Τεύχος 343

ΛΙΑΒΑΖΩ ΔΕΚΑΠΕΝΘΗΜΕΡΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ · ΑΡ. 343 · 5.10.94 · ΔΡΧ. 700

* * * ***«*♦ ♦ ♦♦

,ΐ|« ι · , < ι ρ ! '! ι * >.>

?i i

1979-1994 Δεκαπέντε χρόνια Νεφέλη

ΑΝΤΡΕΑΣ

ΜΗ Τ Σ Ο Υ

Ο χαρτοπαίκτης έγει φοβηθεί Δ ΙΗ Γ Η Μ Α Τ Α

Ποιος φτάνει ως το αποτρόπαιο έγκλημα για έναν έρωτα που υπάρχει μόνο μέσα στο μυαλό του; Δικαιούται μήπως ο συγγραφέας να εξοντώσει τον απέναντι γείτονα; Τ ι παράδοξο δέμα στέλνει ο αγέρωχος μετανάστης στον πρόεδρο της χώρας; Γ ια ποιο λόγο ζηλεύει ο καθηγητής τον ομοφυλόφιλο μαθητή' του και τι σοφίζεται για να τον ακυρώσει; Φταίνε μόνο τ ’ αγάλματα κι η μυρωδιά της κάθε πόλης που ξυπνούνε κοιμισμένες μνήμες; Γ ιατί φοβάται ο χαρτοπαίκτης; Έ ξ ι ιστορίες με ιδιαίτερο ύφος που επιχειρούν να δώσουν μορφή και ρυθμό σε συναισθήματα και άλλες πραγματικές καταστάσεις-συμβάντα και να ξορκίσουν τις επικίνδυνες ώρες της σκόλης.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΝΕΦΕΛΗ . . . Πρ ο ω θ ο ύ ν τ ο ε λ λ η ν ι κ ό β ι β λ ί ο Α Σ Κ Λ Η Π ΙΟ Υ 6 Α Θ Η Ν Α 1 0 6 8 0 - Τ Η Λ .: 3 6 0 7 7 4 4 - 3 6 3 9 9 6 2

t

A

Ψ

I

N

I

ΣΤΙΣ ΑΡΑΙ ΟΤΕΡΕΣ ΣΕΛΙΔΕΣ, ' Τ Η Σ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ / Ε Ν Τ Ο Υ ΙΝ . Α . Α Μ Π Ο Τ

Ε π ίπ εδ ο ς κόσμος

Π Ρ Ο Σ Π Ε Ρ Μ Ε Ρ ΙΜ Ε

Α ΡΤΟ Υ Ρ Π Ε ΡΕ Ζ ΡΕΒ ΕΡΤΕ Ο π ίν α κ α ς τ η ς Φ λ ά ν δ ρ α ς

Ν ουβέλες 12.5 χ 17,5 δ ε μ έ ν ο

Β ΙΛ Λ ΙΕ Ν Τ Ε Λ ’ ΙΑ Α Ν Τ Α Μ

Σ κ ληρές Ιστορίες 12.5 χ 17,5 δ εμ έ ν ο

Γ Ο Υ ΙΛ ΙΑ Μ Σ Α Ν Σ Ο Μ Π Ρ Ο Σ Π Ε Ρ Μ Ε Ρ ΙΜ Ε Ν ο υ β έ λ ε ς II

~

12.5 χ 17,5 δεμένο Β ΙΑ Λ ΙΕ Ν Τ Ε Α - ΙΑ Α Ν Τ Α Μ Ι Ι α ρ ά ξ ε ν ε ς Ι σ τ ο ρ ίε ς

12.5 χ 17,5 δεμένο

Γράμματα α π ό το Βισυ Μ ΑΝΟΥΕΛ ΒΑΘΚΕΘ Μ ΟΝΤΑΛΜ ΠΑΝ

Ο ελληνικ ός λαβύρινθος

Π Ω Λ ΓΚ Α Λ 1Κ Ο Α γάπη από εφ τά κούκλες

Μ ΑΝΟΥΕΛ ΒΑΘΚΕΘ Μ ΟΝΤΑΛΜ ΠΑΝ

Γκαλίντεθ (Ε υ ρ ω π α ϊκ ό Β ρ α β ε ίο Μ υ θ ισ το ρ ή μ α τ ο ς 1992)

Λ ΙΟ Ν Α Ρ Ν Τ Γ Κ Α Ρ Ν Τ Ν Ε Ρ

Βρώμικη ΙΙόλη Α Ν Τ Ρ Ε Ζ ΙΝ Τ

Τέλματα 12.5 χ 17,5 δεμένο

Μ ΑΝΟΥΕΛ ΒΑΘΚΕΘ Μ ΟΝΤΑΛΜ ΠΑΝ

Α υτοβιογραφία του στρατηγού Φ ράνκο Φ Ο Λ Κ ΕΡ Μ Π ΡΑ Ο Υ Ν

Ε Μ ΙΛ Ζ Ο Λ Α

Β Λ Α Ν Τ ΙΜ ΙΡ Ν Α Μ Π Ο Κ Ο Φ

Α πόγνω ση Μ Α Ρ Κ Λ ΙΝ Τ Κ Ο Υ ΙΣ Τ

Θ λιμ μ ένες τα ινίες

Η ά μ υνα του Λ οόξιν

Φ Ε Ρ Ν Α Ν Τ Α Φ Α Ρ ΙΑ Σ Ν Τ Ε Α Λ Μ Π Ο Υ Κ Ε Ρ Κ Ι, Μ Α Ο Υ Ρ ΙΤ Σ ΙΟ Γ ΙΑ Ν Ν Ε Λ Ι Η π ρ ιγ κ ίπ ισ σ α Φ Ρ Α Ν Σ ΙΣ Σ Κ Ο Τ Φ ΙΤ Ζ Ε Ρ Α Α Ν Τ

Έ ξ ι διηγήματα από τη ν επ ο χή τη ς τζαζ Ο Υ ΙΛ ΙΑ Μ Φ Ο Κ Ν Ε Ρ

Ε Ρ Ν Ε Σ Τ Χ Ε Μ ΙΝ Γ Ο Υ Ε Ϊ

Ά ντ ρ ες χω ρίς γυναίκ ες ΤΖΟ Ν Ν ΤΟΣ Π Α ΣΟ Σ

Μ ανχά τα ν Τράνσφερ

12.5 χ 17,5 δεμένο

Β ' έκ δ ο σ η Μ Α Ρ Κ T Q Y A IN 0 „ Σ ά ί ν η ς Γ ο υ ίλ σ ο ν

Το χωριουδάκι

Χ Α ΪΝ Ρ ΙΧ M A N

Μ Α Ρ ΙΒ Ω Ο ν ε ό π λ ο υ τ ο ς χ ω ρ ιά τ η ς

Κ υνηγός γυναικώ ν

Γ Κ Ρ Α Τ Σ ΙΑ Ν Τ Ε Λ Ε Ν Τ Α

Ο κ ισσός Η μικρή πόλη

Μ Α ΖΑ ΚΟ ΤΟ ΓΚ ΑΟ Υ Α

Β Λ Α Ν Τ ΙΜ ΙΡ Ν Α Μ Π Ο Κ Ο Φ

Ν Τ .Χ . Λ Ο Ρ Ε Ν Σ

Ο πα ραβά της

Χ Ε Ν Ρ ΙΤ Ζ Ε ΪΜ Σ

Ιστορία χω ρίς τέλος

Το στομ ά χι του Π αρισιού 12.5 χ 17,5 δ εμ έ ν ο

12,5 χ 17,5 δ εμ έ ν ο

Τι ήξερε η Μ έιζι

Ε Λ ΙΟ Β ΙΤ Τ Ο Ρ ΙΝ Ι

Το κόκκινο γαρίφαλο

Το σώμα Μ Α Ν Τ Α Μ Ν Τ Ε Σ Ε Β ΙΝ ΙΕ

Φ Ο ΡΝ Τ Μ ΑΝΤΟΞ ΦΟ ΡΝ Τ Ο κ α λ ό ς σ τ ρ α τ ιώ τ η ς

Μ Ω Ρ ΙΣ Π Ο Ν Σ

Ρόξα Θ α ε κ δ ο θ ο ύ ν μ έσ α σ το 1994

1 ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΔΕΛΦΙΝΙ, ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΟΥΣ 2 3-25, 106 77 ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ.: 36 3 0 955, f a x : 64 5 0 7 6 4 1

------------------------------------------------------------— ----------------------------------------------------------------------------- 1 »

ΝΕ A

ΒI ΒΛ I A

19 94

Ε ΚΔ Ο ΣΕ ΙΣ ΚΑΣ ΤΑΝΙ ΩΤ Η Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ/ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ- ΠΟΙΗΣΗ ΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΒΙΣΤΩΝΙΤΗΣ

ΤΑΤΙΑΝΑ ΓΚΡΓΓΣΗ-ΜΙΛΛΙΕΞ

Φάσματα φθοράς (Αφηγήματα)

Στο δρόμο των Αγγέλων (Μυθιστόρημα)

ΑΗΜΗΤΡΗΣ ΓΚΙΩΝΗΣ

ΑΜΑΝΤΑ ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ

Τώρα θα δεις... (Μυθιστόρημα)

Έξω η ζωή είναι πολύχρωμη (Διηγήματα)

S ' ΑΗΜΗΤΡΗΣ NOΑΛΑΣ

ΜΑΝΟΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ Το άγγιγμα του χρόνου (Νουβέλα)

0 άνθρωπος που ξεχάστηκε (Μυθιστόρημα)

ΓΙΑΝΝΗΣ ΞΑΝΘΟΥΛΗΣ

ΖΥΡΑΝΝΑ ΖΑΤΕΛΗ Περσινή αρραβωνιαστικιά (Εννέα δτηγήματα)

Η Δευτέρα των αθώων (Μυθιστόρημα) Οικογένεια Μπες-Βγες (Μυθκηόρημα)

ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΒΒΑΘΑΣ

ΠΩΡΓΟΣ ΞΕΝΑΡΙΟΣ

Ο πειρατής με τη Μερσεντέ (Μυθιστόρημα)

Οι δίδυμοι (Πεζογράφημα)

ΙΩΑΝΝΑ ΚΑΡΑΤΖΑΦΕΡΗ

ΤΑΣΟΣ ΡΟΥΣΣΟΣ

Χαμόγελο στο Χάρο (Μυθιστόρημα)

Φωτογραφία με πολύ κίτρινο (Διηγήματα)

ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΟΛΟΒΟΣ

ΠΩΡΓΟΣ ΣΚΟΥΡΤΗΣ

Θυμάσαι, πατέρα; (Μυθιστόρημα)

Πήδημα θανάτου (Το μυθιστόρημα μιας δολοφονίας)

ΜΕΝΗΣ ΚΟΥΜΑΝΤΑΡΕΑΣ

ΣΟΛΟΜΩΝ

Θυμάμαι την Μαρία

Άσμα ασμάτων (Μεταγραφή: Δευτέρης Παπαδόηουλος Ζωγραφική: Αλέκος Φασιανός)

'

ΑΗΜΗΤΡΗΣ ΚΡΑΝΙΩΤΉΣ Διθύραμβοι της σιωπής (Μοιρολόγια)

ΑΝΤΩΝΗΣ ΣΟΥΡΟΥΝΗΣ Ο Χορός των Ρόδων (Μυθιστόρημα)

ΝΙΚΟΣ Β. ΛΑΔΑΣ Άπαντα I - Ποιήματα Άπαντα II - Πεζά

ΣΑΚΗΣ ΤΟΤΛΗΣ Πανσέληνος (Διηγήματα)

ΠΑΥΛΟΣ ΜΑΤΕΣΙΣ

ΜΙΣΕΛ ΦΑΪΣ

0 παλαιός των ημερών (Μυθιστόρημα)

Αυτοβιογραφία ενός βιβλίου

ΑΗΜΗΤΡΗΣ ΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ

ΕΥΓΕΝΙΑ ΦAKINΟΥ

Κρυφή Ναταλία (Διηγήματα)

Η Μερόπη ήταν το πρόσχημα (Μυθιστόρημα)

ΤΑ

ΒΙΒΛΙΑ

ΛΥΝΑΜΩΝΟΥΝ

ΤΟ

ΜΥΑΛΟ

?*» Ν Ε Α

ΒΙΒΛΙΑ

1994?»»

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ

3ΕΝΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ/ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ- ΠΟΙΗΣΗ- ΘΕΑΤΡΟ ΠΗΤΕΡ ΑΚΡΟΫΝΤ

ΠΙΕΡ ΠΕΛΟ

Τοάιεριον - Ο θάνατος του ποιητή (Μυθιστόρημα)

ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ

Το όνειρο της Λούσυ (Μυθιστόρημα)

Ανθολογία Αραβικής Ποίησης

ΑΝΝΑ ΡΕΫΝΟΛΝΤΣ ΜΟΙΡΑ ΜΠΟΥΦΙΝΙ

ΒΟΛΤΑΙΡΟΣ

Τζόρνταν (Θέατρο)

Ζαντίγκ ή Τ ο πεπρωμένο (Μυθιστόρημα)

ΦΡΑΝΣΟΥΑ-ΡΕΝΕ ΣΑΤΩΜΠΡΙΑΝ Ο ι χαρταετοί (Μυθιστόρημα)

Οι περιπέτειες του τελευταίου των Αβενσεράγων (Μυθιστόρημα)

ΓΙΑΣΟΥΝΑΡΙ ΚΑΒΑΜΠΑΤΑ

ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ ΣΤΡΙΝΤΜΙΙΕΡΓΚ

Κιότο (Μυθιστόρημα)

Οι δανειστές (Θέατρο)

ΡΟΜΑΙΝ ΓΚΑΡΥ

ΑΛΜΠΕΡΚΟΕΝ

ΤΖΟΥΝΙΤΣΙΡΟ ΤΑΝΙΖΑΚΙ

Τ ο βιβλίο της μητέρας μου (Μυθιστόρημα)

Οι αδελφές Μακιόκα (Μυθιστόρημα)

ΧΟΥΛΙΟ ΚΟΡΤΑΣΑΡ ΜΑΡΚ ΤΟΥΕΪΝ

Τα Βραβεία (Μυθιστόρημα)

Ο μυστηριώδης ξένος (Μυθιστόρημα)

ΠΟΥΚΙΟ ΜΙΣΙΜΑ Αίμα για έρωτα (Μυθιστόρημα)

ANTON ΤΣΕΧΩΦ

ANTONIO ΜΟΥΝΙΟΘ ΜΟΛΙΝΑ Ο Π ολωνός ιππέας (Μυθιστόρημα)

Ο Γλάρος (Θέατρο) Ο βυσσινόκηπος (Θέατρο)

ΕΖΡΑ ΠΑΟΥΝΤ

ΠΕΤΕΡ ΧΑΝΤΚΕ

Τα άσματα της Πίζας (Εισαγωγή-Μετάφραση-Σχόλια: Αντώνης Ζέρβας)

Π ερί επιτυχημένης μέρας

ΤΑ

ΒΙΒΛΙΑ

Περί κοπώσεως

ΑΥΝΑΜΩΝΟΥΝ

ΤΟ

ΜΥΑΛΟ

ΠΑΥΛΟΣ ΜΑΤΕΣΙΣ

Παύλος

Μ ά τ ε σ ις

Ή μητέρα

σκύλου

Μυθιστόρημα ΤΡΙΑΚΟΣΤΗ ΠΡΩΤΗ ΕΚΔΟΣΗ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΉ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ = = Η σύγχρονη εκδοτική παρουσία στα ελληνικά γράμματα

ΕΥΓΕΝΙΑ ΦΑΚΙΝΟΥ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ !=

Η σύγχρονη εκδοτική παρουσία στα ελληνικά γράμματα = = ί

ΓΙΑΝΝΗΣ ΞΑΝΘΟΥΛΗΣ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ = = Η σύγχρονη εκδοτική παρουσία στα ελληνικά γράμματα = 1

ΑΝΤΩΝΗΣ ΣΟΥΡΟΥΝΗΣ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ =

Η σύννοονη εκδοτική παοουσία στα ελληνικά νοάιωατα =

1979-1994 Δεκαπέντε χρόνια Ν ε φέλ η

μι χαλης ' γ ρ η γ ο ρ ι ο ϊ

ΜΟΥΣΙ ΚΗ Για παιδιά και για έξυπνους μεγάλους

MIXΑΔΗΣ ΙΤΗΓΌΡΙΟΥ

Τ ο βιβλίο αυτό, α π ο τέλεσ μ α επ ίπ ονη ς και π ολυ ετούς μελέτης, του Μ ιχάλη Γρηγορίου, για την διδασκαλία της μουσικής, είναι ένα μοναδικό βοήθημα για τ α ωδεία και τ α σ χολεία, χρήσιμο στους μαθητές, τους δασκάλους και τους καθηγητές. Σ τ ις 7 8 0 σελίδες του περιλαμβάνει: την ιστορία της μουσικής, τη γέννηση και εξέλιξη τ ω ν οργάνων, την ζω ή και τ ο έργο τ ω ν δημιουργών, αναλύει τις διάφορες μουσικές σχολές, επ εξ η γ εί μουσικά κινήματα και όρους. Γ ρ αμ μένο σε α πλή και κατανοητή γλώ σ σα , με π λούσια εικονογράφηση — 1 2 0 0 φω τογραφ ίες και σχέδια— τ ο βιβλίο α π ο τελεί σταθμό στην μουσική βιβλιογραφία της χώ ρας μας.

ε κ δ ο ς ε π

Γ

ν εφ ελη

. . . Πρ ο ω θ ο ύ ν τ ο ε λ λ η ν ι κ ό β ι β λ ί ο Α Σ Κ Λ Η Π Ι Ο Υ 6 Α Θ Η Ν Α 1 0 6 8 0 - Τ Η Λ .: 3 6 0 7 7 4 4 - 3 6 3 9 9 6 2

ΝΙΚΟΣ ΔΗΜΟΤ ΑΠΟ ΤΗΝ ΜΙΧΑΗΛ ΒΟΔΑ ΣΤΗΝ ΣΤΡΟ ΐ Αναδρομή σε αναμνήσεις στην παιδική και εφηβική ηλικία του συγγραφέα από το 1 9 3 9 ως το 1954- από την οδό Μιχαήλ Βόδα την οδό Σύρου που έζησε αυτά τα χρόνια. Μ ε εξαιρετική οικονομία λόγου, ασυνήθιστη εξομολογητική διάθεση και άριστη πλοκή, ο Νίκος Δήμου μας δίνει ένα βιβλίο μοναδικό.

Μιχαήλ Βόδα Σύρου

ΕΠΙΣΗΣ ΚΥΚΛΟΦΟΡΟΥΝ Νεφέλη

ΣΚΕΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ Φιλοοοφία. Έκτη έκδοση.

Ο ΔΡΟΜΟΣ ΤΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ Φιλοοοφία. Πέμπτη έκδοση. ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΩΝ ΓΑΤΩΝ Ποίηση. Τρίτη έκδοση. ΝΙΚΟΔΗΜΟΥ ΑΠΑΝΤΑ Σάτιρα Τέταρτη έκδοση. ΠΑΡ’ ΟΛΑ ΑΥΤΑ Πεζά. Τρίτη έκδοση. ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ Φιλοσοφία Τέταρτη έκδοση. ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ Δοκίμια. Τρίτη έκδοση. Η ΔΥΣΤΥΧΙΑ ΤΟΥ ΝΑ ΕΙΣΑΙ ΕΛΛΗΝΑΣ Σάτιρα Δέκατη όγδοη έκδοση.

ΕΡΩΣ ΚΑΛΟΥ Δοκίμια.

ΠΟΙΗΜΑΤΑ 1950 - 1990

Η ΚΟΥΤΣΟΚΩΣΤΑΙΝΑ Τρίτη έκδοοη.

ΞΕΝΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ Μεταφράσεις 1957 - 1982

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΤΟΥ ΚΑΥΣΩΝΑ Πεζά. Δεύτερη έκδοση.

ΟΙ ΝΕΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ Έβδομη έκδοση.

ΤΟΛΜΗΡΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ Διηγήματα Δεύτερη έκδοοη.

ΚΟΙΝΟΤΟΠΙΕΣ Τρίτη έκδοση.

ΛΙΣΤΕΣ Το παιχνίδι με τους καταλόγους.

Ο ΕΛΛΗΝΑΣ ΒΟΥΔΔΑΣ Ιστορία Τρίτη έκδοση.

Δοκίμια I ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ

ΤΟ ΑΠΟΛΥΤΟ ΚΑΙ ΤΟ ΤΑΒΛΙ Φιλοοοφία Δεύτερη έκδοοη.

ΣΑΤΙΡΕΣ 1972-1992

Η ΧΑΜΕΝΗ ΤΑΞΗ Πέμπτη έκδοση.

Δοκίμια II ΤΑ ΠΡΟΣΩΠΑ ΤΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ

ΜΙΚΡΑ ΒΗΜΑΤΑ Χρονογραφήματα Δεύτερη έκδοση.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΝΕΦΕΛΗ ...Προίυθούν το ελληνικό βιβλίο ΑΣΚΛΗΠΙΟΥ 6, ΑΘΗΝΑ 106 80 - ΤΗΛ.: 3607744

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ΠΑΤΑΚΗ

^

Γιώργος Μανιώχης

Το πονηρό μονοπάτι

Το πονηρό μονοπάτι μυθιστόρημα

Κ Ε Ν Τ Ρ ΙΚ Η ΔΙΛ Θ ΕΣΙ Εμμ. Μ πενάκ η 16, 106 7 8 Α θ ήνα

Π Α Τ Α Κ Η Σ Α.Ε .

3 6 .3 1 .0 7 8 , Fax: 3 6 .2 8 .9 5 0

ΔΙΑΒΑΖΩ: Α. Μεταξά 26, Αθήνα-106 81 Σύνταξη: 33.01.239 Λογιστήριο: 33.01.241 Διαφημίσει;: 33.01.313 ' Συνδρομές: 33.01.315 FAX: 33.01.315

Τεύχος 343 5 Οκτωβρίου 1994 Τιμή.Δρχ. 700 Ιδρυτής: Περικλής Αθανασόπσυλος Διευθυντής: Γιώργος Γαλάντης Αρχισυντάκτης: Ηρακλής Παπαλέξης Σύνταξη: Κατερίνα Γρυπονησιώτη, Βασίλης Καλαμαράς, Ηρακλής Παπαλεξης, Βάσω Σπάθή, Καίτη Τοπάλη. Οικονομικά; υπεΰθυνος: Βάσω Σπάθή Συνδρομές: Αθανασία Σπάθή Διαφημίσεις: Ηρακλής Παπαλεξης Καλλιτεχνική επιμε'λεια: Νένη Ράις Γλωσσική επιμε'λεια - Διορθώσεις: Βίκυ Κωτσοβέλου Στοιχειοθεσία - Ηλεκτρονική Σελιδοποίηση Φιλμς - Μοντάξ: ΕΝΤΥΠΟ, Ζωοδόχου Πηγής 48, τηλ.: 36.36.058 - 36.12.373 Εκτύπωση: Γιώργος Τσιροβασίλης, Παλαιός Καβάλας 38, τηλ.: 59.87.678 Βιβλιοδεσία: Νικ. Κατριβάνος και Σία Ο.Ε., Στ. Γόνατά 48,τηλ. 57.49.951 Διανομή: Νέο Πρακτορείο Τύπου

14 15

Ιδιοκτήτης - Εκδότης: Γιώργος Γαβαλάς & ΣΙΑ Ε.Ε. Κεντρική διάθεση: Αθήνα: «Διαβάζω» Θεσσαλονίκη: Βιβλιοπωλείο «Κέντρο του βιβλίου» Λασσάντη 9 τηλ. 237.463

Α Φ ΙΕ ΡΩ Μ Α

ΧΡΟΝΙΚΑ

12

Μ Ο Λ ΙΣ Κ Υ Κ Λ Ο Φ Ο Ρ Η ΣΑ Ν Γράφουν οι: Δ. Τ σατσούλης (Δ.Τ .), Γιάννης Μ πασκόζος (Γ.Μ .), κ α ι Τ ιτίκα Δημητροΰλ ια (Τ .Δ ,). Ε πιμέλεια: Η . Π α πα λεξη ς

Ε ΡΕ Υ Ν Α Σημειω τική κ α ι Συμβολική συγκράτηση του δραματικού προσώ που: Ο πρίγκιπας τον Χόμπουργκ του Η . V on Kleist Γ ρ ά φ ει ο Γ. Π εφ άνης

Πεζογραφία Δ η μ η τρ ία ς Ζ ο υ μ π ο υ λ ά κ η :

Το κορίτσι του φεγγαριού Γ ρ ά φ ε ι η Ν έ ν α Κ ο κ κ ιν ά κ η

25

Ιστορία Ευγενίου Γιαννούλη του Α ιτωλού Ε πιστολές

Εξώφυλλο: Γιώργος Γαλάντης

50 58

Η Α ΓΟ ΡΑ Τ Ο Υ ΒΙΒΛ ΙΟ Υ

ΟΔΗΓΟΣ ΒΙΒΛΙΩΝ

23

42

Γ ρ ά φ ε ι ο Ν. Λ . Φ ο ρ ό π ο υ λ ο ς

Δ ε λ τίο

31

Β ιβλιογρα φικό δελτίο

36

Κ ριτικογρα φ ία

66

69

Θ ά ν ο ς Λ ίπ ο β α τς: Η ψ υ χ α ­ ν ά λ υ σ η κ α ι η έ ν ν ο ια το υ Π ο λ ιτικ ο ύ Ζ α κ - Α λ α ίν Μ ιλ λ έ ρ : Τ ο κ α ­ θή κο ν κ α ι ο ι ορ μ ές Γ ιά ν ν η ς Σ τ α υ ρ α κ ά κ η ς : Τ ο π ρ ό β λ η μ α τη ς Δ η μ ο κ ρ α ­ τ ία ς κ α ι η Η θ ικ ή τη ς ψ υ χ α ­ νάλυσ ης Ε ρ ν έ σ ιο Λ α κ λ ά ο υ : Η Σ λ ο β εν ικ ή Σ χο λ ή τη ς Ψ υ χ α ν ά ­ λυσ ης. Σ λ ά β ο ι Ζ ίζ ε κ : " Α γ ά π α το έ θ ν ο ς σ ο υ ό π ω ς τ ο ν ε α υ τό σου". Σ τ ο ιχ ε ία μ ια ς ψ υ χ α ­ ν α λ υ τ ικ ή ς α ν ά λ υ σ η ς το υ Ε θ ν ικ ισ μ ο ύ

μελέτες ο κακό με τους διάσημους και τους αθάνατους είναι ότι τους γνωρίζουμε αρκετά, ώστε να μη χρειάζεται να τους γνωρίσου­ με περισσότερο", επισημαίνει στην "Εισαγωγή" της η Μυρτώ Γεωργίου-Νίλσεν προσφέροντας στο αναγνωστικό κοινό μια με­ λέτη για το πολύμορφο έργο και τη ζωή του μεγάλου Δανού παραμυθά Χανς Κρίστιαν Αντερσεν. Μια φορά κι έναν καιρό ή­ ταν ένας Αντερσεν, λοιπόν, μέσα από τις σελίδες του οποίου παρελαύνουν οι ποικίλοι ήρωες των παιδικών μας χρόνων, μελετάται η έννοια της οικογένειας αλλά και οι κοινωνιολογικές, ψυχολογικές, θεολογικές και θυμοσοφικές συνιστώσες των π α ­ ραμυθιών και κυρίως το χιούμορ - λεπτή ειρωνεία και ελαφρύς σαρκασμός - που χαρακτηρίζει το λόγο του συγγραφέα (Αθή­ να, Καστανιώτης, 1994, Σελ. 218). Το βιβλίο κοσμείται από πολλά σχέδια του Αντερσεν και άλλων καλλιτεχνών και είναι ιδι­ αίτερα επιμελημένο. Δ.Τ.

Ι

λαογραφία τη σειρά βιβλίων σχετικών με την Αθήνα, του γνωστού αθηναιογράφου Γιάννη Καιροφύλα, κυκλοφορεί το καινούριο βιβλίο του Οι έρωτες των Αθηναίων (Αθήνα, Φιλιππότης, 1994. Σελ.

400), για την επώνυμη ερωτική Αθήνα του παλιού και ίσως του καλού καιρού. Εστεμμένοι, πολιτικοί, διανοούμενοι, εξερευνη­ τές, αρχαιολόγοι αλλά και απλές μαθήτριες, ανθυπίατροι, νεα­ ροί αστυνόμοι και ιέρειες του αγοραίου έρωτα καταγράφονται σ' ένα ερωτικό γαϊτανάκι με πολλές variations και αρκετό σα­ σπένς εποχής. Συμπέρασμα: όλα έχουν ξαναγίνει. Γ.Μ

ί

φιλοσοφία If I I I |

Χριστιανική και Ανατολική φιλοσοφία της Τέχνης, συλλογή διαλέξεων και άρθρων ενός σύγχρονου "σοφού" που βλέπει την τέχνη ως μια αποστολή και όχημα επικοινωνίας νοημάτων, που πρέπει να γίνονται κτήμα όλων των ανθρώπων, είναι το δεύτε ρο βιβλίο του Ananda Κ. Coomaraswamy που κυκλοφορεί στα ελληνικά. (Μεταφρ. Παναγιώτη Σουλτάνη. Πεμπτουσία, Αθή­ να, 1994. Σελ. 117. Δρχ. 1600), μεταφέροντας τις απόψεις περί τέχνης ενός "δασκάλου" που στρέφεται κατά του ψυχολογι­

χρονικά σ μ ο ύ τ η ς σ ύ γ χ ρ ο ν η ς τ έ χ ν η ς και τ η ν πεττοΓ θησή τ ο υ ό τι ο κ ά θ ε ά ν θ ρ ω π ο ς είνα ι έ ν α ε ίδ ο ς κ α λ λ ιτέ χ νη , α ν ε ξ ά ρ τ η τ α μ ε τ ο ν τ ο μ έ α σ τ ο ν ο π ο ί ο “π ο ι ε ί 1.

μαρτυρίες αρτυρίες-ντοκουμέντα για ανθρώπους που γνώρισε από κο­ ντά, όπως τον Τέλλο Αγρα, τον Γρ. Ξενόπουλο, τον Κωστή Παλαμά κ.ά., αλλά κι αυτούς που μελέτησε με προσοχή, όπως τον I Ρομαίν Γκαρύ ή τον Σ. Μπέκετ, καταθέτει μέσα από συνεντεύ! ξεις του ο Νάσος Δετζώρτζης στο συγκεντρωτικό βιβλίο που κυκλοφόρησε α πό τις εκδόσεις Γαβριηλίδη (Αθήνα, 1994. Σελ.

250) με τίτλο Συνεντεύξεις και έρευνες. Συμπληρώνεται από την έρευνα για τις "Ερασιτεχνικές ασχολίες των λογιών μας", που έκανε ο Ν.Δ. για το περιοδικό "Νέα Εστία" (1936), όπου π α ­ ρελαύνουν όλα τα μεγάλα ονόματα της εποχής, καθώς κι από μια σύντομη συζήτηση με τον Δ. Βουτυρά. Εκδοση προσεγμένη με πλούσιο περιεχόμενο. Δ.Τ.

παιδικά ετά τις συλλογές εκθέσεων με άξονα τη δουλεία και τη θρησκεία, ο Μαρτσέλο ντ' Όρτα επιστρέφει με εκθέσεις των μαθητών του γύρω από τον έρωτα και το σεξ, με τίτλο Ο Ρωμαίος κι η Ιουλιέτα αρραβωνιαστήκανε από κάτω (μτφ. Γ. Κασαπίδης, Αθήνα, Γνώση, 1994). Το θέμα προσφέρεται για πνευματώδεις τοποθετήσεις και χαριτωμένες παρανοήσεις εκ μέρους των παιδιών. Η άγνοια αλλά και η πονηριά τους καθρεφτίζουν την αθωότητά τους, η οποία τραυματίζεται ανεπανόρθωτα από τον κοινωνικό τους περίγυρο. Ενώ όμως οι εκθέσεις των π α ι­ διών πραγματικά έχουν πολύ καλές στιγμές, γίνεται σαφής μια τάση για επανάληψη, η οποία στην τελευταία αυτή συλλογή εί­ ναι πολύ έντονη. Οι θετικές εντυπώσεις μας από το πρωτότυ­ π ο εγχείρημα του ντ' Ό ρτα θα αμβλυνθούν σίγουρα αν υπάρξει περαιτέρω συνέχεια. Τ.Δ.

11

παιδικά Νένα Κοκκινάκη μας έχει ήδη αποδείξει, με τις πεζογραφικές της δουλειές, ότι διαθέτει άνεση και ευκολία στο γράψιμο. Γεγο­ νός ολοφάνερο και στο πρώτο εφηβικό της αφήγημα, τη Ναταλία (Αθήνα, Πατάκης, 1994). Με την τεχνική του flash-back, η έφηβη ηρωίδα θυμάται το χωρισμό των γονιών της, εμμένει στη βίωσή του από την ίδια και τον αδελφό της, απομυθοποιεί σε έ­ να βαθμό a posteriori. Το διαζύγιο, συστατικό στοιχείο των αν­ θρώ πινω ν σχέσεων, πλέον, αφορά μια πλειάδα προσώπων και ιδιαίτερα τα παιδιά. Η συγγραφέας το προσεγγίζει με ευαισθη­ σία μεν, αλλά επιδερμικά, και καταφεύγει σε στερεοτυπικές λύ­ σεις και συνταγές π α ρ ' όλες τις καλές της προθέσεις. Τ.Δ.

«

13

Κ

Ι

Σ Ο Υ Ρ Ο Υ Ν Η Σ Α.: Ο χ ο ρ ό ς τω ν ρ όδω ν Κ Α Σ Τ Α Ν ΙΩ Τ Η Σ Φ Α Κ ΙΝ Ο Υ Ε .: Η Μ ε ρ ό π η ή τα ν το π ρ ό σ χ η μ α Κ Α Σ Τ Α Ν ΙΩ Τ Η Σ

| Α λφ α βη τά ρ ιο Ν Ε Α Σ Υ Ν Ο Ρ Α

| Δ Η Μ Ο Υ Ν : Α πό τη ν Μ ιχ α ή λ Βόδα σ τη ν Σ υρ ο υ Ν Ε Φ Ε Λ Η Σ Τ Ρ ΙΓ Α Σ θ . : Π α γκ ό σ μ ιο ι Ε ντο λ ο δ ό χο ι Ν Ε Α Θ Ε Σ ΙΣ

Α Λ Ε Ξ Α Κ Η Σ Β : Π ρ ιν Ε Ξ Α Ν Τ Α Σ Μ Α Χ Μ Ο Υ Ν Τ Μ .: Γ ια τη ν α γ ά π η ενό ς π α ιδ ιο ύ Ψ Υ Χ Ο Γ ΙΟ Σ

Μ Σημειωτική και συμβολική συγκρότηση του δραματικού προσώπου: 0 πρίγκιπας του Χόμπουργκ του Η. Von Kleist ο δραματικό πρόσωπο ποίο άλλωστε κατάγεται - για αναδεικνύεται από τη τη σ υ γκρ ό τη σ η μία ς λ ο γ ικά σ ύγχρονη έρευνα ως ασφαλούς και εμπειρικά επασ τα υρ ο δ ρ ό μ ι νο ή μ α ­ ληθεύσιμης γνώσης. Κάθε επι­ τος κ α ι α ν α β α θ μ ό ς στημολογικό πα ρά δειγμα , ό­ νοηματοδότησης τόσο μως, δ η μ ιο υ ρ γ ε ί α φ εα υτού, στο κειμενικό, όσο και μέσω αντενδείξεων και νέων στο σκηνικό επίπεδο του συνδυασμών, θεα­ τα εξηγητικά και τρικού φ α ινο μ έ ν ο υ 1. Για την ερμηνευτικά εκείνα σχήματα προσπέλαση του οι επιστήμες πο υ το τ ρ ο π ο π ο ιο ύ ν ή του του θεάτρου έχουν ενεργοποι­ αντιπ αραθέτουν ένα κα ινο ύ­ ή σ ει όλον τον ε ν ν ο ιο λ ο γ ικ ό ριο3. Η συζήτηση για τα δρα ­ τους εξοπλισμό, καθώς και με­ ματικά πρόσωπα νομιμοποιεί­ ται, λοιπόν, στα πλαίσια τόσο θόδους με διαφορετικές αφε­ του σημειωτικού, όσο και του τηρίες και κατευθύνσεις, που συ μ βο λισ τικο ύ π α ρ α δ είγ μ α ­ ανήκουν εντούτοις στο ίδιο δετος. σπόζον επιστημολογικό παρά­ Δεδομ ένης της καταγωγιδειγμα2: αμφισβήτηση της ο ­ ντολογίας των προσώπων και κής σ χ έ σ η ς π ο υ σ υ ν δ έει το ά ρνησ η των υ π ο σ τ α σ ια κ ώ ν πρ ό σ ω π ο με το π ρ ο σ ω π ε ίο 4 προσεγγίσεων που συνεπάγο­ και το προσω πείο με τις εξωσ τρ εφ είς α ρ χ ε τ υ π ικ έ ς σ τά ­ νται εδραίες και μόνιμες μορ­ φές, χάριν των ευέλικτων ση­ σ ε ις5, ε π ιχ ε ιρ ε ίτ α ι μια διπλή μειακών σχηματισμών. Η νομι­ προσ έγγισ η του δραματικού προσώπου σε κειμενικό επίπε­ μότητα, αλλά και η γονιμότητα, αυτού του επιστημονικού εγ­ δο, συνδυάζοντας τη συμβολι­ κή ερμηνεία των ονείρω ν και χειρήματος είναι πλέον αυτο­ την π ο σ ο τ ικ ή α ν ά λ υ σ η των νόητη. Όπως είναι αυτονόητη δραματικών προσώπων. Για το και η νομιμότητα του νεοθετικισκοπό αυτόν επιλέγεται ο Πρί­ στικού αιτήματος - από το ο­

Τ

γκιπας του Χόμπουργκ του Η. von Kleist - ένα από τα αντι­ προσωπευτικότερα δείγματα της γ ερ μ α νική ς ρομα ντικής δραματουργίας και το ω ριμό­ τερο έρ γ ο του σ υ γγ ρ α φ έα . Στο πρώ το τμήμα διερευνώ νται κάποια ποσοτικά μεγέθη, στο δεύτερο κ α τ η γ ο ρ ιο π ο ι­ ούνται τα δραματικά πρόσωπα σε συγκεκριμένους χαρακτηρολογικούς και λειτουργικούς άξονες, ενώ στο τρίτο, προτείνεται μια ερμηνεία του κεντρι­ κού προσώπου, βάσει της δια­ δικασίας συμβόλισης του προ­ σ ώπου στο ονειρικό επίπεδο του έργου.

Α. Δ εχόμα σ τε α ρ χικά τον συμβατικό ορισμό του προσώ­ που: διαφορετικό από μια αλη­ θινή προσωπικότητα6, είναι μια κειμενική ή/και σκηνική οντότη­ τα εξουσιοδοτημένη να εκφέ­ ρει μία ποσότητα λόγου και να τελέσει ορισμένες σωματικές και μιμητικές ενέργειες. Αυτή η διπλή αποστολή αναγκαίοι' από το δ ρ α μ α τικό π ρ ό σ ω π ο να

16

χρονικά

-----------------

εμ φ α νίζ ε τ α ι κα ι να μ ιλ ά ε ι τουλάχιστον μία φορά καθ’ ό­ λη τη διάρκεια του έργου7. Σε συνάφεια με τον ορισ μό του προσώπου, ορίζουμε ως σκηνή το διάστημα εκείνο κατά το ο­ ποίο δε σημειώνεται καμία εί­ σοδος ή έξοδος π ρο σ ώ π ο υ . Έτσι, ο Πρίγκιπας διαθέτει 23 πρόσ ω π α , μ ολονότι οι δ ιδ α ­ σκαλίες παραπέμπουν σε πολ­ λά περισσότερα. Κάποια από αυτά, πάλι, πρέπει να τα ορί­ σ ουμε ως σ υ μ π ε ρ ιλ η π τ ικ ά (ΑΞΜ: οι αξιωματικοί που εμ­ φανίζονται μαζί στη Β πράξη, ΧΓ: ο χω ρικό ς και η γ υ ναίκα του στη Β πράξη, ΚΡ: οι κυρίες των τιμών) διότι, αν και είναι πλη θ υ ν τ ικ ο ύ α ρ ιθ μ ο ύ , λ ε ι­ τουργούν ως ένα πρόσωπο. Ο αριθμός των σκηνών θα μετα­ τρα πεί επίσης από 36 σε 45, διότι η αρχική υποδιαίρεση του κειμένου δεν πληρο ί τον ορι­ σμό μας8. Η νέα υποδιαίρεση δίνει την ακόλουθη κατανομή: ΣκΑ: 9, ΣκΒ: 12. ΣκΓ: 5. ΣκΔ: 8 και ΣκΕ: 11. Στη σ υ ν έ χ ε ια π ρ ο σ δ ιο ρ ί­ ζουμε ο ρισ μ ένα μεγέθη των προσώπων που συνεπάγονται και αντίστοιχες ιεραρχήσεις.

1) Από την άποψη του α ριθ ­ μού των σκηνών όπου εμφανί­ ζεται κάθε πρόσωπο, διαμορ­ φώνεται μία κλίμακα από το 1 μέχρι το 24, όπου ο Πρίγκιπας καταλαμβάνει την υψηλότερη θέση και ο ιππέας τη χαμηλό­ τερη.· Υ π ο λο γ ίζο υ μ ε έτσι τη σ υχνότητα σ κ η ν ικ ή ς π α ­ ρ ο υ σ ία ς τ ω ν π ρ ο σ ώ π ω ν ως την αναλογία του αριθμού των σκηνώ ν ε μ φ ά ν ισ η ς π ρ ο ς το συνολικό αριθμό των σκηνών. Π α ρα τη ρ ο ύ μ ε ότι εγγύτερα στον Πρίγκιπα (24 = 53,3%) βρίσκονται κατά σειρά η Ν και ο ΧΟ (19 = 42,2%), ο Φ (17 = 37,7,%), ο Γ (16 = 35,5%) και ο NT (14. = 31.1%). Αυτά είναι και τα π ρό σ ω π α που ε­

πενδύουν περισσότερο τη σκη­ της τελευταίας πράξης μπορεί νή με την παρουσία τους. Για να εκληφθεί ότι ενοποιεί όλα να υπολογίσουμε το μέγεθος τα πρόσωπα, αφού οι διδασκα­ της συνολικής επένδυσης του λίες, α όρισ τες καθώ ς είναι, έργου από όλα τα πρόσωπα, υπονοούν κάτι τέτοιο. Εκλαμ­ βάνοντας κατά γράμμα τις δι­ δηλαδή το βαθμό της σκηνικής π λ η ρ ό τ η τ α ς του έργ ου, ε ­ δασκαλίες διαπιστώνουμε ότι η πλειονότητα των προσώπων έ­ ντοπίζουμε την αναλογία της χει έναν υψηλό βαθμό συνεμσυνολικής παρουσίας των προ­ σώπων προς τη μέγιστη συνο­ φ α ν ίσ ε ω ν - π ο λ λ ά π ρ ό σ ω π α που υστερούσαν στις καταχω­ λική παρουσία που θα μπορού­ σαν να είχαν, αν εμφανίζονταν ρίσεις του λόγου και της σκηνι­ αδιάλειπτα σε κάθε σκηνή. Δια­ κής τους παρουσίας, εδώ πα ­ πιστώνεται ότι ο βαθμός αυτός ρ ο υ σ ιά ζο υ ν μεγ α λύτερο ενδιαφέρον. Οι κυρίες των τι­ στην περίπτωσή μας είναι 0,22 μών λ.χ., συνεμφανίζονται με 2) Σε συνδυασμό με τη συχνό­ τητα σκηνικής παρουσίας, διε­ 14 άλλα πρόσωπα, μεταξύ των οποίων και αυτά με τα υψηλό­ ρευνούμε την πυκνότητα λό­ γου των προσώπων βάσει της τερα ποσοστά. Ξεχωρίζουν ε­ ντούτοις τα ίδια πρόσωπα: Ν: α να λο γία ς του α ριθμού των μονάδων λόγου ενός προσ ώ ­ 20, Α: 19, ΧΟ και Φ: 18, NT: 17. που προς τον συνολικό αριθμό Ο X ξεχωρίζει και π ά λι αφού μονάδων λόγου όλων των προ­ συνεμφανίζεται με όλα τα πρό­ σώπων. Δημιουργείται έτσι νέα σωπα- είναι, θα λέγαμε, το κε­ ντρικό πρόσωπο του έργου. ιεράρχηση, οι σχέσεις όμως δε μεταβάλλονται, αφού ο Πρίγκι­ Περισσότερο συχνές εμφα­ πας κατέχει εκ νέου την υψη­ νίσεις έχει με τον ΧΟ (15) και λότερη θέση και ακολουθείται την Ν (11). από τα ίδια πάλι πρόσωπα.

4) Βάσει της προηγούμενης Μόνος του ο Πρίγκιπας, ως κατανομής και με τη βοήθεια π ρ ο ς αυτή την πα ρ ά μ ετρ ο , του γραφήματος συνεμφανίσευπερβαίνει κατά πολύ την τιμή ων,9 διαπιστώνουμε ότι η διά­ δεκαέξι άλλων προσώπων μα­ μετρος του έργου είναι ίση με ζί. Είναι δυνατόν, τέλος, να με­ 2. Διαπιστώνουμε επίσης ότι: λ ε τ η θ ε ί η α υ ξ ο μ ο ίω σ η της α) ο Π ρίγκιπας συνιστά έναν πυκνότητας λόγου από πράξη πρωτογενή (κεντρικό και μονο­ σε πράξη: διαπιστώνεται εδώ μελή) π υρή να, β) δεν υ π ά ρ ­ υπεροχή της Β πράξης (226), χουν ολικο ί πυρήνες, γ) από της κατεξοχήν «στρατιωτικής», τους απλούς πυρήνες, ο πιο ι­ κα ι υ σ τέρησ η της Γ πρά ξης σχυρός είναι αυτός που σχη­ (109), της κατεξοχήν «παθητι­ ματίζει η Ν (Ν, ΑΞΜ, ΑΞ), διότι κής» τείνει·γα γίνει ολικός’0.

3) · Διερευνούμε στη συνέχεια τις συνεμφανίσεις των προσώ­ Β. Στο σημασιολογικό επίπεδο, π ω ν μεταξύ τους, με τη βοή­ τα πρόσωπα διαφοροποιούνται θεια ενός συμμετρικού πίνακα, μεταξύ τους από τον τρόπο τις γραμμές και τις στήλες του των σχέσεών τους, βάσει δη­ ο π ο ίο υ κα τ α λ α μ β ά νο υ ν τα λα δ ή ενός π α ιχ ν ιδ ιο ύ σ η ­ πρόσωπα- σημειώνουμε με 1 μ α σ ιο λο γ ιώ ν ομοιοτήτων και τις συνεμφανίσεις και με 0 τις διαφορών, που παραπέμπουν μη συνεμφανίσεις. Ειρήσθω εν βεβαίως σε άξονες διακεκριμέ­ παρόδω ότι στον Πρίγκιπα του νων λειτουργιών και χαρακτη­ Χόμπουργκ η τελευταία σκηνή ριστικών". Από τα 23 πρόσωπα

----------------που έχουμε εντοπίσει στο έρ­ γο, 4 (Ν, A, ΚΡ και η γυναίκα στο ΧΓ) είναι θηλυκού γένους και τα υπόλοιπα 19 αρσενικού. Ως προς την κοινω νική τους τάξη, δ ια κ ρ ίν ο ν τ α ι σε δύο τουλάχιστον κατηγορίες: 5 (Π, Υ, IΠ, ΧΓ, ΛΧ) π ου α νή κου ν στην κατώτερη και 18 που ανή­ κουν στην ανώτερη τάξη. Ανά­ μεσα στα τελευταία, υπάρχουν

τέσσερα πρόσωπα (Φ, Ν, A, X) που ανήκουν σε μια ευνοούμε­ νη τάξη, στην κορυφή της κοι­ νωνικής πυραμίδας, και αποτε­ λούν τη βασιλική οικογένεια, ε­ νώ τα υπόλοιπα είναι κατ’ απο­ κλειστικότητα αξιωματικοί. Δια­ πιστώνεται ότι κανένα από τα πρόσωπα δεν υπάγεται στους ά ξο νες α υ θ ό ρ μ η τ ο -επ ιτη δευμένο ή σοβαρόφαιδρο, διό­

Αρσενικό Στρατιώτης Ανώτερη τάξη Αστικό περιβάλλον Συγγενής Νέος Δυναμικό Πολυδιάστατο Εξατομικευμένο Ανοιχτό

Στην κα τα χώ ριση αυτή έ­ χουν συμπεριληφθεί χαρακτη­ ριστικά που προκύπτουν από τις ενέρ γ ειε ς κα ι τις λ ε ι­ τ ο υ ρ γ ίες των π ρ ο σ ώ π ω ν . Παρατηρούμε ότι στο γενικό περίγραμμα των λειτουργιών τους, τα περισσότερα πρόσω­ π α π α ρα μένο υ ν σταθερά, ε­ κτός τω ν δύο νέω ν π ο υ μ ε ­ ταβάλλονται κατά τη διάρκεια του έργου. Η Ν από ήρεμη πριγκίπισσα γρήγορα εμφανίζεται ερωτευμένη και αποφασισμένη να σ ώ σ ει τον X. Η α π ό φ α σ ή της αυτή την κιν η τ ο π ο ιε ί σε δύσκολα εγχειρήματα. Ο X, α­ πό την άλλη πλευρά, εμφανί­ ζεται αρχικά, υπό την επήρεια του ονείρου του, ανίκανος να ενεργήσει με τρόπο αρμόζοντα στη θέση του· στη συνέ­ χεια άναδεικνύεται σε ήρωα, που καταλήγει όμως στη φυλα­ κή. Από το σ η μ ε ίο αυτό, οι ψ υχικές μ ετα π τώ σ εις του

Φ

X

+ ++ ++-

+ ++ +++ + + ++-

-

+-

Ν

A

NT

'Κ

χο

-

-

+ ++ + +

+ ++ -

+ + + +-

+ + + +-

+ ++ +-

-

-

-

-

-

-

-

-

+ -

+ -

+ -

+ -

+ -

προδ ίδουν μια πολυδιάστατη προσωπικότητα στο βιοψυχικό και ιδεολογικό επίπεδο. Στον ί­ διο άξονα, τα υ πόλοιπα πρ ό ­ σ ω π α π α ρ ο υ σ ιά ζ ο ν τ α ι ευθυγραμισμένα με το κοινωνικό τους περιβάλλον. Είναι όλα εξατομικευμένα, με την έννοια ότι παρουσιάζουν χαρακτηρι­ στικά συναφή μεταξύ τους και μοναδικά στους εκάστοτε σχη­ ματισμούς των προσώπων. Δεν συμβαίνει το ίδιο όμως με τα πρόσωπα που δεν αντιπροσω­ πεύονται στον πίνακα: αυτά α­ πομακρύνονται από το ατομικό ε π ίπ ε δ ο , σ υ νισ τώ ντα ς έτσ ι δραματικούς τύπους (αξιωμα­ τικός, χωρικός, κυρίες των τι­ μ ώ ν). Ο X, απ ό την π λε υ ρ ά του, δεν είναι αποκλειστικά ού­ τε εξατομικευμένη οντότητα, ούτε τύπος, ούτε δραματική προσωποποίηση12· συμμετέχει και στις τρεις κατηγορίες: η πολυδιάστατη προσωπικότητά

χρονικά

17

τι κανένα δεν προσποιείται έ­ ναν άλλον χαρακτήρα, ενώ όλα απέχουν από τη φαιδρότητα. Επίσης αντιπροσωπεύονται ό­ λες οι ηλικίες, πλην των ακραί­ ων. Τέλος π α ρ α τη ρ είτα ι ότι στην πλειονότητά τους τα πρό­ σωπα ζουν και ενεργούν μέσα σε αστικό περιβάλλον, μολονό­ τι ορισμένες καίριες ενέργειες τελούνται στην ύπαιθρο.

-

του τον κατατάσσει οπω σδή­ ποτε στις εξατομικευμένες ο­ ντότητες, ο ρόλος του πρίγκι­ πα και η θέση του ως αρχηγός του ιππικού τον κατατάσσουν στους δραματικούς τύπους, ε­ νώ το ηθικό του ανάστημα και οι ηρωικές του περιπέτειες τον αναγάγουν σε προσωποποίηση του ρομαντικού ινδάλματος. Η α μ φ ισ η μ ία αυτή εντοπίζεται και στον άξονα της συγγένει­ ας: ο X ανήκει και συνάμα δεν α νήκει στη β α σιλική ο ικο γ έ­ νεια, α λλά και στη σ φ α ιρική ερμηνεία του προσώπου· πρό­ κειται για ένα ανοιχτό πρόσω­ πο12 με την έννοια ότι δεν υπά­ γεται σε προσχηματισμένους και εξαντλητικούς ορισμούς. Τα σχέδιά του εκκρεμούν, οι ενέργειές του είναι αντιφατικές, η μορφή του παρα μένει ατε­ λής. Και είναι σημαντικό πως αποτελεί το μόνο ανοιχτό πρό­ σωπο του έργου.

18

χρονικά

-----------------

Γ. Ανοιχτότητα, ατέλεια, αντιφατικότητα και εκκρεμότητα εί­ ναι ακριβώς τα χαρακτηριστικά του ονείρου, όπως ξέρουμε ύ­ στερα από τη φροϋδική ερμη­ νευτική. Το όνειρο συνιστά το δεύτερο ρεύμα που διατρέχει το έργο. Οι π ο σ ο τικές α να ­ λύσεις εδώ θα οδηγούσαν σε παραπειστικά συμπεράσματα, γ ια τί η σ π ο υ δ α ιό τη τα του ρεύματος αυτού δεν απορρέει ούτε από την π οσότητα των σκηνών που καταλαμβάνει, ού­ τε από την πυκνότητα λόγου που αναδεικνύει. Η εκτατική παρουσία του ονείρου στην A π ρά ξη δε σ υ μ π ίπ τ ε ι με την πραγματική του εμβέλεια, που καλύπτει εξ ολοκλήρου το έρ­ γο. Οι ενέργειες του X, ως κε­ ντρικού προσώπου, επηρεάζο­ νται από το ό νειρο , ώστε η δ ρ α μα τική π λο κή να π ρ α ­ γματοποιεί εξελικτικά το ονει­ ρικό περιεχόμενο. Έτσι, η αμ­ φισημία του ονείρου εκδηλώνε­ ται ως το παράδοξο της πραγ­ ματικότητας, τόσο.στο περιε­ χόμενο, όσο και στην ίδια του τη σύσταση. Ο X εμφανίζεται στον εαυτό του ως τιμημένος ήρωας, περιτριγυρισμένος από μια παράξενη πομπή που κα­ τέρχεται από ένα ψηλό παλάτι, πλημμυρισμένο στο φως. Γρήγορα όμως η πομπή εξαφανί­ ζεται και δεν του μένει τίποτε άλλο, παρά ένα γάντι. Την ίδια στιγμή, εξαφανίζεται και η αγα­ πημένη του Ναταλία. Όλα αυτά συμβαίνουν ενώ ο X ονειρεύε­ ται- αλλά το καθεστώς υπό το οποίο τελεί δεν είναι εντελώς υπναγωγικό- δεν υπνώττει, ού­ τε όμως τελεί εν εγρηγόρσει: βρίσκεται σε μια ιδιάζουσα κα­ τάσταση μεταξύ ονειροφαντα­ σίας και πραγματικότητας και, ως εκ τούτου, συμμετέχει ταυτοχρόνως στο φαίνεσθαι και στο είναι. Στον παράδοξο αυτόν κόσμο

εισβάλλει ξαφνικά ένας άλλος κόσμος, ο «πραγματικός», που συγκροτείται από τα «αληθινά» δραματικά πρόσωπα. Ύστερα από κάθε όνειρο, το υποκείμε­ νο συνειδητοποιεί αίφνης ότι η ταυτότητα του εγώ του στην πραγματική ζωή συνυφαίνεται με το σύνολο των δια φ ορώ ν που το εγώ προβάλλει στην ο­ νειρική ζωή. Ο X, κατά τη διάρ­ κεια του ονείρου, μεταφέρει την ταυτότητά του στο επίπεδο της δ ια φ ο ρ ά ς και, κατά τη διάρκεια της εγρήγορσης, να μεταφέρει τη διαφορά στο επί­ πεδο της ταυτότητας. Η διπλή αυτή κίνηση ενισχύεται από το γεγονός ότι τα πρόσω πα του κειμενικού δράματος είναι τα ί­ δια με τα πρόσωπα του ονειρι­ κού δράματος: οι δύο σκηνές επ ενδ ύ ο ντα ι από τις ίδιες δυ νά μ εις. Π α ρα τηρ είτα ι δε πως η εισαγωγή της δεύτερης στην πρώτη επιδρά αποφασι­ στικά στην εκτύλιξη του ονεί­ ρου, αφού ο ονειρευόμενος ε­ ντάσσει τα αληθινά πρόσωπα και τις ενέργειές του στη δομή του ονείρου του. Με ένα αρι­ στοτεχνικό montage ο Kleist ο­ λοκλη ρώ νει την εικόνα αυτή (Α1-Α4), που μεταφέρει αφε­ νός το ψυχικό τοπίο του X και αφετέρου τη δισδιάστατη δρά­ ση των υπολοίπων προσώπων. Οι δύο αυτές διαστάσεις, του πραγματικού και του ονειρικού, α ποτελούν για το έργο τους συμβατικούς σταθμούς της θε­ ματικής αυτοεπικέντρωσής του στο διηνεκές (mise en abyme). Αυτό επιβεβαιώνεται και από το γ εγο νό ς ότι τα ονειρ ικά πρόσωπα δεν είναι μόνο εκείνα της πα ρά λλη λη ς «πραγματι­ κής» σκηνής, αλλά και εκείνα με τα οποία συνεμφανίζεται πιο πολύ και συγκεντρώνει τις πε­ ρισ σό τερ ες μονάδες λόγου του. Το έργο, στη φάση αυτή, α υ τ ο θ εμ α το π ο ιείτα ι, όπως

αυτοθεματοποιείται και η ζωή στο ονειρικό της υπόστρωμα, δημιουργώντας μια συμβολική - τουτέσ τιν εύθρα υσ τη και εκκρεμή - ισορροπία’4 μεταξύ ασύνειδης επιθυμίας και πραγ­ ματικότητας. Η ασύνειδη επιθυμία συμβο­ λίζεται με τις δάφνες και τη Νη παρουσία της Ν στο ονειρικό επίπεδο μπορεί εύκολα να εξη­ γηθεί από την παράλληλη πα­ ρουσία της στο πραγματικό, αλλά και βάσει του μηχανισμού των ημερησίων καταλοίπω ν'5 που παρεισδύουν στα ονειρικά δρώμενα, ως αρχικό εμπειρικό κεφάλαιο επένδυσης. Στο τέ­ λος της Α4 μαθαίνουμε πράγ­ ματι ότι ο X είχε δει την Ν μόλις πρόσφατα. Καθώς όμως έγρα­ ψε και ο Freud, για να συμπεριληφθούν τα ημερήσια κατάλοι­ πα στα γενεσιουργό στοιχεία ενός ονείρου πρ έπ ει να ενισχυθούν από ασύνειδες ενορμητικές κινήσεις. Ποιες είναι αυτές οι κινήσεις που απαιτούν την παρουσία της Ν δίπλα στις δάφνες της δόξας: Για να απα­ ντούσαμε με πληρότητα στο ε­ ρώτημα αυτό θα έπρεπε να θέ­ σουμε σύσσωμο το ζήτημα του ναρκισισμού - το οποίο όμως β ρίσ κετα ι έξω από το θέμα μας. Θα αρκεστούμε, λοιπόν, να θέσουμε ως υπόθεση εργα­ σίας το ακόλουθο εξηγητικό σχήμα. Η ονειροπόληση δίνει την ευκαιρία στον X να βιώσει, μέσα σε μια αμφίθυμη και αμφίσημη κατάσταση, το ιδανικό του εγώ (Ichideal)'5 που είχε ή­ δη συγκροτήσει σε σχέση με το κοινωνικό του περιβάλλον. Αν και γνωρίζουμε την πριγκιπι­ κή του θέση, δε γνωρίζουμε ε­ πακριβώς την καταγωγή τουγνωρίζουμε μόνο με βεβαιότη­ τα (Γ5) ότι ήταν ορφανός από την παιδική του ηλικία. Η πολυσθενής του φυσιογνωμία και η π ερ ίπ λο κη π α ρ ο υ σ ία του

----------------στην εξέλιξη του μύθου προκαλούν σοβαρές δυσχέρειες σε οποιαδήποτε μονόπλευρη ερ­ μηνεία. Το ιδανικό του εγώ που δ ια μ ο ρ φ ώ ν ε ι εγ γρ άφ ετα ι ταυτοχρόνως σε πολλές σφαί­ ρες σημασίας. Τονίστηκε π α ­ ραπάνω ότι ως δραματικό πρό­ σωπο συμμετέχει, εκτός από την τάξη του ατόμου και του τύπου, στην τάξη της προσω­ ποποίησης, δηλαδή της καθο­ λικής μορφής και της αφηρημένης ιδέας. Στην τάξη αυτήν ο X δεν αντιπροσωπεύει απλώς μια λειτουργία της πλοκής, αλ­ λά προσ ω ποποιεί την παγκό­ σμια μορφή του ένδοξου νέου και την ιδέα της ηρωικής συνεί­ δησης που οδηγείται στη μεθό­ ριο της ζωής χάριν του έρωτα. Υπό την έννοια αυτήν το όνειρο είναι ο προσωποποιημένος μύ­ θος'*1 7 που συμπυκνώνει όμως 6 5 4 3 2 αρχετυπικές εικόνες σε ονειρι­ κά περιεχόμενα- αποκαθιστά το πέρασμα από το ψυχικό στο πα γ κόσμιο, από το ιστορικό στο καθολικό, από το πραγμα­ τικό, που πάντα διαφεύγει, στο φανταστικό, που είναι η αφετη­ ρία και η κατάληξη της δ ια ­ φυγής. Η αποκατάσταση του περάσματος συνιστά τη θεμε­ λιώδη διαδικασία συμβόλισης τόσο του ονείρου, όσο και του έργου. Η συνεχής διέλευση του X από τις διαφορετικές τάξεις του προσώπου, ενεργοποιεί τη σχεσιοδυναμική ήρω ας-πρόσωπο: ο ήρωας ως ιδεώδες και το πρόσωπο ως ένας από τους αναρίθμητους ρόλους του ε­ γώ'8 σχηματίζουν ένα δεύτερο πα ιχ νίδ ι, εντός και δ ια του πρώτου παιχνιδιού του δράμα­ τος, κατά το ο ποίο ο ήρω ας καθορίζει το πρόσωπο που κα­ θορίζεται από αυτό. Είναι το πρόσωπο X που «ερωτεύεται» τη Ν, εκπληρώνοντας έτσι τον μυθικό χαρακτήρα του ήρωα

και είναι ο ήρωας X που φτάνει στον θρίαμβο, δ ια μ ο ρ φ ώ νο­ ντας έτσι τον δραματικό χαρα­ κτήρα του πρίγκιπα. Στον μύθο και στο δράμα ο έρωτας και η δόξα (η Ν και οι δάφνες) είναι οι δύο όψεις του ίδιου ιδανικού του εγώ: μαζί εμφανίζονται στο όνειρο, μαζί πλησιάζουν στην εκπλήρω σή τους, μαζί δέχο­ νται τις απειλές της τύχης και του νόμου της πραγματικότη­ τας. Οι περιπέτειες αυτές προεγγράφονται ήδη στο όνειρο σαν να επρόκειτο για μια μα­ κρόχρονη ιστορία που αναδύε­ ται, μέσω του ο νείρ ου, στη συνείδηση του X'9, οδηγώντας τον έτσι στη βίωση μιας εξώλογης γνώσης20, μιας απόλυτης πραγματικότητας: της δόξας,

χρονικά 19

του έρωτα και του θανάτου. Το όνειρο επομένως, εντασ­ σόμενο στον παραδειγματικό άξονα του κειμένου, συνιστά την άλλη σκηνή του X, όπου, εκπληρώνοντας συμβολικά τις ασύνειδες επιθυμίες του, δια­ μορφώνει το δικό του ιδανικό του εγώ που, ως τέτοιο, υπερ­ βαίνει τα μέτρα του αρχικού δραματικού προσώπου. Στον συνταγματικό άξονα και έναντι των υπολοίπων προσώπων, το αρχικό δραμα τικό πρόσ ω πο του X εμφανίζεται ως διάφανο προσωπείο, μέσα από το οποίο εκ-καλύπτεται το άλλο πρόσω­ πο όχι μόνο του X, αλλά και το δικό τους. Γ. Π. Πεφάνης

Σημειώσεις 1. Βλ. ενδεικτικά Burns [1 972], Pavis [1987], Ryngaert [1990].

2. Κατά την ορολογία του Τ. Kuhn [1987], 3. Βλ. Kuhn, όπ.π. σσ. 73-5 κ.εξ.

4. Duvignaud [1970], [1973], [1991] και [1 993], Κακούρη [1 974], Levi Strauss [1981], Pavis [1987], Mauss [1991], σσ.

348-361, Corvin [1991], AslanBablet [1991], όπου και πλούσια βιβλιογραφία.

5. Jung [1991], σελ. 724 κ.εξ.

6. Burns [1 972], σσ. 139 κ.εξ., Scholes-Klaus [1984], σσ. 102103, Pfister [1991], σσ. 160-161, Bentley [1991], σσ. 36-40.

7. Marcus [1 970], BrainerdNeufeldt [1974], Mihnea [1977], Grosu [1977], Dinu [1985], Υπό το πρίσ μα αυτό, τα πρόσωπα, στο σημασιολογικό επίπεδο του κειμένου, συνιστούν μονάδες πε­ ριεχομένου των δραματικών γε­ γονότων και συνδυάζονται ανά­ λογα με τους πολιτιστικούς κώ­ δικες της εκάστοτε κοινωνίας. Βλ. Lotman [1973], σσ. 326, 351360.

8. Συγκεκριμένα: εκλαμβάνουμε την αρχική [Α2] ως σκηνή χωρίς ενδείξεις λόγου. Στην [Α5] όμως παρεμβάλλονται τρεις σκηνές, πρώτα με την είσοδο του αυλικού υπηρέτη, ύστερα, με την έ-

ξοδο του Φ. και της ακολουθίας του και, τέλος, με την επιστροφή του Φ Η [Β1] επίσης περιλαμβά­ νει δύο επιπέον σκηνές, πρώτα με την έξοδο των ΧΟ και Γ και ύ­ στερα με την είσοδο του Κ και των υπολοίπων. Οι Γ και Ε πρά­ ξεις υποδιαιρούνται σύμφωνα με τον ορισμό μας (στο τέλος της Ε η αποχώρηση του X θεωρείται συμβατικά ταυτόχρονη με το ξέ­ σπασμα της Ν),· ενώ η Δ περι­ λαμβάνει τέσσερις νέες σκηνές: δύο [Δ2] με τη διαδοχική είσοδο και έξοδο του υπηρέτη, μία τρίτη στη [Δ4] με την έξοδο του Π και του Υ και, στο τέλος της ίδιας σκηνής, με την είσοδο του Ρ.

9. Βλ. Marcus [1975], Pfister [1991], 10. Όπως έχουμε δείξει στην (αδη­ μοσίευτη) ανάλυσή μας για τον Χαροπαίκτη του Χουρμούζη, ο πρωτογενής πυρήνας αποτελεται από ένα μόνο πρόσωπο, το κεντρικό του έργου· ο δευτερο­ γενής ή ολικός πυρήνας αποτελείται από δύο πρόσωπα, ένα εκ των οποίων συνεμφανίζεται με ό­ λα τα υπόλοιπα πρόσωπα, πλην εκείνου με το οποίο συναποτελεί τον πυρήνα. Τέλος, οι απλοί πυρήνες είναι οι γνωστοί πυρή­ νες της μαθηματικής αναλύσεως, Βλ. Marcus [1970] και [1975], Mihnea [1977],

20

χρονικά

-----------------

11. Βλ. Jansen [1 968], Greimas κό: Le Romantisme Allemand, “ Cahiers du Sud” , Marseille 1983 [1970] και [1 986], Souriau [1970] , Rastier [1971], Todorov σσ. 269-75.

[1971] , Hamon [1972], UbersfeldCorvin M.: Dictionnaire [1982], Scholes-Klauss [1984], encyclopedique du th0dtre, Dawson [1986], Bentley [1991], “ Bordas” , Paris 1991.

Gardes-Tamine [1992].

Dinu M.: «The algebra of scenic situations», στο H. Schmid- A. 12. Βλ. Pfister όπ.π. σσ. 179-180. van Kesteren (eds): Semiotics of Πρβλ. Scherer [1977], σσ. 19-20, drama and theatre, Amsterdam Θωμαδάκη [1993], σσ. 112-116.

13. Βλ. Bentley όπ.π. σσ. 69.

1985, σσ. 67-92.

14. Πρβλ. Sami-Ali [1974], σελ. 125 Divignaud J.: Spectacle et societe, κ,εξ. “ Denoel” , Paris 1970.

15. Βλ. Freud [1980] σελ. 96, »: Les ombres collectives, “ P.U.F.” , Laplanche-Pontalis [1990].

Paris 1973.

16. Βλ. ενδεικτικά, Freud [1977], »: Fdtes et civilisations, “ Actes Sud” [1977a] και [1 991]. Roheim 1991. »: L’ acteur, “ Ecriture” , Paris 1993.

[1 967], Laplanche-Pontalis [1990].

Downson S.W.: Δράμα και δραματι­ 17. Campbell [1990], σελ. 29 κ,εξ. κό στοιχείο , “ Ερμής” , Αθήνα 18. Mannoni [1969], σελ. 173.

1986.

19. Βλ. Jung [χ.χ.], σελ. 50.

Durand G.: Les Structures antropolo giques de Γ im agin aire, 20. Για την ιδιάζουσα γνώση που «Dunot», Paris 1984. προσφέρει η συμβολική αναπα­ ράσταση του ονείρου παραπέ­ Freuds: Νέα σειρά των παραδόσεων μπουμε μόνο στους Bachelard για την εισαγωγή στην ψυχανά­ [1986] και Durand [1984]· για λυση, “ Επίκουρος", Αθήνα 1977. την εξώλογη γνώση του ρομαντι­ »: Ψυχολογία των μαζών και ανά­ κού πνεύματος και ειδ ικά της λυση του εγώ, “ Επίκουρος” , κλαϊστιανής δραματουργίας βλ. Αθήνα 1977a.

Brun [1966], Robert [1981], Ed. »: Ναρκισσισμός, Μαζοχισμός, ΦετιStahl [1983], J. Cassou [1983], χισμός, “ Επίκουρος” , Αθήνα B6guin [1986], Μπακανικόλα-Γε1991. ωργοπούλου (1991). »: Δοκίμια μεταψυχολογίας, «Καστανιώτης», Αθήνα 1980.

Gardes-Tamine J.: La stylistique, “ A. Βιβλιογραφία Colin” , Paris 1992.

Greimas A.J.: Du sens, “ Seuil” , Paris Aslan Ο. - Bablet D. (6d.): Le 1970.

Masque, Du rite au theatre, »: Semantique structural, “ P.U.F.” , Paris 1986. “ C.N.R.S.” , Paris 1991.

Bachelard G.: La po6tique de la Grosu C.: «Α mechanical model in r§verie, “ P.U.F.” , Paris 1986. the study of drama», Poetics 6, B£guin A.: L’ ame romantique et le • 1977, σσ. 303-318. reve, “ j'. Corti” , Paris 1986.

Hamon Ph. «Pour un statut Benfley Er.: The life of the drama, s6miologique du personnage», “Applause Books” , N. York 1991.

Litterature 6, 1972, σσ. 86-110.

Brainerd B. - Neufeldt V.: «On A. Helbo (ed.): Semiolo gie de la Marcus’ methods for the analysis representation, “ Com plexe” , of the strategy of a play», Poetics Bruxelles 1975.

10, 1974, σσ. 31-74. Μ. Θωμαδάκη: Σημειωτική του Ολι­ Brooke N.: «The characters of κού Θεατρικού Λόγου, «Δόμος», drama», Critical Quarterly 6 , 1964, Αθήνα 1993. σσ. 72-82.

Jansen S.: «Esquisse d’ une th0orie Brun J.: L’ univers tragique de Kleist, de la fo rm e dramatique», “ SEDES” , Paris 1966.

Langage 12, 1968, σσ. 71-93.

Burns EL: Theatricality. A study of Jung C.G.: Ψ υχολογικοί τύποι, 2 convention in the theatre and in τόμ., “ Σ παγείρια” , Θεσσ/νίκη social life, “ Longman", London 1991.

1972. »: Ο Άνθρωπος και τα σύμβολά του·,, Campbell J.: Ο ήρωας με τα χίλια “ Αρσενίδης” , Αθήνα χ.χ. πρόσωπα, “ Ιάμβλιχος” , Αθήνα Κακούρη Κ.: Προϊστορία του θεά­ 1990. τρου, Υπουργ. Πολιτισμού και J. Cassou: «Kleist et le sommaΕπιστημών, Αθήνα 1974. nbulisme tragique», στο Συλλογι­ Kuhn Th.: Η δομή των επιστημονικών

επαναστάσεων, “ Σύγχρονα Θέ­ ματα” , θεσ/νίκη 1987.

Laplanche J. - Pontalis J.-B.: Vocabulaire de la Psychanalyse, "P.U.F.” , Paris 1990.

Levi-Strauss CL: Ο δρόμος της μά­ σκας, “ Χατζηνικολή” , Αθήνα 1981.

Lotm an J.: La structure du texte artistique, “ Gallim ard” , Paris 1973.

Mannoni O.: Clefs pour Γ Imaginaire ou Γ Autre Sc6ne, “ Seuil", Paris 1969.

Marcus S.: Poetica matematica, "Editura Academiei” , Bucuresti 1970. »: «Strategie des personnages dramatiques», στο A. Helbo [1975], σσ. 73-95.

Mauss M.: Sociologie et Anthropologie, “ P.U.F.” , Paris 1991.

M ihnea T.: «Com bin atorics and dynamics of character», Poetics 6, 1977, σσ. 229-254. Μ πακονικόλα-Γεωργοπούλου X.: Οπτικές και προοπτικές του δρά­ ματος, “ Σμίλη” , Αθήνα 1991.

Pavis Ρ.: D ictio nnaire du th6Stre, “ Editions Sociales” , Paris 1987.

Pfister M.: The theory and analysis of drama, “ Cam brid ge U.P.” , Cambridge 1991.

Rastier F.: «Les nivaux d’ ambiquit£ des structures narratives», Semiotica 3:4,1971, σσ. 289-342.

Robert M.: Un homme inexprimable, “ L’ Arche", Paris 1981.

Roheim G.: Psychanalyse et anthropologie, “ Gallimard” , Paris 1967.

Ryngaert J.-P.: In troduction k Γ analyse du th0£tre, “ Bordas” , Paris 1991.

Sami-Ali: L’ espace im agin aire, “ Gallimard” , Paris 1974.

Scherer J.: La dramaturgie classique en France, “ Nizet” , Paris 1977.

Scholes R. - Klaus C.: Στοιχεία του δράματος, “ Κωνσταντινίδη” , Θεσσ/νίκη 1984.

Souriau Ε.: Les deux cent mille situation dramatiq ues, “ Flammarion” , Paris 1970.

Ed. Stahl: «Kleist et le symbole des rividres» στο Συλλογικό: Le Romantisme Allemand, “ Cahiers du Sud” , Marseille 1983, σσ. 264268.

Todorov T.: Po6tique de la prose, “ Seuil” , Paris 1971.

Ubersfeld A.: Lire le theatre, “ Editions Sociales” , Paris 1982.

Δ

ΙΑ Β Α Ζ Ω α φ ιερ ώ μ α τα

Ο. ντε Μπαλζάκ No 60* Δ. Γληνός No 61* Τ. Τζόυς No 62* Κ. Χατζηαργύρης No 63 Ζ. Ζενέ No 66 Νέοι λογοτέχνες No 69 Αριστοφάνης No 72* Ζ. Πρεβέρ No 73 Μ. ντε Σαντ No 77 Κ.Π. Καβαφης No 78 Χ.Λ. Μ πόρχες No 79 Μ. Κούντερα No 80* Μ. Γιουρσενάρ No 81 Α. Κοραής No 82 Κ. Μαρξ No 83* Μ. Βίαν No 85 Νέοι Λογοτέχνες No 87 Κ. Βάρναλης No 88* Τ. Μαν No 90 Φ. Νίτσε No 91 Κ. Θεοτόκης No 92 Ρ. Μπαρτ No 93 Ν. Λαπαθιώτης No 95 Ε. Ροίδης No 96 Ε. Ζολά No 97 Σταντάλ No 98 Μακρυγιάννης No 101 ^Λουκιανός No 102 Ντιντερό No 103 Τ. Άγρας No 104 I. Βερν No 105 Θ. Καΐρης No 106 Παραμυθάδες No 108* Ε. Έσσε No 109 Α. Καμύ No 110 Β. Ο υ γ κ ό Ν ο 111 Ε. Άλαν Πόε No 112 Φ. Κόντογλου ο 113 Σ. Μ πέκετΝ ο 115 Κ. Πολίτης No 116 Α. Πάλλης No 118 Β. Μαγιακόφσκι No 121 Ε. Ιονέσκο No 122 Μ. Φουκώ No 125 Ζ. Λακάν No 126 Ζ. Πωλ Σαρτρ No 127 Φ. Ντοστογιέφσκι No 131 Ν.Χ. Λώρενς No 132 Τ.Σ. 'Ελιοτ No 133

Μ. Ντυράς No 134 Αριστοτέλης No 135 Σ. ντε Μ πωβουάρ No 136 Γ. Θεοτοκάς No 137 Φ.Σ. Φιτζέραλντ No 138 Τ. Ουίλιαμς No 139 Α. Κάλβος No 140 Γ. Σεφέρης No 142 Γ. Φλωμπέρ No 143 Ο. Έ κο No 145 Α. Δουμάς No 147 Α. Κρίστι No 149 Σ. Φρόυντ No 150 Α. Αρτώ No 151 Ο. Ουάιλντ No 152 Β. Γουλφ No 153 Γ.Β. Γκαίτε No 154 Κ. Καρυωτάκης No 157 Κ. Λεβί-Στρως No 158 Ε. Χέμινγουεϊ No 159 Ζ. Κοκτώ No 160 Μ. Χάιντεγκερ No 161 Β. Ν αμπόκοφ No 162 Α. Παπαδιαμάντης No 165 Π. Λεκατσάς No 166 Αίσωπος No 167 Λ. Αραγκόν No 168 Α. Τσέχωφ No 169 Σ. Τσίρκας No 171 Τ. Στάινμπεκ No 173 Όμηρος No 174 Μ. ντε Θερβάντες No 176 Βολταίρος No 177 Ε. Πάουντ No 178 Μολιέρος No 179 Δ. Χατζής No 180 Ε. Ίψεν No 181 Ν. Χάμμετ No 182 Π. Βαλερί No 183 Ζ. Μπατάιγ No 187 Ν. Καζαντζάκης No 190 Θουκυδίδης No 191 Φ.Γ. Λόρκα No 192 Ρ. Τσάντλερ No 193 Β. Ράιχ No 197 Ρ. Μούζιλ No 199 Α. Τολστόι No 200 Π. Ελυάρ No 201 Ζ. Σιμενόν No 202 Γ. ντε Μ ωπασάν No 204 Γ. Ρίτσος No 205 Α. Ζιντ No 206

σ υ γ γ ρ α φ ε ίς Α. Μπρετόν No 207 Μ. Μπρεχτ No 211 Α. Αλεξάνδρου No 212 Δ. Σολωμός No 213 Α. Λουπέν No 218 Φ. Πετράρχης No. 218 Γκ. Γκ. Μάρκες No 223 Τζ. Όργουελ No 226 Τ. Λειβαδίτης No 288 Κ. Ντίκενς No 229 Δάντης No 230 Γκ. Απολλιναίρ No 231 Ρ. Βελεστινλής No 235 Σοφοκλής No 243 Κέρουακ No 249 Μαρκ Τουαίν No 252 Γιούκιο Μισίμα No 253 Μοράβια No 256 Μ αριβό No 257 Μ. Καραγάτσης No 258 Άρθουρ Μίλλερ No 259 Χένρυ Τζαίημς No 260 Γ. Ξενόπουλος No 265 Γκράχαμ Γκρην No 267 Γ. Σκαρίμπας No 269 Χένρυ Μίλλερ No 273 Ράινερ Μαρία Ρίλκε No 274 I. Καποδίστριας No 275 Γ. Βιζυηνός No 278 Ζαχαρίας Παπαντωνίου No 285 Νόρμαν Μαίηλερ No 286 Μισέλ Τουρνιέ No 287 Πίνδαρος No 294 Αντόνιο Γκράμσι No 295 Μάριος Χάκκας NO 297 Δημοσθένης Βουτυράς No 298 Πηνελόπη Δέλτα No 300 Μισέλ ντε Μονταίν No 304 Αρθούρος Ρεμπώ No 305 Ανδρέας Καρκαβίτσας No 306 Σ. Μυριβήλης No 309 Μ. Αξιώτη No 311 Ε.Μ. Φόστερ No 312 Κολέτ No 313 Κ. Χατζόπουλος No 319 Ρ. Κενώ No 320 Τ.Χάρντυ No 324 Κ. Κρυστάλλης No 326 Γ. Σάνδη No 327 Σ. Εξυπερύ No 330 Κ. Παλαμάς No 334

εκδόσεις

ελληνικά γράμματα Αναστασία Χ ουντουμάδη

π α ιδ ιά και γ ο ν ε ίς στο ξεκ ίνη μ α μ ια ς σχέσης

D.W.WINNICOTT

συζητήσεις με τους

γονείς

ΕΛΛΗΝΙΚΑΓΡΑΜΜΑΤΑ

ΕΛΛΗΝΙΚΑΓΡΑΜΜΑΤΑ

Έ ν α βιβλίο που εξετάζει τα παιδιά και την εξέλιξή τους, τις μεταξύ τους ομοιότητες και διαφορές, αλλά κυρίως τις σχέσεις των παιδιών με τους γονείς τους και τους ανθρώπους που τα φροντίζουν. Ό ταν η συ­ ζήτηση σχετίζεται με τη διαπαιδαγώγησή τους, εμφα­ νίζονται στο προσκήνιο και οι μεγάλοι. Βασική τοπο­ θέτηση του βιβλίου είναι ότι οι ενήλικοι δεν θα πρέ­ πει να εξετάζονται μόνο σε σχέση με τις απόψεις τους για τα παιδιά αλλά και σε σχέση με τις προσωπι­ κές τους ανεξάρτητες ανάγκες και επιθυμίες. Πρό­ κειται για ένα επιστημονικά τεκμηριωμένο βιβλίο, γραμμένο με το χιούμορ, την ευαισθησία και την ωρι­ μότητα πολλών χρόνων θεωρητικής και πρακτικής εμπειρίας· απευθύνεται σε παιδαγωγούς και γονείς.

Διαβάζοντας το βιβλίο του πολύ γνωστού ειδικού στην ψυχολογία του παιδιού, D. W. Winniccott, είναι σαν να επιστρέφουμε σε μια δροσερή πηγή μετά από ένα περίπατο στην καυτή έρημο. Τα θέματα που θί­ γονται σε σχέση με την ανατροφή των παιδιών βασί­ ζονται στη βαθιά κατανοήση, του συγγραφέα, των διεργασιών που χαρακτηρίζουν τη σχέση γονέα-παιδιού, σε συνδυασμό με την πίστη του στο θετικό έργο των γονέων, καθώς και τη σταθερή του πεποίθηση ότι η πλειοψηφία των γονέων επιθυμούν το καλύτερο για τα παιδιά τους. Πρόκειται για ένα προκλητικό και επαναστατικό μικρό βιβλίο που συλλαμβάνει το πνεύμα της ουσιαστικής φύσης της γονεϊκής ιδιότη­ τας - τον να είναΙ κανείς γονιός.

Ε Λ Λ Η Ν 1Κ*Α*·

ΓΡΑΜΜΑΤΑ

Β ιβλιοπω λείο: Γ. Γ ε ν ν α ΐ £ ί 6, U tfm - Α θή να , Τηλ.: 3617826,3606661 Ε κδό σεις: Α κα δη μία ς 8 8 * jT t# > ^ 7 ^ v a , Τηλ.: 3302415, Fax: 3636658

το κορίτσι του φεγγαριού Δ Η Μ Η Τ Ρ Ι Α Ζ Ο Υ Μ Π Ο Υ Λ Α Κ Η . Το κορί­ τσι του φεγγαριού. Α θήνα , Ε π ι κ α ι ρ ό τ η τ α , 1993. Σελ. 233.

Πεζογραφία*I π ρ ώ τ η ε π ίσ η μ η ε μ φ ά ν ισ η τ η ς Δ η μ η τ ρ ί α ς Ζ ο υ μ π ο υ λ ά κ η (Δ .Ζ .) στη λ ο γ ο τ ε χ ν ία γ ίν ε τ α ι σ τα 1981 με κ ε ίμ ε ν α α φ η γη μ α τικ ή ς π ε ζ ο γ ρ α φ ί α ς π ο υ δ ε ίχ ν ο υ ν έ ν α ή δ η δ ια μ ο ρ φ ω μ έ ν ο I λ ο γ ο τ ε χ ν ικ ό π ρ ό σ ω π ο . Η μ υ θ ισ τ ο ρ η μ α τικ ή I ο υ σ ία π ο υ υ φ α ίν ε τ α ι μ έ σ α σ τ η ν ο ν τ ό τ η τ α μ ια ς π ικ ρ ή ς θ ε μ α τικ ή ς, ό π ω ς σ η μ ειώ ν α μ ε σε κ ρ ιτικ ό σ η μ είω μ α γ ι α π α λ ιό τερ η δ ο υ λ ε ιά τ η ς (Διαβάζω, τ. 274, σ ε λ . 61 ) σ η μ α τ ο δ ο τ ε ί τ α β ιβ λ ία τη ς, έ ξ ι μ έ χ ρ ι σ ή μ ερ α , με έκ δ η λ η σ ε ό λ α τη ν α φ η ­ γη μ α τική ικ α νό τη τα α λ λ ά κ α ι τη δ ρ α μ α τικ ή έντα ση . Α ν κ α ι η λ ο γο τε χν ικ ή π α ρ ο υ σ ία τη ς Ζ ο υ μ π ο υ λ ά κ η κ α λ ύ π τ ε ι έ ν α σ χ ε τ ικ ά μ ικ ρ ό δ ιά σ τη μ α , η σ υ γ γ ρ α ­ φ έ α ς σ ή μ ερ α μ π ο ρ ε ί ν α δ ιε κ δ ικ ή σ ε ι μ ια θέσ η στην -ψυχή τω ν α να γν ω σ τώ ν π ο υ π ρ ο σ δ ο κ ο ύ ν α π ό τη λο ­ γ ο τ ε χ ν ία α ισ ιό δ ο ξ α μηνύμα τα . Ο τ ρ ό π ο ς γ ρ α φ ή ς τ η ς Δ .Ζ . ε ίν α ι α ν α μ φ ίβ ο λ α β ιω μ α τικ ός. Η α φ η γη μ α τικ ή α μ εσ ό τη τα κ α ι η δ υ ν α ­ τό τη τα δ ιε ίσ δ υ σ η ς σ το ν ψ υ χ ικ ό κ ό σ μ ο τω ν η ρ ώ ω ν τη ς π ο υ π ρ ο σ π α θ ο ύ ν ν α ε π ιβ ιώ σ ο υ ν ν ικ ώ ν τ α ς α ­ π ρ ό σ μ ε ν α ε μ π ό δ ια , τ έ τ ο ια ό π ω ς ε ίν α ι ο ι α ρ ρ ώ σ τιε ς α λ λά κ α ι η π α ρ ά ξ ε ν η στά ση τω ν α ν θ ρ ώ π ω ν α π έ ν α ­ ν τι στο « δ ια φ ο ρ ε τικ ό » π ο υ θ α τ ύ χ ε ι σ το υ ς ά λ λο υ ς, π η γ ά ζ ε ι β έ β α ια α π ό το ν β ιω μ έν ο χ ρ ό ν ο . Ό σ ο ι γ ν ω ­ λ α

(1Λ

I I

ρ ίζ ο υ ν τη σ υ γ γ ρ α φ έ α , π ο υ δ ε ν τη σ υ γ κ ίν η σ ε π ο τ έ «η .σ υ ν ά φ ε ια τη ς π ν ευ μ α τικ ή ς α γ ο ρ ά ς » , π ο υ έ μ α θ ε ν α χ α μ ο γ ε λ ά α κ ό μ α κ α ι σ το ν π ό ν ο - κ α ι π ιο π ο λ ύ σ ’ α υ τ ό ν -, δ ια κ ρ ίν ο υ ν τη ν ίδ ια τη ν π α ρ ο υ σ ία τη ς π ίσ ω α π ό το χ α ρ α κ τ ή ρ α τη ς η ρ ω ΐδ α ς τη ς, ό π ω ς δ ια μ ο ρ ­ φ ώ θ η κ ε σ τη ν ε π ο χή π ο υ γ ρ ά φ ε τ α ι το β ιβ λ ίο αυ τό . Τ ο « κ ο ρ ίτ σ ι το υ φ ε γ γ α ρ ιο ύ » ε ίν α ι δ υ σ λ ε κ τικ ό . Τ ο π ρ ό β λ η μ ά το υ , έ ν α π ρ ό β λ η μ α π ο υ σ ή μ ερ α α π α ­ σ χ ο λ ε ί ο λ ο έ ν α κ α ι π ε ρ ισ σ ό τ ε ρ α π α ιδ ιά , π ο υ ν ιώ ­ θ ο υ ν μ ε ιο ν ε ξ ία α π έ ν α ν τ ι σ τα σ υ νο μ ή λ ικ ό το υ ς, δ ε ν σ τ ε ρ ε ί α π ό τη ν η ρ ω ΐδ α το δ ικ α ίω μ α στη ζω ή κ α ι τις χ α ρ έ ς τη ς. Η ά μ εσ η ε μ π ε ιρ ία τη ς σ υ γ γ ρ α φ έ ω ς κα τα δ ε ίχ ν ε ι ό χ ι μ ό νο α υτή τη ν ό ψ η το υ π ρ ο β λ ή μ α τ ο ς α λ λ ά κ α ι τη ν α ντιμ ετώ π ισ ή το υ , π ο υ μ έσ ω τ η ς ε ιλ ι­ κ ρ ίν ε ια ς δ ε ν κ α τα κ τά τα ι α π λ ά , α λ λά κ α ι ε π ιβ ά λ λ ε ­ τα ι. Η ε ιλ ικ ρ ίν ε ια τω ν στό χ ω ν κ α ι τω ν π ρ ο σ α ν α τ ο ­ λ ισ μ ώ ν ε ίν α ι φ α ν ε ρ ή στην α φ ή γη σ η , π ο υ π α ρ ά τη ν έν το ν η σ υ ν α ισ θ η μ α τ ικ ή φ ό ρ τισ η , σ π ά ν ια π ρ ο β ά λ ­ λ ε ι τ η ν π ρ ο σ ω π ικ ή π α ρ έ μ β α σ η τ η ς σ υ γ γ ρ α φ έ ω ς . Ω σ τό σ ο , γ ι α τ α δ υ σ λ ε κ τικ ά π α ιδ ιά δ ε ν θ α β ρ ίσ κ α ­ με ζ ω ν τα ν ό τε ρ η σκη νή α π ό ε κ ε ίν η τη ς μ ικ ρ ή ς Θ ο δ ώ ρ α ς π ο υ α ιφ ν ιδ ιά ζ ε ι το δ ά σ κ α λ ο με τις κ α κ ο σ χε δ ια σ μ έ ν ε ς μ ο υ ν τ ζ ο ύ ρ ε ς τ η ς π ά ν ω σ τ ο ν π ί ν α κ α (σ ελ . 126). Μ έ σ α σ το μ ικ ρ ό κ ο ρ ίτ σ ι π ο υ ν τ ρ ο π ια ­ σμ έ νο π ια δ ε ν π ρ ο σ δ ο κ ο ύ σ ε τίπ ο τε ά λ λο π α ρ ά « να μ εγ α λ ώ σ ε ι κ α ι ν α φ ύ γ ε ι ... ν α φ ύ γ ε ι ...» (σ ελ . 127), ε κ ε ίν ο π ο υ δ ε ν έ γ ρ α φ ε ό χ ι γ ι α τ ί δ ε ν ή θ ε λ ε , α λ λ ά γ ι α τ ί δ ε ν μ π ο ρ ο ύ σ ε , β ρ ίσ κ ο υ μ ε τη γ ε μ ά τη θέλ η σ η κ α ι πίσ τη σ υ γ ρ α φ έ α , π ο υ ε π ιμ έ ν ε ι κ α ι τ ε λ ικ ά κ α τα ­ φ έ ρ ν ε ι ν α ξ ε π ε ρ ά σ ε ι τ α ε μ π ό δ ια , ό π ω ς « τ ό σ ο ι κ α ι τ ό σ ο ι ε π ώ ν υ μ ο ι κ α ι σ π ο υ δ α ίο ι ά ν θ ρ ω π ο ι σ ’ ό λ ο το ν κό σ μ ο » (σελ. 201). Α λ λο τε ε υ θ έ ω ς ε ξο μ ο λ ο γη τικ ή κ α ι ά λ λο τε λ υ ρ ι­ κ ή ς η Δ .Ζ . μ ετ α φ έρ ε ι στο υ ς α να γν ώ σ τε ς τ η ς τ η ν α ι­

24

επιλογή

-------------------------------------

σ ιο δ ο ξ ία π ο υ π η γ ά ζ ε ι α π ό τη δύνα μ η τη ς α ν θ ρ ώ π ι­ ν η ς θέ λ η σ η ς. Η ε π ίδ ρ α σ η α υ τή ς τη ς δ ύ να μ η ς ε ίν α ι δ ιά χ υτη κ α ι σ τα π ρ ο η γ ο ύ μ ε ν α έ ρ γ α τη ς πο υ δ ε ν θ α δ ίσ τα ζ ε κ α ν ε ίς ν α τ α χ α ρ α κ τ η ρ ίσ ε ι π α ρ ά λ λ η λ α , με α ν α π ό φ ευ κ τε ς νο η μ α τικ ές σ υ ν ά φ ε ιε ς. Η Ζ . δ ε ν ενδ ια φ έ ρ ε τ α ι τ ό σ ο γ ι α τ ο γ λ ω σ σ ικ ό έ ν δ υ μ α , γ ι α τη μ ορ φ ή το υ κ ε ιμ έ ν ο υ . Η γ λ ώ σ σ α π ο υ χ ρ η σ ιμ ο π ο ιεί, χ ω ρ ίς ν α ε ίν α ι α δ ούλ ευτη , α π έ χ ε ι α π ό κ α θ ε τ ί π ε ρ ί­ τε χ ν ο , α π ό κ ά θ ε ε ίδ ο υ ς ιδιο τυ π ία . Ε ίν α ι γλ ώ σ σ α αβ ίαστη, κ ου β εντια σ τή , τέ το ια πο υ α π ο δ ίδ ε ι α κ ρ ιβ ώ ς τη ν ψ υ χική φ όρ τιση τη ς η ρ ω ΐδ α ς, τη ς ίδ ια ς τη ς Δ .Ζ . Χ ω ρ ίς, λ ο ιπ ό ν , ν ’ α ν α ζη τε ί ν έ ο υ ς α φ η γη μ α τικ ο ύ ς τ ρ ό π ο υ ς κ α ι μ α κ ρ ιά α π ό κ ά θ ε κ α ιν ο φ α ν ή π ε ιρ α μ α ­ τ ισ μ ό γ ρ α φ ή ς η Δ .Ζ ., μ ε « Τ ο κ ο ρ ίτ σ ι τ ο υ φ ε γ γ α ­ ρ ιο ύ » , έ ρ χ ε τ α ι ν α μ ιλ ή σ ε ι στη ν ψ υ χή π ο λ λ ώ ν π α ι­

δ ιώ ν π ο υ χ ρ ε ιά ζ ο ν τ α ι ενίσ χ υ σ η στο π ρ ό β λ η μ α π ο υ σ η μ α δ ε ύ ει τ α χ ρ ό ν ια το υ ς τ α σ χ ο λικ ά , ό τα ν η ε υ α ι­ σ θ η σ ία το υ ς χ ρ ε ιά ζ ε τ α ι π ε ρ ισ σ ό τε ρ ο α π ό π ο τ έ την κ α τα νό η σ η το υ π ε ρ ιβ ά λ λ ο ντο ς. Ο φ α ιν ο μ ε ν ικ ά ρ ο ­ μ α ν τ ικ ό ς τ ίτλ ο ς το υ β ιβ λ ίο υ α π ο δ ί δ ε ι α π ό λ υ τ α τη ν ο σ τ α λ γ ία μ ια ς α λ λ ο τ ιν ή ς , ό χ ι ό μ ω ς κ α ι τ ό σ ο μ α ­ κ ρ ιν ή ς ε π ο χ ή ς , π ο υ ο ά ν θ ρ ω π ο ς ή τα ν λ ε ιτο υ ρ γ ικ ά δ εμ έ ν ο ς με τ η ν ο μ ο ρ φ ιά τη ς γη ς , α λ λ ά κ α ι μ’ ε κείνη τη ς ψ υ χή ς τω ν σ υ ν α ν θ ρ ώ π ω ν του. Θ α π ρ ο τ ε ίν α μ ε το β ιβ λ ίο α υ τό σ α ν μ ια ε υ χ ά ρ ισ τη ε π ισ τρ ο φ ή στο π ο λ ύ ο ικ ε ίο κ α ι γα λ ή νιο , ό π ω ς ε ίν α ι η τρ υ φ ερ ό τ η τ α π ο υ μ α ς γ ε μ ίζ ε ι ο γ υ ρ ισ μ ό ς στη ν η ­ λ ικ ία τη ς ω ρ α ιό τε ρ η ς θύμ η ση ς. Ν έ ν α I . Κ ο κ κ ιν ά κ η

ΚΕΝΤΡΟ ΔΡΑΜΑΤΙΚΗΣ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ • Εργαστήριο Δραματικής θεραπείας • Ομάδες Dramatherapy • Εργαστήρια Θεάτρου • Διαλέξεις • Ομάδες Μασκοθεραπείας • Διεθνή Σεμινάρια ΑΛΛΕΣ Δ Ρ Α Σ Τ Η Ρ ΙΟ Τ Η Τ Ε Σ

• Ομάδες Απεξάρτησης • Ομάδες T A IC H IC H U A N • Ενασχόληση με χώρους Ψυχικής Υγείας.

• Παρεμβάσεις σε χώρους εγκλεισμού.

• Εναλλακτικές Θεραπευτικές προσεγγίσεις.

Χ ε λ ω ν ά κ ια Κ α ρ έ τ α - Κ α ρ έ τ α σε... Μ π λ ο υ ζ ά κ ι ( λ ε π τ ο μ έ ρ ε ια ) το υ Σ υ λ λ ό γ ο υ γ ι α τ η ν Π ρ ο σ τ α σ ία τ η ς Θ α λ ά σ σ ια ς Χ ε λ ώ ν α ς Σ ο λ ω μ ο ύ 35 Α θ ή ν α Τ η λ ,-F a x : 36.4 4 .1 4 6 Έ ρ γ ο τη ς Ζ ά ν ν α ς Φ . Μ ελ ά -Φ λώ ρ ο υ .

EATPO ΕΡΑΠΕΙΑ

a

ΔΡΑΜΑΤΙΚΗΣ Θ Ε Ρ Α Π Ε ΙΑ Σ ^ ^ Ευζώνων 13 - Κολωνάκι (Μονή Πετράκη) 11521 Αθήνα ·Τηλ: 72.19.665

επιλογή

25

Ευγενίου Γιαννουλη του Αιτωλού Επιστολές Ευγενίου Γιαννουλη του Αιτωλού Επιστολές. Κριτική έκδοση. Ε π ιμ έλεια Τ .Ε. Σ τεφάνή και Νίκης Π απατριανταφυλλου- Θεοδωρίδη. Θ εσ ­ σ α λο ν ίκ η . Ε π ι σ τ . Ε π ε τ . Φ ι λ . Σ χ ο λ ή ς Πα νε πι σ τ . Θ ε σ σ α λ ο ν ί κ η ς παρ. αρ.

1 9 9 2 . Σελ. 555.

Ιστορία ίν α ι ευ χ ή ς έ ρ γο η π α ρ ο υ σ ία σ η τω ν επ ισ το λ ώ ν του Ε υγενίου Γιαννουλη του Α ιτω λοΰ μετά α π ό τόσες επισημ ά νσ εις που ε ίχ α ν γίν ε ι μ έχρ ι σήμε­ ρ α γ ια την α ξ ία τους. Π ρώ τος ο Σ πυ ρίδ ω ν α ς Π. Λ ά μ π ρ ο ς (Ν έ ο ς Ε λ ληνομνήμω ν 4(1907), σ. 31) στις α ρ χέ ς του α ιώ να μας επεσή μα νε: « Ά ξια δε λ ό γου θ α ή το η ε ν ε ν ί σ ώ μ α τι έ κ δ ο σ ις α π α σ ώ ν ε κδ εδ ομ έν ω ν κ α ι τω ν πολλώ π λ ειό νω ν α νεκδ ό τω ν ε­ πιστολώ ν του Ε υγενίου», ο δε Σ ω φ ρ ό νιο ς Ε υσ τρατιάδ η ς ερ μη νεύ οντα ς τις κ ρ ίσ εις του Σ π. Π. Λ άμ πρ ο υ επιση μ α ίνει:« πλήν της φιλολογική ς α ξ ία ς, ε ίνα ι α υ θ ε ­ ντική ιστορική α ξ ιό λ ο γο ς πη γή δ ια φ ω τίζο υ σ α π ο ικ ί­ λα ς ειδ ή σ εις π ε ρ ί π ολλώ ν σ υ γχ ρ ό νω ν αυ το ύ πρ ο σ ώ ­ πω ν».

T o c o rp u s τω ν επισ τολ ώ ν, ό π ω ς μ α ς π α ρ α δ ίδ ε τ α ι σή μ ερα κ α ι μάλιστα σε κριτική έκδοση, α π ο τε λ εί π ο ­ λύτιμη π η γή γ ν ώ σ ε ω ς τη ς π ε ρ ιό δ ο υ το υ δ εκ ά το υ ε­ β δό μ ου α ιώ ν α π ο υ έ ζη σ ε κ α ι έ δ ρ α σ ε ο Ε υ γ έ ν ιο ς ο Α ιτω λός (1600-1682). Π ρ ώ τος ο π ε ρ ίφ η μ ο ς μ α θητής του Α να σ τά σ ιος Γ ό ρ δ ιο ς θ α μ α ς δια σ ώ σ ε ι χ α ρ α κ τη ­ ρισ τικές πλ η ρ οφ ορ ίες γ ια το βίο κ α ι τη δραστηριότητά το υ , ε π ισ η μ α ίν ο ν τ α ς τ α υ τ ό χ ρ ο ν α α π ό τα «συγγράμματά» του τ ις επιστολές:«... Ή ν δ ε ο τω ν ε­ πισ το λ ώ ν α υτού χ α ρ α κ τή ρ εν μ εν τ α ις κ α τά φ ρ ά σ ιν συντετα γμ ένα ις ελληνικήν τω του Κ ορυδα λλέω ς προ-

Ε

σ εο ικ ώ ς, ε ι κ α ι μη π ά σ α ν ε ίχ ε τη ν ε κ είνο υ ισχύ ν, εν δ ε τ α ις κ α τά τ ο α π λ ο ύ ν κ α ι ιδω τικ ό ν τ ρ ό π ο ν σ ο φ ή ς μ ελίτη ς α π ο σ τ ά ζ ω ν γλυκύτητα· κ α ι α ύ τα ι μ ά λλο ν ε ­ κ ε ίν ω ν π α ρ ά π ά ν τ ω ν σ ο φ ώ ν τε κ α ι ιδ ιω τ ώ ν ε θ α υ μ ά ζο ντο κ ά λ λ ο υς έ ν ε κ α κ α ι ή θ ο υ ς κα τα σ κ ευ ή ς· κ α ι ουκ έστιν ό στις επιστολήν τούτου ευρώ ν, οπω σδήποτε έ χο υ σ α ν , μη μ ετά π ο λ λ ή ς ε γ κ ο λ π ώ σ α σ θ α ι τ η ς π ρ ο ­ θυμ ία ς κ α ι ηδονής». Ο Ό σ ιο ς Ε υ γ έν ιο ς ο Α ιτω λός πο υ γ ια την ο σιότητά του ανα κη ρ ύ χθηκ ε ά γιο ς, α νά λω σ ε τη ζωή του γ ια την π α ιδ εία τω ν Α ιτω λώ ν κ α ι όλων τω ν υ ποδούλω ν Ελλή­ νω ν. Υ πή ρ ξε κ α ι μαθητής του Θ εο φ ίλο υ Κ ο ρ υδα λλέ­ ω ς γ ια 8 χ ρ ό ν ια κ α ι ξ εχ ώ ρ ισ ε μ ετα ξύ τω ν σ υ μ μ αθ η ­ τώ ν του, ό π ω ς γ ρ ά φ ε ι ο Γ ό ρ διο ς: « επιτήδ ειο ν ο ικ εία χ ε ι ρ ί υ π η ρ ε τ ε ίν τ ο ις π α ρ ’ ε κ ε ίν ο υ λ ε γ ο μ έ ν ο ις κ α ι συ γγρ α φ ο μ ένο ις» . Τ ο δ ιδ α σ κ α λ ικ ό του έ ρ γο ά ρ χισ ε ο Ε υ γ έν ιο ς α π ό τ η ν Ά ρ τα , το συ νέχισε στο Α ιτω λικό κ α ι το Μ ε σ ο λ ό γ γ ι κ α ι το ο λ ο κ λ ή ρ ω σ ε σ το ο ρ ε ιν ό Κ α ρ πενή σ ι. Η π ο λ υ σ χιδ ή ς μόρφω σή του κ α ι ο δ ιδ α ­ σ κα λ ικό ς το υ ζή λο ς συ νετέλ εσ ε ώ στε, πο λύ σύντομα τω ν να α ν α δ ειχ θ εί η Σ χολή του στο Κ α ρ πενή σι πό λ ο ς έλξ ε ω ς πο λ λ ώ ν μ α θη τώ ν, ο ι ο π ο ίο ι α ρ γ ό τε ρ α κ α τέ λ α ­ β α ν ε ξ έ χ ο υ σ ε ς θ έ σ ε ις σ τη ν Ε κ κ λ η σ ία . Η γ ν ω ρ ιμ ία του με σ η μ α ίνο ντα πρ ό σ ω π α τ η ς επο χή ς του α π ο δ ε ικ νυ ετα ι κ α ι α π ό το πλ ή θο ς τω ν επιστολώ ν που, κ α τά κα ιρ ο ύς, έ γρ α ψ ε π ρ ο ς ά ρ χο ν τες κ α ι άλλους α ξιω μ α το ύ χο υ ς, π α τρ ιά ρ χ ε ς , μ η τρ ο πο λ ίτες, επισ κ ό π ο υ ς, ιε ­ ρ είς, μ ονα χούς κ α ι διδασκάλους. Η σύνθεση το υ έρ γο υ π α ρ ο υ σ ιά ζ ει τη ν π α ρ α κ ά τω δ ο μ ή : Π ρ ό λ ο γ ο ς ( σ σ . 5 - 7 ), Π ε ρ ι ε χ ό μ ε ν α (σ . 9 ), Συντο μ ο γ ρ α φ ίες (σσ. 11-113), Ε ισ αγω γή (σσ. 15-69), Ο ι επιστολές (Σύμβολα χ ειρ ο γρ ά φ ω ν, Ε κδ ο τικά Σ ύμ ­ β ο λα στις πρ ω τό τυ π ε ς ε πισ το λ ές, Σ ύμ β ο λ α σ τις ε π ι­ κε φ α λ ίδ ε ς τω ν επιστολώ ν) (σσ. 75-476), Π α ρά ρτημ α : Ε πιστο λ ές δια φ ό ρ ω ν π ρ ό ς το ν Ε υγ έν ιο (σσ. 477-523), Ε υρ ετή ρ ιο (σσ. 525-544), Α ρ χέ ς επιστολώ ν Ε υγενίο υ (σσ. 545-5 5 1 ), Α ρ χ έ ς ε π ισ το λ ώ ν π α ρ α ρ τή μ α το ς (σ.

552), Α ντισ το ιχ ία α ρ ιθ μ ώ ν π ρ ο η γο υμ ένω ν εκδ ό σ εω ν

26

επιλογή

-------------------------------------

κ α ι τη ς π α ρ ο ύ σ α ς (σσ. 553-555), Π α νο μ ο ιό τυ π α ε π ι­ στολώ ν (σσ. 556-559). Σ το ν σ ύ ντομ ο π ρ ό λ ο γ ο ο ι σ υ γ γ ρ α φ ε ίς ε π ισ η μ α ί­ ν ο υ ν τη ν π λ ο ύ σ ια α λ λ η λ ο γ ρ α φ ία το υ ιερ ο μ ο ν ά χ ο υ Ε υ γ εν ίο υ Γιαννούλη του Α ιτω λού, ο ο π ο ίο ς με τις ε ­ π ισ το λ έ ς το υ ικ α ν ο π ο ιο ύ σ ε το ν ιερ α π ο σ τ ο λ ικ ό του ζήλο, στηρίζοντας ε θνικ ά κ α ι χρισ τια νικ ά το δ ο κιμα ­ ζόμ ενο υπόδουλ ο Γ ένος. Η π ρ ο σ π ά θ ε ια αυτή τω ν δ ύο νέ ω ν επιστη μ όνω ν ν α δη μοσ ιεύσουν το πολύτιμο κ α ι πλούσιο υλικό τω ν τρ ια κο σίω ν επιστολώ ν του Ε υγ εν ί­ ου α π ο τε λ εί πρ α γ μ α τικ ό ά θλ ο κ α ι Ε θ νικ ό κεφ ά λ α ιο . Κ λείνοντας το π ρ ολ ογικό σημείω μά το υ ς δ εν ξεχνο ύ ν ν α ε κ φ ρ ά σ ο υ ν τ ις ε υ χ α ρ ισ τ ίε ς το υ ς π ρ ο ς ε κ ε ίν ο υ ς που με οποιοδήπ στε τρ όπο τους βοήθησαν. κα τα τοπ ισ τική ε ισ α γ ω γ ή , πο υ α κ ο λ ο υ θεί, α π ο ­ κ α λ ύ π τε ι με κ ά θ ε λ επ το μ έρ ε ια ό λ ες τις π τυ χ ές π ο υ σ υ νθ έ το υ ν τη ν επισ τη μ ο νικ ή δ εο ν τ ο λ ο γ ία κ α ι τη μέθ οδ ο που α κολούθη σα ν ο ι συ γγρ α φ είς γ ια ν α μ α ς π α ρ ο υ σ ιά σ ο υ ν τ ο σ η μ α ντικ ό α υ τό έργο. Στην πρώ τη π α ρ ά γρ α φ ο , που ε ξετά ζετα ι ο Ε υ γ έ ν ιο ς ω ς ε π ισ το λ ο γρ ά φ ο ς , ε π ιχ ε ιρ ε ίτ α ι με βάση τ α σω ζόμ ενα ε πισ το λ ικά κε ίμ ε να τη δ ια ί­ ρ ε σ ή τ ο υ ς μ ε τ έ σ σ ε ρ ις κ α τ η γ ο ρ ίε ς : α ) γ ρ ά μ μ α τ α ε πισήμου ή δημόσιου χαρ α κ τή ρα , β) πρ ο σ ω πικές ε π ι­ στολές, γ ) γρ ά μ μ α τα κ α ι επιστολές γρ α μ μ ένες γ ια λο­ γα ρ ια σ μ ό τρίτω ν κ α ι δ) επιστο λ ικά υ π ο δ είγμ α τα . Τ α επίσημ α γρ ά μ μ α τα , π ε ρ ίπ ο υ είκοσ ι τ ο ν α ρ ιθμ ό , π ε ρ ι­ λ αμβάνουν α να φ ο ρ ές πρ ο ς δ ιά φ ο ρ ε ς εκκλησιαστικές κ α ι π ο λ ιτικ ές α ρ χ έ ς ή κο ινό τη τες, σ υ μ μ α ρ τυ ρ ίες ιε ­ ρ ω μένω ν κ α ι συστατικά δ ια φ ό ρ ω ν άλλω ν προσώ πω ν. Ο ι π ρ ο σ ω π ικ έ ς ε π ισ το λ ές το υ Ε υ γ ε ν ίο υ , π ο υ ε ίν α ι κ α ι οι περ ισ σ ότερ ες κ α ι π ιο ενδια φ έρ ο υσ ες α π ό ιστο­ ρικής κ α ι φιλολογικής πλευρ ά ς, α π ευ θύνο ντα ι σε ση­ μ αντικούς αλλά κ α ι α σήμαντους πα ρ ά γο ν τες τη ς τότε ε κ κ λ η σ ια σ τικ ή ς κ α ι κ ο ιν ω ν ικ ή ς ζω ή ς. Ο Ε υ γ έ ν ιο ς φ α ίν ε τ α ι ό τι π ρ ό σ φ ε ρ ε σ υ σ τη μ α τικ ά τις υ π η ρ ε σ ίε ς τ ο υ ω ς ε π ι σ τ ο λ ο γ ρ ά φ ο ς σ τ ο φ ίλ ο τ ο υ Δ ιο ν ύ σ ιο Μ ουσελίμ η ό χ ι μόνο ότα ν ή τα ν μ η τροπολίτης Λ ά ρ ι­ σα ς, α λ λά κ α ι α ρ γ ό τε ρ α ω ς π α τρ ιά ρ χ η ς Κ ω νσ τα ντι­ νουπόλεω ς. Α πό τις σω ζόμ ενες επιστολές πλ η ρ ο φ ο ρ σύ μ εθ α ότι ο Ε υ γ έ ν ιο ς ε ίχ ε π ρ ο σ φ έ ρ ε ι τ ις υ π η ρ εσ ίε ς το υ α υ τές κ α ι σε άλλους. Τ έλος, τα επιστολικά υ π ο δ είγμ α τα δ εν είνα ι τίποτε άλλο π α ρ ά κ είμ ενα σε επιστολική μορφή ή επ ισ το λ ές που έ γ ρ α ψ ε ο μα θη τή ς του Α να σ τά σ ιο ς Γ ό ρ δ ιο ς α π ό τ ο Σ επ τέμ β ρ ιο του 1977, ό τα ν δ εν μ πο­ ρ ο ύ σ ε ν α γ ρ ά ψ ε ι ο ίδ ιο ς , ή κ α ι ά λ λ ο ι κ α θ ’ υ π α γ ό ­ ρευση. Π ολ λά είνα ι τ α πρ ο σ ω π ικ ά γνω ρ ίσ μ α τα του Ε υ γ ε ­ νίου α π ό τις επιστολές του. Π α ρ ’ όλο που κ α θ εμ ιά α ­ π ό α υ τές γρ ά φ τη κ ε για ειδ ικ ό λ ό γο κ α ι ο α πο δ έκτη ς τη ς είνα ι μορφω μ ένος ή όχι, η φιλολογική κ α ι ιστορι­

«

κή το υ ς α ξ ία ε ίν α ι δεδ ο μ έν η. Ε π ε ιδ ή ο Ε υ γ έν ιο ς α λ­ λ η λ ο γ ρ α φ ε ί με έ ν α ν ε υ ρ ύ τε ρ ο κύ κ λ ο π ν ευ μ α τικ ώ ν α νθρ ώ πω ν τη ς επο χή ς του, ο ι επιστολές του περ ικ λ εί­ ο υν πολύτιμο υλικό. Ο επισ το λ ο γρ ά φ ο ς, γνώ στη ς τη ς α ρ χ α ία ς σ ο φ ία ς κ α ι τω ν βιβ λικ ώ ν κ ειμ ένω ν, δ ια ν θ ί­ ζ ε ι τ ο π ε ρ ιε χ ό μ ε ν ο τω ν ε πισ το λ ώ ν του με ε π ο ικ ο δ ο ­ μ η τικ ά κ ε ίμ ε ν α , με ιδ ιό τ υ π α ν ο ή μ α τ α , ν ο υ θ ε σ ίε ς , υ πο θή κες, ελέγχο υς, ε πικρ ίσ εις, πα ρ α τη ρ ή σεις, αλλά κ α ι με εκ φ ρ ά σ ε ις ευγνω μ οσύνης κ α ι ε υχα ρ ισ τίες. Ο ι α ν ώ ν υ μ ο ι κ α ι α φ α ν ε ίς α ν α γ ν ώ σ τε ς τω ν επισ το λ ώ ν του έχουν ν α ω φ ελη θούν κ α ι στον πα ρ ό ντα, αλλά κα ι στον μέλλοντα κόσμο, ε ξα σ φ α λ ίζο ντα ς τη ν α ιω νιό τη ­ τα , α φ ο ύ α κολουθή σουν την κα τά Χ ριστό ζωή. Δ ιδ ά ­ σκαλος της α ρ ετής κ α ι της α γά π ης, ο Ε υγένιο ς, με τον τρ ό π ο αυτό της ε πικο ινω νία ς, κάλυπτε με επιτυχία έ­ ν α ευρύτερο φ ά σ μ α δ ιδα σκα λία ς. Ο ι πα ρ α λ ή π τε ς τω ν ε πισ το λ ώ ν του Ε υ γ εν ίο υ , πο υ φ θά νο υν τους 102, α να γρ ά φ ο ν τα ι (σσ. 18-128) με κ α ­ τα το π ιστικά σ ημειώ ματα για την προσω πικότη τά τους κ α ι ση μ ειώ νεται ο α ρ ιθ μ ό ς τω ν επιστολώ ν πο υ α ντι­ σ το ιχεί στο corpus, ώστε ο α ναγνώ στης -μελετητής ν α α ν α τρ έ ξ ε ι στο α νά λ ο γο κε ίμ ε νο . Η χ ειρ ό γ ρ α φ η π α ­ ρά δ ο σ η τω ν ε πισ το λ ώ ν εξε τά ζε τα ι στην τρίτη π α ρ ά ­ γ ρ α φ ο τη ς ε ισ α γ ω γ ή ς (σσ. 29-48), ό π ο υ π ε ρ ιγ ρ ά φ ο ντα ι 22 χ ε ιρ ό γ ρ α φ ο ι κ ώ δ ικ ες σε Δ η μ ό σ ιες ή Μ ο ν α ­ σ τη ρ ια κ ές β ιβ λ ιο θ ή κ ες . Κ α ι ε δ ώ ο ι ε π ιμ ε λ η τές το υ έρ γ ο υ α ν α γ ρ ά φ ο υ ν το υ ς α ρ ιθ μ ο ύ ς τω ν ε π ισ το λ ώ ν, πο υ εκ δ ίδ ο υν κα τά κώ δ ικ α. Π α ρ ά τ ις δ υσκ ο λίες που π α ρ ο υ σ ιά σ τη κα ν (βλ. τέταρτη π α ρ ά γρ α φ ο σσ. 48-66) κ α τ ό ρ θ ω σ α ν ν α ε π ισ η μ ά ν ο υ ν τ έ σ σ ε ρ ις Σ υ λ λ ο γ έ ς επιστο λ ώ ν, ο ι ο π ο ίε ς π α ρ α δ ίδ ο ν τα ι, είτε μ ό νες το υ ς είτε π λ α ισιω μ ένες α π ό ά λλες. Κ α ι κλ είνει η εισαγω γή με τις μ έχρ ι σ ή μ ερ α εκδ ό σ εις τω ν επιστολών (σσ. 666 7) κ α ι τ ις ε π ισ η μ ά ν σ ε ις γ ι α τ η ν π α ρ ο ύ σ α έκ δ ο σ η (σσ. 67-69).

ο κ ύ ρ ιο σ ώ μ α του έρ γο υ π ε ρ ιλ α μ β ά ν ει 300 ε π ι­ σ το λ ές το υ Ε υ γ εν ίο υ τα ξ ιν ο μ η μ έ ν ες κ α τά χ ρ ο ­ νο λ ο γικ ή σ ε ιρ ά π ρ ο ς δ ια φ ό ρ ο υ ς . Σ το α ρ ισ τερ ό επά νω κά θ ε επιστολής α να φ έ ρ ετα ι ο τό π ο ς α π ο ­ στολής, η η μ ερομ η νία , ο κώ δ ικ α ς α π ό τ ο ν ο πο ίο εκδ ίδ εται, α ν είνα ι πρω τότυπος, α ν έ χε ι ξα να εκ δ ο θ ε ί κ α ι π ο ιο ς ο ε κ δ ό τη ς. Σ το δ ε ξ ιό ε π ά ν ω α ν φ έ ρ ετα ι το ό νο μ α ταυ παραλήπτη κ α ι ο τό π ο ς π ρ ο ο ρ σμού. Κ ά θ ε επιστολή σ υ νο δ εύ ετα ι με το κρ ιτικ ό τη ς υ π ό μ ν η μ α κ α ι ό ,τι ά λ λο νο μ ίζο υ ν ο ι ε π ιμ ε λ η τές ό τι βοη θά το ν α ναγνώ στη -μ ελ ετή. Σ το πα ρ ά ρ τη μ α εκδίδ ο ντα ι 39 επισ το λ ές δ ια φ ό ρ ω ν π ρ ο ς τ ο ν Ε υ γ έν ιο με το ν ίδιο τρ ό π ο εκδ εδ ο μ έν ες, ό πω ς κ α ι ο ι πρ ο η γο ύμ ε­ νε ς. Α κολουθούν: I. το ευρ ετή ρ ιο α ) ονομ ά τω ν π ρ ο ­ σώ πω ν, β) το π ω νυ μ ίω ν κ α ι γ ) κ α τ’ επιλο γή π ρ α γ μ ά ­ τω ν, θ εμ ά τω ν κ α ι λ έξ εω ν. II. Ο ι α ρ χ έ ς τω ν ε π ισ το ­ λών του Ε υγεν ίο υ , ό πω ς κ α ι του πα ρα ρτή μ α τος, κ α ι η

Ι

------------------------------------α ν τισ το ιχία α ρ ιθ μ ώ ν π ρ ο η γ ο υ μ έ ν ω ν ε κ δ ό σ εω ν τω ν επιστολώ ν με την τω ρινή. Η ε ρ γ α σ ία τω ν Ι .Ε . Σ τ ε φ ά ν ή κ α ι Ν ίκ η ς Π α π α τ ρ ια ν τ α φ ΰ λ λ ο υ - Θ ε ο δ ω ρ ίδ η έ ρ χ ε τ α ι ν α ο λ ο κ λ η ­ ρ ώ σ ει τη ν π ρ ο σ π ά θ ε ια που μ έχ ρ ι σ ή μ ερ α έ χ ε ι α ρ χ ί­ σ ει α π ό το σύνδεσμ ο « Ε υγένιο ς ο Α ιτω λός» στο Κ α ρ ­ π ε ν ή σ ι κ α ι με πρ ω το β ο υ λ ία του κ. Π α να γιώ τη Κων. Β λ ά χου, π ρ ώ η ν ε π ιθ εω ρ η το ύ Δ .Ε ., με τις ε κ δ ό σ εις: Παναγιώταν Κων. Βλάχου, Ε υγ έν ιο ς ο Α ιτω λός κ α ι το φ ερ ώ ν υμ ον Ε λλη νομ ου σ είον, Π νευμ α τικ ό ν Κ έντρ ο ν Κ α ρ π ε ν η σ ιο ύ , Α θ ή ν α ι 1976 , το ν ίδιο υ, Ο Ό σ ι ο ς

επιλογή

27

Ε υγ έν ιο ς ο Α ιτω λός Β ίος κ α ι έ ρ γο ν (Η εις ά γιο ν ανακή ρυξις, Α σματική Α κο λ ο υθ ία υ π ό Γερασίμ ου Μ ο να ­ χού Μ ικρογια ννα νίτσυ), Α θή να ι 1983 κ α ι την έκδοση τη ς Ι ε ρ ά ς Μ η τρ ο π ό λ ε ω ς Κ α ρ π ε ν η σ ιο ύ , Σ υ νδ έσ μ ο υ « Ε υγ έν ιο ς ο Α ιτω λός», Σ ύνα ξις, Ε υ γ έν ιο ς ο Α ιτω λός κ α ι η ε π ο χ ή τ ο υ , Κ α ρ π ε ν ή σ ιο ν , 12-14 Ο κ τω β ρ ίο υ 1984, Π ρ α κ τ ικ ά Σ υ ν ε δ ρ ίο υ , Α θ ή ν α ι 1986, γ ι α τη ν π ρ ο σω πικό τη τα κ α ι το έρ γο του Ε υγ εν ίο υ Γιαννουλη του Α ιτωλού.

Νικ. Λυκ. Φ ορόπουλος

ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ (από τους μεγαλύτερους στην Ελλάδα)

ζη τά

ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΕΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΑΠΟ ΤΑ ΡΩΣΙΚΑ Οι ενδιαφερόμενοι να στείλουν πλήρες βιογραφικό σημείωμα στη διεύθυνση: κο Γιώργο Χαδούλη Ταχ. Θυρίδα 51207 145 10 Κηφισιά

Π ΕΤ ΡΟ Σ ΑΜΠΑΤΖΟΓΛΟΥ «Σημεία και Τέρατα» Επίσης κυκλοφορουν: Με τον Μινώταυρο Ισορροπία τρόπου Θάνατος μισθωτού Η γέννηση του Σούπερμαν Παραμύθια του Πέτρου Προσωπική Αποκάλυψη Η Αυτοκρατορία της Βροχίτσας Τι θέλει η κυρία Φρίμαν Παύλος και Ελένη Μια συνηθισμένη μέρα

ΤΑ ΚΑΤΑ

ΑΙΓΑΙΟΝ ΠΑΘΗ ΚΟΣΤΑΣ ΑΡΚΟΥΔΕΑΣ «θα τον βρω τον αρχάγγελο που με περιμένει. Τώρα, πιο πολύ από ποτέ, τον έχω ανάγκη.» Αυτά λέει ο Γιώργος Ρώμας ένα φθινόπωρο στα ελληνικά νησιά, με το Αιγαίο να τον πλημμυρίζει. Έχει ξεκινήσει Δεκαπενταύγουστο από το Λιβυκό Πέλαγος και τη Γαύδο. Συνέχισε στην Οία - στη Σαντορίνη όπου το Σεπτέμβρη είχε συντροφιά του τη νέα γενιά των σαμάνων. Τώρα βρίσκεται μόνος, ν’ αποτιμά την πορεία του σ’ένα έρημο ψαροχώρι, κάπου στο νησί πις Πάτμου. Μια ιστορία για πι θάλασσα και την αλμύρα πάνω στους χαμένους εραστές.

0 ΚΗΠΟΥΡΟΣ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΡΟΣΓΟΒΑΣ Ένας συναισθηματικός, δίχως όρια, ήρωας, ένας αποδιοπομπαίος τράγος, που ξεκινάει ως ναύτης του εμπορικού ναυτικού, αφήνεται στον ανατολίτικο ρυθμό του Μαρόκου, καταφεύγει στο Αγιο Όρος και αφοσιωμένος στο θεό, ερωτεύεται ένα από τα πλάσματά Του. Μα διαισθάνεται πως ο θείος έρωτας τον είχε εξαντλήσει και πως ο γυναικείος θα τον πέθαινε.

8

Κ ΤΟ Ε ΔΕΛΛΗΝΙΚΟ ΡΟΣ ΒΙΒΛΙΟ

ΕΛΛΗΝΙ ΚΗ ΣΥΜΜΕΤ ΟΧΗ ΜΕΝΗΣ Κ Ο Υ ΜΑΝ Τ ΑΡΕΑΣ

0 ΚΗΠΟΣ ΤΟΥ ΑΛΦΑΒΗΤΟΥ 12 Ευρωπαϊκά Διηγήματα Όλες οι δυστυχίες επιστρέφουν, σκέφτηκε Οχλομός, Πριν η Ολίγον εκμαυλίστρια τον οδηγήσει Στον κήπο του αλφαβήτου, όπου Ο δεντροστηλίτης,

με Το τραύλισμα των θεών, ξεκίναγε νοερά Το ταξίδι στις Ακτές της Φλόριντα, και Οι αόρατοι τόνιζαν με Κάτι κόκκινο αυτή τη Χωρίς τίτλο πράξη.

12 Ευρωπαϊκά διηγήματα.

12 Συγγραφείς γράφουν από ένα διήγημα σ’ ένα βιβλίο που κυκλοφορεί και στις 12 Ευρωπαϊκές χώρες.

12 διαφορετικές ιστορίες, ευρωπαϊκές, από 12 συγγραφείς που μπορεί και να μη μιλάνε πολύ διαφορετικές γλώσσες.

MICHELEROBERTS (Αγγλία) ANNIESAUMONT(Γαλλία) PAOLACAPRIOLO(Ιταλία) IB MICHAEL

(Δανία) ΜΕΝΗΣΚΟΥΜΑΝΤΑΡΕΑΣ(ΕΜδα) BRIANLEYDEN(Ιρλανδία) JAVIERMARIAS (Ισπανία) KJELLASKILDSEN(Haftm ) HENNINGBOETIUS(Γερμανία) AnEJONGSTRA (Ολλανδία) ΝΟΝΟJUDICE (Πορτογαλία) ANALUISA VALDES(Σουηδία).

®

ΚΕ ΔΡΟΣ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ

Η ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ των βιβλίων γίνεται με βάση το γνωστά Δεκαδικό Σύστημα Ταξινόμησης, προσαρμοσμένο στην ελληνική βιβλιονΡα <Ρ>α ·

ΣΤΗΝ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ των περιοδικών δεν περιλαμβάνονται εβδομαδιαία έντυπα,. ΤΟ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΟ Δελτίο συντάσσεται μ ε την πολύτιμη συνεργασία του βιβλιοπωλείου της «Εστίας».

♦

ι/\ο σοφία

Αρ. 343 6 Ιουλίου \η Ιουλίου 1994 Επιμέλεια: Έ φη Απάκη

6λος. Μει. Α. Άσερ. Αθήνα, Γαβριηλίδης, 1994. Σελ. 375. Δρχ. 5.720

Γενικά ΤΣΑΡΔΑΚΗΣ Δ. Απόκλιση και εκκρεμότητα. Αθήνα, Παπαζήσης, 1994. Σελ. 263. Δρχ. 2.910. ISBN 960-02-1047-0.

COOMARASWAMY Α.Κ. Η χριστιανική και ανατολική φιλο­ σοφία της τέχνης. Μει. Π. Σουλτάνης. Αθήνα, Πεμπτουσία, 1994. Σελ. 117. Δρχ. 1.600. ISBN 960-7716-14-6.

|ν] ρησκεία Γενικά

ΡΑΠΠΟΠΟΡ Κ. Η φιλοσοφία της ιστορίας. Μει. Λ. Αποστό­ λου. Αθήνα, Γκοβόσιης. Σελ. 274.

ΑΛΕΒΙΖΟΠΟΥΛΟΣ Α. (ΙΕΡΕΑΣ). Μια δικτατορία στο Μπρούκλιν. Τόμος Β’. Η λατρεία της Σκοπιάς. Αθήνα, 1994. Σελ. 470. Δρχ. 4.160.

REEVES Η. Μαλικόρν. Μει. Γ. Κρητικός. Αθήνα, Ράππας, 1994. Σελ. 218. Δρχ. 2.000. ISBN 960-04-85 4-8.

ΒΟΥΛΓΑΡΑΚΗΣ Η. Α. Χριστιανισμός και κόσμος. Αθήνα, Αρμός, 1993. Σελ. 303. Δρχ. 3.120. ISBN 960-7102-46-0.

TAIN I. Η φιλοσοφία της τέχνης. Μει. Α. Χουρμούζιος. Αθή­ να, Γκοβόσιης. Σελ. 91.

ΜΠΟΥΓΑΤΣΟΣ Ν. Θ. Η ρύθμιση της Τεκνογονίας. Αθήνα, Αποστολική Διακονία, 1994. Σελ. 201. ISBN 960-315-123-8.

ΦΑΓΚΕ Α. Σύντομος ιστορία της φιλοσοφίας. Μει. Κ. Παπαδόπουλος. Αθήνα, Γκοβόσιης. Σελ. 167.

ΠΑΥΛΟΣ (ΜΟΝΑΧΟΣ ΛΑΥΡΙΩΤΗΣ). Ό σιος Αθανάσιος ο Αθωνίτης. Αθήναι, 1994. Σελ. 198. Δρχ. 1.350.

Αποκρυφισμός

ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ Χ.Γ. Η θε ία Ευχαριστία. Αθήνα, Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος, 1994. Σελ.

285. ISBN 960-315-128-9.

ΣΙΕΤΟΣ Γ.Β. Περί θανάτου. Αθήνα, A ldebaran, 1994. Σελ.

164. Δρχ. 1.660.

ΦΩΤΙΙΟΥ Σ.Σ. Ο γάμος ως μυστήριο αγάπης κατά την Καινή Διαθήκη. Αθήνα, Αρμός, 1994. Σελ. 272. ISBN 960-710253-3.

ψ υχολογία

KANT Ε. Η θρησκεία. Μει. Σ. Φερεντίνος. Αθήνα, Γκοβό­ σιης. Σελ. 108.

Γενικά

MIGNE J.-P. Ελληνική Πατρολογία. Τόμος 76. Αθήνα, Κέντρον Πατερικών Εκδόσεων, 1994. Σελ. 1532. Δρχ. 3.430.

BALMARY Μ. Η απαγορευμένη θυσία. Ο Φρόυντ και η βί-

32

δελτίο Πορεία, 1994. Σελ. 585. Δρχ. 7280. ISBN 960-7043-30-8.

οινωνικές επιστήμες Γενικά Ασπκή και περιφερειακή ανάπτυξη. Θεωρία - ανάλυση και πολιτική. Αθήνα, Θεμέλιο, 1994. Σελ. 471. ISBN 960-310182-6.

Κοιυωυιολογία ΔΟΥΛΚΕΡΗ Τ. Ισότητα των δύο φύλων σας εργασιακές σχέ­ σεις. Γ έκδοση. Αθήνα, Π απαζήσης, 1994. Σελ. 258. ISBN 960-02-0824-7.

Πολιτική Εκπαίδευση για την ειρήνη και τα δικαιώματα του ανθρώ­ που. Θεσσαλονίκη, Ινστιτούτο Εκπαίδευσης για την ειρή­ νη, 1993. Σελ. 334. Δρχ. 2.700. Κοινωνικό κράτος και κοινωνική πολπική. Αθήνα, Θεμέλιο, 1993. Σελ. 475. ISBN 960-310-179-6. ΚΟΠΠΑ Μ. Μια εύθραυστη δημοκρατία. Αθήνα, Βιβλιοθή­ κη Ινστιτούτου Διεθνώ ν Σ χέσεω ν, 1994. Σελ. 173. Δρχ.

2.080. ISBN 960-02-1045-4.

ΒΑΡΒΟΥΝΗΣ Μ.Γ. Συμβολή στη μεθοδολογία της επιτόπιας λαογραφικής έρευνας. Αθήνα, Ο δυσσέας, 1994. Σελ. 169. Δρχ. 2.080. ISBN 960-210-187-3. ΕΥΑΙI ΕΛΟΥΣ I. Πυροβασία και Αναστενάρηδες. Δ ’ Εκδο­ ση. Αθήνα, Δω δώνη, 1994. Σελ. 206. ISBN 960-246-646-5.

Οικολογία ΚΟΣΜΟΠΟΥΛΟΣ Π.Ι. Περιβαλλοντική αντίληψη του αστι­ κού χώρου. Θεσσαλονίκη, University Studio Press, 1994. Σελ. 3 % . ISBN 960-12-0423-7.

II αιδαγωγική - εκπαίδευση Παιδαγωγική ANSTOTZ C. Βασικές αρχές της παιδαγωγικής για τα νοητικά καθυστερημένα άτομα. Μετ. Λ. Αναγνώστου. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1994. Σελ. 192. Δρχ. 1.800. ISBN 960-344-010-8

Εκπαίδευση

ΝΤΟΚΟΣ Θ.Π. - ΠΡΩΤΟΝΑΤΟΡΙΟΣ Ν.Α. Η στρατιωτική ι­ σχύς της Τουρκίας πρόκληση για την ελληνική ασφάλεια. Αθήνα, Τουρίκης, 1994. Σελ. 205. Δρχ. 2.910.

Η αμφισβήτηση των εξετάσεων και βαθμών στο Σχολείο. Επιμ. Σ. Χιωτάκης. Αθήνα, Γρηγόρης, 1993. Σελ. 371.

ISBN 960-333-072-8.

ΠΑΠΟΥΣΗΣ X. Ευρωπαϊκές διαδρομές. Αθήνα, Ν έα Σύνο­ ρα, 1994. Σελ. 171. Δρχ. 1660. ISBN 960-236-433-5.

ΑΝΔΡΕΟΥ ,Α - ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ Γ. Εξουσία και ορ­ γάνωση - διοίκηση του εκπαιδευτικού συστήματος. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1994. Σελ. 495. Δρχ. 4680. ISBN 960-236415-7.

ΣΦΕΤΑΣ Σ. - ΚΕΝΤΡΩΤΗΣ Κ. Σκόπια. Σε αναζήτηση ταυτό­ τητας και διεθνούς αναγνώρισης. Θεσσαλονίκη, ΙΜΧΑ, 1994. Σελ. 67. Δρ. 1.875. ISBN 960-7387-01-5.

The greek minority in Albania. Thessaloniki, Institute for Balkan Studies, 1994. Σελ. 130. Δρχ. 3.640. ISBN 9607387-02-3.

BAANTEN Σ. Βαλκανική συνεργασία και ευρωπαϊκή ολο­ κλήρωση. Αθήνα, Π απαζήσης, 1994. Σελ. 510. ISBN 9602-1029-2.

Οικονομία ΚΩΤΤΗΣ Γ.Χ. Οικολογία και οικονομία. Αθήνα, Π απαζή­ σης, 1994. Σελ. 413. Δρχ. 6.240. ISBN 960-02-1046-2. ΠΕΤΡΑΚΗΣ Π. Δημόσιος δανεισμός και η εξέλιξη βασικών τραπεζικών μεγεθών (1844-1869). Αθήνα, Μορφωτικό Ί δ ρ υμ α Ε θνικής Τραπέζης, 1994. Σελ. 75. Δρχ. 800. ΣΤΑΜΑΤΗΣ Γ. Κείμενα οικονομικής θεωρίας και πολιτικής.Τόμος Γ . Αθήνα, Κριτική, 1994. Σελ. 395. Δρχ. 5.200.

ISBN 960-218-059-5.

RICARDO D. Αρχαί πολιτικής οκονομίας και φορολογίας. Μετ. Ν.Π. Κωνσιανιινίδης. Αθήνα, Γκοβόστης. Σελ. 414. .

Λαογραφία Η παροιμιολογική και παροιμιογραφική εργογραφία του Δημητρίου Σ. Δουκάτου. Εισ. - επιμ. Α.Ν. Δουλαβέρας. Αθήνα,

ΚΑΝΑΚΙΔΟΥ Ε. - ΠΑΠΑΠΑΝΝΗ Β. Διαπολπισμική αγωγή. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1994. Σελ. 103. Δρχ. 1.200.

ISBN 960-344-020-5. ΠΑΠΑΣ Γ.Γ. Θέματα εκπαίδευσης - απασχόλησης. Προτά­ σεις αποφοίτων Γενικών Λυκείων. Αθήνα, 1994. Σελ. 69.

ISBN 960-85498-0-9.

J1λώσσα Γενικά ΝΤΟΥΧΑΝΗ Β. Για να γράφουμε Μαργέτης. Σελ. 71. Δρχ. 1.765

σωστά.

Αθήνα,

0 ετικές επιστήμες Ιατρική ΚΑΣΑΠΟΓΛΟΥ Μ.Ν. Ιπποκράτειος θεραπευτική. Αθήνα, 1994. Σελ. 385. Δρχ. 7870.

Ανθρωπολογία ORTNER S. - STRATHERN Μ. - ROSALDO Μ. Ανθρωπολο­

------------------------------------------ δελτίο

33

γία, γυναίκες και φυλό. Επιμ. Α. Μπακαλάκη. Αθήνα, Αλε­ ξάνδρεια, 1994. Σελ. 233. Δρχ. 2.600. ISBN 960-221-081-8.

ΚΡΑΝΙΩΤΗΣ Δ. Διθύραμβοι της σιωπής. Μοιρολόγια. Αθή­ να, Κασταντιώτης, 1994. Σελ. 39. Δρχ. 1.040. ISBN 96003-1192-7.

J έχνες

ΛΑΜΠΡΙΑΝΑΚΟΣ Π. Ονειρικές πραγματικότητες. Ποίηση. Αθήνα, Α λεξίσφαιρο, 1994. Σελ. 32. ΜΑΛΤΑΜΠΕ Β. Αντοχή υλικών. Αθήνα, 1994. Σελ. 46.

Γενικά ΔΟΞΑΡΑΣ Π. Π ερί ζωγραφιάς. Αθήνα, Εκάτη. Σελ. 77. Δρχ. 1.560. ISBN 960-7437-05-5. ΡΗΓΟΠΟΥΛΟΥ Π. Ο. Νάρκισσος. Στα ίχνη της εικόνας και του μύθου. Αθήνα, Π λέθρον, 1994. Σελ. 208. Δρχ. 4.680.

ISBN 960-7599-97-7.

ΠΠΤΑΡΑΣΔ. Ω, Βαβυλώνα! Σύνθεση. Αθήνα, 1994. Σελ. 88. ΠΡΑΣΣΑΣ Ν. Ζωγραφιές από το ημερολόγιο της αγάπης. Αθήνα, Δω δώνη, 1994. Σελ. 79. ISBN 960-248-680-5. ΠΥΛΙΩΤΗΣ Α. Προφορά. Ποιήματα (1946-1974). Λευκω­ σία, 1994. Σελ. 132. ISBN 9963-0-0032-0.

Αρχιτεκτονική

ΣΑΡΑΚΗΣ Σ. Το δέρας. Ποίηση. Αθήνα, Γκοβόστης, 1994.

ISBN 960-270-674-0.

ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ - ΚΡΙΣΤΕΝΣΕΝ Α. Χριστιανός Χάνσεν. Επιστολές και σχέδια από την Ελλάδα. Αθήνα, Ωκεανίδα, 1993. Σελ. 175. Δρχ. 10.400. ISBN 960-72 13-55-6.

KERYNIA. Revue bilingue grec-francais. La poesie de Nikos Kranidiotis. Nancy, Praxandre, 1994. Pag. 139. ISBN 12505544.

Ζωγραφική

ΜΙΛΤΩΝ. Ο χαμένος Παράδεισος. Βιβλίο Α’. Μετ. - Εισ. Ερμην. σημ. X. Γαλατόπολος. Αθήνα, Γκοβόστης. Σελ. 325.

Δημοτική Πινακοθήκη Ηρακλείου. Ηράκλειον, Βικελαία Βιβλιοθήκη/Εκδόσεις «Λάβρυς», 1994. Σελ. 176. Δρχ.

10.400.

Πεζογραφία

Φωτογραφία Αιγαίου... πλους. (Χωρίς εκδοτικά στοιχεία). Σελ. 210. Δρχ.

15.600.

λασική Φιλολογία Αρχαίοι Συγγραφείς Η τραγωδία του Ρακίνα Ανδρομάχη σε ελληνική απόδοση. Στρατή Πασχάλη. Αθήνα, Μ έγαρο Μουσικής Αθηνών, 1994. Σελ. 97. Δρχ. 2.000. ISBN 960-7191-05-6.

Μελέτες ΜΑΣΤΡΟΔΗΜΗΤΡΗΣ Π.Δ. Αναφορά στους αρχαίους. Αθήνα, Ιδρυμα Γουλανδρή - Χόρν, 1944. Σελ. 138. Δρχ.

2.080. ISBN 960-7079-40-Χ

^ ογοτεχνία Γενικά Υπερρεαλισμός. Απόδ. Breton κ,ά. Αθήνα, Γκοβόστης. Σελ. 65.

Ποίηση ΒΕΡΒΕΡΗΣ Γ. Ο κύριος Φογκ. Αθήνα, Ύψιλον/βιβλία, 1993. Σελ. 46.

Επτά διηγματογράφοι της Θεσσαλονίκης. Επιμ. - εισ. Π. Σφυρίδης. Θεσσαλονίκη, Σ χήμα και Χρώμα, 1993. Σελ.

146. Δρχ. 1.560. ΚΑΛΛΙΦΑΠΔΗΣ Θ. Τιμάνδρα. Αθήνα, Γαβριηλίδης, 1994. Σελ. 266. Δρχ. 4.260. ΚΟΣΜΑΣ Ν.Β. Ο Τήγανος. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Δω δώνη, 1994. Σελ. 62. Δρχ. 1.200. ISBN 960-248-686-4. ΞΑΝΘΟΥΛΗΣ Γ. Η Δευτέρα των αθώων. Μυθιστόρημα. Β’ έκδοση. Αθήνα, Καστανιώτης, 1994. Σελ. 210. Δρχ. 2.600.

ISBN 960-3-1230-3. ΠΑΤΕΡΑΚΗ Γ. Στη Μακεδονία μια φορά... Αθήνα, Ψ υ χο ­ γιός, 1994. Σελ. 175. Δρχ. 1.660. ISBN 960-274-087-6. ΣΑΡΗ Ζ. Ζουμ. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Πατάκης, 1994. Σελ.

131. Δρχ. 1.560. ISBN 960-360-119-5. ΧΟΝΔΡΟΣ Λ. Μέχρι το τρένο. Αθήνα. Δελφίνι, 1994. Σελ.

156. Δρχ. 1.560. ISBN 960-309-121-9. ΓΟΥΕΣΤΟΛ Ρ. Βασίλειο πλάι στη θάλασσα. Μετ. Λ. Χατζοπούλου - Καραβία. Αθήνα, Πατάκης, 1994. Σελ. 297. ISBN 960-293-925-7.

WODEHOUSE Ρ.Ε. Κλέφτης για μια νύχτα. Μετ. Ρ. Χατχούτ. Αθήνα, Αστάρτη, 1994. Σελ. 231. Δρχ. 2.910. ISBN 960-.

263-027-2. ΙΣΑΒΕΛΛΑ. Εγώ, η Μαρία - Αντουανέτα. Μετ. Β. Κοκκίνου. Αθήνα, Νέα Σ ύνορα, 1994. Σελ. 247. Δρχ. 2.285. ISBN 960-236-430-0. ΚΙΝΕ S. Το αυτό. Μετ. Α. Σωτηρίου. Αθήνα, Το κλειδί, 1994. Σελ. 1039. Δρχ. 3.120. ISBN 960-237-082-3.

ΓΑΛΑΝΟΣ Γ. Ποιήματα. Αθήνα, 1994. Σελ. 102.

CLARKE C. Η αποκάλυψη του Ράμα. Μετ. Ε. Νικολάου. Αθήνα, Κάκτος, 1994. Σελ. 671. Δρχ. 4.160.

ΖΑΡΟΠΑΝΝΗΣ Ι.Χ. Άνθρωποι και τοπία. 1988 -1991. Αθή­ να, 1994. Σελ.47. ISBN 960-85496-0-4.

ΛΕΓΚΕΝ Ο. Τεχανού. Μετ. Α. Ιωαννίδου. Αθήνα, Τρίτων, 1994. Σελ. 208. Δρχ. 1.870. ISBN 960-7479-03-3.

34

δελτίο ------------------------------------------

MACDONALD G. Λίλιθ. Μει. Φ. Κονδύλης. Αθήνα, Α ίολος, 1994. Σελ. 350. Δρχ. 3.325. ISBN 960-7267-68-0.

ΠΕΡΕΚ Ζ. Γεννήθηκα. Met. I. Κυριακοπούλου. Αθήνα, Χατζηνικολή, 1994. Σελ. 100. Δρχ. 1.250. ISBN 960-264-081-2.

BLACKWOOD Α. Οι ιιιές Met. Δ. Κοΰρτοβικ. Αθήνα, Ψ υ χο ­ γιός, 1994. Σελ. 104. Δρχ. 1.245. ISBN 960-274-082-5.

0 έαιρο

ΜΟΡΙΣΟΝ Τ. Τζαζ. Met. Κ. Σχινά. Αθήνα, Ν εφέλη, 1994. Σελ. 278. Δρχ. 2910. ISBN 960-2111-7-12.

BERNHEIM Ε. Η γυναίκα του. Met. Β. Νικολοπούλου - Ν. Νιουζέ. Αθήνα, Ω κεανίδα, 1994. Σελ. 115. Δρχ. 1.350.

ISBN 960-7213-64-5. ΝΤΕΟΝ Μ. Η ανάβαση της νύχτας. Μει. I. Χατζηνικολή. Αθήνα, Χατζηνικολή, 1994. Σελ. 111. Δρχ. 1.250. ISBN 960-264-083-9.

ALDRIGDE A. Το ξωτικό. Met. Α. Ακονιίδου. Αθήνα, Αποσπερπης, 1994. Σελ. 589. Δρχ. 3.640. ISBN 960-282-087-Χ. ΠΑΜΟΥΚ Ο. Το σπίτι ης σιωπής. Met. Π. Αμπαιζής. Αθήνα, Πατάκης, 1994. Σελ. 461. Δρχ. 3.740. ISBN 960-293-953-2. ΡΙΝΤΛΕΥ Φ. Κρίνιλεκραξ. Τ ο μυσιικό του δρόμου. Met. Λ.Δ. Σμερνιώτου. Αθήνα, Πατάκης, 1994. Σελ. 181. ISBN 960-360-025-3.

HANDKE Ρ. Δοκίμιο για το τζουκ - μποξ. Met. Β. Τομανάς. Αθήνα, Εξάντας, 1994. Σελ. 113. Δρχ. 1.350 ISBN 960256-059-2.

Αλληλογραφία ΤΖΑΘΑ Χ.Κ. Γράμματα στην Ginia. Αθήνα, Γκοβόστης, 1994. Σελ. 53. ISBN 960-270-675-9.

Μελέτες ΑΝΔΡΕΑΔΗΣ Γ. Ο Ηλίθιος του Ντοσιογιέφσκι και το μηδέν της γραφής. Αθήνα, Π λέθρον, 1994. Σελ. 134. Δρχ. 1.870.

ISBN 960-7599-95-0.

Γενικά ΜΑΥΡΟΜΟΥΣΤΑΚΟΣ Π. Έ να θαμπό χειρόγραφο. Αθήνα, Κα<πανιώτης, 1994. Σελ. 49. ISBN 960-03-1146-3.

Έργο ΚΑΜΠΑΝΕΛΛΗΣ I. Θέατρο. Τόμος ΣΤ’. Αθήνα, Κέδρος, 1994. Σελ. 242. Η Μπουγαδοβαρέλα. Γαλλική μεσαιωνική φάρσα. Μετ. Ιάνης Αο Σκόκκο. Αθήνα, 1993. Σελ. 15.

| σιορία Αρχαιολογία COOK R.M. Ελληνική αγγειογραφία. Γ’ έκδοση. Μει. Δ. Τσουκλίδου. Αθήνα, Καρδαμίτσα, 1994. Σελ. 486+Π ίν. Δρχ. 9.360. ISBN 960-7262-82-4.

Μαρτυρίες ΜΠΑΛΛΗ Α. Κάποιες δασκάλες κάποτε... (Μαρτυρίες). Αθήηα, Π ελασγός, 1994. Σελ. 201. Δρχ. 2.080. ΤΣΑΚΙΡΗΣ Κ. Βούρλα: Η μεγάλη απόδραση. Αθήνα, Οδυσσέας, 1994. Σελ. 287. Δρχ. 2.390. ISBN 960-210-197-0.

Ελληνική Ιστορία

ΖΑΡΟΓΙΑΝΝΗΣ Ι.Χ. Το τοπίο στην ποίηση του Μαβίλη. Αθή­ να, 1994. Σελ. 127. ISBN 960-85496-1-2.

Ο νομός Κοζάνης σιο χώρο και στο χρόνο. Φύση - Ιστορία Παράδοση. Κοζάνη, 1993. Σελ. 351. Δρχ. 4.160.

ΜΗΛΙΩΝΗΣ X. Σημαδιακός κι αταίριασιος. Αθήνα, Ν εφ έ­ λη, 1994. Σελ. 75. Δρχ. 1.245. ISBN 960-2211-133-9.

ΚΑΡΑΣ Γ. Οι επιστήμες σιην Τουρκοκρατία. Τόμος Β’: Οι ε­ πιστήμες της φύσης. Αθήνα, Εστία, 1993. Σελ. 575. Δρχ.

4.500. ISBN 960-05-0487-3.

Δοκίμια

ΚΟΛΙΟΠΟΥΛΟΣ Ι.Σ. Η δικτατορία του Μεταξά και ο πόλε­ μος του ’40. Θεσσαλονίκη, Βάνιας, 1994. Σελ. 341. Δρχ.

3.120.

Εγκόλπιον εθνικής αυτογνωσίας. Επιλογή κειμένων - πρόλ. Ε. Καρτάκης. Αθήνα, Ροές, 1994. Σελ. 271. Δρχ. 2.080.

ISBN 960-283-029-8. ΚΟΠΑΝΙΤΣΑΣ Δ. Χωρίς συνθήματα. Αθήνα, Π απαζήσης, 1994. Σελ. 176. ISBN 960-02-1048-9. ΚΡΑΒΑΡΤΟΠΑΝΝΟΣ Δ. - ΒΑΡΣΟΥ Κ. Η προσφορά της γυναίκας της Φωκίδας σιις τέχνες και τα γράμματα. (Ανάτ.). Ά μφισσα, 1994. Σελ. 83. ΧΡΗΣΤΑΚΗΣ Ν. Μουσικές ταυτότητες. Αθήνα, Δελφίνι, 1994. Σελ. 242. Δρχ. 2910. ISBN 960-309-128-6.

VALERY Ρ. Ματιές σιον σύγχρονο κόσμο. Μει. Η.Π. Νικολούδης. Αθήνα, Printa, 1994. Σελ. 381. Δρχ. 3.120. ISBN 960-7408-05-5. ΛΑΛΟ Κ. Αισθητική. Μει. Γ. Κωνσταντίνου. Αθήνα, Γκοβόσιης. Σελ. 111.

ΛΑΓΚΑΔΑΣ Α. Η Ελληνίδα στην αρχαιότητα. Αθήνα, 1994. Σελ. 79. Δρχ. 2.600.

Παγκόσμια Ιστορία GINZBURG C. Το τυρί και τα σκουλήκια. Μετ. Κ. Κουρεμέ­ νος. Αθήνα. Αλεξάνδρεια, 1994. Σελ. 301. Δρχ. 3.640.

ISBN 960-221-068-0. ΣΟΥΗΤΩΝΙΟΣ- Η ζωή των Καισάρων. Βεσπασιανός - Τίτος - Δομιτιανός. Εισ. - μετ. Π. Ροδάκης. Αθήνα, Παρασκήνιο, 1993. Σελ. 97. ISBN 960-7107-20-9. ΣΟΥΗΤΩΝΙΟΣ. Η ζωή των Καισάρων. Γάλβας - 'Ο θων - Βιτέλλιος. Εισ. - μετ. Π. Ροδάκης. Αθήνα, Παρασκήνιο, 1993. Σελ. 92. ISBN 960-7107-21-7.

δελτίο

Ρ εωγραφία - ταξίδια Κόσμος SALVADORI F. Μεσόγειος. Δρόμος για τη Δύση. Μετ.- επιμ. Α. Κυριακίδης. Αθήνα, Ανεπίκαιρες εκδόσεις, 1994. Σελ. 47. Δρχ. 1.245. ISBN 960-7424-01-8.

|| αιδικά Ελεύθερα αναγνώσματα ΚΑΛΙΟΤΣΟΣ Π. Η μύγα. Αθήνα, Πατάκης, 1994. Σελ. 103.

ISBN 960-360-155-1. ΝΙΚΟΛΟΠΟΥΛΟΥ Α.Π. Του ονείρου μας η γη. Το χρονικό της μεγάλης φυγής - 1922. Αθήνα, Αποστολική Διακονία. Σελ. 158. ISBN 960-315-000-2. Ο Αλή Μπαμπά και οι σαράντα κλέφτες. Μ α. Γ.Γ. Θωμόπουλος. Αθήνα, Μίνωας, 1994. Σελ. 201. Δρχ. 1.100. ISBN 960-240-231-8.

BLYTON Ε. Πρώτος χρόνος στο Μάλορυ Τ άουερς. Μ α. Γ. Θωμόπουλος. Αθήνα, Μίνωας, 1994. Σελ. 173. Δρχ. 1.300.

ISBN 960-240-236-9.

1.000.

BLYTON Ε. Δεύτερος χρόνος στο Μάλορυ Τάουερς. Μ α. Τ. Ρώσση - ΖαΤρη. Αθήνα,, Μίνωας, 1994. Σελ. 152. Δρχ.

1.300. ISBN 960-240-244-Χ.

BLYTON Ε. Τρίτος χρόνος στο Μάλορυ Τάουερς. Μ α. Μ. Ανδρέου. Αθήνα, Μίνωας, 1994. Σελ. 16. Δρχ. 1.300. ISBN 960-240-245-8.

Γ ΙΑ Ν Ν Η Σ ΒΑΡΒΕΡΗΣ

H εριοδικά Α/ΣΥΝΕΧΕΙΑ. Μηνιαίο πολιτικό δελτίο. Φύλλο 40. Δρχ. 500. ΑΠΑΣΟΣ. Διμηνιαία έκδοση. Τεύχος 81. Δρχ. 300. ΑΛΦΕΙΟΣ. Τριμηνιαίο περιοδικό. Τεύχος 1. Δρχ. 1.000 ΑΝΤΠΈΤΡΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ. Ειδικό τεύχος. Δρχ.

500. Ο ΑΡΑΜΠΑΣ ΤΟΥ ΑΓΡΙΝΙΟΥ. Φύλλο 32. Δρχ. 100. ΤΟ ΑΥΡΙΟ ΤΗΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ. Τεύχος 1. Δρ. 1.000. ΓΡΑΦΗ. Τρίμηνη έκδοση. Τεύχος 25-26. Δρχ. 2.00tf. ΔΑΥΛΟΣ. Μηνιαίο περιοδικό. Τεύχος 151. Δρχ. 900. ΔΙΑΒΑΖΩ.Μ Δεκαπενθήμερη επιθεώρηση του βιβλίου. Τεύ­ χος 341. Δρχ. 700. ΔΙΓΕΝΗΣ. Τεύχος 1. ΕΛΕΥΣΙΣ. Τρίμημη πολιτιστική έκδοση. Τεύχος 4. Δρχ. 520. ΕΛΓΤΡΟΧΟΣ. Τριμηνιαία έκδοση. Τεύχος 2. Δρ. 1.200. ΕΠΙΕΝΩΣΗ. Τεύχος 50. ΕΡΕΥΝΑ. Πολιτική - οικονομική - φιλολογική. Φύλλο 42-43. Δρχ. 500. ΕΥΘΥΝΗ. Περιοδικό ελευθερίας και γλώσσας. Τεύχος 271. Δρχ. 600. ΤΑ ΙΣΤΟΡΙΚΑ. Τόμος 11. Τεύχος 20. Δρχ. 1.870. ΛΕΒΙΑΘΑΝ. Τριμηνιαία έκδοση. Τεύχος 15. Δρχ. 2.285. ΛΙΜΝΙΩΝΑΣ. Περιοδική έκδοση της Ζαγοράς. Τεύχος 6.

35

Δρχ. 1.000. ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ. Τριμηνιαία επιθεώρηση. Τεύχος 3. Δρχ. 3.000 ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ. Τεύχος 1612. Δρχ. 650. ΝΕΑ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ. Φύλλο 105. Δρχ. 100. ΤΑ ΝΕΑ ΤΟΥ Ε.Λ.Ι.Α. Τεύχος 35. ΟΙ ΝΙΚΗΤΕΣ. Φύλλο 177. Δρχ. 1. ΠΑΡΑΔΟΣΗ. Περιοδική έκδοση. Τεύχος 9. Δρχ. 1.000 Ο ΠΟΛΙΤΗΣ. Μηνιαία επιθεώρηση. Τεύχος 126. Δρχ. 500. ΠΟΛΥΔΙΑΣΤΑΤΟ ΝΤΙΖΑΪΝ. Τεύχος 4. Δρχ. 1.200. Ο ΡΑΜΠΑΓΑΣ ΚΙ Ο ΣΚΥΛΟΣ. Φύλλο 182. Δρχ. 50. ΤΟ ΡΟΔΙ. Το περιοδικό για παιδιά. Τεύχος 9. Δρχ. 450. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ. Τεύχος 43. Δρχ. 620. ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΒΗΜΑΤΑ. Τριμηνιαίο περιοδικό. Τεύχος 90. Δρχ. 600. ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΘΕΜΑΤΑ. Τριμηνιαία έκδοση. Τεύχος 50-51. Δρχ. 2.500. ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΣΚΕΨΗ. Δίμηνη περιοδική έκδοση. Φύλλο 185. ΣΥΝΑΞΗ. Τριμηνιαία έκδοση σπουδής στην Ορθοδοξία. Τεύχος 50. Δρχ. 1.000. ΤΑΞΙΔΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ. Ετήσιος τουριστικός οδηγός 199495. Δρχ. 2.500. Ο ΤΥΠΟΣ. Μηνιαία δημοσιογραφική επιθεώρησις. Τεύχος 49. Δρχ. 1.000. Η ΥΠΑΙΘΡΙΟΣ. Περιοδικό δελτίο. Ιούλιος - Οκτώβριος 1994. ΦΙΛΟΛΟΠΚΗ. Τρίμηνη περιοδική έκδοση. Φύλλο 47-48. Δρχ. 520. ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΣ. Τεύχος 31. Δρχ. 800.

THE ART MAGAZINE. Τεύχος 9. Δρχ. 2.600.

ARTL Η τέχνη σήμερα. Τεύχος 20. Δρχ. 2.080.

LE MONDE DIPLOMATIQUE. Αφιερώματα. Τεύχος 4. Δρχ.

tnpiXm/fhpUa

^ ιτ ικ & Υ Ρ ^

Στην Κρπικογραφία περιλαμβάνονται όλες οι επώνυμες βιβλιοκρι­ τικές και βιβλιοπαρουσιάσεις των ελληνικών εκδόσεων που δημο­ σιεύονται στον ημερήσιο αθηναϊκό τύπο. Περιλαμβάνονται, επί­ σης, και κριτικές δημοσιευμένες στον περιοδικό και επαρχιακό τύ­ πο, όσες ήταν δυνατόν να εξασφαλίσουμε ή μας απέστειλαν οι συ­ ντάκτες τους.

Αρ. 3 4 3 28 Ιουλίου 28 Αυγούσιου 1994 Επιμέλεια: Μαρία Τρουπάκη

Φιλοσοφία

Γλώσσα

Βπτγκενσιάιν Λ.: Φ ιλοσοφικές παρατηρήσεις. (Δ. Παυλάκου, Α υ γή , 7/8)

Δημητριάδης Δ.: Κατάλογοι 9. Οι ορισμοί. (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 27/7). Τσοπανάκης Α.: Νεοελληνική γραμματική (Μ. Παπαγιαννίδου, Βήμα, 28/8)

Πολιτική ΑξελόςΛ.: Κύπρος. (Κ./Τσαούσης, Εθνος, 30/7). Γεωργιάδου Β.: Ν έα ένδεια και αρωγή. (Α-Χ Π απανδρόπουλος, Ο ικονομικός Ταχυδρόμος, 28/8). Διαφαντούρος Π.: Τα σαγόνια της εξουσίας. (Θ. Διαμα ντόπουλος, Ο ικονομικός Ταχυδρόμος, 28/8). Κούζογλου Σ.: Οι κόκκινοι ξανάρχονται; (Κ. Μ πεπνάκης, Ν έα, 9/8). Κρίση πολιτική - κρίση πολιτικών κομμάτων στην Κοινοτι­ κή Ευρώπη. (Θ. Διαμαντόπουλος, Ο ικονομικός Ταχυ­ δρό μο ς, 4/8). Π άγκαλος Θ.: Παρέμβαση στην επικαιρότητα. (Θ. Διαμαντόπουλος, Ο ικονομικός Ταχυδρόμος, 4/8). Μερλινό Ζ.: Οι αλήθειες για τη Γιουγκοσλαβία δ εν είναι όλες ευχάριστες. (Κ. Χολέβας, Ο ικονομικός Τα χυδρό­ μο ς, 18/8).

Κοινωνιολογία - Δημογραφία Ιντζεσίλογλου Ν.: Η κοινωνικοποίηση του ατόμου, (θ . Διαμαντόπουλος, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 25/8). Ταπεινός Γ.: Στοιχεία Δημογραφίας. (Θ. Διαμαντόπουλος, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 25/8).

Ανθολογίες Λογοτεχνίας Ερώτων και ασπασμών λαμπρόν απάνθισμα. (Ν. Ντόκας, Ελευθεροτυπία, 7/8). Ευαγγέλου Δ.: Η δεύτερη μεταπολεμική ποιητική γενιά. (Δ. Δασκαλόπουλος, Νέα, 2/8). (Γ. Βάνης, Αυγή, 21/8). Σειρές: 1) Η νεοελληνική λογοτεχνία εικονογραφημένη. 2) Η παγκόσμια λογοτεχνία εικονογραφημένη. (Κ Τσαούσης, Εθνος, 21/8).

Ποίηση Γαβριηλίδης Σ.: Ισως - Μικρά και μεγάλα. (Θ. Παπαθανασόπουλος, Νέα Εστία, 1/8). Γκρης Η.: Η Έ φεσος των αλόγων. (Γ. Κουβαράς, Καθημερι­ νή, 14/8). Κουράς Β.: Ελληνικός Εσπερινός. (Ν. Χουρδάκης, Αυγή, 21/8 ). Πυλιώτης Α.: Ποιήματα 1946-1974. (Φ. Ζαμπαθά - Παγουλάτου, Ριζοσπάστης, 18/8). Χιωτάκης Γ.: Ζωή και Στόχοι. (Κ. Βαλαβάκης, Ελεύθερη Ώρα, 14/8).

δελτίο

37

Πεζογραφία

Δοκίμια

Αξιώτης Δ.: Εόβεργα με μέλι. (Κ. Τσαούσης, Έθνος, 27/8). Γιάκος Δ.: Ο μικρός Ερμής αμαξάς. (Δ. Ζαδές, Εξόρμηση, 30/7).' Γουδόλης Τ.: Πρωινή Επίσκεψη. (Θ. Ντόκος, Καθημερινή, 2/8). Ζατέλη Ζ.: Περσινή αρραβωνιασηκά. (Ε. Σαραντίτη, Ελευθε­ ροτυπία, 17/8). Καρατζαφέρη I.: Χαμόγελο στο χάρο. (Κ. Τσαούσης, Εθνος, 31/7). Κασιρινάκη Α.: Εκδρομές με φίλες.(Χ. Παπαγεωργίου, Α υ­ γή, 7/8). Λυμπεράκη Μ.: Τα δένιρα. (Δ. Τσαισούλης, Βήμα, 7/8). Μεγαπάνου Α.: Η διαφανής αμπούλα. (Ν. Κώτσιου, Αυγή, 19/8). Μούλιος Φ.: Μηχανορραφείον. «Τα μάτια σου». (Κ. Τσαού­ σης, Έθνος, 20/8). Μποσινάκης Δ.: Έτσι ήλθε η ανησυχία. (Κ. Σαρδελής, Νέα Εστία, 1/8). Πρίντζιλας Γ.: Το συναξάρι των κρυφών ονείρων. (Δ. Σταμ-έ λος, Ελευθεροτυπία, 17/8). Σαρδελής Κ.: Ο ασάλευτος ταξιδιώτης. (Α. Φουριώτης, Νέα Εστία, 1/8). Τερτίπης Β.: Φλόγες από τη ζωή. (Ε. Ζωγράφου, Ριζοσπά­ στης, 28/7). Τριανταφυλλόπουλος Ν.Δ.: Λιμενάρχης Ευρίπου. (Κ. Γάλ­ λος, Καθημερινή, 23/8). ΒαλερίΠ.: Βραδιά με τον κύριοΤεστ. (Δ. Μητρόπουλος, Βή­ μα, 28/8). Δε Κλεζιό Ζ.Μ.: 1) Ονίτσα, 2) Έ ρημος. (Β. Ψυράκης, Πανό­ ραμα, 28/7). Μπελ X.: Ασφυκτική προστασία. (Ν.Φ.Ξ, Αθηνόραμα, 26/8). Περέκ Ζ. 1) Γ.Γ., ) Γεννήθηκα, 3) Ταξίδι στο χειμώνα. (Κ. Τσαούσης, Εθνος, 6/8). Χάισμιθ Π.: Το ημερολόγιο της Ήντιθ. (Ν.Γ.Ξ., Αθηνόραμα, 29/9).

Ορφανίδης Ν.: Με οργή. (Β. Αθανασόπουλος, Καθημερινή, 2/8. Βαλερί Π.: Ματιές στο σύγχρονο κόσμο. (Κ. Τσαούσης, Έθνος, 7/8).

Winkin Υ.: Εποικοινωνία. (Σ. Μοσχονάς, Καθημερινή, 23/8). Μορέν Ε. - Κερν Α.Μ.: Γη - πατρίδα. (Σ. Καργάκος, Οικονο­ μικός Ταχυδρόμος, 18/7). Στρως Κ.: Ο μύθος του Λύγκα. (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθε­ ροτυπία, 3/8).

Μελέτες Βελουδής Γ.: Γραμματολογία (Δ. Σταμέλος, Ελευθεροτυπία, 1/8 ). Δετζώρτζης Ν.: Συνεντεύξεις και έρευνες. (Θ.Δ. Φραγκόπουλος, Καθημερινή, 2/8). Κατσικάδη Ν.: Στην παλίρροια της ποίησης. (Γ. Πετρόπουλος, Ριζοσπάστης, 28/7). Κουτσιβίτης Β.: Θεωρία της μετάφρασης. (Γ. Βελουδής, Βή­ μα, 28/8). Μαυρομούστακος Π.: Έ να θαμπό χειρόγραφο. (Μ. Παπαδοπούλου, Βήμα, 7/8). Παπακώστας Γ.: Φιλολογικά Σαλόνια και καφενεία της Αθή­ νας. (Θ. Διαμαντόπουλος, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 28/8). Πιερής Μ.: Εισαγωγή στην ποίηση του Καβάφη. (Γ.Π. ΣαΒβίδης, Νέα, 9/8). Σαχίνης Α.: Τετράδια κριτικής. (Δ. Σταμέλος, Ελευθεροτυ­ πία, 1/8). Χρυσανθόπουλος Μ.: Γ. Βιζυηνός. (Β. Χατζήβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 10/8).

Παιδικά Αργυριάδη Μ.: Το ημερολόγιο μιας κούκλας. (Ε. Σαραντίτη, Ελευθεροτυπία, 3/8). Στεφανίδης Ν.: Τα παραμύθια του τόπου μας. (Ε. Σαραντίτη, Ελευθεροτυπία, 1/8).

Μουζάκης Σ.: Σχεδίασμα ιστορίας χωριών της Αττικής. (Ν. Νικολούδης, Καθημερινή, 23/8). Νικολαϊδης I.: Η εμφύλια σύρραξη μεταξύ ΕΛΑΣ και ΕΔΕΣ στο Ζαγόρι και το Σούλι. (Σ. Καργάκος, Οικονομικός Ταχυ­ δρόμος, 25/8). Χρυσός Ε.: Η άλωση της Πόλης. (Δ. Σταμέλος, Ελευθεροτυ­ πία, 17/8).

Μαρτυρίες Βλάχου Ε.: Δημοσιογραφικά χρόνια. Τομ. Δ’. (Θ. Διαμαντόπουλος, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 11/8). Κλεφτογιάννης Β.: Ό πω ς τάζησα. (Κ. Σταυρόπουλος, Αυγή, 7/8). Τριανταφύλλου Γ.: Στον αδελφό μου Νίκο. (Δ. Παπακων­ σταντίνου, Ριζοσπάστης, 18/8). Χουζούρης Σ.: Γιατρός σε τρεις πολέμους. (Π. Αγγελίδης, Ριζοσπάστης, 28/7). Χρηστάκης Γ.: Θάλαμος 242. (Ε. Ζωγράφου, Ριζοσπάστης, 28/7).

Ταξιδιωτικά Κρουμπάχερ Κ.: Ελληνικό ταξίδι. (X. Ποντίδα, Νέα, 22/8).

Κοινωνιολογία Σορμάν Γ.: Περιμένοντας τους βαρβάρους. (Α.Χ. Παπανδρόπουλος, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 9/8).

Οικονομία Αλογοσκούφης Γ.: Η κρίση της οικονομικής πολιτικής. (Α.Χ. Παπανδρόπουλος, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 25/8). Κορφιάτης X.: Η Ελληνική Βιομηχανία το 1993. (Γ. Ζωγρά­ φος, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 18/8).

38 δελτίο -------------------------------Λεξικό οικονομικών ορών. (W., Οικονομικός Ταχυδρόμος, 25/8). Σαραντίδης Σ.: Εισαγωγή σας έννοιες και τη μεθοδολογία της οικονομικής επιστήμης. (Θ. Διαμαντόπουλος, Οικονομι­ κός Ταχυδρόμος, 25/8).

Εκπαίδευση Δανάσσης Α.: Η ελέξιξη της παιδαγωγικής και διδακτικής σκέψης (Α. Βερτσέτης, Ελευθεροτυπία, 14/8).

Τέχυες Προσφυγική Ελλάδα. (Δ. Σταμέλος, Ελευθεροτυπία, 17/8). Σολδάτος Γ. (Επιμ.). Ο ελληνικός κινηματογράφος. Ντοκου­ μέντα 1. (Π. Πάγιος, Νέα, 2/8). Φιλιππότης Σ.: Δ.Ζ. Φιλιππότης. (Π. Κατημερτζή, Νέα, 24/8). Χρηστάκης Ν.: Μουσικές ταυτότητες. (Μ. Μαρκουλή, Νέα, 12/8 ).

Λ αογρ α φ ία Μποσινάκος Γ.: Μολοήματα - Το πικρό μάννα. (X. Μηχιώτης, Αυγή, 7/8).

Συμπληρώστε και ταχυδρομήστε το παρακάτω δελτίο παραγγελίας:

8- ς ,

ΔΕΛΤΙΟ ΠΑΡΑΓΓΕΛΙΑΣ Περιοδικό ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ Τ.θ. 51353 14510 Κηφισιά

εκδόσεις

ελληνικά γράμματα

Ο ι συ νεργά τες τη ς έκδοση ς αυτής, επιστή μ ονες πεπ ε ιρ α μ έ νο ι, κα λύπτουν β α σικ ο ύς το μ είς κ α ι ε πιλεγμ ένα π α ρ α δ είγμ α τα ψ υ χο θ ερ α π ε ιώ ν της συ μ περ ιφ ορ ά ς. Τ ο βιβλίο ε ισ ά γ ει το ν ανα γνώ στη στις κυ ρ ιό τε ρ ες θεω ρ ίες μάθησης, κλα σικές κ α ι σ ύ γχρ ο ­ νε ς, κ α ι π ρ ο χ ω ρ ε ί στη σ υ νέ χε ια σε μια σ ε ιρ ά ευρ ύ τα τα δ ια δ εδ ο μ ένω ν τεχνικώ ν, ό πω ς ε ίν α ι η χαλά ρω ση , η π α ρ ρ η σια κή συ μ π ερ ιφ ο ρ ά κ α ι ο ι γνω στικές πα ρ εμ β ά σ εις. Α κόμη πα ρ ο υ σ ιά ζο ­ ντα ι π α ρ α δ είγμ α τα συ μ περ ιφ ο ρ ιστικ ώ ν ψ υ χο ­ θ ε ρ α π ε ιώ ν σε π α ιδ ιά , εφ ή βο υ ς κ α ι ο ικ ο γένειες με προβλήμ ατα.

ΕΛΛΗΝΙΚΑ

Τ ο β ιβλίο ε π ιχ ε ιρ ε ί μ ια ν έ α πρ ο σ έγγισ η στην έ ννο ια «ψυχική δ ια τα ρ α χή» . Ο ι μ έχρ ι τώ ρ α απ ό ψ εις, ότι το ά γχ ο ς, ο φ ό β ο ς, η σ χ ιζο φ ρ έ νε ια π α ρ α μ ένο υν α νία τα , κα τα ρ ρ ίφ θη κ α ν μ έσ α α πό τις πο λ υ ετείς έ ρ ευ νες κ α ι εμ π ειρ ίε ς τσυ σ υ γ­ γ ρ α φ έ α στον το μ έα τη ς ψ υ χο θ ερ α π ε ία ς. Η π ε ­ ρίπτω ση πσυ π ε ρ ιγ ρ ά φ ετ α ι στο βιβλίο α π ο τελ εί έ να ζω ντα νό π α ρ ά δ ειγμ α π ω ς αυτό πο υ χ ρ ε ιά ­ ζο ντα ι ο ι ψ υ χο θ ερ α π ε υ ό μ ε νο ι ε ίνα ι η α ισ ιο δ ο ­ ξ ία κ α ι η πίστη τσυ ψ υ χο θ ερ α πευ τή το υ ς ό τι ο ι ε ίνα ι ικ α νο ί ν α κατα νοή σουν, ν α επιλύσουν τα πρ ο β λή μ ατά τους κ α ι ν α γίνσ υ ν κ υ ρ ία ρ χ ο ι τω ν κα τα στάσ εω ν, σ τη ριγμ ένοι στη λογική τους.

ΓΡΑΜΜΑΤΑ

Βιβλιοπω λείο: Γ. Γεννα δίο υ 6,10 6 7 8 - Α θή να , Τηλ.: 3617826,3606661 Ε κδ όσεις: Α κ α δ η μία ς 88>τΚ)&73 - Α θή να , Τηλ.: 3302415, Fax: 3636658

εκδόσεις

ελληνικά γράμματα I. Ν.

Ν Ε Σ Τ Ο Ρ Ο Σ

ETON ΚΟΣΜΟ ΤΗΣ

ΨΥΧΩΣΗΣ

η ο S ύο ο t t a τ ο υ Eric x a t ά XXt ς κ ι ρ ι κ τ ώ α ι ι ς

Με αποφασιστική μεθοδικότητα και ποιητική έμπνευση, ο καθηγητής Ιακίννης Νέστορος, προσεγγίζει τα φαινόμενα των ψυχώσεων μέσα από προσωπικές εμπειρίες και κλινικές παρατηρήσεις διαφωτίζοντας σ’ εκπληκτικό σημείο τις πηγές της ζήλιας, του φόβου, του πόνου, του εγκλήματος, της διαστροφής και διαχέοντας ένα ελπιδοφόρο μήνυμα στους «απελπισμένους» καιρούς μας: Ναι, είναι δυνατή η θεραπεία όλων αυτών πσυ προκαλούν τον τρόμο και τον οίκτο της κοινωνίας, α ρκεί να βρεις την κατάλληλη θεραπευτική μέθοδο, αρκεί να είσαι οπλισμένος με τη χαρά και την αγωνία για θεραπεία στον πάσχοντα. Α ρκεί τέλος, να έχεις ορόσημο την ελπίδα, το κρυσφήγετο αυτό των απελπισμένων αλλά και των οραματιστών. Έ ν α βαθύ ουμανιστικό οδοιπορικό στον κόσμο της ψύχωσης από έναν διακεκριμένο επιστήμονα.

Ε Λ Λ Η

N g y g $ fe

Γ Ρ Α Μ Μ Α Τ Α

Βιβλιοπω λείο: Γ. Γ εννα ^ ίου 6; U3678 - / λθήνα, Τηλ.: 3617826,3606661 Ε κδόσεις: Α κ α δ η μία ς «

Β

Ι Τ

η

λ . :

3302415, Fax: 3636658

Ψυχανάλυση και Πολιτική « Η Ε λλά ς είναι ένα απέραντο φρενοκομείο» Κ. Καραμανλής

Ε κ πρώτης όψεως η σύνδεση της ψυχανάλυσης με την πολιτική ίσως να ξενίζει. Τι κρύβε­

ται πίσω από τον τίτλο του ανα χείρας αφιερώματος; Τι έχει να πει η ιρυχανάλυση για την πολιτική, αλλά και αντιστρόφως, τι θα μπορούσε να προσφέρει μια πολιτική προσέγγιση της ψυχανάλυσης; Στην πραγματικότητα όμως, όπως φαίνεται και από τη γνωστή ρήση του Προέδρου της Δημοκρατίας, η ψυχανάλυση ίσως να συνιστά ένα προνομιακό πεδίο ανάλυ­ σης της τρέχουσας Ελληνικής πολιτικής. Εξάλλου είναι συχνότατες οι αναφορές των Μ.Μ.Ε. που παραπέμπουν σε ψυχαναλυτές, ψυχολόγους ή ψυχιάτρους συγκεκριμένες πρά­ ξεις, αντιδράσεις ή στάσεις τόσο του πολιτικού προσωπικού όσο και του ίδιου του λαού ή του εκλογικού σώματος. Α πό την άλλη μεριά, είναι αναμφισβήτητο ότι θα μπορούσε να αρ­ θρωθεί μια ολόκληρη ανάλυση της πολιτικής του ψυχαναλυτικού κινήματος, μια ανάλυση που δεν θα υστερούσε σε όγκο, ούτε και σε σασπένς, από άλλες πολιτικές αναλύσεις. Είναι εξίσου βέβαιο ότι και τα δύο αυτά θέματα θα ήταν δυνατόν να γίνουν αντικείμενα αφιερω­ μάτων του ΔΙΑΒΑΖΩ. Παρ ’όλα αυτά το αφιέρωμα «Ψυχανάλυση και Πολιτική» δεν θα ε­ πικεντρωθεί σε καμιά από τις δύο αυτές κατευθύνσεις. Η σύνδεση ανάμεσα στην Ψυχανάλυση και την Πολιτική, στην οποία στοχεύει, αφορά πρωτίστως την ανάδειξη της σημασίας ορισμένων ψυχαναλυτικών κατηγοριών, θέσεων και θεωρητικών προσεγγίσεων για την πολιτική ανάλυση και για τον αναπροσανατολισμό της πολιτικής θεωρίας. Θα πρέπει να ξεκαθαριστεί εξαρχής ότι μιλώντας για την ψυχανάλυση εννοούμε κυρίως τον άξονα Φρόυντ -Λ α κ ά ν υ π ’ αυτήν την έννοια το αφιέρωμα αυτό του ΔΙΑΒΑΖΩ ακολουθεί και συνεισφέρει στην ταχύτατα αναπτυσσόμενη διεθνή βιβλιογραφία και συζήτηση που αναδεικνύει, όλο και περισσότερο, τον καθοριστικό ρόλο που είναι δυνα­ τόν να παίξει - και ήδη σε μεγάλο βαθμό παίζει - η Φροϋδική καιΑακανική θεωρία στην ε­ πιβεβλημένη ανανέωση της πολιτικής θεωρίας, της πολιτικής ανάλυσης εν γένει, ίσως δε και της πολιτικής πρακτικής. Καταβλήθηκε ιδιαίτερη προσπάθεια για την πολύπλευρη κάλυψη των ζητημάτων αυτών, όπως και για την επιλογή κειμένων που δίνουν μια κατά το δυνατόν ολοκληρωμένη εικόνα για τη διεθνή όσο και για την ελληνική έρευνα σε ουσιώδεις πλευρές του εξεταζόμενου ζητήματος. Α ν ο ισχυρισμός ότι οι πολιτικοί και οι ψηφοφόροι μας χρειάζονται ψυχανάλυση χρήζει διερεύνησης — και δεν θα μας απασχολήσει εδώ —, άξονας τούτου του αφιερώματος δεν είναι παρά η παραδοχή ότι η πολιτική ανάλυση και η πολιτική θεωρία χρειάζονται ψυχανά­ λυση ή μάλλον χρειάζονται τ η ν ψυχανάλυση. Οσον αφορά, βεβαίως, τους όρους αυτής της σύμπλευσης, αυτοί παραμένουν ανοιχτοί σε συζήτηση, στην οποία ελπίζουμε ότι το αφιέ­ ρωμα του ΔΙΑΒΑΖΩ συμβάλλει ουσιαστικά. Ε π ιμ έλεια αφιερώ ματος: Γιάννης Σ ταυρακάκης Ο επιμελητής θα ήθελε να ευχαριστήσει τους θ . Λίποβατς, S. Zizek. R. Salecl και Ε. Laclau για τη βοήθεια τους στην προετοιμασία του αφιερώματος. Ακόμη ευχαριστεί θερμά την Ellie Ragland χωρίς τη βοήθεια της οποίας το αφιέρωμα δεν θα παρουσίαζε την επιτευχθείσα πληρότητα.

42

αφιέρωμα

^

ά ν θ ρ ω π ο ς είνα ι ε κε ίν ο τ ο ον, π ο υ σ ε α ντίθ ε σ η μ ε τα ζώ α , δ ε ν έ χε ι μ ια ο ρ ι­ σ μ έ νη «φ ύση», α ν τ ί τ ο ύ τ ο υ έ χ ε ι ισ τ ο ­ ρ ία κα ι είναι ισ το ρ ικ ό τη τα . Α υ τ ό π ο υ τ ο ν ο ρ ίζε ι δ ο μ ικ ά ε ίναι ο Λ ό γ ο ς , τ ο λ έ γειν, π ο υ τ ο ν α π ο μ α κ ρ ύ ν ε ι α π ό τη ν ^ π ρ ώ τ η σ τ ιγ μ ή τ η ς γ έ ν ν η σ ή ς τ ο υ α π ό τ η ν α μ ε σ ό τ η τα τω ν π ρ α γ μ ά τω ν κα ι τ η ν α π ό ­ λ υ τη α π ό λ α υ σ ή τ ο υ ς . Γ ία το α νθ ρ ώ π ιν ο υ π ο ­ κ είμ ενο τ ο κ α τ ’ ε ξ ο χ ή ν Π ρ ά γ μ α είνα ι α ρ χ ικ ά η μ η τέ ρ α , η ο π ο ία α π λ ά α ντιπ ρ ο σ ω π ε ύ ε ι α υ ­ τή τη ν α δ υ ν α τό τη τα , τ ο α νέ φ ικ το τ ο υ Α π ό λ υ ­ τ ο υ κα ι τ η ς α μ ε σ ό τ η τα ς . Η ψ υ χ α ν ά λ υ σ η ε ­ ντο π ίζε ι τ ο α δ ύ ν α το σ τ η ν α δ υ ν α τ ό τ η τα τ η ς α ιμ ο μ ιξ ία ς τ ο υ πα ιδ ιο ύ μ ε τη μ η τ έ ρ α , η ο π ο ία μ έσ ω τ η ς π ο λ ιτισ μ ικ ά κ α θ ο λ ικ ή ς α π α γ ό ρ ε υ ­ σ ή ς τ η ς , σ υ γ κ ρ ο τ ε ί σ ε ό λ ο υ ς τ ο υ ς π ο λ ιτι­ σ μ ο ύ ς το Ν ό μ ο , τ ο ν ο π ο ίο α ν τιπ ρ ο σ ω π ε ύ ε ι ο σ υ μ β ο λ ικ ό ς π α τέ ρ α ς , ο π α τ έ ρ α ς ως ό νο μα .

Μαρίνο Μαρίνι. 1949-50

Θάνος Λίποβατς

Η ψυχανάλυση καιη έννοια του Πολίτικου

ν τ ί τη ς α π ό λ υ τη ς α π ό λ α υ σ η ς, ό μ ω ς, το υ π ο ­ κ ε ίμ ε ν ο έ χ ε ι το ν λ ό γ ο (το συ μ β ο λ ικ ό ) α λ λά κ α ι το ν φ α ν τα σ ια κ ό ( τις ε ικ ό ν ε ς ), π ο υ το υ α ­ ν ο ίγ ο υ ν το φ ά σ μ α τω ν α ν α ρ ίθ μ η τ ω ν δ υ ν α τ ο ­ τή τω ν π ο υ έ χ ε ι ν α ε π ιθ υ μ ε ί κ α ι ν α ε φ ε υ ρ ί­ σ κ ε ι ά λ λ α π ρ ά γ μ α τ α , α λ λ ά κ α ι ν α β ρ ίσ κ ει μ ερ ικ ώ ς ο ρ ισ μ έ ν ε ς α π ο λ α ύ σ εις , σ ε ξ ο υ α λ ι­ κ ή ς ή ε ξα ϋ λ ω μ έ νη ς φ ύ σ η ς, τω ν ο π ο ίω ν τ α α ν τι ν α ε ίν α ι « α π ο ρ ρ ίμ μ α τ α » , « υ π ό λ ο ιπ α » τσυ Π ρ ά γ μ α ­ το ς. Π ο τέ ό μ ω ς δ ε ν β ρ ίσ κ ει τη ν α πό λ υ τη κ α ι ά μ εσ η α π ό λ α υ σ η κ α ι π λ η ρ ό τη τα , η ο π ο ία θ α ισ ο δυ να μ σ ύ σ ε με το ν φ υ σ ικ ό κ α ι το ν ψ υ χ ικ ό θά ν α το . Ω σ τό σ ο το ε ­ π ιθ υ μ ο ύ ν υ π ο κ ε ίμ ε ν ο δ ε ν ε γ κ α τα λ ε ίπ ε ι το κ υ ν ή γι το υ α π ό λ υ το υ κ α ι π ρ ο σ π α θ ε ί ν α ε ξ α λ ε ίψ ε ι α υ τό πο υ π ά ν τ α λ είπ ε ι. Α π ό ε δ ώ π η γ ά ζ ο υ ν ο ι σ τρ α τη γικ έ ς τη ς ε ξ ο υ σ ία ς κ α θ ώ ς κ α ι τη ς -ψύχωσης, τη ς δ ια σ τρ ο φ ή ς κ α ι τη ς νε ύ ρ ω σ η ς. Τ α ο μ ιλ ο ύ ντα υ π ο κ ε ίμ ε ν α α ν α κ α λ ύ π το υ ν α ρ χ ικ ά τ ο δ ικ ό το υ ς ε π ιθ υ μ ε ίν μ έσ ω τη ς σ χ έσ η ς το υ ς με το ν ο μ ιλ ο ύ ντα κ α ι ε π ιθ υ μ ο ύ ν το Α λλο . Η (σ υμ β ο λ ικ ή) έ λλ ειψ η , σ υ ν έ π ε ια τη ς ύ π α ρ ξ η ς τω ν σ η μ α ινό ν τω ν τη ς γλ ώ σ σ α ς, σ υ γ κ ρ ο τε ί τη ν π ρ ο ϋ π ό θ εσ η τη ς δ υ να -

Α

αφιερωμα 43 γ ο ρ ε ύ ε ι το ε π ιθ υ μ ε ίν , α λ λ ά το υ ν α ν τίο ν διατάζει στο υ π ο κ ε ίμ ε ν ο : « π ρ έ π ε ι ν α ε π ιθ υ μ ε ίς » .3 Α υ τ ό ς ο κ α θ α ­ ρ ό ς Ν ό μ ο ς, « κ α θ α ρ ό ς » γ ια τ ί δεν ε ξ α ρ τά τα ι α π ό κ α ­ μ ιά π ρ ο ϋ π ό θ εσ η (Βλ. Κ α ντ), δ ρ α χ ά ρ η σ το π α ιχ ν ίδ ι τω ν σ η μ α ινό ν τω ν , το υ λ ό γο υ κ α ι α π α ιτ ε ί α π ό το υ π ο ­ κ ε ίμ ε ν ο τη ν εξα ΰ λω ση · η ε π ιθ υ μ ία π ο υ α π α ιτ ε ί ό μ ω ς δεν ε ίν α ι η ε π ιθ υ μ ία το υ κ υ ρ ίο υ , το υ νε υ ρ ω τικ ο ύ ή το υ δ ια σ τρ ο φ ικ ο ύ , ε φ ό σ ο ν ό λ ο ι α υ το ί, ο κ α θ έ ν α ς με το ν τ ρ ό π ο το υ , π ρ ο σ π α θ ο ύ ν ν ’ α π ο φ ύ γ ο υ ν το Ν ό μ ο κ α ι τη ν έ λλ ειψ η . Ο Ν ό μ ο ς (η θ ικ ό ς κ α ι π ο λ ιτικ ό ς, δ ια π λο κ ή α ν ά μ ε σ α στο κ ε ν ό κ α ι τη ν α π ό ­ γ ρ α π τ ό ς κ α ι ά γ ρ α φ ο ς ) « ξ εχ ειμ ω ν ιά ζε ι» κ ρ υ μ μ ένο ς λ α υση (π ο υ δ ε ν έ χ ε ι σχέσ η με τη λεγ ό μ ενη π ίσ ω α π ό λ ιγ ό τερ ο ή π ε ρ ισ σ ό τε ρ ο π α ρ α μ ο ρ φ ω μ έ ­ ορ μ ή τη ς α υτοσ υν τή ρη σ η ς), υ π ο χ ρ ε ώ ν ε ι το ν ε ς μ ο ρ φ έ ς, π ο υ ε ίν α ι ε π ίσ η ς κ α ι μ ο ρ φ έ ς κ υ ρ ια ρ ­ υ π ο κ ε ίμ ε ν ο ν α π ε ρ ν ά ε ι ε π α ν ε ιλ η μ μ έν α εκ χ ία ς . Α λ λ ά ο Ν ό μ ο ς σ υ ν δ έε τα ι π ά ν τ α με τις έ ν ν ο ιε ς ν έ ο υ τη δ ο κ ιμ α σ ία τ ω ν ο ρ ίω ν, π ρ ο κ ειμ έν ο υ τη ς ισ ό τη τα ς κ α ι τη ς Δ ικ α ιο σ ύ ν η ς , α κ ό μ α κ α ι σ ε κ ο ι­ ν α « υ π ά ρ ξ ει» («εξίσ τα τα ι» )· το υ π ο κ ε ίμ ε ν ο ν ω ν ίε ς π ο υ κ υ ρ ια ρ χ ε ί η α νισ ό τη τα . τ ο π ο θ ετ είτα ι έτσ ι ε μ π ρ ό ς στο ν α β ά σ τα χτο Μ ε α υτή τη ν έ ν ν ο ια μ π ο ρ ε ί ν α π ε ι κ α ν ε ίς, ό τι κ ά ­ σ τόχο ν α π α ρ ά γ ε ι ξ α ν ά κ α ι ξ α ν ά έ ρ γ ο ν π έ ν θ οθευ ςκ ο ιν ω ν ία π α ρ ισ τ ά ν ε ι ένα σύμπτωμα, π ο υ σ υ γ χ ρ ό ­ (τω ν ω ρ α ίω ν ε ικ ό ν ω ν το υ εα υτο ύ το υ ) κ α ι εξα ΰ λ ω ­ ν ω ς υ π ο κ α θ ισ τ ά κ α ι π ρ ο δ ίδ ε ι τη ν αδύνατη, α ν έ φ ι­ ση ς (S u b lim atio n ), ξ ε π ε ρ ν ώ ν τα ς τις ε ύ κ ο λ ε ς λύσ εις κτη , α ρ μ ο νικ ή « σχέση » 4 (α π ό τη ν ο π ο ία δ ε ν λ ε ίπ ε ι α υ τα π ά τη ς κ α ι π α ρ ά κ α μ ψ η ς τη ς έ λλ ειψ η ς μ έσ α α π ό τίπ ο τα ) α ν ά μ ε σ α σε δύο (ή π ε ρ ισ σ ό τε ρ ε ς ) δ ια φ ο ρ ε ­ τις φ α ντα σ ιώ σ εις. Α λ λά εκ τό ς α π ό σ π ά ν ιε ς π ε ρ ιπ τώ ­ τικ έ ς κ ο ιν ω ν ικ ές , π ο λ ιτικ ές ή ά λ λ ε ς ο μ ά δ ες , ή α κ ό μ α σ εις, δ ε ν ε ίν α ι κ α ν ε ίς συ νή θω ς σε θέση ν α α ντιμ ετω ­ μ έσ α σ το π λ α ίσ ιο τη ς ίδ ια ς τη ς ο μ ά δ α ς . Δ ε ν π ρ έ π ε ι π ίσ ε ι α υ τό το στόχο. Α ν όμ ω ς, κ α τά κ ά π ο ιο τ ρ ό π ο , ν α λη σ μ ο νη θ ε ί ε δ ώ ό τι ο Λ ό γ ο ς το υ κ υ ρ ίο υ ε ίν α ι κ α ι κ α τα φ έ ρ ε ι κ ά π ο τε ν α π ε ρ ά σ ε ι ε π ιτυ χ ώ ς α υτή τη δ ο ­ ο Λ ό γ ο ς τη ς α π ο τε λ εσ μ α τικ ό τη τα ς. Ο μ ω ς μ ια τέ λ ε ια κ ιμ α σ ία (τη ς α ντιμ ετώ π ισ η ς ο ρ ια κ ώ ν κ α τα σ τά σ εω ν), α π ό λ α υ σ η ε ίν α ι π ά ν τ α α δ ύ να τη κ α ι γ ια το ν κ ύ ρ ιο , ετό τε ε ίν α ι μ εγ ά λ ο ς ο π ε ιρ α σ μ ό ς ν α α ν α μ έ ν ε ι ν α έ χ ε ι ξ α ιτ ία ς το υ α π ό ν τ ο ς Π ρ ά γ μ α το ς , π ο υ σ υ νή θω ς υ π ο ­ έ ν α π ρ ό σ θ ετ ο «κ έ ρ δ ο ς» α π ό αυτή τη ν ε μ π ε ιρ ία κ α ι κ α θ ίσ τα τα ι α π ό έ ν α φ ε τ ίχ (α ν τικ είμ εν α κ α ι σ ύμ βον α α π α ιτ ε ί α π ό α υ το ύ ς π ο υ (α κ ό μ α ) δ ε ν τ α κ α τά φ ε λ α //ε ικ ό ν ες τη ς φ υ σ ικ ή ς, πο λ ιτικ ή ς, θ ρ η σ κ ευ τικ ή ς, ή ρ α ν ό π ω ς α υ τό ς, «κά τι», ε κ ε ίν ο τ ο «κάτι» π ο υ π α ρ ι­ ο ικ ο νο μ ικ ή ς κ υ ρ ια ρ χ ία ς )· συ μ β ο λ ικ ό ς φ ο ρ έ α ς του σ τά ν ε ι το α ίτιο //κ ίν η τρ ο τη ς ε π ιθ υ μ ία ς το υ Κ υρ ίο υ.2 φ ε τ ίχ ε ίν α ι έ ν α ς συμβιβασμός, δηλ. έ ν α σ ύμ πτω μ α : Π α ρ α δ ό ξ ω ς, α υτή η σ τά σ η α ν α π α ρ ά γ ε τ α ι ε π α ­ ο ι δ ύ ο α ν τίπ α λ ε ς ε χ θ ρ ικ έ ς μ ερ ίδ ες (τά ξε ις , ο μ ά δ ε ς ) ν ε ιλ η μ μ έν α στη ν ισ το ρ ία , ε π ε ιδ ή υ π ά ρ χ ο υ ν π ο λ λ ο ί α λ λ η λ ο α ν α γν ω ρ ίζο ν τα ι π ρ ο σ ω ρ ιν ά ω ς σ υ ν έ ν ο χ ο ι ά ν θ ρ ω π ο ι π ο υ τ α υ τίζο ν τα ι φ α ν τ α σ ια κ ά μ ε το υ ς « κυ­ κ α ι σ υ νέ τα ιρ ο ι. Μ έ ν ε ι ω ς κ α τά λ ο ιπ ο η δυσφορία, ότι ρ ίο υ ς» (ά ν δ ρ ε ς ή γ υ ν α ίκ ε ς ) κ α ι το υ ς « α ν α γ ν ω ρ ί­ κ ά τι «λ είπ ε ι» , πο υ γ ίν ε τ α ι α ντικ ε ίμ ε ν ο α πώ θ η σ η ς, α ­ ζ ο υ ν» ω ς τέτοιου ς· α υ τό γ ια τ ί ε λ π ίζο υ ν ν α ε ξ ο ικ ο ν ο ­ π ά ρ ν η σ η ς ή α π ό ρ ρ ιψ η ς, ό μ ω ς α υ τό δ ρ α κ α ι σ τα θ ε ­ μ ή σο υν γ ια το ν ε α υ τό το υ ς τη δ ο κ ιμ α σ ία τη ς έ λ λ ε ι­ ρ ο π ο ιη τικ ά ε π ά ν ω σε μ ια δεδ ο μ έν η κα τά σ τα σ η . ψ η ς κ α ι τω ν ο ρ ίω ν κ α ι α ν τ ί ν α π α ρ ά γ ο υ ν ο ι ίδ ιο ι έ ρ ­ γ ο ν π έ ν θ ο υ ς κ α ι ε ξα ΰ λ ω σ η ς, το υ π ο κ α θ ισ τσ ύ ν με το / τσι, ό λ ο ι ο ι θ ε σ μ ο ί ε ίν α ι « π α γ ω μ έ ν ο ι συμέ ρ γ ο ν τη ς α π ώ θ η σ η ς κ α ι τη ς α π ά ρ ν η σ η ς (νεύ ρ ω σ η β ιβ α σ μ ο ί κ α ι α π ο λ ιθ ω μ έ ν α σ υ μ πτώ μ α τα » κ α ι δ ια σ τρ ο φ ή ). Ε ίν α ι α υ τ ο ί π ο υ ε ισ ά γ ο υ ν κ α ι α ν α ­ π ο υ ε ξ ο ρ κ ίζο υ ν το ά γ χ ο ς π ο υ θ α π ρ ο κ α π α ρ ά γ ο υ ν τη φ α ντα σ ίω σ η τη ς ε ξ ο υ σ ία ς κ α ι τη ς κ υ ­ λ ο ύσ ε η ρ ευσ τό τητα, τ ο χ ά ο ς κ α ι το Ν έο ν . ρ ια ρ χ ία ς , π ο υ υ π ά ρ χ ε ι σ ε ό λ ες τις κ ο ιν ω ν ικ έ ς κ α ι I Σ ε μ ια ύ σ τερ η φ ά σ η ε ίν α ι μ εγ ά λ ο ς γ ια ό π ο λ ιτικ ές ομ ά δ ες .

I I λ ο υς ο π ε ιρ α σ μ ό ς ν α υ π ο κ α τα σ τ ή σ ο υ ν το J L m ά π ια σ το κ α ι α π ό ν Π ρ ά γ μ α με φ α ν τα σ ια κ ό Τ ο π α ρ ά δ ο ξ ο ν το υ ε π ιθ υ μ ε ίν έ γ κ ε ιτ α ι σ το ό τι (ό χ ι συ μ β ο λ ικ ό ) τ ρ ό π ο , δη λ. ν α το φ ε τιχ ο π ο ιή « λ ειτο υ ρ γε ί» π α ρ ’ ό λ ο ν ό τι ο σ τό χ ο ς το υ ξ ε φ ε ύ γ ε ι σ ο υ ν /π ρ α γ μ ο π ο ιή σ ο υ ν κ α ι ν ’ α ν α ν ε ν ώ σ ο υ ν τ ο σ ύ ­ σ υ ν έ χ ε ια κ α ι α ν τ ’ α υ το ύ το υ π ρ ο σ φ έ ρ ο ν τ α ι υ π ο κ α ­ μ πτω μ α , κ ά τ ι π ο υ ε ίν α ι ο κ α ν ό ν α ς · έτσ ι η Δ ια φ ο ρ ά τ ά σ τα τα (τα α ν τικ ε ίμ ε ν α τω ν μ ερ ικ ώ ν ο ρ μ ώ ν: στή ­ α ν ά μ ε σ α σ ε κ α τα π ιε σ τέ ς κ α ι κ α τα π ιε ζό μ εν σ υ ς ε ίν α ι θ ο ς, κ ό π ρ α ν α , β λέμ μ α , φ ω νή , α λ λ ά π ά ν τ α μ έσ α α π ό τη φ α ν τα σ ια κ ή μ ετα μ φ ίεσ ή τ ο υ ς). Α υ τ ό ς ο « μ η χα νι­ π ά ν τ α σ χ ετικ ή κ α ι α να σ τρ έ ψ ιμ η . σ μ ό ς» το υ ε π ιθ υ μ ε ίν δ ια τη ρ ε ίτα ι ε ν κ ιν ή σ ε ι μ ό νο ν Θ α μ π ο ρ ο ύ σ ε κ α ν ε ίς ε δ ώ ν α ο ρ ίσ ε ι π ρ ο σ ω ρ ιν ά μ έσ ω κ ά τι ά λ λου : μ έσ ω το υ συμβολικού Νόμον, π ο υ το Π ο λ ιτικ ό ω ς εκ ε ίνη τη ν α ντιφ α τικ ή ε νό τη τα α ν ά ­ μ εσ α σ το Ν ό μ ο κ α ι τη ν κ υ ρ ια ρ χ ία π ο υ υ π ά ρ χ ε ι π α ­ ε ίν α ι ο Ν ό μ ο ς τη ς γ λ ώ σ σ α ς , κ α ι ό χ ι μ ό νο ν δεν υ π α τό τη τα ς το υ ε π ιθ υ μ ε ίν , ε φ ό σ ο ν υ π ο δ ε ικ ν ύ ε ι μ έσ ω τω ν σ η μ α ινό ν τω ν τ α α π ό ν τ α π ρ ά γ μ α τ α · υ π ο δ ε ι­ κ νύ ο ντα ς έ τσ ι κ α ι το α δ ύ ν α το κ α ι ά π ια σ το « Π ρ ά γ ­ μα», κ ά ν ε ι α π ό τη ν άλλη μ ερ ικ ώ ς δ υνα τή τη ν α π ό ­ λα υση . Η τ ε λ ευ τα ία π ε ρ ι- ο ρ ίζ ε τ α ι σ υ γ χ ρ ό ν ω ς α π ό το κ ε ν ό κ α ι τη ν α π ο υ σ ία (του Π ρ ά γ μ α το ς ), τη ν ορμ ή το υ θ α νά του · α λ λ ά δ ε ν ε ίν α ι μ ια α πλ ή ε μ π ε ιρ ία η δ ο ­ ν ή ς 1, π ο υ θ α α π ω θ ο ύ σ ε ή θ α α π α ρ ν ε ίτ ο τη ν ο ρ μ ή το υ θ α νά το υ .

Η

I

44

α φ ιέρ ω μ α -------------------------------------

ντο ύ ό π ο υ σ υ -σ χε τίζο ν τα ι τ α ο μ ιλ ο ύ ντα κ α ι ε π ιθ υ ­ μ ο ύ ντο υ π ο κ ε ίμ ε ν α μ έσ α στο π λ α ίσ ιο μ ια ς ο μ ά δ α ς . Α υ τ ό ς ο ο ρ ισ μ ό ς δεν ε ίν α ι ε π α ρ κ ή ς , γ ια τ ί το Π ο λ ιτι­ κ ό ε ίν α ι σ υ γ χ ρ ό ν ω ς κ α ι μ ια ιστορική κ α τη γ ο ρ ία , δη λ. ό π ω ς το δ ε ίχ ν ε ι κ α ι η ε τυμ ο λ ο γία , ε ίν α ι σ υ νδ εδ ε μ έ ν ο μ ε τη ν Π όλ η. Η ί δ ια η π ρ ο β λ η μ α τικ ή το υ Ν ό ­ μου κ α ι τη ς κ υ ρ ια ρ χ ία ς υ π ά ρ χ ε ι β έ β α ια κ α ι στις α ρ ­ χ α ϊκ έ ς κ α ι π α ρ α δ ο σ ια κ έ ς κ ο ιν ω ν ίε ς , ε νώ κ α ι ο ι δ ια ­ π ρ ο σ ω π ικ έ ς σ χ έ σ ε ις (ερ ω τικ ές , φ ιλ ικ έ ς , κτλ.) έ χο υ ν ν ’ α ν τιμ ετω π ίσ ο υ ν π α ρ ό μ ο ια π ρ ο β λ ή μ α τα . Α λ λ ά το Π ο λ ιτικ ό δ ε ν ε ξ α ν τλ ε ίτ α ι στο ν π ρ ο π ο λ ιτικ ό χ ώ ρ ο κ α ι στη μ ικ ρ οπο λ ιτική . Τ ο Π ο λ ιτικ ό το π ο ­ θ ε τ ε ί μ εν τ α π α ιχ ν ίδ ια τη ς ξ ο υ σ ία ς σ το επ ίκ εν τρ ο , α λ λ ά α π α ιτ ε ί ε π ίσ η ς τη ν ύ π α ρ ξ η το υ Ν ό μ ο υ κ α ι το υ ο ρ θ ο ύ , κ ρ ιτικ ο ύ Λ ό γο υ , δη λ. τη ς δ η μ ό σ ια ς α ν τιμ ε ­ τώ π ισ η ς τω ν α ν τα γ ω ν ισ μ ώ ν μ έσ ω το υ Λ ό γο υ , το υ ε ­ π ιχ ε ιρ ή μ α το ς κ α ι τη ς α π ο φ υ γ ή ς τη ς βίας· π ρ ο ϋ π ό θ ε ­ ση α υ τώ ν ε ίν α ι η χ ειρ α φ έτη σ η τω ν δ ρ ώ ντ ω ν α τό μ ω ν α π ό ο ικ ο γ ε ν ε ια κ έ ς κ α ι π α ρ τικ ο υ λ α ρ ισ τικ έ ς ο μ ά δ ες σ υ μ φ ερ ό ντ ω ν. Έ τ σ ι εδ ώ ε μ φ α ν ίζ ε τα ι η Δ η μ ο κ ρ α τία ω ς η ο λ ο κ λ η ρ ω μ ένη (α λ λ ά ό χ ι τ έ λ ε ια ) μ ο ρ φ ή το υ Π ο λ ιτικ ο ύ . Ο ι α γ ώ ν ε ς α υ το ί κ α ι ο ι α ν τιθ έ σ ε ις ε ίν α ι δ ια φ ο ρ ε ­ τικ ή ς φ ύ σ η ς α ν ά λ ο γ α μ ε το β α θ μ ό τη ς α νισ ό τη τα ς α ­ ν ά μ ε σ α στις α ν τίπ α λ ε ς ο μ ά δ ες . Η α νισ ό τη τα μ π ο ρ ε ί ν α ε ίν α ι π ρ α γ μ α τ ικ ή κα ι/ή φ α ν τα σ ια κ ή , κ α ι δ ίν ε ι τη ν α φ ο ρ μ ή γ ια τη ν α νά π τ υ ξ η μ ια ς συ λ λο γισ τική ς τη ς δ ικ α ίω σ η ς κ α ι τη ς δ ικ α ιο σ ύ νη ς. Π ιο πο λ ύ ε ν δ ια ­ φ έ ρ ο ν έ χ ε ι ε δ ώ η έ ν ν ο ια το υ αποκλεισμού : υ π ά ρ ­ χ ο υ ν π ο λ λ ο ί β α θ μ ο ί το υ α π ο κ λ ε ισ μ ο ύ α τό μ ω ν κ α ι ο ­ μά δω ν· το ν α γ ρ ά φ ε ι ή ν α υ φ ίσ τ α τ α ι κ α ν ε ίς τη ν ισ το ­ ρ ία , σ η μ α ίν ε ι το ν α ξ ε π ε ρ ν ά ε ι (σ υ λ λ ο γικ ά ) μ ερ ικ ώ ς το ν α π ο κ λ ε ισ μ ό , π ο υ α π ο τ ε λ ε ί π ά ν τ α έ ν α κο ιν ω ν ικ ό σύ μ πτω μ α . Α υτό π ο υ ο ρ ίζ ε ι τ ο Π ο λ ιτικ ό ε ίν α ι η θέ­ ληση γ ι α υ π έ ρ β α σ η το υ α π ο κ λ ε ισ μ ο ύ ω ς στρ α τη γική χ ειρ α φ έτη σ η ς . Ο χ ι ό μ ω ς π ά σ η θ υ σ ία , ε φ ό σ ο ν α υ τό π ο υ μ ετ ρ ά ε ι ε ίν α ι το «πώ ς» π ρ α γ μ α τ ο π ο ιε ίτ α ι αυτή η υ π έ ρ β α σ η , α λ λιώ ς α ν α π α ρ ά γ ε τ α ι α υ τό ς ο α π ο ­ κ λ εισ μ ός.

ρ ε ί ν α ε κ λ είψ ει: σ η μ α ίν ε ι κ ά θ ε φ ο ρ ά μ ια π α λ ιν δ ρ ό ­ μηση το υ πο λ ιτισ μ ο ύ , ε φ ό σ ο ν υ π ο θ ά λ π ε ι τη ν α υ τα ­ πά τη ό τι το α π ό λ υ το ε ίν α ι ε φ ικ τό . Σ τη ρ ίζε τα ι έτσ ι ε ­ π ά ν ω σ το μ ύ θο τη ς β ία ς κ α ι τη ς θυ σ ία ς . Α λ λ ά α υ τή η δ ια π ίσ τω σ η δ ε ν ισ χ ύ ει ό τα ν ο ε χ θ ρ ό ς ε ίν α ι τ ο α π ό ­ λυτο Κ α κ ό , ό π ω ς ο ε θ νικ ο σ ια λ ισ μ ό ς. Α π ’ ό ,τι ελ έ χθ η ω ς τώ ρ α , β γ α ίν ε ι ω ς σ υ μ π έ ρ α σ μ α ό τι ο ι κ ο ιν ω ν ικ ές , π ο λ ιτικ ές κ α ι θρ η σ κ ευ τικ ές κ ρ ί­ σ ε ις κ α ι σ υ γκ ρ ο ύ σ ε ις δ ια ιω ν ίζο ν τα ι, ε π ε ιδ ή κ α μ ιά α π ό τ ις ε ν δ ια φ ε ρ ό μ ε ν ε ς ο μ ά δ ε ς δ ε ν ε ίν α ι σ ε θέ σ η ή δ ε ν θ έ λ ε ι ν α κ α τα ν ο ή σ ε ι τη συ μ βο λ ική υ φ ή τη ς έλ­ λειψ η ς: π ρ ό κ ε ιτ α ι ε δ ώ γ ι α μ ια έ λλ ειψ η μη ε μ π ε ιρ ι­ κ ή ς, π ρ α γ μ α τ ικ ή ς φ ύ σ η ς, έτσ ι ώ στε ό τα ν θ α έ χ ε ι ξ επ ε ρ α σ τ ε ί η ά μ εσ η , σ το ιχε ιώ δ η ς, υ λική έ λλ ειψ η ( ε ξ α ­ θλ ίω σ η , π ε ίν α , κ ο ιν ω ν ικ ό ά γ χ ο ς), τό τε θ α κ υ ρ ια ρ χ ή ­ σ ο υ ν (κ α ι κ υ ρ ια ρ χ ο ύ ν ) σ το π ε δ ίο κ α τ’ εξο χ ή ν τ α φ ε ­ τ ίχ τη ς κ υ ρ ια ρ χ ία ς , το υ πλο ύ το υ , το υ γ ο ή τρ ο υ κ α ι τη ς γ ν ώ σ η ς. Α λ λ ά η έ ν ν ο ια το υ Π ο λ ιτικ ο ύ π ο υ α ν α ­ π τύσ σ ο υ μ ε ε δ ώ α π α ιτ ε ί τη ν α π ό σ τ α σ η α π ό τ α φ ε τίχ κ α ι α π ό το Π ρ ά γ μ α .

δ ια φ ο ρ ά Α ρ ισ τε ρ ά /Δ ε ξ ιά π ρ ο έ ρ χ ε τ α ι μ έν α π ό τ ο σ υ μ βο λ ισμ ό τη ς Γ α λ λ ικ ής Ε π α ν ά ­ σ τα ση ς, α λ λά μ π ο ρ ε ί κ α ν ε ίς ν α ε φ α ρ μ ό σ ει γ ε ν ικ ά α υ τές τ ις κ α τη γ ο ρ ίε ς σ ε ό λ ες τις π ε ­ ρ ιπ τώ σ εις, ό π ο υ π ρ ό κ ε ιτ α ι γ ια τ ο ν π ο λ ιτικ ά δ ια τυ π ω μ έν ο α γ ώ ν α α ν ά μ ε σ α στο υ ς κυρ ια ρ χ ο ύ ν τες κ α ι σ το υ ς κ υ ρ ια ρ χ ο ύ μ ε ν ο υ ς. Ο π ο λ ιτικ ό ς α γ ώ ν α ς α ν ά μ ε σ α σ τη ν Α ρ ισ τε ρ ά κ α ι Δ ε ξ ιά ό εν ε ίν α ι ω σ τό σ ο το π ρ ω τε ύ ο ν , ε φ ό σ ο ν κ ά θ ε α γ ώ ν α ς έ χ ε ι π ά ν τ α κ α ι έ ν α φ α ν τα σ ια κ ό χ α ρ α κ τή ρ α , ε ξ α ιτία ς το υ ό τι π α ρ α μ έ ν ε ι μ ια δ υϊσ τική σ ύ γκρ ο υ σ η α ν ά μ ε σ α σ ε δ ύ ο α ντίπα λ ο υς· τ ο π ρ ω τε ύ ο ν ε δ ώ ε ίν α ι η Δ ια φ ο ρ ά , π ο υ σ υ γ κ ρ ο τε ίτα ι μ έσ α α π ό το ν α π ο ­ κ λ εισ μ ό δ ια φ ό ρ ω ν ο μ ά δ ω ν κ α ι ατό μ ω ν. Α υτή η Δ ια ­ φ ο ρ ά θ α υ π ά ρ χ ε ι ό σ ο υ π ά ρ χ ε ι κ α ι ο α π ο κ λ ε ισ μ ό ς. Π έ ρ α ν α υ το ύ υ π ά ρ χ ο υ ν ο ι α ν τα γ ω ν ισ μ ο ί α ν ά μ εσ α σ ε δ ε ξ ιο ύ ς ή α ν ά μ ε σ α σ ε α ρ ισ τ ερ ο ύ ς: π ρ ό κ ε ιτ α ι τό ­ τε γ ια κ α θ α ρ ά φ α ν τα σ ια κ έ ς αντιπ α λ ό τη τες. Ο ι α π ο κ λ ε ισ μ έν ο ι ό μ ω ς ( α δ ιά φ ο ρ ο α ν π ρ ό κ ε ιτ α ι ο ξ ε π έ ρ α σ μ α το υ α π ο κ λ ε ισ μ ο ύ (ταυ π ε ρ ι­ γ ι α τη ν π λ ε ιο ψ η φ ία , γ ια μ ε ιο νό τη τε ς/μ ειο ψ η φ ίε ς, ή θ ω ρ ια κ ο ύ , το υ α π ό κ λ η ρ ο υ , το υ ξ έν ο υ ) π ρ έ ­ γ ια έ ν α κ α ι μ ό νο ά το μ ο ) αντιπροσωπεύουνΙαναπαπ ε ι ν α γ ίν ε ι κ α τα νο η τό μ ό νο ν ω ς μ ια ισ το ρ ι­ ριατάνουν σ το κ ο ιν ω ν ικ ό π ε δ ίο ε κ ε ίν ο το π ρ α γ μ α τ ι­ κ ά α τέ λε ιω τη διαδικασία, π ο υ δ ε ν π ρ ο ϋ π ο ­ κ ό Υπόλοιπο, το ο π ο ίο κ ά θ ε υ π ο κ ε ίμ ε ν ο α ν τιμ ετω ­ θ έ τ ε ι κ α μ ιά ισ ο π έ δω σ η κ α ι κ α μ ιά α μ εσ ό τη ­ π ίζ ε ι ψ υ χικ ά · έτσι, α κ ό μ α κ α ι α ν το Υ π ό λ ο ιπ ο μ ετα τα : ο ι δ ια φ ο ρ έ ς π α ρ α μ έ ν ο υ ν , δ ε ν υ π ά ρ χ ε ι β α λό τα ν κ ο ιν ω ν ικ ά κ α ι π ο λ ιτικ ά (ξ ε π έ ρ α σ μ α τη ς κ α μ ιά ο ρ ισ τικ ή , « ε υτυ χή ς» /« επιτυχ ή ς» α π ό ­ φ τώ χ ε ια ς), ω σ τό σ ο το α το μ ικ ό Υ π ό λ ο ιπ ο (το μηλυτη κ α τά ρ γ η σ η τη ς έ λλ ειψ η ς. Γ ι’ α υ τό π ρ έ π ε ι ν ταυτόν) α γ ί­ δεν θ α ε ξ α φ α ν ιζ ό ν τ α ν πο τ έ. Π λ η ν ό μ ω ς τ ο ν ε τ α ι μ ια δ ιά κ ρ ισ η α ν ά μ ε σ α σ ε α γ ώ ν α /π ά λ η κ α ι σε α ν τίσ τρ ο φ ο ε ίν α ι π α ρ α δ ό ξ ω ς δ εδ ο μ έν ο : σ ε δ ια π ρ ο ­ π ό λ ε μ ο : ο α γ ώ ν α ς δ ιε ξ ά γ ε τ α ι με σ υ μ β ο λ ικ ά μ έσ α σ ω π ικ ό ε π ίπ ε δ ο τ α υ π ο κ ε ίμ ε ν α μ π ο ρ ο ύ ν ν α β ρ ο υν κ α ι δ ε ν μ π ο ρ ε ί ν α ε κ λ είψ ει, ε νώ ο π ό λ ε μ ο ς (σ υ μ π ε ­ μ ια σ υ μ βο λ ική , εξα ϋ λ ω μ έ νη λύσ η, σ το συ λ λο γ ικ ό ε­ ρ ιλ α μ β α ν ο μ έν ο υ κ α ι του π ο λ έ μ ο υ τη ς τ ρ ο μ ο κ ρ α ­ π ίπ ε δ ο ό μ ω ς θ α υ π ά ρ χ ε ι π ά ν τ α κ α ι τ ο σ το ιχ ε ίο τη ς τ ία ς) ε ίν α ι σ υ χ ν ά α ν α π ό φ ευ κ το ς , α λ λ ά β α σ ικ ά μ π ο ­ α λ λο τρ ίω σ η ς, το υ α ντα γ ω νισ μ ο ύ (π ρ ά γ μ α π ο υ δ εν

Τ

Η

------------------------------------- αφιέρωμα α π ο κ λ ε ίε ι τη δ υ να τ ό τη τα κ α ι τη ν υ π ο χ ρ έ ω σ η μ ια ς α ­ ξ ιο π ρ ε π ο ύ ς ο ρ γ ά ν ω σ η ς τω ν κ ο ιν ω ν ικ ώ ν π ρ α γ μ ά ­ τω ν). Α π ό τη ν ά λ λη , ο ι α π ο κ λ ε ισ μ έ ν ο ι μ π ο ρ ο ύ ν ν α π ρ ο β ά λ λ ο υ ν φ α ν τ α σ ια κ ό ε π ά ν ω σ το ν ά λ λ ο τ ο ν δ ικ ό το υ ς α π ο κ λ ε ισ μ ό : σ ε κ ά θ ε ρ α τσ ισ μ ό α ν τισ το ιχ ε ί π ά ­ ντα κ α ι έ ν α ς α ν ιε σ τ ρ α μ μ έ ν ο ς ρ α τσ ισ μ ό ς. Α υ τ ό σ υμ ­ β α ίν ε ι ιδ ια ίτ ε ρ α ό τα ν ο ι α π ο κ λ ε ισ μ έν ο ι α υ το σ υγκ ρ ο τσ ύ ν τα ι ω ς έ ν α φ α ν τα σ ια κ ό « υ π ο κ ε ίμ ε ν ο τη ς ι­ σ το ρ ία ς» (βλ. Χ έγ κ ε λ , Μ ά ρ ξ ). Δ ε ν υ π ά ρ χ ε ι Α ρ ισ τε ρ ά χ ω ρ ίς Δ ε ξ ιά κ α ι α ντισ τρ ό φ ω ς- η δ ια φ ο ρ ά αυτή ε ίν α ι α π α ρ α ίτη σ η γ ια ν α υ π ά ρ χ ε ι μ ια πο λ ιτικ ή ζω ή κ α ι ό χ ι έ ν α ο μ ο ίω μ α π ο λ ι-

45

Π ο λ ιτικ ό , ό π ο υ κ α ι το ξ α ν ά β ρ ισ κ α ν το ίδ ιο ισ χ ύ ει κ α ι γ ι α τη δ ια φ ο ρ ά Α ρ ισ τε ρ ά /Δ ε ξ ιά . Ε δ ώ γ ίν ε τ α ι μ ια μ εθ ο δ ο λ ο γ ικ ή σύγχυση · μ πο ρ ο ύ μ ε ν α δ ια π ισ τώ ­ ν ο υ μ ε π ο λ ιτικ ές σ υ ν έ π ε ιε ς τω ν ο ιω ν δ ή π ο τε π ρ ά ξ ε ώ ν μ α ς π α ν τ ο ύ κ α ι π ά ν τ α , α λ λ ά α π ό τη ν άλλη δεν ε ί­ ν α ι κ α ι κάθε π ρ ά ξ η « π ο λ ιτικ ή ς» φ ύ σ η ς. Ε ν α τμ ή μ α τη ς Δ ε ξ ιά ς κ α ι τη ς Α ρ ισ τ ε ρ ό ς ε ίχ ε π α ρ α δ ο σ ια κ ά μ ια ολοκληρωτική σ χ έσ η με τη ν πο λ ιτικ ή δ ρ ά σ η , στο β α θ μ ό π ο υ ά κ ρ ιτ α τό ν ιζ ε ό τι «το π α ν ε ίν α ι π ο λ ιτι­ κή». Η φ ο υ ν τα μ ε ν ια λ ισ τικ ή Α ρ ισ τε ρ ά ( π α ρ ό μ ο ια με το υ ς ε θ ν ικ ισ τές ή το υ ς θ ρ η σ κ ό λ η π το υ ς) ή τα ν ο λ ο ­ κ λ η ρ ω τικ ή ε π ε ιδ ή έ θ ε τε έ ν α ο λ ο κ λ η ρ ω τικ ό α ίτ η μ α

Μαίρη Κάλλερν. 1960 τικ ή ς. Ω σ τόσ ο Δ ια φ ο ρ ά δ ε ν σ η μ α ίν ε ι ούτε πό λ ω ση/δυ'ίσμό, ούτε τα ύ τισ η /ενό τη τα /σ ύ γ χυ σ η . Η δ ια φ ο ­ ρ ά μ π ο ρ ε ί ν α ε ξ α φ α ν ισ θ ε ί με φ α ν τα σ ια κ ό τ ρ ό π ο , ό ­ τ α ν δ ε ν γ ίν ε τ α ι π λ έ ο ν ορ α τή με συ μ β ο λ ικ ό τ ρ ό π ο η δ ια φ ο ρ ε τικ ή στά ση α π έ ν α ν τ ι σ τα π ο λ ιτικ ά κ α ι κ ο ι­ ν ω ν ικ ά π ρ ά γ μ α τ α . Ο μ α ν ιχ ε ϊκ ό ς δ υ ϊσ μ ό ς π ο υ π ε ν ­ θ ο ύ ν π ο λ λ ο ί π α ρ α δ ο σ ια κ ο ί α ρ ισ τ ε ρ ο ί κ α ι δ εξ ιο ί, σ ή μ α ινε μ ια α π λ ο ϊκ ή στρ α τη γικ ή τη ς π ρ α γ μ ο π ο ίη σ η ς/φ ε τιχ ο π ο ίη σ η ς τη ς δ ια φ ο ρ ά ς , μ έσ α α π ό α υ το θ ε ­ ο πο ίη σ η κ α ι δ α ιμ ο νο π ο ίη σ η το υ ά λ λο υ . Τ ο α ίτ η μ α ε ίν α ι ε π ο μ έν ω ς ε δ ώ η α π ο φ υ γ ή τόσο τη ς σ ύ γχ υσ η ς τω ν ο ρ ίω ν , όσ ο και τη ς φ ε τιχ ο π ο ίη σ η ς τη ς δ ια φ ο ρ ά ς . Τ ο ν α μ ιλ ά ε ι κ α ν ε ίς γ ι α το Π ο λ ιτικ ό δ ε ν ε ίν α ι α υ ­ το νό η το , ε φ ό σ ο ν υ π ά ρ χ ο υ ν δ ίπ λ α το υ κ α ι ά λ λ α π ε ­ δ ία τη ς κ ο ιν ω ν ικ ή ς δρ ά σ ης· α ν έ κ α θ ε ν ό μ ω ς ο ι βο λο ν τα ρ ισ τέ ς π ρ ο σ π α θ ο ύ σ α ν ν α ε ξ ά γ ο υ ν π α ν τ ο ύ το

στο Π ο λ ιτικ ό . Τ ο Π ο λ ιτικ ό γ ίν ε τ α ι έτσ ι ε δ ώ έ ν α ε ί­ δ ο ς σ υ λ λο γ ικ ο ύ, τυ ρ α ν ν ικ ο ύ Υ π ε ρ -ε γ ώ , π ο υ α ν α ­ γ κ α σ τ ικ ά ο δ η γ ε ί στην κ α τα σ τ ρ ο φ ή κ α ι το υ Π ο λ ιτι­ κο ύ κ α ι το υ Η θ ικ ο ύ . ολ ο κλ η ρ ω τική α υτή τά σ η κ υ ρ ιά ρ χ η σ ε στο ν 2 0 ό α ιώ ν α μ έχ ρ ι π ρ ο σ φ ά τω ς ε ν ά ν τ ια στο ν κ ρ ιτικ ό Λ ό γ ο , ο ο π ο ίο ς α π α ιτ ε ί τη ν α π ο φ υ ­ γ ή τη ς τα ύ τισ η ς/σ ύ γχ υ σ η ς α ν ά μ ε σ α στο υ ς δ ιά φ ο ρ ο υ ς Λ ό γ ο υ ς το υ Π ο λ ιτικ ο ύ κ α ι το υ Η θ ικ ο ύ σ ’ ένα ο λ ο κ λ η ρ ω τικ ό Λ ό γ ο .5 Τ ο π ρ ώ το ε ρ ώ τη μ α π ο υ τ ίθ ε τ α ι ε δ ώ ε ίν α ι: α π ό π ο ια ο πτική γ ω ν ία θ έλ ο υ μ ε ν α κρ ίν ο υ μ ε τ ις σ τά σ ε ις κ α ι τ ις π ρ ά ξ ε ις τω ν π ο λ ιτικ ά δ ρ ώ ντ ω ν, α π ό τη ν π ο λ ι­ τικ ή ή τη ν η θικ ή σ κ ο π ιά ; Τ ο δ ε ύ τε ρ ο ε ρ ώ τη μ α είνα ι: υ π ά ρ χ ε ι το « κ α θ α ρ ό » π ο λ ιτικ ό κ α ι το « κ α θ α ρ ό » η ­ θ ικ ό πρ ά ττ ειν ;

Η

46

α φ ιέρ ω μ α -------------------------------------

Π ρ ο ϋ π ο θ έ το υ μ ε ό τι η δ ια φ ο ρ ά Α ρ ισ τε ρ ά /Δ εξ ιά υ π ά ρ χ ε ι κ α ι π ρ έ π ε ι ν α υ π ά ρ χε ι· ε π ίσ η ς ό τι ο ι δ υο π λ ε υ ρ έ ς α υ τή ς τη ς δ ια φ ο ρ ά ς ε ίχ α ν π ά ν τ α μ ια α ντι­ φ α τικ ή , « α δ ύνα τη », α νέφ ικ τη σ χέσ η α ν ά μ εσ ά το υ ς (ό π ο υ «σχέση » σ η μ α ίν ε ι μ ια « α ρ μ ο νικ ή » ε π ικ ο ιν ω ­ ν ία ). Η δ ια φ ο ρ ά αυτή π ά ν τ α έ γιν ε κ α ι γ ίν ε τ α ι α ντι­ ληπτή κ α ι ω ς η έ κ φ ρ α σ η μ ια ς σ υ γκ ε κ ρ ιμ ένη ς σ χ έσ η ς α ν ά μ ε σ α στο Π ο λ ιτικ ό κ α ι το Η θ ικ ό . Σ υ χ ν ά έ γ ιν ε δε η π ρ ο σ π ά θ ε ια ν α ε κ το ν ω θ ε ί η έντα ση α ν ά μ εσ α στο ν η θ ικ ό κ α ι τ ο ν π ο λ ιτικ ό Λ ό γο , ώ στε ο έ ν α ς α π ό το υ ς δ υ ο α υ το ύ ς Λ ό γο υ ς ν α ε μ φ α ν ίζε τα ι ω ς « α π ο τέ λ ε ­ σμ α » ή « συ μ πλή ρ ω μ α » του άλλου. Έ τ σ στην κλα σική α ρ χα ιό τη τα : η η θική ή τα ν έ ν α ς α ν α δ ιπ λ α σ ια σ μ ό ς του Π ο λ ίτικ ο υ , μ ια η θική τω ν α ρ ετ ώ ν το υ πο λ ίτη . Σ ί­ γ ο υ ρ α ο φ ε ίλ ο υ μ ε π ο λ λ ά σ ’ αυτή τη ν π α ρ ά δ ο σ η , π ο υ σ υ ν ε ισ έ φ ε ρ ε στο ν α επ ιτ ε υ χ θ ε ί μ ια μ ερ ική η θ ικ ο π ο ί­ ηση το υ Π ολ ίτικου . Α λ λά υ π ή ρ ξε κ α ι η α ντίθετη ά π ο ­ ψ η: η πολ ιτικ ο π ο ίη σ η του Η θ ικ ο ύ . Ε δ ώ θ α έ π ρ ε π ε ν α π ο ύ μ ε: τσυ Θ ρ η σ κ ευτικ ο ύ , γ ια τ ί ή τα ν ο ρ ισ μ έ ν ε ς ιο υ ­ δ α ϊκ έ ς κ α ι χ ρ ισ τια ν ικ έ ς τά σ ε ις κ α ι σ έ κ τε ς πο υ π ρ ο ­ σ π ά θ η σ α ν ν α επ ιβ ά λ λ ο υ ν μ ια θ ε ο κ ρ α τικ ή π ο λ ιτικ ή , μ ε σ υ ν έ π ε ια τη ν ισ ο π έδω σ η τω ν δ ια φ ο ρ ώ ν , σ υ νο δ ευ ό μ ενη α π ό φ α να τισ μ ο ύ ς κ α ι βια ιό τη τες. Ε ίν α ι γν ω σ τό ό τι δ εν υ π ά ρ χ ε ι κ α μ ιά π ρ α κ τικ ή πολ ιτικ ή χ ω ρ ίς ίντρ ιγ κ ε ς, τη θέλη ση γ ια ε ξ ο υ σ ία κ α ι τη ν ευχ α ρ ίσ τη σ η π ο υ αυτή π ρ ο κ α λ ε ί, τη ν έλλ ειψ η α ­ γ ά π η ς , τ η ν κ υ ρ ια ρ χ ία το υ μ ίσ ο υς κ α ι το υ εκ β ια σ μ ο ύ κ α ι το π ρ ω τε ίο τη ς δ ρ α σ τη ρ ιό τη τα ς ( α ν ό χ ι το υ α κ τι­ β ισ μ ού ): π ρ ό κ ε ιτ α ι γ ια φ α ν τα σ ια κ έ ς, φ α λ λ ικ ές (ό χι α π λ ά α ν δ ρ ικ έ ς ) ιδιό τη τες. Σ ε α ντίθ ε σ η με α υτή τη ν «κλ α σική » π ο λ ιτικ ή υ π ά ρ χ ε ι δ υ νη τικ ά μ ια η θ ικ ή τη ς α γ ά π η ς , δηλ. μ ια η θικ ή π ο υ α υ το π α ρ α ιτε ίτα ι α π ό α υ τές τις ιδιό τη τες κ α ι π ρ ιν α π ’ ό λ α α π α ιτ ε ί ό χ ι μ όνο μ ια ενερ γ η τ ικ ό τ η τ α (δρ α σ τη ρ ιό τη τα ) α λ λά κ α ι μ ια υποόεκτικότητα (ό χι: π α θ η τικ ό τη τα ): το άκουσμα 6 το υ λ ό γο υ του Ά λλου κ α ι τη ν ικ α νό τη τα τ η ς α ντίλ η ­ ψ η ς κ α ι υ π ο δ ο χ ή ς τω ν α δ υ ν α μ ιώ ν κ α ι τω ν ε π ιθ υ μ ιώ ν του , χ ω ρ ίς τη θέλη ση γ ια τη ν ε ρ γ α λ εια κ ή ε κ μ ετά λ ­ λευσή το υ ς. Η έντα σ η α ν ά μ εσ α στο Π ο λ ιτικ ό κ α ι στο Η θ ικ ό δ ε ν π ρ έ π ε ι α ν α γ κ α σ τικ ά ν α κ α τα λ ή ξ ει σε μ ια πόλ ω σ η : το α ιτ ο ύ μ ε νο ε ίν α ι γ ια τ α υ π ο κ ε ίμ ε ν α ν α μ π ο ρ ο ύ ν ν α υ π ο μ έν ο υ ν τη δ ια φ ο ρ ά α ν ά μ ε σ α στο υ ς δ ύ ο α υ το ύ ς Λ ό γ ο υ ς (δ ίχ ω ς μ α ζο χισ μ ό ή υ σ τερ ία ).

σ τρ ο φ ικ έ ς σ υ ν έ π ε ιε ς γ ια το ν π ο λ ιτικ ό Λ ό γ ο , ε φ ό σ ο ν ο ιδ ε ο λ ο γ ικ ό ς φ ο υ ντα μ ε ντα λ ισ μ ό ς κ α ι το π ν εύ μ α εκ δ ίκ η σ η ς κ α ι φ θ ό ν ο υ λ ειτο ύ ρ γη σ α ν ω ς ά λ λ ο θ ι γ ια τη ν τ ρ ο μ ο κ ρ α τία κ α ι το ν ο λ ο κ λ η ρ ω τισ μ ό - το ξ ε π έ ­ ρ α σ μ ά το υ ς δ ε ν ε ίν α ι ε ύ κ ο λ ο σ ή μ ερ α . Τ ο δ ίλ η μ μ α π ο υ τ ίθ ε τ α ι έτσ ι στην επ α ν α σ τα τικ ή Α ρ ισ τε ρ ά ε ίνα ι: είτε θ α α π α λ λ α γ ε ί α π ό α υ τέ ς τις μ υ θ ο λ ο γίε ς (π ο υ α ν θ ο ύ ν στις χ ώ ρ ε ς το υ λ εγ ό μ εν ο υ Τ ρ ίτο υ κό σ μ ο υ , μ ε θρ η σ κ ευ τικ ή κ α ι εθ νικ ισ τικ ή μ ο ρ φ ή ), ε ίτε θ α εξ α φ α ν ισ θ ε ί μ έσ ω τη ς π α λ ιν δ ρ ό μ η σ ή ς τη ς σ ε σ έ κ τα .8 ι μ υ θ ο λ ο γίε ς 9 έχ ο υ ν α π έ ν α ν τ ι σ το ν ο ρ θ ό , κ ρ ιτικ ό Λ ό γ ο το π ρ ο τέ ρ η μ α ν α κ ιν η το π ο ι­ ο ύ ν ε ύ κ ο λ α τις α σ υ ν είδ η τ ες φ α ν τα σ ιώ σ εις τω ν μ α ζώ ν. Π ο ια ε ίν α ι τό τε η δ ια φ ο ρ ά α ν ά ­ μ εσ α σ ε δ ε ξ ιέ ς (φ α σ ισ τικ έ ς , εθ ν ικ ισ τικ ές ) κ α ι α ρ ισ τ ε ρ έ ς μ υ θ ο λ ο γίε ς; Η α π ά ντη σ η ε ί­ ν α ι: στο ε π ίπ ε δ ο τ ω ν φ α ν τα σ ιώ σ εω ν δεν υ ­ π ά ρ χ ε ι δ ια φ ο ρ ά . Ο ι δ ε ξ ιο ί δ ε ν ε ίν α ι «ά λλο ι» θ ρ ω π ο ι, σ κ έ φ το ν τα ι κ α ι δ ρ ο υ ν μ ε τ α ίδ ια συ μ β ο λ ικ ά κ α ι φ α ν τ α σ ια κ ά σ το ιχ ε ία . Η δ ιά κ ρ ισ η α ν ά μ ε σ α σε Α ρ ισ τ ε ρ ά κ α ι Δ ε ξ ιά θ α μ πο ρ ο ύ σ ε ν α εν τ ο π ισ θ ε ί στη δ ια φ ο ρ ε τικ ή στά ση κ α ι ε υ α ισ θ η σ ία α π έ ν α ν τ ι σ το επ ιθ υ μ είν , σ το ν ο ρ θ ό , κ ρ ιτικ ό Λ ό γ ο , στην Α γά π η , κτλ. Β έ β α ια υ π ά ρ χ ε ι π ά ν τ α μ ια δ η μ ο κ ρ α τικ ή κ α ι μ ια α ντιδ η μ ο κ ρ α τικ ή Α ρ ισ τε ρ ά κ α ι Δ ε ξ ιά . Α λ λ ά έτσ ι ό ­ π ω ς θέ το υ μ ε ε δ ώ το π ρ ό β λ η μ α γ ε ν ικ ά , δ ια τρ έ χ ο υ μ ε το ν κ ίν δ υ ν ο ν α π έ σ ο υ μ ε σ το σ π ιρ ιτ ο υ α λ ισ μ ό , δη λ. σε μ ια α -ισ το ρ ικ ή κ α ι ά-υλη ά π ο ψ η , σ ύ μ φ ω ν α με τη ν ο ­ π ο ία ο ι α ρ ισ τ ε ρ ο ί θ α ή τα ν π ιο « κα λ ο ί» ά ν θ ρ ω π ο ι ή « υ π ε ρ ά ν θ ρ ω π ο ι» , π ρ ά γ μ α π α ρ ά λ ο γ ο (πσ υ α π σ τέλ εσ ε θ ε μ ελ ια κ ό μ ύ θο το υ σ τα λ ινισ μ ο ύ ). Σ τη ν ιστο ρ ικ ή π ρ α γ μ α τ ικ ό τ η τ α η Α ρ ισ τε ρ ά α ν τα γ ω ν ίσ θ η κ ε με τη Δ ε ξ ιά στο ε π ίπ ε δ ο το υ π α ρ ά λ ο γ ο υ ό σ ο κ α ι α υ τό το υ ε ρ γ α λ ε ια κ ο ύ Λ ό γο υ .

Ο

Ο σ π ιρ ιτσ υ α λ ισ μ ό ς ή η ιδεα λ ισ τικ ή η θ ικ ο π ο ίη σ η τη ς π ο λ ιτικ ή ς α π ο τέ λ εσ ε ω σ τό σ ο έ ν α π ρ α γ μ α τ ικ ό κ ίνδ υ νο : σ τις α ρ χ έ ς το υ 20ο ύ α ιώ ν α α ρ ισ τ ερ ισ τέ ς κ α ι α κ ρ ο δ ε ξ ιο ί σ υ μ φ ω ν ο ύ σ α ν στο ό τι η π ο λ ιτικ ή α ­ π α ιτο ύ σ ε μ ια « ν έ α η θικ ή » τη ς « ά μ εσ η ς δ ρ ά σ η ς » κ α ι τη ς β ία ς, π έ ρ α ν ό λ ω ν τω ν σ υ μ βο λ ικώ ν σ το ιχε ίω ν, τω ν δ ια λ ο γ ικ ώ ν κ α ι κ ο ιν ω ν ικ ώ ν δ ια π ρ α γ μ α τε ύ σ ε ω ν κ α ι συ μ β ιβ α σ μ ώ ν. Α υτή η β ο λο ν τα ρ ισ τκ ή η θ ικ ή 10 δ ια π λ ο κ ή Η θ ικ ο ύ κ α ι Π ο λ ιτικ ο ύ κ α θ ό ρ ισ ε (β λ έ π ε το « ζη ν επ ικ ιν δ ύ ν ω ς» το υ Μ ο υ σ ο λ ίνι) α ν α ­ π α ρ α δ ο σ ια κ ά τη ν τα υ τό τη τα μ ια ς ο ρ ισ μ έ ­ γ ε ν ν ή θ η κ ε α π ό το 1969 κ α ι έ π ε ιτ α (μ ε το τέ λ ο ς το υ νη ς, « ε π α να σ τα τικ ή ς» Α ρ ισ τε ρ ό ς , ω ς π ο λ ι­ φ ο ιτη τικ ο ύ κ ιν ή μ α το ς) α π ό το υ ς τρ ο μ ο κ ρ ά τε ς , σετ ικ ό ς δ υ ϊσ μ ό ς κ α ι μ α νιχε ϊσ μ ό ς, εγκ ο σ μ ιο κ τα ρ ισ τέ ς κ α ι φ ο υ ντα μ ε ντα λ ισ τέ ς κ ά θ ε π ρ ο έ λ ε υ ­ π ο ιη μ έν η ε σ χα το λ ο γία , α π ο κ α λ υ π τικ ή β ία σης· α υ τό το φ α ιν ό μ ε ν ο σ ή μ α ινε το α ν ώ τα το ό ρ ιο κ α ι μ εσ σ ια νισ μ ό ς7 (τω ν ο π ο ίω ν σ τό χ ο ς ή τα ν τη ς μ ετα λ λ α γή ς μ ια ς ο ρ θ ο λ ο γ ικ ή ς σ ε μ ια π α ρ α λ ο γ ιη κ α τά ρ γ η σ η τη ς δ ια φ ο ρ ά ς κ α ι τη ς έλλ ε ι­ κή Α ρ ισ τε ρ ά : π ρ ό κ ε ιτ α ι γ ια μ ια π α ρ α θ ρ η σ κ ευ τιψ η ς με φ α ν τ α σ ια κ ά κ α ι β ία ια μ έσ α )· α υτή η κ λ ηκρήο,γνω ­ σ τική σ τά σ η , η ο π ο ία ε ξ α ιτ ία ς τη ς φ α ν τα σ ια ν ο μ ιά τη ς α ρ χ α ιό τη τα ς κ α ι το υ μ εσ α ίω ν α ε ίχ ε κ α τ α ­ κ ή ς τη ς « κ α θ α ρ ό τ η τ α ς» κ α ι « σ υ ν έ π εια ς » είλ κυ σ ε

Η

αφιέρωμα πο λ λ ο ύ ς ν έ ο υ ς , δ ια ν ο ο ύ μ ε ν ο υ ς κ α ι α κ α δ η μ α ϊκ ο ύ ς . Α λ λά η ίδ ια α υτή μ η δενισ τική τά σ η μ ετ α το π ίσ θ η κ ε α π ό τ ο 1989/90 κ α ι έ π ε ιτ α π ρ ο ς τ α δ ε ξ ιά : σ ή μ ερ α έ ­ ν α μ εγ ά λ ο κ ο μ μ ά τι τη ς π ρ ώ η ν Α ρ ισ τ ε ρ ό ς στη ν Α ν α ­ το λ ικ ή Ε υ ρ ώ π η ( κ α ι τη ν Ε λ λ ά δ α ) έ χ ε ι π ε ρ ά σ ε ι σε ε ­ θ νικ ισ τικ έ ς ή θ ρ η σ κ ό λ η π τες ή κ υ ν ικ έ ς, μ η δ ε νισ τικ ές ■θέσεις, ε νώ π α ρ ά λ λ η λ α ν ε ο ν α ζ ισ τικ έ ς ο μ ά δ ε ς ν έ ω ν σ ’ ό λη τη ν Ε υ ρ ώ π η γυ ρ ε ύ ο υ ν « α μ εσ ό τη τα » κ α ι « κ α ­ θα ρ ό τη τα » (τη ς φ υ λ ή ς) μ έσ α α π ό β ία ιη « ά μ εσ η δ ρ ά ­ ση» ε ν ά ν τια σ το ν «ά λλο». Τ ο ίδ ιο ισ χ ύ ει κ α ι γ ια τ ις π α ρ α θ ρ η σ κ ε υ τικ έ ς σ έ κ τε ς τω ν ν έω ν . Α ν ε δ ώ γ ίν ε τ α ι λ ό γ ο ς γ ια το Η θ ικ ό , τό τε π ρ έ π ε ι

Λυν Τσάντγονϊχ. I960 ν α υ π ε ν θ υ μ ίσ ο υ μ ε το ν ο ρ ισ μ ό π ο υ δ ίν ε ι ο Λ α κ ά ν στο ν η θ ικ ό Ν όμ ο: «Δεν πρέπει να π αραιτείσαι α πά­ την Επιθυμία σου», «δηλ. π ρ έ π ε ι ν α π ε ρ ν ά ς ε π α ν ε ι­ λ η μ μ ένα α π ό τη δ ο κ ιμ α σ ία το υ σ υ μ βο λ ικο ύ ε υ ν ο υ χ ι­ σμ ο ύ , τη ς σ υ μ βολ ική ς έλλειψ η ς· δεν π ρ έ π ε ι ν α ε π ι­ δ ιώ κ ε ις τη ν κ α τά ρ γ η σ η τη ς Δ ια φ ο ρ ά ς , τη ν κ α θ α ρ ό ­ τη τα , τη ν π α ν τ ο δ υ ν α μ ία , τη ν ολ ό τη τα . Έ τ σ ι η δ ια φ ο ­ ρ ά α ν ά μ ε σ α στο Π ο λ ιτικ ό κ α ι το Η θ ικ ό π ρ έ π ε ι ν α ε ­ ξ α κ ο λ ο υ θ ή σ ει ν α υ π ά ρ χ ε ι· τ ο π ο λ ιτικ ό μ π ο ρ ε ί/π ρ έπ ε ι ν α π ρ ο σ α ν α τ ο λ ίζε τα ι στο Ν ό μ ο το υ π ρ α κ τικ ο ύ , κρ ιτικ ο ύ Λ ό γο υ (τη ν κ α τη γ ο ρ ικ ή π ρ ο σ τ α γ ή ) α λ λά α υ τό γ ίν ε τ α ι π ά ν τ α α τελώ ς· ο π ρ α κ τικ ό ς Λ ό γ ο ς δ ε ν μ π ο ρ ε ί ν α κ α τα ρ γ ή σ ε ι π α ιχ ν ίδ ια τη ς ε ξ ο υ σ ία ς , μ π ο ­ ρ ε ί ό μ ω ς ν α δ ια τη ρ ή σ ε ι τη ν ελπίδα, ό τι α υ τά τ α π α ι­

47

χ ν ίδ ια θ α μ π ο ρ ο ύ σ α ν ν α δ ιε ξ ά γ ο ν τ α ι χ ω ρ ίς β ία , α ­ π ο κ λ ε ισ μ ο ύ ς , με ε π ιχ ε ιρ ή μ α τα κ α ι δη μ ό σ ια . Μ ια άλλη πο λ ιτικ ή θ α σ ή μ α ινε εδ ώ , τη ν π ρ α γ μ α ­ το π ο ίη σ η μ ερ ικ ώ ν σ τό χ ω ν , χ ω ρ ίς ω ρ α ιο π ο ιη μ έ ν ε ς ρ η το ρ ε ίε ς π ε ρ ί ο υ το π ία ς, ο λ ο κ λ η ρ ω τικ ή ς α λ λ α γ ή ς κ α ι χ ω ρ ίς α π ο κ α λ υ π τικ έ ς φ α ν τα σ ιώ σ εις . Α λ λ ά το θ ε σ μ ικ ό /σ υ μ β ο λικ ό πλαίσιο μ έσ α σ το ο π ο ίο π ρ έ π ε ι κ α ν ε ίς ν α κ ιν η θ ε ί ε δώ , δ ε ν μ π ο ρ ε ί ν α ε ίν α ι ά λ λ ο α π ό ε κ ε ίν ο π ο υ , ισ το ρ ικ ά ιδω μ έν ο , σ υ γκ ρ ό τη σ α ν α π ό κ ο ιν ο ύ η δ η μ ο κ ρ α τικ ή Α ρ ισ τ ε ρ ά κ α ι η δη μ ο κ ρ α τικ ή , φ ιλ ε λ εύ θ ε ρ η Δ ε ξ ιά : τη ν Ε λ ε υ θ ε ρ ία , τη ν Ισ ό τη τα , τα Δ ικ α ιώ μ α τα το υ α ν θ ρ ώ π ο υ κ α ι το υ πο λ ίτη . Α υ τ ό το π λ α ίσ ιο π ρ έ π ε ι ν α το εγγ υ ώ ν τα ι ε ν ά ν τ ια σ ’ ό λ ες τις π ρ ο σ π ά θ ε ιε ς « κλ ε ισ ί­ μ α το ς» τη ς κ ο ιν ω ν ία ς , δη λ. τη ς π α ρ α ίτη σ η ς α π ό τη ν (π ά ν τ α α ν ο ιχτή ) ε π ι­ θ υ μ ία , κ α ι τη ς κ α τά ρ γ η ­ σ η ς τη ς σ υ μ β ο λ ικ ή ς Δ ια ­ φ ο ρ ά ς κ α ι τη ς έ λλ ειψ η ς. Ο ι π ρ ο σ π ά θ ε ιε ς α υ τές ο ­ ν ο μ ά ζ ο ν τα ι ρ α τσ ιμ ό ς, θρ η σ κ ευ τικ ό ς φ ο υ ντα μ ε ντα λ ισ μ ό ς, συ ντη ρ η τι­ σ μ ό ς, ε θ νικ ισ μ ό ς , λ α ϊκ ι­ σ μ ό ς, σ τα λ ινισ μ ό ς, τ ρ ο ­ μ ο κ ρ α τία . ο ε π ιθ υ μ ο ύ ν υ π ο ­ κ ε ίμ ε ν ο δεν μ π ο ­ ρ ε ί ν α δ ια λ έ ξ ε ι με β εβ α ιό τ η τ α α ν ά ­ μ εσ α στο υ ς ό ρ ο υ ς μ ια ς σ ε ιρ ά ς α π ό ζε ύ γ η ε ν νο ιώ ν, η ε σ ω τερ ικ ή α ν τίθ ε σ η τω ν ο π ο ίω ν χ α ρ α κ τή ρ ιζ ε π ά ­ ν τα τη ν πο λ ιτισ μ ικ ή π α ­ ρ ά δ ο σ η τη ς Ε υ ρ ώ π η ς . Π ρ ό κ ε ιτ α ι γ ι α τη Δ ια φ ο ρ ά α ­ ν ά μ ε σ α σ το ν π ό λ ε μ ο κ α ι τη ν ε ιρ ή νη , τις γ υ ν α ίκ ε ς κ α ι το υ ς ά ν δ ρ ε ς , τη ν ο ικ ο ν ο μ ία κ α ι τη ν ο ικ ο λ ο γ ία , τη ν ε θ νικ ή σ υ νείδ η σ η κ α ι το δ ιε θ ν ισ μ ό , τη ν α ν τ ιπ ρ ο ­ σ ω π ε υ τικ ή κ α ι τη ν ά μ εσ η δ η μ ο κ ρ α τία , τη ν α γ ο ρ ά κ α ι το κ ο ιν ω ν ικ ό κρ ά το ς , τη ν κρ α τικ ή μ η χα νή κ α ι τη δ η μ ο σ ιό τη τα , τη ν κ ο ιν ω ν ία τ ο υ ρ ίσ κ ο υ κ α ι τη ν κ ο ι­ ν ω ν ία τη ς α σ φ ά λ ισ η ς , το δ ια φ ω τισ μ ό κ α ι το ρ ο μ α ­ ντισ μ ό , κτλ. Ο λ ε ς α υ τέ ς ο ι δ ια φ ο ρ έ ς ε ίν α ι κ α ι σ τις δ ύ ο π λ ε υ ρ έ ς το υ ς α ν α γ κ α ίε ς , α λ λ ά μη ε π α ρ κ ε ίς κ α ι δ ε ν μ π ο ρ ο ύ ν ν α σ υ μ φ ιλ ιω θ ο ύ ν, ε νώ ο ι ισ το ρ ικ ές μ ο ρ φ έ ς δ ρ ά σ η ς το υ ς ά λ λ α ζ α ν κ α ι α λ λ ά ζ ο υ ν. Ιδ ιο ν τη ς π α ρ α δ ο σ ια κ ή ς μ ετα φ υ σ ικ ή ς σ κ έ ψ η ς ή τα ν π ά ν τ α ν α ξ ε κ ιν ά ε ι α π ό α π ο λ ιθ ω μ έ ν ε ς δ ιχ ο το μ ή σ εις κ α ι

Τ

48

α φ ιέρω μ α-------------------------------------

π ο λ ώ σ ε ις , α ν τ ί ν α δ ιε ίδ ε ι ό τι π ίσ ω α π ό τη Δ ια φ ο ρ ά υ π ά ρ χ ε ι α κ ό μ α το Π ρ α γ μ α τικ ό , το Αδύνατο, π ο υ τ ε ­ λ ικ ά ε κ μ η δ ε ν ίζ ε ι κ ά θ ε π ρ ο σ π ά θ ε ια κ α τά ρ γ η σ η ς ή κα θ ή λ ω σ η ς τη ς Δ ια φ ο ρ ά ς . Ε ίν α ι δύ σ κ ο λ ο α ν ό χ ι α ν έ φ ικ το ν α α ν α π τ ύ ξ ε ι κ α ­ ν ε ίς μ ια ε να λλ α κ τικ ή έ ν ν ο ια το υ Π ο λ ιτικ ο ύ , ξ ε κ ιν ώ ­ ν τ α ς α π ό τη ν έ ν ν ο ια το υ Α σ υ νείδη το υ . Α υτό γ ια τ ί το Α σ υ ν είδ η το δ ρ α έ ν θ ε ν κ α ι ε κ ε ίθ ε ν το υ πο λ ιτικ ο ύ Λ ό γο υ , έ τσ ι ώ σ τε ο τ ε λ ε υ τα ίο ς γ ια ν α υ π ά ρ ξ ε ι π ρ έ ­ π ε ι ν α α π ω θ ή σ ε ι τ ο Α σ υ νείδη το . Ο πο λ ιτικ ό ς Λ ό γ ο ς θ α κ υ ρ ια ρ χ ε ίτ α ι π ά ν τ α α π ό έ ν α ν δ υ ϊκ ό κ ώ δ ικ α , π ο υ α π ω θ ε ί τ ο θ ά ν α το , δηλ. το ν Τ ρ ίτο , το ν σ υ μ βο λ ικό π α τ έ ρ α , το ν συ μ β ο λ ικ ό Ν ό μ ο . Α π ό τη ν ά λ λη , ο μ ο ­ ν τέ ρ ν ο ς χ ε ιρ α φ ε τη τικ ό ς Λ ό γ ο ς π ρ ο ω θ ε ί τη ν ισ ο π έ δ ω σ η α ν ά μ ε σ α σ τα φ ύ λ α , τη ν κ α τά ρ γ η σ η τη ς δ ια φ ο ­ ρ ά ς το υ ς, τη δ ιά λ υ σ η τω ν θ ε σ μ ώ ν σε « ε π ικ ο ιν ω νία » κ α θ ώ ς κ α ι τη ν α ν α γ ω γ ή το υ ε π ιθ υ μ ε ίν σ τη ν α π λ ο ϊκ ή φ υ σ ιο λ ο γ ισ τικ ή έ ν ν ο ια τη ς « α νά γκ η ς» . Ε ξ α ιτ ία ς τ η ς σ ύ γχ ρ ο ν η ς « π ρ ο ο δ ε υ τικ ή ς» τ ά σ η ς γ ια φ λ υ α ρ ία π ε ρ ί ψ υ (ψ υ χ ικ ή ο ρ θ ο π εδ ικ ή , ψ υ χ ο θ ε ρ α π ε ία , κτλ.) η Α ρ ισ τ ε ρ ά π α ρ α μ έ ν ε ι « α ψ υ χο λ ό γη τη » . Α υτό ε π ιφ έ ­ ρ ε ι π ο λ ιτικ ά μ ειο νε κ τή μ α τα , γ ια τ ί ο ι δ ε ξ ιο ί ή τα ν σ υ ­ χ ν ά ο ι κ α λ ύ τερ ο ι ψ υ χ ο λ ό γ ο ι (α λ λ ά με λ α ν θ α σ μ έ ν ο π ρ ό σ η μ ο ). Α υ τό το ε ίχ α ν κ α τα λ ά β ε ι ο ι φ ρ ο ϋ δ ο μ α ρ ξ ισ τέ ς τ ις δ ε κ α ε τ ίε ς το υ μ εσ ο π ο λ έμ ο υ , α λ λ ά ε ξ α ιτ ία ς τη ς ιδ ιά ζο υ σ α ς κ α τα ν ό η σ η ς π ο υ ε ίχ α ν γ ι α το έ ρ γ ο το υ Φ ρ ό υ ντ, υ π ο β ίβ α σ α ν τη ν ψ υ χα νά λ υ σ η σε μ ια ν α το υ ρ α λ ισ τικ ή κ α ι κ ο ινω νιο λ ο γ ισ τικ ή υ π η ρ έ ­ τ ρ ια το υ μ α ρ ξισ μ ού .

ρ ιν ή ς κ ρ ίσ η ς σ η μ α ίν ε ι α π ό τη μ ια , τη ν ε π ιλεκ τικ ή , κρ ιτικ ή δ ια τή ρ η σ η ο ρ ισ μ έ νω ν π α ρ α δ ο σ ια κ ώ ν συμ ­ β ο λικώ ν σ το ιχε ίω ν, ε νώ α π ό τη ν άλλη η β α σ ικ ή π ρ ο ­ ο πτική τη ς ψ υ χα ν α λ υ τικ ή ς σ κ έ ψ η ς κ α ι π ρ ά ξ η ς π α ­ ρ α μ έ ν ε ι το δ ια φ ω τισ τικ ό π ρ ό γ ρ α μ μ α το υ Φ ρ ό υ ντ.

ά θ ε ο υ σ ιο κ ρ α τ ικ ό κ α ι δ ο γ μ α τικ ό « κ λ είσ ι­ μο» τ η ς σ κ έ ψ η ς κ α ι τη ς π ρ ά ξ η ς δεν θ έ λ ε ι ν α δ ε χ θ ε ί τη ν έντα σ η α ν ά μ ε σ α στο Ν ό μ ο κ α ι τη ν κ υ ρ ια ρ χ ία , γ ια τ ί α κ ρ ιβ ώ ς η μη-ταύτιση το υ ς ε μ π ο δ ίζ ε ι το κ λ είσ ιμ ο . Ε δ ώ έ γ κ ε ιτ α ι κ α ι το ισ χυ ρ ό ε π ιχ ε ίρ η μ α κ ά θ ε κ λ α σ ικ ή ς φ ι­ λ ελ ε ύ θ ερ η ς ρ ιζ ικ ή ς σκ έψ η ς: π ρ ό κ ε ιτ α ι γ ια τη ν π α ρ α δ ο χ ή το υ τ υ χ α ίο υ , το υ α το μ ικ ο ύ , το υ α ν ο ι­ χ το ύ , το υ α σ τά θμ η το υ , κ α θ ώ ς κ α ι το υ Ν ό μ ο υ ω ς ρυ θμ ισ τή τω ν α ν ο ιχ τώ ν ε π ιθ υ μ ιώ ν τω ν υ π ο κ ε ιμ έ ­ νω ν. Η π ρ ο σ π ά θ ε ια εντο π ισ μ ο ύ το υ Π ο λ ιτικ ο ύ δεν μ π ο ρ ε ί ν α ε ίν α ι ε δ ώ έ ν α ς ο ρ ισ μ ό ς το υ « ιδα νικ ο ύ » Π ο λ ιτικ ο ύ - α ν τίθ ε τα α π α ιτ ε ί τη ν π ε ρ ιγ ρ α φ ή τη ς θ ε ­ μ ελ ια κ ή ς, δ ο μ ικ ή ς Δ ια φ ο ρ ά ς π ο υ το σ υ γκ ρ ο τε ί. Τ ο Π ο λ ιτικ ό δεν μ π ο ρ ε ί κ α ι δ εν π ρ έ π ε ι ν α ο ρ ισ θ ε ί μό νο ω ς ω μή π ο λ ιτικ ή τη ς ε ξ ο υ σ ία ς , πο υ ο δ η γ ε ί στη λ α τρ ε ία τη ς β ία ς κ α ι το υ ψ ε ύ δ ο υ ς, α λ λ ά ε ξίσ ο υ δ ε ν μ π ο ρ ε ί ν α ο ρ ισ θ ε ί μ έσ ω τη ς λ α τρ ε ία ς τω ν η θ ι­ κ ώ ν α ξ ιώ ν (ιδ εα λ ισ μ ό ς)· α ν τίθ ε τα η α ν α γν ώ ρ ισ η τη ς έ ν ν ο ια ς το υ Ν ό μ ο υ κ α ι τη ς έ ντα σ η ς π ο υ υ π ά ρ χ ε ι α ­ ν ά μ ε σ α σ ’ α υ τό ν κ α ι τη ν κ υ ρ ια ρ χ ία , α π ο τ ε λ ε ί τ ο συ­ σ τα τικ ό σ το ιχ ε ίο το υ Π ο λ ιτικ ο ύ . Ο ι π α ρ α δ ο σ ια κ ο ί α ρ ισ τ ε ρ ο ί α π έ ρ ρ ιπ τ α ν το Ν ό μ ο (ω ς α σ τικ ό ε π ο ικ ο ­ δ ό μ η μ α ), ε φ ό σ ο ν π α ρ έ μ ε ν α ν δ έσ μ ιο ι μ ια ς π α λ α ιό ς π α ρ ά δ ο σ η ς γ ν ω σ τικ ώ ν κ α ι α π ο κ α λ υ π τικ ώ ν, π ο υ έ ­ ο ρ θ ο λ ο γισ τικ ή γν ώ σ η (ω ς μ ια α ν α γ κ α ία α λ ­ β λεπ ε το Ν ό μ ο ω ς α π λ ό ε ρ γ α λ ε ίο κ υ ρ ια ρ χ ία ς . Ο ι λ ά ό χ ι ικ α νή π ρ ο ϋ π ό θ εσ η τη ς Δ η μ ο κ ρ α ­ ο υ το π ισ τέ ς π ά ν τ α ο ν ε ιρ ε ύ ο ν τα ν έ ν α ν « εντελώ ς ά λ ­ τία ς ) σ υ γ κ ρ ο τε ί π ά ν τ α μ ια δ ευ τε ρ ο γ ε ν ή , ε ­ λο» (« τέλ ειο » ) Ν ό μ ο ,π ο υ κ ά θ ε φ ο ρ ά α π ε κ α λ ύ π τε το φ α ρ μ ο σ μ έ νη φ ά σ η τη ς π ρ α γ μ α τ ο π ο ίη σ η ς στην π ρ ά ξ η ω ς έ ν α ς ο λ ο κ λ η ρ ω τικ ό ς ν ό μ ο ς, ε φ ό σ ο ν τη ς ε π ιθ υ μ ία ς κ α ι ο δ η γ ε ί σ τη ν α π ά ρ νη σ η τη ς έλ λ ε ιψ η ς κ α ι τη ν α π ώ θ η σ η τη ς σ υ μ β ο λ ι­ κ α τα ρ γ ο ύ σ ε κ ά θ ε Δ ια φ ο ρ ά κ α ι κ ά θ ε έ λλ ειψ η σ το ό ­ νο μ α τη ς τέ λ ε ια ς κ ο ινω νία ^ . κ ή ς δ ια φ ο ρ ά ς κ α ι το υ Ν ό μ ο υ, μ έσ ω το υ π ρ α γ μ α τ ισ μ ο ύ κ α ι το υ ω φ ελ ιμ ισ μ ο ύ · α υ τό σ υ μ β α ί­Η Δ η μ ο κ ρ α τία α π ό τη ν άλλη, ω ς η π ιο ολ ο κ λ η ρ ω ­ ν ε ι ό τα ν η ο ρ θ ο λ ο γισ τικ ή γ ν ώ σ η (ό χ ι ο κ ρ ιτικ ό ς Λ ό ­ μένη (ό χι: ε ξιδ α ν ικ ε υ μ έ ν η ) μ ο ρ φ ή το υ Π ο λ ιτικ ο ύ , υ ­ γ ο ς ) έ χ ε ι τη ν α π α ίτη σ η ν α υ π ο κ α θ ισ τ ά τις π ρ ω τ ο γ ε ­ π ά ρ χ ε ι στο β α θ μ ό π ο υ η Αλήθεια'2 μ π ο ρ ε ί ν α β ρ ει ν ε ίς α ν α κ α λ ύ ψ ε ις το υ Α σ υ νείδ η το υ . Τ α « σ χ έδ ια » μ ια θέσ η σ ’ α υ τή ν, ^ ε ν π ρ ό κ ε ιτ α ι ε δ ώ γ ι α μ ια μ ετα ­ το υ Α σ υ νείδ η το υ μ π ο ρ ο ύ ν ν α ιδρύσουν μ ια τα υ τό τη ­ φυ σ ικ ή έ ν ν ο ια τη ς α λ ή θ εια ς , α λ λ ά γ ι α τη ν ελ ε ύ θ ε ρ η , τ α (σ υλ λ ογική ή α το μ ικ ή ) ό τα ν σ υ μ β ο λ ικ ά τε λ ετο υ ρ ­ δη μ ό σ ια μ α ρ τυ ρ ία τω ν γ ε γ ο ν ό τ ω ν το υ π α ρ ε λ θ ό ν το ς , γ ικ ά μ α ζ ί με ν έ ε ς σ κ έ ψ ε ις σ υ γ κ ρ ο το ύ ν το μέλλον. έτσ ι ό π ω ς α υ τά σ υ γκ ρ ο το ύ ν το π α ρ ό ν Χ ρ έ ο ς κ α ι το Χ ά ρ η στη ν έ ν ν ο ια το υ φ ρ ο ϋ δ ικ ο ύ Α σ υ νείδ η το υ , έ τσ ι μ ελ λ ο ντικό Ν έ ο ν μ ια ς κ ο ιν ω ν ία ς . Δ ε ν ε ίν α ι τυ χ α ίο ό π ω ς τη ν α ν έ π τυ ξ ε π α ρ α π έ ρ α ο Λ α κ ά ν μ έσ α α π ό ότι η σ ύ γχ ρ ο νη Δ η μ ο κ ρ α τία δ ε ν ε π ιτ ρ έ π ε ι τη δ η μ ό ­ τή ν τρ ιπ λ ή δομ ή το υ Π ρ α γ μ α τικ ο ύ , τ ο υ Σ υμ β ο λ ικ ο ύ σ ια ψ ε υ δ ή α π ό ρ ρ ιψ η τη ς γε ν ο κ τ ο ν ία ς στο Ά ο υ σ β ικ α ι του Φ α ν τα σ ια κ ο ύ , μ π ο ρ ο ύ μ ε ν ’ α π ο φ ύ γ ο υ μ ε στ· ό π ω ς στη ν ψ υ χα νά λ υ σ η έτσ ι κ α ι στη δ η μ ο κ ρ α τι­ το υ ς σ κ ο π έλ ο υ ς τη ς π α ρ α δ ο σ ια κ ή ς φ ρ ο ϋ δ ικ ή ς α λ λά κή πο λ ιτικ ή ,η μ α ρ τυ ρ ία το υ π α ρ ε λ θ ό ν το ς , ό σ ο μ ερ ι­ κ α ι τη ς γιο υ γ κ ια ν ή ς ψ υ χα νά λ υ σ η ς. Η κρ ιτικ ή τη ς α λ ­ κή κ α ι α τε λή ς κ α ι ν α ε ίν α ι, α π ο τ ε λ ε ί τη ν π ρ ο ϋ π ό θ ε ­ λ ο τρ ίω σ η ς κ α ι τη ς α ν ο μ ία ς τη ς σ ύ γχ ρ ο νη ς κ ο ιν ω ­ ση μ ια ς άλλη , π ιο « α ν θ ρ ώ π ινη ς» σ τά σ η ς α π έ ν α ν τι ν ία ς δ εν μ α ς Ο δη γεί σε συ ντη ρ η τικ ά σ υ μ π ε ρ ά σ μ α τ α , σ τα π ρ ά γ μ α τ α . Π ρ ό κ ε ιτ α ι π ά ν τ α γ ια τη μ α ρ τυ ρ ία ε ­ του να ντίον· κ ά θ ε π ρ ο σ π ά θ ε ια υ π έ ρ β α σ η ς τη ς σ η μ ε ­ κ ε ίν ω ν τω ν τρ α υ μ α τ ικ ώ ν ε μ π ε ιρ ιώ ν (σ υλ λ ο γικ ώ ν

Η

------------------------------------- αφιέρωμα κ α ι α το μ ικ ώ ν ) π ο υ δ ε ίχ ν ο υ ν π ο ύ ο δ η γ ε ίτ α ι τ ο υ π ο ­ κ ε ίμ ε ν ο κ α ι ο πο λ ιτισ μ ό ς, ό τα ν δ ε ν α π ο δ έ χ ε τ α ι τ η ν έ λλ ειψ η , τη Δ ια φ ο ρ ά ,τ ο ά νο ιγ μ α : σ το μ η δέν. Τ ο α ίτ η μ α τη ς α λ ή θ ε ια ς ε π α ν α τ ο π ο θ ε τ ε ί τη σ χ έ ­ ση α ν ά μ ε σ α στο Π ο λ ιτικ ό κ α ι το Η θ ικ ό . Η ψ υ χ α ν ά ­ λυση ε ξ ο ρ ισ μ ο ύ ε ν δ ια φ έ ρ ε τ α ι μ ό νο γ ια το Η θ ικ ό φ υ σ ικ ά ε δ ώ ε ν υ π ά ρ χ ε ι σ υ χ ν ά ο π ε ιρ α σ μ ό ς ν α γ ίν ε ι απολιτική, δη λ. α δ ιά φ ο ρ η γ ια τις π ο λ ιτικ ές π ρ ο ϋ π ο ­ θ έ σ ε ις ύ π α ρ ξ η ς τη ς ε π ιθ υ μ ία ς. Α υτό ό μ ω ς ε ξ α ρ τά τ α ι α π ό τη σ υ γκ ε κ ρ ιμ ένη π ολ ιτισ μ ική - πο λ ιτικ ή σ υ ­ γ κ υ ρ ία . Σ το ν 20ό α ιώ ν α υ π ή ρ ξ α ν δ ύ ο ε υ τυ χ ε ίς σ υ ­ γ κ υ ρ ίε ς ό π ο υ η ψ υ χα νά λ υ σ η ο δ ή γη σ ε ε ξίσ ο υ σ ’ έ ν α γ ό ν ιμ ο κ α θ ο λ ικ ό π ρ ο β λ η μ α τ ισ μ ό τη ς κ ο υ λ το ύ ρ α ς κ α ι τη ς πολ ιτικ ή ς: η δ ε κ α ε τ ία το υ ’20 στη Β ιέν νη κ α ι η δ ε κ α ε τ ία το υ ’60 στο Π α ρ ίσ ι. Α λ λ ά ακόμα και αν ε ίν α ι α ν ο ιχτή σ το ν π ο λ ιτικ ό πρ ο β λ η μ α τ ισ μ ό , α υ τό π ο υ η ψ υ χα νά λ υ σ η μ όνο μ π ο ρ ε ί ν α κ ά ν ε ι ε ίν α ι η έμ­ μεση α ν α φ ο ρ ά το υ υ π ο κ ε ιμ ε ν ικ ο ύ δ εσ μ ο ύ το υ ε π ιθ υ μ είν με το Ν ό μ ο , π έ ρ α ν α π ό κ ά θ ε κ ο μ μ α τικ έ ς τ α ­ κ τικ έ ς κ α ι κ ο σ μ ο θ εω ρ ίε ς .

49

Θ α ή τα ν ε ξ ω π ρ α γ μ α τικ ή α π α ίτη σ η , α υ τές ο ι σ τιγμ έ ς το υ ε ν θ ο υ σ ια σ μ ο ύ ν α ή τα ν δ ιά ρ κ ε ια ς . Η ρ ο υ τίν α , η γρ α φ ε ιο κ ρ α τικ ο π ο ίη σ η , η δ ια φ θ ο ρ ά ε π α ν έ ρ χ ο ν τ α ι στο κύ κ λ ω μ α τη ς π ο λ ιτικ ή ς ό π ω ς κ α ι σ τη ν κ α θ η μ ε ρ ι­ νό τη τα . Τ ο Η θ ικ ό π ρ έ π ε ι π ά ν τ α ν α δ ια τη ρ ε ίτα ι κ α ­ λ υμ μ ένο , γ ια ν α ε π α ν ε μ φ α ν ίζ ε τ α ι α ν α π ά ν τ ε χ α τη ν « ώ ρ α τ η ς α λ ή θ εια ς » : τη στιγμ ή π ο υ το Π ρ α γ μ α τικ ό ε μ φ α ν ίζ ε τα ι α νη σ υ χη τικ ά π α ρ ά ξ ε ν ο ό τα ν ο ι χ ά ρ τ ι­ ν ο ι π ύ ρ γ ο ι τη ς β ο λ ο ν τα ρ ισ τικ ή ς μ ικ ρ ο π ο λ ιτικ ή ς, τω ν α π ω θ ή σ ε ω ν κ α ι α π α ρ ν ή σ ε ω ν , κ α τα ρ ρ έ ο υ ν . Η ώ ρ α τη ς α λ ή θ ε ια ς α π α ιτ ε ί τη ν η θική τη ς ε π ιθ υ μ ία ς.*12345678903

Σημειωθείς

1. Βλ. J. Lacan, Seminaire VII: L ' ethique de la psychanatyse, Paris, 1986.

2. Βλ J. Lacan, S6minaire XVII: L ’envers de la psychanatyse, Paris, 1991; A. Upowatz, Diskurs und Macht, Marburg, 1982.

3. Βλ J. Lacan, L ’ethique de la psychanatyse. op. cit.; A. Juranville, Lacan et laphilosophic, Paris, 1988, p. 215.

4. Βλ G. Pommier, Libido illimited (Freud apolitique?), Paris, 1990.

5. Βλ L. Wittgensein, TagebUcher, Schriften I, Frankfurt/M., 1980; λ λ ά η ψ υ χα νά λ υ σ η , ιδ ια ίτ ε ρ α μ έσ α στο Philosophische Untersuchungen, op. cit. θ. Λίποβατς, Οι τέσσε­ π λ α ίσ ιο τη ς Δ ιε θ ν ο ύ ς Ε τα ιρ ε ία ς , υ π έ π ε σ ε ρις Λόγοι, <πσυ ίδιου, Ζητήματα πολιτικής ψυχολογίας, Αθήνα, σ το ν ψ υ χο λ ο γισ μ ό , δηλ. σ τη ν α ν α γ ω γ ή όλ ω ν 1991.

6. Βλ. Μ. Riedel, Fiireine zweite Philosophic, Frankfurt/M., 1988. τω ν π ρ ο β λ η μ ά τ ω ν σ ε ψ υ χ ικ ο ύ ς, υ π ο κ ε ιμ ε ν ι­ 7. Βλ N. Cohn, The Pursuit o f the Millennium, London, 1970. κ ο ύ ς π α ρ ά γ ο ν τ ε ς , κ α ι τη ν υ πο τίμ ησ η τη ς ση ­ 8. Βλέπε τον αντεστραμμένο ρατσισμό ορισμένων μαύρων και φεμι­ μ α σ ία ς το υ Λ ό γ ο υ κ α ι το υ Π ο λ ιτικ ο ύ . Π έ ­ νιστριών σε αμερικανικά πανεπιστήμια: PC= «Politically ρ α ν α υ τώ ν δ ε , σ τα π λ α ίσ ια τω ν ίδ ιω ν τη ς τω ν Correct». θ εσ μ ώ ν, η ψ υ χα νά λ υ σ η δεν μ π ό ρ ε σ ε ν ’ α π ο φ ύ9. γ εΒλ ι J. Taubes, Zur Konjunktur des Polytheismus, in: K.-H. Bohrer τη ν ψ υ χ ο λ ο γ ία τω ν μ α ζώ ν κ α ι τ ο Λ ό γ ο το υ κ υ ρ ίο υ (Hrsg): Mythos und Modeme, Frankfurt/M., 1983; R. Girardet, Mythes et mythologies politiques, Paris, 1986. α υ τό ισ χ ύ ει κ α ι γ ι α τη λ α κ α ν ικ ή ψ υ χα νά λ υ σ η . Θ α ή ­ 10. Βλ. Z. Stemhell, Ni droite, ni gauche. L ’ ideologic fasciste en τ α ν α ξ ιο π ε ρ ίε ρ γ ο α ν δ ε ν σ υ ν έ β α ιν ε αυτό" δ ιό τι ο ι France, Paris, 1983; K. Sontheimer, Antidemokretisches Denken in ψ υ χ α ν α λ υ τές π α ρ α μ έ ν ο υ ν « κ ο ιν ο ί θνη το ί» με το der WeimarerRepublik, Munchen, 1968; ν α ρ κ ισ σ ισ μ ό το υ ς, κ α ι σ τις σ χ έ σ ε ις το υ ς α ν ά μ ε σ ά 11. Βλ J. Lacan, L ’ethique de lapsychanatyse, op.cit. το υ ς, ε μ φ α ν ίζο ν τα ι ο ι ίδ ιε ς α ν ε ξ έ λ ε γ κ τ ε ς δ υ ν α μ ικ έ ς 12. Βλ H. Arendt, Wahrheit und Politik, Munchen, 1972. θ . Λίποτη ς ε ξ ο υ σ ία ς ό π ω ς σ ε ό λ ο υ ς το υ ς ά λ λ ο υ ς χ ώ ρ ο υ ς. βατς, Η Αλήθεια του Πολιτικού, στσυ ίδιου, Ζητήματα πολιτικής ψυχολογίας, ο.π. Π ο λ ύ π ε ρ ισ σ ό τ ε ρ ο δ ε , ό τα ν ζο υ ν σ ε μ ια α ν τα γ ω ν ι­ 13. Βλ. Θ. Λίποβατς, Η απάρνηση του Πολιτικού, Αθήνα, 1968. στική κ ο ιν ω ν ία .

Α

Τ ο Η θ ικ ό ν ό μ ω ς υ π ε ρ β α ίν ε ι το Π ο λ ιτ ικ ό ν α λ λά

δεν ε ίν α ι το Υ π ε ρ -ε γ ώ του . Ε μ φ α ν ίζ ε τ α ι ε κ ε ίν ε ς τις φ ε υ γ α λ έ ε ς σ τιγμ έ ς ό π ο υ μ ια ιδ έ α σ χ ίζ ε ι τη σ υ ν έ χ ε ια τη ς κ α θ η μ ε ρ ιν ή ς ρ ο υ τίν α ς κ α ι τη ς π ο λ ιτικ ή ς κ α ι α ­ φ ή ν ε ι ν α δ ια φ α ν ε ί κ ά τ ι Ά λ λο , π ο υ γ ρ ή γ ο ρ α π ά λ ι ε ­ ξ α φ α ν ίζ ε τα ι. Σ α ν π α ρ α δ ε ίγ μ α τ α θ α μ π ο ρ ο ύ σ ε κ α ­ ν ε ίς ν ’ α ν α φ έ ρ ε ι: τη ν ε υ φ ο ρ ία τη ς π ρ ώ τη ς, μη β ία ιη ς φ ά σ η ς τη ς γα λ λ ικ ή ς Ε π α ν ά σ τ α σ η ς το υ 1789-91, π ρ ιν α π ό τη ν κλ ιμ ά κ ω σ η τη ς ε π α ν α σ τα τικ ή ς κ α ι α ν τε π α να σ τα τικ ή ς π λ ε ιο δ ο σ ία ς· τ ο φ ο ιτη τικ ό κ ίνη μ α στη Γ α λ λ ία , τη Δ υ τική Γ ε ρ μ α ν ία κτλ. το 1966-69, π ρ ιν α ­ π ό το ν ε κ φ υ λ ισ μ ό το υ στη ν τ ρ ο μ ο κ ρ α τία κ α ι τ ις σ τα ­ λ ιν ικ έ ς σέκτες· το χ ρ ό ν ο τη ς δ η μ ο κ ρ α τικ ή ς α λ λ α γ ή ς 1989-90 στη ν Α να το λ ικ ή Ε υ ρ ώ π η , π ρ ιν α π ό τη ν κ υ ­ ρ ια ρ χ ία το υ ά γ ρ ιο υ κ α π ιτα λ ισ μ ο ύ κ α ι τη ς μ α φ ία ς.

Η ΖΩΓΡΑΦΟΣ

Ε λένη Ζ ουνη ΠΑΡΑΔΙΔΕΙ

ΜΑΘΗΜΑΤΑ

ΣΧΕΔΙΟΥ ΚΑΙ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗΣ Τ Η A . :

3 6 0 . 0 1 . 7 6

50

αφιέρωμα

Γιλούμε ποτέ την ίδια «γλώσσα» (tongue);" Εύκολα μπορούμε να κα τασκευάσουμε κάτι π ου ο­ νομάζουμε Δομή τη ς γλώσσας (language)· κάτι που να ισχύει για όλ ες τις ομιλούμενες γλώ σ σ ες. Αλλά γλώ σ σα δεν είναι μια ομιλούμενη γλώ σ σ α (tongue). Γλώ σ σα είναι η οικουμε­ νική δομή τω ν ομιλουμένων γλωσσών. Δ ε ν υπάρχει οικουμενική ομιλούμενη γλώ σσα. Γιατί να υ πά ρχουν π ολλές ομιλούμενες γλώ σ σ ες που χρησιμοποιούνται από το ν άνθρω πο και όχι μία; Ίσ ω ς να ονειρευόμαστε μία μοναδική ομιλούμενη γλώ σ σα για το ανθρώπινο είδο ς ·αυτό « μάλιστα έχει συμβεί πολλές φ ο ρ ές · αλλά ακριβώ ς σ α ν μια χαμένη ομιλούμενη γλώ σσα. Θ α μπ ορο ύ σ ε κα νείς να αναρωτηθεί α ν η επιστήμη απ οτελεί μια οικουμενική ομιλούμενη γλώ σσα. Είναι βεβα ίω ς οικουμενική αλλά είναι ομιλούμενη γλώ σ σα ; Τι ομιλούμενη γλώ σ σ α θα μπ ορ ο ύ σ ε να είναι; Είναι δυνα τόν να απαντήσουμε: Μαθηματικά. Αλλά τα μαθηματικά δεν είναι ομιλούμενη γλώ σσα. Ο π υρήνας το υ ς είναι γ ρα πτή γλώ σσα. Γενικά γεννιόμαστε φυ σικοί ομιλούντες την ίδια μητρική ομιλούμενη γλώ σ σα. Λέω γενικά, για τί ορισμένοι από ε μά ς δεν θα τη μιλήσουν ποτέ, όπ ω ς και καμιά άλλη ομιλούμενη γλώ σ όα - ορισμένοι από ε μά ς που είναι αυτιστικοί, για πα ράδειγμα. Αλλά ακόμα και εκεί­ νοι α π ό εμά ς που είναι φ υ σικοί ομιλούντες την ίδια ομιλούμενη γλώ σ σα : Μιλούμε την ίδια «γλώσσα»;

Ζακ Αλαίν Μιλλέρ

Το καθήκον και οι ορμές**

ρ ο φ α ν ώ ς ο α να λ υ τ ή ς μ ιλ ά τη ν ίδ ια «γλ ώ σ ­ σ α » με το ν α ν α λ υ ό μ ε ν ο (ή ο α ν α λ υ ό μ ε ν ο ς μ ιλ ά τη ν ίδ ια « γλ ώ σσα » με το ν α να λ υτή ). Α ν κ ά π ο ιο ς μ ιλ ά μ ό νο ισ π α ν ικ ά κ α ι το ίδ ιο σ υ μ β α ίν ε ι με σ έ ν α , δ ε ν θ α υ π ά ρ ξ ε ι π ο τ έ ψ υ ­ χ α ν α λ υ τικ ή σ χ έσ η α ν ά μ ε σ α σ ’ ε σ ά ς το υ ς δ υ ο . Έ τ σ ι, μ ό νο δ υ ο ά ν θ ρ ω π ο ι π ο υ μ ιλο ύ ν τη ν ίδ ια « γλ ώ σσα » μ π ο ρ ο ύ ν ν α ε ίν α ι α να λ υ τή ς α να λ υ ό μ ε νο ς . Μ ιλο ύ ν ό μ ω ς τη ν ίδ ια «γλώ σσα » ; Σ τη ν π ρ α γ μ α τ ικ ό τ η τ α , η α να λ υτικ ή στά ση ε ίν α ι α ­ κ ρ ιβ ώ ς η εξή ς: Π ο τέ , π ο τ έ μ ην υ π ο θ έ τ ε ις ό τι μ ιλά ς τη ν ίδ ια « γλ ώ σ σ α » μ ε τ ο ν α ν α λ υ ό μ ε ν ό σο υ . Π ο τέ μην υ π ο θ έ τ ε ις ό τι ξ έ ρ ε ις τι ε ν ν ο ε ί ό τα ν λ έ ε ι κ ά τι: Ο α να λ υ τ ή ς ε π ο μ έν ω ς θ α π ρ έ π ε ι ν α α ν α σ τέ λ λ ε ι το κοι­ νό νόημα τη ς ο μ ιλ ο υ μ ενη ς γλ ώ σ σ α ς. Κ α ι π ισ τε ύ ω ό τι ε ίν α ι ξ ε κ ά θ α ρ ο π ω ς δ ε ν υ π ά ρ χ ε ι κ ο ιν ό ν ό η μ α στην ψ υ χα νά λ υ σ η . Υ π ά ρ χ ε ι μ ό νο ε π ιμ έ ρ ο υ ς ιδ ια ίτε ρ ο νό η μ α . Π έ ρ α α π ό το κ ο ιν ό νό η μ α , τό σ ο ο α να λ υ τή ς ό σ ο κ α ι ο α ν α λ υ ό μ ε ν ο ς σ τ ο χ εύ ο υ ν σ το π λ έ ο ν ιδ ια ί-

Π

* Ο Ζακ Αλαίν Μιλλέρ είναι ψυχαναλυτής, πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Σχολής Ψυχανάλυσης και διδάσκει στο τμήμα ψυχανάλυσης του Universiti de Paris VIII (St. Denis). To κείμενο που δημοσιεύεται εδώ πρωτοδημοσιεύτηκε στην επιθεώρηση Newsletter of the Freudian Field Vol. 6, no 1&2, Ανοιξη/Φθινόπωρο 1992, με την άδεια της οποίας και αναπαράγεται στο αφιέρωμα του ΔΙΑΒΑΖΩ. ** Για την αποφυγή παρανοήσεων ο 'Ελληνας αναγνώστης θα πρέπει να γνωρίζει ότι με τον όρο γλώσσα μεταφράστηκε ο αγγλικός όρος language. Ως ομιλούμενη γλώσσα μεταφράστηκε ο αγγλικός όρος tongue, ενώ στις προτάσεις εκείνες που περιέχεται το ρήμα sprat: -μιλώ (όπως π.χ. στην πρό­ ταση (do we speak the same tongue?) το tongue μεταφράστηκε ως «γλώσσα» (στο ίδιο παράδειγμα: μιλούμε την ίδια «γλώσσα»;) (σ.τ.μ.).

------------------------------------- αφιέρωμα τε ρ ο νό η μ α π ο υ α φ ο ρ ά το σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έν ο υ π ο κ ε ίμ ε ­ ν ο , κ α ι κ α ν έ ν α ά λ λο. Σ τ’ α λ ή θ ε ια δ ε ν ξ έ ρ ε ις τ ι ε ν ν ο ­ ε ί ο α ν α λ υ ό μ ε ν ο ς ό τα ν μ ιλά . Κ α τέφ υ γ ε ό μ ω ς στη ν α ­ νά λ υσ η, α κ ρ ιβ ώ ς ε π ε ιδ ή κ α ι ο ί δ ιο ς υ π ο π τ ευ ό τα ν ό τι δ ε ν ή ξ ε ρ ε τ ι ε ν νο ο ύ σ ε ό τα ν μιλ ο ύ σε. Κ ι α υ τό ς ε ίν α ι ο λ ό γ ο ς γ ι α το ν ο π ο ίο π ρ ο σ έ φ ε ρ ε τ ο ν ε α υ τό το υ γ ια ε ρ μ η νε ία . Μ ε ρ ικ ο ί χ ρ η σ ιμ ο π ο ιο ύ ν τ ο ν Λ α κ ά ν γ ια ν α ισχυρ ισ θ ο ύ ν ό τι ο α ν α λ υ ό μ ε ν ο ς μ ιλ ά α ν α φ ο ρ ικ ά με έ ν α υ π ο κ ε ίμ ε ν ο - π ο υ - υ π ο τ ίθ ε τ α ι - π ω ς - γ ν ω ρ ίζ ε ι τ ι σ η ­ μ α ίν ο υ ν ό λ α α υ τά . Ω ς α να λ υ τ ή ς δ ε ν γ ν ω ρ ίζ ε ις τίπ ο ­ τ α γ ύ ρ ω α π ό τη ν ιδ ια ίτε ρ η ο μ ιλ ο ύ μ ενη γλ ώ σ σ α το υ α ν α λ υ ό μ ε ν ο ύ σου . Δ ε ν γ ν ω ρ ίζ ε ις τίπ ο τε π α ρ α π ά ν ω α π ό α υ τό: Ο τι α υ τό π ο υ ε ν ν ο ε ί ε ίν α ι α υ τό π ο υ α π ο ­ λ α μ β ά νε ι. Ί σ ω ς θ α μ π ο ρ ο ύ σ α ν α ε ισ α γ ά γ ω , σ ’ α υ τό το σ η μ είο , τη ν έ ν ν ο ια τη ς θ ε μ ελ ιώ δ ο υ ς φ α ν τα σ ίω ­ σης. Γ ια τί θ ε μ ελ ιώ δ η ς; Γ ια τί η λέξ η φ α ντα σ ίω σ η π α ­ ρ α π έ μ π ε ι κ υ ρ ίω ς σ ε σ υ ν ε ιδ η τές φ α ν τα σ ιώ σ ε ις π ο υ ε ίν α ι α ν α ρ ίθ μ η τ ες . Η λ έξ η φ α ντα σ ίω σ η , δ η λα δ ή , α ­ φ ο ρ ά κ υ ρ ίω ς σ τη ν ο νειρ ο π ό λη σ η · στις ο ν ε ιρ ο π ο λ ή ­ σ ε ις π ο υ έ ν α υ π ο κ ε ίμ ε ν ο κ α λ λ ιε ρ γ ε ί κ α ι έτσ ι α π ο ­ λ α μ β ά νε ι. Α π ό ε κ ε ί μ π ο ρ ο ύ μ ε ν α π ε ρ ά σ ο υ μ ε σ τη ν ι­ δ έ α τω ν υ π ο τιθ έ μ ε ν ω ν α σ υ ν είδ η τ ω ν φ α ν τα σ ιώ σ ε ­ ω ν. Α υ τές, σ τη ν π ρ α γ μ α τ ικ ό τ η τ α , δ ε ν ε ίν α ι τίπ ο τε π α ρ α π ά ν ω α π ό δ ικ έ ς μ α ς κ α τα σ κ ευ έ ς. Κ ι α π ό α υ τές μ πο ρ ο ύ μ ε ν α π ε ρ ά σ ο υ μ ε στη δ ο μ ή ό λ ω ν τω ν φ α ν τ α ­ σ ιώ σ ε ω ν ε ν ό ς δ εδ ο μ έν ο υ υ π ο κ ε ιμ έ ν ο υ . Α υτή ε ίν α ι π ο υ ο νο μ ά ζο υ μ ε θε μ ελ ιώ δ η φ α ντα σ ίω σ η .

51

κ ά θ ε έκ φ ρ α σ η ς , κ ά θ ε λ έξ η ς, κ ά θ ε μ έρ ο υ ς το υ Λ ό ­ γ ο υ ε ξ α ρ τ ά τ α ι α π ό έ ν α ά λ λο . Α υτή η έ ν ν ο ια ε κ τω ν υ σ τέρ ω ν κ α θ ο ρ ίζ ε τ α ι α π ό το ά λ λ ο [το S J . Σ τη Λ α κ α ν ικ ή ο ρ ο λ ο γ ία , ό π ο υ το μ ικ ρ ό s σ η μ α ίν ε ι το σ η μ α ιν ό μ ε ν ο , α υ τό γ ρ ά φ ε τ α ι σ υ νή θ ω ς ω ς εξή ς:

Α ν ά λ ο γ α μ ε τ ο S2 π ο υ ε π ιλ έ γ ε ι κ α ν ε ίς, το μ ικ ρ ό s το υ σ η μ α ινό μ ε νο υ μ ετ α β ά λ λ ετα ι έτσ ι ώ σ τε το α π ώ ­ τε ρ ο νό η μ α το υ σ η μ α ινό μ ε νο υ φ α ίν ε τ α ι ό τι ε ίν α ι α υ ­ τό : 'Ο τι δ ε ν υ π ά ρ χ ε ι α π ώ τε ρ ο ν ό η μ α . Α κ ο λ ο υ θ ώ ­ ν τα ς τη σ ε ιρ ά , μ ετ α θ έτ ο ν τα ς το S2, π ά ν τ α θ α ε μ φ α ν ί­ ζ ε τ α ι έ ν α ν έ ο νό η μ α . Έ τ σ ι η ε ρ μ η ν ε ία σ υ ν ε χίζετα ι.

π ό τη ν α να λ υτικ ή σ κ ο π ιά , η ο π ο ία δ ια φ έ ρ ε ι α π ό τη ν α κ α δ η μ α ϊκ ή , τ α ν ο ή μ α τα π ο υ π ρ ο ο ­ δ ε υ τικ ά ε μ φ α ν ίζο ν τα ι γ ι α έ ν α σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έ ­ ν ο υ π ο κ ε ίμ ε ν ο δ ε ίχ ν ο υ ν ν α κ α θ ο ρ ίζ ο ν τ α ι α ­ ν α φ ο ρ ικ ά π ρ ο ς έ ν α α π α ρ ά λ λ α χ το κ α ν ό ν α : ό τι δ η λα δ ή το S2 δ ε ν ε ίν α ι μ ετ α θ έσ ιμ ο , δ εν ε ίν α ι α υ θ α ίρ ε το . Α π ό ο ρ ισ μ έ ν ε ς α π ό ψ ε ις ο μ η -μ ε τα θ έ σ ιμ ο ς χ α ρ α κ τ ή ρ α ς το υ S2 ε ίν α ι π ο υ ο ρ ίζ ε ι το α σ υ ν είδ η τ ο ω ς ε ξ α ρ τώ μ εν ο α π ό μ ια π ρ ω τα ρ χικ ή α π ώ θ η σ η (re p re ssio n ). Α ν το θ ε μ ε λ ιώ δ ε ς S2 δ ε ν ε ί­ ν α ι μ ετ α θ έσ ιμ ο σ τη ν α νά λ υ σ η , α υ τό σ υ μ β α ίν ε ι γ ια τ ί θ ε ω ρ ε ίτ α ι α μ ετ ά β λ η τα κ α ι σ α φ ώ ς χ α ρ α γ μ έ ν ο . Ε ίν α ι το π ρ ω τ α ρ χ ικ ά α π ω θ η μ έ ν ο . T o S2 ε ίν α ι το ε π α κ ό ­ λ ο υ θ ο τη ς π ρ ω τα ρ χ ικ ή ς α π ώ θ η σ η ς . Έ τ σ ι, μ α ζί με τα σ χ ε τικ ά ν ο ή μ α τα - σ τ ο ιχ ε ία π ο υ ε μ φ α ν ίζο ν τα ι κ α ι ε ­ ξ α φ α ν ίζ ο ν τ α ι κ α ι τ α ο π ο ία ο ύ τε το υ π ο κ ε ίμ ε ν ο δ ε ν έ χ ε ι τη λ ο γικ ή ν α θ υ μ ά τα ι - υ π ά ρ χ ε ι κ α ι το α π ό λ υ το ν ό η μ α . Α κ ρ ιβ ώ ς σ ’α υ τό το α π ό λ υ το ν ό η μ α α ν α φ ε ­ ρ ό μ α σ τε ό τα ν μ ιλ ο ύ μ ε γ ια τη θε μ ελ ιώ δ η φ α ν τα σ ίω ­ ση. Α ς γ ρ ά ψ ο υ μ ε το α π ό λ υ το α υ τό νό η μ α ω ς ε ξή ς: _S,____ S2

Α

α μ π ο ρ ο ύ σ α μ ε ίσ ω ς ν α δώ σ ο υ μ ε το ν ε ξ ή ς ο ­ ρ ισ μ ό τη ς θ ε μ ελ ιώ δ ο υ ς φ α ντα σ ίω σ η ς: Π ρ ό ­ κ ε ιτ α ι γ ια τη δ ομ ή α π ό τη ν ο π ο ία ό λ α α π ο ­ κτο ύ ν ν ό η μ α γ ια έ ν α σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έν ο υ π ο κ ε ί­ μ ενο. Α υτή η ο ικ ο υ μ ε ν ικ ό τη τα τη ς φ α ν τ α ­ σ ίω σ ή ς το υ ε ίν α ι, κ α τά κ α ν ό ν α , ά γνω σ τη σ ’ α υ τό , γ ια τ ί το υ π ο κ ε ίμ ε ν ο β ρ ίσ κ ετα ι μ έσ α της. Έ τ σ ι, γ ια ν α δ ια κ ρ ίν ε ι κ α ν ε ίς τη θε μ ελ ιώ δ η φ α ­ Κ ά θ ε υ π ο κ ε ίμ ε ν ο , π α ρ ά τ ις ε μ π ε ιρ ίε ς στις ο π ο ίε ς ντα σ ίω σ η , θ α π ρ έ π ε ι ν α έ χ ε ι ήδ η κ ε ρ δ ίσ ε ι έ ν α β α θ ­ μό χ ω ρ ισ μ ο ύ α π ό α υ τή ν. Θ α π ρ έ π ε ι, δ η λα δ ή , κ α ν ε ίς δ ύ ν α τ α ι ν α μ ετ ά σ χ ε ι γ ι α ν α μ ετ α θ έσ ει το δ εύ τε ρ ο σ η μ α ίν ο ν - α κ ό μ η κ α ι ο α π ο δ ο μ ισ τή ς - υ π ό κ ε ιτ α ι σ ε ν α α π ο σ υ ν δ ε θ ε ί α π ό τη θε μ ελ ιώ δ η φ α ντα σ ίω σ η γ ια έ ν α α π ό λ υ το νό η μ α . Έ τ σ ι η ά π ο ψ η π ο υ σ χ η μ α τίζε ­ ν α α π ο σ τ α σ ιο π ο ιή σ ε ι το ν ε α υ τό το υ α π ό αυ τή ν. τ α ι μ έσ α α π ό τη ν α να λ υ τικ ή ε μ π ε ιρ ία ε ίν α ι ό τι η θ ε ­ 'Ο τα ν η δομ ή τη ς φ α ν τα σ ίω σ η ς α π ο κ α λ ύ π τε ι τ ο ν ε ­ μ ελ ιώ δ η ς φ α ντα σ ίω σ η ε ίν α ι μ ια φ υ λ α κ ή γ ι α το ν κ α ­ α υ τό τ η ς με κ ά π ο ια δ ια ύ γ ε ια , με κ ά π ο ια γ ύ μ ν ια , δ ι­ θ έ ν α , μ ια α ό ρ α τη φ υ λ α κ ή α ν θ έ λ ετε . Κ α ι β λ έ π ε τε ό ­ κ α ιο ύ μ α σ τε ν α υ π ο θ έ σ ο υ μ ε ό τι τ ο υ π ο κ ε ίμ ε ν ο έ χ ε ι τι, στη ν π ρ α γ μ α τ ικ ό τ η τ α , κ α ν ε ίς δ ε ν θ α μ π ο ρ έ σ ε ι ήδη π ε ρ ά σ ε ι α π ό μ έσ α τη ς. Α υτό ε ίν α ι, γ ι α π α ρ ά ­ π ο τ έ ν α μ ιλ ή σ ει τη ν ίδ ια «γλ ώ σ σ α » με κ α ν έ ν α ν ά λ ­ δ ειγ μ α , π ο υ ο Λ α κ ά ν ισ χ υ ρ ίζε τα ι γ ια το ν Σ α ν τ ό τι ο λο ν. Ί σ ω ς θ α μ ιλ ή σ εις τη «γλ ώ σ σ α » αυτή με το ν α ­ Σ α ν τ δ ε ν ξ εγ ελ ά σ τη κ ε α π ό τη φ α ντα σ ίω σ ή το υ . Δ ε ν να λ υτή σ ο υ γ ια τ ί θ α μ ά θ ε ις τη «γλ ώ σ σ α » π ο υ μ ιλ ά ς ε ξ α π α τ ή θ η κ ε α π ό α υ τή ν. κ α τά τη δ ιά ρ κ ε ια τη ς α νά λ υ σ ή ς σ ο υ . Α λ λ ά κ ι ε σύ θ α Π ισ τεύ ω ό τι η έ ν ν ο ια τη ς θ ε μ ελ ιώ δ ο υ ς φ α ν τ α ­ κ ά ν ε ις το ν α να λ υτή σ ο υ ν α μ ά θ ε ι τη ν ο μ ιλ ο ύ μ ενη σ ίω σ η ς, ίσ ω ς, ν α ε ίν α ι δ ύ σ κ ο λ ο ν α κ α τ α ν ο η θ ε ί α π ό γ λ ώ σ σ α σο υ . 'Ο τα ν ό μ ω ς θ α τη ν έ χ ε ι μ ά θ ε ι, κ ι έ τσ ι ό ­ α κ α δ η μ α ϊκ ο ύ ς σ το β α θ μ ό π ο υ δ ιδ ά σ κ ε σ τε - κ α ι ε ­ τ α ν θ α τ η ν έ χ ε ις μ ά θ ε ι κ α ι συ ο ίδ ιο ς, το π α ρ ά δ ο ξ ο φ α ρ μ ό ζε τε - τη σ χ ετικ ό τη τα το υ ν ο ή μ α το ς. Γ ν ω ρ ίζε ­ α π ο τέ λ εσ μ α ε ίν α ι ό τι δ ε ν μ έν εις μ α ζί το υ έτσ ι ώ στε τε ό τι η ε μ π ε ιρ ία ή η έ ν ν ο ια κ ά θ ε σ η μ α ίνο ν το ς [S J

Θ

52

α φ ιέρω μ α-------------------------------------

ν α α π ο λ α ύ σ ε ις α υτή τη συ ννενό η σ η . Α ντιθ έ τω ς, ό ­ τ α ν α υ τό σ υ μ β α ίνε ι, ό τα ν έ χ ε ις μ ά θ ε ι τη ν α σ υ ν είδ η ­ τη ο μ ιλ ο ύ μ ενη γ λ ώ σ σ α σο υ , τ α π α ρ α τά ς . Φ ε ύ γ ε ις π α ίρ ν ο ν τα ς τη ν π ρ ό σ φ α τ α α π ο κ τη μ έ νη γν ώ σ η μ α ζί σου . Ε γ κ α τ α λ ε ίπ ε ις το ν μ ο ν α δ ικ ό ά λ λο ά ν θ ρ ω π ο π ο υ έ χ ε ι, ε ν δ ε χ ο μ έ ν ω ς , κ α τα λ ά β ε ι τη «γλ ώ σ σ α » πο υ μιλάς. Σ ’ α υ τό το σ η μ είο μ πο ρ ο ύ μ ε ν α ε ισ α γ ά γ ο υ μ ε το π ρ ό β λ η μ α τη ς π ο λ ιτικ ή ς γ ια τη ν ψ υ χα νά λ υ σ η . Μ ό λ ις π ρ ιν α π ό λ ίγ α λ επ τά ε ίπ α κ ά τι α ν α φ ο ρ ικ ά με τη ν ε ­ πιστή μ η . Η ε πισ τή μ η ε ίν α ι το ό ν ε ιρ ο μ ια ς ο μ ιλ ο ύ μ εν η ς γλ ώ σ σ α ς π ο υ ό λ ο ι θ α μ π ο ρ ο ύ σ α ν ν α μ ο ιρ ά ζο ­ ντα ι, δ η λα δ ή ό λ ο ι ό σ ο ι έ χο υ ν π α ρ α ιτ η θ ε ί α π ό τη δ ι­ κή το υ ς φ α ντα σ ίω σ η . Ο Λ α κ ά ν θ α έ λ ε γ ε ό τι ο ι δ η μ ι­ ο υ ρ γ ο ί τη ς μ ο ν τέ ρ ν α ς ε π ισ τή μ η ς κ α τ ά το 17ο α ιώ ν α , το ν α ιώ ν α τη ς ε φ α ρ μ ο γ ή ς τω ν μ α θη μ α τικ ώ ν στη φ υ ­ σική π ρ α γ μ α τ ικ ό τ η τ α , ή τα ν ό λ ο ι το υ ς, με το ν δ ικ ό το υ ς τρ ό π ο , α ν α λ υ ό μ ε νο ι. Η π ρ ο σ π ά θ ε ιά τ ο υ ς ή τα ν ν α π ε ρ ά σ ο υ ν μ έσ α α π ό τη φ α ντα σ ίω σ ή τ ο υ ς, κ α ι ν α ε λ ε υ θ ε ρ ώ σ ο υ ν το υ ς ε α υ το ύ ς τ ο υ ς α π ό τ α δ εσ μ ά τη ς θ ε μ ελ ιώ δ ο υ ς φ α ντα σ ίω σ η ς. Τ ο π ρ ό β λ η μ α τ η ς π ο λ ι­ τικ ή ς γ ια τη ν ψ υ χα νά λ υ σ η ε ίν α ι τ ο εξή ς: Λ α μ β ά ν ο ν τα ς υ π ό ψ η ό τι ο κ α θ έ ν α ς μ ιλ ά τη δ ικ ή το υ «γλ ώ σ ­ σ α » κ α ι α ν τ α π ο κ ρ ίν ε τ α ι στη δ ικ ή το υ θε μ ελ ιώ δ η φ α ­ ν τα σ ίω σ η , π ώ ς ε ίν α ι δ υ ν α τ ό ν ο ι π ο λ λ ο ί ν α ο δ η γ η ­ θ ο ύ ν ν α κ ιν ο ύ ν τα ι ω ς έ ν α ς; Α υ τ ό ε ίν α ι έ ν α π ο λ ιτικ ό π ρ ό β λ η μ α κ α ι ε π ίσ η ς έ ν α λ ο γικ ό π ρ ό β λ η μ α τη ν ίδ ια στιγμ ή . Π ώ ς ε ίν α ι δ υ να τ ό ν ο ι π ο λ λ ο ί ν α ο δ η γη θ ο ύ ν ν α κ ιν ο ύ ν τα ι ω ς έ ν α ς; Ν α μ ιλο ύ ν δ η λα δ ή , ω ς έ ν α ς, ν α ε λ π ίζο υ ν ω ς έ ν α ς, ν α α ισ θ ά ν ο ν τα ι ω ς έ ν α ς, ν α α ­ ν τιδ ρ ο ύ ν ω ς έ ν α ς, ν α δ ρ ο υ ν ω ς έ ν α ς; Π ώ ς ε ίν α ι δ υ ­ ν α τό ν μ ια π ο λ λ α π λ ό τη τα α το μ ικ ώ ν υ π ο κ ε ιμ έ ν ω ν , το κ α θ έ ν α α π ο μ ο ν ω μ έ ν ο στη θε μ ελ ιώ δ η φ α ντα σ ίω σ ή του , ν α ε κ λ α μ β ά ν ε τα ι ω ς έ ν α ς, δ η λα δ ή ν α « μ α ζο π ο ιείτα ι» ; Α υτό α κ ρ ιβ ώ ς ε ίν α ι το π ρ ό β λ η μ α π ο υ α π α ­ σ χ ο λ ε ί το ν Φ ρ ό υ ντ στο έ ρ γ ο το υ «M assen p sy ch o logie u n e Ichanalyse» ( Ψ υ χ ο λ ο γ ία τω ν μ α ζώ ν κ α ι α ­ νά λ υσ η το υ Ε γ ώ . - G ro u p p sychology a n d th e a n a ­ lysis o f th e E g o ).1

ρ ε ς α ξ ίε ς τη ς α ν θ ρ ώ π ιν η ς δ ρ α σ τη ρ ιό τη τα ς. Α λ λ ά η πο λ ιτικ ή δ ια κ ρ ίν ε τ α ι α π ό τη ν η θικ ή μ ια κ α ι φ έ ρ ν ε ι σ το π ρ ο σ κ ή ν ιο το π α ρ ά ξ ε ν ο γ ε γ ο ν ό ς α ξ ιώ ν , σ υ να ι­ σ θη μ ά τω ν κ α ι π ρ ά ξ ε ω ν π ο υ π ο λ λ ο ί μ ο ιρ ά ζο ν τα ι α ­ π ό κο ινο ύ . Α υτό πο υ χ α ρ α κ τ η ρ ίζ ε ι το πο λ ιτικ ό ζήτη­ μα, α π ό τη ν α να λ υτικ ή σ κ ο π ιά , σε α ντίθ ε σ η με τη ν η ­ θικ ή , ε ίν α ι η σ υ λ λο γικ ή δ ιά σ τα σ η : η ίδ ια η ύ π α ρ ξ η το υ κ ο ινω νικ ο ύ δ εσ μ ο ύ το υ υ π ο κ ε ιμ έ ν ο υ . Π ώ ς γ ίν ε τ α ι κ α ι ο ψ υ χα να λ υ τή ς έ χ ε ι κ ά τι ν α π ε ι γ ι ’ α υ τά τ α ζη τή μ α τα ; Α υτό ε ίν α ι έ ν α ε ρ ώ τη μ α π ο υ ε ίσ τε υ π ο χ ρ ε ω μ έ ν ο ι ν α θ έ σ ε τε σ το ν ε α υ τό σ α ς. Π ρ έ π ε ι ν α α ν α ρ ω τη θ είτε μ ή πω ς ε ίν α ι κ α τά χ ρ η σ η ν α μ ιλ ά τε γ ια τη ν πο λ ιτικ ή α π ό τη ν α να λ υτικ ή σ κ ο ­ π ιά , μ ια κ α ι η ε ίσ ο δ ο ς σ τη ν α νά λ υσ η ε ίν α ι μ ια ιδ ια ί­ τε ρ α α το μ ικ ή π ρ ά ξ η . Θ α μ π ο ρ ο ύ σ α μ ε ν α π α ρ α τη ρ ή ­ σο υ μ ε ό τι το υ π ο κ ε ίμ ε ν ο π ο υ ζη τά τη ν α νά λ υ σ η ε ίν α ι ή δ η α π ο μ α ζο π ο ιη μ έν ο . Α υ τ ό α π ο δ ε ικ ν ύ ε τ α ι κ α ι α ­ π ό το γ ε γ ο ν ό ς ό τι τ α ο λ ο κ λ η ρ ω τικ ά κ α θ εσ τώ τα α π α ­ γό ρ ε υ σ α ν τη ν π ρ α κ τικ ή τη ς ψ υ χα νά λ υ σ η ς, ό π ω ς στη ν π ε ρ ίπ τω σ η το υ Σ τά λιν. Η ψ υ χα να λ υ τικ ή σ χέσ η φ α ίν ε τ α ι ό τι λ ε ιτο υ ρ γ ε ί π ε ρ ιο ρ ισ τ ικ ά γ ι α τη ν ο λ ο ­ κλη ρ ω τικ ή ε ξο υ σ ία . Δ ε ν ε ίν α ι τυ χ α ίο ό τι π ρ ό σ φ α τα , στη Μ ό σ χ α κ α ι το Λ έ ν ιν γ κ ρ α ν τ, 300 ά ν θ ρ ω π ο ι ή ρ ­ θ α ν ν α α κ ο ύ σ ο υ ν μ ερ ικ ο ύ ς α π ό το υ ς σ υ ν ε ρ γ ά τες μου ν α μ ιλούν γ ια τ ο ν Λ α κ ά ν κ α ι τη ν ψ υ χα νά λ υ σ η .

ίλη σ α γ ι α το υ π ο κ ε ίμ ε ν ο ω ς κ ά το ικ ο στο κ ε λ ί τη ς θ ε μ ελ ιώ δ ο υ ς φ α ν τα σ ίω σ ή ς ταυ. Α λ λ ά το υ π ο κ ε ίμ ε ν ο π ο υ β ρ ίσ κ ετα ι σ ε α ­ νά λ υσ η δ ε ν ε ίν α ι έ ν α ς μ ο ν α χικ ό ς π ε ρ ιπ λ α νώ μ εν ο ς . Δ ε ν ε ίν α ι ο μ ο ν α χ ικ ό ς ε ρ γ έν η ς π ο υ π ε ρ ιγ ρ ά φ ε ι ο Ρ ο υ σ ώ , στο π ρ ώ το μ έ­ ρ ο ς το υ « Λ ό γο υ π ε ρ ί τη ς κ α τα γ ω γ ή ς τη ς α ­ ν ισ ό τη τα ς μ ετα ξύ τω ν α νθ ρ ώ π ω ν » . Έ ν α ς α ν α λ υ ό μ ε ­ ν ο ς δ ε ν ε ίν α ι έ ν α ς μ ο ν α χικ ό ς π ε ρ ιπ λ α ν ώ μ ε ν ο ς κ ι α υ τό δυ σ κ ο λ εύ ει το π έ ρ α σ μ α α π ό τη ν α νά λ υσ η ό τα ν ε ίσ α ι έ ν α ς Α μ ε ρ ικ α ν ό ς α κ α δ η μ α ϊκ ό ς π ο υ δ ε ν έ χ ε ι ε ­ π ιτ ύ χ ε ι μ ο νιμό τητα , γ ια τ ί γ ια ν α υ π ο β λ η θ ε ί κ α ν ε ίς σ ε α νά λ υσ η θ α π ρ έ π ε ι ν α π α ρ α μ έ ν ε ι στο ίδ ιο μ έρ ο ς. Ο α να λ υ ό μ ε νο ς , λ ο ιπ ό ν, σ υ ν δ έ ε τα ι με κ ά π ο ιο ν ιατί, ό μ ω ς, θ α έ π ρ ε π ε ν α υ ιο θ ε τή σ ο υ μ ε τη ν ά λ λο ν , το ν α να λ υτή. Θ α ή τα ν δ υ να τ ό ν ν α ε ιπ ω θ ε ί ό ­ πο λ ιτικ ή σ τά σ η του Φ ρ ό υ ντ; Ο Φ ρ ό υ ντ ε ίν α ι τ ι ή δ η στην α νά λ υ σ η έ χο υ μ ε έ ν α ν κ ο ιν ω ν ικ ό δ εσ μ ό , π ο λ ύ μ α κ ρ ιά α π ό εμ ά ς. Γ ια τί θ α έ π ρ ε π ε ν α α υ τό π ο υ θ α ο ν ο μ ά ζα μ ε ελ ά χ ισ το κ ο ιν ω ν ικ ό δ εσ μ ό . μ ο ιρ α ζό μ α σ τε τ ις ε λ π ίδ ε ς κ α ι τις π ρ ο κ α τα λ ή ­ Τ ο ση μ α ντικ ό σ το ν Φ ρ ό υ ν τ ή τα ν ό τι έ δ ε ιξ ε ό τι η α ­ ψ ε ις εν ό ς Α υ σ τρ ια κ ο ύ ε β ρ α ίο υ α σ το ύ , ο ο π ο ί­ να λ υ τικ ή σ χέσ η μ ά ς δ ίν ε ι το ν π υ ρ ή ν α το υ κ ο ιν ω ν ι­ ο ς ε ίχ ε τ α χ θ ε ί υ π έ ρ τη ς κ εν τρ ικ ή ς Α υ τ ο κ ρ α ­ κο ύ δ εσ μ ο ύ . Κ ι ε ίν α ι γ ι ’ α υ τό το λ ό γ ο π ο υ ν ο μ ιμ ο ­ τ ο ρ ία ς κ α τ ά τη δ ιά ρ κ ε ια το υ Π ρ ώ το υ Π α γ κ ο ­ π ο ιε ί τ ο σ το χ α σ μ ό μ α ς α ν α φ ο ρ ικ ά με τη ν π ο λ ιτικ ή σ μ ίου Π ο λ έμ ο υ ; Τ η ν ίδ ια σ τιγμ ή ό μ ω ς έ δ ω σ ε τη σ φν α ίρ α . Π ο ια ε ίν α ι, λ ο ιπ ό ν , η α π ά ντη σ η το υ Φ ρ ό υ ντ ψ υ χα να λ υ τικ ή φ ό ρ μ ο υ λ α τη ς μ α ζο π ο ίη σ η ς το υ υ π ο ­ στο ζή τη μ α τ η ς μ α ζο π ο ίη σ η ς το υ υ π ο κ ε ιμ έ ν ο υ (στο κ ε ιμ έ ν ο υ , κ α ι μ ά λ ισ τα τη ν έ δω σ ε λ ίγ ο π ρ ιν τ α ο λ ο ­ π ώ ς , δη λα δ ή , το υ π ο κ ε ίμ ε ν ο ε ισ έ ρ χ ε τ α ι σ την ο μ ά δ α κ λ η ρ ω τικ ά κ ινή μ α τα α γ κ α λ ιά σ ο υ ν τ ο σ ύ νο λ ο τη ς ή τη μ ά ζα ); Η α π ά ντη σ η το υ Φ ρ ό υ ν τ ε ίν α ι η θ ε ω ρ ία Ε υ ρ ώ π η ς . Α π ό μ ια ά π ο ψ η η πο λ ιτικ ή ε ίν α ι η θική το υ τη ς τα ύ τισ η ς, τη ν ο π ο ία β α σ ίζε ι στην α νά λ υσ η σ το β α θ μ ό π ο υ το π ο λ ιτικ ό ζή τη μ α α φ ο ρ ά τις α π ώ τε ­ τη ς α γ ά π η ς (b ein g in lo v e), δ η λα δ ή , στη ν α να λ υτική

Γ

αφιέρωμα μ ετα β ίβ α σ η . Π ώ ς ό μ ω ς π ε ρ ιγ ρ ά φ ε ι α υ τή ν τη ν α γ ά ­ πη ; Ο χ ι μ όνο με έ ν α τ ρ ό π ο α λ λ ά μ ε δ ύο : η α γ ά π η ε ί­ ν α ι μ ια κ α τά σ τα σ η ε ξά ρ τη σ η ς α π ό κ ά π ο ιο ν ά λ λο ν . Έ τ σ ι ο Φ ρ ό υ ν τ δ ο μ ε ί τη σ χέσ η α γ ά π η ς , ω ς μ ια σ χ έ ­ ση ε ξο υ σ ία ς , ε λ έ γχ ο υ . * Η ε ικ ο ν ο γ ρ ά φ η σ η α π ό το ν Φ ρ ό υ ν τ τη ς σ χ έσ η ς α ­ γ ά π η ς ω ς μ ια ς σ χ έσ η ς ε ξ ο υ σ ία ς δ ε ν ε ίν α ι α κ ρ ιβ ώ ς η ίδ ια ό π ω ς ό τα ν π ε ρ ιγ ρ ά φ ε ι τη ν α γ ά π η ω ς ν α ρ κ ισ σ ι­ σμό. Ε ίν α ι β ε β α ίω ς δ ελ ε α σ τικ ό ν α π ε ρ ιγ ρ ά φ ο υ μ ε τη ν α γ ά π η μ όνο ω ς ν α ρ κ ισ σ ιμ ό . Π ρ ό κ ε ιτ α ι γ ια έ ν α ν τ ρ ό π ο εξή γη σ η ς το υ π ώ ς κ α ν ε ίς μ π ο ρ ε ί ν α μ ά θ ε ι ν α α ισ θ ά ν ε τ α ι το ί δ ιο με κ ά π ο ιο ν ά λ λο ν. Α υ τ ό ε ίν α ι κ α ι το θ ε μ ε λ ιώ δ ε ς π ρ ό β λ η μ α τ η ς πο λ ιτικ ή ς: Π ώ ς , π α ρ ά τη δ ια φ ο ρ ά τη ς θε μ ελ ιώ δ ο υ ς φ α ν τα σ ίω σ η ς κ ά θ ε α ν ­ θ ρ ώ π ο υ ,ε ίν α ι δ υ ν α τ ό ν κ α ν ε ίς ν α μ ά θ ε ι ν α α ισ θ ά ν ε ­ τ α ι το ίδ ιο με κ ά π ο ιο ν ά λ λ ο ν (« ό λ ο ι ο ι Α μ ερ ικ α ν ο ί» ή «ό λ οι ο ι Γ ά λ λ οι»); Α ν δ ο μ ή ­ σ ε ι κ α ν ε ίς το π ο λ ιτικ ό π ε δ ίο ξ εκ ιν ώ ν τα ς α π ό α υ τό , θ α ή ­ τ α ν δ υ να τ ό ν ν α υ π ο σ τη ρ ιχ θ ε ί ό τι το κ ο ιν ω ν ικ ο π ο λ ιτ ικ ό π ε ­ δ ίο δ ο μ ε ίτα ι σ ύ μ φ ω ν α με το σ τά δ ιο το υ κ α θ ρ έ φ τη , το ο ­ π ο ίο έ γ κ ε ιτ α ι στη θε μ ελ ιώ δ η α ν α γν ώ ρ ισ η το υ ά λ λο υ ω ς τα υ τό σ η μ ο υ με το ν ε α υ τό μα ς. Έ τ σ ι η πο λ ιτικ ή σ φ α ίρ α θ α α ­ π ο τ ελ ε ίτο α π ό ε γώ , = ε γ ώ 2 κ.ο .κ . Σ το φ α ν τα σ ια κ ό ε π ίπ ε ­ δο , ό π ο υ η α γ ά π η ε ίν α ι ν α ρ ­ κ ισ σ ισ μ ό ς, ο κ ο ιν ω ν ικ ό ς δ ε ­ σ μ ό ς ε ίν α ι ενσ ω μ α τω μ έ νο ς στην α γ ά π η το υ ε α υ το ύ μ α ς σ το ν ά λ λον. Α υτό ε ίν α ι δ υ ν α ­ τό ν ν α το ε κ φ ρ ά σ σ υ μ ε α ν α ­ φ ο ρ ικ ά με τη θ ε ω ρ ία τη ς λίμ πιντο: Α υ τ ό ς θ α ή τα ν ο ο ρ ι­ σ μ ό ς το υ π ο λ ιτικ ο ύ π ε δ ίο υ στο σ τά δ ιο το υ να ρ κ ισ σ ισ μ ο ύ . Υ π ο θ έ το υ μ ε, δ η λα δ ή , μ ια σ τα θ ερ ή ά γνω σ τη π ο σ ό τη τα α π ό κά τι π ο υ μ ο ιρ ά ζε τα ι α ν ά ­ μ εσ α στο ε γ ώ κ α ι το α ν τικ ε ί­ μ ενο . Ο ρ ίζο υ μ ε το ν α ρ κ ισ σ ι­ Ρ. Alechinsky σμ ό ω ς κ ά τι π ο υ σ υ μ β α ίν ε ι ό ­ τ α ν αυτή η ά γνω σ τη π ο σ ό τη τα - η λ ίμ π ιντο - συ μ π υ ­ κ ν ώ ν ε τα ι στη ν π λ ε υ ρ ά τ ο υ εγώ . Έ τ σ ι, π ρ έ π ε ι ν α υ ­ π ο θ έσ ο υ μ ε ό τι α ν υ π ά ρ χ ε ι έ ν α ς δ ε σ μ ό ς α ν ά μ ε σ α στο ε γ ώ κ α ι το α ν τικ ε ίμ ε ν ο , α υ τό σ υ μ β α ίν ε ι γ ια τ ί το α ν τικ ε ίμ ε ν ο ε κ λ α μ β ά ν ε τα ι ω ς τα υ τό σ η μ ο με το εγώ . Α υτό , λ ο ιπ ό ν , θ α ό ρ ιζ ε το π ο λ ιτικ ό π ε δ ίο σ το ε π ίπ ε ­ δ ο τη ς φ α ν τα σ ια κ ή ς τα ύ τιση ς· έ ν α ς ο ρ ισ μ ό ς πο υ β α ­ σ ίζετ α ι στη θε μ ελ ιώ δ η φ ρ ο ϋ δ ικ ή θέ σ η ό τι η α γ ά π η

53

ε ίν α ι ν α ρ κ ισ σ ισ μ ό ς. Η « α γά π η » ό μ ω ς σ υ ν ε π ά γ ε τ α ι κ α ι κ ά τι ά λ λ ο γ ια το ν Φ ρ ό υ ντ. Υ π ο ν ο ε ί μ ια λιμ π ιντική επ έ ν δ υ σ η σ ε α ­ ν τ ικ ε ίμ ε ν α π ο υ ο δ η γ ε ί στη ν α ντίθ ε τη κα τε ύ θ υ νσ η α ­ π ό τη ν έ ν ν ο ια το υ ν α ρ κ ισ σ ισ μ ο ύ ό π ο υ λ ιμ π ιντική ε ­ π έ ν δ υ σ η γ ίν ε τ α ι σ το ε γώ . Π ρ ο ϋ π ο θ έ τε ι, α ντιθ έ τω ς , μ ια λ ιμ π ιντική επ έ ν δ υ σ η σ το α ν τικ ε ίμ ε ν ο π ο υ ε ίν α ι κ α τα σ τ ρ ο φ ικ ή γ ι α τη λιμ π ιντικ ή ε π έ ν δ υ σ η στο εγώ . Α υτή ε ίν α ι μ ια α π ρ ο σ δ ό κ η τη α λ λ ά π ο λ ύ α κ ρ ιβ ή ς κ α ι συ χνή π ε ρ ιγ ρ α φ ή το υ Φ ρ ό υ ν τ γ ια τη ν α γ ά π η , ό π ο υ η α γ ά π η ε ίν α ι μ ια εξασθένηση τη ς λιμ π ιντικ ή ς ε π έ ν δ υ ­ σ η ς σ το ε γ ώ το υ ε α υ το ύ μ α ς. Τ ο ε γ ώ π ο υ α γ α π ά α ι­ σ θ ά ν ε τ α ι ό τι υ φ ίσ τ α τ α ι κρ ιτικ ή α π ό το α ντικ ε ίμ ε ν ό το υ , θ έ λ ε ι τη ν έ γκ ρ ισ η το υ α ν τικ ε ιμ έ ν ο υ το υ κ α ι π α ­ ρ α μ έ ν ε ι σε μ ια κ α τά σ τα σ η δ ο υ λ ικ ή ς υ π ο τα γ ή ς στο α ν τικ ε ίμ ε ν ο α υ τό . Ε ίν α ι δ υ ν α τ ό ν ν α α γ α π ή σ ε ι το ν ε ­ α υ τό το υ μ ό νο στο β α θ μ ό π ο υ . τ ο α γ α π ά α υ τό το α ν τικ ε ίμ ε ­ νο . Α υ τ ό ς ε ίν α ι έ ν α ς τρ ό π ο ς ν α π ο ύ μ ε ό τι στη ν π ε ρ ίπ τω σ η τη ς α γ ά π η ς , το α ντικ ε ίμ ε ν ο κ α τα λ α μ β ά ν ε ι τη θέσ η το υ ι­ δ α ν ικ ο ύ (id ea l). τη β ά ση α υ τή ς τη ς α ν ά ­ λ υσ ης κ α ι δ εδ ο μ έν ω ν τω ν δ ύ ο δ ια φ ο ρ ε τικ ώ ν μ ο ρ φ ώ ν τη ς α γ ά π η ς , ο Λ α κ ά ν νο μ ιμ ο π ο ιε ίτα ι ν α δ ια κ ρ ίν ε ι το α ν τικ ε ί­ μ εν ο - ω ς - τ ο - ίδ ιο α π ό το α ντικ ε ίμ ε ν ο - ω ς - κ ά τι Ά λ λο , το ο π ο ίο μ πο ρ ο ύ μ ε ν α γ ρ ά φ ο υ μ ε μ ε κ ε φ α λ α ίο γ ρ ά μ ­ μα. Α ν ά μ ε σ α στη μ ο ρ φ ή τη ς α γ ά π η ς ω ς να ρ κ ισ σ ιμ ο ύ κ α ι σ τη ν α γ ά π η ω ς δ ο υλ ική υ π ο ­ τα γ ή στο α ν τικ ε ίμ ε ν ο ‘έχο υ μ ε ξ ε κ ά θ α ρ α δ ύ ο δ ια φ ο ρ ε τ ικ έ ς ό ψ ε ις το υ α ν τικ ε ιμ έ ν ο υ : μ ία στη ν ο π ο ία ε ίν α ι σ υ μ π λ η ρ ω ­ μ α τικ ό π ρ ο ς το ε γώ , κ α ι μ ια άλλη στη ν ο π ο ία το α ν τικ ε ί­ μ εν ο ε ίν α ι πο λ ύ π ιο σ η μ α ντι­ κ ό . Σ το β α θ μ ό π ο υ το αντικεί­ μενο τη ς α γ ά π η ς έ χ ε ι τη λ ε ιτ ο υ ρ γ ία τη ς ε ξ α σ φ ά λ ι­ σ η ς τη ς ίδ ια ς τη ς τα υ τό τη τα ς το υ ε γ ώ - στο β α θ μ ό δ η ­ λ α δ ή π ο υ π ρ α γ μ α τ ο π ο ιε ί μ ια α νώ τερ η λ ειτο υ ρ γ ία π ά ν ω το υ , π ρ ο σ φ έ ρ ο ν τ α ς τ α κ ρ ιτή ρ ια το υ α λ η θ ο ύ ς κ α ι το υ ψ ε υ δ ο ύ ς π ίσ ω α π ό ό ,τι ε ίν α ι κ α λ ό κ α ι α λ η θ ι­ ν ό γ ι α το ε γ ώ - ο Λ α κ ά ν α π λ ο π ο ίη σ ε τη ν α νά λ υσ η το υ Φ ρ ό υ ν τ α π ο δ ίδ ο ν τ α ς μ ια συ μ βο λ ική λ ειτο υ ρ γ ία στο ιδ α ν ικ ό , ε ν α ν τ ιθ έ σ ε ι με τη φ α ν τα σ ια κ ή λ ειτο υ ρ -

Σ

54 αφιέρωμα----------------------------γ ία του . Α υτό ε ίν α ι δ υ ν α τ ό ν ν α γ ρ α φ ε ί μ ’ α υ τό ν το ν τρ ό π ο : —

έ ν α κ ε φ α λ α ίο Ο , με έ ν α κ ε φ α λ α ίο I γ ια

το ιδ α ν ικ ό , με έ ν α e α π ό κ ά τω . Τ ο ε γώ , π ο υ μ π ο ρ ε ί ν α ε ίν α ι ιδ α ν ικ ό γ ια τ ο ν ε α υ τό το υ , ε γ κ ρ ίν ε ι κ α ι α ­ γ α π ά το ιδ α ν ικ ό το υ εγώ . Α π ό α υ τή ν τη ν πο λ ύ α πλ ή δο μ ή ο Φ ρ ό υ ν τ ε ξ ά γ ε ι το σ υ μ π έ ρ α σ μ α ό τι π ο λ λ ά ε γ ώ ε ίν α ι δ υ ν α τ ό ν ν α ενδ ο β ά λ ο υ ν (in tro je c t) το ίδ ιο ιδ α ν ικ ό έτσ ι ώ στε όλη η σ ε ιρ ά α π ό α υ τά τ α ε γ ώ ν α α ισ θ ά ν ο ν τα ι ίσ α κ α ι τα υ ­ τόσ η μ α . Τ ο ζή τη μ α ε ίν α ι, τι α κ ρ ιβ ώ ς ε ν δ ο β ά λ ο υ ν ό ­ τ α ν λ έμ ε ό τι έχ ο υ ν το ίδ ιο ιδ α ν ικ ό ; Ε π ε ιδ ή α ν τιλ α μ ­ β ά ν ετ α ι τη συ μ βολ ική λ ε ιτο υ ρ γ ία το υ ιδ α ν ικ ο ύ α υ ­ τού , ο Λ α κ ά ν π ρ ο σ φ έ ρ ε ι μ ό νο μ ία α π ά ντη σ η : Β α σ ι­ κ ά , εν δ ο β ά λ ο υ ν τ ο ίδ ιο σ η μ α ίνο ν , έ ν α κ ύ ρ ιο σ η μ α ί­ ν ο ν. Τ ο κ ύ ρ ιο σ η μ α ίνο ν β ρ ίσ κ ετα ι στη θέ σ η το υ ιδ α ­

τ υ χ ία το υ ν α π ε ίσ ε ι το υ ς Α μ ερ ικ α ν ο ύ ς μ α θ η τέ ς το υ ν α δ έ χ ο ν τα ι ω ς α ν α λ υ τ ές ε κ ε ίν ο υ ς π ο υ δ ε ν ή τα ν γ ια ­ τρ ο ί. Έ τ σ ι, ό τα ν λ έ ε ι ό τι η θέ σ η τω ν η γε τώ ν δ ε ν α ν α ­ γν ω ρ ίσ τη κ ε στη σύ στα ση τη ς ο μ ά δ α ς στην Α μ ερ ικ ή , ε ίχ ε ξ ε κ ά θ α ρ α σ το μ υ αλ ό το υ τ ο ν ί δ ιο το υ τ ο ν ε α υ τό κ α ι τη δ υ σ κ ο λ ία το υ με τη ν α μ ερ ικ α ν ικ ή ψ υ χ α ν α λ υ ­ τική κο ινό τη τα . Υ π ή ρ χ ε ό μ ω ς κ α ι κ ά τι π ε ρ ισ σ ό τερ ο σ ’ α υ τό το υ το α νέ κ δ ο το . Ε ίχ ε στο μ υ αλ ό το υ ο μ ά δ ες σ τις ο π ο ίε ς το τα υ τό σ η μ ο ε ξο β έ λ ιζε το Ά λ λο κ α ι μ ά ­ λ ισ τα με μ ια πο λ ύ σ υ γκ ε κ ρ ιμ έν η επίπτω σ η : τη ν π ίε ­ ση γ ια συ μ β ιβ α σ μ ό , τη ν κ ο νφ ο ρ μ ισ τικ ή τρ ο μ ο κ ρ α -

ο ιο ς ε ίν α ι α υ τό ς ο μ εγ ά λ ο ς Ά λ λ ο ς [O th e r (n ess)]; Ο μ εγ ά λ ο ς Ά λ λο ς ε ίν α ι τ ο Ά λ λο φ ύ ­ λο. Ο Φ ρ ό υ ν τ το δ ια π ίσ τω σ ε ο ίδ ιο ς ό τα ν μί­ λη σε γ ι α τη γ υ ν α ίκ α στο « Τ α μ π ο ύ τη ς π α ρ θ ε ­ νικ ο ύ , λ ειτο υ ρ γώ ν τα ς ω ς κ ο ιν ό ς πα ρ ο ν ο μ α σ τή ς : - y ν ία ς» (« T h e ta b o o o f virginity»)· η γ υ ν α ίκ α εγώ ιδανικό εγώ ε ίν α ι το Ά λ λο φ ύ λ ο ό χ ι μ ό νο μ ε τη ν έ ν ν ο ια ό τι ε ίν α ι ά λ λο α π ό το α ρ σ ε ν ικ ό , α λ λ ά με τη ν έ ν­ εγώ ν ο ια α κ ρ ιβ ώ ς ό τι ε ίν α ι Ά λ λο .3 Υ π ή ρ ξ ε μ ά λ ισ τα (κ α ι α κ ό μ η υ π ά ρ χ ε ι) έ ν α π ο λ ιτικ ό π ρ ό β λ η μ α α ν α φ ο ρ ικ ά Ε δ ώ θ α δ ια κ ρ ίν ε τ ε δ ύ ο κ α τε υ θ ύ ν σ εις γ ια τη ν τα ύ τι­ με τη ν ύ π α ρ ξ η τω ν γ υ ν α ικ ώ ν . Η πο λ ιτικ ή ε νσ ω μ ά τω ­ ση: μ ια ο ρ ιζ ό ν τια , τη συ μ πλ η ρ ω μ α τική τα ύ τισ η το υ ση τ ω ν γ υ ν α ικ ώ ν υ π ή ρ ξ ε π ρ ο β λ η μ α τικ ή γ ια τ ί ό λ ο ι τα υ τό σ η μ ο υ, κ α ι μ ια κά θ ετη , τη ν τα ύ τισ η με το ν Α λλον. Ο Φ ρ ό υ ν τ ξ ε κ ά θ α ρ α π ρ ο τιμ ά ν α τ ο ν ίζ ε ι τη ά ν δ ρ ε ς κ α ι γ υ ν α ίκ ε ς το ίδ ιο - δ ε ν ε ίν α ι β έ β α ιο ι γ ια σ η μ α σ ία τη ς κ ά θ ετη ς τα ύ τισ η ς. Υ π ά ρ χ ε ι έ ν α εντυ ­ το α ν ο ι γ υ ν α ίκ ε ς α ν ή κ ο υ ν στην τά ξ η το υ τα υ τό σ η ­ μ ου, ή ό χ ι. Α ν θ ε ω ρ ή σ ο υ μ ε τη ν ε π ικ ο ιν ω ν ία κ α ι την π ω σ ια κ ό α π ό σ π α σ μ α α π ό το « Δ υ σ φ ο ρ ία μ έσ α σ το ν Π ολ ιτισ μ ό» (« C ivilization a n d its d isc o n te n ts» ) στο α γ ά π η ω ς το υ ς π α ρ α γ ω γ ο ύ ς τω ν ο μ ά δ ω ν, σ υ να ντο ύ ­ ο π ο ίο ο Φ ρ ό υ ν τ α ν α φ έ ρ ε τ α ι ξ ε κ ά θ α ρ α στην α ν ά μ ι­ με μ ία π α ρ ά λ λ η λ ο : Τ έ λ ε ια α γ ά π η ε ίν α ι ο τέ λ ε ιο ς δ ε ­ ξη α υ τώ ν τ ω ν δ ύ ο μ ο ρ φ ώ ν τ α ύ τισ η ς στη δ ια μ ό ρ φ ω ­ σμός ανά μ εσ α σε α νθρώ πους. Ο Φ ρόυντ δε επέμενε ση, στη σ ύ στα ση ομ ά δ ω ν. Μ ιλ ά γ ια το ν κ ίν δ υ ν ο τη ς σ ’ α υ τό : ό τι η « δ ο υ λ ε ιά τη ς γ υ ν α ίκ α ς» γ ια το ν π ο λ ιτι­ ψ υ χ ο λ ο γ ικ ή ς π ο λ ιτεία ς ω ς π ιο α π ε ιλ η τικ ό « ε κ ε ί ό ­ σμ ό π ρ ο ώ θ η σ ε τη ν α γ ά π η . Τ η ν ίδ ια στιγμ ή ό μ ω ς π ο υ ο ι δ ε σ μ ο ί μ ια ς κ ο ιν ω ν ία ς ε ίν α ι β α θ ιά σ υ γκ ρ ο τη ­ κ α ι φ υ σ ικ ά ή τα ν λ ίγ ο πρ ο κ α τειλ η μ μ έ ν ο ς - ο Φ ρ ό υ ντ μ έν ο ι α π ό τα υ τίσ ε ις μ ετα ξύ τω ν μ ελ ώ ν τη ς (α υτή ε ί­ θ έ τε ι τις γ υ ν α ίκ ε ς ω ς ε χ θ ρ ο ύ ς το υ πο λ ιτισ μ ο ύ . Σ το ν α ι η ο ρ ιζ ό ν τια τα ύ τισ η ), ε νώ ά το μ α το υ η γε τικ ο ύ β α θ μ ό π ο υ ο ι γ υ ν α ίκ ε ς π ρ ο ω θ ο ύ ν τη σ ε ξο υ α λ ικ ή τύ π ο υ δ ε ν α π ο κ το ύ ν τη σ η μ α σ ία π ο υ θ α έ π ρ ε π ε ν α ζω ή , τη ν α γ ά π η κ α ι τη ν ο ικ ο γ έ ν ε ια , ε μ φ α ν ίζο ν τα ν ε π ε ν δ υ θ ε ί σ ’ α υ τά στη σύστα ση τη ς ο μ ά δ α ς . Η π α ­ σ το ν Φ ρ ό υ ν τ σ α ν ν α μην ή τα ν π ο τ έ π ρ α γ μ α τ ικ ά π ο ­ ρ ο ύ σ α πολ ιτισ τικ ή κ α τά σ τα σ η τη ς Α μ ερ ικ ή ς θ α μ α ς λ ιτισ μ έ νες, σ α ν θε μ ελ ιω δ ώ ς α δ ά μ α σ τ ες . έ δ ιν ε μ ια κα λ ή ε υ κ α ιρ ία γ ια ν α μ ελ ετή σ ο υ μ ε τη ζη ­ « Ο ι γ υ ν α ίκ ε ς α ν τ ιπ ρ ο σ ω π ε ύ ο υ ν τ α σ υ μ φ έρ ο ν τ α μ ιά σ το ν π ο λ ιτισ μ ό π ο υ θ α π ρ έ π ε ι ν α φ ο β ό μ α σ τε . τη ς ο ικ ο γ έ ν ε ια ς κ α ι τη ς σ ε ξ ο υ α λ ικ ή ς ζω ή ς. Τ ο έ ρ γ ο Α λ λά θ α α π ο φ ύ γ ω το ν π ε ιρ α σ μ ό ν α υ π ε ισ έ λ θ ω σε το υ π ο λ ιτισ μ ο ύ έ χ ε ι γ ίν ε ι, σ ε α υ ξ α ν ό μ ε ν ο β α θμ ό , μ ια κρ ιτικ ή το υ Α μ ερ ικ α ν ικ ο ύ πο λ ιτισ μ ο ύ » .2 δ ο υ λ ε ιά τω ν α ν δ ρ ώ ν . Τ ο υ ς φ έ ρ ν ε ι α ν τιμ έτω π ο υ ς με όλ ο κ α ι π ιο δ ύ σ κ ο λ ες α π ο σ τ ο λ έ ς κ α ι το υ ς υ π ο χ ρ ε ώ ­ εν χ ρ η σ ιμ ο π ο ιώ α υ τό τ ο α π ό σ π α σ μ α μό νο ν ε ι ν α π ρ α γ μ α τ ο π ο ιο ύ ν ενσ τικ τικ ή εξα ΰ λ ω σ η , τη ς κ α ι μ όνο ε π ε ιδ ή β ρ ισ κ ό μ α σ τε σ τη ν Α μ ερ ικ ή . ο π ο ία ς ο ι γ υ ν α ίκ ε ς α π ο τε λ ο ύ ν τ ο κ έν τρ ο . Α π ό τη Τ ο ε ρ ώ τη μ α ε ίν α ι γ ια τ ί το έ γ ρ α ψ ε α υ τό ο σ τιγμ ή π ο υ ο ά ν δ ρ α ς δ ε ν έ χ ε ι α π ε ρ ιό ρ ισ τ ε ς π ο σ ό τη ­ Φ ρ όυ ντ; Γ ια τί έ δ ιν ε β ά ρ ο ς στη σ η μ α σ ία τη ς τ ε ς φ υ σ ικ ή ς ε ν έ ρ γ ε ια ς στη δ ιά θ ε σ ή το υ , έ χ ε ι ν α φ έ ­ κ ά θ ετη ς τα ύ τισ η ς - δ η λα δ ή τ η ς τα ύ τισ η ς π ο υ ρ ε ι ε ις π έ ρ α ς τ η ν α π ο σ τ ο λ ή το υ κ ά ν ο ν τ α ς μ ια π ρ ό ­ ε δ ρ ά ζ ε τ α ι σ την κ α τ η γ ο ρ ία ε νό ς Α λ λο υ - π α ­ σ φ ο ρ η κ α τα νο μ ή τη ς λ ίμ π ιντό το υ » .4 Π έ ρ α ό μ ω ς α ­ ρ ά στη ν τα ύ τισ η π ο υ ε δ ρ ά ζ ε τ α ι στην κα τη γ ο ­ π ό τη ν π ρ ο κ α τά λ η ψ ή το υ , α υ τό π ο υ λ έ ε ι ο Φ ρ ό υ ντ ρ ία το υ τα υ τό σ η μ ο υ; Ε ίν α ι ξ ε κ ά θ α ρ ο ό τι μ ιλούσε ε ίν α ι: Δ ε ν μου ε ίν α ι ά γ ν ω σ το ς ο θ ε μ ελ ιω δ ώ ς ο μ ο γ ια το ν ε α υ τό του . Θ α π ρ έ π ε ι δ ε ν α θυ μ ό μ α σ τε ό τι ο φ υ λ ο φ ιλ ικ ό ς δ ε σ μ ό ς τη ς κ ο ιν ω ν ία ς - τη ς κ ο ιν ω ν ία ς Φ ρ ό υ ν τ ε ίχ ε π ά ρ α πο λ ύ α π ο γ ο η τ ε υ θ ε ί α π ό τη ν α π ο ­ ω ς κ ο ιν ω ν ία ς α ν δ ρ ώ ν . Η τά ξ η το υ τα υ τό σ η μ ο υ ε ίν α ι

Α

------------------------------------- αφιέρωμα έ ν α σ τ ρ α τ ό π ε δ ο α ν δ ρ ώ ν . Θ α ή τα ν δ υ ν α τ ό ν ν α ε ι­ π ω θ ε ί ό τι ο ά ν δ ρ α ς ε ίν α ι το τ α υ τό σ η μ ο , ό π ω ς η γ υ ­ ν α ίκ α ε ίν α ι ο Α λ λο ς. Θ α έ λ ε γ α ό τι το π α ρ ά δ ο ξ ο το υ φ ε μ ιν ισ μ ο ύ ω ς π ο λ ίτικ ο υ κ ιν ή μ α το ς ε ν το π ίζ ε τα ι στο σ η μ είο α υ τό . Ο ι τε λ ε υ τ α ίε ς φ ε μ ιν ίσ τρ ιε ς πσ υ π ρ ό κ ε ιτ α ι ν α δ ο ύ μ ε ίσ ω ς ν α ε ίν α ι ά ν δ ρ ε ς , ά ν δ ρ ε ς π ο υ θ α τ α υ τίζο υ ν το ν ε α υ τό το υ ς ω ς κ α ι με γ υ ν α ί­ κ ες.

55

σμ ό. Υ π ά ρ χ ε ι ό μ ω ς το υ λ ά χ ισ το ν έ ν α ς π ο υ δ ε ν υ π ό κ ε ιτ α ι σ ε ευ νο υ χισ μ ό . Η θέσ η τη ς ε ξ α ίρ ε σ η ς κ α τ α ­ λ α μ β ά ν ε τα ι γ ια π α ρ ά δ ε ιγ μ α , α π ό το ν π α τ έ ρ α : κ α λ ύ ­ τ ε ρ α ν ε κ ρ ό ς , α κ ό μ η κ α ι δ ο λ ο φ ο ν η μ έν ο ς στο β α θ μ ό π ο υ π α ρ α μ έ ν ε ι ε ξ α ιρ ο ύ μ ε ν ο ς το υ ευ νο υ χισ μ ο ύ . Κ α ι το σ η μ α ίν ο ν τη ς γ υ ν α ίκ α ς ε ίν α ι δ υ ν α τ ό ν ν α κ α τα λ ά ­ β ε ι τη θέσ η το υ π α τ έ ρ α - ε ξ α ίρ εσ η σ το ν ό μ ο το υ ε υ ­ ν ο υ χισ μ ο ύ - γ ια τ ί ε ίν α ι μη ε υ νο υ χισ μ έ νη ό σ ο κ ι α υ ­ τό ς. ν δ εχ θ ο ύ μ ε τη ν ιδ έ α τη ς τά ξ η ς το υ τ α υ τό σ η ­ Α υ τ ό ς ε ίν α ι ο λ ό γ ο ς γ ι α το ν ο π ο ίο ο Λ α κ ά ν λ έ ε ι ό τι, λ ο γ ικ ά , Γ υ ν α ίκ α ε ίν α ι έ ν α α π ό τ α ο ν ό μ α τα - το υ μ ου, ε ίν α ι δ υ ν α τ ό ν ν α κ α τα λ ά β ο υ μ ε ό τι ο κ ο ιν ω ν ικ ό ς δ εσ μ ό ς υ π ό κ ε ιτ α ι στη γ ο η τ ε ία - Π α τ έ ρ α . Μ π ο ρ ε ίτε ν α α π ο κ τή σ ετε μ ια ε ικ ό ν α το υ τ ί α υ τό σ η μ α ίν ε ι, α ν σ κ ε φ θ ε ίτε τη γ ο η τ ε ία π ο υ α ­ το υ φ α λ λ ού, ο κ ο ιν ω ν ικ ό ς δ εσ μ ό ς δη λα δ ή σ κ ε ίτα ι σ το ν α γ γ λ ικ ό λ α ό α π ό τη μ εγ ά λ η το υ β α σ ί­ ω ς η τά ξ η το υ τα υ τό σ η μ ο υ β ρ ίσ κ ετα ι υ π ό τη ν ε π ή ρ ε ια το υ φ α λ λ ο ύ. Γ ια ν α το θέσ ο υ μ ε λ ισ σ α . Γ ν ω ρ ίζετε τη γ α λ λ ικ ή ε κ δ ο χ ή α υ το ύ το υ φ α ι­ δ ια φ ο ρ ε τ ικ ά , ό λ α α υ τά τ α ίσ α ε γ ώ ε ίν α ι β α ­ νο μ έ ν ο υ : Δ ο λ ο φ ο ν ία το υ β α σ ιλ ιά . Π α ρ ά , ό μ ω ς, α υ ­ σ ικ ά υ π ο κ ε ίμ ε ν α σ ε ε υ νο υ χισ μ ό . Έ τ σ ι ο Α λ λ ο τή ς ε ί­ τη σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έν η ε π ιβ ε β α ίω σ η το υ μη ε υ ν ο υ χ ι­ ν α ι δ υ ν α τ ό ν ν α ε ξ ισ ω θ ε ί μ ό νο με το γ ε γ ο ν ό ς ό τι δ ε ν σ μ έ νο υ π α τ έ ρ α , ο ι Γ ά λ λ ο ι δ ε ν κ α το ρ θ ώ ν ο υ ν ν α α ­ ε ίν α ι υ π ο κ ε ίμ ε ν ο ς σ ε ε υ νο υ χισ μ ό . Α ν γ ρ ά φ ο υ μ ε τη ν α κ τ ή σ ο υ ν τ ο ν ό η μ α τη ς κ α τ α γ ω γ ή ς τη ς ίδ ια ς τη ς κ ο ιν ω ν ία ς στη ν ο π ο ία κ α το ικ ο ύ ν , α υ τή τη χ ρ ο ν ιά φ ό ρ μ ο υ λ α τη ς υ π ο β ο λ ή ς σ ε ε υ νο υ χισ μ ό ω ς - Φ , δ η ­ λ α δή με τη φ α λ λ ικ ή λ ειτο υ ρ γ ία , είμ α σ τε υ π ο χ ρ ε ω ­ τη ς ε π ε τ ε ίο υ τω ν 2 00 ε τώ ν α π ό τη Γ α λ λ ικ ή ε π α ν ά ­ μ έν ο ι ν α γ ρ ά ψ ο υ μ ε τη φ ό ρ μ ο υ λ α τη ς κ ά θ ε τη ς τα ύ τι­ στα σ η (1989). Θ α μ π ο ρ ο ύ σ α α κ ό μ η ν α δ ώ σ ω μ ια ε ι­ σ η ς ω ς εξή ς: Φ . Ε ίμ α σ τε υ π ο χ ρ ε ω μ έ ν ο ι ν α σ η μ ειώ ­ κ ό ν α το υ φ α ιν ο μ έ ν ο υ α υ το ύ α ν α φ ο ρ ικ ά με τη ν α υ σ ο υ μ ε το ιδ α ν ικ ό σ η μ είο ω ς μη υ π ο κ ε ίμ ε ν ο σ ε ε υ ­ λικ ή α γ ά π η ό π ο υ η θέ σ η το υ ιδ α ν ικ ο ύ κ α τα λ α μ β ά ­ νο υ χισ μ ό . Ε δ ώ η ο μ ά δ α , η τά ξ η το υ τα υ τό σ η μ ο υ θ α ν ε τ α ι α π ό τη ν ά π ια σ τη γ υ ν α ίκ α . Θ α μ π ο ρ ο ύ σ α ν α ή τα ν: 3 χ ■Φ χ, Vx ' Φ χ. Ό λ ο ι υ π ό κ ε ιν τ α ι σε ε υ ν ο υ χ ι­ δ ώ σ ω μ ια ά λ λη ε ικ ο ν ο γ ρ ά φ η σ ή το υ με μ ια α ν α φ ο ­ ρ ά σ το ν Φ ρ ό υ ντ, μ ια κ α ι ο ίδ ιο ς έ ­ π α ιξ ε το ρ ό λ ο το υ νεκρ ο ύ π α τέρ α γ ι α το α ν α λ υ τ ικ ό κ ίν η μ α σ υ ντη ρ ώ ­ ν τ α ς έ τσ ι τη Δ ιε ­ θνή ψ υ χ α ν α λ υ τι­ κή έ νω σ η . Α υ τό ς ε ίν α ι κ ι ο λ ό γ ο ς γ ι α το ν ο π ο ίο ο Λ α κ ά ν επέσ τρε­ ψ ε σ το ν Φ ρ ό υ ντ· μ ια επ ισ τρ ο φ ή π ο υ στη ν π ρ α γ μ α ­ τικ ό τη τα ισ ο δυ να μ εί με το θά ν α ­ το κ α ι τη ν τα φ ή το υ Φ ρ ό υ ν τ. Ε ­ π έσ τρ εψ ε γ ια να κα τα λ ά β ει πώ ς ν α π α ίξ ε ι το ρ ό λ ο το υ φ α ν τά σ μ α το ς γ ια το ψ υχα να λ υ ­ τικ ό κ ίνη μ α . Α υτή η ιδ έ α θ α ά ν ο ιγ ε το κ ε φ ά λ α ιο τη ς ΧένρυΜουρ

Α

56

α φ ιέρ ω μ α -------------------------------------

ψ υ χ α ν ά λ υ σ η ς στη ν π ο λ ιτικ ή , γ ια τ ί ο π ο ια δ ή π ο τ ε ε ­ λ ε υ θ ε ρ ία κ ι α ν έ χ ε ι δ ο θ ε ί σ τη ν κ ο ιν ω ν ία , το m o tto π α ρ α μ έ ν ε ι: « Μ η ν α γ γ ίζ ε τ ε τη μ η τέρ α » . Α κ ό μ η κ ι ο Σ α ν τ σ τα μ ά τη σ ε ε κ ε ί, σ ύ μ φ ω ν α με το ν Λ α κ ά ν . Ο Σ ά ν τ π α ρ έ μ ε ιν ε υ π ό τη ν κ υ ρ ια ρ χ ία το υ φ ό β ο υ τη ς Δ ια φ ο ρ ε τικ ό τη τα ς, το υ Ά λ λο υ . Π α ρ ά τη δ ιδ α σ κ α ­ λ ία το υ Σ ά ν τ ό τι κ α ν ε ίς θ α π ρ έ π ε ι ν α α π ο λ α μ β ά ν ε ι κ ά θ ε μ έρ ο ς το υ σ ώ μ α το ς, φ υ σ ιο λ ο γ ικ ο ί τρ ό π ο ι το ύ ν α κ ά ν ε ις έ ρ ω τ α μ ο ιά ζο υ ν υ π ο δ ε έ σ τ ε ρ ο ι γ ι α ε κ ε ί­ νο ν. Μ ’ α υ τή τη ν έ ν ν ο ια ο Σ ά ν τ π α ρ έ μ ε ιν ε υ π ό το ό ­ νο μ α - το υ - Π α τ έ ρ α , π α ρ ά τ η ν π ρ ο φ α ν ή το υ ρ ιζ ο ­ σ π α σ τικ ή α ν α τρ ο π ή .

ν ε κ ρ ό ς π α τ έ ρ α ς δ ε θ έ λ ε ι τίπ ο τα ; Θ έ λ ε ι ν α θ υ σ ιά ­ σ ε ις τη ν jo u is san c e σ ο υ , τη λ ιμ π ιντό σ ο υ . Α φ ο ύ α π ό ­ λ α υ σ ε τη μ η τέρ α ω ς Ο ιδ ιπ ό δ ε ιο ς π α τ έ ρ α ς κ α ι α φ ο ύ α π ό λ α υ σ ε ό λ ε ς τις γ υ ν α ίκ ε ς ω ς ο π α τ έ ρ α ς στο « Τ ο ­ τέ μ κ α ι Τ α μ π ο ύ » (« T o te m a n d T ab o o » ), μ ή πω ς θ α έ π ρ ε π ε ν α υ π ο ψ ια σ το ύ μ ε ό τι η ίδ ια η θέσ η α π ό τη ν ο π ο ία ε κ φ ρ ά ζ ε τ α ι - π ρ ο φ έ ρ ε τ α ι το κ α θ ή κ ο ν ε ίν α ι η ίδ ια θέ σ η στη ν ο π ο ία σ υ σ σ ω ρ εύ ετ α ι η jo u issan c e; Α υτό το ζή τη μ α τη ς α π ό ρ ρ ιψ η ς τη ς jo u is san c e δ ικ α ι­ ώ νει κά θ ε κ ο ινω νικ ή δ ια μ α ρ τυ ρ ία ε νά ν τια σ τη ν α π ο σ τέρ η σ η τη ς jo u issan c e. Φ α ιν ο μ ε ν ικ ά η jo u is san c e ε κ μ η δ ε ν ίζετα ι. Σ τη ν π ρ α γ μ α τ ικ ό τ η τ α ό ­ μω ς σ υ γ κ ε ν τρ ώ ν ε τα ι σ ’ α υ τά π ο υ ο ν ο μ ά ζε τε ιδ α ν ι­

ς α να κ ε φ α λ α ιώ σ ο υ μ ε. Α π ο τυ π ώ σ α μ ε τη ν κ ά . Μ π ο ρ ε ίτε ν α το γ ρ ά ψ ε τ ε ω ς εξή ς: Κ ι α υ τό τα ύ τισ η ω ς φ α ν τα σ ια κ ή , ω ς, δ η λα δ ή , τη ν τ ά ­ ξη το υ τα υ τόσ η μ ο υ. Α κό μ η π ρ ο σ ε γ γ ίσ α μ ε δ ε ν ε ίν α ι το ιδ α ν ικ ό το υ εγώ . Μ ά λ λ ο ν θ α μ πο ρ ο ύ σ ε τη ν τα ύ τισ η ω ς συμ βολική : τη ν κά θ ετη ε ξ ά ρ ­ ν α ε ίν α ι η φ ό ρ μ ο υ λ α το υ υ π ε ρ ε γ ώ , το ο π ο ίο α π α ιτ ε ί τηση α π ό το ιδ α ν ικ ό , με το ν ε υ νο υ χισ μ ό ν α τη ν ε γκ α τά λ ε ιψ η τη ς jo u is san c e π ο υ ο Φ ρ ό υ ντ ο ν ό ­ σ υ ν ισ τ ά τ ο μ υ στικ ό το υ ιδ α ν ικ ο ύ . Σ το β α θ μ ό μ α σε T rieb v e rz ic h t. Κ ι α υτή α κ ρ ιβ ώ ς ε ίν α ι η ε γ κ α ­ π ο υ το ιδ α ν ικ ό ξ ε φ ε ύ γ ε ι α π ό το ν ε υ ν ο υ χ ι­ τά λ ειψ η τω ν ο ρ μ ώ ν . Θ α έ λ ε γ α , ό μ ω ς, ό τι η σμ ό, δ ια κ ρ ίν ο υ μ ε γ ια τ ί το τα υ τό σ η μ ο ε δ ρ ά ζjo ε τuαisι san c e δ ε ν ε ίν α ι χ α μ έ ν η γ ια ό λ ο υς. Η jo u issan c e σ τον ευ νο υ χισ μ ό . Ί σ ω ς τώ ρ α είμ α σ τε έ το ιμ ο ι ν α σ υ σ σ ω ρ εύ ετ α ι στη ν ίδ ια τη θέσ η α π ό τη ν ο π ο ία α ­ π ο ύ μ ε κ ά τι γ ια τη ν τα ύ τισ η σ το ε π ίπ ε δ ο το υ π ρ α γ μ α ­ π α ιτ ε ίτ α ι η θυ σ ία . Γ ι’ α υ τό το λ ό γο ό σ ο α υ σ τη ρ ό τερ η τικ ο ύ . Ο ε υ νο υ χισ μ ό ς φ α ίν ε τ α ι ν α υ π ο ν ο ε ί ό τι τ ο ι­ ε ίν α ι η φ ω νή το υ κ α θ ή κ ο ντο ς, τό σ ο μ εγ α λ ύ τερ η η δ α ν ικ ό λ έ ε ι ό χ ι στη σ ε ξο υ α λ ικ ή α πό λ α υ σ η , λ έ ε ι τ ί δ ια φ θ ο ρ ά . Ο Φ ρ ό υ ντ το λ έ ε ι α π ε ρ ίφ ρ α σ τ α . Τ ο κ ύ ­ θ α κ ά ν ε ις κ α ι τ ί δ ε ν θ α κ ά ν ε ις. Ό λ α τ α θ α κ α ι τ α δ ε ν ρ ο ς το υ κ α θ ή κ ο ν το ς α π ο ρ ρ έ ε ι α π ό τη λ ιμ π ιντική ε ­ θ α ε ίν α ι δ υ ν α τ ό ν ν α σ υ νσ ψ ισ θ ο ύ ν ω ς εξή ς: « Δ ε ν θ α ν έ ρ γ ε ια τη ς ο ρ μ ή ς κ α ι ε ίν α ι το ίδ ιο π ρ ά γ μ α . Α υ τ ό ε ί­ α π ο λ α ύ σ ε ις π ρ α γ μ α τ ικ ά το ν ε α υ τό σου». Α υ τ ό ε ίν α ι ν α ι ε π ίσ η ς π ο υ ο Λ α κ ά ν α π ο φ ά σ ισ ε ν α δ ρ α μ α το π ο ιτο νό η μ α τη ς π ρ ό τα σ η ς: « Ν α σ έ β ε σ α ι τη μ η τέρ α σο υ ή σ ε ι στο « Κ α ντ μ α ζί με το ν Σ α ν τ» (« K a n t w ith κ α ι το ν π α τ έ ρ α σου ». Α ν δ ώ σ ε ι κ α ν ε ίς έ ν α ο ιδ ιπ ό ­ S a d e » ). Σ το κ ε ίμ ε ν ό τ ο υ « Τ ο ο ικ ο ν ο μ ικ ό π ρ ό β λ η μ α δ ε ιο ν ό η μ α στο νό μ ο αυ τό , σ η μ α ίν ε ι ό τι δ ε ν θ α έ χ ε ις το υ μ α ζο χισ μ ο ύ » (« T h e e c o n o m ic p ro b le m o f σ υ νο υ σ ία με το α λ η θ ιν ό κ α ι π ρ ω τ α ρ χ ικ ό α ν τικ ε ίμ ε ­ m aso ch ism » ) ο ίδ ιο ς ο Φ ρ ό υ ν τ α ν α φ έ ρ ε τ α ι σ το ν Κ α ­ ν ο τη ς ε π ιθ υ μ ία ς σου . Α υτό ε ίν α ι π ο υ ο δ η γ ε ί το ν Λ α ­ ν τ κ α το ν Σ α ν τ.5Α ν α φ έ ρ ε ι γ ια το ν Κ α ντ τ α ίδ ια πο υ κ ά ν ν α θ ε ω ρ ή σ ε ι το νό μ ο κ α ι τη ν ε π ιθ υ μ ία ω ς δ ύ ο ό ­ λ έ ε ι γ ια το υ π ε ρ ε γ ώ : ό τι «η κ α τη γ ο ρ ικ ή π ρ ο σ τ α γή ψ ε ις το υ ίδ ιο υ π ρ ά γ μ α τ ο ς. Ο νό μ ο ς , δ η λα δ ή , ε ίν α ι η το υ Κ α ντ είνα ι... ο ά μ εσ ο ς κ λ η ρ ο νό μ ο ς τ ο υ Ο ιδ ιπ ό ­ άλλη όψ η τη ς ε π ιθ υ μ ία ς κ α ι, α ντισ τρ ό φ ω ς, στο β α θ ­ δ ε ιο υ σ υ μ π λ έγ μ α το ς» (167). Α υτό ε ίν α ι α π ό σ π α ­ μό π ο υ ν ό μ ο ς κ α ι ε π ιθ υ μ ία ε ίν α ι τα υ τό σ η μ α . Δ ε ν θ α σ μ α . Σ υ χ ν ά ό μ ω ς, α υτή η π α ρ ω δ ία το υ η θ ικ ο ύ κ α θ ή ­ ή θ ε λ α ν α ε π ε κ τα θ ώ σ ’ α υ τό τώ ρ α , α λ λ ά ν α το μ ετα ­ κ ο ντο ς ε ίν α ι, σ υ γχ ρ ό ν ω ς , σ α δ ισ μ ό ς . Κ α ι ο Φ ρ ό υ ντ φ ρ ά σ ω σ το ε π ίπ ε δ ο του π ρ α γ μ α τ ικ ο ύ . Ε ίν α ι γ ι ’ α υ τό μ ιλ ά ξ ε κ ά θ α ρ α γ ι α το σ α δ ισ μ ό το υ υ π ε ρ ε γ ώ . Ό τ α ν , π ο υ μ ιλώ γ ια το κ α θ ή κ ο ν κ α ι τ ις ο ρ μ ές . Α υ τ ό π ο υ ο ­ λ ο ιπ ό ν , ο Λ α κ ά ν μ ιλ ά γ ια το ν Κ α ντ μ α ζί με το ν Σ α ν τ, νο μ ά ζο υ μ ε κ α θ ή κ ο ν - η θ ικ ό κ α θ ή κ ο ν - σ υ ν δ έε τα ι α π λ ώ ς δ ρ α μ α τ ο π ο ιε ί το ο ικ ο ν ο μ ικ ό π ρ ό β λ η μ α το υ με τις ο ρ μ έ ς , με τη λ ιμ π ιντική α π ό λ α υ σ η . Ε ίν α ι δ ε ε ­ μ α ζο χισ μ ο ύ , το γ ε γ ο ν ό ς δ η λα δ ή ό τι το υ π ε ρ ε γ ώ δ εν π ε ιδ ή π ισ τε ύ ο υ μ ε σ τον ε κ μ η δε νισ μ ό α υ τή ς τη ς λιικ α ν ο π ο ιε ίτα ι π ο τ έ. Γ ια τί τ ο υ π ε ρ ε γ ώ ζη τά π ά ν τ α ό ­ μ πιντική ς α π ό λ α υ σ η ς π ο υ ν ο μ ίζο υ μ ε ό τι τ ο κ α θ α ρ ό λο κ α ι π ε ρ ισ σ ό τερ α ; κ α θ ή κ ο ν υ π ά ρ χ ε ι. Γ ια τ ί τρ έ φ ε τ α ι α π ό τη λ ίμ π ιντο π ο υ θ υ σ ιά ζ ετα ι Σ τη ν π ρ α γ μ α τ ικ ό τ η τ α δ ε ν υ π ά ρ χ ε ι ε κ μ η δε νισ μ ό ς σ το ν νε κ ρ ό π α τ έ ρ α π ο υ δ ια τ η ρ ε ίτ α ι ω ς μ ο νά ρ χη ς. τη ς λ ίμ π ιντο. Ε υ ν ο υ χ ισ μ ό ς δ ε ν σ η μ α ίν ε ι ε κ μ η δε νιΑ υτό ε ίν α ι π ο υ σ κ ε π ά ζ ε τ α ι α π ό το π έ π λ ο τη ς α γ ά ­ σμ ό τη ς λ ίμ π ιντο , η ο π ο ία ε ίν α ι α δ ύ ν α το ν α ε κ μ η δ ε ­ π η ς στη χ ρ ισ τια ν ικ ή η θικ ή . Ο χ ρ ισ τια ν ισ μ ό ς α π ο ­ νισ τε ί. Α ν δ ε π ρ ο ς χ ά ρ ιν το υ π ο λ ιτισ μ ο ύ , γ ια τη δ η μ ι­ κ ρ ύ π τε ι το γ ε γ ο ν ό ς ό τι ο π ρ α γ μ α τ ικ ό ς θ ε ό ς , ο θ ε ό ς ο υ ρ γ ία ο μ ά δ ω ν , υ π ά ρ χ ε ι μ ια θ υ σ ία τ η ς λ ίμ π ιντο δ ι­ σ το ν ο π ο ίο θ υ σ ιά ζ ε ις τη ν α π ό λ α υ σ ή σ ο υ , ίσ ω ς ν α ε ί­ κ α ιο ύ μ α σ τε ν α ρω τή σ ουμ ε τ η ν ε ρ ώ τη ση π ο υ θ έ τ ε ι ο ν α ι κ α κ ό ς. Α ν ο χρ ισ τια ν ισ μ ό ς π ε ρ ιγ ρ ά φ ε ι έ ν α ν θ ε ό Φ ρ ό υ ν τ α ν α φ ο ρ ικ ά με κ ά θ ε π ο λ ιτικ ό κ α θ εσ τώ ς: π ο υ ο ν ο μ ά ζε ι τ ο ν ε α υ τό το υ α γ ά π η , ε ίν α ι γ ι α ν α α Π ο ύ π ά ε ι η υ π ε ρ α ξ ία ό τα ν η λ ίμ π ιντο θ υ σ ιά ζ ετα ι; Ο π ο φ ύ γ ε ι α υ τό π ο υ ο Λ α κ ά ν ο ν ο μ ά ζ ε ι jo u is san c e το υ

Α

-------------------------------------- αφιέρωμα Θ εο ύ : ό τι ίσ ω ς ο Θ ε ό ς χ ρ ε ιά ζ ε τ α ι τη θ υ σ ία σ ο υ , α ­ π ο λ α μ β ά ν ε ι τη θ υ σ ία σου , με ό λ ες τ ις σ α δ ισ τ ικ έ ς πρ ο ε κ τά σ ε ις. Έ τ σ ι ο χ ρ ισ τια ν ισ μ ό ς δ ε ν ε ίν α ι ο δ ρ ό ­ μ ο ς το υ ν ό μ ο υ γ ι α το ν ό μ ο π ο υ ο Φ ρ ό υ ν τ ο ν ό μ α σ ε δ υ σ φ ο ρ ία (d isc o n te n t) στο Δ υσφορία μέσα στον Π ο­ λιτισμό (Civilization and its discontents). Ε ίν α ι ο ν ό ­ μ ο ς γ ι α τη λ ίμ π ιντο . Α υ τ ό ς ε ίν α ι ο λ ό γ ο ς γ ια τ ο ν ο ­ π ο ίο ο Λ α κ ά ν π α ρ α τή ρ η σ ε ό τι ο μ ύ θο ς το υ Α β ρ α ά μ δ ε ν έ χ ε ι α κ ό μ η α π ο κ α λ ύ ψ ε ι το μ υ σ τικ ό του· έ ν α μυ­ σ τικό π ο υ συ ν ίσ τα τα ι σ το ό τι ο Θ ε ό ς δ ιέ τ α ξ ε το υ π ο ­ κ ε ίμ ε ν ο ν α θ υ σ ιά σ ε ι ό ,τι π ιο π ο λ ύ τιμ ο ε ίχ ε (το ν Ι σ α ­ ά κ ). Π ρ ο τιμ ά ς ν α π ισ τ ε ύ ε ις ό τι ο Ά λ λ ο ς θ έ λ ε ι τ ο κ α ­ λό σου , ό τα ν ο Ά λ λ ο ς κ ιν ε ίτ α ι α π ό μ ια θ έλ η σ η ν α α ­ π ο λ α ύ σ ε ι σ ε β ά ρ ο ς σου.

57

μ π ε ρ σ τη ν ο π ο ία ο Θ ε ό ς το ν μ ε τ α τρ έ π ε ι σε γυ ν α ίκ α . Σ το ν π υ ρ ή ν α τη ς ψ υ χ ώ σ ε ω ς π ά ν τ α υ π ά ρ χ ε ι μ ια « γυν α ικ ο π ο ίη σ η » το υ υ π ο κ ε ιμ έ ν ο υ . Σ τη δ ια σ τρ ο φ ή , ό ­ π ω ς δ ε ίχ ν ε ι η π ε ρ ίπ τω σ η το υ Σ α ν τ, ε ίν α ι ο Ά λ λ ο ς π ο υ δ ε ν γ ν ω ρ ίζ ε ι π ώ ς ν α α π ο λ α ύ σ ει. Μ ε τ α τ ρ έ π ε ι το ν ε α υ τό το υ σε έ ν α ε ρ γ α λ ε ίο τη ς jo u is sa n c e το υ α π α ρ ν σ ύ μ ε ν ο ς έτσ ι τη ν ίδ ια τσυ τη ν ο ντό τη τα ω ς υ π ο ­ κ ε ιμ έ ν ο υ .

ti ^ a , ο ι π ο λ ιτικ έ ς σ υ ν έ π ε ιε ς π ο υ θ α π ρ ο σ π α ­ θή σ ω ν α σ α ς δ ε ίξ ω ε ίν α ι ο ι εξή ς: Π ρ ώ τ α α π ’ ό ­ λ α π ά ν τ α έ χ ε ις το δ ικ α ίω μ α ν α ε ξ ε γ ε ρ θ ε ίς . Π ά ν τ α έ χ ε ις κ α λ ο ύ ς λ ό γ ο υ ς γ ι α ν α ε ξ ε γ ε ρ ­ θ ε ίς , θ α π ρ έ π ε ι ό μ ω ς ε π ίσ η ς ν α γ ν ω ρ ίζ ε ις ό τι κ α μ ιά ε ξ έ γ ε ρ σ η δ ε ν θ α α ν α γ κ ά σ ε ι π ο τ έ το υα ή θ ε λ α τ ώ ρ α ( δ ε ν θ α το κ ά ν ω ό μ ω ς) ν α α ­ t > π ε ρ ε γ ώ ν α ε ξ α φ α ν ισ θ ε ί. Σ τη ν π ρ α γ μ α τ ικ ό τ η ­ ν α π τ ύ ξ ω α κ ρ ιβ ώ ς τη δ υ ν α μ ικ ή το υ υ π ε ρ ε ­ τα , η ε π α ν ά σ τα σ η μ ε τ α φ ρ ά ζ ε τα ι σ ε μ ια ενίσ χ υ σ η γ ώ σ το ν Φ ρ ό υ ντ. Θ α ή θ ε λ α ε π ίσ η ς ν α α ν α ­ τω ν α π α ιτή σ ε ώ ν το υ . Κ α τά δ ε ύ τε ρ ο λ ό γο , θ α π ρ έ π ε ι λ ύσ ω π ώ ς το σ ύ μ π τω μ α κ α τ α λ α μ β ά ν ε ι τη ν α γ ν ω ρ ίζ ε ις ό τι το υ π ε ρ ε γ ώ ε ίν α ι το ό ν ο μ α π ο υ δ ί­ θέ σ η , ό π ω ς γ ρ ά φ ε ι ο Φ ρ ό υ ν τ, τη ς « ικ α ν ο ­ νο υ μ ε, σ ύ μ φ ω ν α μ ε τη φ ρ ο ϋ δ ικ ή λ ο γικ ή , σ ’ α υ τό π ο υ π ο ίη σ η ς τη ς ο ρ μ ή ς» , μ ια ς ικ α ν ο π ο ίη σ η ς σ ε κ ά ν ε ι ν α ε γ κ α τ α λ ε ίπ ε ις τη ν ε π ιθ υ μ ία σο υ . Σ τ ο ξ ε ­ π ο υ δ ε ν π ρ α γ μ α τ ο π ο ιή θ η κ ε . Σ τη ν π ρ α γ μ α ­ π λ η ρ ώ ν ε ι δ ε με μ ια α υ ξη μ έ νη α ίσ θ η σ η ε ν ο χ ή ς κ α ι ό ­ τικ ό τη τα , η ίδ ια η εν δ ο β ο λ ή , ε ίν α ι δ υ ν α τ ό ν ν α χα ιπ αοθ­ ω ό τη τα ς . Α υ τ ό ε ίν α ι π ο υ μ ε τ α φ ρ ά ζ ε ι ο Ά α κ ά ν κ τή σ ε ι το νό η μ α μ ια ς ικ α ν ο π ο ίη σ η ς. Θ α ο λ ο κ λ η ρ ώ ­ ό τα ν λ έ ε ι στη ν Ηθική της Ψυχανάλυσης ό τι το μ ό νο σ ω με μ ια α ν α φ ο ρ ά σ τις κ λ ιν ικ έ ς κ α ι π ο λ ιτ ικ έ ς σ υ ­ π ρ ά γ μ α γ ι α το ο π ο ίο ε ίν α ι κ α ν ε ίς έ ν ο χ ο ς , υ π ό το ν έ π ε ιε ς ό σ ω ν ε ίπ α . Η κ λ ινικ ή σ υ ν έ π ε ια ε ίν α ι ό τι φ ω ς τη ς ψ υ χ α ν ά λ υ σ η ς, ε ίν α ι ε π ε ιδ ή έ χ ε ι ε γ κ α τ α λ ε ί­ ψ ε ι τη ν ε π ιθ υ μ ία .6 Α υτή ε ίν α ι μ ια α κ ρ ιβ ή ς μ ε τ ά φ ρ α ­ π ρ έ π ε ι ν α π α ρ α π έ μ ψ ε ις το ν ε α υ τό σ ο υ ό χ ι μ ό νο σ ’ σ η τη ς φ ρ ο ϋ δ ικ ή ς θ έ σ η ς στη Δ υσφορία μέσα στον α υ τό π ο υ ο Ά λ λ ο ς ε π ιθ υ μ ε ί ν α σ η μ α ίν ε ι, ν α σ η μ α το ­ Πολιτισμό (Civilization and its discontents). Η τρ ίτη δ ο τεί, α λ λ ά κ α ι στη θέ λ η σ η το υ Α λ λ ο υ ν α α π ο λ α μ ­ κ α ι τ ε λ ε υ τ α ία σ υ ν έ π ε ια σ τη ν ο π ο ία θ έ λ ω ν α α ν α ­ β ά ν ει. Η θέλ η σ η το υ Ά λ λο υ ν α α π ο λ α μ β ά ν ε ι ε ίν α ι ξ ε κ ά ­ φ ε ρ θ ώ ε ίν α ι η ε ξ ή ς α λ ή θ εια : ό τι η jo u is sa n c e έ χ ε ι ή ­ δ η ε γ κ α τ α λ ε ιφ θ ε ί. Η α λ ή θ ε ια ε ίν α ι ό τι ο ύ τω ς ή ά λ ­ θα ρ η σ το υ ς νε υ ρ ω τικ ο ύ ς, σ ’ α υ τό το σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έν ο λ ω ς δ ε ν θ α μ π ο ρ ο ύ σ ε ς ν α έ χ ε ις τη ν ε μ π ε ιρ ία της· enonce: Ο ν ε υ ρ ω τικ ό ς φ α ν τ ά ζ ε τ α ι ό τι ο Ά λ λ ο ς ζη τά κ ά τ ι ά λ λ ο ό μ ω ς ε ίν α ι σ τα μ έτ ρ α σο υ : μ ην π α ρ α ιτ ε ίτο ν ε υ ν ο υ χισ μ ό τα υ . Α υτή ε ίν α ι η ε κ δ ο χή π ο υ δ ίν ε ι ο σ α ι α π ό το φ τω χ ό υ π ό λ ειμ μ α π ο υ δ ε ν έ χ ε ις α π ο ρ ρ ίν ε υ ρ ω τικ ό ς γ ια τη δ ικ ή το υ volonte de jouissance, γ ια ψ ε ι. Μ η ν π α ρ α χ ω ρ ε ίς α υ τό το φ τω χό υ π ό λ ειμ μ α τη δ ικ ή το υ ή τη δ ικ ή τη ς θ έλ η σ η ν α α π ο λ α μ β ά ν ε ι. Ο σ το ν Ά λ λο . Μ ’ ά λ λ α λ ό γ ια π ο τ έ μ ην ε π ιτ ρ έ ψ ε ις σε ν ε υ ρ ω τικ ό ς δ ε α ρ ν ε ίτ α ι ν α θ υ σ ιά σ ε ι τη « σ υ μ πτω μ α κ α ν έ ν α ν ά λ λ ο ν ν α κ α τ α λ ά β ε ι τη θέσ η α υτή γ ια λ ο ­ τικ ή » jo u issan c e το υ φ ο β ο ύ μ ε ν ο ς ό τι ο Ά λ λ ο ς θ α τ ο γ α ρ ια σ μ ό σου. α π ο λ ά μ β α ν ε . Σ τη ν ψ ύ χω σ η , ο Ά λ λ ο ς ξ ε κ ά θ α ρ α θ έ ­ λ ει ν α α π ο λ α ύ σ ε ι το π ν ε ύ μ α κ α ι το σ ώ μ α το υ υ π ο ­ κε ιμ έ ν ο υ , ό χ ι σ το σ υ μ β ο λ ικ ό ε π ίπ ε δ ο , α λ λ ά π ρ α γ μ α ­ Μετάφραση: Γιάννης Σταυρακάκης τικ ά . Α υ τό δ ια φ α ίν ε τ α ι κ α ι στη ν π ε ρ ίπ τω σ η Σ ρ έ -

Θ

m

Σημειώσεις 1. Sigmund Freud, «Group psychology and the Analysis of the Ego» (1921), Se 18:61-143.

2. Sigmund Freud, «Civilization and its Discontents (1930 [1929])», SE 21:59-145:116.

3. Sigmund Freud, «The taboo of Virginity (The psychology o f Love, III) (1918 [1917])», SE 11:193-208.

4. Sigmund Freud, «Civilization and its Discontents», 103.

5. Sigmund Freud, «The Economic Problem of Masochism (1924)», SE 19:157-170.

6. Jacques Lacan, The seminar of Jacques Lacan, Book VII: The Ethics of psychoanalysis (1959-1960), text eltablisted by Jacques - Alain Miller, trans. by Dennis Porter (New York: W.W. Norton, 1992).

58

αφιέρωμα

Γιάννης Σταυρακάκης

Το πρόβλημα της Δημοκρατίας το ν Λ ο κ ώ ς τ ο ν Μ α ρ ξ κ α ι το ν Χ ά μ π ε ρ μ α ς σ υ μ π ε ρ ι­ ο ν τ ε λ ε υ τα ίο κ α ιρ ό π λ η θ α ίν ο υ ν π ά λ ι ο ι φ ω ν έ ς λ α μ β α ν ο μ έ ν ω ν ε π ίσ η ς μ ια ς σ ε ιρ ά ς σ ύ γ χ ρ ο ν ω ν π ο λ ι­ π ο υ ε κ φ ρ ά ζ ο υ ν μ ια α π ο γ ο ή τ ευ σ ή γ ι α τη ν ε ­ τικ ώ ν θ ε ω ρ ιώ ν (θ ε ω ρ ιώ ν α το μ ικ ισ μ ο ύ , κο ινο τισ μ ο ύ μ π ε ιρ ία τη ς δ η μ ο κ ρ α τία ς. Π α ρ ο υ σ ιά ζ ε τ α ι έ τσι κ .ά .).2 Έ τ σ ι λ ο ιπ ό ν , ω ς π η γ ή τη ς α π ο γ ο ή τ ευ σ η ς α π ό το π α ρ ά δ ο ξ ο φ α ιν ό μ ε ν ο η η γ ε μ ο ν ία δ η μ ο κ ρ α ­ τη δ η μ ο κ ρ α τία α π ο κ α λ ύ π τε τα ι η α ν τίθ ε σ η α ν ά μ ε σ α τικ ώ ν λ ό γω ν κ α ι π ρ α κ τικ ώ ν π ο υ ε π ε κ τε ίν ε τα ι σ τη ν ο ν το λ ο γία κ α ι τ η ν η θικ ή τη ς α ρ μ ο ν ία ς κ α ι στο σ ε ό λ ο κ α ι π ε ρ ισ σ ό τε ρ ε ς π ε ρ ιο χ έ ς το υ κ ό σ μ ο υ δ ιφ ο ρ ο ύ μ εν ο τη ς δ η μ ο κ ρ α τία ς , δ η λα δ ή στη ν ε γγε ν ή (Α ν α το λικ ή Ε υ ρ ώ π η , Ν ό τιο ς Α φ ρ ικ ή κ .λ π.) ν α κ α ι θε σ μ ο π ο ιη μ έν η « δ υ σ α ρ μ ο νία » τω ν δ η μ ο κ ρ α τι­ σ υ ν ο δ ε ύ ε τ α ι α π ό α υ ξ α ν ό μ ε ν η α π ο γ ο ή τ ευ σ η σ τις κ ώ ν ρ υ θ μ ίσ ε ω ν. Α ν η η θ ικ ή τη ς α ρ μ ο ν ία ς ο δ η γ ε ί « κ ο ιτίδ ε ς» τω ν σ ύ γ χ ρ ο ν ω ν δ η μ ο κ ρ α τιώ ν. Ε ίν α ι α λ ή ­ στη ν α π ο δ η μ ο κ ρ α τικ ο π ο ίη σ η τη ς δ η μ ο κ ρ α τία ς , α ­ θ ε ια ό τι η δ η μ ο κ ρ α τία - τό σ ο η δ η μ ο κ ρ α τικ ή θ ε ω ρ ία γ ν ο ε ί δ η λα δ ή τη ν ισ το ρ ικ ή π ρ ω το τυ π ία κ α ι τη ρ ιζ ο ­ ό σ ο κ α ι η δ η μ ο κ ρ α τικ ή π ρ α κ τικ ή - β α σ ίζε τα ι σ ε μ ια σ π α σ τικ ή λ ο γικ ή τη ς δ η μ ο κ ρ α τικ ή ς π ο λ ιτικ ή ς, θ α θ ε μ ελ ιώ δ η έ ντα σ η , ε ν έ χ ε ι έ ν α ν δ ιφ ο ρ ο ύ μ ε ν ο χ α ρ α ­ π ρ ο σ π α θ ή σ ω ν α δ ε ίξ ω ό τι έ ν α ρ ιζ ο σ π α σ τικ ό δ η μ ο ­ κτή ρ α . Γ ια π α ρ ά δ ε ιγ μ α , στη δ η μ ο κ ρ α τία ε π ιχ ε ιρ ε ίκ ρ α τικ ό π ρ ό τα γ μ α χ ρ ε ιά ζ ε τ α ι σ ή μ ερ α μ ια εντελώ ς τ α ι σ υ γ χ ρ ό ν ω ς η δ ια φ ο ρ ο π ο ίη σ η α λ λ ά κ α ι η « ε ν α ρ ­ δ ια φ ο ρ ε τικ ή η θ ικ ή βά ση . Θ ε ω ρ ώ δ ε ό τι η τ ε λ ευ τα ία μ όνιση » α ν ά μ ε σ α στη ν α το μ ικ ό τη τα κ α ι τη ν κ ο ινό τη ­ θ α π ρ έ π ε ι ν α α ν α ζη τη θ ε ί στη ν Η θ ικ ή τη ς Ψ υ χ α ν ά λ υ ­ τα . Έ τ σ ι η α π ο γ ο ή τ ευ σ η α π ό τη δ η μ ο κ ρ α τία π η γ ά ζ ε ι σ η ς ό π ω ς δ ια μ ο ρ φ ώ θ η κ ε στη λ α κ α νικ ή π α ρ ά δ ο σ η . σ υ νή θ ω ς α π ό τη ν πίσ τη , τό σ ο ε κ ε ίν ω ν π ο υ δ ίν ο υ ν π ρ ο τε ρ α ιό τ η τ α σ το ά το μ ο ό σ ο κ α ι ε κ ε ίν ω ν π ο υ τη δ ί­ ρ ώ τα α π ’ ό λ α , β ε β α ίω ς , θ α π ρ έ π ε ι ν α θ ε μ ε ­ νο υ ν στη ν κ ο ινό τη τα , ό τι το δ ιφ ο ρ ο ύ μ ε ν ο τη ς δ η μ ο ­ λ ιώ σ ο υ μ ε, ε ν σ υ ντο μ ία ,τη ν ά π ο ψ ή μ α ς ό τι η κ ρ α τ ία ς ε ίν α ι κ ά τι πο υ π ρ έ π ε ι ν α λ υ θ ε ί α ν τ ί ν α α ν α ­ δ η μ ο κ ρ α τία ε ν έ χ ε ι μ ια θ ε μ ελ ιώ δ η έ ντα σ η , έ ­ γ ν ω ρ ίζ ε τ α ι κ α ι ν α ε κ φ ρ ά ζ ε τ α ι στη θ εσ μ ικ ή ζω ή .1 ν α δ ιφ ο ρ ο ύ μ ε ν ο χ α ρ α κ τ ή ρ α , τη ν α ν α γ ν ώ ρ ισ η Ό π ω ς ό μ ω ς π α ρ α τ η ρ ε ί ο Κ ό νο λ ι, α υ τό το δ ιφ ο ρ ο ύ ­ κ α ι θ ε σ μ ο π ο ίη σ η μ ια ς δ υ σ α ρ μ ο ν ία ς. Τ ο έ ρ γ ο μ εν ο ε ίν α ι η ίδ ια η δ η μ ο κ ρ α τία . Η κ ά λ υ ψ η τη ς έ ν τα ­ σ η ς π ο υ χ α ρ α κ τ η ρ ίζ ε ι τη δ η μ ο κ ρ α τία ισ ο δ υ ν α μ ε ί με το υ Κ λ ό ντ Λ ε φ ό ρ ε ίν α ι η κ α τα λ λ η λό τερ η α α π ο δ η μ ο κ ρ α τικ ο π ο ίη σ η τη ς δ η μ ο κ ρ α τία ς . Α υτό ε ί­ . ι φ ε τ η ρ ία γ ια κ ά θ ε π α ρ ό μ ο ιο ε γχ ε ίρ η μ α . Ο ν α ι κ α ι το α π ο τέ λ εσ μ α ε κ ε ίν ω ν π ο υ ο Κ ό νο λ ι α π ο Λ ε φ ό ρ , ε κ μ ετ α λ λ ε υ ό μ ε ν ο ς κ α ι τ η ν α νά λ υ σ η το υ Α . κ α λ ε ί ο ν το λ ο γ ίε ς τη ς α ρ μ ο ν ία ς , α π ό το ν Χ ο μ π ς κ α ι ντε Τ ο κ β ίλ , π α ρ α τ η ρ ε ί ό τι η δ η μ ο κ ρ α τία α π ο τ ε λ ε ί

Τ

------------------------------------- αφιέρωμα μ ια μ ορ φ ή κ ο ιν ω ν ικ ή ς ο ρ γ ά ν ω σ η ς π ο υ β α σ ίζε τα ι στη ν α ν α γν ώ ρ ισ η μ ια ς γ ε ν ικ ή ς α ν τίφ α σ η ς - μ ια ς α ­ ντίφ α σ η ς π ο υ π ρ ο κ ύ π τε ι ά τα ν η κ ο ινω νικ ή τά ξ η χ ά ­ ν ε ι το θ ε μ έλ ιο π ο υ έ β ρ ισ κ ε στη θ ε ο λ ο γικ ο π ο λ ιτικ ή σύλληψ η το υ π ρ ίγ κ ιπ α .3 Α ν π ρ ιν τη δ η μ ο κ ρ α τικ ή ε ­ πα ν ά σ τα σ η ο π ρ ίγ κ ιπ α ς α π ο τ ε λ ε ί τη ν ενσ ά ρ κ ω σ η τη ς εξ ο υ σ ία ς , το χ ω ρ ίς π ρ ο η γ ο ύ μ ε ν ο α π ο τέ λ εσ μ α τη ς δ η μ ο κ ρ α τικ ή ς ε π α ν ά σ τα σ η ς ε ίν α ι ά τι π λ έ ο ν «ο τό π ο ς τη ς ε ξ ο υ σ ία ς μ ετ α β ά λ λ ετα ι σ ε έ ν α ν κ ε ν ό χ ώ ­ ρ ο » .4 Τ ο γ ε γ ο ν ό ς ό τι η δ η μ ο κ ρ α τία σ υ μ β α δ ίζ ει με τη ν κα τα σ τ ρ ο φ ή τη ς ο ρ γ α ν ικ ή ς ε νό τη τα ς το υ a n cie n reg im e δ ε ν σ η μ α ίν ε ι β έ β α ια ό τι δ ε ν υ π ά ρ χ ε ι π ια κ α ­ μ ιά ενότη τα . Α π λ ώ ς σ η μ α ίν ε ι ό τι κ α μ ιά ε νό τη τα δ ε ν ε ίν α ι δ εδ ο μ έν η a p r io r i- ο π ο ια δ ή π ο τε ε νό τη τα θ α ε ίν α ι α π ο τέ λ εσ μ α π ο λ ιτικ ο ύ η γε μ ο ν ικ ο ύ π α ιχ ν ιδ ιο ύ ή α γ ώ ν α . Ε νό τη τα κ α ι ε ξ ο υ σ ία δ ε ν ε ίν α ι δ υ ν α τ ό ν π λ έ ο ν ν α τ α υ τίζο ν τα ι με έ ν α ν σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έν ο π ε ρ ιο -

59

κ α τ α δ ε ικ ν ύ ε ι ξ ε κ ά θ α ρ α ό τι δ ε ν υ π ά ρ χ ε ι ο ρ γ α ν ικ ή ε νό τη τα π ο υ ν α σ υ γ κ ρ ο τε ί μ ια γ ια π ά ν τ α τη ν ο υ σ ία το υ κ ο ιν ω ν ικ ο ύ . Α υ τ ό ά λ λω σ τε φ α ίν ε τ α ι κ α ι α π ό τη ν ισ το ρ ικ ή - π ο λ ιτισ τική σ χ ετικ ό τη τα δ ια φ ό ρ ω ν μ ο ρ ­ φ ώ ν κ ο ιν ω ν ικ ή ς ε νό τη τα ς, δ ια φ ό ρ ω ν κ ο ινω νιώ ν. Υ π ’ α υ τή ν τη ν έ ν ν ο ια η δ η μ ο κ ρ α τία δ ε ν θ α π ρ έ π ε ι ν α α ν τιμ ετω π ίζε τα ι ω ς μ ια ο μ ά δ α θ ε σ μ ικ ώ ν ρ υ θ μ ί­ σ ε ω ν π ο υ ε φ α ρ μ ό ζ ο ν τα ι σ ε μ ια δ εδ ο μ έν η α π ό π ρ ιν κ ο ιν ω ν ία γ ι α ν α ικ α ν ο π ο ιή σ ο υ ν τις σ τ α θ ε ρ έ ς α ν ά ­ γκ ε ς π ο υ π ρ ο κ ύ π το υ ν α π ό τη ν α να λ λ ο ίω τη ο υ σ ία της. Μ ια τέ το ιο υ τ ύ π ο υ ά π ο ψ η υ π ο τά σ σ ε ι τη δ η μ ο ­ κ ρ α τ ία σ ε μ ια ο υ σ ιο κ ρ α τ ικ ή ο ν το λ ο γ ία κ α ι η θική τη ς α ρ μ ο ν ία ς . Α π ε ν α ν τία ς, ο ι σ ύ γ χ ρ ο ν ε ς δ η μ ο κ ρ α ­ τ ίε ς σ υ γ κ ρ ο το ύ ν τα ι ό τα ν σ υ ν ε ιδ η το π ο ιε ίτα ι το γ ε γ ο ­ ν ό ς ό τι δ ε ν υ π ά ρ χ ο υ ν α ιώ ν ιε ς σ τ α θ ε ρ έ ς α ν ά γ κ ε ς κ α ι ό τι κ α μ ιά ε νό τη τα δ ε ν ε ίν α ι π λ έ ο ν δ υ ν α τ ό ν ν α θ ε μ ε ­ λ ιω θ ε ί σ ε a p rio ri ο υ σ ιο κ ρ α τ ικ ά σ η μ εία α ν α φ ο ρ ά ς

και η ηθική της ψυχανάλυσης ρ ισ μ έ νο χ ώ ρ ο ή π ρ ό σ ω π ο . Ο θ ε σ μ ικ ό ς μ η χα νισ μ ό ς τη ς δ η μ ο κ ρ α τία ς ε μ π ο δ ίζ ε ι α υ τή ν τη ν τα ύ τισ η θεσ μ ο π ο ιώ ν τα ς το ν π ο λ ιτικ ό α ν τα γ ω νισ μ ό : Σ τη δ η μ ο ­ κ ρ α τ ία «η ά σ κη σ η τ η ς ε ξ ο υ σ ία ς υ π ό κ ε ιτ α ι σ ε δ ια δ ι­ κ α σ ίε ς π ε ρ ιο δ ικ ή ς α ν α κ α τα ν ο μ ή ς . Α ν τιπ ρ ο σ ω π ε ύ ε ι τ ο α π ο τέ λ εσ μ α ε ν ό ς ε λ ε γ χ ό μ εν ο υ α γ ώ ν α με μ ό νι­ μ ους κ α ν ό ν ε ς . Τ ο φ α ιν ό μ ε ν ο α υ τό ε ν έ χ ε ι τη θ ε σ μ ο ­ πο ίη σ η το υ α ν τα γ ω νισ μ ο ύ . Ο τό π ο ς τη ς ε ξ ο υ σ ία ς ε ί­ ν α ι έ ν α ς κ ε ν ό ς χ ώ ρ ο ς , δ ε ν ε ίν α ι δ υ ν α τ ό ν ν α γ ίν ε ι α ­ ντικ ε ίμ ε ν ο κ α το χ ή ς - κ α ν έ ν α ά το μ ο κ α ι κ α μ ία ο μ ά δ α δ ε ν ε ίν α ι δ υ ν α τ ό ν ν α τα υ τισ θ ο ύ ν μ α ζί το υ » .5 Τ ώ ρ α η κ ο ινω νικ ή ε νό τη τα ε ξ α ρ τ ά τ α ι α π ό τη ν α ν ά δ υ σ η μ ια ς σκη νή ς π ο λ ιτικ ο ύ α ντα γ ω νισ μ ο ύ . Έ τ σ ι η ενό τη τα σ υ γ κ ρ ο τε ίτα ι στη βά σ η τ η ς α ν α γ ν ώ ρ ισ η ς ε ν ό ς δ ιχ α ­ σμ ο ύ , μ ια ς δ ια ίρ ε σ η ς .6 Ε ίν α ι η α ν α γ ν ώ ρ ισ η τη ς δ ια ί­ ρ ε σ η ς κ α ι το υ α ν τα γ ω νισ μ ο ύ κ α ι η κ α τά ρ ρ ε υ σ η τω ν « π ρ ο -δ η μ ο κ ρ α τικ ώ ν» « α πόλ υ τω ν» σ η μ είω ν α ν α φ ο ­ ρ ά ς π ο υ ε γ κ α θ ιδ ρ ύ ο υ ν το ν β α θ ιά δ ιφ ο ρ ο ύ μ ε ν ο χ α ­ ρ α κ τή ρ α τη ς δ η μ ο κ ρ α τία ς . Δ ε ν π ρ ό κ ε ιτ α ι ό μ ω ς γ ια α τύ χη μ α π ο υ π ρ έ π ε ι ν α δ ιο ρ θ ω θ ε ί- π ρ ό κ ε ιτ α ι γ ια τη ν ίδ ια τη ν differentia specifica τη ς δ η μ ο κ ρ α τία ς. Η κα τα νό η σ η το υ ρ ιζ ο σ π α σ τικ ο ύ α υ το ύ χ α ρ α ­ κ τή ρ α τη ς δ η μ ο κ ρ α τία ς π ρ ο ϋ π ο θ έ τ ε ι τη ν α π ο δ ο χ ή το υ γε γ ο ν ό τ ο ς ό τι η κοινωνία δεν υπάρχει, με τη ν έ ν­ ν ο ια ό τι κ α μ ιά σ υ γκ ε κ ρ ιμ ένη μ ο ρ φ ή ενό τη τα ς κ α ι ύ ­ π α ρ ξ ή ς τη ς δ ε ν ε ίν α ι ε κ τω ν π ρ ο τέ ρ ω ν δ εδ ο μ έν η . Η ίδ ια η ε ξά ρ θ ρ ω σ η τω ν π α ρ α δ ο σ ια κ ώ ν κο ιν ω ν ιώ ν

(ό π ω ς η θεο λ ο γικ ο π ο λ ιτικ ή σύλλη ψ η το υ π ρ ίγ κ ιπ α ): « Η δ η μ ο κ ρ α τία θ ε σ μ ο θ ε τ ε ίτ α ι κ α ι δ ια τ η ρ ε ίτ α ι α π ό τη δ ιά λ υ σ η τω ν δ εικ τώ ν β εβ α ιό τ η τ α ς. Ε γ κ α ιν ιά ζ ε ι μ ια ισ το ρ ία σ τη ν ο π ο ία ο ι ά ν θ ρ ω π ο ι βιώ νο υ ν μ ια θ ε ­ μ ελ ιώ δ η α β ε β α ιό τ η τα (σ ε ε π ίπ ε δ α ό π ο υ κ ά θ ε δ ια ί­ ρ ε σ η )... ή τα ν δ υ ν α τ ό ν κ ά π ο τε ν α σ υ ν α ρ θ ρ ώ ν ε τ α ι ω ς α π ο τέ λ ε σ μ α μ ια ς πίσ τη ς στη φ ύ ση τω ν π ρ α γ μ ά τ ω ν ή σ ε μ ια υ π ε ρ φ υ σ ικ ή α ρ χή » .7 Ο μ εγ ά λ ο ς νε ο τε ρ ισ μ ό ς τη ς δ η μ ο κ ρ α τία ς ε ίν α ι ό τι α ν α γ ν ω ρ ίζ ε ι κ α ι θ ε σ μ ο ­ θ ε τ ε ί τη ν α β εβ α ιό τ η τα κ α ι τη δ ια ίρ εσ η κ α ι π ρ ο σ π α ­ θ ε ί ν α χ τίσ ε ι μ ια ν έ α μ ο ρ φ ή ε νό τη τα ς το υ κ ο ιν ω ν ι­ κο ύ π ά ν ω σ ’ α υ τή τη ν α ν α γ ν ώ ρ ισ η - κ ά τι π ο υ θ ε ω ρ ε ί­ τ α ι α δ ια ν ό η το σ το π λ α ίσ ιο μ ια ς η θ ικ ή ς τη ς α ρ μ ο ­ ν ία ς. Ε ν ώ η η θικ ή τη ς α ρ μ ο ν ία ς ε π ιδ ιώ κ ε ι τη ν « α δ ύ ­ να τη » κ ά λ υ ψ η κ α ι ε ξ α φ ά ν ισ η κ ά θ ε δ ια ίρ ε σ η ς , δ υ ­ σ α ρ μ ο ν ία ς , α β εβ α ιό τ η τα ς κ α ι κο ιν ω ν ικ ή ς έ λλ ειψ η ς, η δ η μ ο κ ρ α τία ε ν έ χ ε ι «τη θε σ μ ο θ έ τη σ η σ η μ α ινό ν τω ν μ ια ς κο ιν ω ν ικ ή ς έλ λ ε ιψ η ς π ο υ π ρ ο κ ύ π τε ι α π ό τη ν α ­ π ο υ σ ία (το « θ ά ν α το » ) το υ Θ ε ο ύ ω ς π λ η ρ ό τη τα τη ς ύ ­ π α ρ ξ η ς» .8Α υτό σ η μ α ίν ε ι ό τι τ ο δ ιφ ο ρ ο ύ μ εν ο τη ς δ η ­ μ ο κ ρ α τία ς δ ε ν ε ίν α ι έ ν α δ ιφ ο ρ ο ύ μ ε ν ο π ο υ π α ρ ά γ ε τ α ι α π ό τη δ η μ ο κ ρ α τία . Τ ο δ ιφ ο ρ ο ύ μ εν ο , η α β ε β α ιό ­ τη τα , η δ ια ίρ εσ η , η δ υ σ α ρ μ ο ν ία , η ε ξ ά ρ θ ρ ω σ η τη ς ο ρ γ α ν ικ ή ς κ ο ιν ω ν ικ ή ς ε νό τη τα ς π ρ ο ϋ π ά ρ χ ο υ ν τη ς δ η μ ο κ ρ α τικ ή ς ε π α ν ά σ τα σ η ς . Η δ η μ ο κ ρ α τία δ ε ν π α ­ ρ ά γ ε ι τη θε μ ελ ια κ ή έ λλ ειψ η π ο υ χ α ρ α κ τ η ρ ίζ ε ι τη ν α ν θ ρ ώ π ιν η κ α τά σ τ α σ η - Δ ε ν π α ρ ά γ ε ι τη μη α να γ ώ γ ι-

60

α φ ιέρ ω μ α -------------------------------------

μη δ ια ίρ εσ η κ α ι δυ σ α ρ μ ο ν ία , τη ν κ ο ινω νικ ή έλλ ειψ η π ο υ χ α ρ α κ τ η ρ ίζ ε ι κ ά θ ε κ ο ινω νικ ή μ ο ρ φ ή . Σ υ ν ε ιδ η ­ τ ο π ο ιώ ν τα ς ό μ ω ς τη μ α τα ιό τη τα κ ά θ ε π ρ ο σ π ά θ ε ια ς α π ο σ ιώ π η σ η ς κ α ι κ ά λ υ ψ η ς τω ν χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ώ ν α υ τώ ν , τη μ α τα ιό τη τα κ ά θ ε π ρ ο σ π ά θ ε ια ς ε π ισ τρ ο ­ φ ή ς σε μ ια χ α μ έ ν η /α δ ύ ν α τη α ρ μ ο ν ία , τ α α ντιμ ετω ­ π ίζ ε ι « π ρ ό σ ω π ο με π ρ ό σ ω π ο » θ ε ω ρ ώ ν τα ς π ω ς η α ­ να γ ν ώ ρ ισ η το υ κ α τα σ τ α τ ικ ο ύ μη α ν α γ ώ γ ιμ ο υ χ α ρ α ­ κ τή ρ α το υ ς ε ίν α ι δ υ ν α τ ό ν ν α ο δ η γ ή σ ει στη σ υ ν ά ρ ­ θρ ω σ η μ ια ς ν έ α ς μ ο ρ φ ή ς κ ο ιν ω ν ικ ή ς ε νό τη τα ς.

θρ ω σ η ό μ ω ς θ α π ρ έ π ε ι σ υ νε χώ ς ν α α ν α δ η μ ιο υ ρ γ εί­ τ α ι κ α ι ν α α ν α δ ια π ρ α γ μ α τεύ ετ α ι· δ ε ν υ π ά ρ χ ε ι δ ε τ ε ­ λ ικ ό σ η μ είο στο ο π ο ίο θ α ε π ιτ ε υ χ θ ε ί ο ρ ισ τικ ά μ ια ι­ σ ο ρ ρ ο π ία ".10 Ό π ω ς π α ρ α τ η ρ ε ί κ α ι ο Α . Τ ο υ ρ έ ν, η δ η μ ο κ ρ α τία ε ίν α ι δ υ να τ ό ν ν α β α σ ισ θ εί μό νο στο δ ι­ π λ ό ε ν δ ια φ έ ρ ο ν γ ια μ ια κυ β έρ νη σ η πο υ θ α ε ξ α σ φ α ­ λ ίζε ι τη ν κο ινω νικ ή ε νσω μά τω ση - π ο υ ε ξα σ φ α λ ίζει μ ια α ίσ θη σ η ενό τη τα ς κ α ι τη ν εγρ ή γο ρ σ η το υ πολίτη - κ α ι γ ια το σ ε β α σ μ ό τη ς π ο λ λ α π λ ό τη τα ς τω ν κ ο ινω ­ ν ικ ώ ν δ υνά μ εω ν, τ ω ν σ υ μ φ ερ ό ντω ν κ α ι τω ν γ ν ω μ ώ ν π ο υ λ ειτο υ ρ γο ύ ν στο κ ο ινω νικ ό . "Ex p lu rib u s δ ώ έγ κ ε ιτ α ι κ α ι η δ ια φ ο ρ ά τη ς δ η μ ο κ ρ α τία ς α ­ U n u m " .11 Μ ’ ά λ λα λ ό για , ο ι σ ύ γ χ ρ ο ν ες κ ο ιν ω ν ίε ς α ­ π ό τ ο ν ολ οκλ η ρ ω τισ μ ό κ α ι α π ό τις τ ά σ ε ις ε ν ί­ ντιμ ετω π ίζο υ ν έ ν α α γ ε φ ύ ρ ω το χ ά σ μ α α ν ά μ ε σ α σ ’ έ­ σχυσ η ς τω ν ιδια ιτε ρ ο τή τω ν π ο υ ο δ η γ ο ύ ν στο ν ν α ν ο ικ ο υ μ ε νικ ό π ό λ ο - στην α νά γκ η γ ια μ ια δύνα μ η κα τα κ ερ μ α τισ μ ό το υ κ ο ινω νικ ο ύ υ λικο ύ . Ο ο ­ π ο υ ν α δ ρ α στο ό ν ο μ α ο λ ό κλ η ρ ης τη ς κ ο ινό τη τα ς κ α ι στην ιδ ια ιτε ρ ό τη τα ό λ ω ν τω ν κ ο ινω νικ ώ ν δ υ ν ά ­ λ οκλ η ρ ω τισ μ ός β α σ ίζε τα ι στο ν ισ χυ ρ ισ μ ό ότι κ α τ α ν ο ε ί - μ όνος α υ τό ς - το ν ο ικ ο υ μ ε ν ικ ό νό μ ο μ εω ν.12 Α υτό τ ο χ ά σ μ α δ ε ν π α ρ ά γ ε τ α ι α π ό τη δ η μ ο ­ τη ς κ ο ινω νικ ή ς ο ρ γά ν ω σ η ς κ α ι α νά π τ υ ξ η ς, ο κ ρ α τία · π ρ ο ϋ π ά ρ χ ε ι τη ς δ η μ ο κ ρ α τία ς. Σ τη ν π ρ α γ μ α ­ ο π ο ίο ς α ν ε φ α ρ μ ο σ τεί στο κ ο ινω νικ ό , ε ίν α ι δυ να τό ν ό τη τα ε ίν α ι α υ τό π ο υ κ α θ ισ τά δ υνα τή τη δ η μ ο ­ τικ ν α φ έ ρ ε ι π ίσ ω τη χ α μ έ νη α ρ μ ο νικ ή ενό τη τα κ α ι ν α ε ­ κ ρ α τία : "Η α να γν ώ ρ ισ η το υ κ α τα σ τα τικ ο ύ χ α ρ α κ τή ­ ξ α φ α ν ίσ ε ι ο π ο ια δ ή π ο τε δ ια ίρ εσ η κ α ι δ υ σ α ρ μ ο νία . ρ α α υ το ύ το υ χά σ μ α τ ο ς κ α ι η π ο λ ιτικ ή το υ θ ε σ μ ο π ο ί­ Η δ η μ ο κ ρ α τία ό μ ω ς δ ε ν α π ε ιλ ε ίτα ι μ ό νο α π ό "ο ικο υ ­ ηση α π ο τε λ ο ύ ν τη ν α φ ε τη ρ ία τη ς σ ύ γχ ρ ο νη ς δ η μ ο ­ μ ενικές" ο λο κ λ η ρ ω τικ ές τ ά σ ε ις π ο υ ε π ιχ ε ιρ ο ύ ν ν α α ­ κ ρ α τία ς".13 Υ π ’ α υ τή ν τη ν έ ν ν ο ια ο μη α ν α γ ώ γ ιμ ο ς π ο κ α τα σ τή σ ο υ ν μ ια χα μ έ νη /α δ ύ ν α τ η ο ρ γα νικ ή ε ν ό ­ χ α ρ α κ τή ρ α ς α υ το ύ το υ χ ά σ μ α τ ο ς δ ε ν θ α π ρ έ π ε ι ν α τη τα : " Υ π ά ρ χε ι κ α ι έ ν α ς σ υ μ μ ετρ ικ ά α ν τίθ ε το ς κ ίν ­ α π ο τ ε λ ε ί π η γή α π ο γ ο ή τ ευ σ η ς κ α ι ν ο σ τα λ γ ία ς του δ υνο ς, α υ τό ς τη ς έ λλ ειψ η ς κ ά θ ε α ν α φ ο ρ ά ς σ ’ αυτή π α ρ ε λ θ ό ν το ς , α ισ θ ή μ α τα π ο υ μ ό νο στο ν ο λ ο κλ η ρ ω ­ τη ν ενότητα".9 Π ρ ό κ ε ιτα ι γ ια τσ ν κ ίν δ υ ν ο τη ς εμ μ ο ­ τισ μ ό ή στην εμμ ονή στην ιδ ια ιτε ρ ό τη τα ε ίν α ι δ υ ν α ­ νή ς σ τη ν ιδ ια ιτε ρ ό τη τα κ α ι το υ κ α τα κ ερ μ α τισ μ ο ύ τό ν ν α ο δ η γή σ ο υν , μ ε τις γν ω σ τέ ς κ α τα σ τ ρ ο φ ικ έ ς συ ­ το υ κ ο ινω νικ ο ύ υ λικ ο ύ σ ε π υ ρ ή ν ε ς π ο υ α ρ ν ο ύ ν τα ι τη νέ π ε ιε ς . Α ντιθ έ τω ς το χ ά σ μ α α υ τό α ν ο ίγ ε ι μ ια α ι­ δυνα τό τη τα κ ά θ ε ου σ ια σ τικ ή ς σ υ νά ρ θ ρ ω σ η ς μ ετα ξύ σ ιό δο ξ η π ρ ο ο π τικ ή γ ια τη δ η μ ο κ ρ α τία στη μ άχη τη ς το υ ς, α ρ ν ο ύ ν τα ι δ η λα δ ή α κό μ η κ α ι μ ία δ η μ ο κ ρ α τικ ή με ο λ ο κλ η ρ ω τισ μ ο ύ ς κ α ι ι δ ια ιτε ρ ό τη τε ς πο υ εν έχ ο υ ν ε νότη τα , η ο π ο ία σ τη ρ ίζετα ι στην α να γν ώ ρ ισ η τη ς δ ι­ ρ ιζ ο σ π α σ τικ ο ύ ς κα τα κ ερ μ α τισ μ ο ύς· μ ια π ρ ο ο π τικ ή α ίρ ε σ η ς κ α ι τ η ς δ υ σ α ρ μ ο νία ς. Θ α ή τα ν μ ά λ ισ τα δ υ ­ π ο υ ε ξ α ρ τά τα ι α π ό τη ν α να γν ώ ρ ισ η το υ κ α τα σ τα τι­ ν α τό ν ν α υ π ο σ τη ρ ιχ θ ε ί ό τι το χ ά σ μ α , η α ντίθε σ η α ­ κο ύ χ α ρ α κ τή ρ α α υ το ύ το υ χ ά σ μ α το ς, α ν ά μ εσ α στον ν ά μ ε σ α στις ολ ο κ λ η ρ ω τικ ές τ ά σ ε ις π ο υ σ ιγ ά σ ιγ ά ε­ ο ικσ υ μ ενισ μ ό κ α ι τη ν ιδια ιτε ρ ό τη τα , τη ν κο ινό τη τα π α ν ε μ φ α ν ίζο ν τα ι κ α ι στις τά σ ε ις εμ μ ο ν ής στην ι δ ια ι­ κ α ι το ά το μ ο , το υ ς κ υ β ερ νώ ντε ς κ α ι το υ ς κυ β ερ νώ τε ρ ό τη τα πο υ ρ α γ δ α ία α να π τ ύ σ σ ο ν τα ι σ τις σ ύ γ χ ρ ο ­ μ εν ο υς κ.λπ. Σ τη δ η μ ο κ ρ α τία ο δ ή μ ο ς ε ίνα ι, τη ν ίδια ν ε ς κ ο ιν ω ν ίε ς δ ε ν α π ο τε λ ο ύ ν π α ρ ά έκ φ ρ α σ η τ η ς θ ε ­ στιγμ ή, το ό ν ο μ α μ ια ς κ ο ινό τη τα ς κ α ι τη ς δ ια ίρ εσ ή ς μ ελ ιώ δ ο υ ς δ ιά ίρ εσ η ς πο υ σ υ ν ο δ εύ ει τ η ν ίδ ια τη σ ύ ­ τη ς .14Τ η θέση το υ π ρ ίγ κ ιπ α κ α τα λ α μ β ά ν ει η δ ια ιρ ε ­ σταση το υ κ ο ινω νικ ο ύ . Ε κ ε ίν ο π ο υ α γ ν ο ε ίτα ι ε δ ώ ε ί­ τική γ ρ α μ μ ή κ υ β έρ νη σ η ς - α ντιπ ο λ ίτευ σ η ς, π λ ειο ψ η ν α ι η ύ π α ρ ξ η μ ια ς τρ ίτη ς δυνα τό τη τα ς: α ν η ύ π α ρ ξ η φ ία ς - μ ειο ψ η φ ία ς κ α ι ό π ω ς π α ρ α τ η ρ ε ί ο Ν . Λ ο ύ μ αν , κ α ι τω ν δ ύ ο α υ τώ ν α ν α τ ιθ έ μ ε ν ω ν τά σ ε ω ν σ υ ν ο δ εύ ει η ύ π α ρ ξ η κ α ι ο μ α λή λ ειτο υ ρ γ ία τη ς α ντιπο λ ίτευ σ η ς τη ν ί δ ια τη σύστα ση του κ ο ινω νικ ο ύ ω ς τέ το ιο , τό τε ο γ ίν ε τ α ι κο ινω νικ ή α ξ ία . Έ τ σ ι "η πο λ ιτικ ή χ ά ν ε ι τη δ ιχ α σ μ ό ς στον ο π ο ίο β α σ ίζε τα ι η δ η μ ο κ ρ α τία δ ε ν ε ί­ δ υ να τό τη τα τη ς [α πόλυτη ς] α ντιπ ρ ο σ ώ π ε υ σ η ς. Δ ε ν ν α ι δ υ να τ ό ν ν α ε ξ α λ ε ιφ θ ε ί δ ια π α ν τ ό ς κ α ι, ε π ιπ λ έο ν, μ π ο ρ ε ί ν α θ ε ω ρ ε ί ό τι ε ίν α ι - ή έστω ό τι α ν τιπ ρ ο σ ω ­ η δ η μ ο κ ρ α τία π ρ ο σ φ έ ρ ε ι τη ν κα λ ύ τερ η δυνα τό τη τα π ε ύ ε ι - τ ο ό λ ο ν μ έσ α στο ν όλον".15 δ ια μ ε σ ο λ ά β η σ η ς μ ετα ξύ τω ν δ ύ ο τά σ ε ω ν π ο υ σ υ ­ Π ρ ο σ π ά θ η σ α ω ς τώ ρ α ν α δ ε ίξ ω ό τι η ιστορικ ή μ ο να ­ γκ ρ ο το ύ ν το υ ς α ν α τιθ έ μ ε ν ο υ ς πό λ ο υ ς: "α νά μ εσ α δικ ό τη τα τη ς σ ύ γχ ρ ο νη ς δ η μ ο κ ρ α τία ς, η δ ια φ ο ρ ά τη ς στη λ ογική τη ς πλ ή ρ ο υ ς τα υ τό τη τα ς κ α ι α υ τή ν τη ς κ α ­ α π ό το ν ο λ ο κλ η ρ ω τισ μ ό κ α ι το ν κα τα κ ερ μ α τισ μ ό , θ α ρ ή ς δ ια φ ο ρ ά ς , η ε μ π ε ιρ ία τη ς δ η μ ο κ ρ α τία ς θ α κ α ι η δ υ ν ά μ ε ι α π ο τε λ εσ μ α τικ ό τη τά τη ς στη δ ια μ εσ ο π ρ έ π ε ι ν α σ υ νίσ τα τα ι στην α να γν ώ ρ ισ η τη ς π ο λ λ α ­ λά βη ση α ν ά μ ε σ α σ τις δ ύ ο α υ τές α ν α τ ιθ έ μ ε ν ε ς τ ά ­ πλ ό τη τα ς τ ω ν κ ο ινω νικ ώ ν λ ο γικ ώ ν μ α ζί με τη ν α ν α ­ σ ε ις, π ο υ χ α ρ α κ τη ρ ίζο υ ν τις σ ύ γ χ ρ ο ν ες κο ιν ω ν ίε ς , εγκ α ιό τη τα τη ς σ υ νά ρ θ ρ ω σ ή ς το υ ς. Α υτή η σ υ νά ρ ­ ξ α ρ τώ ν τ α ι α π ό τη ν α να γν ώ ρ ισ η κ α ι δ ια φ ύ λ α ξη του

Ε

------------------------------------- αφιέρωμα κε νο ύ στον τό π ο τ η ς ε ξο υ σ ία ς , α π ό τ η ν α να γν ώ ρ ισ η ε νό ς χ ά σ μ α τ ο ς - μ ια ς δ ια ίρ ε σ η ς στην κ α ρ δ ιά το υ κ ο ι­ νω νικ ο ύ κ α ι α π ό τη θ ε σ μ ο π ο ίη σ η α υ τή ς τη ς δ ια ίρ ε ­ σης. Κ α νείς , ό μ ω ς, δ ε ν ε ίν α ι σ ε θέσ η ν α α μ φ ισ β η τή ­ σ ε ι ό τι αυτή η θ εώ ρη σ η τη ς δ η μ ο κ ρ α τία ς ε μ π λ έκ ετα ι σ ε έ ν α ση μ α ντικότα το η θ ικ ό ζήτη μ α . Σ τη θεώ ρη σ η αυτή ο ι σ τό χ ο ι του π α ρ α δ ο σ ια κ ο ύ η θ ικ ο ύ λ ό γο υ ρ ιζ ι­ κ ά α ν α τρ έ π ο ν τα ι- α ν τί γ ια τη ν α ρ μ ο ν ία ν ο μ ιμ ο π ο ιε ί­ τ α ι η δ υ σ α ρ μ ο ν ία κ α ι α ν α γ ν ω ρ ίζ ε τ α ι ο δ ιχ α σ μ ό ς. Έ τ σ ι τ ο π ρ ό β λ η μ α τη ς δ η μ ο κ ρ α τία ς α π ο κ α λ ύ π τε τα ι ω ς η θ ικ ό πρ ό β λ η μ α . Η δ η μ ο κ ρ α τία ο φ ε ίλ ε ι ν α α π ο ­ δ ε ίξ ε ι ό τι η α να γν ώ ρ ισ η τη ς δ ια ίρ εσ η ς κ α ι η θ ε σ μ ο ­ πο ίη ση τη ς κ ο ινω νικ ή ς έ λλ ειψ η ς ό χ ι μ ό νο δ ε ν ε ίν α ι κ α τα σ τρο φ ικ ή κ α ι μη α νεκτή γ ια τις υ π ο κ ε ιμ ε ν ικ έ ς κ α ι σ υ λ λο γ ικ ές τα υ τότη τες, α λ λά α π ε ν α ν τία ς α ν ο ίγ ε ι έ ν α ν η θ ικ ά ικ α νο π ο ιη τικ ό δ ρ ό μ ο π ο υ ε π α ν α π ρ ο σ α ν α το λ ίζει ρ ιζ ο σ π α σ τικ ά τη ν α ν θ ρ ώ π ιν η ύ π α ρ ξ η . Μ ’ ά λ λα λ ό γ ια η δ η μ ο κ ρ α τία χ ρ ε ιά ζ ε τ α ι μ ια η θική , έ ν α ή θ ο ς τη ς δ υ σ α ρ μ ο νία ς. Υ π ο θ έ τω δ ε ό τι η η θική της ψ υ χα νά λ υ σ η ς, η λ α κα νική η θική α π ο τ ε λ ε ί το ν ε π ι­ κ ρ α τέ σ τε ρ ο υ π ο ψ ή φ ιο γ ι ’ α υτή τη ν δ ο υ λ ε ιά . Π ρ ο ς α υτή τη ν κα τεύ θυ νσ η θ α ε π ικ εν τρ ώ σ ω τη ν ε π ιχ ε ιρ η ­ μ α το λ ο γία μου α π ό ε δ ώ κ α ι στο ε ξή ς. ρ χικ ά , η θ έση το υ Λ α κ ά ν ό τι τ ο sta tu s τη ς φ ρ ο ­ ϋ δ ικ ή ς σύλλη ψ η ς του α σ υ νείδ η το υ ε ίν α ι η θ ικ ό κ α ι ό τι η π ρ ω τα ρ χικ ή έμ π νευσ η το υ Φ ρ ό υ ντ ή ­ τα ν η θ ικ ο ύ χ α ρ α κ τή ρ α , ε ίν α ι δ υ να τ ό ν ν α ξ ε ν ί­ σ ει. Τ ο σ ε μ ιν ά ρ ιό του , ό μ ω ς, τω ν ε τώ ν 195960, το ο π ο ίο κ α ι ε ίν α ι α φ ιερ ω μ έν ο στην Η θ ι­ κή τη ς ψ υ χα νά λ υ σ η ς α π ο τε λ ε ί α π ό δ ε ιξ η τη ς σ η μ α σ ία ς π ο υ α π έ δ ιδ ε στο ζή τη μ α τη ς η θική ς. θ α ε π ιχ ε ιρ ή σ ω ε δ ώ μ ια λ επ το μ ερ ή α νά λ υσ η, ο ύτε κ α ν μ ια πλή ρ η π α ρ ο υ σ ία σ η το υ σ ε μ ινα ρ ίο υ τ ο υ Λ α κ ά ν θ α το χ ρ η σ ιμ ο π ο ιή σ ω όμ ω ς ω ς σ η μ είο εκκίνη ­ ση ς γ ια τη σ υ νά ρ θρ ω σ η μ ια ς η θικ ή ς στά σ η ς π ο υ ε ί­ ν α ι δ υ να τ ό ν ν α α π ο τε λ έσ ει ισ χυ ρ ό έ ρ εισ μ α γ ια τη δ η μ ο κ ρ α τία . Η ψ υ χα να λ υ τικ ή η θικ ή δ ε ν ε ίν α ι μ ια η θική το υ ι­ δ α νικ ο ύ ή του α γ α θ ο ύ , ό π ω ς σ υ μ β α ίνε ι σ υ νή θω ς με το ν η θ ικ ό σ τοχα σμ ό. Γ ια το ν Λ α κ ά ν η «η θική τ ο υ α ­ γα θ ο ύ » δ ε ν α π ο τ ε λ ε ί π λ έ ο ν πρ α γ μ α τ ικ ή φ ιλο σ ο φ ικ ή δ υνα τότη τα .16 Α υτό π ρ ο σ π α θ ε ί ν α δ ε ίξ ε ι στο πρ ώ το μ έρ ο ς του σ ε μ ινα ρ ίο υ το υ γ ια τη ν Η θ ικ ή τη ς ψ υ χ α ν ά ­ λυσης. Α φ ιε ρ ώ ν ε ι μ ά λ ισ τα μ εγ ά λ ο μ έρ ο ς τη ς ε π ιχ ε ι­ ρ η μ α το λ ο γία ς το υ σ ε μ ια συζήτηση τη ς Α ρ ισ το τελ ι­ κ ή ς η θικ ή ς, το υ Κ α ντια ν ο ύ νό μ ο υ κ α ι τη ς ω φ ελ ιμ ι­ στική ς σ ύλλη ψ η ς το υ α γ α θ ο ύ α π ό το ν Μ π έν θ α μ . Γενικ ε ύ ο ν τ α ς α π ό τη ν α νά λ υσ η αυ τή , θ α ή τα ν δ υ να τ ό ν κ α ν ε ίς ν α υ π ο σ τη ρ ίξ ε ι ό τι σ χ εδ ό ν το σ ύ νο λ ο τη ς ι­ σ το ρ ία ς τη ς Δ υ τική ς φ ιλ ο σ ο φ ία ς κ α ι η θ ικ ή ς σ κ έψ η ς ε ίν α ι μ ια α τέρ μ ο ν η , π ά ν τ α ό μ ω ς κα τα δ ικ α σ μ έν η α ­ να ζή τη ση γ ια α ρ μ ο νία · γ ια μ ια α ρ μ ο ν ία η επίτευ ξη

Α

61

τη ς ο π ο ία ς ε ν α π ο τίθ ε τα ι σ ε δ ια δ ο χ ικ έ ς συ λ λή ψ εις το υ α γ α θ ο ύ . Ο στό χ ο ς όλ ω ν α υ τώ ν τω ν π ρ ο σ π α θ ε ιώ ν ε ίν α ι η α π ο κ α τά σ τα σ η το υ μ εγ ά λ ο υ Α λ λο υ , το υ Σ υ μ ­ β ο λικο ύ σ υ στή μ α το ς, το υ π ε δ ίο υ το υ κο ινω νικ ο ύ ω ς έ ν α α ρ μ ο ν ικ ό εν ο π ο ιη μ έ ν ο ό λ ο ν μ έσ ω τη ς υ π ο τα γ ή ς το υ σε μ ια μ ο να δ ικ ή α ρ χή , η ο π ο ία τα υ τίζε τα ι, εκ τω ν υ σ τέρ ω ν π ά ν τ α , με τη ν ο υ σ ία τ ο υ - το ίδ ιο ισ χύ ει κ α ι γ ια τ ο υ π ο κ ε ίμ ε ν ο - ίσ ω ς κ υ ρ ίω ς γ ια το υ π ο κ ε ίμ ε ν ο μ ια κ α ι β ρ ισ κ ό μ α σ τε στο π ε δ ίο τη ς η θ ικ ή ς - το ο ­ π ο ίο , σ ύ μ φ ω ν α με τη ν π α ρ α δ ο σ ια κ ή (ό χ ι με τη ν έ ν­ ν ο ια τη ς π ρ ο ν ε ο τε ρ ικ ή ς ) η θικ ή , ε ίν α ι δ υ να τ ό ν ν α ξα να β ρ ε ί τη χ α μ έ νη α ρ μ ο ν ία το υ μ έσ ω τη ς υ π ο τα γ ή ς το υ σ το ν η θ ικ ό νό μ ο . Ε ίν α ι π ρ ο φ α ν έ ς ό τι μ ια η θική

Δ εν

τέ το ιο υ τύ π ο υ , η ο π ο ία ε π ιχ ε ιρ ε ί ν α επ ιβ ά λ ε ι μ ια φ α ­ ντα σ ίω σ η α ρ μ ο ν ία ς στο υ π ο κ ε ίμ ε ν ο κ α ι στο κ ο ιν ω ν ι­ κ ό δ ε ν ε ίν α ι συμ βα τή με τη δη μ ο κ ρ α τία · ε ίν α ι π ιθ α ­ ν ό τε ρ ο ν α ε ν ισ χ ύ ει ο λ ο κ λ η ρ ω τικ ές ή δ ια λ υ τικ ές γ ια το ν κ ο ινω νικ ό ιστό τά σ ε ις . Α ν τί γ ια τη φ α ντα σ ίω σ η τη ς α ρ μ ο νικ ή ς κ ο ιν ω ν ία ς - ο ι π ρ ο σ π ά θ ε ιε ς ε π ιβ ε ­ β α ίω σ η ς ή ε π ιβ ο λ ή ς τ η ς ο π ο ία ς έχ ο υ ν σ το ιχίσ ε ι, μ ό ­ ν ο στο ν α ιώ ν α μ α ς, ε κ α το μ μ ύ ρ ια ζω ές, η δ η μ ο κ ρ α τία π ρ ο ϋ π ο θ έ τ ε ι τη ν α ν α γν ώ ρ ισ η τη ς δ ια ίρ ε σ η ς το υ κ ο ι­ ν ω νικ ο ύ πεδ ίο υ · κ α τά κ ά π ο ιο ν τ ρ ό π ο θ ε μ ελ ιώ ν ετα ι π ά ν ω στην α ν α γν ώ ρ ισ η τη ς έ λλ ειψ η ς σ το ν Α λλο. Α ν τί ν α π ρ ο τά σ σ ει τη ν α π ο κ α τά σ τα σ η μ ια ς σ τα θ ε ­ ρ ή ς α ρ μ ο ν ία ς τω ν υ π ο κ ε ιμ έ ν ω ν - η ο π ο ία μ ό νο με θ ά ν α το ε ίν α ι δ υ να τ ό ν ν α π α ρ α λ λ η λ ισ θ ε ί - η δ η μ ο ­ κ ρ α τία α ν α γ ν ω ρ ίζ ε ι κ α ι β α σ ίζε τα ι στη μ ετα βλ η τό τη ­

62

α φ ιέρω μ α--------------------------------------

τ α τω ν τα υ τοτή τω ν κ α ι τ ω ν π ο λ ιτικ ώ ν π ε π ο ιθ ή σ ε ω ν τω ν πολ ιτώ ν. Η δ η μ ο κ ρ α τία ξ ε π ε ρ ν ά τη σύλληψη τη ς υ π ο κ ε ιμ ε νικ ό τη τα ς ω ς ο ρ ιζ ό μ ε νη ς α ν α φ ο ρ ικ ά με έ ­ ν α μ ο να δ ικ ό θ ε τικ ό κ α ι ο ρ ισ τικ ά π ρ ο κ α θ ο ρ ισ μ έ ν ο σ η μ είο α να φ ο ρ ά ς· ε ν έ χ ε ι έτσι μ ια α ν α γν ώ ρ ισ η τη ς έλλ ειψ η ς του υ π ο κ ε ιμ έ ν ο υ . Γ ίνε τα ι έτσ ι κ α τα νο η τό ό τι η π α ρ έ μ β α σ η τη ς ψ υ χα νά λ υ σ η ς στο π ε δ ίο τη ς α ­ ντίθ ε σ η ς α ν ά μ εσ α στην π α ρ α δ ο σ ια κ ή η θική κ α ι τη δ η μ ο κ ρ α τία ε ίν α ι κ α ίρ ια . Σ το π έ ρ α σ μ α τη ς ισ το ρ ία ς η α να ζή τη σ η γ ια το κ α ­ τά λληλο ιδ α νικ ό , γ ια το « π ρ α γ μ α τικ ό » α γ α θ ό , ο δ ή ­ γη σ ε σε π ο λ λ α π λ έ ς δ ια φ ο ρ ο π ο ιή σ ε ις α ν ά μ ε σ α σε π ρ α γ μ α τ ικ ά κ α ι ψ ε ύ τικ α α γ α θ ά . Τ ο ε γ χ ε ίρ η μ α α υ τό σ το χ εύ ε ι στην κά λ υ ψ η κ ά θ ε α δ υνα τό τη τα ς, στην ε ­ ξ α φ ά ν ισ η ή τη ν α π ο σ ιώ π η σ η κ ά θ ε π α ρ έ μ β α σ η ς του τυ χα ίο υ στην α νθ ρ ώ π ιν η ζω ή . Μ ια σ υ γκ ε κ ρ ιμ ένη ι­ δ έ α το υ α γ α θ ο ύ ε γ κ α θ ίσ τα τα ι στο ν τ ό π ο τη ς θ ε μ ε ­ λ ια κ ή ς α π ο ρ ία ς τ η ς α ν θ ρ ώ π ιν η ς ζω ή ς. Π ρ ό κ ε ιτα ι ό ­ μω ς γ ια α δ ιέ ξ ο δ ο . Ο ι δ ια δ ο χ ικ έ ς α π ο τυ χ ίε ς ό λω ν α υ τώ ν τω ν π ρ ο σ π α θ ε ιώ ν θέ το υ ν υ π ό α μ φ ισβή τη ση ό χ ι μ όνο τις σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έν ε ς ιδ έ ε ς το υ α γ α θ ο ύ π ο υ ε ­ ξ α ρ θ ρ ώ θ η κ α ν , α λ λά τη σ τρ α τη γική αυτή στο σ ύ νο λ ό της. Ο π ω ς τ ο θ έ τε ι ο Λ α κ ά ν, «η σ φ α ίρ α το υ α γ α θ ο ύ σ η κ ώ νει έν α ν ισ χυ ρ ό το ίχ ο π ά ν ω στο μ ο νο π ά τι τη ς ε ­ π ιθ υ μ ία ς μας... το π ρ ώ το ε μ π ό δ ιο π ο υ π ρ έ π ε ι ν α α ­ ν τιμ ετω π ίσ ο υ μ ε» .17Η β α σ ικ ή ερώ τη ση το υ Λ α κ ά ν ε ί­ ν α ι: Τ ι υ π ά ρ χ ε ι π έ ρ α α π ό αυ τό το ε μ π ό δ ιο , π έ ρ α α π ό το φ ρ ά γ μ α το υ α γ α θ ο ύ ; Α υτό ε ίν α ι τ ο κε ν τρ ικ ό ε ρ ώ ­ τη μ α πο υ κ α τε υ θ ύ ν ει τη ν ε π ιχ ε ιρ η μ α το λ ο γ ία σ το σ ε ­ μ ιν ά ρ ιο γ ια τη ν Η θ ικ ή τη ς Ψ υ χα νά λ υ σ η ς. Ε κ ε ίν ο π ο υ υ π ά ρ χ ε ι π έ ρ α α π ό τις δ ια δ ο χ ικ έ ς σ υ λ λή ψ εις το υ α γ α θ ο ύ , π έ ρ α α π ό το υ ς δ ρ ό μ ο υ ς τη ς π α ρ α δ ο σ ια κ ή ς η θ ικ ή ς σ κ έ ψ η ς ε ίν α ι η ίδ ια η α π ο τυ χ ία το υ ς, η α δ υ ν α ­ μ ία το υ ς ν α ε λ έ γξ ο υ ν τη ν κεντρ ική α δ υνα τό τη τα , τη θ ε μ ελ ια κ ή έλλ ειψ η γύ ρ ω α π ό τη ν ο π ο ία ο ρ γ α ν ώ ν ε ­ τ α ι η α νθ ρ ώ π ιν η ε μ π ειρ ία . Σ τη ν πρ α γ μ α τ ικ ό τ η τ α , η α δ υ να τό τη τα αυτή α σ κ ε ί μ ια δ ο μ ική α ιτιό τη τα π ά ν ω στην ισ το ρ ία του η θικ ο ύ στο χα σ μ ο ύ. Ο μη α νε κ τό ς χ α ρ α κ τή ρ α ς τη ς π ρ ο κ α λ ε ί τις π ρ ο σ π ά θ ε ιε ς τ ο υ η θ ι­ κ ο ύ στοχα σ μ ού ν α τη ν εξα φ α ν ίσ ο υ ν . Α π ό τη ν άλλη μ ερ ιά ο μη α να γ ώ γ ιμ ο ς χ α ρ α κ τή ρ α ς τη ς δ ε ίχ ν ε ι τ α ό ­ ρ ια όλ ω ν α υ τώ ν τ ω ν π ρ ο σ π α θ ε ιώ ν . Τ ο ό ν ο μ α α υ τή ς τη ς α δ υ να τό τη τα ς στον Λ α κ ά ν ε ίνα ι, α σ φ α λ ώ ς: το Π ρ α γμ α τικ ό . Τ ο Π ρ α γμ α τικ ό ε ν το π ίζε τα ι σ την κ α ρ ­ δ ιά τη ς λ α κ α νικ ή ς η θικ ή ς τη ς Ψ υ χα νά λ υ σ η ς: « Ο σο π α ρ ά ξ ε ν ο κ ι α ν φ α ίν ετ α ι, σ ’ α υ τή ν τ η ν ε π ιφ α ν εια κ ή ά π ο ψ η π ο υ β εβ α ιώ ν ε ι ότι κ ά θ ε η θική έ ρ ε υ ν α π ρ έ π ε ι ν α α φ ο ρ ά το π ε δ ίο το υ ιδ α νικ ο ύ , α ν ό χ ι το υ ε ξ ω ­ π ρ α γ μ α τ ικ ο ύ , εγώ , αντιθέτους, θ α π ρ ο χ ω ρ ή σ ω π ρ ο ς τη ν ά λλη κα τεύ θυ νσ η ε μ β α θ ύ νο ντ α ς στην κ α τη γ ο ρ ία του πρ α γ μ α τ ικ ο ύ ... Τ ο ζή τη μ α τ η ς η θικ ή ς θ α π ρ έ π ε ι ν α α ρ θ ρ ω θ ε ί α π ό τη σ κ ο π ιά τη ς θέ σ η ς το υ α νθ ρ ώ π ο υ σε σχέσ η με το π ρ α γ μ α τ ικ ό » .18 Τ ο Π ρ α γ μ α τικ ό εδώ

ε ίν α ι τ ο α δ ύνα το · α δ ύ ν α το ν α α ν α π α ρ α σ τ α θ ε ί με οπ ο ιο δ ή π ο τε φ α ν τα σ ια κ ό τ ρ ό π ο ή ν α ε γ γ ρ α φ ε ί σε οπ ο ιο δ ή π ο τε σ υ μ βο λ ικό σύστη μ α . Ε ίν α ι η α δ ύνα τη α ­ π ό λ α υ σ η (jo u issan ce), μ ια α π ό λ α υ σ η π έ ρ α α π ό κ ά θ ε ό ρ ιο κ α ι κ ά θ ε φ ρ ά γ μ α , μ ια α π ό λ α υ σ η π ο υ σ υ ν δ έε ι το θ ά ν α το με τη λ ίμ π ιντο . Ε ίν α ι α υ τό το ίδιο Π ρ ά γ μ α π ο υ π ά ν τ α ξ ε φ ε ύ γ ε ι α π ό τη δ ια μ εσ ο λ ά β η σ η το υ λ ό ­ γ ο υ (disco u rse)· ξ ε φ ε ύ γ ε ι α π ό τη ν α να π α ρ ά σ τα σ η κ α ι σ υ μ βο λ ο π ο ίη σ ή το υ κ α ι ε π ισ τρ έφ ε ι π ά ν τ α γ ια ν α α π ο κ α λ ύ ψ ε ι τ α ό ρ ιά το υ ς. Ε ίν α ι η θ εμ ελ ια κ ή α δ υ ν α ­ τό τη τα το υ Π ρ α γμ α τικ ο ύ π ο υ α π ο κ α λ ύ π τε ι το υ π ο ­ κ ε ίμ ε ν ο ω ς υ π ο κ ε ίμ ε ν ο τη ς έλλ ειψ η ς. Ε ίν α ι το Π ρ α γ ­ μ α τικ ό πο υ δ η μ ιο υ ρ γ εί τη ν έλλειψ η σ το ν Α λ λ ο - ε ίν α ι ο θ ε μ ελ ια κ ό ς μη α ν α γ ώ γ ιμ ο ς χ α ρ α κ τή ρ α ς το υ Π ρ α γ ­ μ α τικ ο ύ, το υ α δ ύ να το υ Π ρ α γμ α τικ ο ύ π ο υ δ ιχ ά ζ ε ι το κ ο ινω νικ ό π ε δ ίο . Τ ο ιδ α ν ικ ό α γ α θ ό τη ς π α ρ α δ ο σ ια ­ κ ή ς η θ ικ ή ς σ τό χ ευ ε στο ν έ λ ε γχ ο α υ τή ς τη ς δ ο μ ική ς α δ υ να τό τη τα ς το υ Π ρ α γμ α τικ ο ύ . Η α π ο τυ χ ία το υ α ­ ν ο ίγ ε ι το δ ρ ό μ ο γ ια μ ια δια φ ο ρ ε τικ ή σ τρ α τη γική πο υ θ α α ν α γ ν ώ ρ ιζε το θ ε μ ελ ια κ ό χ α ρ α κ τή ρ α κ α ι τη μη α να γω γιμ ό τη τά το υ . Α υ τό ς ε ίν α ι ε ξά λ λ ο υ, α π ό μ ια ά ­ π ο ψ η , κ α ι ο σ κ ο π ό ς τη ς ανά λ υσ ης: η α να γν ώ ρ ισ η το υ Π ρ α γμ α τικ ο ύ ·19 μ ια α να γν ώ ρ ισ η π έ ρ α α π ό τη ν τα ύ τι­ ση με το ν α να λ υτή ω ς μ ο ντέλ ο σ υ μ π ε ρ ιφ ο ρ ά ς στην ο ­ π ο ία σ το χ εύ ε ι, γ ια π α ρ ά δ ε ιγ μ α , η α μ ερ ικ α νικ ή ψ υ ­ χ α ν ά λυ σ η , η ο π ο ία π α ρ α μ έ ν ε ι εγκλ ω βισ μ ένη σ ε μια α δ ιέ ξ ο ξ η η θική τη ς α ρ μ ο ν ία ς .20

η θική τη ς -ψυχανάλυσης ε ίν α ι μ ια η θική χω ρ ίς ιδ α ν ικ ό .21 Η δυνα τό τη τα ά ρ θ ρ ω σ η ς ε νό ς λ ό ­ γ ο υ α υ το ύ το υ τύ π ο υ ε δ ρ ά ζ ε τα ι στην ψ υ χ α ν α ­ λυτική ιδ έ α ό τι ε ίν α ι δ υ να τ ό ν ν α υ π ά ρ ξ ε ι μ ια η θ ικ ά ικα νο π ο ιη τικ ή θέση μ έσ ω τη ς α ν α γ ν ώ ­ ρ ισ η ς - πε ρ ικ ύ κ λ ω σ η ς το υ Π ρ α γμ α τικ ο ύ , τη ς έλλ ειψ η ς, τη ς b e an c e α υ τή ς κ α θ α υ τή ς.22 Π α ρ ό τι τ ο Π ρ α γμ α τικ ό , α υ τό κ α θ α υ τό , δ εν ε ίν α ι δ υ τό ν ν α το α γγ ίξ ο υ μ ε , υ π ά ρ χ ο υ ν δ ύ ο σ τρ α τη γικ έ ς γ ια τη ν α ντιμ ετώ πισ η τη ς δ ο μ ικ ή ς το υ α ιτιό τη τα ς. Η πρ ώ τη ε ν έ χ ε ι μ ια π ρ ο σ π ά θ ε ια ε ξ α φ ά ν ισ η ς - α π ο σ ιώ ­ π η σ ή ς το υ - ό π ω ς στην π ε ρ ίπ τω σ η το υ π α ρ α δ ο σ ια ­ κο ύ η θικ ο ύ λ ό γο υ - , ενώ η δ εύ τερ η ε ν έ χ ε ι μ ια π ρ ο ­ σ π ά θ ε ια α ν α γν ώ ρ ισ η ς - πε ρ ικ ύ κ λ ω σ ή ς το υ .23 Η τ ε ­ λ ευ τα ία α υτή σ τρ α τη γική ε π ικ εν τρ ώ ν ε τα ι σε μ ια α ­ να γν ώ ρ ισ η τη ς μη - α να γω γιμ ό τη τα ς το υ Π ρ α γ μ α τι­ κ ο ύ κ α ι ε ν έ χ ε ι μ ια π ρ ο σ π ά θ ε ια θ ε σ μ ο π ο ίη σ η ς τη ς κ ο ινω νικ ή ς έλλειψ η ς. Α υτή η στά ση ε ίν α ι π α ρ α π λ ή ­ σ ια με αυ τό π ο υ ο Ζ ίζ ε κ ο ν ο μ ά ζε ι «Η θικ ή το υ Π ρ α γ ­ μ α τικού». Η η θικ ή το υ Π ρ α γμ α τικ ο ύ μ ά ς κ α λ ε ί ν α θυ μ η θο ύ μ ε κ α ι ν α θυ μ ό μ α σ τε τ η ν ε ξά ρ θ ρ ω σ η κ α ι το τρ α ύ μ α το υ π α ρ ε λ θ ό ν το ς : «Α υτό π ο υ έ χο υ μ ε ν α κ ά ­ νο υ μ ε ε ίν α ι ν α το νίζο υ μ ε σ υ νε χώ ς τ ο τ ρ α ύ μ α ω ς τ έ ­ το ιο , στην ίδ ια τη ν "αδυνα τότη τά " το υ , στο ν μ η-ενσω μ α τω μ ένο τρ ό μ ο πο υ π ρ ο κ α λ ε ί, κ ι α υ τό μ έσ ω κά π ο ι-

Η

------------------------------------- αφιέρωμα α ς "κενής" σ υ μ βολ ική ς χ ειρ ο ν ο μ ία ς » .24 Δ ε ν ε ίν α ι α­ σφαλώς δ υ ν α τ ό ν ν α α γ γ ίξ ο υ μ ε το Π ρ α γ μ α τικ ό - μ π ο ­ ρ ο ύ με ό μ ω ς ν α το περ ικ υ κ λ ώ σ ο υ μ ε ξ α ν ά κ α ι ξ α ν ά , μ πο ρ ού μ ε ν α α γ γ ίξ ο υ μ ε τη ν τα φ ό π ε τ ρ α π ο υ σ η μ α ­ δ ε ύ ε ι το ν τ ό π ο τω ν ν ε κ ρ ώ ν. Ο Ζ ίζ ε κ μ α ς κ α λ ε ί ν α μην ενδώ σ ο υ μ ε: «Π ρ ε'πει ν α δ ια φ υ λ ά ξο υ μ ε τ α ίχνη ό λ ω ν τω ν ισ το ρ ικ ώ ν τρ α υ μ ά τω ν, τω ν ο ν ε ίρ ω ν κ α ι τω ν κ α τα σ τ ρ ο φ ώ ν π ο υ η κ ρ α το ύ σ α ιδ ε ο λ ο γία ... θ α πρ ο τιμ ο ύ σ ε ν α ξεχ ά σ ο υ μ ε ... Α υτή η στά ση ... ε ίν α ι η μόνη δυνα τό τη τα ν α α π ο σ τ α σ ιο π ο ιη θ ο ύ μ ε α π ό το π α ρ ό ν ώ στε ν α μ π ο ρ έσ ο υ μ ε ν α δ ια κ ρ ίνο υ μ ε τ α ση ­ μ ά δ ια το υ νέ ο υ » .25 Η η θικ ή το υ Π ρ α γμ α τικ ο ύ σ π ά ε ι το ν φ α ύ λ ο κ ύ κλ ο τη ς π α ρ α δ ο σ ια κ ή ς η θική ς. Η ο ρ ι­ στική α π ο τυ χ ία τω ν δ ια δ ο χ ικ ώ ν σ υ λ λή ψ εω ν το υ α γ α ­ θο ύ δ ε ν ε ίν α ι δ υ ν α τ ό ν ν α ξ ε π ε ρ α σ θ ε ί με μ ια ν έ α τα ύ ­ τιση με μ ια ν έ α σύλληψη το υ α γ α θ ο ύ . Π ρ έ π ε ι ν α ε π ι­ κ εντρ ώ σ ο υ μ ε τη ν π ρ ο σ ο χ ή μ α ς στη μ α κ ρ ο π ρ ό θ εσ μ η εξά ρ θ ρ ω σ η όλ ω ν α υ τώ ν τω ν σ υ λλή ψ εω ν. Η στιγμή τη ς ε ξ ά ρ θ ρ ω σ η ς ε ίν α ι η στιγμ ή στην ο π ο ία το Π ρ α γ ­ μ α τικ ό κ ά ν ε ι α ισ θη τή τη ν π α ρ ο υ σ ία τ ο υ - το ν θ ε μ ε ­ λ ια κ ό χ α ρ α κ τή ρ α α υ τή ς τη ς π α ρ ο υ σ ία ς ο φ ε ίλ ο υ μ ε να το ν α ν α γν ω ρ ίσ ο υ μ ε κ α ι ν α μ ην το ν λη σμ ονούμ ε. την αναλυτική θεω ρ ία υ πά ρ χο υ ν δύο το υ λάχι­ στον ά ξονες στους οποίου ς επ ιχειρ είτα ι η υ π έ ρ ­ βαση της πα ρ α δ οσ ια κ ή ς ηθικής ταύτισης με συ­ γκ εκ ριμ ένες ιδέες του αγα θ ο ύ. Ο π ρώ τος συνδέ­ ετα ι με την εξαΰλωση, η ο π ο ία δ εν α πο τελ εί μόνο αισθητική αλλά κ α ι ηθική κα τη γο ρία .26 Η ε­ ξαΰλω ση «δια φ έρ ει» α π ό την ταύτιση με τη ν π α ­ ρ αδοσιακή ηθική σημασία.27 Η εξαΰλωση ο ρ ίζετα ι εκείνη που «πρ οσ φ έρ ει στην T rieb (ορμή) μια ικα νο ­ ποίηση δια φ ορ ετικ ή α π ό τον στόχο της - έ να στόχο που εξα κολ ου θεί να ορ ίζετα ι ω ς ο φυσικός τη ς στόχος - » έ ­ τσι α ποκ α λύπτετα ι η πρα γμα τική φύση τη ς ορμής που σχετίζετα ι με το ίδιο το das D ing, το Π ρ ά γμ α π ου δ ια ­ φ έ ρ ει α π ό το α ντικείμ ενο.28 Η σχέση της εξαΰλω σης με το Π ρ ά γμ α αποκ α λύ πτει τη σχέση της με μια ηθική του Π ραγματικού. Δ ε ν θ α προχω ρή σουμ ε όμω ς ε δώ σε μια συστηματική ανάλυση της εξαΰλωσης. Σ ημ α σία έχει ότι η εξαΰλωση, πα ρ ότι ατομική, δ η μιο υ ργεί ένα δημόσιο π εδ ίο , έ να π ε δ ίο ενοποιητικό. Π ρ ό κειτα ι γ ια ένα π εδ ίο που δ εν π ρ οκ ύπ τει α π ό την ταύτιση με μ ια συ γκεκρ ιμ έ­ νη ιδέ α του α γα θ ού: « Η εξαΰλω ση ε νέχ ει μια άλλη μ ορ­ φή "δεσμού" α νά μ εσ ά μας»29. Ε να ν δεσμό που δια μ εσο ­ λ α βεί το ατομικό με το κ οινό,το ιδια ίτερ ο με το οικου­ μ ενικό. Η εξαΰλωση δ εν π ρ ο σ φ έρ ει μια απόλυτη α να ­ παράσταση του χαμ ένου Π ρά γμ α το ς, του αδύνατου Π ρα γμ α τικ ού - α πλώ ς « α ναδημιουργεί» «τη vide που α ­ φή νει αυτή η έλλειψη, η ο π ο ία είνα ι δ ο μ ικά μη α να πα ραστάσιμη για εμάς».30Υ π’ αυτήν την έννο ια η ε ξαΰλω ­ ση α να γν ω ρ ίζει την έλλειψη κ α ι τη μη α ναγω γιμ ότητα του Π ραγμ ατικού αντί ν α επ ιχε ιρ ε ίτη ν «αδύνατη» ε ξα ­

Σ

63

φάνισή το υ ς ό πω ς συμ βα ίνει με την ταύτιση με συ γκε­ κρ ιμ ένες ιδέες του αγα θ ο ύ. Κ α ι β έβ α ια η εξαΰλωση δ εν είνα ι α πλή διανοητική γυμναστική. Η εξαΰλωση ε­ ν έ χε ι τη δυνατότητα κατασκευής ενός «υλικού» ο ικο ­ δ ομήματος γύρω α π ό την ανα γνώ ριση του Π ρ α γμ α τι­ κού κ α ι της έλλειψης π ο υ δ ια σ χίζει το υπο κείμ ενο κ α ι το κοινω νικό π εδ ίο . Α υτό εξάλλου π ρ ο κ ύπ τει κ α ι α πό την α ν α φ ο ρ ά του Λ α κά ν στο βάζο στην «Η θική της Ψ υ ­ χανάλυσης»: «Α ν τώ ρ α θεω ρήσετε το β άζο α π ό τη σκο­ π ιά που πρώ τος σα ς πρ ό τεινα , ω ς έ να αντικείμ ενο φ τια γμ ένο να α ντιπρ ο σ ω πεύει την ύπα ρξη του κενού

ως

στο κέντρο του π ραγμα τικο ύ π ου ο νο μ ά ζετα ι Π ρά γμ α , αυτό το κενό ό πω ς α να πα ρ ίσ τα τα ι στην ανα πα ρά στα ση πα ρ ο υ σ ιά ζε ι τον εαυτό του ω ς nihil, ως τίποτα. Ε ίν α ι γ ι’ αυτό το λ όγο που ο αγγειοπλά στη ς, όπω ς κ α ι εσείς στους ο πο ίο υ ς τώ ρ α μιλώ, δ η μ ιυ ρ γ είτο βά ζο με το χέρ ι του γύ ρ ω α π ό α π ό το κενό».31 Α υτό δ εν είνα ι που επ ι­ χ ε ιρ ε ί κ α ι η δημοκρατία: ν α δη μιουργή σει μ ια ενότητα θεμελιω μένη στο κενό, την έλλειψη κα ι το διχασμό; Ο δεύ τερ ο ς ά ξ ο να ς υ πέρ βα ση ς τη ς π α ρ α δο σια κ ή ς ταύτισης ε νέχ ει την ταύτιση με το Σύμπτωμα. Ο άξ ο να ς αυτός θεμ ελιώ νετα ι στον τελικό λα κα νικό ορισ μό της ανάλυσ ης ω ς, πα ρ α δ ό ξω ς, μια ταύτιση - μια ταύτιση ό ­ μως με το σύμπτωμα. Π ρόκειτα ι, μ’ άλλα λόγια, γ ια την

64

α φ ιέρ ω μ α -------------------------------------

ανα γνώ ριση στο Π ρα γμ α τικό ταυ συμπτώ ματος, του μοναδικού στηρίγματος της ύ πα ρ ξής μας. Στην π α θ ο ­ λογική ιδιαιτερότητα του συμπτώ ματος το υπο κείμ ενο ο φ είλ ει ν α α να γν ω ρ ίσ ει το σ τοιχείο που πρ ο σ δ ίδει ε­ νότητα στην ύπα ρ ξή του.32 Θ α προσπα θή σω ν α κά νω περ ισ σότερ ο κατανοητή τη θέση αυτή ανα φ ο ρ ικ ά όμω ς μ ε το κοινω νικό πεδ ίο. Σ το ιδεο λο γικ ό π εδ ίο , γ ια π α ­ ρ ά δειγμ α , το σ ύμπτω μα θα ή ταν εκείνο το στοιχείο στο ο πο ίο α π ο δ ίδετα ι κά θ ε δυσα ρμ ονία που δ ια τα ρ ά σσει την ιδεολογική ανα πα ρά στα ση της κο ινω νία ς ω ς ένα α ρμ ονικό όλον ενοποιημένο α π ό την α να φ ο ρ ά σε ένα σ υ γκεκριμ ένο ιδανικό. Έ τ σ ι στο να ζισ ιικ ό αντισημιτικό λόγο το σύμπτω μα της κο ινω νία ς ε ίνα ι ο εβραίος· υ ­ ποσ τηρίζεται, δηλαδή, ότι α ν ε κείνο ς δ εν υ πή ρχε, η κ οινω νία θ α ξ α να γινότα ν π έ ρ α γ ια π έ ρ α α ρμονική, ό ­ π ω ς τη θέλ ει η ναζιστική ιδεολογία . Η δυσα ρμ ονία ό ­ μως δ εν ο φ είλετα ι στο σ υγκεκριμ ένο κ ά θ ε φ ο ρ ά σύ1 μ πτωμα. Ό π ω ς πρ οσπ ά θη σα ν α δείξω , είνα ι κα τα στα ­ τική του κοινω νικού. Η απόδοση της δυσα ρμ ονία ς στο σ ύμπτω μα εξυ πη ρ ετεί μ όνο την ά μ υνα της ιδεολογικής φ αντασίω σης τη ς α ρ μ ονία ς α π ένα ντι στην, α ς πούμε, « εμπειρική της διάψευση» που προκα λούν ο ι επα φ ές με το Π ραγμ ατικό. Έ τ σ ι ο μόνος τ ρ ό πο ς γ ια ν α ξ επ ερ άσουμε την ιδεολογική αυτή φαντασίω ση πο υ α ρ θρ ώ ­ νετα ι γύ ρ ω α π ό την ταύτιση με ένα σ υγκεκριμ ένο α γ α ­ θό, ο μ όνος τρ όπος να ανα γνω ρίσουμ ε το Π ρα γμ α τικό, ε ίνα ι ν α αντικαταστήσουμε την ταύτιση με το α γα θ ό με μια ταύτιση με το ίδιο το σύμπτωμα. Στη θέση του αρμ ο­ νικού ιδα νικού οφείλουμε ν α θέσουμε την υποτιθέμενη «πηγή της δυσαρμ ονίας», δηλαδή το σύμπτωμα. Γ ^ ο σημείο ε κκίνησης γ ια τις σ κέψ εις πο υ προη γήI I θη κα ν ήτα ν η α πογοήτευση πο υ π ρ ο κ α λ ε ί η έ­ νταση που χ α ρ α κ τη ρίζει τη δημο κ ρ α τία . Π ρ ο ­ σ π ά θ η σ α ν α δ είξω ότι, α ντίθετα με ό,τι δ ιά φ ο ρ ο ι α ντιδη μ οκρ α τικοί λ ό γο ι πρ εσβ εύ ο υ ν, αυτή η έ­ νταση, η δια ίρ εσ η , η δ υσα ρ μ ο νία , η ύπα ρ ξ η μιας « « θεμ ελ ια κή ς έλλειψ η ς στην κ α ρ δ ιά του κο ινω νι­ κού π ε δ ίο υ δ εν οφ είλ οντα ι στη δημο κ ρ α τία . Σ υγ κρ ο ­ τούν τη ν α νθρ ώ πινη ύ πα ρ ξη ω ς τέτο ια . Η εμ π ειρ ία της νεοτερικότη τα ς, ο θά να τος του θεο ύ , μ’ ά λ λα λ ό για η ε ξά ρ θρ ω ση εξω τερ ικώ ν οικουμ ενικώ ν δεικτώ ν β εβ α ι­ ό τητας έφ ερ α ν στο πρ οσκ ή νιο μια αίσθηση τη ς ιστο­ ρ ία ς χ ω ρ ίς ε ξα σφ α λ ισμ ένο εσχα το λο γικό ή άλλο νόη μ α κ α ι έ κ α να ν ορα τή τη συ γκυ ρ ια κ ό τη τα /ενδεχο μενικότητα (contingency) τη ς α νθρ ώ πινη ς ύ πα ρ ξ η ς στην τρ ομ ερή γύ μ νια της. Σ το πολιτικ ό ε π ίπ εδ ο αυτό σ η μ α ίνει ό τι ο τό π ο ς τη ς εξο υ σ ίας δ εν ε ίν α ι δυνα τόν π λ έο ν ν α τα υ τίζετα ι με τον π ρ ίγκ ιπ α υ π ό την ιερή εγ­ γύηση του θεού. Μ π ροσ τά στην π ρ α γμα τικό τητα αυτή δ ύο ε ίν α ι οι πρ ο ο π τικ ές που ανοίγοντα ι· δύο πρ ο ο π τι­ κ έ ς εκ δια μ έτρ ου α ντίθετες. Η έλλειψη νοή μ α τος, που π ρ ο κ α λ ε ί η δ ια δ ικ α σ ία που π ε ρ ιγ ρ ά ψ α μ ε, ε ίν α ι δ υ να ­

τό ν ν α οδ η γή σ ει σε μ ια π ρ ο σ π ά θ ε ια ε πιστρ ο φ ή ς σε μ ια π ρ ο -νεο τερ ική π ροσομ οίω ση β εβα ιότητας. Ο ο λο­ κληρω τισμός κ α ι δ ιά φ ο ρ ε ς π α ρ τικ ο υ λ α ρ ισ η κ έ ς τά ­ σ εις ακο λ ο υ θο ύ ν α υτόν το ν δ ρόμ ο. Α π ’ τη ν άλλη μ ε­ ρ ιά , η δ η μο κ ρ α τία π ρ ο σ π α θ ε ί ν α α ντιμ ετω πίσει αυτή τη ν έλλειψη νο ή μ α το ς με ένα ν ρ ιζο σ πα σ τικά δ ια φ ο ρ ε ­ τικό τρ ό πο . Η α ρετή τη ς δ η μο κ ρ α τία ς ε ίν α ι ό τι δ εν σ τέκετα ι τυφλή μ προστά στο θεμ ελ ια κό χ α ρ α κ τή ρα του διχα σμ ο ύ, τη ς δυσ α ρ μ ο νία ς κ α ι τη ς έλλειψης· στη δ η μο κ ρ α τία η α να γνώ ρ ισ η κ α ι θεσμ οποίη σή το υ ς εί­ ν α ι ο μ όνος τρ ό π ο ς ν α α ντιμ ετω πίσουμ ε πρ ό σ ω π ο με π ρ ό σ ω πο κ α ι χ ω ρ ίς στρουθοκα μ η λισ μούς τη ν α νθρ ώ ­ πινη κ ατάσταση μετά το Ά συσβιτς κ α ι τ α Γκσυλάγκ, ε ­ πιτυ γχ ά ν ο ντα ς π α ρ ά λ λ η λα μια μη ολοκληρωτική κο ι­ νω νική ενότητα. Δ η μ ο κρ α τία ε ίν α ι η πολιτική μορφή μια ς κο ινω νία ς στην ο π ο ία η ιστο ρ ία α πο κ α λύ πτετα ι ω ς υ πο κείμ ενη στις δ ια κυ μ ά νσ εις τη ς σ υγκυριακότητα ς/ε νδεχο μενικό τη τα ς, τη ς τύχης κ α ι τη ς έλλειψ ης κ α ι δ εν α π ο κ τά το ο ρισ τικ ό της νό η μ α α π ό κ ά π ο ια θ ετικά π ρ ο σδιο ρ ισμ ένη ενοποιητική εξω τερική αρχή . Α πό μόνο του το γε γ ο ν ό ς αυτό, το ο π ο ίο το νίζε ι κ α ι ο Λ εφ όρ , α π ο δ ε ικ ν ύ ε ι ότι η α ρ ετή τη ς δη μο κ ρ α τία ς, η α πο φ α σιστικότη τά τη ς ν α α ντιμ ετω πίσ ει τη ν ιστο ρ ία π ρ ό ­ σω πο με πρ ό σ ω πο , ν α α να γν ω ρ ίσ ει τη δυσ α ρ μ ο νία κ α ι την έλλειψη κ α ι ν α επιχε ιρ ή σ ε ι τη θεσμοποίησή το υ ς α π ο τε λ εί κ α ι το ν μ εγα λύτερ ο κ ίνδ υνο γ ια τη δ η ­ μ οκρατία. Ό π ω ς έ χ ε ι δ είξ ε ι ο Μ. Ε λ ιά ντ στο «Μ ύθο τη ς α ιώ νιο ς επιστροφή ς», ω ς τα σήμ ερα , αυ τό ς ο τρ ό ­ π ο ς α ντιμ ετώ πιση ς τη ς ιστο ρ ία ς εθε ω ρ ε ίτο μη α ν ε ­ κ τός, πρ ο κ α λο ύ σε τρ ό μ ο κ α ι φρίκη. Α υτή είνα ι, λο ι­ π ό ν , η δύσκολη αποστολή της δη μοκ ρα τία ς: Ν α μας π ε ίσ ει ό τι κ ά τι πο υ μ έχρ ι τώ ρ α θεω ρο ύ σ α μ ε α δ ια νό η ­ το ε ίνα ι επιβεβ λη μ ένο , ηθικό . Α υτός ε ίν α ι εξάλλου κ α ι ο κ υ ρ ιό τερ ο ς λ ό γο ς τη ς α πο γο ήτευ ση ς πο υ συ χνά π ρ ο κ α λ ε ί η δ η μο κ ρ α τία κ α ι τη ς σ υνα κόλουθη ς ενίσχυ­ σ ης α ντιδρ α στικώ ν ιδεο λ ο γιώ ν. Ο ι εξε λ ίξ εις α υ τές ο ­ φ είλ ο ντα ι στο γε γ ο ν ό ς ό τι στο π ε δ ίο της η θική ς (κα ι τη ς κ ο ινω νικ ή ς ο ντο λ ο γία ς) το ιδα νικό τη ς α ρ μ ο νία ς δ ια τη ρ ε ί ακόμη τη ν η γε μ ο νία του· π ρ ό κ ειτα ι φ υ σικ ά για ένα ιδα νικ ό ασύμ βα το με τη δη μο κ ρ α τία . Έ τ σ ι γ ια τη ν α νά πτυξη τη ς δ η μο κ ρ α τία ς, α π α ιτείτα ι η κ α τα π ίε­ ση τη ς πο λιτικ ή ς τη ς γενικευμ ένη ς απο γο ήτευ ση ς κ α ι νο στα λ γία ς.33 Γ ια ν α συ μ βεί όμω ς αυτό, θ α π ρ έ π ε ι πρ ώ τα η ηθική τη ς α ρ μ ο νία ς ν α α ντικα τα σ τα θ εί α π ό μια ηθική συμβατή με τη δημο κ ρ α τία . «Η δ η μο κ ρ α τία είνα ι η πολιτική τη ς δυσκ ολία ς, της α σ ά φ ε ια ς, τω ν βρόμ ικω ν χερ ιώ ν, του γε γο νό τ ο ς ό τι το κο ινω νικ ό δ εν ε ίν α ι έ να πλή ρ ες, δ ια φ α ν έ ς oeuvre, ότι η πολιτική δρά ση π ά ντ α λ α μ βά νει χ ώ ρ α σε έ να α νο ιχτό , α να π ο ­ φ ά σιστο πε δ ίο . Η δ η μο κ ρ α τία ε ίν α ι ένα σ υ νεχές ρ ί­ σκο, έ να ρίσ κο π ο υ α ξ ίζε ι κ α νε ίς να π ά ρ ε ι - έ ν α ά ξ ιο ρίσ κο».34 Α να μ φισ βή τη τα ν α ι- τι μ π ο ρ εί ό μ ω ς ν α στη­ ρ ίξ ε ι μια τέτο ια α π ό φ α σ η; Ε ίν α ι σ’ α υτό το ση­

--------------------------------------αφιέρωμα μ είο πσυ η ηθική της ψ υχα νά λυση ς α π ο κ τά σημ α σία γ ια τη θε ω ρ ία κ α ι πρα κ τικ ή τη ς δη μο κ ρ α τία ς. Ό π ω ς πρ ο σ π ά θη σ α ν α δ είξω , η η θική τη ς ψ υ χα νά λυ ση ς π ρ ο χ ω ρ ά π έ ρ α α π ό τη ν πα ρ α δ ο σ ια κ ή ηθική του α γα θ ο ύ, π έ ρ α α π ό το φ ρ ά γμ α τη ς η θική ς της α ρμ ονία ς· ε π ιχε ι­ ρ ε ί ν α α ντιμ ετω πίσει πρ ό σ ω π ο με π ρ ό σ ω π ο το α δ ύ να ­ το Π ρ α γμ α τικ ό α να γν ω ρ ίζοντα ς το ν θ εμ ελ ια κό μη ανα γώ γιμ ο χ α ρ α κ τή ρ α του κ α ι τη δομική α ιτιότη τα που α σκεί. Τ ο λ α κα νικό Π ρ α γμ α τικ ό κ α ι η έλλειψη χ α ρ α ­ κτη ρίζοντα ι α π ό μια β α θ ιά η θική διά στα ση . Ο η θικό ς χα ρ α κ τή ρα ς της α να γν ώ ρ ισ η ς κ α ι θεσμ οποίη σή ς το υ ς επ ιβ εβ α ιώ νετα ι α π ό τη φύση της εξαΰλω σης κ α ι τη ς ταύτισης με το σύμπτω μα, δ ύο α ξό νω ν πο υ στα π λ α ί­ σ ια τη ς λ α κα νική ς θε ω ρ ία ς π ρ οχ ω ρ ο ύ ν π έ ρ α α π ό την ταύτιση με σ υ γκεκρ ιμ ένες ιδ έ ες του α γα θ ο ύ. Έ τ σ ι η δ η μο κ ρ α τία είνα ι ίσω ς δ υνα τόν ν α θεμ ελιώ σει, με τη β ο ή θεια τη ς η θική ς τ η ς ψ υχα νά λυση ς, μια ηθική η γε ­ μ ο νία π ου ε ίν α ι επιβεβλη μ ένη γ ια την πολιτική τη ς ε­ πιβίω ση κα ι αποτελεσ μα τικότη τα . Α π ό την άλλη, η λακανική ψ υχα νά λυση α να κα λ ύ πτει στη δ η μο κ ρ α τία το π ε δ ίο μια ς π ρ ονομ ια κή ς σ υ γγέ νε ια ς π ο υ ση μ α το δο τεί τη ση μ α σία τη ς γ ια την κοινω νικοπολιτική ανάλυση κ α ι τη ν πολιτική πρ ά ξη . Ο φ είλ ω ν α κλείσω το κ είμ ενο τούτο με μια διευκ ρ ίνηση. Η ε π ιχειρ η μ α τολ ογία που π ρ ο σ π ά θη σ α ν α α ρ ­ θρώ σω δ εν σ υ νεπ ά γετα ι σε κ α μ ιά περ ίπ τω ση ότι ο ι υ-

65

π ά ρ χ ο υ σ ες δ η μο κ ρ α τίες α πο τελ ο ύν ενσ α ρ κώ σ εις της λ α κα νική ς η θική ς στάσης. Αυτή η ά ποψ η θ α ήτα ν ξένη π ρ ο ς την οπτική αυτής τη ς μελέτης: « Δ εν θ α π ρ έ π ε ι κ α ν ε ίς να π ε ρ ιο ρ ίζε ι το ν εα υτό ταυ ώ στε ν α εν ν ο ε ί τη δη μ ο κ ρ α τία ω ς μια υπα ρ κτή πολιτική μ ορφή (κα ι, γ ια μια ακόμη φ ο ρ ά , σε κ α μ ιά περ ίπ τω ση ω ς μια α π ο λ ο ­ γητική γ ια τη Δυτική φ ιλελ εύ θερ η δη μο κ ρ α τία ). Μ ά λ­ λον, θ α π ρ έ π ε ι κ α νε ίς ν α α ρ χίσ ε ι ν α σ κέφ τετα ι τη δ η ­ μ ο κρ α τία ω ς μ ια αποστολή, ω ς έ να εγχείρη μ α πο υ π ρ ό κ ειτα ι ν α επ ιχειρ η θεί» .35Κ α ι π ά λ ι ό μω ς, θ α π ρ έ π ε ι κ α νε ίς ν α ε ίν α ι πολύ π ρ ο σ εκτικό ς ώ στε ν α μην εξιδα νικ ε ύ σ ε ι το «δη μοκρα τικό ιδεώ δ ες» πέφ το ντα ς στην π α γ ίδ α του π α ρ α δ ο σ ια κ ο ύ ηθικο ύ λόγου. Ε πιπλ έο ν, κά θ ε κριτική τω ν υ πα ρ κτώ ν δημο κ ρ α τικ ώ ν θεσμ ώ ν θ α π ρ έ π ε ι ν α λ α μ βά νει σ ο β α ρ ά υ πόψ η α υτό πο υ ο Ζ ίζ εκ έ χ ε ι τό σο επιτυχώ ς δ ια τυ πώ σ ει: « Ε ίν α ι α λ ή θεια ό τι η δη μ ο κ ρ α τία κ α θ ισ τά δ υνα τές ό λ ες τις μ ο ρ φ ές χ ε ιρ α ­ γώ γη ση ς, δ ια φ θ ο ρ ά ς , τη ν ε ξο υ σ ία τη ς δ η μα γω γία ς, κα ι ο ύτω κ α θ ’ εξής, α π ό τη στιγμή όμ ω ς πο υ ε ξ α φ α ν ί­ ζουμε τη δυνα τότη τα τέτο ιο υ ε ίδ ο υς πα ρ α μ ο ρ φ ώ σ εω ν χάνο υμ ε τη ν ίδια τη δ η μ ο κ ρ α τία - α ν θελήσουμε ν α α ­ πο μ α κ ρύ νο υ μ ε α υ τές τις πα ρ α μ ο ρ φ ώ σ ε ις κ α ι ν α συλλ ά βουμ ε το οικο υμ ενικό στην α δ ια τά ρ α κτη κα θαρ ό τητά του, κα τα λή γουμ ε στο α κ ρ ιβ έ ς α ντίθετό του. Η λεγό μ ενη "πραγματική δημοκρατία" ε ίν α ι έ να ακόμη ό ­ νο μ α γ ια τη μ η-δημοκρατία».3*

πιΣημειώσεις 1. Βλ. W. Connoly, Politics and Ambiguity, Madison: Univ of Wisconsin Pressl987, σελ. 5-6.

2. Βλ. W. Connoly, Identity/Difference: Democratic negotiations o f politicalparadox, Ithaca: Cornell univ Press 1991, σελ. 28.

3. Βλ. Cl. Lefort, Democracy and Political theory, Cambridge: Polity, 1988, σελ. 15.

4. Ibid σελ. 17.

5. Ibid σελ. 17.

6. Ibid σελ. 18.

7. Ibid σελ. 19.

8. Βλ. E. Laclau & L Zac, «Minding the gap» αδημοσίευτο άρ­ θρο, 1993, σελ. 47.

9. Βλ. Ε. Laclau & Ch. Mouffe, Hegemony and Socialist strategy, London: Verso 1985, ελ. 188.

10. Ibid σελ. 188.

11. Βλ. A. Tourraine, «What does Democracy mean today?» crto International Social Sciences Journal No 128/1991, σελ. 261.

12. Βλ. E. Laclau, «God only Knons» crto Marxism Today, τ. Δε­ κεμβρίου 1991, σελ. 59.

13. Βλ. Ε. Laclau (ed). The Making ot Political identities, London: Verso, 1994, σελ. 8.

14. Βλ. J. Rancierre, «Politics, legitimation, subjectivation», αδη­ μοσίευτο άρθρο, 1992, σελ. 3.

15. Βλ. Ν. Luhman, Political theory in the welfare state, Berlin: De Grunter, 1991, σελ. 233.

16. Βλ. J. Rajchman, Truth and Eros: Foucault, Lacan and the question of ethics, New York: Routledge 1991, σελ. 46.

17. Βλ. J. Lacan, The Ethics o f Psychoanalysis, The seminar: book VII, London: Routledge 1993, σελ. 230.

18: Ibid σελ. 11.

19. Βλ. St Schneidermanm, Jacques Lacan: The Death o f an intelletual hero, 1983, σελ. 103.

20. Βλ. E. Ragland - Sullivan, «Introduction» στο Lacan and the subject o f Lanquage, New York: Routledge 1991, σελ. 12.

21. Βλ. J.A. Miller, αγγλ. μετάφραση συνέντευξης στη Le Matin, Newsletter o f the Freudian field, τομ. 1, αρ. 1,1987, σελ. 9.

22. Βλ. J.S. Lee, Jacques Lacan, Mass: Univ. of Massachusets Press 1991, σελ. 98.

23. Βλ. J. Lacan op. cit 1993, σελ. 118.

24. Βλ. S. Zizek, For they Know not what they do, London: Verso 1991, σελ. 272.

25. Ibid σελ. 273.

26. J. Rajchman op. cit. 1991, σελ. 71.

27. Βλ. J. Lacan op. cit 1993, σελ. 112.

28. Ibid σελ. 111.

29. J. Rajchman op. cit 1991, σελ. 73.

30. Ibid σελ. 74.

31. Βλ. J. Lacan op. cit 1993, σελ. 121, 32. Βλ. S. Zizek, The Sublime Object of ideology, London: Verso 1989, σελ. 75.

33. Βλ. W. Connoly op. c it 1991, σελ. 211.

34. Βλ. S. Critchley, The Ethics of Deconstruction, Oxford: Blackwell 1992, σελ. 239-240.

35. Ibid, σελ. 240.

36. Βλ. S. Sizekop. cit 1989, σελ. 148.

66 αφιέρωμα-------Ερνέστο Λακλάοιτ

Η Σλοβενιπή Σχολή της Ψυχανάλυσης

Λ. Τζιαχομέττι. 1948 -9

λ α κ α νικ ή ψ υ χα να λ υ τικ ή θ ε ω ρ ία , ό π ω ς ό λ ες μ ια ς μ α κ ρ ά ς χ ρ ο ν ικ ή ς π ε ρ ιό δ ο υ . Σ τη Γ α λ λ ία , κ α ι γ ε ­ ο ι σ η μ α ντικ έ ς π ν ευ μ α τικ ές π α ρ α δ ό σ ε ις , έ χ ε ι ν ικ ό τ ε ρ α στις λ α τιν ο γ ε ν ε ίς χ ώ ρ ε ς, η ε π ιρ ρ ο ή το υ ρ ίξ ε ι φ ω ς σε μ ια σ ε ιρ ά α π ό κ α τε υ θ ύ ν σ εις . Λ α κ ά ν π ε ρ ιο ρ ίσ τη κ ε κ υ ρ ίω ς στο κ λ ινικ ό ε π ίπ ε δ ο Α υ τ ά τ α « δ ια φ ω τισ τικ ά » τη ς α π ο τε λ έσ μ α τ α κ α ι ω ς ε κ το ύ το υ σ υ ν δ έθ η κ ε σ τε ν ά με τη ν ψ υ χ α ν α ­ έ τ ε ιν α ν ν α τη ν π α ρ ο υ σ ιά ζ ο υ ν ω ς μ ια π η γή λυτική π ρ α κ τικ ή . Δ ό θ η κ ε , λ ο ιπ ό ν , μ εγ ά λ η σ η μ α σ ία δ ιά σ π α ρ τ ω ν ε μ π ν ε ύ σ ε ω ν π ο υ τ ρ ο φ ο δ ο τ ε ί στη ν ε π α γγ ελ μ α τικ ή ε κ π α ίδ ε υ σ η τω ν ψ υ χα να λ υ τώ ν πο λ ύ δ ια φ ο ρ ε τ ικ ά π ν ευ μ α τικ ά ρ ε ύ μ α τα , π α ­ - η ο π ο ία έλ α β ε χ ώ ρ α σ ε α ν ά λ ο γ α ο ρ γ α ν ω μ έ ν α κ έ ­ ρ ά ω ς έ ν α κλ ε ισ τό κ α ι συ σ τη μ α τικ ό θ ε ω ρ η τικ ν τόρ α - π ρ ώ τ α στη ν L ’ecole freudiene de Paris κ α ι έ ­ co rp u s. Έ τ σ ι η υ π ο δ ο χ ή π ο υ ε π ιφ υ λ ά χ θ η κ ε στο ν π ε ιτ α σ τη ν L ’ ecole de la cause Freudiene. Α υ τ ό δ εν Λ α κ ά ν ή τα ν δ ια φ ο ρ ε τικ ή α π ό χ ώ ρ α σ ε χ ώ ρ α : κ ά θ ε σ η μ α ίν ε ι ό τι η π ο λ ιτισ τική ε π ίδ ρ α σ η τη ς λ α κ α νικ ή ς π λ α ίσ ιο σ υ νθη κ ώ ν έ δω σ ε έμ φ α σ η σε δ ια φ ο ρ ε τ ικ έ ς θ ε ω ρ ία ς δ ε ν ε π ε κ τά θ η κ ε κ α ι σε ε υ ρ ύ τερ α π ε δ ία π λ ε υ ρ έ ς ε ν ό ς θ ε ω ρ η τικ ο ύ σ ώ μ α το ς π ο υ κ α ι το ίδιο στη λ ο γ ο τε χ ν ία , τη φ ιλ ο σ ο φ ία , τη θ ε ω ρ ία ίο υ κ ινη ­ ε ίχ ε υ π ο σ τ ε ί α ξ ιο σ η μ ε ίω τη μ ετα λλ α γή στη δ ιά ρ κ ε ια * μ α το γρ ά φ ο υ κ α ι ο ύ τω κ α θ ε ξ ή ς - α λ λ ά ό τι η κλ ινικ ή

Η

* Ο Ernesto Laclau είναι καθηγητής Πολιτικής θεωρίας στο πανεπιστήμιο του Essex Αγγλίας όπου και διευθύνει το κέντρο θεωρητικών σπουδών στις Ανθρωπιστικές και Κοινωνικές επιστήμες. Το κείμενο που δημοσιεύεται εδώ αποτελεί μέρος του προλόγου ταυ στο βιβλίο του Σλάβοι Ζίξεκ, The Sublime Object o f Ideology, London: Verso 1989. Η δημοσίευση στη μορφή αυτή γίνεται με την άδεια του συγγραφέα.

------------------------------------- αφιέρωμα π ρ α κ τικ ή π α ρ έ μ ε ιν ε τ ο κ υ ρ ιό τ ερ ο ο η μ είο α ν α φ ο ­ ρ ά ς , π α ρ ά τις ό π ο ιε ς ε π ε κ τά σ ε ις . Σ τις α γ γ λ ο σ α ξ ω ν ικ έ ς χ ώ ρ ε ς α υ τό ς ο κ ε ν τρ ικ ό ς χ α ρ α κ τ ή ρ α ς τη ς κ λ ινικ ή ς π α ρ α μ έ τρ ο υ υ π ή ρ ξ ε , σε μ εγ ά λ ο β α θμ ό , α π ώ ν κ α ι η ε π ίδ ρ α σ η το υ Λ α κ ά ν ε π ι­ κ ε ντρ ώ θ η κ ε , σ χ ε δ ό ν α π ο κ λ ε ισ τικ ά , στο τρ ίγ ω ν ο λ ο ­ γ ο τ ε χ ν ία - κ ιν η μ α το γ ρ ά φ ο ς - φ ε μ ινισ μ ό ς. Π α ρ α ­ δ ε ίγ μ α τα α π ο τε λ ο ύ ν ο ι ε ρ γ α σ ίε ς γ ύ ρ ω α π ό μ ια θ ε ω ­ ρ ία τη ς « σ υ ρ ρ α φ ή ς» π ο υ σ υ ν δ έθ η κ α ν με τ ο π ε ρ ιο δ ι­ κό Screen κ α τά τη δ ε κ α ε τ ία το υ ’70 ( S te p h e n H e a rn , C olin M c C a b e, J a c q u e lin e R o se ) ή, σ το π ε δ ίο το υ φ εμ ινισ μ ο ύ , η κρ ιτικ ή χ ρή σ η ο ρ ισ μ έ ν ω ν λ α κ α ν ικ ώ ν κ α τη γ ο ρ ιώ ν, ό π ω ς το «φ α λ λ ικ ό σ η μ α ίνο ν » σε μ ια π ρ ο σ π ά θ ε ια α π ο κ ά λ υ ψ η ς τη ς λ ε ιτο υ ρ γ ία ς το υ π α ­ τ ρ ια ρ χ ικ ο ύ σ υ σ τή μ α τος (Ju lie t M itch e ll, Ja c q u e lin e R o se κ α ι η ο μ ά δ α το υ π ε ρ ιο δ ικ ο ύ m/f). Α ξ ίζ ε ι α κ ό ­ μη ν α σ η μ ε ιω θ ε ί ό τι η τά σ η σ το ν α γ γ λ ο σ α ξ ω ν ικ ό χ ώ ρ ο ή τα ν ν α δ ίν ε τ α ι έ μ φ α σ η σ τις σ υ γ γ έ ν ε ιε ς τη ς λ α κ α ν ικ ή ς θ ε ω ρ ία ς με το γ ε ν ικ ό π ε δ ίο το υ «μ ετα στρ ο υ κ το υ ρ α λ ισ μ ο υ » - με τη ν α π ο δ ό μ η σ η , γ ια π α ­ ρ ά δ ε ιγ μ α - ε νώ στη Γ α λ λ ία , ο ι δ ια φ ο ρ ο π ο ιή σ ε ις κ α ι ο ι α ντιπ α λ ό τη τε ς α ν ά μ ε σ α σ τα θ ε ω ρ η τικ ά ρ ε ύ μ α τα δ ια τη ρ ή θ η κ α ν σε υ ψ η λ ό τε ρ α ε π ίπ ε δ α . ’ α υ τέ ς τις ε θ ν ικ έ ς π α ρ α λ λ α γ έ ς θ α π ρ έ π ε ι ν α π ρ ο σ θ έσ ο υ μ ε τις δ ια φ ο ρ ο π ο ιή σ ε ις ω ς π ρ ο ς τις δ ια φ ο ρ ε τ ικ έ ς ερμηνείες το υ λα κ α ν ικ ο ύ co rp u s, ό π ω ς ε π ίσ η ς κ α ι τις δ ιά φ ο ρ ε ς π ρ ο σ π ά θ ε ιε ς σ υ ν ά ρ θ ρ ω σ ή ς του με άλλες θ ε ω ρ η τικ έ ς π ρ ο ­ σ ε γ γ ίσ ε ις . Ο σ ο ν α φ ο ρ ά τη ν ε ρ μ η ν ε ία , θ α π ρ έ ­ π ε ι ν α ε π ισ η μ ά νο υ μ ε τη ν α ν τιπ α ρ ά θ ε σ η π ο υ υ ­ π ά ρ χ ε ι στη Γ α λ λ ία α ν ά μ ε σ α στις λ α κ α ν ικ έ ς ν ιές » . Α π ’τη μ ια μ ε ρ ιά έ χο υ μ ε τη ν π ρ ο σ έ γ γ ισ η τη ς « π α λ ιά ς σ χολή ς» ή τη ς π ρ ώ τη ς γ ε ν ιά ς λ α κ α ν ικ ώ ν (O c ta v e κ α ι M a u n d M a n n o u i, S e rg e L ec la ire , M o u sta fa S a fo u an κ .λ π .), η ο π ο ία δ ίν ε ι έ μ φ α σ η σ τα κ λ ιν ικ ά π ρ ο β λ ή μ α τ α κ α ι σ το ν κ ρ ίσ ιμ ο ρ ό λ ο ταυ Συμ­ βολικού σ τη ν ψ υ χα να λ υ τικ ή δ ια δ ικ α σ ία . Η π ρ ο σ έ γ ­ γ ισ η α υτή β α σ ίζε τα ι κυ ρ ίω ς στο έ ρ γ ο το υ Λ α κ ά ν τη ς δ ε κ α ε τ ία ς το υ ’50, τη ς ε π ο χ ή ς το υ α π ο γ ε ίο υ το υ στρ ο υ κ το υ ρ α λ ισ μ ο ύ σ τη ν ο π ο ία η τά ξ η το υ φ α ν τα σ ια κ ο ύ π α ρ ο υ σ ιά ζ ε τ α ι ω ς μ ια σ ε ιρ ά π α ρ ε κ κ λ ίσ ε ω ν π ο υ π ρ έ π ε ι ν α α ν α φ ε ρ θ ο ύ ν σ ε έ ν α σ τα θ ερ ό συ μ β ο ­ λ ικ ό π λ α ίσ ιο . Α π ’ τη ν άλλη μ ερ ιά , η νε ό τε ρ η γ ε ν ιά (M ich el S ilvestre, A la in G ro s ric h a rd κ .λ π. υ π ό τη ν κ α θ ο δ ή γη σ η το υ Ja cq u e s - A la in M iller) π ρ ο σ π ά θ η ­ σε ν α σ υ γ κ ε κ ρ ιμ ε ν ο π ο ιή σ ε ι τη λ α κ α νικ ή θ ε ω ρ ία , το νίζο ν τα ς τις δ ια φ ο ρ έ ς α ν ά μ ε σ α σ τα δ ια κ ρ ιτ ά σ τά ­ δ ια τη ς δ ιδ α σ κ α λ ία ς το υ Λ α κ ά ν κ α ι α π ο δ ίδ ο ν τ α ς έμ φ α σ η στη θεω ρ η τικ ή σ η μ α σ ία το υ τελ ευ τα ίο υ σ τα δ ίο υ , στο ο π ο ίο η κ α τη γ ο ρ ία το υ Π ραγματικού ω ς ε κ ε ίν ο υ π ο υ α ν τισ τέ κ ε τα ι στη συ μ β ο λ ο π ο ίη σ η α ­ π ο κ τά κ ε ν τρ ικ ό ρ ό λ ο . Ό σ ο ν α φ ο ρ ά τις π ρ ο σ π ά θ ε ιε ς

Σ

67

σ υ ν ά ρ θ ρ ω σ η ς τη ς λ α κ α ν ικ ή ς θ ε ω ρ ία ς με ά λ λ ε ς θ ε ω ­ ρ η τικ ές π ρ ο σ ε γ γ ίσ ε ις α ξ ίζ ε ι ν α σ η μ ε ιω θ ε ί α ρ χ ικ ά η ερ μ η νευ τικ ή ο ικ ειο π ο ίη σ η το υ Λ α κ ά ν π ο υ έλ α β ε χ ώ ρ α κ υ ρ ίω ς στη Γ ε ρ μ α ν ία (H e rm a n n L an g , M a n fre n d F r a n k κ .λ π .). Π ρ ό κ ε ιτ α ι γ ια μ ια π ρ ο σ π ά ­ θ ε ια ν α δ ε ιχ θ ε ί ό τι ο ε ρ μ η νε υ τικ ό ς « ο ρ ίζ ω ν π ρ ο κ α ­ τα λ ή ψ εω ν» ε ίν α ι δ υ ν α τ ό ν ν α π ρ ο σ φ έ ρ ε ι το κ α τά λ ­ ληλο φ ιλ ο σ ο φ ικ ό θ ε μ έλ ιο γ ια τη ν ψ υ χα νά λ υ σ η . Σ ’ α υ τή ν τη ν π ρ ο σ π ά θ ε ια θ α π ρ έ π ε ι ν α π ρ ο σ τ ε θ ε ί η μ α ρ ξισ τικ ή στρ ο υ κ το υ ρ α λ ισ τικ ή ε ρ μ η ν ε ία το υ Λ α ­ κ ά ν ό π ω ς α ρ θ ρ ώ θ η κ ε α π ό το ν Α λ τσ υσ έρ κ α ι το υ ς σ υ ν ε ρ γ ά τε ς το υ (κ υ ρ ίω ς τ ο ν M ic h el Pe c h eu x ). Σ τη ν α ν ά γν ω σ η α υ τή , η λ α κ α νικ ή ψ υ χα νά λ υ σ η π α ρ ο υ ­ σ ιά ζ ε τ α ι ω ς η μόνη ψ υ χο λ ο γικ ή θ ε ω ρ ία π ο υ ε μ π ε ­ ρ ιέ χ ε ι μ ια έ ν ν ο ια τό υ υ π ο κ ε ιμ έ ν ο υ συ μ βα τή με το ν ι­ σ το ρ ικ ό υ λισμ ό . έ σ α σ το γ ε ν ικ ό α υ τό π λ α ίσ ιο , η Σ λ ο β ε νικ ή Λ α κ α νικ ή Σ χο λ ή χ α ρ α κ τ η ρ ίζ ε τ α ι α π ό ιδ ια ί­ τ ε ρ α α υ θ ε ν τ ικ ά σ το ιχ ε ία . Α ντιθ έ τω ς με ό σ α σ υ μ β α ίνο υ ν σ το ν λ α τιν ο γεν ή κ α ι το ν α γ γ λ ο ­ σ α ξ ω ν ικ ό κ ό σ μ ο , ε δ ώ ο ι λ α κ α ν ικ έ ς κ α τη γ ο ­ ρ ίε ς χ ρ η σ ιμ ο π ο ιή θ η κ α ν σ ε έ ν α ν σ το χ α σ μ ό π ο υ ε ίν α ι ο υ σ ιω δ ώ ς φιλοσοφικός κ α ι πολιτι­ κός. Ε ν ώ , μ ά λ ισ τα , ο ι Σ λ ο β έ ν ο ι θ ε ω ρ η τικ ο ί κ ά ν ο υ ν κ ά π ο ια π ρ ο σ π ά θ ε ια ν α ε π ε κ τε ίν ο υ ν τη ν α νά λ υσ ή το υ ς στο χ ώ ρ ο τη ς λ ο γ ο τε χ ν ία ς κ α ι το υ κ ινη μ α το ­ γ ρ ά φ ο υ , η κ λ ινικ ή δ ιά σ τα σ η ε ίν α ι α π ο λ ύ τω ς α π ο ύ ­ σ α . Δ ύ ο β α σ ικ ά χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ά δ ίν ο υ ν το σ τίγμ α α υ τή ς τη ς σχο λή ς. Τ ο πρ ώ το ε ίν α ι η ε π ίμ ο ν η α ν α φ ο ­ ρ ά στο ιδ ε ο λ ο γ ικ ο -π ο λ ιτικ ό π ε δ ίο : η π ε ρ ιγ ρ α φ ή κ α ι « γηε ­ θε ω ρ η τικ ή π ρ ο σ έ γ γ ισ η τω ν θ ε μ ελ ιω δ ώ ν μ η χα νι­ σ μ ώ ν τη ς ιδ ε ο λ ο γ ία ς (τα ύτιση , ο ρ ό λ ο ς το υ κ υ ρ ίο υ σ η μ α ίνο ν το ς, ιδ ε ο λ ο γικ ή φ α ντα σ ίω σ η )· ο ι π ρ ο σ π ά θ ε ιέ ς τ η ς ν α ο ρ ίσ ε ι τη ν ιδ ια ιτε ρ ό τη τα το υ « ο λ ο κλ η ­ ρ ω τισ μ ού » κ α ι τω ν δ ια φ ο ρ ε τ ικ ώ ν μ ο ρ φ ώ ν το υ (σ τα ­ λ ινισ μ ό ς, φ α σ ισ μ ό ς) κ α ι ν α ο ρ ιο θ ετ ή σ ε ι τ α β α σ ικ ά χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ά τω ν ρ ιζ ο σ π α σ τικ ώ ν δ η μ ο κ ρ α τικ ώ ν α γ ώ ν ω ν στις κ ο ιν ω ν ίε ς τη ς Α να το λ ικ ή ς Ε υ ρ ώ π η ς . Η λ α κ α νικ ή κ α τ η γ ο ρ ία το υ point de capiton θ ε ω ρ ε ίτ α ι ω ς η θ ε μ ελ ιώ δ η ς ιδ ε ο λ ο γικ ή λ ειτο υ ρ γία · η « φ α ν τα ­ σίω σ η » γ ίν ε τ α ι έ ν α φ α ν τα σ ια κ ό σ ε ν ά ρ ιο π ο υ α π ο ­ κ ρ ύ π τε ι το ν θε μ ελ ιώ δ η δ ιχ α σ μ ό ή το ν « α ν τα γ ω ν ι­ σμ ό» γ ύ ρ ω α π ό το ν ο π ο ίο δ ο μ είτα ι το κ ο ιν ω ν ικ ό π ε ­ δίο· η « τα ύ τιση » α ν τιμ ετω π ίζε τα ι ω ς η δ ια δ ικ α σ ία μ έσ ω τη ς ο π ο ία ς σ υ γ κ ρ ο τε ίτα ι το ιδ ε ο λ ο γ ικ ό π ε δ ίο · η α π ό λ α υ σ η ή jouissance μ α ς ε π ιτ ρ έ π ε ι ν α α ντιλ ηφ θ ο ύ μ ε τη λ ο γική το υ α π ο κ λ ε ισ μ ο ύ π ο υ λ ε ιτο υ ρ γ ε ί σ ε λ ό γο υ ς ό π ω ς ο ρ α τσ ισ μ ό ς. Τ ο δ ε ύ τε ρ ο ιδ ια ίτε ρ ο χα ρ α κ τη ρ ισ τικ ό τη ς σ λ ο β ενικ ή ς σ χ ο λ ή ς ε ίν α ι η χ ρ ή ­ ση λ α κ α ν ικ ώ ν κ α τη γ ο ρ ιώ ν στην α νά λ υσ η κλ α σ ικ ώ ν φ ιλ ο σ ο φ ικ ώ ν κ ε ιμ έ ν ω ν : το υ Π λ ά τω να , το υ Ν τεκ ά ρ τ, το υ Λ ά ιμ π νιτ ς, το υ Κ ά ντ, το υ Μ α ρ ξ , το υ Χ ά ινν ε-

68

α φ ιέρ ω μ α -------------------------------------

γ κ ε ρ , τη ς α γ γ λ ο σ α ξ ω ν ικ ή ς α να λ υ τ ικ ή ς π α ρ ά δ ο σ η ς κ α ι, κ υ ρ ίω ς , το υ Χ έγ κ ε λ . Τ ο ιδ ια ίτ ε ρ ο « στίγμ α » τω ν Σ λ ο β έ ν ω ν θε ω ρ η τικ ώ ν δ ίδ ε τ α ι α π ό το ν ε γ ε λ ια ν ό το υ ς π ρ ο σ α ν α τ ο λ ισ μ ό : Π ρ ο σ π α θ ο ύ ν ν α α ρ θ ρ ώ σ ο υ ν μ ια ν έ α α ν ά γν ω σ η το υ Χ έ γ κ ε λ π ο υ δ ια φ ο ρ ο π ο ιε ίτ α ι α π ό μ α κ ρ ο χ ρ ό ν ια κ α θ ιε ρ ω μ έ ν ε ς α π ό ψ ε ις, ό π ω ς ο υ ­ π ο τ ιθ έ μ ε ν ο ς π α ν λ ο γ ισ μ ό ς το υ Χ έ γ κ ε λ ή η ιδ έ α ό τι ο συ σ τη μ α τικ ό ς χ α ρ α κ τή ρ α ς τη ς σ κ έ ψ η ς το υ ο δ η γ ε ί στη ν α πε μ π ό λ η σ η όλ ω ν τω ν δ ια φ ο ρ ώ ν μ έσ α α π ό τη ν τελ ική δ ια μ ε σ ο λ ά β η σ η το υ Λ ό γο υ . Η π α ρ α γ ω γ ή τη ς σ λ οβ ενική ς σ χο λή ς ε ίν α ι ή δη α ­ ξιοση μ είω τη .* Σ ή μ ε ρ α η λ α κα νική θ ε ω ρ ία α π ο τε λ εί το ν κυρ τότερ ο φ ιλ ο σ ο φ ικ ό πρ ο σ α ν α το λισ μ ό στη Σ λ ο ­ β ενία . Α π ο τέ λ εσ ε α κόμ η έ ν α α π ό τ α ση μ α ντικό τερ α σ η μ εία α ν α φ ο ρ ά ς τη ς λεγ ά μ ενη ς « Α νο ιξη ς τη ς Σ λ ο ­ β ενία ς», τω ν α γ ώ νω ν δη λα δή γ ια ε κδ ημ ο κ ρ ατισ μ ό π ο υ έλ α β α ν χ ώ ρ α τ α τε λ ευ τα ία χ ρ ό ν ια . Η ε β δ ο μ α δ ι­ α ία επ ιθεώ ρ η σ η Mladina, στην ο π ο ία ο Ζ ίζ ε κ ε ίν α ι ο κυ ρ τότερ ος π ολ ιτικ ός α ρ θ ρ ο γ ρ ά φ ο ς , ε ίν α ι η π ιο ση ­ μαντική ε κ π ρ ό σ ω π ο ς αυτού το υ κινή μ α το ς. Τ ο ε ν δ ια φ έ ρ ο ν τω ν Σ λο β έ νω ν θεω ρη τικώ ν γ ια τ α π ρ ο β λ ή μ α τα τη ς Ριζοσ π α σ τικ ή ς δ η μ ο κ ρ α τία ς κ α ι ο ι π ρ ο σ π ά θ ε ιέ ς το υ ς ν α σ υ νδ έσ ο υ ν το Λ α κ α ν ικ ό Π ρ α γ ­ μ α τικ ό με ε κ ε ίν ο π ο υ εγώ κ α ι η C h a n ta l M o u ffe ο ν ο ­ μ ά σ α μ ε, στο «Hegemony and Socialist Strategy», «συ-

γκ ρ ο τη σ ια κ ό χ α ρ α κ τή ρ α τω ν α ντα γω νισ μ ώ ν» δ η μ ι­ ο ύ ρ γη σ ε τη δ υνα τό τη τα γ ια μ ια κ α ρ π ο φ ό ρ α α ντα λ λ α ­ γή α π ό ψ ε ω ν. Ο Ζ ίζ ε κ επ ισ κ έ φ θ η κ ε π ο λ λ ές φ ο ρ έ ς το ε ρ ευ νη τικ ό μα ς π ρ ό γ ρ α μ μ α γ ια τη ν ιδ ε ο λ ο γ ία κ α ι την Α νά λυση Λ ό γο υ στο τμ ή μ α Π ο λ ιτική ς ε πιστή μ ης του Π α νεπ ισ τη μ ίο υ το υ E ssex κ α ι ο ι ε π α φ έ ς α υ τές ο δ ή γη ­ σ α ν σε μ ια σ ε ιρ ά κ ο ινώ ν ερ ευ νη τικ ώ ν π ρ ο γ ρ α μ μ ά ­ τω ν. Α υτό δ εν σ η μ α ίνε ι φ υ σ ικ ά ό τι υ π ή ρ ξε πλ ή ρ η ς τα ύ τιση α π ό ψ ε ω ν: Κ α τά τη ν ά πο ψ ή μα ς, η σλοβ ενική σχολή υ π ο σ τή ρ ιξε μ ια πο λ ύ δ ρ α στικ ή δ ια φ ο ρ ο π ο ίη ­ ση α ν ά μ εσ α στη λ α κα νική θ ε ω ρ ία κ α ι το ν μεταστρουκτουρα λισμ ό· έ χο υ μ ε α κό μ η ο ρ ισ μ έ νε ς ε π ιφ υ ­ λ ά ξε ις α ν α φ ο ρ ικ ά με την α νά γν ω σ ή το υ ς το υ Χ έγκελ. Α ν, ό σ ο ν α φ ο ρ ά τη ν πρώ τη π ερ ίπ τω σ η , ο ι δ ια φ ο ρ έ ς μ α ς μ ειώ θη κ α ν στην π ο ρ ε ία το υ δ ια λ ό γο υ , στη δ εύ τε ­ ρη π ερ ίπ τω σ η ο ι συ ζη τή σεις συ νεχίζο ντα ι. Π α ρ ’ ό λ α α υ τά κ α ι π α ρ ά τις ό π ο ιε ς δ ια φ ω ν ίες κ α ι δ ια φ ο ρ έ ς , δ ε ν υ π ά ρ χ ε ι α μ φ ιβ ο λ ία σχ ετικ ά με το ν π λ ο ύ το κ α ι το β ά θ ο ς πο υ π ρ ο σ φ έρ ο υ ν ο ι ε ρ μ η νε ίες τη ς σ λ ο β ενική ς σ χο λή ς γ ια το έ ρ γο το υ Χ έγ κελ. Α υτό ς ο μ ο να δ ικ ό ς σ υ νδ υα σ μ ό ς εγελια νισ μ ο ύ κ α ι λα κα νική ς θ ε ω ρ ία ς α ­ ντιπ ρ ο σ ω π ε ύ ει σ ή μ ερ α μ ια α π ό τις π λ έ ο ν α να νε ω τ ι­ κ έ ς κ α ι πο λ λ ά υ π ο σ χ ό μ εν ε ς θ ε ω ρ η τικ έ ς α να ζη τή σ εις στην ευ ρ ω π α ϊκ ή πν ευ μ α τικ ή σ κηνή. Μ ε τ ά φ ρ α σ η : Γ ιά ν ν η ς Σ τ α υ ρ α κ ά κ η ς

Σημειώσει; Δυο από τα βιβλία τους μεταφράστηκαν πρόσφατα στα Γαλ­ λικά: ο συλλογικός τόμος Tout ce que vous avez toujours vouloir savoir sur Lacan, sans jamais osar le demander ά Hitchcock (Navarin, Paris 1988), και το βιβλίο του S. Zizek, Le plus sublime des hysteriques - Hegel passe (Point Hors Ligne, Paris 1988). Στη σλοβενική γλώσσα ήδη έχουν εκδοθεί παραπάνω από είκοσι τό­ μοι. Ανάμεσα τους ξεχωρίζουν οι παρακάτω: Ο Hegel και το ση­ μαίνον (S. Zizek, Ljubljana 1980), Ιστορία και ασυνείδητο (S. Zizek Ljubljana, 1982), Ο Hegel και το Αντικείμενο (S. Zizek και Mladen Dolar, Ljubljana 1985), Προβλήματα και θεωρία του Φετιχισμον (Rado Riha, Ljubljiana 1985), Η δομή της φασιστι­ κής κυριαρχίας (Μ. Dolar, Ljubljiana 1982), Φιλοσοφία στην ε­ πιστήμη (Rado Riha και S. Zizek, Ljubljiana 1982). Εκτός του Zizek θα πρέπει να γίνει μνεία στις σημαντικές θεωρητικές συ­ νεισφορές των Miran Bozovic (αναγνώσεις των Descartes, Leibniz και Spinoza), Zravko Kobe (μελέτες της Λογικής του Hegel), Zdenko Vydlovec, Stojan Pelko και Marcel Stefancic (θεωρία κινηματογράφου), Eva D. Bahovec (επιστημολογία), Jelica Sumic - Riha (αναλυτική φιλοσοφία), και Renata Salecl (Δίκαιο).

[5 βιβλία του Zizek έχουν κυκλοφορήσει τα τελευταία 5 χρό­ νια στην Αγγλική γλώσσα. Πρόκειται για τα εξής: The sublime object o f ideology, London: Verso 1989, For they Know not what they do, London: Verso 1991, Looking Awry, Cambridge Mass: MIT press 1990, Enjoy your symptom, New York: Routledge 11992, Tarrying with the Negative, Durham: Duke U.P. 1993 (Σ.τ.Μ.)].

αφιέρωμα

69

Σλάβοι Ζίζεκ5

"Αγάπατο έθνος σου όπωςτονεαυτόσου" Στοιχεία μιας ψυχαναλυτικής ανάλυσης του Εθνικισμού Α. Τζιαχομέττι. 1947

π ρ ω το τυ π ία . Η λ ε ιτο υ ρ γ ία αυ τή ς τη ς γ ο η τ ε ία ς ε ίν α ι, ια τ ί έ χ ε ι γ ο η τε υ τε ί τ ό σ ο η Δ ύ ση α π ό τ α π ρ ό ­ λ ο ιπ ό ν , κ α θ α ρ ά ιδ ε ο λ ο γικ ή : Σ τη ν Α να το λ ικ ή Ε υ ρ ώ ­ σ φ α τα γ ε γ ο ν ό τ α σ τη ν Α να το λ ικ ή Ε υ ρ ώ π η ; Η π η η Δ ύ ση ψ ά χ ν ε ι τ ις δ ικ έ ς τη ς χ α μ έ ν ε ς ρ ίζ ες , τη ν α π ά ντη σ η μ ο ιά ζε ι π ρ ο φ α ν ή ς : ε κ ε ίν ο π ο υ γ ο η ­ α υ θ εν τικ ή ε μ π ε ιρ ία τη ς « δ η μ ο κ ρ α τικ ή ς ε π ινό η σ η ς» . τ ε ύ ε ι το β λέμ μ α τη ς Δ ύ σ η ς ε ίν α ι η ε π α ν α ν α κ ά Μ ’ ά λ λ α λ ό γ ια , η Α να το λ ικ ή Ε υ ρ ώ π η λ ε ιτ ο υ ρ γ ε ί γ ια λυψ η τη ς δ η μ ο κ ρ α τία ς . Ε ίν α ι ω ς ε ά ν η δ η μ ο ­ τη Δ ύ σ η ω ς το ιδ α ν ικ ό ε γ ώ τη ς: ω ς τ ο σ η μ είο α π ό το κ ρ α τία , η ο π ο ία στη Δ ύ ση δ ε ίχ ν ε ι α υ ξ α ν ό μ ε ν α ο π ο ίο η Δ ύ σ η α ν τικ ρ ίζ ε ι το ν ε α υ τό τη ς σ ε μ ια α ρ ε ­ σ η μ ά δ ια φ θ ο ρ ά ς κ α ι κ ρ ίσ η ς, χ α μ έ ν η στη γ ρ α ­ φ ε ιο κ ρ α τ ικ ή ρ ο υ τίν α κ α ι στις δ ια φ η μ ισ τικ ές π ρ ο εσ­τή, ε ξ ιδ α ν ικ ε υ μ έ ν η μ ο ρ φ ή , ω ς ά ξ ια α γ ά π η ς . Έ τ σ ι το π ρ α γ μ α τ ικ ό α ν τικ ε ίμ ε ν ο γ ο η τ ε ία ς γ ια τη Δ ύ σ η ε ί­ κ λ ο γ ικ έ ς κ α μ π ά ν ιε ς, ν α α ν α κ α λ ύ π τε τα ι π ά λ ι στην Α να το λ ικ ή Ε υ ρ ώ π η με όλη τη ς τη φ ρ ε σ κ ά δ α κ α ι τη ν * ν α ι το β λέμ μ α κ α ι μ ά λ ισ τα το υ π ο τ ιθ έ μ ε ν ο α φ ε λ έ ς

Γ

* Ο Σλάβοι Ζίζεκ είναι διδάκτωρ Φιλοσοφίας και Ψυχανάλυσης και ερευνητής στο Ινστιτούτο Κοινωνιολογίας της Ljubljana στη Σλο­ βενία. Το κείμενό του, που δημοσιεύεται εδώ, πρωτοδημοσιεΰτηκε στο περιοδικό New Left Review (nol83, Σεπτέμβριος - Οκτώβριος 1990) με τον τίτλο "Eastern Europe’s Republics of Gilead" και ανατυπώθηκε στον συλλογικό τόμο Dimentions o f Radical Democracy (ed.

by Chantal Mouffe, London: Verso 1992), ενώ απστέλεσε τη βάση του τελευταίου κεφαλαίου τοό πιο πρόσφατου βιβλίου του Ζίζεκ: Tarrying with the Negative, Durham: Duke Univercity Press 1993. Η αλλαγή του τίτλου έγινε με την άδεια του συγγραφέα.

70

α φ ιέρω μ α-------------------------------------

β λέμ μ α με το ο π ο ίο η Α να το λ ικ ή Ε υ ρ ώ π η κ ο ιτά π ί­ σ ω τη Δ ΰ ση γο η τε υ μ έ νη α π ό τη δ η μ ο κ ρ α τία της. Ε ί­ ν α ι ω ς ε ά ν το Α να το λ ικ ό Β λ έμ μ α ν α ε ίν α ι α κό μ η ι­ κ α ν ό ν α δ ια κ ρ ίν ε ι α τις Δ υ τικ έ ς κ ο ιν ω ν ίε ς το άγαλμά τους, το θη σ α υ ρ ό πο υ π ρ ο κ α λ ε ί το ν δ η μ ο κ ρ α τικ ό ενθ ο υ σ ια σ μ ό , τη γεύ σ η το υ ο π ο ίο υ η Δ ύ ση έ χ ε ι χ ά ­ σ ε ι π ρ ο πολ λ ού . Π α ρ ’ ό λ α α υ τά η π ρ α γ μ α τ ικ ό τ η τ α π ο υ τ ώ ρ α δ ια ­ μ ο ρ φ ώ ν ετ α ι στην Α να το λ ικ ή Ε υ ρ ώ π η δ ε ν α π ο τε λ ε ί π α ρ ά μ ια ε νοχλ η τική π α ρ α μ ό ρ φ ω σ η α υ τή ς τη ς ε ι­ δυ λ λ ια κ ή ς ε ικ ό ν α ς τω ν δ ύ ο α μ ο ιβ α ία γ ο η τε υ μ έ νω ν β λεμ μ ά τω ν. Ε ικ ο ν ο γ ρ α φ ε ίτ α ι κ α λ ύ τερ α α π ό τη ν π α ­ ρ ά ξ εν η μ ο ίρ α ε ν ό ς γν ω σ το ύ σ ο β ιε τικ ο ύ α ν έ κ δ ο το υ με ή ρ ω α το ν R ab in o v itch , έ ν α ν Ε β ρ α ίο πο υ θ έ λ ε ι ν α μ ετα να σ τε ύ σ ε ι. Ο γρ α φ ε ιο κ ρ ά τη ς στο γ ρ α φ ε ίο μετα ν α σ τε ύ σ εω ς το ν ρ ω τά για τί· ο R a b in o v itch α π α ­ ντά : « Υ π ά ρ χ ο υ ν δ ύ ο λό γο ι. Ο π ρ ώ το ς ε ίν α ι ό τι φ ο ­ β ά μ α ι ό τι ο ι κ ο μ μ ο υ νισ τές θ α χ ά σ ο υ ν τη ν ε ξο υ σ ία στη Σ ο β ιετ ικ ή Έ ν ω σ η κ α ι ο ι ν έ ε ς δ υ ν ά μ ε ις θ α κ α τη ­ γο ρ ή σ ο υ ν το υ ς ε β ρ α ίο υ ς γ ια τ α κο μ μ ο υ νισ τικ ά ε ­ γκ λή μ α τα ...». «Μ α », το ν δ ια κ ό π τ ε ι ο γ ρ α φ ε ιο κ ρ ά ­ τη ς, « α υ τά ε ίν α ι ε ντελώ ς β λ α κ είες , η ε ξ ο υ σ ία τω ν κ ο μ μ ου νισ τώ ν θ α κ ρ α τή σ ε ι γ ια π ά ντα !» . «Ε , λ ο ι­ π ό ν » , α π α ν τ ά ή ρ ε μ α ο R ab in o v itch , «α υ τό ς ε ίν α ι ο δ εύ τε ρ ο ς λ ό γο ς μ ου». Σ το The sublime object o f ideology, πο υ εκ δ ό θ η κ ε το 1989, ή τα ν α κό μ η δ υ να τό ν α υ π ο λ ο γ ίζ ε ι κ α ν ε ίς στη σ η μ α σ ία α υ το ύ το υ α ν έ κ ­ δ ο το υ - σ ύ μ φ ω ν α ό μ ω ς με τις τε λ ευ τα ίε ς π λ η ρ ο φ ο ­ ρ ίε ς ο κ ύ ρ ιο ς λ ό γο ς, το ν ο π ο ίο ε π ικ α λ ο ύ ν τα ι ο ι εβ ρ α ίο ι π ο υ μ ετα να σ τε ύ ο υ ν α π ό τη Σ ο β ιετ ικ ή Έ ν ω ­ ση, ε ίν α ι ο π ρ ώ το ς λ ό γο ς το υ R ab in o v itch . Φ ο β ο ύ ­ ντα ι, δη λα δ ή , ό τι με τη ν α π ο σ ύ νθ εσ η το υ κο μ μ ο υ νι­ σμού κ α ι τη ν ε μ φ ά νισ η ε θ νικ ισ τικ ώ ν δ υ ν ά μ ε ω ν πο υ υ π ο σ τη ρ ίζο υ ν α ν ο ιχ τά το ν α ντιση μ ιτισμ ό , θ α το υ ς φ ο ρ τώ σ ο υ ν π ά λ ι το φ τα ίξιμ ο . Έ τ σ ι σ ή μ ερ α μ π ο ρ ο ύ ­ με ε ύ κ ο λ α ν α φ α ντα σ το ύ μ ε τη ν α ντισ τρ ο φ ή το υ α ­ νέκ δ ο το υ μ ε το ν R a b in o v itch ν α α π α ν τ ά στις ε ρ ω τή ­ σ ε ις το υ γ ρ α φ ε ιο κ ρ ά τη με το ν ε ξή ς τρ ό π ο : « Υ π ά ρ ­ χ ο υ ν δ ύ ο λ ό γο ι. Ο π ρ ώ το ς ε ίν α ι ό τι γ ν ω ρ ίζω ό τι ο κο μ μ ο υ νισ μ ό ς στη Ρ ω σ ία θ α κ ρ α τή σ ε ι γ ια π ά ν τ α , τ ί­ π ο τ α δ εν θ α α λ λ ά ξ ε ι π ρ α γ μ α τ ικ ά ε δώ , κ α ι η π ρ ο ο ­ πτική αυτή ε ίν α ι α νυ π ό φ ο ρ η γ ια μένα ...». «Μ α », δ ια κ ό π τε ι ο γρ α φ ε ιο κ ρ ά τ η ς « α υ τά ε ίν α ι εντελώ ς β λα κ είες, ο κομ μ ο υ νισ μ ό ς π α ν τ ο ύ α π ο σ υ ντίθ ε τα ι!» . «Α υτός ε ίν α ι ο δ εύ τε ρ ο ς λ ό γο ς μου!» α π α ν τ ά ο R a bin ovitch. Η σ κοτεινή π λ ε υ ρ ά τω ν δ ια δ ικ α σ ιώ ν πο υ λ α μ β ά ­ νο υ ν χ ώ ρ α στη ν Α να το λ ικ ή Ε υ ρ ώ π η ε ίν α ι έτσ ι, η σ τα δ ια κ ή α π ο χ ώ ρ η σ η τη ς φ ιλ ε λ εύ θ ε ρ η ς - δ η μ ο κ ρ α ­ τικ ή ς τά σ η ς μ π ρ ο σ τά στην α νά π τ υ ξ η ε ν ό ς ο ρ γ α ν ω ­ μ ένου ε θ νικ ο ύ λ α ϊκ ισ μ ο ύ με ό λ α τ α συνή θη χ α ρ α ­ κ τη ρ ισ τικ ά του , α π ό τη ν ξ ε ν ο φ ο β ία ώ ς το ν α ντισ η μ ι­ τισ μ ό. Η τα χ ύ τη τα α υ τή ς τη ς δ ια δ ικ α σ ία ς π ρ ο κ α λ ε ί

τη ν έκπλ η ξη: σ ή μ ερ α , β ρ ίσ κ ο υμ ε α ντιση μ ιτισμ ό στη ν Α να το λ ικ ή Γ ε ρ μ α ν ία (ό π ο υ στο υ ς ε β ρ α ίο υ ς α ­ π ο δ ίδ ε τ α ι η έ λλ ειψ η τρ ο φ ίμ ω ν, κ α ι σ το υ ς Β ιετ να μ έ ­ ζο υ ς η έλλ ειψ η π ο δ η λ ά τω ν ) κ α ι στην Ο υ γ γ α ρ ία κ α ι τη Ρ ο υ μ α ν ία (ό π ο υ η κ α τα δ ίω ξ η τη ς ο υ γ γ ρ ικ ή ς μ ειο ­ ν ό τη τα ς ε π ίσ η ς σ υ ν ε χ ίζετα ι). Α κό μ η κ α ι στην Π ο ­ λ ω ν ία ε ίν α ι δ υ να τ ό ν ν α δ ια κ ρ ίν ο υ μ ε σ η μ ά δ ια ε νό ς δ ιχ α σ μ ο ύ μ έσ α στην Α λ λη λ εγγύ η : τη ν ά ν ο δ ο μ ια ς ε ­ θ νικ ισ τικ ή ς - λ ά ίκ ισ τικ ή ς φ α τρ ία ς, η ο π ο ία ε π ιρ ρ ί­ π τ ει σ το ν « κο σμ ο π ο λ ίτη δ ια νο ο ύ μ εν ο » (το π α ρ α ­ τσ ο ύ κλ ι τ ω ν ε β ρ α ίω ν σ το ν κ ώ δ ικ α το υ π α λ α ιο ύ κ α ­ θε σ τώ το ς) τη ν ευθ ύνη γ ια τη ν α π ο τυ χ ία τω ν π ρ ό ­ σ φ α τω ν κ υ β ερ νη τικ ώ ν μ έτρω ν.

Το Έθνος - Πράγμα

ια ν α ε ξη γή σ ο υ μ ε α υτή τη ν α νέλπ ισ τη σ τρ ο φ ή , θ α π ρ έ π ε ι ν α ξ α ν α σ κ ε φ το ύ μ ε τις π ιο β α σ ικ ές α ντιλ ή ψ ε ις μ α ς γ ια τη ν εθ νικ ή τα ύ τισ η - κ α ι, σ ’ α υ τό το σ η μ είο , η ψ υ χα νά λ υ σ η ε ίν α ι δ υ να τ ό ν ν α β ο η θή σ ει. Τ ο σ το ιχ ε ίο π ο υ κ ρ α τά ενω μ ένη μ ια δ εδ ο μ έν η κ ο ινό τη τα δ ε ν ε ίν α ι δ υ ν α τ ό ν ν α α ν α χ θ ε ί στο σ η μ είο τη ς σ υ μ βο λ ική ς τα ύ τισ η ς: ο δ εσ μ ό ς πο υ σ υ ν δ έ ε ι τ α μέλη τη ς π ά ν τ α π ρ ο ϋ π ο θ μ ια κ ο ινή σ χέσ η π ρ ο ς έ ν α Π ρ ά γ μ α , π ρ ο ς τη ν Α π ό ­ λα υση ε νσ α ρ κ ω μ ένη 2. Α υτή η σ χέσ η με το Π ρ ά γ μ α , δ ο μ ημ ένη μ έσ α α π ό φ α ν τα σ ιώ σ εις ε ίν α ι α υ τό π ο υ δ ια κ υ β ε ύ ε τα ι ό τα ν μ ιλ ο ύ μ ε γ ια τη ν α π ε ιλ ή π ο υ συ νιστά γ ια το ν « τρ ό π ο ζω ή ς» μ α ς ο Ά λ λο ς: ε ίν α ι αυτή π ο υ α π ε ιλ ε ίτ α ι ό τα ν, γ ια π α ρ ά δ ε ιγ μ α , έ ν α ς λ ευ κ ό ς Ε γ γ λ έ ζ ο ς π α ν ικ ο β ά λ λ ετα ι α π ό τ η ν α υ ξα νό μ ε νη π α ­ ρ ο υ σ ία ξ έν ω ν (« alien s» ). Α υτό π ο υ θ έ λ ε ι ν α υ π ε ρ α ­ σ π ισ τε ί με κ ά θ ε τίμ η μ α <5εν α ν ά γ ε τ α ι στο λ εγ ό μ εν ο σ ύ νο λ ο α ξ ιώ ν π ο υ σ τη ρ ίζο υ ν τη ν ε θνικ ή τα υ τό τη τα . Η ε θνικ ή τα ύ τισ η ε ξ ο ρ ισ μ ο ύ σ τη ρ ίζετα ι στη σ χέση π ρ ο ς το Έ θ ν ο ς qua Π ρ ά γ μ α . Α υτό το Έ θ ν ο ς Π ρ ά γ μ α κ α θ ο ρ ίζ ε τα ι α π ό μ ια σ ε ιρ ά α ν τιφ α τικ ώ ν χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ώ ν. Ε μ φ α ν ίζ ε τα ι σ ε μ α ς ω ς το « Π ρ ά γ μ α μ α ς» (ίσ ω ς θ α ή τα ν δ υ να τ ό ν ν α π ο ύ μ ε cosa nostra), ω ς κ ά τι π ρ ο σ ιτό μ ό νο σ ε μα ς, ω ς κ ά τι το ο π ο ίο « α υ το ί» , ο ι ά λ λο ι, δ ε ν μ π ο ρ ο ύ ν ν α συ λ λά β ο υ ν, α λ λ ά το ο π ο ίο π α ρ ά το γ ε γ ο ν ό ς α υ τό σ υ ν ε χώ ς α π ε ι­ λ είτα ι α π ό «α υ το ύς» . Ε μ φ α ν ίζ ε τα ι ω ς α υ τό πο υ π ρ ο σ δ ίδ ε ι π λ η ρ ό τη τα κ α ι ζω ν τά ν ια στη ζω ή μ α ς, ω ­ σ τό σ ο ο μ ό νο ς τρ ό π ο ς με το ν ο π ο ίο ε ίν α ι δ υ να τ ό ν ν α το π ρ ο σ δ ιο ρ ίσ ο υ μ ε ε ίν α ι κ α τα φ ε ύ γ ο ν τα ς σ ε δ ια φ ο ­ ρ ε τικ ές ε κ δ ο χ έ ς μ ια ς κ ε ν ή ς τ α υ το λ ο γία ς : το μ όνο π ο υ μ πο ρ ο ύ μ ε ν α π ο ύ μ ε γ ι ’ α υ τό ε ίν α ι, τε λ ικ ά , ό τι το Π ρ ά γ μ α ε ίν α ι ο « ε α υ τό ς» το υ , «το α υ θ εν τικ ό Π ρ ά γ ­ μα», « α υ τό γ ια το ο π ο ίο όντω ς π ρ ό κ ειτα ι» , κ α ι σύτω κ α θ εξ ή ς. Α ν μ α ς ρ ω τή σ ο υν π ώ ς μ π ο ρ ο ύ μ ε ν α α ν α ­ γ ν ω ρ ίζο υ μ ε τη ν π α ρ ο υ σ ία α υ το ύ το υ Π ρ ά γμ α το ς , η μόνη σ υ νε π ή ς α π ά ντη σ η ε ίν α ι ό τι τ ο Π ρ ά γ μ α ε ίν α ι

Γ

αφιέρωμα π α ρ ό ν σ ’ αυτή τη φ ε υ γ α λ έ α - α δ ιό ρ α τη οντό τη τα πο υ ο ν ο μ ά ζε τα ι « τρ ό π ο ς ζω ή ς μα ς» . Τ ο μό νο π ο υ μ πο ­ ρ ο ύ μ ε ν α κά νο υ μ ε ε ίν α ι ν α α π α ρ ιθ μ ή σ ο υ μ ε α σ ύ ν δ ε ­ τα σ το ιχ ε ία του τρ ό π ο υ με το ν ο π ο ίο η κο ινό τη τά μ α ς ο ρ γ α ν ώ ν ε ι τις γ ιο ρ τ έ ς τη ς, τ ις τ ε λ ετο υ ρ γ ίες του ζε υ γ α ρ ώ μ α το ς , τις τε λ ετέ ς μ ύησης - με λ ίγ α λ ό για , ό λ ες τις λ επ το μ έρ ε ιε ς μ έσ ω τω ν ο π ο ίω ν γ ίν ε τ α ι ο ρ α ­ τό ς ο μ ο να δ ικ ό ς τρ ό π ο ς με τ ο ν ο π ο ίο μ ια κ ο ινό τη τα οργανώνει την απόλαυσή της. Ε ν ώ ο π ρ ώ το ς, ού τω ς ε ιπ είν , α υ τό μ α το ς σ υ νε ιρ μ ό ς π ο υ α ν α κ ύ π τε ι ε δ ώ ε ί­ ν α ι α σ φ α λ ώ ς α υ τό ς του α ντιδρ α σ τ ικ ο ύ , σ υ να ισ θ η ­ μ α τικ ού Blut und Boden, δ ε ν θ α π ρ έ π ε ι ν α ξ εχ νο ύ μ ε ό τι π α ρ ό μ ο ιες α ν α φ ο ρ έ ς σε έ ν α ν « τρ ό πο ζω ή ς» ε ί­ ν α ι δ υ να τ ό ν ν α έ χο υ ν κ α ι μ ια δ ια κ ρ ιτή « α ρ ισ τερ ή » συνδήλω ση . Σ ημ ε ιώ σ τε τ α δ ο κ ίμ ια το υ Τ ζ. Ό ρ γ ο υ ε λ α π ό τ α χ ρ ό ν ια το υ π ο λ έμ ο υ σ τα ο π ο ία π ρ ο σ π ά θ η σ ε ν α ο ρ ίσ ε ι το π ε ρ ίγ ρ α μ μ α ε ν ό ς α γ γ λ ικ ο ύ π α τρ ιω τι­ σμού α ντίθ ε το υ π ρ ο ς τη ν επίσ ημ η ψ ω ρ ο π ε ρ ή φ α ν η .ιμ π ερ ια λ ισ τική εκ δ ο χή του: τ α σ η μ εία α ν α φ ο ρ ά ς το υ ή τα ν α κ ρ ιβ ώ ς ε κ ε ίν ε ς ο ι λ επ το μ έρ ε ιε ς π ο υ χ α ­ ρ α κ τη ρ ίζο υ ν το ν « τρ όπο ζω ή ς» τη ς ε ρ γα τικ ή ς τά ξ η ς (η β ρ α δινή σ ύ να ξη στην το π ικ ή p u b , κ.ο .κ .). Α υτή η π α ρ ά δ ο ξ η ύ π α ρ ξ η μ ια ς ο ντό τη τα ς π ο υ « είνα ι» μ όνο στο β α θ μ ό πο υ τ α υ π ο κ ε ίμ ε ν α π ισ τε ύ ­ ο υ ν (στην πίστη του ά λ λου ) σ την ύ π α ρ ξ ή τη ς, ε ίν α ι ο τρ ό π ο ς με το ν ο π ο ίο ν υ π ά ρ χ ο υ ν τ α ιδ ε ο λ ο γ ικ ά Α ίτια (C auses)*: η « φ υ σ ιολ ογική » τά ξ η τη ς α ιτιό τη τα ς α ν α τρ έ π ε τα ι ε δώ , μ α κ α ι ε ίν α ι η α ιτ ία π ο υ π α ρ ά γ ε τ α ι α π ό τ α α π ο τε λ έσ μ α τ ά τη ς (τις ιδ ε ο λ ο γ ικ ές π ρ α κ τι­ κ έ ς π ο υ ζω ο γ ο ν ε ί). Ε ίν α ι α κ ρ ιβ ώ ς σ ’ α υ τό το ση ­ μ είο, ό μ ω ς, π ο υ η δ ια φ ο ρ ά π ο υ χ ω ρ ίζ ε ι τ ο ν Λ α κ ά ν α π ό το ν « ρ η μ α τικ ό ιδεα λ ισ μ ό » (discursive id ealism ) α ν α δ ύ ε τα ι με τη μ εγ α λ ύτερ η δ ύνα μ η : Ο Λ α κ ά ν α π έ ­ χ ε ι π ολ ύ α π ό το ν α α ν α γ ά γ ε ι το (εθ ν ικ ό κ.λ π.) α ίτιο σε έ ν α επιτελ ε σ τικ ό α π ο τέ λ εσ μ α τω ν ρη μ α τικ ώ ν π ρ α κ τικ ώ ν π ο υ α ν α φ έ ρ ο ν τα ι σ ’ α υ τό . Τ ο κ α θ α ρ ό ρ η μ α τικ ό α π ο τέ λ εσ μ α δ ε ν έ χ ε ι α ρ κ ετή « ο υ σ ία » ώ ­ στε ν α α σ κ ή σ ε ι τη γ ο η τ ε ία πο υ α ρ μ ό ζ ε ι σε έ ν α α ίτ ιο κ α ι ο λα κ α ν ικ ό ς ό ρ ο ς γ ια τη ν π ε ρ ίε ρ γ η « ο υ σ ία » πο υ π ρ έ π ε ι ν α π ρ ο σ τ ε θ ε ί ώ στε ν α ε π ιτρ έψ ε ι σ ’ έ ν α Α ίτιο ν α α π ο κ τή σ ει τη ν ο ντο λ ο γικ ή το υ ενό τη τα - τη μόνη «ο υ σία » πο υ α ν α γ ν ω ρ ίζ ε τα ι α π ό τη ν ψ υ χα νά λ υ σ η ε ίνα ι, α σ φ α λ ώ ς, απόλαυση (ό π ω ς ξ ε κ ά θ α ρ α σ η μ ει­ ώ ν ει ο Λ α κ ά ν σ το Le seminaire XX-Encore). Έ ν α έ­ θ ν ο ς υ π ά ρ χ ε ι μ όνο ό σ ο η ιδ ια ίτε ρ η α π ό λ α υ σ ή το υ σ υ ν ε χίζει ν α υ λ ο π ο ιε ίτ α ι σε σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έν ε ς κ ο ιν ω ν ι­ κ έ ς π ρ α κ τικ ές κ α ι μ ε τ α δ ίδ ε τα ι α π ό ε θ νικ ο ύ ς μ ύ θο υς πο υ δ ο μ ο ύ ν τ ις π ρ α κ τικ ές α υ τές. Τ ο ν α δ ίνο υ μ ε έ μ ­ φ α σ η , μ’ έ ν α ν « α π ο δ ο μ ικ ό » τ ρ ό π ο , στο γ ε γ ο ν ό ς ότι

71

X. Π. Φέντερσεν: 1963 το Έ θ ν ο ς δ ε ν ε ίν α ι έ ν α β ιο λ ο γικ ό ή δ ιϊσ το ρ ικ ό γ ε ­ γ ο ν ό ς, α λ λ ά μ ια σ υ γκ υ ρ ια κ ή /εν δ ε χο μ ε νικ ή ρ η μ α τι­ κή κ α τα σ κ ευ ή , έ ν α ε π ικ α θ ο ρ ισ μ έν ο π ρ ο ϊό ν «κειμ ενικ ώ ν» π ρ α κ τικ ώ ν, ε ίν α ι επ ο μ έν ω ς π α ρ α π λ α νη τικ ό : Π α ρ α β λ έ π ε ι το ν ρ ό λ ο ε νό ς υ π ο λ είμ μ α το ς κ ά π ο ιο υ π ρ α γ μ α τ ικ ο ύ , μ η -ρ η μ α τικο ύ π υ ρ ή ν α α π ό λ α υ σ η ς, ο ο π ο ίο ς π ρ έ π ε ι ν α ε ίν α ι π α ρ ό ν γ ια ν α α π ο κ τή σ ει το Έ θ ν ο ς q u a ρ η μ α τικ ή - οντό τη τα - α π ο τέ λ εσ μ α τη ν ο ­ ντο λ ο γικ ή το υ ενότη τα . Η α πλ ή α ν α γ ω γ ή το υ ε θ νικ ο ύ Π ρ ά γ μ α το ς στα χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ά π ο υ σ υ νισ το ύν έ ν α σ υ γκ ε κ ρ ιμ ένο « τρ ό π ο ζω ή ς» ε ίν α ι ό μ ω ς λ α νθα σ μ έ νη . Τ ο Π ρ ά γ μ α δ ε ν ε ίν α ι α π ε υ θ ε ία ς μ ια συλλογή α υ τώ ν τω ν χ α ρ α ­ κτη ριστικώ ν· υ π ά ρ χ ε ι «κά τι π α ρ α π ά ν ω » σ ’ α υ τό , κ ά τι π ο υ ε ίν α ι π α ρ ό ν σ ’ α υ τά τ α χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ά , π ο υ ε μ φ α ν ίζε τα ι μ έσ ω α υ τώ ν. Τ α μέλη μ ια ς κ ο ιν ό ­ τη τα ς π ο υ σ υ μ μ ετέχο υ ν σ ε έ ν α δ εδ ο μ έν ο « τρ ό πο ζω ­ ή ς» πιστεύουν στο δικό τους Π ράγμα, ό π ο υ α υτή η π ίστη έ χ ε ι μ ια α να σ το χ α σ τικ ή δ ο μ ή πο υ π ρ ο σ ιδ ιά ζ ε ι στο δ ιυ π ο κ ειμ εν ικ ό π ε δ ίο : « Π ισ τεύ ω στο (εθ νικ ό )

•Δεν θα πρέπει να περάσει απαρατήρητη σ’ αυτό το σημείο η διτιη σημασία της έννοιας cause. Στα αγγλικά cause εκτός από αίτιο - ό­ πως επιλέξαμε να το μεταφράσουμε και σια ελληνικά - σημαίνει και σκοπός ή ιδεώδες για το οποίο κάποιος αγωνίζεται. Είναι απαραί­ τητο να μην ξεχνά κανείς και τη δεύτερη αυτή σημασία μια και είναι ουσιώδης για όσα ο Ζίζεκ αναφέρει στο κείμενό του .(Σ.τ.Μ.).

72

αφ ιέρω μ α-------------------------------------

Π ρ ά γμ α » ισ ο δ υ ν α μ ε ί με «Π ισ τεύ ω ό τι ά λ λο ι (μέλη τη ς κ ο ινό τη τά ς μου) π ισ τε ύ ο υ ν στο Π ρ ά γμ α » . Ο τα υ το λ σ γικ ό ς χ α ρ α κ τή ρ α ς το υ Π ρ ά γ μ α το ς - τ ο ση ­ μ α ντικό του κ ε ν ό , το γ ε γ ο ν ό ς ό τι τ ο μ ό νο π ο υ μ πο ­ ρ ού μ ε ν α π ο ύ μ ε γ ι ’ α υ τό ε ίν α ι ό τι ε ίν α ι « το α υ θ εν τι­ κ ό Π ρ ά γμ α » - θ ε μ ελ ιώ ν ετα ι α κ ρ ιβ ώ ς π ά ν ω σ ’ αυ τή ν τη ν π α ρ ά δ ο ξ η α ν α σ ιο χ α σ τικ ή δομ ή. Τ ο ε θ νικ ό Π ρ ά γ μ α υ π ά ρ χ ε ι ό σ ο τα μέλη τη ς κ ο ινό τη τα ς π ι­ σ τεύου ν σ ’ αυτό· α π ο τε λ εί, στην κυ ρ ιο λ ε ξ ία , τ ο ίδιο , α π ο τέ λ εσ μ α α υ τή ς τη ς π ίστη ς. Η δ ο μ ή ε δ ώ ε ίν α ι τα υτόση μ η με α υ τή ν το υ Α γ ίο υ Π νε ύ μ α το ς στον Χ ρ ισ τια νισ μ ό. Τ ο Ά γ ιο Π νε ύ μ α είναι η κο ινό τη τα τω ν πισ τώ ν στην ο π ο ία ο Χ ρ ισ τό ς ζ ε ι μ ετά το θά να τό του· τ ο ν α π ισ τε ύ ω σ ’ α υ τό ν ισ ο δ υ ν α μ ε ί με τ ο ν α π ι­ στεύω στην ίδ ια τη ν πίστη - με το ν α π ισ τε ύ ω ό τι δ εν ε ίμ α ι μ όνος, ό τι α π ο τε λ ώ μ έλ ο ς μ ια ς κ ο ινό τη τα ς π ι ­ στώ ν. Δ ε ν χ ρ ε ιά ζ ο μ α ι κ α μ ιά εξω τερ ικ ή α π ό δ ε ιξ η ή ε π ιβ ε β α ίω σ η τη ς α λ ή θ εια ς τ η ς π ίσ τη ς μου: η π ρ ά ξ η τη ς π ίσ τη ς μου στην πίστη τω ν άλ λω ν κ α ι μ ό νο α ρ κ ε ί γ ια ν α ε ίν α ι ε δ ώ το Ά γ ιο Π νε ύ μ α . Μ ’ ά λ λα λ ό γ ια ό ­ λο το νό η μ α του Π ρ ά γ μ α το ς συ νίσ τα τα ι στο γ ε γ ο ν ό ς ό τι « σ η μ α ίνει κά τι» γ ια το υ ς α νθ ρ ώ π ο υ ς.

Η κλοπή της Απόλαυσης ε θ νικ ισ μ ό ς, λ ο ιπ ό ν, ε κ θ έ τε ι μ ία π ρ ο νο μ ια κ ή π ε ρ ιο χ ή έ κ ρ η ξη ς τη ς α π ό λ α υ σ η ς στο κ ο ιν ω ­ ν ικ ό π ε δ ίο . Τ ο ε θ ν ικ ό Α ίτιο δ ε ν ε ίν α ι τε λ ικ ά τ ίπ ο τα π α ρ α π ά ν ω α π ό το ν τρ ό π ο με το ν ο ­ π ο ίο τ α υ π ο κ ε ίμ ε ν α μ ια ς δ εδ ο μ έν η ς εθνικ ή ς κ ο ινό τη τα ς ο ρ γ α ν ώ ν ο υ ν τη ν α π ό λ α υ σ ή το υ ς μ έσ α α π ό ε θ νικ ο ύ ς μ ύ θο υς. Έ τ σ ι α υ τό πο υ δ ια κ υ β εύ ε τα ι σ τις ε θ ν ικ έ ς ε ν τά σ ε ις ε ίν α ι π ά ν τ α η κ α τοχή το υ ε θ νικ ο ύ Π ρ ά γμ α το ς. Π ά ν τα κ α τα λ ο γί­ ζου μ ε στον «άλλο» υ π ε ρ β ο λ ικ ή από λα υ ση · θ έ λ ε ι ν α κ λ έ ψ ει τη δ ικ ή μ α ς α π ό λ α υ σ η ( κ α τα σ ιρ έφ ο ν τ α ς το ν τρ ό π ο ζω ή ς μ α ς) κα ι/ή έ χ ε ι π ρ ό σ β α σ η σ ε κ ά π ο ια μυ­ στική, δ ιεσ τρ α μ μ ένη α πό λ α υ σ η . Μ ε λ ίγ α λ ό για , ε ­ κ ε ίν ο π ο υ π ρ α γ μ α τ ικ ά μ α ς ε νο χ λ ε ί σ ε σ χέσ η με το ν «άλλο» ε ίν α ι ο ιδ ια ίτε ρ ο ς τ ρ ό π ο ς με το ν ο π ο ίο ο ρ ­ γ α ν ώ ν ε ι τη ν α π ό λ α υ σ ή του: α κ ρ ιβ ώ ς το πλ ε ό να σ μ α , η « π ε ρ ίσ σ εια » π ο υ τη ς π ρ ο σ ιδ ιά ζ ε ι - η οσμή το υ φ α ­ γη τού το υ ς, τ α « θορ υ β ώ δ η » τρ α γ ο ύ δ ια κ α ι ο ι χ ο ρ ο ί το υ ς, ο ι π ε ρ ίε ρ γ ο ι τρ ό π ο ι το υ ς, η στάση το υ ς στην ε ρ γ α σ ία (στη ρ α τσ ισ τικ ή ο πτική , ο «ά λλο ς» ε ίν α ι ε ί­ τε έ ν α ς ερ γ α σ ιο μ α ν ή ς π ο υ κ λ έ β ε ι τις δ ο υ λ ε ιέ ς μ α ς είτε έν α ς τε μ π έ λ η ς π ο υ ζ ε ι α π ό το ν κό π ο μας· κ α ι ε ί­ ν α ι α ρ κ ε τά δ ια σ κ εδ α σ τικ ή η ε υ κ ο λ ία με τη ν ο π ο ία κ α ν ε ίς α π ό ε κ ε ί πο υ κ α τη γ ο ρ ο ύ σ ε το ν ά λ λο γ ια τη ν ά ρ νη σ ή το υ ν α δ ο υ λ έ ψ ει, το ν κ α τη γ ο ρ ε ί γ ια τη ν κ λ ο ­ πή τη ς δ ο υ λ ε ιά ς ). Τ ο β α σ ικ ό π α ρ ά δ ο ξ ο ε ίν α ι ό τι το δ ικ ό μ α ς Π ρ ά γ μ α θ ε ω ρ ε ίτα ι ω ς κ ά τι α π ρ ό σ ιτο στον ά λ λο, κ α ι τη ν ίδ ια στιγμ ή α π ε ιλ ο ύ μ εν ο α π ό α υτόν·

α υτή ε ίν α ι ε π ίσ η ς η π ε ρ ίπ τω σ η το υ ε υνο υ χισ μ ο ύ , ο ο π ο ίο ς , σ ύ μ φ ω ν α με το ν Φ ρ ό υ ντ, β ιώ νε τα ι ω ς κ ά τι « πο υ δ ε ν ε ίν α ι δυ να τ ό ν ν α σ υ μ β ε ί στην π ρ α γ μ α τ ικ ό ­ τη τα » , το υ ο π ο ίο υ ό μ ω ς η π ρ ο ο π τικ ή δ ε ν π α ύ ε ι ν α μ α ς τρ ο μ ο κ ρ α τε ί. Ε π ο μ έ ν ω ς το π ε δ ίο α συ μ βα τό τη τα ς α ν ά μ εσ α σε δ ια φ ο ρ ε τικ έ ς ε θ ν ικ έ ς υ π ο κ ε ιμ ε ν ι­ κ έ ς θ έ σ ε ις δ εν π ε ρ ιο ρ ίζ ε τ α ι στη δ ια φ ο ρ ε τικ ή δομή τω ν συ μ βο λ ικώ ν το υ ς τα υ τίσ εω ν. Τ ο σ το ιχε ίο πο υ κ α τη γ ο ρ η μ α τικ ά α ντισ τέ κ ε τα ι στην ο ικ ο υ μ ενικ ο πο ίη σ η ε ίν α ι μά λλον η ιδ ια ίτε ρ η δομ ή τη ς σχέσ η ς το υ ς με τη ν α πό λ α υ σ η : «Γ ια τί ο Ά λ λο ς π α ρ α μ έ ν ε ι Ά λλος; Π ο ια ε ίν α ι η α ιτ ία το υ μ ίσ ο υς μ α ς γ ι ’ α υ τό ν, το υ μ ίσ ο υς μ α ς γ ια τη ν ίδ ια τη ν ύ π α ρ ξ ή το υ ; Ε ίν α ι μ ίσ ος γ ια τη ν α π ό ­ λα υση σ το ν Ά λλο. Α υτή θ α ή τα ν, η π ιο γ ε ν ικ ή φ ό ρ ­ μ ο υ λα το υ μ ο ντέρ νο υ ρ α τσ ισ μ ο ύ π ο υ συ να ντο ύ μ ε σή μ ερ α : έ ν α μ ίσ ο ς γ ια το ν ιδ ια ίτε ρ ο τ ρ ό π ο με το ν ο ­ π ο ίο α π ο λ α μ β ά ν ει ο Ά λλος... Τ ο ζή τη μ α τη ς α νο χ ή ς ή μη α νο χ ή ς δ εν α φ ο ρ ά κ α θ ό λ ο υ το θέ μ α τη ς επ ισ τή ­ μης κ α ι τ ω ν α ν θ ρ ω π ίν ω ν δ ικ α ιω μ ά τω ν. Τ ο π ο θ ε τ ε ί­ τ α ι στο ε π ίπ ε δ ο τη ς α νο χ ή ς ή μη α νο χ ή ς τη ς α π ό λ α υ ­ σή ς το υ Ά λλου, το υ Ά λ λο υ ω ς εκ ε ίνο υ π ο υ , στην ο υ ­ σ ία , κ λ έ β ε ι τη δ ικ ή μου α π ό λ α υ σ η . Γ νω ρ ίζο υ μ ε ,φ υ ­ σ ικ ά , ό τι τ ο θ ε μ ελ ιώ δ ε ς sta tu s το υ α ντικ ε ιμ έ νο υ ε ί­ ν α ι ν α ε ίν α ι π ά ν τ α ή δη κ λ εμ μ ένο α π ό το ν Ά λλο. Ε ί­ ν α ι αυτή α κ ρ ιβ ώ ς η κλ ο πή τη ς α π ό λ α υ σ η ς τη ν ο π ο ία γρ ά φ ο υ μ ε σ τε ν ο γ ρ α φ ικ ά μ είο ν-Φ ι,το μ ά θη μ α (m a th e m a ) το υ ε υνο υ χισ μ ο ύ . Τ ο πρ ό β λ η μ α ε ίν α ι π ρ ο φ α ν ώ ς ά λ υτο μ ια κ α ι ο Ά λ λο ς ε ίν α ι ο Ά λ λο ς στο ε σ ω τερ ικ ό μου. Η ρ ίζ α το υ ρ α τσ ισ μ ο ύ ε ίν α ι ε π ο μ έ ­ ν ω ς μ ίσ ος γ ια τη ν ίδ ια μ ου τη ν α πό λ α υ σ η . Δ ε ν υ π ά ρ ­ χ ε ι άλλη α π ό λ α υ σ η α π ό τη δ ικ ή μου. Α ν ο Ά λ λο ς β ρ ί­ σ κ ε τα ι μ έσ α μου, κ α τα λ α μ β ά νο ντα ς τη θέση τη ς εξ ω τερ ικ ό τη τα ς, τό τε κ α ι το μ ίσ ος ε ίν α ι ε π ίσ η ς δ ικ ό μσυ».5 Ε κ ε ίν ο πο υ κ ρ ύ β ο υμ ε ε π ιρ ρ ίπ ιο ν τ α ς στο ν Ά λλο τη ν κλ ο πή τη ς α π ό λ α υ σ η ς ε ίν α ι τ ο τρ α υ μ α τ ικ ό γ ε γ ο ­ ν ό ς ό τι π ο τ έ δεν είχαμε στην κατοχή μα ς αυτό που υ­ ποτίθεται ότι εκλάπη από εμάς: Η έλλ ειψ η (« ευ νο υ ­ χισ μ ό ς» ) ε ίν α ι π ρ ω τα ρ χική · η α π ό λ α υ σ η σ υ γκ ρ ο τε ί το ν εα υ τό τη ς ω ς "κλεμμένο", ή, γ ια ν α α ν α φ ε ρ θ ο ύ μ ε στην α κ ρ ιβ ή δ ια τύ πω σ η το υ Χ έγ κ ε λ α π ό τη ν Επιστή­ μη της Λ ογικής «αποκτά ύπαρξη μ ό νο ό τα ν αφήνε­

ται πίσω»6 Η Γ ιο υ γ κ ο σ λ α β ία σ ή μ ερ α α π ο τε λ ε ί μ ια π α ρ α ­ δ ειγμ α τικ ή π ε ρ ίπ τω σ η α υ το ύ το υ π α ρ ά δ ο ξ ο υ , στην ο π ο ία γινό μ α σ τε μ ά ρ τυ ρ ε ς ε ν ό ς λ επ το μ ερ ο ύ ς δ ικ τύ ­ ο υ « μ ετα γγίσ εω ν» κ α ι «κλο πώ ν» α π ό λ α υ σ η ς. Κ ά θ ε εθνό τη τα έ χ ε ι χ τίσ ε ι τη δ ικ ή τη ς μ υ θ ο λ ο γία α φ η γ ο ύ ­ μενη π ώ ς τ α ά λ λα έθνη τή ς σ τε ρ ο ύ ν το ζω τικ ό μ έρ ο ς τη ς α π ό λ α υ σ η ς, τσυ ο π ο ίο υ η κα το χή θ α τη ς ε π έ τρ ε ­ π ε ν α ζή σ ε ι π λ ή ρ ω ς. Α ν δ ια β ά σ ο υ μ ε ό λ ες α υ τές τ ις μ υ θ ο λ ο γίε ς μ α ζί, ο δ η γο ύ μ α σ τε στο γν ω σ τό ο π τικ ό

αφιέρωμα

73

π α ρ ά δ ο ξ ο του E sc her: έ ν α δ ίκ τυ ο νε ρ ο χυ τώ ν ό π ο υ , σ ύ μ φ ω ν α με τη ν α ρ χή τη ς perpetuum mobile, τ ο ν ε ρ ό τ ρ έ χ ε ι α π ό το ν έ ν α ν ερ ο χύ τη στο ν ά λ λο μ εχ ρ ις ότου ν α κ λ ε ίσ ε ι ο κ ύ κλ ο ς, έ ­ τσ ι ώ στε α κ ο λ ο υ θ ώ ντα ς ώ ς το τέ λ ο ς τη ροή β ρ ισ κ όμ α σ τε π ά λ ι σ το σ η μ είο εκ κ ίνη σ ή ς μ ας. Α υτές ο ι φ α ν τα σ ιώ σ εις ε ίν α ι δ ο μ η μ έ νε ς με έ­ ν α ν σ υ μ πλ η ρ ω μ α τικό, συ μ μ ετρ ικ ό τρ ό π ο . Ο ι Σ λ ο β έ ν ο ι σ τε ρ ο ύ ν τα ι τη ς α π ό λ α υ σ ή ς τ ο υ ς α ­ π ό το υ ς «Ν ότιου ς» (Σ έ ρ β σ υ ς, Β ό σ ν ιο υ ς) λ ό ­ γ ω τη ς π α ρ ο ιμ ιώ δ ο υ ς τ ε μ π ε λ ιά ς το υ ς, τη ς β α λκ α νικ ή ς δ ια φ θ ο ρ ά ς , τη ς β ρ ό μ ικη ς κ α ι θ ο ­ ρ υ β ώ δ ο υ ς α π ό λ α υ σ η ς, κ α ι ε π ε ιδ ή α π α ιτο ύ ν α π ύ θμ ενη ο ικονομ ικ ή β ο ή θ εια , κ λ έ β ο ν τα ς α ­ π ό το υ ς Σ λ ο β έ ν ο υ ς τη μ ονά κρ ιβή το υ ς συ σ ­ σ ώ ρ ευ ση μ έσ ω τη ς ο π ο ία ς η Σ λ ο β ε ν ία θ α μ π ο ρ ού σ ε ήδη ν α έ χ ε ι φ τά σ ε ι τη Δ υτική Ε υ ­ ρ ώ πη . Ο ι ίδ ιο ι ο ι Σ λ ο β έ νο ι, α π ό τη ν ά λλη μ ε­ ρ ιά , υ π ο τίθ ε τα ι ότι κ α τα λ η σ τεύο υ ν το υ ς Σ έρ β ο υς λ ό γω τη ς α φ ύ σ ικ η ς ε ρ γα τικ ό τη τά ς το υ ς, τη ς τυ π ικ ό τη τα ς κ α ι τω ν ε γω ισ τικ ώ ν υ π ο λ ο γ ι­ σμ ώ ν τους· α ν τί ν α ε ν δ ίδ ο υ ν στις α π λ έ ς χ α ρ έ ς τη ς ζω ή ς, ο ι Σ λ ο β έ ν ο ι δ ια σ τρ ο φ ικ ά α π ο λ α μ ­ β ά νο υ ν τη σ υ νεχή επινόη σ η τρ ό π ω ν με το υ ς ο π ο ίο υ ς θ α ο ικ ειο π ο ιη θ ο ύ ν το π ρ ο ϊό ν τη ς σκλη ρ ή ς ε ρ γ α σ ία ς τω ν Σ έρ β ω ν , μ έσ ω τη ς ε­ μ πο ρ ικ ή ς κ ε ρ δ ο σ κ ο π ία ς, ξ α να π ο υ λ ώ ν τα ς Escher: Καταράκτης α υ τό πο υ α γ ό ρ α σ α ν φ θ η ν ά στη Σ ε ρ β ία . Ο ι Σ λ ο β έ ν ο ι φ ο β ο ύ ν τα ι ό τι ο ι Σ έ ρ β ο ι θ α το υ ς « κα τα κ λύ σ ου ν» κ α ι ό τι έτσ ι θ α χ ά σ ο υ ν τη ν εθνική φή τω ν β ρ ό μ ικ ω ν κ α ι ν ω θ ρ ώ ν « Ν ο τίω ν» .7 το υ ς τα υ τότη τα . Ο ι Σ έ ρ β ο ι εγκ α λ σ ύ ν το υ ς Σ λ ο β έ ­ Η λ ο γική αυτή α π έ χ ε ι π ο λ ύ ,'α σ φ α λ ώ ς, α π ό το να ν ο υ ς γ ια το ν «α υ τονομ ισ μ ό» το υ ς, π ρ ά γ μ α π ο υ α ­ π ε ρ ιο ρ ίζ ε τ α ι σ τις « κα θ υ σ τε ρ η μ ένε ς» Β α λ κ α νικ έ ς π λ ώ ς σ η μ α ίνε ι ό τι ο ι Σ λ ο β έ ν ο ι δ ε ν ε ίν α ι έ το ιμ ο ι ν α σ υ νθή κ ες. Ο τρ ό π ο ς με το ν ο π ο ίο η « κλοπή τη ς α π ό ­ λ α υση ς» , ή —γ ια ν α χρη σ ιμ ο π ο ιή σ ο υ μ ε έ ν α λα κα νια ν α γ ν ω ρ ίσ ο υ ν το ν ε α υ τό το υ ς ω ς α νθ ρ ω π ο λ ο γ ικ ή υκ ό τε χ ν ικ ό ό ρ ο — ο φ α ν τα σ ια κ ό ς ε υ νο υ χισ μ ό ς κ α θ ί­ π ο -κ α τη γ ο ρ ία τω ν Σ έρ β ω ν . Γ ια ν α το ν ίσ ε ι τη δ ια φ ο ­ σ τα τα ι μ ια ιδ ια ιτέ ρ ω ς χρή σ ιμ η κ α τη γ ο ρ ία γ ια τη ν α ­ ρ ά α π ό το υ ς «Ν ότιου ς», η π ρ ό σ φ α τη σλ ο β ενική λ α ϊ­ κή ισ το ρ ιο γ ρ α φ ία κ υ ρ ια ρ χ ε ίτ α ι α π ό μ ια εμμ ονή ν α νά λ υσ η τω ν ιδ ε ο λ ο γ ικ ώ ν δ ια δ ικ α σ ιώ ν το ύ σ ή μ ερ α , ε π ιβ ε β α ιώ ν ε τ α ι π ε ρ α ιτ έ ρ ω α π ό το π α ρ ά δ ε ιγ μ α ενό ς α π ο δ ε ίξ ε ι ό τι ο ι Σ λ ο β έ ν ο ι δ ε ν ε ίν α ι σ την π ρ α γ μ α τ ι­ χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ο ύ τη ς α μ ερ ικ α ν ικ ή ς ιδ ε ο λ ο γ ία ς τη ς κό τη τα Σ λ ά β ο ι α λ λ ά Ε τρ ο υ σ κ ικ ή ς κ α τα γ ω γ ή ς . Ο ι δ ε κ α ε τία ς το υ ’80: τη ς εμ μ ο ν ής στη ν ιδ έ α ό τι ίσ ω ς α ­ Σ έρ β ο ι, α π ό τη ν άλλη μ ερ ιά ,α ρ ισ τε ύ ο υ ν στην α π ό ­ δ ειξη ότι η Σ ε ρ β ία υ π ή ρ ξ ε θ ύ μ α μ ια ς « σ υ νω μ ο σ ία ς κό μ η ν α υ π ά ρ χ ο υ ν κ ά π ο ιο ι ζ ω ν τα ν ο ί Α μ ε ρ ικ α ν ο ί α ­ το υ Β α τικ α νο ύ κ α ι τη ς C o m in te rn » : η ϊάέβ fixe το υ ς γ ν ο ο ύ μ ε ν ο ι στο Β ιετνά μ π ο υ ζο υ ν σ ε σ υ νθ ή κ ε ς ε ξ α ­ θ λ ίω σ η ς, ξ ε χ α σ μ έ ν ο ι α π ό τη ν ίδ ια το υ ς τη ν π α τρ ίδ α . ε ίν α ι ό τι υ π ή ρ χ ε έ ν α μυστικό κ ο ιν ό σ χ έδ ιο κ α θ ο λ ι­ Αυτή η εμμ ονή α ρ θ ρ ώ θ η κ ε σε μ ια σ ε ιρ ά macho π ε ­ κώ ν κ α ι κ ομ μ ου νισ τώ ν γ ια ν α κ α τα σ τ ρ έ φ ο υ ν τη σ έ ρ ­ ρ ιπ ετ ειώ ν ε νό ς ή ρ ω α π σ υ α να λ α μ β ά ν ε ι μ ια μ ο να χι­ βική κρ α τικ ή ο ντότη τα . Η κ υ ρ ίω ς β άση κ α ι τω ν δ ύο κή α πο σ το λή δ ιά σ ω σ η ς (Rambo II: Missing in ε ίν α ι φ υ σ ικ ά « Δ ε ν θ έλ ο υμ ε τίπ ο τα ξ έν ο , θέλ ο υμ ε Action). T o φ α ντα σ ιω τικ ό σ ε ν ά ρ ιο π ο υ τη σ τη ρ ίζει μό νο α υ τό π ο υ δ ικ α ιω μ α τ ικ ά μ α ς α νή κ ε ι» . Κ α ι στις δ ύ ο π ε ρ ιπ τώ σ εις , η ρ ίζ α α υ τώ ν τω ν φ α ν τ α σ ιώ σ ε ω ν ' ε ίν α ι, ό μ ω ς, α κό μ η π ιο ε ν δ ια φ έ ρ ο ν . Ε ίν α ι ω ς ε ά ν ε­ κ ε ί κά τω , μ α κ ρ ιά στη ζο ύ γκ λ α το υ Β ιετνά μ , η Α μ ε ρ ι­ ε ίν α ι ξ ε κ ά θ α ρ α τ ο μ ίσ ος γ ια τη ν ίδ ια μ α ς τη ν α π ό ­ κή ν α έ χα σ ε έ ν α πο λ ύ τιμ ο κ ο μ μ ά τι το υ ε α υ το ύ τη ς, λα υση . Ο ι Σ λ ο β έ νο ι, γ ια π α ρ ά δ ε ιγ μ α , κ α τα π ιέ ζο υ ν ν α α π ο χ ω ρ ίσ τη κ ε έ ν α ο υ σ ιώ δ ες σ το ιχ ε ίο τη ς ίδ ια ς τη ν ίδ ια το υ ς τη ν α π ό λ α υ σ η μ έσ ω μ ια ς ψ υ χ α ν α γ κ α ­ τη ς υ π α ρ ξ ια κ ή ς τη ς ο υ σ ία ς, τη ς ο υ σ ία ς τη ς ισ χύ ο ς σ τική ς δ ρ α σ τη ρ ιό τη τα ς κ α ι ε ίν α ι α υτή α κ ρ ιβ ώ ς η α ­ της· κ α ι ω ς ε α ν α υ τό ν α ή τα ν τ ο β α θ ύ τερ ο α ίτ ιο τ η ς πό λ α υ σ η π ο υ ε π ισ τρ έφ ε ι στο πρ α γ μ α τ ικ ό μ ε τη μ ο ρ ­

74

αφ ιέρω μ α-------------------------------------

κ α τά π τω σ η ς κ α ι τη ς α νικ α νό τη τά ς τη ς σ τα μετα βιετν α μ ικ ά χ ρ ό ν ια τα υ Κ ά ρ τερ . Έ τ σ ι η α νά κτη ση αυ το ύ του κ λ εμ μ ένου , ξ εχ α σ μ έν ο υ κο μ μ α τιο ύ μ ετα βλ ή θη ­ κε σ ε σ υ σ τα τικό σ το ιχε ίο τη ς Ρ η γ κ α νικ ή ς ε π ιβ ε β α ί­ ω σ η ς μ ια ς ισ χυ ρ ή ς Α μ ερ ικ ή ς.8

Ανταγωνισμός και Απόλαυση

Α

υ τό π ο υ θ έ τε ι σε κίνη ση τη λ ο γική τη ς «κλο­ π ή ς τη ς α π ό λ α υ σ η ς» δ ε ν ε ίν α ι φ υ σ ικ ά η ά μ ε ­ ση κοινω νικ ή π ρ α γ μ α τ ικ ό τ η τ α - η π ρ α γ μ α τ ι­ κότη τα τη ς στενή ς σ υ μ βίω σης δ ια φ ο ρ ε τικ ώ ν ε θ νικ ώ ν κ οινοτή τω ν - α λ λά ο εσώτερος αντα­

γωνισμός παν ενυπάρχει σ ’ αυτές τις Κοινότη­

σης μ ετ α δίδο υ ν με τό σ ο π ρ ο φ α ν ή α να κ ο ύ φ ισ η το π ώ ς ο ι Γ ια π ω ν έ ζο ι μ α θ α ίνο υ ν τε λ ικ ά ν α κ α τα ν α λ ώ ­ ν ο υ ν κ α ι γ ια το ν ο π ο ίο η α μ ερ ικ α νικ ή τη λ εό ρ α σ η α ­ π ε ικ ο ν ίζ ε ι με τέ το ια α υ το -ικ α νο π ο ίη σ η Γ ια π ω ν έ ­ ζο υ ς το υ ρ ίσ τε ς ν α κο ιτο ύ ν τ α θα ύ μ α τα τη ς Α μ ερ ικ α ­ νικ ή ς Β ιο μ η χα νία ς τη ς Ε υχ α ρ ίσ τη σ η ς: τε λ ικ ά « γίν ο ­ ντα ι σ α ν κ ι ε μά ς» , μ α θ α ίν ο υ ν ν α α π ο λ α μ β ά νο υ ν με το δ ικ ό μ α ς τ ρ ό π ο . Ε ίν α ι πο λ ύ ε ύκ ο λο κ α ν ε ίς ν α α π α λ λ α γ ε ί α π ό την π ρ ο β λ η μ α τική αυτή το ν ίζο ν τα ς ό τι π ρ ό κ ειτα ι α π λ ώ ς γ ια μ ια μ ετα τό πισ η , γ ια τη ν ιδε ο λ ο γικ ή μ ετά θεσ η τω ν ε ν ερ γ ώ ν κ ο ινω νικ ο -ο ικ ο νο μ ικ ώ ν α ν τα γ ω ν ι­ σμ ώ ν το υ σ η μ ερ ινο ύ κ α π ιτα λ ισ μ ο ύ. Τ ο πρ ό β λ η μ α ε ί­ ν α ι ότι, ενώ α υ τό ε ίν α ι α ν α μ φ ισ β ή τη τα α λ η θές, είναι

ακριβώς μέσα από μια τέτοια μετάθεση που συγκρο­ τες. Ε ίν α ι δ υ να τ ό ν ν α έ χο υ μ ε μ ια π ο ικ ιλ ία ε ­ η επιθυμία. Ε κ ε ίν ο π ο υ κ ε ρ δ ίζο υ μ ε μ ετα το π ί­ θ νικ ώ ν κοινοτή τω ν π ο υ ν α ζο υ ν δ ίπ λ α δ ίπ λ α χ ω ρτείται ίς ζο ν τα ς τη ν α ντίληψ η τω ν ε γ γ ε ν ώ ν κ ο ινω νικ ώ ν α ­ ρ α τσ ισ τικ ές εν τά σ ε ις (ό π ω ς στη ση μ ερ ινή Κ α λιφ ό ρ ν τα γ ω νισ μ ώ ν σ ’ αυτή τη γ ο η τε ία το υ Α λ λο υ (ε β ρ α ί­ νια )· α π ’ τη ν άλλη μ ερ ιά , δ ε ν χ ρ ε ιά ζ ε τ α ι κ α ν ε ίς π ο λ ­ ου, Γ ια π ω ν έ ζο υ ) ε ίν α ι η φ α ντα σ ιω τικ ή ο ρ γά νω σ η λ ο ύς « π ρ α γ μ α τικ ο ύ ς» Ε β ρ α ίο υ ς γ ια ν α το υ ς κ α τα λ ο ­ τη ς ε π ιθ υ μ ία ς. Η λ α κ α νικ ή θέσ η ό τι η α π ό λ α υ σ η ε ί­ γ ίσ ε ι μ ια μυστη ριώ δη α π ό λ α υ σ η π ο υ μ α ς α π ε ιλ ε ί ν α ι εντέ λ ε ι π ά ν τ α α π ό λ α υ σ η το υ Α λλου - α πό λ α υ σ η (ε ίν α ι ε υ ρ έ ω ς γ ν ω σ τό ό τι στη Ν α ζισ τικ ή Γ ε ρ μ α ν ία ο κ α θ ’ υ π ό θ ε σ ιν πσ υ κ α τα λ ο γ ίζε τα ι σ το ν Ά λ λο - κ α ι ό ­ α ντι-σ ημ ιτισ μός ή τα ν π ε ρ ισ σ ό τερ ο δ ρ ιμ ύ ς σ ’ ε κ ε ίν α τι, α ντισ τρ ό φ ω ς, το μ ίσ ο ς γ ια τη ν α π ό λ α υ σ η το υ τα μ έρη ό π ο υ δ ε ν υ π ή ρ χ α ν σ χ εδ ό ν κ α θ ό λ ο υ εβ ρ α ίΑ λ λο υ ε ίν α ι π ά ν τ α μ ίσ ο ς το υ κ α θ ε ν ό ς γ ια τη ν ίδ ια ο γ στη ση μ ερ ινή Α να το λ ικ ή Γ ε ρ μ α ν ία ο ι αντι-σ ημ ίτη ν α π ό λ α υ σ ή τσυ ε π ιβ ε β α ιώ ν ε τ α ι πλ ή ρ ω ς α π ό το τ ε ς S kinhea ds ε ίν α ι δ έ κ α φ ο ρ έ ς π ε ρ ισ σ ό τερ ο ι α π ό π α ρ ά δ ε ιγ μ α α υ τή ς τη ς λο γικ ή ς τη ς « κλ ο πή ς τη ς α π ό ­ το υ ς εβ ρ α ίο υ ς ). Η α ντίληψ ή μ α ς γ ια το υ ς "π ρ α γμ α τι­ λα υση ς» . Τ ί ε ίν α ι ο ι φ α ν τα σ ιώ σ εις γ ύ ρ ω α π ό τη ν ξ ε ­ κούς" ε β ρ α ίο υ ς π ά ν τ α δ ια μ ε σ ο λ α β ε ίτα ι α π ό μ ια χ ω ρ ισ τή , υ π ε ρ β ο λ ικ ή α π ό λ α υ σ η το υ Α λ λο υ - γύ ρ ω συμ βολική - ιδε ο λ ο γικ ή δο μ ή πο υ ε π ιχ ε ιρ ε ί ν α α ν τι­ α π ό τη ν α νώ τερ η ικα νό τη τα κ α ι σ εξο υ α λ ικ ή ό ρ εξη μ ετω π ίσ ε ι το ν κ ο ιν ω ν ικ ό α ντα γ ω νισ μ ό : το π ρ α γ μ α ­ το υ Μ α ύ ρ ο υ , γ ύ ρ ω α π ό τη ν ξ εχ ω ρ ισ τή σ χέσ η τ ω ν ετικ ό «μυστικό» του εβ ρ α ίο υ ε ίν α ι ο δ ικ ό ς μ α ς α ν τα ­ β ρ α ίω ν κ α ι τω ν Γ ια π ω νέ ζω ν με τ α χ ρ ή μ α τα κ α ι τη γω νισ μ ό ς. Σ τη σ η μ ερ ινή Α μ ερ ικ ή , γ ια π α ρ ά δ ε ιγ μ α , δ ο υ λ ε ιά - α ν ό χ ι α κ ρ ιβ ώ ς τόσοι πολλοί τρόποι, για έ ν α ρ όλ ο π ο υ ο μ ο ιά ζ ε ι σ ’ α υ τό ν το υ ε β ρ α ίο υ π α ίζ ε ι μας, να οργανώσουμε τη δική μ ας απόλαυση; Μ ή ­ ό λ ο κ α ι π ε ρ ισ σ ό τερ ο ο Γιαπωνέζος. Δ ε ίτε τη ν ε μ μ ο ­ π ω ς δ ε ν α π ο λ α μ β ά νο υ μ ε το ν α φ α ντα σ ιώ νο υ μ ε α ­ νή τω ν α μ ερ ικ α ν ικ ώ ν μ έσ ω ν ενη μ έρ ω σ η ς στην ιδ έ α κ ρ ιβ ώ ς τη ν α π ό λ α υ σ η το υ Ά λλου, τη ν α μ φ ίρ ρ ο π η ό τι ο ι Γ ια π ω ν έ ζο ι δ ε ν ξ έ ρ ο υ ν π ώ ς ν α α π ο λ α ύ σ ο υ ν στά ση μ α ς α π έ ν α ν τι του; Μ ή πω ς δ ε ν α π ο κ ο μ ίζο υ μ ε το υ ς εα υ το ύ ς το υ ς. Ο λ ό γο ς γ ια τη ν α υ ξα νό μ ε νη ο ι­ ικα νο π ο ίη σ η μ έσ α α π ό τη ν ίδ ια τη ν υ π ό θ ε σ η ό τι ο κονομ ική υ π ε ρ ο χ ή τη ς Ια π ω ν ία ς σ ε σ χέσ η με τις Ά λ λο ς α π ο λ α μ β ά ν ει με έ ν α ν τρ ό π ο ο ο π ο ίο ς δ ε ν ε ί­ Η ν ω μ έ ν ε ς Π ο λ ιτε ίε ς ε ν το π ίζε τα ι στο κ ά π ω ς μυστη­ ν α ι π ρ ο σ ιτό ς σ ’ εμ ά ς; Μ ή π ω ς δ ε ν ε ίν α ι ο λ ό γο ς γ ια ρ ιώ δ ε ς γ ε γ ο ν ό ς ό τι ο ι Γ ια π ω ν έ ζο ι δ ε ν κα τα ν α λ ώ ­ ν ο υ ν α ρ κ ε τά , ό τι σ υ σ σ ω ρ εύ ο υ ν π ά ρ α π ο λ ύ πλούτο. το ν ο π ο ίο η α π ό λ α υ σ η το υ Α λ λο υ α σ κ ε ί μ ια τ ό σ ο ι­ Α ν δ ούμ ε α π ό κ ο ντ ά τη λ ο γική α υ τή ς τη ς μ ο μ φ ή ς, γ ί­ σχυρ ή γ ο η τε ία , το γ ε γ ο ν ό ς ό τι σ ’ α υ τή ν α ν α π α ρ ιστούμ ε σ το υ ς ε α υ το ύ ς μ α ς τη δ ικ ή μ α ς α π ό κ ρ υ φ η ν ε τα ι ξ ε κ ά θ α ρ ο ό τι η α μ ερ ικ α ν ικ ή «α υ θό ρ μ ητη» ι­ σ χέσ η με τη ν α πό λ α υ σ η ; Α λ λά κ α ι α ντισ τρ ό φ ω ς, μή­ δ εο λ ο γία ,σ τη ν πρ α γ μ α τ ικ ό τ η τ α , δ ε ν ε γ κ α λ ε ί το υ ς π ω ς δ ε ν ε ίν α ι το μ ίσ ος το υ αντι-σ ημ ίτη κ α π ιτα λ ισ τή Γ ια π ω ν έ ζο υ ς α π λ ώ ς ε π ε ιδ ή δ ε ν ε ίν α ι ικ α ν ο ί ν α ικ α ­ ν ο π ο ιη θ ο ύ ν, α λ λ ά επ ε ιδ ή η ί δ ια η σχέσ η το υ ς μ ετα ξύ γ ια το ν εβ ρ α ίο , μ ίσ ο ς γ ια τη ν π ε ρ ίσ σ ε ια πο υ π ρ ο σ ι­ δ ιά ζ ε ι σ το ν ίδ ιο το ν κ α π ιτα λ ισ μ ό κ α ι η ο π ο ία π α ρ ά ε ρ γ α σ ία ς κ α ι α π ό λ α υ σ η ς ε ίν α ι π α ρ ά ξ ε ν α δ ια σ τρ ε ­ β λω μένη. Είναι ως εάν να απολαμβάνουν την υπερ­ γ ε τ α ι α π ό τη ν ε γγε νή α ντα γ ω νισ τικ ή το υ φύση ; Μ ή ­ βολική αποκήρυξη της ικανοποίησής τους, το ζή λο π ω ς δ ε ν ε ίν α ι το μ ίσ ο ς το υ κα π ιτα λ ισ μ ο ύ γ ια το ν ε ­ β ρ α ίο , μ ίσ ος γ ια το δ ικ ό το υ εσ ώ τερ ο , ο υ σ ιώ δ ες χ α ­ του ς, τη ν α ν ικ α νό τη τά το υ ς ν α « τα π ά ρ ο υ ν με το μ α ­ λα κό», ν α ξ ε κ ο υ ρ α σ το ύ ν κ α ι ν α α πο λ α ύ σ ο υν· ε ίν α ι ρα κτη ρ ισ τικ ό ; Γ ια το ν λ ό γο αυ τό , δ ε ν α ρ κ ε ί ν α το ν ί­ α κ ρ ιβ ώ ς αυτή η στάση π ο υ γ ίν ε τα ι αντιληπ τή ω ς α ­ ζο υ μ ε το ν τ ρ ό π ο με το ν ο π ο ίο ο Ά λ λο ς το υ ρα τσιστή σ υ νισ τά α π ε ιλ ή γ ια τη ν τα υ τό τη τά μα ς. Θ α έ π ρ ε π ε πειλή στην α μ ερ ικ α ν ικ ή υ π ε ρ ο χή . Α υτό ς ε ίν α ι κ α ι ο μ ά λλο ν ν α α ντισ τρ έ φ ο υ μ ε α υ τή ν τη ν πρ ό τα σ η : η σα λ ό γο ς γ ια το ν ο π ο ίο τα α μ ε ρ ικ α ν ικ ά μ έσ α ενη μ έ ρ ω ­

αφιέρωμα γη νευ τικ ή ε ικ ό ν α το υ Ά λ λου ε ν σ α ρ κ ώ ν ει το ν δ ικ ό μ α ς εσ ώ τ ερ ο δ ιχ α σ μ ό - ε κ ε ίν ο π ο υ ήδη « ε ίν α ι σε μ α ς π ε ρ ισ σ ό τερ ο α π ό το ν ε α υ τό μ α ς» - κ α ι έτσι μ α ς ε μ π ο δ ίζε ι ν α επ ιτύχ ο υμ ε πλ ή ρ η τα υ τό τη τα με το υ ς ε ­ αυ το ύς μα ς. Το μίσος για τον Άλλο είναι μίσος για τη

75

ση τω ν Μ π ο λ σ ε β ίκ ω ν στη Ρ ω σ ία κ α ι τη Σ ε ρ β ία ) υ ­ π έ κ υ ψ α ν σε σ ω β ινισ τικ ά ξ εσ π ά σ μ α τα κα ι σ τά θ η κ α ν « π α τρ ιω τικ ά » δ ίπ λ α σ τις α ν τίσ το ιχε ς κ υ β ερ ν ή σ ε ις «τους», λη σ μ ο νώ ν τα ς τη δ ια κ η ρ υ γμ έ νη α λ λη λ εγγύ η τη ς ερ γα τικ ή ς τά ξ η ς « χ ω ρ ίς πα τρ ίδ α » . Τ ο σ ο κ α υ τό , δική μα ς περίσσεια της απόλαυσης. η α νίσ χυ ρ η γ ο η τε ία π ο υ α ισ θ ά ν θ η κ α ν ο ι συ μ μ ετέχο ντες, μ α ρ τυ ρ ε ί μ ια ε π α φ ή με το Π ρ α γ μ α τικ ό τ η ς α ­ Πώς το Πραγματικό π ό λ α υ σ η ς. Μ ’ ά λ λα λ ό για , το β α σ ικ ό π α ρ ά δ ο ξ ο ε ί­ "επιτρέψει στη θέση του" ν α ι ό τι α υ τά τα σ ω β ινισ τικ ά ξ εσ π ά σ μ α τα « π α τρ ιω τι­ κ ώ ν α ισ θη μ ά τω ν » δ εν ή τα ν κ α θ ό λ ο υ α να μ εν ό μ ενα . Χ ρ ό ν ια π ρ ιν το πρ α γ μ α τ ικ ό ξ έσ π α σ μ α το υ πο λ έμ ο υ , ο ε θ ν ικ ό Π ρ ά γ μ α , ε π ο μ έν ω ς, λ ειτο υ ρ γ ε ί ω ς έ ­ η σ ο σ ια λ δ η μ ο κ ρ α τία ε π έσ τη σ ε τη ν π ρ ο σ ο χ ή τω ν ε ρ ­ ν α ε ίδ ο ς « ιδ ια ίτε ρ ο υ Α πό λ υ το υ» π ο υ α ντισ τέ ­ κ ε τα ι στην οικ ο υ μ ε νικ ο π ο ίη σ η ε να π ο θ έ το ν τα ς γ α τώ ν στο γ ε γ ο ν ό ς ό τι ο ι ιμ π ερ ια λ ισ τικ έ ς δ υ ν ά μ ε ις τη ν ιδ ια ίτε ρ η «τσνικότη τά » το υ σε κ ά θ ε ο υ δ έ ­ ε το ιμ ά ζο ντ α ν γ ια έ ν α ν ν έ ο π α γ κ ό σ μ ιο πό λ ε μ ο , κ α ι τερ η , ο ικ ο υ μ ενικ ή ιδ έ α . Ε ίν α ι γ ι ’ α υ τό ν το ν λ ό ­ π ρ ο ε ιδ ο π ο ίη σ ε γ ια το ν κ ίνδ υ νο π α ρ ά δ ο σ η ς σε έ ν α ν γ ο π ο υ η έκρ η ξη το υ ε θ νικ ο ύ Π ρ ά γ μ α το ς σ ’ ό ­ « π α τρ ιω τικ ό » σω βινισ μ ό . Α κ ό μ α κ α ι τη στιγμ ή πο υ ξ έ σ π α σ α ν ο ι α ψ ιμ α χ ίε ς , σ τις μ έρ ε ς π ο υ α κ ο λ ο ύ θ η ­ λη τη ς τη β ια ιό τη τα π ά ν τ α ξ ά φ ν ια σ ε το υ ς π ι ­ στού ς τη ς δ ιε θ νισ τικ ή ς α λ λη λ εγγύ η ς. Ί σ ω ς η π ιο ασ ­α ν τη δ ο λ ο φ ο ν ία το υ Σ α ρ ά γ ε β ο , ο ι Γ ε ρ μ α ν ο ί σ ο ­ σια λ δ η μ ο κ ρ ά τε ς π ρ ο ε ιδ ο π ο ιο ύ σ α ν το υ ς ε ρ γ ά τε ς ό τι ξ ιο π ρ ό σ εκ τη π ε ρ ίπ τω σ η ν α ή τα ν η κ α τα σ τρ ο φ ικ ή η ά ρ χ ο υ σ α τά ξ η θ α χ ρ η σ ιμ ο π ο ιο ύ σ ε τη δ ο λ ο φ ο ν ία κ α τά ρ ρ ε υ σ η τη ς δ ιε θ νισ τικ ή ς α λ λη λ εγγύ η ς μ έσ α στο ε ρ γ α τικ ό κ ίνη μ α μ π ρ ο σ τά σ την « πα τρ ιω τικ ή» ε υ φ ο ­ ω ς α φ ο ρ μ ή γ ια ν α κ η ρ ύ ξε ι το ν π ό λ εμ ο . Ε π ιπ λ έ ο ν , η Σ ο σ ια λ ισ τικ ή Δ ιε θ ν ή ς υ ιο θ έ τη σ ε μ ια επίσ η μ η α π ό ­ ρ ία π ο υ π ρ ο κ ά λ ε σ ε το ξ έσ π α σ μ α το υ Π ρ ώ το υ Π α ­ φ α σ η , η ο π ο ία υ π ο χ ρ έ ω ν ε ό λ α τ α μέλη τ η ς ν α ψ η φ ί­ γκ ο σ μ ίο υ Π ο λ έμ ου . Σ ή μ ε ρ α ε ίν α ι δ ύσ κ ο λ ο ν α φ α ­ σ ο υ ν ε νά ν τια σ τις π ο λ ε μ ικ ές π ισ τώ σ ε ις. 'Ο τα ν ο π ό ­ ντα σ τούμ ε τι τρ α υ μ α τ ικ ό σ ο κ υ π ή ρ ξ ε γ ια το υ ς η γ έ ­ λ εμ ο ς ξ έσ π α σ ε, η δ ιεθνισ τικ ή α λ λη λ εγγύ η ε ξ α φ α ν ί­ τ ε ς ό λ ω ν τω ν ρ ε υ μ ά τω ν τη ς σ ο σ ια λ δ η μ ο κ ρ α τία ς κα ι στη κε α π ό τ ο π ρ ό σ ω π ο τη ς γη ς. Έ ν α α ν έ κ δ ο το πο υ το υ σοσ ια λισ μ ού , α π ό το ν Ε . Μ π ερ ν σ τά ιν ώ ς το ν δ ε ίχ ν ε ι π ώ ς α υτή η ξ α φ νικ ή α ντισ τρ ο φ ή ξ ά φ ν ια σ ε Λ έ νιν, η στιγμ ή κ α τά τη ν ο π ο ία τ α σ ο σ ια λ δ η μ ο κ ρ α ­ το ν Λ έ ν ιν ε ίν α ι χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ό : ό τα ν ε ίδ ε τη ν κ α ­ τικ ά κό μ μ α τα όλ ω ν τω ν χ ω ρ ώ ν (μ ε μόνη τ η ν ε ξ α ίρ ε ­ θη μ ερ ινή ε φ η μ ε ρ ίδ α τη ς Γ ε ρ μ α νικ ή ς σ ο ­ σ ια λ δ η μ ο κ ρ α τία ς ν α α ν α κ ο ιν ώ ν ε ι στην πρ ώ τη τη ς σ ε λ ίδ α ό τι ο ι σ ο σ ια λ δ η μ ο κ ρ ά τε ς β ο υλ ευτές ε ίχ α ν ψ η ­ φ ίσ ε ι υ π έ ρ τω ν π ο λ ε ­ μ ικ ώ ν πισ τώ σ ε ω ν, ε ί­ χ ε π ε ισ θ ε ί α ρ χ ικ ά ό τι τ ο φ ύ λ λο ε ίχ ε πλ α σ το γ ρ α φ η θ ε ί α π ό τη γ ε ρ ­ μ α νική α σ τυ νο μ ία γ ια να παραπ λανή σει το υ ς ερ γά τε ς! Τ ο ίδ ιο σ υ μ β α ίνε ι σ ή μ ερ α στην Α ν α το ­ λική Ε υ ρ ώ π η . Η « α υ ­ θό ρ μ η τη » υ π ό θ ε σ η ή ­ τ α ν ό τι ε κ ε ίν ο π ο υ « κ α τα π ιέ ζε τα ι» εκ ε ί, ε κ ε ίν ο π ο υ θ α ξ ε σ π ά ­ σ ε ι μ ό λ ις το κ α π ά κ ι το υ « ο λ ο κλ η ρ ω τι­ σμ ού» α π ο μ α κ ρ υ ν θ ε ί, Φριτς Και'νιχ. 1958

Τ

76

αφ ιέρω μ α-------------------------------------

θ α ε ίν α ι η δημοκρατική επι&νμία σ ε ό λ ες τη ς τις μ ο ρ φ έ ς, α π ό το ν πο λ ιτικ ό π λ ο υ ρ α λισ μ ό ώ ς τη ν α κμ ά ζο υ σ α ο ικ ο ν ο μ ία τη ς α γ ο ρ ά ς . Ε κ ε ίν ο ό μ ω ς π ο υ τε λ ικ ά πρ α γ μ α τ ο π ο ιή θ η κ ε, τώ ρ α π ο υ το κ α π ά κ ι έχει α π ο μ α κ ρ υ θ ε ί, ε ίν α ι ό λ ο κ α ι π ε ρ ισ σ ό τερ ε ς ε θ ν ικ έ ς σ υ γκ ρ ο ύ σ ε ις π ο υ β α σ ίζο ν τα ι σε κ α τα σ κ ευ έ ς δ ια φ ο ­ ρ ε τικ ώ ν « κλ εφ τώ ν τη ς α πό λ α υ σ η ς» : ω ς ε α ν, κά τω α ­ π ό τη ν ε π ιφ ά ν ε ια του κο μ μ ο υ νισ μο ύ , ν α τ ρ ε μ ό φ ε γ γ ε έ ν α ς πλ ο ύ το ς « π α θ ο λ ο γ ικ ώ ν» φ α ντα σ ιώ σ εω ν π ο υ α ν έ μ εν α ν τη ν ώ ρ α ν α α ν έ β ο υ ν - έ ν α τέ λ ειο π α ρ ά ­ δ ε ιγ μ α τη ς λ α κ α νικ ή ς έ ν ν ο ια ς τη ς ε π ικ ο ιν ω ν ία ς, ό ­ π ο υ ο ομ ιλη τή ς δ έ χ ε τ α ι π ίσ ω α π ό τ ο ν α κ ρ ο α τή το ί­ δ ιο το υ το μ ή νυ μα στην πρ α γ μ α τ ικ ή , αντεσ τρ α μ μ ένη του μ ορφ ή . Η εμ φ ά νισ η ε θ νικ ώ ν α ιτ ίω ν σ π ά ε ι τη να ρ κ ισ σ ισ τικ ή γ ο η τ ε ία τη ς α υ τά ρ εσ κ η ς α ν α γ ν ώ ρ ι­ σ η ς α π ό τη Δ ύση τω ν ίδιω ν τω ν α ξ ιώ ν τη ς σ την Α ν α ­ τολή: Η Α να τολ ικ ή Ε υ ρ ώ π η ε π ισ τρ έφ ε ι στη Δ ύση τη ν « α πω θη μ ένη α λ ή θ εια τη ς δ η μ ο κ ρ α τικ ή ς τη ς ε π ι­ θυ μ ία ς». Α υτό π ο υ θ α π ρ έ π ε ι ν α το νίσ ο υ μ ε , πά λ ι, ε ί­ ν α ι η α νίσ χυ ρ η γ ο η τε ία τω ν « υ πο λ ειμ μ ά τω ν» τη ς κ ρ ιτικ ή ς α ρ ισ τ ερ ή ς δ ια νό η σ η ς μ π ρ ο σ τά στο ξ έ σ π α ­ σ μ α τη ς ε θ νικ ή ς α π ό λ α υ σ η ς. Ε ίν α ι, β εβ α ίω ς ,δ ια τα ­ κ τικ ο ί ν α ε να γκ α λ ισ το ύ ν πλ ή ρ ω ς το ε θ ν ικ ό Α ίτιο· ε ­ ν α γ ώ ν ιο ς π ρ ο σ π α θ ο ύ ν ν α δια τη ρ ή σ ο υ ν κ ά π ο ια α ­ πόσ τα σ η α π ό α υ τό. Η α πό σ τα σ η α υτή, ό μ ω ς, ε ίν α ι ψ ε υ δ ή ς: μ ια α π ά ρ νη σ η του γ ε γ ο ν ό τ ο ς ό τι η ε π ιθ υ μ ία ήδη π ρ ο ϋ π ο τίθ ε τα ι, π α γ ιδ ευ μ έ ν η σ ’ αυτή ν. Η ψυχα να γκα στική πρ ο σ κ ό λ λη σ η στο ε θ ν ικ ό Α ί­ τιο ό χ ι μόνο δ ε ν π α ρ ά γ ε τ α ι α π ό τη ρ ιζο σ πα σ τική ρ ή ­ ξη στην Α να τολ ικ ή Ε υ ρ ώ π η α λ λ ά ε ίν α ι α κ ρ ιβ ώ ς α υ ­ τό π ο υ παραμένει το ίδιο σ ’ όλη αυτή τη δ ια δ ικ α σ ία α υ τό, γ ια π α ρ ά δ ε ιγ μ α , πο υ έ χο υ ν κ ο ινό ο Τ σ α ο υ σ έσκου κ α ι ο ι τώ ρ α α ν ε ρ χ ό μ ε ν ες ρ ιζ ο σ π α σ τικ έ ς δ ε ­ ξ ιέ ς - ε θ νικ ισ τικ ές τά σ ε ις στη Ρ ο υ μ α νία . Ε δ ώ σ υ να ­ ντού μ ε το Π ρ α γμ α τικ ό , α υ τό «πο υ π ά ν τ α ε π ισ τρ έφ ε ι στη θέσ η του » (Λ α κ ά ν ), το ν π υ ρ ή ν α π ο υ δ ια τη ρ ε ίτα ι α π α ρ ά λ λ α χ το ς στη μέση τη ς ρ ιζ ικ ή ς α λ λ α γ ή ς στη συ μ βολική τα υ τό τη τα τη ς κο ιν ω ν ία ς . Γ ι’ α υ τό ε ίν α ι λ ά θ ο ς ν α θ ε ω ρ ο ύ μ ε αυτή τη ν ά ν ο δ ο το υ εθνικ ισ μ ο ύ ω ς έ ν α ε ίδ ο ς «α ντίδρ α σ η ς» στην υ π ο τιθ έ μ ε ν η κ ο μ ­ μ ουνιστική π ρ ο δ ο σ ία τω ν ε θ νικ ώ ν ρ ιζώ ν: π ρ ό κ ειτα ι γ ια τη δ ια δ εδ ο μ έ ν η ά π ο ψ η ό τι ε π ε ιδ ή η κο μ μ ο υ νι­ στική ε ξ ο υ σ ία δ ιέ ρ ρ η ξ ε ο λ ό κλ η ρ ο το π α ρ α δ ο σ ια κ ό υ λ ικ ό τη ς κ ο ιν ω ν ία ς , το μ ό νο σ η μ είο π ο υ α π ο μ έ ν ε ι κ α ι στο ο π ο ίο μ π ο ρ ε ί ν α β α σ ισ τ εί η α ντίστα ση ε ίν α ι η εθνική τα υ τότη τα . Ή τ α ν ή δ η η κο μ μ ο υ νισ τικ ή ε ­ ξ ο υ σ ία πο υ παρήγαγε τη ν υ π ο χ ρ ε ω τικ ή πρ ό σ δ ε σ η στο ε θ ν ικ ό Α ίτιο , μ ια πρ ό σ δ ε σ η τη ς ο π ο ία ς η α π ο ­ κλ εισ τικότη τα γ ιν ό τα ν μ εγα λ ύτερ η ό σ ο π ιο ο λ ο κλ η ­ ρ ω τικ ή ή τα ν η ε ξου σ ιασ τικ ή δ ομ ή. Ο ι π ιο α κ ρ α ίε ς π ε ρ ιπ τώ σ εις ε ν το π ίζο ντα ι στη Ρ ο υ μ α ν ία του Τ σ α ο υ σ έσ κ ο υ , στην Κ α μ πό τζη υ π ό το υ ς Ε ρ υ θ ρ ο ύ ς Χ μ ερ , στη Β ό ρ ε ιο Κ ο ρ έ α κ α ι τη ν

Α λ β α νία .9 Έ τ σ ι το ε θ ν ικ ό Α ίτιο ε ίν α ι το υ π ό λ ο ιπ ο π ο υ ε π ιμ έ ν ε ι ό τα ν το δίκ τυ ο το υ κ ο μ μ ο υ νισ τικ ο ύ ι­ δ ε ο λ ο γικ ο ύ υλικο ύ α π ο σ υ ντίθ ε τα ι. Μ π ο ρ ο ύ μ ε ν α το α νιχνε ύ σ ο υ μ ε στο ν τ ρ ό π ο με το ν ο π ο ίο η φ ιγ ο ύ ρ α το υ Ε χθ ρ ο ύ κα τα σ κ ευ ά ζε τα ι, γ ια π α ρ ά δ ε ιγ μ α , στη σ η μ ερ ινή Ρ ο υ μ α νία : ο Κ ο μ μ ο υνισ μ ό ς α ν τιμ ετω π ίζε ­ τ α ι ω ς έ ν α ξ έ ν ο σώ μ α , ω ς ο ε ισ β ο λ έα ς π ο υ δηλη τή ­ ρ ια σ ε κ α ι δ ιέ φ θ ε ιρ ε τ ο π ν ευ μ α τικ ά υ γ ιέ ς Σ ώ μ α του Έ θ ν ο υ ς - ω ς κ ά τι πο υ , στη ν πρ α γ μ α τ ικ ό τ η τ α , δ ε ν θ α μ π ο ρ ο ύ σ ε ν α έ χ ε ι π ο τέ τις ρ ίζ ες το υ στη δικ ή μ α ς ε ­ θ νική π α ρ ά δ ο σ η , κ α ι το ο π ο ίο , γ ι ’ α υ τό το λό γο , π ρ έ π ε ι ν α α π ο κ ο π ε ί έτσι ώ σ τε ν α α π ο κ α τα σ τα θ ε ί η πν ευ μ α τικ ή υ γ ε ία το υ Σ ώ μ α το ς το υ Έ θ ν ο υ ς . Η αντισημιτική συνδήλω ση ε ίν α ι ε δ ώ α να μ φ ισβή τη τη : στη Σ ο β ιετικ ή Έ ν ω σ η , η ρω σικ ή ε θ νικισ τικ ή ο ρ γά νω σ η Pamyat α ρ έσ κ ετ α ι ν α μ ετρ ά τ ο ν α ρ ιθ μ ό τω ν ε β ρ α ίω ν στο πο λ ιτικ ό γ ρ α φ ε ίο το υ Λ έ νιν, με σ κ ο π ό ν α α ­ π ο δ ε ίξ ε ι το ν « μ η -ρω σικό» χα ρ α κ τή ρ α του. Τ ο δη μ ο ­ φ ιλ έ ς χό μ π υ στην Α να το λ ικ ή Ε υ ρ ώ π η δ εν ε ίν α ι π ια α π λ ώ ς ν α κ α τα λ ο γ ίζε τα ι ό λ ο το φ τα ίξιμ ο στο υ ς κο μ ­ μ ο υ νιστές, α λ λά το π α ιχ ν ίδ ι « Π ο ιο ς ή τα ν πίσω α π ό το υ ς κο μ μ ο υ νισ τές;» (ο ι Ε β ρ α ίο ι γ ια το υ ς Ρώ σ ο υ ς κ α ι το υ ς Ρο υ μ ά νο υ ς, ο ι Κ ρ ο ά τες κ α ι ο ι Σ λ ο β έ ν ο ι γ ια το υ ς Σ έρ β ο υ ς , κ .ο .κ .). Α υτή η κ α τα σ κ ευ ή το υ ε χθ ρ ο ύ α ν α π α ρ ά γ ε ι στην κ α θ α ρ ή - α π ο σ τ α γ μ έν η - μ ορφ ή το υ , το ν τρ ό π ο με το ν ο π ο ίο κ α τα σ κ ευ α ζό τα ν ο Ε χ θ ρ ό ς στα π ρ ώ η ν κ ο μ μ ο υ νισ τικ ά ε θ ν ικ ισ τικ ά - ο ­ λ ο κλ η ρ ω τικά κ α θ εσ τώ τα : Ε κ ε ίν ο π ο υ μ έν ει, α π ό τη στιγμή π ο υ α ν α τ ρ έ π ε τ α ϊ η κο μ μ ο υ νισ τικ ή σ υ μ βο λ ι­ κή μ ο ρ φ ή , ε ίν α ι η υ π ο φ ώ σ κ ο υ σ α σχέση με το ε θ νικ ό Α ίτιο , απ ο γ υ μ νω μ έν η α π ό αυτή τη μ ορφή.

Ελέγχοντας την περίσσεια

ιατί, λ ο ιπ ό ν, αυτή η ξ α φ ν ικ ή α πο γ ο ή τευ σ η ; Γ ια τί ο ο λ ο κλ η ρ ω τικό ς ε θ νικ ισ μ ό ς επ ικ α λ ύ π τει το ν δ η μ ο κ ρ α τικ ό π λ ο υ ρ α λισ μ ό ; Γ ια τί ο σω βινιστικό ς ψ υ χ α ν α γ κ α σ μ ό ς με τη ν «κλοπή τη ς α π ό ­ λα υση ς» α ν τί γ ια το ά ν ο ιγ μ α στην εθνική π ο ικ ι­ λότητα; Μ α γ ια τί, σ ’ α υ τό το ση μ είο , η σ υ νή θη ς α ρ ισ τερ ή α νά λ υσ η τω ν α ιτ ίω ν τω ν ε θ νικ ώ ν ε ­ ν τά σ ε ω ν σ τις χ ώ ρ ε ς το υ « υ πα ρ κ το ύ σ ο σια λισμ ο α π ο δ ε ίχ θ η κ ε λ α νθα σ μ ένη . Υ π ο σ τή ρ ιξε ό τι ο ι ε θ ν ι­ κ έ ς εν τά σ ε ις π ρ ο κ α λ σ ύ ντα ν κ α ι χ ε ιρ α γ ω γ ο ύ ν τα ν α ­ π ό τη ν ά ρ χ ο υ σ α κ ο μ μ α τική γ ρ α φ ε ιο κ ρ α τ ία ω ς μ έ­ σ ο ν νο μ ιμ ο π ο ίη σ η ς τη ς νο μ ή ς τη ς ε ξο υ σ ία ς. Στη Ρ ο υ μ α νία , γ ια π α ρ ά δ ε ιγ μ α , η εθνικισ τικ ή εμμ ονή, το ό ν ε ιρ ο τη ς Μ ε γά λ η ς Ρ ο υ μ α νία ς, η β ία ιη α φ ο μ ο ί­ ω ση τη ς ο υ γγρ ικ ή ς κ α ι τω ν ά λ λω ν μ ειο νο τή τω ν, δ η ­ μ ιο ύ ρ γη σ α ν μ ια σ υ νεχή έντα ση , η ο π ο ία ν ο μ ιμ ο π ο ι­ ούσε. τη νομ ή τη ς ε ξ ο υ σ ία ς α π ό το ν Τ σ α ο υ σ έσ κ ο υ. Σ τη Γ ιο υ γ κ ο σ λ α β ία , ο ι α υ ξ α ν ό μ ε ν ε ς ε ν τά σ ε ις α ν ά ­ μ εσ α σε Σ έρ β ο υ ς κ α ι Α λ β α νο ύ ς, Κ ρ ο ά τες κ α ι Σ έρ -

Γ

αφιέρωμα β ο υς, Σ λ ο β έ ν ο υ ς κ α ι Σ έρ β ο υ ς , κ α ι ο ύ τω κ α θ ε ξ ή ς, ε ­ ξ η γ ε ί π ώ ς δ ιε φ θ α ρ μ έ ν ε ς τ ο π ικ έ ς γ ρ α φ ε ιο κ ρ α τ ίε ς μ π ο ρ ο ύ ν ν α π α ρ α τε ίν ο υ ν τη ν ε ξ ο υ σ ία το υ ς π α ρ ο υ σ ιά ζο νττα ς το υ ς ε α υ το ύ ς το υ ς ω ς το υ ς μ ο ν α δ ικ ο ύ ς υ ­ π ε ρ α σ π ισ τέ ς τω ν εθ ν ικ ώ ν σ υ μ φ ερ ό ντω ν. Α υτή η υ ­ π ό θ εσ η ό μ ω ς δ ια ψ ε ύ σ τη κ ε με το ν π ιο ε ν τυ π ω σ ια κ ό τ ρ ό π ο α π ό τ α π ρ ό σ φ α τα γ ε γ ο ν ό τ α : α π ό τη στιγμή πο υ κ α τέ ρ ρ ευ σ ε η ε ξ ο υ σ ία τω ν κο μ μ ο υ νισ τικ ώ ν γ ρ α φ ε ιο κ ρ α τιώ ν , ο ι ε θ ν ικ έ ς ε ν τά σ ε ις ε μ φ α νίσ τη κ α ν με α κό μ η π ε ρ ισ σ ό τερ η δ ύνα μ η . Γ ια τί, λ ο ιπ ό ν, αυτή η πρ ο σ κ ό λ λη σ η στο ε θ ν ικ ό Α ίτιο επιμένει α κ ό μ α κ α ι μ ετά τη ν κ α τά ρ ρ ε υ σ η τη ς ε ξ ο υ σ ια σ τικ ή ς δ ο μ ή ς π ο υ τη ν π α ρ ή γ α γ ε ; Ε δ ώ , μ ια σ υ νδ υα σ μ ένη α ν α φ ο ρ ά στην κλ α σ ική μ α ρ ξισ τική θ ε ω ρ ία τ ο υ κ α π ιτα λ ισ μ ο ύ κ α ι στη λ α κ α νικ ή ψ υ χα νά λ υ σ η , θ α μ π ο ρ ο ύ σ ε ίσω ς ν α β ο η θή σ ει. Τ ο β α σ ικ ό χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ό το υ κα π ιτα λ ισ μ ο ύ συ ­ ν ίσ τα τα ι σ τη ν εγγενή δομική ανισορροπία το υ , σ το ν ε σ ώ τ ερ ο α ν τα γ ω νισ τικ ό το υ χ α ρ α κ τή ρ α : στη σ υ νεχή κρ ίσ η , σ τη ν α δ ιά κ ο π η ε π α να σ τα τικ ο π ο ίη σ η τω ν συ νθη κ ώ ν ύ π α ρ ξ ή ς το υ . Ο κ α π ιτα λ ισ μ ό ς δ ε ν έ χ ε ι « φ υ σ ιο λ ογ ική », ισ ο ρ ρ ο π η μ ένη κα τά σ τα σ η : η « φ υ ­ σιο λο γ ικ ή » το υ κα τά σ τα σ η ε ίν α ι η σ υ νε χή ς π α ρ α γ ω ­ γ ή μ ια ς π ε ρ ίσ σ ε ια ς - ο μ ό νο ς τρ ό π ο ς γ ια ν α υ π ά ρ ­ χ ε ι ε ίν α ι ν α ε π ε κ τε ίν ε τα ι. Ο κ α π ιτα λ ισ μ ό ς ε ίν α ι, ε ­ π ο μ έ νω ς, π α γ ιδ ε υ μ έ ν ο ς σ ε έ ν α ε ίδ ο ς α να κ ύ κ λ ω σ η ς, σε έ ν α φ α ύ λ ο κύ κλο, π ο υ ε ίχ ε ή δ η ξ ε κ ά θ α ρ α α π ο δ ε ιχ θ ε ί α π ό το ν Μ α ρ ξ : Π α ρ ά γ ε ι π ε ρ ισ σ ό τ ε ρ α α π ό ο π ο ιο δ ή π ο τε ά λ λο κ ο ινω ν ικ ο -ο ικ ο ν ο μ ικ ό μ ό ρ φ ω μ α γ ια ν α ικ α ν ο π ο ιή σ ει α ν ά γ κ ε ς , α λ λ ά τ ο α π ο τέ λ εσ μ α ε ίν α ι η δ η μ ιο υ ρ γ ία ό λ ο κ α ι π ε ρ ισ σ ό τερ ω ν α ν α γ κ ώ ν πο υ ζη τού ν ικα νοποίη σ η · ό σ ο π ε ρ ισ σ ό τερ ο πλ ο ύ το δ η μ ιο υ ρ γ εί, τό σ ο μ εγ α λ ύ τε ρ η ε ίν α ι η α ν ά γκ η γ ια δ η ­ μ ιο υ ρ γ ία α κόμ η π ε ρ ισ σ ό τερ ο υ π λ ο ύ το υ . Έ τ σ ι ε ξ η ­ γ ε ίτ α ι γ ια τ ί ο Λ α κ ά ν π ρ ο σ δ ιό ρ ισ ε το ν κα π ιτα λ ισ μ ό ω ς τη β α σ ιλ ε ία το υ λόγου του Υστερικού: α υ τό ς ο φ α ύ λ ο ς κύ κ λ ο ς τη ς ε π ιθ υ μ ία ς τη ς ο π ο ία ς η ε μ φ α νή ς ικα νο π ο ίη σ η μ όνο μ εγ α λ ώ ν ε ι το χ ά σ μ α τη ς δ υ σ α ρ έ ­ σ κ ε ια ς (dissa tisfac tio n ), ε ίν α ι α υ τό πο υ ο ρ ίζ ε ι τη ν υ ­ σ τε ρ ία . Υ φ ία τ α τ α ι σ την π ρ ά ξ η έ ν α ε ίδ ο ς δ ο μ ικ ή ς ο ­ μ ο λ ο γία ς α ν ά μ ε σ α σ τον κ α π ιτα λ ισ μ ό κ α ι στη φ ρ ο ϋ ­ δ ικ ή κ α τη γ ο ρ ία το υ Υ π ε ρ ε γ ώ . Τ ο β α σ ικ ό π α ρ ά δ ο ξ ο το υ υ π ε ρ ε γ ώ α φ ο ρ ά ε π ίσ η ς μ ια σ υ γκ ε κ ρ ιμ ένη δ ο μ ι­ κή α ν ισ ο ρ ρ ο π ία : ό σ ο π ε ρ ισ σ ό τε ρ ο υ π α κ ο ύ ο υ μ ε σ τις δ ια τ α γ έ ς το υ , τό σ ο π ε ρ ισ σ ό τερ ο έ ν ο χ ο ι α ισ θ α ν ό μ α ­ στε. Έ τ σ ι η α π ο κ ή ρ υ ξ η ε ν έ χ ε ι μ ια α π α ίτη σ η γ ια π ε ­ ρ ισ σ ό τερ η α π ο κ ή ρ υ ξ η κ α ι η μ ετ ά ν ο ια μ εγ α λ ύτερ η ενο χή - ό π ω ς στον κα π ιτα λ ισ μ ό ό π ο υ μ ια μ εγ έθ υν σ η τη ς π α ρ α γ ω γ ή ς π ο υ α π ο σ κ ο π ε ί στη ν κά λ υ ψ η τη ς έλ­ λ ειψ η ς τε λ ικ ά α υ ξ ά ν ε ι τη ν έλλειψ η . Ε ίν α ι μ έσ α στο π λ α ίσ ιο α υ τό π ο υ θ α π ρ έ π ε ι ν α συ λ λά β ου μ ε τη λ ογική ε κ ε ίν ο υ π ο υ ο Λ α κ ά ν ο ν ο μ ά ­ ζ ε ι Α ύρ ιο (λό γ ο του Κυρίου): ο ρ ό λ ο ς το υ ε ίν α ι α κ ρ ι-

77

Μαξ'Ερνστ. 1944 β ώ ς ν α ε ισ α γ ά γ ε ι ισορροπία, ν α ρυθμίσει την περίσ­ σεια. Ο ι π ρ ο -κ α π ιτα λ ισ τικ ές κ ο ιν ω ν ίε ς ή τα ν α κό μ η ικ α ν έ ς ν α κ υ ρ ια ρ χ ο ύ ν τη δ ο μ ική α ν ισ ο ρ ρ ο π ία π ο υ π ρ ο σ ιδ ιά ζ ε ι στο υ π ε ρ ε γ ώ στο β α θ μ ό π ο υ ο κ υ ρ ία ρ ­ χο ς λ ό γ ο ς το υ ς ή τα ν α υ τό ς το υ Κ υρ ίο υ. Σ τ α τε λ ε υ ­ τ α ία έ ρ γ α το υ , ο Μ ισ έλ Φ ο υ κ ώ έ δ ε ιξ ε π ώ ς ο α ρ χ α ί­ ο ς Κ ύ ρ ιο ς εν σ ά ρ κ ω ν ε τη ν η θικ ή το υ α υ το ελ έ γχ ο υ κ α ι το υ « ο ρ θο ύ μ έτρου»: ο λ όκλη ρη η π α ρ ά δ ο σ η τη ς π ρ ο κ α π ιτ α λ ισ τικ ή ς η θ ικ ή ς σ τό χ ευ ε στη ν α π ο τρ ο π ή τη ς έ κ ρ η ξη ς τη ς π ε ρ ίσ σ ε ια ς π ο υ π ρ ο σ ιδ ιά ζ ε ι στην α ν θ ρ ώ π ιν η λ ιμ π ιντική ο ικ ο νο μ ία . Μ ε το ν κ α π ιτα λ ι­ σμ ό, όμ ω ς,α υ τή η λ ειτο υ ρ γ ία το υ Κ υρ ίο υ α να σ τέ λ ­ λ ετ α ι κ α ι ο φ α ύ λ ο ς κ ύ κ λ ο ς το υ υ π ε ρ ε γ ώ α π ε λ ε υ θ ε ­ ρ ώ νετα ι. Τ ώ ρ α , θ α π ρ έ π ε ι α κό μ η ν α ξ ε κ α θ α ρ ισ θ ε ί α π ό π ο ύ π ρ ο έ ρ χ ε τ α ι ο κ ο ρ π ο ρ α τ ισ τικ ό ς π ε ιρ α σ μ ό ς , γ ι α ­ τ ί ο π ε ιρ α σ μ ό ς α υ τό ς ε ίν α ι το α ν α γ κ α ίο α ντίθ ε το το υ κα π ιτα λ ισ μ ο ύ . Α ς α σ χ ο λ η θ ο ύ μ ε με το ιδ ε ο λ ο γ ικ ό ο ικ ο δ ό μ η μ α το υ φ α σ ισ τικ ο ύ κ ο ρ π ο ρ α τ ισ μ ο ύ : το φ α ­ σ ισ τικ ό ό ν ε ιρ ο ε ίν α ι α π λ ώ ς ο καπιταλισμός χωρίς

την «περίσσεια» του, χωρίς τον ανταγωνισμό που προ κα λεί τη δομική του ανισορροπία. Α υ τό ς ε ίν α ι ο λ ό γο ς γ ια το ν ο π ο ίο ο φ α σ ισ μ ό ς χ α ρ α κ τη ρ ίζε τα ι, α ­ π ό τη μ ια μ ερ ιά , α π ό τη ν ε π ισ τρ ο φ ή τη ς μ ο ρ φ ή ς το υ Κ υρ ίο υ - το υ η γέτη - ο δ η γο ύ , ο ο π ο ίο ς ε γ γ υ ά τ α ι τη σ τα θ ερ ό τη τα κ α ι τη ν ι σ ο ρ ρ ο π ία το υ κ ο ινω νικ ο ύ υ λι­ κο ύ κ α ι μ α ς σ ώ ζε ι π ά λ ι α π ό τη δ ο μ ική α νισ ο ρ ρ ο π ία

78

αφ ιέρω μ α-------------------------------------

τη ς κο ιν ω ν ία ς . Α π ό τη ν άλλη, ο λ ό γο ς γ ι ’ α υ τή ν τη ν α ν ισ ο ρ ρ ο π ία π ρ ο β ά λ λ ετα ι <πη φ ιγ ο ύ ρ α το υ ε β ρ α ίο υ το υ ο π ο ίο υ η « υ περ βολ ική - πε ρ ισ σ ή » συ σσώ ρ ευ ση κ α ι α π λ η σ τία θε ω ρ ο ύ ν τα ι ω ς η α ιτ ία το υ κο ινω νικ ο ύ α ντα γ ω νισ μ ο ύ. Τ ο ό ν ε ιρ ο , λο ιπ ό ν, ε ίν α ι ό τι α φ ο ύ η π ε ρ ίσ σ ε ια , η υ π ε ρ β ο λ ή π ρ ο έ ρ χ ε τ α ι α π ό έ ξ ω - ε ίν α ι δ ο υ λ ε ιά ε νό ς ξ ένο υ ε ισ β ο λ έα - η ε ξα φ ά νισ ή το υ θ α μ α ς ε π έ τρ επ ε ν α α να κτή σ ο υ μ ε γ ια μ ια α κό μ η φ ο ρ ά έ ν α σ τα θ ερ ό κ ο ινω νικ ό ο ρ γα ν ισ μ ό το υ ο π ο ίο υ τ α μέρη θ α συ γκ ρ ο το ύ ν έ ν α α ρ μ ο ν ικ ό ο ρ γα ν ω μ έ ν ο σ ώ ­ μ α κ α ι ό π ο υ , α ν τί γ ια τη σ υ νεχή κ ο ινω νικ ή μετάθεση του κ α π ιτα λ ισ μ ο ύ, ό λ ο ι θ α κα τα λ ά μ β α ν α ν π ά λ ι τη δική τους θέση. Η λ ειτο υ ρ γία το υ Κ υρ ίο υ ε ίν α ι ν α κ υ ρ ια ρ χ ε ί στην π ε ρ ίσ σ ε ια ε ν το π ίζο ντα ς τη ν α ιτ ία τη ς σε έ ν α ν ξ ε κ ά θ α ρ α ο ρ ιο θ ετ η μ έ νο κ ο ινω νικ ό π α ­ ρ ά γο ντ α : « Ε ίν α ι αυ το ί πο υ κλ έ β ο υ ν τη ν α πό λ α υ σ ή μας· α υ το ί π ο υ μ έσ ω τη ς υ π ε ρ β ο λ ικ ή ς στά σ η ς το υ ς ε ισ ά γ ο υ ν τη ν α νισ ο ρ ρ ο π ία κ α ι το ν α ντα γ ω νισ μ ό » . Μ ε τη μ ορ φ ή του Κ υρ ίο υ, ο ε γ γ ε ν ή ς α ντα γ ω νισ μ ό ς τη ς κ ο ινω νικ ή ς δ ομ ή ς μ ετα σ χη μ α τίζ ετα ι σε μ ια σ χ έ ­ ση ε ξο υ σ ία ς , σ τον α γ ώ ν α γ ια τη ν κυριαρχία α ν ά μ ε ­ σ α σ ε εμάς κ α ι σε εκείνους, ω ς α ιτ ία τη ς α ν τα γ ω ν ι­ σ τική ς α ν ισ ο ρ ρ ο π ία ς .

Καπιταλισμός χωρίς Καπιταλισμό ο π λ α ίσ ιο α υ τό ίσ ω ς μ α ς β ο η θ ή σ ει ν α συλλάβουμ ε κ α ι τη ν ε π α ν ε μ φ ά ν ισ η το υ ε θ νικ ο ύ σ ω ­ β ινισ μ ού στην Α να το λ ικ ή Ε υ ρ ώ π η ω ς έ ν α ε ί­ δ ο ς «α φ ομ οιω τή τω ν κ ρ α δ α σ μ ώ ν » εν ά ν τια στην ξ α φ ν ικ ή έ κ θεσ η στο κ α π ιτα λ ισ τικ ό ά ­ ν ο ιγ μ α κ α ι τη ν α ν ισ ο ρ ρ ο π ία . Ε ίν α ι ω ς ε ά ν τη ν ίδ ια τη στιγμ ή κ α τά τη ν ο π ο ία έ σ π α σ ε ο δ ε ­ σ μ ός, η α λ υ σ ίδ α πο υ ε μ π ό δ ιζε τη ν ε λ ε ύ θ ε ρ η πτυξ η το υ κα π ιτα λ ισ μ ο ύ - τη ν α π ο ρ υ θ μ ισ μ ένη π α ­ ρ α γ ω γ ή τη ς π ε ρ ίσ σ ε ια ς - η εξέ λ ιξ η αυτή ν α ισ ο σ κ ε ­ λ ίστηκ ε α π ό μ ια απαίτηση για έναν νέο Κύριο πο υ θ α τη χ α λ ιν α γ ω γ ή σ ε ι. Η α π α ίτη σ η α φ ο ρ ά τη ν ε γ κ α ­ θίδ ρ υ σ η ε ν ό ς σ τα θ ερ ο ύ κ α ι ξ ε κ ά θ α ρ α ο ρ ισ μ έ νο υ κο ινω νικ ο ύ Σ ώ μ α το ς £του θ α π ε ρ ιο ρ ίσ ε ι το κ α τα ­ σ τρ ο φ ικ ό δ υ ν α μ ικ ό το υ κα π ιτα λ ισ μ ο ύ α π ο κ ό β ο ν τ α ς το σ το ιχε ίο τη ς « υ περ βο λ ή ς» , τη ς « π ε ρ ίσ σ εια ς» . Α φ ο ύ μ ά λ ισ τα το κ ο ινω νικ ό Σ ώ μ α β ιώ ν ε τα ι ω ς έ ν α Έ θ ν ο ς η α ιτ ία τη ς α ν ισ ο ρ ρ ο π ία ς « α υ θό ρ μ η τα » λ α μ ­ β ά ν ε ι τη μ ορ φ ή το υ « ε θ νικ ο ύ ε χθρ ο ύ » . Ό τ α ν α κόμ η η δη μ ο κ ρ α τικ ή αντιπ ο λ ίτευ σ η π ο λ ε ­ μ ού σε κ α τά τη ς κ ομ μ ου νισ τικ ή ς ε ξο υ σ ία ς , έ νω ν ε υ ­ π ό το σ ύ νθ η μ α τη ς « κ ο ινω νία ς τω ν πο λ ιτώ ν» ό λ α τ α «α ντι-ολ οκ λη ρ ω τικ ά » σ το ιχε ία , α π ό τη ν εκ κ λ η σ ία ω ς το υ ς α ρ ισ τ ερ ισ τέ ς δ ια νο ο ύ μ εν ο υ ς . Σ τα π λ α ίσ ια τη ς « α υ θόρ μ η τη ς» ε μ π ε ιρ ία ς τη ς ενό τη τα ς α υ το ύ το υ α γ ώ ν α , το κ ρ ίσ ιμ ο γ ε γ ο ν ό ς δ ε ν έ γ ιν ε α ντιλ ηπ τό : π ρ ό κ ε ιτ α ι γ ια το γ ε γ ο ν ό ς ό τι ο ι ίδ ιε ς λ έξ ε ις , π ο υ

Ι

χ ρη σ ιμ ο π ο ιο ύ ν τα ν α π ό ό λ ο υ ς το υ ς σ υ μ μ ετέχο ν τες, π α ρ α π έ μ π ο υ ν σε δ ύ ο θ ε μ ελ ιω δ ώ ς δ ια φ ο ρ ε τικ έ ς γλ ώ σ σ ε ς, σ ε δ ύ ο δ ια φ ο ρ ε τικ ο ύ ς κ ό σ μ ο υ ς.10 Τ ώ ρ α π ο υ η α ντιπ ο λ ίτευ σ η έ χ ε ι νικ ή σ ε ι, η νίκη αυτή α ν α ­ γ κ α σ τικ ά α π ο κ τά τη μ ο ρ φ ή ε ν ό ς διχ α σ μ ο ύ: η ε ν θ ο υ ­ σ ιώ δ η ς α λ λη λ εγγύ η το υ α γ ώ ν α κ α τά τη ς κο μ μ ο υ νι­ στική ς ε ξ ο υ σ ία ς έ χ ε ι χ ά σ ε ι το κ ινη το π ο ιη τικ ό της δυνα μ ικό · η ρ ω γμ ή π ο υ χ ω ρ ίζ ε ι τ α δ ύ ο π ο λ ιτικ ά σύμ π α ντα δ ε ν ε ίν α ι π ια δ υ να τ ό ν ν α α π ο κ ρ ύ π τετα ι. Η ρ ω γμ ή αυτή ε ίν α ι φ υ σ ικ ά α υτή το υ γν ω σ το ύ δ ιδ ύ ­ μου Gemeinschaft/Gesellschaft: π α ρ α δ ο σ ια κ ή , ο ρ ­ γ α ν ικ ά σ υ νδ εδ εμ έ νη κ ο ινό τη τα ε ν α ντίο ν « α λ λο ­ τρ ιω μ έ νη ς» κ ο ιν ω ν ία ς , η ο π ο ία δ ια λ ύ ει ό λ ο υ ς το υ ς ο ρ γ α ν ικ ο ύ ς δ εσ μ ο ύ ς. Τ ο π ρ ό β λ η μ α το υ ε θ νικ ισ τι­ κο ύ λ α ϊκ ισ μ ο ύ στην Α να το λ ικ ή Ε υ ρ ώ π η ε ίν α ι ό τι συ νέ λ α β ε τη ν « α πειλ ή » το υ κ ο μ μ ο υ νισ μ ο ύ α π ό την ο π τικ ή γ ω ν ία τ η ς Geimeinschaft ω ς έ ν α ξ έ ν ο σ ώ μ α π ο υ δ ια β ρ ώ ν ε ιτ η ν ο ρ γα ν ικ ή υ φ ή τη ς εθ ν ικ ή ς κ ο ιν ό ­ τητας· έτσι α π έ δ ω σ ε , στην πρ α γ μ α τ ικ ό τ η τ α , στο ν κο μ μ ο υ νισ μ ό το κρ ίσ ιμ ο χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ό το υ ίδιο υ το υ κ α π ιτα λ ισ μ ο ύ . Μ ε τη ν η θ ικ ο λ ό γ ο α ντίθε σ ή τη ς στη ν κ ο μ μ ο υ νισ τικ ή « δ ια φ θ ο ρ ά » , η εθνικ ισ τικ ή λ α ϊκ ισ τική η θικ ή π λ ε ισ ψ η φ ία , χ ω ρ ίς ν α το γ ν ω ρ ίζει, ε π ιμ η κ ύ ν ε ι τη δ ιε ίσ δ υ σ η το υ π ρ ο η γ ο ύ μ ε ν ο υ κ ο μ ­ μ ο υ νισ τικο ύ κ α θ εσ τώ το ς στο κ ρ ά το ς ω ς ο ρ γα νικ ή κο ινό τη τα . Η επ ιθ υ μ ία π ο υ λ ε ιτο υ ρ γ ε ί σ ’ α υτή τη συμ πτω μ α τική α ν τικ α τά σ τα σ η το υ κ α π ιτα λ ισ μ ο ύ α π ό το ν κο μ μ ο υ νισ μ ό ε ίν α ι μ ια ε π ιθ υ μ ία γ ια κ α π ιτα λ ι­ σμ ό - cu m - G em ein sc h aft: μ ια ε π ιθ υ μ ία γ ια κ α π ιτ α ­ λισμ ό χ ω ρ ίς τη ν «α λ λο τρ ιω μ ένη » κ ο ιν ω ν ία τω ν π ο ­ λιτώ ν, χ ω ρ ίς τις τυ π ικ έ ς - ε ξ ω τε ρ ικ έ ς σ χ έ σ ε ις μ ετα ­ ξύ τω ν α τό μ ω ν. Ο ι φ α ν τα σ ιώ σ εις γ ύ ρ ω α π ό τη ν « κλοπή τη ς α π ό λ α υ σ η ς» , η ε π α ν ε μ φ ά ν ισ η το υ α ν τι­ α ν άση ­ μ ιτισμ ο ύ , κ α ι ο ύ τω κ α θ εξ ή ς, ε ίν α ι τ ο τίμ η μ α πο υ θ α π ρ έ π ε ι ν α π λ η ρ ω θ ε ί γ ι ’ α υ τή ν τη ν α δ ύ να τη ε π ι­ θ υ μ ία . Π α ρ α δ ό ξ ω ς, θ α λ έγ α μ ε ό τι ε κ ε ίν ο π ο υ χ ρ ε ιά ζ ε ­ τ α ι π ιο π ο λ ύ τ ώ ρ α η Α να το λ ικ ή Ε υ ρ ώ π η ε ίν α ι π ε­ ρισσότερη αλλοτρίωση: τη ν ε γ κ α θ ίδ ρ υ σ η ε ν ό ς « α λ­ λ ο τρ ιω μ ένο υ » κ ρ ά το υ ς π ο υ θ α κ ρ α το ύ σ ε τις α π ο ­ σ τά σ ε ις το υ α π ό τ η ν κ ο ιν ω ν ία τ ω ν π ο λ ιτώ ν, π ο υ θ α ή τα ν « τυ πικό » , « κενό » κ α ι δ ε ν θ α εν σ ά ρ κ ω ν ε τ ο ό ­ νε ιρ ο κ α μ ιά ς σ υ γκ ε κ ρ ιμ έν η ς ε θ νικ ή ς κ ο ινό τη τα ς (κ ρ α τώ ντα ς έτσ ι το ν χ ώ ρ ο α ν ο ιχ τό γ ια ό λ ες το υ ς). Σ τη ν α ντίθετη πε ρ ίπ τω σ η , η ε ικ ό ν α π ο υ π α ρ ο υ σ ιά ­ ζ ε ι η M a rg a re t A tw o o d στο The Handmaid’s Tale, η ε ικ ό ν α μ ια ς κ ο ντινή ς « Δ η μ ο κ ρ α τία ς το υ G ile ad » , στην ο π ο ία θ α β α σ ιλ ε ύ ε ι έ ν α ς φ ο υ ντα μ ε ντα λ ισ μ ό ς τη ς η θ ικ ή ς π λ ε ισ ψ η φ ία ς , θ α π λ η σ ιά σ ει στην π ρ α γ ­ μ α το πο ίη σ ή τη ς μ ά λλο ν στην Α να το λ ικ ή Ε υ ρ ώ π η π α ρ ά στις ίδ ιε ς στις Η ν ω μ έ ν ε ς Π ο λ ιτε ίε ς.

Μετάφραση.· Γιάννης Σταυρακάκης

αφιέρωμα

79

Σημειώσει; Ο συγγραφέας επιθυμεί να ευχαριστήσει τους Perry Anderson, Fredric Jameson, Peter Wollen και Robin Blackburn για τις εποι­ κοδομητικές παρατηρήσεις τους.

1. Slavoj Zizek, The sublime object of ideology, Verso, London 1989, σελ. 175-6.

2. Για μια λεπτομερή ανάλυση της έννοιας του Πράγματος, βλ.

Jacques Lacan, Leseminaire vii-L’ethique de lapsychanalyse, Paris 1986. Σημειώστε εδώ άτι η απόλαυση (jouissance) δεν Θα πρέπει να εξισώνεται με την ευχαρίστηση: η απόλαυση είναι ακριβώς «ευχαρίστηση στη δυσαρέσκεια (unpleasure)»· καλύπτει την πα­ ράδοξη ικανοποίηση που προκαλείται από μια οδυνηρή επαφή με ένα Πράγμα που διαταράσσει το equilibrium της «αρχής της ευχα­ ρίστησης». Μ’ άλλα λόγια, η απόλαυση βρίσκεται «πέραν της αρχής της ευχαρίστησης».

3.0 τρόπος με τον οποίο τα στοιχεία αυτά επιμένουν πέρα από εθνι­ κά όρια είναι μερικές φορές αρκετά παραστατικός: όπως, για πα­ ράδειγμα, στην περίπτωση του Robert Mugabe ο οποίος, όταν ρω­ τήθηκε από ένα δημοσιογράφο ποια ήταν η πιο πολύτιμη κληρο­ νομιά της βρετανικής αποικιοκρατίας στη Zimbabue, απάντησε χωρίς χρονοτριβές, «το κρίκετ», ένα α-νόητα τελετουργικό παι­ χνίδι, σχεδόν εκτός της αντιληπτικής ικανότητας ενός Ηπειρωτι­ κού Ευρωπαίου, στο οποίο οι προκαθορισμένες χειρονομίες (ή α­ κριβέστερα, χειρονομίες που καθιερώθηκαν από μια άγραφη πα­ ράδοση) - ο τρόπος με τον οποίο πετά κανείς τη μπάλα, για παρά­ δειγμα - εμφανίζονται αλλόκοτα «δυσλειτσυργικές».

4. Το γεγονός ότι ένα υποκείμενο «υπάρχει» πλήρως μόνο μέσα από την απόλαυση - δηλαδή, η απώτερη σύμπτωση «ύπαρξης» και «α­ πόλαυσης» - επισημαίνεται στα πρώτα σεμινάρια του Λακάν από το αμφίρροπο τραυματικό statuts της ύπαρξης: «Εξ ορισμού υπάρ­ χει κάτι τόσο απίθανο σ’ όλη την ύπαρξη ώστε κανείς, στην πραγ­ ματικότητα, συνεχώς αναρωτιέται για το πόσο πραγματική είναι» (The seminars of Jacques Lacan, Book II, Cambridge 1988, σελ.

226). Η πρόταση αυτή γίνεται πιο ξεκάθαρη αν απλώς αντικατα­ στήσουμε την «ύπαρξη» με την «απόλαυση»: «Εξ ορισμού υπάρχει κάτι τόσο απίθανο σ’ όλη την απόλαυση ώστε κανείς, στην πραγ­ ματικότητα, συνεχώς αναρωτιέται για το πόσο πραγματική είναι». Η θεμελιώδης υποκειμενική θέση ενός υστερικού συνίσταται α­ κριβώς στο ότι συνεχώς αναρωτιέται για την ύπαρξη του qua από­ λαυση, ενώ ένας σαδιστής διεστραμμένος αποφεύγει να αναρω­ τιέται μεταθέτοντας τον «πόνο της ύπαρξης» στον άλλο (το θύμα

Articulation of the Hero» που παρουσιάστηκε στο συμπόσιο «Ψυ­ χανάλυση, Πολιτική και Εικόνα», στο New York State University, στο Buffalo, στις 8 Νοεμβρίου 1989. Παρεμπιπτόντως, το Rambo II είναι από την άποψη αυτή πολύ κατώτερο του Rambo I, το οποίο ε­ πιτυγχάνει μια ιδιαιτέρως ενδιαφέρουσα ιδεολογική ανασυνάρθρωση: συμπυκνώνει στο ίδιο άτομο την «αριστερή» εικόνα ενός μοναχικού εκκεντρικού χίπι, ο οποίος απειλείται από την ατμό­ σφαιρα της μικρής πόλης που ενσαρκώνει ένας βάναυσος σερί­ φης, και τη «δεξιά» εικόνα ενός μοναχικού εκδικητή, ο οποίος παίρνει το νόμο στα χέρια του και ξεμπερδεύει με τη διεφθαρμένη γραφειοκρατική μηχανή. Η συμπύκνωση αυτή ενέχει, ασφαλώς, την ηγεμονία της δεύτερης φιγούρας· έτσι ο Rambo I πέτυχε να συμπεριλάβει σιη «δεξιά» συνάρθρωση ένα από τα σημαντικότερα στοιχεία του Αμερικανικού «αριστερού» πολιτικού φαντασιακού.

9. Αυτή η σύνδεση δεν είναι χωρίς τις κωμικές της παρενέργειες. Λό­ γω της Αλβανικής καταγωγής του, ο John Belushi, η ίδια η ενσάρ­ κωση της «Decadence» του Hollywood, ο οποίος πέθανε από υ­ περβολική δόση ναρκωτικών, απολαμβάνει σήμερα ένα cult status στην Αλβανία: τα επίσημα μέσα ενημέρωσης τον υμνούν ως έναν «μεγάλο πατριώτη και ανθρωπιστή» που ήταν «πάντα έτοιμος να ενισχύσειτα δίκαια και προοδευτικά ιδεώδη της ανθρωπότητας»!

10. Αυτό που συναντούμε εδώ είναι δυνατόν να συλληφθεί μέσα από τη Λακανική αντίθεση «υποκείμενο του εκφερόμενου/ υποκείμε­ νο της εκφοράς» (sujet d ’enonci/sujet d ’enonciation): το ίδιο εκφερόμενο (αιτήματα για ελευθερία και δημοκρατία κ,ο.κ.) υποστη­ ρίζεται από εντελώς διαφορετικούς ορίζοντες νοήματος. Στη Σλο­ βενία, σήμερα, αυτός ο διχασμός εμφανίζεται με παραδειγματικό τρόπο apropos του motto «εθνική συμφιλίωση» που προτάσσεται από την αντιπολίτευση: της επιθυμίας να ξεπερασθσύν τα παλιά τραύματα της εθνικής διαίρεσης που προκάλεσε η κομμουνιστκή κυριαρχία. Τώρα που η αντιπολίτευση επικράτησε, έγινε ξεκάθα­ ρο ότι το motto αυτό λειτουργεί με δύο ανατιθέμενους τρόπους. Και οι δύο πλευρές συμφωνούν ότι ο μόνος τρόπος να σπάσει ο κύκλος της εκδίκησης, η άγρια αναζωπύρωση παλιών εχθροτή­ των, είναι μια «επεξεργασία» τσυ τραυμαπκσύ παρελθόντος: θα πρέπει κανείς να αντιμετωπίσει στο άπλετο φως της ημέρας τους δαίμονες του παρελθόντος· καταπιεσμένες από παλιά αναμνήσεις θα πρέπει να γίνουν τμήμα της εθνικής ιστορίας - αφήγησης. Παρ’ όλα αυτά οι στόχοι που επιδιώκονται μέσα από μια τέτοια «επε­ ξεργασία» διαφέρουν δραματικά. Κάποιοι αντιλαμβάνονται τη «συμφιλίωση» ως έναν τρόπο επίτευξης μιας νέας εθνικής ενότη­ 5. Jacques - Alain Miller, «Extimite», αδημοσίευτη διάλεξη, Παρίσι, τας, μιας οργανικής αλληλεγγύης και μιας αναγνώρισης όλων των 27 Νοεμβρίου 1985. Σλοβένων· σε ένα νέο «όνειρο» ενός κοινού πεπρωμένου. Υπό 6. G.W.F. Hegel, The science of Logic, Oxford 1975, σελ 402. την οπτική αυτή, τα θύματα του παρελθόντος της κομμουνιστικής 7.0 μηχανισμός που βρίσκεται σε λειτουργία εδώ είναι ασφαλώς αυ­ καταπίεσης λειτουργούν ως τελετουργικά ζώα των οποίων η θυ­ τός της παράνοιας. Στη βάση της, η παράνοια συνίσταται σ’ αυτήν σία εξασφαλίζει την τωρινή ενότητα- εκείνοι που ανατίθενται σε ακριβώς την εξωτερίκευση της λειτουργίας του ευνουχισμού σε έ­ μια τέτοια ενότητα eo ipso προδίδουν τη θυσία τους. Για τους άλ­ ναν θετικό παράγοντα που παρουσιάζεται ως «κλέφτης της από­ λους όμως «συμφιλίωση» σημαίνει ακριβώς συμφιλίωση με το γε­ γονός ότι δεν υπάρχει οργανική ενότητα των Σλοβένων· ότι η πολ­ λαυσης». Κάνοντας μια κάπως επίφοβη γενίκευση τσυ αποκλει­ λαπλότητα των «ονείρων» είναι μη αναγώγιμη· ότι κανείς δεν έχει σμού τσυ ονόματος - τσυ - Πατέρα (της βασικής δομής της παρά­ το δικαίωμα να επιβάλλει το δικό του/της όνειρο στους άλλους, νοιας, σύμφωνα με τον Λακάν), θα μπορούσαμε ίσως να υποστη­ ρίξουμε ότι η εθνική παράνοια της Ανατολικής Ευρώπης πηγάζει θ α πρέπει κανείς να αποδεχθεί το τραυματικό γεγονός ότι τα θύ­ ματα του παρελθόντος ήταν εντελώς αχρείαστα, ότι δεν υπήρχε ακριβώς από το γεγονός ότι τα έθνη της Ανατολικής Ευρώπης δεν «νόημα» σ’ αυτά Αναφορικά με το εννοιολογικό πλαίσιο που αρ­ είναι ακόμη πλήρως συγκροτημένα ως «αυθεντικά κράτη»: είναι θρώνουν οι Ernesto Laclau και Chantal Mouffe στο Hegemony and ως εάν η αποτυχημένη, αποκλεισμένη συμβολική εξουσία του Socialist serategy (Verso, London, 1985), θα υποστηρίζαμε ότι ίσως κράτους να «επιστρέφει στο πραγματικό» με τη μορφή ενός η κρίσιμη ηγεμονική μάχη στη Σλοβενία σήμερα είναι η μάχη για Άλλου, του «κλέφτη της απόλαυσης». την «εθνική συμφιλίωση», για την οικειοποίηση αυτού τσυ «επι­ 8. Μένω υπόχρεος για την ιδέα αυτή στη μελέτη του William Warner πλέοντος σημαίνοντος».

«Spectacular Action: Rambo, Reaganism, and the cultural

εκδόσεις

ελληνικά γράμματα

Το πρόβλημα παρουσιάζεται σ’ όλες του τις πτυχές: τα αίτια, οι εκδηλώσεις, οι τρόποι εγκατάστασης, αλ­ λά κυρίως -το πιο σημαντικό- η αντιμετώπισή ταυ. Έ ν α μεγάλο μέρος του βιβλίου αφιερώνεται στις ποικίλες θεραπείες, με έμφαση στη «γνωσιακού-συμπεριφοριστικσύ τύπου» θεραπεία, όπου αναλυτικά και παραστατικά διαφαίνεται πώς μπορεί κανείς να απαλλαγεί από τις φοβίες και τον πανικό του. Έ τσι το βιβλίο απευθύνεται τόσο σ’ αυτούς που αντι­ κείμενο δουλειάς τους είναι η ψυχική υγεία ταυ αν­ θρώπου όσο και σ’ εκείνους που αντιμετωπίζουν το πρόβλημα αυτό. Απευθύνεται ακόμη σε όσους ενδιαφέρονται ευρύτερα να μάθουν πώς μπορούν να βοη­ θήσουν σε τέτοιες καταστάσεις.

Ε Λ Λ Η 1* 1 p j t

Με το βιβλίο της αυτό η Glenys Parry έρχεται να μας θυμίσει άτι είμαστε υποχρεωμένοι άπαντες να βοηθήσουμε τους ανθρώπους που, κατά τη διάρ­ κεια της ζωής τους, αντιμετωπίζουν ένα κρίσιμο συμβάν με σοβαρές ψυχολογικές συνέπειες. Ό χ ι όμως με αυτοσχέδιους παρεμβατισμούς, που τις πε­ ρισσότερες φορές επιφέρουν επιδείνωση των κρί­ σεων, αλλά με επιμονή, εκπαίδευση και ευαισθη­ σία. Έ ν α ς οδηγός βοήθειας και μια προτροπή προς κάθε ενδιαφερόμενο να σταθμίσει καλά όλους τους παράγοντες που «περικυκλώνουν» τους αν­ θρώπους σε κρίση και να φροντίσει για τη θερα­ πεία τους, μεταφέρσντας στους πάσχοντες τη δυνα­ τότητα να αυτοθεραπευτουν.

ΓΡΑΜΜΑΤΑ

Βιβλιοπωλείο: Γ. revvqafep j ^ A ^ Αθήνα, Τηλ.: 3617826,3606661 Εκδόσεις: Ακαδημίας δ8,Ιθ6^ ;Α 9η να, Τηλ.: 3302415, Fax: 3636658

ΘΟΔΩΡΗΣ ΚΑΛΛΙΦΑΤΙΔΗΣ

ΤΙΜΑΝΔΡΑ

ΕΚΔ ΟΣΕΙ Σ ΓΑΒΡΙ ΗΛΙ ΔΗΣ

Μ ΑΡΙΟΣ ΧΑΚΚΑΣ ΤΥΦΕΚΙΟΦΟΡΟΣ ΤΟΥ ΕΧΘΡΟΥ, 13η έκδοση Ο ΜΠΙΝΤΕΣ ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ, 15η έκδοση ΤΟ ΚΟΙΝΟΒΙΟ, 14η έκδοση

Μια αποκαλυπτική μαρτυρία για τη νεοελληνική ζωή. Μια ψυχολογική καταγραφή του φόβου του θανάτου, του ε'ρωτα και της μοναξιάς.

ΜΑΡΙΟΣ ΧΑΚ1^ ΜΑΡΙΟΣ ΧΑΚΚΑΣ Τ Υ Φ Ε Κ ΙΟ Τ Ο Υ ΕΧ

ΜΑΡΙΟΣ ΧΑΚΚΑΣ Ο Μ Π ΙΝ Τ Ε Σ ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ

3 Β ΙΟ