Τεύχος 349

ΑΙΣΘΗΤΙΣΜΟΣ

■ ϊ\ &Μ * * ·.>' ■ η . ·»· /

j^kΡ ζ

Κ ατερίνα Α γγελά κη Ρ ουκ

ιm

i 1

Κ. ΓκιιΊο ο ο ύ λη ς ■ Γ, Μα ρκόπ ο υλο ς

'%

-

/

ΗΗΗΗ M iguel ιCastillo D idier

ΗΗΗΗ

|

Παρουσία ιοε/c και κρ ιτικές 60 βιβλίω ν

| I " f| ' , f

η η η ι

Α Φσσ/α νός - Δ. Θέος ΗΗΗΗ^Η Μ. A vt φ ο υ λ ά κ η ς Ν. Κά ο δα γλη ς

■ 1 Η

11 ■-·' χ

B est.seller

■

Sr

.

1994

^Tar·

tfc * * ** ^ r3 ->

·γ ·

Γ?> j .,

td·

* 't?r£&

^

** $>

,

^ U’rjl

>/rV ϊ J7sJ<k ψί Jr r>

jλ

>·λ£ς*#2

Π Ο Ρ Τ Ρ Ε Τ Α Μ ΕΓΑΛΩΝ ΖΩ Γ ΡΑ Φ Ω Ν Μια μνημειώδης έκδοση για όλη την οικογένεια ΙΜ Π Ρ Ε Σ ΙΟ Ν ΙΣ Τ Ε Σ Μ Π Ο Τ ΙΤ Σ Ε Λ Ι ΝΤΑΛΙ ΠΙΚ ΑΣΟ ΣΑΓΚΑΛ BAN ΓΚΟΓΚ

ΓΚΩΓΚΕΝ Λ ΩΤΡΕΚ Μ ΟΝΕ ΡΕ Μ Π ΡΑ Ν Τ ΡΕΝΟ ΥΑΡ ΣΕΖΑΝ

Κεντρική διάθεση: Αδριανού 2 8 ,1 4 1 2 1 Ν. Ηράκλειο - Τηλ. 2776814,2797946, Fax: 2871056

M tlW Κ Ο ΐΜ Α Ν Τ Α Κ Α Χ

Θϊμαμαι την Μαρία W A N A S tt£ Μ Λ Κ ΙΊ Ι^

■μ Kka 4

ku

k \m w r n

Δημητρης Νοαλας

Ο άνθρωπος πού ξεχάστηκε *

Μυθιστόρημα ΔΕΥΤΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ

Ε κ δ ό σ ε ις Κ λ ς τ α ν ιω τ ιι

ΑΣΜΑ ΑΣΜΑΤΩΝ ΜΕΤΑΓΡΑΦΗ

Λεύτερης Παπαδόπουλος ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ

Άλέκος Φασιανός

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

ΘΕΑΤΡΟ Δ ΙΔ Ω Σ Ω Τ Η Ρ ΙΟ Υ Περιπέτεια δίχως τέλος. Στον πλανήτη Γη όλα πάνε καλά. Πολιτεία κωφαλάλων.

Δύο θεατρικά έργάκαι ένας «μονόλογος», από την πένα της Διδώς Σωτηρίου, βλέπουν σήμερα το φως της δημοσιότητας: τρία αποξεχασμένα χειρόγραφα, παραπεταμένα - μαζί με πολλά άλλα σε μια αποθήκη. Γραμμένα και τα τρία στα πρώτα χρόνια της δικτατορίας, από το 1968 ως το 1969, έμειναν θαμμένα για ένα τέταρτο του αιώνα. Δίκαια ή άδικα Μα κι έτσι, ύστερα από ένα τέταρτο του τα θεατρικά της Διδώς κρατάνε - περισσότερο, ίσως, από ποτέ - το μήνυμά τους. Ανοίγουν «μια μια τις πόρτες» για να βρεθούν ξανά «πίσω, στη ζωή». Αν αυτό δεν είναι το μήνυμα της τέχνης, τότε ποιο είναι;

Γκΰντερ Γκρας Δυσοίωνα κοάσματα Γεράσιμος Δενδρινός Χαιρετίσματα αηό το νότο Μαρία Ζαοΰση Γράμμα αηό τον Ρήνο Δήμος Θεός Μανιάκ Μ πέης Φοίβος Μάλαμας Οι ασυγχωρετοι Κώστας Μαύρος Η ζωή εν κύκλω Γιάννης Ρεμοΰνδος Βρέχει συντρίμμια αηό νίκελ Άρνο Σμιτ Το ρουμάνι του Μηραντ Αντόνιο Ταμποΰκι Ρέκβιεμ Μυρτώ Ταπανλή Αντιστοιχίες (ιστορίες μυστηρίου) Κάρυλ Φΐλιπς Καίμηριτζ Έλλη Χιουμαν Βίος και έργα της Γάτας της Σοψής

©ΔΥΣΣΕΑΣ

ΣΕΙΡΗΝΕΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗ ΣΕΙΡΑ

Ο επίτιμος δημότης Αθηναίων Λουτσιανο ντε Κρεσέντσο, γνωστός από το μυθιστόρημα

ΩΡΑΙΑ ΕΛΕΝΗ, Σ’ ΑΓΑΠΩ, , το Ρζ του υποδεικνύει με την πένα του πόσο σύγχρονοι είναι οι αρχαίοι φ ιλ ό σ ο φ ο ι και πόσο διασκεδαστική μπορεί να είναι η γνώση.

ΛΟΥΤΣΙΑΝΟ ΝΤΕ Κ1ΈΣΕΝΤΣΟ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΑΑΗΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ

ΤΟΝ ΣΩΚΡΑΤΗ ΚΑΙ ΜΕΤΑ

ΑΠΟ ΤΟΝ ΣΑ ΚΡΑΤΗ ΚΑΙ ΜΕΤΑ

S l& jS & C d J

ΠΕΡΙΕΧ0ΜΕΝΑ

ΜΗΝΙΑΙΑ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ No 349 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 1995

Σύνταξη: 33.01.239 Λογιστήριο: 33.01.241 Διαφημίσεις: 33.01.313 Συνδρομές: 33.01.315 FAX: 33.01.315

ΔΙΑΒΑΖΩ - ΑΚΟΥΩ - ΒΑΕΠΩ

12 13 15 18

Διευθυντής: Γιώργος Γαλάντης

Καλαμαράς, Ηρακλής Παπαλέξης, Βάσω

19 20

Βραχυγραφίες Εττωνύμως

Προϋποθέσεις επιστροφής Γράφει ο Γιώργος Μαρκόπουλος .

Ρεπορτάζ Η Ελληνική τέχνη σε 15 τόμους.

Σπάθή, ΚαίτηΤοπάλη. Υπεύθυνη οικονομικών: Βάσω Σπάθή

Best Seller

Η ποίηση στο τέλος του 20ού αιώνα Γράφει ο Κωστής Γκιμοσούλης

Ιδρυτής: Περικλής Αθανασόπουλος Αρχισυντάκτης: Ηρακλής Παπαλέξης Σύνταξη: Κατερίνα Γρυπονησιώτη, Βασίλης

Best Seller ’94

23

Συνδρομές: ΑθανασίαΣπάθή Διαφημίσεις: Ηρακλής Παπαλέξης

Τ α κύματα τηςίΜαύρης θάλασσας. . Γράφει η Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ Διακήρυξη των Δελφών

.

Καλλιτεχνική επιμέλεια: Νένη Ράις Επιμέλεια - Διορθώσεις: Βίκυ Κωτσοβέλου

26

Ανατρεπτικές βιογραφίες Γράφει ο Ηλίας Μαγκλίνης

Στοιχειοθεσία - Ηλεκτρονική Σελιδοποίηση - Φιλμ- Μοντάζ: ΕΝΤΥΠΟ, Ζωοδόχου Πηγής 48, τηλ.: 38.36.058 - 38.12.373

28

Παλαιός Καβάλας 38, τηλ.: 59.87.678

32

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ - ΚΡΙΤΙΚΕΣ

Ιδιοκτήτης - Εκδότης:

40

Κεντρική διάθεση:

60

Τα Ειδικά

61

Υπό Έκδοσιν

Βιβλία Μαγειρικής τέχνης

«Κέντρο του βιβλίου» Λασσάντη 9 τηλ. 237.463

Μόλις κυκλοφόρησαν Γράφουν οι: Ν. Κώτσιου. Λ. Εξαρχοπόύλου Π. Κρημνιώτη, Β. Σπάθή, Γ. Κενιρωτής, Μ. Φάις, Δ. Ρουμπόύλα, Ηρ. Παπαλέξης.. Τ. Δημητρούλια,, Σ. Νΐάλης, Κ. Μαλαφάντης, Β, Καλαμαράς, Ν.Φ. Μικελίδης' Γ. Παπαδάτος

Αθήνα: «Διαβάζω» Α. Μεταξά26, Αθήνα 10681 Θεσσαλονίκη: Βιβλιοπωλείο

Συνέντευξη Ο Miguel Castillo Didier μιλάει στηνΈρη Σταυροπούλου

Στ. Γονατά 48, τηλ. 57.49.951 Διανομή: Νέο Πρακτορείο Τύπου

Γιώργος Γαβαλάς & ΣΙΑ Ε.Ε.

Λιλιπούτεια Απαντούν οι: ΙΥΙ Άνδρΰυλάκης, Δ. Θέος, ' Ν. Κάσδαγλης, Α. Φασιανός

Εκτύπωση: Γιώργος Τσιροβασίλης, Βιβλιοδεσία: Νικ. Κατριβάνος και Σία Ο.Ε.,

Το ξένο βιβλίο

Επιμέλεια Β. Καλαμαράς

ΣΤΟ ΕΠΟΜΕΝΟ “ΔΙΑΒΑΖΩ 66

Κριτική

Θάνου Βερέμη (επιμέλεια): Βαλκάνια. Από το διπολισμό στη νέα εποχή Γράφει ο Σ. Λίβας

68

70 72 74

Πεζογραφία Τζέφρυ Ευγενίδη: Αυτόχειρες παρθένοι Γράφει η Ν. Κώτσιου Τάκη Θεοδωρόπουλου: Η πτώση του Νάρκισσου Γράφει ο Μπ. Δερμιτζάκης Μάριου Χάκκα: Ο Μπιντές Γράφει η Ε. Χωρεάνθη

ΜΟΡΦΗ ΚΑΓΠΡΟΣΟΠΕΙΑ

Μελέτη Κώστα Στεργιόπουλου: Περιδιαβάζοντας Γράφει ο Θ. Καραγιάννης

ΔΕΛΤΙΟ

79

Βιβλιογραφικό δελτίο

86

Κριτικογραφία

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

94

Τζίνα,Καλογήρου; Κζωή,ως τέχνη Σημειώσεις γιατον άιάθήττσμό·

98

'

Γιάννης Μπασκόζος: Ο αισθητισμός στην. Ελλάδα '

101

Μαρίνη Σκλήρη: Η περίπτωση Μποντλέρ

107

Rene Wellek: Οι αισθητικές θέσεις του Όσκαρ Ουάιλντ

114 116 121

'

Ο Τζον Ράσκιν για τον αισθητισμό (απόσπασμα) · Νίκος Δασκαλοθανάσης: Ο αισθητισμός ως εικαστικό φαινόμενο ΘεοδώραΤσιμπούκη: Ο Φπζέραλντ, η ευαι­ σθησία του Πέιτερ και η μοντερνιστική πα­ ράδοση

Ηζωγράφος του εξωφύλλου ΕΛΕΝΗ ZOYNH Γεννήθηκετο 1954στον Πειραιά. Σπούδασεγραφικέςτέχνες στηΣχολή Ε. Βακαλό και ζωγραφική στηνΑΣΚΤΑθήνας, απ’ όπου αποφοίτησετο 1983. Από το 1984 - ’86έζησε και δούλεψε.στη Βαρκελώνη και απότο 1989- ’92 στην Ουτρέχτητης Ολλανδίας. Έχει κάνει ατομικές και έχει συμμετάσχει σε ομαδικές εκθέσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό.

11 Μ.ΜΕΡΚΟΥΡΗ Γεννήθηκα Ελληνίδα ΖΑΡΒΑΝΟΣ 12 Φ. ΓΕΡΜΑΝΟΣ Η εκτέλεση ΚΑΚΤΟΣ 13 X. ΧΩΜΕΝΙΑΗΣ Το σοφό παιδί ΕΣΤΙΑ 14 Γ.ΞΑΝΘΟΥΛΗΣ Η Δευτέρα των αθώων ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ 15 Σ.ΑΗΜΗΤΡΙΟΥ Ν’ακούωκαλά τ’ όνομά σου ΚΕΑΡΟΣ

Ο πίνακας παρουσιάζει: τα εμπορικότερα βιβλία *χοu μήνα, σύμφωνα με τα στοιχεία που μας παραχώρησαν 3β βιβλιοπώλες,απ'.όλη την Ελλάδα, δηλώνοντας ο καθένας τους τέσσερα βιβλία που είχαν τις περισσότερες πωλήσεις. ΤΑΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΑΡΑΧΩΡΗΣΑΝΤΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ: Αίολος-ΑΘ. Αριστοτέλης-ΑΘ. Βαγιονάκης-ΑΘ. Γκοβόστης-ΑΘ. Γκρίτσης-Γεωργιάδης-Καλλιθέα. ΔιάλογοςΒύρωνας. Δωδώνη-ΑΘ. Ειρμός-Δράμα. Ελευθερουδάκης-Αθ. Ενδοχώρα-ΑΘ. Εξαρχόπουλος-ΑΘ. Εσιία-ΑΘ, Ευριπίδης-Χαλάνδρι. Ιανός-θεσσΙ Καραβίας-Ρουσσόπουλος-ΑΘ. Κεντρί-θεσσ. Κρομμύδας-Χίος. ΛέξηΚαλαμάτα. Λέσχη του Βιβλίου-Θεσσ. Libro-ΑΘ. Μεθ,ενίτης-Πάτρα. Μιχαλάς-ΑΘ. Πιτσιλός-ΑΘ. Πλέθρον-Αθ. Πρίσμα-ΑΘ. Νέστωρ-Κατερίνη. Σάκης-Νέα Σμύρνη. Σύγχρονη Εποχή-ΑΘ. Φιλιππότης-ΑΘ. Χνάρι-ΑΘ.

ΣΠ.Β. ΜΑΡΚΕΖΙΝΗΣ Σύγχρονη Πολιτική Ιστορία της Ελλάδος (1936-1975) ΠΑΠΥΡΟΣ

ΝΤ.ΚΕΣΣΕΛ Ε λλά δα του 44

ΑΜΜΟΣ

11 Α .ΣΟ ΥΡΟΥΝΗΣ Ο χορός των ρόδων ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ 12 Κ .Ο Ε Μ ια προσωπική υπόθεση ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

Info cafe Δίπλα σας, στην οδό Ιπποκράτους, στον αριθμό 3 1 , σχεδόν γωνία Ιπποκράτους και Σόλωνος, στον εκθεσιακό χώρο

«γνώση», δημιουργήσαμε το Info cafe! «γνώση» κι ο καφές λοιπόν... Και τι κ αφ ές!...

του πολύ γνωστού σας εκδοτικού οίκου Κοντά στη

. Δεν λέμε ο καλύτερος της πόλης γιατί περιμένουμε να το διαπιστώσετε πρώτοι εσείς. Καφές αχνιστός, καφές μυρωδάτος, σπάνιων ποικιλιών, καφές στη χόβολη κ α ι... όχι μόνο βεβαίως. Κ αι ποτά και χυμοί φρούτων και γλυκό κουταλιού και ζεστή σοκολάτα και κάμποσα άλλα ακόμη, νόστιμα ψιλοπράγματα... Και όλα αυτά σ ’ ένα πανέμορφο χώρο, ανάμεσα σε πολλά βιβλία, εφημερίδες και περιοδικά, ελληνικά και ξένα, όπου θα μπορείτε να βρείτε κάθε δημοσίευμα για όλα τα ελληνικά βιβλία και να πληροφορηθείτε τι συμβαίνει στην Ελλάδα και στον κόσμο και ειδικότερα τι συμβαίνει στην Αθήνα που αξίζει να το γνωρίζουμε. Σε τηλεοπτικό μόνιτορ και σε συνεχή ροή θα παρουσιάζονται οι ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο αλλά και ... τα εν Αθήναις. θέατρο, κινηματογράφος, μουσική, νέες εκδόσεις, εκδηλώσεις για την τέχνη και τον πολιτισμό κ α ι... κ α ι... κ α ι... Ό λα αυτά στο

Info cafe! Ιπποκράτους 3 1 , σχεδόν γωνία Σόλωνος και Ιπποκράτους, «γνώσης», κάθε μέρα εκτός Κυριακής,

στον εκθεσιακό χώρο της

τις ώρες λειτουργίας των καταστημάτων. Κ αι κάτι ακόμη. Μερικές φορές την Τετάρτη, κάποια Τετάρτη κάθε μήνα, αργά το μεσημέρι, νωρίς το απόγευμα, στο

Info cafe θα συμβαίνει κάτι!

Κάτι μοναδικό και σπάνιο...

Ιπποκράτους 31, 106 80 Αθήνα, τηλ. 36 20 941 - 36 15 094

Όπως ήδη θα διαπιστώσατε από τον πίνακα των Best Seller του ’94, η «γυναικεία λογοτεχνία» είναι στο φόρτε της. Μυθιστορήματα τεσσάρων γυναι­ κών πεζογράφων στις πέντε πρώτες θέσεις. Το βραβευμένο μυθιστόρημα της Ζυράννας Ζατέλη «Και με το φως του λύκου» επανέρχονται είναι πρώτο στις προτιμήσεις του κοινού σε όλη τη διάρ­ κεια του περασμένου χρόνου. Χαρακτηριστικό δε είναι ότι στους πίνακες με τα εμπορικότερα βιβλία εμφανίστηκε πρώτο 13 φορές. Ποιος είπε ότι η ε­ μπορικότητα δεν συμβαδίζει με την ποιότητα; · Ορισμένοι συγγραφείς όποιο βιβλίο κι αν κυκλοφο­ ρήσουν γίνεται ανάρπαστο. Αυτό έγινε και πέρσι ό­ πως και κάθε χρόνο. Τέτοιες περιπτώσεις συγγρα­ φέων είναι η Λιλή Ζωγράφου (δεύτερη στις προτι­ μήσεις του κοινού έχοντας πουλήσει 42.000 αντίτυ­ πα) με το «Η αγάπη άργησε μια μέρα», η Ευγενία Φακίναι με το «Η Μερόπη ήταν το πρόσχημα», ο Φρέντυ Γερμανός με δύο μάλιστα βιβλία την «Εκτέ­ λεση» και «Τα ερωτικά της Κορσικής», και ο Γιάννης Ξανθούλης με τη «Δευτέρα των αθώων». Έκπληξη ήταν το μυθιστόρημα του Αντώνη Σουρούνη «Ο χορός των Ρόδων» που μάλλον από στό­ μα σε στόμα έγινε γνωστό κι αγαπήθηκε παρά από την προβολή που του έγινε από τον τύπο και την κριτική. Το μοναδικό ξένο μύθιστόρημα στη λίστα των Best Seller είναι της Λάουρας Εσκιβέλ «Σαν νερό για ζε­ στή σοκολάτα». Η επιτυχία του «λένε» οφείλεται εν μέρει και στην ομώνυμη ταινία που έκοψε πολλά ει­ σιτήρια. Να που κι ο κινηματογράφος στέλνει τους θεατές στα βιβλιοπωλεία.

«ΥΨ ΗΛΗ» Μ Ο Ρ ΙΑ Ο Κώστας Γαλανόπουλος στη στήλη Αυτοί των «Νέ­ ων» με αφορμή το βιβλίο του Εντγκάρ Μορέν «Mes demons», που πρόσφατα κυκλοφόρησε στο Παρίσι, υπογραμμίζει λόγια του Γάλλου φιλοσό­ φου που αφορούν και στους Έλληνες διανοούμε­ νους. «Υπάρχει μια τάση στους διανοούμενους να κα­ τηγορούν τις “μάζες” ότι είναι έρμαια των μίντια. Πολλοί διανοούμενοι δεν έχουν αντιληφθεί ότι ο αμόρφωτος που πηγαίνει στον κινη­ ματογράφο γνωρίζει πολύ καλά ότι βλέπει ένα παραμύθι.Είναι πεπεισμένοι επίσης ότι ο απλός τηλεθεατής δεν έχει διακριτική ικανότητα. Η τη­ λεόραση λένε οι διανοούμενοι, είναι μια υποκουλτούρα που καλλιεργεί τον κομφορισμό, τα κλισέ, τη συμβατικότητα. Αλλά στους διανοού­ μενους εγώ βλέπω μια άλλη υποκουλτούρα - α­ μάθειας και προκατάληψης - που έχει τον δικό της κομφορμισμό και τις δικές της έτοιμες ιδέ­ ες. Και επιπλέον, έπαρση και αυταρέσκεια». Εμείς απλώς προσθέτουμε, για να εντάξουμε τους ισχυρισμούς του Ε. Μορέν και στην ελληνική πραγ­ ματικότητα, ότι 250.000 τηλεθεατές έχουν εγκαταλείψει την τηλεόραση, όλο και λιγότερο βλέπουν τα ξενόφερτα σόου και σίριαλ, όλο και περισσότερο γεμίζουν τις αίθουσες θεάτρων και κινηματογρά­ φων. Οι «μάζες» βλέπετε επανατοποθετούνται όσο οι διανοούμενοι συ-σκέπτονται.

Και τα δύο «Αλφαβητάρια» πουλήθηκαν πολύ, γιατί πώς να το κάνουμε, τα παιδικά μας χρόνια είναι τα καλύτερό μας χρόνια.

Ο ΙΚ ΙΣ Μ Ο Σ Π Α Π Α Γ Ο Υ

Άλλη ευχάριστη έκπληξη ήταν ότι διαβάστηκε πολύ ένα καλό βιβλίο που έγινε και εμπορική επιτυχία: Το «Ν’ ακούω καλά τ' όνομά σου» του Σωτήρη Δημητρίου.

Συγγραφέας ενός διηγήματος στο τελευταίο τεύ­ χος του καλού διμηνιαίου λογοτεχνικού περιοδικού Ρεύματα δίνει - και δημοσιεύεται - το παρακάτω σύντομο βιογραφικό.

Βραχνψ φίες

«Η Μ.Γ. είναι φιλόλογος, ιστορικός και αρχαιο­ λόγος. Ζει στον Οικισμό Παπάγου και είναι η πρώτη φορά που δημοσιεύει». Η διευκρίνηση για το πού ζει η εν λόγω κυρία απευ­ θύνεται μάλλον σε άνοες, σε όσους δηλαδή θεω­ ρούν ότι ο τόπος κατοικίας κάποιου προσδίδει ανά­ λογο κύρος και γόητρο. Για τα βιογραφικά όμως των συγγραφέων,, έτσι «α­ ναλυτικά» όπως γράφονται, κυρίως στα αυτιά των εξωφύλλων των βιβλίων τους, θα επανέλθουμε.

γραφία μέσω του ΟΤΕ.

• Ενισχύθηκε η Ένωση Ελλήνων Βιβλιοθηκάριων για τη μετάφραση στα αγγλικά της ταξινόμησης Dewey. Ίσως για πρώτη φορά παράγεται τόσο σημαντικό έργο από το ΥΠΠΟ σε τόσο μικρό χρονικό διάστη­ μα. Με το τί όμως έχει προγραμματιστεί να γίνει το 1995-97 από τη Διεύθυνση Γραμμάτων και το Εθνι­ κό Κέντρο Βιβλίου θα ασχοληθούμε στο επόμενο τεύχος του διαβάζω.

Υ Π Π Ο ΚΑΙ Β ΙΒ Λ ΙΟ

1994 ΙΤΑ Λ ΙΚ Ο ΙΝ ΣΤΙΤ Ο Υ ΤΟ Η πολιτική που ακολούθησε το Υπουργείο Πολιτι­ σμού το 1994 για το βιβλίο και την ανάγνωση συνο­ ψίζεται στα παρακάτω: • Δεκαπλασιάστηκε από 35 σε 350 εκατομμύρια δρχ. ο προϋπολογισμός για το βιβλίο και τα γράμ­ ματα.

• Εστάλησαν 35 χιλιάδες τόμοι βιβλίων σε βιβλιο­ θήκες, ιδρύματα και συλλόγους.

• Δόθηκαν τιμητικά επιδόματα 5 εκ. δραχμών σε ανθρώπους των γραμμάτων.

• Συστάθηκε ομάδα για την εκπόνηση της Εθνικής Πολιτικής Βιβλίου και Ανάγνωσης. Οι προτάσεις ή­ δη εκδόθηκαν σε καλαίσθητο τόμο 300 σελίδων.

• Προετοιμάστηκε και άρχισε να εφαρμόζεται πρό­ γραμμα χρηματοδότησης μεταφράσεων ελληνικών λογοτεχνικών έργων σε άλλες γλώσσες.

• Ενισχύθηκε η πολιτιστική διάσταση των εκθέσε­ ων βιβλίου στην Ελλάδα και το εξωτερικό.

• Ενισχύθηκε η συμμετοχή Ελλήνων συγγραφέων, βιβλιοθηκονόμων, εκδοτών και βιβλιοπωλών σε συ­ νέδρια του εξωτερικού. Παράλληλα τα θεσμικά μέτρα που πήρε το ΥΠΠΟ είναι: • Ολοκληρώθηκετο νομοσχέδιο με το οποίο ιδρύε­ ται το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου.

• Προετοιμάστηκε το νομοσχέδιο για τη «Σταθερή τιμή βιβλίου», ενώ επιπλέον: • Εφαρμόστηκε πολιτική Ανάγνωσης για την προ­ ώθηση του παιδικού βιβλίου με την πανελλαδική καμπάνια «Μ’ ένα βιβλίο πετάω».

• Ιδρύθηκε βιβλιοθήκη στο Σωφρονιστικό Κατά­ στημα Ανηλίκων της Κασσαβέτειας Βόλου.

• Ενισχύθηκε η ΠΟΕΒ για την ηλεκτρονική βιβλιο­

Δύο ενδιαφέρουσες εκδηλώσεις - μεταξύ των άλ­ λων - διοργανώνειτο Ιταλικό Μορφωτικό Ινστιτού­ το Αθηνών. Τη Δευτέρα 6 Φεβρουάριου στις 8 το βράδυ στην αίθουσα του ωδείου «Φ. Νάκας» (Ιπποκράτους 41) θα πραγματοποιηθεί συναυλία με έρ­ γα Μπετόβεν, Μότσαρτ και Ντεμπισύ. Παίζουν οι: Μάρκο Ρίτσι - βιολί και Αλεσσάντρο Μαφέι - πιάνο. Τη Δευτέρα επίσης 20 Φεβρουάριου στις 8 το βρά­ δυ θα γίνουν τα εγκαίνια της έκθεσης ζωγραφικής της Eva Fischer στο Διεθνές Κέντρο Εικαστικών Τε­ χνών «Αέναον» (Στουρνάρη 30). Η έκθεση θα διαρ­ κέσει μέχριτις 12 Μαρτίου.

Θ Ε Ο Φ ΙΛ Ο Σ Τ Ε Λ Ε Υ ΤΑ ΙΕ Σ Η Μ Ε Ρ Ε Σ Ο Θεόφιλος από τους γνησιότερους δημιουργούς της λαϊκής ζωγραφικής, αποτύπωσε τη ρωμιοσύνη μέσα από ηρωικές σκηνές, αλλά και απλές στιγμές της καθημερινής ζωής, αποθανατίζοντας με τον δι­ κό του τρόπο την παράδοση και το ελληνικό τοπίο. Για όσους θα ήθελαν να απολαύσουν από κοντά εί­ κοσι έργα του, ας επισκεφθούν το Γαλλικό Ινστι­ τούτο Αθηνών (Σίνα 31) ώς τις 7 Φεβρουάριου. Η έκθεση για το κοινό είναι ανοιχτή από τις 8 το πρωί ώς τις 8 το βράδυ. Παράλληλα θα πραγματο­ ποιηθούν τέσσερις ομιλίες και θα προβληθούν τρεις ταινίες για τη ζωή και το έργο του Θεόφιλου. Τα έργα, ας σημειωθεί, ανήκουν στη συλλογή της Εμπορικής Τράπεζας.

ΦΥΛΑΚΕΣ ΑΝΗΛΙΚΩΝ Το Υπουργείο Πολιτισμού σε συ­

ΤΑ ΑΠ Ο ΛΥΤΑ Από το Αντιλεξικό Νεοελληνικής Χρηστομάθειας του Δημοσθένη Κούρτοβικ αντιγράφουμε: Κριτική: Στην Ελλάδα η δημοσιευμένη κριτική θεω­ ρείται κατά παράδοση εξυπηρέτηση φίλων ή διαπό­ μπευση εχθρών. Η κριτική βάσει αρχών είναι τόσο ξέ­ νη προς τα πνευματικά ήθη μας, ώστε μας φαίνεται ό­ τι έχει κάτι το απάνθρωπο, αφού της λείπουν τα προ­ σωπικά κίνητρα. Και σε επόμενο λήμμα: Κρητικοί (στην Ελλάδα): Έπειτα από καμιά δεκαριά λιβανωτούς για έργα πανεπιστημιακών, μελών διαφό­ ρων κρατικών επιτροπών απονομής βραβείων, και λο­ γοτεχνών με σημαντική κοινωνική επιρροή, εκτονώ­ νονται ξεμπροστιάζοντας ανελέητα κάποιον νεαρό πρωτοεμφανιζόμενο συγγραφέα ή κάποια μοναχική διασημότητα που δεν διαθέτει αυλή. Ναι μεν, αλλά! Τα «αποφθέγματα» όχι μόνο δεν βοη­ θούν, αλλά δημιουργούν σύγχυση στις μέρες μας. Προχωρώντας όμως στο γράμμα Τ και συγκεκριμένα στη λέξη Τηλεόραση διαβάζουμε: Οι πιο αποτυχημένες τηλεοπτικές εκπομπές είναι οι αφιερωμένες στο βιβλίο. Είναι φυσικό. Οι εμπνευστές τους, όλοι άνθρωποι του βιβλίου, συμπεριφέρονται σαν διαφημιστές που προσπαθούν να προσελκύσουν επισκέπτες στη Μογγολία με μπροσούρες γραμμένες στα μογγολικά. Ο συγγραφέας του Λεξικού τώρα συμμετέχει ως σύμ­ βουλος στην τηλεοπτική εκπομπή για το βιβλίο “Αξιόν Εστί”. Θα ήταν εύλογο να αναμένουμε επανατοποθέ­ τηση;

Κ Ω Ν Σ Τ Α Ν Τ ΙΝ Ο Σ ΤΣ Ο Υ Κ Α Λ Α Σ Η γραφή του Κων/νου Τσουκαλά δεν σου επιτρέπει να προσπερνάς ανώδυνα τις λέξεις και τις φράσεις· πολλές φορές ξαναδιαβάζοντας τα κείμενά του συμ­ μετέχεις στο πολύπλοκο στην εκφορά, αλλά τόσο α­ πλό στη σύλληψη νόημα. Είναι σαφές ότι ο λόγος του «δεν ταλαντεύεται ανάμε­ σα στο αίτημα να γίνεται άμεσα κατανοητός από τους αποδέκτες του και στο αίτημα να εκτυλίσσεται μέχρι το τέλος, έστω και αν η αποκρυπτογράφησή του είναι κοπιώδης και αβέβαιη».

Ο Κων/νος Τσουκαλάς α­ νυπ ερθέτω ς τάσσεται υπέρ του δεύτερου αιτήματος γιατί βάζει σε προτε­ ραιότητα την α­ νάπτυξη της εκφερόμενης ιδέ­ ας. Όποτε γράφει στο ΒΗΜΑ της Κυριακής μην παραλείπετε να διαβάζετε τα μι­ κρά σε έκταση, πλήρη χυμών, άρθρα του.

νεργασία με το Υπουργείο Δι­ καιοσύνης και την Ένωση Βιβλιοθηκονόμων ξεκίνησαν εδώ και μερικούς μήνες - από τον Μάιο - ένα πρόγραμμα πολιτι­ στικής παρέμβασης και δημι­ ουργίας βιβλιοθήκης (λειτουρ­ γεί με μεγάλη επιτυχία) για τους διακόσιους πενήντα ανήλικους κρατούμενους στις φυλακές της Κασσαβέτειας Βόλου. Για να συνεχιστεί και να εμπλου­ τίζεται αυτό το πρόγραμμα χρει­ άζεται τη συμπαράσταση όλων μας. Αν κάτι μπορείτε να προ­ σφέρετε, επικοινωνήστε με το ΥΠΠΟ στο τηλέφωνο 82.01.3078-9 ή στείλτε χρήματα στο λογα­

Ε Π ΙΜ Ε ­ ΝΟΥΝ ΣΤ Α Χ Ε ΙΡ Ο ­ ΓΡΑΦ Α

ριασμό

129/2961124-50

της

Εθνικής Τράπεζας για την Ένω­ ση Ελλήνων Βιβλιοθηκάριων. Το «διαβάζω» πάντως θα στεί­ λει βιβλία.

Πολλοί από τους συγγραφείς μας επιμένουν ακόμη να γράφουν τα κεί­ μενά τους με το χέρι. Απεχθάνονται τις γραφομηχα­ νές και οι περισσότεροι τους ηλεκτρονικούς υπολογι­ στές. Από έρευνα που έκανε η Ελένη Γκίκα στο περιο­ δικό «Εικόνες» - που δεν υπάρχει πια - μεταξύ των άλλων ένας ποιητής κι ένας θεατρικός συγγραφέας και μυθιστοριογράφος επιμένουν στα χειρόγραφα. Ματθαίος Μουντές: «Πιστεύω στο ιερό χέρι του αν­ θρώπου και στην υπομονετική φιλοξενία του χαρτιού. Δεν αγαπώ τα ψυχρά πλήκτρα. Ούτε αντέχω τον κρότο τους που με αποσυντονίζει από τον πυρετό. Φαντάζε­ σαι τον Διονύσιο Σολωμό να διορθώνει στον κομπιούτερ;». Κώστας Μουρσελάς: «Κάποια στιγμή δοκίμασα να γράψω με γραφομηχανή, με κομπιούτερ, ακόμα και σε μαγνητόφωνο, να προσαρμοστώ στις εξελίξεις. Πλή­ ρης αποτυχία. Ούτε λέξη δε μου 'ρχόταν. Επέστρεψα πανικόβλητος στο στυλό μου».

17

Όταν γνωρίζεις πολύ τους ανθρώπους, τους καταργείς. Ό ταν παραγνωρίζεσαι με τον έρωτά σου, τον εξαφανίζεις. Όταν μιλάς για ποίηση, πα ύει να υπάρχει. Μη φοβάστε δεν θα σας ζητήσω να κρατήσουμε ενός λεπτού σιω πή. Αυτό που βλέπω γύρω μου και πάνω μου θέλω να σας πω , δηλαδή ότι τα βγάλαμε όλα στη φόρα. Και τ ’ αποτέλεσμα ήταν ν ’ απομείνουμε μόνοι μας και γυμνοί επειδή ό­ λα τα Μυστικά τα κατσιάσαμε με τα χέρια μας και την γλώ σ σ α μας. Από τότε που η «ποίηση» απομονώθηκε α π ’ την πραγματική ποίηση, που είναι η ίδια η ζωή στην ε­ λεύθερη κίνησή της, κάτι σταμάτησε. Στην αρχή έπεσε μια αμήχανη σιγή. Επειτα ακούστηκ’ ένα ρού­ φηγμα - ένα ζντουουπ - κι ο ποιητής βρέθηκε μέσα σ ’ ένα στενόχωρο δω μάτιο μόνος του με θραύ­ σματα από χαλασμένες εικόνες που δεν ήξερε τί να τις κάνει. Τ ρόμαξε κι έγινε νάρκισ σος. Ή ταν πλέ­ ον αιχμάλωτος της γενικής ενοχής για τί έπρεπε να αρέσει. Πήρε τότε ένα χαρτί κι ένα μολύβι κι άρ­ χισε να γρ άφ ει «ποιήματα». Οι πραγματικοί ποιητές ίσ ως νιώθουν τι μάταιο πρ άγμ α είναι η ποίηση. Το καλύτερο πο ίη μά τους θα μείνει για πάντα φ υλακισμένο σαν ενεργό ηφαίστειο μέσα τους. Ό ταν το ξέρεις αυτό και συνεχί­ ζεις απεγνωσμένα να γράφεις, ένα είναι σίγουρο: δεν τη γλιτώνεις την τρέλα. Ό μω ς ούτε τρελός μπορείς να είσαι διότι όλοι πλέον το παίζουν τρελοί. Μόνο που, δυστυχώς ή ευτυχώς, εσύ, «δεν το παίζεις τρελός αλλά είσαι». Η κατάσταση των πραγμάτων είναι: αν αγαπήσεις κάποιον, κάτι, και του αφοσιωθείς και είσαι τύ­ πος που πηγαίνει τα πράγματα ώς το τέρμα, θα έχεις ν’ αντιμετωπίσεις το χειρ ότερο νόμο. Αν, αντιθέτως, τα προδώσεις όλα και ξεπουληθείς, θα ανέβεις ψηλά, ίσα με και αρχηγός της χώρας. Πώς φαντάζομαι τον ποιη τή του 21ου αιώ να; Θα είναι ένας τυφλός που θα ψάχνει με τις άκρες των δαχτύλων του το πρ ό σω πό του: θα το ’χει δει τόσες φορές στο βίντεο θα το ’χει πια ξεχάσει.

Επωννμως

Όταν ο σύγχρονος άνθρωπος, κάποτε καταλάβει ότι I με τις πράξεις του τις ίδιες έχει ανεπανόρθωτα συνηγο­ ρήσει ώστε να συντελεστεί στο είναι του μια αποτρόπαιη «λοβοτομή», όπου αόρατα χέρια ενός περίεργου χρόνου έχουν ήδη χαμηλώσει της μνήμης τις φωνές, έτσι που η πρώτη της ζωής του αμεριμνησία να του φαντάζει θαμπή μέσα του σαν φωτογραφία κουνημένη, ή καλύτερα, να την θυμάται όπως θυμάται ο έκπτωτος πίσω από το τζάμι όπου έβλεπε νεότε­ ρος, το γλέντι. Όταν θα νοσταλγήσει μέσα στην καταβύθισή του για μια στιγμή μονάχα το αγέρωχον της πάλαι ποτέ νεότητάς του, τότε που η καρδιά του εξαισίως εδονείτο και η ψυχή του με σκέψεις εφήβου παράτολμες ξαγρυπνούσε σαν εργοστάσιο πυρομαχικών που παράνομα δούλευε τη νύχτα ολοφώτεινο για να μη δίνει το στόχο. Όταν κάτι μέσα του θα τον τραντάξει συνειδητοποιώτας πως ένα σκούρο χρώμα μπλε του θανάτου μονίμως τύλιγε ολόκληρη την ύπαρξή του, ίδιο με αυτό στο βυθό γύρω από το χώρο του πνιγμένου που χρόνια τώρα κοιμάται χωρίς να τον βρίσκουν οι βάρκες. Όταν θα καταλάβει πως έμεινε πια τελείως ανυπεράσπιστος, και σαν αποσβολωμένος θα παρακολου­ θεί τη νύχτα πάνω στη νύχτα να έρχεται, τους φίλους του να χάνονται και τον παράφρονα που του έμεινε να τον παίρνει στο τηλέφωνο σε ώρα όπου μόνο απελπισμένη αγάπη ή θάνατο θέλουν να σου αναγγεί­ λουν, είμαι σίγουρος, ότι θα γυρίσει και πάλι πίσω στην ποίηση. Γιατί η ποίηση, αντηχείο τρομερό της αλήθειας είναι, όπου αν μη τι άλλο, μας κάνει να δεχόμαστε με α­ ξιοπρέπεια, γλυκά και χωρίς πανικό την ήττα μας, αφού λεπτά μας θυμίζει με τον καλύτερο τρόπο, ότι η μοναξιά δεν είναι παρά ένα φίδι ύπουλο της αυλής, όπου δαγκώνει από τη γέννησή του πάντα τον πιο εύ­ ρωστο του κόσμου αυτού καρπό, και η ζωή, ένα παλτό άλλου, που μας το φόρεσαν αλόγιστα μέσα στη φούρια, για να γλιτώσουμε κάποτε τη βροχή. Γιατί η ποίηση ακόμη - και τέλος, δεν είναι, μέσα στην άνυδρη γη, παρά ένας λόφος μαγικός από άμμο στην απόμερη άκρη του ποταμιού, όπου τον ψάχνουνε κρυφά τα αιώνια παιδιά, και βρίσκουνε μέσα του πολύτιμα πετράδια.

Επώνυμο)ς

Εκδοτική Αθηνών είναι ένας εκδοτικός οίκος, ο οποίος εργάζεται αθόρυβα, με συνέπεια και υ­ πευθυνότητα καλύπτοντας συστηματικά σημα­ ντικά κενά στην ελληνική και παγκόσμια βιβλιο­ γραφία, κυρίως, στο χώρο της ιστορίας και της τέχνης. Οι πολυτελείς και φροντισμένες εκδόσεις της, επιστημο­ νικά τεκμηριωμένες, συναγωνίζονται επαξίως ανάλογες προσπάθειες των εγκυρότερων ευρωπαϊκών εκδοτικών οίκων. Η Εκδοτική Αθηνών προσφάτως εγκαινίασε μια δεκαπεντάτομη σειρά με τον γενικό τίτλο ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΤΕΧΝΗ, που θα εκθέτει και θα σχολιάζει όλα τα καλλιτεχνικά ευρήματα από την πρώτη εκδήλωση καλλιτεχνικής ευαισθησίας στα νεολιθικά αγγεία ώς τις σύγχρονες αναζητήσεις στη γλυ­ πτική, ζωγραφική και χαρακτική. Όλη, δηλαδή, την πο­ ρεία της ελληνικής καλλιτεχνικής δημιουργίας και των θαυμαστών της επιτευγμάτων σε μια πορεία 8.000 χρόνων. Τρεις επιστήμονες, μελετητές της ελληνικής τέχνης, κορυφαίοι οτο είδος τους, θα καλύψουν τις τρεις μεγάλες περιόδους της ιστορίας της: την αρχαιό­ τητα ο αείμνηστος Μανόλης Ανδρόνικος, το Βυζάντιο ο Μανόλης Χατζηδάκης και τους νεότερους χρόνους ο Χρύσανθος Χρήστου. Ο καθένας τους έχει α­ ναθέσει στους πλέον ειδικούς, για κάθε μορφή τέχνης, τη συγγραφή των αντί­ στοιχων κειμένων. Κάθε τόμος, μονογραφία μιας συγκεκριμένης έκφρασης της τέχνης, παρα­ κολουθεί την εξελικτική διαδρομή της μέσα από αντιπροσωπευτικά έργα των φάσεων και των τάσεών της. Αναλυτικότερα, όλες οι μορφές της τέχνης των προϊστορικών χρόνων πα­ ρουσιάζονται σ’ έναν ενιαίο συλλογικό τόμο με τίτλο Η Αυγή της Ελληνικής Τέ­ χνης. Πέντε τόμοι αφιερώνονται στην τέχνη της Αρχαιότητας (αρχαία αγγεία, αρχαία γλυπτά, χρυσά κοσμήματα, αργυρά και χάλκινα έργα τέχνης, αρχαία νομίσματα), τέσσερις στην τέχνη του Βυζαντίου (βυζαντινά ψηφιδωτά, βυζα­ ντινές τοιχογραφίες, βυζαντινές εικόνες, ζωγραφική βυζαντινών χειρογρά­ φων) και πέντε τόμοι οτις εικαστικές τέχνες των Νεότερων Χρόνων (λαϊκή τέ­ χνη, νεοελληνική χαρακτική, νεοελληνική γλυπτική, ζωγραφική του 19ου αιώ­ να και ζωγραφική του 20ού). Κάθε τόμος αποτελείται από ένα κατατοπιστικό, συνθετικό εισαγωγικό κεί­ μενο που αναφέρεται στην εμφάνιση, την ωρίμανση και την κορύφωση της συγκεκριμένης τέχνης. Ακολουθούν οι πιστές απεικονίσεις τών πιο αντιπροσωπευτικών έργων α­ πό μουσεία, πινακοθήκες, δημόσιες και ιδιωτικές συλλογές όλου του κόσμου (200 περίπου έγχρωμες εικόνες). Τέλος, στο τρίτο μέρος εμπεριέχονται σχολιασμοί των έργων, αισθητική α­ νάλυση και αξιολόγησή τους, βιογραφικά κείμενα για τους δημιουργούς και βιβλιογραφικές υποσημειώσεις. Όπου κρίθηκε αναγκαίο, υπάρχει συμπλή­ ρωμα που εμπλουτίζεται από βιβλιογραφία, ευρετήρια, γλωσσάριο και διά­ γραμμα, που συμβάλλουν στην πληρέστερη παρουσίαση των έργων. Αξίζει να σημειωθεί ότι η σειρά κυκλοφορεί και στην αγγλική γλώσσα για την προβολή της Ελληνικής Τέχνης και του Ελληνικού Πολιτισμού, όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και σ’ ολόκληρο τον αγγλόφωνο κόσμο. Ας αναφερθούμε όμως συνοπτικά στους τέσσερις τόμους που εγκαινίασαν τη σειρά της Ελληνικής Τέχνης.

Η

ι

ΠΡΩΤΟΣ ΤΟΜΟΣ: Η Αυγή τη Ελληνικής τέχνης των Γιάννη Σακελλαράκη, Χρήστου Ντούμα, Έφης Σαπουνά - Σακελλαράκη και Σπύρου Ιακωβίδη. Σελ.

348. Δρχ. 12.800.

Ο τόμος παρουσιάζει τις πρώιμες εκδηλώσεις της ελληνι­ κής τέχνης και τις σχολιάζει πρισματικά από θρησκευτική, ιστορική και αισθητική άποψη. Η περίοδος που καλύπτεται εκτείνεται από την 6η ώς την 2η χιλιετία π.Χ. με γεωγραφι­ κό χώρο την Κεντρική Ελλάδα, την Πελοπόννησο, τις Κυ­ κλάδες και την Κρήτη. Παρακολουθούμε, λοιπόν, την πο­ ρεία της αρχαιοελληνικής τέχνης από τη νεολιθική και πρωτοελλαδική φάση της με τις καθαρές φόρμες, τον σιβυλλικό διάκοσμο και την αμεσότητα του πηλού- την Κυ­ κλαδική με την αφαιρετική δύναμη των ειδωλίων- τη Μινωική, στην οποία αποτυπώνεται η χαρά της ζωής και της φύ­ σης με την πανδαισία των χρωμάτων, και τη Μυκηναϊκή με την αυστηρή δωρική αντίληψη, υπόδειγμα λιτότητας.

ΤΕΤΑΡΤΟΣ ΤΟΜΟΣ: Νεοελληνική Χαρακτική του Χρύσαν­ θου Χρήστου. Σελ. 270. Δρχ. 12.800. Η χαρακτική εμφανίζεται στην Ελλάδα του 17ου αιώνα. Συ­ γκροτείται τον 19ο ως εικαστικό μέρος βιβλίων, περιοδι­ κών, εφημερίδων και διαμορφώνεται ως αυτόνομη τέχνη στον αιώνα μας. Η χαρακτική, συνδυασμός ζωγραφικής και γλυπτικής, προϋποθέτει γνώση, ακρίβεια και ευρηματικότητα για να εκφράσει τις πολλαπλές εικαστικές εφαρμογές της. Ενώ αρχικά η νεοελληνική χαρακτική αποτυπώνει θέ­ ματα θρησκευτικού περιεχομένου και στη συνέχεια εικό­ νες της επανάστασης, στις αρχές του 19ου αιώνα δίνει έρ­ γα που απεικονίζουν κοσμικά θέματα. Σ’ αυτό τον τόμο ο X. Χρήστου, εκτός από μια επισκόπηση της ιστορίας της χα­ ρακτικής με αναφορά και σε Ευρωπαίους χαράκτες, αναφέρεται στις τεχνικές της χαρακτικής και στο πρόβλημα της γνησιότητάς τους. Με γοργό ρυθμό και σε τακτά χρονικά διαστήματα θα κυ­ κλοφορήσουν και οι άλλοι έντεκα τόμοι, έτσι ώστε αυτό το μνημειώδες έργο να ολοκληρωθεί σε ενάμιση χρόνο.

ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΤΟΜΟΣ: Βυζαντινά Ψηφιδωτά της Νάνως Χατζηδάκη. Σελ. 268. Δρχ. 12.800. Τα Βυζαντινά Ψηφιδωτά, τα εντοίχια ιδιαίτερα, με την πολυ­ τέλεια των υλικών, την ακρίβεια και τη μεγαλοπρέπειά τους αποτελούν τη σημαντικότερη έκφραση της ζωγραφικής του Βυζαντίου. Κοσμούν εκκλη­ σίες και καθολικά μοναστήρια, εί­ ναι πολυδάπανα και γι’ αυτό και χρηματοδοτούνται και αφιερώνο­ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ νται από τους αυτοκράτορες σε τιτλούχους της εκκλησιαστικής ιε­ ραρχίας. Η επιλογή των βυζαντι­ νών ψηφιδωτών από είκοσι πέντε περιώνυμα μνημεία καλύπτει την πορεία αυτής της τέχνης από την 5ο έως και τον 14ο αιώνα.Η τεχνο­ τροπία και η αισθητική φυσιογνω­ μία αναδεικνύουν την καλλιτεχνι­ κή σημασία του κάθε ψηφιδωτού. ΤΡΙΤΟΣ ΤΟΜΟΣ: Βυζαντινές Τοι­ χογραφίες της Νάνως Χατζηδάκη. Σελ. 272. Δρχ. 12.800. Οι Βυζαντινές τοιχογραφίες απο­ τελούν τη «σεμνή» εκφορά της βυ­ ζαντινής τέχνης έναντι των πολυ­ τελών ψηφιδωτών. Η αμεσότητα της τεχνοτροπίας τους, η δύναμη των παραστάσεών τους και το χα­ μηλό τους κόστος συνέβαλαν στη διάδοση των τοιχογραφιών σε όλη τη Βυζαντινή αυτοκρατορία και στις χώρες της θρησκευτικής της επιρροής. Οι τοιχογραφίες με τις θρησκευτικές εξιστορήσεις κατέκλυσαν τοίχους απλών ναών, σπουδαίων εκκλησιών στα μεγάλα κέντρα του Βυζαντίου με χορη­ γούς κρατικούς, εκκλησιασπκούς τιτλούχους, αλλά και ταπεινούς πι­ στούς. Η επιλογή τοιχογραφιών α­ πό 41 μουσεία καλύπτει την εξέλι­ ξη της τέχνης από τον 7ο έως και τον 16ο αιώνα.

ΟΜΑΔΙΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΑΘΗΝΩΝ

φ θ £ )

ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΟΜ ΑΔΙΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

ΰ·°-χ> so~cr 4 n ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΟΜΑΔΙΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΑΘΗΝΩΝ Ό ΔΥΣΚΟΛΟΣ ΑΣΘΕΝΗΣ ΚΑΙ Η ΟΜΑΔΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ" 'Αθήνα, 8 - 9 ’Απριλίου 1995 J5.980FAX: 6445.14

“Μ ια γυναίκα από τον Τρίτο Κόσμο, μια γυναίκα με χαμτιλϊύμένα μάτια, αντικρίζει την πρωτεύουσα του ιρωτός, το Π α ρ ίσ ι...”

Ι

Τ αχάρ

Μ πεν Ζ ελλού ν

ΜΕ ΧΑΜΗΛΩΜΕΝΑ ΜΑΤΙΑ μυθιστόρημα

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ: Ε μ μ . Μ π ε ν α κ η 1 6 , 1 0 6 7 8 Α θ ή ν α , Τ

η λ .:

3 8 .3 1 .0 7 8

«Και πού δεν έχω πάει; Στην Επίδαυρο κατάκοψα τις φλέβες μου. Είμαι καλύτερα τώρα. Ονειρεύομαι πως ήρθε η νύχτα και πως ρέει ποτάμι το χρυσό μου αίμα στο πάτωμα. Μια χώρα βροχερή καρφώνει το βλέμμα της απάνω μου» [Ίων Μίρτσα (Ρουμανία)] αντάστηκα τη γη σαν ένα σώμα όπου κάθε όργανο, με τη θέση του, τον προορισμό του, είναι μια χώρα. Η χώρα του νου, της καρδιάς, του συκωτιού και του σπλήνα, χώ­ ρες αρσενικές και θηλυκές. Πολλές φορές ταξίδευα και αισθανόμουνα τις διάφορες λειτουργίες των ορ­ γάνων, στην ατμόσφαιρα, στις γεύσεις των φαγητών και πάνω απ’ όλα στις συμπεριφορές των ανθρώπων. Όμως αυτή ήταν η πρώτη φορά που ένιωσα πως έ­ πλεα προς χώρες της ψυχής. Γιατί ψυχή σημαίνει πρώτα απ' όλα νο­ σταλγία. Κι υπάρχει μια νοσταλγία πιο δυνατή απ’ όλες: η νοσταλγία για κάτι που δεν γνώρισες ποτέ. Αυτή είναι η πρωτεύουσα της ψυχής όπου κυριαρχεί όχι η ομορφιά, μα η γοητεία που αναπόσπαστο στοιχείο της είναι η μελαγχολία... Α! η λυπημένη λάμψη της Οδησσού, με τους φαρδιούς, άδειους σχε­ δόν, δρόμους, τα δίπατα σπίτια με τα ζεστά χρώματα, κεραμίδι, ώχρα και τα γαλαζωπά κουφώματα... Τραβιέται ο δρόμος ως τον ορίζοντα κι είναι σαν να ’νοιξε μια αγκαλιά, να ’φύγε κάποιος τρέχοντας και να ξέχασε η αγκαλιά να κλείσει. Εσωτερικές αυλές με πόρτες άλλων σπιτιών ακόμη πιο σιωπηλές. Θυμάμαι μπήκα σε μια απ’ αυτές και γλίστρησε το μάτι μου σ’ ένα εσωτερικό: μια σκάλα ξύλινη, μαύρη, μ’ ένα λαμπτήρα να κρέμεται αδυνατούλης. Τι να ’ναι εδώ; αναρωτήθηκα. Νεκροτομείο, μπορντέλο; Κοίταξα μια μισοσβησμένη επιγραφή: «Παιδικός Σταθμός». Παιδικός Σταθμός! Μ’ όλη αυτή την καταθλιπτική μαυρίλα! Σε λίγα λε­ πτά, να και μια μανούλα, απ’ τη δουλειά θα ’ρχόταν... Ανέβηκε βιαστική, ξανακατέβηκε με το παιδί. Πάντα τα παιδιά είναι εκείνα που τονίζουν με την παρουσία τους το ανισόρροπο της ζωής. Πάρα πέρα, στο αυτοκρατορικό κέντρο, με τα κλασικά κτίρια, έξω από το Μουσείο, πάλι ένα σμά­ ρι παιδιά, με κυνήγαγαν με καρτ-ποστάλ: «Πάρε από μένα θεία, από μέ­ να, από μένα... Ένα δολαριάκι, θεία, έχεις, έχεις, από μένα...». Ξαφνικά μ’ έπιασε μια ασυγκράτητη θλίψη: Έξω από πεποιθήσεις, ιστορικές α­ ναλύσεις και τα παρόμοια, το ότι αυτά τα παιδιά, ύστερ’ από τόσα όνει­ ρα και πράξεις της ανθρωπότητας για μια άλλη ζωή, βρισκόντουσαν σή­ μερα, στο κατώφλι του 21ου αιώνα, να ζητιανεύουν έξω από το Μου­ σείο (πολύ συμβολικό αυτό!), Ουκρανόπουλα αυτά, από μένα την Ελληνίδα, ΔΟΛΑΡΙΑ, μου φάνηκε σαν την πιο πιστή απεικόνιση της χρεοκο­ πίας της ανθρώπινης κοινωνίας, οποιοσδήποτε κοινωνίας, πρώην και

Φ

Η Οδησσός, η πόλη της Αικατερίνης της Μεγάλης, σχεδιασμένη, λέ­ ει, απ’ τον ίδιο αρχιτέκτονα που ’φτιάξε την Πετρούπολη, μοιάζει να κα­ τεβαίνει ολόκληρη προς τη θάλασσα, έτοιμη να σαλπάρει. Κατεβαίνει ε­ κείνη την περίφημη σκάλα του «Πολεμικού Ποτέμκιν» που τώρα μοιάζει να ενώνει το πουθενά με το πουθενά. Όμως, η Οδησσός με την Πετρούπολη δεν μοιράζεται μόνο τον αρχι­ τέκτονα αλλά και τον ίσκιο του Α. Πούσκιν, που πέρασε εδώ ένα χρόνο εξόριστος (1823-1824). Φεύγοντας, αποχαιρέτισε τη Μαύρη Θάλασσα

που τόσο τον είχε σαγηνέψει, μ’ αυτούς τους στίχους: «Στα δάση, στους σιωπηλούς τόπους Θα μεταφέρω, γιομάτος από σένα, τους βράχους σου, τους κόλπους, τη λάμψη, τη σκιά σου και των κυμάτων την κουβέντα». Ταξιδεύουμε, λοιπόν, στη Μαύρη Θάλασσα, τον Εύξεινο Πόντο που λέγαμε και μεις οι Έλληνες, όπως προφέραμε κι άλλα πράγματα που ηχούν τώρα σαν μαγικές λέξεις: Κολχίδα, Χρυσόμαλλο Δέρας και βέ­ βαια Οδυσσέας. Ένα τεράστιο κρουαζιερόπλοιο με το εντυπωσιακό όνομα «Αναγέννηση του Κόσμου» κου­ βάλαγε 400 συγγραφείς (μεταφραστές κ.ά.) από 30 χώρες της Ευρώπης. Κάθε πρωί - έτσι και μας το επέ­ τρεπαν οι ανέμοι - «μπαίναμε σε λιμένες πρωτοϊδωμένους». Ένα καινούριο λιμάνι, περιτριγυρισμένο από τα βουνά του, με τους γερανούς και τις γκρίζες αποβά­ θρες του να κάθεται ακίνητο σαν κλώσσα πάνω στ’ αυ­ γά της, μες στο πρωινό. Η Οδησσός ήταν ο πρώτος σταθμός κι ακολούθησαν η Κωστάντζα, η Βάρνα, η Κωνσταντινούπολη, η Σμύρνη. Θα 'ταν και η Θεσσαλο­ νίκη, αν δεν μας είχε καθηλώσει ο καιρός δύο μέρες στη Σμύρνη. Και βγαίναμε στη στεριά, περπατούσαμε σ’αυτούς τους άγνωστους δρόμους κι ήταν σαν εκείνα τα όνειρα όπου βρίσκεσαι ξαφνικά πάνω στη σκηνή, στη μέση ενός έργου και πρέπει να παίξεις. Κωστάντζα, στη Ρουμανία, κύματα σκούρα κι απει­ λητικά, σιωπηλή πόλη, στενές πόρτες, βιτρίνες σα φι­ λιστρίνια. Δεν μπορείς να μην αναπολείς: Κάποτε τό­ σες ράτσες εδώ, κύματα κύματα, σαν τη θάλασσα, Έλληνες, Τούρκοι, Αρμένιοι, Τάταροι, Εβραίοι, Ρου­ μάνοι, κατακτητές και νικημένοι, ο Οβίδιος εδώ, πριν 20 αιώνες, εξόριστος... Βάρνα, Βουλγαρία. Αρχίζει και σηκώνεται λίγο το πέπλο της μελαγχολίας. Κάποια μεγαλύτερη κίνηση, αλεγκρία. Όμορφα παλιά, λίγο μπαρόκ σπίτια, σε ανη­ φόρες, κατηφόρες προς τη θάλασσα που μοιάζουν ό­ μως να τα κυνηγάνε στρατοί ολόκληροι από πολυόροφες, ομοιόμορφες πολυκατοικίες, με τους αριθμούς τους γραμμένους ψηλά στις ταράτσες τους. Και πλησιάζαμε όλο πλησιάζαμε μέρη πιο οικεία κι ήταν σαν να ξεκαθαρίζει στα μάτια η εικόνα ύστερα α­ πό πολλά δάκρυα. Την Πόλη να τη λαβαίνεις από τη θάλασσα, με τον Κεράτιο Κόλπο, ένα πρόσωπο είναι που 'ρχεται σιγά σιγά κοντά, πρόσωπο απαράμμιλης ομορφιάς. Λέω: Κι αν δεν ξέραμε τίποτα, κι αν δεν θυ­ μόμαστε τίποτα θα ’ταν το ίδιο ωραίο; Δεν ξέρω. Κι η Σμύρνη, το Κορδελιό (το όνομα είναι λέει από το Coeur de Lion!) με τα γκριζόασπρα, ερειπωμένα σπίτια των Ελλήνων, η ωραία παραλία που την έδειχνε ο Τούρκος Τσιτσερόνε κι έλεγε με σπασμένα αλλά κα­ τανοητά ελληνικά: «Από δω σαλπάρανε οι πρόσφυγες για την Ελλάδα»!! Έφεσος... Πέργαμος... Τι να πρωτοπεί κανείς; Επί­ μονη πάντα η αίσθηση του ονείρου, ενός ονείρου που

Διακήρυξη των Δελφών Από τις 14 έως τις 23 Νοεμβρίου 1994, το κρουαζιερόπλοιο WORLD RENAISSANCE ταξίδεψε στο Αι­ γαίο και στη Μαύρη θάλασσα, με επιβάτες περισσό­ τερους από 400 συγγραφείς, από 30 περίπου διαφο­ ρετικές χώρες. Χάρη στη γενναιοδωρία της UNESCO, διαφόρων κυβερνήσεων και ιδιωτικών φορέων αλλά και χάρη στη σκληρή δουλειά των λογοτεχνικών ενώσεων και των εκπροσώπων τους σε πολλές χώρες, για πρώτη φορά στην ιστορία κατέστη δυνατόν σε συγγραφείς και μεταφραστές τριών Ευρωπαϊκών θαλασσών, συ­ μπεριλαμβανομένων και αυτών που προέρχονται από τη Βαλτική Θάλασσα, να συγκεντρωθούν πάνω σε έ­ να πλοίο «διαλόγου». Ανεξάρτητα από σύνορα και τα διαφορετικά πολιτικά και οικονομικά πρότυπα, κα­ τόρθωσαν να συζητήσουν κοινά λογοτεχνικά θέματα σε ουδέτερο έδαφος. Απαγγέλθηκε ποίηση σε διά­ φορες γλώσσες. Συζητήθηκαν ιδιαιτερότητες και κοινά σημεία με πνεύμα αμοιβαίου σεβασμού. Στις διαλέξεις και τα σεμινάρια, που πραγματοποιήθηκαν πάνω στο πλοίο, συζητήθηκαν πολλά και ουσιώδη θέ­ ματα, όπως η ελευθερία του λόγου, μεταφραστικά προβλήματα, μειονοτικές γλώσσες και η πολιτιστική ταυτότητα. Επισκεφθήκαμε την Οδησσό, την Κοστάντζα, τη Βάρνα, την Κωνσταντινούπολη, τη Σμύρνη και τον Πειραιά, είδαμε ιστορικούς χώρους, από τα πασίγνω­ στα σκαλιά της ταινίας του Αϊζενστάιν μέχρι τις θαυ­ μάσιες ανασκαφές της Εφέσου, και σχηματίσαμε μια εικόνα της μελλοντικής Ευρώπης, στην οποία συμπεριλαμβάνονται και οι χώρες της Ανατολικής Ευρώ­ πης, οι οποίες πήραν μέρος ενεργά και ισότιμα. Με χαρά μοιραζόμαστε το όραμα του θεσμού «Πο­ λιτιστικές Πρωτεύουσες της Ευρώπης», που ιδρύθη­ κε το 1985 από την Ελληνίδα Υπουργό Πολιτισμού Μελίνα Μερκούρη. Όχι μόνον αντιπρόσωποι των πό­ λεων αυτών έλαβαν μέρος στην κρουαζιέρα αλλά η εκδήλωση αυτή, που σχετίζεται με το όραμα της Ευ­ ρώπης, πραγματοποιήθηκε με τη γενναιόδωρη υπο­ στήριξη της Θεσσαλονίκης, ως πολιτιστικής πρωτεύ­ ουσας της Ευρώπης του 1997. Είναι η πρώτη φορά που συναντήθηκαν λογοτέχνες και άνθρωποι που έ­ χουν σκοπό να βοηθήσουν, να διαδώσουν και να προ­ άγουν τον πολιτισμό χρησιμοποιώντας πρακτικές με­ θόδους. Αυτό είναι ενθαρρυντικό και καλός οιωνός

Από την Εταιρεία Συγγραφέων για το μέλλον. Τελειώνοντας το ταξίδι μας, συγκεντρωθήκαμε πάνω στο πλοίο αυτό, με την πίστη μας στο πνεύμα των Δελφών, τον ιερό τόπο στο κέντρο του αρχαίου κόσμου, όπου πρυτάνευε το πνεύμα της ειρήνης και καθοριζόταν το μέλλον. Πιστεύουμε ότι ο διάλογος που αρχίσαμε πρέπει να συνεχιστεί, ώστε να πάρει η Ευρωπαϊκή Ενοποίηση και η εθνική πολιτιστική ταυ­ τότητα μια νέα διάσταση. Είμαστε πεπεισμένοι ότι η θλιβερή πολιτική κατάσταση, στην οποία μετέχουμε, το φάσμα της οποίας περιλαμβάνει τρομερούς πολέ­ μους και πληθώρα μειονοτικών προβλημάτων, πρέ­ πει να αλλάξει προς το καλύτερο. Αντιλαμβανόμαστε ότι η διαίρεση της Ευρώπης, σε Ανατολική και δυτι­ κή, καθώς και το συνεχώς διευρυνόμενο οικονομικό χάσμα μεταξύ Βορρά και Νότου του πλανήτη μας α­ ποτελούν διαρκείς απειλές για τον πολιτισμό μας και την ειρήνη. Για τους λόγους αυτούς, επιδίωξή μας είναι να ι­ δρύσουμε ένα Κέντρο αναγέννησης του λόγου (World Renaissance Center) στο Αιγαίο ή τη Μαύρη Θάλασσα, αντίστοιχα με το BALTIC CENTRE FOR WRITERS AND TRANSLATORS (Κέντρο Βαλτικής για Λογοτέχνες και Μεταφραστές), που ιδρύθηκε από τους συγγραφείς της Βαλτικής στο Visby, Gotland, μετά την κρουαζιέρα στη Βαλτική, το 1992. Το Κέντρο αναγέννησης του λόγου (WORLD RENAISSANCE CENTRE) θα συμβολίζει και θα αντι­ προσωπεύει την ιδέα μιας νέας Ευρώπης. Θα είναι έ­ να διεθνές ίδρυμα, ανεξάρτητο, ανοιχτό σε συγγρα­ φείς και μεταφραστές, βασιζόμενο στις αρχές του ε­ λεύθερου διαλόγου, της αμοιβαίας κατανόησης κάι αποδοχής, αρχές που είχαν εμπνεύσει και το σχέδιο WAVES OF THE BLACK SEA (Κύματα της Μαύρης Θάλασσας). Στόχος του είναι να προσφέρει ένα νέο τρόπο αντίληψης της λογοτεχνίας και γραπτής επι­ κοινωνίας, στο ξεκίνημα της νέας χιλιετίας. Για το σκοπό αυτό, διακηρύσσουμε την πίστη μας στη δύ­ ναμη και τη σπουδαιότητατου πολιτισμού. Το παραπάνω κείμενο επρόκειτο να διαβαστεί στους Δελ­ φούς. Λόγω όμως της «σφοδρός θαλασσοταραχής» το World Renaissance δεν αγκυροβόλησε ποτέ στη Θεσσαλονί­ κη. Γι’ αυτό το κείμενο διαβάστηκε, την τελευταία ημέρα της κρουαζιέρας, στο πλοίο.

είναι σαν να προσπαθείς να το θυμηθείς στη μέση της μέρας ή ίσως πιο σωστά η αίσθηση της απώλειας. Η α­ πώλεια σαν μια σφαιρική εμπειρία που περιέχει τον προσωπικό χρόνο, τον ιστορικό χρόνο, τον τόπο - το­ πίο και την έννοια - σημασία. Στην Έφεσο το άγαλμα της Έννοιας έχει μείνει ακέφαλο. Όπως και της επι­ στήμης, άλλωστε. Μόνο η Αρετή διατηρείται ολόκληΡΠ· Το απογεματάκι γυρίζαμε στο πλοίο. Αρχιζαν τότε σεμινάρια, οργανωμένες συζητήσεις, σε μικρές ή με­ γαλύτερες ομάδες, ανάμεσα σε δύο ή τρεις εθνικότη­ τες. Τα θέματα, τι άλλο μπορούσαν να ’ναι από γλώσ­ σες, προστασία των «μικρών» γλωσσών, σχέση γλώσ­ σας - έθνους - εθνότητας και εθνικισμού, κτλ. Εισηγή­ σεις διαβάζονταν, διακηρύξεις υπογράφονταν... (Για τους Κούρδους, για φυλακισμένους ή αγνοούμενους ποιητές...). Το βράδυ ποίηση- συνήθως από τη χώρα που μόλις είχαμε αφήσει και που διαβαζόταν στην πρωτότυπη - όχι πάντα - γλώσσα και στα αγγλικά. Με­ ρικοί διαμαρτυρήθηκαν γιατί να ’ναι τα αγγλικά η γλώσα συνεννόησης όλων μας, αλλά εκεί που μου ’κάνε ε­ ντύπωση είναι ότι το Αγγλοσαξονικό στοιχείο, σαν πνευματική παρουσία, ήταν τελείως απόν, όπως άλ­ λωστε και το Γαλλικό. Αλλες ράτσες, Σκανδιναβοί, Φινλανδοί, Βεσάραβες, Ουκρανοί, Ρουμάνοι, Βούλγαροι, έδιναν σ’ αυτό το πλήθος μια κάποια ξωτική χροιά. Εί­ μαστε πραγματικά ένα πλήθος, πάρα πολλοί και μόνο μια αχνότατη ίσως γεύση μπορούσες να πάρεις από τη λογοτεχνία του καθενός. Κατά περιοχές όμως έβλε­ πες κοινούς προβληματισμούς κι εκτός από τα κλασι­ κά ερωτήματα, για το ποια είναι η θέση του λογοτέχνη στο κατώφλι του 21ου αιώνα, ποιο το μέλλον της ποίη­ σης κτλ., συζητούσαμε πώς γίνεται και τα Βαλκάνια, για παράδειγμα, γείτονες λαοί αγνοούν σχεδόν τελεί­ ως τη νοοτροπία, τη ζωή και τη λογοτεχνία ο ένας του άλλου ακόμη και τώρα που έχει σηκωθεί το περίφημο «σιδηρούν παραπέτασμα»; Ξαφνικά μου φάνηκε πα­ ράλογο, σχεδόν, ότι ήξερα περισσότερα για τη ζωή και τα διαβάσματα ενός Αμερικανού στο Μπρούκλιν απ’ ό,τι μιας Βουλγάρας στη Σόφια. Και, τέλος, νομίζω πως κοινός είναι ο προβληματισμός, για το πώς θα προστατέψουμε τις «μικρές» μας γλώσσες χωρίς να πέσουμε στη φριχτή παγίδα του εθνικισμού. Πώς, δη­ λαδή, να προστατέψει κανείς και ν’ αγωνιστεί, για κάτι που είναι η ζωή του χωρίς να μειώσει τη ζωή του άλ­ λου, πώς να υπερασπιστεί κάτι χωρίς στη συνέχεια να επιτεθεί ο ίδιος. Κάτι τέτοιες συναντήσεις, βέβαια, δεν δίνουν λύ­ σεις ούτε απαντήσεις. Βοηθούν όμως να ξεκαθαρί­ ζουν μερικές ιδέες οτο κεφάλι όταν παρατηρείς ίδιες ή διαφορετικές αντιδράσεις σε συγγενικές μοίρες. Και μια θάλασσα κοντινή είναι μια μοίρα κοντινή. Κατερίνα Αγγελάκη - Ρουκ

ΑΝΑΤΡΕΠΤΙΚΕΣ

ΒΙΟΓΡΑΦΙΕΣ

ΔΥΟ ΝΕΕΣ ΒΙΟΓΡΑΦΙΕΣ ΚΥΚΛΟΦΟΡΗΣΑΝ ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΣΤΗ ΜΕΓΑΛΗ ΒΡΕΤΑΝΙΑ. Η ΜΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΗΣ ΘΡΥΛΙΚΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ BRONTE, ΤΗΣ ΟΠΟΙΑΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ ΕΙΝΑΙ Η JULIET BARKER, ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΚΑΙ ΠΡΩΗΝ ΔΙΕΥΘΥΝΤΡΙΑ ΚΑΙ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΑΡΙΟΣ ΤΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ BRONTE. Η ΑΛΛΗ ΤΟΥ ΠΑΣΙΓΝΩΣΤΟΥ ΓΑΛΛΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ ANTOINE DE SAINT-EXUPERY ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΕΓΡΑΨΕ ΕΠΙΣΗΣ ΜΙΑ ΓΥΝΑΙΚΑ, Η STACY SCHIFF.

Στις χίλιες και πλέον σελίδες του βιβλίου τής Juliet Barker, οι μύθοι που μέχρι τώρα επικρα­ τούσαν, σχετικά με την οικογένεια Bronte, καταρρίπτονται. Η συγ­ γραφέας αφήνει στην άκρη τα ηρωικά και με­ λοδραματικά στοιχεία με τα οποία μας έχουν συνηθίσει οι βιογρα­ φίες των μελών της οι­ Η Οικογένεια κογένειας, και συγκε­ Bronte (Οίκος ντρώνει την προσοχή της στη μελέτη της ι­ Weidenfeld. στορίας της εποχής και Σελ. 1003) στα χειρόγραφα της σχετικής αλληλογρα­ φίας που είχε στη διάθεσή της. Η προσεγμένη έρευνα της Barker έχει και ένα άλλο προτέρημα: δεν ταυτίζει όλες τις φανταστι­ κές σκηνές και τους χαρακτήρες των μυθιστορη­ μάτων με τους δημιουργούς τους. Με άλλα λό­ για, δεν αντλεί τις πληροφορίες της από τα έργα των Bronte αλλά από την ίδια τη ζωή τους. Σύμφωνα με αυτή την απομυθοποιητική γραμ­ μή, η εκδοχή που ήθελε τις αδελφές Bronte μο­ ναχικές μεγαλοφυίες, παιδιά της φύσης και θύ­ ματα της αντρικής σκληρότητας, καταρρίπτεται. Την αντικαθιστά η εικόνα μιας οικογένειας στην

Juliet Barker

οποία υπερίσχυσαν τα στοιχεία της αλληλεξάρ­ τησης, της αλληλεγγύης και της αμοιβαίας ηθι­ κής υποστήριξης. Το βιβλίο είναι εξαίρετο ως προς τις αναφορές του στις θρησκευτικές αιρέσεις του Yorkshire, στους πανηγυρισμούς που έγιναν για το τέλος των Ναπολεόντιων πολέμων, στα έθιμα του τό­ που και της εποχής και στις μεταβολές που έφε­ ρε η Βιομηχανική Επανάσταση. Από αυτό το σημείο και πέρα όμως, η συγγρα­ φέας δεν παραμένει απλά ένας ουδέτερος παρα­ τηρητής της ζωής της οικογένειας Bronte: και στη «δική της» ιστορία υπάρχουν καλοί και κακοί.

Μόνο που αυτοί τη φορά τα πράγματα είναι δια­ φορετικά. Οι κακοί δεν είναι ο «τυραννικός πατέ­ ρας» Patrick Bronte. Ο εφημέριος Bronte αποδεικνύεται ένας φιλελεύθερος άνθρωπος που νοιά­ ζεται για τους συμπολίτες του και το καλό τους: δείχνει κουράγιο και μεγάλη ηθική δύναμη στις αρρώστιες και τους θανάτους τους και ενδιαφέ­ ρον για την ευτυχία των παιδιών του. Ιδιαιτέρως «κακιά» παρουσιάζεται η δημιουρ­ γός του «Jane Eyre», Charlotte Bronte (18161855). Η θέση της Barker είναι ότι η Charlotte υ­ πήρξε αχάριστη, φθονερή, ζηλόφθων με γνήσια δείγματα σνομπισμού: επενέβαινε βάναυσα στην προσω πική ζωή της Emily (1818-1848) και ουσια­ στικά, ήταν η κύρια υπεύθυνη για το θάνατο της αδελφής τους, Ann (1820-1849). Βασικό χαρακτηριστικό της βιογραφίας είναι ότι θέτει ουσιώδη ερωτήματα σχετικά με το πώς μπορεί κανείς να προσεγγίσ ει τη ζωή ενός πεθα­ μένου συγγραφέα. Π ροσπαθεί να επαναφέρει τα πράγματα από τη σφαίρα του μύθου στην πραγ­ ματικότητα και το καταφέρνει. Μονάχα η φιγού­ ρα της Emily, παρά το πλήθος των πληροφοριώ ν που το βιβλίο παρέχει, παραμένει σκοτεινή και ο ­ μιχλώδης ακριβώς όπως το διάσημο πια μυθιστό­ ρημά της, το οποίο είναι και το καλύτερο δείγμα του Αγγλικού κινήματος του Ρομαντισμού στην πεζογραφία. Το τελικό συμπέρασμα θα μπορούσε να είναι ότι ο «μύθος» της γυναίκας - συγγραφέως ως κά­ τι το εξωπραγματικό ή ως ηρωίδας, ναι μεν δεν α­ κολουθείται, δεν αποτελεί όμως και ξένο στοι­ χείο στη συγκεκριμένη βιογραφία.

Μεγαλωμένος σε ά­ νετο και αριστοκρατικό περιβάλλον ο Antoine de Saint-Exupery υπήρ­ ξε ένας ντροπαλός και καλόκαρδος άντρας, ο οποίος πέρασε το μεγα­ λύτερο μέρος της ζωής του προσπαθώντας να τη μετατρέψει σε μύθο. Σ’ αυτό έπαιξε ρόλο και το ότι κατά τη διάρκεια της στρατιωτικής του θητείας, το 1922, απέ­ κτησε το δίπλωμα του πιλότου. Την ατμόσφαι­ ρα αυτή του μύθου ο

Exupery τη βίωσε έντονα και την καλλιέργησε, με αποτέλεσμα να προκαλέσει την ίδια του τη μοί­ ρα: το 1944 αυτός και το αεροπλάνο του θα εξα­ φανιστούν κάπου πάνω από τη Νότια Γαλλία. Η συγγραφέας της βιογραφίας του Exupery δίνει μεγάλη έμφαση στο χαρακτηριστικό αυτό του μύθου, το οποίο, βέβαια, είχε και αντίκτυπο στο έργο του. Ταυτόχρονα τονίζει τα σημεία εκεί­ να όπου η πραγματικότητα συγκρούεται άμεσα με το μύθο, όπως η αβέβαιη πολιτική του τοποθέ­ τηση κατά τη διάρκεια της παραμονής του στην Ισπανία: την περίο δο του Εμφυλίου Πολέμου, προτίμησε να μείνει ουδέτερος δηλώνοντας ότι οι στρατιώτες του Franco ήταν το ίδιο γενναίοι με εκείνους της Δημοκρατικής παράταξης. Το πιο φημισμένο του έργο «Ο Μικρός Πρίγκιπας», δεν γράφτηκε μέσα σε ατμόσφαιρ α μαγείας αλλά λί­ γο μετά την πτώση της Γαλλίας από τους Γερμανούς, κατά τη διάρκεια δύο δυστυχισμένων χρό­ νω ν παραμονής του στη Νέα Υόρκη. Ήταν μία ε­ ποχή που έπινε πολύ και, όπως εξομολογήθηκε αργότερα, «είχε απελπισμένη ανάγκη από οίκτο και παρηγοριά». Ο Exupery ως συγγραφέας είχε πάθος με την οικονομία στο λόγο. Το μυθιστόρημά του «Νυ­ χτερινή Πτήση» (1931) μειώθηκε από τον ίδιο α­ πό 400 σελίδες σε 180. Δυστυχώς, η βιογράφος του δεν ακολούθησε το παράδειγμά του. Ωστό­ σο, κατάφερε να προσεγγίσ ει με ακρίβεια το ι­ στορικό και κοινωνικό «γίγνεσθαι» μέσα στο ο­ ποίο έζησε ο Γάλλος συγγραφέας δίνοντας έμ­ φαση στη σύγκρουσή του ανάμεσα στο μύθο και την πραγματικότητα. Ηλίας Μαγκλίνης

MiJtom Στα Λιλιπουτεια άνθρωποι των γραμμάτων και της τέχνης απαντούν εν συντομία σε καίρια ερωτήματα με αφορμή την έκδοση ενός βιβλίου ή κάποιο επίκαιρο γεγονός

The Dream. Σκιές στην Αθήνα. Αθήνα, Καστανιώτης, 1994. Σελ. 222. Δρχ. 3.000.

κάνουν οι Ανέστιοι, είναι η κάθοδος στο σκοτει­ νό κομμάτι του εαυτού μας, το οποίο απελευθε­ ρώνεται κάπως στα όνειρά μας. Το βιβλίο μου, λοιπόν, είναι ένα όνειρο την πρωτοχρονιά του 2000 και ο ονειρευόμενος είναι μάλλον ο ανα­ γνώστης. Έ τσι και τα έξι κεντρικά ονειρικά π ρ ό ­ σ ω πα του βιβλίου είναι μάλλον διαφορετικές ε-

ΜΙΜΗΣΑΝΔΡΟΥΛΑΚΗΣ Οι «Ανέστιοι», οι άοικοι και οι «Απάτορες», αυτογέννητοι ή νόθοι συζητούν την Πρωτοχρονιά του 2000 στην Αθήνα με τον Νίτσε, τον Φρόυντ και τον Μ αρξ για τον επερχόμενο αιώ να επί π α ­ ντός επιστητού: για τον έρωτα, το θάνατο, την εργασία, τη μοναξιά, τη φιλία, τη φ ιλοσοφία, το ζάπινγκ (;), την πολιτική κ.ά. Το νέο βιβλίο του Μ ίμη Ανδρουλάκη - με τον αγγλοελληνικό τίτλο The Dream. Σκιές στην Αθήνα - ενδεχομένως να είναι ένα βιβλίο προφητικό για τον 21ο αιώ να, ένα θεατρικό δοκίμ ιο, ένα ι­ διότυπο μυθιστόρημα ή ένα μεγαλόστομο τίπο­ τα στην περίπτωση που το όνειρο (The dream) αποδειχθεί ονειρισμός (ψευδαίσ θηση ή πα ρα­ λήρημα).

νορμήσεις που υπάρχουν με διαφορετική έντα­ ση, μέσα στον κάθε άνθρωπο, στον κάθε ανα­ γνώστη και βέβαια και στον συγγραφέα. Καθέ­ νας μας έχει μέσα του: Τον «Μαρξ», τον αιώ νιο προμηθεϊκό άνθρωπο, τον αιώ νιο αντάρτη. Τον «Νίτσε», το αιώ νιο κάλεσμα στην ελεύθερη, αυ­ τόνομη και ω ραία ατομικότητα. Τον Φρόυντ, την ε πθυμία, τη «νόμιμη» και απαγορρευμένη σε­ ξουαλικότητα. Τους «Ανέστιους», τους αιώ νιους ταξιδευτές, που ανακαλύπτουν στο ναυαγισ μό τον δικό τους θρίαμβο. Τους Απάτορες, αυτούς που είναι πατέρες του εαυτού τους, τη γενιά της αρνητικής ελευθερίας κι αυτονομίας, της ειρω ­ νείας. Τον Αλκιβιάδη, το αιώ νιο ασύλληπτο πλά σμα της πολιτικής που προορίζεται να σαγηνεύσει

ΕΡ.: Εσείς, ο συγγραφέας ενός ονείρου, ο μο­ ναδικός μάρτυρας στους φανταστικούς διαλό­ γους των πρσ ώ πω ν - σκιώ ν του βιβλίου σας πού

και να νικήσει, πέρ α από το καλό και το κακό. Η προσω πική περιπέτεια του συγγραφέα πνευματική, αγωνιστική και πολιτική - ταιριάζει απόλυτα με αυτή των Ανέστιων. Ως Ανέστιος ε­

συμμετέχετε; Στους «ανέστιους» ή στους «απά­ τορες»;

πιχειρώ να κατατροπώσω τους Απάτορες, αλλά

ΑΠ.: Η κάθοδος στον Άδη, που φαντάζονται ότι

χωρίς να το καταλάβω μπλέχτηκα στα δίχτυα της δικής τους γοητείας.

Λιλιπουτεια

Μανιάκ Μπέης. Σχεδίασμα ι­ στορικής μυθοπλασίας. Αθήνα, Οδυσσέας, 1994. Σελ. 140. Δρχ. 1.500.

ΔΗΜΟΣ ΘΕΟΣ Ο 17ος αιώ νας υπήρξε για την Οθωμανική Αυτο­ κρατορία εκατονταετία σύμπτυξης και συσπεί­ ρωσης. Για τους ραγιάδες όμως υποτελείς υ­ πήρξε η εποχή όπου οι πόσης φύσεως πρ ο σδ ο­ κίες για αποτίναξη του ζυγού έμοιαζαν με φενακισμούς. Ο σκηνοθέτης Δήμος Θέος με τον Μ ανιάκ Μπέη γράφ ει την ιστορία του Λουκά Π ραιμαρίνου, του αινιγματικού μπέη της Μάνης. Η συνύπαρξη σε ενετικό δεσμωτήριο του Μανιάκ Μπέη μ ’ έναν Ιησουίτη αιρετικό μοναχό, δίνει το έναυσμα για ατέρμονους διαλόγους, διαλόγους που επανα­ φέρουν στο προσκήνιο την απόσταση αλλά και την εγγύτητα δύο πολιτισμών: της Ανατολής και της Δύσης. Ο Δήμος Θέος χρησιμοποιεί ποικίλα είδη γρ α­ φής για να σκιαγραφήσει την ταραγμένη εκείνη περίοδο και να αποτυπώσει τη φυσιογνωμία ε­ νός ιστορικού προσώ που. Αυτή την πολλαπλό­ τητα των γλωσσικών μορφών και το ρυθμό του λόγου θα ζήλευαν πο λλοί μυθιστοριογράφοι. ΕΡ.: Τα διαφορετικά είδη γραφής (ημερολόγιο, αρχειακό υλικό, αποσπάσματα εντύπων) που χρησιμοποιή σατε, προκειμένου να εγγράφετε αυτό το «Σχεδίασμα ιστορικής μυθοπλασίας», σας δίνουν τη δυνατότητα μιας πιο άμεσης αφ ή­ γησης α π ’ ό,τι αν τα μεταπλάθατε με τρόπο μυ­ θιστορηματικό; ΑΠ.: Η χρησιμοποίηση διαφορετικών ειδών γραφής (ημερολόγια, αρχειακό υλικό, αποσπά­ σματα κ.λπ.) έχει διπλή λειτουργία μέσα στην α­ νάπτυξη της μυθιστορηματικής αφήγησης. Η πρώτη αφ ορά τη γλώσσα, με την έννοια ότι δίνε­ ται δυνατότητα να ενταχθούν στην αφήγηση ε­ ντελώς διαφορετικές γλωσσικές μορφές, οι ο­ ποίες με τον τρόπο αυτό αναγνωρίζονται ως ι­ σότιμοι τρόποι της γλώσσας χωρίς ιεραρχικές διακρίσεις. Η ενιαία γλωσσική μορφή, είτε αυτή είναι αφηγηματική είτε όχι, εξ ορισ μού (και ανε­ ξάρτητα από το βαθμό τελειότητάς της) απο­

κλείει την παρουσία οποιοσδήποτε άλλης γλω σ ­ σικής μορφής και λειτουργεί ιεραρχικά και α πα­ γορευτικά, μέσα στο ίδιο το σώμα της γλώσσας. Με άλλα λόγια, η συγκεκριμένη αφηγηματική γραφή στο επίπεδο της γλώσσας, επιδιώ κει δια­ χρονική και συγχρονική ενότητα της ελληνικής γλώσσας, που σημαίνει την ενότητα του ενιαίου πνευματικού μορφώματος της ελληνικής π α ρά ­ δοσης. Η δεύτερη λειτουργία αυτής της επιλογής μέσα στην αφήγηση είναι απόρροια της πρ ώ ­ της: Η πολλαπλότητα των γλωσσικών μορφών είναι η ρητή αποδοχή της πολλαπλότητας του όντος και της αλήθειας του. Δεν είναι ζήτημα ά­ μεσης ή μη αφήγησης. Δεν πρόκειται για ζήτη­ μα ενός περισ σότερο ή λιγότερο πειστικού ρεα­ λισμού που ενισχύεται με τη γλωσσική ποικιλία, ως αληθοφάνεια. Η ετερότητα των γλωσσικών μορφών είναι η αποδοχή του συνεκδοχικού χα­ ρακτήρα της αλήθειας (του ανθρώπου). Η αλή­ θεια του ανθρώπου έχει ως προϋπόθεση την α­ ναγνώρισ η του «άλλου» στην πληρότητά του, γεγονός που σημαίνει με τη σειρά του ότι η αλή­ θεια του δεν μπορεί να νοηθεί έξω από τη «δική» του γλώσσα. Τέλος, στο επίπεδο της συγκρότησης του ι­ στορικού νοήματος, μια και το αφηγηματικό πλαίσιο είναι πρωτίστως ιστορικό, η πολλαπλό­ τητα των γλωσσικών μορφών συνδέεται άμεσα με τα επάλληλα πολιτιστικά «στρώματα» που συνθέτουν την ιστορική μας παρουσία. Η ελληνική γλώ σσα υπήρξε η νοηματοδοτική πηγή του δυτικού πολιτισ μού, αλλά η νεοελληνι­ κή κοινωνική ήταν και παρέμεινε μια σαφώς νοηματοδοτούμενη ιστορική οντότητα, η ελευθερία της οποίας (δηλ. η γλώ σσα της) βρίσκεται συνε­ χώς κάτω από τον κίνδυνο της ακύρωσής της. Η μέριμνα για τη γλώσσα είναι η μέριμνα για την ε­ λευθερία μας. Το Αραράτ αστράφτει. Αφήγη­ ση Κούρδου αγωνιστή. Αθήνα, Κέδρος, 1994. Σελ. 160. Δρχ.

1.800

ΝΙΚΟΣ ΚΑΣΔΑΓΛΗΣ Το Αραράτ αστράφτει του Νίκου Κάσδαγλη είναι μια συγκλονιστική μαρτυρία ενός Κούρδου α-

M u im m

γωνιστή, ο οποίος θυμάται τα μύρια όσα δεινά έχει υποστεί ο ίδιος και η φυλή του στον αγώνα τους για την υπεράσπισ η της ανεξαρτησίας τους και του πολιτισμού τους. Ο αφηγητής αρχίζει ουσιαστικά την εξιστόρηση από την εξέγερση στο Αραράτ (1927) και φτάνει ώς το 1984 όπου και εξασφαλίζει στην Αθήνα μια γαλήνια παραμονή. Λόγος άμεσος, κοφτός, ακαριαίος σε βάζει από τις πρώτες αράδες στο κλίμα μιας ταραγμένης 50ετίας. Διαθέτει την αμεσότητα της προφ ορι­ κής αφήγησης και τη ζωηρή συγκίνηση που μό­ νο τα προσω πικά βιώματα μπορούν να τροφ ο­ δοτήσουν.

ΕΡ.: Το υπερκειμενικό στοιχείο μιας μαρτυρίας μπορεί να δώσει το ακριβές στίγμα των αγώνων και των περιπετειών μιος ολόκληρης φυλής; Από την άλλη, ποιος ο ρόλος του συγγραφέα σε μια μαρτυρία σαν κι αυτή; Α Π : Φοβάμαι πως μπορώ να βάλω μια τελεία στην πρώτη σας ερώτηση, αντί για ερωτηματι­ κό, και να δώ σω απάντηση καταφατική. Και δεν θα’ χω κάνει μήτε τον κόπο να σκεφτώ, αφού τη διατυπώσατε για λογαριασμό μου. Απαντώντας δε στη δεύτερη ερώτησή σας θα έ­ λεγα τα εξής: Η ίδια η επιλογή της μαρτυρίας που θα κατα­ γράφει' δίνει το στίγμα του συγγραφέα. Στην προκειμένη περίπτωση ξεκίνησα από μια μαγνητοφωνημένη συνομιλία, περίπ ου πε­ νήντα ώρες. Φυσικά, το κύριο βάρος πέφτει στον αφηγητή, που μιλάει σπασμένα ελληνικά. Χρειαζόμουνα μια μέρα για την απομαγνητοφώνηση ενός δίσκου εξήντα λεπτών, και την απο­ κατάσταση της αφήγησης σ ’ ελληνικά που να διαβάζονται. Τέλειωσα, κι ήταν έν’ απίστευτο χάος από α­ φηγηματικά σπαράγματα. Σκόρπια επεισόδια, ι­ στορικές αναδρομές, αναμνήσεις από την παιδι­ κή ακόμα ηλικία του αφηγητή, επαναλήψεις, αλ­ λά και φοβερές εμπειρίες που τις έζησε ο άν­ θρωπος, και τον αναστατώνανε με την αφήγη­ ση. Δουλειά μου ήταν να δημιουργήσω από το χάος, μα στάθηκα τίμιος, και χρησιμοποίησα μόνο το υλικό που μου ’δώσε ο αφηγητής. Όμως, «ο Θεός έπλασε τον άνθρωπο κατ’ ει­ κόνα και ομοίωσή του».

Αάυιοντεια

Σχέδια - Drawings. Αθήνα, Αδάμ, 1994. Σελ. 192. Δρχ.

12.000.

ΑΛΕΚΟΣ ΦΑΣΙΑΝΟΣ Το σχέδιο είναι η κατάκτηση μέρους της αλήθειας, η στιγμιαία αποτύπωση της πραγμα­ τικότητας, η έκφραση της αίσθησης του ζωγρά­ φου για μια εικόνα που ποτέ δεν μπορεί να συλλάβει με τρόπο απόλυτο, γιατί απλούστατα αλ­ λάζει διαρκώς. Τα Σχέδια του Φασιανού ως σκαριφήματα μιας γραφής ή ως δείγματα μιας «γλώσσας», που θα εκφραστεί αργότερα μέσω των χρωμάτων, έ­ χουν παράλληλα και μιαν αυτόνομη υπόσταση. Δεν αποσύρονται χάριν του έργου που θα ακο­ λουθήσει· είναι αυτοδύναμα έργα, πλήρη. Ακόμη κι όταν ο Φασιανός χρησιμοποιεί χρω μα­ τιστά μολύβια και ακουαρέλα πάνω σε χαρτιά περιτυλίγματος ή σε χαρτιά από εφημερίδες, αυτό που προβάλλεται δεν είναι το μέσον, αλλά ο σκοπός του εγχειρήματος, δηλ. το ίδιο το σχέ­ διο. Τα σχέδια του Φασιανού παραπέμπουν για όσους έτσι θέλουν να τα βλέπουν - στην αρ­ χαία ελληνική αγγειογραφία και στις βυζαντινές τοιχογραφίες.

ΕΡ.: Τι αντιπροσωπεύει το σχέδιο για ένα ζω­ γράφο; ΑΠ.: Ό λα τα υπάρχοντα στη φύση περιβάλλο­ νται από ένα σχέδιο, το περίγ ραμμα. Με τη γραμμή καθορίζεται ένα σχήμα. Ό πως στη γεω ­ μετρία με το σχέδιο δημιουργούμε τα σχήματα. Η κατανόηση ενός σχήματος γίνεται από τη γραμμή. Το σχήμα είναι μια ανάγκη πρωταρχική για τον άνθρωπο. Οι δεξιοτέχνες δεν ενδιαφέρονται για το σχέδιο, αλλά για την τελειότητα της γραμμής, ενώ οι πραγματικοί ζωγράφοι μπορεί και να σχεδιάζουν άσχημα, γιατί ψά­ χνουν την έννοια, την κατανόηση του αντικειμέ­ νου τους και έτσι με πάθος κατανοούν τις μορ­ φές και δεν ενδιαφέρονται με ποιο τρόπο θα σχεδιάζουν. Και το ανθρώπινο σχήμα περιβάλλεται από μια γραμμή.

Ο ΔΡΟΜΟΣ ΕΙΝΑΙ Η ΧΑΡΑ ΑΙΑ ΜΕ ΓΑΛ Ο Υ- ΣΕ ΦΕ ΡΙ ΑΔ Η Μέσα στη δίνη της μικρασιατικής καταστροφής ένα βρέφος φυγαδεύεται, για να βρει καινούργια πατρίδα και οικογένεια σ’ ένα νησί του Αιγαίου. Αυτή είναι η Ελένη, μια αγράμματη νησιώτισσα, που κατέχει τη δυσκολότερη απ’ όλες τις τέχνες: την τέχνη της ζωής.

Το «ιαματικό» αυτό βιβλίο εξιστορεί το βίο της, βίο παράλληλο με εκείνον της νεότερης Ελλάδας.

Ένα βιβλίο που πολύ αγαπήθηκε από τους αναγνώστες.

15.000 αντίτυπα

Miguel Castillo Didier

O M .C . Didier είναι ένας μεγάλος φίλος της Ελλάδας, αν και στην πατρίδα μας δεν είναι αρκετά γνωστό το σύνολο της προσφο­ ράς του. Στο χώρο της Λατινικής Αμερικής είναι σήμερα ο σημαντι­ κότερος και συστηματικότερος μελετητής και μεταφραστής της λογοτεχνίας μας. Όταν βρέθηκε στην Αθήνα, με την ευκαιρία του Α’ Διεθνούς Συνε­ δρίου Συγκριτικής Γραμματολο­ γίας, ήταν η πρώτη επίσκεψή του στη χώρα μας και φρόντισε να κά­ νει ένα αληθινό προσκύνημα σε τόπους που υπήρξαν κέντρα του ελληνικού πολιτισμού: στην Κων­ σταντινούπολη, στην Αλεξάν­ δρεια του Καβάφη, στη Χίο του Κοραή και του Ψυχάρη, στην Κρήτη του Καζαντζάκη, πραγμα­ τοποιώντας ένα «όνειρο» της ζω­ ής του. Άνθρωπος σεμνός και διακριτι­ κός, με άριστη γνώση της ελληνι­ κής γλώσσας και λογοτεχνίας, με αξιοθαύμαστη ενημέρωση στον επιστημονικό του τομέα, δέχτηκε να απαντήσει σε μια σειρά ερωτήματά μας, που αφορούν πρόσω­ πα και θέματα της λογοτεχνίας μας, με τα οποία ασχολήθηκε ιδι­ αίτερα, και αποκαλύπτουν με την ποικιλία τους την έκταση των εν­ διαφερόντων και της δουλειάς του. ΤΗ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΠΗΡΕ Η ΕΡΗ ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΥ

Σννέηενξη

Ε. Σταυροπούλου: Κύριε Didier, βλέποντας τον τεράσ τιο όγκο της δουλειάς σας, δεν μπορώ παρά να σας ρωτήσω τ ί προκάλεσε το ενδιαφέρον σας για τη νεοελληνική γλώσ­ σα και λογοτεχνία; Μ. C. Didier: Όταν σπούδαζα αρχαία ελληνική γλώσσα και λογοτεχνία στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστήμι­ ου Χιλής, στο Σαντιάγκο, πρώτα - πρώτα προκάλεσε το ενδιαφέρον μου η νεοελληνική γλώσσα. Μελετούσαμε τη λατινική γλώσσα και την εξέλιξή της, το πώς μεταμορ­ φώθηκε σε διάφορες νεολατινικές γλώσσες, και συγκε­ κριμένα πώς έγινε «ισπανική γλώσσα» σε μια περιοχή της Ιβηρικής χερσονήσου. Αναρωτήθηκα: τί έγινε με την αρ­ χαία ελληνική γλώσσα; Και όπως, χάρη στο Θεό, ο καθη­ γητής αρχαίων ελληνικών ήταν Έλληνας, ο αείμνηστος δάσκαλός μου Φώτιος Μαλλέρος, είχα μια «ζωντανή μαρτυρία» για την επιβίωση της ελληνικής γλώσσας. Αρχικά, λοιπόν, το ενδιαφέρον μου ήταν μάλλον γλωσσολογικό. Αλλά όταν ο πατέρας μου μού χάρισε το μυθι­ στόρημα του Καζαντζάκη Ο Χριστός ξανασταυρώνεται, μεταφρασμέςνο από τα γαλλικά, ανακάλυψα έναν άγνω­ στο και θαυμάσιο κόσμο. Το έργο μού έκανε βαθιά εντύ­ πωση και σκέφτηκα: δεν είναι δυνατόν να έχει μόνο ένα έργο τέτοιος λογοτέχνης και δεν είναι δυνατόν να μην υ­ πάρχουν άλλοι λογοτέχνες, ποιητές ή πεζογράφοι σε μια χώρα όπου γεννήθηκε τέτοιος άνθρωπος. Κατά την ίδια εποχή, περίπου, σε μια διάλεξη, ο κ. Γεώργιος Ραζής, τώ­ ρα υποπρόξενος της Ελλάδας στο Βαλπαραΐσο - το κυριότερο λιμάνι της Χιλής -, διάβασε σε δική του μετά­ φραση το ποίημα του Καβάφη «Δέησις». Ήταν η πρώτη επαφή μου με έναν εντελώς τότε άγνωστο ποιητή στη γλώσσα μας. Μόνο αυτό το σύντομο ποίημα άνοιξε για μένα άλλον κόσμο. Το ενδιαφέρον μου μετατράπηκε σε λογοτεχνικό. Τώρα ήθελα να μάθω τη νεοελληνική γλώσ­ σα για να γνωρίσω στο πρωτότυπο τέτοια έργα. Παράγγειλα γραμματικές, βιβλία, λεξικά (γαλλικά ή αγγλικά), και μόνος μου μελέτησα εντατικά. Σε λίγο άρχισα να με·

ταφ ράζω. Και το 1963, όντας ακόμη φοιτητής, π α ρ ο υ σ ία σ α τρεις ποιητές με εισ αγω γική με­ λέτη και 7 ,8 π οιήματα: τον Παλαμά, τον Καβάφ η και τον Σεφέρη, πο υ ακρ ιβώ ς εκείνο το χ ρ ό ­ νο π ή ρ ε το Ν όμπελ. Άρχιζε έτσι ολό κληρ η ζωή ε ρ γασ ίας πά νω στη νεοελληνική λογοτεχνία,

νια, ιδρύθηκε το 1987, με πρωτοβουλία της Πρε­ σβείας της Ελλάδας, μια έδρα Νεοελληνικών Σπουδών, στο Κεντρικό Πανεπιστήμιο Βενεζουέ­ λας. Δίδασκα το μάθημα δύο χρόνια και είχαμε πολλούς μαθητές, 40-45. Δυστυχώς η έδρα έ­ παυσε να λειτουργεί όταν, στα τέλη του 1989, ε­

κατά τη διάρκεια της οπ οίας το ενδιαφ έρον μου πάντοτε μεγάλω νε και η αγάπη μου πρ ο ς τη Νεότερη Ε λλάδα γινόταν κάθε φ ο ρ ά βαθύ­ τερη. Ό π ω ς βλέπετε, η γέννηση αυτής της α­

πέστρεψα στην πατρίδα μου.

γάπ ης είναι συνδεδεμένη με τον πα τέρα μου, με τους κυρίους Μ αλλέρο και Ραζή, στη Χιλή, και με τα ονόματα του Καζαντζάκη και του Κα-

και οι εκδόσεις του κυκλοφορούν σε όλο τον κό­ σμο αυτό. Το 1990 ιδρύθηκε στην Κολομβία, ως ι­ διωτικό ίδρυμα, ένα Κέντρο Νεοελληνικών Λογο­

βάφη.

τεχνικών Σπουδών με πρωτοβουλία του διακεκρι­ μένου λογοτέχνη Humberto Senegal. Όταν πληροφορήθηκα ότι είχε ιδρυθεί αυτό το Κέντρο, έ­

Θα θέλατε να μας μ ιλήσετε τώ ρα για τις νεοελ­ ληνικές σπουδές στη Χιλή, τη Βενεζουέλα και γενικότερα σ τη Λατινική Αμερική; Μπορώ να σας πω, γενικά, ότι το ενδιαφέρον για τη Νεότερη Ελλάδα και ειδικά για τη λογοτεχνία είναι πολύ μεγάλο σε όλο τον ισπανόφωνο κόσμο και μεταξύ των λατινοαμερικανικών χωρών, ιδιαί­ τερα στη Χιλή, την Αργεντινή, το Μεξικό, την Κο­

Ώ ς τώρα το Κέντρο Βυζαντινών και Νεοελληνι­ κών Σπουδών της Χιλής παραμένει το μοναδικό στο είδος του στον απέραντο ισπανόφωνο κόσμο

μαθα ότι έχει το όνομά μου, γεγονός που με τιμά πολύ. Οι εκδόσεις του Κέντρου της Χιλής φτάνουν στις 20, από τις οποίες 10 είναι τόμοι της Επετηρίδας Bizantion Nea Hellas , όπου συνεργάζονται μελε­

λομβία και τη Βενεζουέλα.

τητές της Αργεντινής, της Χιλής, της Βραζιλίας, της Ισπανίας και άλλων χωρών, καθώς επίσης και της Ελλάδας. Με τις εκδόσεις το Κέντρο προσπα­

Νεοελληνικές σπουδές σε πανεπιστημιακό επίπε­ δο υπάρχουν μόνο στη Χιλή. Και υπάρχουν από το χρόνο 1968, όταν ο αείμνηστος δάσκαλός

θεί να δώ σει στο ισπανόφωνο κοινό έργα βασικά για να γνωρίσ ει τη Βυζαντινή και τη Νεότερη Ελλάδα. Έτσι εξέδωσε τη 2η έκδοση της Ιστο­

φ.

μου, ο καθηγητής Μαλλέρος, ίδρυσε το Κέ­ ντρο Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών της φ ιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Χιλής. Αυτό το Κέντρο είχε από την αρχή δικό του κτί­ ριο, δω ρεά των Γενικών Προξένων της Ελλάδας στο Βαλπαράί'σο και στο Σαντιάγκο, των κυρίων Γεωργίου και Γαβριήλ Μουστάκη. Τα μαθήματα άρχισαν το 1969 και οι εκδόσεις το 1970. Στη Βενεζουέλα, όπου έμεινα εξόριστος 12 χρό­

ρίας του Βυζαντίου του καθηγητή Μ αλλέρου- την Ανθολογία της Νεοελληνικής Ποιήσεως από το δέ­ κατο αιώ να ώς τον Καβάψη , που είναι δικό μου έργο· τη Βιογραφία της Ελληνικής γλώσσας του Αργεντινού καθηγητή Saul Tovar- την Ανθολογία του Νεοελληνικού Διηγήματος, με έργα 35 Νεοελ­ λήνων πεζογράφων, αρχίζοντας από τον Παπα-

διαμάντη. Είναι συνεργασία 5 μεταφραστών. Τα ονόματά τους: ο κ. Αλέξης Ζορμπάς, Διευθυντής

Συνέντευξη

του Κέντρου, ο κ. Γεώργιος Ραζής, υποπρόξενος της Ελλάδας, ο Αργεντινός καθηγητής Horacio Castillo1 η Ελληνίδα (Αργεντινή μπορούμε να πούμε) κυρία Νίνα Αγγελίδη - Spinedr κι εγώ. Δη­ μοσιεύτηκαν, επίσης, Οι Ωδές του Κάλβου, με ε­ κτεταμένη μελέτη. Προβλέπεται η δημοσίευση μιας Ανθολογίας Ελληνίδων ποιητριών, που είναι εργασία της κ. Νίνας Αγγελίδη, και της μετάφρα­ σης της Νεοελληνικής Ιστορίας 1204-1985 , του Βακαλόπουλου. Κυκλοφόρησε σε δύο τόμους η εργασία μου Ο Καβάψης ακέριος και προβλέπεται η δέκατη έκδοση της τραγωδίας του Καζαντζάκη Ο Χριστόφορος Κολόμβος. Φαίνεται ότι θα γίνει συν-έκδοση με το μεγάλο εκδοτικό οίκο του Μεξικού F.E.C. (Fondo de Cultura Economica).

Πόσους φ οιτητές προσελκύει το μάθημα της νεοελληνικής γλώσσας και λογοτεχνίας; Στο μάθημα της λογοτεχνίας έχουμε πολλούς (πολλούς για τις εκεί συνθήκες) φοιτητές. Στο ε­ ξάμηνο που ήταν αφιερωμένο στον Καβάφη, εί­ χαμε 85. Στο εξάμηνο το αφιερωμένο στον Καζαντζάκη είχαμε 82. Στο μάθημα της νεοελληνικής γλώσσας είναι λιγότεροι οι μαθητές. Σε μια τάξη έχουμε 12-14- σε άλλη 20-21. Μεταξύ τους υπάρ­ χουν Έλληνες δεύτερης ή τρίτης γενεάς. Το μά­ θημα για τα παιδιά το προσφέρει το Κέντρο στο κτίριο της Ελληνικής Κοινότητας. Αληθινά, βλέπω αυξανόμενο το ενδιαφέρον μέσα στο Πανεπιστή­ μιο, μεταξύ των φοιτητών, όπως, επίσης, ολοένα μεγαλώνει το ενδιαφέρον του κοινού γενικά για τις εκδόσεις μας και για τις άλλες εκδόσεις νεο­ ελληνικών έργων στο Μεξικό και στην Αργεντινή.

Από όσα μου είπατε, αλλά και από τις μεταφρά­ σεις που γνωρίζω ότι γίνονται στη Λατινική Αμε­ ρική, βλέπω ένα έντονο ενδιαφέρον για τη νεο­ ελληνική λογοτεχνία. Ποιοι άλλοι ασχολούνται μ ε τη λογοτεχνία μας και σε ποιο κοινό απευθύ­ νονται; Πράγματι, το ενδιαφέρον που υπάρχει στη Λατι­ νική Αμερική και στον ισπανόφωνο κόσμο, γενικά, για τη νεοελληνική λογοτεχνία είναι πολύ μεγάλο και αυξάνει ολοένα. Πολλοί ασχολούνται με τη νεοελληνική λογοτεχνία, αν και είναι λίγοι εκείνοι που αφιερώνονται αποκλειστικά και εντατικά. Στη Μητέρα μας πατρίδα, την Ισπανία, είναι ιδιαίτερα δραστήριοι ο Pedro Badena de la Pena και ο κα­ θηγητής Sola στη Βαρκελώνη. Έχουν προσφέρει και ο C. Miralles, ο J. Alsina. Εδώ μένει ο Vicente Fernandes. Στο Μεξικό είναι η Selma Ancira και

Σννέηενξη

άλλοι. Στη Βενεζουέλα, ο Francisco Rivera έδωσε ωραία μετάφραση 75 κανονικών ποιημάτων του Καβά­ φη και 25 ανέκδοτων, αλλά δεν συνέχισε την ερ­ γασία. Στην Αργεντινή κάνουν ωραία εργασία η Νίνα Αγγελίδη - Spinedi, ο Horacio Castillo, η Elena Huber, ο ποιητής Ν. Cocaro. Στην Κολομ­ βία, ο ποιητής Humberto Senegal ίδρυσε πριν α­ πό ενάμιση χρόνο ένα Κέντρο Λογοτεχνικών Νεο­ ελληνικών σπουδών, που μελετάει και διαδίδει τις μεταφράσεις που υπάρχουν. Στη Χιλή, όπως σας είπα και προηγουμένως, έχουν προσφέρει μετα­ φράσεις ο Γεώργιος Ραζής, ο αείμνηστος καθη­ γητής Φ. Μαλλέρος, ο τώρα διευθυντής του Κέ­ ντρου Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών καθηγητής Αλέξανδρος Ζορμπάς, ο Διευθυντής Θεάτρου Pedro Vicuna και εγώ. Το κοινό στο ο­ ποίο απευθυνόμαστε δεν είναι μόνο το πανεπι­ στημιακό - καθηγητές και φοιτητές - αλλά και το μέσο μορφωμένο κοινό. Φυσικά έργα σαν τα μυ­ θιστορήματα του Καζαντζάκη, του Τσίρκα ή του Πρεβελάκη έχουν ένα πλατύ κοινό. Για παράδειγ­ μα, η Τριλογία του Τσίρκα κυκλοφόρησε σε 15.000 αντίτυπα, ενώ ο Α1τόμος των έργων του Καζαντζάκη βρίσκεται ήδη στην 7η έκδοση. Από τους ποιητές ο Καβάφης έχει το πλατύτερο κοι­ νό, όχι μόνο πανεπιστημιακό.

Ας μείνουμε λίγο στον Καζαντζάκη, μ ε τον ο­ ποίο έχετε ασχοληθεί ιδιαίτερα. Όπως μ ε πλη­ ροφορήσατε η τραγωδία του «Χριστόφορος Κο­ λόμβος» είναι το πρώτο νεοελληνικό θεατρικό έργο που ανέβηκε στη σκηνή στον ισπανόφωνο κόσμο: στην Αργενινή το 1966, 1967 και 1969στο Μ εξικό 1974, 1975■στη Βενεζουέλα 1983. Πώς ερμηνεύετε τη γενικότερη επιτυχία του Κα­ ζαντζάκη στη Λατινική Αμερική; Ίσως δεν ξέρω ακριβώς να σας πω τί συμβαίνει με τον Καζαντζάκη. Εμένα, ο Καζαντζάκης μου α­ ποκάλυψε έναν κόσμο άγνωστο και μαγευτικό: τον κόσμο του νεότερου ελληνικού λαού. Αυτό μέσω του μυθιστορήματος Ο Χριστός ξανασταυρώνεται. Το έργο, επίσης, σαν λογοτεχνική δημι­ ουργία, είναι θαυμάσιο. Ίσως είναι δύσκολο να ξεχωρίσει κανείς δύο πλευρές τόσο σφιχτά δεμέ­ νες. Ρώτησα πολλούς πού έγκειται η μαγεία αυ­ τού του βιβλίου και του άλλου Ο Καπετάν Μιχάλης ή του άλλου Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά. Και μου έχουν πει: παρουσιάζει με μαεστρία ένα λαό που δε γνωρίζαμε καθόλου, και η ζωή, οι συνήθειες, οι παραδόσεις, τα πάθη και τα δεινά

του λαού αυτού μάς συγκινούν βαθιά, μας συ­ νεπαίρνουν. Αυτή η ανακάλυψη του νεοελληνι­ κού λαού είναι, φαίνεται, στη ρίζα του θαυμα­ σμού και της αγάπης που προκαλεί το έργο του. Επίσης, η προτίμηση του Καζαντζάκη για τους μεγάλους αγωνιστές, που παλεύουν χω­ ρίς ελπίδες για μια μεγάλη ιδέα, τον κάνει αγα­ πητό σε έναν κόσμο, όπως είναι ο ισπανοαμερικανικός, που τόσο υποφέρει, που τόσο δοκι­ μάστηκε και δοκιμάζεται από την πείνα, τη φτώχεια, τις τυραννίες. Και εμείς είχαμε μεγά­ λους αγωνιστές που τελείωσαν τραγικά, σαν τον Miranda, τον Bolivar, τον Sucre και άλλους. Ίσως θα ήταν πρόσωπα σε έργα του Καζαντζά­ κη, αν αυτός είχε την ευκαιρία να γνωρίσει τον λατινοαμερικανικό κόσμο.

Αν εξαιρέσουμε, όμως, τον Καζαντζάκη, τον Τσίρκα, του οποίου έχετε μεταφράσει την Τριλογία, και μια Ανθολογία: Το νεοελληνικό Διήγημα, που εκδόθηκε σχετικά πρόσφατα (1989), το ενδιαφέρον σας φαίνεται στραμμέ­ νο σχεδόν αποκλειστικά στην ποίηση. Ποια είναι η γνώμη σας για την ελληνική πεζογρα­ φία; Η Ανθολογία που αναφέρετε δεν είναι δική μου εργασία. Είναι συλλογική εργασία του Κέ­ ντρου, με πρωτοβουλία και έντονη δουλειά του διευθυντή, καθηγητή Α. Ζορμπά, που είναι έ­ νας από τους πέντε μεταφραστές που συνερ­ γάστηκαν (από τρεις χώρες: τη Χιλή, την Αργε­ ντινή και τη Βενεζουέλα, όπου βρισκόμουνα). Μετάφρασα κείμενα των Παπαδιαμάντη, Π. Γλέζου, Κ. Ασημακόπουλου, Ν. Αθανασιάδη και Δ: Κράνη. Μετάφρασα, επίσης, το βιβλίο του Ι.Μ. Παναγιωτόπουλου για την Κύπρο. Θε­ ωρώ πως η νεοελληνική πεζογραφία μπορεί να προσφέρει αξιόλογα έργα και έχει προσφέρει. Εκτός από τον Καζαντζάκη και τον Τσίρκα, έ­ χουμε μεταφράσεις των Ροδοκανάκη, Σαμαράκη, Μυριβήλη, Παναγιωτόπουλου, Βενέζη, Θεοτοκά, Πρεβελάκη, Κέδρου, Φακίνου και άλ­ λων πεζογράφων. Μερικές από αυτές τις μετα­ φράσεις έγιναν από τα γαλλικά ή τα αγγλικά. Μόλις κυκλοφόρησαν οι Αττικές νύχτες (Εξι νύ­ χτες στην Ακρόπολη) του Σεφέρη σε μετάφρα­ ση του Vicente Fernandes. Οι εκδόσεις πάντο­ τε εξαντλούνται. Λείπουν μεταφραστές, Η γνώμη μου είναι πως όχι μόνο η νεοελληνική ποίηση αλλά και η πεζογραφία παρουσιάζει εν­ διαφέρον και μπορεί να προσφέρει αξιόλογη

Γεννήθηκε στο Σαντιάγκο της Χιλής. Σπούδασε ελ­ ληνική και λατινική γλώσσα και ελληνική, λατινική και ισπανική λογοτεχνία στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου της Χιλής. Με τη νεοελληνική γλώσ­ σα και λογοτεχνία ασχολήθηκε ως αυτοδίδακτος. Το 1968 έγινε καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Χι­ λής, όπου ίδρυσε τις έδρες Νεοελληνικής Λογοτε­ χνίας και Ιστορίας της Ελληνικής Γλώσσας στο Κέ­ ντρο Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών της Φιλοσοφικής Σχολής. Το 1976, εξαιτίας της χού­ ντας, αναγκάστηκε να εγκαταλείψει το Πανεπιστή­ μιο και τη Χιλή, και να εγκατασταθεί στη Βενεζουέ­ λα. Στο Κεντρικό Πανεπιστήμιο της Βενεζουέλας ί­ δρυσε, το 1987, την έδρα της Νεοελληνικής Λογο­ τεχνίας. Η έδρα αυτή έπαυσε να λειτουργεί το 1990, όταν επέστρεψε στη Χιλή.

Έχει δημοσιεύσει 100 περίπου εργασίες για νεοελλη­ νικά θέματα (στον αριθμό αυτό δεν περιλαμβάνονται τα άρθρα σε εφημερίδες και οι βιβλιοκρισίες). Έχει γράψει μελέτες και έχει μεταφράσει έργα ή το σύνολο του έργου των: Α. Κάλβου, Κ.Π. Καβάφη, Γ. Σε­ φέρη, Ο. Ελύτη, Γ. Ρίτσου, Ν. Καζαντζάκη, Στρ. Τσίρ­ κα, Ν. Βρεττάκου, Ν. Εγγονόπουλου κ.ά. Κυριότερες μεταφράσεις: Ν. Καζαντζάκη, Χρ/στόφορος Κολόμβος. Εκδ. Lohle, Μπουένος Άιρες 1986,7η έκδοση 1988. Νεοελληνική Ανθολογία, τόμ. 1. Ποίηση: από τον 10ο

αι. ώς τον Καβάφη. Εκδ. Andres Bello, Σαντιάγκο 1971. Ν. Καζαντζάκη, Οδύσσεια. Εκδ. Planeta, Βαρκελώνη 1975. Στρ. Τσίρκα, Η Λέσχη, Αριάγνη, Η νυχτερίδα. Τόμ. Α’-Γ’. Εκδ. EMECE, Μπουένος Αιρες, 1975-1977. Ν. Καζαντζάκη, Θέατρο, τόμ. 1 (Οδυσσέας, Ιουλιανός ο Παραβάτης, Νικηφόρος Φωκάς, Καποδίστριας). Εκδ.

Πανεπιστημιακός οίκος, Σαντιάγκο 1978. Γ. Ρίτσου, Σχήμα της απουσίας. Καράκας 1979. Ο. Ελύτη, Ποιήματα. Βενεζουέλα 1979 Ο. Ελύτη, Το ΆξιονΕστί. Καράκας 1981. Έλληνες ποιητές του Εικοστού αιώνα (87 σύγχρονοι

ποιητές). Εκδ. Monte Avila, Καράκας 1981. Ν. Εγγονόπουλου, Μπολιβάρ. Καράκας 1993. Α. Κάλβου, Ωδές. Σαντιάγκο 1988. Καβάφης ακέριος. Τόμ. Α’-Β’. Σαντιάγκο 1991.

Συνέντευξη

συμβολή στην παγκόσμια λογοτεχνία.

Για να π εράσουμε στην ποίηση, π έστε μου πό­ σο μ εταφράσ ιμο π ισ τεύ ετε ότι είναι ένα ποιητι­ κό κείμενο και πόσο η ισπανική γλώσσα προσ φ έρ εται για να αποδώσει την ελληνική; Ό λοι ξέρουμε τους περιο ρισ μούς που έχει η με­ ταφραστική εργασία. Αλλά όταν ο μεταφραστής ξέρει καλά και τις δύο γλώσσες και η μετάφραση θα γίνει στη μητρική του γλώσσα, ένα ποιητικό κείμενο είναι μεταφράσιμο, αν υπάρχει αγάπη, βαθιά αγάπη, για το κείμενο στην καρδιά του με­ ταφραστή. Αυτή η αγάπη θα του επιβάλει την α­ παραίτητη σοβαρότητα, αυστηρότητα και το α­ παραίτητο σέβας. Ό σον αφορά στην ισπανική γλώσσα, νομίζω ότι προσφέρεται πολύ καλά για να αποδώσει την ελ­ ληνική. Δεν υπάρχουν εξαιρετικές διαφορές στη δομή των γλωσσών. Για την έμμετρη μετάφραση του Κάλβου, μόνο κατ’ εξαίρεση βρεθήκαμε στην ανάγκη να γράψουμε έναν επτασύλλαβο αντί του πεντασύλλαβου με τον οποίο τελειώνει κάθε στροφή. Το δημοτικό τραγούδι και τα μεσαιωνικά κείμενα γραμμένα στον δεκαπεντασύλλαβο μπο­ ρούν να μεταφραστούν με πολλή πιστότητα στον δεκαεξασύλλαβο ή στίχο του ρομάνθε, όπως το αποκαλούμε στα ισπανικά. Βέβαια, ο πλούτος της ελληνικής γλώσσας μας βάζει κάποτε μπρο­ στά σε κάποιες δυσκολίες. Αλλά δεν είναι αδύνα­ το να τις ξεπεράσει κανείς.

Έ χετε γράψει πάρα πολλές εργασ ίες για τον Καβάφη (μελέτες και μεταφράσ εις). Πώς β λέπ ετε τον ποιητή και τον κόσμο του από το χώρο της Λατινικής Αμερικής; Η Ανακοίνωση, που έστειλα στο Διεθνές Συνέ­ δριο Καβάφη, είχε ακριβώς τον τίτλο «Πώς βλέ­ πουμε τον Καβάφη από τη Λατινική Αμερική». Έλεγα εκεί ότι όλα αυτά που έχουν σημειωθεί για την πρωτοτυπία του Καβάφη κατανοούνται και εκτιμώνται στη Λατική Αμερική. Παρόλο που είμα­ στε ένας εντελώς διαφορετικός κόσμος, ένας «δι-γενής» κόσμος, με αίμα και ρίζες από τους Ινδιάνους και τους Ισπανούς, με ιδιαίτερα και τρομερά προβλήματα κάθε είδους, με δικό μας και σύνθετο κοινωνικό περιβάλλον και με μια φ ύ­ ση απέραντων αποστάσεων και ποικιλότατων το­ πίων, ο Καβάφης μας μιλάει βαθιά. Και ίσως αυτό που συμβάλλει περισσότερο στην πάντοτε αυξα­ νόμενη διάδοση της καβαφικής ποίησης στις ισπανοαμερικανικές χώρες, είναι η ικανότητα του

Σννεηενξη

ποιητή να δημιουργήσει ένα δικό του ελεύθερο ε­ σωτερικό κόσμο. Αυτό το κατάφερε ο ποιητής. Και σε μια γη τόσο δοκιμασμένη από τις τυραν­ νίες, από τη φτώχεια, από ξενοκρατίες, σε μια γη από την οποία είναι αδύνατο να φύγει κανείς, προκύπτει η ανάγκη, ιδιαίτερα για τους διανοού­ μενους, για τους ανθρώπους του πνεύματος, να δημιουργήσουν έναν εσωτερικό ελεύθερο κό­ σμο, που δεν μπορούν να τον καταστρέψουν ού­ τε οι τυραννίες, ούτε οι προκαταλήψεις ή προλή­ ψεις της κοινωνίας, ούτε οι σκληρές ή οδυνηρές συνθήκες ζωής. Αυτό είναι ίσως το κυριότερο. Θα μπορούσαμε, επίσης, να βρούμε άλλους λό­ γους για την επικαιρότητα της καβαφικής ποίη­ σης στη «μελαχροινή Αμερική». Ο ισπανόφωνος κόσμος, με τις είκοσι του χώρες και τα 350 εκα­ τομμύρια άτομα, όπου συμπεριλαμβάνονται 25 ε­ κατομμύρια ισπανόφωνοι των ΗΠΑ, παρουσιάζει ομοιότητες με τον ελληνιστικό κόσμο. Εμείς οι hispanos (όχι espanoles, Ισπανοί, δηλαδή ισπανόφωνοι από την Ισπανία) είμαστε σαν ένα πολύ μεγάλο έθνος, με γλώσσα, θρησκεία και παραδό­ σεις κοινές, ακόμα και τεράστια φυσικά πλούτη. Αλλά είμαστε διαιρεμένοι, όπως τα ελληνιστικά βασίλεια, σε 20 χώρες, με φτώχεια και με κάθε εί­ δους προβλήματα, ενώ ξένες εταιρίες βγάζουν α­ μέτρητα πλούτη από τα εδάφη μας. Μόνο για να έχετε μια ιδέα της διάδοσης της κα­ βαφικής ποίησης στη Λατινική Αμερική, θα σας πω ότι με τα στοιχεία που κατάφερα να συγκε­ ντρώσω μόνο στη Χιλή, την Αργεντινή και τη Βε­ νεζουέλα (και πολύ λίγα από την Ισπανία), έστει­ λα στο συνέδριο μικρή συμβολή στην ισπανική βι­ βλιογραφία του Καβάφη με 115 λήμματα. Δεν έ­ χω στοιχεία από άλλες χώρες και ακόμα στις τρεις χώρες που ανέφερα δεν ήταν εξαντλητική η έρευνα. Οι επικοινωνίες είναι δύσκολες εκεί πέρα λόγω των αποστάσεων και των περιο ρισ μών στην κυκλοφορία και διακίνηση των εντύπων.

Έ χετε μεταφ ρ άσ ει και σχολιάσει τις «Ωδές» του Κάλβου. Πώς επ ιλέξα τε τον π οιητή αυτόν από τους Έλληνες π οιητές του 19ου αιώνα; Επέλεξα τον Κάλβο, γιατί, αν και ξέρω πολλούς άλλους και αγαπώ ειδικά τον Σολωμό, μου φαίνε­ ται ότι για μια πρώτη παρουσίαση ολόκληρου του έργου ενός ποιητή, είναι ο Κάλβος εκείνος που έ­ χει τη δυνατότητα να γίνει δεκτός για την οικουμενικότητα των αξιών του, των οραμάτων του. Σε είκοσι σχετικά σύντομες ωδές μάς αποκαλύπτει έναν κόσμο φωτός, ομορφιάς, αληθινά σπάνιο.

Έχει ειπωθεί ότι ο Κάλβος τραγουδάει μόνο την ελληνική επανάσταση ή τον ελληνικό αγώνα για τη λευτεριά. Ίσως είναι έτσι, αλλά κάνοντας αυ­ τό, κατάφερε να εκφράσει ή να ανπκαθρεφτίσει ι­ δανικά και αισθήματα πολλών άλλων λαών και αν­ θρώπων. Και το έκανε με έκφραση λιτή και κλασι­ κή, με πλούσια φαντασία, με θαυμάσιες εικόνες και σε μια γλώσσα που ίσως γοητεύει περισσότε­ ρο τον ξένο αναγνώστη. Άλλωστε, έτυχε να είναι η πρώτη έκδοση των α­ πάντων ενός Νεοέλληνα ποιητή που έγινε στη Χι­ λή, να είναι το έργο του ποιητή της λευτεριάς, και να έχει μεταφραστεί και μελετηθεί από ένα Χιλιανό εξόριστο. Και τυπώθηκε κατά τον προτελευ­ ταίο χρόνο της δικτατορίας.

Έχετε ασχοληθεί ιδιαίτερα μ ε τις σχέσεις του προδρόμου της ισπανοαμερικανικής ανεξαρτη­ σίας Francisco de Miranda (1750-1816) και της Ελλάδας. Αυτό το θέμα, νομίζω ότι δεν είναι κα­ θόλου γνωστό στην Ελλάδα. Το θέμα των σχέσεων ανάμεσα στον Miranda και την Ελλάδα είναι πολύ ευρύ, πολύ ενδιαφέρον και πολύ ωραίο. Ο Francisco de Miranda, που γενήθηκε το 1750 στο Καράκας και πέθανε σε μια ι­ σπανική φυλακή το 1816, είναι η μεγαλύτερη φυ­ σιογνωμία της ισπανοαμερικανικής επαναστάσεως για την ανεξαρτησία. Τον αποκαλούμε «Πρό­ δρομο της λατινοαμερικανικής ανεξαρτησίας». Αλλά όχι μόνον ήταν ο Πρόδρομος, που επί 30 χρόνια αγωνίστηκε για να ετοιμάσει την επανά­ σταση και να ξυπνήσει τη συνείδηση των ισπανοαμερικανικώνλαών. Είναι καιήρω αςτης ίδιας της επανάστασης και ένας από τους μάρτυρές της. Ο Μιράντα αγωνίστηκε πρώτα στην επανάσταση για την ανεξαρτησία των Ηνωμένων Πολιτειών, το 1781. Μετά αγωνίστηκε το 1792 στη γαλλική επα­ νάσταση σαν στρατηγός της Γαλλικής Δημοκρα­ τίας και έδωσε στη Γαλλία την πρώτη της νίκη ε­ ναντίον της εισβολής των Πρώσων, το Σεπτέμ­ βριο του 1792. Το 1806, διοργανώνει και διευθύ­ νει την πρώτη εκστρατεία κατά της ισπανικής αυ­ τοκρατορίας, που ηττήθηκε τελικά. Το 1810 επι­ στρέφει στη Βενεζουέλα, αγωνίζεται για να κηρυ­ χθεί η ανεξαρτησία και δίνει την πρώτη νίκη στην επανάσταση της Βενεζουέλας και της Ισπανοαμερικανικής Ανεξαρτησίας, στη μάχη της Βαλέν­ θιας. Το 1812, με την πτώση της «Πρώτης Δημο­ κρατίας της Βενεζουέλας», πάει στις ισπανικές φυλακές, όπου θαπεθάνειτο 1816. Ο Μιράνδα υπήρξε μεγάλος ανθρωπιστής, ουμα-

νιστής και θερμός φιλέλληνας. Σπούδασε φιλο­ σοφία, ιστορία και γλώσσες στο Πανεπιστήμιο του Καράκας. Έμαθε τα αρχαία ελληνικά, τα ο­ ποία διάβαζε, έγραφε και μετάφραζε. Θέλησε να έρθει στην τουρκοπατημένη Ελλάδα το 1786, ό­ ταν όπως ξέρουμε, οι συνθήκες ζωής εδώ ήταν πολύ δύσκολες και άσχημες. Από όσο ξέρουμε, είναι ο πρώτος και μόνος Λατινοαμερικανός που επισκέφθηκε την Ελλάδα κατά την Τουρκοκρα­ τία. Το ημερολόγιό του είναι πάρα πολύ ενδιαφέ­ ρον και ελπίζουμε να το δημοσιεύσουμε, με μελέ­ τη και σημειώσεις. Αυτός ο άνθρωπος, που ήταν μια εξαιρετική φυ­ σιογνωμία όχι μόνο είναι ο πρόδρομος της Ανε­ ξαρτησίας όλης της Λατινικής Αμερικής, για την οποία εργάστηκε επί σχεδόν τριάντα χρόνια, εί­ ναι πρόδρομος, επίσης, στον Τομέα των ανθρω­ πίνων δικαιωμάτων. Αυτός ο περιηγητής, που επί 14 χρόνια περιόδευσε σε όλη την Ευρώπη, σε κά­ θε χώρα, σε κάθε μεγάλη πόλη όπου ερχόταν, το πρώτο που έκανε ήταν να πάει στις φυλακές και στα νοσοκομεία, κατόπιν στη βιβλιοθήκη και μετά στα μνημεία. Δηλαδή, ήταν το αντίθετο του σύγ­ χρονου τουρίστα που ποτέ δεν πάει στις φυλακές ή στα νοσοκομεία, πάει σ ’ εκείνα τα πράγματα που όλος ο κόσμος ξέρει, που είναι στους τουρι­ στικούς οδηγούς κ.λπ. Στο ημερολόγιό του μας μιλάει για τις φρικτές συνθήκες των φυλακών, για τα βασανιστήρια, που ήταν κάτι το συνηθισμένο. Στη γαλλική επανάσταση αυτός είναι, επίσης, ο πρόδρομος των δικαιωμάτων των γυναικών. Αν και ξένος στη Γαλλία, λέει στους Γάλλους: «Πώς είναι δυνατόν μια επανάσταση για την ελευθερία να μη δίνει δικαίωμα ψήφου στις γυναίκες, που α­ ποτελούν το μισό της ανθρωπότητας; Αυτό είναι μια αντίφαση». Όταν άρχισαν τα προβλήματα στην επανάσταση, αυτός αμέσως μένοντας συνε­ πής με τις αρχές του, δεν θέλει τη δικτατορία του Ροβεσπιέρου και δεν θέλει να παραβιάσουν τα ανθρώπινα δικαιώματα που η ίδια η επανάσταση έχει προκηρύξει. Είναι, όμως, πρόδρομος και σε άλλον τομέα. Υποστηρίζει το δικαίωμα των λαών να διατηρή­ σουν τα μνημεία τους, τα έργα τέχνης τους, και λέει στον Ναπολέοντα ότι δεν μπορεί η Γαλλία να μεταφέρει τους θησαυρούς της Ιταλίας διότι αυ­ τό αποτελεί έγκλημα αλλά και μια μεγάλη αντίφα­ ση , αφού η Γαλλία πήγε σε άλλες χώρες με το μή­ νυμα της ελευθερίας. Κι εδώ στην Ελλάδα στο ημερολόγιό του μιλάει πάλι εναντίον των Τούρκων που καταστρέφουν

Συνέντευξη

ΦΑΙΔΩΝ ΘΕΟΦΙΛΟΥ Η Λειτουργία της Μ ήθυμνας

τα μνημεία και γράφει ότι με τα μάρμαρα κάνουν μπάνια και τέ­ τοια πράγματα. Μιλάει, επίσης, για τα εγκλήματα των Τούρκων, καθώς στην Κωνσταντινούπολη είχε την ευκαιρία να δει πώ ς σκο­ τώνουν έναν Έλληνα. Δηλαδή, γ ια το θέμα των Ελγίνειων μαρμά­ ρων αυτό που έλεγε ο Μιράντα δύο αιώνες πριν στη Γαλλία- και εδώ είναι πολύ ωραίο να το ξέρουν οι Έλληνες, γιατί είναι θέμα ηθικό και εθνικό για την Ελλάδα.

Γι’ αυτό πιστεύω ότι αξίζει τον κόπο να μ ετα φ ρ ά σ ετε το η μ ε­ ρολόγιο και να εκ δ ο θ εί εδώ στην Ελλάδα. Η σκέψη του επηρεάστηκε βαθιά από την αρχαία ελληνική φιλο­ σοφία και τα δημοκρατικά ιδανικά του είναι συνδεδεμένα με τη δημοκρατία στην αρχαία Ελλάδα. Τα τρία θέματα: το ταξίδι, η βιβλιοθήκη, οι ιδέες αποτελούν σε σύντομη περίληψη το περιεχόμενο ενός βιβλίου μου Ο Μιράντα και η Ελλάδα, που τυπώθηκε στη Βενεζουέλα το 1986. Το θέμα της βιβλιοθήκης εξετάζεται πλατιά σ ’ ένα βιβλίο μου, 500 περί­

Έ να ταξίδι της ψυχής

που σελίδων, που εκδίδεταιτώρα απάτην Ακαδημία της Ιστορίας της Βενεζουέλας.

στο φως, στα χρώματα, στην Ιστορία των πραγμάτων και των προσώπων, στο νόστο, στο άρωμα των ανθρώπων Η Μήθυμνα μια περίληψη Ελλάδας

ΦΑΙΑίϊΝ ΘΕΟΦΙΛΟΥ

Η Λ Ε ΙΤ Ο Υ Ρ Γ ΙΑ ΤΗ Σ ΜΗΘΥΜΝΑΣ

Και μια τελευτα ία ερώ τηση. Αυτή είναι η πρώτη επίσκεψή σας στην Ελλάδα. Π οιες είναι οι εντυπώ σεις σας από τη χώρα που ώς τώ ρα γνω ρίζατε μόνο από τα βιβλία; Αυτή είναι η πιο δύσκολη ερώτησή σας, γιατί θα χρειαζόταν π ο ­ λύς χρόνος για να προσπαθήσω να πω κάτι. Είναι τόσες και τό­ σες και τόσο μεγάλες και βαθιές οι συγκινήσεις που έζησα εδώ, που δεν μπορώ να τις αναφέρω σε λίγα λόγια. Ό λα αυτά που εί­ δα ήταν πιο ωραία, πιο εντυπωσιακά από ό,τι φανταζόμουνα εγώ. Είναι αδύνατο να πω τί σημαίνει να δει κανείς την Ακρόπολη, τον τάφο του Καβάφη, τον τάφο του Καζαντζάκοη, το μνηνείο του Ψυχάρη, το Πατριαρχείο και την Αγία Σοφία στην Πόλη, να βρε­ θώ στο Νιχώρι, το αγαπημένο νησί του νεαρού Καβάφη. Ό λα υ­ περβαίνουν όσα φανταζόμουνα. Ανάμεσα στις πολυάριθ μες ε­ ντυπώσεις, υπάρχει μια πολύ ειδική: να ακούσει κανείς την ελλη­ νική γλώσσα, που αποτελεί ένα αληθινό θαύμα, με τις δύο έννοι­ ες: miracle και merveille ταυτόχρονα. Βέβαια, οι Έλληνες δεν

V

μπορούν να καταλάβουν τί αισθάνεται κανείς όταν ακούει την ελ­ ληνική γλώσσα. Και άλλωστε, ίσως εγώ ο ίδιος δεν είμαι σε θέση να το εξηγήσω. Μετά με την ησυχία μου, αν το δώσει ο Θεός, θα προσπαθήσω να τ ό κάνω. Αυτά που είπα όταν η Ελληνική Πολιτεία μου παρέδωσε το Χρυ­ σό Σταυρό του Τάγματος της Τιμής, δεν είναι ευγενικά λόγια, αλ­ λά η απλή αλήθεια. Εμείς έχουμε ένα μεγάλο χρέος στην Ελλά­ δα. Αυτή, η αρχαία, η βυζαντινή, η νεότερη μας τα έδωσε όλα, στους ανθρώπους γενικά. Και εμένα μου έδωσε, εξάλλου, την

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ “ΑΣΤΕΡΙΑΣ” τηλ.: 86.22.098

Συνέντευξη

ευκαιρία να έχω την πνευματική ικανοποίηση και χαρά να μεταβι­ βάσω, μέσω των μεταφράσεων και μελετών, έστω κι ένα μέρος της ομορφιάς, που μας έχει δοθεί από την Ελλάδα, με τα έργα ε­ νός Καζαντζάκη, ενός Καβάφη, ενός Σεφέρη, ενός Ελύτη, ενός Ρίτσου και τόσων άλλων.

ΟΥΜΠΕΡΤΟ ΕΚΟ ΤΟ ΝΗΣΙ ΤΗΣ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΗΣ ΜΕΡΑΣ

εκδόσεις «γνώση» Ιπποκράτους 31 Αθήνα 106 80 Τηλ. 3620941 - 3621 194 Fax: 36 05 910

επιμέλεια: Ηρακλής Παπαλεξης

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ Ηταν ένα μικρό καράβι... Ο Χρήστος Σπουρδαλάκης, επηρεα­ ΧΡΗΣΤΟΣΣΠΟΥΡΔΑΛΑΚΗΣ Πορφυρίων σμένος αρνητικά α­ Αθήνα, Δελφίνι, 1994 πό τις ανηλεείς ο­ Σελ.188. Δρχ. 2.000 θόνες της σύγχρο­ νης τεχνολογίας, που δεν αφήνουν τίποτε αφώτιστο, καμιά γωνιά μυστηριακή, χαιρετάει το βαρετό παρόν κι μπαίνει στον «Πορφυρίωνα», το αγέ­ ραστο μαυριτανικό καράβι, και ταξι­ δεύει στο πα ρελ­ θόν, στο ανεκπλή­ ρωτο, στον μύθο. Π αρέα με ονόματα μυθολογικά μάς μεταφέρει, ύστερ’ από περιπέτειες οδυσσειακές, σ ’ ένα άγνωστο νησί, όπου οι άνθρωποι ζουν αδελφωμένοι με τη φύση, μακριά από τον σύγχρονο πολιτι­ σμό. Και μετά το ναυάγιο του «Πορφυρίωνα» μας παρουσιάζει τον διασωθέντα ήρ ω άτο υ, τον Οδυσσέα του, να μη θέλει

με κανένα τρόπο να επιστρέφει στον κό­ σμο τού τώρα και του σήμερα. Μυστικότητα στην έκφραση, πρωτότυπη γλώσσα, ύφος εν πολλοίς ποιητικό, εκ­ φράσεις σαιξπηρικές. Περιγραφές γλα­ φυρές, παρομοιώσεις και αντιθέσεις που καθηλώνουν. Ο συγγραφέας, που ε ίναι και παραγωγός ελκυστικών λέξε­ ων, θυμίζει Κόντογλου και ειδ ικά τον «Πέδρο Καζάς». Νίκη Κώτσιου

Παράλληλοι έρωτες Π αρ’ όλη του τη συντομία, το Νύχι της Γάτας χαρακτηρίζεται από πυκνότητα ύ­ φους και λόγου. Αν και ο συγγραφέας χαρακτηρίζει το έργο του αυτό «μικρό η ­ θογραφικό», τόσο η δομή όσο και η γλώ σ σ α παραπέμπουν σε κάτι πολύ ευ­ ρύτερο. Ενα ψέμα, που λειτουργεί ως καταλύτης, έρχεται να ξεσκεπάσει τα πραγματικά αισ θήματα των προσώ πων. Με αφορμή τη διεκδίκηση μιας γυναίκας αποκαλύπτονται οι δαίδαλοι της ανδρι­ κής ψυχής και δίνεται η ευκαιρία να εξο­ φληθούν μια και καλή «χρέη» από το π α ­ ρελθόν.

— Ο Δημήτρης ΤσαΔΗΜΗΤΡΗΣ ΤΣΑΤΣΟΥΛΗΣ 1 ^ Το νύχι της γάτας τσουλης θεωρητιΑθήνα, Δελφίνι, 1994 κός και κριτικός της Σελ. 84. Δρχ. 1.000.______ λογοτεχνίας, μ’ έ-

ντονη παρουσία στο χώρο των γραμμά­ των, πειραματίζεται με τη γραφή και εκ­ πλήσσει - ευχάριστα - τον αναγνώστη. Νίκη Κώτσιου

Ταξιδιωτικό συναξάρι Το

Νοσταλγική περιπλάνηση Δ ύσκολα εντάσσεται σε κάποιο λογοτε­ χνικό είδος το νέο βιβλίο της Σώτης Τριανταφύλλου. Αποτελείται από κείμε­ να μικρά που περιγράφ ουν νοητικά και πραγματικά ταξίδια, που όμως μοιάζουν να έχουν τοποθετηθεί τυχαία και χωρίς τη λογική συνέχεια/α-συνέχεια που δια­ περνούσε σαν κεντρικός κορμός το προηγούμενο βιβλίο της: Το εναέριο τρέ­ νο στο Στίλγουελ. Ο τόνος εξομολογητικός και συχνά θλιμμένος - άσχετα αν το κομμάτι φέρει τον τίτλο «Χαρά» - δίνει στα σύντομα πεζά την αίσθηση μιας κά­ ποιας κάθαρσης. Εντυπώσεις από το κα­ θημερινό συμπλέ­ ουν με αναλύσεις συναισθημάτων (ή της απουσίας τους), τα εφηβικά πάρτυ και οι εφηβι­ κές ανησυχίες πνί­ γονται με βερμούτ και τους ήχους του ροκ εντ ρολ, η λύπη κοιτάζει κατάματα την ευτυχία, οι ατέρμονες περιηγή­ σεις γίνονται ένα με την αέναη πρ ο σπ ά­ θεια να μη γίνει κά­ ποιος «ασυνήθιστα συνηθισμένος». Τα τοπία Αμερικανικά, μοναδική ιδιοκτη­ σία η ροκ μουσική κι ενίοτε ένα αμάξι για τις περιηγήσεις. Το Άλφαμπετ Σίτο είναι ένα ελληνικό On th e Road μόνο που οι αναφορές του π α ­ ραμένουν ίσως ξένες για το πλατύ κοινό. Λίλυ Εξαρχοπούλου

«Ταξείδι στην

Αλεξανδ ρο ύπ ολη » είναι μια αλυσίδα

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΟΣΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ Ταξείδι στην Αλεξανδρούπολη Αθήνα, Κέδρος, 1994 Σελ. 94. Δρχ. 1.200

από προσω πικές ι­ στορίες. Πρωταγω­ νιστούν

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΟΣΜΑΤΟΙΙΟΪΛΟΣ

Ταξείδι στην ’Αλεξανδρούπολη

γούνται

και

αφ η­

ταξιδιώ­

τες, που συνα­ ντιούνται στο τρέ­ νο, κατά τη διαδρο­ μή Θεσσαλονίκη Α λεξανδρούπολη. Πρόκειται για αν­ θρώπινα δράματα που παράγουν ψυ­ χολογικές παρε­ νέργειες και μετα­

φυσικές ενορά­ σεις. Το βιβλίο γίνεται έτσι ένας διπλός ταξιδιωτικός οδηγός

για περιη γήσεις

στο γεωγραφικό χώρο, αλλά και την αν­ θρώπινη ψυχή. Για ταξίδια προς την πραγματική και συμβολική Αλεξανδρού­ πολη, την πόλη που μάζευε κάποτε τους ανεπιθύμητους, τους αποδιωγμένους, τους υπό δυσμένεια. Μια πόλη που η ο­ νομασία της είχε μεταβληθεί σε απειλή της εκάστοτε εξουσίας προς τους αντι­ πάλους της. Η φράση «θα πάρεις φ ύση­ μα για την Αλεξανδρούπολη» έχει περά­ σει πια στην ιστορία. Νίκη Κώτσιου

Η διπλότητα ως φυσική κατάσταση Ο Γ.Ξ. περιγράφ ει το νέο του αυτό βι­ βλίο ως πεζογράφημα και δικαίως. Η μοίρ α των δύο διδύμων αδελφών, του Θόδωρου και του Ποθητού, περιγ ράφεται με μυθιστορηματικό τρόπο αλλά α­ ποτελεί μάλλον μια πραγματεία για τη δι­ πλή φύση και υπόσταση. Το επίγραμμα του Σαιν-Τζων Περς λειτουργεί προς αυ­ τή την κατεύθυνση: «Με ονόμασαν ο

ΜόΙΐζΚιύοφόρηοαν

Σκοτεινός/κι εγώ ΓΙΩΡΓΟΣ ΞΕΝΑΡΙΟΣ κατοικούσα τη λάμ­ Οι δίδυμοι ψη» που θα μπο­ Αθήνα, Καστανιώτης, 1994 Σελ. 155. Δρχ. 2.000 ρούσε κάλλιστα να παραφ ραστεί για τις ανάγκες του βι­ βλίου: «Με ονόμα­ σαν ο Ποθητός/κι εγώ κατοικούσα στην επιθυμία». Το πεζογράφ ημα ξεκι­ νά με την αιματηρή γέννα των δύο αλλ ηλο σ υμ πλη ρω νόμενων αδελφών και ακολουθεί ευθύγρ αμμα την πορεία της ζωής τους. Σι­ γά - σιγά μας απ ο­ καλύπτονται ο χώρος και ο χρόνος του πρώτου επιπέδου ανάγνωσης, τα επαγ­ γέλματα και οι περιπέτειες των δύο α­ δελφών, των δύο όψεων μιας φύσης. Ο χρόνος και η ματαιότητα της ζωής π ερ ­ νούν μέσα από σχεδόν ζωγραφικά κείμε­ να από τα οποία δεν λείπει ο ασίγαστος πόθος για ζωή και ολοκλήρωση. Λίλυ Εξαρχοπούλου

Αλφοθήκαμε Πάνε πά νω από 37 χρόνια που η Δ ήμη-

ΔΗΜΗΤΡΑ ΣΙΔΕΡΗ

τρα Σιδέρη ζει μόνιΑ θ ή Κ & 994 μα στην Ολλανδία. Σελ. ΐ92.Δρχ.2.οοο Η ξενιτιά όμως δεν την έκαμε να ξεχάσει τον τόπο της. Δεν έφερε τη λήθη στη γλώ σ σ α της τη μητρική. Κι έτσι έρχεται τώ ρα να μας πα ραδώ σ ει ένα βιβλίο γε­ μάτο από τη ζωντάνια, την αμεσότητα και την ομορφ ιά της γλώσσας μας. Στο δεύτερο μυθιστόρημά της, η Δ ήμητρα Σιδέρη, μας πάει πίσ ω στο χρόνο, στο Γύθειο των παιδικώ ν της χρόνων, και μέ­ σα από τις ιστορίες των συντοπιτών της μας αποκαλύπτει μια πατρίδα που χάνε­ ται, πια, μαζί με τους ανθρώπους της. Γεμάτο μνήμες, αυτό το βιβλίο με τον παράξενο τίτλο (Αλφοθήκαμε σημαίνει

αδελφοποιηθήκαμε), ιχνογραφεί έναν ο­ λόκληρο κόσμο, που δεν ήταν πάντα ό­ μορφος, ούτε αγγελικά πλασμένος. Έναν κόσμο που μόνο στις σελίδες ενός βιβλίου μπορούμε να συναντήσουμε πια. Πόλυ Κρημνιώτη

Και μετά; Λένε πω ς ένας συνδικαλιστής είναι συ­ νήθως κακός επαγγελματίας. Η θεατρι­ κή πο ρ εία του Βασίλη Κολοβού απέδειξε ακριβώς το αντίθετο. Και νά τώ ρα που έρχεται με μια ακόμα δραστηριότητά του να καταρρίψ ει εντελώς τον κανόνα. Η πρώτη του συγγραφική πα ρο υσ ία με­ τατρέπει αυτό το αψύ, σκληρό και χα­ ραγμένο από ρυτίδες πρόσω πο, που ό­ λοι γνωρίζουμε από τη θεατρική σκηνή ή τη μικρή οθόνη, σε μια γλυκιά παρουΒΑΣΙΛΗΣ κολοβος σία, σε ένα παιδιάΘυμασαι, πατέρα; Αθήνα, Καστανιώτης, 1994. στικο βλέμμα έτσι Σελ. 216, Δρχ. 2.000 όπως αυτό αποκα— λύπτεται μέσα από τις αράδες του μυ­ θιστορήματος “Θυμάσαι, πα τέρα;” . Με γλώ σσα κοφτερή σαν καλοακονισ μένο μαχαίρι ο Βασίλης Κολοβός θυμάται τα παιδικά του χρόνια και χαρτογραφεί μια δύσκολη για τον τόπο εποχή, τα σκληρά χρόνια της Ελλάδας του εμφυλίο υ σε έ­ να ορεινό χωριό της Ρούμελης. Μέσα α­ πό τα μάτια της ψυχής ενός παιδιού που βλέπει, παρατηρεί, αλλά λίγο μιλά, π α ­ ρακολουθούμε ανθρώπινες συγκρού­ σεις αλλά και παθιασμένους έρωτες, ή­ θη και έθιμα ξεχασμένα, σχέσεις σμιλεμένες από το λευκό του χιονιού και την αγριάδα του τοπίου. Πόλυ Κρημνιώτη

Ψυχογράφημα “Δεν μ’ ενδιαφέρει αν υπάρχει ή δεν υ­ πάρχει Θεός... Εκείνο που μ’ ενδιαφέρει είναι οι άνθρωποι με τους οποίους συνα­ ναστρέφομαι να έχουν μέσα τους Θεό...” , γράφ ει σε κάποια αράδα του τε-

λευταίου της μυθι­ ΒΑΣΑΣΟΛΩΜΟΥ - ΞΑΝΘΑΚΗ στορήματος η ΒάΤο καπρίτσιο. σα Σολωμού-ΞανΑθήνα, Χστζηνικολή, 1994. θάκη. Ενα μυθιστό­ Σελ.112,Δρχ. 1700 ρημα στο οποίο η συγγραφέας μάς βάζει από την πρώτη κιόλας σελίδ α όχι απλώς να παρακολουθούμε τα παιχνίδια που η μοίρ α παίζει στους πρωταγωνι­ στές της, αλλά να συμμετέχουμε στις μεγάλες αγωνίες και τις μικρές τραγικές ιστορίες τους. Με γραφή ανεπιτήδευτη, και αφήγηση σε πρώτο πρόσω πο, που κάνει τις εικόνες της ακόμα πιο έντονες και δυνατές, παραδίδει ένα καλογραμ­ μένο ψυχογράφημα, γεμάτο πλοκή αλλά και ευγένεια. Την ευγένεια ψυχής των ανθρώπων που η ίδια αναζητά γρ άφ ο­ ντας ότι εκείνο που την ενδιαφέρει είναι οι άνθρωποι με τους οποίους συνανα­ στρέφεται να έχουν μέσα τους Θεό.

και ολόκληρο το χωριό. Ο Κωνσταντής, αγρίμι μοναχικό, δεμέ­ νος με τη γη και με την ανάμνηση της μά­ νας του, στα τριάντα τρία του χρόνια δί­ νεται για πρώτη φορά σε γυναίκα... 'Ενας άλλος τρόπος ύπαρξης. Έ ξω από κοινωνικές συμβατικότητες, ενίοτε και ε­ νάντια σε διαφορετικά πάθη και συναι­ σθήματα. Με φρενήρη ρυθμό, κινηματογραφικό, ο συγγραφέας αποκαλύπτει άλλοτε με ε­ ρωτισ μό και αισθησιασμό το αχαλίνωτο πάθος των δύο εραστών και άλλοτε με άγριες περιγραφές, σαν μέσα από αρ ­ χαία ελληνική τραγωδία, την τιμ ωρία και τη λύτρωση· αναπόσπαστα μέρη της αν­ θρώπινης παθολογία ς; Έ να βιβλίο ζωντανό, απολαυστικό, με τους χυμούς μιας αληθινής ζωής για ε­ ραστές και ανέραστους. Βάσω Σπάθή

Πόλυ Κρημνιώτη

Για τα μάτια της ψυχής Το πέμπτο βιβλίο ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΜΑΡΓΑΡΙΤΗΣ του Βαγγέλη Μαρ­ Ματίνα. γαρίτη, η «Ματίνα», Αθήνα, ΠΑΛΙΝΤΡΟΜ, 1994. δονείται από τα μοι­ Σελ. 176. Δρχ. 1.500. ραία πάθη της αν­ θρώπινης ζωής. Ψυχογράφημα της αιώ νιας αναζήτη­ σης του ανθρώπου να αγαπηθεί και να δοθεί. Η δύναμη και η α­ δυναμία μπροστά στον μεγάλο έρωτα περιμ ένει σε κάθε μας φαντασίωση να γεμίσει το ανικανο­ ποίη το της ζωής μας. Η Ματίνα, πρότυπο αρχέγονο γυναίκας αποφασιστικής, δυναμικής και αυτόφω­ της, αποφασίζει η ίδια για τη ζωή της. Στα σαράντα της χρόνια ζει τον έρωτα ώς τα έσχατα όριά του. Βρίσκεται αντιμέτωπη με το οικογενεια­ κό της περιβάλλον, σύζυγο, τρεις κόρες

ΞΕΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ Οι δαίμονες του έρωτα Μαγικός ρεαλισ μός και αχαλίνωτη δημι­ ουργική φαντασία τραβούν το μάτι και την καρδιά του αναγνώστη σ ’ αυτό το, άκρως παράδοξο, μυθιστόρημα του Μάρ­ κες. Έ ρω ς και κλήρος - με τη συνδρομή του δαίμονα, εννοείται, που «συντηρεί» τον κόσμο του Θεού - θα μπορούσε να είναι ο τίτλος του βιβλίου, που χρονικά αναφέρεται στα μέσα του 18ου αιώ να και που με τη θεματογραφία του (την ε­ πικράτηση του χριστιανικού κοσμοειδώ­ λου στην κοινωνία των φύσει παγανι­ στών ιθαγενών της Λατινικής Αμερικής) γίνεται σύγχρονη κριτική ενός κόσμου που αναπνέει ακμαιότατος και με κραταιές δονήσεις πνεύματος και ψυχής δη­ μιουργεί ολοένα καινούριους μύθους α­ νεξιχνίαστους, γ ι’ ΓΚΑΜΠΡΙΕΛ ΓΚΑΡΣΙΑ ΜΑΡΚΕΣ Περί έρωτος και άλλων δαιμόνιων. Μτφρ: Κλαίτη Σωτηριάδου Αθήνα, ΝέαΣύνορα, 1994. Σελ. 240. Δρχ. 2.500.

QUT0 KQl Υ°Πτευτΐκούς. Μάρκες στη νιοστή δύναμη!

1 Γιώργος Κεντρωτής

ΜόλίζΚνήοφόρψαν

Μυθιστόρημα του φετινού νομπελίστα

λει, κατέληξε να ζει σ ’ έναν κόσμο πλήρη συμβολισμών και αλληγοριώ ν, όπου σε κάθε περίπτωση η σκιά των αντικειμένων Για άλλη μια φορά ήταν πιο ενδιαφέρουσα και διασκεδαστιΚΕΖΑΝΜΠΟΥΡΟΟΕ το Ν όμπελ Λογοτε­ κή από τα ίδια τα αντικείμενα». Μια προσωπική υπόθεση. Μτφρ.: Ερρίκος Μπαρτζινόπουλος. χνίας δόθηκε εκτός Και αυτό είναι επόμενο αν συμψηφίσει Αθήνα, Καστανιώτης, 1994. Ευρώπης. Ο Κεζανκάποιο ς την πουριτανική ανατροφή του, Σελ. 228. Δρχ. 3.000. μπούρο Ό ε είναι ο τη μοναχική κλίση του και την εμπλοκή δεύτερος συγγρα­ του στους κύκλους των υπερβατιστών. φέας (μετά τον ΓιαΗ Εψιβά, ο Κλίφορντ και η Φοίβη είναι οι σουνάρ Καβαμπάτρεις κεντρικοί ήρωες του ογκωδέστε­ τα το 1968) που τι­ ρου μυθιστορήματος του Χόθορν, που μήθηκε με το ανώ­ γράφτηκε ενόσω ζούσε στο Λένοξ της τατο λογοτεχνικό Μ ασαχουσέτης και εκδόθηκε το 1851. βραβείο. Πίσω ωστόσο από τους τρεις βασικούς Ο φετινός νομπελί­ αυτούς χαρακτήρες (ξεπεσμένη γαλαστας πεζογράφος ζοαίματη η πρώτη, ένοχος για κάποιο α­ γεννήθηκε στο Τό­ νομολόγητο έγκλημα ο δεύτερος και α­ κιο πριν εξήντα νύποπτη η τρίτη) υπάρχουν και δύο χα­ χρόνια. Γόνος π α ­ ρακτήρες φόντου, οι οποίοι δημιουρ­ ραδοσιακής οικο­ γούν όλη αυτή τη μοναδική αχλύ μετα­ γένειας σαμουράι, φυσικής αγωνίας και μελαγχολικού χιού­ σπούδασε γαλλική μορ. Πρόκειται γ ια τον άτεγκτο δικαστή φιλολογία και στο έργο του συνδύασε Πίντσιον και τον μυστηριώ δη καλλιτέχνη την παραδοσιακή ιαπωνική κουλτούρα της δαγκεροτυπίας. με τον Ραμπελέ, τον Μ παλζάκ και τον Μισέλ Φάις Έ λιο. Βαθύτατα πεσιμισ τής και μαχόμενος φιλειρ ινιστής στο εν λόγω μυθιστό­ ρημά του πραγματεύεται ένα θέμα π α ­ Διαβάζεται απνευστί γκόσμιο και διαχρονικό: την ηθική και την ανθρώπινη πλευρά της προοπτικής Έ νας Μαυριτανός ΦΡΑΝΣΟΥΑ - ΡΕΝΕ ΣΑΤΩΜΠΡΙΑΝ. μιας συμβίωσης μ ’ ένα καθυστερημένο μουσουλμάνος και Οι περιπέτειες τουτελευταίου των παιδί. Ο Μπερντ, ο αντιήρωας του Ό ε, έ­ Αβενσεράγων. μία χριστιανή στη νας αντικοινωνικός εικοσιεφτάχρονος, Μτφρ.: Αντώνης Καραβασίλης. Γρανάδα, λίγο μετά Αθήνα, Καστανιώτης, 1994. σκέφτεται, πονάει και ωριμάζει πλά ι στο την εκδίωξη των Σελ. 80. Δρχ. 1.500. τερατόμορφο νεογέννητο π α ιδί του. Αράβων από την Ισπανία, είναι οι επι­ Μισέλ Φάις λογές του προδρόμου του γαλλικού ρο­ μαντισμού, πολιτικού και διπλωμάτη, κα­ θώ ς και ενός από τους σημαντικότερους Μεταφυσική αγωνία φιλέλληνες, Φ ρανσουά - Ρενέ Σατωμπριάν (1768-1848) για να υμνήσει τον έ­ Το «Σπίτι με τα εφτά αετώματα» μαζί με ρωτα. Έ ναν έρωτα όμως χωρίς ελπίδα το «Άλικο γράμμα» (εκδ. «Γνώση») είναι και χωρίς αίσιο τέλος αφού οι πρωταγω­ ίσως τα σημαντικότερα έργα του Νάθανιστές του προέρχονται από δύο διαφ ο­ να ελΧ ό θο ρ ν (1804-1864) αλλά και γενι­ ρετικές θρησκείες και δύο κόσμους σε κότερα της αμερικανικής και της παγκό­ ταραγμένους καιρούς. Η γοητεία του ύ­ σμιας κλασικής λογοτεχνίας. φους, η γλαφυρή, ρέουσα και ποιητική Γράφει ο άλλος μεγλώσσα, ενισχυμένη από την προσεγμέ­ γάλος Αμερικανός νη μετάφραση, κάνουν το μυθιστόρημα συγγραφέας Χένρι NATHANIEL HAWTHORNE. των 80 μόνο σελίδων να διαβάζεται α­ Το σπίτι μετά εφτά αετώματα. Τζέιμς για το σύνο­ πνευστί. Μτφρ. - Σημ.: Έφη Καλλιφατίδη. λο της σ υγγραφι­ Προλεγόμενα: Α.Κ. Χριστοδούλου. κής παραγωγής Αθήνα, Gutenberg, 1994. Δήμητρα Ρουμπούλα Σελ. 372. Δρχ. 3.950. του Χόθορν: «Εντέ-

Μόλις Κνκλοφόρηοαν

Η δύναμη του έρωτα Π ληθωρικό ο μυθιΜΠΕΡΝΑΡΛΕΝΤΕΡΙΚ. στόρημα τι υ Γάλλου συγγραφέα Μ περνάρ Λεντερίκ, αφού διαπλέκονται με μαεστρία, μέσα σ' αυτό, κοινωνικά, πολιτικά, οικονομι­ κά και συναισθημα­ τικά θέματα. Κυ­ ριαρχούν τα τελευ­ ταία, αναδεικνύοντας την καταλυτι­ κή δύναμη του έρω­ τα έστω κι αν δεν εί­ ναι πάντα ο νικη­ τής, όπως συμβαί­ νει με τη ζωή του ήρωα - φούρναρη. Ο Ζερόμ Κορμπιέρ κουβαλάει μια γρουσουζιά. Υιοθετημέ­ νος γιός ενός ιδανικού φούρναρη, του ο­ ποίου την παράδοση στο ψωμί επιμένει με ευλάβεια να συνεχίζει, σε ένα γαλλικό χωριό στις αρχές του αιώ να, θα αναγκα­ στεί να ακολουθήσει και ο ίδιος το δρ ό­ μο της υιοθεσίας για να σώσει την ευτυ­ χία του. Ο λόγος είναι λιτός και περιγρα­ φικός, χωρίς να κουράζει τον αναγνώ­ στη. Πρόκειται για το πρώτο μέρος της νέας τριλογίας του συγγραφέα (γνω­ στός μας στην Ελλάδα, πάντα από τις εκδόσεις «Χατζηνικολή», από την άλλη τριλογία του «Τα παιδιά της Θεσσαλονί­ κης»), το οποίο παίζεται μάλιστα αυτό τον καιρό στη γαλλική τηλεόραση.

B E R N A R D

L E N T E R IC

βάζει τα μικρά παιδιά να μεγαλώνουν μέ­ σα στα θανάσιμα αμαρτήματα που είναι η διάθεση για μάθηση και η αναζήτηση της αλήθειας. Βεβαίως από το βιβλίο, γραμμένο το 1893, δεν απουσιάζουν οι μάγισσες που ευθύνονται για όλα τα δει­ νά, δεν λείπει η γάτα - όργανο του διαβό­ λου, όπως και ο Σατανάς που προσφ έρει ή αφαιρεί δύναμη από τους ανθρώπους. Ο Σατανάς όμως του Τουέιν λέει και κά­ ποιες αλήθειες σαν αυτή που ο συγγρα­ φέας κρατάει για φινάλε: «Η ζωή η ίδια είναι ένα όραμα, ένα όνειρο. Τίποτε άλλο δεν υπάρχει εκτός από το κενό και εσένα (τον άνθρωπο)». Δήμητρα Ρουμπούλα

Οι

Φουρναραίοι

Δήμητρα Ρουμπούλα

Θανάσιμα αμαρτήματα Ο μεγάλος ήρωας στο μυθιστόρημα ΜΑΡΚΤΟΥΕΙΝ Ο μυστηριώδης ξένος. αυτό του γνωστού Μτφρ.: Γιούρι Κοβαλένκο. Αμερικανού συγ­ Αθήνα, Καστανιώτης, 1994. γραφ έα είναι ο σκο­ Σελ. 136. Δρχ. 2.000. ταδισμός, την επο­ χή που μοναδική ποινή μετά την ιερά εξέταση ήταν η π υ ­ ρά. Ο Μ αρκ Τουέιν επιλέγει ένα απόμα­ κρο χωριουδάκι της Αυστρίας, το τοπο­ θετεί στα χρόνια του σκοταδισ μού και

ΠΟΙΗΣΗ Το ωραιότερο ποίημα

Άσμα Ασμάτων

Σύμφωνα με την επικρατέστερη άπο-

" “S S n 5 Γ 5 Αθήνα, Καστανιώτης, 1994. Σελ. 66. Δρχ. 3.120

ψη, το των γράφτηκε απο πολλούς ποιητές, σε διάφορες χρονι­ κές στιγμές. Θεω­ ρήθηκε ιερό βιβλίο και συμπεριλήφθηκε στην Παλαιό Διαθήκη. Έ χει χαρακτηρισθεί ως το ωραιό τερο ερωτικό ποίημα ό­ λω ν των εποχών, ενώ ο Σεφέρης το αποκαλεί «γαμήλιο τραγούδι». Υπάρχουν με­ λετητές που υποστηρίζουν ότι είναι θεα­ τρικό έργο και άλλοι το εντάσσουν στην οπερέτα. Κύρια πρ όσω πα είναι ο Άντρας και η Νύφη, ενώ ο Χορός κάνει σποραδι­ κές παρεμβάσεις. Ο Λευτέρης Π απαδόπουλος που έκανε τη μεταγραφή, προτίμησε το δεκαπεντα­ σύλλαβο. Και τούτο διότι σ ’ αυτόν έχουν γραφτεί τα περισσότερα δημοτικά τρα­ γούδια, αλλά και για τί με τον δεκαπεντα­ σ ύλλαβο είν’ εξοικειωμένοι οι Έλληνες συνθέτες. Αυτό που απομένει είναι να μελοποιηθεί το «Ιερό Άσμα» ώστε επιτέ­ λους να μεταφερθεί και στα χείλη των πολλών. Το ποίημα κοσμείται από ζω­ γραφ ιές του Αλέκου Φασιανού. Νίκη Κώτσιου

που οι εποχές, οι τόποι και οι περιστά­ Η σαγήνη του ακαριαίου σεις έχουν γεννήσει. Η συλλογή του φ ω ­ Το χαϊκού είναι το τίζει την άβυσσο της ανθρώπινης ψυχής ΧΑΪΚΟΥ για τη βροχή, συντομότερο είδος την ώρ α της - αδύνατης - εκδίκησης. Κα­ το χιόνι, τον άνεμο, ασιατικής ποίησης τον ήλιο, το φεγγάρι. ταγράφει την επινοητικότητα του αναθεΜτφρ.: ΜισέλΦάις και το γνωστότερο ματιστή, τη λεκτική ποικιλία του, την πο ι­ Εικόνες: Χρόνης Μπότσογλου. στη Δύση. Π ρόκει­ κίλη εκφ ορά της οργής που θέλει να γί­ Αθήνα. Μπάστας - Πλέσσας, 1994. ται για ένα τρίστιχο Σελ. 80. Δρχ. 7.280 νει πράξη, αλλά δεν μπορεί. Διότι π έραν πο ίη μα στο συλλα­ των ειδ ικών τελετών που μπορεί να συ­ βικό σχήμα 5-7-5. νοδεύουν την κατάρα, προκειμένου να Ο Μισέλ Φάις, που είναι αποτελεσματική, τις περισ σότερες μετάφρασε υπο­ φορές αυτή αποτελεί αυθόρμητη αντί­ δειγματικά (από τα δραση, εκτω νπ ρο τέρ ω ν ματαιωμένη εκ­ γαλλικά) τα σ αρά­ δίκηση που επενδύει στις μαγικές ιδιότη­ ντα αυτά χαϊκού, τες του λόγου. Ο Κ. Καφαντάρης έχει α­ γ ράφ ει στον π ρ ό ­ λογό του: «Σε όλη νατρέξει σε ποικίλες πηγές, για να μην τη μακρόχρονη περιοριστεί σε γνωστές κατάρες, και το διαδρομή του δύο καταρολόγιο του συνοδεύεται από οκτώ πράγματα έχουν εικόνες, λαμπερά χθόνιες, σαν τις ψυχές μείνει αναλλοίωτα: των εκάστστε αναθεματιστούν. η χαρακτηριστική εποχιακή λέξη και ο Τιτίκα Δημητρούλια εμβολιασμός του με το Ζεν (τουλάχιστον στους μεγάλους δασκάλους ή τους εμφατικά μεταφυσι­ κούς ποιητές των αρχών του αιώνα)». Ο μεταφραστής ανθολογεί ποιητές από τους κορυφαίους του είδους (Μπασό, Μπυσόν, Ισσά), κάποιο υς προγόνους Summa critica Καβάφη τους και κυρίω ς από επιγόνους και μα­ θητές της δεσπόζουσας αυτής τριάδας. Χρησιμότατη είναι Κατόπιν ομαδοποιεί αυτά τα ποιή ματα ΜΙΧΑΛΗΣ ΠΙΕΡΗΣ (επιμ.) σε εποχιακές ενότητες σύμφωνα με τη η καλαίσθητη αυτή Εισαγωγή στην ποίηση του Καβάφη. Επιλογή κριτικών κειμένων. λέξη βροχή, χιόνι, άνεμος, ήλιος, φεγγά­ έκδοση, που περ ι­ Ηράκλειο, Πανεπιστημιακές Εκδό­ ρι. λαμβάνει 27 από τα σεις Κρήτης, 1994 Ο Χρόνης Μπότσογλου απεικόνισε με Σελ. 434. Δρχ. 4.200 πλέον διεισδυτικά διαφορετικά υλικά κάθε ενότητα ακρι­ στην καβαφική πο ί­ βώς για να ψηλαφήσει, με ξεχωριστή μαηση κριτικά κείμενα, που γράφτηκαν π ο ­ νιέρα, τη θερμοκρασία κάθε θεματικής τέ' διότι αποτελεί ένα κριτικό corpus γύ­ ενότητας. ρω από το έργο του ποιητή, στο οποίο Ηρακλής Παπαλέξης μπορεί να ανατρέξει όχι μόνο ο μελετη­ τής, αλλά και ο απλός αναγνώστης της ποίησής του και να αντλήσει ιδέες και δ ι­ δάγματα γύρω από τον μεγάλο Αλεξαν­ δρινό. Η έκδοση περιλαμβάνει θεμελιώ­ δεις προσεγγίσεις της παλαιότερης και Μαγικά λόγια της νεότερης κριτικής - ας εξαρθεί α­ πλώ ς ενδεικτικά το κείμενο των Roman Το καταρολόγιο Jacobson / Πέτρου Κολακλίδη για τον Κ. ΚΑΦΑΝΤΑΡΗ του Κ. Καφαντάρη Γυρισμένα λόγια γραμματικό εικόνισ μά στο ποίημα του δεν φ ιλοδοξεί φ υ­ Εισαγωγή και καταρολόγιο. Καβάφη «Θυμήσου σώμα» - αλλά και Αθήνα, Ροδακιό, 1994 σικά να παραθέσει Σελ. 42. Δρχ. 2.000. βιογραφικά και βιβλιογραφικά στοιχεία όλες τις κατάρες

ΜΕΛΕΤΕΣ

ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ

για τον ποιητή. Πρόκειται για σημαντικό­ τατο όργανο μελέτης. Γιώργος Κεντρωτής

Ο Φρόυντ και η λογοτεχνία Το ενδιαφέρον του Σ. Φρόυντ για τη λογοτεχνία πα ρο υ­

Ο «εκπαιδευτικός» Παλαμάς

σιάζεται ανάγλυφα στον

Στη μελέτη εξετάζεται η σχέση του Παλαμά με τον εκπαιδευτικό δημοτικισμό,

Γένσεν (που εκδό-

σημαντικότερες γλωσσοεκπαιδ ευτικές μεταρρυθμίσεις του νεοελληνικού σχο­ λείου.

θηκε

λ αμβάνει ποιες

ανάγοντας το γλωσσικό ζήτημα σε εκ­

γοτεχνία πηγή ψυ­

και σε άλλα σπουδαία θέματα Παιδείας.

για

μέτρο,

τη λύση του γλω σ ­ σικού. Το βιβλίο χωρίζεται σε τρία μέρη. Στο πρώτο

ΑΛΕΞΑΝΔΡΑΛΑΜΠΡΑΚΗ Γ. Δ. ΠΑΓΑΝΟΣ Ο Εκπαιδευτικός Δημοτικισμός και ο Κωστής Παλαμάς. Αθήνα, Πατάκης, 1994. Σελ. 366. Δρχ. 3.500

- εξερευνητή του βάθους της ανθρώπι­ νης ψυχής πριν από τον επιστήμονα. Κα­ τέγραψε τις αντιλήψεις του αυτές, που χαναλυτική

προσέγγιση

της

λογοτε­

χνίας, εφαρμόζοντας τις θεωρίες του σε κείμενα του Ντοστογιέφσκι ή των αρχαί­ ων κλασικών, λόγου χάρη, γράφοντας ο ίδ ιος στη μεθόριο της λογοτεχνίας και της επιστήμης. Μία σημαντική έκδοση.

πα ρο υσ ιά­

ζονται οι γλωσσο-

χαναλυτικού υλι­ κού, τον ποιητή - υπό την ευρεία έννοια

ανοίγουν το δρόμο γ ια την κατοπινή ψυ­

να πετύχει κάθε εκ­ παιδευτικό

κά­

λιγότερο

ντ θεω ρούσε τη λ ο ­

παιδευτικό θέμα και παίρνοντας θέση

πρ οϋπόθεση,

από

σου σημαντικές με­ λέτες του. Ο Φρόυ­

χητικότερα στελέχη του δημοτικισμού,

ρεί ότι ο Παλαμάς θεώ ρησε ως βασική

και

γνωστές αλλά εξί­

τις μεταρρυθμίσεις, υπήρξε από τα μα­

Γίνεται αναφ ορά στο ποιη τικό και δοκι-

επίσης

την «Άγρα»), περ ι­

Ο Παλαμάς, δείκτης των τάσεων του και­ ρού του, ζώντας πολύ κοντά όλες αυτές

μιογραφικό έργο του Παλαμά, το σχετι­

αυτό

γνωστή μελέτη του για την Gradiva του

ένα κίνημα που σφράγισε τη νεοελληνι­ κή παιδαγωγική σκέψη και ενέπνευσε τις

κό με ζητήματα Παιδείας, που συνηγο­

τόμο

που, εκτός από τη

Αλεξάνδρα Λαμιφάκΐ) - Γ. Α. Παγα' Τ ιτίκα Δημητρούλια

παιδαγωγικές απ ό­ ψεις του Παλαμά, στο δεύτερο ανθο­ λογούνται σχετικά ποιήματα

και

άρ­

θρα του και στο τρί­ το

Ο ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ ΔΗΜΟΤΙΚΙΣΜΟΣ - ΚΑΙ Ο ■

ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΛΑΜΑΣ

παρατίθενται

χρονολογικοί πίνα­ κες, βιβλιογραφία, ευρετήριο και πίνα­ κας εικόνων. Κωνσταντίνος Δ. Μαλαφάντης

ΔΟΚΙΜΙΟ Για τον Αλέξανδρο Κοτζιά Σε έναν από τους καλύτερους συγγρα­ φείς και στυλοβάτες του εκδοτικού του οίκου αφιερώνει ο «Κέδρος» έναν μετα­ θανάτιο τιμητικό τόμο: στον Αλέξανδρο Κοτζιά, που απεβίωσε πριν δύο χρόνια. Είκοσι επτά συμβολές, πρωτότυπες αλ­ λά και αναδημοσιευόμενες, από συνα-

ΜόλίζΚνχλοφόρηοαν

δέλφους του τόσο Αφιέρωμα στον στην πεζογραφία ΑΛΕΞΑΝΔΡΟ ΚΟΤΖΙΑ. όσο και στην κριτιΕπιμέλεια: Σπύρος Τσακνιάς & Αικατερίνη Μακρυνικόλα. κογραφία ορίζουν Αθήνα, Κέδρος, 1994. το corpus του αφ ιε­ Σελ. 312Δρχ. 4.500 ρώματος αυτού και προσπαθούν να ανιχνεύσουν την π ο ­ λυετή πο ρ εία του Α. Κοτζιά στα γρ άμματα, να πρ ο ­ σεγγίσουν μέσα α­ π ό τα κείμενά του τον άνθρωπο, που τα συνέθεσε, και να εκτιμήσουν κριτικά τον συγγραφέα και το πλούσιο έργο του. Πρόκειται για καλαίσθητη έκδο­ ση και κατεξοχήν όργανο μελέτης. Γιώργος Κεντρωτής

Σύγχρονος εσχατολόγος «Είμαι ένας ξένος για την αστυνομία, το Θεό και για μένα τον ίδιο». Αυτός ο αφορισμός από την ενότητα «Πνιγμένες σκέ­ ψεις», που υπάρχει στον τόμο, σκιαγρα­ φεί ανάγλυφα τη ζωή και το έργο του Εμίλ Σιοράν. Άπατρις από τα είκοσι έξι του (γεννήθηκε στη Ρ ουμανίατο 1911), σπούδασε φ ιλοσοφ ία στο Βουκουρέστι αλλά ανδρώθηκε στοχαστικά στο Παρί­ σι, όπου διάβασε συστηματικά και, ρίως, βίω σε το αίσθημα του ανέστιου. Έκτοτε γράφ ει μόνο στα γαλλικά. Ο Σιοράν διαποτισμένος από βαθιά αντι­ κληρικά και αντιχριστιανικά αισθήματα (ο πατέρας του ήταν ιερέας) σ ’ αυτό το βιβλίο του - όπως και στο σύνολο του έργου του - διακηρύσσει με μένος το τέ­ λος όλων των «ισμών». Μέσα σ ’ ένα Ε.Μ. CIORAN πα ραλήρημα σκο­ Ο κακός δημιουργός. τεινής ηδονής, αυ­ Μτφ: Θανάσης Χατζόπουλος. Αθήνα, Εξάντας, 1994. τός ο αιρετικός Σελ. 196. Δρχ. 2.000. στοχαστής και πε­

Μόλις Κνκλοφόρηοαν

ριθωρια κός άνθρωπος, υποσκάπτει όλα τα ηθικά και αισθητικά πρότυπα του δυ­ τικού ανθρώπου. Μισέλ Φάις

Δεινός αφηγητής της ψυχής Συχνά γινόμαστε μάρτυρες κατεδαφιζόμενων, εν μια νυκτί. μακροχρόνιω ν φ ι­ λιώ ν ή δεσμών. Άλλοτε πά λι διαβάζουμε για εγκλήματα που ως ελατήριο έχουν μια δηλητηριασμένη πρώ ην σχέση. Οι λόγοι αυτής της κλιμακούμενης κρίσης από την απλή χημεία ώς το χυμένο αίμα - είναι τόσοι όσοι κι άνθρωποι: συμφέ­ ρον, μισαλλοδοξία, ερωτικά, εμμονές, DNA, άστρα, κ.ο.κ. Ο Κωστής Παπαγιώ ργης με το τελευταίο του βιβλίο, σαν δεινός παρατηρητής και αφηγητής της ανθρώπινης ψυχής, φωτί­ ζει αυτό το μέγα ζήτημα της συνάφειας από την πλευρά της αντιπάθειας. Ο 47χρονος δοκιμιο­ γράφ ος με εφαλτή­ ριο, για μια φορ ά α­ κόμη, ένα αρνητικό του βίωμα, εμπλου­ τίζει τη στοχαστική του γκαρνταρόμπα μ’ ένα συναρπαστι­ κό δοκίμιο. Ο Παπαγιώργης διασχί­ ζει τη λογοτεχνική και στοχαστική π α ­ ράδοση με βιτριολικό κέφι και εξομολογητική ματιά: α­ πό τον Ό μηρο ώς τους ψυχικά κλοσάρ της σύγχρονης λογοτεχνίας. Τι κα­ τορθώνει τελικά μ ’ αυτό το βιβλίο; Να κλείσ ουμε το μάτι στα αναξιο πρεπή συναισ θήματά μας και να δούμε, με μεγα­ λύτερη επιείκια, «εχθρούς» και «φίλους». Μισέλ Φάις

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ Το ιστορικό μιας στοχαστικής διαμάχης

γραφ έας επισημαίνει την απουσία μιας ενιαίας και σταθερής στρατηγικής στην ελληνική εξωτερική πολιτική. Υποστηρί­ ζει ότι η Ελλάδα αποδείχ θηκε αδύναμη να αντιμετωπίσει τη βαλκανική κρίση, διότι η πολιτική της ηγεσία έχει οδηγή­ σει την αντιμετώπιση των εθνικών μας προβλημάτων στον κυκεώνα της εσωτε­ ρικής κομματικής αντιδικίας, από την ο­ πο ία είναι πολύ δύσκολο πλέον να ξεφύγει. Ο τόμος προλογίζεται από το δημο­ σιογράφ ο Γιάννη Καρτάλη.

Το 1961 ο Φουκό δημοσιεύει την ΖΑΚ ΝΤΕΡΙΝΤΑ- ΜΙΣΕΛ ΦΟΥΚΟ Τρέλα και Φιλοσοφία. «Ιστορία της τρέ­ Μτφρ.: Κωστής Παπαγιώργης λας» και ο Ντεριντά Αθήνα, Ολκός, 1994. Σελ. 136. Δρχ. 1.900. απαντά με μια σ φ ο­ δρή κριτική. Ο μα­ θητής απαντά στον Σωτήρης Ντάλης δάσκαλο με μια σαφή διαφ οροποίηση στην ανάγνωση του Ντεκάρτ όσον αφ ο­ ρά την τρέλα: Ο Ντεριντά θεω ρεί ότι υ­ Ελλάδα - Βαλκάνια πάρχει μια στιγμή κατά την οποία τρέλα και φιλοσοφ ία αλληλοπεριέχονται, ενώ ο Σημαντικό κενό Φουκό πιστεύει ότι η τρέλα και η φ ιλοσο­ ΘΑΝΟΣ ΒΕΡΕΜΗΣ (επιμ,) στην ελληνική βι­ φία έχουν μια σχέση εξωτερική, η οποία Βαλκάνια. Από τον βλιογραφία έρχε­ συχνά διαρηγνύεται με μια πράξη βίαιη. διπολισμό στη νέα εποχή. ται να καλύψει αυ­ Αθήνα, Γι/ώση - ΕΛΙΑΜΕΠ, 1994. Ωστόσο σ ’ αυτήν την αντιπαράθεση π α ­ Σελ. 875. Δρχ. 8.000 τός ο ογκώδης τό­ ράλληλα διαπιστώνουμε να συγκρούο­ μος. νται το παλαιό με το νέο, η δομολογία με Η περίοδος του ψυ­ τη φ ιλοσοφία, ο πατήρ με τον πατροκτόχρού πολέμου είχε νο υιό. αποκόψει την Ελλά­ Και όπως λέει εύστοχα ο μεταφραστής δα από τις Βαλκανι­ του δοκιμ ίου αυτού: «Όπως σε όλες τις κές υποθέσεις δη­ σοφές συζητήσεις για την τρέλα, οι τρε­ μιουργώντας την λο ί δεν κερδίζουν τίποτα· όσο για τους ψευδαίσθηση της φιλοσόφους, ό,τι χάνουν σε πειθώ το οριστικής αποξέ­ κερδίζουν σε βιβλιογνωσία». νωσης και της μη α­ Μισέλ Φάις ξιοποίησης από τη χώρα μας του συ­ γκριτικού πλεονε­ κτήματος που της παρέχει η θέση της στον οικονομικό τομέα, η ισχύς των δη­ Ελληνική βαλκανική πολιτική μοκρατικών της θεσμών και η συμμετοχή της στους περισ σότερους δυτικούς ορ ­ Το βάρος του πο λι­ γανισμούς. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον πα ρου­ τικού κόστους, ο ΔΑΜΙΑΝΟΣ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ σιάζουν τα κείμενα των καθηγητών, Χρή­ Η Ελλάδα στη βαλκανική κρίση βολικός λαϊκισμός, στου Ροζάκη για την κρίση στη ΓιουγκοΑθήνα, Πόλις, 1994 ο ανέξοδος εθνικι­ Σελ. 125. Δρχ. 1.800. σλαβία (πρόκειται για μια πολύ χρήσιμη σμός και η έλλειψη κριτική προσέγγιση της Ελληνικής εξω­ πολιτικού θάρρους τερικής πολιτικής), Πάνου Καζάκου για είναι μερικά από τα τις οικονομικές εξελίξεις και μεταρρυθμί­ στοιχεία που συνέβαλαν στη δημιουργία σεις στη Ν. Α. Ευρώπη και Θάνου Βερέμη του σημερινού αδιεξόδου στην Ελληνική για το Βαλκανικό μας πρόβλημα και τον Βαλκανική Πολιτική, υποστηρίζει ο Δ α­ τριγωνικό αγώνα για τη Μακεδονία μετά μιανός Παπαδημητρόπουλος. Ο συγ­ το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

ΠΟΛΙΤΙΚΗ

ΜόΙΐζΚνήοφόφραν

Μια σφαιρ ική εικόνα για το ζήτημα των μουσουλμανικών μειονοτήτων στα Βαλ­ κάνια παρουσιάζουν οι Αλέξης Αλεξανδρής και Αθ. Παρέσογλου. Πολλά στοι­ χεία, χρήσιμα για την προσέγγισ η των γειτονικών μας χωρών θα βρει ο αναγνώ­ στης στα κείμενα των Κυριάκου Κεντρωτή, Γιώργου Μούρτου, Δημήτρη Λυβάνιου, Ειρήνης Λαγάνη, Αδάμη Μητσοτάκη, Π. Μυτιληναίου και Γιώργου Χαρβαλιά. Σωτήρης Ντάλης

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Πάλη των ιδεών Κατά το συγγραφέα, οι οικονομικές θεω­ ρίες εντάσσονται στις μορφές ιδ εολο­ γία ς με τη μεγαλύτερη σημασία κι επιρ­ ροή. Οι οικονομικές, όμως, ιδέες δε γεννώνται στο κενό. Κυοφορούνται, παράγονται και εξελίσσονται μέσα στη δίνη των ταξικών συγκρούσεων, μέσα στο π ε ­ δίο της διαμάχης των κοινωνικών τάξε­ ων. Κατ’ ακολουθίαν, η μελέτη τους έχει τεράστιο ενδιαφέρον. Στο έργο του Ι.Ι. Rubin παρουσιάζονται και αναλύονται σε _ βάθος οι κυριότεISAAK ILYCH RUBIN ρες έννοιες με βά­ Ιστορία Οικονομικών Θεωριών Μτφρ.: Χρήστος Βαλλιάνος, ση τις οποίες δια­ Επιστημονική επιμέλεια: μορφώθηκαν οι Γιάννης Μηλιός Αθήνα, Κριτική, 1994. διαφορετικές σχο­ Σελ. 542. Δρχ. 5.500 λές της Πολιτικής Οικονομίας (μερκανπλιστών, φυσιοκρατών, κλασικών). Η γνώση των θεωριών αυτών κρίνεται α πα­ ραίτητη για την κατανόηση του μαρξιστι­ κού και καπιταλιστικού συστήματος. Η Ιστορία Οικονομικών Θεωριώ ν ί ου Rubin μπορεί να φανεί χρήσιμη σε πολλές κα­ τηγορίες κοινωνικών επιστημόνων.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Για νηπιαγωγούς Το καλαίσ θητο αυ­ τό βιβλίο καλύπτει θεωρητικά και π ρ α­ κτικά την καλλιέρ­ γεια της μητρικής γλώσσας στο νη­ πιαγωγείο. Υστερα από μία ιστορική α­ ναφ ορά στην ελλη­ νική γλώ σ σ α ο συγ­ . γραφ έας πρ ο σδ ιο­ ρίζει το ρόλο της Γλωσσικό Υλικό νηπιαγωγού και του για το νηπιαγωγείο υ στην Νηπιαγωγείο αγωγή του λόγου (αποτη Θεωρία στην Πράξη) ! του νηπίου, στις γλωσσικές διατα­ ραχές κ.λπ. Το γλωσσικό υλικό * 4 , που παρατίθεται αποτελείται από πηγές γνήσιας λαϊκής παράδοσης (με ποικιλία γλωσσικών τραγουδιών και παιχνιδιώ ν) και από τη σύγ­ χρονη παιδική λογοτεχνία. Ακόμα περιγράφονται αναλυτικά οι γλωσσικές δρ α­ στηριότητες στο νηπιαγωγείο: πρ ο φ ορ ι­ κή έκφραση, γλωσσικά παιχνίδια , “λογο­ τεχνικές” δημιουργίες, διασκευές, θέα­ τρο, παιχνίδια προανάγνωσης, πρ ογρα­ φής, προαρίθμησης, τα χρώματα, π ρ ο ­ βλήματα αριθμητικής, γρ ίφ οι κ.ά. Ο τόμος συμπληρώνεται από δύο πολύ χρήσιμους καταλόγους παιδικών βι­ βλίων (λογοτεχνίας-γνώσεων) και πα ιδα­ γωγικής βιβλιογραφίας για εκπαιδευτι­ κούς. Το βιβλίο είναι εξαιρετικά χρήσιμο σε ό­ λους όσοι ασχολούνται με την αγωγή των παιδιών: γονείς, νηπιαγωγούς, δα­ σκάλους, φοιτητές κ.ά.

ΒΑΣΙΛΗΣΔ. ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ Γλωσσικό υλικό για το Νηπιαγωγείο Αθήνα, Καστανιά)της, 1994 Σελ. 318, Δρχ. 4,000

Ο

Κωνσταντίνος Μαλαφάντης

Νίκη Κώτσιου

Γ ια φιλολόγους Το βιβλίο αναφέρεται στη Θ εωρία και

ΜόλίζΚνύοφό^ηοαν

την Πράξη. Πρώτα ΚΩΣΤΑΣΑΣΠΡΟΥΛΑΚΗΣ αναλύονται τα σχε­ Συμβολή στη Διδακτική των τικά με τη μεθοδο­ Φιλολογικών Μαθημάτων. Αθήνα, Κώδικας, 1994. λογία διδασκαλίας Σελ.191. Δρχ. 2.500 των φ ιλολογικών μαθημάτων, τις δι­ δακτικές αρχές και τα μοντέλα, τα επο­ πτικά μέσα διδασκαλία ς, την ταξινόμηση των διδακτικών στόχων και τα περ ί ερ ω ­ τήσεων, ατομικά και στα πλα ίσ ια της ομαδοκεντρικής διδασκαλία ς. Κατόπιν με συγκεκριμ ένα παραδείγμα­ τα, προσεγγίζεται η διδασκαλία κειμέ­ νων νεοελληνικής λογοτεχνίας, το μάθη­ μα της γλώσσας, η Έ κθεση - Έ κφραση, σ ’ όλες τις τάξεις, τα αρχαία ελληνικά (α­ πό το πρωτότυπο και από μετάφραση), η Ιστορία και τα Στοιχεία Δημοκρατικού Πολιτεύματος. Η εργασία στηρίζεται στη μακρόχρονη διδακτική πείρα του συγγραφέα και απο­ τελεί ένα μεθοδικό εργαλείο στα χέρια των νέων φιλολόγων, που είναι αναγκα­ σμένοι να “διδάσκουν” πο λλά και διαφ ο­ ρετικά μαθήματα. Ιδιαίτερα χρήσιμο εί­ ναι όμως και στους παλιούς φιλολόγους, που έχουν ανάγκη νεότερης βιβλιογρα­ φ ικής ενημέρωσης στο διδακτικό τους έργο. Κωνσταντίνος Μαλαφάντης

πρόσωπα «των νεκρών και υποψήφιων νε­ κρών» και υπέγραψε «το παρόν, με εικόνες και με λόγια που επιστρατεύτηκαν από το οπλοστάσιο του ζωντανού». Ο λόγος της, συναισθηματικά φορτισμένος, έρχεται να ντύσει τις φωτογραφίες που τράβηξε. Γι’ αυτό και μένει μετέωρος. Δεν μπορεί εδώ καμιά λέξη να αποτυπώσει την οδύνη, την απόγνωση, την απελπισία που κρύβουν τα παιδικά βλέμματα. Κι έχει πολλές φωτο­ γραφίες αυτός ο τόμος. Όχι τοπία, μα πρό­ σωπα νεκρά και ζωντανά, χωρίς ηλικία, χω­ ρίς μέλλον. Πώς να τα περιγράφεις, λοι­ πόν, σ ’ εκείνον που δεν τα έχει δει; Πόλυ Κρημνιώτη

Έ ν α ς μεγάλος της αρχιτεκτονικής Για τον Πικιώνη έ­ χει ειπωθεί ότι υ­ πήρξε για την ελλη­ νική αρχιτεκτονική ό,τι ο Σολω μός για την ποίηση και ο Π α π α δ ια μ ά ν τ η ς για την πεζογρα­ φία. Ωστόσο αν και γύρω από το όνομα του μεγάλου αρχι­ τέκτονα έχει δημιουργηθεί μια μυθο­ λογία, εντούτοις η ουσιαστική προ­ σφ ορά του - εν ολίγοις: ό,τι έχτισε, ό,τι δίδαξε και ό,τι έγραψε - παραμέ­ νουν γνωστά σε στενούς κύκλους αρχιτεκτόνων ή διανο­ ουμένων. Η κόρη του, αρχιτέκτων Αγνή Πικιώνη, θέλοντας να γνωρίσει στο πλατύ κοινό τα έργα και τις ημέρες του πατέρα της, αποδελτίωσε και θησαύρισε με σύστημα και σεβασμό τα άπαντά του. Οι «Μπάστας - Πλέσσας» (σε συνεργα­ σία με το Ίδρ υμ α Χορν - Γουλανδρή) ανέλαβαν να εκδώ σουν αυτό το, χωρίς υ­ περβολή, έργο υποδομής του νεοελλη­ νικού πολιτισ μού. Το αποτέλεσμα; Απερίφραστα: Επιβλη-

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΙΚΙΩΝΗΣ Συλλογικό έργο. (Δύο τόμοι). Επιμέλεια: Αγνή Πικιώνη. Αθήνα. Μπάστας - Πλέσσας, 1994. Σελ. 978. Δρχ 40.000.

ΛΕΥΚΩΜΑ Ο ρους του κάτω κόσμου Όσα λέει μια φωτογραφία δεν το λένε χί­ λιες λέξεις. Η φράση αυτή, που δεμένη πια με το χρόνο, έρχεται κάθε φορά να μας θυ­ μίζει τη δύναμη της φωτογραφίας, γίνεται γροθιά στο στομάχι, καθώς ο ανυποψία­ στος αναγνώστης, καθισμένος στη βαθιά πολυθρόνα μου, ετοιμάζεται να ακολουθή­ σει τα βήματα της Διάνας Κανέλλη, στη μα­ κρινή Ρουάντα, έτσι όπως αποτυπώθηκαν στο λεύκωμα «Ο Ρους του Κάτω Κό­ ΛΙΑΝΑ ΚΑΝΕΛΛΗ σμου». Η γνωστή δη­ Ρουάντα. Ο ρους του κάτω κόσμου μοσιογράφος περ­ Αθήνα, Καστανιώτης, 1994. πάτησε τον τραγικό Σελ. 166. Δρχ. 8.000 αυτό τόπο, είδε τα

ΜόΙΐζΚνχλοφόρηοαν

τικό. Σε δύο εντυπωσιακούς ως προς την αισθητική ποιό τητα τόμους (η Βουβούλα Σκούρα είχε την καλλιτεχνική επι­ μέλεια) παρουσιάζεται το βάθος και η πολυτρ οπίατου δημιουργού και το ήθος του ανθρώπου. Ο προσεκτικός αναγνώστης διαπιστώνει πω ς ένας αρχιτέκτονας είναι πα ραδο­ σιακός και μαζί μοντέρνος και μεταμο­ ντέρνος. Πρόκειται ασυζητητί για την πληρέστερη μονογραφία του Πικιώνη. Π εριλαμβάνει τα σχέδια που εκπόνησε ο Πικιώνης για την ανάπλαση του χώρου γύρω από την Ακρόπολη, για το τουρι­ στικό ξενοδοχείο των Δελφών, τον συ­ νοικισμό της Αιξωνής, κ.ά. Την έκδοση πλαισιώνουν κριτικές αποτιμ ήσεις και σχόλια Ελλήνων και ξένων πνευματικών ανθρώπων, ανέκδοτο φ ωτογραφικό υλι­ κό, καθώς και άρθρα και κείμενα του Πικιώνη.

Μισέλ Φάις μέσα από μια μικρή αλλά καί­ ρια συνέντευξη φωτίζει ενδιαφέρουσες πτυχές αυτού του εγχειρήματος. Ηρακλής Παπαλέξης

_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ ΘΕΑΤΡΟ Από τον Αριστοφάνη έως τον Μένανδρο

Μισέλ Φάις

Ο μικρόκοσμος ενός ζωγράφου Ο γνωστός ζωγρά­ ΧΡΟΝΗΣΜΠΟΤΣΟΓΛΟΫ φος και καθηγητής Ημερολόγια - Τα πρόσωπα. Πενήντατρία σχέδια και στην ΑΣΚΤ, μέσα α­ μια συζήτηση μετον Μισέλ Φάις. πό 53 σχέδια με μο­ Αθήνα, Μπάστας - Πλέσσας, 1994. λύβι, αποτυπώνει Σελ. 80. Δρχ. 5.200. τον καθημερινό του μικρόκοσμο. Π ρόσωπα του οικο­ γενεια κού και φιλι­ κού του περιβάλλο­ ντος αποτελούν τα μοντέλα του ζω­ ^ 5 γράφου- πρ ό σω πα που καταγράφουν ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΑ τη διάθεση της ΤΑ Π Ρ Ο Σ Ω Π Α στιγμής την ώρα της σχόλης. Σχέδια επιλεγμένα από 1.500 άλλα καμω­ μένα σε μια δεκαε­ τία, αποκαλύπτουν στον προσεκτικό φ ι­ λότεχνο - αναγνώστη όλες τις υφολογικές διαδρομές του σ ’ αυτό το διάστημα. Ο κριτικός λογοτεχνίας και πεζογράφος

ΜόΙΐζΚνχλοφόοψαν

Η έκδοση των έρ ­ γων της αρχαίας κωμωδίας (Αρχαίας με τον Αριστοφάνη και Νέας με τον Μέναδρο, καθώς από τη Μέση δεν έχου­ με επαρκή στοιχεία στα χέρια μας), ο­ λοκληρώνει το σ η­ μαντικό εγχείρ ημα του Κ. Τοπούζη και της «Επικαιρότητας» να εκδώ σουν όλα τα αρχαία κλασικά θεατρικά κείμενα. Ό πω ς πάντα, υπάρχουν εισ αγωγικά στοιχεία για την κωμωδία γενικά, το συγ­ γραφέα, τα έργα και το έργο ειδικότερα, στην αρχή κάθε τόμου. Παρατίθεται το αρχαίο κείμενο, αποκατεστημένο όπου υπήρχε ανάγκη, και η μετάφραση, η ο­ πο ία παρακολουθεί πιστά το πρωτότυ­ πο. Μια αξιολογότατη προσπάθεια.

ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ Άπαντα (τα ευρισκόμενα), τόμοι 11. Εισ. μτφ.: Κ. Τοπούζης. Αθήνα, Επικαιρότητα, 1994. Δρχ. 1.400. ΜΕΝΑΔΡΟΣ Απαντα (ταευρισκόμενα).Τόμοι3. Εισ. μτφ.: Κ. Τοπούζης. Αθήνα, Επικαιρότητα, 1994. Δρχ. 1.400.

Τιτίκα Δημητρούλια

ΜΟΥΣΙΚΗ Μουσική περιπέτεια Το δίτομο έργο του Κρίστοφερ Χέντιν σε γοητεύει μ ε το ντρ όπ ο που είναι στημένο τυπογραφικά. Και διακρίνεις πίσ ω από την έκδοση, στα παρασκήνια, τον ποιητή Δημήτρη Αρμάο (αθόρυβα προσθέτει αυτός ο ακαταπόνητος στη σύγχρονη αισθητική του βιβλίου). Η υπογραφή του μεταφραστή (δευτερευόντως) - μουσικολόγου (πρωτευό-

ντως) Μάρκου ΔραCHRISTOPHER HEADINGTON. Ιστορίατης δυτικής μουσικής από γούμη σε κάνει να την αρχαιότητα ωςτ ις μέρες μας. αισθάνεσαι άνετα Τόμος Πρώτος. Από την αρχαιότητα για το εγχείρημα, ως τον Μπετόβεν, σ.σ,. 254. τόσο το μεταφρα­ Τόμος Δεύτερος: Από τον Γερμανι­ κό Ρομαντισμό κι εφεξής, σ.σ. 267. στικό, όσο και το ε­ Μτφρ.: ΜάρκοςΔραγούμης. πιστημονικό. Αθήνα, Γκούτεψπεργκ, 1994. Και αφού περάσα­ Δρχ. 4.160. με από την μπρο­ στινή πόρτα με καλές συστάσεις (διότι δεν είναι αυτονόητη η ποιότητα σε ανά­ λογες εκδόσεις), περνάμε τώρα στα εν­ δότερα. Ε, ναι. Είναι μια ολοκληρωμένη ιστορία της μουσικής, με ψύχραιμες π α ­ ρατηρήσεις, με ευσύνοπτες διαπραγμα­ τεύσεις πρ οσώ πω ν και όρων της παγκό­ σμιας μουσικής. Είναι εν κατακλείδι ι­ στορία - περιπέτεια, η οποία απευθύνε­ ται σε νοήμονες αναγνώστες, ανεξαρτή­ τως της μουσικής τους κατάρτισης. Διαβάζοντας την, κατά Χέντινγκτον, Ιστορία της μουσικής, πέρασα καλά, το ευχαριστήθηκα και αν περάσετε το ίδιο καλά και εσείς, τότε (ποιο άλλο;) το πνεύμα της μουσικής κατάφερε να μας ενώσει. Βασίλης Κ. Καλαμαράς

_ _ _ _ _ _ _ _ _ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ Αλμανάκ ’94 Οδηγός για τις ται­ νίες αλλά και για την όλη κινηματο­ γραφική κίνηση, στη διάρκεια της χρονιάς που πέρα­ σε, είναι το Αλμα­ νάκ αυτό του ’94 (δεύτερο στη σει­ ρά) που εξέδωσαν οι κριτικοί μέλη της Πανελλήνιας Έ νω­ σης Κριτικών Κινη­ ματογράφου. Μια πολύτιμη, ιδιαίτερα χρήσιμη, έκδοση

ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΑ ΕΝΩΣΗ ΚΡΙΤΙΚΩΝ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ: Κινηματογράφος ’94 Αθήνα, ΠΕΚΚ-Αιγόκερως, 1994. Σελ. 303. Δρχ. 3.500.

για το φίλο του κινηματογράφου αλλά και για όποιον παρακολουθεί από την τη­ λεόραση τις ταινίες που μεταδίδουν τα κανάλια ή από βιντεοκασέτες. Και πρ ώ ­ τα α π ’ όλα, παρουσίαση, με πλήρες ζεν ερίκ και σύντομα κριτικά σημειώματα, όλων των ταινιών - ελληνικών και ξένων - που προβλήθηκαν στη διάρκεια της χρονιάς (από 20.8.1993 μέχρι 30.6.1994). Στη συνέχεια, όλες τις ται­ νίες που κυκλοφόρησαν σε βιντεοκασέ­ τα, στην ίδια ακριβώς περίο δο, από τον Δημήτρη Κολιοδήμο. Αποτίμηση της κι­ νηματογραφικής χρονιάς από τους Γιάννη Μπακογιαννόπουλο, Γιώργο Μ πράμο και Σώτη Τριανταφύλλου και το χρονικό της ελληνικής κινηματογραφικής πραγ­ ματικότητας από το Γιάννη Σολδάτο. Τα νέα κινηματογραφικά βιβλία παρουσιά­ ζει ο Τάσος Γουδέλης, ενώ τα σάουντρακ ο Σπύρος Κατσιμίγκος. Την κριτι­ κή παρουσίαση των τηλεοπτικών πα ρα­ γωγών κάνει η Μαρίνα Πετρούτσου, ενώ τα διάφορα διεθνή και ελληνικά φεστι­ βάλ (Βενετίας, Καννών, Βερολίνου, Θεσ­ σαλονίκης, Δράμας, Πανοράματος Ευ­ ρωπαϊκού Κινηματογράφου της «Ελευ­ θεροτυπίας») παρουσιάζουν οι Γιάννης Μπακογιαννόπουλος, Νώντας Μανωλίτσης, Αχ. Κυριακίδης, Γ. Σολδάτος, Χρήστος Μήτσης, Ανδρέας Κουτάλάς, Κώ­ στας Τερζής και Ορέστης Ανδρεαδάκης. Τέλος, οι Δημ. Κολιοδήμος και Ν. Φένεκ Μικελίδης παρουσιάζουν σε σύντομα βιο γραφικά σημειώματα όσους «έφυ­ γαν» στη διάρκεια της ίδιας περιόδου. Την έκδοση συμπληρώνει πλούσιο φ ω ­ τογραφικό υλικό. Τη σύνταξη και επιμέ­ λεια της έκδοσης είχε ο Δημήτρης Κολιοδήμος. Νίνος Φένεκ Μικελίδης

Μ.Μ.Ε. Ανολοκλήρωτη προσπάθεια Τα τελευταία χρόνια εμφανίζονται όλο και περισ σότερα βιβλία που «χτυπάνε»

τα μίντια και ειδικό­ μαζί με τα αυτοβιογραφικά της στοιχεία TV: Η ΜΕΓΑΛΗ ΑΔΕΛΦΗ τερα την τηλεόρα­ Οκτώ κείμενα για την τηλεόραση. και μια ζωντανή μαρτυρία για την πο λυ­ (Γιώργος Βαρεμένος, Γιώργος Βόση. Άρθρα ενάντια κύμαντη ιστορία του Ελληνισμού της Αιτσης, Χρήστος Μιχαηλίδης, Αμάντα στην εξαχρείωση γύπτου. Περιγράφει γλαφ υρά την περ ίο­ Μιχαλοπούλου, Αλέξης Οικονομίδης, Τάσος Παππάς, Γιώργος Στατης τηλεοπτικής δο εκείνη, που σαν χρυσός ήλιος - όπως ματόπουλος, Κατερίνα Σχινά) μας ζωής γ ρ άφ ο­ γράφ ει η ίδ ια - απροσδόκητα ανέτειλε, Αθήνα, Δελφίνι, 1994 νται καθημερινά μεσουράνησε και έδυσε μέσα σε εκατόν Σελ. 125. Δρχ. 1.800. και σε όλες τις εφ η­ εξήντα χρόνια· από την εποχή του Μωμερίδες. Είναι, λοι­ χάμεντ Άλη μέχρι αυτή του Νάσερ. Στην πόν, κατανοητό ότι Αλεξάνδρεια της Δάφνης Αλεξάνδρου όποιο βιβλίο έρχε­ το ελληνικό στοιχείο επικρατεί πανηγυ­ ται πλέον να αναμε­ ρικά και η ελληνική γλώ σ σ α είναι η πρ ώ ­ τη μετά την αραβική. Μ έσ’ από παιδικές τρηθεί με τα τηλεο­ πτικά μας δεδομέ­ μνήμες αναδύεται η πόλη του Καβάφη να πρέπει να ξε­ με την «Πανσιόν Αμίρ», όπου έμενε ο πο ι­ φεύγει από την α­ ητής, με τους ναργιλέδες και τις ανατοπλή καταγραφή και λίτισσες γυναίκες. Πρόκειται για μια να προχω ράει πιο Αλεξάνδρεια με αντικρουόμενες αξίες βαθιά. Το κύριο και αντίθετες νοοτροπίες, για μια πόλη πρόβλημα της συ­ εντελώς «μαγική». γκεκριμ ένης συλ­ λογής είναι ακρι­ Νίκη Κώτσιου βώς αυτό: δύσκολα κάποια άρθρα, όσο καλογραμμένα κι αν είναι, ξεφεύγουν α­ πό το τετριμμένο. Ξεχωρίζουν τα άρθρα του Αλέξη Οικονομίδη και του Τάσου Παππά, το πρώτο για τί καταπιάνεται με το ζήτημα των σχέσεων εξουσίας και τη­ Η ιστορία δύο γειτόνων λεόρασης και το δεύτερο για τί επιχειρεί να απαντήσει σε κάποια από τα επιχειρή­ ματα που θέτουν οι υπερασπισ τές του Το βαθυστόχαστο ΓΚΡΙΓΚΟΡΙ Λ. ΑΡΣ σημερινού τηλεοπτικού τοπίου. Η συλ­ αυτό έργο της νεό­ ΗΑλβανία και η Ήπειρος στατέλη λογή συμπληρώνεται από τρία ενδιαφέ­ τατης ρωσικής ι­ του ΙΗ' και στις αρχές του ΙΘ' αιώνα. ροντα παραρτήματα, που περιέχουν τα Τα δυτικοβαλκανικά πασαλίκια της στοριο γραφίας εί­ Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. δύο σχέδια κωδίκων τόσο για τη δημο­ ναι πλέον προσιτό Μτφρ.: Αντωνία Διάλλα, εισαγωγικό σιογραφική δεοντολογία όσο και για τη και στα ελληνικά σχόλιο - επιμέλεια: Βασίλης Παναγιωτόπουλος, δεοντολογία των προγραμμάτων του χάρη στην, από π α ­ Αθήνα, Girfenberg, 1994 Εθνικού Συμβουλίου Ραδιοτηλεοράσελιά γνωστή, αγάπη Σελ. 448. Δρχ. 3.500 ως καθώς και την οδηγία της Ευρωπαϊ­ __________________ του «Gutenberg» κής Ενωσης. για τα τολμηρά εκ­ Λίλυ Εξαρχοπούλου δοτικά ανοίγματα, που υποστασιώ νονται πάντα σε βιβλία αληθινά κομψοτεχνήμα­ τα. Προβλήματα των ιστορικών σχέσεων Ελλάδας και Αλβανίας προσεγγίζει και το λυκόφ ως της Οθωμανικής Αυτοκρα­ τορίας στο χώ ρο των Δυτικών Βαλκα­ νίων (και δη στο «αλβανικό» πα σαλίκιτης Χαμένες πατρίδες Σκόδρας των Μ πουσατλήδων και στο Η συγγραφέας, «ελληνικό» πασαλίκι των Ιωαννίνων του ΔΑΦΝΗ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ Ελληνίδα της Αλε­ Αλή Πασά) ανιχνεύει ο Αρς, και για να το­ Αντίο Αλεξάνδρεια ξάνδρειας, καταθέ­ νίσει την προβληματική της παράλληλης Αθήνα, Αλεξάνδρεια, 1994 Σελ. 232. Δρχ. 2.300 τει στο βιβλίο αυτό εθνικής ανάπτυξης δύο γειτονικών χω-

ΙΣΤΟΡΙΑ

ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ

Μόλΐζ Κυκλοφόρησαν

ρών και για να επισημανει την ιστορικως κοινή τους μοίρα. Η συμβολή της μετα­ φράστριας και του επιμελητή στην, από πάσης απόψεως, εξαιρετική «εκδοχή» του κειμένου στη γλώ σ σ α μας πρ έπει να εξαρθεί ιδιαίτερα. Θαυμάσια έκδοση, βι­ βλίο εθνική προσφ ορά. Γιώργος Κεντρωτής

Ντοκουμέντα Μια δύσκολη εποχή της σύγχρονης ελ­ ληνικής ιστορίας ερευνά ο Βάσος Μαθιόπουλος. Μ έσα από στοιχεία που συνέλεγε στα Σουηδικά, Ελβετικά και Συμ­ μαχικά διπλωματικά ντοκουμέντα, πα ρα ­ κολουθεί τις εξελίξεις της περιόδου 1946-1949. Η χρονιά 1944 υπήρξε καταλυτική για την πορεία της Εθνικής Αντίστασης. Για τα γεγονότα του Δεκέμβρη του 1944 ο συγγραφέας φέρνει στο φως της δη μο­ σιότητας πολλά στοιχεία που ίσ ως απ ο­ τελόσουν αντικείμενο διεξοδικής συζήτησης. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι απόψεις που καταθέτει ο Β. Μαθιόπουλος για τα λάθη, τό- __________________ σο της κυβέρνησης ΒΑΣΟΣ ΜΑΘΙΟΠΟΥΛΟΣ της εξορίας του Ε. ΟΔεκέμβριος του 1944 Τσουδερού, όσο Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1994. Σελ. 420. Δρχ. 3,000 και της αριστερός. Το βιβλίο του Β. Μ αθιό πουλου απο­ τελεί σημαντική συμβολή για τη διε­ ξοδική μελέτη του Δεκέμβρη του 1944 και των γεγονότων εκείνων που σημά­ δεψαν τα επόμενα τριάντα χρόνια της πορείας του τόπου.

ΕΘΝΟΛΟΓΙΑ Μια ολόπλευρη ανάγνωστη των εβραϊκών μύθων Τον Ρόμπερτ Γκοέίβο τον ννωοί^ ^ , κ ζουμε κυρίω ς ως ■στορικό μυθιστοριογράφο: «Εγώ ο Κλαύδιος» (1934). «Κλαύδιος ο θεός» (1934) και «Βελισσάριος» (1938). Καιρός να γνωρίσουμε την αμιγώς ιστορική φλέβα του. Οι «Εβραϊκοί μύθοι» τυπώθηκαν την ίδια χρονιά (1963) με τους «Ελληνικούς μύ­ θους» (κυκλοφορούν από τις εκδ. «Πλειάς») σε συνεργασία με τον εβραιο λόγο Ραφαέλ Πατάι. Υπό το φ ως της σύγχρο­ νης αρχαιολογικής και εθνολογικής γνώ ­ σης και με τα δεδομένα της συγκριτικής γλωσσολογίας, ο Γκρέιβς συγκεντρώνει σ ε αρμονική αφήγηση όλα τα σκόρπια στοιχεία του εβραϊκού μύθου. Ξεκινώ­ ντας από το βιβλίο της Γένεσης, μέσα α­ πό 60 συνολικά ιστορίες, οι συγγραφείς αυτού του συναρπαστικού βιβλίου σχο­ λιάζουν και κρίνουν τον Κάιν, τον Άβελ, τον Νώε, τον Πύργο της Βαβέλ, τη ζωή του Αβραάμ, του Ησαύ και του Ιακώβ, μέχρι και τον θάνατο του Ιωσήφ. Παρα­ βάλλοντας και αναλύοντας εξαντλητικά τις πηγές και τις πολλαπλές αφηγηματι­ κές επιστρωματώσεις, οι Γ κρέιβς - Πατάι προσπαθούν να απαντήσουν σε ερωτή­ ματα τόσο ιστορικής όσο και ανθρωπολογικής υφής - απαντήσεις που τελικά κάνουν πιο καθαρό το νόημα του μύθου.

ΡΟΜΠΕΡΤ ΓΚΡΕΪΒΣ- ΡΑΦΑΕΛΠΑΤΑΪ. n, μύθοι - Επίμετρο: Στέφανος Ροζάνης. Επιμέλεια: Κώστας Αποστόλου. Αθήνα, Ύψιλον, 1994. Σελ. 295. Δρχ. 4.500.

Μισέλ Φάις

ΤΑΞΙΔΙΑ

Σωτήρης Ντάλης

Στις εβραϊκές Κοινότητες του Μεσαίωνα Σε μια εποχή που στη Δυτική Ευρώπη

Μόλις Κυκλοφόρησαν

κυριαρχούσε ο βί­ ΒΕΝΙΑΜΙΝ ΕΚΤΟΥΔΕΛΗΣ αιος αντισημιτι­ Το βιβλίοτωνταξιδιών. σμός και στις ε­ Στην Ευρώπη, τηνΑσία και τηνΑφρική. βραϊκές κοινότητες Εισαγωγή - Σχόλια: Κοσμάς Μαυρομμάτης - Αλέξης Σαββίδης. η εσωστρέφεια του Μτφ.: Φωτεινή Βλαχοπούλου. τέλους του κό­ Βιβλιογραφία: Αλέξης Σαββίδης. Αθήνα, Στοχαστής, 1994 σμου, αυτός ο γνω­ Σελ. 258. Δρχ. 2.800. στός ταλμουδιστής και εκτιμητής κοραλλιών ξεκινούσε από τη γενέτειρά του, την Τουδέλη, για να γνωρίσει τις ομόθρησκες κοινότητες από κοντά. Διασχίζοντας σχεδόν όλα τα πα ράλια της Δυτικής Μεσογείου (ευρω­ παϊκά, αφρικανικά και ασιατικά) έφτασε ώς τα βάθη της Κίνας. Σημαντικές, για τον Έ λληνα αναγνώστη, είναι οι πληροφ ορίες που δίνει για τις με­ γαλύτερες εβραϊκές κοινότητες που βρί­ σκονταν στα όρια της Βυζαντινής αυτο­ κρατορίας. Η ουσιαστικότερη διάσταση ωστόσο αυ­ τών των ταξιδιω τικών σημειώσεων είναι ότι δεν αποτυπώνουν μόνο τη ζωή των εβραίων, αλλά και τις ευρύτερες οικονο­ μικές, κοινωνικές, πολιτιστικές και καθη­ μερινές σχέσεις τους με τους σύνοικους λαούς. Έτσι, δεν είναι τυχαία η εκτίμηση που έτρεφε ο μεγάλος ιστορικός του Μ εσαίω να Μ προντέλ γ ι’ αυτές τις ταξι­ διωτικές σημειώσεις.

Η ζωή και το έργο μεγάλων ζωγράφων είναι μια νέα σειρά βιβλίων τέχνης για \ΝΙΕΛ ΧΑΡΙΣ παιδιά από τις εκ­ Ηζωή και το έργο του Μ. Σαγκάλ δόσεις Μίνωας. Μτφρ.: Β. Μάστορη Αθήνα, Μίνωας, 1994 Στο καλαίσθητο βι­ Σελ.80. Δρχ. 2.250 βλίο αφιερωμένο στη ζωή και το έρ­ ΕΝΤΜΟΥΝΤΣΟΥΙΝΓΚΛΧΕΡΣΤ Ηζωή και το έργο του Μποτιτσέλι γο του Μ αρκ ΣαΜτφρ.: Γ.Γ. Θωμόπουλος γκάλ (1887-1985) Αθήνα, Μίνωας, 1994 . Σελ. 80. Δρχ. 2.250 προτάσσεται βιο-

Μόλις Κυκλοφόρησαν

γραφ ικό του μεγάλου ζωγράφου και α­ κολουθούν 47 πίνακές του με ευσύνο­ πτες παρατηρήσεις που αφορούν στο κάθε έργο του. Στη ζωή και το έργο του Μποτιτσέλι (1445-1510) υπάρχει επίσης βιο γραφικό του ζωγράφου και σχολιασμός 48 πινά­ κων του. Οι φωτογραφίες πινάκων και τα περιε­ κτικά κείμενα που τις συνοδεύουν είναι γέφυρες γνωριμίας με τους μεγάλους της τέχνης. Απευθύνονται κυρίω ς σε παιδιά, αλλά διαβάζονται το ίδιο ευχάρι­ στα και α πό τους ενήλικους. Κάποιες λε­ πτομέρειες που δίνονται για τη ζωή κάθε ζωγράφου, διευκολύνουν τον αναγνώ­ στη να κατανοήσει τα κίνητρα που είχε ο καλλιτέχνης όταν ζωγράφιζε κάποιο συ­ γκεκριμένο έργο. Ηρακλής Παπαλέξης

Δύο αληθινοί δάσκαλοι Κοινωνικό μυθιστό­ ρημα βασισ μένο σε αληθινά περισ τατι­ κά. Ενα ανδρόγυνο δασκάλων, στην Αγγλία, αρχές του αιώ να, ζητώντας καλύτερες συνθή­ κες διδασκαλίας ε­ φαρμόζει πρωτο­ ποριακές παιδαγω ­ γικές μεθόδους και οργανώνει συνδι­ καλιστικά τους κα­ τοίκους. Ξεσηκώνονται οι αρχές, που ουσια­ στικά είναι οι γαιο­ κτήμονες κι ο εφ η­ μέριος, και με χαλκευμένες κατηγορίες διώχνουν τους δα­ σκάλους. Τα παιδιά τότε απεργούν κι οι δάσκαλοι παραμένουν. Σε μια πλοκή που κρατάει την ένταση αν εξαιρ έσουμε μια - δυο περιπ τώσεις χαλάρωσης του μύθου - , οι ήρωες δρουν σε δύο κοινωνικοπολιτικά επίπε­ δα. Αποκαλύπτεται από τη μια πλευρά η

ΠΑΜΕΛΑΣΚΟΜΠΙ Το σχολείο που κατέβηκε σε απεργία. Αθήνα, Πατάκης, 1994. Σελ. 261. Δρχ. 1.900.

αυταρχικότητατης κατεστημένης με φ ε­ ουδαρχικά κατάλοιπα ιδ εολογίας κι από την άλλη, η ευδοκίμηση νέων ιδ εών ως αντανάκλαση της ανόδου, τότε, των ερ ­ γατικών κινημάτων στην Ευρώπη. Το κυρίαρχο, για τον σημερινό αναγνώ­ στη, είναι το επίπεδο τω ν παιδαγω γικώ ν σχέσεω ν που διέπει δα σκάλους και μα­ θητές. Σχέσεις αλληλεπίδρασης, κατα­ νόησης, συνεργασίας, μετασχηματι­ σμού. Το ζητούμενο, δηλαδή, ακόμα και στις μέρες μας, για ένα σ ύγχρονο σχο­ λείο ! (Για εφ ήβους και μεγάλους) Γιάννης Παπαδάτος

Όλα για την αγάπη Το “γ ιο ύσ ο υρ ι” εί­ ΛΟΤΗ ΠΕΤΡΟΒΙΤΣ ναι ένα θαλασσόδεΑΝΔΡΟΥΤΣΟΠΟΥΛΟΥ ντρο, κατά πώ ς λέει Γιούσουρι στηντσέπη ο λαός, θαυμα­ Αθήνα, Πατάκης, 1994. Σελ 158. Δρχ. 1.400 τουργό. Εδώ, γίνε­ ται σύμβολο της α­ γάπης, του έρωτα, Λότη Πέτροδιτς-Ανδρουτσοπούλου μα και του θανάτου, σε στιγμές από τη ζωή μιας συντρο­ φ ιάς πα ιδιώ ν που γνωρίζονται μεταξύ τους και με τους κατοίκους μιας π α ­ ραθαλάσσιας πε­ ριοχής. Η ομορφ ιά της ελληνικής φ ύ­ σης κι ιδιαίτερα το θαλασσινό τοπίο γί­ νονται ο καμβάς ό ­ που υπάρχουν πο λλοί αφηγηματικοί τρ όπ οι και γρήγορος σκηνικός ρυθμός. Αυτά, ως μο ρφ ικά επιτεύγματα της συγγραφ έως, αναδεικνύουν έναν ενδιαφ έ­ ροντα ανελισσόμενο μύθο, όπου η αγω ­ νία, η ένταση, το απρόοπτο και το φ α­ νταστικό, σηματοδοτούν ουσιώ δη συ­ στατικά του στοιχεία, όπως: τα προ β λή­ ματα των πα ιδιώ ν μεταξύ τους και με τους γονείς τους, η φιλία, οι πρ ώ τοι έρ ω ­ τες και οι αγάπες που δεν ευω δόθηκαν να διαγράψουν την τροχιά τους. (Για πα ιδιά από 10 ετών και για ε φ ήβους). Γιάννης Παπαδάτος

γιούσουρι στην τσέπη

Ελληνική Μυθολογία Δ υο ακόμη βιβλία, μιας σειράς γ ια την ελληνική μυθολο­ γία, γίνονται α φ ο ρ ­ μή γ ια πολλαπ λή ανα-γνωστική και ει­ καστική απ όλαυση από πα ιδιά διαφ όρ ω ν ηλικιώ ν. Οι γνω ­ στοί μύθοι, με κεντρικούς ήρω ες τη Δ α­ νάη, τον Π ερσέα και τη Μ έδουσα, δίνο­ νται μέσα από την ισ τορική και ερμηνευτική-αρχετυπική διάσταση των συμβό­ λω ν τους. Τα δρ ώ μενά τους όπω ς και οι διαφορετικές αποτυπώσεις τους, αλλά και οι σχετικές πληροφ ορίες, πο υ π α ρ α ­ τίθενται με μικρά κείμενα, πα ρουσ ιάζο­ νται μέσα απ ό θαυμάσιες φ ωτογραφίες αριστουργημάτων της τέχνης (γλυπτι­ κής, αγγειογραφίας, ζωγραφικής). Π ρόκειται για μια πολύ σημαντική και πρωτότυπη δο υλειά τόσο για τη δυ σ κο­ λία της, όσο και γ ια την υπευθυνότητά της (βιβλιογραφική έρευνα). Μ οναδική παρατήρηση: Ν ομίζουμε ότι οι πλ η ρ ο­ φορίες που δίνονται π έρ α από το κείμε­ νο του μύθου, και για να μη διαχέεται η προσοχή του αναγνώστη, αλλά και λόγω γλώ σ σ ας - στοιχεία της (ορολογία κ.ά) δεν είναι κατανοητά από όλες τις ηλικίες - θα έπρεπε να είναι ή μέσα σε π λα ίσ ια ή με στοιχεία διαφ ορετικού χρώματος. Δεν αρκεί, πιστεύουμε, η αλλαγή των στοιχείω ν. (Για πα ιδιά ό λω ν των ηλικιών)

ΚΑΤΕΡΙΝΗ ΛΙΑΜΠΗ Χρυσή βροχή. Σελ. 34. Δρχ. 2.400 Μέδουσα. Σελ. 36. Δρχ. 2.400 Αθήνα, Αμμος, 1994

Γιάννης Παπαδάτος

Η ηλικία της αθωότητας Μέσα σ ενα λειψ ό κύκλο εννιά μηνών πό σ α δεν είχαν συμβεί! ” ■ έτσι τελειώνει η νουβέλα του Σ.Γ. πο υ αναφέρεται στον κόσμο της πα ιδικής ηλικίας, σ ’ ένα χω ριό στην αρχή της δε­ καετίας του ’50. Οι γνώριμες σ ’ ό­ ΣΠΥΡΟΣ ΓΚΡΙΝΤΖΟΣ λου ς μας αντίπ α­ Ο φίλος μας ο Αυλός. Αθήνα, Πατάκης, 1994. λες παιδικές ομ ά­ Σελ. 88. Δρχ. 870 δες, ο περίφ ημος

πετροπόλεμος κι οι σκανταλιές, επικίν­ δυνες κάποιες φορές, αλλά κι οι συμμαχίες ενάντια στον αυταρχικό δάσκαλο, η εφευρετικότητα ενός σπουδαίου πα ιδι­ ού, του Άυλου, και το χιούμορ και το suspense κι η τραγικότητα, έχουν θέση σ ’ αυτή την έξοχη νουβέλα. Ολα δίνονται από μια τριτοπρόσωπη οπτική γωνία με άμεσους, ζωντανούς διαλόγους και χα­ ρακτήρες αντιπροσωπευτικούς της θέ­ σης τους και της ηλικίας τους. Αναβιώ­ νουν καταστάσεις που περιγράφονται με απίστευτη κινηματογραφική ταχύτη­ τα, με γλώ σ σ α απλή, καθημερινή. Το ση­ μαντικότερο πρ οσόν του βιβλίου είναι η αφηγηματική σ υμπύκνωση των επιμέρους στοιχείω ν του μύθου. (Για πα ιδιά α­ πό 10 ετών και για μεγάλους)'. Γιάννης Παπαδάτος

Γ ια την Πρωτοβάθμια εκπαίδευση Το περιεχόμενο του συγκεκριμένου βιβλίου αναφέρεται στις θεωρίες της Εκπαιδευτικής Πολιτικής, στα

ΕΥΗ ΖΑΜΠΕΤΑ Ηεκπαιδευτική πολιτική στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση Αθήνα, Θεμέλιο, 1994. Σελ. 145. Δρχ. 4.000.

προβλήματα της Πρωτοβάθμια ς Εκπαί­ δευσης (Π.Ε.) στην Ελλάδα κατά την π ε ­ ρ ίοδο 1974-1989 και στις πολιτικές Εποπτείας και Αξιολόγησης στην Π.Ε.. Είναι καρπός εκπόνησης διδακτορικής διατρι­ βής στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδ ευσης του Π ανεπιστημίου Αθη­ νών, κι έρχεται να συμβάλει στην εξέλιξη της θεωρίας και της πράξης των εκπαι­ δευτικών πραγμάτων της χώ ρας μας πολλαπλώ ς. Γιατί ανάμεσα στ’ άλλα, α­ πό τη μια πλευ ρ ά συνεισφέρει στην κα­ τανόηση από τους φ ορείς της παιδευτι­ κής διαδικασίας του τρόπου συγκρότη­ σης των εκπαιδευτικών πολιτικών, κι από την άλλη, κι αυτό αποτελεί μεθοδολογι­ κό κι επιστημονικό επίτευγμα, διατυπώ­ νει πρόταση για τη μέθοδο κριτικής ανά­ λυσης της εκπαιδευτικής πολιτικής. Ανα­ φέραμε δε και το γεγονός, ότι χωρίς να

χάνεται η επιστημονική πληρότητα και το δοκιμιακό ύφος, το κείμενο είναι γραμμένο με τέτοιο τρόπο, ώστε να γίνε­ ται κατανοητό και προσιτό στον κάθε α­ ναγνώστη. Γιάννης Παπαδάτος

Ενα “μάταιο” ταξίδι Ενας δημοσ ιογρά­ φος αποκαλύπτει τις διασυνδέσεις κρατικών υπηρε­ σιών και ο ργανω μέ­ νου εγκλήματος. Η οικογένειά του, για να επιζήσει, αναγκάζεται ν ’ αλλάξει ταυ­ τότητα και τρόπο διαβίωσης. Το μυθι­ στόρημα έχει ιδ ιαίτερο ενδιαφέρον για τί αναδεικνύει μέρος της ιδ εολογίας της συγκεκριμ ένης εξουσίας και τους εκάστοτε υποστηρικτές της, τα οδυνηρά ψυχολογικά προβλήματα που προξενούνται σε όλη την οικογένεια και, τελικά, το φ οβερό σχέδιο εξόντωσής της (δολοφ ο­ νία γονιών, κλείσ ιμ ο σε κλινική του μονα­ δικού του γιου). Επίσης, σημαντικό εν­ διαφ έρον παρουσιάζει και α πό την πλευ­ ρά της μορφής, όπου εγγράφεται μια ι­ διότυπη διπλή αφηγηματική πρακτική: στη μία, το πα ιδί μέσα από ένα φανταστι­ κό ταξίδι αναζήτησης του πατέρα του, μέσω μιας ασθμαίνουσας ομιλία ς-γραφής, διηγείται γεγονότα της ζωής του, και στην άλλη, τα γεγονότα κι η εξέλιξή τους συμπληρώ νονται με συγκλονισ τικό τρόπο από τις συνεδρίες με τον ψυχανα­ λυτή, ο οποίος συμμετέχει στο σχέδιο ε­ ξόντωσης (απόσπαση μυστικών πο υ ί­ σως γνωρίζει το παιδί").

ΡΟΜΠΕΡΤ ΚΟΡΜΙΕΡ Είμαι το τυρί Μτφρ.: Κώσπα Κοντολέων Αθήνα, Πατάκης, 1994. Σελ. 285, Δρχ. 1.900

Αποτυπώνεται ανάγλυφ α η υπεράνθρω­ πη πρ οσπάθεια του παιδιού ν ’ ανακαλύ­ ψει τον εαυτό του, υπερβαίνοντάς τον, μέσα από τους σκοτεινούς λαβύρινθους του μυαλού του. Είναι οι γνωστοί ήρωες του Ρ.Κ. που, ό­ πω ς και στον “ Πόλεμο της σοκολάτας” , αναδεικνύουν το πραγματικό πρό σω πο της κοινωνίας μέσα α π άτην “ήττα” τους, αλλά πριν, από τη σχετική υπέρβασή

τους. Πρόκειται για ένα αριστουργηματικό, και για το θέμα αλλά και για την τεχνική του, έργο της αμερικανικής νεανικής λο­ γοτεχνίας της δεκαετίας του 1970, που ευτύχησε να έχει μια εξίσου αριστουργηματική μετάφραση της Κώστιας Κοντολέων. (Για εφήβους και για μεγά­ λους). Γιάννης Παπαδάτος

ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΚΛΑΣΙΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ Σειρά:

ΛΑΟΙ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΙ Μ. Χ Α Τ Ζ Η Φ Ω Τ Η

Εφηβικά χρόνια Έ να πολύ ενδιαφέ­ ρον κοινωνικό μυθι­ ΖΩΗ ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΥ στόρημα που στη­ Τα χρώματα της Ίριδας. ρίζεται ενμέρει και Αθήνα, Μίνωας, 1994. Σελ. 235. Δρχ. 1.850 σε προσω πικά βιώ­ ματα. Αναφέρεται στα παιδικά και ε­ φηβικά χρόνια ενός κοριτσιού, που με­ γαλώνει σε μια μικρή επαρχιακή πόλη, στα μετεμφυλιακά χρόνια. Η ρωίδα είναι η κόρη ενός δασκάλου και με τα μάτια της ίδιας παρακολουθούμε μια περίοδο είκοσι χρόνων από τη ζωή της. Άξονες του μυθιστορήματος είναι ο Εμφύλιος, τον οποίο η ηρωίδα βιώνει ά­ μεσα, η Εκπαίδευση, μέσα από τα μαθη­ τικά - σπουδαστικά χρόνια της και ο α­ γνός, μη σαρκικός Ερωτας, που αξιώνε­ ται να γευτεί, χωρίς ωστόσο ποτέ να μπορέσει να τον ολοκληρώσει και να τον χαρεί. Μήνυμα του έργου είναι η Αντίσταση του ανθρώπου στις διάφορες επιβουλές, τις εξωτερικές, αλλά και σ ’ εκείνες που πρ ο­ έρχονται από τον ίδιο του τον εαυτό. Διακρίνεται για τη ζωντάνια και τη γλαφυρότητάτου, καθώς και για τα όμορφα συναισθήματα που περιγράφονται.

ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ ΣΤΟ

Α Γ ΙΟ Ν ΟΡΟΣ

ΝΕΑ Ε Κ Δ Ο Σ Η (576 σελίδες, 87 εικόνες)

Κωνσταντίνος Μαλαφάντης

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ΔΗΜ. Ν. ΠΑΠΑΔΗΜΑ Ιπποκράτους 8, 106 79 Τηλ.: 36.27.318

Μόλις Κνήοφόρηοαν

ΚΟΥ ΤΣΟ ΦΛ ΕΒΑΡΟ Σ.

ΛΙΤΟΤΕΡΗ

ΔΟΥΛΕΙΑ;

Μ Α Σ Κ Α Ρ Ι Λ Ι ΚΙ,

ΓΛΕΝΤΙΑ,

ΧΟΡΟΙ,

ΔΙΑΣΚ ΕΔΑ ΣΗ,

Φ Α Γ Ο Π Ο Τ Ι Λ Ο Γ Ω Α Π Ο Κ Ρ Ε Ω . ΑΝ Η Δ Ι Α Ι Τ Α ΤΟΥ Ι Α Ν Ο Υ Α Ρ Ι Ο Υ Α Π Ε Δ Ω Σ Ε , Τ Ο Τ Ε , ΚΑΙ Π ΑΛ Ι , Μ Π Ο Ρ Ο Υ Μ Ε ΝΑ ΤΟ Ρ Ι Ξ Ο Υ Μ Ε Ε ΞΩ . Σ Υ Ν Τ Α Γ Ε Σ Γ Ι Α Λ Ο Υ Κ Ο Υ Λ Ε Ι Α Γ Ε Υ Μ Α Τ Α , Γ Λ Υ ΚΑ |κΐ ΑΣ ΜΗΝ Ξ Ε Χ Ν Α Μ Ε ΤΟ Π Α Τ Ρ Ο Π Α Ρ Α Δ Ο Τ Ο Γ Α Λ Α Κ Τ Ο Μ Π Ο Υ Ρ Ε Κ Ο Τ Ω Ν Η Μ Ε Ρ Ω Ν . ΚΑ ΛΗ Ε Π Ι Τ Υ Χ Ι Α .

Β I Β λ I Α

Μ Α Γ Ε

ΤΟ ΓΑΛΑΚΤΟΜΠΟΥΡΕΚΟ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΣ ΑΚΡΙΒΗΣ Τώρα που σας γράφω, ζυγώνει μα δεν έφτασε ακόμη ο Φλεβάρης. Και είμαι σε blues Μπλε λέγοντας... όχι και ντίπ. Ούτε deep. Οχι δηλαδή “... βαθύ, σχεδόν μαύρο”. Μιας και απευθύνομαι στο βιβλιόφιλο κοινό, λοιπόν, να ένα τόσο δα μπλεδάκι-γκρίζο. Εξ ου και ζόρια. Φεβρουάριος=Αποκριά. Πώς να σας μιλήσω για πράγματα ευχάριστα σαν νιώθω λυπημένη; Εκτός κι αν επιστρατεύσω μια καρναβαλίστικη αλλοπαθητική. Εκτός κι ανταρατατζούμ και φαγοπότια δεν ενοφθαλμίστηκαν τυχαίως στο βραχύ δέμας του δεύτερου μήνα του έτους. Και βάλθηκαν σε τούτην ακριβώς εδώ τη θέση σαν κε­ ντράδι από το σοφό και πονετικό χέρι των προπατόρων. Που - υπόθεση εργασίας - έλαβαν υπ’ όψιν την χειμωνιά­ τικη βαρυθυμιά μας. Ψύχους ένεκεν. Και κλεισούρας. Και postfestum. Με­ τά το χειμερινό ηλιοστάσιο και πριν την εαρινή ισημερία. Οπότε ίδρυσαν μια χαρούμενη γιορτή για να μας ξαλεγράρουν. Με το στανιό. Το αγώι δεν ξυπνά τον αγωγιά­ τη; Αποκριά-βουκέντρα. Και το κέφι ξυπνά. Ή πάλι όχι. Χειμώνας, πώς μου φαίνεται η νύχτα σαν αιώνας. Κα­ θώς το ξανασκέφτομαι μμμ...’αρέσει. Πλάι στην εδραία γνώμη περί του αντιθέτου (θέρος=τραπεζάκια έξω=ηλιοβόρα ευφορία) η Φλεβαριάτικη σκηνογραφία έχει επί­ σης την χάρη της. Το χουζουρλίδικο, το μέσα, η φωτιά, το κόκκινο κρασί, το ημίφως προσφέρονται ιδεωδώς και παρέχουν ασυλία στο μασκάρεμα, στην υπέρβαση. Σε κάθελογής κραιπάλη. Κείνοι βεβαίως οι παλιοί, οι οιστρήλατοι επινοητές των Διονυσίων, Μεγάλων και Μικρών, ζούσαν σε συνά­ φεια και αρμονία με την Φύση. Βλέπανε πως φλεβίζει μεν, μυρίζει καλοκαίρι δε. Η γη κοιμόταν και σώπαινε. Ηταν πολύ έγκυος. Ας την καλοπιάσουμε για να καλοκαρπίσει. Με τραγούδια, χορούς. Μεθύσια, ζευγαρώμα­ τα. Σηκώστε τις καρδιές σας, υψηλά παιδιά. Επεται τσι-

τα Ειδικά

I P I Κ Η Σ

Τ Ε Χ Ν

ΗΣ

3

μπούσι.

Ano-κρεω, carne-vale. Καλά αυτό το ξέρει και η Πουπού, μια γάτα φίλη μου: το κρέας όπου να 'ναιτέλειωνε. Να, κοιτάξτε λίγο στο αρχαίο κελάρι, οι προμήθειες σώ­ θηκαν σχεδόν. Θα βαφτίσουμε τούτη την εβδομάδα κρεατινή. Και θα ψήσουμε λουκάνικα, κεφαλονίτικη κρεατό­ πιτα. Την παραπάνω θα την πούμε Ζυρινή. Και δώστου οι τυρόπιτες, τα γαλοτύρια, οι λαδοπεταχτές ηπειρώτικες πίτες, οι κρεμμυδοτηγανίτες με μυτζήθρα, οι μακαρονά­ δες με τυριά. Μα πιότερο απ’ όλα, το κορυφαίο Αποκριά­ τικο έμβλημα: το γαλακτομπούρεκο. Μόνο που ψιθυρίζω τη λέξη και προβάλλει η Ακριβή. Η χοντρή κυρία που μας μεγάλωσε. Και μιλούσε ασταμάτητα για τον Θεό, τους Αγίους, το σέξ, τα γλυκίσματα, τα Πειραιώτικα τεκταινόμενα. Ολα τούτα ανακατεμένα δίχως παύσεις. Το γαλα­ κτομπούρεκο της Ακριβής; μυθικό. ‘‘Συνταγή του Παλα­ τιού”. Φυσικά δεν έψαξα ποτέ να βρώ αν όντως και στ’ α­ λήθεια προερχόταν από τα μαγειρεία της Αυλής. Διότι, όπως πολύ καλά γνωρίζετε, η αλήθεια είναι μια ακόμη φενάκη. Η Ακριβή δεν λέει ψέματα. Λέει λαμπερά παραμύθια. Και τα φελινικού πλούτου στήθη της αποτε­ λούν το μόνο βέβαιο αποκούμπι του νου μου. Την πιο στέρεη συνωνυμίατης Αποκριάς. Που φέτος άρχεται στις 12 Φεβρουάριου. 2 ημέρες μετά ο ιατρός (καρδιολόγος;) Άγιος των ερωτευμένων. Οπότε θα μου την πέσουν εκ νέου ραδιόφωνα, περιοδι­ κά, εφημερίδες. Μεγάλη ζήτηση οι αφροδισιακές συνταγές. Πληρώνω κι εγώ νεανικές αμαρτίες. Εγραψα κάποτε ένα τέτοιο βι­ βλίο. Αρπαχτή για χαρτζιλίκι. Η μόνη. Mea culpa. Το έχω αποκηρύξει. Ναί, συμβαίνει και στους κουζινογράφους. Φυλάω πάντως από την αφόρητη σάχλα της 14ης Φε­ βρουάριου μια τρυφερή ανάμνηση ενσταντανέ. Τον Ρούσσο Κούνδουρο με κόκκινα τριαντάφυλλα, υπό βρο­ χήν, να ψάχνει αγωνιωδώςταξί, τον τελευταίο Βαλεντίνο της ζωής του. Πού πήγαινες Ρούσσο μου; Στον παράδει­ σο, υποθέτω. ΜΑΡΙΑ ΧΑΡΑΜΗ

γ α Χ α > η :ο μ σ τ (η 5 ς > ε 3 *ο

Η ΚΟΥΖΙΝΑ

Μ α φ ίίΐΛ 26 κομμάτια περίπου

JOSEPH IANNUZZI «Joe Dogs»

Ηκουζίνα της Μαφίας.

.

Μτφρ. Α. Βερυκοκάκη ■Αρτέμη.

500 γρ. φύλλο κρούστας 1280 γρ. γάλα 11/2 φλιτζάνι τσαγιού σιμιγδάλι ψιλό 3 φλιτζάνια τσαγιού ζάχαρη 1 πακέτοβούτυρο Κέρκυρας (250 γρ.)

6 αβγά 1μασουράκι βανίλια λίγο ξύσμα λεμονιού μια πρέζα αλάτι λίγο βούτυρο λιωμένο Για το σιρόπι: 640 γρ. ζάχαρη 1112 ποτήρι νερά Ζεσταίνετε ανακατεύοντας το γάσιμιγδάλι και το ξύσμα λε­ μονιού. Προσθε'στε το μασουράβανίλιας και μόλις πάρουν βράση, αποσύρετε από τη φωά και προσθε'τετε τμηματικά το βού­ τυρο. Ανακατε'ψτε χι αφήστε την κρε'μα να κρυώσει. , Χωρίστε τα αβγά. ' Χτυπήστε τους κρό­ κους με τη ζάχαρη. Χτυπήστε τα α­ σπράδια με μια πρεζα αλάτι σε σφι­ χτή μαρέγκα. Οταν η κρέμα κρυώσει καλά, τους κρόκους με τη ζάχαρη και τέλος τη μαρέγκα. Βουτυρώστε ένα ένα τα φύλλα. Χωρίστε τα και α­ πλώστε τα μισά σ’ ένα βουτυρωμένο ταψί διαμέ­ τρου 34 εκ. Ρίξτε πάνω στο φύλλο την κρέμα και καλύψτε με τα υπόλοιπα βουτυρωμένα φΰλλα. Ψήστε στους 200 βαθμούς για 20’. Βράστε τη ζάχαρη με το νερό για 5’-6’. Αφήστε το γαλακτομπούρεκο να κρυώσει τελείως και περιχύστε το με το σιρόπι ζεστό.

Η συνταγή είναι από το Βιβλίο της Μαρίας Χαρα­ μή: Οι χαρές του τραπεζιού. Εικονογράφηση: Μάκης Κωνσταντελάκης, Αθήνα, Οδυσσέας, 1988. Σελ. 144, Δρχ. 1.500

Αθήνα, Παπαδοπούλας, 1994. Σελ. 160. Αρχ. 1.500.

Θυμάστε τους κινηματογραφικούς Νονούς που τα ση­ μαντικότερα σχέδιά τους τα συζήταγαν τρωγοπίνοντας και με την τελευταία μπουκιά ήταν έτοιμοι να τα πραγμα­ τοποιήσουν; Δεν είναι ψέμα. Το επιβεβαιώνει κι ένας, πρώην μαφιόζος, μάγειρας, ο επωνομαζόμενος για λόγους ασφαλεί­ ας, Τζο Ντογκς, ο οποίος, έχοντας ως αφετηρία τις ε­ μπειρίες του από την ενασχόλησή του με τα εδέσματα που ετοίμαζε για τα μέλη αυτής της κλειστής λέσχης, έ­ γραψε ένα βιβλίο έκπληξη. Ασχέτως αν αργόερα μαγεί­ ρευε για άλλους φίλους, αυτούς του Εφ-Μπι-Άι κατασκοπεύοντας τους προηγούμενους. Αυτό που έχει για μας σημασία είναι οι απολαυστικές συνταγές του και τα πικάντικα ανέκδοτα από τη ζωή επώνυμων μαφιόζων που τις ακολουθούν. Αφού λοιπόν όλα αυτά τα πιάτα έ­ χουν δοκιμαστεί και εγκριθεί από την εγκληματική φαμί­ λια Γκαμπίνο, εσείς θα τους αντισταθείτε;

προτάσεις: Δ ο κ ιμ ά σ τ ε α ρ χ ίζο ν τα ς μ ε «Ο ρ εκ τικ ά μ ε καβ ο ύρ ι», σ υ ν ε χ ίσ τε μ ε «Μ οσ χάρ ι Ό σ σ ο Μ π ούκο» κ αι για επ ιδόρ π ιο «Γ ρα νίτα Βεμ όνι»

ΜΑΡΙΑΧΑΡΑΜΗ · ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΟΤΤΗΣ

K 5S

Ζωγραφιές Συνταγές. Αθήνα, ΙΜ τοΙΤέχνη του ζην, 1994. Αρχ. 2.000.

Να μια έξυπνη ιδέα. Τετράγωνες κάρτες, πολύχρωμες, εκθαμβωτικές, ζωγραφισμένες από τον Γιάννη Κόττη που μπορούμε να στείλουμε σε φίλους, όλες τις εποχές του Κρόνου, αντί για κοινότοπες ευχές. Στο πίσω μέρος τους και από μια συνταγή της Μαρίας Χαραμή. Το μόνο που οφείλει να κάνει ο αποστολέας είναι να ευχηθεί στον προσφιλή του παραλήπτη καλή επιτυχία στην εκτέλεση. Βεβαίως έχει προβλεφθεί μερικές από τις συνταγές να

ταΕιόιχά

είναι γραμμένες και στ’ αγγλικά. Και οι οκτώ κάρτες περιέχονται σ’ ένα καλαίσθητο φάκελο. Προτάσεις: Το «Α ρ μ ένικ ο ρ ύζι» θα σ ας ε ν θ ο υ ­ σ ιά σ ει. Το ίδ ιο κ α ι ο «Κ όκκορ ας κ ρ α σ ά το ς» . Για τ ο τ έ λ ο ς έ χ ε τ ε σ τη ν κ α τ ά ψ υ ξ η το «Μ ο σ χ ο β ο λ ισ τό παγω τό».

Πολίτικη κουζίνα. Παράδοση αιώνων. Φωτογραφίες: Λ ίζα Έβερτ. Αθήνα, Αστερισμός, 1994.

Προτάσεις: Ε το ιμ ά σ τε τ η ν «Π ίτα κ α ισ α ρ εία ς» , π ε ιρ α μ α τ ισ τ ε ίτ ε μ ε «Χ ιο υ ν κ ιά ρ - μ π εγ ιεν τί» (μ ο σ χ ά ρ ι ή α ρ ν ί μ ε μ ε λ ιτ ζ ά ν ε ς ) κ αι γ ε υ τ ε ίτ ε σ το τ έ λ ο ς τ ο υ π έρ ο χ ο «Κ εσ κιο ύλ» (κ ρ έ μ α α μ υ ­ γ δ ά λ ο υ ).

Ene^i#, Μέλι

ΑΓΛΑΪΑ ΚΡΕΜΕΖΗ

ψ

AOijva, Ωκεανίδα, 1994.

t

Σκόρδο, Μ έλι και Μανδραγόρας. Συνταγές και Ιστορίες No 2. Αρχ. 6.500.

Σελ. 290. Αρχ. 7.800.

Η πολίτικη κουζίνα είναι συνώνυμη με την αρχοντιά, τον πλούτο και τη χαρά της ζωής. Το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου της Σούλας Μπόζη - περίπου 200 σελίδες - είναι μια λαογραφική κατάθεση για την ιστορία της πολίτικης κουζίνας από τους Βυζαντινούς χρόνους ώς τις μέρες μας. Ιστορικοκοινωνικές αναφορές για το σιτάρι, το ψω­ μί, τα ψάρια, τα κρέατα, τα οπωροκηπευτικά, τις αγορές της Πόλης, τους πλανόδιους πωλητές, τα γιορτινά έθι­ μα, τις μεγάλες και μικρές γιορτές, τις εποχιακές συνή­ θειες, τα σύγχρονα εστιατόρια, την παραδοσιακή ζαχα­ ροπλαστική, δείχνουν ανάγλυφα την εξέλιξη της προ­ σφιλούς σε όλους μας γευστικότατης κουζίνας της Πό­ λης. Το πλούσιο αυτό υλικό συνοδεύεται με φωτογρα­ φίες της Λίζας Έβερτ από το προσωπικό της αρχείο. Το υπόλοιπο μέρος του βιβλίου είναι αφιερωμένο σε πολίτι­ κες συνταγές κατά ενότητες: μεζέδες, λαδερά, ψάρια, κυρίως πιάτα, σούπες και γλυκίσματα.

Ένα εντυπωσιακό κουτί. Το ανοίγεις και το χάνεις. Δεν ξέρεις τί να πρωτοκοιτάξεις. Το θαυμάσιο βιβλίο με τα ταξιδιωτικά στην Ελλάδα και το εξωτερικό, την καταγω­ γή και τη χρήση των υλικών στις τοπικές κουζίνες, κομ­ μάτια αφιερωμένα σε επώνυμους μάγειρες, περιγραφές δείπνων και φαγητών που σερβίρονται τις γιορτές; Ή τις 134 συνταγές σε ισάριθμες ανεξάρτητες κάρτες, χωρι­ σμένες χρωματικά σε κατηγορίες (ορεκτικά, κρέατα, λα­ χανικά, γλυκά κ.ά.). Οι συνταγές της Αγλαΐας Κρεμέζη, της πολυτάλαντης αυτής γυναίκας (δημοσιογράφος, συγγραφέας, φωτο­ γράφος) είναι η καλύτερη εγγύηση για την επιτυχία των παντός είδους εδεσμάτων σας. Προτάσεις: Η «Β ρουκτολαδιά» από τα κ ύ θη ρ α χορ ­ τα σ τικ ή , το «Κοτόπουλο ξιδά το» μ ε κίμινο και φ α ­ κ ές εν δ ια φ έρ ο ν γ ε υ σ τικ ά και το «Λικέρ θυμάρ ι» που θα φ τ ιά ξ ε τ ε μόνοι σας είν α ι ελ ά χ ισ τα δ είγ μ α ­ τα μιας μ εγ ά λ η ς π οικιλίας συνταγώ ν.

ΟΜΑΔΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΣΚΕΥΩΝ ΜΕΛΩΝ TOY ART STUDIO EST πρόσφατα έργα, δουλεμένα με ποικιλία τεχνικών, όπως με τον συνδιασμό ζωγραφικής, κολλάζ και κατασκευής στο ίδιο έργο, αποτελούν την πρόταση μιας αισθητικής γραμμής που βασίζεται στη συνεχή αναζήτηση νέων ιδεών στον εικαστικό χώρο Η ΕΚΘΕΣΗ ΘΑΔΙΑΡΚΕΣΕΙΜΕΧΡΙΤΙΣ12ΦΕΒΡ. 1995 ΝΗΡΗΪΔΩΝ 6 & ΠΡΑΤΙΝΟΥ καθημερινά; 11,00-13.30/18.00-21.30 Σάββατο και Κυριακή 11.00-14.00 (Δευτέραπρωΐ κλειστά)

τα Ειδικά

IQ S E P H IA N N U Z Z I J J Joe D ogs

ΚΟΥΖΙΝΑ ^ ΤΗΣ

Μ

α

φ

ί

α

*

Στους Μαφιόζους αρέσει πολύ το καλό φαί. Τι τρώνε όμως όταν σχεδιάζουν τα εγκλήματα τους; Πώς το μαγειρεύουν; Το βιβλίο «Η Κουζίνα της Μα­ φίας», γραμμένο από τον Τζο Ντογκς (πρώην Μαφιόζο) δεν προ­ σφέρει μόνο αυθεντικές συνταγές που δημοσιεύονται για πρώτη φορά, αλλά και άφθονα πικάντι­ κα ανέκδοτα από τη ζωή γνωστών Μαφιόζων. Είναι λοιπόν ένα θαυμάσιο απόκτημα για όλους τους καλοφα­ γάδες αλλά και το τέλειο δώρο για το Μεγάλο Αφεντικό της οικογέ­ νειας, όποιος ή όποια κι αν είναι.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΟΥ 9 - ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ ΑΤΤΙΚΗΣ - ΤΗΛ. 2816134, 2846074-75

επιμέλεια: Βασίλης Καλαμαράς

Η στήλη φιλο ξε νεί, εκ περιτροπής, όλους τους εκδ οτικούς οίκους. Αυτή τη φορά υποδεχόμαστε τον «Εξάντα», την «Εστία», τον «Gutenberg», το «Θεμέλιο», τον «Οδυσσέα» και το «Δελφίνι». Ας δούμε τι θα μας φέρνουν τα εκδοτικά για τους μήνες Φεβρουάριο και Μάρτιο. __________________________________Ε Σ Τ ΙΑ Την παρθενική του εμφάνιση ως πεζοΕ Ξ Α Ν Τ Α Σ ________________________________

γράφος κάνει ο Κύπριος συγγραφέας Τάκης Γεωργίου με το μυθιστόρημά του

Κείμενα για το νέο ελληνισμό του αείμνη­

«Ο τοίχος των μελανοδοχείων».

στου πεζογράφου Δημήτρη Χατζή, υπό τον

Τι θα λέγατε για Λέοντα Τολστόι από τις

τίτλο «Μικρό νεοελληνικό όργανο». Μετα­

πηγές; «Τα παιδιά και τα εφηβικά χρό­

φράζεται ο δεύτερος τόμος του «Δον Κιχώ-

νια», σελίδες αυτοβιογραφίας, σε μτφρ.

τη» του Θερβάντες, από τον Ηλία Ματθαίου.

Βασίλη Ντινόπουλου, ενώ στην ίδια α­

Ο Χόρχε Σεμπρούν επιστρέφει στην ελληνι­

τμόσφαιρα κινείται και το «Προσωπική

κή βιβλιογραφία με το μυθιστόρημα «Χαιρε­

κατάθεση» της Αμαλίας Φλέμινγκ, σε

τίσματα από τον Φεδερίκο Σάντσεθ», σε με­

μπρ. Νίκου Φωκά.

τάφραση Μπάμπη Λυκούδη.

Ο φίλος της Ελλά­

Περί έρωτος; Ναι, και μάλιστα, από τον Σταντάλ στο «Περί έρωτος». Μεταφράζει ο Γιάν-

δας Πάτρικ Λι Φέρ-

νης Παλαιολόγος. Ο Ντομινίκ Φερναντέζ μάς

λογοτεχνικές του α­

μορ φανερώνει τις

γνωρίζει το άλλο πρόσωπό του. Αυτού του

ρετές, με το μυθι­

δοκιμιογράφου θα κυκλοφορήσει σε μετά­

στόρημά

φραση Λουκά Θεοδωρακόπουλου «Η αρπα­

βιολιά του Σεν Ζακ».

του

«Τα

γή του Γανυμήδη».

____________________________________________________________________________________ G U T E N B E R G Ο καθηγητής Δημήτρης Τσαούσης διερευνά το θέμα «Πανεπιστήμιο και οικονομία στις αναπτυσ­ σόμενες και ανεπτυγμένες χώρες», ενώ ο Βασίλης Φίλιας αγγίζει ένα σύγχρονο κοινωνιολογικό πρόβλημα στο βιβλίο του «Κοινωνιολογία της οικονομίας». Στην περιοχή της παιδαγωγικής, τώ­ ρα, ο Κώστας Χρυσαφίδης προσεγγίζει τη διδασκαλία υπό το φως του βιώματος του μαθητευόμενου: «Βιωματική επικοινωνιακή διδασκαλία». Υπάρχει ανισότητα στην εκπαίδευση; Δεν έχουμε παρά να διαβάσουμε τη μελέτη των Χρήστου Κάτσικα - Γιώργου Καββαδία «Η ανισότητα στην ελληνική εκπαίδευση». Στο ίδιο πνεύμα και ο Χρήστος Φράγκος: «Παιδεία, παραγωγή και ανάπτυξη». Ο Αλέξανδρος Πανεθυμιτάκης γράφει την ιστορία της «Ελληνικής βιομηχανίας», οι Μπόουλτς - Έντουαρντς δίνουν τα κλειδιά της κατα­ νόησης του καπιταλισμού στο «Κατανοώντας τον καπιταλισμό» (Β’ τόμος), σε μτφρ. Νικηφόρου Σταματάκη, και γνωρίζουμε το έργο «Η πολιτική οικονομία διεθνών σχέσεων» του Κίπλινγκ.

Υπόέκδοοιν

ΘΕΜΕΛΙΟ Το «άντρο» των σοβαρών μελετών για την πολιτική επιστήμη και την κοινωνιολογία: Σπάρου Ασδραχά «Ιστορικά απεικάσματα», Χρυσάνθης Σωτηροπσύλου «Η διασπορά στον ελληνικό κινηματογράφο», Μορίς Ντιβερζέ «Η Ευρώ­ πη των ανθρώπων» (ένα σημαντικό βιβλίο του σπουδαίου επιστήμονα), Μ. Γουλφ «Εθνικισμός στην Ευρώπη», Κώ­ στα Σκλάβου «Η μαρξιστική θεωρία της ιστορίας. Φιλοσοφία και μαρξισμός», Στέλιου Χιωτάκη «Πολιτική παιδεία και σχολείο». Και μια ποιητική συλλογή: «Η νύχτα των ονομάτων» της Λίλας Χαμπίπη.

________________________________ Δ Ε Λ Φ ΙΝ Ι

_____________________________ Ο Δ Υ Σ Σ Ε Α Σ Ακόμη μία κατάθεση από τον θεατρολόγο Βάλτερ Πούχνερ: «Ανιχνεύοντας τη θεατρική παράδοση». Δύσκολη εποχή για την Αριστερά και το συνδικαλιστικό κίνημα: Γιώργου Κουκουλέ «Το ελληνικό συνδικαλιστικό κίνημα και οι ξένες επεμβάσεις 1944-1948». Μουσική για πιτσιρικάδες: «Η μουσική πάει νηπιαγωγείο» (με κασέτα) της Βίβιαν Δημητράτου. Ο φορμαλισμός στη λογοτεχνία και στη γλωσ­ σολογία, η ρωσική εκδοχή: «Θεωρία λογοτε­ χνίας - Κείμενα Ρώσων φορμαλιστών» σε επιμέλειαΤοντόροφ και μτφρ. Η.Π. Νικολούδη. Ο Απόστολος Στρογγύλης γράφει τη βιογραφία του «Παναγή Παπαληγούρα». Η βραβευμένη με το Νομπέλ Λογοτεχνίας Ναντίν Γκόρνπμερ μάς ζητά να γνωρίσουμε άλλο ένα μυθιστόρημά της σε ελληνική μετάφραση της Σούλας Παπάίωάννου: «Κανείς να μη με συνοδεύσει». Ο συγγραφέας Στέλιος Φώκος μ’ ένα μυθιστό­ ρημα «Δεν λένε ποτέ καλημέρατη νύχτα». Ο Γεώργιος Παπαντωνάκης συντάσσει τον «Πίνακα λέξεων των ποιημάτων Μίλτου Σαχτούρη» και ρ Αντώνης Γκλίνος αναζητά τις... ασθένειες των βιβλίων στο «Τα βιβλία και τα αρχεία. Υγιεινή - παθήσεις - θεραπεία».

Στη λογοτεχνική σειρά θα κυκλοφορήσουν: «Ο νεόπλουτος χωριάτης» του Μαριβό σε μετάφραση Τιτίκας Δημητρούλια. Μετά τις «Νουβέλες I» ακολουθούν οι «Νουβέλες II» του Προσπέ Μεριμέ σε μετάφραση Ντορέτας Πέππα και μετά τις «Σκληρές Ιστορίες» του Βιλιέ ντε λ ’ιλ Αντάμ καιρ ός για τις «Πα­ ράξενες ιστορίες» σε μετάφραση του Γιώργου Ράικου. Ακολουθούν: Ο καλός στρατιώτης» του Φορντ Μάντοξ Φορντ που μεταφράζει ο Γιώργος Ίκαρος Μ παμπασάκης καθώς και του Μ αρκ Τουαίν «Ο σαΐνης Γουίλσον» σε μετάφραση Γρηγόρη Παπαδογιάννη. Τέσ­ σερα παιδικά βιβλία θα κυκλοφορήσουν τον Ιανουάριο και τον Μάρτιο: της Γεωργίας Ανεζίνη - Λεράκη «Ο Φιφής μαθαίνει» με ει­ κόνες της Ιλιάδας Καλαμαρά, της Ίλιας Χατζηπαναγιώτη «Αγαπητό μου ημερολόγιο Τάκη», της Μίνας Μελτέμη «Ντέτεκτιβ Ζουζούνης» και της Αντιγόνης Μ παρούση «Κού­ κλες κουκλοθεάτρου». Η οικολογική μελέτη της Ανδριάννας Βλά­ χου «Κοινωνία και Φύση» είναι μια συζήτηση για την οικολογία, τον μαρξισ μό και τη γνωσιοθεωρία. Ο Άγγλος συγγραφέας Μάλλορυ γράφ ει το εθνολογικό μελέτημα «Αναζη­ τώντας τους Ινδοευρωπαίους», ενώ ο Άρης Μ αραγγόπουλος στις «Οδηγίες προς Έ λλη­ νες ναυτιλομένους προτείνει τρόπους ανά­ γνωσης του «Οδυσσέα»του Τζέιμς Τζόυς. Ευχάριστη έκπληξη και η αναμενόμενη κυ­ κλοφορία δύο ποιητικών συλλογών: του Θάνου Φωσκαρίνη με τίτλο «Βάρος της χαμέ­ νης πρόνοιας» και του Λευτέρη Ξανθόπουλου «Σήκωσε το κεφάλι του πατέρα» με πέ­ ντε σχέδια του Α. Φασιανού. Τέλος, θα κυ­ κλοφορήσει ο 2ος τόμος των «Απάντων του Βουτυρά» και ένα εκτενές μυθιστόρημα του Αλέξανδρου Ασωνίτη «Η συνείδηση της αιω­ νιότητας».

Υπόέχδοοιν

B dm m

Mrohok/io <mimarqrj

έ ρ χ ετα ι [...] να σ τή σ ει στη θ έσ η τ ο ύ π ρόχειρ ου, α ν όχι και α υτο σ χ έδ ιο υ δη μ οσ ιο γρα φ ήμ α το ς, τη ν π ρώ τη συλλογική, επ ισ τημ ονική π ρ ο σ έγ γισ η τη ς π ο λιτική ς τω ν β ο ρ είω ν γειτό ν ω ν τη ς Ε λλ ά δ α ς ...

έχρι πριν λίγα χρόνια τα Βαλκάνια - είναι α­ κή, κοινωνικοοικονομική, στρατηγική, πνευμαπορίας άξιον! - μάς ήταν εντελώς άγνω­ τικοθρησκευτική και ευρύτερα πολιτιστική, ανστα- το πα ράδ οξο αυτό, να μη γνωρίζουμε, θρωπολογική σκοπιά και προβαίνουν σε καίρες δηλαδή, πο ιο ι είναι οι γείτονες μας, τί σκέπτο­συγκρίσ εις ομολόγων μεγεθών και σε εμβρι­ νται και πώ ς δρουν, και να τυρβάζουμε κατ’ ου­ θείς προβολές των - ιδ ιαίτερα μετά την κατάρ­ σίαν για οτιδήποτε άλλο μας δυσχέραινε την ρευση του λεγάμενου Ανατολικού Μ πλοκ - αλ­ προσέγγιση και μας κολόβωνε τη γνώση της ληλοδιαδόχων δραματικών εξελίξεων, που ταυτότητάς τους, έγιναν κατά καιρ ούς π ρ ο ­ «πρόλαβαν» την Ιστορία, για να δώ σουν το σπάθειες (φιλότιμες ή και εκ των ενόντων) να «σύγχρονο» τοπίο της κατάστασης των βαλκα­ διασκεδασθεί' τις πιο πολλές φορές, δυστυ­ νικών χωρών, πα λαιώ ν και νέων, σε σχέση όχι χώς, μόνο δημοσιογραφίστικα, για να φτάσου­ μόνο με την Ελλάδα, αλλά και με τις λοιπές βαλ­ με έτσι στο ανάλογο παράδοξο, να διαθέτουμε κανικές χώρες, τις χώρες της Ευρωπαϊκής μεν πλέον «βιβλιογραφία» για τους βαλκανι­ Έ νωσης, τις χώρες της τέως ΕΣΣΔ και τις χώ ­ κούς λαούς, πλην όμως να μας είναι, λόγω της ρες του πρ ώ η ν υπαρκτού σοσιαλισμού, τις αφερεγγυότητας των πληροφ οριώ ν, ουσιαστι­ Η ΠΑ, καθώς και με τα διάφ ορ α συλλογικά υπο­ κά άχρηστη. κείμενα του Διεθνούς Δ ικαίου.

Μ

Η έκδοση της «Γνώσης» και του «ΕΛΙΑΜΕΠ» Ο Χρηστός Ροζάκης (σελ. 25-71) προσεγγίζει για τα Βαλκάνια έρχεται - καθυστερημένα είναι τη γιουγκοσλαβική κρίσ η αναλύοντας τη διαφ ο­ η αλήθεια, αλλά (ευτυχώς και, έστω, κατά το ρετική πολιτική της ΕΟΚ και της Ελλάδας στα παροιμιώδες) κάλλιο αργά πα ρά ποτέ - να άρει θέματα της διαλυμένης αυτής χώρας και της α­ το διπλό αυτό πα ράδ οξο και να στήσει στη θέ­ ντιμ ετώπισης των Σέρβων, εμμένοντας ιδίως ση του πρόχειρου, αν όχι και αυτοσχέδιου δηστη φιλοσερβική ροπή της ελληνικής εξωτερι­ μοσιογραφήματος, την πρώτη συλλογική επι­ κής πολιτικής και στη «μακεδονοποίηση» του γι­ στημονική προσέγγιση της π ο ­ ουγκοσλαβικού προβλήματος. λιτικής των βορείω ν - οι ανατο­ Για τη Σερβία και τους Σέρβους λικοί, λόγω της πολυπτυχίας γράφ ει η Ειρήνη Λαγάνη (σελ. ΘΑΝΟΣ ΒΕΡΕΜΗΣ τω ν σχέσεώ ν μας προς αυτούς, 435-495) εξαίροντας το ρόλο (επιμέλεια) εξαιρέθηκαν εδώ - γειτόνων που έπαιξαν οι τελευταίοι μέσα Βαλκάνια. Από το διπολισμό της Ελλάδας. Δ ώδεκα ειδ ικευ­ στις λοιπές νοτιοσλαβικές εθνό­ στη νέα εποχή μένοι κατά κλάδο και κατά χώρα τητες και στην πρ οσπάθεια «εκπολιτικοί επιστήμονες εξετά­ Αθήνα, σερβισ μού» των πάντων. Με χ ώ ­ Γνώση/ΕΛΙ AM ΕΠ ,1994 ζουν σε βάθος το βαλκανικό ρες της πρ ώ η ν Γιο υγκοσλαβίας πρ όβλημα από ιστορικοπολιτιασχολούνται και άλλοι συνερ­ Σελ. 880. Δρχ, 8.000.

γάτες της έκδοσης: ο Π.Δ. Μυτιληναίος (σε\.

497-511) με τη Βοσνία - Ερζεγοβίνη, ο Αδάμης Ν. Μ ητσοτάκης (σελ. 513-568) με την Κροατία και τη Σλοβενία, ο Δημήτρης Λυβάνιος (σελ.

569-614) με τις πολιτικές εξελίξεις στη γιουγκο­ σλαβική Μ ακεδονία, την εποχή που αυτή ιδρυό­ ταν (1941-1948) και ο επιμελητής του τόμου Θάνος Βερέμης (σελ. 615-627) με τις σχέσεις της Ελλάδας με τα κομμουνιστικά καθεστώτα της βαλκανικής από το 1967 μέχρι σήμερα. Ο Γιώργος Χαρβαλιάς (σελ. 105-217) αναφέρεται στην Αλβανία και ιδίω ς στις σημαδιακές ε­ κλογές του 1991 και το άνοιγμα της χώ ρας στη Δύση, στο εκρηκτικό πρ ό βλημ α του Κοσσυφ ο­ πεδίου και στις σχέσεις Αλβανίας και Σερβίας καθώς και στις ελληνοαλβανικές σχέσεις σε ό,τι αφ ο ρά την ελληνική μειονότητα της Βορεί­ ου Ηπείρου, τους Τσάμηδες και την περιοχή του Κοσσυφοπεδίου. Ο Κυριάκος Κεντρωτής (σελ. 219-433) στην ε­ κτενέστατη - θα μπορούσε κάλλιστα να χαρακτηρισθεί μονογραφ ία - σ υμβολή του καταπιά­ νεται με τη σύγχρονη κοινωνικοπολιτική και οι­ κονομική εμφάνιση δίνοντας έμφ αση στην εξω­ τερική πολιτική της γείτονος τόσο επί εποχής Ζίφ κοφ όσο και τώρα, στις σχέσεις της με τα λ οιπά βαλκανικά κράτη και με τη Ρωσία, και στην εσωτερική ανθρωπολογική διάρθρωση της χώρας αυτής (γνήσιοι Βούλγαροι και μειο­ νότητες: Πομάκοι, Τούρκοι, Ρόμα, «Μακεδόνες»). Ο Γ εώργιος Μούρτος (σελ. 629-730) γράφ ει για τη Ρουμανία· εστιάζει το βλέμμα του στο φ αινόμενο Τ σαουσέσκου και πώ ς αυτό σ ημα­ δεύει ακόμα και σ ήμερα μια χώρα, που «φαινό­ ταν» ανέκαθεν «στρατιωτικώς ανεξάρτητη», και αναλύει την εσωτερική πολιτική κατάσταση (ουγγρική μειονότητα και λοιπές μειονότητες, εκκλησία, συνδικάτα) και τις εξωτερικές σχέ­ σεις της χώρας. Γ ιατις οικονομικές εξελίξεις στη Νοτιοανατο­ λική Ευρώπη υπό το πνεύμα τω ν οικονομικών μεταρρυθμίσεων γρ άφ ει ο Πόνος Κοζάκος (σελ. 73-103) και εντοπίζει κινδύνους που ελλο­ χεύουν στη χάραξη ενός «τρίτου δρόμου» στη μετακομμουνιστική Βαλκανική. Ειδικό άρθρο ε­ πίσης αποτελεί το εκτενές κείμενο τω ν Αλέξη Αλεξανδρή και Αθανασίου Π αρέσογλου (σελ.

741-874) για τις μουσουλμανικές μειονότητες στα Βαλκάνια, το οποίο επίσης θα μπορούσε να αποτελεί αυτόνομο έργο.

Το συλλογικό αυτό επίτευγμα κλάσεως δεν αποτελεί - όπω ς το θέλουν οι εκδότες του (σελ.

18) - έργο αναφ οράς μόνο πανεπιστημιακώ ν δασκάλων, διπλωματών, δη μοσιογράφ ω ν και ε­ π ιχειρη μα τιώ ν απευθύνεται σε όλους, όσ οι επι­ θυμούν όχι μόνο να γνωρίσουν από υπεύθυνες πένες, ανθρώ πω ν ειδ ημόνων, τί γίνεται, αλλά και τί προβλέπεται να γίνει στο προσεχές μέλ­ λον στη γειτονιά μας. Σωτήρης Λίβας

Θέσεις ΑΝΑΛΥΣΕΙΣ - ΚΡΙΤΙΚΗ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΑΛΗΣ ΤΩΝ ΤΑΞΕΩΝ

Έθνη και «απούσες» τάξεις Editorial: Η ευελιξία της εργασίας. (Από την αναδιανομή του εισοδήματος στην ανα­ διανομή της εργασίας) Γ. Μηλιάς: Η μαρξιστική θεωρία και ο μαρξισμός-ως-ιδεολογία-μαζών. (Ο μαρξι­ σμός μετά την κατάρρευση του «υπαρ­ κτού σοσιαλισμού») Carl Schmitt: Για την «εθνική δημοκρατία» Δ. Δημούλης: Ο Καρλ Σμιττ, τα έθνη, οι πό­ λεμοι και οι «απούσες» τάξεις Α. Ταρπάγκος: Η βαλκανική διείσδυση του ελληνικού καπιταλισμού Η. Φλέγκας και Δ. Πετεινάκης: Η συμμετοχή του πληθυσμού της Βουλγαρίας στις δια­ δικασίες οικονομικής μεταρρύθμισης Α. Γαβριηλίδης: «Δυο αλήθειες»: Η δυαδικότητα ως φαινόμενο ψυχικής και πολιτι­ κής τάξης στο έργο του Ακη Πάνου Δ. Κατσορίδας: Παντελής Πουλιόπουλός: Μια διαφορετική ανάλυση για το χαρα­ κτήρα του ελληνικού καπιταλισμού Α. Χατζηπαρασκευαΐδης: Σημειώσεις για το λούμπεν προλεταριάτο Α. Ανδρέου: Τοπική εκπαιδευτική ιστορία. Η ελληνική περίπτωση Δ. Αημητούλης: Πέρυ Άντερσον: «Θεωρίες για το τέλος της ιστορίας» (Βιβλιοκριτική) Αλφαβητικό - Θεματικό Ευρετήριο 1994 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 1995

50 Κριτική

... μ υθιστόρημ α, χρο νικό, μ αρτυρ ία, ντο κυ μ α ντέρ και δ ίχ ω ς αμ φ ιβολία έ ν α δ είγμ α π ρ ω τό τυ π η ς και ευ ρ η μ α τική ς γρ αφ ής

ιφ ψ ζ k

Ιίφ η ι

... μ ο ιά ζου ν μ ε έν α καλειδ ο σ κό π ιο , π ου μ ά τα ια π ρ ο σ π α θ εί να αιχμ αλω τίσει τ η ν π ο λλ α π λ ό τη τα και τη ν π ερ ιπ λο κό τη τα τ η ς ύ π α ρ ξη ς

α ήτα ν πα ρ α κιν δ υ ν ε υ μ έ ν ο κ αι μά λ λ ο ν ά ­

Τ σ άντλερ ή ο Χάμμετ, π ρ ο χ ω ρ ε ί π α ρ α π έ ρ α

σ κο π ο να π ρ ο σ π α θ ή σ ε ι κανείς ν α τα ξ ιν ο­

σ ε μια ολο δ ικ ή του επιτυχημ ένη σ ύνθεσ η.

0

μ ή σ ει τις Α υ τ όχ ε φ ε ς Π αρθένους. Είναι

Π λάθει υπ οβ λητικές ατ μ ό σ φ α ιρ ε ς π ρ ο ικ ίζ ο ­ μυ θιστό ρ ημ α, χ ρο νικό , μαρτυ ρία, ντοκυμα - ντας τ ο λό γ ο του με άφ θ ο ν α πο ιη τ ικ ά σ τοι­ ντέρ και δίχω ς α μ φ ιβ ο λ ία έ να δε ίγμ α π ρ ω τ ό ­ χεία, κάνει διακριτική, π λ η ν καίρια, κοινω νική τυ π η ς κα ι ευ ρ η ματική ς γρ α φ ής . Θ ’ α δ ικ ο ύ ­

κριτική, α π ο δ ίδ ε ι ευθ ύνες χ ω ρ ίς όμ ω ς ν α κα­

σ α με α νεπ ίτρα πτα τ ο βιβλίο, αν τ ο χα ρ α κ τ η­

τα δ ικά ζει κανέναν, κα ι δ εν π α ρ α λ ε ίπ ε ι να

ρίζαμε α π λώ ς αστυνο μική ισ τ ο ρ ία ' για τ ί ναι

π ρ ο β ε ί σ ε οξυδερ κέσ τατες, ψ υ χο λογ ικές α ­

μεν υπ ά ρ χ ο υ ν όλες ο ι π α ρ ά μ ε τ ρ ο ι π ο υ π α ρ α ­

ναλύ σεις, π ο υ με τη σ ε ιρ ά του ς φ ω τίζουν

π έ μ π ο υ ν στην αστυνο μική λογοτεχνία, α λ λ ά

πτυ χές του π ρ ο βλήμ α τος .

ε δ ώ έχ ου με να κάνο υμ ε με μ ια π ε ρ ίπ τ ω σ η πο λυ π λο κό τερ η ,

κτονία τις α δ ε λ φ έ ς Λ ίσμ πο ν; Η καταθλιπτική

Πέντε έφ ηβες κόρ ες μιας μεσ ο ασ τικής αμ ε ­

του ς φ ύσ η , η π ιθ α ν ώ ς οφ ε ιλ όμ ε ν η σ ε κά π οιο

Π οια ε ίναι εντέλει η αιτία π ο υ ω θ ε ί σ ε α υ το­

ρ ικανική ς οικογένειας αυτοκτονούν μυστη-

κ αταρ αμένο γο ν ίδιο; Η τ ιμ ω ρ ητική και μ ά λ ­

ρ ιω δ ώ ς η. μ ία μετά τ ην άλλη, χ ω ρ ίς ν ά σ υ ­

λο ν αυ στη ρ ή μητέρα, ο σ υν α ισ θ ημ α τ ικ ά α ­

ντρ έχει π ρ ο φ α νή ς λ ό γ ο ς και αιτία, π ρ ο κ α λ ώ -

π ώ ν πα τέρας, η α π οτελμ ατω μένη π ο λίχ νη

ντάς. j o δέο ς και την α ν α ταρ α­

τους,

χή στην κοινότο πη μικρή τους

σ πο υδ ές ; Ό λ α αυ τά θ α μ π ο ­

π ό λη .

ρ ο ύ σ α ν ε ύ λ ο γ α ν ’ αποτελό­

Καθένας

απ ο π ε ιρ ά τ α ι

να εξηγή σ ει με τ ο ν τρ ό π ο του τη σ υ μ φ ο ρ ά , η α λή θ ε ια όμ ω ς εξ α κο λο υ θ εί να διαφ εύγει. Ο σ υ γγ ρ α φ έα ς Τ ζέφ ρυ Ευγενίδ ης (με ρίζες μικρασ ια τικές) έχοντας ε μ π εδ ώ σ ει τα δ ιδ ά γ ­ μ α τα «μαιτρ», ό π ω ς ο Πόε, ο

.

ΤΖΕώΡΥ ΕΥΓΕΝΙΔΗΣ

Αυτόχεφες Παρθένοι Μ τφρ.: Έφη Καλλιφατίδη

Αθήνα, Libro, 1994 Σελ. 225. Δρχ. 2.600.

οι

εντατικο πο ιη μένες

σ ου ν αιτίες αυ τοχειρίας. Αυτό, ό μ ω ς , π ο υ επιμέ ν ε ι να τονίζει ο Τ ζέφ ρυ Ευγενίδης, με α δ ιό ρ α ­ τες νύξεις και π ο λ ύ σ η μ ε ς π α ­ ρ ατηρ ήσ εις , ε ίναι η ά ρ νησ η κάθ ε λο γ ικ ή ς αιτιολογίας. Ό ,τι μ π ο ρ ε ί ν α σ υνάγ ει κανείς

φ θά νοντας στο τέλο ς του μυ θιστο ρ ήμ ατος,

μ ε τα β αλλόμ ενο και απ αιτητικό κόσ μ ο. Είναι,

ό π ο υ κα ι γίνετα ι η α π ο κ ά λ υ ψ η τής γν ώ μ ης

επίσ ης , ένα ε π ε ισ ο δ ια κ ό χρ ο ν ικ ό μιας θυελ­

του σ υγγ ρα φ έα , είναι η π α ρ α δ ο χ ή του π α ρ ά ­

λ ώ δ ο υ ς αυτοκτο νικής εφ η β ε ία ς π ο υ τ ε λικά

δο ξου , του ανεξήγητου, του π έ ρ α ν τ ης λ ο γ ι­

λ υ τ ρ ώ νεται κ α ι'ξ ο ρ κ ίζ ε τ α ι α π ό το θάνατο.

κής.

Οι α υ τοκατασ τρ οφ ικές

αδελφές

Λί-

Καθ όλο υ τ υ χ α ία την αφ ή γ η σ η τ ην κάνο υν

σ μ π ο ν ενδεχο μένω ς δεν ήτανε πλ α σ μ έ ν ε ς

σ υ λ λ ο γ ικ ά σ υμ μαθ ητές τω ν κοριτσιώ ν, πο υ

και π ρ ο ο ρ ισ μ ένες γ ι’ αυτή τη ζωή, γ ι’ αυτή

είτε ά μ ε σ α είτε έ μ μ ε σ α σ υμ μετείχ αν σ ’ αυτή

τ ην πό λη , γ ι’ αυτή την κοινω νία. Ν εραϊδένιες,

την εις θά νατον π ο ρ ε ία π ρ ο σ π α θ ώ ν τ α ς μ ά ­

αλοφ ροΐσκιω τες, ευφ ά νταστες κι α ιθ έριες α ­

τ α ια ν α τ ην ανακό ψ ου ν. Ο ι Αυτόχειρες Π αρ ­

π λ ώ ς δεν ήτανε σε θέσ η ν α πρ ο σ γ ε ιω θ ού ν , γ ι’ αυτό κ αι α π ο φ ά σ ισ α ν να πε τ ά ξο υν μ ια γ ια πάντα. Οι «Αυτόχειρες Π αρθένοι» μ ο ιάζο υν με ένα καλειδ οσ κό πιο , π ο υ μά ταια π ρ ο σ π α θ ε ί να αιχμ α λω τίσ ει την π ο λλα π λ ό τ η τ α κα ι τ ην πε ρ ιπλο κότη τα της ύ π αρ ξης . Είναι μια σ υ ρ ρ α φ ή

θένοι χ α ρ τ ο γ ρ α φ ο ύ ν τ ην περ ιπ έτεια.τη ς ε φ η ­

βείας α λ λ ά και το αδ ιέ ξ ο δ ο ενό κ όσ μ ου π ο υ αποσ υντίθεται. Το β ιβ λίο έμεινε γ ια π ο λ λ έ ς εβδ ο μ ά δ ε ς στον κατάλο γο best-sellers τω ν έ γκ υ ρ ω ν N ew York Tim es κι έ χει κερ δίσ ει το βρ α β είο Α γ ά Χαν γ ια

το κ αλύ τερο μυ θ ισ τ ό ρ η μ α π ρ ω το εμφ ανιζό μενου σ υγγ ρα φ έα . Δ ικαίω ς.

α π ό ψ εω ν γ ια τον ά ν θ ρ ω π ο και γ ια τ ο π ώ ς α υ ­ τ ός αντιλαμ βάνεται τη ζω ή του μέ σ α σ ’ ένα

ΚΥΚΛΟΦΟΡΟΥΝ

Μετάφραση: Μ αρία Αγγελίδου Μια δυνατή ιστορία αγάπης, μια άσβηστη δίψα για ελευθερία, η λα­ χτάρα για την απαγορευμένη γνώση, όλα αυτά μαζί συνθέτουν την πιο με­ γάλη ανάμνηση. Μια νέα, ευαίσθητη αλλά και ρω­ μαλέα φωνή στη λογοτεχνία.

\1 U

Μ ετάφραση: Γιάννης Σπανδωνής Το καλύτερο μυθιστόρημα του Αμόζ Οζ. Το «ΦΙΜΑ» αμφισβητεί με δυνατά, παθιασμένα επιχειρήματα τη ζωή, την πολιτική, το σεξ και την ιστο­ ρία. Όπως όλα τα βιβλία του, είναι κι αυτό μια προσφορά στην ειρήνη, γε­ μάτο ανθρωπιά και λεπτότητα πνεύ­ ματος.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΨΥΧΟΠΟΣ A. Ε. ΜΑΥΡΟΜΙΧΑΛΗ 1-10679 ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ. 3602535,3618 654, FAX. 01 - 3640683

Νίκη Κώτσιου

ΕΚΔΟΣΕΙΣ - , ΨΥΧΟΓΙΟΣ

Μ ετάφ ραση: Τ ό ν ια Κ α φ ε ιζά κ η Ποια είναι η. Κα Ντάουτφάίρ; Πώς εμφανίστηκε ξαφνικά σ’ αυτό το αναστατωμένο σπιτικό; Θα μπορέσει να βρει μια λύση για τα μέλη αυτής της οικογένειας που δεν μπορούν πια να ζήσουν μαζί, πρέπει όμως να παραμείνουν φίλοι; Ένα θαυμάσιο, ανάλαφρο, τρυφε­ ρό, αστείο, γλυκόπικρο, συγκινητικό βιβλίο που μας αγγίζει όλους. Το βιβλίο γυρίστηκε και ταινία με μεγάλη επιτυχία.

H m ia tj m N apm m

(...) μια π ερ ιγρ α φ ή τοπ ίω ν α π ο κ α θ α ρ μ ένω ν μ έσω τή ς. μ α τιά ς το υ κ α λ λιτέχ νη στη ζω γ ρ α φ ικ ή τ ο υ ς απεικόνιση, μια «μίμηση τ η ς μίμησης».

πό τα τέσσερα βιβλία του Τάκη Θεοδωρόδή του χώ ρου των μαθηματικών) και του καλλι­ πουλου που κυκλοφορούν αυτή τη στιγμή τέχνη, με αναφορές στον Περικλή Γιαννόπουλο στην αγορά (όλα από τις εκδόσεις «Εστία» ε­ και στο θέμα της ελληνικότητας. Στο έργο αυτό κτός από τον «Ψίθυρο της Περσεφόνης», εκδό­ υπάρχει μια αναστροφή στη σχέση γεγονότων σεις, «Άγρα»), μόνο η «Πτώση του Νάρκισσου» και περιγραφής, με την περιγραφ ή να καταλαμ­ φέρει την ένδειξη «μυθιστόρημα» κάτω από τον βάνει ένα δυσανάλογα μεγάλο μέρος του έρ­ τίτλο. Στα υπόλοιπ α, το μυθιστόρημα ήταν α­ γου: μια περιγραφ ή τοπίων αποκαθαρμένων μέ­ πλώ ς πρόθεση. Στο πρώτο από τα τέσσερα, τον σω της ματιάς του καλλιτέχνη στη ζωγραφική «Ψίθυρο της Περσεφόνης», ο μύθος ανασυστήτους απεικόνιση, μια «μίμηση της μίμησης». νεται αβέβαια μέσα από τις προσπάθειες του ήΗ εσωτερική εστίαση του τριτοπρόσωπου αφ η­ ρωα (ένα αντίγραφο του «Pierrot fou» του γητή με την οποία περιγράφονται και οι πιο λε­ Godar, που ζει ανάλογες καταστάσεις) να διαπτές συναισθηματικές διακυμάνσεις χρησιμο­ περάσει ένα πέπλο αμνησίας που του προκάλεποιήθηκε για την ανάδειξη μιας ποιητικής πρ ό ­ σε ένας τραυματισμός. Στις «Νύχτες της Αρκα­ ζας πλούσιας σε υφολογικές αποχρώσεις (κάτι δίας», μια ιστορία πα ρόμοια με τις «παράλληλες που έκανε και η Ρέα Γαλανάκη στο «Βίο του ιστορίες» του Απόστολου Δοξιάδη (χρόνος η Ισμαήλ Φερίκ Πασά»), στα δύο πρώτα έργα του αρχαιότητα και πρ ό σω πα ένας καλλιτέχνης και συγγραφέα. Δεν έχει όμως την ίδ ια θέση στα μια καλλονή που ξετρελαίνει), η ρυθμικότητα δύο επόμενα με τον πρω τοπρόσω πο αφηγητή. του λόγου και οι διάσπαρτοι ιαμβικοί δεκαπε­ Ο αφηγητής αυτός πάντα «δείχνει», κατά τις υ­ ντασύλλαβοι δείχνουν πω ς έχουμε να κάνουμε ποδείξεις του Henry James, αφού δεν μπορεί να με μια ποιητική διάθεση που ξεστράτισε στην «πει» τι γίνεται μέσα στην ψυχή των υπόλοιπων πρόζα για να δώ σει μια ιστορία ανθρωπολογιπροσώ πων, χωρίς αυτό να τον εμποδίζει να «λέ­ κού (οι λαϊκές δοξασίες για τον γει» για τα δικά του συναισθήμα­ Πάνα) και όχι μυθιστορηματικού τα. Ίσω ς αυτή η λεπτή ισορρο­ ενδιαφέροντος, πα ρά τις μυθι­ πία ανάμεσα στο «λέγω» και στο στορηματικές σκηνές έντασης «δείχνω», η ταυτόχρονη αξιοποί­ ΤΑΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΠΟΥΑΟΣ που υπάρχουν, όπως και στο ηση και των δύο, είναι που κάνει Η πτώση του Νάρκισσου προηγούμενο έργο. Ό σ ο για το τόσο προτιμητέα την πρωτο«Αδιανόητο Τοπίο», αποτελεί πρ όσω πη ομοδιηγητική αφ ήγη­ Αθήνα Εστία, 1994 μια σπουδή του χώρου της ζω­ ση στη σύγχρονη αφηγηματική γραφικής (όπως «Ο Θείος Πέ­ λογοτεχνία. Η ετεροδιήγηση ό­ Σελ. 233. Δρχ. 1.900. τρος» του Δοξιάδη, μια και τον μως του «Αδιανόητου τοπίου» αναφέραμε, αποτελεί μια σπου-

Κριτική

περιο ρίζει το «λέγψ» του αφηγη-

τη, πρόβλημα που ξεπερνά ο Θ εοδωρόπουλος με την παράθεση αποσπασμάτων από το ημερο­ λόγιο του Γιώργου Γαλανού, του καλλιτέχνη, σε μια μετεμφυλιακή καθαρεύουσα που πλουτίζει υφολογικά το κείμενο. Ο μυθιστορηματικός λ ό ­ γος δεν είναι ο οποιοσδήποτε λόγος, ούτε καν ο οποιοσδήποτε αφηγηματικός. Έ χει ιδιαίτερες αρετές, αρετές που αν και συχνά ξεφεύγουν α­ πό την προσοχή των ερευνητών (που ο φετιχισμός της γλώσσας τούς κάνει να ξεχνάνε ότι το μυθιστόρημα είναι η αφήγηση ενός μύθου, μιας ιστορίας, που θα μπορούσε κάλλιστα να την α­ φηγηθεί κανείς με μια άλλη γλώσσα, όπως π.χ. τη γλώ σ σ α της κινηματογραφικής εικόνας), δεν ξεφεύγουν από την προσοχή του κοινού. Αυτές τις αρετές του καλού μυθιστορήματος τις δια­ θέτει η «Πτώση του Νάρκισσου». Καταρχάς ο δραματικός λόγος, ο ευθύς λόγος (που, παρεμπιπτόντως, «δείχνει» τί «λένε» τα άλ­ λα π ρ ό σω πα σ ’ αυτό το δεύτερο αφηγηματικό επίπεδο που δημιουργεί"), ελλείπων στα πρ ο η­ γούμενα έργα του Θ εοδωρόπουλου, εδώ κυ­ ριαρχεί. Έ πειτα, το έργο αυτό διαθέτει ένα συ­ ναρπαστικό μύθο με άφθονο σασπένς, γνώρι­ σμα του καλού κλασικού μυθιστορήματος, που στη σύγχρονη ελληνική μυθιστοριογραφία σ πα­ νίζει. Τρίτο, διαθέτει αυτό το πνευματώδες χιού­ μορ που εισέδυσε μόλις πριν δύο δεκαετίες στη μυθιστοριογραφία μας. Δεν θα αναφέρω σαν παραδείγματα τα δύο μεγαλύτερα μπεστ σέλερ των τελευταίω ν χρόνων, τα «Βαμμένα κόκκινα μαλλιά» και τη «Μητέρα του σκύλου», αλλά τη «Φανταστική Περιπέτεια», αυτή τη σπαρταριστή σάτιρα που βάζει ένα τέρμα στην αγέλαστη και βλοσυρή πεζογραφία του Αλέξανδρου Κοτζιά. Τέταρτο, διαθέτει όχι μόνο αισ θησιασμό, που έ­ τσι κι αλλιώ ς υπάρχει σε αρκετή δόση στη σύγ­ χρονη πεζογραφία μας, αλλά και βία (εμπλοκή του ήρ ω α σε μια υπόθεση αρχαιοκαπηλίας, ό­ που σκοτώνει - ή νομίζει ότι σκοτώνει - έναν «κακό»). Πέμπτο, τα επεισόδια και οι καταστάσεις έχουν έναν έντονα μετωνυμικό (μιμητικό/διδακτικό θα έλεγε ο Αριστοτέλης) χαρακτήρα, εξεικονίζοντας τυπικές καταστάσεις της σημερινής κοινω­ νίας: διαζύγια, λαθρεμπόρια και αρχαιοκαπηλία και γενικά κομπίνες, οργιώδεις διασκεδάσεις μιας μεγαλοαστικής τάξης, το πάθος του φ ιλό­ τεχνου, κοσμοπολιτισμό (οι χώ ρ οι της ιστορίας είναι η Αθήνα, το Παρίσι και η Νέα Υόρκη) και,

τέλος, τον έρωτα, ο οποίος έχοντας εγκαταλείψει τις ρομαντικές μεταταρσιώ σεις μιας πρ ο η­ γούμενης πεζογραφίας υποβιβάζεται σε απλή καψούρα από την οποία ο ήρωας, αργά ή γρή­ γορα, θεραπεύεται. Τέλος έχουμε τις υφολογικές αρετές της γρ α­ φής, με κύριο χαρακτηρισ τικό τις «ανοίκειες λε­ κτικές συνδέσεις» («ημέρες συναισθηματικού χαμηλού», σελ. 25, «εκείνα τα εσώρουχα που με έφερναν πρ ο των φαντασιακών μου ευθυνών» σελ. 42, παραθέτουμε στην τύχη δύο παραδείγ­ ματα) που συνήθως υπηρετούν τις χιουμοριστι­ κές προθέσεις του. Κάποιες αστοχίες («... ένας α π ’ αυτούς που μοιάζουν με περιφ ερόμενα «μηδέν άγαν». Δεν έ­ τρωγε, δεν έπινε, δεν κάπνιζε και δεν μιλούσε» σελ. 17, και «Τα μηδενικά του λογαριασμού μου στην τράπεζα είχαν πολλαπλασιασθεί, μετά την επιτυχία της συναλλαγής...» σελ. 20) δεν υπονο­ μεύουν την καλή εντύπωση που μας έκανε το έργο, χωρίς να πούμε ότι συμβαίνει το ίδιο και με μια λαθεμένη χρήση του υπερσυντέλικου με τον οποίο ο συγγραφέας έχει την τάση να αντι­ καθιστά τον αόριστο. Ο πωσδήποτε το έργο αυ­ τό δείχνει μια ανοδική πορεία του συγγραφέα που τον φέρνει εγγύτερα στο αναγνωστικό κοι­ νό, πρ άγμα που φαίνεται από το ότι η δεύτερη έκδοσή του έγινε μόλις δύο μήνες μετά την πρώτη. Μπάμπης Δερμιτζάκης

Από τις εκδόσεις

ΨΥΧΟΓΙΟΙ ζητείται έμπειρος επιμεΑητιίς και διορθωτής ϋογοτεχνικων κειμένων

Tnfl. 36.02.535 και 36.36.011

Κριτική

Ο Μ π ιη ίζ

... οι α νθρ ώ π ινες μ ο ρ φ έ ς και τα σχήμ ατα α π οδ ίδ ουν το σαρκασμό, τη ν ειρω νεία, α λ ­ λ ά [...] και τη διά φ α νη τρ υ φ ε­ ρ ή δ ιά θεσ η το υ Μ.Χ. για το ν τα λα ίπ ω ρ ο επ α ρχ ιώ τη τη ς Α θή να ς...

θωότητα, που ο προικισ μένος ζωγράφος αποΜΠΙΝΤΕΣ και άλλες ιστορίες» (1970) είναι κρυπτογράφησε και έδω σε μέσα σ ’ ένα σύνολο το βιβλίο που «καθιέρωσε το Μ.Χ. ως έναν μαυρόασπρων συνθέσεων, που υπερκαλύ­ από τους πιο αυθεντικούς εκπροσώπους πτουν, διευρύνουν και δίνουν τεράστιες διαστά­ της γενιάς του». Ύ στερα από είκοσι τέσσερα σεις στα επιμέρους περιστατικά του «ΜΠΙΝΤΕ». χρόνια οι εκδόσεις «ΚΕΔΡΟΣ» κυκλοφορούν Και επιβάλλονται δυναμικά με την αδρότητατων τον «ΜΠΙΝΤΕ» στη σειρ ά «Η Νεοελληνική Λογο­ μορφών και των σχημάτων, τη σαρκαστική νητεχνία Εικονογραφημένη» με «ζωγραφιές» του φαλιότητά τους, το χιούμορ, τη χρωματική συ­ ζωγράφου Τάκη Σιδέρη. νέπεια στις αποχρώσεις του μαύρου - άσπρου, Το αφήγημα του Μ.Χ. μέσ’ από την πρ ο σω πι­ που αφήνουν διέξοδο στο όνειρο και στην ελπί­ κή περιπέτεια του ήρω ά του, ενός λεβέντη ε­ δα, έστω και μέσα από την κυριαρχία των «ευτε­ παρχιώτη, που ήρθε στην Αθήνα της δεκαετίας λών» πραγμάτων, π ου δεν είναι ευτελή, αφού εί­ ’60-70, να σταδιοδρομήσει ως λογιστής μ’ έναν ναι χρήσιμα και απαραίτητα. πενιχρό μισθό και να νοικοκυρευτεί, μας δίνει α­ Έτσι η μία τέχνη επιβάλλεται και κυριαρχεί πλά, φυσικά, σε χαμηλούς τόνους και με αφ ο­ στο χώρο της άλλης, χωρίς να τη μειώνει, αλλά πλιστική αφέλεια το δράμα των ανθρώπων της την προβάλλει και την αναδεικνύει, την καταξιώ­ υπαίθρου, που συνέρρευσαν στην Αθήνα, όπου νει, υπηρετώντας την και ερμηνεύοντάς την. τους βόλεψαν όπως όπως τα οργανωμένα συμ­ Ο Τάκης Σιδέρης κινεί τις ανθρώπινες μορ­ φέροντα και οι πολιτικές σκοπιμότητες· και η φές ανάμεσα στα αντικείμενα του περιβάλλο­ ζωή τους ξοδεύτηκε στον καθημερινό μόχθο για ντος χώρου, και κάτω από την πίεση των ανα­ τον επιούσιο και την αναζήτηση και απόκτηση γκών που τα επιβάλλουν στη ζωή του ήρωα έτσι, σύγχρονων ανέσεων. Ο ήρωάς του, αφηγούμε­ ώστε να γεμίζουν το χώρο, να εξουσιάζουν το νος τα περιστατικά της εικοσάχρονης βιο πά­ χώρο- είναι η δική του άποψη· να βγαίνουν από λης, είναι ρεαλιστής και αποκαλυπτικός, χωρίς τα αδιέξοδα· είναι εμφανής η τά­ να γίνεται ωμός και σκληρός. ση εξόδου τους από το περί­ Υπάρχει σ ’ αυτό το κείμενο ένας γραμμα της καθημερινής ανα­ συγκρατημένος εξομοληγητιΜΑΡΙΟΣ ΧΑΚΚΑΣ γκαιότητας. Και αυτό δηλώνεται κός τόνος και μια τρυφερή γυ­ Ο Μπιντές από την κινητική εκφραστικότη­ μνότητα, που έρχεται από μέσα Σειρά: Η Νεοελληνική τα και το έντονο δυναμικό των και δεν αποτελεί φωτογράφηση Λογοτεχνία Εικογραφημένη σωμάτων, το απροσποίητο της ή περιγραφή, αλλά περιεχόμενο Ζωγραφιές: Τάκης Σιδέρης αποφασιστικότητας να βγουν α­ ζωής και ουσία. Γι’ αυτό και η έκ­ Επιλογή κειμένων: πό τον κλοιό της καθημερινής θεση των βιωμάτων είναι φυσική Βαγγέλης Ραπτόπουλος μέριμνας. Και πάντα με μια συ­ και αβίαστη και το χαρακτηρι­ Αθήνα, Κέδρος, 1994. Σελ. 48 γκρατημένη αισ ιο δοξία κι ένα έ­ στικό της είναι μια εξιλεωτική α-

Ο

στω και μακρινό όραμα, όπως αυτό διαφαίνεται στις πινελιές του λευκού, που χαλαρώνουν την αδρή επιφάνεια του μαύρου, στην προκειμένη περίπ τωση. Στην άλλη του δουλειά με τους τό­ νους του ερυθρού αλλά και συνήθως του γαλα­ νού και του κυανού. Είναι ολοφάνερο πω ς ο ποιητής ζωγράφος κρατάει τον άνθρωπο όρθιο, πάνω από τις συμ­ βάσεις, του ανοίγει δρόμους και προοπτικές, α­ κόμα και κει που τείνουν να τον καταπιούν τα πράγματα, να χαθεί μέσα στα αντικείμενα καθη­ μερινής χρήσης (23), δεν είναι καθηλωμένος, ό­ πω ς άλλωστε τον θέλει κι ο συγγραφέας, αφού ο ήρωάς του σκέφτεται, παρατηρεί, διαπιστώ­ νει, έστω και πράγματα δυσάρεστα για τον εαυ­ τό του, έχει συναίσθηση της κατάστασης, όπου βρίσκεται- και αναζητεί διέξοδο από την τραγι­ κότητα (30), που τον περιβά λλει- την εννοεί, την κατανοεί, τη βιώνει έντονα, όπως φαίνεται στην τρομαγμένη έκφραση των ματιών του (39). Και σιγά σιγά, όταν όλα έχουν χαθεί, όταν η ζωή έχει φυράνει, όταν όλοι έχουν αλλοτριωθεί μέσα στον ανθρώπινο πολτό, θα βρει ένα παραθυράκι για να κοιτάξει προς τα έξω με τα αθώα μάτια ε­ νός παιδιού, που έκπληκτο βρίσκεται μπροστά στο φριχτό αντίκρισμα του κόσμου, έστω και για να διαπιστώ σει πω ς αυτό το πολυθρύλητο «λε­ κανοπέδιο της Αττικής είχε μεταβληθεί σ ’ έναν απέραντο μπιντέ κι είχαμε καθίσ ει όλοι επάνω και πλενόμασταν, πλενόμασταν, ενώ εκατοντά­ δες καζανάκια χύνοντας καταρράκτες νερού, χαιρ ετούσαν την πρ όοδό μας» (42,43). Αν για το συγγραφέα ο άνθρωπος χάνεται μέ­ σα στα πράγματα, αναλώνεται στις καθημερι­ νές μέριμνες μοχθώντας για μια πιο άνετη ζωή, ο ζωγράφος ξεκινώντας από αυτή την αφετηρία κινείται προς άλλες κατευθύνσεις, ερμηνεύο­ ντας εικαστικά τις ενέργειες και τ’ αποτελέσμα­ τα αυτών των ενεργειών και δίνει διέξοδο στην αγωνία του εγκλωβισμένου στα πλα ίσ ια μιας ά­ γονης και επιβεβλημένης αναγκαιότητας αν­ θρώπου, προϊούσης της ιστορίας με μια βαθμι­ αία εξέλιξη της εικαστικής έκφρασης μέσα στη ροή των γεγονότων και των περιστατικών, που καλύπτουν τον καθημερινό μόχθο. Στις μαυρόασπρες συνθέσεις του Σιδέρη, ό­ που το άσπρο επικάθεται στο μαύρο, διαβρώνει ή απαλαίνει ή ορίζει την εξουσία του μαύρου, ό ­ χι μόνο οι ανθρώπινες μορφές, αλλά και οι μορ­ φές των αντικειμένων είναι δυνάμει κινητικές. Κι αυτό εκφράζεται με το σχήμα και τις θέσεις που

παίρνουν τα μέλη του, καθώς τείνουν να διαρρήξουν τον κλοιό των συνανηκόντων στο σύνο­ λο της συμβιούσας ομάδας (14, 10, 34)- και να στηθεί αμέσω ς όρθιος θριαμβικά στην προτερή του αξιο πρέπεια , καλύπτοντας με το λεβέντικο παράστημά του (35) το χώρο- και την ήττα του μετατρέποντας σε ηρωικό φινάλε με χιούμορ και ασπρόμαυρη διάθεση. Συχνά οι μορφές και το π ερίγραμμα των μορ­ φ ώ ν διευρύνονται τόσο που βγαίνουν ή χάνο­ νται μέσα στο φόντο του λευκού και συνήθως του μαύρου. Ωστόσο η λεπτομέρεια στις κινή­ σεις ή στις αποχρώσεις είναι το σημαντικό, που κάνει τα εικονιζόμενα να μην είναι στατικά μέσα στο χώρο, όπως λ.χ. η κάμψη του αγκώνα του ά­ ντρα, η στροφή του κεφαλιού της γυναίκας, η έκφ ραση του δεξιού ποδιού της (13), τα συρρικνωμένα χαρακτηρισ τικά του προσώ που και η όλη στάση του σώματος του άντρα (10),οι διεσταλμένες κόρες των ματιών (39), η τάση του λευκού κύκλου και του φύλλου να σπάσει το μαύρο κύκλο που περιβάλλει το κυκλικό διάστη­ μα, όπου κυοφορείται η ε λπίδα (43) και να δώσει διέξοδο στη ζωή και το όνειρο... Ο Τάκης Σιδ έρης είναι ποιητής ζωγράφος, γνήσιος, τρυφερός, κρύβει μέσα του ένα π α ιδί που θέλει να βλέπει τον κόσμο πάνω και πέρ α α­ πό την τραγικότητα και το τραγικό να το μετα­ τρέπει σε πηγή δημιουργίας μέσ’ από τις απο­ χρώσεις της αθωότητας και της αισ ιοδοξίας. Συλλαμβάνει και σχηματοποιεί το ω ραίο και το τραγικό μέσα σ ’ ένα σύνολο πειστικά αισιόδοξο με τη γονιμοποιό φαντασία ενός αιώ νιου πα ι­ διού. Γι’ αυτό και οι ανθρώπινες μορφές και τα σχήματα αποδίδουν το σαρκασμό, την ειρω ­ νεία, αλλά και τη διαβρωτική αφέλεια και τη διά­ φανη τρυφερή διάθεση με την οποία ο Μάριος Χάκκας αντιμετωπίζει τον ταλαίπω ρο επαρχιώ­ τη της Αθήνας, που αναλώθηκε πασχίζοντας ν ’ αποκτήσει «σύγχρονες» ανέσεις, όπως απαιτεί ο καινούριος τρόπος ζωής... Ίσω ς καλύτερη εικαστική αντιμετώπιση του αφηγήματος αυτού δεν θα μπορούσε να γίνει. Πιο εύγλωττη και πιο πειστική: Ερμηνευτική. Γιατί ο Τ.Σ. δεν αφήνει έκθετο τον άνθρωπό του' του δείχνει τον κλάδο ελαίας (43) καταλυτικά· και καταλυτικά τη δυνατότητα να. βγει νικητής μέσ’ από τους ομόκεντρους μαυρόασπρους κύ­ κλους της ζωής και του θανάτου. Ελένη Χωρεάνθη

Κριτική

Σ υ νδ έει μ ετα ξ ύ το υ ς δ ύ ο επ ο ­ χ έ ς [...] π ετυχ α ίνει να δ ια π λέξει σ το ιχ εία το υ έρ γ ο υ ... τω ν μ εσ οπ ο λεμ ικώ ν και μ ετα π ο ­ λεμ ικώ ν π εζο γ ρ ά φ ω ν

ια τον Κώστα Στεργιό πουλο (Κ.Σ.) δεν χρειά­ νική ποίηση, ο Κ.Σ. συμμετέχει μ’ έναν τόμο: «Η ζονται συστάσεις. Είναι γνωστός ως ποιητής, ανανεωμένη παράδοση», στα 1980. ως μυθιστοριογράφος και διηγηματογράΣτον Γ τόμο της σειράς «Περιδιαβάζοντας» φος, μα και ως κριτικός - μελετητής της λογοτε­ περιλαμβάνει κριτικά του κείμενα που γράφτη­ χνίας μας. καν και δημοσιεύτηκαν από το 1953 ώς το 1992 Τούτο το βιβλίο του ανήκει στη σειρά «Περικαι τα μισά, σχεδόν, α π ’ αυτά δημοσιεύτηκαν διαβάζοντας» (Γ τόμος),1έχει τον επεξηγηματι­ (το μεγαλύτερο μέρος τους ή πιο συντομευ μέ­ κό υπότιτλο: «Από τη μεσοπολεμική στη μεταπο­ να) στις δύο οκτάτομες σειρές των εκδ. ΣΟΚΟ­ λεμική πεζογραφία» και περιέχει έντεκα μελέτες ΛΗ: «Η μεταπολεμική πεζογραφία »2και «Η μεσ ο­ για το έργο, ή πτυχές και θέματα του έργου, πολεμική πεζογραφία ».3 γνωστών λογοτεχνών μας, όπως: Κ. Ουράνη, Συνδέει μεταξύ τους δύο εποχές. Προσπαθεί, Κ.Γ. Καρυωτάκη, Π. Χάρη, Ηλ. Βενέζη, Στ. Ξεκαι το πετυχαίνει, να διαπλέξει στοιχεία του έρ­ φλούδα, Γ. Δέλιου, Άλ. Αγγέλογλου, Αστ. Κοβγου τους των μεσοπολεμικώ ν και μεταπολεμι­ βατζή, Σπ. Πλασκοβίτη, Τ. Αλαβέρα και Αλ. Κοκών πεζογράφων. Κατά σημεία, είναι αποκαλυ­ τζιά. πτικός! Ο Κώστας Στεργιόπουλος γράφ ει και δημοσι­ Αρχικά, καταπιάνεται με τους μεσοπολεμιεύει κριτικά κείμενα για λογοτεχνικά έργα α π ’ τα κούς πεζογράφους. Για τον Κώστα Ουράνη υ­ πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, ω στόσο μόλις στα ποστηρίζει ότι «Με το ταξιδιωτικό του έργο στέ­ 1962 κυκλοφορεί η μελέτη του: κει ανάμεσα στους δύο τρεις «Ο Τέλλος Άγρας και το πνεύμα πρώτους που ανανέωσαν και τε­ της παρακμής» (Βραβείο των λειοποίησαν το είδος των ταξι­ Δώδεκα) και ακολουθούν: «Από διωτικών εντυπώσεων στη δεκα­ ΚΩΣΤΑΣ ΣΤΕΡΓΙΟΠΟΥΛΟΣ το συμβολισμό στη “Νέα ποίη­ ετία του ’20 και του ’30». Περιδιαβάζοντας. ση1'», στα 1967, και «Οι επιδρά­ Για «Τα πεζά του Κ.Γ. Καρυωτά­ σεις στο έργο του Καρυωτάκη», Από τη μεσοπολεμική στη κη» σημειώ νει ότι «Πρόκειται για μεταπολεμική πεζογραφία. στα 1972, (Α’ Κρατικό Βραβείο). κείμενα αποκαλυπτικά, με κάτι το Γ’ τόμος Στην πεντάτομη σειρά της πολύ πικρό στο βάθος τους και Αθήνα, Κέδρος, 1994. γραμματολογίας - ανθολογίας ακαριαίο στη διατύπωσή Σελ. 258 των εκδ. ΣΟΚΟΛΗ για την ελλη­ τους, που εκφράζουν την τέλεια

Γ

Κριτική

διάψευση ενός ονεφοττόλου κι ενός ρομαντικού, συνδυάζοντας τον ρεαλισμό με την ποίηση, τον εξομολογητικό τόνο με την οργή και τη σαρκα­ στική ειρωνεία, κι ανακεφαλαιώνουν συνοπτικά όλη την περίπ τωση Καρυωτάκη [...]». Για «Το διήγημα του Πέτρου Χάρη» παρατηρεί ό­ τι «Αν α πό τη μια του όψη το διήγημα του Χάρη φέρνει τη στιγμή που εμφανίζεται κάτι α π ’ το κλί­ μα της εποχής και της νεοσυμβολιστικής ποιητι­ κής σχολής, διοχετεύοντας και στην αφηγηματι­ κή πεζογραφία την αλλαγή ευαισ θησίας εκείνης της ώρας, από την άλλη αντικατοπτρίζει τις αλ­ λαγές και ανακατατάξεις στον κοινωνικό χώρο». Στον Ηλία Βενέζη εξετάζει την «Ακμή και παρακ­ μή», «το θεματολογικό υλικό του», τους χαρα­ κτήρες και τους βασικούς ιδ εολογικούς πυρή­ νες του έργου του. Αφού δίνει τα κύρια χαρακτηρισ τικά του εσ ω ­ τερικού μονολόγου, παρουσιάζει το πορτρέτο του Στέλιου Ξεφλούδα μέσα από την πεζογρα­

0

φία του, σ ’ ένα σύντομο, σχετικά, αλλά μεστό δοκίμιο. Τον έτερο σημαντικό εκπρόσω πο του εσωτερι­ κού μονολόγου, Γιώ ργο Δέλιο, παρουσιάζει στη συνέχεια και σχολιάζει το έργο του με αξιώσεις. Η δεύτερη ενότητα των δοκιμίων του αναφέρεται σε μεταπολεμικούς πεζογράφους. . Η περιδιάβασή του αρχίζει με τη «λυρική πεζο­ γραφία του Άλκη Αγγέλόγλου», «του σημαντικό­ τερου α π ’ όσους κινήθηκαν στην περιο χή της λυ­ ρικής πεζογραφίας», κατά τη γνώμη του. Επισ η­ μαίνει εύστοχα τ ’ αρνητικά και θετικά στοιχεία που εμπεριέχονται στο έργο του Αγγέλογλου και σκιαγραφεί, με ενάργεια, τη δημιουργική του πορεία. Τον φίλο, συνοδοιπόρο, τον «άλλο παράλληλο» του Αγγέλογλου, Αστέρη Κοββατζή, πα ρο υσ ιά­ ζει στο επόμενο'δ οκίμιό του, με συγκριτική διά­ θεση και επιδεξιότητα καλού διακειμενικού δια­ λόγου.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΨΥΧΟΓΙΟΣ ΑΛΕΚΑ ΡΙΤΣΟΥ

Η ΝΥΧΤΑ ΤΗΣ ΑΙΘΥΛΙΚΗΣ ΑΛΚΟΟΛΗΣ

Έ να υπ έροχο β ιβ λίο που α ξίζει να το δ ια β ά σ ο υ ν οι ά ντρ ες και οι γυ ν α ίκ ες της επ οχής μ α ς Μια γυναίκα με δύναμη για ζωή δίπλα σ’ έναν άντρα αδύναμο και ανασφαλή. Με τη γνώση της ελπίδας για την καινούργια μέρα, θα παρέμβει ανοιχτά στο χώρο της αγάπης και, χάρη στην αδάμαστη ψυχή της θα κινήσει Βουνά. Θα αποποιηθεί τη διεκδίκηση των όποιων δικαιωμάτων της μεταφέροντας το «εγώ» στη θέση του «εμείς». Θα παίξει το ρόλο της άψογα. Ύστερα από την περιπλάνησή της σε μακρινούς, νυχτερινούς δρόμους, θα κάνει το γενναίο πρώτο βήμα προς το αύριο που ήδη της υπόσχεται πολλά. ΨΥΧΟΓΙΟΣ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΨΥΧΟΠΟΣ A. Ε. ΜΑΥΡΟΜΙΧΑΛΗ1-106 79ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ. 3602535,3618654, FAX. 01 -3640683

Κριτική

Σε βάθος ανιχνεύει την «πεζογραφία του ήθους στο έργο του Σπόρου Πλασκοβίτη» και επισημαί­ νει «ορισμένα χαρακτηριστικά συγγραφέων ε­ ντελώς πρώτης σειράς»,π ου διαθέτει αυτό το έργο. Εξίσου σημαντικό είναι και το επόμενο δοκίμιό του για τον «Τηλέμαχο Αλαβέρα και την παράδο­ ση της Θεσσαλονίκης». Τελειώνει με το δοκίμιό του για το έργο του Αλ. Κοτζιά και κύρια για το πρώτο και αξιόλογο μυ­ θιστόρημά του «Πολιορκία». Ο Στεργιόπουλος, όπως έχει την ευκαιρία να παρατηρήσει ο αναγνώστης και του Γ τόμου του «Περιδιαβάζοντας», εμβαθύνει στις μελέτες των θεμάτων του, ενώ παράλληλα είναι στοχα­ στικός, με εμφανές, όμως, το λογοτεχνικό ένδυ­ μα των κριτικών του κειμένων. Με αποσπάσμα­ τα από τα έργα των μελετώμενων λογοτεχνών, που εύστοχα παραθέτει εμβόλιμα, καθώς και με αποσπάσματα από κριτικά κείμενα ομότεχνών του για τους ίδιους λογοτέχνες, διανθίζει τα δι­ κά του κείμενα και έχει, έτσι, απαραίτητα στοι­ χεία για την τεκμηρίω ση των μελετών το υ . Λογοτέχνης ο ίδιος, προσφ έρει κείμενα αι­ σθητικού κάλλους, που ξεφεύγουν α π ’ το τυπι­ κό ύφος του κλασικού δοκιμίου. Εχει την ικανό­ τητα να κεντάει, στον καμβά του, κομψοτεχνή-. ματα, αληθινά στολίδια στον νεοελληνικό κριτι­ κό μας λόγο. Πολύ εύστοχα ο Αλέξ. Ζήρας4 π α ­ ρατηρεί στο έργο του Στεργιόπουλου ότι «η ε­ λεγχόμενη συγκίνηση ή ο στοχαστικός λόγος διακρίνονται εκτός από την ποίησή του και στο πεζογραφικό του έργο [...] υπάρχει ένα ιδιοσυγκρασιακό στίγμα του συγγραφέα το οποίο ε­ ντοπίζεται ως δομικό στοιχείο μέσα σε κάθε λογής έκφραση και δραστηριότητά του, από την καθαρά λογοτεχνική ως την κριτική». Ο Στεργιόπουλος είναι βαθύς γνώστης των θεμάτων που πραγματεύεται. Οι μελέτες του έ­ χουν εύρος. Εμβριθής μελετητής της λογοτε­ χνίας μας, αλλά και της διεθνούς, ξέρει να «δια­ βάζει» τα λογοτεχνικά κείμενα, να σταματά εκεί που πρέπει και να απομονώνει εκείνα που απαι­ τούνται για να θεμελιώ σει τις απόψεις του, να ε­ ξάγει τ’ απαραίτητα συμπεράσματα και να σχο­ λιάσει! Δεν παραλείπει να κάνει διακειμενικές παρατηρήσεις, συγκρίσ εις και σχόλια, να πα ρα­ πέμπει βιβλιογραφικά - όπου απαιτείται - και να εισέρχεται συχνά στο χώ ρο της θεωρίας και της ιστορίας της λογοτεχνίας μας. Αναλύει ψυχογραφικά, κοινωνικά και αισ θητι­

κά, όχι μόνο τους χαρακτήρες των ηρώω ν των έργων του, αλλά και τους ίδ ιους τους δημιουρ­ γούς, διεισδύει στο «μεδούλι» του περιεχομέ­ νου κάθε κειμένου, μελετά τις λεπτομέρειες του μύθου, καταγράφει λεπτές αποχρώσεις σχέσε­ ων μεταξύ των ηρώων, τα χαρακτηρισ τικά της κοινωνίας και της εποχής, καταστάσεις και γε­ γονότα και τα φιλτράρει μέσα από τον ευαίσθη­ το, ακριβή και δυνατό φακό τού μικροχειρ ούργου επιστήμονα της τέχνης, χωρίς να πα ραλεί­ πει κριτικές «επεμβάσεις» και για την τεχνική των κειμένων! Ο κριτικός του λόγος έχει την ομορφ ιά κάθε καλού αφηγηματικού λόγου. Είναι συναρπαστι­ κός! Το κάθε του δοκίμ ιο, ξεκουράζει, μάλλον, πνευματικά τον αναγνώστη, τον μαγνητίζει ώστε να δεχτεί μια θεωρητική, αισθητική ή ιστορική προσέγγιση κάποιου έργου, μ’ ευχαρίστηση! Από τα συγκεκριμ ένα κριτικά κείμενα αυτού του τόμου - που είναι σαφώς μεγαλύτερα σε έκτα­ ση από εκείνα των προηγουμένων τόμων, ίσως και ποιοτικά ανώτερα - ο κάθε καλοπροαίρετος αναγνώστης, πείθεται για την αξία της π ρ ο σφ ο­ ράς του Κώστα Στεργιό πουλου στη νεοελληνική μας γραμματεία, αλλά συγχρόνως απολαμβάνει τη γλώ σ σ α και το ύφος του κριτικού, πρ ο σλα μ­ βάνει τόσες και τόσες πληροφορίες, πρ οβλημα­ τίζεται! Πολλαπλό το όφελος, χάρη στο μεγαλείο της τέχνης και των γραμμάτων μας, μα και τέτοιων δημιουργών και παραγωγών κριτικής σκέψης, όπως του Κώστα Στεργιόπουλου! Θανάσης Καραγιάννης

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1.

Ο Α’ τόμος, με ομώνυμο τίτλο, έχει ως υπότιτλο: «Από τονΚάλβο στον Παπατσώνη», εκδ. ΚΕΔΡΟΣ, 1982 και ο Β’ τόμος: «Στο χώρο της παλιάς πεζογραφίας μας», εκδ. ΚΕΔΡΟΣ, 1986.

2. Βλ. Θαν. Καραγιάννη: «Πανόραμα της μεταπολεμικής μας πεζογραφίας», «ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ» 11.1.1990.

3. Βλ. Θαν. Καραγιάννη: «Η μεσοπολεμική πεζογραφία από τον πρώτο ως το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο (1914-1939)», περ. «ΔΙΑΒΑΖΩ», αρ, 337, 8.6.94, σελ.

23-25.

4. «Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό», εκδ. ΕΚΔΟΤΙΚΗ Α­ ΘΗΝΩΝ, τόμος 9Α, 1988, σελ. 394.

ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ Θ Ε Μ Ι Σ Τ Ο Κ Λ Ε Ο Υ Σ 37 · Τ Η Λ. 3 8. 2 6. 3 1 9 · F A X 3 6 . 3 9 . 9 3 0

ΚΩΣΤΑΣ ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ Φ ιλ ο σ ο φ ία κ α ι τ ε χ ν ικ ή

Μ ια προδρομ ική κριτική του τε ­ χνο λο γικ ο ύ ντετερ μινισμ ο ύ κ α ι της υποβάθμ ισης της φύσης που χαρ α κ τή ριζα ν τις κυ ρ ίες πλευρές τόσο του εγελια νού όσο κα ι του μαρξικού έργου α πό ένα ν μ εγά ­ λο κ α ι πά ντα ε πίκα ιρ ο Έ λλ η να διανοητή.

ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΚΑΙ

MARC BLOCH

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΣΤΑ ΤΕΛΗ

Α π ο λ ο γ ία γ ια τ η ν ισ το ρ ία

ΤΟΥ ΑΙΩΝΑ Ε π ιμ έλ εια Δ. Ρόκου

Α π ό τ α β α σ ικ ό τε ρ α έ ρ γ α του

Κ είμ ενα 56 δ ια νοουμ ένω ν, π α ν ε ­

χάρτης» τη ς σχολής τω ν A nnales,

πιστημιακώ ν κ α ι ερευνητώ ν για

η ο πο ία επαναστατικοποίησε την

έ να α πό τα κεντρ ικό τερ α θέματα

αντίληψή μας γ ια την ιστορία.

σ υ γ γ ρ α φ έ α κ α ι « κα τα σ τατικό ς

της εποχή ς μας, σε αναζήτηση ε­

Η έκδοση αυτή έρ χετα ι να καλύ­

νό ς νέο υ επιστη μ ο νικ ο ύ π α ρ α ­

ψ ε ι ένα μεγάλο κενό στην ιστο­

δείγμ α τος

ρ ία τω ν ιδεών.

ΕΑ. ΦΑΜΕΛΙΑΔΟΥ-ΝΑΚΟΥ

ΚΥΚΛΟΦΟΡΟΥΝ;

«στον φίλο μου τον Πατρίκιο...»

• Κ ΩΣΤΑΣ Μ ΠΑΪΡΑΚΤΑΡΗΣ Ψ υ χικ ή υ γεία κα ι Ο Πατρίκιος και... η ουρά του, η

κοινω νική παρέμβαση

συνάντηση του αξιωματούχου και της κυρίας από την «άγνωστη κι

• Δ Η Μ Η Τ ΡΗ Σ Λ ΙΒΙΕΡΑ ΤΟΣ

αλλοπρόσαλλη χώρα» σε επτά αλ-

Κ οινω νικοί αγώ νες στην

ληλοδιαπλεκόμενες ιστορίες συν­

Ε λλάδα (1932-36)

θέτουν, υπό μορφή παραμυθιού, κριτική τω ν ηθών, πολιτική σάτιρα και φιλοσοφική αλληγορία.

• Μ ΑΝΟΛΗΣ ΑΑ Μ ΠΡΙΔΗ Σ Η ποίηση και το ηθικό πρόβλημα

Τ

Ο

Υ

Τ

A

Π

Α

Ρ

Α

Μ

Υ

Θ

Ι

flA P A M M A ,

: ^

Γκί,ΠΗΣ

$ ΡΩΤΑ Παραμύθια Αγάπης και Έρωτα Παραμύθια που αφηγούνται και εκθειάζουν τη δύνα­ μη της αγάπης και τον έρωτα, ιστορίες ερωτευμένων που αντιμετωπίζουν τις δυσκολότερες δοκιμασίες προκειμένον να σμίξουν με το ταίρι τους.

[ΑΡΑΜΓΘΙΑ .

ΑΠΟ ΤΗΝ

Παραμύθια από την Περσία

ΕΡΣΙΑ

Αγνωστα, μαζί με άλλα πολύ γνωστά παραμύ­ θια από τη μακρυνό Ανατολή, που μαγεύουν με τη ν ποίηση, την αφοπλιστική απλότητα και το χρώμα τους.

(ΑΡΑΜΓΘΙΑ Παραμύθια από την Κίνα Οι Κινέζοι αγαπούν τα παραμύθια. Η μαστοριά τους στην περιγραφή προσώπων και καταστάσεων, η χα­ ρισματική τους αφήγηση και η προτίμησή τους για τις'α πρόοπτες εξελίξεις, είναι φανερή σΤις ιστορίες τους, που συχνά, καταργούν Τα όρια μεταξύ φαντα­ σίας και πραγματικότητας.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΠΟΠΕΙΡΑ: ΝΑΥΑΡΙΝΟΥ 18-20, 106 80 ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ./FAX 6450519

βιβλιογραφ ικό δελτίο Αρ. 349 1 Δεκεμβρίου - 31 Δεκεμβρίου 1994 Επιμ έλεια: Έ φ η Απόχη

ΗΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ των βιβλίων γίνεται με βάση το γνωστό Δεκαδικό Σύστημα Ταξινόμησης, προσαρμοσμένο στην ελληνική βιβλιογραφία ΣΤΗΝ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑτων περιοδικών δεν περιλαμβάνονται εβδομαδιαία έντυπα ΤΟ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΟΔελτίο συντάσσεται με την πολύτιμη συνεργασία του βιβλιοπωλείου της «Εστίας»

Ψ υχολογία

Εφαρμοσμένη ψυχολογία ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΙΕΙΝΗΣ ΚΑΙ ΝΕΥΡΟΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗΣ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ, Διεπαγγελματική συμβουλευτική. Αθήνα, Ελλη­ νικά Γράμματα, 1994. Σελ. 140. Δρχ. 1560. ISBN 960-344-031-0. ΖΑΧΑΡΗΣ Δ. Ψυχολογία της βρε­ φικής και νηπιακής ηλικίας. Ιωάννι­ να, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, 1994. Σελ. 411. Δρχ. 5.000. ΜΟΝΤΡΕΝΟ Φ. Τι είναι η αγάπη τε­ λικά; Μετ. Ν. Πέππα. Αθήνα, Πατάκης, 1994. Σελ. 95. ISBN 960-360216-7.

Παραψυχολογία CAREY Κ. Η τρίτη χιλιετία. Μετ. Γ. Μπαρουξής. Αθήνα, Βουλούκος, 1995. Σελ. 236. Δρχ. 1.870. ISBN 960-7328-10-8.

CAYCE Ε. Για την Ατλαντίδα. Αθή­ να, Βουλουκος, 1993. Σελ. 180. Δρχ. 1.870. ISBN 960-7328-11-6.

ROESERMUELLER W.O. Καύση ή ενταφιασμός; Μετ. Γ. Στουραΐτης. Αθήνα, Βιβλιοθήκη του «Ρόδου». Σελ. 68. Δρχ. 1.040.

SHERMAN Η. Πάρτε τη ζωή στα χέ­ ρια σας. Μετ. Γ. Μπαρουξής. Αθή­ να, Βουλουκος, 1995. Σελ. 157. Δρχ. 1.455. ISBN 960-7328-13-2.

SUTPHEN D. Το πεπρωμένο της α­ γάπης. Μετ. Γ. Μπαρουξής. Αθήνα, Βουλουκος, 1995. Σελ. 254. Δρχ.

2.390. ISBN 960-7238-16-7.

Θ ρησ κεία

Γενικά ΔΕΛΗΜΠΑΣΗΣ Α.Δ. Η Ορθοδοξία και η «Θεμελιώδης Συμφωνία». Αθήνα, 1994. Σελ. 31. Δρχ. 520.

Μυθολογία Κελτικές παραδόσεις των Δρυίδων και αρχαία Ελλάδα. Μετ. Α. Τσάκαλης. Αθήνα, Πύρινος -Κόσμος, 1994. Σελ. 373. Δρχ. 4.160. ISBN 960-7327-74-8.

Κοινωνιολογία ΚΑΤΣΟΡΙΔΑΣ Δ.Α. Ξένοι (;) εργά­ τες στην Ελλάδα. Αθήνα, Ίαμος, 1994. Σελ.110. Δρχ. 1.040.

Πολιτική Σύγχρονος αναθεωρητισμός και α­ ντεπανάσταση. Αθήνα, Σύγχρονη Εποχή, 1994. Σελ. 201. Δρχ.

1.870. ISBN 960-224-716-9. ΒΕΡΕΜΗΣ Θ. - ΚΟΥΛΟΥΜΠΗΣ Θ. Ελληνική εξωτερική πολιτική. Προ­ οπτικές και προβληματισμοί. Αθή­ να, Σιδέρης, 1994. Σελ. 99. Δρχ.

1.500.

ISBN 960-08-0040-5. ΚΙΟΥΚΙΑΣ Δ.Κ. Οργάνωση συμφε­ ρόντων στην Ελλάδα. Αθήνα, Εξά­ ντας, 1994. Σελ. 245. Δρχ. 3.120.

ISBN 960-256-198-Χ. ΜΠΑΡΤΖΙΝΟΠΟΥΛΟΣ Ε. Γράμμα σ’ έναν εικοσάχρονο. Αθήνα, Καστανιώτης, 1994. Σελ. 152. ISBN 960-03-1280-Χ.

Δίκαιο Η διείσδυση του κοινοτικού δικαίου περιβάλλοντος στην Ελλάδα. Πρα­ κτικά Συνεδρίου. Επιμ. Γ. Παπαδημητρίου. Αθήνα, Σάκκουλας, 1994. Σελ. 292. ISBN 960-232176-8. ΚΑΝ Ζ. - ΚΟΛΛΑΝ Ζ. - ΜΠΑΡΟ Π. Τα δικαιώματα των παιδιών. Μετ. Ζ. Αθήνη. Αθήνα, Πατάκης, 1994. Σελ. 77. ISBN 960-360-232-9.

Μ τίο

Οικονομία ΓΕΩΡΓΟΠΟΥΛΟΣ Α.Ν. Διαδικα­ σίες παγκόσμιας οικονομικής ολο­ κλήρωσης και διεθνοποίηση της παραγωγής στην Ελλάδα. Αθήνα, Παπαζήσης, 1994. Σελ. 163, Δρχ.

2.080.

ISBN 960-02-1058-6. ΚΡΟΥΣΚΟΣ Γ.Σ. Αγγλικοί τραπεζι­ κοί όροι. Αθήνα, Παπαζήσης, 1994. Σελ. 148. Δρχ. 1.560. ISBN 960-02-1059-4.

Λαογραφία ΘΕΟΤΟΚΗ Ε.-Λ. Ενδυμασίες Κέρ­ κυρας, Παξών και Διαποντίων νή­ σων. Αθήνα, 1994. Σελ. 216. Δρχ.

12.480. ISBN 960-220-706-Χ.

Εθνολογία ΚΟΛΤΣΙΔΑΣ Α.Μ. Ιδεολογική συ­ γκρότηση και εκπαιδευτική οργά­ νωση των Ελληνόδλαχων στο Βαλ­ κανικό χώρο (1850-1913). Θεσσα­ λονίκη, Κυριακίδης, 1994. Σελ.

622. Δρχ. 6.750. ISBN 960-343250-4.

Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1994. Σελ. 156. Δρχ. 1.765. ISBN 960344-039-6.

LANSDOWN R. - WALKER Μ. Η α­ νάπτυξη του παιδιού σας από τη γέννηση μέχρι την εφηβεία. Μετ. Ν. Χούνος. Αθήνα, Κονιδάρης, 1994. Σελ. 550. Δρχ. 6.450. ISBN 9607136-60-8.

Εκπαίδευση ΛΕΜΟΝΙΔΗΣ X. Περίπατος στη μά­ θηση της στοιχειώδους αριθμητι­ κής. Θεσσαλονίκη, Κυριακίδης, 1994. Σελ. 240. Δρχ. 3.325. ISBN 960-343-269-5.

BERTRAND Υ. Σύγχρονες εκπαι­ δευτικές θεωρίες. Μετ. Α. ΣιπητάνΟυ - Ε. Λινάρδου. Αθήνα, Ελληνι­ κά Γράμματα, 1994. Σελ. 213. Δρχ. 2.600. ISBN 960-7019-85-7.

Μαθηματικά POLYA Ε. Πώς να τό λύσω. Μετ. Λ. Σιαδήμας. Αθήνα, Σπηλιώτη. Σελ.

255. Δρχ. 2.600.

ΚΟΥΣΟΥΡΗΣ Θ.Σ. - ΑΘΑΝΑΣΑΚΗΣ Α.Μ. Περιβάλλον - οικολογία εκπαίδευση. Αθήνα, Σαββάλας.

ISBN 960-7343-63-8.

Φυσική

ΜΠΟΥΡΟΔΗΜΟΣ Ε.Λ. Λόγοι και διάλογοι στην Ακαδημία Αθηνών (1977-1993). Βιόσφαιρα - περιβάλ­ λον - ενέργεια - τεχνολογία. Αθήνα, 1994. Σελ. 551. Δρχ. 22.880. ΦΙΛΗΣ Γ.Α. Το λυκόφως του αν­ θρώπινου είδους. Αθήνα, Εξάντας, 1994. Σελ. 257. Δρχ. 2.600. ISBN 960-256-201-3.

Π αιδ αγω γική ε κ π α ίδ ε υ σ η

Παιδαγωγική WINNICOTT D.W. Συζητήσεις με τους γονείς. Μετ. Γ. Καλομοίρης.

Μ τίη

Τέχνες

Γενικά Ελληνική τέχνη. Η αυγή της ελληνι­ κής τέχνης. Αθήνα, Εκδοτική Αθη­ νών, 1994. Σελ. 348. Δρχ. 12.800.

ISBN 960-213-289-2. ΧΑΤΖΗΔΑΚΗ Ν. Ελληνική Τέχνη. Βυζαντινά ψηφιδωτά. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1994. Σελ. 268. Δρχ. 12.800. ISBN 960-213-295-7.

TALBOT RICE D. Βυζαντινή Τέχνη. Μετ. Α. Παππάς. Αθήνα, Υποδομή, 1994. Σελ. 251. Δρχ. 3.120. ISBN 960-7183-16-9.

Λευκώματα Θ ετικές ε π ισ τή μ ες

Οικολογία

ΜΠΟΥΡΟΔΗΜΟΣ Ε.Λ. Γαία: Ο πλανήτης μας. Οικολογικός προ­ γραμματισμός. Αθήνα, 1994. Σελ.

65. Δρχ. 2.080.

KENTON L. Επανάσταση κατά της κυτταρίτιδας. Αθήνα, Βασδέκης, 1994. Σελ. 140. Δρχ. 1.560. ISBN 960-7370-07-04.

STANNARD R. Χίλια και ένα μυ­ στήρια του Σύμπαντος. Μετ. Γ. Μπαρουξής. Αθήνα, Κάτοπτρο, 1994. Σελ. 165. Δρχ. 3.015. ISBN 9602023-93-5.

Ζωολογία BENGTSON Β. - WINTLF.I.I. Α. SWEDRUPI. Τα σκυλιά. Όλες οι ρά­ τσες του κόσμου. Μετ. Δ. Γεδεών. Αθήνα, Βασδέκης, 1994. Σελ. 308. Δρχ. 6.240. ISBN 960-7370-06-6.

Ε φ αρμοσμένες ε π ισ τή μ ες

Κάλυμνος. Ελληνορθόδοξος ορι­ σμός του Αιγαίου. Αθήνα, Ιερά Μητρόπολις Λέρου Καλύμνου και Αστυπάλαιας, 1994. Σελ. 208. Δρχ.

10.400. ISBN 960-85535-0-4. ΓΡΑΜΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ Π.Κ. ΚΑΙ ΑΛΛΟΙ. Αστυπάλαια. Πολεοδομία και αρχιτεκτονική της χώρας. Αθή­ να, Ιερά Μητρόπολις Ιερόν Καλύ­ μνου και Αστυπάλαιας, 1994. Σελ.

198. Δρχ. 10.400. ISBN 960855532-1-2.

Αρχιτεκτονική ΔΗΜΑΚΟΠΟΥΛΟΣ I. Ο George Whitmore στην Κέρκυρα. Αθήνα, Υπουργείο Πολιτισμού, 1994. Σελ.

105. Δρχ. 8.320. ISBN 960-7254-08-2. ΣΗΦΟΥΝΑΚΗΣ Ν. Βιομηχανικά κτίρια στη Λέσβο. Ελαιοτριβεία - σα­ πωνοποιεία. 19ος και αρχές 20ού αιώνα. Β’ έκδοση. Αθήνα, Καστανιώτης, 1994. Σελ. 175. Δρχ.

10.400. ISBN 960-03-1218-4.

Ιατρική

Ζωγραφική

ΜΑΔΙΑΝΟΣ Μ.Γ. Η ψυχιατρική με­ ταρρύθμιση και η ανάπτυξή της. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1994. Σελ. 525. Δρχ. 5.200. ISBN 960344-007-8.

MCQUILLAN Μ. Βαν Γκογκ. Μετ. Α. Παππάς. Αθήνα, Υποδομή, 1994. Σελ. 205. Δρχ. 3.120. ISBN 960-7183-17-7.

Κινηματογράφος ΛΥΜΠΕΡΑΚΗ Μ. Φαίδρα. Σενά­ ριο. Αθήνα, Κασιανιώτης, 1994. Σελ. 102. Δρχ. 2.080. ISBN 96003-1246-Χ.

Μουσική ΒΙΚΑΤΟΥ - ΚΟΝΤΟΓΛΗ Ε. Η θεω­ ρία της μουσικής. Αθήνα, Παπαζήσης, 1994. Σελ. 135. Δρχ. 2.600.

ISBN 960-02-1064-0. ΔΡΑΓΟΥΜΑΝΟΣ Π. Οδηγός ελλη­ νικής δισκογραφίας 1950-1994.

LPs, Maxi - Singles, CDs. Αθήνα, 1994. Σελ. 518. Δρχ. 4.680. ISBN 960-220-295-5.

Ε να σ χολήσεις

Οικιακή οικονομία FINSAND M.J. Ζαχαροπλαστική για διαβητικούς Μετ. Α. Αγγελή. Αθή­ να, Βαγιονάκης. Σελ. 181. Δρχ.

2.080.

Κ λα σ ική φ ιλ ο λ ο γ ία

Γενικά Αρχαία ελληνική ερωτική ποίηση. Μια ανθολογία. Επιμ. - μετ. - σχ. Σ.Δ. Σκαρΐσής. Αθήνα, Καστανιώτης, 1994. Σελ. 261. ISBN 960-031231-1. ΛΑΖΑΝΑΣ Β.Ι. Η ανθολογία αρχαί­ ων ελληνικών επιγραμμάτων του Μάξιμου Πλανούδη. Αθήνα, Παπαδήμας, 1994. Σελ. 232. ISBN 960206-301-7.

Αρχαίοι συγγραφείς Ομήρου Οδύσσεια. Απόλογοι. Ρα­ ψωδία μ. Μετ. -' επιλεγόμενα Δ.Ν. Μαρωνίτης. Αθήνα, Στιγμή, 1994. Σελ. 57. Δρχ. 1.660. ISBN 960269-142-5. ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ. Τραγωδίες. Μήδεια. Τρωάδες. Εκάβη. Ανδρομάχη. Ποι­ ητική μετ. Γ. Γεράλης. Αθήνα, Ζαχαρόπουλος, 1994. Σελ. 349. Δρχ.

3.120.

ISBN 960-208-469-3. ΣΟΦΟΚΛΗΣ. Τραγωδίες Οιδίπους Τύραννος. Οιδίπους επί Κολωνώ.

Αντιγόνη. Ποιητική μετ. Γ. Γεράλης. Αθήνα, Ζαχαρόπουλος, 1994. Σελ.

339. Δρχ. 3.120. ISBN 960-208470-7. ΦΙΛΟΔΗΜΟΣ. Περί οικονομίας. Απόδ. Ε. Μανιάτης. Πρόλ. -σχόλ. X. Μπαλόγλου. Αθήνα, Ελεύθερη Σκέψις, 1994. Σελ. 163. Δρχ.

1.560.

ISBN 960-7199-42-1.

Μελέτες ΒΛΑΧΟΣ Α.Σ. Παρατηρήσεις στον Θουκυδίδη: Ξυγγραφής Α'-Θ1. Τό­ μος Β', βιβλία Ε'-Θ'. Αθήνα, Εστία, 1994. Σελ. 441. Δρχ. 4.500. ISBN (Set) 960-05-0590-Χ. ΝΙΚΟΛΑΪΔΗΣ Τ. Puela Formosa. Το γυναικείο κάλλος στον Κάτουλλο και τους Ρωμαίους ελεγειακούς. Αθήνα, Στιγμή, 1994. Σελ. 172. Δρχ. 2.390. ISBN 960-269-141-7.

Λ ογοτεχνία

Γενικά Ζώσας σιωπής. «Στιγμές ελληνικού λόγου». Θεσσαλονίκη, Μπαχαράκης, 1994. Σελ. 63.

Ποίηση ΑΡΓΥΡΙΟΥ Θ. Διάσπαρτα όνειρα. Αθήνα, Ροή. Σελ. 30. ΒΟΥΓΙΟΥΚΑΣ Α. Ο μυστικός θία­ σος Ιλαρίωνος του τραγωδοποιού. Αθήνα, 1994. Σελ. 63. Δρχ. 1.040. ΓΚΙΜΟΣΟΥΛΗΣ Κ. Η αγία μελάνη. Β1έκδοση. Αθήνα, Κέδρος, 1994. Σελ. 42. ISBN 960-04-0976-5. ΘΕΟΦΙΛΟΥ Φ. Η λειτουργία της Μήθυμνας. Αθήνα, Αστερίας, 1994. Σελ.

51. ISBN 960-7438-02-7. ΚΑΤΣΑΡΟΣ Μ. Κατά Σαδδουκαίων. Θ' έκδοση. Αθήνα, Ζαχαρό­ πουλος, 1994. Σελ. 67. Δρχ. 1.560.

ISBN 960-208-368-9. ΚΙΡΜΙΖΗΣ Θ. Επί τα άκρα πατρώας γης. Θεσσαλονίκη, 1994. Σελ. 118.

ISBN 960-85550-0-0. ΜΟΥΖΑΚΗ Μ. Κραταιά λάσπη. Αθήνα, Γκοβόστης, 1994. Σελ. 76.

ISBN 960-270-689-9.'

ΞΥΔΗ Α. Χειμωνιάτικη λιακάδα. Αθήνα, 1994. Σελ. 60. ΠΑΠΑΔΑΚΗ Λ. Πώς αφήνει ένα ντύ­ μα το φίδι. Αθήνα, 1994. Σελ. 43. ΠΑΠΑΔΟΓΙΩΡΓΟΣ Β.Ν. Λανθα­ σμένη πορεία. Ποιήματα. Αγρίνιο, χ.σ., χ.χ. Σελ. 29. ΠΑΠΠΑ Λ. Τα ποιήματα 19561992. Αθήνα, Αρμός, 1994. Σελ.

446. Δρχ. 4.160. ISBN 960-710255-Χ. Χαϊκού για τη βροχή - το χιόνι - τον άνεμο - τον ήλιο - το φεγγάρι. Μετ. Μ. Φάις. Εικόνες: X. Μπότσογλου. Αθήνα, Μπάστας - Πλέσας, 1994. Σελ. 80. Δρχ. 15.600. ISBN 9607418-05-0.

ARAGON L. ΚΑΙ ΑΛΛΟΙ. Στη μοναξιά του Παρισιού. Επιλ. μετ. Ε. Κλεόπας. Αθήνα, Έψιλον, 1994. Σελ. 72. Δρχ.

1.560.

ISBN 960-7062-42-6. ΜΠΟΥΚΟΒΣΚΙ Τ. Τρόμου και αγω­ νίας γωνία. Επιλ. - μετ. Γ. Μπλάνας. Αθήνα, Απόπειρα, 1994. Σελ. 79. Δρχ. 1.040. ISBN 960-7034-67-8.

Πεζογραφία Της μοναξιάς. «Ου τόπω αλλά τρόπω». Επιλ. - επιμ. Μ.Ι. Γιόση κ.ά. Αθήνα, Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, 1994. Σελ. 259. Δρχ.

3.120.

ISBN 960-7058-33-Χ. ΑΛΕΞΑΚΗΣ Β. Πριν Μυθιστόρημα. Μετ. Κ. Λάμψα. Αθήνα, Εξάντας, 1994. Σελ. 197. Δρχ. 2.080. ISBN 960-256-183-1. ΔΑΝΙΚΑΣ Δ. Μελό. Μελό - δραματι­ κό θρίλερ. Αθήνα, Κέδρος, 1994. Σελ. 155. Δρχ. 1.800. ISBN 96004-0974-9. ΖΑΟΥΣΗ Μ. Γράμμα από το Ρήνο. Αθήνα, Οδυσσέας, 1994. Σελ. 125. Δρχ. 1.350. ISBN 960-210-205-5. ΚΑΣΔΑΓΛΗΣ Ν. Το Αραράτ αστρά­ φτει. Αφήγηση Κούρδου αγωνιστή. Αθήνα, Κέδρος, 1994. Σελ. 152. Δρχ. 1.800. ISBN 960-04-1020-8. ΜΑΝΙΑΤΑΚΟΣ Γ. Μετά τη βροχή. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1994. Σελ. 252. Δρχ. 2.285. ISBN 960-236-458-0. ΜΕΓΑΠΑΝΟΥ Α. Το μαύρο ταξί.

Μ τίο

Αθήνα, Libro, 1994. Σελ. 190. Δρχ.

2.600. ISBN 960-7009-94-0. ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ Α. Εξω η ζωή εί­ ναι πολύχρωμη. Διηγήματα. Αθήνα, Καστανιώτης, 1994. Σελ. 114.

ISBN 960-03-1247-8. ΞΕΝΟΠΟΥΛΟΣ Γ. Από την κουζίνα στο χαρέμι. Αθήνα, Βλάσση, 1994. Σελ. 402. Δρχ. 2.600. ISBN 960302-043-5. ΞΕΝΟΠΟΥΛΟΣ Γ. Πνεύματα. Αθή­ να, Βλάσση, 1994. Σελ. 306. Δρχ.

2.080.

ISBN 960-302-042-7.

I. Κανσή. Αθήνα, Αίολος/Θερβάντες, 1994. Σελ. 168. ISBN 9607267-77-Χ.

COUPLAND D. Η ζωή μετά το Θεό. Μετ. X. Σακελλαροπούλου. Αθήνα. Νέα Σύνορα, 1994. Σελ. 342. Δρχ.

2.600. ISBN 960-236-461-0.

CREBILLON C. Τα παραστρατήμα­ τα του νου και της καρδιάς. Μετ. Ε. Κορόμηλά. Αθήνα, Κανάκης, 1994. Σελ. 210. Δρχ. 3.000. ISBN 960-7420-06-3.

ΞΕΝΟΠΟΥΛΟΣ Γ. Το μαρτύριο μιας νέας Αγίας. Αθήνα, Βλάσση, 1994. Σελ. 272. Δρχ. 2.080. ISBN 960-302-041-7.

ΜΑΣΠΕΡΟ Φ. Το χαμόγελο του γά­ του. Μετ. Ρ. Ζερβού - Κωτσοπούλου. Αθήνα, Ζαχαρόπουλος, 1994. Σελ. 415. Δρχ. 3.120. ISBN 960208-482-0.

ΞΕΝΟΠΟΥΛΟΣ Γ. Φοιτηταί και Αρσακειάδες. Αθήνα, Βλάσση, 1994. Σελ. 363. Δρχ. 2.600. ISBN 960-302-044-3.

MCGUANE Τ. Η κούρσα του θανά­ του. Μετ. Σ. Μενούνος. Αθήνα, Ζα­ χαρόπουλος, 1994. Σελ. 237. Δρχ.

1.245. ISBN 960-208-486-3.

ΠΑΠΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ Ν. Διψασμένη ορτανσία. Αθήνα, Καλέντης, 1994. Σελ. 221. Δρχ. 2.600. ISBN 960-219--048-5.

MCGAHERN J. Το σκοτάδι. Μετ. Σ. Μενούνος. Αθήνα, Ζαχαρόπου­ λος, 1994. Σελ. 218. Δρχ. 1.455.

ISBN 960-208-491-Χ.

ΧΡΟΝΟΠΟΥΛΟΥ Δ. Τρεις ιστο­ ρίες. Αθήνα, Βιβλία των Μουσών, 1994. Σελ. 82. Δρχ. 1.560.

MORAVIA A. Το πράμα. Μετ. Θ. Μετσιμενίδης. Αθήνα, Ζαχαρόπου­ λος, 1994. Σελ. 302. Δρχ. 2.500.

ISBN 960-208-489-8.

VERNE J. Ο Πύργος των Καρπα­ θίων. Μετ. X. Μίκογλου. Αθήνα, Ζαχαρόπουλος, 1994. Σελ. 288. Δρχ. 1.455. ISBN 960-208-468-5. ΓΚΑΡΥ Ρ. Οι χαρταετοί. Μυθιστόρη­ μα. Μετ. Ν. Ζαγκούρογλου. Αθήνα, Καστανιώτης, 1994. Σελ. 340. Δρχ.

3.120.

ISBN 960-03-0905-1.

MUTIS A. Το χιόνι του Αλμπράντε. Μετ. Μ. Χατζηγιάννη. Αθήνα, Ζαχα­ ρόπουλος, 1994. Σελ. 157. Δρχ.

1.245. ISBN 960-208-473-1.

DEL CASTILLO Μ. Μοιραία γυναί­ κα. Μετ. Μ. Σοφιανού. Αθήνα, Ζα­ χαρόπουλος, 1994. Σελ. 477. Δρχ.

3.120.

ISBN 960-208-492-8.

HESSE Η. Το τελευταίο καλοκαίρι του Κλίνγκσορ. Μετ. Μ. Χατζηγιάννη. Αθήνα, Ζαχαρόπουλος, 1994. Σελ. 95. Δρχ. 1.040. ISBN 960208-465-0.

DREISER Τ. Ο χρηματιστής. Μετ. Κ. Αλάτσης. Αθήνα, Σύγχρονη Επο­ χή, 1994. Σελ. 628. Δρχ. 5.200.

ISBN 960-224-709-6.

GENEVE Μ. Η νύχτα θα ’ναι σκύλα. Μετ. Λ. Αβαγιανού. Αθήνα, Αστάρτη, 1994. Σελ. 162. Δρχ. 2.080.

ISBN 960-263-030-2.

AUSTER Ρ. Το παλάτι του φεγγα­ ριού. Μετ. Ρ. Αγαπητού. Αθήνα, Ζα­ χαρόπουλος, 1994. Σελ. 397. Δρχ.

1.870. ISBN 960-2108-472-3.

ΖΟΛΑ Ε. Ζερμινάλ. Μετ. Ε. Χατζηευστρατίου. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1994. Σελ. 573. Δρχ. 2.910. ISBN 960-237-087-4.

ΟΖ Α. Φίμα. Μετ. Γ. Σπανδωνής. Αθήνα, Ψυχογιός, 1994. Σελ. 341.

ISBN 960-274-078-7.

ΚΕΒΕΔΟ Φ. ΝΤΕ. 'Ονειρα και λό­ γοι της αλήθειας. Μετ. - εισ. - σχόλ.

Μ τίο

PRATCHETT Τ. Νευρικές μάγισσες. Μετ. Λ. Ιωαννίδου. Αθήνα, Alter/Παρά Πέντε, 1994. Σελ. 267. Δρχ. 2.500.

PUECH Β. Στον αστερισμό του σκύ­ λου. Μετ. Κ. Κριτσίνης. Αθήνα, Ζα­ χαρόπουλος, 1994. Σελ. 412. Δρχ.

1.660. ISBN 960-208-466-9.

RIO Μ. Μέρλιν. Μετ. Σ. Μπίνη - Σωτηροπούλου. Αθήνα, Ζαχαρόπου­ λος, 1994. Σελ. 152. Δρχ. 1.245.

ISBN 960-208-484-7.

RIO Μ. Το μοιραίο λάθος. Μετ. Κ. Κριτσίνης. Αθήνα, Ζαχαρόπουλος, 1994. Σελ. 95. Δρχ. 1.245. ISBN 960-208-483-9.

SAGAN F. Ένα χαμένο προφίλ. Μετ. Γ.Ν. Δρόσος. Αθήνα, Ζαχαρό­ πουλος, 1994. Σελ. 159. Δρχ.

1.040. ISBN 960-208-210-0.

SIMMONS D. Το τραγούδι της Θεάς Κάλι. Μυθιστόρημα. Μετ. X. Τσαλικίδου. Αθήνα, Επιλογή, 1994. Σελ.

268. Δρχ. 2.390.

CHARYN J. Ο εκτελεστής. Μετ. Σ. Μενούνος. Αθήνα, Ζαχαρόπου­ λος, 1994. Σελ. 332. Δρχ. 1.600.

ISBN 960-208-481-2.

HARDELLET Α. Το κατώφλι του κήπου. Μετ. Τ. Καββαδία. Αθήνα, Ζαχαρόπουλος, 1994. Σελ. 143. Δρχ. 1.245. ISBN 960-208-488-Χ.

Μελέτες ΑΛΕΞΙΟΥ Σ. Σολωμικά. Αθήνα. Στιγμή, 1994. Σελ. 92. Δρχ. 1.870.

ISBN 960-269-140-9. ΔΕΦΝΕΡ Ο.Μ. - ΣΤΑΣΙΝΟΠΟΥΛΟΥ Μ. Βασίλης Μοσκόβης. Αθή­ να, Περγαμηνή, 1994. Σελ. 45. Δρχ. 1.040. ISBN 960-7134-08-7. ΚΑΡΠΟΖΗΛΟΥ Μ. Το παιδί στη χώρα των βιβλίων. Αθήνα, Καστα­ νιώτης, 1994. Σελ. 242. ISBN 96003-1258-3.

PERSIO G.C. La nobilissima barriera della Canea. Venezia, Istituto Ellenico Di Studi Bizantini, 1994. Pag. 165. Drs. 3.500.

Δ ο κ ίμ ια AIAIANOY Ε. Ψηφίδες. Δοκίμια. Αθήνα, Εστία, 1994. Σελ. 196. Δρχ.

1.500. ISBN 960-05-0580-2. ΚΑΡΕΔΑΗ Ζ. Παρατηρήσεις, Β'

Αθήνα, Αστρολάβος/Ευθύνη, 1994. Σελ. 246. Δρχ. 2.390. ISBN 960-7033-40-Χ.

Περιοδική έκθεση. Αθήνα, Υπουρ­ γείο Πολιτισμού, 1994. Σελ. 283. Δρχ. 9.360. ISBN 960-7254-03-1.

ΤΑΧΤΣΗΣ Κ. Συγγνώμην, εσείς δεν είσθε ο κύριος Ταχτσής; Αθήνα, Πατάκης, 1994. Σελ. 187. Δρχ.

6.240. ISBN 960-360- 060 -1.

ΔΕΣΠΟΤΟΠΟΥΛΟΣ Κ.Ι. Ελληνικά θέματα ιστορίας και πολιτισμού. Αθήνα, Παπαζήσης, 1994. Σελ.

240. Δρχ. 2.080. ISBN 960-021046-2.

Θ έατρο Έ ργα ΤΣΕΧΩΦ Α.Π. Τρεις αδελφές. Μετ, Α. Τσαρης - Γ. Δεπάσιας. Αθήνα, Νεφέλη, 1994. Σελ. 180. Δρχ.

1.560.

ISBN 960-211-196-8.

Ιστορία

Αρχαιολογία ΓΡΑΜΜΕΝΟΣ Δ.Β. - ΚΝΙΘΑΚΗΣ Γ. Κατάλογος των αρχιτεκτονικών μελών ίου Μουσείου Θεσσαλονίκης. Θεσσα­ λονίκη, 1994. Σελ. 261 + Πίν. Δρχ.

6.240. ISBN 960-7265-21-1. ΣΑΠΟΥΝΑ - ΣΑΚΕΛΛΑΡΑΚΗ Ε. Μινωική Κρήτη. Αθήνα, Γνώση, 1994. Σελ. 119. Δρχ. 4.640.

Μαρτυρίες ΔΟΪΤΣΙΝΗΣ Τ. Κλέφτης. Γράμμος 1946-1949. Θεσσαλονίκη, Κυριακίδης, 1994. Σελ. 242. Δρχ. 2.080.

ISBN 960-343-267-9. ΓΕΡΑΣΙΜΙΔΟΥ Ν. Ανάστα. Αθήνα, Κάκτος, 1994. Σελ. 103. Δρχ.

2.080. ΧΟΝΔΡΟΚΟΥΚΗΣ Δ.Ν. Η γενιά των άταφων αετών. Αθήνα, Ισοκρά­ της, 1994. Σελ. 140. Δρχ. 2.080. ΑΛΜΠΑΡΕ Σ. Ο κύριος Προυστ. Αναμνήσεις που συνέλεξε ο Ζωρζ Μπελμόν. Μετ. Α. Παρίση. Αθήνα, Ολκός, 1994. Σελ. 380. Δρχ.

4.680. ISBN 960-7169-25-5.

Ελληνική ιστορία Ιωάννης Ολόκαλος, Νοτάριος ΙΕράπετρας. Κατάστιχο (1496-1543). Βε­ νετία, Ελληνικό Ινστιτούτο Βυζαντι­ νών και Μεταβυζαντινών Σπουδών, 1994. Σελ. 311 + Πίν. Δρχ. 6.500. Μακεδόνες οι Έλληνες του Βορρά.

ΛΕΚΑΤΣΑΣ Π. Η πολιτεία του Ή ­ λιου. Αθήνα, Καστανιώτης, 1994. Σελ. 123. Δρχ. 2.080. ISBN 96003-1223-0, ΜΕΛΕΤΟΠΟΥΛΟΣ Μ.Η. Η Βασιλεία στη νεώτερη ελληνική ιστορία. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1994. Σελ. 317. Δρχ.

3.640. ISBN 960-236-455-6. ΜΠΟΥΝΑΤΣΟΥ - ΡΟΓΚΑΚΟΥ Τ. Η ελληνικότητα της Σμύρνης και ο ρό­ λος των Μ. Δυνάμεων στη Μικρασία. Θεσσαλονίκη, Κυριακίδης, 1994. Σελ. 86. Δρχ. 1.040. ISBN 960-343-260-1. ΠΑΠΑΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ Χ.Ι. Ιστο­ ρία της Ρόδου. Β1έκδοση. Αθήνα, 1994. Σελ. 766+Εικ. Δρχ. 6.240.

ISBN 960-85560-0-5. ΠΕΛΑΓΙΔΗΣ Σ. Από την Αιολίδα στην Παμφυλία. Ζωνταντός και μνη­ μειακός ελληνισμός. Θεσσαλονίκη, Κυριακίδης, 1994. Σελ. 62. Δρχ.

880. ISBN 960-343-258-Χ. ΡΟΝΤΟΓΙΑΝΝΗΣ Π.Γ. Η εκπαί­ δευση στη Λευκάδα 1613-1950. Αθήνα, 1994. Σελ. 378. Δρχ. 5.000.

PAILLARES Μ. Η Μακεδονική θύελλα. Τα πύρινα χρόνια 19031907. Μετ. Β. Καρδιόλακα. Αθήνα, Τροχαλία, 1994. Σελ. 610. Δρχ.

5.925. ISBN 960-7022-51-3.

Τ αξίδια

Ελλάδα ΓΟΡΓΟΤΕΤΑΣ Σ. Φύση και παρά­ δοση. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1994. Σελ. 138. Δρχ. 2.080. ISBN 960236-432-7.

Γνώσεις ΒΑΡΕΛΛΑ Α. Κρήτη. Ήρωες, Τόπος,

πολιτισμός. Αθήνα, Δελφίνι, 1994. Σελ. 77. ISBN 960-309-193-Χ. ΓΚΡΕΙΑΜI. Η κίνηση... με μηχανές μεταφοράς στην ξηρά. Μετ. Γ. Δημητρόπουλος - Α. Κακούρη. Αθήνα, Πατάκης, 1994. Σελ. 40. ISBN 960-360-165-9. ΚΟΛΕΡ Π. Η μετεωρολογία, ο και­ ρός και εποχές. Μετ. Σ. Αθήνη. Αθήνα, Πατάκης, 1994. Σελ. 77.

ISBN 960-360-233-7. ΝΤΕΦΡΑΝ Ζ. - ΑΛΜΠΕΡ Ε. Ο Μέγας Αλέξανδρος. Μετ. Σ. Αθήνη. Αθήνα, Πατάκης, 1994. Σελ. 75.

ISBN 960-360-229-9. ΠΑΛΑΚΚΟ Μ. Πετώντας με τα αε­ ροπλάνα του σήμερα. Μετ. Σ. Αθή­ νη. Αθήνα, Πατάκης, 1994. Σελ.

77. ISBN 960-360-235-3. ΠΟΝΤΙΡΑΚ Ν. - ΠΟΥΑΣΕΝΟ Ζ. Μ. Η προέλευση της ζωής. Μετ. Σ. Αθήνη. Αθήνα, Πατάκης, 1994. Σελ. 77. ISBN 960-360-230-2.

Τέχνες Εικαστικές τέχνες.· Αθήνα, Πατά­ κης, 1994. Σελ. 180. ISBN 960360-190-Χ. ΝΤΕΚΑΣΤΡΟ Μ. Λαϊκή τέχνη. Οδη­ γός για παιδιά. Αθήνα, Κέδρος, 1994. Σελ. 45. Δρχ. 1.500. ISBN 960-04-0821-1. ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥΣ Α. Το παιδικό τραγούδι. Αθήνα, Gutenberg, 1994. Σελ. 163+1 κασέτα. ISBN 960-01-0518-9.

Ελεύθερα αναγνώσματα ΑΙΣΩΠΟΣ. Οι ωραιότεροι μύθοι. Μετ. Ν. Ιορδανίδου. Αθήνα, Πατά­ κης, 1994. Σελ. 98. ISBN 960- 360098-9. ΓΚΡΙΝΤΖΟΣ Σ. Οι φίλοι ο Αυλός. Μυ­ θιστόρημα. Αθήνα, Πατάκης, 1994. Σελ. 87. ISBN 960-293-923-0. ΚΥΡΙΤΣΟΠΟΥΛΟΣ Α. Το άσπρο ά­ λογο. Παραμύθια για μικρούς και μεγάλους. Αθήνα, Κέδρος, 1994. Σελ. 60. Δρχ. 2.200. ISBN 960-040933-1.

KALENDIS D. Die schwarze wandtafel. Athens, Kalendis, 1993.

Μ τίο

Pag. 43. ISBN 960r219-047-7.

KALENDIS D. Le tableau noir.

Athens, Kalendis, 1993. Pag. 43.

ISBN 960-219-046-9.

KALENDIS D. The blacboard.

Athens, Kalendis, 1993. Σελ. 44, ISBN 960-219-045-0.

Π εριοδικά ΑΙΟΛΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ.

143. Δρχ. 1.040.

Τεύχος

ΑΜΥΝΑ ΚΑΙ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ. Μηνι­ αίο περιοδικό. Τεύχος 46. Δρχ.

600. ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ. Τεύχος 324. Δρχ.

300. ΑΝΑΠΤΥΞΗ. Δελτίιο ίου ΕΒΕΑ. Τεύχος 10. ΑΝΟΙΧΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ. Τεύχος 50. Δρχ. 600. ΑΝΕΣΠΕΡΗ. Μηνιαία εφημερίδα. Φύλλο 38. ΑΝΤΙ. Δεκαπενθήμερη πολιτική και πολιτιστική επιθεώρηση. Τεύχη 5 6 5 ,5 66,567. Δρχ. 400.

ΓΡΑΦΗ. Τρίμηνη έκδοση. Τεύχος 27. Δρχ. 1.000.

ΕΞΩΠΟΛΙΣ. Περιοδικό λόγου και τέχνης. Τ εύχος 1. Δρχ. 1.040.

ΓΥΝΑΙΚΑ. Το κλασικό γυναικείο περιοδικό. Τεύχος 1114. Δρχ. 800.

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ. Τριμηνι­ αία έκδοση. Τεύχος 15. Δρχ. 700.

ΔΑΥΛΟΣ. Μηνιαίο περιοδικό. Τεύ­ χη 155,156. Δρχ. 900.

ΕΥΘΥΝΗ. Περιοδικό ελευθερίας και γλώσσας. Τεύχος 276. Δρχ. 800.

ΔΕΛΤΙΟ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΟΡΟ­ ΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΝΕΟΛΟΠΣΜΩΝ. Τεύχος 5. Δρχ. 2:285.

ΗΧΟΣ ΚΑΙ HI-FI. Τεύχος 261. Δρχ. 800.

ΔΕΛΤΙΟ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ ΝΑΥΠΛΙΟΥ. Τεύχος 70. Δρχ. 600.

ΙΑΤΡΙΚΗ. Μηνιαία έκδοση Εταιρεί­ ας Ιατρικών Σπουδών. Τόμος 66, τεύχος 4, 5.

ΤΟ ΔΕΝΤΡΟ. Έκδοση λόγου και τέχνης. Τεύχος 85. Δρχ. 1.000.

ΙΒΥΚΟΣ. Μηνιαία Φύλλο 2. Δρχ. 200:

ΔΙΑΒΑΖΩ. Μηνιαία επιθεώρηση του βιβλίου. Τεύχος 348. Δρχ.

1.000.

ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΗ. Τεύχος 317. Δρχ. 600.

ΔΙΓΕΝΗΣ. Τεύχος 2. Δρχ. 200.

ΙΧΝΕΥΤΗΣ.

1.500.

ΕΘΝΟΛΟΠΑ. Περιοδική έκδοση. Τόμος 2/1993. Δρχ. 3.740.

ΚΑΣΤΑΛΙΑ. Δελτίο Ελληνικής Εταιρείας Ιατρών Λογοτεχνών. Τεύχος 117.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΠΡΟΟΔΟΣ. Τεύ­ χος 3. Δρχ. 300. ΕΛΙΤΡΟΧΟΣ. Τριμηνιαία έκδοση. Τεύχος 3. Δρχ. 1.200. ΕΛΛΕΒΟΡΟΣ. Περιοδικό για τα γράμματα και τις τέχνες. Τεύχος 11. Δρχ. 3.120.

ΑΞΙΟΛΟΠΚΑ. Εξαμηνιαία έκδοση θεωρίας και κριτικής. Τεύχος 7. Δρχ. 1.040.

ΕΛΛΗΝΙΚΑ. Φιλολογικόν ιστορι­ κόν και λαογραφικών περιοδικών σύγγραμμα. Τόμος 44ος, 1994. Τεύχος Ιον. Δρχ. 1.560.

Ο ΑΡΑΜΠΑΣ ΤΟΥ ΑΓΡΙΝΙΟΥ. Τεύχη 36 ,3 7 ,3 8 . Δρχ. 500. ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ. Τριμηνιαίο περιο­ δικό. Τεύχος 53. Δρχ. 950. ΒΙΒΛΙΟΦΙΛΙΑ. Τριμηνιαία έρευνα. Τεύχος 66. Δρχ. 700. ΓΙΑΤΙ. Μηνιάτικη επιθέωρηση. Τεύχος 233-234. Δρχ. 800. ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΚΑΙ ΤΕΧΝΕΣ. Περιο­ δική έκδοση κριτικής και κοινωνι­ κού προβληματισμού. Τεύχος 72. Δρχ. 700.

Μ τίο

ΙΣΤΩΡ. Περιοδική ιστορική έκδο­ ση. Τεύχος 7. Δχ. 2.200.

ΔΙΕΘΝΗΣ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ. Δίμηνη έκδοση. Τεύχος 22. Δρχ. 600.

ΑΝΤΙΤΕΤΡΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥ­ ΣΗΣ. Τριμηνιαίο περιοδικό. Τεύ­ χος 32. Δρχ. 500.

Τ’ΑΠΕΡΑΘΟΥ. Φύλλο 102. Δρχ. 400.

έπιθεώρηση.

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΙΕΘΝΗΣ ΓΛΩΣΣΑ. Τριμηνιαίο περιοδικό. Τεύχος 11. Δρχ. 400. ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΠΟ­ ΛΙΤΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ. Περιοδι­ κή έκδοση. Τεύχος 4. Δρχ. 1.455.

Τεύχος

11.

Δρχ.

Η ΛΕΞΗ. Ελληνική και ξένη λογο­ τεχνία. Τεύχος 123-124. Δρχ.

1.560. ΜΝΗΜΕΙΟ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ. Επιστημονική περιοδική έκδοση. Τεύχος 2. Δρχ. 4.160. Η ΜΥΚΟΝΙΑΤΙΚΗ. Μηνιαία εφη­ μερίδα. Φύλλο 67. ΝΑΥΠΑΚΤΙΑΚΑ. Περιοδική έκδο­ ση Εταιρείας Ναυπακτιακών Μελε­ τών. Τόμος 6ος, 1992-93. Δρχ.

6.760. ΝΑΥΠΑΚΤΙΑΚΗ. Φύλλο 71. Δρχ. 50. ΝΕΑ ΕΠΟΧΗ. Διμηνιαίο πολιτιστι­ κό περιοδικό. Τεύχος 3. ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ. Τεύχος 1619. Δρχ. 650.

ΕΛΛΟΠΙΑ. Περιοδικό για τα εθνι­ κά θέματα. Τεύχος 22. Δρχ. 700.

ΝΕΑ ΟΙΚΟΛΟΠΑ. Μηνιαία επιθε­ ώρηση. Τεύχη 121,122. Δρχ. 600.

ΕΝΔΟΧΩΡΑ. Τεύχος 37-38. Δρχ.

400.

ΝΕΑ ΠΑΙΔΕΙΑ. Κείμενα παιδευτι­ κού προβληματισμού. Τεύχος 72. Δρχ. 900.

ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ. ΓΓΕΤ. Νοέμβριος 1994.

ΝΕΑ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ. Ιδθήμερη ε-

πανασιατική εφημερίδα. Φύλ­ λα 112, 113,114. Δρχ. 100. ΝΕΥΕΙΣ. Εξαμηνιαίο περιοδι­ κό. Τεύχος 1. Δρχ. 1.560. ΟΙ ΝΙΚΗΤΕΣ. Φύλλο 180,181, Δρχ. 1. ΝΟΥΜΑΣ. Τεύχος 31. Δρχ.

300. ΠΑΝΑΙΓΎΠΤΙΑ. Τεύχος Δρχ. 1.

60.

ΠΑΝΤΑ. Περιοδικό για to πα­ ρόν και το μέλλον του Ελληνι­ σμού. Τεύχος 5-6. Δρχ. 550. ΠΑΡΑΛΛΑΞΗ. Μηνιαία κινη­ ματογραφική εφημερίδα. Τεύ­ χος 9. Δωρεάν. ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΖΩΗ. Τεύχος 83-84. Δρχ. 500. ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΝΑΥΤΙΚΗ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ. Τεύχος 47. ΠΟΙΗΣΗ. Εξαμηνιαίο περιοδι­ κό για την ποιητική τέχνη. Τεύ­ χος 4. Δρχ. 2.285. ΠΟΡΕΙΑ. Αριστερό περιοδικό για τη νεολαία. Τεύχος 1. Δρχ. 200. ΠΡΙΝ ΑΓΟΡΑΣΩ. Τεύχος 39. Δρχ. 200. Ο ΡΑΜΠΑΓΑΣ ΚΙ Ο ΣΚΥΛΟΣ. Μηνιάτικη έμμετρη εφημερίδα. Φύλλο 187. Δρχ. 50. ΡΕΥΜΑΤΑ. Απόψεις - κείμενα - Τέχνες. Τεύχος 22. Δρχ. 900. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ. Δρχ. 620.

Τεύχος

44.

ΣΙΦΝΙΑΚΑ. Επετηρίς ιστορικής ύλης της Σίφνου. Τόμος Δ ’. Δρχ. 3.120. ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΘΕΜΑΤΑ. Τριμη­ νιαία έκδοση. Τεύχος 52-53. Δρχ. 2.500. ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ. Δίμηνη επιθεώρηση. Τεύχος 78. Δρχ. 1.000. ΣΥΛΛΕΚΤΗΣ ΒΟΡΕΙΟΥ ΕΛ­

ΛΑΔΟΣ. Τεύχος 2. Δρχ. 1.000. ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ ΤΩΝ ΑΙΓΥΠΤΙΩΤΩΝ. Τεύχος 216.

Χ ρ ή σ ιμ ε ς Ε κ δ ό σ ε ις ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ

ΤΕΤΡΑΔΙΑ. Τεύχος 35. Δρχ. 700.

Σειρά:

ΙΣΤΟΡΙΑ

ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗΣ. Τριμηνιαία περιοδική έκδοση. Τεύχος 48. Δρχ. 800.

(Αρχαία - Μεσαιωνική - Νεότερη)

ΤΕΧΝΕΣ ΚΑΙ ΧΟΡΗΓΟΙ. Τεύ­ χος 21. Δωρεάν.

Καθηγητής της Οξφόρδης

ΤΟΠΟΣ. Επιθεώρηση αστικών και περιφερειακών μελετών. Τεύχος 8. Δρχ. 2.640. ΤΥΠΟΣ. Μηνιαία δημοσιογρα­ φική επιθεώρησις. Τεύχος 53. Δρχ. 1.000.

W. G. Forrest

Η ΓΕΝ ΕΣΗ

τη ς

ΑΘΗΝΑΪΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ 0 ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ 800-400 π Χ

Η ΥΠΑΙΘΡΙΟΣ. Περιοδικό δελτίο. Νοέμβριος 1994 - Φε­ βρουάριος 1995. Δωρεάν.

WM, mmmmr

ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΩΤΟΧΡΟ­ ΝΙΑ. Ετήσια λογοτεχνική και καλλιτεχνική έκδοση. Τόμος 54ος, 1995. Δρχ. 4.160.

Η ΓΕΝΕΣΗ ΑΘΗΝΑΪΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤ Ι ΑΣ

0ΧΑΓΑΗΗΡΑΣΤΗ!ΕΛΛΗΝΙΚΗ!

ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ. Τριμηνιαία έκ­ δοση. Τεύχος 77. Δρχ. 725.

J S S E S i*

ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ. Μηνιαία φ ο­ ρολογική και εργατική ενημέ­ ρωση. Τεύχος 179. Δωρεάν. ΧΡΟΝΙΚΑ. Περιοδική έκδοση. Τεύχος 4.

THE ART MAGAZINE. Τεύχος 13. Δρχ. 2.500. ΡΕΥΜΑΤΑ. Απόψεις - Κείμενα - Τέχνες. Τεύχος 22. Δρχ. 900. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ. Δρχ. 620.

Τεύχος

44.

ΙΑΠΑΔΗΜΑ Μ ετάφραση Α νδρέας Π α να γό π ο υλ ο ς με τη συνεργασία της Ε λένης Κ όντη

ΣΙΦΝΙΑΚΑ. Επετηρίς ιστορικής ύλης της Σίφνου. Τόμος Δ'. Δρχ. 3.120.

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ

ΔΗΜ. Ν. ΠΑΠΑΔΗΜΑ i f

Ιτπτοκράτους 8, 106 79 w Τηλ.: 36.27.318

Μ τίο

κριτικογραψία Αρ. 348 1 Δεκεμβρίου - 31 Δεκεμβρίου Τ994 Επιμέλεια; Μαρία Τρουπάκη

Στην Κριτικογραψία περιλαμβάνονται όλες οι επώνυμες βιβλιοκριτικές και βιβλιοπαρουσιάσεις των ελληνικών εκδόσεων που δημοσιεύονται στον ημερήσιο και περιοδικό τύπο

Οδηγοί - Ημερολόγια Αλμανάκ 1995 (Κ. Ε. Διγκαβές, Θεσσαλονίκη, 9/12) Κυριαζάκου Β.: Λογοτεχνικό ημε­ ρολόγιο 1995 (Γ.Π. Σαββίδης, Νέα, 20/12)

Ψυχιατρική Goffman Ε.: Ασυλα (Τ. Αναστασιάδης, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 29/12)

Κοινωνιολογία Ψυχοπαίδης Κ.: Ιστορία και μέθο­ δος (Θ. Αντωνόπουλος, Νέα, 23/12) (Γ. Δρόσος, ΑΥ, 25/12)

Πολιτική Βαλντέν Σ.: Μακεδονικό και Βαλκά­ νια (Α.Χ. Παπανδρόπουλος, Οικονο­ μικός Ταχυδρόμος, 29/12) Βερέμης Θ. - Κουλουμπής Θ.: Ελληνι­ κή Εξωτερική Πολιτική (Σ. Παπασπηλιόπουλος, Οικονομικός Ταχυδρό­ μος, 8/12) (Σ. Ευσιαθιάδης, Βήμα, 25/12) Καραφωιιάς Γ.: ΟΗΕ. Ο Μέγας παρεξηγημένος (Σ. Παπασπηλιόπουλος, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 22/12) Μπαρτζινόπουλος Ε.: Γράμμα σ’ έ­

όάτίο

ναν εικοσάχρονο (Κ. Τσαούσης, Έ θνος,m 2 ) Μποτόπουλος Κ.: Σοσιαλιστές και ε­ ξουσία (Δ. Μητρόπουλος, Βήμα, 11/12) ΠαπαδημητρόπουλοςΔ.: Η Ελλάδα στη Βαλκανική κρίση (Γ.Ε. Διακογιάννης, Νέα, 6/12) (Ν.Γ.Ξ. Αθηνόραμα, 9/12) Σπυριδάκης Μ.: Πέτρινη διπλωμα­ τία (Σ. Ευσιαθιάδης, Βήμα, 11/12) Εντσενμπέργκερ Χ.Μ.: Υπό την α­ πειλή εμφυλίων πολέμων (Θ. Διαμαντόπουλος, Οικονομικός Ταχυ­ δρόμος, 29/12) Κόππα Μ.: Μια εύθραυστη δημο­ κρατία (Θ. Διαμανιόπουλος, Οικο­ νομικός Ταχυδρόμος, 8/12)

Τεχνολογία Λάζος X.: Ο Υπολογιστής των Αντι­ κυθήρων (Α. Παναγόπουλος, Βή­ μα, 11/12)

Εκπαίδευση Κανακίδου Ε. - Παπαγιάννη Β.: Διαπολιτισμική αγωγή (Θ. Διαμαντόπουλος, Οικονομικός Ταχυδρό­ μος, 22/12)

Τέχνες Pollit S.J. Η τέχνη στην ελληνική ε­

ποχή (Σ.Ρ. Αποστολίδης, Ελευθε­ ροτυπία, 27/12)

Οικολογία Lambert - Goes Μ.: Τα ελληνικά κρασιά (Α.Χ. Παπανδρόπουλος, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 22/12)

Γλώσσα Μπαμπινιώτης Γ.: Ελληνική γλώσσα (X. Χαραλαμπάκης, Βήμα, 18/12)

Κλασική φιλολογία Παπαγγελής Θ.: Ελληνική και ρω­ μαϊκή ποιητική (Β. Χατζήβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 21/12) Λαζανάς Β.: Τα αρχαία ελληνικά ε­ ρωτικά επιγράμματα (Π. Μπουκάλας, Καθημερινή 20/12) Romilly J.: Η οικοδόμηση της αλή­ θειας στον Θουκυδίδη (Σ. Καργάκος, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 29/12)

Ποίηση Ανωδολιώτης Γ.:Ανθη σε μαύρο 6άζο (Γ. Καραβίδας, Ριζοσπάστης, 8/12) Γιαννόπουλος Α.: Μιλήματα με την άνοιξη (Δ. Γιάκος, Εξόρμηση, 11/12) Δημουλά Κ.: Η εφηβεία της λήθης

(Π. Μπουκάλας, Καθημερινή, 20/12) Καλαμάρα Μ.: Αντίλαλοι από το μέλλον (Κ. Παπαπάνος, Πολιτικά Θέματα, 16/12) Κολιαβάς - Μηλιοτάκης Τ.: Ντόσκο και Αντμίρα (Γ. Καραβίδας, Ριζο­ σπάστης, 29/12) Χαϊκού (Ε. Αρανίτσης, Ελευθεροτυτιία, 28/12)

Πεζογραφία Αξιώτης Δ.: Ξόβεργα με μέλι (Δ. Κάλφας, Αυγή, 18/12) Βουτυράς Δ.: Απαντα. Τομ. Α1 (Δ. Δασκαλόπουλος, Νέα, 13/12) Γκιώνης Δ.: Τώρα θα δεις... (Γ. Σαρηγιάννης, Νέα, 5/12) (Ε. Σαραντίτη, Ριζοσπάστης, 8/12) (Κ. Τσαού­ σης, Έθνος, 19/12) Δαμιανίδη Α.: Ατομικό καταφύγιο (Ν. Σιώτης, Βήμα, 11/12) Κοντός Γ.: Τα ευγενή μέταλλα (Μ. Θεοδοσοποόλου, Εποχή, 18/12), (Τ. Μενδράκος, Αυγή, 11/12) Μιχαλοποΰλου Α.: Εξω η ζωή είναι πολύχρωμη (Ν.Γ.Ξ., Αθηνόραμα, 2/12) Μπακόλας Ν.: Η κεφαλή (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 7/12) Νόλλας Δ.: Ο άνθρωπος που ξεχάστηκε (Μ. Θεοδοσοποόλου, Εποχή, 11/12) Ξενάριος Γ.: Οι Δίδυμοι (X. Καπετανοπούλου, Αυγή, 4/12) Ρίτσου Α.: Η νύχτα της αιθυλικής αλκοόλης (Κ. Τσαούσης, Έθνος, 31/12) Ροσγοβάς Θ.: Ο κηπουρός της Πα­ ναγίας (X. Παπαγεωργίου, Αυγή, 18/12) Ρούσσος Τ.: 1) Ο καιρός της Λΐζε 2) Φωτογραφία με πολύ κίτρινο (Ν.Ντόκας, Ελευθεροτυπία, 4/12), (Κ. Τσαούσης, Έθνος, 24/12) Τσιγκάλου - Ράπτη Ν.: Η'θηλιά (Ε. Ζωγράφου, Ριζοσπάστης, 29/12) Χάκκας Μ.: Ο Μπιντές (Ε. Χωρεάνθη, Ριζοσπάστης, 15/12) Γκαρύ Ρ.: Οι χαρταετοί (Β. Χατζ., Ελευθεροτυπία, 28/12) Κορτάσαρ X.: Τα βραβεία (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 14/12) Μισίμα Γ.: Δίψα για έρωτα (Α. Πα-

παδάκη, Αυγή, 4/12) Μπλανσό Μ.: Ο τελευταίος άνθρω­ πος (Μ. Θεοδοσοποόλου, Εποχή, 4/12) Σκόμπι Π.: Το σχολείο που κατέβηκε σε απεργία (Ε. Σαρανιίτη, Ελευ­ θεροτυπία, 28/12)

Μελέτες Αρχές νεοελληνικής λογοτεχνίας (Ν. Βαγενάς, Βήμα, 18/12) Λορεντζάτος Ζ.: Μελέτες. Τομ. Α-Β (Β. Καλαμαράς, Ελευθεροτυπία, 18/12) (Δ. Δασκαλόπουλος, Νέα, 27/12) Μίσσιος Κ.Γ.: Η λεσβιακή άνοιξη εν καρποφορία. Τομ. Β1(Μ. Βιντιάδης, Νέα, 13/12) Σαββίδης Γ.Π. Κ.Π. Καβάφης και Γρ. Ξενόπουλος (Δ.Σ. Αθανασόπουλος, Πολιτικά Θέματα, 16/12)

Δοκίμια Βούλγαρης Γ.: Φιλελευθερισμός, συντηρητισμός, κοινωνικό κράτος 1973-1990 (Σ. Ιωαννίδης, Βήμα, 11/12) Καλιόρης Γ.Μ.: Ένας ήρωας κατ’ ει­ κόνα μας (Σ. Καργάκος, Ο ικονομι­ κός Ταχυδρόμος, 8/12) Λίποβατς Θ. - Δεμερτζής Ν.: Δοκί­ μιο για την ιδεολογία (Σ.Ν., Αυγή, 14/12) Κωστάρας Β.: Δοκίμιο Ελευθερίας (Κ. Παπαπάνος, Πολιτικά Θέματα, 16/12) Williams R.: Κουλτούρα και ιστορία (Δ. Παυλάκου, Αυγή, 11/12)

Παιδικά Ιωαννίδης Ι.Δ.: Το καλάθι με τα λά­ θη (Μ. Κοντολέων, Αυγή, 4/12) Σαραντίτη Ε.: Οι θεατρίνοι (Τ. Δανέλλη, Ριζοσπάστης, 15/12)

Ιστορία

του 1944 (Α. Πεπελάσης, Βήμα, 25/12) Μηλιαράκης Μ.: Περί των Ελγίνει­ ων Μαρμάρων (Γ. Σταματόπουλος, Ελευθεροτυπία, 22/12) Φούγιας Μ.: Το ελληνικό υπόβαθρο του Ισλαμισμού (Γ. Κορκ., Ελευθε­ ροτυπία, 22/12) Αρς Γ.: Η Αλβανία και η Ήπειρος στα τέλη του ΙΗ1και στις αρχές του ΙΘ1αιώνα (Δ. Σταμέλος, Ελευθερο­ τυπία, 21/12) Basilicata F. Το Βασίλειον της Κρή­ της (Σ.Π. Αποστολίδης, Ελευθερο­ τυπία, 6/12)

Μαρτυρίες - Βιογραφίες Κατσής Δ.: Το ημερολόγιο ενός α­ ντάρτη του ΔΣΕ (Ε. Ζωγράφου, Ρι­ ζοσπάστης 15/12) Πολίτης Θ.Μ.: Ο Μπαλίλα (Δ. Γιάκος, Εξόρμηση, 18/12) Τέτσης Π.: Το θράσος του καλλιτέ­ χνη να γράφει (Π. Κουνενάκη, Κα­ θημερινή, 11/12) Αλμπαρέ Σ.: Ο κύριος Προύστ (Τ. Πούλος, Μεσημβρινή, 5/12)

Αρχαιολογία Παγουράκη Σ.: Τα κυκλαδικά ειδώ­ λια ζωντανεύουν (Κ. Ντελόπουλος, Καθημερινή, 20/12) Φιλαδελφεύς Α.: Μνημεία Αθηνών (Σ.Ι. Αρτεμάκη, Ναυτεμπορική, 11/12)

Ταξιδιωτικά Ντιπρέ Λ.: Ταξίδι στην Αθήνα και στην Κων/πολη (Κ. Τσαούσης, Έθνος, 12/12), (Π. Αθηναίος, Ελεύθερη Ώρα, 15/12)

Περιοδικές εκδόσεις Νόμος και φύση (Σ. Ντάλης, Αυγή, 14/12)

Αρσενίου Λ.: Το έπος των Θεσσαλών αγροτών και οι εξεγέρσεις τους (1881-1993) (Α. Σταυράκη, Ελευ­ θερία Λάρισας, 4/12) Μαθιόπουλος Β.Π.: Ο Δεκέμβριος

δελτίο

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

“...Εγώ εηέμενα ηως είναι θέμα ζωής

ΠΑΤΑΚΗ

και θανάτου. Μου δώσαν τότε ένα μικρό αγαλματάκι, ρωμαϊκό, και το θάψαμε μαζί με μια οινοχόιι και δυο στατήρες στην τονμηα τον αδεριρον μου. Το μυστικό της ψυχής του το ξέρουμε και οι δυο μας...”

Mo0i<ri0i'Wa

Σπυρος Γκρίντζος

“ΠΑΡΑΛΑΒΑΤΕ ΔΙΟΡΙΣΜΟΝ...” μυθιστόρημα ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ: E m m . Μ π ε ν α κ η 1 6 , 1 0 6 7 8 Α θ ή ν α , Τ

η λ .:

3 8.31.078

ΕΚ Δ Ο ΣΕ ΙΣ

"... κατάλαβε επιτέλους πως πάνω κάτζύ

ΠΑΤΑΚΗ

κινείται ο κόσμος. Κατάλαβε ότι ήταν τον σζύρού. Κατάλαβε ότι η ζωή του άξιζε όσο ένα πακέτο τσιγάρα. Σκουπιδάκι ήτανε στα χέρια των επιτήδειων. Ένιωθε οργή και θυμό. Ή θελε...”

IΓιώ ργος

Μ ανιώ της

ΤΟ ΠΟΝΗΡΟ ΜΟΝΟΠΑΤΙ μνθιστόρτιμα

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ: Ε μ μ . Μ

πενακη

16, 106 78 Α θ ή ν α , Τ

η λ .:

3 8.31.078

]V L ι κ ρ η

σ ε ι ρ ά

με μεγάλη φροντίδα από τη «γνώση» Π ά ο νλο Κ οέλο: Β ο κ ά κ ιο ς :

Ο Αλχημιστής

17 ιστορίες από το Δεκαήμερο

Τ ζ έ ιμ ς Μ ό ρ ρ ο ο ν :

Η κόρη του Θεού

Α ν ρ ί-Φ ρ ε ν τ ε ρ ίκ Μ π λ α ν :

Δαιμονομανία

Π ε ρ ικ λ ή ς Κ ο ρ ο β έ σ η ς :

Ανθρωποφύλακες

Π ε ρ ικ λ ή ς Κ ο ρ ο β έ σ η ς :

Γυναίκες ευσεβείς

του πάθους Φ ο ν λ β ιο Τ ο μ ίτ σ α :

Αντίστροφες φυγές

Α ν ν α Μ ε σ σ ίν α :

Η φοινικιά του Ρουσαφά

Ι τ α λ ό Κ α λ β ίν ο :

Ο Ανύπαρκτος ιππότης

εκδόσεις «γνώση» Ιπποκράτους 31, 106 80 Αθήνα Τηλ.: 3620941-3621194

Τ Α Β ΙΒ Λ ΙΑ Τ Η Σ «γνώσης» Γ ια σ α ς π ο υ α π α ιτ ε ίτ ε , γ ια σ α ς π ο υ α γ α π ά τ ε τ ο κ α λ ό β ιβ λ ίο , t o

μ εσ τό κ ε ίμ ε ν ο , τ η ν έ γ κ υ ρ η μ ετά φ ρ α σ η

BIBAIAS ΝΕΟΥΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΑΠΑΡΧΕΣ ΤΩΝ ΚΛΑΣΙΚΩΝ ΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΩΣ ΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΑΙ ΞΕΝΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Αρχαίοι συγγραφείς Ο

^ ^

ΑΙΟΓΕΝΗΑΑΕΡΤΙΟΥ: «Διογένης ο Κυνικός> ΣΟΥΗΤΩΝΙΟΥ: «Νέρωνας» ΘΕΟΦΡΑΣΤΟΥ: «Χαρακτήρες» ΗΡ0Α0Τ0Υ: «Η εκστρατεία κατά των Σκυθών»

>+ Κλασικοί συγγραφείς ΓΚΑΜΠΡΙΕΑNT’ ΑΝΝΟΥΤΣΙΟ: Δύο ιστορίες από Η* την Πεσκάρα» Ο

_ W

Σύγχρονοι συγγράφεις

W ΤΟΝΝΥΒΟΣ-ΝΤΑΜΕΝΦΟΝΜΠΟΥΚΧΟΛΖ: >©< «Η αυτοκρατορία των τεσσάρων ανέμων» Ομ μαρτςεαο ντ’ ορτα: «Εγώ ελπίζω να τη fci βολέψω», «Ο Θεός μας έπλασε τζάμπα», t -ι «Ο Ρωμαίος και η Ιουλιέτα αρραβωνιαστήκανε από κάτω» W ΕΝΤΣΟΡΟΥΣΣΟ: «Η συμμορία Καπαρούτσι» _ ΝΑΘΑΝΙΕΛΧΩΘΟΡΝ: «Ο νεαρός αγαθός Ο Μπράουν και άλλα διηγήματα»

εκδόσεις «γνώση» Ιπποκράτους 31, 106 80 Αθήνα Τηλ.: 3620941 -3621194

George

GISSING

tS

ΟΙ ΚΟΝΔΥΛΟΦΟΡΟΙ

Thomas BERNH ARD

ΠΑΛΙΟΙ ΔΑΣΚΑΛΟΙ ΚΩΜΩΔΙΑ ΒΑΣΙΛΗΣΤΟΜΈΑΣ

ΕΞΑΝΤΑΣ ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΕ.ΔΙΔΟΤΟΥ 59106 81 ΑΘΗΝΑΤηλ. 3804885 - Fax 3813065

Ο ι α ισ θητιστές υ π η ρ έτη σ α ν την ο μ ο ρ φ ιά ω ς α πόλυτο ιδα νι­ κό. Στην τέχνη το υ ς θ έλησ α ν να α π ο κό ψ ο υ ν το ω ρ α ίο α πό το α λη θ ινό και το ηθικό. Ε πιδίω ξα ν την ο μ ο ρ φ ιά “π ο υ π ρ ο κ α λεί δ ά κ ρ υ α στην ευα ίσθητη ψ υ χή ” κάνοντας τη μ ελα γ χο­ λ ία τον “π ιο νό μ ιμ ο α π ό όλο υ ς τους π ο ιητικού ς τ ό νο υ ς ” , ό ­ π ω ς σ η μ είω νε ο Πόε. Υ μ νησ α ν την “τέχνη γ ια την τέχνη” . Α ψ ή φ η σ α ν τη ν ιθαγένεια, την κοινω νική α ναγκαιότητα, τις ηθ ικές ή θρησ κευ τικές π α ρ α δ ο χές. Π ρ ο σ π ά θ η σ α ν να φθάσ ο υ ν τ η λο γ ο τεχνία στο ύ ψ ος της μουσ ικής: μο ρ φ ή και α π ό ­ λυτη σ υ γκίνη σ η με στόχο, ό π ω ς το έθετε ο Πέιτερ, να δ οθεί μόνο και μ όνο υψίστη π οιότητα στις στιγμές, κα θώ ς π ε ρ ­ νούν, κα ι μ όνο γ ια χά ρ η α υτώ ν τω ν στιγμών. Ή τ α ν εκλεκτο ί ά ν θ ρ ω π ο ι του πνεύματος. Ζο ύ σ α ν γ ια την πνευμα τική η δ ο νή π ο υ δ ίνει η τέχνη. Ζ ητούσ α ν να κάνουν τη ζωή το υ ς ένα έ ργ ο τέχνης ικανό να α ντικατασ τήσ ει την π ρ α γ μ α τική ζωή. Και π έ θ α να ν οι π ερ ισ σ ό τερ ο ι ό π ω ς έζησαν. Με τ ρ ό π ο αριστο κρα τικό, μ ελα γ χο λικοί σ α ν ιδα νικοί ε­ ραστές το υ ά πιασ του. Οι Έ λ λ η ν ε ς αισθητιστές, ή σ σ ο νες λογοτέχνες, πα ρ έμ εινα ν στο π ε ρ ιθ ώ ρ ιο τ ω ν τα ρ α γ μένω ν κα ιρ ώ ν στον α ιώ να π ο υ α ­ κο λο ύ θ η σ ε. Έ φ ε ρ α ν τον κοσ μοπολιτισ μό, κα λλιέρ γη σ α ν το ύφος, ύ μ νη σ α ν την ελευ θ εριότητα και τις ηδονές, το ω ρα ίο, το α π ό κ ο σ μ ο κα ι το ανοίκειο. Π έρα σ α ν σ α ν α ερ ά κι και ά φ η ­ σ α ν σε μα ς το υ ς νεό τερο υ ς την α ρ ω μα τισ μ ένη τους πνοή.

Επιμέλεια αφιερώματος: Γιάννης Ν. Μπασκόζος

Η ΖΩΗ ΩΣ ΤΕΧΝΗ: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΠΑΤΟΝ ΑΙΣΘΗΤΙΣΜΟ «Ένας βασιλιάς ετοιμάζεται να πάει στον πόλεμο. Παραγγέλει λοιπόν το πορτρέτο της ευνοουμένης του, το παίρνει μα ζί του, το γεμίζει με φιλιά, το λα­ τρεύει, του μιλάει όπως θα μιλούσε στην απούσα ε­ ρωμένη του. Ο βασιλιάς αυτός είναι καλός άνθρω­ πος, κι όλοι οι τίμιοι πολίτες τον επιδοκιμάζουν. Οταν όμως επιστρέφει α π ’ την εκστρατεία, βρίσκει την αγαπημένη λιγότερο όμορφη α π ’ το πορτρέτο. Αρχίζει τότε να την παραμελεί, κλείνεται με τις ώρες στα διαμερίσματά του μονάχος με την εικόνα, φιλά­ ει όλο και πιο συχνά το είδωλο του προσώπου, όλο και σπανιότερα το αληθινό πρόσωπο. Τελικά, μια πυρκαγιά εκδηλώνεται στο παλάτι, ο πίνακας καίγε­ ται, δε μένουν παρά οι στάχτες του. Τότε ο βασιλιάς πλησιάζει ξανά την ευνοουμένη του, την επισκέπτε­ ται συχνότερα, την παίρνει στην αγκαλιά του, την παρατηρεί, αλλά αυτό που αναζητά σ ' αυτή δεν εί­ ναι πλέον το αληθινό της χαμόγελο ούτε το αληθινό χρώμα των γαλάζιων ματιών της. Είναι η ομοιότητα με τον πίνακα

Beauty is truth, truth beauty, that is all Ye know on earth, and all ye need to know

Αυτή η ισ το ρία του J.P. Sartre περ ιλαμ βάνει, θα λέγαμε, τ α β ασ ικά γνω ρ ίσ μ α τα του Αισθητισμού: λ α τρ εία της ομ ορ φ ιάς , της τέχνης, α λλά και εξύ­

John Keats, «Ode on a Grecian urn»1

ψ ω ση της τέχνης π ά ν ω α π ό τη φ ύση, πρ ό ταξη του

».2

φαίνεσθαι έναντι του είναι, καθώς και του τε­ χνητού δημιουργήματος έναντι της αληθινής ζωής. Το ρεύμα του Αισθητισμού συνοψίζει αισθητι­ κές και φιλοσοφικές αντιλήψεις και ταυτόχρο­ να προτείνει μια συγκεκριμένη στάση απέναντι στη ζωή. Αναπτύσσεται, κυρίως στην Αγγλία, τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα, με κυριότερους εκπροσώπους τον Walter Pater και τον Oscar Wilde. Πρόδρομος του ρεύμα­ τος και αξιόλογοι εκφραστές αισθητικών από­ ψεων για την ποίηση και την τέχνη θεωρούνται ο John Keats, ο Edgar Allan Poe και o John Ruskin. Και οι τρεις εξαίρουν την ομορφιά στη ζωή και στην τέχνη, ενώ ο Poe (The Philosophy of Composition, 1946, The Poetic Principle, 1850), τονίζει, επιπλέον, την εξίσωση ποίησης και μουσικής, τον αριστοτεχνικό χειρισμό της μορφής του ποιήματος καθώς και το ενδιαφέ­ ρον του ποιητή για την ηχητική ποιότητα των λέξεων και του συνδυασμού τους. Η πρώτη συνειδητή έκφραση του Αισθητισμού στη λο­ γοτεχνία είναι ο πρόλογος του Theophile Gautier στο μυθιστόρημά του Mademoiselle de Maupin (1835), στον οποίο ο συγγραφέας δια­ χωρίζει αυστηρά το ωφέλιμο από το ωραίο και εξαιρεί το δόγμα «η τέχνη για την τέχνη». Άλλοι καλλιτέχνες που συνδέονται στενά με το ρεύμα και εκφράζουν τα ιδεώδη του είναι οι προραφαηλίτες, ποιητές και ζωγράφοι (W.H. Hunt, D.G. Rossetti, J.E. Millais, W. Morris, E. Burne - Jones), o Algernon Charles Swinburne, o Arthur Symons, o Ernest Dowson, o Lionel Johnson, o Andrew Lang, o Aubrey Beardsley, o J. Me Neill Whistler, το νεανικό έργο του W.B. Yeats, o Joris Karl Huysmans, o Gabrielle D’ Annunzio. Ο Αισθητισμός, όπως και ο Συμβολισμός, μπορεί να θεωρηθεί έκφραση του fin de siecle, ενός κοινωνικού και πνευματικού κλίματος που ευνοούσε το νεοτερισμό, την αναθεώρηση συμβατικών αντιλήψεων για τη ζωή και την τέ­ χνη καθώς και την απόρριψη κάθε θεωρίας που θ’ απαιτούσε την περιστολή του πάθους και την υποταγή του ατόμου σε μια άκαμπτη η­ θική. Η καινοτομία, η εξύμνηση της ομορφιάς, η εξομοίωση ποίησης και μουσικής, η καταδίκη του διδακτισμού και της νοησιαρχίας, το αί­ σθημα της παρακμής, αποτελούν κοινά γνωρί­ σματα για τα δύο ρεύματα του τέλους του αιώ­

να, τον Αισθητισμό και το Συμβολισμό. Ο Αισθητισμός εξαιρεί την αυτάρκεια και την αυτονομία της τέχνης, διακηρύσσει τον από­ λυτο διαχωρισμό της από ηθικά και κοινωνικά προβλήματα ή διδακτικές σκοπιμότητες. Το δόγμα «η τέχνη για την τέχνη» και η έντονη α­ πόρριψη της «αίρεσης της διδασκαλίας» (Γ heresie de Γ enseignement/the great didactic heresy) βρίσκονται στην καρδιά της θεωρίας του Αισθητισμού. Σκοπός του καλλιτέχνη δεν είναι η αναμόρφωση της κοινωνίας ή η επίλυση ηθικών ζητημάτων, αλλά η καλλιέργεια και η α­ νάδειξη της ομορφιάς, η ύψιστη καλλιέργεια της αισθητικής μορφής, η δημιουργία εκθαμ­ βωτικών στίχων και επιτηδευμένων φράσεων, η γνώση των λεπτεπίλεπτων μυστικών της λέ­ ξης και του χρώματος. Η εκζήτηση της μορ­ φής σχετίζεται στενά με την πρωτοτυπία του περιεχομένου. Ο καλλιτέχνης του Αισθητισμού αποστρέφεται την κοινοτοπία της καθημερι­ νής ζωής, γι’ αυτό και αντλεί τη θεματολογία του από το παράδοξο, το ασυνήθιστο, το αντισυμβατικό. Ο Αισθητισμός υπηρετεί μια τέχνη αμοραλιστική, διακοσμητική, περιγραφική. Το έργο, ό­ πως κάθε όμορφο αντικείμενο, πρέπει να κρίνεται αποκλειστικά και μόνο με βάση την αι­ σθητική απόλαυση που προκαλεί στον αποδέ­ κτη και όχι την ωφελιμιστική ή διδακτική του ε­ πίδραση. Ο Pater εξυμνεί την αγάπη της τέ­ χνης για την τέχνη, το ποιητικό πάθος, τη λα­ τρεία της ομορφιάς: «Γιατί η τέχνη έρχεται

προς το μέρος μας προτείνοντας ειλικρινά να δώσει ύψιστη ποιότητα στις στιγμές μας καθώς περνούν και μόνο για χάρη αυτών των στιγ­ μών».3 Ο Wilde δηλώνει αξιωματικά ότι η τέχνη είναι απόλυτα ανώφελη, δεν αφορά τον άνθρωπο, δεν εκφράζει προσωπικά συναισθήματα ούτε ποτέ τίποτα άλλο, εκτός από τον ίδιο τον εαυτό της: «Οτιδήποτε συμβαίνει στην πραγματικότη­

τα είναι άχρηστο στην τέχνη. Όλη η κακή ποίη­ ση πηγάζει από γνήσιο αίσθημα. Το να είναι κα­ νείς φυσικός σημαίνει πως είναι αυτονόητος και το αυτονόητο είναι αντικαλλιτεχνικό».4 Γι’ αυτό ακριβώς και ο Wilde καταδικάζει το ρε­ αλισμό και την εκχυδαϊσμένη θεματολογία της ρεαλιστικής πεζογραφίας. Σκοπός της τέχνης είναι να προσφέρει καλλιτεχνικές συμβατικό­ τητες, επιτήδεια ψεύδη και εξαίσιες, στείρες

συγκινήσεις και όχι να λειτουργεί ως πιστός καθρέφτης της κοινότοπης και πενιχρής αν­ θρώπινης ζωής: «Η Τέχνη βρίσκει την τελείωσή της μέσα της κι όχι έξω της. Δεν πρέπει να κρί-

νεται με κανένα εξωτερικό μέσο ομοιότητας. Εί­ ναι μάλλον πέπλο, παρά καθρέφτης. Έχει λου­ λούδια άγνωστα στα δάση και πουλιά που δεν φιλοξενεί κανένα άλσος. Φτιάχνει και κατα­ στρέφει λέξεις και μπορεί να κατεβάσει τη Σε­ λήνη από τον ουρανό με μια πορφυρή κλωστή».5 Η εξίσωση της τέχνης και της ζωής, η σύλλη­ ψη της ζωής ως υπέρτατης τέχνης αποτελεί ι­ δεώδες του Αισθητισμού. Η τέχνη και η ομορ­ φιά της πρέπει να διαπεράσουν ολόκληρη τη ζωή και να αναχθούν σε μοναδικά κριτήρια αυ­ θεντικού βίου, μέσα σ’ ένα πνεύμα έκστασης και γνήσιας ενατένισης. Το πνεύμα αυτό θα α­ ναπτυχθεί μόνο όταν το άτομο ξεφύγει από τον στερεότυπο κόσμο της δράσης και της πρακτι­ κής οργάνωσης της ζωής. Για τον Αισθητισμό, μονάχα η αισθητική, ο καθαρός στοχασμός και βέβαια η τέχνη, με τις απατηλές εικόνες τους και τις εξαίσιες συγκινήσεις της, μπορούν να οδηγήσουν τον άνθρωπο στην τελείωση, να κάνουν τη ζωή θαυμαστή, να την οδηγήσουν στην πρόοδο. «Μέσω της Τέχνης, και μόνο μέ­

σω της Τέχνης, μπορούμε να επιτύχουμε την τε­ λείωσή μας■μέσω της Τέχνης, και μόνο μέσω της Τέχνης, μπορούμε να θεωρακιστούμε ένα­ ντι των χαμερπών κινδύνων της πραγματικής ύ­ παρξης». Η ζωή είναι κατώτερη από την τέχνη. Ο Wilde οδηγεί αυτήν την άποψη στα ακρότατα όριά της με τη ριζοσπαστική διατύπωση ότι η ζωή μιμείται την τέχνη πολύ περισσότερο απ’ ό,τι η τέχνη τη ζωή. Η φύση, η ζωή δεν είναι τίποτε άλλο παρά ωχρές, ατελείς απομιμήσεις των ω­ ραίων μορφών της τέχνης: «Η ζωή κρατάει τον

καθρέφτη στην τέχνη και ή αναδημιουργεί τους παράξενους τύπους που έχει φανταστεί ένας ζωγράφος ή ένας γλύπτης, ή πραγματοποιεί αυτό που έχουν ονειρευτεί οι λογοτέχνες».7 Ο άνθρωπος του Αισθητισμού ζει σ’ ένα εί­ δος ηρακλείτειας ροής, σ’ έναν κόσμο που χα­ ρακτηρίζεται από διαρκή εξέλιξη, γρήγορη διαδοχή φαινομένων. Για τον αισθητή ο κό­ σμος αποτελείται από φευγαλέα συναισθήμα­ τα και σκέψεις. Η ζωή είναι χιλιάδες συσσω-

ρευμένες και δυσπροσδιόριστες εντυπώσεις, μια κινούμενη μάζα εμπειριών και κερματισμένων εικόνων. Ο άνθρωπος κατακλύζεται από τη ροή αυτού του φθαρτού πράγματος που ο­ νομάζεται ζωή, ενώ ο ίδιος είναι θύμα του χρό­ νου, ο οποίος τον διαπερνά και τον εκμηδενί­ ζει. Στη θεωρία του Αισθητισμού η σύλληψη του κόσμου ως διαδοχής ασταθών και φευγαλέων φαινομένων είναι το κύριο χαρακτηριστικό της μοντέρνας σκέψης. Αυτό ακριβώς υποστηρίζει ο Pater στα «Συμπεράσματα» της Αναγέννη­ σης Αλλά και στην περίφημη κριτική του για τη Mona Liza θεωρεί πως η μοντέρνα συνείδη­ ση χαρακτηρίζεται από την πολλαπλότητα της γνώσης και της εμπειρίας, ενώ η ανθρωπότητα είναι ακριβώς η συνύπαρξη διαφορετικών πο­ λιτισμών, συστημάτων σκέψης και ιδεών.9Ο Αι­ σθητισμός τονίζει τη σημασία του πολυειδούς και της εξέλιξης στο σύγχρονο κόσμο καθώς και της οργανικής σχέσης του παρόντος με το παρελθόν. Ο Wilde θα συμπληρώσει: «Διότι ε­

,8

κείνος για τον οποίον το παρόν είναι το μόνο πράγμα που είναι παρόν, δεν ξέρει τίποτε για την εποχή στην οποία ζει. Για να κατανοήσει κα­ νείς τον δέκατο ένατο αιώνα, πρέπει να κατα­ νοήσει όλους τους αιώνες που προηγήθηκαν και συνέβαλαν στη διαμόρφωσή του».10 Ο κόσμος αλλάζει, μαζί και η ανθρωπότητα. Με ποιο τρόπο, όμως, θα αντισταθεί ο άνθρω­ πος στην καταλυτική επίδραση του χρόνου; Ο Pater λέει πως οι άνθρωποι είναι καταδικασμέ­ νοι σε θάνατο αλλά μ’ ένα είδος αόριστης ανα­ στολής.11 Η ζωή είναι μια σύντομη αναλαμπή, πριν ο θάνατος μας οδηγήσει στη λήθη και στην ανυπαρξία. Το μόνο που μπορεί να ανα­ βαθμίσει τη ζωή και να διευρύνει την πεπερα­ σμένη ανθρώπινη ύπαρξη είναι η συλλογή έ­ ντονων και αισθησιακών εμπειριών, η εφαρμο­ γή του carpe diem, η έκσταση και το πάθος, η απόλαυση της ομορφιάς. Αυτό, τελικά, που έ­ χει σημασία είναι η ίδια η εμπειρία όχι ο καρ­ πός της. Έτσι, ο Αισθητισμός συνδέεται στενά με τον αισθησιασμό και την απόλαυση ως κινητήρια δύναμη της ανθρώπινης πράξης και ως απώτε­ ρο σκοπό της ζωής. Πολύ συχνά στη λογοτε­ χνία του Αισθητισμού εξαίρετοι η αχαλίνωτη ζωή των σαρκικών απολαύσεων, η ηδονή και η λαγνεία, ενώ το ερωτικό πάθος συνδέεται,

πολλές φορές, με την αμαρτία και τη διαστρο­ φή. Ο φιλήδονος αισθητής δεν παύει να αναζη­ τά καινούριες συγκινήσεις και συγκλονιστικές εντυπώσεις: «Ο μόνος τρόπος ν’ απαλλαγούμε

από έναν πειρασμό, είναι να υποκύψουμε σ ’αυ­ τόν».12 Ενώ στο De Profundis ο Wilde θα πει: «Δε με­ τανιώνω ούτε στιγμή που έζησα για την από­ λαυση. Το έκανα στα γεμάτα, όπως θα πρέπει να κάνει κανείς το καθετί. Δεν υπήρξε ηδονή που να μην τη δοκίμασα. Έριξα το μαργαριτάρι της ψυχής μου μέσα σε μια κούπα με κρασί. Κα­ τέβηκα το μονοπάτι των απολαύσεων κάτω απ’ τους ήχους των φλάουτων. Εξησα με καρύδια και μέλι».13 Ο αισθητής είναι υπερευαίσθητος και επιρ­ ρεπής στις συγκινήσεις, ένας εκκεντρικός flaneur ή ένας δανδής που αρέσκεται στην επι­ τηδευμένη ζωή. Είναι εγωπαθής, υπερόπτης αλλά και πνευματώδης συζητητής. Το ιδανικό του είναι η συστηματική αυτοκαλλιέργεια και ο στοχαστικός βίος, μια vita contemplative, δη­ λαδή μια ζωή που έχει ως στόχο της όχι τη δράση αλλά τη σκέψη και την ενατένιση: «Θα

μπορούσαμε να γίνουμε πνεύμα αποδεσμευόμενοι από τη δράση, και να γίνουμε τέλειοι απαρνούμενοι κάθε ενέργεια (...). Για μας, εν πό­ ση περιπτώσει, ο ΒΙΟΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟΣ είναι το α­ ληθινό ιδανικό μας. Μπορούμε να ατενίζουμε τον κόσμο από τον υψηλό πύργο της Σκέψης. Ήρεμος, εγωκεντρικός και αυτάρκης ο αισθητι­ κός κριτικός θεωρεί τη ζωή».14 Είδαμε ότι τα βασικά χαρακτηριστικά του Αι­ σθητισμού είναι η προβολή του δόγματος «η τέχνη για την τέχνη», η εξύμνηση της τέχνης και της ομορφιάς, η εξίσωση ζωής και τέχνης, η σύλληψη της πραγματικότητας ως ροής α­ σταθών φαινομένων, ο αισθησιασμός και ο ηδονισμός. Η άρνηση του κοινωνικού χαρακτήρα της τέ­ χνης, ο αντινομισμός, η υπερβολή και η εκζή­ τηση καθώς και η επίμονη ενασχόληση με τη μορφή είναι γνωρίσματα του ρεύματος, τα ο­ ποία δέχονται μεγάλη αμφισβήτηση. Έγκυρες και διαχρονικές είναι, από την άλλη, ιδέες του Αισθητισμού όπως ότι η τέχνη εξωραΐζει τον άνθρωπο, προσφέρει στον ατελή κόσμο μας τελειότητα, αισθητική απόλαυση και αφιλο­ κερδείς συγκινήσεις. Στον ίδιο τον καλλιτέχνη ο αισθητισμός προ­

σφέρει την απόλυτη καταξίωση της προσωπι­ κής του έκφρασης, τη δυνατότητα να αποδράσει από το τετριμμένο και το συμβατικό. Μέσα στον χρυσελεφάντινο πύργο της τέχνης ο καλ­ λιτέχνης εκλαμβάνει την πραγματικότητα ως πηγή αισθητικής και καλλιτεχνικής έμπνευσης σε πείσμα της ψυχρής λογικής: «Και τι με νοιά­ ζει που ’σαι γνωστική; όμορφη να ’σαι! και θλιμμένη»

ΤΖΙΝΑ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1.

The Poetical Works of John Keats, edited with an Introduction by H. Buxton Forman, Oxford Univ. Press 1946, σελ. 234.

2.

J.P. Sartre, Άγιος Ζενέ. Κωμωδός και Μάρτυρας, Β'τό-

3.

Walter Pater, The Renaissance. Studies in Art and Poetry, edited with an introduction by Adam Phillips, Oxford Univ. Press 1986, σελ. 153.

μος, μτφ. Λ. Θεοδωρακόπουλος, Εξάντας 1990, σελ.

10-11.

4.

Oscar Wilde, Ο κριτικός ως δημιουργός, μτφ. Σπ. Τσακνιάς, Στιγμή 1984, σελ. 121.

5.

Oscar Wilde, «Η παρακμή του ψεύδους», Στοχασμοί, μτφ. Σ. Πρωτόπαπα, εκδ. Γκοβότση, χ.χ.έ., σελ. 48.

6.

Oscar Wilde, Ο κριτικός ως δημιουργός, ό.π. (σημ. 4), σελ. 85-86.

OscarWilde, «Η παρακμή του ψεύδους», ό.π. (σημ.5), σελ. 53.

7.

8. Ό.π. (σημ. 3), σελ. 150.

9. Στο ίδιο, σελ. 80.

10. Oscar Wilde, Ο κριτικός ως δημιουργός, ό.π. (σημ. 4), σελ. 90.

11. Walter Pater, The Renaissance, ό.π. (σημ. 3), σελ. 153.

12. Oscar Wilde, Το πορτρέτο του Ντόριαν Γκρέυ, μτφ. Λ. Θεοδωρακόπουλος, εκδ. Ζαχαρόπουλος 1989, σελ.

37-38.

13. Oscar Wilde, De Profundis, μετφ. Λ. Θεοδωρακόπου­ λος, εκδ. Ζαχαρόπουλος 1987, σελ. 106.

14. Oscar Wilde, Ο κριτικός ως δημιουργός, ό.π. (σημ. 4), σελ. 94.

15. Στίχοι του Baudelaire, στο ίδιο, σελ. 82.

Ο ΑΙΣΘΗΤΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Το 1907 ο Γ. Ξενόπουλος γράφει στο δοκίμιό του “Το ανωφελές” ότι “η τέχνη είναι ανωφε­ λής, όπως περίπου και η ζωή του Δόριαν Γκρέυ, του ωραίου ανωφελούς” . Σημειώνει ότι “η αλήθεια είναι αιωνία, όπως κάθε αλήθεια, ό­ σα δε καλλιτεχνήματα εσεβάσθησαν οι αιώνες, δεν επέζησαν δια την χρησιμότητά των. Έλειψεν ο σκοπός, και όμως έμειναν αυτά. Και χω­ ρίς σκοπόν, χωρίς χρησιμότητα πλέον, απομέ­ νουν ωραία και ανωφελή - δηλαδή ανωφελή ω­ ραία” . Η τέχνη για τον εαυτόν της, η ομορφιά χωρίς σκοπό, αυτό το αισθητικό δόγμα εμφανί­ στηκε στην Ελλάδα τα πρώτα χρόνια του αιώ­ να, και κυρίως μεταξύ των ετών 1894-1912 κα­ τά τον Α. Σαχίνη ή και μέχρι και την εποχή του Λαπαθιώτη κατά τον Σ. Ξεφλούδα. Επηρεασμένοι οι Έλληνες λογοτέχνες από το ρεύμα του αισθητισμού, όπως αυτό ερχόταν στη χώρα από τα μεταφρασμένα κείμενα του Ντ’ Ανούντσιο, του Ράσκιν και τα λογοτεχνικά έργα του Όσκαρ Ουάιλντ, έδωσαν την ελληνι­ κή εκδοχή του. Μαζί με αυτούς ρόλο σημαντικό έπαιξαν τα κείμενα του Νίτσε, των μεγάλων Ρώ­ σων μεταφυσικών και των βόρειων μυθιστοριογράφων. Βασικότεροι εκπρόσωποι του αισθητι­ σμού στην Ελλάδα ήταν: ο Κων. Χρηστομάνος (1867-1911), ο Παύλος Νιρβάνας (1866-1937), ο Πλάτων Ροδοκανάκης (1883-1919), ο Περι­ κλής Γιαννόπουλος (1866-1937), ο Σπήλιος Πασαγιάννης (1874-1909), ο Νικόλαος Επίσκοπό-

πουλος (1874-1944), η πρώτη περίοδος του Ν. Καζαντζάκη (1883-1957), ο Ναπολέων Λαπαθιώτης (1895-1944), ο Κώστας Ουράνης (1890-1953), ο Ζαχαρίας Παπαντωνίου (1877-1940), στα πεζοτράγουδά τους ακό­ μα και ο Γιάννης Ψυχάρης (1854-1929) με τα εννέα “Τραγούδια χωρίς στίχους” και ο Κωστής Παλαμάς με πεζά ποιήματα που έ­ γραψε μεταξύ των ετών 1897-1901. Επιρρο­ ές υπάρχουν και στον νεαρό Σικελιανό. Από ένα σημείο και μετά τα στοιχεία του αισθητι­ σμού εμφανίζονται αξεδιάλυτα με αυτά του κινήματος του συμβολισμού και των ποιη­ τών της χαρακτηριζόμενης ως decadence (Κ. Καρυωτάκης, Μ. Παπανικολάου, Μ. Πολυδούρη, Τ. Άγρας, Ρ. Γκόλφης κ.ά.) Οι μελετητές της ιστορίας της ελληνικής λογοτεχνίας ελάχιστα ασχολήθηκαν με τους αισθητιστές, πέρα από κάποιες εξαι­ ρέσεις. Γενικά τους είχαν κατατάξει όλους στους παρακμιακούς αποφεύγοντας επιμέρους έρευνες και διαχωρισμούς. Από τους παλιότερους κριτικούς (I. Μ. Παναγιωτόπουλος, Ξεφλούδας, Βουτιερίδης κ.ά) οι αισθητιστές χαρακτηρίστηκαν ωραιολόγοι, νάρκισσοι, καλλιτέχνες που εν­ διαφέρονταν περισσότερο για την ομορφιά και δεν ζήτησαν να βάλουν ιδέες στο έργο τους, κομψογράφοι. Συνήθως καταχωρούντο στη γενική κατηγορία των λυρικών. Η ποιότητα στο έργο τους κρίθηκε πολλές φορές “ρηχή” και αρκετοί, όπως η ακολου­ θούσα λεγάμενη γενιά του ‘30, βιάστηκαν να τους ξεχάσουν. Αλλοι όπως οι Κορδάτος, Σ. Ξεφλούδας τόνισαν ιδιαίτερα τη σχέ­ ση της ποιητικής τους με την τρυφηλή ζωή και την ταύτιση του αισθητισμού τους με τον αισθησιασμό. Οι μεταπολεμικές γενιές δεν είχαν, για ιστορικούς λόγους, την πολυ­ τέλεια να ασχοληθούν μαζί τους. Κι έτσι ξέμειναν αφανείς, “λίγοι” , ήσσονες και περιφρονημένοι. Ο Τέλλος Αγρας, ο Τάσος Κόρφης, ο Απόστολος Σαχίνης συγκαταλέ­ γονται ανάμεσα στους ελάχιστους που α­ φιέρωσαν μελέτες για τους συμβολιστές και τους συγγενείς τους αισθητιστές, δεν τους υποτίμησαν, αλλά προσπάθησαν να α­ ναδείξουν αυτή την ιδιαίτερη χαμηλόφωνη ποίηση. Το 1990 ο ποιητής Μανόλης Αναγνωστάκης εκδίδει τη “Χαμηλή φωνή” , “τα λυρικά

μιας περασμένης εποχής στους παλιούς ρυθμούς” όπως υπο-τιτλοφορεί την ανθο­ λογία ήσσονων ποιητών από τον Παλαμά και μετά έως το 1940 περίπου, οπότε και ε­ κλείπει το είδος της λυρικής ποίησης, όπως τουλάχιστον είχε καθιερωθεί μέχρι τότε. Οι αισθητιστές ποιητές μαζί με τους συμβολι­ στές επανέρχονται στο προσκήνιο. Η συλ­ λογή γίνεται ανάρπαστη και φανερώνει ότι η γενιά αυτή μακριά από τα αισθητικά δόγ­ ματα κάτι είχε να πει που κάποιες εποχές δεν θέλησαν ή δεν μπόρεσαν να τα διαβά­ σουν. Τώρα που χρεοκόπησαν τα μεγάλα λόγια και συκοφαντήθηκαν οι μεγάλες ιδέ­ ες η επιστροφή στα απλά, έστω και ως συ­ ντηρητική αναδίπλωση, μας φανερώνει μια γενιά ποιητών που ύμνησαν τον άνθρωπο στις ποιητικές του στιγμές. Οι συγκρίσεις των Ελλήνων αισθητιστών με τους ξένους συναδέλφους τους απέβαιναν σε βάρος των πρώτων με αποτέλεσμα να τους έχει αποδοθεί - όχι πάντα άδικα και ο χαρακτηρισμός των μιμητών. Παρ’ ό­ λα αυτά μια προσεκτική ματιά φανερώνει την ιδιότυπη συμβολή τους στη νεοελληνι­ κή ιστορία της λογοτεχνίας. Σε αυτούς τους ποιητές οφείλουμε την καλλιέργεια του πεζοτράγουδου. Μορφή που εισήγαγε ένα νεοτερισμό που θα αγα­ πηθεί από τους υπερρεαλιστές μέχρι τον πρώ ιμο Σεφέρη. Ο Ηλίας Βουτιερίδης στο έργο του “Ο ρυθμικός λόγος στη νεοελληνι­ κή λογοτεχνία” εξαιρεί το πεζό ποίημα και με αφορμή τους “ Πεζούς ρυθμούς” τού Ζ. Παπαντωνίου διατυπώνει τους γενικούς του κανόνες. Σημειώνει ιδιαίτερα το ρόλο του ρυθμού εξηγώντας ότι “ο πεζός λόγος, άμα είναι και ρυθμικός, σιμώνει την ποίηση, γίνε­ ται ποιητικός” . Οφείλουμε ακόμη το λογο­ τεχνικό ενδιαφέρον που εκδηλώθηκε στην π ροσπάθεια καλλιέργειας του ύφους. Ακό­ μα και όταν αυτό δεν ήταν παρά μια απομί­ μηση α λα Ντ’ Ανούντσιο ή α λα Ουάιλντ πι­ στοποιούσε, για να παραφ ράσω τη γνωστή ρήση, ότι το ύφος είναι ο καλλιτέχνης και ό­ τι δεν μπορεί να υπάρξει τέχνη με ιδέες ριγ­ μένες ανεπεξέργαστες στο χαρτί. Οι ποιητές αυτοί δεν οδηγήθηκαν τυχαία στο πεζοτράγουδο, αλλά μέσα από τα προ­ σωπικά τους βιώματα. Για παράδειγμα στο “ Βιβλίο της Αυτοκράτειρας Ελισάβετ” του

Κ. Χρηστομάνου έχουμε το πείραμα της δη­ μιουργίας μιας λυρικής μυθιστορηματικής βιογραφίας, ένα πεζό εξομολογητικό ποίη­ μα, όπου συνυπάρχουν το εγωιστικό, το με­ ταφυσικό, το αινιγματικό, το ψυχολογικό και το λυρικό στοιχείο. Ο Χρηστομάνος σαν άλλος Μπαλζάκ θα μπορούσε να πει “η Ελι­ σάβετ είμαι εγώ” , το ίδιο και ο Ροδοκανάκης στο “Φλογισμένο ράσο” και στο “ Βυσσινί τριαντάφυλλο” . Και αυτό είναι ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά των αισθητιστών: η ζωή τους ήταν στις περισσότερες περιπτώ­ σεις συνυφασμένη με την τέχνη τους. Γρά­ ψουν ανατέμνοντας τον ψυχικό τους κόσμο. Ακολουθώντας το παράδειγμα του Όσκαρ Ουάιλντ ζούσαν την τέχνη σαν πραγματική ζωή, και τη ζωή σαν τη δημιουργία έργου τέχνης. Κατηγορήθηκαν ότι η ποίηση τους δεν περικλείει μεγάλες ιδέες. “ Ποιητές της διά­ λυσης” , της άρνησης π αρά της θέσης, χω­ ρίς δημιουργική πνοή θα τους χαρακτηρίσει ο Κ. Θ. Δημαράς. Μια προσεκτική ανάγνω. ση θα μας καταδείξει ότι και στον τομέα των ιδεών είχαν τη δική τους συμβολή, έφεραν το δικό τους αεράκι. Πάνω από όλα έφεραν μια ελευθεριότητα, που υπαγόρευε και ο κοσμοπολιτισμός ορισμένων. Ο Ρρδοκανάκης, για παράδειγμα, αντιλαμβάνεται τον χριστιανισμό σαν ένα μίγμα ηδυπάθειας με μυστικοπάθεια. Επαναφέρει μαζί με τον Π. Νιρβάνα τον ξεχασμένο μύθο του ανδρόγυ­ νου. Καλλιεργεί όπως και ο Λαπαθιώτης το πεσιμιστικό κλίμα σε αντίθεση με τις “ αισιό­ δοξες” νότες που δέσποζαν στην αρχή του αιώνα. Κι αυτό είναι μια πολιτική στάση με την ευρύτερη έννοια του όρου, όσο και αν αυτό ξενίζει ορισμένους. Αλλοι όπως ο Π. Γιαννόπουλος, μετατρέπει τα ιμπρεσιονι­ στικά πεζοτράγουδά του σε μαχητικά ελληνολατρικά πιστεύω. Στοιχείο της ελευθεριότητάς τους ήταν και ο κρυμμένος ερωτισμός τους ανάμικτος με τη νοσταλγία, το ρεμβασμό, τον πόνο του μάταιου, τη σκληρή αίσθηση της απου­ σίας. Ο υπονοούμενος λόγος δεσπόζει στον εκφερόμενο δίνοντας μαγικές προε­ κτάσεις στην πρόσληψη του ποιήματος. Οι τεχνητοί παράδεισοι, η ηδονιστική ζωή, η ε­ νασχόληση με το ανοίκειο, το παράξενο, το απόκοσμο τους προσέλκυσαν και προσω πι­

κά και αποτέλεσαν πηγές έμπνευσης και στοιχείο δημιουργίας, αξεδιάλυτο πολλές φορές με τη ζωή τους. Δεν ακολούθησαν το ρεύμα της εποχής και αυτό τους έκανε ευαίσθητους με ανοι­ χτά τα μάτια προς τα εκεί που συντελούντο οι μεγάλες αλλαγές. Μορφωμένοι οι περισ­ σότεροι παρακολουθούσαν τις λογοτεχνι­ κές και φιλοσοφικές εξελίξεις στη Γαλλία, Γερμανία, Ρωσία, Βρετανία, Σκανδιναβία. Ως κριτικοί μετέφρασαν Ράσκιν και Ντ’ Ανούντσιο και Νίτσε και όλους αυτούς που με τις ιδέες τους διαμόρφωναν το ευρωπαϊ­ κό ιδεολογικό γίγνεσθαι. Εξαίρεση μόνο ο Πέιτερ, ο κατεξοχήν φιλόσοφος του αισθη­ τισμού, που δεν φάνηκε να είναι τόσο δημο­ φιλής στη χώ ρα μας. Στους αισθητιστές οφείλουμε.την επαφή με τις τεχνοτροπίες της Δύσης που βοήθη­ σαν στην απομάκρυνση της ελληνικής ποίη­ σης από την ηθογραφία. Εγραφαν έξω από το κλίμα της εποχής και όπως σημείωνε ο Νιρβάνας, σε ένα κείμενο υπεράσπισης του Επισκοπόπουλου (τον οποίον κατηγορού­ σαν για έλλειψη ιθαγένειας στα έργα του): “στον παράδεισο της τέχνης δεν ζητούνται διαβατήρια και ότι η θέσις εις τον παράδει­ σον αυτόν του Παπαδιαμάντη, του Καρκαβίτσα, του Μωραΐτίδη, του Επαχτίτη και πα ­ ντός άλλου δεν θα κανονισθεί από τα υπη­ ρεσίας τας οποίας προσέφεραν εις την λα­ ογραφίαν, αλλ’ από την ποιότητα της καλλι­ τεχνικής ψυχής ενός εκάστου εξ αυτών” . Το ενδιαφέρον αυτών των ποιητών για το ύ­ φος, ακόμα και όταν η καλλιέπεια που απεί­ χε πολύ από τις πνευματικές ασκήσεις του Μποντλέρ και του Βαλερί, άφησε τη δική τους λογοτεχνική παρακαταθήκη. Το έργο των αισθητιστών δεν είχε ευρύ­ τητα κοινωνική, ούτε μεγαλείο τραγικό ή δραματικό. Ο κύκλος της έμπνευσής τους ήταν καθαρά προσωπικός, γ ι’ αυτό και ιδιό­ τυπος. Επρόκειτο για μια ποίηση στην ανα­ ζήτηση της ομορφιάς που θέλει να αφήσει πίσω της ένα άρωμα παρά μια σκέψη. Ηταν η αγάπη για την τέχνη ως στάση ζωής, η ι­ στορία καλλιτεχνών που θέλησαν να ζήσουν για πάντα ωραίοι και νέοι, ιδανικοί, αλ­ λά όχι ανάξιοι εραστές της τέχνης.

ΓΙΑΝΝΗΣ Ν.ΜΠΑΣΚΟΖΟΣ

Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΜΠΟΝΤΑΕΡ ... κι αν έρχεσαι απ’ την κόλαση Ομορφιά, ή απ’ τα ουράνια, εμένα τίμε νοιάζει...

Charles Baudelaire

Ο Μποντλέρ είναι ένα από τα φλογερά εκείνα πνεύματα στο χώρο της ποίησης που δεν χωράνε μέσα σε ρεύματα και ιστορικές κατηγοριοποιή­ σεις. Το έργο του αποτελεί ένα.χωνευτήρι των πιο διαφορετικών αισθητικών αντιλήψεων, οι οποίες, παρ’ όλες τους τις αντιθέσεις, βρίσκουν στο πρό­ σωπό του τον χαρισματικό εκφραστή, τον μεγάλο τους δάσκαλο. Μεγάλος Ρομαντικός, πατέρας του Συμβολισμού, πρόδρομος του Μοντερνι­ σμού, με έντονες επιδράσεις του Παρνασσισμού και Φορμαλιστικές αντιλήψεις. Ο Μποντλέρ είναι όλα αυτά μαζί και δεν ανήκει σε κανένα. Πώς να ε­ ξηγηθεί; Μόνο σαν δείγμα μιας λαμπρής ιδιο­ φυίας; Οχι. Αντιστοιχεί περισσότερο στην εξωτε­ ρική έκφραση μιας ανελέητης εσωτερικής σύ­ γκρουσης, μιας τυραννικής αντίφασης που βιώνει με τρόπο δραματικό ένας άνθρωπος. Και μαζί μ’ αυτόν ο κάθε άνθρωπος. Ίσως γι’ αυτό αγαπήσα­ με τόσο πολύ τον Μποντλέρ. Γιατί στο έργο του βρήκαμε όλα τα κομμάτια της δίκής μας ψυχής. Τα Άνθη της και το Κακό της. Ο Μποντλέρ αρχίζει να γράφει γύρω στα 1845. Ανήκει στην ιδιόρρυθμη εκείνη γενιά των ποιητών του ’40, που προσπαθούν να αυτοπροσδιοριστούν άλλοτε σε σχέση με την προηγούμενη γε­ νιά των μεγάλων ρομαντικών, άλλοτε μέσα από την ανάγκη τους να κατοχυρώσουν την ανεξαρτη­ σία και την ελευθερία της αυτοέκφρασής τους, κι άλλοτε πάλι μέσα από μια «ποίηση γεννημένη από

το μίσος για όλους και για τον ίδιο τους τον ε­ αυτό». Ένα σημαντικό στοιχείο που πρέπει ί­ σως να κρατήσουμε, είναι ότι ο Μποντλέρ δια­ μορφώθηκε σε μια περίοδο έντονης αισθητι­ κής αναζήτησης, συζήτησης, σύγκρουσης θε­ ωρητικών απόψεων και καλλιτεχνικών ρευμά­ των. Στη διαδικασία αυτή πήρε μέρος πρώτα σαν κριτικός κι αργότερα σαν δημιουργός. Στην περίπτωσή του ο Αισθητής προηγείται του Καλλιτέχνη, και η θεωρητική ενασχόληση με την Αισθητική και τον ρόλο της προηγού­ νται της καλλιτεχνικής Δημιουργίας. Στενός φίλος του Γκοτιέ, ο Μποντλέρ θα γοητευτεί κάποια στιγμή από τη θεωρία της Τέχνης για την Τέχνη και τις διάφορες φορμα­ λιστικές αντιλήψεις που διαμορφώνονται γύ­ ρω στα 1840-45 και αποκρυσταλλώνονται με τη δημιουργία διαφόρων τάσεων και σχολών. Ο Γκοτιέ αρνείται στην ποίηση κάθε πρακτική και ηθική χρησιμότητα. Η αντίδρασή του ενά­ ντια σ’ όλους τους «ωφελιμιστές, ουτοπιστές, οικονομιστές και άλλους», παίρνει συχνά πολύ επιθετικό και ειρωνικό τόνο. Μέσα από την ε­ παφή του με όλους τους μεγάλους «τεχνίτες» του στίχου που περιβάλλουν τον Γκοτιέ, ο νεα­ ρός ακόμα Μποντλέρ αποκτά συνείδηση της σημασίας της μορφικής τελειότητας της ποίη­ σης, που θα σφραγίσει αργότερα τόσο τη συ­ νολική αρχιτεκτονική όσο και την επιμέρους έκφραση των «Ανθέων του Κακού». Όταν ο Μπανβίλ, από τους σπουδαιότερους εκφρα­ στές της Απόλυτης και Αιώνιας Ομορφιάς, δη­ μοσιεύει στα 1842 (δεκαπέντε δηλ. χρόνια πριν από την πρώτη ολοκληρωτική έκδοση των «Ανθέωντου Κακού»), τις Καρυάτιδέςτου, ο Μποντλέρ τις χαιρετίζει με ενθουσιασμό. Ίσως όμως, σ ’ αυτόν τον εσπευσμένο, και πρόσκαιρο άλλωστε ενθουσιασμό, δεν θα πρέπει να δούμε παρά την έκφραση ενός ανή­ συχου πνεύματος που δεν έχει ακόμα φτάσει στην περίοδο της μεγάλης ωριμότητάς του. Πράγματι, πολλές από τις απόψεις των φορ­ μαλιστών δεν μπορούν ν’ ανταποκριθούν στις προσωπικές αναζητήσεις του ποιητή. Η στατι­ κή κι αψεγάδιαστη για παράδειγμα ομορφιά της Φύσης που ζωγραφίζουν, δεν μπορεί να χωρέσει τα δικά του φαντάσματα, τα φαντά­ σματα της φρίκης και της αποσύνθεσης που κουβαλά μέσα του και τον καταδιώκουν. Μά­ ταια αναζητά την Τελειότητα μέσα στην ακαμ­

ψία και την αυταρέσκεια μιας πλασματικής α­ ντίληψης για την τέχνη και τον άνθρωπο, απο­ κλείοντας τις συγκινήσεις και τις αντιφάσεις που βιώνει βασανιστικά και τον καθορίζουν ως άνθρωπο και ως καλλιτέχνη. Έτσι πολύ νωρίς, από το 1848 κιόλας, αρχί­ ζει να απομακρύνεται από τον Γκοτιέ και τους εκφραστές της αντίληψης «Η Τέχνη για την Τέχνη». Εγκαταλείπει τον «φιλντισένιο πύργο» τους, αναζητώντας το Απόλυτο της τέχνης μέ­ σα από δρόμους πολύ πιο σκοτεινούς, μυστι­ κούς, εσωτερικούς κι επώδυνους, δίνοντας ταυτόχρονα στην ποίηση διέξοδο προς νέους ορίζοντες, ορίζοντες που ο ίδιος δεν θα μπο­ ρέσει ποτέ να προσεγγίσει. Την ίδια περίοδο, γύρω στα 1848, ανακαλύ­ πτει το έργο του Πόε, ο οποίος γίνεται ο δεύ­ τερος μεγάλος δάσκαλός του και ένα είδος ποιητικού του alter ego. «Αφιέρωσα τιολύ χρό­ νο στον Πόε, θα γράψει αργότερα, γιατί μου μοιάζει λίγο...». Πράγματι, αφιερώνει πολύ χρόνο στη μετάφραση και τον σχολιασμό του έργου του μεγάλου Αμερικανού συγγραφέα, στον οποίο βρίσκει μιαν απάντηση στην αντί­ φαση που βιώνει βασανιστικά. Τη στιγμή ακρι­ βώς που νιώθει να διχάζεται ανάμεσα σε μια ε­ κρηκτική μυστική εσωτερικότητα και στην προσπάθεια ελέγχου της έκφρασής της με τον πιο ισορροπημένο και μορφικά τέλειο τρό­ πο, ο Πόε του μεταφέρει ένα μήνυμα που θα γίνει πρωταρχικό στοιχείο στην πορεία σχημα­ τισμού της καλλιτεχνικής του συνείδησης: το αίτημα για τεχνική αρτιότητα δεν σημαίνει κατ’ ανάγκη και αίτημα για τιθάσευση και υποταγή του συγκινησιακού κόσμου του καλλιτέχνη, μα περισσότερο, υπεράσπιση της αλήθειας του, για την πιο γνήσια έκφρασή του. Ο Μποντλέρ έχει ήδη κρατήσει την ουσία του μαθήματος που πήρε από τους δύο του δάσκαλους: η λατρεία του Ωραίου είναι η μό­ νη παρηγοριά σε τούτο τον κόσμο. Η Τέχνη ζη­ τά από τους ταγμένους εργάτες της την αφο­ σίωση και την αποκλειστικότητα που ζητά η λατρεία του Θείου από τους ιερείς του. Ο Μποντλέρ γίνεται λοιπόν ιερέας της τέχνης. Όχι όμως και της Τέχνης για την Τέχνη. Αν και μεγάλος θαυμαστής του Ρομαντι­ σμού, ο Μποντλέρ στέκεται κριτικά απέναντι στις συναισθηματικές ακρότητες και ρητορι­ κές ευκολίες των εκπροσώπων του. Αν και

πνευματικό, ώς ένα σημείο, παιδί του Γκοτιέ, δεν υποτιμά τους κινδύνους που ενέχει ο απόλυτος φορμαλισμός. Γράφει στα 1852, στο δο­ κίμιό του «Η Ρομαντική Τέ­ χνη»:

«Ν’ αρνείσαι το πάθος και τη λογική, είναι να σκοτώ­ νεις τη λογοτεχνία. [...] Για καιρό, για πολύ καιρό, δεν θα μπορείτε να δείτε, ν’ α­ γαπήσετε, να αισθανθείτε παρά το ωραίο, μονάχα το ωραίο [...] Δεν θα βλέπετε τον κόσμο παρά μόνο στην υλική του μορφή. Οι δυνά­ μεις που τον κάνουν να κι­ νείται θα μένουν για καιρό κρυμμένες. [...] Τέτοια θα είναι η μοίρα των ανόητων που δεν βλέπουν στη φύση παρά μόνο ρυθμούς και μορφές. [...] Η άμετρη α­ γάπη της μορφής οδηγεί σε συγχύσεις τερατώδεις κι άγνωστες. Απορροφημένες από το άγριο πάθος του ωραίου [...] οι έννοιες του ακριβούς και του αληθινού εξαφανίζονται. Το παράφρον πάθος για την τέχνη είναι ένα καρκίνωμα που καταβροχθίζει όλα τ’άλλα [...]. Ας μπο­ ρέσουν η θρησκεία και η φιλοσοφία να έρ­ θουν μια μέρα, σαν αναγκασμένες από την κραυγή ενός απελπισμένου!». Και εννιά χρόνια αργότερα, στα 1861, γρά­ φει στις «Σκέψεις πάνω σε ορισμένους από τους συγχρόνους μου»: «... Είναι μια άλλη αίρεση... μιλώ για την αί­

ρεση της Διδαχής, που περιλαμβάνει σαν πορίσματα αναπόφευκτα τις αιρέσεις του Πάθους, της Αλήθειας και της Ηθικής. Ένα πλήθος ανθρώπων θαρρούν πως ο σκοπός της ποίησης είναι κάποιο διάταγμα και πως αυτή πρέπει άλλοτε να δυναμώνει τη συνεί­ δηση, άλλοτε να τελειοποιεί τα ήθη, κι άλλο­ τε τέλος ν’ αποδείχνει κάτι, οτιδήποτε το χρήσιμο... Η Ποίηση, αν λίγο θελήσουμε να κατεβούμε στο βάθος της ψυχής μας, να την ρωτήσουμε, να ανακαλέσουμε τις μνή­

Gustave Moreau

μες του ενθουσιασμού της, δεν έχει άλλο σκοπό απ ’Αυτήν την ίδια. Δεν μπορεί να έχει κάποιον άλλο, και κανένα ποίημα δεν θά ’ναι ποτέ τόσο μεγάλο, τόσο υψηλό, τόσο πραγ­ ματικά άξιο του ονόματος του, όσο αυτό που γράφτηκε αποκλειστικά και μόνο για την ευχαρίστηση του να γράφεις ένα ποίη­ μα. Δεν θέλω να πω πως η ποίηση δεν εξευ­ γενίζει τα ήθη, πως το τελικό της αποτέλε­ σμα δεν είναι να υψώνει τον άνθρωπο πάνω από το επίπεδο των χυδαίων συμφερόντων. Αυτό θά ’ταν φυσικά παραλογισμός. Θέλω να πω πως αν ο ποιητής έχει ακολουθήσει έ­ να στόχο ηθικό, έχει μειώσει την ποιητική του δύναμη, και μπορώ να στοιχηματίσω ότι το έργο του θα είναι κακό. Η ποίηση δεν μπορεί, με κίνδυνο τον θάνατο ή την παρακ­ μή, να ταυτιστείμε την επιστήμη ή την ηθική. Δεν έχει την Αλήθεια σαν αντικείμενο, δεν έ­ χει παρά Αυτήν την ίδια. Οι τρόποι απόδει­ ξης αληθειών είναι άλλοι και βρίσκονται αλ­ λού. Η Αλήθεια δεν έχει τίποτα να κάνει με το τραγούδι. Ο,τι δίνει στο τραγούδι γοη­

τεία, χάρη ακαταμάχητη, θ’αφαφούσε από την Αλήθεια το κύρος και τη δύναμή της. Ψυ­ χρή, ήρεμη κι απαθής, η αποδεικτική διάθε­ ση απωθεί τα άνθη της Μούσας. Είναι λοι­ πόν το ακριβώς αντίθετο της ποιητικής διά­ θεσής». Έτσι- η αντίληψή του για την τέχνη προσδιορί­ ζεται από την κριτική του στάση απέναντι σε δύο ακραίους πόλους, από την αντίθεση και τη συγχώνευσή τους μαζί. Τα σημάδια αυτής . της αντίφασης είναι αισθητά μέσα στα Άνθη του Κακού. Στο σονέτο του «Η Ομορφιά» μάς μεταδίδει μια αρκετά κλασική θεώρηση του ω­ ραίου, μια αισθητική αιωνιότητας, ακινησίας, καθαρότητας, γαλήνης και απάθειας:

Ωραία σαν πέτρινο όνειρο είμαι θνητοί μου φίλοι

1-1 Σαν σφίγγα ακατανόητη στους ουρανούς καθίζω, λευκή σα κύκνος, με καρδιά από χιόνι καμω­ μένη. Εχθρεύομαι την κίνηση που τη γραμμή ασκημαίνει κι ούτε γελάω εγώ ποτέ, ούτε ποτέ δακρύ­ ζω. Για να βρούμε λίγο αργότερα, στον «Ύμνο στην Ομορφιά», μια εντελώς διαφορετική α­ ντίληψη, που ρφραγίζει τα «Άνθη του Κακού» σχεδόν στο σύνολό τους. Εδώ η ομορφιά έχει πρόσωπο σκοτεινό, σατανικό μαζί και θείο, φρικτό μα και σαγηνευτικό, απάνθρωπο και τυραννικό. Είναι μια θεά του τρόμου και της υ­ ποταγής, θεά παγανιστικής λατρείας, θεά μά­ γισσα, φύση διαβολική και Θεία. Για τον ποιη­ τή όμως είναι αδιάφορη η μορφή και η προέ­ λευσή της, μπροστά στον καθαρτήριο ρόλο που παίζει στην ψυχή του, μπροστά στις πύ-, λες που του ανοίγει προς το «αλλού» και το ά­ γνωστο. Η σχέση του με το ωραίο δεν είναι σχέση αισθητικής, είναι σχέση ζωής και προ­ σωπικής σωτηρίας:

Πάνω σε πτώματα, Ομορφιά, πατάς και κοροϊδεύεις η Φρίκη απ’ τα διαμάντια σου δε λείπει, τα καλά κι ο Φόνος, απ’ τα πιο αρεστά στολίδια που μαζεύεις, χορεύει στην περήφανη κοιλιά σου ερωτικά.

Είτ’ έρχεσαι απ’ τον ουρανό, τον Άδη, τι με νοιάζει, τι, Ομορφιά, τέρας τρανό, αθώο, φοβερό, αφού μάτι και γέλιο σου και πόδι σου με βάζει σ ’ άγνωστους κόσμους που αγαπώ χωρίς να τους ιδώ. Σειρήνα ή Άγγελος, Θεός ή Σατανάς μπροστά μου, ω, τι με νοιάζει, αφού μ ’ αυτήν τη νεραϊδοματιά, κάνεις - ω φως, ρυθμέ, ευωδιά, μόνη βασίλισσα μου! τη γη πιο ωραία και τη στιγμή λιγότερο βαριά; Πολλά είνάι τα θέματα μέσα στην ποίηση του Μποντλέρ που θα μας βοηθούσαν να δού­ με από κοντά τις συγγένειες μα και τις απο­ στάσεις που κράτησε από τις διάφορες εκ­ φράσεις του Αισθητισμού: οι εικόνες της Φύ­ σης, της Γυναίκας, του Έρωτα, του Καλλιτέ­ χνη. Θα σταθούμε ιδιαίτερα σ’ αυτό το τελευ­ ταίο, μια και η ιδέα της αποξένωσης του καλλι­ τέχνη από την κοινωνία, της ρήξης, της σύ­ γκρουσης με το πολιτιστικό και ηθικό του πε­ ριβάλλον, είναι θέμα που συνδέει τον Μπο­ ντλέρ άμεσα τόσο με το Κίνημα του Ρομαντι­ σμού, όσο και με τους εκφραστές του δόγμα­ τος «Η Τέχνη για την Τέχνη». Ποιος είναι λοι­ πόν ο ρόλος του καλλιτέχνη, του ποιητή, μέσα στο έργο τού Μποντλέρ: Ο ποιητής είναι πλάσμα μοναχικό. Πλάσμα που δεν ανήκει στον κόσμο τούτο. Γεννημένος όπως τα άλμπατρος, τα «τεράστια αυτά που­ λιά της θάλασσας», για τα μεγάλα ταξίδια στις ατέρμονες εκτάσεις τ' ουρανού και της ελευ­ θερίας, κι όχι για να σέρνεται πάνω σέ βρόμι­ κες πλώρες περαστικών πλοίων δίχως προέ­ λευση και προορισμό, γίνεται πλάσμα γελοίο: και θλιβερό με το που θα πατήσει το πόδι του στη γη. Κι όπως το άλμπατρος γίνεται ο περί­ γελος των άξεστων ναυτικών, έτσι κι ο ποιητής, βασανίζεται από το πλήθος που, ανίκανο να τον καταλάβει, τον περιφρονεί και τον περιγε­ λά. Είναι εξορισμένος στη γη. Είναι «καταρα­ μένος» ποιητής. Κι όμως, τούτος ο ποιητής δεν αναζητά τον «φιλντισένιο πύργο» για ν’ απομονωθεί από το

πλήθος. Δεν ζητά να πιει από τη «χρυσή κούπα των ποιητών», περιχαρακωμένος στο αίσθημα της μοναδικότητάςτου. Αλλά συνθλιμμένος α­ πό τη βαθιά συνείδηση ότι ανήκει σ’ αυτό το πλήθος, ότι είναι ένα αναπόσπαστο κομμάτι του, αναζητά τη σωτηρία του μέσα σ’ αυτό. Οδηγούμενος από την απόλυτη πίστη του στην ενότητα του σύμπαντος, πίσω από την α­ θλιότητα, την ανία, την ποταπότητα του ορα­ τού κόσμου, διαβλέπει τη μεγαλοσύνη κάποι­ ων άλλων, ιδανικών περιοχών. Ο ποιητής είναι λοιπόν το ξεχωριστό πλάσμα που μόνο αυτό μπορεί να ακούσει μέσα στη μικρότητα του α­ πατηλού κόσμου των φαινομένων, τη φωνή ε­ νός άλλου, εσωτερικού κόσμου, που μπορεί να δει μέσα στη φτήνια και την ασχήμια της καθημερινότητας μιαν ανώτερη, πνευματική πραγματικότητα. Είναι αυτός που κατέχει το κλειδί των συμβόλων, των «Αντιστοιχιών» (correspondances) που μπορεί ν’ «αποκωδικοποιήσει», να διαβάσει σωστά τα σημάδια της άρρωστης ζωής του ανθρώπου, της κοινωνίας και της φύσης, ν’ αποκαλύψει έννοιες κρυμμέ­ νες. Η σαπίλα, η αποσύνθεση, η παρακμή, γί­ νονται τόποι αποκάλυψης γι’ αυτόν. Ο μόνος δρόμος που του μένει λοιπόν για να φτάσει στην ανώτερη σφαίρα των Ιδεών, στη λαμπρή πραγματικότητα του πνεύματος, περνά αναγκαστικά μέσα από τα σκοτάδια της επώδυνης φαινομενικής πραγματικότητας. Οπλισμένος με την Ιδέα της Ομορφιάς, θ’ ανα­ ζητήσει τα σημάδια της με την «καθημερινή συνάφεια του κόσμου». Θα στρέψει τα μάτια του στους Παρισινούς Πίνακες και μέσα στις βρόμικες και χλομές πολιτείες, μέσά σε άθλια καταγώγια, ανάμεσα στις πόρνες και τους ζήτιάνους, στους ρακένδυτους γέρους και τις μελλοθάνατες γριές, θύματα μιας πόλης - τέ­ ρατος που- καταβροχθίζει τα παιδιά της στο ό­ νομα της υλικής σκοπιμότητας, θ’ αναζητήσει τις Αντιστοιχίες που θα τογ οδηγήσουν στο Ιδανικό (Ideal), Όπου κι αν γύρίσει το βλέμμα του, έκπληκτο και σαγηνεμένο, συναντά το ί­ διο «μαύρο θέαμά». Όμως το ξέρει, είναι μέσα σε τούτη τη σαπίλα του κόσμου που .θα βρει κάποια στιγμή τα Άνθη της ψυχής του. Οδη­ γός σ’ αυτή τη μετάβαση είναι η Ποίηση και ο συμβολικός, μεταφορικός Ποιητικός Λόγος που γίνεται τελικά μέσο Γνώσης. Ο ποιητής αποκτά έτσι μια μεταφυσική και

ταυτόχρονα μια κοινωνική έννοια. Είναι το πλάσμα που επέλεξε ο Θεός, το προίκισε με ξεχωριστές ικανότητες, το ευλόγησε και του έχει επιφυλάξει την πρώτη θέση στην «αιώνια γιορτή» των «Αγίων Λεγεώνων», ένα «στέμμα μυστικό» φτιαγμένο από «καθαρό φως». (Ευ­ λογία/Benediction). Είναι όμως και ο μεσολα­ βητής ανάμεσα στη Φύση και τον άνθρωπο «που περνά» μέσα από τα «δάση των συμβό­ λων» του ναού της, αδιάφορος, ανυποψία­ στος: με τη μεσολάβησή του είναι δυνατή η α­ ποκάλυψη της βαθύτερης σημασίας του κό­ σμου. Οι έννοιες αυτές, μ’ ένα ξεχωριστό τρό­ πο, συνδέονται και χτυπιούνται μεταξύ τους, αλληλοσυμπληρώνονται κι αλληλοαναιρούνται. Ας έχουμε άλλωστε πάντα κατά νου πως η αντίθεση είναι πάντα μια από τις έννοιες κλειδιά για την κατανόηση τόσο των επιμέρους εικόνων όσο και της συνολικής κίνησης του ποιητικού έργου, καθώς επίσης και της ύ­ παρξης, της ζωής του ανθρώπου Μποντλέρ. Στα Άνθη του Κακού, ο ποιητής είναι ένα πλά­ σμα ευλογημένο μαζί και καταραμένο που βα­ δίζει ανάμεσα στους ανθρώπους με μια βαριά θλίψη στην ψυχή και συνάμα με μια γλυκιά προσμονή σωτηρίας.

«Η μελέτη του .Ωραίου είναι μια μονομα­ χία όπου ο ποιητής ουρλιάζει από τρόμο πριν πέσει νικημένος».

(Le Spleen de Paris). Τη σωτηρία όμως αυτή μπορεί τελικά να τη φέρει η αισθητική απόλαυση και η αναζήτηση της Απόλυτης Ομορφιάς; Αντίθετα με τον Πόε, ο δρόμος τούτος δεν καταλήγει για τον Μποντλέρ στη γαλήνη. Γιατί ο ποιητής δεν μέ­ νει αιχμαλωτισμένος να παρακολουθεί τις πλατωνικές σκιές των ιδεών να παρελαύνουν μπροστά του. Τις διασχίζει, περνά ανάμεσά τους για να βιώσει τη θλιβερή πραγματικότη­ τα. Κι η πιο τρανή μορφή τούτης της πραγμα­ τικότητας είναι ο Χρόνος, η Φθορά κι ο Θάνα­ τος. Η Τέχνη τελικά δεν δίνει σωτηρία. Η οδυ­ νηρή αλήθεια, το μυστικό Κακό που σιγοτρώει τ’ Άνθη της, είναι πως υπόκειται κι αυτή στο χρόνο, στο «Σκοτεινό φονιά της Τέχνης, της Ζωής». Κι όταν «ΗΑρρώστια εδώ κι ο Θάνατος σκόνη τα κάνουν όλα», απομένει ο ποιητής μο­ νάχος ν’ αναρωτιέται:

Τι απομένει; Είναι φριχτό ο νους μου να το βάνει

GUTENBERG TO Μ ΥΣ ΤΙΚ Ο ® TO ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ C hr.

H eadington

Ιστορία τής Δυτικής Μουσικής (2ττ., μετάφραση Μάρκος Δραγούμης)

Δ.

Σ τ α μ ε λ ο ς

Νεοελληνική Λαϊκή Τέχνη

Ζ.

Σ ι α φ λ ε κ η ς

Ή Εύθραυστη ’Αλήθεια

Πολύτιμα βιβλία γιά τόν Πολιτισμό καί τήν Τέχνη

Μονάχα ένα θαμπόσβηστο σχεδίασμα στο χαρτί, που σαν κι εμένα, έτσι κι αυτό στη μοναξιά τελειώνει. και που τ’ αγγίζει ο Καιρός ο γερο-χλευαστής, κι ολημερίς με τη σκληρή φτερούγα του το λιώνει... Να λοιπόν τι είναι αυτό που ταυτίζει τον ποι­ ητή με τον κόσμο, παρόλο που φέρει έντονο το αίσθημα της μοναδικότητας του. Να τι τον ενώνει με τον «υποκριτή αναγνώστη», τον «ό­ μοιο» του, τον «αδελφό» του: η προσωρινότη­ τα, η κοινή μοίρα του Κακού, της σήψης, της αγωνίας, από την οποία δεν ξεφεύγει ούτε η Τέχνη, κι η οποία πάντα νικά στο τέλος.

και στο σκυφτό κρανίο μου καρφώνει η Αγωνία δεσποτική τη μαύρη της σημαία λυσσασμένη. Ας ακούσουμε ακόμα μια φορά την αγωνία του ποιητή:

Αυτή η φωτιά μες το μυαλό τόση είναι, που ζητούμε να πέσουμε στο βάραθρο! Άδης; Εδέμ; Τι νοιάζει; Φτάνει στα βάθη του Άγνωστου κάτι το Νέο να βρούμε! «Ο Μποντλέρ είναι ο πρώτος προφήτης, ο βα­ σιλιάς των ποιητών, ένας αληθινός Θεός. Ομως έζησε σ ’ ένα περιβάλλον υπερβολικά “καλλιτεχνικό”. Και η μορφή που τόσο επαινέ­ θηκε στο έργο του είναι τελικά πενιχρή: τα ο­ ράματα του Άγνωστου απαιτούν και νέες μορ­ φές». Είναι τα λόγια του Ρεμπό, ενός ποιητή που ωστόσο είδε στο πρόσωπο του Μποντλέρ τον πνευματικό του πατέρα. Και δεν είναι ο μό­ νος που είδε τούτο το αδιέξοδο στο έργο του πρώτου «μοντέρνου» ποιητή. Κι είναι αλήθεια πως ο Μποντλέρ δεν μπόρεσε να βρει τις νέες φόρμες που απαιτούσαν τα οράματα, τα φαντάσματά του για να εκφραστούν. Έμεινε ε­ γκλωβισμένος σε παλιά σχήματα, με την επι­ θυμία του Απόλυτου ανικανοποίητη. Η Απόλυ­ τη Ομορφιά του διαφεύγει. Το έργο Τέχνης, υ­ ψηλό μέσα από τη σχέση του με το Ωραίο, μέ­ νει φρικτό μέσα από τη σχέση του με το χρό­ νο, και η ποίησή του, μια κραυγή απελπισμέ­ νου ανθρώπου στη σύγκρουσή του με τα Όρια.

ΜΑΡΙΝΗ ΣΚΛΗΡΗ

01 ΑΙΣΘΗΤΙΚΕΣ ΘΕΣΕΙΣ ΤΟΥ ΟΣΚΑΡ ΟΥΑΪΛΝΤ

Όσκαρ Ουάιλντ

Στο έντονα επιτιμητικό γρά μμα προς τον Λ όρδο Άλφρεντ Ντάγκλας, γνωστό ως «Εκ βαθέων» (De profundis) (1897), ο Ουάιλντ αναφέρεται στον εαυτό του λέγοντας ότι είναι « άν­ θρω πος που στέκεται σε συμβολική σχέση με την τέχνη και τον πολιτισμό της εποχής του». «Έκανα την τέχνη φιλοσ οφ ία και τη φιλοσ οφ ία τέχνη... Χειρίστηκα την τέχνη σαν την υπέρτα­ τη πραγματικότητα και τη ζωή σαν απλή μέθο­ δο της φαντασίας. Αφύπνισα τη φαντασία του αιώ να μου, κι αυτό δημιούργησε έναν μύθο και θρύλο γύρω μου». Ο Ουάιλντ αισθάνθηκε ότι είχε γίνει ο μάρ­ τυρας του αισθητισμού, ο α ποδιοπομπαίος τράγος μιας κοινωνίας εξοργισμένης από τη λ ατρεία για την ομορ φ ιά και της τέχνης για την τέχνη. Ό μως, στο ίδιο γρά μμα αναγνωρί­ ζει: «τα πάντα, σχετικά με την προσ ω πική μου τραγωδία, ήταν χυδαία, κακά, αποκρουστικά, στερημένα από στυλ» και ότι «η μοναδική ε­ παίσχυντη, ασυγχώρητη και για πάντα αξιοκα­ ταφρόνητη πράξη της ζωής μου, ήταν ότι επέ­ τρεψα στον εαυτό μου να προσ φ ύγει στην Κοινωνία γ ια βοήθεια και προστασία». Οι π ρώ ιμες διαλέξεις του Ουάιλντ στις ΗΠΑ (1882) υπήρξαν διαλέξεις ενός απροκά λυ­ πτου προπαγανδιστή της πίστης, ενός ιεραπό­ στολου στους ειδωλολάτρες. «Η Αγγλική επιστροφή στην Τέχνη», έργο

107

που παρουσιάστηκε πρώ τα στη Νέα Υόρκη, είναι ένα ενθουσιώδες μήνυμα ελπίδας και μια διακήρυξη πίστης στους «μεγάλους άνδρες» στην πατρίδα. Ο Ουάιλντ εντοπί­ ζει το «αισθητικό κίνημα» από τον Κιτς και τον Σέλεϊ, διαμέσου του Ράσκιν και των προραφαηλιτών, μέχρι τον Μόρις και τον Πέιτερ. Α ποσπάσματα από τους Γκαίτε, Χάιν, Μποντλέρ και Γκιοτιέ στηρίζουν την επιχειρηματολογία του. Μ πορούμε να ανα­ γνωρίσουμε τις π αραφ ράσεις του Πέιτερ, τα ιερατικά κείμενα σχετικά με την εξέλιξη της προσωπικότητας, τη διάκριση μεταξύ τέχνης και ηθικής, την αναζήτηση για «κα­ θαυτή εμπειρία π α ρά για τα φρούτα της ε­ μπειρίας». Η συλλογή διαλόγων και δοκιμίων του Ουάιλντ με τον τίτλο «Προθέσεις» (1890), απλώς αναφέρει ξανά με μεγαλύτερη λα ­ μπρότητα και ευφυΐα τις κύριες ιδέες που α πορρόφησ ε από τον Πέιτερ. Η συνέχεια στην π ορεία του από τις πρώ ιμες κριτικές έως το ώριμο έργο είναι αδιάκοπη. Ό λα τα αποσπάσματα τα μεταφέρει επί λέξει. Ίσω ς παρασυρθούμε να α πορρίψουμε τον Ουάιλντ ως προσωπικότητα στην κοινωνι­ κή ιστορία, θεωρώντας τον έναν προπ αγανδιστή των ιδεών των προδ ρόμω ν του. Υπάρχουν όμως λόγοι που προκαλούν ένα βαθύτερο ενδιαφέρον για την κριτική σκέψη του Ουάιλντ. Πρέπει να πάρουμε σοβαρά, αν όχι κατά γράμμα, τον ισχυρι­ σμό του ότι «ο δρόμος της π α ρα δοξολο­ γίας είναι ο δρόμος της αλήθειας. Για να δοκιμαστεί η Πραγματικότητα πρέπει να τη δ ούμε σαν ένα τεντωμένο σχοινί. Όταν οι Αλήθειες γίνονται ακροβάτες, τότε μπο­ ρούμε να τις κρίνουμε». Η υπερβολική α­ κρότητα της φόρμας του, το σπινθηροβόλο πνεύμα του, η αναστροφή των κοινοτο­ πιών, η μελετημένη αταραξία του, μας ξαφνιάζουν όταν τα συναντάμε μέσα σε μια ενημέρωση για δ ιάφορα θέματα, συ­ χνά κρυμμένα από λογική επιχειρηματολο­ γία, ευσυνείδητα σταθμίζοντας τα υπέρ και τα κατά. Ό μω ς το παραδοξολογικό και ακροβατι­ κό «παιχνίδι» είναι επινοήματα με διπλή ό­ ψη. Μ πορεί να γίνουν αυτόματα ή μηχανι­ κά, έτσι ώστε να επισκιάσουν την αλήθεια

πολλώ ν προσ ω πικώ ν ιδεών. Ωστόσο υπάρ­ χει συμπαγής εγκεφαλικότητα κάτω από τη λαμπερή επιφάνεια της πρόζας του Ουάιλντ, ένα εφευρετικό διανοητικό π α ι­ χνίδι, μια εύστροφη αντίληψη πολλώ ν ιδε­ ών. Το πρόβλημα που παρουσιάζει είναι ότι παλινδρομεί μεταξύ τριών συχνά αντίθε­ των οπτικών: τον «παναισθητισμό», την αυ­ τονομία της τέχνης, και τον διακοσμητικό φορμαλισμό. Δεν διατηρεί το όραμά του σταθερό. Κάποιες φορές ο Ουάιλντ εκφράζει μια άποψη που θα μπορούσε να επιγράφει «παναισθητισμός»: Η τέχνη περικλείει όλη τη ζωή, η τέχνη είναι το υπόδειγμα της ζω­ ής και η ζωή αξίζει να βιωθεί για χάρη της τέχνης. Δ ιαφέρει ριζικά από την άποψη «η τέχνη για την τέχνη», η οποία υποστηρίζει την πλήρη αυτονομία της τέχνης, διαδηλώνει ενάντια στην παρέμβαση μέσα στο «βα­ σίλειό» της κι αποσύρεται στον «παραμυ­ θένιο» πύργο της. Η πρώτη από τις δύο απόψεις (ο «παναισθητισμός») - την οποία βλέπει να «προα­ ναγγέλλεται» από τους Έλληνες, τον Γκαί­ τε και τον Πέιτερ - είναι μάλλον αντίθετη: Η κατάκτηση της ζωής και της πραγματικό­ τητας από την τέχνη. Ο Ουάιλντ εξυμνεί «την αισθητική ως ανώτερη της ηθικής» και θέτει καλλιτεχνικά κριτήρια ακόμη και για την πολιτική. Στο δοκίμιο «Η ψυχή του αν­ θρώ που μέσα σε ένα Σοσιαλιστικό σύστη­ μα» (1890) υποστηρίζει ότι η ιδανική εξέλι­ ξη του ανθρώπου επιτυγχάνεται πιθανώς μέσα σε ένα σοσιαλιστικό σύστημα. Α λλά ο σοσιαλισμός του Ουάιλντ έχει πολύ μικρή σχέση με τον μαρξισμό. Είναι μάλλον αναρχία, ακραίος ατομικισμός και έχει σχέση με τον «σοσιαλισμό» μόνο επει­ δή ο Ουάιλντ αποδέχεται την κατάργηση της ιδιοκτησίας και την απεξάρτηση από την πολιτεία. «Η Κυβέρνηση που ταιριάζει περισσότερο στους καλλιτέχνες, είναι η α­ νύπαρκτη κυβέρνηση». Η Ουτοπία του Ουάιλντ είναι μια καθολι­ κή ουτοπία, αφού επιθυμεί συνολικά η ζωή και όλες οι εκφάνσεις της να είναι όμορ­ φες. Ο Ράσκιν και ο Μόρις διαφαίνονται π ί­ σω από τις απόψεις του. Τα έπιπλα, τα εν-

δύματα, η αρχιτεκτονική, οι πόλεις πρέπει να είναι όλα όμορφα. Έ νας π ροραφαηλίτης μεσαιωνολάτρης συμφω νεί με έναν νε­ οελληνιστή. Οι συγκεκριμένες πολιτικές και κοινωνικές αλλαγές που θα μπορούσαν να επιτύχουν αυτό το ειδυλλιακό «σκηνι­ κό», δεν ορίζονται συγκεκριμένα - ίσως λι­ γότερο α π ’ ό,τι από τον Ράσκιν και τον Μόρις. Δεν υπάρχει ριζική αλλαγή στα ιδανικά του Ουάιλντ, ό­ ταν βρισκόμενος στη φυλακή, πρόσθεσε στην κο­ σμοθεωρία του τον Ιησού Χριστό ως πρότυπο ζω­ ής. Ο Χριστός θε­ ωρήθηκε, μέσα από το «Η Ζωή του Ιησού» του Ρενάν, ως μια ρο­ μαντική ιδιοσυ­ γκρασία, ως το «παλλόμενο κέ­ ντρο του ρομα­ ντισμού». Ο χρι­ στός δίδαξε ότι πρέπει να ζούμε

«όπως τα λουλού­ δια» και κήρυξε τη «σημασία τού να ζεις μόνο για τη στιγμή». Ο Ουάιλντ π ρο χω ­ ρεί ακόμη περισ ­ σότερο χαρακτη­ ρίζοντας τον Ιη­ σού «ακριβώς έ­ να έργο τέχνης». Το ιδανικό του Ουάιλντ παραμένει μια παραλλαγή του ηδονισμού, μολονότι η θλίψη, η συμπόνια α­ κόμη και το μαρτύριο, συμπεριλαμβάνονται τώ ρα ως μέρος της «εκπαίδευσης» του ανθρώπου. Ο ακραίος ατομικισμός π α ­ ραμένει ο ίδιος. Πρόκειται για έναν σχεδόν παραισθητικό ιδεαλισμό, μια απελπισμένη συναίσθηση της επίφασης του κόσμου, του εγκλωβισμού του ανθρώπου μέσα στις

αισθήσεις του. Συνεπώς, οδηγείται στην ε­ ξύμνηση της ζωής μέσα από τον διαλογι­ σμό και την εσωτερικότητα, τον Ησυχα­ σμό, τη φιλοσ οφ ία του Ταοϊσμού, την ο­ πο ία ο Ουάιλντ γνώρισε μέσα από μια με­ τάφραση των αποφθεγμάτων του Τσουάνγ κ -Τ σ ο υ . Εάν ο άνθρωπος είναι παγιδευμένος στο Εγώ του, η άποψη ότι η ζωή και η φύση μιμείται την τέχνη θα είναι λιγότερο παραδοξολογική α π ’ ό,τι δείχνει. Η ο­ μορφ ιά είναι σ α ­ φώ ς υποκειμενι­ κή και σχετική. Ο καλλιτέχνης π ρ ο ­ βάλλει τον εαυτό του, δημιουργεί τον κόσμο του. Τα πιο γνωστά α­ ποσπάσματα από το «Η Παρακμή του Ψέματος» με πνευματώδη τρόπο δηλώνουν ότι είναι εκτός των άλλων εμπει­ ρικές αλήθειες. Η ζωή μιμείται την τέχνη σύμ­ φωνα με τη λογι­ κή ότι «ο μεγά­ λος καλλιτέχνης ανακαλύπτει έ­ ναν τύπο και η ζωή προσ παθεί να τον αντιγρά­ ψει». Μόνον α­ φού ο Ροσέτι τις Aubrey Beardsley ζωγράφισε», κά­ ποιος θα πορούσε να δει γυναίκες με λεπτούς, «φιλντισένι­ ους» λαιμούς, με περίεργα τετραγωνισμέ­ να πηγούνια, και λυτά, σχεδόν χιμαιρικά μαλλιά. «Ο κόσμος έγινε λυπημένος γιατί μια μαριονέτα - ο Άμλετ -, υπήρξε κάποτε μελαγχολικός». «Νεαρά αγόρια αυτοκτόνησαν γιατί ο Ρολά επιχείρησε το ίδιο». Οι γυναί­ κες «έζησαν» τη ζωή μιας ηρω ίδας ρομά-

ντζου των περιοδικών. Και κατά τον ίδιο τρόπο η ζωή μιμείται την τέχνη. «Από πού, αν όχι α π ’ τους ιμπρεσιονιστές, μπορούμε να πάρουμε αυτές τις υπέροχες καφετιές ομίχλες, που κατεβαίνουν και έρπονται στους δρόμους, θαμπώνουν τα φώτα του δρόμου και μεταλλάσσουν τους όγκους των κτιρίων σε τρομακτικές σκιές». Η φύση είναι δημιουργία μας. Τα π ρά γ ­ ματα γ ύρω μας υπάρχουν γιατί εμείς τα βλέπουμε, και το τί βλέπουμε αλλά και το πώ ς το βλέπουμε καθορίζεται από τις τέ­ χνες που μας έχουν επηρεάσει. «Το να κοι­ τάζεις κάτι είναι πολύ διαφορετικό από το να βλέπεις κάτι. Δεν βλέπεις τίποτα μέχρι τη στιγμή που θα ανακαλύψεις την ο μορ­ φιά του». Σίγουρα δεν πρόκειται απλώς για ευφυολογήματα, όταν λέει ότι «τα ηλιοβα­ σιλέματα είναι παλιομοδίτικα» ή όταν υπο­ στηρίζει ότι η φύση παρουσιάζεται ως «έ­ νας δευτεροκλασάτος Τέρνερ, ένας Τέρνερ της κακής περιόδου». Λιγότερο παραδοξολογικά, ο Ουάιλντ ε­ πισημαίνει τη βαθιά επιρροή της τέχνης πάνω στη ζωή. Την αφυπνιστική αποστολή της και την καταλυτική της δύναμη ενάντια στη μονοτονία των τύπων, τη σκλαβιά της εθιμοτυπίας, την τυραννία της συνήθειας. «Η λογοτεχνία πάντοτε προηγείται της ζω­ ής. Δεν την αντιγράφει, αλλά τη δια μ ο ρφ ώ ­ νει σύμφωνα με τους σκοπούς της». «Η ζωή είναι εξαιρετικά ατελής στην ανάπτυ­ ξή της και ο ρόλος της τέχνης είναι να την "διορθώσει"». Μια άποψη, η οποία δεν είναι τίποτα άλλο από μια επαναδιατύπωση π α ­ λιών κλασικών ιδεών σχετικά με την εξιδανίκευση της τέχνης. Ο «παναισθητισμός» ωστόσο δεν αντι­ προσ ω πεύει απόλυτα τον Ουάιλντ, όπως η «συνέπεια» στον μύθο του επιβάλλει. Α πο­ δέχεται την υπέροχη και την απόλυτη επι­ κράτηση της τέχνης πάνω στη ζωή ανόρε­ χτα και μερικές φορές ίσως με μια αίσθηση ντροπής και σεμνότητας. Η επιπόλαιη εξύ­ μνηση, το Γουεϊντράιτ (εκείνου που δηλη­ τηριάζει) στο «Πένα, Μολύβι και Δηλητή­ ριο» δεν είναι ενδεικτική. «Το πορτρέτο του Ντόριαν Γκρέι» πρόκειται περισσότερο για μια αλληγορία σχετικά με την ηθική δια­ φθορά και την τιμωρία που έπεται αυτής,

π α ρά για ένα κείμενο υποστήριξης του προτύπου ζωής που προβάλλει ο αισθητι­ σμός. Ακόμη και η άποψη π ερί αντιγραφής της τέχνης από τη ζωή και τη φύση υιοθετείται μόνο ως «παραδοξολογική» φόρμα, για να αποδώ σει καλύτερα την επιρροή της τέ­ χνης πάνω στη ζωή και τον τρόπο που αντι­ λαμβανόμαστε τη φύση, και όχι ως δεδο­ μένη υπεράσπιση στην τέχνη που «βιαιοπραγεί» κατά της φύσης και διαμορφώ νει τη ζωή. Μάλλον συχνότερα ο Ουάιλντ υπο­ στηρίζει την άποψη περί αυτονομίας της τέχνης, αποστασιοποιημένης από τη ζωή, τη φύση και την ηθική. Η πα ραδοξολογία του βικτοριανού αι­ σθητισμού ήταν το μέσο του Ράσκιν και του Μόρις προκειμένου να ανατρέψουν την κοινωνία και τα στεγανά της, αλλά το μόνο τελικώς που κατόρθωσαν εκείνοι και όσοι τους ακολούθησαν είναι η δημιουργία ενός νέου διακοσμητικού αισθητικού στυλ με δείγματα όπως το μουσείο της Ο ξφόρ­ δης, το Κέλμσκοτ, η πολυθρόνα του Μό­ ρις, τα βιτρό πα ρά θυρ α στο κολέγιο Έξετερ. Ομοίως, ο Ουάιλντ παίζει με διακοσμητικά αραβουργήματα. «Η τέχνη για την τέ­ χνη» σημαίνει για κείνον τη στήριξη της τέ­ χνης απέναντι στις επιταγές των ηθικολό­ γων, την απόρριψη της λογοκρισίας είτε προέρχεται από την πολιτεία είτε από το κοινό, τη διεκδίκηση μιας περήφ ανης ανε­ ξαρτησίας της τέχνης και του δικαιώματος της να λειτουργεί ελεύθερα. «Η τέχνη δεν ασκεί επιρροή στη δημιουργία. Εκμηδενί­ ζει κάθε διάθεση για να ενεργήσει. Είναι με έναν έξοχο τρόπο στείρα», λέει ο λόρδος Χένρυ. Επίσης ως θεωρητικός της τέχνης, ο Ουάιλντ δείχνει μια υπερβολικά ξεκάθαρη σύλληψη των βασικών αρχών της σημαντι­ κής ιδεαλιστικής παράδοσης. Γνωρίζει ότι η τέχνη φτάνει στην τελειότητα, συνδυάζο­ ντας σωστά τη μορφή με το περιεχόμενο. «Η μορφή και η ουσία δεν μπορούν να δια­ χωριστούν στην τέχνη. Είναι πάντοτε ενι­ αία. Α λλά για να επιτευχθεί η ανάλυση και να καθοριστεί η ενότητα της αισθητικής ε­ πιρροής ανεξάρτητα από τη στιγμή της δη­

μιουργίας, μόνο τότε, επιλεκτικά, μπορού­ με να τα διαχωρίσουμε». «Κάθε δημιούρ­ γημα της τέχνης είναι η μετάλλαξη μιας ι­ δέας σε εικόνα». Στην τέχνη «το εξωτερικό μέρος αποδίδεται ως η έκφραση του εσω ­ τερικού, η ψυχή αναγεννάται, το σ ώ μα ρέ­ π ει προς το πνεύμα». Ο Ουάιλντ βλέπει έτσι ξεκάθαρα το λ ά ­ θος των δύο αντίθετων θεωριών, το ρεαλι­ σμό και τον ρομαντικό συναισθηματισμό. Ο ρεαλισμός φαίνεται για τον Ουάιλντ ότι είναι «μια πλήρη ς αποτυχία» ως μέθοδος. Ο Ουάιλντ αντιπαθεί τον Ζολά και τους μιμητές του, και έχει τις ανησυχίες του σχετικά με τον ψυχολογικό ρεαλισμό. Δεν τον ενδιαφέρει ο Χένρυ Τζαίημς «τα πονη­ ρά κίνητρά του και οι ανεπαίσθητες απ ό ­ ψεις του». Αντίθετα με τους νατουραλιστές και τους ρεαλιστές, ο Ουάιλντ επιδοκιμάζει τον · Μπαλζάκ για την «εφευρετική του πραγματικότητα» και πα ρά την ύπαρξη με­ ρικών καταστροφικών «ευφυολογημάτων» παραδέχεται τον Μέρεντιθ και τον Μπράουνινγκ. To «La peau de Chargin» ήταν στο μυαλό του Ουάιλντ όταν έγραψε «Το π ο ρ ­ τρέτο του Ντόριαν Γκρέι». Ο νεορομαντι­ σμός του Στήβενσον, το «φαρμακερό» βι­ βλίο του Χυσμάν «Au Rebours» και τα παλιότερα έργα του Μέτερλινκ επηρέασαν την πρακτική του. Αλλά αυτός ο νεορομαντισμός έπρεπε να είναι τουλάχιστον ως σκοπός αντικειμε­ νικός και επινοητικός π α ρά εκδηλωτικός. Ο Ουάιλντ αναφέρει ότι «κάθε μορφή κακής ποίησης προέρχεται από κάποιο ειλικρινές συναίσθημα». «Το στυλ, όχι η ειλικρίνεια, είναι το ζητούμενο» και «η ανειλικρίνεια εί­ ναι μια μέθοδος μεγιστοποίησης της π ρ ο ­ σωπικότητάς μας». Ο Ουάιλντ γ ράφει ένα δοκίμιο που ονο­ μάζεται «Η αλήθεια της μάσκας» και α ισθά­ νεται ότι «μια μάσκα μας λέει περισσότερα από ένα πρόσωπο». Συνηγορεί υπέρ του Τσάτερτον. Κάθε μορφή τέχνης είναι, μέ­ χρι κάποιου σημείου, «μια μορφή δράσης, μια προσ πάθεια εξακρίβωσης της π ρ ο σ ω ­ πικότητας βάσει κάποιων ευρηματικών επ ι­ πέδων, πλησιάζοντας τις δεσμευτικές δυ­ σάρεστες καταστάσεις και περιορισμούς

της πραγματικής ζωής». Εκφράζεται π α ρ ό ­ μοια όταν μιλά για «την τεχνική της πρα γ ­ ματικής προσωπικότητας» και αναγνωρίζει την πλάνη εκ προθέσεων. «Στην τέχνη οι καλές προθέσεις δεν αξίζουν τίποτα. Η κα­ κή τέχνη είναι αποτέλεσμα των καλών πρ ο ­ θέσεων». Αυτό που μετρά είναι μόνο οι «πραγματοποημένες δημιουργίες». Στις πιο δημιουργικές του στιγμές, ο Ουάιλντ συλλαμβάνει τις βασικές αρχές της τέχνης: η ένωση του περιεχομένου και της μορφής, της τεχνικής και της πρ οσ ω πι­ κότητας, το υποκειμενικό και το αντικειμε­ νικό, το συνειδητό και το ασυνείδητο, και διαπιστώνει ότι μόνο κατά την κριτική της τέχνης μπορούμε να «διαπιστώσουμε το σύστημα αντιθέσεων του Χέγκελ». Ο Ουάιλντ συχνά πετάγεται από αυτή τη βασική σύλληψη σε αυτό που ονομάζουμε εσ φαλμένο φορμαλισμό. Αντί για ενότητα μορφής και περιεχομένου εξυμνείται μια κενή διακοσμητική μορφή. Αντί για την αντίληψη της κατάλληλης ι­ σορροπ ίας μεταξύ συνειδητού και ασυνεί­ δητου στη δημιουργία, συστήνει μόνο τη μαστοριά, τη δεξιοτεχνία και την πλήρη εφευρικότητα. Αντί να αναγνωρίσει τη με­ τάλλαξη και την εξιδανίκευση της δύναμης της τέχνης, μπορεί να την αποχωρίζει εντε­ λώ ς από την πραγματικότητα, την κοινωνία και την ιστορία. Τελικά, στο πιο γνωστό του δοκίμιο, «Ο κριτικός σαν καλλιτέχνης», ο Ουάιλντ υπεραμύνεται μιας θεωρίας άσκη­ σης της κριτικής που προχω ρεί πέρα από τις απαιτήσεις συμπάθειας, για να αποκτή­ σει κάποια μορφή που θα μπορούσε να εί­ ναι δημιουργία. Η κριτική κατά τον Ουάιλντ τείνει να έχει μια άμεση σχέση με το αντι­ κείμενό της, γίνεται μια αυτοβιογραφική, καπριτσιόζα, γεμάτη υποσχέσεις φαντα­ σία. Κατά τη συζήτηση σχετικά με τη ζωγρα­ φική, ο Ουάιλντ συχνά συλλαμβάνει τη μορφή σαν ολοκληρωτικά ξέχωρη από το περιεχόμενο, μπορεί να υπερασπισθεί τη ζωγραφική χωρίς να αμύνεται φανερά υ­ πέρ της διακοσμητικής τέχνης. Αναλόγως μπορεί να καταψηφίσει τη λο ­ γοτεχνία όχι μόνο σαν επουσιώ δη, αλλά σαν αδιάφ ορη συναισθηματικά ξεχνώντας

τις καλύτερες εκφράσεις του σχετικά με την,ενότητα μρρφής και περιεχομένου. «Η υψηλή τέχνη απορρίπτει το εμπόδιο του ανθρώ πινου'πνεύμ ατος, και κερδίζει π ε ­ ρισσότερα από Μ π ρ ίο καινούριο μέσο ή α­ πό κάποιο καινούριο υλικό .παρά από έναν ενθουσιασμό για την.τέχνη, ή από κάποιο ευγενές πάθος, η· από κάποιο σημαντικό ξύπνημα της ανθρώπινης συνείδησης». Η δύναμη και η αδυναμία έίναι γ ι’ αυτόν απ λά ό,τι είναι τα χρώ ματά στην παλέτα του ζω­ γράφου». «Η ακολασία κι η αρετή είναι υλι­ κά στα χ έρια το υ καλλιτέχνη για κάπόιο'δημιούργημα τέχνης». Ο πραγματικός καλλι­ τέχνης είναι αυτός που προχωρεί, όχι από το συναίσθημα στη μορφή, αλλά από τη μορφή και μόνο από τη μορφή. «Η μορφή είναι η αρχή των πραγμάτων». «Η μορφή, η οποία είναι η γέννηση τού π ά ­ θους, είναι επίσης και ο θάνατος του π ό ­ νου». Αυτό που ενδιαφέρει είναι η μαστο­ ριά, η τεχνική και η εργατικότητα. Ο Ουάιλντ ήταν βαθιά επηρεασμένος από το έργο του Πόε «Φ ιλοσοφία της Σύνθεσης»; Και δηλώνει ότι κάθε σωστή εφευρετική εργα­ σία είναι συνειδητή και μελετημένη, αλλά σταθερά υποβιβάζει το ρόλο του ασυνεί­ δητου. Σε μερικές τάσεις αυτός μπορεί να δει την τέχνη σαν μέρος, της ιστορίας και της κοινωνίας, σε άλλες μπορεί να αρνείται αυτή τη σχέση: η τέχνη είναι ανεξάρτητη α­ πό το χρόνο. «Ένας πραγματικός καλλιτέ­ χνης δεν υπολογίζει το κοινό». «Δεν μπορεί να ζει με τους ανθρώπους». «Η τέχνη δεν συ μβολίζέι καμιά -χρονική περίοδο». «Σε καμιά περίπτωση δεν αναπαράγει τα χαρα­ κτηριστικά της περιόδου τής. Το να π ε ρ ά ­ σουμε από την τέχνη κάποιας 'π ερ ιόδου στην ίδια την περίοδ'σ είναι ένα μεγάλο λά ­ θος που όλοι οι ιστορικοί κάνουν». Στη θεωρία της κριτικής ο Ουάιλντ π ρ ο ­ χώρησε πιο πέρα, στην ανεύθυνη υποκει­ μενικότητα. Στο «Ο κριτικός σαν καλλιτέ­ χνης» διαφωνεί σχετικά με την πραγματική κριτική: η κριτική είναι η ίδια μια μορφή τέ­ χνης που δεν πρέπει να ενοχλείται από τις σταθερές της ομοιότητας. Η κριτική είναι δημιουργία μέσα στη δημιουργία: έχει «τη λιγότερη δυνατή αναφορά σε οποιεσδήποτε σταθερές ανεξάρτητες από αυτή την ί­

δια και αυτός είναι, στην πραγματικότητα, ο λόγος για τον οποίο υφίσταται, και, όπως οι Έ λληνες θα έλεγαν, η ίδια και για την ί­ δια, ένα τέλος. Η υψηλή κριτική πραγμάτι. κά είναι η καταγραφή της ψυχής κάποιου, είναι η μόνη πολιτισμένη μορφή αυτοβιο­ γραφίας. Ο μοναδικός σκοπός της κριτικής . είναι να χρονογραφ ήσει τις ίδιες της εντυ­ πώσεις της. Η φράση του Άρνολντ «να βλέ­ πεις το αντικείμενο όπως είναι το ίδιο στην πραγματικότητα» είνάι σημαντική, επειδή η κριτική είνάι καθαρά υποκειμενική. Η-κριτι­ κή μεταχειρίζεται τα έρΥα της τέχνής απλά . · σαν σημείο εκκίνησης για μια νέα δημιουρ­ γία, γιατί «η σημασία, άποιουδήάοτε όμορ­ φου δημιουργήματας βρίσκεται, τουλάχι­ στον, στην ψυχή εκείνου που τό. κοιτά, κα­ θώς και στην ψυχή εκείνου που το έγραψέ». Στην κριτική, το έργο τέχνης, είναι α­ πλά μια εισήγηση για καινούρια εργασία α­ πό κάποιον, που δεν χρειάζεται απαραίτη­ τα να έχει φανερή ομοιότητα προς το αντι­ κείμενο που κριτικάρει. Λίγο αργότερα μια φράση του ΟυάιλνΤ καταλήγει στο εξής: «χωρίς αμφιβολία το δημιούργημα μιας κριτικής εργασίας θα έχει κάποια ομοιότη­ τα με την αρχική εργασία που οδήγησε στη δημιουργία του, αλλά θα είναι ανάλογη με την ομοιότητα που υπάρχει μεταξύ της φύ­ σης και της εργασίας του διακοσμητή». r Ο σκοπός της κριτικής δεν είναι η διευ­ κ ρ ίν ισ η : «μπορεί να αναζητά να βαθύνει μάλλον τό μυστήριό της, να αναπτυχθεί γύ­ ρω από αυτό,,και γύρω από το δημιουργό τής, αυτή η ομίχλη μυστηρίου που είναι α­ γαπητή και στους θεούς και στους λάτρεις . κατά τον ίδιο τρόπο». Ο Ουάιλντ είδε τα δι■?κά του δοκίμια σαν έργα τέχνης- ήταν διά­ λογος ως εκ τούτου για μυθιστορήματα , δράματος. Η νουβέλα του «Το πορτρέτο του Ντόριαν Γκρέι» είναι επίσης κριτική και «Το πορτρέτο του κυρίου W.H.» είναι και μυθιστόρημα και κριτική. Αλλά η εκμηδένιση, από τον Ουάιλντ, της διαφοράς μεταξύ δημιουργίας και κρι­ τικής είναι αβάσιμη και ασταθής. Δεν είναι ξεκάθαρο το πώ ς μια τέτοια κριτική θα μπορούσε ή όντως θα αντικαταθιστούσε τη δημιουργία όπως προφητεύει. Σαν α πο­ τέλεσμα, ο ισχυρισμός για δημιουργική

κριτική συχνά υπολογίζεται σαν υπεράσπι­ ση λογικών και σεμνών πραγμάτων: της π ί­ στης προς τα συναισθήματά μας, της ανα­ γνώρισης ότι η αξία μιας εργασίας τέχνης είναι ανεξάντλητη και μιας εχθρότητας προς τη λανθασμένη αντικειμενικότητα, ά­ χρωμη ανεκτικότητα, επαρχιώτικη αυταρέ­ σκεια. Ο Ουάιλντ απολογείται για το ύφος της κριτικής έναντι της προκατάληψης για την αντικειμενικότητα. «Μια κριτική δεν μπορεί να είναι δίκαιη με τη συνηθισμένη έννοια της λέξης. Ο άνθρωπος που βλέπει και τις δύο μορφές μιας ερώτησης είναι αυτός που δεν βλέπει απολύτως τίποτα. Εί­ ναι σαν αυτούς που ασχολούνται με τους πλειστηριασμούς που θαυμάζουν όλες τις μορφές της τέχνης κατά τον ίδιο τρόπο και στον ίδιο βαθμό. Ο Ουάιλντ σωστά λέει ότι οι αρχές της υποκειμενικότητας και αντι­ κειμενικότητας «βρίσκονται μόνο μέσω της επίτασης της ίδιας της προσωπικότητας που η ίδια η κριτική μπορεί να ερμηνεύσει και την εργασία άλλων». Το καθαρά υπο­ κειμενικό καπρίτσιο που εφαρμόζεται σε πολλές από αυτές τις δηλώσεις, στην πραγματικότητα εγκαταλείπεται: «μια στα­ θερά εμπάθειας ακόμα και ιστορικής φ α ­ ντασίας προβάλλεται σε πολλά από αυτά τα κείμενα. Εξυμνώντας το «Appreciations» του Πέιτερ, ο Ουάιλντ ακούγεται σαν τον Τ. Έ λιοτ όταν μιλά για την παράδοση: «Για να ανακαλύψουμε τον δέκατο ένατο αιώνα πρέπει να ανακαλύψουμε και τους π ρ ο η ­ γούμενους γιατί και αυτοί συνέβαλαν στον ερχομό του. Για να μάθει κανείς τα πάντα για τον εαυτό του, πρέπει να μάθει και τα πάντα για τους άλλους... Ο πραγματικός κριτικός είναι εκείνος που μεταφέρει μέσα του τα όνειρα, τις ιδέες και τα συναισθήμα­ τα μυριάδων γενεών, και για τον οποίο κα­ μιά μορφή σκέψης δεν είναι άγνωστη, και καμιά συναισθηματική τάση παράξενη». Η κριτική μπορεί να μας βοηθήσει να εγκαταλείψουμε τη χρονική περίοδο μέσα στην ο­ ποία γεννηθήκαμε και να περάσουμε σε άλλες. Μας κάνει κοσμοπολίτες, χω ρίς ρα­ τσιστικές προκαταλήψεις, εμμένοντας στην ενότητα του ανθρώπινου, σε όλες τις μορφές του και τις διαφορές του. Αν η ε­ φευρετική συμπόνια είναι το μυστικό της

δημιουργίας, τότε θα είναι και το μυστικό της κριτικής. Ο προσ διορισμός αυτών των δύο πρέπει να είναι η λύση επειδή ο Ουάιλντ δεν μπορεί να δεχθεί ότι η σύλλη­ ψη της ιδέας της κριτικής ως αισθητικής, ως παρα-κλάδου της φιλοσοφίας, ως θεω­ ρίας, είναι μια εναλλακτική λύση. Δεν εμπι­ στεύεται τις αφηρημένες έννοιες, επειδή πάντα πιστεύει ότι η τέχνη είναι μια ευχαρί­ στηση, μια επιρροή, ένα συναίσθημα, μια συγκροτημένη εικόνα, επειδή δεν μπορεί η σκέψη να απομονω θεί από το συναίσθημα ούτε η κριτική από το συναίσθημα. Οι απόψεις του Ουάιλντ μετατοπίζονται έτσι και ταλαντεύονται μεταξύ των ακό­ λουθων τριών θέσεων: του παναισθησιασμού, μιας σύλληψη της κεντρικής ιδέας της πα ρά δοσ ης στην αισθητική και του ι­ μπρεσιονισμού. Η ελαφρότητα, η αναγκα­ στική υπερβολή και οι πολλές μορφ οποιή­ σεις δεν ρίχνουν φως τελικά σε αυτές τις βασικές αντιφάσεις.

RENE WELLEK ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΠΕΝΝΥ ΚΟΥΤΡΑ

ΪΜ ό λ ις κ υ κ λ ο φ ό ρ η σ ε

ΠΩΣ ΝΑ ΔΑΜΑΣΕΤΕ TOIS ΚΑΡΚΙΝΟ

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ: ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΟΥΣ 34,6ος όρ., τηλ. 3647338

ΟΤΖΟΝΡΑΣΚΙΝΠΑ ΤΟΝ ΑΙΣΘΗΤΙΣΜΟ (α π ό σ π α σ μ α )

Ο J. Ruskin από τον Ε. Millais

Στα τελευταία γραπτά του ο Ράσκιν βλέπει την τέχνη κυρίως ως αναμορφωτή της ηθικής και της κοινωνίας. Στο έργο του «Διαλέξεις για την τέχνη» ορίζει ότι ο σκοπός της τέχνης είναι τριπλός: να κάνει τους ανθρώπους θρήσκους, να τελειοποιήσει την ηθική τους, να τους πρ ο ­ σφέρει υλικές υπηρεσίες. Η φύση της και, κυ­ ρίως, η λειτουργία της φαίνονται ξεχασμένες. Ακόμα και οι απόψεις για το ρόλο της τέχνης στην κοινωνία και τη συνεισφορά της σε μια υ­ γιή κοινωνία δεν έχουν καταγραφεί ποτέ τόσο λεπτομερειακά και πειστικά, όσο καταγράφηκαν από τον Ράσκιν τουλάχιστον στην Αγγλία. Το «Πέτρες της Βενετίας» ίσως έχει απόψεις κάπως περίεργης ιδιοσυγκρασίας, είναι όμως μια λεπτομερής παρουσίαση της ιστορίας της ανάπτυξης, άνθησης και αναμφισβήτητης πτώσης μιας πόλης μέσα από την τέχνη της. Η τέχνη είναι «ο πιο θερμός υποστηρικτής του πνεύματος ενός έθνους», «ο καθρέφτης και ο δείκτης του εθνικού χαρακτήρα», «η πιο αξιο­ σημείωτη εθνική αυτοβιογραφία». Ο Ράσκιν υπήρξε ένας από τους πρώτους που είδαν ότι η βιομηχανοποίηση δεν θα έκανε μόνο τους ανθρώπους να υποφέρουν, αλλά ε­ πίσης θα κατάφερνε ένα τεράστιο πλήγμα στην τέχνη και στην ελεύθερη δημιουργία. Εί­ δε πέρα από τα εκθειαζόμενα καλά του κατα­ μερισμού εργασίας. «Ειλικρινά, δεν είναι μόνο

η εργασία που καταμερίζεται αλλά και οι άνθρωποι. Διαιρούνται σε απλά ανθρώπινα τεμάχια, θρυμματίζονται σε μικρά ζώντα κομμάτια και ψίχουλα». Η κριτική του Ράσκιν για τον «οικονομικό άνθρωπο» έχει α­ ξία ακόμα και σήμερα. Ο τρόμος του για τη διάδοση της ασχήμιας και της βαρβαρότη­ τας που καταστρέφουν ή αναπαλαιώνουν σε μη αναγνωρίσιμα τα απομεινάρια του παρελθόντος, κτίρια, αγάλματα και πίνα­ κες, είναι τόσο επίκαιρος σήμερα όσο ήταν και τότε. Πρέπει όμως να παραδεχτούμε ό­ τι οι θεραπείες που πρότεινε ο Ράσκιν ήταν απλώς όνειρα. Ο ναός του St. George υπέ­ φερε από κακή διοίκηση, ενώ μια ειδυλλια­ κή ανάμνηση Μ εσαίωνα - για τον Ράσκιν ο Μεσαίωνας δεν ήταν σκοτεινή, αλλά λα ­ μπρή εποχή - και ευτυχισμένων μεσαιωνι­ κών δημιουργών που απέπνεε, ήταν αβάσιμη. Η αντίστασή του στις μεγαλουπόλεις μοιάζει συναισθηματισμός και χαμένη υπό­ θεση. Αλλά υπάρχει αλήθεια στον ισχυρι­ σμό του ότι η τέχνη γίνεται «χαρά για ό­ λους» μόνο μέσα σε μια υγιή κοινωνία. Οι ά­ μεσοι διάδοχοι του Ράσκιν, G.B. Shaw και William Morris - που αποκατέστησαν την ο­ μορφιά στην αγγλική λογοτεχνία και ενέ­ πνευσαν το κίνημα της ζωής στα προάστια -, οφείλουν σ ’ αυτόν π ολλά ως προς τις βα­ σικές τους ιδέες. Η σύλληψη της οργανικής αρχιτεκτονι­ κής από τον Frank Lloyg W right θα ήταν α­ διανόητη χωρίς τη δική του συμβολή. Είναι μάλλον παράξενο, αλλά ο Ράσκιν βρήκε έ­ να θερμό θαυμαστή και ικανό μεταφραστή στο πρόσω πο του Προυστ, ο οποίος έμαθε α π ’ αυτόν ότι «το σύμπαν έχει ατέρμονη α­ ξία», αν και αργότερα ο Προυστ α μφισβή­ τησε την ειλικρίνεια του Ράσκιν και είπε ότι «ακόμα και αν τα έργα του είναι συχνά α­ νόητα φανατισμένα, εκνευριστικά, ψεύτικα και ενοχλητικά, είναι πάντα αξιέπαινα και πάντα μεγάλα». Αυτό ακριβώς είναι και η αλήθεια. Ο Ράσκιν έχει σχεδόν όλα τα ενοχλητικά χ αρα­ κτηριστικά ενός βικτοριανού προφήτη: τη διεκδίκηση του αλάθητου, τη ρητορική του άμβωνα, την ιδιότροπη εκκεντρικότητα, τη σχολαστική σεμνοτυφία και τη σαχλότητα που μας απωθεί, μαζί με έργα εξαιρετικής

ευαισθησίας, βαθύτατου συναισθήμτος, α­ κριβούς ανάλυσης και ευφυούς βαθύνοιας. Στην εποχή του ο Ράσκιν κατόρθωσε σχε­ δόν μόνος του να εκπαιδεύσει αισθητικά τους Άγγλους. Έ δω σε στην τέχνη την κε­ ντρική της θέση στον πολιτισμό αναλαμβα­ νόμενος τη φύση της οργανικής τέχνης και του ρόλου της στην κοινωνία. Πολλοί από τους σύγχρονούς του αισθάνθηκαν ότι δί­ δαξε στους ανθρώπους πώ ς να ξαναβρούν την «αθωότητα στη ματιά» και να κοιτάξουν την τέχνη και τη φύση για πρώτη φορά. Δεν μπόρεσε και δεν θέλησε να αποφύγει την πλατωνική ταύτιση και σύγχυση της τέχνης με την ηθική και τη θρησκεία, αλλά σωστά απέκρουσε τις εναλλακτικές λύσεις που προσφέρονταν στον καιρό του στο δόγμα της τέχνης για την τέχνη και της τέχνης χω ­ ρίς χρηστική αξία. Η τέχνη με τον Ράσκιν, ό­ πως και με τον Καντ και τον Σίλερ, έγινε ξα­ νά η μεγάλη δύναμη εξανθρωπισμού και το μεγάλο ανθρώπινο επίτευγμα.

RENEWELLEK ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΚΑΤΕΡΟΥ

Ο ΑΙΣΘΗΤΙΣΜΟΣ ΩΣ ΕΙΚΑΣΤΙΚΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ

Είναι στ’ αλήθεια δύσκολο να ορισθεί με α­ πόλυτη σαφήνεια το περιεχόμενο του όρου αι­ σθητισμός, τουλάχιστον όσον α φ ορά στις ει­ καστικές τέχνες. Ο όρος χρησιμοποιείται κυ­ ρίως σε σχέση με τη λογοτεχνία. Ο ίδιος ωστόσο ο «θεωρητικός» του «κινή­ ματος», ο Άγγλος συγγραφέας W.H. Pater (1839-1894), θέτει πρώ τος τις βάσεις για τη δημιουργία μιας εικαστικής εκδοχής του αι­ σθητισμού. Στο έργο του Studies in the History of Renaissance (1873) επιχειρεί να ερμηνεύσει τη ζωγραφική της Αναγέννησης (με χαρακτη­ ριστικότερο παράδειγμα την περιγραφή της Τζοκόντατου Da Vinci) στηριγμένος στις δικές του αισθητικές αρχές. Αυτή η δραστηριότητα του Pater (αλλά και άλλων λογοτεχνών, των οποίων οι αναζητή­ σεις είχαν ανάλογο περιεχόμενο) θα οδηγή­ σουν στην ανάπτυξη του κινήματος του συμ­ βολισμού. Οι βασικές ωστόσο θέσεις των σ υμβολι­ στών - και κυρίως η απόπειρα δημιουργίας μιας λογοτεχνικής αλλά και καλλιτεχνικής έκ­ φρασης απολύτως αυτόνομης και απαλλαγ­ μένης από κάθε υλική, ηθική ή λογική αναγκαι­ ότητα - αντλούνται από την προβληματική που ανέπτυξε ο αισθητισμός.

01 ΠΡΟΔΡΟΜΟΙ Στις εικαστικές τέχνες, ιστορική αφετηρία μιας τέτοιας προβληματικής θα μπορούσε να θεωρηθεί η δραστηριότητα μιας ομά­ δας ζωγράφων που είναι γνωστοί με το ό­ νομα «Ναζαρηνοί». Η ομάδα δημιουργήθηκε στη Γερμανία, στις αρχές του 19ου αιώ­ να, από τρεις νεαρούς σπουδαστές της Ακαδημίας της Βιέννης. Στόχος τους ήταν να αντιδράσουν έμπρακτα στην αισθητική του νεοκλασικισμού που πρέσβευαν οι θε­ ωρίες του Winckelmann. Το 1810, εγκατα­ στάθηκαν στη μονή του Αγίου Ισιδώρου, στη Ρώμη, όπου ζούσαν σαν μοναχοί καλ­ λιεργώντας ένα αισθητικό ιδεώδες που στηριζόταν στην αναβίωση της μνημειώ­ δους τοιχογραφίας (fresco). Πρότυπό τους υπήρξε τη τέχνη του Giotto, ενώ θεω­ ρούσαν αμάρτημα τη ζωγραφική εκ του φυσικού. Αυτή η παραπομπή σε μια θρη­ σκευτική τέχνη, που προηγείται της ουμα­ νιστικής και «λογοκρατούμενης» Αναγέν­ νησης, και η έμφαση σ ’ ένα καλλιτεχνικό «πρωτογονισμό», που υπόκειται ακόμη σε μια μεσαιωνική αισθητική, είναι χαρακτηρι­ στική της στάσης των Ναζαρηνών. Ο σημα­ ντικότερος εκπρόσωπός τους υπήρξε ο Ρ. von Cornelius (1783-1867), που θεωρεί την τέχνη τρόπο εκδήλωσης ενός θρησκευτι­ κού μυστικισμού, μακριά από την καθημε­ ρινότητα του υλικού κόσμου. Ανάλογες θέσεις θα διατυπώσει και μια «α­ δελφότητα» καλλιτεχνών που θα ιδρυθεί στο Λονδίνο, το 1848. Στη δίνη της επανα­ στατικής αναταραχής και των κοινωνικών διεκδικήσεων, που κυριαρχεί στην Ευρώπη αυτήν την περίοδο, οι «Προραφαηλίτες» ζωγράφοι, όπως αυτοαποκαλούνται, θα α­ νατάξουν τον μυστικισμό του Ευαγγελίου και τον αυθορμητισμό του μεσαιωνικού έ­ πους του βασιλιά Αρθούρου. Κυρίαρχη μορφή της ομάδας, παρότι αποστασιοποιημένος από ακραίες θέσεις, υπήρξε ο Άγγλος ζωγράφος, ποιητής και μεταφρα­ στής του Δάντη, D.G. Rossetti (1828-1882). Γιατους Προραφαηλίτες ζωγράφους, η τέ­ χνη, από τον Ραφαήλ και μετά, έχασε το πνευματικό της περιεχόμενο και μετατρά­ πηκε σε αποκλειστικά «θύραθεν» δραστη­

ριότητα, δίνοντας γήινη υπόσταση στις θείες μορφές. ΓΓ αυτούς τους ζωγράφους, όπως και για τους Ναζαρηνούς προδρό­ μους τους, η τέχνη έπρεπε να γίνεται αντι­ ληπτή μέσω των αισθήσεων και όχι μέσω μιας ορθολογικής διαδικασίας. Αυτή η καθαρά υποκειμενική επεξεργασία ακόμη και του θρησκευτικού δόγματος συ­ νάντησε πολλές αντιδράσεις. Ο Κάρολος Ντίκενς κατηγόρησε τους Προραφαηλίτες για βλασφημία. Στη διαμάχη επενέβη ο Άγγλος φιλόσοφος και κοινωνιολόγος John Ruskin (1819-1900) που, το 1851, δη­ μοσίευσε κείμενο υπεράσπισης των Προραφαηλιτών. Η παρέμβαση του Ruskin κάνει φανερό το συσχετισμό των καλλιτεχνικών, λογοτεχνι­ κών και φιλοσοφικών αντιλήψεων που δια­ μορφώνουν και συγκροτούν τελικά, παρά την απουσία επεξεργασίας μιας κοινής στρατηγικής, ένα ενιαίο αισθητικό ρεύμα. Γιατί και ο Ruskin, που υπήρξε θαυμαστής της αντιφυσιοκρατικής ζωγραφικής του Άγγλου τοπιογράφου J.M.W. Turner (17751851), διατύπωσε, παρά τον προοδευτικό προσανατολισμό της κοινωνιολογικής του ανάλυσης, μια αισθητική θεωρία που εξελάμβανε την τέχνη ως σαφώς πνευματική δραστηριότητα και τον καλλιτέχνη ως «φω­ τισμένο» δημιουργό (The Seven Lamps of Architecture, 1849).

0I ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟΙ Ωστόσο, πέρα από τις καλλιτεχνικές ομά­ δες, υπάρχουν και αρκετοί ανεξάρτητοι ζωγράφοι τους οποίους ελκύει ένα ανάλο­ γο ιδεώδες. Ο Άγγλος Sir Ε. Burne-Jones (1833-1898) υπήρξε «μαθητής» του Rossetti. Ταξίδεψε στην Ιταλία, όπου τον γοήτευσε το γραμμικό ύφος του Botticelli, τον οποίο μιμήθηκε κατά κόρον. Η κλασική μυθολογία, η μεσαιωνική ποίηση αλλά και το παραμύθι της Ωραίας Κοιμωμένης ενέ­ πνευσαν τον καλλιτέχνη, που δημιούργησε ένα κόσμο νυμφών, απογοητευμένων ηρώ ­ ων και αγνών παρθένων, έναν κόσμο αναδι­ πλωμένο σε ρεμβαστική αναπόληση. Ο Burne-Jones, με τη σειρά του, επηρέασε τον συμπατριώτη του A.V. Beardsley

(1872-1898), που τόσο το έργο όσο και η ζωή του εντάσσονται σ αφώ ς στο πρότυπο του παρακμιακού αισθητιστικού ήρω α. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός π ω ς ο ζωγράφος επέλεξε να εικονογραφήσει - πριν τον κατα­ βάλει η φυματίωση, που τελικά τον οδήγη­ σε στο θάνατο στα 26 του χρόνια - τη Σα­ λώμη του Ο. Wilde. Ο Beardsley ανέπτυξε ένα γραμμικό ύφος, το οποίο οφείλει π ο λ ­ λά στα γιαπωνέζικα τυπώματα και συγχρό­ νως αποκαλύπτει μια οξυμένη φαντασία. Σε ανάλογο κλίμα κινείται και η ζωγραφική του Αμερικανού J.A. McNeil W histler (18341903), που έζησε από τα 21 του χρόνια στην Ε υρώπη και υπήρξε φίλος του Mallarme. Παρότι τον επηρέασε η τεχνική των εμπρεσιονιστών, το συμβολιστικό δόγ­ μα «η τέχνη γ ια την τέχνη» κάθε άλλο πα ρά τον άφησε αδιάφορο. Συναφείς μπορεί ακόμη να θεωρηθούν οι αρχές στις οποίες βασίστηκε και ο «βιοτε­ χνικός αρχαϊσμός» του W. Morris (18341896), ο οποίος επεδίωκε, στο επίπεδο του σχεδιασμού, να ορίσει εκ νέου το μεσαιω­ νικό πρότυ πο του χειρώνακτα - κατασκευ­ αστή καλλιτέχνη. Μια άλλη εκδοχή του εικαστικού αισθητι­ σμού μπορεί να εντοπισθεί στο έργο ορι­ σμένων Γάλλων ζωγράφων που ω στόσο κι­ νήθηκαν περισότερο στο πλα ίσιο ενός «μυ­ θολογικού συμβολισμού». Ο Ο. Redon (1840-1916) θέλησε να εκφράσει τη μαγεία και το μυστήριο των πραγμάτων. Ο G. Moreau (1826-1898) υπήρξε δάσκαλος ο­ ρισμένων σημαντικών ζωγράφων του 20ού αιώνα, όπως ο Matisse και ο Rouault. Η ελ­ ληνική μυθολογία, η βιβλική παρά δ ο σ η και η μεσαιωνική λογοτεχνία αποτελούν για τον καλλιτέχνη έναυσμα δημιουργίας εικό­ νων όπου επικρατεί μια ατμόσφαιρα «πα­ θητικού» ιδεαλισμού και αισθησιακής «χλι­ δής». Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός π ω ς αυ­ τοί οι καλλιτέχνες υπήρξαν το ίδιο δύ σ π ι­ στοι απέναντι στον ακαδημαϊσμό, που θεω­ ρήθηκε ανούσιος και αποστεωμένος, όσο και απέναντι στον «επιστημονικό ρεαλι­ σμό» του ιμπρεσιονισμού, που επιχειρούσε να καταγράψει με αληθοφανή τρό π ο τ ο ν υ­

λικό κόσμο. Ζωγράφοι όπως ο Ρ. Puvis de Chavannes (1824-1898) θεωρούσαν πω ς η καλλιτεχνική έμπνευση πρέπει να υποκαταστήσει τις εικόνες της πραγματικότητας, γιατί σ κοπός του καλλιτέχνη δεν είναι η α­ ποτύπω ση της φύσης ή της ιστορίας αλλά η συνεχής αναζήτηση του ιδεατού κόσμου. Ο καλλιτέχνης επιδόθηκε στη δημιουργία μεγάλων τοιχογραφικών συνόλων, όπου το αυστηρό περίγρα μμα των μορφ ώ ν συνυ­ πάρχει με την επίπεδη, αντιρεαλιστική α­ πόδοσ η του χώρου. Στις γερμανόφωνες χώρες ανάλογη κατεύ­ θυνση πα ίρνει η ζωγραφική καλλιτεχνών ό­ π ω ς του Ελβετού Arnold Bocklin, ή του Γερμανού Max Klinger (1857-1920). Για τον Bocklin ο πίνακας αποτελεί ένα χώ ρο αυτό­ νομο και ανεξάρτητο, «επέκεινα» της πραγματικότητας, όπου οι ευαίσθητες ψυ­ χές, αποκομμένες από τον κόσμο, ζουν τη δική τους ουτοπία. Η δημιουργική φαντα­ σία του Bocklin αναζητά στο έργο τέχνης την ηρεμία γ ια να διερευνήσει το μυστήριο της ζωής και του θανάτου. Η ζωγραφική του Klinger, από την άλλη, και κυρίως τα χαρακτικά του, αποκτούν μια αυτοβιογραφική χροιά, όπου το όνειρο και η φαντασία συμφύρονται με την πραγματικότητα. Π αρόμοια χαρακτηριστικά, που α ποδίδο­ νται ωστόσο με πιο πρω τότυπο τρόπο, έ­ χουν τα έργα του Αυστριακού Gustav Klimt (1862-1918). Η μορφή της «μοιραίας γυναί­ κας» τον κατατρέχει. Ο ερωτικός συμβολι­ σμός και ο αισθησιασμός που απορρέει α­ π ό την αντιμετώπιση του γυναικείου σώ μα ­ τος εκφράζονται μέσω μιας «βυζαντινίζουσας» διακοσμητικής τέχνης, όπου κυριαρ­ χούν το αραβούργημα και το χρυσό χ ρ ώ ­ μα.

0Ι ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ Το έργο όλω ν αυτών των ζωγράφων θα έ­ χει σημαντικές συνέπειες στη διαμόφω ση των καλλιτεχνικών ρευμάτων όχι μόνο του 19ου α λλά και του 20ού αιώ να. Η γαλλική Art Nouveau - και η αντίστοιχη αγγλική (Modern Style) και γερμανική (Jugenstil) εκδοχή της - θα εμπνευσθούν, τουλάχι­

στον μορφικά, από τον αισθητισμό και το συμβολισμό σε βαθμό που τα όριά τους να είναι, ορισμένες φορές, δυσδιάκριτα. Το ί­ διο ισχύει τόσο για την ομάδα των Nabis (προφήτες, στα εβραϊκά' 1891-1900) όσο και για τους ζωγράφους της λεγάμενης Σχολής του Pont-Aven, που, με κεντρικό πρωταγωνιστή τον Ρ. Gauguin (18481903), ανέπτυξε τον λεγόμενο «συνθετικό συμβολισμό». Αλλά και στον 20ό αιώνα η δημιουργία ε­ νός καθαρά ιδεαλιστικού ρεύματος στο πλαίσιο του μοντερνισμού, όπως, για π α ­ ράδειγμα, το εξέφρασε η μεταφυσική τέ­ χνη του G.De Chirico (1888-1978), οφείλει πολλά σε αυτούς τους ζωγράφους. Το εσωτερικό πρότυπο (modele interieur), που υιοθέτησαν οι υπερρεαλιστές ως βασι­ κή πηγή καλλιτεχνικής έμπνευσης, δεν έχει τελικά πολλά κοινά σ ημεία με το «προφητι­ κό όραμα» που π ρόβαλε ο Αισθητισμός και καλλιέργησε ο Συμβολισμός;

ΤΑ ΑΙΤΙΑ Αν επιχειρήσει κανείς να αναζητήσει τα αί­ τια δημιουργίας του αισθητισμού αλλά και του συμβολισμού ως εικαστικών φαινομέ­ νων, θα πρέπει να ανατρέξει στην ανάλυση των νέων συνθηκών που επεκράτησαν στην Ευρώπη αλλά και στις ΗΠΑ μετά τη βιομηχανική επανάσταση. Η διαμόρφω ση μιας διαφορετικού τύπου ανάπτυξης και η ραγδαία αλλαγή που σ η­ μειώνεται σε όλους τους τομείς αντανα­ κλώνται στην τέχνη μέσω της απόπειρας «φυγής» από μια πραγματικότητα στην ο­ πο ία η προσαρμογή είναι ιδιαιτέρως επίπο­ νη. Η αναζήτηση μιας υποκειμενικής ουτο­ πίας, που θα λειτουργήσει ως τόπος αναδί­ πλω σης της «ταλαιπωρημένης» ψυχής του καλλιτέχνη, αντικατοπτρίζει την π ρο σ π ά ­ θεια «παθητικής» αντίδρασης του ανθρώ ­ που του 19ου αιώ να, ο οποίος αισθάνεται περιθωριοποιημένος σε σχέση με μια μορ­ φή ανάπτυξης την οποία αδυνατεί να ελέγ­ ξει. Αυτή η «πολιτισμική δυσφορία» δεν θα εξαφανιστεί με την εκπνοή του αιώ να. Θα συνεχίσει να «ταλανίζει» αλλά και να εμπνέ­

ει την καλλιτεχνική δημιουργία ως διαρκώς αναγεννώμενη εκδοχή μιας καθαρά «ρομα­ ντικής» σύλληψης της ανθρώπινης ύπαρ­ ξης. Αν θεωρηθεί πω ς καλλιτεχνικά κινή­ ματα του 20ού αιώ να, από τον υπερρεαλι­ σμό ως τον μεταμοντερνισμό, αποτελούν, ως έναν τουλάχιστον βαθμό, μια μεταρομαντική αναβίωση (εφόσον προτείνουν τε­ λικά την εικόνα μιας νέας Αρκαδίας - αυ­ τήν του ονείρου ή αυτήν του σύγχρονου κόσμου που υποτίθεται πω ς καθορίζεται α­ πό την υπέρβαση των αντιθέσεων), θα μπο­ ρούσαμε να υποστηρίξουμε πω ς το ιδεώ­ δες μιας τέχνης που λειτουργεί ως κατα­ φύγιο της ανθρώπινης ψυχής - ιδεώδες που με σαφή και ακραίο τρόπο πρότειναν ο αισθητισμός και ο συμβολισμός - δεν α πο­ τελεί απλώ ς μια ευκαιριακή καλλιτεχνική εκδοχή αλλά μάλλον μια μόνιμη και δια­ χρονική συνιστώσα της καλλιτεχνικής δη­ μιουργίας.

0 ΑΙΣΘΗΤΙΣΜΟΣ ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ Η περιθωριακή θέση της ελληνικής τέχνης στο πλαίσιο των ευρω παϊκών αναζητήσεων έχει ως αποτέλεσμα την ελλιπή απήχηση των καλλιτεχνικών μεταλλάξεων που συντελούνται στον ευρω παϊκό χώρο. Π αρ’ ό ­ λ α αυτά, θα μπορούσαμε να εντοπίσουμε στοιχεία που κάνουν εμφανή την επίδραση που ασκείται στους πίνακες ορισμένων δη­ μιουργών, όχι μόνο την περίοδο κατά την οποία η προβληματική του αισθητισμού και κυρίως του συμβολισμού αναπτύσσεται στην Ευρώπη αλλά και αργότερα. Μετά το 1875, το έργο του Νικολάου Γύζη (1842-1901), ενός καλλιτέχνη του οποίου το ενδιαφέρον ήταν πάντα στραμμένο π ρος την Εσπερία, περνά τη συμβολιστική του φάση. Η εγκατάλειψη των ηθογραφι­ κών θεμάτων προς όφελος μιας ρεμβώδους και συχνά θρησκευτικής ατμόσφαι­ ρας και η «εισβολή» των ερωτικών θεμάτων στα έργα του κάνουν σαφή αυτήν την στροφή. Είναι επίσης εμφανής η επίδραση που ασκεί στους πίνακές του, ιδίως στην

Ο l

R Β I :[ Τ Ε R

S

MELVILLE Μόμπι-Ντίκ

STERNE Τρίοτραμ-Σάηι

FIELDING Τόμ-Τζόοννς

BUTLER Ή Κοινή ’Ανθρώπινη Μοίρα

HAW THORNE To Σπίτι μέ τα Εφτά ’Α ετώματα

LESAGE Ζίλ Μπλάς

Γ ΙΑ Π Α Ν Τ Α GUTENBERG

τελευταία δεκαετία του 19ου αιώνα, η αι­ σθητική του «μετασυμβολιστικού» jugenstil. Ανάλογη προβληματική εντοπίζεται εξαρ­ χής οτα έργα του Κωνσταντίνου Παρθένη (1878-1967), που σπούδασε στη Ρώμη και στη Βιέννη. Ωστόσο ο Παρθένης, ως νεό­ τερος, διαμορφώνει ένα ύφος πολύ πιο πε­ ρίπλοκο, που αφομοιώνει μ’ έναν εντελώς προσωπικό τρόπο τις πολλαπλές επιδρά­ σεις που δέχεται. Στο έργο του Φρίξου Αριστέα (1879-1951) και του Δημήτρη Μπισκίνη (1891-1947) μπορούμε επίσης να εντοπίσουμε ορισμέ­ να συμβολιστικά στοιχεία. Ιδίως ο Αριστέας, με τις επίπεδες συμμετρικές του συν­ θέσεις, αποτυπώνει εικόνες που εμπνέονται από έναν παγανιστικό αλλά και χρι­ στιανικό μυστικισμό. Οι Έλληνες καλλιτέ­ χνες προσεγγίζουν συχνά με τον τρόπο της ζωής τους το πρότυπο του αισθητικού ήρωα όχι τόσο από επιλογή όσο λόγω αντι­ κειμενικών συνθηκών. Ο Αριστέας ουδέπο­ τε κατόρθωσε να ξεπεράσειτις βιοποριστι­ κές του δυσκολίες, ενώ η τέχνη του αντιμε­ τωπίστηκε από τους συγχρόνους του ως «εκκεντρική, νυκτία και ολίγον νευροπαθής» (περιοδ. Πινακοθήκη, τχ. 1, 19011902, σ. 26). Οι επιδράσεις αυτές θα συνεχίσουν να α­ σκούνται και σε νεότερους ζωγράφους, που σπουδάζουν πλέον στο Παρίσι και ε­ πηρεάζονται από τους εκεί καλλιτεχνικούς κύκλους. Μια τέτοια χαρακτηριστική περί­ πτωση αποτελεί και το έργο του Παύλου Ροδοκανάκη (γεν. 1892) που περιγράφεται ως «έχονπολλήν μυστικοπάθειαν» (περ. Πι­ νακοθήκη, τχ. 52,1905 σ. 92). Τα παραδείγ­ ματα αυτά δεν παρουσιάζουν ενδιαφέρον μόνο επειδή φανερώνουν τη συγκεκριμένη επίδραση ενός αισθητικού δόγματος στο έργο Ελλήνων δημιουργών. Την ίδια στιγ­ μή, δίνουν το στίγμα της αναζήτησης μιας διεθνούς προοπτικής για την ελληνική τέ­ χνη, η οποία, πα ρ ’ όλες τις αντιξοότητες, ε­ πιχειρεί ώς σήμερα να ορίσει τη δική της ταυτότητα.

ΝΙΚΟΣ ΔΑΣΚΑΛΟ0ΑΝΑΣΗΣ

Ο ΦΙΤΖΕΡΑΛΝΤ, Η ΕΥΑΙΣΘΗΣΙΑ ΤΟΥΠΕΪΤΕΡ ΚΑΙ Η ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΤΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ*

Απόσπασμα από τη μελέτη: Theodora Tsimpouki, «F. Scott Fitzerald’s Aestheticism», Parousia, School of Philosophy University of Athens, 1992

Όταν ο Φιτζέραλντ άρχισε την επαγγελματι­ κή του καριέρα ως συγγραφέας, είχε βυθιστεί για τα καλά στις αισθητιστικές και παρακμιακές έννοιες που διαπότισαν τη λογοτεχνία του 1910 και 1920. Επιπλέον πρέπει να είχε βιώσει το μεγαλείο του προκατόχου του, καθώς μελε­ τούσε και σχολίαζε τη δουλειά πολλών συγχρό­ νων του, οι οποίοι ήταν πολύ πιο επηρεασμένοι από τον Πέιτερ. Η επαφή του Φιτζέραλντ με τον αισθητισμό και την παρακμιακή αντίληψη διαμέσου των κειμένων των συγχρόνων του προϋποθέτει ότι εξετάζουμε τις σχέσεις μεταξύ συγγραφέων «σαν ζητήματα παρόμοια με ό,τι ο Φρόυντ αποκάλεσε οικογενειακό ειδύλλιο». Και ενώ αυτή η μελέτη συγκεντρώνεται κυρίως στον απαρά­ μιλλο θαυμασμό του Φιτζέραλντ για τη δουλειά του Κόνραντ, λίγα πράγματα μπορούμε να πούμε για άλλους οπαδούς του Πέιτερ που ε­ πηρέασαν τα μυθιστορήματα του Φιτζέραλντ. Παρ’ όλες τις εμφανείς διαφορές στο ύφος και τη μέθοδο, η επιρροή που άσκησε ο Χένρι Τζέιμς στον πεζό λόγο του Φιτζέραλντ είναι α­ ναγνωρισμένη. Οι κριτικοί έχουν σχολιάσει εκτεταμένα τα θέματα της «Αμερικανικής αθωότητας», «Αμε­ ρικανικής αυτοαπεικόνισης», «Παγκόσμιας θε­ ματολογίας» ή και τον ηθικό σκοπό ενός μυθι­ στορήματος, τα οποία έχουν απασχολήσει τη δουλειά και των δύο συγγραφέων. Πάντως ε-

κτός από τις θεματικές τους ομοιότητες, ο Φιτζέραλντ δεν δανείζεται από τον Τζέιμς παρά τεχνάσματα τεχνικής. Σύμφωνα με τον Μίλερ η εξέλιξη της μυθιστορηματικής τεχνικής του Φιτζέραλντ οφείλει πολλά στο γεγονός ότι μετατοπιζόταν σταθερά από το τεκμηριωμένο μυθιστόρημα, του οποίου πιο θερμός υποστηρικτής υπήρξε ο X. Τζ. Ουέλς, στο πειραματικό και επιλεκτικό μυθι­ στόρημα του οποίου εμπευστής ήταν ο Χένρι Τζέιμς. Η εξοικείωση του Φιτζέραλντ με την αντί­ θεση των Τζέιμς - Ουέλς κορυφώνεται κατά τη διάρκεια των χρόνων που διαμορφώνε­ ται ως συγγραφέας, και διατυπώνεται κα­ θαρά στον «Μεγάλο Γκάτσμπυ», όταν υιο­ θετεί την καινούρια αντίληψη του Τζέιμς. Ο Τ.Σ. Έλιοτ αν και δεν ήξερε τη μεγάλη επιρ­ ροή του Τζέιμς στον Φιτζέραλντ, σωστά το­ ποθέτησε τους δύο συγγραφείς μαζί: «όταν θα έχω χρόνο, θέλω να σου γράψω και να σου πω με ακρίβεια γιατί θεωρώ αυτό το βι­ βλίο τόσο αξιοσημείωτο», γράφει το 1925 έ­ χοντας διαβάσει τον «Μεγάλο Γκάτσμπυ» για τρίτη φορά και προσθέτει: «Είναι γεγο­ νός ότι το θεωρώ το πρώτο μεγάλο βήμα που έχει γίνει στην αμερικανική λογοτεχνία μετά τον Χένρι Τζέιμς».1 Ή δη το 1920 ο Φιτζέραλντ πρέπει να είχε συνειδητά αισθανθεί την επίδραση ενός άλ­ λου μεγάλου νεοτεριστή, του Τζέιμς Τζόις, όπως αποδεικνύεται με την εμφάνιση του βιβλίου «Το πορτρέτο του καλλιτέχνη» στις λίστες των αναγνωσμάτων του Έ ιμορι στο «Σ’ αυτή την πλευρά του παραδείσου». Στο «Διανοούμενη Αμερική» ο Ό σκαρ Γκάργκιλ επισημαίνει αρκετές ομοιότητες μεταξύ των δύο μυθιστορημάτων (τη λεπτομερή περιγραφή των δυστυχισμένων παιδικών χρόνων, το αυξανόμενο ενδιαφέρον για τη λογοτεχνία, την απόρριψη του καθολικι­ σμού και άλλες τεχνικές επινοήσεις, όπως οι δραματικές σκηνές και το ύφος ημερολο­ γίου) και ισχυρίζεται ότι «ο Φιτζέραλντ ήταν ο πρώτος πριμιτιβιστής που επηρεάσθηκε από τον Τζέιμς Τζόις». Η μεγάλη εκτίμηση του Φιτζέραλντ για τον Κόνραντ αποδεικνύεται με τις συχνές του αναφορές στον λογοτεχνικό προκάτοχό του στα γράμματά του το 1920. Για π α ­ ράδειγμα σ ’ ένα γράμμα του στον Ουίλσον,

τον Αύγουστο του 1922, αναφέρει: «Κοίτα... θέλω να βρω καινούριους τρόπους για να χρησιμοποιήσω τη φοβερή ζωντάνια του Κόνραντ». Αποκαλεί το «Νοστρόμο» «το με­ γαλύτερο μυθιστόρημα των τελευταίων 50 χρόνων», ενώ τον «Οδυσσέα», το, καλύτερο μυθιστόρημα του μέλλοντος»,2 και σ ’ ένα γράμμα του σ ’ ένα εκδότη κριτικής βιβλίων, αναφέρεται σ ’ αυτό σαν «το καλύτερο μυθι­ στόρημα από την εποχή του έργου “Το Πα­ νηγύρι της Ματαιοδοξίας” .3 Επίσης σ ’ ένα γράμμα του στον Χ.Λ. Μένκεν τον Μάιο ή τον Ιούνιο του 1925, αναφερόμενος σε μια κριτική στην οποία ο Μένκεν σχολιάζει την περιορισμένη επιρροή του Κόνραντ στους Αμερικανούς συγγραφείς, λέει: «και ’γω... τι σκέφτεσαι για μένα στον Γκάτσμπυ; (Θεέ μου έμαθα πολλά από τον Κόνραντ». Στην εισαγωγή της έκδοσης του «Μεγάλου Γκά­ τσμπυ» για τη Μοντέρνα Βιβλιοθήκη αποκα­ λύπτει ότι πριν γράψει το μυθιστόρημα «εί­ χα μόλις ξαναδιαβάσει τον πρόλογο του Κόνραντ στο “ Νέγρο” (του Νάρκισσου)».4 Και ενώ αποφεύγει συνέχεια ν ’ αναγνω­ ρίσει σαν αληθινό του πρόδρομο τον Πέιτερ, ποτέ δεν διστάζει να δηλώσει πόσο υποχρωμένος είναι στον Κόνραντ, παρά το γεγονός ότι αν εξετάσουμε κάποιες σπορα­ δικές του σημειώσεις για το σκοπό της συγ­ γραφικής τέχνης και για το καθήκον του καλλιτέχνη, αναμφίβολα θα οδηγηθούμε πί­ σω στη θεωρία του Πέιτερ δια μέσου του Κόνραντ. Στον πρόλογό του στον «Νέγρο» ο Κόν­ ραντ τονίζει: «Αυτό που προσπαθώ να φέρω σε πέρας είναι, με τη δύναμη του γραπτού λόγου, να σας κάνω να αισθανθείτε, και π ά ­ νω α π’ όλα να σας κάνω να δείτε. Αυτό και τίποτε περισσότερο, είναι τα πάντα». Η εμ­ μονή του Κόνραντ στην άποψη ότι ο καλλι­ τέχνης πέπει να μένει πιστός στις αισθήσεις του, και μόνο σ ’ αυτές, απηχείται στον «Μά­ ριο τον Επικούρειο» του Πέιτερ, ένα ψευδοϊστορικό ημι-βιογραφικό μυθιστόρημα. Κεντρική ιδέα του μυθιστορήματος είναι η ρευστότητα των αισθήσεων, όπως δηλώ­ νει καθαρά ο υπότιτλος του «οι αισθήσεις και οι ιδέες του». Ο Μάριος πρέπει να αδειά­ σει τη συνείδησή του από «τέτοιες αφηρημένες έννοιες, οι οποίες δεν είναι παρά φα­ ντάσματα περασμένων εντυπώσεων» με

σκοπό να μείνει «εντελώς άσπιλος για να δεχθεί τις εντυπώσεις μιας εμπειρίας συ­ γκεκριμένης και άμεσης». Παρόμοια στον πρόλογό του ο Κόνραντ λέει: Το να αρπάξεις, σε μια στιγμή θάρρους, ένα κομ­ μάτι ζωής από την άσπλαχνη βιασύνη του χρό­ νου, είναι μόνο η αρχή του στόχου. Ο στόχος, που τον πλησιάζεις με τρυφερότητα και πίστη, είναι να κρατήσεις ψηλά, μπροστά απ’ όλα τα μάτια στο φως μιας ειλικρινούς διάθεσης, χωρίς φόβο και αναστολές το κομμάτι που διασώθηκε. Είναι να δείξεις τους παλμούς του, το χρώμα του, τη μορφή του, και μέσα από αυτή την κίνη­ ση, το χρώμα και τη μορφή να αποκαλύψεις την ουσία της αλήθειας του. Να φανερώσεις το ε­ μπνευσμένο μυστικό του: την ένταση και το πά­ θος στην καρδιά κάθε στιγμής.

Οι φανερές ομοιότητες στις ιδέες και στο ύφος του λόγου εξηγούνται από το γε­ γονός ότι περίπου ένα μήνα πριν γράψει τον περίφημο πρόλογό του, ο Κόνραντ είχε δια­ βάσει τον «Μάριο τον Επικούρειο». Ακολουθώντας τον Πέιτερ, ο Κόνραντ ε­ πίσης δίνει στο χρόνο ένα πολύ κρίσιμο ρό­ λο, αφού αποδίδει εξαιρετική αξία στην α­ τομική αισθητιστική εμπειρία, η οποία, ό­ πως όλες οι ανθρώπινες εμπειρίες, μπορεί να είναι μόνο μεταβατική και στιγμιαία. Έτσι μαζί με τον Μάριο πιστεύουν ότι «το μόνο βέβαιο στην ύπαρξή μας είναι η έντονη κο­ ρύφωση της παρούσας στιγμής, ανάμεσα σε δύο υποθετικές οντότητες και ότι όλη η αλήθεια των εμπειριών μας δεν είναι παρά μια σειρά εφήμερων εντυπώσεων. Επιπλέ­ ον, όπως ο προκάτοχός του, ο Κόνραντ κα­ ταφεύγει σε μια αναλογία μεταξύ του γρα­ πτού λόγου και των άλλων τεχνών. Το σχό­ λιό του στον Πρόλογο για τη μαγική υπο­ βλητικότητα της μουσικής, την τέχνη των τεχνών, απηχεί κατευθείαν το διάσημο ρητό του Πέιτερ: Παρά το γεγονός ότι κάθε τέχνη διαθέτει ένα μη επικοινωνιακό στοιχείο, μια σειρά εντυπώσεων που δεν μεταφράζονται, και ένα μοναδικό τρόπο να αγγίζει τη φαντασιακή αιτία, οι τέχνες φαίνο­ νται ν’ αγωνίζονται για να φτάσουν το νόμο ή την αρχή της μουσικής, όρους που η μουσική μόνη της πραγματοποιεί πλήρως. Όλες οι τέχνες διαρκώς προσπαθούν να φτάσουν σ ’ αυτή την κατάσταση της μουσικής.

Οι κριτικοί έχουν αναγνωρίσει τον Κόν­ ραντ ως μαθητή του Πέιτερ. Πάντως ένα βήμα παραπέρα στον μακρύ κατάλογο των λογοτεχνικών διαδόχων του Πέιτερ μας φέρνει κατευθείαν στον Φιτζέρλαντ. Ο ισχυ­ ρισμός του Φιτζέραλντ στην παραπάνω συ­ νέντευξη με τον Μπάλτουιν ότι «ο συγγρα­ φέας εάν έχει κάποιο ιδανικό για την τέχνη, θα πρέπει να μεταφέρει το συναίσθημά του για τις σκηνές, τα μέρη και τους ανθρώπους άμεσα - όπως κάνει ο Κόνραντ», όχι μόνο α­ πηχεί τη συνοπτική δήλωση του Πέιτερ για την τέχνη του αλλά επίσης αποκαλύπτει τη σημασία της επιλογής των σωστών γεγονό­ των και του υπαινιγμού μέσα από την πα ρά ­ λειψη μάλλον παρά μέσα από τη διεξοδική αναφορά τους. Επιπλέον, η απόλυτη επιμο­ νή του για έντονη συναισθηματική κορύφω­ ση, σαν τον μόνο τρόπο για να επιτύχει ειλι­ κρίνεια και αυθεντικότητα στα γραπτά του, αποδεικνύεται από ένα γράμμα στις 20 Οκτωβρίου του 1936 στην κόρη του Σκότι: «Εάν έχεις κάτι να πεις, κάτι που αισθάνεσαι ότι κανείς δεν έχει ξαναπεί πριν από σένα, πρέπει να το αισθάνεσαι τόσο απεγνωσμένα, που θα βρεις ένα τρόπο να το πεις, που κανείς δεν έχει ξαναβρεί μέχρι τώρα, έτσι ώστε αυτό που έχεις να πεις και ο τρόπος που θα το πεις θα γίνουν ένα. Θα είναι τόσο αδιάσπαστα σαν να τα είχες σκεφτεί ταυτόχρονα».

Σε μια προσπάθεια να ανατρέψει τον α­ δυσώπητο δυϊσμό μορφής και περιεχομέ­ νου ο Φιτζέραλντ επικαλείται την έμμονη έ­ γνοια των προκατόχων του για ενότητα των συστατικών στοιχείων της σύνθεσης. Στο δοκίμιό του «Το σχολείο του Τζιορεζιόνε» ο Πέιτερ μιλάει για την τέχνη σαν «να αγωνίζε­ ται πάντοτε να διαφοροποιηθεί από τη σκέ­ τη ευφυΐα, να γίνει μία υπόθεση καθαρής α­ ντίληψης, να ξεφορτωθεί τις ευθύνες της α­ πέναντι στο θέμα και το υλικό της, έτσι ώστε η μορφή και η ουσία στην ένωση ή την ταυ­ τότητά τους να παρουσιάζουν ένα μοναδικό αποτέλεσμα «στη φανταστική αιτία», την περίπλοκη αυτή ιδιότητα για την οποία κάθε σκέψη και αίσθημα γεννιέται ταυτόχρονα με το λογικό ανάλογο ή σύμβολό της. Με τον ίδιο τρόπο στο Υστερόγραφό του για τον ρομαντισμό στις «Εκτιμήσεις» ο Πέι­ τερ επαινεί την ιδέα της οργανικής μορφής. Υπάρχουν οι γεννημένοι ρομαντικοί, που ξεκι­

νούν μ’ ένα πρωτότυπο αδοκίμαστο θέμα που εί­ ναι ακόμα συγκεχυμένο- το αντιλαμβάνονται ζω­ ντανά, και κρατιούνται απ’ αυτό θεωρώντας το την ουσία της δουλειάς τους- αυτοί με τη ζωντά­ νια και τη θέρμη της σύλληψής τους, αργά ή γρήγορα το εξαγνίζουν απ’ ό,τι δεν είναι οργανι­ κά κατάλληλο γ ι’ αυτό, μέχρις ότου το τελικό α­ ποτέλεσμα να προσαρμόζεται σε ανάλογη καθα­ ρή και οργανωμένη μορφή, η οποία γίνεται με τη σειρά της κλασική.

Το υπερβολικά περίτεχνο ύφος του Πέιτερ δεν θα ’πρεπε να επισκιάζει το γεγονός ότι ήταν αναμφισβήτητα αφιερωμένος σ ’ ε­ κείνη την ιδιαίτερη διορατικότητα που τη θεωρούσε μοναδική προϋπόθεση για να βιώσει κανείς μια αισθητιστική εμπειρία. Αυτή η διορατικότητα είναι η ικανότητα κάποιου να είναι ευαίσθητος σ ’ όλες τις ε­ ντυπώσεις που προκαλούνται από αντικεί­ μενα τέχνης και μορφές της ανθρώπινης ζωής και της φύσης. Με άλλα λόγια, όπως δηλώνει ο Πέιτερ στον Πρόλογό του στην «Αναγέννηση», το πρώτο βήμα για να δει κα­ νείς το αντικείμενο κάποιου όπως στ’ αλή­ θεια είναι, είναι να γνωρίσει τις πραγματικές του εντυπώσεις, να τις ξεχωρίσει και να τις συνειδητοποιήσει καθαρά. Γι’ αυτό και η διορατικότητα για τον Πέιτερ βασίζεται σε «εντυπώσεις», «συλλήψεις», «αισθήσεις», «εικόνες» και «αντανακλάσεις». Τι σημαίνει για μένα αυτό το βιβλίο ή το τραγούδι ή αυτή η γοητευτική προσωπικότητα πραγματι­ κή ή φανταστική; Τι επίδραση έχει στ’ αλήθεια πάνω μου; Μου δίνει ευχαρίστηση; Και εάν ναι, τι είδους ευχαρίστηση και σε ποιο βαθμό; Πώς με­ ταμορφώνομαι με την παρουσία του και κάτω α­ πό την επίδρασή του;

Πολλές απαντήσεις έχουν δοθεί μέσα α­ πό τους πολλούς μυθιστορηματικούς χαρα­ κτήρες του Φιτζέραλντ. Πάντως ταυτόχρο­ να με τις συγγραφικές του προσπάθειες, η αλληλογραφία του αποκαλύπτει επανειλημ­ μένα την πίστη του στην πρωτοκαθεδρία της προσωπικής αντίληψης κάποιου για τη φυσική πραγματικότητα. Μ’ ένα ύφος γρα­ φής εκπληκτικά παρόμοιου με του Πέιτερ ο Φιτζέραλντ γράφει στη Σάρα Μέρφι στις 15 Αυγούστουτου 1935.5 Στη θεωρία μου για το μυθιστόρημα - η οποία εί­ ναι εντελώς αντίθετη μ’ αυτή του Έρνεστ π.χ. με το ότι χρειάζονται μισή ντουζίνα άνθρωποι για να

γίνει μια σύνθεση τόσο δυνατή, ώστε να δημι­ ουργήσει ένα μυθιστορηματικό χαρακτήρα - σ ’ εκείνη τη θεωρία μου, λοιπόν, σε χρησιμομοποίησα ξανά και ξανά... Προσπάθησα να ζωντανέ­ ψω όχι εσένα, αλλά το αποτέλεσμα της επίδρα­ σής σου πάνω στους άνδρες... την ηχώ και τον α­ ντίλαλο.

Αυτή είναι η πιο ξεκάθαρη μορφή που έδω­ σε ποτέ ο Φιτζέραλντ στο πιστεύω του Πέ'ίτερ. Ενώ η εξωτερική εμφάνιση χάνει την α­ ξία της, η υποκειμενική αντίληψη ή «εσωτε­ ρική όραση» γίνεται υπερβολικά σημαντική. «Νόμιζα» γράφει ο Φιτζέραλντ σ ’ ένα γ ράμ­ μα του στο σύζυγο της Σάρας Μέρφι Τζέραλντ, «ότι η αισθητήρια αντίληψή μου για τον κόσμο είχε έρθει α π’ έξω, και πίστευα ό­ τι ήταν τόσο αντικειμενική όσο ο μπλε ουρα­ νός και ένα μουσικό κομμάτι. Τώρα ξέρω ότι προερχόταν από μέσα μου και διατηρώ με πάθος ό,τι έχει απομείνει». Εδώ η «όραση» δεν περιορίζεται μόνο στην επιφανειάκή κα­ τανόηση της ζωής, αλλά εισχωρεί στην υπο­ κειμενικότητα. Ό πω ς ο Πέιτερ, πριν α π ’ αυ­ τόν και ο Φιτζέραλντ, απορρίπτει τον εξωτε­ ρικό κόσμο και στρέφει την προσοχή του «στον εσωτερικό κόσμο της σκέψης και των αισθημάτων», όπου, όπως σημειώνουμε α­ πό τον εξαιρετικό επίλογο του Πέιτερ στην «Αναγέννηση» «η δίνη είναι ακόμα πιο δυνα­ τή, η φλόγα ακόμα πιο παθιασμένη και α­ χόρταγη». Το πεδίο δράσης της παρατήρη­ σης περιορίζεται στο στενό δωμάτιο του κάθε μυα­ λού. Η εμπειρία, ήδη ελαττωμένη σ’ ένα σύνολο εντυπώσεων, περιορίζεται στον καθένα από ε­ μάς από το αδιαπέραστο τείχος της προσωπικό­ τητας, το οποίο δεν επιτρέπει να φτάσει σ’ εμάς καμία αληθινή φωνή από τον έξω κόσμο, και α­ ντίστοιχα από εμάς προς τον εξω κόσμο, τον ο­ ποίο απλώς να υποθέσουμε μπορούμε ότι δεν τον έχουμε ανάγκη. Καθεμία απ’ αυτές τις εντυ­ πώσεις, είναι η προσωπική άποψη του καθενός στην απομόνωσή του, κάθε μυαλό κρατάει σαν μοναδικό φυλακισμένο το δικό του όνειρο για τον κόσμο.

Παρά το γεγονός ότι ο Φιτζέραλντ δεν προχώ ρησε τόσο βαθιά στο χώρο της υπο­ κειμενικής συνειδητοποίησης, επιθυμούσε τα μυθιστορήματά του, όσον αφορά αυτή την κατεύθυνση, να έχουν πάνω στους ανα­ γνώστες μια βαθιά και διαρκή επίδραση πα ­

ρά μια γρήγορη θετική ή αρνητική αντίδρα­ ση. Αναφερόμενος στο τέλος του «Τρυφε­ ρή είναι η Νύχτα», γράφει στον Τζον Πέιλ Μπίσοπ: Εάν αυτό (το τέλος) δεν έφερε αποτέλεσμα, θέ­ λω να πιστεύω ότι το αποτέλεσμα θα ’ρθει αργό­ τερα, πολύ αργότερα, όταν θά εχει ήδη ξεχαστεί το όνομα του συγγραφέα.

Παρόμοια σ ’ ένα ύφος που θυμίζει μάλ­ λον Κόνραντ, ο Φιτζέραλντ δίνει το δικό του ορισμό για το μυθιστόρημα: «Ο σκοπός της συγγραφικής τέχνης είναι να δημιουργεί “αιω ρούμενες εντυπώσεις διάρκειας” στον αναγνώστη, σκοπός που διαφέρει από εκεί­ νον της ρητορικής ή της φιλοσοφίας, οι ο­ ποίες αφήνουν το άτομο με μια μαχητική ή σκεπτική διάθεση αντίστοιχα»6. Η πίστη στα αληθινά αισθήματα κάποιου μαζί με ένα καταιγισμό διανοητικής ενεργη­ τικότητας είναι ό,τι παράγει τις «αιωρούμε­ νες εντυπώσεις διάρκειας», που ο Φιτζέραλντ εκτιμάει τόσο πολύ. Επιπλέον για να δι­ καιολογήσει τον ορισμό του προσθέτει: «Σχεδόν όλα αυτά που γράφω στα μυθιστορήματά μου αφορούν καλώς ή κακώς το υ­ ποσυνείδητο του αναγνώστη», και συνεχίζει να εξηγεί: «κάποιοι μου έχουν διηγηθεί την "ιστορία του Μπένζαμιν Μπάτον" σαν ανέκ­ δοτο, έχοντας από καιρό ξεχάσει ποιος την έγραψε».7 Αυτό που ενώνει την καλλιτεχνική διατύ­ πωση του Φιτζέραλντ «αιωρούμενες εντυ­ πώσεις διάρκειας» με τις «ασταθείς και αντι­ φατικές εντυπώσεις που τρεμοσβήνουν» του Πέιτερ, είναι η αμοιβαία τους πίστη ότι τα γεγονότα και οι λέξεις περιορίζονται από το χρόνο, όπως η ζωή απειλείται από το θά­ νατο. Αυτή η συνειδητοποίηση είναι που κά­ νει τον Πέιτερ να μας παροτρύνει σε πυκνές και έντονες απόψεις και συναισθήματα για τη ζωή και την τέχνη. Με το επίγραμμα του Ηράκλειτου «Πά­ ντα ρεί και ουδέν μένει» ο Πέιτερ ανοίγει τον επίλογό του στην «Αναγέννηση» και τονίζει τη «μεταβατικότητα των πάντων» μάλλον γιορτάζοντας την πορεία τους π αρά θρηνώ­ ντας τη. Τα πάντα ρέουν σαν το νερό, πάλλονται σαν το σφυγμό. Μέσα σ ’ αυτή τη ροή το μόνο μας καταφύγιο είναι η αναζήτηση των παθιασμένων συναισθημάτων, αισθή­ σεων, εντυπώσεων και στιγμών. Παρόμοια

ο Φιτζέραλντ ξέρει πολύ καλά ότι όλοι «εί­ μαστε καταδικασμένοι σε θάνατο» και πως ό,τι έχουμε είναι «ένα διάλειμμα και μετά κανείς δεν μας θυμάται». Η παράτολμη ζωή του, οι εκστατικές του παρορμήσεις, η φο­ βερή του ζωτικότητα και το ψάξιμό του για καινούριες εντυπώσεις αποδεικνύουντην ο­ λοένα και πιο βαθιά συνειδητοποίηση του ό­ τι τα πάντα λήγουν κάποτε και τίποτα δεν διαρκεί πολύ, ιδιαίτερα οι στιγμές της νιότης. Οι μυθιστορηματικοί του χαρακτήρες των οποίων η ψυχολογία μοιάζει με τη δική του - δείχνουν αυτά τα συναισθήματα. Ένας χαρακτήρας ιδιαίτερα εκφράζει το α­ μείλικτο πέρασμα του χρόνου και αυτός εί­ ναι ο αισθητής ήρωας.

ΘΕΟΔΩΡΑ ΤΣΙΜΠΟΥΚΗ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΝΕΜΗΚΑΨΗ

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1.

Ένα από τα «Τρία γράμματα για το Μεγάλο Γκάτσμπυ», The Crack-up, ed. Edmund Wilson (New York: New Directions) 310.

2. Άρθρο στο Ετήσιο «Φιτζέραλντ/Χέμινγουέι» (1972): 67.

3. Fitzerald, Newsletter 40 (1968): 313-4.

4. Αρκετοί κριτικοί επεσήμαναν τις ομοιότητες μεταξύ του Μεγάλου Γκάτσμπυ και αρκετών μυθιστορημάτων του Κόνραντ. Ο Ρόμπερτ Γούστερ Στόλμαν για παρά­ δειγμα, στο έργο του «Ο Κόνραντ και ο Μεγάλος Γκά­ τσμπυ», αναφέρει ομοιότητες στην πλοκή και τους χα­ ρακτήρες μεταξύ του μυθιστορήματος του Φιτζέραλντ και το «Νοστρόμο», «Λόρδος Τζιμ» και «Καρδιά του Σκοταδιού» του Κόνραντ [Twentieth Century Fiction I (April 1955): 5-12)]. Όπως και ο Ρό­ μπερτ Έμετ Λονγκ παρατηρεί τις αξιοσημείωτες ομοι­ ότητες μεταξύ του Τζέι Γκάτσμπυ και του Τζιμ, ήρωες του Μεγάλου Γκάτσμπυ και του Λόρδου Τζιμ αντίστοι­ χα.. Παράληλα επισημαίνει την εντυπωσιακή ομοιότητα στην πλοκή και το θέμα ανάμεσα στο μυθιστόρημα του Φιτζέραλντ και την «Τρέλα του Αλμάγιερ» του Κόνραντ. (The Achievement of the Great Gatsby, Lewisburg: Bucknell UP, 1979,88-102).

5. To Edward Garnett, ed., Letters from Conrad: 18951924, (Bloomsbury, London. Nonesuch Press, 1928), 56, 83.

6. To Ernest Hemingway, June 1, 1934, ed. Andrew Turnbull (New York Charles Scribner’sons, 1963) 309.

7. To Margaret Case Harriman, August 1935, ed. Turnbull 527.

Στα τεύ χη 3 47 και 34 8 ατυ χ είς συμπ τώ σ εις κατά την “τυ π ογ ρα φ ική” δια δικασ ία επ έφ ερ α ν α νεπ ιθ ύ μ η τες π ερικοπ ές και μ ετακ ιν ήσ εις. Ζ η το ύ μ ε συγγνώμη και επ ανορ θώ νουμε.

Το κείμενο που ακολουθεί αποτελεί συμπλήρωμα και τέλος - του άρθρου «Η ελευθέρια λογοτεχνία του γαλλικού 18ου αιώνα», που δημοσιεύτηκε (ελλιπώς) στο τεύχος της 1ης Δεκεμβρίου 1994 (Αφιέρωμα: «Ερωτισμός και Πορνογραφία»):

τεύχος 347 TO UBERTINAGE ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Ενα τόσο σημαντικό λογοτεχνικό «κίνημα» δεν είναι δυνατόν ν’ αφήσει ανεπηρέαστη μια χώρα σαν την Ελλάδα, που στις παραμονές της Επανάστασης είναι ιδιαιτέρως δεκτική στην πνευματική τροφή που προ­ έρχεται απ’ τις ευρωπαϊκές χώρες. Στο Έρωτος απο­ τέλεσμα, (αγνώστου συγγραφέως που εμφανίζεται

με τα αρχικά Ι***.Κ.***), αναφέρεται ό τ ι«... οι ευγενείς της Κωνσταντινουπόλεως συνηθίζουν ως επί το πλείστον την γαλλικήν γλώσσαν να μανθάνουν καλύ­ τερα από την ελληνικήν δια να ηδύνονται με τα διά­ φορα ρομάντζα οπού έχει...» (σ. 2). Δεν πρέπει όμως ν’ αγνοήσουμε το γεγονός ότι το ίδιο το Ερωτος απο­ τέλεσμα μαζί με την ελεύθερη απόδοση στα ελληνικά

από τον Ρήγα μερικών απ’ τις Contemporaines του Restif de la Bretonne, υπό τον τίτλο Σχολείον των ντελικάτων εραστών (και τα δύο ανήκουν στα τέλη του

18ου αι.), δανείζονται αρκετά χαρακτηριστικά απ’ το libertinage' ωστόσο, τα δύο έργα κινούνται ακόμη

To libertinage ως ιδεολογικό σύστημα είναι εξ ορι­ σμού φιλελεύθερο, ανανεωτικό, μερικές φορές ανα­ τρεπτικό. Ωστόσο, η λογοτεχνική του εφαρμογή στον Γαλλικό 18ο αι. περιέγραψε, ως επί το πλείστον, έναν τρόπο ζωής και σκέψης κλειστό, μη ανανεούμενο, σχεδόν αυτιστικό. Κι εδώ έγκειται ουσιαστικά η διαφορά των έργων που επιχειρήσαμε πολύ γενικά να παρουσιάσουμε απ’ τον σαφώς μεταγενέστερό τους, επίσης ερωτικό Μεγάλο Ανατολικό: σ’ αυτήν την «εις έρωτα μαθητεία», ο έρωτας και ο έρωταςτου έρωτα λειτουργούν απελευθερωτικά. Και οι οχτώ τό­ μοι της ιδιάζουσας για τα ελληνικά δεδομένα σύνθε­ σης αποτελούν έναν πανηγυρικό προς τιμήν του αν­ θρώπινου σώματος ως μέσου για την ηθική ανάταση και πλήρωση. Και να που μέσα από τις περίπλοκες διακειμενικές σχέσεις στη διαχρονική θεώρηση της λογοτεχνίας, θα μπορούσαμε ίσως να παρακολουθή­ σουμε τη δημιουργία αυτή του «δικού» μας Εμπειρι­ κού να συναντά το έργο του Μαρκήσιου de Sade, που επιχείρησε επίσης ν’ απελευθερώσει τους ήρωες - θύτες του βάζοντάς τους να καταλύουν - βασανί­ ζοντας φριχτά - την ελευθερία των θυμάτων τους. Ο παρεξηγημένος φιλόσοφος θα εμφανίζεται κάθε τό­ σο στο δρόμο μας, για να μας θυμίζει, με τη δική του, «αλγολαγνική» εκδοχή της «εις έρωτα μαθητείας», πόσο δυσδιάκριτα - φευ!- είναι τα όρια που χωρίζουντον πόνο απ’ την ηδονή, το ηθικό απ’ το ανήθικο, το Καλό απ’ το Κακό.

6. Κ.Θ. Δημαρά, Νεοελληνικός Διαφωτισμός, Ερμής, 1985.

στα πλαίσια της καθιερωμένης ηθικής. Εξάλλου, και στα δύο έργα εκτίθενται, εμμέσως πλην σαφώς, οι κοινωνικοί προβληματισμοί των δημιουργών τους.

τεύχος 348

Στο Σχολείον των ντελικάτων εραστών, διαφαίνονται ήδη βασικά σημεία της ιδεολογίας του Ρήγα, ενώ το Ερωτος αποτέλεσμα ανιχνεύει δομές συγγενείς και

προς το θεωρητικό υπόβαθρο του libertinage, στην ελληνική κοινωνία της εποχής. Άξιο μνείας είναι κι έ­ να λιβελλογράφημα κατά υπαρκτών προσώπων που ο Δημαράς αναφέρει ως «ο Ανώνυμος του 1789»,6και το οποίο θα ήταν δυνατό να μας παραπέμψει σε αντί­ στοιχα γαλλικά πρότυπα.

0

Το εισαγωγικό κείμενο του αφιερώματος στην Επικοινωνιολογία (τεύχ. 348) με τίτλο «Η γένεση της θε­ ωρίας της επικοινωνίας», σελ. 157-160, αποτελεί κοι­ νό πόνημα των επιμελητών τού εν λόγω αφιερώμα­ τος, ΡάνιαςΤουτουντζή και Κώστα Αντ. Πετράκη. Ενώ το άρθρο «Επικοινωνία ή communication», σελ.

175-176, ανήκει, όπως αναφέρεται και στα περιεχό­ μενα του τεύχους, στον Κώστα Αντ. Πετράκη και όχι στη Μυρτώ Ρήγου.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΛΕΘΡΟΝ ΚΥΚΛ Ο ΦΟΡΕΙ

, ΦΩΤΕΙΝΗ ΤΕΛΛΙΚΟΓΛΟΙ

ΨΓΧΟ-ΛΟΓΙΚΑ V ^ΠΑΓΙΛΕΤΟΪΑΤΤΟΝΟΗΤΟΪ

ΦΩΤΕΙΝΗ ΤΣΑΛΙΚΟΓΛΟΪ Ψ Υ Χ Ο - Λ Ο Γ Ι Κ Α :Ο Ι Π Α Γ Ι Δ Ε Σ Τ Ο Υ Α Υ Τ Ο Ν Ο Η Τ Ο Υ Σ τ ο βιβλίο αυτό βρίσκονται συγκεντρωμένα κείμενα πού σχολιάζουν όψεις τής καθημερινής ζωής έτσ ι όπως τίς έ'ζησε τά τελευταία οκτώ χρόνια ή συγγραφέας. Τά περισσότερα άπό αυτά είναι άπό τά Ν έα καί ορισμένα άπό τό Βήμα τής Κυριακής. Ή τρέλα, ο θάνατος, ο έρωτας, ή καταστροφή, ή ειρωνεία, ή φάρσα, ό όλεθρος, ή γοητεία , ή μιζέρια τή ς κάθε μέρας έτσ ι όπως άποτυπώθηκαν στό βλέμμα τ η ς , άποτελοΰν τό συνεκτικό ιστό πού διαπερνά τό διάσπαρτο περιεχόμενο τών σελίδων. Κ είμενα υποκειμενικά, άποσπασματικά, αντιφ ατικά ίσως κα ί π εριττά — όπως άλλω στε κα ί ή ί'δια ή καθημερινότητα πού τά ένέπνευσε— , πού στοχεύουν νά άκυρώσουν τό φάντασμα μιας εικόνας. Μιας έγκατα λελειμμένης στό δρόμο χθεσινής εφημερίδας, βορά στή λάσπη, στά σκουπίδια, στήν άδιαφορία τών διαβατών. ’Ασήμαντη τής ανυπαρξίας τροφή.

ΒΙΒΛΙΟ Π ΩΛΕΙΟ : Μασσαλίας 20α, 106 80 ’Αθήνα, τηλ.: 36.41.260, fax: 36.45.057 ΕΚΔΟΣΕΙΣ: Μασσαλίας 11, 106 80 ’Αθήνα, τηλ.: 36.38.933

5 3 Λ Ο Γ Ο Τ σε έ ν α μ ο ν α δ ι κ ό

Ε Χ Ν Ε Σ Ημερολόγιο

53 Π ο ρ τρ α ίτα 53 Α π ο σ π ά σ μ α τα 5 3 Π α ρ ο υ σ ιά σ ε ις 53 Β ιο γ ρ α φ ίε ς Α π ό τ ις

ΕΚ ΔΟ ΣΕΙΣ Γ Α Β ΡΙΗ Λ ΙΔ Η Σ

που γ ο η τ ε ύ ο υ ν «Τα χρώματα της Ίριδας είναι ένα αφήγημα που λάμπει..., που καταφέρνει να δώσει την τοιχογραφία μιας εποχής» Πόλο Μηλιώρη. βιβλιοκριτικός

«Πρόκειται για ένα πολύ ενδιαφέρον κοινωνικό μυθιστόρημα» Δρ. Κώσιας Μαλαφάντης. εκπαιδευτικός

Κεντρική διάθεση: Αδρισνού 2 8 ,1 4 1 2 1 Ν. ΗράκΛειο - Τηλ.2776814,2797946, Fax: 2871056

• ΚΩΣΤΑΣ ΑΡΚΟΥΔΕΑΣ Τα κατά Αιγαίον πάθη • ΔΗΜ ΗΤΡΗΣ ΔΑΝΙΚΑΣ Μελό • ΠΑΝΟΣ ΘΕΟΔΩΡΙΔΗΣ Το ηχομυθιστόρημα του Καπετάν Αγρα • ΝΙΚΟΣ ΚΑΣΔΑΓΛΗΣ Το Αραράτ αστράφτει • ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΟΝΤΟΣ Τα ευγενή μέταλλα • ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΟΣΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ Ταξείδι στην Αλεξανδρούπολη • ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΑΝΙΩΤΗΣ Το ρεπερτόριο της Ανοιξης • ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΛΑΣ Η κεφαλή • ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΡΟΣΓΟΒΑΣ Ο κηπουρός της Παναγίας » ΣΑΚΗΣ ΣΕΡΕΦΑΣ Απ’ το τίποτα » ΓΙΩΡΓΗΣ ΓΙΑΤΡΟΜΑΝΩΛΑΚΗΣ Λειμωνάριο » ΜΙΧΑΛΗΣ ΦΑΚΙΝΟΣ Η Ιουλιέτα αγαπά τα ροδάκινα » Αφιέρωμα στον Αλέξανδρο Κοτζιά » Ο κήπος του Αλφαβήτου

i(ϊΐΚΕΔΡΟΣ

\ ^ ι ο ελληνικό 6ι6/\ίο

Γ. Γενναδίου 3 τηλ. 38.09.712 - 38.02.007

ΤΑ ΕΥΓΕΝΗ ΜΕΤΑΛΛΑ ϋ