Τεύχος 350 by Diavazo.gr

Ο ΙΔ ΙΠ Ο Τ Σ

Νένη Ευθυμιάδη

Ν ενη Ε

τ θ τ μ ια δ η

Οι πολίτες της σιωπής Μυθιστόρημα ΤΕΤΑΡΤΗ ΕΚΔΟΣΗ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

ΧΟΝΔΡΙΚΗ ΠΩΛΗΣΗ: ΖΑΛΟΓΓΟΥ 11

ΤΗΛ. 330 13 27 FAX 384 24 31 ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ: ΖΩΟΔΟΧΟΥ ΠΗΓΗΣ 3, 106 78 ΑΘΗΝΑ

ΤΗΛ. 380 13 31 /3 8 0 32 34 ΓΡΑΦΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ: ΑΡΙΣΓΟΤΕΛΟΥΣ 7, 546 24 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΤΗΛ. (031) 270 391 FAX (031) 271 659

ΣΟΛΟΜΩΝ Φάσματα φθοράς (Αφηγήματα) 1200

Άσμα Ασμάτων (Μεταγραφή: Λεύτερης Παπαδόπουλος, Ζωγραφική: Αλέκος Φασιανός) 3000

ΓΙΑΤΖΟΓΛΟΥ ΚΑΤΕΡΙΝΑ

ΣΟΥΡΟΥΝΗΣ ΑΝΤΩΝΗΣ

Alter (Μια μικρή ιστορία χωρίς ηλικία και πατρίδα) 2000

Ο Χορός των Ρόδων (Μυθιστόρημα) 3500

ΒΙΣΤΩΝΠΉΣ ΑΝΑΣΤΑΣΗΣ

ΤΟΤΛΗΣ ΣΑΚΗΣ

Τζόρνταν (Θέατρο) 1000 ΣΑΤΩΜΠΡΙΑΝ ΦΡΑΝΣΟΥΑ- ΡΕΝΕ Οι περιπέτειες του τελευταίου των Αβενσεράγων (Μυθιστόρημα) 1500

ΣΤΡΙΝΤΜΠΕΡΓΚΑΥΓΟΥΣΤΟΣ Οι δανειστές (θέατρο) 2000 ΤΑΝΙΖΑΚΙΤΖΟΥΝΓΤΣΙΡΟ

ΓΚΑΝΑΣ ΜΙΧΑΑΗΣ

Πανσέληνος (Διηγήματα) 3000

Οι αδελφές Μακιόκα (Μυθιστόρημα)

Ακάθιστος Δείπνος (Ποίηση! 1000

ΦΑΪΣ ΜΙΣΕΛ

5000 ΤΟΥΕΪΝ ΜΑΡΚ

ΓΚΙΩΝΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ

Αυτοβιογραφία ενός βιβλίου 3000

Τώρα θα δεις... (Αφήγημα) 1500

ΦΑΚΙΝΟΥ ΕΥΓΕΝΙΑ

ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥΜΑΝΟΣ Το άγγιγμα του χρόνου (Νουβέλα) 1500

Η Μερόπη ήταν το πρόσχημα (Μυθιστόρημα) 2000

ΖΑΤΈΑΗΖΥΡΑΝΝΑ

ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΣ ΘΑΝΑΣΗΣ

Ο Γλάρος (θέατρο) 1500

Περσινή αρραβωνιαστικιά (Εννέα διηγήματα) 2000

Ο εξ αίματος νεκρός (Ποίηση) 1000

ΧΑΝΤΚΕ ΠΕΤΈΡ Περί επιτυχημένης μέρας 1500 Περί κοπώσεως 1500

ΚΑΒΒΑΘΑΣ ΒΑΣΙΛΗΣ Ο πειρατής με τη Μερσεντέ (Μυθιστόρημα) 3000

ΚΑΡΑΤΖΑΦΕΡΗ ΙΩΑΝΝΑ Χαμόγελο στετΧάρο (Μυθιστόρημα) 2200

ΚΟΛΟΒΟΣ ΒΑΣΙΛΗΣ Θυμάσαι, πατέρα; (Μυθιστόρημα) 2000

ΚΟΥΜΑΝΤΑΡΕΑΣ ΜΕΝΗΣ Θυμάμαι την Μαρία 2500 ΚΡΑΝΙΩΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ Διθύραμβοι της σιωπής (Μοιρολόγια) 1000

ΛΑΔΑΣ ΝΙΚΟΣ Β. Απαντα I — Ποιήματα 3000 Άπαντα II — Πεζά 4000

ΜΑΤΈΣΙΣ ΠΑΥΛΟΣ Ο Παλαιός των Ημερών (Μυθιστόρημα) 2500 ΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ Κρυφή Ναταλία (Διηγήματα) 2000 ΜΙΛΛΙΕΞ-ΓΚΡΠΣΗ ΤΑΤΙΑΝΑ Στο δρόμο των Αγγέλων (Μυθιστόρημα) 2500

. ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ ΑΜΑΝΤΑ Έξω η ζωή είναι πολύχρωμη (Διηγήματα) 1500

ΝΟΛΛΑΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ Ο άνθρωπος που ξεχάστηκε IΜυθιστόρημα) 2500

ΞΑΝΘΟΥΛΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ Η Δευτέρα των αθώων (Μυθιστόρημα) 2500 Οικογένεια Μπες-Βγες IΜυθιστόρημα) 2500

ΞΕΝΑΡΙΟΣ ΓΙΩΡΓΟΣ Οι δίδυμοι (Πεζογράφημα) 2000

ΡΟΥΣΣΟΣ ΤΑΣΟΣ Φωτογραφία με πολύ κίτρινο (Διηγ.) 1500

ΣΚΟΥΡΤΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ Πήδημα θανάτου (Το μυθιστόρημα μιας δολοφονίας) 2500

Ο μυστηριώδης ξένος (Μυθιστόρημα) 2000

ΤΣΕΧΩΦANTON

ΑΚΡΟΫΝΤ ΠΗΤΕΡ Τσάτερτον (Ο θάνατος του ποιητή) (Μυθιστόρημα) 3000

c& issm

ΚΙΠΛΙΝΓΚ ΡΑΝΤΓΙΑΡΝΤ Αν... 1000

ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ Ανθολογία Αραβικής Ποίησης (Επιλογή-Πρόλογος-Μετάφραση: Κωατής Μοσκώφ) 2500

ΒΟΛΤΑΙΡΟΣ Ζαντίγκ ή Το πεπρωμένο (Μυθιστόρημα) 1500

ΓΚΑΡΥΡΟΜΑΙΝ Οι χαρταετοί (Μυθιστόρημα) 3000

ΕΝΤΜΟΥΝΤΣΟΝ ΕΑΕΝ (από το μυθιστόρημα του ΔΕΟΝΤΟΣ

ΤΟΛΣΤΟΤ) Άννα Καρένινα (Θέατρο) (Μετάφραση-Διασκευή: Μιμή Ντενίση) 2500

ΚΑΒΑΜΠΑΤΑ ΓΙΑΣΟΥΝΑΡΙ Kioto (Μυθιστόρημα) 2000 ΚΟΕΝ ΑΛΜΠΕΡ Το βιβλίο της μητέρας μου (Μυθιστόρημα) 2000

ΚΟΡΤΑΣΑΡΧΟΥΛΙΟ Τα Βραβεία (Μυθιστόρημα) 3500

ΜΙΣΙΜΑ ΓΙΟΥΚΙΟ Δίψα για έρωτα (Μυθιστόρημα) 2500

ΜΟΛΙΝΑ ΜΟΥΝΙΟΘ ANTONIO Ο Πολωνός ιππέας (Μυθιστόρημα) 5000

ΟΕ ΚΕΝΖΑΜΠΟΥΡΟ Μια προσωπική υπόθεση (Μυθ.) 3000 Η σιωπηλή κραυγή (Μυθιστόρημα) 4000

ΠΑΟΥΝΤ ΕΖΡΑ Τα άσματα της Πίζας 6000

ΠΕΛΟ ΠΙΕΡ Το όνειρο της Λούσυ (Μυθιστόρημα) 2000

ΡΕΫΝΟΛΝΤΣ ΑΝΝΑ - ΜΠΟΥΦΙΝΙΜΟΪΡΑ

ΑΝΔΡΟΥΛΑΚΗΣ ΜΙΜΗΣ THE DREAM — Σκιές στην Αθήνα 3000

ΒΟΤΣΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ Πολίτης χωρίς πόλη 3500 ΓΙΑΝΝΑΡΑΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΙΑ 1. Χώρα υποχείρια παιγνίου 2500 2. Απερισκέπτως αυτόχειρες 2500 3. Κύκλος φαύλος στροβιλώδης 2500

ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ Φ. Α. ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ Γ. Α. «Φύλλα εσκορπισμένα» — Τα παπαδιαμαντικά αυτόγραφα (Γνωστά και άγνωστα κείμενα) 3000

ΜΑΥΡΟΜΟΥΣΓΑΚΟΣ ΠΛΑΤΩΝ Ένα θαμπό χειρόγραφο 1000

ΝΙΑΣΕΝ ΜΥΡΤΩ Μια φορά κι έναν καιρό ήταν ένας Άντερσεν 2500

ΝΤΕΝΙΣΗ ΣΟΦΙΑ Το ελληνικό ιστορικό μυθιστόρημα και ο Sir Walter Scott (1830-1880) 3000

ΠΑΠΑΓΙΩΡΓΗΣ ΚΩΣΤΗΣ Μυστικά της συμπάθειας 3000

ΡΟΔΑΚΗΣ ΠΕΡΙΚΛΗΣ Κλεομένης Γ' της Σπάρτης 2500

ΦΑΤΟΥΡΟΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ Δημόσιο Ημερολόγιο — Μια πολιτική για την εκπαίδευση 2500

V K S E SE W

ΚΑΝΕΛΛΗ ΛΙΑΝΑ ΡΟΥΑΝΤΑ Ο ρους του κάτω κόσμου 8000

ΚΑΒΒΑΘΑΣ ΒΑΣΙΛΗΣ Ο Θεός κι η ψυχή μας IΈδνοψυχογράφημα) 2500

ΜΠΑΡΤΖΙΝΟΠΟΥΛΟΣ ΕΡΡΙΚΟΣ Γράμμα σ' έναν εικοσάχρονο 2000

ΑΝΘΟΛΟΓΙΕΣ ΑΛΜΠΕΡΤΙ ΔΕΟΝ ΜΠΑΤΠΠΑ Περί ζωγραφικής (Έισαγωγή-ΜετάφραοηΣχόλια: Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα) 5000

ΑΡΓΥΡΙΑΔΗ ΜΑΡΙΑ Χριστουγεννιάτικα παιχνίδια 4000

ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ 14 μεγάλοι συνθέτες 5000 ΞΑΝΘΑΚΗΣ ΑΛΚΗΣ Ιστορία της ελληνικής φωτογραφίας (1839-1960) 3500 ΣΗΦΟΥΝΑΚΗΣ ΝΙΚΟΣ

ΓΚΡΑΜΝΠΟΥΤΝΤΕΛ'ΑΜΙΚΟ ΝΤΟΥΕΪΝ Αληθινά ψέματα 3000 ΔΟΥΜΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ Βασίλισσα Μαργκό 4000 ΚΟΛΙΝΣ ΜΑΞ ΑΛΑΝ Μάβερικ 2200 ΜΠΑΛΖΑΚ ΟΝΟΡΕ Συνταγματάρχης Σαμπέρ 2000 ΜΠΡΑΚΕΤ ΠΕΤΈΡ Πρωτοσέλιδος έρωτας 2200 ΝΤΈΞΤΈΡΠΗΤ Ο μισαλλόδοξος 3000

ΛΕΣΒΟΣ — Βιομηχανικά κτίρια: Ελαιοτριβεία - Σαπωνοποιεία (19ος και αρχές 20ού αιώνα) (Χαρτόδετο) 10000 (Πανόδετο) 13000

(Επιλογή-Μετάφραση: Αλέκος Γιώργας) Αμαρτίες γονέων και άλλα ερωτικά κείμενα του 20ού αιώνα 3000 Η γυναίκα της ηδονής και άλλα ερωτικά ι 18ου και 19ου αιώνα 3000 υ ρόδου και άλλα ερωτικά |νική ερωτική ποίηση τάφραση-Σχόλια: Σωκράτης ίσης) 3000

ΙΝΟ ΦΕΡΑΝΤΕ τορική της πορνείας

3000

ΣΓΑΦΥΛΙΔΟΥ ΜΑΡΙΛΕΝΑ ΠΟΡΤΡΑΙΤΟΟΡΧΗΣΤΡΑΣ Η Ορχήστρα των Χρωμάτων του Μάνου Χατζιδάκι 7000

ΓΓΕΦΑΝΙΔΗΣ ΜΑΝΟΣ Μια ιστορία της ζωγραφικής IΑπό το Βυζάντιο στην Αναγέννηση από τους ιμπρεσιονιστές ο ~ (Χαρτόδετο) 10000 (Πανόδετο) 12000 (Δερματόδετο) 16000

ΚΟΛΟΒΟΣ ΝΙΚΟΣ Δοκίμια θεωρίας και κριτικής κινηματογράφου (Ποιητική μιας άλλης πραγματικότητας) 3000

CBSESB

ΛΥΜΠΕΡΑΚΗ ΜΑΡΓΑΡΓΓΑ Φαίδρα 2000 ΡΙΚΑΚΗ ΛΟΥΚ1Α Κουαρτέτο σε 4 κινήσεις 2500

ΑΝΤΡΙΟΥΣ ΛΥΝ Η γυναίκα της αρχαίας μαγείας 3000 Η γυναίκα άλογο του ανέμου 3000

ΑΝΔΡΟΝΙΚΟΣ ΜΑΝΟΛΗΣ Ελληνική κιβωτός 4000 ΡΩΤΑΣ ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ Και η μουσική πού είναι; 3000 ΣΕΦΕΡΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ - ΧΡΥΣΑΝΘΗΣ ΚΥΠΡΟΣ

ΒΑΤΣ ΜΠΡΑΪΑΝ Πολλές ζωές, πολλοί δάσκαλοι 2500

ΣΑΜΣ ΤΖΕΪΜΙ Το τραγούδι του μεσονυκτίου (Η αναζήτηση εκείνων που χάθηκαν) 3000

και «Οι γάτες τ' άη Νικόλα» IΦιλολογική επιμέλεια: Φώτης Δημητρακόπουλος) 3000

ΙΩΑΝΝΟΥ ΓΙΑΝΝΗΣ

ssm

ΠΟΛΕΝΑΚΗ ΜΑΡΙΑ

νύχτα) 5000

Μισώ-μισώ (Πώς να αυμβιώ' άγριο γάμο) 2000

Ανδρωπολογία και ανδρωπολόγοι 3500

ΤΣΙΑΝΤΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ κ.ά. (Επιμέλεια) ΕΦΗΒΕΙΑ — Ένα μεταβατικό στάδιο σ' ένα μεταβαλλόμενο κόσμο 4000 ΒΑΣΙΚΗ ΠΑΙΔΟΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ 1. Ερευνητικά και κλινικό κείμενα (Χαρτόδετο) 5000 (Πανόδετο) 7000

ΜΟΛΦΕΤΑΣ ΣΠ. - ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΕΥΘ. ΒΙΟΛΟΓΙΑ - Ένα ταξίδι στη ζωή 2. Γενετική. Το γενετικό υλικό και η έκφρασή του 5000

m ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑΚΟΠΟΥΛΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ Ο ηλεκτρονικός υπολογιστής (Μία κατάδυση ως τον πυθμένα) 6500

ΜΗΛΙΑΣ ΤΖΩΡΤΖΗΣ - ΚΟΥΒΑΚΑΣ ΓΙΩΡΓΟΣ Οικολογία σε κόμικς 2500

1. ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΑΠΟ 4 ΕΤΩΝ

ΜΕΡΤΕΝΣ ΡΟΥΘ Μαθαίνω να μετρώ (4-5 χρόνων) 1200 Οι πρώτοι αριθμοί (4-5 χρόνων) 1200 Από το 1 ως το 10 (4-5 χρόνων) 1200 Παίζω και μετρώ (4-5 χρόνων) 1200 Προσθέτω και αφαιρώ 1 (5-6 χρόνων) 1200 Παιχνίδια με τα σχήματα (5-6 χρόνων) 1200 Συγκρίνω και μετρώ (67χρόνων) 1200 Ανακαλύπτω τα σχήματα (67 χρόνων) 1200 Εξερευνήσεις με αριθμούς και σχήματα (7-8 χρόνων) 1200 Παιχνίδια πολλαπλασιασμού (7-8 χρόνων) 1200 Παίζω με την αριθμομηχανή (7-9 χρόνων) 1200 Μαθηματικά τέρατα (8-9 χρόνων) 1200 Οδηγός για γονείς και δασκάλους 1200

Διεύβυνση: Κυρ. Ντελόπουλος

ΚΑΡΠΟΖΗΛΟΥ ΜΑΡΘΑ Το παιδί στη χώρα των βιβλίων (Συμβολή στη μελέτη των παιδικών αναγνωσμάτων) 3500

ΚΑΤΣΙΚΗ-ΓΚΙΒΑΛΟΥΑΝΤΑ (ΕπιμέλειαΙ Παιδική λογοτεχνία (Θεωρία και πράξη) Τόμος Β' 4000

Διεύθυνση: Βασίλης Αναγνωστόπουλος Καθ. Πανεπιστημίου

Λ ^

ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ ΒΑΣΙΛΗΣ Γλωσσικό υλικό για το νηπιαγωγείο (Από τη θεωρία στην πράξη) 4000

ΜΑΓΟΥΛΙΩΤΗΣ ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΚΟΥΚΛΟΘΕΑΤΡΟ 1 — Πώς στήνεται ένα έργο (Τρόποι-Είδη-Πατρόν) 4000

ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ ΡΟΥΛΑ Οργάνωση και διαμόρφωση του χώρου στο νηπιαγωγείο 2800

ΤΣΙΛΙΜΕΝΗ ΤΑΣΟΥΛΑ ΚΟΥΚΛΟΘΕΑΤΡΟ 2 (62 νέα έργα) 3500 Γιορτές στο νηπιαγωγείο 4000

liT M iM W ΒΕΛΛΟΠΟΥΛΟΥ Δ. - ΔΑΝΔΟΥΛΑΚΗ Π. ΟΜΗΡΟΥ ΕΛ. - ΧΑΡΙΣΜΙΔΟΥΤ. ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΥ NT. Μαθηματικά για παιδιά Α' Δημοτικού Τεύχος Α' 1800 Μαθηματικά για παιδιά Α' Δημοτικού Τεύχος Β' 1800 Μαθηματικά για παιδιά Α' Δημοτικού Τεύχος Γ' 1800

ΜΑΝΤΟΥΒΑΛΟΥ ΣΟΦΙΑ Βρέχει καρεκλοπόδαρα 1200 Μια φορά... ήταν η Κολοτούμπα 1200 Μια φορά... ήταν η Κολοτούμπα, που έδεσε τον πόνο της φιόγκο 1200 Ο μαγικός καθρέφτης 1500 Ντορεμιφασολλασί 1200 Το τρελό πάπλωμα της Ρόζυ-Ροζ 2000 Ο ψεύτης καθρέφτης της Ρόζυ-Ροζ 2000 Οι χρωματιστές σαπουνόφουσκες της Ρόζυ-Ροζ 2000

ΤΣΙΛΙΜΕΝΗ ΤΑΣΟΥΛΑ - ΠΑΚΝΙΑ ΕΥΗ Το αυγό 1200 Το καπέλο 1200 Το ψαράκι 1200 Η ομπρέλα 1200 '

< WI.HMUJ.ilLJ.ljfc ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ ΒΑΣΙΛΗΣ ΤΣΙΛΙΜΕΝΗ ΤΑΣΟΥΛΑ Φθινοπωρινό ανθολόγιο για παιδιά προσχολικής και πρώτης σχολικής ηλικίας 2θθ0 Χειμωνιάτικο ανθολόγιο για παιδιά προσχολικής και πρώτης σχολικής ηλικίας 2000

ΣΕΙΡΑ: ΣΚΙΟΥΡΑΚΙ

ΑΛΕΞΙΟΥ ΕΛΛΗ Ήθελε να τη λένε «κυρία» 1500

ΑΛΜΠΑΝΟΠΟΥΛΟΥ ΙΦΙΓΕΝΕΙΑ Χόπιτι-Χοπ 1200

ΣΑΡΑΝΤΠΉΕΛΕΝΗ Οι θεατρίνοι 1500

ΞΑΝΘΟΥΛΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ Ανέβα στη στέγη να φάμε το σύννεφο 1500 Ο Μάγος με τα χρώματα 1600 Τύμπανο, τρομπέτα και κόκκινα κουφέτα 1500 Μέσα στο νερό δασκάλα 1200

ΒΟΪΚΛΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ - ΒΟΪΚΛΗ ΚΑΛΗ Η Λαμπερούλα — Ένα κορίτσι σαν όλα τ' άλλα 1500

comprcrxnjio a m i.

ΑΡΓΥΡΙΑΔΗ ΜΑΡΙΑ Χριστουγεννιάτικα παιχνίδια 4000

ΘΕΙΟΠΟΥΛΟΥ ΜΑΡΙΑ Το βιβλίο με τα παραμύδια (Κείμενο-ΕικονογράφηαηΙ 1200 Τα δώρα της αγάπης IΑπόδοση-Εικονογράφηση) 1200 Η καλοκυρά του τζακιού (Κείμενο-ΕικονογράφηαηΙ 1200 Η χριστουγεννιάτικη λειτουργία (Κείμενο-ΕικονογράφηαηΙ 1200

ΚΩΝΣΤΑΝΤΑΚΑΚΗ ΜΑΡΙΑ Χριστουγεννιάτικο χιονόνειρο 1500

ΝΕΣΤΛΙΝΓΚΕΡ ΚΡΙΣΠΝΕ Η Μίνυ συναντάει τον Αϊ-Βασίλη 1200

ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ Β. Δ. Το φάντασμα της Πορτίτσας 2000 ΣΑΡΟΓΙΑΝ ΟΥΙΛΙΑΜ Το όνομά μου είναι Αράμ 2000

ΚΥΠΡΙΩΤΗΣ ΣΠΥΡΟΣ ΔΗΜ. 1. Κοσμήματα του δρόμου — Οι ελληνικές εμαγιέ διαφημίσεις 2500

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ

ΠΛ ΕΘΡΟ Ν

ΚΥΚΛ ΟΦ ΟΡΕΙ

SIM E N O N

Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΠΟΥ ΕΒΛΕΠΕ ΤΑ ΤΡΕΝΑ ΝΑ ΠΕΡΝΟΥΝ Πρόκειται για ένα από τα πρώτα βιβλία του γνωστού γάλλου συγ γραφέα αστυνομικών βιβλίων (α' έκδοση 1 9 3 8 ) μ ε έντονο ψυχογραφικό χαρακτήρα απ' το οποίο απουσιάζει ο γνωστός σε όλους μας Μαιγκρέ. Παρ' όλα αυτά η αστυνομική πλοκή είναι παρούσα. Η υπόθεση του βιβλίου είναι απλή αλλά, ταυτόχρονα, πολύ πρωτότυπη: Ο Κ ες Πόπινγκα, υπάλληλος μιας ναυτιλιακής εταιρίας, πληροφορείται από τον ίδιο τον ιδιοκτήτη της εταιρίας ότι η εταιρία πτώ χευσε λόγω κακής διαχείρισης και οι αποταμιεύσεις του μιας ζωής — του Κ ες Πόπινγκα— εξανεμίστηκαν. Ο Π όπινγκα απελπίζεται και, ακολουθώντας το παράδειγμα του αφεντικού του, φεύγει απ' την πόλη χωρίς να ειδοποιήσει κανεναν. Σ το Παρίσι που καταφεύγει, χωρίς καλά-καλά να το συνειδητοποιήσει διαπράττει ένα φόνο και έκτοτε, έχοντας προφανώς χάσει κάθε λογικ ή, αποδύεται σε ένα περίεργο και παράλογο κρυφτούλι με τις διω κτικές αρχές.

Β ΙΒ Λ ΙΟ Π Ω Λ Ε ΙΟ : Μασσαλίας 20α, 106 80 Α θ ή ν α , τηλ.: 36.41.260, fax: 36.45.057 Ε Κ Δ Ο Σ ΕΙΣ : Μασσαλίας 11, 106 80 ’Αθήνα, τηλ.: 36.38.933

ΚΩΣΤΗΣ ΓΚΙΜΟΣΟΪ'ΛΗΣ Ε π ειδ ή ο έρωτας, για εκείνους που τον αντέχουν και τον τολμούν, παραμένει η σπουδαιότερη αφορμή για να εξερευνήσουυιε τις πιο απρόσιτες, τις θ εϊκ ές εκτάσεις της ύπαρξής μας.

Μ ια

νύχτα ,*· με την κόκκινη Ν Ε Ε Σ

Κ Υ Κ Λ Ο Φ Ο Ρ Ι Ε Σ

ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΡΑΠΤΟΠΟΪΛΟΣ εωργακοτ

ιλαμβάνει

ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΡΑΠΤΟΠΟΪΛΟΣ

εμ μ ο γες ι.ιδ ε ε ς

Ο Γεωργακόπουλος ξαναζεί τα εφηβικά του χρόνια στις „ δυτικές συνοικίες της Αθήνας, αναπολεί άδοξους έρωτες από την εποχή των σπουδών του στη Σουηδία, αφηγείται ιστορίες από τη θητεία του στην αεροπορία και αναπλάθει την εμπειρία του από τη «στενόχωρη ευρυχωρία του γάμου».

Ποιες έ μ μ ο ν ε ς

είναι, όμως, | | οι έμμονες ιδέες στις οποίες αναφέρεται ο τίτλος;

Ο επίτιμος δημότης Α^ην^ιίων Λουτσιόνο ντε Κρεσέντσο, γνωστός σπό το μυθιστόρημά ΩΡΑΙΑ ΕΛΕΝΗ, Γ ΑΓΑΠΩ, το PQ του υποδεικνύει με την neva -tctr πόσο σύγχρονοι είν^ι οι apxaioi φιλόσοφοι και πόσο δι^σκεδ^ιστική μπορεί va είν^ιι η γνώση.

ΛΟΥΤΣ1ΑΝΟ ΝΤΕ KPELENTLO

ΙΣΤΟΡΙΑ ΓΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΑΑΗΝΙΚΗΣ ΦΙΑΟΣΟΦΙΑΣ

[Ο ΤΟΝ ΣΩΚΡΑΤΗ ΚΑΙ ΜΕΤΑ

ΛΗΟ ΤΟ Ν Σ ϋ Κ Ρ Λ ΊΊΙ ΚΛΙ ΜΕΤΑ

Γκΰντερ Γκρας Δυσοίωνα κοάσματα Γεράσιμος Δενδρινός Χαιρετίσματα από το νότο Μαρία Ζαουση Γράμμα ατιό τον Ρήνο Δήμος Θεός Μανιάκ Μπέης Φοίβος Μάλαμας Οι ασυγχώρετοι Κώστας Μαύρος Η ζωή εν κύκλω Γιάννης Ρεμουνδος Βρέχει συντρίμμια από νίκελ Άρνο Σμιχ Το ρουμάνι του Μπραντ Αντάνιο Ταμποΰκι Ρέκβιεμ Μυρτώ Ταπανλή Αντιστοιχίες (ιστορίες μυστηρίου) Κάρυλ Φίλιπς Καίμπριτζ Έλλη Χιουμαν Βίος και έργα της Γάτας της Σοιρής

ΘΔΥΣΣΕΑΣ

ΣΕΙΡΗΝΕΣ Λ Ο Γ Ο Τ Ε Χ Ν ΙΚ Η Σ Ε ΙΡ Α

ΕΙΡΕΝΑ ΣI. ΑΑΑΜΙΑΟΥ

ϊ| ΛΗΣΤΕΙΑ -% Κ Η Ν Ο Θ Ε Ρ Α : ΑΕΩΝΙΑΑ ΑΟΪΖΙΑΗ ,&αραστάσεις είναι αφιερω|Λ^ες στους εγκλωβισμένους της

ά ζ<υ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΜΗΝΙΑΙΑ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ No 350 ΜΑΡΤΙΟΣ 1995 Α ι α β α ζ ω - Α κ ο ύ ω - Β λ έ π ω _________________________ 1 5 Best Seller 1 7 Βραχυγραφίες 2 0 Επωνύμως: Πριν από το μυθιστό ρημα. Γοάφει η Νένη Ευθυμιάδη 2 3 Ρεπορτάζ: «Στοκ»: ένα βιβλιοπωλείο με 5.700 θέσεις βιβλίων. Γοάφει ο Ηλίας Μαγκλίνης24 Ερευνα: Μια θεατρική πρό ταση - «La Giara»TOu L. Pirandello Γοάφει η Μαριάντζελα Ιέλο 2 9 Ερευνα: Τζέιμς Τζόις: Ηδομή και το σχέδιο του «ΟΔΥΣΣΕΑ» Γράφουν οι Θανάσης Ντόκος και Θω μάς Στραβέλης 3 4 το ξένο βιβλίο: Βιβλία απότη Γαλλία και την Ολλανδία Γοάφει η Ντάρα Αλιβάνιστου 3 6 Λίλιπούτεια: Απαντούν οι: Θ. Καρζής, Δ. Σωτηρίου, Φ. Τσαλίκογλου 4 0 Συνέντευξη: ΗΛιάνα Κανέλλη μιλάει στον Ηρ. Παπαλέξη Π Α Ρ Ο Υ Σ Ι Α Σ Ε Ι Σ ________________________________________ Σύνταξη: 33.01.239 Λογιστήριο: 33.01.241 Διαφημίσεις: 33.01.313 Συνδρομές: 33.01.315

4 8 Μόλις κυκλοφόρησαν Γράφουν οι: Ν. Κώτσιου, Τ. Δημητροόλια, Λ. Εξαρχοποάλου, Σ. Ντάλης, Ν.Φ. Μικελίδης, Κ. Μαλαφάντης, Ηρ. Παπαλέξης, Β. Καλαμα ράς, Γ. Κεντρωτής, Γ. Παπαδάτος 6 3 Τα ειδικά: Βιβλίαγια ζώα 6 6 Υπό έκδοσιν Επιμέλεια Β. Καλαμαράς

FAX: 33.01.315 Κ ρ ι τ ι κ έ ς ______________________________________________ Ιδρυτής: ΠερικλήςΑθανασάττουλος Διευθυντής: ΓιώργοςΓαλάντης Αρχισυντάκτης: ΗρακλήςΠαπαλέξης ράς, ΗρακλήςΠαπαλέξης, ΒάσωΣπάθή, ΚοίτηΤοπάλη. Υπεύθυνηοικονομικών: ΒάσωΣπάθή Συνδρομές: ΑθανασίαΣπάθή Διαφημίσεις: ΗρακλήςΠαπαλέξης Καλλιτεχνικήεπιμέλεια: ΝένηΡάις Επιμέλεια- Διορθώσεις: ΒίκυΚωτσοβέλου Στοιχειοθεσία■Ηλεκτρονική Σελιδοποίηση- Φιλμ-Μοντάζ: ΕΝΤΥΠΟ, ΖωοδάχουΠηγής48,τηλ.: 38.36.058-38.12.373 Εκτύπωση: ΓιώργοςΤσιροβασίλης, ΠαλαιόςΚαβάλας38,τηλ.: 59.87.678 Βιβλιοδεσία: Νικ. ΚατριβάνοςκαιΣίαΟ.Ε., Στ. Γόνατά 48,τηλ. 57.49.951 Διανομή: ΝέοΠρακτορείοΤύπου

6 8 Πεζογραφία: Θανάση Βαλτινού: Ορθοκωστά Γοάφει ο Μισέλ Φάις 7 1 Πεζο γραφία: Ουμπέρτο Έκο: Το νησί της προηγούμενης ημέρας Γοάφει η Ν. Κώτσιου 7 3 πεζογραφία: Wilhelm Jensen: Γκραντίβα: Μιαπομπηιανή φαντασία, Sigmund Freud: Το παραλήρημα και τα όνειρα στην Γκραντίβα Γοάφει ο Μ. Μαρκίδης 7 6 θέατρο: Μαρίκας θωμαδάκη: Σημειωτική του ολικού θεατρικού λόγου Γοάφει η Κ. Πετράκου 7 9 Πολιτικό οικονομία: Σάκη Καράγιωργα: Μελέτες, Άρθρα, Ομιλίες Γοάφει ο Δ.Γοάβαρης82 Πολιτικό: Πολιτιστική και πολιτική αναζωογόνηση των πόλεων, Πολιτισμός και Τοπική Δημοκρατία Γοάφει ο Μ. Τίγκιλης Δ ε α τ ι α _____________________ 8 7 Βιβλιογραφικό 9 6 κριτικογραφία Α φ ι έ ρ ω μ α _____________________________________________ 1 Ο Ι Θόδωρος Γοαμματάς: Τα αινίνματατης Σφίγγας ή ο Οιδίπους ως διακείμενο 1 0 2 Θεόφιλος Βέϊκος: Το παιχνίδι της αλήθειας στο μύθο του Οιδίποδα 1 0 8 Μ.Γ. Μερακλής: Ο Οιδίποδας του Σοφοκλή ανάμεσα στο μύθο και την ποίηση

Ιδιοκτήτης- Εκδότης: ΓιώργοςΓαβαλάς&ΣΙΑΕ.Ε.

1 1 6 α Παναγόπουλος: Ο κειμενικός και διακειμενικός Οιδίπους 1 1 9 1. Κωνσταντουλάκη - Χάντζου: Ο μύθος του Οιδίποδα στο Γαλλικό Θέατρο 1 2 3 Γιάννης Παπαδάτος: Ο μύθος του Οιδίποδα: θεατρικός μύθος ή ψυχαναλυτική αλήθεια;

Κεντρικήδιάθεση: Αθήνα: «Διαβάζω» Α. Μεταξύ26, Αθήνα10681 Θεσσαλονίκη: Βιβλιοπωλείο «Κέντροτουβιβλίου»Λασσάντη9τηλ. 237.463

στο εξώφυλλο: ΔΙΟΝΥΣΗ ΦΩΤΟΠΟΥΛΟΥ ια, (εκδ. ΚαστανιολήΤ Η μάσκατου Ήφαιστου. ΑπόTOλεύκωμα:

ΣκηνικάΚοστούμ

Ο πίνακας παρουσιάζει τα εμπορικότερα βιβλία του μήνα, σύμφωνα με τα στοιχεία που μας παραχώρησαν 30 βιβλιοπώλες απ' όλη την Ελλάδα, δηλώνοντας ο καθένας τους τέσσερα βιβλία που είχαν τις περισσότερες παθήσεις. ΤΑΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΑΡΑΧΩΡΗΣΑΝ ΤΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ: Αίολος-ΑΘ. Αριστοτέλης-ΑΘ. Βαγιονάκης-ΑΘ. Βιβλιογωνία-ΑΘ. Γκοβόστης-ΑΘ, Δωδώνη-ΑΘ. Δωδώνη-Γιάννινα. Γκρίτσης-Γεωργιάδης-Καλλιθέα. Γρηγόρης-ΑΘ. Ειρμός-Δράμα. Ελευθερουδάκης-Αθ. Ενδοχώρα-ΑΘ. Εστία-ΑΘ. Ιανός-Θεσσ. Καραβίας-Ρουσσόπουλος-ΑΘ. Κέδρος-ΑΘ. Κεντρί-Λαμία. Κιβωτός-Πειραιάς. Κουρκάκης-Καρδίτσα. Λέσχη του Βιβλίου-ΑΘ. Λέσχη του Βιβλίου-Θεσσ. Libro-ΑΘ. Λοξίας-θεσσ. Μάτι-Κατερίνη. Μεθενίτης-Πάτρα. Μιχαλάς-ΑΘ. Όμηρος-Βόλος. Πλαίσιο-Ρέθυμνο. Πλέθρον-Αθ. Φιλιππότης-ΑΘ.

11 Π.ΜΑΤΕΣΙΣ Ο παλαιός των ημερών ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ 12 Κ.ΑΗΜΟΥΛΑ Ηεφηβεία της λήθης ΣΤΙΓΜΗ 13 Α.ΠΑΠΑΜΚΗ Το χρώμα του φεγγαριού ΚΑΛΕΝΤΗΣ 14 Ηζωή του Μπενβενούτο Τσελλίνι, φλωρεντινού, ιστορημένη από τον ίδιο 1550 -1571 ΑΓΡΑ 15 Α.ΚΑΣΤΕΛΟΤ Η Βασίλισσα Μαργ/ό ΝΕΑΣΥΝΟΡΑ

Εξάντας Εκδοτική Κυκλοφορούν

ΧΟΡΧΕ ΣΕΜΠΡΟΥΝ

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΑΤΖΗΣ

Χ Α ΙΡΕΤ ΙΣΜ Α ΤΑ ΑΠ Ο ΤΟ Ν ΦΕΑΕΡΙΚ Ο ΣΑ Ν ΤΣ ΕΘ

Μ ΙΚΡΟ ΝΕΟ ΕΑΑ Η Ν ΙΚ Ο Ο ΡΓ Α Ν Ο

Ο Σεμπρούν, ο αλλοτινός παρά νομος αγωνιστής Φ εδερίκο Σ ά ντσεθ, μετά από μια πολυτάραχη ζωή, βρίσκεται υπουργός Πολιτι σμού στη σοσιαλιστική κυβέρνη ση του Φ ελίπ ε Γκ ο νθά λ εθ κ α ι επ ιχειρεί μια αποτίμηση της πο ρ εία ς κ α ι των αλλαγών του. Ο ι α ν αμ νή σ εις ε ν ό ς μ υ θισ τορ ιογράφου, ο οποίος παρατηρεί με σκεπτικισμό έν α ν αιώνα που το λυκόφω ς του δ εν κράτη σ ε τις υπ ο σ χέσ εις που ε ίχ ε δώ σει η αυγή του.

Ο Δημήτρης Χατζής, παράλληλα μ ε το λ ο γ ο τε χ ν ικ ό το υ έρ γο , ασ χο λή θη κε για π ερισ σότερα από 30 χρόνια σ χεδόν αποκλει στικά μ ε το θ έμα του νέου ελλη νισμού, αποτυπώνοντας τη συνε χή αυτή εργασία του σε σημαντι κό αριθμό κειμένω ν. Σ το Μ ικρ ό νεοελληνικό όργανο παρουσιά ζ ο ν τα ι μ ε χρ ονο λο γική σ ειρ ά έ ν τε κ α κ είμ εν ά του σχετικά με το θέμα αυτό, γραμμένα την πε ρίοδο 1947-1975.

Ο Γκαμπιέλ Γκαρσία Μάρκες - διαβάζουμε στα ΝΕΑ - θαυμάζει απεριόριστα τη δομή του έργου του Σοφοκλή «Οιδίπους Τύραννος», θαυμασμό τον οποίο εκφράζει με τα παρακάτω λόγια. Πρόκειται για μια ιστορία με κέντρο της ένα ντεντέκτιβ που κάνει έρευνες και ανακαλύπτει ότι δολοφόνος είναι ο ίδιος. Αυτό είναι το όνειρο κάθε συγγραφέα. Είναι κι αυτή μια άποψη! Ο Οιδίπους Τύραννος έρ γο αστυνομικό και ο ομώνυμος ήρωας Ηρακλής Πουαρό ή Σέρλοκ Χολμς, αν προτιμάτε... Εμείς πά ντως - κι ας θεωρηθούμε οπισθοδρομικοί - επιμέ νουμε να βλέπουμε στο πρόσωπό του μια παναν θρώπινη τραγική φιγούρα που κουβαλάει όλα τα πάθη και τα λάθη του κόσμου.

Ο ΠΙΝΤΕΡ, ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ 0 Χάρολντ Πίντερ σε συνέντευξή του στο Θανάση Λάλα στο ΒΗΜΑ της Κυριακής εξομολογείται: Διάβαζα από παιδί τα πάντα. Πιστεύω ότι τα παι διά, απ’ όποια τάξη κοινωνική κι αν προέρχο νται, γεννιούνται σήμερα, με μια ακλόνητη περι ουσία. Αρκεί να την εκμεταλλευθούν και η ζωή τους θα κυλήσει μέσα στον πλούτο. Η πραγματική κληρονομιά για ένα παιδί είναι τα βιβλία... Μέσα σ’ αυτά υπάρχει η απόλαυση, η ευτυχία, η ζωή... Είναι αφελές, αλλά τόσο σω στό... Ένας μορφωμένος άνθρωπος δεν πρόκει ται ποτέ να πεινάσει. Αμέσως παρά κάτω σε ερώτημα που αφορά στο ό τι: «Πολλοί συγγραφείς σπουδαίοι πέθαναν της πείνας...», απαντά: Δεν ξέρω αν δεν πεθαίνουν σήμερα χιλιάδες άλ λοι από πλήξη... Τι είναι η πλήξη τελικά; Ένα εί δος πείνας του πνεύματος... Ξέρετε πόσες Σομαλίες του πνεύματος υπάρχουν στον αναπτυγ μένο κόσμο σήμερα; Χρειάζονται σχόλια;

Όταν ο ατζέντης του Σαλμάν Ράσντι - επονομα ζόμενος «τσακάλι» για τις υψηλές αμοιβές που εξα σφαλίζει στους πελάτες του - συγγραφείς - κατάφερε να εξασφαλίσει το υπέρογκο ποσόν των 32.000.000 δρχ. ως προκαταβολή από εκδότη για ένα νέο μυθιστόρημά του, ίσως, τότε, αυτό το γε γονός να μη θεωρήθηκε μέγα σκάνδαλο, επειδή το σκάνδαλο είχε προηγηθεί με την επικήρυξη του συγγραφέα από τους μουσουλμάνους. Έτσι δικαι ολογείται, ώς ένα βαθμό, η αμοιβή του Σ. Ράσνπ για ένα βιβλίο που θα είχε σίγουρα παγκόσμια απήχη°η· Όμως η προκαταβολή των 19.000.000 Άγγλου εκδότη στον μυθιστοριογράφο Μάρτιν Έιμις (ταλα ντούχος νέος συγγραφέας) για το μυθιστόρημά του με τίτλο «Η πληροφορία», εξόργισε - δίκαια την κοινή γνώμη στην Αγγλία. Από την άλλη ο αντζέντης του Μ. Έιμις, υπερασπι ζόμενος τον πελάτη του για όσα του καταλογίζουν, ισχυρίζεται: Αν μπορούσαμε να πείσουμε όλους τους εκδό τες να πληρώνουν μεγάλα ποσά για καλά μυθι στορήματα, θα αναγκάζονταν να διαθέσουν στην προβολή και προώθησή τους την ενέρ γεια που συνήθως αφιερώνουν στα κακά βι βλία τους. Έτσι περισσότεροι άνθρωποι θα διάβαζαν πραγματική λογοτεχνία και όχι παραλογοτεχνία. Ελπίζουμε ότι για το μυθιστόρημα του Μ. Έιμις «Το βέλος του χρόνου» σε μτφρ. Γιάννη Σκαρπέλου, που πρόσφατα κυκλοφόρησε στα Ελληνικά από τη «Νεφέλη», ο Γιάννης Δουβίτσας δεν πλήρωσε τα μαλλιά της κεφαλής του για να το εξασφαλίσει. Πάντως τα ευρωπαϊκά ήθη δεν θ’ αργήσουν να έρ θουν και στη χώρα μας, προσαρμοσμένα στα καθ’ ημάς. Ίσως σε μερικά χρόνια οι εκδότες να κλεί νουν τις συμφωνίες με μεσάζοντες, με ατζέντηδες δηλαδή, και κάποιοι συγγραφείς απλώς να παρα κολουθούν από απόσταση ασφαλείας τις οικονομι κές συναλλαγές με τους εκδότες τους.

ΕΝΘΑΡΡΥΝΤΙΚΑ

Σε μια έρευνα που δημοσιεύει ο Διαμαντής Μπασαντής στον «Οικονομικό Ταχυδρόμο» για τις πωλήσεις βιβλίων Ελλήνων λογοτεχνών στη χώρα μας, διαβάζουμε τα ε ξής: Τα 8 βιβλία της Πηνελόπης Δέλτα έχουν πουλήσει 1.000. 000 αντίτυπα. Το «Ζ»του Βασίλη Βασιλικού 500.000, η «Ζωή εντάφω»του Στρατή Μυριβήλη, η «Αιολική γη» και το «Νούμερο 31328» του Ηλία Βενέζη 250.000 το καθένα. Οι «Πανθέοι» του Τάσου Αθανασιάδη 245.000 αντίτυπα, το «Λάθος» του Αντώνη Σαμαράκη 225.000, ο «Μεγάλος περίπα τος του Πέτρου» της Αλκής Ζέη, τα «Ματωμένα χώματα» της Διδώς Σωτηρίου, η «Γαλήνη» του Ηλία Βενέζη, η «Λωξάντρα» της Μαρίας Ιορδανίδου, η «Δασκάλα με τα χρυσά μάτια» του Στρατή Μυριβήλη έχουνπουλήσει 200.000 αντίτυπατο κα θένα. Ένας τέτοιος, πλήρης, κατάλογος, με τις πωλήσεις βι βλίων παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον γιατί διαγρά φει τις διαχρονικές προτιμήσεις του βιβλιόφιλου κοινού στη χώρα μας. Προϋπόθεση βέβαια είναι τα στοιχεία που παρατίθενται να στηρίζονται σε πραγματικούς και όχι σε πλασματι κούς αριθμούς αντιτύπων, που δίνονται συνήθως προ φορικά από τους εκδότες για λόγους ευνόητους.

ΕΘΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ SOS Για την εγκατάλειψη της Εθνικής Βιβλιοθήκης είχε γρά ψει η Μαίρη Παπαγιαννίδου στο ΒΗΜΑ της Κυριακής: Η Ελλάδα είναι μια χώρα χωρίς Εθνική Βιβλιοθήκη, χωρίς σύνδεση με τις άλλες εθνικές βιβλιοθήκες, αποκομμένη πληροφοριακά και απομονωμένη επικοινωνιακά. Ακόμη και το κτίριο που καλείται Εθνι κή Βιβλιοθήκη δεν μπορεί να επιτελέσει τη στοιχει ώδη λειτουργία του ως αναγνωστήριο: τα βιβλία α πό το 1988 και μετά δεν υπάρχουν στα ράφια... Μη χανήματα εκατοντάδων εκατομμυρίων μένουν αχρησιμοποίητα γιατί τη μοναδική φορά που προσελήφθησαν άνθρωποι στη σωστή θέση ήταν ωρομί σθιοι και απολύθηκαν με την αλλαγή της κυβέρνη σηςΑπό την άλλη, ο καθηγητής Παν/μίου Αθηνών και πρόε δρος της Εφορείας της Εθνικής Βιβλιοθήκης - από τους πιο αρμόδιους να περιγράφουν την κατάσταση που επικρατεί - δημοσιοποιεί σε σειρά επιφυλλίδων του στα ΝΕΑ, τα προβλήματα που υπάρχουν στην Εθνι κή Βιβλιοθήκη. Για τις όψεις αυτής της πραγματικότη τας αναφέρει: Η Εθνική Βιβλιοθήκη λειτουργεί με νόμο του 1943' ·

υπουργικές αποφάσεις που εκδόθηκαν έκτοτε εί ναι όλες παράνομες. Το χειρότερο: η ΕΒΕ αντιμε τωπίζεται από το Υπουργείο Παιδείας, στο οποίο υ πάγεται τώρα, ως μια οποιαδήποτε δημόσια υπη ρεσία και, σε κάποιες περιπτώσεις, ως άσυλο. Και το δεύτερο -το μέγιστο - πρόβλημα: για να το ποθετηθούν όλα τα έντυπα σε ράφια απαιτούνται 47-50 χιλιόμετρα ράφια· η ΕΒΕ διαθέτει 11-12 χι λιόμετρα. Μην πάει ο νους σας στο κακό, ότι η Πο λιτεία δεν δίνει λεφτά για ράφια. Δίνει. Δεν δίνει χώρο όμως για να τοποθετηθούν ράφια. Σε άλλη επιφυλλίδα του γράφει εκπέμποντας SOS: Η Εθνική Βιβλιοθήκη οφείλει να λειτουργήσει ως ε θνική τράπεζα ενημέρωσης στο επίπεδο της γνώ σης και της έρευνας και όχι ως άσυλο συνταξιού χων που προσπαθούν να συγκροτήσουν το ένδοξο οικογενειακό τους δέντρο από τις εγκυκλοπαίδει ες. Επειδή όμως τα, ων ουκέστι αριθμός, προβλήματα της ΕΒΕ δεν τελειώνουν μ’ αυτό το σημείωμα, θα καταγρά ψουμε την έκκληση του Β. Κρεμμυδά που απευθύνει στον Υπουργό Παιδείας: Να κηρύξει, τώρα αμέσως, το 1995 «Έτος της Εθνικής Βιβλιοθήκης» ή των «Ελληνικών Βιβλιοθη κών» και να αρχίσει αμέσως τις ενέργειες που θα α νατρέψουν την υφιστάμενη αθλιότητα. Όχι μόνο συμφωνούμε με τον Β. Κρεμμυδά, αλλά θα κάνουμε κι εμείς με τη σειρά μας έκκληση στους Νάσο Βαγενά, Ματίνα Τσάφου, Χαρ. Παπαστάθη, Γιώργη Γιατρομανωλάκη (μέλη της Εφορείας της ΕΒΕ), κυρίως δε, στον Υπουργό Παιδείας για να λυθούν πάραυτα τα χρονίζοντα προβλήματα της Εθνικής Βιβλιοθήκης. Είναι υ πόθεση εθνικής σημασίας.

ΔΙΑΝ Ο Ο ΥΜ ΕΝ Ο Ι ΚΑΙ Ζ Ω Α «Η πρόσφατη έκρηξη της ζωοφιλίας ερεθίζει όσους α νησυχούν για το πρόβλημα της μειωμένης φιλανθρω πίας», μας πληροφορεί στα “Παράδοξα” της Κυριακάτι κης Ελευθεροτυπίας ο Ευγένιος Αρανίτσης και συμμε ρίζεται τις ανησυχίες τόσο, ώστε να μας (ξανα) πεί ότι «όσο αξίζει ένας άνθρωπος δεν αξίζουν χίλιοι γάτοι». Τον Μίλαν Κούντερα, όμως ευτυχώς, ακούσαμε να λέει ότι: «Ηπραγματική ηθική δοκιμασία της ανθρωπότητας είναι οι σχέσεις με αυτούς που είναι στο έλεος μας, τα ζώα». Κι εμείς θα πούμε αυτό που ξέρουμε: όποιος νοιάζεται για τα ζώα, νοιάζεται και για τα παιδιά και για τους γέ ρους και για τους ρινόκερους... Και θα μνημονεύσουμε την πρόσφατα χαμένη Πατρίτσια Χάισμιθ που ζούσε με μόνη συντροφιά τις γάτες της και έγραφε ιστορίες για ανθρώπους που βρήκαν το θάνατο από επιθέσεις ζώων!

ΑΡΙΣΤΕΙΟΝ ’95 ΚΙ Ο Μ Ω Σ ΕΓΙΝΕ ΜΠΕΣΤ ΣΕΛΕΡ Μετά το «Δοκίμιο για το τζουκ-μποξ» (Εξάντας) και τα ευσύνοπτα δοκίμια «Περί κοπώσεως» και «Περί ευτυχισμένης ημέρας» (Καστανιώτης) του Πίτερ Χάντκε, που πρόσφατα κυκλοφόρησαν στα ελληνι κά, να και ένα βιβλίο του που προκαλεί αίσθηση στο εξωτερικό. Πρόκειται, όπως μας πληροφορεί ο Κώ στας Γαλανόπουλος στα ΝΕΑ, για ένα βιβλίο σκάν δαλο με τίτλο «Η χρονιά μου στον κόλπο του Κανενός». Όσοι τόλμησαν ν’ αγοράσουν το βιβλίο αντί κρισαν ένα πηχτό μονόλογο 1702 σελίδων... Δυσανάγνωσο από κάθε άποψη, το βιβλίο κρύ βει εντούτοις την πιο σαδιστική του πλευρά στην τιμή του: 30.000 δρχ. Και ο ίδιος ο Π. Χάντκε απεριφράστως δηλώ νει. Και λίγα είναι. Όποιος το πάρει πρέπει να πλη ρώσει για τον ιδρώτα που έχυσα, αλλά και για να το εκτιμήσει. Εγώ καθόρισα την τιμή, και μά λιστα επιεικώς. Θα υπάρξει άραγε Έλληνας εκδότης που θα τολ μήσει - με όποιες συνέπειες κι αν έχει αυτό το εγ χείρημα - να το εκδώσει;

ΑΣΤΕΙΕΥΕΣΤΕ; Από συνέντευξη της ποιήτριας Ζωής Καρέλλη στον Χρήστο Ζαφείρη στα ΝΕΑ: Ερ. Σας ικανοποιεί η σύγχρονη ποίηση; Απ. Όχι όσο άλλοτε. Ερ. Το επίπεδο των σημερινών ποιητών; ΑΠ. Βλέπουν τις ευκολίες που δίνει ο σημερι νός, ποιητικός λόγος. Άλλοτε υπήρχε μια πει θαρχία και αυστηρότητα. ΕΡ. Τι πρέπει να προσέχουν οι νέοι λογοτέχνες; ΑΠ. Το λόγο τους. ΕΡ. Έχετε πάθος με την ελληνική γλώσσα- πο ρεύεται σωστά; ΑΠ. Όχι, θρήνος είναι. Τα παιδιά μισούν τη γλώσσα. Η συνέντευξη κλείνει με την ερώτηση. Μια πλήρης ζωή. Νιώσατε την ευτυχία; Και αντί απάντησης η Ζωή Καρέλλη ερωτά απευθυ νόμενη ενδεχομένως σε όλους μας. Αστειεύεστε;

ΚΙΚΗ ΔΗ ΜΟ ΥΛΑ ΠΕΡΙ ΠΟ ΙΗ ΣΕΩ Σ Σε εκτενές άρθρο του Βασίλη Καλα μαρά στην «Ελευ θεροτυπία» περιέχεται και το «Περί Ποιήσεως», κείμενο που διά βασε η μεγάλη μας ποιήτρια Κική Δημουλά σε εκδήλωση μαθη τών της Σχολής Μωραΐτη. Αντι γράφουμε την πρώτη παράγρα φο ως ελάχιστο δείγμα σπανίων σκέψεων. Όποτε μου ζητήθηκε να ορίσω τ ί είναι ποίηση είπα: ρωτήστε τη

Ανακοινώθηκαν προσφάτως α πό το Υπουργείο Πολιτισμού οι ελληνικές υποψηφιότητες για το Αριστείον ’95 (Ευρωπαϊκό Λογοτεχνικό Βραβείο). Προτάθηκανοι: • Κική Δημουλά, από το χώρο της ποίησης, για την ποιητική συλλογή «Η Εφηβεία της λή θης» (Στιγμή). • Μένης Κουμανταρέας και Σω τήρης Δημητρίου, από το χώρο της πεζογραφίας, για τα μυθιστορήματά τους «Συμμορία της άρπας» (Κέδρος) και «Ν’ ακούω καλά τ' όνομά σου» (Κέδρος) αντιστοίχως. Για το Ευρωπαϊκό Βραβείο Με τάφρασης υποψήφιοι είναι οι: • Κωστής Παπαγιώργης για τη μετάφραση του βιβλίου του Ρενέ Ζεράρ «Σαίξπηρ: Οι φλόγες της ζηλοτυπίας» (Εξάντας). • Έκτορας Κακναβάτος για τη μετάφραση του βιβλίου του Τζόις Μανσούρ «Κραυγές Σπαράγματα - Όρνια» (Άγρα). • Τούλα Σιετή για τη μετάφρα ση του Έκο «Ζητήματα αισθητι κής στον Θωμά Ακινάτη» (Δελ φίνι). Ας σημειωθεί ότι οι υποψηφιό τητες προτείνονται από τις ει σηγήσεις των μελών της επι τροπής αγοράς και βράβευσης λογοτεχνικών βιβλίων και μετα φράσεων, τις γνώμες των Ελλή νων εκπροσώπων στις δύο κρι τικές επιτροπές κατά το 1994 και την εισήγηση της Διεύθυν σης Γραμμάτωντου ΥΠ.ΠΟ.

πιο επηρμένα μυστήρια, τα πιο αχανή, και μόνον ι κανοποίηση στις παρο μοιώσεις δί νεις αν πεις ότι η ποίηση είναι ένα μίγμα εύγευστων δηλητηρίων σε χρυσά δελεαστικά ποτήρια, ή ότι είναι ο πειρασμός, ο δαίμονας που μπαίνει ξαφνικά στο σώμα του κανονικού, προκαλώντας του ένα σεληνιασμό γόνιμο, ή α κόμα ότι είναι ένα είδος ευθανασίας των πραγ μάτων που υποφέρουν μέσα μας, είτε ως ανι κανοποίητα είτε ως προδομένα.

Πριν από την εκκίνηση ενός έργου, κυρίως μυθιστορήματος, υπάρχουν άπειρα προβλήματα που αποσιωπούνται. Οι μεν συγγραφείς θεωρούν πως αυτά βρίσκονται εκτός κειμένου, άρα έχουν χαρακτήρα καθαρά προσωπικό, το δε κοινό, εθισμένο στην θεοκρατικής προέλευσης έννοια της «έμπνευσης», δεν υποψιάζεται πως η κύρια συγγραφική προσπάθεια τελειώνει μόλις αρχίζει η γραφή. Βέβαια, το διάστημα προ της γραφής είναι ανήσυχο, περίπλοκο, ομιχλώδες και μόνο μια απέραντη αφέλεια θα ε πιχειρούσε κατατάξεις. Αν μάλιστα προστεθεί το ότι οι διεργασίες διαφέρουν και χρονικά και ποιοτικά από προσώπου σε πρόσωπο, η δυσκολία προσέγγισης του θέματος επιτείνεται. Ωστόσο το ζητούμενο είναι λιτό, διαυγές και μάλλον κοινό σε όλους. Συνοψίζεται σε μερικές λέξεις απλές: Τί και πώς πρέπει να γραφτεί, αν φυσικά χρειάζεται να γραφτεί, αν δεν θεωρηθούν τα πάντα κοινότοπα ή μάταια ή ειπωμένα, όμως η δεύτερη εκδοχή δεν ενδιαφέρει ιδιαίτερα, γιατί ναι μεν περιέχει έναν εκθαμβωτικό ρεαλισμό, αλλά αποτελεί και την κλασική προεργασία της οριστικής παραίτησης α πό τον γραπτό λόγο. Αν, λοιπόν, επιχειρούσε κανείς μια στοιχειώδη διείσδυση στο καίριο εκείνο διάστημα που προηγείται της γραφής, θα μπορούσε να διακρίνει κάποιες χαρακτηριστικές φάσεις. Συνειδητά ή ασυνείδητα η διαδικασία ξεκινά από θεωρήσεις ή αναθεωρήσεις ιδεολογικές που, το πιθανότερο, δεν θα καταγραφούν, θα αποτελόσουν όμως το σιωπηρό υπόβαθρο του μελλονικού κειμένου. Συνειδητά ή ασυνείδητα ε πίσης ξεκινά και ο προσδιορισμός ή επαναπροσδιορισμός του «εγώ» σε σχέση με τα πράγματα, τον κόσμο, το σύμπαν, την ύπαρξη. Κάπως πιο απτή είναι η προβληματική γύρω από την τρέχουσα πραγματικότητα, όπως η στάση α πέναντι στις κυρίαρχες αξίες, η άρνηση ή ο ασπασμός των επικρατούντων συστημάτων, η κριτική της διεθνούς ή εγ χώριας πολιτικής, η αμηχανία μπροστά στη λειτουργία των MEDIA και της τεχνολογίας. Δεν είναι φάση απλή ούτε έχει χρονικά όρια, στην πραγματικότητα ακόμη και όταν μοιάζει ανενεργή, παραμένει η αθέατη βάσή λειτουργιών άλλων, σε οποιαδήποτε όμως περίπτωση είναι βασανιστική, γιατί συνωμοτεί με την αοριστία και τις αντιφάσεις και προσπαθεί να διακρίνει ή εφεύρει μέσα στη σχετικότητα νόμους σταθερούς, στη ρευστό τητα ρωγμές ακινησίας, στο χάος σημεία αναφοράς. Συνήθως βοήθημα της απόπειρας γίνεται η καταφυγή σε θεωρη τικά κείμενα, σε ειδικές μελέτες, στο φάσμα της λογοτεχνικής παραγωγής, αλλά οι λύσεις απουσιάζουν πάντοτε και απλώς επιτείνεται το άγχος, αφού επιβεβαιώνεται η αδυναμία για γνώση, η σημασία της πλάνης, το τυχαίο των ανα γνωστικών επιλογών. Από της πλευράς αυτής, προνομιούχοι πρέπει να υπήρξαν οι συγγραφείς της στράτευσης σε οποιαδήποτε στέρεα πίστη, όμως, από τα σύγχρονα τοπία, ανάλογα προνόμια μάλλον έχουν εξορισθεί.

Επωνυμωζ

Αργά και αβέβαια ή γρήγορα και σταθερά κάποιοι ορατοί ή αόρατοι νοητικοί προσανατολισμοί προκύπτουν, ακό μη και όταν ταυτίζονται με μορφές αγνωστικισμού ή πλήρους παραίτησης από σχήματα λογικής. Τότε ακριβώς και σύμφωνα με τις προσωπικές επιταχύνσεις ξεκινά - ακόμη και όταν φαινομενικά δείχνει να προηγείται - μια άλλη, κε φαλαιώδους σημασίας φάση: Η ωφελιμιστική χρησιμοποίηση της ευαισθησίας, της άμεσης εμπειρίας, των αισθήσεΤα γεγονότα της προσωπκής ζωής είναι πια αμφίβολο αν προκύπτουν ή αν προκαλούνται ως πεδία δοκιμασίας και δοκιμής. Και αναλόγως με τον συγγραφέα ή τη στιγμή της ζωής του όλες οι διαβαθμίσεις συμμετοχής σε έναν κόσμο εν μέρει πραγματικό, εν μέρει τεχνητό είναι δυνατές, με μοναδικό κοινό παρονομαστή τη βαθμιαία απομάκρυνση από κλίμακα οικεία ή προσφιλή, αλλά πιθανώς επιζήμια για την αποτελεσματικότητα του νοερού στόχου. Η επιλεκτική κατεύθυνση της ευαισθησίας ή της απάθειας, η απομόνωση αντικειμένων παρατήρησης και η διό γκωσή τους, ο διάλογος με καταστάσεις ανατασιακές ή επώδυνες, οι παρατεταμένοι σταθμοί σε στιγμές απελπισίας ή έκστασης, η κατάδυση σε συναισθηματικές αβύσσους υπερβολής ή αυτοεξόντωσης, η γαλήνια παθητικότητα και η στωική ενατένιση της ζωής ή του κόσμου, ίσως και ο μακροχρόνιος εγκλεισμός σε ένα χώρο ασφυκτικό και η αναμόχλευση των συνειρμών και του ασυνειδήτου, αλλά και η σωματική υπερκινητικότητα, η μετάβαση σε τόπους μακρι νούς ή απρόσιτους, ικανούς να λύσουν απορίες, είναι ενδεχόμενες ενέργειες της φάσης αυτής και αναφέρονται εν δεικτικά, όχι περιοριστικά, χωρίς να αποκλείουν την ακραία περίπτωση που ο συγγραφέας θα μετατρέψει τον εαυτό του σε πειραματόζωο, θα αντιμετωπίσει καταστάσεις αντισυμβατικές ή επικίνδυνες ή και αυτοκτονικές ακόμα, υποδυόμενος ρόλους φαντασιακούς που ίσως χρησιμοποιηθούν στις σελίδες κάποιου βιβλίου αργότερα ή, ίσως, δεν χρησιμοποιηθούν καθόλου. Είναι γνωστό πως οι συγγραφείς θεωρούνται συντηρητικοί, πρώτον επειδή εγκλωβίζονται στο παραδοσιακό μέγε θος της γλώσσας και της σκέψης, δεύτερον επειδή η φύση της εργασίας τους απομακρύνει τους καθημερινούς βια σμούς της πράξης. Όμως στο στάδιο αυτό, πριν από την ειρηνική γραφή, στο στάδιο των συνεχών δοκιμών του ενστί κτου, μάλλον απαλλάσσονται από τη μορφή. Εθελοντικά παραιτούνται από την ανάγκη ενός προσώπου στέρεου, ό ταν το περιβάλλον δείχνει συμπαγές, σε ρυθμικές πορείες, διαταράσσουν ισορροπίες νευρικές και λογικές ή και πραγματικές ακόμη χάριν στόχων ουτοπικών ή ανέφικτων, τη στιγμή που ο πολιτισμός προωθεί σκοπούς τακτοποιη μένους, διαθέτουν όλη τους την ενέργεια σε μια ανώφελη ίσως μάχη με το κενό, ενώ συνήθως ο περίγυρος προσδοκά την καθημερινή επιβράβευση του μόχθου. Φυσικά, ο κύκλος πρέπει κάποτε να κλείσει, αν τελικά κλείσει, γεγονός πάντα άγνωστο, το αόριστο πρέπει να γίνει συγκεκριμένο, η κίνηση του κόσμου πρέπει να ακινητοποιηθεί πλαστά - έτσι αρχίζουν τα βιβλία! Το πότε ακριβώς και πώς διαφέρει ανάλογα με το πρόσωπο. Υπάρχουν οι ευνοημένοι που μέσα από τις διαδικα σίες της θεωρητικής έρευνας και των πειραματισμών απέκτησαν γοητευτικές εμμονές ή νέες οπτικές ή ένα ερεθιστι κό θέμα, οπόταν δεν απομένει παρά η ενδόμυχη συνεννόηση με το ημερολόγιο ή τις παρορμήσεις. Όμως υπάρχουν και εκείνοι που δεν πείθονται πως το άξιο να γραφτεί υπάρχει έξω από τις λέξεις και ξεκινάν από μια φράση τυχαία που θα προκαλέσει σχεδόν αυτόματα τη συνέχεια του κειμένου. Σε όλες τις περιπτώσεις κάποια μορφή βίας είναι απαραίτητη, η καθήλωση σε ένα γραφείο με κομπιούτερ ή χαρτιά διαλύει την εκδοχή μιας ζωής άλλης και, όχι σπάνια, είναι έντονη η αίσθηση της προδοσίας. Η πραγματικότητα, δαιδαλώδης και πολυκεντρική, βρίσκεται έξω από τις λέξεις, οι έρευνες έδειξαν εκτάσεις τεράστιες που με την επιλογή λέξεων θα ακρωτηριασθούν ή θα πεθάνουν, η κατασκευή ενός λόγου «προσωπικού», εάν αυτός μπορεί να υπάρξει, γί νεται καταδίκη στη μερικότητα. Και όσοι τολμούν την αυτοκριτική εκείνη τη στιγμή αναρωτιούνται αν η εκκίνηση της γραφής είναι πράξη δειλίας ή θάρρους ή και τα δύο μαζί από άλλη όψη. Έτσι ή αλλιώς, ο συντηρητισμός αποκαθίσταται σε όλο το μεγαλείο του. Οι άνθρωποι που χρημάτισαν φλογεροί ε ρευνητές ή ατίθασοι τυχοδιώκτες μεταβάλλονται σε επιμελείς μαθητές που πρέπει να παραδώσουν μια εργασία προ σεγμένη και προσεκτική - το μυθιστόρημα - στο εμπόριο, στην αισθητική του συρμού, στις κάστες της μειοψηφίας, δηλαδή στο σύστημα αξιών μιας εποχής.

εκδόσεις

ελληνικά γράμματα

ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ Βιβλιοπωλείο: Γ. Γενναδίου 6, 10678 - Αθήνα, Τηλ.: 3617826,3606661 Εκδόσεις: Ακαδημίας 88, 10678 - Αθήνα, Τηλ.: 3302415, Fax: 3836658

Έ να νέο βιβλιοπωλείο ήρθε να προστεθεί στη μεγάλη οικογένεια των α θηναϊκών «οίκων του βιβλίου». Πρόκειται για το «Στοκ», το οποίο ξεκίνησε τη λειτουργία του πριν από έξι περίπου μήνες και στεγάζεται στην οδό Σόλωνος 47, απέναντι από την «Εστία». Οι τέσσερις άνθρωποι που συνεργάστηκαν για τη δημιουργία τού εν λόγω βιβλιοπωλείου (Μιχάλης Μεϊμάρης, Αχιλλέας Μωραίτης, Μιχάλης Αθανασάκης και Σπύρος Παραλίάς), είχαν ένα πολύ συγκεκριμένο στόχο: να συ γκεντρώσουν στα ράφια του «Στοκ» όλα εκείνα τα διαρκώς αυξανόμενα α ποθέματα αναξιοποίητων βιβλίων που χαραμίζονται στα υπόγεια και στα πίσω ράφια των βιβλιοπωλείων ή προορίζονται να πολτοποιηθούν. Πολλά από αυτά τα βιβλία είναι πολύ καλής ποιότητας και είτε δεν υποστηρίχθηκαν από τους εκδότες ή το κοινό δεν ανταποκρίθηκε. Το «Στοκ» έχει αναλάβει να προωθήσει αυτά τα βιβλία και να δώσει μία δεύτερη ευκαιρία στο αναγνωστικό κοινό έτσι ώστε να τα δει πιο προσεκτικά. Μπορεί αυτή η ιδέα στην Ελλάδα να αποτελεί καινοτομία, αλλά στην Αμε ρική, σύμφωνα με τον κύριο Μιχάλη Μεϊμάρη, εφαρμόζεται από το 1930. Μονάχα που εκεί δεν πρόκειται για βιβλιοπωλεία αλλά για τεράστιες, αχα νείς αποθήκες όπου τα βιβλία βρίσκονται σκορπισμένα και ανακατωμέ να. Το «Στοκ» φυσικά δεν είναι σε καμιά περίπτωση κάτι τέτοιο. Ο χώρος του, τόσο από αισθητικής όσο και από πρακτικής πλευράς, είναι προσεγ μένος. Για παράδειγμα διαθέτει 5.700 θέσεις έκθεσης βιβλίων ενώ - σύμ φωνα με τον κύριο Μεϊμάρη πάντα-, τα μεγαλύτερα βιβλιοπωλεία διαθέ τουν περίπου 750 από τις οποίες οι μισές καταλαμβάνονται από τις εκδό σεις του εκάστοτε βιβλιοπωλείου. Επίσης, τα βιβλία είναι τοποθετημένα όχι σε ράφια αλλά σε καλαίσθητα ξύλινα «κουτάκια» - «φωλιές» και είναι ταξινομημένα όχι κατά είδος αλλά ανάλογα με την τιμή τους. Έτσι, ψάχνο ντας για ένα μυθιστόρημα μπορεί κανείς να βρει στο ίδιο «κουτάκι» ποίη ση, ιστορία, φιλοσοφία. Αξιοσημείωτο είναι ότι το «Στοκ» έχει μέχρι τώρα προωθήσει βιβλία πολιτικής θεωρίας και φιλοσοφίας, ένας τομέ ας που κατά κανόνα έλειπε από τα περισσότερα βιβλιοπωλεία τα τελευταία χρόνια. Από την άλλη, δεν περιορίζεται σε κάποια συγκεκριμένα είδη βιβλίων. Αντίθετα, περιέχει ένα ετερόκλητο σύνολο τίτλων, από ερωτογραφήματα και θέματα «ροζ πολιτικής» μέχρι σάτυρα και θεωρία της τέχνης. Αξίζει επίσης να αναφερθούμε στις προσφορές που έκανε το βιβλιοπωλείο στους πελάτες, στο ξεκίνημα κυρίως της λειτουργίας του (γκραβούρες, αφίσες, κ.λπ.) και στην πρωτότυπη ιδέα της προσφοράς εφημερίδων μαζί με την αγορά βιβλίων. «Γιατίοι εφημερίδες να μοιράζουν βιβλία», αναρωτιέται ο κύριος Μεϊμάρης, «και τα βιβλιοπωλεία να μην μοιράζουν εφημερίδες;». Το διασκεδαστικό σ’ αυτή την περίπτωση είναι ότι, σύμφωνα με τους ανθρώπους του «Στοκ», ο κόσμος συνέχισε ν’ αγοράζει βιβλία αδιαφορώντας για την προσφορά των εφημερίδων. Αυτή τη στιγμή το βιβλιοπωλείο «Στοκ» συνεργάζεται με όλους σχεδόν τους εκδοτικούς οίκους της Αθήνας. «Δεν συνεργαζόμαστε όμως άμεσα με τις εκδόσεις Καστανιώτη, γιατί σύμφωνα με τον κύριο Θανάση Καστανιώτη, δεν υ πάρχουν καθόλου βιβλία στις αποθήκες του. Αυτό, επιτρέψτέ μου να πω, δηλώνει ο κ. Μ. Μεϊμάρης, είναι αστεϊσμός γιατί αν κάποιος εκδοτικός οίκος έχει στοκ από βιβλία αυτός είναι ο Καστανιώτης. Ξεστοκάροντας όμως βιβλία από άλλα βιβλιοπωλεία έρχονται εδώ και δικές του εκδόσεις». Ύστερα από έξι περίπου μήνες λειτουργίας του «Στοκ», οι υπεύθυνοι είναι πλέον υποχρεωμένοι να ανεβάζουνε στα ράφια τους 2.000 περίπου αντίτυπα ημερησίως. Η ζήτηση είναι μεγάλη και λόγω κάποιων σπάνιων τίτλων, βι βλιοπωλεία, όπως η «Εστία» και η «Δωδώνη», προμηθεύονται αποθέματα από τα ράφια του «Στοκ». Μέσα στα σχέδια των τεσσάρων συνεργατών του «Στοκ» είναι η συγκέντρωση και πώληση παλιών τευχών από πε ριοδικά όπως η η «Οδός Πανός», η «Λαογραφία», η «Συντέλεια», οι «Τέσσερις Τροχοί», το «Κοσμοπόλιταν» και άλλα. Τέλος, φιλοδοξία των δημιουργών του «Στοκ» είναι η επέκταση του βιβλιοπωλείου με παραρτήματα αρχικά στην Κυψέλη, στον Πειραιά και αργότερα στη Θεσσαλονίκη. Εμείς από την πλευρά μας να τους ευχηθούμε καλές δουλειές. Ηλίας Μαγκλίνης

«La Giara» του Luigi Pirandello

H Giara (= πιθάρι), όπως και άλλα θεατρ ικά κεί μενα, ανάγει τη ν πρώτη τη ς εκδοχή σε μορφή νουβέλας, που εκδό θη κε στην ιταλική γλώσσα μεταφρασμένη από το πρωτότυπο σε σικελική διάλεκτο. Πρω τοδημοσιεύθηκε στην εφ ημερίδα «II Corriere della Sera», στο φύλλο τη ς 20ής Οκτωβρίου 1909, ενώ εκδό θη κε μαζί με τ ις υπό λοιπες νο υβ έλες του Pirandello μόλις το 1963 στο Milano, με επιμέλεια και σχόλια το υ Piccitto. Στην αλληλογραφία του με το ν Nino Martoglia, ο Pirandello ε ξη γ ε ί γιατί έγραψ ε το έρ γο σε σικελική διάλεκτο.Ό πω ς σημειώ νει ο ίδιος: «Σκέφτηκα πως στη δ ιάλεκτό μας υπάρχει ένας τ έτ ο ι ος πλούτος εκφράσεων, που δεν θα είχε νόημα να μ εταφρασθούν στην κοινή ιταλική- η ενά ργεια λόγου, η γλαφ υρό τη τα και λιτότητα του λαϊκού πνεύματος αποδίδουν ολοκληρωμένα την έντα ση

των

συναισ θηματικών

συγκρούσεω ν...».1

Ωστόσο, το έρ γο ανεβαίνει τελικ ά στη σκηνή στην ιταλική γλώσσα, για ευνόητους λόγους, γ ε γονός

που

Pirandello Luigi Pirandello

Έρευνα

θα με

ψυχράνει το ν

τις

ιμπρεσάριο

σχέσεις του

NazionaleTgg Ρώμης, Angelo Musco.

του

Teatro

Μ εταφ ρασ μένη ή κ αλύτερα μεταγλω ττι

Ας πάρουμε όμως τ α π ράγματα από την

σμένη στην ιταλική, λοιπόν, η Giara παρου

αρχή: σ’ ένα χω ριο υδάκιτο υ Girgenti, σε μιαν

σιάζεται στη Ρώμη το 1925 για πρώτη φορά'

έπαυλη, καλείται να επιδ ιορθώσει ένα μ εγά

πρωταγωνιστής ο Luigi Almirante στο ρόλο

λο

σπασμένο πιθάρι ο

κανατάς

Zi-Dima

το υ Zi-Dima. Ό μω ς, ακόμη και μέσ α από τη

Licasi. Είναι ένα νευρικό και παράξενο αν

μετάφραση, όπως εξάλλου είχε συμβεί και με

θρωπάκι, γνωστό στους χω ρικούς. Ο ήρω άς

το έ ρ γο Liola, ο σ υγγρ αφ έας θ α αναζητήσει -

μας μπαίνει μέσα στο τεράσ τιο δοχείο και με

αξιοποιώ ντας σ τοιχεία από τη ν κ αθομιλουμέ

τη ν τέχνη του και τη μαγική το υ - όπως υπο

νη κατανέζικη διάλεκτο τ η ς αρχικής εκδοχής

στηρίζει - κόλλα κ αταφέρνει να το επισ κευά

του έργου - να φ θά σει σε μιαν ιταλική που θα

σει. Το σπασμένο πιθάρι μπορεί να φτιάχτη

δ ια θέτει κάποιο χρώμα, μιαν έστω και αμυ-

κε, όμως... όμως ο μάσ τορας Zi-Dim a, που ε ί

δρή γεύσ η του μητρικού του ιδιώ ματος.

χε α ναγκασ τεί να μπει μέσ α σ’ αυτό για τη ν ε

Π έρα από τη γλωσσική ποικιλία του, τ ο έ ρ γο διακρίνεται για τη ν πολυφωνία των ανθρώ

πισκευή, αιχμαλω τίζεται στο εσωτερικό του. Ο Don Lollo Zirafa, το αφεντικό του σπιτιού,

πινων τύπων που π αρουσιάζει. Ο conzalem mi

δ εν είναι δ ιατεθειμ έν ος να πληρώσει για την

(= κανατάς) Zi-Dim a, τη ς αρχικής δ ιαλεκτι

επισκευή, αφού ο τεχνίτης θα πρέπει να σπά

κής

σει ξ ανά το π ιθάρι για να μπορέσει να βγει. Ο

εκδοχής,

ξαναγίνεται

εδώ

conciabrocche, όπως φλωρεντινά είχε πρω-

Zi-Dim a, από τ ην πλευρά τ ο υ, όχι μόνο θέλ ει

τ ο δ ο θεί στη νουβέλα: π αρουσιάζεται ως «γέ

να βγει, αλλά απαιτεί και τη ν αμοιβή το υ. Από

ρος σκεβρωμένος, με τη ν καμπούρα το υ να

εδώ ξεκινά μια λογομαχία, καταφθάνει κό

γέρ ν ει από τη μια μεριά, τη ν καλαθούνα με τ α

σμος, ζη τιέτα ι η γνώμη τ ο υ δικηγόρου με τον

εργ αλ εία τη ς δ ουλειάς του - τρυπάνι, κόλλα,

Αστικό Κώδικα... και ο επίλογος όπως προεί-

πρόκες - και ζωσμένος μια τεράσ τια πράσινη

παμε.

ομπρέλα» και γίνεται το σημείο - κλειδί για

Κεντρικός ήρω ας ο Zi-Dim a, βρίσκει το

τη ν ερμηνεία του έρ γο υ από το υ ς θεα τές .

σκηνικό το υ incipit (= απόδοση) αρχικά μέσα

Ατζαμής κανατάς, μάγος όπως ο ίδιος δ ιατεί

από τη φυσική το υ εμφάνισ η. Η παρουσία

νεται, αφήνοντας να εννοηθούν οι ξεχω ρι

το υ αυτή συναιρείται προς σ τιγμήν στην αντι

σ τές ιδιότητες τη ς πράσινης ομπρέλας του,

π αράθεση το υ βιω μένου προς την υπαρξιακή

έχει πράγματι «βλέμμα τραχύ και διαπεραστι

θεώ ρηση το υ βίου: είναι ακριβώς η αίσθηση

κό, σαν μανιακού».2

του αντίθετου του ευτράπελου. Π εραιτέρω

Η πρόσληψη του θεατρικού προσώπου και

αναγνωρίσ ιμα χαρακτηριστικά του θεα τρ ι

η συνακόλουθη ερμηνεία του από το κοινό,

κού προσώπου είναι εδώ η θεμελιώ δης αντί

γίνεται εδώ σε μια καθαρ ά πιραντελική διά

φαση, στην οποία συνήθως αποδίδεται η α

σταση: ο χαρακτήρας το υ κεντρικού ήρω α υ

συμφωνία που συναίσθημα και λόγος ανι-

ποβάλλει εξαρχή ς στον θεατή τη ν ερμηνεία

χνεύουν μεταξύ τη ς πραγματικής ζωής και

του με π αραμέτρους έξω από τ α συνηθισμέ

το υ ανθρώπινου ιδεατού, μ εταξύ των προσ

να και ομαλά, εισ άγοντας το στοιχείο του πα-

δοκιών μας και τη ς δ υνατότητας πραγματο-

ραλογισμού. Από αυτήν τη ν άποψη, ο Zi-

ποιήσής το υ ς - στη σκηνική διαδικασία τούτο

Dim a είναι δομικής σημασίας πρόσωπο, στο

μ εταφ ρ άζεται σε σ ύγκρουση ανάμεσα σε σο

οποίο ο σ υγγρ αφ έας εμπιστεύεται - εκτός

βαρό και αστείο, κλάμα και γέλιο- ενδ ιαφ έρει

των άλλων - και την ευτυχή κατάληξη τη ς λο-

ακόμη ο σκεπτικισμός που χρω ματίζει έντονα

γομαχίας, τη λύση μιας π αρεξήγησης που

τη ν κ άθε ατάκα, και ο ευτράπ ελος χαρακτή

σ υνθέτει το ν θεματικό πυρήνα του έρ γο υ. Η

ρας τη ς κ άθε σκηνής, που αναπτύσσεται ε ξο

λύση αυτή επιτυγχάνεται με το ν πιο αναπά

νυχισ τικά και επιτηδευμένα αναλυτικός.

ντεχο τρόπο: μια απρόσμενη κλωτσιά τ ο υ ή ρωα δίνει τ έλ ο ς στο πρόβλημα.

Η εμφάνιση του Zi-D im a στη διαλεκτική εκ δοχή το υ έρ γο υ βάζει το θεατή σ ε κατάσταση

Έρευνα

συναγερμού με την καθαρ ά σιτσιλιάνικη υ

δώ με φειδώ, τόσο όμως, ώστε ο θεα τή ς να

περβολή των εξωτερικώ ν χαρακτηρισ τικών

μπορέσει να προχωρήσει σε μιαν άμεση και

το υ ηρώα, που εισ έρ χεται στη σκηνή φωνά-

αβασάνισ τη ερμηνεία το υ. Δ ιαβάζουμε στις

ζοντας. Στην ιταλόφωνη εκδοχή, αντίθετα, ο

οδηγίες: «με μάτια λύκου... μετακινείται συ

ήρω ας μπαίνει σιγοτραγουδώ ντας - στην α ρ

νεχώς εδώ κι εκεί... τύπ ος χολερικός και οργί

χή μάλιστα ακούγετα ι μόνον:

λος».4 Και δ εν είναι τυχαίο το γεγονός ότι

Δ ιαβάζουμε στις σκηνικές οδηγίες του έρ

στην περίπτωση αυτή τ ο πρόσωπο εισ άγεται

γου: «... μακριά, από το βάθος, ακούγεται η

στο χώρο αρχικά ως απλή φωνή, χωρίς απτή

φωνή του Zi-D im a Licasi: κανάτια, γα β άθες,

σκηνική παρουσία: μια φωνή που π έφ τει στο

σ τάμνες για διόρθω μα!3 Μπαίνει ένας γέρ ο ς

κενό.

σκεβρωμένος, με αρμούς σ ακατεμένους και

Ο δικηγόρος Scim e, «καλός και πράος άν

ροζιασμένους... σαν αρχαίο κούτσουρο ε

θρωπος γύρω στα 50»,5 είναι πρόσωπο απα

λιάς σαρακηνής... για να το υ βγάλεις μια λ έ

ρ αίτητο για να συμπληρώσει τη θεατρική φι

ξη από το στόμα χρ ειάζετα ι τανάλια. Κατή

γ ο ύ ρα του Don Lolo. Αποτελεί σημείο α ναφο

φ εια και πίκρα ριζωμένες σ’ ένα παραμορφω

ράς για τη ν παρουσίαση το υ χαρακτήρα, τη ς

μένο σώμα, δυσ θυμία γιατί κανένας δεν είναι

εριστικής φύσης του τελευ τα ίο υ. Α υτός έδω

σε θέσ η να αντιληφθεί και να αναγνωρίσει

σε στο Don Lolo το ν τόμο του Αστικού Κώδι

την α ξία το υ... και πρέπει να ’ναι προσεκτικός

κα, αυτός, μπάίλντισμένος από τη μεσ ημε

για να μην του κλέψουν το θαυμασ τό μυστικό

ριανή του σιέστα, καλείται να επέμβει για να

τη ς τέχνη ς του».

λύσει τη δ ιαφορά ανάμεσα στον Zi-Dim a και

Το κεντρικό πρόσωπο τ ο υ έργου δομείται

τον Don Lolo, διαφορά που θα κ αταλήξει στη

ουσιαστικά πάνω σε ένα διάλογο με αργή α

βασανιστική για το ν πρώτο και ασύμφορη για

νάπτυξη, τόσο για λόγους σκηνικής τακτικής,

το δ εύ τερο παγίδευση στο πιθάρι.

όσο και για να εκδιπ λωθεί με πληρότητα ο χα

Η ερμηνεία τ ο υ θεατρικού προσώπου του

ρακτήρας, η παρουσίαση το υ οποίου μετα-

Zi-D im a φω τίζεται τώ ρα σε μια νέα τη ς πτυχή.

φορικοποιείται στη φράση «αρχαίο κούτσου

Αυτός που με τ α περίεργα εργαλεία και τ α

ρο ελιάς σαρακηνής». Μορφοποιεί, λοιπόν, ο

παράξενα φ ερσίματά του παινευόταν στους

σ υγγρ αφ έας τ α βασικά χαρακτηριστικά του

πάντες ότι ήταν απόγονος του Βελζεβούλ,

θεατρικού προσώπου Zi-D im a υποδηλώνο

αυτό ς να τη ν πατήσει έτσ ι και να β ρεθεί κλει

ντας ταυτόχρονα το ante τη ς πραξιολογίας

σ μένος στο πιθάρι; Δ ιαβάζουμε στο κείμενο:

το υ, και ο θεα τή ς με τη σ ειρά το υ περιμένει

«... Μ α τέλ ο ς πάντων, διάολε... τι γίνεται και

να ενεργοπ οιηθεί ο μηχανισμός που συνιστά το ν κεντρικό πυρήνα τη ς αφήγησης. Σ ε αντίθεση, το πρόσωπο του Don Lollo Zirafa, που στη δεύτερη εκδοχή του έρ γο υ ε-

δεν μπορώ πια να βγω;.. Π ερίμενε... θα δ ού με...». Ό μ ω ς η επιμονή του να μπορέσει να ε λευ θερ ω θ εί μόνος του και δίχως ζημιά, ώστε και τ ο γόη τρό τ ο υ να δ ιαφ υλάξει και τ α χρή

ξιταλίζεται σε Don Lolo, εισ άγεται στα δρώ

ματα τη ς επισ κευής να εισ πράξει, το ν οδη

μενα με μόνη την αναφορά Lo Zirafa - ο πλού

γούν, με υπόκρουση τ α ειρωνικά σχόλια και

σιος χωρικός: τυπικός δ εύ τερ ο ς ρόλος που

γ έλια των παρισταμένων, στην τραγελαφική

στηρίζει το ν πρωταγωνιστή. Η πρόσληψη του

κατάληξη τη ς κλωτσιάς.

θεατρικού προσώπου από το ν θεατή επιτυγ

Η δράση του έρ γου αποκτά, χάρη στα δύο

χάνεται τώ ρ α μέσω τη ς εκτενούς περιγρα

βασικά πρόσωπα, έναν διακοπτόμενο κατά

φής τη ς εξω τερικής του εμφάνισ ης: ρούχα

περιόδους ρυθμό, κάποτε σχεδόν ραψωδια-

μ εταξω τά - κρίκοι σ τ’αυτιά - άσπρη καπελα

κό. Ενώ ο Zi-Dim a αγωνιά και προσπαθεί να ε

δ ούρα με πλατύ μπορ - ξεσ τήθω τος - κατα-

λευθερ ω θεί, διαγρ άφ εται ο οξύ θυ μ ο ς χαρα

κόκκινος στο πρόσωπο - κάθιδρος. Ο εσ ω τε

κτήρας του Don Lolo. Στο κείμενο: «Το κεφά

ρικός κόσμος τ ο υ προσώπου διαγρ άφ εται ε

λι μου... το κεφάλι μου πάει να σπάσει! Ή ρ ε

Έρεννα

μα, ήρεμα... Χριστέ μου!., αυτό είναι πράμα

μαγική κόλλα, το διαβολεμένο πιθάρι, είναι

ανήκουστο...»6, και πάλι στο κείμενο: «... Δ εν

τελικά τ α υπερ-κείμενα σημεία, τ α οποία δια

είναι πιθάρι το ύτο δω... είναι διάολος...».7

περνούν τ ις δομ ές του έργου και τ ις ανθρώ

Έτσι το πιθάρι προσλαμβάνει ιδιότητες ζω

πινες φ ιγο ύρ ες που κατασκηνώνουν στους

ντανού οργανισμού και αποκτά φυσικά νέα

διαλόγους, μέσα κι έξω απ’ το πιθάρι, πεδίο

θεατρική αξία. Ο οργισμένος Don Lolo, που

δια τομής των κοινωνικών αξιώ ν το υ πιραντε-

δεν θέλ ει να υποστεί τη ζημιά, και ο απελπι

λικού ήρωα.

σ μένος Zi-Dima, που φοβάται το ν εξευτελι-

Π εριδιαβάζοντας το ν κοινωνικό καμβά του

σμό, θα τρο φ ο δ ο το ύν συνεχώς το έρ γο με

έρ γο υ, αξίζει να σ τα θούμε λίγο στη διαβολική

στοιχεία grottesco, μέχρι τη στιγμή τη ς απο

φόρμουλα για τη ν κατοχή τη ς οποίας ο Zi-

δοχής και από το υ ς δύο ήρω ες τη ς πρότασης

Dima καυχιέται, στοιχείο που μας εισ άγει

συμφιλίω σης το υ δικηγόρου Scime.

στον - επίκαιρο όπως πρόσφατα διαπιστώ

Το τελευ τα ίο μέρ ος του έργου είναι και το

σ αμε και για τ η σύγχρονη π ραγματικότητα -

πλέον ενδιαφέρον: πρόκειται για τη διαλογι-

χώρο του black m a g ic μόνο που εδώ, η πίσ

κή έκφραση τη ς παρόρμησης των δύο αντι

σα που χρησιμοποιεί ο τεχνίτη ς μας για την

πάλων, καθενός με τη δική του επιχειρηματο

κατασκευή τη ς κόλλας το υ, είναι λευκή. Δ ια

λογία, που κορυφώνεται με τη ν ανταλλαγή

σταυρώνονται στο σημείο αυτό λα ϊκές δ ο ξα

λεκτικών διαξιφισμών. Ο ι χαρ ακτή ρ ες εδώ

σίες - η μαγική συνταγή δ όθηκε στον Zi-Dim a

διαγράφονται μέσ α από το ν ζωηρό διάλογο,

σ τ’ όνειρό του από τον ίδιο το Βελζεβούλ, «κι

το γλωσσικό φ έρον δομείται πάνω σ ’ ένα έ

όποιος δ εν το π ισ τεύει θα πάει να ψ ηθεί στην

ντονα χρωματισμένο ιλαρό ιδίωμα, που ανα-

κόλαση», - και δημώ δεις ανθρω πολογικές α

δεικνύει το φ ερόμενο εξώ -λογο και ά-λογο

ναζητήσεις - (οι χωρικοί στο έρ γο πισ τεύουν

στοιχείο: η μυστηριώδης πράσινη ομπρέλα, η

ότι η μαγική πίσσα μπορεί να παραμορφώσει

Luigi Pirandello: Έξη πρόσωπα ζητούν συγγραφέα

Έρευνα

τ α χείλη τ ο υ ανθρώπου και να τ α κάνει όπως

ρία και άφιξη τη ς δια δρομής το υ. «Κάψτε με»,

εκείνα τη ς μαϊμούς). Το κωμικό - grottesco

γρ ά φ ει ο Pirandello στις «Τ ελευταίες επιθυ

στοιχείο και οι δημώ δεις αναφ ο ρές περιγρά

μίες» το υ, «και το σώμα μου, μόλις καεί, αφή

φουν στο έρ γο μας μια Σικελία τ η ς καθυ σ τέ

στε το να σκορπιστεί· τίποτα να μη μείνει από

ρησης, δεμένη με τη γη και με τη ν π λευρά ε

μένα. Αλλά αν αυτό δ ε γίνεται, τ ό τε πηγαίνετε

κείνη τη ς παράδοσης, που τ ρ έφ ει και συντη

τη ν τεφ ρο δ ό χο μου στη Σικελία, θά ψ τε την κάτω από μια π έτρα τη ς εξο χ ή ς το υ Α κράγα-

ρεί άγνοια και σκοταδισ μό. Συνοψίζοντας, λοιπόν, τ ις λ ειτο υ ργ ίες των

ντα, όπου γεννήθηκα».12 Και στη μετάβαση α

σημείω ν - κλειδιώ ν το υ έργου, μπορούμε να

κριβώς από την αφηγηματική στη θεατρική

πούμε: Το πιθάρι αντιπροσωπεύει την έκ φ ρ α

εκδοχή του έρ γο υ σ υρρέουν και γίνονται

ση τω ν συμφερόντω ν τη ς άρχουσ ας τά ξη ς . Η

δρώμενο, ό λες α υ τές οι γλω σσικές, ιστορι

περιγραφή του αντιστοιχεί κατά κάποιον τρ ό

κ ές, τοπ ογραφικές μνήμες και βιώ ματα του

πο προς εκείνη το υ αφέντη Don Lolo που ε ί

σ υγγραφέα.

ναι (στο κείμενο): «μεγαλόσω μος και δυνα

Λύμφη τη ς δ ιαδρομής το υ Pirandello ο

τό ς,... β λέμμα λυκίσιο... κι αλίμονο αν λείψ ει

Ακράγαντας, εξα κο λ ο υθεί να μεγαλώ νει μαζί

μια ελιά... θ α σας κεραυνώσω όλους, παιδιά

με το ν τρο β αδ ούρ ο το υ, εξα κο λ ο υθεί να αντι

σκύλας!..»·8 και το πιθάρι: «ψηλό ίσαμε το

κρίζει ένα πέλαγος «ελληνικό», όπως ο ίδιος

στήθος... κοιλαράδικο, μεγαλοπρεπές...».9 Ο

έγ ρ α φ ε στο Mai Giocondo, εξακο λο υθεί, τ έ

τό μ ο ς το υ Αστικού Κώδικα, πάλι, είναι το

λος, να μιλά τη γλώ σσα εκείνη, που είναι ζωή

σύμβολο τη ς εξου σ ίας του οικονομικά ισχυ

μαζί και δ ρόμος τη ς α λ ήθειας.

ρού, αυτού πού μπορεί να εκ μ ετα λ λευ θεί το Ν όμο για προσωπικό τ ου όφελος: «Μην ανα

ΜΑΡΙΑΝΤΖΕΛΑΙΕΑΟ

κατεύεσ αι εσ ύ...»10, ξεσπά με οργή ο Don Lolo προς το ν κουμπάρο Pe, όταν ο τε λ ε υ τα ί ος το λμά να τ ο ν διακόψ ει στη συζήτησή του με το δικηγόρο Scim e. «Αφέντες και υποτα

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1.

G. Armo: Martoglio e la storia del teatro Siciliano,

La Giara (=G1) 1909, in Novelle per un anno, Milano

κτικοί...» ανασ τενάζει με πλήρη συνείδηση τη ς κατάστασ ης η G na Tania. Και οι σαρακη-

Napoli 1931 o. 18.

νές ελιές, η γη με τη ν οποία κ άθε Σ ικελός ε ί ναι

δεμ ένο ς

(όπως

στο

Mastro

1962.

Don

L. Pirandello: Ά Giarra (=G2), Milano 1963, σ. 36.

Gesualdo του Verga) - είναι σημεία που ορί

G1, op. Cit. 0. 21.

ζουν τη γέννηση, τη ζωή και το θάνατο ενός

c.f.r. P. Mazzamuto, L’arrovello dell’ arcolaio, Palermo

διος ο λα ό ς αφομοιώ νεται, και μέσ α από τ α

G1, op. cit σ.Ο.75-79.

οποία αυτο-αναγνωρίζεται: οι πελιδνές και

G1, op. cit. 0.81.

τρο μ α γ μ ένες από τη ν οργή το υ Don Lolo ό

La Giara, Novelle per un anno, nuova edizione di A.

G1, op. cit. σ.25.

1974.

ολόκληρου λαού, σημεία προς τ α οποία ο ί

Mondadori, 1951 o. 8.

ψεις τω ν χωρικών φω τίζονται μόνο από τ α α πλά εκείνα συναισθήματα, που ανέκα θεν πη γάζουν από τη ν άμεση ακριβώς επαφή του ανθρώπου με τη γη. Ο ίδιος ο Zi-D im a μετουσιώ νεται σε γη: το σώμα το υ, «με το υ ς σκαμ μένους και ροζιασμένους αρμούς, είναι αρ χαίο κούτσουρο ελιάς σαρακηνής».11 Είναι η λατρ εμένη από το σ υγγρ αφ έα Σ ικε λία, που διαφαίνεται εδώ συνεχώς. Και το Girgenti, ο α ρχαίος Ακράγαντας, είναι α φ ετη

10. G1,op. cit. σ.25. 11. G2, op. Cit. o. 25. 12. L. Pirandello, Mie ultime volonta da rispettare IV, in S.P.S.V. o. 1249.

Τζέιμς Τζόις: Η δομή και το σχέδιο τοο «ΟΔΥΣΣΕΑ» Ο Τζόις για να γρ άψ ει το ν «Οδυσσέα» βασί στηκε σε ένα σ υγκεκριμένο σχέδιο. Κατάρτισε έ ναν πίνακα, ο οποίος περιλαμβάνει τ α στοιχεία

Το κείμενο που ακολουθεί

τη ς δομής, πάνω στα οποία οικοδομήθηκε το μυ

αποτελεί απόσπασμα ευρύτερης

θιστόρημα. Αυτό τουλάχιστον υποστηρίζει ο

μελέτης, που έχει στόχο να βοηθήσει τον Έλληνα αναγνώστη να κατανοήσει τον τρόπο με τον οποίο ο Ιρλανδός πεζογράφος Τζέιμς Τζόις συνέθεσε το πολυδαίδαλο μυθιστόρημα «Οδυσσέας», που εκδόθηκε το 19 22 .

Γι’ αυτό θα πρέπει να συμβουλεύεται την ελληνική μετάφραση του βιβλίου, που έγινε από τον Σωκράτη Καψάσκη, αφού στη μελέτη μας παραπέμπουμε σε συγκεκριμένες σελίδες της μετάφρασης αυτής.

Stuart Gilbert. Στη μελέτη αυτή, απόπειρα μιας πρώτης ανά γνωσης το υ βιβλίου του Τζόις, θίγουμε μόνο τα βασικά σημεία. Δ ιατηρ ούμε κ άθε επιφ ύλαξη για διορθω τικές και άλλες παρεμβάσεις στη μελλο ντική ανάπτυξη το υ θέμ ατο ς. Τέλο ς, αποφεύ γο υ μ ε τις βιβλιογραφικές α ναφορές, τόσο για τη διευκόλυνση του αναγνώστη όσο και για τη ν α ποφυγή κ άθε σ χολαστικισμού. Η δ ομή του «Οδυσσέα» βασίζεται στον Π ίνακα (No Ί ) , τον οποίο κατάρτισε ο Σ τιο ύα ρτ Γκίλμπερτ με τη σύμφωνη γνώμη του Τζόις, όπως ο ί διος υποστηρίζει. Στην πρώτη δέσμη οι αρ ιθμοί αντιπροσωπεύ ουν τ α 18 κεφάλαια το υ μυθιστορήματος. Στη δέσμη «ΤΙΤΛΟΣ» αναφέρονται τ α αντί στοιχα

επεισ όδια το υ

ομηρικού

έπους τη ς

«Οδύσσειας». Στη δέσμη «ΣΚΗΝΗ» αναφέρονται οι τοποθε-

σίες ή οι χώροι στους οποίους δ ιαδραματίζε

και ευχαριστούμε. Η ανάλυση των τριώ ν πρώ

τα ι το κάθε επεισόδιο.

των κεφαλαίω ν του «Οδυσσέα» χω ρίζεται σε

Στη δέσμη «ΩΡΑ» αναφ έρ ετα ι ο ακριβής

δύο μέρη. Στο πρώτο μέρ ος γ ίνεται μια από

ω ρολογιακός χρόνος τη ς κάθε σκηνής.

πειρα ερμηνείας του κάθε κεφαλαίου. Στο

Στη δέσμη «ΟΡΓΑΝΟ» υποδηλώνεται σε

δ εύ τερο μ έρ ος σχολιά ζουμε τ α δεδομένα

ποιο μέλος ή όργανο του ανθρώπινου σώμα

του πίνακα και τη μυθική αντιστοιχία του μυ

το ς αντιστοιχούν οι πράξεις των πρωταγωνι

θιστορήματος με την «Οδύσσεια» του Ομή

στών.

ρου. Τα αποσπάσματα του βιβλίου και οι α ριθμοί των σελίδων αναφέρονται στη μετά

Στη δέσμη «ΤΕΧΝΕΣ» επισημαίνεται η επι στήμη, παραεπιστήμη ή τέχνη που αντιστοι

φραση του Σωκράτη Καψάσκη. Ακολούθως

χεί στο κάθε κεφάλαιο.

τ α ονόματα, τ α τοπωνύμια και οι άλλες ανα φο ρ ές προσαρμόστηκαν στις επιλογές του

Σ τις δ έσμες «ΧΡΩΜΑ» και «ΣΥΜΒΟΛΟ» τ α

μεταφραστή.

χρώματα και τ α σύμβολα που αντιστοιχούν σε κ άθε κεφάλαιο.

ΚΕΦ. ΤΙΤΛΟΣ

ΣΚΗΝΗ

ΩΡΑ

0 Πύργος ϊο Σχολείο

8π.μ. 10π.μ.

ΤΕΧΝΗ

ΧΡΩΜΑ

θεολογία

Λευκό, Χρυσαφένιο Κληρονόμος

Αφήγηση (νεανική)

Ιστορία

Καφέ

Κατήχηση (προσωπική)

Φιλολογία Οικονομία

Πράσινο

Νεφρό Γεννηπκά όργανα

Βοτανική, Χημεία

Καρδιά , Πνεύμονες

θρησκεία

Ασπρο, Μαύρο

12 μεσημέρι

Οισοφάγος

Ρητορική Αρχιτεκτονική

Κόκκινο

1μ.μ; 2μ.μ.

Εγκέφαλος

Λογοτεχνία

Περισταλτική Στράτφορντ, Λονδίνο Διαλεκτική

Αίμα

Τηλέμαχος

3 4

Πρωτέας

ΗΑκτή

11 π.μ.

Καλυψώ

Λωτοφάγοι

ΤοΣπίπ ΤοΛουτρό

θπμ. ΙΟπ,μ,

Αδης

Το Νεκροταφείο

11π.μ

Αίολος

Η Εφημερίδα

Λαιστρυγόνες

το Γεύμα

Σκύλλα και Χάρυβδις Η Βιβλιοθήκη

10 11

Συμπληγάδες .

Νέοτορας

ΟΡΓΑΝΟ

* Παλίρροια

ΤΕΧΝΙΚΗ

Μονόλογος (ανδρικός)

Νύμφη θείαΕυχαριαιεία

Αφήγηση (ώριμου) Ναρκισσισμός

Επιστάτης

Εφιαλτιομός

Εκδότης

Ενθυμική

Αστυφύλακες

Σειρήνες Κύκλωπας

ΟιΔρόμοι , 3μ·μ· ΗΑίθουσα Συναυλιών 4μ.μ. ΗΤαβέρνα 5μ.μ.

Ναυσικά

Τα Βράχια

Βόδια του Ήλιου

Το Νοσοκομείο

8μ.μ· 10μ.μ,

Κίρκη

Το Πορνείο

12 μεσάνυχτα Κινητήρια Δύναμη

Μαγεία

Πόρνη

Παραίοθηοη

Εύμαιος

Το καταφύγιο

1π,μ,

Νεύρα

Ναυσιπλοΐα

Αφήγηση (γεροντική)

Ιθάκη

2πμ,

Σκελετός

Επιστήμη

Πηνελόπη

Το Ση π ΤοΚρεβάπ

Ναύτες Κομήτες Γη

Μονόλογος (γυναικείος)

12 Γ 13 ‘ -14 15

Μηχανική

Πολίτες

Λαβύρινθος

Αυτί

Μουσική

Σερβιτόρες {μπαρ}

Riga perCanonem

Μυς

Πολιτική

Φένυεν

Γιγαντισμός

Μάτι, Μύτη

Ζωγραφική

Γκρίζο, Μπλε

Φοιίντωμα Ξεφούντωμα

Μήτρα

Ιατρική

Ασπρο

Παρθένα Μητέρες

Σάρκα

Στη δέσμη «ΤΕΧΝΙΚΗ» επισημαίνει την αφηγηματολογική τεχνοτροπία την οποία ακο

Πορτοκαλί

ΣΥΜΒΟΛΟ Αλογο

λούθησ ε ο Τζόις για κ άθε κεφάλαιο. Δ εν αναφ έρ ετα ι, φυσικά, σε όρους τη ς αφηγηματο-

Εμβρυώδης ανάπτυξη

Κατήχηση (απρόσωπη)

ΤΖΕΪΜΣ ΤΖΟΪΣ «ΟΔΥΣΣΕΑΣ» ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ (ΣΤΗΒΕΝ ΔΑΙΔΑΛΟΣ)

λογίας, αλλά σε δικούς του όρους, όπως ε κείνος το υς αντιλαμβανόταν. Άλλωστε δεν υ πήρχε στον καιρό του, επίσημα, επιστήμη της αφηγηματολογικής θεωρίας.

Α. ΑΝΑΓΝΩΣΗ

Τον πίνακα μετέφ ρασε ο Θω μάς Στραβέ-

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. Ο ΠΥΡΓΟΣ. Ο Στήβεν Δ αίδα

λης, ενώ στην τελική επεξεργασία μας βοή

λος είναι δάσκαλος σ’ ένα ιδιωτικό σχολείο

θησε ο καθηγητής Τεντ Σάμψον, το ν οποίο

του Δουβλίνου. Κατοικεί σ’ έναν παλαιό ιρ-

Έρεννα

λανδέζικο πύργο μαζί με το συνομήλικό του

αφήγηση (τεχνική) είναι νεανική, αφού αφη

Μπακ Μάλλιγκαν. Ο Μάλλιγκαν είναι φοιτη

γη τή ς είναι ο νεαρός Στήβεν.

τή ς τη ς Ιατρικής, διαρκώς απένταρος. Οι δύο

Α. ΑΝΑΓΝΩΣΗ

φίλοι φιλοξενούν κι έναν άλλο ράθυμο Ά γγλο ονόματι Χέηνς (σελ. 34). Η ώρα είναι 8 το

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. ΤΟ ΣΧΟ ΛΕΙΟ. Στις 10 η ώρα

πρωί. Ο Μάλλιγκαν, στην πρώτη σκηνή, ξυρ ί

το πρωί ο Στήβεν διδάσκει ιστορία σ τους μα

ζεται διακωμωδώντας τη θεία μετάληψη· υ

θη τές το υ δημοτικού (σελ. 47-49). Κατόπιν

ψώνοντας το κύπελλο με τη σαπουνάδα σαν

β οηθάει έναν «αδύνατο» μαθητή του να κατα

να’ ταν άγιο δισκοπότηρο κι αναφωνεί στα

λά β ει την αριθμητική, ενώ τ α υπόλοιπα παι

λατινικά «θα εισέλθω στο βωμό του θεού»

διά παίζουν χόκεϊ (σελ. 50-52). Ο διευθυντής

(σελ. 25). Σε λίγο παίρνουν το πρωινό το υς

του σχολείου, ο κύριος Ντήζυ π ροσκαλείτον

(σελ. 34) και μια γριά Ιρλανδέζα τ ο υς φέρνει

Στήβεν στο γραφείο του και του δίνει το μη

φρέσκο γά λα (σελ. 35-37). Στην π ραγματικό

νιάτικο (σελ. 53). Ο κύριος Ντήζυ είναι φιλό

τη τα μόνο ο Σ τήβεν είναι εκείνος που πληρώ

ζωος, αγαπά κυρίως τ α άλογα (σελ. 55-56).

νει τ α έξο δ α και το ενοίκιο του π ύργου, ενώ ο

Δίνει σ υμβουλές στον Στήβεν για το θ έμ α των

Μ άλλιγκαν ζει με τ α δανεικά του Στήβεν και

οικονομικών του, για τη ν πολιτική και για τις

απαιτεί να κρατάει ο ίδιος τ α κλειδιά (σελ.

γυναίκες (σελ. 54, 57, 58). Τονπαρακαλεί, τ έ

45). Και οι τ ρ εις κατηφορίζουν προς τον όρμο

λος, να παραδώσει στην εφ ημερίδα «Εσπερι

στη βάση του πύργου (σελ. 44). Ο Μάλλιγκαν

νός Τηλέγραφ ος» (σελ. 59) μια επιστολή που

κολυμπάει, ο Χέηνς κ άθεται στα βράχια, ενώ

έχει συντάξει, σχετική με τις ασ θένειες των

ο Στήβεν (αποφασισμένος να μη γυρίσει στον

ζώων και τη

βελτίωση τη ς κτηνοτροφίας

πύργο το βράδυ) παίρνει το δρόμο για το

(σελ. 56-57). Ο Στήβεν φ εύ γει για να εκτελέ-

σχολείο.

σ ειτη ν εντολή (σελ. 60).

Β. ΣΧΟΛΙΟ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. ΤΗΛΕΜ ΑΧΟΣ. Ο Στήβεν α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. ΝΕΣΤΟΡΑΣ. Το κεφάλαιο

ντισ τοιχεί στον Τ ηλέμαχο τ ου Ομήρου και το

αυτό αντιστοιχεί στη Γ1ραψωδία τ η ς «Οδύσ

κεφάλαιο αυτό στην Α' και Β1 ραψωδία τη ς

σειας». Όπως ο Τηλέμαχος φιλοξενείται από

«Οδύσσειας». Ο Τηλέμαχος νιώθει ασφυκτι

τον Ν έσ τορα στην Πύλο, έτσ ι και ο Στήβεν

κά, περιτριγυρισμένος από το υς μνηστήρες

«φιλοξενείται» στο σχολείο του κυρίου Ν τή

που έχουν καταφτάσει στην πατρίδα του, την

ζυ, αφού ο ίδιος του ανακοινώνει τη ν επικεί

Ιθάκη, και κατασπαταλούν τη ν περιουσία του.

μενη απόλυσή του (σελ. 59). Τη σύνεση και

Το ίδιο αισθάνεται, εδώ, κι ο Στήβεν Δαίδα

τη ν ευγλω ττία το υ Ν έσ τορα αναπαράγει εδώ

λος σ ε σχέση με το υς «σφετεριστές» του σπι

ο γηρ αιός κύριος Ντήζυ. Όπως ο Ν έσ τορας

τιού του και των χρημάτων του: το ν Μάλλι-

σ υμβουλεύει το ν Τηλέμαχο περιτριγυρισμέ

γκαν και το ν Χέηνς. Η ανάμνηση του Στήβεν

νος από τ α παιδιά του, όμοια κι ο κύριος Ντή

για τη μητέρα του (σελ. 28) μας φ έρ νει στο

ζυ σ υμβουλεύει το ν Στήβεν περιτριγυρισμέ

νου την Πηνελόπη. Η γριά που φ έρ νει το γά

νος από το υς μ αθητές. Ο Ν έσ τορας και ο κύ

λα αντιστοιχεί στην Αθηνά, η οποία φ έρνει το

ριος Ντήζυ αγαπούν τ α ζώα και κυρίως τ α ά

άγγελμα στον Τηλέμαχο και τον παρακινεί να

λογα. Ο Ν έσ τορας στέλνει το ν Τηλέμαχο στο

αποδημήσει, για να μ άθει νεό τερα για τη μοί

Μενέλαο, όπως ο κύριος Ν τήζυ θ α στείλει τον

ρα του π ατέρα του, Οδυσσέα.

Στήβεν στην εφημερίδα. Άμεση αναφορά

Το σύμβολο, εδώ, είναι ο κληρονόμος Στή

στον Ό μ η ρο έχουμε στη σελίδα 58.

βεν - Τηλέμαχος. Οι διάλογοι έχουν θρησκευ

Προφανείς οι αναφορές του πίνακα: Ιστο

τικούς υπαινιγμούς, γ ι’ αυτό και το χρώμα αυ

ρία (το μάθημα που διδάσκει ο Στήβεν), Καφέ

τού του κεφαλαίου είναι χρυσαφένιο και λ ευ

(το χρώμα των αλόγων, του

κό1 όπως τ α άμφια τη ς θεία ς λειτουργίας. Η

πουγγιού κ.λπ.), Άλογο (το σύμβολο του κε

δερμάτινου

φαλαίου). Η τεχνική, εδώ, είναι η προσωπική

νούς» (Β’, κεφ. 7, στ. 11-12). Ο Στήβεν συνε

κατήχηση. Όπως ο Στήβεν διδάσκει το υς μα

χίζει «όμως αυτός προσθέτει- μέσα στα σώ

θη τές του, έτσ ι και ο Ντήζυ διδάσκει το ν Στή

ματα». Α ντίθετα ο Α ριστοτέλης υποστηρίζει

βεν.

ότι «ούδ’ άπορροή σώματος ούδενός» (Β’, κεφ. 7, σ. 16). Δηλαδή ότι το δ ια φανές χρώμα

Α. ΑΝΑΓΝΩΣΗ

δεν παράγεται από κανένα αντικείμενο. Εδώ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. Η ΑΚΤΗ. Η ώρα είναι 11 το

ο Στήβεν φαίνεται να αντιστρέφει το ν Αριστο

πρωί. Ο Στήβεν Δ αίδαλος κάνει έναν περίπα

τέλη , όπως στο «Π ορτρέτο του καλλιτέχνη σε

το στην παραλία πριν πάει σ τα γρ αφ εία τη ς ε

νεαρή ηλικία» διαστρέβλω σε τ ις απόψεις του

φημερίδας «Εσπερινός Τηλέγραφ ος» για να

Ακινάτη.

παραδώσει την επιστολή του κυρίου Ντήζυ.

Στη δ εύτερη παράγραφο ο Στήβεν κλείνει

Στη σελίδα 49, ο Στήβεν, την ώ ρα που ακούει

τ α μάτια του και συνεχίζει να περπατάει στην

έναν μαθητή του ν ’ απαγγέλλει στίχους (στο

παραλία «για ν’ ακούσει τ α παπούτσια του να

μάθημα τη ς ιστορίας), έχει στο μυαλό του

συνθλίβουν με θόρυβο φύκια και όστρακα».

το ν Αριστοτέλη. Σκέπτεται το ν ορισμό τη ς κί

Στο «Π ερί Ψυχής», κεφ. 8, ο Α ριστοτέλης ε ξ ε

νησης όπως τον εξέφ ρ α σ ε ο αρχαίος στοχα

τά ζει τη ν αίσθηση τη ς ακοής. Ήχο, λέει, πα

στής: «Πρέπει λοιπόν να γίνει κάποια κίνηση,

ράγουν «οϊον χαλκόν καί όσα στερεά καί

η πραγμάτωση του πιθανού ως πιθανό» και

λεία» (Β’ κεφ. 8, στ. 7-8). Δηλαδή: ο χαλκός

πιο κάτω: «Η ψυχή είναι με κάποιο τρόπο όλα

και όσα αντικείμενα είναι σ τερ εά και λεία πα

όσα υπάρχουν η ψυχή είναι η μορφή των

ράγουν ήχο (όταν τ α κρούσεις). Ο Στήβεν ε

μορφών» (σελ. 49). Έτσι ο Τζόις μας έχει

παληθεύει αυτή την άποψη κλείνοντας τ α μά

προειδοποιήσει για το ν εσωτερικό μονόλογο

τια και πατώντας με τ α παπούτσια το υ τ α φ ύ

του Στήβεν που παρακολουθούμε σ’ αυτό το

κια και τ α όστρακα τη ς παραλίας. Ο Στήβεν

τρίτο κεφάλαιο, ο οποίος έχει σαν αφετηρία

σκέπτεται ν ’ ανοίξει τ α μάτια του, αλλά το με

του το κείμενο του Αριστοτέλη «Περί Ψ υχής»

τανιώνει: «Βολεύομαι έτσι, μέσα στο σκοτά

(που σύμφωνα με τον Χάιντεγκερ αποτελεί

δι». Στον Αριστοτέλη διαβάζουμε «ένια γάρ

τη ν πρώτη φαινομενολογική μελέτη τη ς ιστο

έν μέν τώ φωτί ούχ όράται, εν δέ τώ σκότει

ρίας τη ς φ ιλοσοφ ίας).

ποιεί αϊσθησιν» (Β’ κεφ. 7, στ. 419α - 2,3). Δη

Το

κεφάλαιο

αρχίζει

με

τη

φράση

λαδή: διότι ορισμένα πράγματα δεν είναι ο

«Ineluctable modality audible» που είναι εξα-

ρατά στο φως, στο σκοτάδι όμως κινούν την

ρετικά δύσκολο να μ εταφραστεί («Αναπό

αίσθηση. Πράγματι ο Στήβεν φαντάζεται ένα

φευκτη ιδ ιότητα του ορατού»). Πιο κάτω δια

ξύλινο σπαθί να κ ρέμεται στο πλευρό του. Η

βάζουμε τη φράση «Αναπόφευκτη ιδ ιότητα

φράση τ ου «Ακούγονται στέρεα» μας θυμίζει

τη ς ακουστικής». Στο «Περί Ψυχής» του Αρι

πάλι τη φράση του Α ριστοτέλη «όσα σ τερεά

στοτέλη, κεφάλαιο 5 στίχοι 21-23, διαβάζου

και λεία». Καθώς σπάζουν τ α όστρακα κάτω

με τη φράση «ότι τού μέν τά ποιητικά τής

από το πέλμα του θυμάται τον κύριο Ντήζυ

έν εργ είας έξω θεν, τό ορατόν καί τό ακου

«Νομίσ ματα τη ς άγριας θάλασσας. Ο Ντήζυ

στόν, ομοίως δ έ καί τά λοιπά τών αισθητών»

ο Δάσκαλος ά λ α τ α ξέρει» (σελ. 61). Π ράγμα

(μεταφρ. «ότι αυ τά που προκαλούν την ενέρ

τι στο προηγούμενο κεφάλαιο (στη σελίδα

γεια τη ς αίσθησης είναι εξω τερικά, δηλαδή

53) διαβάζουμε ότι τ α λαμπερά νομίσματα

το ορατό και το ακροώμενο αντικείμενο, ο

που έχει ο κύριος Ντήζυ στο πορτοφόλι του

μοίως και οι ά λλες α ισ θητές ιδιότητες).

θυμίζουν στον Στήβεν τ α «θαλάσσια βούκινα

Ο Στήβεν, στην πρώτη παράγραφο, ανα-

και όστρακα που χρησίμευαν παλιότερα για

φ έρ ετα ι στο «διαφανές» το οποίο το συσχετί

χρηματικές συναλλαγές». Εδώ συμβαίνει το

ζει με το «χρώμα». Σύμφωνα με το ν Αρισ τοτέ

αντίστροφο: τ α όστρακα του θυμίζουν τ α νο

λη το δια φανές είναι το χρώμα του φωτός:

μίσματα. Οι όροι «nacheinanander» (ο ένας

«Τό δ έ φώς οϊον χρώμα έσ τι τού διαφα-

μετά τον άλλο) και «nabeneinander» (ο ένας

'Egma

κοντά στον άλλο) δηλώνουν τ η χρονική ακο

σκεία, φιλοσοφία και θεο λογία το υ αρειανι

λο υ θία και τη συνοχή το υ χώρου - τ α δ ύο πε

σμού. Η μεταμόρφω ση αντιστοιχεί στην πα

δία μέσα στα οποία λαβαίνει χώ ρα η εμπει

λίρροια που

ρία.

Αλλά και οι σκέψ εις το υ Σ τήβεν διαρκώ ς μ ε

Αφού, λοιπόν, ο Στή βεν Δαίδαλος διαλογί στηκε επάνω στις αισθήσεις τη ς όρασης και

μεταμορφώ νει τη

θάλασσα.

τασχηματίζονται, μεταμορφώ νονται. Ο Τ η λέ μαχος στη Δ' ραψωδία συλλογίζεται το πα

τη ς ακοής,ανοίγει τ α μάτια το υ και βλέπει

ρελθόν και το μέλλον. Το ίδιο και ο Στήβεν

δύο μαίες (νοσοκόμες από τ ο κοντικό μαιευ

στο κεφάλαιο αυτό. Τα άλλα στοιχεία το υ πί

τήριο) να κάνουν τη βόλτα το υ ς στην παραλία

νακα. Χρώμα: Το πράσινο. Το πράσινο είναι

(σελ. 62, «Frauenzim mer» σημαίνει μαίες).

το χρώμα τη ς μούχλας και των σαπισμένων

Στη δ εύ τερη π αράγραφο που σχολιάσαμε έ

απορριμμάτων τη ς παραλίας. Τέχνη: Η φιλο

χει μνημονεύσει το ν Ιησού Χριστό. Τώρα αρ

λογία. Η φιλολογία σ χετίζεται με τη μ ελέτη

χίζει να δ ιαλογίζεται πάνω στη Γένεση και τον

τη ς γλώ σσας. Η γλώσσα είναι σε διαρκή μ ε

Χρισ τιανισμό, αλλά και πάνω σ την αιγυπτιακή

τασχηματισμό, π αρόμοιο με την πρωτεϊκή με

αίρεση τ ο υ Αλεξανδρινού ιερ έα Α ρείου (σελ.

ταμόρφω ση. Μ ε αποκορύφωμα τ ο ν ποιητικό

62-63). Στη σ υνέχεια αρχίζει να παρω δεί τον

λόγο. Ο Στήβεν, τελικά, γρ ά φ ει ένα ποίημα.

θείο του Ρίτσι και τη ν οικογένειά του (σελ. 63-

Τεχνική: Ο μονόλογος. Ο μετασ χηματιζόμε

64). Α ναφ έρει μια π ροφητεία το υ Αββά Ιωα

νος, αποσπασματικός εσ ω τερικός μονόλο

κείμ, το υ ς στοχασμούς του Ν ταν Ό κ α μ και

γο ς του υποσυνειδήτου, που δ εν μπορεί να

το υ Πίκο ντε λα Μ ιράντολα. Τ αυτόχρονα θυ

δ ομ η θεί με ορθολογιστικά νοήματα και σημα

μάται τ α παιδικά το υ χρόνια, τό τε που «ήτανε

σίες.

τ ρ ο μ ερ ά ευσεβής» και τ α βιβλία που σ χέδια

ΘΑΝΑΣΗΣ ΝΤ0Κ0Σ - ΘΩΜΑΣ ΣΤΡΑΒΕΛΗΣ

ζε να γρ άψ ει (σελ. 64-65). Αναπολεί τ ις η μ έ ρ ες που πέρασε στο Παρίσι (σελ. 66-69). Π α ρ α τη ρ είτ ο ψοφίμι ενός σκύλου (σελ. 70, εδώ ο νους μας πάει στον Μποντλέρ), ενώ ένας περιφερόμενος, αδέσποτος το υ φ έρ νει άλ λ ε ς σ κέψ εις στο μυαλό (σελ. 71-72). Σ ’ όλο αυτό το διάστημα δεν παύει να παρατηρεί την παλίρροια (σελ. 70) και το υ ς οστρακο σ υλλέκτες (σελ. 74), σκίζοντας λίγο λευκό χαρ τί από τη ν επιστολή του κυρίου Ντήζυ. Οι τε λ ευ τα ίες σκέψ εις το υ έχουν σαν αφετη ρία το γεγο νό ς το υ θανάτου (σελ. 76-77).

Β. ΣΧΟΛΙΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. Π ΡΩΤΕΑΣ. Το κεφάλαιο αυ τό αντιστοιχεί στη Δ' ραψωδία τη ς Οδύσσει ας. «ΟΙνοψ πόντος» (σελ. 73) είναι η άμεση αναφορά, στο κεφάλαιο αυτό, που παραπέ μπει στον Ό μη ρο (Οδύσσεια Ζ ’ 170). Στη ρα ψωδία αυτή ο Μ ενέλαο ς μ αθαίνει νεό τερ α για τη ν τύχη του Ο δυσ σ έα από το θ εό τη ς θ ά λασσας, Π ρω τέα. Ο Π ρω τέας, κατά τη μ υθο λογία, ζούσ ε στις θάλασ σ ες τη ς Αιγύπτου. Ή ταν ο θεό ς που είχε τη δ υνατότητα να μ ετα μορφώνεται. Είναι προφανείς οι αναφ ο ρές το υ Τζόις στην αιγυπτιακή μυθολογία, θρ η

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Stuart Gilbert «Jam es Joyce’s. Ulysses» (1930) Richard Ellman «James Joyce» (1959) William York Tindall «Α reader’s guide to Jam es Joyce» (1959) Anthony Burgess «Joysprick» (1973) Douwe Fokkema - Elrud Ibsch «Monternist Conjectures (1910-1940)», εκδ. 1988 Ουμπέρτο Έκο «Η ποιητική του Τζέιμς Τζόις», Δελφίνι (1993) Peter Faulkner, «Μοντερνισμός», Ερμής (1982) «6 δοκίμια για τον Τζόις», Παϊρίδης (χ.χ.). Διαβάζω, τευχ. 62, «Αφιέρωμα στον Τζέημς Τζόυς» (9-283) Όλγας Κομνηνού - Κακριδή «Σχέδιο και Τεχνική της Οδύσ σειας», Εστία (1984) Ομήρου «Οδύσσεια» (μετ. Γ.Δ. Ζευγώλη), Πάπυρος (1975) Ομήρου «Οδύσσεια» (μετ. Ζήσιμος Σιδέρης), Ζαχαρόπουλος (χ.χ.) Αριστοτέλους «Μικρά φυσικά - Περί Ψυχής - Φυσιογνωμι κά» [Περί Ψυχής μετ. Ανδρ. Παπαθεοδώρου], Πάπυ ρος (1975) Gabriel Josipovisi, «The Lessons of modernism» (1977) Maurice Beebe, «Joyce and Aquinas: The Theory of Aesthics» C.G. Jung, «Άνθρωπος, Τέχνη, Λογοτεχνία», Ιάμβλιχος Edwin Berry Borgum, «Μυθιστόρημα και κοινωνία», Θεω ρία (1982)

επιμέλεια: Ντάρα Αλιβάνιστου

ΒΙΒΛΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΓΑΛΛΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΟΛΛΑΝΔΙΑ ΤΕΣΣΕΡΑ ΒΙΒΛΙΑ ΠΟΥ, ΠΡΟΣΦΑΤΑ, ΚΥΚΛΟΦΟΡΗΣΑΝ ΣΤΗ ΓΑΛΛΙΑ. Ο ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΥ Ε Ι ΝΑΙ Ο ΠΡΩΗΝ ΠΡΟ ΕΔΡΟ Σ ΤΗΣ ΓΑΛΛΙΚΗΣ ΔΗΜ Ο ΚΡΑΤΙΑΣ, ΤΟΥ ΔΕΥΤΕΡΟΥ Ο ΔΙΕΥΘ ΥΝ ΤΗΣ ΤΟΥ Π Ε ΡΙΟ ΔΙΚ ΟΥ «LE POINT»», ΤΟΥ ΤΡΙΤΟ Υ Ο ΓΝΩΣΤΟΣ SELIB NASSIB ΚΑΙ ΤΟΥ ΤΕΤΑΡΤΟΥ ΕΙΝ ΑΙ Η ΟΛΛΑΝΔΗ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ HELLA HAASSE ΠΟΥ Θ ΕΩΡΕΙΤΑΙ Η ΓΙΟΥΡΣΕΝΑΡ ΤΗΣ ΓΑΛΛΙΑΣ.

Πεπεισμένος ο πρώην πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας ότι, σε και ρούς ειρήνης, μόνο η δημιουργία έργων τέ χνης μπορεί να χαρίσει υστεροφημία, οδηγήθη κε στη συγγραφή. Ήδη κυκλοφορούν οι δύο τόμοι με τις αναμνή σεις του από την πολιτι κή του σταδιοδρομία Le

Valery Giscardd’ Estaing Le Passage (To Πέρασμα) εκδ. Robert Laffont

Pouvoir et la Vie (Εξου σία και ζωή), ενώ έκπλη ξη αποτέλεσε η κυκλο φορία του πρώτου μυθιστορήματος του, το Νοέμ

34 -

βριο ’94, με τίτλο Le Passage (Το Πέρασμα). Ήρωας του μυθιστορήματος είναι ο Charles, ένας φιλήσυχος συμβολαιογράφος που ζει στο χωριό Saint-Thuret. Η γυναίκα του, απαυδισμένη από τη μονότονη ζωή τους, τον εγκατέλειψε. Με τον συγγραφέα τον ενώνουν δύο κοινά πάθη που, πλέον, δεν αποτελούν κρατικό μυστικό. Το πάθος του για τις γυναίκες και για το κυνήγι. Εδώ όμως πρόκειται για μια γυναίκα, τη Natalie που κάνει ωτοστόπ στον Charles. Συνεπαρμένος από την άγρια ομορφιά αυτής της γυναίκας, ζει μαζί της κάποια μαγικά βράδια πλημμυρισμένος α πό ηδονή όπως όταν βρίσκεται στη φύση κυνηγώ ντας ελάφια. Μια παρεξήγηση είναι αρκετή για να τον κάνει δυ στυχισμένο και να βυθιστεί στα αλλόκοτα συναι

σθήματα της εγκατάλειψης. Ο συγγραφέας θέλησε να δώσει έμφαση στην τυ χαία συνάντηση και στον πόνο της εγκατάλειψης.

Εμπνεόμενος από τη ζωή του Αιγύπτιου ποι ητή Ahmand Rami και της μυθικής τραγουδί

Si Μ

στριας Oum Kalsoum, τα περισσότερα τρ α γούδια της οποίας έ γραψε ο ποιητής,

OUM εκδ. BALLAND

συγγραφέας Selib Nassib, γνώστης του αραβι κού κόσμου, βρίσκει την ευκαιρία να αναφερθεί

και στην ιστορική πορεία της Αιγύπτου κατά τον

Το μυθιστόρημα του Selib Nassib, πλημμυρι

20ό αιώνα. Διηγείται την ιστορία του ποιητή

σμένο από τις ηδονές τη ς ποίησης ή της μουσι

που, επιστρέφοντας στο Κάιρο μετά από τις

κής, διαβάζεται σαν παραμύθι.

σπουδές του στη Γαλλία, γοητεύεται ένα βράδυ από τη φωνή ενός νέου βεδουίνου που τραγου δά ένα ποίημά του. Μεταμφιεσμένη σε βεδουίνο, για να μπορέσει να βγει στη σκηνή είναι μια νέα επαρχιωτοπούλα που θα γίνει αργότερα η ντίβα του, η πασί γνωστη Oum Kalsoum.

Ο Claude Im bert δ ιευ θυντής και ιδρυτής του περιοδικού «Le Point», αφήνει για λίγο το υ ς

Μέχρι την τελευτα ία σελίδα του βιβλίου, ο ανα

δρόμους

τη ς

πληροφόρησης ή πε

PAR BONHEUR (Από ευτυχία) εκδ. Grasset

γνώστης δεν μπορεί να αποφανθεί αν πρόκειται

ριπλανιέται στα μονο

για τη βιογραφία αυτής τη ς μυθικής φωνής, που

πάτια τη ς δικής του

υπήρξε σύμβολο ενότητας όλου του Αραβικού

σκέψης. Αρκετά αυ στηρός στις κρίσ εις το υ, χρησιμοποιώντας ό

κόσμου, ή για την αυτοβιογραφία του ποιητή. Μ ε φόντο τις μεγάλες ιστορικές αναταραχές,

μως μια απολαυστική γλώσσα κ αταπιάνεται με

σκιαγραφείται ο πλατωνικός έρωτας αυτού του

το υ ς διανοούμενους, το υ ς πολιτειολόγους,

ζευγαριού -

του πολιτικούς και μ’ όλους όσοι έλκονται από

«είναι ο ποιητής μου, καίγεται για

να φωτίσει τη φωνή μου», λ έει η Ουμ Κάλσουμ -

μόδες και μανίες. Εναντιώ νεται σ’ όλους αυ

που το πεπρωμένο του δέθηκε άρρηκτα μ’ αυτό

το ύ ς και το υς καλεί να ε νδιαφ ερθούν ξανά για

του λαού.

τ ις βασικές α ξίες όπως η εργασ ία και η αρετή.

Η Hella Haasse, η Γιουρσενάρ της Ολ λανδίας όπως την αποκαλούν, γεννήθηκε το 1918

στην Τζακάρτα.

Έγινε γνωστή με τη μυ θιστορηματική βιογρα φία του Καρόλου της Ορλεάνης «Εη la foret de longue attente» (Στο δάσος της μεγάλης α ναμονής) εκδ. Seuil και με το γεμάτο πάθος διήγημά τη ς στη Ρώμη

Hella tim e «Une liaison dangereuse» (Μια επικίνδυνη σχέση) εκδ. Le Seuil

του 5ου αιώνα «Un gout d’ anendes ameres», (Γεύση πικραμύγδαλου) εκδ. Actes Sud. To βιβλίο της «Une liaison dangereuse» αποτε λεί, κατά κάποιο τρόπο, συνέχεια του αρισ τουρ γήματος του Laclos «Liaisons dangereuses»

Merteuil αναγκάζεται να φύγει στην Ολλανδία. Από το σημείο αυτό και μετά η Hella Haasse αρ χίζει μια ατέλειωτη αλληλογραφία με τη μαρκη σία. Μ έσα από τις επιστολές, λοιπόν, αυτές, όπου η

(Επικίνδυνες σχέσεις) που η ίδια κυριολεκτικά

μαρκησία εξομολογείται χωρίς ντροπή, αναλύε

λατρεύει. Στις τελευτα ίες σελίδες του βιβλίου του Laclos,

ται η γυναικεία θέση στη λογοτεχνία και σκια-

ο ήρωας Valmont σκοτώνεται σε μια μονομαχία κι η διαβολική ερωμένη του η μαρκησία ντε

ταγράφει τον θρίαμβο μιας γυναίκας σ’ ένα θλι

γραφείται το πορτρέτο της. Η συγγραφέας κα βερά ανδροκρατούμενο κόσμο.

Στα Λιλιπούτεια άνθρωποι των γραμμάτων και της τέχνης απαντούν εν συντομία σε καίρια ερωτήματα με αφορμή την έκδοση ενός βιβλίου ή κάποιο επίκαιρο γεγονός

Η Εποποιία της Γλώσσας. Αθήνα, Φιλιππότης, 1994. Σελ. 336. Δρχ. 4.000

λόγος καί ό λόγος ήν προς τόν Θεόν καί Θεός ήν ό λόγος», γράφει στην Αποκάλυψή του. Για όσους, λοιπόν, πιστεύουν στον ιουδαιο-χριστιανικό μονοθε ϊσμό, η δογματική του Ιωάννη και ίσχυε τότε που γράφτηκε και ισχύει σήμερα που μιλάμε και θα ισχύ ει εις τον αιώνα τον άπαντα. Για όσους, πάλι, δεν πι στεύουν, η δοξασία είναι εκ προοιμίου ανίσχυρη, α

ΘΟΔΩΡΟΣ ΚΑΡΖΗΣ

φού θεωρούν ότι δεν υπάρχει Θεός, για να ταυτιστεί

Ο Θόδωρος Καρζής διάλεξε για αρχή του βιβλίου

με το λόγο. Το ζήτημα έχει λυθεί μισή χιλιετία πριν α

του μια καθόλου τυχαία αραβική παροιμία: «Η γλώσ

πό τον Εβραίο ευαγγελιστή, από έναν Έλληνα σοφι

σα είναι ένα άτι που σε πηγαίνει σε κόσμους μακρι

στή: τον πάνσοφο Πρωταγόρα, που μας έμαθε ότι

νούς». Η «Εποποιία της Γλώσσας» είναι πράγματι έ να οδοιπορικό, γλαφυρό και συχνά χιουμοριστικό, στους μαιάνδρους του ανθρώπινου λόγου. Ο συγ γραφέας θέτει τα ερωτήματα που ανέκυψαν κατά καιρούς σχετικά με τη γλώσσα και απαντά μεθοδικά βασιζόμενος στις τελευταίες ανακαλύψεις των με γαλύτερων γλωσσολόγων του αιώνα μας. Πρόκειται για μια σκιαγράφηση της πορείας που διανύθηκε για να φτάσουμε από τους γρυλλισμούς στο θαύμα της ρητορικής και στο μεγαλείο της πέ νας. Η «Εποποιία της Γλώσσας»; είναι μια λαϊκή Γλωσσολογία, απλή και προσιτή, που απευθύνεται στον μέσο άνθρωπο αλλά και αντέχει στον επιστη μονικό κριτικό έλεγχο. ΕΡ.: Ισχύει το «εν αρχή ην ο λόγος»; Σε μια εποχή κε νολογίας και γλωσσικών νεολογισμών ποια είναι η

«πάντων χρημάτων μέτρον άνθρωπος, των μέν όντων ώς έστι, τών δέ μή όντων ώς ούκ έστι». Στο δεύτερο σκέλος της ερώτησης, καταρχήν αμφι σβητώ ότι διανύουμε «εποχή κενολογίας». Όπως σε κάθε κοινωνία, έτσι και στη δική μας έχουμε τους καλολόγους, τους πολύλογους, τους ταυτολόγους, τους παραλόγους και τους κενολόγους. Οι τελευ ταίοι μπορεί να προβάλλονται περισσότερο, με τη συνενοχή της τεχνολογίας, αλλ’ αυτό δε σημαίνει πως είναι οι περισσότεροι. Θα διακρίνουμε τη σχέση του Νεοέλληνα με τον προφορικό λόγο στις ατέρμονες συζητήσεις επί παντός του επιστητού, που αρχί ζουν όταν τελειώνει η εκκωφαντική ηχορρύπανση των μεγαφώνων και τη σχέση του με το γραπτό λό γο στην κατακόρυφη άνοδο της κυκλοφορίας του βιβλίου σε σύγκριση με τις δεκαετίες ’50-’60.

σχέση του σύγχρονου Έλληνα με το λόγο, γραπτό

Όσο για τους νεολογισμούς, αυτοί, στην εξελικτική

και προφορικό;

πορεία της κάθε γλώσσας αποτελούν μια σταθερά.

ΑΠ.: Η φράση του πρώτου σκέλους της ερώτησης,

Η μόνη απειλή για κάποια νόθευση της νεοελληνικής

όπως ξέρουμε, αποτελεί μια φιλοσοφικο-θρησκευτι-

προέρχεται από την εισροή ενός ποταμού αναφο-

κή δοξασία του ευαγγελιστή Ιωάννη. «Έν αρχή ήν ό

μοίωτων ξένων λέξεων. Ομως μια γλώσσα που επέ-

M u im m

ζησε για χιλιάδες χρόνια κάτω από ποικίλους δυνά

σεις που περιγράφω ανήκαν, την εποχή που γρά

στες, εξωτερικούς ή εσωτερικούς, γιατί δε θα περά

φτηκαν, στη σφαίρα της φαντασίας. Σήμερα, όμως,

σει και απ’ αυτές τις Συμπληγάδες; Η σημερινή ενι

έχουν επαληθευτεί και αποτελούν πραγματικότητα.

αία, αδιαμφισβήτητα πανελλήνια νεοελληνική είναι

Γι’ αυτό και ο σημερινός αναγνώστης θ’ αναγνωρίσει

ένα μέγα εθνικό επίτευγμα, που σφυρηλατεί - παρά

πρόσωπα και πράγματα οικεία και σύγχρονό του.

τα φαινόμενα, τηλεοπτικά και άλλα - το δεσμό του σύγχρονου Έλληνα με το λόγο.

Ψυχο-λογικά. Οι παγίδες του αυτονόητου. Αθήνα, Πλέθρον, 1994. Σελ. 260. Δρχ. 3.400.

ΘΕΑΤΡΟ. Δύο θεατρικά έργα και ένας μονόλογος. Αθήνα, Κέδρος, 1995. Σελ. 128. Δρχ. 1.500

ΦΩΤΕΙΝΗ ΤΣΑΛΙΚ0ΓΛ0Υ Με το παιδευτικό και συγγραφικό της έργο αλλά και ΔΙΔΩ ΣΩΤΗΡΙΟΥ Δύο θεατρικά έργα και ένας μονόλογος γραμμένα

με καίριες παρεμβάσεις στον Τύπο, η Φωτεινή Τσαλίκογλου - καθηγήτρια και πρόεδρος του Τμήματος

πριν από τριάντα σχεδόν χρόνια από τη Διδώ Σωτη

Ψυχολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο - επιχειρεί

ρίου. Στο πρώτο, την «Περιπέτεια Δίχως Τέλος», η

να φωτίσει με το δικό της τρόπο το φαινόμενο της

συγγραφέας απεικονίζει προφητικά την πορεία της

«τρέλας». Στον τόμο αυτό βρίσκονται συγκεντρωμέ

Αριστερός στον τόπο μας. Με το δεύτερο, «Στον

να κείμενα που δημοσιεύθηκαν κατά καιρούς στις ε

πλανήτη Γη όλα πάνε καλά», φωτίζει την αντίθεση α

φημερίδες Τα Νέα και το Βήμα της Κυριακής- κείμε

νάμεσα στις προόδους της επιστήμης και τους κιν

να που, με αφορμή όψεις της επικαιρότητας και της

δύνους που εγκυμονεί η αλλοπρόσαλλη τεχνολογι

καθημερινότητας, προχωρούν πέρα από το επιφαι

κή ανάπτυξη, αν λείψουν οι δυνάμεις αντίστασης α

νόμενο εξετάζοντας τον πυρήνα και την ουσία.

πό τον άνθρωπο. Στο μονόλογο που τιτλοφορείται

Με λόγο καίριο και σαφή, ώστε να μην επιδέχεται

«Πολιτεία Κωφαλάλων», μιλάει αλληγορικά για τα

παρεξηγήσεις, η Φωτεινή Τσαλίκογλου παντρεύει το

έργα και τις ημέρες της επτάχρονης δικτατορίας.

επιστημονικό κύρος με τη δημοσιογραφική διαύγεια

Και τα τρία αυτά έργα συνέχονται από έναν κοινό ι

και προσπαθεί να μας λυτρώσει με όπλο την αποκά

στό: Το αίτημα για περιφρούρηση της ανθρώπινης

λυψη της βαθύτερης αιτίας.

ελευθερίας και αξιοπρέπειας. Αλλοτε ρεαλιστικά, άλλοτε ονειρικά και αφαιρετικά η Διδώ Σωτηρίου ε ξετάζει τους μηχανισμούς της ανθρώπινης αλλο τρίωσης, αλλά και δεν παύει να αισιοδοξεί. ΕΡ.: Οι σύγχρονοι Έλληνες θεατρικοί συγγραφείς στρέφονται στο μυθιστόρημα. Εσείς όμως, μια κα ταξιωμένη πεζογράφος, γράφετε θέατρο.

ΕΡ.: Στα «Ψυχο-λογικά» (γιατί άραγε διαχωρίσατε τη λέξη με μια παύλα;) βάζετε ως υπότιτλο «Το αυτο νόητο και οι παγίδες του». Τι εσείς θεωρείτε αυτο νόητο για το σύγχρονο άνθρωπο και ποιες είναι οι παγίδες; ΑΠ.: Μια παύλα χωρίζει την Ψυχή από τη Λογική. Ο καθείς με το βλέμμα του, όπως και όσο μπορεί, με

ΑΠ.: Το θέατρο ήτανε για μένα ένα είδος ανάπαυ

ταμορφώνει την ισχνή αυτή γραμμούλα. Είτε τη με

λας. Μια μορφή ξεκούρασης από την πεζογραφική

γεθύνει και την κάνει τείχος και φρούριο φοβερό εί

μου δραστηριότητα. Με τα θεατρικά αυτά, που έρ

τε γέφυρα γενναιόδωρης επικοινωνίας. Το πήγαιν’-

χονται στο φως με καθυστέρηση δεκαετιών, δεν ε-

έλα από τα πάθη του ψυχισμού μας στις άμυνες του

πεδίωξα να πολιτογραφηθώ θεατρική συγγραφέας.

Λόγου δεν είναι καθόλου αυτονόητο. Η μεγάλη παγί

Σκοπός μου ήτανε πάντα η πεζογραφία και αυτήν υ

δα σήμερα είναι ότι εμποδίζει μια τέτοια τόσο ανα

πηρέτησα πιστά. Τα θεατρικά αυτά κείμενα δεν έχω

γκαία στις μέρες μας ελεύθερη διακίνηση.

την αξίωση να παρασταθούν, αρκεί να διαβαστούν.

Η βία, η τρέλα, η απελπισία, ο όλεθρος που πραγμα

Οσο για το νόημά τους, δεν περιορίζεται στην Ελλά

τεύεται το βιβλίο μου έχουν να κάνουν με την παγίδα

δα, αλλά επεκτείνεται σ’ έναν ευρύτερο χώρο: οπου

αυτή. Μια παγίδα που αφήνει τον σύγχρονο άνθρω

δήποτε υπάρχουν δοκιμαζόμενοι άνθρωποι που

πο έωλο είτε σ’ ένα ανεξέλεγκτο συναίσθημα είτε ε

βλέπουν τα οράματά τους να χάνονται. Οι καταστά

γκλωβισμένο σε μια άτεγκτη λογική.

Muiovm

Ε ρ ω τεύο νται.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ΠΑΤΑΚΗ

Μ ια νέα σ ελίδα, λένε, πως α ν ο ίγ ε τ α ι σ τη ζωή τους. Ό μ ω ς δεν ξέρουν, δεν μ π ο ρ ε ί να ξέρουν, ό τ ι α υ τή η νέα σ ελίδ α δεν ε ίν α ι προορισμένη π ε ρ ιγρ ά ψ ει το ν ανέχρελο έρω τα ανθρώπων, α λλά τη ν τ ρ α γ ικ ή ισ το ρ ία δύο θυμάτω ν του A ID S .

Μ ό νο ς Κ οντολέω ν

“Γεύση πικραμύγδαλου” μυθιστόρημα στη συλλογή Παρουσίες

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ: Ε μμ . Μ πενακη 16, 10 6 78 Α θήνα, Τ

ηλ .:

3 8 .3 1 .0 7 8

“ ... κατάλαβε επιτέλους πζύς πάνω κάτω κ ιν ε ίτ α ι ο κόσμος. Κ ατάλαβε ό τι ήταν του σωρού. Κ ατάλαβε ό τι η ζωή του άξιζε όσο ένα πακέτο τσιγάρα. Σκουπιδάκι ήτανε στα χέρια των επιτήδειων. Έ νιω θε οργή κ α ι θυμό. Η θ ελ ε...”

Γ ιώ ρ γ ο ς Μ α ν ιώ τ η ς

ΤΟ ΠΟΝΗΡΟ ΜΟΝΟΠΑΤΙ

η μ αα κη 16, 10 6 78 Α θήνα, Τ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ:μ υ E θmισ m .τό Μρπεν

η λ .:

3 8 .3 1 .0 7 8

Λιάνα Κανέλλη: Για τη συζήτηση με τη Λιάνα Κανέλλη στάθηκε αφορμή το λεύκωμα που κυ κλοφόρησε με δικές της φωτογραφίες και κείμενα για τη Ρουάντα - από τις εκ δόσεις Καστανιώτη. Πώς να περιγρά φει κανείς αισθήματα και καταστάσεις όταν η ερωτώμενη αναφέρεται σε πραγματικούς εφιάλτες, όπως είναι η γενοκτονία χιλιάδων ανθρώπων και κυ ρίως παιδιών - στίγμα ολόκληρου tou «πολιτισμένου» κόσμου; Είναι φυσικό να νιώθεις βαθύτατα ντροπιασμένος και υπεύθυνος για τον εξευτελισμό και τον αναίτιο θάνατο τόσων αθώων. Πώς να ξεχάσεις τα παιδιά της σελί δας 67 ή εκείνο το παιδί της τελευταί ας σελίδας; Οι φωτογραφίες και το κείμενο, που άλλοτε είναι εικόνες κι άλλοτε λέξεις και φράσεις - εικόνες, έ χουν ήδη λειτουργήσει καταλυτικά, καθώς περνούν από μπροστά μας - το «μας» αφορά σε όλους - τα θλιμμένα, απελπισμένα, ετοιμοθάνατα πρόσωπα των παιδιών της Ρουάντα. Σ’ αυτή τη συνέντευξη ωστόσο αποκα λύφθηκε και η ποιήτρια και πεζογράφος Λιάνα Κανέλλη: δύο σχεδόν άγνω στες πτυχές της δημοσιογράφου και τηλεοπτικής σταρ. Σ’ ένα άχαρο εισαγωγικό συνέντευ ξης, υπάρχει καλύτερο τέλος από το να δανείζεσαι λόγια της συνομιλήΛόγια δικά της, ποιητικά, κλεισμένα στις σελίδες της συλλογής της «Η λει τουργία των όρκων», αλλά λόγια αναπνέοντα: Αφουγκράζομαι την Άμπελο του Απείρου να καλεί στον τρύγο Δώσ’μου το χέρι Σου απ'την πληγή που μας ανήκει να πιούμε κρασί. Τη συνέντευξη πήρε ο Ηρακλής Παπαλέξης

Συνέντευξη

Ηρ. Παπαλέξης: Πριν αρχίσουμε να συζητάμε για τη Ρουάντα, αυτό που μου έκανε εντύπωση, διαβάζοντας το βιογραφικό σου στο «αυτί» του λευκώματος, είναι ότι έχεις εκδώσει δύο βιβλία: Τους «Στοχασμούς» (1971) και τη «Λειτουργία» των όρκων» (1983). Είναι κάτι που δεν το γνώριζα, και φαντάζομαι ότι αυτή τη δραστηριότητά σου, τη συγγραφική, την ποιητική μάλλον, απ’ ό,τι μαρτυρούν οι τίτλοι των βιβλίων, την αγνοούν οι περισ σότεροι. Μίλησέ μου γι’ αυτά. Είναι «νεανικά» αμαρτήματα; Λιάνα Κανέλλη: Κ άθε άλλο παρά ν εανικά αμαρ τήμ ατα. Σπάνια στη ζωή μπορείς να υπ ογράφεις κάτι που έ γ ρ α ψ ες πριν από 20 χρόνια, όπως «η Λ ειτο υ ργ ία τω ν όρκων». Είναι δύο άνθρωποι που μ ’ επ ηρέασ αν με τη ν κρίση το υ ς στο γράψιμο. Γιατί αυ τό τ ο λογοτεχνικό μου, ας πούμε, κομμάτι, εμ έν α που ζω γρ άφ ο ν τα ς ε π αγγελματικά 20 χρόνια, μου είναι απίστευτα ανα γκαίο αλλά όχι αναγκασ τικά δημοσιεύσιμο. Το σκέπα σε άλλω στε εύκο λα η εικόνα μου στα Μ Μ Ε. Π οιος να θυμ άται, ότι με το έρ γο «Σκιές» είχα πάρει τ ο δ εύ τερ ο βραβείο στο διαγωνισμό θεατρ ικο ύ έρ γο υ όπου ο Δ ια λεγ μ ένο ς πήρε το πρώτο μ ε τ ο «Μ άνα, μη τέρα, μαμά». Το είχα α νεβά σει και στο κολέγιό μου μ ε σ κη νο θέτιδες τη ν Αρώνη και τη Μ ανω λίδου!.. Η «Λειτουργία» είναι η βιοθεω ρία και κοσ μοθεω ρία μου. Που συνοψίζεται στην ARS AM A N D I.

Μίλησες προηγουμένως για δύο ανθρώπους που σ’ επηρέασαν με την κρίση τους. Ποιοι ήταν αυτοί; Αποτόλμησα να τη δείξω στον Ελύτη. Παιδάκι ήμουνα. Έτρεμα. Διάβασε σιωπηλός, σηκώθηκε, μου χάρισε το φρεσκοεκδοθέντότε «Μονόγραμμά» του και με παρότρυ νε να εκδώσω και μάλιστα γρήγορα. Νόμισα ότι με κοροΐ δευε. Τέτοιο ήταν το δέος μου. Οχι φόβος, δέος που με παρέλυσε. Δεν ήθελα να τον πιστέψω. Μου πήρε σχεδόν

Ρουάντα ο ρους του κάτω κόσμου σω στον πεζό λόγο εξαιτίας τη ς πείρας μου στις εφημερίδες και τα περιοδικά. Κράτησα τη συμβουλή στο πίσω μέρος του μυαλού μου. Και τώρα φαίνεται ότι καρποφόρησε.

Γιατί άφησες να περάσουν δέκα χρόνια; Η πα ρότρυνση του Οδυσσέα Ελυτη είναι ασφαλές διαβατήριο. Ό χι δεν είναι, δεν πρέπει, δεν μπορεί να είναι διαβατήριο. Έλλειψη σεβασμού στην ενθάρ ρυνση να κοπιάσω και να μοχθήσω θα ήταν. Το δέος σε ταπεινώνει εκουσίως. Ο φόβος σε πα ραλύει. Μου αρκούσε που ένας μέγας καταδέ χτηκε να με διαβάσει και μάλιστα να πει ναι. Το ίδιο μου συνέβη και πολύ πρόσφατα.

δέκα χρόνια να το... χωνέψω και να τολμήσω. Όμω ς εξαιτίας του δεν πείραξα ούτε λέξη. Τώ ρα ίσως εκδώσω πριν από το μυθιστόρημα και τη συνέχεια τ ης «Λειτουργίας των όρκων» που είναι «Η Ίρις των Θόλων». Ποίηση επίσης.

Ο δεύτερος ποιος ήταν; Ο αείμνηστος Κώστας Σταματίου. Διάβασε,

Οι εκδόσεις των βιβλίων σου έγιναν ιδίοις εξόδοις; Το πρώτο βιβλίο το πλήρωσα μόνη μου, μαθή τρια ήμουν. Το δεύτερο ύστερα από πίεση φί λων το έβγαλε ο Βασδέκης.

Εξακολουθείς να γράφεις και εκτός δουλειάς; Ετοιμάζεις κάτι καινούριο; Ναι, γράφω και εκτός δουλειάς. Ετοιμάζω τώ

χρόνια μετά, τη «Λειτουργία» - γιατί την πήγα

ρα ένα, ας πούμε, μυθιστόρημα. Μια προσπά

σε συναδέλφους κριτικούς και κάμποσοι μου

θεια ανίχνευσης του μέτρου της τηλεοπτικής

είπαν να γράψω μόνη μου την παρουσίαση και

ποιητικής, του ίδιου του μέσου και του μηνύμα

να μου τη δημοσιεύσουν(Ι) - οπότε κι αποφάσι

το ς του. Όπως ο ίαμβος άλλαξε την ποίηση, έ

σα να μην επιφυλάξω στην άλλη μου γραφή την

τσι ελπίζω να γίνει κάποτε στο μέλλον μ’ έναν

τύχη των δημοσίων σχέσεων, αλλά να μην κα

άλλον Αρχίλοχο, όπως λένε κάι τον ήρωά μου.

ταφύγω και στο ψευδώνυμο. Φαντάζομαι ότι έ

Έ δειξα λίγα χειρόγραφα στη Λιλή Ζωγράφου.

τσι απαντώ και στην έκπληξή σου για το ότι α

Μου είπε τόσα θριαμβικά που για κάμποσο σά

γνοείς αυτά τα έρ γα μου). Με συμβούλεψε, λοι

στισα κι έπαψα να γράφω. Ξανάρχισα, ευτυ

πόν, να κρατήσω το στιλ μου αλλά να το περά

χώς. Ίσως τ α καταφέρω ώς το φθινόπωρο. Ο

Σννέντενξη

τίτλος που θέλω να δώσω είναι: «Η ορθογραφία

ας, το έδαφος έδωσε ένα μικρό χωραφάκι καφέ

των τύψεων». Αντιεμπορικός επιμένουν οι ε-

με μια φτενή κι ολάνθιστη πορτοκαλιά στη μέση.

παΐοντες.

Ο λαός που δεν ξεχνάει ποτέ τα μεγάλα ειδύλ λια, το τιμούσε με περιπάτους. Κι ένα πρωινό

Σωστά! Ο τίτλος παραπέμπει σε ποιητική συλ λογή παρά σε μυθιστόρημα.

μουντό ο Αρχίλοχος με τη Ρωξάνη έλαβαν μια

Δεν με πολυνοιάζει. Αυτό που προσδοκώ είναι

νων, την ώρα που πλένονταν γελώντας...»

πρόσκληση για το πεντάγωνο των συσκεπτομέ-

το βιβλίο να είναι αδύνατον πρακτικά να μετα φ ερ θεί στην τηλεόραση. Αλλο λόγος, άλλο ει κόνα κι άλλο ομοίωση.

Εν είδει προδημοσίευσης θα ήθελες να μου διαβάσεις ένα μικρό απόσπασμα από το μυθι στόρημά σου;

Μικρό το δείγμα γραφής. Επιφυλάσσομαι. Τε λικά Λιάνα, το τηλεοπτικό σου πρόσωπο είναι διαφορετικό απ’ αυτό που μου παρουσιάζε ται σήμερα. Ιανός; Γιατί ό,τι δεν γνωρίζουμε πρέπει να το βλέπου με κάποτε, όταν αποκαλυφθεί, με δυσπιστία και

«... Οι νέοι και τα παιδιά ή όσοι διατείνονταν και

την καχυποψία ενός Ιανού; Δεν την έκρυψα ώς

μπορούσαν να το αποδείξουν στην πράξη ότι

τώρα τη συγγραφική μου δραστηριότητα. Δεν

διέθεταν παιδική ψυχή, έπαιζαν με τα στίγματα,

την διατυμπάνισα, δεν είχα ολοσέλιδες κατα

τα οποία οι ειδικοί κατέταξαν τελικώς σε τεχνικό

χωρήσεις. Δεν φταίω που δεν παρακάλεσα το

lapsus, αφήνοντας τη φαντασία τους ελεύθερη

κύκλωμα της δουλειάς μου να προβάλει το άλ

και δημιουργώντας τη δική τους, ολότελα ανεξέ

λο μου πρόσωπο. Δεν θέλησα παρά να εκτεθώ

λεγκτη από το κράτος, πραγματικότητα. Κανείς

προς κρίσιν. Αλλά αυτό απαιτεί κόπο και μόχθο

δεν μπορούσε να εξηγήσει πώς γλίτωσαν από

κι από το υς κρίνοντες. Ποτέ ώς τώρα, ούτε

το πογκρόμ, τόσες τηλεοπτικές συσκευές που

στην τηλεόραση, δεν έχω εκ τεθεί προς πώλη-

δεν εξέπεμπαν απόλυτο μαύρο ή τέλος πάντων

σιν. Ιανός εγώ λοιπόν ή οι άλλοι, οι επαΐοντες

πώς πολλαπλασιάστηκαν οι τυχόν ελάχιστες

που ανάγουν σε θέσφατο μόνον ό,τι ξέρουν;

που διέφυγαν την καταστροφή και το σφαξίδι.

(ανώτατος άρχων), ισοπεδώθηκε. Ο διευθυντής

Πάντως, για να γίνω σαφής, το θεό των αρχαί ων Ρωμαίων δεν τον χρησιμοποίησα ούτε για να εκφράσω τη δυσπιστία μου, πολύ δε πε ρισσότερο την καχυποψία μου. Εξάλλου δεν τίθεται τέτοιο θέμα. Απλώς ενώ ήρθα να πάρω συνέντευξη από μια δημοσιογράφο, τελικά τόσην ώρα μιλάμε για τη συγγραφέα Κανέλλη. Θέλω λοιπόν να σε ρωτήσω αν το «ιδιωτικό» γράψιμο για σένα έχει σχέση με τον δημοσιο γραφικό «ιό», εξαιτίας του οποίου όλοι οι δη μοσιογράφοι θεωρούνται καταξιωμένοι και ο λοκληρωμένοι μόνον αν γίνουν και συγγρα φείς.

του ξενοδοχείου «Η Ανατολή» καρατομήθηκε. Η

Δεν θα παγιδευτώ στο απλοϊκό δίλημμα καλός -

Στο πεντάγωνο οι διαρκώς συσκεπτόμενοι το καλό των άλλων διά του καλού του δικού τους, διαφωνούσαν περί της μεθόδου ελέγχου της φαντασίας των ατύπως εξεγερμένων πολιτών. Κάποιες αποφάσεις έγιναν διατάγματα, τα δια τάγματα εφαρμόστηκαν στην πράξη, ουδείς α ντέδρασε αλλά και ουδείς ήταν σε θέση να πλη ροφορήσει την εξουσία τι σκέφτονταν πλέον, πολλώ μάλλον τι φαντάζονταν, οι πολίτες της. Αυτό ήταν το πρόβλημα. Μ ετά τις πολύτιμες πληροφορίες του Χάρη για τους υπαιτίους, το καφέ Εσπερία, με εντολή αα

παραδοχή της ύπαρξης Ρωξάνης - Αρχιλόχου

κακός. Αν καταξιώνεται κανείς εκτός των επιλο

πήρε τη μορφή αγωνιώδους αναζήτησης νέων

γών του ,τότε είναι ασήμαντη η κατάκτηση. Δεν

δρόμων. Το κράτος που σκοτώνει τα παιδιά του

αναζητώ ολοκλήρωση. Αυτή έρχεται στο τέλος,

αναγκαζόταν τώρα να τα ανακαλύψει, επειδή τα

στο θάνατο. Ό σο είμαστε ζωντανοί, η γνώση

χρεια ζόταν για να υπάρξει. Η μοντέρνα ιστορική

ως αναζήτηση μας κρατά θεσπέσια ημιτελείς

ανάγκη επιβεβαιωνόταν θεαματικά με μνημειώ

και ημίθεους. Έ νας δημοσιογράφος έχει ιδιωτι

δη μάλιστα τρόπο. Εκεί όπου συνέπεσε να πλη

κή ζωή. Ένα δημόσιο πρόσωπο γενικότερα,

ρώσει το τίμημα ένα καφενείο, έστω πολυτελεί

στην εποχή της επικοινωνίας έχει προσωπική

Σννέηενξη

έχουν σιγήσει και δεν προβάλλουν πια αυτή την ανθρώπινη τραγωδία. Δεν «πουλάει» πια; Ευχαριστώ για το χρόνο που επέλεξες. Ποτέ δεν πούλησε η Ρουάντα, η κάθε Ρουάντα.

Πώς ξεκίνησες να πας στη Ρουάντα; Γι’ αυτό ακριβώς. Για να γεννηθούν τύψεις στους... αγοραστές που αγνοούν το προϊόν. Γινόμαστε τώρα και οι δύο κυνικοί και σκληροί. Πήγα γιατί με βασάνιζε το θέμα που δεν έβρι σκε παρά όσο και μια ληστεία τράπεζας χώρο στις ειδήσεις. Πήγα γιατί η ελληνική ψυχή είναι πολιτισμικά αλλιώτικη. Και είχα δίκιο. Μπήκε με τα ρεπορτάζ στην τηλεόραση του SKY, κατακα λόκαιρο, στην καρδιά των Ελλήνων η Ρουάντα. Έστελναν λεφ τά κι αγάπη από τις διακοπές τους. Αυτό με έκανε διαφορετική από τους άλ λους συναδέλφους - επισκέπτες της κόλασης. Είχα επικοινωνία, ανταπόκριση του κοινού και Το παιδί της τελευταίας σελίδας

δράση. Δεν αποβλακώνει μόνον η τηλεόραση. Μπορεί και να εγείρει.

ζωή, προσωπική γραφή. Πόσο ιδιωτική μπορεί να είναι; Καθόλου. Διαφυλάττεις προσωπικότη τα όχι μυστικά, αν θες να ασχολείσαι ευθαρσώς με τα πρόσωπα του άλλου, των άλλων.

Η τηλεοπτική σου δουλειά και μάλιστα το «Εδώ και τώρα» - καθημερινή μεταμεσονύ κτια εκπομπή δυόμισι περίπου ωρών - και τα κείμενά σου σε ημερήσια εφημερίδα σού α φήνουν χρόνο να ασχοληθείς με το «κατ’ ι δίαν» γράψιμο, το οποίο έχει άλλες απαιτή σεις;

Τι είδες εκεί; Πώς ένιωσες; Τι δεν αποτυπώ θηκε σε έγχρωμες φωτογραφίες; Θέλω να μου μιλήσεις γι’ αυτά που δεν φωτογράφησες και γι’ αυτά που δεν έγραψες. Το τέλο ς του ανθρώπου, το τέλο ς τη ς ζωής, τον όγκο του ψέματος που λέγεται πολιτισμός. Αν δεν έγραφα, θα είχα αρρωστήσει, ίσως και πεθάνει. Εξέβρασα ένα πτώμα αντιλήψεων για να ζήσω, γράφοντας. Τα είπα όλα όπως μπο ρούσα, στο κείμενο. Ό σα δεν φωτογραφίζο νται.

Ο χρόνος είναι συνάρτηση τη ς χρήσης του. Κοιμάμαι λίγο και έχω τεράσ τιες απαιτήσεις μόνον από τον εαυτό μου και καμιά από τους άλλους. Πιστεύω πως η ζωή είναι δώρο και ως τέτοια τη μεταχειρίζομαι ως διαδικασία. Η ου σία της είναι το έργο. Έργω ζωή και όχι λόγω

Οφείλω να ομολογήσω ότι το κείμενό σου, που διατρέχει τις συγκλονιστικές αυτές φωτο γραφίες, λειτούργησε σε μένα καταλυτικά ό ταν το διάβασα δεύτερη φορά. Όχι ως λεζά ντα, αλλά ως αυτόνομο κείμενο.

ζωή. Ο Σαρτρ έλεγε πως η κόλαση είναι οι άλ

Μα αυτό ζήτησα. Δύο αναγνώσεις. Μία με εικό

λοι. Μήπως όμως είναι και ο παράδεισος κι ε-

νες, μία με τον λόγο. Γ Γ αυτό τυπώθηκε έτσι το

ντέλει ζήτημα εσωτερικής οπτικής γωνίας; Δεν

βιβλίο. Ελπίζοντας ότι κάποιοι, όπως εσύ, θα το

μ’ ενδιαφέρει να επιζώ. Να ζω θέλω. Αφήνω την

επιχειρήσουν. Εν αρχή ην ο λόγος. Μ ετά ήρθε

ARS VIVENDI στο Θεό και τη φύση. Η ARS

το κατ’εικόνα και ομοίωση. Καμιά φωτογραφία

AMANDI είναι το πεδίο του ανθρώπου κατ’ εμέ.

δεν αρκεί. Ούτε όλες μαζί για να καλύψουν όσα

Ας μιλήσουμε όμως για τη Ρουάντα. Τώρα θε ωρώ ότι είναι η κατάλληλη εποχή που τα ΜΜΕ

Διαφωνώ με το «εν αρχή ην ο λόγος». Στην

είδα και ένιωσα.

Συνέντευξη

προκειμένη περίπτωση το κείμενό σου λει τουργεί συμπληρωματικά γι’ αυτούς που δεν βλέπουν τη Ρουάντα ως συλλογή φωτογρα φιών. Κακώς διαφωνείς, ίσως γιατί δεν σου εξήγησα

Αν θες να ασκείς την τέχνη του αγαπάω, να λες και να πράττεις ότι αγαπάς τη ζωή, το Θεό και τους ανθρώπους, τό τε δεν τους ξεχωρίζεις στο όριο ζωής - θανάτου με βάση το πόσο πολύτι μοι σου είναι, αλλά απλώς επειδή είναι.

τι εννοώ.

Αν διαβάσεις τ ο κείμενο, τό τε βλέπεις. Ό σα ε

Γράφεις στην εισαγωγή: «Έφτασα στο απί στευτο σημείο να ισχυρίζομαι πως στα ναζιστικά στρατόπεδα ο πολιτισμός, ό,τι κι αν ση μαίνει αυτό, επιβίωσε, αλλά πεθαίνει καθημε ρινά στην Αφρική του σήμερα». Βρίσκεις θεμιτή αυτή τη σύγκριση;

γώ είδα και δεν χωράνε σε κάδρο. Μπαίνουν και

Απολύτως. Ηχεί υπερβολικό αλλά είναι τρομα

Αν κοιτάξεις τις φωτογραφίες, τα μάτια των παιδιών, τον όλεθρο, το λιμό, τον λοιμό και τον καταποντισμό, κοιτάζεις, βάζεις τη δική σου συναισθηματική και ερμηνευτική λεζάντα και εντέλει δεν βλέπεις.

κυλούν στο αίμα σου για πάντα. Η συμφορά α

κτικό όσο η αλήθεια. Επί λευκών, έχουμε ονό

φήνει αποτυπώματα, φωτογραφίες, αλλά δεν

ματα για το υς νεκρούς. Επί μαύρων κυριαρχεί

αποτυπώνεται ως εξέλιξη και τέλος. Γιατί είναι

η ανωνυμία. Ωσάν να μη δικαιούνται ονόματος.

άσκοπη. Άλλο πεθαίνω κι άλλο αποχωρίζομαι

Ο..: «πολιτισμός» μας, είναι υπεύθυνος για την

τον άλλο, οπότε γράφω για την οδύνη του απο

απομύζηση της Αφρικής. Για τη δουλεία σωμά

χωρισμού και δήθεν για τον θάνατο. Ο λόγος εί

των και ψυχής. Το ολοκαύτωμα δεν μας δίδαξε

ναι ο θάνατος. Η φωτογραφία είναι ένδειξη. Ο

τίποτα. Ίσως μόνον πως μας αφορά αν είναι δί

λόγος κατάδειξη κι απόδειξη.

πλα μας. Αν είναι μακριά στη Ρουάντα, δεν είναι ολοκαύτωμα. Ντροπή πολιτισμική. Ο ρατσι

Δεν είναι τραγικό να φωτογραφίζεις μελλοθα νάτους;

σμός δεν πέθανε, δεν σκοτώθηκε, δεν εκτελέ-

Σε παραπέμπω στο κείμενο και στη μηχανή - ό

λεύει εκτός τη ς οπτικής μας γωνίας. Το μυστικό

πλο, απέναντι σ’ αδύναμα πρόσωπα. Στο ανα

τη ς φράσης μου είναι στο «ό,τι κι αν σημαίνει

πόδραστο προκρούστειο κρεβάτι. Αν δεν τα

στηκε, δεν αυτοκτόνησε βεβαίως. Ζει και βασι

αυτό». Τι σημαίνει πολιτισμός σήμερα;

δείξεις, οι άλλοι είναι αθώοι επειδή δεν ξέρουν. Αν τα δείξεις, είμαστε όλοι συνένοχοι και τα

Μετά τη Ρουάντα τι;

πρόσωπα του δ ράματος εκόντες και άκοντες α

Η αναζήτηση τη ς αρχής ενός πολιτισμού που

θώοι, ως πρωταγωνιστές. Σε παραπέμπω στη

δεν θα μετριέται με μάχες, πολέμους, αριθ

φθηνή αθανασία της φωτογραφίας, όπως τη

μούς νεκρών και αίμα. Βαρέθηκα να σκέφτομαι

λέω. Όμω ς ο λόγος είναι αθάνατος ή μπορεί να

δήθεν πολιτισμένα ως λογιστής ζημιών, ως επι-

είναι, έτσι δεν λένε οι γνωρίζοντες;

ζήσας ή τυχερός. Δεν πιστεύω στο τέλο ς της ι

Όταν γύρισες από τη Ρουάντα πόσο είχες αλ λάξει;

γδουπα. Είμαστε κλάσμα στο χάος και στο χρό

Απάντησα στο δίλημμα που έβαζα στον εαυτό

γοτεχνία ίσως τα καταφέρνουμε να επιζούμε

μου από παιδί. Κι άλλαξα για πάντα. Με έμαθα.

πολιτισμικά. Αλλά για να ζήσουμε, πρέπει και

Στην εξέλιξή μου. Έλεγα: Αν γίνει ναυάγιο και

να αποκρυπτογραφήσουμε κι όχι απλώς να

στορίας, της πολιτικής κι άλλα τέτοια βαρύ νο. Στην αρχή τείνουμε να φτάσουμε. Μ ε τη λο

βρεθείς, Λιάνα, στη θάλασσα, η μάνα σου στα

χρησιμοποιούμε την τεχνο-λογία. Αυτό το λογι

50 μέτρα φωνάζει βοήθεια, ο αγαπημένος σου

κό, το του Λόγου κλάσμα τέχνη προς λόγο, δεν

στα 30 μέτρα ουρλιάζει πνίγομαι και δίπλα σου

αρχίσαμε καν να κατανοούμε. Αν το γνωρίσου

πνίγεται ο άγνωστός σου X, ποιον σώνεις εσύ

με, ίσως το αίμα να μην είναι πλέον η μονάδα

που ξέρεις να κολυμπάς;

μέτρησης του πολιτισμού μας και να αντικατα-

Αποφάσισα. Σώνω τον κοντινότερο σε μένα.

σ ταθεί από τα έρ γα και τις ιδέες.

Μόνο τό τε είναι ορατό το ψευδοδίλημμα που βάζει το εγώ μας. Μόνο τ ό τε δεν έχεις τύψεις.

Σννέντενξΐ}

ΑΛΚΗ ΖΕΗ Ο ι μεγάλο ι κα ι τα πα ιδ ιά. · Δυο κόσμοι μακρινοί, σχεδόν απλησίαστοι. Μ ε τους δικούς τους νόμους και τις δικές τους αλήθειες ο καδένας. Πώς, λοιπόν, να καταλάβουν οι μεγάλοι ότι μια μωβ ομπρέλα μπορεί να κάνει τη φαντασία των παιδιών να καλπάζει αχαλίνωτη;

Η μκ)ύβ

ομπρέλα Κ εδροΣ ΤΟ ΠΑΙΔΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ

3ΜΙΝΩΑΣ 40 ΧΡΟΝΙΑ Λ Ο Γ Ο Τ Ε Χ Ν Ι Κ Ε Σ

Ε Ξ Ε Ρ Ε Υ Ν Η Σ Ε Ι Σ

Τώρα και έργα Ελλήνων Κλασικών και συγχρόνων συγγραφέων Οι Λογοτεχνικές Εξερευνήσεις είναι μια σειρά βιβλίω ν που έχουν δυο όψ εις. Στη μια όψη υπάρχει το κείμενο, χωρίς περικοπές, και στην άλλη όψη, αφού αναποδογυρίσει κανείς το βιβλίο, βρί σ κ ει το λ ο γ ο τεχ ν ικ ό συ μ π λήρω μ α . Ασκήσεις παρατηρητικότητας, ύφους, γλωσσικά παιχνίδια, σταυρόλεξα και ακροστοιχίδες, συγκριτική λογοτεχνία και... εξερεύνηση!

Βιβλία που γοητεύουν τους μαθητές βοηθήματα ποιότητας συαχέρια των δασκάλων ΘΑ

ΤΑ

ΒΡΕΙΤΕ

ΣΕ

ΟΛΑ

ΤΑ

ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ: ΑΔΡΙΑΝΟΥ 28 Ν. ΗΡΑΚΛΕΙΟ ΤΗΛ.: 2 7 7 6 8 1 4 - 279 7 9 4 6

Ο Υ Μ Π Ε Ρ Τ Ο ΕΚΟ ΤΟ Ν Η ΣΙ ΤΗ Σ Π ΡΟ Η ΓΟ ΥΜ ΕΝ Η Σ Μ ΕΡΑΣ

επιμέλεια: Ηρακλής Παπαλέξης

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

ρεύουσας οδηγούν σε απρόβλεπτες γλωσσικές διατυπώσεις. Νίκη Κώτσιου

Β α λ κ α ν ικ ό Π α ν ό ρ α μ α Πανόραμα της ι στορίας των Βαλ ΠΑΝΟΣ ΘΕΟΔΩΡΙΔΗΣ κανίων, εκκεντρικό Το ηχομυθιστόρημα του καπετάν-Άγρα χρονικό του Μακε Αθήνα, Κέδρος, 1994 δονικού Αγώνα, ύ Σελ. 152. Δρχ. 2.500 μνος της λεβεντιάς και του φιλότιμου. Ο Πόνος Θεοδωρίδης, μελετητής του Βυζαντίου, γράφει μια σπονδυλωτή μυθιστορία, με χα λαρή δομή και απί θανους ήρωες, ό που η Ελλάδα συν διαλέγεται με την Ευρώπη, με το πα ρελθόν και με το μέλλον της. Πα ράλληλα γεγονότα εκτυλίσσονται μέσα σ’ ένα απροσδιόρι στο φάσμα χρόνου και πρωταγωνιστές από διαφορετικά γεω γραφικά μήκη και πλάτη συναντιούνται εκεί που δεν το πε ριμένουν. Πρωταγωνιστεί η γλώσσα, ε μπλουτισμένη με άφθονα στοιχεία των βορειοελλαδίτικων διαλέκτων, ενώ η ει ρωνική χρήση της λόγιας και της καθα

Μόλις Κνχλοφόρηοαν

Ε ξο μ ο λ ό γ η σ η Με θέα στον Ρήνο ο Φίλιππος συντάσσει μια επιστολή προς τη Δάφνη, παλιά γνώ ριμη και κάτι παραπάνω από φίλη. Πρό κειται για ένα γράμμα μ’ εξομολογητική απολογητική διάθεση, αλλά και μια από πειρα του Φίλιππου να συμφιλιωθεί με τον εαυτό του. Ο επιστολογράφος ανα πολεί τα φοιτητικά του χρόνια, τις εμπει ρίες που τον σημάδεψαν και την αλλόκο τη σχέση του με τη Δάφνη. Παράλληλα, προσπαθεί να κατανοήσει την ταραγμέ νη δεκαετία του ’60 και πώς αυτή επηρέ ασε το πολιτικό προφίλ όχι μόνο της Ελλάδας μα ολόκληρης της Ευρώπης. Η συγγραφέας μεταφέρει στο γραπτό της την αμεσότητα της προφορικής ομι λίας και επιλέγει να εκφραστεί με υπο δειγματική λιτότητα. Το αποτέλεσμα εί ναι ένας λόγος χειμαρρώδης και γλαφυ ρός, που κατορθώνει να αισθητοποιήσει τις ψυχικές εντάσεις και συγκινήΜΑΡΙΑΖΑΟΥΣΗ σεις. Γράμμα από τον Ρήνο Νίκη Κώτσιου Αθήνα, Οδυσσέας, 1994. Σελ. 128. Δρχ. 1.300

Ο ι φ ίλο ι μ α ς τ α ζώ α Ζώα παντός εί Άνθρωποι και Ζώα δους, από σκύλους (στη νεοελληνική πεζογραφία) και γάτες μέχρι ά ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΑΠΑΚΩΣΤΑΣ λογα και φώκιες, Αθήνα, Ωκεανίδα, 1994. Σελ. 456. Δρχ. 4.900. παρελαύνουν στις σελίδες της όμορ φης αυτής ανθολο γίας. Κάθε κείμενο, είτε πρόκειται για χρονογράφημα εί τ ε για άρθρο ή διή γημα, έρχεται ν’ αναδείξει και από μια ξεχωριστή πτυχή της σχέσης μας με τα ζώα. Ο ανθολό γος επέλεξε κείμε να από ολόκληρο το φάσμα της νεο ελληνικής πεζογρα φίας έτσι ώστε ν’ αντιπροσωπεύονται τα κυριότερα κινήματα και οι λογοτεχνικές “σχολές”. Ανθολογούνται, μεταξύ άλ λων, οι Βλαχογιάννης, Εφταλιώτης, Χα τζής, Βενέζης, Ροΐδης, Χρηστοβασίλης και Μητσάκης, ενώ η ωραία προσπάθεια ολοκληρώνεται με δεκαοχτώ έγχρω μους πίνακες Ελλήνων ζωγράφων. Θέμα των πινάκων - τί άλλο; - τα ζώα. Εκδοση σπάνιας καλαισθησίας, που ικα νοποιεί και τα πλέον απαιτητικά γούστα. Νίκη Κώτσιου

ύφος μιας ολόκληρης εποχής. Σ ’ ένα μι κρό παράρτημα, ο συγγραφέας κάνει μια απόπειρα ιστορικής εκτίμησης- όχι τόσο για ν’ αποδώσει ευθύνες αλλά για να φωτίσει σφαιρικά την ταραγμένη ε κείνη περίοδο. Νίκη Κώτσιου

Ρ ε α λ ισ τικ ό ς υ π α ρ ξισ μ ό ς Με το Μάθημα δολοφονίας αρχίζει η Τρι λογία της λεωφόρου. Το έργο αποτελεί ώριμο δείγμα της δουλειάς του συγγρα φέα, ο οποίος δεν αφήνει ποτέ τίποτα στην τύχη: δένει συνεχώς κόμπους ανά μεσα στην πραγματικότητα και στη λε κτική της αναπαραγωγή, στη συγγραφή και στο προϊόν της, στην υπαρξιακή οδύ νη και στις ποικίλες τεχνικές που μπο ρούν να την ενσωματώσουν. Μυθιστό ρημα ολοκληρωμένο, πρωτοποριακό, με έντονα διακειμενικό χαρακτήρα, διηγεί ται την ιστορία ενός αντιφατικού, εξεγερμένου ανθρώπου - και η λέξη ορθώς παραπέμπει στον Καμύ. Η δύναμη του ανθρώπου να δώσει απαντήσεις αποτε λεί ίσως τον κεντρικό άξονα του κειμένου. Ένα έργο α νοιχτό, στο οποίο ο ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΚΑΑΙΟΤΣΟΣ αναγνώστης καλεί Μάθημα δολοφονίας. ται να συμμετέχει Αθήνα, Πατάκης, 1994. ενεργά να το απο Σελ. 208. Δρχ. 2.000. λαύσει. Τιτίκα Δημητρούλια

Δ ε κ ε μ β ρ ια ν ά Δ ια ν ο ο ύ μ ε ν ω ν η μ έ ρ ε ς Ενα σύντομο αφή γημα με θέμα τον Δεκέμβρη του ‘44 καταθέτει Ο συγ-

— ΡΙΧΑΡΔΟΣ ΣΩΜΕΡΙΤΗΣ Ένας μικρός Δεκέμβρης.

λογοτεχνικές αξιώ Σελ. 138. Δρχ. 2.000. σεις, αλλά με απλό τητα και ειλικρίνεια, διηγείται ο Ριχάρδος Σωμερίτης τη δική του εκδοχή για εκείνα τα ματωμένα Δε κεμβριανά. Βιώματα που τον σημάδε ψαν, ατοπήματα, αστοχίες και απερί γραπτες βιαιοπραγίες που κηλίδωσαν τη σύγχρονη ιστορία μας. Το βιβλίο δεν εί ναι ούτε μαρτυρία ούτε χρονικό, απεικο νίζει όμως παραστατικά το πνεύμα και το

Τα πρόσωπα στο μυθιστόρημα της Ν. Ησάΐα ανακυκλώνουν διαρκώς την πα ρουσία και τα αδιέξοδά τους. Ένας κλει στός χρόνος παγιδεύει τους έρωτες και τις επιλογές τους, ένα σύμπαν γεμάτο α γωνίες περικλείει τους φόβους και τις προσδοκίες τους, ακόμα και το θάνατο. Η συγγραφέας παρουσιάζει έναν κύκλο καλλιτεχνών και τις ενασχολήσεις τους, ________________________ επιμένοντας στο διάλογο, που στοιΝΑΝΑ ηςαϊα χειοθετεί τελικά Ημόνη δυνατή περιπέτεια. μοναξιά και όχι Αθήνα, Δελφίνι, 1994. ^ , Λ Σελ. 192. Δρχ. 2.000. προσέγγιση. χαλα ρό σε ορισμένα ση-

ΜόΙΐζΚνχλοφόρηοαν

μεία, άνευρο ίσως, θέτει το πρόβλημα της αλήθειας της επινοημένης πραγμα τικότητας, της λογοτεχνίας, όπως και των πολλαπλών αναγνώσεων των γεγο νότων. Η απάντηση όμως στερείται ενάργειας. Τ πίκα Δημητρούλια

ΞΕΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ Απ λά μ α θ ή μ α τ α φ ιλ ο σ ο φ ία ς Δεν είναι τυχαίο που αυτό το μυθιστορη ματικό μάθημα φιλοσοφίας που γράφτη κε από έναν άγνωστο Νορβηγό συγγρα φέα για εφήβους έχει γίνει παγκόσμιο σχεδόν - μπεστ σέλερ στον κόσμο των ενηλίκων. Πολλοί από εμάς δεν κατάφεραν να μάθουν ή να καταλάβουν τόσο τις βασικές έννοιες όσο και την εξέλιξη της φιλοσοφίας κι έτσι μαγευόμαστε σιγά ΠΟΣΤΕΪΝ ΓΚΑΑΡΝΤΕΡ - σιγά από τ α απλά Ο κόσμος της Σοφίας. μαθήματα φιλοσο Μτφρ.: Μαρία Αγγελίδου φίας που παραδίΑθήνα, Νέα Σύνορα, 1994. Σελ. 612. Δρχ. 3.800. δει - αρχικά δι’ αλ ληλογραφίας - έ νας άγνωστος κύ ριος στη δεκαπεντάχρονη Σοφία. Η νεαρή κοπέλα μέ νει με τη μητέρα τ η ς - ο πατέρας της είναι ναυτικός - και πηγαίνει στο σχο λείο ούτε η κουρα σμένη μητέρα της, ούτε το σχολείο έ χουν καιρό να α σχοληθούν με τις ανησυχίες της. Η ζωή της παίρνει μια άλλη τροπή με την παραλαβή δύο πολύ διαφορετικών γραμμάτων: μιας κάρτας που απευθύνε ται σε μια άγνωστή της κοπέλα και ενός ερωτήματος «Ποιά είσαι;» που της θέτει κάποιος άγνωστός της επιστολογρά φος. Με επιδεξιότητα ο Γκάαρντερ κα τορθώνει να συνδυάσει τη μυθιστορημα τική πλοκή, δανειζόμενος στοιχεία από διαφορετικά πεζογραφικά είδη, με τον

Μόλις Κυκλοφόρησαν

σκοπό του: να δώσει με απλά λόγια την εξέλιξη της φιλοσοφικής σκέψης. Η με γάλη του επιτυχία έγκειται στο ότι κατα φέρνει να κάνει ένα πολυσέλιδο βιβλίο με δύσκολο θέμα να διαβάζεται μονο ρούφι. Λίλυ Εξαρχοπούλου

Ε ρ ω τικ ά π α ιχ νίδ ια Πρωταγωνιστές του βιβλίου αυτού είναι η γαλλική φινέτσα και ο κομψός ερωτι σμός. Οι ήρωες ανή κουν στην ξεπεσμέ νη αριστοκρατία και την ανερχόμενη μπουρζουαζία του 18ου αιώνα, και αυτό που κυρίως τους απασχο λεί συνοψίζεται στην ηδονή και την ασωτία. Κουτσομπολεύουν ανελέητα ο ένας τον άλλο, ανταλλάσσουν συντρόφους και διασκεδάζουν την ανία τους με μηχανορ ραφίες. Στις δύο ελεύθερα διασκευασμέ νες ιστορίες (από την ικανότατη Ντορέττα Πέππα) κυριαρχεί ο ζωντανός διάλο γος, εμπλουτισμένος με άφθονο χιούμορ και λογοπαίγνια. Οι συζητητές κρύβουν τη χαιρεκακία τους πίσω από ευγενικές και φροντισμένες διατυπώσεις και ντύ νουν τις καυστικές τους παρατηρήσεις μ’ εκφράσεις φαινομενικής αβροφροσύνης. Πρωτότυπο δείγμα ερωτογραφήματος, το βιβλίο αυτό είναι γεμάτο από σπιρτάδα και μπρίο.

ΦΡΑΝΣΟΥΑ-ΑΝΤΟΥΑΝ ΣΕΒΡΙΕ — BIBAN ΝΤΕΝΟΝ Ερωτικό χαμόγελα του 18ου αιώνα. Διασκευή: Ντορέττα Πέππα. Αθήνα, ΔελφίνΊ, 1994. Σελ. 190. Δρχ. 1.500.

Νίκη Κώτσιου

Α ν θ ρ ω π ο ι κα ι κ ο ύ κ λ ε ς Με φόντο το Παρίσι του Μεσοπολέμου, ο Πολ Γκάλικο σκηνοθετεί ένα πρωτότυ πο παραμύθι. Ήρωές του μια λεπτεπίλε πτη κι ευαίσθητη κοπέλα κι ένας θίασος περιπλανώμενου κουκλοθέατρου. Ανά μεσα στην εύθραυ στη Μους και τον Κάπταιν Κοκ, τον ΠΟΛΓΚΑΛΙΚΟ Αγάπη από εφτά κούκλες. κουκλοπαίχτη, θ ’ α Μτφρ.: Κώστια Κοντολεων. ναπτυχθεί μια πε Αθήνα, Δελφίνι, 1994. ρίεργη σχέση αγάΣελ. 118. Δρχ. 1.500.

πης - μίσους, έλξης - απώθησης με α πρόβλεπτες εξάρσεις, κορυφώσεις και εκπλήξεις. Ο Γκάλικο περιγράφει μέσ’ α πό δυνατές σκηνές την ψυχολογία των πρωταγωνιστών του, τη νοσηρή ιδιοσυ γκρασία του Κάπταιν Κοκ και τη συγκινη τική αθωότητα της Μους. Μάστορας της εικονοποιίας, προσπαθεί να εντάξει ό λες τις αισθήσεις του αναγνώστη στο σκηνικό του βιβλίου του χρησιμοποιώ ντας μια πανδαισία από χρώματα, μυρω διές και ακούσματα. Αν και ο μύθος γίνε ται κάπου - κάπου αφελής και υπερβολι κά γλυκερός, η γενική εντύπωση είναι θετική. Νίκη Κώτσιου

Το δρά μ α τη ς ή ττα ς Κορυφαία μορφή της γερμανικής λογο τεχνίας, ο Arno Schmidt περιγράφει στο βιβλίο του αυτό το δράμα του ηττημένου στρατιώτη που επι στρέφει στην πα- __________________ τρίδα του. Ο συγ ΑΡΝΟΣΜΙΤ γραφέας παίζει με Το Ρουμάνι του Μπράντ. Μτφρ.: Γιάννης Κοιλής. την πραγματικότη Αθήνα, Οδυσσέας, 1994. τα και τ ’ όνειρο, α Σελ. 143. Δρχ. 1.500. νατρέχει στο πα ρελθόν και διανθί ΤΟ ΡΟΥΜΑΝΙ ζει τη γραφή του με ΓΟΥ ΜΠΡΑΝΤ άφθονες σουρεαλι στικές πινελιές. Το κείμενο του Schmidt μεταβάλ λεται ενίοτε σε πα ραλήρημα, “απο γειώνεται” και, εν πολλοίς, δεν έχει την παραμικρή σχέ ση με τους παρα δοσιακούς και συμ βατικούς τρόπους γραφής. “Το Ρου μάνι του Μπραντ” δεν είναι ένα εύπεπτο ανάγνωσμα αλλ’ απαιτεί την προσοχή και το σεβασμό του αναγνώστη. Το μή νυμα πάντως του βιβλίου συνοψίζεται στο σωτήριο τρίπτυχο “γνώση, τέχνη κι έρωτας”. Νίκη Κώτσιου

C ro s s - C u ttin g Ο Τζών Απντάικ, έ νας από τους ση μ α ν τ ικ ό τ ε ρ ο υ ς Αμερικανούς συγ γρ αφείς του 20ού αιώνα, μέσα από το μυθιστόρημα αυτό παρακολουθεί τη σύγχρονη αμερικα νική κοινωνία. Γραμμένο με την τεχνική του cross cutting, δηλαδή έ να μυθιστόρημα μέσα στο μυθιστό ρημα, το βιβλίο του Απντάικ περιγρά φει την ταραχώδη προσωπική ζωή του Τζέραλντ Φόρ ντ στην περίοδο της προεδρίας του (1974-1977). Ο Άλφρεντ Κλέντον, είναι ο ήρωας του μυ θιστορήματος που έχει αναλάβει να γρά ψει τις αναμνήσεις του από την περίοδο Φόρντ στην Αμερικανική Προεδρία. Στην ηθικολογική και ειρωνική γραφή του Απντάικ ο αναγνώστης διακρίνει την αμηχανία των Αμερικανών διανοουμέ νων στο τέλος της δεκαετίας του ‘60. Σωτήρης Ντάλης Σωτήρης Ντάλης

ΤΖΩΝ ΑΠΝΤΑΙΚ Αναμνήσεις από την προεδρία του Φόρντ Μτφρ.: Σώτη Τριαντάφυλλου Αθήνα, Πατάκης, 1994. Σελ. 592. δρχ. 2.800

Π ο ρ ε ία π ρ ο ς τ η ν εν η λ ικ ίω σ η Ο Φ. Λαμπρό μάς αφηγείται την ιστορία ενός εφήβου, τις τυπικές καταστάσεις της εφηβείας, τη μοναξιά, το φόβο της αποτυχίας στην προσπάθειά του να απο κτήσει ταυτότητα, τα πρώτα σκιρτήματα του έρωτα, τις αναθεωρήσεις - συχνό τατες - και τις απορρίψεις, τις εκλογι κεύσεις αλλά κυρίως τις παρορμητικές επιλογές και πράξεις. Μία κατά το ήμισυ ρωσική οικογένεια, ______________________ οι Βισνιέφσκι - ΛουΦΙΛΙΠΛΑΜΠΡΟ Δεκαπέντε χρόνων. Μτφρ.: Β.Δέμου. S i T C S ______________________

Ρε σ ΐέ ν · KCU ΐδ ΐα ίτε' ρα Τα δύο παιδιά, Ο Αλέξανδρος και η Άννα, γίνονται το επικεντρο του κό-

σμου για το νεαρό ήρωα. Ο Αλέξανδρος αποτελεί το ανδρικό πρότυπο, το οποίο μιμείται, και η Άννα, το γυναικείο, το ο ποίο ερωτεύεται. Όπως γίνεται πάντα, σε τέτοιες περιπτώσεις, ή αποκαθήλωση των ειδώλων δεν αργεί καθόλου και, στο τέλος, ο ήρωας συνεχίζειτην πορεία του προς την ενηλικίωση αφήνοντας πίσω του το παρελθόν, που τον βοήθησε να ξεκινήσει τη δύσκολη αυτή πορεία. Τ πίκα Δημητρούλια

Α ν α τ ο μ ία τ ο υ χ ρ ή μ α τ ο ς

ΘΙΟΝΤΟΡ ΝΤΡΑΪΖΕΡ

Στο πολυσέλιδο αυτό μυθιστόρημα, με

Αθήνα, Σύγχρονη Εποχή. 1994. Σελ. 628. Δρχ. 5.000.

ΤΟ οποίο ο γνωστός, προοδευτικός συγγραφέας

-------------*~7^---------- 2—

Σ τ η ν κ ό ψ η τ ο υ ξυ ρ α φ ιο ύ Το μυθιστόρημα ' ΤΑΧΑΡ ΜΠΕΝ ΖΕΛΛΟΥΝ του Μπεν Ζελλούν Με χαμηλωμένα μάτια. ακροβατεί ανάμε Μτφρ.: Β. Καμάρας. σα στην ποίηση και Αθήνα, Πατάκης, 1994. Σελ. 303. Δρχ. 3.000. στην πρόζα, στη νοσταλγία της γ ε νέθλιας γης και στην επιλεγμένη ξενιτιά, στο παρελ θόν και στο μέλλον, όπως εγγράφονται και τα δύο με χένα στο χέρι της ηρωίδας. Η παιδική ηλι κία στο Μαρόκο της μαγείας, της δεισιδαιμονίας και της ξηρασίας, η ε φηβεία στο Παρίσι της τεχνολογίας και του ρατσισμού, σημαδεύουν τη νεαρή γυναίκα που ζει πλέον στην κόψη του ξυραφιού, ανάμε σα σε δύο ταυτότητες, στα όρια ακρι βώς του κενού. Η μόρφωση αλλά κυρίως η ικανότητά της να ονειρεύεται, να ξαναφτιάχνει από την αρχή τα πράγματα, της εγγυώνται μια ισορροπία εύθραυστη ό σο και τα λόγια, στα οποία προσβλέπει, και τα όνειρα που αποτελούν την πρώτη ύλη της. Ο Ταχάρ Μπεν Ζελλούν κατα φέρνει, για άλλη μια φορά, με τη γνωστή του εκφραστική δύναμη, να συγκεράσει τη βία της καθημερινότητας με το ρομα ντισμό και την ανθρωπιά. Τιτίκα Δημητρούλια

' " ’ 'στράφηκε το 1912 οριστικά πια στη λογοτεχνία, παρακολουθούμε τη θυελ λώδη διαδρομή ενός Αμερικανού μεγι στάνα στον κόσμο του χρήματος. Άνο δος, πτώση, τελικός θρίαμβος. Ο Ντράιζερ, στην πραγματικότητα, παρακολου θεί τ ις διεργασίες σταθεροποίησης του καπιταλισμού, τις δικλείδες ασφαλείας του για όποιον ξέρει να παίζει σύμφωνα με τους κανόνες. Φωτίζει τις υπόγειες στοές του περιβόητου αμερικάνικου ονείρου, στο περιθώριο των αισθημάτων και της ηθικής. Μαζί με το Χρήμα του Ζολά, είναι ίσως οι πιο προφητικές αναλύ σεις για το χρηματιστήριο, τον καπιταλι σμό, την έκπτωση των αξιών ενώπιον της παντοδυναμίας του χρήματος. Τιτίκα Δημητρούλια

Ο π ολύχρω μος λ ό γ ο ς τ η ς σ ιω π ής Τα δύο κείμενα που αποτελούν τον τόμο αυτό, Το κάστρο των διασταυρωμένων πεπρωμένων και Η ταβέρνα των διασταυ ρωμένων πεπρωμένων, ανατρέπουν την καθιερωμένη αφήγηση. Ο ποιητικός σουρεαλισμός του Καλβίνο δημιουργεί ένα σύμπαν στο οποίο απουσιάζει, φαι νομενικά, ο λόγος και ο Λόγος. Μια ομά δα βουβών ταξιδιωτών διηγούνται ο έ νας στον άλλον τις ιστορίες τους μέσα από δύο - διαφορετικές σε κάθε κείμενο - τράπουλες ταρό. Η πολυσημία της ει κόνας ενισχύεται, όπως είναι φυσικό, α πό την ποικίλη λόγω θέσης ερμηνεία των χαρτιών, και δημιουργεί διαπλεκόμενες, παραμυθένιες ιστο|TAL0CALVlN0 Το κάστρο των διασταυρωμένων πεπρωμένων. Μτφρ.: ΑνταίοςΧρυσοστομίδης. Αθήνα, Άγρα, 1994 Σελ. 149. Δρχ. 2.200.

Ρίες, που παραβιάζουν τα παραδεδομένα όρια χρόνου, __ χώρου, ενότητας. Μια εντυπωσιακή

σπουδή πάνω στα μονοπάτια της αφή γησης, με τον Καλβίνο να σχολιάζει ο ί διος το κείμενό του. Τιτίκα Δημητρούλια

Ρ α τ σ ισ μ ό ς σ το ν α μ ε ρ ικ α ν ικ ό Ν ό το Ο αμερικανικός Νότος και οι άνθρωποί του, τα καταπιεσμένα σεξουαλικά και άλλα πάθη και τα υπαρξιακά άγχη τους απασχόλησαν την αμερικανική λογοτε χνία και τον κινηματογράφο που άντλη σε συχνά άφθονα θέματα απ’ αυτήν. Έτσι και με το «Μι σαλλόδοξο» (που κινη ματο γρ άφ η σ ε ΠΙΤ ΝΤΕΞΤΕΡ 0 μισαλλόδοξος ο Στίβεν Γκίλενχαλ Μτφρ.: Γιούρι Κοβαλένκο το 1991, αν και η Αθήνα, Καστανιώτης, 1994 ταινία μόλις πρό Σελ. 416. Δρχ. 3.000. σφατα προβλήθηκε στην Ελλάδα), που εκτυλίσσεται στο Νότο στη δεκαετία του ’40, με κύριο πρόσωπο τον Πάρις Τράουτ (που εί ναι και ο πρωτότυ πος τίτλος του έρ γου), ένα ρατσιστή λευκό που σκοτώ νει ένα 12χρονο μαύρο κορίτσι, πι στεύοντας πως δεν μπορεί να καταδι καστεί για την πράξη του. Γύρω από τον Τράουτ κινούνται διάφορα πρόσωπα και καταστάσεις που ο Ν τέξτερ καταγράφει με τρόπο συγκλονιστικό, με λεπτομέ ρεια, λιτότητα και εξαιρετική ελλειπτικότητα (που φέρνει στο νου το έργο του Φόκνερ), αλλά και ένα χιούμορ, δοσμένο με μια σχεδόν αδιαφορία που του δίνει μιαν άλλη, ξεχωριστή γεύση. Νίνος Φένεκ Μικελίδης

Θ ρ ίλ ε ρ α γ ω ν ία ς Ενα ακόμη μπεστ-σέλερ, που έγινε ταινία (από τον Τζόελ Σούμαχερ και με πρωτα γωνιστές την Σούζαν Σάραντον και τον

Τόμι Λι Τζόουνς). Θρίλερ, με αρκετό σασπένς και αγω νία, με ήρωα ένα 11 χρονο αγοράκι που γίνεται άθελα μάρτυρας της αυ τοκτονίας ενός δικηγόρου και κάτοχος ε νός μυστικού: πού έχει θαφτεί το πτώμα ενός δολοφονημένου γερουσιαστή. Μυ στικό που θέλει να του αποσπάσει ένα ει σαγγελέας, ενώ, παράλληλα, ένας μαφιόζος δολοφόνος θέλει να του κλείσει για πάντα το στόμα. Την υπεράσπισή του θα την αναλάβει μια γυναίκα δικηγόρος, που με κίνδυνο της ζωής της θα βρει τρόπους να προσταστεύσει τον μικρό και την οικογένειά του. Βιβλίο γραμμένο για εύκολη ανάγνωση, χωρίς ιδιαίτερη λογοτεχνική αξία, εκτός από μια καλή ιστορία, άμεσο καθημερινό διάλογο και γοργή δράση. Με πρόσωπα και καταστάσεις που κρατούν, από την αρχή ώς το τέλος, το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Νίνος Φένεκ Μικελίδης

Ο πελάτης Μτφρ.: Γιάννα Αναστοπούλου Αθήνα, Χάρλενικ Ελλάς (σειρά: Bell). Β’ Εκδοοη, 1994. Σελ. 509. Δρχ. 1.100.

Α ν α γ ε ν ν η σ ια κ ή φ ιλ ο κ α λ ία Το περίφημο αυτό έργο ολοκληρώθηκε ως χειρόγραφο το 1562 και πρωτοεκδόθηκε το 18ο αιώνα. Αποτελεί έκτοτε μια από τις πιο ενδιαφέρουσες αυτοβιογρα φίες που παρουσιάστηκαν ποτέ. Ο Γκαί τε, μάλιστα, εντυπωσιάστηκε τόσο, ώστε αφιέρωσε ένα χρόνο από τη ζωή του για να το μεταφράσει. Ο Μπενβενούτο Τσελίνι, χρυσοχόος και γλύπτης, άνθρωπος εξωστρεφής και διαχυτικός, χωρίς ιδιαίτερους ηθικούς ενδοιασμούς, ήξερ ε να χειρίζεται αρι στοτεχνικά την αφήγηση. Μέσα από σπαρταριστά επεισόδια και περιπέτειες ο συγγραφέας μας ξεναγεί στην εποχή τη ς Αναγέννησης με τρόπο κεφάτο και ευφάνταστο. Αδίστακτος, καυχησιολόγος, χιουμορίστας, ο Μπενβενούτο Τσε λίνι κατόρθωσε να γράψει, κατά την ά Η ζωή του Μπενβενούτο Τσελίνι ποψη του Horace Μτφρ.: Γ. Λεωτσάκος Walpole, το καλύ Αθήνα, Άγρα, 1994 τερο μυθιστόρρμά Σελ. 568. Δρχ. 8.200, Άδετο 7.200. όλων των εποχών.

Μόλις Κυκλοφόρησαν

Και η ελληνική μετάφραση του Γ. Λεωτσάκου τον τίμησε δεόντως. Νίκη Κώτσιου

ΠΟΙΗΣΗ Λ υ ρ ικ ό ς Π α λ α μ ά ς Ο Παλαμάς θεω- — ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΛΑΜΑΣ ρείται πως έχει Φιλολογική επιμέλεια: γράψει τα περισσό Κάρολος Μητσάκης τερα σονέτα από ό Αθήνα, Γκοβόστης, 1994 λους τους Έλληνες Σελ. 260. Δρχ. 4.200. ποιητές. Συνολικά, — έχουμε από το χέρι του ένα επιβλητικό σύνολο από 193 σονέτα ποικίλου χαρακτήρα: λυρικά ή στοχαστικά, ερω τικά, ιστορικά, κά ποια που ξεχωρί ζουν για την πε ρίεργη θεματική τους, όπως π.χ. το σονέτο για το γλωσσικό ζήτημα και τα τρία σονέτα για το σονέτο. Στον παρόντα τόμο, έχουν συγκεντρω θεί όλα τα σονέτα του Παλαμά που έ χουν γραφτεί μέσα σε μια περίοδο μισού αιώνα, από το 1892 («Τα μάτια της Ψ υ χής μου») έως το 1943 (έτος του θανά του του). Η κομψή και εξαιρετικά φροντισμένη έκ δοση, με την κατατοπιστική εισαγωγή του Καθ. Κάρολου Μητσάκη, επιτρέπει στον αναγνώστη να γνωρίσει τον «ελλη νικό πετραρχισμό» σε μια από τις πιο ε ντυπωσιακές περιπτώσεις του, αλλά και να γνωρίσει τον Παλαμά ως «πετραρχι κό» ποιητή. Κωνσταντίνος Δ. Μαλαφάντης

Π ο ιή τρ ια τ ο υ 1 1 ο υ α ιώ ν α Η Γιαπωνέζα ποιήτρια Ιζούμι Σικίμπου, έζησε τον ενδέκατο αιώνα μ.Χ. και ήταν

Μόλις Κνκλοφόρηοαν

ΙΖΟΥΜΙ ΣΙΚΙΜΠΟΥ 300 ποιήματα Μτφρ.: Αντώνης Μακρυδημήτρης. Αθήνα, Πρόσπερος, 1994. Σελ. 71. Δρχ. 1.οοο.

κόρη ανώτερου αξιωματούχου του . . αυτοκρατορίκου 01κου. Έζησε μια έντονη ερωτική περι-

— πέτεια με τον αυτοκρατορικό πρίγκιπα Tametaka, που διήρκεσε δύο χρόνια και διεκόπη από τον ξαφνικό θάνατο του νε αρού εραστή της. Ένα χρόνο αργότερα δεν μπόρεσε να αντισταθεί στον έρωτα του μικρότερου και ετεροθαλούς αδελ φού τού αποθανόντος, του πρίγκιπα Atsumichi, που έγινε και το μεγάλο πά θος της ζωής της. Τη θυελλώδη σχέση τους διέκοψε ο θάνατος του Atsumichi στα είκοσι έξι του χρόνια. Στη μνήμη του αγαπημένου η Σικίμπου συνέθεσε πάνω από εκατό ελεγείες. Ο φόβος της μοναξιάς χαρακτηρίζει την ποίηση της Σικίμπου, το έργο της οποίας ανθολογήθηκε σε αυτοκρατορικές συλ λογές. Τα ποιήματα μετέφρασε στα ελ ληνικά ο Αντώνης Μακρυδημήτρης από την έκδοση H.S. Levy, Japan’s Poetess of Love, Izumi Shikibu: 300 poems, Asian Poetry Translations Services, Yokohama, Japan 1981. Η συλλογή κυκλοφόρησε λίγες μέρες πριν το θάνατο του εκδότη του «Πρόσπερου» ποιητή Τάσου Κόρφη. Ήταν το τελευταίο του εκδοτικό έργο. Σωτήρης Ντάλης

ΜΕΛΕΤΕΣ Έ ν α ς α π ο σ ιω π η μ έν ο ς ------- :---------------Έ να ςα π ο ο Ζ μ ^ Μ α ρτυ ρ ίες και κρίσεις. Το εικαστικό έργο του. Επιλογηιαπό άρθρα του (1927-1976). Αθηνα, Γαβριηλιδης, 1994. Σελ. 260. Δρχ. 6.500.

Στενός φίλος των

μεγαλύτερων ονομάτων του καλλιτεχγίκού μεσοπολέΛ . Μ°υ > ° περιθωρια κός αυτός άνθρω πος μίλησε με ενάργεια για όψεις του νεοελληνικού πο λιτισμού που μας απασχολούν μέχρι σή μερα. Στον τόμο θησαυρίζονται μαρτυρίες κο ρυφαίων προσωπικοτήτων της τέχνης α πό την προσωπική τους επαφή με τον άνθρωπο: φώτης Κόντογλου, Γιάννης

Τσαρούχης, Νίκος Χατζηκυριάκος - Γκίκας, Γιάννης Μόραλης, Άρης Κωνσταντινίδης, Σίμων Καράς, κ.ά. Ενώ για την πνευματική προσφορά του σημαντικού αλλά άγνωστου στο πλατύ κοινό θεωρη τικού της Τέχνης, μελετητή του λαϊκού πολιτισμού μας και ζωγράφου γράφουν οι Αλέξανδρος Ξύδης, Αθηνά Σχινά, Τά σος Κορφής, Γιάννης Κιουρτσάκης και Μισέλ Φάις - ο οποίος είχε και την επιμέ λεια της έκδοσης. Επίσης, μέσα από την ανθολόγηση άρ θρων που δημοσίευσε ο Τ. Καΐμης (18971982), σε διάφορα περιοδικά γύρω από ποικίλα θέματα, απεικονίζεται όχι μόνο η ευρύτητα του δημιουργού αλλά και το ή θος του ανθρώπου. Η έκδοση συμπλη ρώνεται με τη ζωγραφική διάσταση του Καΐμη: 70, συνολικά, λάδια, ακουαρέλες και σχέδια που καλύπτουν σαράντα χρό νια αθόρυβης εικαστικής δημιουργίας. Ένα αποφασιστικό βήμα αποκατάστα σης αυτού του «υπεράνω του ψόγου και του επαίνου» καλλιτέχνη, αισθητικού και λαογράφου. Ηρακλής Παπαλέξης

Σ ύ γ κ ρ ισ η λ ο γ ο τε χ ν ιώ ν Ο καθηγητής (με αραιές - πλην γόνιμες εμφανίσεις και με την ιδιότητα του ποιη τή) Ζ.Ι. Σιαφλέκης επήγε και εκατασκήνωσε στην έρημο. Και θα παραμείνει εκεί εκτός κι αν με Ζ.Ι. ΣΙΑΦΛΕΚΗΣ Ηεύθραυστη αλήθεια. Εισαγωγή ταμορφώσει την έ στη θεωρία του λογοτεχνικού μύθου ρημο σε λειμώνα. Αθήνα, Gutenberg, 1994. Ο συγγραφέας α Σελ. 129. Δρχ. 3.120. ποπειράται το αδύ νατον κι αν δεν θ έ λει να μείνει «μό νος» στην άγνωστη περιοχή της συ γκριτικής γραμμα τολογίας (άγνωστη στην έρημο των ελ ληνικών πανεπιστη μίων), οφείλει να δημιουργήσει μα θητές. Το «νταμά ρι» τη ς σύγκρισης των λογοτεχνιών

χρειάζεται πολλούς - και ακάματους εργάτες - φιλολόγους. Σ ’ αυτό το σημείωμα δεν θα αποτιμήσω την προσπάθεια του φιλόπονου καθηγη τή. Το βιβλίο είναι εισαγωγικό, άρα λει τουργεί ως οδηγός για τους μη γνωρίζοντες τ ί εστί ο λογοτεχνικός μύθος. Και κάθε τέτοια απόπειρα ζητά την επιείκεια του αναγνώστη. Γιατί, αλήθεια, απουσιάζουν από την ελ ληνική βιβλιογραφία του, οι «Δοκιμές» του Σεφέρη, το «Εν λευκώ» και τα «Ανοι χτά χαρτιά» του Ελύτη, οι μελέτες του Λορεντζάτου; Η αρχαιομάθειά τους είναι γνωστή τοις πάσι. Βασίλης Κ. Καλαμαράς

ΔΟΚΙΜΙΟ Η ισ το ρ ία μ ια ς « φ υ γή ς » Το «μυθιστόρημα» της «φυγής» ή, κα λύτερα, της εκού σιας απομάκρυν σης του Τοντόροφ από τον στρου κτουραλισμό απο λαμβάνει ο γνώστης- βέβαια δεν πρόκειται για μυθι στόρημα - κι ας το θέλει έτσι ο συγγρα φέας - αλλά για de profundis (με την επί κληση, εννοείται, μερικών από τους κο ρυφαίους συγγραφείς και κριτικούς του αιώνα) ηθική απολογία υπέρ του κριτι κού λόγου, που καταλύει το βασίλειο του δυναστικού δογματισμού και εγκαινιάζει τη νέα εποχή του ελεύθερου στοχα σμού. Η κριτική, όπως την αντιλαμβάνε ται ο Τοντόροφ, είναι άνευ ορίων διάλο γος μεταξύ δυο ισότιμων «δημιουργι κών» υποκειμένων: του συγγραφέα και του κριτικού - διάλογος που αποσκοπεί στην ανάδειξη των κρίσιμων εκείνων ποι οτήτων του λόγου, που αποτελούν την πρώτη ύλη του «γλωσσικού έργου τ έ χνης». Ο αναγνώστης οφείλει χάριτες τόσο στον Γιάννη Κιουρτσάκη για την ε ξαιρετική, τη στίλβουσα μετάφρασή του, όσο και στον Παν. Μουλλά για τ α δι-

TIBETAN ΤΟΝΤΟΡΟΦ Κριτική της Κριτικής. Ένα μυθιστόρημα μαθητείας. Μτφρ.: Γιάννης Κιουρτσάκης προλεγόμενα: Παν. Μουλλάς Αθήνα, Πόλις, 1994. Σελ. 304. Δρχ. 3.600.

Μόλις Κυκλοφόρησαν

εισδυτικά στην ουσία «Προλεγόμενά» του στην έκδοση. Γιώργος Κεντρωτής

Α μ ε ρ ικ α ν ικ ό ς υ π ε ρ β α τ ισ μ ό ς Ανεπανάληπτο εκδοτικό άθλο αποτελεί η δίτομη έκδοση επιλογής των καλύτε ρων άρθρων, διαλέξεων και δοκιμίων του κορυφαίου Αμερικανού υπερβατιστή φιλοσόφου Έμερσον γύρω από τον άνθρωπο και τον κόσμο του. Οι στιβαρές μεταφράσεις, που η καθεμιά τους παίζει με χάρη μοναδική σε όλα τα επίπεδα RALHP WALDO EMERSON τη ς ελληνικής, οι Δοκίμια. Τόμοι 2, Μτφρ.: α'τόμου: Β. I. Ζερβός, πυκνές και εύστο πρόλογος: I. Ζερβός χες εισαγωγές, εισαγωγή και μτφρ.: β' τόμου: που εδραιώνονται Χάρης Λαμπίδης Επιμέλεια: ΛιάναΣακελλίου-Schultz. πάνω σε βάσεις λό Αθήνα, Gutenberg, 1994. γου αυστηρά κριτι Σελ. 272 + 500. Δρχ. 2.300 + 3.700 κού και που δυσχε ραίνουν την επω φελή προσέγγιση των κειμένων από τον αναγνώστη, αλ λά και το άψογο αι σθητικό ύφος των βιβλίων καθαυτά, που καθιστά τη με λέτη τους αληθινή απόλαυση, κο σμούν την ελληνική εμφάνιση ενός λα μπρού πνευματι κού έργου που ε πηρέασε και εξακολουθεί να επηρεάζει βαθύτατα τη σκέψη και τον στοχασμό σε ολόκληρο τον δυτικό κόσμο. Πρόκειται για βιβλία εθνικής προσφοράς- η μελέτη τους συνιστάται ανεπιφύλακτα. Γ ιώργος Κεντρωτής

Δ ο κ ίμ ια γ ια τη ζω ή Με τ α δύο αυτά κείμενα ολοκληρώνεται η τριλογία δοκιμίων του Χάντκε (Δοκίμιο για το τζουκ-μηοξ, τ ό τρίτο). Δοκίμια ποι ητικά, στα οποία ο συγγραφέας αγγίζει τις πιο απλές σ τιγμές της καθημερινότη

τας και τις μετα μορφώνει σε υψίστης σημασίας γε γονότα. Φωτίζει το περίβλημά τους στη ζωή του αν θρώπου, μέσα από λεπτότατες διακρί σεις, χαράσσει διαδρομές ανάμεσά τους με τον τρόπο εκείνου που έχει χρό νο για ζωή, που απολαμβάνει τους αρ γούς ρυθμούς. Η επιτυχημένη μέρα εί ναι τεχνητή, είναι η μέρα που θα ήταν ε πιτυχημένη εάν υπήρχε, η κόπωση είναι υπαρκτή και παγκόσμια, πανανθρώπινη και αιώνια, είτε πρόκειται για την κόπω ση μέσα σε μια σχέση, είτε για σωματική κόπωση, είτε για την απουσία της ακό μα, στους αστούς, για παράδειγμα. Κεί μενα σύντομα, μελωδικά, αφυπνιστικά ωστόσο, για τη ζωή που περνάει τρέχο ντος έξω από το παράθυρό μας.

ΠΕΤΕΡ ΧΑΝΤΚΕ Περί επιτυχημένης μέρας. Σελ. 81. Δρχ. 1.500. Περί κοπώσεως Σελ. 71. Δρχ. 1.500. Μτφρ.: Μ. Αγγελίδου. Αθήνα, Καστανιά)της, 1994.

Τ ιτίκα Δημητρούλια

Α π ο φ εύγο ντας το ν κακό λύκο

Το κείμενο είναι ένα δάσος. Τα δάση έ χουν πολλά πανέμορφα μονοπάτια, κι α ξίζει κανείς να τ α περπατήσει, να ξεφύγει από τον κεντρικό δρόμο, το γνωστό, που οδηγεί σύντομα και με ασφάλεια στην άλλη άκρη - αρκεί βέβαια να αποφύγει τον κακό λύκο. Ο Έκο, με το και νούριο αυτό βιβλίο, προσπαθεί να πείσει τον μη ειδικό αναγνώστη ότι η απόλαυση του κειμένου βρίσκεται στην αργή διε ρευνητική του προσέγγιση, στην περι πλάνηση στα μονοπάτια του που μπορεί να μη βγάζουν πουθενά, μπορεί να κά νουν κύκλους αλλά αποκαλύπτουν άλ λες αποχρώσεις, αναδεικνύουν άλλες μουσικές. Βιβλίο προσιτό, που αντλείτο παραδείγματά του από ποικίλους κλασι κούς αλλά και από την καθημερινότητα, τον κινηματογράφο ή τις εφημερίδες, ΟΥΜΠΕΡΤΟΕΚΟ από τον Προυστ Έξι περιπλανήσεις στο αλλά και τον Τζέιμς δάσος της αφήγησης. Μτφρ.: Αν. Παπακωνσταντίνου. Μποντ, παγιδεύει Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1994. τον αναγνώστη στο Σελ. 191. Δρχ. 2.200.

δάσος του, τον μαγεύει σε σημείο που να αρνείται πια να το εγκαταλείψει! Τ πίκα Δημητρούλια

Ε κ λ ε κ τά δ ο κ ίμ ια Το ταξίδι μακρινό και δύσκολο: στα όρια της αφήγησης. Οι προμήθειες όμως α νεξάντλητες. Ο Πέρι βοηθούντων των Cohn, Genette, Burthes κ.ά. συνομιλεί με κείμενα των Βιζυηνού, Παπαδιαμάντη, Θεοτόκη, Καρκαβίτσα κ.ά. Η αφήγηση είναι ο δρόμος επάνω στον οποίο βαδίζει η πεζογραφία. Τα προβλή ματα - ερωτήματα τα επισημαίνει ο επι μελητής Σ.Ν. Φιλιππίδης (το βιβλίο γράφτήκε στα ελληνικά): «Ποιος μιλά, ο α φηγητής ή ο χαρακτήρας»; και «Ποιος βλέπει, ο αφηγητής ή κάποιος χαρακτή ρας;». Ο δημιουργός είναι ή θεός (θα προσθέ σω), ή υπηρέτης του ήρωα - ή ρε MASSIMO PERI πόρτερ. Να το ειπώ Δοκίμια αφηγηματολογίας διαφορετικά, ελέω Επιμέλεια: Σ.Ν. Φιλιππίδης Ηράκλειο, Πανεπιστημιακές Μάσιμο Πέρι: Το ον Εκδόσεις Κρήτης, 1994. είναι ο συγγραφέ Σελ. 167. Δρχ. 2.500 ας και οι ήρωες εί ναι οι αναπαραστάσεις-ανταποκρίσεις του όντος-συγγραφέως, ο συγγραφέας είναι ο ενδιάμε σος, ο ψύχραιμος παρατηρητής, ή μή πως το «φερέφωνο» των δημιουργημά των του; Ας μη μάθουμε ποτέ. Βασίλης Κ. Καλαμαράς

ΚΛΑΣΙΚΗ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑ Α π ο σ τ ά γ μ α τ α σ ο φ ία ς Τα γνωμικά ανήκουν στις αρχαιότερες και μονιμότερες εκδηλώσεις του ηθικού βίου των λαών. Διατυπωμένα με τρόπο ε πιγραμματικό έχουν αποβεί, χάρη στο κύρος και τη διαχρονικότητάτους, κανό νες ζωής. Με άλλα λόγια, αποτελούν ένα πλήρες σύστημα ηθικής φιλοσοφίας. Η προκειμένη συλλογή που έγινε από την Ελισάβετ Σούμαν, διδάκτορα του

Πανεπιστημίου της Λειψίας, σκοπό έ χει να εξοικειώσει με την ιδιαίτερη κλίση των αρχαίων Ελλήνων και των Ρωμαίων να μιλούν παραστατικά, με προτάσεις ρεαλι στικές. Τα τριακόσια απο φθέγματα που αν θολογούνται στο βιβλίο - σε αρχαϊκή διατύπωση και νεο ελληνική μετάφρα ση - αναφέρονται στις ποικίλες εκ φάνσεις της αν θρώπινης ζωής. Διαρθρωμένα σε δεκατέσσερις ενότη τε ς (με ισάριθμες εικο νο γραφ ή σ εις του διακεκριμένου χαράκτη Καρλ - Γκέοργκ Χιρς), αποτελούν μια γραμματειακή κλη ρονομιά, που αξίζει να προσεχτεί.

Γνωμικά Ελλήνων και Ρωμαίων Επιλογή: Ελισάβετ Σούμαν Μτφρ.: Δημοσθένης Γεωργοβασίλης Αθήνα, Παπαδήμας, 1995 Σελ.175. Δρχ 2.080.

ΓΝΩΜΙΚΑ

ΕΛΛΗΝΩΝ

Ρ Ω ΜΑ I Ω Ν

Νίκη Κώτσιου

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ Ε κ λ α ϊκ ε υ μ έ ν η φ ιλ ο σ ο φ ία

ΛΟΥΤΣΙΑΝΟ ΝΤΕ ΚΡΕΣΕΝΤΣΟ Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας (τόμοι 2). Αθήνα, Οδυσσέας, 1994. Σελ. 509. Δρχ 5.500.

Σ ε ολόκληρη την ι στορία, όπως υπο στηρίζει ο Μπέρτραντ Ράσελ, τίπο τ ε δεν είναι τόσο εκπληκτικό, όσο η αιφνίδια άνοδος του πολιτισμού στην Αρχαία Ελλά δα. Οι πρώτοι που δίδαξαν τον ελεύ θερο στοχασμό πά νω στη φύση του κόσμου είναι οι προσωκρατικοί φι λόσοφοι: ο Θαλής, ο Πυθαγόρας, ο Ηράκλειτος κ.ά.

Μόλις Κνχλοφόρηοαν

Ακολούθησαν ο Σωκράτης, ο Πλάτων, ο Αριστοτέλης με τις πολύπλευρες αναλύ σεις το υς πάνω στο πνεύμα και την ύλη, ως προς το αν το πνεύμα υπόκειται στην ύλη ή εξουσιάζεται από ανεξάρτητες δυ νάμεις. Ο Λουτσιάνο ντε Κρεσέντσο, επίτιμος Αθηναίος Πολίτης από το Δεκέμβριο ’94, έχοντας υπόψη του τις δυσκολίες που παρουσιάζει η αποκρυπτογράφηση του εξειδικευμένου φιλοσοφικού λόγου, προσπαθεί να εκλαϊκεύσει τις διάφορες θεωρίες. Το αποτέλεσμα είναι μια ιστο ρία εύληπτη και προσιτή στον καθένα, έ να χρήσιμο βοήθημα που διευκολύνει την πρόσβαση στη φιλοσοφία. Ο Λουτσιάνο ντε Κρεσέντσο, λάτρης της Ελλά δας, θα πρέπει να θεωρείται σήμερα ε θνικό κεφάλαιο για τη χώρα μας. Νίκη Κώτσιου

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑ Ε υ σ ύ ν ο π το ς α π ο λ ο γ ισ μ ό ς

Ο Ευθύμιος Παπα ταξιάρχης και ο Θ ε όδωρος Παραδέλλης επιχειρούν α θόρυβα, εδώ και χρόνια, να δημιουρ γήσουν μιαν αξιό λογη σειρά κοινωνι κής ανθρωπολο γίας στα ελληνικά. Οι δύο κοινωνικοί νταμ ανθρωπολόγοι μάς ΚΟΥΠΕΡ γνωρίζουν τον συ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑ νάδελφό τους Ανταμ Κούπερ. Ο & ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΟΙ κύριος Αδάμ (ω ραίο όνομα για αν θρωπολόγο) συ γκεντρώνει σ’ αυτό το περιπετειώδες ε Για τη ν ε ο λ α ία πιστημονικό αφή γημα τις θεωρίες Είκοσι χρόνια μετά την πτώση της δικτα της βρετανικής σχολής (Malinowski, Radcliffe - Brown, τορίας αυτός ο τόπος δεν έχει καταφέ Firth, Fortes, Evans - Pritchard, Leach) ρει να βρεί μια κοινή γλώσσα προσέγγι και πώς αυτές συμπλέκονται και συνδια σης των πολλών προβλημάτων που τον λέγονται με τη γαλλική σχολή κοινωνιοταλανίζουν. Αυτή η αγωνία διακατέχει το λογίας και ανθρωπολογίας: Durkheim, συγγραφέα αυτού του βιβλίου, έμπειρο Mauss, Levi - Strauss. δημοσιογράφο Ερρίκο ΜπαρτζινόπουΟ συγγραφέας που γεννήθηκε στο Γιολο. χάνεσμπουργκ και μεγάλωσε υπό τον ή Ο συγγραφέας διευκρινίζει ότι στις σελί χο των αφρικανικών τυμπάνων οδηγήθη δες αυτού του βιβλίου δεν παραθέτει μια κε στην ανθρωπολογία με την αγάπη τού ιστορική καταγραφή τη ς περιόδου της ερασιτέχνη, και εννοούμε ερασιτέχνες ε μεταπολίτευσης, αλλά ένα σχολιασμό κείνους τους πρώτους ιδεολόγους αν της περιόδου 1974θρωπολόγους - και ας μην καταλάβαι 1994. Με εύληπτο ναν όλα όσα εξέφραζαν οι «άγριοι», κα λόγο επιχειρεί να ε θώς ήταν μεγαλωμένοι με τη χριστιανική ΕΡΡΙΚΟΣ ΜΠΑΡΤΖΙΝΟΠΟΥΛΟΣ ξηγήσει στον σημε Γράμμα σ’ έναν εικοσάχρονο ηθικολογία (όχιηθική). ρινό εικοσάχρονο Αθήνα, Καστανιώτης, 1994. Ο απολογισμός πενήντα χρόνων ανθρωΣελ. 152, Δρχ. 2.000 τ ί έφ ταιξε και γύρι πολογικής έρευνας είναι γόνιμος και ευ σε η νεολαία την σύνοπτος. Κερδίζει σε πύκνωση πληρο πλάτη σ’ αυτό που φοριών και εμβάθυνση στις θεωρίες για εμείς εξακολουθούμε να λέμε “πολιτική’ το γάμο, τον τοτεμισμό, τη μαγεία, τον και “πολιτικοί”. σαμανισμό. Βασίλης Κ. Καλαμαράς Σωτήρης Ντάλης

ΠΟΛΙΤΙΚΗ

ΑΝΤΑΜ ΚΟΥΠΕΡ Ανθρωπολογία και ανθρωπολόγοι Ησύγχρονη βρετανική σχολή Μτφρ.: Χριστίνα Μιχαλοπούλου - Βεΐκου Επιμέλεια - Εισαγωγή: Ευθύμιος Παπαταξιάρχης Αθήνα, Καστανιώτης, 1994 Σελ.357. Δρχ. 3.500.

ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ Α π ό τ η σ ύ λ λ η ψ η σ τη ν π ρ ά ξη «Έχει μυαλό σκορπίνας», λέει ο λαός για να δηλώσει, ότι η ζυγαριά της κοινωνι κής συνήθειας βρίσκει κάποιον ελαφρό μυαλο. Ο συγγραφέας μάς «συλλαμβάνει» τη στιγμή εκείνη, που σκεφτόμαστε κάτι. Πότε αυτό το κάτι μένει μόνο σκέψη και πότε, επιτέλους (κατευθύνεται από το φως στο σκοτάδι;) διαφοροποιημένο α πό την αρχική σύλληψη του ομιλούντος εγκεφάλου, περνάει ευθύς αμέσως στην πράξη; Ο εκ Κολοράντο φιλόσοφος και καθηγη τής στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας καλείται να «παίξει», ενώ γνωρίζει, ότι η τράπουλα είναι σημαδεμένη, άρ ατο παι χνίδι νοείται ως η αποθέωση της φρίκης: όσο περισσότερο προσπαθεί να «χωρέσει» τη συμπεριφορά στα στενά όρια των νόμων, τόσο το διάβημά του γίνεται JOHN SEARLE απονενοημένο. Τα Νους, εγκέφαλος και επιστήμη Μτφρ.: Κώστας Χατζηκυριάκου γεγονότα - φάσμα Ηράκλειο, Πανεπιστημιακές τα του νοός θ ’ αρ Εκδόσεις Κρήτης, 1994 γήσουν πολύ ακό Σελ.117.Δρχ. 2.200 μη να ταυτισθούν μ ε τά γεγονότα. Βασίλης Κ. Καλαμαράς

ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ Π α ιδ ικ ά τρ α γ ο ύ δ ια Σήμερα όλοι πλέον αναγνωρίζουν την ευεργετική επίδραση που ασκούν στην ψυχή των νηπίων τα παιδικά τραγούδια, τα νανουρίσματα και γενικά τα δημιουρ γήματα της λαϊκής παράδοσης, που τους τραγουδούν από τις πρώτες ώρες της ζωής τους οι γονείς, οι γιαγιάδες και οι παππούδες. Μ ’ αυτά «μαθαίνουν» διαι σθητικά τη γλώσσα τους και συνδέονται διανοητικά, γλωσσικά και πολιτισμικά με την κοινότητα στην οποία ανήκουν. Στην τεχνολογική εποχή μας, που οι πα-

ραδόσεις φαίνο νται απομακρυσμέ νες και ξεχασμένες από τον άνθρωπο και ποικίλα ξένα πολιτιστικά πρότυ πα μας «πολιορ κούν» από παντού, η ανάγκη της σύν δεσης των παιδιών με την παράδοση γίνεται επιτακτικό τερη. Η έκδοση είναι μια καλαίσθητη εικονο γραφημένη συλλο γή, που αποτελείται από νανουρί σματα, ταχταρί σματα, παινέματα, πρωτοβαδίσματα, χ ε λ ιδ ο ν ίσ μ α τ α , παιχνίδια, κάλαντα, γλωσσοδέτες, αινίγματα κ.ά. Συνοδεύε ται από κασέτα, που δίνονται αντιπρο σωπευτικά δείγματα από διάφορες κα τηγορίες παραδοσιακών παιδικών τραγουδιών Κωνσταντίνος Δ. Μαλαφάντης

Νανουρίσματα - ταχταρίσματα παινέματα - πρωτοβαδίσματα χελιδονίσματα κ.ά. Συγκέντρωση: Μαργαρίτα Κουλενπανού Εικονογράφηση: Κωστής Μακρής Βιβλίο και κασέτα Αθήνα, Θυμάρι, 1994 Σελ.160. Δρχ. 3.500

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Γ ιο ρ τ έ ς κα ι νή π ια Στον ελληνικό χώρο και στη νεοελληνική κοινωνία, ειδικότερα, έχουν θεσπιστεί και γιορτάζονται ένα πλήθος γιορτές και επέτειοι: θρησκευτικές, εθνικές, εποχι κές, ονομαστικές κ.λπ. Το γιορταστικό πνεύμα γίνεται πιο γιορτινό με τη συμμε τοχή, τον ενθουσιασμό και τη χαρά των παιδιών. Οι γιορτές στο χώρο του νηπιαγωγείου έχουν ψυχαγωγικό, αλλά και παιδαγωγι________________ κό χαρακτήρα. Η νηπιαγωγός μπο ΤΑΣΟΥΛΑΔ. ΤΣΙΛΙΜΕΝΗ ρεί ν’ αξιοποιήσει Γιορτές στο Νηπιαγωγείο τη γιορταστική ψυ Αθήνα, Καστανιώτης, 1994 Σελ.308. Δρχ. 4.000 χική διάθεση των

παιδιών και να τους προσφέρει υλικό για διασκέδαση, κοινωνικοποίηση και μάθη ση: Ο καλαίσθητος αυτός τόμος είναι πολύ χρήσιμος γιατί περιέχει οργανωμένα προγράμματα για τις γιορτές και επετεί ους, πολλά ποιήματα και τραγούδια (με τις νότες της μουσικής τους), διαλό γους, αλλά είναι και διανθισμένος με έγ χρωμες φωτογραφίες που τον καθι στούν περισσότερο εποπτικό και ελκυ στικό. Κωνσταντίνος Δ. Μαλαφάντης

Τ ρ α γ ο ύ δ ια γ ια Π α ιδ ιά Ποιίματα γνωστών και άλλων δημιουρ γών, όπως και του ίδιου του συγγρα φέα καθηγητή μου σικής, παρουσιάζο νται σε πεντάγραμ μο, σ’ αυτό το βι βλίο. Επίσης περιέχονται μελοποιημέ να και σε κασέτα που συνοδεύει το βιβλίο. Ακούγονται ευχάριστα, είναι μέσα στα ενδιαφέ ροντα του παιδιού και σίγουρα συμ βάλλουν στην κά λυψη πολλών σχο

ΑΝΔΡΕΑΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥΣ Το παιδικό τραγούδι. (Συνοδεύεται από κασέτα). Αθήνα, Gutenberg, 1994. Σελ. 164. Δρχ. 4.000 Ανδρέα Χαραλάμιιους

το παιδικό τραγούδι

λικών και όχι μόνο εκδηλώσεων. Κι έχουν ανάγκη οι δάσκαλοι στην πρωτοβάθμια, αλλά και στη δευτεροβάθμια εκπαίδευ ση, από τραγούδια και πέρα από τα γνω στά παραδοσιακά. Εξάλλου η ποιότητά τους είναι εξασφαλισμένη, αφού ο A. X. είναι έγκριτος μουσικός αλλά και, λόγω της θητείας του σε πολλές βαθμίδες της εκπαίδευσης, έχει βαθιά γνώση των ανα γκών της παιδικής ψυχής καιγενικώτερα της εκπαίδευσης στον τομέα της Μουσι κής Αγωγής. Γιάννης Παπαδάτος

ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ Ρ ικ ά κ η κα ι Π ρ ά ισ ν ε ρ Το σενάριο της ται νίας της παραγω γού και σηνοθέτριας, Λουκίας Ρι κάκη, γραμμένο α πό την ίδια και τους Γιώργο Νοταρά, Νί κο Παπανδρέου και Ελέν Σουέρ. Ιστορία γύρω από ένα έρωτα με πρωταγωνιστές τέσσερα πρόσωπα. Τον 38χρονο Στέφα νο, χωρισμένο που ζει με το γιο του, μου σικοσυνθέτη, που επιστρέφει από το Πα ρίσι στην Ελλάδα για να παρουσιάσει έ να έργο του, την 37χρονη Αλεξάνδρα, μια παντρεμένη γυναίκα, λάτρη των βι βλίων, που ξαφνικά γνωρίζει κοντά στον Στέφανο, ένα παθιασμένο έρωτα, και σε δεύτερη μοίρα, τον 40χρονο Αντώνη, αρχιτέκτονα και άντρα της Αλεξάνδρας και την 21χρονη Κλαίρη, μιαν οργισμένη κοπέλα που η παρουσία της θ ’ αναστα τώσει τη ζωή του Αντώνη. Αυτό τον έρω τα που «οδηγεί σε κατευθύνσεις απρό σμενες» θέλησε να δώσει, όπως αναφέ ρει η ίδια, η Λουκία Ρικάκη. Ένα σενάριο που συμπληρώνεται με πλούσια εικονο γράφηση καθώς και τα κονσέρτα (με την ποίηση του Κωστή Παλαμά), με τη μου σική που έγραψε ο Ζμπίγκνιερ Πράισνερ. Νίνος Φένεκ Μικελίδης

ΛΟΥΚΙΑ ΡΙΚΑΚΗ «Κουαρτέτο σε 4 κινήσεις» Αθήνα, Καστανιώτης, 1994 Σελ. 174. Δρχ. 2.500

Ε μ ε ίς κα ι οι δ ειν ό σ α υ ρ ο ι Με αφορμή την ταινία του Στίβεν Σπίλμπεργκ, «Τζουράσικ Παρκ», ο σκηνοθέ της Στάθης Κατσαρός στο σύντομο, αλ λά ιδιαίτερα ενδιαφέρον βιβλίο του επι χειρεί να εξετάσει το φαινόμενο των ται νιών επιστημονικής φαντασίας κάτω από το πρίσμα της φυ λογένεσης και μιας ΣΤΑΘΗΣ ΚΑΤΣΑΡΟΣ σύνθεσης των πο «Σινεμά και δεινόσαυροι» ρισμάτων διαφορε (Το ερπετικό σύμπλεγμα τικών κλάδων της ε αντεπιτίθεται) Αθήνα, 1994. πιστήμης. Βιβλίο Σελ.78.

που ταυτόχρονα αφηγείται τον αγώνα του ανθρώπου με το κακό, εκείνο του ερ πετού που, όπως αναφέρει ο συγγραφέ ας, «με τη μορφή του φιδιού, του δράκο ντα, και, τα τελευταία χρόνια, του δεινό σαυρου, έχει συχνότατα χρησιμοποιηθεί για να συμβολίσει το κακό, το σκοτεινό ή το ονειρικό, που αντιμάχεται τον άνθρω πο σαν φορέα της γνώσης και του φω τός». Αγώνα που χρειάζεται να κάνει ο άνθρωπος για να αποκτήσει την ανα γκαία γνώση και «να ταυτισ τεί με τον κό σμο ολόκληρο», αποκτώντας, έτσι, όπως πιστεύει ο συγγραφέας, τον πραγματικό του εαυτό. Το βιβλίο συμπληρώνουν ση μειώσεις και 15 εικόνες (δυστυχώς όχι ό λες από πρωτότυπες φωτογραφίες). Νίνος Φένεκ Μικελίδης

ΤΑΞΙΔΙΑ Σ η μ α ν τ ικ ό ο δ ο ιπ ο ρ ικ ό Είναι γνωστό πια ΕΒΛΙΑΊΣΕΛΕΜΠΙ στην Ελλάδα το έρ Οδοιπορικό στην Ελλάδα (1668-1671). γο του επιφανούς Εισαγωγή-Απόδοση: Οθωμανού ταξιδιώ Δημήτρης Λούπης τη και μελετητή Αθήνα, Εκάτη, 1994 Σελ. 368. Δρχ. 5.000. Εβλιά Τσελεμπί, που - όντας εκλε κτό τέκνο της πλουσιότατης γεωγραφι κής παράδοσης της ισλαμικής Ανατολής - μας παρέχει σημαντικότατες γεωγρα φικές, κοινωνικές, οικονομικές, πολιτι στικές και λαογραφικές πληροφορίες για την Ελλάδα του 17ου αιώνα, την ο ποία περιηγείται. Οι πληροφορίες του τόμου αυτού αναφέρονται στην Πελο πόννησο, τα νησιά του Ιονίου και του Αι γαίου Πελάγους και την Κρήτη. Ο τρό πος που γράφει (παράθεση αντικειμενι κών στοιχείων αλλά και στοιχείων για τη ζωή και την προσωπικότητά του, δοσμέ να όλα με λιτότητα και ακρίβεια), μας ε πιτρέπει να γνωρίσουμε τη νοοτροπία ε νός πιστού μουσουλμάνου, που ζητάει να γνωρίσει σε βάθος μιαν επαρχία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και συνάμα να γνωρίσει και τον εαυτό του. Γιώργος Κεντρωτής

ΙΣΤΟΡΙΑ Π ρ ιν κα ι μ ε τά τ η ν Ά λω σ η Διαπρεπής μελετη τής τόσο του αρ χαιοελληνικού όσο και του βυζαντινού πολιτισμού ο καθη γητής Ουίλσον κα N .G . W IL S O N ταθέτει με το έργο αυτό τ α πορίσματα των μακροχρόνιων ερευνών του πάνω ho στο ρόλο των Ελλήνων λογίων που εγκαταστάθη καν και δίδαξαν στην Εσπερία λίγο πριν (1437) την Άλωση της Κων σ τα ντιν ο ύ π ο λ η ς , και πάνω στο έργο των ιταλικής κατα γωγής λογίων που σημάδεψαν το ευρω παϊκό πνεύμα για κάτι παραπάνω από μι σόν αιώνα (1515) μετά από την Άλωση, προετοιμάζοντας στην ουσία την Ανα γέννηση. Το κέντρο βάρους των διαπραγματευομένων θεμάτων πέφτει στον χαρακτήρα των ελληνικών σπουδών (κυ ρίως η εκμάθηση και η μελέτη της ελλη νικής γλώσσας) και στην επίδραση της ελληνοβυζαντινής κουλτούρας επί του αυτόχθονος λατινικού πολιτισμού. Το βι βλίο δεν απευθύνεται μόνο σε ιστορι κούς, γι’ αυτό και συνιστάται η μελέτη του σε όποιον έχει ενδιαφέρον για τα με σαιωνικά πράγματα της Ελλάδας και της Ιταλίας.

N.G. WILSON Από το Βυζάντιο στην Αναγέννηση Μτφρ.: Φωτεινή Πρεβεδούρου - Γεωργίνη Αθήνα, ΝέαΣύνορα, 1994 Σελ. 336. Δρχ. 2.500.

% m

Βυζάντιο

Γιώργος Κεντρωτής

ΠΑΙΔΙΚΑ Η σ κ έψ η τ η ς Λ ο ρ έ τ α ς Η Λορέτα είναι μια ποντικίνα. Περιδιαβά ζει το δάσος, παρατηρεί τα όσα συμβαί νουν, απορεί με αυτά, προσπαθεί να δώ-

ΜόΙΐζΚνώοφόρηοαν

μακούμενη ένταση και την ακολουθούσα σει εξηγήσεις, έ AXELDUWE ύφεση, στον απλοϊκό κόσμο του χωριού ρωτά, συνεργάζε Ποιος είδε το πραγματικό δάσος; διαδραματίζεται μια βαθύτερη κοινωνική ται, προβληματίζε Μτφρ.: -Διασκ: Εύη Ψάλτη. και ψυχολογική ιστορία, που εκφράζει, Εικονογράφηση: Μ. Barton. ται, δίνει λύσεις... (Συνεργασία με το Εργαστήριο τελικά, το δικαίωμα που έχει καθένας να Πρόκειται για το Διερεύνησης ΑνθρώπινωνΣχέσεων), φαντάζεται και να πλάθει μύθους. πρώτο βιβλίο της (Κασέτα: Στίχοι Εύης Ψάλτη, Το βιβλίο ελκύει αμέσως το ενδιαφέρον σειράς “Οι περιπέ Μουσική: Στάθης Ουλκέρογλου). Αθήνα,Ελληνικά Γράμματα, 1994. του αναγνώστη και το διατηρεί αδιάπτω τειες της Λορέτας Σελ. 52. Δρχ. 3.500 το έως το τέλος του. τη ς ποντικίνας”, που με λογοτεχνικό Κωνσταντίνος Δ. Μαλαφάντης τρόπο και με κυ ρίαρχο υφολογικό στοιχείο το χιούμορ, εισάγει τον μικρό αναγνώστη σε βασικές Π α ρ α μ ύ θ ια Γ κρ ιμ έννοιες γνωριμίας με το περιβάλλον του, στην ουσία προτείνοντας έναν άλλο τρό Οι Grimm δεν υ πο σκέψης. Η βαθιά άλλωστε οικολογική Τα παραμύθια των αδελφών Γκριμ. πήρξαν αυθεντικοί συλλογιστική που διέπει το βιβλίο, προ π αρ αμ υθάδ ες: Εισαγωγή: Marthe Robert σανατολισμένη σε έναν κόσμο του μέλ Μτφρ.: Μαρία Αγγελίδου σπούδασαν νομικά λοντος, είναι σήμερα το ζητούμενο - «πι Αθήνα, Άγρα, 1994 και μελέτησαν τη στεύουμε» - για την εκπαίδευση, αλλά Σελ.517. Δρχ. 6.500. Άδετο 5.500 γερμανική ρομαντι και για το ποσοστό που αναλογεί στη λο κή φιλολογία και γοτεχνία ως έμμεσου στοιχείου αγωγής. γλώσσα. Έτσι εν Πρωτότυπες κι ενδιαφέρουσες είναι οι διαφέρθηκαν και ασκήσεις, στο τέλος του βιβλίου, όχι μό για την έρευνα του ΑΔΕΛΦΩΝ ΓΚΡΙΜ Μ νο για τα παιδιά αλλά και για τους γονείς τομέα του παραμυ και για τους δασκάλους. Υπέροχοι οι στί θιού. Μελετώντας χοι και αξιοπρόσεκτη η μουσική της κα τα λαϊκά παραμύ σέτας που συνοδεύει το βιβλίο. (Για παι θια διαπίστωσαν ο διά όλων των ηλικιών και για μεγάλους). μοιότητες και ανα λογίες στις διάφο Γιάννης Παπαδάτος ρες παραλλαγές και διατύπωσαν τη θεωρία για τη συνέ Φ ά ν τα σ μ α σ το Σ χ ο λ ε ίο χεια και τη σχέση των θεμάτων τους, Πρόκειται γιά ένα φανταστικό μυθιστό που αποδείκνυε την κοινή καταγωγή των ρημα που απευθύνεται σε εφήβους. Η ι παραμυθιών. Παράλληλα συνέβαλαν τα στορία αρχίζει το χειμώνα του 1927 στην μέγιστα στη διάσωση και καταγραφή Πορτίτσα, ένα χωριό στα ριζά των θεστων λαϊκών παραμυθιών, που ζούσαν α σαλικών Αγράφων. Τότε, «γεννιέται» στο κόμα στη Γερμανία των Αρχών του 19ου υπόγειο του σχολείου ένα «φάντασμα», αιώνα. Το 1812 τύπωσαν τα «Παραμύθια που ξυπνάει τις φιλοδοξίες και τα συμ για τ α παιδιά και την οικογένεια». Η ερ φέροντα της μικρής κοινωνίας. Παράλ γασία τους στηρίχτηκε σε γραπτές και ληλα αφυπνίζονται μνήμες, θρύλοι και προφορικές πηγές και διακρινόταν για έρχονται στο προσκήνιο άνθρωποι πα την πιστή απόδοση και τη ζωντανή ρακατιανοί. Σιγά - σιγά ο πανικός κατα γλώσσα των παραμυθιών. λαμβάνει ολόκληρη την περιοχή και κα Ο πρώτος τόμος των παραμυθιών (ακο θιστά τη φαντασία επικίνδυνη. Ταυτό λουθούν άλλοι δύο), περιλαμβάνει εισα χρονα αποδίδονται γωγή στα παραμύθια των Grimm, κλείνει με χιούμορ τα απωμε χρονολόγιο και βιβλιογραφικό σημεί θημένα και οι επι ΒΑΣΙΛΗΣΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ ωμα και είναι στολισμένος με τις γκραΤο φάντασμα της Πορτίτσας διώξεις των απλών Αθήνα, Καστανιώτης, 1994 βούρες των πρώτων εκδόσεων. ανθρώπων. Σελ. 142. Δρχ. 2.000 Μέσα από την κλι Κωνσταντίνος Δ. Μαλαφάντης

ΤΑ ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ

ΜόΙΐζΚνύοφόφιοαν

ΒΙΒ Λ ΙΑ ΓΙΑ ΤΑ Α ΞΙΑΓΑΠ Η Τ Α Α ΙΛ Ο Υ Ρ Ο Ε ΙΔ Η , ΤΙΣ ΓΑΤΕΣ, ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΠΙΟ ΠΙΣΤΟ ΥΣ ΣΑΣ ΦΙΛΟ ΥΣ, ΤΟΥΣ ΣΚΥΛΟΥΣ. ΠΩΣ ΘΑ ΤΑ ΦΡΟΝΤΙΖΕΤΕ ΚΑΙ ΠΩΣ ΘΑ ΓΝ Ω ΡΙΖ ΕΤ Ε ΤΙΣ Α Ν Α ΓΚΕΣ ΤΟΥΣ. ΓΙΑ Τ Ι Η ΣΥΝΥΠΑΡΞΗ ΤΟΥΣ ΜΑΖΙ ΣΑΣ ΓΙΝ Ε Τ Α Ι ΣΧΕΣΗ Ο Υ Σ ΙΑ Σ Τ ΙΚ Η , ΣΧΕΣΗ ΑΝ ΥΠ Ο Κ ΡΙΤΗ Σ ΑΓΑ Π ΗΣ.

Β IΒ Λ IΑ

ΓΙΑ

ΖΩΟΦΙΛΟΙ

δώνουμε τακτικά, αφού μόνο η ανοχή του είναι αυτή που μας ε πιτρέπει να φιλοξενούμε το σκυλί ή το γατί μας. Τούτων ούτως εχόντων, θεωρώ απόλυτα φυσιολογική την άρνη ση γνωστών διανοούμενων καλλιτεχνών, πολιτικών και λοιπών «επωνύμων» να παραδεχτούν δημόσια το κουσούρι τους, πολύ περισσότερο δε, να βγουν και να υποστηρίξουν την ανάγκη για προστασίατων ζώων-τα οποία, ωστόσο, λατρεύουν. Έτσι, όταν μια πολύ καλή συγγραφέας έγραψε πρόσφατα ένα τρυφερό βιβλιαράκι, με θέμα μια γάτα - τη γάτα της, που έζησε μαζί της 17χρόνια! -το υπέγραψε με ψευδώνυμο. Και όταν, προ μηνών, μεγάλος εκδοτικός οίκος εκυκλοφόρησε μια ανθολογία διηγημάτων των μεγαλύτερων Ελλήνων πεζογράφων του αιώνα μας, διηγημάτων που όλα είχαν ως θέμα τη σχέση ανθρώπων και ζώων, καλού κακού και προς άρσιν πάσης παρεξηγήσεως, τύπωσε σε μια απ’ τις πρώτες σελίδες του τόμου το εξής καθησυχαστικό: «Αγαπάωτα ζώα, μια πιο πολύ αγαπάωτον άνθρωπο»! Είπαμε κι εμείς... ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΔΙΑΜΑΝΤΗΣ

ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΝΟΜΙΑ Η ζωοφιλία στην Ελλάδα αντιμετωπίζεται, σε γενικές γραμμές, σαν ψώνιο, οι δε ζωόφιλοι σαν άτομα «περίεργα», παρεκκλίνοντα πάντως του κανονικού. Αρκεί, π.χ., να μην κλωτσήσεις τον σκύλο που περνάει δίπλα σου - κάτι που ασφαλώς πρέπει να κά νει ο κάθε κανονικός άνθρωπος - ή έστω να μη φωνάζεις «ουστ, κοπρόσκυλο», για να σου κολλήσουν στο πι και φι τη ρετσινιά. Τα πράγματα γίνονται ακόμη χειρότερα αν τολμήσεις να βγά λεις μια χελώνα απάτη μέση του δρόμου, πριντη σημαδέψει κά ποιος οδηγός, ενώ η πιο ακραία περίπτωση είναι να τολμήσεις να υιοθετήσεις κάποιο ταλαίπωρο αδέσποτο, γατί ή σκυλί: Έχεις ήδη βγει στην παρανομία... Ε, ως παράνομος κι εγώ, θα σας αποκαλύψωτους πιο βασικούς συνωμοτικούς κανόνες, χάρη στους οποίους οι ζωόφιλοι απο φεύγουν το ψυχιατρείο ή ακόμα και τη Σπιναλόγκα. Πρώτα - πρώτα, δεν ψωνίζουν κονσέρβες ή, γενικά, ζωοτροφές, από τη γειτονιά τους: Οι Παγκρατιώτες τις προμηθεύονται απ’ την Κυψέλη, οι Πατησιώτες απ' την Καλλιθέα κι οι Πειραιώτες απ’ το Μπραχάμι. Είναι λίγο κουραστικό, αλλά είναι και ο πιο α σφαλής τρόπος να χάνουν οι άλλοι τα ίχνη σου! ‘Οταν συναντιόμαστε, οι ζωόφιλοι μπροστά σε πολύ κόσμο π.χ. στη λαϊκή - ποτέ δεν μιλάμε, κλείνουμε απλά το μάτι ο ένας στον άλλον, με νόημα και σημασία. Βλέπετε οι σπιούνοι βρίσκο νται παντού, δεν είναι για να παίζεις μ’ αυτά τα πράγματα. Όσοι ζούμε σε πολυκατοικίες, φροντίζομε να διατηρούμε άριστες σχέσεις με τον διαχειριστή, μη παραλείποντας να τον λα

ΖΩΑ

ταΕιδικά

O s γ ά το ι

T to v

CHRISTOPHER BURRIS

6 i€ X t a > v

Γάτες. Ησωοτήφροντίδα τους.

Π ε ς μ ο υ τ ι γ ά το υ ς γράφεις, να σου π ω ποιος ε ίσα ι...

Μτφικ: άψήτρης Γεδεων. Αθήνα, Βααδάαις, 1994. Σελ. 258. Αρχ. 4.500.

Το βιβλίο αυτό για τις γάτες περιέχει όλες τις βασι Οι γάτοι του La Fontaine: μοχθηροί, φαύλοι,

κές πληροφορίες που οφείλει να γνωρίζει όποιος

υτοκριτες,

ήδη έχει στο σπίτι του τα συμπαθή αυτά αιλουρο

όμοιοι «υλικό πορνογράφο,

ειδή ή σκοπεύει να αποκτήσει. Ολες οι ράτσες, συ

που γύρισε θρησκόληπτος, με τρίχινο σάκο.

νηθισμένες ή σπάνιες, εξετάζονται προσεκτικά και

Οι γάτοι του Eliot: κατασκευές.

γάτας - υπό την προϋπόθεση ότι ο ιδιοκτήτης της

δίνονται πολύτιμες οδηγίες για την επιλογή της

Οξφορδιανό χιούμορ,

είναι αποφασισμένος να αναλάβει τις ευθύνες της

κούφιοι ρυθμοί, μηχανικε'ς ρίμες...

- την κατάλληλη στέγασή της, την εκπαίδευση,

Γάτοι; μη-γάτοι; «σκέψεις στεγνού μυαλού

την περιποίηση και υγιεινή, τη σωστή διατροφή και

σε στεγνές ώρες».

τη βασική φροντίδα της υγείας της.

Οι πιο ζωντανές γάτες: της Colette. Οι πιο θηλυκές,

τα κείμενα κάνουν την ανάγνωση μια ευχάριστη ε

του Baudelaire. Αίπλα στις αιλουροειδείς του γυναί-

νασχόληση.

κες,

Από τον εκδοτικό οίκο «Βασδέκη» κυκηοφορούν

οι μαγνητικές του γάτες. Οι πιο μουσικές: του

επίσης:

Verlaine

• JOHN HUMPHREYS. Το τέλειο κυνηγόσκυλο.

Οι 260 έγχρωμες φωτογραφίες που συνοδεύουν

κι η νεραϊδοπαρμένη Minnaloushe του Yeats. Οι γάτες της Νέμεσης: Hoffman και Poe. Μα η πιο πραγματική γάτα, είναι η ανυπόστατη, η μεταφυσική γάτα του Cheshire,

Σεη. 256. Δρχ. 7.000. Ποηύτιμο βοήθημα για τους αρχάριους και έ μπειρους κυνηγούς. • TOM SCOTT. Πώς να εκπαιδεύσετε τον σκύλο

άπειρα επιμερισμένη σε φέτες ύπαρξης.

σας. Σεη. 13«. Δρχ. 1.800.

Χιούμορ γνήσια γατικό. Άψογη

Οδηγίες για τη διατροφή, τον τρόπο εκπαίδευ

γεωμετρική σκέψη του Carroll.

σης του πιστού σας φίηου. • HENRYK LISIECKI. Σκυλιά. Σεη. 160. Δρχ. 1.800.

Εμείς έχουμε τη Σεμίρα του Ροΐδη. Την Τούτη

πηηροφορίες για την καταγωγή, τις ασθένειες

και την Ραμαξάν του Σεφέρη.

τους, τα γνωρίσματα κάθε ράτσας, τη φροντίδα

Και τις γάτες του Αι-Νικόλα,

και την περιποίησή τους.

με το φαρμάκι της Ρωμιοσύνης.

• ΒΛΑΝΤΙΣΛΑΒ ΣΒΙΕΖΥ. Καναρίνια. Σεη. 144. Δρχ. 1.800. Πώς θα περιποιείστε και θα μεγαηώνετε σωστά

Από την ποιητική συλλογή του ΝΙΚΟΥ ΔΗΜΟΥ.

Το βιβλίο των Γάτων Εκδόσεις Νεφέλη

τα καναρίνια σας. Υγιεινή, διατροφή, συμπερι φορά και προφυηάξεις. • JULIEN L. BRONSON. Παπαγάλοι. Σεη. 192. Δρχ. 2.400.

ταΕιδικά

τι πρέπει να ξέρει κανείς για την εκτροφή, ανα

συνοδευόμενες από ανατομικά σχεδιαγράμματα

παραγωγή και τις ασθένειες των παπαγάηων.

και συμβουλές για τη νοσηλεία του.

Τα σκυλιά. Όλες οι ράτσες του κόσμου.

Το εγχειρίδιο αυτό καλύπτει ακόμη τεχνικές παρο

Σε». 314. Δρχ. 6.000.

χής πρώτων βοηθειών σε ατυχήματα και άλλες ε

ΒιβΔίο - Λεξικό. Περιέχει όηες τις ράτσες των

πείγουσες καταστάσεις όπως πνίξιμο, λιποθυμία,

σκύηων του κόσμου.

πληγές, δαγκώματα, εγκαύματα και δηλητηριά σεις. Τα κείμενα συνοδεύουν 650 έγχρωμες φωτογρα φίες και σχεδιαγράμματα. Το τελευταίο μέρος του

DR. BRUCEFOGLE

βιβλίου αναφέρεται στις επιδείξεις και στους δια γωνισμούς των σκύλων μέσω των οποίων προβάλ

Η φροντίδα τον Σκύλου. Μτφρ.: Αημήτρης Γεδειόν. Αθήνα, Προμηθευτική, 1994. Σελ. 192. Αρχ. 5.800.

λεται - κατά τη γνώμη μας - ένας «κυνικός» ρατσι σμός. Από τις εκδόσεις «Προμηθευτική» κυκΛοφορούν επί σης: • DAVID TAYLOR. Το τέλειο βιβλίο της γάτας.

Ένα βιβλίο πρακτικό και εύληπτο για ό,τι αφορά στη φροντίδα του σκύλου σας. Περιλαμβάνει οδη γίες για τη διατροφή, την περιποίηση, τον ειδικό ε

Ιελ. 190. Δρχ. 7.900. • DAVID TAYLOR. Το τέλειο βιβλίο του σκύλου. Σεη. 240. Δρχ. 8.900.

ξοπλισμό, την εκπαίδευση, τη φροντίδα των κου-

περιγράφονται τα χαρακτηριστικά τους και δίνο

ταβιών, την αναπαραγωγή, τη στείρωση και την ε

νται πρακτικές συμβουλές για την περιποίηση, την

πιλογή ενός σκύλου ως συντρόφου. Περιγράφο-

ανατροφή και τη βασική φροντίδα τους. Συνοδεύο

νται λεπτομερώς πολλές διαταραχές του σκύλου,

νται από πΒούσια εικονογράφηση.

xaEikm

ε ώ

ο ιν επιμέλεια: Βασίλης Καλαμαράς

Τι ν έ ο μας φ έ ρ ν ο υ ν οι ε κ δ ο τ ι κ ο ί ο ί κ ο ι « Ά γ ρ α» , « Α λ ε ξ ά ν δ ρ ε ι α » , « Ά μ μ ο ς » , « Ε λ λ η ν ι κ ά Γ ρ ά μ μ α τ α » , « Κ α σ τ α ν ι ώ τ η ς » κα ι « Σ τ ι γ μ ή » για τ ο ν μή ν α Α π ρ ί λ ι ο ;

ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ

ΑΓΡΑ___________ Τέσσερις

Η α υ σ τη ρ ή επ ιλογή τίτλ ω ν τ η ς ξ έν η ς π εζο γ ρ α φ ία ς είν α ι τ ο χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ό τ η ς : Χ ένρ ι Μ ίλ ερ «Μ ολόχ» (Μ τφ ρ.: Αλ. Σω τηρίου) κ αι Σ ιρ λ Κό νελι «Η στέρνα» (π ρόλογος: Μ α ρ ία Δ ο ύ ν α - μτφ ρ.: Θ εό δ ω ρ ο ς Σαμψών).

νουβέλες

ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ

του Κάρλο Φουέντες: «Νερό καμένο. Αφηγη ματικό

Η κ α ιν ο ύ ρ ια π ε ρ ό δ ο ς τ ο υ

κουαρτέτο»

ε κ δ ο τικ ο ύ ο ίκ ο υ « σ φ ρ α γ ί

(Μτφρ.: Αχιλλέας Κυ-

σ τη κ ε » απ ό β ιβ λ ία φ ιλ ο

ριακίδης). Ιστορίες για

σ ο φ ία ς , ψ υ χ α ν ά λ υ σ η ς κ α ι

την πόλη του Μεξικού.

π α ιδ α γ ω γ ικ ή ς .

Ποίηση μεστή ουσίας

φ έ ρ ν ε ι γ ια τ ο ν Α π ρ ίλ ιο ;

Τι

μας

από τον Έ κτορα Κα-

Μ υ ρ τώ Δ ρ α γ ώ ν α - Μ ο ν ά

κναβάτο:

«Οιακισμοί

χ ο υ « Σ ύ γ χ ρ ο ν η η θ ικ ή φ ι

του Μενεσθέα πορτο

λ ο σ ο φ ία » , Τ. Γ κ ρ ά ν τιν - Ν.

λάνου του

ταμοί

Σ κ α ρ ιά ν ο « Α υ τισ μ ό ς - α

Μυστρά».

Δύο συνεντεύξεις - πο

π ο κάλυ ψ η» , Ν ίκ ο ς Ρ ω τά ς

___________ ΑΜΜΟΣ

δημοσιευμένες Ο Πέτρος Γάίτάνος επιμένει

στο περιοδικό (σημείο

« Σ τρ ε ς κ α ι α ν τιμ ετώ π ισ ή το υ » , Τ. Ν τ ά λ ε ϊ « Θ ερ α π εία

στο ποιοτικό παιδικό βιβλίο:

μ έσ ω τ η ς τέχ ν η ς» , Π ίτμ α ν

αναφοράς) «Σύγχρονα

Ελένης Καλλία «Η ζωή ενός

« Α ρ κ ε τά ά ν δ ρ ε ς » , Τ ζ ό σ ιεν

θέματα»: Κ.Θ. Δημαρά

Θεάτρου είναι σαν παραμύ

- Νίκου Σβορώνου «Το

θι». Το «παραμυθένιο» θέα

έργο

τρο δεν είναι άλλο, από το

της

ιστορίας

Ιστοριογραφικά και αυτοβιογραφικά σχόλια». Συνεντεύξεις με τους Στέφανο Πεσμαζόγλου και Νίκο Αλιβιζάτο.

Υπόέχδοοιν

Εθνικό.

«Δ ιαπ ρ οσ ω π ική ε π ικ ο ιν ω ν ία σ τ ο ν ε ρ γ α σ ια κ ό χ ώ ρο». Ε κ δ ίδ ε τα ι κ α ι τ ο α ρ χ είο ...

Πώς γίνεται μία αρχαιολογι κή ανασκαφή; Τις απορίες μάς τις λύνει ο Γιάννης Σακελλαράκης:

«Ανασκάπτο-

ντας το παρελθόν».

ε ν ό ς χ α φ ιέ τ η ς δ ικ τ α τ ο ρ ία ς τ ο υ Μ ε τ α ξ ά : Α. Δ ά γ κ α «Α ρ χ είο π λ η ρ ο φ ο ρ ιο δ οτώ ν».

ΚΔΣΤΑΝΙΩΤΗΣ Ελληνικά και ξένα πεζά: Λίλυ Εξαρχοπούλου «Τα βράδια ανατριχιάζω» (μυθιστόρημα), Ιωάννα Καρυστιάνη «Η κυρία Κατάκη» (διηγήματα), Γιώρ γος Κακουλίδης «Φαλαμπέλα» (αφή-· γημα), Ξενοφών Μπρουντζάκης «Γυναικωνίτης» (μυθιστόρημα), Δημήτρης Παπαπαναγιώτου «Πέμπτη επο χή» (μυθιστόρημα), Ζαν Εσνόζ «Λί μνη» (μυθιστόρημα - Μτφρ.: Ρένα Χατχούτ), Τζον Απντάικ «Αναζητώ ντας τον εαυτό μου. Μνήμες» (μυθι στόρημα - μτφρ. Σταύρος Παπασταύρου), Μαρκ Τουέιν «Ο άνθρω πος που διέφθειρε το Χάιντελμπεργκ» (μυθιστόρημα - Μτφρ.: Γιούρι Κοβαλένκο), «Αφηνιασμένα άλογα» (μυθιστόρημα - Μτφρ.: Γιούρι Κοβαλένκο, ο δεύ τερ ος τόμος της τριλογίας «Ανοιξιάτικο χιόνι»), Μάρτιν Έ ιμις «Άλλοι άνθρωποι. Μια ιστορία μυστηρίων» (μυθιστόρημα - Μτφρ.: Σταύρος Παπασταύρου), Κάρολ Ό ουτς «Η αποφυ λακισμένη» (Μυθιστόρημα - μτφρ. Καίτη Οικονόμου), Γκλόρια Μέιλορ «Οι γυναίκες της ο δού Μπρούστερ. Ένα μυθιστόρημα σε επτά ιστορίες» (μυθιστόρημα Μτφρ.: Γιούρι Κοβαλένκο), Στέφανο Μπένι «Κωμικοί τρομαγμένοι μαχη τές» (μυθιστόρημα - Μτφρ. Τότα Κονβερτίνο). Το βιβλίο στον κινηματογράφο: Τζέιμς Έλισον «Αθάνατη αγαπημένη» (μυθιστόρημα - Μτφρ.: Ερρίκος Μπαρτζινόπουλος) και Τζιμ Χάρισον «Θρύλοι του πάθους» (μυθιστόρημα - Μτφρ.: Γιούρι Κοβαλένκο). Ο Διονύσιος Χαριτόπουλος, με ένα θεατρικό: «Αυγά μαύρα». Ματιά στα απόκρυφα του μεγάλου τιμονιέρη, του Μάο: «Ιδιωτική ζωή του προέ δρου Μάο. (Τα απομνημονεύματα του προσωπικού ιατρού του Μάο)» του Λ ιΖ ιΣο ύι (Μτφρ.: Ερρίκος Μπαρτζινόπουλος). Νέα μόδα στο βιβλίο, τα στερεογραφήματα: Νταν Ντίκμαν «Κρυμμένες διαστάσεις». Μελέτες λογοτεχνίας: Βαγγέλης Αθανασόπουλος «Το ποιητικό τοπίο του ελληνικού 19ου και 20ού αιώνα»

(δίτομο). Δύο ανθολογίες: Γιώργου Μαντζουράνη «Ανά μεσα σε δύο κόσμους. Συγγραφείς στη Γερμα νία με ελληνικό διαβατήριο» και «Ανθολογία ε βραϊκής ποίησης» (πρόλ. - μτφρ.: Κωστής Μοσκώφ). Ψυχανάλυση - παιδοψυχολογία: Τζον Μπόλμπι «Δημιουργία και διακοπή των συναισθηματικών δεσμών», Αντώνης Τσουμάνης «Μουσική αγω γή στο νηπιαγωγείο. Από τη θεωρία στην πρά ξη», Λίζα Μίλερ «Κατανοώντας το βρέφος», Ντόναλντ Βίνικοτ «Από την παιδιατρική στην ψυ χανάλυση». Μουσικολογία: Γιώργος Καμπανάς «Θεωρία της μουσικής σημειογραφίας». Ο μείζων εικαστικός Γιάννης Κουνέλης εκδίδει μια μεγάλη συνέντευ ξη, με τον τ ίτ λ § «Πε διάδα του Ιονίου», ο Νίκος Μπακουνάκης γράφει για τ η \| Κόλ λας, στο «Κόλλας Μήδεια. Οψεις ερμη νείας», ο Γιώργος Χειμωνάς χαρακτηρί ζει τα δοκίμι#· του «Ποιος φοβάται τη Βιρτζίνια Γουλφ;», δημόσια κείμενα, ο ακαδημαϊκός Πανα γιώτης Τέτσης: «Το θρά σος του καλλιτέχνη». Παιδιά χαίρετε: Β.Δ. Αναγνωστόπουλος «Ανθο λόγιο ανοιξιάτικο» και «Ανθολόγιο καλοκαιρινό» - και Χισασί Γιαμανάκα «Μελί μελό» (Μτφρ.: Φώντας Κονδύλης).

ΣΤΙΓΜΗ Ο καλλιτέχνης εκδότης - τυπογράφος Αιμίλιος Καλλιακάτσος εμπλουτίζει τη Βιβλιοθήκη Αρχαίων Συγγραφέ ων. Πιο συγκεκριμένα: «Ιστοριών Α’» και «Ιστοριών Β’» σε μετάφραση - εισαγωγή - σχόλια του δοκιμασμένου φι λολόγου Ν.Δ. Τριανταφυλλόπουλου. Ο Ιταλός νεοελλη νιστής Μάριο Βίτι ερευνά τις πηγές του Ανδρέα Κάλβου και μας ετοιμάζει τον τόμο με τα μελετήματα «Ο Κάλβος και η εποχή του» - ο ποιητής και κριτικός λογοτεχνίας Σπύρος Τσακνιάς αναστοχάζεται στο «Α propos. Αναστοχασμοί και σχόλια». Ο Νέστωρ της νεοελληνικής λογοτεχνίας και γνώστης άριστος της κρητικής λογοτεχνίας Στυλιανός Αλεξίου πα ρουσιάζει σε κριτική έκδοση με τη Μάρθα Αποσκίτη, τον «Κρητικό πόλεμο» (1645-1669)» του Μαρίνου Τζάνε Μπουνιαλή.

Υπόέκδοσιν

Ο αναγνώ στης β λέπ ει να μ ε τα τίθ ετα ι το κέντρ ο β ά ρ ο υ ς από το ν ανθρώ πινο εκτρ α χη λισ μ ό στην ηθική ύβρη Τ ίμ α ς λ έ ε ι ο Β α λτινός μ ε τη ν «Ορθοκωοτά». Ό τι οι δ ε ξ ιο ί εγ κ λη μ ά τη σ α ν α ν τιδρ ώ ντα ς στη σω τηριολογική β ία τω ν α ρ ισ τερ ώ ν ο τελευ τα ίο βιβλίο του Θανάση Βαλτινού

Το καινούριο βιβλίο του Βαλτινού έχει ως

αρχίζει με τ ην εδεμική περιγραφή του χώ

θεματικό πυρήνα τον Εμφύλιο. Σ ’ αυτό τ ο ζο

ρου (μονή τη ς Ο ρθοκω στάς) που ο συγ

φ ερό διάστημα (1944-49) ο π εζογράφος δίνει

γρ α φ έα ς επιλέγει για να κορυφώσει το ν μύθο

το λόγο (είτε μέσ α από τη ν πρωτοπρόσωπη α

το υ, και τελειώ νει με τη ν κατεδάφιση αυτής

φήγηση είτε, σπανιότερα, μέσα από το σχήμα

τη ς εικόνας.

τη ς σ υνέντευξης) πρόσωπα που μιλούν για

Έτσι, ένας αναγνώστης, εξοικειω μένος με τ ις ενδοσ τρ εφ είς νύ ξεις τ ο υ δημιουργού του «Κορδοπάτη», θα διέκρινε πίσω από τ ις «ποιη

την ατομική το υ ς εμπλοκή στη δίνη τη ς ιστο ρικής σ υγκυρίας. Πολλά πρόσωπα το υ μυθισ τορήματος ξα

τικ ές εικόνες κατηναγκασμένου βίου» και τον

ναπιάνουν τη ν αφήγηση από το σημείο που

«ψευδή Ισαάκ» ιστορικά υπονοούμενα με ποι

τη ν έχει αφήσει κάποιος προηγούμενος ομι

κίλους αποδέκτες.

λητής, φωτίζοντας, κατ’ αυτόν το ν τρόπο, το ί

Πριν ωστόσο προχωρήσω στον σχολιασμό

διο γεγο νό ς από άλλη οπτική γωνία. Αυτή η α

του βιβλίου θα ή θελα να αποσαφηνίσω ότι,

έναη ροή προσώπων - η οποία, σε συνδυα

προκαταβολικά, με αφήνουν εξίσου απαθή

σμό με τη μικρή κλίμακα τη ς περιοχής και την

τόσο το πολιτικό μένος διαφόρων προσεγγί

έλλειψ η παραγράφων στο κείμενο, θυμ ίζει α

σεων (οι οποίες το μόνο που πέτυχαν είναι αυ

ραβούργημα - αρθρώ νεται σε

τό που υποτίθεται ότι αντι-

47 ανισ ομερή κεφάλαια.

στρατεύονταν:

να

θεμελιώ

Οι

ανώνυμοι

επώνυμοι

σουν, δηλαδή, μια ιδεοληπτική

πρωταγωνιστές το υ Βαλτινού

ανάγνωση τη ς ιστορίας) όσο

- έν α πλήθος αφηγητών με κοι

και οι επανατοποθετήσεις του

ΘΑΝΑΣΗΣ ΒΑΛΤΙΝΟΣ

σ υγγρ αφ έα μέσ α από συνε ντεύ ξεις

(όπου

προσπαθώ

ντας να φωτίσει τ ις προθέσεις το υ ενίοτε θόλωνε τη ν καθα ρό τητα το υ κειμένου).

Κριτική

Ορθοκωστά

νωνιολογική ματιά επιλεγμένο και μια ο νοματολογία ά ξια ειδι κής μ ελέτη ς -

κινούνται, εν

Αθήνα, Άγρα, 1994

πολλοίς, στα όρια τη ς Αρκα

Σελ. 338. Δρχ. 3.800.

δίας με επίκεντρο τ ο μοναστήριο τη ς Ορθοκω στάς.

Έ χουμε δηλαδή, ένα πρωθύστερο, αν και

για, κι εδώ θα μπορούσαμε να ζητήσ ουμε τη

σε μικρότερη κλίμακα, αντικατοπτρισμό τη ς

συνδρομή του Ρενέ Ζιράρ, η μιμητική λει

Μ ακρονήσου (όπως τόσο π αραστατικά επι

το υρ γία είναι η πιο β αθιά δομή τη ς βίας.

σημαίνει ο Δ ημήτρης Ν όλλας στην επιστολή

Β έβαια εδώ θα μπορούσε κάποιος δύσπι

του στο περιοδικό «Ιχνευτής», τ. 11, σελ. 12),

σ τος να αναρω τιόταν ποιος από το υ ς δύο α-

όπου τ ο ΕΑΜ χρησιμοποίησε ως στρατόπεδο

δελφοκτόνους έκανε τη ν αρχή. Αλλά έτσ ι ξ ε

συγκέντρω σης για τ ο υ ς αντιφρονούντες: από

φ εύ γο υ μ ε από τ ο ζητούμενο και διολισ θαίνο-

το υ ς μη ενταγμένους στο ΚΚΕ ώς το υ ς τ α γ

ντας σε ένα γαϊτανάκι μετάθεσ η ς των ε υ θυ

ματασφαλίτες.

νών φ τάνουμε στον Κάιν και στον Ά β ελ (όπως

Μ ε άλλα λόγια, θ α πει κάποιος βιαστικός, ο Βαλτινός αναποδογυρίζει άρδην το σκηνικό του αριστερού με το φω τοστέφανο υπέρ του

εύστοχα επισημαίνει ο Δ ημήτρης Ραυτόπουλος. «Γράμματα και Τέχνες», τ. 7 1 , σελ. 32). Στο σ ημείο α υτό όμως θα ή θελ α να στα θο ύ

αδίκως στιγματισμένου ταγμ ατασ φαλίτη. Ή

με σε ένα σημείο, που μπορεί και να μην είναι

κάποιος άλλος πιο αποφασιστικός θα απο-

εντέλ ει προσωπική αυθαιρεσ ία.

φανθεί: ο Βαλτινός μάς δείχνει τ ι θα γινόμα-

Στο «Ορθοκωστά» ενώ καταγράφεται, συ

σταν αν νικούσαν οι α ρ ισ τεροί στον τόπο μας.

χνά με ω μότητα, η εξαφάνιση τη ς ανθρώπι

Κατά τ η γνώμη μου, αυ τά τ α συμπεράσμα

νης συνθήκης (ζωή, αξιοπρέπεια, περιουσία),

τ α αφορούν μια διδακτική ή χρησιμοθηρική

ο σ υγγρ αφ έας αποφ εύγει συστηματικά να α

διάσταση τη ς λογοτεχνίας - μια αντίληψη που

να φ ερ θ εί σ ε οποιαδήποτε ερωτική πράξη (ε-

για χρόνια μας ταλάνισε. Ο ι περιπτώσεις των

ξυπακούεται βίαιη) ως μέσο εξευτελισμού

Στρατή Τσίρκα, Άρη Α λεξάνδρου, Μ άριου

του αντιπάλου - μια τακτική «οικεία» στους

Χάκκα, από τη μια πλευρά, και Αλέξανδρου

πολέμους (πόσο μάλλον σ τους εμφύλιους).

Κοτζιά, από τη ν άλλη, είναι νομίζω κάποια εύ

Από τη ν άλλη πλευρά, έχο υ μ ε ως συμβολικό

γλω ττα παραδείγματα. Πριν απαντήσουμε,

κέντρο του μύθου έναν βεβηλω μένο ιερό χώ-

λοιπόν, σε παρόμοιας υφής ερω τήματα, ας ε-

ρο.

γκύψ ουμε προσεκτικά και νηφάλια στο μυθι στόρημα.

Π αρατηρούμε, δηλαδή, έν α δίπολο: απο σιώπηση μιας ατομικής πληγής (ακόμη κι αν

Το βιβλίο το υ Βαλτινού β ρίθει από περιπτώ

χρεώ νεται στην αληφοφάνεια: διάβαζε στη

σεις ανθρώπων που ερήμην το υς γίνονται ε ξ ι

συστολή των αφηγητών) και παράλληλα, ανά

λαστήρια θύ μ ατα στον άκρατο πολιτικό ρα

δ ειξη ενός μιασμένου συλλογικού χώρου.

τσισμό τη ς εποχής. Άνθρωποι που επιστρα-

Έτσι, ο αναγνώστης, π ροϊδεαζόμενος και

τεύθη κ α ν διά τη ς βίας στο ΕΑΜ ή στους Γερ-

από το μότο τη ς αρχής («ως σκεύη κεραμέω ς

μανοτσολιάδες για να κατηγορηθούν εκ των

συντρίψεις αυτούς»), γνω ρίζει ότι η διπλή κα

υστέρων - από τ ις αντίπαλες παρ ατάξεις - ως

ταπάτηση - βιασμός (ας μη γελιόμασ τε μια

προδότες και να εκτελεστούν.

μορφή αιμομιξίας είναι, αρ κεί να αναλογιστεί

Κατά τη ν άποψή μου, ο Βαλτινός ανάγει σε

κάποιος το περιορισμένο τη ς περιοχής) και

κεντρικό πρωτογωνιστή τη βία και το αντίπα

θρησκεία - βλέπει να μ ετατίθεται το κέντρο

λο δ έος τη ς, δηλαδή το φόβο. Μ ια βία και έ

βάρους από το ν ανθρώπινο εκτραχηλισμό

ναν φόβο όμως όχι υπερ-ισ τορικά νοούμενα

στην ηθική ύβρη.

αλλά καθημερινά και απτά.

Υπάρχει όμως και μια άλλη ενδιαφ έρουσα

Τ ί μ ας λέ ει ο Βαλτινός με την «Ορθοκωστά»

διάσταση τη ς ιστορικής ανάγνωσης που επι

(η ετυμολογία, παρεμπιπτόντως, το υ ονόμα

χειρ εί ο π εζογράφος σ ’ αυτήν τη νωπή - όπως

το ς σημασιολογικά παίζει - εμπαίζοντας τ α υ

αποδείχτηκε από τ ις αντιδράσεις που ανακί

τόχρονα το ν αναγνώστη - με το γενικώς ορ

νησε π αρ’ ό λες τ ις κοινές επετείους και τις

θόν: τη ς πολιτικής ηθικής, τη ς ιστορικής αλή

α μ φ ο τέρ οθεν συμφιλιώ σεις - τοιχογραφία.

θεια ς, του γνήσιου πατριωτισμού, κ.ο.κ.); Ό τι

«Ο Γιάννης ο Βελισ σάρης, ο οποίος Γιάννης

οι δ εξιο ί εγκλημάτησαν αντιδρώντας στη σω-

δεν ή ταν αρισ τερός, δεν ήταν αναρχικός.

τηριολογική βία των αρισ τερών. Μ ε άλλα λό

Ή ταν απλώς αντιρρησίας. Σ ε όλα. Αν το υ έ-

Κριτιχη

δείχνε εμπιστοσύνη η δική μας ομάδα, ο Κυρελέη ς και οι άλλοι, θα το ν προσεταιρίζονταν.

ο Σπ ύρος Τ σ ακνιάς και ο Β αγγ έλ ης Χ ατζηβ ασ ιλείο υ).

Δ εν θα κ ατέλη γε εκ εί που κατέλη ξε. Όπως και

Ω στόσο, ο π εζο γρ άφ ο ς δ ε λη σ μ ο νεί πως

τόσοι ακόμα, που η απομόνωση το υ ς έσ τειλε

ο υσ ιαστικά δ ια λέγετα ι μ ε μια καθη μ αγμένη

στην αντίθετη πλευρά».

εποχή τ η ς νεο ελλη νική ς ισ τορίας, κ ατά τη ν

Βλέπ ουμε, δηλαδή, να μ ας λ έ ε ι ο σ υγ γρ α

οποία όχι μόνο ε υ τελ ιζό τα ν η ανθρώπινη

φ έα ς ότι η ισ τορία δ εν το ν α φ ο ρ ά ο ύ τε ως

ζωή α λλά κα τα ρ γ είτο και η ανθρώπινη μονα

περ ιφ ο ρ ά τω ν μεγάλω ν ιδ εών ο ύ τε ως ψυ

δικότητα.

χρή αποδελτίω ση θυτώ ν και θυμάτω ν, αλλά

Γι’ αυτό ίσως έχει την ανάγκη να βρει μια

ως μικρόκοσμος καθημερινώ ν παθών. Β έ

κοινή θερμοκρασ ία φωνής (κάτι που επιτυγ

β αια αυ τή είναι μια πάγια τακτική τ ο υ Βαλτι-

χάνεται με τη μικροπερίοδο φράση και τη

νού να δ ιερ ευ νά τ ις ανθρώ πινες σ χέσ εις

σχεδόν ασθματική αναπνοή των ομιλητών)

στον απόηχο τ η ς επίσημης ισ τορίας. Ο Β αλτινός σ’ α υ τό τ ο μ υ θισ τό ρ η μ ά το υ

στην οποία να συντονιστούν όλοι οι αφηγη τές . Αφού μπορεί ο κ αθένας ξεχω ριστά να

π ραγματώ νει έν α γλω σσικό επ ίτευ γμ α κα

βίωσε το ατομικό το υ δράμα, αλλά όλοι υπήρ

θώ ς σ κιαγρ αφ εί ανάγλυφ α, μέσ α από τη ν

ξαν υπνοβάτες το υ ίδιου εθνικού εφιάλτη.

πολυπρόσωπη αφήγηση, ψυχισ μούς και συ Μ ισ έλ Φάις

μπ ερ ιφ ο ρές (και στο σημείο α υ τό διαφωνώ με τ ις γλω σσ ικές ενσ τάσ εις που διατύπωσαν

Συνδρομές εσωτερικού και Κύπρου Ετήσια: Εξάμηνη:

11.000 δρχ. 5.500 δρχ.

Σπουδαστική: 10.000 δρχ. Σπουδαστική: 5.000 δρχ.

Συνδρομές εξωτερικού Ετήσια:

60δολ. ΗΠΑ. Σπουδαστική: 55 δολ. ΗΠΑ Ιδρυμάτων, Βιβλιοθηκών: 75Δολ.ΗΠΑ

Τα παλιά τεύχη , τ α δεκαπ ενθήμερα και τ α διπλά κ οστίζουν 1 ,ΟΟΟΔρχ. Εμβάσματα στη διεύθυνση: Α. Σπάθή Αν. Μεταξά 26,106 81 ΑΘΗΝΑ Fax: 33.01.315

Τοψί /

Ο Έκο δ εν ξεχ νάει ού τε στιγμή τη ν π ροσφιλή και π άγια τα κτική του να «παίζει» μ ε τη ν ισ τορ ία και τη φ ιλοσοφία.

ο Μαγικό Βουνό του Τόμας Μαν μεταλλαγ

τήρ - Εμμανουήλ παραπέμπουν στο αντίστοιχο

μένο σ’ ένα Μαγικό Νησί- στο Νησί της Προη

δίδυμο του Μαγικού Βουνού. Εκεί ο Σετεμπρίνι

γούμενης Ημέρας, όπως το συνέλαβε η φα

και ο Νάφτα προσπαθούσαν να ρυμουλκήσουν ντασία του Ουμπέρτο Έκο. Διαφορετικοί οι και να επηρεάσουν τον Χανς Κάστορη. Τόσο ο χρονικοί ορίζοντες, αλλιώτικα τα τοπία και ό Χανς όσο και ο Ρομπέρτο όφειλαν να διαλέξουν μως ίδια η ουσία. Πρωταγωνιστής του Μαγικού

ανάμεσα σε δύο αντικρουόμενες απόψεις. Από

Βουνού ήταν ο Χανς Κάστορη που, αυτοπαγι-

τη μια πλευρά, ο κυνικός ορθολογισμός και η

δευμένος σ’ ένα ελβετικό σανατόριο, αναζητού

μηχανιστική σύλληψη του κόσμου· από την άλ

σε διακαώς ν’ ανακαλύψει την αλήθεια μέσ’ από

λη, η ιδεοκρατική και ρομαντική αντίληψη που

την πολλαπλότητα των γνώσεων. Πρωταγωνι

θεω ρεί την ύπαρξη ανεξάντλητο θαύμα.

στής στο Νησί του Ουμπέρτο Έκο ο Ρομπέρτο

Ο λόγος του Σεντ-Σαβέν, όπως και του Σ ετε

ντε λα Γκριβ- νέος, ευγενικής καταγωγής που

μπρίνι, είναι αποδεικτικός, επαγωγικός και βα

καταλήγει ένοικος ενός έρημου πλοίου με ανε

σίζεται στη δύναμη του λογικού επιχειρήματος.

ξιχνίαστη ιστορία. Ο Ρομπέρτο έχει εντω μεταξύ γευ θεί όλες τις

Διανθίζεται, ωστόσο, από μαύρο χιούμορ και

πιθανές εκδοχές τη ς ανθρώπινης σοφίας μέσ’

πατήρ - Εμμανουήλ είναι ένας τρυφ ερός και ευ

από την επαφή του με λόγιους κι ερευνητές,

αίσ θητος ποιητής, μια παραλλαγή του Φραγκί

που αποπειρώνται να ερμηνεύσουν τα μυστή

σκου της Ασίζης. Εκεί όπου οι Διαφωτιστές Τύ που Σεντ-Σαβέν βλέπουν μια τεράστια κοσμική

ρια του σύμπαντος. Βρισκόμαστε στον 17ο αιώ

μακάβριους αλλά χαριτωμένους αστεϊσμούς. Ο

να, σε μια εποχή που σηματοδοτεί τη στροφή

Μηχανή,

ο πατήρ-Εμμανουήλ

στον ορθολογισμό και την επι

βλέπει ένα ζωντανό οργανισμό

στημονική

πλημμυρισμένο από θεϊκή πνοή.

υπευθυνότητα,

σε

Σχέση διαλόγου δεν υπάρχει,

μια εποχή που χαρακτηρίζεται ΟΥΜΠΕΡΤΟ ΕΚΟ

όμως, μόνο ανάμεσα στο Νησί

ψεων. Δύο είναι οι Μ έντορες

Το νησί της προηγούμενης ημέρας

και το Μαγικό Βουνό. Βρίσκει

του Ρομπέρτο και καθένας από

Μ τφρ.: Έ φη Καλλιφ ατίδη

από το δραματικό κονταροχτύ πημα θεωριών και κοσμοαντιλή

και από ένα διαφορετικό κοσμο είδωλο. Ο Σεντ - Σαβέν και ο πα-

κανείς αναφορές και σε προγε νέστερα έρ γα του Έκο. Ο καλό γερ ος Κασπάρ δεν παραπέμπει

αυτούς έχει να του προσφέρει Αθήνα, Γνώση, 1994

άραγε στο μοναχό Σαλβατόρε

Σελ. 498. Δρχ. 5.200.

από το «Όνομα του Ρόδου»; Κα-

Κριτική

σπάρ και Σαλβατόρε αποτελούν ενσαρκώ

ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ

σεις μιας «εσπεράντο» οικουμενικής συνεί δησης, είναι οι συμπαθείς κοσμοπολίτες που ματαίως προσπαθούν να συγκεράσουν και να συμφιλιώσουν δάνεια από πλειάδες

Το πέμπτο βιβλίο ενός ποιητή που, με τον ξεχωριστό του τόνο, πλουτίζει την ελληνική ποίηση και κοσμεί την ελληνική γλώσσα.

διαφορετικών πολιτισμών. Κάτω από κανονικές συνθήκες, το Νησί της Προηγούμενης Ημέρας θα έπρεπε να εί ναι ένα τυπικό επιστολικό μυθιστόρημα. Υποτίθεται ότι ο Ρομπέρτο στέλνει γράμμα τα στην αγαπημένη του, διηγούμενος τις περιπέτειές του, και κρατάει σημειώσεις που εντέλει περιέρχονται στον άγνωστο «μεταγραφέα» της ιστορίας. Η αφήγηση αρχίζει από τη μέση (in media res) καθώς ο Ρομπέρτο εξερευνά το μυστηριώδες πλοίο και μέσα από την ελεύθερη απόδοση των ε πιστολών του, που ο συγγραφέας αναπλάθει κατά βούληση, προσεγγίζουμε την ιστο ρία του. Ο Έκο δεν ξεχνάει ούτε στιγμή την προ σφιλή και πάγια τακτική του να «παίξει» με την ιστορία και τη φιλοσοφία. Ετσι, ολόκλη ρα κεφάλαια καταλήγουν σε δοκίμια, ικανά να σταθούν μόνα τους και αυθύπαρκτα ως μικρές διατριβές, ανεξάρτητες από τον κύ ριο κορμό της μυθοπλασίας. Οι τίτλοι είναι ενδεικτικοί: «Περί της Σκόνης της Συμπά θειας», «Περί των Μειζόνων Συστημάτων», «Περί της Ερωτικής Μελαγχολίας» κ.ά. Αυ τή ακριβώς η σχολαστική ενασχόληση με ι στορικές αναδρομές και φιλοσοφικά συ στήματα ζημιώνει κάπως το αποτέλεσμα. Οι σχοινοτενείς πραγματείες,

φλύαρες

και

κουραστικές, διακόπτουν σε επίκαιρα και κρίσιμα σημεία την εξέλιξη κατακερματίζο ντας την πλοκή. Από την άλλη πλευρά, ό μως, είναι τόσο γλαφυρός ο λόγος του που,

ΑΠΟ Τ ΙΣ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Η σύγχρονη εκδ ο τική παρουσία στα ελληνικά γρά μμα τα

μολονότι πλατειαστικός, αποζημιώνει μόνο και μόνο με τη χάρη του. Ό σο γ ι’ αυτούς που ψάχνουν για μηνύ ματα, το δίδαγμα προσφέρεται από τον ί διο το σ υγγραφέα με την πιο απλή, λιτή και σαφή διατύπωση: «Η ζωή είναι σύντομη, η τέχνη απέρα ντη, η ευκαιρία στιγμιαία και το πείραμα α βέβαιο». Νίκη Κώτσιου

fa n m a ια μέρα, το 1906, ο χαρισματικός διάδοχος

του θρόνου της Ψυχανάλυσης ο Καρλ

χαιταόνψ οηνΓψηίβα που προτείνει τον εαυτό του σαν «Οδηγό στην Ψυχαναλυτική

Φιλολογική

κριτική»

[«Tthe

Γιουνγκ, ο οποίος δεν είχε γίνει ακόμη «α

unspoken motive», υπό Μ. Kaplan και R. Kloss,

ποστάτης», συνέστησε στον Φρόυντ μια νουβέ

The Free Press, New York 1973], σημειώνει (σε

λα ενός μάλλον μικρής πνοής καίτοι πολυγρα-

κάποια αντίφαση πάντως με την εξαγγελία

φότατου συγγραφέα. Την Gradiva του Wilhelm

του...) πως αυτό που ενδιαφέρει τον Φρόυντ

Jensen.

Γράφτηκε τό τε ένα συναρπαστικό

δεν είναι η εμπλοκή στην ερμηνευτική της τ έ

πράγματι δοκίμιο που πήρε τη θέση του ανάμε

χνης, αλλά μια επιβεβαίωση των ευρημάτων

σα στις συνάφειες της μάγισσας Ψυχανάλυσης

του και των θεωρητικών του προτάσεων. Ειδικά

με τη μάγισσα λογοτεχνία - από τις πιο αμφίθυ-

στην Gradiva ο Φρόυντ βρίσκει, διαβάζουμε, μια

μες όπως είναι γνωστό συνάφειες που γέννησε

δραματοποίηση των μεγάλων του μέχρι τό τε α

ο αιώνας που κλείνουμε. Τί θα μείνει αύριο από

νακαλύψεων, της απώθησης της παιδικής σε

την Γκραντίβα του Γένσεν (κανείς δεν θα την

ξουαλικότητας και της επανόδου του απωθημέ-

διάβαζε, λένε, σήμερα αν δεν είχε την υποστή-

νου υπό τη μορφή της νεύρωσης. Και τούτο α

λωση του Φρόυντ), τί θα μείνει από την είσοδο

κόμη: την ικανότητα του έργου τέχνης να διαλύ

του Φρόυντ στα μυστικά της ιδιοσυγκρασίας

ει τη νεύρωση μέσω μιας λειτουργίας ανάλογης

και της πρόθεσης του καλλιτέχνη (αν όχι και

με την ψυχαναλυτική θεραπεία. Στο τέλος τ έ

στα μυστικά της καλλιτεχνικής δημιουργίας κα-

λος, αν η τέχνη δείχνει τους δρόμους του Ασυ

θεαυτήν, όπως νομίστηκε από κάποιους επιγό

νείδητου καθώς το έκανε κι ο ίδιος ο Φρόυντ με

νους); Η ωραία έκδοση, που πα

το αναλυτικό ντιβάνι του, τό τε

ρουσιάζεται στη γλώσσα μας σε

καλλιτέχνες

μετάφραση από τη Μαρία Αγγε-

«είτε έχουν κι οι δύο δίκιο, είτε

λίδου και τον Πάνο Αλούπη (ο ο

έχουν κι δύο άδικο». Είναι όμως

ποίος έχει και την επιμέλεια του τόμου), θέλει να είναι ο πλήρης φάκελος της υπόθεσης προς διευκόλυνσιν των

ερωτημάτων.

Εκεί κατατίθεται όλο το ιστορικό μιας υπό εκκρεμότητα σχέσης, οι συνήγοροι και οι κατήγοροι λόγοι. Ένα

αγγλοσαξονικό

βιβλίο

WILHELM JENSEN Γ κραντίβα. Μια πομπηιανή

φαντασία Μτφρ.: Μ αρία Αγγελίδου SIGMUND FREUD

και ψυχαναλυτές

έτσι; Και γιατί θα είχε τάχα ιδιαί τερη σημασία η προσφυγή της Ψυχανάλυσης (με τόσα νατουραλιστικά ιστορικά αρρώστων

Το παραλήρημα και τα όνειρα στην Γκραντίβα

στη διάθεσή της και τόσες ευ

Μτφρ.: Π άνοςΑλούπης Αθήνα, Άγρα, 1994 Σελ. 360. Δρχ. 3.848.

κρινίσεις επί του νευρωσικού

καιρίες για ερωτήσεις και διευ θέματος...) στις καλλιτεχνικές μορφές, τόσο πεισματικά προ

Κριτική

σηλωμένες στα δικά τους ήθη και τόσο γενικά

σοι τουλάχιστον διαβάζουν την Ψυχανάλυση

απρόθυμες να «ξεσκεπάσουν» περαιτέρω τον ε

διά του Λακάν δεν μπορούν παρά να συμμερίζο

αυτό τους με εκτός καλλιτεχνικής ύλης συνειρ

νται την ευθύνη της. Μέσα στην πρόσβασή της

μούς;

στο καλλιτεχνικό φαινόμενο, η Ψυχανάλυση

Μπορούμε τάχα να φανταστούμε τον Οιδίπο-

δεν συνιστά απλώς ένα είδος λόγου που συνα

δ ατο υ Σοφοκλή να εκμυστηρεύεται περισσότε

ντά έναν ξεκάθαρα ετερόκλητο λόγο - τον λόγο

ρα πράγματα στον Ernest Jones ή στον Hanns

των αισθητικών μορφών - για να τον αναλύσει

Sachs απ’ όσα ήξερ ε για λόγου του ο Τειρε

εκ των έξω σαν κλινική περίπτωση. Να διδαχτεί

σίας; Τι θα είχε να μάθει ακριβώς ο ψυχαναλυ

έστω από την καλλιτεχνική διεισδυτικότητα, να

τής από τον Άμλετ, τον Καλλιτέχνη της Πείνας,

παραδειγματιστεί και να παραδειγματίσει. Αν

τον Νέγρο του Νάρκισσου, που να μην το έχει ή

μπροστά στην Ψυχανάλυση - που καθόλου δεν

δη συναντήσει στο γραφείο του; Ένα γκράφιτι

τελειώ νουμε μαζί της θεωρώντας την σαν είδος

είχε κάποτε επισκεφθεί έναν τοίχο ως εξής:

του επιστημονικού Discours - το καλλιτεχνικό

«The word has come down from the dean / that

έργο κατατίθεται σαν συμπτωματολογία, δεν

with the aid of the teaching machine / king

πρόκειται να καταλάβουμε το τ ί κάνει και τί θ έ

Oedipus rex / could have learned about sex /

λει η Ψυχανάλυση αν δεν αναγνωρίσουμε και σ’

without ever touching the queen». Αγαλλίαση

αυτήν το σύμπτωμα.

του ψυχαναλυτή - «η καλύτερη εναλλακτική λύ

Αν πρόκειται να ρωτήσουμε τί «επιθυμεί» αυ

ση», λέει, «στο να μαθαίνεις κάνοντας είναι το

τός ο φτωχός αρχαιολόγος, ο Νόρμπερτ Χά-

να μαθαίνεις διά του παραδείγματος». Οι μορ

νολντ, μέσα στο παραλήρημα που στεριώθηκε

φές της τέχνης είναι τυπικά παραδείγματα, υλι

μέσα του για το ξαναζωντάνεμα της Γκραντίβα,

κό υποδειγματικής διδασκαλίας. Το Φευγάτο

πρέπει ταυτόχρονα να ρωτήσουμε ποια είναι η

Γράμμα λ.χ. του Ε.Α. Poe, στα χέρια του Λακάν,

επιθυμία της Ψυχανάλυσης, του ψυχαναλυτή

δείχνει με τον καλύτερο τρόπο πώς ένα πρω

(= του αρχαιολόγου) που τον προσεγγίζει. Δι’

ταρχικό σημαίνον, που αυτό καθεαυτό δεν δε

αυτού του ερωτήματος, αν μη τι άλλο η παρα

σμεύεται στη σημασία, μοιράζει τους ρόλους

δοσιακή προβληματική πάνω στο δεσμό «μιας

και τις σημασίες στη σκηνή της ζωής. Η Γκραντί-

ομπρέλας και μιας ραπτομηχανής με το ανατο

βα, που θα πει «εκείνη που βαδίζει μπροστά

μικό τραπέζι», δηλαδή της χάρης τη ς τέχνης με

θαρραλέα» (από το Gradior) και που συμπίπτει

την αυστηρότητα του επιστημονικού «ντετερμι

δύο χιλιάδες χρόνια αργότερα με τη Ζωή

νισμού», κονιορτοποιείται. Ένα έργο λόγου, α-

Bertgang (= «εκείνη που βαδίζει μπροστά με

πλούστατα, συναντά ένα άλλο έργο του λόγου.

λαμπρότητα»), διδάσκει τη γένεση του παραλη

Και δεν θα μπορούσε να το συναντήσει, αν δεν

ρήματος, τη ς παραληρητικής ταύτισ ης και, κα

διέθετε κι αυτό εγγυήσεις ποιητικότητας - όσης

τά κάποιον τρόπο, τη θεραπευτική μεθοδολο

περισσότερης τόσο καλύτερα. Δεν υπάρχει Ψυ

γία επίσης της Ψυχανάλυσης. Δεν κοντράρεις

χανάλυση αν απουσιάζει η μέριμνα για το ύφος.

το παραλήρημα, μπορείς να μπεις μάλιστα για

Και για να ενισχύσω το παραπάνω επιχείρημα μ’

κάποιον καιρό και στον τόπο του, υπό την προϋ

ένα επιπλέον παράδειγμα, αυτό που μας ενδια

πόθεση ότι έχεις στην τσέπη σου και την άδεια εξόδου.

φέρει κυρίως στον Λεονάρντο του Φρόυντ δεν είναι λανθασμένη, όπως αποδεικνύουν, φιλολο

Αν αυτό είναι που κάνει η Ψυχανάλυση προ-

γική κι επιστημονική βάση του, όσο το ότι εκεί

σφεύγοντας στο έργο τέχνης, τό τε είναι ένα μό

αυτός ο «μασκέ» διανοούμενος εποίησεν ένα

νο (και ίσως όχι και το μεγαλύτερο) απ’ όσα έχει

έργο επί του έργου (επί του πίνακος δύο γυναι

να κάνει. Δεν ξέρω αν είναι τυχαία η σύνθεση

κών κι ενός παιδιού χωρίς πατέρα που θα γίνει

του τόμου «Γκραντίβα» στις εκδόσεις «Άγρα»,

αύριο μεγάλος...).

που παρακολουθεί τη δομή της γαλλικής έκδο

Κατά κάποιον τρόπο, όταν ο Emil Ludwig ε

σης του 1949 (διήγημα του Γένσεν συν το Φρο

κτοξεύει τον λίβελλό του ενάντια στον Φρόυντ

ϋδικό δοκίμιο σε μετάφραση της Μαρίας Βονα-

(που δεν μπορούσαν να έχουν παραλείψει να

πάρτη), αλλά με βεβαιώνει για μια σκέψη που ό

μας τον διαθέσουν αμέσως και στην εγχώρια α-

Κριτιχη

γορά, σε μιαν άθλια μετάφραση και υπό τον τίτ λο Ο Φρόυντ Χωρίς Μάσκα...), θέτει χωρίς να τό συνειδητοποιεί το ζήτημα σε μια σωστή αφετη ρία: το λογοτεχνικό χάρισμα, τη γεύση και το ύ φος (βλ. και στη σελίδα 12 του παρουσιαζόμε-

ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΚΛΑΣΙΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ

νου βιβλίου). Ο τόμος που προσφέρουν οι

Σειρά: ΙΣΤΟΡΙΑ

Εκδόσεις «Άγρα» οργανώνεται έχοντας «πιά-

(Αρχαία - Μεσαιω νική - Νεότερη)

σει», όπως λέμε, αυτή την αρχή. Τα κείμενα που τον συνθέτουν δεν παρατάσσονται απλώς, «συ-

PETER

ANTES

ζεύγνυνται» αισθητικά. Η μετάφραση της νου βέλας παίρνει και δίνει την ίδια σκυτάλη, αυτή που διατρέχει την Εισαγωγή, το ψυχαναλυτικό διήγημα του Φρόυντ (μήπως η ίδια η Ψυχανάλυ ση δεν μίλησε εξαρχής για «οικογενειακό ρομά

ΜΕΓΑΛΟΙ ΙΔΡΥΤΕΣ ΘΡΗΣΚΕΙΩΝ

ντζο»;), τα Επίμετρα, όπου αρμονικά συλλει τουργούν το ερωτικό απόσπασμα του Ρολάν Μπαρτ με τις σουρρεαλιστικές φαντασιώσεις πάνω στη φαντασίωση του Νόρμπερτ Χάνολντ («φαντασίωση της Πομπηίας»). Και νομίζω πως με το ίδιο πνεύμα που εμπνέει το επιχείρημά μου, η κ. Νίκη Λοϊζίδη αναφέρεται σε μεταμορ φώσεις του «φροϋδικού μύθου». Μυθιστορία πάνω στη μυθιστορία. «Εάν οι φαντασιώσεις του Χάνολντ είναι ανα μνήσεις που έχουν μετασχηματιστεί;». Μ ’ αυτή την υπόθεση, που θυμίζει ρομαντική υποβολή, αρχίζει μια πρότασή του ο Φρόυντ. Θα μπορού σε κανείς για λογαριασμό της Ψυχανάλυσης να διερωτηθεί σήμερα και αντίστροφα: Εάν οι ανα

Α Ν Α Φ Ε Ρ Ε Τ Α Ι: στον Ζωροαστρι

μνήσεις είναι φαντασιώσεις που έχουν μετα

σμό, Ιουδαϊσμό, Χριστιανισμό,

σχηματιστεί, ένας μύθος - με την αρχαιοελληνι

Μ ανιχα ϊσμό, Μωαμεθανισμό,

κή έννοια του λόγου - που ομιλεί την ιστορία;

Σιχισμό, Βουδισμό,

Δεν χάνει η Ψυχανάλυση μ’ αυτή την αντιστρο

Κομφουκισμό κ α ι τον Ταοϊσμό.

φή, διότι Ψυχανάλυση δεν είναι κατ’ ουσίαν α νακάλυψη της (πραγματικά πραγματικής) ιστο ρίας, αλλά ιστοριοηοίηση. Το γοητευτικό στον Σέρλοκ Χολμς, που διάβαζε ο Φρόυντ όπως κι ο Λακάν τους άθλους του ντετέκτιβ Ντυπέν, δεν βρίσκεται στο ότι ανασκάπτει την αλήθεια, όσο

με 360 σελίδες και 9 εικόνες Μ ετά φ ρ α σ η : Δ . Γ . Γ εω ρ γ ο β α σ ίλ η ς Μ . Φ ρ α ϊμ τ ε ρ

στο ότι συγ-γράφει την αλήθεια. Στην έκδοση της «Άγρας» συγγράφονται επίσης τα κεφά λαια, άλλοτε πιο λυρικά, άλλοτε πιο δραματικά, μιας και της αυτής αλήθειας. Εύχεται κανείς αυ τό το υποδειγματικό εκδοτικό έργο να έχει και καλή αναγνωστική τύχη.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ΔΗΜ. Ν. ΠΑΠΑΔΗΜΑ Μ άριος Μαρκίδης

Ιπποκράτους 8, 106 79 Τηλ.: 36.27.318

Σ ψ Μ ΙΧ lj m o k o ii

Δ η μ ιο υ ρ γ ε ί ν έες μ εθ ό δ ο υ ς π ροσέγγισης τόσο του θεα τρ ικο ύ κειμένο υ όσο και τη ς σκηνικής του παρουσίασης.

α ρ ά τ ις αντιρρήσεις τω ν καλλιτεχνικών συντελεστώ ν το υ θεά τρ ου προς το υ ς επι

λαιο, που δίνει μια συνοπτική χώρο-χρονική ι

σ τήμονες του είδους, οι τελευ τα ίο ι προ

στορία τ η ς σημειωτικής και ορισμένες βασι

προτάσσεται ένα πολύ ενδιαφ έρον κεφά

χωρούν ακάθεκτο ι για να ανατάμουν/αναλύ-

κ ές ιδ έες των θεωριών και θεω ρητικών τη ς,

σουν/κατηγοριοποιήσουν και ελέγξο υν ένα

που αποτελεί ένα πολύ καλό μίτο στους χα

αντικείμενο φ ύσ ει και δυνάμει αναρχικό. Η

μένους στο λαβύρινθο τω ν θεω ριών τ η ς λο

θεω ρία του θεάτρ ου , όπως και η θεω ρία τ η ς

γοτεχνίας. Ιδ ιαίτερα αυτώ ν που επικράτησαν

λογοτεχνίας (μέχρι πρόσφατα άλλω στε το

στην Ευρώπη και στην Αμερική μετά το 1960.

θέα τρ ο αντιμετωπιζόταν σαν ένα λογοτεχνι

Π ερνάει στη διαλεκτική κειμένου/παρά-

κό είδ ο ς α νάμεσα σ τα άλλα), περνώντας από

στασης, η οποία β οη θάει στην ανίχνευση των

το υ ς δομισμούς καταλήγει α ναπόφευκτα στη

βαθέω ν δομών ενός θεατρ ικο ύ κειμένου και

σημειω τική. Αυτή προωθεί τη ν κ αθαρ ά θεω

στη διευκρίνισ η τη ς φύσ ης το υ θεατρ ικο ύ σ η

ρητική αντιμετώπιση τ ο υ θεάτρ ου, αξιοποιώ -

μείου. Π ρο σ φ έρ ει έτσ ι έν α εργαλείο για την

ντας πορίσματα αναλύσεων τ ο υ φαινομένου

εκτίμηση τόσο τη ς υφολογικής υπόστασης ό

από άλλες ανθρωπισ τικές επισ τήμες. Είναι η

σο και τη ς αισθητικής αποτίμησης του κειμ έ

επιστήμη που, με αυστηρά μεθοδολογικά

νου. Το πιο επίμαχο ζήτημα, αυ τό τη ς θ ε α τρ ι

κριτήρια και αρχές, επιχειρεί να ταξινομήσ ει

κής

τ α επίπεδα επικοινωνίας και

σύμφωνα με το υ ς γενικό τε

να

ρους κανόνες τ η ς επικοινω

ιεραρχήσ ει τ ις

π αραμέ

τρο υ ς, ώστε να εξυπ ηρετήσ ει τη μ ελέτη το υ ρευστού θ ε α

επικοινωνίας,

μ ελετάται

νίας, αν βέβαια ληφ θο ύν υπό ΜΑΡΙΚΑ ΘΩΜΑΔΑΚΗ

τρικού γίγνεσθαι - επομένως

ψη οι ιδ ιατερό τη τές του. Ως προς τη σημειω τική το υ ολι

είναι έν α ς σημαντικός κλάδος

Σημειωτική του

τη ς θεατρ ολ ο γίας και αποσκο

ολικού θεατρικού λόγου

τή τρ ια καταρχάς ε ξ ε τά ζ ε ι τ α

Αθήνα, Δόμος, 1994

δομικά θεατρ ικά μεγέθη , κάτι

πεί στο να δημιουργήσει ένα σ τέρεο θεω ρητικό υπόβαθρο. Στη μελέτη αυτή τη ς Μ.Θ.

Κμτιχη

Σελ. 239. Δρχ. 3.000

κού θεατρικού λόγου, η μελε-

βασικό σε μια επιστήμη που η

πρωταρχική τη ς λ ειτο υ ρ γ ία είναι να επισ ηρά

δ έα ή ιδεολογία. Α ποτελεί δήλωση, έν δειξη ή

νει τη ν ειδοποίηση τω ν σημείων, ώ στε να επι

σύμβολο μιας θεμ ατικ ή ς, η οποία σ τοιχειοθε-

τρ έπ ει τη ν επιστημολογική προσέγγιση τη ς

τε ίτα ι από ιδ έες. Η πρώτη (ιδέα) π ροϋπ οθέτει

δ ιαλεκτικής σχέσ ης ανάμ εσα στο σημαίνον

τη σε έν α β αθμό μη έν τα ξή τ ο υ σε σ υγκεκρι

και στο σημαινόμενο, όχι όμως αποκλειστικά

μένο θεσ μικό πλαίσιο, που εξ α ρ τ ά τ α ι από το

στη σ φ αίρα τ η ς θεω ρίας, αλ λά και μέσ α στο

κοινωνικό περιβάλλον. Α ντίθετα η ανάλυση

κοινωνικό πλαίσιο που τ α περιβάλλει. Η ση-

σ ε ιδεολογία δ είχνει ότι στο ίδιο σ ημείο σ υνυ

μειολογική αυτή προσέγγιση δ ημ ιου ργ εί μια

πάρχει τ ο πολυεδρικό πρίσμα τω ν κοινωνι

συμβολική που μιμ είται τη μ αθηματική (αλλά

κών, πολιτικών, οικονομικών, πολιτιστικών και

φυσικά δ εν έχ ει κ αμιά π ραγματική σχέση) για

όλων τω ν άλλων παραμέτρω ν που σ υνθέτουν

να σ τερ εώ σ ει τ ο επισ τημονικό τ η ς υπόβα

τη ν ανθρώπινη κοινωνία. Η σύλληψη το υ θ ε α

θ ρ ο . Επόμενο είναεει μέσ α στο πνεύμα αυτό

τρικού προσώπου από το σ υγ γρ α φ έα μπορεί

να ο ρίζεται η ελάχιστη μονάδα, που στην π ε

να δ ιαφοροπ οιηθεί από το ν ηθοποιό, που ε ίτε

ρίπτωση τη ς σημασίας αποδίδεται με το ν ό

ε ξο υ δ ετερ ώ ν ει μ ερ ικές από τ ις λειτο υ ρ γ ίες

ρο «σήμα» και είναι, κατά M ounin, η «ελάχι

α υ τές, ε ίτ ε τ ις πολλαπλασιάζει, ανάλογα με

στη μονάδα τ η ς σημαντικής, απ ορρέουσ α α

τ ις ερ μ η ν ευτικ ές το υ ικανότητες. Το πρόσω-

πό τη ν ανάλυση τω ν σ ημαινομένων». Είναι ω

πο/σημείο λ ειτο υ ρ γ εί ως μηχανισμός τη ς

στόσο δύσκολο να απ ο φ ευχθεί η ρ ευ σ τό τη

πρόσληψης και εκπομπής πληροφοριώ ν, ως

τα: ο ολικός θεα τρ ικό ς λό γο ς απ οτελείται α

μηχανισμός σχέσεων και σ ύνθεσ ης τ η ς πλο

πό σ ημεία δ ιαφ ο ρ ετική ς φύσ ης (εικονικά, εν

κής, ως μηχανισμός ενεργοπ οίησης νεκρών

δεικτικά, συμβολικά) ανάλογα με τ ο πώς ο

γλωσσικών σημείω ν κ.ο.κ. Σαν δ εύ τερ ο ση

θεα τρ ικό ς σ υγ γρ α φ έα ς επ ιθυμ εί να δομήσ ει

μείο αναφ ο ρά ς, ο θεα τρ ικό ς χρ όνος δια κρί-

το ν φανταστικό κόσμο το υ ή ανάλογα μ ε το

νεται από πολύ μ εγα λύ τερ η ρευ σ τό τη τα. Κα

πώς ο σκη νο θέτης ο ρ α μ α τίζετα ι τη ν αισ θη τι

ταρχή ν είναι κειμενικός και π αραστασιακός,

κή απόλαυση το υ κοινού. Ο ηθοποιός προ

σε πρώτη θεώ ρηση. Η ερμ η ν εία το υ χρόνου

σ θ έτει τ η δική τ ο υ εκδοχή, τ ο κοινό δ εν είναι

ως κειμενικού υποδηλώνεται μέσω τ ο υ φω τι

πάντοτε το ίδιο και τ α σ ύμβολα σημαίνουν

σμού αλλά και άλλων σημείω ν τ η ς παράσ τα

δ ιαφ ο ρ ετικ ά π ρ άγματα σε διαφ ο ρ ετικό πολι

σης (αλλαγές, παύσεις) εφ όσ ον οι θ ε α τ έ ς ε ί

τισ τικό περιβάλλον. Μ ια σημειω τική το υ ολι

ναι εξοικειω μ ένοι ή μπορούν να εξοικειω θο ύν

κού θεατρ ικο ύ λόγου ο φ είλ ει να παίρνει υπό

μ ε τη συμβολική το υς . Αναπ τύσσεται έτσ ι μια

ψη τη ς τ α μ εταβ λη τά μεγέθη - σημεία, αλλά

ιδιαίτερη διακειμενικότητα, φ ο ρ έα ς μιας ι

και τη σχέση το υ ς με τ α σ τα θερά. Π ρο τείνε-

σ τορικής αν αφ ορικότητα ς, θυ μ ίζο ντας στο

τα ι ένα αναλυτικό σχήμα εν ε ίδ ει πίνακα, που

θεα τή τη σ υγκεκριμένη ισ τορική (ή ανιστορι-

αναλύει και τ α ξινο μ εί τη δ ιπ ό τη τα και τη ν α-

κή/υπ αρξιακή) στιγμή που θεατρ οπ οιείται. Ο

ντιφ ατικότητα, σε πολλές περιπτώσεις, θ ε α

θεα τρ ικό ς χρόνος, πραγματικός και κειμενι-

τρικώ ν παραγόντων. Καταρχήν, εφόσ ον ο μαθη μ ατικό ς κατά

κός, απ ο τελεί έν α άλλο σ ύσ τημα σημείων, το υ οποίου η πολυσημία π ρ ο σφ έρει πληρο

κάποιον τρόπο ορισμός τ ο υ Bentley «θέατρο

φ ο ρ ίες και συνειρμούς σ το θεα τή . Η πλοκή ε

έχο υ μ ε ό ταν ο Α παριστάνει ότι είναι ο Β

νό ς θεατρ ικο ύ έρ γο υ , ε ίτ ε ω ς κειμενικό μ έγ ε

μπροστά σ ε έν α θεα τρ ή Γ» γίνεται γενικά πα

θο ς ε ίτ ε ως παραστασιακό, είναι συνάρτηση

ρα δεκτό ς, είναι φυσικό η ανάλυση να ξεκινά

όλων τω ν προηγούμενων σημειακών συσ τη

ε ι από τη βασική θεατρ ική μονάδα και πρό-

μάτων. Α υτά αποτελούν αναπόσπαστα μέρη

σωπο/σημείο: το ν ηθοποιό τ ό σ ο σαν d ram a

τ η ς (της πλοκής), ενώ η πλοκή είναι δυνατό

tis persona όσο και σαν σ υγκεκριμένο ά νθρω

να υπ άρξει αυτόνομα, ιδιαίτερ α κατά τη ν πα

πο που τ ο ενσαρκώ νει. Το πρόσωπο δρων

ράσταση. Αποτελεί θεμ ελ ιώ δ ες σ ημειακό σ ύ

(και σημείο) τ ο υ θεατρ ικο ύ λ όγου είναι φ ο ρ έ

μπλεγμα τ η ς παράστασης και στις ο ριακές

ας μιας ιδ έα ς ή ιδ εο λο γίας ε ίτε α ν άγεται σ ε ι

σ τιγμ ές τ η ς αποκαλύπτει τ ις β α θιές δ ο μ ές

Κριτική

το υ έργου και τη ν ιδ ιαιτερότητα του θ εα τρ ι

ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΚΛΑΣΙΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ

κού προσώπου ως σ ημασιολογικής μονάδας. Ο θεα τή ς είναι ένας από το υς σημαντικό τερ ο υ ς παράγοντες πραγμάτωσης το υ θ ε α τρικού συμβάντος και είναι α υτός στον οποίο απευθύνονται σ υγγραφέας, σκηνοθέτης και

Σειρά:

ΛΑΟΙ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΙ

θίασος. Ο ερευνητής οδηγείται αναπόφευ κτα σ τους κώδικες επικοινωνίας, μέσω των ο ποίων ο θεα τή ς προσλαμβάνει το μήνυμα που παρέχεται από το θεατρ ικό γεγονός. Στο

I. Μ. Χ Α Τ Ζ Η Φ Ω Τ Η

παρόν σχήμα μελέτη ς του θεατρικού λόγου/Λόγου, ο θεα τή ς αποτελεί τόσο έξω - κειμενικό όσο και ενδο-κειμενικό σ ημείο. Η πρωτοτυπία του θεατρικού λόγου έγ κει τα ι στο ότι, δια τη ς σ υμβατικότητας τη ς φύ σης του, εξασ φ αλίζει στο θεατρ ικό συμβάν

Κ Α Θ Η Μ Ε Ρ Ι Ν Η ΖΩΗ

ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ

συνύπαρξη το υ ανεξήγητου με το (επιστημο νικά) εξηγήσιμο. Το ύφος ενός έργου στηρί ζεται σε σημεία (και στη δ ιάταξή τους) επι λεγμ ένα από το ν σ υγγρ αφ έα - πομπό για να ερεθίσ ουν τη νόηση αλλά και τις αισ θήσεις του θεατή - δέκτη. Η σημειωτική του ολικού θεατρικού λόγου δημ ιουργεί ν έ ε ς μ εθό δ ου ς προσέγγισης τ ό σο τ ο υ θεατρικού κειμένου όσο και τη ς σκη νικής του παρουσίασης. Π ρο τείνει ένα είδος γραμματικής, μέσω τη ς οποίας η δραματολογική επ εξεργασ ία τ ο υ κειμένου αποκτά έ να επιστημονικό υπόβαθρο, αλλά είναι και έ να νέο είδος σχολιασμού και καθολικής θεώ ρησης. Εποπτεύει τόσο τ α «καθ’ όλον» όσο και τ α «καθ’ έκαστον» το υ θεατρ ικού. Έ χει εμφανισ τεί σαν μετα-επιστήμη και σκοπό έ

Η ΕΑ Ε Κ Δ Ο Σ Η (576 σελίδες,. 8 7 εικόνες)

χει να επ αληθεύσει τη ν επισ τημονικότητα των παραδοσιακών τρόπων προσέγγισης ε πικεντρώνοντας τη ν ανάλυση στις αφ ηγημα τικ ές δ ομ ές και όχι στην εξω τερική κοινωνικο-ισ τορική περιγραφή ορισμένου θ εα τρ ι κού γεγονότος. Μ ια κατηγορία που θα μπο ρούσε να τη ς απευθύνει κανείς είναι ότι απο τ ε λ ε ί μια καινοφανή ανάλυση το υ αυτονόη του - ο ρισμένες εύ σ το χες παρατηρήσ εις ω

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ΔΗΜ. Ν. ΠΑΠΑΔΗΜΑ Ιπποκράτους 8, 106 79 Τηλ.: 36.27.318

στόσο, πείθουν ό τι ίσως είναι απαραίτητο να επ ανεξετάζεται κάποτε ακόμα και το θεω ρούμενο ως αυτονόητο. Κυριακή Πετράκου

lij-

^ ■ Ο β ά ίΐζ (Μ

·Μ )

ο ίδρυμα Σάκη Καράγιωργα προχώρησε

Πίσω από τα οικονομικά μεγέθη και τους νόμους της πολιτικής οικονομίας που ανακαλύπτει ο οικονομολόγος κρύβεται η δυναμική των κοινωνικών σχέσεων, η οποία πάντοτε ξεγλιστρά από την επιστημονική ανάλυση, ενόσω ο οικονομολόγος επιμένει να είναι οχυρωμένος στη σιγουριά της ειδικής του γνώσης. (πολιτικο-οικονομικής) συνείδησης του Σάκη

πρόσφατα στην έκδοση μιας τρίτομης συλ

Καράγιωργα ακολουθεί μια διαλεκτική - κι ως

λογής από κείμενα του Σάκη Καράγιωργα,

προς αυτό αναγκαία - πορεία, στην τροχιά της

γραμμένα κατά το χρονικό διάστημα μεταξύ

οποίας είναι διακριτή η διαπλοκή ανάμεσα στη

1957 και 1985. Η ταυτότητα των κειμένων αυ

σκοπιά της επιστήμης αφενός και σε εκείνην

τών είναι δυνατό να αναγνωρισθεί εφόσον εντα

της ηθικο-πολιτικής στάσης αφετέρου. Πρόκει

χθεί στην παράδοση της ριζοσπαστικής πολιτι

ται για μια διαδικασία εκπαίδευσης της επιστη

κής οικονομίας, θεμελιώ δες χαρακτηριστικό

μονικής συνείδησης, στη διάρκεια της οποίας,

της οποίας είναι η ενότητα ανάμεσα στην επι

ανιχνεύουμε όχι μόνο την αξιογένεση αλλά και

στημονική ανάλυση των πολιτικο-οικονομικών

την κριτική υπέρβαση επιμέρους γνωστικών και

σχέσεων αφενός και στην κριτική αναφορά της

ηθικοπολιτικών εμποδίων. Εάν η σκοπιά τη ς ρι

τελευταίας σε ηθικοπολιτικές αξίες αφετέρου.

ζοσπαστικής πολιτικής οικονομίας αποτυπώνε-

Αυτή η κριτική διάσταση διαφοροποιεί το έργο

ται παραδειγματικά και σε ολοκληρωμένη μορ

του Σάκη Καράγιωργα τόσο από τη θετικιστικά

φή στην «Απολογία στο Στρατοδικείο» (Τόμος

οικονομική

III, σ. 9-19) και στο «Η οργάνωση

επιστήμη όσο κι από εκείνο το

τη ς οικονομίας κατά το σχέδιο

είδος ηθικο-πολιτικής στράτευ

Συντάγματος» (Τόμος III, σσ.

προσανατολισμένη

81-88), ίχνη της γένεσης αυτού

σης του οικονομολόγου που εί ναι προϊόν αφελούς παρόρμη-

ΣΑΚΗΣ Κ Α ΡΑΓΙΩΡΓΑ!

του ριζοσπαστισμού είναι δυνα

σης κι άκριτου συναισθηματι

Μελέτες. Άρθρα. Ομιλίες

τό να εντοπισθούν σε ένα άλλο

σμού. Στις παραγράφους που ακο λουθούν θα ήθελα να προτείνω μιαν ανάγνωση αυτών των κει μένων, η οποία έχει ως αφετηριακή παραδοχή την ένταξη του έργου του Σάκη Καράγιωργα στην παράδοση τη ς ριζοσπαστι κής πολιτικής οικονομίας. Σύμ φωνα με την ανάγνωση αυτή, η

Τ όμος 11957-1969. Άρθρα και Ομιλίες. Σελ.288 Τόμος I11957-1969. Μ ελέτες. Σελ.336 Τόμος III 1970-1985. Αρθρα και Ομιλίες. Σελ. 384. Αθήνα, Ίδρυμα Σάκη Καράγιωργα, 1994 Δρχ. 4.000 ο τόμος.

κείμενο. Πρόκειται για το «Αυτοβιογραφικό Σημείωμα», το ο ποίο περιέχεται στον πρώτο τ ό μο αυτής τη ς συλλογής (σελί δες 23-43). Το κείμενο αυτό γράφτηκε στην Ασφάλεια Προ αστίων τον Αύγουστο του 1969 στο πάτωμα ενός κελιού και με άμεσο κίνητρο την εξάσκηση του αριστερού χεριού στο γρ ά

διαμόρφωση της επιστημονικής

Κριτική

ψιμο... Η αναδρομή στα συμβάντα μιας ζωής που

Ένιωθα μια στιγμή αγαλλίασης και φούσκωνα

προηγήθηκε του γεγονότος τη ς σύλληψης δεν

σφερα αυτή την ικανοποίηση». Κατά την περίο

αποσκοπεί στην αποκατάσταση των λεπτομε

δο εκείνη η συνείδηση ήταν ακόμα οχυρωμένη

ρειών και των βιωμάτων. Μάλλον, επιχειρείται

στο συναισθημματισμό και στην προσδοκία της

από τη σκοπιά του παρόντος με πρόθεση να α

από χαρά, γιατί αισθανόμουν ότι εγώ τους πρό-

αγαθότητας. Πρόκειται για μια κατάσταση ηθι

νακατασκευάσει αυτή τη ζωή με βάση τη συνεί

κής ετερονομίας, η οποία διαγράφεται με την

δηση που ήδη έχει «κερδηθεί». Έτσι, η αναδρο

πρώτη «εξέγερση» και την επιστροφή/απόδρα-

ηθικο-πολιτικής

ση του του Σ.Κ. πίσω στο περιβάλλον της οικο

στράτευσης και μέσο δικαίωσης της αντιστα

γένειας. Από την άλλη μεριά,αυτή η κατάσταση

σιακής πράξης. Δεν είναι, λοιπόν, τυχαίο που το

ετερονομίας σχετίζεται άμεσα με την προσήλω

μή γίνεται

καθρέφτης

της

κείμενο αυτό ανοίγει με ένα ειρωνικό Gestus.

ση τη ς συνείδησης στην επιμερισμένη μορφή

«Σημασία έχει ο αιώνας που γεννιέσαι, όχι η μέ

των σχέσεων της ελληνικής υπαίθρου της επο

ρα. Αλλά να, πρέπει να ξέρω για να μπορώ να

χής εκείνης. Η στάση αυτή γίνεται εμφανής κα

πληροφορώ τους προληπτικούς, που επιμόνως

τά την περιγραφή του δεύτερου χωρισμού από

μ’ ερωτούν το ζώδιό μου για να μου ειπούν τη

την οικογένεια και τη ς συνακόλουθης μετάβα

μοίρα μου». Από τη μια μεριά ένα ατυχές (μοι

σης του Σ.Κ. στην Πάτρα, όπου με την υποστή

ραίο ίσως;) συμβάν οδηγεί στη σύλληψη και μα

ριξη του «θείου Γιώργη» επρόκειτο να γραφεί

ζί στην πιθανότητα της αναγνώρισης του πραγ

στη Μέση Εμπορική Σχολή. «Προσωπικά ένιω

ματικού στη βάση προ (κατα) λήψεων. Από την

θα πάντοτε μια αποστροφή στους εμπόρους...

άλλη μεριά, η αντίσταση τη ς συνείδησης απέ

Ίσως γιατί τους σύγκρινα με τους αγρότες,

ναντι σε αυτή τη μονόπλευρη οριοθέτησή της

τους εργάτες που έσκαβαν τους δρόμους και έ

σε μια κατάσταση αδράνειας. Η ειρωνική αυτή

κτιζαν τα σπίτια και είχα σχηματίσει την εντύπω

ένταση ξεπερνιέται λίγες γραμμές παρακάτω ό

ση πως οι έμποροι βγάζουν πολύ περισσότερα

που ο Σ.Κ. τοποθετεί την ημερομηνία γέννησής

λεφτά με λιγότερο κόπο. Τι κάνουν δηλαδή; Τυ

του στις 28 Οκτωβρίου 1940. Οι δυνάμεις της

λίγουν ένα πραγματάκι στο χαρτί, σου το δίνουν

μοίρας κι ο προληπτικός τους συμβολισμός στα

και γι’ αυτή τη δουλειά παίρνουν λεφτά και βγά

ζώδια αναιρείται, ενώ τη θέση τους καταλαμβά

ζουν κέρδος... Κι όμως οι μεγάλοι είχαν το δι

νουν τώρα τα αχνά περιγράμματα μακρο-κοινω-

καίωμα να αποφασίζουν: Θα πήγαινα στη Μέση

νικών σχέσεων, η δυναμική των οποίων αποκρυ

Εμπορική για να μάθω επιστημονικά το εμπό

σταλλώνεται στη βαρβαρότητα του πολέμου.

ριο...». Το εμπόριο, η πιθανότητα υιοθεσίας του

«Από την ώρα εκείνη άρχισα να θυμάμαι τα γ ε

Σ.Κ. από τον «θείο Γιώργη» - παραδειγματικές

γονότα, να έχω συναισθήματα, να αξιολογώ τις

μορφές απόρριψης του «ανοίκειου» - μαρτυ

πράξεις των ανθρώπων». Από τη στιγμή εκείνη

ρούν τη συναισθηματική προσήλωση της συνεί

οι κοινωνικές σχέσεις γίνονται πηγή που τροφο

δησης στην οικογένεια και στο στενό κύκλο των

δοτεί με νόημα τις πράξεις του Σ.Κ.

κοινωνικών σχέσεων, όπου «όλοι οι συμμαθητές

Η ηθικο-πρακτική ιδιοποίηση αυτών των κοι

και οι φίλοι μου βρισκόμαστε στην ίδια μοίρα».

νωνικών σχέσεων κι η εμφάνισή τους στη συνεί

Αυτό το προφυλαγμένο από κοινωνικές αντιθέ

δηση δεν είναι χωρίς περιπέτειες και φραγ

σεις περιβάλλον εμφανίζεται στη συνείδηση ως

μούς. Είναι, μάλιστα, χαρακτηριστικό ότι ο χω

παράγων απώθησης κάθε αλλοτριωτικού χωρι

ρισμός από την οικογένεια κι η απασχόληση

σμού και συνάμα ως καταφύγιο. Πρόκειται, με

του Σ.Κ. στα χωράφια των δύο θείων του γίνεται

άλλα λόγια, για μια θετική αξιολόγηση του επι-

αφορμή για την αξιολόγηση όχι μόνο των αν

μέρους και για μια προφύλαξή του από τις αλ

θρώπινων χαρακτήρων - «Ο Σπύρος ήταν σκλη

λοτριωτικές του συνθήκες. Δεν έχει γίνει ακόμα

ρός... Ο Κωστής ήταν καλός» - αλλά και των κα

αντιληπτό ότι η δυνατότητα εμφάνισης του οι

θέκαστα αγροτικών απασχολήσεων - «Η καλύ

κείου και της κοινής μοίρας εξαρτάται από την

τερη δουλειά για μένα ήταν να πηγαίνω και να

αναγκαία του σχέση προς το ανοίκειο και το χω

κερνάω κρασί τους εργάτες που έσκαβαν.

ριστικό.

Κριτική

Η βία του Λόγου, όμως, προβάλλει με το θά

πόσταση με την επανιδιοποίηση όλων των

νατο του πατέρα: «Έπρεπε κάτι να γίνω κι εγώ».

προηγούμενων κι ανώριμων «στιγμών» της και

Τα μέσα επιδίωξης και τελικά ευόδωσης των φι

με την ένταξη αυτών των τελευταίω ν σε μια

λοδοξιών δεν είναι άμεσα ιδιοποιήσιμα: «Αυτά

προοπτική αναγκαιότητας του πραγματικού, σε

τα λεφτά μόλις έφταναν για να εξασφαλίσουν

μια προοπτική συσχέτισης των επιμέρους κι υ

το ελάχιστο όριο συντηρήσεως στη μάνα μου

παγωγής τους σε κανονικότητες και νόμους. Εί

και τ ’ αδέλφια μου. Τότε άρχισα για πρώτη φο

ναι η προοπτική τη ς επιστημονικής ιδιοποίησης

ρά να αντιλαμβάνομαι τις κοινωνικές αντιθέ

της κοινωνικής πραγματικότητας μέσα από τη

σεις. Συνειδητοποίησα ότι μόνο τα παιδιά των

μελέτη των πολιτικο-οικονομικών σχέσεων στην

οικογενειών που έχουν λεφ τά έχουν το προνό

ολότητά τους. Και ταυτόχρονα είναι η προοπτι

μιο να σπουδάζουν. Τα παιδιά των φτωχών εί

κή της «σκληρής - και συχνά ανολοκλήρωτης -

χαν προδιαγεγραμμένη μοίρα. Να μείνουν όλη

μετάβασης» από την αναγκαιότητα των νόμων

τους τη ζωή φτωχά». Η συνειδητοποίηση, ωστό

στην ηθικο-πολιτική ανόρθωση του πραγματι

σο, των κοινωνικών αντιθέσεων και των χωριστι

κού ως προϊόντος ελεύθερης κι αυτόνομης κοι

κών κοινωνικών σχέσεων δεν οδηγεί ταυτόχρο

νωνικής πράξης.

να στη στράτευση αλλά στην απαξίωση του

Κλείνοντας αυτό το σύντομο σημείωμα, θα ή

νοήματος της ζωής και στην υιοθέτηση μιας α

θελα για μια ακόμα φορά να επιστήσω την προ

παισιόδοξης, εμπνευσμένης από τη φιλοσοφία

σοχή του αναγνώστη στη σκοπιά της ριζοσπα

του Σοπενάουερ, στάσης: «Εφόσον δεν μπο

στικής πολιτικής οικονομίας, σκοπιά που κατά

ρούσα να το πετύχω, όχι γιατί δεν είχα την ικα

την άποψή μου συνιστά προνομιακό σημείο

νότητα αλλά απλώς επειδή μας έλειπαν ορισμέ

προσπέλασης στο έργο του Σ.Κ. Πρόκειται για

να χιλιάρικα, η ζωή δεν είχε καμιά αξία για μέ

ένα σημείο θέασης των πολιτικο-οικονομικών

να». Μοιάζει σαν η συνείδηση να έχει αυτο-υπο-

σχέσεων βαθύτατα φιλοσοφικό στο οποίο το

νομευθεί, σαν να έχει απομονωθεί από το αντι

βλέμμα του οικονομολόγου ανοίγεται αναστο-

κείμενό της, εντέλει σαν να έχει παραιτηθεί από

χαστικά προς εκείνο του πολίτη. Πίσω από τα

τις προκλήσεις του πρακτικού της ορίζοντα.

οικονομικά μεγέθη και τους νόμους της πολιτι

Η λύση που δίνεται φαντάζει τυχαία, καθώς η

κής οικονομίας που ανακαλύπτει ο οικονομολό

χρηματοδότηση των σπουδών εξασφαλίζεται α

γος, κρύβεται η δυναμική των κοινωνικών σχέ

πό το «θείο Γιώργη». Η άρση, όμως, τη ς αρχικά

σεων, η οποία πάντοτε ξεγλισ τρά από την επι

καθηλωμένης και στη συνέχεια αποξενωμένης

στημονική ανάλυση, ενόσω ο οικονομολόγος ε

συνείδησης δεν χαρακτηίζεται από την ίδια τυ-

πιμένει να είναι οχυρωμένος στη σιγουριά της

χαιότητα. «Μάλιστα έκανα ορισμένες σκέψεις

ειδικής του γνώσης. Ταυτόχρονα, πίσω από τις

που ήταν αποφασιστικές για την κατοπινή εξέλι

στάσεις του πολίτη απέναντι στα κοινωνικά φαι

ξή μου. Διαισθανόμουνα ότι τα φυσικά φαινόμε

νόμενα κρύβεται η αναγκαιότητα των τελευταί

να τα διέπουν κάποιοι νόμοι. Είχα συναίσθηση

ων ως όψεων του πραγματικού, η οποία πάντο

του γεγονότος ότι στη φύση υπάρχει σαφώς

τ ε ξεγλισ τρά από τη συνείδησή τους, ενόσω ο

σχέση μεταξύ αιτίου και αιτιατού. Τι να γίνεται

πολίτης δεν έχει οικειοποιηθεί αυτή την ανα

όμως, με τ α κοινωνικά φαινόμενα; Υπάρχει κα

γκαιότητα ως δική του εμπειρία. Αυτή η αντινο

μιά αιτιώδης σχέση; Αυτό με απασχολούσε από

μία διαπερνά σαν αόρατο νήμα το έργο αλλά

πολύν καιρό, γ ι’ αυτό κι ο στόχος μου ήταν να

και την πράξη του Σ.Κ. Σε δύο ιδεώδη παρέμει-

σπουδάσω έναν κλάδο από τις κοινωνικές επι

νε αφοσιωμένος σε όλη τη διάρκεια τη ς ζωής

στήμες: κοινωνιολογία, οικονομικά, δίκαιο κ.λπ.

του, πιστεύοντας ενδόμυχα ότι η υλοποίησή

Μ’ ενδιέφερε να δω αν υπάρχουν νόμοι που να

τους θα καθιστούσε την αντινομία αυτή πιο αν

διέπουν τη συμπεριφορά του ατόμου και της ο-

θρώπινη: στη συμμετοχική δημοκρατία και στο

μάδος μέσα σ’ ένα κοινωνικό περιβάλλον. Έτσι

διαφωτιστικό ιδεώδες της παιδείας. Αλλά εδώ

αποφάσισα να σπουδάσω οικονομικά». Ο προ

ξεκινά ένα καινούριο κεφάλαιο...

σανατολισμός αυτός δεν διαμορφώνεται από μιαν αυθαίρετη απόφαση. Μάλλον, αποκτά υ

Διονύσης Γ ράβαρης

Κριτική

Mim aajjiolmxij Μιιομόςχαι Μ α φ ο γό ψ ι Μ

φ φ ο ψ ώ

ε δύο εκδόσεις αποχαιρέτησε τη χρονιά

το Μπιλμπάο των Βάσκων, η γειτονική Μπολό-

το τμήμα εκδόσεων τη ς Ελληνικής Εται

νια, το κοσμοπολίτικο Αμβούργο, το Μονμπε-

ρίας Τοπικής Ανάπτυξης και Αυτοδιοίκη σης.

λιέ, το Λίβερπουλ και η Ρεν είναι τ α σημεία α ναφοράς για το υς αρθρογράφ ους - μ ελετη

Το πρώτο με τίτλο Πολιτιστική Πολιτική και

τ έ ς που άλλος περισ σότερο και άλλος λιγότε

Αναζωογόνηση των πόλεων και υπότιτλο «Η ε

ρο, ενσκύπτουν με αξιοθαύμαστη για τ α ελλη

μπειρία τη ς Δυτικής Ευρώπης», αποτελεί μια

νικά δεδομένα, ακριβολογική μανία στις επιτυ

φιλόδοξη προσπάθεια συνάντησης των εμπει

χίες και αποτυχίες, τ α μακροοικονομικά αλλά

ριών οκτώ ευρωπαϊκών πόλεων, που «τραυμα

και βραχυπρόθεσμα επιφαινόμενα των πολιτι

τισμένες» από την αποβιομη

κών αποφάσεων, που έδωσαν

χάνιση και την οικονομική ύφε

το έναυσμα στην Τοπική Αυτο

ση τη ς προηγούμενης δεκαε

διοίκηση καταρχάς αλλά και

τίας, αποπειράθηκαν και, ορι σμένες από αυτές, πέτυχαν να

1) Πολιτισηκή πολιτική και αναζωογόνησή των πόλεων

και ενισχύο-

Επιμέλεια: φράνκο Μπιανκίνι Μ άικλ Πάρκισον

ντας ως ασπίδα άμυνας τον

Αθήνα, ΕΕΤΑΑ, 1994

αναστρέψουν την πορεία αυτή, δημιουργώντας

τριτογενή το μ έα των υπηρε

Σελ. 208. Δρχ. 3.000.

σιών και ειδικότερα α υ τές που

2) Πολιτισμός και Τοπική Δημοκρατία

γεννά και προκαλεί η ανάπτυξη της πολιτιστικής βιομηχανίας... Η Γλασκόβη, το Ρότερνταμ,

Κριτική

στην Κεντρική Εξουσία σε ορι σμένες περιπτώσεις, να προ χω ρήσουν

οι

συγκεκριμένες

τοπικές κοινωνίες και πόλεις στην κατεύθυνση τη ς ανάπλα σης. Η πλειοψηφία των κ αταθέσ ε

Αθήνα, ΕΕΤΑΑ, 1994

ων περιεργάζεται πόλεις με πα

Σελ. 264. Δρχ. 3.000

ράδοση βαριάς βιομηχανίας ή πόλεις με λιμάνια.

Ο καθηγητής Φράνκο Μπιανκίνι, ειδ ικευμ έ νος στον το μ έο του Πολιτιστικού Σχεδιασμού

λίγα είναι ταυτόχρονα όσα επιτυγχάνουν να ε νώσουν την αγωνία με την απαραίτητη τεχνο

και τη ς Πολιτικής και στην Ευρωπαϊκή Τέχνη

γνωσία των ανθρώπων που ασχολούνται με

και την Πολιτιστική Πολιτική στο Παν/μιο του

την πολιτιστική ζωή σ ε επίπεδο τοπικών κοινω νιών.

Λέσ τερ, κ αθο δη γ είτο σύνολο του έργου. Να επισημάνω το ιδ ιαίτερο ενδιαφ έρον που

Η Πάτρα, η Καλαμάτα, η Λάρισ α, ο Βόλος, οι

παρουσιάζει το προλογικό κείμενο του Μπιαν-

εναπομείνασες κινηματογραφικές λέσχες, οι

κίνι με τίτλο: Η ανάπλαση των ευρωπαϊκών πό

δημοτικοί κινηματογράφοι, οι χορω δίες και η

λεων, ο ρόλος των πολιτιστικών πολιτικών (πα

ενασχόληση των ΟΤΑ με τις εικαστικές τ έ

ράλληλες αναζητήσεις ίσως πρέπει να ενθαρ-

χνες, το ν χορό, το υς παραδοσιακούς οικι

ρυνθούν και σε αστικά κέντρα σε κρίση στον

σμούς, το ν αρχιτεκτονικό σχεδίασμά και τις

ελλαδικό χώρο), η εμπεριστατωμένη παρου

παιδικές βιβλιοθήκες, τ α πολιτιστικά και πνευ

σίαση τη ς Γλασκόβης ως Πολιτισ τικής Πρω

ματικά κέντρα τη ς περιφέρειας αλλά και τις

τεύο υσα ς τη ς Ευρώπης για ο 1990, η συγγενι

δημοτικές πινακοθήκες, αποτελούν την αφορ

κή σε κλίμα και ατμόσφαιρα περίπτωση τη ς

μή, το έναυσμα για να αποτυπωθούν στο χαρτί

Μπολόνια, τ α αξιοζήλευτα αποτελέσματα τη ς

ορισμένες λίαν ενδιαφ έρουσες εμπειρίες κα

ομοσπονδιακής (Β’ βαθμός Τοπ. Αυτοδιοίκη

θώς και αρ κετές, ο λιγότερες αριθμητικά τ ε

σης;) πολιτιστικής οργάνωσης τη ς πρώην Δ.

τριμμένες, μεγαλόσχημες αναφορές άλλων.

Γερμανίας στην πόλη του Α μβούργου, το ιδιό τυπο παράδειγμα τη ς τουριστικής βιομηχα νίας στο Μονμπελιέ ως πόλου έλ ξη ς σε διε θνές επίπεδο και η νοσταλγία που προκαλείται στη γενιά του ’60 από την αναφορά στο Λίβερπουλ ως μιας περίπτωσης... χαμένων ευκαι ριών!

Γράφουν, μεταξύ των άλλων οι: Βασίλης Παπαβασιλείου, Παντελής Βούλγαρης, Νικήτας Λιοναράκης, Σ ταύρ ος Μπένος, Κώστας Τσιάνος, Νίκος Αρμάος, Λυδία Κονιόρδου, Χρυ σάνθη Σωτηροπούλου, Κώστας Γασπαρινάτο ς, Γιώ ργος Κουρουπός, Ν ότης Μαυρουδής, Χριστίνα Μ υταρά, Βίκυ Μαραγκοπούλου, Αλέξης Χατζηδάκης, Νίκος Γιανναδάκης, Βασίλης Παναγιω τόπουλος, Π. Γράβαλος, Μαρία Μ α ραγκού, Γ. Βαφόπουλος, Κούλα Κασιμάτη πρόσωπα και απόψεις όπου ο αναγνώστης α ναγκαστικά θα σ ταθμεύσει...

Το δεύτερο βιβλίο, με γενικό τίτλο: Πολιτι σμός και τοπική δημοκρατία και υπότιτλο «Η α

Μ ηνάς Τίγκιλης

φανής πλευρά μιας προφανούς σχέσης», συ ναθροίζει στις σελίδες του ένα αμάλγαμα από υποψιασμένες μ ελέτες και ανυποψίαστες α πόψεις ειδικών αλλά και εραστών τη ς τέχνης και τη ς κουλτούρας που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα, άλλοι σε υπεύθυνες θέσ εις και άλλοι σε παραπληρωματικούς χώρους και μι κ ρότερες συναθροίσεις σε δήμους και κοινό τη τες. Η ποικιλία και, κατά λογική ακολουθία,

Από τις εκδόσεις

«Τρόπος ζωής» αναλαμβάνουμε τη σελιδοποίηση και εκτύπωση βιβλίων σας σε πολύ οικονομικές τιμές.

πανσπερμία των προτάσεων που καταγράφο νται στις σελίδες του βιβλίου, άλλοτε ερεθίζει και άλλοτε κουράζει. Από το Εθνικό Πολιτιστικό Δ ίκτυο των πόλε ων ώς τ α Δ ημοτικά Π εριφ ερειακά Θ έα τρ α και τ α αντίστοιχα Ωδεία, τις δημοτικές επιχειρή σεις και την ομώνυνη ραδιοφωνία πολλά και

Πληρ.Τηλ. 6840156 και 6858352 FAX: 6858851

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΨΥΧΟΓΙΟΣ Μ ΙΑ ΜΕΓΑΛΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ!! ΑΛΕΚΑ ΡΙΤΣΟΥ Η Ν ΥΧΤΑ Τ Η Σ Α ΙΘ Υ Λ ΙΚ Η Σ Α Λ Κ Ο Ο Λ Η Σ

Ένα υπέροχο βιβλίο που αξίζει να το διαβάσουν οι άντρες και οι γυναίκες της εποχής μας Μια γυναίκα μ ε δύναμη για ζωή δίπλα σ’ έναν άντρα αδύναμο και ανασφαλή. Με τη γνώση της ελπίδας για την καινούργια μέρα, θα παρέμβει ανοιχτά στο χώρο της αγάπης και, χάρη στην αδάμαστη ψυχή της θα κινήσει βουνά. Θα αποποιηθεί τη διεκδίκηση των όποιων δικαιωμάτων της μεταφέροντας το «εγώ» στη θέση του «εμείς». Θα παίξει το ρόλο της άψογα. Ύστερα από την περιπλάνησή της σε μακρινούς, νυχτερινούς δρόμους, θα κάνει το γενναίο πρώτο βήμα προς το αύριο που ήδη της υπόσχεται πολλά.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΨΥΧΟΠΟΣ A. Ε ΜΑΥΡΟΜΙΧΑΛΗ1-106 79 ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ. 36 02 535,3618 654, FAX. 01 -36 40 683

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ «γνώσης» ] V 1 l > C Q tT

Β L Q (X

με μεγάλη φροντίδα από τη «γνώση» Π ά ονλο Κ ο έλ ο : Ο Αλχημιστής Βο κ ά κ ιο ς: 17 ιστορίες από το Δεκαήμερο Τ ζέιμ ς Μ ό ρ ρ οο ν : Η κόρη του Θεού Α ν ρ ί-Φ ρ εν τε ρ ίκ Μ π λα ν: Δαιμονομανία Π ερ ικ λ ή ς Κ ο ρ ο βέσ η ς: Ανθρωποφύλακες Π ερ ικ λ ή ς Κ ο ρ ο βέσ η ς: Γυναίκες ευσεβείς

του πάθους Φ ο ύ λβ ιο Τ ο μ ίτσ α : Αντίστροφες φυγές Αννα Μ ε σ σ ίν α : Η φοινικιά του Ρουσαφά Ιτα λό Κ α λ β ίν ο : Ο Ανύπαρκτος ιππότης

εκδόσεις «γνώση» Ιπποκράτους 31,106 80 Αθήνα Τ η λ.: 3 6 2 0 9 4 1 - 3 6 2 1 1 9 4

I. ΦΩΚΑ · Π. ΒΑΛΑΒΑΝΗΣ ίζ Ο βράχος της Ακροπόλεως, η Αγορά, η Πνύκα και ο Κεραμεικός, τα Αιγόσ$ενα, η Βραυρώνα, το «ιερόν άκρον ψ Σούνιον», ο Μαρακών και Μ ' η Αγία Ελευσίνα |§§ μας περιμένουν. . Τ Ας περπατήσουμε, ας ταξιδέψουμε λοιπόν μαζί, » σε τόπους και χρόνους παλαιούς, όταν οι αξίες και ;ων ανθρώπων μεταξύ τους, με τη φύση, με την εξουσία και με τους $εούς ήταν διαφορετικές. ΚΕΔΡΟΣ

Τϊερίπατοί

στην Α θήνα

Κ εδροΣ ΤΟ ΠΑΙΔΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ

βιβλιογραφικό δελτίο Αρ. 350 1 1ανουάριου - 31 Ιανουάριου 1995 Επ ιμ έλεια: Έ φ η Απάκη

ΗΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗτων βιβλίων γίνεται με βάση το γνωστό Δεκαδικό Σύστημα Ταξινόμησης, προσαρμοσμένο στην ελληνική βιβλιογραφία ΣΤΗΝ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑτων περιοδικών δεν περιλαμβάνονται εβδομαδιαία έντυπα ΤΟ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΟ Δελτίο συντάσσεται με την πολύτιμη συνεργασία του βιβλιοπωλείου της «Εστίας»

Γενικά Έργα

Φιλοσοφία

Γνώση και μάθηση

Γ ενικά

ECO U. Πώς γίνεται μια διπλωματι κή εργασία. Μετ. - εισ. Μ. - Κονδύλη. Αθήνα, Νήσος, 1994. Σελ. 303. Δρχ. 3.640. ISBN 960-85 3-79-3-2.

Λεξικόν της προσωκρατικής φιλο σοφίας. Αθήνα, Ακαδημία Αθη νών, 1994. Σελ. 425. Δρχ. 3.300.

Ιστορία του βιβλίου LAYTON Ε. The sixteenth century greek book in Italy. Venice, 1994. Pag. 613. Drs. 15.000.

Εγκυκλοπαίδειες - Λεξικά To Βιδλίο των ρεκόρ Guinness 1995. Ελληνική έκδοση. Αθήνα, Χρυσή Πέννα, 1994. Σελ. 292. Δρχ. 7.280. ISBN 960-245-081-9.

Τύπος ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΔΗΣ Γ. Η Θεσσαλονί κη των εφημερίδων. Θεσσαλονίκη, Έκφραση / University Studio Press, 1994. Σελ. 294. Δρχ. 3.675. ISBN 960-12-0431-8. ΠΑΣΑΛΑΡΗΣ X. Οι 6αρώνοι των media. Αθήνα, Ζάρβανος, 1994. Σελ. 820. Δρχ. 10.400.

ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ Κ. Φιλοσοφία και τεχνική. (2). Αθήνα, Εναλλακτικές Εκδόσεις, 1994. Σελ. 185. Δρχ. 2.600. ISBN 960-427-031-1. SEARLE J. Νους, εγκέφαλος και ε πιστήμη. Απόδ. Κ. Χατζηκυριάκου. Ηράκλειο, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 1994. Σελ. 117. Δρχ. 2.285.

ση των Γραφών. Μετ. Δ. Κουτσουκης. Αθήνα, Πύρινος Κόσμος, 1994. Σελ. 107. Δρχ. 1.250. ISBN 960-7327-72-1.

Ψυχολογία Ατομική ψυχολογία KNER Α. Εμείς και η συνείδησή μας. Μετ. Μ.Α. Κουσκουτόπουλος. Αθήνα, St. Goldmunds Institut, 1994. Σελ. 107. Δρχ. 1.040. DALDRUP R.J. Ελευρώσου απ’ το θυμό. Μετ. Σ. Λέκκου. Αθήνα, Λύ χνος, 1994. Σελ. 175. Δρχ. 1.980. ISBN 960-7097-36-Χ.

CHALMERS A.F. Τι είναι αυτό που το λέμε επιστήμη; Απόδ. Γ. Φουρτούνης. Ηράκλειο Πανεπιστημια κές Εκδόσεις Κρήτης, 1994. Σελ. 273. Δρχ. 3.640. ISBN 960-730967-7.

SAVATER F. Κάνε αυτό που θέλεις, αλλά... Μετ. Φ. Σπαθάρη. Αθήνα, Οδυσσέας, 1994. Σελ. 220. Δρχ. 2.080. ISBN 960-210-199-7.

FOUCAULT Μ. Τι είναι διαφωτι σμός. Μετ. Σ. Ροζάνης. Αθήνα, Έρασμος, 1994. Σελ. 30. Δρχ. 520.

ΚΟΥΡΤΟΒΙΚ Δ. Συγκριτική Ψυχο λογία. (Ηθολογία). Αθήνα, Ελληνι κά Γράμματα, 1994. Σελ. 116. Δρχ. 1.560. ISBN 960-344-041-8.

Αποκρυφισμός

GOCKEL R. Γυναίκες που τρώνε πολύ. Μετ. Λ. Ταχμαζίδου. Αθήνα, Οδυσσέας, 1994. Σελ. 255. Δρχ.

ΕΚΧΑΡΤ Μ. Η πνευματική διάστα

Εφαρμοσμένη ψυχολογία

Μ τ ίο

2.600.

ISBN 960-210-207-1.

MACRAE S. Ψυχολογία. Μετ. K. Πετρουλόκη. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1994. Σελ. 63. Δρχ. 1.245. ISBN 960-7019-46-9. BUTTON J. Στενότερες σχέσεις. Μει. Ε. Ιωαννίδου. Αθήνα, Λύχνος, 1994. Σελ. 281. Δρχ. 2.700. ISBN 960-7097-30-0. ΝΤΟΡΕΝΣΤΑΟΥΤΕΡ - ΠΑΠΟΥΤΣΑΚΗ Π. Το προικισμένο παιδί. Αθήνα, Το Ποντίκι, 1994. Σελ. 118. ISBN 960-8402-36-0. PASINI W. Τα μυστήρια του έρωτα. Μετ. Λ. Ταχμαζίδου - Τ. Μπονάνος. Αθήνα, Οδυσσέας, 1994. Σελ. 318. Δρχ. 3.120. ISBN 960-210-206-3.

Θρησκεία Γενικά Το Άγιον Δωδεκαήμερον. Τόμοι A’ + Β ’. Αθήνα, Αποστολική Διακο νία της Εκκλησίας της Ελλάδος. Σελ. 167+209. ISBN 960-183-7212.

ΑΡΓΥΡΙΟΥ Α. Κοράνιο και ιστορία. Αθήνα, Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος. Σελ. 218. ISBN 960-315-003-7. ΚΑΡΑΘΑΝΑΣΗΣ A. - ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ Γ. Η Επισκοπική Σύνο δος της Μητροπόλεως Θεσσαλονί κης (19ος-20ος αιώνας). Θεσσαλο νίκη, 1994. Σελ. 140. Δρχ. 1.560. ISBN 960-7265-20-3. ΚΑΡΙΩΤΟΓΛΟΥ Α. Ορθοδοξία και Ισλάμ. Αθήνα, Δόμος, 1994. Σελ. 134. Δρχ. 2.080. ISBN 960-721792-6. ΜΕΤΑΛΛΗΝΟΣ Γ.Δ. Ουνία, πρό σωπο και προσωπείο. Αθήνα, Απο στολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος. Σελ. 80. ISBN 960315-048-7. Τα γραπτά του Αγίου Φραγκίσκου της Ασίζης. Μετ. Κ. Κουταγιάρ. Β’ έκδοση. Κέρκυρα, Μονή Καπουκίνων, 1994. Σελ. 139. WARE Κ. Η εντός ημών βασιλεία. Μετ. I. Ροηλίδης. Αθήνα, Ακρίτας, 1994. Σελ. 151. Δρχ. 1.455. ISBN

Μ τ ίο

960-328-029-1. ΝΟΤΟΒΙΤΣ Ν. Τα άγνωστα χρόνια της ζωής του Ιησού. Μετ. Δ. Κουτσούκης. Αθήνα, Πύρινος Κόσμος, 1994. Σελ. 116. Δρχ. 1.300. ISBN 960-7327-73-Χ.

και εξουσία. Αθήνα, Πόλις, 1994. Σελ. 396. Δρχ. 3.600. ISBN 9607478-06-1. Septieme Congres International d’etudes du Sud-Est Europeen. Vol. A’+ B ’. Rapports. Athenes, 1994. Pag. 820+306. Drs 6.240 (Οι δύο

Κοινωνικές Επιστήμες Γ ενικά ΜΑΡΟΥΛΗΣ Α.Π. Κώδιξ ερωτολογίας. Φωτογραφική αναπαραγωγή της Α’ έκδοσης. Αθήνα, Δελφίνι, 1994. Σελ. 401. Δρχ. 3.640. ISBN 960-309-184-7.

Δημογραφία Οι δημογραφικές εξελίξεις στη με ταπολεμική Ελλάδα. Επιμ. Β. Κοτζαμάνης - Λ. Μαράτου - Αλιμπράντη. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1994. Σελ. 451. Δρχ. 7.800. ISBN 960-236469-9.

Κοινωνιολογία ΑΛΕΞΙΟΥ Λ. ΚΑΙ ΑΛΛΟΙ. Ρατσιστές δεν είναι μόνο οι άλλοι. Αθήνα, Εκπαιδευτήρια «Κωστέα - Γείτο να», 1994. Σελ. 71. Δρχ. 1.100. ISBN 960-7477-09-Χ. ΚΟΚΚΕΒΗ Α. - ΣΤΕΦΑΝΗΣ Κ. Τα ναρκωτικά στην Ελλάδα: Η διαχρο νική πορεία της χρήσης. Αθήνα, Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής, 1994. Σελ. 219. Δρχ. 5.200. ISBN 960-85587-0-0.

Πολιτική ΒΑΡΝΑΚΟΣ Ι.Γ. Ελληνοτουρκικός διάλογος: 1923-1993. Η απεμπόληση των κυριαρχικών μας δικαιω μάτων. Αθήναι, Νέα Θέσις, 1994. Σελ. 367. Δρχ. 4.160. ΒΟΥΛΓΑΡΗΣ Γ. Φιλελευθερισμός, συντηρητισμός, κοινωνικό κράτος 1973-1990. Αθήνα, Θεμέλιο, 1994. Σελ. 187. Δρχ. 2.080. ISBN 960-310-185-0. ΚΗΠΟΥΡΟΣ X. Η Θράκη θέλει αγώ να. Αθήνα, Γόρδιος, 1994. Σελ. 207. Δρ. 2.080. ISBN 960-7083-14-8. ΜΠΟΤΟΠΟΥΛΟΣ Κ. Σοσιαλιστές

CHABRY L. - CHABRY Α. Οι μειο νότητες εθνικές και θρησκευτικές στη Μέση Ανατολή. Μετ. Ε. Νάντσου. Αθήνα, Θετίλη. Σελ. 310. Δρχ. 3.640. ISBN 960-85198-2-9.

Δίκαιο ΚΕΝΤΡΟ ΔΙΚΑΝΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ. Δικανικοί διάλογοι. Επιμ. Κ.Ε. Μπέ ης. Τόμος Α’. Αθήνα, Σάκκουλας, 1994. Σελ. 512. Δρχ. 8.000.

Οικονομία Το Λευκό Βιβλίο και το εργατικό κί νημα. Ανάπτυξη, ανταγωνιστικότη τα, απασχόληση. Αθήνα, Ίαμος, 1994. Σελ. 206. Δρχ. 1.245. ΔΑΛΔΑΚΗΣ Α. Η οικονομία της κοινωνίας. Αθήνα, ΚΑΖΑ. Σελ. 104. Δρχ. 1.245. RUBIN Ι.Ι. Ιστορία οικονομικών θε ωριών. Μετ. X. Βαλλιάνος. Αθήνα, Κριτική, 1994. Σελ. 542. Δρχ. 5.720. ISBN 960-218-086-2.

Λαογραφία Παραμύθια των Αρμάνων - Βλά χων. Επιλ. - μετ. σχόλ. Γ’ Έξαρχος. Αιήνα, Γαβριηλίδης, 1994. Σελ. 121. Δρχ. 1.870. ΒΟΓΙΑΤΖΟΓΛΟΥ Β.Η. Γιάννηδες και Γιώργηδες. Αθήνα, Φιλιππότης, 1994. Σελ. 78. Δρχ. 1.040. ΒΡΕΛΛΗ - ΖΑΧΟΥ Μ. Χειρόγραφα ενδυματολογικής λαογραφίας Πα νεπιστημίου Ιωαννίνων. Ιωάννινα, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, 1994. Σελ. 91. ISBN 960-233-017-1. ΓΙΑΝΝΟΥΛΕΛΛΗΣ Γ.Ν.Τα καΐκια. Το σκαρί και η αρματωσιά τους. Αθή να, Βασιλόπουλος, 1994. Σελ. 55. Δρχ. 1.560. ISBN 960-7100-84-0. ΚΑΦΑΝΤΑΡΗΣ Κ. Γυρισμένα λό για. Αθήνα, Το Ροδακιό, 1994.

Σελ. 43. Δρχ. 2.080. ISBN 9607360-10-9. ΚΑΪΑΦΑ Μ. Γυναίκες της γης. Αθή να, Κέδρος, 1994. Σελ. 139. Δρχ. 5.000. ISBN 960-04-0946-3. ΚΟΥΦΗΣ Π. Λαογραφικά. Άλωνα Άρμενσκο Φλώρινας. Αθήν, 1994. Σελ. 215. Δρχ. 2.080. ISBN 960220-645-4. ΛΑΜΠΡΟΥ Α. Οι σκυριανές φορε σιές. Ναύπλιο, Πελοποννησιακό Λαογραφικό Ίδρυμα, 1994. Σελ. 208. Δρχ. 6.500. ISBN 960-85159-5-5. ΜΙΧΑΗΛ -ARAB Μ. Δημοτικά τρα γούδια. Αθήνα, Φιλιππότης, 1994. Σελ. 184. Δρχ. 2.080. ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ Γ.Δ. «Δεν είμαστε κι εμείς Ρωμιοί;!..». Ελληνικά αφηγη ματικά τραγούδια από τη Β. Ήπει ρο. Αθήνα, Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, 1994. Σελ. 402. Δρχ. 4.365. ISBN 960-7058-34-8. ΠΕΡΣΕΙΔΗΣ Β. Το σκυριανό δημο τικό τραγούδι. Αθήνα, Σύλλογος Σκυριανών, 1994. Σελ. 143. Δρχ. 1.040. ΠΡΙΟΒΟΛΟΣ Γ. Όσα ομολόγησε ο Καίσαρ. Μέρος Α’. Αθήνα, 1994. Σελ. 106. Δρχ. 1.040. ISBN 960714-00-3. ΣΑΡΑΒΙΑ A. Popol Vuh. Το παρα μύθι των Μάγια. Εισ. - μετ. - σχέδια Γ. Γούτας. Αθήνα, Γαβριηλίδης, 1994. Σελ. 98. Δρχ. 1.870.

Παιδαγωγική Εκπαίδευοη

νοι. Αθήνα, Ππσιλός, 1994. Σελ. 289. Δρχ. 3.640. ISBN 960-711241-5.

Παιδαγωγική LEIBER Β. Όλα για το μωρό. Από το Α ώς το Ω. Μετ. Ν. Κικεμένη. Αθήνα, Νότος, 1994. Σελ. 391. Δρχ. 4.780. ISBN 960-8491-10-Χ.

Εκπαίδευση ΚΑΡΑΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ Α. Η α νάπηρη και ετοιμοθάνατη παιδεία μας. Αθήνα, Δωδώνη, 1994. Σελ. 184. Δρχ. 2.000. ISBN 960-248692-9. ΚΩΦΟΣ Ε. Τα σχολικά εγχειρίδια της ελληνικής μειονότητας της Βο ρείου Ηπείρου την εποχή του Ενβέρ Χότζα. Αθήνα, 1994. Σελ. 26. Δρχ. 1.040. CHILAND C. Το παιδί, η οικογέ νεια, το σχολείο. Μετ. Μ. Καρρά. Αθήνα, Πατάκης, 1994. Σελ. 267. Δρχ. 3.120. ISBN 960-360-243-4.

Σχολικά ΜΑΥΡΑΓΑΝΗΣ Δ. - ΜΥΡΤΑΛΗΣ Γ. Βιογραφίες Ελλήνων συγγραφέων. Αθήνα, Ντουντούμης, 1994. Σελ. 684. Δρχ. 7.000. ISBN 960-702655-1

Γηώσσα

Πληροφορική Η τεχνολογία των πληροφοριών και τα μουσεία. Πρακτικά Ευρωπαϊκού Συμποσίου. Αθήνα, Ινστιτούτο Goethe, 1993. Σελ. 171. Δρχ. 2000. ISBN 960-370-000-2.

Γ ενικά Καλλιτεχνική συλλογή της Εθνικής Τράπεζας. Εισ. - κείμ. Ν. Ηλιοπούλου - Ρογκάν. Αθήνα, Εθνική Τρά πεζα της Ελλάδας,1994. Σελ. 307. Δρχ. 15.000. ISBN 960-85448-0-2. ΑΛΕΞΙΟΥ Γ. Το ξυλόγλυπτο τέμπλο του Ι.Ν. Παναγίας και Αγίου Μηνά Καστοριάς. Καστοριά, Κασιοριανή Εστία, 1995. Σελ. 64. Δρχ. 2.080. ΣΕΡΕΦΑΣ Σ. Το παλίμψηστο προ αύλιο της Αγίας Σοφίας Θεσσαλονί κης. Θεσσαλονίκη, Βάνιας, 1994. Σελ. 301. Δρχ. 3.120. ISBN 960288-025-2. ΣΙΣΙΟΥ Γ. Επτά εκκλησίες της Κα στοριάς. Καστοριά, Καστοριανή Εστία, 1995. Σελ. 80. Δρχ. 2.080.

Εθνολογία

Ξένες γλώσσες

Αρχιτεκτονική

ΒΟΛΦ Γ. Λεξικό εθνών - εθνοτήτων - λαών. Μετ. Κ. Φράγκος. Αθήνα, Επικαιρότητα, 1994. Σελ. 383. Δρχ. 5.200. ISBN 960-205-086-1.

ΚΑΜΠΟΥΡΕΛΗ Τ. - ΚΑΜΠΟΥΡΕΛΗ Α. Εύχρηστο λεξικό ελληνοπολωνικό. Αθήνα, ΚΑΠΠΑ, 1994. Σελ. 732. Δρχ. 6.240.

Η οικία Χρονάκη. Μια περιήγηση στο παλιό αρχοντικό του Ηρακλεί ου. Επιμ. Ε. Βαληνδρά - Σχιζάκη. Ηράκλειο, Βικελαία Δημοτική Βι βλιοθήκη, 1994. Σελ. 59. Δρχ. 7.280.

Οικολογία Η κατάσταση του Πλανήτη. Αθήνα, Νέα Οικολογία/Τροχαλία, 1994. Σελ. 318. Δρχ. 4.260. ISBN 9607022-55-6. ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕ ΧΝΕΙΟ. Επιστήμες και περιβάλλον στα τέλη του αιώνα. Προβλήματα και προοπτικές. Επιμ. Δ. Ρόκος. Αθήνα, Εναλλακτικές Εκδόσεις, 1994. Σελ. 393. Δρχ. 5.

Θετικές επιστήμες Φυσική HARMAN Ρ.Μ. Ενέργεια, δύναμη και ύλη. Απόδ. Τ. Τσιαντούλας. Ηράκλειο, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 1994. Σελ. 269. Δρχ. 3.430. ISBN 960-7309-74-Χ.

ΦΕΣΣΑ - ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ Ε. Η αρχι τεκτονική του νεοελληνικού θεά τρου 1720-1940. Τόμοι Α’+Β ’. Αθήνα, 1994. Σελ. 422+360. Δρχ. 12.480 (Οι δύο τόμοι). ISBN (set) 960-220-704-3.

Ζωγραφική Αστρονομία ΒΑΒΟΥΔΑΚΗΣ Β. Κοσμικοί κίνδυ

Νικόλαος Καλέργης (1675;-1747;). Συμβολή στη μεταβυζαντινή ζωγρα

Μ τίο

φική της Ζακύνθου. Αθήνα, Βιβλιο πωλείο των Βιβλιοιφίλων, 1994. Σελ. 93. Δρχ. 1.040. ISBN 960262-014-5. Περικλής Πανιαζής 1849-1884. Αθήνα,Ίδρυμα Ευαγγέλου Αβέρωφ - Τοσίτσα, 1994. Σελ. 240. Δρχ. 15.600. ISBN 960-85143-7-1. ALCOLEA S. Ελ Γκρέκο. Met. Β. Αναστασοπούλου. Αθήνα, Γκοβόσιης, 1994. Σελ. 127. Δρχ. 8.350. ISBN 960-270-681-3.

Γλυπτική Πατρίκιος Κουιούζης. Ξυλουργήματα. Αθήνα, Άγρα και Μπάσιας Πλέσσας, 1994. Σελ. 169. Δρχ. 15.600. ISBN 960-325-119-4. ΘΩΜΑΚΑΚΗΣ Μ. ««Αναμνήσεις α πό ιοΑρχέγονο». (Γλυπτική τοίχου). Ηράκλειον, Δημοτική Πινακοθήκη Ηρακλείου, 1994. Σελ. 85. Δρχ. 1.040.

Κινηματογράφος Κινηματογράφος ’94. Ετήσιος οδη γός. Αθήνα, ΠΕΚΚ, 1994. Σελ. 301. Δρχ. 3.640. ISBN 960-11061677. ΚΑΤΣΑΡΟΣ Σ.Μ. Σινεμά και Δεινό σαυροι. Αθήνα, Αιγόκερως, 1994. Σελ. 64+Εικ. Δρχ. 1.040. ISBN 960-322-046-9. ΠΑΛΑΤΣΙΩΛΗΣ Τ. Ηχοληψία. Τό μος A’. Β' έκδοση. Αθήνα, Σχολή Κινηματογράφου Τηλεόρασης Σταυράκου, 1994. Σελ. 222. Δρχ. 2.080.

Φωτογραφία ΠΑΠΑΓΈΩΡΓΙΟΥ Ν.-Ρ. Οι δυο α δελφές. Φωτορομάντσο. Αθήνα, Άγρα, 1994. Σελ. 78. Δρχ. 3.640. ISBN 960-325-120-8. ΦΩΤΟΠΟΥΛΟΣ Δ. Νίκος Χατζηκυριάκος - Γκίκας. Φωτογραφικές ση μειώσεις. Αθήνα, Ίκαρος, 1994. Σελ. 141. Δρχ. 10.400. ISBN 9607233-74-3. KESSEL D. Ελλάδα του ’44. Αθήνα, Άμμος, 1994. Σελ. 199. Δρχ. 15.000. ISBN 960-202-117-9.

Μ τίο

Μουσική

- μετ. - σχόλ. Φιλολογική Ομάδα

HEADINGTON C. Ιστορία της δυτι κής μουσικής. Τόμοι Α'+Β’. Μετ. Μ. Δραγούμης. Αθήνα, Gutenberg, 1994. Σελ. 254+267. Δρχ. 4.160 (Ο κάθε τόμος). ISBN -SET 960-010480-8.

ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ. Άπαντα. Τόμοι: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 και 8. Εισ. - μετ. σχόλ. Φιλολογική Ομάδα Κάκτου, 1994. Δρχ. 15.690 (Οι οκτώ τόμοι).

Χιούμορ ΙΩΑΝΝΟΥ Γ. Η δεύτερη ευκαιρία. Αθήνα, Καστανιώτης, 1994. Σελ. 160. Δρχ. 3.120. ISBN 960-031306-7.

Ενασχολήσεις Οικιακή οικονομία Ελληνική μαγειρική. 222 συνταγές. Αθήνα, Τουμπής. Σελ. 173. Δρχ. 4.160. ΓΑΛΑΝΟΣ Δ.Σ. Για να τρώμε σω στά. Β' έκδοση. Αθήνα, Βασδέκης, 1994. Σελ. 166. Δρχ. 1.860. ΜΠΟΖΗ Σ. Πολίτικη κουζίνα. Αθή να, Αστερισμός, 1994. Σελ. 288. Δρχ. 7.800.

Κλασική φιλολογία Γενικά NICOSIA S. Το σήμα και η μνήμη. Μετ. Ε. Γαραντούδης. Αθήνα, Πολύτυπο, 1994. Σελ. 235. Δρχ. 2.600. ROMILLY J. DE. Οι μεγάλοι σοφι στές στην Αθήνα του Περικλή. Μετ. Φ.Ι. Κακριδής. Αθήνα, Καρδαμίτσα, 1994. Σελ. 367. Δρχ. 3.640. ISBN 960-354-99-9.

Αρχαίοι συγγραφείς ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ. Άπαντα. Όργανον 1, 2, 3. Εισ. - μετ. σχόλ. Η.Π. Νικολούδης. Αθήνα, Κάκτος, 1994. Σελ. 401+472+440. Δρχ. 2.910+3.430+3.325. ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ. Άπαντα. Όργανον 4, 5. Μετ. Η.Π. Νικολούδης. Αθήνα, Κάκτος, 1994. Σελ. 448+349. Δρχ. 3.325+2.495. ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ. Άπαντα. Τόμοι: 9,10,11,12,13,14,15 και 16. Εισ.

Κάκτου. Αθήνα, Κάκτος, 1994. 16735 (Οι οκτώτόμοι).

ΛΟΥΚΙΑΝΟΣ. Άπαντα. Τόμοι 16, 17. Εισ. - μετ. - σχόλ. Φιλολογική Ομάδα Κάκτου. Αθήνα, Κάκτος, 1994. Σελ. 254+268. Δρχ. 1.870+1.975. ΤΣΟΥΡΕΑΣ Ε. Κικέρωνος πρώτος και δεύτερος κατά Κατιλίνα λόγοι. Αθήνα, Παπαδήμας, 1994. Σελ. 175. Δρχ. 2.600. ISBN 960-206278-9.

Λογοτεχνία Ποίηση ΑΒΡΟΣ Δ. Ένθεν του θανάτου (κόκκινο βαθύ). Αθήνα, 1994. Σελ. 79. ΑΒΡΟΣ Δ. Χρώμα ανεξίτηλο. Αθή να, 1994. Σελ. 47. ΑΝΤΩΝΙΟΥ Τ. Χερουβικά στον έ ρωτα. Αθήνα, Δωδώνη, 1994. Σελ. 102. ISBN 960-248-699-6. ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ - ΓΕΩΡΓΟΥΔΑΚΗ Ε. Τοπίο στην Ελλάδα. Αθήνα, Φιλιππότης, 1994. Σελ. 30. ΓΚΑΝΑΣ Μ. Ακάθιστος δείπνος. Ποίηση. Γ' έκδοση. Αθήνα, Καστα νιώτης, 1994. Σελ. 46. Δρχ. 1.040. ISBN 960-03-1292-3. ΓΚΑΤΣΟΣ Ν. Δάνεισε τα μετάξια στον άνεμο. Αθήνα, Ίκαρος, 1994. Σελ. 25. Δρχ. 2.080. ISBN 9607233-75-1. ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΗΣ Ν. Μαύρες ακτές. Αθήνα, Κώδικας, 1994. Σελ. 45. ΔΕΡΜΙΤΖΑΚΗΣ Κ. Θυρίδες. Αθή να, Δελφίνι, 1994. Σελ. 94. Δρχ. 1.040. ISBN 960-309-144-8. ΔΗΜΟΥΛΑ Κ. Η εφηβεία της λή θης. Αθήνα, Στιγμή, 1994. Σελ. 93. Δρχ. 1.870. ISBN 960-269-143-3. ΘΕΟΦΙΛΗ Κ.Ν . Σκύλος ψυχοπα θής. Αθήνα, Αλεξίσφαιρο, 1994. Σελ. 32.

ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ I. Με τα μάτια πετούν οι άνθρωποι. Ποίηση. Αθήνα, Γκοβόστης, 1994. Σελ. 36. ISBN 960270-688-0. ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ Λ. Λευκός. Αθήνα, Δωδώνη, 1994. Σελ. 37. ISBN 960248-700-3. ΚΑΛΙΕΝΤΖΙΔΗΣ Γ. Το άλλοθι. Αθή να, Κώδικας, 1994. Σελ. 31. ΚΑΜΠΟΥΡΗΣ Σ. Ομόνοια. Αθήνα, Αίολος, 1994. Σελ. 34. ΚΑΜΠΟΥΡΗΣ Σ. Τα φιλιά των καιρών. Αθήνα, Αίολος, 1994. Σελ. 33. ΚΑΡΑΜΑΝΛΗΣ Γ. 14+14 μηνύμα τα ερωτικά - κοινωνικά. Αθήνα, Αύ ρα. Σελ. 46. ΚΑΡΑΝΤΩΝΗΣ Γ. Οι πειρασμοί του έρωτα. Αθήνα, Κώδικας, 1994. Σελ. 31. ISBN 960-7332-09-1. ΚΟΥΒΑΡΔΑΣ Κ. Στιγμές. Πύργος, Αλφειός, 1994. Σελ. 77. ΚΟΥΣΑΘΑΝΑΣ Π. Ο αντιχνούμενος. Ποιήματα. Αθήνα, Οι Εκδό σεις των Φίλων, 1994. Σελ. 54. ISBN 960-289-003-7. ΜΑΤΣΟΥΚΑΣ Β. Ήλιε μου ήλιε. Ποιήματα. Αθήνα, 1994. Σελ. 46. ISBN 960-90002-0-7. ΜΠΑΖΙΑΝΑΣ Ν. Χώρος της απου σίας. Βόλος, Γραφή, 1994. Σελ. 105. ISBN 960-7405-06-4. ΝΤΟΚΟΣ Β. Τα άλεκτα του Αλέξαν δρου. Αθήνα, Πλέθρον, 1994. Σελ. 70. ISBN 960-348-007-Χ. ΣΙΔΗΡΑ Α. Απόπειρα τοπίου. Αθή να, Ερμείας, 1994. Σελ. 58. ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΣ Θ. Ο εξ αίματος νεκρός. Αθήνα, Καστανιώτης, 1994. Σελ. 53. ISBN 960-03-1293-1. ELIOT T.S. Τα ποιήματα (19091962). Δίγλωσση έκδοση. Μετ. Λ.Κ. Βατακάς. Αθήνα, Εξάντας, 1994. Σελ. 391. Δρχ. 4.160. ISBN 960256-212-9.

Πεζογραφία Του έρωτα. «Μύρον εκκενωθέν ό νομά σου». Αθήνα, Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, 1994. Σελ. 319.

Δρχ. 3.120. ISBN 960-7058-36-4. ΑΡΓΎΡΟΠΟΥΛΟΥ Β. Αχ, μωρέ πα τρίδα! Μυθιστόρημα. Αθήνα, Ελλη νική Ευρωεκδοτική, 1994. Σελ. 157. Δρχ. 1.560. ISBN 960-241052-3.

της, 1994. Σελ. 139. Δρχ. 2.080. ISBN 960-03-1272-9. ΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΥI. Ανοιχτό παρά θυρο. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1994. Σελ 155. Δρχ. 1.560. ISBN 960236-462-9.

ΔΑΣΚΑΛΑΚΗΣ X. Πανικός στα Εύδειρα. Πολιτική σάτιρα. Β’ έκδοση. Αθήνα, Δωδώνη, 1994. Σελ. 111. ISBN 960-248-571-Χ.

ΠΑΝΩΡΙΟΣ Μ. Ακόμη και τα που λιά. Νουβέλα. Αθήνα, Αίολος, 1994. Σελ. 102. Δρχ. 1.350. ISBN 960-7267-73-7.

ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ Μ. Το άγγιγμα του χρόνου. Νουβέλα. Αθήνα, Καστανιώτης, 1994. Σελ. 116. Δρχ. 1.560. ISBN 960-03-1273-7.

ΠΑΝΩΡΙΟΣ Μ. Το ελληνικό φαντα στικό διήγημα. Τόμος Γ’. Αθήνα, Αίολος, 1994. Σελ. 332. Δρχ. 4.055. ISBN 960-7267-70-2.

ΖΑΡΑΒΕΛΑΣ Δ.Α. Τα μυστικά της χούφτας. Αθήνα, Δωδώνη, 1994. Σελ. 158. Δρχ. 2.080. ISBN 960248-704-6.

ΠΡΩΤΟΠΑΠΑ - ΜΠΟΥΜΠΟΥΛΙΔΟΥ Γ. Ο μυστικός κόσμος της ψυ χής. Διηγήματα και νουβέλες. Αθή να, Εστία, 1994. Σελ. 218. Δρχ. 2.080. ISBN 960-05-0593-4.

ΗΣΑΪΑ Ν. Η μόνη δυνατή περιπέ τεια. Αθήνα, Δελφίνι, 1994. Σελ. 192. Δρχ. 2.080. ISBN 960-309147-2. ΚΑΡΑΝΙΚΟΛΑΣ Γ.Δ. Τότε... στα χρό νια της χούντας. Αφηγήματα. Αθήνα, Θουκυδίδης, 1994. Σελ. 60. Δρχ. 1.040. ISBN 960-7025-60-1. ΚΑΡΤΕΡΗΣ Γ. Σημείο αφής. Αθή να, Περιτεχνών, 1994. Σελ. 75. ISBN 960-8411-00-9. ΚΥΡΙΑΖΗΣ Ν.Κ. Ο ξένος μου ο Θε μιστοκλής. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Εστία, 1994. Σελ. 324. Δρχ. 2.200. ISBN 960-05-0514-4. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΟΥ Ν. Το ξεριζω μό και το ρίζωμα των Ποντίων. Β' έκδοση. Αθήνα, Ελληνική Ευρω εκδοτική, 1994. Σελ. 135. Δρχ. 1.560. ISBN 960-241-051-5. ΜΑΝΤΑΔΑΚΗ Σ. Τα όνειρα του προφήτη. Αθήνα, Δόμος, 1994. Σελ. 117. Δρχ. 2.080. ISBN 9607217-96-9. ΜΑΡΑΓΚΟΥ Α. Το αγκαθερό φορ τίο. Αθήνα, Νεφέλη, 1994. Σελ. 74. Δρχ. 830. ISBN 960-211-183-6. ΜΑΤΕΣΙΣ Π. Ο παλαιός των ημε ρών. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Καστα νιώτης, 1994. Σελ. 215. Δρχ. 2.600. ISBN 960-03-1293-4. ΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ Δ. Κρυφή Ναταλία. Διηγήματα. Αθήνα, Καστανιώ

ΡΟΥΣΣΟΣ Τ. Φωτογραφία με πολύ κίτρινο. Και άλλα διηγήματα. Αθή να, Καστανιώτης, 1994. Σελ. 118. Δρχ. 1.560. ISBN 960-960-031236-2. ΣΕΪΡΛΗ Ε. Αν ήθελε να πει την αλή θεια. Αθήνα, Εξάντας, 1994. Σελ. 111. Δρχ. 1.765. ISBN 960-256205-6. ΣΚΑΛΤΣΑΣ Π.Δ. Στις όχθες του Κλαδέου. Αθήνα, 1994. Σελ. 183. Δρχ. 1.870. ΣΩΜΕΡΙΤΗΣ Ρ.Σ. Ένας μικρός Δε κέμβρης. Αφήγημα. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1994. Σελ. 137. Δρχ. 2.080. ISBN 960-236-478-5. ΤΟΤΛΗΣ Τ. Πανσέληνος. Διηγή ματα. Αθήνα, Καστανιώτης, 1994. Σελ. 312. Δρχ. 3.120. ISBN 96003-1260-5. ΦΑΚΙΝΟΣ Μ. Η Ιουλιέτα αγαπά τα ροδάκινα. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Κέδρος, 1994. Σελ. 235. Δρχ. 1.500. ISBN 960-04-1018-6. ΦΑΜΕΛΙΑΔΟΥ - ΝΑΚΟΥ Ε. «Στον φίλο μου τον Πατρίκιο...». Αθήνα, Εναλλακτικές Εκδόσεις, 1994. Σελ. 246. Δρχ. 2.600. ISBN 960427-030-3. ΨΑΡΑΚΗΣ Τ.Δ. Κάθε χρόνο το Δε κέμβρη. Έξι πεζογραφήματα. Αθή να, Νέα Σύνορα, 1994. Σελ. 61. Δρχ. 1.560.

Μ τίο

ΑΠΝΤΑΪΚ Τ. Αναμνήσεις από την προεδρία του Φορντ. Μετ. Σ. Τρια ντάφυλλου. Αθήνα, Πατάκης, 1994, Σελ. 583. Δρχ. 5.200. ISBN 960-360-261-5. GIBSON W. Εικονικό φως. Μετ. Γ. Μπαρουξής. Αθήνα, Aquarius, 1994. Σελ. 316. Δρχ. 2.495. ISBN 960-960-7002-90-3. IRVING W. Μύθοι της Αλάμπρα. Μετ. Λ. Παλλάνπου. Αθήνα, Κανάκης, 1994. Σελ. 308. Δρχ. 3.500. ISBN 960-7420-04-7. ΚΑΝΤΑΡΕ I. Η Πυραμίδα. Μετ. Ν. Αναγνώστου. Αθήνα, Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, 1994. Σελ. 142. Δρχ. 1.975. ISBN 960-7058-35-6. QUEVEDO F.DE. Όνειρα και λόγοι της αλήθειας. Μετ.-εισ.-σχόλ. I. Κανσή. Αθήνα, Αίολος/Θερβάντες, 1994. Σελ. 183. ISBN 960-726777-Χ. ΚΕΜΑΛ Γ. Θυμωμένη θάλασσα. Μυθιστόρημα. Μετ. Π. Αμπατζής. Αθήνα, Θεμέλιο, 1994. Σελ. 463. Δρχ. 3.950. ISBN 960-310-188-5. KEMAL Υ. Ο Τσακιτζής. Εισ. - μετ. Θ. Κοροθίνης. Αθήνα, Αγρα, 1994. Σελ. 334. Δρχ. 3.640. ISBN 960325-114-3. LEWIS C.S. Ανατομία μιας οδύνης. Μετ. Ε. Κανδρή. Αθήνα, Ωκεανίδα, 1994. Σελ. 78. Δρχ. 1.870. ISBN 960-7213-76-9. PEREZ - REVERTE A. Ο πίνακας της Φλάνδρας. Αθήνα, Δελφίνι, 1994. Σελ. 462. Δρχ. 5.200. ISBN 960-309-145-6. RENDELL R. Ο βιαστής. Μετ. Ε. Καλλιφατίδη. Αθήνα, Ωκεανίδα, 1994. Σελ. 377. Δρχ. 2.800. ISBN 960-7213-74-2. ΡΟΣΑ Ρ.Ρ. Η βροχή και άλλα παι διά. Μετ. Γ. Σκαρβέλη - Μ. Διάφα. Αθήνα, Μάγια, 1994. Σελ. 190. Δρχ. 2.390. ISBN 960-7244-08-7. CHATEAUBRIAND F.-R. Οι περι πέτειες του τελευταίου των Αβενσεράγων. Μυθιστόρημα. Μετ. Α. Καραβασίλης. Αθήνα, Καστανιώτης, 1994. Σελ. 8. Δρχ. 1.560. ISBN 960-03-1115-3.

Μ τίο

Χρονογραφία

Γρηγόρης, 1994. Σελ. 140. ISBN 960-444-010-1.

ΖΑΤΤΑΣ Π. Το τετράδιο της Αγλαΐας. Χρονογραφήματα. Καστο ριά, Καστοριανή Εστία, 1995. Σελ. 80. Δρχ. 2.080.

CIORAN Ε.Μ. Ο κακός δημιουρ γός. Μετ. Θ. Χατζόπουλος. Αθήνα, Εξάντας, 1994. Σελ. 196. Δρχ. 2.080. ISBN 960-256-206-4.

Αλληλογραφία Αλληλογραφία Θεόφιλου Καΐρη. Μέρος Α': Τόμος Α’: 1814-1834. Άνδρος, Καΐρειος Βιβλιοθήκη, 1994. Σελ. 216. Δρχ. 6.240. ISBN 960-85117-4-5. ΝΤΟΣΤΟΠΕΒΣΚΗ Φ. Αλληλογρα φία (1834-1859). Επιλ. - μετ. - εισ. σχόλ. Μ. Κυριακάτος. Αθήνα, Γκοβόστης, 1994. Σελ. 286. Δρχ. 4.000.

Μελέτες Αρκαδικό Πνευματικό Συμπόσιο 1992. Πρακτικά. Αθήνα, 1994. Σελ. 415. Δρχ. 4.680. ISBN 960-11058447. Αφιέρωμα στον Αλέξανδρο Κοτζιά. Αθήνα, Κέδρος, 1994. Σελ. 310. Δρχ. 4.500. ISBN 960-04-0945-5.

TOFLER Α. - Η. Πόλεμος και αντιπόλεμος. Μετ. Ε. Μπαρτζινόπουλος. Αθήνα, Κάκτος, 1994. Σελ. 372. Δρχ. 3.120.

Θέατρο Γ ενικά Τ. Καρούσος. 1904-1994. Αθήνα, 1994. Σελ. 62. Δρχ. 2.080. Έ ρ γα

ΣΚΡΙΜΠ Ε. - ΛΕΓΚΟΥΒΕ Ε. Μονο μαχία γυναικών. Μετ. I. Μαρμαρινού. Αθήνα, Δωδώνη, 1994. Σελ. 120. Δρχ. 1.800. ISBN 960-248708-9.

Μελέτες

Δοκίμια

ΔΑΜΙΑΝΑΚΟΥ Β. Ουίλιαμ Σαίξπηρ. Τόμοι Α '+Β'+Γ’+ Δ ’. Αθήνα, Επικαιρότητα, 1994. Σελ. 291+313+285+439. Δρχ. 8.840. (Οι τέσσερις τόμοι). ISBN Set 960205-307-0.

ΑΡΒΑΝΙΤΗΣ Κ. ΚΑΙ ΑΛΛΟΙ. Το φά ντασμα μιας δεκαετίας. Αθήνα, Δελφίνι, 1994. Σελ. 542. Σελ. 4.770. ISBN 960-309-137-5.

ΚΑΡΑΤΖΙΟΣ Ν. Η αρχαία τραγω δία. Ιστορική αναδρομή. Καστοριά, Καστοριανή Εστία, 1995. Σελ. 64. Δρχ. 1.560.

ΖΩΡΑΣ Γ.Γ. Ιταλικοί αντικατοπτρι σμοί. Αθήνα, Δόμος. Σελ. 109.

ΚΑΒΑΣΗΣ Θ. Λογική πράξη και γλώσσα. Αθήνα, Δωδώνη, 1994. Σελ. 61. ΚΑΛΛΙΟΡΗΣ Γ.Μ. Ένας ήρωας κατ’ εικόνα μας. Αθήνα, Αρμός, 1994. ISBN 960-7102-56-8. ΠΑΠΑΓΙΩΡΓΉΣ Κ. Μυστικά της συ μπάθειας. Αθήνα, Καστανιώτης, 1994. Σελ. 212. Δρχ. 3.120. ISBN 960-03-1267-2.

ιστορία Αρχαιολογία ΑΝΔΡΟΝΙΚΟΣ Μ. Βεργίνα II. Ο τά φος της Περσεφόνης. Αθήνα, Η εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία, 1994. Σελ. 169. Δρχ. 8.320. ISBN 960-7034-33-6.

ΠΑΠΠΑΣ Γ. Κείμενα. Αθήνα, Μορ φωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, 1994. Σελ. 303. Δρχ. 4.500. ISBN 960-250-092-1.

ΜΗΛΙΑΡΑΚΗΣ Α. Περί των Ελγί νειων Μαρμάρων. Αθήνα, Εταιρεία των Φίλων του Λαού, 1994. Σελ. 137. Δρχ. 2.600. ISBN 960-735204-1.

ΠΛΑΤΗΣ Ε.Ν. Η τραγικότητα στον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό της ανό δου και της ακμής. Δοκίμιο. Αθήνα,

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ Δ. Αντίο Αλεξάν

Μαρτυρίες

δρεια. Αθήνα, Αλεξάνδρεια, 1994. Σελ. 227. Δρχ. 2.390. ISBN 960221-084-2. ΑΝΔΡΕΑΔΗΣ Γ. Καλαμαριά μου α ξέχαστη. Θεσσαλονίκη, Κυριακίδης, 1994. Σελ. 120. Δρχ. 2.080. ISBN 960-343-277-6. ΚΟΥΡΤΗΣ Κ.Ε. Το χρονικό της αιχ μαλωσίας ενός εφέδρου. Αθήνα, Ελληνική Ευρωεκδοτική, 1994. Σελ. 147. Δρχ. 2.080. ISBN 960241-053-1 ΚΡΕΜΟΣ Δ.Π. Χρονικό 19411944. Αθήνα, Ο Πολίτης, 1994. Σελ. 375. Δρχ. 2.600. ISBN 9607349-05-9. ΝΑΣΙΟΥΤΖΙΚ Α.Κ. Της φυλακής. Αθήνα, Δελφίνι, 1994. Σελ. 112. Δρχ. 1245. ISBN 960-309-148-0.

Σελ. 183. Δρχ. 4.160. ISBN 9607617-010. ΔΕΡΜΑΤΗΣ Γ.Ν. Τοπίο και μνη μεία της Λαυρεωτικής. Λαύριο, Δή μος Λαυρεωτικής, 1994. Σελ. 299. Δρχ. 7.800. ΔΕΣΠΟΤΟΠΟΥΛΟΣ Κ.Ι. Ελληνικά θέματα ιστορίας και πολιτισμού. Αθήνα, Παπαζήσης, 1994. ISBN 960-02-1046-2. ΚΑΡΑΠΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ I. Το βυ ζαντινό διοικητικό σύστημα στα Βαλκάνια (4ος - 9ος αι.). Αθήνα, 1994. Σελ. 53. Δρχ. 1.300. ΚΑΤΣΑΦΑΔΟΣ Π.Σ. Μάνη. Μεζάπος, η ομηρική Μέσση; Αθήνα, 1994. Σελ. 70. Δρχ. 1.560. ISBN 960-85900-0-0.

ΠΟΛΙΤΗΣ Θ.Μ. Ο «Μπαλίλα» Μαρ τυρία - χρονικό. Αθήνα, Σπουδή, 1994. Σελ. 58.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΕΛΟΣ Δ,Ι. Πενία, κοι νωνία και φιλανθρωπία. Θεσσαλο νίκη, Βάνιας, 1994. Σελ. 230. Δρχ. 3.120.

HEMAL Υ. Χρώματα ιης ζωής και της γραφής. Μετ. Μ. Κουρουκλη. Αθήνα, Θεμέλιο, 1994. Σελ. 167. Δρχ. 1.660. ISBN 960-310-186-9.

ΛΕΟΝΑΡΔΟΣ Ι.Α. Νεωτάτη της Θεσσαλίας χωρογραφία. Λάρισα, Θετταλός, 1992. Σελ. 159. Δρχ. 3.120. ISBN 960-85236-0-5.

Βιογραφίες

ΛΟΥΚΑΤΟΣ Σ.Δ. Ο Ελληνισμός της διασποράς, 1830-1914. Αθήνα, 1994. Σελ. 74. Δρχ. 1.245.

ΗΛΙΔΟΥ - ΜΑΝΙΑΚΗ. Τ. Επαμεινώντας Θωμόπουλος. Πάτρα, Αχαϊκές Εκδόσεις, Σελ. 217. Δρχ. 2.600. ΚΥΔΩΝΙΑΤΟΥ Ζ.Σ. Τέσσερις γυ ναίκες - τέσσερις εποχές. Τόμος Α’. Αθήνα, χ.ε, χχ. Σελ. 356. Δρχ. 8.830.

Ελληνική ιστορία Η Λάρισα της περιόδου 1810-1881. Στοιχεία από τον κώδικα του Ιερού Ναοΰ του Αγίου Αχίλλειου. Πρακτι κά Ημερίδας. Λάρισα, Θεπαλός, 1994. Σελ. 200. Δρχ. 4.160. ISBN 960-85236-1-3. Λοιβή εις μνήμην Ανδρέα Γ. Καλο καιρινού. Ηράκλειον, Εταιρεία Κρητικών Ιστορικών Μελετών, 1994. Σελ. 347. Δρχ. 3.120. ΠΑΚΟΥΜΗΣ Γ.Κ. - ΓΙΑΚΟΥΜΗΣ Κ.Γ. Ορθόδοξα μνημεία στη Βόρειο Ήπειρο. Ιωάννινα, Ίδρυμα Βορειοηπειρωτικών Ερευνών, 1994.

MAZEL J. Οι μεταμορφώσεις του έ ρωτα. Ο έρωτας στην Αρχαία Ελλά δα. Μετ. Α. Ατσαλάκη. Αθήνα, Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, 1994. Σελ. 357. Δρχ. 3.640. ISBN 960-7058-30-5.

Παγκόσμια ιστορία ΑΡΣ Γ.Λ. Η Αλβανία και η Ήπειρος στα τέλη του ΙΗ' και στις αρχές του ΙΘ' αιώνα. Μετ. Α. Διάλλα. Αθήνα, GutenbeTg, 1994. Σελ. 442. Δρχ. 3.640. ISBN 960-01-0525-9. CLASTRES Ρ. Αρχαιολογία της βίας: Ο πόλεμός στις πρωτόγονες κοινωνίες. Μετ. Β. Κούγκογλου. Αθήνα, Έρασμος, 1994. Σελ. 47. : Δρχ. 725.

Ταξίδια Ελλάδα ΔΕΣΥΠΡΗΣ Γ. 777 πανέμορφα ελ ληνικά νησιά. Αθήνα, Τουμπής, 1994. Σελ. 271. Δρχ. 5.200. BELLE Η. Ταξίδι στην Ελλάδα. Μέ ρος Γ\ Μετ. Λ. Σταματιάδη. Αθήνα, Iστορητής, 1994. Σελ. 255. Δρχ. 3.640. ISBN 960-7602-02-1. ΤΣΕΛΕΜΠΙ Ε. Οδοιπορικό στην Ελλάδα (1668-1671). Εισ.-απόδ.σημ. Δ. Λούπης. Αθήνα, Εκάτη, 1994. Σελ. 366. Δρχ. 5.200.

ΞΗΡΑΔΑΚΗ Κ. Οι γυναίκες στον α τυχή πόλεμο του 1897. Αθήνα, Φιλιππάτης, 1994. Σελ. 132. Δρχ. 1.560.

Κόσμος

ΠΑΠΠΑ-ΑΝΔΡΟΥΛΑΚΑΚΗ Α. Ει κόνες από την ιστορία της Κρήτης. Ηράκλειο, Δήμος Ηρακλείου, 1994. Σελ. 81. Δρχ. 2.600.

ΤΖΑΝΝΕΤΑΚΗΣ Τ. Ινδία. Ένας άλ λος τρόπος ζωής. Αθήνα, Εστία, 1994. Σελ. 188. Δρχ. 4.700. ISBN 960-05-0613-2.

ΠΟΥΚΑΜΙΣΑΣ Γ. Κυρήνη. Ο ελλη νικός αποικισμός στη βόρειο Αφρι κή. 631-31 π.Χ. Αθήνα, Ελληνικές Πανεπιστημιακές Εκδόσεις, 1994. Σελ. 131. Δρχ. 2.080.

ΜΟΝΤΑΓΚΙΟΥ Μ.Γ. Το οδοιπορικό τριών Ηπείρων. Μετ. I. Κασσεσιάν. Αθήνα, Στοχαστής, 1994. Σελ. 270. Δρχ. 3.120. ISBN 960-303043-0.

ΡΟΔΑΚΗΣ Π. Η διαμόρφωση του Ελληνικού Έθνους. Αθήνα, Γόρδιος, 1994. Σελ. 199. Δρχ. 2.060. ISBN 960-7083-15-6.

Τεχνες

ΣΤΑΥΡΙΝΟΥ Μ. Το Βαλκανικό Σύμφωνο Ασφαλείας και η Ελλάδα, 1925-1926. Μια ελληνική πρωτο βουλία για την ειρήνη. Αθήνα, 1993. Σελ. 60. Δρχ. 2.080.

Παιδικά

ΚΟΡΑΚΗ - ΓΚΑΡΘΙΑ Σ. Το παιδί, η λάσπη και ο πηλός. Αθήνα, Δελφί νι, 1994. Σελ. 66. Δρχ. 3.530. ISBN 960-309-138-3.

Μ τίο

Ελεύθερα αναγνώσματα Οκτώ παραμυθία της Φλώρινας. Επιμ.-σημ. Μ. Σουλιώτης. Πρεσπες, 1994. Σελ. 79. ISBN 960-85380-1-7. ΜΑΡΙΝΟΣ Γ.Μ. Το ηφαίστειο. Αθή να, Σύγχρονη Εποχή, 1994. Σελ. 32. Δρχ. 2.700. ISBN 960-224-725-

ΔΑΥΛΟΣ. Μηνιαίο περιοδικό. Τεύ χος 157. Δρχ. 1.000. ΔΕΛΤΙΟ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ ΝΑΥΠΛΙΟΥ. Τεύχος 72. Δρχ. 600. ΔΗΜΟΣΙΟΣ ΤΟΜΕΑΣ. Μηνιαίο περιοδικό. Τεύχος 104. Δρχ. 400.

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ. Επιθεώρη ση κοινωνικών επιστημών. Τεύχος 34. Δρχ. 1.000. ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΗ Φύλλο 10. Δρχ. 300.

ΕΝΟΤΗΤΑ.

Η ΜΥΚΟΝΙΑΤΙΚΗ. Μηνιαία εφημε ρίδα. Φύλλα 68 και 69.

ΔΙΑΒΑΖΩ. Μηνιαία επιθεώρηση του βιβλίου. Τεύχος 349. Δρχ.

ΣΑΪΛΛΕΝΣ Ρ. Μια ξεχωριστή μέρα του Μπάρμπα - Πανώφ. Διασκευή: Λέων Τολστόι. Μετ. Ε.Δ. Γκανουρη. Αθήνα, Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος. Σελ. 27.

1.000.

ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ. Τεύχη 1621 και 1622. Δρχ. 650.

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ. Τριμηνιαίο περιοδι κό. Τεύχος 36. Δρχ. 650.

ΝΕΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ. Τεύχος 123. Δρχ. 600.

ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΗ ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ. Φύλλο 15-16. Δωρεάν.

ΝΕΑ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ. Ιδμερη επανα στατική εφημερίδα. Φύλλο 115, 116 και 117. Δρχ. 100.

ΣΚΟΜΠΙ Π. Το σχολείο που κατέ βηκε σε απεργία. Μετ. X. Μαλαγάρη. Αθήνα, Πατάκης, 1994. Σελ.' 261. Δρχ. 2.025. ISBN 960-360242-6.

Περιοδικά

ΕΙ. Τεύχος 7. Δρχ. 650. ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ. Τεύχος 29. Δρχ. 450. ΕΝΔΟΧΩΡΑ. Ειδικό τεύχος 2. Δρχ. 1.040.

ΑΚΤΗ. Περιοδικό λογοτεχνίας και κριτικής. Τεύχος 20. Δρχ. 800.

ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ Γ.Γ.Ε.Τ. Δεκ. 1994.

ΑΜΥΝΑ ΚΑΙ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ. Μη νιαίο περιοδικό. Τεύχος 47. Δρχ. 700.

ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ. Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών Ε.Ι.Ε. Τεύ χος 13.

ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ. Δρχ. 350.

ΕΝΤΕΥΚΤΗΡΙΟ. Τρίμηνο λογοτε χνικό περιοδικό. Τεύχος 28-29. Δρχ. 2.080.

Τεύχος

325.

ΑΝΑΠΤΥΞΗ. Δελτίο ΕΒΕΑ. Τεύχη 11 και 12. ΑΝΙΧΝΕΥΣΕΙΣ. Τρίμηνο πολιτιστι κό περιοδικό. Τεύχος 7. Δρχ. 800. ΑΝΟΙΧΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ. Διμηναίο εκ παιδευτικό περιοδικό. Τεύχος 51. Δρχ. 600. ΑΝΟΙΧΤΟΙ ΟΡΙΖΟΝΤΕΣ. Αγγελιο φόρος 919 και 920. ΑΝΤΙ. Δεκαπενθήμερη πολιτική και πολιτιστική επιθεώρηση. Τεύχος 569 και 570. Δρχ. 400. Η ΑΠΟΠΕΙΡΑ. Μηνιαία εφημερί δα. Τεύχος 84-87. Δρχ. 100. ΑΡΙΑΔΝΗ. Επιστημονική επετηρίδα της Φιλοσοφικής Σχολής. Τόμος 7ος, 1994. Δρχ. 4.160. ΑΡΝΑΙΑ. Περιοδική έκδοση. Τεύ χος 24. ΒΥΒΛΟΣ. Τριμηνιαίο φιλολογικό αρχαιολογικό περιοδικό. Τεύχος 1. Δρχ. 1.500.

ΝΕΟ ΕΠΙΠΕΔΟ. Τρίμηνο δελτίο ποίησης και τέχνης. Τεύχος 19. Δρχ. 1.000. ΝΟΥΜΑΣ. Επιθεώρηση τέχνης γραμμάτων και πνευματικού προ βληματισμού. Τεύχος 32. Δρχ. 300. ΟΔΗΓΟΣ ΕΠΕΝΔΥΤΩΝ Δρχ. 10.000.

1995.

ΟΜΠΡΕΛΑ. Γράμματα - τέχνες πολιτισμός. Τεύχος 26-27. Δρχ. 800. ΟΥΤΟΠΙΑ. Διμηνιαία έκδοση. Τεύ χος 13. Δρχ. 1.245.

ΕΠΕΤΗΡΙΣ ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ. Τόμος 8ος 1993-1994. Δρχ. 5.000.

ΠΑΡΑΛΛΑΞΗ. Μηνιαία κινηματο γραφική εφημερίδα. Τεύχος 10.

ΕΠΙΓΝΩΣΗ. Τεύχος 52.

ΠΛΑΝΟΔΙΟΝ. Λογοτεχνικό περιο δικό. Τεύχος 21. Δρχ. 1.560.

ΕΡΕΥΝΑ. Πολιτική - οικονομική φιλολογική. Φύλλο 46-47. Δρχ. 500.

ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΚΥΠΡΟΣ. Τεύχος 375.

ΕΥΘΥΝΗ. Περιοδικό ελευθερίας και γλώσσας. Τεύχος 277. Δρχ. 500. ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΗ ΕΣΤΙΑ. Τεύχος 486. Δρχ. 500. ΗΧΟΣ ΚΑΙ HI-FI. Τεύχος 262. Δρχ. 800. ΘΕΣΕΙΣ. Τριμηνιαίο περιοδικό. Τεύχος 50. Δρχ. 1.455. ΙΑΤΡΙΚΗ. Μηνιαία έκδοση Εταιρεί ας Ιατρικών Σπουδών. Τόμος 66, Τεύχος 6. ΙΘΑΚΟΣ. Μηνιάτικη εφημερίδα. Φύλλο 132.

ΠΡΟΕΚΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ. Τρίμηνη έκδοση. Τεύχος 17. Δρχ. 800. ΠΥΛΕΣ. Τριμηνιαία εφημερίδα του Μαθητικού Συνεταιρισμού του 1/Θ Δημοτικού Σχολείου Πυλών Καρ πάθου. Φύλλο 14. ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΒΗΜΑΤΑ. Τριμηνιαίο περιοδικό. Τεύχος 92. Δρχ. 600. ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ. Δίμηνη επιθεώρηση. Τεύχος 79. Δρχ. 1.000.

ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΣΚΕΨΗ. Δίμηνη περιοδική έκδοση. Φύλλα 188 και 189.

ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ. Διμηνιαία Λογοτε χνική εφημερίδα. Φύλλο 48. ΣΥΝΑΞΗ. Τριμηνιαία έκδοση σπουδής στην Ορθοδοξία. Τεύχος 52. Δρχ. 1.200. ΣΥΡΙΑΝΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ. Τριμη νιαίο περιοδικό. Τεύχος 29. Δρχ. 1.000. ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΠΙΤΙ. 40μερο περιοδικό. Τεύχος 377. Δρχ. 500. ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ. Τριμηνιαίο περιοδικό. Τεύχος 10. Δρχ. 500. ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ ΤΩΝ ΑΙΓΥΠΤΙΩΤΩΝ. ΦύΛΛο217. ΤΕΧΝΕΣ ΚΑΙ ΧΟΡΗΓΟΙ. Τρίμηνη έκδοση. Τεύχος 22. ΤΟΤΕ. Περιοδικό για την εΛΛηνική ιστορία. Τεύχος 52. Δρχ. 550. ΤΡΙΚΑΛΙΝΑ. Ετήσιο φιΛοΛογικό ι στορικό λαογραφικό Λογοτεχνικό περιοδικό σύγγραμμα. Τόμος 14ος. Δρχ. 5.200. ΤΡΙΦΥΛΛΙΑΚΗ ΕΣΤΙΑ. Τρίμηνη περιοδική έκδοση. Τεύχος 88. Δρχ. 1.200. Ο ΤΥΠΟΣ. Μηνιαία δημοσιογραφι κή επιθεώρησις. Τεύχος 55. Δρχ.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΡΟΧΑΛΙΑ ***

Sir Alfred Jules Ayer

Γλώσσα, Αλήθεια και Λογική Ένα μνημειώδες βιβλίο που αποτέλεοε το μανιφέστο του Λογικού Θετικισμού και ανατάραξε με την αυστηρότητα αλλά και τη σαφήνειά του τον κλασικό θετικισμό και τον αγγλικό εμπειριοκριτικισμό. Μια οξυδερκής κριτική απόρριψη της μεταφυσικής.

* * * * * *

■

Ritchard Dawkins

1.000.

Η ΦΩΝΗ ΤΟΥ ΒΕΛΕΣΤΙΝΟΥ. ΦύΛΛο 16. Δρχ. 150. ΧΑΟΣ. Διμηνιαίο περιοδικό. Τεύ χος 1. Δρχ. 2.080. ΧΡΟΝΙΚΑ. Όργανο του Κεντρικού ΙσραηΛιτικού Συμβουλίου της Ελλά δος. Φύλλο 134. THE ART MAGAZINE. Τεύχος 14. Δρχ. 2.500. QUANTUM. Περιοδικό για τις φυ σικές επιστήμες και τα μαθηματικά. Τεύχος 1. Δρχ. 1.400.

Το Εγωιστικό Γονίδιο Η βιολογική ερμηνεία του πολιτισμικού φαινομένου. Ένα βιβλίο ορόσημο στο χώρο της κοινωνιοβιολογίας. Η σύγχρονη αντίληψηγια τη θεωρία της φυσικήςεπιλογής και τον συμπεριφορισμό. * * * Εχ.Υόσεις ΤΡΟΧΑΛΙΑ Γριβαίων 5, Αθήνα Τ.Κ. 10680 Τηλ. 3646426 -6448275 Fax. 3621932

Μ τίο

κ ρ ιτ ικ ο γ ρ α φ ια Αρ. 350 1 1ανουάριου - 31 Ιανουάριου 1995 Επιμέλεια: Μαρία Τρουπάκη

Στην Κριτικογραφια περιλαμβάνονται όλες οι επώνυμες βιβλιοκριτικές και βιβλιοπαρουσιάσεις των ελληνικών εκδόσεων που δημοσιεύονται στον ημερήσιο και περιοδικό τύπο

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΑ

λος,

Οικονομικός

Ταχυδρόμος,

12/1)

Το ημερολόγιο των γυναικών (Θ. Παπανικολάου, Κέρδος, 10/1)

Ψυχοπαίδης Κ.: Ιστορία και μέθο δος (Δ.Κ. Ψυχογιός, Βήμα, 15/1)

κά τραγούδια (Ε. Αλεξάκης, Αντί, 20/ 1) Κιτρομηλίδου Μ.: Ακριτικά τραγού δια και παραλλαγές από την Κύπρο (Ε. Αλεξάκης, Αντί, 20/1)

ΘΡΗΣΚΕΙΑ Ζήζιουλας 1.: Η κτίση ως ευχαριστία (Σ. Παπασπηλιόπουλος, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 19/1)

ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ Η «άλλη» σεξουαλικότητα (Δ. Παυλόκου, Αυγή, 15/1) Κοΰρτοβικ Δ.: Συγκριτική Ψυχολο γία (Δ. Ποταμιάνος, Διαβάζω, 348)

ΠΟΛΙΤΙΚΗ Παπακωνσταντίνου Μ.: Το ημερο λόγιο ενός πολίτικου (Σ. Ευσταθιάδης, Βήμα, 1/1) ΧολέΒας Κ.: Για μια δυναμική εξω τερική πολιτική (Σ. Καργάκος, Οι κονομικός Ταχυδρόμος, 12/1)

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

Ανδρεάδης Α.: Ιστορία της Ελληνι κής Δημόσιας Οικονομίας (Σ. Σπέντζας, Καθημερινή, 15/1) Γαλιάτσος Κ.: Διεθνείς κεφαλαιαγο ρές και ελληνικό χρηματιστήριο (Κ. Στεριώτης, Ναυτεμπορική, 1/1) Κορλίρας Π.: Εισαγωγή στη νομι σματική θεωρία (Κ. Στεριώτης, Ναυ τεμπορική, 27/1) Νεγρεπόντη - ΔελιΒάνη Μ.: Ελληνι κό Δημόσιο Χρέος και Ελλείμματα (W, Οικονομικός Ταχυδρόμος,

Κατσίκας X. - ΚαΒαδίας Γ.Κ.: Η ανι σότητα στην ελληνική εκπαίδευση (Μ. Νταλιάνη, Νέα, 26/1) Σκληράκη Ε.: Πειραματικό Σχολείο Παν/μίου Αθηνών (Μ. Βιντιάδης, Νέα, 20/1)

12/1)

ΤΕΧΝΕΣ

Μ. Μ. Ε.

Κατζουράκης Κ.: Η περιπέτεια της ζωγραφικής (Γ. Ματζουράνης, Αυγή, 15/1) ΚΥΡ. 30 χρόνια (Δ.Γ.Κ., Ναυτεμηορική, 29/1) Κωνσταντινίδης Α.: Τα Θεόχτιστα (Ρ. Γαλανάκη, Βήμα, 8/1) ΦιοροΒάντες Β.: Γεράσιμος Σκλά βος (Δ. Τσατσούλης, Βήμα, 15/1)

Κάστορας Σ.: Ραδιόφωνο και τηλεό ραση (Κ. Παπαπάνος, Πολιτικά Θέ ματα, 27/1)

Κ0ΙΝΩΝΙ0Λ0ΓΙΑ ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ Μουζέλης Ν.: Ο εθνικισμός στην ύ στερη ανάπτυξη (Θ. Διαμαντόπου-

Μ ιίο

ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ Κώττης X.: Οικολογία και Οικονομία (Κ. Στεριώτης, Ναυτεμπορική, 1/1)

Κιτρομηλίδης Μ.: Κυπριακά δημοτι

Combrich E.H.: Ιστορία της τέχνης (Δ. Σταμέλος, Ελευθεροτυπία, 25/1) Τσέικιν X.: Black Kiss (Ν.Γ.Ξ., Αθηνόραμα, 13/1)

ΚΛΑΣΙΚΗ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑ' Έκτορος και Ανδρομάχης ομιλία. Όμηρος - Σαπφώ - Σοφοκλής. Μετ. Ν.Δ. Μαρωνίτης (Ι.Ν. Καζάζης, Βή μα, 29/1) Ομήρου Οδύσσεια. Ραψωδία μ. Μετ. Δ.Ν. Μαρωνίτης (Ι.Ν. Καζάζης, Βήμα, 25/1)

ΠΟΙΗΣΗ Αντωνίου Τ.: Χερουβικά στον Έρω τα (Δ. Γιάκος, Εξόρμηση, 22/1) Άσμα Ασμάτων. Μεταγραφή Λ. Παπαδόπουλος (Κ.Ι. Τσαούσης, Έθνος, 16/1) Βακαλό Ε.: Το άλλο του πράγματος (Ν. Βατόπουλος, Καθημερινή, 24/1) Γιακουμέλλου Μ.Π. Αιωνόκυκλος (Δ. Ζαδές, Εξόρμηση, 1/1) Δημουλά Κ.: Η εφηβεία της λήθης (Ν. Κοκκινάκη, Βήμα, 15/1) Διαμαντοποΰλου Π.: Το σχήμα του νερού (Δ. Παυλάκου, Αυγή, 8/1) Καρούσος Κ.: Σαν αλκυονίδα σκέ ψη (Θ.Μ. Πολίτης - X. Σώκου, Ελεύθερος Στερεός Ελλάδος, 945946) Μανής Β.: Ο ψευτοπόλεμος του 1897 (Μ. Θεδοσοπούλου, Εποχή, 15/1) Ματσούκας Β.: 'Ηλιε μου, ήλιε (Κ. Παπαπάνος, Πολιτικά Θέματα, 13/1) Παπαχρήστου - Πάνου Ε.: Τα ποιή ματα (Κ. Παπαπάνος, Πολιτικά Θέ ματα, 20/1) Παππά Λ.: Τα ποιήματα (Γ.Π. Σα6βίδης, Νέα, 3/1) Πολενάκης Λ.: Ετερόστιχα και αυτοπατή (Γ. Πετρόπουλος, Διαβάζω, 348)

Σαμαρά Ζ.: Ημέρες Αβροχίας (Ν. Ευθυμιάδη, Διαβάζω, 348) Σταυρίδης Σ.Κ.: Θερινό ηλιοστάσιο (Θ.Μ. Πολίτης, X. Σώκου, Ελεύθε ρος Στερεός Ελλάδος, 934-935). Ταγκαλάκη Ε.: Ινουία σημαίνει άν θρωπος (Δ. Ζαδές, Εξόρμηση, 22/1)

Υδραίος Π.: Οδός θανάτου (Δ. Ζα δές, Εξόρμηση, 15/1)

ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ Αλεξανδρόπουλος Μ.: Αυτά που μέ νουν. Τομ. A1(Η.Χ. Παπαδημητρακόπουλος, Καθημερινή, 10/1) Βατζιάς Γ.: Λέατρις - Φυγή στο μέλ λον (Ν. Ντόκας, Ελευθεροτυπία, 29/1) Γκιώνης Δ.: Τώρα θα δεις (Δ. Δειλινός, Εξόρμηση, 8/1) Δενδρινός Γ.: Χαιρετίσματα από το Νότο (X. Παπαγεωργίου, Αυγή, 22/ 1) Δετζώρτζης Ν.: Τέσσερα παράταιρα διηγήματα (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 11/1) Ελευθερίου Μ.: Το άγγιγμα του χρόνου (X. Παπαγεωργίου, Α υ γή, 8/1) Ζαούση Μ.: Γράμμα από το Ρήνο (X. Κιοσσέ, Βήμα, 15/1) Ζατέλη Ζ.: Και με το φως του λύκου επανέρχονται (Θ.Μ. Πολίτης - X. Σώκου, Ελεύθερος Στερεός Ελλά δος, 942-943) Θεοδωρίδης Π.: Το ηχομυθιστόρημα (Δ. Δασκαλόπουλος, Νέα, 24/1), (Μ. Θεοδοσοπούλου, Εποχή, 22/1) Ιστορίες τρέλας από την Ελληνική Λογοτεχνία (Δ. Τσατσούλης, Αντί, 20/1)

Καρανικόλας Γ.Δ.: Τότε... στα χρό νια της χούντας (Σ. Μόρας, Εξόρμη ση, 15/1) Κοντοδήμος Κ.: Ο γιος που δε θα θέλατε να έχετε (Φ. Φιλίππου, Ελευ θεροτυπία, 15/1)

Κουμανταρέας Μ.: Θυμάμαι τη Μα ρία (Κ. Τσαούσης, Έθνος, 24/1) Λεονάρδος Γ.: Εύα (Κ. Τσαούσης, Έθνος, 30/1) Μακρής Ν.: Δον Ζουάν (Κ. Παπα πάνος, Πολιτικά Θέματα, 27/1) Μάτεσις Π.: Ο παλαιός των ημερών (Π. Μπουκάλας, Καθημερινή, 17/1) Μιχαηλίδης Μ.: Τα ισόβια του Θεοτόκη (Σ. Καργάκος, Ριζοσπάστης, 26/1) Μπάκόλας Ν.: Η κεφαλή (Δ. Δα σκαλόπουλος, Νέα, 10/1) Μπούτου Τ.: Λεπτές ισορροπίες (Κ. Βαλαβάνης, Ελεύθερη Ώρα, 22/1) Νόλλας Δ.: Ο άνθρωπος που ξεχάστηκε (Ν. Σιώτης, Βήμα, 15/1) Πολίτης Θ.Μ.: Ο Μπαλίλα (Γ.Γ. Αναστασόπουλος, Μ. Γουβέλης, I. Ιωαννίδης, Ελεύθερος Στερεός Ελλά δος, (6/12-20/12-10/1) Σαρλή Κ.: Ανατολικά και Δυτικά της Εδέμ (Κ. Παπαπάνος, Πολιτικά Θέ ματα, 113/1) Σταμέλος Δ.: Μακρυγιάννης (Θ.Μ. Πολίτης - X. Σώκου, Ελεύθερος Στερεός Ελλάδος, 930-931) Σταφυλάς Μ.: Σούρουπο μέρα με σημέρι (Δ. Γιάκος, Εξόρμηση, 8/1) Φάις Μ.: Αυτοβιογραφία ενός βιβλί ου (Τ. Δημητρούλια, Διαβάζω, 348) Γκαρσία - Μάρκες Γ.: Περί Έρωτος και άλλων Δαιμόνιων (Π. Μπουκά λας, Καθημερινή, 10/1), (Ε. Σαραντίτη, Ελευθεροτυπία, 11/1), (Κ. Τσαούσης, Έθνος, 9/1). Καμόν Φ.: Το παιδί θαύμα (Θ. Παπανικολάου, Κέρδος, 17/1) Couplant D.: Η ζωή μετά θάνατον (Α. Μιχαλοπούλου, Καθημερινή, 22/1) Νόρμαν X.: Σατό Έλλα (Κ. Παπα πάνος, Πολιτικά Θέματα, 13/1) Περέκ Ζ.: Η Αύξηση (Ε, Αρανίτσης, Ελευθεροτυπία, 18/1) Φίλντινγκ X.: Η ιστορία του Τομ Τζόουνς, ενός εκθέτου (Α. Κάλφας, Αυγή, 29/1)

δελτίο

ΜΕΛΕΤΕΣ Γεωργίου - Νίλσεν Μ.: Μια φορά κι έναν καιρό ήταν ένας Άντερσεν (Μ. Κοντολέων, Διαβάζω, 348) Δημητρακόπουλος Φ.Α. - Χριοστοδοΰλου Γ.Α.: Φύλλα εσκορπισμένα (Ν.Δ. Τριανταφυλλόπουλος, Καθημερινή, 17/1) Λορενιζάτος Ζ.: Μελέτες. Τομ. Α +Β (Α. Βιστωνίτης, Βήμα, 22/1) Ζόρζι Μ.: (Επιμ.) Ελληνικά χειρό γραφα στη Μαρκιανή Βιβλιοθήκη από Βενετσιάνικες συλλογές (Σ. Καργάκος, Οικονομικός Ταχυ δρόμος, 19/1) Blanck Η.: Το Βιβλίο στην Αρχαιό τητα (Σ. Καργάκος, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 19/1) Τοντόροφ Τ.: Κριτική της κριτικής (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυ πία, 18/1)

ΔΟΚΙΜΙΑ Θεωρίες για το τέλος της ιστορίας (Τ. Αναστασιάδης, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 26/1) Καλλιγάς Π.: Η εξάντλησις των κομμάτων (Θ. Διαμαντόπουλος, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 5/1) Νικολαΐδης Ν.: Θεοφαγία (Δ. Παυλάκου, Αυγή, 1/1) Σαρδελής Κ.: Ελληνισμός και Ελλαδισμός (Δ. Σταμέλος, Ελευ θεροτυπία, 4/1) Ντεριντά Ζ.: Φουκώ Μ.: Τρέλα και φιλοσοφία (Γ. Κακολυρης, Βήμα, 8/1)

ΠΑΙΔΙΚΑ Λιάμπη Κ.: Χρυσή βροχή (Ε. Σαραντίτη, Ελευθεροτυπία, 25/1) Πάπουτσίδης Ν.: Το μαγικό τετρά διο (Θ. Παπανικολάου, Κέρδος,

10/1) Τα παραμύθια των αδελφών

Γκριμ. Τομ. A' (Ν.Β. Καθημερινή, 15/1) Σαρογιάν Ο.: Το όνομά μου είναι Αράμ (Ε. Σαραντίτη, Ελευθεροτυ πία, 4/1)

ΙΣΤΟΡΙΑ Αναστασιάδης Γ.: Η Θεσ/νίκη των εφημερίδων (Σ. Λιναρδάτος, Βή μα, 22/1) Βερβενιώτη Τ.: Η γυναίκα της Αντίστασης (Τ. Μενδράκος, Αυγή, 1/ 1) Γερολυμάτος Σ.: Αγρίνιο (Θ.Μ. Πολίτης - X. Σώκου, Ελεύθερος Στερεός Ελλάδος, 939-940) Η Γαλλική Επανάσταση και η Ελλάδα. Πρακτικά Συνεδρίου (Θ. Οικονομικός Διαμαντόπουλος, Ταχυδρόμος, 5/1) Λαζαρόπουλος Π.: Η Αντίσταση ανάμεσα στο χθες και στο σήμερα (Θ. Αντωνόπουλος, Νέα, 3/1) Πρόντζας Β.: Οικονομία και γαιο κτησία στη Θεσσαλία 1881-1912 (Σ. Σπέντζας, Καθημερινή, 15/1) Πωπ Α.: Αυτή είναι η Αλβανία (Θ. Διαμαντόπουλος, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 5/1) Σέρζης Μ.: Λαογραφικά και εθνο γραφικά από το Γλινάδο Νάξου (Ν.Τ., Εξόρμηση, 29/1) Ψυχοπαίδης Κ.: Ιστορία και μέθο δος (Δ. Σταμέλος, Ελευθεροτυ πία, 4/1) Sugar Ρ.: Η Νοτιοανατολική Ευ ρώπη κάτω από την Οθωμανική κυριαρχία 1354-1804 (Φ. Τερζάκης, Καθημερινή, 17/1)

ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΒΙΟΓΡΑΦΙΕΣ Ανεμογιάννης Γ.: Μαρίκα Κοτο πούλη (Γ. Σαρηγιάννης, Νέα, 24/1) Βυζάντιος Π.: Η ζωή ενός ζωγρά φου (Δ. Σταμέλος, Ελευθεροτυ

πία, 25/1) Καιροφύλας Γ.: Οι Έρωτες των Αθηναίων (Σ. Αρτεμάκης, Ναυτε μπορική, 15/1) Κανδύλης Γ.: Τρεις οικογένειες της Μεγάλης Διασποράς (X. Κιοσσέ, Βήμα, 22/1) Κάσδαγλης Ν.: Το Αραράτ αστρά φτει (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθε ροτυπία, 4/1) Πτίνης Κ.: Θ. Σοφούλης, πρωθυ πουργός της Ελλάδος (Σ. Καργάκος, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 12/1)

Σωμερίτης Ρ.: Ένας μικρός Δε κέμβρης (Τ. Μίχας, Κέρδος, 1/1), (Γ. Καρτάλης, Βήμα, 15/1) Η ζωή του Μπενβενούτο Τσελίνι Φλωρεντινού ιστορημένη από τον ίδιο (Β. Χατζ, Ελευθεροτυπία, 18/1, (Ν. Βατόπουλος, Καθημερι νή, 29/1)

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ Τουρνικιώτης Π. (Επιμ.) Ο Παρ θενώνας και η Ακτινοβολία στα Νεότερα χρόνια (X. Κιοσσέ, Βή μα, 29/1)

ΤΑΞΙΔΙΩΤΙΚΑ Βλάχος Μ.: Ταξίδι στην Αθήνα και την Κων/πολη (Σ. Ντάλης, Αυγή, 22/ 1)

ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ 4 τροχοί (Γ.Μ., Οικονομικός Τα χυδρόμος, 26/1)

ΝΑΣΟΣ ΔΕΤΖΩΡΤΖΗΣ ΑΠΑΝΤΑ ΤΑ ΕΛΑΧΙΣΤΑ ΕΥΡΙΣΚΟΜΕΝΑ

ΠΑΡΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΟ ΙΔ ΙΟ

ΘΕΜΑ

ΤΕΣΣΕΡΑ Π Α Ρ Α Τ Α ΙΡ Α ΔΙΗΓΗΜΑΤΑ ΠΟΙΚΙΛΑ Χ ΡΟ ΝΟ ΛΟ ΓΙΚ Ο Σ

ΣΥ Ν Ε Ν Τ Ε Υ Ξ Ε ΙΣ ΚΑΙ

ΕΡΕΥΝΕΣ ΠΕΝΤΕ ΚΕ ΙΜ Ε Ν Α ΤΟ Υ

SA M U EL B E C K E T T ΣΤΑ

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΑ

Γ Α Β Ρ ΙΗ Λ ΙΔ Η Σ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΩΣΤΑ ΣΕΙΡΑ

ΚΑΙ

ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ

ΕΛΕΝΗΣ

«ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ

ΟΥΡΑΝΗ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ»

Γενική φιλολογική έποπτεία: ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΣΑΧΙΝΗΣ 1. Στεφάνου Ξένου,

Ή Ή ρ ω ϊς τ ή ς Ε λ λ η ν ικ ή ς Έ π α να σ τά σ εω ς

(τόμοι Α+Β), φιλολογική επιμέ

λεια: Βικτωρία Χατξηγεωργίου - Χασιώτη. 2. Άνδρέα Κάλβου,

φιλολογική έπιμέλεια: Στέφανος Διαλησμάς.

Ώ δ α ί,

3. Γεράσιμου Μαρκορά, Π ο ιή μ α τα , φιλολογική επιμέλεια: Π.Δ. Μαστροδημήτρης. 4. ’Αλεξάνδρου Παπαδιαμάντη, Δ ιη γ ή μ α τ α , φιλολογική επιμέλεια: Φώτης Δημητρακόπουλος. 5. ’Αλεξάνδρου Ρίξου Ραγκαβή,

Ό Α ν θ έν τ η ς τ ο ν Μ ω ρ έω ς,

φιλολογική επιμέλεια: ’Απόστολος

Σαχίνης. 6. Κωστή Παλαμά, Ή Φλογέρα τού βασιλιά, φιλολογική επιμέλεια: Κ.Γ. Κασίνης. 7. Γρηγορίου Παλαιολόγου,

Ό Ζ ω γρά φ ο ς ,

φιλολογική έπιμέλεια: Άλκη ’Αγγέλου.

8. Σπυρίδωνος Ζαμπελίου,

Κ ρ η τ ικ ο ί γ ά μ οι,

9. Samuel Sheridan Wilson,

Τό Π α λ λ η κ ά ρ ιο ν ,

φιλολογική επιμέλεια: Αθανάσιος Καραθανάσης. φιλολογική επιμέλεια: Δημήτριος Πολέμης.

10. Κωνσταντίνου Χατξόπουλου,

Φ θ ινόπ ω ρ ο ,

11. Κωνσταντίνου Χρηστομάνου,

Τ ό Β ιβ λ ίο τή ς α ύ τ ο κ ρ ά τ ειρ α ς Ε λ ισ ά β ε τ ,

φιλολογική έπιμέλεια: Πέτρος Χάρης. φιλολογική έπιμέλεια:

’Απόστολος Σαχίνης. 12. Λορέντξου Μαβίλη, 13. Παύλου Καλλιγά,

14. Γεωργίου Βιξυηνοΰ, 15. Γ. Ψυχάρη,

Τά π ο ιή μ α τα ,

Θ ά νος Βλάκας,

φιλολογική έπιμέλεια: Γιώργος Γ. Άλισανδράτος. φιλολογική έπιμέλεια: Ε.Ν. Χωραφάς.

Τά Δ ιη γ ή μ α τ α ,

φιλολογική έπιμέλεια: Βαγγέλης Άθανασόπουλος.

Ζ ω ή κ ι α γάπ η σ τή μ ο ν α ξ ιά ,

16. Κωνσταντίνου Χατξόπουλου, 17. Ίωάννου Κονδυλάκη,

φιλολογική έπιμέλεια: Βασίλειος Φρ. Τωμαδάκης.

Τά π ο ιή μ α τα ,

φιλολογική έπιμέλεια: Γιώργος Βελουδής.

Ό Π α το ύ χ α ς , Ό τ α ν ή μ ο υ ν δά σ κα λος, Π ρ ώ τ η :Α γά πη,

φιλολογική έπι-

μέλεια: Μ.Γ. Μερακλής. 18. Λάμπρου Πορφύρα, Τά Π ο ιή μ α τ α (1894-1932), φιλολογική έπιμέλεια: Ελένη Πολίτου - Μαρ μάρινου. 19. Γιάννη Βλαχογιάννη,

Τά Μ εγ ά λ α Χ ρ ό ν ια κ α ί Τά Π α λ η κ ά ρ ια τά Π α λ ιά ,

φιλολογική έπιμέ-

λεια: Έπαμ. Μπαλούμης. 20. Κωνσταντίνου Ράμφου,

Ό Κ α τσ α ντώ νη ς κ α ί Α ί Τ ελ ευ τ α ίο ι Ή μ έρ α ι το ϋ Α λή-Π α σ ά,

φιλολο

γική έπιμέλεια: Αικατερίνη Κουμαριανοΰ. 21. ’Αλεξάνδρου Σούτσου, 22. Άντρέα Καρκαβίτσα, 23. Νικολάου Βουτυρά,

Ό ’Ε ξό ρ ισ τ ο ς ,

Ή Λ υ γερ ή ,

φιλολογική έπιμέλεια: Λουκία Δρούλια.

φιλολογική έπιμέλεια: Π.Δ. Μαστροδημήτρης.

Ή Σ π ά θ η τή ς έκ δική σ εω ς ,

φιλολογική έπιμέλεια: Τιτίκα Δημητρούλια.

ΙΑ ΑΙΝΙΓΜΑΤΑ ΤΗΣ ΣΦΙΓΓΑΣ Ή Ο ΟΙΔΙΠΟΥΣ ΩΣ ΔΙΑΚΕΙΜΕΝΟ Υπήρξε στ’ αλήθεια κάποιος Οιδίποδας που βασίλευσε κάποτε στη Θήβα και έ κανε όλες τις ανομολόγητες πράξεις που μαθαίνει ο σύγχρονος θεατής παρα κολουθώντας κάποιες από τις τραγωδίες του θηβαϊκού κύκλου; Πρόκειται στ’ αλήθεια για το ίδιο φυσικό, μυθολογικό ή λογοτεχνικό πρόσωπο που αποτέλεσεπηγή έμπνευσης για περισσότερους λογοτέχνες, θεατρικούς συγγραφείς, μουσικούς και καλλιτέχνες γενικότερα, ή μήπως ο καθένας απ’ αυτούς αναφέρεταισε κάποιον άλλο, τογ «δικό» του Οιδίποδα; Κατά ποιο τρόπο, με ποιους μηχανισμούς και για ποιες αιτίες παρατηρείται αυ τη η διαχρονική μετεξέλιξη του μύθου του Οιδίποδα στο χώρο της τέχνης, πώς τον αποδίδει κάθε φορά η συνείδηση του δημιουργού και πώς τον προσλαμ βάνει το κοινό της αντίστοιχης (αλ)Ιά κάι μιας μεταγενέστερης) εποχής; Αυτά είναι μερικά από τα προβλήματα και τις δυνατές προσεγγίσεις στις θ έ σεις της διακειμενικής παρουσίας του Οιδίποδα, που εξετάσθηκε διεξοδικά σε μια σειρά διαλέξεων, στο διάστημα από 17 Ιανουάριου μέχρι 7 Μαρτίου 1994, που συνδιοργάνωσαν στο θέατρο «Εμπρός» η Εταιρία Μελέτης Θεάτρου και Πολιτισμού «Θεατρική Έρευνα» και ο θεατρικός οργανισμός «Μορφές». Οι εισηγητές με τις ανακοινώσεις τους επεχείρησαν μια διεπιστημονική προ σέγγιση (φιλοσοφική, ανθρωπολογική, φιλολογική, σημειωτική, ιστορική, θέάτρολογική κ.ά.) και πρότειναν δυνατές ερμηνείες, συμπληρωματικές και όχι α ντιφατικές προς άλλες που αναφέρονται όχι μόνο στο συγκεκριμένο, αλλά και σε οποιονδήποτε άλλο λογοτεχνικό μύθο. Στο ειδικό αφιέρωματου περιοδικού «διαβάζω» το ευρύ αναγνωστικό κοινό θα έχει τη δυνατότητα να ενημερωθεί για τις σύγχρονες μεθόδους ανάλυσης του λογοτεχνικού μύθου και να προβληματιστεί πάνω στον τρόπο αντιμετώπισής του ως φορέα λογοτεχνικού, αισθητικού, ιδεολογικού και γενικότερα πολιτισμικού μηνύμστος, με αφετηρία πάντα τον μύθο του Οιδίποδα. Να γνωρίσει τις επιστημονικές απόψεις για την ερμηνεία του μύθου σε σχέση με την αλή θεια, τη φιλολογική διαστρωμάτωσή του μέσα στα κείμενα, τη διαχρονική με ταλλαγή και τις επιμέρους εκδοχές που κατά καιρούς έλαβε σε συγκεκριμένες κοινωνίέςκαιπολπτσμούς.

Για χρηστικούς και άλλους λόγους οικονομίας, η σειρά και ο τρόπος με τον οποίο παρουσιάζονται τα κείμενα των συνεργατών δεν είναι πά ντα αυτή με π Ε Π ΙΜ ΕΛΕΙΑ ΑΦ ΙΕΡΩΜ ΑΤΟΣ: ΘΟ ΔΩ ΡΟ Σ ΓΡΑΜΜΑΤΑΣ Μια ολοκληρωμένη εικόνα για το όλο θέμα θα λάβει ο α— ιώστης από την προσεχή έκδοση των πρακτικών του ναρίου απ'

ΤΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΤΗΣ ΑΛΗΘΕΙΑΣ Π Ο ΜΥΘΟ ΤΟΥ ΟΙΔΠΟΔΑ Ο ι τ ρ α γ ω δ ίε ς τ ο υ Ο ιδ ίπ οδ α, α ρ χ α ίε ς κ α ι νέ ε ς , α π ο τε λ ο ύ ν ισ χ υ ρ ή ε π ιβ εβ α ίω σ η τ η ς α ρ ισ τ ο τ ε λ ι κ ή ς κ ρ ίσ η ς πω ς «η π ο ίη σ η ε ίν α ι πιο φ ιλ ο σ ο φ ικ ή κ α ι π ιο σ π ο υ δ α ία από τ η ν ισ το ρ ία » 1. Η κ ρ ίσ η α υ τ ή έ χ ε ι τ ο ν ό η μ α πω ς η τ ρ α γ ικ ή π ο ίη σ η θ ε μ α το π ο ιε ί τ η ν κ α θ ο λ ικ ή π ρ α γ μ α τ ικ ό τ η τ α κ α ι λ έ ε ι ό χ ι μό νο πώ ς είν α ι, α λ λ ά κ α ι πώ ς θ α μπ ο ρ ο ύ σ α ν ν α ε ίν α ι τ α π ρ ά γ μ α τα , ενώ η ισ τ ο ρ ία λ έ ε ι τ ί έπ ρ α ξε α υ τ ό ή ε κ ε ίν ο τ ο πρόσω πο, π ώ ς σ υ ν έβ η α υ τ ό ή ε κ ε ίν ο τ ο ε π ιμ έρ ο υ ς γ ε γ ο ν ό ς . Η σ ύ γ κ ρ ισ η κ α ι η α ξ ιο λ ό γ η σ η γ ίν ε τ α ι μ ε τ ο κ ρ ιτ ή ρ ιο τ η ς σ χ έ σ η ς που έ χ ε ι η κ α θ εμ ιά (η π ο ίη σ η κ α ι η ισ το ρ ία ) μ ε τ η φ ι λ ο σ ο φ ία : η τ ρ α γ ικ ή π ο ίη σ η ε ίν α ι κ ά τ ι π ιο φ ιλ ο σ ο φ ικ ό από τ η ν ισ το ρ ία , δ η λ α δ ή (στο ν ό η μ α τ η ς α ρ χ α ία ς επ ο χ ή ς) κ ά τ ι π ιο «επ ισ τημονικό». Μ ε τ ο ν ό η μ α α υ τό , η π ο ίη σ η π ρ ο σ φ έ ρ ει, σ ε σ ύ γ κ ρ ισ η το υ λ ά χ ισ τ ο μ ε τ η ν ισ το ρ ία , α ν ώ τε ρ η γ νώ σ η. Και τ ο ύ τ ο ε ίν α ι ε ύ λ ο γ ο , μ ια κ α ι η γν ώ σ η ε ίν α ι τ ό σ ο πιο υ ψ η λ ή ό σ ο πιο κ α θ ο λ ικ ή ε ίν α ι. Μ ’ ε ν δ ια φ έ ρ ε ι κ α τ ά βάσ η η λ ε ιτ ο υ ρ γ ία τ ο υ μ ύ θο υ τ ο υ Ο ιδ ίπ ο δ α ω ς γνώ σ η τ η ς α ν θ ρώ π ινης κ α τ ά σ τ α σ η ς , η φ ιλ ο σ ο φ ικ ή κ α ι σ υ μ β ο λ ικ ή τ ο υ σ η μασ ία . Αν, όπ ω ς νομ ίζω , π ρ ό κ ε ιτα ι γ ια μ ια τυ π ικ ά ο π τική γ νώ σ η, τ ο ε ρ ώ τη μ α ε ίν α ι α ν α ν τα ν α κ λ ά α υ τή π ρ α γ μ α τικ ά τ α α ν θ ρώ π ινα π ρ ά γ μ α τα . Και αν τ α α ν τα ν α κ λ ά ή τ α α φ ή ν ε ι ν α δ ια θ λ ώ ν τα ι κ ρ ιτ ι Ο Οιδίποδας και η Σφίγγα. ΜΟΥΣΕΙΟ ΛΟΥΒΡΟΥ

κ ά μ έ σ α απ ό τ ο μύθο , π ο ια μ ο ρ φ ή κ α ι π ο ιο σχή-

μα δ ίν ε ι σ το δ ρ ά μ α τ η ς α ν θ ρώ π ινης ζω ής;

κρ ύ β ε τα ι» 4.

Ε π ιδ έχ ετα ι κα ι η σ ύ γχ ρ ο ν η ανθρώ π ινη κ α τ ά

Η α π ό κ ρυ ψ η π ρ ο ϋ π ο θ έ τε ι τ η δ υ ν α τό τη τα

σ τα σ η μ ια π ρ ο σ έγ γ ισ η μ έσ α από τ η β α σ ιλ ικ ή

α π ο κ ά λ υ ψ η ς (το υ κ ρ υ μ μ έν ο υ ) κ α ι η α π ο κ ά λ υ

ο ιδ ιπ ό δ εια ο δ ό ;

ψ η τ η ν κ α τά σ τα σ η τ η ς α π ό κ ρ υ ψ η ς (το υ α λ η

Ο μ ύ θ ο ς λ ε ιτ ο υ ρ γ ε ί κα θ ώ ς ο Ο ιδ ίπ ο δ α ς

θ ινο ύ ). Ό τα ν , λοιπ ό ν, α π ο κ α λ ύ π τετα ι μπ ρ ο

β ρ ίσ κ ε τ α ι σ υ νεχώ ς π ε ρ ιπ λ ε γ μ έ ν ο ς σ ε α ξ ε

σ τ ά σ τα μ ά τ ια τ ο υ Ο ιδ ίπ ο δ α η π ρ α γ μ α τικ ή

δ ιά λ υ τ ε ς α ν τ ιφ ά σ ε ις κ α ι α δ ιέ ξ ο δ ε ς σ υ μ φ ο

τ ο υ κ α τά σ τα σ η , ξ εσ κ ε π ά ζε τ α ι τ ο πρόσ ω πό

ρ ές . Ω ς σ ύ μ β ο λο τ η ς α ν θ ρώ π ινης κ α τ ά σ τ α

τ ο υ . Α υ τ ό ς ο ε ν σ α ρ κ ω τή ς τ η ς α ν τ ρ ε ία ς κ αι

σ η ς ε ίν α ι π ρ ο ικ ισ μ έ ν ο ς μ ε τ η ν πιο σπ ινθ ηρ ο-

τ η ς φ ε γ γ ο β ο λ ά ς μ α τ ιά ς α π ο κ α λ ύ π τετα ι δ ε ι

β ό λα κ α ι έξυ π νη μ α τιά . Ε ίναι «ο π ρ ώ το ς τω ν

λ ό ς κ α ι τ υ φ λ ό ς , α ν ίκ α ν ο ς ν α α ν τιμ ετω π ίσ ει

ανδρώ ν» που έ λ υ σ ε τ ο α ίν ιγ μ α τ η ς Σ φ ίγ γ α ς :

θ α ρ ρ ε τ ά κ α ι ν α δ ε ι κ α τ ά μ α τ α τ η ν π ρ α γ μ α τι

«τί ε ίν α ι ε κ ε ίν ο που τ ο π ρ ω ί β α ίν ε ι μ ε τ α τ έ σ

κ ό τη τα . Τ ό τ ε τ υ φ λ ώ ν ε τ α ι μ ό ν ο ς τ ο υ δ είχ ν ο

σ ερ α , ύ σ τ ε ρ α μ ε τ α δ ύ ο κ α ι τ ο β ρ ά δ υ μ ε τ α

ν τ α ς πω ς «α νέβ λεψ ε» κ α ι ε ίδ ε τ η ν α λ ή θ ε ια

τρ ία ;» . Η α π ά ντη σ η που έδ ω σ ε ο Ο ιδ ίπ ο δ α ς

γυ μ ν ή μ π ρ ο σ τά τ ο υ . Και ε π ειδ ή η α λ ή θ ε ια ε ί

ό τ ι α υ τό ε ίν α ι «άνθρω πος» π ρ ο ϋ π ο θ έ τε ι τ ο

ν α ι τ ο α ν ά λ ο γ ο τ η ς μ ο ίρ α ς , η σ τιγ μ ή α υ τ ή τ η ς

π ρ α γ μ α τικ ό ε ρ ώ τη μ α : «π οιος είμ αι;». Α λ λ ά

α λ ή θ ε ια ς ε ίν α ι μ α ζί κ α ι η σ τιγ μ ή υ π έρ β α σ η ς

σ τη θέσ η τ ο υ μ π α ίνει τ ο α ίν ιγ μ α ω ς π α ρ ά δ ο

τ η ς μ ο ίρ α ς .

ξο : ο Ο ιδ ίπ ο δ α ς ξ έ ρ ε ι τ ι ε ίν α ι ο άνθ ρω π ος,

Τ ο ό λ ο οδ ο ιπ ο ρ ικ ό τ ο υ Ο ιδ ίπ ο δ α δ είχ ν ε ι

αλ λ ά δ εν ξ έ ρ ε ι τ ί ε ίν α ι ο ίδ ιο ς. Γ ια τ η ν α κ ρ ί

πω ς η α λ ή θ ε ια π η γ ά ζε ι μ έ σ α από τ ο σ κ ο τά δ ι.

β εια , ε ίν α ι τ υ φ λ ό ς γ ια τ α π ρ ά γ μ α τα που α φ ο

Ο Ο ιδ ίπ ο δ α ς α ν α δ ε ίχ ν ε τ α ι μ ά ρ τυ ρ α ς α λ λ ά

ρ ο ύ ν τ ο ν ίδ ιο κ α ι τ ο υ ς δ ικ ο ύ ς τ ο υ . Α υ τ ό που

κ α ι ή ρ ω α ς τ η ς α λ ή θ ε ια ς . Δ ε ν α φ ή ν ε ι τ ο β ά

λ έ ε ι υπό τ ο κ ρ ά το ς τ ο υ θ υ μ ο ύ τ ο υ σ το ν τ υ

ρ ο ς τ η ς ν α τ ο ν σ υ ν τρ ίψ ε ι κ α ι τ α π ρ ά γ μ α τα να

φ λ ό μ ά ντη Τειρ εσ ία', π ου τ ο υ λ έ ε ι τ η ν α λ ή θ ε ια

τ ο ν κ υ ρ ια ρ χ ή σ ο υ ν , α λ λ ά τ ρ α β ά π ρ ο ς σ υ ν ά

γ ια τ η ν κ α τά σ τα σ ή τ ο υ (εσ ύ ε ίσ α ι ο φ ο ν ιά ς

ν τη σ ή τ ο υ ς κ ρ α τώ ν τα ς τ ις τ ύ χ ε ς τ ο υ γ ε ρ ά

τ ο υ π α τ έ ρ α σ ο υ κα ι σ ύ ζυ γ ο ς τ η ς μ η τέ ρ α ς

σ τα χ έ ρ ια . Κ α τα ν τά , β έβ α ια , ν α γ ίν ε ι έ ν α ς

σ ο υ !), ε π ισ τ ρ έ φ ε ι τ ε λ ικ ά σ το ν ίδιο : τ υ φ λ ό ς τά

δ ρ α π έ τη ς , α π ό β λ η το ς από τ ο ν κόσ μο, ν α π ε-

τ ’ ώ τα τ ό ν τ ε ν ο ύ ν τ ά τ ’ ό μ μ α τ’ ε ί \ Η τ υ φ λ ό

ρ ιπ λ α ν ά τα ι σ α ν ά δ ικ η κ α τά ρ α , α λ λ ά η τε λ ικ ή

τ η τ α μ ά λ ισ τα τ ο υ Ο ιδ ίπ ο δ α τ ο ν ίζ ε τ α ι από τ ο

του

γ ε γ ο ν ό ς ό τ ι α υ τ ό ς κ α τ α λ α μ β ά ν ε τ α ι από δ ια

τ ο υ . Τ ο οδ ο ιπ ο ρ ικ ό τ η ς π λ ά ν η ς ε ίν α ι μ α ζί κ αι

ν ο η τικ ή α λ α ζο ν ε ία κ α ι α υ τ ο π ρ ο β ά λ λ ετ α ι ω ς

ο δ ο ιπ ο ρ ικ ό τ η ς α λ ή θ ε ια ς : Η α λ ή θ ε ια π ρ έπ ει

άνθ ρω π ος π ρ ο ικ ισ μ έ ν ο ς μ ε σπ άνια ο ξύ ν ο ια :

ν α π ε ρ ά σ ε ι μ έ σ α από τ η ν ύ χ τα , ν α σ υ σ κ ο τι

πτώ σ η ε ίν α ι τ η ν ίδ ια ώ ρ α κ α ι α νύψ ω σ ή

είνα ι, λ έ ε ι, α υ τ ό ς που έ λ υ σ ε τ ο α ίν ιγ μ α τ η ς

σ τ ε ί κα ι ν α τ α φ ε ί σ το σ κ ο τά δ ι, γ ια ν α φ α ν ε ί τ ε

Σ φ ίγ γ α ς με τ ο δ ικ ό τ ο υ κ α ι μ ό νο ν ο υ 3. Α λ λ ’ ο

λ ικ ά σ το φ ω ς τ η ς μ έ ρ α ς κ α ι ν α λά μ ψ ει. Α υ τή

ά νθ ρω π ος που έ λ υ σ ε τ ο α ίν ιγ μ α τ η ς Σ φ ίγ γ α ς

α ν α δ ε ίχ ν ε τ α ι με τ η γν ώ σ η τ η ς ά γ ν ο ια ς, τ ο

κ α ι σ ώ ζει έ τ σ ι τ η ν π ό λη από τ η ν π α νο ύ κλα, ε

φ ω τισ μ ό τ η ς ν ύ χ τα ς κ α ι τ η ν απ ο κ ά λ υ ψ η τ ο υ

ν έ χ ε τ α ι ο ίδ ιο ς σ το κα κό που μ ά χ ε τ α ι - β ρ ί

κ ρ υμ μ έν ο υ- ό χ ι μ ε τ η γ νώ σ η πω ς η ανθ ρώ π ι

σ κ ε τ α ι μ ά λ ισ τα σ τη ρ ίζ α τ ο υ . Ο «π ρώ τος τ ω ν

νη κ α τά σ τα σ η ε ίν α ι α π λά έ ν α α ίν ιγ μ α γ ια λ ύ

ανδρώ ν», ο πιο έ ξυ π νο ς κ α ι σ ο φ ό ς από τ ο υ ς

ση σ α ν ε κ ε ίν ο τ η ς Σ φ ίγ γ α ς π α ρ ά μ ε τ η σ υ γ κ ε

ανθ ρώ π ου ς, α δ υ ν α τε ί ν α δ ε ι ο ίδ ιο ς τ η ν

κ ρ ιμ έ ν η γν ώ σ η τ ο υ τ ί σ η μ α ίν ε ι ν α ε ίσ α ι ά ν

π ρ α γ μ α τικ ή κ α τά σ τα σ ή τ ο υ , ό τ ι δ η λ α δ ή α υ

θρ ω π ος, δ η λ α δ ή δ ρ ά σ τη ς κ α ι θ ύ μ α μαζί, π αι

τ ό ς σ κό τω σ ε τ ο ν π α τ έ ρ α τ ο υ κ α ι έ κ α ν ε έ ρ ω τα

χ ν ίδ ι σ τ α χ έ ρ ια τ η ς μ ο ίρ α ς κ α ι τ η ν ίδ ια ώ ρ α

μ ε τ η μ η τέ ρ α τ ο υ . Η π ρ α γ μ α τικ ή κ α τά σ τα σ η

πρόσ ω πο ε λ ε ύ θ ε ρ ο , δ ύν α μ η που ε λ έ γ χ ε ι τ ο ν

μ έ ν ει ε π ίμ ο να κ ρ υ μ μ ένη , γ ια ν α φ α ν ε ί τ ε λ ικ ά

κ όσ μ ο λ ο γ ικ ά κ α ι που κ ιν ε ίτ α ι μ α ζ ί από τ ο π α

κ α ι να λά μ ψ ε ι. Μ έν ε ι μ ά λ ισ τα τ ό σ ο πιο κ ρ υ μ

ρ ά λ ο γ ο , φ α ιν ο μ ε ν ικ ό τ η τα κ α ι π ρ α γ μ α τ ικ ό τ η

μ ένη ό σ ο πιο κο ντινή κα ι ο ικ ε ία είν α ι. Ίσ ω ς τ έ

τ α τ α υ τό χ ρ ο ν α .

τ ο ιε ς κ α τ α σ τ ά σ ε ις ε ίχ ε σ το νου τ ο υ ο Η ρ ά

Ό λ α σ ’ α υ τ ό τ ο μύ θ ο ξ εκ ιν ο ύ ν από έ ν α π αι

κ λ ε ιτ ο ς λ έ γ ο ν τ α ς πω ς «η φ ύ σ η αγ α π ά να

δ ί π ρ ο ο ρ ισ μ έ ν ο ν α ρ υ θ μ ίσ ε ι τ ις τ ύ χ ε ς τ ο υ κ ό

σμου. Δ ε ν π ρ ό κ ε ιτα ι γ ια έ ν α σ υ ν η θ ισ μ έν ο

γ υ ν α ίκ α τ ο υ Η ρα κλή, δ ε ίχ ν ε ι μ ο ν α δ ικ ή γ ε ν

π α ιδ ί που χ α ίρ ε τ α ι τ η ν α γ κ α λ ιά τ η ς μ η τέ ρ α ς

ν α ιο δ ω ρ ία κ α ι τ ρ υ φ ε ρ ό τ η τ α , α λ λ ά σ κ ο τώ ν ει

τ ο υ , π ου π α ίζε ι αθ ώ α κ α ι χ α λ ά ε ι τ ο ν κ όσ μ ο με

το ν ά ν τ ρ α τ η ς κ ρ υ φ ά , χ ω ρ ίς α υ τ ό ς ν α κ α τ ο ρ

τ ις φ ω νές τ ο υ , α λ λ ά γ ια π α ιδ ί που α ν τα ν α κ λ ά

θώ σ ει ν α δ ε ι τ η ν α γ ω ν ία τ η ς μπ ρ οσ τά σ το ν

δ ρ α μ α τικ ά τ η ν κ α τά σ τα σ η σ ύ γ κ ρ ο υ σ ή ς τ ο υ

κίν δ υ ν ο ν α τ ο ν χ ά σ ε ι γ ια χ ά ρ η τ η ς ν ε α ρ ή ς και

μ ε τ ο υ ς γ ο ν ε ίς τ ο υ . Η α λ η θ ιν ή τ ο υ τ α υ τ ό τ η τ α

ό μ ο ρ φ η ς Ιό λης. Ίσ ω ς σ τ ις Βάκχες τ ο υ Ε υ ρ ι

σ υ γ κ ρ ο τ ε ίτ α ι β α θ μ ια ία μ έ σ α από τ η δ ο κ ιμ α

π ίδ η μπ ο ρ εί ν α β ρ ε θ ε ί έ ν α π ιο α ν τιπ ρο σ ω π ευ

σ ία τ η ς ζω ή ς τ ο υ . Ο Ο ιδ ίπ ο δ α ς έ ρ χ ε τ α ι α ν α

τ ικ ό ε ίδ ο ς π ν ε υ μ α τικ ή ς τ υ φ λ ό τ η τ α ς σ τη ν ε λ

π ό φ ευ κ τ α σ ε σ ύ γκ ρ ο υ σ η μ ε τ ο ν ο μ ό φ υ λ ο γ ο

λ η ν ικ ή τ ρ α γ ω δ ία , μ ε τ ο ν Π εν θ έ α που α δ υ ν α

ν έ α τ ο υ , που τ ε λ ικ ά τ ο ν β γ ά ζ ει από τ η μέση,

τ ε ί ν α δ ε ι κ α ι ν α α ν α γ ν ω ρ ίσ ει τ η θέσ η κ α ι τ η

κα ι σ υ ν α κ ό λ ο υ θ α σ ε σ χ έσ η σ ύ μ π ν ο ια ς μ ε τ ο ν

δ ύν α μ η τ ο υ δ ιο ν υ σ ια κ ο ύ σ τ ο ιχ ε ίο υ σ τη ν αν

ε τε ρ ό φ υ λ ο γ ο ν έ α , τ η μ η τέ ρ α τ ο υ . Αν, λοιπ όν,

θρώ π ινη ζω ή. Κα ι σ το ν Σ α ίξπ η ρ η π ν ευ μ α τικ ή

ο Ο ιδ ίπ ο δ α ς εκπ ρο σ ω π εί τ ο υ ς ανθ ρώ π ου ς, η

τ υ φ λ ό τ η τ α μ π ο ρ εί ν α α ν α γ ν ω ρ ισ θ ε ί ω ς κ ε

τ α υ τ ό τ η τ ά τ ο υ ς κ α τ ά γ ε τα ι φ υ σ ικ ά από τ η ν

ν τ ρ ικ ό τ ρ α γ ικ ό μ ο τίβ ο (ο Ο θ έλ ο ς π.χ. κ α ι ο

π α ιδ ική τ ο υ ς η λικία , θ ε μ ε λ ιω μ έ ν η σ το μ ύ θο

Β α σ ιλ ιά ς Λ η ρ δ εν μ π ο ρο ύ ν ν α δ ο υ ν τ ι π ρ α γ

μ ια ς π ρ ώ της ε ν ο χ ή ς α ιμ ο μ ικ τικ ο ύ κ α ι π α τρ ο-

μ α τικ ά ε ίν α ι ε κ ε ίν ο ι που β ρ ίσ κ ο ν τα ι π ολύ κ ο

κ τό νο υ εγώ . Κ α τά τ η φ ρ ο ϋ δ ικ ή θ εω ρ ία , ο Ο ι

ν τ ά τ ο υ ς ) . Κάπως π α ρ α λ λ α γ μ έν ο τ ο ίδ ιο μ ο τί

δ ίπ ο δ α ς μ α ς σ υ γ κ ιν ε ί, π ρ ώ τα γ ια τ ί μ α ς α ν τ ι

βο

π α ρ ο υ σ ιά ζε τα ι

σ τη ν

Πανούκλα

του

π ρ οσ ω π εύ ει σ το θ έ α τ ρ ο τ ο υ κ όσ μου κ α ι ύ

C am us, όπ ου θ ε μ α το π ο ιε ίτ α ι η ίδ ια ανθ ρώ π ι

σ τ ε ρ α γ ια τ ί α υ τ ό ς α ν τα ν α κ λ ά τ ις π α ιδ ικ ές

ν η κ α τά σ τα σ η όπ ω ς κ α ι σ το ν Ο ιδ ίπ οδ α Τύ

μ α ς κα τα π ιε σ μ έ ν ε ς φ α ν τ α σ ίε ς (τις ε π ιθ υ μ ίες

ραννο (η π ανο ύ κλα), με τ η ν τ υ φ λ ό τ η τ α να

ν α κα τ έ χ ο υ μ ε τ η μ η τέ ρ α μ α ς κ α ι ν α β γ ά λ ο υ μ ε

π α ίρ ν ει τ η μ ο ρ φ ή τ η ς λ η σ μ ο ν ιά ς , τ η ς ξ ε χ α

από τ η μέσ η τ ο ν π α τ έ ρ α μ α ς )5.

σ μ έν η ς π ρ α γ μ α τικ ό τη τα ς . Μ ετά τ η ν εισ β ο λ ή

Ο Ο ιδ ίπ ο δ α ς αντιπ ρ ο σ ω π εύει τ η ν ανθ ρ ώ

τ η ς π α ν ο ύ κ λ α ς σ τη ν π ό λη τ ο υ Ο ρ άν, η σ κέψ η

πινη κ α τά σ τα σ η κα θ ώ ς δ ίν ε ι εικ ό ν α , σ χ ή μα

τ ω ν ανθρώ πω ν τ ρ ο φ ο δ ο τ ε ίτ α ι μ ε ε ικ ό ν ε ς λ α

κα ι ν ό η μ α σ το σ ύ νο λ ο τω ν οιδ ιπ ό δ ειω ν φ α

μπ ρ ές, που ρ ίχ ν ο υ ν φ ω ς σ τ α δ εδ ο μ έ ν α τ η ς

ντα σ ιώ σ εω ν κ α ι ε π ιθυ μιώ ν τω ν ανθρώ πων.

ζω ής κ α ι τ α φ ω τίζο υ ν . Λ έ ε ι ο C am us: « Π α ιδ ιά

Α ν τα ν α κ λ ά ιδ ια ίτ ε ρ α τ η ν α ν ικ α ν ό τη τά τ ο υ ς να

που ε ίχ α ν ζή σ ε ι κ ο ν τά σ τη μά να τ ο υ ς δ ίχ ω ς

δ ο υ ν σ ω σ τά τ η ν κ α τά σ τα σ ή τ ο υ ς . Κ ύ ρ ιο χ α

κα λ ά - κ α λ ά ν α γ υ ρ ίζ ο υ ν ν α τ η ν κ ο ιτά ξ ο υ ν , έ

ρ α κ τη ρ ισ τικ ό τ η ς δ ρ ά σ η ς τ ο υ ε ίν α ι η ά γνο ια ,

β α λ α ν ό λ η τ η ν αν η σ υ χ ία κ α ι τ η θλ ίψ η τ ο υ ς σ ε

η π λάνη, η ψ ε υ δ ή ς σ υ ν ε ίδ η σ η , η α ν ικ α ν ό τη τά

μ ια ρ υ τ ίδ α τ ο υ προσ ώ π ου τ η ς που σ το ίχ ειω -

τ ο υ να β λέπ ει τ α π ρ ά γ μ α τα σύ μ φ ω να μ ε τ ις

νε τ η θ ύ μ η σ ή τ ο υ ς » 6. Α λ λ ά κ α ν έ ν α από τ α

π ρ α γ μ α τ ικ ές ε μ π ε ιρ ίες κ α ι τ ις σ κ έ ψ ε ις τ ο υ , α

πρόσ ω πα α υ τ ά τ ο υ α ρ χ α ίο υ κ α ι τ ο υ ν ε ό τ ε

ν τ ί να τ α βλέπ ει σ ύ μ φ ω ν α με τ ις φ α ν τα σ ιώ

ρ ο υ δ ρ ά μ α το ς δ εν εν σ α ρ κ ώ ν ε ι τ η ν ανθ ρώ π ι

σ ε ις, τ ις ε π ιθ υ μ ίες κ α ι τ α ό ν ε ιρ ά τ ο υ . Κα ι ά λ

νη α δ υ ν α μ ία τ η ς

λ α πρόσ ω πα σ το Σ ο φ ο κ λ ή ε κ φ ρ ά ζ ο υ ν π νευ

π ρ αγμάτω ν, μ ε τ ο ν τ ρ ό π ο που τ η ν εν σ α ρ κ ώ

μ α τική τ υ φ λ ό τ η τ α (ο Κ ρ έω ν π.χ. σ τη ν Αντιγό

ν ε ι ο Ο ιδ ίπ ο δ α ς. Μ π ο ρ εί μ ά λ ισ τα ν α υ π ο σ τη

σ ω σ τή ς θ ε ώ ρ η σ η ς τω ν

νη π α ρ ο υ σ ιά ζε τα ι α ν ίκ α ν ο ς ν α δ ε ι τ ο ν γ ιο τ ο υ

ρ ιχ τ ε ί η άπ οψ η πω ς τ ο θ έ μ α τ η ς α δ υ ν α μ ία ς

Α ίμω να κα ι γ ι ’ α υ τ ό α δ υ ν α τε ί ν α π ρ ο β λ έ ψ ε ι

α υ τ ή ς δ εν ε ίν α ι απ λά θ έ μ α ή. μ ο τίβ ο π ρ ό σ φ ο

τ η ν α υ τ ο κ τ ο ν ία τ η ς γ υ ν α ίκ α ς τ ο υ ) 1α λ λ ά ο Ο ι

ρ ο σ ε τ ρ α γ ικ ή ε κ μ ετ ά λ λ ε υ σ η , α λ λ ά πω ς «η

δ ίπ ο δ α ς α π ο τ ε λ ε ί ιδ ια ίτ ε ρ α α ν τιπ ρ ο σ ω π ευτι

τ ρ α γ ω δ ία τ η ς α νθ ρώ π ινης τ υ φ λ ό τ η τ α ς ε ίν α ι

κή μ ο ρ φ ή τ η ς α νθ ρώ π ινης κ α τά σ τα σ η ς (ο

έ ν α από τ α α ρ χ έτυ π α τ η ς τ ρ α γ ω δ ία ς » κ αι

Κ ρ έω ν λ.χ. δ εν π ε ρ ιγ ρ ά φ ε τ α ι από π ρ ιν ω ς

πω ς «ο Οιδίπους Τύραννος ε ίν α ι τ ο π α ρ ά δ ε ιγ

πρόσ ω πο έξυ π νο , ικ α ν ό ν α λ ύ ν ε ι π ρ ο β λ ή μ α

μα τ η ς τ ρ α γ ω δ ία ς τ η ς α νθ ρώ π ινης τ υ φ λ ό τ η

τ α ή α ιν ίγ μ α τα ). Ο Α ία ς π ά λ ι ε ίν α ι τ υ φ λ ό ς μ έ

τ α ς » 7. Η άποψη α υ τή π ρ ο σ κ ρ ο ύ ε ι σ το ε ρ ώ τη

σ α σ τη ν ο ρ γ ή τ ο υ (σ την α ρ χ ή τ η ς ομ ώ ν υ μ η ς

μα γ ια τ ί η α δ υ ν α μ ία τ ο υ Ο ιδ ίπ ο δ α ν α β λέπ ει

τ ρ α γ ω δ ία ς ). Και σ τ ις Τραχίνιες η Δ η ιά ν ε ιρ α , η

σ ω σ τά τ ο ν ε α υ τό τ ο υ κ α ι τ ο υ ς ά λ λ ο υ ς έ χ ε ι

π α ρ α δ ειγ μ α τικ ή

β α ρ ύ τη τα

κ α ι α ρ χ ετυ π ικ ή

σ η μ α σ ία . Ο μ ύ θ ο ς τ ο υ Ο ιδ ίπ ο δ α ω ς α ν τιπ ρ ο σ ω π ε υ τικ ό ς τ η ς ανθ ρ ώ π ιν ης κ α τ ά σ τ α σ η ς δ ί ν ει έκφ ρασ η, σχήμα και νόη μ α σ το σύνολο τω ν α σ ύ ν ε ιδ ω ν ο ιδ ιπ ό δ ειω ν εμ π ε ιρ ιώ ν κ α ι β ιω μ ά τω ν τ ω ν α ν θ ρ ώ π ω ν ω ς ε κ τ ο ύ το υ , α υ τ ό ς έ χ ε ι έ ν α μ ε γ ά λ ο π λ ε ο ν έ κ τ η μ α α π έ ν α ν τι

Ο Λάιος, βασιλιάς της Θήβας, παντρεύτηκε την Ιοκάστη, κόρη του Μενοικέα και αδελφή του Κρέοντα. Περνούσαν τα χρόνια και δεν αποκτού σαν παιδιά. Ο Λάιος ζήτησε τη συμβουλή του μα ντείου των Δελφών. Το μαντείο του έδωσε το χρησμό πως το παιδί που θα γεννηθεί θα τον

σ ε μ ύ θ ο υ ς κ α ι α φ η γ ή σ ε ις που π ε ρ ιγ ρ ά φ ο υ ν

σκοτώσει και θα φέρει ανείπωτες συμφορές στη

π ρ οσ ω π ικές κ α ι ιδ ιό μ ο ρ φ ε ς σ χ έ σ ε ις γ ια τ ις ο

Θήβα. Ο Λάιος από φόβο αποφεύγει να κάνει

π ο ίε ς ο ι άνθ ρ ω π ο ι δ ε ν έ χ ο υ ν ε μ π ε ιρ ία από

παιδιά. Κάποτε όμως, σ’ ένα γλέντι του παλατιού,

π ρ ώ το χ έ ρ ι. Ο ι τ ρ α γ ω δ ίε ς τ ο υ Ο ιδ ίπ ο δ α κ α ι

μέθυσε, ξεχάστηκε και κοιμήθηκε με την Ιοκά-

τ α ά λ λ α θ ε α τ ρ ικ ά έ ρ γ α τ η ς ν ε ό τ ε ρ η ς κ α ι σ ύ γ

στη. Ό ταν συνειδητοποίησε ότι η γυναίκα του πε

χ ρ ο ν η ς επ ο χή ς, που α ν α π α ρ ά γ ο υ ν τ ο μ ύ θ ο

ριμένει παιδί, θυμήθηκε το χρησμό και τρόμαξε.

του ,

ασ χολο ύνται

με

α ν τιπ ρ ο σ ω π ε υ τικ ές

Αποφάσισε, λοιπόν, να απαλλαγεί από το παιδί

σ χ έ σ ε ις . Α λ λ ’ α υ τ ό δ ε ν α ρ κ ε ί γ ια ν α ε ξ η γ ή σ ε ι

ευθύς μόλις αυτό γεννηθεί. Του τρύπησε λοιπόν

τ η ν ιδ ια ίτ ε ρ η γ ο η τ ε ία τ ο υ Ο ιδ ίπ οδ α . Γ ια τ ί κ αι

τους αστραγάλους, του πέρασε χρυσούς χαλκά

ά λ λ ε ς μ ε γ ά λ ε ς τ ρ α γ ω δ ίε ς α σ χ ο λ ο ύ ν τ α ι μ ε α

δες και του έδεσε μαζί τα δύο πόδια. Μετά το πα

ν τιπ ρ ο σ ω π ευ τικ έ ς σ χ έ σ ε ις , λ.χ . ερ α σ τώ ν , γ ο

ρέδωσε σ’ έναν έμπιστο βοσκό και τον διέταξε να

νιώ ν μ ε π α ιδ ιά ή π α ιδ ιώ ν μ ε γ ο ν ε ίς , κ α ι π ρο-

το πάει στον Κιθαιρώνα και να το εγκαταλείψει

κ α λ ο ύ ν γ ο η τ ε ία (π.χ. η Ο ρ έσ τε ια , ο Ά μλετ και ο Βασιλιάς Ληρ) ή α κ ό μ α κ α ι μ υ θ ισ τ ο ρ ή μ α τ α (π.χ. Αδελφοί Καραμαζώφ κ α ι Άννα Καρένι-

να). Π ού έ γ κ ε ιτ α ι, λοιπ ό ν, η μ ε γ ά λ η γ ο η τ ε ία τ ο υ Ο ιδ ίπ οδ α ; Τ ο δ ρ ά μ α τ ο υ μ α ς σ υ ν ε π α ίρ ν ει γ ια τ ί α ν τ α ν α κ λ ά τ ο α νθ ρώ π ινο δ ρ ά μ α σα ν π α ιχνίδ ι α ν ά μ εσ α σ τη λ ή θ η κ α ι τ η ν α λ ή θ ε ια , τ η ν τύ φ λ ω σ η κ α ι τ η ν α νά β λ εψ η , τ η ν α π ό κ ρ υ

στο δάσος. Εκεί το βρίσκουν οι βοσκοί του βασι λιά της Κορίνθου Πολύβου και το παραδίνουν στη γυναίκα του Μερόπη, που ήταν άτεκνη. Ο Οιδίποδας μεγαλώνει ως βασιλόπουλο της Κορίν θου. Ό ταν έμμεσα πληροφορείται το χρησμό που λέει ότι θα σκοτώσει τον πατέρα του και θα παντρευτεί τη μητέρα του, τρομάζει και φεύγει μακριά από την Κόρινθο.

ψη κ α ι τ η ν απ ο κά λυ ψ η , τ ο σ κ ο τά δ ι κ α ι τ ο

Περιπλανώμενος στα μέρη της Φωκίδας συ

φ ω ς . Τ ο π α ιχ νίδ ι α υ τ ό φ α ν τ ά ζ ε ι σ α ν δ ίχ τ υ α

νάντησε σ’ ένα τρίστρατο το Λάιο που, με τη συ

πλ ω μ ένο πάνω σ τ ο ν άνθ ρω π ο: ο ίδ ιο ς ο ά ν

νοδεία του, πήγαινε στο μαντείο των Δελφών.

θρ ω π ος σ έ ρ ν ο ν τ ά ς τ ο κ α ι τρ α β ο κ ο π ώ ν τα ς τ ο

Στη συμπλοκή που προκλήθηκε ο Οιδίποδας

μ π ε ρ δ ε ύ ε τ α ι ό λ ο κ α ι π ιο σ φ ιχ τ ά μ έ σ α σ τ α ν ή

σκότωσε το Λάιο αγνοώντας ότι ήταν ο πατέρας

μ α τ ά τ ο υ κα ι β ιώ νει ώ ς τ ο τ έ λ ο ς ό λ α ό σ α φ έ ρ

του, πραγματοποιώντας το ένα από τα δύο σκέλη

ν ε ι μ ο ιρ α ία μ α ζ ί τ ο υ .

του χρησμού.

Η ε μ π ε ιρ ία τ ο υ π α ιχ νιδ ιο ύ α υ το ύ έ χ ε ι σ υ μ

Η Θήβα καταδυναστευόταν από ένα φοβερό

β ο λική κ α ι φ ιλ ο σ ο φ ικ ή σ η μ α σ ία . Β α σ ίζε τα ι

τέρας με κεφάλι γυναίκας και σώμα λιονταριού,

σ τη ν απ ο δ ο χή τ ο υ γ ε γ ο ν ό τ ο ς πω ς τ ο ν α σ ο υ

τη Σφίγγα. Θέτοντας ένα αίνιγμα που αδυνατού

δ είχ ν ο υ ν κ ά τ ι ε ίν α ι έ ν α π ρ ά γ μ α κ α ι να τ ο β λ έ

σαν οι άνθρωποι να λύσουν, σκότωσε όσους τολ

π ε ις σ υ ν ε ιδ η τά ε ίν α ι κ ά τ ι ά λ λ ο . Ε π ειδ ή μ ά λ ι σ τ α κ α ν ε ίς δ εν ε ίν α ι έ τ ο ιμ ο ς ν α δ ε ι κ ά τ ι - ιδ ι α ίτ ε ρ α απ ό τ α π ιο κ ο ν τιν ά κ α ι ο ικ ε ία τ ο υ - , ε ί τ ε δ εν κ α τ ο ρ θ ώ ν ει ν α τ ο δ ε ι ε ίτ ε δ ε ν μ π ο ρ εί ν α κ α τ α λ ά β ε ι τ ο ν ό η μ ά το υ , ή τ ο π α ρ α β λ έ π ε ι θ ε ω ρ ώ ν τα ς α ν α ξιό π ισ το τ ο π ρ όσ ω π ο που τ ο υ τ ο δ ε ίχ ν ε ι ή τ ο υ τ ο λ έ ε ι. Π όσ ο ε ύ λ ο γ ο ε ί ν α ι α υ τό , μ π ο ρ εί κ α ν ε ίς ν α τ ο κ α τα λ ά β ε ι, αν

μούσαν να της αντιπαρατεθούν. Ο Οιδίποδας λύ νει το αίνιγμα, απαλλάσσει την πόλη από τα δεινά της, γίνεται βασιλιάς και παντρεύεται τη βασίλισ σα Ιοκάστη αποκτώτας παιδιά με την ίδια του τη μάνα. Ο χρησμός επαληθεύεται και στο δεύτερο μέρος του, η αναπόδραστη πορεία των πραγμά των επιτελείται.

π ρ ο σ έξ ε ι τ ί τ ο υ σ υ μ β α ίν ει, κα θ ώ ς ξ α ν α β λ έπ ει

κ ρ ίσ η ς (όπω ς ε ίν α ι π.χ. η α ρ χ ικ ή α π ο τυ χ ία

έ ν α θ ε α τ ρ ικ ό ή κ ιν η μ α το γ ρ α φ ικ ό έ ρ γ ο : β λ έ

τ ο υ Ο ρ έσ τη κ α ι τ η ς Η λ έ κ τ ρ α ς ν α α ν α γ ν ω ρ ι

π ει τ ό τ ε π ό σ α π ρ ά γ μ α τα τ ο υ δ ιέ φ υ γ α ν τ η ν

σ το ύ ν μ ε τα ξύ τ ο υ ς , η α π ο τυ χ ία τ η ς Κ λ υ τα ι

π ρ ώ τη φ ο ρ ά που τ ο ε ίδ ε , α ν κ α ι α υ τ ά τ α

μ ν ή σ τρ α ς ν α α ν α γ ν ω ρ ίσ ει τ ο γ ιο τ η ς κ.λπ.).

π ρ ά γ μ α τα ε ίν α ι ξ ε κ ά θ α ρ α ε κ εί. Ή δ ια β ά ζο υ

Α υ τό θ α ή τ α ν μ ά λ λ ο ν μ ια ε π ιπ όλα ιη άποψη

μ ε γ ια δ ε ύ τ ε ρ η φ ο ρ ά έ ν α β ιβ λ ίο: θ α δ ο ύ μ ε τ ό

γ ια τ ο ν Ο ιδ ίπ οδ α. Ο π ω σδήπ οτε, δ εν ε ίν α ι ά

τ ε π ό σ α π ρ ά γ μ α τα υ π ά ρ χ ου ν σ ’ α υ τ ό που ε ί

π οψη που μ ε τρ ά τ ο β ά θ ο ς τ η ς σ ο φ ό κ λ ε ια ς

ν α ι σ α ν ν α τ α β λ έπ ο υ μ ε γ ια π ρ ώ τη φ ο ρ ά .

σ ύ λ λ η ψ η ς . Ε κ είν ο που φ α ίν ε τα ι ν α δ ιε γ ε ίρ ε ι

Α λ λ ά τ ο πιο π α ρ ά δ ο ξ ο ε ίν α ι πω ς α π ο δ ε ιχ ν ό

από τ ο β ά θ ο ς τ η σ κ έψ η τ ο υ π ο ιη τή ε ίν α ι η ι

μ α σ τε α ν ίκ α ν ο ι ν α δ ο ύ μ ε π ρόσ ω π α κ α ι κ α τ α

δ έ α πω ς ο ι ά νθ ρω π οι γ ε μ ίζ ο υ ν τ η ζω ή τ ο υ ς

σ τ ά σ ε ις που κ α θ ο ρ ίζο υ ν α π ο φ α σ ισ τικ ά τ η ν

με σ υ μ φ ο ρ έ ς , ό χ ι γ ια τ ί δ εν ε ίν α ι έ ξυ π ν ο ι ή

π ο ρ ε ία τ η ς ζω ής μ α ς κ α ι ν α δ ια β λ έψ ο υ μ ε τ η ν

γ ια τ ί ε ίν α ι κ α κο ί, α λ λ ά γ ια τ ί δ εν β ρ ίσ κ ο υ ν ά

α λ ή θ ε ια που κ ρ ύ β ε τ α ι πίσω α π ’ ό ,τι σ υ μ β α ί

κρ η κα θ ώ ς π α ρ α π α ίο υ ν α ν ά μ εσ α σ ε α ν τιν ο

νε ι. Κ ιν δ υ ν ε ύ ο υ μ ε ν α β ρ εθ ο ύ μ ε ή β ρ ισ κ ό μ α

μ ίε ς κ α ι δ ιφ ο ρ ο ύ μ ε ν ε ς κ α τ α σ τ ά σ ε ις (μ έσ α -

σ τ ε τ ρ α γ ικ ά π ε ρ ιπ λ ε γ μ έ ν ο ι σ τη

συμφορά

έξω , πάνω - κάτω , ε μ ε ίς - α υ το ί, φ ω ς - ν ύ χ τα ,

β λ έπ ο ντα ς κά θ ε φ ο ρ ά π ό σ ο τ υ φ λ ο ί υ π ή ρ ξα

λ ή θ η - α λ ή θ ε ια ). Σ ’ α υ τ ό τ ο π αιχνίδ ι, όπ ου ο ι

μ ε ω ς π ρ ο ς τ η ν ίδ ια τ η ν κ α τά σ τα σ ή μ α ς κ α ι τ η

ά νθ ρω π οι π α ίζο υ ν σ α ν δ ρ ά σ τε ς κ α ι θ ύ μ α τα

σ χέσ η μ α ς μ ε τ α π ιο α γ α π η μ έν α ή ο ικ ε ία μ α ς

μαζί, η α λ ή θ ε ια π α ρ ο υ σ ιά ζε τα ι ω ς η πιο πα

πρόσω πα. Ο Ο ιδ ίπ ο δ α ς μ α ς σ υ ν επ α ίρ ν ει, ε

ν ο ύ ρ γ α δ ύ ν α μ η : ό σ ο π α σ χ ίζο υ μ ε ν α τ η φ τ ά

π ειδ ή έ χ ε ι τ ρ α γ ικ ά π ερ ιπ λ α κ εί σ ε μ ια ν α δ ιέ ξ ο

σ ο υ μ ε, τ ό σ ο ε μ π λ ε κ ό μ α σ τε ό λ ο κ α ι πιο σ φ ι-

δη π ερ ιπ έ τεια , όπ ου α ν α τρ έπ ο ν τα ι ό λ ε ς ο ι

κ τά σ το δ ό λ ιο δ ίχ τυ τ η ς . Η α λ ή θ ε ια , πάνω

σ χ έ σ ε ις τ ο υ μ ε τ ο υ ς α νθ ρώ π ου ς που αγ α π ά

σ τη ν οπ οία μόνο μ π ο ρ ο ύ μ ε ν α σ τ α θ ο ύ μ ε (κα

πιο π ο λύ: τ η γ υ ν α ίκ α τ ο υ κ α ι τ η μ η τέ ρ α τ ο υ ,

τ ά τ ο π α ρ ά δ ειγ μ α τ ο υ Ο ιδ ίπ οδ α ), α ν α δ ύ ε τ α ι

που α π ο κ α λ ύ π τετα ι τ ε λ ικ ά πω ς ε ίν α ι έ ν α και

μ έ σ α από τ ο σ κ ο τά δ ι, υ φ α σ μ έ ν η σ α ν π α ρ ά

τ ο α υ τ ό πρόσ ω πο - α υ τ ό ε ίν α ι τ ο π ιο π α ρ ά δ ο

δ ο ξ ο π λ έ γ μ α από α μ φ ίσ η μ α σ το ιχ ε ία , δ ιφ ο

ξο- τ α π α ιδ ιά τ ο υ που α π ο δ ε ίχ ν ε τα ι π ω ς ε ίν α ι

ρ ο ύ μ ε ν ες κ α τ α σ τ ά σ ε ις κ α ι α ν τιν ο μ ίε ς : ν α ι/ό -

και α δ έ λ φ ια τ ο υ - α υ τ ό ε ίν α ι α λ λ ό κ ο τ ο - κ α ι

χι, π άνω /κάτω , μ έσ α /έξω , ε δ ώ /ε κ εί, ε γ ώ /ο ά λ

τ ο ν π α τ έ ρ α τ ο υ που α ν επ ίγ ν ω σ τα τ ο ν σ κ ό τω

λο ς , α ίν ιγ μ α τ η ς π ό λ η ς /α ίν ιγ μ α τ ο υ ε α υ το ύ ,

σ ε - α υ τ ό ε ίν α ι α δ ια ν ό η το . Τ ο ν α π ισ τ έ ψ εις ό

σ ω τη ρ ία τ η ς π ό λ η ς /κ α τ α σ τ ρ ο φ ή τ ο υ εγώ ,

λ α α υ τά , ε ίν α ι δ υ να τό , ό σ ο α π ίσ τε υ τα κ ι α ν ε ί

γν ώ σ η τ ο υ α ν θ ρ ώ π ο υ /ά γ ν ο ια τ ο υ ε α υ το ύ ,

ναι, α λ λ ά δ εν μ π ο ρ είς ν α τ α κ α τα λ ά β ε ις :

πρόσ ω π ο /π ρ οσ ω π είο (μ ά σ κ α /μ ά σ κ α τ η ς μ ά

c re d o q u ia a b su rd u m . Π ώ ς ε ξ η γ ε ίτ α ι, λοιπ ό ν, η ανθρώ π ινη τ υ

σ κα ς). Ο ι κ α τ α σ τ ά σ ε ις α υ τ έ ς δ εν λ ε ιτ ο υ ρ γ ο ύ ν σ το μ ύ θο τ ο υ Ο ιδ ίπ οδ α, όπ ω ς κ α ι σ το ν

φ λ ό τ η τ α ; Α ν ά γ ε τ α ι τ ά χ α η α ν ικ α ν ό τη τά μ α ς

κόσ μο, σ α ν α ν τ ιφ ά σ ε ις που ε π ικ α λ ο ύ ν τα ι τ ο

ν α δ ο ύ μ ε σ ω σ τά τ ο ν κ ό σ μ ο σ τ α π άθη μας; Εί

α ίτ η μ α τ η ς υ π έρ β α σ ή ς τ ο υ ς - δ εν θ έ λ ο υ ν ν α

ν α ι η αγά π η που μ α ς τ υ φ λ ώ ν ει, τ ο μ ίσ ο ς, ο

δ ε ίξ ο υ ν πω ς ο κ ό σ μ ο ς έ χ ε ι χ α λ ά σ ε ι κ α ι π ρ έ

θ υ μ ό ς ή η ο ρ γ ή μας; Σ κ ε φ τ ό μ α σ τε π ω ς ο Ο ι

π ει να α π ο κ α τ α σ τ α θ εί η τά ξ η , α λ λ ά πω ς η τ ά

δ ίπ ο δ α ς έ δ ε ιξ ε π όσο α ν ο ιχ το μ ά τ η ς είν α ι, ό

ξη που σ υ γ κ ρ ο τ ε ί τ ο ν κ όσ μ ο ε ίν α ι δ υ ν α μ ικ ή

τ α ν β ρ έθ η κ ε σ τη ν ανάγκη, α ν τιμ έτω π ο ς μ ε τ η

κ α ι α ν τιν ο μ ικ ή .

Σ φ ίγ γ α , κ α ι π έ ρ α σ ε θ ρ ια μ β ε υ τικ ά τ η δ ο κ ιμ α

Μ ’ έ ν α λ ό γ ο τ ο υ Η ρ ά κ λ ειτο υ ο κ όσ μ ος, ο

σ ία τ η ς ε ξυ π ν ά δ α ς λ ύ ν ο ν τ α ς τ ο α ίν ιγ μ ά τ η ς .

χ ρ ό ν ο ς , η ζω ή μ α ς ε ίν α ι έ ν α π α ιδ ί που π αίζει,

Και α ν α ρ ω τιό μ α σ τε: πώ ς ο Ο ιδ ίπ ο δ α ς απ ο

που ρ ίχ ν ε ι τ ο υ ς π εσ σ ο ύ ς - η β α σ ιλ ε ία τ ο υ π αι

δ ε ίχ τ η κ ε τ ό σ ο τ υ φ λ ό ς σ ’ ό λ α τ α ά λ λ α ; Η σ κ έ

δ ιο ύ 8. Λ έ γ ο ν τ ά ς τ ο σ ε σ χ ή μ α μ ύ θο υ ,

ψη α υ τή ε ίν α ι σω στή α λ λ ά τ ο ε ρ ώ τη μ α λ ά

μ ια φ ο ρ ά κι έ ν α ν κ α ιρ ό ή τ α ν έ ν α π α ιδ ί που

θ ο ς. Η π νε υ μ α τικ ή τ υ φ λ ό τ η τ α δ εν έ χ ε ι εδ ώ

α ντιπ ρο σ ώ π ευε, κ α ι π ρ ιν α κ ό μ α γε ν ν η θ εί,

σ χέσ η μ ε τ η ν έ λ λ ε ιψ η ε ξυ π ν ά δ α ς , τ η ν έ ν ν ο ια

μ ια θα ν ά σ ιμ η α π ειλή γ ια τ ο ν π α τ έ ρ α το υ

τ ο υ τ ρ α γ ικ ο ύ σ φ ά λ μ α το ς ή τ η ς λ α ν θ α σ μ έ ν η ς

κ α ι μ ια φ ο β ε ρ ή α π ειλή γ ια τ η μ η τέ ρ α το υ ,

τ ε λ ικ ά μ ια ν ο λ έ θ ρ ια α π ειλ ή γ ια τ η ν π όλη...

μ α ς π α ρ ά μό ν ο π ε ρ ν ώ ν τα ς μ έ σ α α π ’ α υ τή ν ,

Η α φ ή γησ η αυ τή η χ εί σαν ένα ς μύθο ς και

α π ε λ ε υ θ ε ρ ώ ν ο ν τα ς δ η λ α δ ή μ έ σ α απ ό τ η συ-

ο κ ό σ μ ο ς π ου τ ο ν α κ ο ύ ε ι μ π ο ρ εί να α μ φ ιβ ά λ

ν ε ιδ η το π ο ίη σ ή τ η ς θ ε ρ α π ε υ τικ έ ς δ υ ν ά μ εις .

λ ε ι α ν σ υ νέβ η π ο τέ α υ τ ό που α φ η γ ε ίτ α ι. Α λ λ ά

Μ ο ν τέλ ο τ η ς θ ε ρ α π ε υ τικ ή ς α υ τ ή ς ε ξ ό δ ο υ α

ο μ ύ θ ο ς σ υ γ κ ρ ο τ ε ίτ α ι ε δ ώ ω ς λ ό γ ο ς , λ έ ε ι δ η

πό τ η ν π α ν ο ύ κ λ α ο Ο ιδ ίπ ο δ α ς σ α ν σ ε μ ια νέ α

λ α δ ή τ ί π ρ α γ μ α τ ικ ά σ υ μ β α ίν ε ι μ ε τ ο υ ς α ν

δ ια μ ο ν ή , τ ο ν Κ ολω νό. Ο πω ς ο ι Α θ η ν α ίο ι β ρ ί

θρ ώ π ου ς, ε ξ ισ τ ο ρ ε ί π ο ιη τ ικ ά τ η ν π ρ α γ μ α τ ι

σ κ ο υ ν ε κ ε ί τ ο ν τό π ο όπ ου σ τ η ν ε ύ ν ο ια τω ν

κ ό τη τα . Δ ε ν ε ίν α ι π α ρ α μ ύ θ ι. Α π ο τ ε λ ε ί μ ια μ ε

θεώ ν μπ ο ρ ο ύ ν ν α κ α το ικ ο ύ ν , α ν ά λ ο γ α ο ι ά ν

τ α μ φ ιε σ μ έ ν η θ ε ω ρ ία γ ια τ ο ν κ όσ μ ο. Χ ω ρ ίς να

θ ρ ω π οι μ π ο ρο ύ ν σ ή μ ε ρ α να β ρ ου ν , όπ ω ς λ έ

ε κ φ ρ ά ζ ε ι ν ο μ ο τ έ λ ε ιε ς κ α ι ν α λ έ ε ι πώ ς λ ε ι

ε ι ο H e id e g g e r9, μ ια ν έ α κ α τ ο ικ ία σ τη γη .

τ ο υ ρ γ ε ί ο κό σ μ ο ς , δ ίν ε ι μ ο ρ φ ή , σ χ ή μ α κ αι

Α ν α υ τ ή η δ ιά γ ν ω σ η γ ια τ η ν κ α τά σ τα σ η

ν ό η μ α σ το σ ύ ν ο λ ο τ η ς αν θ ρ ώ π ιν ης εμ π ε ι

τ ο υ κ α ιρ ο ύ μ α ς ε ίν α ι σω σ τή, τ ό τ ε π ρ α γ μ α τικ ά

ρ ία ς.

μ α ς χ ρ ε ιά ζ ε τ α ι έ ν α ς ν έ ο ς Ο ιδ ίπ ο δ α ς. Σ το τ έ

Σ ’ α υ τ ή ν σ υ μ π ε ρ ιλ α μ β ά ν ε τα ι, β έβ α ια , κ α ι η ε μ π ε ιρ ία τ ο υ κ α ιρ ο ύ μας. Ε ίμ α σ τε μ ά ρ τυ ρ ε ς

λ ο ς τ ο υ δ ρ ά μ α το ς η ν έ α α ρ χ ή θ α σ ή μ α ιν ε μ ια ν έ α α λ ή θ ε ια ή μ ά λ λ ο ν μ ια ν έ α ε κ δίπ λ ω σ ή τ η ς .

τ η ς α νθ ρ ώ π ινης κ α τ ά σ τ α σ η ς που κ υ ρ ια ρ χ ε ί

Ο χ ι μ ε τ ο ν ό η μ α π ω ς α ν α β λ έψ α μ ε κ α ι ε ίδ α μ ε

τ α ι απ ό τ η ν απ λή φ α ιν ο μ ε ν ικ ό τ η τα , τ η ν επιπό-

τ η ν α λ ή θ ε ια γ υ μ ν ή μ π ρ ο σ τά σ τα μ ά τ ια μ α ς

λ α ιη μ α τιά , τ η ν ά λ ο γ η εικ ό ν α , τ η ν α φ ίσ α , τ η

(έχ ο υ μ ε π ρ ο π ο λ λ ού α π ο χ α ιρ ε τ ή σ ει τ ο σ ύ

δ ια φ ή μ ισ η , τ η ν επ ιθ υ μ ία γ ια θ έ α μ α κ α ι τ ο ξ έ

σ τη μ α , τ η θ ρ η σ κ ε ία ή τ η ν ιδ ε ο λ ο γ ία ω ς φ ο

φ ρ ε ν ο π α θ η τικ ό δ ό σ ιμ ο σ ’ α υ τό , τ η ν κ α θ ο λ ι

ρ έ α τ η ς ο λ ο κ λ η ρ ω τ ικ ή ς α λ ή θ ε ια ς ). Α ν υ π άρ

κή τ ύ φ λ ω σ η . Μ ήπω ς σ τ ο ν κ α ιρ ό μ α ς κ υ ρ ια ρ

χ ε ι σ ή μ ε ρ α α λ ή θ ε ια , α υ τή π ρ έπ ει ν α μ ο ιά ζε ι

χ ε ί η π α νο ύ κλα κ α ι δ εν τ ο β λ έπ ου μ ε, γ ια τ ί

μ ά λ λ ο ν μ ε θερ α π ε ία , όπ ω ς η σ υ ζή τη σ η ή ο έ

μ α ς έ χ ο υ ν τ υ φ λ ώ σ ε ι τ α φ ώ τα ; Τ ο ε ρ ώ τη μ α

ρ ω τα ς. Για τ η ν α κ ρ ίβ εια , η α λ ή θ ε ια δ εν υ π άρ

φ α ν τ ά ζ ε ι σ α ν ισ τ ο ρ ικ ό σ το ίχ η μ α . Σ τη ν ισ τ ο

χ ε ι α λ λ ά γ ίν ε τ α ι. Ο ά ν θ ρω π οι τ η ν α ν α ζη το ύ ν

ρ ία τ ο υ κ α ιρ ο ύ μας, όπ ω ς σ τ ο ο δ ο ιπ ο ρ ικ ό

κ α ι τ η β ρ ίσ κ ο υ ν ό σ ο δ ια ρ κ ε ί η «θ εραπ εία»

τ ο υ Ο ιδ ίπ οδ α, α ν α π τύ σ σ ετα ι η γ ν ώ σ η, ό λ ο

ΘΕΟΦΙΛΟΣ ΒΕΪΚΟΣ

κ α ι δ ιε υ ρ υ ν ό μ εν η , ό λ ο κ α ι π ιο φ α ν τα σ μ έ ν η που π λ η ρ ώ ν ετα ι ω σ τό σ ο μ ε τ η ν ανθ ρώ π ινη τύ φ λ ω σ η : γ ίν α μ ε σ ο φ ο ί, ίσ ω ς π ιο σ ο φ ο ί α π ’ ό ,τι θ α έ π ρεπ ε, α λ λ ά δ εν π ε τύ χ α μ ε π α ρ ά λ λ η λ α ν α δ ο ύ μ ε τ η ν ίδ ια τ η ν κ α τ ά σ τ α σ ή μας, και π ε ρ ιφ ε ρ ό μ α σ τ ε α μ ή χ α ν ο ι σ το ν κ ό σ μ ο μη ξ έ ρ ο ν τ α ς τ ι ν α κ ά ν ο υ μ ε μ ε τ η ν τ ύ φ λ α μ ας. Α ν σ ή μ ε ρ α ε ίμ α σ τ ε α ν ή σ υ χ ο ι, δ εν ε ίν α ι τ ό σ ο γ ια τ ί υ π ά ρ χο υ ν π ο λλ ά κ α κ ά σ τ ο ν κ ό σ μ ο (εγ κ λ η μ α τ ικ ό τ η τ α ,

τ ρ ο μ ο κ ρ α τ ία ,

π ό λ εμ ο ι,

π είνα, α ρ ρ ώ σ τιε ς , να ρ κω τικ ά , μ ό λ υ ν σ η τ ο υ

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1. 2. 3. 4. 5.

π ε ρ ιβ ά λ λ ο ν τ ο ς κ.λπ.), α λ λ ά κ υ ρ ίω ς γ ια τ ί υ π ά ρ χ ε ι επιδημία, που μ π ο ρ ε ί ν α σ α ρ ώ σ ε ι μ ε λ λ ο ν τ ικ ά τ ο ανθ ρώ π ινο γ έ ν ο ς . Κι εδ ώ β ρ ίσ κ ε

τ α ι τ ο κρ ίσ ιμ ο σ η μ ε ίο τ ο υ σ τ ο ιχ ή μ α τ ο ς . Για τί, αν η «π ανούκλα» έ χ ε ι γ ια τ α κ α λ ά ε ισ β ά λ ε ι σ το ν κό σ μ ο μ α ς κα ι α π ο τελ ε ί, α κ ό μ η κ α ι ω ς α π ειλή, κα θ ο λ ικ ή ανθ ρώ π ινη κ α τά σ τα σ η , α υ τ ή μ π ο ρ ε ί ν α σ υ ν ε ιδ η το π ο ιη θ ε ί απ ό μ α ς κ α ι ν α μ α ς α ν ο ίξ ε ι τ α μ ά τια . Α υ τό σ η μ α ίν ε ι πω ς δ εν μ π ο ρ ο ύ μ ε ν α β γ ο ύ μ ε απ ό τ η ν τρ α γ ω δ ία

7. 8. 9.

Ποιητ. 1451 b 5-10 Οιδ. Τύρ. 371 On.π. 395-98 An. 123. φύσις κρύπτεσθαι φιλεϊ Οιδ. Τύρ. 980-82 (η Ιοκάστη καθησυχάζει τον Οιδίπο δα): εσύ όμως μη φοβάσαι παντρολογήματα με μάνα1 / γιατί πολλοί από του θνητούς μέσα στα όνειρά τους / πλάγιασαν κιόλας με τη μάνα τους. A. Camus, Theatres, Recits et Nouvetles, Pleiade, Paris 1962,1 1276. W. Kaufmann, Tragedy and Philosophy, Princeton 1979, 140. An. 52. αιών παϊς παίζων πεσσεύων - παιδός ή βασιληίη.. Wegmarken: Gesamtausgabe 9, Frankfurt/M 1976, 312.

ΟΟΙΔΙΠΟΥΣ ΤΟΥΣΟΦΟΚΛΗ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΟ ΜΥΘΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ Ο Π λ ο ύ τα ρ χ ο ς , α ρ χ ίζ ο ν τ α ς τ η β ιο γ ρ ά φ η σ η τ ο υ Θ η σ έα , μ ια ς μ ο ρ φ ή ς που β ρ ίσ κ ε τ α ι σ το μ ε τα ίχ μιο τ ο υ ισ τ ο ρ ικ ο ύ κ α ι π ρ ο ϊσ το ρ ικ ο ύ χ ρ ό ν ο υ , λ έ ε ι πω ς η π ερίπ τω σ η τ ο υ β ίου τ ο υ α υ το ύ δ ε ν ε ίν α ι ό πω ς τω ν ά λλω ν, ο ι ο π ο ίο ι α ν ή κ ο υ ν ε ξ ο λ ο κ λ ή ρ ο υ σ το ν ισ τ ο ρ ικ ό χ ρ ό ν ο ' κ α ι τ α «επέκεινα», όπ ω ς λε έ ι [τ α π έ ρ α ν τ ο υ ισ το ρ ικ ο ύ χ ρ ό ν ο υ δ η λ α δ ή ], « τ ε ρ ατώ δη καί τ ρ α γ ικ ά , π ο ιη τα ί καί μυ θ ο γ ρ ά φ ο ι ν έ μ ο ν τ α ι, καί ο ύ κ έ τ ’ έ χ ε ι π ίσ τιν ο ύ δ έ σ α φ ή ν ε ια ν » . Εδώ λο ιπ ό ν ο Π λ ο ύ τ α ρ χ ο ς ε ξ ο μ ο ιώ ν ε ι τ ο υ π ο ιη τ έ ς μ ε τ ο υ ς σ υ γ γ ρ α φ ε ίς μύ θω ν ή, με ά λ λ α λ ό γ ια , ε ξ ο μ ο ιώ ν ε ι τ α δ ύ ο ε ίδ η - π ο ίη σ η κ α ι μ ύ θ ο - κα τ ά τ ο ό τ ι δ εν έ χ ο υ ν α ξ ιο π ισ τία ο ύ τ ε σ α φ ή ν ε ια κ α ι α κ ρ ίβ εια . Ό π ω ς ξ έρ ο υ μ ε , π ολύ π ρ ιν από τ ο ν Π λ ο ύ τα ρ χ ο ο Η ρ ά κ λ ε ιτ ο ς ε ίχ ε α μ φ ι σ β η τή σ ε ι τ ο κ ύ ρ ο ς τ ο υ Ο μ ή ρ ο υ , α λ λ ά κ α ι τ ο υ Α ρ χ ιλ ό χ ο υ , - κ α τ ε ξ ο χ ή ν ε κ π ρ ο σώ πων τ η ς ε π ικ ή ς κ α ι τ η ς λ υ ρ ικ ή ς π ο ίη σ η ς α ν τίσ το ιχ α , - τ ο υ ς ο π ο ίο υ ς ε ίχ ε θ ε ω ρ ή σ ε ι ά ξ ιο υ ς «έκ τώ ν ά γώ νω ν έκ β ά λ λ ε σ θ α ι κ αί ρ α γ ίζεσ θα ι» . Κ α ι ξ έ ρ ο υ μ ε α κ ό μ α , πω ς τ ο π α ρ ά δ ε ιγ μ α τ ο υ Η ρ α κ λ είτ ο υ θ α μ ιμ η θ ε ί κ α ι ο Ο Οιδίποδας και η Σφίγγα

Π λ ά τ ω ν τ ο υ λ ά χ ισ τ ο ν σ τη ν Πολιτεία.

Έ ν α ς Έ λ λ η ν α ς μ ε λ ε τ η τή ς τ ο υ Η ρ α κ λ εί

κ α ι θ ε ω ρ ίε ς . «Α κόμα κ α ι μ ια επ ιπ ό λ α ιη μ α τ ιά

τ ο υ , ο Ε υ ά γ γ ε λ ο ς Ρ ο ύ σ σ ο ς σ υ ν ο ψ ίζ ο ν τα ς

σ τη σ χ ε τικ ή β ιβ λ ιο γ ρ α φ ία , έ γ ρ α φ ε , δ ε ίχ ν ε ι

τ η ν ε ρ μ η ν ε ία που δ ίν ε τ α ι γ ια τ η σ τά σ η τ ο υ

πως, ό σ ο ν α φ ο ρ ά τ η ν π ο ικ ιλ ία τ ω ν απ ό ψ εω ν

Ε φ έ σ ιο υ φ ιλ ο σ ό φ ο υ α π έν α ν τι σ τη ν π ο ίη ση ,

κ α ι τ η ν ο ξ ύ τ η τ α τω ν π ο λεμικώ ν, δ ε ν θ α μπο

γ ρ ά φ ε ι: «Ο Η ρ ά κ λ ε ιτ ο ς α π ο δ ο κ ιμ ά ζε ι κ α ι τ ο ν

ρ ο ύ σ α μ ε ν α π α ρ α π ο ν ε θ ο ύ μ ε γ ια μο νοτονία» .

έ ν α κ α ι τ ο ν ά λ λ ο [δ η λ α δ ή κ α ι τ ο ν Ό μ η ρ ο κ α ι

Π ε ρ ιο ρ ιζ ό μ ε ν ο ς μό νο σ τ ις π ρ ό σ φ α τε ς , τ ό τ ε ,

τ ο ν Α ρ χ ίλ ο χ ο ] μ ε κ ρ ιτ ή ρ ιο τ ο π ρ ό β λ η μ α τ η ς

θ ε ω ρ ίε ς σ χ ε τ ικ ά με τ η δ ιε υ κ ρ ίν ισ η τ η ς ο υ

α λ ή θ ε ια ς . Κα ι ο ι δ ύ ο δ ιδ ά σ κ ο υ ν τ ο ν μύ θ ο κ α ι

σ ία ς τ ο υ μ ύ θο υ , τω ν θ ρ η σ κ ε υ τικ ώ ν δ ιη γ ή σ ε

ό χ ι τ ο ν λ ό γ ο . Κ α ι μ ’ α υ τ ό κ ρ α το ύ ν τ ο ν λ α ό

ων κ α ι τ ο υ π α ρ α μ υ θ ιο ύ , τ ο π ο θ ε τ ο ύ σ ε τ η ν κ ο

σ το σ κ ο τά δ ι» ' (ας π ρ ο σ θ έσ ω πω ς ο Π λ ο ύ τ α ρ

ρ υ φ ή τ ο υ κ α τα λ ό γ ο υ , τ η « λ εγ ά μ εν η σ χ ο λή

χ ο ς , λ ίγ ο πιο κάτω , ε κ φ ρ ά ζ ε ι τ η ν ευ χ ή , ε π ειδ ή

τ η ς μ υ θ ο λ ο γ ία ς τ η ς φ ύ σης» , που ή κ μ α ζε κ υ

α κ ρ ιβ ώ ς θ α κ α τ α π ια σ τε ί μ ε ζη τή μ α τ α β υ θ ι

ρ ίω ς σ τη Γ ερ μ α ν ία . Κ α τά τ ο υ ς ε κ π ρο σ ώ π ου ς

σ μ έ ν α σ το μ α κρ ινό χ ρ ό ν ο , τ ο «μυθ ώ δ ες» ν α

τ η ς «ο π ρ ω τό γ ο ν ο ς ά νθ ρω π ος ε ν δ ια φ έ ρ ε τ α ι

«υπ α κούσει» σ τ ο ν «λόγο», ώ σ τε ν α λ α β ε ι «ι

ιδ ια ίτ ε ρ α γ ια τ α φ υ σ ικ ά φ α ιν ό μ ε ν α κα ι (...) α υ

σ τ ο ρ ία ς όψιν»),

τ ό τ ο ε ν δ ια φ έ ρ ο ν έ χ ε ι θ ε ω ρ η τικ ό κ α ι π ο ιη τικ ό

Η α ξ ιο λ ό γ η σ η α υ τ ή τ ο υ μύ θ ο υ π ά ντω ς ε ί ν α ι μ ε τα γ ε ν έ σ τ ε ρ η . Α ρ χ ικ ά ο μ ύ θο ς, κ α ι ο ε λ

χ α ρ α κ τ ή ρ α . Σ τη ν π ρ ο σ π ά θ ειά τ ο υ ν α παρ ασ τ ή σ ε ι ή ν α ε ξ η γ ή σ ε ι τ ις φ ά σ ε ις τ η ς σ ε λ ή ν η ς

λ η ν ικ ό ς , υ π ή ρ ξε γ ια τ ί τ ο ν χ ρ ε ιά ζ ο ν τ α ν ο ι ά ν

ή τ η ν κα ν ο ν ικ ή κ α ι ω σ τό σ ο μ ε τα β α λ λ ό μ ε ν η

θρω π οι, ε ίχ α ν α ν ά γ κ η ν α τ ο ν π ισ τέψ ο υ ν . Ε κ ε ί

τ ρ ο χ ιά τ ο υ η λ ίο υ σ το ν ο υ ρ α ν ό , ο π ρ ω τό γ ο

ν ο ς που τ ο υ π ο σ τή ρ ιξ ε α υ τ ό ε ν τυ π ω σ ια κ ά

ν ο ς άν θ ρ ω π ος ε π ινοεί, σ υ μ β ο λ ικ ά , έ ρ γ α π ο ι

σ τα ν ε ό τ ε ρ α χρ ό νια , δ ίν ο ν τα ς σ τ ο υ ς λ ό γ ο υ ς

η τικ ώ ν π ρ οσ ω π ο π οιή σεω ν. Γ ια τ ο υ ς δ η μ ι

τ ο υ γ ε ν ικ ή ισχύ, ε ίν α ι ο Ά γ γ λ ο ς ε θ ν ο λ ό γ ο ς

ο υ ρ γ ο ύ ς τ η ς σ χ ο λ ή ς α υ τ ή ς κ ά θ ε μ ύ θ ο ς π ε

B ro n isla w M a lino w ski, ό τ α ν μ ίλ η σ ε τ ο 1926,

ρ ιέ χ ε ι ω ς π υ ρ ή ν α τ ο υ ή ω ς έ σ χ α τ η α λ ή θ ε ια

γ ια τ ο ρ ό λ ο τ ο υ μ ύ θο υ σ τη ζω ή τω ν π ρ ω το γ ό

τ ο υ τ ο έ ν α ή τ ο ά λ λ ο φ υ σ ικ ό φ α ιν ό μ ε ν ο , που

νων, επ ί τ η β ά σ ει π ρ οσ ω π ικώ ν ερ ε υ ν ώ ν κ α ι ε

έ χ ε ι φ ρ ο ν τισ μ έ ν α σ υ ν υ φ α ν θ ε ί σ ε μ ια δ ιή γ η

μ π ειριώ ν από τ η ν π α ρ α μ ο ν ή τ ο υ , επ ί μ ε γ ά λ ο

ση, ω ς τ ο σ η μ ε ίο ν α κ α λ ύ π τ ετ α ι π λή ρω ς, δ ια

χ ρ ο ν ικ ό δ ιά σ τη μ α , σ τ α ν η σ ιά T ro b ria n d τ η ς

λ υ μ έ ν ο μ έ σ α σ ’ α υ τή . Ο ι ε π ισ τ ή μ ο ν ες α υ τ ο ί

Μ ελ α ν η σ ία ς , Β Α τ η ς Ν έα ς Γ ο υ ιν έ α ς . Ν ομίζω π ω ς έ χ ε ι ε ν δ ια φ έ ρ ο ν ν α δ ώ σω τ η ν

δ εν σ υ μ φ ω ν ο ύ ν α π ο λ ύ τω ς ω ς π ρ ο ς τ ο ν τύ π ο τ ο υ φ υ σ ικ ο ύ φ α ιν ο μ έ ν ο υ , που υ π ό κ ε ιτα ι σ τις

π ρ ώ τη σ ε λ ίδ α τ ο υ σ η μ α ν τικ ο ύ ε κ είν ο υ κ ε ιμ έ

π ε ρ ισ σ ό τ ε ρ ε ς

νο υ τ ο υ Μ α λινό φ σ κι: «Μ ε τ η ν ε ξ έ τ α σ η ε ν ό ς

Υ π ά ρ χ ο υ ν α κ ρ α ίο ι μ υ θ ο λ ό γ ο ι τ η ς σ ε λ ή ν η ς ,

τυ π ικ ο ύ μ ε λ α ν η σ ια κ ο ύ π ο λ ιτισ μ ο ύ κ α ι μ ε τ η ν

π ου έ χ ο υ ν τ έ τ ο ια ψ ύχω σ η μ ’ α υ τ ό τ ο ά σ τρ ο ,

μ υ θ ο λ ο γ ικ έ ς

δ η μ ιο υ ρ γ ίε ς .

ε π ισ κό π ησ η τω ν ιδεώ ν, τω ν π αρ α δ όσ εω ν ,

ώ σ τε δ ε ν θ έ λ ο υ ν ν α δ ε χ τ ο ύ ν π ω ς κ άπ ο ιο ά λ

τ η ς σ υ μ π ε ρ ιφ ο ρ ά ς τω ν ιθ α γ εν ώ ν α υ τώ ν θ α ή

λ ο φ α ιν ό μ ε ν ο π ρ ο σ φ έ ρ ε τ α ι π ε ρ ισ σ ό τ ε ρ ο απ ’

θ ε λ α ν α δ είξ ω , π όσο β α θ ιά ε π η ρ ε ά ζε ι τ ις ε-

τη ν υ χ τε ρ ιν ή σ υ ν ο δ ό τ ή ς γ η ς γ ια μ ια τ ό σ ο

ν έ ρ γ ε ιέ ς τ ο υ ς η ιε ρ ή π α ρ ά δ ο σ η , ο μ ύ θο ς, π ό

π ο ιη τικ ή ε ρ μ η ν ε ία (...). Ά λ λ ο ι, όπ ω ς π.χ. ο

σ ο ισ χ υ ρ ά κ υ ρ ια ρ χ ε ί επ άνω σ τη ν η θ ικ ή κ α ι

F robe niu s, θ ε ω ρ ο ύ ν τ η ν ή λ ιο ω ς τ ο μ ο ν α δ ικ ό

κ ο ινω νική τ ο υ ς ζω ή. Μ ε ά λ λ α λ ό γ ια η θέση

θ έμ α , γ ύ ρ ω απ ’ τ ο ο π οίο έ π λ ε ξε τ ο υ ς σ υ μ β ο

τ η ς ε ρ γ α σ ία ς μο υ α υ τ ή ς ε ίν α ι, πω ς υ π ά ρ χ ει

λ ικ ο ύ ς μ ύ θ ο υ ς τ ο υ ο π ρ ω τό γ ο ν ο ς ά ν θ ρ ω

σ τε ν ή σ υ σ χέ τισ η τ η ς λ έ ξ η ς , τ ο υ μ ύ θο υ , τ η ς

πος». Σ τη σ υ ν έ χ εια ο M alino w s k i μ ν η μ ο ν ε ύ ει

ιε ρ ή ς ισ τ ο ρ ία ς μ ια ς φ υ λ ή ς μ ε τ ις τ ε λ ε υ τ α ίε ς

τ ο υ ς μ ε τε ω ρ ο λ ο γ ικ ο ύ ς ε ρ μ η ν ε υ τ έ ς , που «θε

π ρ ά ξ εις τ η ς , τ α ή θ η τ η ς , τ η ν κ ο ινω νική τ η ς

ω ρ ο ύ ν τ ο ν α έ ρ α , τ ο ν κ α ιρ ό , τ α χ ρ ώ μ α τ α τ ο υ

σ υ γ κ ρ ό τ η σ η κ α ι μ ά λ ισ τ α τ ις π ιο π ρ α κ τ ικ έ ς α σ χ ο λ ίε ς της». Ο Μ α λ ιν ό φ σ κ ι ή θ ε λ ε , γ ια ν α δ ώ σ ει, όπ ως

ο υ ρ α ν ο ύ ω ς τ η ν ο υ σ ία τ ο υ μύ θο υ »2. Τ ε λ ικ ά α υ τή η « ν α το υ ρ α λ ισ τικ ή ε ρ μ η ν ε ία τω ν

μύθω ν»,

όπ ω ς

τη

χ α ρ α κ τ η ρ ίζ ε ι

έ λ ε γ ε , επ ισ τη μ ο ν ικ ή βάσ η σ τη ν π ε ρ ιγ ρ α φ ή

M alino w s k i, κ ρ ίν ε τ α ι από τ ο ν ίδ ιο ω ς « μ ία από

τ ο υ μ ε λ α ν η σ ια κ ο ύ υ λ ικ ο ύ τ ο υ , ν α σ υ ν ο ψ ίσ ει

τ ις π ιο χ ο ν δ ρ ο ε ιδ ε ίς α π ό ψ εις π ου δ ια τύ π ω σ ε

π ρ ο η γ ο υ μ έ ν ω ς τ η ν κ α τά σ τα σ η , σ τη ν οπ οία

π ο τέ έ ν α ς α ν θ ρ ω π ο λ ό γ ο ς ή ο υ μ α ν ισ τή ς (...).

β ρ ίσ κ ο ν τα ν ώ ς τ ό τ ε ο ι μ υ θ ο λ ο γ ικ έ ς έ ρ ε υ ν ε ς

Ο μ ε γ ά λ ο ς ψ υ χ ο λ ό γ ο ς W u n d t τ η ν υ π έβ α λ ε

Αφιέρωμα

σ ε κ α τα λ υ τικ ή κρ ιτικ ή . Κα ι α π ο δ ε ικ ν ύ ετα ι ο-

C raw ley, μ ε λ ε τ η τέ ς τ η ς α ρ χ α ιό τ η τ α ς , όπ ω ς η

λ ό τ ε λ α α β ά σ ιμ η υπό τ ο φ ω ς τω ν έ ρ γ ω ν τ ο υ

M iss J an e H arriso n κ α τα ν ό η σ α ν όλ η τ η σ τεν ή

Sir Jam e s Frazer». Ο M alino w ski ε ίν α ι κ α τη γ ο ρ η μ α τικ ό ς : «Με

σχ έσ η μ ύ θο υ κ α ι τ ε λ ε τ ο υ ρ γ ία ς , ιε ρ ή ς π α ρ ά

βάσ η τ η ν π ροσω πική μου έ ρ ε υ ν α τ ο υ ζω ν τα

Ό λ ο ι α υ τ ο ί ο ι σ υ γ γ ρ α φ ε ίς είχα ν, ά λ λ ο ς πιο

νο ύ μ ύ θο υ μ ε τα ξύ τω ν ιθ α γ εν ώ ν θ α ή θ ε λ α να

πολύ κι ά λ λ ο ς πιο λ ίγ ο , ε π η ρ ε α σ τ ε ί από τ ο

πω, ό τ ι ο π ρ ω τό γο νο ς έ χ ε ι έ ν α π ολύ π ε ρ ιο ρ ι

έ ρ γ ο τ ο υ μ ε γ ά λ ο υ Ά γ γ λ ο υ εθ ν ο λ ό γ ο υ Sir

σ μ ένο κ α λ λ ιτεχ ν ικ ό ή επ ισ τη μ ο ν ικ ό ε ν δ ια φ έ

Jam e s Frazer».

δο σ η ς κ α ι κανό νω ν δ ο μ ή ς τ η ς κοινω νίας.

Α λ λ ά η μ ε γ ά λ η δ ια φ ο ρ ά , π ου θ α υ π ο σ τη ρ ί

ρ ο ν γ ια τ η φύση». Γ ια τ ο υ ς ίδ ιο υ ς λ ό γ ο υ ς ο Ά γ γ λ ο ς ε θ ν ο λ ό

ξ ε ι ο ίδ ιο ς πω ς υ π ά ρ χ ει αν ά μ εσ α σ ’ ό λ ο υ ς α υ

γ ο ς θ α α π ο ρ ρ ίψ ει κ α ι τ η ν ισ το ρ ικ ή σ χο λή

τ ο ύ ς κ α ι σ το ν ε α υ τό τ ο υ , ε ίν α ι πω ς ο ι ά λ λ ο ι

(γνω στή σ τη Γ ερ μ α ν ία , Α μ ε ρ ικ ή κ α ι Α γ γ λ ία ),

δ εν είχ α ν π α ρ ά κ είμ εν α , χ ω ρ ίς, θ α λέ γ α μ ε , τ α

η ο π οία « θ εω ρ εί μ ιαν ιερ ή ισ τ ο ρ ία ω ς α λ η θινή

ρ ε α λ ισ τικ ά σ υ γ κ ε ίμ εν ό τ ο υ ς . Μ ε φ α ν ε ρ ή μιαν

ισ το ρ ικ ή δ ιή γ η σ η τ ο υ π α ρ ε λ θ ό ν το ς (...). Δ ε ν

αίσ θ η σ η υ π ερ ο χ ή ς έ ν α ν τι τω ν άλλ ω ν έ γ ρ α

μπ ο ρ ο ύ μ ε ν α α ρ νη θ ο ύ μ ε, ό τ ι η ισ το ρ ία , όπως

φ ε: «Εγώ θ α ή θ ε λ α ν α κ α λ έσ ω τ ο υ ς δ ικ ο ύ ς

κ α ι τ ο φ υ σ ικ ό π ερ ιβ ά λ λ ο ν , α φ ή ν ει β α θ ιά ίχνη

μου α ν α γ ν ώ σ τες, από τ ο κ λ ε ισ τό γ ρ α φ ε ίο

σ ε ό λ ε ς τ ις π ο λ ιτισ τικ ές π ρ α γ μ α το π ο ιή σ εις ,

τ η ς ε ρ γ α σ ία ς τ ο υ θ εω ρ η τικ ο ύ ν α έ λ θ ο υ ν

ά ρ α κα ι σ τ ο υ ς μ ύ θο υ ς. Α λ λ ά τ ο ν α ε κ λ ά β ο υ -

σ το ν ε λ ε ύ θ ε ρ ο α έ ρ α τ ο υ π εδίο υ έ ρ ε υ ν α ς τ ο υ

με τ η μ υ θ ο λο γία , σ το σ ύ ν ο λ ό τ η ς , ω ς κα θ α ρ ή

εθ ν ο λ ό γ ο υ κ α ι ν α π ε τά ξ ο υ ν μ α ζί μου ν ο ε ρ ά

χ ρ ο ν ο γ ρ α φ ία , ε ίν α ι τ ό σ ο λ α ν θ α σ μ έν ο , όσ ο

σ τα χ ρ ό ν ια που π έ ρ α σ α α ν ά μ εσ α σ τη μ ελα-

κα ι τ ο ν α τ η θ εω ρ ή σ ο υ μ ε σ α ν τ ο π λ έγ μ α σ κ έ

νη σ ια κ ή φ υ λ ή τ η ς Ν έα ς Γ ο υινέας». Δ ίνω μιαν

ψ εω ν ε ν ό ς π ρ ω τόγ ο ν ου ε ρ ε υ ν η τ ή τ η ς φ ύ

ε κ τε ν έ σ τ ε ρ η α ν α φ ο ρ ά τω ν π ο ρισ μά τω ν, σ τα

σης»· όπ ω ς έ καναν, δ η λ α δ ή , ο ι μ ν η μ ο ν ευ μ έ

ο π οία κ α τ έ λ η ξ ε ο Μ αλ ιν ό φ σ κ ι, μ έσ α από τ η

ν ο ι πιο π άνω μ υ θ ο λό γ ο ι. «Μ ο λ ο ν ό τι ο ά γ ρ ιο ς

δ ια τύ π ω σ η ε ν ό ς ά λ λ ο υ κ α ι οπ ω σ δή π οτε δ ια

έ χ ε ι μ έ σ α τ ο υ κ ά τ ι απ’ τ ο ν ε ρ ε υ ν η τ ή τ ό σ ο τ η ς

φ ο ρ ε τικ ο ύ μ ε λ ε τ η τή τ ο υ μύ θο υ , τ ο υ M ircea

α ρ χ α ιό τ η τ α ς όσ ο κ α ι τ η ς φ ύ σ η ς , τ ο ν απ α σ χο

Eliade, γ ια τ ί, όπως, νομίζω , α ν α κ α λ εί σ υ ν ε ιρ

λ ο ύ ν ε ν τ ο ύ τ ο ις , προπάντω ν, έ ν α π λή θ ο ς

μ ικ ά (και π άντω ς ό χ ι α υ θ α ίρ ε τα ) και τη λει τουργικότητα του αρχαίου ελληνικού μύθου,

π ρ α κτικώ ν δ ρ α σ τη ρ ιο τή τω ν κ α ι έ χ ε ι ν α υ π ερ ν ικ ή σ ε ι π ο λ λ ές δ υ σ κ ο λ ίε ς- ό λ α τ ο υ τ α ε ν δ ια

ό χ ι μόνο όπ ω ς α υ τ ό ς ζ ο ύ σ ε σ τη ν α ρ χ α ία ε λ

φ έ ρ ο ν τα π ρ ο σ δ ιο ρ ίζο ν τα ι από α υ τή τ η γ ε ν ι

λ η ν ικ ή θ ρ η σ κ εία , α λ λ ά κ α ι σ το α ρ χ α ίο ε λ λ η ν ι

κή, π ρ α κ τικ ή ς φ ύ σ εω ς , α νά γκη. Η μ υ θ ο λ ο γ ία ,

κό θ έ α τρ ο , μ ε τ η σ α φ ώ ς αν α γ ν ω ρ ισ μ έν η από

η δ ιδ α σ κ α λ ία γ ια τ η ν ιερ ή κ α τα γ ω γ ή τ η ς φ υ

τ η ν π ο λ ιτικ ή η γ ε σ ία τ ο υ αθ η ν α ϊκ ο ύ λ α ο ύ , γ ε

λή ς , ε ίν α ι (...) γ ια τ ο ν π ρ ω τό γ ο ν ο άνθρω π ο έ

ν ικ ό τ ε ρ α μ ο ρ φ ω τικ ή κ α ι π ο λ ιτισ τικ ή , σ η μ α σ ία

ν α δ ρ α σ τικ ό β ο η θ η τικ ό μέσο, π ου τ ο υ ε π ιτρ έ

τ ο υ : «Αν δ ο ύ μ ε τ ο μ ύ θο σ ε ό ,τι ζω ντα νό έχ ει,

πει, με βάσ η τ η ν π ο λ ιτισ τικ ή τ ο υ κ λ ηρ ον ο μ ιά ,

δ εν ε ίν α ι μ ια ε ξή γ η σ η π ρ ο ο ρ ισ μ έ ν η ν α ικ α ν ο

ν α π ρ ο σ α ρ μ ό ζε τα ι π ρ ο ς τ ις κ ρ α το ύ σ ε ς κά θ ε

π ο ιή σ ε ι μια ν επ ισ τη μ ο ν ικ ή π ε ρ ιέ ρ γ ε ια , α λ λ ά ι

φ ο ρ ά συνθ ήκες» . Ο Μαλινόφσκι συνδύασε δηλαδή είδ ε στην ίδια τη ζωή των ιθαγενών να συνδυάζεται - το ιερό στοιχείο του μ ύθου μ ε στοιχεία της ηράξης. Έ δ ε ιξ ε πω ς «η ανυπ ο

σ τ ο ρ ία που α ν α β ιώ ν ει μια π ρω τότυ π η π ρ α γ

λ ό γ ισ τη υ π ηρ εσία, που π α ρ έ χ ει ο μ ύ θ ο ς σ το ν

γ έ ν ο υ ς , α κ ό μ α κ α ι σ ε π ρ α κ τικ έ ς α π α ιτή σ εις .

μ α τ ικ ό τ η τ α κ α ι α ν τα π ο κ ρ ίν ε τα ι σ ε μ ια β αθ ιά θ ρ η σ κ ε υ τικ ή α νά γκη, σ ε η θ ικ έ ς α ν α τά σ εις , σ ε κ α τα ν α γ κ α σ μ ο ύ ς κ α ι ε π ιτα γ έ ς κοινω νικού

π ρ ω τό γο νο π ο λιτισ μ ό , σ υ ν δ έ ε τ α ι με τ ο θ ρ η

Σ το υ ς π ρ ω τό γ ο ν ο υ ς π ο λ ιτισ μ ο ύ ς ο μ ύ θ ο ς ε κ

σ κ ε υ τικ ό τ ε λ ε τ ο υ ρ γ ικ ό , μ ε ό ,τι δ ια μ ο ρ φ ώ ν ε ι

π λ η ρ ώ ν ει μ ια ν α π α ρ α ίτη τη λ ε ιτ ο υ ρ γ ία : ε κ

τ α ή θ η τ ο υ ς κα ι με τ η θ ε μ ε λ ιώ δ η κοινω νική

φ ρ ά ζε ι, αν υ ψ ώ ν ει κ α ι κ ω δ ικ ο π ο ιεί τ ις π ίσ τε ις '

τά ξη » . Δ ε ν π α ρ έ λ ειψ ε ν α α ν α φ έ ρ ει, ό τ ι συ-

σ υ ν τ η ρ ε ί τ ις η θ ικ έ ς α ρ χ έ ς κ α ι τ ις ε π ιβ ά λ λ ε ι-

σ χ έ τισ η μ ύ θο υ κα ι θ ρ η σ κ ε ία ς ε ίχ α ν κ ά ν ε ι ή δ η

ε γ γ υ ά τα ι τ η ν α π ο τ ελ ε σ μ α τικ ό τ η τα τω ν ιερ ώ ν

δ ιά φ ο ρ ο ι ε ρ ε ν η τ έ ς . « Ψ υ χ ο λόγο ι, όπ ω ς ο W und t, κ οινω νιολόγ ο ι, όπ ω ς ο ι D urkhe im ,

τ ε λ ε τ ο υ ρ γ ιώ ν κ α ι π ρ ο σ φ έ ρ ει π ρ α κ τικ ο ύ ς κ α

H ub ert

Ο Μ ύ θ ο ς ε ίν α ι λ οιπ ό ν έ ν α ο υ σ ια σ τικ ό σ τ ο ι

κα ι

M auss,

εθ ν ο λ ό γ ο ι,

όπ ω ς

νό ν ες , γ ια ν α τ ο υ ς χ ρ η σ ιμ ο π ο ιε ί ο ά νθρω π ος.

χ ε ίο τ ο υ α νθ ρώ π ινου π ο λ ιτ ισ μ ο ύ ’ δ ε ν ε ίν α ι

το είδος, ονομάστηκε μύθος), κ α ι ο σ ύ γ χ ρ ο

δ ιό λ ο υ μ ια ά σ κοπ η επ ινό η σ η τ η ς φ α ν τα σ ία ς ,

ν ο ς , ο σ η μ ε ρ ιν ό ς

μύθος

(ας π ο ύ μ ε: τ ο υ

ε ίν α ι α ν τ ίθ ε τα μ ια ζω ντα ν ή π ρ α γ μ α τ ικ ό τ η τ α ,

Μ π αρ τ, δ η λ α δ ή α υ τ ό ς που π λ ά θ ε τα ι μ ες

σ τ η ν οπ ο ία κ α ν ε ίς ε π α ν έ ρ χ ε τ α ι α δ ιά κ ο π α -

σ τ η ν κ α ρ δ ιά τ η ς σ ύ γ χ ρ ο ν η ς κο ιν ω ν ία ς) δ ια

δ εν ε ίν α ι δ ιό λ ο υ μ ια α φ η ρ η μ έν η θ ε ω ρ ία ή π α

σ ώ ζε ι κά π ο ιον π υ ρ ή ν α θ ρ η σ κ ε υ τ ικ ό ή, κ υ ρ ιο

ρ ά θ ε σ η ε ικό νω ν, α λ λ ά μ ια π ρ α γ μ α τικ ή κω δ ι

λ ε κ τικ ό τε ρ α , λ α τ ρ ε υ τικ ό .

κ ο π οίησ η τ η ς π ρ ω τό γ ο ν η ς θ ρ η σ κ ε ία ς κ α ι τ η ς

Έ ν α ς ά λ λ ο ς γ ν ω σ τό ς μ ε λ ε τ η τ ή ς τω ν μ ύ

π ρ α κ τικ ή ς σ ο φ ία ς (...). Ό λ ε ς α υ τ έ ς ο ι δ ιη γ ή

θω ν, ο A d o lf E lleg ard J en sen , σ ε κ ε ίμ ε ν ό τ ο υ

σ ε ις ε ίν α ι γ ια τ ο υ ς ιθ α γ ε ν ε ίς η έ κ φ ρ α σ η μ ια ς

α ν α φ ε ρ ό μ ε ν ο σ ε « μ ύθ ου ς κ α ι λ α τ ρ ε ίε ς σ το

π ρ ω τό τυ π η ς π ρ α γ μ α τ ικ ό τ η τ α ς , πιο μ ε γ ά λ η ς

σ τ ά δ ιο τ η ς χ ρ ή σ η ς το υ ς» , γ ρ ά φ ε ι: «Γ ια ν α τ ο

κ α ι πιο π λ ο ύ σ ια ς σ ε ν ό η μ α απ ό τ η ν τω ρ ιν ή , η

ν ισ τ ε ί π ιο έ ν το ν α τ ο α ρ χ έγ ο ν ο θ ρ η σ κ ε υ τ ικ ό

ο π οία κ α θ ο ρ ίζ ε ι τ η ν ά μ ε σ η ζω ή, τ ις δ ρ α σ τη

α ίτ ιο τ η ς μ υ θ ικ ή ς μ α ρ τυ ρ ία ς , θ α μ π ο ρ ο ύ σ α

ρ ιό τ η τ ε ς κ α ι τ α π επ ρ ω μ ένα τ η ς α ν θ ρ ω π ό τη

μ ε α κ ό μ α ν α π ο ύμ ε, ό τ ι ε ίν α ι η μ ο ρ φ ο π ο ίη σ η

τ α ς . Η γνώ σ η α υ τ ή ς τ η ς π ρ α γ μ α τ ικ ό τ η τ α ς ,

τ η ς α π ο κ ά λ υ ψ η ς , που ο άν θ ρ ω π ο ς μ π ο ρ ε ί ν α

που έ χ ε ι ο άνθ ρω π ος, τ ο υ α π ο κ α λ ύ π τει τ ο

κ ε ρ δ ίσ ε ι μ ε τ η ν ά μ ε σ η θ έ α σ η τ η ς π ρ α γ μ α τ ι

ν ό η μ α τω ν τε λ ε τ ώ ν κ α ι τ ω ν έ ρ γ ω ν η θ ικ ή ς τ ά

κ ό τ η τα ς , υπό ο ρ ισ μ έ ν ε ς β ιω μ α τικ έ ς π ρ οϋ π ο

ξ η ς κ α ι σ υ γχ ρ ό νω ς τ ο ν τρ ό π ο , μ ε τ ο ν οπ οίο

θέσ εις » . Μ ια τ έ τ ο ια π α ρ α τή ρ η σ η σ τ η ρ ίζε ι, θ α

π ρ έπ ει ν α π ρ ά ττε ι» 3.

έλεγα , και τ η

δ ια χ ρ ο ν ικ ή λ ε ιτ ο υ ρ γ ικ ό τ η τ α

Π α ρ α τη ρ ο ύ μ ε πω ς ο Eliade, α φ ο ρ μ η μ έν ο ς

τ ο υ μ ύ θο υ , μ ε τ ις α π α ρ α ίτ η τ ε ς β έ β α ια μ ε τα λ

απ ό τ ις δ ια π ισ τώ σ ε ις τ ο υ M alino w s k i γ ια τ ο

λ α γ έ ς που α υ τ ό ς υ φ ίσ τα τα ι, α ν ά λ ο γ α π ρ ο ς

μύ θ ο σ ε σ χ έ σ η μ ε τ ο υ ς π ρ ω τό γ ο ν ο υ ς , γενι κεύει, στη συνέχεια, ανθρωπολογικά τ η λ ε ι

τ ις ε π ίσ η ς μ ε τα λ λ α σ σ ό μ ε ν ε ς μ έ σ α σ το χ ρ ό ν ο

τ ο υ ρ γ ία κ α ι τ η σ η μ α σ ία τ ο υ μύ θ ο υ , κ αθ ώ ς

φ ρ ά σ η τ ο υ Jen s e n α σ φ α λ ώ ς δ ια κ ρ ίν ε τα ι γ ια

τ η ν α ν ε υ ρ ίσ κ ε ι κ α ι π έ ρ α από τ ο ν κ ύ κ λ ο τ η ς

έν α ν ο ικ ε ίο σ τη γ ε ρ μ α ν ικ ή σ κ έψ η - τ ο υ λ ά χ ι

π ρ ω τό γο νη ς , α ρ χ α ϊκ ή ς ζω ής. Θ έλ ω ε ξά λ λ ο υ

«β ιω μ α τικ έ ς π ρ ο ϋ π ο θ έσ εις» .

Η π αραπ άνω

σ τ ο ν σ ε π α λ α ιό τ ε ρ ο υ ς χ ρ ό ν ο υ ς - ιδ ε α λ ισ μ ό .

ν α δ ιε υ κ ρ ιν ίσ ω κα ι να το ν ίσ ω , πω ς η α ν θ ρ ω

Μ ια δ ια λ ε κ π κ ό τ ε ρ η π α ρ α τή ρ η σ η θ α ή τα ν ,

π ο λ ο γ ία π ρ έπ ει ή δ η ν α ε υ ν ο η θ ε ί ω ς κ ά τ ι ε υ

πω ς ο ι β ιω μ α τικ έ ς π ρ ο ϋ π ο θ έ σ ε ις και, ά ρ α , τ ο

ρ ύ τ ε ρ ο απ ό τ η ν ε θ ν ο λ ο γ ία , ω ς κ ά τ ι τ ο οπ οίο

π ε ρ ιε χ ό μ ε ν ο τ η ς α π ο κ ά λ υ ψ η ς μ ια ς «άλλης»

κα κώ ς ο ικ ε ιο π ο ιο ύ ν τ α ι ο ι ε θ ν ο λ ό γ ο ι, που κ α

π ρ α γ μ α τ ικ ό τ η τ α ς μπ ο ρ ο ύ ν ν α ε ίν α ι π ρ ο ϊό

ν ο ν ικ ά έ ρ γ ο τ ο υ ς ε ίχ α ν τ η μ ε λ έ τ η π ο λ ιτισ μ ώ ν

ν τα , α π ε ικ ά σ μ α τα μ ια ς , όπ ω ς λ έ μ ε , ψ ε υ δ ο ύ ς

τω ν «κα τά φ ύσιν» λαώ ν.

σ υ ν ε ίδ η σ η ς . Α λ λ ά , απ ό τ ο ά λ λ ο μ έ ρ ο ς , ν ο μ ί

Α νθ ρ ω π ο λο γική ε ίν α ι η θ εώ ρ η σ η τω ν φ α ι

ζω πω ς δ ε ν μ π ο ρ ο ύ μ ε ν α α ρ ν η θ ο ύ μ ε , ό τ ι κ α ι

νο μ ένω ν τ ο υ π ο λ ιτισ μ ο ύ απ ό ο π ο ιο ν δ ή π ο τε

τ α λ ά θ η γ ρ ά φ ο υ ν ισ το ρ ία , ά ρ α , σ το β αθ μό

μ ε λ ετ η τή -ε π ισ τ ή μ ο ν α τω ν επ ισ τη μ ώ ν τ ο υ α ν

κ α ι τ η ν έ κ τα σ η όπ ου σ υ μ β α ίν ε ι α υ τό , τ α λ ά θ η

θρώ π ου. Α νθ ρ ω π ο λο γική ε ίν α ι έ τ σ ι κ α ι η θ ε ώ

επ ίσ η ς είναι και πραγματικότητα. Α ν τ ο έ τυ -

ρ ησ η , από τ ο ν R olan Ba rthe s που δ ε ν ή τ α ν

μο ν τ η ς λ έ ξ η ς ιστορία μ α ς π α ρ α π έμ π τει σ τη ν

β έ β α ια ε θ ν ο λ ό γ ο ς , τω ν «μύθων» τ η ς κ α θ η μ ε

οπ ω σ δή π οτε κ α λ ή γ ν ώ σ η, τ ό τ ε ισ τ ο ρ ία ε ίν α ι

ρ ιν ό τη τα ς σ τ ο ν α σ τικ ό π ο λ ιτισ μ ό . Γ ι’ α υ τ ό κ α ι

η γ ν ώ σ η (ω ς ό ρ ο ς κ α ι π ρ ο ϋ π ό θ εσ η μ ια ς ε

ο λ α ο γ ρ ά φ ο ς έ χ ε ι ν α π ει π ο λ λ ά γ ια τ η ν αν-

π α ρ κ ο ύ ς γ ν ω σ ιο λ ο γ ία ς ) και τ ω ν λ α θ ώ ν τ ο υ

θ ρ ω π ο λο γική σ η μ α σ ία τ ο υ μ ύ θο υ , ο οπ οίος,

ανθ ρώ π ου , ε φ ό σ ο ν α υ τ ά έγ ιν α ν . Κ α ι δ εν θ α

ε ξ ά λ λ ο υ , ε ίχ ε μ έ σ α σ το χ ρ ό ν ο κ α ι μ ια π ο λ λ α

α π έ κ λ ε ια , τ ο έσχατο μήνυμα του μύθου του Οιδίποδα να είναι αυτό: πως η ιστορία γρά φ ε ται και μ ε λάθη. Κα ι δ ε ν τ ο ισ χ υ ρ ίζο μ α ι α υ τό

π λή λ ε ιτ ο υ ρ γ ία , φ τά ν ο ν τ α ς κ α ι ώ ς τ η μ ο ρ φ ή π λ ή ρ ο υ ς , α ς π ο ύμ ε, α π ο ϊέρ ω σ η ς κ α ι ε κ κ ο σ μ ίκ ε υ σ η ς, όπ ω ς σ υ νέβ η π.χ. σ τη ν π ερίπ τω

υ π ο σ τη ρ ίζο ν τα ς κ α θ ’ ο ιο ν δ ή π ο τε τ ρ ό π ο μια

σ η τ ο υ α ισ ώ π ειο υ μ ύ θο υ . Ο π ω σ δ ήπ ο τε, α ν ο

μ ε τα φ υ σ ικ ή τ η ς ισ το ρ ία ς - τ ο ισ χ υ ρ ίζο μ α ι, α

α ισ ώ π ειο ς μ ύ θ ο ς ε ίν α ι έ ν α ο ρ ια κ ό σ η μ ε ίο

ν τ ίθ ε τα , β υ θ ισ μ έν ο ς β α θ ιά μ έ σ α σ τη ν ισ τ ο

σ τη ν κ λ ίμ α κ α τω ν π ο ικίλω ν σ η μ α σ ιώ ν κ α ι λ ε ι

ρ ία , μ έ σ α σ τ ο θ ε ρ μ ό ισ τ ο ρ ικ ό γ ίγ ν ε σ θ α ι τ ω ν

τ ο υ ρ γ ιώ ν τ ο υ μύ θ ο υ γ ε ν ικ ά (α ξ ίζ ει ω σ τό σ ο ν α

η μ ερ ώ ν μ α ς κ α ι σ τη μ ε λ α γ χ ο λ ία , σ τη μ ε λ α γ -

μ α ς α π α σ χ ο λή σ ε ι τ ο ε ρ ώ τη μ α , γιατί, και αυτό

χ ο λ ικ ή ισ τ ο ρ ικ ή γ ν ώ σ η κ α ι από γνω σ η, που

α υ τ ό μου ε π ιβ ά λλει. Είπα πιο πάνω, ό τ ι κ ά θ ε μ ύ θο ς, κ ά θ ε επ ο

ρ ω σ ε π ε ρ ισ σ ό τ ε ρ α από έ ν α δ η μ ο σ ιεύ μ α τά τ ο υ γ ια τ η μ ο ρ φ ή τ ο υ Ο ιδ ίπ οδ α, μόνη τ η ς ή

χ ή ς , κα ι ο π ιο ε κ κ ο σ μ ικ ε υ μ έ ν ο ς , α π ο ϊερ ω μ έ-

σ υ ν δ υ α σ μ έν η ,

σ το

εκ π λ η κ τικ ό

ε ρ γ α σ τή ρ ι

νο ς , δ εν π α ύ ε ι να π ε ρ ιέ χ ε ι έ ν α π υ ρ ή ν α λ α

τω ν ιδ ε ο λ ο γ ικ ώ ν κ α ι φ α ν τα σ τικ ώ ν π α ρ α σ τά

τ ρ ε υ τ ικ ό 1 ο π υ ρ ή να ς α υ τ ό ς ε ίν α ι γ ε ν ε τ ικ ό ς ,

σ εω ν τ ω ν λαώ ν, μ ε τ η μ ο ρ φ ή τ ο υ Ιο ύδ α), «α-

ε ίν α ι π ρ οϋ π ό θεσ η τ η ς γ έ ν ε σ η ς , τ η ς ύ π α ρ ξη ς

π ο τέ λ ε σ ε υ π ό δ ε ιγ μ α γ ια ό λ ε ς τ ις επ ο χ έ ς τ ο υ

τ ο υ μ ύ θο υ . Κα ι μ ια ε ν δ ια φ έ ρ ο υ σ α λ α ο γ ρ α φ ι-

ε υ ρ ω π α ϊκ ο ύ π ο λιτισ μο ύ », θ α ή τ α ν ά χ α ρ ι κ α ι

κή ε να σ χ ό λ η σ η θ α ή τ α ν η π ρ ο σ έγ γ ισ η , με αυ

α χ ά ρ ισ τ ο ν α α σ χ ο λ η θ ε ί κ α ν ε ίς μ ε τ η ν «απο

τή τη θέση, α κρ α ίω ν σ τη ν κοσ μ ο π ο ιη μ έν η

δ ελ τίω σ η »

φ α ιν ο μ ε ν ο λ ο γ ία τ ο υ ς π α ρ α δ ειγ μ ά τω ν , όπ ω ς

τ ο υ 5. Π ολ ύ π ιο ε ν δ ια φ έ ρ ο ν ε ίν α ι ν α π ο ύμ ε κ ά

ε ίν α ι π.χ. η έ ξ ο δ ο ς τ ω ν κ α το ίκ ω ν τω ν μ ε γ ά

τ ι γ ια τ ο μ ε τά π λ α σ μ ά το υ ς .

τω ν

« λα ογρ α φ ικώ ν»

σ το ιχ ε ίω ν

λω ν α σ τικώ ν κ έντρ ω ν σ τη ν ύ π α ιθρ ο κ α τ ά τ ο

Θ α σ τα θ ώ σ ε έ ν α κ ε ν τρ ικ ό θ έ μ α τ η ς τ ρ α

Σ α β β α το κ ύ ρ ια κ ο , ή η α φ ο σ ίω σ η τ ο υ σ ύ γ χ ρ ο

γ ω δ ία ς . Είναι, όπ ω ς νομ ίζω , τ ο α ν τ ιθ ε τικ ό

νου α σ το ύ σ το α υ το κ ίν η το .

ζ ε ύ γ ο ς : ό ρ α σ η - τ υ φ λ ό τη τα . Δ ε ν π αραβλέπ ω ,

Ε ν το ύ το ις ε ίν α ι π ρ ο τ ιμ ό τ ερ ο , ό σ α θ α πω σ τη σ υ ν έ χ εια , ν α τ α συ ν δ έσ ω μ ε τ ο ν σ ο φ ό

ό τ ι τ ο δ ρ ά μ α ε ξ ε λ ίσ σ ε τ α ι π ρ ο ς τ η ν κ α τ ε ύ θ υ ν ση τ η ς α π ό δ ε ιξ η ς τ η ς π α ν το δ υ ν α μ ία ς τ η ς

κ λ ε ιο ν Ο ιδ ίπ ο δ α Τ ύ ρ α ν ν ο , ώ σ τε α υ τ ό ς ν α α-

μ ο ίρ α ς , τω ν π ρ ο δ ια γ εγ ρ α μ μ έ ν ω ν π ρ α γ μ ά

π ο τε λ έ σ ε ι κ α ι τ ο κο ιν ό σ η μ ε ίο α ν α φ ο ρ ά ς ό

τ ω ν όπ ου, α ξ ίζ ε ι ν α πω, π ρ έπ ει ν α επ ισ η μά-

λω ν τω ν ο μ ιλιώ ν τ η ς σ ε ιρ ά ς.

ν ο υ μ ε ω σ τό σ ο τ η ν αν θ ρ ω π ο λ ο γ ικ ή π ά λ ι υπ ο

Ή δ η όμ ω ς α υ τ ό α π α ιτ ε ί ν α α φ ή σ ω τ η ν π ε

δ ομ ή , που ο ρ ίζ ε τα ι απ ό τ η ν π α ρ α δ ο χ ή τ η ς α

ρ ιο χ ή τ η ς κ α θ α ρ ή ς α ν θ ρ ω π ο λ ο γ ικ ή ς λ α ο

ξ ία ς τ η ς μ α ν τικ ή ς . Θ α έ λ ε γ α ε ν το ύ το ις , ό τ ι τ ο

γ ρ α φ ία ς , ν α π ερά σ ω σ το μ ε τα ίχ μ ιο ε κ είν ο , ό

έ ρ γ ο ε ξ ε λ ίσ σ ε τ α ι π ρ ο ς μ ια διπ λή κ α τ ε ύ θ υ ν

που η λ α ο γ ρ α φ ία σ υ ν α ν τά τα ι με τ η λ ο γ ο τ ε

ση- η δ ε ύ τ ε ρ η ε ίν α ι α υ τ ή τ η ς δ ιε ρ ε ύ ν η σ η ς

χ ν ία κ α ι τ η φ ιλ ο λ ο γ ία , α φ ο ύ ο Ο ιδ ίπ ο υ ς τ ο υ

τω ν όρ ω ν της αληθινής όρασης. Τ ις δ ύ ο ε ξ ά λ

Σ ο φ ο κ λ ή - όπ ω ς ά λ λ ω σ τε κ α ι ό λ α τ α α ρ χ α ία

λ ο υ τ ις σ υ ν δ έ ε ι κ α ι π α ρ α κ ο λ ο υ θ ε ί από κ ο ινο ύ

ε λ λ η ν ικ ά δ ρ ά μ α τα - δ εν ε ίν α ι κ α θ α ρ ό ς μ ύ

ο Τ ε ιρ ε σ ία ς , η κ ύ ρ ια μ ο ρ φ ή τ η ς τ ρ α γ ω δ ία ς :

θ ο ς, α λ λ ά μ ύ θ ο ς μ ετα π λ α σ μ έν ο ς π ο ιη τικ ά .

ε ίν α ι μ ά ν τη ς κ α ι ε ίν α ι τ υ φ λ ό ς .

Θ α μ α ς π ή γα ινε π ολύ μ α κ ρ ιά η π α ρ α κ ο

Ο Ο ιδ ίπ ο δ α ς κ α λ ε ί τ ο ν Τ ε ιρ εσ ία , γ ια ν α ξ ε

λο ύ θ η σ η τ η ς σ υ νδ ια π λ ο κ ή ς κ α θ α ρ ά ανθρω -

δ ια λ ύ ν ε ι τ ο μ υ σ τή ρ ιο τ η ς δ υ σ τυ χ ία ς , που

π ο λο γικώ ν σ το ιχ ε ίω ν μ ε σ τ ο ιχ ε ία π ο ιη τικ ά μ ε

π λ ή ττ ε ι τ ο λ α ό κ α ι τ ο ν τόπ ο . Κ α θώ ς λ έ ε ι ο χ ο

τ α π λ α σ μ έν α ή κα ι π λ α σ μ έν α ε ξ α ρ χ ή ς . Θ α π α

ρ ό ς , « α υ τό ς μο νάχα, απ ’ ό λ ο υ ς τ ο υ ς α ν θ ρ ώ

ρ α τη ρ ή σ ω μόνο, ό τ ι σ το ν Ο ιδ ίπ ο δ α Τ ύ ραννο ,

πο υς, / τ η φ ύ τρ α τ η ς α λ ή θ ε ια ς έ χ ε ι μ έσ α

μ ο λ ο ν ό τι π ρ ό κ ε ιτα ι γ ια τ ο α ρ ισ τ ο ύ ρ γ η μ α ε

του ». Κι α ς ε ίν α ι τυ φ λ ό ς . Α υ τή τ η ν π α ρ ά ξ ε ν η

ν ό ς μ ε γ ά λ ο υ δ ρ α μ α το υ ρ γ ικ ο ύ π ο ιη τή , υπ άρ

α ν τίφ α σ η θ α ε π ισ η μ ά ν ει ο Ο ιδ ίπ ο δ α ς ή δ η με

χε ι, έ χ ε ι δ ια τη ρ η θ ε ί έ ν α ς μ ε γ ά λ ο ς α ρ ιθ μ ό ς α

τ α π ρ ώ τα λ ό γ ια που θ α α π ε υ θ ύ ν ε ι σ το ν Τ ε ι

πό σ τ ο ιχ ε ία ό χ ι μ ό νο τ ο υ α ρ χ α ϊκ ο ύ μύ θο υ ,

ρ εσ ία , ό τ α ν α υ τ ό ς θ α ο δ η γ η θ ε ί κ ο ν τά τ ο υ : «Ω

α λ λ ά κ α ι τ ο υ ανθ ρ ω π ο λ ο γ ικ ο ύ τ ο υ π λ αισ ίο υ ,

Τ ε ιρ εσ ία , που ό λ α β α θ ιά τ α γ ν ω ρ ίζ ε ις / τ α μα-

όπ ω ς θ α τ ο ή θ ε λ ε ο Μ α λ ιν ό φ σ κ ι: ο α ν α γ ν ώ

θ η τ ά κ α ι τ ’ ά λ υ τα , τ α ο υ ρ ά ν ια κ α ι τ α γ ή ιν α , / η

σ τ η ς σ υ ν α ν τ ά ε ι ε λ ά σ σ ο ν α κ α ι μ ε ίζο ν α τ έ τ ο ια

π όλη α υ τή , τ υ φ λ ό ς κ ι α ς ε ίσ α ι, όμ ω ς ν ο ε ίς /

σ τ ο ιχ ε ία : κ α θ α ρ μ ο ύ ς, ό ρ κ ο υ ς , κ α τά ρ ες , επω

σ ε π ο ια β α θ ιά α ρ ρ ώ σ τια έ χ ε ι πέσει». Η επ ισ ή

δ ο ύ ς, π ρ ο β λ ή μ α τα π α ρ α γ ω γ ή ς τω ν αγ α θ ώ ν

μανσ η τ η ς α ν τίφ α σ η ς α υ τ ή ς από τ η ν π λ ε υ ρ ά

σ υ ν α ρ τη μ έ ν α , α κρ ιβ ώ ς, μ ε τ η ν ε π ε ν έ ρ γ ε ια

τ ο υ Ο ιδ ίπ ο δ α μ π ο ρ εί ν α ε ν ν ο η θ ε ί κ α ι ω ς έ μ

θ εϊκώ ν δ υ νά μ εω ν π ου ε μ π λ έ κ ο ν τα ι σ το έ ρ γ ο

μεσ η έ κ φ ρ α σ η τ η ς α μ φ ισ β ή τη σ η ς τ ο υ κ ύ

τ η ς π α ρ α γω γή ς . Π ρ ο φ α ν ή ς γ ια τ ο ν οπ ω σ δή

ρ ο υ ς τ ο υ μάντη, α μ φ ισ β ή τη σ η ς π ου μό νο γ ια

π ο τε ειδ ο π ο ιη μ έν ο γ ια τ η σ υ γ κ ρ ό τη σ η κ α ι

λ ίγ ο , π άντω ς, θ α ισ χ ύ σ ε ι σ τη σ ύ γ κ ρ ο υ σ η π ου

λ ε ιτ ο υ ρ γ ία μ ια ς α ρ χ α ϊκ ή ς κ οιν ω ν ία ς ε ίν α ι κ αι

θ α α κ ο λ ο υ θ ή σ ε ι α ν ά μ εσ α σ ’ έ ν α τ υ φ λ ό , που

η ανθ ρ ω π ο λο γική π ρ ο έ λ ε υ σ η τ ο υ α ιν ίγ μ α

β λ έπ ει ο ρ θά , κ α ι σ ’ έν α ν που έ χ ε ι γ ε ρ ά μ ά τια ,

τ ο ς . Α λλά , π ρ ο κ ε ιμ έν ο υ γ ια έ ν α έ ρ γ ο τ ο ο

κι όμ ω ς δ εν β λέπ ει. Σ το λ ό γ ο τ ο υ Τ ε ιρ εσ ία :

π οίο, κα θ ώ ς γ ρ ά φ ε ι ο Β. Π ο ύ χ ν ερ (που α φ ιέ

«Σου λέω , λοιπ ό ν, μ ε σ τ ε ν ο ύ ς σ υ γ γ ε ν ε ίς σο υ

πω ς ε ίσ α ι / σ το σ κ ο τά δ ι τ η ς ά γ ν ο ια ς δ ε μ έ ν ο ς

θε να τον λυπόσουν».

με σ χ έ σ η α ισ χ ρ ή / κι ο ύ τ ε β λ έ π ε ις σ ε π ο ια

Σ υ μ φ ω ν εί α π ό λ υ τα ο χ ο ρ ό ς , γ ε ν ικ ε ύ ο ν τ α ς

σ υ μ φ ο ρ ά έ χ ε ις πέσει», ο Ο ιδ ίπ ο δ α ς θ ’ απ α

κ ιό λ α ς τ η σ υ μ φ ο ρ ά τ ο υ ορ ά ν: «Ω, φριχτή συφορά στων ανθρώπων τα μάτια / ω δεινόν ιδείν πάθος ανθρώποις / ω δεινότατον πάντων / απ’ όσα είδα εγώ π οτέ- / (...) Αλίμονο, δύσμοιρε, αλί μου, / να σε κοιτάξω πια δεν δύ ναμαι / κι ας θέλω πολλά να ρωτήσω / και να μά θω πολλά και του ς λόγους να βρω- / τόση φρί κη μου φέρνεις».

ν τ ή σ ε ι: «Απ’ τ η ν α λ ή θ ε ια ε ίσ α ι μ α κ ρ ιά , έ τ σ ι τυ φ λ ό ς που ε ίσ α ι σ τ ’ α υ τ ιά κ α ι σ τ ο ν ο υ και σ τα μ ά τια »6. Α ν α π ο μ ο νώ σ ο υ μ ε τ ο υ ς σ χ ε τ ι κ ο ύ ς σ τίχ ο υ ς , σ υ ν ε ιδ η το π ο ιο ύ μ ε ε ν το ν ό τ ε ρ α τ ο α μ ο ιβ α ίο σ φ υ ρ ο κό π η μ α : δίνω μ ε ρ ικ ό δ ε ίγ μα: Οιδίποδας: «Ο πιστός μου ο «ρέοντας, ο παλιός μου ο φίλος, τρικλοποδιά μου βάζει να με διώ ξει κρυμμένος πίσω απ’ αυτόν εδώ το μάγο, τον δολερό μηχανορράφο, τον αγύρτη, που μόνο στα κέρδη ανοιχτομάτης είναι μα στην τέχνη του είναι θεόστραβος». Τειρεσίας: «Σου λέω, αφού με βρίζεις και στραβό, τα μάτια τα ’χεις κι όμως να, δεν βλέπεις σε ποια συφορά κατρακύλησες (...). Κι ενώ βλέπεις τώ ρα τη μέρα, σε λίγο θα βλέπεις μονάχα σκοτάδι (...). Κι ακόμα τα κακά δεν βλέπεις, που σε βάζουν τα παιδιά σου και'σ ένα στην ίδια σειρά». Η μ ο ν ο μ α χ ία έ χ ε ι μ ο ιρ α ία έ ν α τ έ λ ο ς . Μ ε ν ικ η τ ή κ α ι νικ η μ έ ν ο . Ο Ο ιδ ίπ ο δ α ς σ ιγ ά σ ιγ ά ο μ ο λ ο γ ε ί τ η σ υ ν τρ ιβ ή τ ο υ : «Τρέμει η ψυχή μου μη και καθαρά βλέπει ο μά ντης» «Ιού, ιού· κι όλα ξεκάθαρα θα βγουν. Ω φως, στερνή φορά σε βλέπω τώρα». Δ ε μ ένει, π α ρ ά ν α α ρ ν η θ ε ί π ια τ ρ α γ ικ ά τ η ν ό ρ α σ η τ ω ν μ α τιώ ν τ ο υ . «Ω, μας λέει ο εξάγγελος, τ ι φρίκη αντίκρισαν τα μάτια μου, / τρ α β ά ειτις χρυσές περόνες / το φόρεμα που κράταγαν και με ορμή / στα μάτια του τις μπήγει, μες σ τις κόρες, / για να μη βλέ πουν, έσκουζε, ούτ’ όσα έπαθε, / κι ούτε όσα έπραξε φριχτά, μα στο σκοτάδι μοναχά / μπορεί να βλέπει αυτούς που δεν έπρεπε / και να μην ξέρ ει αυτούς που να γνωρίσει έπρεπε / σαν εί χε τ ο φως του».

Βλέπω , δ είχ ν ω , κρ ύβ ω , σκεπ άζω , φ α ν ε ρ ώ νω, φ ω ς , σ κ ο τά δ ι - ε ίν α ι έ ν ν ο ιε ς που ε π α ν έ ρ χ ο ν τ α ι σ ε μ ια δ α ιμ ό ν ια σ υ ν θ εμ έ ν η α ν α κ ύ κ λ ω ση σ κ έψ εω ν , κ ινήσ εω ν, ιδεώ ν , σ τ η ν οπ οία ό λ ο ι π α ίρ ν ο υ ν μ έ ρ ο ς . Π ισ τεύ ω πω ς δ εν ε ίν α ι τυ χ α ίο , ό τ ι σ τ ο υ ς τ ε λ ε υ τ α ίο υ ς ε π τά σ τ ίχ ο υ ς τ ο υ χ ο ρ ο ύ , μ ε τ ο υ ς ο π ο ίο υ ς κ λ ε ίν ε ι η τ ρ α γ ω δ ία , β ρ ίσ κ ο υ μ ε κ α ι τ ις λ έ ξ ε ις : « λ ε ύ σ ε τε» (κ ο ι τά ξτε),

«επιβλέπων»,

«ιδείν»,

«επ ισ κοπ ού-

ντα», - λ έ ξ ε ις που ε κ φ ρ ά ζ ο υ ν β α θ μ ίδ ε ς ή π ο ι ό τ η τ ε ς ό ρ α σ η ς , ενώ τ ο μ ή ν υ μ α ε ίν α ι ρ η τό : α ς μη β λ έ π ε ι κ α ν έ ν α ς τ ίπ ο τ α , π ρ ο το ύ ν α δ ε ι τ η ν τ ε λ ε υ τ α ία μ έ ρ α τ η ς ζω ή ς τ ο υ . Κα ι ν α κ ρ ίν ει. Τ ό τ ε θ α έ χ ε ι δ ε ι κ α ι θ α έ χ ε ι κ ρ ίν ε ι σ ω στά. Τ ο θ έ μ α τ η ς τ υ φ λ ό τ η τ α ς , πιο κ α λ ά τ ο υ π ρ ο ικ ισ μ έ ν ο υ μ ε χ α ρ ισ μ α τ ικ έ ς ιδ ιό τ η τ ε ς τ υ φ λ ο ύ , δ ε ν ε ίν α ι δ ιό λ ο υ ά γ ν ω σ το σ τ ο υ ς α ν θ ρ ω π ο λ ό γ ο υ ς κ α ι ε θ ν ο λ ό γ ο υ ς , που α σ χ ο λ ο ύ ν τ α ι μ ε τ η μ υ θ ο λ ο γ ία α ρ χ α ϊκ ώ ν κ οιν ω νιώ ν. Μ ν η μ ο ν εύ ω μ ό ν ο μ ια σ ε λ ίδ α τ ο υ C la u d e Levi-S trau ss: « Τ υ φ λ ο ί ή χ ω λο ί, μ ο ν ό φ θ α λ μ ο ι ή μ ο ν ό χ ε ιρ ε ς ε ίν α ι σ υ χ ν έ ς μ υ θ ο λ ο γ ικ έ ς μ ο ρ φ ές σ ’ ό λο τ ο ν κόσ μο και μας φ έρ νο υν σ ε α μ η χ α ν ία , γ ια τ ί η κ α τά σ τα σ ή τ ο υ ς ε μ φ α ν ίζ ε τα ι ω ς σ τ έ ρ η σ η . Ε ν τ ο ύ τ ο ις (...) ο ι μ ύ θ ο ι α π ο δ ί δ ουν συχνά σ το υ ς α νά π ηρ ους κ αι το υ ς α σ θ ε ν ε ίς μ ια θ ε τ ικ ή σ η μ α σ ία : εν σ α ρ κ ώ ν ο υ ν τ ρ ό π ο υ ς τ ο υ ε ν δ ια μ έ σ ο υ . Φ α ν τα ζό μ α σ τε τ η ν α ν α π η ρ ία κ α ι τ η ν α σ θ έ ν ε ια ω ς υ π α ρ ξ ια κ ές σ τ ε

Ίσ ω ς μ π ο ρ ο ύ μ ε ν α π ο ύ μ ε, ό τ ι π α ρ ω δ ε ίτα ι,

ρ ή σ ε ις , ά ρ α ω ς κ ά τ ι κακό . Α λ λ ά , α ν ο θ ά ν α

τ ρ α γ ικ ά β έβ α ια , η α ξ ία - π ο υ ε ίν α ι τ ε λ ικ ά απ α

τ ο ς ε ίν α ι τ ό σ ο π ρ α γ μ α τ ικ ό ς ό σ ο κ α ι η ζω ή κ α ι

ξ ία - τ η ς ό ρ α σ η ς , α φ ο ύ κ α ι ε κ ε ίν ο ι που β λ έ

αν, συ νεπ ώ ς, δ εν υ φ ίσ τα τα ι π α ρ ά τ ο ν α υ

πουν, μ ε τά τ η ν τ ύ φ λ ω σ η τ ο υ Ο ιδ ίπ οδ α , ε ίν α ι

π ά ρ χ ε ις , ό λ ο ι ο ι ό ρ ο ι ύ π α ρ ξη ς , α κ ό μ α κ α ι ο ι

μ ά ρ τυ ρ ε ς τ ω ν α π ο τελ ε σ μ ά τω ν μ ια ς ο ικ τ ρ ή ς

π α θ ο λ ο γ ικ ο ί, ε ίν α ι, μ ε τ ο ν τρ ό π ο τ ο υ ς , θ ε τ ι

π λάνη ς. «Φωνάζει τις π όρτες ν’ ανοίξουν (ξαναμιλάει ο εξάγγελος) σ’ όλους μπροστά τους Καδμείους / να δείξουν τον πατροκτόνο /(...). Αβάσταχτη / σηκώνει συφορά και θα τ ο δεις και συ1 / σέρ νουν τα μάνταλα ν’ ανοίξει η θύρα / και τέτοιο θέαμα θα δεις, να, τώρα, / που και εχθρός σου,

κοί. Τ ο ν α "υ π ά ρ χ εις - λ ιγ ό τ ε ρ ο " έ χ ε ι τ ο δ ικ α ί ω μ α ν α κ α τ α λ α μ β ά ν ε ι μ ια ν ο λ ό κ λ η ρ η θ έσ η σ το σ ύ σ τη μ α , γ ια τ ί ε ίν α ι η μ ο ν α δ ικ ή ν ο η τή μ ο ρ φ ή μ ε τά β α σ η ς α ν ά μ εσ α σ ε δ ύ ο "π λ ή ρ εις ” κ α τ α σ τ ά σ εις » 7. Δ ε ν υ π ά ρ χ ει α μ φ ιβ ο λ ία , πω ς η α ν α π η ρ ία

τ ο υ τ υ φ λ ο ύ Τ ε ιρ ε σ ία είν α ι, σύ μ φ ω ν α μ ε τ η ν π αραπ άνω μ υ θ ο λ ο γ ικ ή λ ογ ικ ή , έ ν α π λ ε ο ν έ

μ α ρ τή μ α τ α που έ κ α ν ε ό ν τ α ς α θ ώ ο ς, δ ίν ε ι τ ο μ έ τρ ο τ η ς ε υ θ ύ ν η ς ε ν ό ς ήρ ω α , που δ εν α ν α

κτημ α , που τ ο υ ε ξ α σ φ α λ ίζ ε ι τ ο π ρ ον ό μ ιο τ ο υ

ζ η τε ί ά λ λ ο θ ι κ α ι ά φ ε σ η από τ ις α μ α ρ τ ίε ς , α λ

ε ξ α ιρ ε τικ ο ύ μάντη, τ ο π ρ ο ν ό μ ιο τ ο υ ν α β λ έ

λ ά ε π ω μ ίζετα ι τ ο β ά ρ ο ς τ ω ν π ρ ά ξεώ ν τ ο υ : τ ις

π ε ι κα ι σ τ α σ κο τε ινά , ν α βλ έπ ει τ ο α ό ρ α το . Ω ς

έ π ρ α ξε α υ τό ς , δ εν π ρ έπ ει ν α π λ η ρ ώ σ ει ά λ

εδ ώ ο Σ ο φ ο κ λ ή ς «α ν τιγ ρ ά φ ει» τ η λ α ϊκ ή π α ρ ά

λ ο ς κ α ν έν α ς , α φ ο ύ έ τσ ι κι α λ λ ιώ ς η Μ οίρα , ο

δ οσ η , τ η λ α ϊκ ή δ ο ξ α σ ία κ α ι π ίστη. Γ ια ν α τη ν

π ρ α γ μ α τικ ό ς φ τα ίχ τ η ς δ εν π λη ρώ νει. Επί λ έ-

π ρ α γ μ α τ ε υ θ ε ί π ο ιη τικ ά κ α ι δ ρ α μ α τικ ά , μ ε τ η

ξ ε ι λ έ ε ι ο H egel γ ια τ ο ν Ο ιδ ίπ οδ α: «Εδώ π ρ ό

θ α υ μ α σ τή π λοκή τ ο υ έ ρ γ ο υ τ ο υ (και τ η συν-

κ ε ιτ α ι γ ια τ ο δ ίκ α ιο τ η ς άγ ρ υ π ν η ς σ υ ν ε ίδ η

δ ια π λοκή τ η ς μ ε τ η ν ά λ λ η λ α ϊκ ή δ ο ξ α σ ία κ α ι

ση ς, γ ια τ ο δ ικ α ίω μ α α υ τώ ν που π ρ ά τ τε ι ο ά ν

π ίσ τη γ ια τ ο ά τρ ε π το τ η ς μ ο ίρ α ς ). Α λ λ ά σ υ γ

θρω π ος μ ε π λή ρη β ο ύλη σ η , σ ε α ν τίθ ε σ η με

χ ρ ό νω ς π ά ει κ α ι π έ ρ ’ από α υ τ ό που β ρ ήκ ε, ι

α υ τ ά π.χ. που έ π ρ α ξε α σ υ ν ε ίδ η τα κ α ι.α θ έ λ η

δ εο λ ο γ ικ ά . Π ο λ λ έ ς από τ ις ε ρ μ η ν ε ίε ς που δ ό

τα , μ ε ε ν το λ ή τω ν θ εώ ν. Ο Ο ιδ ίπ ου ς σ κ ό τω σ ε

θη κα ν γ ια τ ο ν Ο ιδ ίπ ο δ α (τις σ υ ν ο ψ ίζ ει μ ε ε

τ ο ν π α τέ ρ α τ ο υ , π α ν τ ρ εύ τ η κ ε τ η μ η τέ ρ α τ ο υ ,

ντυπ ω σ ιακή ε νη μ έ ρ ω σ η κ α ι ε υ α ισ θ η σ ία ο

έ σ π ε ιρ ε π α ιδ ιά σ το α ιμ ο μ ικ τικ ό κ ρ εβ ά τ ι και,

Π ού χνερ) π ρ έπ ει ν α ε υ σ το χ ο ύ ν . Ό π ω ς α υ τή

π α ρ ’ ό λ α α υ τά , μ π λ έχ τη κ ε σ ’ α υ τ ά τ α έ σ χ α τ α

τ ο υ S ch elling : «Στο τ έ λ ο ς τ η ς τ ρ α γ ω δ ία ς χ ά

α ν ο σ ιο υ ρ γ ή μ α τ α χ ω ρ ίς ν α τ ό ξ έ ρ ε ι κ α ι χ ω ρ ίς

ν ο υ ν κ α ι ν ικο ύ ν κ α ι ο ι δ ύ ο π λ ε υ ρ έ ς , η λ ύ σ η

ν α τ ό θ έ λ ε ι. Δ ικ α ίω μ α τ η ς σ η μ ε ρ ιν ή ς β α θ ύ τε-

τ η ς έ ν τα σ η ς κα ι η ανα γ ν ώ ρ ισ η τ η ς λ ε ιτ ο υ ρ

ρ ή ς μ α ς σ υ ν ε ίδ η σ η ς θ α ή τ α ν ν α μη ν α ν α γ ν ω

γ ία ς το υ λ ό γ ο υ α π ο τελ ο ύ ν τ η ν "κά θαρ ση ", με

ρ ίζ ο υ μ ε τ ις π ρ ά ξ εις α υ τ έ ς ω ς π ρ ά ξ εις τ ο υ ε

τ η ν α ρ ισ τ ο τ ε λ ικ ή έν ν ο ια . Μ ε τ ις π ρ οϋ π ο θέ

α υ τ ο ύ μας, α φ ο ύ δ εν ξεκ ιν ο ύ σ α ν ο ύ τ ε από τ η

σ ε ις α υ τ έ ς ε ίν α ι ή δ η ε υ ν ό η τ ο πώ ς β λ έπ ει ο

δ ικ ή μ α ς γνώ σ η, ο ύ τ ε από τ η δ ικ ή μ α ς θ έ λ η

S ch elling τ ο ν Ο ιδ ίπ οδ α: τ ο τ ρ α γ ικ ό τ η ς τ ρ α

ση- ο “π λ α σ τικ ό ς ” Έ λ λ η ν α ς όμ ω ς τ α υ τ ίζ ε τ α ι

γ ω δ ία ς α υ τ ή ς δ εν έ γ κ ε ιτ α ι σ τη ν '"τιμω ρία" τ ο υ

μ ’ α υ τ ά που έ π ρ α ττ ε σ α ν ά τ ο μ ο κ α ι δ εν δ ια

"ε γκλή μ α το ς ", ο ύ τ ε σ το ό τ ι ο Ο ιδ ίπ ο υ ς σ κ ο

χ ω ρ ίζε ι τ ο ν ε α υ τό τ ο υ σ ε μ ια τυ π ικ ή υ π οκει

τ ώ ν ε ι α κ ο ύ σ ια τ ο ν π α τ έ ρ α τ ο υ κ α ι χ ω ρ ίς ν α

μ ε ν ικ ό τ η τ α τ η ς α υ τ ο σ υ ν ε ίδ η σ η ς κ α ι σ ε α ν τ ι

τ ο ξ έ ρ ε ι π α ν τ ρ ε ύ ε τα ι τ η μ η τέ ρ α τ ο υ κ α ι σπ έρ

κ ειμ εν ικ ή πράξη».

ν ε ι έ ν α δ υ σ τυ χ ισ μ έ ν ο γ έ ν ο ς , α λ λ ά σ το γ ε γ ο

Α ν η η θ ικ ή δ ιά σ τα σ η τ η ς ε ρ μ η ν ε ία ς το υ

ν ό ς ό τ ι α ν α γ ν ω ρ ίζ ει κ α ι δ έ χ ε τα ι τ ο έ γ κ λ η μ α

H egel συ μπ ίπ τει οπ ω σ δή π οτε με ε κ είν η τ ο υ

σ ε ό λ η τ ο υ τ η ν έ κ τα σ η σ α ν δ ικ ή τ ο υ μ ο ίρ α κ αι

S c h elling , ο τ ε λ ε υ τ α ίο ς δ ια τύ π ω σ ε, όπ ω ς ε ί

α ν α λα μ β ά νει, π α ρ ’ ό λ η τ η ν α θ ω ό τη τά τ ο υ , τ ις

δ α μ ε, κ α ι μ ιαν α κ ρ α ιφ ν έ σ τε ρ α φ ιλ ο σ ο φ ικ ή -

σ υ νέπ ειες , θ ε λ η μ α τ ικ ά κ α ι ε λ ε ύ θ ε ρ α , τ α υ τ ί

« μ ηδ ενισ τική» - π ρ ό τα σ η , που ν ομ ίζω ό τ ι β ρ ί

ζο ν τα ς έ τσ ι τ η ν π ροσ ω π ική τ ο υ π ρ ά ξη μ ε τ η ν

σ κ ε τ α ι κ α ι π ο λύ κ ο ν τά σ τη σ κ έψ η τ ο υ Σ ο φ ο

κοσ μ ική α νά γκη . Τ υ φ λ ώ ν ε τα ι κ α ι ε γ κ α τ α λ ε ί

κ λή. Δ ε ν υπ άρ χουν, λ έ ε ι, ν ικ η τ έ ς κ α ι χα μ έν ο ι,

π ει τ η ν π ο λιτε ία . Η ε σ ω τε ρ ικ ή τύ φ λ ω σ η έ γ ιν ε

σ το τ έ λ ο ς . Ο υ σ ια σ τικ ά α υ τ ό σ η μ α ίν ει, πως

ε ξω τερ ικ ή .

κ α ι ο ι δ ύ ο π λ ε υ ρ έ ς τ η ς σ ύ γ κ ρ ο υ σ η ς, μ ια ς ο

» 0 π υ ρ ή να ς τ η ς φ ιλ ο σ ο φ ία ς τ ο υ S c h elling

π ο ιο σ δ ή π ο τε

σ ύ γ κ ρ ο υ σ η ς,

ε ίν α ι χ α μ έ ν ε ς.

δ εν ε ίν α ι πια ρ ο μ α ν τικ ό ς , α λ λ ά π ρ ο α ν α γ γ έλ

Π άνω από τ ο υ ς μ εν κ α ι από τ ο υ ς δ ε ε ίν α ι η

λ ε ι τ ο μη δ ενισ μ ό : τ ο υ λ ε ίπ ει η ελ π ίδ α τ η ς σω

Μ οίρα . Η μ ο ίρ α ε ξο μ ο ιώ ν ετα ι, νομ ίζω , από το

τ η ρ ία ς σ το ν Ά λ λ ο Κόσμο, α υ τή η κ ρ υ φ ή χ α ρ ά

Σ ο φ ο κ λ ή μ ε τ ο ν κο σ μ ικ ό Χρ όνο . Ο χ ρ ό ν ο ς

τ ο υ ε το ιμ ο θ ά ν α τ ο υ πω ς τώ ρ α θ α γ λ ιτώ σ ε ι

τ ο υ κ ά θ ε ανθρώ π ου ε ίν α ι λ ίγ ο ς , δ εν φ τά ν ε ι

απ ’ α υ τ ό ν τ ο υ κόσ μο, που ε ίν α ι τ ό σ ο χ α ρ α

γ ια ν α π ρ ο λ ά β ο υ μ ε ν α μ ά θ ο υ μ ε, ν α «δούμε»

κ τ η ρ ισ τικ ή γ ια τ η ρ ο μ α ν τικ ή σκέψη».

τ η ν α λ ή θ ε ια . Ο χ ο ρ ό ς θ α π ει μιλ ώ ν τα ς, ε ν δ ε

Κάπως πιο α ισ ιό δ ο ξ α ε ρ μ η ν ε ύ ε ι τ ο δ ρ ά μ α τ ο υ Ο ιδ ίπ ο δ α ο σ υ μ μ α θ η τή ς τ ο υ S ch elling , ο

χομ έν ω ς, ε ξ ο ν ό μ α τ ο ς ό λω ν τ ω ν ανθρώ πων: «Η ε λ π ίδ α μο ν ά χ α α π ό μ ειν ε ε ν τό ς μου / γ ια τ ί

Φ ρ ε ιδ ε ρ ίκ ο ς H egel. Β λ έπ ει σ το ν α γώ να το υ

β λέπω εμ π ρ ό ς μου τ ο τ ίπ ο τ α / κ α ι πίσω μου

ανθρώ π ου γ ια π ε ρ ισ σ ό τε ρ ο «φως» (σ υ ν είδ η

π άλι τ ο τίπ οτα» («ούτ’ ε ν θ ά δ ’ ορώ ν, ο ύ τ ’ όπί-

ση) ω ς «το ν α γώ να τ ο υ λ ό γ ο υ γ ια μ ε γ α λ ύ τε

σω»). Μ όνο ο κ ο σ μ ικ ό ς χ ρ ό ν ο ς τ α β λέπ ει όλα.

ρ η α υ τογνω σ ία». Και η α υ τ ο τ ιμ ω ρ ία γ ια α

Ο χ ο ρ ό ς π άλι, θ α τ ο π ει κ α θ α ρ ά σ ’ έ ν α σ τίχ ο ί

σ ω ς κλ ε ιδ ί, όπ ω ς λ έ μ ε : «με φ α ν έ ρ ω σ ε τ ώ ρ α κ α ι σ έ ν α ά θ ε λ α σ ο υ / ο χ ρ ό ν ο ς που ό λ α τ α φ έ ρ ν ε ι σ το φ ω ς» - κ α ι π ιο κ α ίρ ια σ το π ρ ω τό τυ π ο : « έ φ ε ϋ ρ ε σ ’ ά κ ο ν θ ’ ό π α ν θ’ όρ ω ν χ ρ ό ν ο ς » . Ο Τ ε ιρ ε σ ία ς , που, εν ώ δ εν β λ έπ ει, β λ έ π ε ι - α υ τ ό σ η μ α ίν ε ι πω ς β λ έπ ει κ α ι εδ ώ κ α ι

3. 4.

α λ λ ο ύ , κ α ι εδ ώ κ α ι ε κ εί, - ω ς η π λ α σ τικ ή έ κ φ ρ α σ η κ α ι η εν σ ά ρ κ ω σ η τ ο υ κ ο σ μ ικ ο ύ Χ ρ ό ν ο υ , ε ίν α ι ο π ρ ω τα γ ω ν ισ τή ς τ ο υ έ ρ γ ο υ .

Μ.Γ. ΜΕΡΑΚΛΗΣ 5.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1.

Ηράκλειτος, τα Αποσπάσματα. Προλεγόμενα, κείμε νο, μετάφραση, σχόλια, μαρτυρίες, λεξιλόγιο και πί νακες Ευαγγέλου Ν. Ρούσσου, Εκδόσεις Α. Καραβία, Αθήνα 1971, σ. 26. Μεταφράζω από τον τόμο: Die Errofnung des Zugangs zum, Mythos. Ein Lesebuch, Ursg. von Karl

6. 7.

Kerenyi (Wege der Forschung, Bd xx), Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Daimstadt 1967, σ. 177-93: Bronislaw Malinowski, Die Rolle des Mythos im Leben (από το έργο του: Myth in Primitve Psychology). M. Eliade, Aspects du mythe. Adolf Ellegard Jensen, Mythen and Kulte im stadium der Anwendung, στο: Mythos und Kult bei Naturvolkern. Religionswissenschaftliche Betrachtungen (Studien zur Hulturkunde, Bd 10), Franz Steiner Verlag, Wiesbaden 1951, σ. 87-91, 97-100, α ναδημοσιευμένο στον τόμο της σημ. 2, σ. 262-70. Βλ. Βάλτε Πούχνερ. Ευρωπαϊκή θεατρολογία. Ένδε κα μελετήματα, Ίδρυμα Γουλανδρή - Χορν, Αθήνα 1984, σ. 275-315 («Οιδίπους - ο σύγχρονός μας. Θεω ρία και θέατρο στο 19ο και 20ό αιώνα»). Όλα τα παραθέματα είναι σε μετάφραση από τη Μερτάνη Λίζα. Claude Levi - Strauss, Mythologiques, I, Παρίσι, 1964, σ. 61.

Κ Υ Κ Λ Ο Φ Ο Ρ Ε Ι ΣΤΑ Β Ι Β Λ Ι Ο Π Ο Λ Ε Ι Α ΡΟΝΤΟΛΦΟ ΒΕΝΤΙΤΙ

Μικρός οδηγός στη μεγάλη μουσική Β ιβ ά λ ν τ ι, Μ π α χ , Χ α ίν τ ε λ , Χ ά υ ν τ ν , Μ ό τ σ α ρ τ , Μ π ε τ ό β ε ν : μ ια π ρ ώ τη « μ ύ η σ η » σ τ η μ ο υ σ ικ ή κ α ι τ η ζω ή τ ο υ ς π ο υ δ εν « χ ά ν ε τ α ι» σ ε τ ε χ ν ικ ο ύ ς όρ ου ς ή σε ε ιδ ικ ά θ έ μ α τα . Έ ν α β ο ή θ η μ α γ ια ό σ ο υ ς θ έ λ ο υ ν ν α π ρ ο σ ε γ γ ίσ ο υ ν τ η ν « κ λ α σ ικ ή » μ ο υ σ ικ ή χ ω ρ ίς ν α έ χ ο υ ν ε ιδ ικ έ ς γ ν ώ σ ε ις κ α ι « π ε ίρ α » σ τ η ν α κρ όασ ή τη ς . Μ ια π α ρ ά λ λ η λ η π α ρ ο υ σ ία σ η τ η ς ζ ω ή ς κ α ι τ η ς ε ρ γ ο γ ρ α φ ία ς τ ο υ ς , π ο υ μ π ο ρ ε ί ν α χ ρ η σ ιμ ο π ο ιη θ ε ί ως σ η μ ε ίο α ν α φ ο ρ ά ς γ ια το ν ε ν τ ο π ισ μ ό τ ω ν δ ια φ ό ρ ω ν έ ρ γ ω ν μ έ σ α σ τ η ν π ο ρ ε ία τ η ς ζω ή ς κ α ι τ η ς α ν ά π τ υ ξ η ς τ ο υ έ ρ γ ου το υ ς . Θ α α κ ο λ ο υ θ ή σ ο υ ν ά λ λ ο ι δ υο τ ό μ ο ι.

Εκδόσεις # # # # —

ΣΤΑΧΥ*™ — Κεντρική Διάθεση: ΠΡΟΟΔΟΣ · Μεσολογγίου 5, Αθήνα · Τηλ. 38.21.001 · Fax: 38.29.207

Ο ΚΕΙΜΕΝΙΚΟΣ ΚΑΙ ΔΙΑΚΕΙΜΕΝΙΚΟΣ ΟΙΔΙΠΟΥΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Από τ ό τ ε που ο μύθος, η τερ ά σ τια δεξαμενή το υ σ υλλογικού υποσυνειδήτου, δ ιο χ ετεύθ ηκε στο ορ μητικό ρεύ μα το υ προφ ορικού έπους, ακολούθω ς στον Ό μ η ρ ο και κατόπιν σ τους τρ α γικο ύς, η α ναμέ τρη σ η το υ ανθρώπινου π νεύματος με τ α μυθολογι κά α ρχέτυπα δ εν έπαψε ποτέ. Γ ι’ αυ τό και η δ ια κ ει μενική1δ ιερεύνησ η τ η ς κάρπωσης τω ν αρχαίων μύ θων2από το υ ς ν εό τερ ο υ ς παρουσ ιάζει έξο χο ενδια φέρον. Ω ς μεθοδολογικό υπόβαθρο γ ια τη δ ιερεύνησ η αυ τ ή προτείνω τη ν ε ξή ς ταξινό μη σ η3: Α) «Ποσοτικοί» τρόπ οι κάρπωσης: 1. Α ναφορά στο σύνολο ενός αρχαίου θέματος, συ νήθω ς μ εταπλασμένου ή ε γκιβω τισ μένου. 2. Παρεμβολή μερικώ ν «αρχαιογνωστικών» στίχων σε έρ γ α με ε υ ρ ύ τερ η σκοποθεσία. 3. Παρεμβολή λίγω ν υπαινικτικώ ν λέξεω ν γ ια τη σή μανση ενός αρχαίου θέματος, πάλι σε έ ρ γ α με ευ ρ ύτερο θ εμα τικό πλαίσιο. Β) «Ποιοτικοί» τρό π οι κάρπωσης: 1. Π αράθεση α υτούσιου α ρχαίου χωρίου. 2. Π αράθεση μετα φρασ μένου ή π αραφρασμένου αρχαίου χωρίου. 3. Υπαινικτική και αφ ηρημένη «αρχαιογνωστική» α ναφορά. [Εξάλλου, τ ρ ιμ ερ ή ς ε ίνα ι η σχετική ταξινό μη ση το υ

Μ αρω νίτη4:

1982). Έ τσ ι, υποκείμενα τ ο υ σ ο φ ό κ λ ε ιο υ Ο ι

A) 1. ρητές 2. λανθάνουσες 3. κρυπτικές «αρχαι-

δ ίπ ο δ α υ π ήρ ξαν: τ ο λ τ η ς ομ η ρ . Ο δύσσεια ς

ογνω στικές» α να φ ο ρ ές

(27 1-280), τ α Κύκλια Έπη (ιδ ίω ς η Ο ιδιπόδεια

Β) 1. παρ άθεσ η αναγνω ρίσ ιμω ν αρχαίω ν χω

κ α ι η Θηβαΐς που μ α ς σ ώ ζο ν τα ι απ ο σ π α σ μ α

ρίων, αυ τού σιω ν ή όχι 2. ε υ ρ ύ τε ρ η αν α φ ο ρ ά

τ ικ ά απ ό τ η ν έ μ μ ε σ η π α ρ ά δ ο σ η ) κ α ι ο ι Επτά

σ το σ ύνολο ενό ς ΑΕ λογο τ. έρ γ ο υ ή μυθικού κύ

επ ί Θ ήβας τ ο υ Α ισ χ ύ λ ο υ , που σ υ ν ε χ ίζο υ ν τ ο ν

κλου

μ ύ θ ο τω ν Λ α β δ α κ ιδ ώ ν , α λ λ ά δ ε ν έ χ ο υ ν δ ια

Γ) 1. ταυτοσημία 2. ετεροσημία 3. παρασημία].

κ ε ιμ ε ν ικ ό ε ν δ ια φ έ ρ ο ν σ χ ε τ ικ ό μ ε τ ο θ έ μ α μ α ς. Γ ια τ η ν Ο ιδιπόδεια α ξ ίζ ε ι ν α σ η μ ε ιω θ ε ί ό

ΟΙ ΝΕΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΣΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΔΡΑΜΑ

τ ι π α ρ ο υ σ ία ζε τ ο ν Ο ιδ ίπ ο δ α ν α π α ρ α μ έ ν ε ι βα σ ιλ ιά ς τ η ς Θ ή β α ς , εν ώ σ τη Θηβαΐδα η Ιοκά-

Τ ο α ’ μ ισ ό τ ο υ 20 ο ύ αι. ξ επ ερ ν ά κ ά θ ε ά λ λ η ε

σ τη δ ε ν α υ τ ο κ τ ο ν ο ύ σ ε μ ε τ ά τ η ν α π ο κ ά λ υ ψ η

π ο χή σ τ η ν π α ρ α γ ω γ ή δ ρ α μ ά τω ν μ ε θ έ μ α έ

τ ω ν φ ο β ε ρ ώ ν γ ε γ ο ν ό τω ν (όπω ς σ τ ο ν Οιδ.

ν α ν α ρ χ α ίο μ ύ θο . Μ ό νο η α ισ χ υ λ ικ ή Ορέ-

Τύρ., τ η ν Α ι/n y . και, β εβ α ίω ς , σ τ ο α ρ χ ετυ π ικ ό

στεια, λ.χ., υ π ή ρ ξ ε α φ ε τ η ρ ία γ ια π ο ικ ίλ ε ς

υ π ο -κ ε ίμ εν ο , τ η ν Νέκυιαν τ η ς Ο δύσσειας),

π ρ ο ε κ τά σ ε ις κ α ι ε ρ μ η ν ε ίε ς τ ο υ μ ύ θ ο υ τ η ς : ψ υ χ α ν α λ υ τικ ή (Eug. Ο ’ N eill, Το πένθος ται ριάζει στην Ηλέκτρα), χ ρ ισ τια ν ικ ή (T.S. Eliot, Οικογενειακή συγκέντρωση) κ α ι υ π α ρ ξ ισ τικ ή (J.P. S artre, Ο ι μύγες), εν ώ μ α ρ ξ ισ τικ έ ς κ α ι

α λ λ ά ε ξα κ ο λ ο υ θ ο ύ σ ε τ η ζω ή τ η ς (πβ. κ α ι τ ις

Φοίνισ σες τ ο υ Ε υ ρ ιπ ίδ η, έ ν α ά λ λ ο α ρ χ α ίο υ π ε ρ -κ ε ίμ εν ο ). Τ ο κ υ ρ ίω ς κ ε ίμ ε ν ό μ α ς ε ίν α ι, όπ ω ς είπ α μ ε, ο Ο ιδίπους Τύραννος (Ο.Τ.) τ ο υ Σ ο φ ο κ λ ή -

φ ρ ο ϋ δ ικ έ ς π ρ ο ε κ τά σ ε ις έ δ ω σ α ν μ ε έ ν α σ ο ν έ

κ ε ίμ ε ν ο π ου, μ ε τ η ν ε ξ α ίρ ε σ η ίσ ω ς τ η ς α ισ χ υ -

τ ο τ ο υ ο Β ά ρ ν α λ η ς κ α ι μ ε έ ν α θ ε α τ ρ ικ ό μ ο ν ό

λ ικ ή ς Ο ρέστεια ς, έ χ ε ι π ρ ο κ α λ έ σ ε ι τ ις π ε ρ ισ

λ ο γ ό τ ο υ ο Ρ ίτσ ο ς. Ιδ ίω ς δ ε ο T.S. E liot χ ρ η σ ι

σ ό τ ε ρ ε ς κ α ι ε ν τ ο ν ό τ ε ρ ε ς ε π ιδ ρ ά σ ε ις απ ό κ ά

μ ο π ο ίη σ ε ε λ λ η ν ικ ο ύ ς μ ύ θ ο υ ς ω ς α φ ε τ η ρ ία

θ ε ά λ λ ο έ ρ γ ο τ η ς π α γ κ ό σ μ ια ς δ ρ α μ α το υ ρ

γ ια τ έ σ σ ε ρ α απ ό τ α π έ ν τε θ ε α τ ρ ικ ά τ ο υ έ ρ γ α :

γ ία ς . Έ χ ε ι ε π α ιν ε θ ε ί απ ό τ ο ν Α ρ ισ τ ο τ έ λ η , έ χ ε ι

Ο Έμπιστος Υπάλληλος - Ευρ. Ίων, Οικογενει

ε π ικ ρ ιθ ε ί α π ό τ ο ν Β ο λ τέ ρ ο κ α ι τ ο ν T y c h o v o n

ακή Συγκέντρωση - Α ισ χ. Ο ρέστεια , Κοκτέιλ Πάρτυ - Ευρ. Άλκηστις, Ο Σεβάσμιος Πολιτι κός - Σ ο φ . Ο ιδίπους επ ί Κολωνώ.

W ila m o w itz κ α ι έ χ ε ι π α ρ ε ξ η γ η θ ε ί απ ό τ ο ν F reud.

Ε ιδ ικ ά ο μ ύ θ ο ς τ ο υ Ο ιδ ίπ ο δ α γ ο ν ιμ ο π ο ίη σ ε

Α ν α λ υ τ ικ ό τ ε ρ α , ο Α ρ ισ τ ο τ έ λ η ς σ τ ο Π ερί Ποιητικής ε ξ α ιρ ε ί τ ο ν Ο.Τ. γ ια τ η δ ρ α μ α το υ ρ -

π ο λλά σ ύ γ χ ρ ο ν α φ ιλ ο σ ο φ ικ ά π ν ε ύ μ α τα , ό

γ ικ ή κ α τ α λ λ η λ ό τ η τ α τ ο υ μ υ θ ικ ο ύ τ ο υ υ π οβ ά

πω ς

του

B a cho fe n,

του

F reud,

του

θ ρ ο υ (14 52a 19-20), γ ια τ η ν αναγνώρισίν τ ο υ

W in c k e lm a n n , τ ο υ S ch ille r, τ ο υ S c h e llin g , τ ο υ

(1452" 32-33) κ α ι γ ια τ η ν α ρ τ ιό τ η τ α κ α ι α υ θ υ

H eg el, τ ο υ S ch o p e n h a u e r, τ ο υ K ie rk e ga ard,

π α ρ ξ ία τ η ς π λ ο κ ή ς τ ο υ (14 53b 3-7). Ε ξ ά λ λ ο υ

τ ο υ N ietzsch e, τ ο υ H e id e g g e r κ.ά.

ο δ α ιμ ό ν ιο ς Β ο λ τέ ρ ο ε π έ κ ρ ιν ε τ η ν τ ρ α γ ω δ ία , γ ια τ ί ο κ ε ν τρ ικ ό ς τ η ς ή ρ ω α ς δ ε ν σ κ έ φ τ η κ ε ν α

0 ΜΥΘΟΣ ΤΟΥ ΟΙΔΙΠΟΔΑ (ΣΥΝΤΟΜΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ) ΚΕΙΜΕΝΑ ΚΑΙ ΔΙΑΚΕΙΜΕΝΑ Α κ ο λ ο υ θ ώ ν τ α ς τ η ν κοιν ή , σ τ ο ν χ ώ ρ ο τ η ς

α ν α κ ρ ίν ε ι α μ έ σ ω ς τ ο ν μ ο ν α δ ικ ό ε π ιζώ ν τα μ ά ρ τυ ρ α τ ο υ φ ό ν ο υ τ ο υ Λ α ΐο υ (π εισ τικ ή ω σ τ ό σ ο α π ά ν τη σ η δ ίν ε ι, μ ε τα ξ ύ άλλω ν, ο R.D. D aw e4).

θ ε ω ρ ία ς τ η ς λ ο γ ο τ ε χ ν ία ς , ο ρ ο λ ο γ ία , θ α ο ν ο

Τ έ λ ο ς , ο T y c h o vo n W ila m o w itz (σ το β ιβ λ ίο

μ ά σ ο υ μ ε κείμενα τ α έ ρ γ α τ ο υ Σ ο φ ο κ λ ή (ιδ ίω ς

τ ο υ Die d ram atische Technick d e s Sophokles,

τ ο ν Ο ιδ ίπ ο δ α , κ α ι μ ά λ ισ τ α τ ο ν Τύραννο), υπο

Β ε ρ ο λ ίν ο 1917) επ ε σ ή μ α ν ε, μ ε ο ρ θ ο λ ο γ ισ τι

κείμενα ό σ α υ π ή ρ ξ α ν α φ ε τ η ρ ία εκ είν ω ν , κ α ι υπερκείμενα ό σ α α κ ο λ ο ύ θ η σ α ν κ α ι β α σ ίσ τη

τ ο υ Σ ο φ ο κ λ ή κ α ι τ ο υ κ α τ α λ ό γ ιρ ε ^ δ υ ν α μ ίε ς

κή α ν ά λ υ σ η , π ο λ λ ές α ν ω μ α λ ίες σ τ α δ ρ ά μ α τα

κ α ν σ ’ ε κ ε ίν α , (βλ. G. G e ne tte , P a lim p s e s te s -

σ τη δ ιά π λ α σ η τω ν χ α ρ α κ τή ρ ω ν . Ό σ ο γ ια τ ις

La /literature au se c o n d d egre. Paris: Seuil

π α ρ ε ρ μ η ν ε ίε ς , η π ιο γ ό ν ιμ η ε ίν α ι α υ τ ή τ ο υ

F reud (στο: Vorlesungen zur Einfuhrung in die Physhanalyse (Gesam. Werke XI, F rankfurt am

σ ία κ α ι Ο ιδ ίπ οδ α), η ε υ σ έ β ε ια τ ο υ Σ ο φ ο κ λ ή

M ain6 1973, σ. 3424): με ε ρ γ α λ ε ίο τ η σ ο φ ό

θ έ μ α τ η ς τ υ φ λ ό τη τα ς , θ α ε ίχ ε κ α ν ε ίς ν α επι-

κ α ι η κ α θ α γ ία σ η τ ο υ Ο ιδ ίπ οδ α. Ω ς π ρ ο ς τ ο

κ λ ε ια δ ρ α μ α το π ο ίη σ η τ ο υ μ ύ θο υ , «το μ ε γ ά λ ο

σ η μ ά ν ε ι τ η ν π ροσ ω π ική μ α ρ τυ ρ ία τ ο υ Μ πόρ-

α γκω νάρι» τ η ς ψ υ χ α ν ά λ υ σ η ς (κ α τά Ε μπ ειρ ι

χ ε ς « α υτό τ ο α ρ γ ό χ ά σ ιμ ο τ η ς ό ρ α σ η ς ... ξ ε κ ί

κό) θ ε μ ε λ ίω σ ε μ ια από τ ις β α σ ικ έ ς π λ ε υ ρ έ ς

ν η σ ε ό τ α ν ά ρ χ ισ α ν α βλέπω» (πβ. κ α ι τ η ν π ε ρ ίπ τω ση τ ο υ M r PrufrockTOU Eliot), κα θ ώ ς κ α ι

τ η ς θ ε ω ρ ία ς τ ο υ .

τ ο ν π ε ρ ίφ η μ ο σ τίχ ο «There is a trip le s ig h t in

0 ΜΥΘΟΣ ΤΟΥ ΟΙΔΙΠΟΔΑ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΜΑΣ ΘΕΑΤΡΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ

blin d n e s s keen» από τ η ν Ωδή στον Όμηρο τ ο υ J o h n Keats. Ω ς π ρ ο ς τ η ν ε υ σ έ β ε ια τ ο υ Σ ο φ ο κ λ ή , θ α λ έ γ α μ ε ότι, π α ρ ά τ ο υ ς σ χ ε δ ό ν

Από τ ο ν ω κεα νό τ η ς «ο ιδ ιπ ο δ ο γ ρ α φ ία ς » π ρ έ

β λ ά σ φ η μ ο υ ς σ τ ίχ ο υ ς 1268-9 τω ν Τραχινίων,

π ε ι ν α α ν τ λ ή σ ει κ α ν ε ίς δ ε ιγ μ α τ ο λ η π τ ικ ά μ ε ρ ι

η π ίσ τη τ ο υ σ υ ν ο ψ ίζ ετα ι σ το ν α κ ρ ο τ ε λ ε ύ τ ιο

κά έ ρ γ α , ιδ ίω ς τ η ς δ ρ α μ α το υ ρ γ ία ς (αν κ α ι ο

σ τίχ ο τ ο υ ίδ ιο υ έ ρ γ ο υ : κούδέν τούτων ό,τι μη

Ο.Γ. ε ίχ ε λα μ π ρ ή επ ιβ ίω ση σ ε ό λ ε ς τ ις μ ο ρ

Ζεύς (1278). Ε ξά λ λ ο υ ω ς π ρ ο ς τ η ν κα θ α γ ία -

φ έ ς τ η ς τ έ χ ν η ς , όπ ω ς π.χ. σ τη μ ο υ σ ικ ή [η ό

ση τ ο υ Ο ιδ ίπ ο δ α κ α ι τ η λ ύ τρ ω σ ή τ ο υ από τ ο ν

π ε ρ α τ ο υ H ofm a nn s tah l Ο Ο ιδ ίπ ου ς κ α ι η

π όνο (βλ. τ η ν α ν ά λ η ψ ή τ ο υ σ το ν Οιδ. Κολ.,

Σφίγγα] κ α ι σ το ν κ ιν η μ α το γ ρ ά φ ο [τ ο κ ο ρ υ

που τ ό σ ο έ ν τε χ ν α μ ιμ ή θ η κ ε ο E liot τ ο ν Elder

φ α ίο ο μ ώ νυ μο φ ιλ μ τ ο υ Π α ζο λ ίν ι]). Από τ η

Statesman), τ ο π ιο ε ύ σ το χ ο σ χ ό λ ιο τ ο έ κ α ν ε ο G. M eautis (Sophocle. Essais sur le heros tragique, 1957): ο Ο ιδ ίπ ου ς, κ αθ ώ ς κ α ι ά λ λ ο ι

ρ ω μ α ϊκή π ε ρ ίο δ ο μπ ο ρ ο ύ μ ε ν α α ν α φ έ ρ ο υ μ ε τ ο ν Oedipus τ ο υ Σ ε ν έκ α . Μ ε έ ν α μ ε γ ά λ ο ά λ μα π ερ ν ά μ ε σ το ν 11ο αι., γ ια ν α μ ν η μ ο ν ε ύ

ή ρ ω ε ς τ ο υ Σ ο φ ο κ λ ή , α φ ο ύ π έρ α σ α ν τ η «σκο

σ ο υ μ ε τ ο λ α ϊκ ό δ ρ ώ μ εν ο Roman de Thebes,

τ ε ιν ή νύ χ τα » τ η ς λύ π ης, έ φ τα σ α ν σ τη Σ ο φ ία

κι από κ ε ι σ τη ν Α να γ έν ν η σ η όπ ου ξ εχ ω ρ ίζο υ ν

κ α ι σ τ η ν Α γ ιό τη τα . Ο π ιο π ο ιη τικ ό ς ό μ ω ς σ τ ο

τ α ο ν ό μ α τ α τω ν: A. de i Pazzi (1520), G. A. d e Γ

χ α σ μ ό ς πάνω σ τη σ ο φ ό κ λ ε ια δ ρ α μ α το υ ρ γ ία

A n g u illa ra (1565), T. P revost (1605), N. de

ε ίν α ι τ ο π ε ρ ίφ η μ ο επ ίγ ρ α μ μ α τ ο υ H old erlin

Saint-M arte (1614), W . G rag en

(1580), H.

γ ια τ ο ν Σ ο φ ο κ λ ή : « Μ ά τα ια δ ο κ ίμ α σ α ν π ο λ λ ο ί

S a chs (1550, με τ ο Konigin Jokasta) κ α ι G.

τ ο πιο χ α ρ ο ύ μ ε ν ο χ α ρ ο ύ μ ε ν α ν α π ο ύνε, / Κι

B o c ca ccio (De Claris mulieribus). T o 1659 έ

α υ τ ό τ έ λ ο ς εδ ώ μου φ α ν ε ρ ώ ν ετα ι, εδ ώ μ έ σ α

χ ο υ μ ε τ η ν έ κ δ ο χ ή τ ο υ Ρ. C orne ille , εν ώ τ ο ν

σ το πένθος». Ε ίναι η ίδ ια γ λ υ κ ιά χ α ρ μ ο λ ύ π η

19ο αι. ε μ φ α ν ίζο ν τ α ι τ ο Oedipus der Tyrann

που έ κ α ν ε τ ο ν ο μ η ρ ικ ό Α χ ιλ λ έ α να π α ρ α κ ιν εί:

τ ο υ F. H o ld e rlin (1804), τ ο Edipo τ ο υ G.B .

«Τ ετα ρ π ώ μ εθα γ ό ο ιο » κ α ι ε κ είν ο ν τ ο ν Ά ρ α β α

N iccolini

(1823)

και το

Der romantische

Oedipus του A. v. Platen (1828). T o μ ε γ α λ ύ τε ρ ο όμ ω ς ε ν δ ια φ έ ρ ο ν π α ρ ο υ

σ ε ΐχ η που, ό τα ν ε ίδ ε τ ο υ ς ά ν τ ρ ε ς τ ο υ ν α θ ρ η ν ο ύ ν γ ια μ ιαν ή τ τ α τ ο υ ς , τ ο υ ς έ κ ρ α ξ ε : «Πάψτ ε ν α κ λ α ίτ ε! Θ α λ ιγ ο σ τέ ψ ε ι ο π ό ν ος σ ας!».

σ ιά ζ ε ι ο 2 0 ό ς αι. Τ ώ ρ α ο J. P eladas δ η μ ιο υ ρ

Α. ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ

γ ε ί τ ο Oedipe et le Sphinx (1903), ο Η. ν.

Hofmannstahl τ ο Oedipus und die Sphinx (1905), ο I. S tra vin sky τ ο ο ρ α τ ό ρ ιο Oedipus Rex (1928), o A. G ide τ ο Oedipe (1931), με τ ο ν θ ρ ία μ β ο τ ο υ κο ινω νικού α λ τρ ο υ ισ μ ο ύ . ε

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1.

πί τ η ς ε γ ω ισ τ ικ ή ς σ ιω π ής τω ν θεώ ν, ο J. C o cte a u τ ο La machine infernale (1934), που α π α ντά ε φ ια λ τ ικ ά σ το ν G ide, κ α ι ο T.S. Eliot

το Elder Statesman (1958). Τ έ λ ο ς , σ υ μ π λη ρ ω μ α τικ ά θ έ μ α τα μ ε δ ια κ ε ι μ ε νικό ε ν δ ια φ έ ρ ο ν ε ίν α ι η τ υ φ λ ό τ η τ α (Τ ειρ ε

3. 4.

Ο όρος όπως πρωτοχρησιμοποιήθηκε από την J. Kristeva το 1967, για να δηλώσει τον συγκριτολογικό συσχετισμό δύο ή περισσότερων κειμένων (και όχι την έρευνα πηγών και επιδράσεων). Μύθος εδώ με την έννοια της δραματοποιημένης μυ θολογίας (πβ. το λατ. tabula). Βλ. το βιβλίο μου Επισημάνσεις, Αθήνα 1984, σσ. 4952. Βλ. Δ. Μαρωνίτης, Διαλέξεις, Αθήνα 1992, σσ. 67-69.

Ο ΜΥΘΟΣ ΤΟΥ ΟΙΔΙΠΟΔΑ ΣΤΟ ΓΑΛΛΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ Η ανάπλαση τ ω ν αρχαίω ν μύθω ν επιβ εβ α ιώ νει πως «η Ισ το ρία είν α ι αλ ή θ εια που, με το ν καιρ ό κι από σ τόμ α σ ε στόμ α, γ ίν ε τ α ι ψέμα, ενώ ο μύ θο ς είνα ι ψ έμα που, με το ν καιρ ό κι από σ τόμ α σ ε στόμ α, γ ί ν ε τα ι α λή θεια»1. Ο. μ ύθος το υ Ο ιδίπ οδα π αρ αμένει από τ ο υ ς πιο ζω ντα νούς στην παγκόσμια λ ο γ ο τ ε χνία κι έ χ ε ι εμπ νεύσ ει το υ λ ά χ ισ το ν τέσ σ ε ρ ις γ α λ λ ι κές τρ α γ ω δ ίε ς. Ό μ ω ς γ ια να π ρ οσ εγ γ ίσ ο υ μ ε τ α κεί μενα τω ν Κ ορνέιγ, Βο λτέρ , Ζ ιντ και Κοκτώ πρέπ ει ν α λ ά β ο υ μ ε οπ ωσδήποτε υπόψη τ ρ ία βασ ικά σ το ι χεία : τη ν ε ικ ό ν α τ η ς α ρ χ α ία ς Ε λλά δας που ε ίχ ε κά θ ε εποχή, τ η φ ιλ οσ οφ ικ ή κ αι π ο λιτική σκέψη το υ κ αιρού, το ν ίδιο τ ο ν σ υ γ γ ρ α φ έα και τ η ν αντίληψ ή το υ π ερ ί ο ρ α μ α τικ ή ς τέχ ν η ς. Κο ρνέιγ είν α ι το υ 1659. Μ ’ α υ τό το επ ισ τρ έ φ ει σ το θ έα τρ ο, μ ετά 1651 και τ η ν ε κο ύ σ ια απουσία που ακο λού θη σε. Τ ο ε ν δ ια φ έρ ο ν σ η μείο είν α ι η φ ιλ ο σ ο φ ικ ή και π ολιτική τ η ς Στο ν Μ εγά λο Αιώνα, ο θεσ μ ός τ η ς μο ν α ρ χ ίας ε ίν α ι πανίσ χυρος: η β ασ ιλο κτονία κ αι η π α τρ ο κ το ν ία τα υ τίζο ν τα ι. Επίσης, δ εν γ ίν ε τ α ι κανείς β α σ ιλιά ς σ ε α ναγνώ ρισ η α ν δ ρα γαθη μάτω ν ο ύ τε α ν είν α ι υ ιο θ ετη μ έν ο ς κ.ά. Π αρ άλληλα , σ τον αιώνα το υ Ιανσενισ μού, τ ίθ ε τ α ι ο ξ ύ τ α τ α τ ο θ έμ α τ η ς ελ εύ θ ε ρ η ς β ούλησης: «Ο ου ρ α ν ό ς π ρέπ ει να μας π ρο σ φ έ ρ ε ι τ η β ο ή θ ε ιά τ ο υ κ αι κατόπ ιν να μας α φ ή ν ει ε λ ε ύ θ ε ρ ο υ ς ν α π ρ άξο υμε» . Ο Κ ο ρνέιγ μ ας δ ίν ε ι έναν

Αψψομ

119

ηρω ικό Οιδίπ οδα, ο οπ οίος π η γαίνει ώς τ ο τ έ

ο λ α ό ς φ αντάζεται. Η ευπ ισ τία μας είν α ι η α ιτία

λ ο ς τ η ς δ οκιμασ ία ς. Στο ν αιώ να τ η ς ευπ ρέπει

τ η ς δ ική ς τ ο υ ς γνώ σ ης»...

α ς,2 δ εν δ ίνε τα ι καμία έμφ ασ η σ το θέμα τ η ς α ι

Η Ιοκάστη τ ο υ Β ολτέρ, θα υμ αστή το υ ελ ισ α

μομιξίας, α ντίθ ε τα τ ο σ τοιχ είο που τ ο ν ίζε τα ι ε ί

β ετιανού δ ράμα το ς, θα σ υ γκλο νίσ ει τ ο θεατή

ναι η α θ ω ό τη τα το υ Οιδίπ οδα. Σ το Λόγο περί

το υ 18ου αιώνα α υ τοκτονώ ντα ς επί σκηνής, κά

Δραματικού Ποιήματος,3το 1660, ο Κ ορνέιγ πα

τω από τ α μ άτια του.

ρ α τη ρ ε ί πως η παράσ τασ η το υ Ο ιδίπ οδα θα

Τ όσο ο Κ ορνέιγ όσο κι ο Β ο λτέρ επιδιώ κουν

μας λυ τρ ώ σ ει από τη ν π ερ ιέρ γ εια που έχουμε

να προσ αρμόσουν τη ν ελληνική τρ α γ ω δ ία στη

να μ άθουμε τ α μ ελλού μενα κι έ τσ ι να π έφ το υ με

σύγχρονή τ ο υ ς π ρ αγματικότητα. Δ εν τ ο π ετυ

στη δυσ τυ χία που μας είχα ν προβλέψ ει, λόγω

χαίνουν πάντοτε. Μ πορεί ο υψ ηλό ς τό ν ο ς τ η ς

ακριβώ ς τω ν μέτρω ν που π αίρνουμε γ ια ν α τη ν

θ ε α τρ ικ ή ς γλώ σ σας, η αρχαιοπ ρέπ εια τω ν κο-

αποφ ύγουμε. Γ ια τί είν α ι β έβαιο πως ο Ο ιδίπ ους

στουμιώ ν και τω ν σκηνικών να αντισταθμίζουν

δ εν θ α ’ χ ε π οτέ σκο τώ σει το ν π ατέρα το υ και

ώ ς ένα σ η μείο τη ν πολύπλοκη βεβαρημένη

π α ντρ ευ τεί τ η μη τέρ α το υ εά ν ο ι γ ο ν ε ίς το υ δεν

δράση, όμω ς η παρ ατήρ ησ η το υ αββά ν τ ’ Ομπι-

το ν είχα ν ε κθ έσ ει σ το βουνό από φ όβ ο μήπως ε-

νιάκ4 στην Τρίτη Πραγματεία σχετικά με την Τρα γωδία του Οιδίποδα5 λ έ ε ι π ολλά: «Ό ταν ο Ο ιδί

π αλη θευ θεί ο χρησμός. Α ντίθ ετα με το ν Κορνέιγ, ο Οιδίπους το υ

πους αφ ή ν ει τ ο π αλά τι το υ θ ετού π ατέρα το υ

Β ολτέρ, τ ο 1718, σ φ ρ α γ ίζει τ ις απ αρχές τω ν θε

στην Κόρινθο, φ ε ύ γ ε ι μόνος, χω ρίς να π άρει

ατρικώ ν ανα ζητήσ εω ν το υ σ υ γγρ αφ έα . Στην

ο ύ τ ’ έναν υπηρέτη γ ια να το ν ε ξυ π η ρ ε τεί στη

τρ α γω δ ία αυ τή ε μ φ α ν ίζετα ι ένα νέο πρόσωπο,

δ ιά ρ κ εια το υ τα ξ ιδ ιο ύ το υ . Α υ τό δ εν σ υμβ αδίζει

ο Φ ιλοκτήτης, το ν οποίο υ π οτίθεται πως α γ α

με τη ν ιδ ιό τη τά το υ : είν α ι γ ιο ς βασιλιά».

πούσ ε η Ιοκάστη πριν π α ν τρ ευ τεί τ ο Λάιο.

Ο μύθο ς το υ Οιδίπ οδα, όπως κ αι ο ι άλ λ ο ι ε λ

(Ό ταν η Ιοκάστη π α ν τρ εύ ετα ι τ ο Λάιο, ο Φ ιλο

λη νικο ί μύθοι, θα γ νω ρ ίσ ει μία ουσ ια σ τική ανα

κτή τη ς φ ε ύ γ ε ι από τη Θήβα). Α υ τό τ ο σ τοιχείο

νέω ση στον 20ό αιώνα, χάρ η στην ξεχω ρισ τή

έχει, όπως θα δούμε, τ η σημασ ία του . Ό τα ν η

π ροσω πικότητα - α λλά και τη ν τό σ ο δ ια φ ο ρ ε τι

σκιά το υ Λάιου φ α νερώ νει πως η μ άσ τιγα ο φ ε ί

κή - τ ο υ Κοκτό κ αι το υ Ζιντ.

λ ε τα ι στο ό τι ο ι Θ η β αίοι άφ ησαν ατιμώ ρ ητο τ ο

Χάρη σ την αίσθηση τ η ς ποίησης και το υ θ εά

θά νατό τ ου , ο κύ ριο ς ένοχο ς τ ο υ φόνου φ α ίν ε

μ ατος που τ ο ν χαρ ακτηρ ίζου ν, ο Ζαν Κοκτό με

τ α ι να είνα ι ο Φ ιλοκτήτης. Έ χ ου μ ε λοιπόν μια

τ α φ έ ρ ε ι το ν θ εα τή π έρα από το ν χρ όνο στο χώ

μετά θεσ η τω ν υποψιών α λλά και μία χρ ονική α

ρο το υ μύθου. Το 1928, έ γ ρ α ψ ε τ ο λιμπ ρ έτο

ναβολή τ η ς αποκάλυψ ης το υ ενόχου. Ό πω ς και

Oedipus Rex γ ια τ ο ν I. Στραβίνσκι. Π ήρ αμε .μια

ο Κορνέιγ, ο Β ο λτέρ π ρ οβ άλλει έντο ν α τ ο φόνο

γ εύσ η π ρ όσ φ α τα στο Η ρώ δειο από τ η ν Ό π ερα

το υ βασιλιά. Ό μω ς, τώ ρ α, ο θεσ μός τ η ς βασι

το υ Μ όντε Κάρλο και τη ν ηθοπ οιό Κ. Μπλουμ. Ο

λ ε ία ς έ χ ει α ρ χίσ ει να κλονίζεται. Κυρίω ς όμως

Κοκτό σ υ νεργά σ τηκε επίσης με το ν Α. Χόνε-

στον αιώ να τ ω ν Φώτων, ο σ υ γ γ ρ α φ έα ς επ ιρρ ί

γ κ ε ρ και το ν Ζ. Ο ρ ίκ γ ια τ ο υ ς μύθο υ ς τ η ς Α ντι

π τει τη ν ευθύνη το υ φόνου και τ η ς αιμ ο μ ιξία ς ε ξ

γό ν η ς κ αι τ η ς Φ αίδρας α ντίστοιχα.

ολο κλήρ ου σ του ς θεούς. Ο Ο ιδίπ ους είν α ι ένα θ ύ μ α το υ ς : «Α νελέητοι θεοί, τ α κρ ίμ α τά μου είν α ι δικά σας, Και με τιμ ω ρ ε ίτε γ ι’ αυτά...». Επιπ λέον ο ι θεοί, θέλο ντα ς να τιμ ω ρή σο υν τ ο ν ένοχο, τιμω ρο ύ ν συνάμα τό σ ο υ ς αθώους.

Το 1934, ο Κ οκτό επ α νέρχ ετα ι σ τον μύθο το υ Ο ιδίπ οδα με τ ο θεα τρ ικ ό έ ρ γ ο Η Καταχθόνια

Μηχανή6 όπου δια σ ταυ ρώ νονται τ α σ τοιχ εία τ η ς α ρ χ αίας ελ λ ην ικ ής τ ρ α γ ω δία ς , τ α σ τοιχ εία το υ ελ ισ αβ ετιανο ύ δ ρ ά μ α το ς και ο ι ν εο τερ ισ τικές α ν α ζητήσ εις τ ό σ ο το υ 20ού αιώ να όσ ο και το υ ίδιου το υ Κοκτό.

Μ ε το ν τρό π ο α υ τό ο Β ο λτέρ υ π ογραμμίζει τη ν

Η Φωνή - τ η ν οποίαν υπ οδυόταν ο ίδ ιο ς ο Κο

α δ ικία τω ν θεών. Π αράλληλα, δ εν χά νει τη ν ευ

κτό στην παράσταση με τ ο ν Λ. Ζ ουβέ και το ν

κα ιρ ία ν α κα τα φ ε ρ θ εί ε ναντίο ν το υ κλήρου στο

Ζ.Π. Ομόν - α π ο τελ εί μ ία από τ ις π ο λλές καινο

πρόσωπο τ ο υ Τ ειρ εσ ία:

τ ο μ ίε ς το υ σ υ γγρ αφ έα . Στην αρχή το υ έ ργο υ, η

«Οι κ ληρ ικοί μας δ εν είν α ι καθόλου α υ τό που

Φωνή μας ε ξ η γ ε ί ποια ε ίν α ι η έννοια τ η ς «κατα

χθό νιας μηχανής», τη ν οπ οία όλ ο ι μας λ αμβ ά

το ν χ ορ ό τ η ς Αντιγόνης, ο Α. Ζιντ δ ίνει τ ο στίγμ α

νου με τη ν η μ έρ α τ η ς γέν ν ησ ής μας και που οι

του :

καταχθ όνιοι θ εο ί ανα τινάζο υν τη ν η μ έρ α που ε κείνο ι έχου ν επ ιλέξει. Το κείμ ενο σπ ινθηροβόλο και συνάμα τ ρ α γ ι

- «Π ολλά π ρ άγματα είν α ι αξιοθ α ύ μ α σ τα αλ_λ ά τίπ ο τα δ εν είν α ι πιο αξιοθ α ύ μ α σ το από το ν άνθρωπο».

κό είνα ι σπαρμένο με π ολλούς ανα χρ ονισ μούς

Ο ήρ ω α ς τ ο υ Ζ ιντ εκ φ ρ ά ζ ει το υ ς βιω μένους

(μουσική τζαζ, νυ χτερ ινά κέντρα, η Ιοκάστη α-

υπ αρ ξια κούς και θ ρ ησ κ ευτικ ού ς π ρ οβ λη ματι

π ο καλεί Ζ ιζ ίτο ν Τειρεσ ία...) και έ ντο να σ τοιχ εία

σ μούς το υ σ υ γγρ αφ έα , ο οπ οίος απλοποιεί τη ν

φ άρ σ ας που θυμίζουν φ ιλμ το υ Λ. ν τε Φινές.

πλοκή και τη συμπτύσσ ει σ ε τ ρ ε ις π ράξεις. Το

Η συνάντηση το υ Οιδίπ οδα με τ η Σ φ ίγγα, στη δ εύ τερ η π ράξη, είνα ι θ εαμ ατική όπως και ο

έ ρ γ ο π αρ ου σ ιά σ τηκε το ν Φ εβ ρο υά ριο το υ 1932 από το ν θίασο το υ Ζ. Π ιτόιεφ .

δ ιά λο γό ς το υ ς. Το νέο σ το ιχ είο εδώ ε ίν α ι πως η

Ο Οιδίπ ους αυ τοπ α ρο υσ ιά ζεται. Έ χ ει 40

δ εκα εφ τά χρο νη νέα κοπ έλα /Σφ ίγγα ερ ω τε ύ ε

χ ρ όνια ζω ής και 20 βασ ιλείας. Είναι ν όθος, χω

τ α ι τ ο ν Ο ιδίπ οδα και τ ο υ υποβάλλει τ η μο ιρ αία

ρ ίς χα ρ τιά , χω ρ ίς τα υ τό τη τα και χ α ίρ ετα ι κυ

απάντηση βοηθώ ντας το ν κ αθοριστικά.

ρίω ς που ο φ ε ίλ ει τ α πάντα σ τις δ ικ έ ς το υ δ υνά

- «Θα σου πω Ο ιδίπ οδα τ ί θα γ ιν ό τα ν εδώ αν

μεις. Π αρ ορ μητικό ς, δ ια ισ θα ν τικ ός ε ν ε ρ γ ε ί πά

δ εν ήσ ουν ο ομ ορ φ ο νιός από τ η Θήβα και δεν

ν το τε «σαν ν α το ν σ υ μ β ο υλεύ ει κάποιος θεός».

ε ίχ ε ς τ ο προνόμιο να μου αρέσεις»...

Η απόλυτη ε ιλ ικ ρ ίν ε ιά τ ο υ φ θά ν ει ώ ς τ ο κόκαλο.

Η σχέση το υ Οιδίπ οδα με τη ν Ιοκάστη είνα ι

Α ισ θά νετα ι πως στην αυλή το υ Π ολύβου, στην

βαθιά. Για τ ο νέο άνδρα, η δ ια φ ο ρ ά τ η ς η λ ικίας

ηρ ε μ ία κ αι σ την άνεση, θα αχ ρ ησ τεύ οντα ν ο ι α

είνα ι ένα σύν:

ρ ετές που λαγ ο κ οιμ ό ν τα ν μέσα το υ και δ εν θα

- «Ένα κο ρ ιτσ ίσ τικο πρόσωπμ έ χ ει τη ν ανία μιας λ ευ κή ς σ ελίδας...

’τ α ν σ το ύ ψ ος το υ πεπρωμένου του . Σε αντίθεσ η μ ε το ν Ο ιδίπ οδα, ο Κρέων είν α ι ο

Εγώ χρ ειά ζο μ α ι σημάδια, τ α ίχνη που α φ ή νει

αντιπ ροσω π ευτικός τύπ ος το υ «φ αρισαίου»7και

η μοίρα, μιαν ο μ ορ φ ιά που βγαίνει από τ ις θ ύ ελ

το υ οπ ορτουνισ τή.- Α τεγ κ το ς, α ν α γ γ έλ λ ει με

λες...».

χ α ιρ εκ α κ ία στον Οιδίπ οδα πως δ εν μπορεί να

Στην τ ρ ίτη πράξη, η παιδική κούνια πάνω

π α ρ αμείνει στη Θήβα μετά τ ις αποκαλύψεις.

στην οποία θα απ ο κοιμη θεί ο Ο ιδίπ οδας και ο

Μ όλις όμως ο Τ ειρ εσ ία ς π ρ ο φ η τεύ ει πως ε κ ε ί

π ελώ ριος κα θ ρ έφ τη ς απ οτελούν σ ύ μβολα μεί-

που θα μείνου ν τ α κόκα λα τ ο υ Οιδίπ οδα θα ε ί

ζο νος σημασίας.

ν α ι ευλ ο γ η μ έν ο ς τ όπ ο ς, ο καιροσκόπ ος Κρέων

Το κρ εσ έντο φ θά νει στην κορύφ ω σή το υ με τη ν επανεμφ άνιση τ η ς Ιοκάστης μ ετά τη ν α υ το κτονία τη ς : - «Ιοκάστη, εσύ, εσ ύ ζωντανή...» ανα φ ω νεί ο Οιδίπ ους.

αλλά ζει: - «Καλά, τό τε... Β λέπεις πως θ α ’κάνες καλύ τ ε ρ α να μ είν εις α νά μεσ ά μας. Θ α τ α βρούμε...». Ο Τ ειρ εσ ία ς πάλι θέ λ ε ι να κ λονίσ ει α υ τήν τη ν τρ ο μ ερ ή αυτοπεποίθ ηση το υ Ο ιδίπ οδα και να

- Ό χι, είμ α ι νεκρή... Μ ε βλέπ εις γ ια τ ί είσ αι

σπ είρ ει μέσα το υ τ ο φόβο. Η ανταγω νισ τική

τυ φ λό ς... ο ι άλλο ι δ εν μπορούν να με δουν

σχέση τ ο υ ς φ α ίν ε τα ι χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ά ό τα ν ο Ο ι

πια...» και δ ιευ κρ ινίζει πως είνα ι η μ η τέρ α το υ που έ ρ χ ε τα ι προς β ο ή θ ε ιά το υ . Η Ιοκάστη το υ τ ελ ε υ τα ίο υ μ έρο υ ς δ ια φ έ ρ ει ρ ιζικά από τη φ αινομενικά επιπόλαιη και νευρ ω τικ ή Ιοκάστη τ η ς αρχής: -

«Τα π ρ άγματα που φ α ίνονται τ ρ ο μ ερ ά

σ του ς ανθρώ πους, να ’ξερ ες, από κει που βρί σκομαι, ν α ’ξερ ες, π όσο α σ ήμαντα είναι»...

δίπ ους, τ υ φ λ ό ς πια, δ ηλώ νει σ τον Τ ειρ εσ ία: - «Τιμώρησα α υ τά τ α μά τια που δ εν ήξερ α ν να με π ροειδοποιήσουν. Τώρα, δ εν θα μπορείς πια να με καταπ ιέζεις με τη ν υπεροψ ία τ ο υ τ υ φλού»... Α π όλυτος χα ρ α κ τήρ α ς, ο Ο ιδίπ οδας το υ Ζιν τ έ χ ει έντο νη ν ιτσ έίκή χ ρ ο ιά γ ι’α υ τό κ αι θυ μίζει σ υχνά τ ο υ ς ήρ ω ες το υ Καζαντζάκη: - «Κάτι τ ο ηρω ικό κ αι τ ο υπερανθρώ πινο με

Επ ιλέγοντας σαν επ ιγραφ ή στην πρώτη πρά

τυρ αννεί. Θ α ’θ ελ α να εφ εύ ρ ω κι ε γώ δ εν ξέρω

ξη το υ Οιδίποδά το υ τ α λό γ ια το υ Σ ο φ οκλή από

ποιο νέο πόνο. Ν α εφ εύ ρ ω κάποια τ ρ ε λ ή π ράξη

που να σ ας ξα φ νιά σ ει ό λο υ ς, εμ έν α το ν ίδιο και τ ο υ ς θεούς».

έγ κ α τα τ η ς ψ υχής τ ο υ ήρωα, και πιο σ υ γκεκρι μένα σ το υποσ υνείδητό του . Ό πω ς λ έ ε ι η Σ φ ίγ

Ό πω ς και στον Κοκτό, η σ χέση Ο ιδίπ οδα - Ιο-

γ α στον Οιδίπ οδα, σ το φ ιλμ το υ Παζολίνι:

κάσ τη ς είνα ι δ ισ υπ όστατη, είν α ι σ χέση γιο υ και συζύγου συνάμα.

- «Είναι ανώ φελο, είν α ι ανώ φ ελο, η ά βυσσ ος όπου με σπρώ χνεις ε ίνα ι μ έσα σου».

Το 1946, ο Ζ ιντ θα δ ημ ο σ ιεύ σ ει τ ο θεα τρ ικ ό

I. ΚΩΝΣΤΑΝΤΟΥΑΑΚΗ -ΧΑΝΤΖΟΥ

το υ έ ρ γο - είνα ι και τ ο τ ε λ ε υ τα ίο το υ - Θησέας. Ο δ ιά λο γο ς ανά μεσ α στον Ο ιδίπ οδα και το ν Θ η σ έα που το ν φ ιλοξενεί, είνα ι από τ α πιο φ ιλ οσ ο φ ημένα κείμ ενα το υ Ζιντ. Ο Θ η σέας σ υ γ χ α ίρ ει το ν Οιδίπ οδα γ ια τη ν «υπεράνθρωπη σοφία» το υ αλλά αρ ν είτα ι να τη ν ασπασθεί ο ίδιος. Αν ο Οιδίπους Τύραννος το υ Σο φ οκλή απ οτε λ ε ί τη ν α φ ε τη ρ ία τ ω ν τεσ σ άρ ω ν γαλλικώ ν θ εα

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1. 2. 3. 4.

τρικώ ν έργω ν, διαπιστώ νουμε πως η εκ ά σ το τε ανάπλαση το υ μύθου υ π όκειτα ι στην κοσ μοθε ωρία το υ κάθε σ υ γγρ α φ έα και στη νοοτροπ ία και τ ο κλίμα τ η ς εποχής το υ . Σ η μειω τέο ν πως ο

5. 6.

Κοκτό και ο Ζ ιντ επισκέφ θηκαν τη ν Ελλάδα. Και ο ι τέσ σ ε ρ ις σ υ γγρ α φ είς θ έτου ν το αιώ νιο πρό βλημα τ η ς ε λεύ θ ερ η ς β ούλησης το υ ανθρώ

που, τ ο οποίο π αρ αμένει αναπάντητο. Το νέο σ τοιχείο που π ροβάλλουν όμως τ α δύο έ ρ γ α το υ 20ού α ιώνα είνα ι τ ο δ ράμα που π α ίζετα ι στα

Βλ. Πρόλογο του Ζ. Κοκτό στην αγγλική έκδοση της Machine Infernale, Harrafis, London, 1958. Ο γαλλικός όρος είναι bienseance. Discours sur le Poeme dramatique. O Abbe d’ Aubignac, ανεψιός του Καρδινάλιου de Richelieu, υπήρξε θεωρητικός του θεάτρου του 17ου αιώνα. Troisieme Dissertation sur Oedipe. H Machine Infernale του Κοκτό έχει μεταφρασθεί από τον Ν. Καζαντζάκη στα Ελληνικά. Βλ. σχετικό άρθρο του Γ. Ανεμογιάννη, Φιλολογική Πρωτοχρονιά, 1993, σ. 212. Χρησιμοποιώ τον όρο αυτόν, γιατί όπως ανέφερα, ο προβληματισμός του Gide είναι έντονα θρησκευτι κός. Οι δε αναχρονισμοί είναι κυρίως θρησκευτικής υ φής: π.χ. η Αντιγόνη επιθυμεί να γίνει καλόγρια!..

CD ΑΡΧΑΙΟ

ΕΛΛΗΝΙΚΟ

ΘΕΑΤΡΟ

Διεύθυνση σειράς: Κώστας Μπαλάσκας · Καλλιτεχνική διεύθυνση: Γιάννης Λεκκός

ΑΙΣΧΥΛΟΣ ΣΟΦΟΚΛΗΣ ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ ΜΕΝΑΝΔΡΟΣ Μετάφραση - Εισαγωγή - Σχόλια Κώστας Τοπούζης

ΤΟ ΕΡΓΟ ΟΛΟΚΛΗΡΩΘΗΚΕ ΚΑΙ ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ

47 ΤΟΜΟΙ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ

ΜΑΥΡΟΜΙΧΑΛΗ 60. Τ.Κ. 106 80ΤΗΛ.: 3607382 FAX: 3636083 ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ: ΔΑΝΑΟΣ. ΜΑΥΡΟΜΙΧΑΛΗ 64, Τ.Κ. 106 80THA.-FAX: 3611054,3604161,3631975,3616226

Ο ΜΥΘΟΣ ΤΟΥ ΟΙΔΙΠΟΔΑ: ΘΕΑΤΡΙΚΟΣ ΜΥΘΟΣ Ή ΨΥΧΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΑΛΗΘΕΙΑ; Θ ε μ ε λ ια κ ό μύ θ ο τ ο υ α ρ χ α ίο υ ε λ λ η ν ικ ο ύ θ ε ά τ ρ ο υ α π ο τ ε λ ε ί ο μ ύ θ ο ς τ ο υ Ο ιδ ίπ οδ α. Ο R.D. D aw e α ν α φ έ ρ ε ι ό τ ι «ο Σ ο φ ο κ λ ή ς μ ε τ ο ν Ο ιδ ίπ ο δ α Τ ύ ρ α ν ν ο (που έ λ α β ε τ ο δ ε ύ τ ε ρ ο μ ό λ ις β ρ α β είο ) δ η μ ιο ύ ρ γ η σ ε έ ν α α ρ ισ τ ο ύ ρ γ η μ α , τ ο ο π οίο σ τη ν κ ρ ίσ η τω ν επ όμ ενω ν γ ε ν εώ ν ε π ίσ κ ια σ ε κ ά θ ε ά λ λ ο ε π ίτε υ γ μ α σ το χ ώ ρ ο τ η ς δ ρ α μ α το υ ρ γ ία ς » 1. Π ρ ό κ ε ιτ α ι ό μ ω ς α π λ ά γ ια έ ν α θ ε α τ ρ ικ ό ε ύ ρ η μ α ή μ ήπ ω ς ε κ φ ρ ά ζ ε ι β α θ ύ τε ρ ε ς α ν θ ρ ώ π ιν ες ιδ ιό τ η τ ε ς , όπ ω ς η φ ρ ο ϋ δ ικ ή θ ε ω ρ ία υ π ο σ τη ρ ίζε ι; Π ρ ό κ ε ιτ α ι γ ια έ ν α ε ρ ώ τη μ α που ε π ιδ έ χ ε τ α ι π ο λ λ α π λ έ ς ε ρ μ η ν ε ίε ς κ α ι π ρ ο σ εγ γ ίσ ε ις . Σ το ε ρ ώ τη μ α α ν τ ιμ ά χ ο ν τ α ι ε π ισ τη μ ο ν ικ έ ς κ α ι ψ ε υ δ ο ε π ισ τη μ ο ν ικ έ ς π ρ ο σ εγ γ ίσ ε ις , π ε λ ώ ρ ια κ ο σ μ ο θ ε ω ρ η τικ ά ο ικ ο δ ο μ ή μ α τα κ α ι ε ρ μ η τ ικ έ ς π ρ ο σ ω π ικ ές ε ξ ο μ ο λ ο γ ή σ ε ις .

ΘΕΑΤΡΙΚΟΣ ΜΥΘΟΣ Ο θ ε α τ ρ ικ ό ς μ ύ θ ο ς α ν α π τύ χ θ η κ ε απ ό τ ο υ ς α ρ χ α ίο υ ς τ ρ α γ ικ ο ύ ς , ιδ ια ίτ ε ρ α απ ό τ ο ν Σ ο φ ο κ λ ή σ τ ο ν « Ο ιδ ίπ οδ α Τ ύ ραννο » κ α ι σ τ ο ν «Ο ιδ ίπ οδ α επ ί Κολωνώ », α λ λ ά έ χ ε ι τ ις ρ ίζ ε ς τ ο υ σ τ α π ρ ώ τα κ ε ί μ ε ν α τ η ς ε λ λ η ν ικ ή ς δ ρ α μ α το υ ρ γ ία ς . Σ τη ν Ο δ ύ σ

Εμπειρία δεν είναι το τι σου συμβαίνει. Είναι το πώς αξιοποιείς εσύ

σ ε ια α ν α φ έ ρ ε τ α ι; «Ε ίδα τ η μ ά ν α τ ο υ Ο ιδ ίπ οδ α, τ η ν ό μ ο ρ φ η Ε π ικά στη, που χ ω ρ ίς ν α τ ο ξ έ ρ ε ι, έ κ α ν ε π ρ ά ξη φ ρ ικ τ ή π α ίρ ν ο ν τα ς γ ια ά ν τ ρ α τ η ς τ ο

αυτό που σου συμβαίνει.

γ ιο τ η ς , κ α ι α υ τ ό ς π ρ ώ τα σ κ ό τω σ ε τ ο ν π α τ έ ρ α

Άλντους Χάξλεΐ

τ ο υ κ α ι έ π ε ιτ α π ή ρ ε τ η ν Ε π ικά σ τη γ υ ν α ίκ α τ ο υ .

Μ ε τ ο ν κα ιρ ό όμ ω ς ο ι θ ε ο ί φ α ν έ ρ ω σ α ν τ α

τ ύ χ η όπ ω ς μπορεί». Ό μ ω ς α υ τή η άποψη, ό

π ρ ά γ μ α τα σ τ ο υ ς ανθ ρώ π ους»2. Ο Σ ο φ ο κ λ ή ς

πω ς υ π ο σ τη ρ ίζε ι ο Kitto, δ εν ε ίν α ι σ ύ μφ ω νη

σ το ν «Ο ιδ ίπ οδ α Τ ύραννο » δ ια σ κ ε ύ α σ ε τ ο ν

μ ε τ ο ν π ρ ο β λ η μ α τισ μ ό τ η ς ε λ λ η ν ικ ή ς σ κ έ

μ ύ θο μ ε ν έ α δ ρ α μ α το υ ρ γ ικ ά σ το ιχ ε ία . Δ ια τ ή

ψ ης. «Ο Έ λ λ η ν α ς π ίσ τε υ ε , σ α ν από έ ν σ τικ το ,

ρ η σ ε τ η ν π α τρ ο κτο ν ία , τ η ν α ιμ ο μ ιξ ία κ α ι τ ο ν

πω ς τ ο σύμπ α ν δ εν ή τ α ν χ α ο τικ ό κ α ι "π αρά

ε κ ο ύ σ ιο α π α γχονισ μ ό τ η ς Ιο κ ά σ τη ς , που υ

λ ο γ ο ", α λ λ ά ό τ ι β α σ ιζ ό τα ν σ ε κάπ ο ιο ν όμ ο, ό

π ή ρχα ν ή δ η σ το ν Ό μ η ρ ο κ α ι σ το ν Η σ ίο δ ο και

τ ι υ π ά κ ο υε σ το νόμ ο»6.

π ρ ό σ θ ε σ ε τ η ν τύ φ λ ω σ η το υ Ο ιδ ίπ ο δ α κ α ι τ η ν

Η ΨΥΧΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΑΠΟΨΗ

απ ώ λεια τ ο υ θρ ό νο υ τ ο υ μ ε τά τ η ν α ν α κ ά λ υ ψη τω ν γεγο ν ό τω ν . Σ τη ν Ο μ η ρ ικ ή α φ ή γ η σ η

Η π ρ ώ τη α ν α φ ο ρ ά τ ο υ Φ ρ ό υ ν τ σ τη ν τ ρ α γ ω

τ α γ ε γ ο ν ό τα π α ρ ο υ σ ιά ζο ν τα ι χ ω ρ ίς ο π ο ιη

δ ία τ ο υ Σ ο φ ο κ λ ή , μ α ς ε ίν α ι γ ν ω σ τή από τ η ν

τ ή ς να κ α τ α λ ο γ ίζ ε ι θ ρ η σ κ ε υ τ ικ έ ς ή η θ ικ έ ς ε υ

α λ λ η λ ο γ ρ α φ ία το υ με τ ο ν Φ λις. Σ ε έ ν α γ ρ ά μ

θ ύ νε ς. Π έρ α από κά π ο ιες β α σ ικ έ ς επ ισ η μ ά ν

μα τ ο υ , τ ο υ 1897, κ ά ν ε ι γ ια π ρ ώ τη φ ο ρ ά τ ο ν

σ ε ις γ ια «βάσανα» η ε ξισ τό ρ η σ η τ ω ν γ ε γ ο ν ό

σ υ σ χ ε τισ μ ό α ν ά μ εσ α σ τη ν εύ ρ ω σ η κ α ι τ ο θ έ

τω ν γ ίν ε τ α ι χω ρ ίς σ υ ν α ισ θ η μ α τικ έ ς φ ο ρ τ ί

α τ ρ ο α φ ο ύ έ χ ε ι π α ρ α κ ο λ ο υ θ ή σ ε ι μ ια π α ρ ά

σ ε ις, «σαν ν α κα τα χ ώ ρ ιζε γ ό μ ο υ ς κ α ι θ α ν ά

σ τα σ η τ ο υ Ο ιδ ίπ ο δ α Τ υ ρ ά ν ν ο υ «κα θ έν α ς υ

τ ο υ ς σ το λ η ξ ια ρ χ ε ίο μ ια ς εν ο ρ ία ς» 3.

π ή ρ ξ ε κ ά π ο τε έ ν α ς μ ικ ρ ό ς Ο ιδ ίπ ο δ α ς σ τη

Σ το έ ρ γ ο τ ο υ Σ ο φ ο κλ ή , ο Ο ιδ ίπ ο δ α ς δ εν ε ίν α ι

φ α ν τα σ ία τ ο υ κ α ι τ ώ ρ α ο π ισ θ ο χ ω ρ εί μ ε τ ρ ό

π α θ η τικό θ ύ μ α τω ν θεώ ν. Ε ίναι έ ν α ά το μ ο

μ ο μπ ρ ος σ τη ν εκπ λήρ ω σ η τ ο υ ο ν ε ίρ ο υ που

που ε ν ε ρ γ η τ ικ ά α ν α ζ η τ ε ί τ η ν α λ ή θ ε ια . Ο θ ε ϊ

έ χ ε ι γ ίν ε ι εδ ώ (σ την τ ρ α γ ω δ ία ) π ρ α γ μ α τικ ό

κ ό ς χ ρ η σ μ ό ς γ ν ω σ το π ο ιε ίτα ι π ε ρ ισ σ ό τε ρ ο

τ η τ α » 7. Ο Φ ρ ό υ ν τ δ ια τύ π ω σ ε τ η ν άποψη ό τ ι η

ω ς π ρ ο ειδ ο π ο ίη σ η κ α ι λ ιγ ό τ ε ρ ο ω ς ανα π ό

ν εύ ρ ω σ η δ ια δ ρ α μ α τ ίζ ε τα ι σ το χώ ρ ο τ ο υ μύ

φ ε υ κ τ η π ο ρεία . Ο θ ε ό ς σ το ν Ο ιδ ίπ ο δ α π ρ ο

θο υ τ ο υ Ο ιδ ίπ οδ α. Κ α τά τ η ν ψ υ χ α ν α λ υ τικ ή

βλέπ ει, δ εν επ ιβ ά λλ ει. Ο ίδ ιο ς ο Ο ιδ ίπ ο δ α ς

θ εω ρ ία , τ ο π α ιδ ί σ το ν 3ο χ ρ ό ν ο τ η ς ζω ής -

λ έ ε ι: «Ο Απ όλλω ν ή τα ν , φ ίλ ο ι μ ου, ο Α π όλλω ν

σ το φ α λ λ ικ ό σ τά δ ιο τ η ς ψ υ χ ο σ εξ ο υ α λ ικ ή ς ε

ή τ α ν που έ κ α ν ε να σ υ μ β ο ύν τ ο ύ τ ε ς ο ι σ υ μ φ ο

ξ έ λ ιξ η ς - α ν α π τύ σ σ ει τ ις πιο έ ν το ν ε ς κ α ι σ η

ρ ές , α λ λ ά τ ο χ έ ρ ι που χ τύ π η σ ε δ εν ή τ α ν ά λ

μ α ν τ ικ ές σ χ έ σ ε ις τ η ς ζω ή ς τ ο υ : τ ο «Ο ιδιπ ό

λο υ κα ν ε ν ό ς π α ρ ά μ ο νά χ α τ ο δ ικ ό μ ου, τ ο υ ά

δ ε ιο σ ύμπ λεγμα». Τ ο σ ύ μ π λ εγ μ α α υ τ ό συνί-

θλιου». Η α νά ληψ η τ η ς ε υ θ ύ ν η ς τω ν π ρ άξεώ ν

σ τ α τ α ι σ τη σ υ νύ π αρ ξη ερ ω τικ ώ ν α ισ θ η μ ά τω ν

τ ο υ από τ ο ν ίδ ιο τ ο ν Ο ιδ ίπ ο δ α ε ίχ ε ω ς α π ο τέ

γ ια τ ο ν γ ο ν έ α τ ο υ α ν τ ίθ ε το υ φ ύ λ ο υ κ α ι επ ιθ ε

λ ε σ μ α να θ ε ω ρ ε ίτα ι σ ε β α σ τό ς σ τη ν υ πόλοιπη

τ ικ ώ ν αισ θ η μ ά τω ν γ ια τ ο ν γ ο ν έ α τ ο υ ιδ ίο υ φ ύ

ζω ή τ ο υ κ α ι ιε ρ ό ς σ το ν Κολω νό, όπ ου κ α τ έ

λ ο υ . Α ρ χ ικ ά η δ ια π ίσ τω σ η α υ τή τ ο υ Φ ρ ό υ ν τ

φ υ γ ε 4.

β α σ ίσ τη κ ε σ τις α σ υ ν ε ίδ η τε ς α ιμ ο μ ικ τ ικ έ ς φ α

Ό π ω ς π α ρ α τ η ρ ε ί ο W alter N estle, η τ ρ α γ ω δ ία

ν τα σ ιώ σ ε ις ν ε υ ρ ω τικ ώ ν ασ θ εν ώ ν τ ο υ μ ε τ ο ν

γ ε ν ν ιέ τ α ι ό τα ν α ρ χ ίζει κ α ν ε ίς ν α κ ο ιτ ά τ ο μύ

γ ο ν έ α τ ο υ α ν τ ίθ ε το υ φ ύ λ ο υ , σ ε σ υ ν δ υ α σ μ ό

θο μ ε τ ο μ ά τι τ ο υ π ο λ ίτη 5. Ε μ φ α ν ίζ ετα ι σ ε μια

μ ε τ η ζή λ ε ια κ α ι τ η ν ε π ιθ ε τικ ό τη τα γ ια τ ο ν γ ο

σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έ ν η ισ το ρ ικ ή σ τιγ μ ή , εντο π ισ μ έν η

ν έ α τ ο υ ίδ ιο υ φ ύ λ ο υ . Σ τη σ υ ν έ χ εια θ ε ώ ρ η σ ε

μ ε α κ ρ ίβ εια σ το χ ώ ρ ο κ α ι τ ο χ ρ όν ο, σ τη ν Α θ ή

ό τ ι τ ο σ ύ μ π λ εγ μ α α υ τ ό δ εν χ α ρ α κ τ η ρ ίζ ε ι μ ό

ν α τ ο υ 5ο υ π.Χ. αιώ να. Ο κ ό σ μ ο ς που π ε ρ ι

νο τ η ν α σ υ ν ε ίδ η τη ψ υ χική ζω ή τω ν ν ε υ ρ ω τ ι

λ α μ β ά ν ει Ο τ ρ α γ ικ ό ς μ ύ θ ο ς τ ίθ ε τ α ι υπό α μ φ ι

κών, α λ λ ά κ α ι τ ω ν φ υ σ ιο λ ο γ ικ ώ ν α τό μ ω ν και

σ β ή τη σ η κα ι ε ξ ε τ ά ζ ε τ α ι μ ε β άσ η τ α ν έ α δ ε δ ο

ό τ ι η ύ π αρ ξη α υ τώ ν τω ν ε π ιθυ μιώ ν κ α τά τ η ν

μ έ ν α τ η ς κ οινω νικής ζω ής τ η ς π ό λης. Ο ι

π αιδ ική η λ ικ ία κ α ι ο ι ψ υ χ ο σ υ γ κ ρ ο ύ σ εις τ ις ο

Α ρ χ α ίο ι Έ λ λ η ν ε ς δ εν α ισ θ ά ν ο ν τα ι α ν υ π ερ ά

π ο ίε ς π ρ ο κ α λ ο ύ ν ε ίν α ι κ ο ιν έ ς σ ε ό λ ο υ ς τ ο υ ς

σ π ισ τα θ ύ μ α τα ε ν ό ς α ν ε ξ ερ ε ύ ν η το υ κ α ι «πα

ανθ ρώ π ου ς. Ο ι απ ω θ η μ έν ες Ο ιδ ιπ ο δ εια κ έ ς

ρ ά λο γο υ »

φ α ν τα σ ιώ σ ε ις

κόσ μου ,

α λ λ ά π ρ οσ π αθ ού ν να

επ η ρ ε ά ζο υ ν

σ η μ α ν τικ ά τ η ν

β ρ ο υ ν τ η λ ο γ ικ ή που εν υ π ά ρ χ ε ι σ τα φ υ σ ικ ά

ψ υ χική ζω ή: δ ια μ ο ρ φ ώ ν ο υ ν τ η ν ε ν ή λ ικ η σ ε

κ α ι κοινω νικά φ α ινό μ εν α . Η Ιο κ ά σ τη υ π οσ τη

ξ ο υ α λ ικ ό τη τα , ε μ φ α ν ίζο ν τ α ι μ ε το υ σ ιω μ έ ν ε ς

ρ ίζ ε ι ό τ ι « κα λύ τε ρ ο ε ίν α ι ν α ζ ε ι κ α ν ε ίς σ τη ν

σ τη ν κ α λ λ ιτεχ ν ικ ή κ α ι δ η μ ιο υ ρ γ ικ ή δ ρ ά σ τη -

ρ ιό τ η τ α

κα ι σ υ μ μ ε τ έ χ ο υ ν σ τη

δ η μ ιο υ ρ γ ία

ν ε υ ρ ω τικ ώ ν συ μπ τω μ άτω ν.

χ α ίο υ ς Έ λ λ η ν ε ς κ α ι ό χ ι η δ η μ ιο υ ρ γ ία σ υ ν α ι σ θ η μ ά τω ν εν ο χ ή ς που ο Φ ρ ό υ ν τ α π α ιτεί.

Η σ η μ α ν τ ικ ό τ ε ρ η δ ρ ά σ η τ ο υ Ο ιδ ιπ ό δ ειο υ σ υ

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ

μ π λ έ γ μ α το ς ε ίν α ι - κ α τ ά τ η ν ψ υ χ α ν α λ υ τικ ή ά π ο ψ η - ο σ χ η μ α τισ μ ό ς τ ο υ Υ π ερ εγώ , τ η ς ο

Ο κ υ ρ ία ρ χ ο ς π υ ρ ή ν α ς τ ο υ φ ρ ο ϋ δ ικ ο ύ « Ο ιδ ι

μ ά δ α ς ψ υ χικώ ν λ ε ιτ ο υ ρ γ ιώ ν που α ν τ ισ τ ο ιχ ε ί

π ό δ ειο υ » ψ υ χ ο σ υ μ π λ έγ μ α το ς ε ίν α ι η α ιμ ο μ ι

σ ’ α υ τ ό που α π λά θ α λ έ γ α μ ε σ υ ν ε ίδ η σ η τ ο υ

ξία . Π ρ ό κ ε ιτ α ι γ ια έ ν α π ανα νθρ ώ π ινο τα μ π ο ύ

α τό μ ο υ . Τ ο α ίσ θ η μ α τ η ς ε ν ο χ ή ς ε μ φ α ν ίζ ε τα ι

ή α φ ο ρ ά σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έ ν ε ς π ο λ ιτ ισ μ ικ έ ς ο μ ά

σ α ν α π ο τ έλ ε σ μ α τ η ς λ ε ιτ ο υ ρ γ ία ς τ ο υ Υ π ερ ε

δ ες ; Ε π ιπ ρό σ θετα, π ρ ό κ ε ιτα ι γ ια μ ια κ α τ ά

γώ . Γ ια τ ο ν Φ ρ ό υ ντ (1912) τ ο Ο ιδ ιπ ό δ ειο σ ύ

σ τα σ η που π α ρ α τ η ρ ε ίτ α ι μό ν ο σ τ ις α νθ ρώ π ι

μ π λεγμ α ε ίν α ι μ ια δ ο μ ο ύ σ α , θ ε μ ε λ ιώ δ η ς κ αι

ν ε ς κ ο ιν ω ν ίες ή α π α ν τά τα ι κ α ι σ ε ά λ λ α έ μ β ια

π α γ κ ό σ μ ια κ α τά σ τα σ η . Ο Φ ρ ό υ ν τ υ π ο σ τη ρ ί

ό ν τ α μ ε κ ο ινω νική ζω ή; Ε ίν α ι ε ρ ω τή μ α τ α π ου

ζ ε ι ό τ ι « ε ξ έ φ ρ α σ α τ η ν ά π οψ η πω ς τ ο Ο ιδ ιπ ό

μ ε α φ ο ρ μ ή τ η φ ρ ο ϋ δ ικ ή π ρ ο σ έγ γ ισ η απ α

δ ε ιο σ ύ μ π λε γμ α ε ίν α ι ε κ ε ίν ο που υ π έβ α λ ε

σ χ ό λ η σ α ν τ η ν επ ισ τη μ ο ν ικ ή κ ο ιν ό τη τα τ ις τ ε

σ το σ ύ ν ο λ ο τ η ς αν θ ρ ω π ό τη τα ς , σ το ξ εκ ίν η μ α

λ ε υ τ α ίε ς δ ε κ α ε τ ίε ς .

τ η ς ισ τ ο ρ ία ς τ η ς , τ ο σ υ ν α ίσ θ η μ α τ η ς ε ν ο χ ή ς

Μ ε τ η ν α ν α γ ω γ ή από τ ο ν Φ ρ ό υ ν τ τ ο υ Ο ιδ ιπ ό

τ η ς , τ ο ο π οίο κα ι α π ε τ έ λ ε σ ε τ η ν ύ σ τ α τ η π η γή

δ ε ιο υ σ υ μ π λ έ γ μ α το ς σ ε π α γ κ ό σ μ ια π ο λ ιτ ισ τ ι

τ η ς θ ρ η σ κ ε ία ς κ α ι τ η ς η θ ικ ή ς » 8.

κ ή σ υ ν ισ τώ σ α ε γ έ ρ θ η κ α ν ο ι π ρ ώ τες α ν τ ιρ ρ ή

Η η θ ικ ο λ ο γ ικ ή δ ιά σ τ α σ η τ η ς ψ υ χ α ν α λ υ τικ ή ς

σ ε ις.

θ ε ω ρ ία ς τ ο υ Φ ρ ό υ ντ σ ίγ ο υ ρ α σ υ ν δ έ ε τ α ι κ α ι

Α. Μ ητριαρχικές κοινωνίες

μ ε τ ο π ο λ ιτισ μ ικ ό π λα ίσ ιο μ έ σ α σ τ ο ο π οίο μ ε

Η π ρ ώ τη σ υ σ τη μ α τικ ή π ρ ο σ π ά θ εια γ ια τ η

γ ά λ ω σ ε κ α ι έ ζη σ ε. Ο ι Ιο υ δ ο χ ρ ισ τ ια ν ικ έ ς η θ ι

δ ια φ ο ρ ο π ο ίη σ η τ η ς ύ π α ρ ξ η ς κ α ι σ η μ α σ ία ς

κ έ ς ε π ιτα γ έ ς β ρ ίσ κ ο ν τ α ι σ το έ ρ γ ο τ ο υ Φ ρ ό υ

του

ντ. Σ το χ ρ ισ τια ν ικ ό δ ό γ μ α , π.χ. η α ίσ θ η σ η τ η ς

τ ο ν Μ α λ ιν ό φ σ κ ι, ο ο π ο ίο ς σ τ η ρ ιζ ό μ ε ν ο ς σ τη

ε ν ο χ ή ς γ ια μ ια ε π α ν α σ τα τικ ή π ρ ά ξη ε ν ά ν τ ια

μ ε λ έ τ η (1916-1918) ε ν ό ς Μ ελ α ν η σ ίο υ π λ η θ υ

Ο ιδ ιπ ό δ ειο υ σ υ μ π λ έ γ μ α το ς έ γ ιν ε από

σ τ ο ν π α τ έ ρ α (θεό) π α ίζε ι έ ν α κ ε ν τρ ικ ό ρ όλ ο.

σ μ ο ύ - τ ω ν Τ ρ ο β ρ ια ν ώ ν - ε π έ μ ειν ε σ τ ο ν π ο λ ι

Α υ τή η α μ α ρ τ ία ε ξ α γ ν ίζ ε τ α ι από τ η θ υ σ ία τ ο υ

τ ισ τ ικ ό σ χ ε τ ικ ισ μ ό τω ν θ εμ ε λ ιω δ ώ ν σ υ μ π λ ε γ

γ ιο υ , ο ο π οίος, μέσω τ η ς ε ξ ά γ ν ισ η ς τ ο υ κ ρ ί

μάτω ν. Κ α τά τ η ν ά π οψ ή τ ο υ τ ο Ο ιδ ιπ ό δ ειο

μ α τ ο ς γ ίν ε τ α ι θ ε ό ς , μ α ζ ί μ ε τ ο ν π α τ έ ρ α το υ .

σ ύ μ π λ ε γ μ α δ εν μ π ο ρ εί ν α υ π ά ρ ξ ει π α ρ ά μ έ

Σ τη γ ιο ρ τ ή τω ν ε υ χ α ρ ισ τιώ ν , τ ο σ ώ μα τ ο υ γ ι

σ α σ ε κ ο ιν ω ν ίες π α τρ ια ρ χ ικ ο ύ τύ π ο υ , ενώ

ου κ α τα ν α λ ώ ν ετα ι, κ α ι α υ τ ο ί που σ υ μ μ ε τ έ

σ τ ο υ ς Τ ρ ο β ρ ια ν ο ύ ς , όπ ου η ο ικ ο γ έ ν ε ια δ ο

χ ο υ ν τ α υ τ ίζ ο ν τ α ι μ ε τ ο ν π α τέ ρ α , μέσ ω τ ο υ γ ι

μ ε ίτα ι κ α τ ά τ ο ν μ η τρ ο γ ρ α μ μ ικ ό τύ π ο , η π α

ου , κα θ ώ ς μ ο ιρ ά ζο ν τα ι τ η ν α γ ιό τ η τ ά τ ο υ 9.

τ ρ ικ ή ε ξ ο υ σ ία β ρ ίσ κ ε τ α ι μ ε τα β ιβ α σ μ έ ν η σ το

Έ χ ε ι υ π ο σ τη ρ ιχ τ εί ό τ ι ο Φ ρ ό υ ν τ ε ξ έ φ ρ α σ ε έ

μ η τρ ικ ό θ ε ίο " .

ν α π ο λ ιτισ μ ικ ό π λα ίσ ιο ε ν ο χ ή ς κ α τ ’ α ν τ ίθ ε σ η

Σ τ ις π α τ ρ ια ρ χ ικ έ ς κ ο ιν ω ν ίες , η ε π ίδ ρ α σ η τ η ς

με τ ο ν α ρ χ α ίο ε λ λ η ν ικ ό π ο λ ιτισ μ ό σ τ ο ν ο π οίο

η θ ικ ή ς που κ α τ α δ ικ ά ζ ε ι τ η ν π α ιδ ικ ή σ ε ξ ο υ α

η α ν α ζή τη σ η τ η ς γ ν ώ σ η ς κ α ι τ ο υ έ ρ ω τα ε ίν α ι

λ ικ ό τ η τ α κ α ι ο ε ξ ο υ σ ια σ τικ ό ς ρ ό λ ο ς τ ο υ π α

π έ ρ α απ ό ιδ ια ίτ ε ρ ε ς η θ ικ ο λ ο γ ικ έ ς π ρ ο σ ε γ γ ί

τ έ ρ α δ ια μ ο ρ φ ώ ν ο υ ν τ ο

σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έ ν ο σ ύ

σ ε ις . Έ χ ε ι χ α ρ α κ τ η ρ ισ τικ ά γ ρ α φ ε ί ό τ ι σ τ ις

μ π λ εγμ α σχ έσ εω ν, τ ο ο π οίο π ε ρ ιέ γ ρ α ψ ε η

α ρ χ α ίε ς ε λ λ η ν ικ έ ς τ ρ α γ ω δ ίε ς η α ν α κ ά λ υ ψ η

φ ρ ο ϋ δ ικ ή θ εω ρ ία . Α ν τ ίθ ε τα σ τη μ η τρ ο γ ρ α μ -

τ η ς α λ ή θ ε ια ς ε ίν α ι β α σ ικ ό σ τ ο ιχ ε ίο τ η ς π ρ ο

μ ική κο ιν ω ν ία τω ν Τ ρ ο β ρ ια ν ώ ν δ ε ν υ π ά ρ χ ει η

β λ η μ α τικ ή ς τ ο υ ς , δ ιό τ ι ο δ η γ ο ύ σ ε σ υ χ ν ά σ τη ν

θικ ή κ α τ α δ ίκ η τ ο υ σ ε ξ κα ι ο π α τ έ ρ α ς ε ίν α ι σ ύ

κ α τ ’ Α ρ ισ τ ο τ έ λ η «λύτρω ση». Π ιο σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έ

ν τ ρ ο φ ο ς κ α ι τ ρ ο φ ό ς . Εδώ η ε π ίδ ρ α σ η τ η ς

να, ο C. Leech α ν α φ έ ρ ε ι ό τ ι η ε λ λ η ν ικ ή ιδ έ α

κ ο ιν ω ν ία ς σ τη β ιο λ ο γ ικ ή φ ύ σ η τ ο υ ανθ ρώ π ου

σ τ η ρ ιζ ό τα ν ο υ σ ια σ τ ικ ά σ τη γ ν ώ σ η. Α ς μ ά θ ε ι

κ α θ ο ρ ίζ ε τ α ι απ ό δ ύ ο π α ρ ά γ ο ν τε ς . Ο έ ν α ς ε ί

ο ά νθ ρω π ος, ε ίτ ε π ρ ό κ ε ιτα ι γ ια κ α λ ό ε ίτ ε

ν α ι ο μ η τρ ια ρ χ ικ ό ς ν ό μ ο ς τ η ς φ υ λ ή ς , ο ο π οί

π ρ ό κ ε ιτα ι γ ια κ α κ ό 10. Η α ν α κ ά λ υ ψ η τ η ς γ ν ώ

ο ς τ ο π ο θ ε τ ε ί τ ο ν μ η τρ ικ ό θ ε ίο σ ’ έ ν α ρ ό λ ο α

σ η ς ε ίν α ι σ η μ α ν τ ικ ό τ ε ρ ο σ τ ο ιχ ε ίο σ τ ο υ ς α ρ

ν ά λ ο γ ο μ ε τ ο ν π α τ έ ρ α σ τ η ν π α τρ ια ρ χ ικ ή κ ο ι

νω νία. Ο ά λ λ ο ς π α ρ ά γ ο ν τα ς ε ίν α ι τ ο τα μ π ο ύ τ η ς α ιμ ο μ ιξ ία ς με τ η ν α δ ελ φ ή κ α ι σ ε μ ικ ρ ό τε

τ ικ ά α ρ ρ α γ ή φ ρ α γ μ ό σ τη ν α ιμ ο μ ιξ ία 17. Σύ μ φ ω να μ ε τ α παραπάνω , φ α ίν ε τα ι ό τ ι ο ά ν

ρ ο βα θ μ ό μ ε τ ις ά λ λ ε ς γ υ ν α ίκ ε ς σ υ γ γ ε ν ε ίς

θρ ω π ος κ λ η ρ ο ν ο μ ε ί από τ ο υ ς π ρ ο γ ό ν ο υ ς

τ η ς μ η τρ ικ ή ς π λ ε υ ρ ά ς 12.

τ ο υ τ η β ιο λ ο γ ικ ή επ ιτα γ ή τ ο υ φ ρ α γ μ ο ύ τ η ς

Ο D. Kettel σ ε σ χ ε τ ικ ά π ρ ό σ φ α τη μ ε λ έ τ η τ ο υ

α ιμ ο μ ιξ ία ς κ α ι τ η μ ε τα φ έ ρ ε ι σ τη ν ιδ ια ίτ ε ρ η

κ ά ν ε ι μ ια α να σ κόπ ησ η τ ω ν σ χ ετικ ώ ν θ εω

π ο λ υ π λ ο κ ό τη τά το υ , σ το π εδ ίο τ η ς ψ υ χ ο λ ο

ριώ ν, σ υ π ερ ιλα μ β α ν ο μ έν ω ν τ η ς ψ υ χ α ν ά λ υ

γ ία ς κ α ι τ ο υ σ υ μ β ο λ ισ μ ο ύ : ο φ ρ α γ ό ς τ η ς α ι

σ η ς κ α ι τ η ς σ υ γ κ ρ ιτ ικ ή ς η θ ο λ ο γ ία ς κ α ι κ α τα

μ ο μ ιξ ία ς σ τα ζώ α γ ίν ε τ α ι τ α μ π ο ύ τ η ς α ιμ ο μ ι

λ ή γ ε ι σ τη ν άπ οψ η ό τ ι τ α Ο ιδ ιπ ό δ εια έ ν σ τ ικ τ α

ξία ς σ το ν ά νθ ρω π ο18. Ό π ω ς π ρ οκύ π τει, ο ι πο

δ εν ε ίν α ι π ανανθρώ π ινα: κο ιν ω ν ίες ο ρ ισ μ έ

λ ιτισ μ ικ ο ί κ α ν ό ν ες α ν α δ ύ θ η κ α ν δ ιό τ ι ο ι φ υ σ ι

νω ν τ ύπ ω ν δ ίν ο υ ν γ έ ν ε σ η σ ε ψ υ χ ο σ εξ ο υ α λ ι

κ έ ς α ν α σ το λ έ ς δ εν ε ίν α ι α ρ κ ε τ έ ς γ ια ν α κα θ ο

κά σ υ μ π λ έ γ μ α τα δ ια φ ό ρ ω ν τύπ ω ν, τ έ τ ο ιω ν

ρ ίσ ου ν, α λ λ ά μ ό νο ν α κ ιν η το π ο ιή σ ο υ ν μ ια σ υ

που ν α ε λ έ γ χ ο υ ν τ ις ε π ιθ υ μ ίες που θ α α π ει

μ π ερ ιφ ο ρ ά . Έ τσ ι, ο ι φ ρ α γ μ ο ί κ α τά τ η ς α ιμ ο

λ ο ύ σ α ν τ η σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έ ν η κοινω νική ο ρ γ ά ν ω

μ ιξ ία ς α ν α δ ύ ο ν τα ι τυ π ο π ο ιη μ έ ν ο ι σ το π λ α ί

σ η 13. Τ ο Ο ιδ ιπ ό δ ειο σ ύ μ π λ εγ μ α α ν τ ισ τ ο ιχ ε ί

σ ιο τω ν π ο λ ιτισ μ ικ ώ ν υ π ερδομώ ν. Ο ι π ο λ ιτι

σ τ ις π α τ ρ ια ρ χ ικ έ ς δ ο μ έ ς κ α ι δ ρ α σ το ν α α ν α

σ μ ικ έ ς ν ό ρ μ ε ς που φ τιά χ ν ε ι ο ά νθ ρω π ος ε ί

π α ρ ά γ ε ι τ ο ν α ν δ ρ ο κ εν τρ ισ μ ό κ α ι τ η ν ιε ρ α ρ

ν α ι δ υ ν α τό ν α θ ε ω ρ η θ ο ύ ν ω ς έ ν α γ ν ω σ τικ ό ε

χ ία τ ο υ φ ύ λο υ .

π ίτευ γ μ α , μ ια π ρ ά ξη α υ τ ο -ερ μ η ν ε ία ς . Ό μ ω ς α υ τ έ ς ο ι ν ό ρ μ ε ς θ α π α ρ α μ ε ίν ο υ ν σ τ α θ ε ρ έ ς

Β. Κοινωνιοβιολογική ερμηνεία

κ α ι ικ α ν ο π ο ιη τικ έ ς μ ό νον ε ά ν ο άνθ ρω π ος

Ο σ κ ε π τικ ισ μ ό ς που σ υ χ ν ά δ ια τυ π ώ ν ετα ι σ χ ε

μ π ο ρ εί ν α α ν α γ ν ω ρ ίσ ει τ η φ υ σ ικ ή τ ο υ ε ικ ό ν α

τ ικ ά μ ε τ η ν α να γνώ ρ ισ η τ ο υ Ο ιδ ιπ ό δ ειο υ σ υ

σ ’ α υ τή τ ο υ τ η ν ε ρ μ η ν ε ία 19.

μ π λ έ γ μ α το ς σ ε ό λ ε ς τ ις α ν θ ρώ π ινες κοινω

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

ν ίε ς π ε ρ ιπ λ έ κ ε τα ι από ν ε ό τ ε ρ α ε υ ρ ή μ α τα που π ρ ο έ κ υ ψ α ν από έ ρ ε υ ν ε ς σ ε α ν ώ τε ρ α θ η

Π α ρ ο υ σ ιά ζο ν τα ς σ ε α υ τό τ ο σ ύ ν το μ ο ά ρ θ ρ ο

λ α σ τικ ά . Η ε ρ μ η ν ε ία α υ τώ ν τω ν ε υ ρ η μ ά τω ν

ο ρ ισ μ έ ν ε ς π τυ χ ές τω ν σ χ έσ εω ν θ ε ά τ ρ ο υ κ α ι

ο δ η γ ε ί σ το σ υ μ π έρ α σ μ α ό τ ι σ ε α ν ώ τε ρ ο υ ς

ψ υ χ α ν ά λ υ σ η ς γ ίν ε τ α ι σ α φ έ ς ό τ ι η ο ικ ο δ ό μ η

β ιο λ ο γ ικ ο ύ ς ο ρ γ α ν ισ μ ο ύ ς έ χ ο υ ν α ν α π τυ χ θ εί

ση τ η ς ψ υ χ α ν α λ υ τικ ή ς θ ε ω ρ ία ς σ τ η ρ ίχ τη κ ε

φ ρ α γ μ ο ί α π α γ ό ρ ευ σ η ς τ η ς α ιμ ο μ ιξ ία ς . Ο ι ε ν

μ εν σ ε υ λ ικ ό νευρ ω σ ικ ώ ν ασ θενώ ν, α λ λ ά α π έ

δ ε ίξ ε ις α υ τ έ ς π ιθα νόν υ π ο δ εικ ν ύ ο υ ν ό τ ι τ ο

κ τη σ ε έ ν α π ρ ο ν ο μ ια κ ό π ε δ ίο α ν α φ ο ρ ά ς μέσω

Ο ιδ ιπ ό δ ειο σ ύ μ π λεγ μ α ε ίν α ι π ε ρ ισ σ ό τ ε ρ ο μια

τ η ς α ρ χ α ία ς τ ρ α γ ω δ ία ς . Μ π ο ρ ο ύ μ ε ν α τ ο λ

β ιο λ ο γ ικ ή επ ιτα γ ή κ α ι λ ιγ ό τ ε ρ ο μ ια ε π ιβ ολή

μ ή σ ο υ μ ε τ η ν υπ όθ εσ η, ό τ ι ε ά ν ο Φ ρ ό υ ν τ δ εν

κοινω νικώ ν κανόνω ν. Ε ίναι όμ ω ς πολύ π ιθα νό

ε ίχ ε μ ε λ ε τ ή σ ε ι τ η ν τ ρ α γ ω δ ία τ ο υ Ο ιδ ίπ οδ α, η

ο ι φ ρ α γ μ ο ί τ η ς α ιμ ο μ ιξ ία ς σ ε θ η λ α σ τικ ά - ε

ο ικ ο δ ό μ η σ η τ η ς ψ υ χ α ν α λ υ τικ ή ς θ ε ω ρ ία ς θ α

κ τ ό ς τ ο υ ανθ ρώ π ου - ν α μ ε τα φ έ ρ ο ν τ α ι ό χ ι μ ε

ε ίχ ε α κ ο λ ο υ θ ή σ ε ι δ ια φ ο ρ ε τ ικ ο ύ ς α τρ α π ο ύ ς .

τ ο γ ε ν ε τ ικ ό κώ δικα, α λ λ ά μέσω τ η ς κ οινω νι

Ω ς π ρ ο ς τ ο θ ε α τ ρ ικ ό μ ύ θο τ ο υ Ο ιδ ίπ ο δ α θ α

κ ή ς μ ά θ η σ η ς που σ ’ α υ τ έ ς τ ις ο μ ά δ ε ς ζώων

δ ια π ισ τώ σ ο υ μ ε ό τ ι α π ο τ ελ ε ί α ξ ε π έ ρ α σ το σ η μ είο τ η ς θ ε α τ ρ ικ ή ς δ ρ α μ α το υ ρ γ ία ς κ α ι ό τ ι θ α

μ ε τ α φ έ ρ ε τ α ι από γ ε ν ιά σ ε γ ε ν ιά 14. Π ρ ά γ μ α τι σ υ σ τη μ α τ ικ έ ς έ ρ ε υ ν ε ς έ χ ο υ ν κ α τα

α π ο τ ελ ε ί μ ια μ ό νιμη θ ε α τ ρ ικ ή π ρ α γ μ α τ ικ ό τ η

γ ρ ά ψ ε ι α π ο φ υ γή ζ ε υ γ α ρ ώ μ α το ς τω ν π ιθήκω ν

τ α κ α ι σ το μ έλλον.

R H ESU S μ ε τ ο υ ς β ιο λ ο γ ικ ο ύ ς γ ο ν ε ίς τ ο υ ς 15.

Ε ρ ώ τημ α π α ρ α μ έ ν ε ι ε ά ν η απ ή χησ η τ ο υ μ ύ

Επιπ λέον, β ιο λ ο γ ικ ές έ ρ ε υ ν ε ς γ ια τ η σ υ μπ ε

θο υ α ν τα ν α κ λ ά β α σ ικ έ ς ανθ ρ ώ π ιν ες λ ε ιτ ο υ ρ

ρ ιφ ο ρ ά τω ν ζώ ων έ χ ο υ ν δ ια π ισ τώ σ ει ό τ ι η εν-

γ ίε ς β ιο λ ο γ ικ ά π ρ ο σ δ ιο ρ ισ μ έ ν ες ή ε ίν α ι μια

δ ο ο ικ ο γ ε ν ε ια κ ή

σ ε ξ ο υ α λ ικ ό τη τα

κ α τα σ τέ λ -

φ α ν τα σ ια κ ή α π εικ όν ισ η τ ω ν π ο λ ιτισ μ ικ ώ ν δ ο

λ ε τ α ι με σ υ μ π ε ρ ιφ ο ρ έ ς απ ειλ ή ς , π αρ εμπ όδ ι-

μών τ ο υ Δ υ τικ ο ύ Π ο λ ιτισ μ ο ύ μ ε υ π όβ α θρ ο

σ η ς κ α ι α π ό κ ρ ο υ σ η ς 16. Έ τσ ι, η φ ύ σ η ε π έ λ εξ ε ,

τ η ν ιο υ δ ο χ ρ ισ τια ν ικ ή ε ρ μ η ν ε ία τ ο υ κ όσ μου

γ ια ε κ ε ίν α τ α ε ίδ η που ε ξε λ ίχ θ η κ α ν , ο ικ ο γ ε

κ α ι τ η ς ζω ής.

ν ε ια κ έ ς δ ο μ έ ς που ν α δ η μ ιο υ ρ γ ο ύ ν έ ν α σ χ ε

Εάν π ρ ο σ π α θ ή σ ο υ μ ε ν α δ ο ύ μ ε τ η ν επ ισ τη μ ο -

νίκη α λ ή θεια στην ψυχαναλυτική θεω ρία του

Οιδιπ όδειου συμπλέγματος χρ ειά ζετα ι να ε ί μασ τε αρ κετά επιφυλακτικοί στις όποιες προ σπάθειες δογματοποίησης θεω ριών που φ ι λο δ ο ξο ύ ν να αποτελόσουν κοσμοθεω ρητικά

9. 10. 11.

σ υσ τήματα αναφοράς. Θ α υποστηρίζαμε ότι το Οιδιπ όδειο σ ύμπλεγ μα αναντίρρητα υπάρχει σ ’ ένα μ έρ ος τω ν α

12. 13.

τόμω ν που έχουν αποδειχθεί ανάλογες πολι τισ μ ικές α ξ ίες συγκεκριμένω ν πολιτισμών. Η παγκοσμιότητα όμως το υ μύθου φ αίνεται πα ρακινδυνευμένη και σ ίγουρα είναι υπερβολι

14. 15.

κή η αξίω ση να δεχ το ύ μ ε ότι το Οιδιπόδειο σύμπλεγμα α π ο τελείτο θεμ έλ ιο δ ημιουργίας το υ ανθρώπινου πολιτισμού.

16.

Η προσπάθεια ορισμένων φροϋδικών ψυχα ναλυτώ ν να καθολικοποιήσουν σ ε δ ογματι

17.

κ ές α λ ή θειες επ ιμέρ ους υπαρκτά ευρ ή μ α τα από σ υγκεκριμένους α ναλυόμενους, δ εν φ αί νεται να κερδίζει τη ν ευ ρ ύ τερ η επίσημη απο δοχή. Ν έες προσεγγίσεις έχο υν πλέον εμ φ α-

18. 19.

P. Roazen: «Freud and his followers», Penguin Books, 1974. R. Osborn: «Freud and Marx», Left Book club Edition, 1937. p. 125. C. Leech, ο.π. Μ. Μαλινόφσκι: «Σεξουαλικότητα και καταπίεση στην πρωτόγονη κοινωνία», εκδ. Καστανιώτη, 1976. ο.π., σ, 102. D. Kettel: «Cognition' and Contradiction: On the Origin of Incest Taboos and Oedipal fantasies», Dialectical Anthropology, 1982. J.Z. Young: «Ο εγκέφαλος και οι φιλόσοφοι», Εκδ. Κά τοπτρο, Αθήνα, 1991. R. Wagner: «Incest and Indentity: Critique and Theory on the Subject of Exogamy and Incest Prohibition»: Man, 7,4, p. 601-613,1972. N. Bishof: «The Biological Foundations of the Incest Taboo», Social Science Information, 11, 6, p.p. 7-36, 1972. V. Frances and A. Frances: «The Incest Taboo and family structure», Family Process 15 (2), p.p. 235-244, 1976. ο.π. N. Bishof, ο.π.

νισθεί που συνδυάζουν με σ φ αιρικότερο τρ ό πο τ α νέα επισ τημονικά ε υ ρή μ ατα των επι στημών το υ ανθρώπου. Η φροϋδική ψυχανάλυση π ρ οσέφ ερε σημαντκά στην ε ξέλ ιξη τω ν ψυχολογικών θεω ριών και σ ίγουρα είναι και σ ή μερα μια αξιόπιστη

Διον. Κιοστίδης

ψυχοθεραπευτική τεχνική, αλλά η προσπά θ ε ια ερμ η νείας ευ ρύ τερ ω ν κοινωνικών και ι στορικών φαινομένων μέσω τη ς ψυχανάλυ σης είναι υπερβολική και μονόπλευρη.

ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΠΑΔΑΤΟΣ

TO ΑΡΓΟ ΒΑΔΙΣΜΑ ΤΗΣ ΑΙΘΡΑΣ Ιστορίες πάθους στά πρώτα χριστιανικά χρόνια

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1.

2. 3. 4. 5. 6. 7.

R.D. Dawe: «Σοφοκλεους Οιδίπους Τύραννος» Κριτι κή και Ερμηνευτική Έκδοση, Εκδ. Καρδαμίτσα, 1991, σ. 17. ο.π., σ. 16. ο.π., σ. 16. C. Leech: «Τραγωδία», εκδ. Ερμής, Αθήνα 1972, σ. 27. J.P. Vernant, P.V. Naquet: «Μύθος και τραγωδία στην Αρχαία Ελλάδα», εκδ. Ζαχαρόπουλος, Αθήνα 1991. H.D. Kitto: «Η αρχαία ελληνική τραγωδία», εκδ. Παπαδήμα, Αθήνα, 1993. J.M. Masson, 1985 «The Complete letters of S. Freud toW. Fliess 1887-1904».

ΕΚΛΟΓΕΙΣ «ΔΩΔΩΝΗ»

Λ ια ν α Κ α ν ε λ λ η

ΡΟ Υ Α Ν Τ Α ο Ρους του Κ άτω Κ ο ςμ ο υ

Ε κ δό σ εις Κ α ςτα ν ιω τη

ΔΙΔΩ ΣΩΤΗΡΙΟΥ

Δύο θεατρικά έργα «μονόλογος», από της Διδώς Σωτηρίου, βλέπουν σήμερα το φως της δημοσιότητας: ιοξεχασμένα χειρόγραφα, γραμμένα και τα τρία στα πρώτα χρόνια της δικτατορίας, από το 1968 ως το 1969, έμειναν θαμμένα για ένα τέταρτο του αιώνα. Δίκαια ή άδικα; Μ α κι έτσι, ύστερα από ένα τέταρτο του αιώνα, τα θεατρικά της Διδώς κρατάνε -περισσότερο, ίσως, από ποτέ- το μήνυμά τους. Ανοίγουν ξανά «μια μια τις πόρτες» για να βρεθούν ξανά «πίσω στη ζωή».

Α ν αυτό δεν είναι το μήνυμα της τέχνης; τότε ποιο είναι;

Κ εδροΣ

ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ