Τεύχος 267

Ρ Η Σ Η Τ Ο Υ Β ΙΒ Λ ΙΟ Υ · ΑΡ. 26? · 10.7.91 · Δ Ρ Χ . 500

ffcPAXAM

\ \

*Γ ίί*

τα βιβηία της «γνώσης» ΑΝΑΤΟΛΙ ΡΙΜΠΑΚΟΦ

Στα 1937 ένας τυφώνας σαρώ νει α π ’ άκρη σ ’ άκρη τη Ρωσία: σ τήνονται οι διαβόητες Δ ίκες της Μ όσ χα ς, σ τή νονται οι κρεμάλες, οι ελπίδες της Ε πανάστασης σ τήνονται σ το ν τ οίχο. Ο Σ τάλιν είναι το Δ ιευθυντήριο και η Τρομοκρατία, είναι ο Απόλυτος Φόβος που ροκανίζει το μυαλό και την καρδιά.

εκδόσεις «γνώση» Για τους Βιβλιοπώλες: Αποκλειστική διάθεση ΔΑΝΑΟΣ Α.Ε., Μαυρομιχάλη 64, 10680 Αθήνα, τηλέφωνα: 36.04.161, 36.31.975, 36.11.054

ΝΕΑΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Επιλεγμένα βιβλία για παιδιά και νέους

ΔΙΑΛΕΞΤΕ ΒΙΒΛΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ Βιβλία για παιδιά από 8 ετών και άνω 35. Έλλη Αλεξίου Μύθοι του Αισώπου 21. Ιφιγένεια Αλμπανοπούλου Χόπιτι-Χοπ 87. Χανς Κρίστιαν Άντερσεν Διαλεχτά παραμύθια 86. Αδελφοί Γκριμ Διαλεχτά παραμύθια...............

40. Ντίνος Δημόπουλος Ο μαστρο-Πολύξερος κι η παλιοπαρέα του.................................

62. Ντίνος Δημόπουλος Αν όλα τα πιτσιρίκια του κόσμου 19. Αλέξανδρος Δουμάς Ιστορία ενός καρυοθραύστη 66. Νίνα Θεοχαρίδου Ασημένιος ελέφαντας.........

41. Ι.Δ. Ιωαννίδης Τα τρία παιδιά.......................

43. Ι.Δ. Ιωαννίδης Ένα καράβι στη βιτρίνα.............

83. Γιάννης Καλατζόπουλος Τα ρούχα του βασιλιά 11. Μόνος Κοντολέων Ο Εέ απο τ' άστρα 3. Φώντας Λάδης αλκής ο ψεύτης. Ο γάιδαρος που νίκησε το σκυλόψαρο και άλλες ιστορίες.....

79. Α.Α. Μιλν Το σπίτι στη γωνιά του Πουφ 34. Μαρία Μιχαήλ-Δέδε Θρύλοι των ιθαγενών της Αυστραλίας......................................

16. Μαρία Μιχαήλ-Δέδε Ινδιάνικοι θρύλοι

800 600 700 600 800 900 800 600 800 700 600 700 600 800 800 600

91. Σοφία Μιχαλοπούλου Ο Μήτσης και η Μίτση..... 700 20. Αλφόνς Ντωντέ Ο Ταρταρέν της Ταρασκόν 700 7. Όσκαρ Ουάιλντ Ο ευτυχισμένος πρίγκιπας 700 65. Όσκαρ Ουάιλντ Ο εγωιστής γίγαντας 600 14. Αθηνά Παπαδάκη Παλιές ιστορίες του Κόσμου (Ευρώπη)............................................. 700 15. Αθηνά Παπαδάκη Παλιές ιστορίες του Κόσμου (Ασία) 700 73. Λάμπρος Πέτσινης Ρωσικά λαϊκά παραμύθια..... 1000 45. Ότφριντ Πρόισλερ Ο Νερουλίνος, το πνεύμα της λίμνης........................................... 700 61. Χάρης Σακελλαρίου Ο Σπιθοβολάκης............. 600 2. Ζωρζ Σαντ Ιστορία ενός αγαθούλη................ 600 51. Ελένη Σαραντίτη-Παναγιώτου Ο κήπος με τ' αγάλματα.......................................... 600 125. Κάθριν Στορ Το αγόρι και ο κύκνος................ 700 77. Φιλίσα Χατζηχάννα Η Ντιντόν, ο Παβελάκης μου κι εγώ .............................1000

Βιβλία για παιδιά από 12 ετών και άνω 38. Ανατόλι Αλέξιν Η τρελή Ευδοκία 800 47. Ανατόλι Αλέξιν Τηλεφωνήστε κι ελάτε 800 13. Χέντρικ Βαν Λουν Η ιστορία της ανθρωπότητας .1500 27. Άννα Γκρέτα Βίνμπεργκ Μια Πέμπτη του Οκτώβρη 900 28. Νικολάι Βορόνοβ Μάσα, ένα σύγχρονο κορίτσι 800 24. Κατερίνα Γλυκοφρύδη Μελήσιππος................1100 37. Ράντγιαρντ Κίπλινγκ Το ωραιότερο διήγημα του κόσμου.......................................... 800 48. Ράντγιαρντ Κίπλινγκ Η εταιρεία Στάλκι & Σία..... 1100 74. Ράντγιαρντ Κίπλινγκ Δαίμονες των κυμάτων..... 1000 113. Μόνος Κοντολέων Το ταξίδι που σκοτώνει....... 700 64. Μανόλης Κορνήλιος Πολύ ωραίο τ’ όνομά σου, Ελευθερία!........................................... 700 58. Άλμπερτ Λιχάνοφ Η έκλειψη του ήλιου 800 18. Τζακ Λόντον Αγάπη για τη ζωή 800 22. Τζακ Λόντον Πειρατικές ιστορίες.................. 700 92. Τζακ Λόντον Ο Ασπροδόντης 1100 108. Τζακ Λόντον Μια Οδύσσεια στο Βορρά 800 109. Τζακ Λόντον Το κάλεσμα της άγριας φύσης 800 72. Γκούντρουν Μεμπς Το παιδί της Κυριακής....... 600 17. Όσκαρ Ουάιλντ Το φάντασμα του Κάντερβιλ..... 800 6. Βίκτωρ Ουγκώ Απ' όσα έχω δει 800 96. Βίκτωρ Ουγκώ Οι Άθλιοι Α' Τόμος 1200 97. Βίκτωρ Ουγκώ Οι Άθλιοι Β' Τόμος 1200

98.

99.

100.

115.

36.

75.

Βίκτωρ Ουγκώ Οι Άθλιοι Γ' Τόμος..................1200 Βίκτωρ Ουγκώ Οι Άθλιοι Δ'Τόμος 1200 Βίκτωρ Ουγκώ Οι Άθλιοι Ε' Τόμος 1200 Αλεξάντρ Πούσκιν Ντάμα Πίκα 600 Χάρης Σακελλαρίου Η φωτιά που δε σβήνει 700 Τζακ Σέφερ Σέιν, ο άνθρωπος της χαμένης κοιλάδας............................................. 800 93. Κίρα Σίνου Το πάρτι της Μιράντας 700 57. Κίρα Σίνου - Ελένη Χουκ-Αποστολοπούλου Το χέρι στο βυθό............................................. 800 63. Αιμέ Σόμερφελτ Το χαμένο όνειρο 700 39. Νίτσα Τζώρτζογλου ΣΟΣ — Κίνδυνος.............. 700 71. Λέων Τολστόι Ιστορίες............................... 1000 60. ΜαρκΤουέιν Οι περιπέτειες του ΧακΦιν.......... 1200 81. ΜαρκΤουέιν Οι περιπέτειες του Τομ Σόγιερ.....1200 105. Μαρκ Τουέιν Ο πρίγκιπας και ο φτωχός............ 1200 59. Ιβάν Τουργκένιεφ Οι αφηγήσεις ενός κυνηγού .... 800 55. Τζ. Μιντ Φόκνερ Μούνφλιτ (Το μυστήριο του θρυλικού διαμαντιού)............. 1200 70. Γιώτα Φωτιάδου-Μπαλαφούτη Ποτέ ξανά....... 600 107. Τάκης Χατζηαναγνώστου Η μαγεία του κόσμου (Από τα ταξίδια του Μάρκο Πόλο)..................1000 49. Έρνεστ Χεμινγουέι Ο γέρος και η θάλασσα....... 600 26. Λίτσα Ψαραύτη Στα βήματα του Σαμοθήριου 800

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Η σύγχρονη εκδοτική παρουσία στα ελληνικά γράμματα Ζωοδόχου Πηγής 3, 106 78 Αθήνα, ® 360.32.34 — 360.13.31 — FAX 362.25.30

ΝΕΑΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Επιλεγμένα βιβλία για παιδιά και νέους

ΔΙΑΛΕΞΤΕ ΒΙΒΛΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ Βιβλία για παιδιά από 10 ετών και άνω 1. Έλλη Αλεξίου Ρωτώ και μαθαίνω.................... 1200 94. Ιούλιος Βερν Οι πειρατές του Αιγαίου ......... 800 112. Ιούλιος Βερν 0 πύργος των Καρπαθίων............ 900 25. Νικολάι Βορόνοβ Το κυνήγι των περιστερών..... 700 119. Αλκή Γουλιμή Η αόρατη σελίδα 1000 103. ΝτίνοςΔημόπουλοςΤαδελφινάκιατουΑμβρακικού 900 31. Αλέξανδρος Δουμάς Η μαύρη τουλίπα 1200 121. ΤιερύΖονκέ Καταδίωξη στο μετρά 600 42. Ι.Δ. Ιωαννίδης Το άσπρο άλογο 700 44. Ι.Δ. Ιωαννίδης Η ιστορία με το γαλάζιο μολύβι.... 700 85. Ι.Δ. Ιωαννίδης Καβάλα στο χρονοδιαβήτη 700 104. Ι.Δ. Ιωαννίδης Το παράξενο δώρο.................. 600 118. Ι.Δ. Ιωαννίδης Ο γύρος του κόσμου χωρίς λεφτά... 600 23. Ράντγιαρντ Κίπλινγκ Απίθανες ιστορίες........... 800 46. Μαίρη Κιτσικοπούλου Ιστορίες των δερβισάδων - 900 120. Σέλμα Λάγκερλεφ Τα χριστουγεννιάτικα τριαντάφυλλα ...................................... 700 127. Φούλα Λαμπελέ Η λαίδη κι ο κροκόδειλος 800 128. Φούλα Λαμπελέ Το ψαθάκι 800 129. Φούλα Λαμπελέ Το βατραχάκι 800 130. Φούλα Λαμπελέ Ο μαύρος βασιλιάς 800 131. Φούλα Λαμπελέ Η γλάστρα με την μπιγκόνια..... 800 132. Φούλα Λαμπελέ Το κλεμμένο γκαρσόνι.......... 800 139. Άστριντ Λίντγκρεν Ο αρχιντετέκτιβ Μπλόμκβιστ ... 120C 140. Άστριντ Λίντγκρεν Αδελφοί Λεοντόκαρδοι....... 1200 52. Ειρήνη Μάρρα Μια ιστορία για δύο............. 800 8. Σοφία Μαυροειδή-Παπαδάκη Ο μικρός περιηγητής Τόμος Α ' ......................................

800 9. Σοφία Μαυροειδή-Παπαδάκη Ο μικρός περιηγητής Τόμος Β ' ............................................. 800 10. Σοφία Μαυροειδή-Παπαδάκη Ο μικρός περιηγητής Τόμος Γ ............................................. 900 32. Σοφία Μαυροειδή-Παπαδάκη Μύθοι και θρύλοι της Ρώμης........................................... 900 106. Σοφία Μαυροειδή-Παπαδάκη Άλκηστη.......

800 114. Προσπέρ Μεριμέ Κολόμπα 1000 101. Γιάννης Μπάρτζης Αργείος Εσπερινός 700 122. Γιάννης Μπάρτζης ufo στα Διγελιώτικα 1000 116. Τζων Μπιούκαν Τα 39 σκαλοπάτια 800

141. Πιερ Μπουαλώ - Τομά Ναρσεζάκ Ο άντρας με το στιλέτο......................................... 1000 142. Πιερ Μπουαλώ - Τομά Ναρσεζάκ Το άλογοφάντασμα............................................. 1000 143. Πιερ Μπουαλώ - Τομά Ναρσεζάκ Ο αόρατος εγκληματίας...........................................1000 144. Πιερ Μπουαλώ-Τομά Ναρσεζάκ Τα πιστόλια 1000 110. Λεονάρντο Ντα Βίντσι Μύθοι και ιστορίες........ 700 88. Λεονάρ Ντε Βρις Το βιβλίο των πειραμάτων...... 800 89. Λεονάρ Ντε Βρις Το δεύτερο βιβλίο των πειραμάτων 800 90. Λεονάρ Ντε Βρις Το τρίτο βιβλίο των πειραμάτων 800 33. Κάρολος Ντίκενς Χριστουγεννιάτικη ιστορία.. 800 82. Ντοντάρ Ντουμπάντζε Εγώ, η γιαγιά, ο Ιλίκο και ο.Ιλαρίων.......................................... 1000 133. Γιολάντα Πατεράκη Οι ατρόμητοι Α' Τ όμος...... 700 134. Γιολάντα Πατεράκη Οι ατρόμητοι Β 'Τ ό μ ο ς ...... 700 135. Γιολάντα Πατεράκη Οι ατρόμητοι Γ Τόμος....... 700 136. Γιολάντα Πατεράκη Οι ατρόμητοι Δ 'Τ ό μ ο ς ...... 700 137. Γιολάντα Πατεράκη Οι ατρόμητοι Ε 'Τ ό μ ο ς ...... 700 138. Γιολάντα Πατεράκη Οι ατρόμητοι ΣΤ' Τόμος 700 56. Ευγενία Πετρώνδα-Παλαιολόγου Στη χώρα των Φαραώ........................................... 600 69. Μαρία Πυλιώτου Τα δέντρα που τρέχουν......... 800 54. Χάρης Σακελλαρίου Διηγήματα των Χριστουγέννων 1200 111. Χάρης Σακελλαρίου Ομήρου Βατραχομυομαχία .... 600 95. Μ.Ε. Σαλτίκοβ-Στσέντριν Πατέρας και γιος... 800 5. Ε. Σαραντίτη-Παναγιώτου Ιόλη, Λ Τη νύχτα που ξεχείλισε το ποτάμι................ 800 123. ι. ι Σίνου Ο τελευταίος βασιλιάς της Ατλαντίδας 1200 4. Τζων 2τάινμπεκ Το κόκκινο αλογάκι.............. 700 30. Ρόμπερτ Στήβενσον Το νησί των .θησαυρών...... 1200 117. Ευγένιος Σύι Κέρνοκ, ο πειρατής.................. 600 12. Νίτσα Τζώρτζογλου Ο χρυσός δαρεικός.......... 700 29. Νίτσα Τζώρτζογλου Το τσίρκο της Ίρμας......... 800 68. Νίτσα Τζώρτζογλου Περπατώντας στους αιώνες ... 1000 102. Νίτσα Τζώρτζογλου Τα Τρία Σίγμα................. 700 124. Νίτσα Τζώρτζογλου Ο Καράμπαλος ο Απεργίας 1000 78. Ανν Τουέιτ Επιχείρηση «Κόκκινη Άμμος» 1000 50. Άντον Τσέχωφ Αστείες ιστορίες 600 53. Σοφία Φίλντιση Ορέστης , 800 67. Σοφία Φίλντιση Το Ρηνάκι και άλλα διηγήματα 600 84. Λούκας Χάρτμαν Άννα-αννΑ' 1200 80. Πέτερ Χέρτλινγκ Ο Μπεν αγαπάει την Άννα 700

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Η σύγχρονη εκδοτική παρουσία στα ελληνικά γράμματα Ζωοδόχου Πηγής 3, 106 78 Αθήνα, ® 360.32.34 — 360.13.31 — FAX 362.25.30

Εκδόσεις Πλέθρον ΚΥΚΛΟΦΟΡΟΥΝ σειρά: Π Ρ Ο Σ Ω Π Α Κ Α Ι ΙΔ Ε Ε Σ

στην ίδια σειρά κυκλοφορούν:

ΜΠΡΕΤΟΝ - ΡΕΜΠΩ - ΛΩΤΡΕΑΜΟΝ - ΜΠΡΕΧΤ ΜΠΛΕΗΚ - ΑΡΑΓΚΟΝ - ΓΟΥΙΤΜΑΝ - ΣΑΠΦΩ Βιβλιοπωλείο - Εκδόσεις: Μ α σ σ α λ ία ς 20α, 106 80 Αθήνα, Τηλ. 36.41.260,36.45.057

,ο ν

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΓΡΩΣΤΙΣ ΣΟ Υ ΤΑΟ ΥΝΣΕΝ Τ Ο Α νχ ριαν Μ ο λ κ α ι τα βάσανα της εφηβείας

Η ζωή δεν είναι καθόλου αστεία για ένα ν δια νοούμενο έφηβο όπω ς ο Α ντρια ν Μ ολ. Για το ν αναγνώστη όμω ς είναι ξεκαρδιστική.

ΣΟ Υ Τ ΑΟ ΥΝΣΕΝ Τ Το κρυφό ημερολόγιο του Αντρ ια ν Μ ο λ

X Ο Υ Τ Λ Ο Υ Ν >: Ε Ν Τ Το κριφΟ ijpBpiA.'Yio cou Τ&τραν ΜΔ ηλκός 13 xpaocv αιι ^4

ηλικία ς 13 χρονών κ α ι 3/4

Αστείο, συγκινητικό, μια πρόκληση στην ηθική τω ν ενηλίκων.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΓΡΩΣΤΙΣ Ζωοδόχου Πηγής 3, 3614026 Κεντρική Διάθεση: Βιβλιοπωλείο Αριάδνη, Ζ. Πηγής 2-4, 106 78 Αθήνα, τηλ. 36.23.113, 36.05.097

Ρενέ Ζιράρ Το εξιλαστήριο θύμα

Ανχρέας Παγουλάτος Όργια και εμπόδια

Διδότου 59 - 10681 - Τηλ.: 3604885, Fax: 3613065

,— Α Π Ο Σ Η Μ Ε Ρ Α Σ Ε Ο Λ Α Τ Α Β ΙΒ Λ ΙΟ Π Ω Λ Ε ΙΑ

Αλκυόνη Παπαδάκη

ΤΟ ΧΡΩΜΑ ΤΟΥ ΦΕΓΓΑΡΙΟΥ

Της ίδιας κυκλοφορούν

• Η μπόρα • Το κόκκινο σπίτι <Γ7| Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ ΚΑΛΕΝΤΗΣ Ι « Μ ► ΜΑΥΡΟΜΙΧΑΛΗ5· 1οςΟΡ · 10679ΑΘΗΝΑ· ΤΗΛ.:3623553

- Τ ι χρώμα έχει η λύπη; ρώτησε Το αστέρι την κερασιά και παραπάτησε στο ξέφτι κάποιου σύννεφου που περνούσε βιαστικά. Δ εν άκουσες; Σε ρώτησα, τι χρώμα έχει η λύπη; - Έ χ ε ι το χρώμα που παίρνει η θάλασσα την ώρα που γέρνει ο ήλιος στην αγκαλιά της. Έ ν α βαθύ άγριο μπλε.

- Τ ι χρώμα έχουν τα όνειρα; - Τα όνειρα; Τα όνειρα έχουν το χρώμα του δει­ λινού.

- Τ ι χρώμα .έχει η χαρά; - Το χρώμα του μεσημεριού, αστεράκι μου.

- Κα ι η μοναξιά; - Η μοναξιά έχει χρώμα μενεξελί.

- Τ ι όμορφα που είναι τα χρώματα! Θα σου χα­ ρίσω ένα ουράνιο τόξο, να το ρίχνεις επάνω σου όταν κρυώνεις.

- Το αστέρι έκλεισε τα μάτια του κι ακούμπησε στο φράχτη. Έ μεινε κάμποσο εκεί και ξεκουρά­ στηκε.

- Κ α ι η αγάπη; ξέχασα να σε ρωτήσω, τι χρώμα έχει η αγάπη; - ... Το χρώμα που έχουν τα μάτια του Θεού, α­ πάντησε το δέντρο. *- Τ ι χρώμα έχει ο έρωτας; - Ο έρωτας έχει το χρώμα του φεγγαριού, όταν είναι πανσέληνος.

- Έτσ ι, ε; Ο έρωτας έχει το χρώμα του φεγγα­ ριού, είπε τ’ αστέρι... Κοίταξε μακριά στο κενό... Κ α ι δάκρυσε...

ΚΕΝ ΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ ΝΕΦΕΛΗ, ΜΑΥΡΟΜΙΧΑΛΗ 9, ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ.: 3604793 · ΠΑΤΑΡΙ, X. ΤΡΙΚΟΥΠΗ 31, ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ.: 3602542 • ΣΤΑΜΟΥΛΗΣ -ΚΑΝΑΚΗΣ, Ζ. ΠΗΓΗΣ 2, ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ.: 3623113 · ΧΡΙΣΤ Α Κ Η Σ, ΣΟΛΩΝΟΣ 81, ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ.: 3607876 · Α. ΠΟΥΛΟΥΚΤΣΗ & ΣΙΑ, ΛΑΣΣΑΝΗ 9, ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, ΤΗΛ.: 285857.

ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ ΧΡΟΝΗΕΠΟΧ αζίσας.Διακοτ ;Η Σ Υ ΓΧΡ Ο Ν ΠΟΧΗμαζίσ(κ ακοπές;ΗΣΫΓ ΟΝΗΕΠΟΧΗ|. σας.Διακοπέ· ΣΥΓΧΡΟ Ν Η Ε ΧΗμαζίσας.Δύ πές;ΗΣΥΓΧΡ ΗΕΠΟ ΧΗμαζ ς.Διακοπές;Η ΓΧΡΟΝΗΕΠΟ μαζίσας.Διακ( ς;ΗΣΥΓΧΡΟΝ ΠΟΧΗμαζίσα( ακοπές;ΗΣΥΓ ΟΝΗΕΠΟΧΗι. ...και καλές διακοπές

ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ ΜαυροκορΒάτου 3, τηλ. 36 40 713,36 29 835

ΔΙΑΒΑΖίΙ Α. Μεταξά 26, Αθήνα - 106 81 Σύνταξη: 36.40.487 Λογιστήριο: 36.40.488 Διαφημίσεις: 36.42.789 Συνδρομές: 36.42.765 τ , ΐε υ χ ο ς ΖΟ/ ., __ 10 Ιο υ λίο υ 1991 Τιμή: Λ ρ χ. 500 Ιδρυτής: Περικλής Αθανασόπουλος Διευθυντής: Γιώργος Γαλάντης Αρχισυντάκτης: Ηρακλής Παπαλέξης Σύνταξη: Κατερίνα Γρυπονησιώτου, Βα­ σίλης Καλαμαράς, Ηρακλής Παπαλέξης, Βάσω Σπάθή, Μαρία Στασινοπούλου Οικονομικός υπεύθυνος: Βάσω Σπάθή Συνδρομές: Κατερίνα Γρυπονησιώτου Διαφημίσεις: Ηρακλής Παπαλέξης Σελιδοποίηση-Μοντάζ: Νένη Ράις Γλωσσική επιμέλεια-Διορθώσεις: Βίκυ Κωτσοβέλου Στοιχειοθεσία: Φωτοκύτταρο Ε.Π.Ε., Υμηττού 219, τηλ. 75.16.333 Φωτογραφίσεις-Μοντάζ: 1. Χριστοδουλάκος - 1. Κοργιαλάς Ο.Ε., Α. Μεταξά 26, τηλ. 36.41.134 Εκτύπωση: Αφοί Τσαλδάρη Ο.Ε., Φυλής 35, Καματερό, τηλ. 23.18.444 Βιβλιοδεσία: Νικ. Κατριβάνος και Σία Ο.Ε., Στ. Γόνατά 48, τηλ. 57.49.951 Διανομή: Νέο Πρακτορείο Τύπου Ιδιοκτήτης-Εκδότης: Γιώργος Γαβαλάς Κεντρική διάθεση: Αθήνα: «Διαβάζω» Θεσσαλονίκη: Βιβλιοπωλείο «Κέντρο του βιβλίου» Λασσάνη 9 τηλ. 237.463

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Χ Ρ Ο Ν ΙΚ Α -------------Μ Ο Λ ΙΣ Κ Υ Κ Λ Ο Φ Ο Ρ Η Σ Α Ν : Επιμέλεια Ηρακλής Παπαλέξης Η Α Γ Ο Ρ Α Τ Ο Υ Β ΙΒ Λ ΙΟ Υ ΤΟ Π Ρ Ο Φ ΙΛ Τ Ω Ν Ε Κ Δ Ο Τ Ω Ν : 9 ερωτήματα στις εκδόσεις «Στοχαστής» Ε Ρ Ε Υ Ν Α : Η νοσταλγία του απείρου - Σκέψεις πάνω στην ποίηση του Τ. Λειβαδίτη (γράφει ο Ν ίκος Σεβαστάκης)

10 14 15 21

Α Φ ΙΕ Ρ Ω Μ Α Λίλυ Εξαρχοπούλου: Χρονολόγιο Γκράχαμ Γκρην Έφη Α. Λαμπαδαρίδου: Το ταξίδι του Γκράχαμ Γκρην Ζαν Μπατίστ Μπαρονιάν: Ο ι κινήσεις του Γκρην και η κίνηση του αναγνώστη J. G. Ballard: Διαβατήριο για την πραγματικότητα Α. Μ . Παναγή: Το τέλος μιας υπόθεσης - Μ ια μελέτη για την αγάπη και το μίσος Αλεξάνδρα Χαΐνη: Το κωμικό στοιχείο στον Γκράχαμ Γκρην Ο Γκράχαμ Γκρην πηγαίνει σινεμά Φιλμογραφία: Σενάρια και Διασκευές του Γ κράχαμ Γ κρην στην οθόνη

30 38 44 46 48 52 56 61

Ο Δ Η Γ Ο Σ Β ΙΒ Λ ΙΩ Ν Ε Π ΙΛ Ο Γ Η Π Ο ΙΗ Σ Η : Γράφει ο Χρήστος Ηλιόπουλος Π Ε Ζ Ο Γ Ρ Α Φ ΙΑ : Γράφει ο Μ όνος Κοντολέων Μ Ε Λ Ε Τ Η : Γράφει ο Κων/νος Δημ. Μαλαφάντης

65 67 69

Π Λ Α ΙΣ ΙΟ Γράφει ο Αντώνης Κάλφας Δ Ε Λ Τ ΙΟ Β ΙΒ Λ ΙΟ Γ Ρ Α Φ ΙΚ Ο Δ Ε Λ Τ ΙΟ

73

Κ Ρ ΙΤ ΙΚ Ο Γ Ρ Α Φ ΙΑ

79

το επόμενο «Διαβάζω» ειδικό τεύχος για το καλοκαίρι

Μ ε αψορμή το τελευταίο βιβλίο του Κωστή Πατταγιώργη

[Το κείμενο αυτό δεν αποτελεί ούτε κριτική, ούτε παρου­ σίαση του βιβλίου του Κωστή Παπαγιώργη. Οι «Ζώντες και Τεθνεώτες» υπήρξαν η αφορμή (καθώς λέει και ο τί­ τλος του άρθρου) για τη διατύπωση κάποιων σκέψεων πολλών δάνειων από το βιβλίο και άλλων πρωτότυπων αν μπορεί έτσι να ειπωθεί. Ωστόσο το γεγονός ότι γρά­ φτηκαν αυτές οι αράδες ας θεωρηθεί ότι είναι εμπνευσμέ­ νες από το βιβλίο του Κ. Παπαγιώργη και εντέλει σ' αυ­ τόν οφείλονται. Τα τελευταία χρόνια οι θάνατοι γύρω μας όλο και πληθαίνουν.]

Η πείρα και η εμπειρία

Η ζωή και ο θάνατος ως ετερώνυμα έλκονται. Το αντίπαλο δέ­ ος της ζωής προς το θάνατο, που διαρκεί εφ' όρου ζωής, έχει τον ίδιο πάντα νικητή: το θάνατο. Την έκβαση αυτής της μάχης τη γνωρίζουμε, θεωρητικά, όλοι. Την αναγνωρίζουν όμως μό­ νον όσοι έχουν βιώσει το θάνατο ενός ιδιαίτερα προσφιλούς τους προσώπου εξ αίματος ή εξ έρωτος και όσοι - κυρίως αυ­ τοί - τη βιώνουν αυτοπαθώς, μόνο που δεν είναι σε θέση να την περιγράφουν. Έτσι η μοναδικότητα κάθε ανθρώπινης υπό­ στασης επισφραγίζεται με τη μοναδικότητα της απουσίας της., Ενώ η πείρα του ανθρώπινου είδους μεταφέρεται, διδάσκεται, ο θάνατος παραμένει μια καθαρά προσωπική, μυστική κι απρο­ σπέλαστη εμπειρία. Η εκδίκηση των πεθαμένων Ζοΰμε σ' ένα κόσμο όπου οι ζωντανοί συμβιώνουν με τους ζω­ ντανούς κι εμείς οι ίδιοι αποφασίζουμε ότι οι νεκροί με τους τε­ θνεώτες μόνον μπορούν να συγκατοικούν στα νεκροταφεία. Για τους δεύτερους δεν υπάρχει επιλογή. Δεν υπάρχει ετεροπροσδιοριζόμενη σχέση. Τα πάντα λειτουργούν σε βάρος τους και ε­ ρήμην τους. Είναι οι ζώντες που αποφασίζουν για το τυπικό της ταφής και της τρίχρονης αναγκαο .κής παραμονής των νεκρών στους τάφους τους. Δεν υπάρχει θέλω στον κόσμο των νεκρών, επιθυμώ, ορέγομαι. Αυτά αρμόζουν στους ζώντες. Κουφάρια οι νεκροί, άψυχα όντα, υπακούουν θέλοντας και μη, όσον αφορά την υλική τους υπόστασή, στους κοινωνικούς κανόνες, στα δέ­ οντα. Αυτό το βάρος τούς το φορτώνουμε, μαζί με το πτώμα τους, κάτω από το χώμα. Αυτό όμως το βάρος επιστρέφεται στους ζώντες οικείους, οι οποίοι με τη σειρά τους θα το παρα­ δώσουν, ως σκυτάλη, στους επόμενους. Μέχρις ότου όμως γίνει αυτή η παράδοση, οι ζωντανοί υφίστανται την εκδίκησηί;) των πεθαμένων. Μέσα από μνήμες, αντικείμενα, οράματα, όνειρα, σκέψεις. Οι νεκροί ζουν μέσω των ζώντων. Το παράξενο είναι - γι' αυτό μιλάμε για εκδίκηση - ότι αυτό που δεν μπορούν οι

χρονικα/11 ζωντανοί να αποφασίσουν είναι ο χρόνος που θα κόψουν ορι­ στικά κι αμετάκλητα τα δεσμό με τους νεκρούς τους. Τούτο φαί­ νεται να είναι εφικτό μόνο με την τρέλα ή με τον ίδιο το θάνατο.

Ο θάνατος έχει δυο όψεις

Ο θάνατος είναι διπρόσωπος, σαν τόν Ιανο, στραμμένος πά­ ντα προς μια κατεύθυνση, η οποία είναι και οράτή. Η μια του όψη, η ευδιάκριτη, είναι ο θάνατος των άλλων, των πολλών α­ γνώστων ή καθόλου αγαπητών προσώπων που ο χαμός τους μας αφήνει μια στιγμιαία πίκρα ή παντελή απουσία οποιοσδή­ ποτε συναισθήματος, παγερή αδιαφορία· η άλλη εκδοχή της ί­ διας όψης είναι ο θάνατος των δικών μας προσώπων. Ό ταν πε­ θαίνει ένας δικός μας άνθρωπος, τότε ίσως η σχέση μας με τη ζωή γίνεται αμεσότερη και η απεχθής ιδέα του δικού μας θανά­ του επαναπροσδιορίζεται, γίνεται συμφιλιώσιμη με το ανεξε­ ρεύνητο. Η άλλη του όψη είναι ο δικός μας θάνατος. Άγνωστος ως τη μοιραία συνάντηση. Ο θάνατος στην πόλη και στην ύπαιθρο Διαφορετικά ζει ο άνθρωπος της πόλης απο τον άνθρωπο της υπαίθρου. Ω ς εκ τούτου δίκαιο είναι να πεθαίνει διαφορετικά. Ο άνθρωπος του χωριού έχει τριγύρω του ανθρώπους αγαπη­ τούς και γνώριμους. Τη μεγάλη στιγμή της αποχώρησης δεν εί­ ναι μόνος και κυρίως πεθαίνει στο οικείο του περιβάλλον. Ά ν ­ θρωποι θα τον θρηνήσουν, θα μοιρολογήσουν, ίσως, γι’ αυτόν. Πάει κλαμένος που λέει ο λαός. Αντίθετα, ο άνθρωπος της πό­ λης δεν μπορεί να συμμετέχει στο θάνατο παρά μόνο όσο του είναι κοινωνικά επιτρεπτό. Ο νεκρός αυτός ανήκει στο νοσοκο­ μείο, στο νεκροτομείο, στον τελετάρχη. Κυρίως στον σύγχρονο άνθρωπο δεν επιτρέπεται ν' αφήσει την τελευταία του πνοή στο διαμέρισμά του. Γιατί οι πολυκατοικίες είναι φτιαγμένες για να συγκατοικούν οι άνθρωποι κι όχι για να πεθαίνουν. Καθώς ο θάνατος στοχεύει στο μέλλον, οι συγγενείς μετά την ταφή α­ περχόμενοι φέρουν μαζί τους τον πεθαμένο για όσο χρόνο α­ παιτείται. Πλην όμως ο νεκρός δεν είναι πλέον οικείος, δεν είναι σάρκα, φωνή, υλική παρουσία· είναι ψυχή και μνήμη· διαυγής στην αρχή, που θολώνει με το χρόνο ωσότου αποκατασταθεί κι εγκατασταθεί μόνιμα στη ζωή των ζώντων.

Ο θάνατος ως ατυχία Εκαστος εφ' ω ετάχθη. Οι νεκροί με τους ομοίους τους κι οι ζωντανοί στον δικό τους κόσμο. Ό μω ς ο πεθαμένος ατύπως και αδήλως εμπεριέχεται στους ζώντες. Οι συγγενείς βλέπουν το θάνατο του αγαπημένου τους προσώπου ως ατυχία και όχι ως ένα γεγονός που συνέβαινε πάντοτε και θα συμβαίνει πάντα. Ο πεθαμένος υπάρχει, δεν αποσύρεται μαζί με το σώμα του. Υπάρχει σε πολλές στιγμές της καθημερινής ζωής, τα βράδια στα όνειρα των ζωντανών. Παρότι χαρίζονται τα προσωπικά του αντικείμενα, τα ρούχα του, δε χρησιμοποιούνται τα σεντό­ νια, το πιάτο, το πιρούνι του, ωστόσο αυτός είναι παρών. Οι ζωντανοί μ’ αυτό τον τρόπο αυτοπροστατεύονται όχι από το νεκρό, αλλά από το θάνατο.

12/χρονικα Πένθος και αλτρουϊσμός

Σύγχρονη λογοτεχνία για παιδιά και νέους

Επισκεπτόμαστε τον τάφο του νεκρού ως ύστατη ενέργεια αγά­ πης κι απευθυνόμαστε στο οικείο μας πρόσωπο που κατοικεί σ’ έναν άγνωστο σε μας κόσμο που θα γνωρίσουμε όταν έλθει η δική μας σειρά. Τα νεκροταφεία είναι ιδιόμορφες πόλεις. Με δικά τους σπίτια, δικούς τους κατοίκους, δικούς τους κανόνες. Στο νεκροταφείο η απώλεια ενός οικείου κοινωνικοποιείται κι έ­ τσι, προς στιγμή, απαλύνεται. Ωστόσο στο χώρο του πένθους δε χωράει ο αλτρουϊσμός, τα φιλάνθρωπο αισθήματα. Κι ας αναφέρεται στο «Για ποιον κτυπά η καμπάνα» ότι «κάθε ανθρώ­ πινος θάνατος στερεί κάτι από μένα τον ίδιο». Αν τούτο πραγ­ ματικά συνέβαινε έστω και σ’ έναν άνθρωπο, τότε δε θα προλά­ βαινε να ζήσει. Εκατοντάδες, χιλιάδες θάνατοι καθημερινά δε μας στερούν ούτε δευτερόλεπτο ζωής. Αντίθετα μας καθιστούν όλο και πιο πείσμονες παίκτες στη θεσπαίσια περιπέτεια της ζωής. Τα νεκροταφεία κι οι αθέατοι νεκροί

Γαλάτεια Γοηγοριάόον-Σονρέλη

Ο μικρός μπουρλοτιέρης

Σ τ α νεκροταφεία υπάρχουν τάφοι οικογενειακοί, μαρμάρινοι, μεγαλοπρεπείς. Εδώ η ενδεχόμενη εγκατάλειψη δεν είναι τόσο ορατή, όσο στους άλλους τάφους, τους απλούς, τους φτωχι­ κούς. Ούτε καντήλι καίει, ούτε μαρτυρία φρέσκων λουλουδιών στις ανθοστήλες, παρά μόνο ίχνη απουσίας. Αυτοί είναι οι τά­ φοι όσων έχουν λησμονήσει τους νεκρούς ή τάφοι που ο αφό­ ρητος πόνος των ζωντανών δεν αφήνει περιθώρια για εθιμοτυ­ πικές επισκέψεις. Μια νηφάλια επίσκεψη σ’ ένα νεκροταφείο είναι μια εμπειρία που μπορεί να σε οδηγήσει, μαζί με τις φωτογραφίες (οι καλύτε­ ρες πάντα), σε βάσιμες υπόνοιες για τις συνθήκες και τις αδυνα­ μίες του εκλιπόντος. Σε λίγα χρόνια, βέβαια, οι περισσότεροι τά­ φοι, πλην των οικογενειακών, δε θα υπάρχουν - ως εδώ φτά­ νουν οι κοινωνικές και ταξικές διακρίσεις - αλλά ο νεκρός θα υ­ πάρχει αθέατος. Θρησκεία και θάνατος

Λίταα Ψαραντη

Το αίνιγμα της πέτρινης γενειάδας

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ

E lW

ΠΑΤΑΚΗ

~ w' Σύγχρονα βιβλία pr σεβασμό στην ιπιεύθυνη \Λ·ώση ΝΙΚΗΤΑΡΑ 3, 10678 ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ. 36.38.362

Η θρησκεία για να επιβιώσει χρειάζεται τους νεκρούς. Κάθε θρησκεία λατρεύει τους νεκρούς. Κι οι άπιστοι ακόμα λατρεύ­ ουν με τον δικό τους τρόπο τους νεκρούς. Ο χριστιανισμός κατεξοχήν θρηνητική θρησκεία έχει θεωρήσει το θάνατο ως το μέ­ σον που οδηγεί στην ανάσταση- άρα στην ελπίδα. Τι ελπίδα ό­ μως; Ό ταν οι νεκροί θ' αναστηθούν και θα συναντηθούν πάλι οι εραστές, τα παιδιά με τις μανάδες τους, οι φίλοι με τους φί­ λους τους, οι συγγενείς, οι γνώριμοι τίποτε το ευχάριστο δεν πρόκειται να συμβεί. Ανασταίνονται όχι για να λυτρωθούν από την απουσία, αλλά για να λογοδοτήσουν για τις πράξεις τους, να δικαστούν. Η θρησκεία δεν αναφέρεται σε ζωντανούς και πε­ θαμένους, αλλά σε αθώους αναμάρτητους και σε ένοχους αμαρ­ τωλούς. Γι’ αυτό ίσως η θρησκεία δεν απευθύνεται ουσιαστικά στους ζωντανούς, αλλά στους νεκρούς και στο δέος των ζώντων για το θάνατο. Την ενδιαφέρει η ζωή πέρα από τη ζωή. Οι πρωτόγονες θρησκείες κι ο Ό μηρος Α ν σήμερα ο νεκρός φεύγει από το σπίτι του πριν πεθάνει και μετά το θάνατό του παραδίδεται σε άλλους αρμοδιότερους από τους οικείους του, στα αρχαϊκά χρόνια η έξοδος του νεκρού από

χρονικα/13 το χώρο του εθεωρείτο ιερόσυλη πράξη. Νεκροί και ζωντανοί συναθροίζονταν στο ιερό της οικογέ­ νειας, άβατο για τους ξένους. Οι ταφόπετρες συχνά των νεκρών είχαν σχήμα τραπεζιού για να μπορούν οι νεκροί να τρωγοπί­ νουν. Πριν από τον Όμηρο, ο οποίος πρώτος μίλησε για το θά­ νατο στη σημερινή του εκδοχή, οι πρωτόγονες θρησκείες δεν τον θεωρούσαν ως φυσικό και αναπόφευκτο φαινόμενο που συνοδεύει τη ζωή. Οι ετοιμοθάνατοι κι η επιστήμη Εμείς οι ζωντανοί, ως δείγμα αγάπης, αυτούς που πρόκειται να φύγουν, από φόβο μήπως μας εγκαταλείψουν χωρίς να το επι­ θυμούμε, δεν τους αφήνουμε να πεθάνουν. Τους κρατάμε, έστω και υποτυπώδώς, ζωντανούς με τη βοήθεια της επιστήμης. Όχι γιατί περιμένουμε το θαύμα, αλλά γιατί πρέπει να καεί και η τε­ λευταία σταγόνα από το καντήλι τους. Ο θάνατος ταιριάζει στα γηρατειά Ζώ ντας και εσωτερικεύοντας τους θανάτους προσφιλών μας προσώπων μαθαίνουμε να είμαστε όλο και πιο ψύχραιμοι στον επικείμενο θάνατό μας. Στα γηρατειά, ο θάνατος αρμόζει περισσότερο, παρά στα παιδιά και τους νέους. Αυτοί δεν πρόλαβαν, να ζήσουν. Πώς να ξέρουν και πώς να πεθαίνουν; ΚΟ ΣΤΗ Π ΑΠΑΓΙΩΡΓΗ: Ζώ ντες και τεθνεώτες. Αθήνα, Καστανιώτης, 1991. Σελ. 228.

Ε

Κ

Δ

Ο

Σ

Ε

Ι

Σ

• Βότανα Ε ρ ω τ ικ ά

φ ίλτρα • Βιταμίνες Αφροδισιακή μαγειρική

η ΑΓΟΡΑ του ΒΙΒΑΙΟΥ

από 1 Ιουνίου έω ς 15 Ιουνίου 1991 Αίολος-ΑΘ., Αριστοτέλης-Παγκράτι, Βαγιονάκης-Αθ., Γκοβόστης-ΑΘ., Δοκψάκης-Ηράκλειο, Δωδώνη-ΑΘ., Ενδοχώρα-ΑΘ., Εξαρχόπουλσς-Αθ., Εστία-Αθ., Κατώι του βιβλίου-Θεσσ., Κουρκάκης-Καρδίτσα, ΚρομμύδαςΧίος, Λέσχη του Βιβλίου-Θεσσ., Μεθενίτης-Πάτρα, Παρά Πέντε-ΑΘ., Πειραϊκή Φωλιά-Πειραιάς, ΠλέθρονΑθ., Ραγιάς-Θεσσ., Σύγχρονη Εποχή-Αθ., Χνάρι-Αθ.

Ο πίνακας παρουσιάζει τα εμπορικότερα βιβλία ενός δεκαπενθημέρου, σύμφωνα με τα στοιχεία που μας παραχώρη­ σαν 20 βιβλιοπώλες α π’ όλη την Ελλάδα, δηλώνοντας ο κάθενας τους τέσσερα βιβλία που είχαν τις περισσότερες που­ λήσεις στο βιβλιοπωλείο του κατά το διάστημα αυτό. Έτσι κάθε βιβλιοπωλείο δίνει τέσσερις βαθμούς οτο βιβλίο που είχε τις περισσότερες πωλήσεις, τρεις βαθμούς στο αμέσως επόμενο, δύο βαθμούς οτο τρίτο κατά σειρά βιβλίο, ενώ ένα βαθμό παίρνει το τέταρτο.

Ξ Α Ν Θ Ο Υ Λ Η Σ Γ.: Τ ο ροζ που δεν ξέχασα Φ Α Κ ΙΝ Ο Υ Ε.: Ζά χα ρη στην άκρη

Κ Α Σ Τ Α Ν ΙΩ Τ Η Σ

Κ Α Σ Τ Α Ν ΙΩ Τ Η Σ

Ε Μ Π Ε Ι Ρ Ι Κ Ο Σ Α.: Ο Μ έγ α ς Α ν α το λ ικ ό ς

ΑΓΡΑ

Λ Ω Ρ Ε Ν Σ Τ .Ε .: Ε π τά στύλοι της Σοφ ίας

Ε Σ Τ ΙΑ

Μ Α Τ Ε Σ Ι Σ Π .: Η μητέρα του σκύλου

Κ Α Σ Τ Α Ν ΙΩ Τ Η Σ

Μ Ο Υ Ρ Σ Ε Λ Α Σ Κ.: Βαμμένα κ όκ κινα μαλλιά

ΚΕΔΡΟΣ

| Μ Π Ο Υ Σ Κ Α Λ Ι Α Λ .: Ν α ζεις, ν ’ αγαπάς, να μαθαίνεις Ο Ζ Α.: Τ ο μαύρο κουτί

ΓΛΑΡΟΣ

Ψ Υ Χ Ο Γ ΙΟ Σ

| Ε Ν Τ Ε Μ .: Τ ο μαγικό φίλτρο Κ Ο Υ Ν Τ Ε Ρ Α Μ .: Ο ι μονόλογοι

Ψ Υ Χ Ο Γ ΙΟ Σ Λ Ε Σ Χ Η Τ Ο Υ Β ΙΒ Λ ΙΟ Υ

| Λ Ε Ν Τ Ε Ρ Ι Κ Μ Π .: Τ α παιδιά της Θ εσ σ α λ ον ίκ η ς

Χ Α Τ Ζ Η Ν ΙΚ Ο Α Η

το Προφίλ των Εκδοτών Πριν 10 χρόνια, όταν το «Διαβάζω» άρχισε να παρουσιάζει σε κάθε τεύχος του κι από έναν εκδότη, αυτή η παρουσίαση είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον επειδή χαρτογραφούσε συνολικά το έργο, την ιστορία, τα προβλήματα και τις ιδιαιτερότητες του εκδοτικού κόσμου. Σήμερα η εικόνα έχει αλλάξει. Πολλοί από τους, τότε, εκδοτικούς οίκους δεν υπάρχουν πια, άλλοι συνεχίζουν τις δραστηριότητές τους στο χώρο, ενώ άλλοι έχουν δυναμικά, στο μεταξύ, εμφανιστεί. Θεωρώντας λοιπόν απαραίτητο να επαναπροσδιορίσουμε τον εκδοτικό μας χάρτη εγκαινιάσαμε το «ΠΡΟΦΙΛ ΤΩΝ ΕΚΔΟΤΩΝ». Σ ’ αυτή τη νέα στήλη οι εκδότες θ’ απαντούν σε 9 κοινά σε όλους - ερωτήματα που έχουν στόχο να διαφανεί η φυσιογνωμία κάθε εκδοτικού οίκου, αλλά και η σχέση του με τους άλλους εκδότες.

3

16/χρονικα

9

t (Μ.ΗήΐΙΠΤΠ OTIC εκ δ ό σ ε ις

ΣΤΟΧΑΣΤΗΣ Ποια είναι η εκδοτική σας πολιτική και ποιους χώ­ ρους καλύπτει η εκδοτική σας δραστηριότητα;

ταία δεκαετία δημιουργήσαμε μια νέα σειρά τα Ταξίδια-Ανακαλύψεις που, εί­ ναι αλήθεια, μας γοητεύεουν και μας κατακτούν και μια καινούρια σειρά Ο ι­ κολογίας, ενταγμένη στην ευρύτερη των Σύγχρονων Ελλήνων Συγγραφέων. Τέλος, στην υπηρεσία της συνολικότε­ ρης εκδοτικής μας λογικής, αλλά επί το πολιτικότερον, βρίσκεται το περιοδικό που εκδίδουμε τα «Τετράδια».

Π

| | ν ως εκδοτική μας πολιτική ορίV * σουμε τα πραχθέντα και όχι τις επιθυμίες ή τα ανεκπλήρωτα όνειρα, θα μπορούσαμε εν συντομία να πούμε ότι ο «Στοχαστής» υπήρξε απ ό την πρώτη στιγμή της ίδρυσής του, το 1969, περισσότερο έκφραση ανάγκης για συνειδητή παρέμβαση στη σφαίρα του πολιτισμού και της πολιτικής παρά προϊόν ή αποτέλεσμα μιας επιχειρημα­ τικής λογικής που επιλέγει ως τομέα δραστηριότητάς της το χώρο του βι­ βλίου. Γι' αυτό και το εκδοτικό του πρό­ γραμμα εντάσσεται κυρίως σε μια λογι­ κή διαφωτισμού που σηματοδοτείται από τα πρώτα βιβλία που έβγαλε στα χρόνια της δικτατορίας και που ήταν βιβλία (ενδεικτικά) των Ρήγα, Γληνού, Μάξιμου, Ντιντερό, Μ πρεχτ ή Γκράμσι. Ο «Στοχαστής» εξαρχής, παρ' όλες τις ατέλειες που συνεπαγόταν το νεα­ ρόν της ηλικίας του τότε, προσανατό­ λισε τις όποιες του δυνάμεις στη δη­ μιουργία σειρών. Αυτό προέκυπτε από την έντονη αποστροφή που είχαν οι εκ­ δότες του στον εμπειρισμό, το χειροτεχνισμό και τη θέλησή τους να συμβάλ­ λουν κατά το μέτρο των δυνάμεών τους στη διαμόρφωση ενός εκδοτικού προγράμματος που να έχει έρμα. ΓΓ αυτό και επί είκοσι χρόνια διευρύ­ νουμε απλώς τις αφετηριακές σειρές των Νεοελληνικών Κειμένων, της Σύγ­ χρονης Σκέψης και της Ξένης Λογοτε­ χνίας, που όλες τους έχουν στόχο να ενισχύσουν ως ισχυρός φυσικός περίγυ­ ρος την εύθραυστη σειρά των Σύγχρο­ νων Ελλήνων Συγγραφέων που είναι και ο σκληρός πυρήνας των κατεξοχήν υποκειμενικών μας στόχων. Την τελευ­

Είστε πιστοί στους αρχι­ κούς σας στόχους; Οι επιλογές των βιβλίων που εκδίδετε ακολου­ θούν τους νόμους ζήτη­ σης και προσφοράς;

α επιμείνουμε πάλι στα πραχθέ­ ντα γιατί αυτά, φρονούμε, ότι εί­ ναι ο καλύτερος κριτής. Ο ι εκδότες που έβγαλαν βιβλία σαν αυτά π ου έβγαλε ο «Στοχαστής» στα πρώτα μετά το 1969 χρόνια μετριόνταν στα δάχτυλα του ε­ νός χεριού. Σήμερα, μετά την ομαδική μετανάστευση των εκδοτών σε «εύφο­ ρες περιοχές», πάλι νομίζουμε ότι οι εκ­ δότες που βγάζουν βιβλία όπως τα Crundrisse μετριούνται στα δάχτυλα ε­ νός χεριού. Δεν είναι θέμα «εκδοτικού ηρωισμού». Είναι, απλώς, η άποψη που έχουμε ότι η ποιότητά του κρινόταν, κρίνεται και θα κρίνεται από την αντίσταση στον συρμό και το ρεύμα. Κι ευτυχώς για μας και ορισμένους άλ­ λους συναδέλφους, φαίνεται ότι υπάρ­ χει μια μερίδα κοινού με ανάλογες αντι­ λήψεις. Τα παραπάνω προσδιορίζουν και τη στάση μας απέναντι στους νό­ μους της αγοράς. Προσπαθούμε με δυο λόγια να συνεχίσουμε, μένοντας, όσο μπορούμε φυσικά, πιστοί στις αρ­ χικές μας επιλογές τις οποίες και δεν έ­ χουμε στις βασικές τους γραμμές ανα­ θεωρήσει.

Πώς επιλέγετε τα βιβλία που πρόκειται να εκδώσετε; Υπάρχει κάποια επι­

χρονικα/17

τροπή; Ενημερώνεστε από τον ξένο Τύπο για το τι συμβαίνει παγκόσμια στο χώρο του βιβλίου; πω ς σας είπαμε, η εκδοτική μας δραστηριότητα εστιάζεται σε ο­ ρισμένες λίγο-πολύ διαμορφωμένες σει­ ρές. Αυτό απ ό τη μια λειτουργεί περιο­ ριστικά, αλλά από την άλλη μας δίνει τη δυνατότητα του να διοχετεύουμε τις ό­ ποιες μας δυνάμεις σε συγκεκριμένη κα­ τεύθυνση. Μέσα στην πορεία του χρόνου έχει σχηματισθεί ένας μικρός κύ­ κλος τακτικών συνεργατών που μας τροφοδοτεί ανελλιπώς, ενημερώνοντάς μας, πληροφορώντας μας ή προτείνοντάς μας βιβλία, βασικά απ ό τη διεθνή βιβλιογραφία και κυρίως, θα λέγαμε, του ευρωπαϊκού Νότου και της καθ’ ημάς Α ­ νατολής. Το μεγάλο μας μειονέκτημα εί­ ναι ότι επειδή πάντα διαβάζουμε και συζητάμε κάθε βιβλίο προτού σταλεί στο τυπογραφείο, έχουμε καταλήξει να είμαστε αντιπαραγωγικοί.

Ο

μερικές φορές την έκδοση νέων συγ­ γραφέων.

Θεωρείτε ότι επιτελείτε πολιτιστικό έργο; Αν ναι, πώς αντιλαμβάνεστε αυτή τη λειτουργία;

ΤI

ο ύφος και το ήθος κάθε εκδότη αποτυπώ νεται στο βιβλίο που βγάζει. Αυτό αποτελεί αψευδή μάρτυρα των πολιτιστικών, πολιτικών και αισθη­ τικών του επιλογών, το καταστάλαγμα της όποιας του εκδοτικής κουλτούρας. Εξ αντικειμένου η εκδοτική δραστηριό­ τητα εντάσσεται στη σφαίρα του πολι­ τισμού. Το πρόβλημα είναι αν η συ­ γκεκριμένη, δική μας λ.χ., τον εμπλου­ τίζει, τον βελτιώνει, τον προωθεί. Ας μας επιτραπεί να αποφύγουμε στην κατά Τσαρούχην Ελλάδα, τον σκόπελο του να θεωρείται δεδομένο το ότι είσαι ό,τι δη­ λώσεις.

V

Ποια βιβλία άλλων εκδοτι­ κών οίκων θα θέλατε να είχατε εκδώσει εσείς;

Προωθείτε, σταθερά, νέ­ ους συγγραφείς ή περισ­ σότερο σας ενδιαφέρουν οι ήδη καταξιωμένοι; ας ενδιαφέρουν και οι δύο κατη­ γορίες. Ο βαθύτερος όμως υπο­ κειμενικός μας στόχος είναι, ό­ πω ς είπαμε, η ανάδειξη νέων, κυρίως, συγγραφέων. Ο στόχος αυτός εκπληρώ­ νεται όμως εν μέρει. Γιατί πέρα απ ό το αναμφισβήτητο, για μας, γεγονός, ότι το μεγαλύτερο μέρος των νεοκυκλοφορούντων βιβλίων αποτελεί έργο γραφέων που κυκλοφορούν μεταμφιεσμένοι σε συγγραφείς, υπάρχει η εξ αντικει­ μένου αδυναμία ή αλλιώς τα όρια μιας εκδοτικής μονάδας στο να χρηματοδο­ τεί έργα που, ανεξάρτητα α π ό την αξία τους, καταλήγουν στις αποθήκεςνεκροταφεία. Αυτό, ως αντιλαμβάνεσθε, δεν είναι λεπτομέρεια αλλά κάτι που μας ταλανίζει και μας τυραννά αποκλείοντας

μ

υστυχώς για μας είναι αρκετά, γιατί είναι αρκετοί οι συγγραφείς που μας συγκινούν και μας συναρπά­ ζουν. Ωστόσο τα έργα του Παπαδιαμάντη και του Ντοστογιέφσκι αποτελούν τη μεγαλύτερη, ίσως, ανεκπλήρωτη επιθυ­ μία μας.

Ποιον από τους εκδοτι­ κούς οίκους εκτιμάτε πε­ ρισσότερο για την προ­ σφορά του και γιατί;

Ο

ι εκδότες που. εκτιμάμε είναι πλείονες του ενός και οι λόγοι

18/χρονικα

που μας οδηγούν στην εκτίμηση αυτή δεν είναι πάντα ίδιοι. Έχουμε εκτίμηση στην «Εστία», όχι μόνο γιατί είναι... σο­ βαρή και παλιά, αλλά γιατί φροντίζει να ανανεώνεται χωρίς να χάνει την ιθαγένειά της. Εκτιμούμε τον παλιό «Γαλαξία» γιατί ενίσχυσε τις λογικές προγραμμα­ τισμού και εκσυγχρονισμού, προβάλ­ λοντας και προωθώντας μέσα από σειρές, βιβλία που αποπνέανε λιτότητα στη μορφή και σεβασμό στο περιεχόμε­ νο. Εκτιμούμε το «Θεμέλιο» και τον «Κάλβο» όχι μόνο για την προσήλωση στις ιδεολογικές τους επιλογές, αλλά και για τα πολλά αξιόλογα βιβλία που έχουν έκδώσει. Τους «εκλιπόντες» εκδοτικούς οίκους το «Εκδοτικόν Ινστιτούτο Αθη­ νών» και τα «Κείμενα» που τώρα απλώς υφίστανται, για τον ακραιφνή και συνε­ πή φορμαλισμό τους. Τέλος, τη «Μέλισ­ σα» που κατορθώνει να βρίσκει - όχι πάντοτε βέβαια - την ισορροπία ανά­ μεσα στην αισθητική και την εμπορι­ κότητα.

Ποιους θεωρείτε φυσι­ κούς σας συμμάχους (εφη­ μερίδες, περιοδικά, T.V., ραδιόφωνο, πολιτεία κ.ά);

κό στα λίγα μικρά νησάκια του αρχι­ πελάγους των ιδεών, αυτά τα περιο­ δικά που με τον τρόπο τους εξακολου­ θούν να αντιμετωπίζουν το βιβλίο σαν διαχρονικό πολιτιστικό αγαθό. Αρνητι­ κή επίσης είναι η γνώμη μας για την TV και κυρίως για τα απολύτως συνεπή στην πιο ακραία αντιπνευματική στάση ιδιωτικά κανάλια, ενώ στο ράδιο το κλί­ μα είναι σχετικά διαφορετικό με ορισμέ­ νες - λίγες είναι αλήθεια - αλλά ικανοποιητικού επιπέδου εκπομπές. Θέλουμε για άλλη μια φορά να επιμείνουμε σε ένα πράγμα. Ζούμε σε μια κοι­ νωνία που τα λόγια και τα έργα δεν αποτιμώνται, δεν ελέγχονται, δεν κρίνονται. Ο καθένας είναι ό,τι δηλώσει. Κι αν αυτό σε άλλους τομείς είναι κατ’ α­ νάγκη ανεκτό, για το χώρο του βιβλίου είναι αφόρητο. Στην Ελλάδα δεν υπάρ­ χει σήμερα βιβλιοκριτική. Υπάρχει βιβλιοπαρουσίαση και αυτή αμβλυμένη και ακρωτηριασμένη στον αγώνα της να κρατήσει τις λεπτές ισορροπίες. Οι λε­ πτές όμως ισορροπίες και η προσαρμο­ γή στα γούστα του κοινού ή των ισχυρών έχουν και τα αποτελέσματά τους, ορατά πλέον δια γυμνού οφθαλ­ μού, τώρα που η μεταπολιτευτική ευη­ μερία έφτασε στο τέρμα της.

ΊΤ I I

αρόλον ότι όλοι οι αναφερόμενοι φορείς ή μέσα α π οτελ ού ν ένα δυνάμει φυσικό σύμμαχό μας, στην πράξη θα λέγαμε ότι συμβαίνει το αντί­ θετο. Για την πολιτεία - χωρίς υπερβο­ λές - θα επιμέναμε ότι είναι εξ ορισμού αντιπνευματική, αλλά και συνεχίζοντας θα λέγαμε ότι ευτυχώς. Γιατί με το επί­ πεδο και τη νοοτροπία που διακατέχει τους εκπροσώπους της, το καλύτερο που μπορεί να περιμένει κανείς είναι αυ­ τό. Το να μην ασχολούνται καθόλου με το βιβλίο. Στα υπόλοιπα μέσα ή φορείς το κλίμα αλλάζει, γίνεται πιο εύκρατο στις συρματοπλεγμένες λωρίδες γης που κατ’ ανάγκη εκχωρούν κάποιες ε­ φημερίδες και περιοδικά μεγάλης κυκλο­ φορίας στις φερόμενες ως στήλες βιβλίου και καταλήγει σχεδόν μεσογεια­

#V

Ποια βιβλία σκοπεύετε να εκδώσετε προσεχώς;

ΤI

V

α βιβλία που σκοπεύουμε να εκδώσουμε άμεσα είναι: ΤΑΞ ΙΔΙΑ-ΑΝΑΚ ΑΛΥ Ψ ΕΙΣ

Ιωάννης Βαπτιστής Ταβερνιέ Έξι ταξίδια στην Τουρκία και την Περσία. Εισαγωγή-μετάφραση: Σήφης Κασσεσιάν. Εντυπωσιακό για το εύρος των γνώσε­ ων και την παράθεση λεπτομερειακών στοιχείων για όλο τον ιστορικό χώρο της Εγγύς και Μέσης Ανατολής, είναι το έρ­ γο αυτό του Γάλλου εμπόρου διαμαντιών I. Β. Ταβερνιέ, που θα κυκλοφο­ ρήσει σε δύο τόμους.

χρονικα/19

Τζοβάνι Μ πα τίσ τα Μποέττι Το παράξενο βασίλειο του προφήτη Μανσούρ στον Καύκασο. Εισαγωγήμετάφραση: Δημήτρης Δεληολάνης. Την απίθανη ζωή του Τ. Μ. Μποέττι, ιε­ ρωμένου, τυχοδιώκτη ολκής, βασιλιά και ιδρυτή κοσμικής θρησκείας στην περιοχή του Καυκάσου, αφηγείΤαι το βιβλίο αυτό που πραγματικά μας εκ­ πλήσσει για τα αποθέματα ικανοτή­ των, πανουργίας αλλά και σκληρότη­ τας που διαθέτει ο άνθρωπος. Καβέθα ντε Βάκα Ναυάγια. Ένας τυχοδιώκτης στον Νέο Κόσμο. Εισαγωγή-μετάφραση: Νίκος Πρατσίνης. Πρόκειται για την αυθεντική μαρτυρία ενός ξεπεσμένου ευγενούς. Αντίθετα α­ π ό την πλειοψηφία των χρονικών των ανακαλύψεων, δεν είναι ο λευκός αυ­ τός που σκλαβώνει τον ινδιάνο, αλλά το αντίθετο. Ένα βιβλίο πρω τότυπο με μεγάλες λογοτεχνικές αρετές που η ισπανόφωνη κριτική αποτύπωσε στη φράση: «Μισόν περίπου αιώνα πριν α­ π ό τον Δον Κιχώτη, μοιάζει να προοιω­ νίζει το απόγειο του Χρυσού Αιώνα των Ισπανικών Γραμμάτων».

τις διακοπές σας στου γκοβόστη!!!. Και οι τιμές!!!

Χένρυ Μ. Στάνλεϋ Αναζητώντας τον Δρ. Λίβινγκστον στην Αφρική. Εισαγωγή-μετάφραση: Θάνος Σακκέτας. Το πασίγνωστο έργο του δημοσιογρά­ φου Χ.Μ. Στάνλεϋ. Η ανάδειξη ενός ά­ γνωστου κόσμου μέσα από ένα οδοι­ πορικό, μαρτυρία και ντοκουμέντο, α­ π ό μιαν ανεπανάληπτη διαδρομή στην καρδιά της Μαύρης Ηπείρου.

Σ Τ Ο

Γ Κ Ο

Β Ο

’ t

Σ Τ Η

-U —

1

4 -μ - » . a — ,. V [ 1 1 t / n \ JL * λ \ Λ

Ά νν ω νο ς Περίπλους. Εισαγωγή-μετάφραση: Κο­ σμάς Μεγαλομμάτης. k Η άγνωστη στο πλατύ κοινό θαλασσοπορία του βασιλιά των Καρχηδονίων. Δίγλωσση έκδοση, συστηματικά σχο­ λιασμένη.

Υ

3 Ε β !

Ε

Ζωοδόχου Πηγής 21, 106 81 Αθήνα, Τηλ. 36.15.433

20/χρονικα Ουεναμούν Οι περιπέτειες του Ουεναμούν. Εισαγωγή-μετάφραση: Κοσμάς Μεγαλομμάτης. Χίλια χρόνια π.Χ. μια αποστολή ενός Αιγυπτίου αρχιερέα του Ά μμω να επι­ σκέπτεται τη βιβλική γη της Χαναάν. Δί­ γλωσση έκδοση, συστηματικά σχο­ λιασμένη.

Ο Ι ΕΛ ΛΗ Ν ΕΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ Λουκάς Αξελός Η Κύπρος στο σταυροδρόμι. Αυτοδιά­ θεση - Ανεξαρτησία - Διχοτόμηση Πρόκειται για κείμενα του γνωστού για την ενασχόλησή του με τα εθνικά θέμα­ τα συγγραφέα, τα οποία προσπαθούν να ανιχνεύσουν τα αίτια που συγκρο­ τούν το κυπριακό ζήτημα και να απα­ ντήσουν στο καυτό ερώτημα του πώς φτάσαμε ως το σημείο τής προ των π υ ­ λών επίσημης σύναψης συμφωνίας δι­ χοτόμησης. Λ'. Νίκος Ζαλαώρας Τα δάση. Η σιωπηλή τραγωδία ή το τέ­ λος της ζωής Β'. Γιάννης Σχίζας Ο Υμηττός Δυο οικολογικά βιβλία ιδιαίτερου ενδιαφέροντος, σήμερα π ου τα εναπομείναντα δάση ολοένα και λιγοστεύουν

από τα άγρια συμφέροντα και την ε­ γκληματική αμέλεια των κατοίκων της χώρας μας. Το βιβλίο του Ν. Ζαλαώρα έρχεται να μυήσει και να υποδείξει με συστηματικό τρόπο και συναίσθημα ευθύνης τους τρόπους προστασίας και την αξία των δασών για την άμεση επι­ βίωσή μας. Στην ίδια κατεύθυνση το βιβλίο του Γ. Σχίζα έρχεται να συγκεκριμενοποιήσει το πρόβλημα μέσα από το παράδειγμα του Υμηττού. Ο συγγραφέας τονίζει τη δυνατότητα οργανικής ένταξης του Υ­ μηττού στο γενικό χωροταξικό πλαίσιο της Αττικής και την ανάδειξή του σε ζω­ τικό χώρο διαβίωσης των κατοίκων της και των κατοίκων του ίδιου του βου­ νού. Δυο βιβλία που μας αφορούν άμε­ σα, ιδιαίτερα εμάς τους κατοίκους του Λεκανοπεδίου που δεν προσπαθούμε πια να ζήσουμε, αλλά απλώς να επιζήσουμε.

ΣΥΓΧΡΟ ΝΗ ΣΚΕΨΗ Καρλ Μαρξ Grundrisse. Γ τόμος. Εισαγωγή-μετάφραση-σχόλια: Διονύσης Διβάρης. Στον τρίτο τόμο του θεμελιώδους αυ­ τού έργου περιλαμβάνονται τα τελευ­ ταία κεφάλαια καθώς και όλες οι ση­ μειώσεις, σχόλια και παρατηρήσεις του μεταφραστή που αφορούν το σύνολο και των τριών τόμων.

χρονικα/21

Η νοσταλγία του απείρου

Σκέψεις πάνω στην ποίηση του Τ. Λειβαδίτη «Η Ποίηση είναι ο μοναδικός έτερος κόσμος μέσα στον παρόντα»

«Ας μην λογαριάζουμε το Άπειρο ως κάποιο φιλοσοφικό 'φάντασμα’ και ας μην το αναζητούμε πέρα απ’αυτόν τον κόσμο. Μας κυκλώνει από παντού και δεν μπορούμε ποτέ να του ξεφύγουμε. Ζούμε, κινούμαστε, εί­ μαστε μέσα στο Άπειρο.»

(A.W . Schlege)

(Jean Paul)

«...Και το μυστήριο μας γνωρίζει κι ας μη το θυμόμαστε.» (Τ. Λειβαδίτης)

«Ο αυθεντικός διάλογος με το ρήμα του Ποιητή δεν ανήκει παρά στην ποίηση· είναι ο ποιητικός διάλογος μεταξύ ποιητών. Ωστόσο είναι δυνα­ τός και κάποτε μάλιστα απαραίτητη μια συνομιλία της σκέψης με την ποίηση και αυτό γιατί και στις δύο προσιδιάζει μια χαρακτηριστική αν και διαφορετική σχέση με τη γλώσσα.» (Μ. Heidegger)

το κείμενο που ακολουθεί επιχειρούμε μίαν α­ ποσπασματική στοχαστική ανάγνωση και όχι μια φιλολογική ή έστω «φιλοσοφική» ερμηνεία ενός Έργου. Δ εν έχουμε, λοιπόν, αξιώσεις εξήγησης ε­ νός ποιητικού έργου αλλά επιθυμούμε να μοιρα­ στούμε και να επεξεργαστούμε με τον τρόπο του στοχασμού, έναν τόνο: Τον ρομαντικό τόνο της ποι­ ητικής του Τ. Λειβαδίτη. Η ανάγνωσή μας βέβαια είναι άκρως επιλεκτική, αποσπασματική, «ψηλαφητή». Εστιάζεται κυρίως

Σ

στην ύστερη περίοδο της ποίησης του Λειβαδίτη, σε αυτήν που ο Γ. Κεντρω τής αποκαλεί «περίοδο των εποχών και των ονείρων».1 Μακριά από την.ιδέα μιας συνολικής «τοποθέτη­ σης» πάνω στον ύστερο Λειβαδίτη θα αρκεστούμε να αναδείξουμε μια από τις μεγάλες θεματικές α­ γω νίες τη ς ποίησής τ ο υ : την αγωνία, η οποία «υφαί­ νει» σε έναν μοναδικό τόνο μια ποιητική του Ιερού, μια μεταφυσική ποιητική μη αναγώγιμη σε έναν υ­ παρξιακό ή «θρησκευτικό» χαρακτήρα. Η θεματική αγωνία της νοσταλγίας του Απείρου είναι ο μεταφυσικός τόπος απ’ όπου εκπορεύεται η

22/χρονικα «θρησκευτικότητα» του Λειβαδίτη και όπου πραγ­ ματώνεται ποιητικά η αναζήτηση του Θεού, η ανα­ πόληση της νεότητας, η προσέγγιση του άλλου αν­ θρώπου, η βίωση τέλο ς του συλλογικού οράματος και των περιπετειώ ν του. Θα πρ οσπαθήσουμε να ανιχνεύσουμε αυτόν τον μεταφυσικό τόπο ξέροντας βέβαια ότι είναι αδύνα­ το να τον «διατρέξουμε» απ’ άκρη σε άκρη. Ο ι σκέ­ ψεις μας, λοιπόν, στρέφονται π ρος το ν οντολογικό - μεταφυσικό ορίζοντα του λειβαδιτικού ποιήματος, προς αυτόν τον «υδροφόρο» ορίζοντα που καλύπτε­ ται από τις ιδεολογικές σχηματοποιήσεις και τις κοινω νιολογίζουσες α πλουστεύσεις οι οποίες επι­ χειρούν να σ υλλάβουν την ουσία του έργου με βά­ ση τη «διαδρομή» του ποιητή και τις εξελ ίξεις τη ς κοινωνίας. Στην περίπτωση του Λειβαδίτη η πολιτικοψυχολογική φιλολογία περί «ήττας», «πίστης», «διάψευ­ σης» κ.λπ. αν και επιδιώκει να συναντήσει τη σ χέση ενό ς έργου και μ ιας ιστορικής πραγματικότητας, α­ στοχεί τελικά να α γγίξει τον υψηλό μεταφυσικό'τόνο της ποίησης ή τον «επεξηγεί» καταφεύγοντας στη θεωρία της αντανάκλασης τη ς πραγματικότη­ τα ς πάνω στην «ψυχολογία» του ποιητή. Ξεπερνώ ντας την κακοδαιμονία τη ς κριτικής τη μετατροπή του ερω τήματος τη ς ερμηνείας ενός ποιητικού σ ώ ματος σε πρόβλημα πολιτικής ή ψυχο­ λογικής «σκιαγράφησης» του δημιουργού - θα α­ ναρω τηθούμε στη συνέχεια πάνω στα ίχνη μιας ποι­ ητικής παρουσίας σ την οποία η σιωπή, η παύση, το μυστήριο κατέχουν μια δεσπόζουσα θέση δυσκο­ λεύοντας έτσι κάθε «αναγνωριστική» και ερμηνευ­ τική βεβαιότητα.

Οι Β ιολ έτες για μια Ε ποχή τελειώνουν με την πα­ ράκληση του ποιητή «να κ οιτάξουμε τη ζωή μας με λίγη περισσότερη συμπόνοια μιας και δεν ήτανε πο­ τέ πραγματική». Η αλήθεια τη ς ατομικότητας, η εσω τερική αλή­ θεια του υποκειμένου είναι «εξωπραγματική» σ ε τέ­ τοιο σ ημείο ώ στε το ζην τη ς πρ αγματικής ζω ής δηλαδή τη ς «ζωής» με τη συνήθη έννοια του όρου - να φαίνεται στον ποιητή ότι ανήκει σ ’ έναν άλ­ λον, έναν ξένο, έναν παρείσακτο: «Λοιπόν τι απόμεινε; ένα ς άλλο ς έζη σ ε τη ζωή μ α ς και τώρα πρέπει εμ είς να πεθάνουμε στη θέση του».* Στην αλήθεια τη ς ζω ής - αλήθεια αντιδιαστελλόμενη σ την εμπειρική πραγματικότητα τη ς συγκε­ κριμένης «ύπαρξης» του υποκειμένου - ανήκουν περισσότερο «τα πράγματα που δεν έγιναν ποτέ», αυτό που ο ποιητής ονομάζει Ανεκπλήρωτο. Ζώ ντας την αλήθεια τη ς ζω ής ως όνειρο («έτσι α­ πό ό νειρο σ ε όνειρο έφτασα κάποτε στη ζωή μου»5) ο ποιητής, δηλαδή, «ένας άνθρωπος του αιώνα, α­ νεξή γη τος και τρω τός»6, αισθάνεται ότι κάποιος άλλος έζη σε την πραγματικότητα, ότι αυτή υπήρξε τελικά από πάντα χαμένη και ξένη γ ι’αυτόν. Ο ίδιος υπήρξε πάντοτε «από την άλλη μεριά τη ς ζωής»7, έ­ ν α ς υπερασπιστής του μυστηρίου, α υτός που ζει «σ’ένα όνειρο που δεν θα επαληθευτεί παρα μονά­ χα σε ένα άλλο όνειρο»8. Έ τσ ι η α λήθεια τη ς ζω ής ανακαλύπτεται ως αφανισ μός του πραγματικού και η υπεράσπιση του μυ­ στηρίου ή η πίστη στο απίστευτο, αυτό που «είναι η πιο αληθινή μας ιστορία»9, έχει ως τίμημα έναν θά­ νατο. Ο θάνατος αυτός υπάρχει μέσα στην ποίηση - αφού η ποίηση «είναι ένα ς άλλος τρ όπος ν α π ε­

II.

θαίνει κανείς».10 Η ποίηση είναι μια θανάτωση γιατί διαχειρίζεται μια ματαίωση, μια διαρκή αναβολή ως απώλεια της «πραγματικής» ζω ής προς χάριν τη ς α λήθειας του ονείρου, τη ς Υπερβολής, του θροίσματος τη ς αιω­ νιότητας. Ο ρομαντικός τό νος αναδύεται εδώ ως κατάστα­ ση του υποκειμένου που πονά για την απώλεια του πραγματικού, για την ξενικότητα μιας «κοινής ζω­ ής», αλλά και για το ότι αισθάνεται αδύναμο να υ­ πάρξει διαφορετικά, να είναι κάτι άλλο από ένας ονειροταξιδευτής, ένα ς μεταφυσικά κερδισμένος και ένας «φυσικά» ηττημένος. Η «φυσική ήττα» ως απώλεια τη ς παιδικής ηλι­ κίας, φυσικό γήρας, αποτυχημένη έκβαση ενός ο­ ράματος, η αίσθηση ενός ισχυρού Ανεκπλήρωτου αντισταθμίζεται απο ένα μεταφυσικό «θρίαμβο» του ποιητή μέσω τη ς καταβύθισης στο όνειρο και τη ς στράτευσης στο ανεξιχνίαστο του ίδιου του χρόνου. Α ν το υποκείμενο έχει την αίσθηση ότι η «μεγάλη περιπέτεια περίμενε σε μια πάροδο αν δεν τ η ς δώ­ σαμε σημασία» 1, α ντλεί ω στόσο την ελπίδα του νοήματος (την ελπίδα καθαυτή) από αυτό που ο ποι­ ητή ς λέγει «τα μακρινά πράγματα». Το «Μακρινό» νοηματοδοτεί την ύπαρξη δίχω ς να τη διασώζει ταυτόχρονα από την οδύνη. Κάτι παραπάνω: το νόημα του υποκειμένου στηρίζεται σε κάτι οντικά αν-υπόστατο, σε ένα Τίποτα που γίνεται το Παν, η ίδια η βαθύτερη αλήθεια τη ς ύπαρξης. Ο ποιητής

« ...κα ι κάποτε θα γραφτεί ένα ωραίο κείμενο χω ρίς ίχνος αλήθειας που ίσω ς αυτό μας δώσει τη λύση του αινίγματος»

(Ο Τυφλός με το Λύχνο, σ. 105). άθε λειβαδιτικό ποίημα είναι μια μελέτη του χρόνου, μια σ πουδή τη ς σ ύγκρουσης του εφή­ μερου με το αιώνιο, της ζω ής με την ονειροπόληση, της αναπόλησης με το παρόν. Η σύγκρουση αυτή δεν βρίσκει εύκολα μια κατάληξη, ένα καταλάγιασμα. Τίθεται εξα ρχής ως μίξη, σύγχυση, «χάος» των όρων της κατά τέτοιο τρόπο ώ στε το «εδώ» και το «τώρα» τη ς ζω ής του ποιητικού υποκειμένου να κα­ ταλαμβάνονται διαρκώς από ένα Απώτερο, από ένα Απόμακρο που καμία απόσταση δεν το χωράει και μένει πάντοτε μυστήριο, ανεξήγητο, ακαθόριστο: το ίδιο το Ά π ε ιρ ο στην επικίνδυνη εγγύτητα και την ακατάβλητη - παρά τις προσπάθειες των θνη­ τών - απομάκρυνσή του. Αυτό .το «Αλλο», το μυ­ στήριο, είναι η ουσιώ δης αλήθεια τη ς ζω ής ως «ι­ διωτική υπόθεση» 2 του υποκειμένου, αλήθεια η ο­ ποία α ντιδιαστέλλεται στην κοινότυπη έννοια τη ς πραγματικότητας, της βιολογικής δια δοχής των η­ λικιών, της ιδέας ενό ς μονοδιάστατου και «αντικει­ μενικού» χρόνου. Λ έγ ει ο ποιητής κάπου: «Σε ό λα αυτά βέβα ια δ εν υπάρχει ίχνος πραγμα­ τικότητας/ αφού αυτά σ υ νέβησαν αληθινά».3

Κ

χρονικα/23 «δίνεται» σε αυτήν την αλήθεια με τίμημα τον κίνδυ­ νο και την α π ώ λ εια : Έ χ ε ι διαρκώς την αίσθηση του αποκλεισμού από ένα «Έξω» στο οποίο ρέει η ζωή, η μεγάλη περιπέτεια, η ευτυχία. Στρα μ μένος όμω ς τελικά σ ε αυτό το βασανιστικό «Εκτός», σε αυτό το μυστήριο που για να μπεις μέσα του «πρέπει να αφήσεις έξω τον εαυτό σου» λησμονεί τη ζωή, α ναζη­ τώ ντας τη. Το υποκείμενο νιώ θει έξω από το «Ε­ κτός» και συγχρόνω ς αταλισκόμενο στον πόθο γ ι’αυτό το «Εκτός» απισχνάται και θρυμματίζεται. Ζει μόνο α υτό το «σκοτεινό, απόμακρο έξω»12, γ ίνε­ ται μια «μυστηριώδης σκιά»13 και το ότι είναι άν­ θρω πος σημαίνει ότι είναι «μια εφήμερη κατοικία του φόβου»14. Η αλήθεια της ζω ής δεν αναγνω ρίζεται στο δε­ δομένο «παρελθόν» αλλά σε κάτι που είναι αδύνα­ τον να γίνει παρελθόν, σε κάτι το οποίο προηγείται κάθε παρελθόντος. Απορροφη μένος από αυτό το σκοτεινό Σημείο, το α πειθάρχητο στην όποια «κατα­ γωγή», ο ποιητής α γγίζει ήδη έναν θάνατο, αφού ο θάνατος ξεκινάει «από το όνειρο κάποιου που δεν τούφτανε ο κόσμος»15. Ο θ άνατος ξεκινάει από τη «μεταφυσική». Το υποκείμενο συναντά το θάνατο που σ ημαίνει ότι ζει την κ ατάλυση τω ν σ χέσεω ν τά­ ξης τη ς αντικειμενικής «θετικής» πραγματικότητας. Τα πάντα πλέον α ντισ τρ έφ ο ντα ι: Το ριζικά Ε κτός αποδεικνύεται το Ενδότερο, το πλέον Απόμακρο εί­ ναι τελικά το Ε γγύτερο όλων, το «εξωπραγματικό» υπήρξε το μ όνο πραγματικό, πιο ονειρώ δες από κά­ θε όνειρο και πιο πραγματικό από κάθε πραγματι­ κότητα, είναι αυτό που κατονομάζεται, ά λλοτε ως «κόσμος», ζωή, ευτυχία και ά λλοτε ω ς μυστήριο και Άπειρ ο. Π ρόκειται για κάτι που το ποιητικό υποκεί­ μενο προσπαθεί απεγνω σμένα να το κλείσει στο υ­ παρκτό παρελθόν του, αλλά οι «αναμνήσεις συ­ γκρατούν κάτι πιο πολύ απ’αυτό που ζήσαμε»16. Το ανεξήγητο γίνεται η μόνη α πόδειξη του «ότι υ­

πήρξαμε»17 και η πραγματικότητα είναι «κάτι το δευτερεύον που διέκοψε για λίγο τα μ εγά λα μας σχέδια».18 Η καταστροφή (υπερρεαλιστική; Πριν α­ πό οτιδήπ οτε άλλο ρομαντική) του δυϊσμού πραγμ ατικότητας/φαντασίας καταλήγει σε έναν ποιητι­ κό - μυστικό σολιψισμό, σε μια ονειρική μονομα­ νία. Το υποκείμενο ω στόσο δεν α ναζητεί το όνειρο για να απεμπλακεί από την οδύνη τη ς Ιστορίας, αλ­ λά αναγνω ρίζει ποιητικά και επιτείνει την ασθενή συγκρότηση του «Εδώ» και του «Εκεί», του «εσωτε­ ρικού» και του «εξωτερικού», του «τώρα» και του «κάποτε». Το «τώρα» ως στιγμή δεν είναι πλέον κάτι αυτο­ νόητο, ενώ το Κ άποτε ή το άλλοτε είναι «αινίγματα» και ό χι απλώ ς τα δεδομένα σημεία εν ό ς συγκεκρι­ μένου ψ υχικού ή βιω ματικού παρελθόντος, μιας ψυ­ χικ ή ς «προ-ιστορίας».

ο ίδιο το παρελθόν είναι α ίνιγμα γιατί δεν υ­ πά ρχει καμία βεβαιότητα «για το τι συνέβη», κι ακόμη γιατί α υτό το μυστηριώ δες «παρελθόν» α­ νήκει σε κάτι που δεν υπήρξε ποτέ ως «συμβάν»; «Και κ αμιά φορά τη νύχτα μια κραυγή που ζητάει βοήθεια/ ακούγεται από το παρελθόν - ακριβώ ς γ ια τί ποτέ δ εν το ζή σ αμ ε ή μ α ς β α σ α νίζου ν α ναμνή­ σ εις από γεγο νότα που δ εν σ υ νέβη σ αν ποτέ - α λ­ λά ποιός είναι β έβ α ιο ς για το τι συνέβη;»19. Η διάλυση τη ς ισ τορικοβιολογικής χρονικότητας μέσα σε μια μεταφυσική (ή 'υπερνατουραλιστική’ για να θυμηθούμε τον Baudelaire) χρονικότητα, στην εσωτερική χρονικότητα του υποκειμένου εξυ­ πη ρετείται από τη σ ύγχυση των χρόνω ν τη ς ποιητι­ κής αφήγησης, όσο και από την αιφνίδια ανάδυση ενό ς α δέσποτου «Κάποτε», το οποίο δείχνει π ρ ος ε­ κείνο το μη-παρελθόν, π ρ ος εκείνο που ήταν «πα­ ρόν» σε κάθε στιγμή τη ς γραφ ής και ω στόσο δεν

Τ

24/χρονικα συνέβη ποτέ. Ο ποιητής σε σ χέση με αυτό το σκο­ τεινό σημείο έχει πάντα μια άλλη ηλικία από την α­ ληθινή. Στην «ιστορία του» η α ρχή και το τέλο ς συγχέονται όπως και η ίδια η ταυτότητα, η μονιμότητα, η θέση του υποκειμένου. «Κι υπάρχουν μερικο ί που παραδόξω ς / νομίζουν ότι είμαι εγώ - / α ς τους αφήσουμε στην πλάνη τους».20 το υποκείμενο δεν είναι το «αυτό» κάθε φορά1 δεν συμπίπτει ποτέ με τον εαυτό του ή βρίσκεται κάπου «αλλού» και επιστρέφει στην ταυτότητά του μόνον την ώρα της α γάπης και του θανάτου. «Ζήσαμε πάντοτε αλλού και μόνον ό τα ν κάποιος μ α ς αγαπήσει / ερχό μ ασ τε για λίγο».21 Η λειβαδιτική μελέτη του χρόνου (μελέτη ζω ής και θανάτου) συντελείται σ ’εκείνον τον θυμικό τόνο που ονομάσαμε «νοσταλγία του Απείρου». Αυτός ο θυμικός τό νος έχει την ισ τορία του μέσα στο ποιητι­ κό σώμα του Λειβαδίτη. Εμφανίζεται ως «νοσταλ­ γία ενό ς κόσμου έξω α π’τον κόσμο» στη συλλογή Ο Δ ιά β ο λο ς με το Κηροπήγιοι22 και ως «αιώνια νο ­ σταλγία» στους Τρεις.23 Στη Σκοτεινή Π ρά ξη διαβάζουμε: «Π άντοτε κάτι άλλο νοσταλγούμε, κι η πόρτα μ ας φεύγει με τον ξένο, και μένουμε, άξαφνα, έξω, που είναι, ίσως, η μόνη μ α ς πατρίδα ('...)». Στη συλλογή του 1976 Β ιο λ ί για Μ ονόχειρα συ­ ναντούμε τον εξής σ τοχαστικό στίχο : «ή α ν υπήρξαμε, είναι μ όνο α π ’ τη νοσταλγία για κάτι που ποτέ δ εν υπήρξε».25 Στην Ανακάλυψη, ο ποιητής α ρχίζει ένα ποίημα με το στίχο: «Δεν μ α ς α πόμεινε παρά η αναπόληση σ α ν το μαύρο χνά ρι πάνω μ α ς από μια παλιά πα­ νοπλία».26 Στο ίδιο βιβλίο και στο ποίημα «Απροσδόκητος χρόνος», γίνεται λό γο ς για τη «μαύρη νοσταλ­ γία»27 ενός τρελού. Στη συλλογή Ο Τυφλός μ ε το Λ ύ χνο η νοσταλγία είναι «για κάτι που χάσαμε πριν ακόμα γεννηθού­ με» ή μια νοσταλγία που «σκοτώνει».2®Ο τό νος της νοσταλγίας κερδίζει έδαφ ος σ τις Β ιολ έτες για μια Εποχή (1985) όπου «ακούγεται» σε ένα πλήθος σ το­ χαστικώ ν στίχω ν που π ολλές φορές επαναλαμβά­ νουν φράσεις των προηγούμενω ν βιβλίων. Η επα­ νάληψη ή η επανεμφάνιση σ τίχω ν με «ελαφρές» πα­ ρ αλλαγές αναδεικνύει το μεταφυσικό βάθος του ποιητικού στοχασμού και ό χι μια «περιορισμένη» έμπνευση ή μια ρητορική μανιέρα. Η επανάληψη εκτός των άλλων «απαλύνει» την ένταση του θυμικού τόνου, κατακρατεί κάτι από την καταστροφικότητα του α ισθήματος που ζητά να «σκοτώσει» το ποιητικό υποκείμενο. Στις Β ιολ έτες για μια Εποχή, η νοσταλγία αφορά σε «κάτι που π οτέ δεν υπήρξε»,2® ενώ η ίδια η ποίη­ ση χαρακτηρίζεται ως «νοσταλγία για κάτι ακαθό­ ριστο που ζήσαμε κάποτε μες σ τ’όνειρο».30 Ά λ λ ο ­ τε πάλι είναι η νοσταλγία μιας «ολόκληρης αιωνιό­ τητας πριν γεννηθούμε»31 ή «μιας ευτυχίας που έζησα μέσα σ τ’ όνειρο και ξύπνησα για να πεθάνω».32 Εδώ αναφερόμαστε μόνο σ ’εκείνους τους στί­ χους όπου συναντάται η λέξη «νοσταλγία» (νοσταλγ ό ς κ.λπ.) χω ρίς αυτό να σημαίνει ότι ο θυμικός τό ­ νος ή η διάθεση για την οποία μιλάμε δεν υπάρχουν

αλλού. Αντίθετα η νοσταλγία ως θυμικός τό νος εί­ ναι η «απόμακρη μουσική»33 κάθε λειβαδιτικού ποι­ ήματος. Ε ρχόμαστε τώρα στο Μικρό βιβλίο για μεγά λα ό ­ νειρα. Εδώ ο ποιητής προειδοποιεί ότι «θα με ξαναβρείτε στα ωραιότερα ποιήματα του άλλου αιώνα να νοσταλγώ το Θεό»34 και διαπιστώ νει πικρά ότι «απ’όλα μπορείς να σωθείς εκτός απ’την νοσταλγία σου ^ια κάτι πολύ μακρινό που δεν το θυμόμαΤο τελευταίο ποίημα τη ς συλλογής, τιτλοφορεί­ ται «Η μεγάλη νοσταλγία». Εδώ ο ποιητής α­ ναφωνεί: «Ω, απέραντη νοσταλγία για κάτι που ποτέ δ εν ζήσ αμε όμω ς αυτό υπήρξε όλη η ζωή μας...».36 ιαβάζοντας τη λειβαδιτική «νοσταλγία» συ­ γκεντρώ νουμε τα χαρακτηριστικά της: Είναι η αιώνια, μαύρη, θανατηφόρα, απέραντη νοσταλγία. Τα «αντικείμενά» τη ς είναι διαφορετικά αλλά αμέ­ σως α ισθανόμαστε την άδηλη συνάφεια και το εσω­ τερικό μυστικό παιχνίδι τους. Η πληθώ ρα των αόρι­ στων άρθρων και των απρόσωπων αντωνυμιώ ν μας εισαγάγει σε ένα κλίμα απροσδιοριστίας, σύγχυ­ σης και ασάφειας, κλίμα που επιτείνεται α κόμη από το ό τι οι περισσότεροι στίχοι περικλείουν μιαν «άρ­ νηση» ή μιαν αρνητική διατύπωση. Η νοσταλγία αφορά σε έναν κόσμο έξω από τον κόσμο, σε κάτι που ποτέ δεν υπήρξε, σε κάτι που χάσ αμε πριν γεννηθούμε κ.ο.κ. Ακόμη και ο Θ εός που «εμφανίζεται» ως αντικείμενο νοστα λγία ς δεν είναι το Ανώ τατο Ο ν τη ς Χριστιανικής θρησκείας, αλλά α υτός που τον νιώ θουμε μόνο με τη σιωπή α­ φού κάθε ομιλία τον πληγώ νει37 ή είναι «Εκείνος που δεν απαντάει».38 Η θρησκευτικότητα εδώ περνά από μια «μυστική» σ χέση ανάμεσα σ τον Ποιητή, και τον σιω πηλό Θεό, ανάμεσα στο υποβλητικό άσμα του Ποιητή και την αιώ νια μουσική τη ς σιωπής του Θεού. Η νοσταλγία «για κάτι που ποτέ δεν υπήρξε» : Π οιό είναι αυτό; Ό χ ι βέβαια το Ανύπαρκτο καθεαυτό, το Τίποτα ως απόλυτο μηδέν (nihil negativum). Το μηδέν δεν είναι «μεταφράσιμο» σε καμία γλώ σ­ σα, δεν μπορεί να γίνει αντικείμενο ή σώμα μιας σ υγκίνησης. Μ ήπω ς λοιπόν αυτό «που ποτέ δεν υ­ πήρξε» εννοεί ό,τι π οτέ δεν υπήρξε γ ια τον ποιητή, ό,τι δεν έζησε, δεν γνώ ρισε ή δεν «θυμάται» π λέον ο ποιητής; Πλαισιώ νοντας τις σκέψεις μας με τέτοιου εί­ δους ερωτήματα, χάνουμε την ουσία του ποιήματος και απομακρυνόμαστε όλο και πιο πολύ απ’τον θυ­ μικό τόνο του λειβαδιτικού κειμένου. Ο τό νος συγκινεί έξω από την οποιαδήποτε λογική ουσίω σή του στο εσωτερικό ενό ς σ υμπαγούς νοήματος, ε­ ν ό ς συστήματος από ιδέες και «απόψεις», οι οποίες θα υπαγόρευαν τα ποιήματα από κάποια «εξωτερι­ κή» θέση. Ο τό νος α υτοδημιουργείται με το ποίημα και ό χι «πριν» το ποίημα σε κάποιο αόρατο σχεδια ­ στήριο ιδεών. Δ εν ταυτίζεται με μια αφηρημένη συγκίνηση ούτε με μια απλή «μουσικότητα». Είναι μια σ τοχαστική, μια μεταφυσική μουσικότητα, στην οποία δεν είναι οι λέξεις που συγκινούν αλλά το κομμάτιασμα τη ς πεζολογικής φράσης από την υ­ ποβλητική δύναμη του θυμικού τόνου.

Δ

χρονικά 125 Στο λειβαδιτικό ποίημα οι λέξεις δεν κομίζουν α­ πλά ένα «Νόημα» και δεν υποκρίνονται ότι αποτε­ λούν οι ίδιες το Νόημα, (όπως συμβαίνει π ολλές φο­ ρές στον Υπερρεαλισμό). Η νοσταλγία είναι άλγος του νόστου, άλγος της «επιστροφής» σε κάτι που έχει «χαθεί». Η απώλεια ενό ς προσφιλούς προσώπου ή μιας κατάστασης μας ο δηγεί στο «συναίσθημα» τη ς νοσταλγίας, δη­ λαδή στο άλγος, στη λύπη για τη μη-παρουσία (την απομάκρυνση, την απώλεια κ.λπ) αυτής τη ς κατά­ στασης, του προσώπου, της στιγμής... Λυπόμαστε, πονάμε, γ ιατί κάτι δεν επανέρχεται σε μας και γιατί εμ είς δεν μπορούμε να «παλιννοστήσουμε» σε αυ­ τό. Η νοσταλγία έτσι αναφέρεται σε κάτι Απόμακρο το οποίο εντούτοις δεν είναι ένα απόμακρο-ξένο, ούτε ένα απόμακρο-«ουδέτερο», αλλά ένα αλγεινό απόμακρο. Το απόμακρο σαν τέτοιο δεν έχ ει την ι­ κανότητα να προξενεί τίποτε ή το πολύ πολύ να μας κάνει περίεργους όπως κάθε απλή εξω τερικότητα στην οποία εμφ ανίζεται ένα είδος «μυστηρίου» από την τυχόν α νεξερεύνητη και απροσπέλαστη φύση της. ('Μ υσ τήρ ια ’ της επιστήμης, του Λόγου, της Γ νώσης). Αντίθετα, το Απόμακρο της νοστα λγία ς είναι αλ­ γεινό δηλαδή,, κατά καμία έννοια, «ουδέτερο» και α­ πλώς «εξωτερικό» ή ενδιαφέρον. Η νοστα λγία λέγει ο ποιητής - δεν είναι μόνο απέραντη και αιώ­ νια. Είναι και «μαύρη» ή «σκοτώνει» το υποκείμενό της. Ο Heidegger όρισε την Sehnsucht, την (γερμα­ νική) νοσταλγία ως «πόνο τη ς εγ γύτητα ς του Από ­ μακρου».39 Ο π όνος δεν είναι για την απώλεια ενός «πράγμα­ τος», για την α πομάκρυνσή το υ- ο πόνος πηγάζει α­ πό το ότι το Απόμακρο και το «Απόν» παραμένουν πλησίον του υποκειμένου και δεν το εγκατα­ λείπουν.

ο «αντικείμενο» τη ς νοσ τα λγία ς «δεν υπήρξε ποτέ». Δ εν ανήκε ποτέ στη λεγάμενη αντικειμε­ νική πραγματικότητα του παρελθόντος, του παρό­ ντος, του μέλλοντος. Αυτή η πραγματικότητα «έχει πεθάνει από καιρό».41 Μ ένει μόνο ο χρό νος ως αίνιγμα και μυστήριο που ο ποιητής το ζει στο όνειρο, στο βασίλειο του ακαθόριστου. Στο όνειρο η Π ραγματικότητα απο­ συντίθεται και συγχρόνω ς τα πράγματα γεννώ νται εκ νέου, ξεπηδώ ντας από την αδιάφορη και «μηχα­ νική» καθημερινή το υς ύπαρξη. Αυτό δε σημαίνει ό­ τι στο όνειρο κρύβεται το «νόημα» τη ς Π ραγματικό­ τητας, αλλά ότι στο όνειρο δεν έχουμε πλέον ανά­ γκη το Νόημα και την «κεντρικότητά» του. Ο ι ερω­ τή σ εις (πού; ποιος; τι;) εγείρονται στην εγγύτητα του θανάτου, δηλαδή στην εγγύτητα του οριστικού ξυπνήματος από ένα μεγάλο όνειρο. Στο όνειρο η βία και η ματαιότητα των μεγάλω ν ερωτήσεων, η βία τη ς «μεταφυσικής» διασκεδάζεται μέσα στο α­ καθόριστο τόπων, μορφών και καταστάσεων. Γ ι’ αυ­ τό και ο ποιητής «τοποθετεί» την Ευτυχία στο εσω­ τερικό του ονείρου. Δ εν είναι που η Ευτυχία «συ­ γκρούεται» μ ε την Π ραγματικότητα, α λλά το ότι αυ­ τή η τελευταία απαιτεί πάντοτε να γνω ρίζει τους «λόγους» και το «αντικείμενο» τη ς ευτυχίας ή προ­ βάλλει την Ευτυχία ως επιδιω κόμενο σκοπό και έ­ τσι, ανεπαίσθητα, τη θανατώνει.

Α ν η απουσία δεν είναι «πλησίον» του υποκειμέ­ νου, αν η απουσία δεν το α γγίζει ή δεν το διασχίζει είναι αδύνατη η όποια νοσταλγία. Η νοσταλγία «για κάτι πολύ μακρινό που δεν το θυμόμαστε» είναι η ί­ δια η εγγύτητα του πολύ μακρινού: Μ ε τη νοσταλ­ γία του «θυμάται» ότι δεν μπορεί να αναπαραστήσει νοητικά το «αντικείμενο» τη ς νοσταλγίας. Γιατί όμω ς δεν θυμάται ο ποιητής, γιατί δηλαδή δεν έχει την ικανότητα να «αναπαραστήσει» ένα α ντικείμε­ νο; Δ εν είναι που το «αντικείμενο» είναι πολύ μακρι­ νό αλλά, αντίθετα, επειδή είναι το πλέον εγγύτερο, τόσο κοντά στο υποκείμενο ώστε δεν μπορεί ν α το σ υγκροτήσει ως συγκεκριμένο αντικείμενο και να το «ανα-λογισθεί». Το «πολύ μακρινό» δια-σχίζει τον ποιητή ως εγ ­ γύτατο - σχεδόν εσωτερικό του - ώστε είναι αδύ­ νατο ο ποιητής να το εντοπίσει κάπου ως «αντικεί­ μενο» ενδεχό μ ενης μνημόνευσης ή λήθης. Το εγ γύ­ τατο του «πολύ μακρινού» θρυμματίζει τη δυνατό­ τητα του όποιου δια χω ρισμού ανάμεσα στο υποκεί­ μενο της νοστα λγία ς και το ίδιο το α ντικείμενό της. Θ α πρέπει, λοιπόν, να υποθέσουμε ότι αυτή η παρά­ ξενη νοσταλγία δεν έ χει «αντικείμενο», χω ρίς αυτό να σημαίνει ότι είναι εξεζητημένα υπερβολική ή τε- , χνητή. Ακριβώ ς επειδή «δεν έχ ει αντικείμενο» είναι μια απέραντη νοσταλγία, μια νοσταλγία που σκοτώ­ νει. Αυτό προς το οποίο στρέφεται κάθε φορά η λειβαδιτική νοσταλγία, δεν είναι ένα «αντικείμενο» αλ­

Η λειβαδιτική «περιπλάνηση στο Ά π ε ιρ ο » 43 συντελείται στην ένταση μιας α ναμονής που το «αντι­ κείμενό» τη ς διαφεύγει ή μόλις εμφ ανιστεί χάνεται, κρημνίζεται στην άβυσσο τη ς νοσταλγίας: Η νο­ σταλγία «καλεί» μία καταγωγή και παραμένοντας ως το τέλο ς νοσταλγία του Απείρου, δηλαδή επί­ κληση ενό ς «πράγματος» στο οποίο δεν α ρμόζει κα­ νένα ιδιαίτερο αντικείμενο, ιδέα ή όνομα, αφανίζει το καταγωγικό «απόκτημα». Το απόκτημα επιστρέ­ φει πάντα ως μυστήριο, δηλαδή ως εσαεί α σύμπτω­ το, ως διάφορο από αυτόν που το καλεί (τον ποιητή) και απ’ αυτό που «καλεί». «Π άντοτε κάτι άλλο νο­ σταλγούμε (..)». Νοσταλγούμε λοιπόν κάτι άλλο, «ζούμε» μόνο μ’ αυτό (ποιο;): «μ’ αυτό που δεν θα βρει κανείς ποτέ μ έσα στις ιστορίες μας»44. Ο Θ εός - ένα από τα ονόματα του λειβαδιτικού Απείρου είναι κι α υτός ένα άθεος Θ εός γιατί αναλογεί σε μιαν αιω νιότητα των «χαμένων ευκαιριών», σ ’ έναν τόπο «απ’ όπου μας είχαν για πάντα διώξει».45 Η νοστα λγία έτσι δεν στρέφεται ούτε καν στο φανταστικό παρελθόν του ποιητικού υποκειμένου αλλά α γκαλιάζει τους αιώ νες που πέρασαν και τον «άλλο αιώνα».46 Ο ι αιώ νες είναι εδώ οι «μονάδες μέτρησης» ενό ς αινιγματικού, μεταφυσικού και εσχατολογικού χρόνου και ό χι οι εκατονταετίες. Ω ­ στόσο αν και η αιω νιότητα «έμεινε για πάντα στον παλιό πατρικό κήπο»,47 η νοσταλγία τη ς αιωνιότη­ τα ς δεν είναι η αναπόληση του Π αραδείσου (ο πα­

λά το μη δυνάμενο να α ντικειμενοποιηθεί σε μια πα­ ράσταση ή εξεικόνιση. Είναι η αρχετυπική ρομαντι­ κή νοσταλγία.40

Τ

«Σκοτεινή νύχτα απόψε. Τι θα συμβεί; Ο ύτε ένα άστρο. Τα πλοία ακίνητα. Έ σ βησ α τη λάμπα και περίμενα. Ω, προσδοκίες αιώνων».

26/χρονικα λιός Π ατρικός κήπος: Η Εδέμ). Η νοστα λγία είναι μάλλον ο πόνος για το αδύνα­ το και το μάταιο κάθε «νόστου». Ο νόσ τος είναι αδύ­ νατος και η δίψα γ ι’ αυτόν ακατάβλητη και βασα­ νιστική. Ο «Παράδεισος» δεν είναι χαμένος αφού ποτέ δεν υπήρξε και δ εν έζη σε κ ανείς σ ’ α υτόν ή μάλλον υπήρξε «από πάντα αλλού», Απών. Μ ια απέραντη α­ πουσία, μια μεγάλη αρχική απώλεια δίδει (πάντα) νόημα στην Παρουσία μας. Ο λειβαδιτικός κόσμος ήταν από πάντα «αλλού» ή υπήρξε. Κάποτε εδώ (κι αυτό το Κάποτε είναι άναρχο και αβυσσώδες) σ ’ έ­ να χρόνο πριν από ο ποιοδήποτε «παρελθόν» σ ’ ένα χρόνο «πριν» το χρόνο μας. Αυτός ο χρό νος δεν μπορεί ποτέ να ξανακερδηθεί. «Και είδα τ ’ α νο ιχ τά παράθυρα σα μεγά λα βιβλία της Ε ρημιάς όπου διάβασα το Π ο τέ και το Τίποτα. Κι έπρεπε εγώ α π ’ αυτό το Π οτέ και το τίποτα να φτιάξω μια ποίηση για πάντα».48 Δια βάζοντα ς το Π οτέ και το Τίποτα ο ποιητής κα­ λείται (από πού; Α π ’ αυτό το Π οτέ και το Τίποτα που διαφυλάσσουν το Ιερό ανομάτιστο) να γράψει μια ποίηση για πάντα. Μ ια απόλυτη αρνητικότητα [το Π οτέ και το Τίποτα συμπίπτουν απόλυτα με τον εαυ­ τό τους] είναι η πρώτη ύλη τη ς ποιητικής πράξης. Αυτή η αρχιέλλειψη, η καταγωγική ματαίω ση έχει άραγε ένα ο ντολογικό χαρακτήρα ή απηχεί απλώς τη συγκεκριμένη τραυματική εμπειρία του ποιητή α­ πό ένα πεπρω μένο πτώ σης και αμαρτίας (θρησκευ­ τική ευαισθησία) και από την αποτυχία του ισ τορι­ κού οράματος με το οποίο συνδέθηκε στη ζωή του; Η απάντηση δεν μπορεί να είναι μονοσήμαντη και απλουστευτική. Έ ν α είναι βέβαιο: ότι ο νοσταλγικός τό νος της ποίησης του Λειβαδίτη εμπνέεται και από την εμπειρία τη ς ματαίω σης του ιστορικού οράματος ό σο και από τη θρησκευτική αγωνία. Α υ­ τή η τελευταία άλλω στε δεν εμφ ανίζεται ποτέ στον Λειβαδίτη ως «Θεολογική» αγωνία - ούτε ως μετα­ φυσικός προβληματισμός σε μορφή ποίησης - αλ­ λά συγχέεται με τον εσχατολογικό, ουμανιστικό και κοινωνικοουτοπικό χαρακτήρα τη ς επαναστατικής Πίστης. Ο ποιητής πιστεύει «στα δισταχτικά α δέξια βήμα­ τα των ταπεινώ ν και στον Χριστό που δια σ χίζει την Ιστορία».49 Ο κοινωνικός λυτρω τισμός τη ς επαναστατικής Π ίσ της είναι αδιάρρηκτα συνυφασμένος με τον «μεσσιανισμό», με την ιδέα του Χριστού/Σωτήρα που δια σχίζει την Ιστορία. Η ταπεινότητα και το μαρτύριο ανοίγουν τις οδούς του Εξαγνισμού, του θαύματος, της Υπέρβασης. Ο ποιητής δεν παύει να βλέπει τους «φτωχούς να περπατάνε αθόρυβα στον δρόμο όπω ς ο Χ ρισ τό ς επί των υδάτων».50 Η στενή σ χέση κοινωνικού «μαρτυρολογίου» και ά δολης θρησκευτικότητας, ουτοπικού λυτρωτισμού και εσ χατολογικής Πίστης, με άλλα λόγια αυ­ τό ς ο ντοστογιεφ σκικός σ οσιαλισμός που φαίνεται να συνδέει τον ύστερο Λειβαδίτη με τη σ οσιαλιστι­ κή ρεαλιστική έμπνευση τ η ς δεκαετίας του ’50, δεν «εξαντλεί» επουδενί το ο ντολογικό β άθος που ανα­

δεικνύει ο ρομαντικός τό νος τη ς τελευταίας περιό­ δου του έργου του ποιητή. μυστικοοντολογική διάθεση αν και σ υσχετίζε­ ται και διαπλέκεται με μυστικολυτρωτικά «μη­ νύματα» (χριστιανικά, ουτοπικά, επαναστατικά), δεν μεταφράζεται σε μια κοινωνική (οραματική ή επική) ποιητική αλλά σε ένα ελεγειακό, λυρικό-εξομολογητικό ύφος, σ ’ έναν γλυκό και υποβλητικό λόγο, ριζικά αταίριαστο με την όποια κοινωνική ποίηση. Στον ρομαντικό τόνο τη ς νοστα λγία ς δεν ανα­ καλείται τόσο το χαμένο νόημα τη ς Ιστορίας ή η Παρουσία του Θεού, όσο «δοκιμάζεται» ποιητικά η αιώ νια απουσία του Θεού και η εμπειρία του Μ υστη ­ ρίου τη ς Ιστορίας. Το υποκείμενο διασ χίζεται από πόνο ό χι γιατί φτάνει ποιητικά στην Ανακάλυψη τη ς «ανυπαρξίας νοήματος» ή τη ς καταστροφής τού πά­ λαι ποτέ υπάρξαντος νοήματος, αλλά γιατί ανακα­ λύπτει ότι κάθε ν όημα είναι (κάθε στιγμή) υπόλογο σε ένα μη-νόημα, σ ’ ένα Π οτέ κι ένα Τίποτα. Ο Λειβ αδίτη ς βρίσκει την οντολογική ερημία πά­ νω στο «αίνιγμα» του χρόνου, στον μοιραίο καθορι­ σμό τη ς ζω ής από ένα τέτοιο α νεξιχνίαστο και μυ­ στηριώ δες αίνιγμα.

Η

«Και η εξήγησ η θάρθει κάποτε ό τα ν δεν θα χρ ειά ζετα ι πια καμμία εξήγησ η».51 Η εξήγηση της ερημιάς ή αλλιώς η εξήγηση του «παιχνιδιού του κόσμου»82 θα έλθει όταν θα είναι αργά: Ό τ α ν το υποκείμενο θα αγγίζει το θάνατο, ό­ ταν θα φεύγει «λυπημένο» χω ρίς να μάθει ποτέ ποιος είναι. Ο ποιητής ψηλαφεί την απέραντη οντολογική μα­ ταιότητα, η οποία ωστόσο δεν είναι «μάταιη» ή ά­ χρηστη αφού θεμελιώνει την ίδια την ποιητική πρά­ ξη και γίνετα ι η πνοή τη ς γραφής. Η γραφή (όπως και οι «αναμνήσεις») δεν θα υπήρ­ χ ε αν δεν σ υγκροτούσε - αν δεν έγραφε - κάτι πιο πολύ απ’ το «βιωθέν». Αυτό το «πιο πολύ» απ’ τη ζωή, αυτή η θαυμάσια Υπερβολή και η τέλεια ματαιότητά της, δίνουν τελι­ κά νόημα στη ζωή μέσα απ’ την ποιητική πράξη, α­ πό την Ποίηση, η οποία φυσικά δεν «περιορίζεται» στην τέχνη τη ς ποίησης. Το άπειρο, αυτό που δεν χρησιμεύει σε τίποτα54, θεμελιώνει τη ζωή και ό,τι θεωρείται «υπερβολή» «είναι όλο ς ο πόνος μας».55 Το ποιητικό υποκείμενο π άσχει από αυτήν την Υ ­ περβολή. Το Απειρο (ο Θ εός το Μυστήριο...) αρρω­ σταίνουν τον ποιητή και τον σώζουν ταυτόχρονα. Η «μεταφυσική» αρρώστια είναι μια άλλη υγεία ή ένα είδος υπαρξιακής ευδαιμονίας. Η νοσταλγία είναι το φαρμάκι που δηλητηριάζει τα χρόνια και το φάρ­ μακο που επουλώνει τις π ληγ ές τους. Η νοστα λγία σκοτώ νει το υποκείμενό τη ς και συγχρόνω ς το «γεννά» το δημιουργεί. «ή α ν υπήρξαμε είναι μ όνο α π ’ τη νοσταλγία μας για κάτι που ποτέ δ εν υπήρξε;»56 Η ρομαντική νοσταλγία (άλλη μια ταυτολογία) α­ ναδύεται στη γραφή ως αφανισμός και σωτηρία, λή­ θη και εξαγνισμός, θλίψη και απερίγραπτη ευδαιμο­ νία του νοσταλγού. Ο ποιητής γράφοντας μέσα στη

χρονικά/2 7 νοσταλγία γράφει τον πόνο του για το α μετάδοτο του πόνου, αφού ο πόνος «μοιραία» μένει πάντοτε έξω απ’ τη γραφή και συγχρόνω ς τη στοιχειώ νει. Η γραφή έτσι γίνεται η ίδια η αρρώστια και η θε­ ραπεία της, μια ομοιοπαθητική γραφή ακριβώς για­ τί πάσχει από ένα έτερον, από μια ριζική ετερότητα (την ετερότητα του Ανείπωτου, του πέραν της Γλώ σσας και του «Είναι»), η οποία εκτοπίζει το ποι­ ητικό υποκείμενο από την ασφάλεια τη ς θ έση ς του ρ ίχνοντάς το διαρκώ ς στη μεγάλη, αιώνια Π ερ ι­ πλάνηση: «Κι ό τα ν κάποτε χ τύπ ησ α ν την πόρτα εγώ έλειπα, όπω ς πάντα τις πιο ω ραίες σ τιγμ ές μου. " Ό χ ι δ εν μένει κανείς ε δ ώ ” είπα. Κι ήτα ν η μόνη αλήθεια που έλεγα».57 «Κάποτε θα ξανάρθω. Είμαι ο μόνο ς κληρονόμος Κι η κατοικία μ ου είναι παντού όπου κοιτώ». Ο Π οιητής δεν «μένει» ποτέ εδώ. Μ αρτυρεί πά­ ντα από αλλού και η αιώνια περιπλάνησή του «έξω» απ’ το Είναι συνιστά τη μοναδική αλήθεια του λό­ γου, την αυθεντική μαρτυρία του ποιητή. Η μαρτυ­ ρία του ποιητή, η «υπόσχεσή» του είναι η εξορία του

από το ίδιο το Είναι, η στέρηση κάθε μόνιμης διαμονής. Η κατοικία του είναι παντού όπου κοιτά. Ο ποιη­ τή ς είναι ο νομά δα ς του βλέμματος που η καρδιά του δια-σχίζεται από το «φάντασμα του Εφήμερου» (Rilke), ο νομάδας μιας Σ τιγμ ή ς τη ς Υ πόσ χεσ η ς και τη ς Αποκάλυψης. «Κάποτε θα ξανάρθω:» Πότε; Και ποιά είναι η κληρονομιά του; Μ ήπω ς η «αθάνατη θλίψη που συνοδεύει τους θνητούς»,59 Η θλίψ η από «χαμένες ευκαιρίες αιώνων» είναι η κληρονομιά του ποιητή, η μοίρα του. Η μοίρα κάθε «οδοιπόρου»60 είναι να «πηγαίνει αιώνια» χω ρίς να έχ ει ποτέ έναν τόπο δικό του. Ο ποιητής μαρτυρεί έτσι την αιώ νια περιπλάνηση - ή την αιώ νια παραπλάνηση61 - με την καταβύθιση στο «απόκοσμο»62. Το απόκοσμο, το μυστήριο, το «λυκόφως» γίνεται η μόνη πατρίδα του οδοιπόρου, του Νομάδα, του θλιμμένου. Αλλά το μεταφυσικό «απόκοσμο» είναι ένα και το αυτό με το ιστορικοκοινωνικό απόκοσμο: το απόκληρο, το «ταπεινό», το φτωχό. Το απόκληρο συνεννοείται μόνο με το Υ ­ περβατικό Μ εγάλο και ό χι με το «Εγκόσμιο» Μ εγ ά ­ λο. Ο ποιητής θα ξανάρθει. Ω ς απόκληρος τη ς Ιστο­ ρίας (ή θυσιασμένος τη ς κοινωνίας, όπω ς έλεγε ο

ΚΥΚΛΟΦΟΡΗΣΕ • «Το συνιστώ ανεπιφύλακτα στο ευρύ κοινό... αλλά και στους νομοθέτες μας...»

The Biologist • «Αυτό το βιβλίο πρέπει να το διαβάσουν υ­ ποχρεωτικά οι πολιτικοί μας και όσοι μετέ­ χουν στη χρηματοδότηση των θετικών επι­ στημών. Είμαστε τυχεροί που ένας επιστή­ μονας της αξίας του Nossal βρήκε το χρόνο και μπήκε στον κόπο να το γράψει.»

G. Nossal και R. Coppel ΑΝΑΜΟΡΦΩΝΟΝΤΑΣ ΤΗ ΖΩΗ Η επ α νάσ τα σ η τη ς γ ε ν ετικ ή ς τε χν ο λο γ ία ς

The New Scientist • «Το ιδιαίτερο κατόρθωμα του Nossal σε τού­ το το βιβλίο είναι ότι επιτυγχάνει να είναι ταυτόχρονα και λογικός και οραματιστής.»

Nature Έ ν α β ιβ λ ίο για τη γεν ετική μ η χα ν ικ ή , το ν κλά δο τη ς βιο λο γίας με τ η ν εκ ρ η ­ κ τικ ότερ η α νά πτυξη σ το ν αιώ να μας κ αι τις πιθανολογούμενες δραματικότερες επιδράσεις σ τη ζω ή 'μ ας, γραμμένο από ένα ν μεγάλο επ ισ τή μο ν α με τρόπο κ αι όρους κατανοητούς από το ν μ η ειδικό. σελ. 296,14,5 x 21 εκ., 2600 δρχ. ε κ δ ό σ ε ις

κάτοπτρο

Ισαύρων 10 και Δαφνομήλη 114 71 Αθήνα, τηλ. 3643272, fax 3641864

28/χρονικα Ν. Καρούζος) είναι ο κληρονόμος της Μ αρτυρία ς ή τη ς Κρίσης: Μ αρτυρεί την αποκαλυπτική έλευση και η ν οσταλγία του είναι υπόσχεση αυτής τη ς Αποκάλυψης, α υτής της «Κρίσης» όπου το Απόκληρο (ιστορικό και μεταφυσικό) ανακτά την κληρονομιά, συλλέγει όλους το υς πόνους και τους κινδύνους

τη ς Ιστορίας και σώζεται σώ ζοντας τους θνητούς, Ο ποιητής θα ξανάρθει. Α ν και ήταν από πάντα «εδώ» (στο Ά λ λ ο του "ε δ ώ ”) θα ξανάρθει. ΚΑΠΟΤΕ... Ν ΙΚ Ο Σ Σ Ε Β Α Σ Τ Α Κ Η Σ

Σημειώσεις 1. Γ. Κεντρωτής: «Η σιωπή και η τρέλα των τυφλών ποιη­ τών», ΔΙΑΒΑΖΩ, τ. 228, Δεκέμβριος 1989, σσ. 63-67. Ο Κεντρωτής διακρίνει τρεις περιόδους στην ποίηση του Τ. Λειβαδίτη. Την «αγωνιστική» - όρος της Ιλίνσκαγια - τη «μεταφυσική» και την «περίοδο των εποχών και των ονείρων». Αυτή η περιοδολόγηση είναι βέβαια σχηματική αφού η «στροφή» - όπως εύστοχα ονομά­ ζει ο Α. Αργυρίου την αλλαγή ποιητικής αντίληψης του Λειβαδίτη από τον Νυχτερινό Επισκέπτη του 1972 και ύστερα - σημειώνεται ήδη από το 1966 με τους Τελευ­ ταίους. Επιπρόσθετα θα μπορούσαμε να χαρακτηρί­ σουμε την «περίοδο των εποχών και των ονείρων» ως την κατεξοχήν μεταφυσική της λειβαδιτικής ποίησης με την έννοια ότι σε αυτήν «συνοψίζονται» και συλλέγονται όλες οι σημασίες της στροφής η οποία αγγίζει την προηγούμενη εικοσαετία.

2. Ανακάλυψη, σ. 60.

3. Ό.Π., σ. 62.

4. Βιολέτες..., σ. 31.

5. Ο Τυφλός, σ. 20.

6. Ό.π., σ. 111.

8. Βιολέτες..., σ. 41.

9. Ο Τυφλός, σ. 41.

10. Ό.π., σ. 101.

11. Μικρό βιβλίο..., σ. 13.

12. Νυχτερινός Επισκέπτης, σ. 79.

13. Ό.π., σ. 87.

14. Ό.π., σ. 93.

14. Βιολέτες..., σ. 16.

16. Ό.π., σ. 129.

17. Ό.π., σ. 18.

18. Ό.π., σ. 18.

19. Μικρό βιβλίο..., σ. 26.

20. Μικρό βιβλίο..., σ. 49.

21. Ό.π., σ. 54.

22. Ο Διάβολος..., σ. 23.

23. Οι Τρεις, σ. 17.

24. Σκοτεινή Πράξη, σ. 27.

25. Βιολί..., σ. 26.

26. Ανακάλυψη, σ: 47..

27. Ό.π., σ. 85.

28. Ο Τυφλός..;, α. 102.

29. Βιολέτες..., σ. 20.

30. Ό.π., σ. 24.

31. Ό.π., σ. 27.

32. Ό.π., σ. 30.

33. Ό.π., σ. 70.

34. Μικρό βιβλίο..., σ. 11.

35. Ό.π., σ. 22.

36. Ό.π., σ. 76.

37. Ο Τυφλός..., σ. 48.

38. Νυχτερινός..., σ. 71.

39. Heidegger, VortrSge und Aufsatze, σ. 104.

40. Στην ποίηση του Λειβαδίτη - όπως σε κάθε ρομαντική ποίηση, έκφραση εν πολλρίς.«ταυτολογική» - το κέ­ ντρο είναι η προσπάθεια να αναπαρασταθεί το «μη δυνάμενο να αναπαρασταθεί» και μαζί η μελαγχολία για το χαμένο αντικείμενο, το πράγμα που δεν συλλαμβάνεται από την Παράσταση. Αν και εδώ δεν επιθυμούμε να συνοδεύσουμε αυτές τις σκέψεις με θεωρητικές πα­ ραπομπές (παρόλο που το στοχαστικό σύμπαν του Λειβαδίτη ανακαλεί τη μεγάλη ρομαντική παράδοση από

41.

42.

43.

44.

45.

46.

47.

48.

49.

50.

51.

52.

53.

54.

55.

56.

57.

58.

59.

60.

61.

62.

τον Jean Paul ως τον Rilke), θα μεταφέρουμε ένα από­ σπασμα από το εξαίρετο βιβλίο των Γάλλων Lacoue Labarthe και J.L. Nancy: L’absoly litteraire (ed. du Seuil, 1978) όπου με βάση μια συνολική μελέτη και πα­ ρουσίαση κειμένων του γερμανικού ρομαντισμού γίνε­ ται η εξής παρατήρηση: «Η αδυναμία στην οποία βρί­ σκεται ο ρομαντισμός να απαντήσει στην ίδια την ερώ­ τηση με την οποία συγχέεται ή στην οποία ο ρομαντι­ σμός "συλλέγεται” - αυτή η έμφυτη αδυναμία του ρομαντισμού είναι αυτό που εξηγεί ότι η ερώτησή του είναι στην πραγματικότητα κυριολεκτικά κενή και δεν αφορά κάτω απ’ το όνομα "ρομαντισμός” ή "λογοτε­ χνία” (αλλά επίσης και "Ποίηση”, "τέχνη”, "Θρη­ σκεία” κ.λπ.) παρά σε ένα μη διακριτό και μη καθορίσιμο πράγμα (chose) που γλιστράει απεριόριστα όσο το πλησιάζουμε, πρόσφορο για (σχεδόν) όλα τα ονόματα και μη ανεχόμενο κανένα όνομα: Ένα ακατονόμαστο πράγμα, δίχως περίμετρο, χωρίς "σχήμα” (figure) σχεδόν "τίποτα”. Ο ρομαντισμός (η λογοτεχνία) είναι αυτό λοιπόν στο οποίο δεν υφίσταται ουσία (essence) ούτε ακόμη και αν-ουσιότητα (inessential^). Και αυ­ τός είναι ίσως ο λόγος για τον οποίο κατά βάθος, το ε­ ρώτημα του ρομαντισμού ποτέ δεν τέθηκε ή μάλλον τέ­ θηκε αναρίθμητες φορές - και τα ρομαντικά κείμενα στην αποσπασματικότητα και την ίδια τη διασπορά τους δεν είναι παρά η ατελείωτη απάντηση (ακατάπαυστα κατά προσέγγιση και υπνοβατική) σε αυτή τη μηδιατυπώσιμη ερώτηση, σε αυτή δηλαδή την ερώτηση που διατυπώνεται πάντα υπερβολικά βιαστικά, εύκολα και ελαφρά τη καρδία - σαν το "πράγμα” να ήταν αυ­ τονόητο». Στο μεστό αυτό απόσπασμα τοποσημαίνεται το «ιστορικό κέντρο» κάθε ρομαντισμού (φιλοσοφικού ή λογοτεχνικού). Στο λειβαδιτικό κείμενο η νοσταλγία - όπως θα φανεί - έχει ως «αντικείμενό» της αυτό το μυστηριώδες Πράγμα με τα πολλά ονόματα και το ο­ ποίο παραμένει πάντοτε δίχως όνομα, περίμετρο ή «σχήμα». Το Άπειρο ως μεταφορά της ύψιστης μηκαθορισιμότητας μας φαίνεται ότι είναι όχι απλώς ένα όνομα ανάμεσα στα άλλα (θεός, Ευτυχία, Αιωνιότητα) γι’ αυτό το Πράγμα αλλά το ίδιο το «Πράγμα» του ποιή­ ματος, στην όσο το δυνατόν - αδύνατη - «κυριολε­ ξία» του. Μικρό βιβλίο..., σ. 13. Ό.π., σ. 55. Βιολέτες..., σ. 37. Σκοτεινή Πράξη, σ. 29. Ο Τυφλός..., σ. 44. Ό.π., σ. 81. Ό.Π., σ. 93. Μικρό βιβλίο..., σ. 27. Ο Τυφλός..., σ. 61. Ό.π., σ. 11. Βιολέτες..., σ. 73. Μικρό βιβλίο..., σ. 72. Ό.π., σ. 69. Ό.π., σ. 52. Οι Τρεις, σ. 19. Βιολί..., σ. 26. Μικρό βιβλίο..., σ. 41. Ο Τυφλός..., σ. 16. Νυχτερινός..., σ. 78. Ο Τυφλός..., σ. 44. Νυχτερινός..., σ. 98. Ό.π., σ. 96.

Γεννημένος στις αρχές του αιώνα μ<* * ο Γκράχαμ Γκρην και φορτισμένος με δυσάρεστες παιδικές μνήμες, βίωσε τα γε,''> ό τα της εποχής του άλλοτε ως δη­ μοσιογράφος κι άλλοτε ως υπάλληλος του 'πουργείου Εξω τερικώ ν της Α γ ­ γλίας. Οι εμπειρίες του από τη μια, και οι μεταφυσικές του αναζητήσεις από την άλλη, τον οδήγησαν στη δημιουργία ενός συγγραφικού κόσμου που αργότερα θα επαναληφθεί από νεότερούς του συγγραφείς. Οι ήρωές του, με πρωταρχικό τον τύπο του «τρίτου ανθρώπου» - ο απομονω­ μένος, ο κατατρεγμένος, ο μοναχικός - κυριάρχησαν όχι μόνο στα βιβλία του, στις κινηματογραφικές μεταφορές τους, στα πρωτότυπα σενάριά του, αλλά έγι­ ναν πρότυπα μυθιστορημάτων και άλλων συγγραφέων. Ο εγκαταλελειμμένος κόσμος, οι ηθικές αξίες που εκπνέουν και η αδυναμία « της ανθρώπινης επικοινωνίας συνιστούν αυτό που θα χαρακτηρίσουν οι κ ρ ιτικ ο ί Greeneland - χώρα του Γκρην. Σ το ν τόπο μ α ς κυκλοφόρησαν στα ελληνικά τα περισσότερα βιβλία του, ορι­ σμένα μάλισ τα από αυτά σε περισσότερες από μια μεταφράσεις, γεγονός που αροδεικνύει πόσο αγαπήθηκαν από το ελληνικό κοινό. Και η ελληνική σκηνή τίμησε το θεατρικό του έργο ανεβάζοντας ένα από τα γνωστότερά του έργα, το «Αίβινγκ-Ρουμ». Αυτός, λοιπόν, ο πατέρας του « Τρίτου Ανθρώπου» έφυγε πρόσφατα από τη ζωή αφήνοντας τη σκιά του μοναχικού του ήρωα να πλανάται στις λογοτεχνικές σελίδες. Ε πιμέλεια αφιερώ ματος: Γιώ ργος Γαλάντης

30/αφιερωμα

Λίλυ Εξαρχοπούλου

Χρονολόγιο Γκράχαμ Γκρην ( 1904- 1991)·

1904 2 Ο κτω β ρίο υ: Γ εν ν ιέτα ι ο Γ κ ρ ά χ α μ , το τέ τα ρ το από τα έξ ι π α ι­ διά μ ια ς ευ κ α τά σ τα τη ς μ εσ ο α σ τ ικ ή ς οικογένεια ς, σ το Μ π έ ρ κ χα μ σ τεν τ του Χ έρ ντφ ο ρ ντσ ά ιρ τη ς Α γ γλία ς. Τ α π α ιδ ικ ά του χρόνια είνα ι ευτυχισμ ένα μ έχρι τη σ τιγ μή που π ά ει εσ ω τερ ικ ός σ το φ ημ ισ μ ένο ιδιω τικ ό γυ μνά σιο τη ς ίδ ια ς π ό λη ς του οποίου διευθυντής είνα ι ο π α τέρ α ς του, ο Τ σ α ρ λ ς Χ έν ρ υ Γ κρ η ν. Ο Γ κ ρ ά χ α μ περνάει δ ύσ κ ολη εφηβεία. Το υ λείπει το σ π ίτι του π αρότι είνα ι τό σ ο κ οντά . Α ρ χ ίζε ι ν α φεύγει α π ’ το σ χολείο, κ άνει μια απόπειρα α υ το κ το ν ία ς κ α ι τε λ ικ ά φεύγει α π ’ το σ χολείο. Μ ε τ ά από μ ια περίοδο ψ υχα νάλ υση ς σ το Λ ο ν δ ίν ο επιστρέφει σ το σ χο λείο με α να νεω μένη αυτοπεποίθηση, α λλά η φοβερή τρ ιετής εμπειρία του σ ’ αυτόν το ν κ ό σ μ ο τω ν ξένω ν κ α ι τω ν ε­ χθρών θα έχει π ά ν τα κύριο ρόλο σ τη δημιουρ γική φ α ντα σία του.

1922-1925 Φ ο ιτά σ το Κ ο λλέγιο Balliol τη ς Ο ξφ ό ρδ η ς σ το ν το μ έα τη ς Σύγ­ χρο νης Ισ το ρ ία ς. Α ρ χ ίζε ι να σ υνεργάζεται με εφ ημερίδες κ α ι δημοσιεύει τα πρώ τα του δημ ο σιο γρ α φ ικ ά κ είμ εν α στη Nottingham Journal. Π α ρ ά λ λ η λ α είνα ι α ρ χ ισ υ ν τά κ τ η ς τη ς φοι­ τ η τ ικ ή ς εφ ημερίδας O xford Outlook.

1923 Γ ΐν ε ία ι μ έλο ς του Κ .Κ . Α γ γλία ς, α λλά α ποχω ρεί μ έσ α σ ’ ένα μήνα.

1925 Ε κ δ ίδ ε τα ι σ τη ν Ο ξφ όρδη η πρώ τη π ο ιη τική του συλλογή με τον τίτλ ο Bab bling A p r il (Φ λύαρος Α π ρίλης).

1926 Α σ π ά ζ ε τ α ι το ν κ α θ ολ ικισ μ ό . Π η γ α ίν ει σ το Λ ο ν δ ίν ο κ α ι πιάνει δουλειά σ το ν λο γο τεχν ικ ό το μ έα τω ν Times σ α ν βοηθός σύνταξης.

1927 Π α ν τρ ε ύ ετα ι τη Β ίβ ια ν Ν τέ ιρ ελ-Μ π ρ ά ο υ ν ιγ κ μ ε τη ν ο ποία θα α ­ π ο κ τή σ ε ι δυο παιδιά.

1929 Δ η μ ο σ ιεύ ε τα ι το πρώ το του μ υθισ τό ρ η μα The Man Within (Ο ε ­ σ ω τερ ικ ός ά νθρω πος - ελ λη ν ικ ή απ όδ οσ η Ο προδότης). Π ρ ό ­ κ ειτα ι για μ ια ισ το ρ ικ ή περ ιπέτεια που ανα φ έρετα ι σ το λαθρε­ μπόρ ιο που γ ιν ότα ν σ τις α κ τ έ ς του Sussex το ν 19ο αιώ να. Π α ρ ό τ ι το μ υ θισ τό ρ η μα αυτό δε δια θέτει κ α ν έν α α πό τα π ρ οτερ ή μα ­ τα που β ρ ίσ κο υ μ ε σ τα ώ ριμα μ υ θισ το ρ ή μα τα το υ Γ κ ρ η ν , γνώ ρι­ σε μεγάλη επ ιτυχ ία μ ε α π ο τέλ ε σ μ α να το υ γίνει πρ ότα σ η από τους ε κ δ ό τες το υ ν α υπογράψ ει σ υμβ ό λα ιο με 6 00 λ ίρες τ ο χ ρ ό ­ νο, για τρ ία χρόνια , για ισ ά ρ ιθ μα μ υθιστο ρ ή μα τα . Ο Γ κ ρ η ν α ­ π ο δέχ ετα ι τη ν πρ ότα σ η κ α ι π α ρ α ιτε ίτα ι α πό τη θέση του βοηθού συ ντά κ τη σ το υς Times.

1930-1934 Π ερ ίο δ ο ς έν τον ης συγγραφ ικής δρ ασ τη ρ ιό τη τα ς. Τ ο 1930 δη ­ μοσ ιεύ ει το μ υθιστό ρ ημα The Name o f Action (T o ό νο μ α τη ς δράσης). T o 1931 α ρχ ίζει τη συγγραφή μ ια ς βιογραφίας με το ν τίτλ ο Lord Rochester’s Monkey (Η μ α ϊμ ο ύ του λόρδου Ρ ό τσ ε στερ) που τη ν τελειώ νει μ ετά από τρ ία χρόνια, α λλά δε γίνετα ι δεκτή από το υ ς εκ δ ό τες κ α ι δ η μ ο σιεύετα ι τε λ ικ ά σ α ρ ά ν τα χ ρό ­ ν ια α ργότερα, το 1974. Π α ρ ά λ λ η λ α αυτά τα χ ρό νια όπω ς κ α ι τα επ ό μ εν α δημ ο σιεύει σ χεδ όν ένα μ υθιστό ρ η μα τ ο χ ρόνο. Τ ο 1931 δημ ο σιεύει το μ υθισ τό ρ ημα Rumour at Nightfall (Φ ή μ ες το δει­ λινό) που ό πω ς κ α ι το προηγούμενο είνα ι ισ το ρ ικ ό μυθιστό ρ η ­ μα. Κ α ι τα δυο α υτά μ υ θ ισ το ρ ή μ α τα σ η μ α δ εύ τη κ α ν α πό κ α λ λ ι­ τε χ ν ικ ή κ α ι εμ π ο ρ ικ ή α π οτυχία σε τ έτο ιο βα θμ ό που ο Γ κ ρ η ν ε­ μ π όδ ισ ε τη ν επ α ν έκ δο σ ή τους. Σ τ η ν α υτοβιογραφ ία του ο Γ κ ρ η ν κ ά ν ει έντονη κ ρ ιτ ικ ή σ ’ α υτά τα δυο βιβλία. Τώ ρ α πια β ρ ίσ κ ο ν τα ι μ όνο σ τα ράφια κ ά π ο ιω ν βιβλιοθηκώ ν, α λλά π α ­ ρουσιάζουν ενδιαφ έρον για τ ο υ ς μ ελε τη τέ ς του έργου του, για τί είνα ι τα πρ ώ τα μ υθισ το ρ ήμα τα όπου ο Γ κ ρ η ν εισα γά γει σ τη μυ­ θ οπ λ α σ ία του έντονα σ το ιχεία κ α θ ολ ικισμ ο ύ.

1932 Α ρ χ ίζ ε ι τη ν κ αρ ιέρ α του σ α ν κ ρ ιτ ικ ό ς λο γ ο τε χν ία ς σ το π εριοδι­ κ ό The Spectator , όπου δημ ο σιεύει σε τ α χ τικ ή βά ση τα επ ό μ ε­ να δώ δεκα χρόνια. Α ρ χ ίζ ε ι μ ια νέα φάση τη ς συγγραφ ικής του κα ρ ιέρ α ς με το μ υθισ τό ρ ημα Stamboul Train (Α ν α τ ο λ ικ ό Ε ξ -

/Για το Stambul Train (Το τρένο της Ισταμπούλ) ο Γκρην έγραψε ότι «ξε­ κίνησε εσκεμμένα να γράψει ένα βι­ βλίο που θα άρεσε, ένα βιβλίο που με λίγη τύχη θα γινότανε φιλμ». Τα κινηματογραφικά έργα που είχαν σχέση με τρένα ήταν πολύ δημοφιλή εκείνη την εποχή. To Shanghai Ex­ press (Το εξπρές της Σ αγκάης) του Φον Σ τέρνμπεργκ, το Rome Express (Το εξπρές της Ρώ μης) του Μάικλ Μ πάλκον και το The lady Vanishes (Η κυρία εξαφανίζεται) του Χ ίτσκοκ έγιναν μεγάλες επιτυχίες. Το ίδιο συνέβη και με «Το τρένο τη ς Ισταμπούλ» που παίχτηκε με τον τίτλο O rient Express (Οριάν Εξπρές) παρότι ήταν το τελευταίο αυτής της σειράς τω ν φιλμ και σύμφωνα με τον Γκρην «κατά πολύ χειρότερο παρότι ήταν το καλύτερο από την κατοπινή τηλεοπτική μεταφορά του BBC» που σκανδάλισε το 1962 την κοινή γνώ ­ μη εξαιτίας τω ν τολμηρών του σκηνώ ν.]

32/αφιερωμα πρές, Ο ρ ιά ν Ε ξπ ρές). Μ ε το βιβλίο αυτό κ ά ν ει το ν τεμπ ο ύτο του σ το είδος του θρίλερ που το ν έκ α νε γνω σ τό τη ν επό μ ενη δε­ κ αετία .

1934-35 Τ α ξιδ εύ ει για π ρώ τη φορά σ τη ν Α φ ρ ικ ή κ α ι επ ισ κ έπ τ ετα ι τη Λ ι ­ βερία κ α ι τη Σ ιέρ α Λ εό ν ε. Τ η ν ίδια περίοδο εκ δ ίδ ει δυο μ υθιστο ­ ρήματα.. Τ ο πρώ το I t ’s a Battlefield (Ε ίν α ι ένα πεδίο μ ά χ η ς) (1934) είνα ι το πιο π ο λ ιτ ικ ό από τα πρ ώ τα το υ μ υ θισ το ρ ή μα τα κ α ι σ ’ αυτό ο Γ κ ρ η ν δίνει μ ια εικ ό ν α τη ς κ ο ιν ω ν ικ ή ς α δ ικ ία ς κ α ι α νισ ό τη τ α ς σ τη δ ε κ α ετία του 30. Τ ο επόμενο, England Made Me (Ε ίμ α ι δημ ιο ύρ γη μ α τη ς Α γ γλία ς), 1935, είνα ι πιο πεσ ιμ ισ τ ικ ό κ α ι κ α τ α θ λ ιπ τ ικ ό α πό το προηγούμενο, γ ια τί περι­ γράφει ά το μ α που α δυνατούν να ξεφύγουν από το πεπ ρω μένο τους. Μ ε τη ν επιστροφ ή του σ τη ν Α γ γ λ ία α ρχίζει να δη μοσιεύει σ ε εβ δ ομ α δια ία βά ση κ ρ ιτ ικ ές για φιλμ σ το π ερ ιο δικ ό The Spectator. Η σ χέσ η του με το ν κ ινη μα το γρ ά φ ο ε ίνα ι πολύ στενή κ α ι τα π ερ ισ σ ότερα μ υ θισ το ρ ή μα τά του γ ίν ον τα ι ταινίες.

1936 Ε κ δ ίδ ε τ α ι το πρώ το τα ξ ιδ ιω τ ικ ό του βιβλίο Journey Without Maps (Τ α ξ ίδ ι χ ω ρ ίς χ ά ρ τες) που α να φ έρετα ι σ το τα ξ ίδ ι του σ τη ν Α φ ρική. Ε π ίσ η ς ε κ δ ίδ ετα ι το μ υθισ τό ρ η μά του A Gun for Sale ( Έ ν α ό πλο για πούλημα), το δεύτερο από τα βιβλία του Γ κ ρ η ν — μ ετά Το τρένο της Ισταμπούλ - που ο ίδ ιο ς χ α ρ α κ τη ­ ρίζει ω ς «entertainments», δη λ αδή βιβλία που δ ια σ κεδά ζουν το ν ανα γνώ σ τη γ ια τί δίνουν μεγαλύτερη έμφ ασ η σ τη ν επιφ α νεια κή δρ άσ η πα ρά σ το π εριεχόμενο. Ω σ τ ό σ ο η α τμ όσ φ α ιρ α του έργου π ρ ομηνύει το ν πόλεμο, οι χ α ρ α κ τή ρ ες του π ά σχ ο υν από τ ο σ ύν­ δρ ο μο του πο λέμ ο υ τό σ ο που ο Sam uel Hyde s περιγράφ ει τ ο βι­ βλίο σ αν μ υθιστό ρ ημα του πο λέμ ο υ πριν γίνει ο πό λεμ ο ς.

Ο Γκρην με τον Μωριάκ στο θέατρο Saint-Georges

1937 Σ υ μ μ ετ έχ ει σ τη ν έκ δ ο σ η εν ό ς καινούριου περιοδικού, του Night and Day, όπου ο ίδ ιος γράφει τ η ν κ ρ ιτ ικ ή του κινηματογράφ ου, η Ε λ ίζα μ π ε θ Μ π ό ο υ εν τη ν κ ρ ιτ ικ ή θεάτρου κ α ι ο Ό μ π ε ρ ν Β ο τη β ιβλ ιο κρ ιτική. Τ ο π ερ ιο δικ ό αυτό έχει μ ικ ρ ή διά ρ κεια ζωής, γ ια τί έρ χ ετα ι σ ’ αντίθ εση με τη ν α μ ε ρ ικ α ν ικ ή κ ινη μα το γρ α φ ικ ή εταιρ εία 20th C entury Fox.

1938 Ε π ισ κ έ π τε τα ι το Μ ε ξ ικ ό ω ς α π εσ τα λ μ έν ο ς τη ς Κ α θ ο λ ικ ή ς Ε κ ­ κ λη σ ία ς. Δ η μ ο σ ιεύ ε ι το μ υθιστό ρ η μά του Brighton Rock (Μ π ρ ά ιτο ν Ρ ο κ , ο Α ν ή λ ικ ο ς Δ ολ οφ όν ο ς) όπου ε ίνα ι α ισθ η τό το σ το ιχείο τη ς π ίσ τη ς το υ σ το ν κ α θ ο λ ικ ισ μ ό . Τ α εγ κ λ η μ α τικ ά σ το ιχεία του υπ ο κ ό σ μ ο υ του Μ π ρ ά ιτ ο ν δεν κινδυνεύουν μόνο να συλληφθούν, α λλά κ α ι να υποφέρουν α πό τη ν α ιώ νια κ α ­ τα δίκ η.

1939 Δ η μ ο σ ιεύ ε ι το δεύτερο τα ξ ιδ ιω τ ικ ό του βιβλίο The Lawless Roads (Ο ι δ ρ ό μο ι τη ς π α ρα νομ ία ς), ε μ π ν ευσ μ έν ο α πό τη ν πα ρα ­ μονή του σ το Μ ε ξ ικ ό , κ α ι το μ υθισ τό ρ η μα The Confidential Agent (Ο έμ π ισ το ς π ρ ά κ το ρ α ς) που το τελείω σ ε σε έ ξ ι εβ δ ο μ ά ­ δες πρ οσ π α θώ ντα ς ν α κ ερ δίσ ει χ ρ ή μ α τα για να υ π ο σ τη ρ ίξει την ο ικο γένειά του σ ε περίπτω ση που θα το ν κ α λ ο ύ σ α ν σ το σ τρ ατό. Π α ρ ά λ λ η λ α , τα α πογ εύμ ατα α ρχίζει να γράφει το επ ό μ ενο μ υθι­ σ τό ρ η μ ά το υ The Power and the Glory.

Η επίσκεψη του Γκρην στο Μεξικό το 1938 ω ς απεσταλμένου της Κ αθο­ λικής Ε κκλησίας για να ερευνήσει τη θρησκευτική δίω ξη τω ν μελών α­ πό το νέο σοσιαλιστικό καθεστώ ς, τον συγκλόνισε όσο και η επίθεση του Φ ράνκο στη δημοκρατική Ισπα­ νία. Γράφει ο ίδιος: «Νομίζω ότι εξαιτίας αυτών τω ν δύο επιρροώ ν παλινδρόμηση τω ν συναισθημάτων μου - , άρχισα να εξετάζω από πιο κοντά το αποτέλεσμα τη ς πίστης πάνω στη δράση. Ο καθολικισμός δεν ήταν πια συμβολικός, μια τελετή που διεξάγεται μπροστά στην Αγία Τράπεζα με τον σω στό αριθμό κε­ ριών, με τις γυναίκες του εκκλησιά­ σματος του Τσέλσι να φορούν τα κα­ λά τους καπέλα, ούτε μια φιλοσοφι­ κή σελίδα από το βιβλίο Η φύση της Πίστεως του πατρός Ντ’ Αρσύ. Τ ώ ­ ρα πια ήταν πιο κοντά στο θάνατο το α πόγευμα...» (Τρόποι φυγής)

αφιερωμα/33 1940 Δ η μ ο σ ιεύ ε τα ι το The Power and the Glory ( Η δύναμη κ α ι η δό­ ξα), μ υθιστό ρ ημα επηρ εα σ μένο από το τα ξ ίδ ι του σ το Μ ε ξ ικ ό , όπου ο Γ κ ρ η ν επιχειρεί για πρώτη φορά μια συμφ ιλίωση τη ς πο­ λ ιτικ ή ς κ α ι τη ς θ ρησ κείας που θα τον α π α σ χ ο λ ή σ ει κ α ι σ ε επ ό ­ μενα μυθιστο ρ ήμα τα . Π α ρ ά λ λ η λ α εξα κο λο υθεί να α σ χ ο λ είτα ι σ το The Spectator με τ η λ ο γο τεχνικ ή κ ρ ιτικ ή κ αθ ώ ς κ α ι με τη ν κ ριτικ ή θεάτρου. Μ ε τη ν κ ήρυξη του π ολέμου αρχίζει να υπηρε­ τεί σ το Υπουρ γείο Π ληροφ οριώ ν.

1941 Τ ο π ο θετείτα ι σε υπηρεσία του Υπουργείου Εξω τερ ικ ώ ν. Π α ίρ ­ νει το βραβείο Χ ό θ ο ρ ν τεν για το Η δύναμη και η δόξα. Α π ο σ τέλ λετα ι σ τη Σιέρ α Λ εό ν ε από τη ν M IG , τη Β ρ ετα ν ικ ή μ υστι­ κ ή υπηρεσία κ α ι θα π α ρα μ είνει σ τη Δ υ τικ ή Α φ ρ ικ ή μ έχ ρ ι το 1943.

1942 Δ η μ ο σ ιεύ ε τα ι μια σ υλλογή δ ο κιμίω ν του για το Α γ γ λ ικ ό θ έατρο με τίτλ ο British Dram atists (Β ρ ετα νο ί Δ ρα ματουρ γοί).

1943 Δ η μ ο σ ιεύ ε τα ι το μ υθιστό ρ η μα The Ministry o f Fear (T o υπουρ­ γείο του φ ό β ο υ ).'Μ ε σ κ η ν ικ ό το Λ ο ν δ ίν ο τη ς επ ο χ ή ς τω ν β ο μ ­ βαρδισμώ ν, ο Γ κ ρ η ν γράφει ένα α κ ό μ η από τα « δια σ κεδα σ τικ ά » βιβλία του που όπω ς κ α ι τα υπόλοιπα έχει σ αν ή ρω α έναν άνθρωπο που ε μ π λ έκ ετα ι άθελά του σ τη δίνη τ η ς πο λιτικ ής, του εγ κ λ ή μ α το ς κ α ι τη ς βία ς. Επ ισ τρ έφ ει σ τη ν υπηρεσία του Υ ­ πουργείου Ε ξω τ ερ ικ ώ ν σ το Λ ον δ ίν ο.

1944 Ε ρ γ ά ζετα ι ω ς διευθυντής του λογο τεχνικ ο ύ το μ έα τω ν εκ δ ό σ ε­ ων Eyre & Spottiswoode, όπου θα πα ρα μ είνει μ έχ ρ ι το 1948. Γράφ ει το The Tenth Man (Ο δ έ κ α το ς άνθρωπος), ένα σενάριο για το ν κινημα το γρ ά φ ο που ό μω ς δεν έγινε ποτέ ταινία. Ο Γ κ ρ η ν το ξεχνάει τελείως, τα δ ικ α ιώ μ α τα π α ρα μένουν σ τη ν M G M που πο λλά χρόνια αργότερα το πουλάει σε ένα ν Α μ ε ρ ι­ κ α ν ό εκ δ ό τη κ α ι έτσ ι πρω το δη μο σ ιεύετα ι το 1985.

1945 Α π ό το ν Ιούνιο ω ς το Ο κ τώ β ρ ιο α να λα μ β ά ν ει τη λο γο τεχνικ ή κ ρ ιτικ ή σ τη ν Evening Standard.

[Παρότι ο Γκρην διατείνεται ότι εί­ ναι βασικά συγγραφέας μυθιστορη. μάτων και πιστεύει ότι υπάρχει με­ γάλη διαφορά ανάμεσα στη συγγρα­ φή μυθιστορημάτων και τη συγγρα­ φή διηγημάτων, τα διηγήματά του εί­ ναι χαρακτηριστικά. Έ να από τα βασικότερα θέματά τους είναι η παι­ δική ηλικία και μάλιστα οι ιδιαίτε­ ρες εκείνες στιγμές που οδηγούν α­ πό την αθωότητα στην εμπειρία...]

1947 Ε κ δ ίδ ε τα ι συλλογή διηγ η μ άτω ν του με τον τίτλ ο Nineteen Stories (Δ ε κ α εν ν έα δ ιηγ ήμ ατα) που επ α ν εκ δίδ ετα ι σ υμπληρ ω ­ μένη το 1954 με τίτλ ο Twenty-One Stories (Ε ίκ ο σ ι-έν α Δ ιη ­ γήματα).

1948 Συ μ μ ετέχ ει μ α ζί με τον Φ ρ ανσ ουά Μ ω ρ ιά κ σ το Μ εγ ά λ ο Κ α θ ο ­ λ ικ ό Συνέδριο σ τις Βρ υξέλλες. Ε π ισ κ έ π τε τα ι τη ν Τ σ εχ ο σ λ ο β α ­ κ ία κ α ι τη Βιέννη. Δ η μ ο σ ιεύ ε τα ι το μυθιστό ρ η μά του The Heart of the Matter (Η ουσία κ α ι βάθος). Ε δ ώ ο κ α θ ο λ ικ ισ μ ό ς γίνετα ι το κύριο σ ημείο α ναφ οράς α π ’ όπου ξ εκ ινούν ο συγγραφέας κ α ι οι χ α ρ α κ τή ρ ες για να α να λύσουν τα γεγονότα που περιγράφονται. Η α π ήχησ η του βιβλίου είνα ι τό σ ο μ εγάλη που αρχίζουν να

«Η διαφορά ανάμεσα στο "δό γμ α ” και την "π ίσ τη ” είναι πολύ σημαντι­ κή στο έργο του Γκρην. Πίστη για τον Γκρην σημαίνει την αδιαφιλονί­ κητη αποδοχή του Θεού και την ε­ μπιστοσύνη στην αγάπη του και τη φιλευσπλαχνία. Δόγμα, από την άλ­ λη είναι η εκλογίκευση του ανθρώ ­ που και η θεσμοθέτηση του Θεού, μέσω της θεολογίας και της εκ­ κλησίας».

(Paul O ’Prey: A Reader’s Guide to Graham Greene)

34/αφιερωμα τον αναζητούν π ολλοί άνθρωποι, κυρίως ιερείς κ α ι γυναίκες, που του ζητούν να τους λύσει τα π ρ οβ λή μ ατά τους.

1950 Γράφει κ α ι δημοσιεύει τη μυθιστο ρ η μα τική εκ δο χή τω ν σ ενα­ ρίων The Third Man The Follen Idol (Ο τρ ίτος άνθρωπος / T o πεσμένο είδωλο). T o δεύτερο είχε πρω τοδημοσιευτεί το 1935 κ α ι αργότερα συμπεριελήφθη πρώτο σ το Nineteen Stories ( 1947) κ α ι μετά σ το Twenty-One Stories (1954).

1951 Ε π ισ κ έ π τε τα ι τη Μ α λ α ισ ία ω ς α πεσ τα λμ ένος του περιοδικού Life κ α ι σ τη συνέχεια πηγαίνει σ τη ν Ινδοκίνα. Ε κ δ ίδ ε τα ι το μυθιστόρημά του The End of the Affair (T o τέ­ λο ς μ ια ς υπόθεσης) που οι περισσότεροι κ ρ ιτικ ο ί θεωρούν ω ς το πλέον κ αθ ολ ικό από τα μ υθιστορ ήμα τά του. Π α ρ ’ ό λα αυτά εί­ να ι τελείω ς ανορθόδοξο μ ια κ α ι η αγιοσύνη επιτυγχάνεται μέσω τη ς μοιχείας.

1952 Β ρ ίσ κ ε τα ι

σ την

Ιν δο κ ίν α

ως

ειδικ ός

απ εσ τα λμ ένος

του

Paris-Match.

1953 Τ α ξιδεύει σ την Κένυα ως ειδικ ός απ εσ τα λμ ένος τω ν Sunday Times. Ε κ δ ίδ ε τα ι το πρώ το του θεατρικό έργο «The L iv in g R oo m » (Το σαλόνι). Δ ημο σ ιεύετα ι στη Γ α λ λ ία μια συλλογή δο­ κιμίω ν του με τον τίτλο Essais catholiques (Κ α θ ο λ ικ ά Δ ο κ ίμ ια ), σε μετάφραση Μ . Sibon, που π εριλαμβάνει έξ ι κ είμενα εκ τω ν οποίων τα τρία δεν είχα ν δημοσιευτεί σ τη ν Αγγλία.

«Η συγγραφή του μυθιστορήματος δεν διευκολύνεται από την εφαρμο­ γή. Η αργή ανακάλυψη από τον συγ­ γραφέα της ατομικής του μεθόδου είναι συχνά συναρπαστική αλλά έρ­ χεται κάποια στιγμή, στην ώριμη η­ λικία, που αισθάνεται ότι δεν ελέγ­ χει πια τη μέθοδό του αλλά έχει φυ­ λακιστεί απ' αυτήν. Μετά ακολουθεί μια μακρά περίοδος ennui: του φαί­ νεται ότι έχει κάνει ήδη τα πάντα. Τον φοβίζει περισσότερο το διάβα­ σμα των ευνοϊκών κριτικών παρά των μη ευνοϊκών, γιατί [οι ευνοϊκές κριτικές] ξετυλίγουν, με φοβερή υ­ πομονή, μπροστά στα μάτια του το απαράλλακτο σχέδιο του χαλιού».

(Τρόποι φυγής)

1954 Α ν τα π ο κ ρ ιτ ής τω ν Sunday Times, Figaro και New Republic στην Ινδοκίνα. Ε π ισ κ έ π τε τα ι επίσης την Κούβα κ α ι την Α ϊτή .

1955 Α ν τα π ο κ ρ ιτ ής τω ν Sunday Times κ α ι Figaro σ τη ν Ιν δ ο κ ίν α κ αι την Π ολω νία. Δημο σ ιεύει το μυθιστόρημα The Quiet American (Ο ήσ υχο ς Α μ ερ ικ α ν ό ς) όπου ο θεός παύει ν α είναι η κ ινητήρια δύναμη σ το ν κ ό σ μ ο κ α ι η υπόθεση εκ τυλ ίσ σετα ι σ το Βιετνάμ. Μ ε τη δημοσίευσή του ο Γ κ ρ η ν κατηγορείτα ι για α ντια μερικα νισ μ ό α λλά τα κ ατοπ ινά γεγονότα σ το Β ιετνά μ τον δικαιώνουν. Μ ε το που τελείωσε τη συγγραφή αυτή του μυθιστο ρ ή μα το ς ο Γ κ ρ η ν πήγε σ το Μ ό ν τ ε Κ ά ρλ ο, έμεινε α ρκ ετές β δομάδες σ ’ ένα πολυτελές ξενοδοχείο κ α ι έπαιζε σ το καζίνο. Π έρ α από την προσω πική του α νάπαυλα ο Γ κ ρ η ν ερευνούσε κ α ι το σ κ η ν ικ ό για το νέο του μυθιστόρημα Loser Takes All (Ο χα μ έν ο ς τα παίρ­ νει όλα), που έχει ω ς ήρωα έ ναν χ αρ το πα ίκτη , κ α ι δημο σιεύτη ­ κε την ίδια χρονιά. Ε ίν α ι φανερό ότι ο Γ κ ρ η ν προσπαθεί ν α ξεφύγει από το σ τίγ μα του καθολικού συγγραφέα.

1956 Π ηγα ίν ει πά λι σ την Αϊτή .

1957 Τα ξιδεύει σ την Κούβα κ αι την Κ ίν α κ α ι πηγαίνει κ α ι δυο φορές στη Σ ο βιετικ ή Έ ν ω σ η . Δ η μο σ ιεύετα ι το δεύτερο θεατρικό του

The Potting Shed.

Ο Γκρην κατά τη διάρκεια του γυρίσμα­ τος των «Comedians».

αφιερωμα/35 1958 Ξ α ν α επ ισ κ έπ τετα ι τη ν Κούβα. Μ ε τη ν επιστροφή του σ το Λ ο ν ­ δίνο α να λα μ βάνει τη διεύθυνση τω ν εκδόσεω ν Bodley Head ό­ που θα πα ρα μείνει για έξ ι χρόνια. Δ η μ ο σ ιεύ ε τα ι το μυθιστόρη­ μά του Our Man in Havana (Ο άνθρω πός μ α ς σ τη ν Α βά να), μια κ α τ α σ κ ο π ικ ή ισ το ρία με σ κ η ν ικ ό τη ν Α β ά ν α του Μ π α τ ίσ τ α λ ί­ γο πριν την επα νάσ τα σ η . Ο ίδιος υποστήριζε ό τι ήθελε να γε­ λοιοποιήσει τις μ υστικ ές υπηρεσίες που δρούσαν εκεί. Κ α ι μ ετά από αυτό το μ υθιστόρ ημα επ ισ κ έπ τετα ι π ο λλές φορές τη ν Κ ο ύ ­ βα κ α ι γίνεται ένθερμος υ π ο στη ρικτή ς του Κά σ τρ ο .

1959 Ξ α ν α π ά ει σ τη ν Κούβα. Τα ξιδεύει σ το Β ελγικό Κ ο ν γ κ ό όπου δια μένει σ ’ ένα λεπροκομείο. Δ η μ ο σ ιεύ ε τα ι το τρ ίτο θεατρικό του έργο The Complaisant Lover (Ο πρ όθυμος εραστής).

1960 Τ μ ξιδεύει σ τη Σοβ. Έ ν ω σ η κ α ι τη Βρα ζιλία. Απευθύνει α νοιχτή επιστολή σ το ν Α ν τ ρ έ Μ α λ ρ ώ κ α ι του ζητάει να α π οδ οκ ιμ ά σ ει τα βασα νιστήρια σ τη ν Α λ γερ ία κ α ι να κ α τ α δ ικ ά σ ε ι το ν Henri Alleg.

1961 Γ ίν ετ α ι επ ίτιμ ο μέλο ς του Α μ ερ ικ α ν ικ ο ύ Ινσ τιτούτου Τεχνώ ν κ α ι Γ ρ α μ μ ά τω ν (π αρ αιτείται το 1970). Π η γα ίν ει σ τη ν Τυνησία. Ε κ δ ίδ ο ν τα ι το τα ξιδ ιω τικ ό του βιβλίο In Search of a Character (Α να ζη τώ ντα ς ένα χαρ ακ τή ρ α ), πού περιγράφει τα τα ξίδ ια του σ την Αφ ρική, κ α ι το μ υθιστόρ ημα A Burnt-Out Case (Χ α μ έ ν η υ­ πόθεση). Π α ρ ά λ λ η λ α επ α νεκ δίδ οντα ι σε ένα ν τό μ ο τα τρ ία θεα­ τρ ικ ά του έργα με το ν τίτλ ο Three Plays (Τρία Θ ε α τρ ικ ά Έ ργ α).

1962 Ε π ισ κ έ π τε τα ι τη Ρουμ α νία. Τ ο Π α ν ε π ισ τ ή μ ιο του Κ έιμ π ρ ιτ ζ του απονέμει το ν τιμ η τ ικ ό τίτλ ο του διδάκτορα.

1963 Α π ε σ τ α λ μ έ ν ο ς τη ς Sunday Telegraph σ τη ν Κ ο ύβ α κ α ι τη ν Α ϊτ ή κ α ι τη ς Sunday Times σ τη ν Γ κό α . Μ έ ν ε ι σ το Βερο λίνο κ α ι την Α ν α τ ο λ ικ ή Γερ μ ανία . Γ ίν ετ α ι επ ίτιμ ο μ έλο ς του Κολλεγίου Balliol τη ς Ο ξφόρδης. Ε κ δ ίδ ε τα ι η δεύτερη συλλογή διη γ η μ ά ­ τω ν του με τον τίτλ ο A Sense of Reality (Μ ια άποψ η τη ς πραγ­ μ ατικό τητας).

1964 Δ η μ ο σ ιεύ ε τα ι το θ εατρικό του έργο: Carving a Statue (Λ α ξ εύ ο ­ ν τα ς ένα άγαλμα).

1965 Τα ξιδεύει σ το ν Ά γ ι ο Δ ο μ ή ν ικ ο .

1966 Α π ε σ τ α λ μ έ ν ο ς τη ς Sunday Telegraph σ τη ν Κούβα. Το υ απονέμ ετα ι από τη β α σ ίλ ισ σ α ο τίτλ ο ς του μέλους τη ς τά ξ η ς τη ς Βρ ε­ τα ν ικ ή ς Α υ τ ο κ ρ α το ρ ία ς (Ο .Β.Ε.). Ε γ κ α θ ίσ τα τα ι μ όν ιμ α στη Γ α λ λ ία όπου περνά το ν κ αιρ ό του α νά μ εσ α σ το Α ν τ ίμ π κ α ι σ το Π α ρ ίσ ι. Δ η μ ο σ ιεύ ε τα ι το μ υθιστόρ ημά του The Comedians (Ο ι θεατρί-

«Η πολιτική υπάρχει στον αέρα που αναπνέουμε, ό πω ς η παρουσία ή η απουσία του θεο ύ » .

•(Ο Ά λ λ ο ς Άνθρωπος)

36/αφιερωμα νοι) όπου το έντονο θρησ κευτικ ό του πιστεύω σ υνδυάζεται π λέ­ ον α νο ιχ τά με την π ο λιτικ ή του θέση για κ οινω νικ ή δικαιοσύνη.

1967 Α π ε σ τ α λ μ έ ν ο ς τω ν Sunday Times σ το Ισ ρ α ή λ κ α ι τ η ς Observer σ τη Σιέρ α Λ εό νε. Τα ξιδεύει επ ίσ η ς σ τη Δ α χ ο μ έ η . Το υ α πονέμετα ι ο τ ιμ η τ ικ ό ς τίτλ ο ς του δ ιδ ά κ το ρ α από το Π α ν ε π ισ τ ή μ ιο του Εδιμβούργου. Δ η μ ο σ ιεύ ε τα ι η συλλογή διηγημάτω ν του May We Borrow Your Husband? ( Μ α ς δα νείζετε το σύζυγό σας;)

1968 Π ηγ α ίν ει σ τη ν Ισ τ α μ π ο ύ λ ω ς α π εσ τα λμ έν ο ς του B B C . Τ ο πανε­ π ισ τήμ ιο του Αμβο ύργ ου του α πονέμ ει το βραβείο Σα ίξπη ρ . Σ τ η ν α πονο μή εκφωνεί: « Τ ο εγ κώ μιο τη ς Α ν εν τ ιμ ό τη τ α ς » .

1969 Α π ε σ τ α λ μ έ ν ο ς τη ς Sunday Telegraph σ τη ν Π αρ α γο υάη . Ε π ισ κ έ ­ πτετα ι επ ίσ ης την Α ρ γεντιν ή κ α ι τη ν Τ σ εχ ο σ λ ο β α κ ία . Το υ απον έμ ετα ι ο γ α λ λ ικ ό ς τίτλ ο ς του Ιπ π ό τη τη ς Λ εγ εώ νας τ η ς Τ ιμή ς. Ε κ δ ίδ ε τα ι η Συλλογή Δ ο κ ιμ ίω ν του κ α ι το μυθιστό ρ η μα Travels with my Aunt (Τ α ξίδ ια με τη θεία μου). Σ τ ο μυθιστό ρ η μα αυτό που ο ίδιος ο Γ κ ρ η ν ο μο λο γεί ό τι ξ εκ ίν η σ ε σ αν άσκ η ση , το κω ­ μ ικ ό σ τοιχείο, που υπάρχει σε π ο λλά μ υθιστο ρ ή μα τά του, βρί­ σ κ ε τα ι σ την κ αλύτερη σ τιγ μή του. Ο ι α να μ ν ή σ εις τη ς «θεία ς» δ ίνο ντα ι με μια σειρά εικό νω ν (σε ενεστώ τα κ α ι α όρ ισ το χρόνο) κ α ι η γραφή θυμίζει έντονα picaro (πίκαρο).

1970 Δ ια μ ο ν ή σ τη ν Αργεντινή.

1971 Α π ε σ τ α λ μ έ ν ο ς τη ς Observer στη Χ ιλ ή . Ε π ισ κ έ π τε τα ι κ α ι πά λι την Αργεντινή. Δ ημ ο σ ιεύ ε τα ι το πρώ το μέρος τη ς α υτοβιογρα­ φίας του με το ν τίτλ ο A Sort o f Life (Σ το ιχ εία ζωής).

«Στο βιβλίο Ταξίδια με τη θεία μου, ο Χένρυ συνειδητοποιεί το π ώ ς η ζωή μιμείται την τέχνη όταν γράφει: "Σκέφτομαι μερικές φορές, ότι η ζωή μας διαμορφώνεται περισσότε­ ρο από τα βιβλία παρά από τους αν­ θρώ πους” . Και συμπεραίνει ότι η έλλειψη α γάπης στη δική του ζωή ο­ φειλόταν ίσω ς στο ότι η βιβλιοθήκη του πατέρα του " δ ε ν περιελάμβανε τα σωστά βιβλία” . Ό τ ι αυτή η άπο­ ψ η απηχεί τα συναισθήματα του ί­ διου του Γκρην είναι φανερό από τα διάφορα προσω πικά " α νέκ δο τα ” (τις αναφορές στον εαυτό του και τη χρησιμοποίηση πραγματικών ονο­ μάτων) που υπάρχουν στο μυθι­ στόρημα».

(Paul O ’Prey: A reader’s Guide to Graham Greene)

1973 Δ η μ ο σ ιεύ ε τα ι το μυθιστό ρ η μά του The Honorary Consul (Ο επί­ τιμ ο ς Π ρ ό ξ εν ο ς) που πρ αγματεύεται τη ν η θική που επιβάλλουν οι περιστάσεις. Σ τ ο επίκεντρο του μ υθιστο ρ ή μα το ς βρ ίσ κετα ι το ηθ ικό πρ όβ λημ α του κ α τ ά π ό σο η βία μ πορ εί να α ποτελέσει π ο λιτικ ό μ έσ ο για την επίτευξη ενό ς χ ριστιανικ ο ύ σ κοπού. Η π λοκή έχ ει ω ς σ κ η ν ικ ό ένα μ ικ ρό χωριό τη ς Α ρ γεντινή ς, κ ο ν τά σ τη ν Π αρ α γο υάη, μια «ήσ υχη επ α ρ χία» εξα θλιω μένη από τη φτώ χεια κ α ι τη ν τυραννία. Τ α πρ οβ λή μ α τα ξεκ ινούν από έναν τυπ ικό τρ ιτ ο κ ο σ μ ικ ό ιερω μένο που σ ’ αυτήν τη ν περίπτω ση εξεγείρεται π α ίρ νο ντα ς τα όπλα.

1975 Ε κ δ ίδ ε τα ι το τελευταίο του θ εατρικό έργο The Return of A. J. Raffles (Η επιστροφή του A .T . Ραφ λς).

1978 Δ ημ ο σ ιεύ ε τα ι το μ υθιστό ρ η μά του The Human Factor (Ο ανθρώ­ πινος παράγοντας). Ο Γ κ ρ η ν ά ρχισ ε να γράφει α υτό το μυθιστό ­ ρημα αμέσω ς μ ετά το The Comedians κ α ι το θέμα του α φορούσε τη ν ισ το ρία ενό ς Ά γ γ λ ο υ διπλού πρ άκ το ρ α, του M au rice Castle, που έδινε α πόρ ρ ητες πληροφορίες σ τη Σ ο β ιε τικ ή Έ ν ω σ η . Σ τ α -

Η εισβολή της περιπέτειας στην κα­ νονική ζωή είναι ένας από τους κα­ νόνες που διέπουν εκείνα τα βιβλία του Γκρην που μπορούν να χαρα­ κτηριστούν σαν θρίλερ. Ο ίδιος λέει, για το βιβλίο του Ο ανθρώπινος πα­ ράγοντας: « Ή θελα να παρουσιάσω την Υπηρεσία [κατασκοπείας] χ ω ­ ρίς κανέναν ρομαντισμό, σαν τρόπο ζω ής, με ανθρώ πους που πηγαίνουν

αφιερωμα/37 μ ά τ η σ ε ό μω ς τη συγγραφή μ ό λ ις ξ έσ π α σ ε το σ κ ά ν δ α λ ο τη ς π ρ α γ μ α τικ ή ς ισ το ρ ία ς του Κ ιμ Φ ιλ μ π ς που το ν γνώ ριζε π ρ οσ ω ­ π ικ ά α π ' ό τα ν δούλευε κ α ι ο ίδιος για τη ν κ α τ α σ κ ο π εία κ α ι είχε από τό τε σ κ ο π ό να γράψ ει ένα τέ το ιο μυθιστόρ ημα .

1980 Δ η μ ο σ ιεύ ε τα ι το δεύτερο μέρ ος τη ς α υτοβιογραφ ίας του που πε­ ρ ιέχει κ α ι πο λλές από τις εισαγω γές το υ σ τα βιβλία του, μ ε το ν τίτλ ο Ways of Escape (Τ ρ όπ ο ι Φυγής). Ε π ίσ η ς δ ημ ο σιεύει το μυ­ θ ιστόρ ημ ά του Doctor Fischer of Geneva or The Bomb Party (O Δ ό κ τω ρ Φ ίσερ τη ς Γενεύη ς ή Τ ο εκ ρ η κ τ ικ ό πάρτυ) που είνα ι πολύ δια φ ορ ετικό α π ’ ό λα τα προηγούμενα μ υ θισ το ρ ή μα τά του κ α ι ο ίδιος το περιγράφει ω ς μ υθιστό ρ η μα μαύρου χιούμορ.

1981 Δ η μ ο σ ιεύ ε τα ι μ ια σειρά σ υνο μ ιλιώ ν του με τη M arie-Frangoise A lla in όπου συνεχίζει ν α εξ ετά ζει κ α ι να σ υζη τά το ζή τ η μ α τη ς σ χέ σ η ς τη ς π ο λ ιτ ικ ής με τη θρησκεία, με τίτλ ο L ’autre et son double (Ο Ά λ λ ο ς κ α ι το είδω λό του).

1982 Δ η μ ο σ ιεύ ο ν τα ι το μ υθιστό ρ η μά του Monsignor Quixote (Μ ο ν σ ινιόρ Κ ιχ ώ τη ς ) κ α ι τ ο φυλλάδιο J ’Accuse: The Dark Side o f Nice (Κα τηγορώ : Η σ κ ο τειν ή πλευρά τη ς Ν ίκ α ια ς ).

1983 Δ η μ ο σ ιεύ ο ν τα ι τα θ εα τρ ικά Yes and No (Ν α ι κ α ι Ό χ ι) κ α ι For whom the Bell Chimes (Γ ια πο ιο ν η χ εί η κ α μ π ά να ).

1985 Δ η μ ο σ ιεύ ε ι το Getting to know the General (Μ α θ α ίν ο ν τ α ς το στρ ατηγό ) που α ναφ έρεται σ τη φιλία του με το σ τρ α τη γό Το ρ ίγιο, το ν Π ρ ό εδ ρ ο του Π α ν α μ ά .

1989 Σ υ μ μ ετ έχ ει ενεργά σ τη ν επ ίσ η μ η υπ οδοχή του Ν τ α ν ιέ λ Ο ρ τέγκα, τό τε προέδρου τη ς Ν ικ α ρ ά γ ο υ α ς σ το Λ ον δ ίν ο. Δ η μ ο σ ιεύ ε τα ι το μ υθιστό ρ η μά του The Captain and the Enemy (Ο λο χ α γ ό ς κ α ι ο εχθρός).

1991

καθημερινά στο γραφείο τους για να συμπληρώσουν τα ένσημά τους, σ’ ένα σκηνικό που μοιάζει πολύ μ ' αυ­ τό που έχει το οποιοδήποτε επάγ­ γελμα - είτε αυτό λέγεται τραπεζοϋπάλληλος, είτε διευθυντής επιχείρη­ σης - μια ακίνδυνη ρουτίνα, και μέ­ σα στον κάθε χαρακτήρα [να διαφαίνεται] η πιο σημαντική προσω πική του ζω ή ...» (Τρόποι φυγής)

38/αφιερωμα

Έφη Α. Λαμπαδαρίδου Στον Ά γ γ λ ο ποιητή, μυθιστοριογράφο, σ υγ­ γραφέα θεατρικών έρ ­ γω ν και έργω ν κατασκο­ πείας και τρόμου, Graham Greene (Γκράχαμ Γκρην, 1904-1991), δόθηκαν κατά καιρούς π ολλές ονομασίες, αλ­ λά ποτέ δεν χαρακτηρί­ στηκε βαρετός. Τα πολ­ λαπλά θέματα, που βγα ίνουν από την πλο­ κή και τους χαρακτήρες των σαράντα έξι βι­ βλίων που έγραψε, φα­ νερώνουν την αναζήτη­ ση του ανήσυχου πνεύ­ ματός του που έσβησε πρόσφατα. Η προσήλω­ σή του στη θρησκευτι­ κότητα του ατόμου σε συνδυασμό με την τρι­ κυμιώδη ιδιοσυγκρασία του έδωσαν αφορμή στους κριτικούς να τον χαρακτηρίσουν Μανιχαίο,1 Γιανσενίτη,2 και υπαρξιστή.

Το ταξίδι του Γκράχαμ Γκρην ο λλο ί τον κατηγ ό ρησ αν για προπ αγανδιστή του Ρ ω μ α ιο κα θο λικ ισ μ ού κ α ι ά λλο ι γιατί ή ­ τα ν Κ α θο λικ ό ς. Τ ο βαθύ α ίσθημα δικ α ιοσ ύνη ς που τον διέκρινε για τη ν κ αταπ ίεση τω ν αδυνά­ τω ν κ α ι την π ρ οσ τα σία τους, τού χάρ ισ ε το ν τ ί­ τλ ο του ειρηνοποιού. Π α ρ α ιτή θ η κ ε από τη ν Α μ ε ­ ρικα νικ ή Α κ α δ η μ ία Τεχνώ ν σε ένδειξη δια μ αρ τυ­ ρίας για τη ν α νά μ ιξη τη ς Α μ ε ρ ικ ή ς σ τα εσω τερι­ κ ά τη ς Ν ο τιο α ν α το λ ικ ή ς Α σ ία ς κ α ι επέστρεψε το πα ρά σ ημ ο τη ς Λ εγ εώ νος Τ ιμ ή ς σ το Γ α λ λ ικ ό Κρ ά τος, γιατί πίστευε ό τι η Γ α λ λ ικ ή αστυνο μ ία π α ρ α σ κ η ν ια κ ά υποστήριζε το ν γα μπρ ό ενό ς πα­

Π

λιού φίλου του ν α πάρει με αθέμιτα μ έσ α τη ν κ η ­ δεμονία τ η ς κ όρ η ς του. Γ Γ αυτές τ ις π ρ άξεις που το ν α π ο κ ά λ εσ α ν ξιπα σμένο, α σή μ α ν το «εφευρε­ τικ ό γραφιά» α λλά κ α ι συκοφάντη. Τ ο ν υποψιά­ σ τη κ α ν για α νά μ ιξη σ ε ύποπτα κ υκλ ώ μ α τα , γ ιατί είχε σ το ν πό λεμ ο υπηρετήσει σ τη ν Intelligence Service κ α ι από πολύ νέο ς είχε δείξει ζω ηρό εν­ διαφέρον για το ν Κ ο μμ ο υ ν ισ μ ό κ α ι το ν Κ α θο λικ ι* Για την απόδοση των τίτλων των βιβλίων του Γκρην στα ελ­ ληνικά συμβουλευτείτε το Χρονολόγιο, όπου αναφέρονται ό­ πως κυκλοφόρησαν στην Ελλάδα (Σημ. τ. Επιμ. του αφιε­ ρώματος).

αφιερωμα/39 σμό. Π ρ ο σ χ ώ ρ η σ ε σ το ν τελευταίο πριν πα ντρ ευ­ τεί την Κ α θ ο λ ικ ή νέα, V ivien Dayrell-Brow ning, κ α ι εξέφ ρασε α περίφ ραστα το ν α ντι-α μ ερ ικα νισ μ ό του ό τα ν είπε πω ς α ν ή τα ν να δια λέξει μ ετα ­ ξύ Α μ ε ρ ικ ή ς κ α ι Σο β ιε τικ ή ς Έ ν ω σ η ς , χω ρ ίς συ­ ζήτηση θα διάλεγε τη δεύτερη. Σ τ η ν π ολυτάρ αχη ζωή του έγινε π λούσ ιο ς από τα συγγραφικά δι­ κ α ιώ μ α τα τω ν πολυάριθμω ν βιβλίω ν του, κ α ι τα χ ρ ή μ α τα που του απέφ εραν μ ερ ικ ά α π ’ αυτά που έγιναν τα ινίες. Α κ ό μ α , κ έρ δισ ε επ τά διεθνή βρα­ βεία. Σ τ ις δ εκα ετίες τω ν 1950 κ α ι 1960 έγινε θε­ σ μ ό ς κ α ι τα βιβλία του δια β ά ζο ν τα ν από ένα ευ­ ρ ύτατο κοινό, τους πιο α π α ιτη τικ ο ύ ς κ ρ ιτικ ού ς κ α ι π α ν επ ισ τη μ ια κ ο ύ ς καθηγητές, κ ι α κ ό μ α περ ιέχο νταν σ τη δ ιδ α κ τέα ύλη Γυμ να σ ίω ν, Κο λ λ ε γίω ν κ α ι Π α ν επ ισ τη μ ίω ν. Α ν ά μ ε σ α σ τα μυθιστορ ή μ α τά του πρόφ τασε να γράψ ει κ α ι τ η δ ικ ή του ισ το ρ ία σε δύο α υτο-βιογραφ ικούς τόμους, που ο ­ ν ό μ α σ ε A Sort o f Life * (1971), όπου α φηγείται τη ζωή του μ έχρι το 1930, κ α ι W ays o f E scap e (1980), όπου π ερ ιλ α μ β ά ν ον τα ι οι τέσσ ερ ις επ ό μ ενες δε­ καετίες. Μ π ο ρ ε ί να μ ην πρ ω τοτύπησε, σ α ν μερι­ κού ς « μ εγά λο υς αγνοημένους», είνα ι ό μω ς ένα σπ άνιο π α ρά δειγμα ενό ς επ ιτυχημένου κ α ι πολυτιμη μ ένο υ κ α λ λ ιτέχ νη που η επιτυχία δεν μπόρ ε­ σε να χαλάσ ει. Ο ύτε, όμω ς, μπ όρ εσ ε η επιτυχία να εξα λείψ ει το «θρ α ύσμ α πάγου» α π ό τη ν κ α ρ ­ διά αυτού του κ α λ λιτέχ νη, που ο ίδ ιος ή ξερ ε ό τι υπήρχε (Kelly, 19). Γ ια τ ί πα ρα κ ολο υθ ούμ ε την πληθω ρική π ρ οσ ω π ικ ότη τα του G raham Greene να υποφέρει συνεχώ ς σ τη ζωή κ α ι σ το έργο του, που συνθέτουν μ α ζί ένα μ ακ ρ ινό, σ υ μ β ο λικ ό τ α ­ ξίδ ι από τη χαμ ένη α θω ότητα τη ς π α ιδ ικ ή ς η λι­ κ ία ς σε μια βαθιά α ίσθηση π ρ οδ οσ ία ς α πό τις π ρ α γ μ α τικ ό τη τες που σ υνα ντά μ εγα λώ νο ντας σ το ν α τελή κ ό σ μ ο μας. Τ ο θ εμ α τικ ό τούτο τα ξ ίδ ι δείχνει πολύ καθαρ ά τη μεταφορά τω ν δ ικ ώ ν το υ βιω μάτω ν σ το υς χ α ­ ρ α κ τήρ ες το υ σε μ ια α να ζή τη ση α ιτία ς κ α ι α πο ­ τελέσ μ α τος. Α ρ χ ίζ ε ι με το α ίσθ η μ α το υ ο ίκτου, που ο ίδ ιος το πο θετεί σ τη ν πρώ ιμη η λ ικ ία του (Kelly I) 3, γ ια τί ο σ π όρ ο ς του ο ίκτου ανα πτύ χθ η ­ κ ε με τα χρό νια σε ένα κ α τ α θ λ ιπ τ ικ ό θέμα που β α σά νισε κ α ι το ν Greene κ α ι τους χ α ρ α κ τή ρ ες τους. « Τ ο θρα ύσμα το υ πάγου σ τη ν κ αρ διά του», όπω ς αναφέρει ο ίδιος, φα ίνεται πω ς ή τα ν το α ­ ναπ όφ ευκτο α π οτέλεσ μ α τη ς έλλειψ ης μ ια ς ζε­ σ τή ς σ χέ σ η ς του νεαρού G rah am με το υς γονείς του. Π α τ έ ρ α ς του ή τα ν ο α π ό μ α κ ρ ο ς Charles H e n ry G raham , καθ ηγητής τη ς Ισ το ρ ία ς κ α ι Κ λ α ­ σ ικ ή ς Φ ιλολογίας, σ το σ χο λείο του Berkham sted του Hertfordshire, όπου έμεναν. « Σ α ν διευθυντής του σχο λείου ή τα ν α κ ό μ α πιο α π λ η σ ία σ το ς από τη ν α κ α τά δ εκ τη μ ητέρ α μ ας», σ ημειώ νει ειρω νι­ κ ά ο Greene π ολύ αργότερα, « μ ια γυ να ίκ α με ψυ­ χρή π ουριτα νική ομορφιά, που φ α ινότα ν ν α ξέρει π ά ντα να διαλύει τη σ ύγχυση α νά μ εσ α σ το κ α λ ό κ α ι σ το κ α κ ό κ α ι ν α διαλέγει τ ο κ α λ ό » (Kelly 1).

Φ αίνεται, λοιπόν, πω ς α υτές οι αντίθ ετες δυνά­ μεις, από το ένα μέρος, κ α ι η αδυναμ ία του α ν ­ θρώπου ν α κ ά ν ει π ά ντα τη σ ω σ τή εκ λογή είνα ι έ­ ν α θέμα που το ν α π α σ χ ό λ η σ ε πολύ σοβα ρ ά στα μ ετέπ ειτα χρόνια. Α π ό τη σ χο λ ικ ή η λ ικ ία μετα φ έρο ντα ι τα π ερισ­ σ ότερ α β ιώ μ ατα που σ η μά δεψ α ν τη ν προσω πι­ κ ό τ η τα του νεαρού G raham . Α π ό τα δέκα χρόνια σ τα ο ποία σ υ νο λικά φ οίτησε σ το σ χο λείο που διηύθυνε ο πα τέρ α ς του, τα πέντε τελευταία κ α τ έ­ λ η ξ α ν να γίνουν « π ρ α γ μ α τικ ή κ όλ ασ η , εξα ιτία ς τη ς α π οξένω σ η ς που ένιωθε - σ α ν γιος του διευ­ θυντή - από τα ά λλα α γόρια » (Kelly, 2). Τ ο θέμα τη ς φυγής, ολοφάνερο σ το ν τίτλ ο του δεύτερου τό μ ου τη ς αυτο-βιογραφίας του, Τρ όποι φυγής, α π ό τη μονο το νία, τη ν τα πείνω σ η κ α ι το ν πόνο, π ρ οκλήθηκε, λοιπόν, από τα β ιώ μ ατά του σ το σχολείο. Ε ξά λ λο υ , ο π ο υριτα νικό ς κ ώ δ ικ ά ς τω ν σχο λείω ν Β ικ τω ρ ια ν ή ς Ε π ο χ ή ς , που π α ρ ’ όλη την επίβλεψ η τω ν μ αθητώ ν δεν μ πορ ούσε να α να χ α ι­ τίσ ε ι τη ν επ έκτα σ η τη ς ομοφ υλοφ ιλίας σ τα σ χ ο ­ λεία, άφησε α νεξίτη λα σ η μ ά δ ια σ το υς χ α ρ α κ τή ­ ρες του Greene: ελ ά χ ισ το ι α π ολ α μ βά νο υν το σεξ. Ο ερ ω τισ μ ός το υς π ρ οκ α λεί το φόβο, ενο χή κ α ι Τα γυαλιά του, η ατζέντα του, ένα τηλεγράφημα και μια κάρτα.

40/αφιερωμα αποστροφ ή. Μ ια σ κηνή ερω τική συνήθω ς περιγράφεται βέβαια δ ια κ ρ ιτικ ά , χω ρ ίς ρεαλισμό, α λλά σε κ ά π ο ιο ά θλιο ή απόκρυφο μέρος. Η πο λ­ λή απέχθεια του Greene για τους ομοφυλόφ ιλους φ αίνεται να το ν βοήθησε να αποφύγει το βίτσιο. Π ά ν τ ω ς οι ομοφυλόφ ιλοι χ α ρ α κ τή ρ ες του παρου­ σ ιά ζον τα ι α π ειλ ητικ οί εγω ιστές, ά σ π λ α χ ν ο ι κ α ι α ν ά ξιο ι εμπισ τοσ ύνης. ανασφ άλεια κ α ι ανη σ υχία που ένιωθε σ αν π α ιδί ο Greene για τη ν α σ κ ή μ ια κ α ι τη ν ψυ­ χ ρό τητα του π ερ ιβά λλοντος του, κ α τέλ η ξ α ν πρώ τα σ ε φόβους που ξεπηδούσ αν από το α συνεί­ δητο σ τα π α ιδικ ά του ό νειρα κ α ι έπειτα δίνοντα ν σ το υς χ α ρ α κ τή ρ ες του. Σ ε νεαρή η λ ικ ία φοβόταν τα πουλιά, τις νυχτερ ίδες κ α ι το θ άνατο σ το νε­ ρό. Τ ο β ρ ίσ κουμε σ το υς A n th o n y Farrant κ α ι Pinkie Bro w n σε μ ερ ικ ά από τα πρώ τα έργά, το England Marne Me κ α ι Brighton Rock. Ή τ α ν επό ­ μενο για το ν νεαρό συγγραφέα να ζη τή σει ό χι πια δρόμους, α λλά «λεωφόρους φυγής α πό τη ν κ α τ ά ­ θλιψ η που το ν βα σά νιζε ό λο κ α ι π ιο πολύ» (Kelly 4). Τ έ σ σ ερ ις α πόπειρες α υ το κ το ν ία ς έπεισαν, ε­ πιτέλους, το ν πα τέρα του να το ν σ τείλει για θερα­ πευτική ψ υχανάλυση. Η φυγή του από το κ α τ α ­ π ιεσ τικό περιβά λλον του σπιτιού του ή τα ν μ ια α ­ πό τις ευτυχέστερες α νά πα υλες τη ς ζω ής του συγγραφέα. Γυρ ίζο ν τα ς α να νεω μ ένος από τη θε­ ραπεία, ά ρχισ ε να γράφει φ α ν τα σ τικ ές ιστοριούλες. Φ α ίνετα ι πω ς η εξω τερίκευση τω ν απωθημένω ν βιω μάτω ν έσωσε, τελικ ά, το ν νεα ρό συγγρα­ φέα από την α υτο κτον ία ή τη ν τρ έλ α κ α τ ά τα χ ρό νια που σπούδαζε Ισ το ρ ία σ το Κ ο λλέγιο Balliol τη ς Οξφ όρδης. Η εποχή αυτή, η ο ποία ενσω ­ ματώ νει το ν ψ υχικό δυϊσμό του, π α ρο υσ ιάζεται πολύ αργότερα σ τους χ α ρ α κ τή ρ ες τω ν έργων A Burnt-Out Case (1961) κ α ι Travels with My Aunt (1969), σ αν δ ια μ ά χ η α νά μ εσ α σε δύο σ υμβο λικές χώρες, σ τις ο ποίες ο συγγραφέας κ α τοικ εί, τα ουράνια κ α ι την κ όλασ η . Ο ι χ α ρ α κ τή ρ ες του περνούν ξ α ν ά κ α ι ξα ν ά τη ν ά π ιασ τη δια χω ριστική γρ α μμ ή α νά μ εσ α σ τη χα ρ ά κ α ι σ το ν πόνο, σ την ηρ εμ ία κ α ι σ το μαρτύριο, σ τη ν καλοσ ύνη κ α ι σ τη ν κ ακ ία . Κ α τ ά το 1923, όμω ς, ο Greene έ­ πεσε ξανά σ τη κ α τα θ λ ιπ τικ ή του μελα γχολία . Τ ό τε ανα κ άλ υψ ε μια πρω τόγνω ρη έκ σ τα σ η που έδινε ν όημ α σ την ύπα ρξή του, δη λαδή σ το ν κ ίν ­ δυνο ν α παίζει με ένα περίστροφο α κ ο υμ π η σ μ έν ο σ το ν κ ρότα φ ό του Ρ ώ σ ικ η ρουλέτα. Αφ ού γλίτω ­ σε το θ άνατο έξι φορές μ έσ α σε πέντε μήνες, βα­ ρέθηκε κ ι αυτόν το ν τρόπο φυγής, χω ρ ίς να α ­ παλλα γεί κ α ι α πό τ ο φόβο τη ς π λ ή ξη ς κ α ι τη ρο­ πή του να α μβλύνει το φόβο εκ θέτο ν τα ς τ ο ν εαυ­ τό του σε κινδύνους που μπορ ούσα ν να φέρουν το θάνατο. Έ τ σ ι, κ α ι ο ι « εκ δ ρ ομ ές» του σ τη ν Α φ ρ ι­ κή, σ το Μ ε ξ ικ ό κ α ι το Β ιετνά μ, σ τη διά ρ κεια που οι χώ ρες σ πα ρ ά ζο ντα ν από α ιμ α τη ρ ές επ α ν α σ τά ­ σεις, επ α ν α λ ά μ β α ν α ν έναν ά λλο τύπο Ρ ώ σ ικ η ς

Η

ρουλέτα ς για να ξεφύγει από το τυρ α ννικό α ίσθη­ μα του κενού σ τη ζωή του. Η πο ιη τική συλλογή Babbling April (1925) ήτα ν το πρώ το δ η μ ο σίευμα τη ς κ αρ ιέρ α ς του τη χ ρο ­ νιά που αποφ οίτησ ε από το Κολλέγιο. Δ ε ν είχε ε ­ πιτυχία, κ α ι γΓ αυτό ο Greene δεν δημοσίευσε π ο­ τέ ξα ν ά ποίηση. Α λ λ ά η δη μοσιογρ α φ ική καριέρα που διά λεξε το ν βοήθησε ν α δουλέψει το ύφος του μ υθιστοριογράφου. Σ τ α 1929 το έργο του Man Within πούλησε ο κτώ χ ιλιά δες αντίτυπ α, ένα ρε­ κ όρ επ ιτυχ ία ς που.έκανε το ν εκ δό τη του, W illiam Heinem ann, να τόυ προσφέρει ε ξ α κ ό σ ιες λίρες το χρόνο επί τρ ία χρό νια υπό το ν όρο να του παραδώ σει τρ ία α κ ό μ α μ υθιστορ ήμα τα . Τ ο επ α ν α σ τα ­ τικ ό σ το ιχείο σ το χ α ρ α κ τή ρ α του Greene, όμω ς, είχε πια αφυπνιστεί. Ε π ειδή τα μ υθιστο ρ ή μα τα The Name of Action (1930) κ α ι Rumour at Night­ fall (1931) γρ ά φ τηκ α ν κ άτω α π ό τη ν πίεση προ­ καθ ορ ισ μένω ν ημερομηνιώ ν, ή τα ν α ποτυχίες που ο συγγραφέας α ργότερα απέσυρε α πό τη ν κ υ κ λ ο ­ φορία: η δρ άσ η τους ή τα ν επιτηδευμένη κ α ι οι χ α ρ α κ τή ρ ες τους χω ρ ίς ζωή. Ξ ανα γύρισε κ α ι έμεινε σ τή δημοσιογρα φ ία μ έ­ χρι το 1940 κ α ι έγινε δ ιά σ η μ ο ς ξανά με το τρ ίτο μ υθιστό ρ η μα που χρω σ το ύσε σ το ν Heinem ann, το Stamboul Train (1932), αν κ α ι το τρ ιετές σ υμ ­ βόλα ιό του είχε λήξει. Τ ο βιβλίο δημ ο σιεύτη κ ε σ τη ν Α μ ε ρ ικ ή με το ν τίτλ ο Orient Express κ α ι έγι­ νε η βάση εν ό ς φιλμ τη ς 20th Century Fox. Π ρ ιν από τη δημοσίευσή του είχε α ρχίσ ει το μ υθιστό­ ρ ημά του I t ’s a Battlefield, που δ η μ ο σιεύτη κ ε το 1934. Κ Γ αυτού του έργου ο σ π όρ ο ς βγήκε από έ­ να πα λιό όνειρο που το ν είχε τα ρ ά ξ ει πολύ. Π α ­ ρ όλο δε που κ ι α υτό εξετά ζει τ ο θέμα τη ς προδο­ σ ία ς κ α ι ευθύνης που είχε π α ρο υσ ιασ τεί κ α ι στο The Man Within για να επ ικρ ίνει τη ν κ οινω νικ ή α­ δ ικ ία κ α ι υπ ο κρ ισ ία τω ν σύγχρονω ν θεσμών, το βιβλίο αυτό δεν είνα ι προσφ ιλές σ το ευρύ κοινό. Τ ο επό μ ενο μυθιστό ρ η μά του, England Made Me, που δ η μ ο σιεύτη κ ε σ τη ν Α μ ε ρ ικ ή με τ ο ν τίτλο Shipwrecked, αναφέρεται σ τη ζοφερή όψη μ ια ς κ οινω νία ς χω ρ ίς θεό, κ α ι πα ρουσ ιάζει για πρώτη φορά το το λμ η ρ ό θέμα τη ς α ιμ ομ ιξία ς. Τ ο ψ υχολογικό τα ξ ίδ ι του Greene γίνετα ι εντε­ λώ ς φ ανερό σ τα χρόνια 1934 κ α ι 1935, ό τα ν ξ εκ ι­ νά με τη ν εξαδέλφη του, Barbara, για ένα επίπονο τα ξ ίδ ι σ τη Λ ιβ ε ρ ία με το σ κο π ό να γράψει ά λλο ένα μυθιστόρημα. Έ τ σ ι βγήκε το Journey without Maps (1936), ένα τα ξ ίδ ι α να ζή τη σ η ς σ το ασυνεί­ δητο - τη ν ανθρώπινη κ αρ διά που σ υμβο λίζεται σ τα έργα του Greene, όπω ς κ α ι σ το Heart o f Dar­ kness του C o nra d α πό τη ν Α φ ρική . Ο ίδ ιος γράφει χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ά : Είναι κά π ο ιες στιγμές α νυπομονησίας, ότα ν κα ­ νείς βαριέται να αναπαύεται στο σκηνικό της πολιτείας κα ι προτιμά να του λείπουν οι ανέσεις α πό την πιθανότητα να βρει - υπάρχουν χίλια

ονόμ ατα γι’ αυτό - τα Ο ρυχεία του Βασιλιά Σολομώ ντα, ή «την κα ρδιά του σκοταδιού», ή τη θέση του μ έσα στο χρόνο, βασισμένη στη γνώση όχι μόνο του παρόντος του αλλά και του παρελ­ θόντος α πό το οποίο έχει προέλθει (Kelly 9). Η ά λλη σ η μ α ν τικ ή π α ρότρ υνση για να κ ά ν ει το τα ξ ίδ ι σ τη Λ ιβ ε ρ ία σ χε τίζετα ι πολύ σ τενά με π ο λ­ λά ά λλα μ υθισ το ρ ήμα τά του: είνα ι η προσπάθεια να γυρίσει σ τη ν α π λό τη τα τη ς π α ιδ ικ ή ς η λικία ς, κ ι α κό μα , είνα ι το θ έμα τη ς πρ οδ ομ ένη ς α θω ότη­ τα ς που α να φ α ίνεται σ τα βιβλία The Man Within, σ το The Ministry o f Fear (1943), σ το The Heart of the Matter (1948), σ το A Burnt-Out Case (1961), κ α ι σ το The Honorary Consul (1973) μ ετα ξύ ά λ ­ λων. Α ν κ α ι σ το A Journey without Maps το θέμα είνα ι η επανεύρεση τη ς α ίσ θ η σ η ς τη ς α θω ότη τα ς που α μα υρ ώ θ ηκε από το ν π ο λιτισμ ό , η επα ναφ ο­ ρά του θ έμ α το ς σ ’ ό λα τ α έργα που αναφ έρθηκαν πα ρα πά νω δείχνει να υπά ρχει κ ά π ο ια τρ α υ μ α τι­ κή εμ πειρία σ τη νιότη του Greene, που έγινε έ μ ­ μονη ιδέα για τη διαφ ορά μ ετα ξύ του τί έπρεπε να είνα ι ο κ ό σ μ ο ς κ α ι τί είνα ι σ τη ν π ρ α γ μ α τικ ό τη ­ τα. Σ α ν το υς Livingstone, Stanley, R im ba u d κ α ι C onrad, ο Greene β ρ ίσ κει ό τι η α π ά ν τη σ η σ τη ν έμ μ ο ν η ιδέα του είνα ι η εξερεύνηση του πρω τογο­ ν ισ μο ύ του ανθρώπου τη ς Α φ ρ ική ς. Κ α ι λέγει: « Ο Freud για πρώ τη φορά μ α ς π ρόσφερε τη ν επίγνω ­ ση εκ είνω ν τω ν π ρ ογονικώ ν νημάτω ν, τα οποία α κ ό μ α υπά ρχουν σ το α συνείδητό μας, για να μ α ς φέρνουν π ρ ος τα πίσ ω » (Kelly 10). Κ α ι συνεχίζει:

Οι συγγραφείς (Rim baud και Conrad) γνώριζαν το σκοπό. Α λλά κανείς δεν είναι σίγουρος πω ς οι εξερευνητές (Livingstone κα ι Stanley) γνώρι­ ζαν τη φύση τη ς γοητείας, την οποία α σκούσε η Α φρική σ ’ αυτούς με τη βρωμιά, τις α ρρώστιες, τη βαρβαρότητά τη ς και με την εξοικείωσή τους μ ’ όλα αυτά (Kelly 10), τα ν γύρισε σ το « π ο λ ιτισ μ έ νο » μ έρ ος τη ς Α ­ φρικής, ο Greene εξέφ ρασε κ α ι π ά λι τη βα ­ θιά απογοήτευσή του για το ν τ ρ ό π ο με το ν οποίο είχε ο ά νθρω πος κ α τ α σ τρ έφ ει τη ν π α ιδικ ή η λ ικ ία του. Κ ι όμω ς, για χ ρό ν ια ο ι ήρω ές του ανα ζη τούν το ν χ α μ έν ο κ όσ μο , ο Q uerry σ το A Burnt-Out Ca­ se σε μ ια π α ρο ικ ία λεπρώ ν κ α ι ο Scobie σ το The Heart of the Matter σ το κ α μ ίν ι τη ς τ ρ ο π ικ ή ς ζέ­ σ τη ς σ τη Ν ό τ ια Α φ ρική . Τ ο θρίλερ, A Gun for Sale, που μ ετο ν ο μ ά σ θ η κ ε σ τη ν Α μ ε ρ ικ ή This Gun for Hire (1936), είνα ι μια μ ελ ο δ ρ α μ α τικ ή ισ το ρ ία όπου σ το πρόσω πο του «κυνη γ η μ ένου» πρω ταγω νιστή ο συγγραφέας υ­ π ο στη ρίζει τη ν ο ρθ ότη τα του η θικού κ λ ίμ α τ ο ς , κ α ι ειδ ικ ά το ν πα τρ ιω τισ μ ό που επ ικρ α τού σ ε κ α ­ τά τα χ ρό ν ια τη ς εφ ηβείας του, α λλά εξέλειψ ε σ τα μ έσ α τη ς δε κ α ετία ς του 1930. Ε ίχ ε κ ιό λ α ς α ρχίσ ει το βιβλίο του, Brighton Rock, ό τα ν ο πι­ σ τό ς του εκ δό τη ς, Heinem ann, το ν έσ τειλε σε ει­ δικ ή α π οσ το λή σ το Μ ε ξ ικ ό , για να γράψει για το υς θ ρη σ κευτικ ο ύς διω γμούς τω ν Κ α θ ο λ ικ ώ ν σ το Μ ε ξ ικ ό . Τ ο α π οτέλεσ μ α β γήκε με τίτλ ο The Lawless Roads (1939) (Another Mexico σ τη ν Α μ ε ­

Ο

42/αφιερωμα ρική). Η εμπειρία που α πεκ όμ ισ ε από εικόνες κ α ­ τατρεγμένων Μ εξ ικ α ν ώ ν προσφύγων, άδειω ν σ πιτιών κ α ι λεηλατημένω ν εκκλησιώ ν, απορημέ­ νων προσώπων που ρωτούσαν το γιατί, χα ρ ά χ τη ­ κ ε στην κ αρδιά του χωρίς να τον αφήνει να ξ απ ο ­ στάσει. Π ο λ λ ο ί από τους χ αρ ακ τή ρ ες κ α ι τα σ κην ικ ά του Μ ε ξ ικ ο ύ που εμφ ανίζονται σ το αρι­ στούργημά του, The Power and the Glory (1940), α νάγονται σ ’ αυτό τ ο Μ εξ ικ ό . Μ ε τη δημοσίευση του Brighton Rock (1938), οι κ ρ ιτικ οί τον βάπτισ αν « Κ α θο λικ ό συγγραφέα», αν κ α ι το βιβλίο εί­ χε αρχίσει πριν από την κ α μ π ά νια στο Μ εξ ικ ό . Βέβαια, κ α ι ο ίδιος ο Greene π αραδέχεται πως α­ νακάλυψ ε κάποια μ υ στικ ιστικ ή πίστη στον πα­ ραφθαρμένο Κ α θ ο λ ικ ισ μ ό του ήρωά του, Pinkie, κ α ι την αγιοπρεπή α θω ότητα τη ς κ οπέλα ς του, Rose. Η ετικ έτα του «Κα θο λικ ο ύ συγγραφέα» ξεχ ά σ τη κ ε μετά την πρώτη έκ δο ση του The Power and the Glory, το οποίο μ ετο ν ομ ά σ τη κε The Labyrinthine W ays σ την Α μ ερ ικ ή . Α υ τή η έ κδοση είχε πολύ περιορισμένη κυκλοφορία, γ ιατί από το ένα μέρος φούντωνε ο πόλεμος κ α τά του Χ ίτλ ερ , κ α ι από το άλλο, το Β α τικ α νό είχε σ ο κ αρ ισ τεί με την ισ τορία του κυνηγημένου κληρικού κ α ι τη ς νόθας κόρ ης του. Μ ε τ ά το τέλο ς του πολέμου, ό­ μως, το έργο κυκλοφ όρησε ευρύτατα, έγινε επι­ τυχημένη ταινία, κ ι α κόμα , ο Π ά π α ς Π α ύ λ ο ς ο Π έμ π το ς διαβεβαίω σε τον Greene ό τι το βιβλίο τού άρεσε πολύ. Στη διάρκεια του πολέμου βγήκε το The Ministry of Fear (1943), μια ισ τορία κ α τ α ­ σκοπείας, γραμμένη στη Sierra Leone τη ς Δ υ τι­ κ ής Α φ ρικής, όπου ο Greene υπηρετούσε σ την Υ ­ πηρεσία Πληροφοριώ ν. Τ ο 1947 εκδίδει το Nineteen Stories κ α ι το 1948 παρουσιάζει το The Heart of the Matter, που έκ α ­ νε τους κ ριτικ ούς του να ξαναθυμηθούν τον « Κ α ­ θ ολικό συγγραφέα», παρόλο που ο Greene ήτα ν ένας « δια μαρτυρόμενος Κ α θ ο λ ικ ό ς» συγγραφέ­ ας, ότα ν φώναζε ό τι ήτα ν ένας συγγραφέας που απλώ ς τύχαινε να είνα ι Κα θο λικ ό ς. Ό τ α ν ο πα­ ραγωγός A lexander K o rd a ήθελε ν α κάνει ένα έρ-, γο για την κ α τοχ ή της Βιέννης από τις τέσσερις δυνάμεις, έστειλε τον Greene για έρευνα. Έ ν α ε­ π ίκαιρο σ κά νδαλ ο για παράνομη δια κίνηση νο­ θευμένης πενικιλίνης έγινε το ένα υσμα για το βι­ βλίο The Third Man (1950). T o 1951, το περιοδικό Life στέλνει τον Greene στη M alaya, κ α ι το απο­ τέλεσ μα αυτού του μέρους του ψυχολογικού κ α ι θεματικού ταξιδιού του ή τα ν The End of the A f­ fair. Μ έν ει στο Β ιετν ά μ με την ιδιότητα του πολε­ μ ικού α νταποκριτή τη ς Sunday Times κ α ι του Fi­ garo. Α μ έσ ω ς μετά η Α γ γλική εφημερίδα τον στέλνει στην Κένυα για α νταπο κ ρίσεις από τις τα ρ αχές που πρ οκά λεσ αν οι M a u M au. T o 1956 ε­ πισ κ έπ τετα ι τη σ τα λινικ ή Π ολ ω νία κ α ι την Α ϊτ ή μετά. Τ ο 1958 ταξιδεύει σ το Βελγικό Κ ο γκ ό, για να σπουδάσει τη ζωή σε μία πα ρο ικ ία λεπρών, κ α ι τον ίδιο χρόνο πάει σ τη ν Κούβα για να ερευ­

νήσει τις κ οινω νικές κ α ι πο λιτικ ές ανα τα ρ αχές τη ς χώρας. Η θεραπευτική ιδιότητα αυτών των τα ξιδιώ ν του σε χώρες που μ ασ τίζονταν από πο­ λέμους, επ α νασ τά σ εις κ α ι αιμ ατο χυσίες φαίνεται σ τα τέσσερα βιβλία που καταγράφουν την εμπει­ ρία του «ταξιδιού» του σ ’ αυτή τη φάση, The Quiet American (1955), Our Man in Havana (1958), A Burnt-Out Case (1961) κ α ι The Come­ dians (1966). Ε ίν α ι φανερό ότι στη μίξη τω ν δύο ρόλων, του δημοσιογράφου κ α ι του μυθιστοριογράφου, ο Greene εξακολουθούσε να μεταφέρει, α κό μα κ α ι σ τη ν ώ ριμη φάση του λογοτεχνικού ταξιδιού του, τις εμπειρίες του ψ υχολογικού τα ξ ι­ διού του στη ζωή. ληροφοριακά αναφέρουμε ο ρισμένα θεατρι­ κ ά έργα που δη μοσιεύτηκαν χωρίς πολλή ε­ πιτυχία α νά μ εσ α σε επιτυχημένα μυθιστορήμα­ τα: The Living Room (1953), το The Potting Shed (1957), The Complaisant Lover (1959), Carving a Statue (1964) κ α ι The Return of A.J. Ruffles (1975). T o μυθιστόρημα Our Man in Havana (1958) είναι σάτιρα τη ς British Intelligence Service. Σ τ η ν αρχή τη ς δεκα ετίας του 1970, ο Greene τα ξ ί­ δεψε στην Αρ γεντινή κ α ι στη Χ ιλ ή γράφοντας The Honorary Consul (1973), που είναι ένα α πό τα καλύτερα έργα του. Μ ε τη δημοσίευση του βι­ βλίου του The Human Factor (1978), που είναι βα­ σ ισμένο στη συνταρ α κτική προσχώρηση του Κ ιμ Φ ίλμπυ - πρώην προϊσταμένου τού Greene στην Intelligence - στη Σο βιετικ ή Έ ν ω σ η , ο Greene α­ ποφάσισε να σ τα μ α τή σ ει τη συγγραφική του καριέρα. Ή τ α ν 74 ετών. Α λ λ ά εννιά μήνες αργότε­ ρα μια ξαφνική ιδέα στην Ε λβ ετία κατέλη ξε σε έ­ να παράξενο μυθιστόρημα, το Doctor Fischer of Geneva or the Bomb Party (1980). Κ α ι το ν ίδιο χρόνο έκ α νε τη δική του ισ το ρία βιβλίο, στον δεύτερο τό μ ο τη ς αυτοβιογραφίας του, Ways of Escape (Τρόποι Φυγής, 1980). Ύ σ τε ρ α από πολ­ λα πλές απόπειρες αυτοκτονίας, ύστερα από το πα ιχνίδι τη ς Ρ ώ σ ικ η ς ρουλέτας, τους πολέμους, τις επα ναστά σεις, τις ζούγκλες, τις εξεγέρσεις τω ν αγρίω ν φυλών τη ς Αφ ρική ς, όπου π ροσπάθη­ σ ε να πεθάνει, νομίζω πω ς έμαθε να ζει β άζοντας σε ενέργεια τον μόνο τρόπο φυγής που του είχε απομείνει: να βγάλει όλα τα απωθημένα κ α ι τα τρ α ύμα τα τη ς ψυχής του σ ’ ένα ψ υχολογικό τα ξ ί­ δι χ αρ ίζοντα ς κ α ι μελετώ ντας τα στους α ξέχα ­ στους χαρ ακ τή ρ ες του. Έ τ σ ι μαζί με τους χ αρ α ­ κτήρες του Greene βλέπουμε τον ίδιο να παλεύει α νά μ εσ α σ τις δύο α ντίθετες δυνάμεις τη ς ζωής: το κ α λ ό κ α ι το κακ ό. Δ εν βρήκε ποτέ απόλυτα τη χ αμένη α θωότητα, α λλά μόνο σε μερικές περι­ πτώ σεις. Ί σ ω ς έμαθε, όμως, πω ς η ζωή είναι μια δια ρ κή ς αλλαγή κ α ι δεν υπάρχει κατεύθυνση προς τα πίσω, μόνο αναγέννηση μπροστά. Τ ο άλλο, πρω ταρ χικής σ η μα σ ία ς ενδιαφέρον του για το ν Κο μ μ ο υ ν ισ μ ό κ α ι τον Ρ ω μ α ιο κα θο λι­

Π

αφιερωμα/43 κ ισ μ ό λύνεται σ το τελευταίο του μυθιστόρημα, Monsignor Quixote ( 1982). Συ μ β ο λικ ά οι δύο κω ­ μ ικ ο ί χαρ ακτήρ ες, ο α π λο ϊκό ς Κ α θ ο λ ικ ό ς πα­ πάς, ο πα πα-Κιχώ της, κ α ι ο κ ο μ μ ο υ ν ισ τή ς φίλος του κ α ι τέω ς δ ήμ α ρχ ος του χωριού, Sancho Zancas, που ταξιδεύουν ά σ κ ο π α σ τη ν Ισ πα νία, α να ­ λύουν σε ένα μ ακ ρ ινό διάλογο τις αρετές κ α ι τα μ ειο ν εκ τήμ α τα τω ν δύο «θεολογιώ ν» που σ υντά ­ ρ αξα ν τη ζωή, τη ν καρ διά κ α ι τη σκέψ η του δη ­ μιουργού τους. Ο κ ω μ ικ ό ς διάλογος, οι κ ουρ α ­ σμένοι, ά κα κο ι, κ ω μ ικ ο ί ήρωες, το ά σ κ οπ ο τ α ξ ί­ δι τους είναι, ίσω ς, η ύσ τα τη σοφία τη ς ανθρώπι­ νη ς π α ρ ο δικ ό τητα ς που ο Greene κέρ δισ ε από τη ν πολυτάραχη, δ ια βα τά ρικη ζωή του, όταν, το υλά χ ιστον ό πω ς εγώ πιστεύω, τη ν πα ρομοιά ζει

Σημειώσεις 1. Όπως εξηγεί ο Arthur Jeffery, ο Μανιχαϊσμός ιδρύθηκε α­ πό τον Μάνην, Πέρση σοφό και τελευταίο των Γνωστικών του 3ου μ.Χ. αιώνα και απείλησε σοβαρά τον Χριστιανι­ σμό μέχρι και τον 12ο/13ο αιώνα. Η διδασκαλία του περιελάμβανε δύο «ρίζες» και τρεις «στιγμές». Η μία ρίζα ήταν φως, ένα βασίλειο ειρήνης και αγαθότητας, η άλλη ήταν σκοτάδι, ένα βασίλειο αναταραχής και κακού. Η πρώτη στιγμή ήταν το παρελθόν, όταν το σκοτάδι εισέβαλε στο φως και δημιούργησε τη δεύτερη στιγμή, τη μικτή, δηλαδή τον κόσμο μας που περιέχει τα δύο αντίθετα. Η τρίτη στιγ­ μή θα είναι το μέλλον, όταν τα δύο βασίλεια θα χωριστούν και πάλι. Εξαρτάται από τη θέλησή μας να αποφύγουμε τη μίξη των δύο ριζών που επέρχεται με τις κακές πράξεις (MAE 15:362).

2. Κατά τον Raymond Hain, Ιανσενίτες ήταν οι οπαδοί του Ιανσενισμού, θρησκευτικής διδασκαλίας του Που αιώνα περί της φύσεως της Θείας Χάριτος και της ελεύθερης βού­ λησης, που διατυπώθηκε από τον Ολλανδό θεολόγο Κορνήλιο Γιάνσεν. Η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία την έκρινε λανθασμένη και οι οπαδοί της χαρακτηρίστηκαν αιρετι­ κοί. Στη βάση του ο Ιανσενισμός αποτελεί αντιδογματική και αντι-μυστικιστική αντίδραση κατά του παραδεδομέ-

με το τα ξ ίδ ι του Δ ο ν Κιχώ τη . Ί σ ω ς αυτός ο Δ ο ν Κ ιχ ώ τη ς θέλει να μ α ς πει πω ς αφού πάλεψε, σ αν σ ιδηρ όφ ρα κτος ή ρω ας με ψ ευδαισθητικούς ανε­ μ όμυλους κ α ι ίσω ς γοητεύθηκε από κ άπο ια Δ ουλ τσ ινέα , αφού α π έκ τη σ ε δόξα κ α ι πλούτη κ α ι τιμ έ ς - όλα τα φευγαλέα όνειρα τη ς ανθρώ­ πινης ζω ής - , σ το τέλος, κούρνια σε σ το χωριό του μ ονα χός, α λλά εμ π λ ουτισμ ένο ς με τη ν ανε­ πα νάληπ τη εμπειρία του τα ξιδιο ύ του, που μ α ς θυμίζει την « Ιθ ά κ η » του Καβάφ η:

Κι αν πτωχική την βρεις, η Ιθάκη δεν σε γέλασε. Έτσι σοφός που έγινες, με τόση πείρα, ήδη θα το κατάλαβες οι Ιθάκες τι σημαίνουν.

3.

νου Χριστιανισμού (MAE 11:294). Οι αναφορές που δανείζομαι από κείμενα στην Αγγλική α­ ποδίδονται με δική μου μετάφραση. Βιβλιογραφία

Atkins, John. Graham Greene. 2nd ed. London: Calder and Boyars, 1970.

Encyclopaedia Britannica (The). 24 vols. Chicago: Chacago UP, 1964.

Gillie, Ghristopher. Longman Companion to English Literature.

London: Longman, 1977.

Greene, Graham. Author’s Choice: Four Novels by Graham Greene, The Power and the Glory, The Quiet American, Travels with My Aunt, The Honorary Consul. Middlesex: Penguin, 1985.

— . The Heart o f the Matter. Middlesex: Penguin, 1983.

— . A Sense o f Reality: Four Short Stories. Middlesex: Penguin, Kelly, Richard. Graham Greene. New York: Frederick Ungar, 1984. Μεγάλη Αμερικανική Εγκυκλοπαίδεια (Η). 23 τομ. Αθήνα: 1963.

New Caxton Encyclopedia (The). 18 vols. London: Caxton, 1966.

άτω από τη φα ινομενική τους ευκολία, τα βιβλία του Γ κ ρ η ν π αραμένουν εξίσου έργα επεξεργασμένα, μελετημένα, κ ο μ μ α τ ια σ μ έν α τε χν ικ ά σε υπέρτατο βαθμό. Αφ ηγήσ εις γρ α μ μ ικ ές συνήθως, α λλά που έχουν κ α ι τη μορφή λαβύρινθου, όπω ς α κριβώ ς αυτές οι εικό νες που υπάρχουν σ τα περ ιοδικά που πρ οορ ίζοντα ι για τα π αιδιά κ α ι όπου σε κ αλούν να σχεδιά σεις με μολύβι ένα δρ ό μο που να οδηγεί σ το κέντρο. « Α λ λ ά , πρ οσ ­ διορίζει ο Γ κ ρ ά χ α μ Γ κρ η ν, σ το καθαρ ό μυθιστόρ ημα ο α να γνώ σ τη ς αρχίζει α π ’ το κ έ­ ντρ ο κ α ι πρέπει να βρει τη ν έξοδο. Κα τευθύνει το μολύβι του κ α τ ά μ ή κ ο ς τω ν μαιάνδρω ν που οδηγούν σ τα σίγουρα κατευθείαν σ τη ν περιφέρεια, π ρ ος το ν εξω τερικό κ όσ μο , όπου βρ ίσ κο ντα ι κ άπ ο ιες η θ ικές κ ρίσ εις κ α ι κ άπ ο ιες π ρ άξεις υπερφ υσικής σ η μ α σ ία ς (το ίδιο το γ εγονός τη ς συγγραφής ενός μ υθιστο ρ ή μα το ς μπορεί, σ τη ν π ρ αγ μ ατικό τη τα, να θεω­ ρηθεί ω ς πράξη πιο σ η μα ν τικ ή , που εκφράζει ένα σ κο π ό πιο ζω τική ς σ η μ α σ ία ς α π ’ ότι I η μοιχεία του ήρωα ή ο φόνος σ το τρ ίτο κεφάλαιο), α λλά ο ι τυπ ω μένοι δρ ό μο ι γλιστράνε, I φιδογυρνάνε κ α ι χάνονται, κ α ι το ν φέρνουν πίσω σ το ση μείο ε κ κ ίν η σ ή ς του, κ α ι διαπιΙ^ σ τώ ν ε ι κ ο ιτά ζο ν τα ς από πιο κοντά, ό τι ο σ κιτσογρ ά φ ος έχει απλώ ς καλύψ ει με μελάνι [ τη μ ονα δικ ή έξοδο του λαβύρινθου». ( Δοκίμια , θ ' 111, 112). Θ α πρέπει να μ ιλή σ ου με εδώ για τη ν τεχν ικ ή τη ς «ά π οψ η ς» που ο Γ κ ρ ά χ α μ Γ κ ρ η ν ανα[ κ άλυψ ε α π ’ ό,τι φ αίνεται σ το ν Χ έ ν ρ ι Τ ζ έιμ ς κ ι α κ ό μ α π ερισσότερο σ το ν Τζόζεφ Κό ν ραντ. « Δ ια β ά ζω Κόνραντ... για πρώτη φορά από το 1932 περίπου, τό τε που η επίδρασή του πάνω μου ήτα νε πιο μεγάλη κ α ι πολύ κ α τα σ τρ οφ ικ ή » (Αναζητώντας ένα πρόσωπο, ι σ. 69). Τε χ νικ ή τη ς «άποψ ης», έν α ς τρ ό π ος δηλαδή να περιγράφει ένα πρόσω πο μέσω τω ν όσω ν το περιβάλλουν: ένα ς δ ιά κ ο σ μ ο ς, μια κ α το ικ ία , ένα ς πίνα κα ς, ένα ς σ υνομιληI τή ς κ α ι φυσικά οι πράξεις, οι κινήσεις, - οι π ρ άξεις κ ι ο ι κ ινή σεις τω ν άλλω ν είνα ι πρω­ ί τα ρ χικές. Ε ν κενώ, κ α τ ά κ άπ ο ιο τρόπο. Α υ τ ή τη ν τεχνικ ή, ο Γ κ ρ η ν τη ν ελέγχει απόλυτα κ α ι ό λα του σ χεδόν τα μυθιστο ρ ή μα τα το αποδεικνύουν, κυρίως εκείνα που α ποδίδουν ένα πεπρω μένο μ ονα δικ ό, μια μονα ξιά:

I

|

Κ

Δύναμη και δόξα, Ο πράκτοράς μας στην Αβάνα, Ένας πολύ ήσυχος Αμερικάνος, Η εποχή των βροχών και, τέλεια, ο Βράχος του Μπράιτον.

’ αυτό το τελευταίο βιβλίο, που προέρχεται από την α στυνο μ ικ ή φλέβα κ α ι διηγείται την ισ το ρία από κάπο ιο υς α λή τες (σήμερα, λόγω α π όσ τα ση ς, μ α ς φ αίνεται κ λα I σ ικό), το κ εντρ ικ ό πρόσω πο, ο Π ίν κ ι, ά λλω ς τ ο χ αμ ίνι, δε γίνετα ι α ντιλη π τός π ραγματι- α ντιληπ τός σε βάθος - πά ρα μόνο μέσα α π ’ ό λα τ ’ ά λλα πρόσω πα που περιστρέ­ φονται γύρω του: το ν Χ α λ , που δολοφ ονείται εξα ρχής, την Ί ν τ α Ά ρ ν ο λ ν τ , τη Ρόουζ, τους κ ο μ π ά ρ σ ους του, τα μέλη τη ς α ντίπ α λη ς σ υμμορίας, το ν άνθρωπο του νόμου, τον επιθεωρητή τη ς α στυνο μ ία ς κ.λπ. Ο Π ίν κ ι υπάρχει, έχει σώ μα, πρόσω πο, χυδαιότητα, φόβους, είναι με δυο λόγια μ υθιστο ρ η μα τικό πρόσω πο, μόνο κ α ι μόνο επειδή όντω ς βρί­ σ κ ε τα ι μ έσ α σε κ α τ α σ τά σ ε ις δια προσω πικές, σε ανθρώπινες συγκρούσεις, επειδή οδη­ γείται συνεχώς σ το ν α παίρνει τ ο λόγο, να ενεργεί σ ε σ υνά ρτηση με τους άλλους, να δεί­ χνεται. Π ά ν τ α γίνετα ι ορατός, όπω ς το ζα χαρ ω τό που το λένε Β ρ ά χ ο ς του Μ π ρ ά ιτον , που όπου κ ι α ν το κόψ εις, εμφ ανίζετα ι π ά ντα το ό νο μ α τ η ς πόλης, το χ α μ ίν ι είνα ι π ά ντα παρόν σ ’ όλη τη διά ρ κεια του βιβλίου α κ ό μ α κ ι ό τα ν σ ω μ α τικ ά δεν είναι ο δρ ά σ τη ς σ ’ όλα τα κεφάλαια. Ε ίν α ι ήδη εκεί, σ τη ν πρώ τη σελίδα, σ τη ν πρώτη γρα μμή, αφού ο Χ α λ

Σ

Γκρην και η κίνηση του αναγνώ στη__ ξέρει ό τι ο Π ίν κ ι θα το ν σκοτώ σει. Κ ι είνα ι π ά λι εκ εί σ τη ν τελευταία, ενώ είνα ι νεκρός, αφού η Ρ όο υ ζ περιμένει π α ιδί α π ’ αυτόν. Π α ιχ ν ίδ ι α ντανα κλ άσ εω ν, αναγωγών, έμ μ εσ ω ν συσχετισμώ ν, συνεχών α ποκαλύψ εω ν. Π λ ή ρ η ς κ ύ κ λ ο ς τη ς περιφ έρειας. Ο κ ύ κ λ ο ς έχει κλείσει γύρω από το λαβύρινθο, σ το υς κόλ π ους του οποίου είναι εν τοιχ ισ μ έν ος ο ήρωας. Α λ λ ά , επιπλέον, κ ύ κ λ ο ς γεω γραφικά περιγεγραμμένος γ ιατί η πόλη του Μ π ρ ά ιτ ο ν είνα ι επ ίσης ο κ λ εισ τό ς χώ ρος τη ς τραγω δίας, η α παρ αίτη τη εσ τία από τη ν οποία ο Π ίν κ ι δεν μπορεί να ξεφύγει. Υ π ά ρ χ ει η θάλα σ σα , μακρ ιά, κ ά π ο ιες φευγαλέες όψεις τη ς ηπείρου, η εξοχή, ο βροχερός ουρανός. Ε ίν α ι ό μω ς ό ρια α πρόσιτα. Μ ιλ ά ν ε β έβαια γι’ αυτόν με μισόλογα. Μ ό ν ο με υπαινιγμούς κ α ι μεταφορές. ο ό τι προχω ράει η πράξη με τις ενέργειες τω ν δευτερευόντω ν πρω ταγω νιστών, ενώ πα ρα μένει προσ κ ολ λη μ ένη σ ’ ένα μ όνο πρόσω πο, α υτό είνα ι ίσ ω ς τ ο πρ α γ μ α τικό α ­ τού του Βράχου του Μπράιτον. Μ ο ιά ζ ε ι κ άπ ω ς σ αν α υτό που είχε π ετύχει ο Κόνρα ντ, α λ­ λά μ έσ ’ από μια αφήγηση πιο αργή κ α ι πιο πυκνή, σ το Μια νίκη. Η ύψ ιστη εκλέπτυνση τη ς τε χν ικ ή ς τη ς «ά π οψ η ς» επιτυγχά νετα ι σ το Τέλος μιας σχέσης όπου ο α φηγητής (ένας μυθιστοριογράφ ος) α κούει κ α ι δια βά ζει τη σ χέση τω ν ίδιων του τω ν πράξεω ν κ α ι κ ιν ή σ ε­ ων, που του αναφέρει ένα ς ιδ ιω τικ ός ντετέκ τιβ από το ν οποίο ζή τη σε να παρα κολουθεί τη φ ιλενάδα του. Έ τ σ ι μπορεί να δει το ν εαυτό του, ν α το ν ανα κ αλύψ ει κ α ι να επιβεβαιώ ­ σ ει τις συμπεριφορές του δια μ έσου ενό ς παρεντιθέμενου προσώπου. Έ τ σ ι μπορεί να αναπ α ρα σ τήσει το ν εαυτό του μ έσ α από το α ν τικ ειμ εν ικ ό β λ έμ μα ενός τρίτου. Έ ν α τέτοιο σ χ ή μ α έχει, φυσικά, το π ρ οτέρ ημα ό τι ευνοεί τη μ υθιστο ρ η μα τική δράση σε όλα τα σ τά δια τη ς εξ έλ ιξή ς τ η ς κ ι επιτρέπει επιπλέον το ν π ο λλα π λ α σ ια σ μ ό τω ν αφη­ γ ημ α τικ ώ ν δυνατοτήτω ν, α κ ό μ α κ ι όταν, όπω ς εκ π ροοιμίου λέγεται σ το Τέλος μιας σχέ­ σης, « μ ια ισ το ρία δεν έχει ούτε αρχή ούτε τέλος», α κ ό μ α κ ι ό τα ν ο μυθιστοριογράφ ος επιλέγει π ά ντα τα δεδομένα, το υ λικό α π ’ ό ,τι διηγείται. Γ ια να τα λέμε όλα, αυτό το σ χ ή ­ μα προσφέρει μ ια ς πρώ της τά ξεω ς εγγύηση: η σ ω μ α τικ ή παρουσία τω ν προσώ πω ν του μ υ θιστο ρ ήμα το ς είνα ι σ η μ α ν τικ ά ενισχυμένη, αν ό χι η μεταφ υσική τους παρουσία, όρος που τα ιρ ιά ζει α κρ ιβώ ς σ το έργο του Γ κ ρ ά χ α μ Γ κρ η ν. Μ π ο ρ ο ύ μ ε λόγου χάρ η ν α το δια π ι­ σ τώ σουμε σ την Εποχή των Βροχών όπου ο ήρωας, ο Κέρυ, δεν α π οκ α λ ύπ τετα ι παρά από τις π ρ άξεις που καταθέτει, παρά από τις π ρ άξεις που καταθ έτο υν τα ά λλα πρόσω πα τη ς αφήγησης, παρά από τις κ ουβέντες που α νταλ λά σσ ει, παρά από το πλαίσιο, τη ν α τμ ό ­ σφαιρα σ την οποία εξελίσ σετα ι, το κ λ ίμ α με την κ υριολ εκτικ ή έννοια του όρου όπου είναι βυθισμένος, κ ά τ ι σ αν ένα λεπρ οκ ομ είο του τέω ς Βελγικο ύ Κο νγκ ό. Ε ξά λ λο υ, α ρκ εί να δια βά σει κ α νείς το Αναζητώντας ένα πρόσωπο, το οποίο α ποτελεί το η μερ ολόγιο του Γ κ ρ η ν σ το δ ιά σ τη μ α που έγραφε Την Εποχή των Βροχών, για να δια πισ τώ σ ει ό τι ποτέ ο συγγραφέας δεν α να π τύ σσ ει μια πλ οκ ή ελαφ ρά τη κ αρ δία κ α ι ό τι γ ι’ αυτόν το να γρά­ ψει ένα μ υθιστόρ ημα είνα ι πρ οπ αντό ς να συλλά βει έναν τόπο, κάπ ο ιες μορφές, δια λό ­ γους, σκοπούς, κ ά π ο ια μ υστικ ά, με δυο λ όγια ένα α υτό νο μ ο σ ύμπαν. Μ ’ αυτή τη λογική, είνα ι βέβαιο ό τι η έκφραση « α να ζη τώ ντας ένα πρόσω πο» πρέπει να ληφθεί υπόψη κ α τά γράμμα...

Τ

Μ ε τά φ ρ α σ η : Τ ιτ ίκ α Δ η μ η τρ ο ύ λ ια

II

46/αφιερωμα

j .g .

Baiiard·

Διαβατήριο

Ύΐ α

προσήλω ση στη γενέθλια γη, α υτό είνα ι το κυριότερο πρόβλημα του σύγχρονου αγ­ γλικού μυθιστορήματος, λά θος το οποίο ό μω ς δεν θα μ πορούσα με να α ποδώ σουμε στον Γ κ ρ ά χ α μ Γκρ ην. Φ υσ ικά ο συγγραφέας έχει το δικ α ίω μα να βάλει όσους αγγέλους θέλει να χορέψουν σ το κεφάλι μ ια ς καρφίτσας, μπορεί α κ ό μ α αν θέλει να σ τρ ιμ ώ ξει όλον το υ το ν κ ό σ μ ο σ ’ ένα κ α ι μονα δικ ό δω μάτιο. Σ τ η Γαλ λία , οι πιο σ η μ α ν τικ ο ί συγγραφείς τω ν μέσων του αιώ να - ο Σελίν, ο Σαρτρ, ο Κα μύ, ο Ζενέ, - είχα ν αυστηρά περιορίσει το ν γεωγραφικό τους χώρο επικεντρώ νοντας σ υχνά το ενδιαφέρον τους σε μια πολύ σ τε­ νή πλευρά της γ α λλ ικ ή ς ζωής: μια σ υγκεκριμένη κοινω νική τά ξη, μια επ α ρ χιακ ή πόλη, ένα εγ κλ η μα τικό περιβάλλον. Φ α ίνετα ι ο τι σ τη ν Α γ γλία μια παρεμφερής πορεία οδήγησε τους συγγραφείς σ το ν επαρ­ χιω τισμό, κ α ι μ ά λ ισ τα σ τη χειρότερή του εκ δο χή - τη ν εμ μ ονή σ τη ν περιγραφή σ κ ο τει­ νών κ οινω νικώ ν αποχρώσεω ν, διαφορών κ α ι ιδιαιτεροτήτω ν, σ τη μανιώ δη καταγραφή α­ σ ήμα ντω ν γλω σσικώ ν λεπτομερειώ ν κ α ι καθημερινώ ν συμπεριφορών, ένα είδος ηθικολογικού ενδιαφ έροντος που αφορά τον μ ικ ρ ό κ ο σ μ ο τ η ς ενορίας, τη γεροντοκόρη που κρυ­ φοκοιτάζει πίσω α π’ τις δα ντελένιες κουρτίνες, το θέμα που εκ τυλ ίσ σ ετα ι σ τους δρόμους τη ς επαρχίας. Τ ο α σ τικ ό μυθιστόρημα ανθίζει σ ήμερα σ τη ν Αγ γλία ό πω ς πουθενά αλλού· οι το ίχ οι του πλησιάζουν μ ετα ξύ τους κ ι η πνιγερή επίπλω ση συνθλίβει τον συγγραφέα. Μ ο υ φ αίνεται ότι, με ελ άχισ τες εξαιρέσεις, το αγγλικό μυθιστόρημα μετα τρ επόμενο σε επα ρ χιακ ή λογοτεχνία, δεν αναφέρεται πια σε τίπ οτα εκ τό ς α π ’ το ν εαυτό του.

Η

α μυθιστορ ήμα τα του Kingsley A m is, του An th o n y Powell ή του C .P . Snow, αποτε­ λούν τις τελευταίες δυσώ δεις α ναθυμιάσεις του νεκρού πια μ υθιστο ρ ή μα το ς του 19ου αιώνα. Δ ε ν είναι τυχαίο το ό τι οι συγγραφείς που ξέφυγαν α π ’ αυτό το β ασίλειο τη ς εντρο­ πία ς είναι σ την κυριολεξία εμιγκρέδες - ο G raham Greene, ο Lawrence Durell, ο A n tho n y Burgess - όπω ς δεν είναι κ α ι τυχα ίο το ό τι η έμπνευσή τους, κ α τ ά ένα μεγάλο μέρος, προερχόταν α π ’ τον υπόλοιπο κ ό σ μ ο κ ι ό χι από την Αγγλία. Α π έ ν α ν τι σ τη ν α π οπ νικ τική α τμόσφ αιρα τη ς αγγλικής ζωής, ο συγγραφέας δεν μπορεί ν ’ α κολουθήσ ει παρά δυο λύ­ σεις, εξίσου ό μω ς άγριες κ α ι ριζικές: είτε την εσω τερική μ ετανάστευση, τ ο κ λείσ ιμ ο σ τον εαυτό του, ακολουθώ ντα ς το δ ρόμο που έδειξε ο Κά φ κ α, ή ν α π άει απλώ ς σ το πιο κ ο ν τι­ νό α εροδρόμιο κ α ι να πάρει το επόμενο αεροπλάνο. Τ η στιγμή που η υπόλοιπη Ευρώπη αφήνει, το υλά χιστον σ το ν το μ έα τ η ς λογοτεχνίας, πίσω τ η ς τη Μ εγ ά λη Βρετανία, φαίνε­ τα ι ό τι οι καλύτερ οι σύγχρονοι Ά γ γ λ ο ι συγγραφείς, όπω ς οι παλα ιότερ οι συνάδελφοί τους Ιρλανδοί, ο Joyce ή ο Beckett, σπρώ χνοντα ι από λόγους εσ ω τερ ικής α νά γκ η ς να βρουν την τύχη τους σ το επίπεδο τη ς φ αντασίας, σε χώρες εκ τό ς τη ς δ ικ ή ς τους. Ξ εκ ίν ησ α να διαβάζω Γ κ ρ ά χ α μ Γ κ ρ η ν γύρω σ τα μέσα τ η ς δ εκα ετία ς του ’50 κ α ι δε θα ξεχάσ ω ποτέ εκείνο το έντονο συνα ίσθημα απελευθέρω σης που μου μετέδω σαν τα μυθισ το ρ ήμ α τά του. Ζ ούσα με, λοιπόν, σ τις ευτυχισμένες μέρες τω ν α υτοαποκα λούμενω ν ορ­ γισμένω ν νέων - του John Osborne, του Kingsley Arn is, του John Braine κ ι ενό ς Α μ ε ρ ικ α ­ νού συναδέλφου τους του J.P. Donleary - δύσθυμοι κ α ι π εριθωριακοί, κ αταφ έροντα ν με ύβρεις ενά ντια σ τους περιορισμούς του αγγλικού τρόπου ζω ής (όλοι αυτοί βέβαια βρί­ σ κο ν τα ι σ ήμερα θρονιασμένοι σ τις π ολυτελείς τους κ ατοικ ίες, ενώ ορισμένοι απ’ αυτούς κάθ οντα ι σ τις κορφές τώ ν λόφων σ τις οποίες ά λλο τε επιτίθονταν). Θ υ μ ά μ α ι με πόση ευ­ χαρ ίσ τησ η πέρασα α π ’ το «The heart o f the matter» (Η ουσία κ α ι βάθος) σ το «The power and the glory» (Η Δ ύνα μ η κ α ι η Δ ό ξ α ) κ ι αργότερα σ το «The quiet Am erican» (Ο ήσ υχο ς Α μ ερ ικ ανό ς), το « O u r m an in Havana» (ο άνθρωπός μ α ς σ τη ν Αβά να), «The comedians» (Ο ι θεατρίνοι) κ α ι το «The H o n o ra ry C o nsu l» (Ο επ ίτιμ ο ς Π ρ ό ξεν ο ς)

Τ

α α ξιοσ ημείω τα αυτά βιβλία είχα ν πάνω μου μια επίδραση εξίσου αναζω ογονητική μ ε την κάθοδο από ένα αεροπλάνο σ το ν αερολιμένα ενός άγνω στου αεροδρομίου. Μ ε τα έργα του Γ κ ρ η ν δεν χρεια ζό ταν πια ν ’ α σφ υχτιούμε σ ’ αυτόν τον κ ό σ μ ο τω ν κ όκ -

Τ

* Ο συγγραφέας του άρθρου ανήκει κι αυτός στη γενιά των δημιουργών που θέλησαν να ξεφύγουν από τον περιορι­ σμένο χώρο και την ατμόσφαιρα του αστικού μυθιστορήματος - γενιά, πόυ κυριάρχησε στην αγγλική λογοτεχνία με την εμφάνισή της στα γράμματα. Ο J.G. Ballard στράφηκε στην επιστημονική φαντασία, όπως ακριβώς ο Γκράχαμ Γκρην στράφηκε στο θρίλερ. Ο Ballard με το άρθρο του αυτό αναφέρεται στη σημασία που είχε, για τους ανθρώπους της γενιάς του, η ανακάλυ­ ψη του Γκρην.

αφιερωμα/47

τπν πραγιιατικότπτα κινω ν τούβλων κ α ι τω ν δαντελένιω ν κουρτινώ ν, που α ντιπροσώ πευαν τη ν αγγλική πραγ­ μ α τικ ό τη τα με τ ις ατέλειω τες κ α ι για κάθε πράγμα η θικο λο γικές περιγραφές. Α ντίθετα, α να κ α λ ύπ τα με επιτέλους τα τοπία κ α ι τα α ρώ μ ατα ο λό κλ η ρη ς τη ς γης. Ό τ α ν στα 1946 γύρισα α π ’ τη ν Ά π ω Α ν α το λ ή δ ια τα κ τικ ό ς κ ι επ ιφ υλακτικός μ ετα νά ­ στης, βρήκα σ τα βιβλία του Γ κ ρ ά χ α μ Γ κ ρ η ν το δια βα τήρ ιο για κάθε κατεύθυνση τη ς π ρ αγ μ ατικό τητας. Έ β λ ε π α από βιβλίο σε βιβλίο να παίρνει μορφή ο μ ετα π ο λεμ ικ ό ς κ ό ­ σ μ ο ς τη ς Α φ ρικής, τη ς Α ν α το λ ή ς , τη ς Κ εν τρ ικ ή ς Α μ ε ρ ικ ή ς κ α ι τη ς Κ α ρ α ϊβ ικ ή ς, τη σ τιγ­ μή που εμ είς εδώ ζούσ αμε τη σκλ η ρή π ρ α γ μ α τικό τη τα κ α ι τις η θικές πα λινδρ ο μή σ εις τη ς Ευρώ π ης έ τσ ι όπω ς τ ις περιέγραψε ο συγγραφέας σ το σενάριο για τη ν ταινία: «The third man» (Ο τρ ίτος άνθρωπος). Τ ό σ ο ο τρ ό πος γραφής του Γκρ . Γ κ ρ η ν όσο κ ι ο τρ ό πος που ξεδίπλω νε το ψ υχολογικό τοπίο που χρησιμοπ οιούσε σαν φ όντο σ τη ν αφήγησή του, ομολογουμένω ς α ποτέλεσα ν έ­ να μ ονα δικ ό σχο λείο για μένα. Α π ό τη ν πρώτη κ ιό λ α ς παράγραφο ο τό νος για όσα πρό­ κ ειτα ι ν ’ ακολουθήσουν, τό σ ο σε φ α ντα στικ ό ό σο κ α ι σ ε ψ υχολογικό επίπεδο, γίνεται υ­ π α ινικ τικ ός. Η εικό να του αφηγητή που όρθιος σ τέκ ετα ι σ τη ν πρ οκ υμ αία πα ρα κ ολο υ­ θώ ντας σ κεφ τικό ς τα σ ά μ π α νς ,1 ενώ α κούει με κ ά π ο ια αδιαφορία τον ερ χομ ό τη ς άρ­ ρ ω στης γ υ να ίκ ας του, ο αρχηγός τη ς α στυνο μ ία ς που γεμά το ς πλήξη σ κο τώ νει τη μύγα που κάθ ετα ι σ το σ βέρκο του, ό λες α υτές οι εικό ν ες εγγράφονται με τρόπο ανεξίτη λο στη μνήμη μας. Ε π ιπ λ έο ν παρά την πρ οσ οχή που ο συγγραφέας δίνει σ τα πνευμ α τικ ά διλ ή μ μ α τα που α πασ χολούν τους ήρω ές του, δεν παίρνει ποτέ τον η θ ικο δ ιδ α κ τικ ό τό ν ο που η σ τενότητα τω ν αντιλήψ εω ν τω ν Ά γ γ λ ω ν συναδέλφων του τους επιβάλλει. Ό π ω ς ο D urell κ ι ο Burgess, ο Greene δίνει ζωή σ ’ ό,τι πιο θ αυμασ τό έχει να επιδείξει η αγγλική λογοτεχνική παράδοση. Η στα θερ ότητα κ ι η δύναμη τη ς γραφής του βρίσκουν την καλύτερη επιβε­ βαίω σή τους σ το γ εγονός ό τι μ ισ όν αιώ να αργότερα ο Γ κ ρ ά χ α μ Γ κ ρ η ν σ υνεχίζει να μ α ς δίνει α κό μη, έργα γεμά τα δράση κ α ι ζωή. Μετάφραση: Κατερίνα Κέη

Σημειώσεις 1. Σάμπαν: μικρή κινέζικη βάρκα

^

ΔΙΑΒΑΖΩ ΔΕΚΑΠΕΝΘΗΜΕΡΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

%

Μ

Παρακαταθήκη

X

παλαιών τευχών Β ΙΒ Λ ΙΟ Π Ω Λ Ε ΙΟ Σ Ο Λ Ω Ν Ο Σ 116 - Α Θ Η Ν Α 106 81 - Τ Η Λ .: 36.10.366, F A X : 3 6 .28.938

48/αφιερωμα

Α. Μ. Παναγή

Το τέλος μιας υπόθεσης

Μια μελέτη για την αγάπη και το μίσος Οι κριτικοί υποτίμησαν το «Τέλος μιας υπόθεσης» του Γκρην ή το αγνόησαν εντελώς. Δήλωσαν ότι το μυθιστόρημα αυτό είναι ακόμη μια αναφορά στην πνευματική σύγκρουση και τον προσηλυτισμό του συγγρα φέα στον καθολικι­ σμό. Δηλαδή μείωσαν την αξία του μυθιστορήματος παραλείποντας το φιλο­ σοφικό του μήνυμα, μη δίνοντας έτσι έμφαση στον αυτοβιογραφικό χαρακτή­ ρα του. α σ ικ ά το μυθιστό ρ η μα απευθύνεται σ ’ ένα κ οινό που προσπαθεί να επιβιώ σει σ ’, ένα κ ό ­ σ μο κ α τα κ ερ μ α τισ μ έν ω ν αξιώ ν μ ετά το τέλο ς του Β ' Π α γ κ ο σ μ ίο υ πολέμου. Ο Γ κ ρ η ν εξετάζει τα βάθη τη ς ανθρώπινης ψ υχής καθώ ς κ α τ α π ιά ­ νεται με το θέμα τη ς σ ω τη ρίας τη ς σ το ν διεφθαρ­ μένο σ ύγχρονο κ όσ μο . Η έκθεση τω ν αμφ ιβολιώ ν κ α ι η ανάλυση τω ν περιπλοκώ ν που υπ ο γρ αμ μ ί­ ζουν το ν π νευμ α τικ ό αγώ να του ανθρώπου, κ ά ­ νουν το μ υθιστό ρ ημά του ο ικο υμ εν ικ ό κ α ι ό χ ι μ ό ­ νο μια απλή καταγραφ ή τη ς θ ρη σ κευτικ ή ς εμ π ει­ ρίας του συγγραφέα. Σ ’ αυτή του την προσπάθεια να δείξει την ατέρ μονη αγω νία προς τη σωτηρία, ο Γ κ ρ η ν εσ τιάζει την πρ οσ οχή του σ τις εσ ω τερ ι­ κές κ α τ α σ τά σ ε ις τω ν κύριων χα ρ α κ τή ρ ω ν του. Δ ε ν χ ρειά ζεται να πούμε ό τι το μ υθιστόρ ημα εί­ ν α ι ένα έντονο ανθρώπινο δρ άμ α τοποθετημένο σ ’ ένα συγκ εκ ριμένο χ ρο νικ ό πλαίσιο, αφού δια ­ δ ρ α μ α τίζετα ι κ α τ ά τη διά ρ κεια κ α ι μ ετά α κ ρ ι­ βώ ς α πό το ν Β ' Π α γ κ ό σ μ ιο π όλεμο σ το Λονδ ίνο. Α ν τικ α το π τρ ίζ ει τη ν πνευμ α τικ ή δυσφορία τω ν κ αιρώ ν κ α ι εξετάζει τις π νευμ α τικ ές συγκρού­ σεις, την αγωνία, τη ν α ποξένω ση κ α ι το φόβο που κυριαρχούν, χαρ ακ τη ρ ίζουν το ν εσ ω τερ ικό κ ό σ μ ο τω ν χα ρ α κ τήρ ω ν του. Τ ο μ υθιστόρ ημα καταφ έρνει να πρ οκ α λέσ ει μια α υξα νόμενη έν τα ­ ση α νά μ εσ α σ τις σ χέσεις τω ν δύο ηρώων: του Μ π έ ν τρ ιξ κ α ι τη ς Σά ρα. Ο Μ π έ ν τρ ιξ έλ κ ε τα ι ε­ ρω τικά από τη Σά ρ α, για τη ς ο π οίας την ομορφιά πολύς λόγος γίνετα ι σ το βιβλίο. Υ π οσ υνείδ η τα ό­ μω ς ο Μ π έ ν τρ ιξ έλ κ ε τα ι από τη ν ανεξήγητη π ν ευ μ α τικ ότη τά της, που το ν τρ α βάει σ α ν μ α ­ γνήτης σ ’ αυτήν. Ό μ ω ς , δεν υπά ρχει σιγουριά ό τι οι ερ α στές θα λυτρωθούν α κ ό μ α κ α ι μ ετά τη θυ­

Β

σ ία τη ς Σά ρ ας, τη ν οποία βλέπουμε να διανύει μια πορεία από τη ν α μα ρ τία σ τη λύτρω ση μέσω πά ντα του πειρασμού. Η Σά ρ α αισθάνετα ι ισχυρή κ α ι εγ κα τα λείπ ει το ν Μ π έ ν τρ ιξ κ α ι σ το τέ λ ο ς του μ υθιστο ρ ή μα το ς το ν διώ χνει χωρίς να υποκύψ ει σ τη ν τελευταία του α πόπειρα να τη ν κ ρ α τή σ ει κ ο ν τά του με κάθε τρόπο. Α π ό τη ν ά λλη μεριά ο Μ π έ ν τρ ιξ συνειδητοποιεί ό τι έ χ α σ ε για π ά ντα τη Σά ρα, ενώ β ρ ίσ κ ο ν τα ι σ τη ν ε κ κ λ η σ ία κ αθ ισμ ένο ι ο ένα ς π λ άι σ το ν άλλο. Ο α να γνώ σ τη ς πα ρα τηρ εί ό τι η Σ ά ρ α έχει ξεπερά σει κ α ι αυτόν κ α ι τη σ χέση τους, ήδη, κ α ι ο θά να τός τη ς γίνετα ι μόνο για να δώ σει έμφ αση σ το γεγονός. Κ α τ ά τη διά ρ κεια τη ς ζω ής το υς η Σά ρ α νιώθει να τη ν κ α τα δ ιώ κ ει μια δύναμη. Π α ιδ ί γράφει το ό νο μ ά τη ς H A R A S (α ν α γ ρ α μ μ α τισ μ ό ς του S A R A H , Σάρα), το οποίο κ α ι δηλώ νει την έννοια του βάσανου, τη ς ενό χλ η ­ σης. Η κ α τα δίω ξη αυτή γίνετα ι α βάσ τα χτη , κ α ι π ρ οσ εύχεται για τη ν α π όκ τη σ η τη ς γαλήνης, που μ όνο ο θ άνατος μ πορ εί να φέρει. Ο πόνος κ α ι τα β ά σα να τελειώνουν με το θ άνατό της. Η Σά ρ α εί­ ν α ι ερω τευμένη με τη ν αγάπη κ α ι προσεύχεται σ το Θ εό να τη ς μάθ ει πώ ς να αγαπάει. Ξέρ ει ότι το ν α α γαπάει ανυστερόβουλα κ α ι χω ρίς εγω ισμό μπορ εί να τη ς πρ οκ α λέσ ει πόνο, α λλά είνα ι πρό­ θυμη να το ν υπο στεί αφού μπορεί μ ’ αυτόν τον τρόπο να «λυτρω θεί» όπω ς ο Χ ρ ισ τό ς . Α ν τίθ ετ α ο Μ π έ ν τρ ιξ π α ρα δέχεται ό τι μ ισ εί κ α ι θέλει να εκ δ ικ η θ εί τη Σά ρα. Μ α ς δηλώ νει ό τι η Σά ρ α τον εγκα τέλειψ ε χω ρίς κ ανένα λόγο, α π οτέλεσ μ α αυ­ τή ς τη ς συμπεριφοράς τη ς ή τα ν ν α μετα τρ α π εί η α γάπη του σε βαθύ μίσος. Α π ο φ α σ ίζει να προσλά βει το ν Π ά τ ρ ικ , ένα ν ιδιω τικ ό ντεντέκτιβ, για να πα ρα κολουθεί αυτήν κ α ι το ν εραστή της. Ε ί-

αφιερωμα/49

ν α ι α ξιοσ ημείω το ό τι η αγάπη του Μ π έ ν τρ ιξ για τη Σά ρ α δεν ή τα ν ποτέ ανυστερόβουλη, ή τα ν πά ντα δεσπ ο τικ ή (κ α τα κ τη τικ ή ), σ το ιχείο που γίνετα ι εντονότερ ο κ α ι κορύφώ νεται ό τα ν επιμέ­ νει να σ υνα ντήσ ει τη Σά ρ α σ το τέ λο ς του μυθι­ σ το ρήμ ατος. Α κ ρ ιβ ώ ς α υτό το τυφλό πά θος που το ν δ ια κ α τέχ ει κ ά ν ει τη Σά ρ α να αφήσει το κ ρε­ βά τι τη ς α ρρ ώ στιας της, μ έσ α σ τη ν υγρασία τη ς βροχερής νύχτας, α να ζητώ ντας πρ οσ τα σία στην α γκ α λ ιά του ερ α στή της. Α λ λ ά έχ ο ντα ς μ ουσ κ έ­ ψει από τη βροχή, το κρύω μά τη ς μ ετα τρ έπ ετα ι σε πνευμονία, η οποία τη ν οδηγεί σ το θάνατο. Συ μ β ο λ ικ ά η Σ ά ρ α εξα γνίζετα ι α π ’ το νερό πριν μπει σ το ιερό τη ς εκ κ λη σ ία ς. Ισ χυρό τερη ψ υχι­ κά, αρνείτα ι σ το ν Μ π έ ν τρ ιξ τη ν επιστροφή τη ς σε μια α μα ρ τω λή ζωή που τη ς προτείνει. Μ ε τ ά το θάνατό τη ς ο Μ π έ ν τρ ιξ επιμένει να α ρνείτα ι να πα ρα δεχτεί ό τι είχε π ρ οσ η λυτισ τεί σ το ν κ α θ ολ ι­ κ ισ μ ό από τη μητέρα της. Ο Μ π έ ν τρ ιξ π ιστεύει ό ­ τι θα σωθεί για π ά ντα α π ’ αυτήν α ν το σ ώ μα τη ς καεί. Β α θιά μ έσ α του α ισθ άνετα ι υπεύθυνος για το θ άνατό τη ς κ α ι θέλει να εξα φ α νίσει ό λες τις α ­ ποδείξεις που μπορεί να το ν ενοχοποιήσουν. Α λ ­ λά ο Μ π έ ν τρ ιξ δεν κ α τ α λα β α ίν ει ό τι γ ια δεύτερη φορά γίνετα ι η α ιτία να εξα γνισ τεί η Σά ρ α με χρή­ ση φωτιάς. Η αποτέφρω ση γίνετα ι τε λ ικ ά σ υμβο­ λικ ή θυσία που, μέσω τη ς φωτιάς, καταστρέφ ετα ι ο ,τιδήποτε α νήθικο κ α ι π ρ οκ α λείτα ι η σω τη­ ρία του πνεύμ α το ς κ α ι η τελικ ή εξιδανίκευση. Έ ­ τσ ι η Σά ρ α έχει κ αθ αρ ισ τεί α π ’ το νερό κ α ι έχει εξα γνισ τεί α π ’ τη φωτιά. Α π ο τέ λ εσ μ α α υτού είναι ό τι υπερβαίνει τα όρια τη ς φυσικής τη ς ύ πα ρξη ς κ α ι π λ ησ ιά ζει τη ν αγιοσύνη. Α π ’ αυτή τη θέση μπορεί να κ ά ν ει θαύμ ατα κ α ι να προσπαθεί να σώ σει τις ψ υχές αυτώ ν που αγαπάει.

Σά ρ α α ντιλα μ β ά ν ετα ι τη δύναμη του Θεού να κ ά ν ει θ αύματα, ό τα ν ο Μ π έ ν τρ ιξ γυρίζει σ το δω μ άτιό του, μ ετά από έναν βομβαρδισμό, μ έσ α α π ’ τα χ α λ ά σ μ α τα . Ν ο μ ίζο ν τ α ς ό τι έχει πεθάνει, η Σά ρ α πέφτει σ τα γόνατα, προσεύχεται σ το Θ εό ν α το ν εγ κα τα λείψ ει αν αυτός ζήσει. Η Σά ρ α κ ρ α τά ει την υπόσχεσ ή τη ς σ το Θ εό κ α ι α ­ φήνει τον Μ π έ ν τρ ιξ χω ρίς να του δώ σει εξηγή­ σεις. Μ ό ν ο αφού δια βά σει το ημερ ολόγιό τη ς ο Μ π έ ν τ ρ ιξ θα ανα κ αλ ύψ ει τ ο γ εγονός κ α ι τό τε θα εξηγήσει το φ έρσιμό της. Ο α να γνώ σ της επίση ς βλέπει π ω ς η Σά ρ α μεταφ έρεται από μια κ αθαρά υλική κ α τά σ τα σ ή τη ς σε μ ια πνευμα τική. Συ ν α ­ ν τά τη δύναμη του Θεού, αυτή που κ ά ν ει θαύμα­ τα, κ α ι α ρχίζει να προσεγγίζει το θεϊκό στοιχείο,

Η

το οποίο απέφευγε σ ’ όλη τη διά ρ κεια τη ς ζω ής της. Π α ρ α δ έχ ετ α ι ό τι είνα ι δ ύσ κ ολο γ ι’ αυτήν να το ν εγκα τα λείψ ει κ α ι να ζή σ ει χω ρίς αυτόν, το ν Μ π έν τρ ιξ , α λλά σ τα δ ια κ ά καταφ έρνει η σ ω μ α τι­ κ ή τη ς α π ομ ά κρ υνση να μετα τρ α π εί σε πνευμ α τι­ κ ή αγάπη. Η έμφ αση σ τις αναφορές του Μ π έ ν ­ τρ ιξ β ρ ίσ κο ν τα ι σ τη σ άρ κα , ενώ σ το η μερολόγιό της, η Σά ρ α τονίζει το πνεύμα. Λ έ ε ι σ ’ ένα σημείο: « ...πρ ο σπ α θώ ντα ς να διαφύγω α π ’ το σώμα και όλα ό σα χρειάζεται. Νόμισα όχι θα μπορούσα να πιστέψω σ’ έναν Θεό ο οποίος δεν θα είχε κα ­ μιά ομοιότητα με μα ς, σε κά τι όμορφο, απροσ­ διόριστο, υπερκοσμικό, στο οποίο είχα υποσχεθεί κά τι και το οποίο μου είχε προσφέρει κά τι άλλο για α ντάλλαγμα. Σ ’ ένα πράγμα το οποίο εκτείνονταν α πό το α προσδιόριστο στη σαφή ανθρώπινη ζωή, σαν ένα ς δυνατός α τμ ό ς που κι­ νείται ανάμεσα στις κα ρέκλες και τους το ίχο υ ς» .1

50/αφιερωμα Ε ίν α ι επίσης ενδιαφέρον να σημειώ σουμε ότι το ημερολόγιο της α γάπης που είχε η Σά ρ α έρχε­ τ α ι σ ε αντίθεση κ α ι εξισορροπ εί με την κ α τα γ ρα ­ φή του μίσους του Μ π έν τρ ιξ. Κ α ι τα δυο εξω τερικεύουν τις συνα ισ θημ α τικ ές το υς συγκρούσεις, κ α ι δείχνουν τη δύναμη κ α ι τη ν ουσία του Θεού. Η Σ ά ρ α ανα ζητώ ντας «την αγάπη για τη ν αγάπη, τελειοποιεί την ανθρώπινή τη ς α γάπη».2 Α λ λ ά ζει μια ζωή γεμά τη πόνο σαν αυτή του Χ ρ ισ το ύ κ α ι μαθαίνει να αγαπά όλους τους ανθρώπους που συναντάει. Ε π ίσ η ς λέει: « Α γ ά π η σ α ποτέ τον Μ ό ρ ις (Μ π έντρ ιξ) τό σ ο πολύ όσο αγάπησα Ε σένα; Ή άραγε ή σουν Ε σ ύ που α­ γά πησα πάντα; Ά γ γ ιζ α Ε σ έ ν α ό τα ν άγγιζα αυ­ τόν; Θ α μπορούσα ν α έχω αγγίξει Ε σ έ ν α εάν δεν είχα αγγίξει εκείνον πρώτα; Α λ λ ά ήμουν εγώ αυ­ τή που αγαπούσε ή Εσένα; Γ ια τ ί μ ισούσε σ ε μένα αυτά που Ε σ ύ μισ είς».3 Α ν τίθ ετα ο Μ π έν τρ ιξ λέει «επιθυμώ να ξεχάσω τα παλιά, γιατί όπω ς γράφω για το 1939, αισθ άνο μ αι να επιστρέφει όλο μου το μίσος. Τ ο μ ίσ ος φ αίνεται ό τι ενεργοποιεί τους ίδιους αδένες που ενεργοποιεί κ α ι η αγάπη· παράγει α κό μη κ α ι τις ίδιες πράξεις».4 Α ρ γ ό τε­ ρα δηλώνει ό τι «ο πόθος μου τώ ρα είναι πιο κ ο ­ ν τά σ το μ ίσ ος παρά στην αγάπη».5 Ε π ίσ η ς λέει « ό ταν άρχισ α να γράφω την ισ το ρία μας, νόμιζα ό τι έγραφα μια αναφορά μίσους, α λλά κ α τά κ ά ­ ποιο τρόπο το μ ίσ ος ξεσ τρ άτισε».6 Κ α ι τ ελικ ά ο­ μολογεί ό τι αυτό « είναι μ ια ισ τορία μίσους περισ­ σότερο παρά αγάπης». Η Σ ά ρ α β ρ ίσ κεται στο κέντρο ενός τριγώνου που το ορίζουν ο Χένρυ, άντρα ς της, ο Μ π έν τρ ιξ ερ α στής της, κ α ι ο Σμάιθ, θαυμ ασ τής της. θυσία της κ α ι η αγάπη τη ς κ α ι για τους τρεις α λλά ζει τη ζωή τους κ α ι τη συμπερι­ φορά τους προς το Θεό. Ε ίν α ι φανερό σ το τέλος του μυθιστο ρ ήμα το ς ότι κ α ι ο Μ π έν τρ ιξ κ α ι ο Σμ ά ιθ μαθαίνουν για το Θ εό μέσα α π ’ την αγάπη τους για τη Σάρα. Έ τ σ ι ό τα ν η Σά ρ α α π οκ τά π νευμ α τικ ότητα γιατρεύει το μ ικρό παιδί του Π ά ρ κ ις κ α ι τον Σ μ ά ιθ από την ουλή του, η οποία ή τα ν μια παραμόρφω ση που το ν έκ α νε να ντρέ­ πεται, κ α ι να μισ εί το Θεό. Ό τ α ν η Σ ά ρ α φιλάει την ουλή σ το πρόσω πο του Σ μ ά ιθ λέει: « Α ισ θά νθηκα ά σ χ η μ α προς στιγμή γιατί φ οβάμαι την πα­ ραμόρφωση, αλλά ό τα ν κ άθησε ήσ υχα κ α ι με ά ­ φησε να τον φιλήσω, σ κέφ τηκα ό τι φιλάω τον πό­ νο, κ α ι ο πόνος α νήκ ει σε Εσένα· ποτέ ό μω ς η ευ­ τυχία. Σ ε αγαπάω - α ς είμα στε μ α ζί σ το ν πόνο».8 Ο Γ κ ρ η ν δείχνει π ω ς η Σ ά ρ α γνωρίζει το Θ εό μέ­

Η

σω τη ς σ χέσης της με το Μ π έν τρ ιξ. Τ ο ίδιο συμ­ βαίνει κ α ι με το ν Σ μ ά ιθ κ α ι με τον Μ π έν τρ ιξ, οι οποίοι την αγαπούν κ α ι μαθαίνουν να δέχονται το Θεό. Ο Γ κ ρ η ν πίστευε ό τι ο Θ εός βρ ίσ κεται αν άμ εσ ά μ α ς κ α ι ό τι όλοι πρέπει να ψ άξουμε στη γη για ν α τον βρούμε. Τ ο γεγονός ό τι ο Θ εός μένει

α νά μ εσ ά μας, μ α ς διαβεβαιώ νει για τη σωτηρία, ά μ α το ν ψ άξουμε κ α ι α νοίξουμε τη ν κ αρ διά μ α ς σ τη ν αγάπη Του. Η Σ ά ρ α μαθαίνει να αγαπάει το Θεό αγαπώ­ ν τα ς το ν Μ π έν τρ ιξ. Ό τ α ν κα τα λα βα ίνει τη ν τε­ ράσ τια δύναμη που εξ α σ κ εί ο Θ εός επάνω της, α­ φήνει τον Μ π έν τρ ιξ αφού αυτός εξετέλεσε την α­ π οστολή του. Α π ’ τη ν ά λλη πλευρά ό μω ς ο Μ π έν τρ ιξ κ α ι ο Σ μ ά ιθ εκφράζουν ένα τερά στιο μ ίσ ος προς το Θ εό ό τα ν κ αταλα βα ίνουν ό τι δεν μπορούν να κ α τα κ τή σ ο υ ν τη Σάρα, κ α ι ό τι ο Θ ε­ ός έχει γίνει ο α ιώ νιος κ ά τ ο χ ό ς της. Ε π ίσ η ς μι­ σούν ο ένα ς τον ά λλο γιατί είνα ι επίδοξοι κ ά τοχ οί της. Ό μ ω ς σ το τέλο ς κ α ι οι δυο είναι συγκινημέτ νοι με τη ν αγάπη τη ς Σ ά ρ α ς κ α ι καθώ ς η αντί­ σ τα σή τους ελ αττώ νετα ι κ α ι η ενέργειά τους έχει ξοδευτεί σ το να την πολεμάνε, τη δέχοντα ι στην κ αρ διά τους σ αν μια γυνα ίκα που το υς έκα νε θαύμα. Έ τ σ ι ο Σμ ά ιθ α λλά ζει τη ν άποψή του για το Θ εό ό τα ν ε ξαφ ανίζεται το σ η μά δι α π’ το πρό­ σωπό του. Ο Μ π έν τρ ιξ θυμώνει για λίγο, α λλά τε­ λικ ά πα ρα δέχεται ό τι «η έχθρα του υποδηλώ νει πίσ τη».9 Κ α ι οι δυο παρα δίδοντα ι σ το Θεό κ α ι σ τη ν Α γ ία Σάρα, για τί πα ρα δέχοντα ι την ή ττα τους. Δ ε ν μ α ς λένε ότι κ ά π ο ιο ς α π’ αυτούς ασπάζετα ι το ν καθολ ικισμ ό , γιατί ο Γ κ ρ η ν δεν ενδια­ φερόταν για το ν προσηλυτισμό, α λλά για τη ν α­ ναγνώριση κ α ι την αποδοχή. Ο Γ κ ρ η ν υπονοεί μια αλλαγή συμπεριφοράς του Μ π έ ν τρ ιξ ότα ν αυτός λέει: «...σ τις δυο το πρωί πήγα στο κελάρι και πήρα μερικά μπισκότα κάι λίγο νερό. Λυπόμουν που μίλησα έτσι για τη Σάρα μπροστά στον Χένρυ. Ο πα π ά ς είπε ότι δεν υπήρχε τίποτα να κάνουμε που κάποιος-άγιος να μην το είχε κάνει».10 Α ν α κ α λ ύ π τ ει ό τι η αγάπη του ή τα ν τό σ ο α σή ­ μαντη, όσο κ α ι το μ ίσ ος του, κ α ι α ρχίζει να αι­ σθάνεται αγάπη για τον Χένρυ, το ν οποίο μισ ού­ σε. Λέει: « Ή τα ν ένας άντρας, σαν κι εμάς. Έ μοιαζε σαν τον πρώ το στρατιώτη του εχθρού που κάποιος συναντά σε μια μάχη, πεθαμένος και δυσδιάκρι­ τος, ούτε άσπρος, ούτε κόκ κινος, αλλά απλώ ς ένας άνθρω πος όπω ς αυτός ο ίδιος. Έ βα λ α δυο μπισκότα κοντά στο κρεβάτι του, σε περίπτωση που σηκω νόταν, και έκλεισα το φω ς».10 Θ έλει να την πάρει μ ακ ρ ιά απ’ το θαυμαστή της, τον Σμάιθ. Σ τ ο τέλος, βλέπουμε τον Μ π έν τρ ιξ να επ ισκ έ­ πτετα ι τη Βουλή τω ν Κ ο ινοτή τω ν όπου ένα ς ο μ ι­ λητής, απαγγέλλει πο ιή μ ατα στην τύχη. Α π α γ ­ γέλλει στίχου ς απ’ το ν « Π α λ ιό Ν α υ τικ ό » του Σ.Τ. Κ ό λερ ιτζ κ α ι μ ερ ικές γρ α μμ ές από ένα σ ο ­ νέτο του Σα ίξπηρ. Κ α ι οι δυο αναφορές είναι με­ γίστη ς σ η μα σίας. Η πρώτη αναφέρεται σ το μ αρ­ τύριο ενός ναυτικού ο οποίος α μά ρ τη σε ενάντια στη φύση σ κο τώ ν ον τα ς ένα αλμπατρός.

αφιερωμα/51 Δ ίν ε τ α ι η ευκ α ιρία σ το ν α υ τικ ό να εξα γνισ τεί μ όνο αφού εκ φ ρ ά σει τη ν αγάπη του για τα γλ ι­ τσ ια σ μ έν α π λ ά σ μ α τα τ η ς θ ά λ α σ σ α ς τα ο ποία περιφρονούσε πριν. Τ ο δεύτερο α ναφ έρεται σ το η ­ μερ ολόγιο τη ς Σ ά ρ α ς. Ο Σ α ίξ π η ρ λέει: Σ α ίξ π η ρ Σ ο ν έ τ ο N o 32 Λ ν τύχει κι απ’ τις ωραίες μέρες τις δικές σου

εσύ περσότερο να ζήσεις, κι όταν με σκόνη ο βάναυσος ο χάρος τα κόκκαλά μου θα έχει πια τυλίξει, κι αυτές τις λίγες και αδρές γραμμές μου σαν από τύχη πάλι ανακαλύψεις τον εραστή σου που ’χει από καιρό πεθάνει με τα καλύτερα που φέρνει ο καιρός να τις συγκρίνεις. Κι αν στη σύγκριση φαντάζουν πια ξεπερασμένες φύλαξέ τες για τη αγάπη μου και μόνο και όχι για τις ρίμες τους από την έμπνευση πιο τυχερών καταργημένες. Τότε, ω, μόνο αυτή τη σκέψη παραχώρησέ μου: Αν του φίλου μου η Μούσα αντάμα με τα χρόνια του κρατούσε, πιο ακριβούς καρπούς της έμπνευσής του η αγάπη θα θωρούσε, για να βρεθεί στων εκλεκτών την τάξη. Αλλά αφού πέθανε και ποιητές καλύτεροι φανήκαν το διάβασμα των έργων τους για το ύφος θα το κάνουν τα δικά του για του έρωτα τη χάρη θα τα πιάνουν. [Μ ετάφραση: Χρ. Κρυστάλλη] ο ημ ερ ολόγ ιο τη ς Σ ά ρ α ς δεν είνα ι γ ρ α μμ ένο από συγγραφέα κ α ι προφ ανώ ς α ρ κ ετές τε­ χ ν ικ έ ς ελλείψ εις χ α λ ά ν ε το σ τυλ του. Ο ι π ρ οτά ­ σ εις τη ς είνα ι « ά τεχ ν ες » κ α ι δεν πρέπει π ο τέ να δ ια βα στούν για το σ τυλ τους, α λλά για τη ν αγά­ πη που μεταδίδουν. Ό π ω ς έχο υμε ή δη α να κ α λ ύ ­ ψει, το ημερ ολ όγ ιο είνα ι μ ια καταγρα φ ή τη ς αγά­ π η ς κ α ι μ ια α π οκ άλ υψ η τω ν πιο βαθιώ ν πνευμ α ­ τικ ώ ν συγκρούσεω ν του συγγραφέα. Ό ν τ α ς μια επ ιτο μή α γά πης αγγίζει τον Μ π έ ν τρ ιξ κ α ι τον βοηθά να αποδεχθεί τη δύνα μη τη ς αγάπης. Α κ ό ­ μ α κ α ι μ ετά το θάνατο τη ς Σά ρ α , το ημ ερ ολόγ ιό τη ς θα υ πά ρχει για να δ ια βα στεί κ α ι ν α ξα ν α δ ια ­ βα στεί από το ν Μ π έν τρ ιξ . Θ α γίνει τ ο μόνο ενθύ­ μ ιο τη ς Σ ά ρ α ς, ένα ενθύμιο που είνα ι εντελώ ς πνευμα τικό. Α υ τ ό που ο Γ κ ρ η ν θέλει να πει, είνα ι ό τι κ α ι ο χ ειρ ό τερ ος α μ α ρ τω λ ό ς όπω ς η Σ ά ρ α η μ ο ιχ α λ ί­ δα, έχ ει τη ν ευκ α ιρία ν α γίνει άγιος. Ο ι ήρ ω ες του Γ κ ρ η ν προσπα θούν να φτάσουν το Θ εό δ ο κ ιμ ά ­ ζ ο ν τα ς να υπερβούν ένα κ ό σ μ ο χα μ έν ω ν αξιώ ν κ α ι π ν ευ μ α τικ ή ς σ τειρό τητα ς. Η τε λ ικ ή γνώ ση του Μ π έ ν τ ρ ιξ γίνετα ι γνώ ση όλων, κ αθ ώ ς δηλώ ­

Τ

νει ό τι δεν λυπ ά τα ι α λλά μισεί, γ ια τ ί η Σά ρ α «ή­ τα ν μ ια πόρνη, μισώ το ν Χ έν ρ υ γ ια τί έμ εινε μ α ζί του κ α ι μισ ώ εσ ένα κ α ι τ ο ν υποτιθέμενο θεό σου γιατί τη ν πήρες μ α κ ρ ιά από ε μ ά ς » .13 Π α ρ α δ ό ξως, λέει επίσης: « Ν ό μ ιζα ό τι το μ ίσ ο ς μ ου για τη Σ ά ρ α ή τα ν αγάπη κ α ι το μ ίσ ο ς για το ν εαυτό μου ή τα ν κ ι αυτό α γά π η » .14 Η σύγχυση, ο πόνος, τα βά σα να κ α ι ο θ ά ν α τος που επ ιβλή θ η κα ν σ τους χ α ρ α κ τή ρ ες κ ά ν ει το « Τ έ λ ο ς μ ια ς υπ όθεσης» ένα σ ύνθετο μ υθιστό ρ η μα για τη ν ανθρώπινη ψυχή. Ε ίν α ι που α ιχμ α λ ω τίζει τη σ η μ α ν τικ ή δυαδικ ό τη τα τη ς α γά πη ς κ α ι του μ ίσ ους κ α ι τη μ ετα τρ έπει σε ένα π α γ κ ό σ μ ιο δράμα. Μ ετάφραση: Η ν ώ Πανα γιώ του

Σημειώσεις 1. Graham Greene, The End o f the Affair, (New York: Bantam Books, 1955), σ. 91.

2. Francis Kunkel, The Labyrinthine Ways o f Graham Greene, (New York: Paul P. Appel, 1973) σ. 104.

3. Greene, σ. 103.

8. ο .π ’., ο. 103.

9. John Atkins, Graham Greene (London: Calder & Boyars, 1970). p. 98.

10. Greene, p. 151.

11. ο.π., a. 159.

12. W. J. Grais, ed., The Complete Works o f Williams Shakespeare (London: Oxford University Press, 1963), σ.

1110.

13. Greene, o. 158.

14. ο.π., σ. 159. Μπροστά στα βιβλία της βιβλιοθήκης μια φωτ. της κόρης του που ζει στην Ελβετία.

52/αφιερωμα

Αλεξάνδρα Χαΐνη

Το κωμικό στοιχείο στον Γκράχαμ Γκρην Η κωμωδία αποτελούσε πάντα ένα απαραίτητο στοιχείο τον μυθιστορήματοςέχει να κάνει με το πόσο «ανοιχτό» είναι, πόσο ασχολείται με τους ανθρώπους και την κοινωνία, και έχει τη θέση της ακριβώς ανάμεσα σ ’ αυτό που φαίνεται και σ ’ αυτό που πραγματικά υπάρχει, μια θέση που τόσο προβλημάτισε τους Άγγλους συγγραφείς. [Μ. Bradbury («Eating People»)]

Γ κ ρ ά χ α μ Γ κ ρ η ν α νά μ εσ α σ το πλήθος τω ν μ υθιστορ ημά τω ν που άφησε, συγκαταλέγει κ α ι τα «ψ υχαγω γικά» (entertainments), τα οποία υποδηλώ νουν κ ά π ο ια διάθεση για δ ιά λε ιμ μ α από το μ όν ιμ α σ οβαρό ύφος κ α ι σ κ ο π ό τω ν « κ λ α σ ι­ κ ώ ν» μυθιστορ ημά τω ν του. Ο ίδιος υποστήριζε ότι:

Ο

Η πίεση που αισθάνεται ο συγγραφέας ό­ ταν γράφει μια νουβέλα που τον κρατά α­ ποκομμένο και κλεισμένο στον εαυτό του είναι τεράστια, γι’ αυτό κι εγώ αναζητούσα πάντα ανακούφιση στα «ψυχαγωγικά» μυ­ θιστορήματα - γιατί τόσο το μελόδραμα όσο και η φάρσα αποτελούν έκφραση της κυκλοθυμικής μου διάθεσης.1 Τ α ψ υχαγω γικά μ υθιστο ρ ή μα τα είναι συνήθω ς θρίλερ, έν α ς α π ολ ογ ισ μό ς γ ια εγ κ λ ή μ α τα κ α ι ίν­ τριγκες, μια σ ειρά κ α τα σ κ ο π ικ ώ ν κ α ι μ υστήριω ν κινήσεων,· κ υνηγητά κ α ι αποδράσεις, φόνοι κ αι βίαιοι θάνατοι. Ε ίν α ι φορές όμω ς που η διά θεση του Γ κ ρ η ν βρ ίσ κει καταφ ύγιο στη φάρσα, σ το ι­ χεία τη ς ο π οία ς είνα ι έκ δη λ α ούτω ς ή ά λλω ς κ α ι σ τα α σ τυ νο μ ικ ά του μυθιστορήμα τα , όπω ς για παράδειγμα σ το « Ο ά νθρωπός μ α ς σ τη ν Α β ά ν α » (1958), όπου το μελό δρ α μα κ α ι η κω μω δία γίνο­ ντα ι ένα, κ αθ ώ ς πα ρα κολουθούμε τη ν α λλό κ οτη πορεία του Τ ζ έη μ ς Ο υόρμολντ, σ τα άδυτα τω ν βρετα νικώ ν μ υστικ ώ ν υπηρεσιώ ν. Σ τ ο « Μ π ο ρ ο ύ ­ με να Δ α ν ε ισ το ύ μ ε τη Σύζυγό σ α ς » (1967) κ α ι κυ­ ρίως σ το « Τ α ξ ίδ ια με τη θεία μου», αποτυπώ νετα ι καθαρ ά η άποψ ή του για τη ν κωμω δία. Π α ρ ό λ ο που α ρ χ ικ ά το « Τ α ξ ίδ ια με τη θεία

μου» δεν είχε ω ς β α σικ ό σ τό χο να δια σ κεδά σ ει συγγραφέα κ α ι κοινό, ούτε εξά λλο υ εκτελούσεχρέη δια λείμ μα το ς, διαθέτει ό σα χ α ρ α κ τη ρ ισ τι­ κ ά χ ρειά ζο ντα ι - περιπέτεια, ενθουσιώ δης διά ­ θεση, συμπ τώ σεις - ώ στε να σ υγκ αταλέγετα ι δι­ κ α ιω μ α τικ ά α νά μ εσ α σ τα ψ υχαγω γικά μυθιστο­ ρ ήματα. Ε ίν α ι ίσω ς το πιο δια σ κ ε δ α σ τικ ό μυθι­ σ τό ρη μ α του Γ κ ρ ά χ α μ Γκρ η ν, ο οποίος, απελευ­ θερωμένος από τις πιέσεις τω ν π ροηγουμένω ν β ι­ βλίω ν του (« Μ ια χ α μ έν η Ύ π ό θεσ η » , 1960, κ α ι « Ο ι Θ εατρίνοι», 1966), αφήνει το χιούμορ του να ρέει εν αφθονία χω ρίς ό μω ς να υπονομεύει τη σοβαρότη τά του. Π α ρ α κο λο υ θώ ν τα ς τα α π ολ α υσ τικ ά κ α ι διδ α ­ κ τικ ά τα ξίδια του ζεύγους Χ ένρυ-Αυγ ούσ τα , δια ­ κρίνουμε πο λλά κ α ι β α σικ ά στο ιχεία τη ς φάρ­ σας, τη ς Ν έ α ς Κ ω μ ω δ ία ς τη ς εποχής.

αφιερωμα/53 Θ έματα Εφόσον είμαστε άνθρωποι, αυτό που κάνουμε πρέπει να είναι είτε κακό είτε καλό· εφόσον κά­ νουμε κάτι κακό ή καλό, είμαστε άνθρωποι· και είναι καλύτερο, παραδόξως, να κάνουμε κάτι κα­ κό, παρά να μην κάνουμε τίποτα: τουλάχιστον υ­ πάρχουμε. Είναι αλήθεια ότι η δόξα του ανθρώ­ που εξαρτάται από την ικανότητά του να σωθεί· είναι όμως εξίσου αλήθεια ότι η δόξα του είναι η ικανότητά του να τιμωρηθεί. Το χειρότερο που θα μπορούσε να πει κανείς για τους απατεώνες, από τους πολιτικούς μέχρι τους ληστές, είναι ότι δεν είναι αρκετά άνθρωποι για να τιμωρηθούν.

(T.S. Eliot)2 ιά εικ ό ν α που ο Γ κ ρ η ν επ α ν α λ α μ β ά ν ει συ­ χ ν ά σ τα έργα του, είνα ι η π ό ρτα α πό πρ ά ­ σινη τσ ό χα , σ ύμβο λο τω ν π α ιδικ ώ ν το υ χρόνω ν που μύριζα ν «βιβλία, κ α ι φρούτα κ α ι ά ρω μα», κ α ι το ν χώ ριζε από το υς δ ια δρ ό μο υς το υ σ χ ο ­ λείου του. Σ τ ο « Τ α ξ ίδ ια με τη θεία μου» ο Γ κ ρ η ν αποφ ασ ίζει να α νο ίξει τη ν πόρτα, επ ιτρ έπ ο ντα ς σ το « κ α κ ό » ν α εισβά λει θριαμβευτής. Εδώ , τα όρια κ α λ ού-κα κο ύ, δίκα ιου -άδ ικου, είνα ι πολύ ρευστά, ή ό πω ς θα ’λεγε ο Σα ίξπ η ρ , σ τη ν ουσία «δεν υπά ρχει κ α λ ό ή κ α κ ό , η σ κέψ η μ ο ν ά χ α το κ ά ν ει τέτο ιο ν α ’ναι». Γ ι’ αυτό κ α ι οι αιώ νιοι « κ α κ ο ί» τη ς λ ο γ ο τε χν ία ς σ υνυπάρχουν α ρ μ ο νικ ά με τη ν « έν ν ο μ η » τά ξη , π ρ ο β λ η μ α τίζο ­ ν τα ς κ α ι - ίσ ω ς - τα ρ ά ζ ο ν τα ς το υς α να ­ γνώ στες. Ο Γ κ ρ ην πα ρο υσ ιάζει ένα κ ό σ μ ο βία ιο που εξ η ­ μ ερ ώ νετα ι μ έσ α από τις σ ελίδες του βιβλίου κ α ι όπου λα θρέμποροι, διεφθαρμένοι α στυ νο μ ικ οί, α να ρ χικο ί, δολοφόνοι, έμ π ο ρ ο ι ν αρ κ ω τικ ώ ν, μοιχοί, π ρ άκ το ρ ες, α ντ α λ λ ά σ σ ο υ ν α πόψ εις κ α ι σ υ να νασ τρ έφ ονται α λλήλους, κ ιν ούμ εν ο ι α νενό­ χ λ η τα μ έσ α σε φ α ντα ιζί ο ίκ ο υ ς α νο χή ς, καφ ε­ νεία, το υα λέτες, ξενοδοχεία, κ ελ ιά φ υ λακ ή ς κ α ι ό ,τι ά λλο. Π α ρ ό λ ’ α υτά ο ι β α σ ικ ο ί γνώ μ ονες π ά ­ νω σ το υ ς ο ποίους σ τη ρ ίζο ν τα ι τα π ερ ισ σ ότερα έργα του Γκρ η ν , δ ια φ αίνο ντα ι κα θ α ρ ά κ α ι σ τα « Τ α ξ ίδ ια » : εν τ ιμ ό τη τ α -α τ ιμ ία , εμ π ισ το σ ύνη α πισ τία , δίκ α ιο-ά δ ικο , υπευθυνότητα-ανευθυνότη τα, επ ιτυχία -α π οτυχία, κ α ι π ά ει λέγοντα ς. Μ ό ­ νο που τώ ρ α η φ ά ρ σα α ποσ υνθέτει τα αιώ νια ζευ­ γά ρια κ α ι δίνει α ξία σ το δεύτερο σ κ έ λ ο ς τους, ε­ π ικ ρ ο τώ ν τα ς κ άθ ε είδους α π ατεω νία κ α ι χλευά ­ ζο ν τα ς τη ν έννο ια του δ ικ α ίου - όπω ς το υ λ ά χ ι­ σ το ν ν οείτα ι σήμερα . Ο Ν ό μ ο ς δια κ ω μ ω δ είτα ι μ έσ α α πό τις ειρω νι­ κές, π ά ν τα εύ σ το χ ες α τά κ ε ς τη ς θείας Α υ γούστας: - Μ α δεν έχετε, λοιπόν, κανένα σεβασμό

Μ

στους νόμους; - Εξαρτάται, χρυσό μου, για ποιο νόμο μι­ λάς. Αν μιλάς για τις δέκα εντολές, δεν μπορώ να τις πάρω όλες στα σοβαρά (185).3 ή α κό μα :

- Ελπίζω να μη σκέφτεσθε παράνομα μέσα.

- Ποτέ στη ζωή μου δε σκέφθηκα τίποτα πα­ ράνομο, είπε η θεία Αυγούστα. Πώς ήθελες να σκεφθώ κάτι παρόμοιο όταν δεν έχω ποτέ διαβά­ σει κανέναν από τους νόμους μας, ούτε έχω την παραμικρή ιδέα για το περιεχόμενό τους; (84). Ό π ω ς σ ε κ άθ ε φ άρσα που σ έβετα ι το είδος της, έ τ σ ι κ ι εδώ το Π α ρ ά δ ο ξ ο κ α ι Π α ρ ά λο γο , κ α μ ιά φορά κ α ι το Υ π ερ -ρ εα λισ τικ ό , γίν ον τα ι έ­ ν α μ ε τη ν π ρ α γ μ α τικ ό τη τα . κολ ουθ ώ ντας κ ά π ο ια δ ιο ν υσ ια κ ά πρότυπα, ο Γ κ ρ η ν ξεπερνά τα διάφ ορα τα μ π ο ύ τη ς δε­ κ α ε τία ς του κ α ι τίθ ετα ι σ το πλευρό του χάους, τη ς σ εξ ο υ α λ ικ ή ς α πελευθέρω σης, τη ς αθυροστομ ία ς, τη ς υ π ερβο λική ς ά νε σ η ς κ α ι τη ς διαφθο­ ράς. Ξεφεύγει από το ν επ ίμο ν ο σ υ ντη ρ η τισ μ ό τω ν Β ρ ετα ν ώ ν α σ τώ ν κ α ι π ρ ο κ α λ εί τη ν «η θική » τους, φ έρνοντα ς σ το π ρ ο σ κ ή νιο κ α ι σ χ ο λ ιά ζο ­ ν τα ς με κ ω μ ικ ό τρόπο, θ έμ α τα που ά λ λ ο ι π ρ οτι­ μούν να μη θίγουν- όπω ς το θ άνατο κ α ι το σεξ. « Σ ε μ ια εποχή, ό τα ν η Σ χ ο λ ή Κ ρ ιτ ικ ή ς που α­ σ κ ο ύ σ ε μεγαλύτερη επιρροή σ τη ν Α γ γλία , υπο­ σ τή ρ ιζε ό τι ο συγγραφέας είνα ι υ πο χρ εω μ ένο ς να δη λώ νει "υ π έ ρ τη ς ζω ή ς” », γράφει χ α ρ α κ τη ρ ι­ σ τικ ά ο D a v id Lodge, «ο Γ κ ρ η ν μιλο ύσ ε μ ε ευ­ φράδεια υπέρ του θανάτου». Τ ο μ υ θισ τό ρ η μα ξε­ κ ιν ά μ ε τη ν κ η δ εία τη ς μ η τέρ α ς το υ Π ο ύ λ ιν γ κ ή έσ τω τη ς μ η τρ ιά ς του - γεγο νός που α ν το δει κ α ν είς συνο λικά , θα δ ια π ισ τώ σ ει ό τι κ άθ ε ά λλο πα ρά θ λιβερό α ποβαίνει. Ε νερ γεί σ τη ν π ρ α γ μ α τι­ κ ό τ η τα σ α ν μ ια χ ρ ο ν ικ ή σ τιγ μ ή α πελευθέρω σης, κ α θ ώ ς ο Χ έν ρ υ Π ο ύ λ ιν γ κ , α υτήν α κρ ιβ ώ ς τη ν η ­ μέρα θα γνω ρίσει τη θεία Α υ γ ο ύ σ τα κ α ι θα υπα ­ κ ούσ ει σ το « κ λ ικ » που θα α λ λ ά ξ ει ρ ιζικά τη ζωή του. Ο Γ κ ρ η ν πα ίζει με το θάνατο, απομυθοπο ιώ ν τά ς το ν τα υτό χρο να: ο μ α ύρ ο ς ερ α σ τ ή ς κ α ι υπ η ρ έτη ς τη ς θείας Α υ γ ο ύ σ τα ς, ο ν ό μ α τ ι Γουέρντσγουορθ, α να κ α τεύει τη ν τέφρα τη ς μ η τέρ α ς του Χ έν ρ υ, με μ αρ ιχου άνα- ο θείος Τζο , π ρ ώ τος ε π ίσ η μ ο ς ερ α σ τή ς - ίσ ω ς κ α ι σ ύζυγος - τη ς Α υ ­ γούσ τα ς, πεθαίνει κ αθ ώ ς « τα ξιδεύ ει» π ά νω -κά τω σ τα δ ω μ ά τια τη ς β ίλ α ς του- ο π α τέρ α ς του Χ έν ρ υ ξεψ υχά σ τη ν α γ κ α λ ιά τη ς μ ονα δικ ή ς... πα ρθένα ς ερ ω μ ένη ς του κ α ι πά ει λέγοντας. Ό σ ο για τη σ εξ ο υ α λ ικ ό τη τα τω ν ηρώω ν, λίγο πολύ γίνετα ι συνώ νυμο, είνα ι α νά λο γη τη ς φα­ ν τα σ ία ς τους. Δ ε ν είνα ι περίεργο που η θεία Α υ ­ γούστα, έ χ ο ν τ α ς π λέον προ πο λλο ύ π ερ ά σει τη ν πρώ τη νιότη, εξ α κο λο υ θεί να λ ά μ π ει κ α ι να γ ο η ­ τεύει, ενώ ο Χ έν ρ υ κ α τ ά μ ια 20ετία νεό τερ ο ς α λ­ λά κ α τ ά α ιώ νες πιο μ ου χ λια σ μ έν ος, μ α ρ α ίν ετα ι σ α ν τις α π ό τισ τες ντά λ ιε ς του. Βέβαια, σ το τέ­ λος, ό τα ν η δ ια δ ικ α σ ία τη ς μ ε τά λ λ α ξ ή ς του σε ζω ντα νό ο ν έχ ει ολοκληρω θεί, δια βά ζο υμ ε ό τι «έ­ χει σ υμφ ω νηθεί» να πα ντρ ευτεί τη Ιδ χ ρ ο ν η κόρη του Δ ιευθυντή του τελω νείου... Ο Γ κ ρ η ν δεν κ ά ν ει τίπ ο τ α ά λ λ ο πα ρά ν α προ-

Α

54/αφιερωμα κ α λ εί τις πρ οκ α θο ρισμ ένες α ξίες, α ποδεικνύον τα ς ταυτό χρο να ό τι τα φ αινόμενα απατούν, ότι σίγουρα η ε ικό να κρύβει π ο λλά π ερ ισ σ ότερα από αυτά που μπορεί να συλλά βει το μάτι.

Α π ό τη ν ά λλη μεριά, η θεία Αυγ ούσ τα , παρέα με το π λ ουσ ιό τατο παρελθόν της, σ το οποίο μ α ς μυεί ο ίδιος ο Χένρυ, ευρ ηματική, ονειροπόλα κ α ι δυνα μική, δρουν ω ς κ α τα λ ύ τη ς σ τη ν αλλαγή, που σ υντελείτα ι σ τη ν ψ υχή κ α ι σ το σ ώ μ α του α νι­ ψιού της:

Χαρακτήρες υνήθω ς σ τις φάρσες, οι χ α ρ α κ τή ρ ες έχουν περιορισμένη δύναμη. Τ ο κύριο βάρος πέ­ φτει σ τα γεγονότα καθεαυτά, σ τα μ περ δέμα τα μ ετα ξύ τω ν ηρώω ν περισσότερο, παρά τις ίδιες τους τις προσ ω πικότητες. Σ τ ο « Τ α ξ ίδ ια με τη θεία μου» όμω ς, οι χ αρ α ­ κ τήρ ες αποτελούν το ν πυρήνα, τη βάση γύρω α­ πό τη ν οποία εξελ ίσ σ ετα ι κ α ι μ ετα β ά λλετα ι ο μύ­ θος. Εδώ , μέσω τω ν πρω ταγω νιστών, το κοινό γνω ρίζει δυο εντελώ ς διαφ ορετικούς κ όσ μο υς, οι ο ποίοι α ντί να έρθουν σε κάθετη ρήξη, όπω ς θα ανα μενόταν, ενα ρμ ο νίζο ντα ι πλήρως: Α π ό τη μια ο Χ έν ρ υ Π ούλ ινγκ , ο αφηγητής, πε­ ν ηντά ρης συνταξιούχος, κ λ α σ ικ ό ς τύπ ος Εγγ λέ­ ζου τζέντλεμαν, με τις λ ο ξές κ α ι έμ μ ο ν ε ς ιδέες του, φ λεγ μα τικό ς ω ς ένα σ ημείο, χω ρίς ίχ ν ος φ αντασίας, κ α ι κ υρίω ς χω ρ ίς ερω τική ζωή. Έ χ ε ι επιλέξει έναν κ ό σ μ ο - θ ερ μοκήπ ιο - κ ρίνο ντα ς ίσ ω ς ό τι δεν υπά ρχει εν α λ λ α κ τικ ή λύση σ το ν ορί­ ζοντα - κ α ι ζει πρ οσ τα τευμένος πίσω από την «υγιεινή π λ α σ τικ ή οθόνη» του τα μείου του στην τράπεζα. Τ ο περίεργο είνα ι ό τι πα ρόλο που δε δείχνει ν α π λ ήττει με την π λ ασ τικ οπ οιη μ ένη του ύπαρξη, δέχετα ι με θετική διάθεση - αν ό χ ι με ευχα ρίστησ η - τους νεο τερ ισ μ ούς τη ς θ είας του, μπαίνει σ το π α ιχ νίδι α κο λο υθώ ντα ς όλους τους όρους του κ α ι κ α τα λήγ ει « ά λλο ς άνθρωπος», ή έ­ στω, α να κ αλ ύπ τει το ν «ά λλο του εαυτό». Ρ ιγ μ έ­ ν ο ς σ τα βαθιά, συντροφ ιά με τύπους που κ α π ν ί­ ζουν μ αριχουάνα, κάνουν λαθρεμπόριο κ α ι σ κ ο ­ τώ νουν ά μ α τύχει, κ α ι αφού πρώ τα ξεπεράσει τις... υ π α ρ ξια κ ές του αγωνίες,

Ήταν σαν να είχα ξεφύγει από μια ανοιχτή φυλακή, χάρις σε κάποιον απαγωγέα, που μου είχε προμηθεύσει μια σκάλα από σκοι­ νί, ενώ ένα αυτοκίνητο περίμενε να με με­ ταφέρει κατόπιν στον κόσμο της θείας μου, έναν κόσμο με πρόσωπα εκπληκτικά και γεγονότα απροσδόκητα (272).

Σ

«Είχε τον δικό της κόσμο, όπου εγώ ποτέ δε θα γινόμουν δεκτός, και θα είχα κάνει πολύ καλύτερα... αν έμενα με τις ντάλιες μου και την τέφρα της μητέρας μου, που δεν ήταν η πραγματική μου μητέρα - αν πίστευα τη θεία μου». π α σχίζει να ξεπερά σει κάθε «α ίσθ η ση » ό τι το ν έ­ χουν « α π οκ λείσει» (174). Μ ή π ω ς λο ιπό ν πίσω α ­ πό το προσω πείο του «ευυπόληπτου» Κ ο υ Π ο ύ λινγκ, κρύβετα ι ένα ανήσυχο πνεύμα, ένα ς ανοι­ χ τό ς χ α ρ α κ τή ρ α ς που α πλά δεν έπεσε σ τη ν κ α ­ τά λλ ηλη συγκυρία κ α ι θάφ τηκε πριν τη ν ώρα του; Τ ο σίγουρο είνα ι ό τι ο Γ κ ρ ά χ α μ Γ κ ρ η ν δη ­ μιο υργεί έναν κ άθε ά λλο π αρά σ τα τικ ό χ α ρ α κ τή ­ ρα, εξο π λισ μ ένο - έσ τω κ α ι μ υ σ τικ ά - με όλα τα απαρ αίτητα , για κάθε ενδεχόμενο κ α ι α λλα ­ γή, στοιχεία.

Έ τ σ ι η θεία-μητέρα Αυγ ούσ τα , εμφ ανίζετα ι ως από μ η χα ν ή ς θεά, έτοιμη να απελευθερώ σει τον ανιψιό-γιο τη ς από τη μιζέρια - τη ν ανυπαρξία εν δεχομένω ς - τη ς ύπ α ρξή ς του. Θ α μπορούσε ν α πει κ α ν είς ό τι η Αυγούσ τα . προσπαθεί να κ α ­ λύψ ει το ν χ α μ έν ο χρόνο μ α κ ρ ιά από το γιο της, προσφ έροντάς του ω ς «δώ ρο» το π ρ αγ μ ατικό νόη μ α τη ς ζωής, έστω για τα χρόνια που του α πο ­ μένουν. α πρόσω πα που πλαισιώ νουν το ν Χ έν ρ υ σ τη ν π.Α. (προ Α υγ ούσ τα ς) εποχή του, πε­ ριορ ίζονται σ τις δα ντέλ ες τή ς κ α τά τ α ά λλα υπο­ το ν ικ ή ς δεσποινίδα ς Κ η ν - η οποία τε λικ ά αποσύρετα ι σε κ ά π ο ια α φ ρικανική χώ ρα όπου τα γ ρ α μ μ α τό σ η μ α δεν φέρουν « π ο τέ το πορτραίτο τη ς Β α σ ίλ ισ σ α ς » (34) - σ τις ν τά λιες που κ α λ ­ λιεργεί μανιω δώ ς, σ τις τυπ ικές σ υζητήσ εις κ α ι α νταλ λα γές ευχητηρίω ν κάρ τω ν με το ν Τ α γ μ α ­ τά ρ χη Τ σ α ίη ρ τζ, σ τα take-away κοτόπουλα, σ τα δια φ η μισ τικά «για λόγους ο ικ ο ν ο μ ία ς » κ ουτά κ ια Ο Μ Ο κ.λπ. Μ ε τη ν εμφ άνιση όμω ς τη ς θ είας Α υ ­ γούστας, ό λο ι α λλά ζουν κ α ι μ π ρ οσ τά από τ α έ κ ­ π λ η κ τα μ ά τια του Χένρυ, α ρχίζει να παρελαύνει μια σ τρ α τιά από α λλό κ οτο υ ς τύπ ους που συνθέ­ τουν έναν π ο ικ ιλό χρ ω μ ο πίνα κα κ α ι έχουν ω ς βα σικ ή αρχή την έλλειψη αρχών: ο πολυσυζητη­ μ ένος μ εγα λο α πατεώ νας - ίσ ω ς κ α ι Ν α ζ ί εγ κλ η ­ μ α τ ία ς - Βισ κ ό ν τι, ο μ αύρος ερ α σ τής κ α ι υπη­ ρέτης Γουόρντσγουορθ, ο π ρ α γ μ α τικό ς Συνταγ­ μ α τά ρ χ η ς Χ α κ ίμ που ζει κ α ι μ έσ α σ τις σ ελίδες του α στυνο μ ικ ού μ υθιστο ρ ή μα το ς τη ς θείας Α υ ­ γούστας· ο Ο ’τουλ, άνθρωπος τη ς C IA , πολύ α ­ π α σ χ ο λη μ έν ος με τις ουρολογικές του σ τα τισ τι­ κές· ο κ. Ν τα μ π ρέζ, που συντηρεί δυο ερω μένες σ τα διπ λα νά ξενοδοχεία, ο Κιουράν, τρ ο μερό ς ι­ δρυτής ε κ κ λ η σ ία ς για σκύλους, ο Τ σ έ χ ο ς που προσπαθεί μ ά τα ια να α παλλα γεί από δυο ε κ α ­ το μ μύρ ια π λ α σ τικ ά κ α λ α μ ά κ ια . Ό λ ε ς αυτές οι κ α ρ ικ α τούρ ες επανδρώ νουν το ν νέο γκ ρ οτέσ κ κ ό σ μ ο του Χ έν ρ υ Π ο ύ λ ιν γ κ κ α ι ξυπνούν μέσα του « μ ια ίν α α να ρ χία ς» (69), ξανα ζω ντα νεύο ντας πα ρά λλ η λα τις α ισθήσεις τω ν πα ιδικ ώ ν του χρό­ νων. Α υ τ ο ί κ ι ά λλο ι τό σ ο ι περιθω ριακοί τύποι,

Τ

αφιερωμα/55 κ α τα λα μ β ά ν ο υν τη θέση που τους α ρμ ό ζει σ το κέντρο τη ς διήγησης, προσφ έροντας π λ ουσ ιό τα ­ το υλικό για κ α υ σ τικ ά σ χό λια πάνω σ τη ν υπ ο κρ ι­ σ ία τ ή ς κ αθ ώ ς πρέπει κοινω νίας, σ τη ν α λα ζονεία τη ς εξο υσία ς κ α ι γενικότερα, σ τη ν ηθ ική τη ς δε­ κ α ε τία ς του ’60. Ο ι Χ ίπ π ις , η C IA , ο εθ ν ικ ισ μ ό ς τη ς Ν ό τια ς Α μ ερ ικ ή ς, ό λο ι ο ι θεσμ ο ί του « π ο λιτι­ σ μένου» κ όσ μο υ, γίν ον τα ι α ντικ είμ ενο δια κω μώ δη σ ης κ α ι σ τό χο ι σ ατυρικώ ν σχολίω ν. Η ανα ρ ­ χία, η αδικ ία, η ρευστότητα, η ανη θ ικ ότη τα , η νεύρωση, α να λα μ βάνο υν ρόλο καθοδηγητή.

Γ κ ρ η ν επιλέγει να δώ σει ένα μ ά θ η μα σ ’ ό­ λους α υτούς που λουφάζουν σ τη ν ανούσια ύ­ πα ρξή τους, α ρνούμενοι να εισβά λουν α ποφ ασι­ σ τικ ά σ το ν πυρήνα της, ενώ πα ρά λλ η λα εντοπί­ ζει τους κινδύνους που κρύβει αυτή η ηθελημένη « α θ ω ό η τ α » . Η θ ε ία .Α υ γ ο ύ σ τα κ ά ν ει τη θρια μ­ βευτική τη ς είσοδο κ α ι μ α ς π ρ οσ κ αλ εί σ τη ν Ο υ ­ σ ία τω ν Π ρα γμ ά τω ν , ξεκ λειδώ νοντα ς τσ α χπ ίνι­ κ α τις π όρτες τη ς φ α ντα σίας μας:

Ο

Αγαπητέ μου Χένρυ, χρυσό μου, αν ζήσεις μαζί μας δε θα έχεις την εντύπωση πως προσγειώνεσαι ήρεμα από μέρα σε μέρα σ’ έναν τελευταίο τοίχο. Ο τοίχος θα έρθει μόνος του προς το μέρος σου, χωρίς τη δι­ κή σου βοήθεια και κάθε μέρα της ζωής σου θα φαίνεται σαν νίκη: «Εγώ στάθηκα και σήμερα πιο έξυπνος» θα πεις, όταν έρ­ θει το βράδυ. Μετά από αυτό θα κοιμηθείς καλά (303).

Σημειώσεις 1. Kulshrestha, J.P. Graham Greene. The Novelist. (Mac Millan Company of India Ltd: Madras, 1977) 2. T.S. Eliot στον Lodge, D. The Novelist at the Crossroads and other Essays o f Fiction and Criticism. (Routledge and Kegan Paul: London, 1971).

3. Οι αριθμοί σε παρένθεση αντιστοιχούν στις σελίδες τού: Γκράχαμ Γκρην, Ταξίδια με τη θεία μου. (ΦΛΙΠΠΕΡ Ε.Π.Ε.: Αθήνα, 1973), μετάφραση Β. Κοραή.

Το κρεβάτι τού Γκ.Γκρην. Ξυπνούσε στις 7 π.μ., καθυστερούσε να σηκωθεί, περνούσε πολύ ώρα στο μπάνιο, διάβαζε τις εφημερίδες, έτρωγε, μετά ξάπλωνε και από το απόγευμα μέχρι το βράδυ έγραφε.

56/αφιερωμα

Ο Γκράχαμ Γκρην πηγαίνει σινεμά Το 1935, ο Γκράχαμ Γκρην δέχτηκε, τυχαία σχεδόν, να δοκιμάσει τις ικανότητάς του στην κινηματογραφική κριτική μέσα από τις στήλες του βδομαδιάτικου εντύπου «The Spectator» και, προς έκπληξιν ακόμα και του ί­ διου, κράτησε τη στήλη μέ­ χρι και το 1940: ο πόλεμος το σταμάτησε. Το 1937 ο Γκρην'ήταν ένας από τους δημιουργούς του περιοδι­ κού «Night and day», που προσπαθούσε να είναι κάτι σαν το εγγλέζικο «New Yor­ ker». Κι εκεί, επίσης, κάλυ­ πτε τη στήλη του κινηματο­ γράφου, ενώ η Ελίζαμπεθ Μπάουεν ασχολούνταν με το θέατρο κι η Έβελιν Βάου με τα βιβλία. ο περιοδικό επρόκειτο δυστυχώ ς να βουλιά­ ξει δυο μήνες αργότερα, το ρ πιλισμ ένο από τη... Σ ίρ λ εϊ Τεμ π λ. Σ τ ο τεύχο ς τη ς 28ης Ο κ τω ­ βρίου, ο Γ κ ρ ά χ α μ Γκρ ην, γράφοντας γ ια το Wee Willie W inkie (Η μ α σ κ ό τ του σ υντάγμ ατος, του Τ ζο ν Φ ορντ) έγραφε τα εξ ή ς σ χε τικ ά με τη δε­ σποινίδα Τεμπλ: « Η πα ιδ ικ ό τη τα είνα ι σ ’ αυτήν μια μεταμφίεση· τα θέλγητρά τη ς είνα ι υφής πιο μ υσ τικ ής κ α ι πιο ενήλικης... Ο ι θαυμ ασ τές τη ς - άντρες κ α ι λόγιοι ώ ριμη ς η λ ικ ία ς - δεν α ντι­ δρούν σ την α μφ ίσ ημη κ οκ ετα ρ ία τη ς παρά μόνο επειδή το σιδηρούν π α ρα π έτασ μ α τη ς π λ οκ ή ς κ α ι τω ν διαλόγω ν πέφτει α νά μ εσ α σ τη διάνοια κ α ι σ την επιθυμία τους...». Τ ο άρθρο δεν άρεσε κ αθόλου σ την 20th Century Fox. Ο Γ κ ρ η ν σ χο ­ λιάζει: « Η Σ ίρ λ εϊ Τ εμ π λ, έξ ι ετών, με μήνυσε επί δυσφημίσει κ α ι το N ight and d a y γνώ ρισε ένα τέ­ λο ς ευτράπελο α ν κ α ι δυσάρεστο βέβαια». Τ α άρθρα του Γ κ ρ ά χ α μ Γ κ ρ η ν για τον κ ιν η μ α ­ τογράφο σ υγκεντρώ θηκαν σ ’ ένα χοντρ ό τό μ ο The pleasurre dome (Ed. Seeker & W arb ru g) που επ ρ όκειτο να βγει από τις εκ δό σεις Seghers. Ξ ε κ ι­ νάνε από τη ν Α ρ ρ α β ω ν ια σ τ ικ ό του Φ ρ α νκ εσ τά ιν (1935) κ α ι φτάνουν ω ς τις Π ερ ιπ έτειες του Σέρλ ο κ Χ ο λ μ ς (1940), κ α ι κ αλύπτουν το ο υσια σ τικ ό κ ο μ μ ά τ ι τ η ς αγγλικής, αμερικα νική ς, γα λλικής, σοβιετικής, γερμ α νικής παραγω γής τω ν πέντε χρόνων, τω ν αξιόλογω ν ταινιώ ν όπω ς κ α ι τω ν σίριαλς κ α ι τω ν ταινιώ ν Β ' .

Τ

Ο Όρσον Ουέλες και ο Κάρολ Ρηντ στον «Τρίτο άνθρωπο» Ο Γ κ ρ η ν α ποδεικνύει ό τι έχει μια ακριβή κ α ι λεπτομερή γνώ ση τω ν ταινιώ ν, η οποία λείπει α ­ κ όμ α από π ολλούς συναδέλφους του τω ν γνω­ στώ ν εφημερίδων. Ε ν τελ ώ ς ά σ χ ετο ς με το ν α κ α ­ δη μ α ϊσμ ό , ενθουσιά ζεται με το ν λ α ϊκ ό κ ιν η μ α το ­ γράφο, για το ν οποίο μ ιλά ει με όρους α π αλ λα γ­ μένους από κ άθε ίχ ν ος δημαγω γίας κ α ι που τον κάνο υν κ ινηματογραφόφιλο πριν τη ν ώρα. « Η δεκα ετία του τριάντα, λέει, υπήρξε μια περίοδος "α ξ ιο σ έ β α σ τ ω ν ” βιογραφικώ ν τα ινιώ ν (...) Εγώ π ρ οτιμούσ α τα γουέστερν, τις α σ τυνο μ ικ ές τα ι­ νίες, τις κω μω δίες, οτιδή π οτε είνα ι ειλικρινώ ς εμπορικό». Κ ι αλλού: « Ο μ υθιστοριογράφ ος μ πο ­ ρεί να γράφει για μερ ικ ές χιλιάδες α ναγνώ στες, ο κ ινη μα το γρ α φ ισ τή ς πρέπει να δουλεύει για μερι­ κ ά εκ α τομ μ ύρ ια. Α υ τ ό θα ’πρεπε ν α ’ν α ι η περηφάνεια του, το ό τι έχει δηλαδή ένα κ οινό που οι α π αιτή σεις του δεν ικ α ν ο π ο ιή θη κ α ν πο τέ από τ ό ­ τε που ο Κρ όμ γ ουελ έκ λεισε τα θέατρα». Ο ι επιλογές του Γ κ ρ η ν πρ οκα λούν έκ π λη ξη συ­ χ νά με τη δ ιο ρ α τικό τη τά τους. Ανα γνω ρίζει εκ προοιμίου το F u ry ω ς μεγάλη τα ινία, ενώ η επίση ­ μη κ ρ ιτικ ή είχε την τά σ η να θεωρεί τη ν α μερ ικα ­ ν ικ ή εξορία του Φ ρ ιτς Λ ά γ κ ω ς τη ν απαρχή τη ς π α ρα κ μή ς. Π λ έ κ ε ι επ ίση ς το εγκώ μιο του Σα σ ά Γ κ ιτ ρ ί με τους ίδιους σχεδόν όρους που το κ ά ­ νουν τα Κ α γ ιέ ντι Σινεμ ά, εικο σιπ έντε χρόνια αρ­ γότερα.

R .L

αφιερωμα/57

m ilim il··! o F u ry είνα ι η πρώτη α μερικα νική τα ινία του Φ ρ ιτς Λ ανγ κ. Η εισαγωγή Ε υ ­ ρωπαίω ν σκηνοθετώ ν υπήρξε πά ντοτε μια λεπτή υπόθεση. Τ ο Χόλ ιγο υντ προσφέρει ταυτόχρονα πάρα π ολλές τε χν ικ ές δυνα τότητες (έτσι ώ στε ένας πνευματώ δης δημιουργός μπουλβάρ, όπω ς ο Λ ιο ύ μπ ιτς, να κερδίζει α<πό τη με­ ταφορά) κ ι ελ ά χ ισ τα πρ άγ μ ατα που να ερεθίζουν τη φ αντασία, εν τω μέσω ναιναίδω ν κ α ι εμπόρω ν ψ υχαγωγίας. Τ ο Μ , η μελέτη ενό ς δολοφόνου παιδιώ ν κ αι η καλύτερη τα ινία του Λ α ν γ κ ώ ς το Fury, δεν επρ ό κειτο σίγουρα ποτέ ν ’ αποσ πάσ ει τη συγκατάθεση τω ν Α μ ερ ικ α ν ώ ν πα ρα γω γ ώ ν α ντιθέτω ς το Μ ετρ όπ ο λις, τ ο Spione, το D r M abuse, αυτές οι μ ελο δρ α μα τικ ές τα ινίες τη ς περιόδου μ α ­ θητείας του Λ α ν γ κ , προφανώ ς θα μ πορούσα ν ν α έχουν γίνει με μια μεγαλύτερη α π οτελεσ μ α τικ ότη τα κ α ι μ ’ ένα μεγαλύτερο λούστρο σ τις Η ν ω μ έν ες Π ολ ιτείες. Π ρο σ έγγ ισ α το F u ry με κ άποιο δισταγμό, φοβούμενος μή π ω ς ο Φ ρ ιτς Λ α ν γ κ είχε επανέλθει σ το μελόδραμα, (ένα μελόδραμα, βέβαια, απείρω ς πιο επιδέξιο από εκ είνα του κυρίου Χ ίτ σ κ ο κ , για παράδειγμα). T o F u ry όμως, η ισ τορία λυντσ α ρίσ μ α τος, σε μια μ ικρή πόλη του Νότου, ενός αθώου υπόπτου για διάπραξη απαγωγής είνα ι εκ π λη κ τικό . Ε ίν α ι η μονα δικ ή από τ ις τα ινίες που ξέρω για την οποία νιώθω την ανάγκη να τη χ αρ ακ τη ρ ίσ ω «μεγάλη». Υ π ή ρ ξ α ν κ ι ά λλες τα ι­ νίες. T o Kam eroodschaft*1 μού ’ρ χεται πρώ το πρώ το σ το νου, όπου ένα μεγαλό­ ψυχο θέμα κ ι η αίσ θηση τη ς δ ια νοη τικ ή ς εν τιμ ό τη τα ς κατάφ ερναν να περά­ σουν, π α ρ ’ ό λα τα όρια που επιβάλλει η οθόνη· κ α μ ιά ό μω ς δεν μπόρεσε ν α συ­ γ κ ρ οτήσ ει ό λες τις αξίες, να μεταφέρει μέσω τη ς εικό ν α ς κ α ι του ήχου, κ αλύτε­ ρα α π ’ ό,τι μ ’ οποιοδήπ οτε ά λλο μέσο, τον τρ ό μο κ α ι το ν ο ίκτο που υπάρχουν μες σ την ιστορία. (Τ ο τελευταίο τρίτο τη ς τα ιν ία ς που οδηγεί σ ’ ένα χάπι-εντ επιδέξια μασ το ρεμ ένο δεν είνα ι του ίδιου επιπέδου, παρόλο που η ταινία δεν πέ­ φτει ποτέ χ αμ ηλό τερα από το επίπεδο ενός καλογυρισμένου μελοδράματος). Ο Σπένσερ Τρέισι, σ το ρόλο του θύματος, ένα ς γκαραζιέρης, ένα πα λικ άρ ι ά κ α κ ο που μαζεύει λεφτά για να παντρευτεί· η Σύλβια Σίντνεϊ, η α ρρ αβω νιαστι­ κ ό του, δα σκά λα · ο Έ ν το υ α ρ ν τ Έ λ λ ις , ο σερίφης, σκληρός, α κέραιος, έτοιμο ς να υπερασπιστεί τον φ υλακισμένο του ω ς το τελευταίο δακρυγόνο, α κ ό μ α κ αι με τίμ η μ α τη ζωή του τη ν ίδια, ο οποίος, επειδή α νή κ ει σ τη ν ίδια κ οινό τη τα με το πλήθος κ α ι γνωρίζει προσω πικώ ς τα μέλη τους (τον κ αθένα μες σ το καθ η με­ ρινό του ντεκόρ: γραφείο, σπίτι, κομ μ ω τή ριο) α ρνείται σ τη δίκη που επα κ ολ ου­ θεί το λ υντσά ρισμ α ν ’ αναγνω ρίσει έστω κ ι έναν από τους ενόχους: όλοι τους δίνουν εδώ το ν καλύτερό τους εαυτό. Η δεσποινίς Σ ίντν εϊ ιδιαίτερα - ποτέ δεν έκφρασε με μεγαλύτερο βάθος όλη τη ν οδύνη κ α ι την α μη χ α νία που περιέχει η τρυφερότητα. Δ ε ν π ρ όκ ειται για μία κινημα τογρ α φ ική ισ το ρία πάθους· κ α μ ία συνα ισ θημ α τικ ή υπερβολή ό τα ν οι δυο ερα στές προφ υλάσσονται από τη βροχή

T

κάτω από το εναέριο μετρό, ότα ν α ποχα ιρετιούντα ι σ το σταθμό, με τ ο πρόσω ­ πο κ α ι τα χέρια κολ λη μ ένα σ τα θολω μένα παράθυρα: είναι μια αγω νία που την αναγνωρίζουμε, η ζωή όπω ς τη ν ξέρουμε γ ιατί τη ν έχουμε ζήσει. Κ α ι η ίδια δύ­ ναμ η στη σύλληψ η με ζω ντάνια τω ν αληθινών λεπτομερειώ ν, κ άνει τη σ κηνή του λυν τσ α ρ ίσ μ α τος μ ια στιγμή φ ρίκης σ χεδόν ανυπόφορης. Π ρο σ π αθ ώ να μ ην υπερβάλλω, κάθε σπίθα αλήθειας, όμω ς, τρυπάει το μυαλό όπω ς ο θόρυβος ε­ νός κομπρεσέρ: τα φοβερά γέλια κ α ι η κενή α ξιο τιμ ία τω ν καλ ώ ν πολιτών, ο νεαρός που πηδάει πάνω σ το μπαρ κ α ι φωνάζει «εμπρός, α ς διασκεδάσουμε», το κοπάδι, οι ά ντρες κ ι οι γυναίκες σ το δρόμο, που περπατάνε ίσ ια κ α τά την κάμερα, αγκαζέ, γελώ ντας νευρικά σ αν ν εο σύλ λεκτο ι την πρώτη μέρα του πο­ λέμου, το παιδί που τραγουδάει προς το μέρος του σερίφη. « Ε ίμ α ι ο Π ο π ά υ ο Σημειώσεις 1 Η τραγωδία του ορυχείου, του Τζ. Β. Παμπστ (1931).

ryΊ1 1 1 Ι Ι u F

58/αφιερωμα ναύτης», τέλος, η πρώτη πέτρα που πέφτει, το κτίριο μες σ τις φλόγες, ο αθώος που α σφ υκτιά πίσω από τις μπάρες, η γυναίκα που σηκώ νει το π αιδί τη ς για να δει τη φωτιά. Ό λ ε ς ο ι ά λλες τα ινίες φέτος, θα συντρίβουν από τη ν εξα ιρ ετική επιτυχία του Λ α ν γ κ: κανένα ς ά λλο ς σκηνοθέτης δεν ελέγχει τό σ ο τέλεια το εκφ ρ α στικό του μέσο, κανένα ς άλλο ς σ κηνοθέτης δεν α ποδίδει τέτο ια προσοχή στην αντίσ τιξη εικό νας κ α ι ήχου.

[The Spectator, 3 Ιουλίου 1936. Fury (U.S .A., M.G .M ., 1936). Σκηνοθε­ σία: Φριτς Λανγκ. Με τους Σπένσερ Τρέισι, Σίλβια Σίντνεϊ, Γουόλτερ Ά μ π ε λ , Μπρους Κ αμπό, Έ ντουαρντ Έ λλ ις, Γουόλτερ Μπρέναν]

1 1 IT T

Ο εκκεντρικός κύριος Ντιντο 1 1 Ι Ι 1 Ί

κύριος Ν τιν τ ς είνα ι η πιο ω ραία τα ινία του Κ ά π ρ α (βρ ίσ κετα ι σ ’ ένα εντε­ λώ ς διαφ ορετικό δια νοη τικ ό επίπεδο α πό το σ υμπα θητικό κ α ι χαριτω μένο N ew Y ork M iam i), πράγμα που σ η μα ίνει ό τι πρ όκ ειται για μια κ ω μω δία που όμοιά τη ς δεν έχει περάσει επί τη ς οθόνης. Γ ια τί ο Κ ά π ρ α διαθέτει αυτό που λεί­ πει από τον Λ ιο ύμπ ιτς, το ν πνευματώ δη μπουλβάρ: υπεύθυνο πνεύμα, κ ι αυτό που λείπει α πό τον Κ λερ, τον φ ανταιζίστα, τον ποιητή, τον κ άπω ς εξεζητημένο κ α ι της μ ό δ α ς άνθρωπο: μια συνάφεια με το κοινό του, μια α ίσθηση τη ς καθ η ­ μερινής ζωής, μια ηθική. Δ ια θέτει αυτό που δεν έχει ούτε ο ίδιος ο Τσά πλιν, τον πλήρη έλεγχο του εκφ ραστικού του οργάνου, κ ι αυτό το ό ργανο είνα ι ο σμιλώ ν κινηματογράφος, ό χι ο κ ινηματογράφ ος με το ν πρόσθετο ήχο. Ό π ω ς ο Λ ανγ κ, κάθε ώρα κ α ι στιγμή, ακούει το ίδιο καθαρά όσο κ α ι βλέπει, κ α ι κ α τά τρόπο εξίσου εκ λεκτικό . Δ εν νομίζω ό τι υπάρχει ά νθρωπος που να μπορεί να κ οιτάξει για ώρα τον κ. Ν τ ιν τ ς χωρίς να αντιληφθεί ότι έχει να κάνει μ ’ έναν τεχνίτη, εξίσου μεγάλο με το ν Λ α ν γ κ, επί τω έργω σ ’ ένα θέμα που του είναι ιδιαιτέρω ς α γαπητό: το θέμα τη ς κ αλοσ ύνη ς κ α ι τη ς α π λό τη τα ς που ποδοπατιούνται μέσα σ ’ ένα κ ό σ μ ο βαθιά αγροίκο κ α ι εγωιστή. Α υ τ ό ήτα ν κ α ι το θέμα του Fury, α λ­ λά ο Κ ά π ρ α είνα ι πιο τυχερός από τον Λ α ν γ κ: ο Λ α ν γ κ α ντιμετω πίζει αυτό το θέμα από τη σ κο π ιά του τρόμου, κ ι ο τρ ό μο ς στην οθόνη πρέπει πάντοτε, α λί­ μονο, να είναι μ ετρ ια σμένος για να κ αλοπιά νει τις ευαίσθητες καρδιές. Ο Κ ά ­ πρα α νατρέχει στον οίκτο, σ τη ν ειρω νική τρυφερότητα, κ α ι κ ανένα ς μεγιστά­ ν α ς του κινηματογράφου δε νιώ θει περισσότερο την ανάγκη να περιορίσει τα μέσα του ή ν ’ α λλά ξει το σ υμπέρα σ μά του. Ο κ. Ν τιντς, ένας νεαρός επαρχιώτης, κ ληρ ονομεί 20 εκ α τομ μ ύρ ια δολάρια από ένα θείο που δεν τον έχει δει ποτέ του. Π α ίζει τύμπανο στή δη μ ο τικ ή ορχή­ στρα, κερδίζει τη ζωή του γράφοντας σ τίχου ς βουκολικούς για έναν παραγωγό ευχετηρίων καρτών, με την ευκαιρία για παράδειγμα τη ς γιορτής τη ς μητέρας. Χ ά ρ η σε μια πληρεξουσιότητα οι δικηγόροι του θείου τσέπω σαν μισό εκ α το μ ­ μύριο δολάρια που α νή κ α ν σ το θείο κ ι ελπίζουν να συνεχίσουν να απομυζούν αυτόν το ν απονήρευτο ανιψιό που δεν τον έχει επηρεάσει σ ε τίποτα η περιουσία του κ α ι που δε σκέφ τεται ά λλο από το πώς να τη χ ρησ ιμοπ οιήσ ει για να κάνει κ αλό στους γύρω του. Φ έρνουν τον Ν τιν τ ς στην πόλη. Ο πλούτος γίνεται ο δ ά ­ σ κ α λ ό ς του: μαθαίνει τη βρόμικη πλευρά του εμπορίου όπω ς κ α ι τη βρόμικη πλευρά τη ς Τέχνης, με τη βοήθεια τω ν διευθυντών τη ς Ό π ε ρ α ς κ α ι τω ν ποιητώ ν που είναι σ τη μόδα· α να καλύπτει την κ ατεργαριά που μπορεί να κρύβεται πίσω από τα πιο στοιχειώ δη συνα ισθήμα τα (η κοπέλα που αγαπάει κ α ι που το ν αγα­ πάει γράφει άρθρα που γίνοντα ι πρω τοσέλιδα σ τις εφημερίδες γ ελοιοποιώ ντας τις δρ ασ τηρ ιότητες του α νθρώπου-Σταχτοπούτα). Έ ν α ρεβόλβερ κ α ι το μαλθα ­ κό χέρι ενός επίδοξου δολοφόνου α ναλαμβάνουν να συμπληρώ σουν την κοινω -

Ο

αφιερωμα/59

νική του εκπαίδευση. Τ η στιγμή ακριβώ ς που πρ οτίθεται να χρη σ ιμ οπ οιή σ ει το σ ύνολο τη ς περιουσίας του για να μ οιρά σει γη κ α ι σπόρους σ τους κ α τεσ τρ α μ ­ μένους κ ολλήγους, η κοινω νία, που β ρ ίσ κεται στα χ έρια τω ν μαφιόζων, του κ α ­ ταφέρει το τελικ ό χτύπημά της, γιατί δεν μπορεί να αφομοιώ σει στοιχεία όπω ς η καλοσύνη, η απλότητα, η ανιδιοτέλεια. Ξετρυπώ νουν τους δικα ιούχους που θα αμφ ισβητήσουν την ψ υχική του υγεία κ α ι θα προσπαθήσουν να του αφαιρέσουν τη διαχείριση τη ς περιουσίας του. Τ ο θέμα φ αίνεται εξίσου σκο τεινό μ ε κείνο του F u r y μπορείς εξίσου α ποτελε­ σ μ α τικ ά να λυντσάρεις έναν αθώο στη διάρκεια μ ια ς δ ικ α σ τ ικ ή ς έρευνας όπω ς κ α ι σε μ ια φλέγόμενη φυλακή, υπάρχει ό μω ς αυτή η διαφορά μετα ξύ Λ α ν γ κ κ α ι Κά πρα : ότι το ευτυχισμένο τέλο ς του Λ α ν γ κ του επιβλήθηκε - δεν το πίστευες - , ενώ του Κ ά π ρ α είναι φυσικό κ α ι δε γίνεται α ισθητός πουθενά κ α νένα ς κ α τ α ­ ν αγ κα σ μό ς. Ο Κ ά π ρ α πιστεύει στη δυνα τό τη τα τη ς ευτυχίας· πιστεύει, παρ’ ό­ λη την εξουσία τω ν μαφιόζων, σ τη ν ανθρώπινη φύση. Κα λοσύνη, α πλότητα, α ­ νιδιοτέλεια: σ τα χ έρια του αυτές οι αρετές γίνοντα ι α γω νιστικές. Ο Ν τ ιν τ ς βλέ­ πει ξεκάθαρ α μες σ το νου τω ν διευθυντών τη ς Ό π ερ α ς, τω ν διανοουμένω ν τη ς μόδας, τω ν δικηγόρων, τω ν ψ υχιάτρω ν που προσπαθούν ν ’ αποδείξουν ό τι είναι τρ ελός γιατί π αίζει τύμπανο κ α ι δεν είναι διψ α σμ ένο ς για χρήμα. Σ τ ο δ ικ α σ τή ­ ριο, δε χάνει το θάρρος του παρά μόνο σ τα λίγα λεπτά που α ρνείται να υπερα­ σ π ισ τεί τον εαυτό του· δεν είναι ποτέ, σαν τον ήρωα του Λ α ν γ κ ότα ν κ οιτάζει από τη φυλακή του τη γυναίκα που σηκώ νει το πα ιδί τη ς για να δει καλύτερα τη σκηνή, ανυπεράσπιστο θύμα. Μ π α ίν ε ι στην αρένα μ ’ ένα χιούμορ κ α ι μια λα ϊκ ή ευθυκρισία. Ε ξο ν τώ ν ει το υς εχθρούς του σ το ό νο μ α τω ν ανθρώπων που εκ είνο ι έχουν καταστρέφ ει. Η τα ινία σ πινθηροβολεί α π’ αυτό το χιούμορ κ α ι την ευθυκρισία, όπω ς ακριβώ ς η τα ινία του Λ α ν γ κ από τρ ό μο κ α ι αηδία. Σ τ ο μεγαλύτερο μέρος του είνα ι τό σ ο αστείο όσο το F uryr\Tαν τρ ο μα κτικ ό. Δ εν εί­ ναι ζήτημα α λήθειας ή ψεύδους: δυο μεγαλοφυείς σ κηνοθέτες έκ α να ν δυο τα ι­ νίες με θ έμα περιέργως όμοιο, δυο τα ινίες που α ντανα κλούν τις α ντίσ το ιχες πε­ ποιθήσεις τους - μια συμπεριφορά πλήρω ς προσδιορισμένη α πέναντι σ τη βιωμένη ζωή. Ο α π αισ ιό δο ξος κάνει μια τραγω δία, ο αισιόδο ξος (η αισιοδο ξία του Κ ά π ρ α ό μω ς α πέχει πολύ από τη ν επιτήδευση κ α ι τη φ ιλαρέσκεια) κ άνει μια

60/αφιερωμα κω μω δία. Κ ι ο Κ ά π ρ α , όπω ς α κρ ιβώ ς κ ι ο Λ α ν γ κ , (υπ ο)στη ρ ίζετα ι από μ ια τέ­ λεια δια νομ ή· ό λ ο ι ο ι δευτερεύοντες ρόλοι, ό σ ε ς γ ρ α μ μ ές κ ι αν είναι, απ οδ ίδο ­ ντα ι τέλεια κ α ι το ευλύγιστο κ α ι λεπτό π α ίξ ιμ ο του Γ κ ά ρ υ Κο ύπ ερ είνα ι κ ά τ ι που μ όνο σ τα όνειρά τους μπορ ούν να δουν κ ά π ο ιο ι ά λ λ ο ι σκηνοθέτες.

[The Spectator, 28 Α υγούστου 1936. Mr. Deads goes to town ( Ο ε κκεν­ τρ ικ ό ς κ. Ν τιντς). (U.S.A. Columbia, 1956). Σ κηνοθεσία Φ ρανκ Κάπρα. Με τους: Γκάρυ Κούπερ, Τζιν Ά ρ θο υ ρ , Τ ζορτζ Μ πάνκροφτ, Λ άιονελ Σ τάντερ, Ν τά γκ λα ς Ν τάμ πριλ, Ρέιμοντ Β άλμπερν, X. Μ π. Γουόρνερ]

□Ε Π Ι Ας περπατήσουμε στα Ιλίσια Π ε δ ία Ό Ι Ι ό σο α νυπόφ ορες θα ή τα ν ο ι τ α ιν ίες του Σ α σ ά Γ κ ιτ ρ ί α ν δεν ή τα ν τό σ ο πε­ τυχημένες. Θ υ μ ό μ α σ τε τη ν υπέροχη α λα ζο νεία με τη ν ο ποία α υτό ς ο ηθοποιός-συγγραφ έας π ρ α γ μ α το π ο ίη σ ε τη μεγα λοπρεπή του είσο δο σ τα κ ιν η ­ μ α τογ ρα φ ικά στούντιο, εδώ κ α ι μ ερ ικ ά χρόνια: περιφ ρονώ ντας κ άθ ε κανόνα , κάθε ενό τητα , κ άθε εξ α ν τλ η τ ικ ά λεπ το μ ερ ή αριθ μ η τικ ή , επεξερ γα σμ ένη α πό αξιο σ έ β α σ το υ ς κ ιν η μα το γρ α φ ισ τές σ τη δ ιά ρ κεια τω ν χρόνω ν τη ς εμ πειρίας τους, ξ εκ ίν η σ ε να γυρνάει τα ιν ίες που η ίδια η ελ αφ ρό τη τά το υ ς α ποτελο ύσ ε π ρ όκ λη σ η (έμο ια ζα ν τ ό σ ο πολύ σ υνη θ ισ μ ένοι σ τις μ εγά λες ιστορίες)· ό πω ς κ α ι τα θ εα τρ ικά του, οι τα ιν ίες του δεν είχα ν ά λλη λειτουργία πέραν του να,μεταφέρουν τ η γ εμά τη πονηριά κ α ι έμφ ασ η φωνή του, το μ ο ν ό κ λ του κ α ι το κ α τ α κ τ η ­ τικ ό το υ βά δισ μα . Η τελευταία του τα ιν ία μ ά ς επιτρ έπει ν α δ ια π ισ τώ σ ουμ ε ό τι τίπ ο τα το ανιαρό δεν έμα θε κ α ι τ ίπ ο τ α το σ η μ α ν τικ ό δεν του ξέφυγε. Ο Γ κ ιτ ρ ί είνα ι ο μ ο ν α δ ικ ό ς σ κη ν ο θέτη ς που μ π ορ εί να πρ οσ ω π οπ οιή σ ει μ ια τα ιν ία - όπω ς α κρ ιβ ώ ς γίνετα ι μ ’ ένα δ ο κ ίμ ιο - είνα ι λιγ ά κ ι σ α ν το ν Μ ο ν τ α ίν ι τη ς οθόνης. Έ χ ο υ μ ε σχεδόν την εντύπω ση ό τι το ν βλέπουμε να σ κέφ τετα ι ό τα ν γυρίζει: σ ύντομ η παύση ό τα ν του ’ρχετα ι σ το μυαλό μια κ αινο ύρ ια ιδέα, έπειτα σ το διά βο λο η πλ οκ ή , η σ υνο­ χή, α π ’ αυτή τη ν πλευρά γυρίστε τις κ άμ ερ ες, α νά ψ τε αυτούς το υς προβολείς, π α ρ α τή σ τε αυτό το κ είμ ενο κ α ι δ ια β ά σ τε ετούτο εδώ. Α υ τ ό που βλέπουμε δεν είνα ι το τε λ ικ ό πρ οϊόν ε νό ς δη μ ιουρ γικού πνεύμ α το ς, α λλά η ίδια η πρ άξη τη ς δημιουργίας, ενώ ο Γ κ ιτ ρ ί κοροϊδεύει το μεγά λο θ έαμ α τη ς ισ το ρ ία ς τη ς Γ α λ ­ λίας. Ο β α σ ιλ ιά ς Ή λ ιο ς , ίδιος νεα ρό ς κ α τ α κ τη τή ς , ανεβαίνει σ τη ν ά μ α ξ α σ τε­ γνω μ ένο ς κ α ι ζα ρ ω μ ένο ς σ α ν γερο-πίθηκος: θα ’λεγες ό τι το υ Γ κ ιτ ρ ί μ ό λ ις του ήρθε η ιδέα. Ε ρ γο δη γο ί π α ρα κ ινούν κ ά π ο ιο υ ς τ εμπ έλη δ ες ερ γά τες όσο χ τίζετα ι το καφέ ντελ Α μ π α σ α ν τέ ρ - «εκ είνη τη ν εποχή, ενθάρρυναν το υς ερ γά τες να δουλέψουν» - μ ια ιδέα έρ χ ετα ι σ το ν Γ κ ιτ ρ ί σ α ν α στρα πή , μ α ς προσφέρει το α νάποδο: εργοδηγοί του 20ού αι., φ ορ ώ ντας τα κ α σ κ έ τ α τους, ενθαρρύνουν τους ά ντρες τ ο υ ς να δουλέψουν πιο αργά: ά λλη μ ια α σ τρ α π ή κ α ι να ’μ α σ τέ πί­

Π

σω σ τη ν επ ο χή του Λου δοβ ίκο υ-Φ ιλίπ π ο υ. Α υ τ ό δεν έχ ει κ α μ ία σ χέση ούτε με τη ν π λοκή, ούτε με τη συνοχή, αυτό ό μω ς ο Σ α σ ά Γ κ ιτ ρ ί τ ’ αφήνει σ το υς ά λ­ λους: σ κ ο π ό ς του είνα ι να πιά νει τις ιδέες σ το ν αέρα. Η κ α τα σ κ ε υ ή τη ς τα ιν ία ς του είνα ι απλή: ο Σ α σ ά Γ κ ιτ ρ ί πα ίζει το ρόλο ενό ς γέρου κ αθηγητή (α ν είνα ι πο τέ δυνα τό ν να ερμηνεύει ο τιδή π οτε ά λλο ε κ τό ς από το ν εα υτό του) που διη γ είται με μ ια φοβερή ευρύτητα π ν εύμ α το ς σ το ύς μ α θ η τές του τ η ν ισ το ρία τω ν Ιλ ισ ίω ν Π εδίω ν. Α υ τ ο ύ του είδους οι καθ η γη τές είνα ι σ π ά ­ νιο ι κ α ι σ τις φλέβες το υς κ υλά ει - όπω ς μ αθ αίνο υμ ε πολύ γρήγορα - το α ίμα του Λ ο υ δ ο β ίκ ο υ του 18ου, του Μ α ρ ά κ α ι του Ν α π ο λ έο ν τα : έν α ς Γ ά λ λ ο ς πρότυ­ πο, β α σ ιλ ικ ό ς κ ι επ α ν α σ τά τη ς, α σ τ ό ς κ α ι δ ια ρ κώ ς ερ ω τευ μένος (κ α τά τη ν π α ­ ρ άδοση τω ν προγόνω ν του, θα πρέπει να ερω τευθεί σ τα 54 κ α ι να πεθάνει σ τα 65 του χρόνια· κ αθ ώ ς γιορ τά ζει τα εξ η κ ο σ τά τέ τα ρ τα γενέθλιά του, πρέπει να β ια σ τεί ν α μ ετα δώ σ ει τη ν επ ισ τ ή μ η του).

αφιερωμα/61

Τ ο μεγαλύτερο μ έρ ος τη ς τα ιν ία ς είνα ι σε πρώ το πρόσω πο, με λίγες σ κ η ν ές διαλόγου. Ο κ. Γ κ ιτ ρ ί ερμηνεύει το υς πρ ογόνους του σ ’ όλη τη θέρμη τω ν 54 τους χρόνω ν, κ α ι ιδιαίτερ α το ν Ν α π ο λ έο ν τα το ν III. Ο α υθεντικ ός π α τρ ιω τι­ σ μ ό ς π ο τέ δεν εκ φ ρ ά σ τη κε με τ ό σ η ελαφ ρότητα, τό σ ο πνεύμα κ α ι ανα ίδεια ού­ τε με τό σ η α ληθινή αξιοπρέπεια· η ξ ενο ιασ ιά τη ς σ κη νο θεσ ία ς αγγίζει τα όρια τη ς πο ίησ ης σ τη σ εκ ά ν ς ό που ο Ν α π ο λ έο ν τα ς, η ττη μένος, διώ χνει το πρ οσ ω πι­ κ ό του κ α ι α νεβαίνει για τελευταία φορά τ α Ιλ ίσ ια Π εδ ία . « Δ ε ν μ πορώ να π ισ τέ­ ψω ό τι ο Ν α π ολ έω ν κ ι ο Β ο ν α π ά ρ τη ς υπή ρ ξαν το ίδιο πρόσω πο», μ α ς εξηγεί ο Σ α σ ά Γ κ ιτρ ί, «για σ κεφ τείτε π όσο ενδιαφ έρουσα θα ή τα ν η συνά ντη σ ή τους σ ’ αυτό το μέρος...», κ α ι σ το λεπτό που του έρ χ ετα ι η ιδέα π α ρ α β ρ ισ κ ό μ α σ τε σ τη συνάντηση, α νά μ εσ α σ τα γ εμά τα κ α τ α χ ν ιά δέντρα, του νεαρού επ α ν α σ τά ­ τη κ α ι του γέρου, κουρ ασ μ ένο υ αυτοκρ άτορ α . « Ο ύ τε κ α ν είμ α σ τ α ν ικ α ν ο ί ν ’ α­ γα πήσ ουμ ε τη ν ίδια γυναίκα».

[The Spectator, 25 Δεκεμβρίου 1938. Α ς περπατήσουμε στα Ιλίσια Πε­ δία ( Cin6as, 1938). Σκηνοθεσία: Σασά Γκιτρί. Με τους Σασά Γκιτρί, Ρεημόν Γκαλά]

I l I I l L i m Φιλμογραφία- m x n m i Σενάρια του Γκράχαμ Γκρην Twenty-One Days, C o lu m b ia 1939. Σεν.: Γ κ ρ ά χ α μ Γ κ ρην κ α ι Μ π α ζ ίλ Ν τη ν , β α σ ισ μ έ­ νο σ τη νουβέλα του Τ ζ ο ν Γ κα λα γο υρ όο υ « Ο π ρ ώ τος κ α ι ο τελευταίος». Σκην.: Μ π α ζ ίλ Ν τη ν . Ε ρ μ.: Λ ώ ρ ε ν ς Ο λίβιε, Β ίβ ια ν Λ η .

The Green C ockatoo, New W o rld 1940. Σεν.: Γ ρ ά χ α μ Γ κ ρ η ν κ α ι Ε .Ο . Μ π έρ γ κ μ α ν , β α σ ι­ σμένο σε μ ια νουβέλα του Γ κ ρ ά χ α μ Γ κρην.

Σ κ η ν .: Γο υ ίλ ια μ Κ ά μ ε ρ ο ν Μ ένζυ. Ερμη,ν. Τ ζο ν Μ ιλ ς , Ρενέ Ρε.

3. Brighton R o c k (Η σ υμμ ο ρία τω ν δολοφό­ νων). Curscociated British Picture Corp.

1947). Σεν.: Γ κ ρ ά χ α μ Γ κρ η ν, β α σισ μ ένο σ το μ υθιστό ρ η μά του Ο β ρ ά χ ο ς του Μ π ρ ά ιτο ν. Σκ η ν.: Τ ζ ο ν Μ π ά σ ιλ τιν γ κ . Ερ μ.: Ρ ίτσ α ρ ν τ Α τ ττέ νμ π ο ρ ο , Ε ρ μ ιό ν Μ π ά ν τελεϊ.

4. The fallen Id o l (Π ρ ώ τ η απογοήτευση).

L o n d o n film Prod. 1948. Σεν.: Γ κ ρ ά χ α μ

62/αφιερωμα Γκρ ην. Β α σ ισ μ έν ο στη νουβέλα του The Basemant Room . Σκην.: Κ ά ρ ο λ Ρη ντ. Ερμ.: Ραλφ Ρ ίτσ αρ ντσ ον, Μ ισ έ λ Μ ορ γκ ά ν.

5. The Third M a n (Ο τρίτος άνθρωπος).

L on d o n film Prod. 1949. Π ρω τότυπ ο σενά­ ριο του Γ κ ά χ α μ Γ κρ ην. Σκην.: Κ ά ρ ο λ Ρηντ. Ερμ.: Τζότζεφ Κ ότεν, Τρέβορ Χ ά ο υαρ ντ, Α λίντα Βά λι, Ό ρ σ ο ν Γουέλες.

6. L ose r Takes A ll ( Ό π ο ιο ς χά νει κ αρδίζει ελλην. τίτλ ο ς Δ ια κ ο π έ ς σ το Μ ό ν τ ε Κ ά ρ λ ο ) R ank Prod. 1956. Π ρω τότυπ ο σεν.: Γ κρ ά χ α μ Γκρ ην. Σκην.: Κ ε ν Α ν α κ ίν . Ερμ.: Γ κ λ ίο ν ς Τζονς, Ρ ο σ ά ν ο Μ π ρ ά τζι.

7. St. Joan (Α γ ία Ιω άννα). Vheel Prod., 1957. Σεν.: Γ κ ρ ά χ α μ Γ κ ρ η ν βα σισ μένο σ το έργο

του Τ ζ ο ρ τ ζΜ π έ ρ ν α ρ Σω. Σκην.: Ό τ τ ο Π ρέμινγκερ. Ερ μ.: Τ ζ η ν Σήμπεργκ, Ρ ίτσ α ρ ν τ Γουίντμ αρ κ.

8. O u r M a n in H avana (Ο άνθρωπός μ α ς στην Α β ά ν α - ελλην. τίτλο ς Ο κ α τά σ κ ο π ο ς της Α β ά να ς). C olu m b ia 1959. Σεν.: Γ κ ρ ά χ α μ Γ κ ρ η ν βα σισ μένο σ το μυθιστόρημά του. Σκην.: Κ ά ρ ο λ Ρηντ. Ε ρ μ.: Ά λ ε κ Γκίνες, Ν ό ελ Κά ουα ρ ντ, Μ ω ρ ή ν Ο ’ Χ ά ρ α .

9. The C om edians (Ο ι Θ εα τρίνο ι -ε λ λ η ν . τί­ τλ ος Ο ι ερα σ τές της νύχτας). M G M , 1967. Σεν.: Γ κ ρ ά χ α μ Γκρ η ν, βα σισ μένο σ το μυθι­ σ τό ρη μ ά του. Σκην.: Π ή τερ Γκλένβιλ. Ερμ.: Ρ ίτσ α ρ ν τ Μ π ά ρ το ν , Ε λίζα μ π εθ Τέιλορ, Ά ­ λεκ Γ κίνες, Λ ίλ ια ν Γις, Π ή τερ Ουστίνωφ.

Για τη σύνταξη αυτού του καταλόγου χρησιμοποιήθηκε το βιβλίο: Gene D. Philippe, Graham Greene: The films o f his fiction, Creachers College Press Columbia University New York - London 1974. Επίσης, χρήσιμες πληροφορίες για τους ελληνικούς τίτλους των ταινιών και βοήθεια για την οργάνωση του υλικού μάς παρείχε ο κ. Δημήτρης Παναγιωτάτος.

[I 111 Διασκευές του Γκράχαμ Γκρην στην οθόνη 1. Orient Express 20th C entrury Fox, 1933. Σεν.: Π ω λ Μ ά ρ τιν, Γ ουίλια μ Κ ό νσερ μ αν, Κ α ρ λ Χ ό β ε ϊ κ α ι Ο σ κ ά ρ Λ εβά ντ, βα σισ μένο σ το ο­ μώνυμο μυθιστόρημα του Γ κ ρ ά χ α μ Γκρ ην. Σκην.: Π ω λ Μ ά ρ τιν. Ερμ.: Χ ή δ ερ Σίντζελ, Ν ό ρ μ α ν Φόστερ, Ο ύνα Ο ’ Κόννορ.

2. Went the D a y W ell? (Α μ ε ρ ικ α ν ικ ό ς τίτλος: Σ α ρ ά ν τ α οχτώ ώρες). Ή λ ιν γ κ Στούντιος 1942. Σεν.: Τζω ν Ν τά ιτον , Ν τα ϊά ν α Μ ό ρ γκαν, Ά ν γ κ ο υ ς Μ α κ Φ ά ιλ , βα σισμένη στη νουβέλα του Γ κ ρ ά χ α μ Γ κ ρ η ν The lieutenant died last. Σκην.: Α λ μ π έ ρ τ ο Κα β α λ κά ν τι. Ε ρ μ.: Λ έ σ λ ι Μ π α ν γ κ ς , Μ π α ζ ίλ Σίντνεϊ.

3. This G un fo r H ire ( A Gun fo r sale — Π λ η ρ ω ­ μ ένος δολοφόνος). Param ount 1942. Σεν.: Ά λ μ π ε ρ τ Μ α λ τ ς κ α ι Β. Ρ. Μ π έρ νετ, βασι­ σ μένο σ το ομώ νυμο μυθιστόρημα του Γ κ ρ ά ­ χ α μ Γκρ ην. Σκην.: Φ ρ ανκ Τα τλ . Ερ μ.: Ά ­ λα ν Λ α ν τ , Ρ όμ π ερ τ Π ρέστον, Βερό νικ α Λ έικ .

4. The m inistry o f fear (T o Υπουργείο του τρ ό­ μου - ελλην. τίτλος: Α γ ά π η στη σ κ ιά του φόβου). Param ount 1943. Σεν.: Σέ το ν I. Μ ίλερ, βα σισ μένο σ το ομώ νυμο μυθιστόρημα του Γ κ ρ ά χ α μ Γκρην. Σκην.: Φ ρ ιτς Λ α ν γ κ. Ερμ.: Ρ έι Μ ίλ α ν τ, Μ ά ρ τζ ο ρ ι Ρέινολντς, Ν τ α ν Ντέρια.

5. The confidential agent (Ο μ υ σ τικ ός πράκτωρ). W arner 1947. Σεν.: Ρ όμ π ερ τ Μ π έκνερ, βα σισ μένο σ το ο μώ νυμο μυθιστόρημα του Γ κ ρ ά χ α μ Γκρ ην. Σκην.: Χ έ ρ μ α ν Σούμλιν. Ερμ.: Σ α ρ λ Μ πουαγιέ, Λ ο ρ ή ν Μ π α κ ό λ , Π ή τερ Λορ .

6. The m an Within (Ο ι πειρατές τη ς Μ ά γ χ η ς α μ ερ ικα ν ικό ς τίτλος: The Smugglers). R a nk Production 1947. Σεν.: Μ ίρ ιε λ κ α ι Σίντνεϊ Μ π ο ξ , βα σισ μ ένο σ το ομώ νυμο μυθιστόρη­ μα του Γ κ ρ ά χ α μ Γκρ ην. Σκην.: Μ π έρ ναρ Ν όουλς. Ε ρ μ.: Ρ ίτσ α ρ ν τ Α ττένμ π ο ρο , Μ ά ικ λ Ρεντγκρέιβ, Τ ζό α ν Γκρινγουντ.

7. The Fugitive (Ο Θ εός πέθανε - ελλην. τί­ τλος: Ο σ ταυρός του μαρτυρίου). R K O 1947. Σεν.: Ν τά ν τλ ε ϊ Ν ίκ ο λ ς βα σισ μένο σ το μυθι­ σ τό ρ η μ α του Γ κ ρ ά χ α μ Γ κ ρ η ν Δ ύ ν α μ η κ α ι δόξα. Σκην.: Τ ζο ν Φορντ. Ερμ.: Χ έ ν ρ ι Φ όν­ τα, Ν το λό ρ ες Ν τε λ Ρ ίο, Τζ. Κ ά ρ ο λ Ν ά ιλς, Π έν τρ ο Α ρ μ εντα ρίζ, Γουόρ ντ Μ π ο ν τ.

8. The heart o f the matter (ελλην. τίτλος: Η κ α ρ δ ιά του προβλήματος). L o n d o n Film s 1953. Σεν.: Ί α ν Ν τα λο ΐμ π λ, βα σισ μένο στο ομώ νυμο μυθιστόρ ημα του Γ κ ρ ά χ α μ Γκρην. Σκην.: Τ ζο ρ τζ M o p Ο ’ Φέρολ. Ερμ.: Τρέβερ Χ άο υαρ ντ, Ε λίζαμ π εθ Ά λ α ν , Μ α ρ ία Σελ, Π ή τερ Φιντς.

9. The strangers h and (Τ ο άγνω στο χέρι). R a n k Prod. 1954. Σεν.: Γ κ . Έ λ μ ε ς κ α ι Τζιόρτζιο Μ π α σ ά νι, βα σισ μένο σ τη ν ομώ νυμη νουβέ­ λα του Γ κ ρ ά χ α μ Γκρ ην. Σκην.: Μ ά ρ ιο Σο λντάτ. Ερ μ.: Τρέβορ Χ ά ο υαρ ντ, Α λ ίν τ α Β ά ­ λι, Ρ ίτσ α ρ ν τ Μ π έιζχ αρ τ.

10. The end o f the affair (T o τέλο ς μ ια ς υπόθε­ σ η ς - ελλην. τίτλος: Ζ ή σ α ν ένα μ εγά λο έ­ ρωτα). C olu m b ia 1955. Σεν.: Λ εν ό ρ Κόσι, βα σισ μένο σ το ομώ νυμο μυθιστόρημα του Γ κ ρ ά χ α μ Γκρ η ν. Σκην.: Έ ν το υ α ρ ν τ Ν τμ ίτρικ. Ερμ.: Ν τέ μ π ο ρ α Κερ, Β α ν Τζόνσον,

αφιερωμα/63 Τ ζο ν Μ ιλ ς , Π ή τερ Κ ά σινγ κ.

11. A c ro ss the bridgs (Δ ια μέσου τη ς γέφυρας ελλην. τίτλος: Ε π ικ ίνδ υ νη γραμμή). R a n k Prod. 1957. Σεν.: Γ κ . Έ λ μ ε ς κ α ι Ν τέ ν ις Φ ρ ήμα ν βα σισ μ ένο σ τη ν ομώ νυμη νουβέλα του Γ κ ρ ά χ α μ Γ κρ ην. Σκ η ν.: Κ ε ν Α ν ν ά κ ιν . Ερ μ.: Ρ ο ν τ Στάιγκερ, Μ ά ρ λ α Λ ά ν τι.

12. The quiet A m erican (Έ ν α ς σ ιω πηλός Α μ ε ρ ι­ κ α ν ό ς - ελλην. τίτλος: Έ ν α ς κ α λ ό ς Α μ ε ρ ι­ κανός). United Artists 1957. Σεν.: Τζότζεφ Λ . Μ ά ν κ εβ ιτ ς, βα σισ μ ένο σ το ομώ νυμο μυ­ θιστόρ ημ α του Γ κ ρ ά χ α μ Γ κρ η ν. Σκ η ν.: Τζόζεφ Μ ά ν κ ιεβ ιτς . Ερ μ.: Ό ν τ ι Μ έρφι, Μ ά ικ λ Ρ εντγκρέιβ, Κ λ ο ν τ Ν τοφίν, Τζό ρτζια Μ ο λ .

13. Short out to hell (Π λ η ρ ω μ έν ος δολοφόνος. Ρ ιμ έ ικ τη ς τα ιν ία ς του 1942). Param ount 1957. Σεν.: Τ εν τ Μ π έ ρ κ μ α ν κ α ι Ράφ αελ Μ π λά ου, από το βα σισ μ ένο σ το μυθιστόρη­ μα « Α G u n for sale» του Γ κ ρ ά χ α μ Γ κ ρ η ν σ ε­ νάριο τω ν Ά λ μ π ε ρ τ Μ α λ τ ζ κ α ι Β. Ρ. Μ π έρ -

νετ. Σκην.: Τ ζ έιμ ς Κά γκ νεϊ. Ε ρ μ.: Ρ όμ π ερ τ Ί β ερ ς , Γ κ έ ο ρ γ κ α ν Τζόνσον.

14. The pow er and the glo ry (Δ ύ ν α μη κ α ι δόξα) C B S Television 1961. Σεν.: Ν τέ ιλ Βά σερμα ν, βα σισ μ ένο σ το ομώ νυμο μ υθιστόρ ημα του Γ κ ρ ά χ α μ Γκρ η ν. Σκην.: Μ α ρ κ Ν τά νιελ ς. Ερμ.: Λ ό ρ εν ς Ο λίβιε, Τζο ύλι Χ ά ρ ις , Τ ζο ρ τζ Σ. Σ κ ο τ.

15. Travels with m y A u n t (Τ α ξίδ ια με τη θεία μου) M G M 1972. Σεν.: Τ ζέι Π ρ έ σ ο ν Ά λ ε ν κ α ι Χ ιο υ γ κ Β όιλερ, βα σισ μ ένο σ το ομώ νυμο μυθιστό ρ η μα του Γ κ ρ ά χ α μ Γκρ η ν. Σκην.: Τ ζο ρ τζ Κ ιούκορ . Ερ μ.: Μ ά γ κ υ Σμιθ, Ά λ ε κ Μ α κ Κάουεν, Λ ο υ Γκό σ ερ τ, Ρ όμ π ερ τ Στήβενς.

16. E n gla n d m ade me (Ο χ ρη μ α τισ τή ς). Atlantic Prod. 1972. Σεν.: Ν τέ σ μ ο ν τ Κ ό ρ ε ϊ κ α ι Π ή τερ Ντάφ ελ, βα σισ μ ένο σ το μ υθιστόρ ημα του Γ κ ρ ά χ α μ Γ κ ρ η ν Ο ι ναυαγοί. Σκην.: Π ή τερ Ν τάφελ. Ερ μ.: Π ή τερ Φ ιντς, Μ ά ικ λ Γιο ρκ .

Ο Αρχοντας του Μπάλαντρε Ρ. Λ. ΣΤΗΒΕΝΣΟΝ Για πρώτη φορά κυκλοφορεί από τις εκδόσεις γκοβόστη το αριστούργημα του Ρ. Λ. Στήβενσον Ο Ά ρχοντας του Μπάλαντρε μαζί ο Δρ. ΤΖΕΚΙΛ και Κος ΧΑΪΝΤ

στου γκοβόστη Ζωοδόχου Πηγής 21 Τηλ. 3615433

64/αφιερωμα

Χρήστος Παπαγεωργίου

Ελληνική βιβλιογραφία Γκράχαμ Γκρην

1. Γ κράχαμ Γκρην: Ανατολικό εξπρές. Μετάφραση Μ αίρης Βυσσούλη. Σελίδες 198. Αθήνα 1975. Ε κδό­ σεις τσέπης «Α γκυρας», No 219.

2. Γ κράχαμ Γκρην: Ορίάν Εξπρές. Μ ετάφραση Γιάννα ς Μ υράτ. Σελίδες 325. Αθήνα 1987. Ε κδόσεις «Νεφέλη».

3. Γκράχαμ Γκρην: Ο τρίτος άνθρωπος. Μετάφραση Ελένης Κ αποδίστρια. Αθήνα 1953. Ε κδόσεις «Π ήγασος».

4. Γ κράχαμ Γκρην: Ο τρίτος άνθρωπος. Μετάφραση Ελένης Κ αποδίστρια. Αθήνα 1962. Ε κδόσεις «Γκόνης». Δ ιαλεχτά έργα Π α γκόσμ ια ς λογοτεχνίας III. 5. Γκράχαμ Γκρην: Ο τρίτος άνθρωπος. Μετάφραση Δ ήμητρας Γ. Τ σουκαλά. Αθήνα 1968. Ε κδόσεις « Ά γκυ ρ α ».

6. Γκρά χα μ Γκρην: Ο τρίτος άνθρωπος. Μετάφραση Ελένης Κ αποδίστρια. Σελίδες 166. Αθήνα χ .χ. Ε κ­ δόσεις «Πέλλα».

7. Γκρά χα μ Γκρην: Ο τρίτος άνθρωπος. Μετάφραση Ελένης Μαύρου. Σελίδες 143. Αθήνα 1987. Ε κδό­ σεις Α ιγόκερω ς «8 1/2».

8. Γ κράχαμ Γκρην: Το υπουργείο του τρόμου. Μ ετά­ φραση Δημ. Γιατζόγλου. Σελίδες 215. Αθήνα 1975. Ε κδόσεις τσέπη ς «Α γκύρας», No 212.

9. Γκρά χα μ Γκρην: Το υπουργείο του φόβου. Μ ετά­ φραση Δημήτρη Καρέλλα, Στέλλας Μ ακρή. Σελί­ δ ες 327. Αθήνα 1984. Ε κδόσεις «Ερατώ».

10. Γκρά χα μ Γκρην: Ο άνθρωπός μας στην Αβάνα. Μετάφραση: Βιτιβίλιας Γ. Αθήνα 1959. Ε κδόσεις «Γ. Φέξη».

11. Γκ ρά χα μ Γκρην: Χαμένη υπόθεση. Μετάφραση Γ.Α. Π απουτσάκη. Σελίδες 306. Αθήναι 1962. Ε κ ­ δ οτικ ός ο ίκος «Γ. Φέξη».

12. Γκρά χα μ Γκρην: Το τέλος μιας υπόθεσης. Μ ετά­ φραση Μ αρλένας Γεωργιάδη. Σελίδες 244. Αθήνα 1980. «Ε κδόσεις τω ν Φίλων».

13. Γκρά χα μ Γκρην: Η δύναμη και η δόξα. Μ ετάφρα­ ση Μ ερόπης Οικονόμου. Αθήναι 1965. «Ε κδόσεις τω ν Φίλων».

14. Γκρά χα μ Γκρην: Η δύναμη και η δόξα. Μ ετάφρα­ ση Α ένας Σακελλαρίου. Αθήναι 1972. Ε κδόσεις «Π άπυρος Π ρεςς». Σειρά σύγχρονων κλασικώ ν Βίπερ, No 293.

15. Γκρά χα μ Γκρην: Η δύναμη και η δόξα. Μ ετάφρα­ ση Ελένης Δεληγιάννη. Σελίδες 287. Αθήνα 1989. Ε κδόσεις «Σ .Ι. Ζ αχαρόπουλος». Κλασική λογοτε­ χνία, No 100.

16. Γ κράχαμ Γκρην: Ενοικιάζεται δολοφόνος. Μ ετά­ φραση Σ τέλλα ς Βουρδουμπά. Αθήναι 1971. Ε κδό­ σεις « Π άπυρος Π ρεςς» Ε .Π .Ε . Σειρά αστυνομικού μυθιστορήματος Βίπερ, No 89.

17. Γκρά χα μ Γκρην: Ο χορός του θανάτου. Μ ετάφρα­ ση Γιάννη Πίσση. Αθήνα 1972. Ε κδόσεις «Π άπυ­ ρος Π ρεςς» Ε .Π .Ε . Σειρά αστυνομικού μυθιστορή­ μ ατος Βίπερ, No 214.

18. Γκ ρά χα μ Γκρην: Ταξίδια με τη θεία μου. Μ ετάφρα­ ση από τα αγγλικά Βόδα Κοραή. Αθήναι 1973. Τυ­ πώθηκε στο εργοστάσιο Γραφικών Τεχνών.

19. Γκ ρά χα μ Γκρην: Μονσινιόρ Κιχότης. Μετάφραση Γιάννη Κωστόπουλου. Σελίδες 208. Αθήνα 1983. Ε κδόσεις «Ψ υχογιός».

20. Γ κρά χα μ Γ κρην: Οι Θεατρίνοι. Μετάφραση Βαγγέ­ λη Κ ατσάνη. Σελίδες 356. Αθήνα 1984. Ε κδόσεις «Ψ υχογιός».

21. Γκρά χα μ Γκρην: Ο 10ος άνθρωπος. Μετάφραση Γιάννης Κωστόπουλος. Σελίδες 156. Αθήνα 1985. Ε κδόσεις «Ψ υχογιός».

22. Γ κρά χα μ Γ κρην: Ο επίτιμος πρόξενος. Μετάφραση Λ ουκά Θεοδω ρακόπουλου. Σελίδες 394. Αθήνα 1988. Ε κδόσεις «Νεφέλη».

23. Γ κράχαμ Γκρην: Ένα όπλο για πούλημα. Μ ετά­ φραση Ελένης Μαύρου. Σελίδες 354. Αθήνα 1986. Ε κδόσεις «Νεφέλη».

24. Γκρά χα μ Γκρην: Ουσία και βάθος. Μετάφραση Βαγγέλη Κατσάνη. Σελίδες 354. Αθήνα 1983. Ε κδό­ σεις «Ψ υχογιός».

25. Γκρά χα μ Γκρην: Ανθρώπινος παράγοντας. Μ ετά­ φραση Μάριου Βερέττα. Σελίδες 334. Αθήνα 1989. Ε κδόσεις «Ψ υχογιός».

26. Γκρά χα μ Γκρην: Ο προδότης. Μετάφραση Ελένης Δεληγιάννη. Σελίδες 247. Αθήνα 1990. Ε κδόσεις «Σ.Ι. Ζ α χαρόπουλος». Κλασική λογοτεχνία, No 169.

27. Γκρά χα μ Γκρην: Ανήλικος δολοφόνος. Μ ετάφρα­ ση Ελένης Δεληγιάννη. Σελίδες 343. Αθήνα 1988. Εκδόσεις «Σ .Ι. Ζ α χαρόπουλος». Κλασική λογοτε­ χνία, No 141.

28. Γκρά χα μ Γκρην: Ο πράκτορας. Μετάφραση Ελέ­ νης Δεληγιάννη. Σελίδες 264. Αθήνα 1987. Ε κδό­ σεις «Σ .Ι. Ζαχαρόπουλος». Κλασική λογοτεχνία, No 126.

29. G raham Greene: Μπράιτον Ροκ. Μετάφραση Ελέ­ νης Μαύρου. Σελίδες 308. Αθήνα 1990. Ε κδόσεις

φως της νύχτα ς είσαι εδώ; ν~ΓΛ

ΓΙΩΡΓΟΥ ΒΕΗ: Παράφραση της Νύχτας. Αθήνα, Ύ ψ ιλ ο ν , 1989. Σελ. 69.

ια περ ιπλάνησ η σ τη νύχ τα είνα ι η δια δρ ο μή σ τη ν ο π οία ξ ενα ­ γεί ο Γ. Βέης· μ ε ό χ η μ α τα π ο ιή μ α τα του. Ό χ η μ α που θυμίζει το σ το ιχειω μ ένο τ ρ εν ά κ ι του λ ούνα-πα ρκ, κ α ι μ ε κ α ύ σ ιμ ά του ό,τι έχ ει α νθρ ακεύσ ει η ψ υχή μ α ς έω ς τώ ρα. Α ξ ιο π ο ιώ ν τ α ς κ ά π ο ιο υ ς φα νατισ μούς, α π έναντι σ το φόβο τη ς ύ­ πα ρξης, φόβο θρεμμ ένο μ ες σ τη ν π υ κ ν ότη τα τη ς ν ύχ τα ς, φανερώ­ νει τη ν κ αταφ ορ ά κ α ι την π α ρα μ ονή του σ το παρελθόν. Κ α ι σ τη λιτεύον τα ς μ ια ν α τμ όσ φ α ιρ α αδιέξοδη, μ ια ζω ή α νεπαρ κή, δια τω ν σ τίχ ω ν των, φέρει μ ια ο μο λο γία που κ α τα λύ ει εκ είνο που τον «σ κο τώ νει». Μ ε μ ια δια δρ ο μή μ ε λιγο σ τές (π λην α χα λίν ω τες) ευθείες κ α τ α ­ γράφει τα δεινά μ ια ς ο δοιπ ορ ία ς π ρ οσ ω π ικ ή ς που α ρνείτα ι να σ υμ ­ φιλιω θεί με το π έρ α σ μ α το υ χρόνου ή το παρόν:

Μ

« ...τό τε θα π ερ ά σ ο υμε α π ο φ α σ ισ τικ ά κ ρ α τώ ν τα ς ο ένα ς το χέρι του ά λλο υ σ ' εκ είνο το ά σ τρ ο που δεν ξέρει να δύει» Α ν α ρ ίθ μ η τες στροφ ές ελ λοχεύει ο « κ α κ ό ς δ ρ ά κ ο ς» του π α ρα μ υ­ θιού σ τις δ ια ρ κείς μ ετα μ φ ιέσεις του, ενώ η ν υ κ τιπ ο λία σ υνεχίζεται χω ρ ίς τη β α σ κ α ν ία τη ς α υτα πάτη ς, που λοιδω ρείται: « Ε ίσ α ι τυχερός, η α π ά τη τω ν ειδώ λω ν δ ια ρ κ εί» ή εξορ(κ)ίζετα ι: « έχο υ ν α δ ειά σ ει οι καθρέφ τες α π ’ τ α είδω λ ά τους μ ό νο οι νεκ ρ ο ί μ π α ινο β γ α ίνο υ ν ελεύθερα σ τ ις κορ νίζες» ε τη ν ελ π ίδα να καταρρέει, το ό ρ α μ α να γκ ρ εμ ίζετα ι, τους ανθρώ πους να α φ ήνονται σ ε μ ια δια δρ ο μή χω ρ ίς α ξίες κ α ι α­ γαθά, ο πο ιη τή ς τι μ π ορ εί ν α πει; Α ν α γν ω ρ ίζει ό λα αυτά, τα φιλοξε­ νεί ω ς ερ εθ ίσ μα τα κ α ι τα μ ετα τρ έπ ει σε εμ μ ονές. Έ τ σ ι ένα χ α ρ α ­ κ τη ρ ισ τ ικ ό τ η ς σ υλλο γής του.Γ.Β. ε ίνα ι ο ι επ α ν α λ α μ β α ν ό μ εν ες εμ ­ μ ονές του να σ η μ α το δ ο το ύ ν το π εισιθα νά τιο υ π α ρ ξια κ ό σ τίγ μ α του. Ό λ ο τ ο σ ώ μ α τ η ς π ο ιη τικ ή ς σ υλλο γή ς « Π α ρ α φ ρ ά σ εις τ η ς νύ­ χ τα ς » δ ια τρ έχ ετα ι α πό το ίδιο, επ ίμο νο ρίγος: τη ς α να π ό τρ επ τη ς φθοράς, του ανα λω μ ένο υ χρόνου, τη ς σ το ιχειω μ έν η ς μνή μη ς. Α κ ιν η το π ο ιη μ έ ν ο ς σ ’ ένα π α νταχο ύ-π α ρ όν παρελθόν, ο π ο ιη τή ς εκ π έμ π ε ι τ ο υς εναγώ νιους τό νους από ε κ είνα που κ οιτάζει, α ισθ ά ­

Μ

ποι \η

66/επιλογή ν ετα ι κ α ι βιώνει. Κ α ι μ ’ ένα β λ έμ μα που αντικρύζει με τρ ό μο το κ α ­ τα σ τά λ α γ μ α τω ν πραγμάτω ν: « Η τιμω ρία της πέτρα ς δ ε ν μ π ο ρ ε ί να ξα να γίνει βρο χή»

L

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Μ Π Ε Λ ΙΝ Σ Κ Ι

Έ τ σ ι χω ρίς αυτοπεποίθηση κ α ι ελπίδα, σ υντρ ιμμ ένο ς από τη ν α ­ πειλή του τέλους, ασυμφ ιλίω τος με την επανάληψ η κ α ι το ξεπέρα ­ σ μ α (του) επείγεται να εκφ ρά σει αυτή τη ν κίνηση, δηλαδή τα φαν τά σ μ α τά της. Κ α ι θέλει να έχει λόγο για τα πάντα, α κ ό μ η κ α ι για ό,τι έχει εθελουσίω ς φύγει από το ν ορίζοντα: « Ε κ ε ί που κά θεσα ι μ ε τις ώρες κ α ι κ α π νίζεις τη ζωή σου» Κ α π ν ίζο ν τα ς περιπλανιέτα ι σε μνήμες, οι οποίες σ υχνά είνα ι τυ­ ρ αννικές, καθώ ς α να π λά θ οντα ι κ α ι προεικονίζουν το παρόν κ α ι το μέλλον. Κ α ι τροφοδοτούν τη ν ποίηση του Γ. Βέη με μια τυρ α ννική παρουσία του π α ρελθόντος μ ’ ό σα έχ ει συσσω ρεύσει σ τη ν ψυχή. Κ α ι ο α γώ νας γίνετα ι για να ξανα γίνει το π αρελθόν παρόν. Γ ι’ αυτό κ α ι ο πο ιητής χειραφ ετημένος από το παρόν, «α η δ ια σ μ έν ο ς» για ό σ α συναναστρέφ εται, δ ιεκδ ικ εί την πα λιά γλώ σσα:

ΘΕΩΡΗΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ GUTENBERG

«έλα γλώ σσα μου, έλ α πάλι βαθειά κ ά τω α π ό τις ρίζες κ ά τω α π ό τη θ ά λ α σ σ α κ α ι το θ ά να το θα σε περιμένω μ ε τις π α λιές λ έξεις » 0

Χ ο0 6 μ

£<Α$

με δ ρ α μ α τικ ή οξύτη τα εμ μ ον ή του ποιητή σ το παρελθόν, κ α ­ θώς α ντιλα μ β ά ν ετα ι τα πά ντα σ α ν σ το ίχη μ α με το χρόνο, π ρ οκ α λεί μια αδυναμία να α γγίξει κ α ι να α ντικ ρύσ ει το παρόν. Ο δ εσ μ ός που συνδέει παρελθόν κ α ι παρόν πα ρα μ ένει έν α ς κ ό μ π ο ς κ α ι το ξεπ έρα σμ ά του γεννά μονόλογους, σ τιγ μα τισ μ έν ο υς α π ’ αυ­ τή την αδυναμία. Κ α ι η ν ύχτα είνα ι χώ ρ ος που ο π ο ιη τή ς θα αγωνισθεί, θα επιχειρήσει να λύσει το ν κόμπο:

Η

« π α λεύο ντα ς σ ώ μ α μ ε σώ μα, ω ς το πρω ί» για να αντικ ρύσ ει ή να ανα κ αλύψ ει το α ποτέλεσμα . Ή το δώρο αυ­ τή ς τη ς μ ά χ η ς που είναι η α πολιθω μένη γνώ ση αφού ο αγώ νας γίνεται:

GUTENBERG

«μέχρι να γίνεις κ α ι εσύ βιβλίο» Ο π ω ς δηλαδή ο ι μεγά λοι έρω τες, οι επα γγ ελ μα τικ ές επιτυχίες, οι εν γένει ηρ ω ικές σ τα διο δρ ομ ίες ξεχω ριστώ ν ανθρώπων. Η πο ιητική σκέψ η α νοίγετα ι στη ζωή σ υλλα μ β ά ν ο ν τα ς κ α ι κ α ­ ταγρ ά φ οντας έναν αγώ να κ α ι μια διά ψευση, μια σ κέψ η που κινεί­ τα ι σ το χα ζό μ ενη τη ν εμπειρία για να κ α τ α λ ή ξ ε ι σ τη δια τύπωση. Μ ε την πο ιητική φωνή του Γ .Β. αποτυπώ νεται μ ια α ντιφ α τική κ ί­ νηση, α να π α ρ α σ τα ίνο ν τα ι ο ι μ ετα σ τά σ εις κ α ι αγω νίες ενό ς συνα ι­ σ θή μ α τος κ α ι τα υτό χρο να ξεδιπλώ νετα ι η βουβή ανησ υχία για το α νέκφ ρα σ το κ α ι το ανικα νοποίητο. Κ α θώ ς ό λα επιδιώ κουν ένα τέλος, μ ια κ α τ ά λ η ξ η έστω προσω ρι­ νή, αφού κ α ι τα βιβλία (γνώση) ξ επερνιούνται, ο π ο ιη τή ς σ τρέφεται κ α ι α να ζητεί την π ρ οο πτική ενό ς προνομιούχου χρόνου, α ντίσ το ι­ χου τη ς ψ υχικής διάθεσης, που είνα ι η νύχτα. Κ α ι μ έσ α σ τη νύχτα επιθυμεί να αγω νισθεί για μια ά λλη γνώση από εκείνη που περιέχετα ι σ τα βιβλία: « Ν α δ ια βά σω το σ τ ό μ α σου να σωθώ Ν α δ ια β ά σ ω τη νύχτα να σε μάθ ω »

l^GUTENBERGj

επιλογη/67 Κ α ι δια του δίσ τιχου αυτού προκύπτει το ερώ τημα κ α τά π όσο η γνώση, η εμπειρία ή ο εμ π ειρ ικό ς σ το χ α σ μ ό ς είνα ι δυνατόν να φι­ λοξενηθούν στη γλώ σσα. χ ο ν τα ς α γγίξει ο π ο ιητή ς τη γνώ ση τω ν βιβλίω ν κ α ι αισθανθεί αυτά σ αν μ ια ψυχρή μνήμη, εισηγείται μ ια ά λλη προοπτική, ε­ κείνη της δια πρ οσ ω πικ ής ή τη ς α το μ ικ ή ς με τα πρ άγ μ ατα του κόσμου. Η νύχτα φαίνεται να λειτουργεί σ τη ν ποίηση του Γ. Βέη σ αν ο κ α τα λύ της του χρόνου, το σ τα μ ά τη μ ά του. Ε κ ε ί σταθμεύουν οι βα­ σ α ν ισ τικ ές εμ μ ονές που το ν κ άνουν να βλέπει παντού εικό νες φθο­ ράς κ α ι παντού το θάνατο:

Ε

« Τ ο πρω ί μ ε τα δ ό ντια καρφ ω μένα σ το παρόν για να μ η γίνει κ α ι αυ τό λ ά σ π η κ α ι ξερά φύλλα θα προ σεύχο μα ι απεγνω σ μένα για μ ια π α ρ ά τα σ η της νύχτας μ έσ α μ α ς » Κ α ι η νύχτα είνα ι το μόνο σ το ιχείο / στοιχειό που το ν ξορκίζει. Κ α ι είνα ι εκεί, σ τις έμ μ ον ες εικό νες φθοράς που όλο επα νέρ χο­ νται, είνα ι εκ εί που η ποίησή του γλισ τρ ά σ τη ν επανάληψ η, σ αν να χά ν ετα ι σ το δα ίδα λο τω ν ίδιω ν τη ς τω ν σκέψ εω ν κ α ι να α ρνείται να τελειώ σει σ ’ ένα μ εσ τό επίγραμμα. Κ α ι με τους στίχους: « το πράσινο νερό του κ α λ ο κ α ιρ ιο ύ είνα ι η γνώση. Ό λ ε ς οι σελίδες της Β ίβ λο υ λευκές α χρω μ ατω ψ ία της γνώ σης» έρ χετα ι σε α ντίσ τιξη με την πρ οσ κ όλ λη σή του σ το στέρεο παρελ­ θόν, μ ια ς κ α ι φ αίνεται ν ’ «αποθεώ νει» τη βιω μ ατικ ή γνώση, την α­ ξία τ η ς εμ πειρίας σε αντιπα ρά θεση με τη ν α πολιθω μένη γνώση. Ε ί­ να ι αυτό ένα ς ύστερος α γν ω σ τικισ μ ό ς που του γεννά η «λο γική » σ χέση με τη ζωή; Ε ίν α ι μια πυρετική ενόραση που το ν κ υνηγάει μέ­ σα στη νύχτα; Ό , τ ι να είνα ι α π ’ ό λα αυτά (ή κ α ι κ ά τ ι κ ρυμ μ ένο α πό το β λέμ μα μας), εδώ φέγγει η σπίθα που βλέπει μες στη νύχτα, σ αν φάρος σ τα σ κ ο τά δ ια της, που ίσ ω ς ό μω ς να οδηγεί κατευθείαν σ τις ξέρες. Χ Ρ Η Σ Τ Ο Σ Η Λ ΙΟ Π Ο Υ Λ Ο Σ

ένας παραμυθάς τώρα ΓΤλ

ΤΑΣΟΥ ΡΟΥΣΣΟΥ: Ο τελευταίος της συντεχνίας. Αθήνα, Κ α σ τα ν ιώ τη , 1991.

Τ ά σ ο ς Ρ ο ύ σ σ ο ς είνα ι ένα ς σ η μ α ν τικ ό ς ποιητής, ένα ς ιδιαίτε­ ρα ικ α ν ό ς μεταφ ραστής, κυρίως, του αρχαίου δρ άμα τος. Τα τελευταία χρόνια π α ρουσίασε κ α ι μ ια ν ά λλη πτυχή του συγγραφι­ κού του δυνα μικού - εκείνη του πεζογράφου. Σ τ η ν αρχή ένα μυθιστόρημα. Μ ε τ ά μια συλλογή διηγημάτων. Τώ ρα μια νουβέλα. Τ ρ ία πεζογραφ ήματα - άρα έχο υμε ένα σ η μ α ν τικ ό σ ε π ο σό τη τα έργο που μπορεί να σ ημα το δ ο τή σ ει τη ν περιοχή μ έσ α σ τη ν οποία ο πεζογράφος Τ.Ρ . έχει αποφ ασίσει να κινείται. Θ ε μ α το λο γ ικ ά έλ κ ε τα ι από το σ η μ α ν τικ ά δια χρονικό: σχέση δη­ μιουργού κ α ι δημιουργήματος, σύνδεση ζω ής κ α ι θανάτου ή ελεύ-

Ο

Ε Μ Π Ε Ι Ρ Η κ α θ η γ ή τ ρ ια γ ε ρ ­ μ α ν ικ ώ ν , φ ιλ ό λ ο γ ο ς ( Π α ν .

M A R B U R Z / L A H N ) παραδ ίδ ε ι μ α θ ή μ α τ α ό λ ω ν τ ω ν ε ­ π ιπ έ δ ω ν . Τ η λ . 4 1 .7 4 .8 98 - α π ο γ . ώ ρ ες.

68/εττιλογη θερες συνειδήσεις α ντιμ έτω πες μ ’ ένα α π ολ υτα ρχικ ό σύστημα. (Α υ τό τό τελευταίο α ποτελεί κ α ι το θέμα το υ τρίτου του βιβλίου). Α π ό την άποψ η τ η ς τεχνικ ή ς, ο Τ .Ρ . δείχνει πω ς σαφ ώς πρ οτιμά να δηλώ νει τις θέσεις του με τη ν βοήθεια μ ια ς μ ορφής φ α ντα στικ ή ς αφήγησης. Ο συγγραφικός κ ό σ μ ο ς του Τ .Ρ . είνα ι ένα ς κ ό σ μ ο ς που με το ένα του πόδι σ τέκ ετ α ι σ το ρ εα λισ τικ ό κ α ι με το ά λλο π α τά σ το φα ντα στικό. Κ ι εδώ α κρ ιβώ ς είνα ι κ α ι το σ ημείο τ η ς προσω πι­ κ ή ς του σφραγίδας. Α υ τ ή η συνύπαρξη δυο τόσω ν ανό μ οιω ν τρ ό­ πων όρασης, που σ αν α π οτέλεσμ α έχει ν ’ αφήσει το περιγραφόμενο θέμα ν α εκ π έμ π ει όλη τη ν πυρηνική του ενέργεια. έρα από αυτά, εκ είνο που α κ ό μ α χα ρ α κ τη ρ ίζει τα κείμενα του Τ .Ρ . είνα ι η ρέουσα αφήγηση. Ο συγκ εκ ριμένο ς συγγρα­ φέας ξέρει να «λέει» την ισ το ρία που έχει σκεφτεί. Α π ό αυτήν τη σ κ ο π ιά (κ ι αν μ ά λ ισ τ α τη συνδυάσουμε με τα μαγικά / φ α ν τα στικά σ το ιχεία που χρησιμοπ οιεί), ο Τ .Ρ . μπορεί να θε­ ω ρηθεί ένα ς γ νήσ ιο ς πα ρα μυθά ς τη ς έν τεχ νη ς λο γο τεχνία ς για μ ε­ γάλους. Κ ι ο χ α ρ α κ τη ρ ισ μ ό ς «πα ρα μυθά ς» είνα ι α πόλυτα εγκω ­ μ ια σ τικό ς, μ ια ς κ α ι υπονοεί τη ν ικ α ν ό τη τα ενό ς συγγραφέα να μ α ­ γεύει τον α ναγνώ στη του. Σ τιβ α ρ ό θέμα, μίξη ρεαλισμού κ α ι φα­ ν τα σ ία ς κ α ι τέλο ς α φ ηγημα τική δεινότητα, είνα ι τα σ το ιχεία του πεζογράφου Ρούσσου. Κ α ι τα τρ ία τα συνα ντά μ ε κ α ι στη νουβέλα του αυτή. Ο χώ ρος α ν κ α ι δεν δηλώνεται, υπονοείτα ι πω ς είναι η Ευρώ πη — κάπου σ την Ευρώπη. Ο χρό νος (που ούτε κ ι αυτός δηλώ νεται) θα μπορού­ σε να είνα ι ένα απροσ διόριστο μέλλον, α λλά π α ρά λλη λα — με εύ­ σ το χο συγγραφικό σ τυλ — θα μπορούσε να είνα ι κ α ι κ ά π ο ιο πα­ ρελθόν. Ο ι χα ρ α κ τή ρ ες τω ν προσώ πω ν κρα το ύν ό λα τα σ το ιχεία σ ημερι­ νώ ν ανθρώπων έτσι, όμω ς, όπω ς έχουν μ ετα λλ αχθ εί κ άτω από την πίεση ενός απρόσω που (αν κ α ι διόλου τεχν ο κρ α τικ ού) α πολυτα ρ ­ χικ ού καθεστώ τος. Τ ε λ ικ ά έχουμε δια χρο νικ ές σ υνθήκες κ α ι μ ’ αυτόν το ν τρόπο γ ί­ ν ετα ι πιο α πτή η διάθεση του συγγραφέα ν α εκφ ράσει κ α ι να περι­ γράφει μια καθαρ ώ ς ιδεολογικού επιπέδου κ α τα π ιε σ τικ ή εξουσία. Ο ι κρα το ύντες έχουν φ τάσει σ το σ ημείο να ελέγχουν α κ ό μ α κ α ι τις λέξεις. Έ χ ο υ ν φ τάσει σ το ση μείο ό χι μ όνο να έχουν κ α τα ρ τίσ ει κ ατάλο γο επιτρεπομένω ν τραγουδιών, α λλά κ α ι να απαγορεύσουν τη δημιουργία νέων. Α π ο τέ λ εσ μ α α υτής τη ς κ α τ ά σ τα σ η ς είνα ι ό χ ι μ όνο να αλλοιω ­ θούν οι α νά γκ ες τω ν ανθρώπων, α λλά κ α ι ν α κ α τα π ιε σ τεί κ α ι η ί­ δια η φύση. Τ α πουλιά έχουν εξαφανιστεί.

Π

’ α υτόν το ν κ όσ μο , σ ’ αυτή τη δίχω ς ό νο μ α κ α ι χω ρ ικ ές συντε­ ταγμένες, χώρα, επιστρέφει ένα ς γυρολόγος. Π ο ύ ή ταν; πόσο κ αιρ ό έλειπε; - οι ερω τήσεις αυτές δε θ’ αξιωθούν μ ια ς α π άντη ­ σης. Κ ι αυτό, για τί ο γυρολόγος εκφράζει το τελευταίο δείγμα α ν­ θρώπου με τη θέληση κ α ι διάθεση να σιγοψιθυρίζει τραγούδια δι­ κ ή ς του έμπνευσης. Λ ο γ ικ ό επα κόλουθο, αυτός ο τύπ ος κ α ι ν α σ υγκρουσθεί με το κ ατεστημένο, α λλά π α ρά λλη λα να είνα ι κ α ι ο μόνο ς που θα μπορέ­ σ ει να συνα ντήσ ει τ ο νέο ε ίδος πουλιού που έχει δημιουργηθεί (ά λ­ λο συγγραφικό εύρημα - ένδειξη πω ς κ α ι η φύση κ ρ α τά τις α ντι­ σ τά σ εις της). Α π ό τη σ υνάντησή του, από τη ν α π ομ α κρ υσμ ένη κ α ι εν κρυπτώ σ υγκ α τοίκ ησ ή τους, ο κ ό σ μ ο ς θα μπορεί να περιμένει τη νέα του έκφραση ελευθερίας. Τ ο τέλο ς τη ς νουβέλας δεν περιγράφει τη ν πτώ ση του απολυτα ρ-

Σ

ΤΑ ΠΡβΤΑ ΜΟΥ ΒΙΒΛ ΙΑ Δ-ΣΤΙΚΑ Οι καλοκαιρινές μου διακοπές Δ. ΓΓΙΚΑ Το βιβλίο μου. Γ ώ να παίζω και να μάθω (τόμοι A '-Β') Π. ΔΑΡΑΚΗ Η τεμπελομαρία Π. ΔΑΡΑΚΗ Ονειρα στο Πετροχώρι Ε. BLYTQN Τα κόκκινα καρότα του Μπάρμπα Αρκούδου Ε. BLYTON Τα καινούργια παπούτσια του Μπάρμπα Κούνελου Ε. BLYTON 0 θησαυρός του Μπάρμπα Κούνελου Ε. BLYTON 0 Μπάρμπα Αλεπούδος πηγαίνει στην αγορά Ε. BLYTON 0 Μπάρμπα Κούνελος κβι το φεγγάρι Ε. BLYTON Το καινούργιο σπίτι του Μπάρμπα Αλεπούδου Φιγούρες Καραγκιόζη

GUTENBERG

επιλογη/69 χισμού, αντίθετα υπονοεί την ύπαρξη, κ α ι μόνο, μ ια ς ε σ τία ς αντί­ στασης. Δ ε ν είναι, μ ’ ά λλα λόγια, ένα τέλο ς αισιόδοξο, μα ούτε κ α ι απαισιόδοξο. Σ τ η ν ουσία καταθ έτει τη ν άποψη πω ς σ η μα σία δεν έχει το αποτέλεσμα, μα η πράξη. Α υ τ ή ν τη ν ιστορία, ο Τ.Ρ . τη ν αφηγείται με λιτή μαεστρία, πλού­ σια ατμόσφαιρα, δίχω ς εντυπω σιασμούς, με το π λ ά σ ιμ ο έντονω ν χαρακτήρω ν, μ ε τη βοήθεια πολλώ ν συμβόλω ν, με μια αρρενωπή μεταφυσικότητα. Τ ο ν χ α ρ ακ τήρ ισ α παραμυθά. Θ α το επαναλάβω. Κ α ι πα ρά λλη ­ λα θα εκφράσω κ α ι την πίστη μου σ ’ αυτού του είδους τη χ ορ τα σ τι­ κ ή αφήγηση. Ισ ω ς είνα ι κ αιρ ό ς ν ’ α να καλύψ ουμε τ ις τελευταίες εσ τίες α ντί­ σ τα σ ης σ ’ ένα λογο τεχνικ ό ναρ κ ισσ ισ μ ό. Μ ΑΝ Ο Σ ΚΟΝΤΟΛΕΩΝ

για την Πηνελόπη Δέλτα ΓΤΛ

ΧΑΡΗ ΣΑΚΕΛΛΑΡΙΟΥ: Πηνελόπη Αέλτα. Αθήνα, Κ ίν η τρο / Ε ­ πιθεώ ρηση Π α ιδ ικ ή ς Λ ο γ ο τε χ ν ία ς , 1990. Σελ. 190.

Π η ν ελό π η Δ έ λ τα (1874-1941) είνα ι α να μφ ισ βήτητα μια από τις πιο σ η μα ν τικ ές γυναικείες φυσιογνω μίες σ το χώρο τη ς πα ιδικ ής λογοτεχνίας, α λλά κ α ι τη ς κ οινω νικ ή ς κ α ι π ο λιτικ ή ς μ α ς ζωής, καθώ ς π ρ ω τοστά τησ ε σ το κ ίν η μα του εκπα ιδευτικού δη μ ο ­ τικισμού κ α ι συνδεόταν με στενή φιλία με τους πρω ταγω νιστές τω ν ισ το ρικώ ν εξελίξεω ν κ α ι μ εταβολώ ν σ τη νεότερη Ε λ λ ά δ α .1 Ε ιδ ικ ά όσον αφορά τη λογοτεχνία, σε μια εποχή α σ τ ικ ή ς α να ­ βά θμισ ης κ α ι αναδιάρθρω σης τη ς ν εοελληνικής κοινω νίας, η Δ έ λ ­ τα εισήγαγε (μ α ζί με ορισ μένους ακόμα ), ολοένα περισσότερο με­ τά το 1880, μια νέα θεματική: το παιδί ως λογοτεχνικό ήρωα και θέμα, ενώ συγχρόνω ς μερίμνησε κ α ι για το παιδί-αναγνώστη, αντι­ κείμενο αγωγής κ α ι παιδείας, προς το οποίο, όπω ς είπα, στράφη­ κ αν με ιδιαίτερη φροντίδα κ α ι α ρκ ετοί α κ ό μ α ποιητές κ α ι πεζογράφοι (Γεωργ. Βιζυηνός, Α ρ . Κουρτίδης, Α λ . Π ά λ λ η ς , Ιω . Π ο λ έμης, Γεωργ. Δ ρο σ ίνης, Γρ. Ξ ενόπουλος, Ζ α χ. Παπα ντω νίου, Στελ. Σπ ερ ά ν τσ α ς κ.ά.)2 Α π ό αυτούς διαφ οροποιείται η Δ έλ τα , κ ατά το ό τι το έργο τη ς είνα ι σχεδόν α π ο κ λε ισ τικ ά π α ιδικ ό (κ α ι το δοκιμιογραφικό τη ς παιδαγωγικό). Η σ η μ α σ ία του γεγονότος αυτού θα υπογρ αμμισ τεί ανάλογα, αν συνδυαστεί με τη ν παρατήρηση, ότι «η στροφή προς τα παιδαγω γικά ενδιαφέροντα εκφράζει ένα γενι­ κότερο πνεύμα α να κ α ιν ισ τικό » .3 Η συγγραφή τη ς Δ έλ τα διακρίνεται εξά λλο υ για το ν ελληνοκεντρισμό της, ω ς πηγή μεγά λης διαπαιδαγω γητικής σ ημα σία ς.4 Γ εν ικ ά τα έργα τη ς αξιολογούντα ι α ­ ν άμ εσ α σ τα καλύτερα πα ιδικ ά λο γο τεχνή μ α τα κ α ι ω ς περίπου πρότυπα έργα πα ιδικ ής λογοτεχνίας, σε μ ιαν εποχή μ άλιστα, όπου αυτό το είδος δεν είχε αρχίσ ει να καλλιερ γείται σ υσ τη μα τικ ά .5 Δ εν θεωρώ ά σ κ οπ ο να αναφερθώ σ το σ ημείο αυτό σε δυο μεγάλους τη ς Ν εο ελ λη ν ικ ή ς Λ ογ ο τεχ ν ία ς που αναγνώ ρισαν τη ν α ξία της Δ έλ τα : σ το ν Κωστή Παλαμά κ α ι το ν Γρηγόριο Ξενόπουλο. Ο Π α λ α μ ά ς ή τα ν ένα ς από τους πρώ τους που διά βα σα ν έργα τ η ς Π η ν ε­ λό πης Δ έλ τα κ α ι δ ιέκρινε κ α ι εκ τίμ η σ ε την παιδαγω γική τους σ η ­ μασία. Ιδιαίτερ η σ ημα σ ία έχουν οι απόψ εις του Π α λ α μ ά « Γ ια την Π α τ ρ ίδ α » τη ς Δ έλ τα ,6 το κ α λ ο κ α ίρ ι του 1909: «[...] Τ ο έργο έχει σ η μα σία πιο πολύ παιδαγωγική - είνα ι η λέξη - παρά κ αθαρά λ ο ­ γοτεχνική». Ο ίδιος θεωρεί το συγκεκριμένο έργο τη ς «έργο ό χι καθαρά λογοτεχνικό, δηλαδή πλασ μένο όχι για να σ υγκινήση κάθε

Η

Δ Ι Ν Ο Ν Τ Α Ι Δ Ι Α Λ Ε Ξ Ε Ι Σ με θέ­ μα τη ν «ψ υχολογία τη ς δυνα­ τή ς εξέλ ιξη ς του ανθρώπου» α­ πό το Κέν τρ ο Gurjieff-Ouspensky. Π ληρ οφ ορ ίες σ το τηλέφω­ νο 89.50.742, 8-10 π.μ.

70/επιλογη φύλου κ α ι κάθε ηλ ικ ία ς κ α ι κάθε τά ξ η ς τον αναγνώ στη, αδιάφορα, μα κυριώτατα, κ α ι πιο πολύ, το μ ικ ρ ό κ ο σ μ ο εκείνο που λέγεται παιδί- για ν α δια σ κεδάσ η κ α ι να ψυχαγωγήση, κ α ι για ν ’ ανύψωση το φρόνημα του παιδιού. Α λ λ ά ζε ι τώ ρα η γωνιά από την οποίαν βλέπουμε την εικόνα, κ α ι το φως πέφτει κ άπω ς α λλο ιώ τικα απάνου της. Ο παιδαγωγικός χα ρ α κ τή ρ α ς του έργου που θα μπορούσε πριν να του λογα ρ ιασ τεί πιο πολύ ως ελάττω μα, τώ ρα του έ ρχεται σ το ενεργητικό του· το ζή τη μα αλλάζει». Ο Ξ ενόπουλος, από τους συγγραφείς που θεμελίω σαν τη ν π αιδι­ κή λογοτεχνία, αναγνώριζε τη Δ έλ τα ως ανώτερή του, κ α ι από με­ τριοφροσύνη δεν θεωρούσε σ η μα ν τικ ή τη δική του σ υμβολή στην ανάπτυξη τη ς π α ιδικ ής λογοτεχνίας.7 Ο ίδιος πίστευε πως «ά λλοι συνεισέφεραν πολύ ανώτερα, αν όχι κ α ι περισσότερα [...] εργάσθηκ αν με πρόγραμμα, μ ’ επίγνωση, με σ κοπό. Κ ι ό τα ν εργάζονται έ­ τσ ι συγγραφείς τα λα ντο ύχο ι σαν τη ν Π η νελό π η Δ έλ τα , δεν υπάρ­ χει α μφ ιβολία ό τι παράγουν τελειότερα. Τ ι τα θέλετε! Π α ιδ ικ ή Λ ο ­ γοτεχνία, νεαρού μ ά λ ιστα Κράτους, που έχει έναν πεζογράφο σαν την Δ έλ τα κ ι έναν ποιητή σαν το ν Βιζυηνό [...] δεν μπορεί να μην είναι σ ημα ν τικ ή κ α ι να μην έχει μέλλον». εργασία του α κούραστου8 συγγραφέα κ α ι μελετητή τη ς παι­ δικ ή ς λογοτεχνία ς Χ ά ρ η Σα κ ελλ αρ ίο υ « Π η ν ελό π η Δ έλ τα » α ­ ποτελεί μια προσπάθεια να φω τιστεί η πρ οσ ω πικ ότη τα τη ς Δ έλ τα περισσότερο ή έστω κ α ι από κ άπο ια άλλα σ ημεία ή πλευρές. Ο κ. Σα κ ελλ αρ ίο υ τοποθετεί το έργο τη ς Δ έλ τα «μ έσ α σ τις πα ρα μέ­ τρους της επο χής» κ α ι το εξετάζει μ αζί « μ ε τις πο ικ ίλες δυνάμεις, που συνθέτουν το πλέγμα τω ν σ υνθηκών μέσα στο οποίο αυτό γεν­ νήθηκε», θέλοντας να δια σ κεδάσ ει τ ις ιδεολογικοποιήσεις που πε­ ριπλέκοντα ι με τ ις ω ς τώ ρα απ οτιμ ή σεις κ α ι εκ τιμ ή σ εις κ α ι επιθυ­ μώ ντας να καταθέσ ει χ ρή σ ιμ α σ τη ν έρευνα στοιχεία κ α ι εχέγγυα α ξιοπιστίας, ώ στε να βοηθήσει κ α ι όσους θα ήθελαν μ ελλ ον τικά να πληροφορηθούν σ χετικ ά ή να ασχοληθούν διεξοδικά με το έργο αυτό.

Η

συγγραφέας διαιρεί την εργασία του σε δέκα μέρη. Σ τ ο πρώ­ το, με τίτλο «Πηνελόπη Δέλτα. Η ζωή της», δίνοντα ι οι πλη­ ροφορίες κ α ι τα σ τοιχεία για τη ζωή, το κοινω νικό περιβάλλον, τη δράση κ α ι το έργο τη ς Δ έλ τα. Σ τ ο δεύτερο μέρος, που είναι κ α ι το μεγαλύτερο, με τίτλο «Η ι­ δεολογία και οι άξονες της δημιουργίας της», παρουσιάζεται η ε­ ποχή κ α ι η κοινω νία όπου έζησε η Δέλτα, κ α ι προσδιορίζονται οι αιτίες που συγκρότησ αν το ν πειθαρχημένο χαρ α κ τή ρ α τη ς κ α ι τις σ υντηρητικές ιδ εολογικές συνιστώ τες του συγγραφικού έργου τη ς κ α ι α ιτιολογούνται οι γλ ω σσ ικ ές (δ η μο τικισ τικ ές) τη ς απόψεις. Α π ό το τρίτο μ έρος, που έχει τίτλο «ΗΠην. Δέλτα και η παιδική λογοτεχνία», ο συγγραφέας α ρχίζει τη ν κ ριτικ ή μελέτη τω ν (παιδι­ κών) έργων της Δ έλτα. Έ τ σ ι σ το τέταρτο μέρος, που έχει τίτλο «Τα ιστορικά αφηγήματά της», εξετάζονται τ α έργα τη ς « Γ ια την Π α τ ρ ίδ α » (1909), « Τ ο ν καιρ ό του Βουλγαρ οκτόνου» (1911), « Σ τ α μ υσ τικ ά του Βά λτου» (1937), « Τ ο γ κ ρ έμ ισ μα » (α ' έκδ. 1983)9. Ο συγγραφέας αναφέρει τις γνω στές πηγές όπου σ τη ρ ίχ τη κε η Δ έλ τα για ν α γράψει αυτά τα έργα, ενώ επιχειρεί να προσδιορίσει, όπου αυτό είνα ι δυνατό, κ α ι τις άγνω στες πηγές αυτών τω ν έργων, διευκολύνοντας έτσ ι τους ενδιαφερομένους σ την καλύτερη κατανό ησ η τω ν αφετηριών κ αι τω ν αιτίω ν κ α ι της λο γο τεχνικ ή ς συγγραφής τη ς Δ έλτα. Σ τ ο πέμπτο μέρος, που έχει τίτλο «Τα αστικά αφηγήματα», εξε­ τάζεται η δομή κ α ι η υπόθεση τω ν έργων « Ο τρελαντώ νης» (1932) κ α ι « Ο μ ά γ κα ς» (1935), σ το έκτο, με τίτλο «Τα θρησκευτικά της

Ο

ΔΗΜΗΤΡΗ I. ΜΠΡΟΥΧΟΥ: Ασκητική Θανά­ του. Θεσσαλονίκη, Τα τραμάκια, 1990. Σελ. 44. Τριάντα δυο ποιήματα σχολιά­ ζουν, καταγράφουν και νοσταλ­ γούν στοιχήματα του υπάρχοντος κόσμου που χάθηκαν ανεπίστροφα: ο παράδεισος της παιδικής ηλι­ κίας, ο έρωτας, η τρυφερή και αν­ θρώπινη επικοινωνία. Ο Δ.Ι. Μπρούχος διαθέτει τρυφερότητα αλλά και γνώση: «Κοίτα με στα μά­ τια - Για να 'χω κάρου να κρεμα­ στώ. / Το ξέρω βέβαια, πως θα 'μα­ στέ πάντα δυο ξένοι... / Μα πρέπει κάποιος να μου συντηρεί / την αλ­ λοτρίωση. / Κάποιος να ενισχύει τη διάβρωσή μου...» Κυρίαρχο θέμα του, λοιπόν, η έλ­ λειψη επικοινωνίας, κάτι που υπο­ δηλώνουν και οι τίτλοι πολλών ποι­ ημάτων (Λιποταξία, Τέλμα, «Ανα­ σφάλεια», Απομυθοποίηση, Μπλό­ κο, Απώλεια). Η γλώσσα απλή, εύ­ στοχη, καταφέρνει να αποτυπώσει το καίριο με φυσικές μεταφορές: «Και τώρα, στην πρώτη μποκαδού-' ρα βλέπω λύγισες / και βάραινε τα βλέφαρά σου η δύση...» Αντίθετα, η υπερβολική χρήση των εισαγωγικών, προκειμένου να δηλωθεί η μεταφορική σημασία των λέξεων, οδηγεί σε κοινότοπες λύ­ σεις, οι οποίες εμποδίζουν την ανά­ πτυξη της φαντασίας του ίδιου του αναγνώστη («κι εκείνος ο ερμαφρό­ διτος ουρανός / που βαρέθηκε να μας «καλύπτει», «κι οι μυστικές λει­ τουργίες των αγίων / αποδοθούν "τοϊς κυσΓ’,»). Το μικρό αυτό ποιητικό βιβλίο, εί­ ναι το όγδοο της γνωστής σειράς που με μεράκι εκδίδει (όχι από το περίσσευμα, αλλά από το υστέρη­ μά του, όπως σωστά επισημαίνει ο Ντίνος Χριστιανόπουλος) ο καλός πεζογράφος της Θεσσαλονίκης Γιώργος Κάτος. ΑΝΤΩΝΗΣ ΚΑΛΦΑΣ

επιλογη/71 αφηγήματα», « Η ζωή του Χ ρ ισ το ύ » (1925), σ το έβδομο, με τίτλο «Τα παραμύθια της», εξετάζονται, το « Π α ρ α μ ύ θ ι χω ρ ίς ό νο μ α » (1910) κ α ι τα « Π α ρ α μ ύ θ ια κ α ι ά λλα » (1915), τέλο ς σ το όγδοο μέ­ ρος («Τα διηγήματά της») εξετάζονται τα διη γ ή μ ατα που περ ιλ αμ ­ βά νοντα ι στη συλλογή « Τ ’ ανεύθυνα» (1921). Σ τ ο ένα το μ έρ ος (« Μελέτες ή μελετήματα») περνάει σ τη ν εξέτα­ ση αφενός τω ν « Σ τ ο χ α σ μ ώ ν περί τη ς α νατροφ ής τω ν παιδιώ ν μ α ς» (1911) , αφετέρου τω ν μελετώ ν τη ς « Τ α α να γνω σ τικ ά μ α ς » (1913) κ α ι « Τ α καινούργια α να γνω σ τικ ά μ α ς » (1919 κ α ι 1920). Σ τ ο κ α τ α λ η κ τικ ό δ έκα το μ έρ ος γίνεται, όπω ς δηλώ νει κ α ι ο τ ί­ τλ ος του, μ ία «Προσπάθεια συνολικής αποτίμησης» του έργου τ η ς Δ έ λ τα από λογοτεχνική, α ισθ η τικ ή κ α ι πα ιδαγω γική άποψη, επισ η μα ίν ετα ι η συμβολή τη ς σ τη ν καθιέρω ση τη ς δ η μ ο τικ ή ς γλώ σ ­ σ α ς σ την πεζογραφία για π αιδιά κ α ι νέους, κ ρίν ο ν τα ι κ α ι α ξιο λ ο ­ γούντα ι τα ισ το ρ ικ ά μ υθιστο ρ ή μα τά της, κ α ι επ ισ η μ α ίν ετα ι η σ υμ­ βολή της, ω ς π νευμ α τικ ής πρ οσ ω π ικ ότη τα ς, στη δημιουργία μ ια ς νέα ς λο γο τεχν ικ ής π α ρ ά δο σ η ς του ελ λη νικ ού αστισμού. Ε π ιπ λ έο ν πα ρα τίθ ενται α να λυτικ ά εργογραφικά σ το ιχεία τη ς Δ έ λ τα (βιβλία, δ η μ ο σ ιεύμα τα κ α ι α νέκδ οτα έργα), β α σικ ή βιβλιο­ γραφία, ευρετήριο ελ ληνικ ώ ν κ α ι ξένω ν ονομάτω ν. Κ λε ίν ο υ μ ε αυτό το σ ημείω μα με τα λόγια, που ο κ. Χ ά ρ η ς Σα κελλαρίου χ ρησ ιμ οπ οιεί μ ε σ εμ νό τη τα π ρ ολογικά σ τη ν εργασία του, πω ς αυτή α ποτελεί « μ ια τα πεινή προσφορά σ τη ν Π η ν ελό π ο η Δ έλ τα , με τη ν ευκα ιρία τη ς συμπλήρω σης, το [Μ ά ϊο ] 1991, πενή­ ν τα χρόνω ν από το θάνατό της». Α ξ ίζ ε ι α κ ό μ α να σημειώ σω , ότι το βιβλίο του αυτό ο κ. Σα κ ελλ α ρ ίο υ αφιερώνει « σ τη μ νή μη του Πέτρου Πικρού κ α ι τω ν ά λλω ν πρω τοπόρω ν τη ς Π α ιδ ικ ή ς Λ ογ ο T£Xv ia q». Κ Ω Ν Σ Τ Α Ν Τ ΙΝ Ο Σ Δ Η Μ . Μ Α Λ Α Φ Α Ν Τ Η Σ Σημειώσεις 1. Περισσότερα στοιχεία γι' αυτό το έργο και τις ιδέες της Π.Σ. Δέλτα μπορεί να βρει ο ενδιαφερόμενος, μελετώντας, κυρίως, την αλληλογραφία της με εξέχουσες μορφές πολιτικών, λογίων και εκπαιδευτικών: Αλληλογραφία της Π.Σ. Δέλτα 1906-1940. Επιμέλεια Ξενοφών Λευκοπαρίδης. Βιβλιοπωλείον της «Εστίας», Αθή­ να 1956. Βλ. επίσης και Π.Σ. Δέλτα: «Πρώτες ενθυμήσεις». Επιμέλεια: Π.Α. Ζάννας (Αρχείο της Π.Σ.-Δέλτα, Γ"), έκδ. Ερμής, Αθήνα 1985.

2. Για μια νέα θεματική, σε σχέση με το σπίτι, την οικογενειακή ζωή και την παρου­ σία του παιδιού, που τη βλέπουμε να αναπτύσσεται στους κόλπους της γενιάς του 1880, βλ. Παναγ. Μουλλά: Η λογοτεχνία από το 1880 ως τον a ' παγκόσμιο πόλε­ μο. Ιστορία του ελληνικού έθνους, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1977, τομ. ΙΔ-, «Νεώτερος ελληνισμός από 1881 ως 1913», σελ. 415.

3. Κ.Θ. Δημαράς: Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. Όγδοη έκδοση, Ίκα ­ ρος, Αθήνα 1987, σελ. 439.

4. Πέτρος Χάρης: Έλληνες πεζογράφοι. Τομ. Δ', βιβλιοπωλείον της «Εστίας», Αθή­ να, σελ. 196-197. Πβ. Χρ. Φράγκου: «Ο ψυχικός κόσμος του παιδιού και το παιδι­ κό βιβλίο», περιοδ. «Διαβάζω», αφιέρωμα: «Παιδικό βιβλίο», αρ. 94, 16 Μαΐου 1984, σελ. 49-50.

5. Λίνος Πολίτης: Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. Έκδοση τέταρτη. Μορ­ φωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τράπεζας, Αθήνα 1985, σελ. 255.

6. Αλληλογραφία της Π.Σ. Δέλτα, ό.π., σελ. 23-24.

7. Γρηγόριος Ξενόπουλος: «Για το παιδίκό βιβλίο». Περιοδ. «Νεοελληνική Παι­ δεία», τχ. 36, Δεκέμβριος 1948, σελ. 415-416. Και στο περιοδ. «Κριτικά Φύλλα», τομ. Ε', τχ. 4 (34), Χειμώνας 1976-1977, σελ. 527.

8. Αξίζει να αναφέρω, ότι στον δημοσιευμένο πίνακα των έργων του κ. Σακελλαρίου μέτρησα 58 βιβλία, ποίησης, πεζογραφίας, θεάτρου, μελέτης και δοκιμίου, λεξι­ κογραφίας κ.ά. Από αυτά ένα πολύ μεγάλο μέρος (υπερβαίνει το ήμισυ του συνό­ λου) αναφέρεται στη λογοτεχνία και τον κόσμο του παιδιού.

9. Π.Σ. Δέλτα: Το γκρέμισμα. Ιστορικό μυθιστόρημα. Επιμέλεια: Μαριάννα Σπανάκη, εισαγωγή: Π. Α. Ζάννας (Αρχείο της Π.Σ. Δέλτα, Ε'), έκδ. Ερμής, Αθήνα 1983.

10. Ο Πέτρος Πικρός (Γιάννης Γεναρόπουλος, 1895-1956), υπήρξε μια μεγάλη μαχητι­ κή προσωπικότητα στο χώρο της παιδικής λογοτεχνίας, των γραμμάτων γενικό­ τερα, αλλά και των πνευματικών αγώνων. Μια αξιόλογη προσπάθεια φωτισμού της προσωπικότητας και αποτίμησης του έργου του έγινε στον πρώτο τόμο της «Επιθεώρησης Παιδικής Λογοτεχνίας» - Αφιέρωμα στον Πέτρο Πικρό, έκδ. Καστανιώτης, Αθήνα 1986.

GIANNI RODARI

ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ ΛΠ’ΟΛΟ ΤΟΝ ΚΟίΜΟ ΣΕ 6 ΤΟΜΟΥΣ Ε ΙΚ Ο Ν Ο Γ Ρ Α Φ Η Μ Ε Ν Ο Υ Σ

GUTENBERG ---------------- - -------------------

κυκλοφόρησε

Τεύχος 81-82, Ιούλιος-Αύγουστος 1991

Μηνιαία επιθεώρηση, Μαυρομιχάλη 39, Αθήνα 106 80, τηλ. 36.19.837 Πολιτικά κείμενα των: Γιάννη Σακιώτη, Δήμου Τσαντίλη, Στ. Μπογιατζή, Γιάννη Παρασκευόπουλου, Σωτήρη Ντάλη, Γιώργου Ριτζούλη Νερό: Οι τελευταίες σταγόνες Ζακύ Πρυνεντύ: Η κρυμμένη κοινωνική διάσταση του τουρισμού Ζέφη Κάλλια: Στη Μεσόγειο Δημήτρης Χρυσαφίδης, Βασίλης Χαλιώτης, Γιάννης Ξηρός: Τα απόβλητα δεν

Αλέξανδρος Ίσαρης

Ανάμεσα τους η μουσική Άγρωστις

είναι σκουπίδια Η Μεσόγειος του Μπρωντέλ: Συζή­ τηση του Λ. Λουλούδη με τον ιστορι­ κό Βασίλη Παναγιωτόπουλο. Μιχάλης Μοδινός: Η ιδεολογία της προόδου και η εκπτώχευση των λαών *

Αιμίλιος Μπουρατίνος: Η επιβίωση

του σοφότερου. Μιχάλης

Παπαγιαννάκης:

Ευρωοικο-

λογικά Δημήτρης Κωστόπουλος: Πλήθη και

κέραμοι Μίλλυ Μαντζάλι: Η βαρβαρότητα πίσω

απ” τις γούνες Συνέντευξη με τον πρόεδρο των δασο­

λόγων κ. Χλύκα για τα ελληνικά δάση Γ. Ριτζούλης: Ιστορίες με γαϊδου­ ράγκαθα Κυριάκος Αθανασίου: Νεότερα για τον αμίαντο Διάνα Γαβριλάκη: Η αποδάσωση στην Κίνα Βιβλιοκριτική των: Ν. Καίσαρη, Αν. Πανταζόπουλου, Μ. Προμπονά

Α

Θ

Η

Ν

Α

E s s s s s a e

δελτιο/73

Τ Ο Β ΙΒ Λ ΙΟ Γ Ρ Α Φ ΙΚ Ο Δελτίο συντάσσεται μ ε την πολύτιμη συνεργασία του βιβλιοπωλείου της «Ε­ στίας», τη διεύθυνση και το προσωπικό του ο ­ ποίου ευχαριστούμε θερμά. Η Τ Α Ξ ΙΝ Ο Μ Η Σ Η των βι­ βλίων γίνεται μ ε βάση το γνωστό Δεκ α δικ ό Σύστημα Ταξινόμησης, προσαρμοσμένο στην ελληνική βιβλιογραφία.

^

^

5 Ιουνίου 19 Ιουνίου 1991

»

Γς /\Λ 1ί1 |J 1■ *

δ ελ τ ι ο

^

Ypa φικό 267 Επιμέλεια: Έ φ η Απάκη

Σ Ε Κ Α Θ Ε κατηγορία βιβλίων προηγούνται α λ­ φαβητικά οι Έλληνες συγγραφείς και ακολου­ θούν οι ξένοι.

Η Κ Α Τ Α Τ Α Ξ Η των ξένων συγγραφέων γίνεται σύμφωνα μ ε το ελληνικό αλφάβητο. Σ Τ Η Ν Κ Α Τ Η Γ Ο Ρ ΙΑ των περιοδικών δεν περιλαμβάνονται εβδομαδιαία έντυπα. Γ ΙΑ Τ Η Ν ακόμη μεγαλύτερη πληρότητα του Δελτίου, παρακαλούνται οι εκδότες να μ ας στέλνουν έγκαιρα τις καινούριες εκδόσεις τους.

Γ Ε Ν ΙΚ Α Ε Ρ Γ Α

Αρχαία φιλοσοφία

Τύπος

Η αρχαία φιλοσοφική. Επιμ. - μετ. - σχολ. Ν.Μ. Σκουτερόπουλος. Αθήνα, Γνώση, 1991. Σελ. 663. Δρχ. 4680.

Κ Α Ρ Α Γ ΙΩ Ρ Γ Α Σ Γ. Δημοσιογραφία. Επιλεγμένα κεί­ μενα πέντε δεκαετιών. Τό μ οι Α ' + Β'. Αθήνα, Φιλιππότης, 1991. Εελ. 6 3 5 + 557. Δρχ. 4 1 6 0 (ο κάθε τόμος).

D U R IN G IN G E M A R . Ο Αριστοτέλης. Τόμος Α'. Μετ. Π. Κοτζιά - Παντελή. Αθήνα, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, 1991. Σελ. 473. Δρχ. 3535.

Μουσεία

Αποκρυφισμός

Κ Α Ρ Α Γ ΙΩ Ρ Γ Η Σ Β. Θησαυροί της αρχαίας κυπρια­ κής τέχνης στο Μ ουσείο του Ιδρύματος Πιερίδη. Λάρνακα, 1991. Σελ. 78. Δρχ. 2080.

M c C O R M A C K Κ. Ερωτική μαγεία. Αθήνα, Βασδέκης, 1991. Σελ. 211. Δρχ. 2080.

Ψ Υ Χ Ο Λ Ο Γ ΙΑ Φ ΙΛ Ο Σ Ο Φ ΙΑ Γ ενικά Γ ενικά Ατομικισμός: Η μεγάλη επιστροφή. Μετ. Η.Π. Νικολούδης. Αθήνα, Ροές, 1990. Σελ. 307. Δρχ. 3120.

Κ Α Ρ Α Β Α Τ Ο Σ Θ. Τα πρώτα βήματα της μυχολογίας στην Ελλάδα. Αθήνα, Οδυσσέας, 1991. Σελ. 109. Δρχ. 1040.

74/δελτιο Εφαρμοσμένη μυχολογία Σ Κ Ο Υ Φ Α Σ Φ. Κ Α Ι Α Λ Λ Ο Ι. Η μυχοπαθολογία της πείνας, του φόβου και του άγχους. Αθήνα, Ο δυσσέας, 1991. Σελ. 376. Δρχ. 2390. Σ Α Ν Τ Λ Ε Ρ Γ. - Ν Τ Α ΙΗ Ρ Κ. - Χ Ο Λ Ν Τ Ε Ρ Α. Α ν α ­ λυόμενος και αναλυτής. Μετ. Π. Σουλιώτου. Αθήνα, Πρίσμα, 1991. Σελ. 216. Δρχ. 1600.

Παραμυχολογία

Μ Π Α Ρ Α Κ Λ Η Σ Χ Α Ρ . Γνωμικά και παροιμίες. Σ Τ ' έκ­ δοση. Αθήνα, Εστία, 1991. Σελ. 274. Δρχ. 2100.

Ε Κ Π Α ΙΔ Ε Υ Σ Η - Π Α ΙΔ Α Γ Ω Γ ΙΚ Η Εκπαίδευση Κ Υ Ρ Ι Α Ζ Ο Π Ο Υ Λ Ο Σ Γ. Εφηβική ηλικία. Αθήνα, Κουτσουμπός, 1991. Σελ. 134. Δρχ. 1040.

C O P P E N S P.R. Ο αόρατος ναός. Μετ. Κ. Δόλκας. Αθήνα, Κονιδάρης, 1991. Σελ. 308. Δρχ. 2280.

Παιδαγωγική

Θ Ρ Η Σ Κ Ε ΙΑ

R E N A U D J. Πρέπει να λέμε όχι στα παιδιά μας; Μετ. επιμ. Ζ. Ράλλη - Τξελέπη. Αθήνα, Erian, 1989. Σελ. 213. Δρχ. 1225.

Γ ενικά Αξίες και πολιτισμός. Αφιέρωμα στον καθηγητή. Ε. Θεοδώρου. Αθήνα, 1991. Σελ. 430. Δρχ. 3420. Σ ΙΩ Τ Ο Σ Μ.Α. Ιστορία και θεολογία των ιερών εικό­ νων. Αθήνα, Αποστολική Διακονία, 1990. Σελ. 236. Δρχ. 1245.

ΓΛ ΩΣΣΑ

Γ ενικά Μελέτες για την ελληνική γλώσσα. Θεσσαλονίκη, Κυριακίδης, 1991. Σελ. 421. Δρχ. 2280. Α Ρ Γ Υ Ρ ΙΑ Δ Η Σ Γ.Π. Νεοελληνική γλώσσα. Θ εσσα­ λονίκη, Κυριακίδης, 1990. Σελ. 255. Δρχ. 2600.

Κ Ο ΙΝ Ω Ν ΙΚ Ε Σ Ε Π ΙΣ Τ Η Μ Ε Σ Α Ν Υ Φ Α Ν Τ Α Κ Η Κ.Α. Ευρωπαϊκές γλώσσες. Τόμος Α'. Αθήνα, 1990. Σελ. 862. Δρχ. 2600.

Γ ενικά Κ Ο Ν Σ Ο Λ Α Ν Τ Ο Ρ Α Ν. Πολιτιστική δραστηριότητα και κρατική πολιτική στην Ελλάδα. Αθήνα, Π απαζήσης, 1990. Σελ. 150.

Τ Σ Α Τ Σ Ο Π Ο Υ Λ Ο Σ Η.Λ. Ιστορία γενέσεως της ελλη­ νικής γλώσσας. Αθήνα, Δαυλός, 1991. Σελ. 315. Δρχ. 6040.

Ελληνική γλώσσα Πολιτική Τ Ο Υ Μ Α Σ Η Σ Μ Α Κ Η Σ . Δημοκρατία. Πανάκεια ή α­ πάτη; Αθήνα, Ευρώτας, 1991. Σελ. 62. Δρχ. 310.

Α Σ Η Μ Α Κ Ο Π Ο Υ Λ Ο Υ Α. - Ψ ΙΛ Ο Π Ο Υ Λ Ο Υ Α. Βελτιώνω τα νέα ελληνικά. Αθήνα, 1990. Σελ. 175. Δρχ. 1765.

Δίκαιο

Τ Ε Γ Ο Π Ο Υ Λ Ο Σ — Φ Υ Τ Ρ Α Κ Η Σ . Μ ικρό ελληνικό λεξικό. Αθήνα, 1991. Σελ. 1034. Δρχ. 2600.

Ό μ ε ις του κράτους δικαίου. Επιμ. Κ.Μ. Σταμάτης. Α ­ θήνα, Σάκκουλας, 1990. Σελ. 323. Δρχ. 2900.

Οικονομία ΔΡΑΚΑΤΟ Σ Κ.Γ. Κείμενα για την ΕΤ Β Α .

1989-1991. Αθήνα, Παπαζήσης, 1991. Σελ. 146.

Λαογραφία Α Ν Α Γ Ν Ο Σ Τ Ο Π Ο Υ Λ Ο Υ Μ Α Ρ ΙΑ Α. Τα υφαντά της Λέσβου. Αθήνα, Λ εσ β ια κό ς Ο ρ γα νισμός Λ α ϊκ ή ς Τέχνης, 1990. Σελ. 80. Δρχ. 1240. Κ Α Β Β Α Δ ΙΑ Σ Γ.Β. Σαρακατσάνοι. Μ ια ελληνική ποιμενική κοινωνία. Αθήνα, Μπρατζιώτη, 1991. Σελ.

431. Δρχ. 4160.

Ξένες γλώσσες Β Ο Γ ΙΑ Τ Ζ Η Α Ν Ν Α . Σερβοκροατικό ελληνικό λεξι­ κό. Θεσσαλονίκη, 1988. Σελ. 899. Δρχ. 5200.

δελτιο/75 Θ Ε Τ ΙΚ Ε Σ Ε Π ΙΣ Τ Η Μ Ε Σ

Λ Ο Γ Ο Τ Ε Χ Ν ΙΑ

Αστρονομία

Γ ενικά

S H U F R A N K Η. Αστροφυσική. Τόμος Α': Αστέρες. Μετ. — επιμ. — πρόλ. Ιωσήφ Βεντούρας κ.ά. Η ρ ά ­ κλειο, Π ανεπιστημιακές Ε κ δ ό σ εις Κρήτης, 1991. Εελ. 307. Δρχ. 3740.

Π Α Π Α Δ Ο Π Ο Υ Λ Ο Σ Π.Ε. Καταθέσεις. Αθήνα, 1991. Σελ. 45.

Ποίηση

Γ εωλογία

Α Γ Γ Ε Λ Ο Υ Α Γ Γ Ε Λ Ο Σ . Αφανειάς. Αθήνα, Γαβριηλίδης, 1991. Σελ. 82.

Κ Α Μ Π Ο Υ Ρ Ο Γ Λ Ο Υ Ε Υ Α Γ Γ Ε Λ Ο Σ . Ερέτρια. Αθήνα, Δ ή μ ο ς Ερέτριας, 1989. Σελ. 2 3 4 + παράρτημα. Δρχ. 4160.

Α Υ Γ Ο Υ Σ Τ Α Τ Ο Σ Γ ΙΩ Ρ Γ Ο Σ . Νύχτες και ημέρες. Α ­ θήνα, 1991. Σελ. 28.

B O L T B R U C E Α. Σεισμοί. Μετ. Ε. Ιωαννίδου. Αθήνα, Τροχαλία, 1991. Σελ. 367. Δρχ. 2910.

Ζωολογία Χ Ο Ν Α Ν Ε. Χ ω ρίς οικογένεια. (Σκυλιά ακαθόριστης ράτσας). Μετ. Μ. Κανακάρη. Αθήνα, Κάκτος, 1990. Σελ. 119. Δρχ. 935.

Ε Φ Α Ρ Μ Ο Σ Μ Ε Ν Ε Σ Ε Π ΙΣ Τ Η Μ Ε Σ

Β Α Ρ Ε Λ Η Σ Φ Ω Τ Η Σ . H o m o sapiens. Αθήνα, Δ η μ ό ­ σια Βιβλιο θή κ η Ρόδου, 1991. Σελ. 61. Β Λ Α Χ Ο Σ Ν ΙΚ Ο Σ Θ. Στιγμές στο χρόνο (Ποιήματα). Αθήνα, 1991. Σελ. 43. Κ Α Λ Α Φ Α Τ Η Σ Σ Τ Ρ Α Τ Ο Σ - Μ Α Ν Τ Ζ ΙΟ Υ Α Γ Γ Ε Λ Α . Ιλάειρα. Θεσσαλονίκη, 1991. Σελ. 69 (Φωτ.). Κ Ε Ν Τ Ρ Ο Ε Ρ Ε Υ Ν Η Σ Μ Ε Λ Ε Τ Η Σ Ε Λ Λ Η Ν ΙΣ Μ Ο Υ . Ο επεκτατισμός στην τουρκική ποίηση. Πρόλ. — μετ.

— σχολ. Γ. Μαγκριώτης. Αθήνα, Ρήσος, 1991. Σελ.

102. Δρχ. 620. Κ Ρ Η Τ ΙΚ Ο Σ Π.Ν. Των απελθόντων... επιτύμβια. Α θ ή ­ να, Ν έα Σύνορα, 1991. Σελ. 32.

Ιατρική Α Μ Π Α Τ Ζ Ο Γ Λ Ο Υ Γ. Ψυχιατρική και ιατρική. Α θ ή ­ να, Ο δυσσέας, 1991. Σελ. 319. Δρχ. 2600.

Κ Υ Ρ Ι Α Κ Ο Π Ο Υ Λ Ο Υ Α Γ Γ Ε Λ Α . Μίτος μετέωρος κο­ λυμβητής. Αθήνα, Ά γ ρ α , 1991. Σελ. 105. Δρχ. 880. Μ Α Ρ Κ Α Ν Τ Ω Ν Α Τ Ο Υ Μ Α Ρ ΙΑ . Έ να κάτι σμαραγδί. Αθήνα, Ομπρέλα, 1991. Σελ. 45.

ΤΕΧΝΕΣ

Μ Ο Σ Χ Ο Β Η Μ. Υοσκύαμος. Αθήνα, Ά γ ρ α , 1991. Σελ. 93. Δρχ. 520.

Ζωγραφική

Ν Ο Υ Τ Σ Ο Σ Π. Φιλοσόφου πάθη. Αθήνα, Γνώση, 1991. Σελ. 46. Δρχ. 465.

G H IK A . Αθήνα, Αδάμ, 1991. Σελ. 223. Δρχ. 10400.

Μουσική Ν Ο Τ Α Ρ Α Σ Γ. Τ ο ελληνικό τραγούδι των τελευταίων 30 χρόνων. Αθήνα, Ν έα Σύνορα, 1991. Σελ. 228. Δρχ. 1560.

Κ Λ Α Σ ΙΚ Η Φ ΙΛ Ο Λ Ο Γ ΙΑ Γ ενικά Κ Α Κ ΙΣ Η Σ Σ. Μ ικρά λυρικά από την αρχαία ελληνική ποίηση. Β ' έκδοση. Αθήνα, Νεφ έλη, 1991. Σελ. 168. Δρχ. 1140.

Τ Α Σ Ο Υ Λ Η Σ Θ Ε Μ Η Σ . Η δροσερή επαύριον της ου­ τοπίας. Αθήνα, Ν έα Σύνορα, 1991. Σελ. 42.

Πεζογραφία Τρία ιρλανδικά αφηγήματα. Μετ. Σ. Αντωνίου. Α θ ή ­ να, Ο δ ό ς Π ανός, 1991. Σελ. 98. Δρχ. 520. Γ Α Β Α Λ Α Σ ΓΙΩ Ρ Γ Ο Σ. Επεισόδια. Πεζά. Αθήνα, Σοκόλης, 1991. Σελ. 54. Γ Κ Α Λ Ο Μ ΑΞ. Μ ια δημόσια υπόθεση. Μ υθιστόρη­ μα. Αθήνα, Καστανιώ της, 1991. Σελ. 368. Δρχ.

2600. Δ Ο Υ Ρ Α Λ Α - Μ Π Ο Γ ΙΑ Τ Ζ Η I. Πέρασμα από την ο ­ μίχλη. Αθήνα, Τήνος. Σελ. 118. Δρχ. 520. Κ Α Σ Τ Α Ν Α Σ Γ Ε Ρ Α Σ ΙΜ Ο Σ . Η δυσκολία της γέννας. Διηγήματα. Αθήνα, Θέμα, 1991. Σελ. 76.

76!δελτίο Κ Ο Ν Τ Ο Δ Η Μ Ο Σ Κ. Ο συγγραφέας και το εξώφυλλο. Αθήνα, Θέμα. Σελ. 326. Δρχ. 1560. Κ Ο Ρ ΙΝ Η Σ Τ. Ο ι δολοφόνοι κάνουν λάθη. Μ υθιστό­ ρημα. Αθήνα, Βα σδ έκ ης, 1990. Σελ. 188. Δρχ. 830. Κ Α Ρ Ο Λ Λ ΙΟ Υ ΙΣ . Μ έσα απ’ τον καθρέφτη. Μετ. Π. Παμπούδη. Αθήνα, Νεφ έλη, 1991. Σελ. 172. Δρχ.

1040.

Ο Υ Α ΪΛ Ν Τ Ο Σ Κ Α Ρ . Το σπίτι με τις ροδιές. Μετ. Σ. Κούσουλα. Αθήνα, Νεφ έλη, 1991. Σελ. 187. Δρχ.

1040. Π Ο Ν Τ ΙΤ Ζ Α Τ. Η μεγάλη βραδιά. Μετ. Γ. Κασαπίδης. Αθήνα, Γνώση, 1991. Σελ. 350. Δρχ. 1350. Ρ Ε Ν Ω Μ Α ΙΡ Η . Φωτιά από τους ουρανούς. Μετ. Ρ. Καρακατσάνη. Αθήνα, Κάκτος, 1991. Σελ. 527. Δρχ.

2600.

Κ Α Π Ο Τ Ε Τ Ρ Ο Υ Μ Α Ν . Ο καλεσμένος. Μετ. Μ. Κιτσικοπούλου. Αθήνα, Καστανιώ της, 1990. Σελ. 99. Δρχ. 830.

Ρ Ε Ν Ω Μ Α ΙΡ Η . Ο μικρός Πέρσης. Μετ. Αλίκη Ακοντίδου. Αθήνα, Κάκτος, 1991. Σελ. 573. Δρχ. 2600.

Λ Α Γ Κ Ε Ρ Κ Β ΙΣ Τ Π Ε Ρ. Ο δήμιος. Μετ. λ. Αβαγιανού. Αθήνα, Αστάρτη, 1991. Σελ. 98. Δρχ. 725.

Σ Υ Ρ Κ Α Ο / Ν Τ Β ΙΛ Λ Υ . Ελπήνωρ. Εισ.-μετ. Β. Παπαγεωργίου. Αθήνα, Εστία, 1991. Σελ. 100. Δρχ. 850.

Λ Ω Ρ Ε Ν Σ NT. X. Η ράβδος του Ααρών. Μ υθιστόρη­ μα. Αθήνα, Καστανιώ της, 1991. Σελ. 395. Δρχ.

2080.

Φ Ρ Α Ν Σ Α Ν Α Τ Ο Λ . Ο ι Θ εοί διμούν. Μετ. Π. Μαξίμου. Αθήνα, Στοχαστής,, 1991. Σελ. 225.

Ν Α Θ Α Ν Α Η Λ - Μ Α Ν Θ Ο Υ Μ. Τσιγγάνικη ραμωδία. Αθήνα, Δω δώ νη, 1991. Σελ. 224. Δρχ. 1455.

Μελέτες

Ν Υ Δ Ρ ΙΩ Τ Η Σ Θ Α Ν Α Σ Η Σ . Υποτροπή. Διηγήματα. Α ­ θήνα, Μ αυρίδης, 1991. Σελ. 217.

D E H E R Ε. Η ξυπόλητη αυτοκράτειρα. Αικατερίνη Α ' της Ρωσίας. Μετ. Α. Τσάκωνα. Αθήνα, Ν έα Σύνορα, 1991. Σελ. 440. Δρχ. 2285. Π Α Ν Α Γ ΙΩ Τ Ο Π Ο Υ Λ Ο Σ Ι.Μ. Ανθρώπινη δίμα. Α θ ή ­ να, Φιλιππότης, 1991. Σελ. 216. Δρχ. 1350.

Β Ρ Ε Τ Τ Ο Σ Σ. Ο ι λαϊκοί ποιητές της Λ ευκάδας (1900-1985) ως κοινωνικό φαινόμενο. Αθήνα, Κ α ­ στανιώτης, 1991. Σελ. 355. Δρχ. 2080. Γ Ο Υ Λ Α Ν Δ Ρ Η Σ Ν ΙΚΟ Σ . Βιβλιογραφικό μελέτημα (1930-1989) Δ ημήτρη Χατζή. Αθήνα, Γνώση, 1991. Σελ. 964. Δρχ. 5200. Θ Ε Μ Ε Λ Η Σ Γ. Ο Παπαδιαμάντης και ο κόσμος του. Αθήνα, Διάττων, 1991. Σελ. 77. Δρχ. 830.

Π Α Π Α Δ Α Κ Η Α. Το χρώμα του φεγγαριού. Αθήνα, Καλέντης, 1991. Σελ. 122. Δρχ. 1040.

Κ Α Ρ Α Μ Β Α Λ Η Σ Δ Η Μ . I. Πέντε κείμενα για την ποίη­ ση της Γκράτσιας Σπύρου Δεπούντη. Αθήνα, Δ ρυ­ μ ός, 1990. Σελ. 31.

Π Α Τ Σ Ο Υ Μ Η - H E F F E R N A N Α. Υπ όθ εσ η απο­ πλάνησης. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Δωδώνη, 1991. Σελ. 123. Δρχ. 1040.

Π Α Σ Χ Ο Σ Π.Β. Κόντογλου. Εισαγωγή στη λογοτεχνία του μ’ ένα επίμετρο - ανθολόγιο κειμένων του. Α θ ή ­ να, Αρμός, 1991. Σελ. 135. Δρχ. 985.

Ρ Ο Υ Σ Σ Ο Σ Τ Α ΣΟ Σ. Ο τελευταίος της συντεχνίας. Νουβέλα. Αθήνα, Καστανιώ της, 1991. Σελ. 100. Δρχ. 1040.

Π Λ Α Κ Α Σ Δ. Λογοτεχνικός περίπατος. Ηράκλειο, Β ικελαία Δ ημοτική Βιβλιοθήκη, 1991. Σελ. 403. Δρχ. 2600.

Τ Ζ Ω Ρ Τ Ζ Ο Γ Λ Ο Υ Ν. Ο Καράμπαλος. Αθήνας, Κ α ­ στανιώτης, 1990. Σελ. 139. Δρχ. 1040. Α Λ Φ Α Ο Υ Φ. Το καφενείο των τρελών. Μετ. Ρ. Κυριακίδου. Αθήνα, Αλεξάνδρεια, 1991. Σελ. 252. Δρχ. 1560. Κ Α Ν Τ Α Ρ Ε ΙΣ Μ Α Η Λ . Τ ο χρονικό της πέτρινης πό­ λης. Μετ. Μ. Τσαλίκη. Αθήνα, Ε ικ οσ τό ς Πρώ τος, 1991. Σελ. 225. Δρχ. 1870. Κ Ε Φ Ε Λ Ε Κ Γ ΙΑΝ . Η γυναίκα κάτω από τον ορίζοντα. Μυθιστόρημα. Μετ. Ζ. Ρουσσώ. Αθήνα, Καστανιώ ­ της, 1991. Σελ. 245. Δρχ. 2080. Μ Π Α Ρ Ο Ο Υ Ζ Ο. Ο τόπος των νεκρών δρόμων. Μετ. Ε. Καλλκρατίδη. Αθήνα, Απόπειρα, 1990. Σελ. 343. Δρχ. 2080. * Ο Ο Υ Τ Σ Τ.Κ. Ά γ ρ ιο Σάββατο. Μετ. Λ. Γιαννοπούλου. Αθήνα, Επιλογή, 1991. Σελ. 100. Δρχ. 830.

Σ Τ Α Υ Ρ Ο Π Ο Υ Λ Ο Σ Σ. Η τέχνη του προφορικού λό­ γου. Αθήνα, 1991. Σελ. 21 5 : Δρχ. 3120. Χ Ω Ρ ΙΑ Ν Θ Ο Π Ο Υ Λ Ο Σ Μ Α Ν Ο Σ . Κορυφαίες μορφές της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Αθήνα, Σμυρνιωτάκης, 1991. Σελ. 331. Δρχ. 2080.

B R E M O N D C. Κ Α Ι Α Λ Λ Ο Ι. Θεωρία της αφήγησης. Επιμ. Β. Καλλιπολίτης. Αθήνα, Εξάντας, 1991. Σελ.

219. Δρχ. 1560.

Δοκίμια Μ Ε Τ Α Λ Λ Η Ν Ο Σ Γ. (ΙΕΡΕΑΣ). Σύγχυση - πρόκληση - αφύπνιση. Αθήνα, Αρ μ ός, 1991. Σελ. 203. Δρχ. 880.

δελτιο/77 Ν ΙΚ Ο Λ Ο Υ Δ Η Σ Η.Π. Έ ρω ς και λόγος. Αθήνα, Ροές, 1991. Σελ. 184. Δρχ. 1560. Π Ε Τ Ρ Ο Π Ο Υ Λ Ο Σ Η Λ ΙΑ Σ . Το άγιο χασισάκι. Α θ ή ­ να, Νεφ έλη, 1991. Σελ. 283. Δρχ. 2285.

Σ Α Λ ΙΕ Ν Ζ.Ζ. 17Ν = Πάμπλο. Π αραλληλισμός ταύτιση. Αθήνα, Ισοκράτης, 1991. Σελ. 222. Δρχ.

1040.

Ελληνική Ιστορία Θ ΕΑΤΡΟ

Β Α Κ Α Λ Ο Π Ο Υ Λ Ο Σ Κ.Α. Κείμενα εθνικής αυτογνω­ σία. Θεσσαλονίκη, Κυριακίδης, 1990. Σελ. 163. Δρχ. 830.

Γενικά Κ Ο Υ Ρ Ε Τ Ζ Η Σ Λ Α Κ Η Σ . Το θέατρο για παιδιά στην Ελλάδα. Αθήνα, Καστανιώτης, 1990. Σελ. 99. Δρχ.

1560.

Σ Ο Λ Δ Α Τ Ο Σ Χ.Σ. Η εκπαιδευτική και πνευματική κί­ νηση του Ελληνισμού της Μ. Ασ ία ς (1800-1922). Τό μ ος Γ . Αθήνα, 1991. Σελ. 313. Δρχ. 2080.

_______ _____________________________

Σ Τ Α Υ Ρ ΙΔ Η Σ Β.Θ. Α ι Μητροπόλεις Χαλκηδόνος, Δέρκων και Πριγκηποννήσων. Θεσσαλονίκη, Κυριακίδης, 1991. Σελ. 383. Δρχ. 3640.

Α Ν Ω Ν Υ Μ Ο Σ . Ο Αρντέν από το Ρεβερσάμ. Εισ.-μετ. Σ. Βελέντξας. Αθήνα, Ά γ ρ α , 1991. Σελ. 195. Δρχ.

1040.

Α Β Ε Λ Ο Θ Ω Ν . Ιστορία της Μακεδονίας. Μετ. Μ.Γ. Δήμιτσα. (Επανέκδοση). Αθήνα, Καραβίας, 1991. Σελ. 316. Δρχ. 2320.

Μελέτες

K O R O M IL A Μ. The greens in the Black Sea. Athens, Π ανόραμα, 1991. Σελ. 301. Δρχ. 8200.

Β Α Ρ Β Ε Ρ Η Σ Γ. Η κρίση του θεάτρου, Β'. Κείμενα θε­ ατρικής κριτικής (1984-1989). Αθήνα, Εστία, 1991. Σελ. 365. Δρχ. 2100.

Π Α ΙΔ ΙΚ Α

Έργα

Π Ο Υ Χ Ν Ε Ρ Β Α Λ Τ Ε Ρ . Μελετήματα θεάτρου. Το κρητικό θέατρο. Αθήνα, Λ πο ύρα ς, 1991. Σελ. 613. Δρχ. 3640.

ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

Ελεύθερα αναγνώσματα Β Α Λ Α Σ Η ΖΩ Η . Η ηλιοστάλαχτη. Αθήνα, Λ ιβά νη ς - Μ ύθος, 1991. Σελ. 30. Δρχ. 1455. Ν ΙΩ Τ Α Κ Η - Κ Ο Λ ΙΟ Υ Α. Ο δικός μας κόσμος. Α ­ θήνα, Βυζάντιο. Σελ. 48. Δρχ. 1040.

Αρχαιολογία Γ Ρ Η Γ Ο Ρ ΙΑ Δ Η Σ Π.Δ. Μινωικό ημερολόγιο και άβα­ κας μετρήσεως του χρόνου. Αθήνα, Ν έα Θ έσις, 1991. Σελ. 88. Δρχ. 620.

Μαρτυρίες Δ Η Μ Η Τ Ρ Α Κ Ο Σ Γ.Σ. Απολογισμός και απολογία. Α ­ θήνα, Πολύτυπο, 1991. Σελ. 283. Δρχ. 2080. Λ Ο Υ Κ Α Τ Ο Σ ΓΕΡ. Σ . Εικόνες και θύμησες από την παλιά Κεφαλονιά. Βιώματα - μαρτυρίες. Αθήνα, Φιλιππότης, 1991. Σελ. 228. Δρχ. 1560.

Π Ε Ρ ΙΟ Δ ΙΚ Α Α Ν Ο ΙΧ Τ Ο Ι Ο Ρ ΙΖ Ο Ν Τ Ε Σ . Αγγελιοφόρος 887. Δρχ.

80. Α Ν Τ Ι. Δεκαπενθήμερη πολιτική και πολιτιστική επι­ θεώρηση. Τεύχος 467. Δρχ. 250. Α Ξ ΙΟ Λ Ο Γ ΙΚ Α . Εξαμηνιαία έκδοση θεωρίας και κρι­ τικής. Τεύχος 2. Δρχ. 1040. Β ΙΒ Λ ΙΟ Κ Α Ι M E D IA . Μ ηνιαίο περιοδικό για το βι­ βλίο. Τεύχος 9. Δρχ. 500.

Μ ΙΧ Α Λ Ο Π Ο Υ Λ Ο Σ Γ.Α. Δ ημήτρης Τσάτσος. Το πα­ χύδερμο της δημοκρατίας και οι άλλοι Τσάτσόι. Αθήναι. Σελ. 284. Δρχ. 960.

Γ Ρ Α Φ Η . Τεύχος 13-14. Δρχ. 600.

Τ Σ Ο Υ Κ Α Λ Α Σ Γ.Μ. Η Δωδεκάνησος στην Εθνική Αντίσταση 1940-1945. Αθήνα, 1991. Σελ. 265. Δρχ.

1560.

Δ ΙΑ Β Α Ζ Ω . Δεκαπενθήμερη επιθεώρηση του βι­ βλίου. Τεύχος 264. Δρχ. 500.

Δ Ε Λ Τ ΙΟ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΚ Ω Ν Μ Ε Λ Ε Τ Ω Ν Ν Α Υ Π Λ ΙΟ Υ . Τ ό ­ μος 2ος, τεύχος 33. Δρχ. 200.

Δ ΙΕ Θ Ν Η Σ Ε Π ΙΘ Ε Ω Ρ Η Σ Η . Τεύχος 7. Δρχ. 500.

Δ ιμηνιαίο

περιοδικό.

Η Ε Λ Λ Η Ν ΙΔ Α Τ Ο Υ 2000. Φύλλο 28. Ε Ν Η Μ Ε Ρ Ω Τ ΙΚ Ο Δ Ε Λ Τ ΙΟ . Γενική Γραμματεία Έ ­ ρευνας και Τεχνολογίας. Τεύχος 1-2-3.

78/δελτίο Ε Π 0 Π Τ Ε 1 Α . Μ ηνιαίο περιοδικό. Τεύχος 168. Δρχ.

500.

Π Ε Ρ ΙΣ Κ Ο Π ΙΟ Τ Η Σ Ε Π ΙΣ Τ Η Μ Η Σ . Τεύχος 140. Δρχ.

600.

Ε Υ Ρ Ω Β Α Λ Κ Α Ν ΙΑ . Τριμηνιαία οικονομική και κ οι­ νωνική επιθεώρηση. Τεύχος 1. Δρχ. 620.

Π Ο Ρ Ε ΙΑ Β Ο Ρ Ε ΙΑ Σ Α Τ Τ ΙΚ Η Σ . 15μερη εφημερίδα. Φύλλο 4.

Ζ Ε Ν Ο Φ Ι. Διμηνιαία περιοδική έκδοση. Τεύχος 3. Δρχ. 500.

Σ Υ Γ Χ Ρ Ο Ν Ο Σ Χ Ο Λ Ε ΙΟ . Διμηνιαίο περιοδικό. Τεύ­ χος 3-4. Δρχ. 350.

Η Χ Ο Σ Κ Α Ι HI-FI. Τεύχος 211. Δρχ. 400.

Σ Υ Ν Τ Ε Λ Ε ΙΑ . Λογοτεχνία - τέχνη χος 2-3. Δρχ. 1040.

ΙΑ Τ Ρ ΙΚ Η . Μ ηνιαία έκδοση Εταιρείας Ιατρικών Σπου­ δών. Τό μ ος 59, τεύχος 4. Μ Α Ν Τ Α Τ Ο Φ Ο Ρ Ο Σ . Δελτίο νεοελληνικών σπουδών. Τεύχος 33. Ν Ε Α Ο ΙΚ Ο Λ Ο Γ ΙΑ . Μ ηνιαία επιθεώρηση. Τεύχος 80. Δρχ. 400. Ν Ε Α Π Α ΙΔ Ε ΙΑ . Τρίμηνη έκδοση. Τεύχος 58. Δρχ.

520. Π Α Ρ Ε Μ Β Α Σ Η . Μ ηνιαία έκδοση γνώμης. Τεύχος 46. Δρχ. 100.

θεωρία. Τεύ­

Τ Ε Τ Ρ Α Δ ΙΑ Π Ο Λ ΙΤ ΙΚ Ο Υ Δ ΙΑ Λ Ο Γ Ο Υ Ε Ρ Ε Υ Ν Α Σ Κ Α Ι Κ Ρ ΙΤ ΙΚ Η Σ . Τεύχος 27. Δρχ. 500. Υ Φ Α Δ Ι. Π ρόσωπο - συνάντηση - έξοδος. Τεύχος 1.

E L L E . Τεύχος 33. Δρχ. 550.

C O U R IE R Τ Η Σ U N E S C O . Τεύχος 10. Δρχ. 200.

M E L O D Y C L U B . Μ ηνιαία ενημερωτική και καλλιτε­ χνική εφημερίδα. Φύλλο 13-14.

ΚΥΚΛΟΦΟΡΗΣΕ J. Briggs και D. Peat Ο ΤΑΡΑΓΜΕΝΟΣ ΚΑΘΡΕΦΤΗΣ Μ ι α περιήγηση στη Θεωρία του χάους κ αι την επιστήμη της ολότητας

0 ταραγμένος

ΚΑΘΡΕΦΤΗΣ

ε κ δ ό σ ε ις

κάτοπτρο

Ισαύρων 10 και Δαφνομήλη 114 71 Αθήνα, τηλ. 3643272, fax 3641864

Τ ο βιβλίο εξερευνά με σαφήνεια και μεθοδικότητα το πολυπρόσωπο χάος, πα­ ρουσιάζοντας τους νόμους που διέπουν οικείες διαδικασίες της καθημερινής ζωής, - από τους χτύπους της καρδιάς και τη νόη σ η ώς το σχημα τισμό των νεφών και των καταιγίδων, - από τη σύνθεση ενός π οιήματος ώς την εξάπλωση μιας πυρκαγιάς στο δάσος, - από το ν έλεγχο της οδικής κυκλοφο­ ρίας και την τεχνητή νοημοσύνη ώς το έμφραγμα και τη σχιζοφρένεια, - από τις διακυμάνσεις του χρηματιστη­ ρίου ώς την ανάπτυξη ενός πληθυσμού εντόμων. Ο περίφ ημος αφορισμός του χάους ότι το τίναγμα των φτερών μιας πεταλούδας στο Π εκ ίν ο επηρεάζει τον καιρό της Νέας Υ όρ κη ς δείχνει δραματικά αυτό που οι Briggs και Peat περιγράφουν ως «αναδυόμενη επιστήμη της ολότητας», μια συνεχώς αυξανόμενη επιστημονική ανα­ γνώριση ότι τα πάντα στο Σύμπαν αλληλοσυνδέονται.

Το βιβλίο είναι απλό, κατανοητό, άριστα εικονογραφημένο, Αποτελεί την καλύτερη εισαγωγή στο θέμα αυ­ τό που σε λίγο θα ενδιαφέρει τον κα­ θένα μας. σελ. 232,14,5x25 εκ., 2900 δρχ.

δ ελτίο /79

ΣτηνΚρ ιτικο γρα φ ία περιλαμβάνονται όλες οι ε ­ πώνυμες βιβλιοκριτικές και βιβλιοπαρουσιάσεις τΛν ελληνικών εκδόσεω ν που δημοσιεύονται στον ημερήσιο αθηναϊκό τύπο. Περιλαμβάνονται, επίσης, και κριτικές δ η μ ο σ ιευ μ έν ες στον περιοδικό και επαρχιακό τύ­ πο, όσες φυσικά φροντίζουν να μ α ς στέλνουν οι συντά­ κτες τους. Γ ια κάθε βιβλίο σημειώνονται, μ έσα σε πα­ ρένθεση: το όνομ α του κρι­ τικού και ο τίτλος του εντύπου, καθώς και η ημ έ­ ρα δ ημοσίευσης της κριτικής αν πρόκειται για εφημερίδα, ή ο αριθ μό ς έκδ οσ η ς α ν πρόκειται για περιοδικό έντυπο.

δ ελ τ ιο

κριτικογραφία 267 Μ α ρία Τ ρ ο υ π ά κ ι

Τ υπογραφία

Κλασική Φιλολογία

Στάικος Κ.: Χάρτα της Ελληνικής Τυπογραφίας (Κ.Θ. Δημαράς, Βήμα, 9/6) (Μ.Ι. Μανούσακας, Καθημερινή, 9/6)

Μ οσ κό β η ς Β.: (Επιμ.) Πλάτω νος Απολογία Σωκράτους, Κρίτων, Φαίδων (Α. Κάνθος, Νίκη, 6/6)

Ποίηση Φιλοσοφία Πανεπιστήμιο Κρήτης. Συμπόσιο Βιτγκενστάιν (Μ. Θ εοδοσοπούλου, Εποχή, 9/6)

Ψυχολογία Τ α όνειρα και η ερμηνεία τους (Κ. Σταματίου Ταχυ­ δρόμος, 13/6)

Πολιτική Αγγελόπουλος Α.: Η πρώτη δεκαετία της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα (Σ. Σπέντζας, Κ α θ η μ ερ ι­ νή, 8/6)

Τέχνες Θεοδω ράκης Μ.: Ανατομία της μουσικής (Ε. Α ρ ανί τσης, Ελευθεροτυπία, 12/6) Π απουτσίδης Ν.Γ.: Τ ο βλέμμα των Καρυάτιδων (Κ. Τσαούσης, Έθνος, 6/6)

Ασ η μα κ όπο υλο ς Β.: Εργατιά αφέντρα (Μ. Π α ρ α ­ σκευή, Ριζοσπάστης, 13/6) Βα ρ βέρ η ς Γ.: Π ιά νο βυθού (Κ. Τσαούσης, Έθνος, 13/6) Βά ρνα λης Κ.: Σκλάβοι πολιορκημένοι (Κ. Τσ α ού­ σης, Έθνος, 16/6) Δασκαλόπουλος Α.: Δ ιασκεδαστικός υλισμός (Κ. Τσαούσης, Έθνος, 6/6) Κα ρά μ βαλη ς Δ.: Μ ικ ρές φωτιές (Δ. Ζαδές, Ε ξό ρ μ η ­ ση, 16/6) Κ υμ οθ ή Ν.: Ο ιμω γές (Δ. Γιάκος, Εξόρμηση, 9/6) Λ άγ ιο ς Η. κ.ά.: Τριώ διο (Α. Μ περλής, Καθημερινή, 7/6) Πανσέληνου Ε.: Η π ετροθάλασσα (Θ.Δ. Φραγκόπουλο ζ Διοβάζίύ 265)

80/δελτιο Παστάκας Σ.: Η μάθηση της αναπνοής (Β. Χατζηβασιλείου, Αντί, 14/6) Στατήρα Π.: Ω δές 3. (Δ. Γιάκος, Εξόρμηση, 9/6) Χατζόπουλος Θ.: Τ ο άφωτο (Β. Χατζηβασιλείου, Α ν ­ τί, 14/6)

Τριανταφυλλόπουλος Ν.Δ.: Μ ε τον τρόπο του Παπαδιαμάντη (Μ. Θεοδοσοπούλου, Εποχή, 9/6) Ατταλί Ζ.: Αιώ νια ζωή (Κ. Τσαούσης, Έθνος, 6/6) Τσβάιχ Σ.: Σκακισπκή νουβέλα (Σ.Π., Μεσημβρινή, 14/6)

Π εζογραφία

Μ ελ έ τες

Αδαμόπουλος A.: 1) Η ελατοκορφή του ωκεάνειου νησιού 2) Τα τριαντάφυλλα της αρετής στους υπόνο­ μους των φιδιών (Α. Κώττη, Ριζοσπάστης, 13/6) Αμπατζόγλου Π., κ.ά.: Φανταστικά διηγήματα (Ε. Κοτζιά, Καθημερινή, 9/6) Βαμβουνάκη Μ.: 1) Τα κλειστά μάτια 2) Ο ι παλιές α ­ γάπες πάνε στον παράδεισο (Α. Κώττη, Ριζοσπάστης,

Γουλανδρής Ν.: Βιβλιογραφικό μελέτημα 1930-1981 Δ. Χατζή (Μ. Θεοδοσοπούλου, Εποχή, 16/6) Ζήρας Α.: Γενεαλογικά (Δ. Ζαδές, Εξόρμηση, 9/6) Κόρφ ης Τ.: Ν. Καβαδίας (Κ. Σταματίου, Ταχυδρό­ μος, 6/6), (Κ. Τσαούσης, Έθνος, 9/6) Π λάκας Δ.: Λογοτεχνικός περίπλους (Γ. Ανδρεάδης, Μ εσημβρινή, 7/6) Coutelle L . : Πλαισιώ νοντας το Σολω μό (Β. Χατζηβασιλείου, Αντί, 14/6)

6/6) Βιζυηνός Γ.: Τα διηγήματα (Ν. Ντόκας, Ελευθεροτυ­ πία, 16/6) Γκόλτσου-Λέφα Κ.: Στην ανέμη της ανάγκης (Κ., Ρ ι ­ ζοσπάστης, 13/6) Η φυλλάδα του Μεγαλέξανδρου. Εισ. Α. Π άλλη (Α. Κάλφας, Διαβάζω, 265) Κακουλίδης Γ.: Τ ο σύνδρομο Παρθένη (Α.Κ., Ρ ιζο ­ σπάστης, 6/6) Καλλιφατίδης Θ.: Μ ια μέρα στην Αθ ή να (Κ. Τσαού­ σης, Έθνος, 13/6) Κάσδαγλης Ν.: Ο ι Ελεήμονες (Ν. Ντόκας, Ελευθερο­ τυπία, 16/6) Μεγάλου-Σεφεριάδη Λ.: Ο δρόμος είναι η χαρά (Ε. Κοτζιά, Καθημερινή, 16/6) Μ ικέ Μ.: Λογοτεχνικά πρόσωπα της Καβάλας (Κ. Τσαούσης, Έθνος, 13/6) Μιχ'αηλίδης Γ.: Τα φονικά (Κ. Τσαούσης, Έθνος,

6/6)

Δοκίμια Κάλφας Μ., κ.ά.: Τα εσόμενα (Φ.Ι. Κακριδής, Βήμα, 16/6) Καραποστόλης Β.: Π ρ ο ς το παρόν (Α. Πεπελάσης, Βήμα, 9/6)

Ιστορία M osse G.: Η Αρχαϊκή Ελλάδα (Α.Χ. Π ΑΠ ., Ο ικονο­ μικός Ταχυδρόμος, 6/6) D o ve v K.J.: Η ομοφυλοφιλία στην Αρχαία Ελλάδα (Δ. Κούρτοβικ, Ελευθεροτυπία, 5/6) Μ αρ τυρ ίες Μπάρτ Ρ.: Συμβάντα (Π. Μπουκάλας, Καθημ ερινή, 7/6.

Γραφτείτε συνδρομητές Συνδρομές εσωτερικού και Κύπρου Ετήσια 10.000 - Σ πουδαστική 9.000 δρχ. Ε ξάμηνη 5.500 - Σ πουδαστική 4.500 δρχ. Ο ργανισμών, Τραπεζών, Ιδρυμάτων 11.000 δρ χ. Συνδρομές εξωτερικού Ετήσια 80 δολ. (ΗΠΑ) Σ πουδαστική Ετήσια 75 δολ. Ιδρυμάτων, Βιβλιοθηκών 95 δολ. Τα παλιά μηνιαία τεύχη κοστίζουν 800 δ ρ χ., τα δεκαπενθήμερα 500 δρ χ. και τα διπ λά 800 δρχ. Εμβάσματα στη διεύθυνση: Κατερίνα Γ ρυπονησιώτου Α. Μεταξά 26, Αθήνα - 106 81

ΜΕΓΑΛΟΙ ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΕΣ ΓΚΡΑΧΑΜ ΓΚΡΗΝ Ο π ιο ρ ε α λ ι σ τ ή ς φ ι λ ό σ ο φ ο ς τ ο υ α ιώ ν α μ α ς Έ ν α ς γ ο η τ ε υ τ ι κ ό ς σ τ ρ α τ ιώ τ η ς τ η ς γ ρ α φ ίδ α ς

ΓΚΡΑΧΑΜ ΓΚΡΗΝfjgg|

ο 10 άνθρωπος

Ο

Α Ν Θ Ρ Ω Π ΙΝ Ο Σ

Ο

ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ

ΔΕΚΑΤΟ Σ

Μ Ο Ν Σ ΙΝ ΙΟ Ρ

ΑΝΘΡΩΠΟΣ

Κ ΙΧ Ο Τ Η Σ

ΓΐφάχπρΓιριν

ΟΙΘΒΑΤΡΠΡ

Ικρπχπμ Ι^ρπν

φ

-S3Ο Υ Σ ΙΑ

ΚΑΙ

ΒΑΘΟΣ

Ο ΟΙ

Θ Ε Α Τ Ρ ΙΝ Ο Ι

Κ Α Π Ε Τ Α Ν ΙΟ Σ

ΚΙ Ο

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΨΥΧΟΓΙΟΣ Μ αυρομιχάλη 1 ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΨΥΧΟΓΙΟΣ

106 79 Αθήνα

Τηλ. 3602535 - 3 618654

Telefax: 01/3640683

ΓΙΑ Α Ν Α Γ Ν Ω Σ Τ Ε Σ Μ Ε Α Π Α ΙΤ Η Σ Ε ΙΣ

ΕΧΘΡΟΣ

4 ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ Γ. Γενναδίου 3 - Τηλ. 36.02.007

Α ΛΕΞΗΣ Π Α Ν ΣΕΛΗ ΝΟ Σ ΒΡΑ ΔΥ ΕΣ Μ ΠΑΛΕΤΟΥ Ο Κρις Καλλίτσης και η Κάτια Γεροδήμου, δυο μάλλον άσημοι χορευτές του μπαλέτου, βρί­ σκονται ξαφνικά μπλεγμένοι στα δίχτυα μιας πλεκτάνης που σκοπεύει ν’ αναδείξει την Κά­ τια από το κορ-ντε-μπαλέ σαν σολίστα. Η πλεκτάνη αποτυχαίνοντας ξετυλίγει ένα κουβάρι απά αλυσσιδωτές αντιδράσεις, που φτάνει Ισαμε τα Δεκεμβριανά κι από κει, πίσω πάλι στη δεκαετία του '50, στην εποχή της Χούντας και στη σύγχρονη Ελλάδα. Η αδυναμία των νεό­ τερων γενιών να συνδέσουν τα σημερινά προβλήματά τους με την προϊστορία του τόπου στις δεκαετίες που πέρασαν, αποτελεί το κύριο θέμα του βιβλίου. Δυο παλιοί αριστεροί ανακαλύπτουν την άσχημη αλήθεια για τον εαυτό τους στο πρόσωπο ενός δεξιού, κοινού τους φίλου, κι εκείνος τη δική του ομορφιά στα πρόσωπα των παλιών συντρόφων της νεό­ τητάς του. Οι δυο χορευτές συμβιβάζονται με την πραγματικότητα, ενώ ένα νέο αστέρι γεννιέται στο χώρο του ελληνικού θεάτρου. Κέρδη και ζημίες από την όλη ιστορία, μένει να εκτιμηθούν στα τέλος του βιβλίου, καθώς ο αναγνώστης μια μουσκεύει στο βυθό της θάλασσας και μια στεγνώνει κάτω από τις ακτίνες του αττικού ήλιου.

Α ΙΑ ΜΕΓΑΛΟ ΥΣΕΦΕΡΙΑΑΗ: Ο ΔΡΟΜΟΣ ΕΙΝΑΙ Η Χ ΑΡΑ

ΑΛ ΕΞΑ ΝΔΡΟΣ ΚΟΤΖΙΑΣ: Ο ΠΥΓΜ ΑΧΟΣ Η τρίτη νουβέλα της σειράς ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΟΥ ΚΡΟΝΟΥ που άρχισε ο συγγραφέας με τον Ιαγουάρο και συνέχισε με τη Μηχανή. «Αν έχεις τύχη διάβαινε και ριζικό περπάτει» πιστεύει ο Ελληνικός λαός καί ο κλητήρας που αφηγείται τον Πυγμάχο. «Κι έτσι που όλα στη ζωή μου έρχονται ανάποδα δεν απομένει για ν’ ανταπεξέλθουμε παρά ο προσωπικός μου δυναμισμός - η πυγμαχία - » σε τούτο

έχει καταλήξει ο κακότυχος αφηγητής έπειτα από τις «διδαχές» ενός δυναμικού δημοσιογράφου στην εφημερίδα όπου κι οι δυό εργάζονται. Και καθώς τις δικές του αναποδιές και αντιξοότητες αφηγείται ο νεαρός απόκληρος της τύχης, στην πραγματικότητα ξετυλίγει, χωρίς να τη λέει και χωρίς να τη γνωρίζει, την κατά πολύ συναρπαστικότερη ιστορία του «διδάχου» του, ενός αυθεντικού Πυγμάχου.

Μ Υ Θ ΙΣΤΟ ΡΗ Μ Α Μέσα στη δίνη της μικρασιατικής καταστροφής ένα βρέφος φυγαδεύεται, για να βρει καινούργια πατρίδα και οικογένεια σ’ ένα νησί του Αιγαίου. Αυτή είνόι η Ελένη, μιά αγράμματη νησιώτισσα, που κατέχει τη δυσκολότερη απ’ όλες τις τέχνες: την τέχνη της ζωής. Το «ιαματικό» αυτό βιβλίο εξιστορεί το βίο της, βίο παράλληλο με εκείνον της νεότερης Ελλάδας.