QabrielCjartia zMarque^
Ο Στρατηγός μες στο Λαβύρινθό του Μπερδεύοντας τη φαντασία με την ιστορία, περνώντας σαν μάγος από το έπος στο απέριττο χρονικό της ανθρώπινης μοίρας, ο συγγραφέας διαμορφώνει τα απομείνάρια ενός συναρπαστικού ονείρου που ο Μπολίβαρ έχει μπροστά στα μάτια του καθώς κα τεβαίνει το μεγάλο ποταμό Μαγδαλένα. Εδώ κι εκεί οι πόλεις, που υπήρξαν το σκηνικό του θριάμβου του, τον υποδέχονται με ενθουσιασμό, αγνοώντας ότι έχει παραιτηθεί μια για πάντα από την εξουσία. Στα διαλείμματα της αρρώστιας του, ανάμεσα στα παραμιλητά τον-πυρετού, ξαναζεί, χάρη στον Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες, τη δόξα του στις μάχες, το θρίαμβο του απελευθερω τικού του ονείρου, τη γένεση των πατρίδων που δημιούργησε, την ίδια την ιστορία αυτής της ηπείρου, μεγάλο μέρος της οποίας έ γραφε ο ίδιος.
Εκδόσεις ΝΕΑ ΣΥΝΟΡΑ - Α.Α. ΛΙΒΑΝΗ
ΚΑΤΙΑ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΑΟΥ, Γυ ναίκα που αγαπά να ταξιδεύει. Μετά τις ΙΝΔΙΕΣ ΜΟΥ, συνεχίζει το ταξίδι της. Αυτή τη φορά στο ΠΑΚΙ ΣΤΑΝ, «ΣΤΗ ΓΗ ΤΩΝ ΑΓΝΩΝ», και από εκεί στο Αφγανιστάν. ΚΥΚΛΟΦΟΡΟΥΝ ΚΑΉΑ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΑΟΥ
ΟΙ ΙΝΔΙΕΣ ΜΟΥ 01ΙΝΔΙΕΣΜΟΥΕΙΝΑΙ ΕΝΑΒΙΒΛΙΟΓΡΑΜΜΕΝΟΜΕΚΟΜΕΝΗΤΗΝΑΝΑΣΑ. Μ· ΕΝΘΟΥΣΙΑΣΜΟΚΑΙ ΒΙΑΣΥΝΗΑΝΘΡΩΠΟΥΠΟΥΘΕΛΕΙ ΝΑΤΑΠΕΙ ΟΛΑ ΚΙ ΑΜΕΣΩΣΣΕΑΓΑΠΗΜΕΝΟΠΡΟΣΩΠΟ ΘΕΛΕΙ ΝΑ ΜΟΙΡΑΣΤΕΙ ΜΕΤΟΥΣΑΝΑΓΝΩΣΤΕΣΟΣΑΕΖΗΣΕΚΙ 0X1 ΑΠΛΑ ΝΑΤΟΥΣΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΕΙ ΠΑ ΟΣΑΕΙΔΕ.
Το σίγουρο είναι πως και αυτό το βιβλίο της θα συναρπάσει. Γιατί είναι η ζωή της που διηγείται έτσι όπως τη ζει. Απλά, όπως μιλάμε.
Εκίόοεις ΛΙΒΑΝΗ
ΝΕΑ ΣΥΝΟ ΡΑ Κ Α Ε ΙΔ Ι .
ΜΥΘΟΣ
Εκείνη, όμως, ούτε ακούει, ούτε βλέπει, ούτε καταλαβαίνει τί ποτε απ’ όσα κάνω κι όσα λέω. Στέκεται εκεί και κοιτάει τον άν τρα - το πτώμα; - πάνω στο κρεβάτι. Μοιάζει συγχυσμένη κι α μήχανη. Γι’ αυτήν φαίνεται πως πια δεν υπάρχω. Στα μάτια δεν είμαι παρά ένα πτώμα που βρέθηκε στο κρεβάτι της. Κι έτσι ξεκίνησε η πρώτη μέρα μετά από μένα...
Εκδόσεις Α.Α. ΛΙΒΑΝΗ - ΝΕΑ ΣΥΝΟΡΑ
Ποιος θέλει να σκοτώσει τον Γκορμπατσόφ; Σε μια Ρωσία που συγ κλονίζεται από την κρίση των εθνοτήτων, οι προνομιούχοι του συ στήματος ανησυχούν. Η ακεραιότητα της αυτοκρατορίας μοιάζει ν’ απειλείται, το ίδιο και τα δικά τους πόστα. Ακόμα κι ο υπόκοσμος βλέπει με καχυποψία τις μεταρρυθμίσεις. Ο κύριος του Κρεμλίνου πρέπει να τ’ αντιμετωπίσει όλ’ αυτά, μπο ρεί όμως να στηρίζεται ακόμη στον Κόκκινο Στρατό;
Michel M e ye r- Michel Tatu
ο ΚΟΚΚΙΝΟΣ
ΑΔΕΛΦΟΣ
*
„1,«ιστόρημα
Εκδόσεις Νέα Σύνορα - AΑ Λιβάνη
«Είναι η ιστορία μιας ορφανής αρκουδίτσας που συναντάει μια μεγάλη μοναχική αρκούδα. Στο δάσος υπάρχουν κυνηγοί. Η οπτική γωνία είναι της αρκουδίτσας.» D A NIELE ΗΕΥΜΑΝΝ
Η ΑΡΚΟΥΔΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΑΙΝΙΑ TOY JEAN - JACQUES ANNAUD
ΕΚ ΔΟ ΣΕΙΣ ΜΥΘΟΣ
Ίσως μετά δείτε τα ζώα,.παι γιατί όχι τους ανθρώπους, διαφορετικά.
Εκδόσεκ Α.Α. ΑΙΒΑΝΗ - ΝΕΑ ΣΥΝΟΡΑ
Και μ η ν ξ ε χ ά σ ετ ε ... τα 6 βιβλία του ΤΑΚΗ Δ. ΨΑΡΑΚΗ «Ανθολόγιο της Αθήνας» Θα τα αγαπήσετε, θα τα διαβάσετε και θα τα χαρίσετε σαν κάτι γοητευτικό και προσωπικό. ώρα κυκλοφορούν και σε ειδική θήκη-δώρο.
ΤΑΚΗ Δ. ΨΑΡΑΚΗ
ΤΑΚΗ Δ. ΨΑΡΑΚΗ
ΤΑΚΗ Δ. ΨΑΡΑΚΗ
’ Ανθολόγιο τής ’Αθήνας
’Ανθολόγιο τής ’Αθήνας
’Ανθολόγιο τής ’Αθήνας
ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΩΤΟ Γειτο\%ές. Λόφοι. Δρόμοι. ΧΡ.ΕΜΜ. ΑΓΓΕΛΟΜΑΤΗΣ ΜΙΝΩΣ ΑΡΓΥΡΑΚΗΣ ΙΩ. ΒΟΥΤΣΙΝΑΣ ΤΗΛ. ΓΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΙΝΟΣ ΚΑΛΛΙΓΑΣ - Γ. ΚΑΡΑΓΙΩΡΓΑΣ - ΛΑΜΠΡΟΣ ΚΟΡΟΜΗΛΑΣ Γ ΛΑΜΊΊΔΗΣ Σ. ΜΑΛΤΕΖΟΥ - Ν. ΜΑΡΑΚΗΣ Κ. ΣΤΟΥΡΝΑΣ
ΒΙΒΛΙΟ ΤΡΙΤΟ Νοσταλγίες. Ενθυμήσεις. Μαρτυρίες. ΕΛΕΝΗ Γ. ΒΛΑΧΟΥ Δ.Κ. ΕΥΑΓΓΕΛΙΔΗΣ ΔΗΜ. ΛΑΜΠΙΚΗΣ ΚΛΕΑΡΧΟΣ ΜΙΜΙΚΟΣ Π. ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΣ - Ι.Μ. ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ Γ.Π. ΣΠΟΡΙΔΗΣ ΑΓΓΕΛΟΣ ΤΕΡΖΑΚΗΣ Σ.Δ. ΦΥΝΤΑΝΙΔΗΣ ΧΡ.Κ. ΧΑΙΡΟΠΟΥΛΟΣ - ΠΕ ΤΡΟΣ ΧΑΡΗΣ
ΝΕΑ ΣΥΝΟΡΑ Α.Α. ΛΙΒΑΝΗ
ΝΕΑ ΣΥΝΟΡΑ Α.Α. ΛΙΒΑΝΗ
ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΤΟ Άι-αφυχή. Κοινωνία. Συρμοί. Ρ. ΓΕΡΜΑΝΟΣ ΘΑΛΗΣ ΔΙΖΕΛΟΣ Κ. ΕΥΑΓΓΕΛΙΔΗΣ Γ. ΘΙΣΒΙΟΣ ΒΑΙΛΗΣ Λ. ΚΑΖΑΝΤΖΗΣ Ν. ΚΑΜΠΑΗΣ - ΔΗΜ. ΛΙΜΠΕΡΟΠΟΥΛΟΣ ΦΑΙΡΟΣ ΜΠΑΡΛΑΣ ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ ΣΤΑΥΤΥ - ΝΙΚΟΣ ΤΣΙΦΟΡΟΣ Δ. ΨΑΘΑΣ
ΝΕΑ ΣΥΝΟΡΑ Α.Α. ΛΙΒΑΝΗ
Εκδόοεις Α.Α. ΑΙΒΑΝΗ - ΝΕΑ ΣΥΝΟΡΑ
Λ ΝΕΑΝΙΚΗ θ
ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ
%
Ε π ιλ ε γ μ έ ν α ΒτΒλία γ ι α π α ιδ ιά κ α ι ν έ ο υ ς
Β ΙΒ Λ ΙΑ Γ ΙΑ Π Α ΙΔ ΙΑ Α Π Ο 8 Ε Τ Ω Ν ΚΑΙ Α Ν Ω Έ λλη Αλεξίου Μύθοι του Αισώπου....................................... Ιφιγένεια Αλμπανοπούλου Χόπιτι-Χοπ ............................ ΧανςΚρίστιαν Άντερσεν Διαλεχτά παραμύθια................... Αδελφοί Γκριμ Διαλεχτά παραμύθια.................................... Αλέξανδρος Δουμάς Ιστορία ενός καρυοθραύστη ................. Νίνα θεοχαρίδου 0 ασημένιος ελέφαντας.............................. Ι.Δ.Ιωαννίδης Ένα καράβι στη βιτρίνα ............................... Γιάννης Καλατζόπουλος Τ α ρούχα του βασιλιά................... ΡάντγιαρντΚίπλινγκ Απίθανες ιστορίες.............................. Μόνος Κοντολέων 0 Εέ από τ’ άστρα ................................. Φώντας Λάδης 'Αλκής ο ψεύτης. 0 γάιδαρος που νίκησε το σκυλόψαρο και άλλες ιστορίες ......................................... Σοφία Μαυρο€ΐδή-Παπαδάκη Μύθοι και θρύλοι της Ρώμης Α.Α. Μιλν Το σπίτι στη γωνιά του Πουφ............................... Μαρία Μιχαήλ-Δέδί Ινδιάνικοι θρύλοι................................... Μαρία Μιχαήλ-Δέδί θρύλοι των ιθαγενών της Αυστραλίας Σοφία Μιχαλοπούλου 0 Μήτσης και η Μίτση .................... Κάρολος Ντίκίνς Χριστουγεννιάτικη ιστορία ........................ Αλφόνς Ντωντέ 0 Ταρταρέν της Ταρασκόν ......................... Όσκαρ Ουάιλντ 0 εγωιστής γίγαντας ................................... Όσκαρ Ουάιλντ 0 ευτυχισμένος πρίγκιπας............................ Αθηνά Παπαδάκη Παλιές ιστορίες του κόσμου (Ευρώτα;)...... Αθηνά Παπαδάκη Παλιές ιστορίες του κόσμου (Ασία)........... Λάμπρος Πέτσινης Ρωσικά λαϊκά παραμύθια....................... 'Οτφριντ Πρόισλερ 0 Νερουλίνος, το πνεύμα της λίμνης ........ Χάρης Σακίλλαρίου 0 Σπιθοβολάκης ................................. Χάρης Σακίλλαρίου Διηγήματα των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς και των Φώτων ...................................... Ζωρζ Σαντ Ιστορία ενός αγαθούλη......................................... Κάθριν Στορ Το αγόρι και ο κύκνος....................................... Σώτη Χριστογιάννη Μύθοι και θρύλοι της Νορβηγίας........... Β ΙΒ Λ Ι Α Γ Ι Α Π Α Ι Δ Ι Α Α Π Ο 12 Ε Τ Ω Ν Κ Α Ι Α Ν Ω Ανατόλι Αλέξιν Η τρελή Ευδοκία......................................... ΑνατόλιΑλέξιν Τηλεφωνήστε κι ελάτε ............................... ΧέντρικΒανΛουν Η ιστορία της ανθρωπότητας .................
η
Ά ννα Γκρέτα Βίνμπεργκ Μια Πέμπτη του Οκτώβρη...... Νικολάι Βορόνοβ Μάσα, ένα σύγχρονο κορίτσι ................ Κατερίνα Γλυκοφρύδη Μελήσιππος............................... Ι.Δ. Ιωαννίδης Καβάλα στο Χρονοδιαβήτη...................... ΡάντγιαρντΚ ίπλινγκ Δαίμονες των κυμάτων ................ Ράντγιαρντ Κίπλινγκ Το ωραιότερο διήγημα του κόσμου ΡάντγιαρντΚ ίπλινγκ Η εταιρείαΣτάλκι& ΣΙΑ ........... Μάνος Κοντολέων Το ταξίδι που σκοτώνει...................... Ά λμπερτ Λιχάνοφ Η έκλειψη του ήλιου........................... Τζακ Λόντον 0 Ασπροδόντης .......................................... Τζακ Λόντον Πειρατικές ιστορίες .................................... Τζακ Λόντον Αγάπη για τη ζωή ...................................... Τζακ Λόντον Μια Οδύσσεια στο Βορρά............................ Τζακ Λόντον Το κάλεσμα της άγριας φύσης...................... Όσκαρ Ουάιλντ Το φάντασμα του Κάντερβιλ................... Βίκτωρ Ουγκώ Απ’ όσα έχω δει ...................................... Βίκτωρ Ουγκώ Οι Άθλιοι, Φαντίνα ............................... Βίκτωρ Ουγκώ Οι Άθλιοι, Τ ιτίκα .................................. Βίκτωρ Ουγκώ Οι Άθλιοι, Μάριος ................................. Βίκτωρ Ουγκώ Οι Άθλιοι, Γαβριάς ............................... Βίκτωρ Ουγκώ Οι Άθλιοι, Γ ιάννης Αγιάννης ................. Αλεξάντερ Πούσκιν Ντάμα Π ίκ α .................................... Μ.Ε. Σαλτίκοβ-Στσέντριν Πατέρας και γιος ................. Τζακ Σέφερ Σέιν, ο άνθρωπος της χαμένης κοιλάδας......... ΚίραΣίνου — Ελένη Αποστολοπούλου-Χουκ Το χέρι στο βυθό........... Κίρα Σίνου Συνάντηση στους Δελφούς.............................. Αιμέ Σόμερφελτ Τ ο χαμένο όνειρο.................................. Νίτσα Τζώρτζογλου ΣΟΣ-Κίνδυνος............................... Λέων Τολστόι Ιστορίες.................................................... Ιβάν Τουργκένιεφ Οι αφηγήσεις ενός κυνηγού................. Σοφία Φίλντιση Ορέστης ............................................... Μιντ Τζ. Φόκνερ Μούνφλιτ (Το μυστήριο του θρυλιχού διαμαντιού) ................................................................... Τάκης Χατζηαναγνώστου Η μαγεία του κόσμου (Από τα ταξίδια του Μάρχο Πόλο)................................. ' Ερνεστ Χέμινγουεϊ 0 γέρος και η θάλασσα...................... Λίτσα Ψαραύτη Στα βήματα του Σαμοθήριου .................
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Η σύγχρονη εκδοτική παρουσία στα ελληνικά γράμματα Ζωοδόχου Πηγής 3,106 78 Αθήνα, © 360.32.34 - 360.13.31
Λ ΝΕΑΝΙΚΗ a
Β Ι Β Λ Ι Ο Θ Η Κ Η ft
Ε π ιλ ε γ μ έ ν α Β ιβ λ ία γ ια π α ιδ ιά κ α ι ν έ ο υ ς
Β ΙΒ Λ ΙΑ ΓΙΑ Π Α ΙΔ ΙΑ Α Π Ο 10 ΕΤ Ω Ν ΚΑΙ Α Ν Ω Έλλη Αλεξίου Ρωτώ και μαθαίνω........................................ Ιούλιος Βερν Οι πειρατές του Αιγαίου.................................. Ιούλιος Βερν 0 πύργος των Καρπαθίων................................. Νικολάι Βορόνοβ Το κυνήγι των περιστερών....................... ΆλκηΓουλιμή Η αόρατη σελίδα .......................................... Ντίνος Δημόπουλος 0 μαστρο-Πολύξερος κι η παλιοπαρέα το υ ........................................................... Ντίνος Δημόπουλος Αν όλα τα πιτσιρίκια του κόσμου........... Ντίνος Δημόπουλος Τα δελφινάκια του Αμβρακικού ............ Αλέξανδρος Δουμάς Η μαύρη τουλίπα ................................. Τιερύ Ζονκέ Καταδίωξη στο μετρό ....................................... Ι.Δ. Ιωαννίδης Τ α τρία παιδιά ............................................. Ι.Δ. Ιωαννίδης Το άσπρο άλογο........................................... Ι.Δ. Ιωαννίδης Το παράξενο δώρο ....................................... Ι.Δ. Ιωαννίδης Η ιστορία με το γαλάζιο μολύβι .................... Ι.Δ. Ιωαννίδης 0 γύρος του κόσμου χωρίς λεφτά ................... Τρούμαν Καπότε 0 καλεσμένος........................................... Μαίρη Κιτσικοπούλου Ιστορίες των δερβισάδων ................. Μανόλης Κορνήλιος Πολύ ωραίο τ’ όνομά σου, Ελευθερία! ... Σέλμα Λάγκερλεφ Τ α χριστουγεννιάτικα τριαντάφυλλα........ ΦούλαΛαμπελέ Η λαίδη κι ο κροκόδειλος ............................ Φούλα Λαμπελέ Το ψαθάκι.................................................. Φούλα Λαμπελέ Το βατραχάκι ........................................... Φούλα Λαμπελέ 0 μαύρος βασιλιάς..................................... Φούλα Λαμπελέ Η γλάστρα με την μπιγκόνια ...................... Φούλα Λαμπελέ Το κλεμμένο γκαρσόνι ............................... Άστριντ Λίντγκρεν 0 αρχιντετέκτιβ Μπλάμκβιστ ............... Άστριντ Λίντγκρεν Αδελφοί Λεοντόκαρδοι .......................... Ειρήνη Μάρρα Μια ιστορία για δύο ....................................... Σοφία Μαυροειδή-Παπαδάκη 0 μικρός περιηγητής (τόμοςΑ ') Σοφία Μαυροειδή-Παπαδάκη 0 μικρός περιηγητής (τόμοςΒ) Σοφία Μαυροειδή-Παπαδάκη 0 μικρός περιηγητής (τόμος Τ') Σοφία Μαυροειδή-Παπαδάκη Άλκηστη ............................ Γκούντρουν Μεμπς Το παιδί της Κυριακής .......................... Προσπέρ Μεριμέ Κολόμπα................................................... Γιάννης Μπάρτζης Αργείος εσπερινός.................................. Γιάννης ΜπάρτζηςΙΤΟ στα Διγελιώτικα............................ Τζων Μπιούκαν Τα 39 σκαλοπάτια..................................... Πιερ Μπουαλώ - Τομά Ναρσεζάκ 0 άντρας με το στιλέτο .. Πιερ Μ πουαλώ-Τομά Ναρσεζάκ Το άλογο-φάντασμα ...... Πιερ Μπουαλώ - Τομά Ναρσεζάκ Ο αόρατος δολοφόνος .... Πιερ Μπουαλώ - Τομά Ναρσεζάκ Τ α πιστόλια...................
a
Λέοναρντο Ντα Βίντσι Μύθοι και ιστορίες.......................... Λεονάρ Ντε Βρις Το πρώτο βιβλίο των πειραμάτων ............ Λεονάρ Ντε Βρις Το δεύτερο βιβλίο των πειραμάτων ........... Λεονάρ Ντε Βρις Το τρίτο βιβλίο των πειραμάτων................ Νοντάρ Ντουμπάντζε Εγώ, η γιαγιά, ο Ιλίκο και ο Ιλαρίων .. Ευγενία Παλαιολόγου-Πετρώνδα Στη χώρα των Φαραώ .. Γιολάντα Πατεράκη ΟΙ ΑΤΡΟΜΗΤΟΙ Μια συμμορία που το λέει η ψυχή της ...................................................... Γιολάντα Πατεράκη ΟΙ ΑΤΡΟΜΗΤΟΙ Ποιος εξαφάνισε τα μυστηριώδη σημειώματα; ............................................. Γιολάντα Πατεράκη ΟΙ ΑΤΡΟΜΗΤΟΙ Το μυστικό των τεσσάρων ................................................................... Γιολάντα Πατεράκη ΟΙ ΑΤΡΟΜΗΤΟΙ Το κομπιούτερ ντετέκτιβ .................................. ...................................... Γιολάντα Πατεράκη ΟΙ ΑΤΡΟΜΗΤΟΙ Οι ατρόμητοι, ή Καλλιτέχνες του γλυκού νερού ........................................ Γιολάντα Πατεράκη ΟΙ ΑΤΡΟΜΗΤΟΙ Οι ατρόμητοι «σε καινούρια δράση» .............................................................. Μαρία Πυλιώτου Τ α δέντρα που τρέχουν ............................ Χάρης Σακελλαρίου Η φωτιά που δε σβήνει ....................... Χάρης Σακελλαρίου Ομήρου Βατραχομυομαχία ................. Ελένη Σαραντίτη-Παναγιώτου 0 κήπος με τ’ αγάλματα Ελένη Σαραντίτη-Παναγιώτου Ιόλη, ή Τη νύχτα που ξεχείλισε το ποτάμι........................................................... Κίρα Σίνου Ο τελευταίος βασιλιάς της Ατλαντίδας .............. Τζων Στάινμπεκ Το κόκκινο αλογάκι.................................. Ρόμπερτ Λούις Στήβενσον Το νησί των θησαυρών .............. Ευγένιος Σύι Κερνόκ, ο πειρατής ........................................ Νίτσα Τζώρτζογλου Το τσίρκο της Ίρμας.......................... Νίτσα Τζώρτζογλου Ο χρυσός δαρεικός ............................. Νίτσα Τζώρτζογλου Τα τρία Σίγμα .................................. Νίτσα Τζώρτζογλου Περπατώντας στους αιώνες ............... Νίτσα Τζώρτζογλου 0 Καράμπαλος ο Απεργίας ............... Μαρκ Τουέιν Οι περιπέτειες του Τομ Σόγιερ ....................... ΜαρκΤουέιν Οι περιπέτειες του ΧακΦιν ................. .......... Μαρκ Τουέιν Ο πρίγκιπας και ο φτωχός............................... Aw Τουέιτ Επιχείρηση «Κόκκινη Άμμος» .......................... Άντον Τσέχωφ Αστείες ιστορίες ........................................ Σοφία Φίλντιση Το Ρηνάκι και άλλα διηγήματα ................. Γιώτα Φωτιάδου-Μπαλαφούτη Ποτέ ξανά ...................... Λουκάς Χάρτμαν Άννα- αννΑ' ........................................... Φιλίσα Xaτζηχάw a Η Ντιντόν, ο Παβελάκης μου κι εγώ ... Πέτερ Χέρτλινγκ Ο Μπεν αγαπάει την Ά ννα ......................
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Η σύγχρονη εκδοτική παρουσία στα ελληνικά γράμματα ΖωοδόχουΠηγήςδ, 106 78 Α θήνα ® 360.32.34-360.13.31
ΘΑΝΑΣΗΣ ΠΑΠΑΙΩΑΝΝΟΥ
ΕΝΘΥΜΙΟΝ ΑΘΗΝΩΝ Μοναδικό πανόραμα της Αθήνας, του ΙΙειραιό και των προαστίων στις αρχές του αιώνα μας. Μια εκπληκτική παρου σίαση της Αθήνας του 1900 μέσα από 385 έγχρωμες και μαυρόασπρες καρτ-ποστάλ της εποχής, πολλά κείμενα και πληροφορίες για την πρωτεύουσα, την ομορφιά και το ύφος της που χάθηκαν... Έ να πολυτελές λεύκωμα 480 σελίδων αφιερωμένο στα 150 χρόνια της Αθήνας ως πρωτεύουσας του Ελληνικού κρότους. Μια μνημειώδης έκδοση!
ε κ δ ό σ ε ις ^ ! ;
I:«γνώση»
Κυκλοφορούν
Το μυρωμένο λιβάδι όπου διασκε δάζουν οι αισθήσεις, είναι από τα αριστουργήματα της αραβικής ε ρωτικής λογοτεχνίας. Ενας ύμνος στον έρωτα, στο κορμί και στον Θεό που προίκισε, άντρες και γυναίκες, με το σώμα και τα μέλη του για να τα χρησιμοποιούν και να τα απολαμβάνουν: μια αρα βική ελεγεία στις χαρές των αι σθήσεων, που μέσα της ανακλαδίζεται νωχελικά, πλανεύτρα, παθιάρικη και μαυλίστρα η Ανατολή, καλώντας τον αναγνώστη σ' ένα ο νειρικό ταξίδι σε αναζήτηση της χαράς του κορμιού, χωρίς κανένα ταμπού, απιθώνοντάς τον ανάλα φρα πάνω σ' ένα «ιπτάμενο χαλί» για να ζήοει Μία από τις Χίλιες και μία νύχτες.
Υποταγή στη μοίρα σημαίνει φυγή, απώθηση, εγκεφαλικά οικοδομή ματα χωρίς νόημα, σημαίνει θάνα το. Ενώ ποθούμε τη ζωή, ενώ τόσο έντονα θέλουμε να ζήσουμε, απ' την πολλήν αγάπη η φωνή μας τσακίζει. Οι εφιάλτες κυνηγούν αδιάκοπα το φίλο του Χράμπαλ, τον Βλάντιμιρ Μπόουντνικ, αυτό τον «τρυφε ρό βάρβαρο» το λαίμαργο κι αδέ ξιο, που σέρνει τα άγχη του στις μπιραρίες της πρωτεύουσας της Βοημίας. Έχει, για τον κόσμο που τον περιστοιχίζει, μιαν εικόνα Α ποκάλυψης. Παραμονεύει, όμως, να βρει μέσα στην καταστροφή την ευκαιρία μιας ανανέωσης. Κι έτσι ξεπηδάει, σαν το Φοίνικα μέσ' απ' τις στάχτες, απ’ αυτό το γενικό χάος που γίνεται γι’ αυτόν πηγή καλλιτεχνικής έμπνευσης.
Πρόκειται για ένα δίτομο έργο (ο δεύτερος τόμος Η αυτοκράτειρα θα κυκλοφορήσει προσεχώς από τον ίδιο εκδοτικό οίκο) με ά ξονα την πραγματική ζωή της πα σίγνωστης διευθύντριας του αι σθητικού οίκου καλλυντικών, Έλενας Ρουμπινστάιν, δημιουργεί ένα συναρπαστικό μυθιστόρημα όπου τα μεγάλα πάθη και οι οριακές κα ταστάσεις μας παραπέμπουν στα κλασικά αριστουργήματα του εί δους. Με τη Χάννα, ο Πολ-Λου Σούλιτζερ έγραψε ένα μεγάλο ερωτικό μυθιστόρημα, γεμάτο πάθος, συγ κίνηση και περιπέτεια, για την ά γνωστη στο πλατύ κοινό και συ ναρπαστική ζωή μιας μεγάλης γυ ναίκας που δημιούργησε τήν επι στήμη της αισθητικής προσώπου: της Έλενας Ρούμπινσταϊν.
ΕΚΔ Ο ΣΕΙΣ ΗΡΟΔΟΤΟΣ —
Μαυρομιχάλη 7 · 106 79 Αθήνα · τηλ. 36 30 903___
Ιωάννου Μιχαήλ 2 · 546 22 Θεσσαλονίκη · τηλ. 26 47 48
μόλις κυκλοφόρησαν
Μαρίζα Ντεκάστρο Βυζαντινή Τέχνη οδηγός για παιδιά
Εκδόσεις Κέδρος Γ. Γενναδίου 3, τηλ. 36.02.007
Το βιβλίο που κρατάς στα χέρια σου, έχει σκοπό να σου γνωρίσει την τέχνη των Βυζαντινών. Η βυζαντινή τέχνη, όπω ς και κάθε άλλη μορφή τέχνης, «διαβάζεται». Για να τη διαβάσεις πρέπει να έχεις τα «κλειδιά» της, να ξέρεις τους κανόνες της για να μπορέσεις να αποκρυπτογραφήσεις τα μυστικά της. • Γιατί ο Π αντοκράτορας ζωγραφίζεται πάντα στον τρούλο; • Γιατί ορισμένοι άγιοι ζωγραφίζονται πάντα νέοι; • Π ώς κατασκευάζεται ένα ψηφιδωτό; • Π ώς έγραφαν οι Βυζαντινοί; • Π ώς έφτιαχνε τα χρώματα ο Βυζαντινός αγιογράφος; Α παντήσεις σ ’ αυτά τα ερωτήματα, καθώς και σε πολλά άλλα, θα βρεις σ’ αυτό το βιβλίο.
Γιολάντα Χατζή Έλληνες ζωγράφοι 20ός αιώνας οδηγός για παιδιά Δ ιάλεξα έντεκα αντιπροσωπευτικούς Έ λληνες ζωγράφους του 20ού αιώνα και τρία έργα από τον καθένα, που να περιλαμβάνονται στις συλλογές της Εθνικής Π ινακοθήκης, έτσι ώστε οι νεαροί επισκέπτες να μπορούν να δουν εκ του φυσικού, με το βιβλίο στο χέρι, τα πρωτότυπα έργα. Μπορούν όμως, εξίσου αποτελεσματικά, να το χρησιμοποιήσουν και στο σπίτι τους- τους βοηθάει να δουν και να ξαναδούν πολλές φορές με την ησυχία τους τούς διάφορους πίνακες και να γνωρίσουν, μέσα α π ’ αυτούς, τους καλλιτέχνες και να προσεγγίσουν το έργο τους.
ΝΕΑ
ΕΚΑΟΣΗ
P.E. EASTERLING - B.M.W. KNO X
ΙΣΤΟΡΙΑ TIE ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΔΗΜ. Ν. ΠΑΠΑΔΗΜΑ
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΔΗΜ. ΠΑΠΑΔΗΜΑ ΙΠ Π Ο ΚΡΑΤΟ ΥΣ 8 - Α Θ Η Ν Α 106 79 - ΤΗΛ. 362.73.18 - 364.26.92
Ο Ο ΣΚΑΡ ΓΟΥΑ I ΛΝΤ ΕΙΠΕ... Ο Ω Μ Π Ρ Ε Ί Μ ΠΕΡΝ ΤΣΛΕ I ΖΩΓΡΑΦ ΙΣΕ ’ Ενα εντελώς πρωτότυπο βιβλίο. Σκεφτήκαμε και πραγματοποιήσαμε ένα πάντρεμα του έργου των δύο κακομαθημένων παιδιών του αγγλικού πνεύματος. Δύο προαιώνιοι εχθροί της εποχής τους, ο ποιητής και ο ζωγράφος σε μια πανδαισία χιούμορ και εξυπνάδας. ' Εκδοση κόσμημα για τη βιβλιοθήκη. Εικονογράφηση, χρώμα, βιβλιοδεσία. Μεγάλο σχήμα.
Μ Α Ρ ΙΑ Δ Ρ Ο Γ Κ Α Ρ Η
Μόλις κυκλοφόρησε
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ «ο! tot' Κωνσταντίνοι· κο/./.ίιτο/.ις εράσμια...»ν
Εικονογράφηση - ντοκουμέντο (γκραβούρες, χάρτες, χρυοόβουλα, αγιογραφίες) παντρεμένη μ ’ ένα συναρπαστικό κείμενο. Τεκμηριωμένο με πλούσιες πηγές και βιβλιογραφία. Μεγάλο σχήμα, Βιβλιοδεσία.
Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ ΓΚ Ο Β Ο ΣΤΗ Ζωοδόχου Πηγής 21 - Τηλ. 36.15.433
Τους παρ’ημίν μυριάκ πηγαινοερχομένονς πελάτας ταμ αγαπώμεν ότι το βιβλίον πολύ ηγάπησαν ΡΟ Μ ΑΙΝ ΡΟΛΛΑΝ: Μ ΙΧΑΗ Λ ΑΓΓΕΛΟ Σ 0 Μιχαήλ Άγγελος και η Ιταλία της εποχής του. Μεγάλοι καλλιτέχνες, μεγάλα έργα, ατέλειωτες ίντριγκες. Η Αιώνια Ρώμη, η μαγευτική Φλωρεντία. Κάτι εντελώς άγνωστο στη χώρα μας: τα σονέττα του μεγάλου ζωγράφου και γλύπτη. ' Ενα έγχρωμο βιβλιοπανόραμα. Μεγάλο σχήμα. Βιβλιοδέτη μένο.
Ιηγής 21, ΐηλ. 36.15.433 στον Γκοβόστη, Ζωοδόχου Πηγής 21, τηλ. 36.1
/c \ ,
—
-------- i -
r
CUaA
f t / i f i
s S
&U
' · *
/* v
< ^
f
[ /
* J «
{ /w
,
^
ύi-isf-V* i> ((-
υ
/
tfux> &UL
/ /
V f·
^ * { 1 9 9 5 ^ 9 6 3 5 ^ x^ * ’
l < ^
λ ,ί-
,
7 A
U (jv >
ο/ν»!(·
Φιλολογική Επιμέλεια.
,
J ( '· v Δ ^ ί^ η ς ^αόν^λσ^ο^ς V *
«
V C^>
£ /N
/{λ Α *
>/ *
/* L O f
: 4L *
te w W
»| Ο λ ιιό ς T G t jfe d M
*
V
^
l
a
A
ΔΙΑΒΑΖΩ Α. Μεταξά 26, Αθήνα - 106 81 Σύνταξη: 36.40.487 Λογιστήριο: 36.40.488 Διαφημίσεις: 36.42.789 Συνδρομές: 36.42.765
Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α
ΧΡΟΝΙΚΑ
Τεύχος 253 26 Δ εκεμβρίου 1990 Τιμή: Δ ρχ. 500
ΜΟΛΙΣ ΚΥΚΛΟΦΟΡΗΣΑΝ: Επιμέλεια Ηρακλής Παπαλέξης Η ΑΓΟΡΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΕΡΕΥΝΑ: Ιστορικό αρχείο ελληνικής νεολαίας Γράφει η Ντόρα Βυζοβίτου Τα 15 εμπορικότερα βιβλία ξένων συγγραφέων του 1990
18 20 21
24
Ιδρυτής: Περικλής Αθανασόπουλος Διευθυντής: Γιώργος Γαλάντης Αρχισυντάκτης: Ηρακλής Παπαλέξης Σύνταξη: Κατερίνα Γρυπονησιώτου, Βα σίλης Καλαμαράς, Ηρακλής Παπαλέξης, Βάσω Σπάθή Οικονομικός υπεύθυνος: Βάσω Σπάθή Συνδρομές: Κατερίνα Γρυπονησιώτου Διαφημίσεις: Ηρακλής Παπαλέξης Σελιδοποίηση-Μοντάζ: Νένη Ράις Γλωσσική επιμέλεια-Διορθώσεις: Βίκυ Κωτσοβέλου Στοιχειοθεσία: Φωτοκύτταρο Ε.Π.Ε., Υ μηττού 219, τηλ. 75.16.333 Φωτογραφίσεις-Μοντάζ: I. Χριστοδουλάκος - 1. Κοργιαλάς Ο.Ε., Α. Μεταξά 26, τηλ. 36.41.134 Εκτύπωση: Αφοί Τσαλδάρη Ο.Ε., Φυλής 35, Καματερό, τηλ. 23.18.444 Βιβλιοδεσία: Νικ. Κατριβάνος και Σία Ο.Ε., Στ. Γόνατά 48, τηλ. 57.49.951 Διανομή: Νέο Πρακτορείο Τύπου Ιδιοκτήτης-Εκδότης: Γιώργος Γαβαλάς
ΑΦΙΕΡΩΜΑ
Θάνος Φωσκαρίνης: Χρονολόγιο Γιούκιο Μισίμο Δημήτρη Φιλάου: Σχόλιο στη Μαγεία του Μισίμα Γιούκιο Μισίμα: Πνευματική αγωγή για νεαρούς σαμουράι Αλμπέρτο Μοράβια: Ένας πρόλογος Γιούκιο Μισίμα: Δύο σημειώματα θεατρικών έργων Μαργαρίτα Γιουρσενάρ: Μισίμα ή η εικόνα του κενού Γιούκιο Μισίμα: Εξομολογήσεις μιας μάσκας Χένρυ Μίλλερ: Ερωτήματα πάνω στο θάνατο του Μισίμα Γιούκιο Μισίμα: To Hagakure κι εγώ Γιούκιο Μισίμα: Διακήρυξη Βιβλιογραφία ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ
Ο Γιώργος Κάτος μιλάει στον Κώστα Καλημέρη
Ο ΔΗ ΓΟ Σ ΒΙΒΛΙΩΝ
Κεντρική διάθεση:
ΕΠΙΛΟΓΗ «Διαβάζω» Θεσσαλονίκη: Βιβλιοπωλείο «Κέντρο του βιβλίου» Λασσάνη 9 τηλ. 237.463 Εξώφυλλο: Γιώργος Γαλάντης
ΠΟΙΗΣΗ: Γράφει ο Γιάννης Κουβαράς ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ: Γράφουν οι Κρίτων Χουρμουζιάδης, Ηλίας Κεφάλας, Χρίστος Παπαγεωργίου
ΔΕΛΤΙΟ
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ ΚΡΙΤΙΚΟΓΡΑΦΙΑ
στο επόμενο «Διαβάζω»
αφιέρωμα: Μετα-μοντέρνο
32 45 47 51 70 72 75 80 83 88
91
Π αρακαλούμε το υ ς εκδότες να απ οστέλλου ν το σ υντομότερο δυ νατό ν τα βιβλία το υ ς στα γρ α φ εία του περιοδικού γ ια την άμε ση ενημέρωση τη ς σ υντακτικής ε π ιτρ ο π ή ς, η οποία υ π ογρ ά φ ει τα κείμενα π ο υ ακολουθούν.
Horror vacui ή ο τρόμος του κενού Τ ο τελευταίο μυθιστόρημα του Αρη Σφακιανάκη «Ο τρόμος του κενού» είναι η επιστροφή στην παιδική ηλικία. Ο συγγραφ έ ας περιγράφει, θυμάται και φαντάζεται στιγμές, κομμάτια α π ' αυτή την περίοδο της ζω ής του πρ οσ πα θ ώ ντα ς ν' αναπλάσει, με τα μάτια ενός ενήλικου πλέον, εκείνη την εποχή γεμάτη α π ό υπαρξιακές αγωνίες και έρωτες. Τι είναι «Ο τρόμος του κενού»; Μ ήπως είναι ο τρόμος των εφήβων να ξορκίσουν τους φόβους της ενήλικης ζωής π ο υ πλησιάζει ανελέητα; Ή ο τρόμος π ο υ δημιουργεί ένα κενό μνήμης του ενήλικου σε σχέση με την π α ι δική και εφηβική ηλικία; Είναι δυο ερωτήματα π ο υ συχνά π ρ ο σ παθεί ν' απαντήσει ο αναγνώ στης καθώς διαβάζει το βιβλίο. Ε ρωτήματα όμως π ο υ μένουν αναπάντητα ακόμη κι αν, ελπίζο ντας στην έκπληξη, φτάσει στην τελευταία σελίδα του μυθιστο ρήματος. Ο σ υγγραφ έα ς εξήγησε σε μια συνέντευξη Τ ύπου ότι «Ο τρό μος του κενού» (Horror vacui) αφ ορά σε μια πρω τοβυζαντινή τε χνοτροπία, ό π ο υ οι αγιογράφοι αισθανόμενοι δέος για το βά θος του το π ίο υ «γέμιζαν» το φόντο των πινάκων με μινιατούρες α π ό τη ζωή του αγίου π ο υ εικονογραφούσαν. Ό π ο ια εκδοχή ή ερμηνεία, για την επιλογή του τίτλου, υιοθε τήσουμε, ένα είναι σίγουρο. «Ο τρόμος του κενού» δεν είναι ένα ζοφερό βιβλίο ό π ω ς υποθέτει κανείς μένοντας μόνο στο εξώ φ υλλο. Ούτε, π ο λ ύ περισσότερο, γεμάτο δυσπρόσιτα νοήμα τα. Αντίθετα είναι ανάλαφρο και τρυφ ερό μυθιστόρημα. Ό σ ο δε π ιο πίσω στην παιδική ηλικία επιστρέφει, τόσο τρυφερότερο γίνεται. Εν αρχή η 12χρονη Αλίκη και ο κύριος Κάρολ. Είναι πρ οφ ανής η αναφορά του σ υγγραφ έα στην «Αλίκη στη χώρα των θαυμά των» και στον σ υγγραφ έα της. Το παιχνίδι της γνώ σης και της καθοδήγησης αναλαμβάνει ο κύριος Κάρολ. Έτσι, εξηγεί στην Αλίκη τα παράξενα του κόσμου και μαγεμένος α π ό την παιδική της αθω ότητα (;) την κατασκοπεύει, συνομωτεί και ερωτοτρο π ε ί μαζί της (βλέπε σκηνές στο σινεμά) εισάγοντάς την στον κό σμο τω ν μεγάλων. Η Αλίκη στην πλοκή του μυθιστορήματος θα παίξει σημαντι κό ρόλο στη ζωή του ήρωα, γιατί τέσσερα χρόνια - τόσο κρά τησε η ιστορία τους - ισοδυναμούν με προσήλωση. Ενώ, λοι πό ν, το μυθιστόρημα αρχίζει με την ιστορία της Αλίκης - ευρη ματική αναφορά σ' ένα κόσμο όπο υ ο μέσος όρος δεν έχει θέση - όλα είναι τόσο μικρά ή τόσο μεγάλα - αυτό το δάνειο δεν αξιοποιείται επαρκώ ς α π ό το σ υγγραφ έα κι έτσι η Αλίκη μπαίνει στα κοινωνικά καλούπια και εξελίσσεται σ' ένα π ρ ό σ ω π ο καθη μερινό με δυνατότητες κι αδυναμίες. Πρέπει, σ' αυτό το σημείο να πούμε, ότι η Αλίκη περισσότερο τη Αολίτα του Ν α^πόκοφ μάς θύμισε, τηρουμένων των αναλογιών, π α ρ ά το μυθιστόρημα του Κάρολ. Πέρα όμως α π ό την Αλίκη και άλλες θηλυκές π α ρουσίες, έφηβες ή πα ιδιά ό π ω ς η Μαρία, η Ελένη, η Νίκη, η Στέλλα, η Έρση έπαιξαν επίσης σημαντικό ρόλο στη διήγηση,
χρ ονικά! 19 αλλά και στη σταδιακή άνδρωση του ήρωα. Ωστόσο όλες αυτές οι γυναικείες φ ιγούρες πο υ , πραγματικά, παρήλασαν στα εφη βικά χρόνια του ήρωα, τον έμαθαν να ζει και να καυχιέται για τον ανδρισμό του. Ερωτικές ιστορίες (ένα απέραντο κρεβάτι), ι στορίες με φίλους (ιδιαίτερη μνεία στο ταξίδι με το φίλο του στην Κρήτη), οι πρώ τες υπαρξιακές αγωνίες και αναζητήσεις (Βούδας, Κιμπράν, Ελύτης και Καμύ) σκιαγραφούν τη ζωή του ήρωα και τον επιβεβαιώνουν ω ς αρσενικό. Ό λ ο ι στις υπηρεσίες του. Η αμφισβήτηση των γονεϊκών π ρ ο τύπ ω ν, χαρακτηριστικό των εφηβικών χρόνων, δεν έχει θέση στο μυθιστόρημα. Η οικο γένεια ακροθιγώς αναφέρεται και φαίνεται να μην παίζει π ρ ω ταγωνιστικό ρόλο στη ζωή του ήρωα. Ούτε το σχολείο με τους καταπιεστικούς μηχανισμούς τον εμποδίζει να ζει σ' ένα φρενή ρη ρυθμό. Είναι κοινός τ ό π ο ς ότι οικογένεια και σχολείο είναι οι δυο βασικοί πα ράγοντες διαμόρφωσης της προσω πικότητας κάθε παιδιού και εφήβου. Χωρίς αναφορά σ' αυτούς τους θε σμούς δεν μπορείς να έχεις πανοραμική εικόνα των παιδικών και εφηβικών σου χρόνων. Έγκειται φυσικά στην επιθυμία του συγγραφ έα να επιλέ γει το τί θα διηγηθεί και το πώ ς. Στην περίπτω σ η του Ά ρη Σφακιανάκη οι αναφορές στο σχολείο και την οικογένεια μπαίνουν στο περιθώ ριο της διήγησης, ενώ η ιστορία του δραπέτη ηγού μενου μοιάζει να μην έχει θέση σ' αυτό το μυθιστόρημα. Ανεξάρ τητα όμως α π ό τις επιμέρους παρατηρήσεις π ο υ θα μπορούσε κανείς να κάνει, διαπιστώνει ότι το μυθιστόρημα του Α.Σ. στε ρείται βάρους. Αιωρείται. Η ζάλη αυτής της αδιάκοπης κίνησης μεταφέρεται στον ανα γνώ στη γιατί ο σ υγγραφ έα ς φαίνεται να διηγείται τη δική του ιστορία· ιστορία παράλληλη μ' όλες εκείνες των παιδικών και ε φηβικών χρόνων όλων των σημερινών ενηλίκων π ο υ μεγάλω σαν στην περίοδο της δικτατορίας. Και βρίσκει κανείς πο λλές α λήθειες πο υ τον αγγίζουν. Το παιχνίδι του γιατρού και του αρ ρώστου π ο υ πα ίζουν τα πα ιδιά ανακαλύπτοντας ηδονιζόμενα τη φύση τους, το παιχνίδι της μπουκάλας και των στιγμιαίων σκιρτημάτων, τα ξεροσταλιάσματα περιμένοντας το νεύμα της αγαπημένης, την π ρώ τη επίσκεψη των εφήβων σ τους οίκους α νοχής και ο τρόμος του αντίπαλου δέους είναι γραμμένα με το ταλέντο ενός λογοτέχνη. Ό λ α αυτά περιγράφονται τόσο ευχάριστα κι ανώδυνα, ώστε κρατούν τον αναγνώστη σε ελαφρά αγωνία μήπω ς κι ο σ υγγρα φέας τον διαψεύσει. Ίσω ς αυτή η διάψευση να λειτουργεί στις τελευταίες σελίδες του βιβλίου ό π ο υ ο ήρωας έτοιμος για την «ακαδημαϊκή» του ζωή προχω ρεί ακάθεκτος στους στόχους π ο υ έθεσε για την ενηλικίωσή του. Χωρίς προβλήματα, χωρίς κατα πιεσμένες επιθυμίες, χωρίς τραύματα και αμφιταλαντεύσεις, με τη σιγουριά ενός κατακτητή π ο υ έχει μάθει μόνο να νικάει. Αυτή η σιγουριά και η ακεραιότητα του ήρωα δεν είναι πειστικά στο μυθιστόρημα του Α.Σ. ΓΥ αυτό ίσως και ο τίτλος του μυθιστορήματος «Ο τρόμος του κενού» να μην εναρμονίζεται με το περιεχόμενό του. Ό μ ω ς διαβάζεται ευχάριστα κι ηδονικά σαν να απολαμβάνεις, ενήλικος πια, το αγαπημένο σου π ο τρ καθισμένος σε α ναπαυτι κή πολυθρόνα. Αυτό το ταξίδι-επιστροφή στην παιδική κι εφη βική ηλικία έχει την ανεμελιά και τη χάρη μιας π ροσ φ ιλούς ανά μνησης και το βιβλίο του Ά ρη Σφακιανάκη έτσι πρ έπ ει να δια βαστεί. ΑΡΗΣ ΣΦΑΚΙΑΝΑΚΗΣ. Ο τρόμος του κενού. Αθήνα, Κέδρος, 1990. Σελ.
ΑΡΗΣ ΣΦΑΚΙΑΝΑΚΗΣ
0 ΤΡΟΜΟΣ ΤΟΥ ΚΕΝΟΥ
η ΑΓΟΡΑ ton ΒΙΒΛΙΟΥ από 29 Νοεμβρίου έως 11 Δεκεμβρίου 1990
Αίολος-Αθ., Αριστοτέλης-ΑΘ., Γκρίτσης-ΓεωργιάδηςΚαλλιθέα, Γρηγόρης-ΑΘ., Δοκιμάκης-ΑΘ., ΔωδώνηΑθ., Ελευθερουδάκης-Αθ., Ενδοχώρα-ΑΘ., Εστία-ΑΘ., Ιανός-Θεσσ., Κατώι του βιβλίου-Θεσσ., ΚουρκάκηΚαρδίτσα, Λέσχη του βιβλίου-ΑΘ., Μεθενίτης-Πάτρα, Μιχαλάς-ΑΘ., Παράμετρος-Χολαργός, Πειραϊκή Φωλιά-Πειραιάς, Ραγιάς-Θεσσ., Ρόμβος-ΑΘ., Σύγχρο νη Εποχή-ΑΘ.
Ο πίνακας παρουσιάζει τα εμπορικότερ< βιβλία ενός δεκαπενθημέρου, σύμφωνα με τα στοιχεία που μας παραχώρη σαν 20 βιβλιοπώλες απ’ όλη την Ελλάδα, δηλώνοντας ο κάθενας τους τέσσερα βιβλία που είχαν τις περισσότερες που λήσεις στο βιβλιοπωλείο του κατά το διάστημα αυτό. Έτσι κάθε βιβλιοπωλείο δίνει τέσσερις βαθμούς οτο βιβλίο που είχε τις περισσότερες πωλήσεις, τρεις βαθμούς στο αμέσως επόμενο, δύο βαθμούς στο τρίτο κατά σειρά βιβλίο, ενώ ένα βαθμό παίρνει το τέταρτο.
Κ
|
ΓΕΡΜ ΑΝΟΣ Φ.: Ελλάς υπό το μηδέν
ΚΑΚΤΟΣ
ΔΟΥΚΑ Μ.: Εις τον πάτο της εικόνας
ΚΙ ΚΙ ΚΙ Κ
|
ΕΚΟ ΟΥ.: Σημειώματα
ΚΕΔΡΟΣ
ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ
Μ ΑΤΕΣΙΣ Π .: Η μητέρα του σκύλου
ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ
ΑΜΠΑΤΖΟΓΛΟΥ Π .: Παύλος και Ελένη
ΚΕΔΡΟΣ
ΣΙΜΟΠΟΥΛΟΣ Κ.: Ξενοκρατία, μισελληνισμός και υποτέλεια | ΑΛΙΕΝΤΕ I.: Ιστορίες της Εύα Δούνα
ΩΚΕΑΝΙΔΑ
ΚΙ
ΤΑΡΚΟΦΣΚΙ Α.: Μ αρτυρολόγιο - Ημερολόγιο 1970-1986
Κ
ΒΑΜΒΟΥΝΑΚΗ Μ.: Κλειστά Μάτια
Ι
ΠΑΛΜΕ ΟΥ.: Σουηδικό Μοντέλο Μ Μ
ΝΕΦΕΛΗ
Φ ΙΛΙΠΠΟΤΗΣ ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΛΑΜΠΡΑΚΗ
ΓΚΑΤΖΟΓΙΑΝΝΗΣ Ν.: Τα παιδιά της Ελένης
ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΥΡΩΕΚΔΟΤΙΚΗ
χρονικά!21
I
y w » “ ” i T » y s · * " ,ων " ‘" ϋ ΐ ϋ — —
Ιστορικό αρχείο ελληνικής νεολαίας
Από το 1983 έχει συγκροτηθεί το Ιστορικό Αρχείο Ελληνικής Νεολαίας (ΙΑΕΝ), στα πλαίσια των δραστηριοτήτων της Γενικής Γραμματείας Νέας Γενιάς. Το Αρχείο, στα επτά χρόνια λειτουργίας του, έδειξε πως πρόκειται για μια ιδιαί τερα σημαντική πρωτοβουλία και ότι έχει τη δυνατότητα να κινητοποιήσει νέ ους αλλά και καταξιωμένους ερευνητές και ν ’ αποτελέσει ένα σημαντικό μο χ λό για την ενίσχυση και την ανάπτυξη της υποβαθμισμένης στη χώρα μας έρευνας. άθε μεγαλεπήβολη προσπάθεια, όμως, συνα ντά κάποια προβλήματα. Τέτοια προβλήματα συνάντησε και το ΙΑΕΝ που, καθώς χρόνιζαν, το ο δήγησαν σε κρίση, η οποία με τη σειρά της επέφερε την προσωρινή αναστολή των εργασιών του, τρο φοδοτώντας μεταξύ άλλων και μια συζήτηση για το θέμα αυτό στο ελληνικό Κοινοβούλιο. Το παράδοξο είναι πως την επερώτηση κατέθεσαν, μεταξύ άλ λων, τρεις πρώην γενικοί γραμματείς της Νέας Γενιάς, προσπαθώντας μ’ αυτό τον τρόπο να δείξουν πως τα κύρια προβλήματα εμφανίσθηκαν μόλις τον τελευταίο χρόνο. Ποιοι ήταν όμως οι στόχοι του ΙΑΕΝ, κατά πόσο οι έρευνες που διεξήχθησαν ανταποκρίνονται σ ’ αυτούς και ποια τα «σημεία» της κρίσης;
Κ
Το στοχολόγιο του ΙΑΕΝ «...Το Υφυπουργείο Νέας Γενιάς και Αθλητισμού υποκινεί μία σειρά Ιστορικών Ερευνών με αντικείμε νο τις Ελληνικές νέες γενεές κατά τον ιθ' και κ' αιώ να: οι έρευνες αυτές συνιστούν το πρόγραμμα που φέρεται με το όνομα ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ ΕΛΛΗΝΙ ΚΗΣ ΝΕΟΛΑΙΑΣ. Μοναδική σταθερή των ερευνών είναι η έννοια των νέων γενεών: αιτούμενο, η ιστορικοποίηση της έννοιας αυτής, η αποκατάσταση δη λαδή των μηχανισμών μέσω των οποίων ορίζεται η σχέση των νέων γενεών με τα δημογραφικά, πολιτι σμικά, κοινωνικά και ψυχολογικά συστήματα μέσα στο χρόνο. Οι στόχοι των ερευνών μπορούν να συ νοψιστούν στα ακόλουθα: α. Συγκρότηση πληροφοριακών συνόλων, β. Κινητοποίηση ιστοριογραφικών ενδιαφερό ντων ικανών να οδηγήσουν στην ιστορικοποίηση της έννοιας των νέων γενεών μέσω αναλύσεων που έχουν την αξία παραδείγματος. γ. Εξάσκηση πολιτισμικής πολιτικής με τον ενο φθαλμισμό της ιστορικής οπτικής σε καθολικότερα σχέδια πολιτισμικής και κοινωνικής δυναμικής».
Με αυτά τα λόγια η υπεύθυνη επιτροπή του ΙΑΕΝ (που αποτελείτο από τους Σπύρο Ασδραχά, Γιάννη Γαννουλόπουλο, Φίλιππο Ηλιού και Τριαντάφυλλο Σκλαβενίτη) παρουσίαζε το «Στοχολόγιο» του συνο λικού εγχειρήματος. Στο «στοχολόγιο» αναφέρονται ρητά δυο κατευθύνσεις, ενώ μια τρίτη υπο νοείται: 1. Συγκέντρωση πληροφοριών και τεκμηρίων και συγγραφή εργασιών για διάφορα θέματα σχετικά με τα παιδιά και τους νέους. Έκδοση των εργασιών αυτών. 2. «Καθιέρωση συστήματος επικοινωνιών σε ακα δημαϊκό ή γενικότερο πλαίσιο», όπου θα ήταν δυνα τή η συνάντηση και συνεργασία ερευνητών και επι στημόνων διαφορετικών κλάδων με κοινά ενδια φέροντα. 3. Είναι προφανές, τόσο από τη λογική του στοχολογίου όσο και από τις αναγκαιότητες που επι βάλλει ένα τέτοιο πρόγραμμα, πω ς η συλλογή τεκ μηρίων (αυτούσιων ή μικροφωτογραφημένων), η συγκρότηση σωμάτων εντύπων τεκμηρίων, προϋ ποθέτουν τη δημιουργία ενός αρχείου-βιβλιοθήκης στο οποίο κάθε κατοπινός ερευνητής θα έχει τη δυ νατότητα να χρησιμοποιήσει τις πηγές που ήδη έ χουν συγκεντρωθεί.
Τι (δεν) έγινε κατευθύνσεις του στοχολογίου, πρώτη υλοποιήθηκε. Ανατέθηκαν 49 έ Α πόμόνοτιςη τρεις ρευνες, από τις οποίες εκδόθηκαν 19 μέχρι στιγ μής, ενώ εκκρεμεί η παράδοση σημαντικού αριθμού ερευνών. Στη σειρά των εκδόσεων του ΙΑΕΝ περιελήφθησαν επίσης τα πρακτικά των Διεθνών Συμπο σίων «Ιστορικότητα της παιδικής ηλικίας και της νε ότητας» και «Πανεπιστήμιο: Ιδεολογία και Παιδεία. Ιστορική Διάσταση και προοπτικές». Από το σύνολο των εργασιών που ανατέθηκαν α πό το ΙΑΕΝ, οι 25 είναι αφιερωμένες, συνολικά ή κα
22/χρονικα τά κύριο λόγο, στον 19ο αιώνα, ενώ μία ακόμη αφιε ρώνεται στην ύστερη αρχαιότητα. Παρ’ όλο που ο 19ος αιώνας βρίσκεται στα πλαίσια των ενδιαφε ρόντων του ΙΑΕΝ, το γεγονός ότι σε αυτόν αναφέρονται περισσότερες από τις μισές έρευνες υποδη λώνει ότι το ενδιαφέρον, τόσο των Ελλήνων ιστορι κών όσο και του αρχείου, στράφηκε σε μία συγκε κριμένη αντίληψη της έννοιας «Ιστορία», η οποία προϋποθέτει ικανή χρονική απόσταση του ερευνη τή από το αντικείμενό του. Αν μάλιστα συνυπολογί σουμε τις έρευνες που ο χρονικός τους ορίζοντας καλύπτει το α' μισό του αιώνα μας ή έχουν θεωρητι κό κυρίως χαρακτήρα,1 το ΙΑΕΝ δεν ενδιαφέρθηκε για την παιδική και νεανική ηλικία στη σύγχρονη ελληνική ιστορία ούτε για τη συγκρότηση μιας «ι στορίας του παρόντος». Παρέβλεψε έτσι το γεγο νός ότι κατά τις δεκαετίες αυτές εμφανίζονται και στη χώρα μας ισχυρά νεανικά κινήματα που αρθρώ νουν (όχι πάντα αυτόνομους) κοινωνικούς και πολι τικούς λόγους. Ενδεικτικά θα μπορούσαμε να προτείνουμε: 1. Νεολαία και στρατός·. Η θεματική αυτή ενότητα που έχει προταθεί από την επιτροπή στο στοχολόγιο, δεν έτυχε της προσοχής των ερευνητών. Παρ’ όλα αυτά, τό θέμα του στρατευμένου νέου συζητείται ευρέως σε κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο τα τε λευταία χρόνια, καθώς παρατηρήθηκε μια αύξηση των αυτοκτονιών των στρατευμένων και ήρθαν στο προσκήνιο άλλα ανομικά φαινόμενα. 2. Η υγεία: είναι ένας ακόμη παραμελημένός χώ ρος από τις προτάσεις του στοχολογίου. Στις μέρες μας αποκτούν κοινωνικά σημαντικό χαρακτήρα κα ταστάσεις που μόλις πρόσφατα έγιναν αντιληπτές ως «ασθένεια» (π.χ. ναρκωτικά), ενώ επιδημίες ό πως του AIDS απειλούν σε μεγάλο βαθμό τις νεα ρές ηλικίες, τόσο βιολογικά όσο και κοινωνικά (πε ριθωριοποίηση). 3. Ε ργασία Στο χώρο αυτό οι ερευνητές αδιαφό ρησαν για θέματα σημαντικά όπως η νεανική ανερ γία, η επαγγελματική επάρκεια της παρεχόμενης μόρφωσης, οι προσδοκίες των νέων από το επάγ γελμα που ακολουθούν, οι δίοδοι μέσω των οποίων προσανατολίζονται επαγγελματικά οι νέοι. 4. Πολιτική ζωή: Θέματα που θα μπορούσαν να αντιμετωπιστούν είναι η σχέση των νέων με την πο λιτική, η συμμετοχή τους στα κοινά κ.ά. 5. Νεανική ιδεολογία: Νεανικά έντυπα, παραλογοτεχνία, νεανικές παραβατικές ομάδες (π.χ. χούλιγκανς), η εικόνα του νέου στη διαφήμιση και γενι κότερα στα μέσα ενημέρωσης, η στράτευση των νέ ων σε κοινωνικά κινήματα (π.χ. οικολογία). 6. Οικογένεια και νεολαία: Παραβλέφτηκαν (πα ράδοξο σας φαίνεται;) οι δύο πρώτες κατευθύνσεις του στοχολογίου, «εφηβεία και ερωτική ζωή» και «γάμος και γεννητικότητα», που σχετίζονται άμεσα με τη δημογραφική κατάσταση της χώρας μας, αλ λά και τη γενικότερη σχέση των νέων με τον κόσμο, όπως καθρεφτίζεται στην επαφή τους με τον προ σωπικό Άλλο. Η ερωτική συμπεριφορά των νέων, οι προγαμιαίες σχέσεις, η διάθεσή τους να παντρευ τούν (θετική ή αρνητική) είναι τομείς που παρέμειναν ανεξερεύνητοι. 7. Έλληνες στο εξωτερικό: Εκτός από τους Έλλη νες φοιτητές στην Πίζα της Ιταλίας, τον 19ο αιώνα,
και των συναδέλφων τους στη Γερμανία, θα έπρεπε ίσως να ενδιαφερθούμε για τη σύγχρονη φοιτητική μετανάστευση. Παράλληλα, στις δύο τελευταίες δεκαετίες η αντιστροφή του μεταναστευτικού ρεύ ματος και, πιο πρόσφατα, η έλευση σημαντικού α ριθμού Ποντίων της Σοβιετικής Ένωσης, θέτουν σοβαρά προβλήματα σχετικά με την ένταξη των ο μάδων αυτών στο κοινωνικό σύνολο ως δυναμικών και δημιουργικών στοιχείων.
Το «σύστημα επικοινωνιών» και το αρχείο-βιβλιοθήκη κτός από τα δύο διεθνή συμπόσια, η ερευνητι κή συνεργασία όπως προβλεπόταν από το στοχολόγιο δεν πραγματοποιήθηκε. Ίσως αυτή ήταν η μεγαλύτερη υπόσχεση, αφού θα οδηγούσε σε κοι νές έρευνες τους λίγους αλλά άγνωστους μεταξύ τους Έλληνες ερευνητές, δημιουργώντας τις προϋ ποθέσεις μιας γενικότερης ερευνητικής συνεργα σίας που λείπει από τη χώρα μας. Επίσης δεν προω θήθηκε η συνεργασία με ερευνητικά κέντρα, πανε πιστημιακά ιδρύματα και ειδικευμένες βιβλιοθήκες, τουλάχιστον σε μία μόνιμη βάση. Παράλληλα η δυσλειτουργία που παρατηρήθηκε τονίζει, μεταξύ άλλων, την ανάγκη δημιουργίας ενός αρχείουβιβλιοθήκης, το οποίο θα στεγάσει τα συλλεγμένα τεκμήρια και σώματα τεκμηρίων (σειρές περιοδικών και εφημερίδων), νομικά έγγραφα που ενδιαφέ ρουν τη νεολαία, μικροφωτογραφημένα αρχεία, τράπεζες πληροφοριών και τη μηχανογραφημένη επεξεργασία τους, καθώς επίσης και τις συλλογές που μπορεί νά έχουν εκθεματικό χαρακτήρα. Έτσι και η ερευνητική κοινότητα θα μπορεί να βοηθηθεί αλλά και οι νέοι θα μπορούν να ενημερωθούν με τον πιο άμεσο τρόπο για θέματα που τους αφορούν.
Ε
Τ« στοιχεία της κρίσης Το αρχείο συγκροτήθηκε, φυσικά, για να επιτρέ ψει μεταξύ άλλων τη χάραξη μιας ενιαίας πολιτισμι κής πολιτικής για την κοινωνία στο σύνολό της και ειδικότερα για τους νέους. Ό μως το ενδιαφέρον του στράφηκε σχεδόν αποκλειστικά στην έρευνα χάριν της έρευνας και όχι στη χρησιμοποίησή της από το κοινωνικό σύνολο. Οι σημερινοί, ζωντανοί νέοι δεν υπήρξαν ούτε αντικείμενο, ούτε στόχος, ούτε κοινό των ερευνών. Και αυτό είναι ίσως ένα από τα μεγαλύτερα μειονε κτήματα της όλης προσπάθειας. Ένα δεύτερο πρόβλημα, ιδιαίτερα έντονο, είναι και η ασυνέπεια των ερευνητών, οι οποίοι δεν πα ραδίδουν το έργο τους μέσα στις προθεσμίες που προβλέπουν οι συμβάσεις τους (12-18 μήνες). Πολ λές από τις πρώτες έρευνες που ανατέθηκαν δεν έ χουν ακόμη τυπωθεί, ενώ τα περισσότερα από τα βιβλία της σειράς του ΙΑΕΝ δεν ανατέθηκαν εξ αρ χής ως έρευνες, αλλά (προφανώς) εγκρίθηκε η έκ δοσή τους όταν παρουσιάστηκαν ως ολοκληρωμέ νες ήδη εργασίες. Αυτό το γεγονός δείχνει ακόμη εντονότερα την ασυνέπεια των υπόλοιπων ε ρευνητών. Ένα παράδοξο μειονέκτημα εμφανίστηκε σε πε
χρονικά/23 ριπτώσεις όπου περισσότερες από μία εργασίες αναφέρονται στο ίδιο ή παρεμφερές θέμα (π.χ. η ει κόνα του νέου στη λογοτεχνική παραγωγή του 19ου αιώνα) ή εξετάζουν τη διαχρονική εξέλιξη ε νός φαινομένου (π.χ. παιδικός και νεανικός τύπος). Η τελευταία αυτή περίπτωση έχει να επιδείξει τρεις σημαντικότατες έρευνες κι ένα παράξενο κενό στην περίοδο 1937-1940 (περίοδος της Μεταξικής Δικτατορίας). Τέλος, η περιορισμένη διακίνηση των εκδόσεων του ΙΑΕΝ, που τις κράτησε μακριά από τις προθή κες των βιβλιοπωλείων και τη νεολαία, συνέβαλε στην κρίση, κυρίως για λόγους οικονομικούς. Ο προσανατολισμός της έρευνας σε ορισμένα μόνο θέματα και η αδιαφορία για άλλα - τουλάχι στον εξίσου σημαντικά - , η αλληλοεπικάλυψη θε μάτων και τα κενά διαστήματα στη διαχρονική έ ρευνα του ίδιου φαινομένου, υποβάλλουν την άπο ψη πως ίσως θα πρέπει να τροποποιηθεί η διαδικα σία ανάθεσης των ερευνών. Ίσως είναι σκόπιμο να αναλάβει η επιτροπή του ΙΑΕΝ την προκήρυξη συ γκεκριμένων θεμάτων με στόχο τον προγραμματι σμένο προσανατολισμό των ερευνών. Επίσης, θα ή ταν χρήσιμη η προώθηση ομαδικών ερευνών για την πολυεπίπεδη και διεπιστημονική μελέτη των θεμάτων, που θα απέκλειε τις αλληλοκαλυπτόμενες έρευνες. Τέλος, η επιτροπή θα πρέπει να πα ρεμβαίνει στον καθορισμό του χρονικού ορίζοντα των ερευνών για να καλύπτονται κενά όπως αυτό που προαναφέραμε.
Το μέλλον του Αρχείου Παρά τις δυσλειτουργίες που εμφανίστηκαν, το
ΙΑΕΝ παρουσίασε ένα σημαντικό, τόσο από άποψη ποιότητας όσο και από άποψη όγκου, έργο. Αναμφί βολα, το έργο αυτό πρέπει και μπορεί να συνεχι στεί. Οι στόχοι του παραμένουν επίκαιροι όχι μόνο για τον ακαδημαϊκό κόσμο, αλλά και για τη χάραξη μιας πολιτιστικής και κοινωνικής πολιτικής που θα αφορά τις νέες γενιές αλλά και το σύνολο της ελλη νικής κοινωνίας. Και παράλληλα, η ενημέρωση των νέων για θέματα που τους αφορούν πρέπει να αναδειχθεί σε ένα από τα κύρια μελήματα του Αρχείου. Πάντως, πιστεύουμε πως η κρίση του ΙΑΕΝ είναι προσωρινή, κι αν προσεχθούν όσα θίξαμε παραπά νω, θα μπορέσει σε σύντομο χρονικό διάστημα να συνεχίσει τις δραστηριότητές του. Τις απόψεις μας αυτές συζητήσαμε με τον Γενικό Γραμματέα Νέας Γενιάς, κ. Μιχάλη Σιώψη, ο οποίος δήλωσε ότι η αναστολή των εργασιών του ΙΑΕΝ εί ναι προσωρινή και ότι πρόθεσή του είναι να ξαναλειτουργήσει το Αρχείο μετά από σαφή αναπροσδιορισμό των στόχων και των διαδικασιών, με επί κεντρο το ενδιαφέρον της ΓΓΝΓ να αγκαλιάσει (το ΙΑΕΝ) τους σύγχρονους νέους, να γνωρίσει τα προ βλήματα και τους προβληματισμούς τους και να τους προσφέρει έργα αδιαμφισβήτητου επιστημο νικού κύρους που οι νέοι αυτοί θα διαβάσουν. · Ν Τ Ο Ρ Α Β Υ Ζ Ο Β ΙΤ Ο Υ *12
Σημειώσεις 1. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε εργασία με θέμα «Η γέννηση του ήρωα στα παιδικά παραμύθια». 2. Ευχαριστούμε τη ΓΓΝΓ που μας διέθεσε όλα τα απαραίτητα στοιχεία για την πραγματοποίηση αυτής της έρευνας.
4 Εκδόσεις Κέδρος Γ. Γενναδίου 3 - Τηλ. 36.02.007
ΑΛΕΞ. ΚΟΣΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ Τα δύο φορέματα Μέσα από τις σχέσεις του συγγραφέα με την πόλη της Καστοριάς, ένα πλήθος από πράγματα, τόπους, τοπωνύμια, ονόματα αναδύονται συνθέτοντας τον καμβά μιας πορείας προς εαυτόν. Ο μύθος της πόλης, που στο χρόνο εκτείνεται, αγκαλιάζει, σαν σε μητρικό κελί, την κίνηση των προσώπων.
24/χρονικα Στο προηγούμενο τεύχος μας, είχαμε δημοσιεύσει τον πίνακα με τα 22 εμπορικότερα βιβλία του 1990. Αυτή τη φορά, επικεντρώνοντας το ενδιαφέρον μας στους ξένους συγγραφείς, παρα θέτουμε του παρακάτω πίνακα, ο οποίος αφορά την κυκλοφορία μόνο βιβλίων ξένων συγγραφέ ων, από τον Ιανουάριο του 1990 ως το τέλος Δεκεμβρίου. Πρέπει να επισημάυουμε ότι σ' αυτόν του πίνακα, όπως και σ’ αυτόν του προηγούμενου τεύ χους, υπάρχουν βιβλία τα οποία ολοκλήρωσαν έναν κύκλο πωλήσεωυ, ενώ άλλα μόλις πριν από λίγο κυκλοφόρησαν. Έτσι η σειρά εμφάνισής τους στον πίνακα ας μη θεωρηθεί οριστική, μια και τα βιβλία που μόλις κυκλοφόρησαν δεν έχουν ολοκληρώσει τη βραχύβια ή μακρόβια παρου σία τους στους πάγκους των βιβλιοπωλείων. Πρέπει να σημειώσουμε επίσης ότι στον πίνακα περιλαμβάνονται μόνου όσα βιβλία εμφανί στηκαν τουλάχιστον δυο φ ο ρ ές στα εμπορικότερα του 1990. Τέλος, οφείλουμε - και είναι ευνόητο - να αποσυνδέσουμε την ποιότητα από την εμπορικόΔε σημαίνει δηλαδή, κατ’ ανάγκη, ότι τα βιβλία με τη μεγαλύτερη κυκλοφορία ήταν και τα καλύτερα έναντι κάποιων άλλων που δεν είχαν παρόμοια τύχη.
Τ α 15 εμ π ο ρ ικ ό τ ερ α β ιβ λία ξ έ ν ω ν σ υ γ γ ρ α φ έω ν του
19ft
0
ΘΕΛΑ Κ.Χ. Η Ο ικ ογένεια του Π ασκουάλ Ντουάρτε. ΘΕΛΑ Κ.Χ. Η Κυν^έλη. ΖΊχαρόπουλος ΜΑΧΦΟΥΖ Ν. Μιραμάρ. Ψυχογιός ΝΤΕΛΜΠΕ Α. Μια γυναίκα - Κ. Κλωντέλ. Εστία ΓΚΛΕΪΚ ΤΖ. Το χά ο ς. Κάτοπτρο ΝΤΑΛ Ρ. Ματίλντα. Ψυχογιός ΓΚΟΥΛΙΚ Ρ.Β. Το μυστήριο του Λ αβύρινθου. 8 . ΕΚΟ ΟΥ. Το εκ κ ρ εμ ές του Φουκώ. Γνώση
Καστανιώτης
Θεμέλιο
9.
ΑΛΛΙΕΝΤΕ I. Ιστορίες της Εύα Λ ούνα. Ωκεανίδα 1 0 . ΜΠΡΙΚΝΕΡ Π. Π οιος από τους δυο επ ινόησε τον άλλον. Αστάρτη 1 1 . ΒΟΛΓΚΟΓΚΟΝΟΦ Ν. θ ρ ία μ β ο ς και τραγωδία. Σύγχρονη Εποχή 1 2 . ΛΟΥΤΣΙΑΝΟ Κ. Η χαμένη βιβλιοθήκη της Α λεξάνδρεια ς. Αλε
ξάνδρεια 1 3 . ΤΖΟΫΣ ΤΖ. Η πανσιόν κι άλλα διηγήματα. 1 4 . ΡΙΜΠΑΚΟΦ Α . Τα παιδιά από το Αρμπάτ. 1 5 . ΡΑΣΝΤΙ Σ. Σατανικοί στίχοι. Ν. Σύνορα
Gutenberg Γνώση
ΚΥΚΛΟΦ Ο ΡΟ ΥΝ WILLIAM THACKERAY
R
TO ΠΑΝΗΓΥΡΙ ΤΗΣ ΜΑΤΑΙΟΔΟΞΙΑΣ Ο Ουίλιαμ Μέικπις Θάκερεϊ - ο ανήσυχος αυτός Βικτωριανός, όπως τον θέλουν οι βιογράφοι του, είναι ένας από τούς σημαντικότερους Βρετανούς λογοτέχνες όλων των εποχών. Μετά από μακροχρόνια θητεία στη δημοσιογραφία και τη δημοσίευση μυθι στορημάτων υπό μορφή συνεχειών, το 1848 παρουσιάζει το Πανηγύρι ιης Μαισιοδοξίας που θεωρείται το αριστούργημά του. Πέρα και πάνω απ’ όλα όμως, το Πανηγύρι ιης Μσιαωδοζίας είναι από τα ιμυχαγωγικότερα μυθιστορήματα που έχουν ποτέ γραφτεί. Το ενδιαφέρον είναι εγγενές στην ιστορία και παραμένει αμείωτο μέχρι την τελευταία στιγμή. Και όντας ένα από τα δημοφιλέστερα έργα της αγγλοσαξωνικής γραμματείας, ακόμη και στις μέρες μας, δικαιώνει τα προφητικά λόγια της διάσημης αυγγραφέως Σαρλότ Μπροντέ, σύγχρονης του θάκερεϊ: »... Ο Θάκερεϊ θα αναγνωριστεί όπως του αξίζει σ’ έναν αιώνα από σήμερα. Σε εκατό χρόνια θα βρεθεί ένας κριτικός που θα διακρίνει μέσα σια θολά νερά του αιώνα μας το ανεκτίμητο μαργαριτάρι του πρωτότυπου, μοναδικού νου του».
JULIEN GREEN ΜΑΚΡΙΝΕΣ ΧΩΡΕΣ Οικονομικά κατεστραμμένες, η δεκαεξάχρονη Ελίζαμπεθ και η μητέρα της εγκαταλεί πουν το Λονδίνο και βρίσκουν άσυλο στην πλούσια φυτεία ενός συγγενή τους στη Γεωργία. Μια καινούρια ζωή τις περιμένει σ’ αυτόν το νέο τόπο όπου η ανεμελιά αρχίζει να σκιάζεται από τα σύννεφα του εμφύλιου πολέμου ανάμεσα στον Βορρά και τον Νότο. Μετά τη φυτεία, η ζωή της Ελίζαμπεθ συνεχίζεται στη Βιρτζίνια όπου σια ξεφαντώματα της καλής κοινωνίας θα γνωρίσει τον Ιωνάθαν. Όμως ο γάμος του με μια μιγάδα θα βάλει τέλος σ’ αυτόν τον έρωτα. Η Ελίζαμπεθ ανταποκρίνειαι στην αγάπη του γιού του πλούσιου κηδεμόνα της, παρόλα αυτά όμως συνειδητοποιεί ότι δεν μπορεί να ξεχάσει τον Ιωνάθαν. Είναι λοιπόν δυνατόν ν’ αγαπά ταυτόχρονα δύο άνδρες;
Ε Ξ Α Ν Τ Α Σ Ε Κ Δ Ο Τ ΙΚ Η Τ ζ α β έ λ λ α 1 - 106 81 Α θ ή ν α - Τ η λ. 3604885 - 3622064 - Fax 3613065
Ο βιδιακές μεταμορφώ σεις που θα βρίσκονται μέσα στο μυα λό του αναγνώστη για πολύ καιρό. Α ριστούργημα. R e p u b b lic a
18 μεταφ ράσ εις σε όλο τον κόσμο, κριτικοί π ο υ ανεβά ζουν το βιβλίο στον έβδομο ουρα νό, ένα φαινόμενο ενάντια στα γνω στά σκου π ίδ ια του εκδοτικού μάρκετινγκ των τελευ ταίω ν χρόνων. S tam p a
Ε πιτέλο υς ένα νέο ταλέντο στον ορίζοντα. F ra n k fu rte r A lg em ein e
Κρίοτοφ Ρανσμάγερ
Το ωραιότερο μυθιστόρημα της σύγχρονης λογοτεχνίας μας. D ie Z eit
Ο ΕΣΧΑΤΟΣ ΚΟΣΜΟΣ
Ό τα ν ο Ο βίδιος πουλάει διακόσιες χιλιάδες αντίτυπα! Ν ίκ ο ς Μ π α κ ο υ ν ά κ η ς, Τ α χ υ δ ρ ό μ ο ς
Αννα Δαμιανίδη ΜΙΑ ΓΩΝΙΑ ΣΤΟ ΠΡΩΙΝΟ ΣΩΜΑ
Καλλιρρόη Μαλλιώρη ΣΥΜΜΟΡΙΑΣ ΕΓΚΩΜΙΟΝ
Μ ια δημοσιογράφος αναρωτιέται με παιδική αφέλεια για όσα οι άλλοι θεωρούν βέβαια.
Η αυθημερόν εξαφάνιση μιας υπαλλήλου από την υπηρεσία της σε μια δίσεκτη χρονιά. Έ να σύγχρονο χιουμοριστικό παραμύθι για τη γραφειοκρατία.
Αριστείδης Κάντας ΣΤΟ ΠΕΡΙΘΩΡΙΟ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ Έ να φ ουτουριστικό μυθιστόρημα, όπου η εξουσία συγκρούεται με τα αισθήματα.
Πόλυ Μηλιώρη ΜΗ ΧΑΡΙΖΕΙΣ ΤΙΣ ΓΑΡΔΕΝΙΕΣ
Πόλυ Μηλιώρη ΣΗΚΩΣΤΕ ΤΙΣ ΒΑΛΙΤΣΕΣ, ΞΕΚΙΝΑΜΕ!
Ανδρέας Μήτσου ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΙΚΟΥ ΡΕΑΛΙΣΜΟΥ
Ταξιδιωτικό μυθιστόρημα για παιδιά, που ξε τυλίγεται στο Λονδίνο, το Παρίσι και τη Φλωρεντία.
Δ έκα ιστορίες για τη σουρεαλιστική στάση των ανθρώπων απέναντι στα ρεαλιστικά γε γονότα της ζωής.
Έ να ς ρομαντικός ανθοπώ λης αντιμέτω πος με τη φ ρίκη ενός εγκλήματος.
Μ )t ο π ο ύ λ α Α ν θ ο γ α λ ί δ ο υ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΚΡΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΣΤΗΝ ΕΚ ΠΑΙΔΕΥΣΗ τ Χ ρ υ σ ή /γ λ έ σ η ΠΡΟΣΩΠΑ ΓΥΝΑΙΚΩΝ - Π ΡΟΣΩΠΕΙΑ ΤΗΣ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗΣ τ Μ ά ρ τ ι ν Κ α ρ ν ό ι ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ Θ ΕΩΡΙΑ Α ν τ α Κ α τ σ ίκ η - Γ κ ίβ α λ ο υ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΕΣ ΔΙΑ ΔΡΟ Μ ΕΣ: ΑΙΙΟ ΤΟΝ IIΑΔΑΜΑ ΣΤΟΝ ΒΡΕΤΓΑΚΟ w Ε υ γ ε ν ία Κ ο υ τ σ ο υ β ά ν ο υ ΜΟΡΦΕΣ ΚΑΙ ΤΡΟ Π Ο Ι ΕΡΓΑΣΙΑΣ -Τ Ο ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟ Θ ά ν ο ς Λ ί π ο β α τ ς Η ΨΥΧΟΠΑΘΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ m- Γ ιά ν ν η ς Γ Ι α π α κ ώ σ τ α ς ΙΧΝΗΛΑΣΙΕΣ (ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΑ ΜΕΛΕΤΗΜΑΤΑ) m- m- m- Σ τ ά μ ο ς Π α π α σ τ ά μ ο υ ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΕΡΕΥΝΕΣ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ: ΔΙΟ Μ ΑΔΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ w Σ τ έ λ ι ο ς Φ ώ κ ο ς ΑΝΑΛΥΣΗ ΘΕΜΑΤΩΝ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΥ (ΒΟΗΘΗΜΑ ΓΙΑ ΓΗ ΣΥΓΓΡΑΦΗ ΕΚΘΕΣΕΩΝ) w Φ ρ ή ν τ ρ ι χ Σ ίλ λ ε ρ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ Π Α ΙΔΕΙΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ν mΝ ικ ό λ α ο ς Τ ά τ σ η ς ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ Β : ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΕΣ ΔΙΕΡΓΑ ΣΙΕΣ w Δ η μ ή τ ρ η ς Τ ρ α υ λ ό ς - Τ ζ α ν ε τ ά τ ο ς ΤΟ ΕΡΓΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΣΕ ΚΡΙΣΙΜΗ ΚΑΜΠΗ
Γιάννης Ψυχοπαίδης 27 ΣΧΕΔΙΑ
ΚΑΙ
Σ Η Μ Ε ΙΩ Σ Ε ΙΣ Σ Τ Η Δ Ε Κ Α Ε Τ ΙΑ ΤΟ Υ ’80 Ε ικαστικά σχόλια πάνω στην κοινωνία και την πολιτική.
Μαρία Χαραμή ΣΥΝΤΑΓΕΣ ΤΟΥ ΕΡΩΤΑ 133 εκπληκτικές συνταγές για όσους θέλουν να δοκιμάσουν αν πρά γματι «ο έρωτας περ νάει α π ’ το στομάχι».
ΛβίΓΟίϋχΝίΕΐ Γκέρχαρντ Ροτ Ο ΑΝΑΚΡΙΤΗΣ
Έντουαρντ Λίτον ΤΟ ΕΠΕΡΧΟΜΕΝΟ ΓΕΝΟΣ
Η περιπλάνηση τον ανακριτή στο λαβύρινθο της τρέλας και του εγκλήματος.
Α π ό τα πρώ τα μυθιστορήματα επιστημονικής φαντασίας, ένα αριστούργημα ουτοπίας και σάτιρας.
Αντόνιο Ταμπούκι ΝΥΧΤΕΡΙΝΟ ΣΤΗΝ ΙΝΔΙΑ Ενας μοναχικός ταξιδιώ της στην απέραντη ιγική Ινδία.
ιιοθι Μο ΥΚΟΗΙΝΌ ίικες οικογένειες, κινέζικη κουζίνα και κίζ εταιρίες στο Λονδίνο,
Τσαν Τζιέ ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΑΠΟ ΤΗ ΧΩΡΑ ΤΩΝ ΜΑΝΔΑΡΙΝΩΝ Π έντε εύθυμες ιστορίες από τη σύγχρονη Κ ί να, γεμάτες καυστική ειρωνεία κι ανατρεπτι κό χιούμορ.
ΕΞΑΝΤΑΣ SAMUEL
BECKETT
ΣΚΙΡΤΗΜΑΤΑ- - - - - - ♦ - - - - - - ΠΩΣ ΝΑ ΠΩ S
A
M
t
U
E
L
B
E
"
C
K
E
' * ^
T
T
Ί
ΣΚΙΡΤΗΜΑΤΑ
ΠΩΣ ΝΑ ΠΩ μ· ε τ * ? ρ * Κ V Β Ε Λ II Μ Α Λ Α Μ A Τ II Δ Η Μ Η Τ Ρ Η Σ Κ Ρ Α Ν Ί Ω Τ Ι ΙΣ
Ε
Ξ
A
Ν
Τ
Α
Σ
Τζαβέλλα 1 - 106 81 Αθήνα - Τηλ. 3604885 - 3622064 - Fax 3613065
ΕΞΑΝΤΑΣ Κ υκλοφορούν
Μ ΙΧΑΛΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΟΠΟΥΛΟΣ
ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΤΟΥ ΑΣΥΝΕΙΔΗΤΟΥ Η ψυχανάλυση στο φως της τραγωδίας Μ ια απόπειρα απάντησης, στα πλαίσια της ψυχαναλυ τικής εμπειρίας, ερωτήσεων όπω ς σε τι είναι απ αραί τητη η τραγω δία στην ψυχανάλυση; σε τι συνίσταται η προσφορά της στην κατανόηση της σύγχρονης πραγμα τικότητας; σε τι φ ω τίζει το ασυνείδητο;
Α ξιολογικά Εξαμηνιαία έκδοση θεωρίας και κριτικής Μ ια θεωρητική επεξεργασία και συζήτηση ορισμένων από τα κεντρικά θέματα της πολιτικής θεωρίας και επιστημολογίας στο χώρο των κοινωνικών επιστημών.
Τζαβέλλα 1 - 106 81 Αθήνα - Τηλ. 3604885 - 3622064 - Fax 3613065
4 ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΑΡΟΣ Γ. Γενναδίου 3 - Τηλ. 36.02.007
ΟΔΥΣΣΕΑΣ Τζαίημς Τζόυς Μετάφραση Σωκράτης Καψάσκης
Ο Ο δυοσέας είναι ο απολογισμός μιας μοναδικής μέρας, της 16 Ιουνίου 1904. Ο χώρος είναι συγκεκριμένος, το Δουβλίνο. Έ ν α ς πολίτης αυτής της πόλης, ο Λεοπόλδος Μπλουμ, ξυπνάει το πρωί και φεύγει για τη δουλειά του. Οι κοινωνικές, οι επαγγελματικές και οι συναισθηματικές υποχρεώσεις του καθυστερούν την επιστροφή του μέχρι τις πρώτες ώρες της επόμενης ημέρας. Αυτή η αργοπορία επιστροφής δεν συνιστά τη μοναδική ομοιότητα με το αρχαϊκό του πρότυπο. Η δράση είναι ελάχιστη, όμως η τεχνική του «εσωτερικού μονόλογου» που επινοεί ο συγγραφέας για την έκθεση της αφήγησής του, του παρέχει τη δυνατότητα να σχολιάσει με ακρίβεια και με λεπτομέρειες όλο το πλέγμα των σχέσεων των προσώπων που λαμβάνουν μέρος σ’ αυτό το σε μικρογραφία έπος. Ο μεσήλικας κύριος Μπλουμ, καθώς και ο νεαρός Στήβεν Ν τένταλους (που παίζει το ρόλο του ομηρικού Τηλέμαχου), ανασυνθέτουν και επανεξετάζουν μέσα στους συλλογισμούς τους όλα τα προβλήματα που θίγει και ο Έ λληνας ποιητής. Το ενδιαφέρον του σύγχρονου αναγνώστη εστιάζεται τόσο στις ομοιότητες του μύθου, όσο και στις διαφορές και στις ανατροπές του, οι οποίες τον βοηθούν στην εξαγωγή συμπερασμάτων κα τ’ αρχήν για μια σύγκριση του κόσμου μας με τον κλασικό κόσμο, και δεύτερον για την ανίχνευση της ηθικής και πνευματικής πορείας του σύγχρονου κόσμου μας μέσα στον οποίο ζούμε.
Το σπαθί και το χρυσάνθεμο είναι δύο σύμβολα που συναντάμε συχνά τόσο στην κουλτούρα της Ιαπωνίας όσο και στον Γιούκιο Μισίμα, τον πιο διάσημο από τους μεγάλους πεζογράφους της. Αυτή η έλξη των αντιθέτων που υποβάλ λουν μεταξύ τους αυτοί οι δυο διαφορετικοί κόσμοι, ο υλικός και ο πνευματι κός, ο βίαιος καί ο ήρεμος, υπήρξε καθοριστική στη ζωή και το έργο αυτού του συγγραφέα. Ακριβώς όπως το δίλημμα ανάμεσα στο παλιό και το καινούριο που φαίνεται να βασανίζει επίμονα τους κατοίκους της χώρας του ανατέλλοντος ηλίου. Πρόσφατο παράδειγμα η τελετή στέψης του νέου αυτοκράτορα Ακιχίτο. Ο Μισίμα - που το 1990 έκλεισαν είκοσι χρόνια από τον μαρτυρικό θάνατό του - ξεχώρισε από τους συμπατριώτες του και πέτυχε να επιβληθεί και στο εξωτε ρικό, γιατίμετουσίωσε τις αγωνίες του σε μια μεγάλη σειρά πράξεων, όχι πάντα λογοτεχνικού χαρακτήρα, και γιατί όλη αυτή η θαυμαστή τροχιά που διέγραψε ήταν σύντομη και ανεξίτηλη. Αλλά ποια ήταν αυτή η πορεία; Ποιο είναι το έργο του Μισίμα; Και σε ποιους άξονες κινείται ο συγγραφέας και το έργο του; Αυτά είναι μερικά ερωτήματα στα οποία επιχειρεί ν’ απαντήσει αυτό το αφιέ ρωμα ελπίζοντας να μεταδοθεί γρήγορα και στη γλώσσα μας το πολύτιμο έργο του που δ ε ν είναι όσο θα έπρεπε γνωστό. Ευχαριστούμε για τη συμβολή τους, τον καθηγητή Giovanni Azzaroni του πα νεπιστημίου της Bologna, την Maura Kappeli, τον Ν. Χατζηπαπά του Μαγικού Θεάτρου και την Ιαπωνική Πρεσβεία Αθηνών. Επιμέλεια αφιερώ ματος και μεταφράσεων: Θ. Φωσκαρίνης
32/αφιερωμα
Θάνος Φωσκαρίνης
Χρονοσκόπιο Γιούκιο Μισΐμα ( 1925- 1970)
Σημαντικά ιστορικά γεγονότα της Ιαπωνίας Μετά την κατάρρευση του φεου δαρχικού συστήματος των Τοκουγκάουα, το 1867, την εξουσία ανα λαμβάνει ο νεαρός αυτοκράτορας Μ ουτσουχίτο (Μέιτζι). Η περίοδος Μέιτζι θα μείνει ονομαστή στην ι στορία της Ιαπω νίας για τις σοφές μεταρρυθμίσεις του αυτοκράτορα.
1925 Γεννιέται στις 14 Ιανουάριου στο Τόκιο, στο σπίτι των γονέων του πατέρα του, ο Κιμιτάκε Χ ιραόκα, γνω στός αργότερα με το ψευδώνυμο Γιούκιο Μισίμα. Ο πατέρας του Ατζούσα, 31 ετών, είναι μοναχογιός πολιτευτή που έχει κυβερνήσει στα νησιά της Σαχαλίνης (Karafuto), διπλωματούχος νομικής του αυτοκρατορικού πανεπιστημίου του Τ ό κ ιο και με υψηλή διοικητική θέση στο υπουργείο Γεωργίας. Η μητέρα του Σίτζουε, 20 ετών, είναι κόρη φιλολόγου γυμνασιάρχη στο Τόκιο και απόγονος μιας οι κογένειας σινολόγων. Μετά το γάμο της ζει υπό την αυστηρή ε πίβλεψη της πεθεράς της, Νατσούκο, που καταγόταν από πα λιά διακεκριμένη οικογένεια των σαμουράι με πολιτικές εξου σίες. Γυναίκα δραστήρια και υπερήφανη, αλλά με ευαίσθητη υ γεία κι απογοητευμένη από το γάμο της μ’ έναν άνθρωπο κατώ τερης κοινωνικής τάξης, θα προσφέρει στον εγγονό της μεγάλη αφοσίωση, αλλά και τρομερή επιρροή, καθοριστική για το μέλ λον του.
1928 Γεννιέται στις 23 Φεβρουάριου η αδερφή του, Μιτσούκο. Ο μι κρός Μισίμα ζει απομονωμένος στην κάμαρη της γιαγιάς του υπό την επίβλεψή της πάντα και μακριά από τους γονείς του.
1929 Αρρωσταίνει βαριά με κίνδυνο να χάσει τη ζωή του. «Ο Κιμιτάκε αρρώστησε από αυτοδηλητηρίαση Gikachudoku)», αφηγείται η μητέρα του στις αναμνήσεις της «Ο γιος μου ο Μ ισίμα». Ανε ξερεύνητα τα ψυχοσωματικά αίτια της ασθένειας που θα συνε χίσει να τον βασανίζει έως την εφηβεία του μια φορά τη βδομά δα. Εξαιτίας αυτού, η γιαγιά του δεν του επιτρέπει την έξοδο α πό το σπίτι.
1930 Γεννιέται στις 19 Ιανουάριου ο αδερφός του, Τσιγιούκι. Μαθαί νει να διαβάζει. Αγαπά τα παραμύθια με τους πρίγκιπες. «Αγα πούσα μόνο τους πρίγκιπες και κα τά κύριο λόγο αν ήταν πρί γκιπες δολοφονημένοι ή προορισμένοι να πεθάνουν. Αγαπούσα απεγνωσμένα οποιονδήποτε νέο δολοφονημένο», εξομολογεί ται ο ίδιος, ενώ η μητέρα του αφηγείται: « Ό τα ν έγινε πέντε, έξι χρονών, μου δόθηκε η άδεια να τον πηγαίνω βόλτα αλλά, παρα καλώ, μόνον αν δεν έκανε άσχημο καιρό. Η συμφωνία ή ταν νί-
1868: Ο αυτοκράτορας Μέιτζι μεταφέρει την πρωτεύουσα από το Κυότο στο Έ ντο. Η πόλη με τονομάζεται σε Τόκιο που ση μαίνει «Ανατολική Πρωτεύου σα». Δημοσιεύεται το Σύνταγ μ α που καθιερώνει τη Συνταγ ματική μοναρχία. 1894-95: Κινεζο-Ιαπωνικός πό λεμος. 1902: Εξαιτίας της αγγλοϊαπωνικής συμμαχίας η Ιαπωνία στις εχθροπραξίες με τη Γερμα νία καταλαμβάνει τις γερμανι κές κτήσεις στην Κίνα και στον Ειρηνικό. 1904-5: Ρωσο-Ιαπωνικός πόλε μος απ’ όπου η Ιαπωνία εξα σφαλίζει την προσάρτηση εδα φών της Φ ορμόζας, της Κορέ ας, της Νότιας Σαχαλίνης και της Μαντζουρίας. 1912: Πεθαίνει ο αυτοκράτο ρας Μ έιτζι και τον διαδέχεται ο Ταϊσό. 1919: Στη συνδιάσκεψη για τη Συνθήκη των Βερσαλλιών η Ια πωνία κατέχει τη θέση των με γάλων δυνάμεων. 1926: Τον αυτοκράτορα Ταϊσό διαδέχεται ο Χιροχίτο.
αφιερωμα/33 κη του συζύγου μου, που για κάθε αφορμή είχε μαζί της (με την πεθερά της) συνεχείς προστριβές... Τελικά αναγκάστηκα να παραιτηθώ σχεδόν ολοκληρωτικά. Περιορίστηκα να του διαβά ζω και να του ζωγραφίζω σχέδια. Να πώ ς του γεννήθηκε ένα πρόωρο ενδιαφέρον για το σχέδιο... Μ ετά, με μεγάλη μας έκ πληξη, στα πέντε του χρόνια, άρχισε να γράφει».
1931 Εγγράφεται στο δημοτικό σχολείο Gakushiiin, το σχολείο των Ιαπώνων ευπατριδών, στο οποίο φοιτούν μέλη της αυτοκρατορικής οικογένειας. Η γιαγιά του επιτρέπει στη μητέρα του νά τον συνοδεύει στο σχολείο. Η φυσική του αδυναμία να συμμετάσχει στις εκδηλώσεις και τις γυμναστικές ασκήσεις των συμ μαθητών του, εξαιτίας μιας φυματικής αδενίτιδας, τον κάνουν αντικείμενο χλεύης και περίγελου. Κλείνεται στον εαυτό του και αφιερώνεται στη μελέτη. Εμψυχώνεται από τη μητέρα του, που επιθυμεί να πραγματοποιηθεί το όνειρό της, να τον δει ποιη τή και διακεκριμένο καλλιτέχνη. Οι πρώ τες του ποιητικές δοκι μές δημοσιεύονται στο σχολικό περιοδικό «Μικρή Κερασιά». Τον Φεβρουάριο σημειώνεται το πραξικόπημα του Ni Ni Roku που θα αποτυπώσει αργότερα στα γραπτά του.
1935 Η μητέρα του Μ ισίμα προσπαθεί, χωρίς επιτυχία, να αποσπάσει το γιο της από την κυριαρχία της γιαγιάς του, που τώρα εί ναι άρρωστη. Οι γονείς του μετακομίζουν, αλλά ο μικρός είναι πάντα υπό την εξουσία της γιαγιάς και μένει μαζί της.
Κιμιντάκε Χιραόκα. Ο νεαρός Μισίμα σε
1937
1937: Η Ιαπωνία κηρύσσει τον πόλεμο κατά της Κίνας.
Παρακολουθεί τα μαθήματα του γυμνασίου του Gakushuin. Με τακομίζει στο σπίτι των γονέων του χωρίς να μειωθεί η επιρροή της γιαγιάς του. Η ίδια, παρά την εύθραυστη υγεία της, τον συ νοδεύει και του γνωρίζει τις παραστάσεις του θεάτρου Νό και Kabuki. Στο Kabuki τον γοητεύει το κλασικό δράμα του 18ου αιώνα «Σουσινγκούρα» (Chushingura) που τελειώνει με το χα ρακίρι του νεαρού πρωταγωνιστή Ρουίν. Έ ν α άρθρο του εμφα νίζεται στο περιοδικό του γυμνασίου.
1938 Το Μάρτιο δημοσιεύονται στο ίδιο περιοδικό οι νουβέλες «Σουκάμπο» (Sukampo) και «Ιστορία μιας πραγματείας Ζεν». Στο πρώτο αφηγείται την ιστορία ενός έγκλειστου σε μια βίλα με άν θη σουκάμπο, μπροστά από την οποία χτίζεται μια φυλακή. Π αρά τις απαγορεύσεις των δικών του, ο νέος ξεφεύγει από τα σύνορα της βίλας και συναντά ένα γίγαντα δραπέτη με γένεια. Οι μελετητές βρίσκουν στο πρωτόλειο αφήγημα τα χαρακτηρι στικά που επαναλαμβάνονται στο έργο του: την αντίθεση ανά μεσα στη ρεαλιστική πραγματικότητα και το σκοτεινό χάος, την κλίση του προς ριψοκίνδυνες καταστάσεις και τάσεις λανθάνουσας ομοφυλοφιλίας.
1939 Πεθαίνει, στις 18 Ιανουάριου, η γιαγιά του, Ν ατσούκο, σε ηλι κία 64 ετών. Δημοσιεύει τα πρώ τα του θεατρικά «Οι σοφ οί της Α να τολή ς» και «Η Διαμονή».
Νατσούκο Χιραόκα, γιαγιά του Μισίμα. Και τα δυο σχέδια είναι του Ακίκο Σουκιγιάμα
34/αφιερωμα
1940 Ο νεαρός Μ ισίμα αντιδρά στην επιθυμία του πατέρα του να α κολουθήσει το μέλλον του δημοσίου υπαλλήλου και αφιερώνε ται περισσότερο στη λογοτεχνία. Ο πατέρας του σκίζει τα γρα πτά του, αλλά ο ίδιος επιμένει περισσότερο από πριν. Γνωρίζε ται με τον νεο-ρομαντικό ποιητή Ριγιούκο Κ αβάτζι και γράφει μια ποιητική σύνθεση υπό τις οδηγίες του. Οι ποιητικές του επι δόσεις δημοσιεύονται στο περιοδικό «Γαρδένια». Ορισμένες α πό αυτές συγκεντρώνονται κι εκδίδονται ω ς «Συλλογή ποιημά των ενός δεκαπεντάχρονου». Μ ελετά ξένους συγγραφείς, αλλά γοητεύεται από την ανακάλυψη των βιβλίων: «Ο χορός του κόμητα Ν τ’ Οργκέλ» του Ραϊμόν Ραντιγκέ, «Σαλώμη» του Ό σκαρ Ουάιλντ, των έργων τού Ράινερ Μαρία Ρίλκε και των συμπατριωτών του Τζουνισίρο Τανιτζάκι και Σίτζουο Ίτο .
1941 Το Σεπτέμβριο δημοσιεύονται σε περιοδικό η νουβέλα «Το αν θισμένο δ άσος» χρησιμοποιώντας για πρώτη φορά το ψευδώνυ μο Γιούκιο Μ ισίμα. [Το όνομα προέρχεται από τη λέξη yuki που σημαίνει χιόνι, ενώ το επώνυμο σύμφωνα με τη μαρτυρία του πατέρα του, το βρήκε από τον τηλεφωνικό κ ι τάλογο. Αντίθε τα, κατά τον βιογράφο του, Χένρι Σκοτ Στόουκς (Η. S c . Sto kes), προέρχεται από ονομασία περιοχής του Φ ουιζιγιάμα], Στις 7 Δεκεμβρίου οι Ιάπωνες επιτίθενται σ τ ο Περλ Χάρμπυρ. Οι ΗΠΑ κηρύσσουν τον πόλεμο και οι Ιάπωνες αρχίζουν τις πο λεμικές επιχειρήσεις σε μεγάλη κλίμακα. Εισβάλλουν στην Ταϋλάνδη, καταλαμβάνουν το Μ πανγκόγκ, τα νησιά Γκίλμπερτ, αποβιβάζονται στη Λουσόν t Φιλιππίνες) βυθίζουν τα αγ γλικά σκάφη Prince of Wales και Repulse, αποβιβάζονται στις Φιλιππίνες, καταλαμβάνουν το Γκουάμ, αποβιβάζονται στο Σαράουακ, στο Χ ονγκ Κονγκ, στο Μ ιντανάο και στις 23 Δε κεμβρίου καταλαμβάνουν τα νησιά Ουέικ.
1942 Φοιτά στην πρώτη τάξη του λυκείου του Gakushiiin. Έ ρ χεται δεύτερος στις επιδόσεις του στα μαθήματα. Δυσκολεύεται στη γυμναστική και στις ασκήσεις ιαπωνέζικης πολεμικής τέχνης taiso και budo. Μ αθαίνει γερμανικά. Μ ελετά το Kojiki (μνήμη αρχαίων γεγονότων) που αναφέρεται σε ιστορίες της αυτοκρατορικής οικογένειας και το Manyoshu (συλλογή 2.000 φύλλων) μια ανθολογία ποιητών των 4ου-7ου αιώνα. Συνεχίζουν ακάθεκτες οι επιθετικές επιχειρήσεις των Ιαπώ νων σε ευρύτατη κλίμακα. Κ αταλαμβάνεται η Μ ανίλα, οι Ολ λανδικές Ινδίες, η Κουάλα Λαμπούρ της Μ αλαισιανής Ομο σπονδίας, το Ταβόυ. Εισβάλλουν στη Νέα Γουινέα, αποβιβάζο νται στο Ραμπαούλ και στα νησιά του Σολομώντος, στο Μπαλικπαπάν, στο Κεντάρι, στη Σκεσμάτε (νησιά του Βίσμαρκ). Καταλαμβάνουν το Μ αρταμπάν (Βιρμανία), το Π ολεμπάνγκ (Ιάβα), τη Σιγγαπούρη, το Μ πάλι, τη Μ πατάβια, τη Ραγκούν κι αποβιβάζονται στο Λάε και στη Σαλαμάουα (Νέα Γουινέα). Τον Απρίλιο γίνονται οι πρώτοι αμερικανικοί βομβαρδισμοί στο Τ όκιο. Τον Ιούνιο γίνεται η αεροναυμαχία του Midway. Μέ σα στη γενική κινητοποίηση μυείται σε κύκλο εθνικιστών δια νοουμένων για τις αρχές και την αναγκαιότητα ενός shishi (αυ τοκτονίας αφιερωμένης στον αυτοκράτορα). Επιμελείται την έκδοση έργων του Roman ha (ιαπωνικού ρομαντισμού) συμπε-
1941: Οι στρατιωτικοί υπό την εξουσία του Χιντέκι Τότζο ορ γανώνουν επίθεση κα τά του Περλ Χάρμπορ (7 Δεκεμβρίου). Την επομένη, Μεγάλη Βρετανία και ΗΠΑ κηρύσσουν τον πόλε μο κα τά της Ιαπωνίας. Οι Ιά πωνες αρχικά νικούν, αλλά κα τόπιν ηττώ νται και υποχρεώ νονται να επιστρέφουν όλες τους τις κτήσεις εκτός από τα νησιά τους.
αφιερωμα/35 ριλαμβανομένων των έργων του Σίτζουο Ί τ ο , με τον οποίο δια τηρεί αλληλογραφία. Τον Ιούλιο-Αύγουστο, οι Α μερικανοί επι τίθενται στο Πορτ Μόρεσμπυ (Νέα Γουινέα). Το Νοέμβριο δη μοσιεύονται σε περιοδικό τα αφηγήματα «Το φεγγάρι πάνω σ την επιφάνεια του νερού» και το Δεκέμβριο «Η άνοιξη του χρυσοχόου». Επίσης ποιήματα με πατριωτικό χαρακτήρα. Το Νοέμβριο οι Α μερικανοί ανακαταλαμβάνουν τη Νέα Γουινέα και το Δεκέμβριο οι σύμμαχοι αποβιβάζονται στα νησιά Βίσμαρκ.
1943 Το Φεβρουάριο λήγουν οι αεροναυμαχίες του Γκουανταλκανάλ. Το Μ άρτιο δημοσιεύεται το αφήγημα «Για τις μ ελλο ντικές γενιές» και τον Ιούνιο το «Η μερολόγιο προσευχώ ν». Ενώ οι Α μερικανοί ανακαταλαμβάνουν τις Α λεούτες και το Δεκέμβριο τα νησιά Γ κίλμπερτ και Μ άρσαλ αισθάνεται την ανάγκη να καταφύγει στις γραπτές παραδόσεις του τόπου του. Μ ελετά την ιαπωνέζικη λογοτεχνία του μεσαίωνα και ιδίως τα έργα του θεά τρου Νό. Το Δεκέμβριο δημοσιεύεται η «Ιστορία της Μ αντάλα». Προσπαθεί να εκδώσει σε βιβλίο <Το Ανθισμένο δά σος», αλλά χωρίς αποτέλεσμα επειδή, λόγω του πολέμου, υ πάρχει έλλειψη χάρτου.
1944 Από 15 Φεβρουάριου έως 28 Οκτωβρίου οι Α μερικανοί και οι σύμμαχοι σε αλλεπάλληλες πολεμικές επιχειρήσεις ανακατα λαμβάνουν τις κτήσεις της Ιαπωνίας. Το Μάιο περνά περιοδεύων, κρίνεται κατάλληλος Β2 παρά τη μέτρια φυσική του αντο χή. Επισκέπτεται στην Ο ζάκα τον ποιητή Σίτζουο Ί το . Στρα τεύεται και παίρνει μέρος στις στρατιωτικές ασκήσεις των μη χανικώ ν της Ν αυτικής Α καδημίας του Μαϊτζούρου, όπου κα τασκευάζονται τα αεροπλάνα των καμικάζι, της ειδικής ομά δας αυτοκτονίας για την τιμή του αυτοκράτορα. Τον Αύγου στο, δημοσιεύεται το διήγημα « Α πο σπ ά σμα τα του φιλοσοφικού ημερολογίου ενός δολοφόνου του μεσαίωνα». Μ ετατίθεται σε ένα ναύσταθμο στο Νουμάτζου. Το Σεπτέμ βριο αποφοιτά από το λύκειο αριστούχος. Στην επίσημη τελετή βράβευσης, ο ίδιος ο αυτοκράτορας του επιδίδει ένα gindokei: ένα ασημένιο ρολόι, κι ο Γερμανός πρέσβης τρία βιβλία γερμα νικής λογοτεχνίας. Μια λιμουζίνα τον πηγαίνει στο Π αλάτι του Α υτοκράτορα για να παραλάβει το δώρο από τα χέρια της Αυ τού Μ εγαλειότητας. «Έ μ εινα τρεις ώ ρες καρφωμένος πα ρακο λουθώντας ακίνητος τον Α υτοκράτορα... Α π’ αυτή την προσω πική εμπειρία κατάλαβα ότι η υπόσταση της εικόνας της Εξο χότητάς του, είναι ένα γεγονός υπαρξιακά καθοριστικό. Το δη λώνω και σ ’ αυτό το σημείο δεν θα μπορέσω ποτέ να υποχωρή σω. Ο Αυτοκράτορας ενσαρκώνει το απόλυτο». Τον Οκτώβριο εγγράφεται στο Todai, αυτοκρατορικό Π ανε πιστήμιο του Τόκιο, στο τμήμα της Ν ομικής (Γερμανικό Δί καιο), που όμως εξαιτίας του πολέμου υπολειτουργεί. Τον ίδιο μήνα εκδίδεται η πρώτη του συλλογή διηγημάτων «Το Α νθισμέ νο Δ άσος». Κοστίζει πέντε γεν κι από την πρώτη βδομάδα που λιούνται 4.000 αντίτυπα.
1945 Οι Α μερικανοί βομβαρδίζουν τη Leyte στις Φιλιππίνες. Οι Ιά-
36/αφιερωμα πωνες συνεχίζουν να πολεμούν με μεγάλες απώλειες. Τον Φε βρουάριο δημοσιεύεται το πρώτο μέρος της νουβέλας «Μ ε σαίωνας». Στις 15 Φεβρουάριου λαμβάνει χαρτί πορείας για το Κασάι. Αρρωσταίνει στο ταξίδι. Υποβάλλεται σε στρατολογική εξέταση. Από λάθος κρίνεται ακατάλληλος. Επιστρέφει στο σπίτι του στο Τόκιο. Σκέφτεται ν ’ αυτοκτονήσει και κάνει τη διαθήκη του. Στις 9 Μ αρτίου οι Αμερικανοί βομβαρδίζουν το Τόκιο, τα θύματα είναι άνω των 100.000. Η οικογένειά του ό μως, δεν αποφασίζει να μεταφερθεί σε ασφαλέστερο μέρος. Την 1η Απριλίου οι Αμερικανοί αποβιβάζονται στο νησί Οκινάουα. Οι καμικάζι καταφέρνουν μεγάλα πλήγματα. Ο Μ ισίμα κλείνεται στον εαυτό του και καταφεύγει στα βιβλία της κλασικής ια πω νικής λογοτεχνίας. Γράφει το διήγημα «Ιστορία στο ακρωτήρι». Στις 6 Αυγούστου πέφτει η πρώτη ατομική βόμβα στη Χι ροσίμα. Στις 9 Αυγούστου η ΕΣΣΔ κηρύσσει τον πόλεμο στην Ιαπω νία και οι Αμερικανοί ρίχνουν τη δεύτερη ατομική βόμβα στο Ναγκασάκι. Εθνική καταστροφή. Στις 14 Αυγούστου σε αερο πορική επιδρομή των Αμερικανών ρίχνονται φέιγ-βολάν με το αίτημα της παράδοσης άνευ όρων. Στις 15 Αυγούστου, ο αυτοκράτορας απευθύνει συγκινητικό ραδιοφωνικό διάγγελμα. Η α πήχησή του είναι μέγιστη. Α υτοκτονούν 500 από τους στρατιω τικούς του με χαρακίρι, ζητώ ντας συγνώμη από τον αυτοκράτορα για το αποτέλεσμα του πολέμου. Στις 2 Σεπτεμβρίου, η Ια πωνία υπογράφει ανακωχή. Τέσσερις μέρες πριν το τέλος των εχθροπραξιών, αυτοκτονεί ένας φίλος του. Τον Οκτώβριο πε θαίνει από τυφοειδή πυρετό η 17χρονη αδελφή του, μαθήτρια σε λύκειο καλογραιών. Το χτύπημα είναι βαρύ. Ο Μισίμα υποφέρει και κλείνεται στον εαυτό του.
1946 Επισκέπτεται για πρώτη φορά τον συγγραφέα Γιασουνάρι Καβαμπάτα (1899-1972) και του προσφέρει τις νουβέλες του «Μ ε σαίωνας» (που αναφέρεται στον βίαιο θάνατο ενός νέου) και «Ταμπάκο». Δημοσιεύονται οι «Σημειώσεις ενός ψευτο-Δον Ζουάν». Χάρη στον Κ αβαμπάτα, που αναγνωρίζει αμέσως το ταλέντο του, δημοσιεύεται το «Ταμπάκο». Επισκέπτεται επίσης τον διάσημο συγγραφέα Οτάμου Ντατζάι που θα αυτοκτονήσει δυο χρόνια μετά. (Ο Κ αβαμπάτα θα αυτοκτονήσει στις 16 Απριλίου 1972).
1947 Αρθρα και διηγηματά του δημοσιεύονται σε περιοδικά. Απο φοιτά από τη Νομική. Υ πακούοντας τις πατρικές παραινέσεις, περνά με επιτυχία το διαγωνισμό πρόσληψης δημοσίων υπαλ λήλων. και αναλαμβάνει θέση στο Υπουργείο Οικονομικών.
1948 Δημοσιεύονται «Το τσίρκο», η «Γυναικεία Α ρετή». Επίσης τα: «Π εταλούδες», «Το μαρτύριο», « Έ ν α ς ευγενικός άνθρωπος», «Οικογενειακή Α ρμονία», «Χάρη», «Ερωτισμός», «Ο κριματι σμένος», κ.ά. Ε γκαταλείπει τη θέση του στο Υπουργείο Οικο νομικών για ν ’ αφιερωθεί στη λογοτεχνία. Γίνεται μέλ οςτου α νώτατου ιππικού κύκλου του αυτοκράτορα. Εκδίδεται χωρίς ε πιτυχία το μυθιστόρημα «Οι κακούργοι» με πρόλογο του Κα βαμπάτα: «Μ’ εκπλήσει η ωριμότητα του Μισίμα, ταυτόχρονα
1945: Μετά τη ρίψη των δύο α τομικών βομβών (6,9 Αυγ.), η Ιαπωνία παραδίδεται άνευ ό ρων. Εγκαθίσταται Γενικό Συμ μαχικό Επιτελείο στο Τόκιο υ πό την αρχηγία του Αμερικανού στρατηγού Ν τάγκλας Μακ Άρθουρ.
αφιερωμα/37 όμως μου δημιουργεί μια δυσθυμία. Δεν γίνεται εύκολα αποδε κτός ο χαρακτήρας της γραφής του». Σε συνεργασία με άλλους συγγραφείς, κυκλοφορεί τη λογοτε χνική επιθεώρηση «Πρελούδιο» όπου δημοσιεύεται η νουβέλα του «Το λιοντάρι». Γράφει το αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα «Ε ξομολογήσεις μιας μάσκας».
1949 Δημοσιεύονται τα διηγήματα «Ο υπουργός», «Το βαρύ φορτίο του έρωτα» και τα άρθρα «Θ εραπεία της ασθένειας που ονομά ζεται ευτυχία», «Π ερί της κοινω νικής χ ρησ ιμό τη τας των δηλη τηρίων», «Μια μέθοδος συνομιλίας μ ε τον Γιασουνάρι Καβαμ π ά τα για το έργο του». Ακολουθούν οι νουβέλες «Το πέρασμα των δαιμόνων», «Ερω τική ανησυχία», «Ο νεαρός ακόλουθος του πρίγκιπα», το δράμα «Ο φάρος». Τον Ιούλιο εκδίδεται το αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα «Ε ξομολογήσεις μιας μάσκας». Το βιβλίο σημειώνει μεγάλη επιτυχία. Αναγνωρίζεται σαν το νέο άστρο της ιαπωνικής λογοτεχνίας. Α νεβάζεται στο θέατρο το δράμα του «Το σπίτι φλέγεται».
1950 Δημοσιεύονται οι νουβέλες «Φρούτα», «Π άπιες μανδαρίνων», «Η λευκή νύχτα». Το Φεβρουάριο συμμετέχει ω ς ηθοποιός στις παραστάσεις του έργου του «Ο Φάρος». Τον Απρίλιο δημοσιεύ ονται τα άρθρα του « Ο σκαρ Ο υάιλντ» και «Κριτική δη μιουργία». Τον Ιούνιο εκδίδονται τα μυθιστορήματα «Λίψα για Έ ρω τα» που καθ’ ομολογίαν του συγγραφέα γράφτηκε υπό την επιρροή έργων του Φρανσουά Μ ωριάκ, και «Η πράσινη εποχή». Μ ετα κομίζει στην αριστοκρατική συνοικία του Τόκιο Μεγκούτσο. Γράφει το «Kantan» πρώτο του θεατρικό έργο Νό. Δοκιμάζει διάφορους τρόπους γραφής για να καταλήξει στο μυθιστόρημα «Απαγορευμένα Χ ρώ ματα».
1951 Χρονιά πνευματικού οργασμού του Μ ισίμα. Δημοσιεύονται δώ δεκα διηγήματά του στον Τύπο. Εκδίδονται τα δοκίμια «Το κυ νήγι και το θήραμα». Ολοκληρώνει το μυθιστόρημα « Α παγο ρευμένα Χρώ ματα», έργο πολυσυζητημένο, που εκτυλίσσεται στους χώρους των ομοφυλόφιλων στο Τόκιο. Ο ίδιος το βρίσκει «άτακτα συγκεχυμένο». Είναι η ιστορία ενός ηλικιωμένου πε τυχημένου συγγραφέα και η σχέση του μ’ ένα νεαρό ομοφυλόφι λο. Αντιμετωπίζει μεγάλες οικονομικές δυσκολίες που εξαλεί φονται κάπω ς με την οικονομική ενίσχυση του πατέρα του. Τα Χριστούγεννα αναχωρεί με το πλοίο President Wilson για ένα ταξίδι ανά τον κόσμο, ω ς ειδικός απεσταλμένος ιαπωνικής ε φημερίδας.
1952 Δημοσιεύονται διηγήματα, δράματα θεάτρου Νό, δοκίμια και συνεντεύξεις. Στην Αμερική όπου βρίσκεται, ασχολείται με την αγγλική έκδοση του «Ε ξομολογήσεις μιας μάσ κας» . Επισκέ πτεται τη Βραζιλία και κατόπιν την Ευρώπη. Το Μάρτιο, κατά τη διάρκεια της παραμονής του στο Παρίσι, γράφει τα «Ν υχτε ρινά Η λιοτρόπια». Η πρώτη του επαφή με την Ε λλάδα τον γοη-
1951: Με τη συνθήκη του Αγίου Φραγκίσκου η Ιαπωνία επανα κτά τα δικαιώ ματά της ω ς ανε ξάρτητο κράτος.
38/αφιερωμα τεύει. Καρπός της παραμονής του θα είναι το μυθιστόρημα «Η φωνή των κυμάτω ν» που αναπλάθει το ειδύλλιο του Δάφνι και της Χλόης, με ήρωες έναν ταπεινό ψαρά και μια κοπέλα που ψαρεύει στρείδια στο νήσι Ούτα-τζίμα ή νησί του τραγουδιού. Τέσσερα χρόνια αργότερα θα γράψει το αφήγημα «Ο Λ έω ν» αναπλάθοντας το μύθο της Μ ήδειας. Το Μάιο επιστρέφει στο Τόκιο. Ο ίδιος εξομολογείται: «Μπαίνω στον δεύτερο κύκλο της ζωής μου». Δημοσιεύει το διήγημα «Θ άνατος στο μ εσ ο κα λόκαιρο».
1953 Ολοκληρώνει και εκδίδεται το μυθιστόρημα «Α παγορευμένα Χρώ ματα» που συναντά την ψυχρή υποδοχή των κριτικών. Α πογοητευμένος αποφασίζει ν ’ αφιερωθεί στη συγγραφή έργων κλασικής θεματογραφίας. Μ εγάλος εκδοτικός οίκος της Ιαπω νίας αναλαμβάνει να εκδώσει τα Ά π α ν τά του. Γυρίζεται ταινία το αφήγημα «Η περιπέτεια της Ν ατσούκο». Επισκέπτεται την περιοχή Μίε για να μελετήσει το περιβάλ λον και τις συνθήκες όπου θα διαδραματίζεται το νέο του μυθι στόρημα «Η φωνή των κυμάτω ν». Δημοσιεύονται τα διηγήμα τα «Ταξιδιωτικός Επιτάφιος», «Το αυγό», «Α πρόοπτη στάση», «Α νικανοποίητες γυναίκες» και σε συνέχειες το μυθιστόρημα «Η πρω τεύουσα του έρωτα». Το Δεκέμβριο παρουσιάζεται στο θέατρο Καμπούκι το «Α ράμα της Κόλασης». Συμμετέχει στην ετήσια παράσταση των συγγραφέων και λογοτεχνών ερμηνεύ οντας πρωταγωνιστικό ρόλο στο κλασικό έργο του Καμπούκι «Τσουσινγκούρα» (Chushingura).
1954 Δημοσιεύει το δράμα Νό «Η πριγκίπισσα Αόι», το δράμα «Νέοι επ ιστρέψ τε στη ζωή», το δοκίμιο «Το ταξίδι στα Κύθηρα του Βατώ (Watteau)», και το μυθιστόρημα «Η φωνή των κυμάτων». Τον Ιούλιο δίνει στη δημοσιότητα τα: «Το κλειδω μένο δω μά τιο», «Βεντέτα», «Ο νεαρός που γράφει ποιήματα», «Η θεά». Μ ετακομίζει στις εγκαταστάσεις της κινηματογραφικής ε ταιρίας Μίε προκειμένου να προετοιμάσει και να παρακολου θήσει από κοντά το γύρισμα ταινίας βασισμένης στη «Φωνή των κυμάτω ν». Τον Οκτώβριο κυκλοφορούν, το διήγημα «Ο έ ρω τας του ιερέα του ναού του Σίγα (Shiga)» και το δοκίμιο «Υ πάρχει φασισμός;». Το Νοέμβριο εκδίδεται «Ο ήχος του νε ρού». Το δράμα « Η ερωτική σαγήνη ενός π ω ληιή σα ρδέλας» α νεβαίνει στο θέατρο Καμπούκι. Συμμετέχει ως ηθοποιός στην ε τήσια παράσταση των Ιαπώνων λογοτεχνών.
1955 Εκδίδει το δράμα «Η θάλασσα και η δύση», το μυθιστόρημα «Ο κατα ρρά κτη ς που βυθίζεται». Το Φεβρουάριο συμμετέχει στην παράσταση του κλασικού έργου Καμπούκι «Kumano». Εκδίδεται το μυθιστόρημα «Η αναχώ ρηση του πλοίου Ευτυ χία». Ανεβάζεται στο θέατρο το έργο «Ο αποχαιρετισμός του πλοίου», ενώ εκδίδονται τα θεατρικά «Τα τρία β ασικά χρώ μα τα», «Φωλιά για τερμίτες». Δυο φορές την εβδομάδα συμμετέ χει σε παλαίστρα και παίρνει μαθήματα bodybuilding. Συμμετέχει ως ηθοποιός στην ετήσια παράσταση των λογοτε χνών υποδυόμενος το ρόλο ενός τρελού στο έργο « Έ ν α ς τρελός στο κρεβάτι». Δημοσιεύει σε συνέχειες το δοκίμιο «Σειρά μαθη μάτω ν για τον σύγχρονο έρωτα».
αφιερωμα/39
1956 Τον Ιανουάριο δημοσιεύονται σε συνέχειες τα μυθιστορήματα «Το χρυσό περίπτερο», «Μια άνοιξη που κρά τη σ ε πολύ». Τον Ιούλιο δημοσιεύεται το δράμα «Το μ εγά λ ο εμπόδιο» κα ι το α φήγημα «Δ εκα εννιά χρόνια». Τον Α πρίλιο τα δοκίμια «Ο αιώ νιος ταξιδιώ της Γιασουνάρι Κ αβαμπάτα», «Οι νουβέλες του Ογκάι», «Η χελώ να θα φ τάσει το λαγό; Τα σοβαρά προ β λή μα τα των χωρώ ν π ου ονομάζονται υπα νάπτυκ τες» . Σχετίζεται με τους συντελεστές της θεατρικής ο μάδας Μ πουνγκακούζα. Με ταφράζεται σ τ’ αγγλικά το έργο « Η φωνή τω ν κυμάτω ν».
1957 Τον Ιανουάριο δημοσιεύονται τα θεατρικά έργα που έγραψε σύμφωνα με τους κανόνες του θεάτρου Νό «Ο ναγκάτα » (Onnagata, ο ηθοποιός που ερμηνεύει ρόλους γυναικών στο Καμπούκι) και «Ο ναός του Ν τότζο». Επίσης, τα δοκίμια « Λ ό γος για το θέατρο γρ αμμένο ς πίσω από τις κουΐντες», « Η φ όρμα του ω ραίου-σχετικά μ ε το Χ ρυσ ό Π ερίπτερο». Τον Μ άρτιο παίζεται η τραγωδία «Β ρετανικός» και αρχίζουν τα κινηματογραφικά γυρίσματα του «Μ ια άνοιξη που κ ρά τησ ε πολύ». Την 1η Ιουλίου βρίσκεται στις ΗΠ Α προσκεκλημένος του εκδότη του Α. Κνοπφ κα ι δίνει διάλεξη στο Π ανεπιστήμιο του Μ ίτσιγκαν με θέμα «Η αληθινή κ α τά σ τα σ η τη ς ιαπω νέζικης λ ο γο τεχνία ς και η σχέση της μ ε τη δυτική λ ο γοτεχνία». Μ άταια προσπαθεί ν ’ α νεβάσει στην Αμερική τα «Π έντε έργα σύγχρονου θεάτρου Νδ». Επισκέπτεται το Μ εξικό, την Δομινικανική Δ ημοκρατία, την Αϊτή, την Αβάνα, τη Νότια Αμερική, την Ισπανία, την Ιταλία και την Ελλάδα.
1958 Το Μ άρτιο δημοσιεύει το «Λ όγο περ ί αυτο κτο νίας εραστώ ν» και το «Βιβλίο εικόνω ν ταξιδιού» που είναι μια σειρά άρθρων για τη Νέα Υόρκη. Παίρνει τα πρώ τα μαθήματα μποξ. Το Μάιο δημοσιεύει το δράμα «Το ρόδο και ο πειρατής». Τον Ιούνιο π α ντρεύεται την Γιόκο Σουγκιγιάμα, 21 χρονών, κόρη γνωστού ζωγράφου παραδοσιακής τεχνοτροπίας που του την γνώρισε ο Καβαμπάτα. Τα αίτια που τον οδήγησαν στην απόφασή του τα αφηγείται σε άρθρο δημοσιευμένο τον Ιούλιο με τίτλο: «Ο π ερί π λο κο ς γά μ ο ς μου». Αρχίζει ν ’ ασκείται στο Κεντά (Kendo), την ιαπωνέζικη ξιφασκία, τον Ιούλιο. Κυκλοφορεί η συλλογή δοκιμίων του «Μ αθήματα ανήθικης αγω γής». Κτίζει πολυτελές ιδιόκτητο σε δυτικό στυλ για τον ίδιο κα ι τη γυναίκα του. Εκδίδονται στην Αμερική «Το χρυσό περίπτερο» και «Εξομο λογή σεις μ ιας μ ά σ κα ς» . Σ ταματά το μποξ και ξαναγυρίζει στο bodybuilding. Συμμετέχει σαν ηθοποιός στην ετήσια πα ράστα ση των λογοτεχνών.
1959 Τον Ιανουάριο κυκλοφορεί το «Βιβλίο ανάγνω σης του ύφους» και γυρίζεται η ταινία «Π ερί ανήθικης αγωγής», όπου ο ίδιος συμμετέχει σαν ηθοποιός. Α μέσως μετά, άκολουθεί η ταινία «Ο Φάρος». Το Μάιο κυκλοφορεί το δοκίμιο «Π ορτραίτο 18 και 34 ετών». Μ ετακομίζει σε νέα κατοικία, χτισμένη σε δυτικό στυλ. Γεννιέται η κόρη του Ν ορίκα στις 2 Ιουνίου. Ε κδίδει μια σειρά φωτογραφιών του ηθοποιού Ο νταεμόν Ν ακαμούρα, γνωστού
Στο International House, ενώ το ζεύγος μετά το γάμο δέχεται τους προσκεκλη-
40/αφιερωμα για τις πετυχημένες ερμηνείες του ρόλου ο ναγκάτα στο Καμπούκι και στενού του φίλου. (Η φιλία τους τού εμπνέει το ομώ νυμο διήγημα της συλλογής «Θ άνατος στο μεσοκαλόκαιρο»). Δημοσιεύει το κείμενο «Η γυναίκα είναι απόρθητη». Συναντά στο αυτοκρατορικό ξενοδοχείο του Τόκιο τον Τένεσι Ουΐλιαμς και μ’ αυτή την αφορμή γράφει το άρθρο «Η Ιαπω νία όπω ς την είδε ένας δραματουργός». Συμμετέχει για τελευταία φορά στην ετήσια παράσταση των λογοτεχνών. Υπογράφει σύμβαση ω ς η θοποιός με την κινηματογραφική εταιρία Ντα'ίέι,
1960 Δημοσιεύεται το δράμα «Τ ροπικά δέντρα» και σε συνέχειες τα μυθιστορήματα «Μ ετά το συμπόσιο» και «Η Δ εσποινίς». Πρω ταγωνιστεί ω ς ηθοποιός στην ταινία «Σαλώμη». Τον Ιούνιο παίρνει μέρος σ τις μεγάλες αντιαμερικανικές δια δηλώσεις. Η κρίσιμη πολιτική αναταραχή τού εμπνέει το διήγη μα «Π ατριω τισμός». Τον Ιούλιο δημοσιεύεται το δράμα «Ο ε παίτης μοναχός». Α ναχωρεί με τη γυναίκα του για ένα ταξίδι ανά τον κόσμο διάρκειας τριών μηνών. Ε πισκέπτονται Αμερική, Π ορτογαλία, Ισπανία, Γαλλία, Γερμανία, Αγγλία, Ιταλία, Ελ λάδα και Α ραβικά κράτη. Το Δεκέμβριο συναντά στο Παρίσι τον Ζαν Κοκτώ.
1961 Τον Ιανουάριο δημοσιεύεται η νουβέλα «Π ατριω τισμός» και παρακολουθεί τις δοκιμές δικών του θεατρικών έργων Νό σε θέατρο της Ν. Υόρκης. Συμμετέχει σε ανοιχτή συζήτηση στο πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια με θέμα την ιαπωνέζικη νεολαία. Η κινηματογραφική εταιρία Ντα'ίέι ξεκινά τα γυρίσματα της ταινίας «Η Δ εσποινίς». Το Μάρτιο μηνύεται και δικάζεται για συκοφαντική δυσφήμηση από τον τέως υπουργό Εξωτερικών Χατσίρο Αρίτα, ο οποίος αναγνωρίζει τον εαυτό του στον κε ντρικό ήρωα του μυθιστορήματος «Μ ετά το συμπόσιό». Δ έχε ται ανώνυμα τηλεφωνήματα οπαδών της Δεξιάς, που τον κατη γορούν ότι ένα διήγημά του στρέφεται κα τά του αυτοκράτορα και απειλούν τη ζωή του. Η αστυνομία τού διαθέτει ένοπλη φρουρά. Γεννιέται ο γιος του, Ιτσίρο. Δημοσιεύεται σε συνέχειες το μυθιστόρημα «Π αιχνίδι ζώων» και η νουβέλα «Οι Φράουλες». Το Νοέμβριο εκδίδεται «Η έφο δος της ομορφιάς» και παίζεται στο θέατρο το έργο του «Τα χρυσάνθεμα τη ς δ έκα τη ς μέρας».
1962 Τον Ιανουάριο δημοσιεύεται η νουβέλα «Λουλούδια σ το καπ έ λο» και «Το Θερμός», και σε συνέχειες τα μυθιστορήματα «Χ α ριτω μένοι αστερισμοί», «Η γρήγορη κούρσα του έρωτα». Σχε διάζει το πιο φιλόδοξο έργο του, την κατοπινή μυθιστορηματι κή τετραλογία: « Η Θ άλασσα της γονιμότητας». Δημοσιεύει τη νουβέλα «Φ εγγάρι» κι ένα δοκίμιο στον Τ ανιτζάκι. Δημοσιεύει σε συνέχειες το μυθιστόρημα «Ο πρώ τος έρω τας». Προλογίζει κα ι επιμελείται την έκδοση των έργων του Κ αβαμπάτα.
1963 Τον Ιανουάριο δημοσιεύονται οι νουβέλες «Σταφιδόψω μο», «Δ ιαμάντι», και σε συνέχειες το μυθιστόρημα «Το σ χολείο του
Με τη γυναίκα του, ενώ φτάνουν στην Α μερική, το 1960
αφιέρωμα!41
via της αλητείας μου». Αναλαμβάνει καλλιτεχνικός διευθυντής της θεατρικής ομάδας του Μ πουνγκακούτζα (Bungakuza). Δη μοσιεύεται το «Δοκίμιο σ το ν Φουσάο Μορί» και το Μάρτιο εκδίδεται από τον Έ ικ ο Χοσόε το βιβλίο με τις ημίγυμνες φωτο γραφίες του «Βασανιστήριο ρόδων». Δημιουργείται σκάνδαλο από τις πόζες. Δημοσιεύει τις νουβέλες «Μια πηγή στη βροχή» και «Εισιτή ριο». Εκδίδεται το μυθιστόρημά του «Η γεύση της δόξας», η νουβέλα «Το σπαθί» και το άρθρο «Η δημιουργική μου μέθο δος». Π αραιτείται και αποχωρεί από την καλλιτεχνική διεύθυν ση του θιάσου για λόγους πολιτικούς. Οι ηθοποιοί αρνούνται να ανεβάσουν το έργο του «Η άρπα της χαράς».
1964 Δημοσιεύει σε συνέχειες τα μυθιστορήματα «Μ ετάξι και διορα τικότητα » και «Μουσική». Σχηματίζει νέα θεατρική ομάδα γνωστή με τα αρχικά NLT. Επιμελείται μια έκδοση λογοτεχνι κών βιβλίων. Γίνεται ταινία η νουβέλα «Το σπαθί», και «Παι χνίδια ζώων». Επισκέπτεται για δέκα μέρες την Αμερική. Αρθρογραφεί για την Ολυμπιάδα του Τόκιο. Αισθάνεται ότι δεν έ χει ακόμα ολοκληρώσει το πρόγραμμα της ζωής του.
1965 Πεθαίνει ο συγγραφέας Γιουνιτσίρο Τανιτζάκι. Δημοσιεύει τα: «Π ροσκύνημα στους τρεις ναούς του Κουμάνο», «Λ αμπρή αφήγηση της βίλας της σιω πηλής σελήνης», το άρθρο «Η ιαπωνική λογοτεχνία μ ετά το ν πόλεμο». Το Φε βρουάριο δημοσιεύει το αφήγημα «Το παγώνι» και μια σειρά άρθρων με τον τίτλο «Κ ατά του πανεπιστημίου των εναρέτων γυναικών». Το Μάρτιο επισκέπτεται το Λονδίνο προσκεκλημέ νος πολιτιστικού ιδρύματος και μένει εκεί περίπου ένα μήνα. Οι εντυπώσεις του είναι αρνητικές. Τον Απρίλιο δημοσιεύει τη με τάφραση του έργου του Γκ. Ν τ’ Ανούντσιο «Το μαρτύριο του Α γίου Σεβαστιανού». Τον Ιούνιο εκδίδεται η νουβέλα «Ο καθα ρός έρω τας του πρωινού». Το Σεπτέμβριο αρχίζει να δημοσιεύε ται σε συνέχειες το μυθιστόρημα «Α νοιξιάτικο Χιόνι», πρώτο μέρος της τετραλογίας «Η θάλασσα της γονιμότητας», κι ανα χωρεί με τη γυναίκα του για μακροήμερο ταξίδι ανά την Αμερι κή, την Ευρώπη και την νοτιοανατολική Ασία. Τον Οκτώβριο το όνομά του εμφανίζεται ανάμεσα στους υποψήφιους για το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας. Το Νοέμβριο εκδίδεται το θεα τρικό «Η Μ αρκησία ντε Σα ντ» και σε συνέχειες το «Ο ήλιος και το ατσάλι». Το Δεκέμβριο παρουσιάζεται η ταινία από το μυθιστόρημα «Το σχολείο του κορμιού».
1966 Τον Ιανουάριο τυπώνεται η νουβέλα «Η παρέα» και σε συνέ χειες το μυθιστόρημα « Έ ν α ς αυτός μπερδεμένο». Τον ίδιο μή να το Υπουργείο Π αιδείας τον βραβεύει για το θεατρικό του «Η Μ αρκησία ντε Σαντ», ενώ η ταινία «Π ατριω τισμός» με σενά ριο, παραγωγή, διεύθυνση και ερμηνεία δική του, έρχεται δεύτε ρη στο Διεθνές Φεστιβάλ της Τουρς. Το Φεβρουάριο δημοσιεύεται σε συνέχειες το δοκίμιο « Η αι σθητική του τέλους» και η συνομιλία του με τον συγγραφέα Κόμπο Ά μ π ε «Η λογοτεχνία του εικο στο ύ αιώνα». Συχνάζει
1964: Η Ιαπωνία αναγνωρίζε ται πάλι ω ς προηγμένη χώρα σύμφωνα με το άρθρο 8 του Διε θνούς Νομισματικού Ταμείου και γίνεται αποδεκτή ω ς μέλος του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Αναπτύξεως. Τον ίδιο χρόνο διοργανώνονται στο Τόκιο οι Ολυμπιακοί Αγώνες.
42/αφιερωμα στην παλαίστρα του Kendo στα Α υτοκρατορικά Α νάκτορα και σε σύντομο χρόνο φτάνει στο βαθμό του τέταρτου νταν. Τον Α πρίλιο δημοσιεύεται το άρθρο του «Εθνικισμός για τσ άι και ρ ύ ζι». Γυρίζεται ταινία το «Δίψ α για έρωτα». Τον Αύγουστο εκδίδονται τα δοκίμιά του. Ε πισκέπτεται για τρεις μέρες τον σιντοϊστικό ναό Ομίουα στη Νάρα με τη συντροφιά του Ντόναλντ Κην, μελετητή της ιαπωνικής λογοτεχνίας. Σ ταματά για 10 μέ ρες στο Κιότο. Το Σεπτέμβριο δημοσιεύονται σε συνέχειες τα μυθιστορήματα «Α πογευμα τινό ρούχο», «Σχολή α λλη λο γρα φίας του Γιούκιο Μ ισίμα». Το Νοέμβριο παίζεται η κωμωδία του «Α ραβικές Ν ύχτες». Το Δ εκέμβριο αγωνίζεται στον μαρα θώνιο διασχίζοντας το εθνικό στάδιο. Με την ευκαιρία γνωρίζε ται με νεαρούς που θα επανδρώσουν αργότερα το στρατό του.
1967 Τον Ιανουάριο δημοσιεύεται το αφήγημα «Το ρολόι» κα ι τον Φεβρουράριο αρχίζει να δημοσιεύει σε συνέχειες το μυθιστόρη μα « Ά λ ο γ α σε φυγή», δεύτερο μέρος της τετραλογίας «Η Θά λα σ σ α τη ς γονιμότητας». Μ αζί με τους Γϊασουνάρι Καβαμπάτα, Τζουν Ισικάουα και Κόμπο Ά μ π ε υπογράφουν διαμαρτυρία κατά της κινέζικης πολιτιστικής επανάστασης. Τον Απρίλιο συμμετέχει στις ασκήσεις του Στρατού για την Εθνική Ά μ υ να σε στρατιωτικό πεδίο στους πρόποδες του όρους Φούτζι, όπου παραμένει επί ενάμιση μήνα. Η χογραφεί σε δίσκο τα ποιήματα του Α κίρα Ασάνο. Α νακηρύσσεται διευθυντής του Εθνικού Σταδίου και πρόεδρος της Εταιρείας συγγραφέων και καλλιτε χνών. Τον Ιούλιο παρακολουθεί καράτε σε μία από τις καλύτε ρες παλαίστρες της Ιαπωνίας. Τον Σεπτέμβριο εκδίδεται το δο κίμιό του «Εισαγω γή στο Χ α γκα κο ύ ρε» (το βιβλίο των σαμου ράι). Α ποδέχεται πρόσκληση της ινδικής κυβέρνησης και επι σ κέπτεται με τη γυναίκα του το Νέο Δ ελχί. Κατά την επιστροφή επισκέπτεται μόνος το Λάος και την Ταΰλάνδη. Τον Οκτώβριο δημοσιεύει το δράμα «Η καταστρ ο φ ή του οίκου των Σουζάκου». Α νακηρύσσεται επίσημα υποψήφιος για το βραβείο Νόμπελ.
1968 Τον Φεβρουάριο ασκείται στην οδήγηση πολεμικών αρμάτων στο στρατιωτικό πεδίο του Χ οκάιντο. Συμμετέχει με είκοσι φοι τητές στα μαθήματα πολεμικής εκπαίδευσης του Στρατού Εθνι κής Ά μ υ ν α ς στο πεδίο Τ ακιγκαχάρα στους πρόποδες του Φούτζι. Τον Απρίλιο κυκλοφορούν δύο συνεντεύξεις του: η πρώτη με τον Μ ίτσουο Ν ακαμούρα (Συζήτηση: ο άνθρωπος και η λογοτεχνία) και η δεύτερη (Σας μιλώ για τη λογο τεχνία μου). Το Μ άιο εμφανίζεται στο Playboy το πρώ το μέρος του μυθιστο ρήματος «Σας πουλώ μια ζωή» και κυκλοφορεί το «Τι είναι ένα μυθιστόρημα;». Το μυθιστόρημα « Η γεύση της δόξα ς» τοποθε τείται δεύτερο στον κατάλογο έργων υποψήφιων για το βραβείο Formentor. Εγκαταλείπει τη θεατρική ομάδα N .L.T. και σχη ματίζει μια νέα, την «Ο μάδα του ρομαντικού θεάτρου». Δίνει στη δημοσιότητα το πρώτο μέρος μιας σειράς δοκιμίω ν με τον τίτλο «Π νευματική αγωγή για νεαρούς σαμουράι». Γυρίζει ται νία βασισμένη στο μυθιστόρημα « Έ ν α α υτός μπερδεμένο». Τον Ιούλιο δημοσιεύει το «Δ οκίμιο για τη ν άμυνα της τέχνης». Συμ μετέχει με τριαντατρείς φοιτητές στις στρατιωτικές ασκήσεις στην πεδιάδα της Τακιγκαχάρα. Τον Αύγουστο παίζει ως ηθο
w ■
Λ
αφιερωμα/43 ποιός στην ταινία του «Η μαύρη σαύρα». Φτάνει στο πέμπτο νταν του αγωνίσματος Kendo. Γνωρίζεται με το Μορίτα, φοιτη τή του πανεπιστημίου Βασέντα που θα αυτοκτονήσει μαζί του. Το Σεπτέμβριο ξεκινά η δημοσίευση σε συνέχειες του μυθιστο ρήματος «Ο ναός της αυγής» που είναι το τρίτο και πιο περί πλοκο μυθιστόρημα της τετραλογίας «Η Θ άλασσα της γονιμό τητας». Συμμετέχει σε ανοιχτή συζήτηση στο πανεπιστήμιο Χιτοτσουμπάσι με θέμα «Τα θεμέλια για μια εθνική μεταρρύθμι ση» και σ ε μια διεθνή συνομιλία υπό τη διεύθυνση της Ουνέσκο με θέμα «Οι σπουδές πάνω στην ιαπωνική τέχνη». Αφιερώνεται στο καράτε μαζί με την ομάδα των φοιτητών με την οποία απο φασίζει να σχηματίσει ένα παραστρατιωτικό σώμα επονομαζό μενο Tate no Kai (Εταιρία της ασπίδας) που θα αναγνωριστεί και επίσημα σε μια τελετή στις 5 Οκτωβρίου. Τον ίδιο μήνα πα ρουσιάζεται το μπαλέτο «Μ ιράντα» δικής του εμπνεύσεως, με την ευκαιρία του εορτασμού του έθνους για τα εκατόχρονα της Μεταρρύθμισης του Μέιτζι. Το Νοέμβριο δημοσιεύει τα άρθρα «Οι συνθήκες εξουσίας και ελευθερίας» και « Ό λ ο ι οι Ιάπω νες είναι διεφθαρμένοι». Εισβάλλει στο Πανεπιστήμιο του Τόκιο και αντιμετωπίζει θαρραλέα τους ξεσηκωμένους φοιτητές σε μια προσπάθειά του να συναντήσει τον πρύτανη που κρατείται αιχμάλω τος. Το Δε κέμβριο δημοσιεύεται το δράμα του «Ο φίλος μου ο Χ ίτλερ». Το βραβείο Νδμπελ απονέμεται στον Γιασουνάρι Καβαμπάτα. Π αρά την απογοήτευσή του, συμμετέχει στον εορτασμό προς τιμήν του συμπατριώτη του.
1969 Τον Ιανουάριο δίνει προς τύπωμα το δοκίμιο «Μ εταφέρουμε το Π ανεπιστήμιο του Τόκιο σε ζω ολογικό κήπο». Το Φεβρουάριο το άρθρο « Α ντιεπαναστατική Διακήρυξη». Συμμετέχει με σα ράντα πέντε φοιτητές στις στρατιωτικές ασκήσεις στη Γκοτένμπα. Παίρνει μαθήματα γιάι (iai) και σε τρεις μήνες αποκτά τον βαθμό του πρώτου νταν. Τον Απρίλιο συμμετέχει στους παγκό σμιους τελικούς του Kendo. Δημοσιεύει το δράμα «Η ταράτσα του λεπ ρού βασιλιά». Τον Ιούλιο βρίσκεται στην Οκινάουα. Τέ λος του μηνός συμμετέχει σε συνάντηση με αφορμή την παρου σίαση της ταινίας «Η δολοφονία», όπου ερμηνεύει το ρόλο ενός σαμουράι που αυτοκτονεί με χαρακίρι. Δημοσιεύει σε συνέχειες την «Εισαγωγή σ τη ν επιστήμη της πράξης», προσπαθώντας έ τσι, να καθορίσει τον χαρακτήρα του δικού του στρατού. Μεταφέρεται στο θέατρο το μυθιστόρημά του «Α νοιξιάτικο Χιόνι». Το κείμενο ενός δράματος που έγραψε για το θέατρο μαριονέτας Bunraku κυκλοφορεί σε δίσκο τριαντατριών στροφών με τίτλο «Π αράδοξη ιστορία του φεγγαρένιου δρεπανιού». Δημο σιεύει ομιλία του με τον Σιντάρο Ισιγουάρα και συμμετέχει σε ανοιχτή συζήτηση με θέμα «Η λογική σε μια μεγάλη μεταβατι κή περίοδο - Οι διαισθήσεις και οι υπευθυνότητες ενός συγ γραφέα που αντιδρά». Στο Εθνικό Θέατρο ανεβαίνει ένα έργο Καμπούκι εμπνευσμένο από την «Π αράδοξη ιστορία του φ εγγα ρένιου δρεπανιού». Ο ίδιος συμμετέχει ω ς ηθοποιός. Οργανώνει δημόσια παρέλαση του προσωπικού του στρατού στο εθνικό στάδιο για να γιορτάσει την πρώτη επέτειο από τη σύστασή του. Το Δεκέμβριο περνά τέσσερις μέρες στην Κορέα.
1970 Κυκλοφορεί η συζήτησή του με τον Ακιγιούκι Νοϊζάκα «Το
44/αψιερωμα σπαθί ή το λουλούδι; - Χρόνια χάους του 1970: το μονοπάτι της ζωής ενός ανθρώπου». Συμμετέχει σε συνάντηση που προη γείται ενός διεθνούς συμποσίου με δημοσιογράφους όλου του κόσμου. Η αμερικάνικη επιθεώρηση Exquire τον συμπεριλαμ βάνει στον κατάλογο των εκατό πλέον διάσημων ανθρώπων' του κόσμου, αποκαλώ ντας τον «Ιάπωνα Χέμινγουαίη». Περνά ένα μήνα σχεδόν στο στρατιωτικό πεδίο της Τ ακιγκαχάρα, εκ παιδευόμενος και εκπαιδεύοντας τριάντα φοιτητές του στρατού του. Καταστρώνει σχέδιο δράσης του στρατού του σε συνεργα σία με τον υπεύθυνο αρχηγό της ομάδας και πιστό οπαδό του, τον φοιτητή Μορίτα. Δημοσιεύει το άρθρο « Σχετικά μ ε τον Κώ δικα τιμής ενός πολεμιστή. Α νοιχτή επιστολή στο ν Σιντάρο Iσιντουάρα». Συνθέτει τους στίχους του ύμνου του στρατού του: «Εμπρός! Ν εαροί κόκκινοι λέοντες». Ο ύμνος κυκλοφορεί σε δίσκο μαζί με το κείμενο «Η φωνή των χαμένω ν ηρώων». Μαζί με τα πιο έμπιστα μέλη του στρατού του συμμετέχει στη δέκατη τρίτη εθνική συνάντηση καράτε. Μπαίνει στην κατηγορία του πρώτου νταν. Υ ποβάλλει αίτηση ώστε να ασκείται ο στρατός του κάθε μήνα στο στρατόπεδο Ιτσιγκατάνι - χώρο όπου θα εκφωνήσει τον τελευταίο του λόγο. Συντάσσει τη διαθήκη του. Τον Ιούλιο δημοσιεύεται το πρώτο μέρος του μυθιστορήματος του « Έ κ π τω το ς Ά γγ ελ ο ς » τελευταίο μέρος της τετραλογίας «Η Θ άλασσα της γονιμότητας». Τον Αύγουστο αρχίζει το τε λευταίο κεφάλαιο του βιβλίου που θα ολοκληρώσει μια μέρα πριν την αυτοκτονία του. Ο στρατός του παρελαύνει για τελευ ταία φορά στο εθνικό στάδιο. Α σκείται επί δεκαήμερο με πε νήντα φοιτητές στο στρατιωτικό πεδίο της Τ ακιγκαχάρα. Τον Οκτώβριο κυκλοφορεί η συλλογή δοκιμίων του «Τα πρω τότυπα συναισθήματα». Ποζάρει για τις τελευταίες δημόσιες φωτογρα φίες με τα πιο πιστά μέλη του στρατού του «Tate No Kai», τους Μορίτα, Κόγκα, Ογκάουα και Κόγκα. Στις 3 Νοεμβρίου εκδίδει με τη συνεργασία της γυναίκας του τη βιβλιογραφία του έργου του. Διοργανώνεται έκθεση φωτογραφιών για τη ζωή του. Στον κατάλογο της έκθεσης αποκαλεί την 45χρονη ζωή του «Τέσσερα ποτάμια» (Πεζογραφία - Θέατρο - Σώμα - Πρά ξη). Η έκθεση έχει 100.000 θεατές. Στις 17 Νοεμβρίου συμμετέ χει στην ελεύθερη συνάντηση που διοργανώνει εκδοτικός οίκος στο Αυτοκρατορικό Ξενοδοχείο. Στις 25 Νοεμβρίου, ώρα 12.15 μετά από εκφώνηση λόγου στα μέλη του στρατού του από την ταράτσα του στρατώνα Ιτσιγκατάνι κάνει χαρακίρι. Μαζί του πεθαίνει και ο Μ ορίτα. Τα Ά π α ντά του θα συγκεντρωθούν το 1976 σε 36 τόμους.
αφιερωμα/45
Μπροστά στην αφίσα της «Πατριωτισμός» πρωταγωνιστεί, i960
Δημήτρη Φιλάου
Σχόλιο στη Μαγεία του Μισίμα Μισίμα ανήκει στην κατηγορία των συγγραφέων που οφείλουν κατά πολύ τη φήμη τους στο θάνατό τους. Ο άδικος χαμό ς του συγκινεί, γιατί διατηρεί λογικά αναπά ντητες τις αιτίες που τον προκάλεσαν και γιατί το όλο τέλος του είχε ένα βαθύτατο χαρ α κτήρα διαμαρτυρίας, θεαματικό και αινιγματικό ταυτόχρονα. Παράξενο αλήθεια, αν σκεφτεί κανείς πω ς αυτός ο εκρηκτικός δημιουργός λάτρεψε όσο ελάχιστοι το σώμα, τον έρωτα και το πνεύμα (δηλαδή την ίδια τη ζωή) και συνέβαλε τολμηρά στην προβολή τους ω ς υψηλών αυτόνομων αξιών. Θα ’πρεπε να ’ταν τρομερά αναπόφευκτη η εσωτερι κή πάλη των ερωτηματικώ ν που τον βασάνιζαν, ώστε να διαλέξει το seppuku, την αυτο κτονία με χαρακίρι, ένα φοβερό σωματικό μαρτύριο σαν την ιδεώδη σωτηρία μιας αν θρώπινης ενότητας: της σ άρκας και του πνεύματός του. Έ ν α γεγονός που απ οκτά μεγα-
Ο
46/αφιερωμα λύτερη σημασία αν σκεφθούμε πω ς όλα αυτά συμβαίνουν όταν ο συγγραφέας βρίσκεται στο ανώτατο σημείο σωματικής και πνευματικής επίδοσης. Ό μ ω ς αυτό είναι το πεπρωμένο αυτού του ριψοκίνδυνου σχοινοβάτη, του καλλιτέχνη, που καθόσον προχωρά στην αυτογνωσία απορροφάται σ υντριπτικά από τις καταστροφι κές δυνάμεις των τραγικών αντινομιών του. Είναι εξαιτίας αυτού του μαρτυρικού τέλους που δεν μπορούμε ν ’ αντικρύσουμε το έργο του Μ ισίμα ανεξάρτητο από τη ζωή του δη μιουργού του και να σταθούμε απέναντι του αμερόληπτοι. Ο ίδιος αν ζούσε, θα ’ταν 65 χρονών. Μοιάζει πολύ δύσκολο να τον φανταστούμε αυτόν που ώς τα 45 του ήταν ενεργητικός και δραστήριος να έχει αντέξει τα υπόλοιπα 20 χρόνια σιωπηλά, παθητικά, δηλαδή νεκρά, απλώ ς επειδή ο βιολογικός θάνατος δεν συμβαδίζει πάντα με τον πνευματικό. Γιατί βέβαια ο Μισίμα, στα 45 του, γνώριζε πω ς από δω κι εμ πρός δεν θα μπορούσε να έχει τις ίδιες απαιτήσεις από τον εαυτό του, χωρίς μόνιμες φθο ρές πλέον. Ί σ ω ς σήμερα να ή ταν γενικά ικανοποιημένος για την ανοδική πορεία της Ια πωνίας, αλλά ίσως και όχι· γιατί η έμμονη ιδέα του εκείνης της περιόδου μπορεί να είχε εξασθενήσει, αν είχε βρει κάποια διέξοδο, ή αντικατασταθεί με κάποιαν άλλη. Το ξέρω. Αυτές οι εικασίες ηχούν τώρα κάπω ς παράφωνα, αλλά πριν απορρίψουμε ο,τιδήποτε, πρέπει να καταλάβουμε ότι συχνά οι δημιουργοί δοκιμάζουν δικά τους μέτρα και σταθ μά, μέσα από τα οποία αντλεί το έργο τους, που μόνο μετά από χρόνια μπορούν να υπο λογίζονται και δικά μας. Και πρέπει να έχουμε υπομονή πριν κρίνουμε οριστικά. μεγάλος κυρίαρχος του Μισίμα υπήρξε το σώμα του. Ή τα ν μια πολύ ιδιαίτερη σχέ ση που ο πεζογράφος της έδωσε διέξοδο και μέγεθος κυρίως μέσω του θεατρικού του έργου, γιατί μόνο πάνω σε μια σκηνή η έξαρση του ενστίκτου εκθέτει φωτεινότερα το βάθος των αντιθέτων, τη δύναμη των αντιφάσεων. Και όπω ς είναι γνωστό, ο Μισίμα υπήρξε κατεξοχήν ένας συγγραφέας αντιφάσεων και αντιφατικός άνθρωπος. Λόγου χάρη, το ότι ενώ αγαπούσε μέχρι φανατισμού την ιαπωνική παράδοση, λογοτε χνική και μη, εντούτοις ή ταν βαθύτατα επηρεασμένος και από την ευρωπαϊκή. Το ότι ε νώ ως λογοτέχνης ασκούσε ένα πνευματικό επάγγελμα, εντούτοις θαύμαζε και ενέδιδε στην ύλη (η αφοσίωσή του στα πολεμικά γυμνάσματα της Ιαπωνίας, το bodybuilding, ο πλούτος και η χλιδή που ήθελε να τον περιβάλλουν). Το ότι οι ομοφυλόφιλες τάσεις του δεν τον εμπόδισαν να γίνει η φιγούρα του πιο αρρενωπού Ιάπωνα της εποχής του, να παν τρευτεί, να κάνει παιδιά και να δημιουργήσει την κλασική εικόνα ενός πετυχημένου οικο γενειάρχη. Οι μελετητές του τις έχουν επισημάνει τόσο σε βιογραφικά στοιχεία, όσο και σε γρα πτές μαρτυρίες. Ωστόσο, εξετάζοντας αυτές τις παλινδρομήσεις μέσα από το έργο του, ο αναγνώστης διστάζει να πει αν ο συγγραφέας, παρά τον μεγάλο αγώνα που διεξάγει, έχει καταλήξει κάπου, αν έχει κάνει την οριστική του επιλογή. Ακριβώς γιατί σαν άνθρω πος είναι διχασμένος και τα όρια ανάμεσα στα αντίθετα δεν είναι πλέον απόλυτα σαφή. Αυτό όμως είναι ένα πρώτο επίπεδο πραγμάτων που δεν εμπεριέχει το όλον. Γύρω από το πεδίο της μάχης εκτείνεται άλλος ένας ακόμη χώρος. Είναι ο χώρος της ειρωνείας. Ο Μισίμα, όντας οξυδερκής παρατηρητής (ηδονοβλεψίας της αυτο-καταστροφής θα ’λεγα), και βαθύτατα προβληματισμένος από την κοινωνική πραγματικότητα, δε δίστασε να τη σαρκάσει και μέσω αυτού, τον ίδιο του τον εαυτό. Για να βιώσει και να υπογραμμί σει τον διφορούμενο ρόλο του ανθρώπου των ημερών μας, υποβλήθηκε στις ίδιες διαδι κασίες, αποδέχτηκε τους ίδιους κανόνες με τους οποίους αναγνωρίζεται και καθιερώνε ται κάποιος μες στο κοινωνικό σύνολο. Τέλος, απογοητευμένος από τη θριαμβευτική ε πιτυχία του στοιχήματος που έβαλε με τον εαυτό του, αυτοκτόνησε. Ό λ ε ς του οι κινήσεις είναι μια σειρά δυσυπόστατες απαντήσεις, κατάφαση-άρνηση, που καταλήγουν στην τελευταία, την άρνηση (το χαρακίρι, αν ο θάνατος μπορεί να υπο λογίζεται σαν άρνηση) που όμως χωρίς αυτή, το έργο του θα έμενε ημιτελές. Ο θάνατός του εκράζει μια φιλοσοφική στάση. Ο λοκληρώνει τον κύκλο μιας τροχιάς που αλλιώς θα έμενε μετέωρη. Δεν είναι τυχαίο που σ’ όλη του τη ζωή τον κυνηγούσε ως ύψιστο καθή κον, ύψιστος σ κοπός και ανέβαλε δουλεύοντας υπέρ αυτού. Αλλά τα γραπτά μένουν. Κι αυτά δηλώνουν ότι αξίζει κανείς να δοκιμάσει τη ζωή ακόμα κι αν υποβάλει σε κίνδυνο τα όρια της ίδιας του της ύπαρξης, αφού έτσι μόνο μπορεί ν’ αποσπάσει ενδόμυχα τις απαντήσεις σε εκκρεμότητες που βασανίζουν.
Ο
αφιερωμα/47
δημόσια συνομιλία του με φοιτητές, 1969
Γιούκιο Μ ισίμα
|για νεαρούς σαμουράι Η ζωή
Γενικά, αρχίζει κανείς ν ’ αφιερώνεται στην τέχνη αφότου έχει ζήσει. Έχω την εντύπωση ότι σε μένα συνέβη το αντίθετο, ότι δόθηκα στη ζωή αφότου άρχι σα την καλλιτεχνική μου δραστηριότητα. Κατά κανόνα λοιπόν, αφιερώνεται κανείς πρώτα στη ζωή για να στραφεί μετά στην τέχνη. Το παράδειγμα δύο συγγραφέω ν σαν τον Σταντάλ και τον Καζανόβα μπορεί να ξεκαθαρίσει το νόημα της μεταφοράς από τη ζωή στην τέχνη! Ό ντας ανικανοποίητος ο Σταν τάλ, επειδή δεν κατόρθωνε ν ’ αρέσει στις γυναίκες, μετά από επανειλημμέ νες αποτυχίες, κατάλαβε ότι μόνο η λογοτεχνία μπορούσε να πραγματοποιή σει τα όνειρά του. Αντίθετα, ο Καζανόβα αφού ξετρελάθηκε με τις γυναίκες χάρη στα φυσικά του χαρίσματα, αφού δοκίμασε έως κορεσμού την απόλαυ ση της ζωής, όταν δεν είχε τίποτα πια να δοκιμάσει, θέλησε να γράψει τις α ναμνήσεις του. πάρχει λοιπόν μια έριδα, μια διαμάχη, ανά μεσα στην τέχνη και τη ζωή. Βαυκαλιζόμαστε στην ψευδαίσθηση ότι από τους συγγραφείς θα μπορέσουμε να μάθουμε τί πράγμα είναι η ζωή. Αντίθετα τις περισσότερες φορές αυτοί ανατρέφονται άτονα, ενώ πολύ περισσότεροι είναι οι άνθρωποι που η ύπαρξή τους είναι έντονη κα ι ι σχυρή. Είναι όμω ς πιθανό ό τι μόνο ένας ανάμεσα στους εκατό θα δοκιμάσει την επιθυμία να γρά ψει τη δική του βιογραφία. Α π’ την άλλη, για να γράψεις είναι απαραίτητα το ταλέντο και η τεχνι κή και μια μακρά άσκηση, όπω ς άλλω στε για κάθε αθλητική εκπαίδευση.
Υ
Και δεν γίνεται να χαίρεσαι τη ζωή κα ι ταυτό χρονα ν’ ασκείσαι σε μια σπουδή, όπω ς δεν είναι δυνατόν να γράφεις ενώ ζεις μια περιπέτεια. Συ νεπώς, όταν ένα ς άνθρωπος αποφασίζει να συντάξει τις αναμνήσεις του, να μετασχηματίσει ό ,τι έζησε σε μια ενδιαφέρουσα αφήγηση για να τη μεταβιβάσει στους μεταγενέστερους, τις πιο πολλές φορές είναι ήδη πολύ αργά. Σπάνια είναι τα παραδείγματα που, όπω ς ο Καζανόβα, κατορ θώνουν να επιτελέσουν εγκαίρω ς ένα ανάλογο σχέδιο. Α πό την άλλη πλευρά βρίσκονται αυτοί που ό πω ς ο Σταντάλ όντας απογοητευμένος από τη
48/αφιερωμα ζωή, συγκεντρώνουν σ ’ ένα μυθιστόρημα όλο ό σο από το αίσθημα του ανικανοποίητου, το θυμό, τα όνειρα και την ποίηση μπορούν: μα και σ’ αυ τή την περίπτωση είναι απαραίτητο ένα μέγιστο ταλέντο. Είναι πράγματι απαραίτητο να δημιουρ γείς από το τίποτα και να κατασκευάζεις με τη φαντασία ένα ολόκληρο σύμπαν. Τις πιο πολλές φορές η φαντασία είναι γεννημένη από το ανικα νοποίητο και την πλήξη. Ό τ α ν αφιερωνόμαστε στην πράξη αντιμετωπίζοντας έναν κίνδυνο, ό ταν ανατρέπουμε όλες μας τις ενέργειες ζωής, δεν μένει σχεδόν χώρος για τη φαντασία. Αν εί ναι αλήθεια ότι η φαντασία αναπτύσσει τη νεύρω ση, μπορεί να ειπωθεί ότι στην Ιαπωνία, κατά τη διάρκεια του πολέμου, δημιουργήθηκαν οι λιγό τερο κατάλληλες συνθήκες για την αφύπνιση τέ τοιων ψυχικών ενοχλήσεων. Σ’ εκείνη την εποχή ήταν σπάνιες ακόμη οι κλοπές, σχεδόν ανύπαρ κτα τα εγκλήματα, και η καθημερινή φαντασία του κόσμου κεντρωνόταν ουσιαστικά πάνω στον πόλεμο, μια επιχείρηση που δεν θα μπορούσε να έχει επιτυχία αν σ’ αυτήν δεν διοχετεύεται όλη η ενέργεια ενός λαού. Είπα λοιπόν ότι η ζωή μου ξεκίνησε αφότου α φιερώθηκα στην τέχνη: όπως συμβαίνει σε πολ λούς συγγραφείς, όποιος ξεκινά να γράφει ένα μυθιστόρημα στα είκοσι του χρόνια, δεν έχει άλ λο από το να σταθεί πάνω στις εμπειρίες και τα συναισθήματά του που έχουν, προηγουμένως, συσσωρευτεί και πάνω σ’ αυτά να δουλέψει με τη φαντασία. Στην πραγματικότητα πρόκειται πε ρισσότερο για επιδεκτικές ικανότητες παρά για εμπειρίες: η δική μας ευπαθής, τρυφερή ευαισθη σία ανακαλύπτει τη δυσαρμονία της ζωής μας, να παίζουμε δηλαδή στον κόσμο των λέξεων έ τσι, ώστε να μπορέσουμε να ξεπεράσουμε την ά βυσσο που είναι σκαμμένη από μια τέτοια δυσαρ μονία. Αυτός είναι ο τρόπος που σχηματίζονται πολλοί συγγραφείς: η ενέργεια της βούλησης, η ι κανότητα της αντίστασης, η δύναμη που χρησι μοποιούν άλλες ανθρώπινες υπάρξεις στην προσπάθειά τους να φανούν άνθρωποι αναλύονται στη συγγραφή ενός μυθιστορήματος: όλες οι α παραίτητες ικανότητες για ζωή θυσιάζονται στη λογοτεχνική δραστηριότητα. Ναί, αναπόφευκτα ο συγγραφέας καταλήγει σ’ έναν επαγγελματία που μπορεί να ερευνά τις πιο εσωτερικές εμπει ρίες μόνο μέσω της ανάμνησης μιας ζωής φλέγό μενης από την προηγούμενη ευαισθησία της εφη βείας. Λέγεται συχνά ότι ένας συγγραφέας μπο ρεί να ωριμάσει αν έχει το βλέμμα του στραμμένο πάντα στο πρώτο του έργο, που σημαίνει απλώς ότι για ένα συγγραφέα το πρώτο του έργο, ένα έρ γο όχι φανερά καθορισμένο, χτισμένο πάνω σε α τελείς εμπειρίες, πάνω στην πιο αιχμηρή ευαι σθησία, είναι η βάση, είναι η αναντικατάστατη γενέτειρά του στην οποία επιστρέφει πολλές φο ρές κατά τη διάρκεια της ζωής του.
Για όποιον γράφει, όχι μόνον η παιδική ηλικία αλλά και η νηπιακή, είναι μια πολύτιμη γενέτει ρα. Σε κείνες τις περιόδους η ζωή δεν είναι εμπει ρία αλλά όνειρο, δεν είναι λογική αλλά ευαισθη σία. Κι ύστερα δεν έχουμε ακόμα την υπευθυνό τητα των ενηλίκων. Αλλάζοντας θέμα, η πολιτι κή πράξη του φοιτητικού κινήματος, το Τζένγκακούρεν δεν φαίνεται στερημένο από μια καλλιτε χνική τάση. Οι φοιτητές που προσκολλήθηκαν σ ’ αυτό το κίνημα ανέμιξαν πράγματι τα παιδικά τους όνειρα με τον κόσμο των ιδεών και της πο λιτικής. Κανείς δεν κάνει το πρώτο βήμα στη ζωή δοκιμάζοντας μιαν άμεση αίσθηση ικανοποίη σης. Λίγοι είναι αυτοί που θεωρούνται ικανοποιη μένοι. Το ανικανοποίητο είναι κοινό για κάθε ε πανάσταση ακόμη κι αν στέφεται με επιτυχία. Και είναι α π’ αυτό το ανικανοποίητο που αντλεί πηγές η τέχνη.
Για το σώμα ια τους Ιάπωνες το σώμα ήταν αρχικά μια έννοια δευτερεύουσας σημασίας. Δεν υπήρ ξαν στην Ιαπωνία ούτε Αφροδίτες ούτε Απόλλω νες. Η ομορφιά των Ιαπωνέζων γυναικών, παραβλέποντας ακόμη και τη μη αισθησιακή εικόνα της θεάς Κάνον προσλαμβάνει μια γοητεία αι σθησιακή μόνο την ύστατη περίοδο του Έ ντο στα πορτραίτα των γυναικών που ψάρευαν, έργο του Ουταμάρο. Δεν θέλω να πω μ’ αυτό ότι οι Ιά πωνες δεν αγαπούσαν τις αισθησιακές γυναίκες. Από την έποχή Αζούκα στην εποχή Χέιαν βασί λεψε η σαρκική και πνευματική ομορφιά των γυ ναικών που είναι στην ακμή τους. Οι γυναικείες εικόνες οι τραγουδισμένες στη «Συλλογή μιας χι λιάδας φύλλων» επικαλούνται - το γνωρίζουμε καλά - τη δροσερή, στιβαρή ομορφιά των γυναι κών των χωρικών εκείνων των χρόνων. Κατόπιν, στην εποχή του Χέιαν, το γυναικείο σώμα φαινό ταν να γίνεται πολύ περισσότερο ντελικάτο, μέ χρι και αφύσικο, κι αυτό φέρνει την Ιαπωνία κο ντά στη Γαλλία της περιόδου Ροκοκό του XVIII αιώνα: όταν η κουλτούρα καταλήγει σ’ έναν α κραίο βαθμό ωριμότητας κι αφομοιώνει το προ σποιητό της γυναικείας ομορφιάς. Τα υπερβολι κά πλούσια ενδύματα και οι στενοί στηθόδεσμοι των κυριών της αυλής την εποχή του Ροκοκό μοιάζουν σαν μια φόρμα γκροτέσκα γενικά, εάν τα παραλληλίσουμε με τη φυσικότητα ενός γυ μνού σώματος. Π αρ’ όλα αυτά η διαφορά της Γαλλίας σε σχέ ση με την Ιαπωνία, ή καλύτερα της Ευρώπης σε σχέση με την Ιαπωνία, συνίσταται στο να θεωρεί το ανθρώπινο σώμα σαν τη μεταφορά ενός πράγ ματος που υπερβαίνει το φυσικό. Ο Έ λληνα ς φι λόσοφος, ο Π λάτωνας, έλεγε, όπω ς βέβαια θα γνωρίζετε, ότι στην πρώτη στιγμή μας προσελκύ ει η φυσική ωραιότητα μετά όμως, διαμέσου αυ
Γ
αφιερωμα/49 τής κατορθώνουμε να διαισθανθούμε την πλέον ευγενή γοητεία της Ιδέας. Μια από τις αρχές της ελληνικής φιλοσοφίας είναι λοιπόν η πεποίθηση ότι είναι αδύνατον να υπεισέλθουμε στην ύπαρξη της ιδέας χωρίς να περάσουμε από την είσοδο της φυσικής ομορφιάς. Αντίθετα στην Ιαπωνία ο βουδισμός αρνείται τον φαινομενικό κόσμο, απεχθάνεται το σώμα, το οποίο όχι μόνον δεν εκτιμούσε πάντοτε ως σώμα αλλά και δεν θεωρείται ως εκδήλωση κά ποιου πράγμ ατος που το υπερβαίνει. Πιο ξεκάθα ρα, ο βουδισμός δεν προβλέπει κάποιο αίσθημα σεβασμού για το σώμα. Για τους Ιάπωνες η ομορ φιά διαφαινόταν από τα χαρακτηριστικά ενός προσώπου, από μια ψυχική κατάσταση, από την κομψότητα της ενδυμασίας: ήταν μια πνευματι κή ομορφιά, σε μερικές περιπτώσεις μόνο ένα λε πταίσθητο άρωμα διάχυτο στο σκιόφως των εν δυμάτων μιας γοητευτικής κυρίας όπω ς περιγράφηκε στο Genji M onogatari. Καταλήγουμε να πούμε ότι οι Ιάπωνες γοητεύονταν περισσότερο από την ατμόσφαιρα ερεθισμένοι κυρίως από τη γοητεία που απορρέει από ένα πρόσωπο, παρά α πό τα χαρακτηριστικά του. Το λογοτεχνικό έργο του Τζουνιζίρο Τ ανιτζάκι, για παράδειγμα, σε αρμονία με την ιδιαιτερότητα της γενιάς και της ιαπωνικής κουλτούρας, αν και αρχίζει εγκωμιά ζοντας το κορμί, σύμφωνα με τη δυτική παράδο ση, καταλήγει να τιμά τη γοητεία - στο «Ashikari» για παράδειγμα - μιας γυναικείας ο μορφιάς υπο σκιά περιβαλλόμενη με την αρχαία βαρύτητα του μεταξένιου κιμονό: και είναι αυτή η αλλαγή του μια ασυγκράτητη επιστροφή στην παράδοση της χώ ρας μας. Το ανδρικό σώμα παραμελήθηκε ακόμα πε ρισσότερο. Το γυναικείο, τουλάχιστον, υπήρξε
αντικείμενο επαίνων στους οποίους έμεινε ξένη μια αυθεντική αίσθηση σεβασμού πρός το κορμί κι αυτό εμπόδισε τους Ιάπωνες να μεταμορφώ σουν σε ποιητικά σύμβολα κάθε ενδόμυχο μέρος του γυναικείου κορμιού όπω ς συνέβη για πα ρά δειγμα με το « Ά σ μ α Ασμάτων» του Σολομώντα. Το αντρικό σώμα θεωρήθηκε σε μεγάλο βαθμό μια πραγματικότητα που πρέπει να αποκρύψεις, και να την αναμίξεις με το μυαλό. Για να δηλιόσει την οντότητά του ο άνδρας είχε την απαίτηση να ντύνεται με ρούχα που να επιδεικνύουν την αξιοπρέπειά του. Π αρατηρούμε σ’ αυτή την αντί ληψη την κυριαρχική επίδραση της κινέζικης τέ χνης: ακόμα και στην Ιαπωνία οι μοναδικοί ά ντρες που εμφανίζονταν γυμνοί προέρχονταν από τις κατώτερες κοινωνικές τάξεις. Πρόκειται για μιαν αντίληψη διαδεδομένη σ ’ όλη την Ασία μέ χρι τη σύγχρονη εποχή: οι άντρες με τους δυνα τούς μυς θεωρούνταν χειρώνακτες εργάτες της κα τώ τατης κοινωνικής τάξης: οι ευγενείς ήταν α ναπόφευκτα κα χεκ τικές υπάρξεις με ατροφικούς μυς. Για να επιβεβαιωθεί η αρρενωπή ομορφιά του ανδρικού σώματος θα απαιτούνταν μια γεν ναία φυσική εξάσκηση, αλλά κάθε σωματική κό πωση ήταν αποκλεισμένη από τους ευγενείς κι α π ’ αυτούς που αποτελούσαν τις ανώτερες τά ξεις. Μπορεί να θεωρηθεί ότι αυτός είναι ένας α πό τους λόγους που εξεθείασαν την πνευματικό τητα της φιλοσοφίας της πράξης όπω ς την συνέ λαβαν οι Ιάπωνες. Στην Ε λλάδα το σώμα θεωρείτο μια πραγματι κότητα ουσιαστικά όμορφη και το να αναπτύσ σεται η γοητεία της σήμαινε ανθρωπιστική και πνευματιστική εξέλιξη. Αντίθετα στην Ιαπωνία, οι ασκούντες τις πολεμικές τέχνες θεωρούσαν την άσκηση τέτοιας δ ιδασ καλίας ως απόλυτα ξέ-
50/αφιερωμα νη στον εξωραϊσμό του κορμιού, ω ς σ χήμα επι κύρωσης πνευματικών αξιών. Είναι αδύνατον α κόμα κα ι να συλλάβουμε νοητικά ποια όψη είχε ο Μ ουζάσι Μ ιαμότο. Υπάρχει μονάχα η εικόνα ε νός ήρωα όπου συνενώνονται το φιλοσοφικό τα λέντο, που προέρχεται από μια εξαιρετική και διεισδυτική πνευματική αναζήτηση, και η υπε ράνθρωπη επιδεξιότητα σ τις πολεμικές τέχνες. Το σώμα του που λειτουργούσε ω ς δεσμός ανά μεσα σ’ αυτούς του δύο πόλους, μας είναι άγνω στο, σχεδόν δεν υπήρξε. Η τέτοιου είδους αντίληψη των Ιαπώνω ν για το κορμί άλλαξε ριζικά μετά τον τελευταίο πόλεμο εξαιτίας της επιρροής της αμερικανικής αντίλη ψης που, μολονότι δεν αντιπροσωπεύει απαραιτήτω ς μια αναγέννηση του ελληνικού πνεύματος, διαμορφώνεται σαν μια κοινωνία ολοκληρωτικά υλιστική που αποδίδει την ύψιστη σημασία στη φυσική όψη. Ό σ ο περισσότερο η τηλεόραση επιβάλλεται τόσο οι ανθρώπινες φιγούρες θα εκπέμ πονται και θα αφομοιώνονται αστραπιαία και τόσο περισσό τερο η αξία ενός ατόμου θα καθορίζεται α ποκλει στικά από την εμφάνισή του. Αυτή θα είναι η λο γική κατάληξη της λατρείας του κορμιού που για παράδειγμα θριαμβεύει στην Αμερική: όλες οι κονωνίες που θα καταλήξουν να προσδιορίζουν την αξία μιας ανθρώπινης ύπαρξης από την εμ φάνισή της, θα γίνουν αναπόφευκτα υλιστικές. Ό σ ο για μένα θεωρώ μια παρόμοια λατρεία του κορμιού παρέκκλιση από τις θεωρίες του Π λάτωνα. Αυτός που διαθέτει ένα θελκτικό σώ μα δεν είναι απαραίτητα προικισμένος και με πνευματικές αξίες. Μια σκέψη ανακριβής ενός ελληνικού ρητού λέει: «Νους υγιής εν σώματι υγιεί». Αντίθετα θα ’πρεπε να είχε συνδεθεί έτσι: «Μ ακάρι ένας νους υγιής να βρίσκεται μέσα σ ’ έ να σώμα υγιές». Αυτό αποδεικνύει ότι από την ε ποχή της αίγλης της αρχαία ς ελληνικής κοινω νίας η αντίθεση ανάμεσα στο σώμα και το πνεύ μα δεν έπαψε ποτέ να βασανίζει τους ανθρώπους.
Η λατρεία της φυσικής ομορφιάς που φαινομενι κά αποδίδει στο κορμί τη μέγιστη αξία, την ίδια στιγμή το υποτιμά και κάνει πιθανή την πώλησή του σαν να ήταν ένα εμπόρευμα. Χ ωρίς κάποια προκαταρκτική πράξη λατρείας, το σώμα προσφέρεται σε πλειστηριασμό διαστρεβλωμένο από το εμπορικό πνεύμα. Ο θάνατος της Μαίριλυν Μ ονρόε αντιπροσωπεύει το τραγικό πεπρωμένο μιας θαυμάσιας γ υναίκας που η φυσική της εικό να ξεπουλήθηκε ωμά χω ρίς κανένα σεβασμό για το πνεύμα της. Τώρα βρισκόμαστε σ ’ ένα σημείο ισοδιάστατο ανάμεσα σε δύο ακραία στερεότυπα δύο διαφορετικών πολιτισμώ ν. Ενώ στην ψυχή μ ας βρίσκονται ακόμα ίχνη της ιαπω νικής πνευ ματικότητας που απεχθάνεται το σώμα, από την άλλη πλευρά διαχέεται ο υλιστικός η δονισμός εισαγόμενος εξ Α μερικής. Είμαστε αδιάκοπα δι χασμένοι μη γνω ρίζοντας ποιο στερεότυπο να διαλέξουμε. Ό ν τ α ς ο ίδιος άντρας, μου φαίνεται καθόλα φυσικό να υποθέσω ότι ένα τέλειο κορμί συμβάλλει στο να αναβαθμίσει το πνεύμα που την ίδια στιγμή πρέπει να εξευγενίσει το σώμα τε λειοποιώ ντας το πνεύμα. Στο «Πορτραίτο του Ν τόριαν Γκραίη» ο Ό σ κ α ρ Ουάιλντ έγραψε μια φράση που πριν χρόνια, όταν τη διάβασα για πρώτη φορά, μου φάνηκε ένα ευτελές παράδοξο, ενώ τώρα είμαι σε θέση να εκτιμήσω την αλήθεια της. Υποστηρίζει ότι οι ασθένειες του πνεύματος θεραπεύονται με το σώμα, ενώ οι ασθένειες του σώ ματος με το πνεύμα. Δηλαδή ότι ο αισθησια σμός αποτελεί το φ άρμακο για τις αναπηρίες του πνεύματος και ότι το πνεύμα είναι το αντίδοτο για τα δηλητήρια του αισθησιασμού. Οι άνθρω ποι συχνά οδηγούνται στην αντίληψη μιας ε σφαλμένης ιδέας του σώ ματος εξαιτίας της πε ποίθησης, ότι η φυσική ομορφιά, είναι αδιαχώρι στη από την αισθησιακή γοητεία και ότι αυτό δεν αφορά μόνο την ανθρωπότητα, αλλά ότι είναι τυ πικό χαρακτηριστικό κάθε ομορφιάς μέσα στα όρια που αυτή μπορεί να γίνει αντιληπτή από τον ανθρώπινο νου.
αφιερωμα/51
Κατά τη διάρκεια μιας πρόβας θεατρι κού του έργου, το 1963
Αλμπέρτο Μοραβία
ε συγκλόνισε πολύ το αποτρόπαιο τέλος του Μισίμα γιατί τον γνώρισα σ ’ ένα ταξίδι μου στην Ιαπωνία κι έτρεφα μεγάλη συμπάθεια για τον ίδιο. Γι’ αυτό λυπάμαι που πέθανε και μάλιστα για τους λόγους που πέθανε. Αυτοί οι λόγοι μολονότι κατανοητοί είναι παράλογοι για μένα. Πολύς κόσμος στην Ευρώπη και αλλού πέθανε θαρραλέα για τα ίδια αίτια. Έ τσ ι δεν πρέπει να. τους κρίνουμε για ό,τι είναι, αλλά να σταθούμε ευλαβικά, όπω ς λένε, μπροστά στο θάνατο. Επιπλέον δεν είναι σωστό ν ’ αποκαλούμε φασίστα τον Μισίμα, όπω ς το έκαναν πολλοί. Θα τον αποκαλούσα ενδεχομένω ς συντηρητικό ξεπεσμένου τύπου, αισθητικό μαχητή του παρελθόντος, έξοχο νοσταλγό μιας εποχής οριστικά τελειωμένης αν και ακόμα νωπής. Α ς φανταστούμε μια στιγμή ότι η φεούδαρχική περίοδος του .1000 στην Ιταλία παρατείνεται μέχρι το 1945. Ο Μισίμα είχε τη νοσταλγία μιας ανάλογης φεουδαρχίας που στην πραγματικότητα στην Ιαπωνία δεν εξαφανίστηκε ολοκληρωτικά παρά με την αμερικανική κατοχή.
Μ
Μισίμα ήταν από τους πιο σημαντικούς συγγραφείς της Ιαπωνίας. Γεννημένος το 1925 είχε ήδη δημοσιεύσει στα 45 του μια σειρά μυθιστορημάτων, πάνω από πενήντα τόμους διηγημάτων και ποιημάτων, εκατοντάδες άρθρα σε περιοδικά κι εφημερίδες. Υπήρξε επίσης συγγραφέας θεατρικών έργων: έγραψε κι ανέβασε στο θέατρο αρκετά έργα τύπου Καμπούκι και προσπάθησε μ’ επιτυχία να δημιουργήσει ένα σύγχρονο θεάτρο Νό στο καλούπι του παραδοσιακού. Το ξεκίνημα του Μισίμα ανάγεται στα 1944, όμως η πρώτη του μεγάλη επιτυχία ήρθε το 1949 με τις «Εξομολογήσεις μιας μάσκας», μυθιστόρημα που, με ευαισθησία και δροσιά, ο αφηγητής εξιστορεί πώ ς ανακάλυψε το ότι ήταν εκτεθειμένος σ’ αυτό που σήμερα ονομάζουν ιδιόμορφες φιλίες. Δεν γνωρίζω ιαπωνέζικα κι έτσι δεν μπορώ ν’ αξιολογήσω απευθείας την ποιότητα και τον χαρακτήρα του ύφους του Μισίμα. (...) Κάποιοι κριτικοί αναφέρουν τα ονόματα του Ν τ’Ανούντσιο, του Ό σ κ α ρ Ουάιλντ αλλά, προφανώς, πρόκειται για γενικές αναφορές που εντούτοις αφήνουν να διαφανεί ο «καθυστερημένος» χαρακτήρας της λογοτεχνίας του Μισίμα. Είναι όμως χωρίς αμφιβολία ότι ο Μισίμα δεν είχε τη μυστηριακή ενέργεια του πεζού ποιήματος του Σίγκα Ναόια, ούτε τη δύναμη, την απλότητα και την οξύνοια του Τανιτζάκι, έτσι για ν ’ αναφέρουμε δύο
Ο
52/αφιερωμα πρω ταρχικούς συγγραφείς της παλαιότερης γενιάς. Αλλά ο Μισίμα δεν ήταν μόνο ένας έξοχος συγγραφέας. Ή τα ν πάνω α π’ όλα ένα «δημόσιο πρόσωπο», αυτό που στις Η .Π .Α . ονομάζεται «public figure». Δηλαδή ένας συγγραφέας που ξεπερνούσε τα όρια της λογοτεχνίας και με την προβολή και την επίδρασή του υπερέβαινε τα ήθη. Έ ν α ς καλός συγγραφέας δεν επιτρέπεται, χωρίς σοβαρές απώλειες, να γράψει ένα άσκημο βιβλίο, όμως μια public figure μπορεί να γράψει όσα θέλει ακόμα κι αν αυτά δεν χρησιμεύουν στη λογοτεχνία του, εντούτοις θα συντελέσουν αβίαστα στη γοητεία και το γόητρό του. Ο Ν τ’ Ανούντσιο σε μακρινές εποχές υπήρξε για την Ιταλία μια public figure. Το ίδιο είναι σήμερα ο Νόρμαν Μάιηλερ στην Αμερική και τη δεκαετία του ’30 ο Αντρέ Μαλρώ στην Γαλλία. Ο Μ ισίμα στην Ιαπωνία ήταν κανονικά μια public figure. Και για να φέρω μόνο ένα παράδειγμα: υπήρξε ηθοποιός και σκηνοθέτης μιας μικρής ταινίας όπου μετά από μια ερωτική σκηνή με τη γυναίκα του παρουσιάζεται γυμνόκορμος και καθισμένος οκλαδόν, κατά την ιαπωνική παράδοση, κάνει χαρακίρι - ίσως ένα προκαταβολικό βασανιστήριο, πριν από την τρομερή του αυτοκτονία. (...). Ό τ α ν μιλούσα για τον Μισίμα σ’ έναν Ιάπωνα, κουνούσε πρώτα το κεφάλι μ’ ένα χαμόγελο και κατόπιν έσπευδε να πει πω ς ήταν ένας συγγραφέας με ταλέντο μεγάλο, με ύφος ταυτόχρονα πλούσιο, καθαρό και γλαφυρό και ότι ορισμένα από τα βιβλία του ήταν ό ,τι καλύτερο διέθετε τότε η Ιαπωνία. Το μειδίαμα αφορούσε αυτό ακριβώς το δημόσιο πρόσωπο του Μισίμα, την public figure. Ή τα ν ένα χαμόγελο δύσκολης ερμηνείας. Διάβαζες ίσως μια ελαφριά αποδοκιμασία γιατί ο ιαπωνέζικος λαός είναι παροιμιακά επιφυλακτικός, ντροπαλός, ίσως μια ιδέα ικανοποίησης, ίσως, ποιος ξέρει, λίγη υπερηφάνεια ώστε να πει: ναι, κι εμείς στην Ιαπωνία έχουμε ένα συγγραφέα - προσωπικότητα, ένα συγγραφέα public figure. να πρωινό πήγα να βρω τον Μ ισίμα στο σπίτι του. Ο συγγραφέας έμενε σε μια συνοικία μακριά από το κέντρο του Τόκιο, σ’ ένα δρομάκο απόμερο και μοναχικό. Πέρα από την καγκελόπορτα αντίκρυσα μ’ έκπληξη ένα στενό, ψηλό σπίτι, λευκό και στοκαρισμένο σε ύφος liberty. Δ ίπλα σ ’ αυτή την κατοικία δυτικού στυλ ήταν μια άλλη ξύλινη ιαπωνέζικη. Λίγο αργότερα έμαθα ότι ήταν η κατοικία των γονέων του Μισίμα. Μ προστά στο σπίτι ήταν ένας μικρογραφικός κηπάκος ολόκληρος καλλιεργημένος με γκαζόν α λα αγγλικά. Στη μέση του γκαζόν υψωνόταν ένα λευκομάρμαρο άγαλμα μιας γυμνής γυναίκας, ίσως θεάς ή νύμφης, κι αυτή στο ίδιο στυλ liberty. Ο Μισίμα ήρθε να με πάρει από το ξενοδοχείο μ’ ένα τεράστιο αμερικάνικο αυτοκίνητο που χωρίς καμία ιδιαίτερη φιλαρέσκεια άφηνε να οδηγεί η γυναίκα του. Στο κατώφλι του σπιτιού προθυμοποιήθηκα να βγάλω τα παπούτσια, σύμφωνα με το ιαπωνέζικο τυπικό, αλλά ο Μισίμα μου επέβαλε να μην κάνω φιλοφρονήσεις γιατί το σπίτι του ήταν ευρωπαϊκό κι έμπαινε κανείς με τα παπούτσια. Μ πήκα λοιπόν. Η κλίση του Μ ισίμα για την περίοδο liberty φαινόταν καθαρά από την επίπλωση του σπιτιού. Στο μικροσκοπικό χωλ, όλο στοκαρισμένο, ήταν μια σκάλα με σιδερένιο κιγκλίδωμα, όλο βοστρύχους κι αραβουργήματα που τυλίγονταν σπειροειδώς και στους τρεις ορόφους του σπιτιού. Έ ν α κόκκινο χαλί ξετυλιγόταν πάνω στα λευκομάρμαρα σκαλιά. Μ προστά προχωρούσε ο Μ ισίμα και στον δεύτερο όροφο με οδήγησε στο γραφείο του. Έ ν α γραφειάκι μικ ροσκοπικό, θα ’λεγε κανείς σαν μια σκαμμένη σπηλιά μέσα σ’ ένα βουνό χαρτιών, το τραπέζι της δουλειάς ήταν βυθισμένο σε βιβλία και χαρτικά. Στα μικρά χωρίσματα ανάμεσα στη μια και την άλλη βιβλιοθήκη φαίνονταν παντού πορτραίτα του Μισίμα, φωτογραφίες, ζωγραφιές, σκίτσα. Σου έρχονταν στο νου γραφεία άλλων εποχών: στην Καποντσίνα του Ν τ’ Ανούντσιο, στον τόπο δουλειάς ενός Μ παρές ή ενός Ουΐσμαν. Α νάμεσα στις φωτογραφίες ήταν μία προφητική: ένα φωτόγραμμα μεγεθυμένο από την τηλεταινία με το χαρακίρι όπου ο Μισίμα, γυμνόστηθος, κρατά απειλητικά το σπαθί των σαμουράι με κείνο τον παραδοσιακό σαρκασμό ηθοποιού του Καμπούκι. Αλλα παρόμοια σπαθιά έβλεπε κανείς τοποθετημένα εδώ κι εκεί σε ειδικά στιλβωμένα υποστηρίγματα. Ανεβήκαμε κι άλλους δυο ορόφους αυτής της αγγλικής κατοικίας εποχής Εδουάρδου και κατόπιν βγήκαμε σ’ ένα είδος ταράτσας κυκλικής και τζαμένιας, επιπλωμένης σε στυλ δεκάτου ενάτου.
Ε
αφιερωμα/69 Καθίσαμε σ’ ένα στρογγυλό ντιβάνι κάτω από μια βιβλιοθήκη σ χήματος σιδερένιου αλόγου. Ο Μ ισίμα στεκόταν τώρα μπροστά μου, ντυμένος στα σκούρα με ένα λευκό πουκάμισο και μαύρη γραβάτα. Τότε τον κοίταξα. Ή τα ν πολύ μικρός, αλλά με κείνο το αρειμάνιο ύφος το ενεργητικό, αρρενωπό και επιθετικό, που έχουν καμιά φορά οι Ιάπωνες. Είχε ένα πρόσωπο τέλειο οβάλ με υπέρμετρα κανονικά και ακίνητα χαρακτηριστικά κά πω ς σαν μιας μάσκας. Α μέσως μετά σχηματίστηκε το γέλιο. Το ξέσπασμα του γέλιου έκανε να πέσει η μάσκα. Μια μάσκα σαρκαστική, βίαιη, απέδωσε στο πρόσωπο για ένα λεπτό μια έκφραση άγρια. Συλλογίστηκα ότι και οι δυό αυτές εκφράσεις, εκείνη η απαθής και η άλλη η οργισμένη, ήταν χαρακτηριστικά των προσώπων των σαμουράι με τα οποία ο Μ ισίμα φαινόταν να ταυτίζεται τόσο φανερά. Σκεπτικός, ήρεμος, υπεροπτικός, ο Μ ισίμα απάντησε στις ερωτήσεις μου για γνω στές προσωπικότητες με υπολογισμένη ωμότητα: «Τι λέτε για τον Α.Α.;» «Αγροίκος». «Για τον Ζ .Ζ.;» «Γελοίος», «Α δίστακτος απατεών». Και τα παρόμοια. Ο Μισίμα φαινόταν στην πραγματικότητα να τρέφει μια βαθύτατη απέχθεια για την κοινωνία των λογοτεχνών και δεν υπέκρυπτε ότι προτιμούσε (άλλη μια αναλογία με τον Ν τ’ Ανούντσιο) τη συντροφιά των αριστοκρατών και των βιομηχάνων α π ’ αυτή των λογοτεχνών. Π ράγματι, είπε: «Δεν τη βρίσκω με τους συναδέλφους μου. Προτιμώ να βρίσκομαι με τραπεζικούς, βιομήχανους, μ’ ένα λόγο, αστούς. Ή στρατιωτικούς. Ό μ ω ς , γενικά δεν αγαπώ την κοινωνική ζωή». «Ποιος είναι ο τρόπος που δουλεύετε;» Γέλασε σαρ κασ τικά- «Η μέθοδος της δουλειάς μου είναι να γράφω πολύ. Ό σ ο το δυνατόν περισσότερο. Για να το πετύχω απομονώνομαι. Καμιά φορά απομακρύνομαι από το Τόκιο και καταφεύγω σε κανένα τόπο μοναχικό. Ούτε η γυναίκα μου ξέρει που είμαι κρυμμένος». « Έ χ ετε πάει στην Αμερική;» «Ναι. Προτιμώ την Ευρώπη». «Είναι αλήθεια ότι μεταφράσατε από τα γαλλικά "Τ ο Μαρτύριο του Αγίου Σεβαστιανού” του Γκαμπριέλ Ν τ’ Ανούντσιο;» «Ναι, είναι αλήθεια. Ο Ν τ’ Ανούντσιο υπήρξε μεγάλος συγγραφέας». «Έ χε τε λάβει μια παραδοσιακή παιδεία, δεν είν’ έτσι;». «Ναι, εκπαιδεύτηκα σύμφωνα με τη μέθοδο των σαμουράι». « Σας αρέσει η σύγχρονη Ιαπωνία;» «Μου αρέσει η παραδοσιακή Ιαπωνία. Εγώ δεν είμαι ένας επανασ τατικός συγγραφέας της πρω τοπορίας. Είμαι αυτό που είμαι». Του μίλησα για το θέατρο Νό, μια προσπάθειά (του) αρκετά ενδιαφέρουσα που κατά κάποιον τρόπο πέτυχε να αναζωογονήσει το παραδοσιακό Νδ εκσυγχρονίζοντας το περιεχόμενο με τροποποιήσεις. Του είπα ότι μου άρεσε κυρίως το έργο που τιτλοφόρησε Hanjo, είναι η ιστορία ενός τρελού κοριτσιού που θεραπεύεται μόλις επιστρέφει ο άντρας που όταν την εγκατέλειψε εκείνη οδηγήθηκε στην τρέλα. Ο Μισίμα με άκουγε με απόλυτη απάθεια. Μ ετά όμως, τη στιγμή της αναχώρησης μου ’δείξε τη συμπάθειά του προσφέροντάς μου ω ς δώρα τα δράματα του Νδ. πρόεδρος του ιαπωνικού συμβουλίου έκανε μια δήλωση σχετικά με το θάνατο του Μισίμα ριψοκινδυνεύοντας την υπόνοια της τρέλας. Περιορίζομαι να παρατηρήσω ότι έναν αιώνα πριν, μια παρόμοια υπόθεση διασκευασμένη και «επιστημονική» δεν θα διατυπωνόταν. Τι θέλει να πει αυτό; Ό τ ι ο Μ ισίμα σαν δημόσιο πρόσωπο και συγγραφέας ήταν αντιπροσωπευτικός της Ιαπωνίας, ενός κράτους διαρχικού και αντιφατικού, ώστε μπρος σε μια βιομηχανική επανάσταση να συνυπάρχουν συνήθειες, ήθη και οράματα του παραδοσιακού κόσμου. Και σήμερα ακόμη στη λογοτεχνία της Ιαπωνίας η μεσολάβηση ανάμεσα στη βιομηχανική επανάσταση και τη φεουδαρχία επαφίεται όχι πλέον στον μαρξισμό, αλλά στον αισθητισμό, έτσι όπω ς περίπου συνέβαινε στην Ευρώπη έναν αιώνα πριν. Ί σ ω ς γι’ αυτό ο Μισίμα αγαπούσε τον Ν τ’ Ανούντσιο. Δεν τον αγαπούσε επειδή αποτελούσε το παρελθόν, αλλά επειδή τον θεωρούσε στο επίκεντρο του παρόντος. Ο Μισίμα, εννοείται φυσικά ότι, ήταν κυρίως ένας νευρωτικός και το χαρακίρι του έχει την πρω ταρχική σημασία ενός συμπτώματος. Αλλά οι νευρώσεις είναι κα τά βάθος φαινόμενα καλλιτεχνικά, ειδικά σ’ έναν άνθρωπο της τέχνης.
Ο
Αυτό εξηγεί επίσης γιατί στον Μ ισίμα το δημόσιο πρόσωπο υπερίσχυσε τελικά του συγγραφέα.* * (Απόσπασμα προλόγου του Μοράβια στην ιταλική έκδοση διηγημάτων του Γ. Μισίμα «Θάνατος στο μεσοκαλόκαιρο», εκδόσεις Guanda, 1987).
70/αφιερωμα
0ν\ν°· ύ^° X\CP*·
&ς>ιω Φωτ. από την παράσταση η
Η Μαρκησία ντε Σαντ ιαβάζοντας μ’ ενδιαφέρον τη «Ζωή του Μαρκήσιου ντε Σαντ» του Tatsuhiko Shibusawa, αυτό που κατά πολύ ερέθισε την περιέργειά μου σαν συγγραφέα ήταν το αίνιγμα της μαρκησίας ντε Σαντ. Γιατί μια γυναίκα που κατόρθωσε να παραμείνει ώς εκείνη τη στιγμή πιστή στο σύζυγό της, που του ήταν απεριόριστο αφοσιωμένη, τον εγκαταλείπει ακριβώ ς εκείνη τη στιγμή που γέρος πλέον επιστρέφει ελεύθερος; Έ ν α τέτοιου είδους αίνιγμα στάθηκε η αφορμή αυτού του θεατρικού έργου όπου επιχειρείται να δοθεί μια λογική απάντηση. Μου φάνηκε ότι μέσω αυτού θα εκφραζόταν το πλέον ακατάληπτο και αυθεντικό της ανθρώπινης φύσης κι εγώ θέλησα να εξηγήσω τον Σαντ μοναδικά μέσα α π ’ αυτή την προοπτική. Κατόπιν πρόκειται για ένα, ας πούμε, «Δοκίμιο στον Σαντ θεωρούμενο από τη σκοπιά των γυναικών», έτσι, κάθε μέρος περιστρεφόμενο γύρω από την κεντρική φιγούρα της Μαντάμ ντε Σαντ πρέπει να είναι αυστηρά γυναικείο. Η Μ αντάμ ντε Σαντ αντιπροσωπεύει τη συζυγική πίστη, η μητέρα κυρία Μοντρέιγ το νόμο, την κοινωνία, την ηθική, η κυρία Σιμιάν τη θρησκευτικότητα, η κυρία Σαιν-Φοντ τα ζωώδη πάθη, η Ά ν να , η μικρότερη αδερφή της Μ αντάμ ντε Σαντ, τον αυθορμητισμό και το απρόβλεπτο, η καμαριέρα Σαρλότ τη λαϊκή ψυχή· και όλες μαζί πρέπει να διασταυρώνονται και να στροβιλίζονται γύρω από τον εαυτό τους όπω ς οι τροχιές των πλανητών. Έ χ ο ν τα ς διαγράψει κάθε ασήμαντο σκηνικό τέχνασμα πρέπει να κυριαρχεί στη σκηνή μόνον ο διάλογος. Μόνον η σύγκρουση των ιδεών πρέπει να δίνει σχήμα στο δράμα, και τα συναισθήματα πρέπει να εκθέτονται περιβλημένα το ένδυμα της λογικής καθόλην του τη διάρκεια. Η οπτική ομορφιά ανατέθηκε στα εξαιρετικά ενδύματα σε στυλ ροκοκό. Το σύνολο πρέπει να συνθέτει ένα ακριβές μαθηματικό σύστημα επικεντρωμένο στη Μ αντάμ ντε Σαντ... Μ ’ αυτές τις προϋποθέσεις.ξεκίνησα να γράψω αυτό το έργο, αλλά δεν είμαι βέβαιος ότι πραγματοποίησα το αρχικό μου σχέδιο. Κι ακόμα αμφιβάλλω ότι γεννήθηκε από τη ριζική αντίθεση μιας αντίληψης περί θεάτρου που καλλιέργησα κατά τη μακρινή διάρκεια του χρόνου. Εδώ που τα λέμε, είναι παράξενο το πώ ς ένας Ιάπωνας έγραψε ένα θεατρικό έργο με Γάλλους ήρωες, όμως επεδίωξα, κατά κάποιον τρόπο, να χρησιμοποιήσω την τεχνική που έχουν υιοθετήσει οι Ιάπωνες ηθοποιοί του σύγχρονου θεάτρου όταν παρουσιάζουν θεατρικά έργα μεταφρασμένα από ξένες γλώ σσες καταστρατηγώντας την. Αυτή η πραγματικότητα δεν υπήρξε δική μου ανακάλυψη, μιας και ήδη την εφάρμοσε μ’ επιτυχία ο καθηγητής Τανάκα στην «Αγωγή» του. Σε μερικά σημεία έχω αλλοιώσει εσκεμμένα τα ιστορικά γεγονότα που σχετίζονται με τη ζωή και το θάνατο υπαρκτών προσώπων. Ελπίζω να μου συγχωρείται αυτή η απιστία θεατρική αδεία, αφού ο
Δ
αφιερωμα/71 χαρακτήρας του έργου δεν είναι ειδικά ιστορικός. Π ρόσωπα που πραγματικά υπήρξαν είναι μόνο η Ρενέ, η γυναίκα του ντε Σαντ, η κυρία Μοντρέιγ, η μητέρα, και η Ά ν να , η μικρότερη αδερφή. Τα υπόλοιπα πρόσωπα είναι δημιούργημα της φαντασίας μου. (Το κείμενο δημοσιεύτηκε στην α έκδοση του έργου τον Νοέμβριο 1965)
Ο φίλος μου ο Χίτλερ υχνά μου ζητείται να πω ποιοι ήταν οι στόχοι μου για να γράψω σήμερα για τον Χίτλερ. Στην πραγματικότητα αν ήθελα να γράψω σοβαρά γΤ αυτόν, δεν θα μου έφτανε ούτε ένα, ούτε δυο μυθιστορήματα. Το ζήτημα «Χίτλερ» ανασυνδέεται από την πλευρά της ύπαρξης της κοινωνίας του 20ού αιώνα κι από την άλλη, από τις σκοτεινές αβύσσους της ανθρώπινης φύσης. Μ ’ αυτό το τρίπρακτο δράμα θέλησα να διαπραγματευθώ την περίπτωση Ρομ που συνέβη το 1934 και μ’ ενδιέφερε περισσότερο από τον Χίτλερ τον ίδιο. Στη σύνθεση ενός ολοκληρωτικού συστήματος υπάρχει μια πολιτική σκοπιμότητα που σε μια ειδική φάση εξαπατά το λαό με την ψευδαίσθηση μιας «μετριοπαθούς πολιτικής». Έ τ σ ι αντέδρασε ο ίδιος ο Χίτλερ το καλοκαίρι του 1934 και για να το πετύχει ήταν αναγκασμένος να εξαλείψει δυναμικά την άκρα δεξιά και την άκρα αριστερά. Σε αντίθετη περίπτωση η πλάνη μιας μετριοπαθούς πολιτικής δεν θα κατείχε κάποια δύναμη πειστικότητας. Α υτός ο κανόνας έπρεπε να εφαρμοστεί αδιάκριτα πάνω σε αμφότερα τα άκρα του ωκεανού, ενώ στην Ιαπωνία πέρασαν δέκα χρόνια σχεδόν από την αρχή της καταστολής της αριστερός ώ ς τη διάλυση της 26ης Φεβρουάριου. Μια επιχείρηση που ο Χίτλερ πραγματοποίησε μέσα σε μια μόνο νύχτα. Κι εδώ αποκαλύπτεται η αδυσώπητη, η τρομερή ευφυΐα του Χίτλερ, η πολιτική του ιδιοφυία. Σύμφωνα με τον Ινόκι Μ ασαμίκι κι ο Στάλιν υπήρξε βαθιά επηρεασμένος από την περίπτωση Ρομ κι α π ’ αυτόν εμπνεύστηκε για τις δικές του εκκαθαρίσεις. «Ο φίλος μου ο Χίτλερ» είναι επικεντρωμένο σ ’ αυτή τη μοναδική νύχτα. Ανάμεσα σ τ’ άλλα μεταμόρφωσα τον διοικητή Ρομ σ’ ένα συνήγορο της επανάστασης επίτηδες ακόμα πιο αγνό, έντιμο και καθαρό, όσο θα ήταν δυνατό να παραμείνει, θεωρώντας την ταυτότητά του ιστορική. Σ ’ αυτή την τραγωδία μπορεί επίσης να γίνει αντιληπτή μια αναλογία στη σχέση που υπάρχει ανάμεσα στους Saigo Takamori και.τον Okuba Toshimichi. Από τότε που έγραψα το έργο «Μ αρκησία ντε Σαντ», μου γεννήθηκε η επιθυμία να συνθέσω ένα έργο συμπληρωματικό. Στη «Μ αρκησία ντε Σαντ» εμφανίζονται μόνο γυναίκες. Η σκηνογραφία ήταν 6'· στυλ γαλλικό ροκοκό και αφορούσε τη φιγούρα του ντε Σαντ, ένα τέρας του 18ου αιώνα, ενώ στο «Ο φίλος μου ο Χίτλερ» υπάρχουν μόνο άντρες. Η σκηνογραφία είναι σε στυλ γερμανικού ροκοκό και η δράση βασίζεται στον Χίτλερ, ένα τέρας του 20ού αιώνα. Τα δύο έργα παρουσιάζουν ομοιότητες μεταξύ τους, κυρίως γιατί εκτυλίσσονται στο βάθος μιας επανάστασης: εκείνης της γαλλικής και της άλλης του ναζισμού. Εντούτοις, εκτός από τις αναλογίες ήταν απαραίτητο να παρουσιαστούν και επαρκείς αντιθέσεις. Επειδή το δραματουργικό μου ιδανικό είναι μια τραγωδία πολιτική όπω ς ο «Βρετανικός» του Ρακίνα, όπου το αίμα ξεπλένεται με αίμα μέσα σε αριστοτεχνικούς αλεξαντρινούς στίχους, επίσης στο «Ο φίλος μου ο Χίτλερ» οι τέσσερις πρωταγωνιστές εκφράζονται με ποιητικούς διαλόγους. Είναι όμως μόνο άνδρες και κα τά συνέπεια είναι φυσικό να μην παρουσιάζουν τη φινέτσα των ευγενικών γυναικών του 18ου αιώνα. Θα ήμουν ικανοποιημένος αν στο χώρο της φινέτσας ξεπηδούσε η αρρενωπή ομορφιά, όμως αυτό είναι αποκλειστική αρμοδιότητα των ηθοποιών. Επιπλέον για τις λεπτομερείς θεατρικές τεχνικές κατέληξα ν’ αγαπώ πάντα με μεγάλη δύναμη την αληθκ/ή και απλή δομή του θεάτρου Νό. Για τη σύνθεση αυτού του έργου απέφυγα σκόπιμα τα λεγάμενα σκηνικά τεχνάσματα. Αν, αντ’ αυτών, διαφαίνεται μια αίσθηση δραματικής τάσης, θα το θεωρούσα επιτυχία, αλλά ο συγγραφέας δεν είναι αρμόδιος να κρίνει.
Σ
Tokyo Shinbun - 27 Δεκεμβρίου 1968
72/αφιερωμα
Είναι πάντα δύσκολο να κρίνουμε έναν μεγάλο σ ύγχρονο συγγραφέα: μας λείπει η απαιτούμενη απόσταση. Ακόμα δυσκολότερα τον κρίνουμε όταν ανή κει σ ’ έναν πολιτισμό διαφορετικό από τον δικό μας, απέναντι στον οποίο η έλξη του εξωτισμού ή η δυσπιστία μας γ ι’ αυτόν παίζει ένα ρόλο. υτές οι πιθανότητες παρανόησης αυξάνο Α νται όταν, όπω ς στην περίπτωση του Μισίμα, τα στοιχεία της δικής του κουλτούρας κα ι τα Δ υτικά στοιχεία, που με δίψα απορρόφησε, με άλλους λόγους, για μας, το κοινό και το ξένο, α ναμειγνύονται στο κάθε του έργο σε αναλογίες που διαφέρουν κα ι με αποτέλεσμα και επιτυχία που ποικίλλουν. Και όμως αυτή ακριβώ ς η ανά μειξη τον κάνει σε πολλά από τα έργα του αυθε ντικό εκπρόσω πο μιας Ιαπω νίας που έχει και αυ τή βίαια δυτικοποιηθεί, διατηρεί όμως παράλλη λα τη σφραγίδα ορισμένων αμετακίνητων χαρ α κτηριστικών. Ο τρόπ ος με τον οποίο τα παραδο σιακά ιαπω νικά μόρια αναδύονται στον Μ ισίμα στην επιφάνεια και εκρήγνυνται στον θάνατό του τον κάνουν, αντιθέτως, μάρτυρα, κα ι αυτό με την ετυμολογική έννοια της λέξης, της Ιαπω νίας των ηρωικών χρόνων που θα ’λέγε κανείς ότι την ξα ναβρίσκει αντίθετα προς το ρεύμα. Η δυσκολία, όμω ς, μεγαλώνει και άλλο - για όποια χώρα και όποιον πολιτισμό και αν πρόκει ται - όταν η ζωή του συγγραφέα υπήρξε ταραγ μένη, πλούσια, ορμητική κα ι άλλοτε σοφά με τρημένη όσο και το έργο του, οδηγώντας μας να
διακρίνουμε τόσο στη μία όσο και στο άλλο τις ίδιες αδυναμίες, τις ίδιες πανουργίες, τα ίδια ε λ αττώ ματα αλλά και τις ίδιες αρετές και τελικά το ίδιο μεγαλείο. Αναπόφευκτα, μία επισφαλής ι σορροπία αρχίζει να εδραιώ νεται ανάμεσα στο ενδιαφέρον μας για τον άνθρωπο και εκείνο που έχομε για τα βιβλία του. Έ χ ε ι περάσει η εποχή κα τά την οποία μπορούσαμε ν ’ απολαμβάνουμε τον Ά μ λ ε τ χω ρίς να μας πολυενδιαφέρει ο Σαίξπηρ: η χυδαία περιέργεια για το βιογραφικό ανέκ δοτο είναι ένα από τα χαρακτηριστικά του και ρού μας, και ενισχύεται από έναν Τύπο και μέσα ενημέρωσης που απευθύνονται σ ’ ένα κοινό που ξέρει ολοένα και λιγότερο να διαβάζει. Έ χο μ ε ό λοι μια τάση ν ’ αναφερόμαστε όχι μόνο στον συγ γραφέα, που εξ ορισμού εκφράζεται στα βιβλία του, αλλά κα ι στο άτομο, το α ναγκασ τικά πάντα ξεχωριστό, αντιφατικό και μεταβαλλόμενο, το ε δώ κρυμμένο κι εκεί ορατό, κα ι τέλος, κα ι κυ ρίως, στο πρόσω πο, αυτή τη σκιά ή ανταύγεια που ορισμένες φορές το ίδιο το άτομο (και ισχύει στην περίπτωση του Μισίμα) συμβάλλει στην προβολή της από άμυνα ή από πρόκληση, πέρα όμως και παρά την οποία ο αληθινός άνθρωπος
αφιερωμα/73
Φωτογραφία από το άλ μπουμ του Eikoh Hosoe «Βάσανο των ρόδων»
Λ
κ
**
κενού έζησε και πέθανε μέσα στο αδιαπέραστο μυστικό που είναι η κάθε ζωή. ολλά είναι λοιπόν τα πιθανά ερμηνευτικά λάθη μας. Ας προχωρήσουμε, αλλά να θυ μόμαστε πάντα πω ς την κεντρική αλήθεια θα πρέπει να την αναζητήσουμε στο έργο: αυτό που ο συγγραφέας επέλεξε να γράψει, ή αναγκάστηκε να γράψει, αυτό τελικά ενδιαφέρει. Και ασφα λώς, ο τόσο προμελετημένος θάνατος του Μισίμα είναι ένα από τα έργα του. Εντούτοις, μια ται νία όπως ο Π ατριω τισμός, ένα κείμενο όπω ς η περιγραφή της αυτοκτονίας του Ιζάο στο Ά λ ο γ α σε φυγή ρίχνουν κάποιο φως στο τέλος του συγ γραφέα και ώς ένα σημείο τον εξηγούν, ενώ ο θά νατος του συγγραφέα απλώς επικυρώνει χωρίς να εξηγεί. Βεβαίως, μερικά αποκαλυπτικά κατά τα φαι νόμενα ανέκδοτα από την παιδική και την εφηβι κή ηλικία θα άξιζε να συγκεντρωθούν σε μια σύ νοψη αυτής της ζωής, αλλά αυτά τα τραυματικά επεισόδια τα έχομε στο μεγαλύτερο μέρος τους από το Ε ξομολογήσεις μιας μ ά σ κα ς και τα ξανα βρίσκουμε, σκόρπια και με διαφορετικές μορφές σε μεταγενέστερα μυθιστορηματικά έργα, να έ χουν φτάσει σε ένα στάδιο μονομανίας, ή σημείο εκκίνησης μιας αντίστροφης μονομανίας, ριζω μένα οριστικά σ’ αυτό το ισχυρό πλέγμα που κυ βερνάει σε μας όλες τις συγκινήσεις μας και όλες μας τις πράξεις. Με ενδιαφέρον παρακολουθού
Π
με αυτά τα φαντάσματα να διογκώνονται και να συρρικνώνονται όμοια με φάσεις σελήνης στον ουρανό. Και, ασφαλώς, ορισμένα σύγχρονα, λίγο-πολύ αυτοβιογραφικά κείμενα, ορισμένες α ποτιμήσεις που γίνονται αυθόρμητα, όμοια με στιγμιότυπο που αιχμαλωτίζει, χρησιμεύουν για να συμπληρώνουν, να επαληθεύουν ή να αντικρούουν την αυτοπροσωπογραφία που ο ίδιος ο Μισίμα δίνει σε αυτά τα περιστατικά ή σε αυτές τις στιγμές που τον συγκλόνισαν. Και όμως, μό νο χάρη στον συγγραφέα μπορούμε ν’ ακούσουμε τις υπόκωφες δονήσεις, όπω ς ο καθένας από μας ακούει μέσα του τη φωνή του και τον βόμβο του αίματός του. Ακόμη πιο περίεργο είναι ίσως το γεγο >/ός ότι πολλές από αυτές τις συγκινησιακές κρίσεις του παιδιού ή εφήβου Μισίμα γεννιούνται από μία ει κόνα βγαλμένη από ένα βιβλίο ή μια ταινία της Δύσης, στις οποίες είχε εκτεθεί ο νεαρός Ιάπω νας που γεννήθηκε το 1925 στο Τόκιο. Το αγοράκι που απογοητεύεται όταν η υπηρέτριά του του εξηγεί ότι η ωραία ζωγραφιά του εικονογραφημέ νου βιβλίου του δεν απεικονίζει έναν ιππότη, ό πω ς αυτό πίστευε, αλλά μια γυναίκα που λεγόταν Ιωάννα της Λωρραίνης, αισθάνεται το γεγονός σαν μια απάτη που το προσβάλλει στον παιδικό ανδρισμό του: το ενδιαφέρον, για μας, είναι πως αυτή την αντίδραση του την ενέπνευσε η Ιωάννα και όχι μια από τις πολυάριθμες ηρωίδες του Καμπούκι τις μεταμφιεσμένες σε άνδρα. Στην περίφημη σκηνή της πρώτης του εκσπερμάτωσης μπροστά σε μια φωτογραφία του αγίου Σεβαστια νού του Γκουίντο Ρένι, η διέγερσή του από την ι ταλική μπαρόκ ζωγραφική είναι κατανοητή δε δομένου ότι η ιαπωνική τέχνη, ακόμα και στις ε ρωτικές στάμπες της, δε γνώρισε όμοια με τη δι κή μας την αποθέωση του γυμνού. Αυτό το μυώ δες κορμί, με τις τσακισμένες όμως δυνάμεις, το γονατισμένο μέσα στην εγκατάλειψη την σχεδόν ηδονική στην αγωνία του θανάτου, καμία εικόνα σαμουράι που παραδίδεται στο θάνατο δε θα το είχε δώσει: οι ήρωες της αρχαίας Ιαπωνίας αγα πούν και πεθαίνουν μέσα στην πανοπλία τους α πό μετάξι κι ατσάλι. τη μνήμη του έχουν εντυπωθεί και άλλες στιγμές που τον συγκλόνισαν, αυτές αντιθέτως, αποκλειστικά ιαπωνικές. Ο Μισίμα αξιοποίησε την ανάμνηση του ωραίου «συλλέκτη νυ χτερινής γης», ποιητικός ευφημισμός για τον εκκενωτή τάφρων και βόθρων, μορφή νεαρού και δυνατού άντρα που κατεβαίνει από το λόφο μέσα στη λάμψη του ήλιου που βασιλεύει. «Αυτή η ει κόνα υπήρξε η πρώτη που με βασάνισε και με τρόμαζε σ’ όλη μου τη ζωή». Και ο συγγραφέας του Ε ξομολογήσεις μ ιας Μ άσ κας δεν έχει ασφα λώς άδικο όταν συνδέει τον ευφημισμό που δύ σκολα εξηγεί το παιδί με την αντίληψη ποιος ξέ
Σ
74/αφιερωμα ρει ποιας επικίνδυνης κα ι συγχρόνω ς θεοποιημέ νης Γης. Α λλά και ένα οποιοδήποτε π αιδί της Ευ ρώπης θα μπορούσε κα τά τον ίδιο τρόπο να μα γευτεί από έναν στιβαρό κηπουρό που με τη σω ματική του δραστηριότητα κα ι τα ρούχα του, που αφήνουν να μαντεύεις το σχήμα του σώ ματός του, έρχεται σε αντίθεση με την υπερβολικά άψο γη και δύσκαμπτη ανατροφή της οικογένειάς του. Π ρος την ίδια κατεύθυνση αλλά συγκλονι σ τική όσο και η πονηριά που περιγράφει, η σκηνή που απεικονίζει πώ ς ισοπεδώ θηκαν βουλιάζο ν τας μέσα στη γη τα κά γκελα του κήπου από τους νεαρούς που σήκωναν τα φορεία με τις θεό τητες σίντο, που κλυδωνίζονταν από τη μια στην άλλη άκρη του δρόμου πάνω σε κείνους τους ρω μαλέους ώμους. Το παιδί, το περιορισμένο μέσα στην οικογενειακή τάξη ή αταξία, νιώθει για πρώτη φορά έντρομο κα ι μεθυσμένο να σαρώνε τα ι από τον μεγάλο άνεμο του εξωτερικού κό σμου· όλα φυσάνε σ’ αυτόν α π ’ όσα θα εξακολου θήσουν να μετράνε γι’ αυτόν, η νεότητα και η ρώ μη του ανθρώπου, οι παραδόσεις που μέχρι τότε αντιλαμβανόταν σαν ένα θέαμα ή μια συνήθεια κ αι που ξαφνικά παίρνουν ζωή, οι θεότητες που αργότερα θα κάνουν μια νέα εμφάνιση με τη μορ φή του «Αγρίου Θεού» που ενσαρκώ νει ο Ιζάο των Α λό γω ν σε φυγή και, ακόμη πιο αργά, ο Έ κ πτω τος Ά γ γ ε λ ο ς , ώ σπου το όραμα του μεγάλου βουδικού κενού να σβήσει τα πάντα . Στο πρώ το του μυθιστόρημα, το Δ ίψ α για Έ ρω τα, η πρω ταγωνίστρια, μια νέα γυναίκα μισότρελη από καταπιεσμένο αισθησιασμό, σε μια οργιαστική και αγροτική πομπή ρίχνεται ερωτευ μένη στο γυμνό στήθος ενός νεαρού κηπουρού βρίσκοντας μια στιγμή ευτυχίας σε κείνη την ε παφή. Α λλά αυτή η ανάμνηση θα κάνει ξανά την εμφάνισή της, κυρίως στο Ά λ ο γ α σε φυγή, διυλι-
σμένη, φάντασμα θα ’λεγες της ανάμνησης, ό μοια μ’ αυτούς τους κρόκους του φθινοπώρου που αφού πετάξουν μια αφθονία φύλλων την ά νοιξη πετάγονται, λυγεροί και τέλειοι, όψιμα, με τη μορφή των νεαρών ανδρών που τραβούν και σπρώχνουν μαζί με τον Ιζάο τα καρότσια με τα ιερά κρίνα που μαζεύουν στον περίβολο ενός να ού και που ο Χόντα, ο οφθαλμοπόρνος-οραματιστής, κοιτάζει όπω ς κα ι ο ίδιος ο Μισίμα από μια προοπτική πάνω από είκοσι χρόνων. Στο μεταξύ ο συγγραφέας είχε ζήσει αυτή την εμπειρία του παραληρήματος της σω ματικής προσπάθειας, της κόπωσης, του ιδρώτα, της χα ρούμενης ανάμειξης μ ’ ένα πλήθος, όταν αποφά σισε να φορέσει στο μέτωπο την ταινία των μετα φορέων των θεοτήτων σε μια πομπή. Τον βλέπο με σε μια φωτογραφία, πολύ νέο και για μια φορά πολύ γελαστό, με ανοιχτό το βαμβακερό κιμονό του στο στήθος, όμοιο σε όλα με τους συντρό φους του στο φορτίο. Μόνο ένας νεαρός Σεβιλιάνος εδώ και αρκετά χρόνια, προτού ο οργανωμέ νος τουρισμός παραγκω νίσει τον θρησκευτικό πυρετό, θα μπορούσε να είχε νιώσει κάτι από την ίδια αυτή μέθη, όταν μέσα στα λευκά δρομάκια της Ανδαλουσίας έρχονταν αντιμέτω πες πάνω σ τις εξέδρες τους η Μ ακαρένια και η Παρθένος των Τσιγγάνων. Και ξαναβλέπουμε την ίδια ορ γιαστική εικόνα, αυτή τη φορά όμως σημειωμένη από έναν μάρτυρα, την εικόνα του Μισίμα σ ’ ένα από τα πρώ τα μεγάλα ταξίδια του, ο οποίος αφού διστάζει δυο νύχτες μπροστά στο ανθρώπινο μάγμα του Καρναβαλιού του Ρίο, δεν αποφασίζει παρά το τρίτο βράδυ να βουτηχτεί μέσα σ ’ αυτή τη μάζα που ο χορός μαλάσσει κα ι οργανώνει σε σπείρες. Α λλά σημαντική είναι κυρίως η αρχική. Μετάφραση: Ιωάννα Χατζηνικολή
0
Γνωρίσατε τον έλληνικό πο λ ι τισμό μέ τις έκδόσεις ποιότητος
Π Α Π A ΑΗ Μ A πού τιμούν τά έλληνικά γράμματα και συμβάΟ,ουν στήν άνάπτυξη των κλασσικών σπου δών στήν πατρίδά μας. Κάθε βιβλίο από τις εκδόσεις Π ΑΠ AΑΗ Μ Α
είναι τό πολυτιμότερο ΙΠΠΟΚΡ ΑΤΟΥΣ 8
οΟ
ΔΩΡΟ °
- ΑΘΗΝΑΙ - ΤΗΛ 36-27-318
αφιερωμα/75 Κλασική πόζα, όπου αναπα ριστάνεται το μαρτύριο του Αγίου Σεβαστιανού, όπως το ζωγράφισε ο Γκουΐντο Ρένι, για το οποίο εκτενή αναφορά κάνει ο Μισίμα στις «Εξομο λογήσεις μιας μάσκας». Φω τογραφία του Kishin Shinoyama, 1966
ια μέρα, επωφελούμενος α πό ένα ελαφρό κρυολόγημα που μου επέτρεψε να μην πάω στο σχολείο, ξετρύπωσα κάτι τόμους με καλλιτεχνικά αντίγραφα, που ο πατέ ρας μου είχε κουβαλήσει σαν ενθύμια των ταξιδιώ ν του στο εξωτερικό, τους πήρα στο δω μάτιό μου και βάλθηκα να τους περιεργάζομαι προσεχτικά. Ι διαίτερα με γοήτεψαν οι φωτογραφίες
Μ
Γιούκιο Μισίμα: των ελληνικών αγαλμάτω ν, που ο ο δηγός του βιβλίου έλεγε ότι βρίσκον ταν σε διάφορα ιτα λικά μουσεία. Ό ταν έφτασα στις απεικονίσεις των γυ μνών, ανάμεσα από το πλήθος των διαφόρων αριστουργημάτων, αυτό που ταίριαζε περισσότερο στη φαντα σία μου ήταν εκείνα τα ασπρόμαυρα κλισέ. Αυτό οφειλόταν προφανώς στο γεγονός ότι, έστω και σαν αντίγραφο, η γλυπτική φαινόταν περισσότερο ζωντανή. Ή τα ν η πρώτη φορά που έβλεπα αυτά τα βιβλία. Ο δύστυχος πα τέρα ς μου, καθώς φο βόταν μήπως του λεκιάσω τις εικόνες με τα λερωμένα παιδικά μου χέρια και ακόμη πόσο λαθεμένα! - μήπως με σκανδαλίσουν οι γυμνές γυναίκες των γλυπτών εκείνων α ριστουργημάτων, είχε κρύψει τα βιβλία στο βάθος του ντουλαπιού. Ό σ ο για μένα, μέχρι τη μέρα εκείνη, ούτε μου είχε περάσει καν από το μυαλό πω ς θα μπορούσαν να είναι πε ρισσότερο ενδιαφέροντα από τις εικόνες των λαϊκώ ν περιοδικών περιπέτειας. Κόντευα να φτάσω στο τέλος ενός τόμου, όταν ξαφνικά, γυρίζοντας τη γωνιά μιας σε λίδας, έπεσα πάνω σε μια εικόνα που μ’ έκανε να πιστέψω πω ς βρισκόταν εκεί μονάχα για μένα, πω ς ήταν καμωμένη για χάρη μου. Επρόκειτο για ένα αντίγραφο του «Αγίου Σεβαστιανού» του Γκουΐντο Ρένι, που ανήκει στη συλλογή του Π αλάτσο Ρόσο της Γένοβας. Ο μαύρος και ελαφρά γερτός κορμός του δέντρου της εκτέλεσης διαγραφόταν πάνω σ’ ένα τισιανικό φόντο ενός μελαγχολικού δάσους κι ενός βραδινού ουρανού, σοβαρού κι απόμακρου. Έ ν α ς πολύ ωραίος νέος ήταν δεμένος γυμνός, πάνω στον κορμό του δέ ντρου. Τα χέρια του, σταυρω τά, ήταν υψωμένα πάνω από το κεφάλι του, και οι θηλιές του σκοινιού που σφίγγονταν γύρω από τους καρπούς του, είχαν δεθεί στο δέντρο. Ά λ λ α σκοινιά δε φαίνονταν κα ι το μόνο αντικείμενο που κάλυπτε τη γύμνια του νέου, ήταν ένα αδρύ, λευκό κομ μάτι ύφασμα που έπεφτε χαλαρά πάνω στους μηρούς του. Μ άντεψα α μέσως π ω ς έπρεπε να ήταν η εικόνα ενός χριστιανού μάρτυρα, αλλά καθώς ήταν ζωγραφισμένη από έναν εστέτ ζωγράφο της εκλεκτικής σχολής που ξεκινούσε από την Αναγέννηση, ακόμα και η απεικόνιση του θανάτου ενός χριστιανού άγιου διατηρούσε πάνω της μια έντονη χροιά παγανισμού. Το σώμα του νέου (θα μπορούσε να συγκριθεί
76/αφιερωμα μ’ εκείνο του Αντίνοου, πολυαγαπημένου του Αδριανού, που η ομορφιά του έχει τόσο συ χνά αποθανατιστεί στη γλυπτική), δεν έχει κανένα από τα σημάδια της ιεραποστολικής σκληρότητας ή της παρακμής που συναντάμε τόσο συχνά στις απεικονίσεις άλλων α γίων. Αντίθετα, είναι γεμάτο φως και ομορφιά και απόλαυση. Η λευκή κι ασύγκριτη γύμνια του νέου αστράφτει πάνω στο σκοτεινό φόντο. Τα μυώδικα μ πράτσα τού ενός πραιτωριανού φρουρού, που είναι συνηθισμένος να κραδαίνει το τό ξο και να χειρίζεται το ξίφος, υψώνονται σχηματίζοντας μια χαριτωμένη γωνία και οι δε μένοι καρποί του είναι σταυρωμένοι ακριβώ ς πάνω από το κεφάλι του. Το πρόσωπό του είναι γυρισμένο ελαφρά προς τα πάνω και τα μάτια του, ολάνοιχτα, κοιτάζουν με βαθύ τατη ηρεμία τη δόξα των ουρανών. Δεν είναι πόνος αυτό που πλανιέται πάνω στο πιεσμέ νο του στήθος, στο τεντωμένο του υπογάστριο, στους ελαφρά λυγισμένους μηρούς του, αλλά κάποιο κυμάτισμα μιας μελαγχολικής ευχαρίστησης που μοιάζει με μουσική. Αν δεν υπήρχαν τα βέλη, με τις αιχμές τους βαθιά χωμένες στον αριστερό του βραχίονα και το δεξί του πλευρό, θα ’μοιάζε περισσότερο με Ρωμαίο αθλητή που γέρνει να ξεκουρα στεί, μετά τον αγώνα, πάνω στο σκοτεινό δέντρο κάποιου κήπου. Τα βέλη έχουν χωθεί μέσα στην τεζαρισμένη αρωματική νεανική σάρκα και είναι έτοι μα να καταβροχθίσουν το σώμα του, εκ των έσω, με φλόγες υπέρτατης αγωνίας και έκ στασης. Κι όμως δεν υπάρχει αίμα που τρέχει, ούτε εκείνο το πλήθος από βέλη που βλέ πουμε σε άλλες εικόνες με το μαρτύριο του Σεβαστιανού. Αντίθετα, μονάχα δυο βέλη ρί χνουν τις ήρεμες και κομψές σκιές τους πάνω στο λείο δέρμα, σαν τις σκιές ενός κλα ριού που πέφτουν πάνω σε μια μαρμάρινη σκάλα. Ό λ ε ς όμως αυτές οι ερμηνείες και οι παρατηρήσεις ήρθαν αργότερα. Εκείνη τη μέρα, τη στιγμή που κοίταζα την εικόνα, ολόκληρο το είναι μου έτρεμε από κάποιο είδος ειδω λολατρικής χαράς. Το αίμα μου φούσκωνε, οι λαγάνες μου πρήστηκαν και σκλήρυναν σαν να ’μουν οργισμένος. Το κτηνώ δες σημείο του σώματός μου, που ή ταν έτοιμο να εκραγεί από την ένταση, περίμενε να το χρησιμοποιήσω με μια λαχτάρα χωρίς προηγούμενο, επιτιμώντας με για την άγνοιά μου, πάλλοντας αγανακτισμένα. Ε ντελώς ασύνειδα, τα χέρια μου άρχισαν να κάνουν μια κίνηση που ποτέ κανένας δεν τα είχε διδάξει. Έ νιω σα μια μυστική, ακτινοβόλα θερμότητα να αναδύεται σαν αστραπή α πό μέσα μου. Ξαφνικά τινάχτηκε προς τα έξω, βυθίζοντάς με σε εκτυφλωτική μέθη... Πέρασαν μερικά λεπτά και κατόπιν, νιώθοντας άθλια, κοίταξα το τραπέζι που βρισκό ταν μπροστά μου. Μια σφενταμιά, κοντά στο παράθυρο, έριχνε λαμπερές αντανακλά σεις πάνω στα αντικείμενα: στο μελανοδοχείο, στα σχολικά μου βιβλία και τα τετράδια, στο λεξικό, στην εικόνα του Αγίου Σεβαστιανού. Υπήρχαν παντού άσπρες, γαλατένιες κηλίδες: πάνω στο χρυσοτυπωμένο τίτλο ενός σ χολικού εγχειριδίου, στο λαιμό του μελα νοδοχείου, σε μια γωνιά του λεξικού. Μ ερικά αντικείμενα έσταζαν τεμπέλικα, σαν μολυβένια, και άλλα γυάλιζαν θαμπά, σαν μάτια πεθαμένων ψαριών. Ευτυχώς, μια ενστικτώδικη κίνηση του χεριού μου να προστατέψει την εικόνα είχε σώσει το βιβλίο από τους λεκέδες. Αυτή ήταν η πρώτη μου εκσπερμάτωση. Ή τα ν επίσης η αρχή, αδέξια και εντελώς α προμελέτητη, της «κακής μου συνήθειας». (Είναι μια ενδιαφέρουσα σύμπτωση το ότι ο Χίρσφηλντ τοποθετεί τις «εικόνες του Α γίου Σεβαστιανού» στην πρώτη σειρά των έργων τέχνης στα οποία τα ανώμαλα άτομα βρίσκουν ιδιαίτερη ευχαρίστηση. Η παρατήρηση του Χίρσφηλντ οδηγεί εύκολα στην υπό θεση ότι στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων, ιδιαίτερα στην κληρονομική διαστροφή, οι διεστραμμένες και σαδιστικές παρορμήσεις είναι αξεδιάλυτα μπερδεμένες μεταξύ τους).
ταν μπήκε ο τελευταίος χρόνος του πολέμου, είχα πατήσει τα είκοσι. Στις αρχές του χρόνου, το πανεπιστήμιό μας έστειλε όλους τους φοιτητές να εργαστούν στο εργο στάσιο αεροπλάνων Ν, κοντά στην πόλη Μ. Το ογδόντα τοις εκατό των φοιτητών έγιναν βιομηχανικοί εργάτες, ενώ οι ασθενικοί, που αποτελούν το είκοσι τοις εκατό, ανέλαβαν κάποιο είδος υπαλληλικής εργασίας. Έ π εσα στη δεύτερη κατηγορία. Κι όμως, την εποχή της ιατρικής μου εξέτασης τον περασμένο χρόνο, με είχαν κατατάξει στην κατηγορία 2(β), πράγμα που σήμαινε πω ς ήμουν σ τρατολογικά επιστρατεύσιμος. Ύ στερα α π ’ αυτό, ζούσα σε διαρκή ανησυχία περιμένοντας να με καλέσουν από μέρα σε μέρα.
Ο
αφιερωμα/77 Το εργοστάσιο αεροπλάνων, χτισμένο σε μια απόμερη περιοχή που πνιγόταν μέσα στη σκόνη, ήταν τόσο μεγάλο που χρειαζόσουν μισή ώρα να πα ς από τη μιά στην άλλη του άκρη, κι έσφυζε από την εργασία αρκετώ ν χιλιάδων εργατών. Ή μουνα ένας α π ’ αυτούς και είχα την ιδιότητα το προσωπικού υπαλλήλου 953, με διαταγή επιστρατεύσεως υπ’ αριθ. 4409. Το τεράστιο αυτό εργοστάσιο λειτουργούσε μ’ ένα μυστηριώδες σύστημα δαπανών πα ραγωγής: μη λαβαίνοντας υπόψη του το οικονομικό αξίωμα ότι το επενδυμένο κεφάλαιο πρέπει ν’ αποφέρει κέρδος, ήταν αφιερωμένο στον τερατώδη βωμό του Τίποτα. Δεν είναι περίεργο λοιπόν που κάθε πρωί οι εργάτες πρέπει ν’ απαγγέλλουν ένα μυστικό όρκο. Πο τέ μου δεν είχα δει τόσο παράξενο εργοστάσιο. Ό λ ε ς οι μέθοδοι της σύγχρονης επιστή μης και διαχείρισης, και μαζί ο ακριβής και ορθολογιστικός σ τοχασμός πολλών «μεγά λων κεφαλών», ήταν ταγμένα σ’ ένα και μοναδικό σκοπό: το Θ άνατο. Π αράγοντας το μοντέλο-Μ ηδέν των μαγνητικών αεροπλάνων που χρησιμοποιούσαν οι μοίρες αυτοκτο νίας, το τεράστιο αυτό εργοστάσιο έμοιαζε με μια μυστική θρησκεία και λειτουργούσε εκκω φ αντικά - μουγκρίζοντας, στριγγλίζοντας, θρηνώντας. Δεν καταλάβαινα πώ ς αυ τός ο κολοσσιαίος οργανισμός μπορούσε να υπάρχει χω ρίς κάποια θρησκευτική κομπορρημοσύνη. Γιατί είχε πρα γμ ατικά κάποιο θρησκευτικό μεγαλείο, ακόμα και στον τρόπο που οι ευλαβικοί διευθυντές του πά χαιναν τις μεγάλες κοιλιές τους. Από καιρό σε καιρό οι σειρήνες των αεροπορικών επιδρομών σήμαιναν την ώρα που η διεστραμμένη αυτή θρησκεία έπρεπε να τελέσει τη μαύρη λειτουργία της. Τότε το γραφείο άρχιζε να κινείται. Δεν υπήρχε ραδιόφωνο στην αίθουσα κι έτσι δεν είχαμε τρόπο να μαθαίνουμε τα νέα. Κ άποιος που μιλούσε με έντονη επαρχιακή προφορά έλεγε: «Αναρουτιέμι τι συνβαίν’». Εκείνη τη στιγμή κάποια κοπέλα από το τμήμα υποδο χής του ανώτερου επόπτη έμπαινε συνήθως μέσα με μια αναφορά περίπου σαν κι αυτή: «Ενεφανίσθησαν σχηματισμοί εχθρικώ ν αεροπλάνων». Σε λίγο οι διαπεραστικές φωνές των μεγαφώνων διέταζαν τις φοιτήτριες και τους τελειόφοιτους του πανεπιστημίου να καλυφθούν. Τ α μέλη της «ομάδας διασώ σεως» γύριζαν δεξιά κι αριστερά και μοίραζαν κάτι κ όκκινες ταινίες που έφερναν την επιγραφή: «Π αύσις αιμορραγίας: ώ ρα... λ επ τά...» Σε περίπτωση που κάποιος τραυματιζόταν, η ταινία αυτή έπρεπε να συμπληρωθεί και να κρεμαστεί γύρω από το λαιμό του, δείχνοντας την ώρα που του είχαν βάλει τον αιμοστα τικό επίδεσμο. Δ έκα περίπου λεπτά μετά το χτύπημα της σειρήνας, τα μεγάφωνα διέτα ζαν: « Ό λ ο ι οι υπάλληλοι στα καταφύγια». Α ρπάζοντας υπό μάλης διάφορα ντοσιέ, οι υπάλληλοι των γραφείων κατέβαιναν βια στικά σε μια υπόγεια αίθουσα όπου φυλάγονταν τα πιο σημαντικά έγγραφα και τα άφη ναν εκεί. Μ ετά ορμούσαν έξω και ενώνονταν με τη στρατιά των εργατών που διέσχιζαν βιαστικά την αυλή του εργοστασίου, φορώντας στο κεφάλι τους αντιαεροπορικά κράνη ή καπέλα φοδραρισμένα με καουτσούκ. Το πλήθος κατευθυνόταν προς την κυρίως πύλη. Έ ξ ω από το εργοστάσιο απλωνόταν μια έρημη γυμνή κίτρινη έκταση. Καμιά οχτακοσαριά μέτρα πιο πέρα, πάνω σ’ έναν ομαλό λοφίσκο γεμάτο πεύκα, είχαν ανοιχτεί από τους εργάτες πολυάριθμα ορύγματα. Ο σιωπηλός, απαθής τυφλός όχλος, χωρισμένος σε δυο ποτάμια, κατευθυνόταν προς αυτά τα ορύγματα, προχω ρώ ντας μέσα σ ’ ένα σύννεφο σκόνης - προχω ρώ ντας προς κάτι που, όσο κι αν ήταν μια μικρή, ευάλωτη τρύπα από κοκκινόχω μα, δεν ήταν οπω σδήποτε ο Θ άνατος. Πήγαινα στο σπίτι όποτε τύχαινε να πάρω καμιά άδεια κι εκεί, κάποια νύχτα, στις έ ντεκα η ώρα, έλαβα την κλήση μου για στράτευση. Ή τα ν ένα τηλεγράφημα που με διέτα ζε να παρουσιαστώ σε κάποια μονάδα στις 15 του Φλεβάρη. Με υπόδειξη του πατέρα μου, είχα περάσει από ιατρική εξέταση, όχι στο Τόκιο αλλά στο αρχηγείο του συντάγματος που έδρευε στην περιφέρεια όπου η οικογένειά μας είχε τα εκλογικά της δικαιώ ματα, στην επαρχία Η της περιοχής Ο ζάκα του Τόκιο. Η θεωρία του πατέρα μου ήταν ότι η αδύνατη κράση μου θα τραβούσε περισσότερο την προσοχή σε μια αγροτική περιοχή παρά στην πόλη όπου το φαινόμενο αυτό δεν ήταν σπάνιο, με πιθανό αποτέλεσμα να μη μ’ επιστρατεύσουν. Και πραγμ ατικά, κα τά την εξέτασή μου, έδωσα μια ευκαιρία στην επιτροπή να ξεκαρδιστεί στα γέλια όταν δεν κατάφερα να ση κώσω - ούτε καν μέχρι το στήθος μου - το δέμα με το ρύζι που τα αγροτόπαιδα σήκω ναν εύκολα πάνω από το κεφάλι τους δέκα φορές. Κι όμω ς στο τέλος, με κα τέταξαν στην κατηγορία 2(β). Έ τ σ ι τώρα με καλούσαν να παρουσιαστώ σε μια αγροτική μονάδα. Η μητέρα μου έκλαιγε σιωπηλά κι ο πα τέρα ς μου έδειχνε πολύ στενοχωρημένος. Ό σ ο για μένα, που
78/αφιερωμα φανταζόμουν τον εαυτό μου ήρωα, η θέα της κλήσης μου δεν προκαλούσε μέσα μου κα νένα ενθουσιασμό. Από την άλλη πλευρά όμως, μου έδινε την ελπίδα να κερδίσω έναν εύκολο θάνατο. Σε γενικές γραμμές, είχα την αίσθηση πω ς τα πράγματα πήγαιναν έτσι όπω ς έπρεπε να πάνε. Έ ν α κρύωμα που είχα αρπάξει στο εργοστάσιο χειροτέρεψε μέσα στο πλοίο που με πή γαινε στη μονάδα μου. Ώ σπ ο υ να φτάσω στο σπίτι των συγγενών που είχαμε στο χωριό του πατέρα μου (δε μας είχε μείνει ούτε κομμάτι γης μετά την οικονομική καταστροφή του παππού μου), ο πυρετός μου είχε ανέβει τόσο πολύ ώστε δεν μπορούσα ούτε να στα θώ στα πόδια μου. Χάρη ωστόσο στην περιποίηση που μου έκαναν σ’ εκείνο το σπίτι, και ιδιαίτερα στις μεγάλες ποσότητες αντιπυρετικών φαρμάκων που πήρα, κατάφερα τε λικά να πάρω το δρόμο για το σ τρατόπεδο, συνοδευόμενος από τις θερμές ευχές των συγ γενών μας. Ο πυρετός, που μου είχε πέσει απλώ ς από τα φάρμακα, ανέβηκε πάλι. Κατά τη διάρ κεια της ιατρικής εξέτασης που προηγείται της τελικής κ ατάταξης, ήμουν υποχρεωμένος να περιφέρομαι ολόγυμνος, σαν αλαφιασμένο ζώο, και να φταρνίζομαι συνέχεια. Ο νεα ρός στρατιωτικός γιατρός που με εξέτασε θεώρησε το φύσημα στο στήθος μου σαν πνευμονικό άσθμα, και οι κατοπινές απαντήσεις μου πάνω στο ιστορικό της υγείας μου επιβε βαίωσαν τη λαθεμένη του γνωμάτευση. Μου έκαναν λοιπόν μια εξέταση αίματος, που τ ’ αποτελέσματά της, επηρεασμένα από τον υψηλό πυρετό που μου προκάλεσε το κρυολό γημα, οδήγησαν στο εσφαλμένο συμπέρασμα ότι βρισκόμουν στο πρώτο στάδιο της φυ ματίωσης. Μ’ έστειλαν σπίτι μου την ίδια μέρα σαν ακατάλληλο για στρατιωτική υ πηρεσία. Μόλις βρέθηκα έξω από την πύλη του στρατώνα, άρχισα να κατεβαίνω τρέχοντας τη γυμνή κι ανεμόδαρτη πλαγιά που οδηγούσε στο χωριό. Ακριβώς όπω ς και στο εργοστά σιο αεροπλάνων, τα πόδια μου με μετέφεραν προς κάτι που, οτιδήποτε και να ’ταν, πά ντω ς δεν ήταν θάνατος... Ταξιδεύοντας με το τραίνο εκείνη τη νύχτα, μέσα σ’ ένα βαγόνι που του έλειπε το ένα τζάμι, έτρεμα ολάκερος από τον πυρετό και το κεφάλι μου πήγαινε να σπάσει. «Πού να πάω τώρα;» αναρωτιόμουν. Ε ξαιτίας της έμφυτης ανικανότητας του πατέρα μου να παίρνει οριστικές αποφάσεις για ο,τιδήποτε, η οικογένειά μας εξακολουθούσε να παρα μένει εγκλωβισμένη στο Τόκιο. Να πήγαινα εκεί, σ ’ εκείνο το σπίτι που το ’δερνε η απο γοήτευση κι ο φόβος; Σ’ εκείνη την πόλη που έκανε το σπίτι ν ’ ασφυκτιά μέσα στη δυ σοίωνη κι ανήσυχη ατμόσφαιρά της; Ανάμεσα σ’ εκείνα τα τρομαγμένα πλήθη των αν θρώπων, με το βλέμμα του τρομαγμένου ζώου, που έμοιαζαν διαρκώ ς να ρωτούν ο ένας τον άλλο: «Είσαι καλά; Είσαι καλά;» Ή στο υπνωτήριο του εργοστάσιου αεροπλάνων, όπου δεν έβλεπες παρά τα άψυχα πρόσωπα των φυματικών πανεπιστημιακών σπου δαστών; Οι σανίδες του πάγκου που πάνω του είχα γείρει, χαλαρωμένες από την πολυκαιρία, μετατοπίζονταν από τα ταρακουνήματα του τραίνου. Από καιρό σε καιρό έκλεινα τα μά τια μου κι έβλεπα μια σκηνή, όπου όλα τα μέλη της οικογένειάς μου σκοτώνονταν από μια αεροπορική επιδρομή, τη στιγμή ακριβώς που πήγαινα να τους συναντήσω. Και μόνο η σκέψη αυτή με γέμιζε με μια ανείπωτη αηδία. Τίποτε δε μου προκαλούσε ένα τόσο πα ράξενο αίσθημα αποστροφής όσο η σύνδεση της καθημερινής ζωής με το θάνατο. Μήπως ακόμα και μια γάτα δεν κρύβεται μόλις νιώσει το θάνατο να πλησιάζει, ώστε κανένας να μην μπορεί να τη δει την ώρα που πεθαίνει; Α πλώς η σκέψη ότι μπορεί να έβλεπα το φρικτό θάνατο των μελών της οικογένειας μου ή εκείνοι τον δικό μου έκανε το στομάχι μου άνω κάτω. Η σκέψη ενός θανάτου που χτυπάει σ υμπτωματικά μια ολόκληρη οικογέ νεια, το θέαμα ενός πατέρα, μιας μάνας και των παιδιών τους, που αντιμετωπίζουν ομα δικά την αγωνία του θανάτου, καθώς και τα βλέμματα που ανταλλάσσουν μεταξύ τους, όλα αυτά μου φαίνονταν μια άσεμνη μεταμφίεση ευτυχισμένων σκηνών μιας τέλειας οι κογενειακής αρμονικής ζωής. Εκείνο που ποθούσα ήταν να πεθάνω ανενόχλητα, ανάμεσα σε ξένους, και κάτω από έναν ξάστερο ουρανό. Η επιθυμία μου αυτή διέφερε, ωστόσο, από την επιθυμία του αρ χαίου Έ λληνα που ήθελε να πεθαίνει κάτω από το αστραφτερό φως του ήλιου. Αυτό πού" ήθελα εγώ ήταν ένα είδος φυσικής, αυθόρμητης αυτοκτονίας. Ή θελα ένα θάνατο όμοιο μ’ εκείνον που βρίσκει μια αλεπού, η οποία δεν έχει γίνει α κόμα αρκετά πονηρή, που περ πατάει ασυλλόγιστα σε κάποιο ορεινό μονοπάτι της που δέχεται ξάφνου τα βόλια του κυ νηγού, πληρώνοντας έτσι την αμυαλιά της...
αφιερωμα/79 ν η περίπτωσή μου ήταν αυτή, δεν αποτελούσε τάχα ο σ τρατός ιδανική διέξοδο για το σκοπό μου; Γιατί τά χ α είχα πει με τόση προθυμία ψέματα στο στρατιω τικό για τρό; Γιατί να του πω πω ς είχα δέκατα εδώ κι έξι μήνες, πω ς με πονούσε τρομερά η πλάτη μου, πω ς είχα κάνει αιμόπτυση και πω ς, ακόμα και την περασμένη νύχτα, την είχα περά σει μούσκεμα στον ιδρώτα; (Το τελευταίο αυτό δεν ήταν ψέμα, αλλά δεν ήταν ούτε και περίεργο με τις τόσες ασπιρίνες που είχα πάρει). Γιατί όταν μου είπαν να γυρίσω σπίτι μου την ίδια μέρα, ένιωσα τόσο ακατανίκητη επιθυμία να χαμογελάσω ώστε μόλις και μετά β ία ς κατάφερα να μην προδωθώ; Γιατί ήταν ανάγκη να τρέξω μόλις διάβηκα την πύλη του στρατώνα; Δεν είχαν μήπως διαψευσθεί οι ελπίδες που έτρεφα για το στρατό; Τι είχε μεσολαβήσει ώστε να μη νιώθω απογοήτευση και, αντίθετα, να φεύγω με τόσο ε λαφριά καρδιά; Ξαφνικά συνειδητοποίησα ότι το μέλλον δε μου επεφύλασσε επίπεδα δόξας τέτοια που να δικαιώνουν το γεγονός ότι είχε ξεφύγει το ενδεχόμενο να πεθάνω στο στρατό, και από κει ξεκινώντας δυσκολευόμουν να καταλάβω ποια ήταν η φύση της δύναμης που μ ’ είχε κάνει ν ’ απομακρυνθώ τόσο γρήγορα από την πύλη του συντάγματος. Μ ήπως αυτό σήμαινε ότι στο κάτω κάτω ήθελα να ζήσω; Α λλά και η εντελώς αυτόματη αντίδρασή μου να τρέχω λαχανιασμένος να κρυφτώ κάθε που αντηχούσε ο αεροπορικός συναγερμός, τι άλλο σήμαινε αν όχι το ίδιο; Μετά τα ερωτήματα αυτά, η άλλη φωνή μέσα μου ακούστηκε να λέει ότι ποτέ μου, έ στω και για μια φορά, δεν είχα θελήσει πρα γμ ατικά να πεθάνω. Στα λόγια αυτά ένα κύμα ντροπής κατέκλυσε το φράγμα που πίσω του ήμουν κρυμμένος. Ή τα ν οδυνηρό να το πα ραδεχτώ , αλλά εκείνη τη στιγμή γνώριζα κα λά πω ς έλεγα ψέματα στον εαυτό μου όταν τον βεβαίωνα πω ς αυτό που μ’ έσπρωχνε να καταταγώ στον στρατό ήταν ο θάνατος. Ε κείνη τη στιγμή συνειδητοποίησα ότι η κρυφή ελπίδα που έτρεφα ήταν ότι ο στρατός θα μου έδινε επιτέλους την ευκαιρία να ικανοποιήσω τις παράξενες σεξουαλικές μου επιθυ μίες. Και συνειδητοποίησα ακόμη ότι, μακριά από το να επιθυμώ το θάνατο, εκείνο που μ’ είχε κάνει να βλέπω με προσδοκία το στρατό ήταν η σταθερή βεβαιότητα που πηγή της είναι η πίστη στην πρωτόγονη τέχνη της μαγείας, κοινή για όλους τους ανθρώπους - ότι εγώ τουλάχιστον ήταν αδύνατο να σκοτωθώ ... Πόσο δυσάρεστες, όμως, ήταν αυτές οι σ κέψεις για μένα! Θα ’θελα πάρα πολύ να σκέ φτομαι τον εαυτό μου σαν κάποιον που τον απαρνήθηκε ακόμα κι ο θάνατος. Με τον ίδιο τρόπο που ένας γιατρός, εκτελώ ντας μια λεπτή εγχείριση σ’ ένα εσωτερικό όργανο του σώματος, συγκεντρώνει όλες τις ικανότητές του στην εγχείριση και παρόλα αυτά παρα μένει απρόσωπος, μου άρεσε να φαντάζομαι τα οδυνηρά συναισθήματα ενός ανθρώπου που λαχταρούσε να πεθάνει και που ο θάνατος αρνιόταν να τον αγγίξει. Η διανοητική ευχαρίστηση που έβρισκα σ ’ αυτήν τη σκέψη μού φαινόταν σχεδόν ανήθικη.
Α
* (Μετάφραση: Λουκάς θεοδωρακόπονλος, Εκδόσεις Οδυσσέας)
ΔΙΑΒΑΖΩ
ΔΕΚΑΠΕΝΘΗΜΕΡΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
Παρακαταθήκη τω ν π α λα ιώ ν τ ε υ χ ώ ν ΒΙΒΛ ΙΟ Π Ω ΛΕΙΟ «Σ Ο Λ Ω Ν» Σ Ο Λ Ω Ν Ο Σ 1 1 6 - Α Θ Η Ν Α 1 0 6 8 1 - ΤΗ Λ .: 3 6 . 2 7 .5 3 9 , FAX: 3 6 . 2 8 9 3 8
80/αφιερωμα
Χένρυ Μίλλερ
Ερωτήματα πάνω στο θάνατο του Μισίμα Στο «Χρυσό Περίπτερο», αγαπητέ Μισίμα, περιγράφεις μια πλευρά της ομορ φιάς του θανάτου με μια φράση που δεν θα ξεχάσω ποτέ: Μίλησες για «σχε δίασμα του μη υπαρκτού». Δ εν γνωρίζω πώς ήταν στα ιαπωνέζικα, σ τ’ αγ γ λι κά όμως ήταν μια φράση μαγική. Και σ ’ ένα άλλο βιβλίο, νομίζω το «Ήλιος και Ατσάλι», είπες ότι βρισκόσουν στο σημείο ν ’ αρχίσεις να σχεδιάζεις μια ενότητα ανάμεσα τέχνης και ζωής. Διερωτώμαι πόσο σοβαρά, πόσο βαθιά θα συλλογίστηκες πάνω σ ’ αυτό. Διερωτώμαι αν αντιλήφθηκες ποτέ την αντίθε ση που υπονοεί αυτή η ευγενή ς σκέψη. Ανέκαθεν εσένα σε πλήγωσαν τα δυο άκρα του διλήμματος - δεν ε ίν ’ έτσι; λη σου η ζωή στάθηκε ένα δίλημμα που η μόνη του λύση ήταν ο θάνατος. Έ φ τιαξες μόνος σου τον γόρδιο δεσμό σου και τον έλυσες κόβοντάς τον με το σπαθί. Ί σ ω ς στο ίδιο βιβλίο να είπες ότι το μυαλό σου πολιορκούνταν πάντο τε από την πλήξη. Για μένα αυτό είναι από τα πιο παράδοξα αινίγματα που συναντώ στο έργο σου. Α κριβώ ς εσύ ανάμεσα σ’ όλους να παραδίνεσαι στην πλήξη. Αδιανόητο. Ώ σ τ ε λοιπόν δεν υπήρ χε τίποτα που να μπορεί να σε ικανοποιήσει; Και τώρα είσαι ικανοποιημένος, τώρα που έφτασες ή που δεν έφτασες το σ κοπό σου; Έ φ τασες πρόσω πο με πρόσωπο με το Απόλυτο; Νομίζεις ότι μπο ρεί να υπάρχει ένας «ήρωας της ενόρασης»; Ή μήπως πιστεύεις ότι η ενόραση (η αιφνίδια απο κάλυψη) είναι ένας μύθος που τον εφευρίσκει έ νας τρελός καλόγερος; Ναι, αγαπητέ μου Μίσιμα, υπάρχουν χιλιάδες ερωτήσεις που θα ’θελα να σου κάνω όχι γιατί πιστεύω ότι τώρα θα γνω ρίζεις τις απαντήσεις - τώρα πια που είναι πολύ αργά - αλλά γιατί η πνευματική σου πορεία με βάζει σε περιέργεια. Δούλεψες σ ’ όλη σου τη ζωή πολύ, τόσο σκληρά - και με ποιο στόχο; Μ πο
Ο
ρείς να μας δώσεις άλλο ένα βιβλίο από το υπερ πέραν πάνω στη ματαιότητα της εργασίας; Οι συμπατριώτες σου το έχουν ανάγκη, εργάζονται σαν μέλισσες, σαν μυρμήγκια. Α πολαμβάνουν ό μως τους καρπούς της δουλειάς τους όπω ς ο Δη μιουργός; Ενδιαφέρονται για τη δουλειά τους και τη βρίσκουν καλή; Φ αντάζομαι θέλησες να εν σπείρεις σ’ αυτούς τις αρετές των προγόνων τους σκεπτόμενος έτσι να προσφέρεις στη ζωή τους ε κτός από ουσία και ποιότητα. Ό μ ω ς τι σχέση είχαν μ’ αυτό οι ζωές των προ γόνων των δικών σου και των δικών μου; Εξέτα σες ποτέ την ιδιωτική ζωή των χιλιάδων από κεί νους που κάνουν τη δουλειά του κόσμου; Νομί ζεις ότι ένας άνθρωπος έχει πιο γεμάτη ζωή και πιο πλούσια επειδή είναι ευγενής και ενάρετος; Π οιος είναι ο κριτής γι’ αυτό; Μιαν απάντηση έ δωσε ο Σω κράτης, μιαν άλλη ο Ιησούς. Και προ γενέστερός τους ο Γκοτάμα Βούδας. Α υτό; είχε μιαν απάντηση; Ή μήπως η δική του απάντηση ήταν η σιωπή; Είμαι βέβαιος ότι η σιωπή είναι άυτό που τελι κά αποδέχτηκες. Δ οκίμασες τόσο σκληρά, να λες κάθε πράγμα και μετά να το πραγματοποιείς.
αφιερωμα/81 Ή σουν παράξενος με την πολύμορφη δραστηριότητά σου. Το μόνο πράγμα που δεν ήσουνα στην ταραχώδη σταδιοδρομία σου ήταν ο κλόουν. Έ γραψ ες για τους αγγέλους αλλά παράλειψες το αντίθετό τους, τους κλόουν. Είναι όλοι τους της ίδιας καταγωγής μόνον που οι πρώτοι α νήκουν στον ουρανό και οι άλλοι στη γη. Σε 100.000 χρόνια, όταν θα ’χουμε κατακτήσει το διάστημα - οτιδήποτε μπορεί να σημαίνει κάτι τέτοιο - θα επικοινωνούμε ίσως και με τους αγ γέλους. Αυτούς δηλαδή που ανάμεσά μας δεν θα αποδίδουν πλέον τόση σημασία στο φυσικό σώ μα και θα έχουν μάθει να χρησιμοποιούν το αστρικό. Οι άνθρωποι με λίγα λόγια που θα έχουν καταλάβει ότι το μυαλό είναι το παν κι ότι εμείς είμαστε αυτό που σκεπτόμαστε κι έχουμε αυτό που αληθινά θέλουμε. Α κόμα και σ’ αυτή την η μέρα, την πολύ μακρινή, θα μπορούν να υπάρ χουν δύο κόσμοι, η κόλαση που στάθηκε πάντα ο κόσμος, και η κοινωνία του ελεύθερου πνεύμα τος που ξέρει ότι ο κόσμος είναι δημιουργημένος α π ’ αυτήν. ι πρόγονοί μας έκαναν πολλά πειράματα σε σχέση με τα οποία το δικό σου να φαίνεται και σε σένα επιφανειακό. Ακόμα και σε παλαιότερες εποχές υπήρχαν άνθρωποι που προηγούνταν της εποχής τους κα τά πέντε ή δέκα χρόνια. Και αν μπορούμε να στραφούμε αρκετά πίσω, σίγουρα θ’ ανακαλύψουμε ότι ακόμα και οι γυναίκες μια φορά, οδή γησαν τον κόσμο και ονειρεύτηκαν να δώσουν τέλος στην οδύνη και στην επίγεια αθλιότητα. (Μόνον ειρωνικά ο πρωτόγονος άνθρωπος κα τόρθωσε να συμμορφωθεί στο περιβάλλον του και να διαφυλάξει με σχετική ευκολία τον παλιό δικό του τρόπο ζωής). Εγκαταλείψαμε ονόματα και γεγονότα στην πυκνή ομίχλη του παρελθό ντος σκεπτόμενοι ότι τα προβλήματα του σημε ρινού ανθρώπου θα ήταν καινούρια και απρόβλε πτα. Ο χρόνος σαρώνει τα πάντα και τον καλό και τον κακό με τον ίδιο τρόπο. Η ζωή συνεχίζε ται σαν ένα ρεύμα χωρίς τέλος, συσσωρεύονται σιγά-σιγά όλο και περισσότερα συντρίμμια που με κάποια επιπολαιότητα ονομάζουμε ιστορία. Τι άλλο είναι η ιστορία εκτός από μια φαντασία που μας προσκαλεί στο όνειρο ή που οξύνει τους φόβους μας; Είμαστε όλοι μέρος της ιστορίας ή μήπως η ιστορία είναι μέρος μας; Σε πέντε ή δέ κα χιλιάδες χρόνια η Ιαπωνία μπορεί να μην υ πάρχει πια. Θα μπορούσε να νεκρωθεί από α δρά νεια ή να καταρρεύσει σε μια πολεμική σύρραξη. Ποιος μπορεί να ξέρει ποιο θα είναι το τέλος τους; Τίποτα δεν μπορούμε να προβλέψουμε. Ού τε την καταστροφή, ούτε τη σωτηρία μας. Ο μικρός στρατός που δημιούργησες, το δικό σου επίλεκτο σώμα, εδώ που τα λέμε δεν θα υ πάρχει ούτε και ω ς ανάμνηση. Το όνομά σου
Ο
μπορεί να επιζεί όχι σαν ενός σωτήρα της πατρί δα ς αλλά σαν ενός που δημιούργησε και κατανά λωσε λέξεις. Ίσ ω ς να σε μνημονεύουνε σαν ένα εραστή του ωραίου που τα λόγια του προκαλούσαν ένα σύντομο γλυκό ερεθισμό. Τα λόγια ζουν ξεχωριστή ζωή από τα έργα. Οι λέξεις μπορούν ν’ αγγίξουν το πνεύμα, αλλά μόνον το πνεύμα α παντά στο πνεύμα. Ό σ ο για τα έργα δεν είναι άλ λο από σκόνη. Ψεύδονται τα ερείπια των αρ χαίων μεγαλείων και δεν μας εμπνέουν αγώνες πιο ευγενείς ή μεγάλους. Επειδή επιδιώκω κι εγώ να φτιάξω τον κόσμο, σαν ένα μέρος πιο ευχάρι στο για να ζήσουμε, είμαι τόσο συνένοχος όσο κι εσύ, αγαπητέ μου Μισίμα. Τουλάχιστον μ’ αυτή την ελπίδα ξεκίνησα. Η συγγραφή, κατά κάποιον ιδιαίτερο τρόπο, μου δίδαξε τη ματαιότητά ενός τέτοιου σκοπού. Πριν ακόμη διαβάσω τα σοφά λόγια του Αγίου Φραγκίσκου είχα πάρει την από φαση να βλέπω τον κόσμο με διαφορετικά μάτια, να τον δέχομαι όπω ς είναι και να ευχαριστιέμαι να τον κάνω δικό μου κόσμο. Αυτό δεν με τύ φλωσε μπροστά στο κα κό που υπάρχει ούτε μ’ έ κανε αδιάφορο στις ανθρώπινες συμφορές και α θλιότητες. Ούτε μ’ έκανε λιγότερο κριτικό απέ ναντι των νόμων, των θεσμών, των κωδίκων συ μπεριφοράς με τα οποία συνεχίζουμε να ζούμε. Είναι δύσκολο για μένα να φανταστώ έναν κό σμο πιο παράδοξο και πραγματικό απ’ αυτόν που ζούμε. Η Ιαπωνία δεν είναι ούτε πιο παράδο ξη ούτε περισσότερο φυσιολογική α π’ όλο τον υ πόλοιπο κόσμο. Έ χε ι τα ζόμπι της όπω ς τα έχει η Αϊτή. Έ χε ι τους κυρίαρχους του πολέμου όπω ς τους έχει η Γερμανία, έχει τους ισχυρούς μεγι στάνες της βιομηχανίας της όπω ς η Αμερική. Έ χει όμως και τις ιδιοφυίες της, ούτε ανώτερες ού τε κατώτερες α π’ αυτές άλλων χωρών. Τα προβλήματά της δεν θα είναι μοναδικά, ούτε η λύση τους. Ή τα ν η χώρα που σε καθόρισε όπω ς η Α μερική καθορίζει και μένα. Ί σ ω ς απατώμαι αλλά έχω την εντύπωση ότι βρήκα το πραγματικό μου άσυλο. Μπορεί να εί μαι τρελός αλλά με διαφορετικό τρόπο από τους συμπατριώτες μου. Παρατηρώ ντας τους δεν ζη τώ πια να βαδίσω στην καταστροφή μου, αν είναι αυτό που ζητούν. Είναι η δική τους κηδεία, όχι η δική μου. Δ ιδάχτηκα να συνυπάρχω με τα εμπόδια που μου βάζουν ανάμεσα στα πόδια, αυτά τα εμπόδια που γίνονται πάντα λιγότερο τρομακτικά, λιγό τερο απειλητικά. Το παιχνίδι μαθαίνεται - όχι ακολουθώντας τους κανόνες - αλλά εφαρμόζοντάς τους. Δεν υπάρχει σχολή που να σου διδά σκει αυτή την τέχνη, αλλά η ίδια η ζωή. Αυτό που εμείς μπορούμε να πετύχουμε είναι μια φαινομε νική επιβολή. Τελικά όλοι μ ας έχουμε ξεγελαστεί κι ο καθένας ξέχωρα, τόσο συμπεριλαμβανομέ νων εκείνων που πολέμησαν για τον τόπο τους ό σο κι εκείνων που δεν το έχουν κάνει. Αν μπο
82/αφιερωμα ρούσαν να μιλήσουν τουλάχιστον οι νεκροί - όχι από τον άλλο κόσμο αλλά α π ’ αυτόν που άφη σαν. Αν μπορούσαμε τουλάχιστον να μάθουμε κάτι από τις εμπειρίες των άλλων. Αλλά δεν είναι έτσι που μαθαίνουμε, εάν μαθαίνουμε κάτι, κατά τη διάρκεια της σύντομης παραμονής μας στη γη. Το κυριότερο που μπορούμε να ελπίζουμε να μάθουμε είναι π ώ ς να ζούμε, αλλά γι’ αυτό δεν υ πάρχουν δάσκαλοι. Ο καθένας πρέπει να το ανα καλύψει για δικό του λογαριασμό ή όπω ς λένε οι άλλοι να βρει το Μ ονοπάτι του και να ταυτιστεί μ’ αυτό. Η ειρωνεία όλου αυτού είναι ότι τα λάθη που κάνουμε είναι τόσο σημαντικά όσο και οι σωστές πράξεις κι ίσως ακόμα πιο σημαντικά. Προσπάθειες και λάθη, προσπάθειες και λάθη μέχρις ότου να σταματήσεις να δοκιμάζεις, που είναι απλά ένας άλλος τρόπος να λες φτάνει πια να χτυπάω το κεφάλι μου στον τοίχο. Από όταν ο στρατιώτης πηγαίνει στον πόλεμο, το μοναδικό βασανιστικό όνειρό του είν’ εκείνο της ειρήνης. Ί σ ω ς όμως οι στρατηγοί κι οι ναύαρχοι να ονευρεύονται τη νίκη κι όχι βέβαια τους ανθρώπους που μάχονται. Για να κρίνω α π ’ ό,τι δικό σου έχω διαβάσει, αγαπητέ Μ ισίμα, μου φαίνεται ότι το πρόβλημα της ειρήνης κατέχει με γάλο μέρος του έργου σου. Το σκεπτόμουν δια βάζοντας για τη μικρή καλοντυμένη στρατιωτική σου μπάντα (συγχώρα μου κάπω ς τον σ αρκα σμό). Κάθε φορά που βλέπω ένα στρατό καλά γυ μνασμένο να πηγαίνει στον πόλεμο, συλλογίζο μαι πώ ς θα φανούν μετά την πρώτη συνάντηση με τον εχθρό οι άμεμπτες στολές, οι λουστραρισμένες μπότες, τα γυαλιστερά κουμπιά; Συλλογίζο μαι ότι εκείνες οι χιλιάδες λαμπρές στολές είναι προορισμένες να γίνουν τίποτα άλλο από βρώμι κα ιδρωμένα πανιά για να τυλίξουν νεκρούς και σακάτηδες. Διερωτώμαι όταν σχημάτιζες το μι κρό στρατό σου, σκύφτηκες ποτέ πάνω στην πι θανή κατάληξη αυτών των στολών που σου κό στισαν τόσο χρόνο και χρήμα; Ί σ ω ς να φαίνεται μια αντίληψη κά πω ς ανόητη σε σχέση με τους υ ψηλούς σκοπούς σου, όμως είναι γεγονός ότι ο άνθρωπος της πράξης, που το ρόλο του υποτίθε ται ότι υιοθετούσες, θα ’πρεπε να γνωρίζει ότι στο παιχνίδι του πολέμου υπεισέρχονται και πράγμα τα όπω ς η λάσπη, το αίμα, η κόπρος, η αποσύν θεση. Π ραγματικά, και για να σταθούμε στα δυο τελευταία κατέχουν βασικό μέρος σε κάθε πόλε μο. Αλλά καθώς ήσουν εστέτ και δανδής, οι τέ τοιου είδους θεωρήσεις ίσως να σ ’ εμπόδιζαν. Ό λ η η «πολιτισμένη κοινωνία» σήμερα δεν εί ναι άλλο από ένα πεδίο εξοπλισμένο όπου τα θύ ματα διακηρύσσουν ήρεμα «Ειρήνη, Ειρήνη. Δώ στε μας την Ειρήνη». Κι εσύ, αγαπητέ Μισίμα φαίνεται ότι έμεινες κατά παράδοξο τρόπο ξένος σ ’ όλο αυτό. [...] Ή πιο απλά, λησμόνησες τις συνέπειες του ε ξοπλισμού; Αρκούσε να ομολογήσεις αποτυχία
και εξιλέωση με ένα διακεκριμένο seppuku; Δεν μπορώ να πιστέψω ότι ήσουν τόσο αδιάφορος, τόσο εγωκεντρικός. Φυσικά, αυτό είναι ένα θέμα που θα μου άρεσε πολύ να συζητήσω μαζί σου στο υπερπέραν. Ό ,τ ι μας απομένει τώρα είναι καθαρά εικασία. Μερικοί διασκεδάζουν να σε αποκαλούν τρε λό, άλλοι φανατικό κι άλλο’ ακόμα σου αποδί δουν το στίγμα του ήρωα. Ό ,τ ι κι αν ήσουν η α πουσία σου είναι απώλεια για τον κόσμο. Αυτό πρέπει να το πούμε όταν μια ιδιοφυία περνά από δίπλα μας. Στην πραγματικότητα κανείς και τί ποτα δεν μπορεί να συμμορφωθεί στο κλισέ της «μεγάλης απώλειας για τον κόσμο». Σκέψου μό νο τα εκατομμύρια των εκατομμυρίων θυμάτων σφαγμένων στον πόλεμο για να μη μιλήσουμε για σεισμούς, θαλασσοταραχές, επιδημίες κ.λπ. Ό ταν τα διόδια του θανάτου πληρωθούν, οριστικά κοινοποιείται μόνον η απώλεια λίγων ξεχωρι στών προσώπων. [...] Δεν είναι όμως αυτοί η μεγάλη απώλεια για την κοινωνία. Είναι οι υποτιθέμενοι ήρωες που κινδυ νεύουν να πεθάνουν στη μάχη. Η απώλεια που θρηνούμε είναι αυτή των καλλιτεχνών και των δασκάλω ν της σκέψης. Στρατηγούς και ναυάρ χους πάντοτε μπορούμε να παράγουμε, όχι όμως ανθρώπους κ αι προικισμένους με δημιουργικότη τα. Συνήθως δίνουμε σημασία στα λόγια και τα έργα αυτών των ανθρώπων όταν είναι πολύ αργά και τα ονόματά τους προστίθενται σ’ εκείνα των ένδοξων νεκρών που, ήδη, είναι βαλσαμωμένοι σε διάφορα μουσεία στον κόσμο. Ό μ ω ς τι γίνε ται με τα αμέτρητα εκατομμύρια νεκρών ή ακρω τηριασμένων και πνευματικά διαλυμένων; Ανάμεσά τους δεν θα ήταν μερικοί προορισμένοι να γίνουν ακόμα πιο μεγάλοι α π ’ αυτούς που ήδη θυ σιάστηκαν; Δεν θα υπήρχε κάποιος φιλόσοφος ή επιστήμονας, κάποιος άνθρωπος εξαιρετικής φαντασίας που αν ζούσε θα μετέβαλε τον κόσμο μας; Συλλογίσου τις αλλαγές που πραγματοποίη σαν άνθρωποι σαν τον Έ ντισον, τον Μ αρκόνι, τον Αϊνστάιν, για να αναφερθώ μόνο στους τρεις. Ασφαλώς οι άγνωστοι, οι ξεχασμένοι και οι πεσόντες σε μάχη δεν ήταν όλοι τους ανόητοι και μωροί. Ά ρ α γ ε ο κόσμος να αισθάνεται την απου σία τους, να λυπάται για την απώλειά τους; Ο κό σμος δεν έχει χρόνο για παρόμοιες σκέψεις Ε μπρός! Εμπρός! φ< >’ αζει, ακόμη κι αν το Ε μπρός σημαίνει μ κές φορές Πίσω. Ακόμη κι αν το Ε μπρός μπ ,ί να υπονοεί την παγκόσμια καταστροφή. Η ί< η, λένε, το απαιτεί. Μα εν πάση περιπτώσει εΓ η ζωή, είτε ο θάνατος μας ω θεί, ο κόσμος κατορθώνει να επιβιώσει. Ί σ ω ς όχι ο δικός μου κόσμος ή ο δικός σου, μα «ο κό σμος». Μ ερικές φορές αναρωτιέμαι τί να σημαί νει πραγματικά αυτή η παράξενη λέξη «κό σμος». Τώρα που δεν αποτελείς μέρος του, ανα παύσου εν ειρήνη.
αφιερωμα/83
Ντυμένο με θρησκευτικό ένδυμα όταν περπατούσε στους δρόμους του Τό κιο, με μια φορητή λει ψανοθήκη shinlo, 1956
Γιούκιο Μισίμα
Το Hagakure κι εγώ Οι πνευματικοί σύντροφοι της νιότης είναι οι φίλοι και τα βιβλία. Οι φίλοι έχουν σώμα με σάρκα και οστά και συνεχώς αλλάζουν. Οι ενθουσιασμοί που εκδηλώνονται σε μια φάση παγώ νουν στην επόμενη, ενδίδοντας σε άλλους ενθουσιασμούς και άλλους φίλους. Κατά κάποιο τρόπο το ίδιο ισχύει και για τα βιβλία. πορούμε να πούμε ότι ένα βιβλίο που μας ενθουσίαζε παιδιά, ξαναδιαβασμένο μετά από χρόνια χάνει όλη του τη γοητεία και κ α ταλή γει να είναι το πτώμα του βιβλίου που θυμόμαστε. Αλλά, σε χοντρές γραμμές, η διαφορά ανάμεσα στους φίλους και τα βιβλία είναι ότι οι φίλοι αλ λάζουν, τα βιβλία όχι. Το βιβλίο, ακόμα κι όταν αρχίζει να σκονίζεται παραμελημένο σε μια γω νιά στα ράφια, διατηρεί με πείσμα το χαρακτήρα και τη φιλοσοφία του. Μ πορεί μόνο η δική μας στάση ν ’ αλλάζει εξαιτίας του, είτε το παραδεχό μαστε ή το αρνούμαστε, είτε το διαβάζουμε ή όχι κι αυτό είναι όλο. Τα παιδικά μου χρόνια πέρασαν μέσα από τον πόλεμο. Εκείνα τα χρόνια, το βιβλίο που πιο πο λύ μ’ ενθουσίαζε ήταν ένα μυθιστόρημα του Ρεημόν Ρ αντιγκέ, «Le Bal du Coiiipte d ’ Orgel». Είναι
Μ
ένα αριστούργημα κλασ ικής τεχνοτροπίας που έ δωσε στο Ραντιγκέ μια θέση ανάμεσα στους με γάλους δασκάλους της γαλλικής λογοτεχνίας. Είναι χωρίς αμφισβήτηση η καλλιτεχνική αξία του έργου, όμως εκείνους τους καιρούς που το παραδεχόμουν, ήμουν επηρεασμένος α π ’ αυτό σε ίσο βαθμό, αν και για λάθος αιτίες. Με πα ραπλα νούσε η φιγούρα εκείνου του συγγραφέα, του Ραντιγκέ, που πεθαίνει στην ανθηρή ηλικία των εί κοσι χρόνων αφήνοντας στον κόσμο αυτό το αρι στούργημα, κι εγώ λοιπόν - προορισμένος κα θώς ήμουν να πάω στον πόλεμο και ίσως να πεθάνω επίσης νέος στη μάχη - συνταυτιζόμουν μαζί του επιβάλλοντας πάνω του τη δική μου φι γούρα. Κατά κάποιον τρόπο αυτός έγινε ο αντα γωνιστής μου, που θα ’πρεπε να φτάσω κι εγώ στους στόχους του πριν πεθάνω. Στη συνέχεια, ε-
84/αφιερωμα πέζησα απρόσμενα από τον πόλεμο κα ι αλλάζο ν τας τα λογοτεχνικά μου γούστα, η μαγεία του μυθιστορήματος του Ρ αντιγκέ εξασθένησε. Το άλλο βιβλίο είναι τα « Ά π α ν τα του Α κινάρι Ουέντα» (ποιητή, πεζογράφου και δοκιμιογρά φου της ύστερης Π εριόδου Έ ντο ), που το κουβα λούσα μαζί μου πά ντα κα τά τη διάρκεια των αε ροπορικών επιδρομών. Το γιατί ήμουν τόσο πολύ αφιερωμένος στον Α κινάρι Ο υέντα, ίσως να μην το ξέρω πρα γμ ατικά ούτε σήμερα. Ί σ ω ς, γιατί τότε για μένα το ιδεώ δες της αφηγηματικής ια πω νικής τέχνης α ντιπροσωπευόταν ακριβώ ς από τον ενσυνείδητο α ναχρονισμό του Α κινάρι κ ι από τον λεπταίσθητο αισθητισμό των ιστοριών του, που μου φαίνονταν ασφραφτερά διαμάντια. Ο σ ε βασμός μου για τον Α κινάρι και τον Ραντιγκέ δεν ελαττώθηκε ώ ς σήμερα, βαθμιαία ό μω ς έπαψαν να είναι οι μόνιμοι συνοδοί μου.
To Hagakure είναι για μένα το βιβλίο των βιβλίων ετά υπάρχει ένα άλλο βιβλίο κι αυτό είναι το Hagakure του Τζιότσο Γιαμαμότο. Ά ρ χισα να το διαβάζω κα τά τον πόλεμο. Τότε πά ν τα το ’παιρνα στα χέρια μου. Εάν υπάρχει ένα βι βλίο στο οποίο είκοσι χρόνια τώρα να κάνω συ νεχείς αναφορές και στο οποίο να επιστρέφω συ νεχώ ς μελετώ ντας αυτό ή εκείνο το βήμα, σύμ φωνα πάντα με τις περιστάσεις, χω ρίς να μειωθεί η συγκίνηση, αυτό το βιβλίο είναι το Hagakure. Θα πω επίσης, ότι ήταν μετά το μεγάλο λαϊκό ρεύμα, - είχε λήξει η περίοδος εθνικής έντασης που τότε η ανάγνωσή του ήταν υποχρεωτική - ή ταν μετά την προκατάληψη της μάζας που το φω ς του άρχισε να ακτινοβολεί μέσα μου. Ί σ ω ς το Hagakure να είναι στην πρ α γμ ατικότητα ένα παράδοξο. Κατά τη διάρκεια του πολέμου ήταν ένα φ ως αναμμένο σ ’ ένα γεμάτο πρωινό, είναι ό μως μέσα σ ’ αυτά τα σκοτεινά σημάδια της μέ ρας, που το Hagakure εκπέμ πει το αληθινό του φως. Λίγο μετά τον πόλεμο εμφανίστηκα σαν μυθιστοριογράφος. Γύρω μου τότε στροβιλίζονταν τα λογοτεχνικά ρεύματα μιας νέα ς εποχής. Μ ολο νότι η λογοτεχνία της προπολεμικής περιόδου δεν έβρισκε μέσα μου κά ποια ανταπόκριση ούτε σαν ιδεολογία ούτε σαν συγγραφέα. Έ τ σ ι λοι πόν, η ζω τικότητα κα ι η ενεργητικότητα προσώ πων με ρίζες πνευματικές κα ι φιλοσοφικές δια φ ορετικές από τις δικές μου, ξένοι στα δικά μου λογοτεχνικά γούστα περνούσαν πλάι μου, χω ρίς να μ ’ αγγίζουν. Εννοείται, ότι αισθανόμουν τη μοναξιά μου. Κι αναζητούσα ποιο να ήταν το ύψιστο αξίω μα που με καθοδήγησε στα χρόνια του πολέμου και συ νέχιζε να με καθοδηγεί, ενώ ο πόλεμος τέλειωσε. Δεν ήταν βέβαια ο υλισμός του διαλεκτικού μαρ
Μ
ξισμού, ούτε η Α υτοκρατορική Απόφαση για την Εκπαίδευση. Το βιβλίο που μου προσέφερε ένα σταθερό πνευματικό οδηγό, έπρεπε να συνιστά τη βάση της δ ικής μου ηθικής κα ι έπρεπε να συμ φωνεί στην ολοκληρω τική έγκριση της νεότητάς μου. Έ π ρ επ ε να είναι ένα βιβλίο που θα μπορού σε σταθερά να υποστηρίξει αυτή τη μοναξιά μου και την αναχρονιστική στάση μου. Επίσης, έπρε πε να είναι ένα βιβλίο εκτοπισμένο από τη σύγ χρονη κοινωνία. To Hagakure απαντούσε σ ’ όλα αυτά τα προσόντα. Αυτό το βιβλίο σύμφωνα μ ’ όλους αυτούς τους τιμηθέντες κα τά τη διάρκεια του πολέμου εθεωρείτο τώ ρα άσχημο και απεχθές, ένα βιβλίο που θα ’πρεπε να διαγράφει από την ανάμνηση, ένα βιβλίο που θα ’πρεπε να πετα χτεί στα σκουπίδια. Στα ερέβη λοιπόν της εποχής μας το Hagakure εκπέμ πει για πρώτη φορά το πρα γμ ατικό του φως. Αυτό που είδα εγώ στο Hagakure κα τά τη διάρ κεια του πολέμου άρχισε τώρα να εκδηλώνει το πρα γμ ατικό του νόημα. Να λοιπόν ένα βιβλίο που διακηρύσσει την ελευθερία κα ι διδάσ κει το πάθος. Αυτοί που γνωρίζουν μόνο την πιο γνωστή του φράση το κα τακρατούν εμποτισμένο με απε χθή φανατισμό. Αυτή η φράση «Α νακάλυψα ότι ο Δ ρόμος του Σαμουράι είναι ο θάνατος», μπορεί να θεωρηθεί σαν το παράδοξο που συμβολίζει το βιβλίο στο σύνολό του. Π α ρ ’ όλα αυτά, ήταν η φράση αυτή που μου ’δώ σε τη δύναμη να ζήσω.
Η μαρτυρία μου ξομολογήθηκα για πρώτη φορά την αφοσίω σή μου στο Hagakure σ ’ ένα άρθρο δημοσιευ μένο το 1955 με τον τίτλο «Δ ιακ οπές ενός συγ γραφέα» α π ’ όπου αναδημοσιεύω: « Ά ρ χ ισ α να διαβάζω το Hagakure κα τά τη διάρκεια του πολέμου κ α ι μ έχρι σήμερα το ξανα διαβάζω κάθε τόσο. Είναι ένα παράξενο βιβλίο α παράμιλλης ηθικής πα ρά την ειρωνεία με την ο ποία προβάλλει ο φ υσικός κόσ μος α π ό τη διαφ ο ρά ανάμεσα στη γνώση της σω στής συμπεριφο ράς κα ι την απόφαση της αντίδρασης. Τι βιβλίο ενεργητικό κ α ι αισιόδοξο, τι βιβλίο ανθρώπινο! Αυτός που διάβασε το Hagakure από πλευράς κω δικοποιημένων συνηθειών (για παράδειγμα, η φεουδαρχική ηθική) έμεινε ολοκληρω τικά αναί σθητος από τη γοητεία του. Το βιβλίο αυτό ξεχει λίζει απ ό την ελευθέρια κα ι την πληθωρικότητα ενός κόσμου που έζησε κάτω α πό την ψ υχρότητα μιας αυστηρής δημόσιας ηθικής. Αυτή η ηθική ή ταν έμφυτη στον κοινωνικό ιστό κ α ι στο οικονο μικό σύστημα της εποχής. Αυτή ήταν η υπόσχε ση της ύ παρξής τους κα ι δεδομένης αυτής της υ πόσχεσης, όλο το υπόλοιπο ήταν ο θρίαμβος του πάθους και της ενέργειας. Η ενέργεια είναι το κα λό, ενώ το κ α κό είναι ο λήθαργος. Μια κα ταπλ η
Ε
αφιερωμα/85 κτική σύλληψη του κόσμου εξηγείται στο Hagakure χωρίς τη βλαβερή φλυαρία του κυνισμού. Το προτέρημά του είναι το διαμετρικά αντίθετο της αποστροφής για την οποία μιλά για παράδειγμα ο Λα Ροσφουκώ. Σπάνια βρίσκεται ένα βιβλίο που να αποδε σμεύει σε όρους ηθικότητας, όπω ς ακριβώ ς κά νει το Hagakure. Είναι αδύνατον να αξιολογήσει την ενεργητι κότητα όταν αρνείται την ίδια την αγάπη. Εδώ δεν μπορεί να βγει κανείς πολύ εκτό ς θέματος. Ακόμα και η αλαζονεία έχει την ηθική της (το Hagakure όμως δεν αναφέρεται αφηρημένα στην αλαζονεία). «Ο σαμουράι πρέπει να είναι πεπει σμένος ότι αυτός είναι ο πιο ικανός και ανδρείος πολεμιστής όλης της Ιαπωνίας». «Ο σαμουράι αντλεί μεγάλη υπερηφάνεια από τα στρατιωτικά του ανδραγαθήματα· πρέπει να καταλήγει να πεθάνει φ ανατικός για θάνατο», «Δεν υπάρχει λογι κή ή χάρη σ ’ ένα φανατισμό που δεν υποστηρίζε ται από μια ακριβή ηθική». Η ηθική της καθημε ρινής ζωής, που διδάσκει το Hagakure μπορεί να οριστεί έτσι: η πίστη του ανθρώπου της πράξης στα π ρα κτικά τεχνάσματα. Για το συρμό, ο Τζιότσο παρατηρεί αδιάφορα: «Το ουσιαστικό είναι να κάνεις τα πράγματα σύμφωνα με την εποχή τους». Το συμφέρον και η καιροσκοπία δεν είναι άλλο από την άρνηση, ηθικά ολοκληρωμένης,της οποιοσδήποτε άκρας τελειότητας. Ο καθέ νας πρέπει να είναι επίμονος και εκκεντρικός. Α πό την αρχαία εποχή, οι σαμουράι στάθηκαν τα περισσότερο εκκεντρικά πνεύματα, δραστήρια και θαρραλέα. Ό π ω ς όλες οι καλλιτεχνικές δημιουργίες γεν νιούνται από μια συνεχή τριβή, από μια αντίστα ση στην πραγματική εποχή, αυτές οι δ ιδαχές του Τζιότσο Γιαμαμότο υπαγορεύτηκαν σε αντίθεση με το γούστο για το παράλογο και την πολυτέ λεια που έκαναν από τα βάθη της εποχής Τζενρόκου (1688-1704) και την Εποχή Χοέι (1704-1709).. Ό τ α ν ο Τζιότσο λέει: «Ανακάλυψα ότι ο Δρό μος του Σαμουράι είναι ο θάνατος», εκφράζει τη δική του ουτοπία, την αντίληψή του περί ευτυ χίας και ελευθερίας. Να γιατί σήμερα μπορούμε να διαβάσουμε το Hagakure όπω ς το παραμύθι μιας ιδανικής χώρας. Είμαι σχεδόν βέβαιος ότι αν μια ιδανική γη θα ’πρεπε να γίνει πραγματικό τητα, οι κάτοικοί της θα ήταν πολύ πιο ελεύθεροι κι ευτυχισμένοι α π’ ό,τι εμείς σήμερα. Η πραγμα τικότητα όμως, την οποία ο Τζιότσο αναφέρει δεν είναι άλλο από όνειρο. Ο συγγραφέας του Hagakure βρήκε θεραπεία πολύ δυνατή για τη σύγχρονη ασθένεια. Δ ιασθανόμενος μιαν από σχιση από το ανθρώπινο πνεύμα, το περιφρουρεί κατά της δυστυχίας α π ’ όπου κατάγεται: «Είναι λάθος το μυαλό να προσκολλάται πάνω σε δύο πράγματα ταυτόχρονα». Χρειάζεται να υποκινή σουμε πάλι την πίστη στην καθαρότητα και να
την εξυψώσουμε. Ο Τζιότσο ο οποίος αναγνώριζε την αξία κάθε είδους πάθους αρκεί να είναι γνή σια, γνώριζε καλά τους νόμους του πάθους... Είτε πρόκειται για φυσικό θάνατο, είτε (όπως το θέλει το Hagakure) για θάνατο μέσω σπαθιού για να συγκρατηθεί το πιο σταθερό νήμα της πο ρείας ενός άντρα προς την τελειότητα, δε νομίζω να συντελείται μεγάλη διαφορά. Το γεγονός ότι πρέπει κανείς να είναι άντρας της πράξης δεν αλ λοιώνει, ούτε μειώνει με κάνενα τρόπο το νόμο
Μπροστά στο σπίτι του, στο Τόκιο, το 1965
του χρόνου: Ό τ α ν ισορροπούν τα αίτια της ζωής και του θανάτου, το δίλημμα λύνεται διαλέγο ντας αμέσως το θάνατο». Ο Τζιότσο εδώ διακη ρύσσει, στο όνομα της ευθυκρισίας, ποια είναι η κατάσταση για την οποία αυτή καθαυτή η παραί τηση περικλείει τουλάχιστον την αρετή. Κατόπιν το δίλημμα ζωής κα ι θανάτου δεν παρουσιάζεται συχνά. Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι ενώ ο Τζιότσο προσφέρει το προνόμιο της έξυπνης α πόφασης του θανάτου, κρατά σκοτεινά τα κριτή ρια πάνω στα οποία κρίνει ότι μια κατάσταση εί ναι πραγματικά ένα τέλειο δίλημμα ζωής ή θανά του. Η άποψη που συγκλίνει τελικά στην απόφα ση του να πεθάνεις έρχεται πίσω από μια μακριά αλυσίδα απόψεων α π ’ όπου καταλήγει αντί της απόφασης του να ζεις· κι αυτή η αδιάλειπτη α νάγκη, το να ξαναβλέπει και να μετριάζει την κρίση εν όψει της τελικής απόφασης, υποστηρί ζει τη μακρά περίοδο βασανισμού και έντασης που πρέπει να υποστεί ο άνθρωπος της πράξης.
86/αφιερωμα Στον άντρα της πράξης, η ζωή εμφανίζεται συ χνά σαν ένας κύκλος προς συμπλήρωση με την προσθήκη μιας γραμμής ακόμα. Α πό στιγμή σε στιγμή φροντίζει να ξεκαθαρίσει τέτοιους κύ κλους ατελείς από την έλλειψη αυτής της συμ πληρωματικής γραμμής που τους συγκολλά και προχωρά αντιμετωπίζοντας μια αλληλοδιαδοχή ανάλογων κύκλων. Κ ατ’ αντίθεση, η ζωή ενός καλλιτέχνη ή φιλόσοφου εμφανίζεται σιγά-σιγά σαν ένα σύνολο μεγάλων κύκλων ομόκεντρων γύρω απ’ αυτόν. Ό τ α ν όμως φτάνει ο θάνατος, ποιος θα αι σθανθεί πιο καταξιωμένος, ο καλλιτέχνης ή ο άν θρωπος της πράξης; Νομίζω ότι αυτός ο θάνατος που ολοκληρώνει σε μια στιγμή τον κόσμο τους διαμέσου της προσθήκης μιας μόνο γραμμής, δί νει μια αίσθηση μεγάλης διάρκειας. Η μεγάλη απέχθεια για τον άντρα της πράξης είναι ότι αυτός δεν κατορθώνει να πεθάνει μετά την προσθήκη αυτής της τελευταίας αντιπροσω πευτικής γραμμής. Ο Γιότσι Νάζου έζησε ακόμα περισσότερο αφότου επικέντρωσε ευκρινώς με μια σαΐτα τον ανατέλλοντα ήλιο που ήταν ζωγραφισμένος πάνω σε μια βεντάλια. Οι διδαχές του Τζιότσο πάνω στο θάνατο, προβάλλουν την εσωτερική ευτυχία του ανθρώπου της πράξης παρά αυτό καθαυτό το εξωτερικό γεγονός της πράξης. Κι ο Τζιότσο που ονειρευόταν να αγγίξει μια τέτοιου είδους ευτυ χία, θέλησε ν ’ αυτοκτονήσει στα 42 του χρόνια για το θάνατο του άρχοντα, του φεουδάρχη Μιτσουσίγκε Ναμπεσίμα, όμως αυτό του απαγο ρεύτηκε από ένα διάταγμα, που απαγόρευε το λειτουργικό της αυτοκτονίας ως πράξη νομιμόφρονα στον μακαρίτη daimyo ενός φέουδου. Τότε ο Τζιότσο κούρεψε το κεφάλι, πήρε τα αφιερώμα τα των βουδιστών και πέθανε από φυσικό θάνατο σε ηλικία 61 ετών, αφήνοντας στους επερχόμενους το Hagakure».
To Hagakure ρίζα του λογοτεχνικού μου έργου
εκφράσει. Πράγματι οφείλω την προσκόλλησή μου στη «Συμμαχία του Λόγιου με το Μ αχητή» στην επιρροή του Hagakure. Γνωρίζοντας, επίσης πολύ καλά, ότι δεν υπάρχει άσκηση πιο εύκολη να υπερασπιστείς γενναία και πιο δύσκολη να πραγματοποιηθεί α π ’ αυτήν τη Συμμαχία μεγαξύ Λόγιου και Μαχητή, αποφάσισα ότι δεν μπορού σα να προσφέρω τίποτα άλλο — διαφορετικά από μια συγγνώμη για να ζήσω την καλλιτεχνική μου ζωή. Κι αυτή την ανακάλυψη την οφείλω στο Hagakure. Είμαι όμως πεπεισμένος ότι η τέχνη που παραμένει μέσα στα κοινά όρια της τέχνης μόνο, αργά ή γρήγορα μαραζώνει και πεθαίνει και σε τέτοιο βαθμό δεν είμαι οπαδός αυτού που ορίζεται κοινά η τέχνη για την τέχνη. Εάν η τέχνη δεν προέρχεται από διαρκή απειλή, πρόκληση, πραγμάτων ξένων στην κυριαρχία της, εξαντλεί ται. Η λογοτεχνική τέχνη αντλεί τα ίδια της τα στοιχεία από τη ζωή, όμως μολονότι η ζωή είναι η μάνα της λογοτεχνίας της, είναι επίσης και βίαιη αντίπαλος. Μολονότι η ζωή είναι συμφυής του ίδιου του συγγραφέα, είναι επίσης και η αιώ νια αντίθεση της τέχνης. Στο Hagakure αναγνώρισα θαυμαστά μια φιλο σοφία ζωής κι αισθάνθηκα ότι ο προηγούμενος κόσμος του ήταν ωραιότατος και οι ιδέες του μπορούσαν να ταράξουν εκείνα τα τελματωμένα νερά που ήταν η παγκόσμια λογοτεχνία. Για μένα η έννοια του Hagakure βρίσκεται σ ’ εκείνο το ό ραμα ενός μεταγενέστερου κόσμου, και μολονότι η επίδραση του Hagakure μου έκανε δύσκολη τη ζωή ω ς καλλιτέχνη, ταυτόχρονα είναι το Haga kure η ρίζα απ’ όπου βλάστησε η γραφή μου. Αυ τό είναι η αιώνια αναβλύζουσα πηγή της ζωτικό τητάς μου. Αυτό με παροτρύνει με την αδυσώπη τη μάστιγά του, με την επιτακτική του φωνή, με την άγρια κριτική του και χάρη στην ομορφιά του, που είναι η ομορφιά του πάγου.
To Hagakure και ο συγγραφέας του Jocho Yamamoto (σ χ ό λ ια π ά ν ω σ τ ις α ρ χ έ ς του H agakure)
κτοτε οι ιδέες μου για το Hagakure δεν έχουν Ε αλλάξει και πολύ. Ή , αν όχι, μπορεί να πει κανείς ότι ήταν από τότε που έγραψα αυτό το άρ
Οι γυναίκες
θρο πάνω στο Hagakure που ενσυνείδητα σχημα τίστηκαν εντός μου κι εγώ κατόπιν αφιέρωσα ό λο μου το πάθος και την ενεργητικότητα για να βιώσω το Hagakure, κι από δω και μπρος να το πραγματώσω. Εγώ όμως που παρ’ όλα αυτά ακο λουθώ το δρόμο του καλλιτέχνη, ,που κα ταδικά ζεται από το Hagakure, πάντα βασανίστηκα από τη σύγκρουση ανάμεσα στην ηθική της πράξης και της τέχνης μου. Για χρόνια έτρεφα την υποψία ότι κάτι το ά νανδρο υποκρυπτόταν πάντα κάτω από την επι φάνεια της λογοτεχνίας, κάτι που το έχω επίσης
Ο Jocho εκφράζει ελάχιστες απόψεις για τις γυναίκες. Λέει: ... «Πάνω α π ’ όλα μια γυναίκα πρέπει να σ κ έ φτεται τον άντρα της και τον κύριό της» (Βιβλίο I) Σε διάφορα σημεία το Hagakure απηχεί τον κό σμο της σκέψης των αρχαίων Ελλήνων, ειδικά των Σπαρτιατών. Στην αρχαία Ελλάδα, η γυναί κα υπηρετούσε την ιδέα της εστίας, έμενε πάντα σπίτι και ήταν προορισμένη να αφιερωθεί στη φροντίδα των παιδιών και του σπιτιού και να σέ βεται το σύζυγο. Αντίθετα, ο άντρας γυρόφερνε
αφιερωμα/87 και είχε σχέσεις με γυναίκες κα ι ωραίους νεα ρούς, ή διασκέδαζε με πόρνες κα ι μορφωμένες πα λλακίδες-σ κλάβ ες, τις εταίρες. Αυτή είναι μια καλή προσέγγιση στην ιδέα περί γυναίκας στον Jocho.
Μηδενισμός «Το κινέζικο ιδεό γραμμ α gen μ π ο ρ ε ί να δ ιαβα σ τ ε ί σ τα γιαπω νέζικα maboro shi και σημαίνει «όραμα». Σ τα γιαπω νέζικα οι μ άγο ι Ιν δ ο ί ονο μά ζονται «genshutsushi» ή « ο ραμ ατιστές» . Οι αν θρώπινες υπά ρξεις σ ’ αυτή τη ζωή είναι σα ν τις μαριονέτες. Ν α για τί χρησ ιμο πο ιείται το ιδεό γρ α μμα gen για να δηλώ σει το «όραμα» για τη ν ελεύθερη βούλη ση » (Βιβλίο I). Συχνά ο Jocho μιλά για τη ζωή σαν για ένα κουκλοθέατρο και για τις ανθρώπινες υπάρξεις σαν για πολλές μαριονέτες. Στο κέντρο της προ σω πικ ότητάς του, υπάρχει ένας βαθύς διαπερα σ τικός και αρρενω πός «μηδενισμός». Α υτός α σκεί κάθε πράξη, κάθε στιγμή, για να τους αποσπάσει το νόημα της ζωής, μέσα του ό μω ς είναι πεπεισμένος ότι η ίδια η ζωή δεν είναι άλλο από όνειρο.
Ειλικρίνεια στις ανθρώπινες σχέσεις Μ ες στην τρυφερότητά του, το Hagakure διδά σκει, επίσης, ότι η ειλικρίνεια είναι το πλέον α παραίτητο προσόν στις ανθρώπινες σχέσεις. Αυ τή η θέση είναι και σήμερα αποδεκτή με σπάνιες αντιρρήσεις. Συνηθίζεται να λ έγετα ι: « Α ν θες να δεις την καρδιά ενός φίλου, αρρώ στησε». Α υ τό ς που σε καιρούς ευ τυχία ς είναι φ ίλος σου και σου στρέφει τα νώ τα σ ε περίπτω ση δυσμένειας ή αρρώ στιας είναι άνανδρος. Είναι κά τι παραπάνω από ση μαντικό , ό τα ν έ νας φ ίλος β ρίσκ ετα ι στη δίνη της ατυχία ς, ό τα ν πα ς να το ν βρεις, να του συμπαρα σταθ είς, να του δώ σεις ό,τι έχει ανάγκη. Έ ν α ς σαμουράι, δεν πρέπει π ο τέ να αφιερώ νεται σ το ν εα υτό του και να αποξενώ νεται α π ’ αυτούς μ ε τους οποίους εί ναι π νευματικ ά συνδεδεμένος. Ν α, ένα μ έτρ ο για να αξιολογή σο υμε τα αληθινά συναισθήμα τα ε νός άντρα. Κυρίως όμως, α να φ ερό μα σ τε στο υς άλλου ς ό τα ν είναι σε μ π ε λ ά δ ες και ό λα ξεχνιούν ται ό τα ν ξ επ ε ρ α σ τεί το αντίξοο πλή γμα » .
Η σωστή στιγμή για να διώξεις ένα δούλο Στο θέμα της υπηρεσίας, το Hagakure μας προ σφέρει μια συμβουλή διατακτική-, αλλά ευγενική: «Ο Z enjin ’emon Yam am oto (ο π α τέρ α ς του Jo cho), ό τα ν έν α ς α πό τους υ πη ρέτες του διέπ ρ α ττε ένα σοβαρό σ φ άλμ α, εξακο λο υθο ύσ ε να το ν κ ρα τά- σ τη ν υπηρεσία του, μ έχρι το τέλο ς του χ ρό νου, σα ν να μ η ν είχει σ υ μβ εί τίπο τα και μ ε τά μ ε
ηρεμία το ν α πέλυε λίγο πριν τη ν πρω τοχρονιά» (Βιβλίο I).
Ποτέ λέξη για την αμφιβολία Αυτό το απ όσπ ασμα βασίζεται στο νόημα των αποσπασμά τω ν που αναφέρονται στα κεφάλαια 21 και 22: «Ε πίσης μιλώ ντα ς για λίγο α π ’ όλα ένα ς σ α μουράι ουδέποτε πρέπει να θρηνεί. Τ ελεί πά ντα σ ε κ α τά σ τα σ η προσοχής, ώ σ τε να μ η ν του διαφύγει λέξ η αμφιβολίας. Α π ό μ ια μικρ όψ υχη φ ρά ση ειπωμένη α π ερ ίσ κ επ τα μπορείς να συμπεράνεις τη φύση του άντρα».
Δυσαρέσκεια για την τεχνική επιδεξιότητα [...] «Ο ά ντρ α ς που χαίρει φ ήμ ης για τί είναι ειδι κό ς σε κάποια τέχνη ή επ ά γγ ελ μ α είναι β λαξ. Π ρά γμα τι από β λα κεία σ υ γκέντρω σε όλη τη ν ενερ γη τικό τη τά του σ ’ένα μόνο π ρά γμ α και έγινε κα λό ς σ ’ αυτό, αρνούμενος να σ κ εφ τε ί κάτι ά λ λο. Έ να τέτοιο πρόσω πο είναι απ ό λυ τα ά χρη στο». (Βιβλίο I).
Αρμονία και ταπεινότητα Εδώ πάλι ο Jocho αντιφάσκει. Έ τ σ ι ενώ επιδί δεται σε εγκώ μια για τη δράση να δοκιμάσει τις υπερβολές, νά ξαφνικά που γίνεται υμνητής της αρετής της αρμονίας κα ι της ταπεινότητας. « Α ν κάποιος προτιμά α ν τί του εα υτού του ένα ά λ λο πρόσω πο κι αν συ μ περιφ έρεται χω ρίς αντιζηλεία και αντα γω νισμό σύμφω να μ ε την εθιμο τυ π ία ■α ν σ κ έπ τετα ι ταπεινά για τα συμφ έροντα του άλλου, α κόμ α και μ ε δική του ζημιά, κάθε ε παφή θα ’ναι όπω ς η πρώ τη και η σ χέσ η δεν θα εκ φ υ λισ τε ί ποτέ». (Βιβλίο 1). Ό τ α ν ο Jocho μας δίνει π ρ α κτικ ές συμβουλές έτσι στην τύχη, σπάνια αντιφάσκει με αναίδεια. Α υτό αποτελεί τη μυστηριώδη γοητεία του H a gakure.
88/αφιερωμα
Λίγο πριν το χαρακίρι, ενώ απευθύνει λό γο στο στρατό τον
Γιούκιο Μ ισίμα
Δια κήρ υξη (Κείμενο που διάβασε ο Μισίμα μπροστά στο στρατό του, στις 25 Νοεμβρίου 1970, λ ίγ ο πριν κάνει χαρακίρι με σκοπό να δημιουργηθεί στάση κατά του κα θεστώτος) δική μας Εταιρία της Α σ πίδας γεννήθηκε χάρη στο Στρατό της εθνικής άμυνας: ο Στρα τός εθνικής άμυνας είναι, α ς πούμε, ο πατέ ρ ας κ α ι ο μεγάλος μας αδερφός. Γιατί λοιπόν τον αποζημιώνουμε με τόση αγνωμοσύνη για την υ ποστήριξη που μας πρόσφερε αφειδώς; Στα χρό νια που πέρασαν - τέσσερα για μένα κα ι τρία για τα υπόλοιπα μέλη — γινήκαμε δεκ τοί στο στρατό και θεωρηθήκαμε σχεδόν ισότιμοι των πρα γμ ατικώ ν μελών, γυμναστήκαμε χω ρίς να μας ζητηθεί ανταπόδοση και διδαχτήκ αμε ν’ α γαπά με πρ α γμ ατικά το στρατό, να ονειρευόμα στε «τη γνήσια Ιαπωνία» που πλέον υπάρχει μό νο στα σ τρατόπεδα, να γνωρίσουμε τα δάκρυα τω ν αντρών, ένα θέαμα σπάνιο μετά τον πόλεμο. Χύσαμε τον ιδρώτα μας μαζί σ ας τρ έχο ντας πλάι σας σ τις π εδιάδες του Φούτζι και συμμεριζόμενοι την αγάπη σας για την πα τρίδα. Κι όσο γ ι’ αυτό δεν έχομε την παραμικρή αμφιβολία. Ο Στρα τός της εθνικής άμυνας ήταν η γενέτειρά μας, ο μο ν α δικ ός τό π ο ς αυτής της απ οχαυνω τικής σημε ρινής Ιαπω νίας που να μπορεί κανείς ν’ ανασάνει μιαν ατμόσφαιρα ανδρείας. Α νυπολόγιστη είναι η στοργή με την οποία μας τίμησαν οι γυμναστές κι όλοι αυτοί που μας εκπαίδευσαν. Γιατί λοιπόν τολμάμε να τους αποδίδουμε μια τέτοια προσβο
Η
λή; Α κόμα κι αν μπορεί να φαίνεται σαν απολο γία, εγώ δηλώνω ότι η αγάπη για το Στρατό της εθνικής άμυνας είναι το δικό μας κίνητρο. Είδα με την Ιαπωνία εξαιτίας της πίεσης της οικονομι κής ευδαιμονίας ν’ απαρνιέται τα ίδια τη ς τα θε μέλια, να χάνει το εθνικό της πνεύμα, να στρέφε ται προς ό,τι καινούριο χω ρίς ν ’ αναφέρεται στις παραδόσεις, κα τρ ακυ λώ ντα ς σε ωφελιμιστική υ ποκρισία, βυθίζοντας την ψυχή της σε μια κα τά σταση κενού. Είμαστε υποχρεωμένοι, σφίγγο ν τας τα δόντια, να παραβρεθούμε στο θέαμα της πολιτικής ορισ τικά χαμένης σε γλοιώ δεις αντιθέ σεις, στη διεκδίκηση προσω πικώ ν συμφερόντων, στη φιλοδοξία, στη δίψα για εξουσία, στην υπο κρισία· είδαμε οι μεγάλες α ρμοδιότητες του Κρά τους να αναλαμβάνονται από μια ξένη .χώρα, εί δαμε την αδικία της ή ττα ς αμέσως μετά τον πό λεμο όχι εκδικητική, αλλά α π λώ ς παραμερισμέ νη, είδαμε την ιστορία και την παράδοση της Ια πω νίας να βεβηλώνονται από τον ίδιο το λαό. Ο νειρευτήκαμε ότι η πραγμ ατική Ιαπωνία, οι πρα γμ ατικοί Ιάπω νες, το αληθινό πνεύμα των σαμουράι θα κατοικούσε τουλάχιστον στο Σ τρα τό της εθνικής σωτηρίας. Είναι αλήθεια ότι νομι κά αυτό είναι πασιφανές: η άμυνα που αντιπρο σωπεύει το ουσιαστικό αίτημα για ένα έθνος διέ-
αφιερωμα/89 φύγε μέσω νομικών και ευκαιριακών διατυπώσε ων. Κι εμείς είδαμε ότι αυτός ακριβώ ς ο σ τρατός, ο ανάξιος παρόμοιου τίτλου, στάθηκε η πρω ταρ χική έκφραση της διαφθοράς της Ιαπωνίας, του ηθικού της εκφυλισμού. Ο στρατός που περισσό τερο από οποιονδήποτε άλλο θεσμό θα ’πρεπε ν’ αποδίδει την ύψιστη σημασία στην τιμή, στάθηκε αντικείμενο των πλέον ευτελών δολοπλοκιών. Ο Στρατός της άμυνας συνέχισε να φέρνει τον ανέντιμο σταυρό ενός ηττημένου έθνους. Ο Στρα τός της άμυνας δεν κατόρθωσε να ορθοποδήσει στο ύψος του εθνικού Στρατού, δεν του προσφέρθηκε κάποια αξία σε ακόλουθο βαθμό, ούτε κά ποιο καθήκον δημιουργίας μιας γνήσιας στρα τιάς, αλλά υπήρξε υποταγμένος στην ακανόνι στη θέση της ισχύος της αστυνομίας, κι ούτε του υποδείχτηκε ξεκάθαρα σε ποιον θα έπρεπε να ορ κιστεί πίστη. Είμαστε οργισμένοι για την πολύ μακρά νάρκη στην οποία έπεσε η Ιαπωνία μετά τον πόλεμο! Π ιστέψαμε ότι η αφύπνιση του Στρατού της άμυνας θα μπορούσε να συμπέσει με την αφύπνιση της Ιαπωνίας. Π ιστέψαμε ότι η Ιαπωνία θα μπορούσε να ξεσηκωθεί μόνον αν ο στρατός είχε ανοίξει τα μάτια. Π ιστέψαμε ότι σαν πολίτες αυτής της χώ ρας δεν θα υπήρχε πιο σημαντικό καθήκον από το να επιμείνουμε με ό λη την ταπεινή μας ενεργητικότητα μέχρις ότου διαμέσου της μεταρρύθμισης του Συντάγματος, ο
Στρατός της άμυνας να ανέλθει στο σωστό του ύ ψος και να εξελιχθεί σε ένα Στρατό. Εδώ και τέσσερα χρόνια, εγώ ο ίδιος, εμπνευ σμένος από ένα τέτοιο στόχο, επιστρατεύτηκα στον στρατό και τον επόμενο χρόνο ίδρυσα την Εταιρία της Ασπίδας. Η βασική ιδέα της δικής μας εταιρίας είναι η θυσία της ζωής μας μόνο στο σκοπό τού να αφυπνιστεί και τού να μεταμορφω θεί ο Στρατός της άμυνας σ’ έναν ένδοξο εθνικό Στρατό. Εάν σ’ αυτό το κοινοβουλευτικό καθε στώ ς δεν είναι πλέον δυνατό να αναμορφώσουμε το σύνταγμα, η δημιουργία ενός τέτοιου κινήμα τος που μεταφέρει τάξη και ασφάλεια είναι η μο ναδική δυνατότητα που μας απομένει: αποφασί σαμε να θυσιάσουμε τη ζωή σαν πρω τοπορία ε νός ανάλογου κινήματος, να είμαστε ο λίθος που πάνω του θα χτιστεί ο εθνικός Σ τρατός. Είναι κα θήκον του στρατού να προστατεύει το έθνος, ενώ στην αστυνομία ανήκει το καθήκον να υπερασπί ζεται την πολιτική. Ό τ α ν η αστυνομία δεν είναι πια σε θέση να προστατεύει την πολιτική, σαφώς ανήκει στο στρατό να κινηθεί για την άμυνα της πα τρίδας επανακτώ ντας έτσι την πρωταρχική του σημασία. Η θεμελιώδης αρχή του ιαπωνέζικου στρατού δεν μπορεί να είναι άλλη από το να «προστατεύει την ιστορία, την τέχνη και τις πα ραδόσεις της Ιαπωνίας βασισμένα πάνω στον Α υτοκράτορά του». Είμαστε λίγοι, αλλά αποφα
.
. ^
πτύ μι/.η τοι στμιιτοι πιι Ι.,ίι \·. k." I',ι ho\ι τιι ι τμα γ<ιμ (I Ί ' II])Ι ITTI μ11II \I <11)IταΙΙηκι. ιι»»ι
μι /ιιμιικψι
90/αφιερωμα σισμένοι και προσφέρουμε τις ζωές μας στην α ποστολή να ανορθώσουμε τις αλλοιωμένες βά σεις του έθνους. Θυμάστε τι συνέβη στις 21 Ο κτωβρίου πέρσι, το 1969; Μια μεγάλη διαδήλωση που θα ’πρεπε να εμποδίσει την επίσκεψη του Πρωθυπουργού στην Αμερική καταπνίγηκε από τις δυνάμεις της αστυνομίας που επικράτησαν. Ή μουνα αυτόπτης μάρτυρας αυτού που έγινε, ενώ βρισκόμουν στη συνοικία του Σιντζούκου, και τότε κατάλαβα με βαθιά οδύνη ότι πλέον δεν υπήρχαν ελπίδες ν’ αλλαχτεί το Σύνταγμα. Τι συνέβη κείνη τη μέρα; Η κυβέρνηση έλαβε υπόψη της τα όρια της άκρας αριστερός, υπολόγισε την αντίδραση του κοινού μπροστά στα περιοριστικά μέτρα της α στυνομίας που δεν διέφεραν από τη συσκότιση, ήταν σίγουρη ότι θα μπορέσει να ελέγξει την κα τάσταση χωρίς ν’ αγγίξει το καυτό θέμα της «συ νταγματικής μεταρρύθμισης». Δεν χρειάστηκε ν’ ανατρέξουμε σε επέμβαση του Στρατού της άμυ νας για να σταθεροποιήσουμε τάξη και ασφά λεια. Η κυβέρνηση είχε τη βεβαιότητα ότι μπορεί να διατηρήσει ολοκληρωτικό έλεγχο μόνο με την παρέμβαση της αστυνομίας, τέλεια νόμιμη και συνταγματική, κατάλαβε ότι μπορούσε να συνε χίσει να ξεφεύγει από τα ουσιαστικά προβλήματα του έθνους. Ως εκ τούτου κατόρθωσε να καταπραΰνει τις δυνάμεις της αριστερός με την πρό φαση της άμυνας του συντάγματος, να σταθερο ποιήσει μια πολιτική όπου πάντα να θυσιάζεται η τιμή, για να διατηρήσει συγκεκριμένα πλεονε κτήματα και να εξυψώσει ένα άλλο σημείο δια κηρύσσοντας για τον εαυτό της ότι είναι υπερα σπιστής του συντάγματος. Να θυσιάζεις την τιμή για να διατηρήσεις τα πλεονεκτήματα! Αυτό μπορεί να είναι νόμιμο για τους πολιτικούς. Πώς όμως είναι δυνατόν αυτοί να μην αντιλαμβάνο νται ότι για το Στρατό η άμυνα είναι μια ηθική πληγή; Ξ ανάρχισε, λοιπόν, ακόμα χειρότερα α π ’ ό,τι στο παρελθόν, μια εναλλαγή από υποκρισίες και απάτες, από ψευδείς υποσχέσεις και δολο πλοκίες. Η 21 Ο κτωβρίου του 1969 ήταν μια τραγική μέ ρα για το Στρατό της άμυνας. Σφραγίστε καλά αυτή την ημερομηνία στην ψυχή! Ή τα ν η μέρα που προδόθηκαν οριστικά οι ελπίδες του Στρα τού της άμυνας που για είκοσι χρόνια, από τότε που θεσμοθετήθηκε, περίμενε με αγωνία τη με ταρρύθμιση του συντάγματος, μεταρρύθμιση που αποκλειόταν πάντοτε από τα πολιτικά προγράμ ματα, ήταν η μέρα που το Φιλελεύθερο Κόμμα και το Κομμουνιστικό, συνεργοί στο να υιοθετή σουν μια κοινοβουλευτική πολιτική, ξεπούλησαν ανοιχτά κάθε πιθανότητα να προσφύγουν σε με θόδους αντικοινοβουλευτικές. Έ τσ ι, λοιπόν, από κείνη τη μέρα ο Στρατός της άμυνας, που μέχρι τότε ήταν παράνομο παιδί του Συντάγματος, στην πραγματικότητα αναγνωρίστηκε σαν
«Στρατός άμυνας του Συντάγματος». Υπάρχει πιο ανώμαλο παράδοξο; Από κείνη τη μέρα επικεντρώνουμε ακατάπαυστα την προσοχή μας στο στρατό. Αν, όπω ς ο νειρευτήκαμε, ήταν συνθεμένος από ανθρώπους σε ένα πνεύμα πολεμιστών, γιατί ανέχονταν τη σιωπή; Ποια τρομερή λογική αντίθεση είναι το να προστατεύουμε αυτό που αρνείται την ύπαρξή μας! Αν είσαστε άντρες, πώ ς μπορεί η αντρική σας τιμή να το ανεχτεί; Ό τα ν , αφού ανέχτηκε, το μη ανεκτό ξεπερνά το τελευταίο όριο άμυνας, σαν άντρας και πολεμιστής πρέπει να αντιδράσει αποφασιστικά. Περιμέναμε κατόπιν με αγωνία ν’ ακούσουμε κάτι. Από το Στρατό όμως της άμυ νας δεν υψώθηκε καμιά αντρική φωνή αντίθετη στην ταπεινή τάξη να «υπερασπιστεί το Σύνταγ μα», που αρνείται την ύπαρξή μας. Μ ολονότι θάναι πια φανερό ότι δεν υπάρχει άλλος δρόμος για να διορθώσει τις διαστρεβλώσεις του κράτους α πό το να ξαναβρεί τη συνείδηση της δικής του δύ ναμης, ο Στρατός της άμυνας συνέχισε να σω παίνει σαν πουλί που έχασε τη φωνή του. Στον πόνο και στο θυμό μας γεννήθηκε η αγα νάκτηση. Λέτε ότι δεν γίνεται ν ’ αντιδράσουμε χωρίς να λάβουμε διαταγή. Δυστυχώς όμως οι διαταγές που μας αναθέτουν δεν προέρχονται α ποκλειστικά από την Ιαπωνία. Λέτε ότι ο κοινω νικός έλεγχος είναι η πραγματική λειτουργία ε νός δημοκρατικού στρατού. Εντούτοις στην Α μερική και στην Αγγλία ο πολιτικός έλεγχος α φορά μόνον τη διοίκηση του στρατιωτικού καθε στώτος. Δεν συμβαίνει όπω ς στην Ιαπωνία που ο στρατός είναι ευνουχισμένος και ιδιω τικός μέχρι το σημείο να διαλέγουν τους στρατιώτες, να του συμπεριφέρονται σαν μαριονέττα αυτοί οι πρω τοφανείς προδότες που είναι οι πολιτικοί, και να τον εκμεταλλεύονται για σκοπιμότητες και κομ ματικά συμφέροντα. Ναι, ίσως και να είναι διεφθαρμένος ένας τέ τοιος σ τρατός που συνεχίζει να εγκαταλείπεται στη γοητεία των πολιτικών και να διασχίζει ένα μονοπάτι που τον καθοδηγεί στην αυταπάτη και αυτοβεβήλωση πάντα πιο ενδόμυχη; Πού κατέ ληξε το πνεύμα σας ω ς πολεμιστών; Πού είναι η αξία αυτού του στρατού, τώρα πλέον συγκεντρω μένου σε μια γιγάντια αποθήκη όπλων άψυχων; Ό τ α ν έγιναν οι διαπραγματεύσεις για τις ίνες, μερικοί βιομήχανοι υφαντουργίας κατηγόρησαν τα μέλη του φιλελεύθερου κόμματος για εθνική προδοσία. Αλλά όταν αντελήφθησαν ότι το σύμ φωνο για τη βάση για τα πυρηνικά υποβρύχια, σύμφωνο που θα επηρέαζε σημαντικά την εθνική μας πολιτική, ήταν σχεδόν όμοιο με το άδικο 5-5-3,1 ούτε ένας στρατηγός δεν αντιστάθηκε τρυπώντας την κοιλιά του. Και τι έγινε με την απόδοση της Οκινάουα; Και για την ευθύνη άμυνας του πάτριου εδάφους; Εί ναι καταφάνερο ότι η Αμερική δεν επιθυμεί η Ια-
αφιερωμα/91 πωνία να προστατεύεται από ένα γνήσιο κα ι αυ τόνομο στρατό Ιαπωνέζων. Α ν μέσα σε δύο χρό νια ο Σ τρα τό ς τη ς άμυνας δεν επανακτήσει την αυτονομία του, θα παραμείνει για πά ντα - όπω ς υποστηρίζουν οι σ τρατιω τικοί της αρισ τερός μια σπείρα μισθοφόρων χρηματοδοτούμενω ν α πό την Α μερική. Περιμέναμε τέσσερα χρόνια. Τον τελευταίο χρόνο με ιδιαίτερη ένταση. Δεν μπορούμε άλλο να περιμένουμε. Δεν υπάρχει πια λόγος να περι μένουμε μ ’ αυτούς που συνεχίζουν να βεβηλώνουν τους ίδιους τους εαυτούς τους. Θ α περιμέ νουμε ακόμα μόνο τριάντα λεπτά, τα τελευταία τριάντα λεπτά. Θ α ξεσηκωθούμε μαζί κα ι μαζί θα πεθάνουμε για την τιμή. Π ριν ό μω ς πεθάνουμε, θα ξαναδώσουμε στη Ιαπω νία την αυθεντική της όψη. Τόσο αγαπητή είναι για σ ας η ζωή ώστε να της θυσιάζετε την ύπαρξη του πνεύματος; Τι είδους στρατός είναι λοιπόν αυτός που δεν αντι λαμβάνεται ιδεώ δες πιο ευγενικό από τη ζωή; Ε μείς τώ ρα θα μαρτυρήσουμε σε όλους ε σάς την ύ
παρξη μιας αξία ς πιο υψηλής από το σεβασμό για τη ζωή. Αυτή η αξία δεν είναι η ελευθερία, δεν είναι η δημ οκρατία. Είναι η Ιαπω νία. Είναι η Χώ ρα της αγαπημένης μας ισ τορίας, των παραδόσεών μας: η Ιαπωνία. Α νάμεσά σας δεν υπάρχει κανείς που να είναι διατεθειμένος να πεθάνει στην έφοδο κα τά του Συντάγματος που απομύζη σε την πα τρίδα μας; Εάν υ πάρχει, α ς έρθει να πεθάνει μαζί μας! Ξ εκινήσαμε αυτή την Λράξη με διακαή ελπίδα ότι όλοι εσείς, που σ ας δωρήθηκε μια καθαρότατη ψυχή θα μπορέσετε να ξαναγίνετε αληθινοί άντρες, αληθινοί πολεμιστές.
Σημειώσεις 1. Σύμφωνο ασφάλειας μεταξύ Αμερικανών και Ιαπωνέζων που υπογράφτηκε το 1960 και σύμφωνα με το οποίο η Ιαπω νία προσέφερε εδάφη της για αμερικανικές βάσεις και απο ποιείτο κάθε πιθανή πολεμική αντίδραση κατά των ΗΠΑ. Η υπογραφή του έγινε αιτία βίαιων διαδηλώσεων και διαμαρ τυριών.
Τα κυριότερα έργα του Γιούκιο Μισίμα στην Ιαπωνική γλώσσα Αϊ no Kawaki (1950) - Δ ίψ α για Έ ρ ω τα Kinjiki (1951-53) - Απαγορευμένα Χρώματα Manatsou no shi (1952) - Θάνατος στο Μ εσοκαλόκαιρο Shiosai (1954) - Η Φωνή τω ν Κυμάτων Kinkakuji (1956) - Το Χρυσό Π ερίπτερο kindai nogaku shu (1956) - Πέντε Σύγχρονα Έ ρ γ α Νδ (θ)* Kamen no kokuhaku (1958) - Εξομολογήσεις μιας Μ άσκας Utage no alo (1960) - Μετά το Συμπόσιο Sado koshaku fujin (1965) - Μαρκησία ντε Σαντ (0.)* Taiyo Ιο tetsu (1965) - Ή λ ιο ς και Ατσάλι Hagakure nyumon (1968) - Για το H agakure (μελέτες πάνω στο ιερό βιβλίο τω ν σαμουράι) Waga lomo H ittora (1968) - Ο Φ ίλος μου ο Χίτλερ (0.)* Η τετραλογία Hojo no urni (1965) - Η θάλασσα της γονιμότητας 1. - H a r u no yuki (1965) - Α νοιξιάτικο Χιόνι 2. - H o m b a (1967-68) - Ά λ ο γ α σε φυγή 3. -A k a lsu k i no tera (1968-70) - Ο Ναός της Αυγής 4. -T cn n in gosui (1970-71) - Ο Έ κ π τω το ς Ά γγε λ ο ς (θ) = θεατρικό έργο
Ελληνική βιβλιογραφία Γιούκιο Μισίμα: Οι εξομολογή σεις μιας Μ άσκας. Με,τάφρ.: Λ. Θ εοδω ρακόπουλος. Αθήνα, Οδυσσέας, 1977 Γιούκιο Μισίμα: Μ ετά το Συμ πόσιο. Μετάφρ. Ντίνα Κισκίνη. Θ εσσαλονίκη, Παρατηρητής, 1986 Γιούκιο Μ ισίμα: Α φ ιέρω μα Θεατρικά. Τετράδια 13, Θεσσα λονίκη 1986.
μια νέα σιον κόσμο Εκδόσεις
διάσιασηκαι ιου ^
Πυθία
Μ ά ρν η 5-7, 10433 Α Θ Η Ν Α Τηλ. 5221744, 5227678
από τις Εκδόσεις Ιάμβλιχος καλές γιορτές με ένα βιβλίο
Μ ά ρ ν η 5-7, 10433 Α Θ Η Ν Α Τηλ. 5221744, 5227678
ΝΕΑ ΒΙΒΛΙΑί P JC
M urdoch ΘΑΛΑΣΣΑ. ' ΘΑΛΑΣΣΑ ΡΟΒΕΡΤΟΥ ΤΟΥ ΚΛΑΡΙ Η ΚΑΤΑΚΤΗΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ ΗΣΑΓΟΓΉ ΣΧΟΛΙΑ ΠΟΡΤΟΥΙΑΡΑΛΑΝΟΥ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΧΑΤΖΗΝΙΚΟΛΗ '
ΚΚΛΟΣΚΙΣ ΧΑΤΖΗΝΙΚΟΛΗ
ΧΑΤΖΗΝΙΚΟΛΗ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ: Ζωοδόχο» Πηγής 8, τηλ. 3629923
ΝΕΑ ΒΙΒΛΙΑ-
ΧΑΤΖΗΝΙΚΟΑΗ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ: Ζωοδόχου Πηγής 8, τηλ. 3629923
Ωστόσο να το ξέρεις πως ο Λέω ν ο Αφρικανός, ο Λέω ν ο ταξιδιώτης, ήμουν και πάλι εγώ. W.B. YEATS
Λμίν Μχχλούφ
Λέων ο Αφρικανός
Ο ΛΕΩΝ Ο ΑΦΡΙΚΑΝΟΣ ΚΥΚΛΟΦΟΡΗΣΕ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΑΑ!
Το μυθιστόρημα της αναζήτησης, της περιπλάνησης, της φυγής, η αριστουργηματική τοιχογραφία μιας ολόκληρης εποχής δοσμένη από την εμπνευσμένη πένα του βραβευμένου συγγραφέα Α μ ί ν Μ ααλούφ.
Ε κ δ ό σ ε ις Β Α Ν Ι Α Σ
Εκδόσεις Πλέθρον Σ ειρ ά :
Ξ Ε Ν Η Λ Ο Γ Ο Τ Ε Χ Ν ΙΑ
ΚΥ ΚΛ Ο Φ Ο ΡΕΙ
ΜΙΧΑΗΛ ΜΠΟΥΛΓΚΑΚΟΦ
διοιβολιάδοΕ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
ΑΛΚΗΣ ΠΑΤΣΙΟΥΡΑΣ
Βιβλιοπωλείο - Εκδόσεις: Μ ασσαλίας 20α, 106 80 Α θήνα, Τηλ. 36.41.260,36.45.057
98/συνεντευξη
« Η λ ο γ ο τ ε χ ν ία δ ε ν π ρ έ π ε ι Γιατί σ ’ έχουν ταυτίσει με τα μπαρ;
...ΠΕΡΝΑΩ μια περίοδο μοναξιάς και αυτό το υ ποδηλώνει. Μη νομίζεις ότι ο άνθρωπος του μπαρ δεν είναι μοναχικός. Τα μπαρ ίσως εφευρέ θηκαν για να μαζεύονται μοναχικοί άνθρωποι. Σε ένα μπαρ, όσο πιο πολύ κόσμο βλέπω, τόσο πιο μοναχικούς ανθρώπους διακρίνω. Π άνε να σπά σουν αυτή τη μοναξιά τους, πάνε να ζεστάνουν αυτή τη μοναξιά τους. Αλλά, όταν φύγουν από το μπαρ και όταν ξεσουρώσουν, νιώθουν πιο έντονη την μοναξιά, μια φοβερή πίκρα! Το αλκοόλ το πίνει ο δυστυχισμένος και ο μοναχικός άνθρω πος. (Βήχει). Ε ίπες κάποια στιγμή ότι ανάμεσα στα πράγματα που ανακάλυψ ες στο Ραδοχώρι, στις Συκιές, ή ταν οι ντόπιοι έρωτες. Τι ρόλο έχει παίξει ο έρω τας στη ζω ή σου;
ΝΟΜΙΖΩ π ω ς άνθρωπος που δεν ερωτεύτηκε δεν ολοκλήρωσε τη ζωή του. Και δεν εννοώ με το «ε ρωτεύτηκε» να τον ερωτευτούν κιόλας. Ερωτεύο μαι για μένα σημαίνει ότι φτάνω σε ένα τέτοιο ψυχικό επίπεδο και δεν έχω την απαίτηση να εί ναι ερωτευμένος ο ά λλος με μένα. Το ερωτεύομαι είναι μια προσωπική μου ανάγκη. Το παράπονό μου είναι ότι έχω πάψει να ερωτεύομαι και βλέπω ό τ ι μου έχει λείψει κάτι.
Ποια η άποψή σου για το .«απλό γράψιμο», γενικά;
ΤΟ απλό γράψιμο είναι πάρα πολύ δύσκολο. Ο συγγραφέας κουράζεται για να δώσει τον απλό, το ζωντανό διάλογο. Ό τα ν το διαβάζει ο κόσμος και το καταλαβαίνει, λέει: «και γω έτσι θα το έ λεγα», αυτή είναι η επιβράβευση του συγγραφέα, κατά τη γνώμη μου. Α υτό είναι όμορφο, Γιώργο, γιατί λογοτεχνία ζωντανή και δυνατή είναι ουσιαστικά αυτή που, όταν τη διαβάσεις, κομμάτια της μπορείς να διηγηθείς σε έναν άλλο, σαν να την έχεις ζήσει εσύ ο ίδιος.
ΜΟΥ έχει τύχει να διαβάσω βιβλία και, όταν έ φτασα στο σημείο να τα διηγηθώ, δεν μπορούσα να θυμηθώ τίποτα. Και έχω διαβάσει βιβλία τόσο οικεία, που νομίζω ότι τα έχω γράψει εγώ. Μ πο ρώ και τα λέω. Σαν το ρόλο στο θέατρο που θες να τον παίξεις. Το απλό, λοιπόν, δεν είναι εύκο λο. Το να αραδιάσεις λέξεις πάνω στο χαρτί είναι εύκολο, το πώ ς είναι το δύσκολο. Κάποτε με κα τηγορήσανε για την «Αγία αλητεία», ότι είναι με λό. Και λέω: γιατί, επειδή στο τέλος ένα φορτηγό πατάει την ηρωίδα; Μα κάθε μέρα που ανοίγω την εφημερίδα βλέπω 4-5 δυστυχήματα, γιατί να μην είναι και η ηρωίδα μια από αυτές; Στην πραγ-
συνεντευξη/99
Θεσσαλονίκη. Ψάχνω για ανθρώπους να μου μιλήσουν για τον Αλέξη Τραϊα νό. Μ’ αυτή την αφορμή, πέφτω στα χνάρια του Γιώργου Κάτου. - Ο Αλέξης ήταν έτσι, έκανε αυτό κι εκείνο... είναι καλό που τον θυμάσαι... Η Π. Παμπούδη είπε κάποια στιγμή - στην κηδεία του, μου φαίνεται - ότι μπορεί να το έκανε επειδή δ εν τον παίζαμε πολύ... Ήτανε νύχτες που χτυπού σε το κουδούνι και μου φώναζε από το θυροτηλέφωνο: «Γιώργο, κατέβα. Πά με στη θάλασσα. Θα δείξω ένα τέλος σήμερα». Μ’ έκανε συχνά να κατεβαίνω με τις πιτζάμες... Δ εν το πιστεύαμε... Έτσι, συζητώντας, κατ’αρχήν, για τον Αλέξη Τραϊανό, γνωριστήκαμε με το Γ. Κάτο. Αργότερα, συναντιόμαστε και ξανασυναντιόμαστε στον «Ερωδιό» και στην Αθήνα. Καρπός αυτών των συναντήσεων είναι για μαγνητοφωνημέ νη συνομιλία. Ο Γ. Κάτος μιλάει για την Εγνατία, το Τραμ, τον εαυτό του, τα βιβλία του, το νέο του ξεκίνημα και τη Θεσσαλονίκη.
Τη συνέντευξη πήρε ο Κ ώστας Καλημέρης Τις φωτογραφίες τράβηξε ο Ιωσήφ Τριχάκης
να υποκύπτει σε καμιά πίεση» ματικότητα η ζωή μας είναι πιο πολύ μελό. Εγώ πιστεύω ότι εδώ έχουμε να κάνουμε με έναν ολοκληρω τισμό, με ένα φασισμό, ο οποίος προ σβάλλει τη λογοτεχνία, θ α σου πω γιατί: γιατί αυτό που βλέπει ο ά λ λο ς μέσα στη ζω ή δε θέλει να το βλέπει μέσα στη λογοτεχνία.
ΜΑ η λογοτεχνία μέσα από τη ζωή βγαίνει. Αν δεν υπήρχε ζωή, δε θα υπήρχε τίποτε. Η ζωή δ η μιουργεί τη λογοτεχνία. Εσύ έχεις ό μω ς μια ρεαλιστική γραφή...
ΔΕΝ μπορώ να καταλάβω τι είναι ρεαλιστική γραφή. Αυτά που βλέπω και ακούω αυτά και γράφω. Αν είναι έτσι, ε, είμαι ρεαλιστής. Ίσ ω ς είναι πιο κοντά το ύφος σου με αυτό που λέμε πραγματικότητα, α λ λά τότε ο ο ποιοσδήποτε είναι πραγματικότητα. Σου δίνει την ευκαιρία να δεις μ ε ένα διαφορετικό μάτι την ίδια τη ζωή. Β λέπεις ή δε θέλεις να τη δεις.
ΝΑΙ... Έ ν α βιβλίο, ο καθένας που το πρωτοδιαβάζει, το βλέπει από μια διαφορετική γωνία. Εγώ πιστεύω ότι ένα βιβλίο αγαπιέται ή δεν αγαπιέται ανάλογα με το αν μας πάει ή δε μας πάει, αν αναφέρεται στον κόσμο μας ή όχι. Εμένα δε μου πά νε βιβλία του τύπου «ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ». Είναι έξω
από τη ζωή μου. Το να συχνάζει ο ήρωας όμως σε μπαρ και να είναι αλκοολικός το καταλαβαίνω. Αν πέσει καλά ο ήρωας, αν ο συγγραφέας τον κάνει να σκοντάψει κα λά κ.λπ ., είναι πράγματα που τα έχω ζήσει. Τότε αυτό το βιβλίο μου πάει. Το ερώτημα είναι: πρέπει να διαβάζω μόνο τέ τοια βιβλία; Βέβαια όχι. Παράδειγμα έφερα. Η σημερινή ευδαιμονία, αληθινή ή ψεύτικη, α ναγκάζει το παλιό και το νέο κοινό να ψάξει να βρει μέσα τη λογοτεχνία ήρω ες που να μην έχουν σχέση με την πραγματικότητα. Να μη συμβαίνει κάτι κακό. Να έχουν μια σχέσ η με αυτό που λέμε καθαρά φανταστικό, έτσι που να μην έχει σχέση με τη ζωή. θυμάμαι ένα συγγραφέα που έλεγε ότι η λογοτεχνία δεν κάνει τίποτε ά λ λο παρά να μας πάρει από αυτό που λέμ ε πραγματικότητα και να μας πάει σε κάτι ά λλο, μόνο και μόνο για να ξαναγυρϊσουμε στο πραγματικό με περισσότερα ό πλα, για να μπορέσουμε να ζήσουμε μέσα σε αυτό και να ανακαλύψουμε πλευρές του που δεν μπο ρούμε διαφορετικά να δούμε. Ά ρ α , λοιπόν;
ΕΓΩ γράφω και θα γράφω αυτό για αυτά που έχω ζήσει, και έχω ζήσει πολύ πιο πολλά από όσα γράφω. Γράφω όμως αυτά που με έχουν συγ κλονίσει. Το πραγματικό είναι τόσο απίστευτο, που όταν το διαβάζει ο ά λλο ς το θεωρεί μπανάλ.
100/συνεντευξη ΣΤΗ ζωή μου πιστεύω ότι μπορούν να μου συμ βούν τα πάντα. Και περιμένω να μου συμβούν τα πάντα. Π οτέ δε θα με δεις έκπληκτο. Κυρίως από τους ανθρώπους. Τίποτα δεν είναι παράξενο. Πε ριμένω τα πάντα από τους ανθρώπους. Και το με γαλύτερο καλό και το μεγαλύτερο κακό. Τα πάν τα μπορώ να υπομένω εκτός α π ’ την αχαριστία. Ω στόσο πικράθηκες που σε ξέχασαν πο λ λο ί συ νεργάτες σου.
ΒΕΒΑΙΩΣ. Ε κεί πικραίνεσαι. Και ξέρω ότι και τώρα, που ξαναξεκινάω, ότι μετά από χρόνια πά-
γλώσσα ανάλογα με τον ήρωα. Η κάθε εποχή προσθέτει νέες έννοιες στη γλώ σ σ ε. Αυτό είναι καλό από τη μια, αλλά και κα κό από την άλλη. Π όσο σε επηρέασαν οι σχέσεις σου στη γραφή σου; Οι «παρέες»...
ΟΙ άνθρωποι με τους οποίους μεγάλωσα οπωσδή ποτε με έχουν επηρεάσει αφάνταστα στη ζωή μου. Μου έχει τύχει αρκετές φορές ιστορίες φί λων να μπερδεύονται με δικές μου ιστορίες και να βγαίνει ένα απόσταγμα. Τι είναι αυτό πού σε πικραίνει με τη Θ εσσα λονίκη;
' Α νθρωπος που δεν ερωτεύτηκε δεν ολοκλήρωσε τη ζωή του σαν τη γυναίκα που δεν γέννησε. λι θα με ξεχάσουν. Δε με νοιάζει, εγώ παίζω. Ό ποιος θέλει να παίξει, ας έρθει να παίξουμε μαζί. Είναι όμω ς φορές που δεν πρόκειται για παιχνίδι. Για παράδειγμα, τότε που «μπήκες» στο Γεντί Κουλέ.
ΝΑΙ. Ποιος σε θυμήθηκε τότε;
ΑΝΘΡΩΠΟΣ που ούτε καν πίστεα ότι θα με θυ μηθεί. Ά νθρ ω πο ς που τον γνώρισα σε ένα μπαρ. Γι’ αυτό αγαπάω τους ανθρώπους των μπαρ. Υπάρχει μια σχέση ανταγωνιστική ανάμεσα στους εκδότες και τους συγγραφείς;
ΟΧΙ, νομίζω ότι είναι μια παράλληλη πορεία. Δεν μπορεί να υπάρξει εκδότης χωρίς συγγρα φέα. Πρέπει να έχουν κοινή πορεία και να αλληλοβοηθιούνται. Δε βλέπω ανταγωνιστική σχέση. Ά λ λ ω σ τ ε εσύ είσαι ένας ά νθρω πος που είσαι και εκδότης και συγγραφέας.
ΝΑ μια δυσκολία. Ό τα ν φτάνω στο σημείο να ακυρώσω ένα βιβλίο... Αν είναι πεζογραφία, ο άλ λος υποπτεύεται ανταγωνισμό. Μια από τις πιο δύσκολες σ τιγμές της ζωής μου. Βλέπω τα κείμε να ω ς εκδότης.
ΠΑΝΤΟΤΕ λέω γι’ αυτή την πόλη τρία πράγμα τα: Το ένα είναι ότι είναι η πρώτη μου πανέμορφη ερωμένη, που εγώ τη βλέπω να γερνάει και να ασχημαίνει με τον καιρό, όμως την αγαπώ πιο πο λύ. Το άλλο είναι ότι έχω μια ερωμένη πόρνη, που, όσο πιο πόρνη γίνεται, τόσο την αγαπάω πιο πολύ. Το τρίτο είναι η αχαριστία που τη διακρί νει, ωστόσο, κάθε φορά που φεύγω νιώθω μελαγ χολία που είμαι μακριά της... Νιώθω ξένος έξω από αυτήν. Β γήκαν πάλι τα «τραμάκια»...
ΕΧΩ ξεχάσει ότι είμαι συγγραφέας, τα πάντα, και ενδιαφέρομαι μόνο για τα τραμάκια, στα ο ποία ε κτός από το γνωστό ποιητή Ντίνο Χριστιανόπουλο, τα άλλα τα παιδιά είναι λίγος καιρός που έχουν ξεκινήσει. Ε κτός λοιπόν από το βιβλίο του Ντ. Χρ. που είναι μια θαυμάσια συζήτηση με τον Περ. Σφυρίδη για τη «Γλώσσα των σημερι νών κουλτουριάρηδων ή αλαμπουρνέζικα», όπω ς τα λέει, υπάρχουν: «Τα κινούμενα νησιά» του Κ. Εμμανουηλίδη, «Θέματα εκθέσεων» του Η. Κουτσούκου, «Ψίχα της μεταλαβιάς» του Γ. Σκαμπαρδώνη, « Ή χ ο ς μόνος» της Μ. Αρχιμανδρί-
Εγώ γράφω και θα γράφω μόνο γι’ αυτά που έχω ζήσει, και έχω ζήσει πολύ πιο πολλά απ’ όσα γράφω.
Τα βιβλία σου τα χαρακτηρίζει μια γραφι κότητα...
του, «Η κόρη του πλοιάρχου Νέμο» του Σ. Ζαφει ριού, «Σταδιακή οξείδωση της αφής» του Π. Πέζαρου. Είναι 7 βιβλία, με 6 Θεσσαλονικείς. Αλλά δε μένω μόνο στη Θεσσαλονίκη. Χωράει κάθε καλό βιβλίο στη σειρά.
ΓΡΑΦΩ τη γλώσσα που μιλιέται. Αν τρομάζει, δε φταίω εγώ. Η γλώ σσα μας περνάει ένα στάδιο παρακμής. Αληθινή και ζωντανή. Παντού μιλιέ ται. Δεν πλάθω δικές μου λέξεις. Γράφω τη
ΤΟ Τραμ συμμετείχε επίσημα στις «Ωραίες Ξέ νες» και κυκλοφόρησε σε δίγλωσση έκδοση
Κάποια λόγια για το Τραμ...
συνεντευξη/101 (ελλ.-γαλλ.) με ποιητές Θ εσσαλονικείς και με 4 άλλους που έχουν κάποια σχέση. Μέσα σε λίγο χρονικό διάστημα και με την άοκνη συμπαρά σταση του Περ. Σφυρίδη (ψυχή της ανθολογίας), του Ερίκ Οζού και βέβαια του Μισέλ Βολκοβίτς, κατορθώθηκε το ακατόρθωτο και πρόβαλε για πρώτη φορά τόσο συγκεντρωτικά και τόσο επί σημα τους ποιητές της Θ εσσαλονίκης στη Γαλ λία. Έ χε ι κάνει φοβερή εντύπωση στη Γαλλία, παρά τις γεροντοκορίστικες μεμψιμοιρίες μιας ο μάδας των εδώ ποιητών. Εμείς όμως δεν είμαστε άνθρωποι που εκμεταλλευόμαστε τα αντικείμενα που αγαπάμε. Ά λ λ ο ι στη θέση μας θα πήγαιναν στη Γαλλία με όλα πληρωμένα. Έ χουμε μια α γνότητα για τη λογοτεχνία. Οι εκδόσεις δίνουν την αίσθηση του χειρο ποίητου...
ΜΑΣ μας αρέσει να παίζουμε. Κάθε τραμάκι κι ένα παιχνίδι. Ε κτός από τον εκδότη και το συγ γραφέα υπάρχει πάντα ένας ζωγράφος. Μια δι καιολογία για να παίξουν πολλοί άνθρωποι. Δεν είναι εμπορική υπόθεση. Π ρέπει δηλαδή να φτιάξουμε περιοδικά παικτών.
ΝΑΙ, περιοδικά παικτώ ν. Και το «Διαβάζω» έχει μια τέτοια δύναμη και πλατιά κυκλοφορία, που μπορεί να βοηθήσει πολύ τους νέους να προ βληθούν. Α ς ξαναγυρίσουμε λ ίγο στο παρελθόν, στο μύθο και το θρύλο του Τραμ και της Εγνατίας. Α υτό που πρέπει να τονίσουμε είναι ότι δεν υπάρχει λ ο γοτεχνική τάση χω ρίς λογοτεχνικό περιοδικό και το αντίθετο. Α ναγκα σ τικό ζευγάρωμα. Νομί ζω πρέπει να δοθούν πο λλά χέρια για να «σω θούν» πο λλο ί νέοι δημιουργοί.
ΔΕΝ πρέπει να υπάρχει ανταγωνισμός σε αυτόν το χώρο. Θα πρέπει όλοι μαζί να πιαστούμε χέριχέρι, για να μπορέσουμε να σώσουμε το μόνο που μπορούμε να εξάγουμε, τη λογοτεχνία. Θα πρέ πει το κράτος να την αγκαλιάσει. Η λογοτεχνία δεν είναι μια στάση αντί; Μια πολύ ζωντανή δύναμη, την οποία πρέπει να αξιοποιήσουμε;
Η ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ δεν πρέπει να υποκύπτει σε καμιά πίεση. Αν και είναι ο χώρος που όλοι πιέ ζουν. Η αιχμή του δόρατος κάθε κράτους. θ α ήθελα να ευχηθώ καλή επιτυχία στις νέες δια δρομές.
ΤΟ Τραμ είναι ανοιχτό για κάθε καλό κείμενο. Ό σ ο ι πιστοί προσέλθετε... Το παράξενο είναι ότι, ενώ είσαι εκδότης, εκδί
δεις τα βιβλία σου σε ά λλον εκδοτικό οίκο και μάλιστα της Αθήνας.
ΝΑΙ, γιατί αν τα είχα εκδώσει στο δικό μου θα ή ταν σαν «Γιάννης κερνάει, Γιάννης πίνει». Το να σου πάρει το βιβλίο κάποιος άλλος εκδοτικός οί-
Το να αραδιάζεις λέξεις στο χαρτί είναι εύκολο, το πω ς, είναι το δύσκολο. κος σημαίνει ότι βρίσκει μια ποιότητα, ότι ο άλ λος ποντάρει πάνω σου. Δ ε θα μπορούσε να ήταν όμω ς από εκδοτικό οί κο της Θ εσσαλονίκης;
ΝΑΙ, θα μπορούσε. Αλλά είμαι από αυτούς που πιστεύουν πολύ στον ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ, που μου φέρθηκε πάντα πολύ καλά. Π ώ ς αποφάσισες να β γά λεις ένα περιοδικό;
102/συνεντευξη
ΕΙΝΑΙ μια ποιητική καθαρά πόλη. Τόσα κα ι τό σα ονόματα... Γεννάει ποιητές. Υπάρχει ακόμη μια άπλα στην πόλη, δεν έχουμε γίνει ακόμη νευρ όσπαστα όπω ς στην Αθήνα... Ποια είναι η σημαντικότητα της Εγνατίας;
Η ΕΓΝΑΤΙΑ είχε μια πολύ καλή εκδοτική πο ρεία, άριστη θα έλεγα. Κάποια στιγμή στάθηκε ά τυχη. Ανέλαβε μια μεγάλη εκδοτική δουλειά με μια ξένη χώ ρα, η οποία δεν ευοδώθηκε. Α πό τότε άρχισε η πτώση- από το 1981 και μετά. Είχε απο δείξει ό μω ς ότι μπορούσε να σταθεί μια εκδοτική προσπάθεια στη Θεσσαλονίκη. Το 1987, αφότου το ξεπεράσαμε ξανακάναμ ε την εμφάνισή μας. Π οτέ δεν πήραμε χ ρήματα από το κράτος. Ε κτός από το τελευταίο Τραμ, που μας αγόρασε ο υ πουργός Β. Ε λλάδος 500 τεύχη και ο δήμος Θεσ σ αλονίκης άλλα 200 τεύχη. Α υ τό που μου έκανε εντύπω ση ήταν το γεγονός ότι οι ε κ δό σ εις Ε γνατία ξεκίνησαν με πρώ το τους βιβλίο την ΑΜ Ε Ρ ΙΚ Η του Κάφκα, το οποίο ήταν το τελευταίο βιβλίο των εκδόσεω ν Θ εμέλιο. Π ώ ς έγινε αυτό;
ΑΡΧΗ ήταν ον εκδόσεις Ε γνατία. Ξεκίνησαν το 1967 με πρώ το βιβλίο την ΑΜ ΕΡΙΚΗ του Κάφκα. Συνέχισε με επιτυχία μέχρι το 1981. Είμαι από αυ τούς που αγαπάνε την πόλη τους. Υ πήρχε μια πνευματική άπνοια τότε - εκτό ς από το Διαγώ νιο - δεν υπήρχε εκδο τικό ς οίκος, έτσι έγινε... Έ π ε ιτα , ο Κ αλοκύρης ξεκίνησε το Τραμ. Βγάζει 5 τεύχη και σταματάει. Το 1976, μαζί με τον Καλοκύρη, βγάζουμε 12 τεύχη. Μ ετά το 1978, ανα στέλλονται. Το 1987 με αφήνει ο Καλοκύρης να β γάλω το περιοδικό με σύμβουλο έκδοσης τον Περ. Σφυρίδη, μετά μπαίνει και ο Μ παρμπουνάκης. Α πό τη β' περίοδο καθιερώθηκαν τα Τραμάκια. Π ρόβαλλαν έργα νέων δημιουργών που δεν ήταν ικανά να γεμίσουν ένα βιβλίο. Δε θα ήταν υ περβολικό να πω ότι καθιέρωσαν τη γενιά του ’70. Αυτό έχει ειπωθεί κι έχει γραφεί. Τι προσέφ ερε η Εγνατία στη δικτατορία;
ΤΑΡΑΚΟΥΝΗΣΕ τα νερά. Ε κεί που τα πά ντα εί χαν σταματήσει, το ’69 η Εγνατία βγάζει την Αν θολογία Νέγρων Π οιητών, σε μτφρ. Α. Τραϊανού. Έ κ α ν ε 5 εκδόσεις. Μ ιλούσαν τα ποιήματα για καταπίεση και αισιοδοξία για το μέλλον. Μ ετά βγαίνει το «Κελί» του Π ίνεκ, ενός Γερμανού, τα ίδια κι αυτό. Ο Κ αλοκύρης στην πρώτη διαδρομή βάζει μέσα Σεφέρη. Η Θ εσσαλονίκη έπαιξε λοι πόν σοβαρό ρόλο ενάντια στη δικτατορία. Υπάρχει μια ποιητική ιστορία στη Θ εσσαλονίκη η οποία δεν τελειώνει ποτέ...
ΑΝ θυμάμαι καλά, σ τις 20 Απριλίου, ο Κώστας Π α π οδόπουλος, διευθυντής του βιβλιοπωλείου ΘΕΜΕΑΙΟ της Θ εσ/νίκ ης, επειδή γνώριζε τη λα τρεία που έχω στον Κάφκα, με πήρε τηλέφωνο στο βιβλιοπωλείο που είχα τότε και μου είπε: «Γιώργο, έλα να σου κάνω ένα δώρο». Πήγα και μου δίνει την ΑΜ ΕΡΙΚΗ του Κάφκα, σε μτφρ. Τέας Ανεμογιάννη. Την άλλη μέρα έγινε το πρα-
Αν δεν υπήρχε ζωή δε θα υπήρχε λογοτεχνία. ξικόπημα κα ι το θεώρησα σαν υποχρεώσή μου να ξεκινήσω με Κάφκα. Ή τα ν συμβολική πράξη. Το τελευταίο ελεύθερο βιβλίο χω ρίς λογοκρισία. Π οια ήταν η στά σ η της δικτατορίας;
ΠΗΓΑΝ να μου κάνουν λογοκρισία και ανέβηκα στο υπουργείο με τα τυπογραφικά για να πάρω την περίφημη σφραγίδα. Βέβαια, όταν τους είπα ποιος είναι ο Κ άφκα και ότι βγάζω την ΑΜ ΕΡΙ ΚΗ, το πρά γμ α πέρασε εύκολα. Σ τη μετα πολίτευση τα πράγματα ήταν διαφορετι κά ό μω ς...
ΝΑΙ. Στη μεταπολίτευση, ενώ η αγορά κα τακλ ύ ζονταν από πολιτικό βιβλίο, ξεκινάμε εμείς τα Τραμάκια, καθαρά με λογοτεχνία κα ι κυρίως
συνεντευξη/103 ποίηση. Ό λ ο ι με λέγανε τρελό, ονειροπαρμένο, που σε μια τέτοια εποχή βγάζω λογοτεχνία. Τότε βγήκαν οι χαρακτηρισμοί για την πρώτη σειρά. Ονομάστηκαν «τραμάκια», «καρτ-ποστάλ» κ .λπ. Π ολλοί αντί για καρτ-ποστάλ έστελναν Τραμάκια που ήταν πιο φθηνά.
ΑΘΗΝΑΪΚΑ ΑΤΤΙΚΟΒΟΙΩΤΙΚΑ ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΙΑΚΑ 1815-1980
Π οιες είναι οι αναμνήσεις σου από τη Θ εσσα λονίκη;
ΓΕΙΤΟΝΙΑ. Ξεραΐλα. Η παλιά Θεσσαλονίκη. Συ χνά βλέπω τον εαυτό μου όπω ς ή ταν τότε. Με τα κοντά παντελόνια και τα ματωμένα γόνατα. Με τη φέτα το ψωμί βρεγμένη και με ζάχαρη ή, αν τα οικονομικά το επέτρεπαν, με λάδι, ρίγανη και φέτα. Το ταξίδι με το τραμ για να φτάσουμε στου Χαριλάου για να δούμε τον Α ΡΗ , γιατί τύχαινε ό λη η γειτονιά εκεί να είμαστε Αρειανοί... Δεν έχω καταφέρει να απαλλαγώ από όλα αυ τά, γΓ αυτό και γράφω μόνο για την παλιά Θεσ σαλονίκη. Η σημερινή Θεσσαλονίκη, έτσι όπω ς είναι με τα μπετά, δε με αγγίζει... Θα ήθελα να απαριθμήσουμε λίγο τα βιβλία σου, για να δούμε ποιο χώ ρο της μνήμης καταλαμ βάνουν...
ΤΟ πρώτο βιβλίο ήταν ΟΙ ΜΙΚΡΟΙ ΜΑΣ ΑΓΓΕ ΛΟΙ, ένα πρωτόλειο, που το αναφέρω μόνο και μόνο για τη σειρά. Το άλλο ήταν Η ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΚΑΙΝ, ένα κα κό βιβλίο. Κακογραμμένο. Μετά ή ταν η ΑΠΝΟΙΑ, που αναφέρονταν στη δι κτατορία και που ουσιαστικά την έβριζε. Η αρίθ μηση αρχίζει από εκεί. Ό τ α ν γυρίζω από τη Γερ μανία, βγάζω τη ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΤΩΝ ΚΑΤΣΑΡΙ ΔΩΝ. Αν και είναι στη μεταπολίτευση, μιλάει πάλι για τη δικτατορία, όπου κατσαρίδες είναι οι δικτάτορες.
ΚΥΚΛΟΦΟΡΗΣΕ
Α υ τό θυμίζει λίγο Κάφκα...
ΝΑΙ, ίσως τη Μ εταμόρφωση... (γελάει). Μ ετά α κολουθούν τα ΚΑΛΑ Π ΑΙΔΙΑ, συλλογή 5 διηγη μάτων, όπου το ένα από αυτά το 1985 παίζεται στη σειρά της ΕΡΤ-1 Μ ΙΚΡΟΓΡΑΦΙΕΣ. Το τε λευταίο είναι Η ΑΓΙΑ ΑΛΗΤΕΙΑ. Τώρα γράφω έ να καινούργιο μυθιστόρημα. Λέγεται Η ΜΕΓΑ ΛΗ ΟΔΥΣΣΕΙΑ ΤΟΥ ΜΙΚΡΟΥ ΟΔΥΣΣΕΑ.
** Το 1970 βγαίνει η ΑΠΝΟΙΑ, ένα δικό μου βιβλίο, και αναγκάζομαι να φύγω έξω, γιατί ο Ξηροτύρης, ο καθηγητής Πανεπιστημίου στην Κοινωνιολογία, και ο Γιώργος Θ έμελης με προειδοποίησαν ότι τους κάλεσε ο α νακριτής να αποφανθούν αν το βιβλίο αυτό είναι έργο τέχνης ή όχι. Υπάρχει τώρα μια σκέψη να ξαναξεκινήσει η ΕΓΝΑΤΙΑ, όμω ς βρίσκεται στα χαρτιά. Προς το παρόν, υ πάρχει το Τραμ με τον Κάτο, τον Σφυρίδη, τον Μπαρμπουνάκη και φυσικά τα Τ ραμάκια.
Β' ΕΚΔΟΣΗ
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΓΡΩΣΤΙΣ
Αννα Δαμιανίδη Η τελευταία πριγκίπισσα
Ένα κορίτσι περνάει στην εφηβεία μέσα από το τελευταίο της όνειρο. Κεντρική Διάθεση: Βιβλιοπωλείο Αριάδνη, Ζ. Πηγής 2-4, 106 78 Αθήνα, τηλ. 36.23.113, 36.05.097
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΓΡΩΣΤΙΣ
Μια ιστορία έρωτα και θανάτου με φόντο τη σιωπηλή επανάσταση της γενιάς του ’80 Κεντρική Διάθεση: Βιβλιοπωλείο Αριάδνη, Ζ. Πηγής 2-4, 106 78 Αθήνα, τηλ. 36.23.113, 36.05.097
Τρία εικονογραφημένα παιδικά βιβλία γραμμένα από την ΕΙΡΗΝΗ ΚΑΜΑΡΑΤΟΥ ■ΓΙΑΛΛΟΥΣΗ και με ελεύθερη απόδοση στην Αγγλική γλώσσα από την ΑΝΝΑ ΟΡΦΑΝΙΔΟΥ. Μια προσπάθεια των εκδόσεων «Μ αυρονιάννη» για την προώ θηση της Ελληνικής γλώσσας στην Ευρώπη του 92.
Λ Ο Γ Ο Τ Ε Χ Ν Ι Α ΓΙΑ Ν Ε Ο Υ Σ ι.
Ο Ά ν ϋ ρ ω π ο ς π ο υ α γα π ο ύ σ ε τα Ν ησ ιά
2.
Η Γ ρ ενα δ ιέρ ο ( Το Σ π ίτι μ ε τις Ρ οδ ιές)
D .H . L A W R E N C E Απόδοση Σπόρος Ηλιόπουλος
HONORE DE BALZAC Μετάφραση Έφη Κορόμηλά 3.
Οι Τ έσσ εροι Δ ιάβολοι
HERM AN BANG Μετάφραση Κώστας Χατζόπουλος 4.
Η Π α νσ ιόν κα ι Αλλα Δ ιηγήμ ατα JA M E S JO Y C E Μετάφραση Κοσμάς Πολίτης 5.
Π εριπλά νηση
G IO V A N N IV E R G A Μετάφραση Ελένη Ροντογιάννη Ε Ο ΡΤ Α ΣΤ ΙΚ Η Α Ν Θ ΟΛΟΓΙΑ Δ ΙΗ ΓΗ Μ Α ΤΟ Σ L Χριστουγεννιάτικα Διηγήματα ελληνον συγγραφέων ίΑ'-Β') 1 Πρωτοχρονιάτικα Διηγήματα ελληνον συγγραφέαν 3. Διηγήματα ελληνον συγγραφέων για τα Φώτα & Διηγήματα εενων συγγραφέων για τα Χριστούγεννα και την Πρωτοχρονιά & Χριστουγεννιάτικες Ιστορίες του Φιοντορ Μιχαϊλοβιτς Ντοςτογίεφςκι
G U T E N B E
R G
σειρά «Λογοτεχνία για Νέους» απευθύ νεται κυρίως σε ηλικίες από την εφηβική και πάνω, στοχεύοντας σε μιαν ουσια στικότερη εισαγωγή του νέου αναγνώστη στο σο βαρότερο διάβασμα, στο είδος του βιβλίου δηλαδή που θα τον συνοδεύει σ’ όλη του τη ζωή.
Η
ςω ο δο χο υ πη γης17 τη λ . 3 6 3 7 9 1 2 f a x 3 6 3 7 9 1 2 6va JANIKOVSZKY
Ν’ ΑΠΑΝΤΑΣ ΕΥΓΕΝΙΚΑ, ΜΙΚΡΟ ΜΟΥ! ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗ LASZL0 RtBER
η ποίηση ως αγρυπνία Γ ΙΟ Λ Α Ν Τ Α Σ Π Ε Γ Κ Λ Η : Λέηζερ. Α θήνα, Δ ι ά τ τ ω ν , 1989. Σ ελ. 80.
τσι όπω ς α γω νιζόμουν/για να μη ν πεθάνω /δεν περίσσεψ ε και ρός για να ζήσω», ομολογούσε πριν 24 χρόνια η Γ.Π ., για την οποία ζωή και ποίηση φαίνεται ότι είναι απολύτως ταυτόσημα, όπω ς αλληλένδετα άλλω στε είναι κι ο θάνατος με τη ζωή, μέσω του ενός συνειδητοποιεί τη σημασία του άλλου, «α, το κατα λα β α ί νω ότι ζ ω /α π ’ τις χίλιες φορές που πεθαίνω», συνεχίζει τώρα. Η ζωή της λοιπόν μια ατελεύτητη νυχτομαχία, στήθος με στήθος με το θάνατο κα ι τα άπειρα προσωπεία του, της μοναξιάς, του χωρι σμού, της σ κιάς του. «Γράφουμε ποιήματα, όταν είμαστε λυπημέ νοι», λέει ο Μ. Μ έσκος. Η Γιολάντα, πιασμένη αιχμάλω τη στο δί χτυ της υπαρξιακής θλίψης, είναι πολύ πονεμένη, γι αυτό κεντάει πολύ ωραία ποιήματα. Οι μέρες της, μια ατέρμονη εβδομάδα Π α θών. «Α πό νωρίς μαθαίνουμε να β ο υτά με σ τα β α θιά /α πό νωρίς να β α σ τά μ ε τη ν αναπνοή μας», κι όταν παίρνει ανάσα, είναι για να γράψει, γράφει για ν ’ αναπνεύσει. Έ χ ε ις την αίσθηση ότι τα ποιή ματα - πνοήματά της καλύτερα - γράφονται με μια μόνο πνοή, χωρίς καμιά εκ των υστέρων επεξεργασία, τίποτα το τεχνητό, τί ποτα που να μυρίζει εργαστήρι, όλα έχουν τη δροσιά και σ φραγίδα της έμπνευσης. Χρόνια σμιλεύονται επώδυνα μέσα της και γεννιώνται πλήρη, στην ώρα τους. Κάτω από τον επιφανειακά ψυχρό τίτλο Λ έηζερ κοχλάζει μια ποίηση σφαδάζουσα, παφλάζουσα, λό γος εμπύρετος, βυθοσκοπικός, πληθωρικός, ποτέ ωστόσο πληθω ριστικός, κυλάει παταμηδόν, είδος αυτόματης γραφής αλλά ελεγ χόμενη πάντα από το ημίφως του συνειδητού. Π οιήματα - πονή ματα, είδος ημέριων και πανύχτιων πνευματικών ονειρώξεων. Εν τυπωσιάζει ιδιαίτερα η πυκνή χρήση χημικών όρων, ιδιαίτερα στους τίτλους (Ά ζω το ν, Ά σ τα το ν , Κοβάλτιο, Γαδολίνιον, Θούλιον, Βανάδιον, Π ρωτακτίνιον, Λωρέντσιον κ .ά .) Η ένωση των χη μικών στοιχείων είναι απαραίτητη για τη συνέχεια της ζωής κ α ι για τη φαρμακευτική, και η ποίηση είναι φάρμακο κατά της ασθένειας του θανάτου, είναι είδος χημείας, αλχημείας που σημαντοποιεί το ασήμαντο, καθολικεύει το ατομικό, μεταβολίζει τους γαιάνθρακες σε διαμάντια. Εξυπονοεί ενδεχομένω ς και την αποπνικτική πο λιορκία της ζωής από τις αναθυμιάσεις του «πολιτισμού» και την αποκρουστική ασχήμια των ημερών (Α - ζω τον/ζωή). Έ τ σ ι η ποιήτρια αποπειράται να μετεωριστεί, «ούτε πουλί, ούτε χ ελιδ ό νι,/για να μ η ν κάψω τα πόδια μ ο υ πετάω », καιρό άλλω στε τώρα έχει μεί νει χω ρίς πόδια «για το πρώ το βήμα είχα φ τερ ά /για το τελευταίο πόδια δ εν είχα», έγραφε α π ’ τις αρχές του ’70.
Ε
ποι
%
110/επιλογη ντονος είναι ο διχασμός της, μισή βυθισμένη στο σκοτάδι, μισή στο φως, παγιδευμένη στο α μείλικτο δόκανο των ερωτημά των που όταν δεν μπορεί να τα λύσει, τα κόβει. Κ ατάσταση εξουθενωτική, ο χρόνος βασανιστικά ατελείωτος, «ούτε να πνίγομαι/ούτε να ταξιδεύω», «ούτε μου ρίχνεις το φυσίγγι /ο ύ τ ε μου το βγάζεις α π ’ τη σπα σμένη προς το μέρος τη ς καρδιάς ω μοπλάτη», «λίγο, β ή χ ο ντας/πεθαίνο ντας και μη πεθαίνο ντας/πρό ς τ ’ απόγευμα να πνίγομαι στη γλά στρα » , «Θα εξείχε ανάμεσα στο πλήθος εκ εί ν ο ς/κ α ι θα τρ ε χ α /σ α δέντρο θ ’ αγκάλιαζα το κο ρμ ί του/θα στρο βιλιζόμουν στο δρόμο φ ύλλο κι ά ν εμο ς/μ ισή του δρόμου μισή τ ’ ανέμ ου/ο λό κλη ρη δική του και κανενός». Αλλού δίνει και την αισθητική απεικόνιση του ερωτηματικού που σαν τσιγγέλι ματώνει αναδιφώντας τα σ πλάχνα της «στο αί νιγμα που κρατάει δέσμιο το ερω τηματικό το υ /α υτό το δαχτυλίδι του θανά του/να το φοράς όλη σου τη ζωή». Η ποιήτρια έχει πάρει τη θέση της καιρό τώρα κάπου ανάμεσα Σικελιανού, Σαχτούρη, και Λειβαδίτη. Η νύχτα είναι ο κυρίως χρόνος της ποιήτριας, τότε που όλα ησυ χάζουν και τα ερωτήματα ανακύπτουν αμείλικτα, από πού ερχό μαστε, πού πάμε, ποιο το νόημα της ύπαρξης. Το σκοτάδι είναι κα λός αγωγός του φόβου και του πόνου, η σαρκοβόρα μοναξιά ει σβάλλει κι εμφωλεύει συνήθως στο καλά ασφαλισμένο δωμάτιο. Η κάμαρα είναι ο σκηνικός χώρος και διάκοσμος των περισσοτέρων ποιημάτων της Γ .Π .. Η κάμαρα, αυτή η ξεκλείδωτη φυλακή, συν θλίβει με τις συμπληγάδες των τοίχω ν της την έγκλειστη ποιήτρια
Ε
που σε μια απέλπιδα προσπάθεια βάζει το σώμα της κ όντρα να μην έλκονται οι μαγνητικές π λ άκ ες των απέναντι τοίχω ν, να αποσοβή σει την κατάρρευση: «Τα παράθυρα ισχύουν/για τις προς τα μ έσα αυ το κτο ν ίες/έλκο ν τα ι οι απέναντι τοίχοι (εγώ στη μ έ σ η )/σ ε διά στα ση κάμαρα από κάμαρα (εγώ ιστιοπλόος)». Εσταυρωμένη, μό νο η ποίηση την αποκαθηλώνει για λίγο, η χαρά της ποτέ πλήρης, «Εγώ ακόμα κι ό ταν άνθισε το σπίτι μο υ/σ ταυρώ θηκ α σ το ν πιό χλω ρό του κλώνο». Η κάμαρα που για τους πολλούς είναι λιμάνι, κάστρο τους, για την ποιήτρια είναι ο κρανίου τόπος, «ένα κρύο θηκάρι η κάμαρά μου», όπου έχει στοιχειώσει η μοναξιά, «σα δε κανίκια ξεπροβάλλουν τα ξύλινα πόδια - α π ’ το έπιπλο». «Π οτέ δεν μ π ή κα στο σπίτι μ ο υ Δ ωρεάν», είναι ο τίτλος ενός ποιήματος. Αν για πολλούς νεότερους η μοναξιά είναι πόζα, για την Γ.Π. εί ναι μοίρα, « Έ χ ω μ άτια πιο έρημα α π ’ του λύκο υ που κά η κε το δ ά σος του», «για όπου κι αν ξεκινώ ο δρόμος να βγάζει μέσα στον εα υτό μου. Χ ίλιοι δρόμοι, όλοι το ίδιο μέσα σ το ν εα υτό μου». Ό πω ς το παγιδευμένο σ το δίχτυ ψάρι που δεν βρίσκει διέξοδο. Ε γκά θειρκτη της μοναξιάς σε ισόβια, τηρεί στάση αριστοκρατική απέ ναντι σ ’ αυτή, « Έ χ ο υ μ ε σκύψ ει έξω από τα όριά μ α ς /έχ ο υ μ ε βου λιάξει στη μοναξιά μ έχρι το γιακά». Κάποτε λυγίζει και ξεσπάει σε αξιοπρεπές παράπονο, «Μια γειτονιά δυο σπίτια π α ρ α κά τω /κα ι δεν έρ χ ε σ α ι/σ ’ όλη τη γη μόνο η πόρτα μ ο υ /α ν τί σ κ α λ ί έχει π ο τά μι». Μια θλίψη πριγκιπική, επιβλητική, τη ζηλεύεις, μας θυμίζει αντιστικτικά τους στίχους του Καρούζου, «Την θέλω εγώ την α πελπισία μου/δεν την ανταλλάσσω με θαλπωρή άλλη». «Γεννήθη κα κάτω α π ’ το ν αστερ ισμό του πένθους», γράφει η ποιήτρια που έχει «το διαβατήριο ενός εκ λεκτο ύ» . Δεν μπορεί να ξεφύγει από το κέλυφος της κάμαρας, η πόλη την ακολουθεί παντού, «μετακομί ζω (όχι ακριβώ ς μια καινούρια ζωή, περισσότερο μια τυπική απο λύμα νση του χώρου)», δεσμώτις στο κα τάρτι του σπιτιού της «Με την περιστρεφόμενη πολυθρόνα μου/γυρίζω γύρω α π ’ την πυρηνι κή εποχή μου». Τα αδιέξοδα έχουν γίνει βρόγχοι, η παλαιότερη αι-
επιλογη/111 σιοδοξία («κι η πιο μικρή χαραμά δα καμιά φ ορά/ισοδυναμεί με χί λιες πόρτες»), εδώ έχει υποχωρήσει αμετάκλητα, «αν για να ει σβάλλει η ζωή ανοίγουν τόσα παράθυρα/ώ στε δε μένει τοίχος ν ’ ακουμπήσεις», και μόνο ο έρω τας - κι αυτός περισσότερο σαν α νάμνηση - την υπομνηματίζει αμυδρά υποφ ώ σκοντας το μελαγ χολικό τοπίο: «ο λ α π τή ρ α ς περασμ ένα μεσ ά ν υ χτα /ισ ο δ υνα μ εί μ ε τους ήλιους που μο υ πα ίρ νεις...κι α ν σ το τέλο ς φθάσω να το νμ ισ ή σω /είναι που δε μ ’ άφ ησε να τρελαθώ ». ποιήτρια κα τατρύχεται ακόμη από τον χρόνο, «στο ρόλεξ μου μ ετα σχ η μ α τίζετα ι η ζωή σε χ ρόνο τετελεσμένο», απότοκος αυτού του αγώνα δρόμου είναι κι ένα από τα καλύτερα ποιή ματα που έχουν γραφεί για την κλεψύδρα του χρόνου, το ρολόι, πυ κνό εξίσου με το πασίγνωστο του Μ πωντλαίρ, «Χθές πέρασα να πάρω το ρολόι μου/Μ ην το φοράτε στο χέρι, είπε ο μάστο ρ α ς ./Έ ρ χ ο ν τα ι στιγμές που τσακίζουν κ ό κ α λ α ./μ η ν το κρεμάτε στο σ τήθος/είναι ο χρόνος στην καρδιά πέτρ α./Μ ην το καρφώνε τε στον τοίχο ό ,τι ώρα κι αν σ ημάνει/όστιες ξεκολλάνε οι σοβάδες». Τις παλαιότερες θεωρητικές της διακηρύξεις, «Ποίηση, είναι ο τρόπος να υπάρχουμε. Είναι το μέσον να διασώζεις την ομορφιά. Είναι έπαλξη α π ’ όπου αγωνίζεσαι», η Γ.Π . φαίνεται να τις υλο ποιεί στο ακέραιο με τα Λ έηζερ, τα οποία είναι το απόσταγμα της ακτινοσκόπησης των πραγμάτω ν, μια οντολογία της ύπαρξης, προσπάθεια να εξιχνιάσει το μυστήριο της ζωής, να διεισδύσει μέ χρι μυελού στα πράγματα, «κάπω ς έτσ ι πα γιδ εύτηκα σ το π α λτό μου/θ έλω να πω η έξω στιβά δα μ ο υ εκ πέμπει α μυ δ ρ ά /ξ επ έρ α σ ε η π ρ α γμ α τικ ό τη τα τις λή ψ έις μ ο υ /τ ο μυσ τή ριο τη ς ζωής έπ αψ α να το κ α τα ν ο ώ /το αφήνω απλώ ς να μ ε περιβάλλει». Τα Λ έηζερ είναι μέσον κι όχημα που διασώζει πολλήν ομορφιά, « Α ν ήμουν τυφλή, δεν θα ήξερα ότι ν υχ τώ νει/Θ ’ άφηνα ξέσ κ επ ο το πρόσω πό μ ου/θ α κοιτούσα την α ναπ άντεχη ώρα κατά μα τα » . Τα Λ έηζερ είναι έπ α λ ξη από όπου νυχτομαχεί νικηφόρα για όλους μας η ποιήτρια, «έτσι καθώς εκπροσω πώ κάθε αγρίμι που πιασμένο σ το δό κανο κόβει χέρι ή πόδι μ ε τα ίδια του τα δόντια, δ εν έχει η μοίρα μου άλλη εκλογή ». Τη φαντάζομαι όμορφη με τα φωτεινά της μάτια, όπω ς στον γνω στό πίνακα του Α λέκου Κ οντόπουλου, αυτή την ποιήτρια «της θυσιαστικής αδυναμίας, της νίκης του νικημένου» (Π απατζώνης), της «αβάσ ταχτης οξυδέρκειας» (Καρέλλη), να γράφει νυχτοπλέκοντας καθισμένη πάντα «κάπου εκεί, γωνία πλήθους και θλίψεως», με τον ποδόγυρο της « πάντα βαμμένο α π ’ τη θάλασσα», να μαζεύει τις πίκρες της σαν μαργαρίτες, έπειτα «με τον κουβά ν ’ α δειάζει τη νύχτα της», να καίει την καρδιά της βεγγαλικό, με τέ ταρτα πόδια όλη τη νύχτα «να τσακίζεται να προφτάσει τόσα προ σκλητήρια νεκρών», να σιδερώνει τις κουρτίνες της νύχτας, έπειτα να ψάχνει στο συρτάρι στα χαμένα της άλμπουμ μια «φωτογρα
Η
ΚΥΚΛΟΦ ΟΡΟΥΝ Α Π Ο ΤΙΣ Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ
«OPERA»
φία, να θυμηθεί πώ ς γελούσε», ακόμη ν ’ ανάβει φωτιές μεγάλες, «όνειρα πάμφω τα να ξετρομάξει», να μυρώνει τις χειροποίητες λύ πες της, να νυχτω δεί κρατώ ντας, ω ς άλλη Εστιάδα, θάλλουσα την φρυκτωρία της ποίησης 26 χρόνια τώρα. Η άποψη του Ρενέ Σάρ, «η ποίηση ζει από μια ατέρμονη αϋπνία», βρίσκει στην περίπτωση της Πέγκλη το απόλυτο νοηματικό της ισοδύναμο. ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΟΥΒΑΡΑΣ
Κ ΕΝ ΤΡ ΙΚΗ Δ ΙΑ Θ Ε Σ Η
« Π Ρ Ο Ο Δ Ο
Σ»
112!επιλογή
ειρωνική ελεγεία για μια εφηβεία Ν ΙΚ Ο Υ Β Α Σ ΙΛ Ε ΙΑ Δ Η : Α γά θ ο ς. Α θήνα, Ν ε φ έ λ η 1989. Σελ. 255
«Αγάθος» είναι ένα ακόμα μυθιστόρημα με θέμα την εφηβεία. Εκείνο που το έκανε αξιοπρόσεκτο ανάμεσα στα πεζογραφή ματα της περασμένης χρονιάς είναι μια ω ριμότητα ύφους στο πρώ το αυτό μυθιστόρημα του Ν. Βασιλειάδη και η σταθερά ειρωνική απόσταση που διατηρεί ο αφηγητής ανάμεσα στον σημερινό εαυτό του και το θέμα της αφήγησης. Η ιστορία του ήρωα και αφηγητή Ιερεμία καλύπτει περίπου τη δεκαετία του ’50 στη μακεδονική κω μόπολη Αργυρούπολη. Π ρόκειται προφανώς για τη Χρυσούπολη που μαζί με την Καβάλα κα ι Θ άσο συνιστούν το χώρο της δράσης και αναγνωρίζονται εύκολα παρά τη μετονομασία τους. Ο Ιερεμίας, γιος προσφυγικής οικογένειας της Αργυρούπολης, μεγαλώνει προσπαθώντας ν’ απλώσει τα φτερά της ευαισθησίας του σ’ ένα κλίμα γεμάτο από την κακομοιριά της μεταπολεμικής και μετεμφυλιακής εποχής, όπου η ένδεια και αποσταθεροποίηση της ήδη προσφυγικής αυτής επαρχια κής κοινωνίας δίνει μια διαρ κή εντύπωση προσωρινότητας και αυτοσχεδιασμού. Από τη σκο πιά του μικρού Ιερεμία, στην αρχή, η κοινωνία των μεγάλων φαίνε ται να επιζεί όπω ς όπω ς, σ ’ ένα χώρο μικρό, απομονωμένο. Οι δε σμοί της Αργυρούπολης με τη χώρα στην οποία ανήκει περιορίζο νται αφενός στην επέμβαση κάποιου, κα τά τα ά λλα άφαντου, κρ ά τους όταν πρόκειται ν ’ αποβληθούν οι κομμουνιστές α πό το κοινω νικό σώμα, αφετέρου σ τις πατριω τικές ή ηθοπλαστικές εκφάνσεις μιας παιδείας και εκκλησίας χαμηλού διανοητικού επιπέδου και α σφυκτικής έλλειψης οποιοσδήποτε μορφής διαφοροποίησης σκέψεως ή ιδεών στη θεώρηση τω ν πραγμάτων. Η μετάδοση της α τμό σφαιρας αυτού του ιδιαίτερου τόπου και χρόνου είναι ένα από τα επιτεύγματα του Ν. Βασιλειάδη. Μέσα στο θέμα της ιστορικής στιγμής ανιχνεύει την ευαισθησία και τις αναζητήσεις των νεαρών ηρώων του, τις ακαθοδήγητες απόπειρές τους να ξεπεράσουν τα ό ρια της ξεχασμένης επαρχία ς, να πλησιάσουν ένα κόσμο που την ύπαρξή του μόνο αόριστα εικάζουν. Α λλά οι ευκαιρίες για αληθινή εξέλιξη είναι σχεδόν ανύπαρκτες. Εξάλλου οι ήρωες δεν ανήκουν στην κατηγορία του επαναστάτη. Υπάρχει στη βάση της αφήγησης μια βαθύτερη παραδοχή της κα τάστασής τους, που συχνά θεωρεί ται χαρακτηριστική της γενιάς του ’50 και καθορίζει τον πικρό και ελεγειακό τόνο στον «Αγάθο». Ό μ ω ς ο αφηγητής έχει ήδη ξεπεράσει τη νοσταλγία και τη μεμψιμοιρία όσον αφορά την εφηβεία του. Η απόσταση ανάμεσα στον τωρινό και τον τότε εαυτό του επιτρέ πει στο κείμενο τη χρήση ενός συνδυασμού αβρότητας και ειρω νείας που λοξοκοιτάζει προς τον Π απαδιαμάντη.
0
ειρωνική στάση επιτυγχάνεται κα ι με καθαρά γλω σσικά μέ σα. Ο συγγραφέας εκμεταλλεύεται συστηματικά την ειρωνι κή διάσταση στη χρήση της καθαρεύουσας με μεγάλη ευστοχία. Υ πάρχουν όμως και σημεία όπου η ανάμιξη των γλω σσικών ιδιωμά των μοιάζει αυθαίρετη και αδικαιολόγητη, οπότε και αστοχεί. Α-
Η
πεζό
«% .
επιλογη/113 κόμα, ενώ τα επεισόδια είναι γενικώς προσεκτικά επιλεγμένα για να διαμορφώσουν την εικόνα με τον τρόπο που θέλει να την απο δώσει ο συγγραφέας, δεν αποφεύγεται μια κάποια τάση προς την ανεκδοτολογία. Στη σύλληψη και δομή του έργου ο συγγραφέας δεν θέλησε ν’ α πομακρυνθεί από την κλ,ασική προσέγγιση στο θέμα της εφηβείας. Ό π ω ς αναφέρεται και στο οπισθόφυλλο του βιβλίου, ο ήρωας ε κτίθεται στις δύο ροπές της εφηβείας, τον απολλώνιο Αγάθο και τον διονυσιακό Στέργιο, τα άλλα δύο κύρια πρόσωπα της αφήγη σης. Από τους δύο, ο Α γάθος, που δίνει κα ι τον τίτλο στο βιβλίο, παρά την χαρακτηριστική του εμφάνιση και την ιδιοσυγκρασία του, παραμένει πιο μακρινός και δυσπρόσιτος, περιορισμένος στον ρόλο του απολλώνιου μέντορα. Και ενώ οι αναφορές σ ’ αυτόν υποδηλώνουν μιαν άκρω ς ενδιαφέρουσα ψυχοσύνθεση, ένα τύπο που θα άξιζε να ερευνηθεί σε βάθος, η αφήγηση δεν του δίνει αρκε τή αυθυπαρξία ή την ευκαιρία ν’ αποκαλύψει, όσο θα επιθυμούσε κανείς, την προσωπικότητα και το δράμα του. Αντίθετα ο Στέργιος, λιγότερο πολυσύνθετος αλλά και πιο ολοκληρωμένος, απο κτά μιαν αυτονομία· δεν εξαρτάται αποκλειστικά από τον ρόλο που παίζει στη ζωή του αφηγητή. εν υπάρχει απευθείας πάλη ανάμεσα στο απολλώνιο και διο νυσιακό στοιχείο. Οι δύο έλξεις φαίνεται ν ’ ασκούνται παράλ ληλα πάνω στον ήρωα με όρους διαφορετικούς, που αυτός ανα γνωρίζει και αντιμετωπίζει χωριστά. Πού οδηγούν, κατά τον συγγραφέα, οι δημιουργικές αυτές ροπές στο περιβάλλον όπου αναπτύσσεται και τις αντιμετωπίζει ο ήρω ας; Η απάντηση αποτελεί μέρος της πικρής ειρωνείας του «Αγάθου». Τα θετικά στοιχεία έμπνευσης κα ι ζω τικότητας των ηρώων φαίνεται να καταπνίγονται και να διαστρεβλώνονται μέσα στο πε ριβάλλον όπου κινούνται οι τρεις νέοι. Η άρνηση της κοινωνίας να δώσει ευκαιρίες στον Αγάθο τον κάνει ν’ αποδεχθεί την πνευματι κή του ταφή στην επαρχία ο δηγώντας τον σε μία μάταιη σχολαστι κότητα. Α πό την άλλη μεριά το συμπιεσμένο σφρίγος του διονυ σιακού Στέργιου στην απόγνωση και μοναξιά του δεν βρίσκει άλλη διέξοδο παρά στην έξαρση μιας απροσδόκητης φιλίας με τον Ιερε μία που συγχέεται και με τον ερωτισμό. Και οι δύο περιπτώσεις εί ναι συγκινητικές, και τις δύο τις απορρίπτει ο ήρωας ενστικτωδώς, διαισθανόμενος το αδιέξοδό τους. Η δική τρυ επιλογή μοιάζει να είναι αυτή του rasonneur ή της χρυσής μετριότητας. Ο αναγώστης καλείται να κρίνει κατά πόσο η εικόνα αυτή ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα της ελληνικής επαρχίας.
Δ
ΚΡΙΤΩΝ ΧΟΥΡΜΟΥΖΙΑΔΗΣ
ΓΕΩΡΓΙΑΣ Π. ΚΟΥΛΙΚΟΥΡΔΗ
ΑΙΓΙΝΑ I (Παρατηρήσεις Γεωλογικές, Οικονομικές, Δημογραφικές)
ΒΙΒ/ΛΕΙΟ - ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΙΤΣΙΛΟΣ Σοφοκλεους 4 - Τηλ. 32.11.237, 32.18.872
114/επιλογη
ανώτερες συνθήκες ανάγνωσης ΕΟ Ρ ΤΑ ΣΤ ΙΚ Η Α Ν Θ Ο ΛΟ ΓΙΑ Δ ΙΗ Γ Η Μ Α ΤΟ Σ . Χριστουγεννιάτικα Διηγήματα Ε λλήνω ν Σ υγγραφέω ν. A ' τόμος, σελ. 114, Β ’ τόμος σελ. 93. Α θήνα, G u te n b e r g , 1989.
Γ~ΓΛ
ια ανθολογία από τη φύση της και μόνο μπορεί να δημιουρ γήσει αναρίθμητες ενότητες, πάντα όμως μ’ ένα προσωρινό χαρακτήρα, γιατί η σύνθεσή της μπορεί να ανακληθεί ανά πάσα στιγμή. Στις θεματικές ανθολογίες ορισμένες συνθέσεις - ανάλο γα με το υπάρχον υλικό και την ευστοχία του ανθολόγου - μπο ρούν να προσλάβουν και ένα μονιμότερο σχήμα, τουλάχιστον ως προς τον κύριο άξονά τους. Υ πάρχουν ορισμένοι συγγραφείς ή και μόνο μερικά ποιήματα ή διηγήματα, που δεν θα μπορούσαν να λείψουν από κάποια κατηγορία ανθολογιών και αυτό, γιατί η έλλειψή των θα συνιστούσε ολέθριο σφάλμα, καταλογιστέο στον ανθολό γο. Ο Μ αβίλης π.χ. δε θα μπορούσε να λείψει από μια ανθολογία σονέτου, ο Π απαδιαμάντης από μιαν εορταστική ανθολογία, ο Σουρής από μια σατυρική. Α κόμα, ενώ θα μπορούσε κανείς να α γνοήσει σε κάθε περίπτωση τον Μ αλακάση, δε θα μπορούσε να κάνει το ίδιο και για το ποίημά του «Ο Μ παταριάς», που δικαιω ματικά κατέχει μια θέση σε μια γενικότερης φύσεως ανθολογία.
Μ
εν λόγω «Εορταστική Ανθολογία Διηγήματος» - σύνθεση που οφείλεται στην επιμέλεια των Ξ. Μ προυτζάκη και Δ. Αρμάου - περιλαμβάνει διηγήματα εορτών ολοκλήρου του φάσμα τος της χρονιάς. Αφορούν τις λεγάμενες χρονιάρες μέρες, τις πλέ ον επίσημες γιορτές, για τις οποίες έχει αναπτυχθεί ένα ιδιαίτερο λαϊκό ενδιαφέρον, τόσο από πλευράς εθιμοτυπίας, όσο και μνή μης. Η ιδιαίτερη συγκίνηση που προκαλεί το βαθύ θρησκευτικό αί σθημα, αλλά και η ενθύμηση των εθνικών αγώνων, προκαλεί την ψυχική έξαρση των ημερών αυτών, που καθώς εκδηλώνεται μ’ ένα παλλαϊκό τρόπο, δημιουργεί και τα ευρύτερα πλαίσια που συνενώ νουν και εγκαρδιώνουν τους ανθρώπους με εσωτερικούς δεσμούς. Οι συγγραφείς σε κάθε τόπο και, κυρίως, εκεί όπου υπήρχε πλούσια παράδοση, δεν άφησαν ανεκμετάλλευτη αυτήν την τόσο ιδιάζουσα και πληθωρική θεματολογία. Η εορταστική ανθολογία είναι μια αφορμή για ένα μαγευτικό τα ξίδι στο λόγο και με το λόγο, για μια φανταστική απόλαυση, που προσφέρει η γνώση τρόπων και ανθρώπων, ηθών κ αι τοπιογραφιών χαμένων μέσα στην αχλύ του χρόνου. Η «Εορταστική Ανθολογία Δ ιηγήματος» ολοκληρώνεται σε 20 μικρούς, κομψούς και πανέμορφους τόμους, απόκτημα και καύ χημα για κάθε βιβλιοθήκη. Οι κανόνες της εξαίρετης τυπογραφίας έχουν τηρηθεί στο έπακρο. Η ποικιλία των γραμμάτων, τα εισαγω γικά, τα λοιπά πληροφοριακά κείμενα, οι εικόνες κ α ι τα κοσμήμα τα εξυπηρετούν την επιτηδευμένη λιτότητα, εντυπωσιάζουν χωρίς να κουράζουν, και κυρίως οι επιλογές των μικρών διηγημάτων — παντού το μικρό και το σύντομο — προσελκύουν στη μαγεία της ανάγνωσης και τον πιο απρόθυμο αναγνώστη.
πεζό
Η
Η
«Εορταστική Ανθολογία» ξεκινά με διηγήματα Ελλήνων συγγραφέων για τα Χριστούγεννα, την Π ρωτοχρονιά και τα
*
ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΑΤΙΚΑ Δ ΙΗ Γ Η Μ Α Τ Α ΕΛΛΗΝΟΝ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΝ
> Λ > > > > > >
> Η * '.
2
>
επιλογη/115 Φώτα, κάνει έναν κύκλο σ ’ όλο τον κόσμο επιλέγοντας γιορταστι κά διηγήματα, μερικές φορές έξοχα και ανεπανάληπτα, π.χ. του Ο’ Χένρυ, αγνώστου σχεδόν στην Ε λλάδα, μνημονεύει ιδιαιτέρως (ξεχωριστοί τόμοι) τους Τσέχοφ, Ντοστογιέφσκι και Ν τίκενς, ό πω ς και τους Βλαχογιάννη, Π απαδιαμάντη για τους εύλογους λό γους που σχολιάσαμε στην αρχή, συνεχίζει με πασχαλινά διηγήμα τα και αποκριάτικα και κλείνει με διηγήματα Π ρωτομαγιάς, 25ης Μαρτίου, Δεκαπενταύγουστου, 28ης Οκτωβρίου, του Π ατέρα, της Μητέρας και της Κατοχής. Στα χέρια μας έχουμε τους δύο πρώτους τομίσκους με χριστου γεννιάτικα διηγήματα Ελλήνων συγγραφέων. Επιλέγονται διηγή ματα των Καρκαβίτσα, Τραυλαντώνη, Δέλτα, Δάφνη, Φ. Πολίτη, και Αθάνα, Μ παστιά, Χάρη, Κόντογλου. Ξεφυλλίζοντας τα βιβλία και περνώντας από διήγημα σε διήγημα, μεταφερόμαστε από επο χή σε εποχή και από τόπο σε τόπο. Οι χαρακτήρες μεταλλάσσον ται πάνω σε μια κοινή νοητή γραμμή, που υπονοεί ο θεματικός ά ξονας. Αυτή είναι η χάρη της κάθε ανθολογίας, άλλωστε, και κάτι τέτοιο προσμένει ενδόμυχα κ αι ο αναγνώστης. Δεν είναι δυνατό να υπάρξει ταυτότητα θεματικής αντίληψης από συγγραφέα σε συγ γραφέα, αλλά ούτε και κοινές επιδόσεις και αποδόσεις των παρα μέτρων της γραφής.
ΔΙΣΚΟΙ (CD & LP) - ΚΑΣΕΤΕΣ ΚΛΑΣΙΚΗΣ & ΦΟΛΚΛΟΡΙΚΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΑΠ' ΟΛΟ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΗΣΥΛΛΟΓΉΠΛ ΔΙΣΚΟΘΗΚΕΣ
Πριν διαλέξετε τα δώρα σας, δείτε τους δίσκους (CD , LP) και τις κασέτες της HUNGAROΤΟΝ. Συνδιάζουν υψηλή από δοση εγγραφής με χαμηλή τιμή. Αν επιθυμείτε κάτι διαφορετικό, ανακαλύψτε το μέσα στη πλούσια δισκοθήκη και το ανανεωμένο ρε περτόριο των
ο τονίζω αυτό σε αντιδιαστολή πρός τον αγαπητό κριτικό κ. Αρανίτση που, σε πρόσφατο σχόλιό του σε καθημερινή εφημε ρίδα, επέκρινε τη σύνθεση σύγχρονης ανθολογίας ποίησης, υπο στηρίζοντας ότι ο αναγνώστης νιώθει κατά κάποιο τρόπο να χάνε ται το έδαφος κάτω από τα πόδια του, όταν ενώ βρίσκεται μπρο στά στο μέγεθος Α, γυρίζει σελίδα και ξαφνικά βρίσκεται μπροστά στο μέγεθος Γ. Ξεχνά, βέβαια, ο φίλος κριτικός ότι η ανισότητα είναι κανόνας και χάρη μαζί στην τέχνη και ότι όχι μόνο οι συγγραφείς δεν είναι δυνατό να είναι του αυτού ύψους, αλλά και τα διάφορα έργα ενός εκάστου των συγγραφέων δεν διαπνέονται με την ίδια δύναμη. Δεν είναι του παρόντος βέβαια να καταδείξουμε πόσο άνισοι είναι ορι Απαραίτητο συμπλήρωμα στη σμένοι καλοί συγγραφείς μας, από βιβλίο σε βιβλίο, αλλά και δεν μας οδηγεί σε κανένα χρήσιμο συμπέρασμα η ενέργειά μας αυτή. μουσική σας γνώση αποτελούν τα βιβλία: σον αφορά τις ανθολογίες γενικότερα, θα μπορούσε κανένας «Δισκογραφία», μια αναλυ να πεί ότι μερικές φορές δεν αντιπροσωπεύονται οι καλύτεροι τική καταγραφή της κλασικής και συγγραφείς ή ότι δεν επιλέγονται τα καλύτερα έργα τους για να φολκλορικής μουσικής δημιουρ τους αντιπροσωπεύσουν. Και πάλι τίποτα το σπουδαίο, η ευθύνη γίας. των ανθολόγων χρεώνεται αυτά τα μικρολάθη ή τις αστοχίες, για «Οι σ υνθέτες και τα έργα να εκφρασθούμε καλύτερα, πλην όμως το καλό στοιχείο που έχει τους» με βιογραφίες μεγάλων η κάθε ανθολογία, το ότι αποτελεί δηλαδή μια γέφυρα για να περά μουσουργών και αναφορές στην σει ο αναγνώστης στον κάθε ανθολογούμενο συγγραφέα ξεχωρι εξέλιξη της μουσικής τέχνης μέσα στά, υπερτερεί γενικώς και καλύπτει τις μικρολεπτομέρειες των στους αιώνες. ενστάσεων. «Το πιάνο». Η εξέλιξη των Επιστρέφοντας στην «Εορταστική Ανθολογία Δ ιηγήματος» το πληκτροφόρων οργάνων μέχρι την νίζουμε ξανά ότι είναι ένα χρηστικό βιβλίο, ψυχαγωγικό και πλη ροφοριακό, ξεχωριστό μέσα στην ποιότητα της έκδοσής του και τελική μορφή τους και οι κυριόμαγευτικό μέσα από την επιλογή του υλικού του, αφορμή για μια τεροι ερμηνευτές τους. επανασύνδεση με αγαπημένους συγγραφείς, η κλασική φόρμα των Πώληση Χονδρική-Λιανική οποίων παραμένει πάντα σ τα πρότυπα της γραφής και, ακόμα, δη μιουργεί στον καθένα εστίες ανάκλασης της παιδικής μνήμης. Εί Ν Ε Ο Δ ΙΣ Κ ο.ε. ναι από τα βιβλία που προσφέρουν «βιώματα μελέτης», ανώτερες δηλαδή συνθήκες ανάγνωσης και γι’ αυτό μοναδικά και πολύτιμα. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ 25 - ΑΘΗΝΑ 105 64
Τ
Laudis
Ο
ΗΛΙΑΣ ΚΕΦΑΛΑΣ
ΤΗΛ. 32.32 349-32.20.358
116/επιλογη
ψυχαγωγική αρχειοθέτηση γλωσσικών παρορμήσεων ν ν \
Η .Χ . Π Α Π Α Δ Η Μ Η Τ Ρ Α Κ Ο Π Ο Υ Λ Ο Υ: Ο γενικός αρχειοθέτης. Α -
θήνα, Κ είμ ενα , 1989. Σελ. 122.
κείνο που έχει τη μεγαλύτερη σημασία και α π οκτά την τελειό τερη δικαίωση στο έργο του Η .Χ .Π ., είναι η ψυχαγωγική του γλωσσική παρόρμηση, η οποία αποπνέει α π ’ τη διάφανη και απλή ανάγκη του να στοιχειοθετήσει ιστορίες κάτω α π ’ την πίεση χρό νων σχεδόν ξεχασμένων και φαντασιόπληκτων. Π ράγματι, μεταφέροντας ώ ς σήμερα την επιπεδότητα της γραφής πεζογράφων των αρχών του αιώνα μας, πραγματοποιεί δοκιμές πεζού λόγου, που αν και συντάσσονται με την καθημερινότητα, το όνειρο, την εμπειρία, το βίωμα, την τριβή, εντούτοις διατηρούν τη φρεσκάδα παλιότερων εποχών και κει ακριβώ ς βρίσκεται η γοητεία τους. Τα πεζά τού Η .Χ .Π . είναι άλλοτε ολοκληρωμένα διηγήματα, άλλοτε απλά χρονογραφήματα, άλλοτε φευγαλέα αφηγήματα και ά λλοτε παρά θεση ερεθισμάτων, έτσι ώστε να μην μπορεί κανείς να τα ταξινομή σει σ ’ ένα ενιαίο, γνωστό, σύστημα πεζογραφίας. Π αρ’ όλη όμως τη σχετική ανομοιογένεια στο μέχρι σήμερα έργο του συγγραφέα, εκείνο που καταλαμβάνει τη σπουδαιότερη θέση α π ’ τη ματιά του κρίνοντος, είναι η ιδιαιτερότητα μορφών και θεμάτων, κάτω α π ’ την πιεστική αλλά και διασκεδαστική γλωσσική επένδυση. Και πράγματι, η γλωσσική ιδιαιτερότητα σε μια εποχή όπου τα πάντα λέγονται εξευρωπάίσμένα, διατακτικά, κομματιασμένα, α φήνει να χυθεί άπλετα το φως της αριστουργηματικής ελληνικής παράδοσης και ακόμη περισσότερο ο πλούτος, όχι τόσο των ιδεών ή των σκέψεων, αλλά της φιλολογικής και φιλοσοφικής πλευράς των πραγμάτων. Ο Η .Χ .Π ., άριστος παίχτης της γλώ σσας αλλά και γνώ στης της δομής που απαιτείται για να μετουσιωθεί μ’ αυτόν τον τρόπο ένα βίωμα σε πεζογραφία αξιώσεων, κάνει ένα σοβαρό άλμα στον τομέα σύνδεσης του χθες με το σήμερα κι ακόμα σημα τοδοτεί μια πορεία, που άρχισε κάπω ς αργά, με τα ίδια υλικά που αυτή ξεκίνησε. Είναι, λοιπόν, η γλώ σσα η κυριότερη πηγή αισθη σιακών απολαύσεων, που καλλιεργούνται και καρποφορούν στο έργο του συγγραφέα, δίνοντας μια γνήσια απόδειξη ότι εκείνο που προέχει στη λογοτεχνία είναι η, χωρίς αυταπάτες, εξωτερίκευση του ψυχικού κόσμου, με την απλή όσο και περίπλοκη μέθοδο, της αναπτυγμένης σχέσης με ό ,τι προηγήθηκε.
Ε
σον αφορά τη θεματολογία των πεζογραφημάτων του Η .Χ .Π . αυτή εμφανέστατα κρίνει, μ’ έναν τρόπο θα ’λεγα περίτεχνης γραφής, κοινωνικά δρώμενα, που κάποτε αναζητούν χώρο για να περάσουν το μήνυμά τους και κάποτε κρυμμένα πίσω από στοχα σμούς που έχουν σχέση με τα προαιώνια ερωτήματα του ανθρώπου όπω ς ο θεός, η έλευσή του πάνω στη γη, η σχέση του με τ ’ άστρα και τους άλλους πλανήτες, η ζωή, ο θάνατος, η ταφή θέλγουν με τη σαφήνεια με την οποία αγγίζουν τις ευαίσθητες και λεπτότατες ατομικές και συλλογικές εκφράσεις. Μ’ άλλα λόγια, χωρίς το βά ρος του συγγραφέα να πέφτει μ’ όλη του τη δύναμη στο πόσο α κραίο είναι εκείνο το ερέθισμα που θα δουλέψει ή το αντίστροφο
Ο
επιλογη/117 κατά πόσο μέσα στη δίνη των αισθήσεων κινείται, καταφεύγει σε μια, χαμηλών τόνων, ευρηματική θεματολογία, πλέκοντας ενίοτε μιαν υπόθεση, απ’ την οποία ξεπηδούν το χιούμορ σαν πρώτο και σπουδαιότερο συστατικό και αργότερα ο προβληματισμός (με την έννοια της κοινής του φύσης με τα εγκεφαλικά κύτταρα του ανα γνώστη). Γίνεται, δηλαδή, ένας απλός και συνάμα λιγότερο σύνθε τος λόγος γύρω από μικροπροβλήματα, που όλοι κάποτε σε κά ποια φάση της ζωής τους έτυχε να αντιμετωπίσουν και από κει και πέρα αφήνεται ο καθένας να βγάλει τα συμπεράσματά του, να σκεφτεί και να δράσει ή το αντίθετο να αδρανήσει και να ονειρευτεί. Δεν υπάρχει τίποτα δυσκολότερο στη λογοτεχνία από το να πείσεις γενικά ότι το καθημερινό βίωμα δεν είναι μόνο υπόθεση του συγγραφέα αλλά όλων μας, από το να δώσεις την αρχή του νήμα τος για να σκεφτεί ο αναγνώστης πώ ς αντιμετώπισε ο ίδιος παρό μοια κατάσταση. Γιατί σε όλη αυτή τη διαδικασία, η εγγύηση της επιτυχίας βρίσκεται στο γεγονός ότι τα εκφραστικά μέσα τού δη μιουργού καλύπτουν βασικές ανάγκες του κοινωνικού γίγνεσθαι και ύστερα προχωρούν στην ολοκλήρωση της κοινωνικής συ νείδησης. ιδέα της επικοινωνίας φαίνεται ν’ απασχολεί κι εδώ, όπως και στα ποηγούμενα έργα, το συγγραφέα Η .Χ .Π . Έ τσ ι η σχέ ση αυτού που μιλά και αυτού που γράφει μ’ αυτόν που ακούει κι αυτόν που διαβάζει, έχει για το δημιουργό τεράστια σημασία. Επι θυμεί, δηλαδή, πάνω και πέρα απ’ όλα, να γίνει αυτουργός μιας συνθήκης προς συζήτηση, να θέσει το λιθαράκι για ένα γόνιμο διά λογο και στη συνέχεια ο συνομιλητής του αφού κατανοήσει τί α κριβώς θέλει να πει, να προσθέσει τη δική του άποψη. Ολόκληρο το παρόν κριτικό σημείωμα στηρίχτηκε πάνω σ’ αυτήν τη νομοτε λειακή κατάθεση του συγγραφέα Η .Χ .Π ., θέλοντας μ’ αυτό τον τρόπο ν ’ ανοίξει το μονόλογο σε πολυφωνία, μια και το να κα τα λαβαίνεις σήμερα ό,τι, σου λέει ο άλλος και το κυριότερο να βρί σκεις θέματα και αντιλήψεις για ναύτου απαντήσεις, όσο κι αν φαί νεται εύκολο, στην πραγματικότητα αποτελεί σοβαρή δυστοκία, λόγω της γλωσσικής μας ένδειας και της έλλειψης παιδείας. Αφού εξασφαλίσει λοιπόν την επικοινωνία ο συγγραφέας, τότε προσπα θεί και, σχεδόν πάντοτε το πετυχαίνει, να στήσει έναν πραγματι κό, φανταστικό ή υπερβατικό διάλογο, να τοποθετηθεί αυτοβιογραφικά και τέλος να χρωματίσει λογοτεχνικά τα πεζά του κείμε να που διψούν γι’ αυτονομία. Ό σ ο κι αν η επικοινωνία μπορεί να έρθει μέσα α π’ την πεζογραφία από πολύ δυσκολότερα κείμενα και χωρίς προσωπικά να την αναζητούμε σε πιο σύνθετες λογοτεχνι κές αποχρώσεις, αλλά πάντα μέσα από συνθήκες που ευνοούν την απόλαυση, ο Η .Χ .Π . προτιμά και προτάσσει στο έργο του τον «ελ ληνικό λόγο», αυτόν δηλαδή που οφείλουμε όλοι να μεταχειριζό μαστε προκειμένου να φτάνουμε σε κάποια επίπεδα αισθητικής πλήρωσης. Δεν θα ήθελα να καταπιαστώ μεμονώμένα με κάποιο απ’ τα πε ζά του τόμου «Γενικός αρχειοθέτης», γιατί είναι τόσο άμεσα και παραδειγματικά, που με την αναφορά και μόνο θα έχαναν μέρος της αξίας τους. Το μόνο που μπορώ να υποστηρίξω τελειώνοντας είναι πω ς όλη η καλλιτεχνική διάθεση που σε τυλίγει, έχει ανάγκη από μια ηθική στήριξη, αφού στις μέρες μας τέτοιες προσπάθειες είναι σχεδόν άγνωστες. Με δύο λόγια «Ο γενικός αρχειοθέτης», με τα πρόσωπά του, επιθυμεί, διακαώ ς, να μας γνωρίσει το σήμερα με τα μάτια τού χθες, τόσο συγγραφικά όσο και εκδοτικά, σε μια πάλη πάνω απ’ όλα αυτοδικαίωσης.
Η
ΧΡΙΣΤΟΣ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ
, d
p-
3 )e v -
εω4
...
(,·). £& 2~& <ί t / y ff
’vm L ·?.
«ΣΤΟΥ ΓΚΟΒΟΣΤΗ» Ζ ω οδόχου Π ηγής 21 Τηλ. 36.15.433
ΠΕΤΡΑΡΧΗ: «24 ΣΟΝΕΤΤΑ ΚΑΙ 2 ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ» Για πρώτη φορά, παρουσίαση του μεγάλου ποιητή στα ελληνικά αντάξια του έργου τ ο υ .' Εκδοση πλήρης. Εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια της Κατερίνας Γλυκοφρύδη. Το ιταλικό κείμενο. Εκτύπωση και βιβλιοδεσία κάτι παραπάνω από άψογα.
ΑΛΕΞ. ΔΙΟΝ. ΚΑΡΡΕΡ: Ο Δ Ο ΙΠ Ο Ρ ΙΚ Ο ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΘΡΥΛΟ Μια θαυμάσια περιήγηση στα κάστρα της Ελλάδας. Ο Αλέξανδρος Καρρέρ επαΐων και γλαφυρός ξεναγός. Μεγάλο σχήμα, έγχρωμες εικόνες, βιβλιοδετημένο.
Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ ΓΚ Ο ΒΟ ΣΤ Η Ζωοδόχον Πηγής 21 - Τηλ. 36.15.433
Ε Κ ΔΟ Σ Ε ΙΣ Κ ΡΙΤ ΙΚ Η ΦΕΡΝΤΙΝΑΝΤ ΓΚΡΕΓΚΟΡΟΒΙΟΥΣ
Μ ΕΣΑΙΩ Ν ΙΚ Η ΙΣΤΟ ΡΙΑ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ Πρώτος τόμος
&
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΡΙΤΙΚΗ
Έρως 'Αθηνών τών πάλαι θρυλουμένων 'έγραφε ταΰτα... Τ ο μνημιώδες έργο του γερμανού ιστορικού φωτίζει μιαν άγνωστη περίοδο της ιστορίας της λαμπρότερης πόλης της αρχαιότητας και πρωτεύουσας της σύγχρονης Ελλάδας. Ο Γκρεγκορόβιους κατόρθωσε να συνθέσει το διάσπαρτο και δυσεύρετο υλικό σε μια ζωντανή εικόνα της εποχής κατά την οποία η Αθήνα ξεπέφτει σε επαρχιακή βυζαντινή κωμόπολη, γίνεται κατόπιν πρωτεύουσα του ομώνυμου φραγκικού δουκά του και μήλο της έριδας μεταξύ των δυνάμεων της μεσαιω νικής Δύσης και κατακτάται τέλος από τον Μωάμεθ Β' τον Πορθητή. Η φροντισμένη έκδοση σε μετάφραση του Ά γ ι Τσάρα περι λαμβάνει τρεις δεμένους τόμους. Ο πρώτος τόμος κυκλοφόρη σε ήδη.
Ε κδόσεις Κ ρ ιτικ ή Α .Ε .. Π ατούσα 3. 106· . Α θήνα. Τ η λ .: 3639434
ΑΝΔΡΕΑ ΛΕΝΤΑΚΗ ΑΝΔΡΕΑΣ ΜΗΤΣΟΥ
ΙΣΤΟΡΙΕΣ Σ Υ Μ Π Τ Ω Μ Α Τ ΙΚ Ο Υ Ρ Ε Α Λ ΙΣ Μ Ο Υ
ΙΕΡΑ ΠΟΡΝΕΙΑ Ιερά Πορνεία
Ό λ ε ς ο ι γ υ ν α ί κ ε ς σ τη Β α β υ λ ώ ν α και σ τ η ν Α ρ μ εν ία
πρω τού
τρ ευ τού ν
πα ν
έπ ρ επ ε
να
εκ π ο ρ ν ε υ τ ο ύ ν σ ε να ό. Γιατί; Τι ε ί ν α ι ο ι ι ε ρ ό δ ο υ λ ε ς ; Σ ε π ο ια μ έ ρ η ασκήθηκε
Ιερ ά
νε ία , δ η λ α δ ή
Π ορ
π ο ρ ν εία
σ τ ο υ ς ν α ο ύ ς , κατά τ η ν α ρ χ α ιό τ η τα α λλ ά και σ ή μ ερ α.
Α ν δ ρ ικ ή
Ιερ ά
Π ο ρ ν ε ία . Ο ι δ ι ά φ ο ρ ε ς θ ε ω ρ ί ε ς . Σ ε π α ρ ά ρ τ η μ α ε ξ ε τ ά ζ ε τ α ι η π α ρ θ ε ν ο φ θ ο ρ ί α , τ ο έ θ ι μ ο δ η λ α δ ή τ η ς δ ια κ ό ρ ε υ σ η ς τω ν π α ρ θ έ ν ω ν ε ίτ ε μ ε τ ε χ ν η τ ό φ α λ λ ό , ε ί τ ε α π ’ τ ο ν ι ε ρ έ α και τ ο δ ίκ α ιο τ η ς π ρ ώ τ η ς ν ύ χ τ α ς τ ο υ φ ε ο υ δ ά ρ χ η σ τη γ υ ν α ίκ α τ ο υ κ ο λ λ ή γ ο υ κ α τ ά τ ο Μ εσ α ίω ν α .
ΕΚΔΟΣΗ Δ Ω Ρ ΙΚ Ο Σ Μ α υ ρ ο μ ιχ ά λ η 6 4 τη λ . 3 6 2 9 6 7 5
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΓΑΒΡΙΗΛΙΔΗ Κ ο δ ρ ιγ κ τώ ν ο ς 29 -
Τ η λ .: 82.18.732
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΠΑΝ. ΒΛΑΧΟΥ
ΤΑ ΡΗΜΑΤΑ ΟΜ ΑΛΑ & ΑΝΩ Μ ΑΛΑ
ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ
Το παρόν μικρό Λεξικό Ρημάτων της Αρχαίας Ελληνι κής, που κυκλοφορεί παράλληλα προς το αντίστοιχο μέ· γα λεξικό των εκδόσεων Gutenberg, προορίζεται ν’ απο βεί εύχρηστο εργαλείο στα χέρια όλων των ενδιαφερομέ νων και ιδίως των μαθητών για την ανετότερη και γονι μότερη σπουδή και εκμάθηση της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας. Και στο λεξικό τούτο προτάσσεται σύντομο διάγραμμα Ιστορίας της Αρχαίας Ελληνικής και περι λαμβάνονται όλα τα ρήματά της, ομαλά και ανώμαλα, συνοδευόμενα επίσης με αναλυτικούς πίνακες των χρό νων και των εγκλίσεών τους.
Gutenberg: Σόλωνος 103, ΑΘΗΝΑ - 106 78, τηλ. 3600127
4 Εκδόσεις Κέδρος Γ. Γενναδίου 3 - Τηλ. 36.02.007
ΚΩΣΤΑΣ Γ. ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ Ραμμένο στόμα
Σ Υ Γ Χ Ρ Ο Ν Η
Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η
Π Ο Ι Η