Τεύχος 332 by Diavazo.gr

ΔΙΑΒΑΖΩ ΔΕΚΑΠΕ ΝΘ ΗΜ ΕΡ Η ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ Β ΙΒΛΙΟ Υ · ΑΡ. 332 · 30.3.94 · ΔΡΧ. 700

* *****

I U ϊ ** *

Κ € Λ

! ΤύποΤκα ! Συνέντευξη με τον

ΙΑΒΑΖΩ α φ ιε ρ τυ ρ α τ α

Αντίσταση και Λογοτεχνία No 58* Λατινοαμερικανική Λογοτεχνία No 59* Η Γενιά των Μπήτνικ No 64* Οι επίγονοι του Φρόυντ No 65* Επιθεώρηση Τέχνης No 67 Αγιον Όρος No 68 Γερμανόφωνο Θέατρο No 70 Σημειωτική No 71* Μικρασιατικός Ελληνισμός No 74 Λογοτεχνία και Κινηματογράφος No 75 Ιταλική Λογοτεχνία No 76 Σύγχρονα Ολλανδικό Γράμματα No 84 Αστυνομική Λογοτεχνία No 86 Νεοελληνικό Θέατρο No 89 Παιδικό Βιβλίο No 94* Βιβλίο και Φυλακή No 99 Λαϊκό Αισθηματικό Μυθιστόρημα No 100 Αρχαία Λυρική Ποίηση No 107 Φινλανδικό Γράμματα No 114 Δοκίμιο No 117 Κοινωνιολογία No 119 Ελληνικός Υπερρεαλισμός No 120 Κυπριακά Γράμματα No 123 Χιούμορ No 124 Θεσσαλονίκη No 128 Βυζάντιο No 129 Ελληνικό Παραμύθι No 130 Φουτουρισμός No 141 Γλωσσολογία No 144 Βιβλίο και Στρατός No 146 Βιβλία για το καλοκαίρι No 148 Αυτοβιογραφία No 155 Μετάφραση No 156 Ψυχανάλυση και Λογοτεχνία No 163 Σύγχρονοι Αγγλόφωνοι Φιλέλληνες No 154 Αλληλογραφία No 170 Επιλογή Βιβλίων ’86-’87 No 172 Οι επιστήμες στον κόσμι Παιδικό βιβλίο No 180 Κριτική No 184 Μουσική και Λογοτεχνία No 185 Διανοούμενοι και Εξουσία No 186 Βιβλίο και Νέες Τεχνολογίες No 188 Το νέο Μυθιστόρημα No 189 Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας No 194 Πολιτισμός και Κουλτούρα No 195 Διακοπές και Βιβλίο No 196 Το Ελληνικό Φεμινιστικό Έντυπο No 198 Βιολογία No 203 Εξπρεσιονισμός No 208 Η Πράγα των συγγραφέων No 209 Ψυχιατρική και Ψυχανάλυση No 210 Θέατρο και Παιδί No 214 Ραδιόφωνο και τηλεόραση No 215 Γαλλική Επανάσταση No 216 Κόμικς No 217 Ροκ No 219 Επιστημονική Φαντασία No 220 Ομοιοπαθητική No 221 Κοινωνικές επιστήμες No 222 Βιβλίο - Η αγοραστική συμπεριφορά του κοινού No 224 Ρομαντισμός No 225 Στρουκτουραλισμός No 227

τ έ ρ

τ α

Νέοι και Λογοτεχνία No 232 Ελληνική Κοινωνία και Κράτος No 233 Αναγνώσεις και κείμενα No 234 Το παιχνίδι και το παιδί No 236 Σύγχρονη Αμερικανική Πεζογραφία No 237 Ψυχογλωσσολογία No 238 Έγκλημα - Απόπειρες Ερμηνείας No 239 Το όνειρο στη λογοτεχνία No 240 Κοινωνιολογία της Σύγχρονης Οικογένειας No 241 Λογοτεχνικό βιβλίο και παιδί No 242 Θάλασσα και ταξίδια No 244 48 εκδότες προτείνουν 460 βιβλία για τις διακοπές σας No 244 Λαογραφία No 245 Ομοφυλοφιλία No 246 Δημόσια και Ιδιωτική Εκπαίδευση No 247 Βιβλίο και Εικονογράφηση No 248 Ρεαλισμός No 250 Θεολογία No 251 Τα ελληνικά μπεστ-σέλερ του 1990 No 252 Επιλεκτική βιβλιογραφία για τα Χριστούγεννα No 252 Μεταμοντέρνο No 254 Κοινωνική Ψυχολογία No 255 Ανολοκλήρωτοι έρωτες No 261 Τηλεόραση και παιδί No 262 Το Όραμα στη Λογοτεχνία No 263 Το λυκόφως της ψυχανάλυσης No 264 Κινηματογράφος και Ιστορία No 266 Η Πολιτική γελοιογραφία No 268 Πρωτοπορίες και Κινήματα No 270 Λογοτεχνία και Φωτογραφία No 271 Τρέλα και Κοινωνία No 272 Η εξουσία και η Κοινωνία No 276 Παιδί και Γιορτές No 277 Μεσοπόλεμος και Πεζογραφία No 279 Μοναξιά και Λογοτεχνία No 280 Ασθένειες συγγραφέων No 281 Η Περιπλάνηση στη λογοτεχνία No 282 Ο Αναχρονισμός στον αιώνα μας No 283 Οι Αυτόχειρες στη Λογοτεχνία No 284 Μεσαίωνας No 288 Η Λογοτεχνία και το Κακό No 289 Το Σενάριο No 290 Το Ιστορικό Μυθιστόρημα No 291 Βιβλία Α' Εξαμήνου 1992 No 292 Το Χρονογράφημα No 293 Η Ν. Υόρκη στη λογοτεχνία No 295 Φετιχισμός No 301 Δεκαετία του ’50 No 302 Βιβλία Β' Εξαμήνου 1992 No 303 Το Σώμα στο Λόγο και στην Τέχνη No 307 Δεκαετία του ’60 No 308 Γαλλική Ποίηση τα τελευταία 60 χρόνια No 310 Εξωτισμός No 314 Λογοτεχνία της Αργεντινής No 315 Βιβλία Α' εξαμήνου 1993 No 316 Θεωρία του Κινηματογράφου No 317 Οικολογία και Πολιτική No 318 Λογοτεχνία και Ζωγραφική No 321 Εθνικισμός No 322 Κοινωνική Ανθρωπολογία No 323 Παιδί και Περιβάλλον No 325 Βιβλία Β' εξαμήνου No 328 Ο ήχος της εικόνας No 329 Γεωπολιτική και Στρατηγικές No 331 Το Χόλιγουντ στη λογοτεχνία No 332 Συμβολισμός No 333

ΕΥΓΕΝΙΑ ΦΑΕΙΝΟΥ

Η Μερόπη ήταν το πρόσχημα

Μυθιστόρημα

Τ ο έβδομο ρούχο Μυθιστόρημα

Η μεγάλη πράσινη Μυθιστόρημα

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Κ Α Σ Τ Α Ν ΙΩ Τ Η Η σύγχρονη εκδοτική παρουσία στα ελληνικά γράμματα

ΙΩΑΝΝΑ ΚΑΡΑΤΖΑΦΕΡΗ

Χαμόγελο στο Χάρο

Μυθιστόρημα ΙΩΑΝΝΑ ΚΑΡΑΤΖΑΦΕΡΗ

ΕΠΙΠΛΩΜΕΝΑ ΔΩΜΑΤΙΑ

Το χαμένο κουμπί Μυθιστόρημα

Επιπλωμένα δωμάτια Μυθιστόρημα

Μ παζαγιάζι Μυθιστόρημα

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Κ Α Σ Τ Α Ν ΙΩ Τ Η Η σύγχρονη εκδοτική παρουσία στα ελληνικά γράμματα

ΙΩΑΝΝΑ ΚΑΡΑΤΖΑΦΕΡΗ

Οι δύο τελευταίοι Μυθιστόρημα

4 -2 = 0 Μυθιστόρημα

Η ζωή σε τέσσερις πράξεις Διηγήματα

Ιστορίες γ ι’ άντρες Διηγήματα

Τα κορίτσια της Ερεχθείου Μυθιστόρημα

Τέσσερις Πολωνέζες Μυθιστόρημα

Καφενείον

ΟΤέταρτος Κόσμος

Ζευγάρια της Αθήνας Μυθιστόρημα

Αφηγ. ρεπορτάζ

Οι έφηβοι του Κολωνού Μυθιστόρημα

------

Χωρισμένη στα δύο Διηγήματα

Η ώρα του λύκου Μυθιστόρημα

Έσθερ Μυθιστόρημα

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Κ Α Σ Τ Α Ν ΙΩ Τ Η Η σύγχρονη εκδοτική παρουσία στα ελληνικά γράμματα

Σύγχρονη ελληνική ποίηση

Σύγχρονη ελληνική πεζογραφία

ΑΝΔΡΕΑΣ ΑΓΓΕΛΑΚΗΣ Τα ποιήματα του δολοφόνου μου. ΜΑΝΟΛΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ Η χαμηλή φωνή. ΜΑΝΟΛΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ Υ.Γ. ΝΙΚΟΣ-ΑΛΕΞΗΣ ΑΣΛΑΝΟΓΛΟΤ Δύσκολος θάνατος. ΝΙΚΟΣ-ΑΛΕΞΗΣ ΑΣΛΑΝΟΓΛΟΤ Τρία ποιήματα. ΝΑΝΟΣ ΒΑΛΑΩΡΙΤΗΣ Στο κάτω κάτω της γραφής. ΧΑΡΗΣ ΒΛΑΒΙΑΝΟΣ Η νοσταλγία των ουρανών. ΒΕΡΟΝΙΚΗ ΔΑΛΑΚΟΤΡΑ 0 ύπνος. ΓΙΑΝΝΗΣ ΔΑΛΛΑΣ Ποιήματα 1948-1988. ΓΙΩΡΓΟΣ ΔΑΝΙΗΛ Πρόκες. ΝΙΚΟΣ ΔΗΜΟΥ Ποιήματα 1950-1900. ΝΙΚΟΣ ΔΗΜΟΤ Το βιβλίο των γάτων. ΝΙΚΟΣ ΔΗΜΟΤ Σάτιρες. ΣΤΑΥΡΟΣ ΖΑΦΕΙΡΙΟΥ Η δεύτερη πεταλούδα και η φωτιά. ΒΑΣΙΛΗΣ ΖΕΒΕΛΑΚΗΣ Θεράπων έρως. ΒΑΣΙΛΗΣ ΖΕΒΕΛΑΚΗΣ Επαρχία Τεμένους. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΙΣΑΡΗΣ Οι Τριστάνοι. ΜΙΧΑΛΗΣ ΚΑΤΣΑΡΟΣ 3Μ+3Μ=6Μ. ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΤΣΙΜΗΣ Ο Νάρκισσος. ΚΛΕΙΤΟΣ ΚΥΡΟΥ Τα πουλιά και η αφύπνιση. ΘΑΝΑΣΗΣ ΚΩΣΤΑΒΑΡΑΣ Ο φόβος του ακροβάτη. ΘΑΝΑΣΗΣ ΚΩΣΤΑΒΑΡΑΣ Στο βάθος του χρώματος. ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΩΣΤΑΝΤΕΛΛΗΣ Υπέρ της τυχαίας αντιστροφής. ΓΙΩΡΓΟΣ ΛΙΚΟΣ Ποιήματα 1944-1987. ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΜΕΝΙΔΗΣ Το φως της νύχτας. ΜΙΚΡΑ ΛΥΡΙΚΑ από την αρχαία ελληνική ποίηση. ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΠΛΑΝΑΣ Νύχτα. ΜΑΞΙΜΟΣ ΟΣΥΡΟΣ Στη νοσταλγία του ψυχιατρείου. ΠΑΥΛΙΝΑ ΠΑΜΠΟΥΔΗ Το μαύρο του πράσινου. ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΙΠΙΝΗΣ Αναγραμματισμοί. ΣΤΕΛΛΑ ΠΟΥΓΚΑΚΙΩΤΟΥ Αύγουστος και μαύρο. ΛΙΑΝΑ ΣΑΚΕΛΛΙΟΥ Αφές ρέουσες. ΣΑΠΦΩ Ποιήματα. ΝΤΙΝΟΣ ΣΙΩΤΗΣ Κλιματιζόμενοι διαάδρομοι. ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΣΤΑΜΕΛΟΣ Ad Absinthium. ΚΩΣΤΑΣ ΣΤΕΡΓΙΟΠΟΥΛΟΣ Τα ποιήματα Α ' (1944-1965). ΚΩΣΤΑΣ ΣΤΕΡΓΙΟΠΟΥΛΟΣ Τα ποιήματα Β ' (19651983). ΚΩΣΤΑΣ ΣΤΕΡΓΙΟΠΟΥΛΟΣ Ο ήλιος του μεσονυχτιού. ΣΩΤΗΡΗΣ ΤΡΙΒΙΖΑΣ Βίος ασωμάτων. ΑΜΑΛΙΑ ΤΣΑΚΝΙΑ Το μπαλκόνι. ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΣΑΟΥΣΗΣ Δύσκολα χαμόγελα. ΑΡΓΥΡΗΣ ΧΙΟΝΗΣ Εσωτικά τοπία. ΝΙΚΟΣ ΧΟΥΛΙΑΡΑΣ Ο χρόνος είναι πάντα με το μέρος του. ΤΗΛΕΜΑΧΟΣ ΧΥΤΗΡΗΣ Τόποι νέοι. ΤΗΛΕΜΑΧΟΣ ΧΥΤΗΡΗΣ Σαν να συνέβη.

ΒΑΛΑΩΡΙΤΗΣ ΝΑΝΟΣ Απ ’ τα κόκκαλα βγαλμένη ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗΣ ΝΙΚΟΣ Αγάθος ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗΣ ΝΙΚΟΣ Άγημα τιμών ΔΑΛΑΚΟΤΡΑ ΒΕΡΟΝΙΚΗ Το παιχνίδι του τέλους ΔΗΜΟΥ ΝΙΚΟΣ Τολμηρές ιστορίες ΔΗΜΟΥ ΝΙΚΟΣ Παρ ’ όλα αυτά ΔΗΜΟΥ ΝΙΚΟΣ Μικρά βήματα ΔΗΜΟΥ ΝΙΚΟΣ Ημερολόγιο του καύσωνα ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ ΑΝΕΣΤΗΣ Το ξενοδοχείο και το σπίτι

και άλλα πεζά ΖΑΡΟΚΩΣΤΑ ΚΑΤΕΡΙΝΑ Τόμεκ ΚΑΖΑΝΤΖΗΣ ΤΟΛΗΣ Το τελευταίο καταφύγιο ΚΑΡΑΛΗ ΜΑΛΒΙΝΑ Τα κορίτσια στη Σαβάνα ΚΑΡΤΠΙΔΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ Πρωταθλητής καταδύσεων ΚΑΨΑΣΚΗΣ ΣΩΚΡΑΤΗΣ Πίσω από το χαμόγελο ΚΑΎΑΣΚΗΣ ΣΩΚΡΑΤΗΣ Παντοκράτορας χωρίο τση

Ζάκυνθος ΚΕΣΜΕΤΗ ΝΑΤΑΣΑ Το αιώνιο ρολόι ΚΟΤΤΣΟΥΚΟΣ ΗΛΙΑΣ Καλύτερα να νικούσαν οι

κόκκινοι ΛΑΔΑΣ ΝΙΚΟΣ Ημερολογιακές σημειώσεις ΜΑΝΟΠΟΥΛΟΣ ΘΩΜΑΣ Η Πάολα του Ρίο ΝΟΛΛΑΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ Νεράιδα της Αθήνας ΝΟΛΛΑΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ Πολυξένη ΞΕΞΑΚΗΣ ΜΑΝΩΛΗΣ Πού κούκος; Πού άνεμος; ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗ ΒΑΣΙΛΙΚΗ Κυράνω ΠΕΛΛΑΣ ΟΜΗΡΟΣ Στάλαγκ VIC ΠΕΤΣΕΤΙΔΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ Το παιχνίδι ΣΩΤΗΡΟΠΟΥΛΟΥ ΕΡΣΗ Εορταστικό τριήμερο στα

Γιάννενα ΤΣΙΑΜΠΟΥΣΗΣ ΒΑΣΙΛΗΣ Η Βέσπα και άλλα

επαρχιακά διηγήματα ΧΑΡΤΟΜΑΤΣΙΔΗΣ ΧΡΗΣΤΟΣ Το παλιό κτίριο ΧΟΥΛΙΑΡΑΣ ΝΙΚΟΣ Ζωή, την άλλη φορά ΧΟΥΛΙΑΡΑΣ ΝΙΚΟΣ Ο Λούσιας ΧΟΥΛΙΑΡΑΣ ΝΙΚΟΣ Τό άλλο μισό ΧΟΥΛΙΑΡΑΣ ΝΙΚΟΣ Μπακακόκ ΧΟΥΛΙΑΡΑΣ ΝΙΚΟΣ Μια ιστορία του μακρύ χειμώνα ΧΟΥΛΙΑΡΑΣ ΝΙΚΟΣ Η μέση βροχή

Μ ό λ ις κ υ κ λ ο φ ό ρ η σ α ν

ΝΑΠΟΛΕΩΝ ΓΚΙΚΑΣ Ωφέλιμα ποιήματα. ΝΙΚΟΛΑΣ ΣΕΒΑΣΤΑΚΗΣ Λάφυρο αγαπημένων ημερών. ΤΑΚΗΣ ΠΑΥΛΟΣΤΑΘΗΣ Σημεία του εξαφανιζόμενου τρίτου. ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΙΧΑΚΗΣ Η άνοιξη στο πένθος. ΝΙΚΟΣ ΧΟΥΛΙΑΡΑΣ Οι λεπτομέριες του μαύρου. ΗΛΙΑΣ ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ Ποτέ και τίποτα. ΗΛΙΑΣ ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ Ποιήματα.

ΒΑΛΑΩΡΙΤΗΣ ΝΑΝΟΣ Η ζωή μου μετά θάνατον εγγυημένη. ΜΗΤΣΟΥ ΑΝΤΡΕΑΣ Ο ακροβάτης έχει φοβηθεί. ΜΑΝΟΠΟΥΛΟΣ ΘΩΜΑΣ Το Καραμοσάλι. ΠΕΤΣΕΤΙΔΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ Επίλογος στα χιόνια

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ΝΕΦΕΛΗ

. . . Π ρ ο cxi θ ο ύ ν τ α £ Λ Λ η ν ι χ ά γ ρ ά μ μ α τ α ΑΣΚΛΗΠΙΟΥ 6, ΑΘΗΝΑ 106 80 ΤΗΛ. 3607744 - FAX: 3639962

------Β Ο ΥΚΟ Υ Ρ Ε ΣΤΙΟ Υ 3 - 105 64 Α Θ Η Ν Α . Τ Η Λ.: 3254538 - ΤΗ Λ./FAX: 3 2 5 3 1 7 2 ------

Άρτουρ Σνίτσλερ Η

Δεσποινίς

Έλζε

Ο Α νθυπολοχαγός Γκουστλ Δυο αντιπροσωπευτικές νουβέλες του μεγάλου Αυστριακού συγγραφέα. Η δεσποινίς Έλζε, όμορφη κόρη καλής οι κογένειας στην πρώτη αναμέτρησή της με την πραγματικότητα και ο ανθυπολοχαγός Γκουστλ σε μια καυστική σάτιρα για τον κώδικα τιμής των αξιωματικών της Αυστριακής Μοναρχίας.

σ ι/^ ε -^ τ α /ζ α ις /j c το ν ς : Αντώνη Σαμαράκη No 93

Κωνσταντίνο Τρυπάνη No 191

Κυρ No 95

Μάνο Χατζιδάκι No 196

Μένη Κουμανταρέα No 1*

Ν ικηφόρο Βρεττάκο No 97

Σπύρο Ευαγγελάτο No 213

Δημήτρη Χατζή No 5-6*

Γ ιάννη Μανούσακα No 99

Γιώργο Ιωάννου No 9*

Ανάστο Παπαπέτρου No 99

ντε λα Πένια No 213

Διονύση Σαββόπουλο No 10*

Αλέξη Σεβαστάκη No 99

Αλέξανδρο Σχινά No 218

Γαβριήλ Πεντζίκη No 11*

Πέδρο Μπάδενας

Ιωάννα Μπουκουβάλα

Κατερίνα I. Κακούρη No 223

Ιάκωβο Καμπανέλλη No 12*

Αναγνώστου No 100

Γιεβγένι Γιεφτουσένκο No 225

Νίκο Σβορώνο No 18*

Φ ίλιπ πο Δρακονταειδή No 102

Μέντη Μττοσταντζόγλου No 19*

Νάσο Δετζώρτζη No 104-136

Ντάριο Φο - Φράνκα Ράμε No 247

Νίκο Πουλαντζά No 27*

Τάσο Αθανασιάδη No 105

Ανατόλι Ριμπακόφ No 251

Αλέξανδρο Κοτζιά No 28*

Jean-Marie Drot No 107

Κωστή Παπαγιώργη No 252

Στρατή Τσίρκο No 29*

Λίζμπεθ Ζβέργκερ No 108*

Γ ιώργο Κάτο No 253

Ζωή Καρέλλη No 30* Άλκη Ζέη No 33* Γιάννη Τσαρούχη No 42* Τάκη Σινόττουλο No 46* Νίκο Καρούζο No 48* Κ.Θ. Δημαρά No 53 Διδώ Σωτηρίου No 58* Κυριάκο Σιμόπουλο No 59* Κώστα Ζουράρι No 60 Σπάρο Ασδραχά No 61* Εμμανουήλ Κριαρά No 62* Αλ. Φ ιλιππόπουλο No 63 Καίη Τσιτσέλη No 64* Πέτρο Αμπατζόγλου No 67 Γιάννη Δουατζή No 68 Τατιάνα Γκρίτση-Μιλλιέξ No 71* Λιλίκα Νάκου No 72 Γιώργη Γιατρομανωλάκη No 73 Στρατή Δούκα No 74 Φρέντυ Γερμανό No 77

Θ. Πετσάλη-Διομήδη No 109

Μελισσάνθη No 234

Γκερτ Χόφμαν No 256

Ιωάννη Κακριδή No 110

Περικλή Σφυρίδη No 260

Σπύρο Πλασκοβίτη No 112

Τέρι Ήγκλετον No 263

Τάκη Βαρβιτσιώτη No 115

Χρήστο Μαλεβίτση No 266

Θανάση Βαλτινό No 116

Δημήτρη Τομπαίδη No 268

Γιάννη Δάλλα No 117

Έλλη Αλεξίου No 269

Νίκο-Αλέξη Ασλάνογλου No 118

Ευάγγελο Μόσχου No 269

Δημήτρη Τσαούση No 119

Μίλοραντ Πάβιτς No 270

Γιώργο Κατσίμπαλη No 121

Γεωργία Δεληγιάννη-

Ιωάννα Καρατζαφέρη No 122

Αναστασιάδη No 272

Κώστα Μέντη No 123

Γιοχάνες Ίρμσερ No 273

Παναγιώτη Παπαδούκα No 124

Αμος Οζ No 282

Αλέκο Σακελλάριο No 124

Δούσαν Κοβάτσεβιτς No 283

Μανόλη Ανδρόνικο No 125

Πολυξένη Ματέυ-

Γ.Θ. Βαφόπουλο No 126

Ρουσοπούλου No 285

Ναταλί Σαρότ No 129

Μισέλ Βόλκοβιτς No 288

Δημήτρη Μαρωνίτη No 130

Πασκάλ Μ πρυκνέρ No 297

Δημήτρη Παπαδίτσα No 133

Βιντοσάβ Στεβάνοβιτς No 298

Νίκο Χουλιαρά No 137

Βασίλη Γκουρογιάννη No 305

Νάνο Βαλαωρίτη No 79

Ελένη Βακαλό No 139

Βίκα Δ. Γκιζελή No 308

Γιώργο Χειμωνά No 80*

Χρήστο Γιανναρά No 144

Τάκη Ψαράκη No 312

Μαντώ Αραβαντινού No 81

Ουμπέρτο Έ κο No 145

Γιώργη Γιατρομανωλάκη No 313

Τάσο Βουρνά No 82

Νίκο Κάσδαγλη No 146

Ευγένιο Αρανίτση No 315

Σταύρο Βαβούρη No 85

Πέτρο Χάρη No 161

Ν. Χατζηκυριάκο - Γκίκα No 320

Ασημάκη Πανσέληνο No 88*

Δήμητρα Πέτρουλα No 165

Αικατ. Χριστοφιλοπούλου No 321

Κώστα Μητρόπουλο No 89

Παντελή Πρεβελάκη No 173

Αρ. Νικολαΐδη No 90

Χριστόφορο Μηλιώ νη No 186

Ερνέστο Λακλάου No 324

Δημήτρη Χριστοδούλου No 92

Χερ Χοκβέρντα No 187

Ζυράννα Ζατέλη No 325

Τα αντίστοιχα τεύχη έχουν εξαντληθεί

Νένη Ευθυμιάδη No 322

ΔΙΑΒΑΖΩ: Α. Μεταξά 26, Αθήνα-106 81 Σύνταξη: 33.01.239 Λογιστήριο: 33.01.241 Διαφημίσεις: 33.01.313 Συνδρομές: 33.01.315

Τεύχος 332 30 Μαρτίου 1994

Χ Ρ Ο Ν ΙΚ Α

10 12 13

Τιμή: Δρχ. 700

Μ Ο Λ Ε ΚΥΚΛΟΦΟΡΗΣΑΝ Γράφει ο Ηρ. Παπαλέξης Η ΑΓΟΡΑ ΤΟ Υ ΒΙΒΛΙΟ Υ ΕΡΕΥΝΑ Τύποι και Πρόσωπα στο Αριστοφανικό Θέατρο Γράφει η Καίτη Διαμαντάκου

Ιδρυτής: Περικλής Αθανασόπουλος Διευθυντής: Γιώργος Γαλάντης Αρχισυντάκτης: Ηρακλής Παπαλέξης Σύνταξη: Κατερίνα Γρυπονησιώτη, Βασίλης Καλαμαράς, Ηρακλής Παπαλέξης, Βάσω Σπάθή, Καίτη Τοπάλη Οικονομικός υπεύθυνος: Βάσω Σπάθή Συνδρομές: Κατερίνα Γρυπονησιώτη Διαφημίσεις: Ηρακλής Παπαλέξης Καλλιτεχνική επιμέλεια: Νένη Ράις Γλωσσική επιμέλεια-Διορθώσεις: Βίκυ Κωτσοβέλου Στοιχειοθεσία-Ηλεκτρονική ΣελιδοποίησηΦιλμς-Μοντάζ: LEGATO Ε.Π.Ε., Χαλκοκονδύλη 9 (πλ. Κάνιγγος), τηλ.: 33.02.055-56 Fax: 36.48.223 Εκτύπωση: Αφοί Τσαλδάρη Ο.Ε., Φυλής 35, Καματερό, τηλ.: 23.18.444 Βιβλιοδεσία: Νικ. Κατριβάνος και Σία Ο.Ε., Στ. Γόνατά 48, τηλ. 57.49.951 Διανομή: Νέο Πρακτορείο Τύπου Ιδιοκτήτης-Εκδότης: Γιώργος Γαβαλάς & ΣΙΑ Ε.Ε. Κεντρική διάθεση: Αθήνα: «Διαβάζω» Θεσσαλονίκη: Βιβλιοπωλείο «Κέντρο του βιβλίου» Λασσάντη 9 τηλ. 237.463 Εξώφυλλο: Γιώργος Γαλάντης

22 25

ΕΡΕΥΝΑ Η Ελληνική βιβλιογραφία της Τζαζ 1963-1993 Γράφει ο Σάκης Παπαδημητρίου ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ Ο Ηλίας Γκρής μιλάει στον Τόλη Γιαννάκη

ΟΔΗΓΟΣ ΒΙΒΛΙΩΝ

ΕΡΕΥΝΑ Ανέκδοτα Ποιήματα του Γιώργου Κοτζιούλα Γράφει ο Νίκος Β. Κοσμάς

Θέατρο Μαρίας Κέκκου: Αντιγόνη Γράφει ο Μπ. Δερμιτζάκης

II οίηση Έρσης Λάγκε: Χαλκός Γράφει η Γιολάντα Πέγκλη

Πεζογραφία Γιάννη Φίλη: Πέραν των

συμττληγάδων Γράφει η Δέσποινα Λαλά Κριστ

Πεζογραφία Βίντοσαβ Στεβάνοβιτς:

νήσος των Βαλκανίων Γράφει η Λίλυ Εξαρχοπούλου

Βιογραφία Βασιλείου Τατάκη: Απομνη-

νονεύματα, Βιογραφική Μυ θιστορία Γράφει ο Ν. Λ. Φορόπουλος

ατ\

Δοκίμιο Νίκου Δήμου: Τα πρόσωπα

της ποίησης Γράφει η Νένα I. Κοκκινάκη ις

Μελέτη Δημήτρη Σταμέλου:

Λαο-

γραφική Πινακοθήκη Γράφει ο Διον. Κωστίδης

ΠΛΑΙΣΙΟ ολ

Κρίστοφερ Σάικς: Σημειώ σεις για τον Ί β λ ιν Βω στο Χόλιγουντ

Δ ε λ τ ίο

ΙΙεζογραφία Μίμη Σουλιώτη: Βαθιά Επι

φάνεια

Βιβλιογραφικό Δελτίο

Κριτικογραφία

Γράφει ο Γ. Πετρόπουλος λλ

λπ

■'

Πεζογραφία Ελίν Πελίν: Οι Γέρακες Γράφει η Ευδοξία Σπυριδάκη Μελέτη Αλέξη Ζακηθινού: Δισκογρα

φία Ελληνικής Μουσικής

Α φ ιέ ρ ω μ α 58

Κλασικής

Σώτη Τριαντάφυλλου: Χόλι γουντ, Καλιφόρνια Πωλ Μοράν: Χόλιγουντ

Γράφει η Ευδοξία Σπυριδάκη /'Λ ΟΖ

Ρέινερ Μπάνχαμ: Συνάντηση με τη Λεωφόρο της Δύσης

67 71 73

Λουί Μπουνιουέλ: Χόλιγουντ Ζαν Μποντριγιάρ: Αμερική (Απόσπασμα από το κεφά λαιο «Η αιφνιδιαστική Αμε ρική»). Σώτη Τριαντάφυλλου: Η Νταίζη Γκλόβερ στο Χόλι-

Ρούντυ Μπέλμερ: Το Χόλι γουντ και ο Φιτζέραλντ

Τόνια Μάκρα: Ελληνική Βι βλιογραφία (επιλεκτική)

λαογραφία -ιστορία αρχιτεκτονική Ζ α φ ε ίρ ης Βάιος, πεζογράφ ος, λαογράφος και μελετητής, ι ιδίως, της ισ τορίας και της λαογραφίας της ιδιαίτερης π α τ ρ ί δας του, της Μήλου, έγραψε είκοσι εννε'α μελέτες, οργάνωσε το Λ αογραφ ικό και Ισ τορικό Μ ουσείο Μ ήλου, δημοσίευσε σε πολλές εφημερίδες. Γι' αυτές και για πολλές άλλες δραστηριότητές του το Υπουργείο Πολιτισμού, το 1989, αναγνω ρί ζοντας την π ρ ο σ φ ο ρ ά του σ τ α γρ άμματα του απένειμε ισό βια σύνταξη. Α π ό την άλλη, ο Σ τέφ ανος Ν ομικός, Κυκλαδίτης κι αυτός, ασχολείται με έρευνες σχετικές για την πα ρα δ οσ ια κή αρχιτε κτονική με δημοσιεύσεις για το Καστελλόριζο, έρευνες γ ια την υδροκίνηση εγκαταστάσεω ν Δημητσάνας, γ ια την ύδρευση, άρδευση και υδροκίνηση Σ ιμ ω νόπετρας και για τους ανεμό μυλους στις Κυκλάδες, είναι μέλος της Ελληνικής Εταιρείας Εθνολογίας. Οι δύο α υ τ ο ί σημ αντικο ί μελετητές, μετά α π ό έρευνες είκο σι χρόνων, μας πα ρ έ δ ω σ α ν ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον λεύ κω μ α με τίτλο Ο Ανεμόμυλος στις Κυκλάδες (Αθήνα, Δ ω δ ώ νη, 1993. Σελ. 408). Θέλοντας, λοιπόν, οι συγγραφείς να π ε ρ ισώσουν έσ τω περ ιγ ρ α φ ικ ά και φ ω τ ο γρ α φ ικ ά ό,τι ήταν δυνατό ν α α π ο τ υ π ω θ ε ί, επιδόθηκαν στη συγγραφ ή αυτής της εκτεταμένης μελέτης δεδομένου ότι η καταστροφ ή τω ν κυκλαδίτικων ανεμόμυλων ήταν ταχύτατη και εμφανής. Στις Κυκλάδες λειτούργησαν περισσότεροι α π ό 640 ανεμό μυλοι, αριθμός μοναδικός στον κόσμο τόσο α νά τετραγωνικό χιλιόμετρο, όσο και α νά αριθμό κατοίκων. Το σύνολο τ ω ν μύ λω ν π ο υ σ ώ ζονται απ οτελο ύν δείγματα της πρωτογενούς τεχνολογίας, διότι δεν εξελίχθηκε ου σ ιασ τικά ο μηχανισμός τους, ο οπ οίος θεω ρείται ω ς το π ιό σύνθετο δείγμα μηχανι σμού ευρείας χρήσεως της π ρ ο βιομηχανικής εποχής. Σ ' ολόκληρη την Ευρώπη οι μύλοι αναγνω ρίζονται ως στοι χ εία της πο λιτισ τική ς ταυ τότητας, της υποκουλτούρας κάθε περιοχής και ω ς δημιουργήματα με αρχαιολογικό και εθνολο γικό ενδιαφέρον. Στην Ελλάδα, π α ρ ά την ιδιαίτερα μεγάλη διάδοση του ανεμόμυλου στο ν ησ ιω τικό χ ώ ρ ο και την ενσω μά τω σ ή του σ το φ υσ ικό και αρχιτεκτονικό περ ιβ ά λλον τω ν

--------------- χρονικά 11 νησιών, ύστερα α π ό την εκπλή ρ ω σ η του ιστορικού ρόλου του, δεν θεωρήθηκε σημαντικό στοιχείο ώ σ τε ν α απ ο δ ο θ ε ί η α π α ρ α ίτη τη κρατική μέριμνα. Έτσι ω ς τώ ρ α - κ ι αυ τό π ρ έ π ε ι ιδιαίτερα ν α τον ισ τ ε ί- δεν δημιουργήθηκε συνολικό νομικό π λ α ίσ ιο χαρακτηρισμού και π ρ ο στα σίας τόσο τ ω ν μύλων, όσο και τ ω ν πε ρ ιο χ ώ ν τους. Ίσ ω ς αυτή η έκδοση αποτελέσει το έναυσμα για να ε πα νε ξεταστεί αυτή η απ αρ χ α ιω μέ ν η αντίληψ η και να δοθεί επ ιτ έ λους το αρμόζον ενδιαφέρον για την πρ ο σ τ α σ ία αυτής της πο λιτισ τική ς μας κληρονομιάς. Στο λεύκω μα π α ρα τίθεντα ι το ισ τορικό και γεω γραφ ικό π λ α ίσ ιο τω ν Κυκλάδων, ο κύκλος του ψ ω μ ιο ύ, ισ τορικά σ τοι χεία για το άλεσμα τω ν μύλων, το δίκαιο του ανεμόμυλου και οι ά ν θ ρ ω π ο ί το υ - σ τοιχεία για την αρχιτεκτονική, τον μηχανι σμό, τη λειτουργία και τους τ ύπ ου ς τ ω ν ανεμόμυλων στις Κυκλάδες, στοιχεία λαο γρα φ ικά γ ια το χαρ ακτήρ α τ ω ν μυ λω νάδων, τα έθιμα και τις πα ραδ όσ εις τους, τις γιορτές του ανεμόμυλου, τις προλήψ εις, τις δεισιδαιμονίες. Υπάρχουν, επίσης, παροιμίες, γνω μικά, αινίγματα, τ ρ α γούδια, ανέκδοτα και π α ρ α μ ύ θ ια π ο υ σχετίζονται με το θέμα. Τέλος, α ν τ ί επιλόγου γίνονται μερικές συγκρίσεις και π ρ ο τ ά σεις. Το π α ρ ά ρ τη μ α εγγράφων, το γλω σσάρι, το ευρετήριο ονο μά τω ν και όρων, η εκτεταμένη β ιβλιογραφ ία και η αγγλική περ ίλη ψ η απ οτελο ύν ε π ιπ λ έ ο ν αποδείξεις γ ια τη σ οβαρότη τα, υπ ευθ υνό τητα και επισ τημο νικό τητα του εγχειρήματος. Π ρέπει, όμως, πα ρ ά λ λ η λ α να σημ ειω θ εί και ο πλο ύτο ς του φ ω το γρα φ ικού υλικού π ο υ συνοδεύει τ α κείμενα, έσ τω κι αν η αντίρ ρησή μας για ένα τόσο σημαντικό έργο είναι ότι μερι κές έσ τω α π ' αυτές τις φ ω το γρα φ ίες θ α έπ ρ ε π ε ν α είναι έγχρωμες. Π ώς αλλιώ ς θα α π ο τ υ π ω θ ε ί το φ ω ς και το χ ρ ώ μα του κυκλαδίτικου τοπ ίο υ!

ΓΕΡ. ΑΝ. ΜΑΡΚΑΝΤΩΝΑΤΟΣ

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΠΑΑΑΙΟΤΕΡΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΣΤΗΡΙΓΜΑ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΣΤΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ

{Επισημάνσεις □ Έ να σύστημα που κα ταρ γεί τις δέσμες και τις εισαγω γικές εξετάσεις και καθιερώνει ένα προκαταρκτικό έτος στα Α .Ε .Ι., α π ’όπου θα επιλέγοντα ι οι νέοι σπουδαστές, προτείνουν ογδόντα πανεπιστημιακοί.

□ Ίσως οι αναζητήσεις ετώ ν πλησιάζουν στο τέλος τους. Ώστε κάποτε να πάψει η πρόω ρη εξειδίχευαη των μαθητώ ν στα λύκεια, η διαδικασία εισα γω γή ς στα Α .Ε .Ι. να μ η ν είναι φορτωμένη με τόσο άγχος, οι δε φοιτητές να επιλέγοντα ι (και να ε π ι λ έ γ ο υ ν ) με βάση την επί δοση τους σε μαθήματα που έχουν άμεση σχέση μ ε τις σπουδές που σκοπεύουν να ακο λουθήσουν.

□ ... Ώστε η ζωή γ ι ’αυτές τις η λικίες να γίν ε ι πιο φυσιολογι κ ή ... □ Ωραία εντόπισε την ανάγκη μ ιας «δεξαμενής ιδεών» ο υπουργός Π αιδείας δίνοντας τέ τοιο χαρακτήρα στην επιστημο νική επιτροπή που συγκρότησε.

□ Γ ια τ ί δράση χω ρίς ιδέες θα είναι μ η χ α νικ ή και άψυχη.

□ Μ ήπως όμως, τελικά, είναι όλος ο τόπος μ ια «δεξαμενή ιδε ών» έτοιμη να προσφέρει σ’ ό ποιον ξέρει και θέλει να αντλεί; Λ.

Τύποι χαι Πρόσο^πα στο Αριστοφανικό θέατρο [Σημειολογική Περιδιάβαση]*

πιχειρώντας να εισχωρή σουμε στον κόσμο που οικοδομεί το αριστοφανικό θέατρο και να αναζη τήσουμε τις μορφές1 που συγκεκριμενοποιούν στην επιφανειακή δομή της θεατρικής αφήγησης λογικές δυνάμεις που υποβό σκουν στη βαθιά δομή της, ανακαλύπτουμε ένα πλούσιο έμψυχο υλικό από κειμενικές και σκηνικές παρουσίες, με χα ρακτηριστικά που διαφοροποι ούνται μεταξύ τους σημαντι κά: άντρες και γυναίκες με όλες τις ηλικίες, τις πολιτικές συνήθειες και τις συμπεριφοριστικές εμμονές, θεοί από τον Όλυμπο και από το κατώτερο πάνθεον, ζώα με ικανότητες άλλοτε κοινότυπες κι άλλοτε μεγαλειώδεις, ιδέες ενσαρ κωμένες θεατρικά, μορφές πλασματικές και μορφές με ιστορική αναφορικότητα, εν-

Ανακοίνωση στα πλαίσια του Ε' Διε θνούς Συμποσίου Θεατρολογίας και Σημειολογίας του Θεάτρου (24, 25 και 26 Ιανουάριου 1994), που είχε ως γενικό θέμα «Το θεατρικό πρόσωπο και οι ερμηνείες του» και έγινε με την οργάνωση του «Κέντρου Σημειολογί ας του Θεάτρου».

δεδυμένες την αναπόφευκτα παραμορφωτική μάσκα του θεάτρου. Αυτή τη μεγάλη πινακοθήκη του αριστοφανικού θεάτρου θα την περάσουμε εσπευσμέ να, για να σταθούμε, μην αποφεύγοντας την επιλογή και την τις ιεράρχηση, σε δύο μόνο σύνο λα από μορφές, που θα σχο λιάσουμε ενδεικτικά ως προς την κειμενική και τη δραματική παρουσία και λειτουργικότητά τους. Θα προσπεράσουμε, έτσι, τις μορφές με την αμιγώς κειμενική παρουσία, στις μορ φές δηλαδή στις οποίες γίνο νται τακτικά μόνο λεκτικές αναφορές από τα δραματικώς ενεργά πρόσωπα2- αυτό το πλήθος των, συνήθως, κωμικά παραποιημένων μορφών που, μετά τη θεατρική τους μετα γραφή από την πολιτική, λογο τεχνική, πνευματική και καθη μερινή πραγματικότητα της

χρονικά

----------------------

εποχής διδασκαλίας των δρα μάτων, δεν παύουν να παρα πέμπουν διαρκώς σ ’ αυτήν μέ σα από ποικίλες μεταφορικές και μετωνυμικές διασυνδέσεις και να διαφωτίζουν εν τη σκη νική απουσία τους τα χαρα κτηριστικά των σκηνικά πα ρουσών μορφών3. Θα προσπεράσουμε και κεί νες τις άλλες, πάλι μόνο αναφερόμενες, μορφές, στις οποί ες υποτίθεται ότι αποστρέφονται και αποτείνονται προσωπικά σε κάποιες στιγ μές της δράσης ορισμένα δραματικά πρόσωπα4, όταν για λίγο δρασκελίζουν τα όρια του σκηνικού κόσμου, για να ενισχύσουν τελικά το λώρο του με τον πραγματικό κόσμο, αυξάνοντας τη βιωματική εμ βέλεια της θεατρικής κοινωνι κής και ηθικής σάτιρας5. Από τις σκηνικές, τούτη τη φορά, μορφές προσπερνάμε κι εκείνες που χωρίς να συμ μετέχουν στην διαλεκτική πρά ξη και χωρίς να επηρεάζουν την πορεία της δράσης ή να απαιτούνται καν από αυτήν, υπεισέρχονταν στα σκηνικά τεκταινόμενα, κυρίως στη φά ση της τελικής «εξόδου» για να ενισχύσουν τη φαντασμα γορία του θεάματος και το διο νυσιακό κλίμα που έπρεπε να επικρατεί τουλάχιστον στο τέ λος, αν όχι σε όλη την έκταση, των κωμωδιών του Αριστοφά νη. Μιλούμε για όλες εκείνες τις μορφές-σολίστες, τους τραγουδιστές, χορευτές, τους παίκτες φασύλλιδας, κροτά λων και αυλών, που επιστρα τεύονταν σκηνικά, πιθανώς όχι ανεξάρτητα από τη γενναιο δωρία του αρχαίου χορηγού που αναλάμβανε κάθε φορά την αναβίβαση μιας κω μωδίας6. Προσπερνάμε, όμως, και κείνες τις σκηνικές «κωφές»

μορφές, που είτε μεμονωμένα είτε σχηματίζοντας βουβά, ομοειδή σύνολα, συμμετέχουν στη σκηνική πράξη, μάλλον με την ιδιότητα των σκηνικών αντικειμένων7, για να υποδη λώσουν το χώρο όπου θα εκτυλιχθεί η δράση, ή την ταυτότητα άλλων, πιο βασικών για την πλοκή, προσώπων8. Κι όλα αυτά, χωρίς να παραβλέπεται η χρηστική λειτουργικότητά τους για τη μεταφορά αντικειμένων από τα παρασκή νια στη σκηνή και το αντίστρο φο9, ή η κωμική τους δυναμική για τη διαμόρφωση ακο λουθιών γεμάτων από ένταση και κίνηση μεγάλη10. Αφήνουμε πίσω μας και τις σκηνικά προσωποποιημένες έννοιες και ιδέες11, που ενερ γοποιούσαν, πολύ πιθανό, για την παρουσίασή τους σημείασύμβολα, καθιερωμένα στη συλλογική συνείδηση και επι λεγμένα από το απόθεμα των πεποιθήσεων και των συμβά σεων του πολιτισμικού πλαι σίου: το Δίκαιο και Άδικο Λόγο από τις Νεφέλες, την Ειρήνη, τον Πόλεμο, τη Θεωρία και την Οπώρα από την Ειρήνη, τον Πλούτο και την Πενία από τον Πλούτο, προσωποποιήσεις ό λες που λειτουργούν σε ζεύγη αντίμαχων εννοιολογικά και δραματικά δυνάμεων, είτε αυτές συναντιόνται και συ γκρούονται άμεσα επί σκηνής είτε όχι12. Αφήνουμε πίσω μας, τέλος, ακόμα και τους συλλογικούς δράστες του αρχαίου, «πολι τικού» θεάτρου, που στην κειμενική και σκηνική επιφάνεια καθεμιάς από τις έντεκα κω μωδίες ενσωματώνονταν στα εικοσιτέσσερα μέλη του αρ χαίου χορού, που συμμετέχει εκτενώς στο πρωτογενές κεί μενο13 και κυρίως στην «πάρο δο» και στην «έξοδο», τις δύο

πιο θεαματικές ακολουθίες που επηρέαζαν εύλογα την επιτυχία ή την αποτυχία της κωμωδίας ως συνόλου. Προι κισμένος με έναν αριθμό δια κριτικών γνωρισμάτων που τον καθιστούν ένα μέγεθος σύνθε το, ένα δράστη αυτόνομο, με συμβολή στη διαμόρφωση του δραματικού κόσμου14, ενεργο ποιούσε επιπλέον σημειακά συστήματα πολύπλοκα και κα θοριστικά για το συνολικό αι σθητικό αποτέλεσμα της κάθε κωμωδίας, μιας κι ήταν αυτός ο βασικός εκτελεστής των λυρικών μερών, που διασπείρονται παντού ανάμεσα στις πιο μακρές όσο και συ ντομότερες ακολουθίες των δραμάτων15. Κυρίως στη διάρ κεια της παράβασης16 ο χο ρός, αναστέλλοντας τη δρα ματική του λειτουργία, ως Συμπαραστάτη ή ως Αντιπά λου του πρωταγωνιστή και οικοδομώντας σκηνικά ενώ πιον του θεατή έναν άλλο θεατή-κριτή, επιχειρεί μια εκτενή μετάβαση από το ειδικό στενό χωροχρόνο της δράσης στον ιστορικό χωροχρόνο της πραγματικότητας, και ασκεί ένα κριτικό μεταλόγο, κάποτε ακόμη και επί της ίδιας της κοινωνικής αποτελεσματικότητας, της αρχαίας κω μωδίας17, ενισχύοντας τελικά, μέσα από την έμφαση που προσέδιδε στους περιορι σμούς της, την ίδια της τη θε ατρικότητα18.

πό τους έντεκα αριστοφανικούς μικροκόσμους άλλοι είναι πολυπληθείς (π.χ. Αχ., Ορν., Βατρ.) κι άλλο αντίθετα, αραιοκατοικημένοι (Ιππ.) Σ’ αυτούς τους δραμα τικούς μικρόκοσμους συνα ντούμε, όπως και στον πραγ-

----------------------

ματικό ίσως κόσμο, «τύπους» και «πρόσωπα»: από τη μια με ριά κοινωνιολογικά και ψυχο λογικά σκιαγραφήματα υπάρ ξεων, εύκολα αναγνωρίσιμα και συμβατικά, και από την άλ λη υπάρξεις εξατομικευμένες, με χαρακτηριστικά φυσικά, κοινωνικά και ηθικά που υπερ βαίνουν τη στερεοτυπία19. «Τύποι» και «πρόσωπα» που αλληλοσυμπλέκονται σε δια φορετικούς συνδυασμούς και συμμετέχουν με διαφορετική δυναμική στην προοδευτική οργάνωση κι επίλυση των συγκρούσεων, που τροφοδο τούν τη δράση. «Τύποι» εμφανίζονται εξαρ χής μέχρι τέλους της αριστοφανικής παραγωγής σε μια με γάλη ποικιλία χαρακτηρισμών, που τις περισσότερες φορές στιγματίζουν και ονοματικά τους φορείς τους: ενδεικτικά ο Συκοφάντης, ο Μεγαρεύς, ο Θηβαίος, ο Γεωργός στους Αχαρνής, ο Επίσκοπος, ο Ψηφισματοπώλης, ο Χρησμολό γος, ο Πατραλοίας στους Όρνιθες, ο Θωρακοπώλης, ο Κρανοποιός, ο Σαλπιγγοποιός στην Ειρήνη. Όταν οι τύποι φέ ρουν προσωπικά ονόματα, όπως ο Μέτων ο γεωμέτρης και ο Κινησίας ο διθυραμβοποιός στους Όρνιθες ή ο μά ντης Ιεροκλής στην Ειρήνη, η αναφορική τους λειτουργία μπορεί να περιοριζόταν σε εμ βέλεια, εφόσον τότε παρέπεμπαν σε ένα συγκεκριμένο, υπαρκτό πρόσωπο, ενισχυόταν όμως σε αντιστάθμισμα η επαφική λειτουργία του ολικού θεατρικού λόγου, από τη στιγ μή που ενισχυόταν και η επικοινωνιακή σχέση του θεα τή με τα κειμενικά και σκηνικά σημαίνοντα20. Κάποιους από τους τύπους έχουμε την ευ καιρία να τους παρακολουθή σουμε δειλά στη διακειμενική

εξέλιξή τους (το Συκοφάντη στους Αχαρνής, στους Όρνι θες, στον Πλούτο, τον Πρύ τανη στη Λυσιστράτη και στις Θεσμοφοριάζουσες), ενώ για τους πολλούς άλλους οι υπερ ατομικές τους ιδιότητες μας γίνονται γνωστές μόνο άπαξ, ταυτόχρονα με τη μεμονωμένη

χρονικά

φύσης (Συκοφάντης, πα τραλοίας, μαθητής Σωκράτη, πιστωτής, χρησμολόγος, ιερεύς, σαλπιγγοποιός, γεωρ γός κτλ.), στις κωμωδίες του 4ου αιώνα έμφαση αρχίζει να δίνεται και στη φυσική και ψυχολογική τυπολογία: για πρώτη φορά στις Εκκλησιά-

Αριστοφάνη «Αχαρνής». Θέατρο Τέχνης

κειμενική εμφάνισή τους, χω ρίς εμείς να είμαστε τότε βέ βαιοι, αν η επιλογή τους έγινε από τη συγχρονική ή από τη διαχρονικά διαμορφωμένη τυ πολογία δραματικών μορφών που ίσχυε στην εποχή διδασ καλίας των δραμάτων21. Στο βαθμό που επιτρέπει το σωζόμενο δείγμα της αριστοφανικής παραγωγής, όσο και της αρχαίας κωμωδίας γενικό τερα, θα διακινδύνευε κανείς την παρατήρηση ότι, ενώ στις κωμωδίες του 5ου αιώνα η κρατούσα τυπολογία βασίζε ται σε χαρακτηριστικά ηθικής, ιδεολογικής και κοινωνικής

ζουσες παρουσιάζονται, με όλα τα γνωρίσματα και τα προβλήματα της ηλικίας τους, οι τύποι της νεανίδος, του νεα νία και της γριάς, οι δύο τε λευταίοι από τους οποίους θα εμφανιστούν ξανά στον Πλού το, παράλληλα με τους καθιε ρωμένους, καθώς φαίνεται, από τη διακειμενική παράδοση και κωμικά δικαιωμένους τύ πους του Ιερέα και του Συκο φάντη. Παρά τη μεγάλη συσσώ ρευσή τους, ειδικά σε συγκε κριμένα δράματα, και παρά τη μεγάλη ποικιλία των δια κριτικών μεταξύ τους γνωρι-

χρονικά σειδών) και από το συγχρονικό (Ευριπίδης, Αγάθων, Σωκρά της) χαρακτηρολογικό απόθε μα και προσαρμοσμένα στις κωμικές και σατιρικές βλέψεις της καθεμιάς από τις κωμω δίες. Όλα «πρόσωπα» προικι σμένα με ένα μεγάλο αριθμό διακριτικών γνωρισμάτων, απόρροιες ενός παιχνιδιού δυαδικών αντιθέσεων, που απελευθερώνουν τη θεατρική αφήγηση από τη στενή κωδι κοποίηση και την προδιαγε γραμμένη εξέλιξη.

'Γ )

χοντας σταθεί και σχολιάσει γενικά ορισμένες L J μόνο από τις σε συνεχή ερμηνευτική εκκρεμότητα ο μάδες από μορφές, απ’ τις οποίες η καθεμιά θα άξιζε να αποτελεί και αντικείμενο δια φορετικής πραγμάτευσης, ας θυμηθούμε πως πρόκειται πά ντα για μορφές του κωμικού θεάτρου, στις οποίες θα ήταν μάταιο να αναζητήσουμε από λυτη ψυχολογική, ιδεολογική, φυσική ή και δραματική συνέ πεια, τη στιγμή που η ίδια η ιδιάζουσα φύση της κωμικής γραφής τρέφεται από την ασυνέπεια και την ανπφατικότητα των «τύπων» αλλά και των «προσώπων» που πα ρουσιάζει, από την ηθελημένη παραποίησή τους, από την αναπάντεχη εισβολή τους στη δράση και από την αδικαιολό γητη, συχνά, εξαφάνισή τους, από την ψυχολογική ελαφρό τητα και από την ιστορική επιφανειακότητά τους22. Όλα στοιχεία που, συνάμα με την ενεργοποίηση άλλων σημειολογικών μηχανισμών, πετύχαι ναν να αναστείλουν τα συγκι νησιακά ρεύματα συμπάθειας που θα μπορούσαν να εκκινή σουν από τη μεριά του θεατή

Αριστοφάνη «Ιππης». Θέατρο Τέχνης

σμάτων, η οποία αποδιδόταν πιθανώς τη στιγμή της παρά στασης μέσα από παραγλωσσικά, κινησιολογικά, προσεγγιστικά και ενδυματολογικά σημεία, οι τύποι στο αριστοφανικό θέατρο αναλαμβάνουν πολύ συγκεκριμένη θέση στο διάγραμμα δράσης των κωμω διών όπου συμμετέχουν: Στην πορεία του ηρώα προς την επιτυχία των σκοπών του, πα ρεμβάλλονται ως πρόσκαιροι και επεισοδιακοί Αντίπαλοι, τους οποίους ο ήρωας διαδο χικά και δυναμικά πολλές φο ρές υπερακοντίζει, είτε πρό κειται π.χ. για τον Τρυγαίο της Ειρήνης, είτε για τον Πισθέταιρο των Ορνίθων, είτε για το Δικαιόπολι των Αχαρνέων. Αν, ωστόσο, η δραματική λειτουργία του Αντιπάλου δι αμοιράζεται στους «τύπους» που εμφανίζονται σε επιμέρους ακολουθίες, τη θέση των βασικών από απόψεως κειμενικής και δραματικής συμμετο χής Αντιπάλων όσο και τη θέ

ση των βασικών Συμπαραστα τών και κυρίως τη θέση του Υποκειμένου όλης της δράσης των κωμωδιών, καταλαμβά νουν μορφές που συγκεντρώ νουν ιδιότητες πέραν των φυσικών, κοινωνικών και ιδεο λογικών στερεοτύπων που εν σωματώνουν οι «τύποι». Πρό κειται για μορφές, που παρό λη, συχνά, τη συσσώρευση και την ελαφρά τυποποίηση που επιδέχονται στα χαρακτηριστι κά τους, προκειμένου να επι τευχθεί η ολοκλήρωση του τε λικού πορτρέτου, διεκδικούν την ηθική, κοινωνική και ψυχο λογική αυτονομία του θεατρι κού «προσώπου». «Πρόσωπα» ολότελα πλαστά και πρωτό τυπα, συνήθως με ονόματα εκ φραστικά, υποδηλωτικά μιας βασικής τους ιδιότητας (Δικαιόπολις, Αγοράκριτος, Λυσιστράτη, Πραξαγόρα, Φιλοκλέων, Βδελυκλέων κτλ.) και «πρόσωπα» ιστορικά ή μυθικά, δανεισμένα από το διαχρονικό (Αισχύλος, Αιακός, Ερμής, Πο-

— —

προς τις αναπαριστάμενες μορφές, και τον εμπόδιζαν να εμπλακεί συναισθηματικά στις δραματικές τους περιπέτειες, για να μπορέσει, έτσι, να γελά σει μ’ αυτές υπεροπτικά και αποστασιοποιημένα23. Αυτή εί ναι η μια όψη στο νόμισμα του αριοτοφανικού δράματος που, όπως κάθε κωμωδία αλλά και κάθε άλλο λογοτεχνικό έργο που ακολουθεί τις επιταγές της κωμικής γραφής, προσφέρεται σε επεισοδιακές και αστάθμητες ανατροπές, με μόνη στάθμη τις σατανικές προθέσεις του να στήνει αδιά κοπα παγίδες στο πλήθος των μορφών που παρελαύνουν μέ σα του. Στην άλλη όψη του νομί σματος τα «πρόσωπα» και οι «τύποι» όλες γενικά οι μορφές του αριοτοφανικού θεάτρου, δεν μπορούν παρά να καθρε φτίζουν, έστω και παραμορ φωτικά, έστω και με μοναδικό γνώμονα την πρόκληση καθα ρού γέλιου, ένα μέρος από τις σύγχρονός τους συμπεριφοριστικές, ιδεολογικές και ψυχο λογικές τάσεις που εκδηλώνο νταν από μεμονωμένα άτομα ή από ευρύτερες κοινωνικές ομάδες. Το αριστοφανικό προ σωπείο μπορεί να μην αντιγρά φει με πιστότητα τα ανθρώπι να χαρακτηριστικά -όπω ς άλ λωστε αδυνατεί και δεν βούλε ται να κάνει κανένα από τα dramatis personae- αλλά υπο δεικνύει μια άλλη διάστασή τους, ακόμα κι όταν πρόκειται να αποδώσει θεούς του δωδε καθέου ή πρόσωπα με ιστορι κό κύρος και διαχρονική ανα γνώριση. Μια διάσταση ουτι δανή και απόβλητη, υπο-ανθρώπινη, συχνά ακατονόμα στη μέσα στη λαγνεία και στην αισχρολογία της, και ωστόσο υπαρκτή, έντονη και επαπειλούσα. Μια μάσκα δαιμονική,

με αδρά κι ασύμμετρα χαρα κτηριστικά και με σαρκαστική έκφραση24, ικανή να κεντρίσει την πολιτική διάνοια του θεα τή, που προβάλλει στα προσω πεία που βλέπει, άλλοτε συμπολίτες του κι άλλοτε ηγέ τες της πολιτικής και της γνώ σης. Ο Κλέων βρυχάται πολιτι κά, ο Σωκράτης αεροβατεί πνευματικά, ο Ευριπίδης υπο νομεύει καλλιτεχνικά, οι συκο φάντες, οι ιερείς, οι κάθε εί δους καιροσκόποι καραδο κούν κι ένα πλήθος από καθη μερινούς αντιφατικούς ήρωες, με οικογένειες, δουλειές κι ανησυχίες προσπαθούν να επιβιώσουν και να φέρουν σε πέρας, με απολύτως αμφι λεγόμενα μέσα, τους άλλοτε εφικτούς, άλλοτε ουτοπικούς σκοπούς τους. Μες σ ’ όλη την αναστάτωση του 5ου αιώνα και του πελοποννησιακού πο λέμου, όταν η σχέση του πολί τη με τον μυθικό κόσμο, με το ιστορικό παρελθόν, με το νό μο, με τους οικογενειακούς δεσμούς, με την ίδια του την ταυτότητα, μετεξελίσσεται δυ ναμικά, τα «σημεία» και «τέρα τα» που φέρνει, για τον Αρι στοφάνη, ο ρους της ιστορίας (οι απρόβλεπτες γυναίκες και δούλοι, οι ενοχλητικοί ομο φυλόφιλοι και παράσιτοι, οι νεώκοποι πολιτικοί και καλλιτέ χνες, οι φορτικοί γέροι με τα ελαττώματα και τις ιδεοληψίες τους και οι αντιφατικοί νέοι) εικονογραφούνται, σχηματο ποιούνται κωμικά, για να γί νουν ορατά και απτά, αντιμετωπίσιμα25. Όλοι τούτοι οι μι κροί και μεγάλοι εσωτερικοί δαίμονες αρχίζουν να υποχω ρούν στις Εκκλησιάζουσες και στον Πλούτο του 4ου αιώνα και στα μισά του ίδιου αιώνα η κωμική μάσκα αρχίζει να απο κτά φυσιογνωμική πληρότητα και εκφραστική ηπιότητα, προ-

------------

χρονικά

κειμένου να αποδώσει τους λεπτά ψυχογραφημένους χα ρακτήρες του Μενάνδρου. Άραγε το αριστοφανικό θέα τρο είχε κατορθώσει να απομακρύνει, με τον κωμικό τους, εξορκισμό, τους εφιάλτες του από την πολιτεία, ή μήπως αυτοί βρήκαν τον τρόπο να επιζήσουν και να αφομοι ωθούν αρμονικά στο κοινωνικό σώμα; Όμως η απάντηση σε ένα τέτοιο ερώτημα θα υπερέβαινε τους στόχους μιας απλής περιδιάβασης στην αριστοφανική πινακοθήκη, η οποία κάπου εδώ ήλθε επι πλέον η ώρα να κλείσει. Καίτη Δ ια μα ντά κου

Η Ελλάδα αγκάλιασε ΤΟ β ό δ ι Μεγάλη εκδοτική επιτυχία: Κάθε μήνα και χιλιάδες νέα ροδόπουλα.

Κυκλοφόρησε το τεύχος Μ αρτίου με πολλές εκπλήξεις. Μην το χάσετε. Σε περίπτωση που δεν το βρίσκετε, τηλεφωνήστε στο τηλέφωνο: 322 2802.

χρονικά

Σημειώσεις 1. Χρησιμοποιούμε τον όρο «μορφή» με την έννοια ενός γενικού υπερσυνόλου, που περιλαμβάνει όλο το φάσμα των ενδιάμεσων τρόπων εξεικόνισης των δρώντων στην επι φανειακή δομή της θεατρικής αφή γησης, αλλά και όλο το φάσμα των αντίστοιχων χαρακτηρισμών αστών των τρόπων: τύποι, πρόσωπα, ρό λοι, στερεότυπα, προσωποποιή σεις, αρχέτυπα, χαρακτήρες, άτο μα. 2. Πρβ. π.χ. τις αναφορές στους Μάγνη, Κρατίνο, Κράτη από την παρά βαση των Ιππέων (στ. 519-550), στο Διειτρέφη από την παράβαση των Ορνίθων (στ. 598-800) ή στον Αρχέδημο από το τραγούδι των μυστών στους Βατράχους (στ. 420-425). 3. Για την παρουσία της πολιτικής, κοινωνικής, λογοτεχνικής, φιλοσο φικής ζωής στο έργο του Αριστο φάνη, βλέπε: Μπούρας, Γ.Ν., Αρι στοφάνης και Αθήνα, Εκδ. Κολλεγίου Αθηνών, Αθήνα, 1986, κεφ. «Αρι στοφάνης και Αθήνα», σσ. 153-271. 4. Είτε τα πρόσωπα των οποίων ακουγόντουσαν τα ονόματα, ήταν παρόντα τη στιγμή της πα ράστασης είτε και όχι, πράγμα αδιάφορο για το μεγάλο μέρος του κοινού που δεν μπορούσε να είναι βέβαιο, μέσα στο μεγάλο θεατρικό χώρο, για την παρουσία ή την απουσία των προσώπων που αναφέρονταν. 5. Πρβ. τη σκηνή με τον οικέτη του Τρυγαίου, που προσφέρεται να πα ραχωρήσει τη θεωρία σε κάποιον Αριφράδη που υποτίθεται ότι του νεύει από το αμφιθέατρο (Ειρ., 883) ή τη σκηνή με τον οικέτη που, πριν εκθέσει τους λόγους φύλαξης του Στρεψιάδη από το γιο του Φει διππίδη, καλεί διάφορους θεατές (Αμυνία, Σωσία, Δερκύλο, Νικόστρατο) να δώσουν τις δικές τους εκδοχές, τις οποίες αφού υποτίθε ται ότι λαμβάνει, αναπαράγει λεκτι κά για να τις απορρίψει στη συνέ χεια και να δώσει τέλος ο ίδιος τη σωστή απάντηση (Σφ., 74-87). 6. Για τον αριθμό και τα σημεία πα ρουσίας τους βλ. Thiercy, Pascal, Aristophane: Fiction et Dramaturgie, Les Belles Lettres, Paris, 1986, σ. 74. 7. Βλ. Pfister, Manfred, The Theory and analysis of drama (translated from the German by John Halliday), Cambridge University Press, Cambridge, 1991, σ. 164.

8. Όπως συμβαίνει, όσον αφορά την

10.

11.

12.

13.

14.

πρώτη περίπτωση, με τους βουβούς πρυτάνεις στους Αχαρνής (στ. 40-173), που υποδεικνύουν με την παρουσία τους το χώρο της Πνύκας, όπου εντοπίζεται η σκηνι κή δράση, ή όπως συμβαίνει, όσον αφορά τη δεύτερη περίπτωση, με τα παιδιά που συνοδεύουν το χορό των γερόντων δικαστών στους Σφήκες και που εκπροσωπούνται λεκτικά μόνο από τον κορυφαίο της ομάδας τους, όντας βουβά στο σύνολό τους και συνδηλώνοντας την ταυτότητα του κύριου χορού μέσα από την αντιπαράθεση εμφα νών αντιθέσεων μεταξύ τους. Πρβ. την παρουσία της «κανηφόρου» στους Αχαρνής (στ. 242) ή των δύο δούλων του Χρέμη στις Εκκλησιάζουσες (στ. 730 κε). Όπως συμβαίνει, π.χ., με τη σκηνή από τους Αχαρνής (στ. 1097-1142), όπου οι δύο δούλοι μεταφέρουν παράλληλα και στους αφέντες τους, Δικαιόπολη και Λάμαχο, τον απαραίτητο εξοπλισμό που χρειά ζεται ο ένας για να γλεντήσει, ο άλ λος για να πολεμήσει. ό.π. σημ. 7, σσ. 179-80, κεφ. «5.4.1.4. Personification - type individual». Η πρώτη περίπτωση αφορά τον Άδικο και το Δίκαιο Λόγο των Νεφε λών που αντιμέτωποι συγκρούονται και σκηνικά σε μεγάλη κειμενική έκταση (στ. 890-1112), η δεύτερη περίπτωση αφορά την Ειρήνη και τον Πόλεμο της Ειρήνης ή τον Πλούτο και την Πενία του Πλούτου, που στην κάθε κωμωδία συγκρούο νται έμμεσα, με τη διαμεσολάβηση του πρωταγωνιστή που έχει τη δυνατότητα να συνδιαλέγεται με τις δύο ανατιθέμενες κάθε φορά ιδέες, οι οποίες ωστόσο σκηνικά δεν προορίζονται να συναντηθούν. Ακόμη και μετά την οριστική κα τάργηση της «παράβασης» και τον περιορισμό των χορικών στις δύο κωμωδίες του 4ου αιώνα. Άλλοτε συμπαρίσταται εξαρχής στον πρωταγωνιστή της δράσης (Ιππ., Ειρ., Σφ., Εκκλ., Πλ.), άλλοτε μετά από μια αρχική δυναμική αντί δρασή του, μεταστρέφεται και ευθυγραμμίζεται μαζί του (Αχ„ Ορν.) ή απλώς σταματά να του αντιδρά (Θεσμ.), άλλοτε η λει τουργία του προσιδιάζει πε ρισσότερο εκείνη του διαιτητή που παρακολουθεί και κρίνει τις αντίπα λες δυνάμεις (Νεφ.), άλλοτε διασπάται σε δύο αυτόνομες ομάδες συλλογικών δραστών που αρχικά συγκρούονται μεταξύ τους για να

15.

16.

17.

18.

19. 20.

21.

22.

23.

24.

25.

ενωθούν τελικά στην υπηρεσία του ήρωα (Λυσ.), ενώ σε μία μόνο περί πτωση (Βατρ.) έχουμε δύο διακε κριμένους χορούς, με πλήρως δια φορετικά χαρακτηριστικά και με καμιά μεταξύ τους πραξιακή σχέ ση. Ακόμα και των δύο του 4ου αιώνα, αδιάφορο αν στα δύο αυτά δράμα τα τα χορικά που πιθανότατα πα ρεμβάλλονται στα σημεία όπου υπάρχει μόνο η ένδειξη «ΧΟΡΟΥ», είχαν συντεθεί ή είχαν καν επιλεγεί από τον ίδιο τον Αριστοφάνη. Για τα λυρικά μέρη της κωμωδίας και την εξέλιξη που αυτά έλαβαν βλ. Dover, K.J., Η κωμωδία του Αριστο φάνη (μετάφραση από τα αγγλικά από τον Φ.Ι. Κακριδή), ΜΙΕΤ, Αθή να, 1989, σσ. 104-108 και σσ. 268270. Για τις τροποποιήσεις της παράβα σης στην πορεία της αριστοφανικής παραγωγής, αυτόθ. σ. 82. Βλ. τους στίχους 507-550 από την παράβαση των Ιππέων και τους στί χους 785-797 από την παράδοση των Ορνίθων. Βλ. σχετικά Pavis, Patrice, Dictionnaire du theatre. Editions Sociales, Paris, 1987, λ. «Choeur», σσ. 67-69 και λ. «Comedie», σσ. 7678. ό.π. σημ. 7. Για την εφαρμογή των κειμενικών λειτουργιών, έτσι όπως τις διατύ πωσε ο Roman Jakobson, στο θεα τρικό κείμενο και κατ’ επέκταση στην παράσταση, βλ. Θωμαδάκη, Μαρίκα, Σημειωτική του Ολικού Θε ατρικού Λόγου, Εκδ. Δόμος, Αθήνα, 1993, σσ. 69-84. Βλ. σχετικά Σπυρόπουλος, Ηλίας, Αριστοφάνης, Σάτιρα - Θέατρο Ποίηση, Εκδ. Παρατηρητής, Θεσ σαλονίκη, 1988, κεφ. «Ο Αριστοφά νης των 44 κωμωδιών», σσ. 21-84. Βλ. Sareil, Jean, L'ecriture comique, PUF, Paris, 1984, κεφ. «Les personnages», σσ. 65-90. Βλ. Gouhier, Henri, To Θέατρο και η ύπαρξη (μετάφραση από τα γαλλι κά από τη X. Μπακονικόλα-Γεωργοπούλου), Καρδαμίτσας, Αθήνα, 1991, κεφ. «Το κωμικό», σσ. 143168. Βλ. Blume, Horst-Dieter, Εισαγωγή στο Αρχαίο Θέατρο (μετάφραση από τα γερμανικά από τη Μαρία Ια τρού), ΜΙΕΤ, Αθήνα, 1989, κεφ. «Οι μάσκες», σσ. 106-115. Βλ. Περέλη-Κοντογιάννη, Ρένα, Η μάσκα και το πρόσωπο, Εκδ. Θεω ρία, Αθήνα, 1985, κεφ. «Η μάσκα και ο καθρέφτης», σσ. 52-58.

Κοτζιούλας έτρεφε με γάλη εκτίμηση προς τον Γυμνασιάρχη Χρί στο I. Σούλη. Ανάλογη ήταν και η αγάπη του Σούλη προς τον πα τριώτη του ποιητή, φι λόλογο και λατινιστή1. Ένα σονέτο με τίτλο «Εις Χρ. Σούλην» είναι αφιερωμένο στον Γυμνασιάρχη Σούλη. Τα άλλα είναι επιγράμματα, τε τράστιχα, κάτω από το γενικό τίτλο «Οι δοξαριές του Λαλη τή». Τα επιγράμματα αυτά αναφέρονται σε επώνυμους ανθρώπους των γραμμάτων, οι οποίοι δεν είχαν ήθος. Ο Κο τζιούλας, ο οποίος διακρινόταν για το ήθος του, δεν χαρι ζόταν. Αυτούς τους ανθρώ πους τους μαστιγώνει και τους κατακεραυνώνει, γιατί με τις «Κυριακάτικες ομιλίες» τους στο Ραδιόφωνο, τη διετία 1947-1949, του αλληλοσφαγιασμού, προέτρεπαν τη συνέ χιση του εμφυλίου πολέμου, αντί να πρωτοστατήσουν στη συμφιλίωση και στην ειρή νευση του ελληνικού λαού. Σ το αρχείο του Γυμνασιάρχη της γεραράς «Ζωσιμαίας Σχολής» Ιωαννίνων, ιστορικού και λαογράφου Χρίστου I. Σούλη βρέθηκαν ανέκδοτα ποιήματα του ποιητή Γιώργου Κοτζιούλα. Τα ποιήματα αυτά μού τα έστειλε ο φιλόλογος Σπύρος Εργολάβος, που επιμελήθηκε το αρχείο του Χρίστου I. Σούλη, τον οποίο και ευχαριστώ θερ μά.

Ανέκδοτα Ποιήματα του Γιώργου Κοτζιουλα* Εις Χρ. Σ ούλην

Καθώς κόπηκαν τα ήπατά μου, μ η μπορώ ντας να φτάσω πιο καλά σ α ν πριν του μπάρμπα Χ ρ ίσ το υ / ή τη ν πρω τοχρονιά ή τη μέρα της γιορτής του, / πρό θυμος μ ο υσ τερής εχτές της τά β λας του όντας, / Τώρα π ’ο ουρανός, κατσούφης, χαλαβρόντας** / ή αλλιώς η ξεσυνέρια α δικοκρίση υψίστου, / ρίχνοντας σ ’ άφταιγον τη ν μπά ρ α της ο ργής του / μ ε ξάπλωσε στο στρώ μα ανή μπο ρο ν αφόντας. Μ ε ξαναπέτυχε η καταραμένη γρίππη / (στις τόσες προκοπές η μ ό νη που μο υ λείπει!) / λόγιος σ α ν μοιάζω από τριανταεννιά χρονώ, / Λ ο ιπ ό ν σου στέλνω ξαπλωτός από δω χάμου / μ ε β ιαστική γραφ ή τα χαιρετίσμα τά μου, / κι ας μ η ν ξανάρθει χρόνος σα ν το ν περσινό. 6/1/1949 Γ. Κοτζιούλας

** Η λ. ι

ι Βλαχογιάννη

«Ο ι Δοξαριές του λαλητή»

Ο Βενέζης στην « Έ ξο δ ο » Ηλία, βάλθηκες κι εσ ύ να π λά σεις Ιλιάδα, / μ α τέτοια σου εί ναι τα έργατα, που σ ’ άλλο ν ού τε τάδα. / Γ ι’ αυτό θαρρείς οι χ ρισ τια νο ί τραβούν τα χίλια μ ύ ρια, να διαφορεύει ο έξυπνος δόξα κι εκατομμύρια; Στο Βουρνά για μια λέξη Ά λ λ ο είν ’ το ομορφοπλάσιμο κι άλλο η μορφοπλασία. /Π ο υ πή γες και τη ν ξέθαψες μια λέξη α π ’ τα μ ο υ σ εία ;/Σ ε σκονισμένα λεξικά μ η ν πολυδίνεις βάση, / στοχάσ ου μ ό νο ν το ν απλόν οπού θα σ ε διαβάσει. Ο Τω μαδάκης Σολω μιστής Σ τη ρίζα του ημερόδεντρου χαμοπετάν ζουζούνια / στραβοκοιτώ ντας τη ν κορφή, πούναι του ανέμου κούνια. / Κι ένα σκαθάρι σκάλω σε σ το πιο ακρι νό κλω νάρι / και ξεθαιμιάτηκε: «Χαρά σ ’ εμένα το λυράρη!»

χρονικά

-----------------------

Ο Θ εοτοκάς Λογοτέχνης Στο τόπο ετο ύτο ν που περνάει ο πάφιλας γ ι’ ασήμι / πήρες αέρα, φούσκωσες κι εσ ύ από κούφια φήμη. / Μ α αν, κακομάθητε, θαρρείς πως αγοράζονται ούλα, / δεν ειν ’ η τέχνη, μάθε το, στους ορισμούς σου δούλα./

Σ το ν Ά γγελο Τερζάκη Π ροεστό σα νάχες πρόγονο με γρόσια καταδήκι* / *πλήθος σα μ ε καμάρι σου κρυφό τιμάς τ ’ αρχοντιλίκι, / κι αφότου ανα σκουμπώ θηκε λα ό ς παραπονιά ρης, / μ πη χτές του δίνεις, λέω, αντίς το μέρος του να πάρεις. /

Σ τον ποιητή Ουράνη Για παιδομάζωμα κι εσ ύ φωνά ζεις σ τ η ν Ευρώπη, / κυράδες των καλώ ν αντρώ ν να λ υπ η θούν οι ανθρώποι, / Ναι, μ α η δική σου που κρατάει κι από σειρά μ εγά λη / δε φ αίνετ’ άξια όχι παιδί, μα ούτε ... κοφτό να βγάλει.

Η ανακάλυψη του Κ αραγάτση Το κόκοτου ή τα ν μά θ ησ η παλιά του αναβρακάτου / μες στις αυλές να δ ιαλαλεί τ ’ άχρεια κα μώ ματά του. / Τώρα ντελάλης ξεφωνάει για να το μάθουν ούλοι / πως όπου λείπεται μυα λό περσεύει το μεδούλι.

Ο Μ υριβήλης στο ραδιόφω νο Τ η ν Κ υριακή απολειτουργά που καλοτρώ ν οι αρχόντοι / β άνο υν σ κ υ λί να τους φυλάει δείχνο ντας άγριο δόντι / κι αυτό

αλυχτά περήφανο σ α ν οι χωροφυλάκοι / Γενίτσαρε, άξιος σου ο μισθός από το Κ ολω νάκι!

Σ τον υποταχτικό του Κ ατσίμπαλη2 Β αρύς αφ έντης μ ε χ ρ υ σ ή μ ο νέ δα στό να χέρι / σ τ ’ ά λλο β α στάει κοντόξυλο για όποιον του λογοφέρει, / δίπλα σ το ν Η ρα κλή3 κι εσ ύ δείχνεις αντρειά πε ρίσσια, / και γεννημένος άν θρωπος πορεύεσαι σκυλίδια.

Σ ε λιονταρή των γραμμάτων4 Μ ε πλη γιασ μένα τα πλευρά, μ ’ αυτιά κατεβασμένα / μούργος ψωριάρης σ έρνο ντα ν κι έμοια ζε, λέει, εσένα, / κοκκινοτρίχη κανελλή, π ’ αλύχταες κι ήσουν τρόμος: / το κόκκαλο που γύ ρευες στόδω σαν, σκάλω σε όμως.

Π αραθέτω κ α ι το άγνωστο π ο ίη μ α του Κ οτζιούλα « Ε Λ Λ Η Ν Ο Π Ο Υ Λ Α » , το οπ οίο είν α ι μεν δημοσιευμένο, αλλά δεν συμπεριλαμβάνεται στην έκδοση των Α π ά ν τ ω ν του.

Επαναστατική ποίηση Ε λληνόπουλα Ε ίμ α σ τ’ Ελλη νόπουλα μ ’άφοβη καρδιά. Τ ’ άρματά σας - ό πουλα ζώστε, β ρε παιδιά, Βαραβαρομαζώ ματα πάτησαν, αλλιά, τα ιερά μας χώματα. Βόλι στα σκυλιά! Θα τους κ υνηγήσουμε σ α ν τα παγανά τρέχοντας - θυμήσου μ ε πόνου α π ’ τα βουνά. Θ ’ ανατείλουν τότενες πάλι - τραλαρά μέρες ολοφώτεινες, γέλια και χαρά.

Σ τον Λίνο Π ολίτη Α π ’ τ ο ν τρανό πατέρα σου (που τη ν ευκή του νάχω!) / τ ’ όνομα σκέτο και το μ π ό ϊ πήρες εσ ύ μ ο νάχο / κι έχεις σ τ η ν τράπεζα στρω θεί του Σ ολω μού τη ν άγια / ξαδέρφου σου κακόχνω του να σώ σης τ ’ αποφάγια. Ο Π απαδήμας γραμματολόγος Κ ίτρινου τύπου απόριμμα, πα λιο ύ Μ όριά αποσπόρι, /γρ ά φ εις πουλάς μ ε τη ν οκά κι εσ ύ καθώς οι έμποροι, / μ α ξίκικη ε ίν ’ η ζυγαριά, λειψ ά σου τα βαρίδια / και τη ν πραμάτια που παινάς πέτα τη ν σ τα σκουπίδια.

Μ ή τε σ το κεφάλι μας θάν’ αφέντες πλιά κ ι’ ούτε θάχουμε ά λλη μας έγνια α π ’ τη δουλιά. Μ ε τραγούδια ανείπωτα κράξτε σ τα χωριά πως δ εν είναι τίποτε σα ν τη λευτεριά. 4-5-44 ΓΙΩΡΓΗΣ ΚΟΤΖΙΟ ΥΛΑΣ

Μ πο ρε ί να τραγουδηθεί κατά τα «Α ϊτόπουλα» με ρεφραίν:

- Η Ε λλά δ α

- Έ χ ει τα παληκάρια της - δεν πέθανε ποτές - και τους αγω νιστές Γ.Κ.

χρονικά

Όλα τα βιβλία ΤΟΪ ΗΛΙΑ ΠΕΤΡΟΠΟΪΛΟΐ από την Νεφέλη ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ Ν ΤΟΤ Κ Α Λ Ο Ϊ ΚΛΕΦΤΗ ΠΤΩΜΑΤΑ, ΠΤΩΜΑΤΑ, ΠΤΩΜΑΤΑ... ΚΑΛΙΑΡΝΤΑ Γ. Κοτζιοΰλας (1909-1956)

ΤΗ Σ ΦΥΛΑΚΗΣ ΠΟΙΗΜ ΑΤΑ

Τ ο π ο ίη μ α αυτό γράφτηκε πά νω στα βουνά, που ο Κοτζιοΰλας ήτα ν αντάρτης κ α ι τραγουδιόταν από τους αντάρ τες του Ε Λ Α Σ . Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Ο Ρ Η Γ Α Σ » , όργανο της Π ανθεσ σ αλική ς επιτροπής του Ε Α Μ , χρόνος Β, αρ. φύλλου 26, Θ εσ σ αλία 30.5.1944. Ν ίκος Β. Κ ο σ μάς

ΔΩΔΕΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΑΚΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΛΑΤΙΝΗ ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ 0 ΜΥΣΤΑΞ 0 ΤΟΥΡΚΙΚΟΣ ΚΑΦΕΣ ΕΝ ΕΛΛΑΔΙ ΤΟ ΑΓΙΟ ΧΑ Σ ΙΣ Α Κ Ι Η ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΒΕΡΟΛΙΝΟΥ Τ Α Μ ΙΚΡΑ ΡΕΜΠΕΤΙΚΑ ΨΕΙΡ ΟΛΟΓΙΑ ΤΟ Μ Π0ΥΡΔΕΛ0

Σημειώσεις 1. Περισσότερα για τον Κοτζιούλα μπο ρεί να διαβάσει κανόνας στα βιβλία μου: Νίκον Β. Κοσμά, Γιώργος Κοτζιοΰλας, ο ποιητής της Εθνικής Αντίστασης, εκδόσεις «ΔΩΔΩΝΗ», Αθήνα 1990 και Νίκου Β. Κοσμά, Μαρτυρίες του Γιώργου Κοτζιούλα, από την περίοδο του εμφυλίου, εκ δόσεις «ΔΩΔΩΝΗ», Αθήνα 1993. 2. «Υποταχτικό του Κατσίμπαλη» εννοεί ο Κοτζιοΰλας το λογοτέχνη Αντρέα Καραντώνη, που εξέδιδε το περιοδικό «ΤΑ ΝΕΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ». 3. «Ηρακλή», εννοεί το λόγιο Γ. Κ. Κα τσίμπαλη. 4. «Λιοντάρη», εννοεί το δημοσιογράφο και λογοτέχνη Μανώλη Κανελλή, που δημοσίευε και με το ψευδώνυμο «Σί-

ΙΩΑΝΝΟΥ ΑΠΟΚΑΛΥΨΙΣ ΑΡΕΤΙΝΟΥ, ΤΑ ΑΚΟΛΑΣΤΑ ΣΟΝΕΤΑ (Εικονογράφηση Κώστας Τσόκλης) Τ 0Π 0 Ρ Η ΦΟΥΣΤΑΝΕΛΛΑ ΠΟΤΕ Κ Α Ι ΤΙΠΟΤΑ

Μ όλις κυκλοφόρησαν Η ΕΘΝΙΚΗ ΦΑΣΟΥΛΑΔΑ ΠΟΙΗΜ ΑΤΑ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΝΕΦΕΛΗ ΑΣΚΛΗ Π ΙΟΥ 6, ΑΘΗΝΑ 106 80 - ΤΗΛ. 3639962

μένο ούτως ή άλλως, ξεκίνημά «Ελληνική Βιβλιο της. Δηλαδή, ενώ στα πρώτα γραφία της τζαζ» είκοσι χρόνια εκδίδεται μόνο συμπλήρωσε τα ένα βιβλίο ανά δεκαετία, από πρώτα της τριάντα χρότο 1980 η βιβλιογραφία εμφα νια. Η αντίστοιχη δισκο νίζεται πληθωρική - ίσως για γραφία καλύπτει μόλις δε να καλύψει το χαμένο έδαφος κατέσσερα χρόνια. Άρα ο και το αυξανόμενο προοδευτι γραπτός λόγος προηγεί κά ενδιαφέρον των ακροατών, ται της ηχογραφημένης σπουδαστών και αναγνωστών. μουσικής. Βέβαια, αυτό δε Είκοσι ένα βιβλία στη δεκαετία σημαίνει ότι, πριν το 1963 ή του ’80 και άλλα έντεκα από το

Η ελληνική βιβλιογραφία της τζαζ 1963-1993 το 1979, η τζαζ ήταν ένα άγνω στο είδος στη χώρα μας. Οι επιδράσεις της στο ελληνικό τραγούδι είναι φανερές ήδη από τη δεκαετία του ’50. Στην ίδια δεκαετία μετριούνται στα δάκτυλα οι μουσικές λέσχες, οι ομιλίες, τα ερασιτεχνικά συγκροτήματα και οι συναυ λίες. Η βιβλιογραφία της τζαζ δεν ακολούθησε μέχρι σήμερα αυτόν τον βραδύ ρυθμό που χαρακτηρίζει, το καθυστερη

1990 μέχρι αυτή τη στιγμή και με αποκορύφωση την έκδοση του μηνιαίου περιοδικού «Jazz & Τζαζ» από τον Απρίλιο του 1993. Στον κατάλογο που ακο λουθεί περιλαμβάνονται με χρονολογική σειρά όλα τα βι βλία τα οποία αφορούν άμεσα στην τζαζ (ιστορία, βιογραφίες μουσικών, εκπαίδευση, δισκο γραφία, μονογραφίες κ.ά.) κα θώς και τα βιβλία τα οποία αναφέρονται στην αυτοσχε-

-----------------------

διαζόμενη μουσική, εφόσον και διεθνώς γίνεται αποδεκτό ότι πρόκειται για μια μορφή μουσικής που έχει συγγενι κούς δεσμούς με τη σύγχρονη τζαζ. Όλα αυτά αποτελούν τα έγγραφα πεπραγμένα της ελ ληνικής πραγματικότητας ολίγα είναι αλήθεια. Τουλάχι στον συγκεντρώνονται αυτά που διατηρούνται σε κάποια συγκεκριμένη και αναλλοίωτη μορφή. Γιατί, όπως πολύ ωραία έχει πει ο μακαρίτης, ο Έρικ Ντόλφι, η μουσική που ακούμε ή που παίζουμε κάπο τε τελειώνει, σκορπίζεται στον αέρα και δεν μπορούμε να την ξαναπιάσουμε ποτέ. Με τα έντυπα κάτι γίνεται. Μετά τον κατάλογο των τριάντα τεσσάρων βιβλίων, ακολουθούν άλλα δεκαέξι βι βλία, στα οποία θίγονται, συ νήθως σε ορισμένες μόνο σε λίδες, θέματα της τζαζ και του αυτοσχεδιασμού - θέματα που προσφέρουν ερεθίσματα για παραλληλισμούς της τζαζ με τη φιλοσοφία, την ποίηση, την πολιτική, τη κοινωνική ανά λυση αλλά και με ποικίλες καλ λιτεχνικές εκφράσεις. Τέλος, να προστεθούν και τα τρία περιοδικά: Το «ΤΖΑΖ» 1977-1981 (δεκαπέντε τεύχη), το «συν και πλην» 19811982 (τέσσερα τεύχη) και το νέο μηνιαίο περιοδικό «Jazz & τζαζ».

χρονικά 2 3

10. A. ΑΙΝΙΑΝ: Η αρμονία και η ενορχήστρωση της τζαζ. Αθή να, Αρμονία, 1983. 11. ΚΩΣΤΑΣ ΓΙΑΝΝΟΥΛΟΠΟΥΛΟΣ: Οδηγός δίσκων τζαζ. Σημειώματα Γιώργου Μπαράκου, Βάλτερ Μπρούνινκς. Αθή να, Απόπειρα, 1983. 12. ΜΠΙΛΛΥ ΧΟΛΙΝΤΕΫ: Η κυρία τραγουδάει τα μπλουζ αυτοβιογραφία. Μετάφραση Ιουλίας Ραλλίδη. Αθήνα, Άγρα, 1984. 13. ΒΑΛΕΡΙ ΓΟΥΪΛΜΕΡ: Σοβαρό όσο κι η ζωή σου. Μετάφραση Ελληνική Βιβλιογραφία Γιώργου Γιαννόπουλου. Εισα γωγή Φώτη Τερζάκη, Praxis, 1 . ΣΑΚΗΣ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ: Ει 1984. σαγωγή στην τζαζ. Θεσσαλονί 14. ΜΑΡΚΟΣ ΑΛΕΞΙΟΥ - ΣΠΥΡΟΣ κη, Διαγώνιος, 1963. ΡΑΥΤΟΠΟΥΛΟΣ: Jazz. Αθήνα, 2. ΣΑΚΗΣ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ: Παπαγρηγορίου-Νάκας, 1984. Θέματα και πρόσωπα της 15. ΜΑΡΤΙΝ ΓΟΥΪΛΙΑΜΣ: Ανθολο σύγχρονης τζαζ. Θεσσαλονίκη, γία τζαζ. Μετάφραση Δημήτρη Διαγώνιος, 1974. Πέππα - Σπύρου Φέγγου. 3. ΤΖΩΝ ΤΣΙΛΤΟΝ: Ιστορία της Θεσσαλονίκη, Bebop Music, τζαζ. Μετάφραση Άρη Γεωργί 1984. ου. Επιμέλεια Σάκη Παπαδημη16. ΒΑΛΕΡΙ ΓΟΥΪΛΜΕΡ: Μαύρη τρίου. Αθήνα, Υποδομή, 1981. μουσική. Μετάφραση Γιώργου 4. ΜΑΡΣΑΛ ΣΤΕΡΝΣ: Τζαζ. Μετά Μπαράκου. Αθήνα, Απόπειρα, φραση Κυριάκου Ντελό1985. πουλου. Σημείωμα Σάκη Παπα17. ΤΖΕΡΥ ΚΟΚΕΡ: Αυτ δημητρίου. Αθήνα, Ε.Λ.Ι.Α., ζοντας τζαζ. Μετάφραση 1981. Φίλιππου Λαμπαδάριου. Θεσ 5. ΦΡΑΝΚ ΚΟΦΣΚΙ: Ο Μαύρος σαλονίκη, Μουσικό Εργαστήρι, Εθνικισμός και η επανάσταση 1985. στη μουσική. Μετάφραση Σπύ18. ΜΑΡΚΟΣ ΑΛΕΞΙΟΥ: Jazz Com ρου Φέγγου. Εισαγωγή Σάκη positions. Αθήνα, ΠαπαγρηγοΠαπαδημητρίου. Θεσσαλονί ρίου-Νάκας, 1987. κη, Σειρά αυτοσχεδιασμός, 19. ΛΟΥΪΣ ΑΡΜΣΤΡΟΝΓΚ: Γεν 1981. νήθηκα στη Νέα Ορλεάνη - αυ 6. ΤΣΑΡΛΣ ΜΙΝΓΚΟΥΣ: Χειρότερα τοβιογραφία. Μετάφραση Μαίκι από σκυλιά. Μετάφραση ρης Καραγιαννοπούλου. Εισα Χρύσας Τσαλικίδου. Αθήνα, γωγή Σάκη Παπαδημητρίου. Εξάντας, 1981. Αθήνα, Index, 1988. 7. ΝΙΚΟΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟ ΥΛΑΚΗΣ: 20. ΜΑΡΣΑΛ ΣΤΕΡΝΣ: Τζαζ. Με Jazz Life '81. Προσωπική έκδο τάφραση Κυριάκου Ντελόπουση φωτογραφιών, 1981. λου. Σημείωμα Σάκη Παπα 8. ΣΑΜΟΥΕΛ ΤΣΑΡΤΕΡΣ: Η ποίη δημητρίου. Δισκογραφία - βι ση του μπλουζ. Μετάφραση βλιογραφία Κώστα Γιαννουλό Ελένης Πουλλά. Επιμέλεια Δηπουλου. Αθήνα, Γνώση, 1988. μήτρη Ξένου. Σημείωμα Γρή 21. ΕΡΙΚ ΤΖ. ΧΟΜΠΣΜΠΟΜ: Η γορή Φαληρέα. Αθήνα, Από σκηνή της τζαζ. Μετάφραση πειρα, 1982. Τάκη Τσήρου. Αθήνα, Εξάντας, 9. ΛΗΟ ΣΜΙΘ: Σημειώσεις για τη 1988. φύση της μουσικής. Μετάφρα 22. ΧΟΥΛΙΟ ΚΟΡΤΑΣΑΡ: Ο κυνη ση Νίκου Σαββάτη - Κώστα γός. Μετάφραση Μάγιας Μα Θεοφιλόπουλου. Εισαγωγή ρίας Ρούσσου. Εισαγωγή ΓκαΚώστα Γιαννουλόπουλου. Αθή μπριέλ Γκαρσία Μαρκές. Αθή να, Νεφέλη-Τζαζ, 1982. να, Απόπειρα, 1988.

χρονικά

-----------------------

23. Μηέσι Σμιθ. Επιλογή κειμένων Τάκης Τσήρος. Μετάφραση Νένιας Γλύπτη. Αθήνα, Εξά ντας, 1989. 24. Τσάρλι Πάρκερ. Επιλογή κει μένων Τάκης Τσήρος. Μετά φραση Τ. Τσήρου - Δ. Καρούμπαλκ. Αθήνα, Εξάντας, 1990. 25. Ντιούκ Έλλινγκτον. Επιλογή κειμένων - μετάφραση Τ. Τσή ρου. Αθήνα, Εξάντας, 1990. 26. ΓΚΡΕΪΑΜ ΒΙΛΙΑΜΙ: Τζαζ και μπλουζ. Μετάφραση Μαίρης Καραγιαννοπούλου. Επιμέλεια Σάκη Παπαδημητρίου. Αθήνα, Index, 1990. 27. Τριήμερο σύγχρονης τζαζ. Κεί μενα Σάκης Παπαδημητρίου Γιώργος Χαρωνίτης. Φεστιβάλ Πάτρας, 1990. 28. Τζον Κολτρέιν. Επιλογή - με τάφραση Τάκης Τσήρος. Αθή να, Εξάντας, 1990. 29. ΚΩΣΤΑΣ ΓΙΑΝΝΟΥΛΟΠΟΥΛΟΣ: Τζαζ 1900-1990. Αθήνα, Λιβάνης, 1991. 30 . Ρυθμός - γλώσσα - κίνηση. Κείμενα Σάκη Παπαδημητρίου, Γιώργου Χαρωνίτη, Γκ. Ζόμερ,

Αρι Γεωργίου, Θεσσαλονίκη, Συν και Πλην - Camera Obscura, 1991. 31. ΓΙΩΡΓΟΣ ΧΑΡΩΝΙΤΗΣ: 100 διαμάντια της τζαζ. Αθήνα, Αθηνόραμα, 1991. 32. ΜΑΙΑΣ ,ΝΤΕΪΒΙΣ - ΚΟΥΪΝΣΥ ΤΡΟΥΠ: Μάιλς - αυτοβιογρα φία. Μετάφραση Μαριλένας Μασσάρου. Αθήνα, Σέλας, 1991. 33. ΜΑΡΚΟΣ ΑΛΕΞΙΟΥ: Jazz Com binations. Αθήνα, Φ. Νάκας, 1991. 34. Ραν Μπλέικ. Κείμενα Σάκη Πα παδημητρίου, Γιώργου Χαρω νίτη, Ραν Μπλέικ. Πάτρα, Ίδρυμα Τοπάλη, 1993. Βιβλία με αναφορές ε π ί του θέματος 1. ΕΡΝΣΤ ΦΙΣΕΡ: Η επανάσταση είναι αλλιώς. Μετάφραση Τίμου Παπακώστα. Αθήνα, Γλά ρος, 1975. 2. ΣΑΚΗΣ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ: Κωδικοπληκτρονικά. Θεσσαλο νίκη, Διαγώνιος, 1978.

ΛΟΥΪ ΧΟΡΣΤ - Κ ΣΕΛ: Μορφές μοντέρνου χο ρού σε σχέση με τις άλλες τέ χνες. Μετάφραση Ελευθερίας

Κουρούπ - Μαρί-Καίτης Στάμου. Αθήνα, Ιωλκός, 1981. 4. ΣΑΚΗΣ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ: Το «άλλο». πιάνο. Θεσσαλονίκη, Συν και Πλην, 1983. 5. ΚΡΙΣΤΟΦΕΡ ΣΜΩΛ: Μουσική, κοινωνία, παιδεία. Μετάφραση Μιχάλη Γρηγορίου. Αθήνα, Νεφέλη, 1983. 6. ΕΡΙΚ ΣΑΛΤΣΜΑΝ: Εισαγωγή

στη μουσική του εικοστού αιώ να. Μετάφραση Γιώργου Ζερ

βού. Αθήνα, Νεφέλη, 1983. 7. ΣΑΚΗΣ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ: Χωρίς αναλόγιο. Θεσσαλονίκη, Συν και Πλην, 1984. 8. Τ. ΑΝΤΟΡΝΟ κ.α μαζική κουλτούρα. Επιλογή μετάφραση Ζήση Σαρίκα. Αθή να, Ύψιλον, 1984. 9. ΤΖΑΚ ΚΕΡΟΥΑΚ ΜΠΑΡΟΟΥΖ: Οι γυμνοί άγγε λοι. Μετάφραση Γιώργου Τού τα. Αθήνα, Ελεύθερος Τύπος, 1988. 10. ΒΟΛΦΓΚΑΝΓΚ ΣΤΟΥΜΕ κά.: Ο αυτοσχεδιασμός. Μετάφραση Κ. Νάσου. Αθήνα, Νάσος, 1988. 11-12. ΓΙΩΡΓΟΣ ΦΑΚΑΝΑΣ: Για το ηλεκτρικό μπάσο. Αθήνα, Σύγχρονη μουσική, τόμος Α' 1989, Τόμος Β' 1990. 13. ΦΩΤΗΣ ΤΕΡΖΑΚΗΣ: Σημειώ

σεις για μιαν ανθρωπολογία της μουσικής. Αθήνα, Πρίσμα, 1990. 14. ΖΑΚ ΑΤΤΑΛΙ: Θόρυβοι. Μετά φραση Ντενίζ Ανδριτσάνου. Επιμέλεια Γιάννη Κρητικού. Αθήνα, Ράππας, 1991. 15. ΤΕΟΝΤΟΡ Β. ΑΝΤΟΡΝΟ: Τρία κείμενα μουσικής κοινωνιολογίας. Μετάφραση Θοδωρή Λουπασάκη - Φώτη Τερζάκη. Επίμετρο Φώτη Τερζάκη. Αθή να, Πρίσμα, 1991. 16. ΠΗΤΕΡ ΓΚΑΜΟΝΤ: Εγκόλπιον

του καλού μπλοφαδόρου για τη μουσική. Μετάφραση Αλέξη Κωστάλα. 1992.

Αθήνα,

Δίαυλος,

Σά κης Π α πα δημητρίου

Ηλίας Γκρής: “Βουλίαξαν τα χρόνια μου βαθιά μες στην ποίηση...” πάρχει μια γενιά ποιητών, αυτή που έμεινε να λέγεται «γενιά του 70», η οποία ανέλαβε να μορφοποιήσει τις καινούριες αισθητικές εμπειρίες και να μετασχηματίσει τον μεταπαλαμικό στοχασμό που επηρέασε τόσο τη «γε νιά του ’30», όσο και την «γενιά του ’50». Μ ετα ξύ αυτών και ο Ηλίας Γκρής, που παρά το γεγονός ότι εκτίθεται στο έντυπο «αλώνι» μετά το ’80, η συλλογή της πνευμα τικής του δουλειάς αρχίζει στην περίοδο του 1970. Και από τό τε η πορεία του σημα δεύεται μ ε όλο και πιο φωτεινά σήματα, μ ε όλο και πιο διαυγείς προθέσεις και μ ε μια πυκνότητα σκέψης, που τον καθιστούν και τον κατατάσσουν μετα ξύ των σημαντικότε ρων φωνών του τόπου. Είναι ο δημιουργός που ακουμπά στην ποίηση και η ποίηση μπορεί άφοβα ν’ ακουμπά σ ’ αυτόν. Τε λευταία και ο πεζός λόγος, ιδίως μ ε «Το μά τι του ασύλου», διεκδικεί μερίδιο ισάξιο από την έμπνευσή του. Αφορμή για τη συζήτηση μ ε τον Ηλία Γκρή, η τελευταία του ποιητική συλλογή με τίτλο «Η Έφεσος των αλόγων» (εκδόσεις Δελφίνι, 1993), που κοσμείται μ ε δύο προ μετωπίδες του Π έτρου Ζουμπουλάκη.

Συνέντευξη στον Τόλη Γιαννάκη

Παρότι δε συνηθίζεται στα ποιητικά έργα η πα ράθεση σημειώσεων, εσύ, στην «Έ φεσο των αλόγων», έχεις εκτεταμένες σημειώσεις στο τέλος του βιβλίου. Τ ι νόημα έχουν; Ο Ι σ ημειώ σ εις επεξηγούν απλώς ο ρ ισ μ ένα σ τ ο ι χεία κ α ι σ ύμβολα, τα ο π ο ία εμπεριέχονται κυρίω ς στο δεύτερο μέρος της συλλογής όπου το φ ιλ ο σ οφ ικ ό υπόστρωμα συνδυάζει πρ ο σω κρατική σ κέψ η κ α ι τον ανα τ ο λ ικ ό μ υ σ τικισ μ ό. Αυτό σημαίνει ότι η ποίηση σου είναι επηρεα σμένη από αυτά τα δύο στοιχεία; Πόθεν αυτή η γνώση; Ποιες είναι οι πηγές; Ο Τ Α Ν φτάσεις στη ζωή σου κ α ι γίνεις αναζητητής, περάσεις δηλ. στη φ άση της εσωτερικής α ν α ζήτησης, ε ίν α ι μ ο ιρ α ίο ν α οδηγηθείς σ την π ρ ο σ ω κρ α τ ικ ή σ κέψ η, που αποτελεί την πρώτη ο λ ο κ λ η ρ ω μένη πρ οσπάθεια γ ια την α ν θ ρώ π ινη αυτεπί γνω σ η . Ταυτοχρόνως μ ια φ άσ η του ανατο λικού μ υ σ τικισ μ ού αποτελεί, κατά τη γνώ μ η μου, ένα εντυπω σ ιακό πα ρ ά λ λ η λ ο του προσω κρατικού στοχασμού, που αναπτύχθηκε τον 6ο α ιώ να. Α υτή η σύζευξη πρέπει να ε ίν α ι το αίτ η μα της εποχής μας. Βρίσκεις δηλαδή κοινά στοιχεία; Β Ε Β Α ΙΩ Σ , β ρ ίσ κω συνταρ ακτικά κ ο ιν ά στοιχεία. Κ α ι γ ι’ αυτό θεωρώ, πως ε ίν α ι δυστύχημα για την Ε λλά δ α , ότι το ε λ λ η ν ικ ό ε πο ικ ο δό μη μα δε θεμε λιώ θ η κ ε σε αυτή τη σ μ ίξη τω ν κ ο ιν ώ ν σ τοιχείω ν. Δυστυχώς, στρέψαμε τα μά τ ια προς τη Δ ύσ η κ α ι αγνοήσαμε την Α ν α τ ο λ ή .

συνέντευξη Θεωρείς δηλαδή πηγή της ελληνικής σκέψης την Ανατολή;

τήριο στα δέκα μου χρόνια. Ε ίν α ι η πρώτη φορά που το λέω αυτό! Α ν θέλεις ε ίν α ι μ ια επεξήγηση του σχετικού στίχου στο «Π λάνο »; «Παρακαλώ,

Ε ΙΜ Α Σ Τ Ε στο μεταίχμιο Α νατο λής κ α ι Δύσης. Κ α ι όμως η Ε λλάδ α κ α ι εξ αυτής η Δ υτική σκέψη θεμελιώ θηκαν με βάση τη μετασω κρατική α ντί ληψ η της στεγνής κ α ι αδιέξοδης λογ ικής που εισηγήθηκε ο Αριστοτέλης.

όπως εγκρίνη τε τον εγκλεισμό του υιού μου Ηλία...»

Βλέπω, ότι επανέρχεσαι στα ποιήματα σου αρ κετές φορές στον Ηράκλειτο, που σημαίνει ότι σε έχει επηρεάσει η σκέψη του;

Παρακάτω τον δικαιώ νεις; Ν Α Ι, για τί ο πατέρας ήτα ν αυτός που μπορούσε να είναι. Χ ρ ε ιά σ τ η κ α ν πο λ λ ά χρ ό ν ια γ ια ν α τον αποδεχτώ γ ι’ αυτό που ήταν. Σε επηρέασε καθόλου στη σκέψη σου;

Ο Η Ρ Α Κ Λ Ε ΙΤ Ο Σ αποτελεί μετά τα Ο μ η ρ ικ ά έπη, σταθμό στην π α γκόσ μ ια π ο ίη σ η κ α ι τον α ν θρ ώ πινο στοχασμό. Μ ε τον π ιο ελλειπτικό κ α ι α ι νιγμ ατικό τρόπο. Κ ι αυτό με σαγηνεύει. Ε ίν α ι μια σ υνταρακτική φ υσ ιο γνω μ ία ο Η ράκλειτος, πολύ συκοφ αντημένη όμως. Έ να στοιχείο που επανέρχεται στην «Έφεσο των αλόγων», είναι αυτό του πατέρα. Τ ι συμβολίζει τελικώς; Τ Α δ ια ιώ ν ια ζητήματα του έρωτα κ α ι του θα νά του, εκφ ράστηκαν από την περίο δο της τραγικής πο ίη ση ς κ α ι δώθε, στη β άση της σχέσης του ατόμου με τη μητέρα κ α ι τον πατέρα. Έ χ ε ι και κοινω νική διάσταση που σε επηρεάζει μες στην ποίηση; Είναι ο αντάρτης, ο άνθρωπος που σε κατευθύνει σε κάποια ιδανικά; Υ Π Α Ρ Χ Ο Υ Ν αυθεντι κά στοιχεία στη μυθο λ ογ ία του πατέρα... Ο ι εμπειρίες που α π ο κό μ ι σ α από τη σ υμβίω σ η με τον πατέρα, τον προστάτη... Κ α ι ήρωα; Α Ν ήτα ν ήρωες ο ι αντάρτες, ας πούμε, ν α ι! Α λ λ ά που θέλησε κ ά π ο ια στιγμή να με κ λ είσ ει στο αναμορφ ω

Ν Ο Μ ΙΖ Ω , πως ν α ι! Ε κ ε ίν η την εποχή σ την Κρέστενα, ο πατέρας μου ήτα ν α π ’ τους λίγους α ν θρώπους που διάβαζαν ανελλιπώ ς εφημερίδες. Σου μεταβίβασε ιδέες, οραματισμούς; Α Υ Τ Ο ήτα ν φ υσ ικό επακόλουθο. Κ ι αυτό έπαιξε ρόλο στη μετέπειτα ζωή σου; Σ Υ Ν Ε Β Α Λ Ε νομίζω , στο ν α πο λιτ ικ ο πο ιη θώ έντονα μετά το Πολυτεχνείο. Υ π ήρ χε δηλαδή μ ια πο λ ιτ ικ ή ιδεολογική αφετηρία. Ά λ λω σ τε μεγά λ ω σ α στη μετεμφυλιακή περίοδο, όπου τα πάθη κ α ι τα π ο λ ιτ ικ ά μίσ η ήταν έκδηλα σε ένα στενό κ ο ι ν ω ν ικ ό περ ιβ ά λλον, όπως αυτό της Κρέστενας. Παρατήρησα στην «Έφεσο των αλό γων», ότι κάνεις πολλές αναφορές σε υπαρκτά ή ιστορικά πρόσωπα. Στο «Πρώ το ταξίδι» αναφέρεσαι στον Παλαμά, τον Κάλβο κ.ά. Αυτό δεν σε περιορίζει μυθολογικά, αισθητι κά; Ο Χ Ι, για τ ί στο συγκεκρι μένο π ο ίη μ α φ αίνεται η π ερ ιπ λά νησ η του ποιητή μέσ ’ από διάφορους δρό μους, μέχρι να βρει τη δ ι κ ή του φωνή.

συνέντευξη

' A/toraN

Λες: «Βουλίαξαν τα χρόνια μου βαθιά μες στην ποίηση». Βουλίαξες μέσα σε αυτή την ποίηση ή αναδύθηκες μέσα από κάτι άλλο;

Τελικά, τι νόημα έχει, να γράφει κανείς σε μια άνυδρη πνευματικά Ελλάδα; Μ Η Π Ω Σ έτσι δεν ή τα ν π ά ντα η κατάσταση;

Ο Σ Τ ΙΧ Ο Σ αποκαλύπτει την αφ ιερω ματική μου στάση απέναντι σ την π ο ίη σ η . Τ η ν π ο ίη σ η δεν την αντιμετώ πισ α ευκα ιριακά, πρ ό σκα ιρα . Α λ λ ά είν α ι μ ια ολό κλη ρ η σ τάση αφιέρωσης. Θ α ήταν, λο ιπ ό ν , αδιανόητο κάνοντας το ...πρώτο τα ξίδ ι να μη στραφώ στον Σ ολω μό , τον Κάλβο... Στον «Εξόριστο» όμως, λες: «Λεν μου από-

μεινε παρά μόνο κορμί φλογισμένο το σώμα της ποίησης και μια θάλασσα μάτια να κοιμί ζω σε ακτές αγριεμένα φωνήεντα. Τι μένει να συμβεί, θ ε μου, τώρα που δεν έχω παρά αίμα μελάνι να ποτίζω λυπημένους νεκρούς...» Εδώ η ποίηση σου αποκτά έναν υπαρξιακό ρόλο. Α Υ Τ Ο ε ίν α ι σωστό. Α κρ ιβώ ς , για τί η π ο ίη σ η για μένα ε ίνα ι λόγος ύπαρξης. Ε πειδή α ντιλα μ β ά νο μ α ι την ύπαρξη με μ ια π ο ιη τική διάσ ταση, αντλώ την π ο ιη τική α ίσ θ ησ η από ολό κ λ η ρ η την ύπαρξη. Κ α ι καταλήγεις: « Γ ι’ αυτό είπα να αλλάξω

ζωή, να αλλάξω θάνατο». Α Υ Τ Ο Σ ο στίχος ε ίν α ι ο τελευταίος της πρώτης ενότητας. Κ ι αυτό κά τι θα πρέπει ν α υποδηλώ νει.

Ό χ ι, γιατί όταν ο Καβάφης δημοσίευε ένα στί χο, η «Ελλάδα» της Αλεξάνδρειας, το έκανε είδηση... Ν Α Ι, α λ λ ά όταν ο Σεφέρης εξέδωσε τη «Στροφή», το 1931, πούλησε 50 βιβλία . Ε νώ σ ήμερα ένας νέ ος μπ ορ εί να πο υλή σ ει 300 ή 500 βιβλία . Κ α ι ας μ η ν ξεχνούμε, ότι σε μ ια χώρα 10 εκ. το αναγνω σ τικό κ ο ιν ό ε ίν α ι περίπου 30.000. Α λ λ ά αυτό δε σ ημ α ίν ε ι, ότι δεν πρέπει να γράφεται π ο ίη σ η . Δ ιό τι ο συγγραφέας σ υντηρεί με το έργο του τη μ ν ή μη τω ν ανθρώπων. Δηλαδή, τα ποιητικά πράγματα έχουν μια συνέχεια; Α Ν προσεγγίσ ουμε φ ιλ ο λ ογικ ά την π ο ίη σ η ανά γενιά , θα δούμε μ ια ο υ σ ιασ τική εξέλιξη. Κ α ι είναι, κατά τη γνώ μη μου, η σ ημ αντικότερη στον κ ό σμο. Κ α ι ό χ ι μόνο για τί πήραμε Ν όμ πελ ή Λ έ ν ιν . Πιστεύεις στην εργαστηριακή ποίηση; Μ Α ποιος έκανε αμιγώς εργαστηριακή π ο ίη σ η ; Ο Καβά φ ης που ε ίν α ι κορυφή σ την π α γκόσ μ ια π ο ίη σ η , έκανε π ο ίη σ η την πρ ο σ ω π ικ ή του οδύνη με

συνέντευξη

φόντο την ισ το ρία. Ό ,τ ι βιω θεί δραματικά κ α ι μετουσιώνεται σε π ο ίη σ η , αποτελεί μέρος της βιο γραφίας του ανθρώ πινου γένους.

Λ Υ Ρ ΙΣ Μ Ο Ι με φεγγα ρόλουστες βραδιές κ α ι ανθ ισ μένα λ ιβάδ ια. Μ ε ρ ικά από τα π ο ιή ματα εκείνης της περιό δου δε θα ’πρεπε ν α τα είχα εκδώσει. Μ ετά το Π ο λυτεχνείο πέρασα στους κοιν ω ν ικ ο ύς αγώνες. Π έρα σα, δηλαδή, στο αντίθετο άκρο. Ε ντά χθη κα σε κόμμα . Κ α ι έγραψα π ο ίη σ η με κ οιν ω ν ικ ο π ο λ ιτ ικ ό πρ ο σ α νατολισ μό.

Θα υποστήριζες, ότι ο ποιητής είναι και δρων κοινω νι κό ον; Δ Ε Ν μπορεί να στρέψει τα νώτα κ α ι να αναζητά με ακατάσχετη λυρ ική διάθεση ένα ω ρ αίο δειλ ι νό μόνο...

Σε ποιο βαθμό μετουσιώνεται η πο ί ηση σε πολιτική;

Ο Σεφέρης, ενώ ήταν και δρων πο λιτικό πρόσωπο, στην ποίησή του πέ ρασε μόνο λίγα πράγματα. Ο Σ Ε Φ Ε Ρ Η Σ μπορεί να θεωρηθεί ως κατ’ εξοχήν «εργαστηριακός» π ο ιη τής, α λλά αυτό που τον έκανε σ η μ αντικό , ήτα ν η α ρ χαιογ νω σ ία του κ α ι η βαθιά γνώ σ η για τη γλώ σ σ α μας. Ο Ρίτσος, από την άλλη, έκανε κοινω νική πο ί ηση και αμφισβητήθηκε περισσότερο ίσως και από το Σεφέρη. Τ ι λες; Α Υ Τ Ο συνέβη, για τί ο Ρίτσος υπερέβη τα όρια. Έ ν α μεγάλο ταλέντο αναλώ θ ηκε μέσα σε μ ια π ο ιη τ ικ ή αδολεσχία. Βεβαίως, σε όλο του το έργο είνα ι διάχυτη μ ια π ο ιη τ ικ ή α ίσ θ ησ η, α λλά α ισ θ η τικό γεγονός συντελείται σε λ ίγ α έργα του, όπως στην «Τέταρτη Δ ιάσ τασ η». Η ποίηση έπεται των εξελίξεων ή προηγείται; Ο Π Ο ΙΗ Τ Η Σ πρέπει να ε ίν α ι ενορατικός, οπότε μπορεί κ α ι να προηγείται. Πότε ξεκίνησες να γράφεις; Σ Τ Α μέσα της δικτατορίας. Τα πρώτα ερεθίσματα;

Δ Ε νομίζω σ ιώ νεται

να μετου-

Δε θα ήταν μια άλ λη διάσταση για τον πολιτικό λόγο;

Μ ΙΛ Α Σ για μ ια ιδεώδη μορφή κο ιν ω ν ία ς κ α ι κ ατ’ επέκταση πο λιτικής. Αυτό όμως δεν είναι δυσοίωνο για το μέλλον της πολιτικής; Σ Τ Η Ν εποχή μας, π ο λιτικό ς κ α ι ποιητής μ ο ιά ζουν να ε ίν α ι ασ υμβίβαστα πράγματα. Ο Α ρ χ ίλ ο χος π.χ. ασχολή θη κε ενεργά με την π ο λ ιτ ικ ή , α λ λ ά ζούσε σε μ ια κ ο ιν ω ν ία τω ν π ο λιτώ ν κ α ι ό χ ι των μαζών. Δεν αποτελεί αίτημα των μαζών η ευαισθησία; Ο Χ Ι! Α υ τό ε ίν α ι ατομικό αίτημα. Εσύ ανέκοψες την πολιτική σου δράση, επειδή παρενέβη η ποιητική σου διάσταση; Ε Π Ρ Ε Π Ε να διαλέξω, αν θα συνέχιζα ν α ζω έξω από τον εαυτό μου ή θα αναζητούσα μ ια ν άλ λ η διάσ ταση. Επέλεξα το δεύτερο, με την εσωτερική αναζήτηση.

□

Αντιγόνη Μ ΑΡΙΑ ΚΕΚΚΟΥ. Αντιγόνη. Α θήνα, Δ ω δ ώ ν η , 1992. Σελ. 90.

π ρ ο σδ ιο ρισμ ένη σε δομές άλλο υ ν α ζω. Μ έ σ α από τις δικές σου τις δομές, εσύ ν α αποφασίζεις κ α ι εγώ να εντάσ σ ομαι. Τ ο πρ ό β λημ ά μου ν α εί ν α ι αυτό, το πόσο κ α λ ά εντάσσομαι. Π ό σ ο κα λά μπορώ να χωράω μέσα σ ’ ένα πετσί που δεν ε ίν α ι δικό μου, α λ λ ά που μπ ορ εί ω στόσο ν α ξεχειλώσει κ α ι να σ υ ρ ρ ικνώ σ ει κατά τις προσδοκίες σου» (σελ. 49). Η φυγή θα πραγματοποιηθεί μέσα από το θά να το. Η Α ν τ ιγό ν η απαγχονίζεται μετά τον προπην η «Μ ήδεια» της Μ α ρ ία ς Κ έκκο υ (εκδό σεις Υ π α τία 1990) αποτελεί ένα «αρνητικό λ α κ ισ μ ό του πλήθους, για τί τόλμησε ν α θάψει τον αρχέτυπο» που «σ αν ά λ λ η γοργόνειος κε αδερφό της στον οικογενειακό τους τάφο, μ ια κ α ι φ αλή α π ολιθ ώ νει κάθε διάθεση της γυ ναί η σ υμ β ολική ταφή που εκτέλεσε ο Κρέοντας για κας για ανεξαρτησ ία κ α ι απελευθέρωση», ν α την ικ α ν ο π ο ιή σ ε ι, πασπαλίζοντας με σ κ ό ν η το όπως γράφει η συγγραφέας στον πρόλογο σ ώ μα του νεκρού, δεν της ήτα ν αρκετή. Η αγάπη του έργου, η «Α ντιγό νη» (Δ ω δ ώ νη 1992) αποτε την ο π ο ία αρ νείται στον Α ίμ ω ν α , θα επενδυθεί λεί ένα θετικό αρχέτυπο γυναικείας απελευθέρω στον αδερφό της: «μόνο ο ι δεσ μοί αίματος έχουν σης, τόσο στη σοφ ό κλειο, όσο κ α ι στη δ ικ ή της αξία» (σελ. 69), λέει σ την Ισ μ ή ν η κ α ι στον Α ίμ ω εκδοχή. Η Α ντιγ ό νη του Σ οφ ο κ λ ή απελευθερώνε να: «ο ι αδελφικές σχέσεις ε ίν α ι δενδρώδεις, διαται από την καταπίεση μιας εγκόσμιας εξουσίας, κ λ α δ ώ νοντα ι κ α ι ισ χύουν, ενώ ο ι ερωτικές ε ίν α ι που απαιτεί υποταγή στα π ο λιτ ικ ά της θεσ π ίσ μα σαρκοβόρες» (σελ. 72). τα. Η Α ντιγ ό νη της Μ α ρία ς Κ έκκο υ απελευθερώ Η αδερφ ική αγάπη, σ ύμφ ω να με όσ α λέει η νεται από την καταπίεση του φ αλλο κρατικο ύ αρ Α ν τ ιγό ν η της Μ α ρία ς Κ έκκο υ, θα μπορούσε να σ ενικού, ενσαρκωμένου από τον Α ίμ ω ν α . θεωρηθεί σ α ν μετα ρσ ίω σ η ενός απαγορευμένου «Θ α φύγω κ α ι από σ ένα κ α ι από τη δορυφ ορική αιμ ο μ ικ τ ικ ο ύ έρωτα. Ό μ ω ς ο έρωτας αυτός είν α ι πορεία που μου ετοίμασες. Μ ε πο λ λ ή στοργή το εκ π ρ ο οιμ ίο υ ματαιωμένος, κ α ι γ ι’ αυτό ο μόνος σκοτεινό εργαστήρι μου ετοίμασες. Ό π ο υ εκεί δο τρόπος με τον οπ οίο μπ ορ εί να εκφραστεί ε ίν α ι με σμένη στη γλυκειά μου θλίψ η θα εργάζομαι για το θάνατο. Η γυναίκα, είτε στο αρ νητικό είτε στο σένα σ την αφ άνεια, μέσ α από ένα δεύτερο ρόλο,

Θ έατρο

ετηλογη

-----------------------------------------------------

θετικό αρχέτυπο, κ α ι σ αν Μ ήδ εια κ α ι σ αν Α ν τ ιγό νη, είνα ι εξίσου παγιδευμένη, πράγμα που υπονο μεύει, χωρίς η συγγραφέας πιθανό ν να το αντι λαμβάνεται, δέσμια του μύθου καθώς είναι, το φε μινισ τικό της μήνυμα. Κατά τα άλλα, υπάρχει κ α ι εδώ η διπλοτυπία της Γλαύκης της «Μ ήδειας», στο πρόσω πο της Ισ μ ήνη ς, της υποταγμένης γυναικούλας στις φαλλοκρατικές επιταγές. «Π ροσπάθησε τέλος πάντων να αφομοιώσεις τα μοντέλα μέσα από τα οποία σου επιτρέπεται να υπάρχεις» (σελ. 63) της λέει ο Α ίμω νας, με τον οποίο ε ίν α ι παντρεμένη. Έ χ ο υ ν κ α ι μ ια κόρη. Έ χ ε ι το όνο μα της Αντιγόνης, κ α ι φαίνεται σ αν μετενσάρκωσή της. Ε ίν α ι τώρα δεκαεννιά χρονώ κ α ι είν α ι τρελή. Ο τρελός, αρχετυπική εικόνα στη λογοτεχνία, επενδύεται ένα νόη μα που έχουν επεξεργασθεί σήμερα θεωρητικά ο ι C ooper, Laing κ.λπ. κ α ι όλο το ρεύμα της σύγχρονης αντιψ υχιατρικής: η τρέ λα είναι μ ια μορφή κοιν ω ν ικ ή ς διαμαρτυρίας. Μ ια ς διαμαρτυρίας, που συντρίβεται από τις αδυ σώπητες δομές της πραγματικότητας κ α ι μόνο αποσπασματικά, με θρυμματισ μένο λόγο, μπορεί να αρθρωθεί.

Π «Βαθιά Επιφάνεια» του Μίμη Σουλιώτη είναι μια πρωτότυπη ποιητική συλλογή, γραμμένη με σκωπτικό πνεύμα, ειρωνεία και αρκετή δόση αυτοσαρκασμού. Η ποίησή του είναι ελεύθερη, ο λό γος του λιτός, στο επίπεδο της καθημερινής κουβέντας, χωρίς τί ποτε το σκοτεινό ή ασαφές. Αντί θετα, με ακρίβεια και αμεσότητα δίνει το στίγμα των κοινωνικών, εθνικών και πολιτικών δρώ μενων, στην πέρα από την υδρο κέφαλη Αθήνα ακριτική περιφέ ρεια, και μας παρουσιάζει με απόλυτη ενάργεια τη ζώσα και δυστυχώς ξεχασμένη πραγμα τικότητα. Μέσα από τη ρεαλιστι κή του περιγραφή και την ακόμη ρεαλιστικότερη καταγραφή των συναισθημάτων του, ξεπηδούν σκληρές και αιχμηρές αλήθειες, που σηματοδοτούν όχι μόνο τις εγγενείς αδυναμίες της Νεοελ ληνικής ζωής αλλά κι αυτό το πρότυπο του σύγχρονου Νεοέλ-

Ό π ω ς κ α ι στη Μ ήδεια, η Κέκκου ξεκινάει με μ ια πεζολογική γλώ σσα για να καταλήξει σε ένα πο ιη τικό crescendo που κορυφώνεται στους εκτε νείς (μονο)λόγους που απευθύνει η Α ντιγόνη στον Α ίμ ω ν α . Ό μ ω ς επανέρχεται σ την αρ χική πε ζολογία στο τρίτο μέρος, που μορφ ικά εκφράζει κ α ι την πεζότητα μιας σχέσης όπως αυτή του Α ί μω να κ α ι της Ισ μήνης. Ν α σημειώσουμε ακόμη μ ια αφηγηματική τε χ ν ικ ή που χ ρ η σ ιμο πο ιεί κ α ι ο Καζαντζάκης στο «Ξημερώνει». Η ηρω ίδα μ ιλ ά κρυπτικά για τον επερχόμενο θάνατό της, με αποτέλεσμα τα λόγια της να παρερμηνεύονται. Η Ισ μ ή ν η νομίζει ότι αναφέρεται στο γάμο της. Θ αυμάσ ια , τέλος, ε ίν α ι η μετάφραση κ α ι η σ κ η ν ικ ή απόδοση του «άσματος ασμάτων», που α κο λουθεί στον ίδ ιο τόμο την Αντιγόνη , θυμίζοντάς μας για άλ λ η μια φορά, ότι κάτω από ένα ικανό χέρι, οποιοδήποτε κείμ ενο έχει απεριόριστες δυνατότητες σ κ ην ικ ής απόδοσης.

πεζογραφία ΜΙΜΗΣ ΣΟΥΛΙΩΤΗΣ. Βαθιά Επιφάνεια. Ποιή ματα. Αθήνα, Κ έδ ρ ο ς, 1992. Σελ. 64.

ληνα. Όμως, η εικονοκλαστική του διάθεση επεκτείνεται και σε αυτόν ακόμη τον ερωτικό τομέα, καθώς αποστασιοποιείται από την παραδεδεγμένη εκφορά των λέξεων και εκφράζεται με την ει λικρίνεια των αισθημάτων του. Ίσως, από μια τέτοιου είδους ποίηση το δίδαγμα που βγαίνει για όλες τις εκφάνσεις της ζωής μας είναι απείρως πιο θετικό από τον διδακτισμό των παλαιότερων κειμένων, αφού αρκετές φορές δεν ζητά να χαϊδέψει τον αναγνώστη αλλά να τον σοκάρει. Αλλά και να τον προβληματίσει,

Μ π ά μ π η ς Δ ε ρ μ ιτ ζ ά κ η ς

πάνω σε καίρια ζητήματα του καιρού μας, που έτσι κι αλλιώς, απασχολούν την κοινή γνώμη. Ενδεχόμενη ένσταση για τα ποδοσφαιρικά του ποιήματα εί ναι παρακινδυνευμένη, αφού πέ ραν του ότι αποδίδουν, είτε το θέλουμε είτε όχι, κάποια πτυχή της πραγματικότητας, παράλλη λα έχουν και μια ιδιαίτερη κοινω νική οπτική, που μόνο ένας ποιη τής θα μπορούσε να διαθέτει. Σε τελευταία ανάλυση, η ποιη τική αυτή προσπάθεια του Μίμη Σουλιώτη είναι θετική. Όμως, όπως και να το κάνουμε, θα ήταν σκόπιμο - αφού ήδη γίνεται θεματοφύλακας του βόρειου Ελληνισμού - να αποφεύγει κά ποιες λέξεις, τοπονύμια ή επίθε τα που ανακαλούν στη μνήμη μας άλλες βαλκανικές επιδράσεις ή επιρροές. Είναι καλό για τον ίδιο και το έργο του.

Γιώργος Πετρόττουλος

ετηλογη

ΕΡ ΣΗ Λ ΑΓΚΕ. Χαλκός. Α θήνα, Γ κ ο β ό σ τ η ς , 1993. Σελ. 48.

Π ο ίη σ η

| I

| I ι

ια την Έ ρ σ η Λ ά γ κ ε μπορείς ανεπ ιφ ύλακτα να πεις ό τ ι ε ίν α ι μ ια πρώτης τάξεως συγγραφέας κ α ι π ο ιή τρ ια , με π ρ ο σ ω π ικ ό ύφος κ α ι βιώ μ α τα βαθ ιά, με ενοράσεις μαγικές κ α ι μ α γευτικές, α λ λ ά προπαντός με ένα ζαλ ισ τ ικ ό λεξιλό γιο, ο λ ό δ ικ ό της έπειτα απ ό τόσες δ ι εισδύσεις σε κείμ ενα κ α ι εμπειρίες, σε τα ξ ί δια, θρησκείες, στα χ η μ ικ ά σ τοιχεία , την πέ τρα. Σ ε αυτό το λεξ ιλό γιο πά ν ω από όλα , οφ είλει ό χ ι μ ό ν ο ν το ότι βλέπει τα πρ άγματα από μ ια ά λ λ η πά ντα σ κ ο π ιά , α λλά κ α ι ότ ι έτσ ι ακρ ιβ ώ ς τα εκφράζει, τα διατυπώ νει. Η ε κφ ρ αστική της, λ ο ι πό ν, αυτός ο πυ ρήνας της δημιου ργ ίας της, ε ίν α ι μ ια εκλογικευμ ένη τρέλα. Μ ια μό λ ις συγκα τάβα σ η προς την τρέχουσα λο γ ικ ή . Π ο υ κ α ν έ ν α «τελι κό πρ ο ϊόν» της δεν την παγιδ εύει. Αντίθετα, σ υσσω ρεύει σ α ν ηλεκτρ ικ ή πρ ίζα, κ ι ότα ν έρθει η ώρ α που η σ υσ σ ώ ρ ευσ η αυτή θα α ναλυ θεί στο χαρτί, η π ρ άξη της συγγραφής π ρ ο κ α λ ε ί χρώ ματα, σ πινθήρες κ α ι συγκρούσεις, συγγένειες α νο ρθ ό δοξες γ ια τούτο απολαυ στικές, ενώ κ α ι π ά λ ι τα ό ρ ιά της μετα τοπίζονται εκεί που ε υ ρ ίσ κει ή α ν α ζητεί. Τ ο ά νο ιγ μ ά της προς τον κ ό σ μ ο ε ίν α ι συνε χές κ α ι διψ α σ τικό . Ο νους της π λ α ν ά τ α ι ό χ ι μεθο δ ικά ώ στε να ω ρ ιμ ά σ ει, ν α βαρύνει, α λ λ ά με ένα ά φεμα προς τη σ α γή νη που εκπέμπει το εκάστοτε α ντικείμενό της. Κ ι ότα ν αποσύρεται, ενεός π ά ντοτε, πάντοτε έκθαμβος κ α ι πα ιδικ ός , ρ ίχ ν ε ι σε αράδες ψ ήγματα κ α ι μυ σ τ ικ ά της περιπέτειας, όσ τρ ακα κ α ι ξύλα γεμάτα π ίσ σ α . Η Έ ρ σ η Λ άγ κε ε ίν α ι ό ,τι καλύτερο μπ ορ ε ί ν α ευχηθεί κανείς για έ ναν συγγραφέα- ένας ά νθρω πος που βαδίζει εμπρός. Έ χ ω σ τα χ έρια μου την π ο ιη τ ικ ή της συλλο γή «Χ αλκός » , με μ ια εξω φ ρ ενική πρ άγμ ατι α φ ιέρ ω σ η: «χωρίς ν α ε ίμ α ι πο ιή τ ρ ια ». Δ ή λ ω σ η που α ν τ ι

π α ρέρ χομ αι, κ α ι για τ ί μαντεύω με σ υ γ κ ίν η σ η τί διαφ α ίν ε τ α ι π ίσ ω απ ό αυτή τ η ν ά ρ ν η σ η , κ α ι για τί κ α ι η Λ ά γ κ ε όπως κ ι εγώ γνω ρίζει άρ ισ τ α τ ί ε ίν α ι π ο ίη σ η κ α ι πού κ α το ικεί. Θ α πω αμέσω ς ό τ ι ε ίν α ι τα καλύτερό της π ο ιή ματα. Κ αλύτερα κ α ι από αισ θ η τ ικ ή ς απόψεως κ α ι απ ό απόψεως περιεχομένου. Ε π ιπ λ έ ο ν , υπάρχει εδώ μ ια π ρ αγμ ατο πο ιημ ένη απλότητα, μ ια αμ εσό τητα κ α ι συγχρόνω ς υπ άρ χει σπαρ αγμένη κ α ι σ π α ρ α κ τ ικ ή η π α ρ ο υ σ ία της πο ιή τριας.

Υψώ νομαι, ότι υπήρξα άνθρωπος κι ανθρώ πινα πόνεσ α Κρυώνω σ τα φ τη νά τη ς πό λη ς κλαδιά Τα δω μάτια μόνα. Α , να Σ ’ υποπτευόμουνα η λια υγή ηλιότροπο ηλιόθω ρο η λιό λο υστο και σ τα μ α λλιά χαλκό. Π ά τα γες πάνω μ ου και γω σ ε σ ήκω να μ ε σ π α τά λη κυττάρω ν Ε κείνη λ ά μες λεπ τές φωτιά σ τ ο ν αέρα καρφω μένες σ το σώ μα γύρζε α ργά ερω τευμένα σ ε κάθε κ ύτταρο και ά λλο πόνο. Κ α ι τα ε ξ α ίσ ια ελεγεια κά « Σ ελη νιακά» , ό λα ανεξαιρέτως τα «Θ εϊκά», σ α ν θέση κ α ι κατάφ ασ η επιτέλους μέσ α σ τη β α σ α ν ισ τ ικ ή δ ια ν ο η τ ικ ή της πε ρ ιπ λ ά ν η σ η , τ’ « Α νθρ ώ π ινα » , τέλος, με το ε ξαί ρετο «Τ α σ χήμ ατα του εγώ» με το λυτρω τικό « Π ά θος» κ ι ε κ είνο ν τον σ τίχο τον συντρ ιπ τικό: «ερπετ ικ ά σε ποθώ »!, τους Π ολιτισ μού ς , το Τ σ ίρ κ ο . Σ ε τέτοιο βαθμό εσωτερικής συνειδητότητας κ α ι α ν τ ισ τ ο ιχ ία ομ ιλ ία ς, με το πνεύμα κ α ι το σ υ ν α ίσ θ η μ α συγχρόνω ς ν α διαπερ νούν τα πάντα δεν είχε φ θά σει η π ο ιή τ ρ ια ποτέ ώς τώρα.

Γ ιολάντα Πέγκλη

επιλογή ΠΛΑΙΣΙΟ —

Μ ετά οπτό πέντε περίπου αιώ νων υποταγή στους Σέρβους και τους Τούρκους, η Βουλγαρία απέκτησε την ανεξαρτησία της το 1870. Η καθεστωτική αυτή μεταβολή, προκάλεσε -ή ευνόη σ ε- όπως ήταν φυσικό, πολιτι κές, οικονομικές και κοινωνικές αλλαγές. Παρόλο που, μέχρι το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο παρέμεινε μία αγροτική, κατ' εξοχήν, χώρα, η πατριαρχική ζωή της υπαί θρου κλονίστηκε, καινούριες αξίες πήραν τη θέση των π α λιών. Αυτές ακριβώς οι μεταβολές περιγράφονται ρεαλιστικά στο βιβλίο του Ελίν Πελίν «Οι Γέρα κες», μέσα απ ό την εξιστόρηση της ζωής μιας κλειστής, π α τριαρχικής οικογένειας καλλιερ γητών στις αρχές του αιώνα. Η οικογένεια του γεροΓιορντάν του Γέρακα, απ ό τις πιο πλούσιες στο χωριό, ζούσε με αυστηρή τάξη και αρμονία. Μετά, όμως, απ ό το θάνατο της γυναίκας του, της κυρα-Μάργκα, ο κάθε ένας από τους τρεις γιους, τις νύφες και τα εγγόνια τους άρχισαν να φανερώνουν το πραγματικό τους πρόσωπο. Η ζήλεια και οι καυγάδες κυριάρχη σαν στις μεταξύ τους σχέσεις, μέχρι την ολοκληρωτική κατα στροφή. Η υπέρμετρη φιλαργυρία του μεγάλου γιου, η οκνηρία και τα μεθύσια του δεύτερου, οι μικρό τητες και οι αψιμαχίες μεταξύ των γυναικών τους δηλητηρίαζαν τη ζωή όλων, αλλά, το χειρό τερο, δημιούργησαν γύρω τους και αθώα θύματα. Η Έλκα, η γυναίκα του τρίτου γιου, του Πάβελ, ζούσε μέσα στη μοναξιά και την περιφρόνηση όταν εκεί νος - ακολουθώντας το π α ράδειγμα ενός μεγάλου πο σοστού ανθρώπων της εποχής του - εγκατέλειψε τους κατοί-

πεζογραφία Ε Λ ΙΝ Π ΕΛΙΝ: Οι Γέρα κες. Μετάφραση: Ηλέκτρα Κρυσταλλίδου. Αθήνα, G u te n b e r g , (σειρά: «Λογοτεχνία για νέους») 1992. Σελ. 109.

κους και τη ζωή του χωριού για να αναζητήσει την τύχη του στις πόλεις. Ταυτόχρονα, ο γεροΓιορντάν έβλεπε τη ζωή του να αναποδογυρίζεται, ενώ π ια βά διζε προς το τέλος της, και τα παιδιά του να τον περιφρονούν. Η κλοπή των χρυσών λιρών του και η αρρώστια της Έλκα ήταν τα τελειωτικά χτυπήματα για την οικογένεια του Γέρακα, καθώς σήμαναν την έλευση του μίσους και του θάνατου. Ήδη απ ό την αρχή του βι βλίου, ο συγγραφέας περιγράφει τη σκληρή ζωή της Βουλγαρικής αγροτικής κοινωνίας, εκείνο όμως που κυριαρχεί στο κείμενό του είναι οι εικόνες του ήλιου και, κυρίως, της ανατολής. Με . αυτόν τον τρόπο υπογραμμίζει ότι έχουμε να κάνουμε με ένα λαό που ποτέ δεν χάνει την ελπί δα και την αγάπη του για τη ζωή. Κατά τη διάρκεια της αφή γησής του, ο Πελίν μας π α ρουσιάζει τα στάδια της αμ φισβήτησης και της σήψης του πατριαρχικού τύπου οικογένει ας, αλλά και την ταυτόχρονη κα τάλυση αξιών όπως η αυστηρό τητα, η υπακοή, η εμπιστοσύνη, ο σεβασμός. Καθώς το βιβλίο πλησιάζει στο τέλος του, σε ένα αποκο ρύφωμα λυρισμού και ρεαλι σμού, ο Πελίν μας αφηγείται την πάλη του γερο-Ματέι για τη μα

νιασμένη φύση στην προσπάθειά του να αποτρέψει την Έλκα απ ό το να αυτοκτονήσει. Εδώ, πια, οι εικόνες αλλάζουν. Ο θά νατος είναι ήδη εκεί, μέσα τους: «Στον ουρανό κυνηγιούνταν σαν τρομεροί δαιμόνοι τα μαύρα σύν νεφα. Για μια στιγμή σχιστήκανε και μέσ' από κει κοίταξε η παγω μένη, νεκρόχλωμη μορφή του φεγγαριού, φωτίζοντας το σιγασμένο χωριό». Οι περιγραφές της φύσης, αλ λά και οι διάλογοι μας δίνουν τη δυνατότητα να αισθανθούμε την ευτυχία και τη δυστυχία στην ψυχή αυτών των ανθρώπων. Η περιγραφή των χαρακτήρων τους, όμως, είναι σε πολλά ση μεία ελλιπής και απλοϊκή, καθώς άλλωστε χρησιμοποιούνται γι' αυτόν το σκοπό στερεοτυπικές ιδέες. Παρ' όλ' αυτά, όμως, η αφήγηση του Ελίν Πελίν πραγμα τοποιεί το σκοπό της: μας π α ρασύρει σ ' εκείνη την εποχή και, ταυτόχρονα, μας κάνει ν' αναγνωρίσουμε σε αυτήν στοι χεία πανανθρώπινα. Η αγάπη και το μίσος, η ζήλεια και η αυταπάρνηση, η περιφρόνηση και η μεταλοψυχία, η ανάγκη του άλλου και το δόσιμο, ο πόνος και η ελπίδα υπάρχουν σε κάθε κοι νωνία και σε κόϊθε εποχή. Το βι βλίο «Οι Γέρακες» εκτυλίσσεται μέσα από όλες αυτές τις αντιθέ σεις και αυτό για τί αναφέρεται στην ίδια τη Ζωή, στον Ανθρω πο. Ο απλός αλλά και ζωντανός λόγος του κειμένου, μαζί με το εξώφυλλο, το διακοσμημένο με ένα τμήμα του υπέροχου πίνακα του Βίνσεντ Βαν Γκογκ «Σταροχώραφο», αποτελούν δύο πολύ σημαντικά πλεονεκτήματα αυτής της γενικότερα, πολύ προ σεγμένης έκδοσης. Ευδοξία Σττυριδάκη

ετηλογη

πέραν των συμπληγάδων ΓΙΑ Ν Ν Η Σ Φ ΙΛ Η Σ. Πέραν των συμπληγά δων, Α θήνα, Ε ξ ά ν τ α ς , 1991. Σελ. 188.

Π εζο γρ α φ ία

πλη θώ ρ α τω ν τόσ ω ν εκδόσ εω ν από τόσους πολλούς εκδοτικούς οίκους, π α ρο υσ ιάζει το τεράστιο πρ ό β λημ α της σω στής α ξ ιο λ ό γ η σ ης έργων, κυρίω ς λογ οτεχνικώ ν. Π ο λ λ ά ε ί ν α ι τα β ιβ λ ία εκείνα που κάτω από το βάρος τω ν κ α ιν ο ύ ρ ιω ν χ ά νο ν τ α ι π ρ ιν ν α π ρ ο λ ά βουν ν α δο υν την κρ ιτ ικ ή που τους αξίζει. Α υ τή τη ν τύχη είχε ένα από τα π ιο σ η μ α ν τ ικ ά έργα της περασμένης χρο νιάς, Π έρ α ν των Σ υμπλη γάδω ν του Γ ιά ν ν η Φ ίλ η , που δημοσ ιεύθηκε τον Ν ο έμ β ρ ιο του 1991, από τις Ε κδόσ εις Εξάντας. Ο Γ ιά ννη ς Φ ίλης, καθηγητής Σ υσ τη μάτω ν Π α ραγωγής του Π ολυ τεχνείου Κρ ήτης, έγινε γν ω στός ό χ ι απ ό τις πο ιη τικές του εκδόσεις που μ ά λ ι σ τα δ ια κρ ίθ η κα ν, α λλά από τη σ οβ αρ ή ο ικ ο λ ο γ ι κ ή του μελέτη με τίτλο Η Τελευτα ία Π ν ο ή του Π λα νή τη , 1984, εκδόσεις Μ π ο υ κ ο υ μ ά ν η . Σ τ η ν ε π ισ τη μ ο νική αυτή εργασία με απ λ ή κ α ι σαφ ή γλώ σ σα π α ρο υσ ιάζει την τεχνολο γική κ α τάχρ ησ η που πρ ο κάλεσ ε τα αμετάκλητα ο ικ ο λ ο γικ ά π ρ ο βλήμ α τα που σ τοιχίζο υν τόσο στο πε ρ ι β ά λ λ ο ν όσ ο κ α ι σ την υγεία μας. Ε ίν α ι το β ιβ λ ίο που αφ ορά όλους μας, αφού π ια έχουμε επω μισ θ εί τις συνέπειες της «ανάπτυξης κ α ι της προόδου». Στο έργο αυτό ο συγγραφέας μάς π α ρο υσ ιάζει με κ α τ α π λη κτικά κατανο ητό τρόπο τα ε π ισ τ η μ ο ν ικ ά επιτεύγματα της εποχής μας κ α ι τα αποτελέσματά τους. Ο ι εκτεταμένες αναφορές κ α ι αναλύσεις της Ε λ λ η ν ικ ή ς πραγματικότητας κ ά ν ε ι το έργο α κ ό μη πιο σ ημ α ντικό . Σ το λογ οτεχνικό του έργο Π έρ α ν τω ν Σ υ μ π λ η γάδων, ο συγγραφέας εντυπω σιάζει με την

επιδεξιότητά του ν α περάσ ει από τον κ ό σ μ ο της επισ τήμη ς σ τον κ ό σ μ ο της φαντασίας. Η γνώ σ η του ό τ ι τέχνη σ η μ α ίν ε ι μεταμόρφ ω ση τω ν γνω σ τώ ν κατασ τάσ εω ν σε άγνωστες ε ίν α ι το στοιχείο που μετα β άλλει τ η ν επισ τήμη σε λογοτεχνία, κ α ι σ ’ αυτό φ υσ ικ ά σ υντελεί ό χ ι μό ν ο ο μύθος α λλά κ α ι η χ ρ ή σ η της γλώσσας. Σ κ λ η ρ ή , π υ κνή, π ο ιη τ ικ ή που πολλές φορές διακόπ τεται γ ια ν α επιτρέ ψ ει σ τ ον αναγνώ στη ν α σ υ νεχ ίσ ει τη γραφή στο ίδ ιο θέμα που θα μπορούσε τίτλος του ν α είν α ι: Η τελευταία π ν ο ή του ανθρώπου, αφού ο μύθος κ α ι η ανάπτυξη του έργου β ασ ίζοντα ι σ ’ αυτήν α κ ρ ι βώς τ η ν ανθ ρ ώ π ιν η κατάσ τασ η. Η σύγχυση, η μεγάλη σύγχυση της ανθ ρώ π ινη ς φύσης ε πικρατεί κ α ι επικυρώ νεται, φέρνει κατα στροφή. Ο Μ ύθος παρμένος από την πρό σφ ατη Ε λ λ η ν ι κ ή Ισ τ ο ρ ία του Β ' Π α γ κ ο σ μ ίο υ Π ο λέμ ου καταδύε τα ι δ ια χ ρ ο ν ικ ά κ α ι δ ια χ ω ρ ικ ά σ τ ην π α ν α ν θ ρ ώ π ι νη κ ατάσ τασ η. Ο χρόνος κ α ι η φορά του σ τριφ ο γυρίζουν στο κείμενο. «Κ ανένας χείμα ρος δεν γυρίζει π ίσ ω . Α υτός ε ίν α ι η λ ικ ία ς 50.000 χρόνω ν», (σελ. 24) κ α ι ο ένας από τους ήρωές του, ο Ά ρ η ς, «... ξανάβλεπε τη νύχτα που ά ρ χ ισ ε το πείραμα του μεγάλου κύκλο υ κ α ι 50.000 χ ρ ό ν ια αργότερα ο μεγάλος αδελφός τον πήρε...». Μ έ σ α σ ’ αυτό το χ ρ ο ν ικ ό π λ α ίσ ιο κ ιν ε ίτ α ι το έργο που η π λ ο κ ή ε ξελίσ σ εται κατά τη διά ρ κ ε ια της πρόσφ ατης ισ το ρίας μας, με πρωταγωνιστές τρεις άνδρες δ ια φορετικής η λ ικ ία ς κ α ι χ αρακτήρος. Α υ τ ο ί ο ι τόσο δια φ ορ ετικο ί άν θ ρ ω π ο ι θα δώ σο υν τη χ ρ ο ιά της α ν θ ρώ π ινη ς φύσης με βά σ η τα γεγονότα που διαρκώ ς επ α ν α λ α μ β ά ν ο ν τ α ι μέσ α σ τ ην αν θ ρ ώ π ι ν η ισ τ ο ρ ία , ε π ί 50.000 χ ρό νια .

ο έργο αρ χίζει με τ η ν εκτέλεση του νεαρότε ρου τω ν η ρ ώ ω ν , του Ο ρφέα. Ε ίν α ι ά ν ο ιξ η , η ομ ορ φ ιά της φύσης δ ια κ ρ ίν ε τ α ι από την περιγραφ ή του ή λ ιο υ κ α ι τις ανθισμένες αμυγδαλιές, ότα ν ξ α φ ν ικ ά διακόπτεται από «... το κρ άνος του Γερμανού στρατιώ τη...».

ετηλογη

Α υτός θα τον μεταφέρει στη θέση της εκτέλεσης την ώ ρ α που ο νεαρός ήρ ω ας σκέπτεται με ν ο σ τα λγία «... τους μα λακού ς μηρούς της πόρνης». Ο Ορφέας αντιπροσ ω πεύει τη φ λόγα της νεότη τας, τον ενθο υσ ια σμ ό κ α ι τ η ν π ρ ο θυ μία της θυσίας υπέρ τω ν μεγάλω ν ιδεών. Η επαναφ ορά σ την ώ ρ α της εκτέλεσης αργότερα, στο κείμενο, επιδεικνύει αυτό το χαρ α κ τ η ρ ισ τ ικ ό του Ο ρφέα, ενώ σ υ μ πλη ρώ νετα ι η σ κ η ν ή με τ ην ψ υ χικ ή σύγ χυσ η τω ν σ υ γχ ω ρ ιανώ ν του, μ ια σ κ λ η ρ ή αναφ ο ρά στη φ ύση τω ν ανθρώ πω ν. «Ο ξερός ήχο ς τω ν του φ εκιώ ν ακο ύσ τηκε στις αμυγδαλιές κ α ι έσβησε χ ω ρ ίς ν α ξεπεράσει τη ν κορυφ ή του λόφ ου, αφού ήτα ν μ ο ιρ α ίο να ξεχαστεί σ ύντο μα κ α ι ν α μ η ν αγ γίξ ει ούτε τα ρυτιδ ίσ ματα της θ ά λασσ ας κ α ι ο ι χ ωριάτες σ κ ό ρ π ισ α ν με τον άγριο φ όβο ριζωμένο μέσ α τους κ α ι μ ια αμαρτω λή κ α ι πρω τόγονη ικ α ν ο π ο ίη σ η κά π ο ια ς άγριας περιπέτειας...», αυτή «η πρω τόγονη ικ α ν ο π ο ίη σ η » της «άγριας περιπέτειας», καθώ ς επίσ ης ο μέγας φόβος του θα νάτου π α ρ α κινο ύ ν τον άνθ ρω π ο σ τ ην αναζήτη σ ή του. Ο ι εκτελέσεις, παρμένες απ ό τ η ν ισ τ ο ρ ία , μας επισφραγίζουν τη ν α λη θινό τητα του θέματός του. Ο Δ ήμος, ο δεύτερος ήρ ω ας του έργου, μεγαλύ τερος από τον Ορφ έα, αναζητά τ η ν ταυτότητά του α νάμ εσα στον Θ εό κ α ι τη γυ να ίκα . Π ρ ώ η ν παπάς, με βαθ ιά γνώ σ η του α νθ ρώ π ινο υ πεπρωμένου, π α γιδεύεται σ τον π ο λ ιτ ικ ό κ ό σ μ ο της Ε λ λ η ν ικ ή ς πραγματικότητας κ α ι δ ο λοφ ο νείται με τον σ κ λ η ρότερο τρόπο που ο λόγος της λογοτεχνίας μ π ορ εί ν α εκφράσει. Φ οβερή, α λ λ ά α λ η θ ιν ή , ε ικ ό ν α πα ρ μένη από την ισ το ρ ία της υπ αίθρου αμέσω ς μετά τον π όλεμο. ( Κ α ι ο Γ ιώργος Μ ιχ α η λ ίδ η ς στο έργο του η Π ύλ η περιγράφ ει αυτή τη ν αγριότητα).

τρίτος ήρωας, ο Ά ρ η ς, που αναζητά την ταυτότητά του στα τ α ξίδ ια, στον έρωτα, σ την τέχνη της δουλειάς ε ίν α ι ο π ιο φ ιλ ο σοφ ημένος. Α υτός μας μεταφέρει σ τον π ό λεμο στη Μ έ σ η Α ν α τ ο λ ή , όπου ο ι άν θ ρ ω π ο ι «π ολεμ ού σ αν την νεκρή έρημο... κατα σκευάζοντας χ ιλιάδ ες τόνους γυαλί, σ κοτώ νοντας χιλιάδ ες φ ίδ ια, σ κορ πιού ς, αράχνες κ α ι ά λ λ α ζω ν τανά που τους πήρε εκατο μμ ύρ ια χ ρ ό ν ια ν α μ ά θο υν ν α ζουν σ την έρημο κ α ι γ ια μ ια μό νο σ τιγμή για ν α εξαφ ανισ τού ν από τ η ν κ ο ρ ω ν ίδ α της δ η μ ι ουργίας» (σελ. 100). Η γνώ σ η της σκληρ ότητας του πο λέμο υ μέσ α απ ό τη ν ανθ ρ ώ π ινη φ ύση κ α ι σ ύγχυση κ ά ν ε ι το θάνατό του α κό μ η π ιο τραγικό. Ο θάνατός του ε ί ν α ι αργός. Ε ίν α ι ένα ήρεμο ξεψ ύχισ μα ο λ ό κληρ η ς της ανθρωπότητας. Ο κάθε ένας από αυτούς μεταφέρει τον πό λεμο

σε μ ια διαφ ορ ετική διά σ τ α σ η που κ α ι ο ι τρεις μα ζί δίν ου ν την ο λ ο κ λ η ρ ω μ έ ν η φ ύση του. Κ α ι ο ι τρεις, σ α ν κ ο ιν ο ί χαρακτήρες, σ υ ν α ν τ ιώ ν τ α ι σ τ ην μ ν ή μη. « Γ ια τ ί δεν είμαστε τίποτα περισσότερο από μερικές μνήμες» κ α ι α λλο ύ π ά λ ι με δ ια κ ρ ιτ ικ ό στυλ της γραφής του λ έ ε ι«... ότα ν η μ ν ή μ η κ α ι τίπο τ’ ά λ λ ο λιγότερο ή περισσότερο, η σ π η λ ιά σ κ ο τεινή του Π λ ά τ ω ν α χω ρίς ελπίδα κ α ι ο ι άνθ ρ ω π ο ι από γραμμές, νεύρα κ α ι φλέβες κ α ι τίποτα ά λ λ ο περισσότερο πα ρά μό νο ότα ν η μ ν ή μ η . Η μν ή μη . Ό τ α ν » (σελ. 75).

Λ/ '|

μ ν ή μ η ε ίν α ι ο εσωτερικός τους κόσ μ ος γεμάτος έρωτα κ α ι πάθος γ ια τη ζωή, ενώ ο εξωτερικός ε ίν α ι π α ραδομένος στις ανθ ρώ π ινες φάσεις της «... αγνωσίας... αφασίας... I αμ ν ησ ία ς , (ο μέγας λευκός θάνατος...)» κ α ι ό λ α αυτά σ το λ ισ μ έ ν α από «την αυτοσπο υδ αιό τητα κ α ι εγωισμό»... αφού ε ίν α ι πρ ο ορ ισ μέ ν ο ο άνθρω πος ν α πεθάνει από δ ι κ ή του θέ λ η σ η κ ι ακ ό μ η διερω τάται αν θα πά ρει σ τον τάφο του ό,τι υπάρχει γύρω του, αυτός ο νεα ρός ε π ιλ ή σ μ ω ν , αυτάρεσκος, εγωκεντρικός, εφευρέτης θεών κ α ι δια β ό λ ω ν , τυφλός σ τ ην ομ ορ φ ιά που η τύχη του ά π λω σ ε σ τα πόδια...» (σελ. 102-103). Τ α σ ύμ βολά του «η σ κ ό ν η που διαρκώ ς (σ α ρ ώ ν ε ι τις μεγάλες πεδιάδες...)» (σελ. 62) «η θύελλα, ο άνεμος» συντο νίζου ν το θέμα. Ε κ ε ίν ο όμω ς που το πλουτίζει ε ίν α ι ο αφ η γημ ατικός τρόπος. Κ υ κ λ ικ ή γραφή που διογκώ νεται με ισ το ρικές α ν α φορές γ ια ν α π ε ρ ιλάβ ει ο λ ό κ λ η ρ η την αν θ ρ ώ π ιν η εξέλιξη. Η χ ρ ή σ η της γλώ σ σ ας σ τ ην Α γ γ λ ικ ή , Λ α τ ιν ικ ή , Γ ε ρ μ α ν ικ ή , α κ ό μ η τα διαγράμματα π α ρμ ένα από διάφ ορ α μν η με ία , ο ι αναφορές στη Δ υτ ικ ή κ α ι Α ν α τ ο λ ικ ή φ ιλ ο σ ο φ ία δίν ου ν την ει κ ό ν α του ο λ ό κληρ ο υ. Π υ κ ν ό έργο, π λ ο ύ σ ιο σε σ κ έ ψ η κ α ι αν ά λ υ σ η , π ικ ρ ό στη δ ια π ίσ τ ω σ ή του, ε ιρ ω ν ικ ό , α λ λ ά κ α ι σ τοχ α σ τικό α π οδ ίδει έντονα τη ν αν θ ρ ώ π ιν η π ο ρεία κ α ι μ ο ίρ α. Ο σύγχρονος, η μεγάλη φθορά, κυρ ια ρ χ εί στο έργο σε ο ρ ιζό ντια κ α ι κάθετη γρ αμ μή.

I I

Δέσποινα Λαλά Κ ριστ

ετπλογη

η νήσος των Βαλκανίων Β ΙΝ ΤΟ ΣΑ Β Σ Τ ΕΒ Α Ν Ο Β ΙΤΣ. Η νήσος των Βαλκανίων. Μ τφρ. Γκάγκα Ρόσντς. Αθήνα, Ε σ τ ί α , 1993. Σελ. 177.

Π εζο γρ α φ ία

εν έχει σ η μ α σ ία από τ ί θα πεθάνεις, από αρ ρώ στια, από έλλειψ η φ α ρ μάκω ν, από σ φ α ίρ α ή από χειρ οβ ο μβ ίδ α. Ό π ω ς κ α ι να ’ν α ι θα πεθάνεις από θάνατο» (σελ. 150). Α υ τό θα μπορούσε ν α ε ίν α ι κ α ι το m o tto της «νή σ ου τω ν Β α λ κ α ν ίω ν » , του δεύτε ρου τόμου της τρ ιλογίας του Στεβάνοβιτς, που φέρει τον γενικό τίτλο «Τ ο χ ιό ν ι κ α ι τα σ κυλιά ». Ο πρώτος τόμος της τριλογίας, το « Χ ιό ν ι σ την Α θ ή ν α » , είχε εκδοθεί από το « Π α ρ α σ κή νιο » π ρ ιν απ ό ένα χρό νο, ενώ αναμ ένε τ α ι ν α κ υ κλο φ ο ρ ή σ ει σύντο μα κ α ι ο τρίτος. Ο ι δύο π ρ ώ το ι τ ό μ ο ι ε ίν α ι ένας σπαραγμός, γραμμένος, θαρρείς, με α ίμ α κ α ι ιδρώ τα, γ ι’ αυτό που σ υνη θίσ α μ ε να λέμε, π ιθ α ν ό ν ελλείψ ει κ α λ ύ τερης έκφ ρασης, το δρ άμα της Γ ιο υγκο σλα β ίας. Η αναφ ο ρά στα εκεί γεγονότα ε ίν α ι τόσο έντονη, τόσ ο άμ εση που τα μυθιστο ρ ήμ ατα του Σ τεβ άνο βιτς, σε άλλες εποχές, θα ο νο μα ζό ντου σ αν σ ίγο υ ρα στρατευμένη τέχνη, στρατευμένη σ τ ην κ α τ α δ ίκ η του πολέμο υ. Ε π ειδ ή όμως η στράτευση ε ίν α ι μ ια πο λύ παρεξη γημ ένη έ ν ν ο ια γ ια τ ί έχει σ υχνά συνδεθεί με την κ α κ ή γραφ ή, αρ κ ε ί ν α αναφερθεί ότι «Η νήσ ο ς τω ν Β α λ κ α ν ίω ν » ε ίν α ι ένα κείμενο κραυγής τόσο δυνατό κ α ι αποτελεσ ματικό, ό σ ο το φ ιλ μ κ α ι β ιβ λ ίο «Ο Τ ζόννυ πήρε το ό π λ ο του» του Ν τ ά λτον Τ ρ ά μπ ο. Η μυ θο π λ α σ τ ικ ή μέθοδος ε ίν α ι ιδ ιαίτερ α περ ίπ λοκη , σε βαθμό που ενώ ο αν α γν ώ στης π ρ ο σπ αθ εί από την αρ χή, σχεδόν, του β ιβ λ ί ου, να ξεχω ρίσει, να ξεδιαλύνει τους ήρωες, αυτοί ό λ ο κ α ι περ ιπ λέκοντα ι κ α ι δ ια λ α ν θ ά ν ο υ ν σε κ ά ποιες άλλες σελίδ ες ή π ρ ό σω πα, ώ σ πο υ αναγκάζε

τα ι ν α απ ο φ α σ ίσ ε ι π ρ ιν απ ό τ ην άμ εση πα ρέμ βα σ η του συγγραφέα, ότ ι ό λ ο ι ο ι «κα κ ο ί» ε ίν α ι ένα κ α ι το αυτό π ρ ό σ ω πο , ταυτίζονται με το θάνατο που καρ α δ ο κ ε ί π ίσ ω από τ η ν π λά τη μας. Ο Στεβάνοβιτς είχε δ η λ ώ σ ε ι σε μ ια συνέντευξή του στο «Δ ιαβά ζω », στις 11/11/92, ό τ ι είχε κάποτε απ ο φ α σ ίσ ε ι ν α χ ρ η σ ιμ ο π ο ιή σ ε ι όλες τις λέξεις της Σ ε ρ βικής γλώ σ σ ας κ α ι ό τ ι ο ι γ λ ω σ σ ο λ ό γ ο ι υ π ο στηρ ίζου ν ότι έχει χ ρ η σ ιμ ο π ο ιή σ ε ι τέσσερις φ ο ρές περισ σότερες λέξεις απ ό οπ οιονδ ήπ οτε ά λ λ ο Σ έρ βο συγγραφέα. Σ τα δυο μυ θιστο ρ ήμ ατα που έχουν κυ κ λ ο φ ο ρ ή σ ε ι σ τα ε λ λ η ν ικ ά , αυτό που εντυπω σ ιάζει τ ον α ναγνώ στη δεν ε ίν α ι ο λεκτικός πλούτος, α λ λ ά η λ ε κ τ ικ ή α κ ρ ίβεια. Ο ι φ ράσεις ε ί ν α ι μικρές κ α ι κοφτές, μπ ήγ ον τ α ι μ έσ α του σ α ν μ α χ α ίρ ι, σε βαθμό που η ανά γν ω σ η καταντάει επώ δυνη. Ο συγγραφέας φ α ίνετα ι ν α π α ρ α κ ο λ ο υ θεί τη σ κέψ η της μο ν α δ ικ ή ς πρ ω ταγω νίσ τρ ιας της « νή σ ου τω ν Be λ κ α ν ίω ν » , που ε ίν α ι κατά κ ά π ο ιο ν τρόπο κ α ι αυτιί συγγραφέας μ ια κ α ι τ η ν α ν α κ α λ ύ πτουμε μ έσ α αν.ό τις σελίδ ες του ημερ ολο γίο υ της: « Σ κέφ το μαι εκείνους τους εξερευνητές τω ν πό λ ω ν που έμε ιν α ν κάτω από τα χ ιό ν ια κ α ι τ ον πά γο περ ιμένοντας τους σωτήρες τους, ενώ ήξε ρ α ν ότι περ ίμεν α ν τον θάνατο. Έ γ ρ α φ α ν με κοφτές φ ρ ά σεις, ό λ ο κ α ι συντομότερες· στο τέλος έ μειναν μό ν ο τα γεγονότα, ημ ερομηνίες, θερ μ οκρ ασ ία, π ο σότητα τρ οφ ίμ ω ν, πλη ρ οφ ο ρίες γ ια τα κρ υο παγή ματα, μό ν ο τα γυμνά ο υ σ ια σ τ ικ ά , χ ω ρ ίς ρ ήματα κ α ι επίθετα» (σελ. 105). Μ ερικές φορές μ ά λ ισ τ α ο πό νος γ ίνετα ι τόσ ο βαθύς πο υ θέλεις ν α δια κ ό ψεις, ν α ξεφύγεις απ ό αυτό το μαρτύριο. « Α π ό μας θα με ίν ο υ ν ελ ά χ ισ τ ο ι, α λ λ ά από αυτούς δεν θα με ίν ε ι κανείς» (σελ. 75), λέει κά π ο ιο ς «ήρωας». Ο συγγραφέας, μερικές φορές, μ ο ιάζει ν α έχει βαλθεί ν α «ξεκάνει» τ ον α ναγνώ στη για τ η ν α δ ιαφ ορ ία του σ ’ αυτόν τ ον κ α θ ’ ό λ α Β α λ κ α ν ικ ό π ό λεμο που ξετυλίγεται μπ ρ οσ τά στα μ ά τ ια του μέσ α απ ό τις τηλεοπτικές εικόνες, πρ άγμ α που δεν εμποδίζει κ α ν έ ν α ν α σ υ νεχίσ ει το βρ αδινό του φαγητό ή να α λ λ ά ξ ε ι κ α ν ά λ ι κ α ι ν α πα ρ α κ ο λ ο υ θ ή σ ε ι το αγα πη μ έ ν ο του σ ή ρ ια λ .

επιλογή

------------------------------------------------------

Η δομή της «νήσου τω ν Β α λ κ α ν ίω ν » ξεδιαλύ νεται από τα περιεχόμενα. Ό π ω ς κ α ι το « Χ ιό ν ι σ την Α θ ή να » κ α ι το μυθιστόρ ημα αυτό ε ίν α ι χ ω ρ ισ μένο σε φωνές, εκ τω ν ο π ο ίω ν η πρώτη ε ίν α ι γυ ναικεία κ α ι όλες ο ι υπόλοιπες αντρικές. Η πρ ώ τη φ ω νή, είν α ι ένα είδος ημ ερολογίου που κρατάει μ ια γυ ναίκα, γύρω στα σ αράντα, κ α ι περιγράφει τη ζωή της (τον περισσότερο κ αιρ ό στο καταφ ύ γιο ) που σύντομα θα δια κοπ ε ί από τον κ α ρ κ ίν ο . Η πό λη που μένει δεν έχει όνο μα , θα μπορούσε όμως ν α ονομάζεται Σεράγεβο, Κ ρ ά ιν α ή οποιαδήποτε ά λ λη πολύπαθη πό λη (εάν δεν ήτα ν Β α λ κ α ν ικ ή θα μπορούσε, ας πούμε, να ήτα ν κ α ι η Βυρηττός). Η δεύτερη φ ω νή α νή κει στον πατέρα αυτής της γυναίκας, τον πρ ώ η ν πατέρα, όπως θα προτιμούσε ν α τον πούμε ο ίδ ιος. Αυτός ο π ρ ώ η ν πατέρας κ α ι πρ ώ η ν σύζυγος, φ ανατικός οπαδός του καθεστώ τος, έχει α ποκηρύξει γ υ ναίκα κ α ι κόρ η κ α ι α κ ο λουθεί πισ τά τις οδηγίες του Π ατέρα του Έ θνο υς . Η τρίτη φ ω νή ανή κει σε έναν «Α πό σ τολο » του λόγου του Δ ασκά λου , του αρχηγού μιας (παρ α)στρ ατιω τικής οργάνω σης που επίσης π α λεύει για την καθαρότητα του έθνους. Η τέταρτη, σε έναν Α μ ερ ικα νό φωτογράφο, γιο υγ κοσ λαβ ική ς καταγωγής, που η ζωή του όλη κυλά ει ανάμεσα στα διάφ ορα πεδία μ α χώ ν α νά τον κ όσ μ ο. Μ ε αυτό το ανθ ρώ π ινο υ λικό / δυ ναμ ικό, το β ιβ λ ίο δεν έχει ήρωες, ούτε κ α ν αντιήρωες, ε ίν α ι γεμάτο από ανθρώπους ταγμένους στο θάνατο. Ο ι «κα κ οί» του είν α ι αυθεντικο ί κ α κ ο ί, που δεν μπορούν να ελπίζουν σε τίποτα ά λλο παρά στο θάνατο που σκορπούν.

μνεία στο « Χ ιό ν ι σ την Α θ ή ν α » γίνεται μέσω τω ν τηλεφ ω νημάτω ν στη γυναίκα/πρω ταγ ω νίστρ ια από μ ια ά λ λ η γ υ ναίκα από την Α θ ή ν α που ζητάει τον πρόγονό της τον Α π ο σ τό λη , τον κα κό γιο του ζεύγους του προηγούμενου βιβλίου . Ο σκύλος που κυριαρχούσε κ α ι στο προηγούμενο β ιβ λ ίο κ α ι είχε τα ίδ ια χ α ρ ακτηρ ισ τικά με τον Α π ο σ τόλη, επανέρχεται κ α ι εδώ κ α ι ακο λου θεί όλους τους «ήρωες». Τ ο ν συναντάμε πρώτη φ ορά μα ζί με τη γυ ναίκα, τον ακολουθούμε σ την πορεία του από τον έναν «ήρωα» στον άλλο . «Π ού τρέφεσαι εσύ, άνθρωπε;», τον ρωτάει ένας από τους πρω τα γωνιστές, ο σκύλος αποδεικνύεται σ ω σ ία ς του α ν θρώπου, σ κ ιά , φόβος, κατασ τροφ ικό ένστικτο, β ία . κ α ι άνθρωπος μαζί, ώσπου σ ιγάσ ιγά αποκαλύπτεται πέραν πά σης αμφ ιβολία ς, ότι ο σκύλος είν α ι ο θάνατος. «Ο αέρας μυρίζει πυ ρκαγιά, καμ ένη σ άρ κα κ α ι ο σκύλος μου, σ αν

να ε ίν α ι κάπου κοντά, π ίσ ω από τη γω νιά κ α ι με περιμένει», λέει η άρρω στη γ υ ναίκα που το μόνο που πρ ο σμ ένει ε ίν α ι ο θάνατος. Ο σκύλος ε ίν α ι φ ίλος κ α ι το alte r ego όλ ω ν , για τί δεν έχουν τ ίπ ο τα ν α περιμένουν, σε τίποτα ν α ελπίζουν, παρά σ το θάνατό τους. Ο συγγραφέας μο ιάζει να παροτρύνει τον α ν α γνώστη ν α α ν ακαλύ ψ ει ή ν α κατασ κευά σει ν ο ή ματα. Γ ια παράδειγμα, π ο ιο ι ε ίν α ι ο ι δύο αρ χηγο ί που αναφ έρονται συχνά;

«Πρόεδρός μας» πρέπει ν α ε ίν α ι ο Μ ιλ ό σ ε βιτς μ ια κ α ι ο Στεβάνοβιτς διαφ ω νεί α ν ο ι χτά με τ ην π ο λ ιτ ικ ή του κ α ι μά λ ισ τ α στο μυ θιστόρημα αυτό αποδοκιμάζει κ α ι τους Έ λ λ η ν ε ς πο λιτικο ύς για τη σ χέση τους μαζί του: « Ό λ ο ι δραπέτευσαν, κρ ύβονται κάπου, στη φ ιλ ικ ή Ε λλάδ α, εκμεταλλεύονται την αγάπη που καλλιερ γούν εκεί γ ια τον Πρόεδρο». Ο Ά γγλος Λόρδος ίσ ω ς φωτογραφίζει τον Ό ο υ ε ν , ο καθηγητής θα μπορούσε να ε ίν α ι ο Κάρατζιτς. Ο ι προσπάθειες όμως πρ ο σδ ιο ρισμ ού των «κακών» δεν έχουν ου σ ια σ τ ικ ή σ η μ α σ ία σ ’ ένα μυ θιστό ρ η μα που λειτουργεί σ α ν κ αταδ ίκη ενάντια σε κάθε φ ιλο πό λεμο ή π α τριδ οκά πη λο μ ια κ α ι: « Τ ο ν τρε λ ό αρχηγό τον σ κοτώ νο υν αμέσως ο ι σ υμ πο λεμι στές του. Ο τρελός οδηγός σ κοτώ νεται στο δρό μο. Τ ο ν τρελό για τρό τον κλε ίν ο υν σε τρελοκο μείο. Μ ο ν ά χ α τον τρελό πρόεδρο για κ ά π ο ιο ν λ ό γο τον ακολου θο ύν ό λ ο ι μέχρ ι το τέλος, ως το θά νατο κ α ι μετά το θάνατο» (σελ. 163). Α ν ά λ ο γ η σύγχυση επικρατεί σε κά π ο ιο βαθμό κ α ι σε σχέση με το θρήσκευμα ή την καταγωγή τω ν ηρ ώ ω ν. Η μητέρα της κοπέλας ε ίν α ι κ α θ ο λ ικ ή , ο πατέρας νεοφω τισθείς ορθόδοξος κ ι ο εραστής-ακόλουθος του Δ α σ κά λου κάπ οιας θρησκείας - που δεν μ π ο ρεί ν α ε ίν α ι ά λ λ η από τη βαρβαρότητα - αναφέρει ότ ι «όπως η ίδ ια έλεγε, δεν ανή κε στο λ α ό μου από γ ε ννη σιμιο ύ της». Μ ε λ ίγ α λό γ ια στο σ ημείο αυτό ο αναγνώ στης μπορεί ν α θεω ρήσει ότι ο ακόλουθος του Δ ασκά λου , ε ίν α ι είτε Σέρβος / ορ θόδοξος, είτε κ αθ ολικό ς ή α κό μη θα μπορούσε να ε ίν α ι κ α ι Μ ου σο υλμ άνος. Ο ι αμφ ισ ημίες ε πιδιώ κ ο ν τ α ι από το συγγραφέα συνειδητά, για τί σε τε λευταία α νάλυ ση , ό λ ο ι ο ι δο λ οφ ό ν οι έχουν την ίδ ια θρησκεία, ό λ ο ι ε πιδιώ κου ν την εθνική καθ α ρότητα. Π α ρ ’ ό λ α αυτά, εάν μ ια εθνότητα φ αίνε τα ι ν α καταδικάζεται περισσότερο από τις υ π ό λ ο ι πες, αυτοί ε ίν α ι ο ι Σ έρ β οι, πα ρό τι - ή μ ά λ λ ο ν ακριβώ ς επειδή - ο συγγραφέας ε ίν α ι Σέρβος κ α ι καταδικάζει πρωτίστω ς τις βιαιότητες που προέρ χο ν τ α ι από τον δικό του λαό. Η ά λ λ η άμεση κ α ι συσ τη ματική κ αταδ ίκη που γίνετα ι στο β ιβ λ ίο ε ίν α ι η κ αταδ ίκη των μέσ ω ν

------------------------------------------------------ενημέρωσης. Ο κόσ μ ος έχει τόσο αποχαυνω θεί από τα σ ή ρ ια λ που του προσφ έρ ονται αφειδώς που η μα μά της ηρωΐδας με δυ σ κ ο λ ία πείθεται να κατέβει στο καταφύγιο μη τυχόν κ α ι χά σ ε ι κά π ο ιο επεισόδιο της αγαπημένης της σειράς. Η ζωή που παράγει η τηλεόραση είν α ι πολύ πιο «πραγματι κ ή» από το χάος του μα ινόμ ενου πολέμου, που αφ ή νει τα π ρ ό σω πα α σ υγ κίνητα κ ι αδιάφ ορα. Ο φωτορεπόρτερ ε ίν α ι η χειρ ότερη πλευρά του Τ ύ που, φωτογραφίζει τα α ίμ ατα κ α ι τα δράματα, χ ω ρίς δισταγμό, για τί αυτά θέλει ο κόσμος, αυτά επ ι ζητούν ο ι αναγνώστες. « Μ έ χ ρ ι αυτή τη στιγμή χ ρ η σ ιμ ο π ο ιο ύ σ α έγχρωμα φ ιλμ · αρέσουν ιδια ίτ ε ρα στους τηλεθεατές κ α ι στους αναγνώστες εφ η μερίδων. Ε ννο ώ το χρώ μα: το α ίμ α ν α ε ίν α ι κ ό κ κ ιν ο , το μάγουλο μελιτζανί, το δέρμα σκούρο όπως το χώμα» (σελ. 98). Ο ι στρατιώτες με το που ε ισ βά λλο υν σε κ ά π ο ια πό λ η ή κ τ ίρ ιο κυριεύονται α πό κατασ τρ οφ ική μα νία : « Μ ό ν ο τις τηλεοράσεις δεν πείραζαν... έτρεμαν μ η ν τους ξεφύγει κ ά π ο ια ε ιδ ική εκπομπή... άκο υγαν ασταμάτητα ειδ ήσεις , μέρα κ α ι νύχτα ακό μ α κ α ι τη σ τιγμή που πολεμού σ αν, όταν έτρωγαν, πάντα, παντού: σ α ν ν α τους ειδοποιούσε κάπ οιο ς γ ια το τι γ ινό ταν με κείνους τους ίδ ιους. Ο ι άνθ ρ ω π ο ι αυτοί ήτα ν κατενθ ο υσ ια σμ ένοι, άγρ ιο ι, τηλεκατευθυνόμενοι μέσω των ειδήσεων. Α ν κανείς τους έλεγε ότ ι δεν υπ ήρ χ αν π ια , ε ίμ α ι σίγουρος ότι θα εξαφανίζονταν» (σελ. 141). Ο ι ά νθ ρω π οι του καθεστώτος δεν μ π ο ρούν να ζήσ ουν χωρίς τηλεόραση. Μ ο ν ο λ ο γ ε ί ο πατέρας: « Τ ι να κά νω χωρίς τηλεόραση; Φ αίνεται ότι ο προδότης πήρε τη δικ ή του, κ ι αυτό τον κ ά ν ει α κό μη μεγαλύτερο προδότη» (σελ. 44). Η τη λεόρ ασ η χρη σ ιμεύ ει γ ια τη γενική προπαγάνδα κ α ι απ οχαύνω ση , α λλά κ α ι για τη σ τ ήρ ιξη της θρησκείας που ενώ ήτα ν ξεχασμένη για χ ρό νια, τώρα υποδεικνύει την εθνική καθαρότητα. «Υ πάρ χου ν παντού πλήθος παπάδες, κ α ι πιο πολύ στην τηλεόραση: ο ι εκκλησίες είν α ι σχεδόν άδειες, μέσα έχει ψύχρα κ α ι ψέλνο υν σ ιγανά κ α ι αργά» (σελ. 34). Τ ο ρ αδιόφ ω νο λειτουργεί ανάλο γα με τα υπ όλο ιπ α μ ίντια : « Ο ι ραδιο ερασιτέχνες μας δουλεύουν καλά... Βρίζουμε τέλεια ο ένας τον ά λ λ ον, σε αυτόν τον τομέα ε ίν α ι κ ι εκε ίν ο ι πολύ δυνατοί» (σελ. 112). Ε ξαιτίας τω ν m ed ia «...όλα αυτά δεν ε ίν α ι πα ρά μ ια ισ τ ο ρ ία γεμάτη θόρυβο κ α ι οργή κ α ι κάπ οιο ς τρελός τη λέει σε κουφούς κ α ι σε τυφλούς, μέσ α σε έναν κ όσ μ ο που ήρεμα κ α ι άνετα ζει δ ίπ λα στο θάνατό μας, π ίν ε ι τον κ α φέ του, διαβάζει εφημερίδες κ α ι αλλάζει πρόγραμ μα σ την τηλεόραση όποτε πα ρο υσ ιάζο νται ε ικ ό νες της δικής μας πόλης» (σελ. 111), λέει ένας από τους αφηγητές, παραφράζοντας κ α ι σ υ μ π λ η

ετηλογη

ρώνοντας ε π ικ α ιρ ικ ά τον σ α ιξ π η ρ ικ ό «Μ άκβεθ». Η έλλειψ η ή η πα ρ ο υσ ία των γυ ν α ικ ώ ν στο β ι β λ ίο ε ίν α ι καθ ο ρ ισ τ ικ ή . Ο φωτορεπόρτερ αναφ έ ρει ότι « ...ο ι γυναίκες αρχίζουν ν α κ λ α ίν ε μό λις πάω ν α τις φωτογραφίσω . Ό μ ω ς δεν φ εύγουν λες ότι πα ίρ ν ο υν πόζα κ α ι πα ίζουν κ ά π ο ιο ρόλο, πα ρ ’ όλο που τα δάκρυά τους ε ίν α ι αλ η θιν ά . Τ α δά κρυα του μεγάλου πόνου, από το φόβο τω ν ανδρών, κ ι από τη σ υνή θεια τω ν ανδρών» (σελ. 57). Η σ χέση των ηρ ώ ω ν με τις γυναίκες ε ίν α ι σχεδόν φ ροϋδική, μ ια πρ αγμ ατική ή φ αντασ τική γυ ναίκα τους σταματάει από τ ην ε κπλή ρ ω σ η τω ν σχεδίω ν τους, η σ χέση με τη μά να - μήτρα υποβ όσ κει π ά ντα κ α ι κατατρώει τις σάρκες τους, εκτοπίζει τη γυ ναίκα- Μ α ίρ ιλ υ ν , βρ ίσ κεται δίπλα, μπρος ή π ί σω από το θάνατό τους: « Τ ο ν τελευταίο κ αιρ ό όμως σ υναντάω κ ά π ο ια γ υ ναίκα όπου κ α ι ν α κ ι νηθώ στο δρόμο, δίπ λ α στο καμ ένο σ πίτ ι, δίπλα σ την πηγή, παντού. Μ ικ ρ ο κ α μ ω μ έ ν η , ούτε νέα, ούτε πολύ γριά, φοράει ολόμα υρ α ρούχα, σ α ν να πενθεί κά π οιο ν ... Ό τ α ν επιχειρώ ν α την π λ η σ ιά σω , φεύγει... Μ ε κ ά π ο ιο ν τρόπο κα τα λα βα ίνω ότι αυτή η γυ να ίκα ε ίν α ι η μητέρα μου...» (σελ. 1234). Ο ι άντρες ε ίν α ι σχεδόν πά ντα θάνατος για τ ί αυτοί έχουν τα όπ λα, αυτοί «χειρομβοβίζουν» τους αθώους. «... ο δικός μου κόσ μ ος ε ίν α ι απ ολύ τως αντρικός, φτιαγμένος από δύναμη, α ίμ α κ α ι θάνατο, κ α ι το σεξ μ π α ίν ε ι ανάμ εσα σ ’ αυτά» (σελ. 53). Ο ι μ ό ν ο ι άντρες που ξεχωρίζουν, δεν επιζούν, γ ίν ο ν τ α ι ολο καύ τω μα στον ανθό της η λ ι κίας τους για τ ί διαφ ορετικά δεν θα μπορ ο ύσ αν να επιζήσ ουν μέσ α σ ’ αυτόν τον δ ο λοφ ο νικό κ α ι κύ ρ ια α ντρ ικό κόσ μ ο.

Λ/

τέχνη δεν έχει κ α μ ιά θέση σε έναν τέτοιο χαοτικό κόσ μ ο, η μό ν η τέχνη που επιζεί ε ίν α ι αυτή που επικροτεί το καθεστώς. Ο πατέρας I πνέει τα μένεα ενάντια στον κυβ ισ τ ικ ό πίν α I κα, απ ομ ε ιν ά ρ ι του «προδότη», στον τοίχο του σ πιτιού του, στις οδηγίες για τα στρατό πεδα τω ν κρατου μένω ν υπάρχει η σαφής οδ ηγία «να μ η ν γράφ ουν πο ιή ματα» , «εμείς δεν έχουμε ανάγκη από συγγραφείς, εκτός από τους δικούς μας», διατρα νώ νει ο πατέρας. Ό ,τ ι γράφεται περνάει από λο γ ο κ ρ ισ ία : «Έ π ρεπ ε να διορ θώ σω το άρθρο του ανιψ ού. Ε ίχε γράψει πως ο ι δ ικ ο ί τους ήτα ν περισσότεροι. Δ εν μπορεί, εί πα. Π ά ν τ α ο ι δ ικ ο ί μας σ κοτ ώ ν ο ν τ α ι περισσότε ρο, με εξαίρεση το μέτωπο· εκεί τα πράγματα ε ίν α ι αντίθετα» (σελ. 78). Π α ρ ά λ λ η λ α μ ε ρ ικ ο ί συγγρα φείς επιβ ιώ ν ο υ ν κ α ι αναδ εικνύο νται από τον π ό λεμο: «Εμείς αποκτάμε στον πόλεμο εκείνο που

ετηλογη

-----------------------------------------------------

χάνουμε στη διάρκεια της ειρ ήνης, είπε ο συγγρα φέας μας που θα μπορούσε κάλ λ ισ τ α ν α ε ίν α ι αρ χηγός, αν δεν τον είχαν υποχρεώσει ο ι υψ ηλά ισ τάμ ενοι να γράφει βιβ λ ία για το λαό κ α ι για τους καλύτερους γιους του» (σελ. 116-7).

σ αγό νι του ν α μεταμορφώνεται σε μουσούδα, μαύρες τρίχες ν α φυτρώνουν παντού...» (σελ. 125). Ο ι μεταλλαγές φ θάνουν μέχρι την παρεν δυσία, όπως όταν ο φωτορεπόρτερ σ κοτώ νει την ερωμένη του Μ α ίρ ιλ υ ν κ α ι φοράει τα δακτυλίδια της «Εγώ ο τελευταίος πραγματικός φωτορεπόρ τερ, άνδρας, που ίσω ς γ ίνει γυναίκα». ι οικογενειακές σχέσεις έχουν καταστραφεί. «Η Ν ήσ ος των Β αλκα νίω ν» μεγεθύνει το δράμα Α ν τ ’ αυτών αναπτύσσονται κάποιες άλλες των Β α λ κ α ν ίω ν κ α ι μέσα από πολυδιάσ παση των σχέσεις-παρωδία των σχέσεω ν που υπάρ πρ ο σώ πω ν κ α ι τα σύμβολα (π.χ. το καφενείο χουν σε καιρ ό ειρήνης όπως αυτή του Δ ά «Ε υρώπη»), την ενασ χόλη ση με τη διαφορετικό σ καλου με τον Α π όσ το λο, του Θείο υ με τον τητα της έννοιας του χρόνου κ α ι της έννοιας της Α ν ιψ ιό , σχέσεις καθοδηγητή με καθοδηγού ισ τορίας κ α ι της πατρίδας - που εκλαμβάνονται μενο. Η ειρωνεία που υποβ όσκει σε όλο το κείμ ε διαφορετικά από την κόρη, τη μητέρα, τους υπό νο γίνεται έκδηλη στην αναφορά στις οικογενεια λοιπους «ήρωες» - τα Α ν ώ ν υ μ α (;) m o tto που κές σχέσεις: «Εδώ ο ι οικογενειακές σχέσεις ε ίναι προηγούνται/εισηγούνται το μυθιστόρημα κ α ι πραγματικά πολύ ισχυρές. Α ν δεν καταλήξουν σε «Τ α τέσσερα είδη του τέλους», έχει ίσως ένα μόνο έγκλημα, σ ημ α ίνει ότι δεν ε ίν α ι αρκετά στενές» μειονέκτημα: ένα διδακτισμό στον τόνο που προ (σελ. 146). Η ειρωνεία χ ρ η σ ιμο πο ιείται επίσης έρχεται από την απελπισ ία. Ο διδακτισμός όμως ευρέως σε ό,τι αφορά τα πρόσω πα του καθεστώ αυτός δεν είν α ι κ α ι τόσο άκαιρος σε μ ια εποχή τος που μένουν σε οδούς με ονομασίες όπως που: «ο ι απελευθερωτές κ α ι ο ι υπερασπιστές δεν «Αγνώστου Ή ρ ω ο ς» , ενώ ο ι πάσης φύσεως διαφέρουν εξωτερικά. Μ ό ν ο ο ι ίδ ιο ι ξέρουν με εξουσίες προσεταιρίζονται η μ ία την άλ λ η κ ι έτσι πο ιο τρόπο διαφέρουν. Μ πο ρε ί από τη μπόχα του η οδός «στρατηγών, [είν α ι] δίπλα στην οδό των μίσους, από τη μυρωδιά του αίμ ατος που έχει πο λιτικώ ν που είνα ι δίπλα στην οδό των αξ ιό λ ο απορροφ ήσει το πετσί τους· πιθανό ν αυτοί ξεχω γων αστυνομικών». Κυριότερος εκφραστής αυτών ρίζουν πο ιανο ύ ε ίν α ι το αίμα» (σελ. 62). των απόψεων είνα ι ο καθεστωτικός πατέρας/θείος που είχε πάρει μέρος κ α ι στον β ' Π αγκό σμ ιο Π ό Α π ό τα παραθέματα, ε ίν α ι πρόδηλο ότι ο Στελεμο: «Στον προτελευταίο πόλεμο πηγαίναμε με βάνοβιτς έχει ευτυχήσει μεταφραστικά κ α ι σ ’ τα πόδια, τώρα διασχίζαμε τα ερείπια μέσα σε αυτόν τον - δεύτερο τόμο - της τριλογίας του κ α ι οχήματα, μεγάλη πρόοδος». ότι ο ι δύο μεταφραστές (Λ εω νίδ ας ΧατζηπροδροΗ διάσ πασ η του Εγώ σε Εγώ κ α ι Ά λ λ ο , συμ μίδης κ α ι Γκάγκα Ρόσιτς σε πρώτο κ α ι δεύτερο βαίνει σε όλους τους άνδρες «ήρωες». Ο Γκάρυ εί τόμο αντίστοιχα) αγκάλιασ αν με τρυφεράδα τη ν α ι ο Α π οστόλης, είνα ι ο δίδυμος πεθαμένος σκληρότητα του λόγου του. αδελφός τού Αντυ, τη στιγμή που αποφασίζει να σώ σ ει την κοπέλα του, γίνεται ο νεαρός που σ κ ο Λίλυ Εξαρχοπουλου τώθηκε. Ο πατέρας, πέρα από μ ια πρ ώ ην γυ ναίκα κ α ι μ ια πρ ώ η ν κόρη, έχει κ ι ένα πρώην-εγώ, όταν δε πεθαίνει, μεταμορφώνεται σε εμείς. Ο Α μ ε ρ ικ α νός φωτορεπόρτερ είνα ι το alter ego ενός Βαλκά νιου, μ ια κ α ι είνα ι Γ ιουγκοσλα βικής καταγωγής κ α ι τρέχει από πεδίο σε πεδίο πολέμου με τη μα νία του καθαρόαιμου ή του νεοφώτισ του παραστρατιωτικής οργάνωσης. Ό λ ο ι ο ι άντρες είν α ι ταυτό χρονα κ α ι σκύλοι/προάγγελοι θανάτου για τί «Σε μερικούς ανθρώπους κ α ι σε μερικούς σκύλους δεν ε ίν α ι ανάγκη να δώσεις συγκεκριμ ένο όνομα· τους ταιριάζει αυτό με το οπ οίο θα τους φωνάζεις» (σελ. 92). Έ τ σ ι συντελείται μ ια σειρά από μετα μορφώσεις κ ι «Ο Γκάρυ δεν ε ίν α ι ο Γκάρυ, ή δεν ε ίν α ι μό νον ο Γκάρυ. Ε ίν α ι κ α ι ο Πέτρος κ α ι ο Απ οσ τό λης κ ι ο Σκύλος... Καθώς καθόμασταν κ α ι πίναμε... είδα το κούτελό του να αποτραβιέται προς τα πίσ ω , τα μά τια του να βγαίνουν έξω, το

ετηλογη

Βασίλειος Ν. Τατάκης Βιογραφική μυθιστορία Β α σ ίλ ε ιο ς Ν . Τ α τ ά κ η ς . Α π ο μ ν η μ ο ν ε ύ μ α τα , Β ιο γ ρ α φ ικ ή Μ υ θ ισ το ρ ία . Α θ ή ν α , Μ Ι Ε Τ , 1993. Σελ. 671.

Βιογραφία ^

νας κόσμος ολάκερος ξεδιπλώ νεται στις σε λίδες του βιβλίου . Ο αυτοβιο γραφούμενος, είτε το θέλει είτε ό χ ι, αγκαλιάζει κατασ τά σεις, αναλύ ει γεγονότα, ε π ισ η μ α ίν ε ι πρ ο ο πτικές. Τ ο κ ο ιν ω ν ικ ό γίγνεσθαι π ρ ο β άλλει ευοίω νο, δη μιου ργ ικό για εκείνο ν που θα θε λ ή σ ε ι να ανατρέξει στις μνήμες τω ν ανθ ρώ π ω ν αυτών, που τα αισ θ ήμ α τα κυρ ιαρ χούν έναντι των υπ ο κειμενικώ ν στοιχείω ν. Η «Β ιο γρα φ ική μυ θι στορία» του Β .Ν . Τ α τά κη , ε ίν α ι το κείμενο εκείνο που συνδυάζει το ψ υ χικό μεγαλείο ενός δα σκάλου -φ ιλοσ ό φ ο υ που με «εξομολογητική ε ιλ ικ ρ ί νεια» μ ιλ ά γ ια τον εαυτό του, την επαγγελματική κ α ι πνευμα τική άνοδό του, την ε π ισ τ η μ ο ν ικ ή του πορεία. Ε ίν α ι ένα κείμενο μεστό από εμπειρίες για έ να ν άνθρω πο, που η ζωή του κύλη σ ε μέσ α στις τόσες δυσκολίες της εποχής, που όμως τις ξεπέρασε με θάρρος, υπ ομ ονή κ α ι αυτοπεποίθηση φθάνοντας νικη τής στο θάνατο. Η διάβρ ω σ η της ύλης σύμ φ ω να κ α ι με τα περ ι εχόμενα πα ρουσ ιάζει την παρακάτω δομή. Π ρο λογ ικό σ ημ είω μ α (σσ . V I I- X ) . Έ ν α ς πρώτος π ρ ό λογος (σ σ . 1-2), Δεύτερος πρόλογος (σσ . 3-4), Κ ε φ ά λ α ιο Α ' Η Π α τρ ίδα μου (σσ . 5-13), Β ' Η πα τρι κ ή μου οικογένεια (σσ . 14-35), Γ ' Τ α πρώτα χ ρ ό ν ια της ζωής μου (σσ . 36-43), Δ ' Τ α χ ρ ό ν ια του Δ ημ οτικο ύ Σχολείο υ (1903-1906) (σσ . 44-62), Ε ' Τ α χρ ό νια του Σ χολαρ χείου (1906-1909) (σ σ . 6380), Σ Τ ' Α π ό την Ά ντρ ο στη Σ μύ ρ νη (σσ . 81-88), Ζ ' Η ζωή μου στη Σμύ ρ νη (σσ . 89-133), Η ' 19121914 (σσ . 134-153), Θ ' Π ρώ τος Π αγκ ό σ μ ιο ς Π ό Μ

λεμος (σσ . 154-161), I ' 1915-1919 (σσ . 162-181), Ι Α ' Π ρος τ ην έξοδο (σ σ . 182-195), ΙΒ ' Σ τ η ν Α θ ή ν α (1919-1922) (σσ . 196-266), ΙΓ ' κατα σ τροφή του 1922 (σ σ . 267-281), ΙΔ ' Σ κόπελος (1922-1923) (σσ . 282-308), ΙΕ ' Τ ο κ α λ ο κ α ίρ ι του 1923 (σσ . 309-311), ΙΣ Τ ' Στη Λ εμεσ ό (192326) κ α ι στη Λ ε υ κ ω σ ία της Κύπρου (1926-27) (σσ . 312-344), Ι Ζ ' Α ν α δ ιο ρ ισ μ ό ς μου στη Μ έ σ η Ε κ παίδευση (1927-1928) (σσ . 345-356), Ι Η ' Στο Π α ρ ίσ ι (1928-1930) (σσ . 357-400), Ι θ ' Σ τη Θ εσ σ α λ ο ν ίκ η (1930-1932) (σσ . 401-414), Κ ' Στο Η ρ ά κ λειο της Κ ρήτης (1932-1934) (σσ . 415429), Κ Α ' Σ τη Θ ε σ σ α λ ο ν ίκ η (1934-1938) (σσ . 430-497), Κ Β ' Σ τη Ν εάπο λη της Κ ρήτης (19381940) (σσ . 498-527), Κ Γ ' 1940-1945 (σσ . 528571), Κ Δ ' Α π ό το 1945-1952 (σ σ . 572-591), Κ Ε ' 1952-1958 (σσ . 592-618), Κ Σ Τ ' 1958-1967 (σσ . 619-641), Κ Ζ ' 1967 κ α ι ύστερα (642-657), Έ ρ γ α του Β α σ ιλ ε ίο υ Ν . Τ α τ ά κ η (σσ . 659-661), Ευρετή ρ ιο π ρ ο σ ώ πω ν (σσ . 663-671), Ε ικόνες εκτός κ ει μένου (μεταξύ τω ν σ ελ ίδ ω ν 400-401). Ό π ω ς α ν τιλαμ βάνεται ο αναγνώ στης, παρόλο που τα περιεχόμενα δε μεταφέρθηκαν α ν αλυ τικά, ο πλούτος του β ιβ λ ίο υ ε ίν α ι μεγάλος κ α ι γ ια ένα ά λ λ ο λόγο, ότι ο καθηγητής Β ασ ίλ ε ιος Ν . Τ α τ ά κης προ β άλλεται πρώ τα ως άνθρωπος που πάλεψε κ α ι στάθηκε όρθιος στη ζωή, πραγματοποιώντας τα όνειρά του. Ο ι αντιξοότητες δεν ήτα ν αρκετό ν α σταθούν εμπόδιο μπροστά στη θέλησ η ενός νέου που με όνειρα ξ ε κίνη σε από το Σ υνετί της Ά νδ ρ ου , γ ια ν α βρεθεί σ τ ην Π α ν ε π ισ τ η μ ια κ ή έδρα. Ο π λισ μένο ς με την επιμο νή κ α ι υπ ομ ονή ανδρώ θηκε σ τον κ ο ιν ω ν ικ ό αγώ να κ α ι δ ιακρίθη κε στον πνευμα τικό στίβο. Ο ι σελίδες της «βιογραφ ικής μυθιστορίας» του σηματοδοτούν την αφετηρία π ο λ λ ώ ν κ α ι σπο υ δ α ίω ν πο λ ιτ ικ ώ ν κ α ι ισ τ ο ρ ικ ώ ν γεγονότων, που έ λαβαν χώ ρ α την περίοδο αυτή κ α ι που ο αυτοβιογραφούμενος τις περισσότερες φορές σ χολιάζει. Π ώ ς ήτα ν δυνατό ν α περάσουν απ αρατήρητα τα γεγονότα τω ν πο λ έ μω ν του Ί 2 , Ί 3 , του Π ρώ του

ετηλογη

------------------------------------------------------

Π α γκο σ μ ίο υ Π ολέμου, η καταστροφή του ’22, ο Δεύτερος Π αγκό σμ ιο ς Π όλεμος κ α ι τόσα ά λ λ α σ υνταρακτικά γεγονότα της περιό δου αυτής; Ξε κινώντας, όπως ήτα ν φ υσ ικό, από τα π α ιδ ικ ά κ α ι μα θη τικά χρ ό νια στο οικογενειακό περ ιβ ά λλον κ α ι τη μ ικρ ή πτω χική κοινότη τα της ιδ ιαίτερής της πατρίδας, τα «άγια χώματα» - όπως γράφει με γενναία ψ υ χική δύναμη θα ατενίσει το σ κληρ ό αγώνα για μόρφ ωση κ α ι άνοδο. Η υποδειγματική αφ ο σίω σ η στην οικογένεια τον οπ λίζει με την η θ ικ ή εκείνη ευθύνη που δέκρινε άλλοτε τους νέ ους της εποχής, γ ια μ ια αποτελεσματική χειραγώ γηση στον ευγενικό αγώνα που πρ ό κειται να α κ ο λουθήσει. Αργότερα στην π ιο ώ ρ ιμ η η λ ικ ία , θα σταθμίσ ει με τον καλύτερο τρόπο τα γεγονότα, ιε ραρχώντας τις πνευματικές του ανησυχίες, α ν κ α ι η σ κλη ρ ή πραγματικότητα θα τον α π οπ ρο σ ανα τ ολίσ ει σε άλλες δραστηριότητες που θα του λύ σ ουν προς στιγμή το β ιο τικό πρό βλημ α. Αργότε ρα γεμάτος από εμπειρίες θα βρεθεί μεταξύ των φ οιτητώ ν της φ ιλο σο φ ική ς Σ χολή ς του Π α ν ε π ι σ τημίου Α θ η νώ ν, όπου με ιδιαίτερο ζήλο θα π α ρ ακολουθήσ ει τα μαθήματα από τις «φωτεινές μορφές» τω ν καθηγητώ ν που ξεχώρισε, όπως ο ίδ ιος γράφει (βλ. σ. 198). Ο ι κρίσεις για τα πρ ό σ ω πα κ α ι τις καταστάσεις ε ίν α ι αξιο πρόσεκτες κ α ι δίνουν το μέγεθος της πνευματικής ω ρ ιμ ότ η τας του νέου που διψούσε για μάθη ση , χωρίς όμως να παραβλέπει τα γεγονότα κ α ι τις τάσεις που επικρατούσαν στο φ οιτητικό κόσ μ ο. Π α ρ α κολουθώντας με ενδιαφέρον κ α ι σύνεση τα γεγο νότα της εποχής, μας χαρίζει ξεχωριστές σελίδες ισ το ρική ς μνήμης. Ε ίν α ι αδύνατον να π α ρ ο υσ ιάσ ει κανένας τον πλούτο των ειδήσεω ν κ α ι τη σ τοχασ τική σ κέψ η του συγγραφέα σε μ ια β ιβ λιοπ α ρο υσ ία σ η κ α ι μ ά λισ τα όταν ο χώρος είν α ι περιορισμένος. Η μεγα λύτερη επισ ή μ α νσ η είν α ι το γεγονός ότι κρατούμε στα χέρια μας ένα έργο του αείμνηστου Α κ α δημαϊκού δασκάλου, που η γλαφυρότητα του ύφους του, κρατάει το ενδιαφέρον του αναγνώ στη. Ο φ ιλο σο φ ικό ς λογος του Τ ατάκη , είτε αυτός αναφέρεται σε καθαρά πρ ο σ ω π ικ ά θέματα, όπως ε ίν α ι το περιεχόμενο αυτού του β ιβλίου, είτε στην ευρύτερη πνευματική του παραγωγή σηματοδοτεί την υπευθυνότητα κ α ι την καθαρότητα της σ κέ ψης. Η η θ ική ευθύνη κ α ι η αναζήτηση της ουσίας των πραγμάτων ακό μα κ α ι στα πρ ο σ ω π ικ ά β ιώ μ α τα, δίνου ν ένα ιδιαίτερο τόνο μεγαλείου, α λ λ ά κ α ι αρκετή απογοήτευση, που ξ ε κινάει από τον κ ο ι ν ω νικό περίγυρο, που τις περισσότερες φορές εί ν α ι εχθρικός. Καθηγητής της Μ έση ς Ε κ π α ί δευσης κ α ι αργότερα Π α νεπιστη μιακός ξεχώρισε μεταξύ των συναδέλφ ων του, για τί ήξερε ν α μάχε

ται για την αλή θεια κ α ι να υπηρετεί με πάθος τη δια χ ρ ο ν ικ ή α ξ ία του ε λ ληνικού π ο λιτισ μ ού , με την υψηλότερη έκφ ραση, το φ ιλ ο σ ο φ ικ ό λόγο. Η φ ιλ ο σ ο φ ικ ή του έρευνα ξ εκινάει από την αρ χαία Φ ιλ οσ ο φ ία , θεμελιώνεται στη Βυζαντινή (πρλ. Η Βυζαντινή Φ ιλ οσ ο φ ία , μετάφραση Εύας Κ . Κ α λ πουρτζή, β ιβλιογρ αφ ική ενημέρω ση Λ .Γ . Μ πενάκη, Ε .Σ .Ν .Π .Γ .Π ., Α θ ή ν α 1977) κ α ι συμποσούται στη νεότερη με κύριους εκπροσώ πους γ ι’ αυτόν το Γ ερά σιμο Β λάχ ο κ α ι τον Θ εό φ ιλο Καΐρη. Η διαρ κής π α ρο υσ ία του στο συγγραφικό σ τίβο φτάνει ως τα τέλη της ζωής του, χωρίς κ α ν ν α μειω θεί με τά την απ οχώ ρ ησ ή του από το Π αν ε πισ τ η μια κ ό περ ιβ ά λλον. Ο ίδιος μας εξομολογείται για τη δραστηριότητά του στο 27ο κεφ άλαιο: 1967 κ α ι ύστερα - σ υγγραφική δράση (σσ . 642-646) «Λ υπ ήθ ηκ α βέβαια που α π οχ ω ρ ίσ τηκα από το αγαπημένο μου έργο, τη δ ιδασ καλία , κ α ι την κ α θη μερινή επαφή με το π α νεπισ τη μιακό περ ιβ ά λ λον, μα την ίδ ια ώρ α κ α ι από τις πρώτες ημέρες ένιω σ α ότι μου έμενε ευτυχώς το ουσιω δέστερο μέρος του έργου της ζωής μου, η έρευνα κ α ι η συγγραφή. Τ α έργα του ανθρώπου, κ α ι ιδιαίτερα τα πνευματικά, ποτέ δεν τελ ε ιώ ν ο υ ν σταματούν μό νο όταν κάμ πτο νται ανεπανόρθω τα ο ι δυνάμεις του εργάτη τους, ή όταν ο τελευταίος παραμερίζε ται από τη ζωή. Τ ο έργο της ζωής μας λ ο ιπ ό ν ποτέ δεν τελειώνει, δεν παύει ν α μας οιστρηλατεί, να μας κα λ ε ί προς νέα ταξίδια». Α υ τή τ ην ψ υ χικ ή δύ ναμ η πα ρουσ ιάζει ο Τατάκης μέχρ ι το τέλος της ζωής του. Τ ο συγγραφικό έργο της περιό δου αυτής ε ίν α ι σ ημ α ν τ ικ ό , όπως μας το περιγ ράφει ο κ. καθηγητής. Θ α ήθελα να σταθώ στα μέρη εκείνα του β ιβ λ ί ου που αφορούν τη γενικότερη κατάσταση του Ε λλ α δ ικ ο ύ χώρου κ α ι πέραν από αυτόν με τα α λ λεπά λ λ ηλ α δρ αματικά γεγονότα του Ε λ λ η ν ισ μο ύ. Ε δώ ο συγγραφέας δεν περιορίζεται σ την απλή οριοθέτηση τω ν γεγονότων, μα προχω ρεί ακό μη περισσότερο εκτός από την περιγραφή τους, στην υπεύθυνη τοποθέτηση κ α ι τον ανάλογο σ χ ο λ ια σμό. Η ω ριμότητα τω ν σ κέψεών του κ α ι η σ υ ν α ι σ θη ματική φ όρτισ η τον σ υνεπαίρνουν: «Το τε τράμηνο που άρχισε τ ην 1η Ιο υλ ίο υ κ α ι έκλεισ ε την Ιη ν Ν οεμβρίου του 1920 στάθηκε π λο ύσ ιο σε γεγονότα δρ αματικά, τραγικά για τα πεπρωμένα του Έ θνο υς . Τ α έζησα κ α ι ο ίδ ιος πολύ έντονα, με οδύνη κ α ι π ικ ρ ία που όλ ο κ α ι μεγάλωναν, κ α ι δεν μπορώ να μη σ ταματήσω σ ’ αυτά» (σ. 231) αλλού π ά λι: «Μ ε πό σ η εσωτερική α γαλλίασ η δέχθηκα το μεγάλο τούτο άγγελμα, που έφερνε την ελευθερία στους Έ λ λ η ν ε ς τω ν δυτικών ακτώ ν της Μ ικ ρ ά ς Α σ ία ς , κα ι, ύστερα από πόσους αιώ νες, άνοιγε π ά λ ι πλατιούς ορίζοντες για την εκπο λ ιτ ισ τ ικ ή μας

-----------------------------------------------------δράση σ την π α λ ιά κ α ι ένδοξη κοιτ ίδ α του π ο λ ιτ ι σμού μας. Μ ετά την απελευθέρωση της Δ υτικής Θ ρ άκης το γεγονός τούτο φ ανέρωνε καθαρά την έκταση τω ν π ο λιτισ τικώ ν σ χεδίω ν του Βενιζέλου κ α ι έπρεπε να στερεώσει την πίσ τη ό λ ω ν προς αυτόν το μεγάλο πραγματοποιό». (σσ . 215-216). Σ την περίοδο της Γ ερμανικής Κατοχής: « Α κ λ ό νητη έμενε η πίσ τη στη ν ίκ η του δικαίο υ, της ελευθερίας. Χ α ιρ ό μ ο υ ν τον πρώτο κα ιρ ό το αδού λω το φ ρ όνημα, την αδ ιάσ πασ τη η θ ικ ή ενότητα με την ο π ο ία δέχθηκε ο λαός μας στο σύνο λό του το τρομερό τούτο γεγονός. Α π οκο ρ υφ ώ θ ηκε το πνεύ μα της στάσης του στη μεγάλη Ε λ λ η ν ίδ α , τ ην Π η νελόπη Δέλτα, που αποχώ ρησε από τη ζωή γ ια να μ η ν α ισ θ άνεται την π α ρο υσ ία τω ν Γερμ ανώ ν σ την ε λ λη νική γη», (σ. 540). Γ ια τ ην 21η Α π ρ ιλ ί ου 1967 επιγραμματικά γράφει: «Ε ίχ α ν λ ο ιπ ό ν δουλέψει κ α λά ο ι ένοπλες δυνάμεις τη νύχτα, ενώ εμείς ο ι ά λ λ ο ι κοιμό μα σ τα ν ήσ υ χ οι. Α υ τό το θέα μα γέμισε την ψυχή μου αβάστακτη λύπη. Κ α ι εί δα τότε με το νου μου σε μ ια στιγμή την τρομερή δ ο κ ιμ α σ ία σ την οπ ο ία έμπαινε ο τόπος», (σ. 621). Σταθμός της εκπαιδευτικής του σ ταδιοδρομίας ήτα ν η εκλογή του στην έδρα της Φ ιλοσ ο φ ίας της Φ ιλ οσ ο φ ικής Σ χ ολή ς του Π α ν ε πισ τ η μίου Θ εσ σ α λ ο ν ίκ η ς το 1958, μετά από το δ ιορ ισ μό του ως εκ παιδευτικού Σ υμβούλου το 1945, που πολλές π ι κρίες του είχε δώ σει μετά από τις άδικες απ ολύ σεις του. Ο ι σελίδες τω ν Α π ομ ν ημ ον ε υ μά τ ω ν της περιό δου 1945-1958 είν α ι αποκαλυπτικές από τα πρ ο σ ω πικά κ α ι πο λ ιτ ικ ά γεγονότα της εποχής, που πρ οβληματίζουν τον αναγνώ στη σ η μ αντικά. Η λεπτομερής περιγ ραφή των εκπαιδευτικώ ν μας πραγμάτων αποτελούν ένα α κό μη ισ τ ο ρ ικ ό ντο κουμέντο από έναν άνθρωπο που έζησε τις κατα στάσεις από κοντά κ α ι γεύθηκε τις αψυχολόγητες ενέργειες ορ ισ μ ένω ν ατόμων. Παλεύοντας με όλες του τις δυνάμεις, κατόρθωσε ν α σταθεί όρθιος μέ χ ρ ι τέλους. Ο π λισ μένο ς με Ιώ β ε ιο υπ ομ ονή αν τ ι μετώπισε τα πά ντα με θάρρος κ α ι καρτερικότητα. Η αγάπη του για την εκπαίδευση ήτα ν δεδοξένη. Ως καθηγητής Μ έσ η ς Εκπαιδεύσεως συνέδε σε το όνο μά του με αρκετά μέρη του Ε λ λ α δ ικ ο ύ χώρου. Π ρώ τος σταθμός η Σκόπελος, έπειτα ο ι Σέρρες, αργότερα η Θ ε σ σ α λο ν ίκ η , το Η ρ ά κ λ ε ιο κ α ι η Ν εάπο λη Κρήτης, ο Π ειρ αιάς κ α ι η Α θ ή ν α , με ενδιάμεσο σταθμό τη Λ εμεσ ό της Κύπρου. Εδώ ο συγγραφέας με κάθε λεπτομέρεια μας περι γράφει τα γεγονότα, τα πρ ό σω πα, τις συνθήκες κ α ι τις αντιλήψ εις της εποχής, τις προοπτικές κ α ι τις αγωνίες του για άνοδο, α λλ ά κ α ι τις ο ικ ο ν ο μ ι κές δυσχέρειες τις δικές του κ α ι της οικογένειάς του. Η απόφ ασ ή του γ ια περαιτέρω σπουδές τον φέρνει στο Π α ρ ίσ ι, όπου με περ ισ σ ή χάρη μας ξε

ετπλογη

ναγεί στη πό λ η του φωτός, χωρίς ν α περιορίζεται μό νο στις επιτυχίες τω ν σ πουδώ ν του στη Σορβόνη. Τ ο Π α ν ε π ισ τ η μ ια κ ό π ερ ιβ ά λλον κ α ι ο ι επ ι σ τημ ονικές του ενασ χολήσεις του χαρίζουν ιδ ια ί τερη χαρά, ο ι δε γνωριμίες του με τους επισ τημο νικούς κύκλους του Π α ρ ισ ιο ύ του αποφέρουν εξαιρ ετικές γνωριμίες με τις οποίες διατηρεί φ ιλ ι κές σχέσεις κ α ι μετά την α ναχ ώ ρ ησ ή του από το Π α ρ ίσ ι. Γ ια τη γν ω ρ ιμ ία του με τον Ψ υχάρη θα αφ ιερώσει αρκετές σελίδες, προσπαθώντας να π α ρ ου σιάσ ει όλες τις πτυχές του ανθρώπου που είχε προ πο λλού αγαπήσ ει με τα διαβάσ ματά του, από μαθητής ακόμα. Μ ε την πα ραμ ονή του στο Π α ρ ί σ ι δεν παρέλειψε ν α επισκεφθεί κ α ι τους τάφους του Κ ο ρ α ή κ α ι του M oreas. Τ ο όνειρό του ν α μεί ν ει κ α ι ν α εργασθεί στο Π α ρ ίσ ι δεν πρ αγματοποι ήθηκε. Γεμάτος εντυπώσεις κ α ι εμπειρίες επιστρέ φει σ την Ε λ λ ά δ α γ ια ν α εργασθεί με ζήλο στο έρ γο που είχε διαλέξει. Ο ι εκτός κειμένου φωτογρα φίες που κ οσ μ ού ν τα Α π ο μ νημ ονεύ ματα του Β.Ν . Τ α τάκη , χ αρίζουν έναν ιδ ιαίτερ ο τόνο, σ α ν αυτόν που διαχέεται σ ’ αυτές τις σελίδες του βιβ λ ίο του.

Νικ. Λυκ. Φορόπουλος

ί · ' * ' * ' * '* ■ ·¥ ' * * ■ * ' * · * ❖ ' * * * - y * '·* · * * *

Σύγχρονη ελληνική πεζογραφία.

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΕΤΣΕΤΙΔΗΣ Επίλογος στα χιόνια (ΔΙΗΓΗΜΑΤΑ)

— «H0WH·—

Μόλις Κυκλοφόρησε

£ *

... Προωθούν τό ελληνικό β ιβ λ ίο

Α Σ Κ ΛΗ Π ΙΟ Τ 6 - ΑΘΗΝΑ 106 80 - ΤΗΛ.: 3607744

ετηλογη

τα πρόσωπα της ποίησης Ν Ι Κ Ο Σ Δ Η Μ Ο Σ . Τ α π ρ ό σ ω π α τη ς π ο ίη σ η ς. Δ ο κ ίμ ια I I . Ν ε φ έ λ η , 1993. Σ ε λ . 180.

Δ οκίμιο

δεύτερος τόμος των Δ ο κ ιμ ίω ν του Ν ίκου Δ ήμου, με τον υπότιτλο «Τ α πρόσω πα της ποίησης», α νή κει ειδολογικά στο ίδ ιο α ι σθητικό κλ ίμ α με τον τόμο (Δ ο κ ίμ ια I για τον Ο δυσσέα Ελύτη) που κυκλοφόρησε την ακριβώς προηγούμενη χρονιά. Μ ετά τον Ελύτη, ο Σεφέρης, ο Έ λ ιο τ , ο Σκυθίνος, η Ν ανά Η σαΐα, η Κ ικ ή Δ ημουλά κ α ι ο Γεώργιος Βιζυηνός με τη φ ιλο σο φ ική του μελαγχολία. Τ α πρόσω πα αυτά «φιλοξενούν το θαύμα της ποίησης κ α ι πο λεμούν το θάνατο» (σελ. 81), όπως ίσ ως κ α ι το παραμύθι με την αυθόρμητη αφέλεια που το δια κρίνει. Α ν ή κ ε ι κ α ι το παραμύθι στην π ο ίη ση , αφού μέσα «στη (δήθεν) αντιπ οιητική εποχή των υπολογιστών ζει κ α ι βασιλεύει» (σελ. 86). Ο Δ ή μου μιλώντας για το παραμύθι, στο δ ο κίμ ιο που βρίσκεται περίπου στη μέση του βιβλίου, δηλώνει πως του μένει πιστός «σαν το μόνο είδος διήγη σης που νικά ει το θάνατο δίνοντας την αίσ θησ η πως όλα είνα ι δυνατά» (σελ. 79). Στο πρόσφατο αυτό βιβλίο του Ν ίκου Δ ήμου, το παραμύθι συνυπάρχει με την πο ίη σ η που επιμένει να κρατά για τον εαυτό της την τελευταία λέξη αφήνοντας ίσ ως στο συγγραφέα την τελευταία πρόταση. Τ α κείμ ενα δένονται μεταξύ τους με τη συγγένεια του νοήματος αλλά κ α ι του στόχου, γίνονται το κατα στάλαγμα μιας εμπειρίας πιο πολύ φ ιλοσοφ ικής κ α ι αναδεικνύουν ένα συγκεκριμένο ήθος. Γ ια όσους έχουν δο κιμ άσ ει τη γεύση της ανα στροφής με τα κείμ ενα του Δ ήμου, έξω από την εμφανή διαμόρφω ση ύφους, διαπιστώ νουν άλλη μ ια φορά τη φ ιλο σο φ ική οπτική της θεώρησης προσώ πω ν κ α ι πραγμάτων, το αμετάλλακτο σ χ ή

μα που σφραγίζει τα κείμενά του. Ό ,τ ι ξεχωρίζει σε αυτά δεν ε ίν α ι τόσο η πρωτοτυπία των θεματι κώ ν επιλογών, όσο η πρωτοτυπία της προσφοράς του υλικού του, εκφραστική κ α ι αυτή μιας βιω μένης φιλοσοφίας. Σε εκείνους που κρατούν ζηλότυπα τη θέση του ειδικού αποτιμητή των λογοτεχνικών μας πραγ μάτων, έτσι που όσ ο ι τολμούν απρόσ κλητοι να παραβιάσουν τα σύνορά τους βαρύνονται με μιαν ιδιότυπη καταδίκη - σ αν την κατάρα που κυνηγά ει όσους θέλουν να υψώσουν πνευματικά τον Έ λ λ η ν α κάθε εποχής - , ο Δ ήμου απαντάει μέσα από τη δική του φ ιλο σο φ ία που εμπεριέχεται στη φρά σ η: «η τραγωδία δεν βρίσκεται μόνο στην άρνησ η του κόσμου να ικαν ο π ο ιή σ ε ι τη δίψα μας, αλλά (κυρίως) στη δική μας άρ νησ η (ή αδυναμία) να πάψουμε να διψάμε» (σελ. 32). Δεν θα ήταν υπερ βολή αν υποστηρίζαμε ότι κάθε δο κίμ ιο αυτού του τόμου γίνεται ένας αναβαθμός της προσω πικής περιπέτειας του συγγραφέα του, της υποκειμενι κής του τραγωδίας. Α π ό τα δέκα δο κ ίμ ια του τόμου ε ίναι ήδη, από προηγούμενες δημοσιεύσεις, γνωστά τα επτά. Τ ο «δεν ξέροντας» το βρίσκουμε στη συλλογή «Έ ρ ω ς καλού» (Νεφέλη, 1987) μαζί με «Το πρό σ ω πο της ποίησης», κ α ι τα δύο πρωτοδημοσιευμένα σε λογοτεχνικά περιοδικά. Σε μ ια επόμε νη συλλογή («Προσεγγίσεις», 1982) συνυπάρ χουν το « Κ ι αλλάξαμε ζωή» κ α ι το «Σκυθίνος κα ι Έ λ ιο τ » , που κ ι αυτά είχαν πρωτοδημοσιευτεί, το ένα σε περιοδικό, το άλλο στο Βήμα. Τ α πέντε χρόνια περίπου που χωρίζουν τη συγγραφή κ α ι τη δημοσίευσή τους δεν φ αίνεται να διαφοροποιούν την εκφρασμένη ήδη ανταγω νιστική σχέση α νά μεσα στη δύναμη του παρόντος κ α ι στην έλξη που ασ κεί το παρελθόν στον συγγραφέα. Φ αίνεται όμως πως ο ι νοηματικές συνάφειες των δ ο κιμ ίω ν ήταν εκείνες που τον υποχρέωσαν να ακολουθή σ ει τη συγκεκριμ ένη σειρ ά δημοσίευσης στον 2ο αυτό τόμο των δοκιμίω ν.

------------------------------------------------------Τ η μ ο υ σ ική της σεφερικής πο ίη σ η ς με τις α π ο χρώσεις της κ α ι τη δύναμη που κρύβεται στην παύση - ο συγγραφέας ομολογεί ότ ι τη χόρεψε δια ν οη τικά π ρ ιν φ τάσει σ την κ ατανό ησ η της διαδέχεται η α νάλυ ση του τελευταίου στίχου της άρνησης « Κ ι αλλάξαμε ζωή» (σσ . 27-33), το π ο ίη μ α που έγινε η αφ ορμή της γνω ρ ιμίας του συγγρα φέα με τη σεφερική π ο ίη σ η . Ω σ τό σο η σχέση αυτή, για όσους του λάχισ τον έχουν γ νω ρ ίσ ει τον Ελύτη μέσ α από το Ν ίκ ο Δ ήμ ου (Δ ο κ ίμ ια I, Οδυσσέας Ελύτης), θα μείνει στη συντρ οφ ικότη τα, στη στενή κ α ι βαθ ιά φ ιλία . «Μ ε το Σεφέρη σ υνο μιλώ , ο Ελύτης με θαμπώνει. Α ναγ νω ρ ίζω τη λά μ ψ η α λλά συχνά αναζητώ το θυμόσοφ ο, το σ τοχαστικό, το γ ή ινα ανθρώ πινο» (Δ ο κ ίμ ια I, σελ. 27-28).

αίνεται πως η επίμο νη ά ρ νησ η του Δ ήμ ου να πά ψ ει να «διψ άει» μέσ α σε μ ια «σκλη ρή , κινη ματο γρ αφ ική από καταστάσεις διαδο χή της ζωής» (σελ. 32) ήτα ν το δικ ό του / «λάθος». Π ροσ παθώ ντας ν α εκλογικεύ' σουμε κά π ο ια ασυνείδητα κίν η τ ρ α που τον οδ ήγησ αν στη συγκεκριμένη σ τάση ζωής ανατρέχουμε σε δικούς του στίχους πά νω στη β α σ ική θεματική του έρωτα σ α ν την πιο εν διαφέρουσα πρόθεση της ανθ ρώ π ινη ς ιδ ιο σ υ γκρασίας. Έ γραφ ε, λ ο ιπ ό ν, σε κε ίν η την πρώτη δεκαετία της σ υνάντησ ής του με τον Γ ιώ ργο Σ ε φέρη: « Έ τ σ ι κ ι α λλιώ ς μ ια μέρα θα χ ω ρίσ ουμε / από έρωτα, από θάνατο, από χρόνο. / Θ α ’θελα όμως να χ ω ρίσ ουμε μαζί. / Ό χ ι χώ ρια» (Π ο ιή μ α τα 1950-1990, Ν εφέλη, 1993, σελ. 21). Τότε α κό μα η γυ ναίκα βρ ίσ κεται σε φ όντο εξεζητημένης αγνό τητας. Αργότερα ο έρωτας θα απ οκτή σει μ ια πιο α λ η θ ιν ή όψ η, θα δεθεί με την ελύτεια θά λα σ σ α κ α ι τα γ ή ινα χρώ ματα, θα ζει μέσ α σ την κ ίν η σ η , σ ’ ένα «άσπρο φως που π ίνεται κ α ι που μεθάει», εκεί που ο ποιητής αφ ιερώνει μ ια π α νσέλη νο (Π ο ιή μ α τα , σελ. 75). Ω σ τόσο, η σ α ρ κα σ τική ει ρωνεία του στίχου της «Ά ρ νησ ης» δεν θα εγκατα λείψ ει το Ν ίκ ο Δήμου. Α ν ένας στίχος μπορεί να γίν ε ι το πορτρέτο της εσωτερικής περιπέτειας ενός συγγραφέα, ο σεφερικός στίχος μπορεί να την καθρεφτίσ ει. Ί σ ω ς γ ι’ αυτό ο Δ ήμ ου θυμάται τόσο έντονα τον π α λ ιό αγαπημένο φ ίλο π ιο πολύ τις στιγμές που φτερώ νεται η πικρότερη απ αισ ιο δ ο ξ ία . Μ έ σ α όμως σ την «κινημ ατογρ αφ ική διαδοχή των γεγονότων» θα ’ρθουν π ο λλά , θά νατοι, α π ο χ ω ρ ισ μ ο ί, νύχτα κ α ι φ οτογραφημένες απουσίες σ α ν αυτές που πρωταγωνιστούν στα πο ιή μα τ α της

ετηλογη

Κ ικ ή ς Δ ημ ου λά. Γράφοντας για κ είνη την «Τε τράγωνη νύχτα της φωτογραφίας» (σσ . 37-60) ο Δ ήμ ου μοιάζει ν ’ απευθύνεται π ιο πολύ στον εαυ τό του παρά σ τον αναγνώ στη (α κ ό μ α λιγότερο στον κ ρ ιτ ικ ό ). Η Δ ημ ου λ ά μένει πάντα αξεπέρα στη για το Δ ήμου, εκείνη που υπηρετεί τη βαθύ τερη, την ανομολόγητη σ κέψ η του. Κ ο ντά της μ ό νο η μο υ σ ικ ή του Schubert κ α ι μό νο η φωτο γραφία, που γ ια το Ν ίκ ο Δ ήμ ου δεν ε ίν α ι παρά η διεύρυνση της εμπειρίας από το στενό στο ευρύ τερο υποκείμενο, σ τον άνθρωπο. Μ έ σ α στη φ ω τογραφία η σ ιω π ή κ α ι μέσα της η σ κέψ η. Η Κ ικ ή Δ ημ ου λ ά που κατάφερε ν α φωτογραφίσει τη σ ιω πή, έκανε τις λέξεις ν α παύουν ν α ηχούν, «μόνο να πέφτουν στη μο ν α ξ ιά σ α ν τσόχα σε βελούδο». Μ ια τέτοια δη μιου ργία εκφράζει απόλυτα το Δ ή μου που υπηρετεί τη σ ιω π ή του ήχου με μ ια συνέ πεια σχεδόν αλύγισ τη... Μ ετά το Σεφέρη κ α ι τη Δ ημ ου λ ά ακο λου θεί ο Σ κυθ ίνο ς κ α ι ο Έ λ ιο τ , σκέψεις που πρωτογρ άφ τηκαν στα 1974. Κ α ι για τον ιαμβογράφ ο του 4ου α ιώ ν α κ α ι για τον πο ιη τ ή η διάσ ταση του χ ρόνου αναδύει μ ια ν ά λ λ η χ ρονικότητα. Η ίδ ια διάσ ταση θα γίν ε ι π ά λ ι αφ ό ρμ ησ η για τους σ τ ί χους: « Έ τ σ ι η ζωή μας. Μ ια σ τιγμή ζεστή / α ν ά μεσα στη νύχτα κ α ι τη νύχτα» (Ν . Δ ήμ ου , Π ο ιή ματα, σελ. 73). Δεν ε ίν α ι εύκολο ν ’ αποχωριστείς την π ο ιη τ ικ ή σ υνείδησ η του Ν . Δ ήμ ου επικοινω νώ ντας με την καθαρά αφ η γημ ατική του σ υνείδησ η. Ο ίδιος ω σ τόσ ο δεν αναγνω ρίζει ποτέ στον εαυτό του την π ο ιη τ ικ ή ιδιότητα. Η είσοδός του όμως σ ’ ένα «α πόλυτα α-πρ όσ ω π ο της ποίησης» (σελ. 73) έχει τη δικ ή της εκθαμβω τική λ άμ ψ η. Ί σ ω ς ν α πρ ό κειται γ ια τη σ τιγμ ή που η φ ιλ ο σ ο φ ία μ π α ίν ε ι στο στίβο της πά λης με τη μ ο υ σ ικ ή . Κ α ι η μ ο υ σ ικ ή γίνεται δυνατότερη, κάποτε κ α ι εκκω φ αντική .

ταν στα 1984 κυκλο φ όρ η σε από τη Νεφέλη το β ιβ λ ίο του Ν . Δ ήμ ου για τον Ό ρ γουελ (σσ . 131-154 στα Δ ο κ ίμ ια II ) , γ ινό ταν ήδη η 2η έκδοση του φ ιλο σ ο φ ικο ύ του έργου «Το απόλυτο κ α ι το τάβλι», εργασία που π ρ ο ορ ι ζόταν για διδακτο ρική διατριβή. Η επίδρα σ η της φ ιλο σ ο φ ικ ή ς θεώ ρησης τω ν πραγμάτων κάτω από τον σ κεπτικισ μό ε ίν α ι εμφανής στο δο κ ίμ ιο για τον Ό ρ γουελ. Ο ίδ ιος ο συγγραφέας πα ραδέχεται άλλωστε ότι το β ιβ λ ίο δεν ε ίν α ι παρά «θραύσματα της ίδ ιας του της ζωής» (σελ. 132). Σ τη σ υνείδησ η του Ό ρ γου ελ αλήθεια, ελευθερία κ α ι λ ο γ ικ ή ταυτίζονται, ενώ εκείνο που υπο δουλώ νει ε ίν α ι ο μ υ σ τικισ μ ός κ ι ο δογματισ μός. Ί σ ω ς κ ι ο Ό ρ γου ελ μέσ α σ την α ίσ θ η σ η της μα-

ε τ ΐά ο γη

-----------------------

ταιό τητας κ α ι του ανώφελου ν α διάλεγε σ α ν τη μό νη σ τάση που ελευθερώνει εκείνη του σκεπτι κού. Τ ο ασ φ υκτικό βιβ λ ίο του Ό ρ γου ελ, του α ν θρώπου που ονό μα σε το Κ α κ ό με τ’ ό νο μά του, γί νεται το κλειδ ί που ανο ίγει μ ια πόρτα στη βιοθεω ρ ία του Δ ήμ ου , ο οποίος τελικά μέσα από το κ εί μενο αυτού του δ ο κιμ ίου καταθέτει το π ρ ο σω πικό του ένδον που εκφράζεται μέσα στο α π αισ ιόδ οξο του σ κεπτικισ μού. Ε ίν α ι χ αρ ακτηρ ισ τικό ότι ο συγγραφέας τοποθετεί το συγκεκριμένο κείμενο τρίτο από το τέλος. Τ α δύο επόμενα δο κ ίμ ια , αρ κετά μεταγενέστερα ως προς το χρόνο της συγγραφής τους, δεν ξεφεύγουν από το α π α ισ ιό δοξο κλίμ α . Μ ιλώ ντα ς για την «ειδοποιό διαφ ο ρά» ανάμεσα στο λογοτεχνικό κ α ι το δ η μ ο σ ιο γραφ ικό γράψ ιμο (« Α π ό το φ ύλλο στο β ιβλίο», σσ. 155-166) ή αναφερόμενος στο «θάνατο του χρονογραφήματος» (σσ . 167-177), ο συγγραφέας δεν κά νει τίποτε άλλο πα ρά ν α στρέφει το ενδια φέρον του στο έργο καθαυτό κ α ι σ την πηγή της π ο ιη τικής του. Η ποιότητα των κειμ ένω ν του A la in , που «έγινε δημοσιογράφ ος για ν ’ ανεβάσει

το μο νόσ τη λο στο επίπεδο της μεταφυσικής» (σελ. 162), δίνει την «καθαρόαιμη» λογοτεχνία. Στ ην εποχή της ταξινό μη ση ς κ α ι των χ αρ ακτηρ ι σ μώ ν, τω ν κρ ίσ ε ω ν κ α ι των γενικεύσεων, ε ίν α ι κ α λ ό να επιστρέφουμε στην ποιότητα βλέποντας με τον απαιτούμενο σ κεπτικισ μό όλη αυτή την α φ θ ονία των κειμ ένω ν κρ ιτικής. Η σ κεπτική σ τά σ η δε δέχεται την α π λ οϊκ ή σ χ ημ α τ οπ οίη σ η κ α ι βέβαια δεν δογματίζει. Μ π ο ρ ε ί όμως ν α τρέχει αντίθ ετα στο ρεύμα:

«Η ζωή το μεγά λο ποτάμι κι εγώ αντίθετα σ το ρεύμα ανηφορίζοντας τις π ηγές να βλέπω τη ν εκβολή» (Π ο ιή μ α τ α , σελ. 71) Τ α στοχασ τικά δ ο κ ίμ ια του Ν ίκ ο υ Δ ήμ ου που συγκεντρώθηκαν στον τόμο αυτό αποτελούν ένα σ η μ α ν τ ικ ό εργαλείο μελέτης κ α ι π α ρ ά λ λ η λ α α ν ο ί γουν δρόμους στη σ κέψ η κ α ι το σύγχρονο πρ ο βλη ματισ μ ό.

Νένα Ι.Κ οκκινάκη

ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Ρούλα Κακλαμανάκη

Αναδρομικός θάνατος Οι δ υ να τές έντονος

ε σ ω τ ε ρ ικ έ ς

σ υ γ κ ρ ο ύ σ ε ις ,

π ρ ο β λ η μ α τ ισ μ ό ς, οι π ρ ο σ ω π ικ έ ς

ε π ι λ ο γ έ ς - π ο υ σ υ χ ν ά γ ίνο ν τ α ι μ έ σ α α π ό τη «μ ατω μένη» σ χ έ σ η τ η ς η ρ ω ίδ α ς μ ε το π ε ρ ι β ά λ λ ο ν τ η ς - σ υ ν θ έ τ ο υ ν έ ν α δ υ ν α τ ό μ υθι σ τό ρ η μα , γ ρ α μ μ έ ν ο μ ε ν ε α ν ικ ό α φ η γη μ α τι κό ύ φ ος.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ΠΑΤΑΚΗ 2 0 Χ Ρ Ο Ν ΙΑ

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ: Σ. ΠΑΤΑΚΗΣ Α.Ε. Εμμ. Μπενάκη 16,106 78 Αθήνα, Τηλ.: 36.38.362, Fax: 36.28.950

ειαλογη

Δ Η Μ Η Τ Ρ Η Σ Σ Τ Α Μ Ε Λ Ο Σ . Λ α ογρα φική Π ινακο θήκη. Θέματα κ α ι μορφές α π ’ το λ α ϊκ ό μας β ίο κ α ι τον πολιτισμό. Α θ ή ν α . Π ι τ σ ι λ ά ς , 1994. Σ ε λ . 303.

Μελέτη•* AΑ |||

πρ ο σπάθεια διακεκριμένω ν πνευ μα τικώ ν ανθρώπων να διατηρ ήσ ο υν αλώ βητη την εθνική μ νή μη , να ισ το ρή σ ο υν τη δύναμη του λαϊκο ύ βίου κ α ι του πο λιτ ισ μ ού της πατρίδας μας, είν α ι ό,τι ευτυχώς έχει α κό μη απομείνει, • σ ’ αυτούς τους καιρούς της προχειρότητας, της μα ταιολογίας κ α ι της λησ μ οσ ύ νης. Τ α βιώ ματα του λαού μας, λαού αγω νιστή, α κ α τάβλητου κ α ι γενναίου, όπως εκφ ράστηκαν μέσα στους αιώ νες κ α ι συντη ρή θη καν α π ’ την πα ράδο σ η με τη χ ρ η σ ιμ ο π ο ίη σ η του καθαρού κ α ι π η γ α ί ου γλω σ σ ικο ύ οργάνου, είν α ι το ισχυρότατο θεμέ λ ιο της εθνικής μας υπόστασης, της ύπαρξής μας. Στη διαδρομή τόσ ω ν α ιώ νω ν που ο λαός μας στά θηκε αντιμ έτωπος σε αμέτρητες επιβουλές, πιέ σεις κ α ι καταστροφές, η λα ϊκ ή ψυχή αντέδρασε κ α ι κατόρθωσε να σταθεί ό ρθια, προβάλλοντας τη δύναμη κ α ι τη θυμο σ οφ ική της διάθεση, όπως απ οτυπώ θηκαν στα τραγούδια, στις λατρευτικές θρησκευτικές παραδόσεις, στα ήθ η κ α ι στα έθιμα. Κ α ι ακριβώς εκεί έγκειται η α ξ ία κ α ι η σ η μ α σ ία του έργου των συγγραφέων που κα τα π ιά νοντα ι με την τόσο δύ σκολη, κ ο π ια σ τικ ή κ α ι δαπανηρή πρ ο σπάθεια συγκέντρωσης κ α ι πα ρο υσ ίασ η ς των λαο γρα φ ικώ ν θησ αυρώ ν, ώστε ν α παραμ είνο υν απόκτημα, α λλά κ α ι ευεργέτημα, για τις γενιές που έρχονται. Α π ’ την άπ οψ η αυτή, το κα ιν ο ύ ρ ιο β ιβ λ ίο του διακεκριμένου ισ το ρικο ύ συγγραφέα κ α ι δ η μ ο σ ι ογράφου Δ ημ ήτρ η Σταμέλου, ε ίν α ι μ ια α ν εκτίμ η τη προσφ ορά κ α ι μ ια αξιολογότατη σ υμβολή σ την ενίσχυση κ α ι ανάπτυξη της σ ημ αντική ς για

I I I

τον τόπο μας λαογρα φικής επιστήμης, που την υπηρέτησαν σ πο υδ α ίο ι λαογρά φοι, συγγραφείς κ α ι εκπαιδευτικοί, ο Ν ικ ό λ α ο ς Π ολίτης, ο Σ τίλπω ν Κ υ ρ ιακίδ ης , ο Κ . Α . Ρω μαίος, ο Δ ημήτρης Λο υκό πο υλο ς κ α ι ά λ λ ο ι. Κ α ι πρ αγματικά, το β ι β λίο του κ. Σταμέλου ε ίν α ι μ ια Λ αο γρ α φ ικ ή Π ι νακ ο θ ή κ η , όπως εύστοχα επιγράφεται. Α ρ χ ίζ ε ι με τα σημ αντικό τατα λατρευτικά έθιμα που σ υν δέονται με τον κ ατ’ εξοχή ν μα χη τικό άγιο της Ορθοδοξίας, τον Ά γ ιο Γεώργιο , του οπ οίου η θρυλούμενη αγω νισ τικότητα ανταπ οκρ ίνεται τέ λε ια σ την πο λυκύμα ντη ισ τ ο ρ ία του γένους μας, έτοιμου σε κάθε στιγμή ν α αγω νισ τεί για να δια τηρ ή σει την οντότητα, τη λευτεριά, την ε λ λ η ν ικ ή του σ υνείδησ η. Ο συγγραφέας εμβαθύνει στα λ α τρευτικά αυτά έθιμα κ α ι τ ην κ ο ιν ή αφετηρία τους, ε πισ ημα ίνοντας τόσο τον άρρηκτο δεσμό μεταξύ ό λ ω ν των ομ άδ ω ν του λαού, ανεξάρτητα α π ’ τον τόπο διαμο νής ή το γλ ω σ σ ικ ό ιδ ίω μ α που χ ρ η σ ι μ ο πο ιο ύν ( ο ι Θ ρακιώτες, ο ι Σ αρ α κ α τ σ α ν α ίο ι, ο ι Κ ρ η τ ικ ο ί, ο ι Μ ικ ρ ασιάτες κ .λ π .), όσ ο κ α ι τη βα θύτατη επίδραση της Ορθοδοξίας στη διαμό ρ φ ω σ η κ α ι την εξέλιξη της ζωής του έθνους δια μέ σου τω ν αιώ ν ω ν . Ιδιαίτερα, η επίδραση της Ο ρ θο δοξίας ε ίν α ι καταφανέστατη στα έθιμα της Μ εγά λης Π αρασκευής, όταν ο λαός μας, α π ’ τον θρήνο τω ν Π α θ ώ ν οδηγείται στην Α ν ά σ τ α σ η , πράγμα που ολοφ άνερα σ υμβολίζει τα ίδ ια τα πάθη του Γένους κ α ι τ ην αναμενόμενη ανάσ τασ ή του. Ο συγγραφέας με εξαιρετική παραστατικότητα κ α ταγράφει ό λα αυτά τα έθιμα κ α ι χωρίς ν α κατα φεύγει, γ ια χάρη εξεζητημένης σπουδαιολογίας, σε βαρύγδουπες δήθεν ψυχαναλυτικές κατασκευές που κουράζουν κ α ι απωθούν, παραπέμποντας όμως σε σχετικά λογοτεχνικά κ α ι ά λ λ α κείμενα, διαπρεπώ ν λαογράφω ν. Συνεχίζοντας ο κ. Σταμέλος, με λ υ ρ ικ ή πάντοτε διάθεση κ α ι ανεπιτήδευτη αφ ηγηματικότητα, μέ σ α α π ’ την οπ ο ία κατορθώνεται κ α ι κ ά π ο ια π λ α σ μα τική συμμετοχή του αναγνώ στη στις λαϊκές γιορτές κ α ι τα πανηγύρια, παραθέτει εξαντλητικά τις παραδόσεις, τα ήθ η κ α ι τα έθιμα που αναφέρ ονται στους άλλους κορυφαίους αγίους της Ορ-

ετηλογη

θοδοξίας, τον Ά ι-Γ ιά ν ν η , τον Ά ι-Ν ικ ό λ α , τον Ά ιΔ ημ ήτρ η. Καταθέτει άγνωστα λαο γρα φ ικά σ τοι χεία γ ια τα έθιμα κ α ι τις συνήθειες της τόσο σ η μα ντικής για το λαό μας γεωργικής κ α ι ποιμενική ς ζωής, που δείχνουν καθαρά ότι ο ελληνικός λαός, α π ’ τους αρχαιότατους α κό μη χρόνους, εί ν α ι λαός της εξοχής κ α ι της υπαίθρου, του κ αθ α ρού αέρα κ α ι του γάργαρου νερού. Εδώ πρέπει να σ ημειω θεί ότι α π ’ το β ιβ λ ίο συνάγεται κ α ι η δια φορά που υπάρχει στη σύγχρονη εποχή, ανάμεσα στις συνήθειες της πό λης κ α ι του χωριού. Ε ιδ ικ ό τερα, ως προς τα έθιμα, σ την πό λ η, κάτω από ξε νόφερτους επηρεασμούς κ α ι άστοχους μ ιμ η τ ι σμούς, τα έθιμα έχασαν τη σοβαρότητα κ α ι τη σ η μ α σ ία τους, αφού κατάντη σα ν ένα «εύθυμο επο χιακό πα ιγνίδ ι» κατά τη διατύπωση του συγ γραφέα, στα χ ω ρ ιά όμως «διασώζουν α κό μη την α ρ χαία λατρευτική τους ψυχολογία» (σελ. 59). Ο ι παρατηρήσεις αυτές του κ. Σταμέλου ε ίν α ι κ α ι μ ια υ π όμ νησ η γ ια τις επιβαλλόμενες προσπάθειες, ώστε να διατηρηθούν τα σ πο υδ αία σ τοιχεία της εθνικής παράδοσης, με τα ο π ο ία αναγνωρίζουμε, εδώ κ α ι τόσους αιώ νες, την ύπαρξη κ α ι τ ην υπό σ τασ ή μας. Π άντως, στο β ιβ λ ίο ε π ισ ημα ίνεται ότι σε πολλές περιοχές του τόπου μας, τα β α σ ικ ά έθι μα, συνυφ ασμένα με τα όνειρα κ α ι τις προσδοκίες του λαού μας, εξακολουθούν ν α ισ χ ύο υν με το ίδ ιο πάθος, όπως κ α ι σ την αρ χ α ία εποχή, στους κλασ ικο ύς κ α ι τους βυζαντινούς χρόνους, με κ ά π ο ια μόνο διαφ ορά στη μορφ ή, δικαιο λογο ύμ ενη α π ’ τη μεταβολή κ α ι εναλλαγή τω ν σ υνθ ηκώ ν της καθημερινής ζωής.

χετικά με τα λεπτομερειακά περιγραφόμενα στο β ιβ λίο «μαντικά» έθιμα, αν λάβουμε υπόψ η τις ασταμάτητες ταλαιπωρίες κ α ι τους κατατρεγμούς του Γένους, εύκολα μπ ορ εί να εξηγηθεί η λ α ϊκ ή τάση γ ι’ αυτά τα «μαντικά» κ α ι, μ ά λισ τα, α π ’ την αρ χ α ιό τατη εποχή συνεχώς, κ α ι μέχρι σήμερα, ώστε, μέ σ α α π ’ τις σχετικές εθιμικές εκδηλώσεις, που περ ι γράφει με ενάργεια ο κ. Σταμέλος, ν α προκόψ ουν επιτέλους, κάποιες παρήγορες προβλέψεις. Η συνέχεια, εξάλλου, τω ν λ α ϊκ ώ ν ε θίμω ν κατά τη διαδρομή τω ν αιώ ν ω ν , ε ίν α ι φανερή κ α ι στην περίπτωση τω ν λ α ϊκ ώ ν λατρευτικώ ν εκδηλώ σεω ν που σχετίζονται με τη μ ν ή μ η του Α γ ίο υ Ν ικ ο λ ά ου, στο πρ όσω πο του οπ οίου ε π ιβ ιώ νει η αρ χαία λατρεία του Π οσ ειδ ώ ν α κ α ι τω ν βο ηθ ώ ν του Δ ιοσ κούρω ν, σ ύμφ ω να κ α ι με τα β άσ ιμ α λαογρα φικά σ τοιχεία που παραθέτει ο συγγραφέας (σελ. 78 επ.).

Α λ λ ά κ α ι τα περ ισ τατικά κ α ι δεδομένα της κ α θημερινής ζωής, όπως εμφ ανίζονται στις πα ρα δόσεις κ α ι τα λ α ϊκ ά έθιμα, β ρ ίσ κου ν λεπτομερει α κή πα ρο υσ ίασ η κ α ι γ ό νιμη επεξεργασία στα επό μενα κ ε φ άλαια της « Π ινα κοθ ήκη ς» . Η μέρα της μαμμής, η διατήρ ησ η σε πολλές περιοχές του εθί μου της γυ ναικοκρατία ς που συνδέεται με τους πόθους για τη γονιμότητα κ α ι την απελευθέρωση τω ν γυ ν α ικ ώ ν α π ’ τις γνωστές πιέσεις, ακριβώς για ν α επέλθει η επιθυμητή στον φιλελεύθερο λαό μας εξισ ορ ρ όπ ησ η α ξ ιώ ν ανάμεσα στα δύο φύλα, εξιστορούνται με κ α λλιέπ εια , α λλά κ α ι εμβά θυνση. Ό π ω ς , ακριβώς, κ α ι ο ι παραδόσεις που σ υνδέονται με το ιερό δέντρο του τόπου μας, την ελιά, αυτό το δέντρο που ο συγγραφέας περιγρά φει ως αρχέγονη πηγή σ υν α ισ θ ημ α τ ικ ώ ν κορυ φ ώ σεω ν κ α ι εσ ωτερικών αναζητήσεων (σελ. 130 επ.).

ολύ διαφ ω τισ τικά, με τη λεπτομερειακή π α ράθεση τω ν σχετικώ ν εθίμων, ε ίν α ι κ α ι τα κ ε φ άλαια που αναφ έρονται στη σπορά, στο α λ ώ ν ισ μ α κ α ι στον τρύγο, σ η μ α ν τ ικ ά στάι δια της επανερχόμενης κ α ι επαναβεβαιού( μενης λ α ϊκή ς ζωής, συνδεδεμένα με την κ ο ρύφωση του λ αϊκο ύ μόχθου, με τις λαχτάρες κ τις προσδοκίες τω ν ανθ ρώ π ω ν της υπαίθρου, α λ λ ά κ α ι με τη φανερή π ο ιη τ ικ ή τάση του λαού μας, που ε ίν α ι η έκφ ραση, όπως γράφει ο κ. Σταμέλος, «της α ισ ιο δο ξίας κ α ι της εμπιστοσύνης στην ομ ορ φ ιά της ζωής», ό,τι δηλαδή απ’ τους αρ χ α ιό τατους χρόνους χ αρακτηρίζει κ α ι εμπνέει τη λ α ϊκ ή ψ υχή. Σ η μ α ν τ ικ ό ε ίν α ι κ α ι το κεφ άλαιο που αφορά στα λαο γρα φ ικά του ’21, στον επαναστατι κό ξεσ ηκω μ ό του Γένους. Α π ’ τα σ τοιχεία που π α ραθέτει ο συγγραφέας προκύπτει καθαρά η ενισχυτική επίδραση τω ν εθίμω ν στις καρδιές των αγω νιστώ ν, στην αγω ν ισ τ ικ ή τους διάθεση, όπως κ α ι η προσφυγή τους στα «μαντικά» που τους εμ ψύχω νε κ α ι τους ενθάρρυνε στις δύσκολες ώρες, α λ λ ά κ α ι τους βοηθούσε να ξεπεράσουν ακόμη κ α ι την α ίσ θ η σ η του θανάτου. Κ α ι π ο λ λ ά ά λ λ α ενδιαφέροντα θέματα, σχετικά με τα έθιμα κ α ι τη λ α ϊκ ή πα ράδοσ η, απασχο λού ν το συγγραφέα. Ο λαϊκό ς πο λ ιτ ισ μ ός της Ρούμε λης, όπου, κατά τ ην πολύ εύστοχη διατύπωσή του, «το έθιμο αντλεί ομ ορ φ ιά κ α ι δύναμη α π ’ τον σύνδεσμο τω ν ανθ ρώ π ω ν με τη γη κ α ι τον αγώνα τους γ ια μ ια καλύτερη ζωή», η εξειδ ικευμένη π ερ ι γραφή του τέμπλου του Ά ι-Ν ικ ό λ α στο Γαλαξείδι, αριστουργήματος της λ α ϊκ ή ς ξυλογλυπτικής, η εξισ τόρ ησ η της ζωής του θρυλικού τραγουδιστή του Μ εσο λογγίο υ Θ α ν ά σ η Μ π α τ α ρ ιά , για τον

)

-----------------------------------------------------οπ οίο ο Μ ιλτιά δ η ς Μ α λα κά σ η ς έγραψε το ο μ ώ νυμο τραγούδι, η συμ βολή της Εύας Π ά λ μ ε ρ -Σ ικελιανο ύ στη διατήρ ησ η της λαϊκή ς παράδοσης, κ α ι τέλος, η λεπτομερειακή αναφ ορά στο έργο του εκπαιδευτικού-λαογράφου Δ ημ ήτρ η Λ ο υ κ ό πουλου, στη δημιου ργ ική του πίσ τη κ α ι τη φλογε ρή του ιδ ιοσ υ γκρ ασία, ό λα αυτά τα θέματα α ν α πτύσ σ ονται με εξαιρετική παραστατικότητα. Χ ρ ή σ ιμ ο είν α ι κ α ι το ευρετήριο κύρ ιω ν ονο μά τω ν κ α ι τόπων, που παρατίθεται στο τέλος του βιβ λίου κ α ι διευκολύνει την αναζήτηση θεμάτων που έχουν ειδ ικό ενδιαφέρον γ ια τον αναγνώ στη. Τέλος, πρέπει να επισ ημα νθεί ότι η «Λ αογραφ ικ ή Π ινα κο θ ή κη » είν α ι σ ημ α ν τ ικ ό βο ήθ ημ α για μ ια διαφ ω τισ τική αναδρομή στο πολυτάραχο π α

ετηλογη

ρελθόν του έθνους μας κ α ι για μ ια επιτυχημένη πρ ό σβ α ση στη λ α ϊκ ή πα ράδοσ η που διατηρείται σε πολλές περιοχές ακό μη κ α ι σήμερα, α λλά που φαίνεται, σε άλλες περιοχές, ν α κλονίζεται κάπως από ξενόφερτες επιδράσεις κ α ι συνήθειες, αταί ριαστες με την ισ τ ο ρ ία κ α ι τους αγώνες του λαού μας. Κ α ι α π ’ αυτή τ ην άπ οψ η το βιβ λ ίο του Δ η μ ή τρη Σταμέλου, αποκτά ιδ ιαίτερη σ η μ α σ ία κ α ι αξία, αφού συμβάλλει, με ευκρίνεια, αμεσότητα κ α ι με τρόπο ο υ σ ιασ τικό , στη διατήρ ησ η της π ο λυτιμότατης πο λ ιτ ισ τ ικ ή ς πα ρακαταθήκης του γέ νους μας, της ανόθευτης λ α ϊκή ς παράδοσης.

Διον. Κωστίδης

-------------------------------ΠΛΑΙΣΙΟ — Ιο βιβλίο αυτό, που αποτελεί και έργο ζωής για τον Αλέξη Ζακυθηνό, είναι η εκτενέστερη και πληρέστερη ως τώρα καταγρα φή των ηχογραφήσεων κλασικής μουσικής από Έλληνες ή ελληνι κής καταγωγής συνθέτες. Ο ίδιος ο συγγραφέας στην εισαγωγή του ορίζει ως «κλασική» τη σοβα ρή και έντεχνη μουσική, τη σύμ φωνη με τις «αιώνιες καλλιτεχνι κές αξίες». Σε αυτήν έχει, επίσης, περιλάβει τη δημοτική και τη βυζαντινή. Η έρευνα αυτή καλύπτει τη χρονική περίοδο τεσσάρων δεκα ετιών, αρχίζοντας από το 1951 και καταλήγοντας στο τέλος του 1991. Καταγράφει 709 ηχογρα φήσεις, αλλά δεν αρκείται σε μια απλή αναφορά. Στοιχεία όπως τα ονόματα συνθετών ή και δια σκευαστούν, χρονολογίες συνθέ σεων, ερμηνευτές, τυχόν χορηγοί - αλλά και πολλά άλλα, ιστορι κής κυρίως σημασίας - συνοδεύ ουν κάθε τίτλο στο πρώτο και μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου. Η κατάταξη των τίτλων αυτών έχει γίνει σύμφωνα με τη χώρα και τη χρονολογία έκδοσής τους. Οι περισσότεροι από αυτούς συνοδεύονται από φωτογραφίες των αντίστοιχων δίσκων. Στο δεύτερο μέρος έχει γίνει

μελέτη ΑΛΕΞΗΣ ΖΑΚΥΘΗΝΟΣ «Δισκογραφία Ελληνικής Κλασικής Μουσικής».

Αθήνα - Γιάννινα, Δ ω δ ώ ν η , 1993. Σελ. 235.

μια αλφαβητική ταξινόμηση των συνθετών και κάτω από το όνο μα του καθένα αναφέρονται με χρονολογική σειρά τα έργα τους, ακολουθούμενα από τη χώρα, τη χρονολογία και τη σειρά π α ραγωγής τους. Σύμφωνα με τα στοιχεία αυτά, ο αναγνώστης έχει τη δυνατότητα να απευθυνθεί στο πρώτο μέρος του βιβλίου και να βρει εύκολα περισσότερες πληροφορίες που ενδεχομένως να τον ενδιαφέρουν για κόστοιο συγκεκριμένο έργο. Στο τρίτο και τελευταίο μέρος είναι καταχωρημένα σε δύο αλ φαβητικές σειρές τα ονόματα των ερμηνευτών, Ελλήνων και ξένων, ακολουθούμενα από π α ραπομπές στα λήμματα των δί σκων. Ο Αλέξης Ζακυθηνός εργά στηκε ως δημοσιογράφος, οι κα-

τοπινές όμως ιδιότητες του δι πλωμάτη και του πρέσβη ήταν εκείνες που του έδωσαν τη δυνα τότητα να ασχοληθεί πιο αποτελεσματικά με την προβολή του ελληνικού πολιτισμού στο εξωτερικό. Το βιβλίο εκδόθηκε για πρώτη φορά στην Αργεντινή, το 1984, και τη δεύτερη στη Βραζιλία, το 1987, στην αγγλική γλώσσα. Η τρίτη αυτή έκδοση, που είναι και η πρώτη στα ελληνικά, είναι περισσότερο ενημερωμένη. Πη γές του Ζακυθηνού αποτέλεσαν - εκτός των ίδιων των ηχο γραφήσεων - παρτιτούρες, φ ω τογραφικοί κατάλογοι, συναυλιακά προγράμματα, απομνη μονεύματα, ιστορικά και μουσικολογικά βοηθήματα, καθώς και μαρτυρίες. Αυτή η μακρά και κοπιώδης αναζήτηση επέφερε ένα - ανά λογα - αξιόλογο αποτέλεσμα. Εκδομένο την εποχή όπου οι δί σκοι βινυλίου αντικαθιστώνται με όλο και γρηγορότερο ρυθμό από τα Compact Disc, το βιβλίο αυτό κάνει την επισκόπηση μιας περιόδου που οδεύει προς το τέ λος της, σημειώνοντας τα πιο άξια δημιουργήματά της. Ευδοξία Σ πυ ρ ιδάκη

'Σύγχρονη Ελληνική Λογοτεχνία

OZnNTANOironor tana

1974

1994 2 0 Χ ρ ό ν ια Ε κ δ ό σ ε ις Π Α Τ Α Κ Η

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ: Σ. ΠΑΤΑΚΗΣ Α.Ε. Εμμ. Μπενάκη 16, 106 78 Αθήνα, Τηλ.: 36.38.362, Fax: 36.28.950

Η ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ των βιβλίων γίνεται μ ε βάση το γνωστό Δεκαδικό Σύστημα Ταξινόμησης, προσαρμοσμένο στην ελληνική βιβλιογρα φία. ΣΤΗΝ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ των περιοδικών δ εν περιλαμβάνονται εβδομα διαία έντυπα. ΤΟ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΟ Δελτίο συντάσσεται μ ε την πολύτιμη συνεργα σία του βιβλιοπωλείου της «Εστίας».

ρ ενικά έργα

Αρ. 332 2 Φεβρουάριου 15 Φεβρουαρίου 1994 Επιμέλεια: Έφη Απάκη

ψ υχολογία

Βιβλιογραφία

Εφαρμοσμένη ψυχολογία

ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ Γ. Βιβλιογραφία Σπόρου Μυλωνά (19661993). Λευκωσία, Κερόνεια, 1993. Σελ. 36.

ΑΣΗΜΑΚΗΣ Π.Δ. Η ψυχολογία της συνειδητότητας. Τόμος Α' Αθήνα, Μπαρμπερόπουλος, 1994. Σελ. 118.

φ ιΛοσοφία

ΔΟΕΙΑΔΗΣ Κ. Ιδεολογία και τηλεόραση. Αθήνα, Πλέθρον, 1993. Σελ. 271. Δρχ. 3430. LEONELU E.L. Φιλάκια και χαπάκια. Μει. Λ. Ιωαννίδου. Αθή να, Παρά Πέντε, 1993. Σελ. 207. Δρχ. 2285.

Γενικά Παραψυχολογία ΡΗΤΟΥ Μ. Ο θάναιος στη νεωτερικάιητα. Αθήνα, Πλέθρον, 1993. Σελ. 270. Δρχ. 3430.

Νεότερη φιλοσοφία

GAWAIN S. Δημιουργικός οραμαηομός. Μει. X. Κοντοθεοδώρου. Αθήνα, Succes Dynamics, 1993. Σελ. 225. Δρχ. 2080.

ADORNO Τ. ΚΑΙ ΑΛΛΟΙ. Επιστημολογία. Επιμ.-εισ. Γ. Κουζέλης. Αθήνα, Νήσος, 1993. Σελ. 579. Δρχ. 5720.

0 ρησκεία

Αποκρυφισμός

Γενικό

ΜΠΕΪΛΗ Α. Εσωτερική αστρολογία. Τόμος Γ Αθήνα, Κέδρος, 1993. Σελ. 681. Δρχ. 6000.

Καταστροφικές λατρείες. Αθήνα, Αποστολική Διακονία, 1994. Σελ. 63. ΠΡΩΤΟΠΑΠΑΣ Ν.Ι. (ΑΡΧΙΜ.). Εκκλησία και μάγια. ΣΤ έκδοση. Αθήνα, Αποστολική Διακονία, 1992. Σελ. 119.

δελτίο

-------------------------

ΣΩΤΗΡΙΟΥ Γ.Π. Απόστολοι, οι θεόπνευστοι κήρυκες του λό γου. Αθήνα, Αποστολική Διακονία, 1993. Σελ. 216. ΣΩΤΗΡΙΟΥ Γ.Π. Η ελπίδα. Αθήνα, Αποστολική Διακονία, 1993. Σελ. 150.

οινωνικές επιστήμες Δημογραφία

£ φαρμοσμένες επιστήμες Γενικά RUSHKOFF D. Cyberia. Μετ. Λ. Ιωαννίδου. Αθήνα, Νέα Σύ νορα, 1993. Σελ. 303. Δρχ. 2080.

Επιχειρήσεις

ΤΑΠΕΙΝΟΣ Γ.Φ. Στουτεία δημογραφίας. Μει. Ν. Βουλε'λης. Αθήνα, Παπαζήσης, 1993. Σελ. 549.

ΚΥΡΙΑΚΟΥ Σ. - ΜΙΣΙΡΛΑΚΗΣ Ν. Πρακτικός οδηγός βιο μηχανικού Marketing. Αθήνα, Μπαρμπερόπουλος, 1994. Σελ. 286.

Πολιτική

J έχνες

ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ Τ. Μια άλλη Ευρώπη. Αθήνα, Ύψιλον/Βιβλία, 1993. Σελ. 212. Δρχ. 2285.

Οικονομία ΓΙΑΝΝΙΤΣΗΣ Τ. ΚΑΙ ΑΛΛΟΙ. Βιομηχανική και τεχνολογική πο λιτική στην Ελλάδα. Αθήνα, Θεμέλιο, 1993. Σελ. 264. Δρχ. 2600.

Δίκαιο ΧΡΥΣΑΝΘΑΚΗΣ X. Υπαλληλικός κώδικας. Β' έκδοση. Αθήνα, Σάκκουλας, 1993. Σελ. 386.

Γενικά ΧΑΡΑΛΑΜΠΙΔΗΣ Α. Η τέχνη του εικοστού αιώνα. Τόμος Β' Θεσσαλονίκη, University Studio Press, 1993. Σελ. 307. Δρχ. 10400.

Λευκώματα ΚΑΡΑΚΩΣΤΑΣ Ν. «Μικρό μου Καστελλόριζο». Αθήνα, Μπρατζιώτη, 1993. Σελ. 106. Δρχ. 9360.

Αρχιτεκτονική

Επικοινωνίες

WENDERS W. - KOLLHOFF Η. Μια συζήτηση για την πόλη. Μετ. Μ. Σόλμαν. Αθήνα, Ανεπίκαιρες Εκδόσεις, 1993. Σελ. ΜΠΑΣΑΝΤΉΣ Δ. Βιβλίο και επικοινωνία. Αθήνα, Οδυσσέας. . 63. Δρχ. 1560. 1993. Σελ. 356. Δρχ. 3430.

Λαογραφία ΠΑΝΝΑΚΑΚΟΥ-ΠΑΠΑΜΑΝΩΛΗ Λ. Παροιμίες του Ροδίτικου λαού. Αθήνα, Δημόσια Βιβλιοθήκη Ρόδου, 1993. Σελ. 394. ΛΑΠΠΑΣ Τ. Καραγκιόζης. Το θέατρο σκιών. Αθήνα, Δελφίνι, 1993. Σελ. 74. ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΣ Γ.Α. Η πίστη στους δρόμους. Αθήνα, 1994. Σελ. 128. Δρχ. 5200.

0 ειικές επιστήμες Γενικά JOHNSON G. Τα παλάτια της μνήμης. Μει.-επιμ. Σ. Μανουσέλης. Αθήνα, Κάτοπτρο, 1993. Σελ. 397. Δρχ. 5200.

Μαθηματικά ARNOLD V.I. Θεωρία καταστροφών. Μετ.-επιμ. Θ.Β. Χριστακόπουλος. Αθήνα, Gutenberg, 1993. Σελ. 179. Δρχ. 3120.

Γλυπτική Ανδρέας Παπαχρίστος. Γλυπτική 1960-1990. Θεσσαλονίκη, Δήμος Θεσσαλονίκης - Δημοτική Πινακοθήκη, 1993. Σελ. 94.

Ζωγραφική Ανδρέας Γιαννούισος. Έργα περιόδου 1979-1993. Θεσ σαλονίκη, Δήμος Θεσσαλονίκης - Δημοτική Πινακοθήκη, 1993. Σελ. 59. Βάσω Κυριάκη. Θεσσαλονίκη, Δήμος Θεσσαλονίκης / Βαφοπούλειο Πνευματικό Κέντρο, 1994. Σελ. 40. ΤΕΤΣΗΣ Π. Ύδρα. Αθήνα, Artigraf, 1993. Σελ. 86. Δρχ. 7280

Μουσική ΠΑΤΣΟΥΜΗ-HEFFER Α. Καντάδες και μονωδίες. Θεσ σαλονίκη, Κώδικας, 1994. Σελ. 37.

Κόμικς ΒΑΝΕΛΛΗΣ Δ. - ΚΑΛΑΪΤΖΗΣ Δ. Μέρες τυριών και μονά

----------------------------------------------------------σιηριών. Αθήνα, Μαμούθοοπιΐχ, 1994. Σελ. 46.

δελτίο

ΜΠΕΝΟΠΟΥΛΟΣ Β. Η πόλη έφυγε από τα παράθυρα. Αθήνα, Δελφίνι, 1993. Σελ. 153.

^ ογοτεχνία

ΣΤΑΜΑΤΙΑΔΗΣ Κ. Ο γερο-Λάλας. Αθήνα, Ροή. Σελ. 49. ΤΣΙΡΟΠΑΝΝΗ Μ. Οι κόρες. Πεζογραφήματα. Αθήνα, Ζώδιο, 1993. Σελ. 79. Δρχ. 1040.

Ποίηση ΑΛΕΞΑΚΗΣ Ο. Αγαθά παιγνίδια. Αθήνα, Συνέχεια, 1994. Σελ. 43. ΓΈΩΡΓΟΠΟΥΛΟΥ Ν. Μη απειλούμενον είδος. Αθήνα, Ερμείας, 1993. Σελ. 36. ΓΚΟΛΦΙΝΟΠΟΥΛΟΥ Ε.Κ. Απουσία. Πάτρα, Αχαϊκές Εκδό σεις. Σελ. 55. ΚΑΡΑΤΖΑΣ Α. Τα δόντια του χρόνου. Αθήνα, Δωδώνη, 1993. Σελ. 72. Δρχ. 1245. ΚΑΤΣΩΝΗΣ Κ. Μιλήματα κι αντιμιλήματα. Λάρνακα, 1993. Σελ. 105. ΜΑΡΚΟΓΛΟΥ Π.Χ. Σημειώσεις για ποιήματα που δε γρά φτηκαν. Θεσσαλονίκη, Χειρόγραφα, 1993. Σελ. 26. ΜΠΡΟΥΧΟΣ Δ.Ι. Ωδίνες της νύχτας. Ποιήματα. Θεσσαλονίκη, Τα Τραμάκια, 1993. Σελ. 44. Δρχ. 1040. ΠΑΝΑΓΟΥΛΟΠΟΥΛΟΣ Γ. Η επόμενη νύχτα. Αθήνα, Ιωλκός, 1993. Σελ. 76. ΠΗΣ Β.Ν. Ηλιοστάσια. Αθήνα, Αιγέας, 1994. Σελ. 77.

ΨΑΡΑΥΤΗ Λ. Το αυγό της έχιδνας. Θ' έκδοση. Αθήνα, Πατάκης, 1993. Σελ. 102. WOLF Κ.Ρ. Οι νευροσπάστες ΜΑ.ΜΟ.ΤΣΙ. Μετ. Μ. Καλλι νίκου. Θεσσαλονίκη, Μωβ Ποδήλατο. Σελ. 151. Δρχ. 1560. GIBSON W. Στον αστερισμό της Μόνα Λίζα. Μετ. Γ. Μπαρουξής. Αθήνα, Aquarious, 1993. Σελ. 313. Δρχ. 2080. ΙΣΙΓΚΟΥΡΟ Κ. Τα απομεινάρια μιας μέρας. Μυθιστόρημα. Μετ. Γ. Κοβαλένκο. Αθήνα, Καστανιώτης, 1993. Σελ. 266. CARROLL L. Το κυνήγι του Φιρχαρία. Εισ.-μετ.-σημ. Δ. Γιαννάτος. Αθήνα, Ύψιλον / Βιβλία, 1993. Σελ. 82. Δρχ. 1040. KEELY Ε. Το τελευταίο καλοκαίρι της αθωότητας. Μετ. X. Τσαλικίδου. Αθήνα, Εξάντας, 1993. Σελ. 283. Δρχ. 2600. KING S. Το παιχνίδι του Τζέραλντ. Μετ. Β.Α. Λάππα. Αθήνα, Το Κλειδί, 1993. Σελ. 397. Δρχ. 2080. ΚΙΣ Ν. Εγκυγκλοπαίδεια των νεκρών. Διηγήματα. Μετ. X. Αρβανπίδης. Αθήνα, Εξάντας, 1993. Σελ. 197. Δρχ. 2080. ΜΑΝΤΙΝΟ Ο. Το μεγαλύτερο θαύμα στον κόσμο. Μετ. Δ. Κουτσούκης. Αθήνα, Πύρινος Κόσμος, 1993. Σελ. 133. Δρχ. 1660.

ΡΓΓΣΩΝΗ Γ. Πινελιές. Αθήνα, 1993. Σελ. 46. ΡΙΤΣΩΝΗ Γ. Τα περάσματα. Αθήνα, 1993. Σελ. 62.

MONTALBAN M.V. Γκαλίντεθ. Μετ. Κ. Καψαμπέλη. Αθήνα, Δελφίνι, 1993. Σελ. 582. Δρχ. 5200.

ΣΑΡΗΓΚΙΟΛΗΣ Θ. Το τέλος των ονομάτων. Ποιήματα 19801992. Αθήνα, Παρασκήνιο, 1993. Σελ. 37.

MUHSEN Ζ. - CROFTS Α. Πουλημένες! Μετ. Β. Κοκκίνου. Αθήνα, Το Κλειδί, 1993. Σελ. 358. Δρχ. 2600.

ΣΤΥΛΙΑΝΟΥ Π. Οδεύσεις. Λευκωσία, 1994. Σελ. 63.

ΜΠΕΪΚΕΡ Ν. Vox. Μια ιστορία τηλεφωνικού σεξ. Μετ. Σ. Τριανταφύλλου. Αθήνα, Σέλας, 1993. Σελ. 157. Δρχ. 1560.

ΦΩΚΙΑΝΟΥ I. Παραμύθια στο ταβάνι. Αθήνα, Οδυσσέας, 1993. Σελ. 63. ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΥ-ΚΡΗΤΙΚΟΥ Α. Η Ερυθρά Θάλασσα. Τα ναυηκά. Αθήνα, 1993. Σελ. 28.

Πεζογραφία Ερώτων και ασπασμών λαμπρόν απάνθισμα. Αθήνα, Καστανιώτης, 1993. Σελ. 502. Δρχ. 8320.

BRADBURY R. Ο θάνατος είναι μοναχική υπόθεση. Μετ. Ε. Καλλιφατίδη. Αθήνα, Απόπειρα, 1993. Σελ. 319. Δρχ. 2600. NERVAL G.DE. Η ιστορία του χαλίφη Χακίμ. Μετ. Δ. Ρήσος. Αθήνα, Ύψιλον/Βιβλία, 1993. Σελ. 80. Δρχ. 1040. FOE Ε.Α. Εύρηκα. Εισ.-μετ.-σχολ. Σ. Ηλιόπουλος. Αθήνα, Gutenberg, 1992. Σελ. 254. Δρχ. 2910.

ΑΝΔΡΙΩΤΗΣ Γ. Των ονείρων πάθη. Αθήνα, 1993. Σελ. 56.

SHEPARD L. Ζώνη πυρός σμαράγδι. Μετ. Α. Παπασταθοπούλου. Αθήνα, Μέδουσα. Σελ. 99. Δρχ. 935.

ΚΑΛΟΚΥΡΗΣ I. Ο Άγγελος του χρόνου. Αθήνα, Ιάμβλιχος, 1993. Σελ. 345. Δρχ. 3640.

TRAVEN Β. Το πλοίο των νεκρών. Μετ. Κ. Σκορδύλης. Αθήνα, Αλεξάνδρεια, 1993. Σελ. 270. Δρχ. 2600.

ΚΑΡΑΓΑΤΣΗΣ Μ. Νεανικά διηγήματα. Αθήνα, Εστία, 1993. Σελ. 583. Δρχ. 4500.

ΦΙΤΖΕΡΑΛΝΤ Φ.Σ. Έξι διηγήματα από την εποχή της τζαζ. Μετ. Γ. Παπαδογιάννης. Αθήνα, Δελφίνι, 1993. Σελ. 298. Δρχ. 2910.

ΚΟΥΤΣΟΥΚΟΣ Η. Μαύρο πουλί στο βλέμμα. Νουβέλα. Αθή να, Καστανιώτης, 1993. Σελ. 139. Δρχ. 2080. ΚΩΤΣΑΚΗ I. Ολίγη αγαπημένη πολιτεία, σαλονίκη, Παρατηρητής, 1993. Σελ. 158.

Θεσ-

ΜεΛέιες Η Μεσοπολεμική πεζογραφία. Τόμος Η' Αθήνα, Σοκόλης, 1993. Σελ. 461. Δρχ. 8450.

δελπο

------------------------

ΣΤΕΦΑΝΟΥ Δ. Γενικά και ειδικά για την ποίηση. Αθάνα, Σοκόλης, 1993. Σελ. 175. Δρχ. 1870.

ΔΗΜΑΚΗΣ Π.Δ. Πρόσωπα και θεσμοί της αρχαίας Ελλάδας. Αθήνα, Παπαδήμας, 1993. Σελ. 399. Δρχ. 4160.

ΤΖΙΟΒΑΣ Δ. Το παλίμψηστο της ελληνικής αφήγησης. Αθήνα, Οδυσσέας, 1993. Σελ. 285. Δρχ. 3120.

ΚΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ Δ. Βαλκάνια η οικογεωγραφία της οργής. Αθήνα, Στοχαστής, 1993. Σελ. 277. Δρχ. 2800.

Δοκίμια

ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΣ Δ. Τσάμηδες. Αθήνα, Αρσενίδης, 1993. Σελ. 221. Δρχ. 2080.

ΓΟΥΔΕΛΗΣ Γ. Θεωρία ιης ατέλειας βιολογική βελτίωση του ανθρώπου. Αθήνα, Δίφρος, 1993. Σελ. 93.

ΡΙΖΟΠΟΥΛΟΣ Χ Α Οι τέκτονες του 1821. Αθήνα, Έρμα, 1993. Σελ. 236. Δρχ. 3120.

ECO U. Ζητήματα αισθητικής στον Θωμά Ακινάτη. Μετ. Τ. Σιετή. Αθήνα, Δελφίνι, 1993. Σελ. 377. Δρχ. 3740.

Ψ1ΛΑΚΗΣ Ν. Μοναστήρια και ερημητήρια της Κρήτης. Τόμος Β' Ηράκλειο, 1993. Σελ. 628. Δρχ. 17160.

DAHRENDORF R. Σκέψεις για την επανάσταση στην Ευρώπη. Μετ. Π.Ι. Κελάνδριας. Αθήνα, Ελληνικές Πανεπιστημιακές Εκδόσεις, 1993. Σελ. 220. Δρχ. 2600.

0 έαιρο

Παγκόσμια Ιστορία BRION Μ. Η καθημερινή ζωή στη Βιέννη την εποχή του Μότσαρτ και του Σούμπερι. Μει. Α.Η. Σακελλαρίου. Αθήνα, Πα παδήμας, 1994. Σελ. 355. Δρχ. 3640.

|"| αιδικά Έργα ΠΡΟΚΟΠΙΟΥ Α.Γ. Ο Φαραώ Αχενατόν. Αθήναι, Πύρινος Κό σμος, 1993. Σελ. 132. Δρχ. 1765.

Μελέτες ΘΩΜΑΔΑΚΗ Μ. Σημειωτική του ολικού θεατρικού λόγου. Αθήνα, Δόμος, 1993. Σελ. 249. Δρχ. 3120. ΠΑΤΣΑΛ1ΔΗΣ Σ. Το «άλλο» θέατρο. Σπουδή στις φεμινιστικές και αφρο-αμερικανικές δοκιμές. Αθήνα, Τολίδης, 1993. Σελ. 275. ΣΟΛΩΜΟΣ Δ. Ηλικία του θεάτρου. Β' έκδοση. Αθήνα, Δί φρος, 1993. Σελ. 130. ΣΟΛΟΛΟΣ Α. Τι προς Διόνυσον. Β' έκδοση. Αθήνα, Δίφρος, 1993. Σελ. 139.

j σιορία Αρχαιολογία ΧΟΥΡΜΟΥΖΙΑΔΗΣ Γ.Χ. Το νεολιθικό Διμήνι. Θεσσαλονίκη, Βάνιας, 1993. Σελ. 192+Χαρτ.+Πίν. Δρχ. 3120.

Ελεύθερα αναγνώσματα ΒΑΡΕΛΛΑ Α. Φιλενάδα, φουντουκιά μου. Αθήνα, Πατάκης, 1993. Σελ. 129. ΜΙΧΑΗΛ1ΔΟΥ-ΒΛΑΔ1ΜΗΡΟΥ Ε. Το τελευταίο αστέρι. Αθήνα, Σύγχρονη Εποχή, 1993. Σελ. 36. ΧΕΝΤΡΥ Ν. Ο περίεργος κύριος Χάρβεϋ. Μει. Π. Αθήνη. Αθή να, Πατάκης, 1993. Σελ. 184.

Τέχνες ΚΑΡΑΛΑΖΟΥ-ΚΑΡΑΜΠΟΥΡΝΗ Μ. Παίζω με τα χρώματα και τις γραμμές. Ζωγραφίζω γραμμές και σχήματα. Αθήνα, Σύγ χρονη Εποχή, 1993. Σελ. 47. ΡΑΒΑΝΗΣ-ΡΕΝΤΗΣ Δ. Παραμυθέατρο 2. Αθήνα, Σύγχρονη Εποχή, 1993. Σελ. 63. ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΥ-ΚΑΡΑΒΙΑ Λ. Η Αλίκη στη χώρα των ονεί ρων. Αθήνα, Πατάκης, 1993. Σελ. 185.

|"| εριοδικά

Ελληνική Ιστορία

ΑΜΥΝΑ ΚΑΙ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ. Μηνιαίο περιοδικό. Τεύχος 36. Δρχ. 600.

Η Μακεδονία. Από τον Φίλιππο Β' έως τη ρωμαϊκή κατάκτηση. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1993. Σελ. 251. Δρχ. 12000.

Ο ΑΡΑΜΠΑΣ ΤΟΥ ΑΓΡΙΝΙΟΥ. Μηνιαία σατιρική, ενημερωτική και κάτι άλλο... εφημερίδα. Φύλλο 28. Δρχ. 200.

Χαίρε μέσα από τη μάχη. Μακεδονία - Θράκη - Μικρασία 1918-1922. Εισ.-έρευνα-παρουσίαση Φ. Λάδης. Αθήνα, Τρο χαλία, 1993. Σελ. 285. Δρχ. 8320.

ΔΕΛΤΙΟ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ ΝΑΥΠΛΙΟΥ. Μηνιαία έκδο ση του Δήμου Ναυπλιέων. Τεύχος 61. Δρχ. 500.

ΠΟΧΑΛΑΣ Τ.Π. Στη γη του Πύρρου. Διαχρονικός ελληνισμός στην Αλβανία. Αθήνα, Αστερισμός, 1993. Σελ. 240. Δρχ. 12480.

ΔΙΑΒΑΖΩ. Δεκαπενθήμερη επιθεώρηση του βιβλίου. Τεύχος 330. Δρχ. 700. ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΕΣ ΕΠΙΦΥΛΛΙΔΕΣ. Τεύχος 1. Δρχ. 500.

δελτίο

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ. Τεύχος 30. Δρχ. 1500. ΕΝΤΕΥΚΤΗΡΙΟ. Τρίμηνο λογοτεχνικό περιοδικό. Τεύχος 25. Δρχ. 1000.

Τεύχος 113, Μάρτιος 1994

ΕΥΘΥΝΗ. Περιοδικό ελευθερίας και γλώσσας. Τεύχος 266. Δρχ. 450. ΘΕΜΑΤΑ ΧΩΡΟΥ ΚΑΙ ΤΕΧΝΩΝ. Ετήσια επιθεώρηση. Τεύχος 25. Δρχ. 8840. ΙΑΤΡΙΚΗ. Μηνιαία έκδοση Εταιρείας Ιατρικών Σπουδών. Τό μος 65. Τεύχος 1. ΙΘΑΚΟΣ. Μηνιάτικη εφημερίδα της Ιθάκης. Φύλλο 123. Η ΚΑΘ’ ΗΜΑΣ ΑΝΑΤΟΛΗ. Περιοδική έκδοση του Συλλόγου των εν Αθήναις Μεγαλοσχολπών. Τόμος Α', 1993. ΝΑΥΠΑΚΤ1ΑΚΗ. Διμηνιαία εφημερίδα ενημέρωσης της Ομο σπονδίας Συλλόγων Ναυπακιίας (Ο.ΣΥ.Ν.). Φύλλο 66. Δρχ. 50. ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ. Τεύχος 1601. Δρχ. 650. ΝΕΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ. Τεύχος 112. Δρχ. 600. ΝΕΑ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ. Ιδθήμερη επαναστατική εφημερίδα. Φύλ λο 95. Δρχ. 100. ΝΕΟΣ ΣΧΟΛΕΙΑΣΤΗΣ. Μαθητική εφημερίδα του Νέου Σχο λείου. Φύλλο 1. Δρχ. 100. ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΖΩΗ. Φύλλα λόγου, τέχνης και πολιτιστικής καλλιέργειας. Τεύχος 73-74. Δρχ. 500. ΠΡΟΕΚΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ. Τρίμηνη έκδοση εκπαι δευτικής κριτικής και γενικής παιδείας. Τεύχος 14. Δρχ. 800. Ο ΡΑΜΠΑΓΑΣ ΚΙ Ο ΣΚΥΛΟΣ. Φύλλο 177. Δρχ. 50. ΡΕΥΜΑΤΑ. Διμηνιαίο περιοδικό. Τεύχος 17. Δρχ. 800. ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ. Δίμηνη επιθεώρηση. Τεύχος 74. Δρχ. 900. ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ ΤΩΝ Α1ΓΎΠΤΙΩΤΩΝ. Όργανο των επαναπατρισμένων Ελλήνων της Αφρικής. Φύλλο 207. ΤΟΤΕ. Περιοδικό για την Ελληνική ιστορία... και όχι μόνο. Τεύχος 47. Δρχ. 550. Ο ΤΥΠΟΣ. Μηνιαία δημοσιογραφική επιθεώρησις. Τεύχος 44. Δρχ. 1000. DAND A SPIRIT. Το πολυπεριοδικό. Τεύχη 4,5. Δρχ. 1300. HUMAN RIGHTS WITHOUT FRONTIERS. Τεύχος 1-2. Δρχ. 1200.

Μηνιαία επιθεώρηση, Μαυρομιχάλη 39 Αθήνα 106 80, τηλ.: 3619837, Fax: 3602621 Αναζητώντας διέξοδο, της σύνταξης Εθνική περιβαλλοντική συναίνεση και προε δρία, του Μ. Μοδινού Ανακύκλωση χαρτιού σε 14 δήμους, του Γ. Σακιώτη Μεταφορές και περιβάλλον: η χρηματοδότη ση του παραλόγου, της Greenpeace Βιομηχανικά ατυχήματα μεγάλης έκτασης, του Ν. Μολυβιάτη Κύπρος: ως πού θα φτάσει ο τουρισμός; του Β. Στογιάννη Η αναβίωση του σαφάρι, του Γ. Σακιώτη Τα τάνκερ και οι Σποράδες, της Ζ. Κάλλια Κοιμήσου Περσεφόνη..., της Greenpeace Ποιος θα αντιστρέφει την αποξήρανση της Αράλης; του Μ. Μοδινού Νέα Μακεδονία και ξεχασμένη πατρίδα, του Κ. Χατζημπίρου Πάρκο Ελευθερίας ή εκθεσιακό κέντρο;, της Μ. Δίζη - Πατσουρέα Αυθαίρετο αεροπλάνο, του Γ. Σχ. • Ηλίας Ευθυμιόπουλος: Φύση και μηχανές Κίμων Χατζημπίρος: Νέες τεχνολογίες και πε ριβάλλον Κ.Χ. και Γ.Ν.: Η παραπλανητική χρήση της τε χνολογίας Γιάννης Σακιώτης: Υγιεινά προϊόντα και διε θνείς μεταφορές ^ Σάκης Κουρουζίδης: Πολίτες και κινήματα στην Ελλάδα του ’94 Αργυρής Παναγόπουλος: Ιταλία: σε αναζήτη ση της πράσινης Αριστερός Γκούσταβ Αουερνχάιμερ: Οι ακροδεξιοί στη Γερμανία Μιχάλης Μοδινός: Μαλδίβες: κοράλλια και απόβλητα Ταπάνα Οικονομίδου: Ερημοποίηση στο Σαχέλ Τζων Βιντάλ: Η φυλετική εκκαθάριση στη φύση Συνέντευξη με το Γ. Πουλόπουλο: Τα κητώδη στις ελληνικές θάλασσες_________________

53 Η Νέα Οικολογία κυκλοφορεί την 15η κάθε μηνάς

ΕΛΙΤΡΟΧΟΣ. Περιοδικό για τα γράμματα και τις τέχνες. Τεύ χος 1. Δρχ. 1245.

Αρ. 332 Στην Κριτικογραφία περιλαμβάνονται όλες οι επώνυμες βιβλιοκριτι κές και βιβλιοπαρουσιάσεις των ελληνικών εκδόσεων που δημοσι εύονται στον ημερήσιο αθηναϊκό τύπο. Περιλαμβάνονται, επίσης, και κριτικές δημοσιευμένες στον περιοδικό και επαρχιακό τύπο, όσες ήταν δυνατόν να εξασφαλίσουμε ή μας απέστειλαν οι συντά κτες τους.

Βιβλιοθήκες Περί βιβλιοθηκών. (Ε. Αρανπσης, Ελευθεροτυπία, 23/2).

Θρησκεία Καρούσος Κ.: Μήπως είσαι πλεουέκιης. (Γ.Χ. Μπαλοΰρδος, Εξόρμηση, 12/2).

Κοινωνιολογία Μορέν Ε. - Κερυ Μ.: Γη - πατρίδα. (Γ. Σχίζας, Αυγό, 20/2).

Θετικές - Εφαρμοσμένες επιστήμες Γοΰδης X.: Κοσμικές διαδρομές. (Θ. Διαμαντόπουλος, Οικονο μικός Ταχυδρόμος, 24/2). Μοδινός Μ.: Το παιχνίδι ιης ανάπτυξης. (Σ. Παπασπηλιόπουλος, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 24/2). Ρώτα Ρ.Δ.: «Ιατρικά». (Σ. Καργάκος, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 24/2).

Τ έχνες Βαλκανική παραδοσιακή αρχιτεκτονική. (Σ. Ντάλης, Αυγό, 13/2). Τολίκα Ο.: Επίτομο εγκυκλοπαιδικό λεξικό της Βυζαντινής Μου σικής. (Π. Αγιαννίδης, Νέα, 22/2). Ντυράς Μ.: Τα πράσινα μάτια. (Σ. Τριαντάφυλλου, Διαβάζω, 329).

11 Φεβρουάριου 24 Φεβρουάριου 1994 Επιμέλεια: Μαρία Τρουπάκη

Γλώσσα Δορμπαράκης X.: Ετυμολογικό - Ερμηνευτικό Λεξικό της Νε οελληνικής. (Δ. Γιάκος, Εξόρμηση, 20/2).

Κλασική Φιλολογία Κυρτάτας Δ.: (Επιμ.). 'Οψις ενυπνίου. (Δ. Τσατσοΰλης, Αντί, 18/2). Πορφΰριος: Περί Πλωτίνου βίου και της τάξεως των βιβλίων αυτού. (Σ.Ρ. Αποστολίδης, Ελευθεροτυπία, 15/2).

Ανθολογίες Η Μεσοπολεμική πεζογραφία. (Κ. Τσαούσης, Έθνος, 20/2).

Ποίηση Αλεξάκης Ο.: Αγαθά παιγνίδια. (Ε. Αρανίτσης, Ελευθεροτυπία, 16/2). Βαρόπουλος Α.: Ο ήχος του χιονιού. (Κ. Παπαπάνος, Πολιτικά Θέματα, 18/2). Κοφίνης Γ.: Φως εκ φωτός. (Γ. Καραβίδας, Ριζοσπάστης, 24/2). Κρίτα Α.: Ασκήσεις αναπνοής. (Κ. Βαλαβάνης, Ελεύθερη Ώρα, 20/2). Λαδάς Ν.Β.: Αστροβατεί. (Θ.Μ. Πολίτης, Ελεύθερος Στερεός Ελλάδας, 902-904). Νικορέτζος Δ.: Στοχασμοί στο ημίφως (Θ.Μ. Πολίτης, Ελεύθε ρος Στερεός Ελλάδας, 897-900). Παναγουλόπουλος Γ.: Η επόμενη νύχτα. (Γ). Καραβασίλης, Εξόρμηση, 20/2).

δελτίο Χωρεάνθη Ε.: Οι ώρες του ερωδιού. (Μ. Δελησάββας, Διαβάζω, 329). Γκουρμόυ Ρ.: Λιτανείες του ρόδου. (Σ. Σταμάτης, Βήμα, 13/2). Τρακλ Γ.: Ποιήσεις. (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 23/2).

Πεζογραφία Βαλαωρίτης Ν.: Η ζωή μου μετά θάνατον εγγυημένη. (Π. Μπουκάλας, Καθημερινή, 22/2). Γουδέλης Τ.: Πρωινή επίσκεψη. (Δ. Τσατσούλης, Βήμα, 13/2). Γρηγοριάδης Θ.: Ο ναύτης. (Β. Τσακνιάς, Νέα, 22/2). Ευθυμιάδη Ν.: Οι πολίτες της σιωπής. (Ζ. Σαμαρά, Διαβάζω, 329), (Δ. Τσατσούλης, Βήμα, 20/2). Ευσταθιάδης Γ.: Έψιλον έρως. (Δ. Δασκαλόπουλος, Νέα, 15/2). Κορδόση Α.: Δεκατρείς φωνές της σιωπής. (Ν. Κώτσιου, Αυγή, 23/2). Λιόλιος Α.: Ιστορίες από τη χώρα του παραλόγου. (Θ.Μ. Πολί της - X. Σώκου, Ελεύθερος Στερεός Ελλάδας, 894-895-896). Λιοντάκης X.: Νυχτερινό γυμναστήριο. (Β. Χατζηδασιλείου, Ελευθεροτυπία, 16/2). Λογαράς Κ.: Παλιές αμαρτίες. (X. Παπαγεωργίου, Αυγή, 20/2). Μήτσου Α.: Ο χαρτοπαίχτης έχει φοβηθεί. (Δ. Λαμπρία, Με σημβρινή, 24/2). Μοσχονά Α.: Η Λευκή σκιά και άλλες παράξενες ιστορίες. (Κ. Παπαπάνος, Πολιτικά Θέματα, 18/2). Μπρουνιάς Γ.: Σημειώσεις για ένα ημερολόγιο. (Γ. Πετρόπουλος, Διαβάζω, 329). Παπαγεωργίου Ν.Ρ.: Του λιναριού τα πάθη. Ο μέγας μυρμηγκοφάγος. (Τ. Μενδράκος, Αντί, 18/2). Ταχτσής Κ.: Το Τρίτο Στεφάνι. (Μ. Λεοντσίνη, Διαβάζω, 329). Χατζηαργύρης Κ.: Ο τρόμος του υπαλλήλου. (Κ. Τσαούσης, Έθνος, 21/2), (Ν.Γ.Ξ., Αθηνόραμα, 11/2). Ζολά Ε.: Το στομάχι του Παρισιού. (Τ. Δημητρούλια, Διαβάζω, 329). Lee L.: Αντίο παλλακίδα μου. (Μ. Δερμιτζάκης, Διαβάζω, 329). Μπουλγκάκοφ Μ.: Μορφίνη. (Τ. Δανέλλη, Ριζοσπάστης, 17/2). Μωπασάν Γ.: Διηγήματα. (Δ. Παυλάκου, Αυγή, 20/2). Σατωμπριάν: Ρενέ. (Τ. Δημητρούλια, Αντί, 18/2). Χάλλοφ Λ.: Για χάρη της αρκούδας. (Κ. Τσαούσης, Έθνος, 14/2).

Μελέτες

Ματζαρίδης Π.: Της ζωής, του ονείρου και της χαράς. (Δ. Γιάκος, Εξόρμηση, 20/2). Οι μικροί λαογράφοι. (Μ. Ντεκάστρο, Αντί, 18/2). Φραγκούλη Φ.: Η Κυράνη του δάσους. (Ε. Σαραντίτη, Ελευθε ροτυπία, 16/2).

Αλληλογραφία Εγγονόπουλος Ν.: «...και σ’ αγαπώ παράφορα». (Μ. Θεοδοσοπούλου, Εποχή, 13/2).

Αδάμου Γ.: Η Σαμαρίνα. (Π. Κάγιος, Νέα, 23/2). Ε.Δ.Ν.Ε. (Π. Ροδάκης, Βήμα, 13/2). Κεκαυμένου Στρατηγικού. (Δ. Παυλάκου, Αυγή, 13/2). Μέγα Γ.: Ευθύμιου από τη ζωή της Εβραϊκής Κοινότητας. (X. Κιοσσέ, Βήμα, 20/2). Οι περιθωριακοί του Βυζαντίου. (Μ. Θεοδοσοπούλου, Εποχή, 20/2). Ψελλός Μ.: Χρονογραφία (τ. I, II). (Δ. Παυλάκου, Αυγή, 13/2). Άρτσερ Λ.: Βαλκανικό ημερολόγιο 1934-1941. (Γ. Τσουλέας, Νέα, 15/2).

Μαρτυρίες Πανσέλληνος Α. Φύλλα ημερολογίου (1941-1943). (Μ. Θεοδο σοπούλου, Καθημερινή, 22/2).

Μυθολογία Στεφαυίδης Μ.: Ελληνική μυθολογία. (Θ. Καραγιάννης, Ριζο σπάστης, 24/2). Lefkowitz Μ.: Οι γυναίκες στον ελληνικό μύθο. (Σ. Καργάκος, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 24/2).

Περιοδικές εκδόσεις Αρχείου Ευβοϊκώυ Μελετών του Κ.Θ. (Ν.Δ. Τριανταφυλλόπουλος, Καθημερινή, 22/2).

Καλογερόπουλος Α.: Ο Θρους του δέρατος. (Δ. Σταμέλος, Ελευ θεροτυπία, 23/2). Μερακλής Μ.Γ.: Έντεχνος λαϊκός λόγος. (Θ. Καραγιάννης, Ρι ζοσπάστης, 17/2). Μνημοσύνης θρέμματα. (Γ.Π. Σαββίδης, Νέα, 22/2).

Μ ικ ρ ή α γ γ ε λ ία

Δοκίμια Βέλτσος Γ.: Autodafe. (Δ. Τσατσούλης, Διαβάζω, 329). Σάρρας Γ.: Παράδοση και χρέος. (Δ. Γιάνος, Εξόρμηση, 12/2). Τζαβάρας Γ.: Έρωτας - πόλεμος. (Δ. Σταμέλος, Ελευθεροτυπία, 23/2). Λεοπάρντι Τ.: Σκέψεις. (Κ. Τσαούσης. Έθνος, 13/2).

Παιδικά

ΔΑΚΤΥΛΟΓΡΑΦΗΣΕΙΣ με ηλεκτρονιI κή μηχανή σ το σ π ίτ ι μου. Κάτω Χα λάνδρι, Χίου 45. Τηλ. 6855055

ΕΝΑ

ΒΙΒΛΙΟ

όχι μόνο Γ ΙΑ Ο Σ Ο Υ Σ

«θα ήθελαν να είναι 20 χρονών το 1936» (ΑΛΛΑ ΚΥΡΙΩΣ θ ! ΑΥΤΟΥΣ!

ΓΚΑΛΙΝΤΕΘ

ΜανουέλΒάθχεθ Μονταλμπάν Γκαλίντεθ

μαζί με τις δυο προηγούμενες επιτυχίες του διάσημου ισπανοΰ συγγραφέα

f ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΔΕΛΦΙΝΙ, ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΟΥΣ 23-25, 106 77 ΑΘΗΝΑ, τηλ .: 36 30 955, fax: 64 50 764 *

<XJ}

To Χόλιγονντ στη λογοτεχνία Κάθε π ρω ί για να κερδίσω το ψω μί μου στο παζάρι κατεβαίνω που αγοράζουν τα ψέματα Ό λ ο ς ελπίδα τη θέση μου παίρνω ανάμεσα στους πουλητές. [Μπέρτολτ Μπρεχτ: Ποιήματα 1941-47] (Μετ. Πέτρος Μαρκάρης)

ο Χόλιγουντ είναι μια αποικία και μια βιομηχανική ζώνη. Εξαιτίας του σταρ-σύστεμ, άνθρωποι από τα βάθη της Μοντάνα συναντούν άλλους από τα βάθη της Αίόβα και παίρνουν οι μεν τους δ ε για κινηματογραφικά αστέρια. Το Χόλιγουντ είναι ένα θέατρο δράσης: το σκηνικό των «Ασημέ νιων ακριδών» του Ραίη Μπράντμπερυ, όπως και των ιστοριών της Ανίτα Λόος, που έγραψε, μετα ξύ άλλων, το «Kiss Hollywood Goodbye». Το Χό* k λιγουντ εμφανίζεται ως ο κ α τ’ εξοχήν τόπος της ευζωίας και μ α ζί το απει λητικό τοπίο της ψύχωσης και του θανάτου: στο μυθιστόρημα «Τί απέγινε η Μπέιμπυ Τζέην» του Χένρυ Φάρελ (δεύτερο μέρος του οποίου είναι το «Τί συμβαίνει μ ε την Έλεν»), το Χόλιγουντ συρρικνώνεται σ ’ ένα μισοερειπωμένο αρχοντικό, στοιχειωμένο από τα φαντάσματα του παρελθόντος. Στο αφηγημα τικό του ποίημα ο Τζόζεφ Μονκιούρ Μαρτς, παρουσιάζει μ ε εύθυμο στίχο - πα ρωδία της ποιητικής του Κίπλινγκ - το Χόλιγουντ της δεκαετίας του ’20, τα άγρια πάρτυ και τα σκάνδαλα, μια ατμόσφαιρα που επαναλαμβάνεται συχνά στα αμερικανικά μπεστ-σέλερ σαν τη «Μοναχική κυρία» του Χάρολντ Ρόμπινς και την «Κοιλάδα μ ε τις κούκλες» της Ζακλίν Σουζάν. Το Χόλιγουντ της λογοτε χνίας είναι το απατηλό καταφύγιο των απόκληρων του Λος Άντζελες (σαν εκεί νους του «Barfly» του Τσαρλς Μπουκόβσκι) και η Tinsel Town, το μεγάλο χωριό των αφελέστερων Αμερικανών, των hillbillies του Μπέβερλυ Χιλς. Ρ ^

Επιμέλεια αφιερώματος: Βάσω Κουμπαράκη ΥΓ. Υπενθυμίζουμε στους αναγνώστες μας ότι σχετικά με το τωρινό μας αφιέρωμα έχουν κυκλοφορήσει τα εξής τεύχη: Λογοτεχνία και Κινηματογράφος No 75, Φ. Σ. Φιτζέραλντ No 138, Ε. Χεμινγουέϊ No 159, Ψυχανά λυση και Λογοτεχνία No 163, Τ. Στάινμπεκ No 173, Ν. Χάμμετ No 182, Ρ. Τσάντλερ No 193, Σύγχρο νη Αμερικανική Πεζογραφία No 237, Άρθουρ Μίλλερ No 259, Κινηματογράφος και Ιστορία No 266, Χένρυ Μιλλερ No 273, Η Περιπλάνηση στη λογοτεχνία No 282, Νόρμαν Μαίηλερ No 286, Το Σενά ριο No 290, Η Ν. Υόρκη στη λογοτεχνία No 295, Θεωρία του Κινηματογράφου No 317, Ο ήχος της ει κόνας No 329

α φ ιέ ρ ω μ α -----------

Σώτη Τριαντάφυλλου

Χόλιγουντ, Καλιφόρνια Το Χόλιγουντ είναι υπέροχο μέρος για όποιον είναι πορτοκάλι (Φρεντ Αλλεν)

Ρ ^ ο Λος Άντζελες είναι η δεύτερη π όλη στον κό σμο, μ α ζ ί μ ε το σύμπλεγμα Νέας Υόρκης/Νέας Ιερσέης/Ο υάσιγκτον, π ο υ α ποτελεί π ρ ό π λ α σ μα της ηπειρόπολης, δηλαδή μ ια ς ολόκλη ρη ς α στικοποιημένης ηπείρου. Κ αθώς τα όριά του είναι συγκεχυμένα, η αστική συνέχεια μ π ο ρ ε ί να θεω ρ ηθεί δεδομένη ώ ς το Σαν Φρανσίσκο (βορείως) κα ι ώ ς το Σαν Ντιέγκο (νοτίως). Α ν κι α π ό αυτή την άπο ψ η πα ρουσ ιά ζει ομοιότητες με την Ανατολική Ακτή, το Λος Αντζελες αναπτύχθηκε α π ό την ενδοχώ ρ α και η θέση του είναι συγκρίσιμη μ όνο μ ’ εκείνη του Ρίο ντε Τζανέιρο και του Περθ. Το 1857 ήταν ένα μεξικάνικο χ ω ρ ιό : η ανάπτυξή του επιτα χύνθηκε μ ισ ό ν α ιώ να αργότε ρα, τόσο εξαιτίας της κινημα τογραφικής β ιομηχα νία ς (που έφερε επιχειρηματίες κι εργαζόμενους) όσ ο και της γειτνίασης μ ε την Κεντρική Α μερική (που έφερε Λατίνους μετανάστες): π ολλά α π ό τα δευτερεύοντα χαρακτηριστι κά της π όλης οφείλονται σ ’ αυτούς τους παράγοντες π ου ενεργοποιήθηκαν χ ά ρη στην πολιτική οικονομία και π ο υ ενισχύθηκαν χ ά ρη στον ωκεανό, στο έδαφος, στο κλί μα. Κ αθώς το Λος Άντζελες αποτελείται α π ό σ υ σ σ ω μ α τώματα, θεωρείται (ανακριβώ ς) μ ια π όλη πολυκεντρική, γραμμική, η κάτοψη της ο π ο ία ς παρο υ σ ιά ζει μ ο ρ φ ή προϊόντος έκρη ξης. Μ ια α π ’ αυτές τις υπο-πόλεις π ο υ συνθέτουν τον αστερισμό του Λος Άντζελες είναι το Χόλιγουντ, π ο υ τοποθετείται α νάμεσα στο Β α ν Νάις, το Γκλέντέίλ, το κεντρικό Λος Άντζελες και το Κάλβερ Σίτυ.

αφιέρωμα

Κ ινηματογράφ ος βρήκε το Λ ο ς Άντζελες σε κατάσταση μεγάλου χω ρ ιού 800.000 κ α τοίκω ν, που, μέσα σε πενήντα χ ρό νια , επε κτάθηκε από το Μ α λ ιμ π ο ύ ως το Μ π ά λ μποα, χ άρη σ ’ ένα δίκτυο α υτοκινητοδρό μ ω ν χωρίς προηγούμενο σ την ισ τ ο ρ ία των κατασκευώ ν. Τ ο Χ ό λ ιγο υν τ έγινε μ ια προα σ τιακή περιοχή, ένας κρ οσ σ ός του Λ ο ς Ά ντζε λες που μέσω της λεωφόρου Σ άνσετ φ τάνει στον ωκεανό: η ύπαρξή του άλλαξε τόσο το περ ι εχόμενο του Λ ο ς Άντζελες όσ ο κ α ι της Ν ότιας Κ α λ ιφ όρ νια ς γενικότερα. Α π ό το 1910, όταν γυ ρίστηκε η πρώτη κινη ματο γρ αφ ική τ α ιν ία σε μ ια απ οθ ήκη στη γω νία Σάνσ ετ κ α ι Γκάουερ, ο τριτογενής τομέας διογκώ θηκε κ α ι στράφηκε προς την παραγωγή τ α ιν ιώ ν με ανυπολόγιστες πο λιτισ τικές συνέπειες: το Χ ό λιγο υντ έφερε στο Λ ο ς Άντζελες ένα ανεπανάληπτο πλήθος από ημι-ιδιοφ υίες, νευρώσεις, ταλέντα, τσ αρλατανισμούς κ α ι απαστράπτουσες εκκεντρικότητες που σ ή μ α ν α ν το τέ λος μιας, έτσι κ ι αλλιώ ς, α μφ ίβολης αθωότητας. Τ ο Χ ό λιγο υντ κ α ι ο σιδηρόδρομος Pacific E le c tric επιτάχυναν την α σ τ ικ ο π ο ίη σ η της περ ιο χής που ώς τότε ήτα ν πορτοκαλεώνας. Κ ατά κ ά π ο ιο ν τρόπο, η περιοχή της Ν ότια ς Κ α λιφ όρ νια ς παρέμεινε η γη των υποσχέσεων, το «άκρο» της ηπείρου, ο χρυσός τόπος όπου ποτέ δεν βρέχει - ο τόπος με τις ροζ Κ ά ντιλα κ. Στη λογοτεχνία κ α ι τον κινηματογράφ ο το Χ ό λιγο υν τ πα ρουσ ιάσ τηκε σ α ν το σ κ η ν ικ ό α κρ ιβο πληρ ω μ ένω ν ονείρω ν (Η

λεω φόρος της Λ ύσης, Το τίμημα του Χ ό λιγο υντ, Η κοιλάδα μ ε τις κούκλες), αλλά κ α ι σ α ν ο π λ α νήτης τω ν θαυμάτων ( H ollyw ood or Bust, I t ’s A Great Feeling), όπως κ ι η χώρα της ευκαιρίας για την Α μ ερ ικα νίδ α Σταχτοπούτα ( W ithout R e servations). Σ υχνά, ο ι Α μ ε ρ ικ α ν ο ί συγγραφείς το είδαν σ α ν τα σύγχρονα Σ όδ ομ α (όπως ο Κένεθ Ά νγκερ στη «Β αβυλώ να του Χ ό λιγο υντ» ) ή σ α ν το τέλειο κέλυφος του α μ ερικα νικού ονείρου (όπως το «The C arpetbaggers» του Χ ά ρ ο λ ν τ Ρόμπ ινς), αν ό χ ι η υπερβολή του - όπως σ χ ολιάζο υν ο Φ ρανκ Ζ ά π π α κ ι ο Ράντυ Ν ιού μα ν , μεταξύ ά λ λω ν. Τ ο Χ ό λιγο υντ είν α ι φορτισμένο σημασίες: αν κ α ι αποτελεί έναν εξιδανικευμένο πρ ο ασ τιακό χώρο, δεν παύει να λειτουργεί ως η β ιο μ η χα ν ικ ή ζώνη του κινη ματο γρ αφ ικού τομέα κ α ι μα ζί ως μ ια Ν έα Π ό λ η κατά τα αμ ερ ικ α ν ικ ά πρότυπα. Ε ξαιτίας της ευημερίας του συγκεντρώνει εξάλ λου όλες, ή σχεδόν όλες, τις αρχιτεκτονικές τεχνοτροπίες, συνδυάζοντας διασ τρο φ ικά τον

ν ε ο κ λ α σ ικ ισ μ ό με την τοπ ική ιδ ιορ ρ υθ μία - επαύλεις αγκινάρες όπως κ ι επαύλεις γαμήλιες τούρτες. Η τρέλα του μεγαλείο υ, το kitsch, ο επα ρχιω τι σμός του Χ ό λιγο υντ μπορούν να συγκριθούν μ ό νο μ ’ εκείνα του Λ ας Βέγκας. Κ α ι δεν ε ίν α ι τυχαίο: μέχρ ι ν α γίν ε ι το Λ α ς Βέγκας τόσο α ν α ί σχυντα μ ε σ ή λ ικ ο , μέχρι ν α χτιστεί το εξίσου α ν α ί σχυντο Caesar’s Palace, η αρχιτεκτονική του ήτα ν μ ια α κ ρ α ία π ρ ο ασ τιακή πα ραλλαγή του Λος Άντζελες - κ ι ο Ν τάγκλας Χ ό ν ο λ ν τ είχε εργαστεί με τον Μ π ά γ κ σ ι Σ ίγκελ στο Φ λαμίνγκο, το πρώτο καζίνο της πόλης. Α ν η Ν έα Υ ό ρ κ η ε ίν α ι η κορυφή του κόσ μ ου κ ά τ ι που επιβεβαιώ νει σ υ μ β ο λ ικ ά η κατακόρυφη διάσ ταση - , το Λ ο ς Άντζελες κ α ι το Χ ό λ ιγο υν τ εί ν α ι η άκρ η του. Ε ίν α ι το τέλος του ταξιδιού των πιον ιέρ ω ν , ένας τόπος πα ιδιάστικος που κ ά νει σέρφ ινγκ κ α ι π α τ ίν ι κ α ι που βλέπει ταινίες σε υπαίθριους κινηματογράφ ους αυτοκινήτω ν. Ε π ί σης ε ίν α ι ένα αξιοθέατο: αν κ α ι τα χ ρό νια της δό ξας έχουν περάσει, το λεωφ ορείο που ξεναγεί στις πράσινες αλέες, δείχνοντας με το δάχτυλο τις επαύλεις τω ν διασ ημ οτή τω ν, εξακολουθεί να σ υμ β ολίζει την «κα λή ζωή», τη λιπ αρό τητα κ α ι το γούστο τω ν νεόπλουτων. Τ έλος, για τους α κ ρ α ιφ νείς κομμουνιστές - σ α ν τον Μ πρεχτ - ε ίν α ι ό,τι ήτα ν γ ια τον Σέλλεϋ το Λ ο ν δ ίν ο : είν α ι η Κ ό λ α σ η , με τις ατέλειω τες στρα τιές από αυτοκίνητα / ελα

φ ρότερα κι α π ’ τη σκιά τους / πιο γρ ήγορα κι από ανόητες σκέψ εις / αστραφ τερά οχήμα τα μ ’ ανθρώ πους στρουμπουλούς / που άγνω στο πούθε έρ χο νται και κατά π ού πηγαίνουν. / Κ α ι σπίτια χ τισ μ έ να για καλότυχους και γ ι’ αυτό αδειανά / κι ό ταν ακόμα κατοικούνται*. το Χ ό λιγο υντ, εκτός από το σ ύστημα των στούντιο, ο ι επαύλεις - ιδιαίτερα στις περ ιο χές Μ πέβερλυ Χ ιλ ς κ α ι Μ π ε λ Ά ιρ - τείνουν προς το ογκώδες στυλ της ισ π α ν ικ ή ς α π ο ι κια κ ή ς αναγέννησης, μ ια εμπειρία που μπ ο ρεί ν α αποβεί πα ρ α ισ θ ητ ικ ή για τον outsider. Ο ι πισ ίνες που απ οθανάτισε ο Ν τ έιβ ιντ Χ ό κνεϋ κ α ι το υποτροπικό φ υσ ικό τοπίο - η γεωγραφία της su rfu rb ia - αποτελούν ένα συνδυασμό κ ο ιν ω ν ικ ή ς κ α ι φ υσ ικής χλιδή ς που πα ίρ ν ε ι μυθικές διαστάσεις. Τ η νύχτα ο ι σ υνοικίες αυτές ε ίν α ι σ ιω π ηλές κ α ι ο ι προσόψεις τω ν επαύλεω ν φ αντάζουν μυστηριακές, ενώ, π α ράλλη λα, * Ό τα ν σκέφτομαι την Κόλαση, μετάφραση Πέτρου Μάρκαρη.

αφιέρωμα ---------------------------------------------------

π λα νάται ένα deja vu σχετικό με τις γνώριμ ες κ ι νηματογραφικές εικόνες. Η διαδρομή από τη Σ άντα Μ ό ν ικ α ώς το Π ά ρ κο. Ε λ ίζια ν είν α ι η επιτομή της οδικής παράδοσης του Χ όλιγουντ, ένα κάπως αλλό κοτο κ ολ λ ά ζ δρό μω ν κ α ι εξωτικής φόσης. Στις όχθες της Σ άνσετ βρ ίσ κοντα ι ο ι λό φ ο ι Μ πέβερλυ, το πανεπισ τή μιο της Κ α λιφ ό ρ νια ( U C L A ) , η Α σ η μ έ ν ια Λ ίμ ν η στα βόρεια, η Σ άνσετ τέμνεται από το Σ αντ Ν τιέγκο freeway, ένα πολυ-σταυροδρόμι όπου α ν χ α θείς, β ρ ίσ κεσ αι άθελά σου στο δρόμο για το Σ α ν Φ ρανσ ίσκο . Η Σάνσετ τελειώ νει στη θά λασσ α, σ την πα ρ α λία Π α σ ίφ ικ Π αλιζέιντς, που κατά μ ή κος της περνάει ο αυτοκινητόδρομος της Α κτή ς του Ε ιρ η νικο ύ . Η αρ χ ιτεκτονική, πέρα από τις πε ρίτεχνες κατασκευές του Φ ρανκ Λό ου ντ Ράιτ, του Έ λγ ο υ ντ κ α ι τω ν Γ κρ η ν κ α ι Γ κρη ν, αποτελεί μ ια ν ανεπανάληπτη ασυναρ τησία: ανάμεσα σε βίλες διακοσμημένες με ελληνικές Κόρες, πέτρινα λ ιο ντάρ ια με ανοιχτά στόματα ή μ ε ξ ικ ά ν ικ α αετώμα τα, ξεπηδούν β α β υ λω νιακά π α λάτια με (περίπου) κρεμαστούς κήπους, περίπτερα αιρέσεων κ α ι ιε ραποστολών, πινακίδες με χρυσά κ ο ρ ίτ σ ια που κά νο υ ν π α τίνι. Τ ο τοπίο του Χ ό λ ιγο υν τ ε ίν α ι μ ια σ αλάτα, ένα pastiche σ α ν σ κ η ν ικ ό ταινίας του Σέσ ιλ Μ π . Ντε Μ ιλ λ : καθώς ο ι κινη ματο γρ άφ οι κλείνο υν κ α ι το Κ ινέζικ ο θέατρο αποτελεί πλέο ν ένα μο υσειακό θεσμό, το Χ ό λιγο υντ μοιάζει όλο κ α ι περισσότερο με οπ οιονδήποτε ά λ λ ο ν ο ικ ισ μ ό του Λ ο ς Άντζελες. Τ ο πεζοδρόμιο της λεωφόρου Ένα αστέρι γεννιέται (1937)

Χ ό λιγο υντ με τις υπογραφές των κινη ματο γρ αφ ι κ ώ ν αστέρων δεν αρκεί για ν α δώ σει χαρακτήρα σ ’ ένα χώ ρο που έχει δεχτεί τ ην επίθεση του νέον. Τ α κ ινη ματο γρ αφ ικά στούντιο έχουν εδώ κ α ι πο λ λ ά χρ ό ν ια μετα κομίσ ει στο Μ πέ ρ μ π α ν κ κ α ι αλλού, α λ λ ά το Χ ό λιγο υντ παραμένει η σ υ ν ο ικ ία όπου διαμένει ο κινηματογρ αφ ικός πληθυσμός κ α ι το εστιατόριο B arney’s Beanery παραμένει έμ β λη μα μιας ο λ ό κληρ η ς εποχής δόξας. Τ ο Χ ό λιγουντ διαθέτει εξάλλου ένα έμβ λημ α που απ ο τελεί το αρχέτυπο της οδικής σ ήμ ανσ ης: στο τέ λος του δρόμου, πά νω στους λόφους, ξετυλίγεται η λέξη H O L L Y W O O D , που σχεδίασε ο Έ ν τ ο υ αρντ Ρούσα το 1923. Π ρό κ ε ιτ α ι γ ια ένα σ ήμ α κατατεθέν τω ν Η ν ω μ έ ν ω ν Π ολ ιτ ε ιώ ν , τουριστικό όσο το Ά γ α λ μ α της Ελευθερίας, το Έ μ π α ϊρ Στέητ κ α ι η γέφυρα Γ κόλντεν Γκέητ. Η π ιν α κ ίδ α δόθηκε στην πό λ η το 1945 κ ι όταν το 1970 άρχισε να φθείρεται, πολλές διασημότητες προσέφεραν με γάλα πο σ ά για τη σ υντήρησ ή της (Ο Χ ίο υ Χέφ νερ έδωσε 27.000 δολ. γ ια να επισκευαστεί ένα γράμμα). Τ ο Χ ό λιγο υντ διαθέτει κ ι άλ λ ο ένα έμβλημα: το C hem osphere H ouse, κοντά στη λεωφόρο Μ ά λ χ ολαντ, έργο του αρχιτέκτονα Τ ζον Λώ τνερ (1960). Τ ο σ π ίτ ι αυτό, εξαιτίας της κατωφέρειας (45 μ ο ιρ ώ ν ) του οικοπέδου, ε ίν α ι χτισ μένο στην κορυφή μιας κολό νας κ α ι μοιάζει με γ υ άλινο μ α ν ιτάρ ι: το δείγμα ενός οργανω μένου χάους κ α ι μιας αρ αιο κατοικη μένη ς Ντίσνεϋλαντ.

αφιέρωμα

Πωλ Μοράν

Χόλιγουντ Γ

| ο ό νο μα δεσπόζει στο λόφ ο με γράμματα που φτάνουν τα δέκα μέτρα για να ' ξέρουν ό λ ο ι τί β ρ ίσκεται εκεί. Μ π ο ρ ε ί κανείς να πα ρκάρ ει σε τεράστια ο ι κόπεδα μα ό χ ι για π ιο πολύ από δυο ώρες, για τί μετά από ένα τόσο μεγάλο διάσ τημ α κάπ οιο ς πρέπει ν α χ τίσ ει ένα σ πίτ ι, κ ι όσο για την αγορά ενός σ πιτιού, δεν ε ίν α ι κά τ ι που γίνετα ι γρήγορα, δεν πρ ό κειται να τελειώσει π ρ ιν από την επόμενη το βράδυ, εκτός κ ι α ν ε ίν α ι μπ άγκαλοου που ήδ η έχει * ■ κα το ικηθ εί κ α ι το οπ οίο θα φέρουν πά νω σε ένα φορτηγό, μα ζί με τα δέντρα του κ α ι τον κήπ ο του. Τ ο μέρος που προτιμώ , όχ ι, δεν ε ίν α ι το ταχυδρομείο με τα πιο όμορφ α κ ο ρ ί τσ ια του κόσ μου που βγάζουν ροζ γλωσσίτσες για να κο λ λ ή σ ο υ ν γραμματόσημα σε επιστολές ή τα κ ινη ματο γρ αφ ικά γραφεία που απαντάνε στους επίδοξους η θ ο ποιούς όλου του κόσ μ ου ότ ι δεν έχουν ανάγκη τις υπηρεσίες τους· δεν ε ίν α ι το Χ ό λιγο υντ Π λάζα, όπου ο ι μητέρες του π λα νήτη καταφ θάνουν με τις κόρες τους, φορώντας κοσ το ύμ ια χ ρ υ σ ο θ ή ρ ω ν δεν ε ίν α ι τα δέκα χιλιάδες ινστιτούτα κ α λ λ ο νής όπου ο ι ε ιδ ικ ο ί «κεφαλών» προσφ έρουν υπέρυθρες ακτίνες μαυρίσματος σε όλο τον κόσ μ ο, α κό μα κ α ι σε επιβάτες τραμ· δεν ε ίν α ι ο μπασταρδεμένος π λ η θυσμός όπου Ιτ α λ ο ί κομήτες κ α ι Ρ ώ σο ι πρίγκιπες με επτά δ ο λάρ ια την εβδομάδα σ οβα ντισ μ ένοι όσ ο δεν πα ίρνει, ονειρεύονται τ ην ημέρα που θα μπορέσουν να αγοράσουν ένα Φ ορντ με πίσ τω σ η· ούτε το M o -m a rt, την Π αρ ασκευ ή όταν δει π νο ύν ο ι αστέρες μα ζί με συγγραφείς, μ ό ν ιμ ο ι θαμώνες του μαγαζιού, κάτω από το τρυφερό βλέμμα των περιηγητών της Π α σ α ν τ ίν α κ α ι της Σ άντα-Μ π άρ μπ αρα , ούτε το ο υ ίσ κ ι κάτω από το τραπέζι, ούτε τα υπόγεια τω ν Π ρεσβειώ ν, γεμάτα αμύ θητους θησαυρούς της Α νατο λής , ούτε α κό μα κ α ι η Έ λ ιν ο ρ Γ κ λ υ ν - το μέρος που προτιμώ δεν είνα ι παρά μ ια αόριστη έκταση δίπλα στο Κάλβερ -Σ ίτι. Ε κ ε ί ακούει κανείς τα ουρλιαχτά τω ν α γω νισ τικώ ν κ ιν η τ ή ρ ω ν κ α ι η μυρωδιά του ρετσινόλαδου έρχεται μερικές φορές από τον αυτοκινητόδρομο όταν ο άνε μος ε ίν α ι ευνοϊκός. Ε ίν α ι ακριβώ ς π ίσ ω από τα στούντιο του Ντε Μ ιλ , εκεί σ τον μεγάλο ναό της Ιερ ου σ αλήμ που η Irib e έχει εγκαταλείψει κ α ι που παραμένει εκεί, πορφυρός κ α ι βαρβαρικός, στις ακτές του Ε ιρ η ν ικ ο ύ , όπως ο ι ν α ο ί του Ν άρ α, ή της Νέας Γουινέας. Α π ό μα κριά βλέπεις το Μ π έβ ερ λι Χ ιλ ς κ α ι στα δεξιά, τη M e tro G o ldw yn κ α ι πιο πέρα την P aram ount, με ένα μ ισ ό υπερωκεάνιο πά νω από την π ό λ η , που κρατάει τον ή λ ιο στα καταστρώματά του τη ν ώ ρ α που ό λ η η πεδιάδα έχει βυθισ τεί κιό λας στη σ κιά . Ν ιώ θ ε ι κανείς όμορφα, με τη θ ά λασσ α τόσο κοντά- κ α ι σκέφτε ται ό λα τα νεαρά όμορφ α κορ ίτ σ ια , της επαρχίας που θα ξεπουλιόντουσ αν γ ια να βρεθούν εδώ, στους νεαρούς όλου του κόσ μ ου που περ νιο ύνται για σάχηδες, με λίγ α λό γ ια όλους εκείνους που αγνοούν ότι ένα στούντιο, μο ιάζει περισ σότερο από οτιδήποτε ά λλο σε μ ια σ οβ ιετική δ ιο ίκ η σ η . Απόδοση: Μυρτιό Ρηγοπουλου '

[Από το «Η.Π.Α. άλμπουμ λυρικών φωτογραφιών», Le plaisir du bibliophile, 1928].

α φ ιέ ρ ω μ α ------

Ρεινερ Μπάνχαμ

Συνάντηση με τη Λεωφόρο της Λύσης’

Λεωφόρος Σάνσετ: Η είσοδος στην Παραμάουντ

ΓΊ

ο λεωφορείο χάλασε στην παράκτια οδό, λίγα μ ίλ ια έξω από το Λ ο ς Άντζελες. Ο οδηγός έκανε ωτο-στόπ σ ’ ένα φορτηγό που περνούσε από εκεί κ α ι πήγε να ζητήσει β οή θεια. Εμείς ο ι επιβάτες καθίσαμε στις πέ τρες ανάμεσα στο δρόμο κ α ι το κύμα, με * t τον ή λιο να αντανακλά τον ω κεανό στα μ ά τια μας όπως κα ι πάνω στη λαμ αρίνα του λεω φορείου. Δεν υπήρχε τίπ οτα να κάνουμε εκτός από το ν ’ ανησυχούμε. Π α ρ ’ όλα αυτά, καθόμα σταν κ α ι κοιτούσαμε τον αψεγάδιαστο κ α ι βαρετό ωκεανό που ξετυλιγόταν κ ι έσπαγε με κ α ν ο ν ι κότητα στους βράχους. Π έρασε ώρα αλλά τελικά ο οδηγός γύρισε με ένα λεωφορείο σωτηρίας κα ι *

σε λίγο βρεθήκαμε π ά λ ι στον αυτοκινητόδρομο, να διασχίζουμε το Μ α λ ιμπ ού μέσω των Π α σ ίφ ικ Π αλιζέιντς. Φτάσαμε στο σταθμό των λεωφορεί ω ν της Σ άντα Μ ά ν ικ α μέσα από μ ια σήραγγα στα φ ανάρια της τροχαίας, πέρα από την πυκνοκατοικημένη περιοχή, είχα δει μ ια πιν α κ ίδ α που έγραφε: Λεωφόρος Σάνσετ. Στο σταθμό δεν κατέ βηκα - το λεωφορείο ξεφόρτωνε αναποφάσισ τους επιβάτες κ ι εγώ αγωνιούσα: βρισκόμασταν στη Σ άνσετ αλλά ό χ ι στην πλευρά του Χόλιγουντ. Υ πήρχε κ ι άλλη Σ άνσετ στο Λος Άντζελες; Ή , ήταν η ίδ ια Σ άνσετ κ α ι πήγαινα ανάποδα; Υ π ο τ ί θεται πως θα με περίμεναν σε κ άπ οιο ξενοδοχείο της Σάνσετ, αλλά η Σ άνσετ φαινόταν ακα-

* Ο Ρέινερ Μπάνχαμ επισκέφτηκε το Χόλιγουντ το 1968. Δημοσίευσε τις εντυπώσεις του σε συνέχειες, στο περιοδικό «Listener». Το παραπάνω απόσπασμα είναι το πρώτο άρθρο της σειράς (Αύγουστος ’68).

--------------------------------------------------- αφιέρωμα τανόητη όπως κ ι όλο το Λ ο ς Αντζελες. Τ ο λεω φορείο ξαναξεκίνησ ε κ α ι τα μ ίλ ια ξετυλίγονταν μέσα σ ’ ένα αχνό φως, ή π ιο κ ι ακαθόριστο. Π ερ νούσαμε δάση από τηλεγραφόξυλα κ α ι φ οινικόδεντρα που έμοιαζαν γιγάντιες σκούπες από φτε ρά. Τ ο τοπίο ήτα ν παντού το ίδ ιο κ ι ήταν αδύνατο να καταλάβω αν πλησιάζαμε στο κέντρο της πό λης ή σε κά π οιο μ α κρινό προάστιο. Τ ελικά η αγω νία μου έγινε πανικός. Ο ήλιος έδυε κ α ι δεν είχα ιδέα τί σήμ αινε «κέντρο» της π ό λης για το Λ ο ς Άντζελες, έστω κ ι αν κατευθυνόμασταν προς τα εκεί. Ε ίχ α κά ν ε ι οικονομίες για να έρθω ως εδώ όπως ά λ λ ο ι κάνο υν οικονομίες για να πάνε στη Βενετία ή στο Κυότο. Δεν περίμενα πως θα με τρόμαζε η απεραντοσύνη: κι όμως, μ ε τρόμαζε. Τέλος, φτάσαμε στην ά λλη άκρη της Σ άνσετ κ ι εκεί το λεωφορείο έκανε τέρμα. Α ν α κ ά λυψ α πως αν είχα κατέβει στη στάση εκείνη, θα ήμουν πιο κοντά στο ξενοδοχείο. Μ έ σ α σε 24 ώρες ξεπέρασα το π ο λ ιτ ισ μ ικ ό σοκ κ ι ά ρ χ ισ α να νιώθω στο σ πίτι μου. Π ράγμα γε λ οίο, αφού κα μ ιά πόλη στον κόσ μ ο δεν θα μπ ο ρούσε να μοιάζει λιγότερο με τις πόλεις που θεω ρούσα οικείες. Κάτω α π ’ τη γενική λ ιακάδ α κ α ι τα εξωτικά δέντρα, με το βουνό της Σ άντα Μ ό ν ικ α για φόντο κ α ι τον Ε ιρ η ν ικ ό στην πρ ο οπ τική, τ ί ποτα δεν θυμίζει κά τι - εκτός ίσως από το μέλλον: αν συμβουλευτεί κανείς τον Πήτερ Χ ω λ κ α ι τα .οράματά του για τις πόλεις του μέλλοντος, το Λος Άντζελες έχει π ο λλά κο ινά σ ημεία με το Λ ο ν δίν ο μετά το 2000. Σε μια δεύτερη ανάγνω ση, έχει πολλά σ ημεία με το παρελθόν, με την πα ιδική μας η λ ικ ία , με τις κ ι νηματογραφικές εικόνες που μετουσίωναν το τοπίο του Λ ος Άντζελες κ α ι του Χόλιγουντ. Ο ι Keystone Cops έτρεχαν ξέφρενα μέσα στους άδειους χώρους, πάνω από τις απομακρυσμένες δια σταυρώσεις, διέσχιζαν τις ρόγες των πρ οασ τίω ν ένα δευτερόλεπτο πρ ιν περάσει το τρένο: ο κ ιν η ματογράφος μας εξοικείωσε με την πόλη του Χ ό λιγουντ, όπως ο Καναλέτο κ ι ο Γ κουάρντι μας εί χα ν εξοικειώ σ ει με τη Βενετία. Επίσης, το Λ ο ς Άντζελες μο ιά ζει με το Λ ο νδίνο: η δομή του από «χωριά» ταυτίζεται μ ’ εκείνη των λονδρέζικων boroughs, αν

Η Λεωφόρος της Λύσης: ο σεναριογράφος στο Χόλιγουντ (Γουίλιαμ Χόλντεν)

κ α ι φ αινο μενικά όλα ε ίναι διαφορετικά: στο Λ ο ν δίνο κρ εμιέσ αι από το κ ό κ κ ιν ο λεωφορείο που τρίζει, στο Λ ο ς Άντζελες δεν μπαίνεις ποτέ σε λε ωφορείο - οδηγείς ιδ ιω τ ικ ό αυτοκίνητο σε εθνικές οδούς που κόβ ουν την πό λη. Ω στόσο, τόσο ο ι κ ά τ ο ικ ο ι του Λ ο νδίνου όσο κ α ι του Λ ος Άντζελες διανύουν δεκάδες αν ό χ ι εκατοντάδες μ ίλ ια την ημ έρα: ο ι μεν απ οκο μμ ένοι από τον κόσ μο, στον υπόγειο ή στις σήραγγες, ο ι δε κυλώντας με 55 μ ί λ ια στα freeways. Ό ,τ ι γράφει ο Ρασμούσεν για το Λ ο ν δ ίν ο , ισ χ ύ ει κ α ι για το Λ ο ς Άντζελες. «Τα κ τίρ ια αποκρυ σταλλώ θ ηκαν σε μ ια γειτονιά/χωριό κ ι αυτή η εξέλιξη συνεχίστηκε έτσι ώστε το Λ ο ν δ ίν ο έγινε μ ια όλο κ α ι μεγαλύτερη συσσώρευση πόλεων, μια τεράστια α π ο ικ ία όπου ο ι άνθ ρω π οι ζουν ακόμα σε μονοκατοικίες, σε μικρές κοινότητες κ α ι με το πικές διοικήσεις». Η διαφ ορά ε ίν α ι ότι το Λ ο ν δ ί νο αναπτύσσεται από την εποχή του Μ εσα ίω να, ενώ το Λ ο ς Άντζελες από την εποχή της εποίκησης του Χ ό λιγο υντ ή κ α ι λίγο νωρίτερα, από το 1890. Έ τ σ ι πα ρεκκλίνει από κάθε πο λιτ ισ μ ικ ό ή πολεοδομικό πρότυπο: δεν ε ίν α ι ένα δίκτυο από οριζοντίους κ α ι καθέτους, όπως φ αντάζονται π ο λ λ ο ί άνθρω ποι, κ α ι δεν είναι η χώρα των θαυμάτων όπου χάνεται η Α λ ίκ η . Η ορολογία που εφαρμόζε ται στις άλλες πόλεις, δεν ισ χύει σε αυτή την περί πτω ση: W est End υπάρχει στο Λ ο ν δ ίν ο , όπως υπάρχει κ α ι στη Ν έα Υ ό ρ κ η - δεν υπάρχει όμως στο Λ ο ς Άντζελες. Τ ο Λ ος Άντζελες, είν α ι το ίδ ιο ένα W est End για την πα γκόσ μ ια πόλη. Μετάφραση: Σώτη Τριαντάφυλλου

αφιέρωμα

Ίβλιν Βω γεννήθηκε το 1903 και πέθανε το 1966. Τα πρώτα του μυθιστορή ματα ήταν ελαφρά και γε μάτα χιούμορ («Decline a nd Fall», «Vile Bodies», «Labels») με καλύτερο ίσως το S coop (1938), την ιστορία ενός δημοσιο γράφ ου που δεν είναι αυτός π ου υποτίθεται ότι είναι. Ό σο περνούσε ο καιρός, η ψυχική διάθεση των γραπτών του γινόταν όλο και π ιο μελαγχολική. Ανάμεσα στα πιο γνω στά του έργα είναι το «Επιστρο φή στο Μπράιτσχεντ» (1945) και το «The Loved One» (1948) π ου έγραψε με σκηνικό το Χόλιγουντ. To «The Loved One» γυρίστηκε ταινία το 1964 α πό τον Τόνυ Ρίτσαρντσον.

Κρίστοφερ Σάικς

Σημειώσεις για τον Ιβλιν Βω στο Χόλιγουντ

τις 25 Ιανουάριου 1947, ο Ί β λ ιν κ α ι η Λ ώ ρα επιβιβάσθηκαν στο πλο ίο Α μερική κα ι αναχώρησαν για τη Ν έα Υ ό ρ κη, όπου έφθασ αν στις 31. Τους περίμενε κάποιος που ο Ί β λ ιν περιέγραψε ως έναν «αδύναμο νεαρό άνδρα τον οποίο έστειλε η M G M για να μας συναντήσει» κ α ι που όμως αποδείχθηκε πο λύ αδύναμος για να κατορθώσει να πραγματοποι ήσ ει τη συνάντηση μέχρι τη στιγμή που είχαν «περάσει από το τελωνείο κ α ι η μάχη είχε τελειώ σει». Π ήγα ν σε δωμάτια που είχε κλείσει γ ι’ αυτούς η M G M στο ξενοδοχείο «Ουόλντορφ Αστάρια». Επρόκειτο ουσιαστικά για την πρώτη επίσκεψη του Ί β λ ιν στη Ν έα Υ ό ρ κ η ή τις Η νωμένες Π ο λ ι τείες, μια που η προηγούμενη επίσκεψή του, έπει τα από το ταξίδι στο Μ εξικό, ήταν πολύ εσπευσμένη κ α ι χωρίς κάπ οιο λογοτεχνικό απο τέλεσμα. Τώ ρ α συγκέντρωνε το βλέμμα του σ ’ αυτή τη νέα κ α ι παράξενη χώρα. Ο προορισ μός του καθώς κ α ι ο τόπος στον οποίο παρέμεινε για το μεγαλύτερο χρο νικό διάστημα κ α ι με την πιο γόνιμη έκβαση ήταν το Λος Αντζελες, όμως ο ι αναφορές που έκανε στο ημερολόγιό του στη Ν έα Υ ό ρ κη παρουσιάζουν πολύ περισσότερο εν

---------------------------------------------------- αφιέρωμα διαφ έρον από εκείνες που έγραψε στην Κ α λ ιφ όρνια. Γ

j η ν πρώτη εβδομάδα του Φεβρουάριο υ έφυγαν από τη Ν έα Υ ό ρ κ η για την Κ α λ ιφ όρνια. Ο χρυσός αιώ νας της πολυτέλειας στις αμ ερικανικές σιδηροδρομικές γραμμές, που σύντομα θα έληγε με την ά νθ ησ η των α ερ οπ ορ ικώ ν ταξιδιώ ν, υφίστατο ακόμη. » > Ταξίδεψ αν προς τα δυτικά με το περίφ ημο τρένο Ο Ε ικο σ τό ς Αιώ ν. Α φ ο ύ ά λ λ α ξ α ν τρένα στο Σ ικά γο , έφθασαν στο Α ο ς Άντζελες στις 6 Φ εβρουάριο υ 1947. Στο ξενοδοχείο του, στο Μ π ε λ Α ιρ , τον επισκέφ θη καν ο ι δυο υπ οψ ήφ ιο ι σκηνοθέτες της τ α ι νίας. Ο νο μάζονταν Γ κόρ ντον κ α ι Μ α κ Γ κ ίν ε ς κ α ι στις 7 του μή να αφηγείται τα εξής: «Π ήγαμε σε κά τ ι που αποκαλείτο “ σύσ κεψ η” όπου απλώς ο Μ α κ Γ κίνες ήρθε για δέκα λεπτά κ α ι είπε η λ ιθ ιό τ η τες». Ό λ ο ι θα θυμούνται ότι σ την αξέχαστη τα ιν ία του Σ ο λ Χόγκγουος Ο Β ίος τον Μ παχ, ένα από τα μεγαλύτερα πρ οβλήματα του σ κηνοθέτη ήτα ν η εξεύρεση ενός μουσ ικο ύ για να συνθέσει τ ην κ α τ άλλη λη μ ο υσ ική . Σ τη ν περίπτωση της ταινίας που είχε προταθεί με τίτλο Ε π ιστρο φ ή στο Μ πράιτσχεντ, ο σκηνοθέτης έπρεπε ν α βρει έναν σεναριογράφο. Η αναζήτησ ή του είχε στεφθεί με επιτυχία κ α ι είχε επιλέξει τον κύρ ιο Κ η θ Γουΐντερ,

τον ο π οίο ο Ί β λ ιν είχε ήδ η γνω ρ ίσ ει μα ζί με τον Σώμερσετ Μ ω μ . Ο κύριος Γουΐντερ είχε γράψει ένα ευφυές κ α ι προσεγμένο μυ θιστόρημα με τίτλο O ther M a n ’s Saucer, που τον είχε κ άνει ν α γ νω ρ ί σει κ ά π ο ια επιτυχία στις αρχές της δεκαετίας του ’30. Ε ίχε στραφεί στο γρ άψ ιμ ο θεατρικώ ν έργων μετά κ α ι από ά λ λ α μυθιστορήματα αξίας. Κ ατό πιν, λ ίγα χ ρ ό ν ια π ρ ιν από αυτή την περίο δο, είχε α φ ομοιω θεί από τη β ιο μ η χα ν ία του κ ιν η μ α τογράφου. Α π ό τον τόνο των αναφ ο ρώ ν του στο ημερολόγιο έχει κανείς την εντύπωση ότι ο Ί β λ ιν δεν συμπαθούσε ιδιαιτέρως τον Κ η θ Γουΐντερ. Σ η μ ε ιώ ν ε ι ότι «είναι στο Χ ό λιγο υντ χ ρό νια τώρα κ α ι θεωρεί το Μ π ρά ιτσχεντ απλώς κ α ι μό νο μ ια ν ερωτική ισ το ρία. Κ ανείς τους δεν δια κ ρ ίν ε ι τον θεολογικό υπαινιγμό, πα ρότι ο Μ α κ Γ κ ίν ε ς υπο στηρίζει ότι “ μ ια θρησκευτική προσέγγιση θέτει το α μ ερικα νικό κο ιν ό σ την πλευρά σας” . Υ πήρχε κά τ ι που έμοιαζε λίγο με πολυτέλεια στο να μ ιλ ά με λεπτομερέστατα για κάθε υπ αινιγμό ενός β ι βλίου, το ο π οίο ο ι ά λ λ ο ι πλη ρ ώ ν ον τ α ι γ ια να γνω ρ ίσ ου ν σε βάθος». Π αρεμβάλλοντας μ ια π ρ ο σ ω π ικ ή άπ οψ η που ήδη έχει αναφερθεί, δεν είμ α ι σίγουρος ότι ο κύ ριος Γουΐντερ κ α ι ο ι συνεργάτες του είχαν άδ ικο, με την έν ν οια ότι ο ι θεο λογ ικοί υπ α ιν ιγμ ο ί δεν εί χ αν ενσωματωθεί επιδέξια στο πρωτότυπο. Σ την πραγματικότητα, αν τ ί των υπ αινιγμώ ν, το θρ η σκευτικό στοιχείο έγινε ένα κραυγαλέο θέμα, επι-

αφιέρω μα

βλαβές για το βιβ λίο στο σ ύνολό του. Φ οβάμ αι ότι η κεντρική ερωτική ισ τ ο ρία ήτα ν παραπάνω από όσο μπ ορούσ αν ν α ανεχθούν τα γούστα του Χ όλιγουντ. Μ ήπ ω ς ήτα ν τότε που ο Ί β λ ιν άρχισε να αντιδρά στο ίδ ιο το φ ιλόδοξο εφεύρημά του; Ο αμ ερικα νικός τρόπος ζωής, η κάθε έκφραση του οπ οίου ήτα ν άγνωστη στον Ί β λ ιν , δεν του άρεσε σε αυτή την πρώτη συνάντη σ η, κ α ι κρ άτη σε διάφορες σημειώσεις γ ι’ αυτόν που, εάν εκδίδονταν εκείνη την εποχή, θα π ρ ο καλού σ αν κατα κραυγή ανάλογη με εκείνη της ισ το ρική ς δια μά χης για τον Ντίκενς. Ε κείνη την περίοδο είχε την τάση ν α αντιπαθεί τους Α μ ερικανούς. «Θεέ μου, δεν φ αντάζεσαι π ό σο δεν μου αρέσουν!» έγραψε στη Μ α ίρ η Λ ά ιγκον. Ω στόσο, αργότερα τον άκουγα σ υχνά ν α μ ι λά ει εγκω μ ιασ τικά για τους Αμερ ικανούς εν γένει, συγκρίνοντάς τους θετικά με τους Άγγλους. Ό τ α ν δεν επρόκειτο για τις βαθύτερες πεποιθήσεις του, ο Ί β λ ιν μπορούσε να ε ίν α ι ε κ πλη κτικά ασυνεπής, μεταπηδώντας από τη μ ια ν άπ οψ η σ την αντίθετή της.

I Λ

ταν η περιπέτεια σ την Κ α λ ιφ ό ρ ν ια είχε τελειώ σει, ο Ί β λ ιν έγραψε: «Η ζωή μας στο Χ ό λιγο υντ άλλαξε πολύ με την άφ ιξη I τω ν Έ λγου ις». Π ρό κ ε ιτ α ι για μ ια ν αναφορά στον ζωγράφο Σ ά ιμ ο ν Έ λ γ ο υ ις κ α ι 1 I τη σύζυγό του Γ κλόρ ια. Έ μ ε ν α ν με μ ια \ / φ ίλη , την κυρ ία Κό ου ντιν, κ α ι ο Ί β λ ιν ανέφερε στο ημερολόγιό του ότι από την άφ ιξη του Σ ά ιμ ο ν κ α ι της Γ κ λ ό ρ ια , η Ά ντρεα Κ ό ου ντιν έγινε η οικοδ έσ π οινα του ίδιου κ α ι της Λ ώ ρ α , παρότι εξακολούθησ αν ν α κ οιμο ύντα ι στα δω μάτιά τους στο ξενοδοχείο . Υ π ήρ χε κ α ι ά λ λ η μ ια αγγλι κή πα ρουσ ία, η σύντομη επίσκεψη της οποίας στο Λ ο ς Άντζελες συνέπεσε με εκείνη του Ί β λ ιν . Η πα ρο υσ ία αυτή ήτα ν της λαίδης Μ ίλ μ π α ν κ που, μετά το θάνατο του σερ Τ ζον Μ ίλ μ π α ν κ , θα π α ντρευόταν τον πρ ίγ κιπα Δ ημ ήτρ ιο της Ρωσίας. Η Σ ίλ α Μ ίλ μ π α ν κ , που καταγόταν από τ ην Α υ σ τρα λία, έλαμπε στους κοσ μ ικού ς κύκλους του Λ ο νδίν ου , στις δεκαετίες του ’20 κ α ι του ’30, κ α ι ήτα ν μ ια από τις φίλες του Ί β λ ιν . Ιδ ιαίτερ α διασ κεδασ τική κ α ι αγαπητή, εθεωρείτο ότι. διέθετε κα λό γούστο. Σε κά π ο ια από τις συναντήσεις τους, πιθανότατα στο σ π ίτ ι της κυρίας Κό ου ντιν, η Σ ίλ α είπε σ τον Ί β λ ιν ότι της είχαν δείξει ένα κοιμη τήρ ιο , λίγο πιο έξω από το Λ ο ς Άντζελες, το οπ οίο, ως προς την καθαρή, ε ξαίσ ια, ευαίσ θητη ομορ φ ιά, υπερτερούσε όλ ω ν των ά λ λ ω ν που είχε δει μέχρι τότε. Ως προς τη δύναμη της πίστης κ α ι της παρηγοριάς που εξέπεμπε ήτα ν μο ναδ ικό.

I I I

I I

Α ποτελούσε την τελειότερη δυνατή συνεύρεση θρησκείας κ α ι τέχνης. Ό π ω ς ήτα ν φ υσ ικό, αυτά τα νέα κέντρ ισ αν τον Ί β λ ιν . Π ήγε με τη Σ ίλ α στο Φόρεστ Λ ο ν . Αυτός ο χώρος τον διέγειρε όσ ο κ ι εκείνην, α λλά κατά πο λύ διαφορετικό τρόπο. Ε ίχε μείνει κατάπληκτος με την οργάνω ση κ α ι τη διαχ είριση που βρ ίσ κ ο νταν π ίσ ω από το γνωστό κ α ι περίτεχνο κ ο ιμ η τ ή ριο. Προμηθεύτηκε όσο μπορούσε περισ σότερο δια φ ημ ισ τ ικ ό υ λικό γ ι’ αυτό. Προμηθεύτηκε επί σης τεχνικά φ υλλά δια περί της ορθής φροντίδας των πτω μάτων. Δ εν ξέρω εάν επισκεπτόταν τα ερ γασ τήρια όπου τα σώματα ετοιμάζονταν για τους «κοιτώνες» ή ταριχεύονταν ορισμένες φορές, φα ντάζομαι όμως ότι θα πρέπει ν α έμπαινε με αρκε τή άνεση. Δ εν μπορώ να εξηγήσω με π ο ιο ν άλλο τρόπο θα μπορούσε ν α είχε συγκεντρώσει τον όγκο του υλικού που έφερνε στο σ π ίτ ι κ α ι που προφανώς προοριζόταν για τους εκπαιδευόμενους στο νεκροτομείο. Μ ετά την αρ χ ική επίσκεψ ή του με τη Σ ίλ α , πήγαινε στο Φ όρεστ Λ ο ν σχεδόν κάθε μέρα από τις υπόλοιπ ες της παραμονής του. Ερεύ νησ ε το χώ ρο πολύ προσεκτικά. Ε ν τω μεταξύ, η πρόταση ν α γ ίνει τ α ιν ία η Ε πι στρο φ ή στο Μ πρά ιτσχεντ ατόνησε κ α ι εγκαταλείφθηκε. Η καταχώ ρ ησ η στο ημερολόγιό του έχει ως εξής: «Η M G M ξεγλισ τρούσε όλο κ α ι πε ρισσότερο από το πρ ο σ κ ή ν ιο . Ν ομ ίζω ότ ι ο Γκόρντον αποθαρρύθνηκε όταν του εξήγησα περί τίνος επρόκειτο κ α ι όταν στο τέλος ο λογοκριτής πρ ό βαλε κάποιες δυσκολίες, τις δέχθηκε ως μ ια εύκο λ η δ ικ α ιο λ ο γ ία για ν α εγκαταλείψει το όλο σχέ διο. Κ ι εγώ α ν ακο υφ ίσ τη κα εξίσου. Ο Γουίντερ παρέμεινε σε ένα είδος νάρκης κ α θ ’ όλη τη διάρ κε ια των γεγονότων. Η M G M υπήρξε συνεπής στη γενναιοδω ρία της κ ι έτσι φύγαμε όπως είχαμε έρθει, μέσα σε ά κο πη πολυτέλεια». Σ ύμ φ ω να με τον Ν τάγκλας Γούντραφ, ο «λογοκριτής» που αναφέρεται εδώ ήτα ν πιθανότατα η Κ α θ ο λ ικ ή Λ ε γεώνα Ευπρέπειας που έφερε αντιρρήσεις για τις αναφορές στη μοιχεία. Λ ώ ρ α κ ι ο ίδ ιος επέστρεψαν με το Β α σ ί λισ σ α Ε λισ ά β ετ κ α ι έφθασαν στην πα τρί δα στις αρχές Α π ρ ιλ ίο υ . Λ ίγ ο αργότερα άρχισε η Μ εγάλη Ε βδομάδα κ ι εκείνος π ή γε να περάσει ένα διάσ τημ α θρησκευτικής αναχώ ρησ ης στο Ν ταουνσάιντ. Θ υ μ ά μ α ι ότι πήγα στο Π ιρ ς Κορ τ λίγο μετά την επιστροφή του Ί β λ ιν κ α ι της Λ ώ ρ α από τις Η νωμένες Π ολιτείες. Α π ό λ α υ σ α την επίσκεψη όπως α π ολάμ βανα όλες τις επισκέψεις στο Π ιρς Κ ο ρ τ παρά τα εμπόδια, όμως αυτή τη φορά στε-

--------------------------------------------------ρ ήθηκα τον ύπνο. Σ τον Ί β λ ιν άρεσε να συζητάει μέχρι αργά και, καθώς είχε αϋπνία, ξυπνούσε π ά ντοτε νωρίς. Α ν ο επισκέπτης ήταν κάποιος π α λιός φίλος, έμπαινε στο υπνοδωμάτιό του κ α ι τον παρακινούσε να σηκωθεί, μερικές φορές μά λισ τα πολύ νωρίτερα από τη στιγμή που επιθυμούσε ο φίλος του. Ο ύπνος ποτέ δεν διαρκούσε πολύ όταν έμενε κανείς μα ζί του, όμως εκείνη τη φορά όταν πήγαινα να κοιμη θώ μου έδινε πολύ υλικό για το Φόρεστ Λ ο ν κ α ι περίμενε ότι θα το ήξερα απ’ έξω κ ι ανακατωτά μέχρι το πρωί. Ως τις μικρές ώρες μελετούσα τις τεχνικές που απαιτούντο για να εξαφανισθεί η έκφραση τρόμου που συχνά έμενε στο πρόσω πο αυτόχειρ ων από πνιγμό. Ή τ α ν εκεί νο το Σαββατοκύριακο που η σύζυγός μου κ ι εγώ γνωρίσαμε τον Ί β λ ιν κ α ι τη Δ ώ ρα στον Μ α ξ Μ πίρ μ πομ .

αφιέρωμα

τη Σ κα ν δ ιν α β ία τον Αύγουστο. Μ έ χρ ι το Ν οέμ βριο του 1947 ήταν σε θέση να στείλει ένα ολ ο κληρω μένο δακτυλογραφημένο κείμ ενο στον Σύρ ιλ Κ όνολυ που είχε προσφερθεί να αφιερώσει ένα ολόκληρο τεύχος του περιοδικού Horizon* σ ’ αυτό το μεγάλο διήγημα. T o The Loved One δημοσιεύθηκε στο Horizon το Φεβρουάριο του 1948. Α κ ο λούθησε λίγο αργότερα μ ια χαρτόδετη έκδοση σε 250 αντίτυπα με την υπογραφή του συγγραφέα κ α ι του εικονογράφου Στούαρτ Μ π ό ιλ . Ε ίν α ι μόλις στην τέταρτη σελίδα που γίνεται σαφές στον αναγνώ στη ότι το υπόβαθρο δεν είναι κά π οια μ α κρινή βρετανική α π ο ικ ία στην Α σ ία ή την Α φ ρ ικ ή , αλλά το Λ ο ς Άντζελες. Στο πρώτο μέρος του βιβλίου ζωντανεύει ο απαίσ ιος τρόπος ζωής στη β ιο μη χα νία κινηματογράφου στο Χ ό λιγουντ κ α ι η υπερβολική επίγνωση της καταγω γής που διαθέτει η βρετανική κοινότητα εκεί. Κ α ι τα δυο θέματα αποδίδονται με έντονη ειρωνεία που γίνεται πιο θανατηφόρα στη συντομία της. Στο ημερολόγιό του ο Ί β λ ιν αναφέρει ότι δεν είχε κα λ ή σχέση με τους Βρετανούς στο Χόλιγουντ. Θ α τολμούσα να πω ότι υπάρχει κ άπ οιο στοιχείο εκδίκησης στην εισαγωγή. Λέγεται ότι ο Σερ

γράψε πολλά άρθρα για «τα έθιμα ταφής στην Κ αλιφ όρνια» για διάφορες εφημερίδες κα ι περιο δικά τόσο στην Α γγλία όσο Π κ α ι στις Ηνωμένες Πολιτείες, όμως αυτές I ο ι απόπειρες δεν ήταν αρκετές για να κ α ί I τευνάσουν τη βασ ανισ τική έμπνευση από m m το Φόρεστ Λ ο ν. Η δυσά ρεστη θέση του εκφράσθηκε σ ’ εκείνη του απωθητικού ήρω ά του, Ντένις, στο επόμενο μυθιστόρη μα: «Αυτό το τελευταίο βράδυ στο Λος Άντζελες ο Ντένις ήξερε ότι ήταν εκλεκτός της Τύχης. Ά λ λοι, καλύτεροι άνθρωποι από τον ίδ ιο, είχαν βουλιάξει κα ι χαθεί Λάτρευα την Αμερική πολύ προτού τη γνωρίσω. Αγα εδώ. Η ακτή ήταν σπαρμένη με πούσα τα πάντα, τα ήθη, τις ταινίες, τους ουρανοξύστες, τα κόκα λά τους. Εκείνος την ακόμα και τις αστυνομικές σχολές. Έκθαμβος πέρασα άφηνε όχ ι μόνο άθικτη, αλλά κα ι στην αρχή πέντε ημέρες στη Νέα Υόρκη, στο ξενοδοχείο εμπλουτισμένη. Προσέθετε κάτι Αλγκονκίν μαζί με έναν Αργεντινό διερμηνέα, γιατί δεν στο ναυάγιο. Κ άτι που ενοχλού ήξερα λέξη αγγλικά. Έπειτα, μαζί με τον Τόνο (που είχε σε, καιρό τώρα, τη νεαρή καρδιά προσληφθεί στο Χόλιγουντ) και τη γυναίκα του, πήρα το του κα ι κουβαλούσε πίσω του τρένο για το Λος Άντζελες. Το ταξίδι ήταν μαγικό. Πιστεύω αντί του φορτίου του καλλιτέχνη πως οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι η ωραιότερη χώρα του ένα μεγάλο, άμορφο σύνολο κόσμου. [...] Μόλις φτάσαμε μας έβαλαν αμέσως σε αυτο εμπειριών. Τ ο έφερνε στο σπίτι, κίνητα για να μας πάνε στο σπίτι του Νεβίλ. [...] Καθίσαμε στην αιώ νια κ α ι άξενη ακτή του, στο τραπέζι και εγώ έφαγα, για πρώτη φορά στη ζωή μου, για να δουλέψει πάνω του σ κ λ η αβοκάντο. Την επομένη εγκαταστάθηκα μαζί με τον Ουρά κ α ι για πολύ καιρό...». γκάρτε σε ένα διαμέρισμα στην Όουκχερστ Ντράβι, στο Ο Ί β λ ιν εργάσθηκε πάνω στο Μπέβερλι Χιλς. Η μητέρα μου μού είχε δώσει χρήματα. δικό του «σύνολο εμπειρ ιώ ν» Αγόρασα πρώτα ένα αυτοκίνητο, μια Φορντ, ύστερα ένα κ αθ’ όλη τη διάρκεια του τουφέκι και την πρώτη μου Λάικα. Άρχισα να πληρώνομαι καλο καιρ ιού του 1947 κ α ι φαίνε - όλα πήγαιναν περίφημα. Το Λος Άντζελες μου άρεσε ται ότι θα πρέπει να είχε τελειώ απέραντα - κι όχι μόνο εξαιτίας του Χόλιγουντ. σει το πρώτο σχέδιο του The [Από το Η τελευταία μου πνοή] Loved One πρ ιν αναχω ρήσ ει για Μετάφραση: Τόνια Μάκρα I

Λουί Μπουνιουέλ

Χόλιγουντ

αφιέρωμα ----------------------------------------------------

Ό μ π ρ ι Σ μ ιθ ήτα ν ιδιαίτερα καχύποπτος απέναντι στον Ί β λ ιν κ α ι θα διακινδύνευα να πω ότι αποτε λ εί το μοντέλο - με πολλές αλλαγές - του τρομερά επιτυχημένου Έ ιμ π ρ ο ο υ ζ Ε ϊμπερκρόμπι. Μ ’ αυ τόν αντιπαρατίθεται ο «αποτυχημένος» σερ Φ ράνσις Χ ίν σ λ ι. Π αρ ακολουθούμε την πορεία του τελευταίου μέχρι την π λή ρ η αποτυχία, η οπ οία οδηγεί σ την αυτοκτονία του που με τη σ ει ρά της οδηγεί τον βδελυρό ή ρ ω α Ν τένις στο Γ ουίσπερ ιν Γκλέιντς, το καλύτερο κο ιμ η τ ή ρ ιο του Λ ο ς Άντζελες. Ε κ ε ί σ υναντάει τη δυστυχισμένη ηρωίδ α Α ιμ έ Θ ανατόγκενος, α ισ θ ητικό , στην υπηρε σ ία τω ν νεκρών. υαίσθητος όπως ήτα ν στην απόδοση χαρ α κτήρ ω ν σε μοντέλα σ την αλ η θ ιν ή ζωή που συχνά προέκυπτε - συνήθως αδίκως - από τα έργα του, ο Ί β λ ιν ποτέ δεν αρνήθηκε ότι το Γου ίσ περ ιν Γκλέιντς αποτελούσε μ ια κ α τά το δυνατόν ρεαλιστικότερη απε ικ όν ισ η του Φόρεστ Λ ο ν . Π ράγματι, δεν είχε εναλ λ α κτική λύσ η. Τ ο Γ ο υ ίσ περ ιν Γκλέιντς εικονίζει το Φόρεστ Λ ο ν . Ό τ α ν πήγα το 1969, είχα την α ί σθη σ η ότι είχα ξαναβρεθεί εκεί στο παρελθόν. Υ π ήρ χε σχεδόν λέξη προς λέξη το μή νυμ α του «Ο νειροπόλου» που σε καλω σ ορίζει, χαραγμένο σ ’ ένα ανοιχτό βιβ λίο από μάρμαρο. Ό π ω ς κ α ι στο μυθιστόρημα του Ί β λ ιν , την ατμόσφ αιρα γέ μιζε όμορφη μο υ σ ική από φλογέρες κ α ι ηχογρα φήσεις με φλογέρα που ακούγονταν σ α ν το «μουρμουρητό αμέτρητων μελισ σώ ν». ( Ο ι α λ η θ ι νές μέλισσες τσ ιμπούν). Θ α γινό ταν κουραστικό εάν ανέφερα ό λα τα κ ο ιν ά σημεία. T o The L oved O ne ενθάρρυνε πολλούς συγγραφείς να επιχειρήσ ουν ψυχολογικές περι πλα νήσ εις με την ελπίδα ν α ανακαλύ ψ ου ν μ ια βα θύτερη πα ρό ρμ ησ η από εκείνη που παρουσιάζεται σ ’ αυτό το παράξενο μυ θιστόρημα που επικεντρώ νεται στον θάνατο κ α ι στο επάγγελμα του εργολά βου κηδειών. Πισ τεύω ότι όπως ο ι περισσότερες περ ιπλανήσ εις του είδους, έτσι κ α ι η συγκεκριμέ νη αποτελεί απλώς απ ώ λεια χρόνου. Π ρο τιμ ώ την εξήγηση του ίδ ιου του Ί β λ ιν : «Ο ι ιδέες που είχα στο μυαλό μου ήταν: 1. Πρωτίστως, ενθουσιασμός με το φ υσ ικό σ κ η νικό . 2. Τ ο αγγλο-αμερικανικό αδιέξοδο. 3. Δεν υπάρχει κανείς αυθεντικός Α μ ερ ικανός. Ε ίν α ι ό λ ο ι τους εξόρ ισ τοι ξεριζω μένοι, μεταφυτευμένοι κ α ι κα τα δ ικα σ μένο ι σε αφορία. Ο ι πρ ο γο ν ικ ο ί θε ο ί, τους οποίους α π αρνή θη καν τους ν ικ ο ύ ν στο τέλος. 4. Ο ι Ε υ ρ ω π α ίο ι επιδρομείς που έρχονται για τα λάφ υρα κα ι, α ν ε ίν α ι τυχεροί, επιστρέφουν στην πατρίδα μ ’ αυτά. 5. M em en to m ori.

Ο τρίτος λόγος αποτελεί πιθανότατα απόρ ροια μιας παρατήρησης που είχε κά ν ε ι κάπ οιο ς φύλα κας αυ τοκινήτω ν, ο οποίος ταξίδευε από το Σ ικ ά γο για τη Δ υτική Α κ τ ή . Ε ίν α ι γραμμένη στο ημε ρολόγιό του. Θέλοντας να δικ α ιο λ ογή σ ε ι κά π οια ασυνή θιστη πρ ο τίμη σ η στο φαγητό ή το ποτό, ο Ί β λ ιν είπε «είμαι ξένος» κ α ι τότε ο φύλακας απ ά ντησε: «Σ ’ αυτή τη χώ ρα ό λ ο ι είμ αστε ξένοι». Δεν βλέπω κ ά π ο ια χ ρησ ιμότητα στο να αποπει ραθούμε ν α προχω ρήσουμε βαθύτερα ως προς τις προθέσεις του Ί β λ ιν α ντί ν α αρκεστούμε σ ’ αυτές που περιέχει η σύντομη απ αρίθμ ησ η που αναφέρ θηκε πα ραπάνω κ α ι που ο ίδ ιος είχε γράψει για τον Σ ύ ρ ιλ Κ ό νολυ . Δ εν μπορώ ν α προσθέσω π ο λ λά, πα ρό τι π ρ ιν αρ χίσ ει να γράφει το βιβ λ ίο είχα πολλές συζητήσεις μα ζί του για το Φόρεστ Λ ο ν .

--------------------------------------------------- αφιέρωμα Επέστρεφε συχνά σε μ ια σκέψη. Επρόκειτο για το εξής: εάν ο ι αρ χ α ίοι Α ιγ ύ π τιο ι δεν είχαν μα κ ά βρια εμμονή με τις τελετές ταφής, εμείς θα γνω ρ ί ζαμε πολύ λίγα γ ι’ αυτές. Α ν υπέθετε κανείς ότι η εποχή μας γινόταν γνωστή στο πολύ μ α κρινό μέλ λ ο ν μέσα από τα έθιμά μας για την ταφή κ α ι τα μνημεία για τους νεκρούς μας, θα μπορούσαν άραγε ο ι α πόγονοί μας να έχουν κά π οια ιδέα για το είδος της σκέψης που κυριαρχεί στον εικοστό αιώ να, όπως εμείς πιστεύουμε ότι έχουμε κά π οια στοιχεία για τις κυρίαρχες αντιλήψεις των α ρ χ αί ω ν Α ιγυπ τίω ν; Σ τα άρθρα του ο Ί β λ ιν ανέπτυξε αυτή την ιδέα, όχ ι όμως εκτεταμένα. Μ ό λ ις που διαφ αίνεται στο βιβλίο. Τ ο μαύρο χιούμορ του The Loved One φθάνει σε μια μα κάβρια κορύφ ωση στο τέλος. Ο Ντένις

έχει ένα μυστικό, ότι κ ι εκείνος, όπως η ηρωίδα, ε ίν α ι εργολάβος κηδειών, όχ ι σε κ άπ οιο χώρο όπως το Γ ουίσ περ ιν Γκλέιντς, αλλά σε ένα κ ο ιμ η τήριο κατ ο ικ ίδ ιω ν ζώων γνωστό ως η Μ α καριότερη Π εριοχή Θήρας. Τ ο κρατά κρυφό από την Α ιμ έ Θανατόγκενος την οπ οία φλερτάρει με επιτυχία στέλνοντάς της, ως δικές του συνθέσεις, αρισ τουργήματα, τα οπ οία αντιγράφει από την Α νθ ολ ο γία Α γ γλικής Π οιή σ εω ς των εκδόσεων Ό ξφ ορντ. Έ τ σ ι αποδεικνύεται επιτυχημένος ανταγωνιστής του προϊσταμένου της Α ιμ έ , του κυρίου Τ ζόιμποϊ, ανώτατου εργολάβου στο Γουίσπεριν Γκλέιντς. Σασ τισ μένη από το διαχω ρισμό της πίστης της, η Α ιμ έ αναζητά παρηγοριά κα ι καθοδήγηση σε έναν γκουρού που κρατά μ ια συμ βουλευτική στήλη στον Τ ύπο. Τ ε λ ικ ά , όταν μα θα ίνει το χειρότερο για τον Ντένις, η Α ιμ έ αυτοκτονεί στο εργαστήριο του κυρίου Τζόιμποϊ. Ο Τ ζόιμ πο ϊ απευθύνεται στον Ν τένις για βοήθεια, καθώς η ανακάλυψ η της αυτοκτονίας θα σήμ αινε τη λ ή ξ η μιας μεγάλης καριέρας. Σε αντάλλαγμα για μ ια ν υπέρογκη αμοιβή, ο Ντένις κ α ίει την Α ι μέ στη θέση ενός κατο ικίδ ιου σκύλου στη Μ α κ α ριότερη Π εριοχή Θήρας κ α ι φεύγει από την Α μ ε ρ ική. Έ τ σ ι τελειώ νει η ιστορία.

ταν εκδόθηκε το The Loved One αναγνωρίσθηκε ως αρισ τούργημα από τους περισσότερους αναγνώστες κ α ι κριτικούς, παρότι π ο λ λ ο ί αναγνώστες καθώς κ α ι μια πρ ώ ιμη κ α ι πισ τή θαυμάστρια δήλωσε ότι 1 I δεν θα έβλεπε τον Ί β λ ιν ποτέ πια, μετά από μ ια τόσο αη διασ τική επίδειξη. (Φ υ σ ι κά, τον ξαναείδε.). Γ ια άλ λ η μια φορά ο σ κ λ η ρ ό τερος κριτικός ήταν ο Έ ν τ μο υν τ Γουίλσ ον. Δεν ήταν σοκαρισμένος αλλά περιφ ρονητικός. Έ γ ρ α ψε τα εξής: «Γ ια τον μη -θρησ κόληπτο αναγνώ στη, ο ι πελάτες κ α ι ο ι ιδιοκτήτες του Γουίσπεριν Γκλέιντς μοιάζουν πιο λ ο γ ικ ο ί από τον Ί β λ ιν Βω, ο οποίος καθοδηγείται από ιερείς. Ά λλω στε, αυτό που ο ι πρώτοι προσπαθούν να κάνο υν ε ίν α ι να συγκαλύπτουν το θάνατο της σάρκας με απαλή χλόη κ α ι παρηγορητικές τελετές. Ω στόσο, για τον Κ α θ ολικό, το γεγονός του θανάτου δεν ε ίναι κάτι που πρέπει να του εμπνέει φόβο. Ανακουφ ίζεται με τη σκέψη ότι υπάρχει ένας άλλος κόσμος στον οπ οίο κάθε άνθρωπος που έχει πεθάνει σωματικά υποτίθεται ότι με κάπ ο ιο ν τρόπο εξακολουθεί να ζει κ α ι στον οπ οίο υποτίθεται ότι ε ίν α ι δυνατό να βοηθήσει κανείς τις ψυχές να πορευθούν αγορά ζοντας κεριά κ α ι ανάβοντάς τα σε εκκλησίες». Ό π ω ς π ο λ λ ο ί άνθ ρω π οι που σπεύδουν να εμπλακούν σε θρησκευτικές διαμάχες, τυφλοί από την I

I I I I I

αφιέρω μα

οργή τους, ο Γ ου ίλσ ον δεν είχε μελετήσει το α ντι κείμενό του ούτε τις πεποιθήσεις του «αντιπάλου» του. Η έκδοση του The Loved One έδωσε την αφορ μή για ένα κω μ ικό επεισόδιο. Ο νομ ικό ς σύμβου λος των εκδοτών διάβασε το κείμ ενο κ α ι ανη σύ χησε για τη θέση του Ί β λ ιν σε περίπτωση μιας εν δεχόμενης μήνυσης. Μ ετά από έρευνα επιβε βαιώ θηκε το γεγονός της πολύ εύκολης αναγνώ ρισης του Γ ουίσ περ ιν Γκλέιντς ως ενός υπάρχοντος κοιμητηρίου. Μ ετά από αυτό, ο ι εκδότες πλη ροφ όρησ αν τον Α . Ντ. Πήτερς, ατζέντη του Ί β λ ιν , ότι δίσταζαν ν α εκδώ σουν το β ιβλίο όπως ήταν, καθώς ήτα ν αδιαμφ ισβήτητο ότι θα α κο λουθούσε η υποβολή μήνυσης από τους ιδ ιο κ τ ή τες του Φόρεστ Λ ο ν . Ε ά ν ζητούσαν από τον Ί β λ ιν ν α ξαναγράψει το β ιβ λίο κατά τέτοιο τρόπο ώστε να μη ν υφίσταται η ομοιότητα μεταξύ του φ ανταστικού κ α ι του αληθινού κ οιμη τηρ ίο υ, θα σ ήμ αινε την επιβολή ενός ακατόρθωτου εγχειρή ματος. Η κατάσταση έμοιαζε απ ελπισ τική, α λλά ο Ί β λ ιν βρήκε μ ια λύση. Τ η βρήκε σ ’ έναν φίλο, τον λόρδο Σ τ ά ν λ ι του Άλντερ λι, ένα νεαρότατο σύγχρονο του Ί β λ ιν , άνθρωπο κεφάτο κ α ι θορυβώδη, καλό φ ίλο κ α ι θαυμαστή. Τ ώ ρ α ο Ί β λ ιν έβλεπε σ ’ αυτόν ένα σω-

τήρα. Ο Ε ντ Σ τ ά ν λ ι κ α ι ο ίδ ιος ά ρ χισ αν μια μηχα νορραφία. Ο Ί β λ ιν , επιδιώ κοντας μ ια μυστική συμφ ωνία, έδωσε στον Εντ ένα αντίγραφο του δα κτυλογραφημένου κειμ ένου. Α φ ο ύ το διάβασε, ο Εντ έγραψε στους δικηγόρους του για να τους πληροφ ορήσει ότι ήθελε ν α προσθέσει έναν κωδίκελο στη διαθήκη του, ο οποίος θα δήλωνε την επιθυμία του να μεταφερθεί το σ ώ μα του, μετά το θάνατό του, στο Λος Άντζελες κ α ι να ταφεί στο Φόρεστ Λ ο ν , καθώς αντιλαμβανόταν ότι αυτό το κοιμη τήρ ιο , είχε κ ά π ο ια ομοιότητα με εκείνο το όμορφο κοιμη τήρ ιο , το οπ οίο ο φίλος του, κύριος Ί β λ ιν Βω , είχε περιγράφει κατά τόσο συγκινητικό τρόπο. Α . Ντ. Πήτερς έδειξε τα έγγραφα στους εκ δότες, υποστηρίζοντας ότι αυτά θα αποτελούσαν τη βάση υπεράσπισης σε πε ρίπτω ση μήνυσης για δυσφήμηση. Ε ά ν ήτα ν απαραίτητο, ο λόρδος Σ τ ά ν λ ι θα άρ χιζε διαπραγματεύσεις με το Φόρεστ Λ ο ν . Ο νομ ικό ς σύμβουλος συμφώνησε ότι παρότι εξακολουθούσε να υπάρχει κάποιος βαθμός κινδύνου, το γεγονός ότι το The Loved One είχε πείσει ένα μέλος της βρετανικής Βουλής των Λ ό ρ δω ν ν α αναζητήσει την τελευταία του κατ ο ι κ ία στο Φόρεστ Λ ο ν πιθανότατα θα εμπόδιζε τους ιδιοκτήτες να μηνύσουν τον συγγραφέα κ α ι τους εκδότες. Ο κωδίκελος παρέμεινε στη διαθή κη του Ε ντ για περισ σότερο από δέκα χ ρόνια. Έ πειτα , όταν ο κίνδυνος έμοιαζε ν α υφίσταται πλέον, τον παρέλειψ ε επειδή θεωρούσε ότι θα προκαλούσε αδίκως στον κληρ ο νόμ ο του πολύ μεγάλα έξοδα. Τ ο β ιβλίο εκδόθηκε στην Α μ ε ρ ικ ή πα ράλλη λα με την αγγλική έκδοσή του, το 1948. Δεν προκάλεσε την αγανάκτηση που περίμενε ο Ί β λ ιν . Π ο λ λ ο ί Α μ ε ρ ικ α ν ο ί απεχθάνονταν τον τρόπο με τον οπ οίο η ταφή μετατρεπόταν σε μεγάλη επιχείρη ση. Τ ο γεγονός ότι ο ι εργολάβοι κηδειώ ν πρ ο σπαθούσαν να α σ κήσ ο υν πίεση στους νομοθέτες για να εξαναγκάζουν τους πενθούντες να κάνουν περιττά έξοδα, καταστροφ ικά για τους φτωχούς. Τ ο γεγονός ότι όλη αυτή η «δοκιμασία» έπρεπε να διεξάγεται με τόσο κ α ι τέτοιο αρρωστημένο σ υναισθηματισ μό. Ο Ί β λ ιν κέρδισ ε περισ σότε ρους Α μερικανούς φίλους παρά εχθρούς με το

The Loved One. Μετάφραση: Βάσω Κουμπαράκη*

Μάιρα Μπρέκινριτζ: από το ομώνυμο βιβλίο του Γκορ Βιντάλ (Τζον Χιούστον, Μαιη Γουέστ)

Σημειώσεις * Το 1939 ο ποιητής Στέφεν Σπέντερ και ο κριτικός Σόριλ Κόνολυ εξέδωσαν το πρώτο τείχος του περιοδικού Horizon, στο οποίο επιχείρησαν να ενώσουν τις προπολεμικές και μεταπολε μικές τάσεις (Σ.τ.Μ.).

αφιέρωμα

Ζαν Μποντριγιάρ

Αμερική [Απόσπασμα από το κεφάλαιο «Η αιφνιδιαστική Αμερική»]

αυγή στο Λ ο ς Άντζελες, πά νω από τους λόφους του Χ όλιγουντ. Ν ιώ θει κανείς καθαρά ότι ο ήλιος άγγιξε την Ευρώπη κ ι ήρθε να ανατείλει εδώ, πάνω από αυτήν την επίπεδη γεωμετρία όπου το φως της εί ν α ι ακόμα εκείνο, ο λο καίνο υρ ιο , των συνόρω ν της ερήμου. Μ ίσ χ ο ι φ ο ινίκω ν ταλαντεύονται μπροστά στον ηλεκτρονικό π ίν α κα, μο ναδ ικά κάθετα σ ημεία στην οριζόντια επιφάνεια. Στις έξι το πρω ί, ένας άνδρας τηλεφωνεί σε μ ια δη μό σ ια καμ πίνα, μπροστά στο Μ πέβερλι Τέρας. Ο ι νυχτερινές διαφ ημίσεις σ βήνουν, ανάβουν αυτές της ημέρας. Τ ο φως απ λώ νεται παντού κ α ι λούζει την απουσία της αρχιτεκτονικής. Ε ί ν α ι η ωραιότητα αυτής της πό λης, ζεστής κ α ι οικείας, κ α ι μπ ο ρεί να πει κανείς: είν α ι ερωτευμέ νη με την ατελείω τα οριζόντια μορφή της, όπως η Ν έα Υ ό ρ κ η εί ν α ι ερωτευμένη με τις κατακόρυφες γραμμές της. ... Ούτως ή άλλως, ο κινη μα τ ο γράφος δεν βρίσκεται εκεί που καθένας νομίζει κ α ι κυρίως δεν βρίσκεται στα στούντιο που επι σκέπτεται το πλήθος στη Ν τίσνεΰλαντ, στη Γ ιουνιβέρσ αλ, στην Π αραμάουντ κ.λπ. Α ν κάποιος θεωρήσει ότι ο λό κληρ η η Δ ύση αποκτά υπόσταση σ την Α μ ερ ική, η Α μ ερ ική στην Κ α λιφ ό ρ νια κ α ι η Κ α λιφ ό ρ νια στην M G M κ α ι στη Ντίσ νεϋλαντ, τότε εκεί ακριβώς τοποθετείται ο μικρόκοσ μος της Δύσης. Ούτως ή άλλως, είνα ι η κατάπτωση κ α ι ο χλευασμός της κινηματογραφ ικής φαντασίωσης που μας παρουσιάζονται εδώ, της ίδ ιας ακριβώς φαντασίωσης, που καθιστά την Ν τίσνεϋλαντ μ ια παρω δία του φανταστικού. Η επιδεικτική εποχή της εικόνας κ α ι των σταρς μετατρέπεται με κάποιες κινή σ εις σε τεχνητούς κυ κ λ ώ νες, σε ψευδείς υπονομευτικές αρχιτεκτονικές κ α ι σε παιδιάστικες ταχυδα κτυλουργίες, που αποδέχεται το πλήθος, χωρίς να δυσανασχετεί με την απάτη.

αφιέρωμα G host towns ghost pe op le *. Τούτο αποπνέει την ίδ ια αναλη θή αίσ θ ησ η με τη λε ωφόρο Σάνσετ ή τη λεωφόρο Χ ό λιγουντ, αισ θ άνεσα ι σ αν να έχεις περάσει τη δο κ ιμ α σ ία της πα ιδικής προσποίησης. Π ού ε ίν α ι ο κινηματογράφος; Διαχέεται π α ντού, σε όλη την πό λη, τα ιν ία κ α ι σενάριο ατελείωτα κ α ι υπέροχα. Π αντού εκτός από δω. Τ ο πιο σαγηνευτικό γνώ ρισ μα της Α μ ερ ικής ε ίν α ι ότι κ α ι έξω από τις κ ιν η μ α τογραφικές αίθουσες, η χώρα ε ίν α ι απέραντα κινηματογραφ ική. Διατρέχετε την έρημο όπως σε ένα γουέστερν, τις μητροπόλεις σ αν μια οθόνη με σημεία κ α ι σ χ ή ματα. Ε ίν α ι η ίδ ια α ίσ θ ησ η, όπως όταν βγαίνει κανείς από ένα ιτα λ ικ ό ή ολ λ α ν δι κό μουσείο για να μπει σε μια πό λη που μοιάζει αντανάκλασ η αυτής της ζωγραφι κής, σ α ν να προερχόταν από αυτή κ α ι όχ ι το αντίσ τροφο. Η αμ ερικα νική πόλη μοιάζει, επίσης, με ζωντανή προέκταση του κινηματογράφου. Δεν πρέπει, λοιπό ν, να πάει κάποιος από την πό λη στην οθόνη, αλλά από την οθόνη στην πό λη για να ν ιώ σ ε ι τη μυσταγωγία. Στο σημείο αυτό που ο κινηματογράφος δεν ονειρεύε ται την τέλεια μορφή αλλά που καταγράφει το δρόμο, το μυθικό περιβά λλον της πόλης κ α ι αυτό ακριβώς ε ίν α ι το στοιχείο της υπεροχής. Γ ι’ αυτό ακριβώς κ α ι η προσω πικότητα των σταρς δεν είν α ι μ ια δευτερεύουσα παρουσία, αλλά η απόλυτη, δοξαστική εικό να του κ ιν η ματογράφου, η μυθική υπερπροσ ω πο πο ίη ση , ο τελευταίος μεγά λος μύθος της νεοτερικότητάς μας. Α κρ ιβ ώ ς επειδή το είδ ωλο δεν ε ίναι παρά μ ια καθαρή μετα δοτική μορφή, ένα βία ια πραγμα τοποιημένο ιδεώδες. Λένε: πρέπει να δημιουργούμε φαντασιώσεις αλλά ε ίν α ι διαφορετικό να ονει ρεύεσαι κ α ι διαφορετικό να γο η τεύεσαι από τις εικόνες. Α ρ α, τα είδωλα της οθόνης είν α ι ενεργά στην εξέλιξη της ζωής σε εικόνες. Αποτελούν ένα σύστημα πολυτε λούς προπαραγωγής, λαμπερές συνθέσεις των στερεοτύπων της ζωής κ α ι του έρωτα. Δεν έχουν παρά μόνο έναν πόθο: αυτόν της εικόνας κ α ι της συνύπαρξης της επιθυμία ς με την εικόνα. Δεν δημιουργούν όνειρα, είναι το όνειρο, διαθέτουν ό λα τα χ αρακτηριστικά: κατα σκευάζουν μ ια δυνατή αίσ θ ησ η της συμπύκνωσης, της συνάφειας κ α ι κυρίω ς έχουν τον χαρακτήρα της οπτικοποιημένης υλικής στιγμής της επιθυμία ς κ α ι του ονείρου. Δεν μεταφέρουν, λ οιπό ν , τη ρ ομαντική ή την ερωτική φ αντασίω ση, εί ν α ι η άμεση εικόνα, η άμεση αντιγραφή, η αρ μο νία των υλικώ ν, η σπουδή του πόθου, η ίδ ια με αυτήν του ονείρου. Φετίχ, αντικείμενα-φετίχ, που δεν έχουν τίποτε κο ιν ό με το φ ανταστικό, αλλά με τη μυ θοπλα σία της εικόνας. Απόδοση: Δέσποινα Μεταξά

Σημείωση * Αγγλικά στο κείμενο πόλεις φαντάσματα, άνθρωποι φαντάσματα.

αφιέρωμα

Σώτη Τριαντάφυλλου

Η Νιαίζη Γκλόβερ στο Χόλιγουντ

Νταίζη Γκλόβερ είναι η η ρω ίδ α ενός μυθιστορήματος του Γκάβιν Λάμπερτ π ο υ έχει τίτλο «Inside D aisy Glover» και π ο υ εκδόθηκε το 1963. Ο Γκάβιν Λάμπερτ εγκατέλειψε την Ο ξφόρδ η για να γίνει κι νηματογραφικός κριτικός κα ι σ υγγρα φ έας - κι απέκτησε π ο λύ π ε ρισσότερες ιδιότητες: εκδότης του περιο δ ικο ύ «Sequence» και έπειτα του «Sight a n d Sound», α ρθ ρ ο γρ ά φ ο ς στους «Sunday Ti mes», στον «Observer», στον «New Statesman», σ κηνοθέ της μ ια ς ανεξάρτητης π α ρ α γωγής μ ε τίτλο A n other Sky, βο η θ ό ς του Ν ίκολας Ρέυ και, τέλος, Α μερικανός πολίτης. Μένει στη Σάντα Μ άνικα α π ό το 1955 - εκ ε ί π ο υ ξει η Νταίζη Γκλόβερ - κι α σχο λείται με τη σ υγγρα φ ή σεναρίω ν: ανάμ εσ ά τους το «Γιοι κι ε ρ α στές», «Η ρω μ αϊκή άνοιξη της κυρίας Στόουν» και το «Μέσα στην Νταίζη Γκλόβερ», δ ια σκευή του μυθιστορήματος του π ο υ γυρίστηκε ταινία το 19651. Α πό μ ια ά ποψη, η ζωή του παρο υ σ ιά ζει κοινά σ η μ εία μ ε εκείνη της Νταίζη - ό π ω ς η Νταίζη, έτσι κι ο Λάμπερτ παγ ιδ εύ τηκε στο Χόλιγουντ: χρονικό αυτής της α ιχ μ α λ ω σ ία ς είναι το μυθιστό ρ η μ ά του «Η ολισθηρ ή περιοχή» μ ε υπότιτλο «Σκηνές α π ό τη ζωή στο Χόλιγουντ», π ο υ περιγράφει, ό π ω ς κα ι στην Νταίζη «το τρελό, το θλιβε ρ ό και το κακό π ο υ πλανιέται γύρω α π ό τα εκτυφλωτικά φ ώ τα της κινη μ α τογρα φ ικής βιομηχανίας».

αφιέρωμα

Ν ταίζη Γκλόβερ μοιάζει με τη Μ α ρ ία Γουάιθ , ηρωΐδα του Play It A s It Lays της Τ ζόαν Ν τίντιον, όπως κ α ι με τη Ν ήλυ , μια από τις ηρωίδες της Ζ ακ λ ίν Σουζάν στην Κ ο ιλά δα μ ε τις κούκλες, είν α ι κ ι αυτή μ ια έφηβη που γίνεται διάσημη ηθοποιός χάνοντας τον εαυτό της κ ι όλα τα άλλα. Η Νταίζη εί ν α ι δεκαπέντε ετών όταν αρχίζει η ισ το ρία κ α ι λίγο περισσότερο από δεκαεπτά όταν τελειώνει: μέ σ α σ ’ αυτή τη σύντομη στιγμή ο Σκηνή από to έργο h κόσμος κλυδωνίζεται κ α ι δεν ξαναβρ ίσ κει την ισ ο ρρ οπ ία του. Η δράση τοποθε τείται στα χ ρό νια του ’30, εποχή ακμής του ομ ιλούντος κινηματογράφου κ α ι του χολιγουντιανού μύθου, αλλά κ α ι συσσώρευσης υποψ ήφ ιω ν θυμά των. Η δεκαετία του ’30 αναδεικνύει νέα πρόσω πα που δεν θα αργήσουν να συντριβούν κάτω από την πίεση των επιχειρηματιών κ α ι της κλειστής

iide Daisy Glover, με τους Natali Γουντ και Κρίστοφερ Πλάμερ. κοινότητας - σ αν τη Φ ράνσις Φ άρμερ, τον Τ ζον Γκίλμπερτ, τη Φ αίη Ρέυ. Η Νταίζη μένει σε ένα τροχόσπιτο στην απο βάθρα της Σ άντα Μ ό ν ικ α μαζί με τη μητέρα της, μια μ ο ναχ ική κ ι ελαφρόμυαλη χαρτορίχτρα. Ε ίν α ι ένα πρωτόγονο πα ιδί, που μοιάζει μεγαλύτερο από την η λ ικ ία του, ένα αγοροκόριτσο, επαναστάτης με όλες τις αιτίες: αν κ α ι γέννημα της Ν ότιας Καλιφ όρ νιας, δεν φ αίνεται προϊόν του πολιτισ μού των προαστίων. Η ζωή της, μέσα στην ελευθερία κ α ι τη φτώχεια, ε ίν α ι μ ια πα ραφ ω νία για το κα λιφορνέζικο τοπίο της χλιδής, που διατηρεί την αλαζονεία του αν κ α ι έχει ήδη λερωθεί από τις συνέπειες της κρ ίσ ης του ’29. Μ ια μέρα η Νταίζη ηχογραφεί τη φω νή της κ α ι στέλνει τον αυτο σχέδιο δίσ κο, παίζοντας με την ιδ έα, σε ένα στούντιο που την πρ οσλα μβάνει αμέσως: από τη σ τιγμή εκείνη αποκόβεται από οτιδήποτε την ενώνει με την προηγούμενη ζωή της, εξέλιξη που έχει περιγράφει σε μ ια σειρά ιστορίες ανόδου κ α ι πτώσης στον κόσ μ ο του θεάματος2. Στη συνέ χεια η αδελφή της κ λ είνει τη μ η τέρα τους στο άσυλο κ α ι η ίδ ια η Ν ταίζη παντρεύεται από άγνοια,

--------------------------------------------------- αφιέρωμα έναν ομοφ υλόφ ιλο ηθ οποιό που την αφ ήνει την πρώτη νύχτα του γάμου τους. Λ ίγ ο αργότερα επι χειρεί να αυτοκτονήσει: όμως αποδεικνύεται λιγ ό τερο α νίκανη , για τί το μεγάλο ταλέντο της Ν ταίζη είν α ι η επιβίω ση. T o Inside Daisy Glover εκτυλίσσεται σε πρώτο πρόσω πο, με ύφος πα ιδικής πονηριάς κ α ι χ αριτω μένης έκπληξης μπροστά στον κόσ μ ο, που γίνεται όλο κ α ι πιο μεγάλος, όλο κ α ι π ιο περίπ λοκος, όλο κ α ι πιο ξένος. Η Ν ταίζη σχολιάζει τα γεγονότα κ α ι τους ανθρώπους (τον αγαπημένο της εφημέ ριο σύζυγο, τον Γουέιντ, τον επικεφαλής του στούντιο του οποίου γίνεται - αναπόφευκτα ερωμένη, την αφόρητη μεγαλύτερη αδελφή της) με χιούμορ κ α ι ανατρεπτική διάθεση: ο Λάμπερτ δεν παραδίνεται στο μελόδραμα ή παραδίνεται υπό όρους: Ο Γουέιντ εγκαταλείπει τη Νταίζη για τον Μ ά λκο λμ , αλλά η Νταίζη τον θεωρεί για π ά

ντα φ ίλο της: μετά την παράσταση στο τελευταίο κεφ άλαιο γνωρίζει τον Μ ά λ κ ο λ μ , ένα τρισχαριτωμένο τύπο με κατσαρά κ ό κ κ ιν α μ α λλιά, που της σφίγγει το χέρι σχεδόν αδερφικά κ α ι την κ α λεί να πάει μα ζί τους στην Ταγγέρη. Αργότερα μέσα στη μο ναξιά, στο κ α μ α ρ ίν ι της, η Νταίζη θέ λε ι να βάλει τα γέλια: θυμάται τη μητέρα της που έγνεφε ν α ι όταν ήθελε να πει όχι, κουνούσε αρ νη τ ικά το κεφ άλι όταν ήθελε να πει ν α ι κ α ι γελούσε όταν ήθελε ν α στείλει τον κόσ μ ο στο διάβολο. Έ τ σ ι, γελάει η Ν ταίζη ώσπου πο νάει η κ ο ιλ ιά της. Έ π ε ιτ α σιγοτραγουδάει το «Π αίζω τον κ ό σμο σ α ν κ ομ πο λόι», διασχίζει το άδειο θέατρο, βγαίνει στην αποβάθρα κ α ι κοιτάει τον ωκεανό. « Α πο φ άσ ισ α», λέει, «να γυρίσω σ π ίτ ι με τα πόδια κ ι ίσως να γελάσω, λ ιγ ά κ ι ακόμα, αρκετά δυνατά για να σπάσ ει ο ήχος (από αυτά εδώ τα κύματα) στην ά λλη άκρη του κόσμου».

Σημειώσεις 1. Την ταινία σκηνοθέτησε ο Ρόμπερτ Μάλιγκαν, με πρωταγω νιστές τη Νάταλι Γουντ, τον Ρόμπερτ Ρέντφορντ, τον Κρίστοφερ Πλάμερ και τη Ρουθ Γκόρντον. (ε.τ. Έρωτες που σβήνουν την αυγή!) 2. Έ να από τα πιο διεισδυτικά μυθιστορήματα για το Χόλιγουντ, είναι το The Day o f the Locust του Ναθάνιελ Γουέστ (ε.τ. Το άγριο Χόλιγουντ) που γράφτηκε το 1939. Οι ήρωες

του Γουέστ δεν είναι οι αβάσταχτα επιτυχημένοι, αλλά οι αβάσταχτα αποτυχημένοι, οι χαμένοι, «εκείνοι που προτι μούν τα όνειρα από την πραγματικότητα». Το θεατρικό έργο του Κλίφορντ Οντέτς Το μεγάλο μαχαίρι (1948) παραμένει ωστόσο η πιο έντονη και έναρθρη καταγγελία του συστήμα τος των στούντιο, μέσα από τη σύγκρουση ενός ηθοποιού με τους νόμους της βιομηχανίας - και με τον εαυτό του.

αφιέρωμα

ι/άμεσα στις π ιο ήπιες α π ό τις βιο γρα φ ικές ταινίες είναι το «Beloved Infidel» (ε.τ. Ένα α π όγευμα σ α ν όλα τ ’ άλλα), μ ια εξιστόρηση της ερωτικής σ χέσης του σ υγγραφ έα Φ. Σκοτ Φιτζέραλντ και της Χολιγουντιανής α ρ θ ρ ο γρ ά φ ο υ Σίλα Γκρέιαμ. Η ταινία θα μ π ο I ρο ύ σ ε να πα ρο υ σ ιά ζει ενδιαφέρον, ό μ ω ς η 20th Century-Fox α π ο φ ά σ ισ ε ότι έπρεπε I να γίνει μ ια τραγική ιστορία α γά π η ς π ο υ να απευθύνεται σε γυναίκες. Ω ς τέτοια, ενοL χ λ ε ί όσους ψάχνουν για καθ α ρή εικόνα των τελευταίων, θλιβερών χ ρό νω ν του Φιτζέραλντ. Ο τόνος της ταινίας καθορίστηκε α π ό την κα κή επιλογή του Γκρέγκορυ Πεκ ω ς Φιτζέραλντ και της Ν τέμπορα Κερ ω ς Σήλα Γκρέιαμ, και οι δύο ικανότατοι η θ ο π ο ιο ί αλλά π ο λ ύ δια φ ο ρετικο ί α π ό τους αυθεντικούς ήρωες. Ο Πεκ είναι υπερβολικά εύρω στος και η Κερ υπερβολικά εκλεπτυσμένη. Το νόημα της ιστορίας του Γκρέιαμ ήταν σ α ν εκείνη της λαϊκής C ockney, κοπέλας π ο υ λαχτα ρο ύ σ ε μ ια ζωή σε υψηλότερη κοινωνική στάθμη και π ο υ στον Φιτζέραλντ β ρήκε ένα Χένρυ Χίγγινς. Αναφερόταν στην ιστορία της ω ς «η εκπα ίδευση μ ια ς γυναίκας» και αναγνώριζε στον Φιτζέραλντ το ότι της δίδα ξε πολλά για τη ζωή και τη λο γ ο τεχνία. Σε ανταπόδοση, ισχυρίζεται ότι τον βοήθησ ε να επανακτήσει την πίστη στον εαυτό του σε μ ια χαμ η λή π ερίοδο της ζωής του. Λίγα α π ό αυτά γίνονται φ α νερά στο «B eloved Infidel», ό π ο υ ο Φιτζέραλντ εμφανίζεται ω ς καλωσυνάτος αλκοολικός π ο υ ενίοτε γίνεται β ί αιος, και η Γκρέιαμ ω ς πρω τοεμφανιζόμενη κο σ μ ικο γ ρά φ ο ς π ο υ γίνεται η, μ ε ά γρ α φ ο νό μο, σύζυγός του.

Ρούντυ Μπέλμερ

Το Χόλιγουντ και ο Φιτζέραλντ Φιτζέραλντ κ ι η Γ κρέιαμ γνω ρ ίσ τη καν το 1937 σ ’ ένα πάρτυ στον Κ ή π ο του Α λ λ ά χ , το μυθικό ξενοδοχείο που β ρ ισκόταν στη λεωφόρο Σ άνσετ στη γω νία των Κρέσεντ Χ άιτς, τώρα χώρος όπου στεγάζονται γρα φεία. Α νά μ εσ α στους διάσημους πελάτες του ξενοδοχείου ήτα ν ο Ρόμπερτ Μ πέντσλεΰ, που υποστήριζε τον Φιτζέραλντ κ α ι την Γ κρέιαμ κ α ι που εμφανίζεται σε ελαφρά μεταμφιε σμένη μορφή στο Beloved Infidel ως Ρόμπερτ Κάρτερ, τον οπ οίο υποδΰθηκε ο Έ ν τ ι Άλμπερτ άλλο ένα παράδειγμα της θλιβερής μείωσης των π ιθα νώ ν ατού της ταινίας. Ο Φιτζέραλντ εκείνη την περίο δο της ζωής του δούλευε ως σεναριογρά φος για τα στούντιο, προσπαθώντας να κερδίσει αρκετά χρήματα ώστε να διατηρήσει την κόρη του στο κολέγιο κ α ι τη σύζυγό του, Ζέλντα, στο σανατόριο. Η Γκρέιαμ είχε ήδη βελτιώσει την κ ο ιν ω ν ικ ή

θέση της κ α ι σκόπευε να παντρευτεί έναν τιτλού χο Άγγλο, όμως ένιωσε έλξη προς τον δριμύ Φ ιτζέραλντ, του οποίου η καριέρα είχε σχεδόν καταρρεύσει εξαιτίας της απερίσ κεπτης ζωής του, των καιρ ώ ν που άλλαζαν κ α ι της «σ υναισ θη ματικής χρεοκοπίας». Η από κ οινού ζωή τους διήρκεσε μόλις τρία χρόνια. Ο Φιτζέραλντ πέθανε το 1940 σε η λ ικ ία σαραντατεσσάρων ετών. Η Γ κρέιαμ αναμ φ ίβολα βοήθησε τον Φιτζέραλντ να συνέθλει για να γράψει ό,τι υπάρχει από το τε λευταίο του μυθιστόρημα, The Last Tycoon (Ο Τελευταίος Μ εγιστάνας). Η πρ ο σω πική αποτυχία του Φιτζέραλντ στο να συμβιβαστεί με το Χ ό λ ι γουντ συνοψίζεται περίφημα σε ένα από τα τε λευταία του σ χ ό λ ια γι’ αυτό το μέρος: « Μ ια πε ρίεργη συσσώρευση μερικώ ν έξοχων, καταπο νημ ένω ν ανθρώπων που κάνο υν τις ταινίες κα ι του π ιο θλιβερού πλήθους πλαστογράφων κ α ι φυλλαδιογράφων που μπορείτε να φανταστείτε».

αφιέρωμα

I ο χειρότερο σχετικά με το B eloved Infidel ' ε ίνα ι ότι ανατρέπει την πρόθεση του β ιβ λ ί ου της Γκρέιαμ, που γράφτηκε μα ζί με τον Τζέρολντ Φ ρανκ, κ α ι το οπ οίο δήλωνε ξε κάθαρα ότι εκείνη ήταν υπόχρεη στον ευφυή κ α ι καλλιεργημένο Φ ιτζέραλντ, ενώ * > π α ράλλη λα εκείνος είχε ανακτή σει την π ί στη στον εαυτό του. Σ τη ν τα ινία φ αίνεται ότι αυτή ε ίνα ι η δυνατή αλλά τρυφερή σωτήρας ενός ασθενικού πλάσματος. Ε νδιαφ έρον είχε η μερο ληπ τ ικ ή αναπαράσταση του Κ ή πο υ του Α λ λ ά χ από το στούντιο, με την π ισ ίν α στο σ χ ήμ α της Μ αύρης Θ άλασ σ ας για να θυμίζει στην Ά λ λ α Ν αζίμ οβα, (τη βαμπ του βωβού κινηματογράφ ου στην οπ οία αρ χικά ανήκε το α κίνη το) την πατρί δα της. Π ο λ λ ά πάρτυ γίνονταν γύρω από αυτή την π ισ ίν α κ α ι π ο λ λ ο ί διά σ η μ ο ι λέγεται ότι έπεσαν μέσα με ό λα τους τα ρούχα. Η τα ινία δεν μπορού σε να αντισταθεί ν α δείξει μ ια τέτοια σ κ ην ή , όμως εδώ η ευθυμία φ αινόταν πολύ προσποιητή. Γ '

Η τα ινία περιέχει μερικές σκηνές σε κιν η μα τ ο γραφ ικά στούντιο καθώς η Γκρέιαμ δουλεύει ως αρθρογράφος, κ α ι αγγίζει ένα αλη θινό περιστατι κό. Κάποτε τη σ ύστησαν στην Κόνστανς Μπένετ, για την οπ οία είχε γράψει ένα ταπεινωτικό σ χό λ ιο : η Μ πένετ δήλωσε ότι η Γ κρέιαμ ήταν η μεγα λύτερη σ κύλα του Χ ό λιγουντ, στο οπ οίο η Γκρέιαμ απάντησε: « Ό χ ι, η δεύτερη μεγαλύτερη». Εδώ την ηθ οπ οιό υποδύθηκε η Κ ά ρ ιν Μ πουθ, ενώ της δόθηκε το όνο μα Τζάνετ Πηρς. το βιβ λ ίο της The R est O f The Story η Σ ίλ α Γκρέιαμ εξέφρασε ανοιχτά τη δυσαρέσκειά της για την εκδοχή της ταινίας Beloved Infidel, χαρακτηρίζοντάς την πλή ρ η κατα στροφή. Έ β ρ ισ κ ε ως πιο κατάλλη λο ηθ ο πο ιό τον Ρίτσαρντ Μ πέιζχαρτ για να πα ίξει τον Φ ιτζέραλντ, όμως το στούντιο απέρριψε την ιδέα για το λόγο ότι το όνο μά του δεν ήταν αρκετά εμπορικό. Α π ε λ π ισ τ ικ ά δυσαρεστημένη με

αφιέρωμα τις προσω πικές του εμπειρίες στο Χό λιγο υντ στον Τελευταίο Μ ε γιστάνα, ένα μεθιστόρημα που έμει νε ημιτελές. Υ π άρ χει μ ία ακό μα ταινία, γύρω από τον Φ ιτζέραλντ, στο Χόλιγουντ, αυτή τη φορά για την τηλεόραση, με τίτλο The Screen Test: F. Scott Fitzgerald in Hollywood. T o σενά ριο ασ χολείται με δύο από τις τρεις περιόδους που έμεινε ο Φ ιτζέραλντ στο Χ όλιγουντ, το 1927 κ α ι το 1937. Ο Τ ζέησ ον Μ ίλ λ ε ρ ερμηνεύει τον συγγραφέα, η Τιούζντεϋ Γουέλντ τη σύζυγό του, Ζ έλντα, κ ι η Τ ζούλια Φόστερ ε ίναι η Σ ή λ α Γκρέιαμ. Τ η φωτογραφία έκανε ο Τζέημς Κρέιμπ - ισ χυρό ατού της ταινίας. Ο πρωταγωνισ τής του Φ ιτζέραλντ, Μ ο ν ρ ό Σταρ, βασίζεται ως ένα βαθμό σ ’ ένα εξιδ ανικευμένο Έ ρ β ιν Θ άλμπεργκ, για τον ο π οίον είχε δου λέψει ο Φιτζέραλντ στην M G M τη δεκαετία του ’30. Ο Σταρ περιέχει πο λλά σ τοιχεία του ίδ ιου του Φιτζέ-

το σενάριο του Αλφ ρεντ Χ έιζ, η Γκρέιαμ ζήτησε από τον παραγωγό Τζέρυ Γουόλντ να γράψει τη δική της εκδοχή. Ο Γουόλντ συμφώνησε αλλά, κατά την Γκρέιαμ, καθόλου από το δικό της υλικό δεν έγινε δε κτό κ ι έτσι αποχώρησε από κάθε ά λ λη α νά μ ιξη στην παραγωγή. Γράφει: « Ό τα ν έχεις πουλήσ ει την ισ το ρία σου σε μ ια κ ινη ματο γραφ ική εταιρ ία, έχεις πουλήσ ει την ψυχή σου στον διάβολο. Μ πο ρο ύν ν ’ αλλάξουν τ’ όνομά σου, τον τίτλο, την ιστορία, μπορούν να σε κάνουν φ ανταστικό, μπορούν να σε κάνουν πραγματικό, μπορούν να κόψ ουν ό,τι θέλουν, να προσθέσουν ό,τι θέ λουν, μπορούν να σε πουλήσουν στην τηλεόραση, μπορούν να σε πετάξουν στο ποτάμι. Τ ο μόνο που δεν μπορούν, σύμφωνα με το συμβό λα ιο , είναι να σε κάνο υν στόχο κ ο ι νω νικο ύ περίγελου κ α ι περιφ ρόνη σης. Α λ λ ά η 20th C entury-F ox το κατάφερε κ ι αυτό». Ο Σ κοτ Φ ιτζέραλντ περιέγραψε

--------------------------------------------------- αφιέρωμα ραλντ: - τον ρομαντισμό του, τον περίπλοκο χα ρακτήρα του. Ί σ ω ς υπάρχει επίσης κ α ι μ ια ιδέα από τον πατέρα του Μ πα ντ Σοόλμπεργκ, που ήτα ν ο επικεφαλής παραγωγής Δ υτικής Α κτή ς της Π αραμάουντ για αρκετά χ ρόνια. Ο νεαρός Σ ο ό λ μπεργκ περνοόσε αξιοσημείω το χρόνο για τον Φ ιτζέραλντ τα τελευταία του χ ρόνια, κ α ι ο αρχαιότε ρος συγγραφέας ενθάρρυνε τον Σοόλμπεργκ να του λέει Χολιγουντιανές ιστορίες. Ο Σοόλμπεργκ είχε μεγαλώσει στην κινηματογραφ ική πρωτεύ ουσα κ α ι με χαρά έτερπε τον Φιτζέραλντ με ανέκ δοτα - π ο λλά από τα οπ οία αργότερα εμφ ανίστη κ αν ως μέρος της πλοκής του Τελευταίου Μ εγι στάνα. Α κ ό μ α κ α ι η αφηγήτρια του β ιβλίου, μ ια κόρη δεύτερης γενιάς του παραγωγού, ήταν μια μ ίξη του Μ πα ντ Σοόλμπεργκ κ α ι της κόρης του ίδιου του Φ ιτζέραλντ. Στο μυθιστόρημα, ο Σταρ έλκεται από την Κ ά θ λη ν λόγω της ομοιότητάς της με τη νεκρή του γυναίκα, όπως κ α ι ο Φ ιτζέραλντ είχε π λη σ ιά σ ει τη Σ ίλ α Γκρέιαμ, μ ια ελκυστική γυ ναίκα που έμοιαζε κάπως με τη σύζυγό του, Ζέλντα. Η Σ ίλ α Γ κρέιαμ έχει πει ότι ο Φ ιτζέραλντ δεν χόρταινε ν ’ ακούει για το Χό λιγο υντ κα ι, πά λι, πολλές από τις διηγήσεις της υφ άνθηκαν στο κ εί μενό του.

Ο Φιτζέρλαντ απέτυχε ως συγγραφέας του Χ ό λιγουντ. Η ανικανότητά του να λειτουργήσει κ ά τω από τις συνθήκες του Χόλιγουντ τον οδήγησε, τελικά, πίσ ω στη σοβαρή μυθοπλασία. Σ τον Τε λευταίο Μ εγιστάνα, κατάφερε να ταυτίσ ει τη δική του δυσάρεστη κατάσταση με αυτή του ήρ ω ά του, ενός λαμπρού παραγωγού, ενός π α λ α ιώ ν αρχών Α μ ερ ικανού ατο μικιστή, με ιδ α ν ικ ά κ α λλιτεχ νι κής αρετής. Ε ίχε πάντοτε τη συνήθεια ν α κάνει τα πάντα για τον εαυτό του με το δικό του τρόπο, α λ λά τελικά καταστράφηκε από τα χονδροειδ ή, μηδημιουργικά στοιχεία που απ εικονίζονται να με τατρέπουν τις κινούμενες εικόνες σε μ ια μεγάλη, μηχ α ν ισ τ ικ ή βιο μη χα ν ία που δεν σέβεται ούτε τους ανθρώπους ούτε την ποιότητα. Α π ό τη μετά το θάνατο του Φιτζέραλντ έκδοση του Τελευταίου Μ εγιστάνα το 1941, πολλές α να κοινώ σεις για κινηματογραφ ική παραγωγή έγι ναν, όμως αυτή που τελικά πραγματοποιήθηκε ήταν η τα ιν ία του Ε λ ία Καζάν, το 1976, σε σενά ριο του Χ ά ρ ο λντ Π ίντερ με πρωταγωνιστές τους: Ρόμπερτ Ντε Ν ίρ ο, Τ όνυ Κέρτις, Τερέζα Ράσελ, Ρόμπερτ Μ ΐτσαμ, Ζ α ν Μ ορ ώ . Μετάφραση: Αλεξάνδρα Κονταξάκη

Ελληνική Βιβλιογραφία (επιλεκτική) Ν Α Θ Α Ν ΙΕ Λ Γ Ο Υ Ε Σ Τ , Το άγριο Χ ό λλυγο υντ, Μ ετ. Ρένα Χάτχουτ, Αστάρ τη 1986. Τ Σ Α Ρ Λ Σ Μ Π Ο Υ Κ Ο Β Σ Κ Ι, Hollywood, Μετ. Λουκάς Θεοδωρακόπουλος, Α πόπειρα 1990. Ν Τ Α Σ ΙΕ Λ Χ Α Μ Ε Τ , Το κορίτσι μ ε τ ’ ασημένια μάτια, Μ ετ. Γ. Γερμνάς, Έ ξοδ ος 1983. Ρ Ε Ϋ Μ Ο Ν Τ Τ Σ Α Ν Τ Λ Ε Ρ , Αναζητώ ντας το κορίτσι, Μετ. Μ αριάννα Τζιαντζή, Ερατώ 1993. Τ Ζ Ο Ν Φ Α Ν Τ Ε , Ρώτα το ν άνεμο, Μετ. Τέος Ρόμβος, Α π όπ ειρ α 1989. Γ Κ Ο Ρ Β ΙΝ Τ Α Λ , Μ άιρα Μ πρέκινριτζ, Μ ετ. Α λ ίν α Π ασ χα λίδου, Λ ιβ ά ν η ς 1986. Ρ Ε Ϋ Μ Π Ρ Α Ν Τ Μ Π Ε Ρ Υ , Ο θάνατος είναι μ οναχική υπόθεση, Μ ετ. Έ φ η Καλλιφ ατίδη , Α π όπ ειρ α 1993. Ο Ρ Α Τ ΙΟ Σ Μ Α Κ Κ Ο Ϋ , Σ κοτώ νουν τ ’ άλογα ό ταν γεράσουν, Μετ. Δ ημ. Ζ ορ μ παλά, Α λκα ίο ς 1973. Π Ω Λ Μ Π Ο Ο Υ Λ Σ , Καλώ ς να πέσει, Μ ετ. Λ ο υκάς Θεοδωρακόπουλος, Α π όπ ειρ α 1993. Μ Π Ρ Ε Τ Η Σ Τ Ο Ν Ε Λ Λ ΙΣ , Λ ιγό τερο από μηδέν, Μ ετ. Ιο υ λ ία Ραλλίδη, Σέλας 1987. Τ ό ν ια Μ ά κ ρ α

ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ

Ε Λ Ε Υ Θ Ε Ρ Ι Α Δ Η

Αφιέρωμα του

0|βΚ®

Γράφουν:

Paul Clavel: Ιστορία της Γεωπολιτικής. Claude Le Borgne: Από τον Κλαούζεβιτς στη Βόμβα.

Yves Lacoste: Ο Κόσμος: Βορράς-Νότος. Michel Foucher: Αλλαγές και συνέχεια στη Γεωπολιτική της Ν.Α. Ευρώπης. Θεόδωρος Κουλουμπής: Σφαίρες επιρροής ή αδιαφορίας.

Ά γγελος Σιόλας: Π ληροφόρηση και χάρτες. Βαγγέλης Πανταζής: Χάρτες και Εξουσία. Σωτήρης Ντάλης: Γεωπολιτική και υβριδικά συστήματα σταθερότητας.

κυκλοφορεί στις 24 Μαρτίου

ΑΙ ΘΟΥΣΑ ΣΚΟΥΦΑ ΣΚΟΥΦΑ 4 - ΤΗΛ. 3603541 19 ΑΠΡΙΛΙΟΥ - 26 ΜΑΪΟΥ

ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΞΕΝΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Τ ζ ο ν Γ κ ρ ίσ α μ

Σ υ ρίλ Κ ολλάρ

Άγριες νύχτες ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ΠΑΤΑΚΗ 2 0 ΧΡΟΝΙΑ

Η εταιρεία (THE FIRM)

Ν τ ερ κ Μ π όγκ α ρ ντ

Τζέρικο

Μ άγια Α γ γ έ λ ο υ

Ξέρω γιατί κελαηδάει το πουλί στο κλουβί

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ: Σ. ΠΑΤΑΚΗΣ Α.Ε. Ερρ. Μπενάκη 16,106 78 Αθήνα, Τηλ.: 36.38.362, Fax: 36.28.950

ΙΑΒΑΖίϊ α φ ιε ρ ώ μ α τα σ ε σ υ γ γ ρ α φ ε ί ς

Ο. ντε Μπαλζάκ No 60* Δ. Γληνός No 61* Τ. Τζόυς No 62* Κ. Χατζηαργύρης No 63 Ζ. Ζενέ No 66 Νέοι λογοτέχνες No 69 Αριστοφάνης No 72* Ζ. Πρεβέρ No 73 Μ. ντε Σαντ No 77 Κ.Π. Καβάφης No 78 Χ.Λ. Μπόρχες No 79 Μ. Κούντερα No 80* Μ. Γιουρσενάρ No 81 Α. Κοραής No 82 Κ. Μαρξ No 83* Μ. Βίαν No 85 Νέοι Λογοτέχνες No 87 Κ. Βάρναλης No 88* Τ. Μαν No 90 Φ. Νίτσε No 91 Κ. Θεοτόκης No 92 Ρ. Μπαρτ No 93 Ν. Λαπαθιώτης No 95 Ε. Ρόίδης No 96 Ε. Ζολά No 97 Σταντάλ No 98 Μακρυγιάννης No 101 Λουκιανός No 102 Ντιντερό No 103 Τ. Αγρας No 104 I. Βερν No 105 Θ. Καίρης No 106 Παραμυθάδες No 108* Ε. Έ σσε No 109 Α. Καμύ No 110 Β. Ουγκό No 111 Ε. Αλαν Πόε No 112 Φ. Κόντογλου 0 113 Σ. Μπέκετ No 115 Κ. Πολίτης No 116 Α. Πάλλης No 118 Β. Μαγιακόφσκι No 121 Ε. Ιονέσκο No 122 Μ. Φουκώ No 125 Ζ. Λακάν No 126 Ζ. Πωλ Σαρτρ No 127 Φ. Ντοστογιέφσκι No 131 Ν.Χ. Λώρενς No 132 Τ.Σ. Έλιοτ No 133

Μ. Ντυράς No 134 Αριστοτέλης No 135 Σ. ντε Μπωβουάρ No 136 Γ. Θεοτοκάς No 137 Φ.Σ. Φιτζέραλντ No 138 Τ. Ουίλιαμς No 139 Α. Κάλβος No 140 Γ. Σεφέρης No 142 Γ. Φλωμπέρ No 143 Ο. Έ κο No 145 Α. Δουμάς No 147 Α. Κρίστι No 149 Σ. Φρόυντ No 150 Α. Αρτώ No 151 Ο. Ουάιλντ No 152 Β. Γουλφ No 153 Γ.Β. Γκαίτε No 154 Κ. Καρυωτάκης No 157 Κ. Λεβί-Στρως No 158 Ε. Χέμινγουεϊ No 159 Ζ. Κοκτώ No 160 Μ. Χάιντεγκερ No 161 Β. Ναμπόκοφ No 162 Α. Παπαδιαμάντης No 165 Π. Λεκατσάς No 166 Αίσωπος No 167 Λ. Αραγκόν No 168 Α. Τσέχωφ No 169 Σ. Τσίρκας No 171 Τ. Στάινμπεκ No 173 Όμηρος No 174 Μ. ντε Θερβάντες No 176 Βολταίρος No 177 Ε. Πάουντ No 178 Μολιέρος No 179 Δ. Χατζής No 180 Ε. Ίψεν No 181 Ν. Χάμμετ No 182 Π. Βαλερί No 183 Ζ. Μπατάιγ No 187 Ν. Καζαντζάκης No 190 Θουκυδίδης No 191 Φ.Γ. Λόρκα No 192 Ρ. Τσάντλερ No 193 Β. Ράιχ No 197 Ρ. Μούζιλ No 199 Λ. Τολστόι No 200 Π. Ελυάρ No 201 Ζ. Σιμενόν No 202 Γ. ντε Μ ωπασάν No 204 Γ. Ρίτσος No 205 Α. Ζιντ No 206

Α. Μπρετόν No 207 Μ. Μπρεχτ No 211 Α. Αλεξάνδρου No 212 Δ .Σολωμός No 213 Α. Λουπέν No 218 Φ. Πετράρχης No. 218 Γκ. Γκ. Μάρκες No 223 Τζ. Όργουελ No 226 Τ. Λειβαδίτης No 288 Κ. Ντίκενς No 229 Δάντης No 230 Γκ. Απολλιναίρ No 231 Ρ. Βελεστινλής No 235 Σοφοκλής No 243 Κέρουακ No 249 Μαρκ Τουαίν No 252 Γιούκιο Μισίμα No 253 Μοράβια No 256 Μαριβό No 257 Μ. Καραγάτσης No 258 Αρθουρ Μίλλερ No 259 Χένρυ Τζαίημς No 260 Γ. Ξενόπουλος No 265 Γκράχαμ Γκρην No 267 Γ. Σκαρίμπας No 269 Χένρυ Μίλλερ No 273 Ράινερ Μαρία Ρίλκε No 274 I. Καποδίστριας No 275 Γ. Βιζυηνός No 278 Ζαχαρίας Παπαντωνίου No 285 Νόρμαν Μαίηλερ No 286 Μισέλ Τουρνιέ No 287 Πίνδαρος No 294 Αντόνιο Γκράμσι No 295 Μάριος Χάκκας NO 297 Δημοσθένης Βουτυράς No 298 Πηνελόπη Δέλτα No 300 Μισέλ ντε Μονταίν No 304 Αρθούρος Ρεμπώ No 305 Ανδρέας Καρκαβίτσας No 306 Σ. Μυριβήλης No 309 Μ. Αξιώτη No 311 Ε.Μ. Φόστερ No 312 Κολέτ No 313 Κ. Χατζόπουλος No 319 Ρ. Κενώ No 320 Τ. Χάρντυ No 324 Κ. Κρυστάλλης No 326 Γ. Σάνδη No 327 Σ. Εξυπερύ No 330 Κ. Παλαμάς No 334

ΚΩΣΤΑΣ Ν. ΧΑΤΖΗΠΑΤΕΡΑΣ - ΜΑΡΙΑ Σ. ΦΑΦΑΛΙΟΥ

ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ

ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ 40-41 ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ 40-44 ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΚΡΗΤΗ 1941 Το βιβλίο αυτό δε γράφτηκε με την επίσημη πένα της ιστορίας. Γράφτηκε με το πρόχειρο μολύβι του μαχητή και του απλού πολίτη που έζησαν σαν αυτόπτες και αυτήκοοι μάρτυρες την περιώνυμη Μάχη της Κρήτης, τη μοναδική από αέρος εισβολή στην παγκόσμια ιστορία. Εδώ δεν μιλάνε οι αριθμοί, μιλάει η καρδιά. Επί έντεκα μέρες η μινωική γη έγινε ηφαίστειο ολέθρου, αλλά και ηφαίστειο που αναζωπύρωσε την ελεύθερη κρητική ψυχή. Αυθεντικά γράμματα, ημερολόγια, ποιήματα, φωτογραφίες, σκίτσα και ντοκουμέντα της εποχής προβάλλουν χωρίς προσποίηση, χωρίς φιλολογία, την ατμόσφαιρα της μοιραίας μάχης που συνετέλεσε σημαντικά στη συμμαχική νίκη στον Β ' Παγκόσμιο Πόλεμο.

|g| ΚΕΔΡΟΣ 53

ίο ελληνικό 6ι6λίο