφονται αδρομερώς οι γραμμές ενός λιτού το­ πίου. Στεριές και θάλασσες, ουράνια σώματα, νύχτα και ημέρα αναφέρονται, χωρίς να μπορούν να δώσουν ένα στέρεο και συγκεκριμένο στίγμα χώρου ή χρόνου. Θα μπορούσε κα­ νείς να επιχειρήσει την εικαστική εκ­ δοχή των ποιημάτων με τη μορφή ιχνογραφημάτων, αφού οι απροσδιό­ ριστες εικόνες, ριγμένες στο χάος της λευκής σελίδας του βιβλίου, μοιάζουν σα να θέλουν να υποβάλουν την απώλεια, τη σκόνη, τη χαμένη ελπί-

δα. Αλλιώς το άτομο παραμένει στο κενό, στο χάος του χωροχρόνου. Χαρακτηριστικό, λοιπόν, της γραφής είναι η απόλυτη λιτότητα. Ο λόγος είναι άλλοτε απρόσωπος κι άλλοτε απευθύνεται σε κάποιον άγνωστο αποδέκτη. Αλλοτε σε πρώτο πρόσω­ πο, άλλοτε σε τρίτο. Γεγονός πάντως είναι ότι ο ποιητής αποφεύγει τον σύνθετο λόγο. Οι στίχοι, κάποτε μο­ νολεκτικοί, στέκουν μόνοι, οι φράσεις μόνες κι αυτές, απόλυτες. Δεν υπάρ­ χουν σύνδεσμοι, καμιά πρόταση δεν υποτάσσεται σε άλλη, καμιά δεν είναι κύρια, καμιά δευτερεύουσα, αλλά όλες μαζί, ισοδύναμες, καταγράφουν αισθήσεις και αισθήματα, διαθέσεις και σκέψεις. Η χαλαρή αυτή σχέση μορφής και περιεχομένου φαίνεται ότι έρχεται να υποβάλει στον ανα­ γνώστη τη διάθεση του γράφοντος. Η λέξη συχνά ξεφεύγει από την τρέ­ χουσα και καθημερινή. Σαν κατάλοι­ πο κι αυτή του ωραίου χαμένου ονεί­ ρου αναδύεται από το βάθος της δι­ κής της ιστορίας για να αναδείξει τη δική της μοναξιά. Τέτοια δείγματα αποτελούν οι λέξεις: «λαλέοντα», «ενυπνιόντες», «ψιχία τετριμμένα». Έτσι όλοι οι στίχοι μοιάζουν με ψήγ­ ματα του ματαιωμένου νεανικού ονείρου που κατέληξαν στοχασμοί. Στοχασμοί στην επιφάνεια, σκέψεις πάνω στα πράγματα της ζωής, απώλειες, διαψεύσεις, σκόνη του καιρού που έρχεται να θολώσει τα πάντα. Ωστόσο, κάπου-κάπου διαφαίνονται μερικές ρωγμές ανάσας ή φωτός. Τελική κατάληξη, η παραδο­ χή της ανεπάρκειας να πραγματώ­ σει κανείς το όνειρο, «η έτοιμη γλώσ­ σα δεν ξέρει να μιλά». ■

ΑΠΟ ΤΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΤΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΨΥΧΟΓΙΟΣ ^ α /κ α ^ ύ τψ α / « φ υ ^ Μ » a v d lz o o v m v

Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ Γ\α αναγνώστες μ ε απα ιτήσ εις w w w .p s ic h o g io s .g r

·

in fo @ p sic h o g io s.g r

άνοιζη...

Θέλετε να σας στείλουμε τον κατάλογό μας και να συμμετέχετε σε κλήρωση με δώρα βιβλία: Γραφτείτε στη ΛΕΣΧΗ ΑΝΑΓΝΩΣΤΏΝ των Εκδόσεων ΨΥΧΟΓΙΟΣ. Στείλτε sms στο 4222: ΕΑ (κενό) ΔΙΑ και το ονοματεπώνυμο και τη διεύθυνσή σας. (Κόστος αποστολήςμηνύματος: 0.25ευρώ+ 19XΦΠΑ)

Γ

Ι

δ ι α β α ζ ω ] β ι β λ ι ο κ ρ ι τ ι κ η

Δημήτρης Β. ΤριανχαφυλλίΒης

Όταν π ζωή δεν αξίζει... όνο ο άνθρωπος είναι ικανός να στοχαστεί πάνω στην ίδια του την ύπαρξη και να αποφασίσει εάν θα την παρατείνει ή θα την διακόψει. Η ανθρωπότητα υπάρχει επειδή ο άνθρω­ πος κατάφερε να βρει πολ­ λούς λόγους για να παραμείνει στη ζωή. Ωστόσο ορι­ Georges Minois σμένοι αποφάσισαν ότι αυ­ Ιστορία της τή τη ζωή δεν αξίζει πλέον τον κόπο να τη ζει κανείς αυτοκτονίας και προτίμησαν να αποχω­ ρήσουν οικειοθελώς πριν Μετάφραση: Ξανθίππη Τσελέντη τους εξοντώσουν η αρρώ­ Εκδόσεις Πολύτροπον, 2007 στια, ο πόλεμος, τα αναπό­ σελ. 532, τιμά: 33,44 ευρώ φευκτα γηρατειά. Με το γοητευτικό από φιλο­ σοφικής και ποιητικής πλευ­ ράς ερώτημα της αυτοχειρίας ασχολείται ο Georges Minois στο βιβλίο του Η ιστορία της αυτοκτονίας. Η δυ­ τική κοινωνία αντιμέτωπη με τον εκούσιο θάνατο. Και κάνει πολύ καλά που κάτω από τον τίτλο βάζει την διευκρίνιση για τον άνθρωπο του δυ­ τικού πολιτισμού, αφού σε άλλους πολιτισμούς το ίδιο θέμα έχει εντελώς διαφορετική ιστορική και πολιτισμική προσέγγιση. Το θέμα του βιβλίου, πέραν της αυτό­ νομης ιστορικής και φιλοσοφικής του αξίας, η οποία έρχεται να συμπληρώ­ σει ένα μεγάλο κενό στην ανάλογη βι­ βλιογραφία στα ελληνικά, είναι και εξαιρετικά επίκαιρο λόγω των διαφό­ ρων περιστατικών που απασχόλη­ σαν την κοινή γνώμη με ανθρώπους που επέλεξαν εκούσια να αποχωρή­ σουν από τη ζωή προκειμένου να

Μ

82

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

απαλλαγούν από τις επώδυνες συνέ­ πειες σοβαρών ασθενειών. Η δυτική κοινωνία δεν είναι έτοιμη να δεχτεί κάτι τέτοιο, αφού ακόμη στενάζει κάτω από το ζυγό των θρησκευτικών προκαταλήψεων, οι οποίες, εντέλει, ποδηγετούν τον άν­ θρωπο όχι μόνο κατά τη διάρκεια της ζωής του αλλά ακόμη και την ύστατη στιγμή, τη στιγμή που υπό ορισμένες συνθήκες αποτελεί την ύπατη εκδήλωσης της ελευθερίας του: την επιλογή του τόπου, του τό­ που και του χρόνου εγκατάλειψης των εγκόσμιων. Σε τελική ανάλυση η αυτοκτονία εί­ ναι ένα ζήτημα σύγκρουσης ανάμε­ σα στην ατομική βούληση του αν­ θρώπου και των εκάστοτε εξουσιών και υπ' αυτή την οπτική γωνία ο συγγραφέας ανατρέχει ανά τους αιώνες και καταγράφει την ιστορική εξέλιξη της θεώρησης της αυτοκτο­ νίας από μεγάλους στοχαστές και φιλοσόφους, αλλά και από την πλευ­ ρά της κατεστημένης τάξης πραγμά­ των διαφόρων εποχών και κοινω­ νιών. Εξάλλου, όπως είχε πει και ο Αλμπερ Καμύ, «δεν υπάρχει παρά μόνο ένα πραγματικά σοβαρό φιλοσοφικό πρόβλημα: η αυτοκτονία. Από τη στιγμή που εκτιμάς ότι η ζωή αξίζει ή δεν αξίζει τον κόπο να τη ζεις, απαντά στο θεμελιώδες ερώτημα της φιλοσοφίας». Το βιβλίο του George Minois αποτε­ λεί μια λεπτομερή διαχρονική κατα­ γραφή των απόψεων περί αυτοκτο­ νίας που ενισχύεται, εκδοτικά, από το εξαιρετικό επίμετρο του Γιάγκου Ανδρεάδη «Η κρίση του Ήλιου». ■

[ Δ IA BA Ζ Ω I J

b i b a i o k p i t i k h

Διονύσης IM. Μουσμούτης

Πνευματικοί δεσμοί α νεοελληνικά γράμματα του οφείλουν πολλά. Ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος, μετά τους Γ. Κ. Κατσίμπαλη και Γ. Π. Σαββίδη, συνιστά υποδειγματική, στην κυριολε­ ξία, περίπτωση ερευνητού. Ασχολείται συστηματικά - σχολαστικά με τη βιβλιογραφία και την επιστολογρα­ φία, λογοτεχνικά είδη που είναι γνω­ στό ότι σπανίως ευτυχούν εκδοτικά, γιατί δεν ανήκουν στα ζητούμενα των επιχειρηματιών εκδοτών, ως περιορι­ σμένου ενδιαφέροντος, αλλά καθί­ στανται τελικά τόσο χρήσιμα, είναι μάλλον τόσο απαραίτητα και αναντι­ κατάστατα εργαλεία στα χέρια των ερευνητών. Με τον Κ. Π. Καβάφη και τον Γιώργο Σεφέρη να συνυπάρχουν στο επίκε­ ντρο των ενδιαφερόντων του, έχει διερευνήσει το έργο του Τίμου Μαλάνου, του Εγγονόπουλου, του Γκάτσου, του Ελύτη, του Αλέξανδρου Κοτζιά, του Μανόλη Αναγνωστάκη κ.ά. Όσον αφορά τις βιβλιογραφικές ερ­ γασίες του, πρέπει να επισημανθεί ότι κατόρθωσε να διακρίνονται για την απόλυτη χρηστικότητά τους, για­ τί δεν περιορίζεται στην απλή, μηχα­ νική συγκέντρωση λημμάτων· εκτός από τις μνείες και τις κριτικές που συνδέονται με αυτά, αφιερώνει ξεχω­ ριστό τμήμα στις γενικές κριτικές που αφορούν το σύνολο του έργου αυτού που βιβλιογραφεί. Στα λογοτεχνικά του ενδιαφέροντα προσμετρώνται και η ποίηση με οκτώ ποιητικές συλλογές από το 1963, τα δοκίμια, οι μελέτες και η κριτική βι­ βλίου. Παραγωγικότατος, μόνο από το 1997 έχει εκδώσει έντεκα βιβλία, εκ των οποίων η έξοχη κοινή κατάθεση

Τ

με τη σύζυγό του Μαρία Στασινοπούλου Ο βίος και το έργο του Κ. Π. Καβάφη (Μεταίχμιο, 2002) και η ογκώδης μνημειακή Βιβλιογραφία Κ. Π. Καβάφη 7886-2000 (Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, 2003), ενώ αναμένο­ νται η Βιβλιογραφία Σεφέρη 1922-2002 και η Αλληλογραφία Σεφέρη - Κατσίρπαλη. Στην πρόσφατη συναγωγή κει- Δημήτρης Δασκαλόπουλος μένων του συγκέντρωσε δεκαέ­ Εις τα περίχωρά ξι μελετήματα της τελευταίας Αντιοχείας και πενταετίας, τα περισσότερα Κερυνειας των οποίων γράφτηκαν με Καβάφης - Σεφέρης αφορμή επετειακές και εορτα­ στικές συγκυρίες. Συγχωνεύοντας στον τίτλο του βιβλίου δύο ομότιτλα ποιήματα του Καβάφη και του Σεφέρη, η «περιφέρεια» - τα «περίχωρα» του έρ­ γου των οποίων συνιστούν τον πυρή­ να όλων των μελετημάτων που συσ­ σωματώνει στην έκδοση, ασχολείται εκτός των δύο ποιητών με κριτικούς και φιλολόγους όπως ο Ξενόπουλος, ο Μαλάνος, ο Γ. Π. Σαββίδης, οι οποίοι βρίσκονται μεταξύ τους σε πολλαπλή συνάφεια και διαπλοκή. Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει η πρώτη δημοσίευση μιας λανθάνουσας συνέντευξης του Καβάφη, πιθανότα­ τα στον Νίκο Ζελίτα, από τον Ηρερήσιο Τύπο (23/05/1930). Χωρίς να αξιο­ λογώ, ξεχωρίζω την «Παράλληλη ανά­ γνωση σε πέντε βιβλιογραφίες. Σεφέρης - Καβάφης - Σικελιανός - Ελύτης Ρίτσος», το κατατοπιστικό και απρο­ κατάληπτο μελέτημα για τον εριστικό αλεξανδρινό κριτικό Τίμο Μαλάνο, κα­ θώς και το χρησιμότατο για τον Ξενόπουλο κριτικό του Καβάφη. ■

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

<33

[

Δ I A B A Ζ Ο ] Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

Ξένη Δ. Μπαλωΐή

Μ ο υ σ ικ ή

και πολιτική Ε. Σαΐντ, ο γνω­ στός σε όλους τους... παροικούντες την Ιερουσαλήμ ως μία σημαίνουσα προσωπικότη­ τα του χώρου των διανοου­ μένων, οξύς σχολιαστής της λογοτεχνίας και του τρόπου λειτουργίας της κοινωνίας, μέγιστος «οριενταλιστής», με την έννοια πως υπήρξε πρωτοπόρος Edward IV. Said του γνωστικού αντικειμέ­ Α νασ τοχα σμοί νου του «οριενταλισμού», γ ια τ η ν ε ξ ο ρ ία υπήρξε εξίσου δεινός πιανί­ στας όσο και τυπικός εκ­ Μετάφραση: πρόσωπος του επιτυχημέ­ Γιάννης Παπαδημητρίου νου Παλαιστίνιου. Με τη δράση και τα κείμενά του, ο Εκδόσεις Scripta, 2006 σελ. 860, τιμή: 38,00 ευρώ Ε. Σαΐντ ενσάρκωνε το πρό­ τυπο του εξόριστου, αυτού που ωθείται από τα υπό­ γεια παιχνίδια της γεωγραφίας και τις περιπλανήσεις των μεσανατολι­ κών οικογενειακών ιστοριών. Γι' αυ­ τό και τα γραπτά του, ακόμη και ως προς τη δομή τους, έχουν μία ταξιδιάρικη πορεία, τόσο μέσα στο χρό­ νο όσο και στα θεματικά αντικείμενα. Μόνη σταθερά τους, η κατάληξή τους, που πάντα συνδέεται με την μοίρα του παλαιστινιακού λαού- αυ­ τού του λαού που ο Ε. Σαΐντ ήθελε να αγωνίζεται για τη ματαίωση του ξεριζωμού του και την επανόρθωση των αδικιών που είχε υποστεί, αδια­ φορώντας για τους διακανονισμούς προς όφελος της επίτευξης του ιδε­ ώδους, χωρίς συμβιβασμούς. Γι' αυ­ τό και ο ίδιος είχε ταχθεί κατά της ει­ ρηνευτικής διαδικασίας του Όσλο, που τη θεωρούσε ενσάρκωση της

Ο

<34-

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

«ασυμφωνίας» ανάμεσα στα πραγ­ ματικά και τα επιδιωκόμενα αποτε­ λέσματα. Διαβάζοντας τα κείμενα του Ε. Σαΐντ ο αναγνώστης έχει συχνά την εντύ­ πωση ότι κρατά μια παρτιτούρα! Περίεργο; Ενδεχομένως! Όμως, αν φυλλομετρήσουμε τους Αναστοχασμούς για την εξορία, τη συλλογή δο­ κιμίων του Σαΐντ για λογοτεχνικά και πολιτιστικά θέματα, θα διαπιστώ­ σουμε ότι από τη συνάντηση του συγγραφέα με τα προσωπικά του βιώματά προκύπτει ένα εντυπωσια­ κό φάσμα θεματολογίας και συναι­ σθηματικών ηχοχρωμάτων. Και τό­ τε, ο Ε. Σαΐντ αρχίζει να πραγματεύ­ εται μουσικά θέματα, αφού η μουσι­ κή έχει γι' αυτόν την αξία ενός ιδιαί­ τερου πλούσιου κλάδου της αισθητι­ κής εμπειρίας, αλλά και μέσου συνέ­ νωσης των λαών για την επίλυση των διαφορών τους. Έτσι, ο καθηγητής Ε. Σαΐντ συναντά τη δεσπόζουσα φυσιογνωμία του μουσικού κόσμου, τον ρωσοεβραίο Ντ. Μπάρενμπόίμ, αναγνωρίζοντας πως ο συνδετικός κρίκος ανάμεσά τους είναι το πάθος για τη μουσική και τις ιδέες, και τότε αρχίζουν το διάλογο για θέματα που περιστρέ­ φονται γύρω από την σχέση πολιτι­ κής και κουλτούρας, όπως και για ζητήματα του «τι σημαίνει εκπατρι­ σμός», «ποιες οι διαφορές ανάμεσα στη μουσική και τη λογοτεχνία», «ποια η σημασία των μεγάλων δα­ σκάλων», «ποια η δυνατότητα της κουλτούρας να υπερβαίνει εθνικές και πολιτικές διαφορές». Και παρά τις διαφορετικές τους απόψεις, οι δύο συζητητές λειτουργούν ως κα-

[ δ ι α β α ζ ω ] β ι β λ ι ο κ ρ ι τ ι κ ή

ταλύτες ο ένας για τον άλλον, αποδεικνύοντας πόσο κοντά μπορούν να έρθουν οι άνθρωποι όταν σκέφτο­ νται με γνώμονα τις ανθρώπινες αξίες. Συνεπώς, το βιβλίο Παραλλη­ λίες και παραδοξότητες επιτρέπει στους πρωταγωνιστές του να αλλά­ ξουν ρόλους: ο μεν Σαΐντ μετατρέπεται σε δεινό διευθυντή ορχήστρας, ενώ ο Μπάρενμποϊμ αναδεικνύεται σε εμβριθή αναλυτή της κοινωνικής και πολιτικής πραγματικότητας. Οι συνομιλίες Σαΐντ και Μπάρενμποϊμ ούτε για μια στιγμή δεν εκτρέπονται προς μια ομφαλοσκοπική επισκόπηση των δημιουργικών τους ενδιαφερόντων, μια «διανοουμενίσπκη» διερεύνηση της μουσικής και της λογοτεχνίας, αλλά ανοίγονται με θέρμη και οδύνη προς τον κόσμο, ψηλαφίζοντας τις πληγές του, διερευνώντας τις καταγωγικές αιτίες της σύγχυσής του, ανατέμνοντας τα συμπτώματα της κρίσης του. Ανοί­ γονται προς την πολιτική δηλαδή, με τον πιο γόνιμο τρόπο. Η έκδοση των συνομιλιών των δύο διανοουμένων είναι δραματικά επίκαιρη σήμερα, που η σύγκρουση μεταξύ Ισραηλι-

Η

Β

Ι

Β

Λ

Ι

Ο

Π

!

νών και Παλαιστινίων έχει ξεφύγει από τα γνωστά δε­ δομένα της. Αλλωστε, όπως λέει και ο Μπάρενμποϊμ, κά­ θε πολιτική συμφωνία για να λειτουργήσει χρειάζεται και αυτή το τέμπο της. Ιδού η παραλληλία με τη μουσι­ κή: το περιεχόμενο απαιτεί μία δεδομένη ταχύτητα και, αν παίζεις με τη λάθος τα­ χύτητα, το όλο πράγμα κα­ Daniel Barenboim ταρρέει. Και τότε τι κάνει ο Edward W. Said μαέστρος; Μία παραδοξόΠαραλληλίες και τητα: διατηρεί τα άκρα ενώ παραδοξότητες ταυτόχρονα αναζητά και Συνομιλίες για τη βρίσκει το δρόμο προκειμουσική, τη λογοτεχνία μένου να τα συνθέσει, όχι και την πολιτική αναγκαστικά περιορίζοντας τα στοιχεία υπερβολής τους Μετάφραση: Κατερίνα Σχινά αλλά υπερβαίνοντάς τα. Αραγε, θα μπορούσαν ένας βιρτουόζος πιανίστας όπως ήταν ο Ε. Σαΐντ και ένας υ π ερβ α τικό ς μαέστρος όπως είναι ο Μπάρενμποϊμ να είχαν βρει, τελικά, το δεσμό της επίλυσης του οργανικού συνόλου που ονομά­ ζεται αραβοϊσραηλινή διένεξη; ■

Α

Φ ε β ρ ο υ ά ρ ι ο υ

Ρ

Α

Γ

Ω

Γ

Η

^ΒΙΒΛΙΟΗΕΤ

2 0 0 7

από την 1η Απριλίου 2007, βρίσκεται στο Διαδίκτυο στη διεύδυνση w w w .b ib lion et.g r κοι προσεχώς

Μι α

ο τγι

όιεύθυνοΓι

σ υ ν ε ρ γ α σ ί α

του

w w w .c liQ V Q z o .Q r

Δ Ι Α Β Α Ζ Ω

με

το

Ε Κ Ε Β Ι

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

85

[

Δ Ι Α Β Α Ζ Ω

Β I Β Λ I Ο Κ Ρ I Τ

Κ Η

Αναστάσιος Δ. Καραγιάννης

Η τέχνη της επιχειρηματικότητας επιχειρηματικότη­ τα, μια λειτουργία που μόλις την αρχή της δεκαετίας του 1980 άρ­ χισε να απασχολεί τους οικονομολόγους και αυτούς που ασχολούνται με τη διοί­ κηση και λειτουργία της επι­ χείρησης, αναγνωρίζεται πλέον ως σημαντική και στο δικό μας ακαδημαϊκό περι­ David Deakins - Mark FreeI Επιχειρηματικότητα βάλλον. Η έκδοση αυτού του εγχειριδίου, γνωστού στο αγγλοσαξωνικό σπου­ Πρόλογος: Ευγενία Πετρίδου δαστικό κοινό, στα ελληνικά Μετάφραση: Νίκος Ροϋσσος και με την απαιτούμενη επι­ Επιστημονική επιμέλεια: Λουκάς Σπανός στημονική αρτιότητα που εγγυάται ο εκδοτικός οίκος, φέρνει πολύ πιο κοντά τους σπουδαστές μας με την επι­ χειρηματικότητα που έχει χαρακτηρισθεί και ως «χαμαιλέων», αφού από όποια διαφορετική προσέγγιση την εξετάσει κανείς σε διαφορετικά συ­ μπεράσματα καταλήγει. Στο βιβλίο αυτό, που αποτελείται από δώδεκα κεφάλαια και έχει σημα­ ντική υποστήριξη από το Διαδίκτυο, εξετάζονται τέσσερα διαφορετικά θέ­ ματα. Το πρώτο (κεφάλαια 1-3) αφο­ ρά την επεξήγηση της έννοιας, των λειτουργιών και των χαρακτηριστι­ κών της επιχειρηματικότητας, ανάλο­ γα με διάφορες οικονομικές, κοινωνι­ κές και πολιτισμικές καταστάσεις. Το επόμενο θέμα (κεφάλαια 4-5) ενδια­ τρίβει με τις πηγές χρηματοδότησης όχι μόνο για το ξεκίνημα αλλά και την ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας και κυρίως σε δραστηριότητες που αφορούν καινοτομίες υψηλού κινδύ­ νου που προκαλούνται από την αβε­

Η

<3 6 ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

βαιότητα. Το τρίτο θέμα πραγμα­ τεύεται (κεφάλαια 6-8) τις διάφορες μορφές καινοτομικής επιχειρηματικής δράσης σε νέα προϊόντα/υπηρεσίες, νέες μεθόδους παραγωγής, νέες αγο­ ρές κ.λπ. που προσδίνουν δυναμική στη λειτουργία και ανάπτυξη της επι­ χείρησης. Στο τέταρτο θέμα (κεφά­ λαια 9-12) περιγράφονται οι τρόποι και οι στρατηγικές ίδρυσης και ανά­ πτυξης μικρομεσαίων επιχειρήσεων, και κυρίως οικογενειακών, μέσα στο σύγχρονο περιβάλλον της παγκο­ σμιοποίησης. Επίσης, εξηγούνται επαρκώς τα διάφορα προβλήματα που πιθανώς να ενσκήψουν στην ίδρυση της επιχείρησης και τους τρό­ πους με τους οποίους μπορούν αυτά να αντιμετωπισθούν. Όλα αυτά τα θέματα παρουσιάζο­ νται με τη δέουσα επιστημονική συνέ­ πεια στη σύγχρονη βιβλιογραφία και με πλήθος εμπειρικών παραδειγμά­ των, συνοδευμένων από αναφορές σε σχετικές έρευνες. Με τη μεθοδολο­ γική αυτή προσέγγιση το εγχειρίδιο παρέχει στο σπουδαστή τη δυνατό­ τητα ευχερούς κατανόησης νέων όρων και δράσεων που άπτονται πε­ ρισσότερο στην καθημερινή εμπειρία και λιγότερο στη φιλοσοφία της οικο­ νομίας των επιχειρήσεων. Ένα τέτοιο βιβλίο έλειπε στην ελληνόγλωσση σχετική βιβλιογραφία και θεωρώ ότι πρέπει να γίνει βασικό ανάγνωσμα για τους σπουδαστές των οικονομι­ κών και της διοίκησης επιχειρήσεων, αλλά και για οποιονδήποτε άλλον θέ­ λει να ακολουθήσει μια επιχειρηματι­ κή σταδιοδρομία ή ενδιαφέρεται να μάθει για τις συνέπειές της στο άτο­ μο και στην οικονομία. ■

ΑΡΧΑΙΟΙ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

www.zitros.gr

Μια συναρηασπκή διαδρομή στους δρόμους του αρχαιοελληνικού πνεύματος

ΜΕΤΑΦΡΑΣΜΕΝΟΙ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ Σε μετάφραση και επιμέλεια του φιλολόγου Θ.Γ. Μ

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ: Πλάτωνος 2, τΐ)λ.: 2310 270 884, 2310 270 184, fox: 2310 271 766 «ΑΘΗΝΑ: Ασκληπιού 6, τηλ.: 210 3626350, fox: 210 3626360

[

δ ι α β α ζ ω ] Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

Αναστάσιος Δ. Καραγιάννης

Μελετώντας την αρχαία οικονομία S

8 8

συγγραφέας, ομό­ τιμος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Laval του Καναδά, ανέλαβε το πολύ δύσκολο έργο να συμπυκνώσει σε εύπεπτο, για τον μη ειδικό αναγνώ­ στη, υλικό για μια περίοδο πάνω από μισή χιλιετία και για τις πιο ζωογόνες και Leopold Migeotte αναπτυσσόμενες οικονομί­ Η οικονομία των ες του αρχαίου κόσμου, ελληνικών πόλεων όπως αυτές της Ελλάδος (αρχαίοι και ελληνιστικοί Από την αρχαϊκή περίοδο μέχρι τους πρώιμους χρόνοι) και της πρώιμης αυτοκρατορικούς ρωμαϊκής περιόδου. Ένα χρόνους πολύ μεγάλο μέρος του βι­ βλίου του αναφέρεται Μετάφραση: στην οικονομία της αρχαί­ Μανόλης Παπαθωμάπουλος ας Αθήνας (6ος-4ος αιώ­ νες), και ορθώς, γιατί αυτή Εκδόσεις Δ. Ν. Παπαδήμα, 2007 σελ. 219, τιμή: 16,72 ευρώ ήταν η πιο πρωτοποριακή σε οικονομικούς θεσμούς, νόμους, διαχείριση και δραστηριότη­ τες. Θυσία σε αυτή την προσπάθεια του συγγραφέα για συνοπτική πα­ ρουσίαση του θέματος έγιναν οι λε­ πτομερείς περιγραφές και αναλύσεις οικονομικών φαινομένων και θε­ σμών, όπως και οι βιβλιογραφικές λεπτομέρειες. Το βιβλίο αποτελείται από τέσσερα κεφάλαια, που επιδιώκουν να εισα­ γάγουν τον ενδιαφερόμενο σπουδα­ στή οικονομικών σχολών και σχολών ιστορίας σε μια περιγραφή της οικο­ νομίας των πόλεων-κρατών της αρ­ χαιότητας, που σε πάρα πολλά ση­ μεία ομοιάζει με αυτή της ελεύθερης οικονομίας της αγοράς. Στο πρώτο κεφάλαιο εξετάζει το γεωγραφικό περιβάλλον της Ελλάδος και την επίΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

Ο

δράσή του στην ανάπτυξη της γεωρ­ γίας, της κτηνοτροφίας, της βιοτε­ χνίας και του εμπορίου. Επίσης, περιγράφονται οι οικονομικές δομές και οι στόχοι της πόλης, όπως και η λει­ τουργία της ως οικονομική οντότητα (φορολογία, νόμισμα κ.λπ.). Στο δεύ­ τερο εξετάζεται με μεγαλύτερη λε­ πτομέρεια η γεωργική παραγωγή και η κτηνοτροφία, όπως και τα μέσα που είχαν οι άνθρωποι στη διάθεσή τους για να αξιοποι ήσουν αυτούς τους πλουτοπαραγωγικούς κλά­ δους. Το τρίτο κεφάλαιο πραγματεύ­ εται τον τρόπο διεύθυνσης, λειτουρ­ γίας και αποτελέσματος των διαφό­ ρων ιδιωτικών βιοτεχνικών επιχειρή­ σεων, όπως και των διαφόρων δημο­ σίων που υπήρχαν. Στο τελευταίο κεφάλαιο αναλύονται οι τρόποι οικο­ νομικών συναλλαγών, ο τόπος και τα μέσα που λάμβαναν χώρα και οι πο­ λύ σημαντικές επιπτώσεις τους στην οικονομική ανάπτυξη. Επίσης, εξετά­ ζονται τα διάφορα ρυθμιστικά και ελεγκτικά μέσα που είχαν θεσπισθεί από την πόλη για την αρτιότερη λει­ τουργία της οικονομίας. Το βιβλίο αυτό μπορεί να φανεί χρή­ σιμο και ευχάριστο ανάγνωσμα όχι μόνο στους σπουδαστές αλλά και σε οποιονδήποτε ενδιαφέρεται να πληροφορηθεί, με συντομία, τις γενικές προδιαγραφές λειτουργίας των πό­ λεων-κρατών και των οικονομικών δραστηριοτήτων και επιδιώξεων των ανθρώπων που ζούσαν στους αρχαίους χρόνους. ■ 0 Αναστάσιος Δ. Καραγιάννης είναι αναπληρωτής καθηγητής του Τμήματος Οικονομικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Πειραιώς

[ δ ι α β α ζ ω i b a i o k p i t i k h

1 J

Χρήστος Κατσίκας

Η πρόταση του Paulo Freire παιδαγωγική πρόταση του Paulo Freire είναι σήμερα επίκαιρη όσο ποτέ άλλοτε στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, το οποίο, καθώς ορίζεται από το ασφυκτικό πλαίσιο μιας τεχνοκρατικής αντίληψης σε επίπεδο στόχων, περιεχομένου, μεθόδων και μέσων, στοχεύει στην αναπαραγωγή του κοινωνικού καταμερισμού εργασίας και στη διάχυση μιας συγκεκριμένης ιδεολογίας, αυτής του πειθήνιου πολίτη, του υπάκουου εργαζόμενου, της ατομικότητας, του ανταγωνι­ σμού. Η πρόταση του Paulo Freire στοχεύει στη διαμόρφωση των προϋποθέ­ σεων εκείνων που είναι απαραίτητες για τη χειραφέτηση και την απελευ­ θέρωση του ανθρώπου, συνδυάζο­ ντας διαλεκτικά τον ανθρωπισμό και τον πολιτικό στοχασμό με τις αντί­ στοιχός τους πρακτικές. Οι βασικές αρχές που διέπουν την απελευθερω­ τική αγωγή είναι η κοινωνική διάστα­ ση σκέψης και γνώσης, η κριτική κα­ τανόηση της πραγματικότητας, η προσέγγιση της γνώσης ως δημιούρ­ γημα του στοχασμού και της δράσης πάνω στην πραγματικότητα και η σαφής πολιτική θέση της αναγκαιό­ τητας του ριζικού κοινωνικού μετα­ σχηματισμού της κοινωνίας. Ο ριζοσπάστης παιδαγωγός επι­ σημαίνει ότι η αποστολή του δασκά­ λου, που είναι επίσης και μαθητής, είναι και ευχάριστη και απαιτητική. Χρειάζεται σοβαρότητα και επιστη­ μονική, σωματική, καθώς και συ­ ναισθηματική, προετοιμασία. Είναι μια αποστολή που απαιτεί από αυ­ τούς που αφοσιώνονται στη διδα­

Η

σκαλία να καλλιεργή­ σουν ένα είδος αγάπης, όχι μόνο για τους άλλους αλλά και γι' αυτήν κα­ θαυτή τη διαδικασία που ενυπάρχει στη διδασκα­ λία. Είναι αδύνατο να δι­ δάξουν χωρίς να επεξερ­ γαστούν, να εφεύρουν και να σκεφτούν σε βά­ θος την ικανότητα να αγαπάνε. Πρέπει να Paulo Freire τολμούν, με την πλήρη έννοια της λέξης, να μι­ Δέκα επιστολές λάνε για αγάπη χωρίς να προς αυτούς φοβούνται μην τους που τολμούν πουν γελοίους, υπερβο­ να διδάσκουν λικά συναισθηματικούς. Πρέπει να τα κάνουν όλα Επιμέλεια - θεώρηση - πρόλογος: αυτά με συναίσθημα, με Τάσος Λιάμπας πάθος, με επιθυμίες, με φόβο, με αμφιβολίες και με κριτική σκέψη. Ωστό­ σο, ποτέ δεν μελετούν, δεν μαθαίνουν, δεν διδά­ σκουν ή δεν γνωρίζουν μόνο με την κριτική σκέψη. Πρέπει να τολμάνε, έτσι ώστε να μπορούν να συνεχίσουν να διδάσκουν για πολύ καιρό υπό συνθήκες που ξέρουν πολύ κα­ λά ποιες είναι: χαμηλός μισθός, έλ­ λειψη σεβασμού και ο πανταχού πα­ ρών κίνδυνος να πέσουν θύματα κυ­ νισμού. Πρέπει να τολμάνε να μά­ θουνε πώς να τολμάνε, για να λένε «όχι» στη γραφειοκρατικοποίηση του νου στην οποία είναι εκτεθειμέ­ νοι κάθε μέρα. Πρέπει να τολμάνε, για να μπορούν να συνεχίσουν να το κάνουν ακόμα κι όταν από υλικής άποψης τους συμφέρει περισσότερο να πάψουμε να τολμάμε. ■

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

33>

[

Δ Ι Α Β Α Ζ Ω ]

B I B Λ I 0 K P I T

K H

Alex Basko

Η Ιστορία του κλασικού κόσμου Κλασικός κόσμος, όπως αποκαλύπτει και ο υπότιτλός του «Μια επική ιστορία από τον Όμηρο στον Αδριανό», καλύπτει μια χρονική περίοδο εννιακοσίων περίπου ετών και επικεντρώνε­ ται στην κλασική Ελλάδα και την κλασική Ρώμη. Το βιβλίο χωρίζεται σε έξι μέρη: «Ο αρχαϊκός ελληνικός κόσμος» Ρόμπιν Λέιν Φοξ εξετάζει την πολιτισμική κατά­ Ο κλασικός σταση της προκλασικής Ελλά­ δας, τη διαδρομή από την αρι­ κόσμος στοκρατία στη δημοκρατία, τα σπαρτιάτικα ήθη και τους Περ­ Εκδόσεις Ωκεανίδα, 2006 σικούς Πολέμους. σελ. 960, τιμή 65,00 ευρώ «Η κλασική εποχή στην αρχαία Ελλάδα» τονίζει την αξία της ελευθερίας στον ελληνικό χώρο και ασχολείται με την ελληνική στρατιω­ τική επέκταση και την Αθηναϊκή ηγε­ μονία, την Αθήνα του Περικλή και τον Πελοποννησιακό Πόλεμο. Αφιε­ ρώνει ένα κεφάλαιο στον Σωκράτη και παρακολουθεί τη σταδιακή υποβάθμιση της σημασίας της πόληςκράτους, την κοινωνική θέση των γυ­ ναικών και των παιδιών και την άνο­ δο της ηγεμονίας του Φιλίππου, λή­ γοντας με τον Πλάτωνα, τον Αριστο­ τέλη και τους αθηναίους πολίτες του τετάρτου αιώνα. Το κεφάλαιο «Ελληνιστικοί κόσμοι» καλύπτει τον Μέγα Αλέξανδρο και τους επιγόνους του και μελετά τον «νέο κόσμο» που αναδύεται, τη ζωή στις μεγάλες πόλεις και τις τεχνολο­ γικές προόδους. Το υπόλοιπο τμήμα εξετάζει την εξάπλωση και ενδυνά­ μωση της Ρώμης με στρατιωτικά και διπλωματικά μέσα και το ρόλο της

Ο

90

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

θρησκείας στη ρωμαϊκή κοινωνία. «Η ρωμαϊκή δημοκρατία» ασχολείται με τις πολιτισμικές επαφές των Ρω­ μαίων με τους Έλληνες και με τη ση­ μασία της ρωμαϊκής χλιδής. Οι πολι­ τικές του Σύλλα και του Πομπήιου, ο Κικέρων, η σύντομη δικτατορία του Ιούλιου Καίσαρα και η αδυναμία των συνωμοτών να επαναφέρουν τη δη­ μοκρατία σφραγίζουν αυτήν την πε­ ρίοδο. Το πέμπτο μέρος «Από τη δημοκρα­ τία στην αυτοκρατορία» ασχολείται με τον Αντώνιο και τη «νέα εποχή» του Αυγούστου: την ανάδειξη των προσωπικών θεμάτων σε δημόσιες υποθέσεις, τα ρωμαϊκά «θεάματα» και την οργάνωση του στρατού. «Ο αυτοκρατορικός κόσμος» παρου­ σιάζει τις αυτοκρατορικές οικογέ­ νειες των Ιουλίων και των Κλαυδίων, την επίδραση της αυτοκρατορίας και τις σχέσεις της ρωμαϊκής εξου­ σίας με το χριστιανισμό, ενώ ακολου­ θεί τους ρωμαίους αυτοκράτορες μέ­ χρι τις εκστρατείες του Τραϊανού και τον πανταχού παρόντα στον Κλασι­ κό κόσμο Αδριανό. Ο Φοξ επέλεξε να ακολουθήσει μια αφηγηματική παράθεση του υλικού ανά χρονική περίοδο αντί να το χω­ ρίσει σε θεματικούς άξονες. Κατ' αυ­ τόν τον τρόπο τονίζει τις μεταβολές που προκαλούνται από τα ιστορικά γεγονότα και τους μεταβαλλόμενους συσχετισμούς δυνάμεων. Η γραφή του Φοξ εξυπηρετεί τις ανάγκες του βιβλίου, ενώ μερικές φορές γίνεται ακόμη και «ξερά» χιουμοριστική, μέ­ σω της απλής παράθεσης γεγονό­ των. Το βιβλίο τιμήθηκε με το βρα­ βείο Ράνσιμαν για το 2006. ■

C SBH TA medical art/ ΒΗΤΑ Ιατρικές Εκβάσεις

Ισορροπημένη Διατροφή Οδηγός Προαγωγής Υγείας για t o Μαθητή του Δημοτικού Σχολείου ΓΡ. ΡΙΣΒΑΣ Δ ιαιτολόγος-Δ ιατροφολόγος

Ν. ΕΥΣΤΑΘΙΟΥ Εκπαιδευτικός Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης, Τέως Υπεύθυνος Αγωγής Υγείας Α ' Δ/νσης Π.Ε. Αθηνών

Ν. ΟΡΦΑΝΟΠΟΥΛΟΥ Εκπαιδευτικός Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης, Υπεύθυνη Αγωγής Υγείας Π Δ/νσης Π.Ε. Αθηνών

Επιβεβαιωμένο και ευρύτατα δημοσιοποιημένο είναι το πρόβλημα της διατροφής των σύγχρονων παιδι­ ών, που και στη χώρα μας ακολουθούν τα βήματα των Δυτικών «ανεπτυγμένων» κρατών. Κοινά αποδεκτή πια είναι η ανάγκη λήψης συντονισμένων μέτρων, και μάλιστα η εισαγωγή τους με ιδιαίτερη βαρύτητα στο Δημοτικό Σχολείο. Στην κατεύθυνση αυτή πολύτιμο μπορεί να αποδειχθεί το νέο βιβλίο «ΙΣΟΡΡΟΠΗΜΕ­ ΝΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ-Οδηγός Προαγωγής Υγείας για το Μαθητή του Δημοτικού Σχολείου», των Γρ. Ρίσβα, Ν. Ευσταθίου και Ν. Ορφανοπούλου, που κυκλοφορεί από τις Ιατρικές Εκδόσεις ΒΗΤΑ. Οι συγγραφείς διαθέτουν εξειδίκευση και πολύχρονη ενασχόληση με προγράμματα Αγωγής Υγείας, συγκε­ ντρώνοντας μια εμπειρία πολύτιμη για κάθε τέτοια προσπάθεια. Έτσι, εκπόνησαν έναν χρηστικό Οδηγό για τον δάσκαλο, ακολουθούμενο από μια σειρά από Δραστηριότητες που θα διδάξουν στους μαθητές βασικές γνώσεις για το σώμα τους, για τα τρόφιμα και τους κινδύνους που κρύβουν, βοηθώντας τους να αναπτύξουν δεξιότητες που οδηγούν σε υγιείς συμπεριφορές. Ευτύχημα θα ήταν η ένταξη ενός τέτοιου μαθήματος στο τακτικό πρόγραμμα των Δημοτικών Σχολείων. Μέχρι τη στιγμή εκείνη όμως, ο ευσυνείδητος και πρωτοπόρος δάσκαλος ή υπεύθυνος μιας ομάδας παιδιών μπορεί να αξιοποιήσει το βιβλίο αυτό.

146 σελίδες 17x24 · Μαλακό εξώφυλλο 2006 · ISBN: 960-452-012-1 · Τιμή: 23,00 Ευρώ

ΒΗΤΑ Ιατρικές Εκδόσεις

Κατεχάκη & Αδριανείου 3,115 25 Αθήνα · Τηλ.: 210-67 14371 -6 7 14 340, Fax:210-67 15015 E-mail: BetaMedArts@hol.gr, www.betamedarts.gr · ΕΝ ISO 9001:2000

δ

ι α

β

α

ζ

ω

]

[ ΒΙ ΒΛΙ ΟΚΡΙ Τ Ι ΚΗ Νίκος Κ. Κυριαζής

Το «έπος» των σταυροφοριών και οι συνέπειες τους χω διαβάσει το μνη­ μειώδες έργο του σερ Στήβεν Ράνσιμαν Οι TDN σταυροφορίες πριν από εικοσαετία, και αναρωτιό­ μουν γιατί δεν είχε εκδοθεί και στα ελληνικά. Έστω και με καθυστέρηση, αυτό έγινε τώρα. Ο Ράνσιμαν είναι από τους πιο σημαντικούς (και πρωτο­ Steven Runciman πόρους τότε) της μεσαιωνι­ Η ιστορία των κής ιστορίας με έμφαση στη Μεσόγειο και το Βυζάντιο. σταυροφοριών Οι σταυροφορίες, είναι, κατά (3 τόμοι) την άποψή μου, το πληρέ­ στερο και καλύτερο έργο μέ­ Μετάφραση: Ayyu Βλαβιανού χρι σήμερα γι' αυτή την τόσο Εκδόσεις Γκοβόστη, 2006 σημαντική περίοδο δύο αιώ­ τιμή: 210,00 ευρώ νων (από το 1098 μέχρι την πτώση της Ακκρας το 1291) στις σχέ­ σεις Δύσης και Ανατολής, αλλά και του Βυζαντίου. Οι σταυροφορίες, αν και τελικά οδήγησαν τη Δύση σε ανα­ δίπλωση, την επηρέασαν σημαντικά, τόσο πολιτιστικά όσο και σε άλλους τομείς, π.χ. στην οχυρωματική τέχνη, αλλά και στη γλώσσα. Π.χ. η λέξη δο­ λοφόνος (assassin) στα αγγλικά, γαλ­ λικά, ιταλικά και ισπανικά, ήρθε στις γλώσσες αυτές ως παράφραση του hashishin (καπνιστή χασίς), των οπα­ δών της αίρεσης των Ασασίνων της Συρίας - Περσίας, που γνώρισαν οι δυτικοί σταυροφόροι στην Ανατολή. Επηρέασαν όμως ακόμα περισσότε­ ρο το Βυζάντιο και τον ισλαμικό κό­ σμο. Ο τελευταίος, αν και τελικά βγήκε νικητής από την αναμέτρηση, ήταν αποδυναμωμένος πολιτικά και πολιτιστικά, σε συνδυασμό και με τις καταστροφές των Μογγόλων. Οι αρ­

ΙΓΓΟΡΙΑ

0 2

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

Ε

νητικές μνήμες των σταυροφοριών παραμένουν ανεξίτηλες μέχρι σήμε­ ρα στον ισλαμικό κόσμο. Το ίδιο βέβαια ισχύει και για το Βυζά­ ντιο, που η τέταρτη σταυροφορία του έδωσε ένα πλήγμα από το οποίο δεν συνήλθε ποτέ. Έτσι, οι σταυρο­ φορίες σηματοδοτούν τη μετατόπι­ ση της παγκόσμιας ισχύος από την Ανατολή στη Δόση. Το βιβλίο του Ράνσιμαν καλύπτει σε εξαιρετικό εύρος ανάλυσης όλα τα παραπάνω: στρατιωτική, πολιτική, διπλωματική και πολιτιστική ιστορία. Ο πρώτος τόμος παρακολουθεί την πορεία της Α' σταυροφορίας. Οι επόμενοι καλύπτουν τις υπόλοιπες, και πολλά θέματα πολύ λιγότερο γνωστά, όπως την υπεράσπιση των κατακτήσεων της πρώτης σταυρο­ φορίας, με μορφές σημαντικές, όπως του τραγικού λεπρού βασιλιά Βαλδουΐνου Δ' που αναχαίτισε τον Σαλαδίνο, τον καταστροφικό διάδο­ χό του Γκυ ντε Λουζινιάν που οδήγη­ σε άφρονα το στρατό των σταυρο­ φόρων στην πανωλεθρία του Χατίν, τον ηρωικό βάίλο Μπαλιάν ντ' Ιμπελίν, τον ίδιο τον Σαλαδίνο (η ιστορία αυτή μεταφέρθηκε πρόσφατα, πε­ ριέργως αρκετά σωστά, στον κινη­ ματογράφο ως «Το βασίλειο του ουρανού»). Ο Ράνσιμαν αναλύει τη μετατροπή των σταυροφορικών βα­ σιλείων από επιθετικά, σε κράτη όπως τα άλλα της περιοχής, που πια ήταν πρόθυμα να συνυπάρξουν με τους αντιπάλους. Ακολουθεί η Γ σταυροφορία, αρκετά γνωστή λόγω του Ριχάρδου Λεοντό­ καρδου (τον οποίο ο Ράνσιμαν, αν και Βρετανός, δεν διστάζει να κατακρίνει)

[ δ ι α β α ζ ω

b i b a i o k p i t i k h

και οι λιγότερο γνωστές αλλά ιδιαίτε­ ρα ενδιαφέρουσες και πετυχημένες διπλωματικές προσπάθειες του Φρει­ δερίκου Β' Χοενστάουφεν να μεταβάλει την Ιερουσαλήμ σε ανοχύρωτη ελεύθερη - ουδέτερη πόλη (που του στοίχισε τον αφορισμό του από τον Πάπα) και η σχεδόν άγνωστη αλλά επιτυχής Ε' σταυροφορία. Ο Ράνσιμαν είναι ιδιαίτερα οξύς ενα­ ντίον των σταυροφόρων της Δ', ονο­ μάζοντας τη λεηλασία της Κωνστα­ ντινούπολης «έγκλημα εναντίον της ανθρωπότητας». Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα, γιατί είναι σχεδόν άγνωστη, είναι η τελευταία περίοδος που εξετάζει, του βασιλείου της Ακκρας, όπου επεκτείνεται στις σχέσεις του βασιλείου με τους Μογγόλους της Περσίας (Χουλαγκου κ.λπ.), το Βυζάντιο (και τις διπλωμα­

J

τικές σχέσεις Βυζαντίου, Μιχαήλ Η' Παλαιολόγου με τους Μογγόλους), την Αίγυπτο, όπου κατάληξε και η τε­ λευταία αποτυχημένη σταυροφορία του Λουδοβίκου της Γαλλίας, αν και ο Ράνσιμαν προεκτείνει τον επίλογο της ιστορίας του μέχρι τον 14ο αιώνα. Πολύ σημαντική είναι η άποψή του ότι το Βυζάντιο υπήρξε στυλοβάτης και ασπίδα των σταυροφορικών βα­ σιλείων (αναφέρεται διεξοδικά στις κοινές επιχειρήσεις των σταυροφό­ ρων με τους αυτοκράτορες Αλέξιο, Ιωάννη και Μανουήλ Κομνηνό) και πως η καταστροφή του από τη Δ' σταυροφορία οδήγησε στην πτώση και των σταυροφορικών βασιλείων. Ο Νίκος Κ. Κυριαζής Το έργο του όμως έχει και το πλεονέ­ είναι αναπληρωτής κτημα πως, παρά το εύρος και το καθηγητής βάθος του, διαβάζεται εύκολα και του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας ευχάριστα. ■

το βιβλιοπωλείο των βιβλιοπωλείων στο internet!

150.000 βιβλία

20 βιβλιοπωλεία

www.bazaarbooks.gr

δ

ι α

β

α

ζ

ω

]

[ Β Ι Β ΛΙ ΟΚΡ Ι Τ Ι ΚΗ Του

η

Ραμονέ και Μονταλμτιάν για το κουβανέζικο μοντέλο υο βιβλία για τον Κά­ στρο και την κουβανική επανάσταση. Το πιο πρόσφατο (2007), η Βιο­ γραφία σε δύο φωνές, αποτυπώνει 100 ώρες συζήτησης του Φιντέλ με τον Ιγνάσιο Ρα­ μονέ, ενώ το Και ο θεός μπή­ κε στην Αβάνα, είναι επανέκδοση του βιβλίου του Μα­ νουήλ Βάθκεθ Μονταλμπάν Μανουέλ Βάθκεθ (2001 ). Μονταλμπάν Και οι δύο συγγραφείς δεν Και ο θεός μπήκε κρύβουν τη συμπάθειά τους στην Αβάνα προς το κουβανικό πείραμα και τον Φιντέλ. Σημειώνουν τις κατακτήσεις που πραγμα­ Μετάφραση: Αγγελική Αλεξοπούλου τοποιήθηκαν, και μάλιστα σε καθεστώς οικονομικού απο­ Εκδόσεις Καστανιώτη, 2007 κλεισμού, και προσπαθούν να σελ. 576, τιμή: 24,00 ευρώ διερευνήσουν και να αναδεί­ ξουν τις αιτίες των γραφειοκρατικών στρεβλώσεων αλλά και να πιθανολο­ γήσουν για τις εξελίξεις στη μετά Φιντέλ εποχή. Τόσο ο Μολταμπάν όσο και Ραμονέ δεν διακινδυνεύουν το κύ­ ρος τους ως συγγραφείς και πολιτι­ κές προσωπικότητες με λιβανωτούς, αποκρύψεις και μεροληψίες. Κάνουν ό,τι μπορούν, και πείθουν γι' αυτό, να αναδείξουν την αλήθεια στη δεδομένη ιστορική πραγματικότητα, με βάση την έρευνα, τη σύγκριση και την κοινή καλόπιστη λογική. Οι τεχνικές προσέγγισης που ακολου­ θούν είναι διαφορετικές. Ο Μονταλ­ μπάν ακολουθεί μια μεικτή τεχνική διερεύνησης, ένα συνδυασμό ταξιδιω­ τικού οδοιπορικού, επιτόπιου ρεπορ­ τάζ, λήψης συνεντεύξεων, αξιοποίη­ σης συνεντεύξεων τρίτων, δηλώσεων φίλων και αντιπάλων, ερευνά, δια­

Δ

5>Α -

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

σταυρώνει, οργανώνει αντιπαραστά­ σεις, κρίνει, αξιολογεί και τοποθετεί­ ται. Και όλα αυτά με έναν τρόπο που να αφήνει στον αναγνώστη ανοιχτό το δρόμο για να βγάλει τα δικά του συμπεράσματα. Ο Ραμονέ ακολουθεί τη μέθοδο της οργανωμένης προσω­ πικής συνέντευξης. Το κάθε βιβλίο έχει το δικό του ειδικό βάρος, το όποιο προσδιορίζεται τό­ σο από την περίοδο στην οποία γρά­ φτηκε όσο και από τον διαφορετικό χαρακτήρα του και τη μεθοδολογία συγγραφής που ακολουθήθηκε. Το βιβλίο του Μονταλμπάν (πρωτοεκδόθηκε το 1998), γράφτηκε σε μια περίοδο που η κατάρρευση της ΕΣΣΔ ήταν ακόμη νωπή, ενώ στην Κούβα είχαν προηγηθεί τα μαγειρέματα του Βατικανού ενόψει της επίσκεψης του πάπα Ιωάννη Παύλου Β'. Ανάμεσα στο πλήθος των θεμάτων, των γεγονότων και των περιστατι­ κών που αναφέρει και σχολιάζει ο Μονταλμπάν, ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει η διαπραγμάτευση της σχέσης λογοτεχνίας και επανάστα­ σης. Στο κεφάλαιο «η επανάσταση δεν έχει κανέναν να της γράφει», αναφέρεται διεξοδικά στην εξέλιξη της κουβανικής λογοτεχνίας, κάνει κριτι­ κές επισημάνσεις στο έργο λιγότερο ή περισσότερο γνωστών σε μας Κου­ βανών λογοτεχνών, αλλά αναζητά την επίδραση της κουβανικής επανά­ στασης στη λατινοαμερικανική, ισπανόφωνη και παγκόσμια λογοτε­ χνία. Στις σελίδες του αναφέρονται πασίγνωστα ονόματα της παγκό­ σμιας λογοτεχνικής σκηνής -Σαρτρ, Μποβουάρ, Καλβίνο, Μαρκές, Γιόσα, Φουέντες, Σεμπρούν, Σαραμάγκου

[ δ ι α β α ζ ω Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

L

]

και πολλοί άλλοι- που στήριξαν την κουβανική επανάσταση, αλλά στην πορεία για διαφορετικούς λόγους την κριτίκαραν, την κατάκριναν, απομα­ κρύνθηκαν αλλά και ξαναεπέστρεψαν σ' αυτήν. Βασικός άξονας της ανάλυσής του είναι η σχέση λογοτε­ χνίας και ιστορικού γίγνεσθαι, αλλά και η κριτική των χονδροειδών απλουστεύσεων για την πραγματική αξία ενός λογοτεχνικού έργου ανάλο­ γα, για παράδειγμα, με το αν ο συγ­ γραφέας έγραφε μέσα στην Κούβα και ήταν ή είναι υπέρ της επανάστα­ σης ή με το αν ήταν ή είναι εξόριστος και έγραφε κατά. Το ερώτημα αν «μια ταλανισμένη επανάσταση μπο­ ρεί να έχει πεμπτοφαλαγγίτες ποιη­ τές» δεν μπορεί να μπορεί να απα­ ντηθεί μονοδιάστατα. «Το αν κάποιος

γράφει καλά ή κακά, συμπε­ ραίνει ο Μονταλμπάν, εξαρτάται από μία εσωτερική λο­ γική του λογοτεχνικού στοι­ χείου, που αργά ή γρήγορα αποχωρίζεται από το ιστορι­ κό στοιχείο. Δεν σημαίνει ότι η λογοτεχνία δεν συμμετέχει στην ιστορία και αντιστρόφως, αλλά η λογοτεχνική αξία, η εντύπωση λογοτεχνι­ Ιγνάσιο Ραμονέ κής αλήθειας που μεταδίδει 100 ώ ρ ε ς μ ε τον ένα κείμενο, δεν συναρτάται Φ ιν τ έ λ από το αν είμαστε κοινωνοί με αλήθειες άλλης φύσεως, Βιογραφία σε δύο φωνές πολιτικές, επιστημονικές, ηθι­ κές ή ψυχολογικές που επι­ Μετάφραση: Τιτίνα Σπερελάκη χειρεί να μας μεταδώσει η Εκδόσεις Πατάκη 2007 συνένοχη πρόταση γραφής σελ. 672, τιμή: 35 ευρώ και ανάγνωσης».

O

Ι

G

I

S

T

I

C

S

Δ

Α

Θ

Ε

Σ

Η

Δ

Ι

Α

Ν

Ο

Μ

Ε

Σ

f* ΕΤκ τ Υο

fc ΕΡΜΗΣ

Για εσάς τους εκδότες αναλαμβάνουμε την

'L O G IS T IC S Δ ΙΑ Θ Ε Σ Η Δ ΙΑ Ν Ο Μ Ε Σ

^Αποθήκευση ^Προβολή ^ΠροώΙ ^Διανομή ι

Π. Ράλλη 1 8 ,1 7 7 78, Ταύρος · Τηλ.: 210 - 34 51 509, Fax: 210 34 56 639 · Em ail:erm is@ erm isnetwork.gr

[

δ

ι α

β

α

ζ

ω

]

Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

Με δεδομένο το ότι ο ίδιος ο Φιντέλ δεν έχει γράψει απομνημονεύματα, το εγχείρημα του Ραμονέ παρουσιά­ ζει εξαιρετικό ενδιαφέρον, αφού η συζήτηση των 100 ωρών είναι οργα­ νωμένη κατά χρονολογικές περιόδους -από την προϊστορία της επανάστα­ σης στο μετά τον Φιντέλ τι;- και αντι­ κειμενικά παίρνει το χαρακτήρα ενός απολογισμού ζωής και ταυτόχρονα μιας πολιτικής διαθήκης. Στον πρόλογό του ο Ραμονέ κάνει ορι­ σμένες ενδιαφέρουσες επισημάνσεις. Εκτιμά ότι, παρά τα προβλήματα και τις γραφειοκρατικές παραμορφώ­ σεις, παρά τον αποκλεισμό και τη διαρκή απειλή της εισβολής, η αποτελεσματικότητα της κουβανικής επα­ νάστασης ως κοινωνικού συστήματος κρίνεται στο επίπεδο της ικανοποίη­ σης των κοινωνικών αναγκών όσο και στο επίπεδο δημοκρατικής διαχείρι­ σης των λαθών της. Ο Ραμονέ εκτιμά ότι οι συνταρακτικές εξελίξεις που προκλήθηκαν στην παγκόσμια σκηνή μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ «δεν φαίνεται να άλλαξαν το όνειρο του Φιντέλ Κάστρο να ιδρύσει στη χώρα του ρια κοινωνία νέου τύπου, λιγότε­ ρο άνιση, πιο υγιή και μορφωμένη, χωρίς ιδιωτικοποιήσεις ούτε διακρί­ σεις, με ευρεία και καθολική κουλτού­ ρα». Ό σο ο πυρήνας, η ουσία του σκοπού της παραμένει σταθερά προ­ σανατολισμένη τόσο στο επίπεδο των προθέσεων όσο και (κυρίως) στο επίπεδο της καθημερινής διακυβέρνη­ σης στην ικανοποίηση των κοινωνι­ κών αναγκών, μπορεί να έχει επιτυ­ χίες, μπορεί να αντέξει ως «καθε­ στώς» στην πορεία του χρόνου. Δεν συμφωνεί με όσους ξεχνούν τη συ­ γκριτική μέθοδο στις αναλύσεις τους και ηθελημένα ή αθέλητα παραγνωρί­ ζουν το αυτονόητο. Πως δεν μπορεί, για παράδειγμα, να μιλάς για τη σημε­ ρινή κοινωνικοοικονομική κατάσταση

3><3

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

στην Κούβα και να παραβλέπεις τη σύγκρισή της με την εποχή του Μπα­ τίστα, την εποχή της «δημοκρατίας» της μαφίας των καζίνων και των ναρ­ κωτικών, δημοκρατίας - υποκατά­ στατο της αμερικανικού τύπου δημο­ κρατίας του χουβερισμού και του μα­ καρθισμού. Η πραγματική δύναμη της κουβανικής επανάστασης ως μο­ ναδικού ιστορικού φαινομένου και του Φιντέλ ως ξεχωριστής ιστορικής προσωπικότητας βρίσκεται στην ίδια την αντιφατικότητα των έντονων συ­ ναισθημάτων που εξακολουθεί μετά τόσα χρόνια να προκαλεί. Αναμφι­ σβήτητη πρόοδος σε όλους τους το­ μείς, δυσπιστία, αμφιβολία, επικρί­ σεις, αλλά και αναγέννηση του ενθου­ σιασμού και ξεσήκωμα συνειδήσεων. Σε όσους δε προβλέπουν ότι μετά τον Φιντέλ το καθεστώς θα καταρρεύσει όπως το τείχος του Βερολίνου, ο Ρα­ μονέ ανταπαντά κατηγορηματικά: «Κάνουν λάθος... Παρότι οι αντίπαλοι του Φιντέλ δεν το παραδέχονται, η αφοσίωση της πλειονότητας των Κουβανών στην Επανάσταση αποτε­ λεί πολιτική πραγματικότητα». Αλλω­ στε, όσο χαρισματικός και αν είναι ο Φιντέλ, αν δεν ίσχυε η παραπάνω διαπίστωση του Ραμονέ, το σύστημα δεν θα είχε καταρρεύσει προ πολλού; "Ενα αξιοσημείωτο κοινό στοιχείο και των δύο συγγραφέων είναι ότι, μιλώ­ ντας για την κουβανική επανάσταση και τον Φιντέλ, έχουν ταυτόχρονα έναν ανοιχτό διαρκή διάλογο με το πείραμα των Ζαπατίστας και το αρ­ χέτυπο του «επικοινωνιακού επανα­ στάτη» που αντιπροσωπεύει ο υπο­ διοικητής Μάρκος. Και τα δύο πολυσέλιδα βιβλία -δεν ξέρω αν το έχετε παρατηρήσει, αλλά κανένα βιβλίο για τον Κάστρο δεν είναι ολιγοσέλιδο- προσφέρονται για συγκριτικό, συμπληρωματικό διά­ βασμα. ■

[ δ ι α β α ζ ω Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

]

Δημήτρης Β. Τριανταφυλλι'6ης

Χρόνος

και αιωνιότητα άθε καινούργιο βιβλίο του Στέλιου Ράμφου είναι και μια νέα του συμβολή στο δημόσιο πνευματικό διάλογο για επίκαιρα θέ­ ματα. Τολμητίας, ρηξικέλευθος και προκλητικός, ο Ράμφος στο νέο του βιβλίο Το μυστικό του Ιησού κατα­ πιάνεται με το ζήτημα της σχέσης ανάμεσα στη σύγχρονη ζωντανή θεολογία και την παραδοσιακή απο­ λογητική. Σύμφωνα με τον ίδιο, η απολογητική θεολογία επιδιώκει να αναγάγει το παρελθόν σε αιωνιότη­ τα, σαν να έχει σταματήσει ο χρόνος μαζί του. Λησμονεί, συνεχίζει ο συγ­ γραφέας, ότι εφόσον διεκδικούμε ακραιφνή ιστορικότητα για τις καταγωγικές αναφορές της χριστιανικής πίστης, αν θέλουμε να είμαστε συνε­ πείς με τον εαυτό μας, οφείλουμε να δεχτούμε την επιστημονική έρευνα των πηγών και τη στοχαστική τους προσπέλαση. Ο Ράμφος ομολογεί πως έγραψε το βιβλίο του όχι ως θεολόγος ή ιστορι­ κός αλλά ως στοχαστής του οποίου η ερμηνευτική έγνοια στρέφεται γύ­ ρω από τη δυναμική και την αδυνα­ μία των παραστάσεων που θρέφουν και κινητοποιούν την ψυχή, εν γνώσει της παντοδυναμίας των αρχετυπικών συμβόλων και της σημασίας τους. Ο ίδιος επιμένει ότι για να βρούμε τον εαυτό μας πρέπει να ξεμπαζώσουμε το χρόνο από τις αδρανείς στοιβάδες οι οποίες μετα­ βάλλουν τη μνήμη σε βρικόλακα της ζωής. Κύριο μέλημα του Ράμφου είναι μέσα από τη μεταπατερική αυ­ τή ανάγνωση των Ευαγγελίων να αναζητήσει την αλήθεια στην ύπαρ­ ξη, δηλαδή στην αυτοσυνείδηση.

Κ

Βιβλίο μεστό νοημάτων Το μυστικό του Ιησού, προ­ τείνει στον αναγνώστη μια ΤΟ ΜΥΣΤΙΚΟ ΤΟΤΙΗΣΟΤ διαφορετική ανάγνωση των ιερών κειμένων του χριστιανισμού, αποκαθαρμένη από στερεότυπα και προκαταλήψεις αιώνων. Εξετάζει τα μηνύματα των Ευαγγελίων ως ζωτικά σύμβολα, τα οποία ανασταίνονται μόνο όταν Στέλιος Ράμφος αποκτούν νόημα για την Τ ο μ υ σ τ ικ ό τ ο υ ύπαρξη, και μόνο τότε ο Ιη σ ο ύ άνθρωπος βγαίνει από την κυκλοθυμική ενδοΕκδόσεις Αρμός, 2006 στρέφεια και ανοίγει διά­ σελ. 538, τιμή: 33,00 ευρώ λογο με τον εαυτό του και τον άλλο σε ένα χρόνο πλατύτερο. Ο Ράμφος υπογραμμίζει ότι δεν είναι κακό να ζει ο άνθρωπος στο χρόνο, κακό όμως είναι να μη διακρίνει τίπο­ τε άλλο εκτός από τη φθορά του. Η απολυτότητα του χρόνου τότε τον συνθλίβει, ακριβώς γιατί υπονομεύει την ανθεκτικότητα του νοήματος. Αιωνιότητα, κατά τον συγγραφέα, είναι η αναγεννητική δύναμη του χρόνου, η ενεργοποίηση της ύλης στην τέταρτη διάσταση. Μεγάλο σε όγκο και πλήρες νοη­ μάτων το νέο πόνημα του Στέλιου Ράμφου, θα προβληματίσει τον απαιτητικό αναγνώστη που παρα­ κολουθεί τη συζήτηση γύρω από τα σύγχρονα προβλήματα της θρη­ σκευτικής πίστης. Πιθανόν ορισμένοι να δυσανασχετήσουν με τη «βλά­ σφημη» διάθεσή του. Το μόνο σί­ γουρο είναι ότι κανείς δεν θα μείνει ασυγκίνητος. ■

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

97

[

δ

ι α

β

α

ζ

ω

]

Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

Σταυρούλα Τσούπρου

Τα Ταξίδια του Γκάλλιβερ

για παιδιά Τα χαξίδΐαΤΒΡ Γκιουλιβερ

/

Τζόναθαν Σουίφτ Τ α τ α ξ ίδ ια τ ο υ Γ κ ιο υ λ ιβ ε ρ Μετάφραση: Μαριάννα Κουταλου Εικονογράφιση: Αντουάν Ρονζάν Εκδόσεις Ερευνητές, 2006 σελ. 60, τιμή: 13,56 ευρώ

Τζόναθαν Σουίφτ Τ α τ α ξ ίδ ια τ ο υ Γ κ ιο υ λ ιβ ε ρ Μετάφραση: Νένα I. Κοκκινόκη Εκδόσεις Παπαδόπουλος, 2006 σελ. 115, τιμή: 5,00 ευρώ

9

&

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

τη διάρκεια του 2006 εκδόθηκαν από δυο διαφο­ ρετικούς οίκους, τους «Ερευνητές» και τον «Παπαδόπουλο», σε διασκευή για παι­ διά, τα δύο πρώτα μέρη των Ταξιδιών του Γκάλλιβερ (αυτή είναι η ακριβής φωνητική μετα­ γραφή τού Gulliver) του Jonathan Swift (1667-1745) -τα μέρη, δηλαδή, που, σύμφωνα με τη διαπίστωση όλων των όγγλων κριτικών (όπως ση­ μειώνει ο Μίλτος Φραγκόπουλος, στον οποίο οφείλουμε την εξαιρετική μετάφραση του πρωτοτύπου των Ταξιδιών στις εκδόσεις Κρύσταλλο, 1982), χαρακτηρίζονται από μία παραμυθένια ατμόσφαιρα, σε αντίθεση με την ευθύτερη κοινωνική κριτική των δύο τε­ λευταίων. Η εκδοχή των «Ερευνητών» εντάσσεται στη σειρά «Εικονο­ γραφημένη Κλασική Λογοτε­ χνία», η διασκευή από το πρω­ τότυπο έχει γίνει από την Αν Μπουέν και η απόδοση στα ελληνικά από τη Μαριάννα Κουτάλου. Η ωραία εικονογρά­ φηση του Αντουάν Ρονζόν κυ­ ριαρχεί, με τη μεγάλη έκταση που καταλαμβάνει σε σχέση με το κείμενο, και υποδηλώνει ότι η έκδοση απευθύνεται σε μι­ κρότερης ηλικίας παιδιά. Στην εκδοχή του «Παπαδόπουλου» (η ένδειξη «για παιδιά από 9 χρόνων» δεν ισχύει νομίζω, κα­ θώς το βιβλίο απευθύνεται σε ηλικίες άνω των 11) το κείμενο

Σ

είναι πολύ πλουσιότερο και έχει σα­ φώς τον πρώτο λόγο, ενώ η ωραία (ασπρόμαυρη) εικονογράφηση του Βασίλη Γρίβα είναι σχετικώς περιορι­ σμένη. Τη διασκευή σ' αυτήν τη δεύ­ τερη εκδοχή, βασισμένη σε μια αντί­ στοιχη γαλλική, την έχει κάνει η Νένα I. Κοκκινάκη, με το δικό της ιδιαίτερο ταλέντο στην αφήγηση ιστοριών να τονίζει τον παραμυθικό χαρακτήρα των συγκεκριμένων κεφαλαίων. Με την «Εισαγωγή» της η Ν. Κοκκινάκη δημιουργεί ένα πρωθύστερο, κα­ θώς ένα μεγάλο μέρος των στοιχείων που εντάσσονται εδώ έχει αποσπασθεί από το τελευταίο κεφάλαιο του δεύτερου μέρους, που αποτελεί, όμως, και το τελευταίο κεφάλαιο της ανά χείρας έκδοσης. Επιπλέον, η διασκευάστρια, με τις αυτοαναφορικές νύξεις της, πέραν εκείνων του ίδιου του συγγραφέα, φέρνει το βιβλίο μέ­ χρι τις μέρες μας, ενώ παράλληλα πλέκει εμμέσως το εγκώμιο της ανά­ γνωσης ως ψυχαγωγικής απασχόλη­ σης. Η έκδοση συμπληρώνεται με με­ ρικές χρήσιμες υποσημειώσεις, που βοηθούν κάπως στην κατανόηση ενός κειμένου το οποίο, σημειωτέον, δεν προοριζόταν για τις μικρές ηλικίες. Βλέπετε, ο Ιρλανδός μυθιστοριογράφος, λιβελογράφος, δοκιμιογράφος και ποιητής Jonathan Swift έγραψε Τα Ταξίδια του Γκάλλιβερ για να γελοιο­ ποιήσει και να σατιρίσει την ανθρω­ πότητα και ειδικότερα την Αγγλία και την αγγλική πολιτική. Τα παιδιά τα διαβάζουν ακόμα σαν παραμύθι γιατί ένα μεγάλο μέρος της σάτιράς τους κρύβεται με πανέξυπνο τρόπο πίσω από τις ιστορίες των Λιλλιπούτειων και των γιγάντων. ■

Ελληνική λογοτεχνία αιχμήε Μ ετ α ιχ Μ ίο ( [ ) γε ρ «™ ι ο ι ® λ

7 “

Γ ε ρ ά σ ιμ ο ε Δ εν δ ρ ιν ό ε

Φραγή εισερχομένων κλήσεων μυθιστόρημα 'E v as ύ μ ν ο ί σ τ ο ν Β ο υ β ό μ ο ν ό π λ ε υ ρ ο έρ ω τα .

Z T p a ih s Π α σ χ ά λ η ε

Ο άνθρωποε του λεωφορείου μυθιστόρημα Μ ια α φ ή γ η σ η π ο υ φ λ ε ρ τ ά ρ ε ι το θ ρ ίλ ε ρ , μ ια ε σ ω τ ε ρ ικ ή π ερ ιπ έτεια γεμ ά τη απ ρόοπ τα κ αι α ν α τρ ο π έε .

Α γ γ ε λ ικ ή Β ό ρ ν ιν γ κ

Η Αδριάνα και τα κεριά μυθιστόρημα Η σ υ ν α ρ π α σ τικ ή δ ια δ ρ ο μ ή p ia s y u v a iK a s σ το ν 2 0 ό α ιώ ν α κ αι η ε π ίμ ο ν η α ν α ζ ή τ η σ ή Tns γ ια το ν ό η μ α Tns ύπ α ρξή .

Λ εύ κ ιο ς Ζ α φ ειρ ιο ύ

Η θλίψη του απογεύματοε ποιητικήσυλλογή

w w w .m e ta ix m io .g r ΣΕ Ο Λ Α Τ Α Β Ι Β Λ Ι Ο Π Ω Λ Ε Ι Α

____________________________ Κώστας Θεολόγου

Η ερωτική αναισθησία των αχινών

' Γ νας άντρας βρίσκεται μόνος Ε κ α ι απελπισμένος, μετά από προσωπικές ατυχίες, σε μια παρα­ λία παρατηρώντας τα φύκια που η θάλασσα ξέβρ ασ ε στην άμμο. Ο συγγραφέας θα ανθρωποποιήσει ένα φύκι και θα το βά­ λει να ανοίξει διάλογο με τον ήρωά του, τον Αντώνη. Τ ο συμβολικό παραμύθι για τις σχέσεις των δύο φύλων που θα διηγηθεί τ ο φύκι στον Αντώνη θα επηρεάσει τη

ψr-

σκέψη του και θα αναθυμηθεί μια δίκιά του παλιά σχέ­ ση, η οποία προσομοιάζει με το στάρι. Πρόκειται για μια τρυφ ερή αφήγηση που σκιαγραφεί τον αντρικό συ­ ναισθηματικό κόσμο και τον κύκλο που φυσιολογικά χαρακτηρίζει μια ερωτική σχέση. Τ ο κείμενο, κάτι με­ τα ξύ νουβέλας και παραμυθιού, διατηρεί τον εξω τικό του χαρακτήρα χάρη και στις ζωγραφιές της Γεωργίας Λαμοπούλου, που παρεμβαίνουν σχολιάζοντας το κεί­ μενο. [Γ. Ν.]

■;

Μισέλ Ουελμπέκ _________________ Η δυνατότητα ενός νησιού

οιος από σας αξίζει την αιώνια ζωή; Τ ο ερώτημα αυτό απασχολεί στο νέο του μυθιστόρημα το τρ ο ­ μερό παιδί των γαλλικών γραμμάτων Μ ισέλ Ουελμπέκ, ο οποίος μετά την Πλατφόρμα (Εστία 2004) έρχεται για άλλη μια φορά να σοκάρει, να προβληματίσει και να προκαλέσει τον αναγνώστη. Μ ε γλώσσα τολμηρή, ο Ουελμπέκ διαπραγματεύεται το ζήτημα του χρόνου και τη σχέση που έχει με αυτόν ο σύγχρονος άνθρωπος. Α ξίζει άραγε όλη αυτή η ματαιόδοξη αναζήτηση του χα-

Π

Μετάφραση: Λίνα Σιπητάνου Εκδόσεις Εστία, 2006 σελ. 471, τιμή: 20,00 ευρώ μένου χρόνου όταν είναι γνωστό ότι αυτός, αφενός, δεν μας ανή­ κει, αφ ετέρου όμως είναι το μο­ ναδικά αληθινό περιουσιακό στοι­ χείο που διαθέτουμ ε ως άνθρω­ ποι; Την απάντηση στο ερώτημα αυτό θα τη δώσει μόνος του ο αναγνώστης στο τέλος του βιβλίου. [ΔΗΜΗΤΡΗΣ Β. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ]

ΞΕΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙ Α _______________________ ' _______________ Χένρι Μίλερ Μετάφραση: Γιώργος - Ίκαρος Μπαμπαι <ΐς Ο τροπικός του Αιγόκερω Εκδόσεις Μεταίχμιο, 2006 σελ. 497, τιμή: 22,00 ευρώ ο γνωστό έργο του Χ ένρ ι Μ ίλερ σε μια νέα, εκπληκτική με­ τάφραση του άξιου μεταφραστή, αλλά και συγγραφέα, Γιώργου Ίκαρου Μπαμπασάκη. Στον Τροπι­ κό του Αιγόκερω ο αμερικανός συγγραφέας μεταφέρει τα πάθη και το παιχνίδι του με την αλήθεια, το εφ ήμε­ ρο αλλά και με την εναντίωσή του στη φθορά, στις Η Π Α , πραγματοποιώντας ένα τα ξίδι στο παρελθόν, στην εφηβεία, στην πρώτη του νιότη, στα χρόνια πριν από την απόφασή του να εγκαταλείψει την Α μερική και

Τ

10 Ο

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

να μεταναστεύσει στην Ευρώπη. Τ ο συγκλονιστικό αυ­ τό μυθιστόρημα του Χ ένρ ι Μ ίλερ είναι ένας ύμνος στην ζωή, ένα τραγούδι που προσπαθεί να ξεγελάσει το χρό­ νο, μια ελεγεία στα σκοτεινά σοκάκια της απόγνωσης, αλλά και στις φωτεινές λεωφόρους της χαρούμενης γνώσης. Ο Τροπικός του Αιγόκερω είναι πλέον ένα κλα­ σικό μυθιστόρημα, ένα εμβληματικό κείμενο της λογο­ τεχνίας του 20ού αιώνα και είναι ευτυχής η συγκυρία που το καταπληκτικό αυτό κείμενο «έπεσε» στα χέρια ενός τόσ ο καλού μεταφραστή. [ΔΗΜΗΤΡΗΣ Β. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ]

ΞΕΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙ Α Μετάφραση: Ελένη Π. Κωνσταντοπούλου Εκδόσεις Εκάτη, 2006 σελ. 286, τιμή: 15,68 ευρώ

Ivan Alexandrovitch Gontcharov Μάρκος ο μηδενιστής

Γκονταρόφ είναι ένας από τους λιγότερο γνω­ στούς, στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό, μεγάλους ρώσους συγγραφείς του 19ου αιώνα. Επιφανής συνερ­ γάτης του περιοδικού Ο Σύγχρονος, ανήκε στον ίδ ιο κύ­ κλο δημιουργών μέλη του οποίου ήταν ο Ν τοσ τογιέφ σκι, ο Τουργκιένιεφ , ο Τολστόι, ο Μπελίνσκι και ο Χ έ ρ τσεν. Τα μυθιστορήματα του ασκούσαν μεγάλη επιρ­ ροή στη ρωσική κοινωνία της εποχής και γνώριζαν τ ε ­ ράστια εκδοτική επιτυχία. Π έν τε είναι οι βασικοί χ αρα­ κτήρες του μυθιστορήματος, οι οποίοι προσωποποιούν αντίστοιχες κοινωνικές τάσεις σ ε μια εποχή που προμηνύει κοινωνικές συγκρούσεις, χωρίς ωστόσο να έχουν εκδηλω θεί ακόμη σε όλη τους τη σφοδρότητα και αποτελούν τον καμβά που ο ρώσος συγγραφέας τ ο ­ π οθετεί τη δράση του μυθιστορήματος του Μάρκος ο μηδενιστής (στα ρωσικά ο πρωτότυπος τίτλος ήταν «Στο

Ο

βάραθρο»). Τ ρ εις άντρες, ένας παρακμιακός αριστοκράτης, ο Ράισκι, ένας αβέβαιος μικροαστός, ο Τούσιν, κι ένας πρωτόγονος επα­ ναστάτης, ο Μ άρκος, μπλέκονται σ ε ένα παιχνίδι σχέσεων με επίκε­ ντρο δύο γυναίκες, τη γηραιό Τατιάνα, που εκπροσω­ πεί την άγρυπνη «μάνα Ρωσία», και τη δυναμική Βέρα, που εκπροσωπεί την υπό χειραφέτηση μοντέρνα γυναί­ κα. Τ ο έργο ήταν πρωτοποριακό για την εποχή του, γι' αυτό και ο συγγραφέας του έχει αναγνωριστεί ως ένας από του ς δυναμικούς εκπροσώπους του ρεαλιστικού ρ εύματος της ρωσικής λογοτεχνίας, ο οποίος μαζί με τους Τουργκιένιεφ , Ν εκρ άσ οφ κ.ά. έθεσ αν τα θεμέλια της νεότερ ης ρωσικής λογοτεχνίας. [ΔΗΜΗΤΡΗΣ Β. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ]

^ - v c T in f lW ir ir t » Ενα καραβάνι λεηλατείται από ληστές- οι πάντες σκοτώνονται. Έ να εμπορικό βυθίζεται- κανένας δεν επιστρέφει για να διηγηθεί τι ακριβώς συνέβη. Αλλά τώ ρα οι Πτεράργυροι -μία από τις σημαντικότερες οικογένειες εμπόρων της Σερανβέλ- θα υποστούν το χειρότερο πλήγμα της ζωής τους: θα χάσουν όλα όσα έχουν. Και μια νέα ζωή θα ανοιχτεί μπροστά τους, στη Σερανβέλ, τη φημισμένη Π ό­ λη των Ανοιγμάτων, καθώ ς ο Νολράκο Πτεράργυρος θα παλεύει να κάνει την οικογένειά του να ορθοποδήσει ξανά, και τα παιδιά του, η Θήρνα κι ο Χ ανμάρο, θα αρχίσουν να ερευνούν, για να ανακαλύψουν ποιος κρύβεται πίσω από τις πανωλεθρίες που τους έχουν βρει μέσα στον τελευταίο χρόνο. Συγχρόνως, η Ναράμια, μια αμφιλεγόμενη τυχοδιώ κτρια που βασανίζεται από μια ανίατη ασθένεια, συνειδητοποιεί ότι ο εργοδότης της κρύβει πολύ περισσότερα από το πρόσωπό του πίσω από τη χάλκινή του μάσκα.

Τηλ.: 6976457235 Fax: 210.27.73.466 E-mail: fantastikosorizontas@yahoo.gr I Πληροφορίες για παραγγελίες χονδρικής στο Τ.Θ.: 63583,15237, Φιλοθέη lwww.fantastikosorizontas.gr/booksellers.htm

[

δ

ι α

β

α

ζ

ω

]

Β Ι Β Λ Ι Ο Π Α Ρ Ο Υ Σ Ι Α Σ Η

ΞΕΝΗ

ΠΕΖΟΓΡΑΦΙ Α

Μετάφραση: Μαρία Παπαγιάννη Εκδόσεις Πολύχρωμος Πλανήτης, 2006 σελ. 146, τιμή: 11,50 ευρώ ο βιβλίο αυτό είναι μια συλλο­ γή μικρών ερωτικών ιστοριών. Π ρ οτά θηκε στην τελική λίστα των βραβείω ν Λ άμδα, ενώ ήταν υποψή­ φιο για το βραβείο Forew ord και βραβεύτηκε ως η καλύτερη ερωτι­ κή συλλογή από την InsightOut το 2002. Τα δέκα διη­ γήματα που περιλαμβάνονται στο βιβλίο περιγράφουν μικρές ερωτικές ιστορίες, μικρές σκηνές καθημερινής ζωής, όπου ο ομοφυλοφιλικός έρωτας παρουσιάζεται

Τ

_______________________________________ Lawrence Schimel

Σε χρόνο αόριοπτο

απενοχοποιημένος, τρ υφ ερ ός και ανασφαλής όπως άλ­ λωστε είναι ο έρωτας ανεξαρτήτως φύλου. Ο ι ήρωες του Schimel ερωτεύονται, αγαπούν, ανησυχούν και κά­ νουν έρωτα μέσα στη δίνη της μεγαλούπολης, όπου άν­ θρωποι συναντιούνται και χάνονται παρασυρμένοι από τους φρενήρεις ρυθμούς της καθημερινότητας. Τ ρ υ φ ε­ ρό βιβλίο, γραμμένο από έναν τεχνίτη της γραφής που δεν διστάζει να μιλήσει για όμορφα πράγματα, όπως ο έρωτας, αδιαφορώντας αν αυτό τυγχάνει της έγκρισης των άλλων. [ΔΗΜΗΤΡΗΣ Β. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ]

Πολύκαρπου Γρ. Τύμηα _____________________________ Υμνολογικόν και αγιογραφικόν λεξικόν

να πολύτιμο λεξικό που έρχεται να καλύψει ένα με­ γάλο κενό της λεξικογραφίας μας. Στο εν λόγω Υμνολογ/κόν και αγιογραφικόν λεξικόν του πρωτοπρεσβύτερου Πολύκαρπου Γρ. Τύμπα ο αναγνώστης, είτε είναι θ ε ο ­ λόγος, ιερεύς ή ψάλτης, είτε είναι απλά ένας άνθρωπος που θέλει να εντρυφήσει στον ανεξάντλητο πλούτο της υμνολογικής μας παράδοσης, θα βρει έξι περίπου χιλιά­ δ ες λήμματα, μέσα από τα οποία θα διαπιστώσει τη αδιάλειπτη συνέχεια της ελληνικής γλώσσας από τον Ό μ η ρ ο έως τους Π α τέρ ες της Εκκλησίας, αλλά και έως

Ε

ΔΟΚΙ ΜΙ Ο Εκδόσεις Νήσος, 2007 σελ. 290, τιμή: 15,00 ευρώ

ο βιβλίο του καθηγητή του ΕΜ Π Βένιου Αγγελόπουλου αποτελεί συλλογή κειμένων γύρω από τα θέματα της Παιδείας: γενι­ κές θεωρήσεις του τι είναι Παιδ εία, εξειδικευμένα θέματα, όπως πώς πρέπει να διδάσκονται τα Μ αθηματικά, και παρεμβάσεις σε θέματα εκπαιδευτικής πολιτικής. Πρόκειται για γρα­ πτά που επιχειρούν να συνδυάσουν καταγγελία και αντι­ πρόταση, θεωρία και πρακτική, που φ ιλοδοξούν να δια-

Τ

102

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

τον Παπαδιαμάντη και τον Ελύτη. Μ ε έκπληξη ο αναγνώστης βρίσκει I ομηρικές λέξεις στα υμνολογικό κείμενα. Η έκδοση είναι ιδιαίτερα προσεγμένη και εύχρηστη και ατ τελ εί πολύτιμο οδηγό για τον ερευνητή, τον σπουδα­ στή αλλά και τον απλό αναγνώστη που θέλει να κοινωνήσει με τον πλούτο της «α ειρρύτου» και «ακενώτου» δεξαμ ενής της υμνογραφίας. [ΔΗΜΗΤΡΗΣ Β. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ]

_ Βένιος Αγγελόπουλος

Θέλουμε Παιδεία;

βαστούν σαν ψηφίδες της Παιδείας που θέλουμε. Εντέλει φωτίζουν προβλήματα αλλά δεν δίνουν λύσεις, δ εί­ χνουν απλώς κατευθύνσεις. Τ ο βιβλίο αυτό έχει το χά­ ρισμα να διαβάζεται τόσ ο ως προϊόν της σημερινής συ­ γκυρίας, ως απάντηση στην προσπάθεια για τη λεγάμε­ νη μεταρρύθμιση του εκπαιδευτικού μας συστήματος, όσο και ως απόσταγμα πολυετούς πείρας του συγγρα­ φ έα του στην επιστημονική έρευνα και την εκπαιδευτι­ κή διαδικασία. [ΔΗΜΗΤΡΗΣ Β. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ]

[ Δ IA B A Ζ Ω I !

β ι β λ ι ο π α ρ ο υ ς ι α ς η

Philippe Jaccottet ________________________________________ Μετάφραση: Θανάσης Χατζοπουλος Καπνός και κρύσταλλο Εκδόσεις Τυπωθήτω - Γιώργος Δαρδανός, 2006 Ποιήματα 1946-1967 σελ. 213, τιμή 13,00 ευρώ ξαιρετικά ποιήματα. Ο ίδιος ο ποιητής σε κριτικά του κείμενα έχει αναρωτηθεί για τη σχέση ποίησης και ζωής λέγοντας: «Τι μένει; Αν όχι αυτός ο τρόπος να θέτεις το ερώτημα που ονομάζεται ποίηση και που είναι στ1αλήθεια η δυνατότητα άντλησης ενός τραγου­ διού από το ίδιο το όριο, ανεύρεσης κατά κάποιον τρό­ πο στηρίγματος στην άβυσσο για να διατηρηθείς πάνω από αυτήν, αν όχι να την διαβείς (που θα σήμαινε να την καταργήσεις)· ένας τρόπος να μιλήσεις για τον κό­ σμο που δεν εξηγεί τον κόσμο, γιατί αυτό θα σήμαινε ότι τον παγιώνει και τον εκμηδενίζει, αλλά που τον δεί­ χνει θρεμμένο ολοένα από την άρνησή του να απαντή-

Ε

σει, ζωντανό καθότι αδιαπέραστο, θαυμαστό καθότι τρομερό... Εκατό φορές θα το έχω πει: εκείνο που μου μένει είναι σχεδόν τίποτα». Όμως ο Jacottet προσθέτει αμέ­ σως: «Αλλά είναι σαν μια τόση δα πορτούλα μέσα από την οποία πρέπει να περάσουμε, πέρα από την οποία τίποτα δεν αποδεικνύει ότι το διά­ στημα δεν είναι τόσο μεγάλο όσο το ονειρευτήκαμε. Πρόκειται μόνο για το πέρασμα από την πόρτα και για το ότι αυτή δεν ξανακλείνει οριστικά».

[X. Ψ·]

1

Τ όηος cu^iMcnms της Έπιστή-πε με την Πνευμαεικότπτ^ των

*

Β η μ ερ ινό τη τα ...

Ιδεών με την Π ρ ^ των προ^Ηημζ$τεων με τ\ς Ηύσειε

*web

Ν ώ 3, Σ χ ά Η &ωυερ*ί&

A V

Συνενϋεύζεκ, Μ'κρά

Κ Μ Ί μ α τ ο ^ ρ ά ^ ...

[

δ

ι α

β

α

ζ

ω

]

Β Ι Β Λ Ι Ο Π Α Ρ Ο Υ Σ Ι Α Σ Η

I Υ Μ ΛΛ Ε I Κ Τ A________________ Εκδόσεις Κασταλία, 2006 σελ. 160, τιμή 16,80 ευρώ

α Ανάλεκτα είναι μια συλλογή από trivia, πληροφορίες ασή­ μαντες και μη. Ο αναγνώστης συ­ ναντά από τα αποτελέσματα των κωπηλατικών αγώνων μεταξύ Ο ξ­ φόρδης και Καίμπριτζ μέχρι το κι­ νέζικο ωροσκόπιο και τους τρόπους δολοφονίας στα μυθιστορήματα της Μις Μαρπλ. Η ελληνική έκδοση έχει εμπλουτιστεί με ορισμένες προσθήκες ιδίου ενδιαφέ­ ροντος, όπως λεξιδάνεια από άλλες γλώσσες, καλιαρντά και μια λίστα με τους πρωθυπουργούς του ελληνι-

Τ

________________________________________________ Ben Schott

Τα ανάλεκτα του κυρίου Schott

κού κράτους. Πολλές από τις πληροφορίες μπορεί να είναι «άχρηστες», όμως η ανθρώπινη περιέργεια και το μεγάλο εύρος ενδιαφερόντων που καλύπτουν τα Ανά­ λεκτα είναι ικανό κίνητρο για να περάσεις στην επόμε­ νη σελίδα. Το βιβλίο είναι ευπώλητο σε είκοσι χώρες, γεγονός διόλου παράξενο, αν σκεφτούμε την επιτυχία παιχνιδιών όπως το Trivial Pursuit αλλά και την υψηλή επισκεψιμότητα παρομοίων ιστοσελίδων στο Διαδί­ κτυο.

[Alex Basko]

Β Ι ΟΓ ΡΑΦΙ Α Μετάφραση: Μαρία Κράλλη Εκδόσεις Ηλέκτρα, 200 σελ. 250, τιμή: 15,50 ευρώ

Bertand Meyer-Stabley ___________________________________ Rudolf Nureyev Ένα φύλλο σημύδας διοφυής ή εκκεντρικός; Κακομαθημένος «μπίτνικ» ή ήρωας σ' ένα παραμύθι με νεράιδες; Ο Νουρέγιεφ, ο Τάταρος με τα σχιστά μάτια που είδε για πρώτη φορά το φως σ' ένα βαγόνι του Υπερσιβηρικού, ο χορευτής - μύθος του 20ού αιώνα, ο μονήρης κοσμικός του διε­ θνούς τζετ-σετ υπήρξε ένα σύνολο αντιφατικών χαρα­ κτηριστικών, αλλά πάντοτε στην ακραία μορφή τους. Το πρόσωπο αυτό αποτελεί το αντικείμενο του βιβλίου, μια βιογραφία γραμμένη για τον άνθρωπο που, σύμφωνα με τον Μιχαήλ Μπαρίσνικοφ, «είχε το χάρισμα και την

Ι

απλότητα του θνητού και την απρόσιτη αλαζονεία των θεών». Η γοητευτική ζωή και η σαγηνευτική προσωπικότητα του Νουρέγιεφ ξεδιπλώνονται μέσα από τις σελί­ δες του βιβλίου κρατώντας αμείω­ τη την προσοχή του αναγνώστη από την πρώτη μέχρι την τελευταία σελίδα. [ΔΗΜΗΤΡΗΣ Β. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ]

____________________Franco Alessio Μετάφραση: Αναστασία Μεσσάρη, Γιάννης Καροάζας Εκδόσεις Τραυλός, 2007 σελ. 348, τιμή: 26,00 ευρώ - ο μεγάλο προτέρημα του βι­ βλίου αυτού είναι η απόλυτα I κατανοητή, ακόμη και για τον μη μυημένο αναγνώστη, κριτική προ­ σέγγιση. Ο συγγραφέας δεν αρκείται σε μια επιστημονική ιστοριογραφία. Η ταυτότητα της φιλοσοφίας κατά τον Μεσαίωνα αναδεικνύεται αρ­ χικά μέσα από την ανάλυση τόσο των θεολογικών όσο

104-

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

Ιστορία της μεσαιωνικής φιλοσοφίας

και των «εκκοσμικευμένων» πεδίων της και στη συνέ­ χεια μέσα από μια δημιουργική σύνθεση των γνωρισμά­ των τους, την οποία ο Franco Alessio εκφράζει με έναν εξαιρετικά πρωτοποριακό τρόπο, καθιστώντας το έρ­ γο του πολύτιμο απόκτημα στην έτσι κι αλλιώς περιο­ ρισμένη ελληνική βιβλιογραφία. [ΔΗΜΗΤΡΗΣ Β. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ]

1

[ Δ IA B A Ζ Ω B I B A I O r i A P O Y I l A I H J

Άγγελοι; Ρουβάς, Χρηστός Σταθακόπουλος _ Ελληνικός Κινηματογράφος Ισ το ρία - φ ιλ μ ο γρ α φ ία - βιογρα φ ία (2 τόμοι) ελληνικός κινηματογράφος έχει κλείσει εκατό χρόνια ζωής και οι συντελεστές αυτού του μεγά­ λου σε όγκο έργου αποφάσισαν να παρουσιάσουν την ιστορία του. Μια ιστορία πολυκύμαντη, με μικρές ή με­ γάλες επιτυχίες και αποτυχίες. Ο ελληνικός κινηματο­ γράφος ξεκίνησε πολύ φτωχά το 1905 από ένα χωριό, για να κατέβει στην Αθήνα το 1906, άρθρωσε τους πρώτους του ήχους το 1914, άρχισε να βρίσκει τον ε­ αυτόν του μετά το 1929, και την αρχική του ταυτότη­ τα στη δύσκολη περίοδο 1944-1949. Εντάχθηκε ως μικροβιοτεχνία στην παραγωγή από το 1955-1965, για να φθάσει, κατά τους συγγραφείς, στην κορυφαία απόδο­ σή του την περίοδο 1966-1970. Ακολούθησε ο στοχα­

Ο

σμός και η εσωστρέφεια της ωριμότητας από το 1971- 1985, για να συνεχίσει με εκλάμψεις την κατιούσα μέχρι τις ημέρες μας. Η αναφορά αυτή είναι ι λύ μικρή για να περιλάβει δη­ μιουργούς και ταινίες που άφησαν το στίγμα τους στην πορεία αυτή. Ακριβώς αυτό έρχεται να επιτελέσει αυ­ τό το ογκώδες έργο: να καταγράψει τα πάντα για τον κινηματογράφο της χώρας μας. Έργο αναφοράς, μεγά­ λης χρηστικής σημασίας. [ΓΙΑΝΝΗΣ ΝΕΔΑΣ]

Χφ. Τρκούπη 134,11473 Α8γνο m

M&fc 2103612217,2103627426

δ ι α β α ζ ω ] Β Ι Β Λ Ι Ο Π Α Ρ Ο Υ Σ Ι Α Σ Η

[

Π Α Ι Δ Ι Κ Ο ______________________ ________________________________________ Φράνση Σταθάτου Εικονογράφηση: Ερη Αγρίου Εκδόσεις Ψυχογιός, 2007 σελ. 168, τιμή: 8,00 ευρώ πρόσφατα βραβευμένη συγ­ γραφέας αποτυπώνει μια μεγά­ λη θεματολογία στα βιβλία της (τα­ ξιδιωτικά, επιστημονική φαντασία, μυθολογία, ιστορία, φύση, σχέσεις στην οικογένεια κ.ά.). Σ' αυτό το μυθιστόρημα αναπλάθει σκηνές από την ιστορία της Ρό­ δου του 4ου και 3ου π.Χ. αι. Μέσα από την οπτική χα­ ρακτηριστικών προσώπων, μικρών και μεγάλων που πρωταγωνιστούν, αλλά και την τριτοπρόσωπη του επι­ λόγου, σκιαγραφείται ανάγλυφα η καθημερινή ζωή των

Η

Ζαχαρουλα Καραβά ____________________ Η πεντάμορφη της Αίγυπτου

συγγραφέας, μια νέα παρουσία στη λογοτεχνία για παιδιά, με την έως τώρα παρουσία της έχει δείξει ότι βρίσκεται σε δημιουργικά ανοδική πορεία. Με την τελευταία κατάθεσή της, χρησιμοποιώντας έντεχνα παραμυθιακά μοτίβα, συνθέτει ένα παραμύθι με νεράιδες, πρίγκιπες, παλάτια, μάγους, μαγικά μέσα, μεταμορφώ­ σεις. Πρόσφορο το τοπίο: η Αίγυπτος και ο Νείλος. Η αρχική εικόνα της αφήγησης με το μεγάλο κοχύλι-άρμα που το σέρνουν δυο ολόχρυσα ψάρια είναι έξοχη.

Η

Το θαύμα της Ρόδου

αρχαίων Ροδίων, οι συνήθειές τους, η ζωή ιδίως των μι­ κρών παιδιών αλλά και η πολιτική κατάσταση της επο­ χής. Γεγονότα όπως η πολιορκία του νησιού από το Δημήτριο, η ευρηματική μυθοπλασία της δημιουργίας του Κολοσσού και της καταστροφής του από ένα σεισμό, μέσα από σελίδες λυρικής και γλαφυρής αφήγησης κορυφώνουν ένα συναισθηματικό ρεαλισμό δημιουργικής σύνθεσης του ατομικού στοιχείου με το κοινωνικό, προσδίδοντας μια ιδιαίτερη αξία στο μυθιστόρημα. (Για αναγνώστες από 11-12 χρόνων και για μεγάλους) [ΓΙΑΝΝΗΣ Σ. ΠΑΠΑΔΑΤ0Σ]

Εικονογράφηση: Stefan Georgiev Εκδόσεις Ασιήρ, 2007 σελ. 28, τιμή: 9,50 ευρώ Και μαζί η μυστηριακή ανθρωπομορφική ατμόσφαιρα, η οποία τε­ λικά θα αναδείξει το θρίαμβο της αγάπης που πάντα δρα κατεναντίον του κακού. Ένας προσεγμέ­ νος λόγος, μια εντυπωσιακή εικο­ νογράφηση, που προσφέρονται σε μια καλαίσθητη έκ­ δοση. (Για ακροατές και αναγνώστες από 6 χρόνων) [ΓΙΑΝΝΗΣ Σ. ΠΑΠΑΔΑΤΟΣ]

Π Α Ι Δ Ι Κ Ο ______________________ _____________________ Κύκλος Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, 2005 Έ να δάσος για δεκατρείς σελ. 60, τιμή: 12,60 ευρώ

'^ ν α παράξενα ευχάριστο βιβλίο Εκάπως καθυστερημένα ήρθε στα χέρια μου. Δείχνει μια πανδαι­ σία χρωμάτων και εικόνων που μα­ ζί με τη φωτογραφία του δημιουρ­ γού τους μας παρουσιάζουν κά­ ποιο μικρό κείμενο, ποίημα, παραμύθι, ιδιότυπο κόμικς του κάθε δημιουργού με θέμα το δάσος, που ζωγρά­ φισαν ως «δώρο» για τους μαθητές του 29ου Δημοτι­ κού Σχολείου Κυψέλης. Δείχνει όμως και κάτι άλλο πο­ λύ σημαντικό: την πρωτότυπη συνεργασία μεταξύ πο­ λύ καλών Ελλήνων εικονογράφων -αρκετοί από αυτούς

10 θ

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

είναι γνωστοί και στο εξωτερικό- που κοσμούν με τα έργα τους παιδικά βιβλία. Κι αν θέλετε να τα δείτε όλα αυτά τότε προμηθευτείτε το. Θα έχετε και μια περίλη­ ψη κατά κάποιον τρόπο της σύγχρονης ελληνικής εικο­ νογραφίας για βιβλία που διαβάζουν τα παιδιά μας. Οι εικονογράφοι που παίρνουν μέρος σ' αυτή την έκδοση είναι: Ανδρικόπουλος, Βακάλη-Συρογιαννοπούλου, Βαρβαρούση, Δήμος, Καπατσούλια, Μελά, Μελά-Φλώρου, Ορόντη, Παπατσαρούχας, Παρίση, Πελώνης, Στεφανίδη, Ψαράκη. (Για ακροατές- αναγνώστες από 4-5 χρόνων) [ΓΙΑΝΝΗΣ Σ. ΠΑΠΑΔΑΤΟΣ]

™ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΤΑΚΗ Κ ΙΝ Η Μ Α Τ Ο Γ Ρ Α Φ ΙΚ Ε Σ Σ Π Ο Υ Δ Ε Σ ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΣΕΙΡΑΣ: ΕΥΑ ΣΤΕΦΑΝΗ

1

ΗίΝΚΟΒΙΤΟΙΙΤΗ! Hill IRIKIR ROBERT STAM β

DAVID MAMET

Σκηνοθετώ ντας ;S μ ια ταινία

*

1

Εισαγωγή στη θεωρία του κινηματογράφον ΣΕΛΙΔΕΣ464 · ΤΙΜΗ29 €

Γ

1

ΕΥΑ ΣΤΕΦΑΝΗ

Κείμενα για το ντοκιμαντέρ

Τ Ε Τ Ρ Α Δ ΙΑ Κ ΙΝ Η Μ Α Τ Ο Γ Ρ Α Φ Ο Υ

JEAN BRESCHAND

Ντοκιμαντέρ, η άλλη όψ η τον κινηματογράφου

VINCENT PINEL

Το μ ο ντά ζ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ; ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΜΠΑΛΤΑ ΣΕΛΙΔΕΣ 104 · ΤΙΜΗ 10,50 €

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ; ΔΩΡΑ ΘΥΜΙΟΠΟΥΛΟΥ ΣΕΛΙΔΕΣ 104 · ΤΙΜΗ 10,50 €

MARIE ANNE GUERIN

Η αφήγηση σ τον κινηματογράφο ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΔΩΡΑ ΘΥΜΙΟΠΟΥΛΟΥ

Αθήνα: 210.38.1

EMMANUEL SIETY

Το πλάνο

ϊ

Π οιος ε ίν α ι ο

λληνικός Επιμέλεια: Σωτήρης Δημητρίου Γράφουν: Σωτήρης Δημητρι'ου, Στέλλα Θεοθωράκη, Κώστας Τερζής, Στέλιος Κυμιωνής, Αφροδίτη Νικολαίθου, Ηλέκτρα Βενάκη, Στέλλα Βατούγιου, Έλενα Χρηστοπούλου, Σπάρος Κακουριώτης

ορού Αγγελόπδυλου.

κινηματογράφος; Ένα δ εύτερ ο βλέμμα Το ποιος είναι ο ελληνικός κινηματογράφος έχει επιχειρηβεί πολλές φ ο ρ ές να απαντηδεί ως ερώτημα. Το ίδιο το δέμα αντιστέκεται, λόγω και της πολυμορφίας του. Στην εποχή μας μπορούμε να δεχτούμε πια και ότι μπορεί να επιδέχεται π ολλές απαντήσεις. Το Διαβάζω δεν είναι η πρώτη φ ορά που ασχολείται με τον ελληνικό κινηματογράφο. Κάβε αφιέρωμά του είναι μια προσπάδεια προσέγγισης των πολλαπλών ερωτημάτων που τίδενται απέγαντι στο ζητούμενο. Σε αυτό το αφιέρωμα προσπαβήσαμε να προσεγγίσουμε επιμέρους πτυχές, χωρίς να αγνοήσουμε και τα συνολικά ζητούμενα. Ορισμένοι αρδρογράφοι βα αναρωτηβούν: μήπως δεν έχουμε επαρκή γνώση για να δ οβεί λύση; Μήπως δεν υπάρχει καν συνείδηση της ουσία ς του προβλήματος; Ενώ άλλοι δα επισημάνουν την αδυναμία απάντησης στα ερωτήματα με δεσμικούς όρους. Οι αρδρογράφοι επιχειρούν τομές στο σώμα του κινηματογράφου σε διαφορετικά πεδία, αφήνοντας ανοικτή τη συνέχεια της έρ ευνας.

[

Δ Ι Α Β Α Ζ Ω

Α Φ I Ε Ρ 0 Μ

Σωτήρης Δημητρίου

Ένα ακόμα βηέμμα

οιον ελληνικό κινηματογράφο ον τελευταίο καιρό πληθαίνει η βι­ βλιογραφία σχετικά με τον ελληνι­ κό κινηματογράφο, Σε μια πρώτη προσέγγιση, η διαδρομή των εκδόσεων δείχνει να έχει κατεύθυνση από την περι­ γραφή των ταινιών προς την εξέταση και ανάλυση ιδιαίτερων πλευρών του, π.χ. της κατάταξης σε είδη (φουστανέλας, μιούζικαλ, μελό κ.ά.), των συνθηκών πα­ ραγωγής, της αναφοράς στο χώρο (την πόλη, το τοπίο), της αντιστοιχίας με τα κοινωνικά προβλήματα κ.ά. Γίνεται φανε­ ρό ότι μια συνολική και πολυεδρική εξέ­ τασή του είναι κάτι που βρίσκεται στο ξε­ κίνημά της. Επομένως, θα μεσολαβή­ σουν και άλλα «νέα βλέμματα» για να συ­ γκροτηθεί ικανοποιητικά. Η έναρξη της ακμής του ελληνικού κινη­ ματογράφου οριοθετείται στα 1950, στη χρονιά που η Powdermaker είχε αποκαλέσει το Χόλιγουντ «βιομηχανία ονείρων» και αφού ήδη η αντίστοιχη ανάπτυξή του στις βιομηχανικές χώρες είχε εκτοπίσει τα παραδοσιακά είδη θεάματος και είχε μετατρέψει τα περισσότερα θέατρα σε αίθουσες σινεμά. Παρά την καθυστερη­ μένη ανάπτυξή του στη χώρα μας, δεν αποτέλεσε συνέχεια των μέχρι τότε επι-

Τ

Πρόσωπο με πρόσωπο, 1966, του ΡοΒήρου Μανθούλη (Κώστας Μεσσάρης, Ελένη Σταυροπούλου)

11Ο

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

τεύξεών του στη Δύση, δεν υιοθέτησε τα καθιερωμένα είδη (αστυνομικό, μιούζι­ καλ, περιπετειώδες) αλλά ακολούθησε ένα δικό του ιδιόμορφο δρόμο. Θα μπορούσαμε να ερμηνεύσουμε την ιδιομορφία του ως πολιτισμικό προϊόν μιας κοινωνίας που βρίσκεται σε κρίση και σε μετασχηματισμό. Στην ερμηνεία αυτή συνηγορεί η ανάπτυξη του μελό. Υπάρχουν όμως πολλά άλλα στοιχεία και αντιφάσεις που απαιτούν βαθύτερη διερεύνηση. Εν πρώτοις, εκτός από το με­ λό, αφομοιώνει θεματικά στοιχεία και από άλλα είδη, κυρίως από τον Καρα­ γκιόζη και την ηθογραφία, ενώ στη μορ­ φή υιοθετεί την επιθεώρηση. Απευθύνε­ ται σε ένα νέο κοινό, στα στρώματα της εσωτερικής μετανάστευσης -καθυστερεί αρκετά να προσελκύσει τα μεσαία στρώ­ ματα- ασκώντας σε αυτά ένα είδος επιπολιτισμού. Υφίσταται έντονη λογοκρι­ σία, εξωτερική και εσωτερική, ενώ ταυ­ τόχρονα βρίσκεται σε διάσταση με τον κυρίαρχο λόγο και, γι' αυτό, οι διανοού­ μενοι τον απορρίπτουν. Αποστασιοποιεί­ ται από τη επίδραση της Ανατολής και δέχεται επιδράσεις από τη Δύση, από την Ιταλία αρχικά και αργότερα από τη Γαλ­ λία. Διαμορφώνει μια ιδιότυπη σάτιρα, όπου ο ήρωας παριστάνει τον τρελό «για να τη βγάλει» και την αναμιγνύει με κοι­ νωνικές αξίες, αλλά και με το όνειρο της αντιπαροχής. Οι πλευρές που επισημαίνονται παραπάνω, καθώς και άλλες που ασφαλώς θα επισημανθούν, απαιτούν σοβαρή διερεύνηση γιατί δείχνουν ότι ο κινηματογράφος της περιόδου 1950-70 απετέλεσε ένα κυριαρχικό πολιτισμικό φαινόμενο της ελληνικής κοινωνίας, χω­ ρίς να έχει κατανοηθεί ακόμα ο ρόλος και η σημασία του για την κοινωνία αυτή.

/ΔΙΑΒΑΖΩ/ Είναι γνωστό ότι ο κριτικός λόγος επικε­ ντρώνει την ανάλυσή του, ακόμα και σή­ μερα, στο καλλιτεχνικό έργο και εν μέρει στον δημιουργό. Ελάχιστες είναι οι μελέ­ τες που ενδιαφέρονται για τους όρους παραγωγής, διανομής, διαχείρισης και πολιτικής της ταινίας, παρόλο που αυτή είναι ταυτόχρονα και βιομηχανικό προϊόν. Δεν έχει φτάσει ακόμα στη χώρα μας η «θεσμική» θεωρία της τέχνης, η οποία ερευνά ποιοι εξωφιλμικοί παράγοντες καθιερώνουν την ταινία ως καλλιτεχνικό έργο. Μια τέτοια έρευνα θα μπορούσε να αποκαλύψει πολλά για την ακμή, την πτώση και τον χαρακτήρα του ελληνικού κινηματογράφου. Ενδιαφέρουσα πλευρά από την άποψη αυτή είναι η θεσμική πίε­ ση που ασκήθηκε πάνω ο' αυτόν: πρό­ σθετη φορολογία στα κινηματογραφικά είδη, απουοία χρηματοδότησης ή επέν­ δυσης όπως ίσχυε για τα άλλα βιομηχα­ νικά προϊόντα (στην περίοδο της ακμής του υπαγόταν στο υπουργείο Βιομηχα­ νίας), άρνηση εισαγωγής του στην παι­ δεία και άρνηση ίδρυσης Ακαδημίας Κινη­ ματογράφου ακόμα μέχρι σήμερα, πρό­ σθετος φόρος (ό «φόρος Φρειδερίκης») στα εισιτήρια του σινεμά, δυσφήμιση από τον κυρίαρχο λόγο, έλεγχος διαμέ­ σου της κρατικής χρηματοδότησης, που και αυτή τείνει να αναιρεθεί. Για τη διερεύνηση αυτού του πεδίου, καθώς και των πεδίων της πολιτισμικής εξάρτησης και της κοινωνικής πρακτικής, θα χρεια­ στούν πολλά «νέα βλέμματα». Μέρος μόνο από τα παραπάνω ζητήματα θίγονται στο αφιέρωμα αυτό, που γίνεται με την πρόθεση να αναπτυχθεί η έρευνα σε μεγαλύτερο βάθος. Ένα από αυτά, που εξετάζεται στο άρθρο του Κ. Τερζή, είναι το ζήτημα της διαδοχής και των σχέσεων του Νέου προς τον Παλαιό Ελ­ ληνικό Κινηματογράφο. Οι σχέσεις αυτές δεν είναι ούτε πλήρως ξεκαθαρισμένες ούτε τετελεσμένες και συνεχίζουν να επηρεάζουν αρνητικά τη διαμόρφωσή

του. Οι συνέπειες της σύγχυσης που επακο­ λούθησε, με την οποία ασχολείται και το άρθρο του Σ. Κυμιωνή, δεν εί­ ναι άσχετες με το γεγο­ νός ότι ο ελληνικός κινη­ ματογράφος δεν μπορεί ακόμα να συγκροτήσει μια ορισμένη φυ­ σιογνωμία και ένα δικό του λόγο. Άλλο ζήτημα, που επίσης πρώτη φορά διατυ­ πώνεται ρητά, με το άρθρο της Σ. Θεοδωράκη, είναι το σχετικό με το λεγόμενο artworld, δηλαδή με το ποια είναι εκείνα τα όργανα και τα πρόσωπα και με ποια κριτήρια επιλέγουν και ορίζουν ποια από τις παραγόμενες ταινίες θα καθιερωθεί ως καλλιτεχνικό έργο. Στο άρθρο της Α. Νικολάίδου εξετάζεται ο ιδεολογικός ρό­ λος τον οποίον παίζει η εικονοποίηση της Αθήνας, όχι απλά ως παθητικό σκηνικό της δράσης αλλά ως χρονοποιημένος χώρος ο οποίος, πέρα από τη σημασιολόγηση που προσφέρει στη δράση, συμ­ μετέχει σ' αυτήν παίζοντας το ρόλο του κατωφλιού. Από την άλλη πλευρά, το άρθρο της Η. Βενάκη αναφέρεται στη χα­ ρακτηριστική απουσία του ηχητικού μο­ ντάζ στον ελληνικό κινηματογράφο, πράγμα που δείχνει την ιδιότυπη απόκλι­ σή του αλλά και την επικράτηση της ει­ κόνας πάνω στις άλλες μορφές έκφρα­ σης τους δύο τελευταίους αιώνες. Δύο άρθρα αναφέρονται στο χαρακτήρα του ελληνικού κινηματογράφου και στις σχέ­ σεις του με το κοινό ή, γενικότερα, στις σχέσεις του με την ελληνική κοινωνία. Το ένα, της Σ. Βατούγιου αφορά τον κινημα­ τογράφο της περιόδου 1950-70 και το άλλο, της Έ . Χρηστοπούλου, αφορά το σύγχρονο. Τέλος ο Σπύρος Κακουριώτης διερευνά μια ειδική θεματολογία αυτή του εμφιλίου πολέμου μέσα στην ελληνική φιλμογραφία. ■ Ο Σωτήρης Δημητρίου είναι ανθρωπολόγος

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

111

[

Δ Ι Α Β Α Ζ Ω

Α Φ I Ε Ρ Ω Μ

Στέλλα ΘεοΒωράκη

Τόλμη και αναποφασιστικότητα στο σημερινό

εΑΠηνικό κινηματογράφο κμεταλλευόμενη την ευκαιρία των καιρών με τις επανεκδόσεις πα­ λαιών ταινιών οε dvd, ξαναβλέπω το Λόγο του Ντράγιερ (1954), βασισμένο στο βιβλίο του Κάυ Μουνκ. Ξεχνάω τη σχέση μου με τη θρησκεία, τη σχέση μου με το θεό και παρατηρώ τον τρελό Ιησού που προκαλεί το θαύμα του τέλους της ταινίας: Την ανάσταση της μητέρας που έχει πεθάνει στη διάρκεια της γέννησης του μωρού της. Παρατηρώ τον τρόπο που ο σκηνοθέτης μαζί με τον ηθοποιό έχουν επιλέξει να παρουσιάσουν στην οθόνη την «τρέλα» του κεντρικού χαρακτήρα (Γιοχάνες) και αναρωτιέμαι: τι σημαίνει να μην ντρέπεται ο σκηνοθέτης να εκφράσει την πραγματικότητα της οκέψης του, των πόθων του και των ανησυχιών του, με φό­ βο να αγγίξει τα όρια του γελοίου; Τι ση­ μαίνει έρευνα και τόλμη στην αφήγηση και στον τρόπο που επιλέγει να εκφραστεί ο κατασκευαστής μιας ταινίας, με ό,τι συ­ νεπάγεται αυτό για την καλλιτεχνική και την εμπορική προώθηση της ταινίας; Επιπλέον -και αυτό είναι το θέμα που μας απασχολεί- τι σημαίνει η δυνατότη­ τα μιας τέτοιας υπέρβασης στην αφήγη­ ση σε μια κοινωνία που όλο και περισσό­ τερο θέλει να θεωρείται «καθώς πρέπει», να προσδιορίζεται μέσω της απόκτησης χρήματος και να απαρνιέται κάθε είδος ενδοσκόπησης; Το να μπαίνει ένα τέτοιο ερώτημα οτην κινηματογραφία της σύγχρονης ελληνι­ κής πραγματικότητας τρομάζει. Θα έλεγε κανείς πως στην ουσία αμφισβητεί το αυ­ τονόητο μιας ελεύθερης έκφρασης -υποτίθεται αναφαίρετο δικαίωμα κάθε δημοκρατικής κοινωνίας- μέοω μιας απα­ γορευτικής, ελεγχόμενης διανομής, η οποία συνδέεται αλυσιδωτά προς τα πί­

Ε

112

ΑΠΡΙΛΙΟ!! 2007

σω με την παραγωγή της ταινίας, με την επιλογή της ιδέας, τελικά με τη διαμόρ­ φωση ενός γούστου που δεν επιδέχεται ιδιαίτερη σκέψη και έρευνα. Κι όταν μιλά­ με για έρευνα δεν εννοούμε έναν κινη­ ματογράφο που αμιγώς πειραματίζεται, αλλά κάθε απλή ταινία που τολμά να θέ­ τει τους προβληματισμούς της και που εντάσσεται στο πλαίσιο πολλών τέτοιων ευρωπαϊκών ταινιών ή ανεξάρτητων αμερικάνικων. Που τολμά να δει κατάμα­ τα και απλά τον εαυτό της, χωρίς να αυτολογοκρίνεται και που, ενίοτε, προτείνει και καλλιτεχνικές καινοτομίες. Στο συγκεκριμένο κείμενο θέτουμε απλώς κάποια ερωτήματα σε ένα θέμα ιδιαίτερα πολύπλοκο, γιατί βεβαίως δεν απτεται μόνο της πρόχειρης λύσης της διανομής και της κρατικής πολιτικής, αλ­ λά και πολλών θεμάτων που έχουν να κάνουν με την παιδεία και το γενικότερο πολιτιστικό επίπεδο του Έλληνα, καθώς επίσης με τον τρόπο που έχει μάθει να εκτίθεται, να επαναπροσδιορίζει τις πρά­ ξεις του και να προχωράει χωρίς να κα­ λύπτει το παρελθόν του. Θεωρούμε ως δεδομένο, στα ερωτή­ ματα που βάζουμε, πως η πολυφωνία και η συνύπαρξη διαφορετικών ειδών και απόψεων σε μια κινηματογραφία για μας θα ήταν το ευκταίο. Ξεκινάμε από μια απλή παρατήρηση. Μέ­ χρι ποιο σημείο είναι διατεθειμένος ο έλληνας δημιουργός να εκθέσει τον εαυτό του μέοω του έργου του, να ενοχλήσει, να προβοκάρει για τις πραγματικές ανά­ γκες της αφήγησης, άρα και της ανάγκης του για έκφραση, και να επιλέξει τον αφηγηματικό τρόπο του έργου; Αλλά κι από την άλλη, μέχρι ποιο σημείο είναι διατεθειμένος αυτός ο πολυσυζη-

/ΜΕΛΕΤΩ/ τημένος μέσος θεατής να δεχθεί αυτήν την έκθεση, με ποια παιδεία στην εικόνα της καθημερινότητάς του, με ποια ακρι­ βώς πολιτιστική υποδομή, αλλά ακόμη με ποια αγάπη προς την τέχνη γενικότε­ ρα; Εκτός αν θεωρήσουμε πως ο πολιτι­ σμός τροφοδοτείται μόνο από τις τηλεο­ πτικές παραγωγές και τον τρόπο παρου­ σίασης των ειδήσεων. Η τέχνη δεν μπορεί να είναι προϊόν ενός παιδιού που φοβάται μήπως το πιάσει η μαμά του να αυνανίζεται. Είναι προϊόν εκείνου που δεν φοβάται να δηλώσει την ταυτότητά του και που έχει μάθει να παίρνει τα ρίσκα του. Ο εξωραϊσμός της ταινίας με σκοπό να αρέσει και να μην ενοχλεί, ώστε να «πιάσει» ένα μεγαλύτε­ ρο εύρος κοινού, που στην καλύτερη πε­ ρίπτωση εκφράζεται μέσα από τεχνικά «σωστά» προϊόντα τηλεοπτικής καταγω­ γής, αρκεί για να αντιπροσωπεύσει τον κινηματογράφο των ημερών μας; Τα ερωτήματα που τίθενται προκαλούν πανικό γιατί υπάρχει ομιχλώδης ατμό­ σφαιρα στο σημείο εκκίνησης του προ­ βλήματος. Γιατίτο πρόβλημα έχει μορφή λαβυρίνθου. Και γιατί δεν υπάρχει καμία ουσιαστική διάθεση για λύση. Και επίσης να θέσουμε άλλο ένα ερώτημα: Μήπως δεν διαθέτουμε και επαρκή γνώση για να δοθούν λύσεις; Ή, ακόμη χειρότερα: μή­ πως δεν υπάρχει καν συνείδηση της ου­ σίας του προβλήματος; Ή, τέλος, μήπως δεν βλέπουμε όλοι το ίδιο πρόβλημα; Γιατί είναι διαφορετικό το πρόβλημα της αδυναμίας μεγιστοποίησης του κέρδους και διαφορετικό της δημιουργικής τόλ­ μης ή ακόμη είναι διαφορετικό να ανα­ ρωτιέσαι για την κατασκευή και την πο­ ρεία των προϊόντων πολιτισμού. Σίγουρα μπορούμε να μιλήσουμε για μια έλλειψη κινηματογραφικής παιδείας, μιας που για πολλά χρόνια ως επί το πλείστον αυτή η παιδεία ήταν μόνον εμπειρική και υπήρχε άρνηση να δεχτούμε την ανα­ γκαιότητά της. Σίγουρα επίσης η παιδεία

αυτή αφορά όλη την ομάδα που συμμετέχει σε μια ταινία. Η ψυχή της εικόνας είναι προϊόν της σύνδεσης πολλών αν­ θρώπων, ακόμη κι αν κά­ ποιος διευθύνει το έργο. Η τόλμη δεν βρίσκεται μόνο στη σύλληψη, στη μεταφορά της στο σενάριο και στη σκηνοθετική ματιά, αλλά και στον τρόπο που αισθανόμαστε το φως ή ακούμε τους ήχους, στον τρό­ πο που μιλάμε και αντιμετωπίζουμε το φακό κ.λπ. Όλοι είναι συνυπεύθυνοι στην ολοκλήρωση μιας ταινίας. Σίγουρα επίσης μπορούμε να μιλήσουμε για μια παντελή έλλειψη καλλιέργειας και διάθεσης σε κρατικούς φορείς που αντιπροσωπεύουν τον πολιτισμό, σε ση­ μείο που αγγίζει τη γελοιότητα. Πράγμα που συντείνει στη μη διευκόλυνση της παραγωγής και στην έλλειψη ευελιξίας όσον αφορά τη λήψη μέτρων που έμμε­ σα θα βοηθούσαν την ευρύτερη παρα­ γωγή ταινιών προς διαφορετικές υφολογικές κατευθύνσεις. Θέτουμε όμως πάλι το επόμενο ερώτη­ μα: Οι δύο παραπάνω παράγοντες είναι αρκετοί για να εμποδίσουν μια εήεύθερη κινηματογραφική έκφραση; Απ' ό,τι φαίνεται, σε συνδυασμό με τις οικονομικές απαιτήσεις του μέσου, είναι. Πάντοτε βέβαια με εξαιρέσεις, ιδίως πρώτων, δεύτερων ταινιών, οι οποίες όμως συχνά μεταλλάσσονται με σκοπό να υπηρετήσουν ένα μοντέλο εν δυνάμει πιο εμπορικό. Τι σημαίνει όμως πιο εμπο­ ρικό για την ελληνική παραγωγή - διανο­ μή; 0 κινηματογράφος είναι μια τέχνη που οφείλει να έχει,θεατές ή, έστω, ανα­ γνώστες - θεατές του dvd της ταινίας. Και θέτουμε το επόμενο ερώτημα: Δεν μπορούμε να έχουμε συνδυασμό τόλ­ μης και εμπορικότητας με διάφορα προ­ σωπικά ύφη των δημιουργών, όπως συμβαίνει σε διεθνές επίπεδο (βλ. ται-

ΑΠΡΙΛΙ0Σ 2007

113

δ ι α β α ζ ω ] Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

[

νίες Τρίαρς, Εγκογιάν κ,λπ.); Απ' ό,χι φαίνεται, πάλι όχι. Μήπως δεν υπάρχει κουλτούρα και όραμα ούτε από την πλευρά της παραγωγής και της δια­ νομής, μήπως δεν υπάρχει πρακτικά τέ­ τοιο ζητούμενο, ούτε υπάρχουν άνθρω­ ποι σαν τον Μαρέν Καρμίτς του ΜΚ2, που θα αναλάμβαναν ταινίες σαν τον Άγνω­ στο κώδικα του Χάινεκε; Κι αν δεν υπάρχουν, ποια είναι η μοίρα των δημιουργών που θα μπορούσαν να ξεπηδήσουν μέσα από ένα τέτοιο σχήμα; Τι υπομονή διαθέτουμε και πόσες ευκαι­ ρίες τους δίνουμε; Ποιο είναι το δικαίωμά τους στο λάθος; Και θέτουμε το επόμενο ερώτημα: Αν η πολιτεία παρατηρεί ένα τέτοιο φαινόμενο πολιτιστικής ανικανότητας... αλλά μάλλον λάθος ερώτημα, γιατί για να παρατηρή­ σεις ένα φαινόμενο πρέπει να έχεις και τα εργαλεία να το κατανοήσεις. Οπότε να διαφοροποιηθείς από ένα προϊόν με πρω­ ταρχικό όραμα την κατανάλωση και να κτί­ σεις την ύπαρξη κινηματογραφικών έρ­ γων, κατανοώντας το χρόνο που απαιτεί­ ται γι' αυτήν τη διαμόρφωση, χωρίς ανεύ­ θυνες κατηγορίες μη ύπαρξης οοβαρού ελληνικού κινηματογράφου. Να τολμήσεις να το πας μέχρι το τέλος! Τα ερωτήματα αυτά προκαλούν μια ασφυ­ ξία στο τοπίο του ελληνικού κινηματογρά­ φου των ημερών μας. Αυτομπλοκαριζόμαστε μέσα οε αυτά, ακόμη κι αν κατανοού­ με το πρόβλημα. Χάνουμε τον αληθινό στόχο της ειλικρινούς έκφρασης, που με υπομονή οε φέρνει και κοντά σε ένα μέ­ ρος του κοινού, που ποτέ δεν είναι ίδιο. Μετατοπίζουμε το πρόβλημα ακολουθώ­ 1· Torben Skjodt Jensen ντας οικονομίστικους στόχους, γιατί δεν Carl Th. Dreyer, Min Me­ υπάρχει ούτε η γνώση που θα συνέδεε ter, 96, μτφ. Καρλ Ντράγιερ Αφιέρωμα, Carl την ποιότητα ενός έργου με την οικονομι­ Dreyer collection, DVD, κή του πορεία. Είναι τυχάρπαστη.

New Star, Αθήνα. Έχει την πολυτέλεια το ελληνικό σινεμά !· Απόσπασμα από την ταινία Λόγος (Ordet) του να μη λαμβάνει υπ' όψίν του την ανάπτυ­ ξη του ευρωπαϊκού κινηματογράφου; Κόρλ Ντάγιερ, 126’, Δανία, 1954. Έχει την πολυτέλεια να μην βλέπει πώς

114-

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

αυτός ο κινηματογράφος αντιμετωπίζει τη δική του ψυχή; Ή έχει απλώς την πο­ λυτέλεια της μίμησης μεγάλων υπερπα­ ραγωγών με το 1/1000 του προϋπολογι­ σμού, δεδομένης της βιοτεχνικής αντιμε­ τώπισης της παραγωγής; Μήπως τότε καταλήγουμε σε μια κακόγουστη κατά­ σταση συντηρητικής επαρχίας; Και θέτουμε και ένα θετικό ερώτημα: Μέ­ χρι ποιο σημείο μπορεί να μας σώσει η ευ­ κολία έκφρασης μέσα από τις νέες τεχνο­ λογίες; Μέχρι ποιο σημείο μπορεί να υπερ­ πηδήσει όλες αυτές τις ανόητες παρατη­ ρήσεις που υποβιβάζουν το πρόβλημα του ελληνικού κινηματογράφου στην έλλειψη σεναρίου και άλλα παρόμοια; Μέχρι ποιο σημείο διαβλέπουμε την ένταξη του σημε­ ρινού ελληνικού κινηματογράφου στην προοπτική αλλαγής θέασης του μέσου μέ­ σα από ηλεκτρονικές μορφές; Κλείνοντας τα ερωτήματα με έναν κυκλι­ κά αφηγηματικό τρόπο, βλέπω τη συνέ­ ντευξη που δίνει ο «τρελός» ηθοποιός του Λόγου του Ντράγιερ, μεγάλος πια, στο ντοκυμαντέρ του Τόρμπεν Χένσεν1: « Με πήγε ο Ντράγιερ να γνωρίσω έναν παράξενο ζωγράφο για να ακούσω πώς μιλάει και για να κτίσω το λόγο μου πάνω στη δική του περίεργη ομιλία... Η κριτική μετά μας τσάκισε...». Αλλά αυτός επέμε­ νε και ήταν σίγουρος για τη γελοιότητα αυτής της έκφρασης του λόγου. Έτσι μό­ νο θα μπορούσε «το φως να λάμψει οτο σκοτάδι». Και ένα τελευταίο ερώτημα: Το θαύμα που τόλμησε να εκφράσει ο Ντράγιερ στο Λόγο μπορεί να γίνει στην ελληνική κινηματογραφία χωρίς πίστη και γνώση; - Θα την ξυπνήσεις; ρωτάει τον Γιοχάνες η μικρή κόρη της νεκρής.

- Αν μ ' αφήσουν οι άλλοι2 ■ Η Στέλλα θεοΒωράκη είναι Βρ. κινηματογράφου, σκηνοθέτις και ΒιΒάσκει στο Πανεπιστήμιο ΜακεΒονίας

Κώστας Τερζής

Στα σύνορα «παλιού»

και «νέου» κινηματογράφου ίναι δύσκολο να ανασυσιήσουμε σήμερα μέσα από μια αναλυτική προσέγνιση το τι αντιπροσώπευε στο φαντασιακό της ελληνικής κοινωνίας ο λαϊκός κινηματογράφος, η ελληνική εκ­ δοχή της βιομηχανίας του θεάματος, πε­ ρίπου σαράντα χρόνια πριν, στην περίο­ δο που τέμνεται από το ιστορικό ορόση­ μο της 21ης Απριλίου 1967. Ένας ξένος παρατηρητής, ο ιστορικός κινηματογρά­ φου και σκηνοθέτης Gideon Bachmann, παρατηρούσε κατάπληκτος τότε πως «στη Δυτική Γερμανία στην κινηματογραφική παραγω­ γή ενός χρόνου μία ταινία αντιστοιχεί σε 2.3 00.000 κατοίκους, ενώ στην Ελλά­ δα η αναλογία αυτή είναι 1 προς 65.000»1. Σην πραγματικότητα, εκεί­ νη ακριβώς τη χρονιά (1967) η αναλογία είναι ακόμη πιο εντυπωσιακή, μια και έχουμε το ιστορικό ρεκόρ (αξεπέραστο μέχρι σήμερα και προφανώς για το απώτερο μέλλον) της εγχώριας παραγωγής με 118 ταινίες (!). Ένας κινη­ ματογράφος με υπερβάλλουοα έμφαση στον ηθοποιό-σταρ, στο διάλογο, τη στατική κινηματογράφηση, το πλεόνασμα κοινοτοπίας, τη θεατρογενή δραμα­ τουργία... Ωστόσο, η ακμή του εκείνη ακριβώς την πε­ ρίοδο συμπίπτει με την εμ­ φάνιση μιας διακριτής «τά­ σης» σκηνοθετών με σαφέ­ στατες καλλιτεχνικές - κοι­

Ε

ΙΝ Δ ΙΚ Τ Ο Σ

νωνικές αξιώσεις και επιρροές από τα αντί­ στοιχα ευρωπαϊκά ρεύ­ ματα, που αργότερα ονομάστηκε «νέος ελληνικός κινηματογράφος» (ΝΕΚ), σε αντιδιαστολή με τον «παλαιό» (ΠΕΚ). Υστερούμε ακόμη σε συνθετικές εργα­ σίες για εκείνη την κρίσιμη περίοδο, που αηοτυπώνεται μετά το καλοκαίρι της εξέγεροης στην Αθήνα του 1965, στην ^ εκδρομή i960, ίου Τάκη ΚανελΛόπουΑου κινηματογραφική έκρηξη στο Φεστιβάλ ^ Παπαγιάννη, Θεσσαλονίκης του 1966: Μέχρι το πλοίο κώστας καραγιάννης)

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

115

δ ι α β α ζ ω ] . Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

του Αήέξη Δαμιανού, Πρόσωπο με πρό­ σωπο του Ροβήρου Μανθούλη, 0 θάνα­ τος του Αλέξανδρου ίο υ Δ. Κολλάτου, μαζί με την Εκδρομή του «αρχαιότερου» Τάκη Κανελλόπουλου. Ένα χρόνο πριν είχε κάνει την εμφάνισή του ο Παντελής Βούλγαρης με τον μικρού μήκους Κλέ­ φτη, νωρίτερα οι Λαμπρινός - Θέος είχαν παρουσιάσει τις 100 ώρες του Μάη, ο Θόδωρος Αγγελόπουλος είχε ξεκινήσει την άτυχη προσπάθειά του για μια πρώτη μεγάλου μήκους ταινία, το Form inx Story. Παραμονές της δικτατορίας ο Δή­ Μερικοί το προτιμούν κρύο, 1962, του Γιάννη μος Θέος ξεκινά το πολύπαθο όσο και Δαλιανίδη. Μουσική: εμβληματικό Κιέριον, ο ΣταμπουλόπουΜίμης Πλέσσας (Ρένα λος καταθέτει μετά βασάνων την Ανοιχτή Βλαχοπούλου, Ντίνος Ηλιόπουλος) επιστολή, οι Τορνές - Σφήκας γυρίζουν

110 ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

τον Θηραϊκό όρθρο... Σε ένα κλίμα κοπερατίβας («Αλβανία» το ονόμαζε ο Δαμια­ νός), όλοι βοηθούν όλους, οι ίδιοι άν­ θρωποι εναλλάσσονται μπρος και πίσω από την κάμερα. Αν θέλουμε οπωσδήπο­ τε να μιλήσουμε για «γενιά», να, μέσα σε δύο χρόνια βρίσκεται σε πλήρη ανάπτυ­ ξη... Μέσα στη σεζόν 1969-70 η ελληνική ται­ νία, ανεπηρέαστη από το «επαναστατικό καθεστώς», κατακτά άλλη μια κορυφή: το υψηλότερο ποσοστό της στις αίθου­ σες από την εποχή που υφίστανται στοι­ χεία με κάποιο βαθμό αξιοπιστίας (1947): 31,78%, μεταφραζόμενο σε 3,3 εκατ. θεατές (αυτά στις αίθουσες πρώτης προ­ βολής, οτο ούνολο το κοινό της ελληνι­ κής ταινίας είναι πολύ μεγαλύτερο, μια και η β' προβολή είναι ο προνομιακός χώρος των ταινιών του Νίκου Ξανθόπουλου, του Θανάση Βέγγου, της Βουγιουκλάκη κ.λπ.)2. Ένα χρόνο αργότερα, ο Βαοίλης Ραφαηλίδης στο Χρονικό 1971 κωδικοποιεί το μανιφέστο του ΝΕΚ και διακηρύσσει την αναγκαιότητα ύπαρξης κινηματογραφιστών-διανοουμένων και όχι «θεαματοποιών». «0 κατασκευαστής σωστών αφη­ γήσεων μπορεί να είναι καλός, πιθανώς, παραμυθάς που αφηγείται ιστοριούλες για μεγάλους. 0 κινηματογραφιστής-δημιουργός είναι ένας πάσχων άνθρωπος που αγωνιά για τη μοίρα αυτού του κό­ σμου και αγωνίζεται, με τον τρόπο του, για την αλλαγή του. Στο νέο κινηματο­ γράφο η προτεραιότητα δεν δίνεται στο μύθο αλλά οτο πρόβλημα που πρέπει να εκτεθεί με το πρόσχημα ενός μύθου». 0 Ραφαηλίδης καλεί τους νέους έλληνες σκηνοθέτες να αποδεσμευτούν «από τους περιορισμούς μιας άχρηστης, για έναν κινηματογράφο αυτού του είδους, τεχνικής (...), από την ακαδημαϊκή αντί­ ληψη σύμφωνα με την οποία ο κινηματο­ γράφος είναι καταρχήν η τέχνη του να βλέπεις σωστά». Όχι μόνο η τεχνική, που

/ΓΝΩΡΙΖΩ/ «σύμφωνα με τον Γουέλς η εκμάθησή ιη ς είναι θέμα ωρών», αλλά και η έννοια ίου σεναριογράφου-δραματουργού «δεν έχει καμιά ή σχεδόν καμιά θέση σιο νέο κινη­ ματογράφο». Αυτό το είδος σκηνοθέτη που ευαγγελίζεται ο Ραφαηλίδης είναι πιο κοντά στον κοινωνικό ακτιβιστή του Τρίτου Κόσμου παρά στον auteur της ευρωπαϊ­ κής πρωτοπορίας... «Εργαλείο» για την πραγμάτωση των επιδιώξεων που θέτει στο μανιφέστο του θεώρησε ότι μπορού­ σε να αποτελέσει η οικονομική βοήθεια του ιδρύματος Φορντ προς την εταιρεία «Σύγχρονος Κινηματογράφος». Δεν έχει κανένα νόημα να ανοίξουμε ξα­ νά τον «φάκελο Φορντ», που περιλαμβά­ νει, εκτός των άλλων, και τον πιο τραυ­ ματικό εμφύλιο της ελληνικής διανόη­ σης, ωστόσο, ελάχιστοι γνωρίζουν πως η ευόδωση της συνεργασίας με το αμερι­ κανικό ίδρυμα προϋπέθετε την εκπαρα­ θύρωση του αρχικού εκδότη-διευθυντή του περιοδικού Σύγχρονος κινηματογρά­ φος Διαμάντη Λεβεντάκου, έπειτα από την απαίτηση της υπεύθυνης του Φορντ στην Ελλάδα, Καίτης Μυριβήλη, η οποία τον χαρακτήριζε στα μέσα του 1971 «ακραίο κομμουνιστή, από αυτούς που σφάζουν με το κονσερβοκούτι» και «εμπόδιο που πρέπει να απομακρυνθεί»5. «Παρά το ότι εγώ είχα κάνει τις πρώτες ε ­ παφές μαζί της, μου δημιουργήθηκαν αμφιβολίες όταν είδα πως ήταν κατηγο­ ρηματικά αντίθετη στο να διατεθούν τα χρήματα στη δημιουργία υποδομών, στην ενίσχυση της συλλογικότητάς μας, στην κατεύθυνση μιας εθνικής κινηματο­ γραφίας. Όλα τα προηγούμενα χρόνια υπήρχε εξαιρετική σύμπνοια μεταξύ μας, ο κάθε ένας ήταν πάντοτε έτοιμος να ενισχύσει τον άλλον, προτού καν ζητηθεί... Διαισθάνθηκα πως η επιλογή της να δια­ τεθούν τα χρήματα σε προσωπική βάση, για να καταναλωθούν, θα δημιουργούσε διχόνοια και συγκρούσεις. Δυστυχώς, επαληθεύτηκα και η συλλογικότητα εκεί­

νης της εποχής κατα­ στράφηκε μέσα από α­ κραίες συμπεριφορές και από τις δύο πλευρές που αντιπαρατέθηκαν», λέει σήμερα ο Διαμάντης Λεβεντάκος. Τι ταινίες βλέπουν οι Έ λ ­ ληνες εκείνα τα χρόνια; Την περίοδο 1970-71 η Υπολοχαγός Νατάσσα έρχεται πρώτη με 751.117 εισιτήρια, στη δεύτε­ ρη θέση άλλη μια ταινία της Βουγιουκλάκη, το Ένα αστείο κορίτσι με 549.614 ει­ σιτήρια, και η Αναπαράσταση του Θόδω­ ρου Αγγελόπουλου (με πλήθος βραβεί­ ων στο 11ο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, με­ ταξύ των οποίων και αυτό της καλύτερης ταινίας) στην 83η θέση (σε σύνολο 87) με 12.869 εισιτήρια. Δεν υπάρχει χρονιά που να μην περιλαμβάνονται στις τρεις πρώτες σε εισπράξεις ταινίες παραγωγές με την Αλίκη Βουγιουκλάκη, τον Θανάση Βέγγο... Ενδεικτικά πάλι, την επόμενη σεζόν πρώτο το Τι έκανες στον πόλεμο Θανάση με 640.471 εισιτήρια και στην 58η θέση με 70.852 εισιτήρια η Ευδοκία του Αλέξη Δαμιανού. Στα μέσα της δεκαετίας του 7 0 , με τη μεταπολίτευση να σφραγίζει και τυπικά την κατάρρευση του παλαιού συστήμα­ τος παραγωγής και ενώ πια η ισχνή ελ ­ ληνική παραγωγή σε ποσοστό σχεδόν 90% κυριαρχείται από τις ταινίες πορνό, ο ΝΕΚ διά του Θόδωρου Αγγελόπουλου εδραιώνεται, αντιστρέφοντας τα ποσοτι­ κά μεγέθη που είχε αντιμετωπίσει αρχι­ κά: Ο θίασος κατακτά τη δεύτερη θέση της σεζόν 1975-76 (189.620 εισιτήρια), μετά τον Θανάση στη χώρα της σφαλιά­ ρας (248.982). Ποια είναι όμως η γενική εικόνα της δια­ νομής στις ελληνικές αίθουσες; Οι αμερι­ κανικές ταινίες την περίοδο 1970-71 έχουν μόλις 4,8 εκατ. θεατές (από 5,4 εκατ. την προηγούμενη σεζόν) σε σύνο­ λο 10 εκατ. (λιγότερο από το 50%!) για

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007 117

δ ι α β α ζ ω ] Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

[

116

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

να πέσουν σε 2,8 εκατ. την περίοδο 1974-75. Συνακόλουθα, οι ελληνικές ται­ νίες μετά την κορύφωση της περιόδου 1969-70 (3,3 εκατ.) φθίνουν οταδιακά και θα πέσουν στις 610 χιλιάδες την περίοδο 1974-75. Η κατάρρευση για την ελληνική ταινία εντοπίζεται στην περίοδο 1972-73, όπου «εξαφανίζονται» τα δύο τρίτα του κοινού των προηγούμενων χρόνων... Αναφέρεται συνήθως πως η τηλεόραση στραγγάλισε τον κινηματογράφο εκείνα τα χρόνια, το λαϊκό κοινό έμεινε στα σπί­ τια του κ.λπ. Ίσως όμως η πραγματικότη­ τα να είναι πιο σύνθετη: Αν αθροίσουμε τα ποσοστά των ευρωπαϊκών ταινιών, από το «λογικό» 16% (1,7 εκατ.) για το σύνολο του ευρωπαϊκού κινηματογρά­ φου (εκτός του ελληνικού κινηματογρά­ φου, φυσικά) την περίοδο 1969-70, φτά­ νουμε στα 1974-75 να κατακτούν οι ευ ­ ρωπαϊκές ταινίες το εντυπωσιακό 51% (3,9 εκατ.). Πώς εξηγείται, σε μια χρονική περίοδο κατάρρευσης της κινηματογρα­ φικής αίθουσας, ο τριπλασιαομός του ποσοστού και ο υπερδιπλασιασμός των πραγματικών εισιτηρίων; Αυτή η ιδιαιτε­ ρότητα των αριθμών μπορεί να ερμηνευ­ τεί μόνο με τη συγκυριακή ευρωστία του ευρωπαϊκού κινηματογράφου; Την «χα­ λάρωση», ίσως, του ελέγχου στις αίθου­ σες από τις αμερικανικές εταιρείες και τις εδώ θυγατρικές τους, λόγω της αναδιά­ ταξης που βρίσκεται σε εξέλιξη; Ή, μή­ πως, διαμορφώθηκε μέσα σε εκείνα τα χρόνια της δικτατορίας ένα δυναμικό κοι­

νό, περιορισμένο σε σύγκριση με τις μά­ ζες του παρελθόντος, σίγουρα όμως απαιτητικό, που όχι μόνο ανέδειξε μέσα σε λίγα χρόνια τον νέο ελληνικό κινημα­ τογράφο αλλά ταυτόχρονα παρακολου­ θούσε με αυξανόμενο ενδιαφέρον και τις ευρωπαϊκές τάσεις ενός εξαιρετικά πλούσιου φάσματος... Τόσο ο νέος όσο και ο παλιός ελληνικός κινηματογράφος ανήκουν πια στο παρελ­ θόν. Ακόμη και αν ορισμένοι μίλησαν για σύνδρομο «πατροκτονίας», ακόμη και αν ορισμένοι επιδίωξαν ακριβώς αυτό μέσα από τη συστηματική ρήξη, η προσεκτική εξέταση αποκαλύπτει πως ο ΝΕΚ γεννή­ θηκε στο περιθώριο της οικονομικής ευ­ μάρειας του «εμπορικού» πατέρα του, όχι αγνοώντας τον αλλά με εγγεγραμμένη την αναγκαιότητα να τον υπερβεί, καθώς η διαδρομή του ΠΕΚ ήταν «κλειστή» και το τέλος του αναπότρεπτο. Τα σημεία σύγκρουσης και τα σημεία επαφής τους θα αφορούσαν περισσότερο τους ιστορι­ κούς του κινηματογράφου εάν δεν εντυπωσίαζε ακόμη και σήμερα το γεγονός πως κρίσιμες πτυχές της κοινής διαδρο­ μής τους παραμένουν στο ημίφως ή έχουν εντελώς αποσιωπηθεί.

1 Gideon Bachmann, «Αίμα και μπουζούκι: τέλος!», περ. Ελληνικός Κινηματογράφος, τ. 3-4, Ιανουάριος Φεβρουάριος 1967, σελ. 17. !· Για τα οικονομικά - στατιστικά δεδομένα της περιόδου χρησιμοποίησα κυρίως: Χρυσάνθη Σωτηροπούλου, Ελληνική κινηματογραφία 19651975, θεαμικό πλαίσιο - οικονομική κατάσταση, Αθήνα 1989, περ. Φιλμ, τεύχος 15, χειμώνας/άνοιξη 1977-78 (επεξεργασία στοιχείων: Δημήτρης Κολιοδήμος) και Πόνος Κουάνης, Η κινηματογραφική αγορά στην Ελλάδα, 1944-1999, Αθήνα 2001,

έχοντας υπόψη ωστόσο τις επιφυλάξεις που έχουν εκφραστεί κατά το παρελθόν για ηθελημένη παραποίηση του αριθμού εισιτηρίων, κυρίως των ελληνικών ταινιών.

■Αδημοσίευτες συνεντεύξεις του γράφοντος με τους Σωτήρη Δημητρίου (πρόεδρο της εταιρείας «Σύγχρονος κινηματογράφος») και Διαμάντη Λεβεντάκο, Το «παράδοξο» είναι άτι ο ήπιων τόνων Λεβεντάκος ουδέποτε χαρακτηρίστηκε από οποιονδήποτε άλλον ότι υιοθετεί ακραίες ιδεολογικά θέσεις ή πρακτικές...

Το παραπάνω κείμενο αποτελεί απόοπαορα από ευρύτερη μελέτη για την συγκεκριμένη περίοδο. ■ Ο Κώστας Τερζής είναι κριτικός κινηματογράφου

Στέλιος Κυμιωνής

Ανταγωνισμοί στον ελληνικό

κινηματογράφο του '80 επικρατούσα προσέγγιση στην ιστοριογραφία της ελληνικής κι­ νηματογραφίας βασίζεται σε ένα εξελικτικό σχήμα σύμφωνα με το οποίο, από τη στιγμή που παρήκμασε ο εμπορι­ κός κινηματογράφος στη δεκαετία του 7 0 εξαιτίας της έλευσης της τηλεόρα­ σης, εδραιώθηκε διαδοχικά και σχεδόν αβίαστα ο καλλιτεχνικός κινηματογρά­ φος. Η προσέγγιση αυτή, όμως, δυσχε­ ραίνει την ενασχόληση με το κινηματο­ γραφικό φαινόμενο στην ιστορική και πο­ λιτισμική ροή του, διότι αποκρύπτει το γεγονός ότι στο τέλος της δεκαετίας του 7 0 και στο μεγαλύτερο μέρος της επό­ μενης δεκαετίας τα μοντέλα του εμπορι­ κού και καλλιτεχνικού κινηματογράφου όχι μόνο συνυπήρξαν αλλά και ανταγωνί­ στηκαν για την ανταπόκριση του κοινού. Το σύντομο κείμενο που ακολουθεί επι­ σκοπεί την κινηματογραφική πραγματικό­ τητα της δεκαετίας του '80, με στόχο να προσδιορίσει τους ανταγωνισμούς αυ­ τούς και τα κοινωνικά υποκείμενα που ενεπλάκησαν, όπως και να εντοπίσει ορι­ σμένους συσχετισμούς που τότε ανα­ πτύχθηκαν, στιγμάτισαν το πεδίο και έκτοτε μπορούν να θεωρηθούν καταστα­ τικοί για την ισχύουσα μέχρι και σήμερα οπτικοακουστική εμπειρία1 Πράγματι, στη διάρκεια της δεκαετίας του '80 η ελληνική κινηματογραφία χα­ ρακτηρίστηκε από σημαντικές διαρθρω­ τικές αλλαγές. Καταρχάς, η ανάκαμψη του εμπορικού κινηματογράφου μετά από ολιγοετή αποχή (που εκτείνεται χρο­ νικά περίπου από τα μέσα μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 7 0 ) είχε άμεσα απο­ τελέσματα και, έστω προσωρινά, επανέ­ φερε το κοινό στις αίθουσες. Την ίδια εποχή εδραιώνεται η χρήση της τεχνο­

Η

λογίας του βίντεο, οδη­ γώντας στην άνθηση των βιντεοκλάμπ, φαι­ νόμενο που πολλαπλασίασε τις επιλογές θέασης και κατανάλωσης, αλλά και πα­ ραγωγής, αφού δημιούργησε ένα νέο κα συγχρόνως οικείο τύπο θεάματος, τη βι ντεοταινία. Η «βιομηχανία» της βιντεοται­ νίας επιβεβαίωσε την υπεροπλία των αφηγηματικών τρόπων του εμπορικού νηματογράφου στις ψυχαγωγικές συνή θείες του κοινού, αν σκεφτεί κανείς ότ γυρίστηκαν πάνω από 1.100 τέτοιες ται­ νίες από το 1985 ως το 19902. Από την άλλη, ο καλλιτεχνικός κινήματος γράφος, σχετικά καταξιωμένος από τη συγκυρία, έδειξε πιο ικανός να κερδίσει το στοίχημα της αναγνώρισης και προσέ­ λευσης του κοινού. Σε όλη τη διάρκεια της δεκαετίας οι ταινίες του δοκιμάζο­ νταν στις αίθουσες, σε αντιστοιχία αριθ­ μού παραγόμενων ταινιών με αυτές του εμπορικού, όχι όμως και εισιτηρίων, κα­ θώς η υπεροχή του σε κύρος δεν κατάφερε να μεταφραστεί σε μια σταθερή ανταπόκριση. Επιπροσθέτως, αυτή την εποχή καταγράφεται η κυριάρχηση της αμερικανικής παραγωγής έναντι συνολι­ κά της ευρωπαϊκής κινηματογραφίας, με ποσοστά που αγγίζουν μέχρι και το 90% των εισιτηρίων, ενώ οι αίθουσες, σε σχέ­ ση με την αρχή της δεκαετίας, μειώνο­ νται στις μισές, με το ένα τέταρτο της προσέλευσης του κοινού5. Στο τέλος της δεκαετίας ο εμπορικός εκλείπει, η παρα­ γωγή του καλλιτεχνικού μειώνεται, ενώ η προσπάθεια επαναπροσέγγισης του μαζικού κοινού αποτυγχάνει, αφού πλέον αυτό επαναπαύεται σε χολιγουντιανές εμπειρίες και στην άναρχα αναπτυσσόμε­ νη ιδιωτική τηλεόραση.

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007 1 1 0

[

δ

ι α

β

α

ζ

ω

]

Α Φ I Ε Ρ Ω Μ

Η διαμόρφωση της εγχώριας κινηματο­ γραφίας σχετίζεται άμεαα με τις αντινο­ μίες που χαρακτήριζαν την ελληνική κοι­ νωνία κατά την περίοδο αυτή και είχαν αντίκτυπο στα διανοητικά πρότυπα πα­ ραγωγής ταινιών. Τέτοιες μπορούν να θεωρηθούν η εγκαθίδρυση ενός κατανα­ λωτικού και ευδαιμονιστικού μοντέλου και η υπογράμμιση του ατομικισμού, πα­ ράλληλα με την πολιτιστική ηγεμονία της Αριστερός. Επίσης, η κυριάρχηση του Οι τεμπέληδες της λαϊκισμού και η έντονη κομματικοποίηση, εύφορης κοιλάδας, συγχρόνως με την ανάπτυξη ριζοσπαστι­ 1978, του Νίκου κών εκφάνσεων όπως ο φεμινισμός, ο Παναγιωτόπουλου (Νικήτας ΤσακΙρογλου, αναρχισμός, το εναλλακτικό και οικολογι­ Βαοίλης Διαμαντόπουλος, κό κίνημα. Η μανιχαϊστική εκδήλωση της Ολγα Δημήτρης πουΑικάκος) πολιτικής και πολιτιστικής ζωής προσέ-

120

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

δώσε έναν συγκρουσιακό χαρακτήρα και στον οπτικοακουστικό χώρο, που απο­ κρυσταλλώθηκε στο δίπολο ανάμεσα στον εμπορικό ή ψυχαγωγικό κινηματο­ γράφο και στον καλλιτεχνικό ή ποιοτικό, έχοντας άμεσα ορατές αισθητικές και πο­ λιτικές συνιστώσες. Η αντιπαλότητα των δύο πρακτικών πήρε τη μορφή ενός αγώνα κυριαρχίας για την επικράτηση των προτεραιοτήτων που η κάθε πλευρά πρέσβευε, μετατρέποντας τον κινηματο­ γράφο οε διακύβευμα μεταξύ αντίρρο­ πων κοινωνικών δυνάμεων και πολιτιστι­ κών προτύπων. Η παραγωγή και η παρα­ κολούθηση ταινιών αποτέλεσε έτσι μια αρένα, όπου συμπλεκόταν ένα αγεφύ­ ρωτο αντιθετικό ζεύγμα. Από τη μια, ένας κινηματογράφος που κολάκευε και επι­ βεβαίωνε τους κυρίαρ­ χους μύθους της πραγματικότητας, συντασοόμενος με τους μικροαοτούς. Από την άλλη, ένας κινηματο­ γράφος που τους απέρριπτε καί επιχει­ ρούσε να επιβάλει και­ νούργιους στο όνομα ενός ευρύτερου σχε­ δίου αλλαγής και ανα­ διάρθρωσης, συντασσόμενος με τους δια­ νοούμενους4. Η προσαρμογή του εμπορικού κινηματο­ γράφου στο κοινωνικοπολιτικό κλίμα της με­ ταπολίτευσης έθεσε νέα δεδομένα. Απαλ­ λαγμένος από την πίε­ ση της λογοκρισίας και ανταπαντώντας στην ελευθερία επιλογής πολιτικοποιημένων θε­ μάτων από την πλευ-

ρά του καλλιτεχνικού, για πρώτη φορά εισήγαγε ως συστατικό στοιχείο των πλοκών του τον πολιτικό και κοινωνικό σχολιασμό, διαπραγματευόμενος -μ ε σχετικά ανώδυνο τρόπο- ζητήματα κα­ θημερινότητας (επίκαιρες πολιτικές με­ ταρρυθμίσεις, γραφειοκρατία, πελατεια­ κές σχέσεις, νέφος, η κατάσταση μετά την είσοδο στην ΕΟΚ). Έτσι, αντανακλού­ σε από τη δική του σκοπιά την υποχώρη­ ση του αυταρχισμού και τη νέα δημοκρα­ τική συνθήκη, παρέχοντας ένα βήμα ελεγχόμενης πολιτικής έκφρασης στα λαϊκά και μικρομεσαία στρώματα. Το νεα­ νικό κοινό είχε περισσότερους λόγους να επισκεφθεί τις αίθουσες, αφού έβλεπε να πρωταγωνιστεί σε κωμικές ή δραματι­ κές πλοκές που θεμελίωναν τη νεολαιίστικη ταυτότητα σε αντιπαραβολή με την πρεσβύτερη γενιά (φετιχοποίηση της μο­ τοσικλέτας, οικειοποίηση της ντισκοτέκ, της καφετέριας και του μπιλιαρδάδικου, η σχολική καθημερινότητα ως αντίδραση στο κατεστημένο μέσω του χαβαλέ, αντιμετώπιση του προβλήματος των ναρκωτικών και του χάσματος των γε­ νεών). Οι σχετικές ταινίες κατά την πε­ ρίοδο αυτή κολάκευαν την κοινότητα των θεατών τους ασχολούμενες με ζη­ τήματα της λαϊκής καθημερινότητας, ενώ υποστήριζαν την ανωτερότητα της μικροαστικής αντίληψης και ηθικής ανα­ φορικά με τα προβλήματα που απασχο­ λούσαν την τρέχουσα πραγματικότητα. Η ανάκαμψη, λοιπόν, του εμπορικού και η άνθηση της βιντεοταινίας, ακριβώς επει­ δή ήταν συμβατές με τις δεσπόζουσες λαϊκές προσλαμβάνουσες, απέκτησαν την πρωτοκαθεδρία στά γούστα του κοι­ νού και έγιναν το αντίβαρο στις «κουλτουριάρικες» ταινίες. Στο στρατόπεδο, τώρα, του καλλιτεχνι­ κού κινηματογράφου, οι σκηνοθέτες δεν προσέδωσαν ιδιαίτερο βάρος στην ίδια την καθημερινότητα, αλλά στους τρό­ πους που αυτή διαρθρώνεται από ιστορι­

κή, κοινωνική και πολιτι­ σμική άποψη. Προτεραιότητά τους ήταν η αναίρεση των κυρίαρ­ χων αντιληπτικών σχη­ μάτων και η ανάδειξη νέων τρόπων προσέγγι­ σης της πραγματικότη­ τας, ανεπηρέαστων από τη μαζική κουλ­ τούρα, όπως και συλλογικών υποκειμέ­ νων που έμεναν απωθημένα στη συλλο­ γική μνήμη, εξαιτίας της χρόνιας υπερί­ σχυσης των νικητών του Εμφυλίου. Προς τούτο, περίοπτη θέση έλαβε η ενασχό­ ληση με την ιστορία, που αποσκοπούσε στην αποκατάσταση της ιστορικής μνή­ μης και της σημασίας της στη σύνχρονη κοινωνικοπολιτική σκηνή (στο πλαίσιο που κατεξοχήν είχε θέσει το έργο του Αγγελόπουλου). Άλλες ταινίες σχολίαζαν έμμεσα ή σατιρικά τη σύγχρονη πολιτική κατάσταση, αποπνέοντας μια απογοή­ τευση από τη ματαίωση των ελπίδων του κόσμου της Αριστερός για τις επιγενόμενες αλλαγές (π.χ. οι ταινίες του Περάκη). Σταδιακά, η αποδυνάμωση και ο εφησυχασμός του προοδευτικού κινήμα­ τος σηματοδότησε το πέρασμα σε έναν υπαρξιακό προβληματισμό (π.χ. ο Μελισσοκόμος του Αγγελόπουλου, Σχετικά με το Βασίλη του Τσιώλη), όπου ο κεντρικός χαρακτήρας εμφανίζεται αποξενωμένος από τον περίγυρο, εκφράζοντας μια γε­ νιά που θέλησε να αποστρατευθεί, απο­ φασίζοντας να επικεντρωθεί στα εσωτε­ ρικά της μέτωπα5. Σε κάθε περίπτωση, ο καλλιτεχνικός κινηματογράφος που παρήχθη κατά τη δεκαετία αυτή κατά κύριο λόγο προερχόταν από, αλλά και απευθυ­ νόταν κυρίως σε, διανοούμενους: εκπρο­ σωπώντας την πολιτιστική αντίληψη της Αριστερός, επεχείρησε να επιβάλει νέες θεματικές, καινοτόμες αφηγηματικές τε­ χνικές και διαφορετικό ύφος, με σκοπό να εκφράσει τις συλλογικές πεποιθήσεις της αλλά και να διαμορφώσει ένα νέο

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

121

δ ι α β α ζ ω ] Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

[

122

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

κοινό και έτσι να αναπροσδιορίσει το πο­ λιτικό και πολιτιστικό τοπίο, χρησιμο­ ποιώντας πρότυπα που όμως δεν εναρ­ μονίζονταν εύκολα με την εγχώρια πραγ­ ματικότητα. Αξίζει ωστόσο να σημειωθεί ότι, οτον αντίποδα αυτών των εξελίξεω ν, ένα υποδόρια σχετιζόμενο σύνολο ταινιών καλλιέργηοε μια αντικομφορμιστική τάση που αντιστρατευόταν τις δεσπόζουσες αντιλήψεις, τόοο τις αγοραίες όσο και τις προοδευτικές. Στις ταινίες αυτές, το υπο­ κείμενο δεν έχει αυνάψει ακόμη ανακωχή με την κοινωνικοπολιτική πραγματικότη­ τα και επιθυμεί να επιβάλει την ανατροπή στην ατομική του καθημερινότητα. Οι ταινίες του Βεργίτση, του Νικολαΐδη, του Παναγιωτόπουλου, του Πανουσόπουλου και του Τορνέ, για παράδειγμα, αντιμάχο­ νταν τις συμβατικές μικροαστικές ή διανοουμενίστικες νοοτροπίες και έθεταν τις επιδιώξεις του εαυτού ως σχέδια που οφείλει να υλοποιήσει ένα ανεξάρτητο υποκείμενο, που οτέκεται κριτικά και αντιθετικά στις πολιτικοκοινωνικές δε­ σμεύσεις. Παράλληλα, επιοφράγιοαν το τέλος της αφηρημένης συλλογικότητας, τοποθετώντας την εκ νέου ως ερώτημα και εγκαλώντας για την ανάγκη του αυτοκαθορισμού στη συνάντηση του υποκει­ μένου με την πραγματικότητα. Η αντιδιαοτολή του εμπορικού και του καλλιτεχνικού κινηματογράφου, μέοα από το μέτωπο «μικροαστών» και «κουλ­ τουριάρηδων», αποτελούσε έκφανση μιας γενικότερης, πολυμέτωπης και πο-

λυεστιακής σύγκρουσης, που σχηματικά μπορεί να συμπυκνωθεί στο ζεύγμα ανά­ μεσα στο λαϊκισμό και τον εκσυγχρονι­ σμό. Το βασικό αποτέλεσμα της σύ­ γκρουσης αυτής ήταν οι αμοιβαίες απώ­ λειες. Ο εμπορικός κινηματογράφος εν­ σωματώθηκε, τρόπον τινά, στην επερχόμενη κυριάρχηση της ιδιωτικής τηλεόρα­ σης, παρότι έδειξε δείγματα ανανέωσης στρεφόμενος στην καθημερινότητα, μια θεματική αγνοημένη παλιότερα. Ωστόοο, υποτασσόταν όλο και περισσότερο στις λαϊκιστικές απαιτήσεις, στιγματίστηκε από αυτές, χωρίς να βρει διεξόδους στο άνοιγμα που επιχείρησε. Από την άλλη, το στρατόπεδο του καλλιτεχνικού συ­ γκρότησε μεν θεσμούς αλλά όχι και δο­ μές, τέτοιες που θα επέτρεπαν την αντί­ σταση στη μαζική οπτικοακουστική κουλ­ τούρα της ιδιωτικής τηλεόρασης και του χολιγουντιανού κινηματογράφου. Εσωστρεφής, προσκολλημένος σε ευρωπαϊ­ κά πρότυπα και «φεστιβαλικές» ταινίες, δεν μετετράπη στη νησίδα αυτή που θα απέτρεπε τη ροή των εξελίξεων. Αντα­ νακλώντας την κρίση ταυτοτήτων που χαρακτήρισε τη δεκαετία του '80, οι πα­ ρατάξεις του ελληνικού κινηματογράφου παρακολουθούσαν άβολα και σχεδόν αμέτοχα τα τεκταινόμενα, εκεί που σε προηγούμενες εποχές συμμετείχαν εναρ­ γέστερα στη διαμόρφωσή τους. ■

'■Ορισμένες από τις απόψεις που κατατίθενται εδώ δοκιμάστηκαν και εμπλουτίστηκαν στο σεμινάριο «Η Ελλάδα στη δεκαετία του 1980. Κοινωνία, πολιτική, πολιτισμός. Μια επανεκτίμηση» (ΤαΣεμινάρια της Σύρου, Ιούλιος 2006) που διοργανώθηκε από τους Βασίλη Βαμβακά και Παναγή Παναγιωτόπουλο.

1 Βλ. σχετικά Δημήτρης Κολιοδήμος, Λεξικό ελληνικών ταινιών από το 1914 μέχρι το 2000, εκδόσεις Γένους, Αθήνα 2001.

3 Για σχετικές πληροφορίες βλ. Πόνος Κουάνης, Η κινηματογραφική αγορά οτην Ελλάδα 1944-1999, Fi-

natec Α.Ε. & Media Desk Hellas, Αθήνα 2001. *■Για μια επισκόπηση της περιόδου βλ. Νίκος Διαμαντούρος, Πολιτισμικός δυϊσμός και πολιτική αλλαγή στην Ελλάδα της Μεταπολίτευσης, Αθήνα, Αλεξάνδρεια 2000 και Αντώνης Καρακούσης, Μετέωρη χώρα. Από την κοινωνία της ανάγκης στην κοινωνία της επιθυμίας (1975-2005), Αθήνα, Εστία 2006. s- Για περισσότερα βλ. Γιάννης Μπαστέας, «Από το κοινωνικό στο υπαρξιακό», Οπτικοακουστική Κουλτούρα, τ. 2, 2002, σελ. 123-144.

Ο Στέλιος Κυμιωνής είναι ιστορικός κινηματογράφου και ειδικός επιστημονικός συνεργάτης του κινηματογραφικού αρχείου του ΥΠ. ΕΞ.

Αφροδίτη Νικολαιδου

Η πόλπ-κατωφλί:

Η Αθήνα οε τρεις ελληνικές ταινίες Αθήνα στον ελληνικό κινηματο­ γράφο έχει τη δική της ιστορία και δεν είναι τυχαίο ότι έχουν ήδη γί­ νει δύο ντοκιμαντέρ με αυτό το θέμα1. Η Αθήνα έχει αποτελέσει το σκηνικό πολ­ λών κινηματογραφικών αφηγήσεων, ενώ άλλοτε έχει γίνει χαρακτήρας η ίδια, αποκτώντας λειτουργικότητα μέσα στην αφήγηση, σχολιάζοντας ή εξηγώντας κα­ ταστάσεις και ήρωες. Είτε σκηνικό είτε προσκήνιο των κινηματογραφικών γεγο­ νότων, η κινηματογραφημένη Αθήνα κά­ θε φορά, ανάλογα με το ύφος, αποκτά και άλλη θέση στους λόγους (discourses) περί Αθήνας. Άλλη η Αθήνα στη Συνοικία το Όνειρο, άλλη η Αθήνα των κινηματο­ γραφικών ειδών όπως το μιούζικαλ και άλλη η Αθήνα των «δημιουργών» των δε­ καετιών του 7 0 και '80. Κορυφαία στιγμή αλλανής των αναπαρα­ στάσεων για την Αθήνα μπορεί να θεω­ ρηθεί το τέλος της δεκαετίας του '60, αρχές 7 0 , περίοδος που αλλάζει το κινη­ ματογραφικό παράδεινμα και από τον ΠΕΚ περνάμε στον ΝΕΚ. Η αλλαγή θα μπορούσε εύκολα να χαρακτηριστεί ρήγ­ μα. Παρόλα αυτά, εκεί μέσα θα βρούμε πολλές αλληλεπικαλύψεις, αλλά αυτό θα ήταν μια ολόκληρη μελέτη από μόνη της. Στην ίδια περίοδο, αυτή του τέλους της δεκαετίας του '60, αρχές 7 0 , περίοδο της δικτατορίας, η Αθήνα αντιμετωπίζεται από τη μια σαν τουριστικός προορισμός, σαν μια επίπλαστη κοσμοπολίτικη πρω­ τεύουσα, ενώ ταυτόχρονα γίνεται όλο και πιο επιτακτική η επίλυση προβλημάτων όπως η στέγαση και η μετακίνηση του πληθυσμού που αυξάνεται, κυρίως γιατί τα κύματα εσωτερικής μετανάστευσης συνεχίζονται και ολοκληρώνονται εκείνη

Η

την περίοδο2. Εν ολίγοις, σταδιακά γίνονται ορα­ τές όλες οι επιλογές, πολιτικές, πολεοδομικές και πολιτισμικές, των προηγούμενων χρόνων. Το κλείσιμο της δεκαετίας του 7 0 θα βρει την Αθήνα να αποτελεί πλέον ένα «αυτόνομο πρό­ βλημα» προς επίλυση και έτσι θα αντιμε­ τωπιστεί το θέμα και πολιτικά στις αρχές της δεκαετίας του '80!. Σε αυτή την κομβική εποχή, κινηματογρα­ φικά και πολιτικά θα βρούμε τρεις ταινίες οι οποίες δεν μοιάζουν καθόλου μεταξύ τους, παρά μόνο ίσως στο ότι δύσκολα κατηγοριοποιούνται. Πρόκειται για το Κιέρ ιο ν του Δήμου Θέου (1968), την Ευδο­ κία του Αλέξη Δαμιανού (1971) και το Ναι ρεν, αλλά... του Παύλου Τάσιου (1972), ταινίες που αναδεικνύουν και χρησιμο­ ποιούν τον αστικό χώρο (ή τις παρυφές του, όπως στην περίπτωση της Ευδοκί­ ας) · ως κομβικό σημείο ανάμεσα στις αποφάσεις που είχαν παρθεί και στις πραγματικές αλλά και εναλλακτικές δια­ δρομές που η πόλη θα μπορούσε να πά­ ρει. Οι ταινίες αυτές αποτελούν ξεχωρι­ στά παραδείγματα και κάθε άλλο παρά αντιπροσωπευτικό δείγμα μπορούν να θεωρηθούν. Τι σημαίνει όμως κομβικό σημείο; Κομβι­ κό σημαίνει όχι μόνο ένα χωρικό σημείο, μια διασταύρωση, αλλά και ένα σημείο με συμπύκνωση χρόνου. Γι' αυτό θα ήταν καλύτερα να χρησιμοποιούσαμε το σχή­ μα κατώφλι όπως το έχει χρησιμοποιήσει ο Σταύρος Σταυρίδης, σχήμα που προκύ­ πτει από τον τρόπο σκέψης του W. Benjamin. Σύμφωνα με τον Σ. Σταυρίδη ο w . Benjamin αναζήτησε «(...) στη σύγ­ χρονη πόλη, που τη βίωσή της θεώρησε ακρογωνιαίο λίθο της νεωτερικής εμπει-

ΑΠΡΙΛΙ0Σ 2007

123

δ ι α β α ζ ω ] Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

[

ρι'ας, τα κατώφλια, ως εκείνες τις υλικές μορφές αποτύπωσης μιας ατομικής είτε συλλογικής μνήμης, ως τα σημεία δια­ σταύρωσης εναλλακτικών διαδρομών»4. Πολύ σύντομα, τα κατώφλια είναι εκεί­ νες οι επικράτειες όπου οι κοινωνικές πρακτικές τις ορίζουν ως «ενδιάμεσες, κρίσιμες, επίφοβες και ευεργετικές μαζί», ίσως γιατί σε αυτά υπάρχει η δυναμική προς ένα αλλιώτικο μέλλον5. Τι σημαίνει αυτό για την κινηματογραφημένη Αθήνα; Η πόλη των ταινιών Κιέριον, Ευδοκία και Ναι μεν, αλλά... μετατρέπεται οε μια κατωφλιακή κινηματογραφική πρωτεύου­ σα, σε μια ενδιάμεση, κρίσιμη, επίφοβη και ευεργετική μαζί, επικράτεια, μέσα από την κοινωνική πρακτική που είναι ο ίδιος ο κινηματογράφος ως αναπαράστα­ ση και ως πράξη. Οι τρεις αυτές ταινίες εκφράζουν ταυτόχρονα το παρελθόν και το παρόν της εποχής τους, αλλά κυρίως

124·

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

συμπυκνώνουν τις δυνατότητες του αστικού χώρου και τις δυναμικές προς εναλλακτικά μέλλοντα αυτής της πόλης. Το Κιέριον (1968) είναι μια ιδιάζουσα πε­ ρίπτωση ως προς την κινηματογραφική της γλώσσα και κατ' επέκταση την κατα­ γραφή της Αθήνας. Η σκληρή ασπρόμαυ­ ρη φωτογραφία (που οφείλεται άλλωστε σε έναν εραστή της Αθήνας, τον Γιώργο Πανουσόπουλο), οι φυσικοί χώροι (αερο­ δρόμιο, αστικά διαμερίσματα, δρόμοι της Αθήνας και του Πειραιά με τοπόσημα που αναγνωρίζονται μέχρι σήμερα) που στε­ ρούνται κάθε πεποίηση και περιποίηση, κινηματογραφούνται λειτουργικά άμεσα συνδεδεμένοι με τους ήρωες και τη δράση τους. Με αυτή την έννοια η Αθή­ να δεν αποτελεί σκηνικό (γιατί αυτό θα σήμαινε μια παθητικότητα, όπως σε ται­ νίες του ΠΕΚ, όπου η πόλη κάνει έντονη την παρουσία της, χωρίς όμως επί της ουσίας να παίζει κάποιο ρόλο πέ­ ραν της τουρι­ στικής καρτ-ποστάλ), δεν απο­ τ ε λ εί προσκήνιο (όπως π.χ. γίνεται σε ταινίες του σύγχρονου ελ λ η ­ νικού κινηματο­ γράφου και πιο συγκεκριμένα σε ταινίες όπως του Πανουσόπουλου και του Παναγ ιω τ ό π ο υ λ ο υ ). Απ ο τελ εί το παρασκήνιο των δράσεων των ηρώων. Η Αθήνα αποτελεί μια πα­ ράλληλη σκηνή που επηρεάζει την αφήγηση όπως παρασκη-

νιακά δουλεύουν οι καταστάσεις και τα μεγάλα συμφέροντα στην αφήγηση. Η Αθήνα του Κιέριον είναι ένα κατώφλι ανάμεσα σε Ανατολή και Δύση, ανάμεσα σε μια Αθήνα κινηματογραφημένη με το στυλιζάρισμα του φιλμ νουάρ και σε μια Αθήνα ρεαλιστική που προκύπτει από τα ντοκιμενταρίστικης υφής πλάνα δρόμου, αλλά και από μια ιστορία βγαλμένη από την πολιτική σκηνή της εποχής. Επι­ πλέον, η Αθήνα εμφανίζεται στο κατώφλι ανάμεσα στον κοσμοπολιτισμό της αφή­ γησης (η Αθήνα τείνει να είναι αφενός πολυπολιτισμική και αφετέρου κοσμοπο­ λίτικη στον τρόπο ζωής των ηρώων) και την ξενοφοβία της πραγματικότητας, με ενδεικτικό πλάνο την κάμερα να σταματά με ένα tilt down στο πεζοδρόμιο που κα­ ταλήγει το γεφυράκι μιας σιδηροδρομι­ κής γραμμής και όπου είναι γραμμένο «Foreigners go home», βγαλμένο, νομίζει κανείς, από ταινία της δεκαετίας του '90. Ο Αλέξης Δαμιανός ήδη στο τρίτο επει­ σόδιο του Μέχρι το πλοίο? αναδεικνύει αυτό που θα ολοκληρωθεί στην Ευδοκία: η εμπειρία του χώρου από αυτόν που δεν έχει ακόμα μεταναστεύσει. Η αοτική εμπειρία στην Ευδοκία ορίζεται ως εμπει­ ρία αυτών που, όντας στο μεταίχμιο, τ ε­ λικά δεν έφυγαν και βρέθηκαν στο περι­ θώριο της πόλης. Ο αστικός χώρος στην Ευδοκία είναι μακριά και οι παρυφές του που κατοικούνται από τα «απόβλητα»7 της νεωτερικότητας είναι ημι-αστικοποιημένοι χώροι. Η αφήγηση της Ευδοκίας είναι τοποθετημένη στην άκρη της πόλης ή ίσως λίγο μετά την άκρη (όπως αργό­ τερα θα το κάνει και ο Κ. Γιάνναρης στο Από την άκρη της πόλης). Η κινηματογράφηση, αφτιασίδωτη και σκληρή, η αφήγηση πρωτογενής και λι­ τή, αναδεικνύουν όλη τη δυναμική του χώρου: αυτοδιαχείριση του χώρου από τους κατοίκους (αυθαίρετα), αυτοδιαχεί­ ριση του σώματος (οι ερωτευμένοι πάνε ενάντια στους κοινωνικούς νόμους). Το

άγονο τοπίο των παρυ­ φών της πόλης γίνεται ένα κατώφλι ανάμεσα οτην επαρχία από όπου έχουν προέλθει οι νέοι του κάτοικοι και τον αστικό ιστό που γιγα­ ντώνεται, ανάμεσα οτη νομιμότητα και την παρανομία, ανάμεσα στο λαϊκό και το λόγιο (εμβληματική ται­ νία όπου αυτά τα δύο συναντιούνται), ανάμεσα «στις εμπειρίες του "πώς πραγ­ ματικά τα πράγματα είναι" και του "πώς θα έπρεπε να είναι"»8. Ο Παύλος Τάσιος είναι μια τρίτη περίπτω­ ση που ξεχωρίζει, αυτή τη φορά υπερβαίνοντας διακρίσεις8 που έχουν να κά­ νουν με τον παλαιό και το νέο ελληνικό κινηματογράφο. Ίσως είναι από τις περι­ πτώσεις όπου οι τομές παλαιού και νέου φαίνονται συμφιλιωμένες -όσο παράδο­ ξο και αν ακούγεται αυτό για έναν κινη­ ματογράφο έντονα πολιτικοποιημένο: από τις αποσπασματικές αφηγηματικές τεχνικές μέχρι τη μίξη freeze frame με την κινούμενη εικόνα, οι τεχνικές που δα­ νείζεται ο Π. Τάσιος έχουν να κάνουν τό­ σο με το νέο κύμα όσο όμως και με μια εγχώρια αναζήτηση ταξικής αναπαρά­ στασης που ο παλαιός ελληνικός κινημα­ τογράφος, επιτυχημένα ή αποτυχημένα, κατάφερε μέσω της τυποποίησης (θυμη­ θείτε τους τύπους των Αθηναίων, από τον μπεκρή μέχρι τον βλάχο). Το Ναι μεν, αλλά... ξεκινά με στατικά πλάνα δρόμων της Αθήνας και των κτι­ ρίων της σε διάφορες ώρες της ημέρας. Η εμμονή στην Αθήνα, καθώς και στη συ­ νέχεια η τοποθέτηση του ήρωα τόσο στο χώρο εργασίας και κατοικίας πριν και με­ τά την έλευσή του στην πρωτεύουσα, φαίνεται να καθορίζουν οριστικά και αμετάκλητα το άτομο και τις επιλογές του. Η Αθήνα του Τάσιου είναι κατώφλι ανάμε­ σα στην Αθήνα του εσωτερικού μετανά­ στη λίγο μετά την εγκατάσταση και λίγο

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

125

[

120

Δ Ι Α Β Α Ζ Ω

Α Φ I Ε Ρ Ω Μ

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

πριν την φυσικοποίηοη και πλήρη συγχώ­ νευσή του στο μεγάλο καζάνι της πρωτεύ­ ουσας, ανάμεσα στην παραίτηση (μια πό­ λη παρατημένη στην τύχη της μοιάζουν τα πρώτα πλάνα της ταινίας) και ενός' δήθεν εκσυγχρονισμού που υλοποιείται με το ανελέητο χτίσιμο πολυκατοικιών, που ό­ μως φαίνεται σχεδόν απαραίτητο (βρίσκε­ ται σχεδόν από τύχη !;) στο τελευταίο επί­ πεδο κάποιων πλάνων). Άλλωστε όλη η αφήγηση κινητοποιείται ακριβώς από αυτή τη διάσταση που υπάρχει ανάμεσα στον ήρωα και την όμορφη και ανεξάρτητη στον έρωτα ηρωίδα.

0 εσωτερικός μετανάστης έχει χάσει κά­ θε ίχνος χιουμοριστικής απεικόνισης (δεν είναι ο εσωτερικός μετανάστης που χαρι­ τωμένα χάνεται στην Αθήνα) κι αυτό για­ τί ο ήρωας στον Π. Τάσιο αποκτά ταξική υπόσταση, δεν είναι πια μια τυποποίηση. Η πόλη και στις τρεις ταινίες είναι η άλλη πρωτεύουσα που δεν έδειξε ούτε ο πα­ λαιός ελληνικός κινηματογράφος ούτε πολλοί από τους κινηματογραφιστές του νέου, οι οποίοι μετέτρεψαν την Αθήνα σε ένα πεποιημένο σκηνικό. Πρόκειται για κατώφλια που ενέχουν το παρελθόν αλ­ λά και ένα εναλλακτικό μέλλον, τόσο για1

την κινηματογραφημένη Αθήνα όσο και για τον ίδιο το χώρο της πόλης. Το πιθα­ νό μέλλον φαίνεται από την πολιτική διά­ σταση και των τριών ταινιών, όπου η κο­ σμοπολίτικη Αθήνα του Κιέριον, η σωμα­ τοποιημένη και αυτοδιαχειριζόμενη άκρη της πόλης στην Ευδοκία και η ταξική υπόσταση του ήρωα στο Ναι μεν, αλλά... αφήνουν περιθώρια για την ύπαρξη μιας Αθήνας που σε πρακτικό επίπεδο θα μπο­ ρούσε να αναπτύξει ακριβώς αυτές τις πλευρές: κοσμοπολιτισμό με την έννοια του ανοίγματος στο έξω και όχι υποδού­ λωση στο έξω, αυτοδιαχείριση και ταξική συνείδηση. Τέλος, με μια άλλη συμβολική γραμμή, οι ταινίες αυτές συνδέονται με το πώς πα­ ρουσιάζεται το νέο προλεταριάτο, ο ξέ­ νος, ο μετανάστης, που εμφανίζεται στο αστικό κέντρο σχεδόν είκοσι χρόνια μετά -από τη δεκαετία του '90 κι έπειτα και σε ταινίες όπως το Από την άκρη της πόλης του Κωνσταντίνου Γιάνναρη (1998) και οι Κλειστοί δρόμοι του Σταύρου Ιωάννου (2000). ■

1 Πρόκειται για τα ντοκιμαντέρ: Αναζητώντας τη χαμένη πόλη των Μαρκ Γκαστίν και Σούλας Δρακοπούλου και Για πέντε διαμερίσματα και ένα μαγαζί του Γιάννη Σκοπετέα.

1 Αρκεί κανείς να κοιτάξει το Αθήνα, η ανάπτυξη μιας μεσογειακής πρωτεύουσας του Guy Burgel που γράφεται εκείνη την περίοδο και εκδίδεται στην Ελλάδα το 1976 για να δει όλους τους άξονες ανάπτυξης μιας πρωτεύουσας που παραμένει να έχει στενούς δεσμούς με την επαρχία, να έχει έντονη διείσδυση κεφαλαίων και όμως να παραμένει τόσο λίγο κοσμοπολίτικη. Βλ. Guy Burgel, Αθήνα, η ανάπτυξη μιας μεσογειακής πρωτεύουσας, Εξάντας, Αθήνα 1976.

1 Αννυ Βρυχέα, «Αθήνα: Η πόλη και ο δήμος, αναφορά στην ανυπαρξία μιας σχέσης» στο Η νεοελληνική πόλη, επιμ. Γκυ Μπουρζέλ, Εξάντας, Αθήνα 1989.

1 Στ. Σταυρίδης, Από την πόλη οθόνη στην πόλη σκηνή, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2002, σελ. 332. ! Όπ. π. σελ. 331-332.

1 Για το μεταιχμιακό χαρακτήρα της ταινίας Μέχρι το πλοίο βλ. Χρ. Δερμετζόπουλος «0 μετανάστης στην

ταινία του Αλέξη Δαμιανού Μέχρι το πλοίο: στο μεταίχμιο του παλαιού και νέου ελληνικού κινηματογράφου» στο Η Μετανάστευση στον ελληνικό κινηματογράφο, Αθήνα: Αιγόκερως, 2006, σελ. 30-35.

7· Τον όρο «απόβλητα της νεωτερικότητας» δανείζομαι από το Ζ. Bauman, Σπαταλημένες ζωές: οι απόβλητοι της νεωτερικότητας, Κατάρτι, Αθήνα 2005. * Nikos Georgiadis, «Architectural experience as discourse of the (un)filmed», Architectural Design, Nov. - Dec, 1994, σελ. 29. *· Στο Ημετανάστευση στον ελληνικό κινηματογράφο οι Αθηνά Καρτάλου, Αφροδίτη Νικολαΐδου και θάνος Αναστόπουλος αναφερόμαστε στην υπέρβαση των ορίων (και όχι απαραίτητα σε κατάργησή τους) των τριών περιόδων ΠΕΚ, ΝΕΚ και ΣΕΚ σαν ένα σχήμα που μπορεί να εξηγήσει περιπτώσεις που δύσκολα κατηγοριοποιούνται. Βλ. Αθ. Καρτάλου - Α. Νικολαΐδου - θ. Αναστόπουλος, «Σε ξένο τόπο: η μετανάστευση στον ελληνικό κινηματογράφο» στο Η μετανάστευση στον ελληνικό κινηματογράφο, Αιγόκερως, Αθήνα 2006, σελ. 8.

Η Αφροδίτη Νικολαίδου είναι υπ. 6ρ. στο τμήμα ΕΜΜΕ στο Πάντειο Πανεπιστήμιο

Ηλεκτρα Βενάκη

Ο ήχος

ο ιο ν εΠΠηνικό κινηματογράφο Ο ψηφιακός ήχος στις ελληνικές ταινίες και οι νέες προκλήσεις Στην εποχή των ψηφιακών τεχνολογιών, βασικά ερωτήματα βρίσκονται ξανά στο προσκήνιο. Κατά πόσο αυτές οι ψηφιακές τεχνολογίες επηρεάζουν την κινηματο­ γραφική γλώσσα; Και, ειδικότερα, πώς το μοντάζ σε υπολογιστή, το ψηφιακό μιξάζ και τα συστήματα των αιθουσών έχουν επηρεάσει την κινηματογραφική γραφή και τη δημιουργία της ηχητικής μπάντας; Ενώ μιλάμε συχνά για τις τεχνολογίες, αλλά με έμφαση στην τεχνική κατασκευή ή στο κόστος απόκτησής τους, ξεχνάμε τις αισθητικές παραμέτρους που διαφο­ ροποιούνται σε απόλυτη συνάρτηση με τις τεχνολογικές εξελίξεις. Στην εποχή του μονοφωνικού κινηματο­ γράφου (μέχρι το 1995 περίπου) η γρα­ φή των ταινιών -καθώς και η ανάλυση και κριτική τους- βασιζόταν κυρίως στην εικόνα, καθώς και στη φωνή ως φορέα της αφήγησης, ενώ η μουσική έφερε τη συγκίνηση. Αυτό ήταν αποτέλεσμα δύο βασικών τεχνικών περιορισμών: Του μο­ ντάζ σε μουβιόλα και της προβολής των ταινιών σε μονοφωνικές αίθουσες. Το μοντάζ σε μουβιόλα περιόριζε τη δυ­ νατότητα δημιουργίας πολλών ηχητικών στρώσεων. Υπήρχαν πραγματικές δυσκο­ λίες στο να ακούσει κανείς όλους τους ήχους μαζί, ενώ υπήρχε περιορισμός στο χρόνο και υπερβολικός κόπος για τη δη­ μιουργία έστω και μίας επιπλέον ηχητι­ κής μπάντας, πέρα από τις «βασικές», που δεν θα ακουγόταν, εντέλει, ποτέ στην κινηματογραφική αίθουσα. 0 δε ρό­ λος του ηχολήπτη περιοριζόταν στους ήχους των γυρισμάτων και ο μοντέρ κα­ λείτο στο μοντάζ να περισώσει ό,τι μπο­ ρούσε. Το μιξάζ και η διαδικασία του

οπτικού επιδείνωναν τα προβλήματα. Ο τρόμος της μη καθαρότητας της φωνής κυριαρχούσε, ιδίως στις ταινίες του νέου ελληνικού κινηματογράφου, απαγορεύοντας την οποιαδήποτε σκέψη για αφηγηματική ή ρυθμική χρήση των υπολοίπων ήχων μιας ταινίας. Η έλλειψη αυτών των πρακτικών προ­ βλημάτων και περιορισμών στην υπόλοι­ πη διεθνή παραγωγή επέτρεπε την επι­ λεκτική χρήση ήχων -ακόμα και μέσα στο περιορισμένο εύρος του μονοφωνικού ήχου- για τη δημιουργία νοήματος, ρυθ­ μού και συναισθήματος. Δημιούργησε εν καιρώ μια κουλτούρα του ήχου, την οποία η ελληνική κινηματογραφική παρα­ γωγή καλείται να δημιουργήσει τώρα. Σήμερα το εύρος της ψηφιακής ηχητικής μπάντας είναι εντυπωσιακά μεγαλύτερο,

Ο Χριστός ξανασταυρώνεται, 1956, του ΖυΛ Ντασσέν (Μωρίς Ρονέ)

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007 1 2 7

[

Δ I A B A Ζ Ο ] Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

το μοντάζ γίνεται οε υπολογιστή (τουτέστιν, δυνατότητα εύκολης πρόσβασης οε πολλές ηχητικές μπάντες) και οι αίθου­ σες είναι εξοπλισμένες με ψηφιακά συ­ στήματα αναπαραγωγής του ήχου. Η αμηχανία όμως απέναντι στην ηχητική μπάντα παραμένει, διότι αυτή ακριβώς η δυνατότητα συνύπαρξης πολλών ήχων μπερδεύει τους έλληνες δημιουργούς, οι οποίοι στην πλειονότητά τους έχουν μάθει να εκφράζονται μέσω της εικόνας, της φωνής και της μουσικής. Αυτά τα στοιχεία είναι τα βασικά τους εκφραστικά εργαλεία και είναι απολύτως θεμιτό να μη θέλουν να τα αλλάξουν. Όταν όμως υπάρχει η προσφορά τόσων άλλων στρώσεων ήχων που μπορούν να ακούγονται εξίσου καθαρά και όταν η κουλ­ τούρα των κοινωνιών μας είναι η ηχορρύπανση, ο πειρασμός είναι μεγάλος, αλλά και η αφομοίωση αυτών των νέων πρακτικών και της θεωρίας τους χρονοβόρα. Είναι πολύ νωρίς για την ελληνική Η φόνιοσα, 1974, του κώστα Φέρρη

128

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

κινηματογραφική παραγωγή να μπορέσει να χειριστεί τον ήχο ως απαραίτητο και

αποτελεσματικό δομικό στοιχείο της κι­ νηματογραφικής αφήγησης. Η λογική και οι φόβοι που κυριαρχούσαν στην εποχή του μονοφωνικού ήχου και του μοντάζ οε μουβιόλα είναι ακόμα κυ­ ρίαρχοι. Παραμένει έντονη η αντίληψη ότι καλός ήχος είναι ο καλός ήχος του γυρίσματος και μόνον. Οτιδήποτε πέραν του «σύγχρονου» ήχου ήταν, και παραμέ­ νει για κάποιους, μεγάλη αμαρτία. Όμως σήμερα ο ήχος συνεχίζει να γεννιέται και να εξελίσσεται μετά το στάδιο του γυρί­ σματος, γεγονός που απαιτεί νέες ειδικό­ τητες και περισσότερα άτομα. Το μοντάζ ήχου, ειδικότητα διεθνώς αναγνωρισμέ­ νη από την εποχή του μονοφωνικού κινη­ ματογράφου, αποτελεί μια βασική παρά­ μετρο για τη δημιουργία της ηχητικής μπάντας, την οποία οι έλληνες παραγω­ γοί, δημιουργοί και τεχνικοί αντιμετωπί­ ζουν ακόμα ως «απαραίτητο κακό». Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, όταν δεν μπο­ ρεί ο μοντέρ ή ο βοηθός του να χειρι­ στούν αποτελεσματικά την ηχητική μπά­ ντα, να ανατίθεται η κατασκευή της σε «ειδικούς», που είναι τα στούντιο ήχου, χωρίς να επιλέγει πολλές φορές ο σκη­ νοθέτης αυτόν τον καλλιτεχνικό συνερ­ γάτη, τον μοντέρ ήχου. Μέχρι σήμερα το μοντάζ ήχου, λόγω κόστους, χρόνου και συνήθειας, δεν γίνεται παράλληλα με το μοντάζ εικόνας αλλά αμέσως μετά, και οι προσδοκίες όλων περιορίζονται σε αυτά που μπορούν να γίνουν στον ήχο χωρίς να χρειάζονται αλλαγές στην εικόνα. Οι δημιουργοί, μη γνωρίζοντας τις δυνατό­ τητες έκφρασης μέσω του ήχου, είναι φυσικό να ζητούν σε αυτό το στάδιο μό­ νο την ηχητική επένδυση των δρώμε­ νων, «για να μην είναι άδειος ο ήχος». Αυ­ τή η αντίληψη όμως γεννά νέα θέματα, πρακτικής, αισθητικής και θεωρίας. Ένας μοντέρ που δεν έχει συνεργασία με τον μοντέρ ήχου και, επιπλέον, αυτός ο τελευταίος δεν έχει καμιά συνεργασία με τον μουσικό, δουλεύουν αποσπασματικά

/Π ΙΣ Τ Ε Υ Ω / πάνω οτην ταινία, με αποτέλεσμα οι ρόλοι τους, επειδή συχνά υπερκαλύπτονται, να περιορίζονται στις στενές προδιαγραφές της κάθε ειδικότητας. Δηλαδή ο μοντέρ να μοντάρει την εικόνα σαν να μην είχε άλ­ λους ήχους πέρα από τη φωνή, ο μουσι­ κός να γεμίζει αυτή την εικόνα με μουσικές για να δημιουργήσει συναίσθημα και ο μο­ ντέρ ήχου να περιορίζει τη φαντασία του στο γέμισμα της ηχητικής μπάντας και να μη δημιουργεί έναν ηχητικό κόσμο. Αυτός ο ηχητικός κόσμος σε κάθε κουλ­ τούρα έχει κάποια χαρακτηριστικά. Στην Ελλάδα, σήμερα, όπου η αφήγηση μέσω και του ήχου είναι ακόμα στα σπάργανα, «καλός ήχος» είναι ο καθαρός ήχος ή ο δυ­ νατός ήχος ή ο διαφορετικός ήχος. Αλλά ένας καθαρός ήχος δεν σημαίνει απαραί­ τητα ότι είναι σωστός ήχος για μια σκηνή. Επίσης, πολύς ή δυνατός ήχος δεν σημαί­ νει κατ' ανάγκη «ενδιαφέρουσα ηχητική μπάντα». Γιατί ο ήχος δεν είναι ποτέ ουδέ­ τερος. Είναι ρυθμός και επεμβαίνει στο ρυθμό της ταινίας. Είναι αναφορά σε συ­ ναισθήματα και εικόνες καί έχει τη δύναμη να αλλάζει το νόημα των πραγμάτων που βλέπουμε. Οι ελληνικές πόλεις και οι εξο­ χές προσφέρουν ηχητικά τοπία που δεν έχουμε ακόμα αφουγκραστεί, που δεν έχουμε ακόμα μεταφράσει σε ηχητικές μπάντες. Οι ήχοι κινούνται γύρω ή έξω από την εικόνα, δεν τη γεμίζουν, δεν τη μεγα­ λώνουν. Οι ατμόσφαιρες ως ήχοι που δη­ μιουργούν ατμόσφαιρα δεν έχουν ακόμα ανακαλυφθεί. Έτσι, προς το παρόν, , έχουμε συχνά ως αποτέλεσμα τη δημιουργία εκτός κά­ δρου ηχητικών χώρων που βασίζονται σε μεμονωμένους καθαρούς ήχους οι οποίοι λειτουργούν εντέλει συμβολικά και όχι προσθετικά στην αφήγηση. Επί­ σης, η χρήση όλων αυτών των ευδιάκρι­ των ήχων των σωμάτων που κινούνται, όπως βήματα, περισσότερο αδειάζουν μια εικόνα παρά τη νεμίζουν, ίσως και να εκνευρζουν, διότι έχει παρατηρηθεί ότι

ο θεατής δεν ενοχλείται καθόλου αν οι κινήσεις των σωμάτων ή τα βή­ ματα δεν ακούγονται Οε μια ταινία. Δεν χρειάζε­ ται να ακούει αυτά που βλέπει, μπορεί να συ­ μπληρώνει μόνος του τον ήχο, διότι τον γνωρίζει. Ταινίες πολ­ λών δεκαετιών το έχουν αποδείξει αυτό. Τα βήματα στις ελληνικές ταινίες δη­ μιουργούν περισσότερο την αίσθηση της σιωπής στο χώρο παρά γεμίζουν το ηχη­ τικό τοπίο. Διότι, για να ακούνονται τα βήματα, όλα τα άλλα πρέπει να είναι σιωπηλά. Έτσι, στους εξωτερικούς χώ­ ρους, όταν ακούγονται βήματα, σημαίνει ότι το ηχητικό περιβάλλον είναι ήσυχο, κάτι που συνήθως δεν είναι το ζητούμε­ νο. Η γεμάτη ήχους ηχητική μπάντα δεν σημαίνει απαραίτητα γεμάτη ηχητικά ται­ νία. Η ανάγκη μιας γεμάτης ατμόσφαιρας που μέσα σε αυτήν θα ενσωματώνονται οι ήχοι δεν έχει ακόμα καλυφθεί αποτε­ λεσματικά στις ελληνικές παραγωγές. Όμως, οι νεότεροι καλλιτέχνες, μεγαλώ­ νοντας μέσα σε ηχητικές ταινίες του πα­ γκόσμιου κινηματογράφου, έχουν εξοι­ κειωθεί με τη χρήση ήχων για τον εμπλουτισμό της αφήγησης και γνωρί­ ζουν πολύ καλά τη δημιουργία ρυθμού μέσω της ηχητικής μπάντας. Ζουν μέσα σε ήχους και τους παρατηρούν. Γνωρί­ ζουν επίσης τα εργαλεία κατασκευής τους και πειραματίζονται. Μαζί με τις ται­ νίες του πειραματικού κινηματογράφου, οι ταινίες μικρού μήκους είναι οι μόνες, προς το παρόν τουλάχιστον, πραγματικά ενδιαφέρουσες απόπειρες στην Ελλάδα αφηγηματικής χρήσης του ήχου. Στις κλασικές ελληνικές παραγωγές η χρήση του ήχου δεν είναι ακριβώς φτωχή, είναι όμως ακόμα άστοχη. ■ Η Ηλεκτρα Βενάκη διδάσκει θεωρία του μοντάζ στη Θεσσαλονίκη και θεωρία του ήχου στην Αθήνα

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

Χ22>

[

δ ι α

β α

ζ ω

]

Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

Στέλλα Βατούγιου

Ο λαϊκός χαρακτήρας του ελληνικού

κινηματογράφου τη ν περίοδο 1950-1970 έννοια του λαϊκού έχει διερευνηθεί επιστημονικά σε πολλούς το­ μείς της αισθητικής δραστηριότη­ τας, όπως οτη λογοτεχνία1, το θέατρο2, τη μουσική5 και το χορό, με αποτέλεσμα να έχει διαμορφωθεί μια θεωρία που πα­ ραμένει ανοιχτή, με πολλά ερωτήματα και διαφορετικές ερμηνευτικές προσεγγί­ σεις. Στον κινηματογράφο, αντίθετα, δεν υπάρχει αντίστοιχη θεωρητική προσέγγι­ ση, παρά το γεγονός ότι έχει από τα πρώτα χρόνια της εμφάνισής του συνδε­ θεί στενά με το χαρακτηρισμό «λαϊκός». Χαρακτηρισμό που αναφέρεται περισσό­ τερο στο είδος της ψυχαγωγίας: προσι­ τής, φθηνής, με δυνατότητα να είναι κα­ θημερινή, παρά στο περιεχόμενο των ταινιών (αν και ένα μεγάλο μέρος των ταινιών εκφράζουν μια λαϊκή αισθητική που συνδέεται γενικά με προβλήματα και συμπεριφορές που αντιπροσωπεύουν τα μεοαία στρώματα και την εργατική τάξη). Όροι οικονομικοί, αξιολογικοί, ταξινομικοί διαμορφώνουν συχνά το περιεχόμενο της έννοιας του λαϊκού. Το ερώτημα αν υπάρχει λαϊκός κινηματογράφος παραμέ­ νει ανοιχτό. Μπορεί ένα προϊόν της βιο­ μηχανικής εποχής, που παρόγεται ο' ένα στούντιο με συγκεκριμένους συντελε­ στές, να θεωρηθεί λαϊκή δημιουργία; Θα επιχειρήσουμε να αποδείξουμε ότι ο ελληνικός κινηματογράφος της περιόδου 1950-1970 είναι «λαϊκός»4, εξετάζοντας τον οε συνάρτηση με: α. το ιστορικό πλαίσιο -το χαρακτήρα της κοινωνίαςμέσα στο οποίο γεννήθηκε, β. τα θέματα με τα οποία ασχολήθηκε (ή τα θέματα γύρω από τα οποία κινήθηκε), γ. τη σχέ­ ση του με την υπόλοιπη παραγωγή, θεα­ τρική και λογοτεχνική, και δ. τη σχέση του με τον υπόλοιπο ευρωπαϊκό κινημα­

Η

130

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

τογράφο (επιγραμματικά, μόνο και μόνο αναφορικά με το περιεχόμενο, για να διαφανεί η διαφοροποίηση). Η οικονομική, κοινωνική και πολιτική ζωή της εικοσαετίας 1950-70 κινείται στο πλαίσιο αναπτυσσόμενου καπιταλισμού, όπου τα μεσαία και κατώτερα στρώματα της κοινωνίας και η εργατική τάξη (στο βαθμό που οριοθετείται ως τέτοια) έχουν μια ρευστότητα και κινητικότητα, η οποία είναι αποτέλεσμα της τόσης του μεγά­ λου κεφαλαίου να σταθεροποιηθεί και να ισορροπήσει με τη μεταπρατική οικονο­ μία. Εκατοντάδες χιλιάδες εργαζόμενοι συσσωρεύονται εξαιτίας της εσωτερικής μετανάστευσης, η οποία έχει ως κύριο αίτιο τον εμφύλιο πόλεμο και την ανα­ σφάλεια των πολιτών, στα μεγάλα αστι­ κά κέντρα και ιδιαίτερα στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη, όπου αναζητούν σταθερή εργασία και σταδιακά κοινωνική, πολιτική και καλλιτεχνική έκφραση. Ένα μέρος των μεσαίων και κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων που είναι διανοούμενοι, πτυχιούχοι, μικρέμποροι, μαγαζάτορες, μικροεπαγγελματίες, τεχνίτες και εργαζό­ μενοι μισθωτοί και εξαρτημένοι από τη μεγάλη εργοδοσία συνδέονται κατά διά­ φορους τρόπους με τον καλλιτεχνικό χώρο και παρουσιάζουν μια συλλογική έκφραση στις μικρότερες και μεγαλύτε­ ρες εταιρείες του θεάματος, προσδίδο­ ντας ένα ύφος και χαρακτήρα κοντά στα βιώματά τους και την πραγματικότητα όπως την αντιλαμβάνονται γύρω τους. Στον κινηματογράφο, εγκαταλείπονται ξαφνικά οι δραματικές ταινίες μεγάλου έρωτα του μεσοπολέμου και εμφανίζεται τώρα πλήθος ταινιών που παρουσιάζουν ακριβώς τις κατηγορίες ανθρώπων που αναφέραμε, με επίκεντρο την εργασία

τους ή την ανεργία, κεντρικό οημείο γύ­ ρω από το οποίο δημιουργούνται οι ιστο­ ρίες των οεναρίων. Είναι εξάλλου η επο­ χή που κυριαρχεί και στον παγκόσμιο κι­ νηματογράφο η αφήγηοη (σημασία έχει τι λες, όχι πώς) και όπως οτον εληνικό οι ιστορίες με δράοη και όχι στοχασμό. Μέοα σ' αυτή τη ρευστότητα η πολιτική και ιδεολογική κατεύθυνση δεν είναι σα­ φής, γιατί διαχέεται ένας λαϊκισμός μέοα απ' τα πολιτικά κόμματα του κεντρώου χώρου5, που εκφράζει μεγάλη μερίδα των μεσαίων στρωμάτων, των εργατικών και της διανόησης. Οι εκπρόσωποι της εργατικής τάξης που κινούνται μέσα στο πλαίσιο της δημοκρατικής αριστερός εντάσσονται στο χώρο της καλλιτεχνικής δημιουργίας και παράγουν ένα μεγάλο μέρος της. Αυτοί οι δημιουργοί, επειδή δεν έχουν σαφή αστική ή προλεταριακή ιδεολογία, διαμορφώνουν μιαν αισθητική αντίληψη τέτοια η οποία είναι διάχυτη στο κοινό, όπως φαίνεται από τα λαϊκά περιοδικά και τις εφημερίδες της εποχής, αναδεικνύει το κωμικό, το σάτιρα και το σαρκασμό. Αντίθετα με την ευρωπαϊκή κινηματογραφική παραγωγή της ίδιας εποχής, που έχει σαφή οριοθέτηση, οι ελληνικές δημιουργίες θυμίζουν τα όρια ανεξαρτησίας του ατόμου μέσα σε α­ σφυκτικές συνθήκες και αυτό μπορούμε να το αναγνωρίσουμε ως λαϊκό. Καθήκο­ ντα όχι ιστορικά, αλλά καθημερινές υπο­ χρεώσεις, επίτευξη άμεσης λύσης. Στη νεοελληνική παράδοση του πεζού λόγου και ειδικά του θεατρικού παρου­ σιάζονται καλλιτεχνικά έργα μετά τον πόλεμο, την αντίσταση και τον εμφύλιο, στα οποία δεν είναι αποφασισμένη και ξεκαθαρισμένη η πολιτική ταυτότητα, η συμπεριφορά και η ιδεολογία του ήρωα.

Οι πεζογράφοι και οι θεατρικοί συγγραφείς στέκονται σε μια ισορ­ ροπία ανάμεσα στη σύμβαση που εκφρά­ ζει τους αστικούς θεσμούς και την αγω­ νία των ανθρώπων να επιβιώσουν στις νέες συνθήκες. Επειδή υπάρχει μία ποικί­ λη έκφραση αυτών των στρωμάτων σε πνευματικές και πολιτικές ομάδες, χωρίς να εκφράζουν μια καθορισμένη ιδεολο­ γία που προέρχεται από ένα νόμιμο κόμ­ μα της αριστερός, απελευθερώνονται μια σειρά από προβλήματα τα οποία δεν έχουν ορθολογική δέσμευση αλλά βαθ­ μούς ελευθερίας χωρίς καμιά φανερή ιστορική κατεύθυνση. Αυτό σημαίνει ότι οι ήρωες αντιπροσωπεύουν όλο και πε­ ρισσότερες μικρές ομάδες συμφερό­ ντων, με διαφορετικές νοοτροπίες, συ­ μπεριφορές, αγωνίες και διεκδικητικά αι­ τήματα. Οι θεατρικοί συγγραφείς όπως ο Ψαθάς και I. Καμπανέλλης, που αποκαλύπτουν τύπους και χαρακτήρες της ελληνικής κοινωνίας, που ακολουθούν σταθερές αξίες της αστικής τάξης, συνδέονται με τύπους που αναδεικνύει η ιδιόμορφη καλλιτεχνική δημιουργία της επιθεώρη­ σης αλλά και της πρόζας, έτσι όπως αναδείχθηκαν από τον Τσιφόρο, τον Τζαβέλλα, τους Σακελλάριο - Γιαννακόπουλο, Γιαλαμά - Πρετεντέρη, κ. Ασημακόπουλο, Γ. Ρούσσο κ,ά., διαμορφώνοντας μία μεικτή παράδοση θεατρικού λόγου και κι­ νηματογραφικής δημιουργίας. Το και­ νούργιο που προκύπτει είναι τύποι και χαρακτήρες που έχουν όσο το δυνατόν περισσότερα αληθινά χαρακτηριστικά της κοινωνίας. Οι χαρακτήρες αυτοί εντάσσονται μέσα σε διεκδικητικές σχέ­ σεις και διαμορφώνεται έτσι ένα αξιακό

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007 131

[

Δ Ι Α Β Α Ζ Ω Α Φ I Ε Ρ Ω Μ

σύστημα το. οποίο βρίσκεται ανάμεσα στις αστικές αξίες και τις λαϊκές (ατομικές και κατά περίπτωση). Στις συνθήκες της αναπτυσσόμενης βιο­ μηχανίας, του εμπορίου και της αγοράς, που διαμορφώνεται η τάση να σταθερο­ ποιηθούν οι κώδικες ατομικής συναλλα­ γής και κατοχύρωσης αξιοπρεπούς δια­ βίωσης, η θεατρική και κινηματογραφική Στέλλα, 1955, δημιουργία προβάλλουν συμβατικούς και του Μιχάλη κακογιάννη μπ κώδικες συμπεριφοράς που περιέΜάϊος χατζιδάκις (Μελίνα Μερκούρη)

132

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

χουν την τιμιότητα, την αμεσότητα, την απλότητα, την ειλικρίνεια, το αυθόρμη-

το, την ευκολία συναλλαγής και υπέρβα­ σης, με στόχο να αποκτήσουν αυτοί οι κώδικες καθολικό χαρακτήρα. Στην περί­ πτωση του ελληνικού κινηματογράφου οι κώδικες αυτοί τείνουν να εκδηλώνο­ νται ως λαϊκοί με την έννοια ότι δεν υπάρχει αίτημα ιστορικής προοπτικής και αλλαγής των πολιτικών και κοινωνικών δομών (πολιτικό - στρατευμένο). Το λαϊ­ κό στη δεδομένη περίπτωση θα μπορού­ σαμε να το ταυτίσουμε με την αυθόρμη­ τη και ανατρεπτική - σαρκαστική διάστα­ ση. Συνεπώς δεν υποστηρίζουμε ότι εξαφανίζονται τα αστικά χαρα­ κτηριστικά του καλλιτεχνι­ κού έργου αλλά ο χαρακτή­ ρας εντοπίζεται περισσότε­ ρο στον τύπο και τη συμπε­ ριφορά του ήρωα. Δημιουργούνται τύποι και χαρακτή­ ρες συμπληρωματικοί, έτσι ώστε ο ήρωας πρωταγωνι­ στής να μην επιβάλλει κυ­ ριαρχικά τη δράση του, αλ­ λά να βρίσκεται διαρκώς σε μια αμφισβήτηση και αμφι­ βολία. Παραδείγματα: Το οωφεράκι (Τζαβέλλας, 1952), Μαγι­ κή πόλη (Κούνδουρος, 1954), Κάλπικη λίρα (Τζα­ βέλλας, 1955), Ποτέ την Κυριακή (Ντασσέν, 1960), Ο λουστράκος (Μ. Πλυτά, 1965), Η έβδομη μέρα της δημιουργίας (Β. Γεώργιάδης, 1966). Οι χαρακτήρες δεν ολοκλη­ ρώνονται με ευκρίνεια όπως στο αστικό μυθιστό­ ρημα και το θέατρο6 και δεν φτάνουν στο σημείο να υποστούν ακραίες συνέ­ πειες από τις πράξεις τους. Διαμορφώνονται έτσι ώστε να πραγματοποιούν μια κα-

ταγγελία απέναντι σε αυτούς που δια­ μορφώνουν τις καταναγκαστικές δομές μιας κοινωνίας της εκμετάλλευσης, που συνήθως προοωποποιείται οτην εξουσία: Ο Δράκος (Κούνδουρος, 1955), Ο κατή­ φορος (Γ. Δαλιανίδης, 1961), Τα κόκκινα φανάρια (Β. Γεωργιάδης, 1963), Τα δί­ χτυα της ντροπής (Ερρ. Θαλασσινού, 1965), Η ροίρα ενός αθώου (Γρηγορίου, 1965), Μιας πεντάρας νιάτα (Ντ. Δαδήρας, 1967). Έχουν αντιφατική συμπεριφορά, όπως και οι περισσότερες δραστηριότητες που αποκαλύπτονται στο κοινωνικό γίγνε­ σθαι, και η δράση τους περιβάλλεται από μια απολαυστική διάσταση απέναντι στη ζωή, που είναι πιο κοντά απέναντι σ; αυ­ τό που θα μπορούσαμε να ορίσουμε ως λαϊκό. Πράξεις που εκφορτίζουν το συ­ ναίσθημα για να στοχαστούν πάνω στο πρόβλημα της ψυχικής ισορροπίας. Στα περισσότερα κινηματογραφικά έργα δεν ορίζονται ιστορικά καθήκοντα τα οποία πρέπει να επιτευχθούν, αλλά καθημερινά τα οποία οδηγούν στην επίτευξη της άμεσης λύσης: Σάντα Τσικίτα (Σακελλάριος, 1953), Δεσποινίς ετών 39 (Σακελλάριος, 1954), 0 θησαυρός του μακαρίτη (Τσιφόρος, 1959), Φτωχαδάκια και λε-

φτάδες (Λάσκος, 1961), Ένα έξυπνο μούτρο (Ανδρεαδάκης, 1965). Αποκαλύπτονται πιο πολλές διαστάσεις της ανθρώπινης συμπεριφο­ ράς, νοοτροπίας και επι­ κοινωνίας μέσα από ιστορίες που έχουν πάμπολλα κοινά στοιχεία από ταινία σε ταινία. 0 λαϊκός κι­ νηματογράφος δεν αναζητεί ρήξη αλλά συνέχεια, επιβεβαιώνει μέσω της επανά­ ληψης. Οι αδυναμίες του ήρωα διαχωρίζονται από εξουσιαστικές εξαρτήσεις και ανα­ γνωρίζονται ως πόνος και αγωνία και λι­ γότερο ως τελειωτική λύση. Εξάλλου οι αγώνες και διεκδικήσεις μέσα από το πε­ ριεχόμενο των έργων του ελληνικού κι­ νηματογράφου εντοπίζονται σε ήρωες που πετυχαίνουν ένα κοινότυπο στόχο και όχι σε ηγέτες μιας οργανωμένης πο­ λιτικής και ιδεολογικής δράσης. Το λαϊκό έργο αναδεικνύει τους χώρους, τους αν­ θρώπους και τις διαδικασίες και όχι το αποτέλεσμα... ■

'■Μ. Γ. Μερακλής, Τι είναι η λαϊκή λογοτεχνία, Σύγχρονη Εποχή Αθήνα 1988. !· Β. Πούχνερ, Θεωρία του λαϊκού θεάτρου. Κριτικές παρατηρήσεις στο γενετικό κώδικα της θεατρικής συμπεριφοράς του ανθρώπου, Αθήνα 1985. A Διεθνής Συνάντηση Λαϊκού Θεάτρου, Ζάκυνθος 2729 Σεπτεμβρίου 2002, Πρακτικά Συνεδρίου, Ζάκυνθος 2003. Β' Διεθνής Συνάντηση Λαϊκού Θεάτρου, 21-23 Νοεμβρίου 2003, Πρακτικά Συνεδρίου, Ζάκυνθος 2004. ’■Δαμιανάκος Στ„ Παράδοση ανταρσίας και λαϊκός πολιτισμός, Πλέθρον 1987 *■0 καθηγητής Μ. Γ. Μερακλής διέκρινε τις ελληνικές ταινίες ως δημιουργίες λαϊκής έκφρασης μιας δημιουργικής εποχής, σύντομης σε διάρκεια, αλλά

σημαντικής ανάτασης (Τι είναι η λαϊκή λογοτεχνία) Περιέλαβε τον κινηματογράφο αυτής της περιόδου στο βιβλίο του Ελληνική Λαογραφία (1984) και οργάνωσε φροντιστηριακά μαθήματα με θέμα τον ελληνικά κινηματογράφο αυτής της περιόδου. Επίσης ο καθηγητής Μηνάς Αλ. Αλεζιάδης αφιερώνει στον ελληνικό κινηματογράφο ορισμένα μαθήματα από τις πανεπιστημιακές παραδόσεις του μαθήματος Εισαγωγή στη Λαογραφία, σε προπτυχιακούς και μεταπτυχιακούς φοιτητές. s- Χρ. Βερναρδάκης - Γ. Μαυρής, Κόμματα και κοινωνικές συμμαχίες στην προδικτατορική Ελλάδα, Εξάντας 1991 1 Βλέπε Α και 8' Διεθνής Συνάντηση Λαϊκού Θεάτρου, ΰπ.π.

Η Στέλλα Βαταύγιου είναι υπ. 6ρ. κινηματογράφου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007 1 3 3

[

Δ I A B A Z Q ] Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

Έ λενα Χρηστοπούλου

Ο Έ λληνα ς

και ίο μπ λοκμπ ά οιερ ε άρθρο του στο Βήμα της Κυριακής (8 Οκτωβρίου 2006, σελ.6-7), ο κρι­ τικός κινηματογράφου Γιάννης Ζούμπουλάκης έγραφε: «Στο κρίσιμο ερώτη­ μα "πού ακριβώς βρίσκεται σήμερα ο ε λ ­ ληνικός κινηματογράφος;" η απάντηση είναι: στο ίδιο οημείο που βρίσκεται το ελληνικό ποδόσφαιρο -μια επίχρυση με­ τριότητα». Αν και μετριότητα, συνεχίζει ο Γ. Ζουμπουλάκης, ο ελληνικός κινηματο­ γράφος έχει καταφέρει να «βάλει» 4 γκολ. Οι μεγάλες σύγχρονες εμπορικές επιτυχίες είναι λοιπόν, με χρονολογική σειρά, το Safe Sex (1999) των Μιχάλη Ρέππα και Αντώνη Παπαθανασίου, η Πο­ λίτικη κουζίνα (2003) του Τάσου Μπουλμέτη, οι Νύφες (2004) του Παντελή Βούλγαρη και η Λούφα και παραλλαγή: Σειρήνες στο Αιγαίο (2005) του Νίκου Περάκη1.

To Safe Sex, πράγματι, πέτυχε να σπάσει το «φράγμα» του box office, καταφέρνοντας να προσελκύσει στις αίθουσες το ελληνικό κοινό, το οποίο φαινόταν να έχει προσκολληθεί ανεπιστρεπτί στην τηλεοπτική οθόνη. Σύμφωνα με τον Γιάν­ νη Σολδάτο μάλιστα, το Safe Sex έκανε, τότε, το μεγαλύτερο ρεκόρ σε «όλη την ιστορία του ελληνικού κινηματογρά­ φου»2. Η αλήθεια είναι βέβαια πως, αν και η ιστορική αυτή προσέλευση στις αίθου­ σες είναι από μόνη της αξιοσημείωτη, γεγονός παραμένει πως ο Έλληνας πέ­ ρασε από την οθόνη της τηλεόρασης σε μια κινηματογραφική οθόνη που του προσέφερε ακριβώς εκείνο που τον είχε καθηλώσει στην τηλεόραση. Το ενδιαφέρον είναι πως, αν εξαιρέσου­ με τη χρονική απόσταση από το 1999 του Safe Sex μέχρι το 2003 της Πολίτικης κουζίνας, οι Έ λλη νες διαθέτουν (ή επι­

Σ

1 34- ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

λέγουν να αναδείξουν) από τότε και μια εμπορική επιτυχία κάθε χρόνο στη σειρά. Αν προσθέσουμε κιόλας το πρόσφατο 5 λεπτά ακόμα του Γιάννη Ξανθόπουλου, το οποίο δεν έχει ολοκληρώσει ακόμα τον κύκλο του στις ελληνικές αίθουσες, αλλά κινείται σε παρόμοια μεγέθη5, ο ετήσιος ρυθμός με τον οποίο παρατηρείται πλέον τέτοια έξαρση μπορεί να ση­ μαίνει μόνο ένα πράγμα. Μετριότητα ή όχι, το ελληνικό σινεμά έχει εντοπίσει μια αποτελεσματική φόρμουλα -είτε παρα­ γωγής είτε προώθησης- η οποία, για τα ελληνικά πάντα δεδομένα, όχι μόνο είναι επαρκής, όχι μόνο είναι επίχρυση, αλλά για κάποιες, μετρημένες σε σχέση με την ετήσια παραγωγή, ταινίες εξελίσσεται σε κανονικό χρυσωρυχείο. Με άλλα λόγια, μπορούμε να μιλάμε πλέον για ένα ελ ­ ληνικό είδος μπλοκμπάστερ (ετυμολογι­ κά άλλωστε, η λέξη αφορά εκείνες τις ταινίες που «σπάνε» (bust] τα «φράγμα­ τα» [block), κάτι που καθένα από τα συ­ γκεκριμένα έργα, με τη σειρά του, έχει πετύχει). Στο ίδιο άρθρο, ο Γ. Ζουμπουλάκης ση­ μειώνει: «Το ζήτημα είναι ότι οι επιτυχίες της τελευταίας επταετίας είναι εφήμε­ ρες, γιατί στην πραγματικότητα δεν υπάρχει ένας σοβαρός εμπορικός άξονας για παραγωγή έργου. Σκεφτόμαστε πότε είνάι ο κατάλληλος χρόνος για να γυρι­ στεί μια ταινία, αναζητούμε τη σωστή τα­ κτική για την προώθησή της και σταυρώ­ νουμε τα δάχτυλά μας. Δεν έχουμε όμως την υποδομή για να στηρίξουμε μια νοι­ κοκυρεμένη βιοτεχνία με διάρκεια και με την προοπτική να γίνει κάποτε βιομηχα­ νία». Κανείς δεν αμφισβητεί την ανάγκη για την εξυγίανση της εδώ και χρόνια ανεπαρκούς βιοτεχνικής ή βιομηχανικής

/ΓΟΥΣΤΑΡΩ/ κινηματογραφίας της χώρας μας. Η υπο­ δομή όμως που αναφέρει ο Γ. Ζουμπουλάκης (και αποζητούμε όλοι μας), παρα­ πέμπει σε κότι πολύ μεγαλύτερο -και ση­ μαντικότερο- από τη βιομηχανική/οικονομική ανάπτυξη του κινηματογράφου μας, το οποίο είναι, επιπλέον, άρρηκτα συνδεδεμένο με την «εφήμερη» πραγμα­ τικότητά του. Οτιδήποτε αφορά σε τέτοιο βαθμό τη μάζα και μπορεί, κατά συνέπεια, να χα­ ρακτηριστεί ως φαινόμενο, στρέφει αυ­ τόματα την προσοχή σε εκείνο που εξαρ­ χής το όρισε ως τέτοιο: στην προκειμένη περίπτωση, το ελληνικό κοινό. Στη σύγ­ χρονη φιλελεύθερη οικονομία προσφο­ ράς και ζήτησης, όπου ποτέ δεν είναι απόλυτα σαφές ποια από τις δύο προη­ γείται και ορίζει την άλλη, τείνουμε τελι­ κά να εστιάζουμε στην προσφορά, «ρίχνοντας»/μειώνοντας το μερτικό της ευ­ θύνης που κουβαλούν οι απαιτήσεις της πλειονότητας. Οι πέντε αυτές ταινίες είναι διαφορετικές μεταξύ τους. Τα τηλεο­ πτικής νοοτροπίας Safe sex και Λούφα και παραλ­ λαγή απέχουν από το συ­ ναισθηματισμό της Πολί­ τικης Κουζίνας, των Νυ­ φών, ακόμα και του πιο γλυκανάλατου 5 λεπτά ακόμα. Προσφέρουν όμως στο σύνολό τους κάποια κυρίαρχα στοιχεία που μπορούν να συνοψί­ σουν τα ενδιαφέροντα του σύγχρονου έλληνα θεατή. Από τη μια, στέκο­ νται «περήφανα» το σεξ και η αθυροοτομία του Safe Sex και της Λούφας, τα οποία, σε αντίθεση με τις κωμωδίες των δεκαε­ τιών του '50 και του '60, ανάγονται σε σεναριακές

αξίες από μόνα τους. Το χιούμορ δεν πηγάζει πια από την κατάσταση ή το slapstick, αλλά απομο­ νωμένες λέξεις ή εικό­ νες κρατούν ρόλο πρω­ ταγωνιστή: ο Έλληνας πλέον γελάει με το που ακούει τη λέξη «μαλάκας» ή κάθε φορά που βλέπει, έστω και φευγαλέα, γυμνό. Η «εξέλιξη» αυτή βέβαια δεν είναι πρό­ σφατη: το φαινόμενο παρατηρείται ήδη από τις βιντεοταινίες της δεκαετίας του '80, και στη συνέχεια με τη δημοφιλή επιτυχία των τηλεοπτικών σειρών των ιδιωτικών καναλιών. Σήμερα όμως φαίνε­ ται να έχει παγιωθεί ως νόρμα και όχι ως μία ατυχής, ακαλαίσθητη, συγκυρία που έτυχε κάποτε. Από την άλλη, ξεπροβάλλει η νοσταλγία της Πολίτικης κουζίνας και των Νυφών, μια οικουμενική νοσταλγία που δεν αφο, , , , , , ρά μόνο όσους έχουν καταγωγή από την Πόλη ή μεταναστευτικό παρελθόν. Ο νο-

Τα κουρέΛια τραγουδάνε ακόμη, 1979’ του Νίκου ΝικοΑαϊδη (Λλκης παναγιωιίδης, Ρίτα Μπενσουσάν)

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007 1 3 5

[

136

Δ Ι Α Β Α Ζ Ω Α Φ I Ε Ρ Ω Μ

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

σταλγικός αυτός χαρακτήρας προκύπτει από την επιθυμία για μια άλλη, χαμένη, παλιά Ελλάδα, με αξίες και παραδόσεις που φαντάζουν λυτρωτικές οτο σημερι­ νό απαξιωτικό και αποδομημένο πλαίσιο, όπου η έλλειψη ηθικής είναι προϊόν της «κοινωνίας» και έχει κάνει έρμαιό της τον άμοιρο πολίτη. Ακόμα και το 5 ήεπτά ακόμα, που δε μοιάζει εκ πρώτης όψεως να χωράει σε κάποια από αυτές τις κατη­ γορίες, χειρίζεται με ήπιο τρόπο τα σεξουαλικά/οεξιστικά αστεία, ενώ η χρι­ στιανική πλευρά της ιστορίας παραπέ­ μπει κατευθείαν αε μια συντηρητική (και εν δυνάμει «σωτήρια») εικόνα της χώρας. Αξίζει, σ' αυτό το σημείο, να κοιτάξει κα­ νείς στην απέναντι όχθη του ωκεανού, εκεί που βασιλεύει με μεγαλοπρέπεια το «είδος» του μπλοκμπάστερ. Οι Αμερικα­ νοί είχαν ανέκαθεν εμμονή με την επε­ κτατική πολιτική και την υπεροχή του έθνους τους. 0 κινηματογράφος τους, κατ' επέκταση, προωθεί ευλαβικά το αμερικανικό ιδεώδες και διαιωνίζει μια πολύ συγκεκριμένη εικόνα του αμερικανού πολίτη. Οι πρωταγωνιστές στις ται­ νίες, εκπροσωπώντας δήθεν τον αμερι­ κανικό λαό, είναι χαρακτήρες με ακλόνη­ τη ηθική, εξωπραγματική αίσθηση του δι­ καίου, χριστιανοί και πατριώτες -και γι' αυτό πάντα ανίκητοι. Αυτό θέλουν άλλω­ στε να πιστεύουν οι θεατές, αυτό και βλέπουν στις οθόνες τους. Με έναν ανά­ λογο τρόπο, ο Έλληνας στρέφεται κι αυ­ τός προς την εικόνα που του είναι πιο οι­ κεία -του εξυπνάκια, αθυρόστομου, φω­ νακλά μάγκα που αισθάνεται περήφανος τόσο για το μυθικό παρελθόν της χώρας του όσο και για το θρύλο της σεξουαλι-

κής του φήμης. Σε ένα μικρότερο ή μεγα­ λύτερο βαθμό, η καθεμία από τις παρα­ πάνω ταινίες εκμεταλλεύεται αυτό το πρότυπο και το γυαλίζει για να ελκύσει το κοινό της. Δεν είναι τυχαίο που το σινεμά του Γιάννη Οικονομίδη (μιλώντας κυρίως για το Σπιρτόκουτο, μιας και η Ψυ­ χή στο στόμα δεν έχει κυκλοφορήσει ακόμα στις αίθουσες όταν γράφονται αυ­ τές οι γραμμές), το οποίο βρίθει φωνής και βρισιάς, δεν κατάφερε να βρει αντα­ πόκριση από το κοινό. Εκεί, ο Έλληνας «κλωτσάει», γιατί ο καθρέφτης βρίσκεται σε απόσταση αναπνοής και αποκαλύπτει όλες τις ρυτίδες και τις ουλές του: η ει­ κόνα σπάει σε χίλια κομμάτια και ο θεα­ τής συνειδητοποιεί ότι δεν μπορεί με τί­ ποτα να σταθεί στο ύψος του παρελθό­ ντος του, όσο κι αν το επιθυμεί ή νο­ σταλγεί. Η εφήμερη φύση, λοιπόν, του ελληνικού κινηματογράφου που αναφέρθηκε παρα­ πάνω έχει να κάνει με κάτι πολύ βαθύτε­ ρο από την ούτως ή άλλως αδύναμη στα θεμέλια εγχώρια παραγωγή. Είναι κλισέ, αλλά γι' αυτόν ακριβώς το λόγο κρύβει αλήθειες και πρέπει να επιστρέφουμε σ' αυτό: η στασιμότητα και η νοσηρότητα στη νοοτροπία του Έλληνα είναι που χρειάζεται εξαρχής εξυγίανση. Είναι λογι­ κό ο έλληνας θεατής να αποζητά και να θρέφει ένα εφήμερο σινεμά, γιατί μόνο έτσι μπορεί να διατηρήσει την εικόνα που έχει για τον εαυτό του. Και, φυσικά, όταν υπάρχει ανταπόκριση, δέχεται με ευχαρίστηση και να το πληρώσει. ■

’■Συνολικά τα εισιτήρια που έκανε η κάθε ταινία είναι: Safe Sex 1.260.603, Πολίτικη κουζίνα 1.350.000, Νύφες 750.000, Λούφα και παραλλαγή: Σειρήνες στο Αιγαίο 1.400.000.

1 Γιάννης Σολδάτος, Ιστορία του ελληνικού

κινηματογράφου, 3ος τόμος, 1990-2002 (10η έκδοση), εκδόσεις Αιγόκερως 2002, σελ. 205.

1Μέχρι τις 4 Δεκεμβρίου η ταινία 5 λεπτά ακόμα είχε φτάσει τα 330.000 εισιτήρια.

Η Έλενα Χρηστοπούλου είναι Βημοσιογράφος. κριτικός κινηματογράφου

Σπύρος Κακουριιόχης

Μνήμες αντίστασης και εμφυλίου

στο ελληνικό οινεμά 1945-1985 κινηματογράφος, στη σχέση του με την ιστορία, υπήρξε πάντα φο­ ρέας της συλλογικής μνήμης -κά­ ποιας από τις ανταγωνιστικές συλλογικές μνήμες της κοινωνίας. Ακριβώς επειδή οι αυταρχικές εξουσίες που προέκυψαν με­ τά το τέλος της Κατοχής και του Εμφυ­ λίου αναγνώριζαν την τεράστια δύναμη της κινούμενης εικόνας, διαμόρφωσαν ένα πλαίσιο ελέγχου και λογοκρισίας το οποίο μέσω της απαγόρευσης κατέληγε στην υπαγόρευση αυτού που μπορεί να δειχτεί και να ειπωθεί, μέχρι το 1974 τουλάχιστον. Με αυτόν τον τρόπο δια­ μορφωνόταν ένα είδος «ημιεπίσημης» μνήμης, η οποία βασιζόταν στην αποσιώ­ πηση της ένοπλης αντίστασης και του Εμφυλίου, παράλληλα με τον επίσημο αντικομμουνιστικό κρατικό λόγο και τη λαϊκή, αλλά φιμωμένη σε μεγάλο βαθμό, μνήμη. Έτσι, στην 25ετία που μεσολάβησε από τη λήξη του Εμφυλίου μέχρι και τη μετα­ πολίτευση, η συλλογική μνήμη που δια­ μορφώνει ο ελληνικός κινηματογράφος για τη δεκαετία του '40 έχει αρκετά κοι­ νά χαρακτηριστικά, αφού οι αναπαρα­ στάσεις του για την περίοδο της Κατο­ χής είναι, σε μεγάλο βαθμό, στερεοτυπί­ α ς.

0

καταρχάς της οργανω­ μένης αντίστασης. Όχι μόνο του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ αλ­ λά και των άλλων ένοπλων αντάρτικων ομάδων. Μόνο αρκετά αργότερα, και σε ελάχιστες ταινίες, θα κάνει την εμφάνισή του, για παράδειγμα, το όνομα του ΕΔΕΣ (.Στρατιώτες δίχως στολή, το 1959) ή της ΠΕΑΝ (Δελησταύρου και υιός, το 1956)1. Ως φορείς της αντίστασης εμφανίζονται μικρές ομάδες κατασκοπείας και σαμποτάζ, σε επαφή με τη Μέση Ανατολή και την εξόριστη κυβέρνηση, ενώ ο πρωτα­ γωνιστικός ρόλος ανήκει σε αξιωματι­ κούς του στρατού, με επίκεντρο της δράσης τους την Αθήνα. Για το ελληνικό ^ γ Day , 976 σινεμά της περιόδου αυτής, η Αντίσταση ίου παντελή Βούλγαρη

Μετά την απελευθέρωση Τα στερεότυπα αυτά διαμορφώνονται ήδη από την περίοδο 1945-49. Την ίδια στιγμή που στα βουνά συνεχίζουν να μαί­ νονται οι συγκρούσεις, αλλά και οι τραυ­ ματικές μνήμες είναι ακόμη έντονες, η ει­ κόνα που δίνει ο ελληνικός κινηματο­ γράφος για τα γεγονότα είναι, ως επί το πλείστον, η αποσιώπηση. Αποσιώπηση

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007 1 3 7

[

Δ Ι Α Β Α Ζ Ω Α Φ I Ε Ρ Ω Μ

είναι υπόθεση, σχεδόν αποκλειστικό, ίων πόλεων. Όπως εύκολα μπορεί να συμπεράνει κα­ νείς, οι συγκρούσεις ανάμεσα στις αντι­ στασιακές οργανώσεις δεν παρουσιάζο­ νται καθόλου, ούτε όμως, μέχρι το 1967, γίνεται ποτέ λόγος για ΕΑΜική ή κομμου­ νιστική τρομοκρατία, θεματική που αργό­ τερα θα χρησιμοποιήσει κατάλληλα η χουντική προπαγάνδα. Αλλά και όσον αφορά την παρουσίαση των κατακτητών υπάρχει διαφοροποίη­ ση: Έτσι, οι Γερμανοί παρουσιάζονται ως φορείς μιας καλολαδωμένης, αποτελε­ σματικής και απάνθρωπης πολεμικής μη­ χανής, οι Ιταλοί παρουοιάζονται γελοιογραφικά σαν «κοκορόφτεροι», μεσογεια­ κοί και συναισθηματικοί τύποι, ενώ πλή­ ρης είναι η αποσιώπηση της βουλγαρικής κατοχής. Είναι εντυπωσιακό πως στις ταινίες που γυρίστηκαν την περίοδο του Εμφυλίου οι συνεργάτες των Γερμανών παίζουν μικρό ρόλο, που αργότερα θα «αναβαθμιστεί», θα αποδοθεί με πολύ μελανότερα χρώ­ ματα, καταλήγοντας εντέλει στο στερεό­ τυπο του προδότη και του μαυραγορίτη. Παράλληλα, δεν γίνεται καμία αναφορά στις κατοχικές κυβερνήσεις συνεργατών ή στα Τάγματα Ασφαλείας. Οι σκηνοθέτες και οι σεναριογράφοι του ελληνικού κινηματογράφου, μέχρι το 1967, διαμόρφωσαν σταδιακά μια ημιεπίσημη μνήμη για τη δεκαετία του '40, που βασιζόταν στην αποσιώπηση των τραυ­ ματικών στοιχείων της περιόδου, κυρίως κάθε είδους ελληνοελληνικών συγκρού­ σεων, στην αποσιώπηοη του κοινωνικού, συλλογικού και οργανωμένου χαρακτήρα της αντίστασης. Οι αποσιωπήσεις αυτές αφορούν τόσο το λόγο των ηττημένων όσο και το λόγο των νικητών. Όσο κι αν φαίνεται εκ πρώτης όψεως περίεργο, μέ­ χρι την εποχή της χούντας ο ελληνικός κινηματογράφος δεν αναπαράγει το λό­ γο της νικήτριας αντικομμουνιστικής πα­

138

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

ράταξης. Στρογγυλεύει και «αποκαθάρει» τα βιώματα και των δύο πλευρών, δη­ μιουργώντας σταδιακά το ιδεολόγημα της αντίστασης ολόκληρου του έθνους. Είναι το ίδιο περίπου ιδεολόγημα που θα αναπαραγάγει ο κινηματογράφος και ο επίσημος λόγος αμέσως μετά τη μετα­ πολίτευση, μόνο που τότε θα έχει αρι­ στερό πρόσημο... Σε αυτή τη μαγική εικόνα υπήρξαν βε­ βαίως σημαντικές εξαιρέσεις, που συνή­ θως και καλλιτεχνικά υπερβαίνουν το μέ­ σο όρο. Πέρα από το Οι Γερμανοί ξανάρ­ χονται (1947), που εκπλήσσει κυρίως λό­ γω του ότι κηρύσσει την εθνική συμφι­ λίωση και επιμερίζει τις ευθύνες την ώρα που οι δύο αντίπαλοι μάχονται στα βου­ νά, θα πρέπει να σημειώσουμε ακόμη το έξοχο νεορεαλιστικό Ξυπόλητο τάγμα (ΓκρεγκΤάλας, 1953) και, ιδιαίτερα, τους Παράνομους του Νίκου. Κούνδουρου (1958), όπου οι «ληστές» τους οποίους παρουσιάζει επί της οθόνης εύκολα μπο­ ρούσαν να ταυτιστούν από το κοινό με τις «ομάδες καταδιωκομένων» που στά­ θηκαν το πρόπλασμα του ΔΣΕ. Στη σύντομη άνοιξη που προηγήθηκε της δικτατορίας παρατηρούμε την ανάδυση μιας ανταγωνιστικής προς την κυρίαρχη μνήμης, που ορισμένοι σκηνοθέτες επι­ διώκουν, όσο τους επιτρέπουν τα πολιτι­ κά ανοίγματα της εποχής, να φέρουν στην οθόνη του κινηματογράφου. Το Μπλόκο του Άδωνι Κύρου (1965), αλλά και το Πρόσωπο με πρόσωπο του Ροβήρου Μανθούλη (1966), το Με τη λάμψη στα μάτια του Πάνου Γλυκοφρύδη, της ίδιας χρονιάς, αλλά και λίγο νωρίτερα, το 1962, το Ψηλά τα χέρια Χίτλερ, του Ροβήρου Μανθούλη, αρθρώνουν έναν δια­ φορετικό λόγο. Μέσα από αυτές, ιδιαίτε­ ρα στο Μπλόκο, εμφανίζεται πλέον η ΕΑΜική αντίσταση και παρουσιάζεται ο λόγος της αριστερός για τα γεγονότα της δεκάετίας του ’40 -ο λόγος της αριστε­ ρός του '6 0...

/ΑΝΑΖΗΤΩ/ Η περίοδος της δικτατορίας Αυτές οι εξελίξεις, που εγκυμονούσαν όχι μόνο πολιτικά αλλά και καλλιτεχνικά ενδιαφέρουσες εξελίξεις, διακόπτονται βίαια την 21η Απριλίου 1967. Στις ταινίες που γυρίζονται την εποχή της δικτατορίας η διαφοροποίηση, σε σχέση με την προηγούμενη περίοδο, έγκειται, κυρίως, στο ότι έχουμε να κάνουμε πλέ­ ον ανοιχτά με τον λόγο των νικητών. Ει­ δικά οι ταινίες που αναφέρονται στη δε­ καετία του '40, στις οποίες πια συγκατα­ λέγονται και έργα που μιλάνε ανοιχτά για τον Εμφύλιο, γυρίζονται κυρίως την πε­ ρίοδο της σταθεροποίησης του καθε­ στώτος (1968-1971). Ο λόγος όμως αυ­ τών των -προπαγανδιστικών- ταινιών δεν είναι τόσο ένας εκδικητικός αντικομμουνιστικός λόγος, που επιμένει στον α­ ποκλεισμό των ηττημένων. Αντίθετα, και εδώ αναπαράγεται, με διαφορετικούς όρους βέβαια, το ιδεολόγημα της ενότη­ τας του έθνους, η συμφιλίωση και η υπέρβαση του παρελθόντος -με τους όρους που θέτει το καθεστώς2. Την ίδια ακριβώς περίοδο όμως, το μέχρι τότε κυρίαρχο κινηματογραφικό μοντέλο αρχίζει να κλονίζεται: Το 1970 με την Αναπαράσταση του Θόδωρου Αγγελόπουλου και δυο χρόνια αργότερα με Το προξενιό της Άννας του Παντελή Βούλ­ γαρη βλέπουμε να συνδέεται το νήμα με τη δεκαετία του '60 και με εκείνη την άνοιξη που τόσο βίαια διακόπηκε... Μετά το 1974 η κατάσταση στον ελληνι­ κό κινηματογράφο αλλάζει άρδην. Οι για τόσα χρόνια φιμωμένες μνήμες εκρήγνυνται -υπάρχει μια «υπερπροσφορά», θα λέγαμε, μνήμης.

Ο κινηματογράφος της μεταπολίτευσης Μιλώντας για το σινεμά της μεταπολί­ τευσης, για τις ταινίες φιξιόν, μιλάμε, κα-

ταρχάς, για τον Θόδωρο Αγγελόπουλο και τον Παντελή Βούλγαρη, για το Θίασο (1974) και τις άλλες ταινίες της τριλο­ γίας, για το Χάππυ Νταίη (1976). Οι δύο αυτές ταινίες οριοθετούν, σε μεγάλο βαθμό, τον τρόπο διαχείρισης της μνήμης της αριστερός στο ελληνικό σινεμά για αρκετά χρόνια. Σχηματικά, θα λέγαμε πως η ανάγνωση της ιστορίας που κάνει ο κινηματογρά­ φος της περιόδου αυτής για τη δεκαετία του '40 στηρίζεται στην προβολή του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ ως αποκλειστικού φορέα της αντίστασης, στην ενοχή του ξένου παρά­ γοντα για τις εμφύλιες συγκρούσεις και στην προβολή των διώξεων της αριστε­ ρός, με παράλληλη αποσιώπηση της ένοπλης δράσης της στην εμφύλια σύ­ γκρουση. Βλέπουμε πως και σε αυτό το σχήμα ο Εμφύλιος ουσιαστικά αποσιωπάται, όπως απουσιάζουν επίσης, σε ένα βαθμό, οι δυνάμεις εκείνες που συνεργά­ στηκαν με τον κατακτητή. Η επίσημη αυ­ τή εκδοχή της αριστερής μνήμης -που βέβαια διαφέρει από τη μνήμη των αρι­ στερών που βίωσαν την περίοδο- αρχίζει να γεννιέται ήδη πριν από το τέλος του εμφυλίου και κυρίως την περίοδο της νό­ μιμης δράσης της ΕΔΑ. Μετά το 1974 όμως κυριαρχεί συντριπτικά, σε απόλυτη αρμονία, άλλωστε, με τις επιλογές των κομμάτων της αριστερός για πλήρη ένταξή τους στο νέο δημοκρατικό συ­ νταγματικό πλαίσιο. Δέκα χρόνια μετά, η επίσημη μνήμη της αριστερός γίνεται, σε γενικές γραμμές, επίσημη μνήμη του κράτους, με την αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης. Το μαρτυρολόγιο και ο ηρωισμός χρησι­ μοποιήθηκαν μέχρις γελοιογραφήσεως, όπως δείχνουν οι απόπειρες ένταξής τους στα σχήματα του εμπορικού ελ λ η ­ νικού κινηματογράφου, με τον Άνθρωπο

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007 1 3 S

Γ δι αβαζω] L Α Φ I Ε Ρ Ω Μ A με το γαρύφαλλο (1980), ταινία που αποτέλεσε το κατεξοχήν αφήγημα της αριστερός που βρέθηκε, μέσω ΠΑΣΟΚ, στην εξουσία. Όμως αυτού του είδους η μνήμη είχε φτάσει σε ένα σημείο καμπής -τουλάχι­ στον ως καλλιτεχνικό ερέθισμα. Το βλέμ­ μα του σκηνοθέτη στρέφεται αλλού, όχι πια στην πάσχουσα αριστερά αλλά στον πάσχοντα αριστερό. Όχι στο συλλογικό αλλά στο ατομικό υποκείμενο. Οι ταινίες που μας έδωσε αυτή η στροφή το αποδεικνύουν. 0 Αγγελόπουλος με το Ταξίδι στα Κύθηρα (1984) στρέφεται στην υπαρξιακή περιπέτεια του πρόσφυγα που

επιστρέφει, στις μνήμες που κουβαλάει ο ίδιος, στην «άλλη» και «ξένη» Ελλάδα που θα συναντήσει. Και «στρέφεται» κυ­ ριολεκτικά, αφού εδώ είναι που εισάγει στον κινηματογράφο του για πρώτη φο­ ρά το κοντινό πλάνο... Ένα παρόμοιο πέρασμα κάνει και ο Πα­ ντελής Βούλγαρης από το Χάππυ Νταίη στα Πέτρινα χρόνια (1985), ενώ μια αντί­ στοιχη μετατόπιση του βλέμματος θα δούμε σε πολλές ταινίες στη συνέχεια, με αντιπροσωπευτικότερη την Κάθοδο των εννιά, του Χρίστου Σιοπαχά (1985), μια ταινία που εντυπωσιάζει με την έ λ ­ λειψη μανιχαϊστικής αντίληψης, την αμφι­ σβήτηση των στερεοτύπων και την επικέντρωση στο ίδιο το βίωμα τόυ πολέμου. Πρό­ κειται για μία μετατόπιση που κλείνει έναν ιστορικό κύκλο, έναν κύκλο μνημονικής επε­ ξεργασίας, ανοίγοντας, το 1989 πια, έναν επώδυνο και­ νούργιο κύκλο... Το κείμενο αποτελεί σύντο­ με υμένη μορφή ομιλίας στην εβδομάδα προβολών με θέμα «Κατοχή και Εμφύλιος στον ελληνικό κινηματογράφο», που διοργανώθηκε από το Δί­ κτυο για τη μελέτη των εμφυ­ λίων πολέμων και το Τμήμα Βαλκανικών Σπουδών του Πα­ νεπιστημίου Μακεδονίας σε συνεργασία με το Φεστιβάλ Κινηματογράφου στη Θεσσα­ λονίκη, τον Μάιο του 2006. ■ Ο Σπάρος Κακουριώτης είναι δημοσιογράφος

1 Γιώργος Ανδρίτσος, Η Κατοχή και η Αντίσταση στον ελληνικό κινηματογράφο 1945-1966, Αιγόκερως, Αθήνα, σσ. 39, 47-48. Βλ. Πολυμέρης Βόγλης, «Από τις κάνες στις κάμερες:

140

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

0 Εμφύλιος στον ελληνικό κινηματογράφο», στο Φ. Τομαή (επιμ.), Αναπαραστάσεις του πολέμου. Η μαρτυρία της κινηματογραφικής εικόνας, Παπαζήσης, Αθήνα 2006, σσ. 103-123.

ΙΝΔΙΚΤΟΣ

HARLES AY LOR

1ΗΓΕΣ

ΠΛ\Λπητ0αονΛ<.·:

ιΥΣΣΗΜΟ'

ΤΟΥ

ΑΥΤΟΥ

ΣΤΕΛΛΑ ΑΝΤΛΕΡ

Η ΤΕΧΝΗ ΤΟΥ ΗΘΟΠΟΙΟΥ

R.G .C O LLIN G W O O D

ΜΙΑ ΑΥΤΟΒΙΟΓΡΑΦΙΑ

Βαγγέλη καςςοτ Ατελεύτητο Τέλος·

UW E JO H N SO N

w

Ίο τρίτο βιβλίο για τον Ά χ ιμ

.indiktos.gr

ΔΕΛΤΙΟ ΚΡΙΤΙΚΟΓΡΑΦΙΑΣ

ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2007 Επιμέλεια: Θοθωρής Πέρσης

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ Αγαπητός Παναγιώτης: Ο χάλκινος οφθαλμός (Π. Μάρκαρης, Τα Νέα, 17.2.07) Αναγνωστάκη Λούλα: 0 ήχος της ζωής (Κ. Παπαγεωργίου, ΕΠευθεροτυπία, 9.2.07, Ε. Χατζηιωάννου, Τα Νέα, 24.2.07) Ανασταοέα Νίκη: «Επικράνθη» δια χειρός Αήέξη Ραζή (Τ, Δημητρούλια, Καθημερινή της Κυριακής, 4.2.07, Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 24.2.07) Ανδρέου Ελένη: Το πέρασμα, τρεις γενιές μια ιστορία (Στ. Κούκος, Μακεδονία της Κυριακής, 18.2.07) Ανδριανόπουλος Ανδρέας: Κατερίνα Σφόρτσα (Στ. Πριόβολου, Τα Νέα, 3.2.07) Αστεριού Χρήστος: Το ταξίδι του Ιάσονα Ρέμβη (Γ. Μπασόζος, Εξπρές της Κυριακής, 4.2.07, Δ. Μαμαλούκας, Αυγή της Κυριακής, 11.2.07) Βαρβαρήγος Δημήτρης: Υπατία (Α, Τρίφυλλης, Δια­ βάζω, 02/07) Γουδέλης Τάσος: Οικογενειακές ιστορίες (Μ. θεοδοσοηούλου, Η Εποχή, 18.2.07) Δαββέτας Νίκος: Λευκή πετσέτα στο ρινγκ (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 17.2.07) Δούκα Μάρω: Εις τον πάτο της εικόνας (Κ. Παπαγεωργίου, Αυγή της Κυριακής, 18.2.07) Ελευθερίου Μόνος: Η γυναίκα που πέθανε δύο φορές (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 17.2.07) Ευσταθιάδης Γιάννης: Γραμμένα φιΠιά (Β. Χατζηβασιλείου, ΕΠευθεροτυπία, 9.2.07) Καλατζής Κώστας: Η οδοιπορία του ΙουΠίου Καίσαρος(Γ. Μπασκόζος, Εξπρέςτης Κυριακής, 11.2.07) Καριζώνη Κατερίνα: ΜεγάΠο ΑΠγέρι (Η. Κεφάλας, Αυγή της Κυριακής, 18.2.07) Κουμανταρέας Μένης: Η γυναίκα που πετάει (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 10.2.07) Κουντούρη Ζέτα: ΗΠεγάμενη!Α. Κατσούνη, Διαβά­ ζω, 02/07) Μαλακάσης Μιλτιάδης: Πεζά, τόμοι Α- Β (Α. Καραλή, Διαβάζω, 02/07) Μάρκογλου Πρόδρομος: ΚαταδοΠίευση (Π. Σφυρί-’ δης, Αντί, 9.2.07, Τ. Χατζητάτσης, Τα Νέα, 17.2.07) Πατρίκιος Τίτος: Περιπέτειες οε τρεις σχεδίες (0. Σελλά, Διαβάζω, 02/07) Παγκουρέλης Βάιος: Ένα κρανίο για τον Γιόρικ (Π. Μάρκαρης, Τα Νέα, 17.2.07, Στ. Σκαλίδη, Βραδυνή, 24.2.07) Πεσμαζόγλου Βασίλης: ΤυφΠό σύστημα (Β. Χατζηβασιλείου, ΕΠευθεροτυπία, 2.2.07, Μ. θεοδοσοπούλου. Το Βήμα της Κυριακής, 4.2.07)

Ρούβαλης Γιώργος: Στ'ΑνάπΠι (Φ. Φιλίππου, Δια­ βάζω, 02/07) Σκούρτης Γιώργος: Μανιφέστο (Γ. Περαντωνάκης, ΕΠευθεροτυπία, 16.2.07) Σουρούνης Αντώνης: Το μονοπάτι στη θάΠασσα (Ε. Γκίκα, Έθνος, 25.2.07) Σπυροπούλου Χρύσα: Δίχως ίχνη (Γ. Βέης, Ελευθε­ ροτυπία, 2.2.07) Σταμάτης Αλέξης: Αμερικάνικη φούγκα (Λ. Πανταλέων, ΕΠευθεροτυπία, 23.2.07) Τατσόπουλος Πέτρος: Η καΠοσύνη των ξένων (Α. Ζήρας, Αυγή της Κυριακής, 4.2.07, Ε. Γκίκα, Έθνος, 18.2.07) Τζαμιώτης Κωνσταντίνος: ΠαραβοΠή (Γ. Βέης, Δια­ βάζω 02/07) Τσαλίδης Δημήτρης·. Το σπίτι με τις χήρες (Β. Χατζηβασιλείου, ΕΠευθεροτυπία, 16.2.07) Τσοκανή Χαρίκλεια: Η κραυγή της Μέδουσας (Α. Μήτσου, Αυγή της Κυριακής, 25.2.07) Χαριτωνίδης Γιώργος: Με διαβατήριο και βίζα μιας μέρας (Ε. Γαραντούδης, Τα Νέα, 10.2.07) Χριστοδούλου Γιώργος: 0 Πάφος της ειρήνης (Γ. Παπασωτηρίου, Βραδυνή, 10.2.07) ΞΕΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ Αλιέντε Ιζαμπέλ: Ινές, φυχή μου (Σ. Λούκα, Βραδυ­ νή της Κυριακής, 25.2.07) Ανωνύμου: Η ζωή του Λαθαρίγιο ντε Τόρμες (Τ. Γουδέλης, ΕΠευθεροτυπία, 23.2.07) Αχμέτι Μιμόζα: Ιστορία ωραίων!Β. Ζωγράφου, Αυ­ γή της Κυριακής, 4.2.07) Βεγεργκάνς Φρανοουά: Τρεις μέρες ατο σπίτι της μητέρας μου (Ν. Λαφαζάνη, Διαβάζω, 02/07) Γκενατσίνο Βίλχελμ: Η βΠακεία του έρωτα (Μ. Μιχαηλίδης, Τα Νέα, 3.2.07, Ε. Γκίκα, Έθνος, 4.2.07) Γκίμπσον Ουίλιαμ: Αναγνώριση προτύπων (Σ. Νικολαϊδου, Τα Νέα, 3.2.07) Γκριγιέ Αλαίν Ρομπ: Η ζήΠια (Λ. Τσιριμώκου, Το Βή­ μα της Κυριακής, 4.2.07) Ετσεμπαρία Λουθία: Ένα θαύμα σε ισορροπία (Α. Μαντόγλου, ΕΠευθεροτυπία, 23.2.07) θέρκας Χαβιέρ: Η ταχύτητα του φωτός (Σ. ΝικολαΤδου, Τα Νέα, 24.2.07) καμιλλέρι Αντρέα: Η άπωση του ΜακαΠΠέ (Σ. Λού­ κα, βραδυνή της Κυριακής,'4.2.07, Φ. Φιλίππου, Το Βήμα της Κυριακής, 11.2.07) Κανταρέ Ισμαήλ: Η κόρη του Αγαμέμνονα - 0 διά­ δοχος (Γκ. Καπλόνι, Athens Voice, 1.2.07) Καπότε Τρούμαν: Καήοκαιρινό ταξίδι (Μ. Πιμπλής, Τα Νέα, 17.2.07) Κάρει Πήτερ: ΚΠοηή, μια ερωτική ιστορία (Γ. Βαϊλάκης, Ημερήσια, 16.2.07) Κασάρες Αδόλφο Μπιόυ: Η εφεύρεση του Μορέπ (Γ. =ενάριος, ΕΠευθεροτυηία, 9.2.07, Ε. Γκίκα, Έθνος, 11.2.07, Φ. Φιλίππου, Το Βήμα της Κυρία-

ΚΙΚ, 25.2.07) Κέλμαν Ντάνιελ: Η μέτρηση του κόσμου (Μ. Πιμπλής. Τα Νέα, 24.2.07) Κλοντέλ Φιλι'π: Η αγαπημένη του κ. Λιν (Ρ. Πράπα, Βραδυνή, 10.2.07) Κούτσι Τζ. Μ.: Βίος και πολιτεία του Μάικδ Κ. (Γ. Βέης, Αυγή της Κυριακής, 18.2.07) Μάγκραθ Πάτρικ: Νέα Υόρκη !Σ. Λούκα, Βραδυνή της Κυριακής, 18.2.07) Μάνσφηλντ Κάθρην: Το γκάρντεν πάρτυ (Τ. Γουδέλης, Ελευθεροτυπία, 9.2.07, Ρ. Γεωργακοπούλου, Τα Νέα, 10.2.07, Χρ. Σπυροπούλου, Καθημερινή, 18.2.07) Μαρκήσιος Ντε Σαντ: Τεχνάσματα του έρωτα και άλλες ιστορίες (Γ. Βαϊλάκης, Ημερήσια, 3.2.07) Μοράντε Έλσα: Αμαρτίες (Ε. Λαμπροπούλου, Τα Νέα, 17.2.07) Μαυρ Τζέφρι: Οι καλλιτέχνες της μνήμης (Στ. Σκαλίδη, Βραδυνή, 10.2.07) Μουρακάμι Χαρούκι: Νορβηγικό δάσος (Μ. Μιχαηλι'δης. Τα Νέα, 24.2,07) Μουσταφάι Μπεσνίκ: Ένα καλοκαίρι χωρίς επι­ στροφή (Β, Ζωγράφου, Αυγή της Κυριακής, 4.2.07) Μπηρς Αμπρόουζ: Ιστορίες για αραχνιασμένα κρα­ νία (Στ. Σκαλίδη, Βραδυνή, 3.2.07) Ντοκτόροου Έντγκαρ Λόρενς: Το βιβλίο του Ντά­ νιελ (Ε. Χουζούρη, Ραδιοτηλεόραση, 24.2.07) Ντοστογιέφσκι Φιόντορ Μιχαήλοβιτς: Το ημερολό­ γιο του συγγραφέα Α' μέρος - Β μέρος 1873-1876 (Σ. ΝικολαΤδου, Τα Νέα, 10.2.07, Α. Σταμάτης, Δια­ βάζω, 02/07) Ουελμπέκ Μισέλ: Η δυνατότητα του νησιού (X. Μαυρομάτης, Απογευματινή της Κυριακής, 11.2.07) Παστερνάκ Μπορι'ς: Δόκτωρ Ζιβάγκο (Γ. Καρουζάκης, LifoAtoina, 1.2.07, Κ. Σχινά, Ελευθεροτυπία, 16.2.07, Τ. Δημητρούλια, Καθημερινή της Κυρια­ κής, 18.2.07) Ράνκιν Ίαν: Σκελετοί στο κελάρι (Μ. Πιμπλής, Τα Νέα, 10.2.07) ΡοθΦίλιπ: Καθένας (Δ. Ρουμπούλα, Έθνος, 3.2.07,

β ι β λ ί α

Ν. Τσιμπούκη, Το Βήμα της Κυριακής, 4.2.07, Β. Αθανασόπουλος, Ελευθεροτυπία, 9.2.07, Γ. Βαιλάκης, Ημερήσια, 24.2.07, Β. Τριανταφυλλίδης, Δια­ βάζω, 02/07) Σμιθ Ζέιντί: Στην ομορφιά που χάνεται (Σ. Λούκα, Βραδυνή της Κυριακής, 11.2.07, Ε. Καρκίτη, Αγγε­ λιοφόρος Κυριακής, 25.2.07) Φέιμπερ Μισέλ: Τα δίδυμα Φαρενάιτ (Ρ. Γεωργακοπούλου, Τα Νέα, 17.2.07) Φουέντες ΚάρΠος: Ανήσυχη παρέα (Α. Μαντόγλου, Ελευθεροτυπία, 2.2.07) Aldiss Brian: Υπερπολιτεία (Μ. Πανώριος, Ελευθε­ ροτυπία, 16.2.07) Foden Giles: 0 τελευταίος βασιλιάς της Σκωτίας (Ε. Μαρωνίτη, Τα Νέα, 3.2.07) Heller Zoe: Σημειώσεις για ένα σκάνδαλο (Ε. Μα­ ρωνίτη, Τα Νέα, 10.2.07) Ionesco Eugene: Ο μοναχικός (Α. Δημοπούλου, Διαβάζω, 02/07) Lewis Jim: 0 βασιλιάς είναι νεκρός (Τ. Γουδέλης, Ελευθεροτυπία, 16.2.07) Me Ewan lan: Σάββατο (Μ. Καραγιάννης, Αυγή της Κυριακής, 18.2.07) Sedaris David: Εγκώ μιλήσει καλά κάποια μέρα (Α. Μαντόγλου, Ελευθεροτυπία, 9.2.07) Seghers Anna: Τράνζιτο (Τ. Μανδηλαρά, Πρώτο Θέμα, 25.2.07) W. G. Sebald: Οι ξεριζωμένοι (Φ. Αμπατζοπούλου, Τα Νέα, 3.2.07, Φ. Πανταζής, Αδέσμευτος Τύπος Κυριακής, 18.2.07) Welsh Irvine: Τα μυστικά της κρεβατοκάμαρας των μεγάλων σεφ (Ε. Καρκίτη, Αγγελιοφόρος Κυρια­ κής, 5.2.07) ΠΟΙΗΣΗ Λαινά Μαρία: Ο κήπος - Όχι εγώ (Χρ. Παπαγεωργίου, Διαβάζω, 02/07) Σλοβάτσκι Ιούλιος: Ο τάφος του Αγαμέμνονα (Γ. Βέης, Ελευθεροτυπία, 16.2.07) Χιόνης Αργύρης: Όντα και μη όντα (Γ. Μανιάτης, Διαβάζω, 02/07)

ε κ δ ό σ ε ι ς

το Ο κ τ ω β ρ ι α ν ό Ο α ντιπρόσω πος του Διαβάζω στην Κόπρο Πω λήσεις τευχώ ν και συνδρομές για το Διαβάζω κα Θ έκλα ΚΓττου

Ο μ ή ρ ο υ 3κ Λ ευ κ ω σ ία 1 09 7 , Κ ύ π ρ ο ς · τηλ.: 22 6 7 2 8 0 1

[

δ

ι α

β

α

ζ

ω

]

Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α

ΔΟΚΙΜΙΑ Έκο Ουμπέριο: Με το βήμα του κάβουρα (Τ. Μανδηλαρά, Πρώτο Θέμα, 4.2.07) Σίλλερ Φρήντριχ: Περί της αισθητικής παιδείας του ανθρώπου σε μια σειρά επιστολών (Γ. Σιακαντάρης, Ελευθεροτυπία, 16.2.07) Eagleton Terry: Η ιδεολογία του αισθητικού (Ε. Κοτζιά. Καθημερινή της Κυριακής, 18.2.07) Ginzburg Carlo: Ξύλινα μάτια, εννέα στοχασμοί για την απόσταση (Ζ. Ανιωνάκης, Η Εποχή, 25.2.07) Russel Bertrand: Κείμενα για τη θρησκεία (Α. Παναγόπουλος, Καθημερινή, 6.2.07) Settis Salvatore: Το μέλλον του«κλασικού» (Τ. θεοδωρόπουλος, Τα Νέα, 3.2.07) ΙΣΤΟΡΙΑ Βαρδινογιάννης Βαρδής - Ζαχαρόπουλος Γιώργος (επιμ.): Ανταρτομάνα Θεσσαλία (Σπ. Κακουριώτης, Αυγή της Κυριακής, 4.2.07) Βιντελιέ Φιλιπ: Τουρκική νύχτα (Γ. Παπασωτηρίου, Βραδυνή, 3.2.07) Γιεργκ Φρίντριχ: Η Γερμανία στις φλόγες (Τ. Μανδηλαρά. Πρώτο Θέμα, 18.2.07, Α. Καραγιάννης, Διαβάζω, 02/07) Γκιουβέν Ντιλέκ: Εθνικισμός, κοινωνική μεταβολή και μειονότητες. Τα επεισόδια εναντίον των μη μουσουλμάνων της Τουρκίας (Κ. Σάρρος, Κυριακά­ τικη Ελευθεροτυπία, 18.2.07) Δορδανάς Στράιος: Έλληνες εναντίον Ελλήνων, ο κόσμος των ταγμάτων ασφαλείας στην κατοχική Θεσοαλονίκη 1941 - 1949 (Π. Βόγλης, Αυγή της Κυριακής, 11.2.07) Καραμπελιάς Γιώργος: 1204 η διαμόρφωση του νεώτερου ελληνισμού (Μ. Μερακλής, Καθημερινή της Κυριακής, 18.2.07) Μαξάουερ Μαρκ: Θεσσαλονίκη, πόλη των φαντα­ σμάτων. Χριστιανοί, μουσουλμάνοι και εβραίοι 1430-1950 (Στ. Πεσμαζόγλου, Αυγή της Κυριακής, 4.2.07) Παπαδιά - Λάλα Αναστασία: 0 θεσμός των αστικών κοινοτήτων στον ελληνικό χώρο κατά την περίοδο της Βενετοκρατίας 13ος - 18ος αιώνας (Β. Καραμανωλάκης, Ελευθεροτυπία, 23.2.07) Beevor Antony: ο ισπανικός εμφύλιος πόλεμος 1936-1939 (Στ. Καλύβας, Το Βήμα της Κυριακής, 18.2.07) Irving David: ο βομβαρδισμός της Δρέσδης (Γ. Μπασκόζος, Εξπρές της Κυριακής, 4.2.07, Φ. Πανταζής. Αδέσμευτος Τύπος Κυριακής, 11.2.07) Mango Cyril (επιμ.): Ιστορία του Βυζαντίου (Μ. Παπαγιαννίδου, Το Βήμα της Κυριακής, 18.2.07) ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Γεώρμας Κωνσταντίνος: Παγκοσμιοποίηση και φτώ­ χεια (Σ. Κακουριώτης, Αυγά της Κυριακής, 11.2.07) Κουνενάκη - Χατζηνικολάου Ειρήνη: Αναζήτηση απασχόλησης (Α. Κλειδαρά, Βραδυνή, 10.2.07) 1 4 4 ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

Fisher Irving: Η δημιουργία των αριθμοδεικτών (Α. Παύλου - Παπαδημητρίου, Βραδυνή, 24.2.07) ΠΑΙΔΙΚΑ Παλυβίδας Γιώργος: Ιστορίες του κήπου (Ε. Σαραντίτη, Ελευθεροτυπία, 9.2.07) Πιτζόρνο Μηιάνκα: Η Αμαζόνα του Μεγαλέξανδρου (Ε. Σαραντίτη, Ελευθεροτυπία, 16.2.07) ΒΙΟΓΡΑΦΙΕΣ ■ΑΥΤΟΒΙΟΓΡΑΦΙΕΣ Ζαφειριού Λεύκιος: 0 βίος και το έργο του Ανδρέα Κάλβου (Δ. Μουσμούτης, Διαβάζω, 02/07) Καρέρ Ντ' Ενκώς Ελέν: Αικατερίνη Β, μια χρυσή εποχή για τη Ρωσία (Α. Βιστωνίτης, Το Βήμα της Κυριακής, 18.2.07) Μπουρναζάκης Κώστας: Χρονογραφία Αγγέλου Σικελιανού 1884-1951 (Σ. Δραμουντάνης, Ελευθε­ ροτυπία, 23.2.07) Ραμονέ Ιγνάσιο: Εκατό ώρες με τον Φιντέλ. Βιο­ γραφία σε δυο φωνές (Π. Τατσόπουλος, Τα Νέα, 10.2.07) Στέιντον Λέσλι: Λόρκα, η μπαλάντα μιας ζωής (X. Νάνου, Αγγελιοφόρος, 3.2.07, Τ. Μανδηλαρά, Πρώτο Θέμα, 11.2.07) Χατζηνίκος Γιώργος: Νίκος Σκαλκώτας (Φ. Δρακονταειδής, Ελευθεροτυπία, 23.2.07) Frazer Antonia: ΜαρίαΑντουανέτα, το ταξίδι (Α. Βι­ στωνίτης, Το Βήμα της Κυριακής 18.2.07) Meyer - stabley Bertrand: Rudolf Nureyev, ένα φύλλο σημύδας (Στ. Σκαλίδη, Βραδυνή, 17.2.07) Short Philip: Πολ Ποτ ανατομία ενός εφιάλτη (Α. Βιστωνίτης, Το Βήμα της Κυριακής, 4.2.07) ΜΕΛΕΤΕΣ Βάσσης Λαοκράτης (επιμ.): Παράδοση και εκσυγ­ χρονισμός στην Ελλάδα του 21ου αιώνα (Π. Νούτσος, Αυγά της Κυριακής, 11.2,07) Καλαφάτη Ελένη - Παπαλεξόπουλος Δημήτρης: ΤάκηςΧ. Ζενέτος, φηφιακά οράματα και αρχιτεκτο­ νική (Δ. Φιλιππίδης, Καθημερινή της Κυριακής, 18.2.07) Καρακώοτας Γιάννης: Ο βασιλεύς Όθων, το Οθώνειο Πανεπιστήμιο και η Νομική σχολή (Α. Χριστο­ φιλοπούλου, Αντί, 9.2.07) Καυταντζόγλου ιωάννα, Κοινωνικός αποκλεισμός: Εκτός, εντός και υπό (Σ. Κακουριώτης, Αυγή της Κυριακής, 11.2.07) Κοντογιώργης Γιώργος: Έθνος και «εκσυγχρονιστι­ κή» νεωτερικότητα (Λ. Βάσσης, Καθημερινή της Κυριακής, 11.2.07) Κτιστάκις Γιάννης: Ιερός νόμος του Ισλάμ και μου­ σουλμάνοι Έλληνες πολίτες. Μεταξύ κοινοτισμού και φιλελευθερισμού (Κ. Παπαϊωάννου, Ελευθε­ ροτυπία, 9.2.07) Λεοντσίνης Γεώργιος: Πολυπολιτισμικότητα στη σχολική ιστορία (Α. Διαμαντής, Ελευθεροτυπία, 16.2.07)

[ δ ι α β α ζ ω

Ι Τ Ι Κ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α .

Μαλτέζου Χρύσα: Ελληνικό Ινστιτούτο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών σπουδών 1955-2005 (Β. Καραμανωλόκης, Ελευθεροτυπία, 23.2.07) Μαοτροδημήτρης Παναγιώτης: Επτανησιακά μελετήματα για την επτανησιακή λογοτεχνία και κρι­ τική 1960-2005 (Γ. Μοσχόπουλος, Καθημερινή της Κυριακής, 112.07, Μ. Τσούτσουρα, Το Βήμα της Κυριακής, 25.2.07) Ντουνιά Χριστίνα: Πέτρος Πικρός, τα όρια και η υπέρβαση του νατουραλισμού (Ε. Κοτζιά, Καθημε­ ρινή της Κυριακής, 4.2.07) Παπαδημητρίου Δέσποινα: Από το λαό των νομιμοφρόνων στο έθνος των εθνικοφρόνων. Η συ­ ντηρητική σκέφη στην Ελλάδα 1922-1967 (Σ. Σεφεριάδης, Το Βήμα της Κυριακής, 4.2.07) Παπαταξιάρχης Ευθύμιος (επιμ.): Περιπέτειες της ετερότητας. Η παραγωγή της πολιτισμικής διαφο­ ράς στη σημερινή Ελλάδα (Α. Φραγκουδάκη, Τα Νέα, 17.2.07) Σηηήιάδη Βεατρίκη: Με μάτια ηου βλέπουν, κριτι­ κά κείμενα για την τέχνη (επιμέλεια Λ. Παηαιωάννου - Στ. Γκίκας) (Α. Κωτίδης, Καθημερινή, 13.2.07) Σταμπουήός Συμεών: Πηγή της πεζογραφίας του Γιάννη Σκαρίμπα. 0 λόγος της σιωπής στη σκηνή του Μεσοπολέμου (Ν. Τριανταφυλήόπουλος, Κα­ θημερινή, 13.2.07)

Χόμπσον Τζον: Οι ανατολικές ρίζες του δυτικού πολιτισμού (Γ. Βέης, Ελευθεροτυπία, 9.2.07) Bodanis David: Ηλεκτρικό ούμπαν (Δ. Κωστόπουλος. Καθημερινή, 27.2.07) Bourdieu Pierre: Οι κανόνες της τέχνης. Γένεση και δομή του λογοτεχνικού πεδίου (Τ. Δημητρούλια, Καθημερινή της Κυριακής, 4.2.07) Brumlik Micha: Οι Γνωστικοί{Θ. Λίποβατς, Ελευθε­ ροτυπία, 2.2.07) Laqueur Thomas: Οι κατά μάνας ηδονές. Πολιτισμι­ κή ιστορία του αυνανισμού (Μ. Παπαγιαννίδου, Το Βήμα της Κυριακής, 11.2.07, Η. Κανέλλης, Τα Νέα, 17.2.07) Sartre Jean Paul: Τι είναι λογοτεχνία; (Ε. Καρκίτη, Αγγελιοφόρος Κυριακής, 11.2.07, Γ. Παπασωτηρίου, Βραδυνή, 24.2.07) Taguieff Pierre Andre: 0 μύθος των «σοφών» της Σιών (Γ. Καήηαδάκης, Καθημερινή της Κυριακής, 11.2.07) Yalom Marilyn: Η ιστορία του γυναικείου στήθους (Ε. Χουζούρη, Ραδιοτηλεόραση, 17.2.07) ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ Αξεήός Κώστας: Αινιγματικές απαντήσεις (Δ. Παυλάκου, Αυγή, 13.2.07)

Το ΔΙΑΒΑΖΩ στην επαρχία Οι φ ίλ ο ι μ α ς σ τη ν επ αρ χία μ π ορού ν ν α β ρ ίσ κ ο υ ν τ ο ΔΙΑΒΑΖΩ σ ε ό λ α τ α Κ έν τρ α Τύπ ου τ α οπ οία υ π ο σ τη ρ ίζο υ ν τη δ ια κ ίν η σ η κα ι τ η ν π ροβολή το υ . Αγρίνιο: Βότση 15 και Πλατεία Δημοκρατίας - Αίγινα: Σπύρου Ρόδη & Πηλέως - Ακρατα: Π.Ε.Ο. Αθηνών Πατρών - Αλεξανδρούπολη: Λεωφ. Δημοκρατίας 363 - Αλμυρός Βόλου: Ερμου 130 Αμφιλοχία: Νικολάου Στρατού 27 - Αρτα: Σκουφά 34 - Βόλος: Πολυμερή 124 & Λαρίσης 182 - & Ορμυλίου 23Α - 2ας Νοεμβρίου 123 - Βόλος-Ν. Ιωνία: Λεωφόρος Ειρήνης 16 - Βόνιτσα: Ελ. Βενιζέλου 63 - Ελευθερούπολη: Ιουστινιανού 8 - Ερέτρια: Φιλοσόφου Μεναδήμου 40 - Ζάκυνθος: Πλατεία Αγ. Μάρκου - Ηγουμενίτσα: Πλατεία Δημαρχείου 1 - Ιωάννινα: Γρ. Σακκά 13 ■Ιστιαία - Καβάλα: Ερυθρού Σταυρού 34 - Καλαμάτα: 23ης Μαρτίου 6 - Καλλονή Μυτιλήνης - Κατερίνη: Ειρήνης 2 - Κάτω Αχαί'α: Αγ. Ιωάννου 74 ■Κοζάνη: Γωνία Αριστοτέλους &Τζόνσον - Κομοτηνή: Πλατεία Ειρήνης 42 - Κόρινθος: Εθν. Αντιστάσεως 12 ■Κως: Βασ. Παύλου 2 - Λήμνος: Μύρινα - Λιβαδειά: Μπουφίδου 24 - Λίμνη Εύβοιας: Αγγ. Γοβίου - Λουτρά Αιδηψού: Ερμου 68 ■Λουτρά Ωραίας Ελένης: Λ. Επιδαύρου 256 Λουτράκι: Πλ. 25ης Μαρτίου ■Μάλια Κρήτης: Υπολοχαγού Ζαχαριάδη 1 - Μεσολόγγι: Χαριλάου Τρικούπη 26 - Μοίρες Κρήτης - Μύκονος: Αγ. Τριάδος 25 - Μύτικας: Αγ. Νικολάου - Ναύπακτος: Πλατεία Φαρμάκη (Λιμάνι) - Νέα Αγχίαλος Βόλου: Ελευθερίας 43 - Νεμέα: Λεωφ. Κωνσταντίνου 48 Ξάνθη: Καραολή & Σμύρνης & Βασ. Κων/νου 80 - Ξυλόκαστρο: Ιωάννου Ιωάννου 123 - Ορεστιάδα: Βασιλέως Κων/νου 152 - Πάργα: Μπάγκα 16 ■Πάτρα: Περιοχή Περίβολό - Πτολεμάίδα: Βασιλέως Κωνσταντίνου 2 - Πυργί Εύβοιας - Ρέθυμνο Κρήτης: Μοάτσου 46 - Σάμος-Πυθαγόρειο: Λυκούργου Λογοθέτη - Σαμοθράκη: Λιμάνι Καμαριώτισα - Σελιανίτικα Αχάίας ■Σκόπελος - Σκιάθος: Νυμφώνων & Παπαδιαμάντη ■ Σκύδρα-Πέλλας: Πλατεία Ελευθερίας - Σπέτσες: Ντόπια - Τήνος: Βασ. Κωνσταντίνου 1 - Τρίπολη: Πλατεία Αγ. Βασιλείου 3 - Φλώρινα: Μεγάλου Αλεξάνδρου 1 - Χαλκίδα: Φαρμακίδου 14 - Χίος: Ελ. Βενιζέλου 9 - Ψαχνά: Μητροπόλεως 4

[

δ

ι α

β

α

ζ

ω

]

Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α

Heidegger - Schapiro - Derrida: Τα παπούτσια του Van Gogh, 3-1 κείμενα (Δ. Καββαθύς, Το Βήμα της Κυριακής, 25.2,07) ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ - ΚΟΙΝΩΝΙΑ Μορέν Ενχγκόρ: Ευρώπη, ποήιτισμός και βαρβαρό­ τητα (Θ. Βασιλείου, Καθημερινή της Κυριακής, 25.2.07) Μοσχονός Ανδρέας: Ελληνικό συνδικαλιστικό κίνη­ μα και ευρωπαϊκή ολοκλήρωση (Α. Κλειδαρά, Βραδυνή, 17.2.07) . Σουμπέχερ Γιόζεφ: Καπιταλισμός, σοσιαλισμός και δημοκρατία (Γ. Σιακαντάρης, Ελευθεροτυπία, 9.2.07) Kupchan Charles: Το τέλος της αμερικανικής επο­ χής (Γ. Παπασωτηρίου, Βραδυνή, 17.2.07) ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ Μήισης Φώτης: Ορόσημα μιας πορείας, προσωπι­ κές μαρτυρίες ΙΑ. Μπομπούλα, Βραδυνή, 16.2.07) Sajer Guy: Οξεχασμένος στρατιώτης (Φ. Οικονομίδης, Ελευθεροτυπία, 2.2.07) ΠΟΛΙΤΙΚΗ Κανακίδου Ελένη - Παπαγιάννη Βούλα: Από τον πολίτη του έθνους οτον πολίτη του κόσμου (θ. Βακαλιός, Αυγή της Κυριακής, 18.2.07) Μακρυδημήτρης Αντώνης: Κράτος των πολιτών (Γ. Μπασκόζος, Εξπρές της Κυριακής, 25.2.07, Α. Πα­ πακωνσταντίνου, Διαβάζω, 02/07) Μαμντάνι Μαχμούντ: Καλός μουσουλμάνος, κακός μουσουλμάνος. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, ο ψυχρός πόλεμος και τα αίτια της τρομοκρατίας (Μ. Παπαγιαννίδου, Το Βήμα της Κυριακής, 4.2.07, Γ. Σωτηρέλλος, Athens Voice, 8.2,07) Παπάς Τάσος: Ποια«αριστερά»ποια «δεξιά» (Α. Βιτάλης, Βραδυνή, 10.2.07) Πουλαντζάς Νίκος: Φασισμός και δικτατορία και Η κρίοη των δικτατοριών. Πορτογαλία, Ελλάδα, Ισπανία (Γ. Σιακαντάρης, Ελευθεροτυπία, 2.2.07) Braden Kathleen - Shelley Fred: Παγκόσμια γεωπο­ λιτική, μια εισαγωγή στην πολιτική γεωγραφία (Ε. Τσερεζόλε, Αυγή της Κυριακής, 18.2.07) Hrair Dekmejian R.: Επαναοτατημένο Ισλάμ (Κλ. Κουτσούκης, Ελευθεροτυπία, 2.2.07) Mearsheimer John - Walt Stephen: To ισραηλινό λόμπι και η πολιτική των ΗΠΑΙΗ. Μαγκλίνης, Καθη­ μερινήςης Κυριακής, 11.2.07) ΛΕΥΚΩΜΑΤΑ Καλλιγάς Αλέξανδρος - Καλλιγά Χάρις: Μονεμβασία, ξαναγράφοντας σε παλίμψηστα (Δ. Φιλιππί­ δης, Καθημερινή της Κυριακής, 11.2.07) Πετρίδης Γιάννης - Ζουγρής Κώστας: Soundtracks, ο ήχος της οθόνης (Μ. Μαρκουλή, Τα Νέα, 24.2.07) ΑΝΘΟΛΟΓΙΟ Αίμος, Ανθολογία βαλκανικής ποίησης (Κ. Παπα-

140

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

γεωργίου, Ελευθεροτυπία, 23.2.07) Βασιλικός Βασίλης: 290 πρόσωπα (Ε. Χουζούρη, Ραδιοτηλεόραση, 3.2.07) Πούχνερ Βάλτερ: Ανθολόγιο νεοελληνικής δραμα­ τουργίας τόμοι Α - Ε! (Μ. θεοδοσοπούλου, Η Επο­ χή, 4.2.07) ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ - ΨΥΧΑΝΑΛΥΣΗ Πονταλίς Ζαν Μπερτράν: Παράθυρα (Β. Πατσογιάννης, Καθημερινή της Κυριακής, 4.2.07) Σιδέρης Νίκος: Αρχιτεκτονική και ψυχανάλυση, φα­ ντασίωση και κατασκευή (Ν. Παπαχριστόπουλος, Αυγή της Κυριακής, 4.2.07) Finzi Silvia Vegetti: Ιστορία της ψυχανάλυσης (Τ. Μανδηλαρά, Πρώτο Θέμα, 11.2.07) ΕΠΙΣΤΗΜΗ V. S. Ramachandra - Ν. Blakeslee: Φαντάσματα οτον εγκέφαλο (Σπ. Μανουσέλης, Ελευθεροτυπία, 9.2.07) ΤΑΞΙΔΙ Φέρμορ Πάτρικ Λη: Ανάμεσα στα δάση και στα νε­ ρά (Γ. Καρουζάκης, Lifo Athina, 8.2.07) ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ Τσαγγάρης Χαμπής: Οι καλικάντζαροι τζαι το παιξίμιν (Κ. Ντελόπουλος, Καθημερινή, 27.2.07) ΘΕΑΤΡΟ Πατσαλίδης Σάββας: Η θεατρική Θεσσαλονίκη (Γ. Πεφάνης, Ελευθεροτυπία, 16.2.07) Σταματοπούλου - Βασιλάκου Χρυσόθεμις: Το θέα­ τρο στην καθ' ημάς Ανατολή, Κωνσταντινούπολη ■ Σμύρνη (Α. Σπυροπούλου, Ελευθεροτυπία, 23.2.07) ΘΡΗΣΚΕΙΑ Μητροπολίτης Σεβαστείας Δημήτριος Κόμματός: Η Πατριαρχική και Συνοδική Πράξις του 1928 παρακωλυομένη τοις όροις (Α. Κούρκουλας, Το Βήμα της Κυριακής, 18.2.07) ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Αγγελόπουλος Βένιος: Θέλουμε Παιδεία: (Π. Μπουκάλας, Καθημερινή, 27.2.07) ΓΛΩΣΣΑ Σύρκου Αγγελική: Το μεγαρικό γλωσσικό ιδίωμα (Α. Τσελίκας, Αντί, 9.2.07) ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ Δάλλας Γιάννης: Ο Τέλλος Αγρας εξομολογείται, η αλληλογραφία του με την Μαρία Μακρή (Ε. Κοτζιά. Καθημερινή της Κυριακής, 11.2.07) ΑΡΧΑΙΑ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ Ραπτόηουλος Βαγγέλης: Αρχαία συνταγή (Μ. Κουμανταρέας, Ελευθεροτυπία, 2.2.07)

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ απ ό τις Ε κ δόσ εις ΙΙα πα ζή σ η

ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΓΟΡΑ ΣΤΟ ΘΕΑΜΑ Μαρία Κομνηνού Ο ρόλος των ΜΜΕ και του κινηματογράφου στη μεταπολεμική Ελλάδα

ΟΠΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΑΠΟΛΑΥΣΕΙΣ Laura Mulvey

m

Ανάλυση της εικόνας της γυναίκας στο 8έαμα και ειδικότερα στον κινηματογράφο του Χόλιγουντ, αλλά και στη ζωγραφική, στη φωτογραφία και στον εικαστικό χώρο

Η ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΣΤΟΝ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟ Επιμέλεια: Φωτεινή Τομαή-Κωνσταντοπούλου Κοινωνικές και πολιτισμικές διαστάσεις της μετανάστευσης του 20ού αιώνα που διέπουν τόσο τις οπτικοακουστικές απεικονίσεις της όσο και την αξία της κινηματογραφικής εικόνας

Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Ο Σ Κ ΙΝ Η Μ Α Τ Ο Γ Ρ Α Φ Ο Σ

Αγλαΐα Μητροπούλου Αναδρομή του ελληνικού κινηματογράφου από τους πρωτοπόρους του 1906 μέχρι την προβολή του πολιτικού στοιχείου το 1980

ΕΚ ΔΟ ΣΕΙΣ Π Α Π Α ΖΗ Σ Η

Νικηταρά 2 ψ Εμμ. Μπενάκη, 106 78 Αθήνα Τηλ.: 210 3838020, 210 3822496, Fax: 210 3809150#! site: www.papazisi.gr · email: papazisi@otenet.gr

Βούλα Μάστορη: Η ελληνική υποψηφιότητα για το βραβείο Άντερσεν Βίκυ Πάχσιου

|

| Βούλα Μάστορη εμφανίστη- τεχνίας αυτής στην Ελλάδα και σηκε στην παιδική λογοτεχνία ματοδοτεί την έναρξη μιας περιόδου I I το 1975, χρονιά που εγκαι- γόνιμου προβληματισμού σχετικά με νιάζει, για λόγους που συνδέονται με τον επαναπροσδιορισμό του ρόλου τις πολιτικές ανακατατάξεις και τις του συγγραφέα.που γράφει για παικοινωνικές και πολιτισμικές διεργασίες της εποχής, την Σ τ ις ε κ τ ε ν ε ίς μ υ θ ισ τ ο ρ η μ α τ ικ έ ς ουσιαστική ύνθήση τ ή , λογο- χης σ„ νθ χΜ „ . „ ο υϊϊρ αφ έας

I I

δ η μ ιο υ ρ γ εί χ α ρ α κ τή ρ ες που ε ξ ε λ ίσ σ ο ν τ α ι π ρος τ η ν κ α τεύ θ υ ν σ η τ η ς α υ το γνω σ ία ς και τ η ς δ η μ ιο υ ρ γ ία ς μ ια ς ν έα ς τ α υ τ ό τ η τ α ς που υ π ερ β α ίν ει τ η ν π αλαιό και χ ε ιρ ίζ ε τ α ι μ ε τ ό λμ η και ευ ρ η μ α τ ικ ό τ α τ α θ έ μ α τ α α π α ιτη τικ ά διά, τις αντιλήψεις περί παιδικότη­ τας και τη διευθέτηση των ζητημά­ των της αισθητικής. Μέρος των διερ­ γασιών που συνέβαλαν στην αλλαγή αυτή διαπερνά και κωδικοποιείται στο έργο της συγγραφέως, το οποίο με τη σειρά του λειτουργεί ως ένα εί­ δος υπερ-κειμένου που πιστοποιεί και ταυτόχρονα επιταχύνει τις διαδι­ κασίες ωρίμασης και ανανέωσης του αφηγηματικού λόγου στη λογοτεχνία για παιδιά και εφήβους. Στο έργο της συγγραφέως τα πολυ­ διάστατα δεδομένα της ιστορικής, της κοινωνικής και της προσωπικής ζωής απαρτίζουν το υπόστρωμα του αφηγηματικού υλικού και επηρε­ άζουν τη γλωσσική κατασκευή του κειμένου που μετατρέπεται σε ένα σταυροδρόμι νοημάτων και σημα­ σιών υπό αδιάλειπτη εξερεύνηση, καθώς η ανάγνωσή του γίνεται μια

14β

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

ενεργητική διαδικασία που τροφοδο­ τείται γόνιμα από διάφορες πηγές. Σχήματα, φράσεις, λέξεις και στίχοι συνδέονται με την επιθυμία να δημιουργηθεί μια κλίμακα προοπτικών που εξετάζει την ποικιλία της εμπει­ ρικής πραγματικότητας σε συνδυα­ σμούς εικάσιμους και συχνότερα απρόβλεπτους. Με αφετηρία υλικά που παρέχει η γλώσσα, καθώς και η αντικειμενική και η υποκειμενική πραγματικότητα, η συγγραφέας με­ τασχηματίζει το πραγματικό σε αι­ σθητικό αντικείμενο και αποδίδει στις λέξεις και τη σύνταξή τους, στη σημασία και τη μορφή τους, ένα ιδιαίτερο βάρος και αξία, στο πλαί­ σιο μιας προσωπικής όσο και ιδιότυ­ πης ποιητικής. Η συγγραφέας έχει ασχοληθεί με την ίδια επιτυχία με διαφορετικά είδη του λόγου (παραμύθι, διήγημα, μυθι­ στόρημα, ποίηση, θέατρο) και το έρ­ γο της, που εμπλουτίζεται σταθερά με νέους τίτλους, έχει γνωρίσει πολ­ λές επανεκδόσεις, έχει συμπεριληφθεί σε σχολικά βιβλία, έχει αποτελέσει αντικείμενο μελέτης διδακτορι­ κών διατριβών στο πανεπιστήμιο και έχει αποσπάσει βραβεύσεις, τιμητι­ κές διακρίσεις και τους επαίνους της κριτικής. Στη σειρά «Μυθολογικά παραμύθια» πραγματοποιείται με τρόπο ευφάνταστο και δημιουργικό η υπέρβαση των ειδών, καθώς δομι­ κά στοιχεία του παραμυθιού επενδύ­ ονται στο μύθο που συνδέεται με τη γενεαλογία των θεών της κλασικής αρχαιότητας (Ο μικρούλης Δίας, Ο μικρούλης Απόλλωνος, Ο μικρούλης Ερμής), ενώ στις πέντε «Φεγγαροϊστορίες» (Στον έβδομο ουρανό, Το φεγγαράκι είναι τιμωρία, Χάθηκαν οι φεγγαρακτίνες, Στα χέρια του μάγου, Στον κήπο των φεγγαριών) το φα­ νταστικό στοιχείο, χωρίς να εγκατα­ λείπει τις ρεαλιστικές αναφορές του,

συνεχίζει την κατα­ σκευή των μύθων και την αναγέννηση των θαυμάτων, υπερβαίνοντας τις συμβάσεις που κρατούν χωρισμέ­ νους τον πραγματικό από τον φανταστικό κόσμο. Η δωδεκάτομη σειρά «Απορίες παι­ διών» (Θάλασσα, Γη, Η λεκτρισμ ός, Φ ω ς) αποτελεί ένα από τα πιο επιτυχημένα πα­ ραδείγματα σχεδιασμού και εφαρμογής της παιγνιώδους μάθη­ σης, καθώς λαμβάνει υπόψη της τις εμπει­ ρίες και το γνωστικό επίπεδο των παιδιών, τα οποία εμπλέκει και στο επίπεδο της αφή­ γησης, καθιστώ ντας τα ισότιμους συνομι­ λητές των ενηλίκων. Πρόκειται για ένα από­ θεμα από ευχάριστες ιστορίες που στην αρ­ χή πλαισιώνουν αφη­ γηματικά το περίβλη­ μα των γνώσεων σχε­ τικά με τις ιδιότητες, τα στοιχεία και τα φαι­ νόμενα του φυσικού κόσμου που μας περι­ βάλλει, ενώ στη συνέ­ χεια εγκαταλείπουν σταδιακά τις πραγμα­ τολογικές αναφορές για να διεισδύσουν στην περιοχή του μύ­ θου. Το ίδιο πέρασμα από την ακριβολογία στη μεταφορά με τη διπλή χρήση του λό­ γου, που άλλοτε μετα-

Βούλα Μάστορη "Ε να γ ε μ ά τ ο μ έ λ ια χ ε ρ ά κ ι Εικονογράφηση: Σπάρος Γοάσης Εκδόσεις Πατάκη, 2001 σελ. 95, τιμή: 13,27 ευρώ

Βούλα Μάστορη Ο χ ιο ν ά ν θ ρ ω π ο ς π ή ρ ε τη μ α μ ά Εικονογράφηση: Έφη Λαδά Εκδόσεις Πατάκη, 1999 σελ. 66, τιμή: 4,82 ευρώ

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007 1 4 0

Γ

δ

In

ι α

β

α

F Ο I

ζ

ω

]

Q Π A

φέρει πληροφορίες και άλλοτε τις ανασκευάζει δημιουργικά, καθιερώ­ νεται και στην αφήγηση του παραμυθιού της γέννησης (Η χώρα με τις δυο Πολιτείες και τις μυγδαλένιες κούνιες). Με το πεζογραφικό της έργο εξιστορεί αυτοβιογραφούμενη (Πού πήγε το φεγγάρι απόψε;), αναδημιουργεί την πα­ Βούλα Μάστορη ράδοση μέσα από την Σ τ ο γ υ μ ν ά σ ιο οπτική του παιδιού που γίνεται ο βασικός οργα­ νωτής της αφήγησης {Εκείνη τη φορά), εξοι­ κειώνει τον αναγνώστη με την αποδοχή του διαφορετικού {Τα μαγι­ κά μου αυτιά, Η ψυλλοελένη), προσεγγίζει τον πολιτισμικό πλουραλι­ σμό και τις νέες μορφές της οικογένειας ανατρέποντας τα στερεότυπα του ρεαλισμού (Ο χιο­ νάνθρωπος πήρε τη μα­ μά), αποσυναρμολογεί το λογικό {Το γιγαντοδαχτυλάκι του Λέανδρου), εξερευνά τη λειτουργία της γλώσσας {ΔωριλέΒούλα Μάστορη νια), συμφιλιώνεται με Κ ο υ κ λ ίν α το παράδοξο {Το αγόρι των μελισσών) και σχε­ διάζει το μέλλον {Χρί­ στος, το αγόρι που ταξί­ δεψε στο μέλλον, Μελλόντια, το κορίτσι που γεννήθηκε στο μέλλον). Με κοινό πυρήνα την ηρωίδα τους και αφετηρία την πρόθεση να φωτισθεί η προσωπικότητα ενός υποκειμένου στα διάφορα στάδια της εξέλιξής του, από την παιδική ηλικία έως την ενήλικη ζωή, και να

150

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

διερευνηθεί η φύση των μεταμορφώ­ σεων που συνδέονται με το βιολογι­ κό και το κοινωνικό φύλο και πραγ­ ματοποιούνται μέσα στον ιστορικό χρόνο και σε διαφορετικά κοινωνικά περιβάλλονται συγκροτείται η ενό­ τητα τεσσάρων μυθιστορημάτων {Τ' αυγουστιάτικο φεγγάρι, Στο Γυμνά­ σιο, Ένα-Ένα- Τέσσερα, Κάτω απ' την καρδιά της) που ανασυνθέτει το κοινωνικό και το πολιτικό ανάγλυφο μιας κρίσιμης εικοσαετίας. Στις εκτε­ νείς μυθιστορηματικές της συνθέσεις η συγγραφέας δημιουργεί χαρα­ κτήρες που εξελίσσονται προς την κατεύθυνση της αυτογνωσίας και της δημιουργίας μιας νέας ταυτότη­ τας που υπερβαίνει την παλαιά και χειρίζεται με τόλμη και ευρηματικότητα θέματα απαιτητικά, που δεν έχουν απασχολήσει συστηματικά τη σύγχρονή της λογοτεχνική παραγω­ γή για παιδιά και εφήβους, όπως ο θάνατος και η απώλεια, τα άτομα με ειδικές ανάγκες, οι φυλετικές προκα­ ταλήψεις, η διαμόρφωση της πολι­ τικής συνείδησης, η εισβολή της τε­ χνολογίας, η κατασκευή της γυναι­ κείας ταυτότητας και η σεξουαλική παρενόχληση, αντλώντας το υλικό της από την επικαιρότητα, το πρό­ σφατο ιστορικό παρελθόν και τη σύγχρονή της πραγματικότητα. Η Βούλα Μάστορη με την ποικιλία, τον όγκο και την πλούσια σημασιολογική εμβέλεια του έργου της παρέχει την εποικοδομητική και αδιαμφισβήτητη διαβεβαίωση για τη διεύρυνση των οριζόντων της σύγχρονης λογο­ τεχνίας για παιδιά και εφήβους, επενδύοντας τη συνείδηση μιας κοι­ νωνίας μέσα στη συνέχεια της ιστο­ ρίας. ■ Η Βίκυ Πάτσιου είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αθηνών

Η ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΑΝΑΠΑΡΑΓΟΓΗ ΣΚΟΤΩΝΕΙ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ Προστατεύουμε το βιβλίο όταν δεν επιτρέπουμε σε φωτοτυπικά καταστήματα, σε Ιδρύματα Ανώτερης και Ανώτατης εκπαίδευσης, σε σχολεία, φροντιστήρια και βιβλιοθήκες αναπαράγουν -χ ω ρ ίς ά δ εια να το περιεχόμενο των βιβλίων.

ΦΠΤΟΤΥΠΗΣΗ-ΨΗΦΙΟΠΟΙΚΗ-Α^ΘΗΜΥΣΗ

Ο Ρ Γ Α Ν Ι Σ Μ Ο Σ Σ Υ Λ Λ Ο Γ Ι Κ Η Σ Δ Ι Α Χ Ε Ι Ρ Ι Σ Η Σ ΕΡΓΩΝ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ w w w .o s d e l.g r , in fo @ o s d e l.g r , Τηλ.: 2 1 0 3 6 2 6 0 5 6

iPlfiiKEC Ένα χωριό του βιβλίου στις βελγικές Αρδένες Νόσος Χριστογιαννόπουλος

152

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

ριν από καμιά εικοσιπενταριά χρόνια, ένας έμπορος πετρελαίου από το Βέλγιο, παντρεμένος με Αγγλίδα, βρέθηκε στην Ουαλία και, ειδικότερα, στο Hay-on-Wye, ένα χωριουδάκι, το οποίο ως μοναδική τουριστική έλξη έχει τα βιβλιοπωλεία που απλώνο­ νται στην επιφάνεια του.

- Γιατί να μην έχει κι η χώρα μου κά­ τι αντίστοιχο; αναρωτήθηκε.

- Έλα ντε, τον σιγοντάρισε η γυναί­ κα του. Αλλά που και πώς; - Ως προς το που, θα πρότεινα ένα χωριό στις Αρδένες. Να έχει ο κό­ σμος να τις μνημονεύει όχι μόνο για τις πολύνεκρες μάχες του Β' Παγκό­ σμιου πολέμου αλλά και για κάτι ει­ ρηνικότερο. Και να τις επισκέπτεται όχι μόνο για το σκι και τις φυσικές καλλονές τους αλλά και για πνευμα­ τικά νάματα. Κι όσο για το πώς, νο­ μίζω ότι μπορώ να αναλάβω τα έξο­ δα. Αρκεί να βρεθεί οργανωτής και να το πάρουν ζεστά οι επαγγελματίες του χώρου. Κάπως έτσι πραγματοποιήθηκε η σύλληψη της δημιουργίας του «χω­ ριού του βιβλίου» στο Βέλγιο. Παραλείποντας, τώρα, τις όποιες οργα­ νωτικές λεπτομέρειες που θα κού­ ραζαν, φτάνουμε στο Πάσχα του 1984. Εκείνο το Πάσχα, λοιπόν, μια βιβλιοπλημμύρα «έπληξε» το Redu. Οι τετρακόσιοι περίπου κάτοικοί του ξύπνησαν κι αντίκρισαν τους δρόμους τους να έχουν κατακλυστεί από βιβλία: πεζοδρόμια, σιταποθή­ κες, παλιά υποστατικά για ζώα, σκηνές που είχαν στηθεί ειδικά για την περίσταση, τα πάντα μύριζαν τυπωμένο χαρτί. Βιβλία παλιά και

Π

σπάνια, βιβλία μεταχειρισμένα, βι­ βλία κάθε είδους περίμεναν τους εραστές - αγοραστές τους. Κι αυτοί δεν άργησαν στο ραντεβού. Δεκαπέντε χιλιάδες επισκέπτες με­ τακινήθηκαν, όπως λέγεται, τις τρεις μέρες του μεγάλου πανηγυριού, περιδιάβηκαν τα στέκια, φυλλομέτρη­ σαν και περιεργάστηκαν, διάλεξαν κι αγόρασαν. Η επιτυχία ήταν μεγάλη και η ληξιαρχική πράξη γέννησης του βελγικού χωριού του βιβλίου συνετάγη και υπεγράφη δεόντως. Το 2004, τη δική μας χρονιά του Euro και των Ολυμπιακών Αγώνων, το Redu γιόρτασε τα εικοστά του γενέ­ θλια. Τα γιορτάζει δε ανελλιπώς, κά­ θε Πάσχα, οπότε διοργανώνεται εκεί η ετήσια αγορά βιβλίου, αναζω­ πυρώνεται το ενδιαφέρον και ανα­ νεώνεται το ραντεβού. Κι οι σχετικές εκδηλώσεις αρκετές. Το δεύτερο σαββατοκύριακο του Μαΐου έχουμε τη συνάντηση των επαγγελματιών: κατασκευαστές χαρτιού, εκδότες, διορθωτές, βιβλιο­ δέτες, επιχρυσωτές, συγκεντρώνο­ νται στο χωριό, συζητούν με το ανα­ γνωστικό κοινό κι επιδεικνύουν την τέχνη τους. Έπειτα, κατά την πρώ­ τη σαββατονύχτα του Αυγούστου, μαζεύονται εκεί μουσικοί και παί­ ζουν για να διασκεδάσει και να χορέ­ ψει ο κόσμος μέχρι την αυγή· όπως επίσης μέχρι την αυγή παραμένουν ανοιχτά τα βιβλιοπωλεία, με μοναδι­ κό κίνδυνο να... στραβώσει κάποιο από τα πυροτεχνήματα του μεσονυ­ κτίου που καταυγάζουν τον ουρανό των Αρδενών. Τέλος, το τρίτο σαβ­ βατοκύριακο κάθε Οκτώβριο είναι αφιερωμένο στους συγγραφείς της

περιοχής: με εκθέσεις και παρουσιά­ σεις, με δημόσιες συζητήσεις και με ενός είδους ανταλλακτήριο εκδό­ σεων της ευρύτερης περιοχής, δίνε­ ται η ευκαιρία προβολής τής, ας πούμε, εντόπιας παραγωγής. Και δεν υπάρχει τέλος στην βιβλιοπωλική δραστηριότητα του Redu. Εξαιρώντας μια-δυο μέρες την εβδο­ μάδα (στις εν λόγω μέρες δεν συγκα­ ταλέγονται ποτέ τα Σάββατα κι οι Κυριακές), οι πύλες περισσότερων από είκοσι βιβλιοπωλείων είναι ανοικτές όλο το χρόνο και υποδέχο­ νται κατά μέσο όρο διακόσιες χιλιά­ δες επισκέπτες. Έχει υπολογιστεί ότι οι διάδρομοι που μπορεί κανείς να περπατήσει μέσα στα καταστή­ ματα, χαζεύοντας στα ράφια, έχουν μήκος περίπου δύο χιλιόμετρα! Αλλωστε, δεν φαίνεται να απουσιά­ ζει κανένας τομέας της ανθρώπινης γνώσης. Αρκεί να σημειωθεί ότι, δί­ πλα στα βιβλία λογοτεχνίας, ιστο­ ρίας, πολιτικής και θρησκειών, ψυ­ χολογίας και φιλοσοφίας, προσφέρονται κείμενα αστρολογίας, ιατρι­ κής και νομικής, δημοσιογραφίας, ταξιδιωτικά, αθλητισμού και μαγει­ ρικής. Μέχρι και το προσκοπικό κί­ νημα εκπροσωπείται στο Redu. Από πλευράς μορφής και εμφάνι­ σης, επίσης, δεν λείπει τίποτε: βι­ βλία με σκληρό εξώφυλλο, πανόδε­ τα κι άλλα δερματόδετα, βιβλία τσέ­ πης όλων των εκδοτικών οίκων, πλήρεις σειρές πολύχρωμων κόμικς.

- Εκπληκτική δουλειά και μέσα σε λί­ γα χρόνια, έτσι; - Σίγουρα. Και με ευρηματικότητα στις ονομασίες μερικών μαγαζιών. Κρίμα που δεν αποδίδονται τα γαλ­ λικά λογοπαίγνια στη γλώσσα μας.

- Θα άξιζε, πάντως, να αναφερθούν κάποια απ' αυτά: Le temps livre, Librairie Bibliofolie, Libre & Rie. - Πάμε σ' αυτά τα δύο βιβλιοπω­

λεία, που μάλλον έχουν βιβλία ειδι­ κού ενδιαφέροντος; Librairie Marine και La Boheme. Στο πρώτο μαγαζί πωλούνται, κατ' αποκλειστικότητα, βιβλία που σχε­ τίζονται με τη θάλασσα. Γεωγραφι­ κοί άτλαντες, μελέτες για την υπο­ θαλάσσια ζωή, την υδάτινη πανίδα και χλωρίδα, αστρονομικοί οδηγοί, ναυτικοί χάρτες, ναυτικοί κόμποι! «Είκοσι πέντε χιλιάδες κομμάτια, με­ ρικά βέβαια διπλά και τριπλά, αλλά περισσότεροι από δέκα χιλιάδες δια­ φορετικοί τίτλοι βρίσκονται στο κα­ τάστημά μας!» λέει η ιδιοκτήτρια, δι­ καιολογημένα περήφανη. Όσον αφορά τώρα το μουσικό κα­ τάστημα, που πήρε το όνομά του από τη δημοφιλή όπερα του Πουτσίνι, αυτό είναι γεμάτο βιβλία και δί­ σκους, όλα μεταχειρισμένα και σε καλή κατάσταση. Εκπροσωπούνται τόσο η κλασική όσο και η μοντέρνα μούσικογραφία: συμφωνική μουσι­ κή, όπερες, έθνικ, ροκ, τα πάντα. Είτε σε βιβλίο είτε σε μορφή παρτι­ τούρας είτε σε δίσκους βινιλίου ή CD. Παρατηρείται, είναι αλήθεια, μια κάποια προτίμηση στην πρόσφατη γαλλοφωνία (με προεξάρχουσες τις φυσιογνωμίες της Πιαφ, του Μπρελ, του Μουστακί, του Μπρασένς), αλ­ λά δεν υστερούν οι Μπιτλς, ο Πρίσλεϊ, η Μαντόνα. Βιβλία, νότες και δί­ σκοι για όλα τα γούστα.

- Ποιο να είναι άραγε το μεγαλύτε­ ρο; - Απ' ό,τι φαίνεται, ετούτο εδώ στη γωνία. Περιέχει και ένα μικρό μου­ σείο τυπογραφίας. Είναι όντως το μεγαλύτερο. Κατά πως ισχυρίζεται ο Πολ Μπραντελέερ, ο ιδιοκτήτης του, διαθέτει τριάντα χιλιάδες βιβλία, κάθε κατη­ γορίας και εποχής. Με ιδιαίτερη προθυμία συνοδεύει τον ενδιαφερό­ μενο στην απαραίτητη περιήγηση ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007 1 5 3

[

δ

ι α

β

α

ζ

ω

]

Β Ι Β Λ Ι Ο Θ Η Κ Ε Σ

και με παιδιάστικη χαρά του δείχνει πώς λειτουρ­ γούν ακόμη οι μηχανές του τυπογραφικού μουσείου. Εκεί, ωστόσο, που τα μάτια του κυριολεκτικά λάμπουν είναι στις γυάλινες προθή­ κες οι οποίες προφυλάσσουν τα σπάνιά του.

- Αυτό εδώ εκδόθηκε το 1662. Επίτομη διδασκαλία για τα Μαθηματικά: διακό■ Η · σιες σαράντα σελίδες χειρό* γραφές, μαζί με σχέδια και σχεδιαγράμματα τυπωμένα σε χαρ­ τί από επεξεργασμένο δέρμα προ­ βάτου. Μοναδικό απόκτημα.

- Και η τιμή του; - 1.500 ευρώ. Αλλά, πολύ ακριβότε­ ρο αν και πολύ μικρότερο, είναι ετούτο το χαρτί. Βρέθηκε στη ράχη του βιβλίου, όταν κάναμε τη συντή­ ρησή του. Το διάβασα, φυσικά, με τη βοήθεια ειδικού. Πρόκειται για από­ δειξη που συνέταξε και υπέγραψε ο βασιλικός έφορος του Λουδοβίκου XI, η οποία πιστοποιεί την είσπραξη ει­ δικού φόρου από τρεις παρισινούς εμπόρους το 1470! Ο φόρος εκείνος, ωστόσο, είχε πολύ ιδιαίτερο χαρα­ κτήρα. Αποσκοπούσε στη συγκέ­ ντρωση σημαντικού ποσού, που θα καταβαλλόταν ως λύτρα για να απε­ λευθερωθεί ο αιχμάλωτος βασιλιάς της δυναστείας των Καπέτων! Η απόδειξη, γραμμένη σε περγαμηνή, χρησίμευσε δύο αιώνες αργότερα για να μπορέσει να σταθεροποιηθεί το δέσιμο του παραπάνω βιβλίου! Σή­ μερα, την αποτιμώ σε 1.200 ευρώ.

- Μάλιστα. Κι αυτό το έγγραφο στον τοίχο, μέσα στην κορνίζα του, που κοστίζει 3.000 ευρώ; - Αυτό αναφέρεται στη σύναψη μί­ σθωσης στην γαλλική πόλη Τουρ, το έτος 1331. Περιλαμβάνει όλες τις σχετικές ρήτρες, καθώς και την π ε­

154-

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

ριγραφή του μισθίου, με την υπο­ γραφή του αρμόδιου συμβολαιογρά­ φου να βεβαιώνει την εγκυρότητα της δικαιοπραξίας. Όμω ς, αφού απευθύνομαι σε Έλληνες, θα ήθελα να επισημάνω την ύπαρξη της εξά­ τομης ιστορίας του Πολύβιου, μετα­ φρασμένης στα γαλλικά και εκδομέ­ νης στο Παρίσι το 1727. Δερματόδε­ τη, με ενισχυμένες τις γωνιές, περιέ­ χει 48 ολοσέλιδες και 71 δισέλιδες γκραβούρες. Σας ενδιαφέρει για 2.000 ευρώ; Αγοράστε το και δωρί­ στε το. Θα περιληφθείτε έτσι στον κατάλογο των ευεργετών του μου­ σείου. Εντάξει, αστειεύομαι.

- Για να μην τερματιστεί, πάντως, άκαρπη η επίσκεψη στο... θησαυρο­ φυλάκιό σας, θα αγοράσω αυτό εδώ. Στοιχίζει, βέβαια, μόνο 15 ευ­ ρώ, αλλά εντάσσεται στον κύκλο των θεμάτων που με ενδιαφέρουν. Βρέθηκε, λοιπόν, στην κατοχή μου μια χαριτωμένη έκδοση του 1971 με τίτλο Les Grecs. Ένα βιβλίο που κα­ λύπτει, σε λιγότερες από εκατό σε­ λίδες, την ιστορία της αρχαίας Ελλά­ δας από την εποχή των μηδικών πο­ λέμων μέχρι την εκστρατεία του Με­ γάλου Αλεξάνδρου. Επιπλέον, το κεί­ μενο διακόπτεται από σειρά έγχρω­ μων παραστάσεων που το περιορί­ ζουν ακόμα πιο πολύ! Η τελευταία φράση υπενθυμίζει και μια άλλη δραστηριότητα στην π ε­ ριοχή του Redu: το έργο που πραγ­ ματοποιεί η Ευρωπαϊκή Διαστημική Υπηρεσία, παρακολουθώντας την τροχιά των ευρωπαϊκών δορυφό­ ρων. Και, όσο κι αν δικαιολογείται η τυχόν μεμψιμοιρία για τα -μη ανάλο­ γα προς αυτά των προγόνων μαςσημερινά επιτεύγματα των Ελλήνων, δεν είναι δυνατόν να μην αισθανθεί κάποιος περηφάνια για διαπιστώ­ σεις όπως αυτές του βέλγου ιστορι­ κού. ■

Ο βιβλιοθηκάριος ενός εκκλησιαστικού ιδρύματος, ένας σεβάσμιος υψηλόβαθμος ιερωμένος, φιλοξενεί κατά τη διάρκεια ενός ατέλειωτου καλοκαιριού τον ανιψιό του. Για να προστατευτεί το πολύτιμο πάτωμα της μπαρόκ βιβλιοθήκης, αναθέτει στο αγόρι να μοιράζει τσόχινες παντόφλες στους επισκέπτες. 0 δεκατριόχρονος αντιλαμβάνεται σύντομα ότι με τη δουλειά που έχει αναλάβει του ανοίγονται δύο καινούργιοι κόσμοι, ο κόσμος των βιβλίων και αυτός του άλλου φύλου. Μαγεμένος αρχίζει να διαβάζει, αλλά και να ρίχνει ντροπαλά βλέμματα κάτω από τις φούστες των επισκεπτριών, που πρέπει να φορέσουν τις παντόφλες που τους προσφέρει ο ίδιος. Η δεσποινίς Σταρκ, η οικονόμος του βιβλιοθηκάριου, δεν βλέπει με καλό μάτι την ιδιαίτερη προθυμία του. Ξεκινάει έτσι ανάμεσα στο «παπαδοπαίδι των παντοφλών» και στην οικονόμο ένας βουβός πόλεμος, που μέχρι το τέλος του καλοκαιριού μετατρέπεται σε κρυφή αγάπη.

Μ ΙΑ ΙΣΤΟ ΡΙΑ Μ ΥΗ ΣΗ Σ ΚΑΤΩ ΑΠΟ ΤΙΣ ΓΥ Ν Α ΙΚ Ε ΙΕ Σ ΦΟΥΣΤΕΣ, ΑΠΟ ΤΟΝ Σ Η Μ Α Ν ΤΙΚ Ο ΤΕ Ρ Ο ΣΥΓΧΡΟ ΝΟ ΕΛΒΕΤΟ ΣΥ ΓΓΡΑΦ ΕΑ.

EC ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

ΓΡΑΦΕΙΑ: ΖΑΛΟΓΓΟΥ 11, 106 78 ΑΘΗΝΑ - ΤΗΛ. 210 3301208, FAX 210 3822530 ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ: ΣΟΛΟΝΟΣ 131,106 77 ΑΘΗΝΑ - ΤΗΛ. 210 3301208 (ΕΣ. 1871

[

δ ι α β α ζ ω

]

Τ Ο Ι Χ Ο Υ Σ

Του δρόμου... # 1 8 Φωτογραφίες Polaroid, Κείμενα: Ωμέγ@

156

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

Έπειτα από τα τρία αυτοβιογραφικά βιβλία του, ο Κανέτι θυμάται τα χρόνια που έςησε στην Αγγλία, όπου αναγκάστηκε να καταφύγει μετά την άνοδο του ναζισμού και την προσάρτηση της Αυστρίας. Στη χώρα αυτή έζησε τα καλύτερό του χρόνια, και έγραψε αυτό που πολλοί θεωρούν το έργο της ζωής του, το Μάζα και εξουσία. Με την πνευματώδη και αιχμηρή γλώσσα του μας μεταφέρει στον κόσμο της αγγλικής αριστοκρατίας, στον οποίο εισχωρεί βαθιά με τη διεισδυτική ματιά του, στον κόσμο της επαρχιακής Αγγλίας, των φτωχών εμιγκρέδων, αλλά και στον κόσμο των πνευματικών ανθρώπων που ανάμεσά τους έζησε σαράντα ολόκληρα χρόνια. 0 Κανέτι μιλάει με μεγάλη ειλικρίνεια για πρόσωπα και πράγματα - γι’ αυτό και ο ίδιος δεν θέλησε να δημοσιεύσει το έργο του αυτό, όσο ζούσε.

0 Π ΟΛΕΜ ΟΣ, ΟΠΩΣ ΤΟΝ ΕΖΗ ΣΕ Ο Ν Ο Μ Π Ε Λ ΙΣΤΑ Σ ΣΥ ΓΓΡ Α Φ Ε Α Σ Σ ΤΗ Ν Α ΓΓΛ ΙΑ , ΣΤΟ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ Α ΥΤΟ ΒΙΟ ΓΡΑΦ ΙΚΟ ΤΟΥ ΕΡΓΟ.

?*>

Κ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

ΓΡΑΦΕΙΑ: ΖΑΛΟΓΓΟΥ 11, 106 78 ΑΘΗΝΑ - ΤΗΛ. 210 3301208, FAX 210 3822530 ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ: ΣΟΛΟΝΟΣ 131, 106 77 ΑΘΗΝΑ - ΤΗΛ. 210 3301208 ΙΕΣ. 187]

Σπύρου Κακουριώτη

οιπόν, για να καταλάβουμε τη συζήτηση για το εγχειρίδιο Ιστορίας της Στ' Δημοτικού «χρειάζεται να δυμηθούμε το μηχανισμό της ψυχωτικής λειτουργίας». Φυσικά, για τον κύριο καδηγητή και πρόεδρο του ΟΠΕΚ [ah! le s b e a u x jours...) πρόκειται για «ψυχωτικές αντιδράσεις», οπότε οι διαφωνούντες δα είναι μάλλον... ρείΤοί... Όπως η ομάδα του ΑΡΔΗΝ, που με αφιέρωμά του είχε αναδείξει το θέμα, κάνο­ ντας Πάγο για «γενοκτονία της μνήμης». Μετά την αντιπαράθεση που έχει ξεσπάσει, το διμηνιαίο περιοδικό στο τεύχος 63 επιστρέφει, γενικεύοντας την κριτική του και επικεντρώ­ νοντας στην «Προδοσία» των διανοουμένων, όπως τιτλοφορεί το παρόν αφιέρωμα. Δεν περιορίζεται εδώ στο νέο βιβλίο Ιστορίας, αλλά «σε ένα ευρύτερο φαινόμενο, τη μεταβο­ λή Των υψηλότερων στρωμάτων της διανόησης σε αποφασιστικό στοιχείο των νέων ελίτ». Έτσι, από την «εκτροπή μιας αντιπαράθεσης», επεκτείνεται στη διδασκαλία της Ιστορίας ατα Βαλκάνια και τη Ρωσία, αλλά και στην Κύπρο (με τον χαρακτηριστικό, μάλιστα, τίτλο «Πολυπρισματικές χάντρες για ιθαγενείς»), ενώ ο φάκελος ολοκληρώνεται με ένα (σπαρταριστό θα λέγαμε, αν δεν ήταν, στην πραγματικότητα, τραγικό) ρεπορτάζ για μια «παλιά ιστορία», μια με το στανιό εκλογή μέ­ λους ΔΕ Π στο πολύπαθο Πάντειο, σε αντικείμενο τελείως άσχετο με την ειδίκευσή του. Αυτό το τελευταίο μάλλον θα πρέπει να εκληφθεί και ως... αφιέρωση στο νέο νόμο-πλαίσιο... [ΑΡΔΗΝ, Θεμιστοκλέους 37, 106 77, Αθήνα, τηλ: 210-38.26.319, www.ardin.gr]

φι ο «η* ;

...κι αδέσποτοι... Κάποιοι περιφέρουν σε όλη τους την καριέρα τη μία και μοναδική τους δημοοίευση, κάποιοι άλλοι δεν μπορούν να εντάξουν πουθενά παράπλευρα ευρήματα της (κύ-

B lS l® g fp is ll E lW W i Ι|1 § |? |ΙΡ Ϊ§ ^

ριας) ερευνητικής τους εργασίας. Αυτή η παρατήρηση έδωσε την ιδέα στους εκ Κύπρου Λ. Παπαλεοντίου, Σ. Παύλου και Φ. Σταυρίδη να δημιουργήσουν ένα έντυπο που να φιλοξενεί μικρά μελετήματα, παρατηρήσεις, σχόλια και αθησαύριστα τεκμήρια. Έτσι προέκυψε το πιο πρωτότύπο ελληνικό φιλολογικό περιοδικό, τα ΜΙΚΡΟΦΙΛΟΛΟΓΙΚΑ, που με την ανοιξιάτικη παρουσία τους φτάνουν αισίως τα 21 τεύχη. Φόρουμ ελλαδο-κυπριακού (φιλολογικού) διαλόνου, πατάει γερά, όπως είναι φυσικό, στην ελληνική λογοτεχνία που γράφτηκε και νράφεται στο νησί, επεκτείνεται όμως εξίσου στην πανελλήνια φιλολογική έρευνα. Στο παρόν τεύχος, π.χ., ο φιλέρευνος αναγνώστης μπορεί να βρει από μελετήματα για τις ηαπαδιαμαντικές καταβολές του Ν. ΝικολαΤδη μέχρι ένα ανέκδοτο αυτο­ σχόλιο του Σεφέρη για την ποιητική του. [ΜΙΚΡΟΦΙΛΟΛΟΓΙΚΑ, Λ. Παπαλεοντίου, Παν. Κύπρου, Φιλοσοφική, Τ.Θ. 20537, 1678, Λευκωσία]

...παρόλη την αγάπη Και μέσα σε όλα αυτά, ο αρχιεπίσκοπος, με φωνή σπασμένη κι έτοι­ (m iyvuKH μος να δακρύσει, να καταγγέλλει από άμβωνος τους νέους «γενίτσαρους», προσφέροντας τα καλύτερα επιχειρήματα σε όσους κραδαίνουν «το μηχανισμό της ψυχωτικής λειτουργίας» έναντι της κριτικής που τους ασκείται... Όμως «τι σχέση έχει αυτό το υπεροπτικό πατρονάριομα με τον λόγο της Εκκλησίας, αν εξαιρέσουμε το ότι προέρχεται από επισκοπικά χείλη;» αναρωτιέται ο I. Καλόμοιρος, με αφορμή το πρωτοχρονιάτικο «διάγγελμα» του αρχιεπισκό­ που, στην ΕΠΙΓΝΩΣΗ, ένα 16σέλιδο αλλά εξαιρετικά φροντισμένο τριμηνιαίο φυλλάδιο με τον χαρακτηριστικό υπότιτλο: Άσκηση στη διάκριση των γεγονότων... «Προφανώς προορί­ ζεται για να προσληφθεί από όσους ήδη [το] δέχονται και να αποξενώνει όσους ήδη [το] αμφισβητούν», συνεχίζει. Με γνήσια αγωνία για την «πλαδαρή και καλοταϊαμένη γενιά μας», που χρειάζεται τον τρόπο της Εκκλησίας, δηλαδή τον «τρόπο της ταπείνωσης, του σεβασμού και της διακονίας», καταθέτει τους προβληματισμούς του από τις σελίδες του τεύχους 98... [ΕΠΙΓΝΩΣΗ, 17ης Νοεμβρίου 79, 543 52, Πυλαία, τηλ.: 2310-948.233, www.zephyr.gr/stjohn] ' 15

3

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2007

ΕΡΝΕΣΤ ΧΕΜΙΝΓΟΥΕΪ

Ο κήπος της Εδέμ Μυθιστόρημα

Β Ρ Α Β Ε Ι Ο

Ν Ο Μ Π Ε Λ

Ο κήπος της Εδέμ είναι μια ιστορία έρωτα και ασίγαστου πάθους ενός Αμερικανού συγγραφέα και της γυναίκας του στις μεσογειακές ακτές της Γαλλίας και της Ισπανίας, κατά τη διάρκεια ενός ατέλειωτου μήνα του μέλιτος, που σημαδεύεται καταλυτικά από την παρουσία μιας νεαρής γυναίκας για την οποία νιώθουν και οι δύο μια ακατανίκητη έλξη. Εξιστορώντας την πορεία αυτού του ερωτικού τριγώνου και καταμετρώντας θύματα και επίζώντες, ο Χέμινγουεϊ αποκαλύπτει ένα τρυφερό και ευάλωτο κομμάτι του χαρακτήρα του, ενώ η Κάθριν Μπορν είναι από τις πιο περίπλοκες και πειστικές ηρωίδες του. 0 Χέμινγουεϊ άρχισε να γράφει τον Κήπο της Εδέμ το 1946 και τον επεξεργαζόταν κατά διαστήματα και με μεγάλα διαλείμματα για τα επόμενα δεκαπέντε χρόνια, ενώ στη διάρκεια της ίδιας περιόδου έγραφε, μεταξύ άλλων, τα Ο γέρος και η θάλασσα και Μία κινητή γιορτή. Εδώ η ερμηνεία που δίνει στον έρωτα και στην τέχνη είναι σκοτεινή και βαθιά, η φαντασία του είναι ζωντανή και ενθουσιώδης, το γράψιμό του αριστοτεχνικό. Ο κήπος της Εδέμ. που εκδόθηκε είκοσι πέντε χρόνια μετά το θάνατο του συγγραφέα, είναι ένα ιδιαίτερα τολμηρό και εντυπωσιακά σύγχρονο έργο.

ΤΟ ΠΙΟ ΦΙΛΟΔΟΞΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΧΕΜΙΝΓΟΥΕΪ, ΑΥΤΟ ΠΟΥ 0 ΙΔΙΟΣ ΠΡΟΟΡΙΖΕ ΩΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΔΙΑΘΗΚΗ.

?*>

EC ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

www .kastaniotis.com

ΓΡΑΦΕΙΑ: ΖΑΛΟΓΓΟΥ 11,106 78 ΑΘΗΝΑ - ΤΗΛ. 210 3301208, FAX 210 3822530 ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ: ΣΟΛΟΝΟΣ 131,106 77 ΑΘΗΝΑ - ΤΗΛ. 210 3301208 (ΕΣ. 187)

Κώστα Καναβούρη

Solstitium ρχονται στιγμές που τα φέρνει έτσι ο καιρός ώστε να μπορείς ν' ανασάνεις βα­ θιά και με όλη σου την ψυχή μέσα σε κάποιο ηλιοστάσι. Έτσι, σα να συμβαίνει ένα ξέφωτο θαύμα για να σου δείξει ότι δεν περνάει ο καιρός ανερμάτιστα από το ούπω στο μηκέτι χωρίς να γίνεται κάτι που κάνει τον καιρό ν' αξίζει, δηλαδή να γί­ νεται χρόνος με παρελθόν, παρόν και μέλλον. Έρχεται ένα ηλιοστάσι, ένα solstitium, που δεν είναι απλώς μια αναμενόμενη ημερομηνία στο ημερολόγιο αλλά το ποιητικό ανάλογο μιας ανεκλάλητης ηθικής σημαντικής, που δεν πτοείται από τα καθέκαστα και τις ασήμαντες αλήθειες τυχαίων ανθρώπων σε τυχάρπαστες καταστάσεις. Αλλού λάμπει ο ποιητικός καιρός. Κι αν είναι απελπισία το λεπίδι του, ας είναι. Φτάνει να μην είναι φόβος που κόβει το αίμα και το κάνει νερό κι αφήνει ανερμήνευτες τις μέρες που σου δόθηκαν. Και τι να γράψεις με το νερό; Δεν ανήκει στη γραφική ύλη της ποίησης. Ο Γιώργος Βαρθαλίτης αυτό το γνωρίζει. Διάβαζα τα κείμενά του στην Κυριακάτικη Αυ­ γή και μου άρεσαν. Γνώση, επιμονή στην έρευνα του αθέατου και συγκίνηση για τα θαύματα, για τα ηλιοστάσια που ανακαλύπτεις. Πριν από λίγες μέρες έλαβα την πρώ­ τη του ποιητική συλλογή, ακριβώς μ' αυτόν τον τίτλο: Solstitium (εκδ. Αρμός). Ποίη­ ση με έκταση. Κι από κάτω γνώση και επίγνωση του αίματος. Να λες θάλασσα και να είναι αίμα. Να λες Καρυάτιδες και να είναι κίνηση, Κι άλλα πολλά. Διαβάζω στην αφιέ­ ρωση: «Να που συναντιόμαστε ξανά μετά από 17 έτη». Μα δεν τον ξέρω τον άνθρω­ πο. Κι όμως. Στον φάκελο υπάρχει κι ένα φωτοτυπημένο ρεπορτάζ δικό μου, δημοσιευμένο στον Ριζοσπάστη με ημερομηνία Σάββατο 28 Απρίλη 1990, για μια εκδήλωση της Πανελλή­ νιας Ένωσης Φιλολόγων για τον Γιάννη Ρίτσο. Διαβάζω προς το τέλος του κειμένου και ιδού το θαύμα: «(...) Εντυπωσιακή στ' αλήθεια ήταν η τελευταία ομιλία της βρα­ διάς. Έγινε από τον μαθητή λυκείου, από την Κόρινθο, Γιώργο Βαρθαλίτη, με θέμα "Η πρόσληψη της ποίησης του Γιάννη Ρίτσου από τους μαθητές"». Υπολογίζω. Εκείνος ο μαθητής είναι σήμερα περίπου 35 χρόνων. Τόσο είναι. Φιλόλο­ γος. Με διδακτορικό στη συγκριτική φιλολογία από το Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης. Διδάσκει σ' ένα σχολείο της Αίγινας. Μ' αρέσει που εκείνο το παιδί έγινε εκείνο που εξαρχής ήταν. Μ' αρέσει να τον φαντάζομαι καθώς ο καιρός περνάει. Μ' αρέσει που κράτησε εκείνο το κείμενο. Μ' αρέσει που είναι ποιητής. Μ' αρέσει που τίποτα δεν πάει χαμένο. Γι' αυτό το solsti­ tium ήθελα να οας μιλήσω. ■

Ε

Στο επόμενο τεύχος του

ΔΙΑΒΑΖΩ, Μάιος 2007, αφιέρωμα:

Οι μεγάλοι φ ιλόσοφοι για το Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο

Η σύζυγος του Έισα Λέβενταλ, συντάκτη ενός μικρού περιοδικού, λείπ ει σε ταξίδι. Μόνος στη Νέα Υόρκη, που πλήττεται από καύσωνα, ο Λέβενταλ πρέπει να φροντίσει την οικογένεια του αδελφού του, που δουλεύει σε άλλη πόλη και του οποίου ο μικρός γιος είναι άρρωστος. Ένα βράδυ συναντά έναν παλιό γνωστό του, τον Όλμπι, που τον κατηγορεί πως του κατέστρεψε τη ζωή. Στην αρχή ο Λέβενταλ προσπαθεί να απαλλαγεί από τον Όλμπι, αυτός όμως γίνεται η σκιά του, μια δαιμονική σκιά που σταδιακά τον πείθει για την ενοχή του και μετατρέπει τη ζωή του σε εφιάλτη, βυθίζοντάς τον στην παράνοια και στο φόβο. Σε αυτό το δεύτερο μυθιστόρημά του, το οποίο οι N ew York Tim es χαρακτήρισαν ως «έναν ντοστογιεφσκικό εφιάλτη γραμμένο με ασυνήθιστη δύναμη και οξυδέρκεια», ο Σωλ Μπέλοου ξεδιπλώνει ήδη όλη τη μαεστρία και τη μεστότητα που του χάρισαν πολλά βραβεία και, βεβαίω ς, το 19 7 6 , το Βραβείο Νόμπελ. «Το κ αλύ τερ ο μυθ ισ τό ρ η μ α που κ υ κ λ ο φ ό ρ η σ ε στην Α μ ε ρ ικ ή για το δ ιάσ τημα μ ια ς ο λ ό κλ η ρ η ς γ ε ν ιά ς » V.S. P ritc h e tt, The New York Review of Books

TO ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ ΠΟΥ ΕΚΑΝΕ ΓΝΩΣΤΟ ΕΝΑΝ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΕΡΟΥΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ ΤΟΥ 2 0 ου ΑΙΩΝΑ.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ο άνθρωπος καλαμπόκι

έρωτες τοπίων

Χ-αίματος

♦ κέδρος στα στενά της χίμαιρας

Δημήτρης Σωτάκης / Γιώργος Βέης / Ζέφη Κόλια / Ευρυδίκη Λειβαδά-Ντούκα