Τεύχος 368

SiapaC co Μ Η Ν ΙΑ ΙΑ

Ε Π ΙΘ Ε Ω Ρ Η Σ Η

ΤΟΥ

Β ΙΒ Λ ΙΟ Υ

Νίκος Βασιλειάδης Μ

Βόλκοβπς Τα ελληνικά γράμματα στη Γερμανία

Μ.

Βαμβουνακη· Γ.

X. Σεμπρούν ·

• Ν.

Ε

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΗΣ ΔΕΚΑΕΤΙΑΣ ΕΠΙΣΤΡΕΦΕΙ! Έ νας νέος τρο π ο ς ΓΙΑ ΝΑ ΑΝΑΚΑΛΥΨΕΤΕ ΤΗΝ ΤΕΧΝΗ.

5 0 0 ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΕΣ, 5 0 0 ΕΡΓΑ ΠΟΥ ΣΦΡΑΓΙΣΑΝ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΑΠΟ ΤΟΝ Έ Λ ΓΚΡΕΚΟ ΩΣ ΤΟΝ ΟΥΟΡΧΩΑ ΣΕ ΜΙΑ ΠΟΛΥΤΕΛΗ ΥΠΕΡΕΚΔΟΣΗ ΠΟΥ ΕΧΕΙ ΑΦΗΣΕΙ ΕΠΟΧΗ.

Ε να βιβ λίο της

Σε όλα τα κεντρικά βιβλιοπω λεία ή στην πό ρ τα σας - όπο υ κ ι αν είστε - με κούριερ, την επομένη του τηλεφωνήματος σας (Με δική μας επιβάρυνση). Τηλέφω να Παραγγελιώ ν: 680.4834-5 FAX: 689 8254 Με αντικαταβολή ή πιστω τική κάρτα: V isa- M a s te r C ard A m erican E x p re ss- D in ers Κεντρική διάθεση: Β ιβλιοπω λείο ΧΡΙΣΤΑ Κ Η - ΑΘΗΝΑ, τηλ.: 360.7876-363.9336, FAX:363.8489.

TERZ0 BOOKS Α ΡΗ Σ ΤΕΡΖΟ Π Ο Υ ΛΟ Σ Ε ΙΔ ΙΚ Ε Σ Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Α.Ε.

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ ΝΕΑ ΒΙ ΒΛΙ Α

1 9

9

6

Ε κδόσεις Κ αςτανιωτη Η σύγχρονη εκδοτική παρουσία στα ελληνικά γράμματα

ΕΛΛΗΝΙΚΗ

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

/ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

ΑΝ ΘΟ Λ ΟΓΙΑ 20+1 ιστορίες από το διαγωνισμό του Elle (1996) ΑΛ ΕΞΑ ΝΔΡΟΥ ΔΑ Φ Ν Η Μάρσα Ματροΰχ και άλλες παράξενες ιστορίες ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ Χ ΡΗ ΣΤΟ Σ Ιστορίε ΑΝΔΡΟΥΛΑΚΗΣ Μ ΙΜ ΗΣ Ο Μυστικός Νοέμ ΒΑΣΙΛ ΕΙΑΔΟ Υ ΛΕΝΤΙΤΣΙΑ Μακρινός κός ΓΑΛΑΝΟΣ ΑΑΕΚΟΣ Με το Σταυρό και το ξίφος (

^

ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΥΝΤΟΡΑ Ο μεγάλος θυ ΓΚΙΩΝΗΣ Δ Η Μ Η Τ ΡΗ Σ Το περίπτερο ΖΑ ΡΟΚ ΩΣΤΑ ΚΑ ΤΕΡΙΝ Α Το καθαρό χ Ζ Ε Η ΑΛΚΗ Νεανική φωνή (Διηγι Θ ΕΟΤΟ ΚΑ Σ Ν ΙΚΟΣ - ΣΩ ΤΗ ΡΙΟ Υ Κ ΩΣΤΑΣ Οι αχινοί (Μυθιστόρημα) ΚΑΡΑΚΑΤΣΑΝΗ ΡΟΥΑΑ Έξω απ’ τη «ΣΟΝΙΑ» στις επτά (Αφήγημα) Κ Α ΡΑ ΤΖΛ Φ ΕΡΗ ΙΩΑ ΝΝ Α Με τη γλώσσα των χεριών (Μυθιστόρημα) ΚΑΣΟΛ Α Σ Μ ΗΤΣΟ Σ Ο Πρίγκιπας (Μυθιστόρημα) ΚΑΤΟΣ ΓΙΩ ΡΓΟΣ Το παράπονο του Οδυσσέα (Μυθιστόρημα) Κ ΙΖΗ ΛΟ Σ ΒΑ ΣΙΛ Η Σ Ο Μάγος (Μυθιστόρημα) ΚΟΑΥΒΑΣ Χ ΡΗ ΣΤΟ Σ Μετανάστες στον άλλο κόσμο (Διηγήματα) Κ Ο ΡΡΕΣ Μ ΑΝΟΛΗΣ Φ ^ήτ380β (Μυθιστόρημα) ΚΥ ΡΙΑ ΖΗ Σ ΝΙΚΟΣ Παιχνίδια με τη φωτιά (Μυθιστόρημα) Μ ΑΓΡΙΖΟΥ-ΣΑΪΑΣ ΒΕΑΤΡΙΚΗ Στην Πολυξένη (Μνθιστός Μ ΕΓΑΛΟΥ-ΣΕΦΕΡΙΑΔΗ Α ΙΑ Η γυναίκα της άμμου (Μυθιστ Μ ΕΓΑΛΟΥ-ΣΕΦΕΡΙΑΔΗ ΑΙΑ Σαν το μετάξι (Μυθιστόρη Μ ΙΧ Α Η Λ ΙΔΗ Σ Δ Η Μ Η Τ ΡΗ Σ Γκαρσονιέρα για παλιά βιβλία (ΔιηγβΛ| U ΜΙΧΑΑΟΠΟΥΛΟΥ ΑΜ ΑΝΤΑ Γιάντες (Μυθιστόρημα)

ΝΕΑ

ΒΙΒΛΙΑ

1996

$

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

/ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

ΝΟΛΛΑΣ Δ Η Μ Η Τ ΡΗ Σ Τα θολά τζάμια (.Διηγήματα) ΞΑΝΘΟΥΛΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ Το τρένο με τις φράουλες (Μυθιστόρημα) 0IK0N01V Η)Υ ΝΤΙΝ ΟΣ Περίπτωση μολότωφ (Μυθιστόρημα) ΠΑΝΑΓΟΥ ΕΜΥ Ο έρωτας έβλεπε στη θάλασσα (Μυθιστόρημα) ΠΑ Ν ΣΕΛ Η Ν Ο Σ ΑΑΕΞΗΣ Ζαΐδα ή Η καμήλα στα χιόνια (Μυθιστόρημα) ΪΤΛ Π A AO 11ΟΥΛΟΣ ΓΙΑΝΝΗΣ Χωρίς κίνητρο (Μυθιστόρημα) ΠΑΠΑΘΑΝΑ ΣΟΠΟ ΥΑ ΟΣ ΘΑ Ν Α ΣΗ Σ Η πλατεία (Μυθιστόρημα) Π Α ΤΕΡΑ ΚΗ Σ ΓΙΑ ΝΝ ΗΣ Το αγόρι (Μυθιστόρημα) I Λ ρ ΟΚΟΣ ΚΐΙΐ&ΑΚΟΣ Ένας επικίνδυνος γλύπτης (Διηγήματα) Ρ Ο Υ Ι ^ ρ Σ ΤΑ ΣΟΣ Ο Οδυσσέας (Μυθιστορία) ΣΕΧ ΙΔ Ο Υ ΓΙΩ ΤΑ Άγαμος Έρως (Μυθιστόρημα) ΣΙΩ Τ Η Σ ΝΤΙΝ ΟΣ High Life (Αφηγήματα) ΣΚ Α Μ Π Α ΡΔΩ Ν Η Σ ΓΙΩ ΡΓΟΣ Πάλι κεντάει ο στρατηγός (Διηγήματα) k ΣΜ ΠΩΚΟΥ ΕΑ ΕΝ Η Ημερονύχτια (Μυθιστόρημα) / ΣΟΑ ΔΑΤΟ Σ ΓΙΑ ΝΝ ΗΣ Το αίνιγμα (Μυθιστόρημα)

/

ΣΟΥ ΡΟ ΥΝΗ Σ ΑΝ ΤΩ ΝΗ Σ Μισόν αιώνα άνθρωπος (Αφηγ^ατα) ΣΟ Υ ΡΟ Υ Ν Η ΣΑ Ν ΤΩ Ν Η Σ Το μπαστούνι ΣΤΑΥΡΙΑΝΟΣ ΓΙΩ ΡΓΟΣ ΣΑΝ ΝΑ ΜΗΝ ΥΠΗΡΞΑΝΕ ΠΟΤΕ 1. Μητροπο^^Μ υθιστόρημα)

’γ

Σ Φ Υ Ρ ΙΔ Η Σ Π ΕΡΙΚ Λ Η Σ Ψυχή μπλε και κόκκινη (Μυθιστορία)

ΤΣΑΑΙΚΟΓΑΟΥ Φ Ω ΤΕ ΙΝ Η Η κόρη της Ανθής Αλκαίου (Μυθιστόρημα) :

Τ Σ ΙΤΑ Σ Μ Α Κ Η Σ Πάτυ εκ του Πετρούλα (Διηγήματα) Φ Α Κ ΙΝ Ο Σ Α Ρ Η Σ Οι παράνομοι (Μυθιστόρημα)

Χ Α ΝΤΖΗ ΟΛΓΑ Ο έρωτας δεν είναι πάντα τοκογλύφος (Μυθιστόρημα) ' ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ Δ ΗΜ ΗΤΡΑ Ακτή στο φως του χειμώνα (Διηγήματα)

ΝΕΑ

ΒΙΒΛΙΑ

1996

$

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ / ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Α νθολογία

Δάφνη Αλέξανδρου

20+1 ΙΣΤΟΡΙΕΣ

ΜαρςαΜατρουχ

Από το διαγωνισμό του ELLE (1996)

και άλλες παράξενες ιστορίες

Ο παρών τόμος αποτελεί συνέχεια της περσινής πρωτοβουλίας που ανέλαβαν από κοινού οι Εκ­ δόσεις Καστανιώτη και το περιοδικό E L L E με την προκήρυξη διαγωνισμού διηγήματος για νέ­ ους από δεκαοχτώ έως τριάντα ετών, πιστεύο­ ντας ότι ένας τέτοιος διαγωνισμός συνιστά τον καταλληλότερο τρόπο ώστε να αναδειχτούν δυ­ νάμεις υπαρκτές αλλά λανθάνουσες στο χώρο της λογοτεχνίας. Το έργο της επιτροπής ούτε φέτος ήταν εύ­ κολο. Εκατοντάδες διηγήματα, με διαφορετική θεματογραφία, γραφή και αισθητική, έφτασαν στην επιτροπή. Ωστόσο, πα ρ ά τις αναπόφ ευ­ κτες διαφορές, η τελική επιλογή των είκοσι ενός διηγημάτων ήταν σχεδόν ομόφωνη, καθώς τα διηγήματα αυτά ξεχώρισαν με τη συνολική αρτιότητά τους, ενώ ταυτόχρονα η επιτροπή π α ­ ραμέρισε τις ενδεχόμενες αισθητικές προκατα­ λήψεις των μελών της.

ΝΕΑ

ΒΙΒΛΙΑ

1996

«...Το κάλεσμα της ερήμου ήταν επιτακτικό. Τώρα απλωνόταν μπροστά μου, με τους αμμόλοφούς της, καθώς τους λάξευαν τα κύματα του ανέμου, και τους αμυδρούς θορύβους της. Υπήρ­ χε κάτι λάγνο στην ατμόσφαιρα. Προχώρησα, χωρίς να ξέρω τον προορισμό μου. Κάποια δύ­ ναμη με οδηγούσε, κι εγώ αφηνόμουν στα χέρια της χωρίς αντίσταση. Τότε άκουσα τους απόμα­ κρους ήχους. Νταούλια ιερά αντηχούσαν, ψαλ­ μωδίες, βογγητά, επικλήσεις και τουφεκιές έσκι­ ζαν τον αέρα. Κατάλαβα: βεδουίνικος γάμος».

$

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Χρηστός Α ναγνωςτοπουλος

/ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Μιμης Α νδρουλακης 0 Μυστικός Ν οέμβρης

ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΤΗΣ Σιγανής Βροχής

Μυθιστόρημα Ο συγγραφέας Νίκος Δημητρίου ζει σ’ ένα π α ­ ραλήρημα αναμονής. Ποιος είναι ο αθέατος α ­ ποστολέας που του στέλνει μεγάλα χρηματικά ποσά; Έ ν α ς μυστηριώδης νυχτερινός επισκέ­ πτης. Δυο γυναίκες σε μια απροσδόκητη συμ­ βίωση. Έ νας δικαστής κι ένας εγκληματίας, σε μια μοιραία έλξη, διασταυρώνουν τη δική τους μοίρα με του συγγραφέα. Έ ξ ι λαμπρά αστέρια του κόσμου των επιχειρήσεων και του θεάματος στο πιο τρελό κι αλλόκοτο κλαμπ. Δέκα ύποπτοι για ένα φόνο. Η αναζήτηση μιας νέας ηθικής κι αισθητικής πέρα από τον πολιτισμό της ενοχής. Η glamour κοινωνία ξεγυμνωμένη στο μυθιστόρημα αυτό του Μίμη Ανδρουλάκη.

Το ονειροπόλο μα άτυχο σύννεφο, ο μικρός θε­ ός που ανακάλυψε όλη του την αγάπη, η σκιά που μας οδηγεί, όλοι οι ήρωες που ζουν και πε­ θαίνουν στο χώρο του πιο μεγάλου πα ρ αμυ ­ θιού, εκείνου του ανυπέρβλητου της ελληνικής μας ψυχής. Έ ντεκα σύντομοι ποιητικοί μύθοι, ένας άλ­ λος τρόπος να πλησιάσουμε την ποίηση και να απολαύσουμε την τραγωδία.

ΝΕΑ

ΒΙΒΛΙΑ

1996

*

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ / ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

ΛΕΝΤΙΤΣΙΑ ΒΑΣΙΛΕΙΑΑΟΥ

Μ ακρινός κόσμος ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝ1ΩΤΗ

Λεντιτςια Βαςιλειαλου

Α λεκος Γαλανός Μ ε το Σταύρο και το Ξίφος

Μ ακρινός Κ οςμος Μυθιστόρημα

Αφηγηματικό Συναξάρι Έ νας κτηνίατρος, ο Φιλοποίμην, καταφτάνει σ’ ένα νησί με τα θαυματουργά του φάρμακα και σχέδια πολλά. Ασκώντας τη θεραπευτική τέχνη του, τόσο σε ζώα όσο και σε ανθρώπους, θυμάται που πέρα στη στεριά έχει αρνηθεί τον έρωτα μιας παράφορης γυναίκας, της Αδελαΐδας, γιατί, αφοσιωμένος ερευνητής αυτός, δεν επιτρέπεται να δεσμευτεί. Η Αδελαΐδα, που παντρεύεται το γέ­ ρο ψυχίατρό της, αγωνίζεται μέσα από τις στά­ χτες του έρωτά της να ξαναβρεί τον εαυτό της. Όμως ο καιρός περνάει και μια μέρα η Α δε­ λαΐδα βγαίνει από το καράβι, ίδια θεά. Έρχεται να εγκατασταθεί στο νησί με τον ημιπληγικό, τώ­ ρα πια, σύζυγό της...

ΝΕΑ

ΒΙΒΛΙΑ

1996

Έ ν α χρονικό της πορείας των πρωτοχριστιανών, ειδικότερα στην αρχή της τέταρτης μ.Χ. εκατονταετίας. Τότε που οι διωγμοί και τα βα­ σανιστήρια των χριστιανών είχαν φ τάσει στο αποκορύφωμά τους, αλλά στο αποκορύφωμά της και η πίστη των χριστιανών οι οποίοι, δίχως κανέναν ενδοιασμό, προτιμούσαν να ριχτούν στην πυρά ή να κατασπαραχτούν στα αμφιθέα­ τρα από τα πεινασμένα λιοντάρια παρά να προδώσουν τη χριστιανική πίστη τους. Όμως τα λογής χρονικά σ πάνια έχουν δομή αφηγήματος και σχεδόν ποτέ μυθιστορηματική υφή, όπως συμβαίνει με τούτο το βιβλίο, μόλο που είναι ένα Συναξάρι, κι ούτε μια σειρά από αυτό δεν είναι μη αληθινή, τουλάχιστον στην ουσία της.

I

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

/ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Δ ημητρης Γκιώνης Τ ο Π ερίπτερο

Ντορα Γιαννακοπουλου 0 Μεγάλος Θ υμός

Αφήγημα

Μυθιστόρημα Στην Α θήνα της δεκαετίας του ’50 μεταφέρει τον Δημήτρη Κούκο, το μικρό ήρωα του αφηγή­ ματος του Τώρα θα δεις... ο Δημήτρης Γκιώνης. Και πάλι μια σειρά από εικόνες γεμάτες τρυφε­ ρότητα και χιούμορ μέσα από τα μάτια ενός χω­ ριατόπουλού, που αφυπνίζεται σιγά σιγά σε μια Α θήνα που απλώνεται -κ α ι αλώ νεται- για να χωρέσει όσους εγκαταλείπουν την επαρχία για να μοιραστούν μεταξύ πρωτεύουσας και ξενι­ τιάς.

«Καλοκαίρι 1994. Τότε άρχισαν όλα. Δεν τον γνώ­ ριζε τον ετεροθαλή αδερφό του γαμπρού της η Μυρτώ. Ό ταν τον πρωτοείδε, τα χέρια τους σφί­ χτηκαν λίγο περισσότερο, τα βλέμματα διασταυ­ ρώθηκαν. Κανείς δεν κατάλαβε τίποτα. Μόνο εγώ. Αυτός ο έρωτας, που γεννιόταν έτσι ξαφνικά κι απροσδόκητα μπροστά μου, με τρόμαζε. Πόσο θα ’θελα να τον εμποδίσω. Αν μπορούσα τουλά­ χιστον να γυρίσω πίσω το χρόνο, όταν αυτοί οι δυο δεν είχαν ακόμα συναντηθεί. Ό μως ούτε το χρόνο μπορούσα να σταματήσω, ούτε να φρενά­ ρω τις επιθυμίες και τους πόθους τους. Πού θα οδηγούσε αυτή η σχέση; Α πό ποια σκοτεινά μο­ νοπάτια έπρεπε να περάσουν; Πώς θα αντιδρούσε ο άντρας της και η κόρη της; Πώς θα αντιδρούσε προπαντός ο γιος της, με τη μεγάλη αδυναμία που είχε στον πατέρα του; Πώς θα συγκροτούσε το μεγάλο του θυμό; Κανείς δεν μπορούσε να υποψιαστεί τότε αυτό το αδιέξοδο...»

ΝΕΑ

ΒΙΒΛΙΑ

1996

t

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ

Λ Ο ΓΟ ΤΕΧ Ν ΙΑ / ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Κατερίνα Ζαροκωςτα Τ ο Κ αθαρό Χ άδι

Α λκή Ζεη Ν εανική Φ ωνή

Νουβέλα

Διηγήματα

Η Νέα Κΰζικος έχει στη μια της άκρη το στρα­ τόπεδο, στην άλλη το νεκροταφείο. Ανάμεσά τους, γύρω τους, παντού, κυριαρχεί το δάσος. Πεύκα και σκίνα. Εκεί συναντά η Άρτεμις τον Ν ικηφόρο, τον σαλπιγκτή του στρατοπέδου. Την ώρα που ο ξάδελφός της, ο Πάρις, προσπα­ θεί να κρατήσει την ανάσα του κόσμου ζωντα­ νή. Δεν το κατορθώνει πια από τότε που η ξαδέλφη του μαγεύεται μ’ αυτόν τον σαλπιγκτή που ξεσηκώνει τις καρδιές με τη μουσική του... Δ εκαετία του ’50. Θάλασσα. Εφηβεία. Δεν υπάρχει ελπίδα. Π αρ ’ όλη την αγάπη. Ή ίσως εξαιτίας της. «Γιατί έτσι έχει γραφτεί, μέσ’ α π ’ την αγάπη να περνά το καλό και το κακό».

Τα πέντε διηγήματα που περιλαμβάνονται σε αυτό το βιβλίο δημοσιεύτηκαν για πρώτη φορά στο περιοδικό Νεανική Φωνή από τον Ιανουά­ ριο ως το Σεπτέμβριο του 1944, όταν η συγγρα­ φέας τους ήταν μόλις δεκαοχτώ χρόνων. Γραμμένα στα σκληρά χρόνια της Κατοχής, όταν η λογοκρισία απαγόρευε κάθε αναφορά σ’ αυτήν, είναι αναπόφευκτα επηρεασμένα από το θάνατο που πλανιέται παντού εκείνη την εποχή. Με όπλα της όμως την αισιοδοξία, την αφέ­ λεια, τη δροσιά της ηλικίας της, το χιούμορ αλλά και το ρεαλισμό, η Άλκη Ζέη ξεφεύγει από τα δίχτυ α της απ ελ πισία ς κα ι του σκοταδιού κα ι αφήνει να κυριαρχήσει μέσα απ’ τα γραπτά της το φως, η λαχτάρα κι ο πόθος για ζωή.

ΝΕΑ

ΒΙΒΛΙΑ

1996

$

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

/ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Ρουλα Καρακατςανη Ε ξ ω α ιγτ η «Σονια» στις Ε πτά

Νικος Θεοτοκας Κώστας Σωτήριου Ο ι Α χινοί Μυθιοτόρημα

Αφήγημα

Φίλοι α π’ το γυμνάσιο, α π’ τις αρχές του ’70. Στα χρόνια που πέρασαν, ερωτεύτηκαν, ανακατεύ­ τηκαν με τις οργανώσεις, σπούδασαν, μάλωσαν, κόντεψαν να διαλύσουν τη φιλία τους. Ονειρεύ­ τηκαν, θύμωσαν, μπερδεύτηκαν. Τώρα, στα σα­ ράντα, με τη δουλειά, το σπίτι, τις σ κοτούρες, νιώθουν στριμωγμένοι σε μια καθημερινότητα που μοιάζει φάρσα κακόγουστη. Η φιλία τους, μόλο που δοκιμάζεται, κρατά. Σαν κύκλος, τους περιβάλλει με τους δικούς της κώδικες. Ακόμα κι οι πιο κοντινοί τους άνθρωποι δυσφορούν. Οι τρόποι τους μοιάζουν ανεξήγητοι, παράτονοι. Προκαλούν, μα οι ίδιοι συντηρούνται απ’ αυτό. Γύρω από ένα μπουκάλι αποφασίζουν να φτιά­ ξουν κάτι που, στα μάτια τους, δείχνει μια έξοδο. Καταπιάνονται να βάλουν τον εαυτό τους απέ­ ναντι. Να γράψουν. Έ να βιβλίο κι οι τρεις μαζί.

«Με συγχωρείτε, έκανα λάθος. Ό λα ξεκίνησαν από ένα ψέμα. Αφορμή μία ξε­ χασμένη επέτειος, που επέμενα να τη γιορτάζω μόνη μου. Πλήρωνα είκοσι πέντε χρόνια το λά­ θος. Μια Κυριακή ήταν, λίγο πριν ξημερώσει. Πή­ ρα τον καφέ μου και κάθισα αποκαμωμένη στον καναπέ. Ο έρωτας παγιδεύεται, φθείρεται μες στην κα­ θημερινότητα. Προσπαθώ να κρατήσω όσο μπο­ ρώ την οικογένειά μου. Ψάχνω να βρω τι φταίει για τη σημερινή παραφροσύνη. Θα τα καταφέρω;»

ΝΕΑ

ΒΙΒΛΙΑ

1996

t

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

/ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

ΙΩΑΝΝΑ ΚΑΡΑΤΖΑΦΕΡΗ

Μ ητςος Κ αςολας

Μ ε τη Γλωσσά των Χ εριών

0 Π ρίγκιπας Μυθιστόρημα

Μυθιστόρημα «Πρίγκιπας» είναι το παρατσούκλι ενός λαϊκού ανθρώπου, που σκηνοθετεί το θάνατό του για να του σβηστούν τα χρέη που έχει ή του έχουν δημιουργήσει άλλοι. Και ενώ ύστερα από πολ­ λές οδύνες, παράλληλα και με κωμικές καταστά­ σεις και... θαύματα, πετυχαίνει τους στόχους του, η επανεμφάνισή του στη ζωή εκλαμβάνεται ως μέγα θαύμα και αγιοποιείται! Θαυματουργεί και πάλι και αποθεώνεται α π ’ την εκκλησία, τις εφημερίδες, το λαό, ως τη στιγμή που η αλήθεια βγαίνει στο φως εν μέσω νέων θαυμάτων, αλή­ θειας αυτή τη φορά! Ο μύθος στο βιβλίο, πέρα απ’ το να εξυπηρετεί το παιχνίδι της λειτουργίας του μυθιστορήματος, βαθύτερα, είναι η προσω­ πική αναφορά του συγγραφέα στα ιστορικά γε­ γονότα του τόπου μας -σημερινά και παλιότερ α - όπω ς αυτά βιώθηκαν και καταγράφηκαν στη μνήμη του.

Με αυτό το μυθιοτόρημα η Ιωάννα Καρατζαφέρη, συγγραφέας πολλαπλών θεμάτων και προ­ βληματισμών για τις ανθρώπινες σχέσεις, ιδιαίτε­ ρα ανάμεσα στα δύο φύλα, εμφανίζεται και πάλι μ’ ένα μυθιστόρημα, το δέκατο τέταρτο, που έχει ήδη θεωρηθεί ως υπερκείμενο. Κάθε σελίδα ανοίγει και ένα παράθυρο, κάθε παράγραφος ανοίγει ένα άλλο, και όλα οδηγούν τον αναγνώστη σε μια άλλη αναγνώριση, μια και­ νούρια συνεννόηση. «Με τη γλώσσα των χεριών» μπορεί να εννο­ ούνται πολλά. Ανθρώπινες κινήσεις που έχουν τη δική τους γλώσσα, κινήσεις στο πληκτρολόγιο που παράγουν γλώσσα, κινήσεις των χεριών που αποσκοπούν σε μια επικοινωνία. Πόσο, όμως, η γλώσσα των χεριών μπορεί να παράγει αφηρημένες έννοιες, όπως τα ανθρώπι­ να αισθήματα;

ΝΕΑ

ΒΙΒΛΙΑ

1996

ί.

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

/ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Βασίλης Κιζηλος Ο Μ άγος

Γιώργος Β.Κ ατος

ΤΟ ΠΑΡΑΠΟΝΟ ΤΟΥ Ο δυςςεα

Μυθιστόρημα

Μυθιστόρημα Με αλλόκοτα ρεαλιστικό τρόπο ο Βασίλης Κιζήλος μας φανερώνει ένα σύμπαν μέσα στο οποίο χαρτογραφεί με διεισδυτική ματιά την ανθρώπι­ νη υπόσταση αλλά και τον κόσμο γύρω μας. Η εικονοπλασία του φανερώνεται με ένταση και αληθοφάνεια, πάντα σε άμεση επαφή με κάποιο κέντρο του ψυχισμού μας, π ά ντα ισορροπώ ­ ντας, ακόμα κα ι στα πιο τολμηρά ανοίγματα, ιχνογραφώντας με γοητευτικό τρόπο την ιστο­ ρία του, που είναι α ναπάντεχη χωρίς να είναι χαοτική. Περνώντας ένα είδος παράξενου μά­ γου στην αιωνιότητα και δίνοντάς του τη γνώση μέσα από την κόλαση της σάρκας σε συνδυασμό με την παρατήρηση κ αι τη δύναμη της υποβο­ λής, ο συγγραφέας δίνει την ευκαιρία για αντι­ παράθεση στον Πέτρο Αποστολίδη, που ως Βα­ σιλικός Μάγος αντανακλά το ανθρώπινο δράμα και καταγράφει τα αποτυπώματα της ύπαρξης με έναν ειλικρινή και εντυπωσιακό τρόπο.

Με φόντο την ξενιτιά, την ερήμωση, το αδιέξο­ δο, τη μοναξιά της ελληνικής επαρχίας, ο Γιώργος Κάτος ανατρέπει το μύθο του Οδυσσέα: χω­ ρίς να αναιρεί την αναπότρεπτη περιπλάνηση, αυτήν που στις δεκαετίες του ’50 κα ι του ’60 συμβόλιζε την Τροία με το Μόναχο, φτιάχνει μια ιστορία ανάποδη. Ο σύγχρονος Οδυσσέας του δε ζει στην ξενιτιά. Θέλει να φύγει από την πα ­ τρίδα και δεν μπορεί. Θέλει κι αυτός ένα κομμά­ τι μέλλον που πιστεύει πω ς του ανήκει. Ό μως η ελπίδα γίνεται υποχρέωση απραγματοποίητη. Η μάνα, ένα τοτέμ σκυθρωπό. Η πατρίδα, άστοργη μητριά. Η πολιτική, μύηση στο παζάρι της εκποί­ ησης. Η ανάγκη ελευθερίας, πραξικόπημα. Αυτός λοιπόν που δεν έφυγε. Που δεν ταξίδε­ ψε ποτέ. Αυτός ο ανιδανικός, ο αντιήρωας γίνεται πιο μυθικός, λιγότερο πραγματικός απ’ τον μυθι­ κό, τον ομηρικό Οδυσσέα.

ΝΕΑ

ΒΙΒΛΙΑ

1996

%

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

/ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ ΜΑΝΟΛΗΣ ΚΟΡΡΕΣ

Φυλής380β ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

jfi

Χρηστός Κολυβας

Μανόλης Κορρες

ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ

Φ υλής 380β

ΣΤΟΝ ΑΛΛΟ ΚΟΣΜΟ

Μυθιστόρημα

Διηγήματα Με τη συλλογή αυτή των διηγημάτων του ο Χρήστος Κολύβας αποπειράται να δώσει τη ζωή των Ελλήνων μεταναστών στον Καναδά. Η γκάμα των ηρώων του είναι μεγάλη: Από την πρώτη γε­ νιά, που ξενιτεύτηκε εκεί σε όλη τη διάρκεια του μεσοπολέμου, μέχρι την τελευταία, των Ελληνό­ πουλων που γεννήθηκαν εκεί χωρίς να έχουν δει ποτέ την πατρίδα. Ιστορίες σοβαρές και αστείες, σκληρές και τρυφερές, συχνά μελαγχολικές, μέσα από τις οποίες βγαίνει ανάγλυφος ο κόσμος και η ζωή των μεταναστών, το τραγικό υπόβαθρό τους, που συνδέθηκε με την ήττα του αριστερού κινή­ ματος στην Ελλάδα και τη φυγή των αποδιοπο­ μπαίων τράγων «όπου γης». Και η διφορούμενη μοίρα τους, να νιώθουν πάντα ξένοι σε μια δεύτε­ ρη πατρίδα που τους έχει δεχτεί, νοσταλγώντας διαρκώς μια πατρίδα που τους έχει αποδιώξει.

ΝΕΑ

ΒΙΒΛΙΑ

1996

Η οδός Φυλής δεν είναι μόνο ένας κακόφημος δρόμος της Αθήνας. Είναι ακόμα ένα γκέτο, μια αναφορά για ανάθεμα, ένας μόνιμος πονοκέφα­ λος για την Αστυνομία, για το Δήμαρχο, για τους περίοικους. Ο Μανόλης Κορρές δε βλέπει αυτό το χώρο ούτε σαν «συνοικία αγγέλων» ούτε σαν «συ­ νοικία της αμαρτίας». Πιστεύει πως αυτά τα δυ­ στυχισμένα κορίτσια που εκδίδονται «επίχρήμασι» δεν είναι αναγκαστικά διεστραμμένα ή ανήθι­ κα. Είναι απλώς άτυχα. Ο Μ. Κορρές τολμά να πει την αλήθεια. Αυτός είναι ο στόχος του. Δεν καταγ­ γέλλει. δεν κάνει αφορισμούς, απλώς καταγράφει χαρακτήρες και γεγονότα. Βρίσκει την ευκαιρία να σκιτσάρει και τους γραφικούς «πελάτες», όλο αυτό το «μωσαϊκό» των τύπων που γεμίζουν το σαλόνι ενός πορνείου. Το Φυλής380β είναι μια πε­ ριγραφή ενός μικρόκοσμου που ζει και κινείται μέ­ σα στον «κύκλο της κιμωλίας» όπου όλοι μας έχου­ με κλείσει τον «αγοραίο έρωτα».

*

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ

ΛΟ ΓΟ ΤΕΧ Ν ΙΑ / ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Νικος Κυριαζης Π αιχνίδια με τη Φ ωτιά

Βεατρίκη Σαϊας-Μαγριζου Στην Π ολυξενη Μυθιστόρημα

Μυθιστόρημα Το πέρασμα από το χτες στο σήμερα μέσα από τα μάτια της Δ έσποινας, μα και μέσα από την ψυχή της. Μια ψυχή που δυνάμωσε από το χρό­ νο. Και μαζί μ’ αυτή την ψυχή κι ένα μυαλό που γέμισε σοφία, για να τη σκορπάει απλόχερα σε αδέλφια, ανίψια, φίλους. Έ ν α ς τέτοιος φίλος, καρδιακός, κι η Πολυξένη, πορεύεται και αυτή δίπλα στη Δέσποινα, και μαζί οι δυο τους ξεδι­ πλώνουν κάθε μέρα λίγο λίγο από τις αναμνήσεις και τις κρατούν σαν σύμβουλο για το σήμερα, που τις αγγίζει κι αυτές, από διαφορετική γωνία.

Πώς νιώθεις πετώντας μόνος ανάμεσα στα σύν­ νεφα, παίζοντας με τη ζωή και το θάνατο; Πώς χορεύεις μπαλέτο πάνω από τον Μαραθώνα και τον Ραμνούντα; Η Ελλάδα επιχειρεί να γίνει πυ­ ρηνική δύναμη και τότε αρχίζουν τα Παιχνίδια μ ε τη φωτιά. Α πό τις Η Π Α μέχρι την Ε λλάδα και την Τουρκία, πολιτικοί, στρατιωτικοί, επι­ στήμονες, κατάσκοποι, αεροπόροι, κολ γκερλ, όμορφ ες κ α ι δ υναμικές γυναίκ ες, ήρω ες και προδότες προσπαθούν να ανακαλύψουν ή να π ρ οσ τα τέψ ο υ ν το μυστικό ενός πυ ρηνικού σταθμού στα βάθη της Πίνδου. Στον ουρανό οι καρχαρίες έχουν ορκιστεί εκδίκηση. Μια αγω­ νιώδης καταδίωξη στο Αιγαίο και ένα εκρηκτι­ κό τέλος συνθέτουν ένα συναρπαστικό σύγχρο­ νο θρίλερ με γρήγορη πλοκή, χιούμορ, έρωτες, έντονη δράση στον αέρα, στη στεριά και τη θά­ λασσα και απροσδόκητες εξελίξεις, που θα μπο­ ρούσε να είναι η πραγματικότητα του αύριο.

ΝΕΑ

ΒΙΒΛΙΑ

1996

«

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Λια Μεγαλου-Σεφεριαδη Η Γυναίκα της Α μμου

/ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Λια Μεγαλου-Σεφεριαδη Σαν το Μ ετάξι Μυθιστόρημα

Μυθιστόρημα Ποια είναι η Γυναίκα της Άμμου; Από πού έρχε­ ται και τι μπορεί να φέρει σ’ έναν κόσμο αρσενι­ κό, παραδομένο στη βία και στην απληστία; Μή­ πω ς η εμφάνισή της αποτελεί την απαρχή μιας αντίστροφης μέτρησης, αργής αλλά μοιραίας; Μ ήπως η Γ υναίκα της Ά μμου -μυστη ριακή, ερωτική κι αιώνια- δεν είναι παρά μια απροσδό­ κητη περιπέτεια ελπίδας; Η δίκιά μας π εριπέ­ τεια;

ΝΕΑ

ΒΙΒΛΙΑ

1 996

Κυκλάδες, Μοναστήρι, Κωνσταντινούπολη, Α'ίδίνι, Καταστροφή, Πειραιάς, Νέα Ιωνία, Ευρώ­ πη, Αφρική, Αμερική. Οι ρίζες και η ζωή ενός λαϊκού καλλιτέχνη, μια ζωή πλούσια σε περιπέ­ τειες, σε αγώνες, σε μουσική, σε έρωτες, σε «νύ­ χτες μαγικές κι ονειρεμένες».

t

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

/ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Α μαντα Μιχαλοπουλου Γιάντες

Δ ημητρης Μιχαηλιδης

ΓΚΑΡΣΟΝΙΕΡΑ για Π αλια Β ιβλία

Μυθιστόρημα

Διηγήματα Η ιστορία μας, με δύο λόγια, πάει κάπως έτσι: ο πατέρας πέθανε· ο Ηλίας έγραψε στα αγγλικά μια νουβέλα με θέμα την οικογένειά μας· μου ζή­ τησε να τη μεταφράσω· δέχτηκα- συνάντησα με­ ρικούς εκδότες· απέρριψαν όλοι το βιβλίο επειδή ήταν ολιγοσέλιδο· για να αυξηθούν οι σελίδες, α­ ποφάσισα να γράψω και τη δική μου εκδοχή. Εί­ χαν μεσολαβήσει δραματικά γεγονότα: μια δολο­ φονία, ένα συντριπτικό κάταγμα μεταξύ θωρακικών και οσφυϊκών σπονδύλων, ένας χωρισμός. »Γιατί το κάνω αυτό; Πρώτον, επειδή η περί­ ληψη μιας ιστορίας είναι ο κύριος λόγος που μας σπρώχνει να τη διαβάσουμε. Δεύτερον, θα ήθελα να είμαι τίμια μαζί σας. Κανένα μυθιστόρημα δε γράφεται μόνο με καλές προθέσεις - αλλά χρειά­ ζονται κι αυτές. Και τώρα, αν δε χτυπάει το τηλέ­ φωνο ή δε χύνεται ο καφές, μπορείτε ν’ αρχίσετε την ανάγνωση.

Τα βιβλία είναι οι καλύτερες ερωμένες. Και όταν είναι βιβλία που κλείνουν την αγωνία, τον πόνο, τη λαχτάρα, τα ιδανικά μιας ολόκληρης γενιάς, της «χαμένης γενιάς», θέλουμε να τα προφυλάξουμε, να τα κανακέψουμε σ’ έναν ξεχωριστό χώ­ ρο. Μπορούν όμως αυτά τα βιβλία, που εκφρά­ ζουν τη νιότη μας, να μας προδώσουν; Ή μήπως εμείς προδώσαμε τη νιότη μας; Την ξεχασμένη αυτή νιότη προσπαθεί να ζω­ ντανέψει τούτο το βιβλίο. Με ιστορίες παλιές και τύψεις σημερινές. Άγριες και τρυφερές ιστορίες που παραμένουν ζωντανές και δεν μπορούν να ξεχαστούν, όσο κι αν σκεπάζονται από τις σκόνες πενήντα χρόνων.

ΝΕΑ

ΒΙΒΛΙΑ

1996

$

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

/ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Γιάννης Ξανθουλης Τ ο Τ ρένο με τις Φ ράουλες

Δ ημητρης Νολλας Τ α Θ ολά Τ ζαμια Διηγήματα

Μυθιστόρημα

Τα θολά τζάμια είναι φτιαγμένα από θραύσμα­ τα ζωής που αποσπάστηκαν, λεπτομέρειες χα­ μηλές, μισοφωτισμένες, α π ’ αυτές που τις προ­ σέχουμε αφηρημένοι: σαν τα ακούσια λάθη της γλώσσας, που ομολογούν μιαν αλήθεια κρυφή και επώδυνη. Πού βρίσκεται όμως κρυμμένη η αλήθεια; Ασφαλώς όχι στο «θέμα» αλλά στο μι­ κρό θαυματουργό «αντικείμενο» κάθε διηγήμα­ τος: φαινομενικά ασήμαντο και πάντως ασύνδε­ το, τυχαίο (ένα ρούχο, ένας τάφος, μια σιλουέτα, ένα μπαστούνι, μια τετριμμένη σκέψη). Τα θολά τζά μ ια κρύβουν π ρ ο π ά ντω ν ένα βλέμμα νοσταλγικό: η ενότητα του βιβλίου οφείλεται σ’ αυ­ τό το βλέμμα - και μολονότι κερδίζεται κατακόρυφα (κάθε φορά α π’ την αρχή και εις ύψος, σαν καπνός που αναθρώσκει), δεν έχει τίποτα να ζη­ λέψει από την ενότητα ενός μυθιστορήματος· αντιθέτως.

Ό λα ξεκίνησαν ή όλα τέλειωσαν σε μια νύχτα. Είκοσι πέντε χρόνια γάμου θυσιάστηκαν σε μια παρόρμηση. Μια συνηθισμένη βραδιά στο υπνο­ δωμάτιο, κι έξω μια λασπωμένη βροχή - που, όπως έλεγαν, έφτασε α π ’ τη Σαχάρα. Εκείνο το βράδυ ξύπνησε η κοιμισμένη τύψη για μια άδεια ζωή χωρίς αγάπη, χωρίς χαρά. Έ πειτα έπεσε το ζεστό, υγρό σκοτάδι μες στην απόλυτη σιωπή. Μόνο η καρδιά ξαγρυπνούσε κι αφουγκραζόταν ένα μακρινό τρένο με αρώματα παλιού μα­ γιάτικου μεσημεριού. Το τρένο με τις φράουλες διέσχιζε π άλι τη ζωή της Μαργαρίτας, φέρνο­ ντας την ανάμνηση μιας ξεθυμασμένης ευτυ­ χίας. Τον ίδιο καιρό ένας άντρας με απειλητικό παρόν στοίχειωνε τους ύπνους της, μοσκοβολώ­ ντας μαύρο πιπέρι. Τότε περίπου ξύπνησαν κι οι ομίχλες, με τα περιστατικά των θανάτων και του έρωτα... Τότε άρχισαν και οι περίπατοι στην αλ­ λοδαπή γενέτειρα...

ΝΕΑ

ΒΙΒΛΙΑ

1996

€

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

/ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Ντινος ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ

Ε μυΠ αναγου

Π ερίπτωση Μ ολοτωφ

0 Ε ρωτας Ε βλεπε ΣΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ

Μυθιστόρημα

Μυθιστόρημα

Μια σκληρή σάτιρα της παραγω γής μπεστ-σέλερ κα ι όλου του πλέγματος m edia-σ υ γγρ α φ είς-εκδότες. Ο συγγραφέας, με ηθελημένα α­ φελές και απλοϊκό ύφος, αφηγείται την ιστορία ενός βιβλίου που έφτασε στα πρόθυρα της επι­ τυχίας, αλλά... Μέσα στην γκροτέσκα αυτή τοι­ χογραφία που σαρκάζει και οικτίρει, υπάρχουν σκηνές σκοτεινές (όπω ς στα π α ζά ρ ια των βι­ βλίων), που θυμίζουν πίνακες του Γκόγια ή του Ιερώνυμου Μπος. Ο Ντίνος Οικονόμου έδωσε με το πρώτο του βιβλίο, Το Μαναφούκι, ένα κεί­ μενο τραγικής έντασης. Στο καινούργιο βιβλίο του, με το διαβρωτικό του χιούμορ, αποκαλύ­ πτει πως η σάτιρα δεν είναι παρά η άλλη πλευρά του τραγικού. Γιατί το χαμόγελο απλώς καλύ­ πτει τον πόνο της καυτηρίασης.

Για τη Νερίνα ο έρωτας έβλεπε πάντα στην ανοι­ χτή θάλασσα. ΓI’ αυτό και η κλειστή σαν αχιβάδα εφτάχρονη συμβίωσή της με τον Αχιλλέα δεν μπόρεσε να την κρατήσει στη στεριά. Ξανοίγεται στα πέλαγα του έρωτα και της φυγής. Αρχές της δεκαετίας του ’80 κι εκείνη αναζητά την ουτοπιστική κοινωνία στα κοινόβια της Δανίας και της Κρήτης. Θα ταξιδέψει στην Ολλανδία, την Α υ­ στρία, τη Γαλλία. Θα περιπλανηθεί στα νησιά και στη θάλασσα του Αιγαίου. Θα ζήσει μέσα σε ορ­ θόδοξα και ινδουιστικά μοναστήρια, φθάνοντας μέχρι την Ινδία, προσπαθώντας ν ’ αρπαχτεί από μια άλλη ύπαρξη, μια ιδέα, ένα ιδανικό για να επιζήσει. Δε θα μπορέσει όμως να ενωθεί με κανέναν και με τίποτε απόλυτα. Για να επιστρέφει εκεί απ’ όπου ξεκίνησε. Στον πανικό και στο χά­ ος της ψυχής της. Και ν’ ανακαλύψει, ίσως, πως η κόλαση δεν είναι οι άλλοι αλλά εμείς οι ίδιοι.

ΝΕΑ

ΒΙΒΛΙΑ

1996

I

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ / ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Α λεξης Πανσέληνος

Γιάννης Παπαλοπουλος Χ ωρίς Κίνητρο

ΖΑΪΔΑήΗΚΑΜΗΛΑ ςτα Χιονιά

Μυθιστόρημα

Μυθιστόρημα Μέσα από μία σειρά απίστευτες συμπτώσεις συν­ δέονται οι ζωές δυο μεγάλων καλλιτεχνών του 18ου/19ου αιώνα (που ο αναγνώστης συχνά θα πιστέψει πως τους αναγνωρίζει, για να πεισθεί τε­ λικά πως έκανε λάθος) - ενός Γερμανού συνθέτη κι ενός Επτανήσιου ποιητή. Η εποχή: 1799.0 τό­ πος: η πολιορκημένη από τους Ρωσοτούρκους Κέρκυρα. Ο συνθέτης έρχεται από την Ιταλία, όπου έχει περάσει εξόριστος τα τελευταία δέκα χρόνια - δραπέτης από τη Βιέννη που τον κατα­ διώκει μέσα στους εφιάλτες του, ξυπνητόν ή κοιμισμένον. Ο ποιητής προσπαθεί να επουλώσει τις δι­ κές του πληγές, μακριά από τον τόπο του κι αυτός. Ο Πανσέληνος μας καλεί να μοιραστούμε το όραμά του γι’ αυτόν τον τόπο και την τέχνη του, μέσα από ένα περίπλοκο παιχνίδι αναφορών και συσχετισμών που χρησιμοποιεί υπαρκτά και ανύ­ παρκτα πρόσωπα με την αφοπλιστική πειστικότη­ τα των ρομαντικών μυθιστοριογράφων.

ΝΕΑ

ΒΙΒΛΙΑ

1996

Σε μια Αθήνα που ασφυκτιά α π ’ τον καύσωνα και το νέφος ο γνωστός αρχιτέκτονας Τάκης Μαντίδης, μέτοχος εταιρειών κατασκευής μεγάλων έργων στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, δολοφο­ νείται στο γκαράζ του σπιτιού του. Δολοφόνος ο Πάνος Τσέλιος, νεαρός φοιτητής, γιος συνεταίρου και παιδικού φίλου του θύματος. Χωρίς κίνητρο, όπως τουλάχιστον ισχυρίζεται ο ίδιος, απλώς επειδή δεν τον «πήγαινε». Χωρίς κίνητρο, εξάλ­ λου, θεωρεί κι ότι ζει, περιφερόμενος άσκοπα υπό τους ήχους της μουσικής του Hendrix, των Doors και της Joplin ή του Cobain, παρέα με τους ήρωες των αγαπημένων του κόμικς. Η υπόθεση συμπτωματικά ανατίθεται στον κουρασμένο από τη δου­ λειά αλλά και τη ζωή αστυνόμο Τρανό, θιασώτη της τζαζ, φανατικό αναγνώστη του Τσάντλερ και αδελφικό φίλο του θύματος. Άραγε θα τα κατα­ φέρει να φτάσει ως το δολοφόνο;

I

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

/ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Θαναςης Παπαθαναςοπουλος Η Π λατεία

Γιάννης Πατερακης Τ ο Α γόρι

Μυθιστόρημα

Μυθιστόρημα

Μια μυθιστορική τριλογία, η οποία καλύπτει την εθνική ζωή των ετών 1940-1967. Το πρώτο μέρος καλύπτει τα γεγονότα της περιόδου 1940-1950. Στο πρώτο μέρος ιστορείται το φούντωμα του δεύτερου αντάρτικου και στο δεύτερο η συντρι­ βή του. Το δεύτερο βιβλίο καλύπτει τα γεγονότα της περιόδου 1950-1957. Εδώ τον αρχαϊκό κόσμο της «Πλατείας» ακολουθεί ο πιο σύνθετος μιας φανταστικής επαρχιακής μικροπολιτείας. Αυτοί οι ζαλισμένοι από το φόβο, την ανασφάλεια και την πενία επαρχιώτες είναι οι νέοι Δωριείς, που εφορμούν από τα βόρεια προς τα πεδινά για να καλυτερέψουν τη ζωή τους. Π ρόκειται για την ανάβαση μιας ψυχής, που στο τέρμα των διαψεύσεών της θα αναγνωρίσει πως το αίτημα για κοι­ νωνική άνοδο ήταν ένα προπέτασμα καπνού, ενώ ο κύριος σκοπός της ήταν να συναντηθεί με το αυθεντικό πνεύμα.

«...Τώρα το ’βλεπα πεντακάθαρα: το σώμα μου είχε ανάγκη την εκσπερμάτωση και δεν μπορού­ σα να του τη στερήσω - ούτε με το καλό ούτε με το άγριο. Α πό οργανική άποψη, ήταν κάτι σαν το κατούρημα. Ας υποθέσουμε πως μου την έδι­ νε στα ξαφνικά κι αποφάσιζα να το κόψω, ντε και καλά, μια για πάντα. Ας πούμε ότι θα ’πίνα λίγα υγρά και θα κατάφερνα να κρατηθώ μια δυο μέρες. Μετά η ουροδόχος κύστη θ’ άρχιζε να πονάει. Ά σ ’ την να πονάει. Στη συνέχεια, όμως, τα τσίσια θα ’φευγαν μόνα τους. Τι θα ’κανα τότε; Άντε να ’δενα κόμπο το πουλί μου για να μη στάζει. Κι ύστερα; Τα ούρα θα μαζεύο­ νταν μέσα μου, θα πολυκαίριζαν, θα σάπιζαν, μέχρι που, στο τέλος, θα κλατάριζαν οι σακού­ λες και τα σωληνάκια, και τα τσίσια θα ξεχείλι­ ζαν απ’ το στόμα μου. Λοιπόν, τέρμα και τελείω­ σε: ούτε το κατούρημα κόβεται ούτε η μαλακία».

ΝΕΑ

ΒΙΒΛΙΑ

1996

I

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Κυριάκος Ροκος Ε νας Ε πικίνδυνος Γλυπτής

/ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Τάσος Ρουςςος 0 Ο δυςςεας Μυθιστορία

Διηγήματα «Το Σεπτέμβρη του ’92 διηγήθηκα στο χαρτί την πρώτη μου ιστορία. Δούλευα κάποιο μάρμαρο και κάθισα να κάνω ένα τσιγάρο. Χαζεύοντας τη δουλειά μου, είδα πολλά μικρά βιαστικά πραματάκια να ξεχειλίζουν απ’ την πέτρα κι αγανακτισμένα να με αναγκάζουν να τα κάνω γράμματα. Από τότε, όποτε τους καπνίζει, σαν κομάντος, χτυ­ πάν και φεύγουν, αφήνοντας μου, κοντά στο πρωί, ένα μεγάλο τασάκι αποτσίγαρα. Είναι αληθινές ιστορίες. Τόσο αληθινές, όσο τα πολλά μικρά βια­ στικά πραματάκια που ξεχειλίζουν απ’ όπου τους αρέσει, σαν νιώσουν ασφυχτικά καταχωνιασμένα».

ΝΕΑ

ΒΙΒΛΙΑ

1996

Έ νας άλλος Οδυσσέας. Η μυθιστορία παρακο­ λουθεί κυρίως τη νεότητά του πριν και κατά τον Τρωικό Πόλεμο. Έχει ναυαγήσει στην Ωγυγία και οι μνήμες -όχι ο καημός του νόστου- της έως τότε ζωής του τον πνίγουν. Παρακινημένος από την Καλυψώ, γράφει τα όσα πέρασε, για να ελευθε­ ρωθεί από το βάρος που πιέζει την ύπαρξή του. Μέσα από τις γραφές αυτές και την ειρωνική κρι­ τική της Καλυψώς για την «αντικειμενικότητά» τους, προβάλλει η αμφισημία του χαρακτήρα του. Είναι γεννημένος ν ’ ακολουθήσει το ιδεώδες της εποχής του; Να γίνει δηλαδή «ήρωας» με κατορ­ θώματα θαυμαστά και δόξα; Ή να καταντήσει ε­ γωιστής, ιδιχπελής κι αδίστακτος; Το υπαρξιακό αυτό ερώτημα θα τον κυνηγάει βασανιστικά από τα εφηβικά του χρόνια. Ποιος εί­ ναι στ’ αλήθεια; Ο προορισμένος για το κλέος του ήρωα ή για την απλή ζωή ενός ειρηνικού βασιλιά;

t

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

/ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Γιωτα Σεχιλου Α γαμος Ε ρως

Ντινος Σιωτης H igh L ife

Μυθιστόρημα

Αφηγήματα

Ο ι άντρες ερω τεύονται αλλιώς. Αλλιώς τους έπλασε η μάνα τους ή αλλιώς τους έμαθε. Ο ι άντρες είναι σαν κυρίαρχα κεριά που καίγονται κι αφήνουνε μυστήριους καπνούς και λίπη. Οι άντρες μπορούν να καταφέρουν τα πάντα, μέχρι και την καταστροφή τους. Ο Νιόρτσκι όμως εί­ ναι ένας νέος με καθαρό στόμα. Υπακούει, θαυ­ μάζει, κρατά τα συμβόλαιά του, γαστριμαργεί, πενθεί, στολισμένος με νηστείες κ αι δάκρυα. Άγαμος. Σαν μοναχός που εισέρχεται στο πορ­ νείο. Οι γυναίκες που τον συντροφεύουν τον α­ ντιμάχονται και τον αποφεύγουν: η Π όζα, η κε­ νοδοξία του. Κ αι η Α ντριάνα, η υπερηφάνεια του. Και η Πριγκίπισσα, η εστεμμένη εξουσία, η απολαβή. Οι μεγαλύτεροι εχθροί του; Τον κατα­ διώκουν οι Αγκαβίτες, οι συστηματικοί του δαί­ μονες...

Έχοντας πειστεί ότι «ο κόσμος είναι αυτός που εί­ ναι κι εμείς είμαστε αυτοί που είμαστε», ο Ντίνος Σιώτης, στη συλλογή αφηγημάτων του High Life, επιχειρεί μια αναχώρηση από τον κόσμο του μύ­ θου και της πραγματικότητας και γράφει ένα κα­ θαρά ονειρικό βιβλίο. Τα αφηγήματά του έχουν ως πηγή τα όνειρα μέσα από τη μνήμη ενός καθρέ­ φτη που έχει μετακομίσει από την Καλιφόρνια στο Οντάριο, στη Νέα Υόρκη, στην Αθήνα, στις Κυκλάδες. Όνειρα φανταστικά και όνειρα πραγ­ ματικά, που προκαλούν μια δικαιολογημένη σύγ­ χυση. Όνειρα που υπονοούν επεισόδια βιωμένα στα μεταλλικά νερά του έρωτα. Όνειρα με τη βε­ βαιότητα της ηρεμίας που λάμπει στα λατομεία του χρόνου. Όνειρα-ποιήματα που παραπλανούν με τον τίτλο τους - όπου High L ife δε νοείται η Μεγάλη Ζωή, αλλά η μεγάλη ζωή που κρύβει όλο της το μεγαλείο μέσα στην απλότητα, μέσα στη γοη­ τευτική απλότητα των ονείρων.

ΝΕΑ

ΒΙΒΛΙΑ

1996

t

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Γιώργος Σκαμπαρδωνης Π άλι Κ εντάει ο Στρατηγός

/ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Ελένη Σμπωκου

Η μερονυχτια Μυθιστόρημα

Διηγήματα Δεκαοχτώ διηγήματα κεντημένα στον καμβά της λοξής ειρωνείας και του αόρατου λυρισμού μιας άλλης, παράλληλης καθημερινότητας που συ­ νήθως διαφεύγει πλαγιοδρομώντας. Περιστατικά ενός κόσμου μισοπραγματικού, μισοφανταστικού, κατά βάθος επινοημένου ή αλλοιωμένου από τη μνήμη και την ύστερη κατεργασία. Ενός κόσμου αμύριστου αλλά καθόλου πιο απίστευτου, ή το ίδιο απίστευτου με τον καθημερινό, που συντίθεται α­ πό περιστατικά τα οποία διαστέλλονται ή συστέλ­ λονται δΡ εσόπτρου και εν αινίγματι. Αίσθημα ημιαργίας και παράξενα, εσωστρεφή θαύματα στην Ασπροβάλτα της ψυχής. Ποιήματα ίσιος, πνιγμένα στον κουβά, που ανασταίνονται ως ρέουσες, πεζοπόρες παραστάσεις σε κεντημένα επιτοίχια μαγικά χαλιά - ίπτανται μαζί με τον τοίχο μόλις τα προσέξεις, μόλις αρχίζεις να αγγίζεις την ένδον ιστορία τους.

ΝΕΑ

ΒΙΒΛΙΑ

1996

«...Εσύ κι εγώ να χωρίσουμε. Ν’ ακολουθήσουμε τα ίχνη αυτής της παράξενης λέξης, που αρχίζει μ’ ένα γράμμα που οι γραμμές του τέμνονται. Να πάρουμε άλλους δρόμους. Εγώ να μη σε βλέπω, να μη σε ακούω. Να σου φωνάζω κι εσύ να μένεις σιωπηλός. Να σου λέω μίλα μου κι εσύ να σωπαί­ νεις. Και η σιωπή να είναι απόλυτη. Ό πω ς τώρα. Απόλυτη. Που σέρνεται. Που βγήκε για κυνήγι σαν τη λάμια. Που κατάπιε τους κραδασμούς του πλοίου, το θόρυβο της θάλασσας, το πέταγμα του γλάρου, τη φιλονικία των πουλιών για ένα ψίχου­ λο. Απελπισία είναι να πέφτεις από το αφύλακτο μπαλκόνι και να στροβιλίζεσαι στην κραυγή σου. Ελπίδα είναι τα στηρίγματα του κόσμου μας, οι κολόνες στα σπίτια, τα κάγκελα στο μπαλκόνι, τα τζάμια στα παράθυρα, το πρωινό κοίταγμα στον καθρέφτη· να πλένεις το πρόσωπό σου, να βουρ­ τσίζεις τα δόντια σου, να χτενίζεις τα μαλλιά σου, να χαμογελάς και να λες: Καλημέρα...»

€

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ

Λ Ο ΓΟ ΤΕΧ Ν ΙΑ / ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Α ντωνης Σουρουνης Τ ο Μπαστούνι

Α ντωνης Σουρουνης Μ ισόν Α ιώνα Α νθρωπος

Παραμύθι για μικρούς και μεγάλους

Αφηγήματα «- Κι αν χρειάζεται έναν άλλο άνθρωπο, τότε τι κάνει; Τον καρφώνει κι αυτόν; ρώτησε το μελλοντι­ κό τραπέζι. »Η πολυθρόνα φάνηκε να σκέφτεται.

«-Αυτό δεν το ξέρω. Ακόμα δεν έχω δει άνθρω­ πο σε καρφιά. Έχω δει όμως ένα ξύλο χωρίς καρ­ φιά· το μόνο που είδα. Ήρθε κάποιος εδώ τις προάλλες και το ακούμπησε πάνω μου. Ή ταν χοντρό ίσαμε ένα φίδι. Είπε πως το λένε μπαστούνι και ο άνθρωπος το κρατάει συνέχεια στο χέρι. Είπε πως έχει δει όλη την πόλη και πως ο άνθρωπος αυτός το αγαπάει τόσο πολύ, που όταν βγαίνει περίπατο, από τη μια κρατάει τη γυναίκα του και από την άλ­ λη αυτό. Είπε ακόμα... »Όμως το ξύλο δεν άκουγε πια. Σκεφτόταν πό­ σο μισούσε τα φίδια και πως αν ήθελε να γίνει κάπο­ τε μπαστούνι, θα έπρεπε οπωσδήποτε να γίνει χο­ ντρό σαν ένα φίδι...»

ΝΕΑ

ΒΙΒΛΙΑ

1996

Θυμάμαι πριν τρία χρόνια, όταν καβατζάριζα τα πενήντα, ζούσα από καιρό μόνος σ’ ένα μέρος κοντά στη θάλασσα κι ένιωθα κι ο ίδιος λίγο σαν πλεούμενο. Τι είδους πλεούμενο δεν ήξερα, ήξε­ ρα όμως ότι χρειάζομαι κάμποσα μερεμέτια και λίγο ματσακόνι. Π άντα μου πίστευα πω ς θα έ­ κλεινα τα πενήντα μου χρόνια ανάμεσα σε πενή­ ντα φίλους, και να που είχα βρεθεί ολομόναχος. Τουλάχιστον έφτασα τα πενήντα κι αυτό ήταν κά­ τι. Κάτι; Για μένα ήταν πάρα πολύ. Γιατί την επο­ χή εκείνη είχα αρχίσει να συνειδητοποιώ, πέρα από την έξαψη και τους ξέφρενους ρυθμούς, τη γλύκα της ζωής.

I

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

/ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Γ ιάννης Σ ολαατος

Γ ιώργος Σ ταυριανος

Τ ο Α ίνιγμα

ΣΑΝ ΝΑ ΜΗΝ ΥΠΗΡΞΑΝΕ ΠΟΤΕ

Μυθιστόρημα

ι .Μ ητροπολεις

Ένας γέρος τυφλός ζητιάνος μετατρέπει τη ζωή του σε διαρκή θεατρική παράσταση. Μετατρέπει το χρόνο σε χώρο και όλη η Ιστορία είναι γι’ αυτόν ατέ­ λειωτο τοπίο, που μέσα του συναντάει όποιον θέλει από τα μυθικά χρόνια ως σήμερα. Ο ίδιος ταυτίζε­ ται με το βασιλιά Οιδίποδα. Μια τριαντάρα δικη­ γόρος, από καλή οικογένεια και με γραφείο στο Κολωνάκι, καταπιέζεται, βαριέται την καριέρα της και θέλει να αλλάξει πρόσωπο και να γίνει πόρνη. Μπαίνει στον κόσμο του Οιδίποδα και συγκρούε­ ται μαζί του. Δύο αδερφές πόρνες, η Αντιγόνη καιη Ισμήνη. Η πρώτη σε λαϊκό μπσυρδέλο καιη δεύτερη με επισκέψεις σε σπίτια. Δύο φίλοι κλέφτες αυτοκι­ νήτων, ο Ετεοκλής και ο Πολυνείκης, που μεγάλω­ σαν ορφανοί σε Ίδρυμα. Γύρω απ’ αυτά τα πρόσω­ πα ξαναστήνονται σκηνές του Θηβαϊκού Κύκλου και της ζωής της αυτοκράτειρας Θεοδώρας. Οι ήρωες του μυθιστορήματος παραποιούν τους μύ­ θους - ίσως. Ίσως και να παραποιούν τη ζωή...

Ο νεαρός αφηγητής μένει για πρώτη φορά στη ζωή του μόνος, μέσα σ’ ένα περιβάλλον πρωτό­ γνωρο και φαινομενικά αδιαπέραστο. Η σκιά της μητέρας που πλανάται και που σπάνια αναφέρεται, η απουσία του πατέρα, η αγωνιώδης πρ ο­ σπάθεια ταύτισης με το πατρικό αυτό είδωλο που δεν ξεπερνιέται ποτέ, η διάχυτη ενοχή, σαν άρωμα της πρώτης αθω ότητας και της παντε­ λούς έλλειψης εμπειριών, βρίσκουν τελικά «συ­ νένοχο» τον νεαρό Ολιβιέ, φοιτητή Ιατρικής. Η γνωριμία του αναταράσσει τα λιμνάζοντα νερά κα ι π υ ρ ο δο τεί μια σειρά γεγονότω ν κα ι συ­ γκρούσεων, αναζητήσεων και διφορούμενων συ­ ναισθημάτων, και όλα αυτά με κάδρο το επιβλη­ τικό κτήριο του Οικοτροφείου των Καθολικών Σπουδαστών.

Μυθιστόρημα

ΝΕΑ

ΒΙΒΛΙΑ

1996

$

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Περικλής Σφυριδης Ψ υχή Μ πλε και Κ όκκινη

/ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Φωτεινή Τςαλικογλου Η Κ όρη της Α νθής Α λκαίου

Μυθιστορία

Μυθιστόρημα

Η ψυχή μου είναι βαμμένη μπλε και κόκκινη, σαν της πατρίδας, με τα μπλε και κόκκινα παιδιά της. Ό ταν τα πρόσωπα και τα γεγονότα που σημάδε­ ψαν τη ζωή μου άρχισαν να αναδύονται βασανι­ στικά στη μνήμη, σκέφτηκα ότι θα ήταν κρίμα να χαθούν, καθώς πλησιάζει πια η στιγμή που θα διαβώ το κατώφλι της ανυπαρξίας. Έ γραψ α λοι­ πόν το μυθιστόρημα αυτό, αξιοποιωντας τα βιώματά μου από την Κατοχή, τον Εμφύλιο και τα χρόνια της Α ντιπαροχής που ακολούθησαν, ό­ πως έπραξαν πριν από μένα κι άλλοι άξιοι πεζογράφοιτης Θεσσαλονίκης, για να μη μείνειη εποχή αυτή πεδίο μελέτης των νεότερων μόνο ιστορικών, που με την ψυχρή επιστημονική τους μεθοδολογία θα την καταχωρήσουν στα τομίδια της πρόσφατης Ιστορίας μας.

Ή ταν μόνον έντεκα χρόνων η κόρη της Ανθής Αλκαίου και δεν καταλάβαινε γιατί η μητέρα της μιλούσε τόσο λίγο και διέφερε από όλους τους άλλους. Όταν ερχόταν ο γιατρός, όλοι έμοιαζαν σοβαροί και έκλειναν την πόρτα για να μην τους ακούσει. Δεν μπορούσε πάντα να κρυφακούει τα μυστικά που λέγανε μέσα στην κάμαρα. Καμιά φορά άκουγε φωνές και τζάμια και κρύσταλλα να σπάνε. Κι έπειτα σιωπή. Π οια είναι η Ανθή Αλκαίου; Μια απορία, ένα αίνιγμα, μια απουσία. Ό πω ς εκείνο το κλειστό γράμμα του εραστή της, που έμενε κρυμμένο στο σ υρτάρι για δώ δεκα χρόνια, ως τη στιγμή που -τυ χα ία ;- η κόρη της θα το ανακαλύψει. Αποσβολωμένη τότε θα βρε­ θεί αντιμέτωπη με το σφραγισμένο μυστικό. Η κατάθλιψη παγιδεύει την ιστορία μέσα σε μια παρένθεση. Θ α μπορέσει η κόρη της, μέσα από τη γραφή, το μύθο και το όνειρο, να αφηγηθεί την παράξενη ιστορία;

ΝΕΑ

ΒΙΒΛΙΑ

1996

I

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ

Λ Ο ΓΟ ΤΕΧ Ν ΙΑ / ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ ΑΡΗΣ ΦΑΚΙΝΟΣ

Ο ι παράνομοι ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝ1ΩΤΗ

Α ρης Φακινος

Μακης Τςιτας Π ατυεκτου Π ετρούλα

Οΐ ΠΑΡΑΝΟΜΟΙ Μυθιστόρημα

Διηγήματα Οι παράνομοι είναι ένα από τα ελάχιστα λογοτε­ χνικά βιβλία που καταπιάστηκαν με το θέμα της διεθνούς τρομοκρατίας και που είχαν πανευρω­ παϊκή απήχηση. Ξαναδουλεμένο από το συγγρα­ φέα του Κάστρου της μνήμης και της Κλεμμένης ζωής, με μια συναρπαστική πλοκή που θυμίζει αστυνομικό μυθιστόρημα, το έργο αυτό αποτελεί επίσης μια πολύτιμη πρόσβαση για την κατανόη­ ση του κόσμου μέσα στον οποίο ζει κι εξελίσσε­ ται η σημερινή Ελλάδα. Οι παράνομοι γράφτηκαν τότε που η κοινω­ νική αδικία και η φτώχεια άρχισαν να αποκτούν πολιτικές διαστάσεις. Σήμερα που αυτές οι πλη­ γές έχουν γίνει παγκόσμια πραγματικότητα, Οι παράνομοι είναι ακόμα πιο επίκαιροι.

Η Πάτυ η ζωντοχήρα, η γκόμενα του παντρεμέ­ νου Τάκη, ο Νόσος, ο μεγαλύτερος επιβήτορας της πόλης, η κοσμοκαλόγρια Ευγενία, που δεν τη δέ­ χτηκε κανένα μοναστήρι, η εξομολόγηση του συζυγοκτόνου Κίτσου, μια σαββατιάτικη επίσκεψη σε τσοντάδικο του βαρδαρίου, ένα περιστατικό από τη ζωή του Τόλη Καζαντζή, ένα συνηθισμένο μάθημα νεοελληνικής λογοτεχνίας, ο Γιάννος ο τρελός, που κάνει μπανιστήρι και χουφτώνει κορί­ τσια, η Μαρία, που δέκα χρόνια ετοιμάζεται για την κηδεία του άντρα της... Δεκαεφτά απλές ιστο­ ρίες, που γράφτηκαν από το 1989 έως το 1994 στη Θεσσαλονίκη.

ΝΕΑ

ΒΙΒΛΙΑ

1996

$

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

/ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

ΟΛΓΑ ΧΑΝΤΖΗ

0 έρωτας δεν είναι πάντα τοκογλύφος

Ολγα Χαντζή 0 Ε ρωτας δεν Ε ίναι Π αντα Τοκογλύφος

ΔΗΜΗΤΡΑ X. ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ

Α κτή ςτο Φ ως του Χ ειμώνα

Μυθιστόρημα

Διηγήματα

Την ευλογία να τη γεννήσει ο έρωτας έχει η Η ­ λεκτρα. Ο έρωτας της γυναίκας για τον άντρα, κι ας αδυνατεί α π ’ την πλευρά του να ανταποκριθεί. Η άμυνα της αυτοσυντήρησης, το «συνεχίζω να ζω», δεν πέφτει στην παγίδα να αδικήσει τον άντρα, να τον κατακρίνει, να τον αποκλείσει από τη ζωή της Ηλέκτρας, ως αντίποινα... Η αγάπη που ενώνει, σε πείσμα της απόστασης, σε πείσμα της μοναξιάς και της ο δύνης της. Η Ηλέκτρα αγνοεί το πρόσωπο του πατέρα, μα είναι δεμένη μαζί του, μέσα α π ’ τον έρωτα της μητέρας, τον γνωρίζει, τον αποκρυπτογραφεί, τον αισθάνεται στα κύτταρά της, τον ζει και μεγαλώνει έτσι και κοντά του. Η απουσία της ανθρώπινής του υπό­ στασης δίνεται να κατανοηθεί στο παιδί με σεβα­ σμό και λατρεία, που επουλώνουν τις πληγές της στέρησής του πριν αυτές ματώσουν κι αφήσουν σημάδια.

Μια φωτεινή παραβολή για συντοπίτες, εραστές και φίλους. Κ αι δέκα παραμύθια σκοτεινά για ζώα, για πουλιά και για χτίσματα. Μια νουβέλα με τροφή και κοσμήματα για τον Έρωτα που δε γερνά και το Θάνατο που χάνει. Και δέκα ιστο­ ρίες με μαχαίρι και ξυράφι για παιδιά που περ­ πατούν στον αέρα και γονείς που φοβούνται το φως. Ό που οι καλοί νικάνε πάντα, αλλά ούτε εκείνοι ζουν καλά ούτε εμείς καλύτερα.

ΝΕΑ

ΒΙΒΛΙΑ

1996

%

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

ΜΙΚΡΑ ΤΣΕΠΗΣ

t

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

ΜΙΚΡΑ ΤΣΕΠΗΣ

t

ΚΑΣΤΑΝΙ ΩΤΗΣ

ΤΑΞΙΔΙΩΤΙΚΗ

Κατια Α ντωνοπουλου

Κατια Α ντωνοπουλου N ixao K ina

Χίλιες και μια Νύχτες ΣΤΟΠΑΚΙΣΤΑΝ Έ να ταξίδι στο Πακιστάν είναι το δεύτερο αυτό βιβλίο της Κάτιας Αντωνοποΰλου μετά τις Ινδίες μον, ένα ταξίδι όμως που καθόλου δε μοιάζει με καθαρά ταξιδιωτικό βιβλίο. Ε ίναι η προσωπική περιπλάνηση της συγγραφέως, μια περιπλάνηση χωρίς πρόγραμμα ή χρονική αλληλουχία ανάμε­ σα στο χθες και το σήμερα. Περιπλανιέται στη γη όπου περπάτησε ο Μεγαλέξανδρος, ερωτεύεται τη χώρα, τους ανθρώπους, τη βίαιη σαγήνη τους και τον ερωτισμό τους. Πίνει μαζί τους κι ακούει τις ιστορίες τους, ιστορίες πάθους, πολέμου και θρησκευτικού φανατισμού. Γνωρίζει τις γυναίκες τους που μιλάνε για τη ζωή τους και τους κρυ­ φούς τους πόθους, γνωρίζει τον πόλεμο παρέα με μια ομάδα Μουζαχεντίν, ακούει τα Καλάσνικοφ να κροταλίζουν. Ένας καταιγισμός περιγραφών, περιπλανήσεων και χαρακτήρων, σε μια γραφή μοντέρνα, ασθματική και ξεκαρδιστικά χιουμορι­ στική συνθέτουν αυτό το γοητευτικό βιβλίο.

ΝΕΑ

ΒΙΒΛΙΑ

1996

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

... Μια ψιλόλιγνη οπτασία με μακριά κυματιστή φούστα κι ένα εξωφρενικό καπέλο σαν βεντάλια από πλερέζες εξαφανίζεται τρομαγμένη σέρνο­ ντας από το χέρι ένα δεκάχρονο παιδί που ουρ­ λιάζει κλαίγοντας μόλις βλέπει το βίντεο στο χέρι μου, τρεις νεαρές με μακριές γαλανές φούστες, κόκκινα ζωνάρια και καπέλα-ρόδες κάρου σε μια φαντασμαγορία χρωμάτων σουλατσάρουν λικνιστές επιθεωρώντας προς γονιμότητά τους καχεκτικά αρσενικά. Στα γρανιτένια πόδια του Μάο ένα αποκαμωμένο γαϊδουράκι σέρνει βαρύ ξύλι­ νο αραμπά. Ψηλά, πίσω από την τραγιάσκα του στερεότυπου αγάλματοςτου,συνωθούνταιταπρώτα σύννεφα μιας επικείμενης καταιγίδας ενώ η απα­ λή αντρική φωνή του κινέζικου σουξέ που μ’ ακο­ λουθεί ανά την Κίνα κραυγάζει. Σ’ αγαπώ, αντίο. Σ’ αγαπώ, αντίο...

t

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

ΤΑΞΙΔΙΩΤΙΚΗ

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Εντμουντ Κηλυ

Tatiana Γκριτςη-Μιλλιεξ

Αλβανικό Ημερολόγιο

ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ στην Ινδία

Ο δρόμος προς το ΕΛΜΠΑΣΑΝ Η ιστορία του ταξιδιού μιας ομάδας Αμερικανών συγγραφέων στην Αλβανία, προκειμένου να ενη­ μερωθούν σχετικά με τα προβλήματα που αντιμε­ τωπίζουν οι Αλβανοί συγγραφείς και την κατά­ σταση της αλβανικής πολιτιστικής ανάπτυξης. Στα Τίρανα συναντούν τον υπουργό Πολιτι­ σμού, τον πρόεδρο του αλβανικού Κέντρου PEN και άλλους διανοούμενους της περιοχής, αλλά εκείνο που τους ικανοποιεί περισσότερο είναι οι συναντήσεις με τους απλούς κατοίκους των πόλε­ ων και τους αγρότες, καθώς και το απείραχτο το­ πίο έξω από τις υποσιτιζόμενες και οικονομικά χρεοκοπημένες πόλεις και χωριά. Ο Κήλυ, που έχει μια ισόβια επαφ ή με την Ελλάδα, υπογραμμίζει τις σχέσεις -μερικές φορές αποτυχημένες- μεταξύ της Ελλάδας, που γνωρίζει πολύ καλά, και της ακόμη πληγωμένης Αλβανίας, που την αντικρίζει για πρώτη φορά.

ΝΕΑ

ΒΙΒΑΙΑ

1996

Αν τα ταξιδιωτικά βιβλία, για να είναι επιτυχημέ­ να, πρέπει να εμπνέουν έρωτα για τους τόπους που περιγράφουν, τότε το Οδοιπορικό στην Ινδία της Τατιάνας Γκρίτση-Μιλλιέξ το επιβεβαιώνει μοναδικά. Με εκείνο το απαράμιλλα σωματικό ύφος που έχει καλλιεργήσει, μας ξεναγεί σε μυθι­ κούς, ιερούς χώρους, όπου άρρηκτα δένονται σ’ έναν κύκλο ομορφιάς η θρησκεία, ο έρωτας και η τέχνη, όπως διασώζονται μέχρι σήμερα, από τα γλυπτά ως τις κινήσεις των Ινδών γυναικών με την έμφυτη χάρη, κι αντικατοπτρίζονται σε «εκεί­ να τα αξέχαστα μαύρα, λαμπερά μάτια των παι­ διών». Παράλληλα προσφέρει ένα συγκέρασμα μύθου και πραγματικότητας σε μια μαγική ισορ­ ροπία, ώστε η σκληρή πραγματικότητα να μην απομυθοποιεί τη χώρα, αντίθετα προβάλλεται η περηφάνια ως δύναμη επιβίωσης ενός λαού που ζει στα όρια της εξαθλίωσης.

t

ΚΑΣΤΑΝI ΩΤ ΗΣ

Δ. Ν. ΜΑΡΩΝΙΤΗΣ

Ή

άκροαματ άηόλανση της ’Οδύσσε

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Η σύγχρονη εκδοτική παρουσία στα ελληνικά γράμματα γραφεία: Ζαλόγγου 11,106 78 αθηνα , fax: 382.2530 ΧΟΝΔΡΙΚΗ ΠΩΛΗΣΗ: Ζαλόγγου 11,106 78 αθηνα , fax : 384.24.31 βιβλιοπωλείο : Ζωοδόχου Πηγής 3,106 78 αθηνα ΤΗΛΕΦΩΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ: 330.12.08 ΓΡΑΦΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ: Αρισιοτέλους 7,546 24 Θεσσαλονίκη, τηλ .: (031) 270.391 - fax : (031) 271.659

5 ι&

β ά ζ α ο

ΠΕΡΙ ΕΧΟΜΕΝΑ

ΜΗΝΙΑΙΑ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ No 368 ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 1996

Α ι α β α ζ ω - Α κ ο ύ ω - Β λ έ π ω _____________________

35 Bestseller 37 Βραχυγραφίες 41 Αλληλογραφία Γράφει η Χριστί­ να Σκούρτη 42 Εις μνήμην Αριστοτέλης Νικολαΐδης ο “συνυπάρχων” του πνεύ­ ματος Γράφει ο Βαγγέλης Κάσσος 44 Εις μνήμην Κώστας Χωρεάνθης (19361996): ο ποιητής και στοχαστής, ο ακούραστος μελετητής που έφυγε 46 Ρεπορ­

Σύνταξη: 33.01.239 Λογιστήριο: 33.01.241 Διαφημίσεις: 33.01.313 Συνδρομές: 33.01.315 Fax: 33.01.315 Ιδρυτής: ΠερικλήςΑθανασόπουλος Διευθυντής: ΓιώργοςΓαλάντης Αρχισυντάκτης: ΗρακλήςΠαπαλέξης Σύνταξη: ΚατερίναΓρυπονησιώτη, Βασίλης Καλαμαράς, ΗρακλήςΠαπαλέξης, ΒάσωΣπάθή, ΚοίτηΤοπάλη. Υπεύθυνηοικονομικών: ΒάσωΣπάθή Συνδρομές: ΑθανασίαΣπάθή Διαφημίσεις: ΗρακλήςΠαπαλέξης Καλλιτεχνικήεπιμέλεια: ΝένηΡάις Επιμέλεια- Διορθώσεις: ΒίκυΚωτσοβέλου Στοιχειοθεσία- ΗλεκτρονικήΣελιδοποίησηΦιλμ-Μοντάζ: ΕΝΤΥΠΟοε, ΖωοδόχουΠηγής48, τηλ.: 33.36.058 - 38.12.373 ΕκτύπωσηΕξωφύλλου: ΑλέξανδροςΣπύρου Βύρωνος9, Δάφνη, τηλ: 97.51.207 ΕκτύπωσηΕσωτερικού: ΓιώργοςΤσιροβασίλης, . Παλαιός Καβάλας38, τηλ: 59.87.678 Βιβλιοδεσία: Μ. Φουντουλάκης, Παπανικολή 13, Αιγάλεω, τηλ: 5987432 Διανομή: ΝέοΠρακτορείοΤύπου Ιδιοκτήτης- Εκδότης: ΓιώργοςΓαβαλάς &ΣΙΑΕ.Ε.

Κεντρική διάθεση: Αθήνα: «Διαβάζω» Α.Μεταξά26, Αθήνα 10681 Θεσσαλονίκη: Βιβλιοπωλείο «Κέντροτουβιβλίου», Λασσάνη9, τηλ. 237.463 Φωτογραφίαεξωφύλλου: AnneKern, σύρμααλουμινίου, χαρτίκαι γύψος, 1993

τάζ Η εκδοτική δραστηριότητα του Πελοποννησιακού Λαογραφικού Ιδρύματος Γοάφει ο Κυρ. Ντελόπουλος 50 Ρεπορτάζ Αναπηρία και Τέχνη: Συνοδοιπόροι στο μονοπάτι της δημιουργίας Γ οάφει ο Κωνσταντίνος Ντινόπουλος 54 Άρθρο Jack Finney: 1911-1995 Γράτρει ο ΗΜας ΜαγκΜνης 58 Μελέτη Ψυχαναλυτική διαδικασία και σύγχρονο ελληνικό μυθιστόρημα Γράφει η Νένα Κοκκινάκη 66 Εξώστης Εισαγωγή στη σύγκρουση Γράτρει ο Γιάννης Δεληολάνης 68 Κο­ ντρόλ Η Ποίηση και πώς να την ξεχύσετε Γράφει ο Κώστας Πάρλας 72 Τα Πα­ λιά Διήγημα του Κλέωνος Παράσχου: Μια ερωτική ιστορία 76 Το Ξένο βιβλίο Βιβλία από τις ΗΠΑ και τη Βρετανία Επιμέλεια ΗΜας ΜαγκΜνης 78 Λιλιπούιεια Απαντούν οι Μάρω Βαμβουνάκη, Γιώργος Κάτος και Μαρία Παπαδημητρίου Α Φ ΙΕ Ρ Ω Μ Α : Τα ε λ λ η ν ικ ά γρ ά μ μ α τ α στη Γ ερμ α νία 90 Ντάντη Σιδέρη-Σπεκ: “Στην ξενιτιά είναι ολόκληρο το σώμα Αχίλλειος πτέρ­ να” 93Κώστας Γαννακάκος: Το βουνό η κοιλιά μας 97Αγλαΐα Μπλιούμη: Η εικόνα της Γερμανίας στο έργο του Δημοσθένη Κούρτοβικ: “Τρεις χιλιάδες χιλιό­ μετρα" 103 Βιβή Παπαναγιώτου: Ένα αδιέξοδο εγχείρημα 105Αλέξανδρος Σχινάς: Κώδων κινδύνου εν τη ερήμω; 107 Σπάρος Μοσκόβου: Μια βραδιά ελ­ ληνικής λογοτεχνίας στη Γερμανία - Το ψέμα (στον Μανόλη Αναγνωστάκη)

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ_______________________________

114

Νίκος Βασιλειάδης: Εναντιιον της καθαρότητας Τη συνέντευξη πήρε η Λίλυ Εξαρχοπούλου 126 Μισέλ Βόλκοβιτς: Δεν μεταφράζεις με το μυαλό, αλλά με το aim, με το σώμα σοι/Τη συνέντευξη πήρε ο Κώστας Ντανπνάκης Π Α Ρ Ο Υ Σ Ι Α Σ Ε Ι Σ _____________________________________ 136 Μόλις κυκλοφόρησανΓοάφουνοι: ΓιώργοςΔανιήλ, ΤττίκαΔημητρούλια, Γώργος Κεντρωτής, ΝίκηΚώτσιου, ΗΜας ΜαγκΜνης, ΚωνσταντίνοςΔ. Μαλαφάντης, Νίκος Μολυβιάτης, Σωτήρης Ντάλης, Κωστής Νπνόπουλος, Χρίστος Παναγεωργίου, Γάννης Παπαδάτος, Δημήτρης Τσατσούλης 154 Υπό έκδοοιν Επιμέλεια: Β. Καλαμαράς

Κ ρ ι τ ι κ έ ς ________________ -_______________________

159 Πολιτική Σταύρος Λυγερός: Το παιχνίδι της εξουσίας Γράφει ο Τάσος Παππάς 160 Ποίηση Emily Dickinson: Η ποιήτρια των επόμενων εποχών Γρά­ φει ο Βρασίδας Καραλής 163 Ελληνική Πεζογραφία Φωτεινή Τσαλίκογλου: Η κόρη της Ανθής Αλκαίου Γράφει ο Κώστας Καλημέρης 166 Ξένη Πεζογρα­ φία Νίκολας Έβανς: Ο γητευτής των αλόγων Γ οάφει ο Κ. Ντινόπουλος 168 Ξένη Πεζογραφία Χόρχε Σεμπρούν: Γραφή ή ζωή Γοάφει η Νίκη Κώτσιου

Δ ε λ τ ί α _____________ __________

173 Βιβλιογραφικό 180 Κριτικογραφία

νέες κυκλοφορίες Η Άννα πιστεύει ότι έχει βρει τη γαλήνη της ψυχής της, μέχρι τη στιγμή που ξανα­ μπαίνει στη ζωή της ένας παλιός μεγάλος της έρωτας.

Η συγγραψέας τον “Ψάχνοντας για κοχύλια” και του “Σεπτέμβρη” επανέρχεται μ ’ ένα καινούριο συναρπαστικό μυθιστόρημα

Κ ά ρ ο λ

Σ η λ ν τ ς

ΤΑ ΙΙΕΤΡΙΝ/

ΤΑ Π Ε Τ Ρ ΙΝ Α ΗΜ ΕΡΟΛ Ο ΓΙΑ Η ιστορία μιας γυναίκας που αδυνατεί να καταλάβει τον ίδιο τιις το ρόλο στη ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΩΚΕΑΝΙΔΑ

Ο π ίν α κ α ς π α ρ ο υ σ ιά ζε ι τα εμ π ο ρ ικ ό τ ε ρ α β ιβ λ ία το υ μ ή ν α , σ ύμφ ω να με, τα σ το ιχ ε ία που μ α ς ή α ρ α χ ώ ρ η ο α ν 30 β ιβ λ ιο π ώ λ ες α π ’ όλ η τή ν Ε λ λ ά δ α , δ η λ ώ ν ο ν τα ς ο κ α θ έ ν α ς το υ ς τ έσ σ ερ α β ιβ λ ία που ε ίχ α ν τ ις π ε ρ ισ σ ό τε ρ ε ς π ω λή σ εις . ΤΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΑΡΑΧΩΡΗΣΑΝ ΤΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ: Αλεβιζόπουλος-Αργοστόλι. Απρόβλεπτο-Ηλιούπολη. Αριστοτέλης-ΑΘ. Αρκτούρος-Σπάρτη, Βαγιονάκης-ΑΘ. Γκοβόστης-ΑΘ. Γκρίτσης-Γεωργιάδης-Καλλιθέα. Διάμετρος-Χαλκίδα. Δωδώνη-ΑΘ. Ελευθερουδάκης-Αθ. Ενδοχώρα-ΑΘ. Έντυπο-θεσσ. Εξαρχόπουλος-ΑΘ. Εστία-ΑΘ. Ζαφείρίου-Νέα Λιόσια. Ήλιος-Δράμα. Ιανός-Θεσσ. Κεντρί-Θεσσ. Λέξη-Καλαμάτα. Λέσχη του Βιβλίου-ΑΘ. Libro-ΑΘ. Μεθενίτης-Πάτρα. Μιχαλάς-ΑΘ. ΠαράμετροςΧολαργός. Πειραϊκή Φωλιά-Πειραιάς. Πλέθρον-Αθ. Πολιτεία-ΑΘ. Σύγχρονη Εκφραση-Λειβαδιά. Το ΠαραθύριΚαλαμάτα. Φωτόδεντρο-Ηράκλειο.

11 Μ. KOVNTEPA Η βραδύτητα ΕΣΤΙΑ 12 II. ΜΠΡΙΚΝΕΡ Ο πειρασμός της αθωότητας ΑΣΤΑΡΤΗ 13 Α.ΠΑΠΑΑΑΚΗ Ημιτόρα ΚΑΛΕΝΤΗΣ 14 Κ. ΜΗΤΣΟΤΑΚΗ Flora Mirabilis TO POAAKIO 15 P. TAMAPO Όπου δε πάειη καρδιά ΩΚΕΑΝΙΔΑ 16 ΠΟΒΑΝΝΑ Βαμμένος Ήλιος ΑΕΛΦΙΝΙ 17 Γ. ΞΑΝΘΟΥΛΗΣ Το τρένο με τις φράουλες ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ 18 Ν. ΜΠΑΚΟΛΑΣ Η ατέλειωτη γραφή του αίματος ΚΕΔΡΟΣ

“ ΟΣΣΟ ... Ο ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΔΑΣΚΑΛΟΣ ΤΟΥ ΕΙΚΟΣΤΟΥ ΑΙΩΝΑ” ■ ΤΟΜ ΡΟΜΠΙΝΣ

OSHO Σ Τ Ι Σ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΡΕΜΠΕΛ Μ Ο Λ ΙΣ Κ Υ Κ Λ Ο Φ Ο Ρ Η Σ Ε !

Μ Υ Σ Τ ΙΚ Η Θ Ε Ο Λ Ο Γ ΙΑ |

Ο μ ύ ίε ς πάνα στην Π ρα γμ α τεία τον Α γ . Α ιοννοίον τον Α ρεοπαγίτου

|

Υ π ή ρ ξα ν κ α ι σ τη Δ ύ σ η σ π ο υ δ α ίο ι Μ ά σ τ ε ρ ς του Ζ ε ν, κ α ι ο σ π ο υ δ α ιό τερ ο ς -σ ύ μ φ ω ν α μ ε τον Ό σ σ ο - ή τα ν ο Έ λ λ η ν α ς , ο Α θ η ν α ίο ς , ο Ά γ ι ο ς Δ ιο ν ύ σ ιο ς ο Α ρ εο π α γ ίτ η ς , ο π ο λ ιο ύ χ ο ς τη ς Α θ ή ν α ς κ α ι πρώ τος α ρ χ ιε π ίσ κ ο π ό ς της! Α ν σ α ς γο η τ ε ύ ε ι το Ζ ε ν κ α ι μ έ χ ρ ι σ ή μ ερ α νο μ ίζ α τε πω ς υ π ά ρ χ ε ι μ ό ν ο σ τη ν Ια π ω νία -κ α ι σ ε μ ε ρ ικ έ ς ά λ λ ε ς χώ ρ ε ς της μ α κ ρ υ ν ή ς Α ν α τ ο λ ή ς - α υ τ ό το β ιβ λ ίο , χ ω ρ ίς α μ φ ιβ ο λ ία , θ α σ α ς κ ά ν ε ι ν α α λ λ ά ξ ε τ ε γν ώ μ η !

ΒΙΒΛΙΑ ΠΟΥ ΣΕ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΝΟΥΝ I “Έ χ ω

μ α γ ε υ τ ε ί α π ό τα β ιβ λ ί α τ ου Ό σ σ ο ! ” - Φ ε ντ ε ρ ίκ ο Φ ε λ λ ίν ι

Η ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΠΡΟΚΛΗΣΗ / ΤΟ ΧΡΥΣΟ ΜΕΛΛΟΝ Πώς μπορεί να σωθεί ο πλανήτης από την ολική καταστροφή. ΕΝΑ ΚΑΙΝΟΥΡΠΟ ΟΡΑΜΑ ΠΑ ΤΗ ΓΥΝΑΙΚΑ Όσα δεν έχουν γράψει ούτε η Σιμόν ντε Μπωβουάρ ούτε η Ζερμαίν Γκρήιρ. ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΤΑ ΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΟΥ Ψυχανάλυση-ψυχοθεραπεία και η ψυχολογία του Βούδα. ΤΟ ΝΕΟ ΤΑΡΩ Ανακάλυψε την πνευματικότητα στο κάθε τι μέσα στην καθημερινότητα. Η ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ ΤΗΣ ΣΙΩΠΗΣ Τεχνικές διαλογισμού για αυτογνωσία & ψυχική-σωματική ισορροπία. Ο ΚΑΙΝΟΥΡΠΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ Οι "Χρυσοί Στίχοι" του Πυθαγόρα σχολιασμένοι από έναν Μύστη του 20ού αιώνα. ΤΑΝΤΡΑ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ & ΣΕΞ "Η Τάντρα λέει, πλησίασε τη σεξουαλική πράξη σα να μπαίνεις σε ιερό ναό."

Κ Α Σ Σ Ε Τ Ε Σ Δ ΙΑ Λ Ο Γ Ι ψ ΐο ν σ ικ ή π ου σ υνοδεύει την π λέο ν σ ν γχ ρ ο

1.

2.

3.

4.

5.

ΣΜΟΥ

Δ Υ Ν Α Μ ΙΚ Ο Σ & Κ Ο Υ Ν Τ Α Λ ΙΝ Ι ΝΑΝΤΑΜ ΠΡΑΜΑ & ΝΑΤΑΡΑΤΖ Μ Α Ν ΤΑ Λ Α & ΣΤ Ρ Ο Β ΙΛ ΙΣ Μ Α ΓΚΟΥΡΙΣΑΝΚΑΡ, ΝΤΕΒΑΒΑΝΙ, ΠΡΟΣΕΥΧΗ Α Ν ΑΠΝ Ο ΕΣ ΣΤΑ Τ ΣΑ Κ Ρ Α Σ

Ό λ ε ς οι κασέτες δ ια λο γισ μ ο ύ συνοδεύονται απ,ό ψ νλ

ΤΟΥ Ο Σ Σ Ο

ν η τ ε χ ν ο γ ν ω σ ία γ ι α το δ ι α λ ο γ ι σ μ ό !

6.

7.

8.

9.

10.

λάδια με σαφείς οδηγίες. Κάθε κασέτα 4000 δρ.

ΛΒΛΤΙΟ ΠΑΡΑΓΓΕΛΙΑΣ; ΜΕ ΑΝΤΙΚΑΤΑΒΟΛΗ*.............................. ΠΡΟΣ:

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΡΕΜΠΕΛ * Τ . 0 . 1604 2* 544 01 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ *Τ Η Λ .:0 392-43057 * ΦΑΞ:0392-45286

Π αρακαλώ στείλτε μ ο υ μ ε αντικαταβολή τα εξής βιβ λία & κασέτες. Τ α έξοδα αντικαταβολής επιβαρύνουν εμένα.

ΜΥΣΤΙΚΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ.................... ......@ 5000 Δρ Η ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΠΡΟΚΛΗΣΗ....... ......@1500 ΕΝΑ ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΟ ΟΡΑΜΑ.......... ......@ 2500 ' ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΤΑ ΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΟΥ..... ......@2500 ΤΟ ΝΕΟ ΤΑΡΩ (Κάρτες)................... ....,.@8000

|

ΗΧΟΙ ΣΤΑ ΤΣΑ Κ Ρ Α Σ NO D IM E N S IO N S Ν 0 M IN D Μ Υ Σ Τ ΙΚ Ο Ρ Ο Δ Ο EVENING SATSANG WITH THE MASTER

ΤΟ ΝΕΟ ΤΑΡΩ (Βιβλίο).......................... ......@1200 Η ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ ΤΗΣ ΣΙΩΠΗΣ............ .@4500 ΤΑΝΤΡΑ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ & ΣΕΞ..@ 2000 Ο ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ....... ......@4000 ΚΑΣΕΤΕΣ No:.................................... .,,..@4000

| ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΑΡΑΓΓΕΑΟΝΤΟΣ: Ο νομα :........................................ Επώνυμο :.............

I Οδός:.............................................Δ ριθ .:............... T ax . Κ ωδ:................... Π όλη :...

Α Ν ΕΧΕΙΣ ΤΕ ΤΟ ΙΟ Υ Σ ΦΙΛΟΥΣ... Το χώμα που σκέπαζε τον ποιητή Νίκο Αλέξη Ασλάνογλου ήταν ακόμη φρεσκοσκαμμένο όταν στην Κυριακάτικη Αυγή διαβάσαμε ένα κείμενο του Ντίνου Χριστιανόπουλου με τον ειρωνικό (;) τίτλο «Από τη φιλία μου με τον Νίκο Αλέξη Ασλάνογλου», κείμενο το οποίο όχι μόνο στο χρονικό της φιλίας τους δεν αναφέρεται, αλλά, ευκαι­ ρίας δοθείσης θα σκέφτηκε ο γράφων, χρησιμο­ ποιεί τον εαυτό του ως μέτρο για να υποβαθμί­ σει τον ποιητή και άνθρωπο Ν. Α. Ασλάνογλου. Τι μικροσύνη, μικροψυχία και υποκριτική φι­ λαυτία κρύβουν όλα τα λόγια του Ν. Χριστιανόπουλου! Ο θάνατος του Ασλάνογλου με συγκλόνισε. Θάνατος τραγικός όπως και η ζωή του εγώ πάμφτωχος, αυτός εύπορος. Εγώ συμμαζεμένος, αυτός «διαθέσιμος», Εγώ του κατηχητικού, αυτός κακομαθημένο «αστόπαιδο». Γιατί, κύριε Χριστιανόπουλε, οι λέξεις «διαθέσι­ μος» και «αστόπαιδο» σε εισαγωγικά; Μήπως η ποιητική σας ευαισθησία τις φορτίζει αρνητικά ή κάτι άλλο υπονοείτε και δεν μας το λέτε ξεκάθα­ ρα; Και το «εγώ» που συστηματικά προηγείται τι άραγε να υποδηλώνει; Λίγες αράδες πάρα κάτω: ο πατέρας του πέθανε και το εργοστάσιο έ­ μεινε στα χέρια του Αλέξη, που άπραγος και ανίκανος να το κουμαντάρει, γρήγορα το διέ­ λυσε Προσέχτε τα επίθετα που χρησιμοποιεί ο Ν. X.: άπραγος και ανίκανος. Το δε δεύτερο φαίνεται πως είναι λέξη κλειδί και το φετίχ του, γιατί χρη­ σιμοποιείται ξανά ως χαριστική βολή

ο Ασλάνογλου, που ήθελε να βγάλει κι αυτός περιοδικό, ήταν ανίκανος να αναλάβει το βά­ ρος μιας τέτοιας πράξης και γι’ αυτό προτίμη­ σε να συνεργαστεί μαζί μου. Πριν όμως, ο Ν. Χριστιανόπουλος, ευλογώντας τα γένια του, αναφέρεται και σ’ έναν άλλο ποιη­ τή και πεζογράφο, τον Γιώργο Ιωάννου. Ο Ασλάνογλου αποφάσισε να τυπώσει κι αυτός τα ποιήματά του. Τα κοσκινίσαμε μαζί και με την επιμέλειά μου βγήκε ο «Δύσκολος Θάνατος» σχεδόν ταυτόχρονα με τα «Ηλιοτρό­ πια» του Ιωάννου, που κι αυτά τα επιμελήθηκα εγώ. Ευχαριστώ δεν άκουσα από κανέναν. Δεν είναι λίγο αργά για τέτοιες αποκαλύψεις; Και κυρίως ποιος θα σας διαψεύσει, κ. Χριστιανόπουλε, όταν αναφέρεστε στις πολύτιμες υπη­ ρεσίες που προσφέρατε σε δύο ποιητές που δεν βρίσκονται εν ζωή; Προς επίρρωσιν των ανωτέρω και τονίζοντας ε­ πιδεικτικά τον συμβουλευτικό του ρόλο ο Ν. Χριστιανόπουλος γράφει: Στα τέλη του 1970, ο Ασλάνογλου μου έφερε έντεκα ποιήματα για να τα εκδώσουμε με τον τίτλο «Νοσοκομείο Εκστρατείας». Τόλμησα τότε να του πω ότι και τα έντεκα ήταν μέτρια. Ο Ασλάνογλου, συνηθισμένος να τον υπηρε­ τούν, εξοργίστηκε και από τότε κόψαμε τις σχέσεις. Δύο χρόνια αργότερα, το «Νοσοκο­ μείο Εκστρατείας» το τύπωσε μόνος του και· το κυκλοφόρησε για να μη μπορέσω να το προμηθευτώ. Εγώ όμως τα προμηθεύτηκα και τότε με έκπληξή μου είδα ότι η συλλογή περιείχε άγνωστό μου καινούργια ποιήματα και ούτε ένα από εκείνα που είχα απορρίψει. Δηλαδή ο Ασλάνογλου τη συμβουλή μου την άκουσε, αλλά την κακία του την κράτησε. Κύριε Χριστιανόπουλε, αφήνουν ευτυχώς τα ί­ δια σας τα λόγια τον αναγνώστη του άρθρου σας να βγάλει τα δικά του συμπεράσματα. Πά­ ντως άλλοι και εγώ - χρησιμοποιώ με τη σειρά

μου την προσφιλή σας αντωνυμία την οποία ε­ παναλαμβάνετε δέκα φορές στο κείμενό σας καταλάβαμε πολύ καλά ποιος ήταν και εξακο­ λουθεί να είναι συνηθισμένος να τον υπηρετούν. Συνεπές με τα προηγούμενα είναι και το παρα­ κάτω απόσπασμα: Μάθαινα ότι η υγεία του χειροτέρευε και ότι κάποιος φιλάνθρωπος φίλος του τον είχε πε­ ριμαζέψει. Τέλος, το 1980, έμαθα ότι οι δικοί του τον έφεραν στην Αθήνα, όπου ήταν εγκα­ τεστημένοι από καιρό, και ο Ασλάνογλου εγκατέλειψε, χωρίς τη θέλησή του, τη Θεσσα­ λονίκη (οι υπογραμμίσεις δικές μας). Καταλάβαμε πολύ καλά τι θέλετε να πείτε κ. Χριστιανόπουλε! Το παραδοξότερο όμως όλων εί­ ναι πώς κλείνει αυτό το κείμενο. Διαβάστε προ­ σεκτικά: Ίσως τα λίγα αυτά από την περίοδο της φιλίας μας να βοηθήσουν μερικούς που δεν γνώρι­ σαν τον Ασλάνογλου να γνωρίσουν καλύτερα και τον ποιητή και το έργο του. Ο Ασλάνογλου, παρά τις αδυναμίες του, είχε ένα καλό: ήταν προσηλωμένος στην ποίηση. Και έμεινε ως το τέλος. Έχετε δίκιο. Ήταν προσηλωμένος ο Ασλάνογλου στην ποίηση γ ί αυτό και σε μία συνέντευξή του όταν ρωτήθηκε: “Θέλετε να μου εξηγήσετε πώς αυτή η μεγάλη φιλία με τον κ. Χριστιανόπουλο μετατράπηκε σε έχθρα; Τι συνέβη μεταξύ σας;” (Το Βήμα, Συνέντευξή του στους Θανάση Λάλα και Λάμπη Ταγματάρχη) ο Ασλάνογλου α­ πάντησε: Θα προτιμούσα το όνομα αυτό να μην υπάρ­ χει καθόλου στην κουβέντα μας...

Η Α Π Ο Ν ΙΑ Τα «Άπαντα Έβερτ» γίνονται ανάρπαστα. Να σκεφτείτε ότι σε λιγότερο από ένα μήνα εξα­ ντλήθηκαν οι τρεις πρώτες εκδόσεις, μας πλη­ ροφορεί η Βασιλική Σιούτη στην Ελευθεροτυπία. Τέτοιο ενδιαφέρον για την πολιτική παρακατα­ θήκη του Προέδρου της Ν.Δ. από το αναγνωστι­ κό κοινό; Εύλογη η απορία σας. Εξάλλου, όπως καλά θα θυμάστε ο Μ. Έβερτ δεν φημίζεται για

τα γραπτά του. Αντίθετα, ο προφορικός του λό­ γος με τους άπειρους σολοικισμούς και βαρβαρισμούς έχει γίνει αντικείμενο ποικίλων σχολίων στον ημερήσιο και περιοδικό τύπο. Τα μαργαριτάρια λοιπόντου Μ. Έβερτ συνέλεξε ο Μανώλης Βασιλάκης σ’ ένα τόμο προσθέτο­ ντας και τον χαρακτηριστικό υπότιτλο «Πολιτική Ιλαροτραγωδία». Σε ερώτηση της δημοσιογράφου: «Μήπως είναι ο μόνος (ο Έβερτ) μη επαρκώς μορφωμένος πο­ λιτικός», ο επιμελητής και εκδότης του βιβλίου ευθαρσώς απαντά: Όχι, φυσικά και δεν είναι ο μόνος αγράμμα­ τος. Υπάρχουν πολλοί. Αλλά είναι πρωτοφα­ νές στην ελληνική ιστορία, κάποιος εντελώς αγράμματος να έχει το θράσος να διεκδικεί την πρωθυπου ργία... Στο βιβλίο μου άλλωστε δεν ασχολούμαι μόνο με τα «μαργαριτάρια» και τις κοτσάνες του Έβερτ. Ασχολούμαι κυρίως με το επίπεδο σκέψης του. Όταν λέει: «Θα φτιάξω ειδικό όρ­ γανο ηθικού ελέγχου», αυτό δεν έχει κανένα συντακτικό σφάλμα. Πρόκειται όμως για μια βλακώδη σκέψη. Την ώρα που θα διαβάζετε αυτές τις αράδες ί­ σως να κυκλοφορεί στους πάγκους των βιβλιο­ πωλείων η τέταρτη έκδοση του μπεστ σέλερ «Άπαντα Έβερτ» επηυξημένη με τα πρόσφατα προφορικά ατοπήματα του αρχηγού της ΝΔ στη διάρκεια του προεκλογικού αγώνα.

Φ ΡΑΝ Κ Φ Ο Υ Ρ Τ Η ΕΤΟ Σ 2 0 0 0 Η 48η Διεθνής Έκθεση της Φρανκφούρτης, με τη συμμετοχή εκδοτών από 110 χώρες, οι οποί­ ες παρουσίασαν 311.000 τίτλους βιβλίων σε μια έκταση 182.000 τ.μ., είναι παρελθόν. Η Ελληνική παρουσία ήταν η καλύτερη ως σήμερα, κατά γε­ νική ομολογία, και εκτέθηκαν σε ενότητα 2.500 τίτλοι βιβλίων, και, ενδεικτικά, δέκα τεύχη του περιοδικού «διαβάζω». Φέτος τιμώμενη χώρα ή­ ταν η Ιρλανδία και ο Σ. Χίνι, περσινός νομπελί­ στας, ήταν παρών. Το 2000 ποια θα είναι η τιμώ­ μενη χώρα; Τυπικά πάντως η ΠΟΕΒ μέσω του προέδρου

της, κ. Παντελέσκου, υπέβαλε αίτηση υποψηφιό­ τητας. Προϋποθέσεις όμως για να ληφθεί σοβαρά υπόψη και να μην πεταχτεί στον κάλαθο των αχρή­ στων είναι, πρώτον, να κατατεθεί φάκελος ως τα μέσα Δεκεμβρίου με το σκεπτικό της υποψηφιότη­ τας και, δεύτερον, να έχει εξασφαλιστεί η πολιτική βούληση, η χρηματοδότηση δηλαδή, η οποία α­ νέρχεται στο ύψος του 1,5 δις. Ποιες είναι οι προθέσεις του ΥΠΠΟ, του Υπουργείου Εξωτερικών, του ίδιου του Πρω­ θυπουργού ουδείς γνωρίζει, διότι τίποτε σχετικό δεν έχει ειπωθεί. Αντ’ αυτού ο νέος Υπουργός Πο­ λιτισμού κ. Ε. Βενιζέλος διαθέτει 100 εκατομμύρια για τις εκδηλώσεις «Μ’ ένα βιβλίο πετάω», που μάλλον με νεκρανάσταση μιας παλιάς ιδέας φα­ ντάζουν. Και να αναλογιστεί κανείς ότι στη Φρανκφούρ­ τη κάθε Οκτώβριο κλείνονται εμπορικές συμφω­ νίες πολλών δις, το 80% δηλ. των δικαιωμάτων για βιβλία που θα μεταφραστούν. Υπάρχει πιο αποτελεσματικός τρόπος, για να βγει η Ελλάδα από το καβούκι της, από το να είναι η τιμώμενη χώρα στην έκθεση της Φρανκφούρτης το 2000;

Π Ο ΙΗ Τ ΙΚ Ε Σ ΤΡΙΤΕΣ Ανοιχτή πρόσκληση σε νέους ποιητές κάτω των 30 ετών στέλνει η Θεατρική Αστική Εταιρεία «Πράξη» συνεχίζοντας τη διοργάνωση εκδηλώσεων αφιε­ ρωμένων στην ποίηση. Αποστολέας της ο ποιητής Αλέξης Σταμάτης. Προϋποθέσεις, πλην της ηλικίας, για τη συμμετο­ χή στις «Ποιητικές Τρίτες», όπου οι ίδιοι οι ποιη­ τές θα παρουσιάσουν τη δουλειά τους από τις 5 Μαρτίου ’97, είναι οι υποψήφιοι να μην έχουν εκδώσει ποιητική συλλογή και να ταχυδρομήσουν τη δουλειά τους το αργότερο μέχρι το τέλος Δεκεμ­ βρίου. Η επιλογή των ποιητών θα γίνει από πενταμελή ε­ πιτροπή την οποία απαρτίζουν οι: Ζέφη Δαράκη (ποιήτρια), Κώστας Παπαγεωργίου (ποιητής), Αλέξης Σταμάτης (ποιητής, Σπύρος Τσακνιάς (ποιητής και κριτικός), Βαγγέλης Χατζηβασιλείου (κριτικός).

□

Είπαν if... έγραψαν ΜΙΣΕΛ ΤΟ ΥΡΝ ΙΕ; ΟΙ ΙΔΕΕΣ ΤΗ Σ Δ ΙΑ Φ Α Ν Ε ΙΑ Σ

«Γράφω κυρίως για να διαβάζομαι. Αν είχα τη βεβαιότητα ότι δεν θα διαβα­ ζόμουν. δεν θα έγραφα. Μερικοί συγγραφείς πιστεύουν ότι η γραφή είναι κάτι μυστικό, όπως και η ανα­ πνοή. Δεν ανήκω σ’ αυτούς. Εργάζο­ μαι όπως οι χειροτέχνες, αργά και βα­ σανιστικά, στο τραπέζι μου, με το μο­ λύβι μου και το χαρτί μου. Είμαι ολιγογράφος. Δεν έχω γράψ ει περισσό­ τερ α από 12 βιβλία, ενώ άλλοι συνά­ δελφοί μου εκδίδουν ένα βιβλίο κάθε χρόνο ή κάθε δύο χρόνια. Κρίνω την αξία των έργων μου από το αν έχουν μεγάλο κοινό και κυρίως από το αν έ ­ χουν μεγάλο νεανικό κοινό. Αν ένα βι­ βλίο διαβάζεται μόνο από ενηλίκους, είναι κακό. Αν διαβάζεται από νέους 14 ετών, δεν είναι άσχημο. Αν διαβά­ ζεται από παιδιά 9 ετών, είναι καλό. Αν το καταλαβαίνουν παιδιά 6 ετών, είναι τέλειο. Αυτό μπορώ να πω ότι εί­ ναι το αισθητικό ιδεώδες μου. Ολη η μεγάλη λογοτεχνία, από τον Θερβάντες ως τον Σεντ Εξυπερύ, είναι κα­ τανοητή από τα παιδιά. Οδηγούμαι α­ πό τις ιδέες της διαφάνειας, της συντομίας και της προσέγγισης του συγκεκριμένου. Αν πλησιάσω αυτό το ιδεώδες, τότε τα παιδιά με καταλα­ βαίνουν σαν να είχα γράψει αποκλει­ στικά γι’ αυτά».

[Από συνέντευξη του Μισέλ Τουρνιέ στο Νίκο Μπακουνάκη, ΤΟ ΒΗΜΑ, 28.4.1996]

Σ Υ Ν Τ Ο Μ Α Σ Τ Α Β ΙΒ Λ ΙΟ Π Ω Λ Ε ΙΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ

o p e r a

IflH r

Ν ΙΚ Ο Σ Δ Η Μ Ο Τ

m ί9 2 WSM J3Kjjr

" ΤΕΛΕΙΑ Δ ΙΑ Δ Ρ Ο Μ Η (ΘΕΩΡΙΑ Κ Α Ι ΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ Α ΤΤΟΚΙΝΗΣΗΣ)

1 9»

ΖΟ Ε VALDES

W k

I

ψΚ

_

Τ Ζ ΙΜ Η Σ Π Α Ν Ο Τ Σ Η Σ

/ i"

Τ Ζ ΙΜ Η Σ Π Α Ν Ο Τ Σ Η Σ

ΥΓΙΕΙΝ Η Δ ΙΑ ΣΤ ΡΟ Φ Η

|Β β Ρ

ΖΑΑΗ ΤΩΝ ΤΑΞΕΩ Ν

{& M Bf

WSk

1 m

το Θ ΗΜ ΕΡΙΝΟ ΤΙΠΟΤΑ

ΠΉ Β

η η η

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ O P E R A , Κ Ω Λ Ε Τ Τ Η 23 Α , 106 77 Α Θ Η Ν Α , Τ Η Λ . 330 45 46 - F A X . 330 36 34

c ^ j J i h u h r

«'Οποιος ελεύθερα συλλογάται, συλλογάται καλά»

Μ ε έκπληξή μου, στο τεΰχος Σεπτεμβρίου 1996 του έ­ γκριτου π εριοδικού «διαβάζω», διαπίστω σα ότι τόσο ο κ. Δ. I. Χ ατζόπουλος, Ε πίκουρος καθηγητής Φ ιλο­ σ οφίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, όσο κα ι ο αγαπ η­ τός Β. Ραφαηλίδης αγνοούν τον Ρήγα Φ εραίο. Μ ια προσεκτική ματιά στον Β ελεστινλή θα έφτανε γ ια να μην αποδίδουν τη φράση «όποιος ελεύθερα συλλογάται, συλλογάται καλά» αλλά τη μετάφραση, αφ ού η εν λόγω ρήση στο «Φυσικής Α πάνθισμα», σελ. 45 του χειρόγραφ ου, α π οδίδ εται από το Ρήγα Φ ερα ίο στον Χ άλερ. Κ άτι που δύο περίπου αιώ νες πριν δεν α π ο ­ σιώπησε ο Ρήγας, π α ρανοούν ηθελημένα οι δύο γράφοντες. Ω ς πότε η ειδίκευση στην Ε λλάδα θα ταυτίζε­ τα ι με τη σπασμωδική αποσπασματικότητα κα ι τη βε­ βιασμένη γνώση χω ρίς π α ρ αιτέρ ω γνώση των π ηγώ ν που επικαλούμαστε; Π οιοι λοιπόν αυταπατώνται; Ευχαριστώ γ ια τη φ ιλοξενία Χ.Ι. Σ κ ο ύ ρ τη

Αριστοτέλης ο «σνννηάρχίιΆ) τον πνεύματος»

«Ο Αιώ να ς τ ε λ ε ίω ν ε σ την κόψ η» είν αι τ ο τ ε ­ λ ευ τ α ίο μ υ θ ισ τό ρ η μ α που έ γ ρ α φ ε ο Α ρι­ σ το τέ λ η ς Ν ικο λ α ΐδ η ς και γ ια τ ο οπ οίο αγω νιο ύ σ ε αν θ α π ρ ο λ ά β ει ν α τ ο ολοκληρ ώ σ ει. Η θ ε λ ε να είν α ι τ ο «chef d ’ceuvre» τ ο υ . Α ς ε λ ­ π ίσ ουμε ό τι τ ο ολ οκλ ήρ ω σ ε π ριν εγ κ α τα λ ε ίψ ει α υ τό ν τ ο ν αιώ να, λίγ ο πριν από τ η ν κό­ ψη, σ τις 8 Ο κ τω βρ ίου 1996. Ο Α ρ ισ το τέλ η ς Ν ικο λ α ΐδ η ς, έ ν α ς κο ρ υ φ α ί­ ο ς τω ν γ ρ α μ μ ά τω ν μας, αν ή κ ει π λέον απο­ κλεισ τικά στη ν α κ α τά λ υ τη π ολιτεία το υ π νεύ ματος. Και π ισ τεύω ό τι είν α ι η μόνη πο­ λιτεία , σ την οπ οία έ ν ιω θ ε ά ν ε τα και όσ ο ζούσε. Ή τ α ν ο κα τεξο χ ή ν ζω τικό ς χώ ρ ο ς το υ , όπ ω ς είναι, άλλω σ τε, και γ ια κ ά θ ε α λ η θ ιν ά π νευ ματικό άνθρω π ο. Ό π οια άλλη βιοτική π εριοχή ή τα ν γ ι’ α υ τό ν απ ούσα. Ή μ άλλ ον σ υ ν έβ αιν ε να είν αι ε κ ε ί­ ν ο ς ο υ σ ιασ τικά απών από κ α θ ε τ ί μη π νευ ματικ ό τ ο υ κόσ μου αυ το ύ . Ίσ ω ς ν α ή τα ν γ ι’ α υ τό ν μια ά λλη μ ορ φ ή ε ξ α ­ φ άνισης: είν αι γνω σ τό σ το υ ς αν α γ ν ώ σ τες

Ε ιςΜ ψ ψ

τ ο υ ό τι η έννοια τ η ς εξα φ ά ν ισ η ς α κ ο λ ο υ θ ε ί σα ν σκιά τ η σκέψ η τ ο υ σ υ γ γ ρ α φ έα . Είναι μεγά λη, π ράγματι, η σ υ χ νότητα, μ ε τ η ν ο­ π οία τ ο ρ ή μ α ε ξ α φ α ν ίζ ο μ α ι και τ ο ο υ σ ια σ τι­ κό εξα φ ά ν ισ η εμ φ α νίζο ντα ι σ ε ολό κλη ρ ο το έ ρ γ ο τ ο υ Ν ικολάΐδ η και όχι μόνο σ το ο μ ό τιτ­ λο μ υ θ ισ τό ρ η μ α , τ ο οποίο τιμ ή θ η κ ε μ ε το Α ’ Κρ ατικό Β ρ α β είο (1976). Μ ε τ ο ν όρ ο εξα φ ά ν ισ η ο σ υ γ γ ρ α φ έα ς υπο­ ν ο εί έν α είδ ο ς ά μ υ ν α ς ή και επ ίθ εσ η ς στη γ εν ικ ευ μ έν η τυπ οπ οίηση που ελ λ ο χ εύ ει πα­ ντού. Και α υ τή η τ ε λ ε υ τ α ία δ εν α φ ο ρ ά μόνο τ η ν π ρακτική ζω ή, α λλά , δ υ σ τυ χ ώ ς, και τ η ν π εριοχή το υ π νεύ ματος. Ω ς διπλή εξα φ ά ν ισ η θ α π ρέπ ει ν α θ εω ρ η ­ θ εί, κ α τά τ η γνώ μη μου, η π νευματική στάση τ ο υ Α ρ ισ το τέλη Ν ικολάΐδη: εξα φ ά ν ισ η από τ η ν π ρακτική ζωή, α λ λ ά και εξα φ ά ν ισ η από τ ις αντιπ νευ μ α τικές π ερ ιο χ ές τ ο υ π νεύ μα­ τ ο ς. Για ένα ν τέ τ ο ιο δ ια νοού μενο, ο θ ά ν α το ς α ­ π οκτά σ η μασ ία π νευ ματικ ού γ ε γ ο ν ό το ς , κα­ θ ώ ς επ ικυρ ώ νει μια α π όλυ τα σ υ νειδ ητή και σ τ α θ ερ ή απ οστασιοποίησ η από τη β α ρ β α ­ ρ ό τη τα τω ν κα τα ναγκα σ μώ ν το υ υλικού κό­ σμου, από τη ν ιλαρ ή ω μ ό τη τα τω ν έ ω ς χ θ ε ς συνυπ αρχόντω ν. Σ ε μια σ υ ζήτησ ή μας, μου έ λ ε γ ε ό τι θ εω ρ εί τ η ν έκ φ ρ α σ η ω ς το ν πιο π ροχω ρ ημένο τρ ό -

πο ελ ε υ θ ε ρ ία ς . Μ ιλ ο ύ ­ σα με, β έβ α ια , γ ια το 0 Αριστοτέλης Νικολαίδης γεννήθηκε θ ά να το . Έ χ ο ν τα ς σ υ μ ­ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣΝΙΚΟΛΑΙΔΗΣ στη Μυτιλήνη στις 25 Νοεμβρίου 1922. φ ω νήσ ει ό τι ο θ ά ν α το ς Κατά τη διάρκεια της Κατοχής έλαβε ε­ είναι η θ εμ ελ ιω δ έσ τερ η νεργό μέρος στηνΑνάσταση και φυλακί­ ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ δ ιά σ τασ η τ η ς ζω ής, ε ­ στηκε από τους καταχτητές. Σπούδασε κείνος, μ ε κ α τα σ τα λ α γ Ιατρική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και ει· μένη β εβ α ιό τη τα , έ ­ δικεύθηκε στην Ψυχιατρική. Συνέχισε πς σπ ευ δ ε ν α μ ε π ρολά βει σπουδές του στο Παρίσι. Εκτός Ελλά­ λ έγ ο ν τ α ς ό τι θ ε ω ρ ε ί δος, εργάστηκε ως ψυχίατρος σπς Ηνω­ μένες Πολιτείες και στην Ελβετία. Υπήρ­ τ η ν έκ φ ρ α σ η ω ς τ ο μο­ ξε διευθυντής του Διεθνούς Κέντρου ναδ ικό τρ όπ ο απ ε­ Επιστημονικής Ορολογίας και Γλώσσας λ ευ θ έρ ω σ η ς τ ο υ ζώκαι ιδρυπκό μέλος του Ελληνικού γλωσ­ ντο ς ανθρώ π ου από το σικού Ομίλου. Έργα του, μυθιστορήμα­ θ ά να το . Α κόμ η και με τα, ποιήματα και δοκίμια, μεταφράστη­ τη μ ορ φ ή τ η ς σ υ μ μ ετο ­ καν στα γαλλικά, γερμανικά, αγγλικά, ρω­ χή ς, τ η ς ανάγνω σης, σικά, σουηδικά και σε άλλες γλώσσες. κα θ ώ ς σ υ ν η θίσ α μ ε να λ έμ ε. ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ Η έκφ ρ α σ η , λοιπόν, γ ια τ ο ν Νικολαΐδ η, έ ­ Οι συνυπάρχοντες, μυθιστόρημα, Μόντρεαλ, 1969 φ τα σ ε ν ’ απ οκτήσ ει, κ α τά τ η ν εκ τίμησ ή μου, Η εξαφάνιση, μυθιστόρημα, 1975 (Πρώτο κρατικό έν α κάποιο χ α ρ α κ τή ρ α ε ξα γ ν ισ τικ ή ς ιερ ο ­ βραβείο μυθιστορήματος) - Ο κόσμος είναι άλλος, π ραξίας. διηγήματα, 1978 - Στην κίτρινη ώρα, μυθιστόρημα, Δ εδ ο μ έν ο υ ό τι η σ υνύπ αρ ξη, η κοινωνική 1980 - Ανθρώπων εξ ανθρώπων, διηγήματα, 1982 σ υνύπ αρ ξη, α π ο τελ ο ύ σ ε γ ι’ α υ τό ν μια ση­ Εξορκίζοντας θάνατο, μυθιστόρημα, 1985 - Ο ιερός μ αντική απ ειλή γ ια τ η ν α υ θ ε ν τικ ό τη τα τ η ς μαστός, μυθιστόρημα, 1987 - Ο Ανιχνευτής, μυθι­ ανθρώ π ινης ύπ α ρξης, έδ ε ιχ ν ε να β ρ ίσ κεται στόρημα, 1989 - Κάτω από τόσα βλέφαρα, διηγήμα­ τα, 1991. σ ε α κα τάπ αυ σ τη εγ ρ ή γ ο ρ σ η απ έναντι σ ε ο­ ρ α το ύ ς και α ό ρ α τ ο υ ς κιν δύ ν ο υς που θ α ΠΟΙΗΣΗ μπ ορούσ αν ν α αλλο ιώ σ ου ν τ η ν α υ θ ε ν τικ ό ­ Διαβαθμίσεις, 1952 - Η πείρα και η πυρά, 1960 - Οι τ η τ α τ η ς δ ική ς τ ο υ ύ π α ρξης. Γι’ α υ τό δυσπιδιαφορές του φάσματος, 1964-Η πείρα και η πυρά, σ το ύσ ε απ έναντι σ ε όλα. Β1 , 1965-Οι παράχρονες αναμνήσεις, 1966-Η Αγο­ Ακόμ η και απ έναντι σ το κορμί, α υ τή τη ν ρά, 1973- Αναδράσεις μιας περιόδου, 1977 - Η πεί­ «τρ ομακτική βιολογική π ραγ ματικ ότητα», ρα και η πυρά (συγκεντρωμένα ποιήματα), 1977 κα θ ώ ς το α π οκαλεί σ το Ε ξο ρ κ ίζο ν τα ς θ ά ν α ­ Επιλογή Α, 1982-Επιλογή Β, 1983-Προσωπικήση­ το (1985), γ ίν ε τα ι καχύποπτος. «Τι ά λ λ ο κα­ μειολογία, 1985-Ερωφάντα, 1988-Συγκεντρωμένα ποιήματα (1952-1990), 1991 - Επιλεγμένα ποιήμα­ τά ν τη σ ε τ ο σώ μα π αρά η αντίφ ασ η τ η ς ύ­ τα, 1996. π α ρ ξή ς μας;», α ν α ρω τιέτα ι. Το ν ιώ θ ο υ μ ε έ ­ ξω από μας, σαν κά τι άλλο , τ ο μισ ο ύ μ ε σ το ΔΟΚΙΜΙΑ-ΜΕΛΕΤΕΣ β ά θ ο ς , γ ια τ ί είν αι α υ τό που τ έ λ ο ς θ α μ α ς ο ­ Η αποπροσωποίηση: Μια φαινομελογική μελέτη, δ η γ ή σ ει στη ν α ν υ π α ρ ξία μας.

1954 - Η νεολεκπκή και αφηρημένη ποίηση, 1965 Μ όνη δ ια φ υ γ ή , λοιπόν, και λ ύ τρ ω σ η γ ια τη ν Ο Οδυσσέας της Εξαλλαγής (Ν. Καζαντζάκη), 1977 α υ θ εν τικ ό τη τα τ η ς ύ π α ρ ξή ς μ α ς η έ κ φ ρ α ­ Διάλογος στην Πνύκα: Μια συζήτηση για τη γλώσσα, ση, τ ο π νεύμα.

1980 - Τα Μυθιστορήματα του Α. Παπαδιαμάντη, Π ισ τεύ ω ό τι μυ σ τικά ο Ν ικο λ α ίδ η ς επι­ 1981 - Ένας ποιητής του Αιώνος: Αγγελος Σικελίανός, 1982 - Η γλώσσα και η ποίηση του Καβάφη, θ υ μ ο ύ σ ε ν α ε ξ α φ α ν ισ τε ί ολο κλ η ρ ω τικά μ έ ­ 1983 - Η ποιητική σκέψη και γλώσσα του Κώστα σ α σ το π νεύμα. Α υ τή π ρέπ ει ν α ή τα ν γ ι’ Αξελού, 1984-Ο τρόπος της γλώσσας και άλλες εγ­ α υ τό ν η υ π έρτατη εξα φ ά ν ισ η : η απ οκλειστι­ γραφές, 1987 - Dictionnaire de mots inexistants, κή συνύπ αρ ξη μ ε τ ο π νεύμα, η μόνη, γ ια τ η ν Metropolis, Geneve, 1989. οπ οία α ξίζε ι κα ν είς ν α ζήσ ει και, β έβα ια, να π εθά νει. ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΙΣ Τ.Σ. Έλιοτ: Απαντα τα ποιήματα, 1984.

ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΚΑΣΣΟΣ

ΕιςΜφην

ας Χψεάνθψ (1936- 1996) οηοιψήςκαι στοχαστής ο ακούραστος μελετητής ηονάρνγε Σ τις 2 8 Σεπ τεμ β ρ ίο υ απ εβίω σε, μ ε τ ά από μ α κ ρ ο χ ρ ό ν ια α σ θ έν εια , ο σ τεν ό ς σ υ ν ε ρ γ ά ­ τ η ς και φ ίλ ο ς τ ο υ δ ια β ά ζω Κ ώ σ τας Χ ω ρεάν θ η ς. Ο Κ ώ σ τας Χ ω ρ εά ν θη ς ή τα ν από τ ο υ ς λ ί­ γ ο υ ς , τ ο υ ς τε λ ε υ τ α ίο υ ς , που, π αρά λ λ η λ α μ ε τ ο σ η μαντικό έ ρ γ ο το υ ς , μ α ς κ λ η ρ ο δ ο ­ το ύ ν και τ ο μ έ τρ ο ε ν ό ς υψ ηλού ή θ ο υ ς. Π ο ιη τή ς και σ το χα σ τή ς, α κ ο ύ ρ α σ το ς μ ε λ ε ­ τ η τ ή ς , μ ε τ η μονα δική αρ χα ιο ελ λ η ν ική παι­ δ εία , έ φ υ γ ε σ ε ώ ρ α π ν ευ μ α τικ ή ς ακμ ή ς, σ ε ώ ρ α δ η μ ιο υ ρ γ ία ς. Τ ο π ολυσ ήμα ντο έ ρ γ ο τ ο υ , τ ο π οιητικό και κριτικό, έδ ω σ ε ν έ ε ς δ ια τά σ ε ις σ τη λ ο γ ο τ ε ­ χν ία μ α ς, όμω ς π α ρ ά λ λ η λ α με α υ τό , υπ άρ­ χ ε ι τ ο άλ λ ο έρ γ ο , οι μ ε τ α φ ρ ά σ ε ις τ η ς α ρ ­ χ α ιο ελ λ η ν ική ς π οίησ ης και οι β α θ υ σ τό χ α ­ σ τε ς μ ε λ έ τ ε ς τ ο υ , που μ ε μονα δική γνώ ση και αφ οσ ίω ση ε το ίμ α σ ε γ ια ν α κοσ μήσουν τ η ν Ελληνική Γ ρ α μ μ α τεία . Α ν ά μ εσ α σ τα π οιητικά τ ο υ έρ γ α , λάμπ ει ε ­ κείνο τ η ς δ ρ α μ α τικ ή ς π οίησ ης, ο Σ τα υ ρ ό ς το υ Γένους, Κ οσ μ άς ο Α ιτω λός, έ ρ γ ο μ ε γ ά ­ λ η ς π νοής, που δ ρ α μ α το π ο ιεί μ ε ά π ειρ ο υ ς χ ρ ω μ α τισ μ ο ύ ς τ η ς ψ υ χής και τ ο υ ανθρώ π ι­ νου πόνου η ζωή τ ο υ π εριπ λανώ μενου Ά ­

Εις Μνήμην

γιο υ , τ ο υ Κ οσ μά τ ο υ Α ιτω λού. Και μόνον α υ τ ό τ ο έρ γ ο τ ο υ θ α έ φ τ α ν ε γ ια ν α κ α τα ­ ξιώ σ ει τ ο ν Κώ στα Χ ω ρ εά νθη α ν ά μ εσ α σ το υ ς ά ξ ιο υ ς π οιητές, ε κ είν ο υ ς που έ ­ σκυψ αν, που α φ ο υ γ κ ρ ά σ τη κ α ν τ ις π λη γές και τ ο ν κ ά μ α το τ ο υ ταπ εινο ύ, που είναι πλη­ γ έ ς και κ ά μ α το ς τ ο υ Γένο υς. Και π α ρ ά λλη λα μ ε τ η ν ποίησή τ ο υ , μ ε τ ις μ ε λ έ τ ε ς και τ ις μ ετ α φ ρ ά σ εις τ η ς α ρ χ α ιο ελ ­ λη νική ς π οίησ ης, α υ τ έ ς που π ερ ιμ ένο υ ν τ ο φ ω ς, έ γ ρ α ψ ε ά π ειρ α κρ ιτικά κ είμενα, άπ ει­ ρ α δ ο κίμ ια πάνω σ την τ ρ έχ ο υ σ α π νευ μ α τι­ κή μ α ς ζω ή, σ υ ν ερ γ ά τη ς επ ί σ ε ιρ ά ετώ ν στο δια βάζω , σ το π εριοδ ικό Ευθύνη και τ ό σ α άλλα . Ο Κ ώ σ τας Χ ω ρ εά ν θη ς έ φ υ γ ε π λή ρ η ς από τ ο ν π νευ ματικ ό κ ά μ α το τ η ς ανθρ ώ π ινης α ­ ν α ζή τη σ ή ς τ ο υ , π λή ρ η ς από τ α έ ρ γ α το υ π νεύ μ α τό ς τ ο υ . Π λή ρ η ς, α λ λ ά και έγκοπ ος από τ α τ ε λ ε υ τ α ία χρ ό νια τ η ς ο δ ύ ν η ς το υ . Έ ζη σ ε σ εμ νό ς, μ ε μιαν α χ ά ρ α γ η α ξιο π ρ έ­ π εια, μ ε έν α μονα δικό ή θ ο ς . Έ ζ η σ ε σ ε μια φ ω τεινή μ ο να χικότητα, μ ε τ ο υ ς φ ίλ ο υ ς που τ ο ν αγάπ ησ αν, μ ε τ ο υ ς α να γνώ σ τες που τ ο ν εθ α ύ μ α σ α ν .

Ο Π ΤΡΟ Ν

δέντρ α 'Ένας έρωτας στό Μανχάτταν. Παγιδευμένος στό κοινωνικό καί πνευματικό αδιέξοδο πού έπιδεινώνεται ταυτό χρονα μέ τήν οικολογική κρίση. Έ να κείμενο - μαρτυρία πού αποτείνεται στόν ιδιαίτερα προσεκτικό αναγνώστη. 53887 λέξεις χωρίς τελεία πού σκοπεύουν νά προ καλέσουν έρωτήσεις. Δείχνοντας μέ συγκε κριμένα στοιχεία τό μη θεόπνευστο των 'ίε ρών βιβλίων’. Προτείνοντας μιά διαφορετι κή ιεράρχηση αναγκών καί τήν μ έ σ ω α υ τ ο γ ν ω σ ία ς βιωματική προ σέγγιση τού Θείου. ☆

☆

ΓΙΑ ΠΑΡΑΓΓΕΛΙΕΣ ΕΠΙ ΑΝΤΙΚΑΤΑΒΟΛΗ (1500ΔΡΧ.) γράψτς μας: Τ.Θ. 51 530, ΚΗΦΙΣΙΑ 145 10

EQTEPIKAgL

αρακολουθούμε επί χρόνια την αθόρυβη συμβολή του ΠΛΙ στην πολιτιστική ζωή του τόπου, η οποία συνίσταται στη διάσωση λαϊκού θησαυρού και στην προσπάθειά του, μέσα από τους εκθεσιακούς χώρους του Μουσείου του στο Ναύπλιο, να γνωρίσει στους σύγ­ χρονους Νεοέλληνες την προγονική κληρονομιά, αυτή που διασώζει, επεξεργάζεται και αναλύει. Και ακόμη, μέσω μιας σειράς εκδόσεών του, προεκτεί­ νει την πολιτική του και πέρα από τα χωρικά ύδατα της γραφικής πόλης. Κατά καιρούς έχει ακουστεί για τις οικονομικές του δυσχέρειες που περιορίζουν την ευγενή, διακριτική και πολυτιμότατη συνεισφο­ ρά του στην αναστύλωση του λαϊκού παρελθόντος μας, απλά και μόνο για να επιβεβαιωθεί πως η ιδιωτική πρωτοβουλία έστω και σε μιας μορφής οργάνωση - εξακολουθεί να υποκαθιστά δραστηριότητες ευθύνης του κράτους, να αγωνίζεται να ορθοποδή­ σει με μοναδικό σκοπό μια ιδεολογία. Στην περίπτωση του ΠΛΙ έχει τη μορφή σταυροφορίας για τη συντήρηση του παρελθόντος μας και μέ­ σα από αυτή την αφύπνιση των νεοτέρων για τη ν αξία του, μια αξία όχι μουσειακή αλλά ζωντανή και ζωογόνα για το παρόν και το μέλλον του τόπου. Δύσκολες εποχές και άσχετοι αρμόδιοι, με άλλα ασχολούμε­ νοι, μηδέποτε ελθόντες σε κάποια επαφή με «αυτά», ανίκανοι να αντιληφθούν, να εκτιμήσουν, να συνδράμουν, δεν παρέχουν βοήθεια. Το ΠΛΙ κι άλλα κοντά σ’ αυτό ιδρύματα αγωνίζονται να επιβιώσουν κατα­ ναλώνοντας ζωτικές δυνάμεις τους όχι τόσο στο δημιουργικό τους έργο, αλλά στην αναζήτηση τρόπων εξεύρεσης σταθερών πόρων για να μην αποσυρθούν από το πολιτιστικό παρασκήνιο. Ως σημείο των καιρών, αντίθετα, τεράστια ποσά δαπανώνται για επιπόλαιες «αναβιώ­ σεις» ηθών και εθίμων, οι οποίες καταπνίγουν το ουσιαστικό και το κύ­ ριο. Υπό την ηγεσία μιας ακάματης οραματίστριας και με αντοχή πολλή προικισμένης μαχήτριας, της κ. Ιωάννας Παπαϊωάννου, η οποία πλαι­ σιώνεται από ένα άξιο επιτελείο συνεργατών, το ΠΛΙ χρόνια τώρα ζει παλεύοντας και δημιουργικά ασκώντας το έργο του. Μια πτυχή του συνθέτουν οι εκδόσεις του. Πρώτα, πριν τις παρουσιάσουμε, πρέπει να κατατεθεί για πολλοστή φορά ένα ειδικό πρόβλημα, το οποίο σχετί­ ζεται με τη διακίνηση των εκδόσεων των πνευματικών ιδρυμάτων, των πολιτιστικών σωματείων και άλλων οργανωμένων συνόλων, τα οποία δεν έχουν τη δυνατότητα της διάθεσης στο εμπόριο των προϊόντων τους, εξαιτίας της δομής της οργάνωσής τους και της αδυναμίας τους να συντηρούν ένα ειδικό γραφείο εκδόσεων αποτελεσματικό στο βαθμό που να αντεπεξέρχεται σε στοιχειώδεις ικανότητες προβο­ λής και εμπορίας τους μέσα από τα καθιερωμένα κανάλια της ελληνι­ κής αγοράς. Πρόβλημα πολυσυζητημένο που αναμένει τη λύση του για να ελευθερωθεί μια σειρά εκδόσεων από τα δεσμά της αδυναμίας να φτάνουν απρόσκοπτα στα βιβλιοπωλεία. Οι γνωρίζοντες την αξία

π

Μια λαμπρή πολιτιστική παρέμβαση-προέκταση της πολιτικής τον

των εκδόσεων αυτών είναι σε θέση να εξηγήσουν γιατί το πρόβλημα είναι εξαιρετικά δυσάρεστο: απλά γιατί είναι στην πρώτη γραμμή ενδιαφέροντος, αξίας και σημασίας. Η περίπτωση ΠΛΙ είναι μια από τις πολ­ λές που εντάσσονται σε ένα πλέγμα δυσχερών όρων διακίνησης των εκδόσεών τους, στο ίδιο εκτεταμένο δίκτυο με τις άλλες. Αλλά ας πλησιάσουμε το εκδοτι­ κό έργο του.

• Προτάσσω τον κατάλογο του Μουσείου στο Ναύ­ πλιο με τίτλο Λαογραφικό Μουσείο Ναυπλίου' των Μαρίας Κώτσου και Ιωάννας Παπαντωνίου, ο οποίος επιτόπια ξεναγεί τους επισκέπτες, παραπέρα όμως αποτελεί έναν οδηγό γνωριμίας των εκθεμάτων του σε ουσιαστικότερη και διαρκέστερη βάση, αφού τα περιγραφόμενα εκθέματα αναλύονται λεπτομερεια­ κά και μεταφέρουν γνώσεις και πληροφορίες που τον καθιστούν ένα χρηστικό βοήθημα. Οι κατάλογοι των μουσείων και των περιοτασιακών εκθέσεων συνιστούν μία ειδική κατηγορία εκδόσεων τέχνης, πολύ­ τιμων ενίοτε, η οποία καλύπτει κενά στη σχετική βι­ βλιογραφία δυσαναπλήρωτα. Η πλούσια εικονογρά­ φηση του παρόντος και η συγκρότησή του πα­ ρουσιάζουν ένα λαογραφικό πανόραμα που αποτε­ λεί μια γνωριμία με τα εκθέματα του Μουσείου και μια πρώτη «χειροπιαστή» επαφή με αυτό που αντι­ προσωπεύουν: τα αντικείμενα της καθημερινής χρή­ σης του λαού, του οικογενειακού του περίγυρου και της προσωπικής του ζωής.

• Τα ειδικά ενδιαφέροντα της λαογράφου-ερευνήτριας-ενδυματολόγου, ιδρύτριας και προέδρου του ΠΛΙ οδηγούν προς την έκδοση σε κάποια προτεραιό­ τητα ενδυματολογικού ενδιαφέροντος βιβλίων. Η ελ­ ληνική φορεσιά λοιπόν και τα εξαρτήματά της έχουν αντιπροσωπευτεί ήδη με οκτώ εκδόσεις. Οι Μακεδο­ νικές φορεσιές2της Ιωάννας Παπαντωνίου αποκαλύ­ πτουν ένα φαντασμαγορικό πολιτισμό δυναμικής λαϊκής ιδιοσυγκρασίας στο θέμα της καθημερινής και γιορτινής ένδυσης. Η σύντομη αλλά κατατοπιστι­ κή εισαγωγή της είναι αρκετή για να προσφέρει στην εκτεταμένη εικονογράφηση, που ακολουθεί τις προ­ καταρκτικές πληροφορήσεις της υφής και φυσιο­ γνωμίας της λαϊκής φορεσιάς μιας γεωγραφικής πε­ ριοχής με τρικυμιώδη ιστορία, τα σημάδια της οποί­ ας έχουν με ποικίλους τρόπους αποτυπωθεί στην αμ­ φίεση των κατοίκων της.

• Οι σκυριανές φορεσιές3της Αλίκης Λάμπρου είναι μια εκτενής μελέτη χωρισμένη σε πολλά κεφάλαια, το μεγαλύτερο μέρος των οποίων καλύπτει η γυναι­ κεία φορεσιά και η ανδρική φορεσιά, και ακολουθούν ειδικά θέματα, όπως τα μωρουδιακά ρούχα και οι φο­

ρεσιές για ειδικές περιπτώσεις. Εξαιρετικά ενδιαφέ­ ρον το τελικό κεφάλαιο το σχετικό με την τεχνική τους. Η επιστημονικότητα της εργασίας ολοκληρώ­ νεται με σχολαστικές σημειώσεις, ονομαστικό κατά­ λογο των πληροφορητών, βιβλιογραφία και γλωσσάρι, απαραίτητο συμπλήρωμα για την κατανόηση των περιγραφών.

• Οι κυπριακές φορεσιές4της Ελένης Παπαδημητρίου προκαλούν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, το οποίο ικανο­ ποιείται πλήρως με την προσεκτικά επιλεγμένη φω­ τογραφική απεικόνιση αυθεντικών φορεσιών σε σύγ­ χρονες φωτογραφήσεις και φορεσιών σε παλαιές αυθεντικές φωτογραφικές αποτυπώσεις. Βιβλιογρα­ φία και γλωσσάριο ενισχύουν την έκδοση, η οποία κοσμείται με σχέδια και φωτογραφίες μερών των φο­ ρεσιών.

• Ιστορική είναι η διαδρομή την οποία επιχειρεί η Linda Welters στο δικό της έργο, το τιτλοφορούμενο Women’s Traditional Costume in Attica Greece5,το ο­ ποίο ξεχωρίζει για τη μεθοδικότητά του. Χωρισμένο σε επτά κεφάλαια με υποδιαιρέσεις και αναλυτική περιγραφή των φορεσιών στο σύνολό τους και στα ε­ ξαρτήματά τους, η συγγραφέας, βαθιά γνώστρια του αντικειμένου της, επιτυγχάνει μια διεξοδική ανα­ δρομή από το μακρινό παρελθόν για να τελειώσει με τα ενδιαφέροντα συμπεράσματά της για τη μετάβα­ ση της παραδοσιακής φορεσιάς στη σύγχρονη. Δίδε­ ται κατάλογος πληροφορητών, βιβλιογραφία και γλωσσάρι.

• Η ποδιά της Καραγκούνας6, της Ελένης ΡωμαίουΚαρασταμάτη είναι η διδακτορική της διατριβή, η ο­ ποία φέρει τα εμφανή χαρακτηριστικά του «προ­ γραμματισμού» της εξειδικευμένης εργασίας. Ανήκει όμως στο χώρο των εργασιών εκείνων, οι οποίες δεν περιορίζονται από τις επιταγές της διατριβής, αλλά είναι μελέτες ευρύτερης διακίνησης. Με εξασφαλι­ σμένη εκ των προτέρων την επιστημονικότητα η συγγραφέας προσφέρει σε πλήρη ανάπτυξη το θέμα της. Την ποδιά, ένα ιδιαίτερα «γυναικείο» εξάρτημα ένδυσης, ο λαός την ανέδειξε από εξάρτημα ανά­ γκης σε μορφή επίδειξης, επιφάνεια αναζήτησης κα­ λαισθησίας και κοκεταρίας· σε είδος, ακόμη, ταξικής διάκρισης. Η καραγκούνικη ποδιά ξεχωρίζει ανάμεσα σε τόσες άλλες. Ένα απόλυτο βιβλίο αναφοράς από πολλές προσεγγίσεις.

• Μια ποδιά από την Απική7 (σχέδια και εφαρμογές). Μια «μελέτη και σχεδίαση του κεντήματος της πο­ διάς και εφαρμογής» από τον Σταμάιτη Ζάννο. Ενδια­ φέρουσα αποτύπωση των κεντημάτων μιας ποδιάς των Μεσογείων - ανάλυση των σχεδίων της, μαζί με

οκτώ σχέδια μαυρόασπρα.

• Η ελληνική γυναικεία φορεσιά και το κόσμημα άλλο­ τε και τώρα°, της Ιωάννας Παπαντωνίου. Ο κατάλο­ γος, ο οποίος συνοδέυσε την έκθεση-συμμετοχή του ΠΛΙ το 1985 στις εκδηλώσεις «Αθήνα, Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης». Η διαχρονική έκθεση και ο κατάλογος - αρχίζουν με τη φορεσιά στην αρ­ χαία Ελλάδα και τελειώνουν με τη φορεσιά στις αρ­ χές του 20ού αιώνα. Οι πληροφορίες και η καλά επι­ λεγμένη εικονογράφηση καθιστούν τον κατάλογο χρήσιμο πάντα και μετά την απόσπασή του από τη συνοδεία που πρόσφερε στην έκθεση.

• Τα τσαρούχια και οι τσαρουχάδες στην Ηπειρο. Συμβολή στη μελέτη της λαϊκής υπόδησης9, της Μαρί­ νας Βρέλλη-Ζάχου, είναι μια μελέτη-έκπληξη, κυρίως γιατί τοποθετεί το σύμβολο αυτό - προ πολλού ιστο­ ρικό - σε ένα βάθρο, που του αξίζει βέβαια, και το κά­ νει αξιοσέβαστο ως στοιχείο της λαϊκής μας ένδυσης (συγγνώμην: υπόδησης). Παρά τη συντομία της συντίθεται από όλα τα απαραίτητα κεφάλαια εξέτα­ σης του αντικειμένου αυτού με έμφαση στην κατα­ σκευή και τους κατασκευαστές. Η σχετική βιβλιογρα­ φία αποκτάει ένα δικό της ισχυρό τίτλο, πράγμα που σημαίνει πως το βιβλίο αυτό έχει εξασφαλισμένη τη σταδιοδρομία του μεταξύ των μελετητών αλλά και των περίεργων. Οι επόμενες εκδόσεις δεν ανήκουν σε ένα συγκεκρι­ μένο κύκλο. Πραγματεύονται διάφορα θέματα της ζώνης των ει­ δικών ενδιαφερόντων του ΠΛΙ.

• Με το γενικό τίτλο Η χαλκοτεχνία στον ελληνικό χώ­ ρο ο Στέλιος Παπαδόπουλος εξέδωσε τη διδακτορι­ κή του διατριβή, η οποία αποτελείται από δύο τό­ μους: Η χαλκοτεχνία στον ελληνικό χώρο 1900-1975'° και Συλλογή τύπων και διακοσμητικών θεμάτων των χάλκινων σκευών". Πρόκειται για μια «συμβολή στην εθνογραφική τεχνολογία». Ο πρώτος τόμος αποτελείται από δύο μέρη: «Η μέθοδος και το θέμα», στο ο­ ποίο αναλύεται διεξοδικά η ακολουθηθείσα μεθοδο­ λογία προσέγγισης προς το θέμα και, από το δεύτε­ ρο: «Η χαλκοτεχνία στον ελληνικό χώρο 1900-1975 κατά τις προφορικές μαρτυρίες των χαλκουργών», στο οποίο χαρτογραφείται ο χώρος δράσης και πα­ ραγωγής των χάλκινων προϊόντων των λαϊκών τεχνι­ τών. Ο δεύτερος τόμος με 860 σχέδια της Αυγής Τζάκου προσφέρει μια εξαντλητική εικόνα της ευρηματικότητας των χαλκουργών στη διακόσμηση των σκευ­ ών και των τύπων τους. Μολονότι από τον τόμο αυτό λείπουν τα κείμενα, δεν παύει το οπτικό υλικό του να είναι «αναγνώσιμο», όπως εξασφαλίζει ο πλούτος και

η ποικιλία των θεμάτων. Οι δύο τόμοι συνθέτουν μια μοναδική καταγραφή πληροφοριών και γνώσης αποτελούντες ανεξάντλητη πηγή για κάθε φίλο της λαϊκής τέχνης.

• Η Ελληνική Επανάσταση σε γαλλικά κεραμεικά του 19ου αιώνα'2της Αγγελικής Amandry είναι μια έκπλη­ ξη, η οποία εντάσσεται στο κύμα φιλελληνισμού, ειδι­ κά του γαλλικού, και συγκεκριμένα σε μια απροσδό­ κητη έκφρασή του, όπως ακριβώς δηλώνεται στον τίτλο του βιβλίου. Η πρωτοτυπία του θέματος είναι α­ ναμφισβήτητη ακόμη και αν αυτό το υλικό δεν αποτέλεσε στόχο έρευνας: συνθέτει από το 1958 μια ιδιω­ τική συλλογή. Η δημοσιοποίησή της είναι ό,τι δημι­ ουργεί την έκπληξη για τον ανυποψίαστο. Η εκτετα­ μένη εισαγωγή καλύπτει επαρκώς το ασυνήθιστο θέ­ μα, το οποίο είναι διδακτικό, αποκαλυπτικό και προσφέρεται και προς τέρψη και ευφροσύνη ειδικών και μη. Η συγκινητική των Γάλλων συμμετοχή στον ελλη­ νικό αγώνα σήμερα εξακολουθεί να φαίνεται εξίσου ενθουσιώδης και ενθαρρυντική μέσα από τα σχέδια των κατασκευαστών, οι οποίοι έχουν εμπνευστεί από επεισόδια και σκηνές μαχών του. Ο σαφής υπομνηματισμός των εικόνων δίνει τις απαραίτητες πληρο­ φορίες για θέματα, καλλιτέχνες, τόπους κατασκευ­

ής· • Η ανθρωπολόγος του χορού και κινησιογράφος Ρένα Λουτζάκη δίνει μια μοναδική λαογραφική πλευρά του γάμου μέσα από την οπτική της ειδικότη­ τάς της: Ο γάμος ως χορευτικό δρώμενο. Η περίπτω­ ση των προσφύγων της Ανατολικής Ρωμυλίας στο Μι­ κρό Μοναστήρι Μακεδονίας'3. 0 τίτλος δίνει με σαφή­ νεια το θέμα το οποίο ίσως σε πρώτη ανάγνωση να ξαφνιάζει, η ανάπτυξή του όμως φέρνει στο φως στοιχεία ανυποψίαστα. Η πολλαπλότητα του ενδια­ φέροντος που αποκαλύπτει η ερευνήτρια επιφυλάσ­ σει πολλές ανταμοιβές στον απλό αναγνώστη και στον μυημένο περισσότερες.

• Ο Samuel Baud-Bovy έχει πάρει προ πολλού τις διαστάσεις ενός μυθικού προσώπου ανάμεσα στους μελετητές της ελληνικής λαογραφίας από την εποχή που δημοσίευσε το μεγάλο έργο του για τα δωδεκανησιακά δημοτικά τραγούδια. Πολυσύνθετος δημι­ ουργός, προσωπικότητα ανεπανάληπτη, παραμένει πάντα ένας δάσκαλος. Είναι ένα αρχέγονο πρότυπο πνευματικού ανθρώπου και δημιουργού που φοβίζει με το ήθος και το βάθος του έργου του. Η κληρονο­ μιά που μας άφησε, όλη από τη μεγάλη κληρονομιά του προγονικού λαού της Ελλάδας, ισοδυναμεί με τη ζωντανή παρουσία του γύρω μςς. Το Δοκίμιο για το ελληνικό δημοτικό τραγούδι", που συνοδεύεται από

μια μεταγραφή των μουσικών παραδειγμάτων που το συνοδεύουν, και δύο κασέτες, είναι μια εθνομουσικολογική έρευνα στην οποία καθορίζεται η φυσιογνωμία και ο τρόπος λειτουργίας του ελληνι­ κού δημοτικού μέλους. Εξάλλου, ο Baud-Bovy υπήρ­ ξε ένας διακεκριμένος μουσικολόγος και διευθυντής ορχήστρας.

• Napoli di Romania'5, λέγεται ο φάκελος μέσα στον οποίο έχουν ενταχθεί δώδεκα χαρακτικά-αναπαραγωγές από πολλές εποχές διαφόρων καλλιτεχνών με θέ­ μα το Ναύπλιο. Στο συνοδευτικό φυλλάδιο η Αφροδί­ τη Κούρια καταθέτει τα σχόλιά της για την επιλογή της, ενώ πίσω από τους πίνακες αναγράφονται τα α­ παραίτητα υπομνήματα. Μια προσφορά του ΠΑΙ στο Ναύπλιο, έδρα του Μουσείου του.

• «Εθνογραφικά»'*23 είναι ο τίτλος μιας περιοδικής έκ­ δοσης, η οποία συγκεντρώνει ποικίλα λαογραφικά θέ­ ματα (τεύχη 1-5), ενώ από το 6ο καθιερώθηκε η τακτι­ κή του αφιερώματος. Πρόκειται για μια βαρυσήμαντη προσφορά στις μελέτες του καιρού μας στους κλά­ δους της λαογραφίας και της εθνογραφίας με τους ο­ ποίους το ΠΛΙ και οι συνεργάτες του ασχολούνται με εμβρίθεια, γνώση και αφοσίωση. Κάθε τεύχος - πρό­ κειται για πολυσέλιδους μεγαλόσχημους τόμους με άτακτη εκδοτική συχνότητα - συντάσσεται με την ευθύνη των ειδικών επιστημόνων, οι οποίοι ανήκουν στην ομάδα εργασίας του Ιδρύματος. Οι κυκλοφορύντες, στους οποίους θα έλθει σε επαφή ο αναγνώστης με πρωτότυπα θέματα, είναι αφιερωμένοι στην Τεχνο­ λογία (6ος), στηνενδυματολογία (7ος), στο Χορό στην Ελλάδα (8ος) και στο Παιδικό παιχνίδι (9ος). Αυτή είναι μια δυναμική δραστηριότητα, η οποία κάνει το Πελοποννησιακό Λαογραφικό Ίδρυμα να θεωρείται στυλοβάτης των λαογραφικών-εθνογραφικών μελε­ τών και μέσα από τις εκδόσεις του. Το Μουσείο του στο Ναύπλιο είναι ένα πολιτιστικό κέντρο, το οποίο α­ νεβάζει σε επίπεδα πνευματικά τη γραφική πολιτεία. Το Ίδρυμα έχει αποδείξει με σεμνότητα, συνέπεια και φαντασία ότι η διάσωση του λαϊκού υλικού του πα­ ρελθόντος είναι προϋπόθεση για τη διατήρηση του λαϊκού πνεύματος δημιουργίας στον καιρό μας και στο μέλλον, μια προϋπόθεση διαιώνισης της ελληνι­ κότητας και του «ελληνικού». Εξάλλου, αυτό βρίσκε­ ται στους σκοπούς του, οι οποίοι είναι: η έρευνα, διά­ σωση, μελέτη και προβολή του παραδοσιακού πολιτι­ σμού της Πελοποννήσου και ευρύτερα όλης της Ελλάδας.

ΚΥΡ. ΝΤΕΛΟΠΟΥΛΟΣ

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΤΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΤΟΥ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΑΚΟΥ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟΥ ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ 1.

Μαρία Κώτσου, Ιωάννα Παπαντωνίοα. Λαογραφικό Μουοείο Ναυπλίου. Κατάλογος. (1988). (20,5X20,5 εκ.

165 σ. Εικ. Βιβλ.). Έκδοση και στην αγγλική. Ιωάννα Παπαντωνίοα. Μακεδονικές φορεσιές. (1992).

(22X24 εκ. 153 α. Εικ. Βιβλ.). Κείμενα στην ελληνική, γαλλική, αγγλική.

3. Αλίκη Λάμπρου. Οι σκυριανές φορεσιές. (1994).

(20,5X24 εκ. 208 σ. Εικ. Βιβλ.).

4. Ελένη Παπαδημητρίου. Οι κυπριακές φορεσιές.

(1991). (22,5X24 εκ. 128 σ. Εικ.). Κείμενα στην ελληνι­ κή και αγγλική.

5. Linda Welters. Women’s Traditional Costume in Attica Greece. (22X23 εκ. 94 σ. Εικ. Βιβλ.).

6. Ελένη Ρωμαίου-Καρασταμάτη. Η ποδιά της Καραγκού­ νης. (1980). (24X17 εκ. 183 σ. Εικ. Βιβλ.).

7. Σταμάτης Ζάννος. Μια ποδιά από την Απική. (Σχέδια και εφαρμογές). Μελέτη και σχεδίαση του κεντήματος της ποδιάς και εφαρμογές: Σταμάτης Ζάννος. (1985) (24X22 εκ. Εικ.).

8. Ιωάννα Παπαντωνίου. Η ελληνική γυναικεία φορεσιά και το κόσμημα άλλοτε και τώρα. (1985) (28X21 εκ. Εικ.). Κείμενα στην ελληνική και αγγλική.

9. Μαρίνα Βρέλλη-Ζάχου. Τα τσαρούχια και οι τσαρουχά­ δες στην Ήπειρο. Συμβολή στη μελέτη της λαϊκής υπό­ δησης. (1991). (21X5X21,5 εκ. 95 σ. Εικ. Βιβλ.). Κείμε­ να στην ελληνική και αγγλική.

10. Στέλιος Παπαδάπουλος. Η χαλκοτεχνία στον ελληνικό χώρο 1900-1975. Κατά τις προφορικές μαρτυρίες των χαλκουργών. (Συμβολή στην εθνογραφική τεχνολο­ γία). (1982) (33X23 εκ. 219 σ. Εικ. Βιβλ.).

11. Στέλιος Παπαδάπουλος. Συλλογή τύπων και διακοσμητικών θεμάτων των χάλκινων σκευών. Σχέδια Αυγή Τζάκου. (1982), 12. Αγγελική Amandry. Η Ελληνική Επανάσταση σε γαλλι­ κά κεραμεικά του 19ου αιώνα. (1982). (23Χ23εκ. Εικ. Βιβλ.).

13. Ρένα Λουτζάκη. 0 γάμος ως χορευτικό δρώμενο. Η πε­ ρίπτωση των προσφύγων της Ανατολικής Ρωμυλίας στο Μικρό Μοναστήρι Μακεδονίας. (1985). (28,5X21, 5 εκ. 50 σ. Εικ. Βιβλ.). Κείμενα στην ελληνική και αγγλι­ κή.

14. Samual Baud-Bovy. Δοκίμιο για το ελληνικό τραγούδι. Σημείωμα του Φοίβου Ανωγειανάκη. (1984). (23,5X16, 5 εκ. 112 σ.). Με δύο κασέτες.

15. Αφροδίτη Κούρια. Napoli di Romania. (12 χαλκογρα­ φίες 23X19).

16. «Εθνογραφικό»).

17. «Εθνογραφικά» 2.

18. «Εθνογραφικά» 3.

19. «Εθνογραφικά» 4.

20. «Εθνογραφικά» 5.

21. «Εθνογραφικά» 6. Αφιέρωμα στην Τεχνολογία.

22. «Εθνογραφικά» 7. Αφιέρωμα στην Ενδυματολογία.

23. «Εθνογραφικά» 8.0 χοράς στην Ελλάδα.

24. «Εθνογραφικά» 9. Το Παιδικά παιχνίδι.

2.

το φετινό φεστιβάλ των Καννών το Βραβείο Ανδρικού Ρόλου μοιράστηκε στον γνωστό ηθοποιό Ντανιέλ Οτέιγ και στον Πασκάλ Ντουκέν. Η εκφώνηση του ονόματος του τελευταίου συνοδεύτηκε από έντονα χειροκροτήματα και επευφημίες. Ο Πασκάλ Ντουκέν ήταν ο πρωταγωνιστής της ταινίας του Ζάκο Βαν Ντορμαέλ «Η όγδοη μέρα», όπου έδωσε μια καταπληκτική ερμηνεία. Όπως και ο ήρωας που υποδύεται, ο νεαρός ηθοποιός πάσχει από το σύνδρομο Down. Η βράβευση αυτή αποδεικνύει για άλλη μια φορά ότι η αναπηρία και η τέχνη μπορούν να συνυπάρχουν. Κι αυτό, γιατί η τέχνη πέρα από οποιονδήποτε βαρύγδουπο ορισμό είναι ένα παιχνίδι. Ένα παχνίδι όπου ό­ λοι έχουν δικαίωμα να συμμετέχουν. Η προκατάληψη ότι μόνον οι «υγιείς» μπορούν, έχει πλέον καταρριφθεί από εμπνευσμένες ομάδες και συλλόγους, που σκοπό τους έχουν την καλλιτεχνική έκφραση των ατόμων με ειδικές ανάγκες. Μία από τις πιο δραστήριες οργανώσεις είναι η VSA HELLAS, η Ελληνική Εταιρεία Καλλιτεχνικών Προγραμμά­ των Ατόμων με Ειδικές Ανάγκες, η οποία αποτελείτο ελληνικό μέλος της διεθνούς οργάνωσης VSA INTERNATIONAL, με έδρα την Αμερική, και με πάνω από 70 κράτη-μέλη.Αν και «μικρή το δέμας» η VSA HELLAS έχει επιτελέσει στα οκτώ χρόνια λειτουργίας της δυσανάλο­ γα μεγάλο έργο: Το 1989 με τη συνεργασία της Γενικής Γραμματείας Νέας Γενιάς και του Δήμου Αθηναίων οργάνωσε το «Νήμα της Αριάδ­ νης», το πρώτο καλλιτεχνικό πανηγύρι ατόμων με ειδικές ανάγκες στην Ελλάδα. Επίσης πραγματοποίησε και συνεχίζει να πραγματοποι­ εί σεμινάρια και καλλιτεχνικά εργαστήρια σε ειδικά σχολεία, ιδρύματα και κέντρα αποκατάστασης, όπως είναι το Στουπάθειο, η Εταιρεία Προστασίας Σπαστικών, το Παιδοψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής, το Χατζηπατέρειο, η Αγία Φιλοθέη και ο Φάρος Τυφλών. Όπως λέει και η πρόεδρος του Δ.Σ. της οργάνωσης, κυρία Δέσποινα Ασλανίδου, «τα παιδιά πρέπει να γνωρίσουν τις δυνατότητές τους μέ­ σα από την τέχνη που είναι κάτι το τόσο αυθόρμητο. Το κέρδος είναι μέσα τους, γιατί η καλλιτεχνική έκφραση δεν εμπεριέχει για τα παιδιά αυτά το φόβο της σύγκρισης με τους υγιείς, γιατί απλά δεν υπάρχει μέτρο σύγκρισης. Με αυτό δεν λέμε ότι κάθε άτομο με ειδικές ανά­ γκες έχει καλλιτεχνικό ταλέντο. Αλλά όπως και με εμάς, κάποιοι είναι προικισμένοι και κάποιοι όχι». Με αυτό το σκεπτικό οι καλλιτεχνικές ομάδες της VSA HELLAS στελε­ χώθηκαν μετά από ομαδικές ακροάσεις από παιδιά που ξέρουν τι θέ­ λουν και που έρχονται από κάθε περιοχή της Αθήνας. Η ευεργετική ε­ πίδραση των εργαστηρίων είναι φανερή πάνω στα παιδιά που πα­ ρουσιάζουν μεγάλη βελτίωση. Αυτή η αλλαγή γίνεται αντιληπτή και α­ πό τους γονείς, οι οποίοι είναι συνεργάσιμοι και φιλικοί προς τα μέλη της VSA HELLAS. Τα εργαστήρια είναι δυο ώρες τα απογεύματα,α­ φού το πρωί τα παιδιά είτε πηγαίνουν σχολείο είτε εργάζονται. Το κά­ θε τμήμα στελεχώνεται από έναν καλλιτέχνη-υπεύθυνο, ο οποίος πλαισιώνεται από πολλούς ερασιτέχνες καλλιτέχνες-εθελοντές. Τις ο­ μάδες απαρτίζουν άτομα όλων των παθήσεων, για να υπάρχει εξοικεί­ ωση μεταξύ τους, ενώ στη θεατρική ομάδα συμμετέχουν και νέοι που δεν έχουν καμιά αναπηρία. Μπροστά στην καλλιτεχνική έκφραση όλοι είναι ίσοι.

Σ

Για να λειτουργήσουν όμως τα εργαστήρια χρειάζο­ νται χρήματα. Η οργάνωση όντας αστική μη κερδο­ σκοπική εταιρεία, η οποία δεν έχει άλλους οικονομι­ κούς πόρους πέρα από κάποιες επιχορηγήσεις από τα προγράμματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και από την Γραμματεία Νέας Γενιάς και Αθλητισμού, έχει επιδοθεί σε οικονομικές εξορμήσεις για τη συγκέ­ ντρωση χρημάτων που θα βοηθήσουν στην κάλυψη των λειτουργικών της εξόδων, καθώς και στον εξο­ πλισμό και την υποστήριξη των εκδηλώσεων και των εργαστηρίων της. Το 1992 κυκλοφόρησε μια καλαίσθητη αφίσα που συνόδευε την εξόρμηση «Πρόσωπα και Προσωπεία». Η αφίσα απεικόνιζε 162 λευκές πήλινες μάσκες ζω­ γραφισμένες από το χέρι επωνύμων, τόσο του καλλι­ τεχνικού όσο και του πολιτικού χώρου, και αποτέλεσε τον προάγγελο της δημοπρασίας των μασκών. Με τα έσοδα από την πώληση των εκμαγείων η VSA HELLAS απέκτησε τον δικό της χώρο. Στο τέλος του 1994 η οργάνωση έκανε τη δεύτερη ε­ ξόρμησή της για εξεύρεση πόρων για τα λειτουργικά της έξοδα και τη συνέχιση των εργαστηρίων της με την επωνυμία «Πρόσωπα και Γραφή». Έχοντας συγκεντρώσει πάνω από 130 χειρόγραφα, παρτιτού­ ρες και σχέδια από επιφανείς προσωπικότητες του τόπου, ζώσες και μη, εξέδωσε ένα βιβλίο-λεύκωμα. Ενδεικτικά αναφέρουμε κάποια ονόματα από τους μεγάλους απόντες των οποίων χειρόγραφα πλουτίζουντη συλλογή: Κ. Βάρναλης, Γ. Θεοτοκάς, Γ. Ιωάννου, Ν. Καζαντζάκης, Μ. Καραγάτσης, Αλ. Κοτζιάς, Μ. Λουντέμης, Μποστ, Στ. Μυριβήλης, Άγγ. Σικελιανός, Αγγ. Τερζάκης και Μ. Χατζιδάκις. Η συλλογή των χειρογράφων βγήκε ως ενιαίο κομμά­ τι σε δημοπρασία, τον Μάιο του 1995, αλλά δεν πουλήθηκε αν και υπήρξε μεγάλη κάλυψη του γεγο­ νότος από τον Τύπο. Σήμερα, λοιπόν, η οργάνωση νιώθοντας επιτακτική την ανάγκη εξασφάλισης οικο­ νομικών πόρων για την κάλυψη των αναγκών της, ξαναπροβαίνει στην ανακοίνωση για πώληση της συλλογής, η οποία αυτή τη φορά είναι κατατμημένη στα εξής κομμάτια: πρώτο κομμάτι τα σχέδια (2.000.000), δεύτερο τα χειρόγραφα για το θέατρο (1.000.000), για τα οποία υπάρχει ήδη κάποιος ενδια­ φερόμενος αγοραστής, και τρίτο κομμάτι μια ομάδα 80 ακόμα χειρογράφων (2.000.000), τα οποία μπορεί να χωριστούν σε δύο ή σε τέσσερις μικρότερες ακό­ μη ενότητες. Η έκδοση του βιβλίου-λευκώματος στάθηκε αφορμή για το «διαβάζω» να αναφερθεί - έστω και καθυστε­ ρημένα - στην προσπάθεια αυτή. Ευχή μας είναι η έκ­ κληση της VSA HELLAS για οικονομική ενίσχυση να βρει ανταπόκριση.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΝΤΙΝ0Π0ΥΛ0Σ

Χ Ρ Η Σ ΙΜ Ε Σ Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Π Ο ΙΟ Τ Η Τ Α Σ

Σειρά: Αρχαία Ελληνική Γραμματεία - Μελέτες Y V E S B A T T IS T IN I

ΣΑΠ Φ Ω η Δέκατη Μονοα

Μ ετάφραση :

ΣΤΑΥΡΟΣ ΒΛΟΝΤΑΚΗΣ Φ ιλόλογο ς

Με 154 σελίδες και 8 εικόνες

ΠΑΠΑΔΗΜΑ Προσφορά στον Π ολιτισμό Ιπ π ο κ ρ ά το υ ς 8 Α θήνα Τηλ.: 36.27.318

Ε Κ Λ Ο Σ Ε Ι1

m m x if

Μαρία Σκιαδαρέση

Άτροπος ή η ζωή και ο θάνατος της Βενετίας Δαπόντε Έ να νησί, τόπος ράθυμος. Άνθρωποι κλεισμένοι στις δικές τους έγνοιες. Μια κοινωνία ανύποπτη μπροστά σε ό,τι αλλάζει τον κόσμο. Ο πλούτος και το όνομα από τα χέρια των αρχόντων της γης σ’ αυτά των καραβοκυραίων. Μια οικογένεια στο δρόμο προς το τέλος. Κι η Βενετία Δαπόντε πισθάγκωνα δεμένη σε μια πορεία που άλλοι χάραξαν γι’ αυτήν. Η ζωή μιας γυναίκας ικανής για τις καλύτερες επιλογές, μα στερημένης από την όποια ευκαιρία, μέσα σε όρια που, όποτε ξέπερνιούνται, είναι με τίμημα.

Ναπολέων Ααζανης

Κεφαλή ανδρός σε ορείχαλκο

Ναπολέων Λαζάνης

Κεφαλή ανδρός σε ορείχαλκο Αυτή είναι η ιστορία ενός ανθρώπου που έζησε και έκανε ό,τι χιλιάδες άλλοι άνθρωποι σ’ αυτή τη χώρα: πήγε στο στρατό, πολέμησε για την πατρίδα, έγινε υπάλληλος, έφτιαξε οικογένεια, μεγάλωσε τα παιδιά του και βγήκε στη σύνταξη. Μια απλή, συνηθισμένη ιστορία. Στο τέλος όμως της ζωής του —και αφού είχε πάρει τον οδυνηρό, λόγω άγχους, κατήφορο προς το θάνατο— ένιωσε, έστω και αμυδρά, ότι η γαλήνη που αποζητούσε δεν μπορούσε να είναι αποτέλεσμα της σχέσης του εαυτού του με τον πραγματικό γύρω του κόσμο, αλλά με τον ονειρικό κόσμο.

Σ Ε

&

Ο Λ Α

ΤΑ

Β Ι Β Λ Ι Ο Π Ω Λ Ε Ι Α *

| εκποιείς

Κ Ε Ν Τ Ρ ΙΚ Η ΔΙΑ Θ ΕΣΗ : Εμμ. Μ πενάκη 16, 106 78 Αθήνα, Τ η \.: 38.31.078

*

ΥΠΟΚ/ΜΑ: Ν. Μοναστηριού 122, 563 34 Θ εσοαλονίκή^Τηλ.: (031) 70.63.54-5

—

-—

—

Γιώργος Μανιωτης

Γιώργος

Μανιώτης

Π ώ ς έπαιξαν το παιχνίδι της ζωής τ|ίυς ο μπαμπάς και η μαμά; Ποιος τελικά ήταν το αρσενικό-μπλε και ποιος ήταν το θηλυκό-ροζ; Γιατί πίστεψαν τόσο πολύ στους ρόλους-χρώματα; Τι γύρευαν να διασώσουν μέσα απ ό αυτές τις σχέσεις των χρωμάτων; Αυτός που αποφάσισε να παίξει το αρσ ενικ ό -μπ* γιατί ήθελε να νικήσει πά ς^θ υ α ία ; Και αυτός που αρκέστηκε να είναι το θηλυκό-ροζ πώ ς αντιμετώπισε τις επιθέσεις του αρσενικού-μπλε; Υποχώρησε ή αποφάσισε να εκδικείται το νικητή αργά και σταθερά για μια ολόκληρη ζωή; Και ο έρωτας των ανθρώπων πού χωράει μέσα σ' αυτή τη λυσσαλέα μάχη; Ή μήπως αυτή η φοβερή, ισόβια μάχη είναι τελικά αυτό που λέμε ο έρωτας των ανθρώπων; Και τα παιδιά τι ρόλο παίζουν μέσα σ' αυτές τις ιστορίες της οικογενειακής ευτυχίας; Μήπως το ρόλο του σιωπηλού»διαιτητή; β ιβ Α ΐ ο ΐ ϊ < * > λ « * β

'

γ ''

.

'

Jack Finney: 1911-1995 ΕΝΑΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΠΙΟ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΥΣ ΑΜΕΡΙΚΑΝΟΥΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΦΑΝΤΑΣΙΑΣ, Ο ΤΖΑΚ ΦΙΝΕΪ, ΠΕΘΑΝΕ ΤΟΝ ΠΕΡΑΣΜΕΝΟ ΝΟΕΜΒΡΙΟ ΣΕ ΗΛΙΚΙΑ 84 ΕΤΩΝ

J a c k F in n e y

^000

Ο Α μερ ικανός σ υ γγ ρ α φ έα ς Τζα κ Φίνεϊ (W alter Braden Finney) γεννή θ η κε στο Μ ιλγουόκι τη ς Αμερ ικής, τ ο 1911, και π έθα νε στην Καλιφ όρνια στις 14 Νοεμβ ρίου 1995. Ο Φίνεϊ, ω ς σ υ γγ ρ α φ έα ς, είχε τη ν ευ τυ χία ν α δει έ ν α από τ α βιβλία τ ο υ να δ ια σ κευ ά ζετα ι σε κινη­ ματογραφ ική τα ινία τ ρ ε ις φ ορ ές. Π ρ όκειται για το μυ θισ τόρ ημα επ ιστημονικής φ αντα σ ίας The B ody Snatchers που εκδ ό θ η κε το 1955, όπου έ ­ ν α ς τρ ο μ ο κρ α τη μ ένο ς ψ υ χίατρ ος σ ε μια μικρή α ­ μερικανική πόλη διαπιστώνει ότι οι συμπολίτες το υ μετατρ έπ ονται σ ιγά σιγά σ ε κάτι ξένο, εχ θρ ι­ κό: ενώ φυσιογνω μικά π αραμένουν ίδιοι, η π ρο­ σω πικότητά τ ο υ ς έχ ει αλλο ιω θεί δραστικά. Δεν έχ ου ν συ να ισ θήματα πια, τ ο βλέμμα τ ο υ ς είναι παγω μένο και συσπειρώνονται όλοι μαζί σ ε μια μυστική συνομω σία κατά το υ ανθρώπινου γ έ ­ νους. Πίσω από αυ τή τη ν π αγωμένη μ ατιά κρ ύ ­ βονται εξω γήινοι που, μέσω κάποιων σπόρων που έχουν έ ρ θ ε ι από τ ο διά σ τημα και που έχουν ενσ ω ματω θεί σ τα φ υ τά και τ α λουλούδ ια , π αίρ­ νουν τ η μορφ ή το υ ατόμο υ που τυ χα ίνει να κοι­ μάτα ι κοντά το υ ς, σκοτώ νοντάς τ ο π αράλληλα. Η πρώτη κινηματογραφ ική δ ιασκευή τ ο υ βιβλίου π ραγματοπ οιήθηκε ένα χρόνο μ ετά τη ν έκδοσή το υ με τ η ν τα ινία το υ Don Siegel, Invasion of the Body Snatchers (όπου ο σ κηνοθέτης ά λ λ α ξε το «χάππυ εντ» το υ βιβλίου, οδ ηγώ ντας α υ τό το κρ εσέντο παράνοιας και συνομω σίας στο αποκο­ ρύφ ω μά το υ ), η δ εύ τερ η , τ ο 1978, με τη ν τ αινία το υ καλού Α μερικανού σ κηνοθέτη Philip Kaufm an, με το ν ίδιο τίτλ ο (ο ελληνικός τίτλο ς τ η ς τα ινία ς ή τα ν «Μ ακάβριοι Εισβολείς», όπου

και εδώ τ ο φ ινάλε τ η ς τα ιν ία ς είναι κάτι π αρα­ πάνω από απ οκαρδιω τικό), ενώ η τρ ίτη κινη­ ματογραφ ική δ ιασκευή έλ α β ε χ ώ ρα πριν από δ ύο χρόνια: τίτλ ο ς τη ς, B ody Snatchers και σ κηνοθέτης ο Abel Ferrara. Το χα ρα κτηρ ισ τικό και με τις τ ρ ε ις α υ τ έ ς τα ι­ νίες είναι ότι δ ια φ έρ ου ν κατά πολύ μ ετα ξύ το υ ς: στην κ α θεμία το σκηνικό είναι δ ια φ ο ρ ε­ τικό (από την επ αρχιακή κωμόπολη τ η ς δ εκα­ ετία ς το υ ’50 μ ετα φ ερ ό μ α σ τε στο Σα ν Φρανσίσκο τ η ς δ εκ α ετία ς το υ 7 0 κι από κει σε μια αμερικανική στρ ατιω τική βάση τ ο υ νότου), ε ­ νώ, σε γεν ικές γρ α μ μ ές , και οι τ ρ ε ις κινημα­ το γ ρ α φ ικ ές απ όπειρες απέσπασαν καλ ές κρ ιτικές και είχαν εισπ ρακτική επιτυχία· ειδι­ κά η κινηματογραφ ική β ερ σ ιό ν το υ 1956 θ εω ­ ρ είται πια από τ ις θρ υ λ ικές τ α ιν ίες επ ιστημο­ νικής φ αντα σ ίας τ η ς π εριόδου εκείνης, ενώ η διασκευή το υ Kaufm an με π ρωταγωνιστή τον Donald Sutherland, θεω ρ είτα ι μια από τ ις κα­ λ ύ τ ερ ες τα ιν ίες το υ σκηνοθέτη. Π ρ όκειται για μια ταινία που ακρ ο β α τεί ανά μεσ α στην καθα ρή Ε.Φ. και στην ταινία τρ όμου , δ ια θέτει δ υ να τές ερ μ η ν είες, ασ φ υκτική ατμόσ φ αιρα αγω νίας εφ ιαλτικώ ν διαστάσ εω ν και πολύ ε ­ π ιτυχημένα οπτικά εφ έ. Ό λ ’ α υ τά δεν είναι τυ χα ία . Το συγκεκριμένο βιβλίο μοιάζει να δ ια θ έ τε ι «ευλυγισία», μ ε την έννοια ότι μπ ορεί να δ ια σ κευ α σ τεί κινηματο­ γρ α φ ικά έτσ ι ώ σ τε να μη χάνονται τ α βασικά θ έμ α τα που θ ίγ ει (ή η αρχική το υ ατμόσ φ αι­ ρα), ενώ, την ίδια σ τιγμή, να μπ ορεί να δ εχ τεί τ ις ανά λο γ ες π ροσ αρ μογές ώ σ τε να είναι επί­ καιρο σε επ οχές τελ είω ς δ ια φ ο ρ ετικές από ε ­ κείνες που π ρω τογράφτηκε. Από τη ν άλλη π λευρά, απ οτελεί μια απ οθέωση τ η ς αίσ θη­ σ ης τ η ς παράνοιας, το υ φ όβου απ ώ λειας τη ς ατομικής ελ ε υ θ ε ρ ία ς και τ η ς απ ειλής το υ απ ολυταρχισμού. Για τη ν πρώτη ταινία, αλ λ ά και το βιβλίο, είχε ειπ ω θεί ότι εκφ ρ ά ζει τη ν αντικομμουνιστική π αράνοια που χα ρ α κτή ρ ιζε τη ν Αμερική τ α πρώτα μεταπ ολεμικά χρόνια, ενώ, αντίθετα, άλλοι σχολιασ τές θεώ ρησαν ότι π ρόκειται για μια δ ια μ α ρ τυ ρ ία ενάντια στην π αράνοια που είχε σκορπίσει ο Μ α κάρ θυ και τ ο «κυνήγι τω ν Μαγισσών». Ό σ ο γ ια τη δ ιασκευή του Kaufm an, δεν π ρέπει να ξεχν ο ύμ ε ότι π ρο­

β λήθηκε το 1978, τέσ σ ερ α μόλις χρόνια μετά τη ν πτώση το υ π ροέδρου Νίξον. Η Αμερική ζού σ ε τ ό τ ε μία άλλη ς μ ορ φ ής παράνοια: από τη δολοφ ονία τω ν Κένεντυ, τ ο Β ιετνάμ και το «Γουότεργκεϊτ», όλα έδ ειχναν ότι τ α π ράγμα­ τ α δ εν είναι πια α υ τά που φ αίνονται ότι είναι εκ π ρώ της όψ εω ς: ο φ ίλος είναι εχ θρ ό ς και ο εχ θ ρ ό ς είναι φίλος. Έ να στοιχείο που μπ ορεί να χα ρ α κτη ρ ισ θεί ως ένα από τ α πλέον κυρ ία ρχα σ ήμερα, ειδικά μ ετά τη ν πτώση του «υπαρκτού σοσιαλισμού», στη μ εταμ οντέρνα εποχή που ζού με και που ιστορικά ορ ιο θ ετείτ α ι περίπου λίγο μ ετά το 1945. Ο Φίνεϊ όμω ς έχ ει γρ ά ψ ει κι άλλα βιβλία, ό­ πως τ ο πιο σημαντικό ίσως μυ θισ τόρ ημά του , Time a n d Again, που εκδ ό θ η κε το 1970, ενώ κάποια άλλα το υ βιβλία μ ετα φ έρ θ η κα ν κι α υ τά στον κινηματογράφ ο: από μυ θισ τορ ή­ μα τα αγω νίας και τρ όμου , όπως τ α Five Against the H ouse, The H ouse o f Num bers, ή μ α ύ ρ ες κω μω δίες όπως τ ο The N ight People, όσ α β ιβλία το υ μετα φ έρ θ η κα ν στον κινηματο­ γ ρ ά φ ο ήτα ν Χολιγουντια νές π αρα γω γές με π ρω ταγω νιστές τ ο ν Φ ρανκ Σ ινάτρ α ή τον Τζακ Λέμον. Ό μω ς σχεδόν καμιά από α υ τές τ ις π αρα γω γές δ εν δ ια τηρού ν τη ν αίγλη το υ ς, ειδικά σε σχέση με τη ν τρ ιλο γία των B ody Snatchers. Επίσης, ο Φίνεϊ έχ ει στο ενερ γητικό το υ τ ρ ε ις τό μ ο υ ς διηγημάτω ν (The Third Level, I Love Galesburg In the Springtim e και A bout Time), τ α οποία ορ ιο θ ετο ύ ν κατά κάποιο τρόπ ο την π εριοχή στην οποία κινήθηκαν οι ισ τορ ίες ε ­ νός άλλου ση μαντικού Α μερικανού δημι­ ουρ γού, το υ Rod Serling, το υ οποίου τ α σ ε­ νάρ ια για τη ν τηλεό ρ α σ η απ οτέλεσαν τη θρυλική πια «Ζώνη το υ Λυκόφ ω τος», που στις α ρ χ ές τ η ς δ εκ α ετίες το υ ’60, έμπ ασε τη ν α μ ε­ ρικανική τη λεόρ ασ η, αλλά και τη ν τη λεόρ ασ η ω ς μέσ ο γ ενικότερα , σε άλλα επίπεδα τη λ εο ­ π τικής ψ υχαγω γίας. Το τε λ ε υ τα ίο βιβλίο το υ Φίνεϊ, From Time to Time, ε κδ ό θ η κε την π ερασμένη χρονιά, λίγο καιρό πριν π εθάνει.

ΗΛΙΑΣ ΜΑΓΚΑΙΝΗΣ

ΞΕΝΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗ ΣΕΙΡΑ ΣΕΙΡΗΝΕΣ

Μαίρτι Γκέιτσκιλ ΔΥΟ ΑΛΛΙΩΤΙΚΑ Κ Ο ΡΙΤΣΙΑ

Η συνάντηση δυο γυναικών που φαινομενικά δεν έχουν τίποτα κοινό εκτός απ’ τα φαντάσματα της παιδικής τους ηλικίας και τις πληγές του παρελθόντος. Έ να μυθιστόρημα κατάδυσης στο κέντρο της γυναικείας ψυχής και σεξουαλικότητας.

Μια χιουμοριστική αστυνομική ιστορία με φόντο ένα κέντρο αποτοξίνωσης στο κοσμικό και τριτοκοσμικό Παρίσι με πρωταγωνιστές πρεζόνια της τρίτης ηλικίας και γηραιές κυρίες που ξέρουν από πυροβόλα όπλα.

Ντανιέλ Πενάκ Η ΝΕΡΑΙΔΑ ΜΕ ΤΗ Ν ΚΑΡΑΜΠΙΝΑ

ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ ΕΠΙΣΗΣ Ν τ α ν ιέ λ Π ε ν ά κ

ΕΙΣ ΥΓΕΙΑΝ ΤΩΝ ΔΡΑΚΩΝ! Άλις Χόψμαν Τ Ο ΦΕΓΓΑΡΙ ΜΕ Τ ΙΣ ΧΕΛΩΝΕΣ

Μια αισθηματική ιστορία μυστηρίου με θέμα μια δολοφονία και την εξαφάνιση δυο παιδιών στο Βέριτι, μια αλλόκοτη πόλη της Φλόριντα όπου καταφεύγουν διαζευγμένες γυναίκες κυνηγημένες από το παρελθόν τους αλλά και από πληρωμένους δολοφόνους.

Μέσα στην αγριότητα του πολέμου ένας προοδευτικός ψυχίατρος επιχειρεί με νέες μεθόδους να επανεντάξει στη ζωή τους στρατιώτες που επιστρέφουν με σοβαρές διαταραχές από το μέτωπο.

Πατ Μηάρκερ ΖΩΝ ΤΑΝΟΙ ΞΑΝΑ

Ένα αντιπολεμικό αριστούργημα της Πατ Μπάρκερ που βραβεύτηκε με το BOOKER PRIZE ’95.

Ντόροθι Άλισον Τ Ο ΜΠΑΣΤΑΡΔΟ

Ένα νόθο κορίτσι αντιμετωπίζει τις σεξουαλικές παρενοχλήσεις του πατρίου της και προσπαθεί να ξεφυγει από τη βία και τη στέρηση του περιθωριοποιημένου μικρόκοσμου της. Το συγκλονιστικό βιβλίο που έγινε ταινία από την Αντζέλικα Χιουσιον με πρωταγωνίστρια την Τζένκρερ Τζέισον Λι και σόκαρε τους πουριτανούς της Αμερικής.

Έ να βίαιο έγκλημα ταράζει την ησυχία μιας επαρχιακής πόλης. Η αστυνομία υποπτεύεται έναν έφηβο. Η σκιά της αμφιβολίας πέφτει βαριά στην οικογένειά του.

Ρόζελιν Μηράονν Π Ρ ΙΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑ Τ Ο ΕΓΚΛΗΜΑ

Σ’ αυτό το συναρπαστικό μυθιστόρημα βασίζεται η κινηματογραφική επιτυχία του Μπάρμπετ Σρέντερ με πρωταγωνιστές τη Μέριλ Στριπ και τον Αίαμ Νίσον.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΑΝΔΡΕΑ ΜΩΡΑΪΤΟΥ 3 - 114 71 ΑΘΗΝΑ - ΤΗΛ. 36.24.326, 36.25.575 - FAX 36.48.030 ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ: ΣΤΟΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ, ΠΕΣΜΑΖΟΓΛΟΥ 5 - ΤΗΛ. 32.12.111

διαδικασία και σύγχρονο ελληνικό Στις α ρ χές το υ αιώνα μ ας μια «συντεχνία» Ρώσων ποιητών, γνωστή ως «ακμεϊστές»1, μίλησε για κρί­ ση και π αρακμή του μυθισ τορήματος. Μ ια από τ ις αιτίες, για τ ις οπ οίες η συντεχνία κατη γορού­ σε τ ο μυθισ τόρημα, ήταν ότι πολλοί συγγραφ είς π αραμέριζαν την ψ υχολογική διερεύνηση, με α ­ π οτέλεσμα να μετατρ έπ εται τ ο μυθισ τόρημα σε χρονικό ή επ ιφ υλλιδογράφ ημα. Ο συσχετισμός το υ τρόπου λειτου ργίας τ ο υ μυ θισ τορ ήματος με την ψ υχολογία γίνεται αναπόφευκτος. Το υλικό βέβαια το υ μυθισ τορήματος, που ανήκει σε μια λογοτεχνική περιοχή πολύ επαρκώς μελετημένη, βασ ίζεται σε γ εγονότα αντικειμενικά και βιώματα συλλογικά. Από το ευρωπαϊκό όμω ς μυθισ τόρη­ μ α του 18ου και το υ 19ου αιώνα η πλοκή το υ κα­ θ ορ ίζεται από την εκκεντρική ιδιοτυπία τω ν μυθι­ στορηματικώ ν προσώπων, από τ ο ξεχω ριστό, το καινοφ ανές που εμπ εριέχουν και που γίνεται πρόκληση στην επ αναλαμβανόμενη καθημερινό­ τη τ α ως αντίδραση σε κ άτι καθιερω μένο. Α ρ γότε­ ρα, στην εποχή το υ μοντερνισμού, η αποπροσωποποίηση τω ν μυθιστορηματικώ ν ηρώων χα ρ α ­ κτηρίζει πλέον τη μυθισ τορηματική παραγωγή χω ρίς, φυσικά, να πάψει η κατα γρα φ ή τ η ς πραγ­ ματικότητας ν’ απ οτελεί σκοπό το υ μυθισ τορήμα­ το ς. Στον ελληνικό χώ ρο μάλιστα η προσήλωση στην α λ ήθεια γίνεται κοινωνική δ ιέξο δ ο ς και βα-

58

Μελάη

ραίνει ιδιαίτερα στη διαμόρφω ση εν ός ιστορι­ κού κριτηρίου γ ια την αποδοχή ή την απ όρρι­ ψη το υ λογοτεχνικού έρ γ ου 2. Υπ άρχει όμω ς η «φυσική» π ραγ ματικότητα και η άλλη, η «υπερφυσική», που π αραμένει α νεξήγη τη και, κάποτε, άλογη δημιουργώ ντας μια δ ια φ ο ρετι­ κή και λίγο ανησυχητική εικόνα το υ κόσμου. Μ έσ α σ ’ αυτή τη διάσταση, όπου κατά τον Todorov το φ ανταστικό γ ίνεται ο χώ ρος το υ δισ ταγμού και τη ς α βεβ αιό τη τας ανάμεσα στις δύο π ραγ ματικότητες3, ο ά ξιος μυθισ τορ ιογρ άφ ος μπορεί με την ψ υχολογική δ ιερ εύ νηση τω ν ηρώων το υ να ανα γάγει τη ν εκκεν τρ ικό τη τα το υ ή ρ ω ά το υ σ ε κανόνα, μυθισ τοριοποιώντας τ ις ίδιες τ ις εμπ ειρίες του. Η επ ιθυμία του μυθισ τορ ιογρ άφ ου να υπ ερβεί τ α όρια, τρ αβώ ντα ς π έρα από τ α ο­ ρ ατά π εδία τη ς π ραγματικότητας, θ α έδ ινε εν­ δεχομένω ς στο έρ γ ο το υ μιαν ειρω νική ιδιο­ συστασία. Δ εν π ρόκειται όμω ς καθόλου για ειρω νεία να βλέπει κανείς τη συνύπαρξη προ­ σώπων και εμπειριώ ν στο όριο τ η ς π ορείας τ η ς ζω ής ως τη μόνη ά φ θαρ τη διάσταση. Η ανθρώπινη εμπειρία, όσο π αράλογη κι αν εί­ ναι, μπ ορεί να γίνει αντικείμενο απώθησης ή άρνησης, αλλά αιτιολο γείται και δικαιώ νεται μέσ α από την ικανότητα το υ δημιουργού, μέ­ σα από τ η δύναμη τ η ς π ένας του, που γίνεται ισχυρότερη όσο ο ψυχολογικός το υ εξοπλι­ σμός είναι μεγα λύτερ ος. Η σύμπτωση μυθι­ στο ρήμα τος και ψ υχολογίας χαρα κτηρ ίζει τον άνθρωπο που π εριφρονεί μια ζωή φ θ ο ­ ράς. Κι αυ τό υ π αγορεύτηκε από ένα κόσμο κατακερματισ μένο που ισοπέδωσε α ξίες, στις οπ οίες κάποτε π ίστεψε, ένα κόσμο αλλό­ κοτο, ασυνάρτητο, απ οτελούμενο από θ ρ α ύ ­ σ μ ατα μνήμης, ένα μίγμα φ θορά ς. «Ό ,τι αγάπησα χάθηκε...», θ α γ ρ άψ ει ο Γιώ ργος Σ εφ έρ η ς στο «Μ υθιστόρημα» συμπληρώνοντας στην «Αφήγηση»: «Σπασμέ­ νες μ ορ φ ές μέσ α σ το υς καθρέπ τες, που δεν μπορεί να συναρμολογήσει πια κανείς». Το μυ θισ τόρ ημα ως χώ ρος ε λ ε ύ θ ε ρ η ς επι­ λογής, αλλά και ως η πιο αναπαραστατική α ­ πό τ ις ανθρώπινες τέχν ες, δεν θ α π αύει να μ ε­ ταδ ίδ ει τη συνείδηση το υ κόσμου, μέσω του σ υ γγ ραφ έα του, εκφ ρ άζοντας βιώ ματα που αντλούνται μέσ α από την περίοδο, στην οποία ζει και δημιουργεί, καθιερ ώ νεται ω στόσο ως δ ημοφ ιλές όχι τόσ ο από τ α κατο ρθώ μα τα των ηρώων, που π εριγράφ ει, όσο από τ α πάθη το υ ς, από την αγω νία που βιώνουν οι ήρ ω ες ε-

ξα ιτία ς τω ν φυσικών δεινών που το υ ς βρί­ σκουν. Από την εποχή το υ Γιώργου Θ εο τοκά, κατεξο χή ν Έ λληνα «θεω ρητικού» τ η ς γενιάς του , που είχε ήδη σ τρ έψ ει την προβληματική το υ στη δημιο υρ γία φανταστικών προσώπων ως βασικό συσ τατικό το υ μυ θισ τορ ήματος, μέχρι σ ή μερα που πολλά δημοφ ιλή μυθισ το­ ρ ήματα δεν είναι π αρά υπ αρξιακά οδοιπορι­ κά, αγαπημένη πηγή τω ν μυθισ τορηματικώ ν θεμάτω ν είναι η ανθρώπινη ψυχή πάσχουσα και θαμπωμένη από λάμψ εις απ ατηλές. Ανα­ πόδραστη αναγκαιότητα για τ ο δ ημιουργό η βαθιά γνώση τ η ς ψ υχολογίας. Η μύηση στη ζωή θ α γίνει μέσ α από την εσ ω τερική αναζή­ τηση. Η διαπίστωση δεν είναι καθόλου καινού­ ρια, καθώ ς οι μυθισ τορ ιογρ άφ οι μας συνήθι­ σαν στην «εγγραφ ή» τω ν προσωπικών το υ ς ε ­ πιθυμιών (ή την ικανοποίηση τω ν προσωπι­ κών το υ ς ηδονών) εκτιθέμενοι σ τα ηδονολατρ ικά βλέμμα τα τω ν αναγνωστών το υ ς, συγκροτώ ντας μια δ εύ τερ η κατάσταση το υ κόσμου κι επ ιβάλλοντας τη μεταμόρφ ω σ ή το υ μέσ α από τη βαθύ τερ η κατανόηση ενός ονείρου... Έ να ταρ αγμένο , χαλαρω μένο υπο­ συνείδητο, που π ραγματώ νεται έξω από τη βούληση, δεν δείχνει παρά τη ν επ ιθυμία του δημιουργού να μετα φ έρ ει την έμπνευσή του π έρα από κά θ ε ηθικό, κοινωνικό ή αισθητικό ακόμα εμπόδιο. Τι άλλο έκα νε ο Α ντρ έας Εμπειρικός που «οι φ ρο ϋδ ικές το υ μ ελέτες και η ψ υχαναλυτική του δράση (...) τον κα τέ­ στησαν ικανό ν’ ατενίζει κατά πρόσωπο τη ζωή, κάτι π ερισσότερο, ν’ ατενίζει το ν πυρήνα τ η ς ζωής, που είναι ο Έ ρ ω τας, στην πλήρη, στην π έρα από κά θ ε σύμβαση ανάπτυξη και κορύφωσή του»4; Και πώς αλλιώ ς ν’ αντισ τα θεί τ ο μυθισ τό­ ρημα σ ε βαρ ιές σ υνθήκες αλλοτρίω σης και κατακερματισ μού, που δημιο υρ γούσ ε η πο­ ρ εία το υ μέσ α στο χρόνο, π αρά με το ν ενα­ γκαλισ μό τη ς β α θ ύ τερ η ς υπόστασης το υ «εί­ ναι» μέσω ψ υχαναλυτικώ ν πορισμάτων; Η ψυχανάλυση μπ ορεί ν ’ αποκτήσει ουσιαστική υπόσταση, από τ ο να μένει είδω λο ή φ άντα­ σμα μέσ α στο μυθισ τόρημα. Ίσω ς γ ια τί «αν ο κόσμος δ εν έγινε καλύτερ ος, φ ταίει ο φ όβος το υ ανθρώπου να κοιταχτεί και να π αρα δεχτεί ποιος είναι προτού μιλήσει» για να θυ μ ηθού με το ν Ο δ υσ σ έα Ελύτη σ τα «Ανοιχτά χαρτιά». Η στροφ ή στην εσ ω τερικότητα ως ανά-

λύση τη ς βίωσης μέσ α από σ υ γκεκριμένες ε ­ μπ ειρίες (ή και όνειρα), που επιτρέπει την ανα-βίωση τη ς ψυχικής π ραγματικότητας του άλλου, μπαίνει επίσημα στη Λογοτεχνία. Οι ψ υχολόγοι θ α μιλούσαν για «ενσυναίσθηση», ταύτισ η με το υποκείμενο (τον αναλυόμενο). Ό τα ν όμω ς κάτι τέτοιο μπορεί να μπαίνει στο χώ ρο τ η ς τέχν ης, υπάρχουν αναμφ ίβολα αι­ σιόδοξοι οιωνοί γ ια μια περίοδο θετική ς δημι­ ο υρ γία ς στο ψυχαναλυτικό μυθισ τόρημα. Το εσω τερικό τα ξίδ ι μπαίνει στο χώ ρο τη ς τ έ ­ χνης, όταν ο σ υ γγραφ έα ς ως κυρίαρχος τη ς γλώσσας, του λόγου και τω ν εικόνων που χρησιμοποιεί για την αναπαράσταση βιωμά­ των, ελέγχ ει την αφήγηση που θ α π ροβάλει το δικό του «φαντασιακό». Τ ό τε το απ οτέλεσμα θ α είναι «ποιητικό», η σκέψη θ α χτίζεται πάνω στις ά γνω στες εκείνες δ υνάμεις που μ ετα τρ έ­ πουν σε τέχν η τη συγκίνηση το υ βιώματος. «Ό ταν σε γνώρισα, άρχισαν όλα. Μ α όταν σ’ έχασα όλα τέλειω σαν. Σα να έζησ α μόνο για σένα. Σα να είχα φ υσήξει τον εα υ τό μου μέχρι τελ ευ τα ία ς πνοής μέσ α στο δικό σου στόμα (...). Ό τα ν έφ υ γ ες τ ο αίμα κύλησε από τ ις φ λέβες μου και χάθηκε. Ο πόνος ήταν τό ­ σο α φ όρ ητος που τίπ οτε δεν καταλάβαινα γ ύ ­ ρω μου. Κυκλοφορούσα σαν ένα φ άντασμα (...). Μ ε κατοικούσ ες αφ όρ ητα μέσ α στην α ­ πουσία σου»... Μ ια ιστορία αγάπης που μοιά­ ζει να εξοντώ νει και να απορρίπτει, καθίστα­ τα ι ωστόσο ανακάλυψ η τ η ς φύσης και το υ με­ γαλείου του έρ ω τα και το υ ανθρώπου. Τη δια­ βάσ αμε στη νουβέλα του Κωστή Γκιμοσούλη («Μια νύχτα με την κόκκινη», Κέδρος, 5η εκδ.

1996), μια επ εξερ γασ ία περιστατικών τη ς ζω­ ή ς που υποχωρεί μπροστά στο επίπεδο τη ς π ραγματικότητας και καταλήγει στην κατάκτηση τη ς αυτογνω σίας. Περ νάει όμω ς μέσα από το κανάλι το υ φ όβου. «Ό ταν άρχισα να μιλάω (στον ψυχανα­ λυτή), ενώ μιλούσα για τη ζωή μου, ή ταν σα να μην α ναφ ερόμουν σ ε μένα την ίδια. Σα να μην ήμουν εγώ αλλά κάποια άλλη. Γιατί, αν απ οδε­ χόμουν το ρόλο τη ς πρωταγωνίστριας τ η ς ζω­ ή ς μου, θ α έπρεπε να αναλάβω και τ ις ε υ θ ύ ­ νες τω ν π ράξεώ ν μου. Κάτι τέτο ιο π οτέ μου δεν είχα κάνει, άλλω στε τελ ικά εκείνο ήταν που φοβόμουν περισσότερο. Δ εν υπάρχει με­ γαλ ύ τερ η εξάρ τησ η απ’ το φόβο. Κοιτώντας γύρω μου βλέπω το φ όβο ν ’ ανεβοκατεβαίνει μαζί με το υ ς ανθρώπους το δρόμο. Ό λ ο ι κάτι φοβούνται και μένουν καθηλω μένοι κάτω απ’

Μελέτη

αυτό το βάρος, ενώ η ζωή το υ ς φ εύ γει και πά­ ει σ τα χαμένα...». Το βιβλίο συμπληρώνει κι ε ­ μπλουτίζει εύσ τοχα τον κλειστό και π αρεξηγημένο εν πολλοίς κόσμο τη ς ψυχανάλυσης που, ενώ μοιάζει να είναι κλειστός, είναι ταυτόχρονα κι ένας κύκλος που επ εκτείνεται δυναμικά στη διαδρομή του χω ρίς να π αύει να αναπτύσσεται ή να εξα ντλεί τ α όρ ιά του. Στο βιβλίο του Γ κιμοσούλη εξω τερ ικά φ αίνε­ τα ι να μας επ ιβάλλεται η εικόνα ενός έρ γου που χαρα κτηρ ίζεται από τη συνθετική ορ γά­ νωση το υ υλικού του, ουσ ιαστικά όμω ς απο­ μονώ νεται η εικόνα τ η ς Libido, όπου τ ο α ­ συνείδητο γίνεται ο εχ θρ ό ς που μας ξεφ εύ γει και θ έλου με να εξοντώ σ ουμε, δίχως όμως στιγμή να π αύουμε να στηριζόμασ τε επάνω του. Ο ψ υχαναλυτής θ α βοηθήσ ει στην απο­ μάκρυνση από το π αρελθόν με την ίδια τη μύηση σ ’ αυτό, π ορεία επίπονη που όμω ς θα κατα λήξει στην κατάκτηση τη ς αυτογνω σίας, η οποία θ ’ αναβλύσει από τ α βάθη τ η ς αρχέγονης σκιάς, την αβυσ σαλέα περιοχή του α­ συνείδητου. «Τώρα που σου γρ άφ ω είναι Π α­ ρασκευή πολύ νωρίς. Το απ όγευμα θα ξαναρθείς μετά από τόσ ον καιρό (...). Πώ ς θ α είναι

που θα έχω πάλι μπροστά μου τ ο πρόσωπό σου αλλά αυτή τη φ ορ ά ζωντανό, π ραγματι­ κό; (...) Τώ ρα όμω ς είμαι ελ εύ θ ερ η από σένα. Δεν με πονάς πια. Το κατάλαβα από τ ις τ ε ­ λευ τα ίες φ ο ρ ές που μιλήσαμε στο τηλέφ ω νο (...). Ή τα ν αγαλλίαση κι απογοήτευση την ίδια στιγμή. Σ ’ ευχαριστώ που εμφ ανίστηκες τώ ρ α που δεν περιμένω πια τίπ οτε από σένα». Την π ορεία τη ς μυητικής διαδικασίας, που αρχίζει από τον π ροστατευμένο χώ ρο του γρ αφ είου ενός ψ υχαναλυτή και καταλήγει στη συνειδητοποίηση που αλλάζει την οπτική για τον ίδιο τον εα υ τό μας-υπ οκείμενο, παρα­ κολουθούμε και στο μυθισ τόρημα το υ Ηλία Γκρη «Αρσενική έρημος» (εκδ. Λ ιβάνης-Ν έα Σύνορα, 3η εκδ. 1996), όπου ο σ υγγ ραφ έα ς π εριγράφ οντας συναισ θήματα θαμμένα που συντηρούνταν πίσω από άλλα (μίσος για τη μάνα, φ όβος γελοιοποίησης, ανεξιλέω τη επι­ θυμία για επικράτηση) δίνει την αλ ήθεια όχι ε­ κείνη που φ ανταζόταν, αλλά εκείνη που συνει­ δητοποίησε με τη βοήθεια το υ ψ υχαναλυτή και που, όταν συμφιλιώ θηκε μαζί τη ς, ανακά­ λυψ ε το περίπου απλό τη ς νόημα... Μόνο που ο Ηλίας Γκρης π αρουσιάζοντας έν α χάρτη ε ­ πανειλημμένης αναβίω σης προσωπικών ε ­ μπειριών δηλώνει ε ξα ρ χή ς ότι δεν γρ ά φ ει για να δικαιω θεί, μόνο γ ια τί νιώθει π αγιδευμένος στη γλώσσα και τ ις απ αιτήσεις τη ς. Μ α ζί και λίγο προδομένος. Το μυθισ τόρημά του, καθρέφ τισ μα στη μνήμη, εσω τερική κατάδυση στο σκοτάδι και ανάδυση στο φως, όπως επι­ βάλλει η εμπ ειρία τ η ς μύησης, εκτυλίσσ εται σε 5 8 κεφ άλαια-σ κηνές που συνθέτουν μιαν ι­ στορία αναζήτησης τα υ τό τη τα ς. Ο Γ κρης δί­ νει μεγάλη βαρ ύτητα στην εκφραστική, η πρωτοτυπία του συνίσταται στο «ποιητικό» α­ ποτέλεσμα, ο διχασμός του ανάμεσα στην ποίηση και την αφήγηση, ορ ατός από τ ις πρώ­ τ ε ς ακόμα σ ελίδ ες του βιβλίου, γίνεται ταλά ντευση ανάμεσα στηνποιητική-μουσική και τη ρεαλιστική τάσ η (του π εζογράφου). Μ ε την πρώτη όμω ς αισθάνεται οικειότερα, είναι ί­ σως η στενή το υ σχέση με την ποίηση (ο Γ κρης είναι πάνω απ’ όλα ποιητής) και δεν μπ ορεί κανείς να μη σ τα θ εί στην αφ ηγημα τι­ κή το υ δύναμη, εκπ ληκτικά ανυποψίαστη, αν σ κεφ το ύμ ε ό τι βγαίνει από τη ν πένα εν ός ποι­ ητή. Κι αυτό, γ ια τί φ αίνεται ότι υπάρχει δ ιά­ σταση ανά μεσα στον τρόπ ο δ ου λειά ς του μυαλού εν ός ποιητή... κι εν ός μυθισ τοριογρ ά φ ο υ 5.

Το βιβλίο του Ηλία Γκρη θ ’ αρχίσει και θα ο­ λ οκληρω θεί με την πορεία στον πόνο. Θ α π ροηγηθεί η εξω τερίκευσ η τη ς λησμονημέ­ νης ζωής στο γρ αφ είο του ψ υχαναλυτή, γ ια ν’ ακολουθήσει η κάθαρση-λύτρω ση ύσ τερ α α ­ πό επίπονη εσω τερική ενδυνάμω ση, που θα π εράσει από βιώματα παιδικότητας, ξαφ νικές νοσ ταλγίες και πολλαπλές α λή θ ειες τ η ς μνή­

μης· «Η εικόνα που είχα για τον εα υ τό μου ήταν αυτή ενός αξιοθρήνητου ανθρώπου, ο καθρέπ της μιας θανάσιμης ερημιάς. Δ εν είχα κουράγιο να ξεφ ύγω από την καταθλιπτική χαύνωση», ομολογεί ο ήρω ας καθώ ς περι­ πλανιέται σε δ ρόμ ους μισητών εξαρτήσεω ν. Μ ια γυναίκα που έλκει και π αράλληλα απωθεί, που εγκλω βίζει στο π άθος και γίνεται αφ ορμή βίωσης του πανικού τη ς εγκατάλειψ ης. «Μ ου π ερνάει η σκέψη μήπως και δεν είναι τυχα ίο που για χρόνια επ ιζητούσα σχέσ εις με π αντρεμένες γυναίκες (...)». Ο ψυχαναλυτής σωπαίνει. Εδώ η σιωπή παίρνει άλλο νόημα, α ­ πό τη μια λ ειτο υ ρ γεί καθησυχαστικά, από την άλλη αφ ήνει π εριθώ ρια για εκτόνω ση τη ς σκέψης. Ο π ατέρας, ο π ρώτος π αντρεμένος

Μελέτη

«αντίπαλος» μέσα στο σχήμα το υ π ροστάτηαρσενικού δεν υπερέχει. Α ντίθετα κάνει τον η ­ ρώα να ντρέπεται, με α π οτέλεσμα να θ έλ ει να π άρει την εκδίκησή του στο πρόσωπο ενός απατημένου συζύγου. Η εξάρ τησ η από τη βα­ σανιστική νοσταλγία τη ς γυναίκας αυ τής δεν είναι π αρά ένας μικρός θ ά ν α τ ο ς .«(...) υποψια­ ζόμουν πως δεν ήταν ο θάνα τος που με τρ ό ­ μαζε. Ή ταν κάτι πιο τρομακτικό αφ ού θάπρεπε να το ζήσαν ήταν ο φ όβος τ η ς εγκα τάλει­ ψης. Την κοιτούσα χαμογελώ ντας, ενώ η λέξη ηχούσε στο κρανίο μου σαν επαναλαμβανό­ μενη σφυριά: "ο φόβος... ο φόβος..." Σύρ θηκα στα πόδια της. Μ ’ έδιω χνε». Τη βαθύτερ η π λευρά του ασυνείδητου, που ενσαρκώνει ο ήρω ας, συμβολίζει η γυναίκα αυτή. Ο ήρω ας θ α π εράσει τη νύχτα τη ς γνώσης που τα υ τίζε­ τα ι μ ε την αρχετυπική διάσταση τη ς ύπαρξης. Οι π οιητές εξάλλου παρουσιάζουν ιδιαίτερη ευ αισθησ ία σε ό,τι εκφ ρ άζει το ασυνείδητο, που αντιπροσωπεύει τη βαθύτερ η, την κρυμμένη π λευρά το υ εαυ τού μας. «Ή ξερ α πια ότι κατανόηση τω ν πραγμάτων σημαίνει ν’ αντικρύσεις τον πόνο κι α υτό το α­ νεξήγητο π ένθος μέσα σου», καταλήγει ο σ υ γγ ραφ έα ς που με την ψυχανάλυση ένιωσε «καλοσύνη» για τον εαυ τό του , μια ύψιστη μορφή «δικαιοσύνης». «Να ανοίξεις διάλογο με όσα τρ έφ ο υν το λυγμό που αναβλύζει από τ ο β άθος τη ς αρχέγονης σκιάς σου. Κι ας αμ­ φ ιβάλλεις για όσα π ήρες κι έδω σες· γ ια το λί­ γο α νάμεσα στα φ ωνήεντα το υ λόγου που αρ ­ θρώ νεις με δισταγμό' για κείνο το λίγο που χω ρίζει την αξιοπρέπεια από τη γελοιότητα. Επειδή το λίγο τ η ς πίκρας και τ ο πολύ τη ς α­ γω νίας είναι που με κάνουν ακόμα ν ’ αμφ ιβάλ­ λω αν φ ύρα νε μέσα μου τ ο κακό του αψύ κι εγω λάτρη και ό,τι τερ α τώ δ ες με κάνει να λη­ σμονώ κάπου κάπου πώς είναι ο πόνος, αυτός ο πόνος ο ανεξιχνίαστος σαν αίνιγμα που μέ­ νει εν τ έ λ ε ι ανεκδήλω τος (...)». Η διανοητική κατάσταση στη ζωντανή ε ­ μπειρία είναι ενσωματω μένη και στο βιβλίο τη ς Σοφ ίας Γιαννάτου: «Θεραπ εύοντας την... Άλισον Γκρέη» (Νεφ έλη, 1995), που είναι και το πρώτο τη ς μυθιστόρημα. Ακόμα κι αν θεω ­ ρήσουμε πως η βιωματική ύλη το υ βιβλίου δεν είναι ικανοποιητικά επ εξεργασ μένη, νιώ­ θο υ μ ε πως έχ ου με να κάνουμε μ’ ένα κείμενο με μυθισ τοριογραφ ικές φ ιλοδοξίες. Το υλικό του (η 40χρονη σύγχρονη Ελληνίδα, που με τη βοήθεια τη ς ψ υχανάλυσης οδηγείται κι ε-

Μάέτη

ΣΟΦΙΑ ΓΙΑΝΝΑΤΟΥ Θεραπεόόηος τψ... Μ ιοον Γκρέη ΝΕΦΕΛΗ

κείνη στην εσω τερική τ η ς ενδυνάμωση) παρά την εμμονή το υ στην άρνηση να υπαχθεί στην εξου σ ία του μύθου (εδώ βαραίνει η αρχή τη ς π ραγματικότητας) καθοδηγείται από μια ποι­ ητική επίσης ενόρμηση, που μοιάζει με εύ ­ θραυστη λογική και που τελικά θ α προσδώσει στο έρ γο την αισθητική αξία του. Η ηρω ίδα εδώ είναι οδοντίατρος και «φλερτάρει» συνεχώς με την ιδέα ν’ αλλά ξει δουλειά, ίσως και τρόπο ζωής. Η επ ιθυμία τη ς να αυτοα ναλυθεί και η φ ιλία τ η ς με μια π νευματική ψ υχοθεραπ εύτρια θ α τ η ς επ ιτρέ­ ψουν να πάψει να είναι έρ μαιο τη ς βούλησης ενός άγνω στου μέλλοντος, όμω ς και η δική τη ς π ορεία στην αυτογνω σία θ α είναι το ίδιο επίπονη. «Πλέοντας... πλέοντας... σε μια τόσ η δ α λιμνούλα νερ ό - ζωή μικρή, μικρότατη, δεν με χω ράει. Γιατί καταγράφ ω α υ τές τ ις μικρές, καθημ ερινές στιγμές; Πήγαμε, ήρ θαμε, είπα­ με... τό σ ες κινήσεις χω ρίς σημασία... Ή ρ ω ες χάρτινοι, επίπεδα ομοιώ ματα ζωής, κι όμως π ραγματικοί σχεδόν όλοι το υ ς (...). Κανείς το υ ς δεν ήταν χάρτινος - ίσως χάρτινη είμαι μονάχα εγώ που το υ ς περιγράφω, καταγρά-

φω, διαγράφω , η χάρτινη Αθηνά, πεπιεσμένη σε μαύρο σφικτό φ ουστάνι τ η ς μόδας (...)». Η απόφαση τ η ς αυτοανάλυσ ης είχε γίνει σ ταθερή. Πριν ακόμα αρχίσουν τ α «σέσσιον» με την ψ υχαναλύτρια κι ενώ φαινομενικά δεν είχε τίπ οτε αλλάξει, η Α θηνά άρχισε να «βλέ­ πει» αλλιώς. «Καμιά φορά, λένε, αυ τό και μό­ νο του α ρ κεί να σε κάνει να νιώ θεις πως έχ εις αλλά ξει ζωή. Δ υστυχώ ς ή ευτυχώ ς στην περί­ πτωσή μου δεν συνέβαινε κάτι τέτοιο. Α ντίθε­ τ α η σημειω τόν αλλαγή οπτικής γω νίας μ ’ έ ­ κανε ολοένα να βλέπω την απόσταση ανά με­ σα σ ’ αυτό που β α θ ύ τερ α ήμουν και σ ’ αυτό που καθημερινά ζούσα, ή που θ ά θ ελ α να ζήσω...». Θ έμ α τα επιλογών, τ α πάντα επιλογές, ακόμα και γ ια ένα παιδί που από μικρό αισ θά­ νεται δημόσιο πρόσωπο, γ ια τί «πάντα έπρεπε να κρύψει κάτι από το υ ς μεγάλους», γ ια τί έ ­ μ α θε να βλέπει τ α π ράγματα «σαν κάτι άλλο», να τ α μετα φ έρ ει από την π ραγματικότητα «στην παραδίπλα π ραγματικότητα». Έ τσ ι ο δι­ χασμός εντείνεται, οριστικοποιείται. Καμιά ανθρώπινη σχέση δεν ευοδώ νεται. «Μένω σε μια σχέση χω ρίς να μοιράζομαι τον π ραγματικό μου εαυ τό. Κι αυτό μού δημι­ ου ρ γεί τύ ψ εις. Προσπαθώ να τ ις καλύψω π ροσ φ έροντας ό,τι μπορώ γ ια να κάνω τον άλλο ευτυχισμένο, να τον στηρίζω... όμω ς κα­ νείς απ’ το υ ς δυο δεν είναι ευτυχισμένος... Μπ ορεί να τ α ιριάζεις ερω τικά μ’ έναν άνθρω ­ πο, αλλά να μην επικοινωνείς σ ’ όλα τ α επίπε­ δα το ίδιο...». Στο τα ξίδ ι τη ς μέσ α στο ασυνείδητο η Α θη­ νά θα γνωρίσει την Άλισον Γκρέη, που θα «ξεπηδήσει» κυριολεκτικά από μιαν άλλη, παλιά τ η ς ζωή. Αυτή θ α καθορίσει το τελετου ρ γικό πλαίσιο στην εξέλ ιξη τη ς ιστορίας τη ς. Μ ε την κατάδυση στην αυτογνω σία η Αθηνά θ α βρ ε­ θ εί αντιμέτωπη με ό λ ες τ ις άγνω στες δυνά­ μεις που ελλόχευαν μέσ α της, με ό λ ες τ ις φ ο­ βίες που πρόβαλλαν από το ασ υνείδητό της. «Είμαι σε σταυροδρόμι ζωής όχι ε ξ αιτίας τη ς ηλικίας... ε ξ αιτίας τω ν επιλογών που έχω κάνει ως τώ ρ α (...). Μπορεί να είμαι στήριγμα επειδή φοβάμαι μήπως μ ’ εγκαταλείψ ουν όταν δ ε με χρειάζονται, ή επειδή δεν πιστεύω ότι μπορούν να είναι αλλιώς οι ανθρώπινες σχέ­ σεις, ή επειδή έχω μάθει ότι αγάπη είναι να τρ έχεις διαρκώ ς πίσω από το υ ς άλλο υς και να καλύπτεις τ ις ανάγκες τους...». Ό μω ς «κανείς δεν έρ χεται να πραγματοποιήσει τα όνειρα. Α υτά είναι δική μας ευθύνη». Ό τα ν η Αθηνά θα

επ ιστρέφει από το τα ξίδ ι τη ς στο ασυνείδητο, θ α συνειδητοποιήσει πως όλες τ η ς οι αντιδρά­ σεις στο παλιό καταρρέουν σαν τραπουλό­ χαρτα. Μ ε το τέλ ο ς του ταξιδιού απ ομακρύ­ νεται από το οικείο, με το συμβολικό όνειρο θα πλησιάσει τη «δίπλα π ραγματικότητα» σε ση­ μείο που ν ’ αλλά ξει και το ίδιο τη ς το επ άγγελ­ μα: θ α γίνει σ υγγραφ έα ς ενός βιβλίου με δικές της, αυτή τη φορά, ερμηνείες. Γιατί όμω ς να υπάρχουν «ερμηνείες», όταν στην τέχνη υπερβαίνουμε το νόημα κάθε ξεχω ριστής στιγμής κι όταν αισθανόμασ τε ότι εκείνο που μετρ άει σ’ αυτήν δεν είναι παρά το «αίνιγμα» στο μέτρ ο που το αντιλαμβάνεται ο καθένα ς τη στιγμή που το συνειδητοποιεί; Η Α θηνά ζητού σ ε μια τα υ τ ό τ η τ α κι εκείνη κ α τά φ ερ ε να απ οκτήσει όταν ελ ευ θ ερ ώ θ η κ ε από τη ν πίεση τ η ς ανά γκης. Αφ ού π ρώτα χά ­ θη κ ε στις βιω μένες εμπ ειρ ίες τη ς, υψ ώ θηκε σε νόημα μ έσ α από τη ν ίδια την έλλειψ η νοή­ μ α το ς που βίωνε. Η κατάδυσ ή τ η ς όμω ς στο ασ υνείδ ητο ξεπ έρ ασ ε ίσως τ ις σ υ γγ ρ α φ ικές τη ς π ροθέσ εις. Ίσω ς για τί η π αρά δ οξη (και ανερ μήνευτη) γ ο η τεία τ η ς τέχν η ς έγκειτα ι στην απ οκρυστάλλω ση μέσ α σ το έρ γο τη ς α ­ λ ή θ ε ια ς το υ ίδιου το υ σ υ γγραφ έα , από την οποία θ α ξεκινήσ ει στην ψ υχή το υ η επ ανά­ σταση. ΝΕΝΑ ΚΟΚΚΙΝΑΚΗ

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1.

2.

3.

4.

5.

Στα 1912οι «ακμεϊστές»ίδρυσαντη«συντεχνίατωνποιητών», τη ς οποίας τα διασημάτερα μέλη ήταν η Άννα Αχμάτοβα και ο Όσιπ Μάντελσταμ, συνεργάτες του πε­ ριοδικού «Απόλλων» (1909-1917) τη ς Πετρούπολης. Ζώντας σε μιαν αριστοκραπκή απομόνωση οι ακμεϊστές προκάλεσαντις υποψίες του σοβιετικού καθεστώτος και βρήκαν άσχημο τέλος. Γιώργος Θαλάσσης, «Η άρνηση του λόγου στο νεοελλη­ νικό μυθιστόρημα», Γνώση, 1992, σελ. 14. Βλ. Νάσος Βαγενάς, «Η ειρωνική γλώσσα» (Κριτικές με­ λέτες για τη νεοελληνική γραμματεία), Στιγμή, 1994, στη σελ. 204-205, σημείωση 7. Οδυσσέας Ελύτης, Ανοιχτά χαρτιά, Ίκαρος, 3η έκδ.

1987, στη σελ. 351. Βλ. Νάσου Βαγενά, στο παραπάνω βιβλίο «Έξι νύχτες στην Ακρόπολη - Το ημερολόγιο ως μυθιστόρημα» σ.σ.

227-239 και, ειδικότερα, τη σημείωση 15 στη σελ. 235.

Μελέτη

Εκδόσεις « Κ ο ρ φ ή » Νέες Εκδόσεις Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας

4*

A ' &Β' τόμος Α'Λυκείου Περιέχουν: • Γραμματολογικά στοιχεία • Χωροχρονικό πλαίσιο • Λεξιλόγιο • Ανάλυση δομής • Αισθητική - ψυχολογική και ιδεολογική ανάλυση • Συνολική θεώρηση • Σχόλια - Παρατηρήσεις • Θέματα για έκφραση - έκθεση • Πραγματολογικά στοιχεία • Χαρακτηριστικά τεχνικής • Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου

Κ είμ εν α Ν εο ελ λ η ν ικ ή ς Λ ο γ ο τε χν ία ς Κ είμ ενα Ν εο ελλη νικής Λ ο γο τεχνία ς

(ΥΠΟ ΕΚΔΟΣΗ Β' & Γ' ΛΥΚΕΙΟΥ) Κυκλοφόρησε ο Δ'τόμος της Έ λλογης Σκέψ ης συμπληρώνο­ ντας τη σειρά που περιλαμβάνει 4 τόμους στην έκθεση ιδεών.

Συντακτικές Ασκήσεις ΛΑΤΙΝΙΚΟΝ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΛΑΤΙΝΙΚΩΝ ΕΛΕΝΗ ΝΙΚΗΦΟΡΟΥ- ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΙΔΕΟΣΥΝΘΕΣΕΙΣ ΑΠΟ f ΤΗΝ ΠΑΛΕΤΑ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ

Ένα απαραίτητο βοήθημα τόσο για τον υποψή­ φιο της Γ' δέσμης όσο και για το διδάσκοντα. Δίνει μια ευκαιρία για επανάληψη των κειμένων του σχολικού βιβλίου. Οι πτώσεις, οι δευτερεύσυσες προτάσεις, ο πλά­ γιος λόγος, η παθητική σύνταξη η γερουνδιακή έλξη, η αξία, η ιδιότητα, η απαγόρευση, το αίτιο (τελικό αναγκαστικό, ποιητικό) όλα αναλύονται διεξοδικά και βοηθούν στην εμπέδωση των συ­ ντακτικών φαινομένων.

ΧΑΡΑΡΙΖΟΥ Το βιβλίο αυτό παρουσιάζει επίκαιρα κοι­ νωνικά θέματα μέσα από συγκρίσεις, ανα­ λύσεις, συνδυασμούς. Το σκάφος της δημοσιογραφικής ακίδας παρασύρει σε διανοητικά ταξίδια συναρ­ παστικά, απείρως ευεργετικά, παγιδεύοντας σε διαρκείς αναζητήσεις κάθε ανα­ γνώστη.

Χ ΟΝ ΔΡΙΚΗ ΠΩΛΗΣΗ: ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ «Κορφή» Μ αυρομιχάλη 36 & Διδότου · Τ.Κ. 106 80 · ΊΉ Λ. / FAX: 3 6 1 1 3 8 7 ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ: ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ

Gunteberg

· Σόλωνος 103 · Τ η λ ./FAX: 38 00127

Β

1 Β

Λ

1 0

ίΊ

Ω

Λ

Ε

I 0

Σ το π ο λ υ ώ ρ ο φ ο β ιβ λ ιο π ω λ ε ίο μας θ α β ρ είτε την π λ η ρ έσ τερ η σ υ λ λο γ ή βιβ λίω ν ό λ ω ν τω ν εκ δο τικ ώ ν ο ίκ ω ν της Ε λ λ ά δ α ς

!

γ ια ό λ ε ς

#

τις β α θ μ ίδ ε ς της ε κ π α ίδ ε υ σ η ς

κ α ι π ο λ λ ά ά λ λ α !!!

-^ w

X

Λ ε ιτ ο υ ρ γ ε ί τμ ήμ α χ α ρ τικ ώ ν κ α ι ε ιδ ώ ν γ ρ α φ ε ίο υ ,

σε ειδικες τιμές!!! ^

Τμήμα

χ

ΓΕΡΜ ΑΝΙΚΟΥ

Φ ρ ο ντ ισ τη ρ ια κ ο ύ β ιβ λ ίο υ

A ψ

ί ί

ΚΑΙ ΑΚΟΜ Η σα ς π α ρα γγέλνουμ ε ο π ο ιο δ ή π ο τ ε β ιβ λ ίο α π ό το ε ξω τ ερ ικ ό

C U Τ Ε Ν Β Ε R C|| I ΣΟΛΩΝΟ Σ 103 · ΤΗΛ. / FAX: 38 00 127 |

ΕΞΩ ΣΤΗ Σ) από τον Γιάννη Δεληολάνη

ΚΑΙ

θ

Μ

Ά

Εισαγωγή στη σύγκρουση The destruction o f the motorcar and it’s occupants seemed, in turn, to sanction the sexual penetration of Vaughan’s bo by; both were conceptualized acts abstracted from all feeling, carrying any ideas or emotions with which we cared to freight them.

[Crash, σελ. 101] Όπως το 73, έτσι και το '96: η μεταφορά του cult μυθιστορήματος του Τζέιμς Γκράχαμ Μπάλαντ στην οθόνη αποκαλύπτει ξανά στο κοινό ένα οραματικό βιβλίο, αλλά και μια κινηματογραφική ταινία α­ ντάξιό του. 23 χρόνια μετά την πρώτη κυκλοφορία του, το Crash, με τον φιλοσοφικό του εφιάλτη ενοχλητικά άφθαρτο, κολακεύεται α­ πό μια αριστοτεχνική φιλμική απόδοση. Ο Ντέιβιντ Κρόνενμπεργκ, παραγωγός, σεναριογράφος και σκηνοθέτης του Crash, έδειξε γνήσια τόλμη αναλαμβάνοντάς το. Γιατί μιλάμε για τόλμη; Οποιος γνωρίζει το Crash ειδικότερα, και τον Μπάλαρντ γενικότερα, γνωρί­ ζει επίσης πως τα έργα του αγγίζουν τον «ορισμό» του μη-κινηματογραφίσιμου: οι περιγραφές του βρίθουν από εικόνες - καμιά αντίρ­ ρηση -αλλά αυτές είναι μόνο τα καρέ σε εκκεντρικές αλυσίδες «ε­ σωτερικών» αφηγήσεων, οραματικών σημειολογικών ενοράσεων που διαδρατίζονται βαθιά στον ψυχισμό του αφηγητή. Νατό πω αλ­ λιώς; Είναι ένας εσωτερικός ονειρόκοσμος που επιβάλλεται ολο­ κληρωτικά στη λογική της καθημερινότητας. Δύσκολη δουλειά για οποιονδήποτε εικονοποιό, δε βρίσκετε; Αληθεύει πως η μόνη προηγούμενη σοβαρή προσπάθεια δια­ σκευής είχε γίνει (πριν 9 χρόνια) από τον κινηματογραφιστή-τοτέμ του σύγχρονου Χόλιγουντ - τον Στίβεν Σπίλμπεργκ - και τότε, πάλι, το μυθιστόρημα του Μπάλαρντ που, επιλέχπικε, ήταν το ημι-αυτοβιογραφικό Αυτοκρατορία του ηλίου, το λιγότερο υπερβατικό απ’ όλα τα έργα του Βρετανού συγγραφέα. Ανάμεσα στη γεωμετρική λιτότητα του ύφους του και στον λυρικό ενθουσιασμό του Σπίλμπεργκ, η μυστηριακή ψυχή της δουλειάς του συγγραφέα δεν έ­ φτασε ποτέ στην οθόνη - λάθος που δεν θα μπορούσε να κάνει ο

Κρόνενμπεργκ. Σκηνοθέτης - και σεναριογράφος - σοβαρός, ευέλικτος και ταλαντούχος, ο Καναδός έχει πείρα από επικίνδυνες κινηματογραφικές μεταφορές. Δικό του ήταν το Γυμνό Γεύμα του 1991, η πρώτη - και πιστεύω, μοναδική - απόδοση μυθιστορήματος του Γουίλιαμ Σ. Μπάροους στο σινεμά. Αλλος ένας συγγραφέας που θεω­ ρείτο αδύνατο να μεταφερθεί στην οθόνη, άλλη μια φορά που ο Κρόνενμπεργκ μας θυμίζει ότι τα ταμπού υπάρ­ χουν για να ξεπερνούνται. Στην πραγματικότητα, η «διακριτική» νίκη του Γεύματος - και, τώρα, του Crash - δε βρίσκεται μόνο στην αψεγά­ διαστη διεκπεραίωση της... χουντινικής φιλμοποίησης των δυο βιβλίων, μα και στο γεγονός ότι ο Κρόνενμπεργκ κατάφερε να παντρέψει ιδανικά την προσωπική του δημιουργική φιλοσοφία μ’ εκείνη των συγγραφέωντους... Και βεβαίως δε μιλούμε τώρα για τα έργα- έτοιμα σενάρια κάποιου Μάικλ Κράιτον ή Τζον Γκρίσαμ, μα για δυο από τις λαμπρότερες πένες της μεταπολεμικής λογοτεχνίας. Ο ίδιος ο Μπάλαρντ χαρακτήρισε τη φιλμική διασκευή του Crash αριστούργημα, έπαινος που για τον Κρόνενμπεργκ βαραίνει περισσότερο από τις αποδοκιμασίες των τυχόν ανύποπτων που θα «συγκρουστούν» κατά λάθος με το Crash. Είναι σχεδόν περιττό να πούμε πως ούτε τα βιβλία ούτε κι η ταινία απευθύνονται σ’ όλους τους θεατές. Σε ποιους απευθύνονται; Όπως όλα τα γνήσια δυστο­ πικά οράματα, το φιλμ σε εξαναγκάζει να υποταγείς στον μελαγχολικό και φιλοσοφικό του τόνο, ανακαλύπτοντας εκείτηνπραγματικήτου αξία' πριν όμως φτάσουν εκεί, πολλοί θεατές θα εγκαταλείψουντην αίθουσα... όπως μπή­ καν, λέγοντας «όχι» στην προκλητικά σκληρή επιφάνεια της ταινίας. Κατά έναν παράδοξα ειλικρινή τρόπο, η σκο­ τεινή αντανάκλαση του Crash είναι προορισμένη για να πληγώνει - και να ξυπνάει την οργή. Ποιος όμως θυμώνει και ποιος πονάει από πράγματα που δεν τον αφορούν; Η μεταβιομηχανική, ανήλια πόλη του Crash γίνεται το εδώ και τώρα της hip νεομπουρζουαζίας. Ο Μπάλαρντ (Τζέιμι Σπέιντερ) και η όμορφη σύζυγός του Κάθριν (Ντέμπορα Άνγκερ) είναι νέοι και πλούσιοι, καταπολεμούντην ανία τους αλλάζοντας ατέλειωτες σειρές από ερωτικούς συντρόφους, τροφοδοτώντας με φαντασιώσεις τα δικά τους σεξουαλικά παιχνίδια. Το «κάτι» που λείπει από την ερωτική τους ζωή καταφθάνει όταν ο Μπάλαρντ συγκρούεται μετωπικά με το αυτοκίνητο ενός ζευγαριού, σκοτώνοντας τον άντρα και ακολουθώντας τη γυναίκα στο νοσοκομείο όσο και στηντεχνο-φαντασίωση. Σύντομα θα ανακαλύψει ότι το δυστύχημα έχει διεγείρει μέσα του μια νέα μορφή σεξουαλικότητας, όπου το σώμα του αυτοκινήτου γίνεται ερωτική προέκταση του σώματος του οδηγού. Η ιδανική μετωπική θα εξασφαλίσει, φυσικά, τον απόλυτο οργασμό, καθώς τ’ αυτοκίνητα θα κατα­ στρέφουν ερωτικά τα κορμιά των επιβατών τους, δημιουργώντας μια περίτεχνη αποκορύφωση του ερωτισμού (ό­ που συμμετέχουν τόσο η λατρευτικά παραμορφωμένη μηχανή, που με τη σειρά της παραμορφώνει τις ζώνες πρόσκρουσης/ερωτισμούτου οδηγού, όσο και η σεξουαλικότητα των νεκρών). Ενδεικτικά μυθο-ιστορικά φετίχ της Αμερικής δίνουν άμεσο παρόν στις σελίδες - και στις εικόνες -το υ Crash. Οι λάτρεις των ατυχημάτων αναπαριστούν τελετουργικά συγκρούσεις σαν αυτή που σκότωσε τον Τζέημς Ντιν ή ε­ κείνη που αποκεφάλισε την Τζέιν Μάνσφιλντ, παντρεύοντας το σεξ απίλ των ειδώλων με την τεχνολογική οδό του θανάτου τους. Ο Βόαν (ένας καταπληκτικός Ηλίας Κοτέας), επιστήμονας και ποιητής του αυτοκινητιστικού σεξοθανάτου, οδηγεί μια Λίνκολν-αντίγραφο εκείνης μέσα στην οποία είχε δολοφονηθεί ο Κένενπ. Το αυτοκίνητο-φετίχ και ο θάνατος-οργασμός συνυπάρχουν, στην πραγματικότητα, μέσα στην κοινή παράμετρο της ταχύτητας, σαν φυσική κληρονομιά ενός πολιτισμού όπου ιδιοκτησία σημαίνει συνήθως και ερωτική δύναμη. Πόσο απέχει η «διαστροφή» άραγε, από τα φυσιολογικά όνειρα ενός Αμερικανού τινέιτζερ και τη «σεξουαλική ισχύ» που του δίνει το πρώτο του αμάξι; Τόσο λίγο όσο μια μικρή, σχεδόν αυτονόητα, λογική σύνδεση. Ο Κρόνενμπεργκ, βέβαια, πηγαίνει τα πράγματα λίγο παραπέρα. Από τη στιγμή που το αυτοκίνητο καθιερώνεται ως απόλυτο ερωτικό φετίχ για τους τεχνο-μαζοχιστές του Crash, η σεξουαλικότητα του κάθε χαρακτήρα αρχίζει να ακολουθεί μια εξοντωτική ποικιλία διαστροφικών δρόμων. Η έμφαση στη λεπτομέρεια διατηρεί ένα βαρύ κλίμα υποβολής, ένα είδος υποχρεωτικής συμμετοχής στην όλο και πιο ανεξέλεγκτη πορεία των ηρώων. Κάθε σύ­ γκρουση και κάθε οργή γίνεται ερωτικό σημάδι, μια «αγαθοποιός ψυχοπαθολογία» του ερωτισμού, που οδηγεί τους ήρωες σε μια μεταλλαγμένη σεξουαλική ταυτότητα, πιο ελεύθερη αλλά απόλυτα καταστροφική. Η δυσοίωνη σαρκική αναρχία του Crash μοιάζει σαν ένας πολιτισμικός ιός που διαπερνάει τα ανώνυμα πολυδιαμερίσματα και τις υπερυψωμένες λεωφόρους όπου οι ήρωες διαγράφουν τις προδιαγραμμένες τους τροχιές. Μια από τα μέσα διάβρωση, όπου το κενό του ψυχισμού διαχέεται και καταστρέφει τις κάποτε προγραμματισμένες ζωές μέσα σε μια τεχνο-σεξουαλική σκοτοδίνη στυλιζαρισμένης βίας. Βλέποντας τα πράγματα στα πιο αφηρημένα τους μεγέ­ θη, μπορούμε να πούμε πως το Crash παραμένει ένα αίνιγμα επιθετικότητας και πρόκλησης, τόσο πριν όσο και μετά την εξαιρετικά καλοστημένη (και ουσιαστικά πιστή) απόδοση του βιβλίου από τον Ντέιβιντ Κρόνενμπεργκ. Δεν θα μπορούσε να γίνει αλλιώς, γιατί τότε μόνο μπορεί ο κάθε αναγνώστης του Μπάλαρντ ή θεατής του Κρόνενμπεργκ να δει καθαρότερα τη σουρρεαλιστική κόλαση του Crash: μια απόλυτη νεκρή ζώνη του αισθήματος, ε­ λεγειακά στολισμένη με έξοχους πόνους και ανάπηρα πάθη.

ΚΟΝΤΡΟΛ) από τον Κώστα Πάρλα

ΒΙΒΛΙΟ ΤΗΛΕ­ ΗΠοίηση και πώς να την ξεχ ύ σ ετε ΟΡΑΣΗ και

Είναι βέβαια πολύ νωρίς να πει κανείς κατά πόσον οι ελ­ πίδες, που εκθέταμε από τη στήλη αυτή τον περασμένο μήνα, για μια δραστική πρωτοβουλία στην Τηλεόραση θα επ α λ η θ ε υ θ ο ύ ν ή όχι. Γ ια τί είν α ι π ασίγνω σ το ό τι η «πνευματική» και εμπορική κόπρος που εκπέμπεται από το υ ς ιδιώ τες (όσο και η πονηρή, χρόνια, υπνηλία των κρατικών Μέσων) δύσκολα και με πολύ κόπο μπορούν να εξαλειφ θούν - μαζί, φυσικά, με πραγματική θέληση και σταθερή πολιτική βούληση... Π α ρ ’ όλη τη χρονική αυτή εκεχειρία, την οποία είμαστε αναγκασμένοι να δώσουμε, θα ήταν αδύνατον να φαντα­ σ το ύμ ε ό τι με τη ν καινού ρ ια τηλεοπ τική π ερίοδο, τ α πράγματα θα άρχιζαν να διαγράφονται ακόμα χειρότερα από τον περασμένο χειμώνα. Είναι, τελικά, η ελληνική Τηλεόραση χώρος ανίκανος να θρέψ ει έστω και την παραμικρότερη ελπίδα; «Το Χρώ μα το υ Φ εγγα ριού» τ η ς κ. Α. Παπαδάκη έχ ει φυσικά κριθεί. Με δύο περιγραφικά λόγια, θα μπορούσε να χ α ρ α κ τ η ρ ισ θ ε ί σαν ένα π ερ ίερ γ ο μ ίγμα ά κρ α το υ Λυρισμού, Ποιητικής εμμονής και σύγχρονης η θογρ α­ φίας, με έντονα, έστω και έμμεσα διδακτικά στοιχεία. Το ογκώ δες π ρόβλημα το υ βιβλίου εμφ ανίζεται τη στιγμή που θα αποφάσιζε κανείς την τηλεοπτική του μεταφορά. Μόνο ένα μη κερδοσκοπικό κανάλι, με τη βοήθεια ενός δημιουργού με πραγματικά Ποιητική φαντασία, θα ήταν, κατά τη γνώμη μου, δυνατό να αναλάβει τέτο ια πρωτο­ βουλία, γνω ρίζοντας εκ των προτέρων ότι το απ οτέλε­ σμα δεν θα ξεπερνούσ ε τα όρια μιας άσκησης ύφους, εντελώς ειδικού ενδιαφέροντος... Οι δια γυμνού οφ θαλμού ο ρ ατές α υ τές δυσκολίες δεν απ ασ χόλησ αν ιδ ια ίτ ερ α , όπως φ α ίν ετα , το ν κ. Γ.

Δαλιανίδη που, μετά την «επιτυχία» του «Τρίτου Στεφανιού», φιλοτέχνησε το ομώνυμο σίριαλ. «Ή στραβός είναι ο γιαλός ή στραβά αρμενίζουμε», θα μπορούσε να αναφωνήσει ο ταλαίπωρος θεατής των πρώτων επεισοδίων, εφόσον φυσικά θα είχε διαβάσει το βιβλίο. Ανύπαρκτοι χαρακτήρες (πόσο έξοχα επιλεγμένοι...), ζοφ ερές οικογενειακές καταστάσεις όπου κυριαρχούν χυδαίοι διάλογοι, απωθητικές φιλονικίες, χαρτοπαίγνια, μπαράκια και τρ υ φ ερ ές μη­ τέρ ες, που ασκούν με αυταπάρνηση τα καθήκοντα προαγωγού τη ς κόρης, παρέλασαν από την οθόνη, έχοντας ξεπηδήσει, όχι από τις σελίδες του βιβλίου, αλλά από τη συγγραφική δεινότητα και έμπνευση του διασκευαστή-σεναριογράφου κ. Δαλιανίδη. Δεν θα είχε αντίρρηση, βέβαια, κα­ νείς στην οποιαδήποτε ελ εύ θερ η ανάπτυξη ενός υπαρκτού χαρακτήρα εάν αυτό θα ταίριαζε στην καινούρια, «τηλεοπτική ζωή» του έργου. Στην προκειμένη περίπτωση, όμως, είχαμε την επινόηση «ηρώων» που σε καμιά περίπτωση δεν είχαν καν την παραμικρή σχέση με τις τυπωμέ­ νες σελίδες - πόσο μάλλον με την ατμόσφαιρά τους. Δ εν είναι όμως μόνο αυ τό- είναι και ο τρ ό­ πος με τον οποίο χειρίζεται τις φιλμικές καταστάσεις, ο Διάλογος που επιστρατεύει, ο εκφρα­ στικός στόχος που επ ιλέγει. Η χυ δ α ιότητα εικόνας, ύφ ους, κίνησης και Λόγου τω ν πρώτων επεισοδίων, σίγουρα κατακτά τ ις διαστάσ εις ρεκόρ στην ελληνική τηλεόρασ η, στοιχείο που, αμέσως μετά, δίνει τη θέση του σε μια απίστευτη τραγικωμική σύγχυση: Η σκηνογραφία του «φτωχού και καταχρεωμένου νησιώτικου σπιτιού» αποτελεί μια χαλκομανία που π αντρεύει το κιτς μαζί με τουρ ισ τικά και «αστικά-μαϊμού» στοιχεία. Οι «νησιω τοπούλες» θυμίζουν «γλάστρες» τηλεοπτικής εκπομπής, η κ. Ελ. Ζαφειριού αποτελεί ένα απροσδόκητα πα­ ράλογο αντίγραφο των ρόλων που έπαιζε πριν από 30-40 χρόνια στον κινηματογράφο, οι φιλό­ τ ιμ ε ς π ρ ο σ π ά θειες τ η ς κ. Μ. Κ ω νσ ταν τά ρο υ π έφ το υ ν στο κενό, ενώ η π αρο υ σ ία το υ Κωνσταντίνου Κοζάκου συνιστά «θρίαμβο» του καλού «κάστινγκ», του «σκριπτ» αλλά και του ενδυματολόγου: γιατί αν το πάμπτωχο αγροτόπαιδο, που ξημεροβραδιάζεται στα χωράφια για να θρέψ ει την οικογένεια, μπορεί να φ οράει εξαίσιες καουμπόικες μπότες (που εναλλάσσονται στην ίδια σεκανς με ασ τραφ τερά παπούτσια), καθώς και ρολόι τύπου «ρόλεξ», τό τε σίγουρα πρέπει να επανεξετάσουμε την ετυμολογία τη ς λ έξης φτώχεια... Αν, τώρα, σ’ όλα αυτά, προσθέσει κανείς και την ουρανομήκη αφ έλεια των διαλόγων, το στήσι­ μο και την προσβλητική ερμηνευτική ακαμψία των ηθοποιών, τι άλλο θέλει για να περιπέσει σε μια απολύτως φυσιολογική κρίση κλαυσίγελου; Κάποια στιγμή όμως το γέλιο παγώνει, κάτω από το βάρος του τεράστιου ηθικού θέματος που όλα τ α παραπάνω θέτουν, αν τ α αντιμετωπί­ σει κανείς από διαφορετικό πρίσμα. Το θλιβερό, δηλαδή, συμπέρασμα που βγαί­ νει είναι ότι ένας άνθρωπος που ε ξ αντικει­ μ ένου π α ρ ά γ ει π ν ευ μ α τικ ό έ ρ γ ο , που Γράφει, ένας άνθρωπος που επιθυμεί, όπως κάθε συγγραφ έας, να επικοινωνήσει με το κοινό και να του μεταδώ σει ό,τι, κατά την κρίση του, Καλό και Ευγενές μπορεί να επι­ νοήσει, συγκατατίθεται στον ανασκολοπισμό του έργου του, στη δια στροφή του με αλλότρ ια χυ δ α ία στοιχεία, στην αλλαγή τ η ς τ α υ τ ό τ η τ ά ς τ ο υ , απ εμπ ο λώ ντας κα ι... Ποίηση, και Λυρ ισ μό, και... Β ρ α β εία , και (εντέλει) την έννοια του «συγγράφειν». Και όλα αυτά, έναντι των γνωστών ανταλλαγμά­ των που το πολύχρωμο, εξευτελιστικό τηλε­ οπτικό «κουρμπέτι» π ροσ φ έρει, γ νω ρ ίζο­ ν τα ς τη διαβρω τική το υ δύναμη, η οποία κατατρώει τα σωθικά του σύγχρονου κοινω­ νικού ιστού. ... Και των «συγγραφέων» - έστω με εισα­ γωγικά...

Κ Υ Κ Λ Ο Φ Ο Ρ Ο Υ Ν ΕΛΛΑΔΑ

ΕΘΝΟΛΟΓΙΑ -

ΜΥΘΟΛ ΟΓ Ι Α

ΕΚΔΟ ΣΕΙΣ ΙΑ Μ Β Λ Ι Χ Ο Σ - ΜΑΡΝΗ

5-7 - 104 33 ΑΘΗΝΑ - Τηλ.: 5227678 - Fax: 5226581

Από τις εκδόσεις Μ Ν Η Μ Η

ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ

ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ:

ΔΙΑΝΟΜΗ — κέντρο διακίνησης βιβλίου ΜΑΡΝΗ 5 -104 33 ΑΘΗΝΑ , ΤΗΛ. 5221744, FAX: (01) 5226581

τα Μ έ ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟ ΥΖΕΒΕΛΑΚΗ Κ ε ί μ ε ν α τ ο υ π α ρ ε λ θ ό ν τ ο ς που ε ί τ ε δ ι α β ά σ τ η κ α ν π ο λ ύ σ τ η ν ε π ο χ ή τ ο υ ς ε ί τ ε δ ε ν π ρ ο σ έ χ θ η κ α ν όσο τ ο υ ς ά ξ ι ζ ε . Η α ν ά γ ν ω σ ή τ ο υ ς σ ή μ ε ρ α π ρ ο σ φ έ ρ ε τ α ι γι α σ υ σ χ ε τ ι σ μ ο ύ ς μ ε γ ε γ ο ν ό τ α κ α ι π ρ ό σ ωπ α τ η ς ε π ι κ α ι ρ ό τ η τ α ς .

Με την παρουσίαση του διηγήματος του Κλέωνα Παράσχου (1894-1964) «Μια ερωτική ιστορία» δείχνουμε και την πεζογραφική του πλευρά, που βρίσκεται καταχωνιασμένη σε μερικά άγνω­ στα λαϊκά περιοδικά των χρόνων 1925-1935. Η «ερωτική ιστορία» δημοσιεύθηκε στην εβδομα­ διαία «Οικογένεια» (έτος Α, αρ. 18, 22 Ιανουάριου 1927), που άρχισε να εκδίδεται αυτοτελώς και σε μεγάλο σχήμα από το 1926, για να συγχωνευθεί αργότερα με το γνωστό «Μπουκέτο». Ο Κλέων Παράσχος και ο Τέλλος Άγρας μπορούν να θεωρηθούν ως οι «Διόσκουροι» της πνευματικής μας ζωής στο Μεσοπόλεμο. Σχεδόν συνομήλικοι, ποιητές της γενιάς του 1920 πα­ ρουσίασαν αξιόλογο κριτικό έργο. Ο Παράσχος, βέβαια, έζησε είκοσι χρόνια περισσότερα, επεκτείνοντας τη συγγραφική του δραστηριότητα σε αυτοβιογραφικά, θεατρολογικά και ταξιδιωτι­ κά κείμενα. Έχουν και οι δυο, επίσης, γράψει λίγα διηγήματα που όμως δεν βρίσκονται στο ίδιο επίπεδο με τα υπόλοιπα έργα τους. Ο έρωτας, θέμα που συγκινεί σ' όλη του τη ζωή τον Παράσχο: «σ’ ένα πρόσωπο, σε δυο μάτια κλείνουμε όλη μας τη ζωή», γράφει στη «βιογραφία» του, είναι το κέντρο αυτού του διηγήμα­ τος, που διαδραματίζεται στην Κέρκυρα. Οι αδυναμίες του πεζού αυτού είναι εμφανείς, όμως ο λόγος του Παράσχου βρίσκεται πολύ κοντά στο σημερινό γλωσσικό μας αίσθημα.

ΜΙΛΕΡ/ΪΤΙΚΗΙΣΤΟΡΜ ΤΟΥ «ΛΕΩΝΟΣΠΑΡΑΣΧΟΥ Ελληνικά Διηγήματα Περιοδικό ΟΙΚΟΓΈΝΕΙΑ

Είχε φανεί σε όλους παράξενο πώς ο Στέφανος Βρανάς, νέος που είχε περάσει τη ζωή του στα γλένπα, που είχε χαρεί τις γυναίκες όσο λίγοι άλλοι στην ηλικία του και που δεν του έμενε πια, καθώς είχε σπαταλήσει μάλιστα ολόκληρη σχεδόν την περιουσία του, παρά να πα­ ντρευτεί με καμιά πλούσια πατριώτισσά του, είχε κατα­ φέρει να πάρει μια γυναίκα ξένη, ούτε πολύ όμορφη, ού­ τε από σόι, και το κυριότερο φτωχή.

- Ακούς να πάρει μια παλιοσπανιόλα, σα να χάθηκαν οι ελληνοπούλες! λέγαν οι φίλοι και οι γνώριμοί του, οι ο­ ποίοι δεν μπορούσαν ακόμη να χωνέψουν το «πάθημα»

τ αΠαλιά

(έτσι τ' ονόμαζαν) του Κερκυραίου λοχαγού Στέφανου Βρανά. Η γυναίκα για την οποίαν μιλούσαν ήταν μια νέα Ισπανίδα από τη Βαρκελώνα, την οποίαν είχε γνωρίσει ο Βρανάς στη Νεάπολη, όπου είχε πάει σε κάποιους του συγγενείς για λίγο καιρό, και την είχε παντρευτεί ένα μήνα μετά τη γνωριμία τους. Όταν γύρισε μαζί της στην Κέρκυρα, κα­ νείς φυσικά από λεπτότητα δεν ετόλμησε να τον ρωτήσει τα καθέκαστα της ερωτικής του αυτής περιπέτειας που είχε καταλήξει σε γάμο, αλλά και ο ίδιος απέφυγε επιμελώς να κάνει και στους πιο στενούς του ακόμη φίλους λόγο για τα καθέκαστά της. Μόνον στον στενότερο του φίλο τον Αντρέα Λαρδή, είπε ένα βράδυ, την ώρα που έ­ παιρναν το ούζο τους στη Σπιανάδα.

- Ήταν γραφτό να ερωτευτώ και γω μια φορά στη ζωή μου και ερωτεύτηκα. Η εχεμύθειά του αυτή για κάτι που είχαν επιτέλους κά­

ποιο δικαίωμα και οι φίλοι του να μάθουν τις λεπτομέρει­ ες του εψύχρανε αρκετά τους φίλους του και η ψυχρότης των ηύξησε ακόμη παραπάνω από τη σχεδόν ολο­ κληρωτική μεταβολή της ζωής και του χαρακτήρος του Βρανά. Αυτός ο τόσο διαχυτικός άλλοτε, ο τόσο ανοιχτόκαρδος και ομιλητικός που δεν μπορούσε στιγμή να ζήσει χωρίς την παρέα του, είχε γίνει τώρα ένας άνθρωπος σοβαρός, αμίλητος που μια σκέψη μόνον είχε πώς να γυρίσει γληγορότερα στο σπίτι του. Εκεί περνούσε τις περισσότερες ώρες της ημέρας του και έπρεπε να υπάρ­ χει κάποιος εξαιρετικός λόγος για να εμφανισθεί σε κα­ νένα κέντρο ή σε καμιά συναναστροφή. Είχε καταντήσει αυτός ο τόσο κοσμικός άλλοτε, σχεδόν μισάνθρωπος και η καλή κοινωνία της Κερκύρας όπου πριν παντρευτεί ήτανε περιζήτητος, απορούσε για τη διαγωγή του αυτή και είχε αρχίσει κιόλας να τη σχολιάζει δυσάρεστα. Του κάκου μερικοί του φίλοι προσπαθούσαν να τον δικαιολο­ γήσουν.

- Ω μα αυτός δεν είναι άνθρωπος, είναι σωστή αρκούδα! είπε ένα βράδυ σε στενό κύκλο γνωρίμων μια κυρία που δεν τον πολυχώνευε και από πριν. Και η φράση αυτή ερ­ μήνευε αρκετά πιστά τη γνώμη που είχε σχηματιστεί σ’ ολόκληρη την Κερκυράίκή κοινωνία για τον «ερωτευμέ­ νο». Και πράγματι ήταν ερωτευμένος ο νέος Κερκυραίος λο­ χαγός, ερωτευμένος όπως ερωτεύονται στα μυθιστορή­ ματα, με όλη τη δύναμη της ψυχής του, τρελά, παράφο­ ρα, όπως την παθαίνουν κάποτε και όσοι ακόμη εγεύθηκαν με την κουτάλα τον έρωτα. Και ο ίδιος απορούσε πώς είχε ερωτευθείτόσο σφοδρά και τόσο ξαφνικά. Πώς η γυναίκα αυτή, η γυναίκα του, είχε μπει τόσο απότομα και είχε πιάσει μια τόσο μεγάλη θέση στη ζωή του; Την εγνώρισε ένα βράδυ στο σπίτι των Τζιμάδων, στη Νεάπο­ λη. Είχε πάει με τη μητέρα της να κάνει μια επίσκεψη τυπική στους Τζιμάδες και ο Στέφανος δε θα πρόφταινε ούτε να τη γνωρίσει καν αν πήγαινε λίγο αργότερα στο φιλικό του ελληνικό σπίτι. Η Ντολορές με τη μητέρα της ήταν έτοιμες κιόλας να φύγουν και μόνον η εξαφνική ά­ φιξή του τας έκανε από λεπτότητα να παρατείνουν λίγο τη διαμονή τους. Αυτό ήταν. Συστήθηκαν, μιλήσανε και ύστερα από λεπτά ο Βρανάς ήταν τρελά ερωτευμένος με τη σπανιόλα. Γιατίτην αγάπησε; Ούτε και αυτός δεν ήξερε. Θυμότανε μόνο ότι μόλις την είδε κατάλαβε ότι τη γυναίκα αυτήν θα την αγαπούσε όλη του τη ζωή. Στην Κέρκυρα, όταν πή­ γαν να εγκατασταθούν, αισθάνθηκε ότι μια τέτοια αγάπη δεν ήταν δυνατόν να τη χαρεί όπως αυτός ήθελε παρά με μια τέλεια αφοσίωση στη γυναίκα του. Άλλωστε άρχιζε κιόλας να φοβάται ότι θα την ζήλευε και για να είναι ή­ συχος την έκλεισε σπίτι του και κλείστηκε μαζί της και αυτός. Και να μια μέρα, σα μπόμπα έπεσε η είδηση στην Κέρ­ κυρα: η γυναίκα του Βρανά, η σπανιόλα τό ’χε σκάσει μ’

έναν Ιταλό μουσικό. Το πράγμα φάνηκε απίστευτο και τόσο σκληρό και χυδαίο εκ μέρους της ώστε και αυτοί ακόμη οι εχθροί του Βρανά τον λυπήθηκαν για το ατύχημά του και ρίξαν στη γυναίκα του όλο το άδικο.

- Ακούς την παλιοβρώμα, να την μαζέψει μέσ’ απ’ τους δρόμους και να του φύγει έτσι ξαδιάντροπα τρεις μήνες μετά το γάμο! Μπα την πρόστυχη!

- Αμ! τέτοιες είναι αυτές οι σπανιόλες! Θερμόαιμες βλέ­ πεις, δεν μπορούν να κάτσουν πολύν καιρό με τον ίδιον άντρα! Αυτά και άλλα χειρότερα ελέγοντο σ’ όλες τις παρέες, σ’ όλους τους κοσμικούς κύκλους της Κέρκυρας. Ο Βρα­ νάς δεν είχε μούτρα να φανεί. Είχε διαδοθεί μάλιστα ότι εσκέπτετο να ζητήσει μετάθεση σε καμιά άλλη πόλη. Ωστόσο και τώρα στη δυστυχία του όπως και άλλοτε στην ευτυχία του δεν μιλούσε σε κανένανε, μοναχικός, υπερήφανος. Είχε θάψει βαθιά στην ψυχή του τον πόνο του και τα χείλη του ήσαν κλεισμένα για όλους. Κανείς άλλωστε δεν τολμούσε να τον ρωτήσει τίποτε γιατί όλοι εσέβοντο τον μεγάλο του πόνο. ΓΤ αυτόν δεν αμφέβαλλε κανείς και, μάλιστα, από την ημέρα όπου μια υπηρέτρια, την οποίαν είχε διώξει, διηγήθηκε τα πιο περίεργα πράγ­ ματα για τον καιρό που είχε τη γυναίκα του και για το διά­ στημα που είχε ακολουθήσει μετά την απόδρασή της. Μια λεπτομέρεια της περιόδου αυτής έκανε εξαιρετική εντύπωση. Έλεγε η υπηρέτρια ότι ο κύριός της κρατού­ σε ανοιγμένο ένα βιβλίο της κυρίας του, στην ίδια σελίδα που το είχε αφήσει εκείνη και στον φωνόγραφο δεν έβα­ ζε παρά ένα μόνο κομμάτι, το τελευταίο που είχε ακούσει

τα Παλιά

Έρχεται κρύο. Καιρός για.

μαζί, μια ισπανική βαρκαρόλα. Αλλά και κάτι πιο περίεργο ακόμα διηγόταν η υπηρέ­ τρια: .έλεγε ότι ο κύριός της έγραφε διάφορα γράμματα και ύστερα τα ξέσκιζε και τα πετούσε. Το πράγμα είχε σχεδόν λησμονηθεί όταν έξαφνα, ύστε­ ρα από ένα μόλις μήνα, διαδόθηκε ότι η γυναίκα του Βρανά είχε επιστρέφει στην Κέρκυρα, ότι έμεινε δύο μέ­ ρες στο ξενοδοχείο και ύστερα έφυγε. Κανείς δεν μπο­ ρούσε να καταλάβει τι είχε συμβεί και μόνον όταν, μια μέ­ ρα μετά την αναχώρηση της Ισπανίδος, έπεσε μια ακόμη πιο κεραυνοβόλος είδησις, η είδησις της αυτοκτονίας του Βρανά, ο κόσμος μπόρεσε να μάθει την τελευταία φάση της τραγικής αυτής ερωτικής περιπέτειας. Ο Βρανάς σ’ ένα γράμμα του στον φίλο του Αντρέα Λαρδή εξη­ γούσε τους λόγους της αυτοκτονίας του. «Αντρέα μου! Σε σένα που με ξέρεις, που ξέρεις τον χαρακτήρα μου ό­ σο κανένας άλλος αισθάνομαι την ανάγκη να σου γρά­ ψω, πριν θέσω ο ίδιος τέρμα στη ζωή μου γιατί είμαι βέ­ βαιος ότι θα με συγχωρήσεις. Δεν έτυχε να μου πεις αν αγάπησες ποτέ στη ζωή σου, μα αν αγάπησες, θα ξέρεις τι παντοδύναμο πράμα είναι αυτό το αίσθημα που μας αδράχτει σε μια στιγμή και μας κυριεύει ολόκληρους. Ό,τι και αν σου πω είναι αδύνατο να φανταστείς με πόση δύναμη, με πόσο πάθος, με πόση τρέλα, αγάπησα τη γυναίκα μου. Δεν ζούσα παρά μόνον γι’ αυτήν όπως άλ­ λωστε το αποδείχνω με τον θάνατό μου. Τρεις ολόκλη­ ρους μήνες έζησα μίαν ευτυχία που μου φαίνεται πως κανείς άλλος άνθρωπος δεν θα ζήσει σαν κι εμέ. Για τίπο­ τε δε μ’ έμελλε, ούτε για τα δυσμενή σχόλια της κοινω­ νίας που τα εμάντευα, ούτε για την ψυχρότητα των φί­ λων μου ούτε και γι’ αυτήν ακόμη την εργασία μου που την είχα αρκετά παραμελήσει. Και η ευτυχία μου δεν είχε κανένα σύννεφο, δεν είχε κανένα μελανό σημάδι, γιατί ή­ μουν βέβαιος ότι και η Ντολορές με αγαπούσε όπως την αγαπούσα κι εγώ. 'Οταν μου συνέβη το ατύχημα που ξέρεις, σκέφτηκα και τότε ν’ αυτοκτονήσω. Και δεν ξέρω και γω αλήθεια γιατί δεντο’κανα. Η υπερηφάνεια μου δεν μου επέτρεπε να δεχτώ κοντά μου ξανά μια γυναίκα που είχε τόσο άστοργα ποδοπατή­ σει ό,τι πολυτιμότερο είχα: τον έρωτά μου. Υπέφερα τρομερά, πάλαιψα με τον εαυτό μου όπως πολύ λίγοι άν­ θρωποι έτυχε να παλαίψουνε στη ζωή τους· μα στο τέ­ λος ενίκησα. 'Οταν ξανάρθε και έπεσε στα πόδια μου κλαίγοντας και παρακαλώντας με να την πάρω πίσω, βρήκα τη δύναμη ν’ αρνηθώ. Αυτό ήταν όλο· απ’ τη στιγμή εκείνη ένιωσα πως δεν μπο­ ρούσα πια να ζήσω. Δεν σου έκρυψα τίποτε, Αντρέα· και αν αγαπάς τον φίλο σου, είμαι βέβαιος ότι θα με συγχωρήσεις». [ftp 8Βά|ΐ8»ο τεύχος διάγημο του Γιάννη ΒΒαχογϊόννη]

ια Παλιά

Νοέμβριος 1996 ΒΙΒΛΙΑ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ Ρούλας Ακάλεστου Μωρό μου σ’ αγαπώ Μάκη Ενζυμάκη Η μάχη στο οτομάχι ΛΕΥΚΩΜΑΤΑ Γιάννη Σκουλά Παλιά αυτοκίνητα Ιάσονα Τριανταφυλλίδη Στο τέλος μιλάει το πανί. Γήση Παπαγεωργίου Ελληνικοί Πέτρινοι Φάροι ΜΑΥΡΗ ΑΜΜΟΣ Γήση Παπαγεωργίου Ελλάς Χάρηκα

ΑΜ Μ ΟΣ

Τζέραλντ Ντάρελ Η οικογένειά μου και άλλα ζώα

Ιπποκράτους 43, Αθήνα 106 80, Τηλ.: 3633083, 3632669, FAX: 3636415

επιμέλεια: Ηλίας Μαγκλίνης

ΒΙΒΛΙΑΑΠΟΤΙΣΗΠΑ ΚΑΙ ΤΗ ΒΡΕΤΑΝΙΑ ΔΥΟ ΒΙΒΛΙΑ ΜΕ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΑ ΚΑΙ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑ ΘΕΜΑΤΑ. ΤΟ ΕΝΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΜΕΡΙΚΗ. ΠΡΟ­ ΚΕΙΤΑΙ ΓΙΑ ΜΙΑ ΣΥΛΛΟΓΗ ΠΟΙΗΜΑΤΩΝ ΕΥΡΩΠΑΙΩΝ ΑΛΧΗΜΙΣΤΩΝ ΤΗΣ Α Ν ΑΓΕΝΝΗΣΗΣ. ΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΕΙΝΑΙ ΜΙΑ ΠΡΩΤΟΤΥΠΗ ΜΕΛΕΤΗ ΠΟΥ ΕΡΧΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΓΓΛΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ TOY OSCAR W ILDE.

RobeitM. Sclnier

Ο ιστορικός Ρόμπερτ Μ. Σσούλερ έχει ασχοληθεί σε βάθος με κείμενα γραμμένα από «μά­ γους» αλχημιστές. Στο (editor) συγκεκριμένο βιβλίο συγκέντρωσε δεκατέσ­ From previously σερα ανέκδοτα ποιήμα­ unpublished τα, που είναι γραμμένα manuscripts από αλχημιστές και που 1575-1700 έχουν ως θέμα τους την (Ρόμπερτ Σσοόαλχημεία. Η έκδοση συ­ λερ (επιμέλεια): νοδεύεται από μια εκτε­ Αλχημική Ποίη­ νή εισαγωγή καθώς και ση 1575-1700 από σειρά σχολίων που Από Ανέκδοτα κατατοπίζουν τον ανα­ Χειρόγραφα) γνώστη και παρέχουν ε­ εκδ. Garland πιπρόσθετες και ενδια­ Σελ.647 φέρουσες πληροφο­ ρίες. Στην εισαγωγή του ο Σσούλερ κάνει αναφορά στα τεράστια προβλήματα που χαρακτηρίζουν την α­ νάγνωση και μελέτη των συγκεκριμένων έργων. Πέρα από την αλληγορική σημασία που έχουν τα ποιήματα αυτά, δεν είναι ξεκάθαρο αν μπορεί κα­ νείς να τα χαρακτηρίσει ως σάτιρες ή ως αυθεντι­ κά επιστημονικά έργα. Ο Σσούλερ μάλλον υποστη­ ρίζει το δεύτερο, καθώς ισχυρίζεται ότι οι αλχημι-

ξένοβιβλίο

στές εξέφραζαν τις απόψεις και τις θεωρίες τους σε στίχο με απώτερο σκοπό να «περάσουν προς τα έξω» τα μηνύματά τους με ακρίβεια, αλλά παράλ­ ληλα να διασφαλιστεί και η απόκρυψη κάποιων πληροφοριών, η διαρροή των οποίων θα προκαλούσε διάφορους (και ευνόητους) κινδύνους. Επί­ σης, το σκεπτικό ήταν ότι ο στίχος θα έδινε στον α­ ναγνώστη τη δυνατότητα να απομνημονεύει εύκο­ λα λεπτομέρειες ζωτικής σημασίας. Όπως και να έχει το πράγμα, η ανάγνωση των ποιημάτων αυτών μπορεί να είναι πολυδιάστατη και το αν εκφράζουν αυτούσιες (επιστημονικές) θεωρίες αλχημιστών ή απλά σατιρίζουν πρόσωπα και πράγματα, δεν έχει και τόσο μεγάλη σημασία. Ενδεικτικά, αναφέρουμε μερικά από τα ονόματα των αλχημιστών-συγγραφέων που φιλοξενεί ο Σσούλερ στη συλλογή του: η Μαρία η Προφήτισσα, μία από τις αρχαιότερες περιπτώσεις ατόμων που έκαναν έρευνες και πειράματα αλχημικής φύ­ σης, ο Μπάσετ Τζόουνς (Bassett Jones, 16161661), που έγραψε ένα παράξενο και αποκρυφιστικό κείμενο τριών χιλιάδων στίχων με τίτλο «Λιθοχημικός» (Lithochymicus), και ο Σάιμον Φόρμαν (Simon Forman, 1552-1611). Τέλος, να πούμε ότιη συλλογή περιλαμβάνει και μεταφράσεις ποιημά­ των Γάλλων αλχημιστών από τον Γουίλιαμ Μπάκχαουζ (William Backhouse, 1593-1662).

Στο βιβλίο του Όσκαρ Γουάιλντ «Μύθοι, θαύμα­ τα και Μιμήσεις» ο Τζον Στόουκς εστιάζει το εν­ διαφέρον του τόσο στον άνθρωπο Γουάιλντ, που πέθανε σε ένα άθλιο δω­ Myths, Miracles μάτιο ξενοδοχείου του and Imitations Παρισιού το 1900 («Ή (Τζον Στόουκς: αυτή η ταπετσαρία θα Μύθοι, θαύματα φύγει ή εγώ», λέγεται και Μιμήσεις) πως ήταν οι τελευταίες Εκδ. Cambridge του λέξεις), όσο και στο University Press πνεύμα του Ιρλανδού Σελ.216 συγγραφέα που έχει στοιχειώσει και που μοιά­ ζει να συνεχίζει να ζει μέσα στον μύθο και τη μίμηση. Το παράδοξο είναι ότι πολλοί ήταν εκείνοι που ισχυρίσπικαν ότι, μετά το θάνατό του, το πνεύμα του Γουάιλντ είχε κυριολεκτικά στοιχειώσει! Το 1929, για παράδειγμα, κυκλοφόρησε στη Νέα Υόρκη ένα βιβλίο με τίτλο Τα Επιγράμματα του Φαντά­ σματος του Όσκαρ Γουάιλντ έτσι όπως καταγράφη­ καν με αυτόματη γραφή από τονΛαζάρ (The GhostEpigrams of Oscar Wilde as Taken Down through Automatic Writing by Lazar). Η σημασία του βιβλίου του Στόουκς έγκειται στο ότι δίνει έμφαση στο γεγονός ότι ο μύθος του Γουάιλντ και τα χαρακτηριστικά του μεταβάλλονται ανάλογα με τις ανάγκες και τις επιταγές της κάθε εποχής. Στην ουσία κάθε εποχή έχει «εφεύρει» τον Γουάιλντ που αναζητά ή χρειάζεται. Στο τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου, στο οποίο ο Στόουκς εξετάζει τα διά­ φορα πορτρέτα του δημιουργού τού De Profundis, έτσι όπως έχουν σκιαγραφηθεί μέσα από πρόσφα­ τες παραστάσεις θεατρικών του έργων, ο συγγρα­ φέας γράφει πως αν στα 1890 ο Γουάιλντ ήταν ένα δημόσιο πρόσωπο, εκατό χρόνια αργότερα έχει γί­ νει ο ίδιος το κοινό που τον διαβάζει ή παρακο­ λουθεί τα έργα του στο θέατρο. Με άλλα λόγια, τον προσεγγίζουμε ως ένα «απελευθερωμένο ομο­ φυλόφιλο άντρα, ως σπιρτόζο φεμινιστή, ανήσυχο γονιό και ένοχο σύζυγο». Όσο για τον ίδιο τον Στόουκς, ο Γουάιλντ που θέλει εκείνος δεν είναι τίποτα απ’ όλ’ αυτά. Για εκείνον, ο Γουάιλντ ήταν ένας προφήτης με ένα βαθύ πιστεύω στον άνθρωπο και στις αξίες του ανθρωπισμού, ο ο­ ποίος προσέγγισε τον υλικό κόσμο με ένα πάθος

John Stoks

που σε μια ευρεία έννοια μπορεί να χαρακτηριστεί ως θρησκευτικό. Ο Στόουκς γράφει πως ο ρόλος του άθρησκου προφήτη έλκυετον Γουάιλντ γι’ αυτό και χρησιμοποίησε τους μικρούς του μύθους, τις παραβολές του για να εκφράσει τη δύναμη και το μυστήριο του ανθρωπιστικού του οράματος. Ένα ολόκληρο κεφάλαιο είναι αφιερωμένο στις παραβο­ λές του Γουάιλντ και στο πώς εξέφρασετην κυριαρ­ χία του πνεύματος πάνω στην ύλη μέσα από αυτά ακριβώς τα σύντομα κομμάτια σπάνιας ευαισθη­ σίας και σοφίας. Το βιβλίο αποτελεί έναν συνδυασμό προσεγγίσεων: από τη μία πλευρά, τα στοιχεία τα βιογραφικά και α­ πό την άλλη, η φιλολογική ανάλυση τοποθετημένη σε ένα υπόβαθρο ιστορικό. Εν κατακλείδι, το βιβλίο του Στόουκς αποτελεί μια πρωτότυπη απόπειρα να προσεγγίσουμε την περίπτωση Γουάιλντ από μια καθώς διαφορετική οπτική γωνία.

□

M iJiowia ΣταΛιλιπουτεια άνθρωποι των γραμμάτων και της τέχνης απαντούν εν συντομία σε καίρια ερωτήματα με αφορμή την έκδοση ενός βιβλίου ή κάποιο επίκαιρο γεγονός

Τα ρ αντεβο ύ με τη Σιμόνη. Αθήνα, Φιλιππότης, 1996. Σελ.

168

ΜΑΡΩ ΒΑΜΒΟΥΝΑΚΗ

Μια διάσημη ηθοποιός, η Σιμόνη, επιχειρεί ν’ ανα­ καλύψει - εκ νέου - και ν’ ανασυνθέσει τον εαυτό της με τη βοήθεια της ψυχοθεραπείας. Παρακο­ λουθούμε, λοιπόν, την οδυνηρή πορεία της προς την αυτογνωσία μέσ’ από τη ματιά της ψυχολόγου, που λίγο-πολύ εμπλέκεται συναισθηματικά και η ί­ δια στο δράμα της Σιμόνης. Η Μάρω Βαμβουνάκη ψαύει για μια ακόμη φορά το γυναικείο πρόσωπο και περιγράφει τα ανεξάλει­ πτα εκείνα σημάδια που αφήνει πάνω του ο πόνος, ενώ συγχρόνως μιλά για τον έρωτα και τη διά­ ψευση, όπως εισπράττεται και δραματικά βιώνεται από τη γυναικεία ψυχή. ΕΡ.: Λυτρώνεται μέσα από την ψυχοθεραπεία η Σι­ μόνη; ΑΠ.: Το μυστήριο της ψυχής είναι τόσο μεγάλο κι άλυτο που επιτρέπει όλες τις υποθέσεις μας. Το νόημα της λύτρωσης μόνο μέσα στη θεολογική σκέψη αποσαφηνίζεται, σ’ όλους τους άλλους χώ­ ρους δεν υπάρχουν λύσεις, υπάρχουν μόνο από­ πειρες και διαδρομές. Η κατάσταση της ψυχής εί­ ναι η τρικυμία. Όλα κερδίζονται και χάνονται μέχρι την τελευταία στιγμή και τούτο είναι η τυραννία

Aduiovma

αλλά κι η ελπίδα της ζωής. Υπάρχει η αριστουργηματική ιστορία του Τολστόι πάνω σ’ αυτά: «Ο θά­ νατος του ΙβάνΊλιτς». Όσο για τη Σιμόνη, ποιος μπορεί να απαντήσει με σιγουριά; Η ψυχανάλυση είναι τρόπος αμφίρρο­ πος, επίφοβος. Ανάλογα με τη γνώση και τη διεισ­ δυτική ευαισθησία του θεραπευτή, ανάλογα με την ειλικρίνεια και τη γενναιότητα του «ασθενούς», μπορεί να γίνει δρόμος αυτογνωσίας ή φάρσα επι­ κίνδυνη. Κι η ίδια η γιατρός της στο τέλος του βιβλίου ανα­ ρωτιέται: «Ήταν άραγε πραγματικότητα της Σιμόνης όσα μαζί συναρμολογήσαμε ή ήταν μια ακόμα μυθο­ πλασία της κρυμμένης της ζωής; Το δικό της το μαύρο κρεμμύδι το ξεφύλλισε μέχρι την καρδιά; Οι μάσκες που αφαιρέθηκαν τι αποκάλυψαν; Πρόσω­ πο ή άλλη μάσκα; Έμαθε άραγε λιγάκι κοντά μου να συνομιλεί με την ψυχή της τίμια; Να παραδέχεται εκείνο που θέλει; Να μη φοβάται το φόβο της;».

Το παράπονο το υ Οδυσσέα Αθήνα, Καοτανιώτης, 1996. Σελ. 176

ΓΙΩΡΓΟΣ Β ΚΑΤΟΣ

Εγκλωβισμένος σε μια πατρίδα που καταρρέει, ο Οδυσσέας επιθυμεί τη φυγή. Φυγή από το μίζερο

μακεδονικό χωριό που αναπαράγει και μηρυκάζει την παρακμή του, φυγή από τον επαρχιακό μικρόκοσμοτης αποτελμάτωσης. Γύρω του μια πλειάδα συναισθηματικά εξαθλιωμένων συγχωριανών, που φτιάχνουν όλοι μαζί ένα εφιαλτικό μωσαϊκό κακο­ μοιριάς και δυστυχίας. Ένα αναδρομικό πορτρέτο μιας εποχής που άργη­ σε πολύ να παρέλθει, ένας οδυνηρός απολογι­ σμός κι εξορκισμός μιας πραγματικότητας που ό­ λοι θέλησαν να ξεχάσουν. ΕΡ.: Ποια η σχέση του δικού σας Οδυσσέα με τον συνονόματο του ομηρικό ήρωα; ΑΠ.: Ο γνωστός Οδυσσέας είναι το αρχέτυπο του ταξιδευτή. Είναι ο ονειροπόλος, που κάνει πράξη τα όνειρά του. Είναι εκείνος που ανακαλύπτει τη μαγεία, ακόμα και παρά τη θέλησή του. Η περιπλά­ νησή του, είναι η αγωνία του ανθρώπου που όπου και να ’ναι, στην άλλη άκρη του κόσμου, η πατρίδα είναι στη σκέψη του. Αντίθετα, ο δικός μου Οδυσσέας, ή καλύτερα, ο σύγχρονος - γιατί και ο παλιός δικός μας είναι θέλει να βγάλει την πατρίδα απ’ τη σκέψη του. Οι Εγγλέζοι λένε: «Βγάλε το παιδί απ’ το χωριό, όχι ό­ μως το χωριό απ’ το παιδί!». Η σύγχρονη τραγωδία φέρνει στην επιφάνεια αυτό το δράμα: ο επαρχιώτης-Οδυσσέαςτης μακεδονικής ενδοχώρας, θέλει να βγάλει το χωριό απ’ το μυαλό του, γιατί η πατρί­ δα είναι τόσο άσχημη, τόσο οδυνηρή, κι η ανάγκη του να ελευθερωθεί, να πετάξει, τόσο μεγάλη! Ο σύγχρονος Οδυσέας, είναι ένας ερασιτέχνης, ντροπαλός, αλυσοδεμένος Ίκαρος, που τα φτερά που του απόμειναν είναι η ντοπιολαλιά του και η γλώσσα της φαντασίας του. Στον κύκλο της ζωής, ο παλιός και ο σύγχονος α­ κολουθούν αντίθετη πορεία, μόνο που θα συνα­ ντηθούν. Γιατί, σήμερα, που φαινομενικά τα έ­ χουμε όλα, η ελευθερία και η επιθυμία του ταξι­ διού ταυτίζονται. Ο κίνδυνος για τον σημερινό άν­ θρωπο στοχεύει εδώ: κινδυνεύει να χάσει την ε­ λευθερία της βούλησής του. Ο παλιός Οδυσσέας την έκανε πράξη. Οι σύγχρονοι κινδυνεύουν να μη μπορούν καν να φανταστούν το ταξίδι. Η γνώση της έλλειψης της ελευθερίας και της θυσίας σήμερα συνδέει διαχρονικά με δεσμούς αί­ ματος τον σύγχρονο με τον παλιό ταξιδευτή, το αρχέτυπο της ανησυχίας και της περιπλάνησης, είτε το ταξίδι γίνεται είτε όχι. Γι’ αυτό ο δικός μου Οδυσσέας ανησυχεί κι εξεγείρεται, ανακαλύπτο­ ντας τον κοινωνικό ιστό, το τεράστιο δηλαδή χω­ ριό που καταδυναστεύει τους ανθρώπους.

Άψ ινθος ο πικρός, Άγρα, 1996. Σελ. 136.

Αθήνα,

ΜΑΡΙΑ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ

Μια συγγραφέας συνομιλεί με την ηρωίδα προηγούμε­ νου βιβλίου της. Μια γυναίκα ανασυνθέτει τοπία από τη ζωή της και πορεύεται μέσ’ από τα συντρίμμια της. Πι­ κρός σαν άψινθος είναι ο έρωτας. Ωστόσο, ο παθών α­ ποζημιώνεται γιατί φθάνει να γνωρίσει καλύτερα τον ε­ αυτό του. Στο τελευταίο αυτό βιβλίο της, η Μαρία Παπαδημητρίου μιλά για τη μοναξιά και την ερήμωση με γλυκύτητα και ηρεμία φτιάχνοντας μια τρυφερή ελε­ γεία με θέμα τα όνειρα που διαβρώθηκαν και χάθηκαν. ΕΡ.: Είναι το μυθιστόρημά σας μια γυναικεία ματιά πά­ νω στη σχέση των δύο φύλων; ΑΠ.: Νομίζω ότι τη λογοτεχνία δεν μπορούμε να την αποτιμούμε με όρους όπως λευκή ή νέγρικη λογοτεχνία, ανδρική ή γυναικεία, ελληνική ή ξένη. Οι όροι αυτοί αρ­ κετά συχνά χρησιμοποιούνται για να υποδηλώσουν κά­ ποια συγκατάβαση για τους νέγρους, τις γυναίκες ή τους Έλληνες. Μία λογοτεχνία υπάρχει που είναι καλή ή λιγότερο καλή. Εγώ η ίδια είμαι φεμινίστρια, αλλά το έργο μου δεν είχα πρόθεση να είναι φεμινιστικό. Κι αυτό επειδή πιστεύω ότι η όποια στράτευση είναι επικίνδυνη, αν όχι ολέθρια όταν περνάει μέσα στην τέχνη, αφού η στράτευση επι­ βάλλει κάποια προκατασκευασμένα σχήματα, μέσα στα οποία προσπαθεί σαν τον Προκρούστη να βολέψει τα πρόσωπα και τις συμπεριφορές τους, τραυματίζοντάς τα και παραμορφώνοντάς τα. Από μιας αρχής περιγράφω κυρίως γυναικεία πρόσω­ πα. Έτσι απλά, φυσικά, περιγράφω γυναίκες επειδή τις γνωρίζω και ας καταλαβαίνω, επειδή με ενδιαφέρουν ι­ διαίτερα και με γοητεύουν οι συγκεκριμένες ηρωίδες μου· κι επειδή έχω απαυδήσει από το πόσο ψεύτικα α­ πεικονίζουν τις γυναίκες διάφοροι άρρενες συγγρα­ φείς. Τι πιο ανόητο από τις ερωτικές σκηνές, που περι­ γράφουν εδώ και αιώνες! Πόσο λίγο έχουν καταλάβει την ψυχολογία και κυρίως την ερωτική συμπεριφορά των γυναικών! Ε λοιπόν! στο μέτρο που τα μυθιστορήματά μου παρουσιάζουν την αληθινή πραγματικότητα των γυναικών, στο ίδιο μέτρο μπορούν να λειτουργούν και φεμινιστικά. Όμως στον «Άψινθο τον πικρό», όπως και στα άλλα έρ­ γα μου, οι ηρωίδες δεν εκφέρουν μόνο τη γυναικότητά τους, αλλά μαζί με τους ήρωες υπάρχουν και δρουν εκ­ φράζοντας τη βαθύτερη υπαρξιακή αγωνία για το χρό­ νο που έφυγε, για το χρόνο που έρχεται, για τη ζωή και το θάνατο, για την ανθρώπινη μοίρα.

□

Maovm

18-22

Νοψβρίου 1996

• ΠΡΟΒΟΛΗ ΤΗΣ ΤΑΙΝΙΑΣ TOY ANDRE MALRAUX, Η ΕΛΠΙΑΑ • ΠΡΟΒΟΛΗ ΤΡΙΩΝ ΤΑΙΝΙΩΝ ■VIDEO ΣΕ ΣΚΗΝΟΘΕΣΙΑ TOY JEAN-MARIE DROT: «Journal de voyage avec Andre Malraux. A la rechrerche des arts du monde entier»

• ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ TOY ΒΙΒΛΙΟΥ TOY TAKH ΘΕΟΔΩΡΟΠΟΥΛΟΥ «MALRAUX: ΟΙ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΚΡΥΦΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ»

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ANDRE MALRAUX

ΓΑΛΛΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΑΘΗΝΩΝ

ΧΕΙΜΩΝΑΣ' 96-97

Η ΣΥΝΑΡΠΑΣΤΙΚΗ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗ ΕΝΟΣ ΝΕΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

TERZ0 BOOKS

HI ΤΟ Μ ΕΛ ΛΟΝ ΕΙΝ ΑΙ ΣΗ Μ ΕΡΑ ! ΟΙ Λ ΕΞΕΙΣ ΑΛΛΑΖΟΥΝ! ΤΟ Λ ΕΞΙΚ Ο ΡΑ Μ Α ΤΟ Υ Κ Υ Β ΕΡΝ Ο Χ Ω ΡΟ Υ Α Π Ο ΔΙΔ ΕΙ ΤΗ ΓΛΩΣΣΑ ΤΟ Υ Σ Η Μ ΕΡ Α Μ Ε Ο ΡΟ Υ Σ ΚΑΙ ΕΙΚ Ο Ν ΕΣ ΤΟ Υ Μ ΕΛΛΟΝΤΟΣ!

m m m M rn

Το β ιβ λ ίο π ο υ π ε ρ ίμ ε ν ε όλη η Ελλάδα!

ΦΡΙ ΝΤ Α

ΜΠ I ΟΥ ΜΠI

ΜΕΛΙΝΑ

ΜΙ Α ΘΕ Α ΜΕ ΤΟ Δ Ι Α Β Ο Λ Ο Μ Ε Σ Α Τ Η Σ

Η Φρίντα Μπιούμπι ξαναζω ντανεύει με τ η ν π έ ν ν α τ η ς τη Μελίνα Μερκούρη στην πρώτη μεγά­ λη βιογραφία της π ιό φ λ ο γ ε ρ ή ς Ε λληνίδας

Έ να β φ λ ίο για μια γυναίκα πο υ εισήλθε στην Ελληνική Μυθολογία. Τεκμηριωμένο με αγά­ πη και μαστοριά, γράφτηκε για να τιμήσει τη Μελίνα. Τιμά όμως και το χέρι π ο υ το έγρα­ φε- όπως τιμά και τον αναγνώστη. Π α ύ λ ο ς Μ ά τ ε σ ις

Δ εν θα διαβάσει απλώ ς κανείς τη συναρπαστική ζωή μια ς συναρπαστικής γυναίκας, αλλά και μια ς ολόκληρης ελληνικής εποχής: της εποχής των «γελαστών ανθρώπων». Το βιβλίο εί­ ναι όπω ς και η ζωή της ηρωίδας του: μια βιρτουοζιτέ κομψότητας! Σ τ α υ ρ ο ύ λ α Π α ν α γ ιω τ ά κ η , Γ Υ Ν Α Ι Κ Α

Έ να βιβλίο π ο υ κυλάει σα ν μυθιστόρημα, γραμμένο με αγάπη αλλά και αντικειμενικότητα, για τη μοναδική αυτή γυναίκα-φαινόμενο. Δ η μ ή τ ρ η ς Γ κ ιώ ν η ς , Ε Λ Ε Υ Θ Ε Ρ Ο Τ Υ Π Ι Α

Έ γρα ψ ε Λ ΙΓ Ο Τ Ε Ρ Ο Μ Η ΔΕΝ ΚΙ

to

ΑΠΟ Ε Γ ΙΝ Ε

Δ Ι Α Σ Η Μ Ο Σ ΣΤΑ 22 Τ Ο Υ . Κ Α ΤΕΓΡΑ Ψ Ε ΤΗΝ Α Μ Ε Ρ Ι Κ Α Ν Ι Κ Η Ψ ΥΧΩΣΗ ΚΑΙ Σ Τ Ρ Α Π Α Τ Σ Α Ρ ΙΣ Ε Τ Ο Χ Α Μ Ο ΓΕΛ Ο ΤΟΥ Ρ Η Γ Κ Α Ν Γ ΙΑ Π ΑΝ ΤΑ. ΤΩΡΑ ΠΟΥ Ο Ο. ΤΖΕΗ Σ ΙΜ Π Σ Ο Ν Κ Υ Κ Λ Ο Φ Ο Ρ Ε Ι ΕΛ ΕΥΘΕΡΟΣ. Ο Μ ΠΡΕΤ Ή ΣΤΟΝ Έ Λ Λ ΙΣ Ε Π ΙΣ Τ Ρ Ε Φ Ε Ι ΜΕ ΕΝΑ Μ ΥΘ Ι ΣΤ ΟΡ Η ΜΑ Π Ο Υ Ε Π ΙΒ Ε Β Α ΙΩ Ν Ε Ι Τ Ο Ν ΕΦ ΙΑ Λ ΤΗ . ΆΓΓΕΛΟΙ ΣΤΗ Ν Π Ο ΛΗ ΤΟΥΣ. Θ Α Σ Υ Ζ Η Τ Η Θ Ε Ι. Θ Α Α Ν Α Σ Τ Α Τ Ω Σ Ε Ι.

Π ε ρ ιο δ ικ ό A R E N A

Ο Δ Η Γ Η Σ Ε ΕΝΑΝ Ο Λ Ο Κ Λ Η ΡΟ ΛΑ Ο Σ Τ Η Ν Ε Λ Ε Υ Θ Ε Ρ ΙΑ . Α Π Ε Δ Ε ΙΞ Ε Ο Τ Ι Τ Α Θ Α Υ Μ Α Τ Α Δ Ε Ν Σ Υ Μ Β Α ΙΝ Ο Υ Ν Μ Ο Ν Ο Σ Τ Ο Υ Σ Μ ΥΘΟΥΣ. ΒΓΗ Κ Ε ΑΠΟ ΤΗΝ Φ ΥΛΑΚΗ ΚΑΙ Δ Ο Ξ Α Σ Τ Η Κ Ε Σ Α Ν Ο Τ Ε Λ Ε Υ Τ Α ΙΟ Σ ΗΡΩ Α Σ Τ Ο Υ Α ΙΩ Ν Α . ΝΕΛΣΟΝ Μ ΑΝΤΕΛΑ Ο Μ ΥΘΟΣ, Ο Α Ν Θ ΡΩ Π Ο Σ. Ο Η ΓΕΤΗ Σ. Ο Δ Ρ Ο Μ Ο Σ Γ ΙΑ Τ Η Ν Ε Λ Ε Υ Θ Ε Ρ ΙΑ Η Α Σ Υ Ν Η Θ Ι Σ Τ Η Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ Τ Η Σ Ζ Ω Η Σ ΕΝΟΣ Μ ΕΓΑΛΟΥ. Γ ΙΑ Π Ρ Ω Τ Η Φ Ο Ρ Α Ο Μ Α Ν Τ Ε Λ Α Δ ΙΗ Γ Ε ΙΤ Α Ι Τ Η Ν Π Ρ Ο Σ Ω Π ΙΚ Η Τ Ο Υ Ο Δ Υ Σ Σ Ε ΙΑ Μ Ε Λ Ε Π Τ Ο Μ Ε Ρ Ε ΙΕ Σ Π Ο Υ ΗΤΑΝ Ω Σ ΤΩ ΡΑ Α ΓΝ Ω ΣΤΕΣ Γ ΙΑ Τ Ο Ν Π Ε Ρ Ι Σ Σ Ο Τ Ε Ρ Ο Κ Ο Σ Μ Ο .

ΤΖΑΚ, ΜΙΑ ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΤΖΑΚΝΙΚΟΛΣΟΝ Το π α ρ ασκ ήνιο της ζω ής ενός μεγάλου του Χ όλυγουντ. Το βιβλίο του δια κ εκ ρ ι­ μένου Α μερικανού σ υγγραφ έα Π ά τρ ικ Μ ακ Γ κίλιγκ αν δέν ε ίν α ι μια α π λ κινημ ατογρ αφ ική β ιο­ γρ α φ ία . Π ρ ό κ ειτα ι γ ια μια λ ογοτεχνική σκιαγράφηση ενός θρύλου κ α ι της εποχής του. «Η ισ το ρ ία του Τ ζακ», υπο σ τηρ ίζει ο σ υγγραφ έα ς, α ρ χίζει με ρ ίζες βγαλμένες α π ό τις σ ελίδες του Ν τίκενς, κ α ι κα ταλή γει σε μ ια κ ο ι­ νω νική ε ιρ ω ν ία π ο υ θυ μίζει Μ αρκ Τουαίην, με μεγάλες δόσ εις Χ ένρυ Μ ίλερ σ τα ενδιάμεσα».

Σε όλα τα κεντρικά βιβλιοπω λεία ή στην πό ρ τα σας - όπου κι αν είστε - με κούριερ, την επομένη του τηλεφ ω νήματος σας (Με δική μας επιβάρυνση) Τηλέφωνα Π αραγγελιώ ν: 6804 834-5 FAX: 689 8254 - 6805 298 Με αντικαταβολή ή πισ τω τικ ή κάρτα: V i s a - M a s t e r C a r d - A m e r i c a n E x p r e s s - D i n e r s Κεντρική διάθεση: Β ιβλιοπω λείο Χ ΡΙΣΤΑ ΚΗ - ΑΘΗΝΑ, τηλ.:360.7876 - 363.9336, FAX:363.8489

TERZ0 BOOKS

Για την πνευματική Ελλάδα. η Γερμανία δεν είναι απλώς ένας σημαντικός εταίρος στις πολιτισμικές ανταλλαγές- είναι μια χώρα όπου διαγράφεται καθαρά όσο πουθενά αλλού η θέση των ελληνικών γραμμάτων στον σύγ­ χρονο κόσμο, τα πρόβληματά τους και οι δυνατότητες που τους ανοίγο­ νται. Ο γερμανόφωνος χώρος, βεβαίως, με τα περίπου 120 εκατομμύρια μελών του (80 από αυτά στην ίδια τη Γερμανία) αποτελεί εν δυνάμει τη μεγαλύ­ τερη ξένη αγορά για το ελληνικό βιβλίο, μετά τον αγγλόφωνο. Πόσο εν­ διαφέρον υπάρχει σ' αυτή την αγορά για συγγραφείς από την Ελλάδα; Με ποιους όρους γίνεται η παρουσίασή τους στο γερμανικό κοινό; Τι εικόνα έ ­ χουν σχηματίσει οι Γερμανοί αναγνώστες για την ελληνική λογοτεχνία; Αλλά δεν είναι μόνον αυτό. (Η (Δυτική) Γερμανία υπήρξε, από το 1960 ώς το 1973. η χώρα προς την οποία στράφηκε το μεγαλύτερο μέρος των περί­ που 1 εκατομμυρίου Ελλήνων που μετανάστευσαν αυτή την περίοδο. Δεν μπορούμε να μιλάμε για μεταναστευτική θεματολογία στη σύγχρονη ε λ ­ ληνική λογοτεχνία, χωρίς να λαμβάνουμε υπόψη τη γερμανική εμπειρία. Το πόσο και πώς εκφράστηκε αυτή η εμπειρία λέει πολλά για τη σχέση του Έλληνα συγγραφέα με τον κόσμο. Υπάρχει όμως και μια τρίτη συνιστώσα, που στην Ελλάδα την ξεχνάμε συνήθως. Σήμερα ζουν στη Γερμανία πάνω από 350.000 Έλληνες. Οι πε­ ρισσότεροι είναι πια μόνιμα εγκατεστημένοι σ' αυτή τη χώρα και πολλοί γεννήθηκαν ή μεγάλωσαν εκεί. Η θέση τους στη γερμανική κοινωνία είναι πολύ διαφορετική από εκείνη των μεταναστών της δεκαετίας του '60. Όσοι από αυτούς τους ομογενείς γράφουν (στα ελληνικά ή στα γερμανι­ κά. ή και στις δύο γλώσσες) είναι φυσικό ν' αντανακλούν διαφορετικές ε ­ μπειρίες και ν’ αντιμετωπίζουν. ως συγγραφείς, διαφορετικά προβλήματα, ποια είναι αυτά τα προβλήματα και ποια σχέση έχουν οι ίδιοι με τις δύο πο­ λιτισμικές ταυτότητες, στις οποίες μετέχουν; Στο αφιέρωμα που ακολουθεί προσπαθήσαμε να φωτίσουμε και τις τρεις πλευρές του ζητήματος, μέσα από τοποθετήσεις Ελλήνων που ζουν στη Γερμανία και γνωρίζουν τα πράγματα εκ των ένδον. Τα γερμανικά είναι μια γλώσσα με περιορισμένη διάδοση στην Ελλάδα, σε σύγκριση με τα αγγλι­ κά. τα γαλλικά ή και άλλες, μικρότερης εμβέλειας, γλώσσες. Οι περισσό­ τεροι Έλληνες που ασχολούνται με το βιβλίο δεν έχουν άμεση αντίληψη για τη θέση και την τύχη των ελληνικών γραμμάτων (της ίδιας της προσω­ πικής δημιουργίας τους, σε αρκετές περιπτώσεις) στον γερμανικό εκδοτι­ κό χώρο, με αποτέλεσμα να παρασύρονται συχνά από αφηρημένες εκτι­ μήσεις κι επιπόλαιες ή στρεβλές πληροφορίες. ΓΓ αυτό, δεδομένης και της βαρύτητας που έχει η Γερμανία για την πολιτισμική προβολή της Ελλάδας στο εξωτερικό, το αφιέρωμα έχει ιδιαίτερη, πολλαπλή σημασία.

11

ξενιτιά είναι ολόκληρο το σώμα Αχίλλειος πτέρνα " *

λογοτεχνία των Ελλήνων της Γερμανίας, με κάποιες βέβαια ιδιαιτερότητες, όχι τόσο στη θεματική της ό­ σο στη λογοτεχνική γραφή του καθενός που ανήκει σ’ αυτό το χώρο, θα μπορούσε να θεωρηθεί, όσον αφορά την παρουσία και πορεία της, σαν τμήμα της λεγάμενης «λογοτεχνίας των ξένων». Η ακριβής ονομασία του αντικειμένου μελέτης εμπεριέχει μια σειρά προβλημάτων ορισμού. Οι ονομασίες που έ­ χουμε, π.χ. «λογοτεχνία των Gastarbeiter», «λογοτεχνία των ξένων», «λογοτεχνία που πληγώνει», «γερμανική λογο­ τεχνία συγγραφέων που δεν έχουν τη γερμανική σαν μη­ τρική γλώσσα», δεν ανταποκρίνονται στο περιεχόμενο αυτής της λογοτεχνικής παραγωγής και στις απόψεις και επιδιώξεις των δημιουργών της. Ο όρος π.χ. «λογοτεχνία των ξένων» δεν είναι απόλυτα σω­ στός, γιατί το μεγαλύτερο μέρος αυτών των ξένων έχει μια συγκεκριμένη θέση (Status) στη γερμανική κοινωνία,αυτή του Gastarbeiter. Απ’ την άλλη μεριά η λέξη Gastarbeiter είναι βεβαρημένη αρνητικά. Ονομάζοντας και τη λογοτεχνία των μεταναστών «λογοτεχνία των Gastarbeiter», εκτός από την αντίστοιχη αρνητική επιβάρυνση που γίνεται αυτόματα, περιορίζεται και η προσδοκία του αναγνώστη σ’ ένα καθαρά κοινωνιολογικό και πληροφο­ ριακό περιεχόμενο, για τις μειονότητες στη Γερμανία. Η κάθε λοιπόν ονομασία αυτής της λογοτεχνίας έχει ένα χαρακτήρα αναφοράς και ας παραμείνει έτσι, όσο δεν έχει κλείσει η διαδικασία αυτής της γραφής, που έχει πια μια ιστορία 30 χρόνων και παραπάνω. Για να γίνει αντιληπτή η εξελικτική πορεία της θεματικής της, θα μπορούσαμε να διακρί­ νουμε τη λογοτεχνία αυτή σε τρ εις περιόδους, τα όρια των οποίων όμως είναι σαφή. Στην πρώτη περίοδο οι συγγραφείς είναι ερ ­ γάτες, ξεριζωμένοι από τον κοινωνικό τους περίγυρο, που διακινούνται από τις αγροτικές περιοχές των περιφερειακών χωρών της Ευρώπης προς τα μεγά­ λα βιομηχανικά κέντρα. Εδώ αντιμετωπίζουν, μετά από τις αναγκαίες προσαρμογές στο χώρο τη ς εργασίας, μια εντελώς διαφορετική κουλτούρα και υ φ ίστανταιτο λεγό­ μενο πολιτιστικό σοκ (Kulturschock). Αυτό το σοκ θα μπορούσε να θεωρηθεί μερικώς και σαν κί­ νητρο, που οδήγησε στη διέξοδο μιας λογοτεχνικής έκ­ φρασης αυτής της προβληματικής.

«

Η ανάγκη λοιπόν του ορισμού ενός σημείου ανα­ φοράς ανάμεσα σε δύο κόσμους, η νοσταλγία, η θλίψη για την απώλεια, λειτούργησαν σαν χώρος ευαισθητοποίησης και δημιουργίας. Γράψιμο, στην αρχική αυτή φάση, σημαίνει έκφραση ε ­ μπειριών, απόπειρα αντιμετώπισης του παρελ­ θόντος και παρόντος χρόνου. Τα αποτελέσματα αυτής της «απόπειρας» είναι: τραγούδια, ποιήματα, διηγήματα, σάτιρα, μαρ­ τυρίες. Οι πιο τυπικές μαρτυρίες αυτής της πε­ ριόδου είναι οι ελληνικές που βρίσκονται στη συλλογή του Γ. Μαντζουράνη «Μας λένε Gastarbeiter». Τα κείμενα είναι απλά, αυθόρμη­ τα, στη μητρική γλώσσα, που βρίσκουν τη δικαί­ ωσή τους στη διαδικασία της απελευθέρωσης α­ πό την πολιτιστική απομόνωση των δημιουργών τους, και η δύναμή τους είναι η αυθεντικότητα. Ένας από τους πρώτους συγγραφείς, ο Ιταλός Pescaioli, γράφει: «Η λογοτεχνία αυτή είναι βιωμένη ποίηση αλλά και μια λογοτεχνία διαμαρ­ τυρίας, άμυνας. Αντικατοπτρίζει εμπειρίες που έ­ γιναν εξαιτίας της απομόνωσης. Είναι η έκφραση μιας μειονότητας καταδικασμένης στη σιωπή». Το κεντρικό θέμα όλων των ξένων που γράφουν είναι το θέμα της ταυτότητας. Βιώνεται σαν νο­ σταλγία, σαν ζωή ανάμεσα σε δύο γλώσσες και κουλτούρες, σαν χωρισμός, αστάθεια, συνεχής

δυσανασχέτηση και κενό, σαν δοκιμασία προ­ σαρμογής ή αποφυγή κάθε αλλαγής. Από γερμανικής πλευράς υπάρχει η άποψη ότι αυτή η λογοτεχνία φέρνει καινούριες εκφράσεις, σύμβολα και εικόνες στη σύγχρονη γερμανική λογοτεχνία, τυπικές της προφορικής και λογοτε­ χνικής παράδοσης των χωρών της Μεσογείου και τη ς Ανατολής. Στη γερμανική λογοτεχνία της μεταβιομηχανικής περιόδου διαπιστώνεται ότι έχει περιορισθεί ο α­ φηγηματικός χαρακτήρας. Οι ξένοι, αυτοί προ­ παντός που προέρχονται από την Τουρκία, τη Συρία, το Λίβανο, καλλιεργούν τη χαρακτηριστι­ κή στις χώρες τους τεχνική της αφήγησης, η ο­ ποία με τη μορφή της παραβολής, της σάτιρας και της νουβέλας γνωρίζει στη χώρα της παρα­ μονής τους άνθηση. Στη δεύτερη λεγάμενη περίοδο έχουμε ορισμέ­ νες αλλαγές, που έχουν σχέση με το π εριεχόμε­ νο, αλλά και την «προώθηση» τη ς λογοτεχνίας των ξένων. Τα κείμενα που δημοσιεύονταν σε μεταταστευτικές εφημερίδες μπορούν πια να γί­ νουν αποδεκτά για δημοσίευση από μικρούς γερμανικούς εκδοτικούς οίκους. Εξάλλου, οι αλ­ λοδαποί έχουν τώρα δικούς τους εκδοτικούς οί­ κους (Romiosini-Verlag, Koln; Dagyeli-Verlag, Frankfurt). Ακολουθούν ανθολογίες και μεμονω-

91

μένες εκδόσεις ξένων συγγραφέων. Το 1980 ι­ δρύεται στη Φραγκφούρτη η Polikunst, πολυε­ θνικός σύλλογος λογοτεχνών και καλλιτεχνών με στόχο την προώθηση της δουλειάς τους στο γερμανικό χώρο. Η πιο ουσιαστική αλλαγή που έχουμε τώρα και που προωθείται από την Polikunst γίνεται στη γλώσσα. Οι περισσότεροι ξένοι συγγραφείς ε ­ γκαταλείπουν συνειδητά τη μητρική τους γλώσ­ σα και γράφουν στα γερμανικά. Το κοινό στο ο­ ποίο απευθύνονται δεν είναι οι συμπατριώτες και οι άλλοι αλλοδαποί, αλλά οι Γερμανοί. «Η λογοτεχνία μας είναι τμήμα της γερμανόγλωσσης λογοτεχνίας· δεν έγινε στο φεγγάρι, αλλά σ’ αυτή τη χώρα. Συνεπώς η γλώσσα που χρησιμοποιούμε είναι η γερμανική», γράφει ο S. Taufig. Από τη «λογοτεχνία που πληγώνει», από τη λογοτεχνία διαμαρτυρίας με πολιτική διάστα­ ση έχουμε στην εξέλιξή της μια μετατόπιση πε­ ριεχομένου των δημιουργών της. Μέσα στους κόλπους της Polikunst εκφράζεται δυσαρέσκεια για μια φορτισμένη με προκαταλή­ ψεις αντιμετώπιση της λογοτεχνίας των ξένων εκ μέρους του γερμανικού αναγνωστικού κοινού, για την γκετοποίησή της μέσα στη γερμανική λο­ γοτεχνία, όπως επίσης για την πριμοδότηση (Bonus), που απολαμβάνουν συχνά οι ξένοι συγγραφείς. Το Μάη του 1985 στο Bad Homburg σε μια συνά­ ντηση με θέμα «γερμανική λογοτεχνία συγγρα­ φέων που δεν έχουν τη γερμανική σαν μητρική γλώσσα» μίλησαν οι ξένοι συγγραφείς για τα κί­ νητρα που τους οδήγησαν να γράψουν σε μια ξ έ ­ νη γλώσσα, για τη θέση της λογοτεχνίας των ξ έ­ νων στον λογοτεχνικό γερμανικό χώρο. Εξέφρασαν την άποψη ότι η λογοτεχνία των ξένων δεν πρέπει να οριοθετηθεί στην επιλογή των θεμά­ των της ούτε να αποτελέσει ένα γκέτο στη γ ερ ­ μανική λογοτεχνία, αλλά με τον καιρό να γίνει τμήμα της, εφόσον βέβαια είναι γερμανόφωνη. Αυτή η λογοτεχνία, παρόλο που παρέχει σε συμπυκνωμένη μορφή πληροφορίες για τη ζωή των μειονοτήτων, πρέπει να διαβάζεται με λογο­ τεχνικά και όχι με κοινωνιολογικά κριτήρια. Η συνάντηση στο Bad Homburg αποτελεί αφετη­ ρία για την αξιολόγηση του έργου των ξένων συγγραφέων με κριτήριο τη λογοτεχνική ποιότη­ τα. Σήμερα υπάρχει επίσης η άποψη ότι δεν πρέπει

να επιδιωχθεί η εξομοίωση αυτής της λογοτε­ χνίας με τη σύγχρονη γερμανική, προπαντός ό­ ταν αυτή γίνεται σε βάρος της εθνικής ιδιομορ­ φίας και της πολιτιστικής προέλευσης. Τίθεται ακόμη το ερώτημα κατά πόσο ένας πε­ ραιτέρω προσανατολισμός προς το αισθητικό σκέλος και την ευαισθητοποίηση στη χρήση της γερμανικής γλώσσας απομακρύνει αυτή τη λο­ γοτεχνία από τη λειτουργία της μέσα στο χώρο της μετανάστευσης. Προς το παρόν έχουμε μια πόλωση στα θέματα των απόψεων γι’ αυτή τη λογοτεχνία ανάμεσα στους συγγραφείς της, η οποία έχει άμεση σχέ­ ση με τα διαφορετικά κίνητρα των πιο παλιών και των νεότερων συγγραφέων. Οι παλιότεροι νιώ­ θουν υπόχρεοι σε θέματα όπως κοινωνική στρά­ τευση, διατήρηση της ιδιαιτερότητας, αναφορά στο εκάστστε πολιτιστικό υπόβαθρο. Οι νεότεροι, της λεγάμενης δεύτερης γενιάς, που γεννήθηκαν και μεγάλωσαν στη Γερμανία, ε ­ πιθυμούν την αποδέσμευσή τους από αυτά τα θέματα και αναγνώριση ισότιμη με τους Γερμα­ νούς συγγραφείς. Σ ’ αυτούς τους νέους συγγρα­ φείς έχουμε μια θεματική και στυλιστική διαφο­ ροποίηση. Διαπιστώνεται σε μερικούς μια σύνδε­ ση στοιχείων της εθνικής λογοτεχνικής παράδο­ σης με ερεθίσματα και επιρροές της σύγχρονης γερμανικής λογοτεχνίας, σε άλλους μια πλήρης εξομοίωση με τη γερμανική λογοτεχνία. Επίσης εκφράζεται η άποψη και η επιθυμία ν’ αποκτήσει η λογοτεχνία αυτή ζωντανές επαφές και σχέσεις με τη σημερινή γερμανική και, μακροπρόθεσμα, να ενταχθεί σ’ αυτή.

ΝΤΑΝΤΗ ΣΙΔΕΡΗ-ΣΠΕΚ

G. Chiellino,

Literatur und Identitat in der Fremde, Augsburg 1985.

F. Heinz, Chamissos Enkel.

Zur Literatur von Auslandern in Deutschland, Munchen 1986.

I. Ackermann und H. Weinrich,

Eine nichtnurdeutsche Literatur, Munchen 1986.

H. Kreuzer (εκδ.)

Zeitschrift fur Literatur und Linguistik, Heft 56,1984.

Το βουνό η κοιλιά μας

ο 1995 παρουσιάστηκε στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό από τον Γιώργο Μαντζουράνη, στις Εκδόσεις Καστανιώτη, ένα ενδιαφέρον βιβλίο-ανθολογία με έρ ­ γα Ελλήνων συγγραφέων που ζουν στη Γερμανία, που ζουν «ανάμεσα σε δύο κόσμους», και το έργο τους φυσικά βρίθει στοιχείων που μαρτυρούν τη θέση τους και τα βιώματά τους. Αν πάρουμε υπόψη μας πως η ανθολογία αυτή ήδη έχει περάσει, σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα, στη δεύτερη έκδοσή της, τότε πρέπει να παραδεχτούμε πως η παρουσίαση λογοτεχνικών κειμέ­ νων, ποίησης ή διηγημάτων και κατ’ επέκταση αποσπα­ σμάτων μυθιστορημάτων, γραμμένων από 'Ε λ έ ν ε ς που ζουν στη Γερμανία, ήτοι κυρίως Έλληνες μετανάστες ή προερχόμενους από τον μεταναστευτικό χώρο (αυτό για ξεκαθάρισμα: στη Γερμανία υπάρχει πάντοτε έντονη πα­ ρουσία Ελλήνων διανοουμένων και επιστημόνων), ήταν μια ευχάριστη ανακάλυψη και έκπληξη για το ελληνικό κοι­ νό. Ό λοι όμως αυτοί οι άνθρωποι («συγγραφείς με ελληνι­ κό διαβατήριο» τους τιτλοφορεί σεμνά και διακριτικά ο αν­ θολόγος συγγραφέας Γιώργος Μαντζουράνης) δεν βρέ­ θηκαν ξαφνικά στο προσκήνιο (βέβαια για την περίπτωσή μας η εξέδρα είναι μικρή!), αλλά έχουν μια παρουσία στο χώρο τους περισσότερο ή λιγότερο έντονη, εδώ και πε­ ρισσότερα χρόνια. Η πραγματική α­ νακάλυψη του «λογοτεχνικού έρ ­ γου» τους στην Ελλάδα παραμένει ωστόσο υπόθεση μελλοντικού στοι­ χήματος. Ίσως τελικά η επιτυχία αυτής της αν­ θολογίας στην Ελλάδα οδηγήσει σε λάθος συμπεράσματα για το πραγ­ ματικό βάρος, το πραγματικό λογο­ τεχνικό εκτόπισμα κι εμβέλεια, αν δεν τεθ εί το ερώτημα και για το βά­ ρος και το πραγματικό εκτόπισμα του λογοτεχνικού έργου των «συγγραφέων με ελληνικό διαβατή­ ριο» μέσα στη λογοτεχνική κοινωνία και επικοινωνία της Γερμανίας, αν δεν ρωτήσουμε και για τις δυνατότη­ τες πρόσληψης αυτής της λογοτεχνικής παραγωγής και της ένταξής τής μέσα στο σύνολο της γερμανικής λογοτε­ χνίας του σήμερα. Στην αναφορά αυτή προβάλλονται μερικές θέσεις, εικα­ σίες και υποθέσεις, αλλά και αποδεικτικές τοποθετήσεις βασισμένες στην προσωπική εμπειρία του υπογράφοντα και στη συνεχή απασχόλησή του με τη λογοτεχνική παρα-

Γ

γωγή και παρουσία των Ελλήνων μεταναστών λογοτεχνών στη Γερμανία. Η αναφορά αυτή προϋποθέτει σαφώς τις βασικές γνώσεις της ι­ στορίας της ελληνικής μετανάστευσης προς κε­ ντρική και βόρεια Ευρώπη, μετά το πρώτο μεγά­ λο κύμα μετανάστευσης της δεκαετίας του ’50 προς τις υπερπόντιες χώρες (ελληνική μετανά­ στευση, γιατί σχεδόν σε κάθε χώρα της νότιας Ευρώπης και, γενικά, σε κάθε μεσογειακή χώρα παρατηρείται στην περίοδο της ανοικοδόμησης των από τον πόλεμο κατεστραμμένων χωρών κύ­ μα εξόδου εργατικού δυναμικού). Από τις παραπάνω σκέψεις συνάγεται πως από τον μεταναστευτικό χώρο στη Γερμανία δεν έ ­ χουμε «συγγραφείς μόνο με ελληνικό διαβατή­ ριο», αλλά συγγραφείς που προέρχονται από διάφορες και διαφορετικές χώρες. Οι πρώτοι που εμφανίστηκαν με κείμενά τους στη λογοτε­ χνική κοινωνία της Γερμανίας (της δυτικογερμανικής!) ήταν οι Ιταλοί και οι Τούρκοι μετανάστες συγγραφείς. Άνθρωποι δηλαδή που είχαν το θράσος να γράφουν (ποιήματα στην αρχή, συνή­ θως) αφιστορώντας αλλά και απεικονίζοντας και καταγράφοντας τα βιώματά τους στη χώ ρα υπο­ δοχής τους, στη μεταπολεμική Γερμανία με τους βροντώδεις ρυθμούς ανάπτυξης. Βιώματα της καθημερινής ζωής σε κάθε τομέα, κυρίως όμως βιώματα του εργοστασίου και του (συναισθήμα­ τος. Σήμερα μάλιστα γράφονται και διδακτορι­ κές διατριβές για το «φαινόμενο» της Gastarbeiterliteratur, της λογοτεχνικής παραγωγής και της επίδρασής της στη συνειδητοποίηση του γενικό­ τερου προβλήματος εκ μέρους των Γερμανών, εκ μέρους της κοινωνικής πλειοψηφίας (γινόταν μάλιστα κάποια στιγμή τόσος ντόρος στους γλωσσολογικούς κύκλους, που άνετα θα λέγαμε πως κάποιοι καθηγητές βρήκαν το θέμα για την εσαεί επιβίωση της θέσης και του ινστιτούτου τους!). Μια λογοτεχνία όμως με αγκάθια, που α­ κόμα κι αν δεν έγινε άμεσα η σύγκρισή της με την προλεταριακή λογοτεχνία της δεκαετίας του ’20, αφού σήμερα λείπουν οι μεγαλόστομες επα­ ναστατικές διακηρύξεις, παραμένει μαχητική, ξ ε ­ σκεπάζει και καυτηριάζει τις τόσες αδικίες που γνώρισαν οι μετανάστες εργάτες και οι φαμίλιες τους στη Γερμανία (η χρήση παρελθόντος χρό­ νου ας εννοηθεί σαν δείγμα ελπίδας)... Το βασικό μας ερώτημα στο σημείωμα τούτο α­ φορά κυρίως τη λογοτεχνική παραγωγή των Ελλήνων στη Γερμανία, των μεταναστών Ελλή­ νων...

Η παρουσία των Ελλήνων συγγραφέων δεν είναι του ίδιου επιπέδου όσο των Ιταλών και των Τούρ­ κων, τόσο στην ποιότητα όσο και στην ποσότητα. Οι Ιταλοί, γιατί άρχισαν να διέκδικούν πρώτοι αυτόν τον χώρο με τις προσπάθειές τους, και οι Τούρκοι, κυρίως στα τελευταία δέκα xpovta, με την πληθώρα των δημοσιεύσεων και του όγκου της παρουσίας τους. Ωστόσο όμως και η ελληνι­ κή παρουσία δεν παρακάμπτεται, δεν παραβλέπεται από τους σχετικά πληροφορημένους, που δεν μπορεί να είναι το ευρύτερο αναγνωστικό κοινό. Οι Ιταλοί, οι Τούρκοι και οι υπόλοιποι αλ­ λοδαποί μετανάστες συγγραφείς προσπαθούν ύστερα από τα πρώτα τους δημοσιεύματα να γράψουν στα γερμανικά, να επικοινωνήσουν με το αναγνωστικό κοινό τους στη γλώσσα που το κοινό γνωρίζει. Το ίδιο βέβαια δεν συμβαίνει διό­ λου με τους Έλληνες, οι οποίοι παραμένουν πά­ ντα ελληνοκεντρικοί, γράφουν κυρίως ελληνικά και συνήθως επιμένουν στην «ελληνικότητά» τους, ίσως γιατί νομίζουν πως αυτή είναι αρκετό κριτήριο για την πρόσληψη του έργου τους από το γερμανικό αναγνωστικό κοινό. Είναι λίγοι οι Έλληνες που έχουν γράψει στα γερμανικά κι έ­ χουν προσπαθήσει από την αρχή να επιβιώσουν σαν συγγραφείς μέσα στη γερμανική λογοτεχνι­ κή κοινωνία: Δημήτρης Παπακωνσταντίνου (Dunkelziffer), Ελένη Τορόση (περισσότεροι τίτ­ λοι), Χρυσάφης Λόλακας (So weit der Himmel reicht), τα κυριότερα ονόματα... Οι περισσότεροι «συγγραφείς» (ας μου επιτραπούν τα εισαγωγικά, αφού στην ουσία με συγγραφή εννοούμε κυρίως την ευκαιριακή απα­ σχόληση με τη λογοτεχνία) ψάχνουν το αναγνω­ στικό κοινό τους ανάμεσα στους Έ λληνες μετα­ νάστες και στους λίγους Γερμανούς ελληνομα­ θείς φίλους. Η ελληνοκεντρικότητα μας φέρνει άμεσα σε σύ­ γκρουση με την ήδη προϋπάρχουσα εικόνα της ελληνικής λογοτεχνίας στα γερμανικά γράμμα­ τα, με το αρχαιοελληνικό πρότυπο: σε σχέση με το αρχαίο πρότυπο, τι έχει να προσφέρει η σημε­ ρινή Ελλάδα ως χειροπιαστό και κατευθυντήριο μήνυμα σε μια κοινωνία ή, πιο ταπεινά, στον Γερμανό αναγνώστη; Και γιατί να διαλέξει κάποιος το σήμερα (και μάλιστα του Έλληνα μετανά­ στη!) , όταν το χθες είναι πιο εντυπωσιακό από το τώρα, που εντέλει δημιουργεί ηθικά και την άμε­ ση επιταγή της πράξης; Πράγμα που σημαίνει πως εδώ υπάρχει ένα πολύ μεγαλύτερο και βασι­ κότερο πρόβλημα για την αποδοχή μας από τους

άλλους, και μάλιστα σε νευραλγικούς τομείς της ύπαρξής μας, σαν σύνολο ανθρώπων με κοινούς κώδικες επικοινωνίας (δεν μου αρέσουν οι όροι έθνος ή λαός, κ.λπ.). Η σύγκριση του νεοελληνισμού με τον αρχαίο ελληνισμό δυστυχώς γίνεται γ ια μας μπούμερανγκ... Κι αυτό φυσικά έχει αντί­ κτυπο και στην παρουσία τη ς ελληνικής λογοτε­ χνίας γενικότερα. (Μας παράδωσαν δηλαδή τ ρ α ­ νά παπούτσια, δεκαπέντε νούμερα παραπάνω, όμως τ α δικά μας πόδια είναι καχεκτικά και δεν μεγαλώνουν, είναι σαν ξυλοπόδαρα, κι εμείς θαυμάζοντας τ ο μέγεθος των παπουτσιών τα νο­ μίσαμε βάρκες και βγήκαμε για ψά­ ρια...). Ο μεγάλος Ελβετός συγγραφέας Μ αξΦρις, ήδη το 1974, καλεσμένος του Βίλλυ Μπραντ σε συνέδριο του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος της Γερμανίας, στην ομιλία του με μια μόνο πρόταση έδειξε και δείχνει το δράμα των αλλοδαπών και τις σχέ­ σεις του ς με την κοινωνία της πλειοψηφίας, με τη γερμανική κοινωνία, αλλά και το ρόλο που η ίδια κοινω­ νία αναγνωρίζει στους αλλοδα­ πούς: Ζητήσαμε χέρια και μας ήρ­ θαν άνθρωποι... Ό σο ο αφορισμός τού το ς και να φ αίνεται κυνικός, πε­ ριγράφει όμως με ακρίβεια τ ο ρόλο και τ ις σχέσεις μας. Στον τομέα της λογοτεχνίας αυτό μεταφράζεται: σας φέραμε στη Γερμανία για δουλειά στις φάμπρικες κι όχι γ ια να γρ άφ ετε ποιήματα, στιχάκια, ιστο­ ρίες και παραμύθια! Πράγμα που φανερώνει και την απορία τη ς λογοτεχνικής κοι­ νωνίας μπροστά στη λογοτεχνία των αλλοδαπών στο ξεκίνημά της (όχι πως τώρα επήλθαν μεγά­ λες αλλαγές, ωστόσο όμως μερικοί αλλοδαποί γραφ ιάδες είναι σήμερα συγγραφείς και μάλι­ στα πολύ καλοί!). Μάλιστα, αν αναλογιστούμε πως οι πρώτοι αλλοδαποί συγγραφείς αποδέ­ χθηκαν τ ο «στίγμα του ξένου» και μέσα στα κεί­ μενά τους, τό τε η απορία των Γερμανών φαίνεται γίγαντας. Ένας από του ς ανθρώπους τη ς πρώτης ώρας για του ς Έ λληνες είναι ο Τρύφων Παπασταματέλλος, που τόλμησε να γράψ ει στη «νέα γερμα­ νική διάλεκτο», που χρησιμοποιούσαν ο ι πρώτοι αλλοδαποί τη ς Γερμανίας κατά τ ην επικοινωνία με του ς Γερμανούς, αλλά κι ανάμεσα στις διά φο­

ρες εθνικότητες. Η γλώσσα και τα θέματα, χωρίς καν τη διά θεση τη ς «στρατευμένης» λογοτε­ χνίας, κάνουν τη λογοτεχνία αυτή να είναι de facto σ τρατευμένη, μια λογοτεχνία που δεν κρύ­ βει αλλά ξεσκεπάζει... Η αδικία και ο ι διακρίσεις μέσα στην κοινωνία γίνονται στοιχεία «ενδοκειμενικά» και χαρακτηρίζουν τη λογοτεχνική παρα­ γωγή. Το σ τοιχείο του «ξένου» ανάγεται από μό­ νο του σε αισθητική κατηγορία. Όπως δείχνει και η γραφή του Παπασταματέλλου (κι αυτός εξα­ φανίστηκε αμέσως σαν να τρόμαξε από την απή­ χηση που είχ α ν τα πρώτα του ποιήματα), ο ξένος

γίνεται με την ύπαρξή του ο ίδιος μέρος του λ ο­ γοτεχνικού έργου, σημείο του αισθητικού αποτε­ λέσματος της λογοτεχνίας του. Οι ήρωες τη ς μεταναστευτικής λογοτεχνίας είναι απλοί, προέρ­ χονται από κατώτερα στρώματα, δεν έχουν τίπ ο­ τα να πουν, παρά μόνο αναφέρονται σε προβλή­ ματα, η ζωή του ς είναι κουραστική, περιορισμέ­ νη, ο ψυχισμός του ς κουτσουρεμένος... Δεν μπο­ ρεί να χωνευτεί εύκολα αυτή η λογοτεχνία, γ ια τί έχει ταυτόχρονα και το στίγμα τη ς άμεσης μαρ­ τυρίας. Ό σο συγκινητικές και να είναι οι εμπει­ ρίες μας στη Γερμανία, ο κόσμος δεν αντέχει συνέχεια στα προβλήματα, είναι που είναι δύ­ σκολη η ζωή του... Η γερμανική κοινωνία, συνηθισμένη στην καθω­ σπρέπει λειτουργία, όπου το καθετί έχει τη θέση

του, δυσκολεύτηκε (και δυσκολεύεται ακόμα) με το φαινόμενο τη ς λογοτεχνίας των αλλοδαπών τη ς παιδιών. Στο λογοτεχνικό επίπεδο, φυσικά, η δυσκολία αυτή εμφανίζεται στο κρίσιμο σημείο τη ς αναπαραγωγής και της προώθησης, τη ς δια­ κίνησης και τ η ς εξάπλωσής της, στον εκδοτικό χώρο. Ας μη λέμε ψέματα και αλήθειες που τυφλώνουν στιγμιαία. Ο εκδότης, όσο κι αν είναι παθιασμένος με τη λογοτεχνία, πρώτα θα σκεφ τε ίτη ν απόδοση του συγγραφέα σε ρευστό. Κι ο Έλληνας γραφιάς, που έρχεται να εκδώσει ένα βιβλίο, μάλλον δεν τον συγκινεί. Γιατί έχει ο ίδιος ο εκδότης μιαν άλλη ιδέα και εικόνα για τον Έλληνα, που έχει πρόσφατα γνωρίσει μέσα από τη νιοχωρίτικη κουζίνα ή σε κάποια διαδήλωση κατά της δικτατορίας. Αυτό που του παρουσιάζει ο Έλληνας συγγραφέας τη ς Γερμανίας δεν μπο­ ρεί να συγκινήσει, δεν διαβάζεται, για τί δεν ήρθε στη Γερμανία για να γράφ ει λογοτεχνικά τα πάθη του στον επίγειο ευρωπαϊκό παράδεισο! (Πίσω στις ρίζες!). Ο χώρος τη ς έκδοσης και τη ς διακίνησης του βι­ βλίου στη Γερμανία δεν έχει σχεδόν τίπ οτα το κοινό με τον ανάλογο χώρο τη ς Ελλάδας (εντά­ ξει, το χαρτί, η αλφαβήτα...). Το βιβλίο στη Γερ­ μανία διακινείται μέσα από μηχανισμούς με πα­ ράδοση και οικονομικά δομημένους. Τα κριτήρια επιλογής είναι αυστηρά λογοτεχνικά, αλλά και πρέπει να εναρμονίζονται με την οικονομία τη ς ε ­ λεύθερης αγοράς! Μιλάμε συνήθως γ ια «συρ­ τάρια» (Schubladen) στη γερμανική αγορά, όταν θέλουμε να κατηγορήσουμε τη μανία των Γερμανών να θέλουν καθετί ενταγμένο και ταξινομημέ­ νο σε μια γενικότερη έννοια. Φυσικά δεν πρόκει­ τα ι γ ια τ α γ ραφ τά που παραμένουν στα συρτά­ ρια των συγγραφέων, αλλά για την αναγκαιότη­ τα τη ς ταξινόμησης προς όφελος του προσανα­ τολισμού του βασικού πράκτορα του βιβλίου, του βιβλιοπώλη. Μένει τελικά ο δρόμος της «αυτο»έκδοσης ή η έκδοση σε μικρούς, πολύ μι­ κρούς εκδοτικούς οίκους, οι οποίοι συνήθως δεν έχουν εμβέλεια αλλά και όπου δεν πρόκειται (ή μάλλον σπάνια πρόκειται) να υπάρξει και η επιμέ­ λεια και φροντίδα τη ς προκοπής σε διορθώσεις και σε εμφάνιση (μην ξεχνάμε πως το βιβλίο θα τ ο κρατήσει κάποιος στο χέρι για ν α τό διαβάσει, είναι δηλαδή και απτικό αντικείμενο). Εδώ η λο­ γοτεχνία των Ελλήνων στη Γερμανία είναι χαμέ­ νη από πρώτο χέρι... Αλλά και η εικόνα που έχει ο Γερμανός εκδότης για τον Έ λληνα και τη σύγχρονη λογοτεχνία του

(εθνικό το φρούτο!) δεν είναι αυτή που θα μας έ ­ δινε τις μεγάλες ελπίδες. Όμω ς γ ιατί να προτιμή­ σει το έργο ενός Έλληνα μετανάστη, όπου περι­ γ ρ άφ ει και αναλύει τ α βιώματά του στο γερμανι­ κό περιβάλλον, όταν τ ο ίδιο θέμα έχει έγκαιρα και με επιτυχία πραγμστευθεί παραδειγματικά ο Τούρκος ή ο Ιταλός μετανάστης λογοτέχνης; Και στο σημείο αυτό δ ημιουργείται η εντύπωση πως οι Έ λληνες μπήκαν κάπως αργά στο παιχνίδι. Μ έχρι τώ ρα δεν βρίσκουμε κανένα ελληνικό όνο­ μα στους βραβευθέντες αλλοδαπούς συγγρα­ φ είς σε ανάλογους διαγωνισμούς ή και θεσμοθε­ τημένα βραβεία όπως το Chamisso-Preis της Ακαδημίας του Μονάχου. Στην ουσία οι Έ λληνες συγγραφείς τ η ς Γερμα­ νίας είναι λίγοι (αριθμητικά και κάπως και ποιοτι­ κά). Οι προσπάθειές του ς να «εισβάλουν» στη γερμανική εκδοτική δ ραστηριότητα και παραγω­ γή βιβλίου μάλλον μηδαμινές. Εξαίρεση παραμέ­ ν ει η προσπάθεια του εκδοτικού οίκου «Ρωμιοσύ­ νη», που στο πρόγραμμά του συμπεριλαμβάνει, τις περισσότερες φ ορές δίγλωσσα ή σε μετά­ φραση από τα ελληνικά, και έργα Ελλήνων τ ης Γερμανίας. Όμω ς και η προσπάθεια της «Ρωμιο­ σύνης» δεν θα μπορούσε ποτέ να αποδώσει πε­ ρισσότερο από τ ις π ραγματικές αποδόσεις κι ε­ πιδόσεις των ίδιων των συγγραφέων. Κι εδώ θα πρέπει να πούμε τη μεγάλη και πικρή αλήθεια: Για την αγορά της Γερμανίας η μέχρι τώ ρα λογο­ τεχνική παραγωγή των Ελλήνων είναι ανύπαρκτη (μοναδικές εξαιρέσεις, γ ια επιβεβαίωση του κα­ νόνα, ο Δημήτρης Παπακωνσταντίνου που μετά τ ο ελπιδοφόρο πρώτο του βιβλίο, δυστυχώς, μας άφησε, και η Ελένη Τορόση...). Το ότι υπάρ­ χουν δ είγματα καλής, πολύ καλής λογοτεχνικής δουλειάς, δηλαδή δείγματα της επιβεβαίωσης του ταλέντου, αυτό είναι κάτι άλλο και αναμφι­ σβήτητο (και η ανθολογία του Μαντζουράνη το τεκμηριώ νει επαρκώς)... Από τα ταλέντα αυτά έ ­ χουμε να περιμένουμε, εδώ είναι και τ ο μελλοντι­ κό στοίχημα (και για τη γερμανική λογοτεχνική κοινωνία!). Το να θριαμβολογούμε όμως για το μέχρι τώρα υπάρχον, μάλλον είναι σαν να φάγαμε πολύ και φούσκωσε η κοιλιά μας, και ξαπλω­ μένοι για χώνεψη και ξεκούραση κοιτάζουμε τη γιομάτη κοιλιά μας από κάτω προς τα πάνω, και τό τε αυτή φυσικά παίρνει τ ις δια στάσεις του βουνού - αλίμονο όμως αν μαθαίνονταν έτσι η ο­ ρειβασία!

ΚΩΣΤΑΣ ΓΙΑΝΝΑΚΑΚΟΣ

Η εικόνα της Γερμανίας στο έργο του Δημοσθένη Κούρτοβικ: "Τρεις χιλιάδες χιλιόμετρα "

χουν περάσει ήδη τριάντα περίπου χρόνια από τη / μαζική μετανάστευση Ελλήνων αγροτών και ανειδίI κειπ ων εργατών σπς βιομηχανικά εύρωστες χώρες I τη ς δ υτικής Ευρώπης. Σ’ αυτό το χρονικό διάστημα ■ ■ οι συνθήκες παραμονής των μεταναστών, οι πολιτι­ κοί του ς στόχοι (με την ευρύτερη έννοια του όρου), αλλά και οι πολιτισμικές επαφές καθώς και καλλιτεχνικές τους επιδιώξεις έχουν υπεισέλθει σε δ ιά φορα επίπεδα κοινωνικοπολιτισμικών ζυμώσεων και δραστηριοτήτων, με εντεινόμενη την προσπάθεια για ισάξια εκπροσώπηση της πνευματικής και καλλιτεχνικής του ς δημιουργία ς, τόσο στη χώρα τ η ς μόνιμης διαμονής του ς όσο και στη χώρα καταγωγής. Έ τσ ι υπάρχουν ήδη πολλά και σημαντικά, αν περιοριστούμε σε λογοτεχνικό επίπεδο, έργα γραμμένα είτε στην ελληνική είτε στη γλώσσα της ξένης χώρας. Πρόκειται γ ια τα έργα που έχουν συνοπτικά ονομαστεί έρ ­ γ α τη ς «μεταναστευτικής λογοτεχνίας». Χρησιμοποιώ τον όρο συμβατικά, γνωρίζοντας ότι επιδέχεται πολλές δι­ ευκρινίσεις. Επειδή όμως η βαθύτερη ανάλυση και δι­ ευκρίνιση του όρου υπερβαίνει τα πλαίσια αυτού του άρ­ θρου, περιορίζομαι στη διαπίστωση ότι ο όρος «μεταναστευτική λογοτεχνία» από τη μια είναι πολύ στενός και ο ­ δ ηγεί σε κοινωνικοπολιτική κατηγοριοποίηση του εκάστοτ ε λογοτέχνη (ο οποίος μπορεί μεν να δια μένει στο εξω τε­ ρικό, αλλά η θεματολογία του να μην αναφέρεται στο συγκεκριμένο κοινωνικό φαινόμενο), από την άλλη όμως λειτο υρ γεί προσδιοριστικά γ ια έναν σεβαστό αριθμό έρ ­ γων. Πέρα όμως απ’ α υτές τ ις θεωρητικές δυσκολίες είναι γεγονός ότι η συγκεκριμένη λογοτεχνία δεν έχει τύχει - ά­ δικα πιστεύω - ευρύτερης προσοχής από τη φιλολογική κριτική. Με το παρακάτω άρθρο γίνεται η προσπάθεια προσέγγισης αυτού του είδους λογοτεχνίας με τη βοήθεια του έργου του Δημοσθένη Κούρτοβικ. Η θεωρητική εξέταση τη ς εικόνας μιας άλλης χώρας σε λογοτεχνικά κείμενα παραπέμπει αυτομάτως στον νεοσύ­ στατο κλάδο της Συγκριτικής Γ ραμματολογίας (Allgemeine und Vergleichende Literaturwissenschaft ή Komparatistik) που φ έρει τ ’ όνομα Komparatistische Imagologie. Στα ελληνικά ο τελευ τα ίο ς όρος μεταφράστη­ κε ως Συγκριτική Στερεοτυπολογία των εθνικών εικόνων στη λογοτεχνία ή απλά Συγκριτική Στερεοτυπολογία. Ο ό­ ρος εισήχθη τ ο 1992 με την έκδοση τη ς σχετικής εισαγω­ γής α π άτην Ιωάννα Οικονόμου-Αγοραστού1. Σύμφωνα με την παραπάνω εισαγωγή, αυτός ο νέος κλάδος της θεω­ ρίας τη ς λογοτεχνίας έχει «... ως αντικείμενο την εικόνα τη ς άλλης, τ η ς ξένης χώρας, των ανθρώπων και του πολι­ τισμού τη ς όπως παρουσιά ζεται στη λογοτεχνία, αλλά και τη γένεση, τη δομή και την επίδραση αυτής τ η ς εικόνας

(με τη μορφή διαφόρων στερεοτύπων) στην πρόσληψη ξένων λογοτεχνικών έργων, τη λογο­ τεχνική κριτική και γενικότερα τη ν ιστορία της λογοτεχνίας»2. Με λίγα λόγια, δεν ενδιαφ έρεται να διαπιστώσει αν το περιεχόμενο τη ς εθνικής ει­ κόνας ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα ή ό­ χι, αλλά κυρίως για τα αίτια που ωθούν ένα συγγραφ έα ν’ αναφερθεί σε μια ξένη χώρα και τον τρόπο με τον οποίο εμφ ανίζεται αυτή στο λ ο­ γοτεχνικό κείμενο. Τα αίτια παραφράζονται ως ε ­ ρώτημα για τί ένας συγγραφ έας παρουσιάζει στο έργο του τ η ν ξένη χώρα ή κάποιον εκπρόσωπό της, πράγμα που επεξηγεί την εξωκειμενική λ ε ι­ του ργία των εθνικών εικόνων, και ο τρόπος ως ε­ ρώτημα πώς τ ις χειρίζεται, πράγμα που επεξηγεί τη ν εσωκειμένική το υ ς λειτουργία. Οι εικόνες που αναφέρονται στην ξένη χώρα ο ­ νομάζονται μ’ έναν όρο heteroimages (ετεροστε­ ρεότυπα), ενώ α υτές που αναφέρονται στην ίδια τη χώρα τ ου συγγραφ έα autoimages (αυτοστε­ ρεότυπα). Ω ς απώτερος στόχος τ η ς Συγκριτικής Στερεοτυπ ολογίας τ ίθ ετα ι η «Entideologisierung»3 τη ς λογοτεχνίας, δηλαδή η εθνικοϊδεολογική τ η ς α ­ πογύμνωση, απορρίπτοντας οποιεσδήποτε de facto γενικεύσεις, απλουστεύσεις και εξηγήσεις, που εμπεριέχουν ψ ήγματα από τη γενετική θεω­ ρία, και συμβάλλοντας έτσ ι στην αλληλοκατα­ νόηση και ειρηνική συνύπαρξη των λαών. Επέλεξα για την παρακάτω στερεοτυπολογική α­ νάλυση τ ο έργο του Δημοσθένη Κούρτοβικ που αναφέρεται στις δρασ τηριότητες μιας ελληνικής κοινότητας στη Γερμανία. Έ τσ ι η αιτία που ο συγγραφ έας κάνει αναφορά στη Γερμανία προσδιορίζεται από την ίδια τη θεματολογία. Πα­ ρακάτω θα προσπαθήσω να δείξω το ν τρόπο και τη μ ορφή εμφάνισης τ η ς Γερμανίας, κυρίως από δηλώσεις κάποιων αντιπροσωπευτικών ηρώων του κειμένου, και θα καταλήξω σ ’ ένα σχολιασμό του τρόπου χειρισμού τω ν εικόνων εκ μέρους του Κούρτοβικ. Κατά πόσο δηλαδή ο ίδιος πα­ ρουσιάζει τ ις εικόνες αμερόληπτα ή επιδιώκει με τη β ο ήθειάτου ς απώτερους σκοπούς. Η συλλογή Τρεις χιλιάδες χιλιόμετρα (1980) πε­ ριλαμβάνει έντεκα διηγήματα που εντάσσονται θεματικά στη μεταναστευτική πεζογραφία των Ελλήνων που έχουν ζήσει στη Γερμανία. Σκοπός του σ υγγραφ έα είναι να σκιαγραφήσει την ελλη­ νική κοινότητα τη ς Στουτγάρδης τη ν εποχή της δικτατορίας. Γ ια την επίτευξη αυτού του σκοπού, παρουσιάζεται ο τρόπος σκέψης και δράσης τ ό ­ σο των φ οιτητών όσο και των εργατών και αυτοε-

ξορίστων τη ς Χούντας, είτε στις μεταξύ του ς ε ­ παφές είτε σε επαφές με Γερμανούς. Στην πα­ ρούσα ανάλυση χρησιμοποίησα τ ις εικόνες από κάποια δ ιηγήματα επιλεκτικά, έτσ ι ώ στε να αντι­ προσωπεύουν με όσο τ ο δυνατόν μεγαλύτερη σαφήνεια τ ις εικόνες του συγγραφέα. Η μύηση του αναγνώστη στο αφ ηγηματικό σύμπαν των Τριών χιλιάδων χιλιομέτρων επιτυγχά­ νετα ι με τ ο πρώτο διήγημα, που φ έρει το ν τίτλ ο Η δίκη και παραπέμπει στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Κάφκα Der Prozess. Όπως και στη Δίκη του Κάφκα, ο ήρωας (που στην προκειμένη περίπτω­ ση ονομάζεται Γιάννης Κ.) αποσπάται βίαια από του ς συνηθισμένους ρυθμούς τη ς ζωής του και βρίσκεται αντιμέτωπος μ’ ένα σφοδρό κατηγο­ ρητήριο. Το κατηγορητήριο, που απαγγέλλεται από τρ ε ις άντρες, δεν προσδιορίζεται εθνικά, δηλ. δεν αναφέρεται ρητά ό τι πρόκειται για Γερ­ μανούς. Το μοναδικό στοιχείο που τονίζεται, ε ί­ ναι ότι οι τρ ε ις άντρες φοράνε καμπαρντίνες, που μάλιστα έχουν αρνητική επίδραση πάνω στον κατηγορούμενο, αφού «γυάλιζαν εκτυφλω­ τικά κι έκαναν τα μ άτια του Γιάννη Κ. να πονούν α ­ κόμα περισσότερο» (σ. 7). Η καμπαρντίνα συμβο­ λ ίζει σ’ αυτό το σημείο τη ν απόσταση, την ε ­ ξουσία, που ε ξω τερικεύεται ως εκτελεστικός μη­ χανισμός και συνθλίβει κάθε έκφραση συναισθη­ ματισμού, και, σε συνάρτηση με την εν ψυχρώ σύλληψη του ήρωα και την παντελή έλλειψη δη­ μοκρατικών διαδικασιών, υπονοεί την τακτική τη ς Γκεστάπο. Στη συνέχεια ο ήρωας υφίσ ταται έναν καταιγι­ σμό από παράλογες ερω τήσεις, όπως αν είναι φιλήσυχος και νομοταγής πολίτης, αν σέβεται τα ήθη τ η ς χώρας που τ ο ν φ ιλοξενεί, με αποκορύ­ φωμα τα ερω τήματα: «Νομίζετε πως το χέρι σ ας ταιρ ιάζει πάνω στο πόμολο μ ια ς πόρτας αυτής της χώρας; Αισθάνεστε ήσυχη τη συνείδησή σας όταν δίνετε το χέρι σας σ ' ένα δικό μας;» (σ. 9). Σ ’ αυτό τ ο σημείο ο αναγνώστης πληροφορείται σαφέστατα ότι ο κατηγορούμενος είναι μετανά­ στης και δικάζεται από ντόπιους με γνώμονα τη συμπεριφορά του πρώτου απέναντι στη χώρα που το ν έ χει “προσλάβει” . Ο διπ ολικός διαχωρι­ σμός ανάμεσα στο «εμείς» και το «εσείς» δηλώ­ νει expressis verbis όχι μόνο το κενό ανάμεσα στις δύο πλευρές, αλλά επιπλέον τ ις τοποθετεί στη βάση του εξουσιαστή και εξουσιαζόμενου. Με τη χώρα που «φιλοξενεί» υπονοούνται ο ι λ έ­ ξεις «Gastland», «Gastarbeiter», παραπέμποντας στη Γερμανία, μιας και επί δ εκαετίες, αν όχι και σήμερα, υπήρξε ζωηρή επιδίωξη του γερμανικού

κράτους η πολιτική τη ς φιλοξενούσας χώρας, σ’ αντίθεση με την πολιτική τη ς μεταναστευτικής χώρας (Einwanderungsland) όπως συνέβη στις Η ΠΑ ή την Αυστραλία. Στο τέλο ς ο Γιάννης Κ., έχοντας παραιτηθεί από κάθε προσπάθεια κατανόησης τ η ς ξένης γλώσ­ σας και έχοντας ζαλισ τεί από τη μυρωδιά τη ς ζε­ στής σοκολάτας που δ ια χέετα ι από το υ ς γειτο νι­ κούς χώρους (έκφραση γερμανικού πρωινού και κατά συνέπεια γερμανι­ κής κουλτούρας), ομολογεί ότι «δενεί­ ναι πολύ εντάξει» (σ. 10). Στο τέλος, ό­ πως στη Δίκη του Κάφκα, ο ήρωας, χω­ ρίς να προλάβει ν’ αντιδράσει, ε κτελείτα ι επί τόπου «σαν το σκυλί που το παίρνει ο μπόγιας» (σ. 11). Το πρώτο αυτό διήγημα θα λέγαμε ότι προϊδεά­ ζει αρνητικά τον αναγνώστη όσον αφ ο­ ρά τη «φιλοξενούσα χώρα», που από το δεύ τερ ο διήγημα γίνεται ε υκολότε­ ρα αντιληπτό ότι είναι η Γερμανία. Π ρόκειται για μια χώρα όπου η υποτα­ γή στους νόμους βιώνεται ως υπέρτα­ τ ο αξίωμα, πράγμα που σηματοδοτεί την ψυχρή λογική και την παντελή έλ ­ λειψ η ανθρωπισμού. Π ρόκειται για μια κοινωνία αρτηριοσκληρωτική, που αντί να ευνοεί τ ον διαπολιτισμικό διά λογο εμμένει στις δικές τη ς δομές και απο­ δέχετα ι μόνο ό,τι τα υ τίζετα ι μαζί της. Ό σον αφορά την εικόνα του 'Ελληνα μετανάστη, για να θίξουμε και τα autoimages, παρουσιάζεται η ψυχρο­ λουσία στην οποία υποβάλλεται από τ ο δεσπόζον γραφ ειοκρατικό σύστη­ μα, ενάντια στο οποίο αδυνατεί μ’ οποιοδήποτε μέσο ν’ αντισταθεί. Περιγ ρ άφ εται η κοινωνικοπολιτική μοναξιά του μετανάστη, ο οποίος αφ ενός απο­ βάλλεται ως ξένος οργανισμός από τη ν κοινωνία στην οποία ζει, μη μπορώντας κατά συνέπεια να υιοθετήσει κάποια ευρ ύτερη κοινωνική τα υ τό τη ­ τα, κι αφ ετέρου στιγματίζεται ως άνθρωπος β’ κατηγορίας. Η θεματική και υφολογική συγγέ­ νεια τ ου πρώτου διη γήματος του Κούρτοβικ με τ ο αντίστοιχο του Κάφκα σκοπό έχει να μεταβι­ βάσει και στον αναγνώστη αυτή τη ν ψυχρο­ λουσία που α ισθάνεται ο ξένος, ώ στε να εγκύψ ει από τη ν αρχή με σκεπτικισμό πάνω στο θέμα τη ς μετανάστευσης. Το δεύ τερ ο διήγημα, που φ έρ ει το ν τίτλ ο «Οι νυχτοφύλακες», κινείται αφηγηματικά σε δύο

σκηνικά. Π αρουσιάζεται η βάρδια από δύο νυχτοφ ύλακες και παράλληλα η νυχτερινή ποδη­ λατάδα ενός πατέρα, που όντας χαρούμενος που κατάφ ερε ν ’ αγοράσει στον γιο του ένα με­ ταχειρ ισμένο ποδήλατο, τριγυ ρνάει μ’ αυτό (αγ­ γίζοντας τ α ό ρια τη ς γελοιότητας) αργά το βρά­ δυ στους δρόμους. Οι νυχτοφύλακες δεν προσ­ διορίζονται εθνικά. Υποβάλλεται όμως η εθνικό­

τη τα και ο τόπος δράσης το υ ς με τη ν αναφορά ό­ τ ι ο πρώτος είχε ουλές στο πρόσωπο και δ ιηγότα ν πώς τ ο 1944 είχαν κρεμάσει ανάποδα μια αντάρτισσα στα Τρίκαλα και ότι ο δεύ τερ ος προ­ σπαθούσε επιμελώς να κρύψει την ξενική του προφορά· επιπλέον ο χώρος διαβίω σης του δ εύ­ τερ ου ήταν μια κρύα, υγρή κάμαρα στο γκέτο τ η ς πόλης. Ο χώρος στον οποίο κινούνται οι ήρωες σηματοδοτείται από τ α σήματα τη ς «Μπος» και τη ς «Μερτσέντες». Κατά συνέπεια γ ί­ νετα ι αντιληπτό (με μεγαλύτερη ευκρίνεια απ’ ό,τι στο προηγούμενο διήγημα, όπως αναφέρθη­ κε) ότι πρόκειται γ ια τη Γερμανία. Είναι εμφανές

από τ ις αναφορές του ενός νυχτοφύ­ λακα στην Ελληνίδα αντάρτισσα πως πρόκειται για Γερμανό, ενώ οι άλλοι ήρωες (ο συνομιλητής και ο «ποδηλά­ της», που ονομάζεται «ο Τ.») είναι ξέ­ νοι. Αν πρόκειται ειδικά γ ια Έλληνες, δεν δηλώνεται ώς το τέλο ς του δ ιηγή­ ματος ρητά. Από την πλοκή διαφαίνετα ι ότι η εθνικότητα δεν είναι το κύριο μέλημα του συγγραφέα, αφού επιχειρείται μια ψυχολογική ενδοσκόπηση των ηρώων. Ο Γερμανός λοιπόν ρίχνει τ ο ανάθεμα στους «ρόκερς», του ς διαρρήκτες, του ς αναρχικούς, του ς ξένους, αλλά και στα αφεντικά, του ς καπιταλιστές και του ς επιχειρηματίες, αναγνωρίζο­ ντας όμως για του ς τελευταίους ότι τουλάχιστον αγαπούν την «τάξη», και καταλήγει με τ η διαπί­ στωση ότι του ς άλλους «Στ’ αέρια ! σ τ’ αέρια έ ­ πρεπε να τους στείλουνόλους!» (σ. 15). Ο Κούρτοβικ προσπαθεί να σκιαγραφήσει την ιδιο­ συστασία ενός απλοϊκού Γερμανού με τη βοή­ θεια γνωστών στερεοτύπων. Π ρόκειται γ ια τον εργάτη που μολονότι αντίκειται πολιτικά του κα­ πιταλισμού, δεν έχει κατορθώσει να αποβάλει τη νοοτροπία του εθνικοσ οσ ια λισ μού του παρελ­ θόντος. Επιπλέον κατανοεί και δικαιολογεί οτιδή­ ποτε εναρμονίζεται με την περιβόητη «γερμανι­ κή τάξη». Στερεότυπα που προσδίδονται στους Γερμανούς όχι μόνο από ελληνικούς πλη­ θυσμούς αλλά και από πολλούς άλλους4. Η αιτία για την οποία ο ήρωας περιγράφεται μ’ αυτόν τρόπο θα σχολιαστεί παρακάτω. Από την άλλη μεριά, ο ξένος νυχτοφύλακας παρουσιάζεται ως υποτελής, μια και είναι νέος στη δουλειά και διέπεται από μια πληθώρα απωθημένων, όπως π.χ. η Αστυνομία Αλλοδαπών, η ξενική προφορά του, το μπλε διαβατήριό του και οι απογοητεύσεις που συναντά σ’ όλα τ α επίπεδα τη ς διαβίωσής του στο αλλότριο περιβάλλον. Τα δύο μυθοπλα­ στικά σκηνικά συγκλίνουν, όταν οι δύο νυχτοφύ­ λακες, στη νυχτερινή του ς επιθεώρηση, συνα­ ντιούνται με τον Τ. Μπροστά στην αδυναμία του τελευταίου ν’ απαντήσει στα υποβαλλόμενα ε ­ ρωτήματα και την πλάνη του ότι πρόκειται γ ι’ α­ στυνομικούς, οι νυχτοφύλακες τον οδηγούν στο πίσω μέρος μιας παράγκας και τον υποβάλλουν σε βασανιστήρια. Ο Γερμανός βρίσκει την ευκαι­ ρία, όπως αναμενόταν, να δώσει και έμπρακτη έκφραση στις ναζιστικές του καταβολές. Ο ξέ­ νος συμπράττει με αυξανόμενη ένταση, βρίσκο­

ντας επιπλέον στον Τ. το εξιλαστήριο θύμα για τη διοχέτευση των από χρόνια συσσωρευμένων συμπλεγμάτων κατωτερότητας που τον εμφορούν. Ο ξένος ταυτίζεται με τον καθημερινό του «δήμιο» και βρισκόμενος σε θέση εξουσίας μετατρέπεται ο ίδιος σε θύτη. Α υτός είναι και ο λόγος που ο Κούρτοβικ χρησιμοποιείτο γνωστά στερε­ ότυπα γ ια την περιγραφή του Γερμανού νυχτο­ φύλακα. Λειτουργούν αποδεικτικά, ώστε με την παρουσίαση αυτού του γεγονότος να υποβληθεί συνειρμικά στον αναγνώστη η εικόνα ναζιστικών πρακτικών. Τ ο γεγονός ότι ο ξένος ακολουθεί τις ίδιες πρακτικές με τον συνάδελφό του δηλώνει ότι πέρα απ’ οποιαδήποτε εθνότητα μπορεί και ο ίδιος να μετατραπεί σε γρανάζι αυτού του μηχα­ νισμού, βρίσκοντας επιπλέον τη δυνατότητα για εκτόνωση. Ό σο γ ια τον Τ. αναφέρει: «Όταν ο Τ. συνήλθε, πονούσε το κεφάλι-του και τα πλευράτου ήταν σμπαραλιασμένα. Σηκώθηκε, μάζεψε το ποδήλατο και το έσπρωξε αργά ως το σπίτι-του, όπου όλοι κοιμούνταν ακόμα. Σκέφτηκε να μην πει τίποτα σε κανένα, ούτε στην αστυνομία, γ ια τί τι να ’λ εγε - άσε πια οι μπελάδες και τα τρεξίματα» (σ.

21). Είναι φανερό ότι από τη μια καυτηριά ζεται η παθητική στάση του μετανάστη, από την άλλη ό­ μως δεν αφήνονται άλλα υπονοούμενα και ακο­ λουθεί μια καινούρια νοηματική παράγραφος. Η στάση του τίθ εται «υπό συζήτηση», ώστε ο ανα­ γνώστης να προβλημαστεί ως προς τον τρόπο και τ ις δυνατότητες αντίδρασής του. Ως κατα­ κλείδα ο συγγραφέας αναφέρει: «Και ο ξένος, ό­ ταν κατάλαβε μ α ζί μ ε τον άλλο πως ο ανθρωπάκος μ ε το κοκκαλιάρικο κορμί την είχε γλυτώσει, ξαλάψρωσε και θαύμασε αυτή τη γερή, εφ τά ­ ψυχη ράτσα μ ε τις σιδερωμένες φάτσες, τη γλώσ-

σα που μόνον ότα ν μιλά ς κοφ τά την π ροφέρεις σωστά, τις πανύψηλες, αγέρω χες πόρνες, τα πάρκα μ ε τις λιμνούλες που μ έσ α σ ’ α υ τές αρμένι­ ζαν χαριτω μένα οι κύκνοι, και την παλιά γοτθική εκκλησία που κάθε τέτα ρ το έ λεγε την ώρα σ τους κατσαρομάλληδες κατοίκους του γκέτο» (σ. 21). Ξ ανακοιτάζοντας τ ις εικόνες αυτού το υ δ ιηγήμα­ τ ο ς γίνεται εμφ ανές ό τι ο Κούρτοβικ τ ις χρησιμο­ ποιεί συνειδητά και δεν έχει σκοπό να μεταδώ σει κάποια εθνικά μηνύματα. Αντίθετα, σκοπός του είναι να δώσει κάποια υπερεθνική χροιά, διερευνώντας το ν ψυχισμό τω ν ηρώων και α ναλύο­ ντας τα αίτια τ η ς συμπεριφ οράς τους. Με τ ο διή γημα «Ιστορία χω ρίς όνομα» ο σ υ γγρα­ φ έας αγγίζει τ ο τραυ ματικό γ ια τ ις ελληνο-γερμανικές σχέσεις θέμα τη ς Κατοχής. Πρόκειται γ ια την ιστορία μιας ηλικιω μένης Ελληνίδας που ενώ τη ν εποχή τη ς Κατοχής αρνήθηκε, παρ’ όλο τ ο «οικονομικό όφελος» (οι Ναζί τ ή ς τάζανε «σί­ το»), να καθαρίζει τ α αποχωρητήρια του γ ερ μ α ­ νικού στρατοπέδου, αργότερα, ακολουθώ ντας το ν γιο τ η ς στην ξενιτιά, δ ούλευε ως καθαρί­ στρια σε κάποιες το υ α λέτες στη Γερμανία. Η σύνδεση τω ν σύγχρονών τ η ς Γερμανών με του ς Ν αζί είναι αναπόφευκτη, γ ι’ αυτό, όταν βλέπει το διευθυντή της, χρησιμοποιεί, γ ια να το ν χαρα­ κτηρίσ ει, τη ν υποτιμητική γ ια Γερμανούς έκφ ρα­ ση θύννος. Εδώ θα πρέπει να τονιστεί, γ ια να συμπληρωθεί η εικόνα που δίνει η Ελληνίδα γ ια το υ ς Γερμανούς, ό τι παρ’ όλη τη ν απόσταση που δια κρίνει τη ν ηρωίδα και αυτού το υ διη γήματος από το υ ς Γερμανούς, αναγνωρίζει πως πρόκει­ τα ι για «καθαρούς ανθρώπους». Το διή γημα «Για να μπουν τα πράγματα στη θέση τους» είναι ενδεικτικό για τη ν εξω κειμενική του λειτουργία. Ο τίτλο ς παραπέμπει αυτομάτω ς στο «ξεκαθάρισμα» που επιδίωκε ο σ υγγραφ έας με τη βοήθεια το υ λογοτεχνικού έργου. Αναλύε­ τα ι η διένεξη ανάμεσα στη γερμανική νεολαία το υ σοσιαλδημοκρατικού κόμματος και των Ελλήνων σοσιαλιστών, με αφορμή το ν επίμαχο χαρακτηρισ μό των Γερμανών ως θύννω ν, ο ο ­ ποίος ακούστηκε κατά τη θεατρική παράσταση που διοργανώθηκε από τη ν ελληνική κοινότητα. Τα αίτια αυτής τ η ς αναφοράς τω ν γεγονότω ν επεξηγούνται από το ν ίδιο τ ο ν συγγρ αφ έα ως ε ­ ξής: «Ακόμα και οι π ρω ταγω νισ τές-του μ ετα δ ί­ δουν, όπως είναι φυσικό, τη δική-τους, π ροκατει­ λημμένη άποψη και ερμηνεία πώς έγιναν τα πράγ­ ματα. Γι’ α υτό θεωρώ καθήκον-μου να ξεκαθαρί­ σω ορισμένα π ερισ τατικά και να βάλω τα πράγ­ μ α τα στη θέση-τους, για το καλό της δοκιμαζόμε­

νης ο μόνοιας και ενότητα ς της κοινότητάς-μας» (σ. 33). Με λίγ α λόγια, ο σ υ γγραφ έα ς προσπαθεί με το διή γημα να υπερβεί τ α όρια το υ λογο τεχνι­ κού έ ργου και να διεισδύσ ει διορθωτικά σ το κοι­ νωνικό σύνολο που το ν ενδιαφ έρει. Η δομή του όλου διηγήματος είναι τέτοια, ώστε να π εριγράφ εται η δράση δια φόρω ν προσώπων (κυρίως Ελλήνων) που συμμετείχαν στο στήσιμο τ η ς παράστασης. Έ τσι, είναι ιδιαίτερ α ενδιαφ έ­ ρουσα, όσον αφ ορά τ α autoim ages, η σκιαγρά­ φηση τω ν εργατώ ν που υπήρξαν στελέχη τη ς «Εργατικής Σκηνής» ως ηθοποιοί. «Τα νεαρά αυτά ά τομα αντιμετωπίζουν σοβαρά κοινωνικά και γλωσσικά εμπόδια στη συναναστροφή-τους μ ε Γερμανούς και Γερμανίδες. Η θέση-τους στη δουλειά είναι πάντα επισφαλής, οι συνθήκες ερ ­ γα σίας συχνά ανθυγιεινές, η μετα χείρ ιση από τους ερ γοδ ότες άσχημη. Ευνόητο επομένως ότι η καταπίεσή-τους τους ο δ ηγεί σε μ ια ανεξέλεγκτη επ ιθετικότητα, σε μ ια αντίληψη του τύπου "μαύρο-άσπρο". Εξάλλου, το μορφω τικό-τους επίπεδο είναι χαμηλό. Δ εν υπάρχει αμφ ιβ ολία πως κανείςτους δεν ή ξερ ε τι σημαίνει η λέξη "θύννοι". Γ ϊ α υτούς ήταν πιθανότατα μ ια βρισ ιά, όπως λέμε στη γλώ σσα-μας "ΚάφροΓ κι άλλα π αρόμοια» (σ.

36). Είναι εμφ ανές ότι ο Κούρτοβικ, με πολύ α­ δ ρές γραμμές, καταφ έρνει όχι μόνο να δώσει μια αντιπροσωπευτική εικόνα τω ν εργατώ ν τη ς Γερμανία ς και των ε κ εί συνθηκών διαβίω σής του ς, α ναλύοντας παράλληλα, όπως συνηθίζει ε ­ ξάλλου, τ α βαθύτερα αίτια τω ν συμπεριφορών τους, αλλά με αυτόν το ν τρόπο π ροσέγγισης α­ ποφ εύγει γενικεύσεις, και από τ ις επιχειρούμενες αναλύσεις γ ίν ετα ι αντιληπτό ότι χ ειρ ίζετα ι τ ις

ΒΑΣΙΛΗΣ ΒΑΣΙΛΙΚΟΣ: Γλαύκος θραοάκης (Μυθιστόρημα 1975, οριστική έκδοση 1990, Γνώση) *ΝΑΠΟΛΕΩΝ ΛΑΖΑΝΗΣ: Ιχνη σιωπής (Αφήγημα, 1991, Οδυσσέας) *ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΝΟΛΛΑΣ: «Στα δρόμο για το Βούπερταλ» (από τη συλλογή διηγημάτων: Τα θολά τζάμια, 1996, Καστανιώτης) ΑΝΤΩΝΗΣ ΣΟΥΡΟΥΝΗΣ: Οι συμπαίχτες (Μυθιστόρημα, 1977, Τραμάκια. 1988, Καατανιώτης) Μερόνυχτα της Φραγκφούρτης (Διηγήματα, 1982, Ύψιλον. 1988, Καατανιώτης). Οχορός των Ρόδων (Μυθιστόρημα, 1994, Καστανιώτης) ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΑΤΖΗΣ: Το διπλό βιβλίο (Μυθιστόρημα, 1976, Καστανιώτης)

εικόνες με αρκετή προσοχή, σκοπεύοντας να δώσει μια όσο γίνεται πιο α ντικειμενική περιγρα­ φή. Ω ς προς το τελευ τα ίο σημείο, χαρακτηρισ τικό είναι επίσης το διήγημα «Ένας φόνος». Ο Πέ­ τρο ς, παιδί μετανάστη, που δ ια τη ρεί ομοφ υλοφ ι­ λ ί ε ς σχέσεις με το ν Γερμανό εργοδότη του και έχει ενστερνιστεί το γερμανικό τρόπο ζωής, στις αιτιά σεις του πατέρα του ό τι πηγαίνει με Ες-Ες, απαντάει: « - Ε και λοιπόν; Εντάξει, ήταν σ τα ΕςΕς, αλλά ήταν λέει νεανικές αμαρτίες, περασμένα ξεχασμένα. Μήπως κι εσύ στα νιάτα σου δεν ή ­ σουν α ντάρτης και δεν έσφ αξες κόσμο; Ωχ, βρε γέρο...» (σ. 55). Στο τ έλ ο ς του διηγήματος, απο­ καλύπτοντας ο Κούρτοβικ φ ανερά τ ο ποιητικό alter-ego, αναφέρει: « -Δ ε ν ξέρω... Λίγο υπερβο­ λικά είναι όλ’ αυτά». Εντούτοις σ ’ ένα διήγημα, τ ο «Γράμμα γ ια τη Χερλίντε» (που ο τίτλ ο ς θ υμίζει πάλι Κάφκα), θε­ ω ρεί ότι ο γερμανικός τρόπος ζωής είνα ι μονό­ δρομος. Ω ς απόδειξη παραπέμπει μεταξύ άλλων στο κλείσιμο τω ν γ κισέ ακριβώς την προβλεπόμενη ώρα ή τη ν εκφώνηση των αριθμημένων συνθημάτων στις γερμανικές διαδηλώσεις. Ό μω ς σ ’ αυτό τ ο σημείο ο συγγραφ έας προβαί­ νει σε γενίκευση, θεωρώντας ότι όλοι οι Γερμα­ νοί ανεξαιρέτω ς ακολουθούν αυτόν τ ο δρόμο, και δεν μπαίνει στον κόπο ν ’ ανιχνεύσει τ α αίτια που τυχόν οδηγούν σ’ αυτόν τ ο ν συγκεκριμένο τρόπο συμπεριφοράς. Αντίθετα χρησιμοποιεί μια ετικέτα με σκοπό - και αυτό σ υμβαίνει συχνά σε στερεότυπα - να καταδικάσει. Προσπαθώ­ ντας όμως κανείς να κατανοήσει καλύτερα το υ ς λόγους που οδήγησαν το ν Κούρτοβικ να χρησι­ μοποιήσει, έστω και υποσυνείδητα, αυτό το ν χα­ ρακτηρισμό, δε δυσ κολεύεται να βρει την εξή γη­ ση στην εξέλιξη του διηγήματος. Ο αφ ηγητής α ­ να φ έρει πως ο γερμανικός τρόπος, που τα υ τίζε­ τα ι και με τ ην ειλικρίνεια, τον επηρέασε τόσ ο έ ­ ντονα, που εξα ιτίας του δεν μπόρεσε να κρύψει τ ις πολιτικές του πεποιθήσεις στο στρατό και υπέστη διώ ξεις. Κατά συνέπεια ο μονόδρομος του δίνει τ ο πράσινο φως γ ια τη ν αναφορά των διώ ξεων και τω ν αιτίω ν που οδήγησαν σ ’ αυτές. Έ τσι, γ ια τ ο έμπειρο μάτι του αναγνώστη που ασ χολείται με εθνικά στερεότυπα, η αρχικά καταδ ικαστική λειτο υρ γία του χαρακτηρισ μού «μονό­ δρομος» με την εξέλιξη τ η ς ιστορίας αποκτά λ ε ι­ το υ ρ γία αιτιολογική. Επιχειρώντας τέλο ς μια ολοκληρωμένη εκτίμηση των γερμανικώ ν εθνικών εικόνων, συμπεριλαμ­ βανομένων και τω ν διηγημάτω ν που δεν αναλύ­

θηκαν, πρέπει να σημειω θεί ότι έρχονται στο προσκήνιο περισσότερο π εριγραφ ές Ελλήνων, δηλ. τ α autoimages, απ’ ό,τι οι π εριγραφ ές των Γερμανών, τ α heteroimages. Επιπλέον ο ι Γ ερμα­ νοί που περιγράφ ονται τοποθετούνται συνήθως ε ίτε στον ε παγγελματικό είτε στον πολιτικοϊδεολογικό τ ο υ ς χώρο. Πρόκειται γ ια εργάτες, α φ ε­ ντικά, κομματικά στελέχη. Π ροκαλεί εντύπωση τ ο γεγονό ς ό τι λείπ ουν αναφορές σε Γερμανούς φοιτητές, μια και ο σ υγγραφ έας κινούνταν σ ’ αυτόν τον χώρο, ενδεχόμενες φ ιλικές σχέσεις, μια πιο ευρ εία και βαθύτερη διείσδυση στη γ ε ρ ­ μανική κοινωνία. Θα πρέπει να λ ηφ θ εί υπόψη, κατά τη ν ερμηνεία των αιτιών παρουσία σης τω ν εικόνων, και η εξωκειμενική λειτο υρ γία το υ έργου. Όπως αναφέρ­ θηκε, ο σ υγγραφ έας δίνει την εντύπωση ό τι πρό­ κειται γ ια ξεκαθάρισμα, γ ια απάντηση που δίνει στους γνωστούς του ανθρώπους, και αυτό ισχύ­ ε ι όχι μόνο σ’ ένα διήγημα. Αυτός είναι ένας λό­ γ ο ς που εξη γ εί γ ια τί δίνεται βάρος στην πα­ ρουσίαση των Ελλήνων. Όπως ή δη τονίστηκε, ο τρόπος παρουσία σης των εικόνων είναι αρκετά αντικειμενικός. Δεν παραβλέπεται όμως ότι το έργο κινείται γύρω από την περίοδο τη ς δικ τατο­ ρίας. Έ τσι, ο πυρήνας του συνίσταται στην προ­ βολή πολιτικών και αντιστασιακώ ν μηνυμάτων και γύρω απ’ αυτόν πλέκεται ο υπόλοιπος μύθος με τ ις εικόνες που το ν απαρτίζουν. Είναι ένα έ ρ ­ γ ο πρωταρχικά μεταπολιτευτικό, που όμως κα­ τα φ έρ ν ει ν ’ αποδώσει με αρκετή ενάργεια κά­ ποιες πτυχές τ η ς ζωής τ η ς ελληνικής κοινότη­ τας, και ο σημερινός Έ λληνας μετανάστης ή γνώστης το υ «ελληνικού κατεστημένου» τη ς Γερμανία ς θα μπορέσει να δια κρίνει πολλές ο ­ μοιότητες με τ η γνώριμή του κοινότητα.

ΑΓΛΑΪΑ ΜΠΑΙΟΥΜΗ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1.

2.

3.

4.

Οικονόμου-Αγοραστού, Ιωάννα, Εισαγωγή στη Συγκριτική Στερεοτυπολογία των εθνικών χαρακτηριστικών στη λογο­ τεχνία, UniversityStudio Press, Θεσσαλονίκη 1922. Ο.π.,σελ. 13κ.εξ.

Dyserinck, Hugo, Komparatistik. Eine Einfiihrung. Στο: Aachener Beitrage zur Komparatistik. Bd. 1, Bonn 1981, σελ. 132. Περισσότερα για την εικόνα των Γερμανών στους: KochHillebrecht, Μ. Das Deutschenbild. Gegenwart, Geschichte, Psychologie, Miinchen 1977, και Riesz, Janos: Zur Omniprasenz nationaler und ethnischer Stereotype, Komparatistische Hefte, 2 (1980), 2, σελ. 3-11.

Ένα αδιέξοδο εγχείρημα...

IS η

ια στιγμή τρέλας» ονομάζει η Κα Νίκη Eideneier τη

I I / / στιγμή τη ς δημιουργία ς του εκδοτικού τη ς οίκου

IIII

«Ρωμιοσύνη». Η «Ρωμιοσύνη» ιδρύθηκε το 1983

1 I # 1 στην Κολωνία με σκοπό κυρίως την έκδοση νεοελI 1 1

ληνικής λογοτεχνίας στον γερμανόφωνο χώρο.

Στην ιδέα μετείχαν «κάποιοι φίλοι» και ο σύζυγος της, κ.

Hans Eideneier, καθηγητής τη ς Μ εσαιωνικής και Ν εοελλη­ νικής Φ ιλολογία ς στο Πανεπιστήμιο τη ς Κολωνίας τότε, του Αμβούργου σήμερα. Η εκδοτική δ ρασ τηριότητα τ η ς «Ρωμιοσύνης» αναπτύσσε­ τα ι κ ατά κύριο λόγο στον λογοτεχνικό τομέα, αν και περι­ λαμβάνει επίσης επιστημονικά βιβλία, μια σειρά με θέματα πρακτικής γεω γραφ ίας, θεατρικά έργα και παραμύθια. Εκτός από ελλαδικά παρουσιά ζονται και κυπριακά έργα, καθώς και Έ λληνες σ υ γγραφ είς που ζουν στη Γερμανία ή γενικά λογοτεχνία που α φ ορά στον μετανάστη. «Μια στιγμή τρέλας» που τ ο αποτέλεσμά τη ς καθημερινά δοκιμάζεται. Τρέλα επειδή τ ο ελληνικό βιβλίο, και μάλιστα τ ο μεταφρασμένο λογοτεχνικό, θεω ρείται στη Γερμανία μη αναλώσιμο είδος, «περιφερειακό» πνευματικό προϊόν, μικρού πληθυσμιακά λαού με περιορισμένα ομιλούμενη γλώσσα. Η ίδρυση, λοιπόν, του εκδοτικού οίκου «Ρωμιοσύνη» ανή­ κει στις λιγοσ τές προσπάθει­ ες με ε ξ αντικειμένου δ εδο­ μένο τ ο π εριοριστικό εύρος τ η ς εμβ έλειάς του ς. Επιπλέ­ ον ξεκίνησε χωρίς κονδύλια γ ια διαφήμιση,

σχεδίασμά,

γραφ εία, προώθηση κ,λπ. με κεφάλαιο, προσωπική περι­ ουσία και δουλειά, καθώς και φ τηνό εργατικό δυναμικό: προσωπικό μηδέν, κατ’ εξο­ χήν με φ τηνούς μεταφρα­ στές (φ οιτητές ή μη επαγγελματίες),

δημόσιες

σχέσεις

υπό τη μορφή προσωπικών ε ­ παφών και πανεπιστημιακών διασυνδέσεων, χω ρίς διορθω τές ή επιμελητές, εκτό ς της μιας και μόνης, τη ς ίδιας τη ς εκδότριας. Δηλαδή με ιδέες και ερασιτεχνισμό, ως μεράκι, ως παρέα. Επειδή όμως τ ο βιβλίο είναι μεν πνευματικό προϊόν, αλλά όπως και κ αθ ετί που παράγεται πρέπει ν ’ αγο ρα στεί και να «αναλωθεί» σε σχετικά π εριορισμένο χρόνο, με καλοϋπο-

Αφφμα

λογισμένο αριθμό αντιτύπων και ανταγωνιστική τιμ ή, π ροϋποθέτει προδιαγραφές αγοράς, όπως οποιοδήποτε καταναλω τικό αγαθό. Διαφήμιση, προώθηση, αλλά και προσφορά σταθερής ποιό­ τη τα ς (standard), αστό που σ’ όλα τ α προϊόντα λέμε παράδοση. Πιο συγκεκριμένα αυτά σημαί­ νουν για ένα βιβλίο: σωστή επιλογή θέματος ή σ υγγραφ έα (όπως π.χ. γνωστού σ υγγραφ έα με άγνωστο έ ργο του, επίκαιρου ή πρωτότυπου θέ­

ματος), συμφέρουσα οικονομικά παραγωγή (ως προς τη ν αγορά δικαιωμάτων, τη μετάφραση, την επιμέλεια, το lay out, τ ο χαρτί, τ ο τυπ ογρα­ φείο), δυναμική προώθηση (με επαγγελματική διαφήμιση και διανομή) και φυσικά πάντα και πα­ ντού σταθερή π οιότητα περιεχομένου και εμφ ά­ νισης. Δυστυχώς όλα αυτά είναι αδιανόητα, του λάχι­ στον στην Ομοσπονδιακή Δημοκρατία τη ς Γερ­ μανίας, χωρίς τ η ν οργάνωση μιας πραγματικής επιχείρησης, που δ εν είναι απαραίτητο μεν να ε ί­ ναι μεγαθήριο, αλλά πρέπει να δια θέτει το ν απαιτούμενο μηχανισμό και σχεδίασμά, τ η στοιχειώ­ δη οργάνωση καί οπωσδήποτε τ ο ανάλογο κε­ φάλαιο. Ε π ίτοντύπ οντω ν ήλων: Από τ ο 1983 μέχρι σήμε­ ρα η κ. Eideneier καταπονείται και εξα ντλείτα ι σύμφωνα με μαρτυρία τ η ς - με την οργάνωση, τη διαχείριση, τ ο σχεδίασμά, τα γραφειοκρατικά, τ ις δημόσιες σχέσεις, τη δ ια φήμιση κ.λπ. του ε κ ­ δοτικού οίκου, ενώ συνήθως η νύχτα χρησιμο­ ποιείται «για δουλειά περιεχομένου», όπως επι­ μέλεια κειμένων, μετάφραση κ.λπ. Μαθηματικώς

λοιπόν αποδείξιμο τ ο αποτέλεσμα. Ας μην ξαναπούμε ό ,τι έ χει γ ρ α φ εί και ειπ ωθεί κατά καιρούς από γνωστούς Γερμανούς ε λληνογνώστες γ ι’ ά­ χρωμες και προβληματικές αποδόσεις σημαντι­ κών νεοελληνικών έργων. Επιπλέον η “ Ρωμιοσύ­ νη” δ εν μπόρεσε να ενηλικιωθεί στο βασικό ζήτη­ μα των μεταφραστών, ο ι οποίοι - εκτό ς ορισμέ­ νων - δια θέτουν γλωσσικό κριτήριο συνήθως ξύ­ λινο, π ολλές φορ ές μάλιστα αγνο ού ντο καθημε­ ρινό νόημα λέξεω ν και εκ­ φράσεων ή σημαντικά γ ε γ ο ­ νότα τ η ς πρόσφατης ελληνι­ κής ιστορίας. Το χειρ ότερο βέβαια είναι ότι οι περισσότε­ ροι από του ς μεταφρασ τές γνωρίζουν γενικώ ς ελληνικά, ενώ το υ ς λείπ ουν οι «πολιτι­ σμικές εικόνες» (Kulturbilder) ως πολιτισμικές προσλαμβάνουσες π αραστάσεις, δ ιό­ τ ι δεν έχουν β ιώ σ ειτην ελλη­ νική πολιτισμική πραγματι­ κότητα, ού τε έχουν ελληνική πολιτιστική παιδεία, και με­ τα φ ρά ζοντα ς παρανοούν, παραποιούν και τελ ικ ά δεν μεταδίδουν τίπ οτα από την ελληνική πολιτισμική π ρ αγματικότητα και κλη­ ρονομιά.. Πιο κρίσιμη πάντως από τ ις μεταφρασ τικές α­ δυναμίες είναι η αδυναμία τη ς διά δοσής τους. Στα 13 αυτά χρόνια η «Ρωμιοσύνη» δεν κατόρθω­ σε να γ ίν ει εκδοτικός οίκος-επιχείρηση. Δεν εξα ­ σφάλισ ε καλύτερη προώθηση-διανομή του προϊ­ ό ντος της, δηλαδή δεν το διακίνησε, ού τε το προέβαλε ικανοποιητικά. Δεν απέφυγε τη ν κακό­ τεχνη εμφάνιση, μέχρι και τη μη ανθεκτική βι­ βλιοδεσία. Ξεκίνησε ως παρέα, και παρέμεινε παρέα. Και κατέληξε αναγκαστικά σε αδιέξοδο και ρουτίνα. Η προβολή όμως μιας εθνικής λ ογο­ τεχνίας στο εξω τερικό απαιτεί κάτι περισσότερο. Έ να ευπ αθές π νευματικό προϊόν, όπως τ ο ελ ­ ληνικό βιβλίο στο ε ξω τερικό, χρ ήζει εκ προοιμ ί­ ου γ ε νική ς και ειδ ικής προσοχής, κρ ατικής και ι­ διω τικής μέριμνας, σε ορισμένες δ ε περιπτώ­ σ εις και οικονομικής ενίσ χυσης. Ό λ α α υ τά προ­ ϋ ποθέτουν σοβαρότητα, υπευθυνότητα και αμεροληψία.

ΒΙΒΗ ΠΑΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ

Κώδων κινδύνου εν τη ερήμω;

(<

νας κίνδυνος για τη λογοτεχνία μας στη Γζρμανία». Έ τσ ι τιτλοφ ο ρή θη κε μια δημοσίευσή μου σ ’ αυτό το περιοδικό (τ. 287), όπου επεσήμανα α τέλειες του μηχανισμού εξαγω γής τ η ς λογοτεχνίας μας, καθώς Η και έναν ειδικό συντελεστή υποβιβασμού τη ς στον γερμανόφω νο χώρο. Μια διόρθωση αυτού το υ μηχανι­ σμού θα απαιτούσε ίσως αρ κετό χρόνο, αλλά αυτός ο βλαπτικός σ υντελεστής θα μπορούσε να ακινδυνοποιηθεί αμέσως. Θεωρώ α ναγκαία τη ν υπενθύμισή του. Π ρόκειται γ ια ένα εκδοτικό μ ικρομάγαζο τ η ς Κολωνίας με τη ν παλαιοφολκλορική επωνυμία «Ρωμιοσύνη» και έμβλημα έναν τσολιά, που μ’ έναν κονδυλοφόρο σαν γκλίτσ α εμφανίζει το ν σύγχρονο Έ λληνα συγγρ αφ έα ως ηθογράφ ο του πε­ ρασμένου αιώνα. Ο ι ευέλικτο ι καρπωτές αυτού το υ μικρομάγαζου, ονόματι Χανς και Νίκη Αϊντενάιερ, αν και διακι­ νούν κατ’ ανάγκην ελάχιστα τ ις μ ίζερες εκδόσεις το υ ς πέ­ ρα από τη συνοικιακή το υ ς βιτρίνα, καταφ έρνουν να τ ις ε κ ­ θέτουν επιδεικτικά όπου μαθαίνουν ό τι γίν ετα ι κάποια πο­ λιτισ τική εκδήλωση γ ια τη ν Ελλάδα. Αποτέλεσμα: Η επι­ σφαλής στον γερμανόφω νο χώρο ελληνική λογοτεχνία τα υ τίζετα ι δια ρκώ ς περισσότερο, σχεδόν αποκλειστικά στα μάτια τ ου ενδιαφ ερομένου κοινού μ’ αυ τές τ ις εκ δό­ σεις. Και το χειρ ότερο: αντιμετωπίζεται με ακα ταδεξία α­ πό κείνους που έχουν τ η δυνα­ τό τη τα και που θα είχαν και τ η διά θεση να τη ν προωθήσουν. Αλλά η δ ιεισδυτικότητα των Αϊντενάιερ επ εκτείνεται και αλ­ λού: σφ ετερ ίζονται τη ν εμπι­ στοσύνη δια φόρω ν εκδοτικών οίκων για να δια σπείρουν και σ ’ αυτών τ ις εκδόσεις κάθε λογής ανακρίβειες και γ ελ οιότη τες γ ύ ­ ρω από ελληνικά θέματα. Είχα παραθέσει σ’ εκείνη τ η δημοσί­ ευση δεκάδ ες σχετικά τεκ μ ή­ ρια. Ο ελληνικός τύπ ος ανθολό­ γησ ε μερικά εκφ ράζοντας την αγανάκτησή του. Ό ,τι επακο­ λούθησε είναι γ ενικό τερ α ενδει­ κτικό και γ ι’αυτό πρέπει επίσης να υπενθυμιστεί. Πανικόβλητοι ο ι Αϊντενάιερ ισχυρίσθηκαν με αγνωμοσύνη ό τι επρόκειτο γ ια «λάθη και αβλεψίες» του ε κδο τι­ κού οίκου που το υ ς είχ ε φ ιλοξε­ νήσει. Εν συνεχεία αυτοδια ψεύσθηκαν επιφορτίζοντας I Ρ

I

δύο ευνοούμενους το υ ς με τη ν απονενοημένη προσπάθεια να δικαιολογήσουν μερικά ελάχιστα από τ ις δεκάδ ες τω ν αδικαιολόγητων. Ο ι ευνοού­ μ ενοι εκτέθηκαν με αδικαιολόγητες δικαιολο­ γίες. Ο κύριος Αϊντενάιερ βυθίστηκε σε κατη-

Πολιτισμού» ή να παρουσιά ζουν πάλι επίδοξους ποιητίσ κους του ιδιωτικού τ ο υ ς κύκλου ως ομό­ λ ογους του Καβάφη («Αντί» 599,602,605). Ας μην ξεχνάμε όμως μ ε όλ ’ αυτά ότι, εκτό ς από τον υποβιβασμό τ η ς λογοτεχνίας μας, απεργά­

σχυμμένη σιωπή. Η κυρία Αϊντενάιερ παράλλαξε το ν αρχικό ισχυρισμό δια τεινόμενη ότι ο εκδο τι­ κός οίκος «έκανε δικές του επεμβάσεις και συντομεύσεις» στο κείμ ενό τη ς και δια βεβαίω σε τ ο κοινό ότι διορθώθηκαν στη δεύ τερ η έκδοση. Και όταν αποκαλύφθηκε πως η διαβεβαίω ση ή ­ τα ν ψ ευδής, παρακλήθηκε τ ο περιοδικό που την είχε δημοσιεύσει να δηλώσει ό τι προήλθε και αυτή από «τυπογραφικό λάθος»! Ό λη αιπ ή η αλγεινή παράσταση εμπλουτίσθηκε εξα ρχής με δάκρυα γ ια τη ν αφ ιλοκερδή α υτο­ θυσία τω ν Αϊντενάιερ υπέρ ημών, και με συκοφα­ ντίες για μένα. Γι’ αυτή τη ν εκδικητική ανταπόδο­ ση κινητοποιήθηκαν εκείνοι ο ι δύο ευνοούμενοι και ένας τρ ίτο ς γ ια να μου επιρρίψουν, τελείω ς άσχετα με το μοναδικό θέμα, ανάμεσα σε άλλα, «κακοήθειες» ο ένας, «ίντριγκες» ο άλλος, και ο παράλλος «λιβελλογραφία». (Το διανοητικό και ηθικό επίπεδο αυτής τ η ς σπιλωτικής εκσ τρατεί­ ας εμφ αίνεται λεπ τομερέστερα σ τις απαντήσεις που όφ ειλα να δώσω, από υποχρέωση απέναντι στο κοινό, («Διαβάζω» 290, «Αντί» 503, 506, 507, 518, 524, 526). Μ’ αυτό τ ο κόλπο του φωνάζοντος κλέφ τη οι Αϊντενάιερ κατάφ εραν να σαστί­ σουν γ ια ένα διά στημα κάποιους μισοαναγνώστες. Ώσπου το υ ς ή ρ θε ένας εξοντω τικός δ ισ έ­ λιδο ς καταπέλτης από το ν διεθνούς αναγνωρίσεως ελληνιστή,τον καθηγητή του Πανεπιστημί­ ου τ η ς Βιέννης Gunnar Hering: «τα ασύγγνωστα λάθη και οι α νακρίβειες, που ο ι σ υ γγραφ είς δεν επιχείρησαν καν να δικαιολογήσουν (...) υπάρ­

ζονται και το ν ενταφιασμό τω ν έργω ν τη ς που α­ ποκτούν κάθε τόσο. Ο Γ ερμανός ελληνογνώστης που το υ ς εμπιστεύθηκε τη μετάφρασή το υ τη ς «Ζωής εν Τάφω» έ γραψ ε πως πούλησαν μέσα σ ’ έναν χρόνο δεκατρ ία αντίτυπα και του δώσανε ως αμοιβή 18,07 μάρκα. Γιατί χαρίζουν τόσο ι συγγρ αφ είς μας τ α βιβλία το υ ς στη «Ρωμιοσύ­ νη»; Έ χουν πεισθεί, όπως φ αίνεται, ή μάλλον ά­ φησαν να το υ ς πείσουν ό τι η δ ουλειά το υ ς δεν έ ­ χ ει καμιά άλλη πιθανότητα εκδόσεω ς στα γ ερ μ α ­ νικά. Χαμένο, λοιπόν, γ ια μας το παιχνίδι σ’ αιπή

χουν π ράγματι στα εν λόγω κείμ ενα (...). Δυστυχώς η διαβεβαίω ση τ η ς κ. Αϊντενάιερ» δ εν αποδίδει τη ν αλήθεια (...). Ύ σ τερ α α π ο τέτο ια α ­ πόπειρα παραπλάνησης του κοινού, θα έπρεπε να σταματήσει κανείς να ασ χολείται με τ α δημο­ σιεύματα το υ ζεύγους Αϊντενάιερ, («Αντί». 522) 'Η ταν μια εξευτελιστική κ αταδίκη που επικύρωσε επίσημα τόσ ο τη ν αποκάλυψη των Αϊντενάιερ α ­ πό μένα, όσο και τη ν αυτοαποκάλυψή του ς. Για το υ ς νοούντες, το κύρος το υ ς έπεσε από τό τε στο ναδίρ. Ό χι όμως και γ ια κάποιους τυπικούς δια χειρισ τές του πολιτισμού μας. Γι’ α υτούς ανέ­ βηκε στο ζενίθ. Κι έτσ ι ο ι Αϊντενάιερ αισθάνονται τώ ρα πια κατοχυρωμένοι. Έ χουν τ ο δικαίω μα να συμμετέχουν σε λεγάμενες «Ημέρες Ελληνικού

τη γλώσσα, σκέπτονται καταπτοημένοι, ας μας βγάλει τουλάχιστον η Ρωμιοσύνη κάποια αντί­ τυπα γ ια το υ ς τ ρ ε ις και το ν κούκο της. Υποβολή μοιρολατρίας έ κ το υ πονηρού. Η δουλειά το υ ς έ ­ χ ε ι αρ κετές πιθανότητες ικανοποιητικής από κά­ θε άποψη εμφανίσεως στον γερμανόφω νο χώ­ ρο. Βέβαια ο ι εκδό τες όλου του κόσμου δεν δια­ κινδυνεύουν εύκολα τ α χρ ήματά του ς. Το ρίσκο το υ ς όμως περιορίζεται αισθητά, αν το υ ς π αρα­ σχεθεί οικονομική ενίσχυση από οπουδήποτε. Υπάρχουν εκατοντάδες γερμανόφωνοι εκδοτικοί οίκοι με παράδοση στη Γερμανία, την Αυστρία και τη γερμανόφωνη Ελβετία, πείρα και δοκιμα­ σμένες ικανότητες για τη διακίνηση και την προ­ βολή των βιβλίων του ς. Π ολλοί απ’ α υτούς θ α ε ­ ξέδιδαν πρόθυμα ελληνικά λογοτεχνικά έργα, αν κάποιος κάλυπτε ένα μέρος τω ν εξόδων τους. Αυτός ο κάποιος υπάρχει. Και εδρ εύ ει στις Βρυξέλλες. Π οιοι είναι εκείνοι στο Υπουργείο Πολιτισμού που του συνέστησαν να προσφέρει σεβαστά ποσά στη «Ρωμιοσύνη»; Μήπως μάλι­ στα φ ροντίζουν να διοχετεύονται προς τ ο ν ίδιο χρηματοσυλλέκτη και δραχμές του Έ λληνα φ ο­ ρολογούμενου; Και γ ια τί τ ο κάνουν άρ αγε αυτό; Από άγνοια των συνθηκών έξω από τ α σύνορά μας; Από αθεράπευτη αγάπη γ ια το υ ς Αϊντενάιερ; Ή για κάποιον άλλο λόγο; Αυτό τ ο μυστή­ ριο θα έπρεπε πια να δια λευκανθεί. Από το υ ς Έ λληνες συγγραφ είς. Και από το υ ς Έ λληνες εκ ­ δ ότες. Και οι μεν και οι δε έχουν πολλαπλά απτά συμφ έροντα από τη διά δοση των βιβλίων το υ ς σε μια τερ ά σ τια ευρωπαϊκή βιβλιαγορά και ιδεαγορά.

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΣΧΙΝΑΣ

Μια βραδιά ελληνικής λογοτεχνίας στη Γερμανία ΊΟ ΨΕΜΑ (στον Μανόλη Λναρνωστάκη;

ποιητής κάθισε στη θέση που τ ο υ υπέδειξαν, δίπ λα στη σ τρογγυλή παρουσ ιάστρια και τη ν ξανθή ρ αψω­ δό, κι έ ρ ιξε μια τελ ε υ τα ία ματιά σ τους μεταλλικούς σελιδο δείκτες. 'Η ταν σφηνωμένοι ανάμεσα στις σε­ λ ίδ ε ς με τ α ποιήματα που επρόκειτο να απαγγελ­ θούν και ο ι συ λλο γές τ ο υ το ύ φάνηκαν προς στιγμή σαν σφαχτάρια. Τον είχαν προσκαλέσει γ ια μια λογοτεχνική βραδιά στη γερμα νική μεγαλούπολη, είχαν προσπαθήσει να το ν δελεάσουν υπαινισσόμενοι ό τι θα το ν παρουσία ζαν σε Γερμανούς συναδέλφους, κριτικούς, μελλοντικούς α ­ ναγνώ στες. Ο ίδιος π ροτιμούσε να αφ ή νει το υ ς στίχους το υ στα χ έρια το υ κάθε αναγνώστη ξεχω ριστά, αντιπαθού­ σε κατά βάθος α υ τές τ ις β ραδιές με τ ις τό σ ο π εριττές γ ια τη ν τέχνη συμβάσεις, αλλά είχ ε συγκατανεύσει για να μη φ α ν εί α κ α τάδ εκτο ς σ ’ α υτούς που φ ιλοτιμούνταν να το ν φ έρο υν σ’ επαφή μ ’ ένα ξένο κοινό, αν και ή ξ ερ ε πολύ κα­ λ ά ό τι τ ο δ έλεαρ ή τα ν μ ια ασύσ τατη υπερβολή. Και τώ ρα έβλεπ ε το υ ς σ ελιδο δείκτες να δ ια σπαθίζουν τ ις ποιητικές συ λλο γές του. Η μια ήτα ν στοιβαγμένη πάνω στην άλλη και δίπ λα το υ ς είχ ε τοπ ο θετηθ εί τ ο απάν­ θισμα που μόλις είχε μεταφρασ τεί, επτα­ σ φ ράγιστο στην ξένη γλώσσα. Έ ρ ιξε μια ματιά στο αραιό κοινό και προ­ σπάθησε ν α το σταθ­ μίσει. Μ ια φ οιτήτρια, που κορωνίδα τω ν φ ι­ λολογικώ ν τη ς σπουδών ήταν για τη ν ώρα ο ρ όλος τη ς τα ξιθ έτρ ια ς σε τ έ τ ο ι­ ε ς βραδιές, είχ ε υπο­ δ είξει δια κριτικά σε αρ κετο ύς από το υ ς μόνιμους θαμώνες αυτώ ν τω ν παρουσιά­ σεων να μη συνωστί­ ζονται, αλλά να δ ια ­ σκορπιστούν σ την α ί­ θουσα. Τιμητικά σ την πρώτη σ ειρά ήταν παρούσες οι προξενι­ κές αρχές. Πίσω από μια σφ ιχτοδεμένη γρ α β ά τα ένα χαλα-

0

Αφιψομ

ρωμένο κουμπί άφ ηνε να αναπνέουν στον α έρα τη ς αίθουσας μερικές δ α σ είες τρ ίχ ε ς που ασφυκπούσαν κάτω από το κολλαριστό πουκάμι­ σο. Στα πρόσωπα ορισμένων κυριών δ ιαχεόταν μια εράσ μια αγαλλίαση από το ν αντικατοπτρι­ σμό τ η ς εθνικής λογο τεχνίας πάνω τ ου ς, σ τους σ υζύγους το υ ς είχαν επιβάλει τ ο συνοφρυω μένο ύφ ος που θεω ρούσαν πρέπον γ ια μια τό σ ο ε ξα ι­ ρετική, βραδινή έξοδο. Κάποιοι μεροκαματιάρηδ ες με ατημέλη τη εμφ άνιση ατένιζαν με τίμ ια ευγνω μοσύνη τ ο βήμα, όπου καθόταν ο π οιητής απ’ τη ν πατρίδα. Δ ύο δάσκαλοι το υ ελληνικού σχολείου είχαν σπεύσει κιόλας να το υ συστηθούν. Τα υπόλοιπα πρόσωπα όμως στη σ οφ ά τα ξιθ ετη μένη ομήγυρη δεν εντάσσονταν σ ’ έναν ενιαίο τύπο. Έ νας Γερμανός β οτανολόγος που είχ ε α ­ σχοληθεί συσ τηματικά με τ α αγρ ιολούλουδα τω ν ελληνικώ ν βουνών, ένας κρεοπώλης με τη ν κόρη το υ που είχαν περάσει αλησμόνητες πράγ­ ματι διακοπές σ την Ε λλάδα, μια τριμμένη από τ α χρόνια καλλιτέχνις που στην πρώτη τ η ς νεό τη τα είχε συμμετάσχει στην παράσταση μιας α ρχαίας τρα γω δία ς ενώπιον τω ν γονέω ν και κηδεμόνων κατά τη ν εο ρ τή τω ν αποφοίτων το υ κλασικού τη ς γυμνασίου, ένας ν εαρό ς που δήλωνε ή δη δ ημο­ σ ιογράφ ος, αλλά πάσχιζε ακόμα να εμφ ανισ τεί σ τις στήλες τω ν τοπικώ ν εφημερίδω ν, μερικές φ ο ιτή τρ ιες με φ α ρ δ ιές φ ού σ τες και τα γά ρ ια , λ ί­ γ ε ς καλόκαρ δες νοικοκυρές με αναπεπταμένο χαμόγελο, καλές προθέσ εις και απροσδιόριστα ενδιαφ έροντα. Η βραδιά εγκαινιά στηκε με δ υο καλά λ όγια από τη ν π ροτεταμένη οδοντοστοιχία τ η ς ιδιοκτήτ ρ ια ς τ η ς αίθουσας, που τη ν είχ ε παραχω ρήσει γ ι’ αυτή τη ν ελληνική βραδιά. Ηταν μια θεο φ ο­ βούμενη γυναίκα, εχθρ ά τω ν ανδρών, αλλά λάτ ρ ις τω ν ισχυρών πνευμάτων. Μ ετά ήρ θε η σειρά τ η ς π αρουσιά στριας. Είχε π ροετοιμάσει μια μακρά εισ αγω γή, μαθημένη καθώς ήτα ν από τη ν κακή τ η ς πείρα. Ή ξ ε ρ ε ότι ήτα ν αναπόφ ευκτο να τρ α υ λίζει τ ο πρώτο πεντάλεπ το και γ ι’ α υτό ε το ί­ μαζε πια λο γύ δ ρια το υ εικοσά λεπ του. Ξ εκινούσε με κάποιο χαριτω μένο στιγμιότυπ ο από τη ν πρώ­ τ η τη ς συνάντηση με το ν συγγρ αφ έα , περνούσε στα στοιχεία ε ργο γρ α φ ία ς και κ ατέληγε στην α­ νάλυση τ η ς βαθ ύ τερη ς ουσ ίας το υ έργο υ του. Τέλειω νε κάθε φ ορ ά τ η στιγμή που τ ο α κρ οα τή­ ρ ιο είχε αρχίσει να π έφ τει σ ε ραθυμία με τ ο ίδιο πάντα εύρημα: ακκιζόταν ό τι δ ε ν τ ις επιτρεπόταν να μακρηγορεί, αφ ού το ν λ όγ ο μπορούσε να πά­ ρ ει ο σχεδόν ξεχασμένος δίπ λα τ η ς σ υ γγρ αφ έ­

ας. Κάθε φ ορ ά που επαναλάμβανε τ ο εύρ ημ α δ οκίμαζε τ ο συναίσθημα ό τι είχ ε ανταποκριθεί σ τις ανειλημμένες υποχρεώσεις της. Είχε τ ιμ ή ­ σ ει κι αυτή τ η βραδιά δ εόντω ς τ η λογο τεχνία του τόπου τη ς με τ α καλύ τερ α και π ερισ σότερα που μπορούσε να δ ιη γ η θ εί κανείς σε μια τ έτο ια ευτυχή περίσταση. Το μόνιμο πια τρ α υ λ ό πεντάλεπ το τ η ς στην αρχή δεν είχ ε τη ν παραμικρή σχέση με συστολή, α γ ο ­ ρ αφ οβία ή δέο ς ενώπιον το υ παριστάμενου δημι­ ουργού. Δεν φ οβ ότα ν πια τίπ οτα από τ α σ υνηθι­ σμένα, τ α πεπραγμένα τ η ς αποδείκνυαν περί­ τ ρ α ν α ό τι κινούνταν στο μεταίχμιο δ ύο π ολιτι­ σμών, ό τι μεταλαμπάδευε τ α ελληνικά γ ρ άμμα­ τα. Η ευγνω μοσύνη κοινού και σ υγγραφ έω ν ένιω θε να τ η ς δια σφ αλίζει πλήρω ς τ α νώτα. Α υτό που τη ν αποπροσανατόλιζε όμως εφ ορ μού σ ε έ κ τω ν έμπροσθεν: ήτα ν τ ο βλέμμα τ η ς αντιπάλου φίλης τ η ς που κάθονταν πάντα στην πρώτη σ ειρά και φ ρό ντιζε να τ ο στυλώ νει πάνω τη ς . Έ νιω θε πίσω από τη ν πατίνα τ η ς ου δ ετερ ό τη τα ς να τ η ς ε κ το ­ ξ εύ ει τ η ν πεποίθηση τ η ς υπεροχής τη ς . Η αντί­ παλος ήταν κι αυτή μεταλαμπαδεύτρια, αλλά προερχόταν από λ ίγ ο καλύ τερ ο σπίτι, είχ ε κάνει κάπως πιο κομψό γάμο, ήταν σαφώ ς πιο εμφ ανί­ σιμη και δ ιέθ ετε πιο καλλιεργημένη προφ ορά στα γερμανικά. Η παρουσ ιάστρια ή ξ ε ρ ε ό τι οι δ ια φ ο ρές α υ τές μεμονω μένες δ εν ήτα ν ουσ ια­ στικές, αλλά τ η διέλυαν κυριολεκτικά όταν τη ν π ολιορκούσαν συ σ σω ρευμένες μέσα από κείνο τ ο ε π ιφ ανειακά αδ ιάφ ορ ο βλέμμα και τ ο επίπλα­ στα ευγενικό χαμόγελο. Ή τα ν φ ίλ ες γ ια τ ί φ ιλ ο ­ δ οξούσαν κι ο ι δύο να αναδυθούν ως λό γ ιες Α φ ρ οδ ίτες μέσα από τ α νάμα τα τ η ς ελληνικής λογοτεχνίας. Ή τα ν αντίπαλες γ ια τ ί δια γκω νίζο­ ν ταν ποια θα βο υτήξει πρώτη σε βαθ ύτερα νερά. Ή τα ν πάντα μαζί. Την κρίσ ιμ η στιγμή, όταν η αγαλλίαση είχ ε αρ χί­ σ ει να παγώ νει στα πρόσωπα ορισμένων κυριών, όταν κάποιοι συνοφρυω μένοι σύζυγοι είχαν α ρ ­ χ ίσ ει να γλαρώνουν, ακκίστηκε ό τι δεν τ η ς επι­ τρεπ όταν να μακρηγορεί, αφ ού το ν λ όγο μπο­ ρούσε να πάρει ο ίδιο ς ο παρουσια ζόμενος. Ο λ όγ ο ς αποδόθηκε στον ποιητή, άρχισαν να δ ουλεύο υν ένας-ένας χω ρίς σπουδή ο ι σελιδο­ δ είκτες. Ακρω τηριάστηκαν συλλο γές και κατακρ εουργήθηκαν π οιητικές εν ό τη τες γ ια λ όγο υ ς ανω τέρας βίας. Τα αποσπάσματα έπρεπε να α ­ ντισ τοιχούν σε όσ α περιλαμβ άνονταν στο τ ο μ ί­ δ ιο με τη γερμα νική μετάφρασ η. Το κάθε ποίημα α παγγελλόταν στα ελληνικά και αμέσω ς μετά

στην ξένη γλώσσα από τη ν ξανθή ραψωδό. Κάθε φορά ένα πρώτο, τολμη ρό παλαμάκι συμπαρέ­ συρε το ν επιδοκιμ αστικό κροταλισμό το υ ακροα­ τηρίου. Ο ι τολμ η τίες ήταν α υ τοί που διαισ θάνο­ νταν πρώτοι ότι τ ο ποίημα είχε ολοκληρωθεί. Η φωνή το υ ποιητή ακουγόταν σοβαρή και αργή, η απαγγελία τ η ς Γερμανίδας ήταν πιο θεατρική και καλπάζουσα. Στο μέσον η παρουσιά στρια σιω­ πούσε θριαμβευτικά, ανάμεσα στις δίγλω σσες α ­ π αγγελίες και τ α χειρ οκρ οτήματα ένιω θε κάποιο αόρατο χέρ ι να αποθέτει το ν κότινο στην κεφαλή της, τ ο βλέμμα τ η ς αντιπάλου φ ίλης δεν είχ ε πια τη ν παραμικρή σημασία. Η επιμονή και η υπομονή της, η αδάμαστη θέληση είχαν αποφ έρει καρπούς. Εν ριπή ο ­ φθαλμού παρήλασαν από μπροστά τη ς οι εικόνες που είχαν σημαδέψει τη ζωή της, ο ι προσλαμβάνουσες παρα­ στάσεις, όπως είχε μάθει πρόσφατα να τ ις αποκαλεί: η ζεστή φασολάδα τ η ς μάνας της, τ α δ ειλά φ οιτητικά χρ ό­ νια, η γνωριμία με το ν Γερμανό φίλο που ε ίχε γίνει, στο με­ ταξύ, άντρας τ η ς ανοίγοντάς τ η ς μια δεύ τερ η πατρίδα. Απόψε καθόταν στην άκρη τ η ς δ εύ τερ ης σειράς συγκα­ τανεύο ντα ς κάθε τόσ ο με το κεφάλι, επιδοκιμ άζοντας με φ αρδιά χαμόγελα το δικό τη ς έργο, ρίχνοντας κλεφ τές, δ ιε­ ρευνητικές ματιές στο ακροα­ τήριο. Ή ταν ελληνιστής, έ ­ γ ρ α φ ε εργασ ίες, έσ τελνε πα­ ν τού τ α ανάτυπά του, επέβαλ­ λ ε τη ν παρουσία του σε κάθε λ ογή ς π νευματικές εκδηλώ­ σεις γ ια τ η ν Ελλάδα. Αλλά κι αυτή δεν πήγαινε πια πίσω. Ή ταν επικεφαλής δικού τη ς εκδοτικού οίκου για μεταφράσ εις ελληνικής λ ο ­ γοτεχνίας στα γερμανικά, είχε σπάσει τ ο φράγμα τη ς νεανικής, επαρχιακής απομόνωσης. Είχε ε ­ π αφές με Έ λληνες συγγραφ είς, είχε τη ν άνεση να το υ ς μετα καλεί πια στο δικό τ η ς ορμητήριο, α ­ πολάμβανε το προνόμιο να ενδίδουν. Για να δ ιε­ κτραγω δήσει μάλιστα την αφ ιλοκερδή ανέλιξή της, δ ιέδ ιδ ε τ η φήμη ότι είχ ε ξεπ ουλήσει την προίκα τη ς γ ια να στήσει το ν οίκο, όλα ανεξαιρέ­

τω ς τα ασπρόρουχα κ α ιτα σ ε γ κ ο ύ ν ια τη ς . Ναι, ή ­ τα ν βέβαιη, είχ ε μια κατακόρυφ η σταδιοδρομία , δεν ήταν μόνο μια απλή, πρόσχαρη γυναίκα, αλ­ λά μια θεραπαινίδα τω ν γραμμάτων. Δεν απο­ κ λείεται μάλιστα η γ ρ αμματολογία τω ν σοφών, η ιστορία εντέλει, να μην τη ν αγνοούσαν στις κατο­ πινές δ έλτους τους. Ο π οιητής δεν κατάφ ερε να αγνοήσει τ η νεαρή ραψωδό. Τώρα που οι επευφ ημίες είχαν αρχίσει να χαλαρώνουν τη ν ατμόσφαιρα, γύ ρισ ε προς το μέρος τη ς μ ε μιαν έκφ ρασ η ευα ρέσκειας γ ια την τόσ ο π ειστική τ η ς απαγγελία, δυστυχώς π αρεμ­

βλήθηκε ο όγκος τ η ς παρουσιά στριας, πρόλαβε να δ ει μόνο τη στητή τ η ς αλογοουρά, σκέφτηκε αυθόρμητα το ν θύσανο ανάμεσα στα πόδια της. Η π αρουσιά στρια το ν επανέφερε στην τάξη, στο φαινομενικά παλλόμενο, αλλά στην ουσία απολιθωμένο σκηνικό τ η ς βραδιάς, με τη ν πρόσκληση γ ια τη συζήτηση με το κοινό. Σ ’ αυτό τ ο τμήμα τη ς τελ ετο υ ρ γ ία ς θα π ρόσφερε τ ις δια μεσολαβητικές υπηρεσίες τ η ς μεταξύ απορούντος α-

κροατηρίου και αυτοδιερμηνευόμενου δημι­ ουργού. Ο π οιητής μετέφ ερε το βλέμμα το υ πά­ νω στη σελίδα τ η ς μετάφρασ ης που βρισκόταν σε απόσταση σαφ ούς ο ρ ατότητας ανάμεσα στη στοίβα το υ και τη ν παρουσιά στρια. Έ νας μετα λ­ λικός σελιδοδείκτης κρατούσε τ ο βιβλίο ακόμα ανοιχτό. Μόλις βρέθηκαν ενώπιος ενωπίω η επτασφ ράγι­ στη γλώσσα άρχισε ξαφ νικά να το υ προδίδει με­ ρικά από τ α μυστικά της. Τα λίγ α γερμανικά, που είχε μάθει πριν από πολύ καιρό και είχ ε προτιμή­ σει να ξεχάσει, ά ρχισαν να ξεμυτίζουν από τ α βά­ θη τ η ς μνήμης του, αναγνώριζε εδώ κι ε κ εί ση­ μεία το υ κειμ ένου. Μ ε έκπληξη αντιλήφ θηκε ότι τ ο ποίημα στη γερμανική μετάφραση δεν ήταν το δικό του, είχε μετατραπεί σε ακατανόητη ισ τορία με ήρωα κάποιον παράφρονα. Οι δικοί του σ τίχοι ήταν σ την πραγματικότητα μια παραβολή γ ια τη ζωή δοσμένη μέσα από ένα παιχνίδι τ η ς τ ρ ά ­ πουλας. Ξεροκατάπιε και σκέφτηκε. Κατάλαβε τ ι είχε συμβεί. Η μετα φράσ τρια δεν ήξερ ε ό τι ο τρ ε λό ς ήταν ένα τραπ ουλόχαρτο, το ν πέρασε γ ια π ραγματικό παρανοϊκό με αποτέλεσμα τ ο ποίημα να π αραμορφω θεί εντελώ ς στην ξένη γλώσσα. Ζήτησε πρώτος τ ο λόγο, διατύπωσε χα­ μηλόφωνα τ ο παράπονό το υ και σώπασε. Το κοι­ νό, που τόση ώ ρα έδειχνε να καταλαβαίνει τ α πά­ ντα, περιέπεσε σε αβεβαιότητα. Η π αρουσιά στρια ένιω σε μιαν ακαριαία εφ ίδ ρω ­ ση στις μασχάλες τη ς κι έναν βόμβο σ τους κρο­ τάφ ου ς. Στην ίριδα τ η ς αντιπάλου φ ίλης ε ίδ ε να τρεμοπ αίζει ένας σαρκασμός ανάμικτος με φ ι­ λαλληλία. Είχαν να πληρώνουν σίγουρα κοινές α­ μαρτίες. Σε κλάσματα δευτερολέπτου οι σημα­ δια κές εικό νες τη ς ζωής τ η ς δια σαλεύθηκαν. Το γαλήνιο πέλαγος τ η ς λογο τεχνίας που τό σ ο είχε ποθήσει άρχισε να υποχωρεί, στη χύ τρ α ξαναφούσκω σε η φασολάδα. Συνειδητοποίησε ενστικτωδώς ό τι τώ ρα δια κυβεύονταν τ α πάντα, ο ο ί­ κος, η αυγατισμένη προίκα, η υπόληψη, η εγκυ ρό τη τά της. Αμφ ισβητούνταν συνολικά τ α κεκτημένα και οι αυταπάτες τη ς ζωής της. Τι θα γ ι­ νόταν, αν ο π οιητής είχ ε τη ν αποκοτιά να ελ έγ ξει όλα τ α μεταφρασμένα ποιήματα, αν όλοι οι συγγρ αφ είς εξέταζα ν όλα τ α μεταφρασμένα το υ ς βιβλία; 'Ο φείλε να αντιδράσει, ή ταν άνωθεν σχεδόν επιβεβλημένο να ματαιώσει τη ν αποκά­ λυψη τη ς αλήθειας, να δια σώσει το ν θρύλο του αγώνα γ ια τ η μεταλαμπάδευση τη ς λογοτεχνίας το υ τόπου της. Έπρεπε να πει ένα οποιοδήποτε ψέμα. Και είπ ε το χειρ ότερο. Μ ε άτρεμη φωνή α ­ νακοίνωσε στον συγγρ αφ έα και τ ο κοινό ό τι η μ ε­

τάφ ρασ η τ η ς συγκεκριμένης λέξη ς είχ ε απαιτή­ σει τ ις δια πραγματεύσεις ενός ολόκληρου απο­ γ εύμ ατο ς μεταξύ αυτής, ως εκδότριας, επιμελήτρ ια ς και μεταφράσ τριας, και μ ιας εξίσου έμπει­ ρης συνεργά τιδά ς της. Είχαν καταλήξει στο συμπέρασμα ό τι στην ποίηση είνα ι προτιμότερο να μετα φ ρ άζει κανείς τη γενικού κύρους κυριο­ λεκτική σημασία τω ν λέξεω ν και όχι τ η ν τυχάρπαστη μ εταφορική σημασία τ η ς ειδικής κάθε φ ο­ ρά χρήσης. Μ’ αυτή τη συνταγή η ποίηση δεν ε ί­ χ ε να φ οβηθεί τίπ οτα από τη μετάφρασή της. Το κοινό άρχισε πάλι να καταλαβαίνει, τ α π άντα ε ί­ χαν αποκατασταθεί. Ο π οιητής δεν θέλησε να δ ευτερολογήσ ει. Είχε έρ θ ει η ώρα τ η ς συζήτη­ σης. Η φ ίλη πήρε πρώτη το ν λ όγο και κατασκεύ­ ασε μια νοητή γ έφ υρ α ανάμεσα σ ’ αυτή τ η βρα­ διά και μιαν εξίσ ου αξιόλογη παρουσία ση ενός άλλου συγγρ αφ έα πριν από λίγον καιρό υπό τ η δική τη ς α ιγίδα, η ιδιο κτή τρ ια τη ς αίθουσας ε ξέφ ρα σε τη ν ικανοποίησή τ η ς γ ια το θρησκευτικό ρ ίγος που δια περνούσε το υ ς στίχους τ ο υ ποιη­ τή, έ νας συμπατριώτης του έδω σε συχαρίκια για τ ις γ ε ρ έ ς το υ ιδέες, η τ α ξ ιθ έτρ ια επισήμανε τη σωστή ταξινόμηση τω ν φωνηέντων που μπορεί να κάνει σπουδαίο ακόμα κι ένα μέτριο ποίημα, η απόστρατη καλλιτέχνις απήγγειλε τ ρ ε ις στίχους του Ευριπίδη που θυμόταν ακόμα στα αρχαία ε λ ­ ληνικά, ο βοτανολόγος εξή ρ ε τη ν παρουσία τη ς σφενδάμνου σ’ ένα σημείο του τέτα ρ το υ κατά σειρά ποιήματος, ο επίδοξος συνεργάτης του τύπου επ έσ εισ ετου ς κινδύνους που προέκυπταν γ ια τη λογο τεχνία από τ α μέσα μαζικής ενημέρω ­ σης, η κόρη του κρεοπώλη είπ ε ότι τ α ποιήματα αυ τής τ η ς βραδιάς έμοιαζαν λουσμένα στο ελ λ η­ νικό φως, ο πατέρας τη ς δεν πήρε το ν λόγο προκειμ ένου να β ρει μεγαλύτερη απήχηση η παρέμ­ βαση τη ς θυγατέρα ς τ ο υ . Κατά τ η διά ρκεια ακρι­ βώς τ η ς σιωπηρής απήχησης που είχαν τ α λόγια του κοριτσιού, η π αρουσιά στρια βρήκε την ευκα ιρία να κηρ ύ ξει λήξασα τη ν εποικοδομητική συζήτηση και να δώσει το σύνθημα γ ια τη ν τ ε λ ε ­ τ ή τω ν αυτογράφων. Οι ενθουσιασμένες νοικο­ κυρές όρμησαν πρώτες προς το ν ποιητή κραδαίνοντας π ολύτιμα αντίτυπα τ η ς απόκρυφης αυ τής έκδοσης που δεν θα έβρισκαν στην αγο­ ρά. Τα υπέγραψε αγόγγυστα, ένα-ένα χωρίς σπουδή. Κατά βάθος είχε πάρει τη ν απόφαση να μην ξανάρθει ποτέ σε γερμανική μεγαλούπολη χωρίς συγγραφ είς, κριτικούς και δημοσιογρά­ φους. Και χωρίς αναγνώστες.

ΣΠΥΡΟΣ ΜΟΣΚΟΒΟΥ

ΑΚΡΙΤΑΣ Έ να ξεχωριστό Βιβλίο πού μάς κοινωνεί στό μεγάλο θέμα τής άναπηρίας καί τή συνάτηση τών ψυχών μέσα άπό τό μοίρασμα τού πόνου. Παρουσιάζεται στό 'Εθνικό "Ιδρυμα 'Ερευνών, Βασ. Κων/νου 48 στίς 11 Νοεμβρίου 1996 & ώρα 7.30 μ.μ.

ΜΙΧΑΗΛ, τού Στρατή Πασχάλη

Κι άν πόθησα, μένουν φαντά­ σματα/ κι άν άγγιξα, μένουν πτυχές / ώ τί ταξίδι μυστικό, μετοικεσία,/ γιά κάποια χώρα τόσο άπόμακρη/ πού σχεδόν δέν υπάρχει. Ό Στρατής Πασχάλης μετά τήν Άνακτορία (1977), τήν Άνασκαφή (1984), τή Νύχτα τού 'Ερμαφρόδιτου (1989), τίς Βυσσινιές στό Σκοτάδι (1991) καί τά Άνθη ροΰ (1994), παρουσιάζει τό έκτο ποιητικό τ

Έ νας πανηγυρικός τόμος ί άφιερωμένος στά 100 χρό­ νια άπό τήν γέννηση καί τά J0 χρόνια άπό τήν κοίμηση του άίβαλιώτη συγγραφέα καί ζωγράφου τής 'Ορθοδο­ ξίας καί τής Ρωμιοσύνης. Οί συμμετοχές 40 σημαντι: κών άνθρώπωγ της τ έχ νη ς’ καί τοΰ πνεύματος συνο­ δεύονται άπό άνέκδοτο εϊκονογραφικό καί φωτο­ γραφικό ύλικό τοΰ Φώτη Κόντογλου.

Δύο σημαντικά Βιβλία τού Τάσου Λιγνάδη

Κ υκλοφ ορεί τό Ν οέρβριο ΕΝΑΣ ΝΕΟΣ ΚΟΣΜΟΣ Η ΟΡΘΟΔΟΞΗ • ΓΕΝΝΙΕΤΑΙ ΕΚΚΛΗΣΙΑ, Στό Βιβλίο αύτό συγκεντρώθη­ Καλλίστου Ware. καν οί εισηγήσεις ενός πολυσυ­ Μέ επιστημονική άντιζητημένου συνεδρίου πού κειμενικότητα, πληρότη­ πραγματοποιήθηκε στό ’Ινστι­ τα, σαφήνεια άλλά καί τούτο Goethe τόν 'Απρίλιο τοΰ νηφαλιότητα'Όναλΰονται 1995. θέμα του: πώς ή πνευμα­ :ιστορικά οί θέσεις τής τική ζωή καί ή διανόηση τής 'Ορθοδοξίας έναντι τών Γερμανίας τού 19ου at. έπηρέα- άλλων δογμάτων καί ιν άποφασίστικά τήν διαμόρ- εκτίθενται οί καταοτά-' φωοη τής είκόνας τού σεις τών συγχρόνων. ελληνικού πολιτισμού, μιάς εικόνας πού έξακόλουθεϊ νά

Μιά πανοραμική εΙκόνα τής διαχρονικής 'Ορθο­

. Ισχύει ώς τίς.μέρες μας. ‘Επιστημονική έπιμέλεια· ■* Εύάγγελος Χρυσός. Ό τόμος θά παρουσιαστεί, στό ι ν ­

δοξίας πού δέν πρέπει νά λήψει άπό τή βιβλιο­ θήκη κανενός έλληνα άναγνώοτη.

στιτούτο G oethe, 'Ομήρου 14-16, στίς 2 Δεκεμβρίου

1996. 7.30 μ.μ

ΕΦ ΕΣΟ Υ

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Α Κ ΡΙΤΑ Σ 24-171 21 Ν . Σ Μ Υ Ρ Ν Η -Τ Η Λ .: 9334 554, 9334 685 - FAX: 9311 436

----- εκδόσεις ΠΟΛΙΣ -----κ υκλοφ ορεί

Γιώργος Γραμματικάκης

Κοσμογραφήματα

Αντικείμενο του βιβλίου είναι η περιγραφή των σύγχρονων επιστημονικών επιτευγμάτων, γύρω από το Σύμπαν και την εξέλιξή του, και η σύνδεσή τους με τα προαιώνια ερωτήματα του ανθρώπου, τα θέματα της παιδείας και του πολιτισμού, που συνιστούν τη σταθερή αγωνία του συγγραφέα- τέλος, κάποιες «πολιτικές», με την ευρύτερη έννοια, απόψεις, και η προσπάθεια να ιδωθεί το παρόν και το μέλλον, το Ελληνικό, με ματιά άλλη.

εκδόσεις

ΠΟΛΙΣ · ΟΜΗΡΟΥ 32

· 106 72 ΑΘΗΝΑ · ΤΗΛ. 36 43 382 · FAX 36 36 501

καί στη ΣΤΟΑ του ΒΙΒΛΙΟΥ · ΠΕΣΜΑΖΟΓΛΟΥ 5

· ΑΘΗΝΑ

· ΤΗΛ. 32

16 148

Ρ ΙΤ ΙΚ Η ι Το γνωστότερο έργο του μεγάλου καναδού συγγραφέα Robertson Davies Η τ ρ ιλ ο γ ία τ ω ν Κ ό ρ ν ις , που γνώρισε τεράστια παγκόσμια επιτυχία, με­ ταφράζεται για πρώτη φορά στα ελληνικά. Με το πρώτο βιβλίο Ο ι έ κ π τ ω τ ο ι ά γ γ ε λ ο ι ο συγγραφέας μας φέρνει κοντά στη λογοτεχνία και στο Ραμπελαί, με το δεύτερο Β α θ ι ά ρ ι ζ ω μ έ ν ο μας εξοικειώνει με τη ζωγραφική (με όλη τη ζω­ γραφική, από το quatrotcento μέ­ χρι τους σύγχρονους καναδούς τοπιογράφους) και με το τρίτο βιβλίο Η λ ύ ρ α τ ο υ Ο ρ φ ε α μιας εισάγει στον κόσμο της όπερας.

Διδότου 10, 106 80 Αθήνα, τηλ. 36 22 390, fax 36 21 367 Βιβλιοπωλείο: Κωλέττη 25, 106 77 Αθήνα, τηλ. 3 8 3 6 460

Ο Ν ίκος Βασιλειάδης είναι γνω στός από τ α βιβλία του «Ο Αγάθος», «Το άγημα τ ι­ μών» κι «Ο συμβολαιογρά­ φος». Δ εν δ ίνει σημασία στην εντοπιότητα αλλά, γ ια να σι­

Ν ίκος Βασιλειάδης:

γά σ ει τ ο ασ τυνομικό δαιμόνιο παντός ενδιαφ ερομένου, ο­ μο λογεί ότι

είναι

από τη

Χρυσούπολη τ η ς Καβάλας. Δηλώνει ευθαρσώ ς ό τι είναι

Λίλυ Εξαρχοπούλου: Υπάρχει κάποιος παραγκωνισμός

«αμετανόητος» σ υ γγραφ έα ς

των συγγραφέων που ζουν στην επαρχία;

και μηχανόβιος - παρότι έχει

Ν ίκος Β α σ ιλειά δ η ς : Δ ε ν τ ο π ιστεύω αυ τό, π ρ ό κ ε ιτα ι γ ια

πάθει κάποια ατυχήματα με

μ ιζέ ρ ιε ς κ αι γ κ ρ ίν ιε ς τω ν α νάξιω ν. Π ιστεύω ό τ ι ό π οιος έ ­

τη μοτοσικλέτα του. Ζ ει στη

χ ε ι ν α πει κά τι εν δ ια φ έ ρ ο ν δ εν π άει π ο τέ χ αμένος. Γνω ρί-

Θεσσαλονίκη, όπου εργάζε­

ζω σ υ γ γ ρ α φ είς τ η ς Κ αβάλας, ο ι οπ οίοι ξ εχ ώ ρισ αν και εκ-

τα ι ως φ ιλόλογος σε Λύκειο,

δ όθ ηκ α ν από μ ε γ ά λ ο υ ς εκ δ ο τικ ο ύ ς οίκ ο υ ς τ η ς Αθήνας.

και χρησιμοποιεί τ ο ψευδώ­ νυμο «Βασιλειάδης» γ ια να μη

Υπ άρχουν σ υ γ γ ρ α φ είς ώ ς και δ έκ α τη ς κ α τη γ ο ρ ία ς που

δια τα ρ ά ξει τ η σχέση το υ με

έχ ο υ ν ανα γνω ρισ τεί. Ε κτός κι αν π αρ απ ο νιούνται επ ειδή δ εν τ ο υ ς κ άλεσ α ν ν α τ ο υ ς σ τεφ ανώ σ ου ν σ τη ν π λ α τεία

το υ ς μαθητές του. Θ εωρεί

Συ ν τά γ μ α το ς . Ό λ ο ι εκ δ ίδ ο ν τα ι πλέον, ε κ τό ς από τ ο υ ς

μάλιστα εξα ίρεση τ η στιγμή

λ ο γ ο τεχ ν ίσ κ ο υ ς που γ ρ ά φ ο υ ν κ ά τι που ε ν δ ια φ έ ρ ε ι μό­

που ο ε κδό τη ς το υ έδω σε μια

ν ον τ η γ ε ιτ ο ν ιά το υ ς , α λ λ ά α υ τ ο ί δ εν εκ δ ίδ ο ν τα ι ο ύ τε στη Θ εσσ αλονίκη.

φ ω τογραφ ία του σε κάποιο περιοδικό, με α ποτέλεσμα να το ν αναγνωρίσει μια μαθήτ ρ ιά τ ο υ «που ημιλιπόθυμη με ρώτησε εάν είμ αι ο συγγρα­ φ έας κι εγώ τ η ς απάντησα πολύ αυστηρά ότι πρόκειται

Μα την ίδια προβολή έχουν τα δικά τους βιβλία με τα βι­ βλία συγγραφέων που βρίσκονται στην Αθήνα όπου τους βρίσκει κάποιος δημοσιογράφος μεγάλης εφημερίδας και τους παίρνει μια συνέντευξη; Σ’ αυτό έχ ετε δίκιο. Ειδικά η Αθήνα, ως κέντρο των πάντων,

γ ια το ν δίδ υμο αδ ελφ ό μου.

έχ ει και τη δ υνατότητα δημοσίων σχέσεων, αλλά δεν ξέρω

Απ’ ό,τι καταλαβαίνετε δεν

ποιος επιδιώκει τ ις δημόσιες σχέσεις, εμένα τουλάχιστον

τόλμη σε να με ξαναρωτήσει»,

δεν με αφορούν. Ξέρω ό τι πολλά βιβλία έχουν μοσχοπουλή-

συνεχίζει χαριτολογώ ντας, κι

σει λόγω τω ν δημοσίων σχέσεων χωρίς να αξίζουν το ν κό­

αφ ήνει τ η συνομιλία μας να

πο. Ό μω ς τ α βιβλία που αξίζουν θα κυκλοφορούσαν έτσ ι κι

κυλήσει αβίαστα, ενίο τε δια­

αλλιώς. Ο κόσμος ξέρ ει να διαλέγει, τ ο καλό πράγμα δεν χάνεται.

κοπτόμενη από μια διά θεση σκω πτικότητας και διατρανώ­ νοντας με κάθε αφ ορμή ό τι οι

Εσείς δεν θα επιθυμούσατε να διευρύνετε το αναγνωστι­

συ γγρ αφ είς δεν πρέπει να

κό σας κοινό;

παίζουν τ ο παιχνίδι τ η ς δημο­

Δεν θα έκανα πάντως θυσίες ή μεγάλα πράγματα γ ια να το διευρύνω. Για π αράδειγμα, «Το άγημα τιμών» δεν πούλησε

σιότητας. ΤΗ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΠΗΡΕ

π αρότι εγώ τ ο αγαπώ πολύ, φ αίνεται ότι δεν ανταποκρίνε-

Η ΛΙΛΥ ΕΞΑΡΧΟΠΟΥΛΟΥ

τα ι στις ανάγκες του αναγνωστικού κοινού. Από ε κ εί και πέ­ ρα δεν ξέρω τ ι θα μπορούσα να κάνω, δεν θα μπορούσα πο-

Σννέηενξη

ενάντιον της καθαρότητας Οι επικριτές σας διατείνονται ότι μετά τον «Αγάθο» παρουσιάζετε μια πτώση... Ίσω ς είναι πτώση από την άποψη ότι δεν έχω πολλά πράγματα να πω, από την άλλη όμως δεν αισθάνθηκα ποτέ την υποχρέωση να γράφω. Αυτή τη φορά, με το ν «Συμβολαιογράφο», είχα λ ιγότερα να πω. Συνέχεια προσπαθώ να γράψω αλλά μπορεί και να μην ξαναεκδώσω κάτι. Αυτή την εποχή γράφω κάτι που τ ο φ αντάζομαι σαν μυθιστόρημα, άλλο όμως οι προθέσεις κι άλλο αυτό που βγαίνει. Πόσο καιρό σας παίρνει να γράψετε κάτι; τ έ να βγω και να το διαφημίσω. Δεν μπορώ γ ια παράδειγμα να εμφανιστώ σε κάποιο βιβλιοπω­ λείο, διό τι αισθάνομαι σαν πλασιέ, δεν μ’ αρέσει να ξεχωρίζω από του ς ανθρώπους που περπατά­ νε δίπλα μου. Και δεν θέλω ποτέ να προβληθεί αυτό που έκανα από τη φυσική παρουσία μου, α­ πό το αν ε ίμαι ω ραίος ή άσχημος, αν έχω κατάλ­

Π άρα πολύ καιρό. Ο «Αγάθος» μου πήρε έξι χρό­ νια όχι συνεχούς δουλειάς βέβαια, αλλά με γρ ά­ ψιμο, πέταμα, ξαναγράψιμο, χρόνια διακοπών. Δεν είμαι επαγγελματία ς στο γράψιμο κι αυτό με σώζει. Εάν θεω ρήσουμε ό τι έχω κάποιο αναγνω­ στικό κοινό, θα του δώσω κάτι μόνον εφόσον υπάρχει, δεν μπορώ να του δίνω σκουπίδια. Εάν γράψω με το ζόρι, δεν θα έχω τ ι να πω.

ληλο ύφος κ.λπ. Βεβαίως δεν μπορείς να λες όχι στα πάντα, δ ιό τι γίνεσαι πλέον βεντέτα, εξάλλου

Από τα προηγούμενα βιβλία σας φαίνεται ότι

σαν χαρακτήρας είμαι κοινωνικός άνθρωπος.

σας αρέσουν οι δευτερεύοντες χαρακτήρες,

Αυτός είναι κι ο λόγος που παρευρέθηκα στην εκ­

που λειτουργούν και κάπως σαν χορός, ενώ

δήλωση που έγινε προς τιμήν μου στο Γουλαν-

στον «Συμβολαιογράφο» κατ’ ουσίαν δεν υπάρ­

δρή-Χορν. Άλλωστε πάντοτε χαίρεσ αι όταν σου

χουν...

λένε ότι έχεις κάνει κάτι καλό.

Π ράγματι το υ ς αγαπώ πάρα πολύ και όντως στο τελ ευ τα ίο μου βιβλίο δεν υπάρχουν. Το θέμα εί­

Έχετε κάποια προτίμηση ανάμεσα στα βιβλία

ναι πως μόνο σ’ ένα μυθιστόρημα μπορείς να βά­

σας;

λ εις δευ τερ εύ ο ντες χαρακτήρες, ενώ σε μια ι-

Θεωρώ ότι είναι όλα χαριτω μένα και κυρίως ότι έ ­

στοριούλα που θέλεις να αφ ηγηθείς, δεν μπο­

χω δ ουλέψει πολύ γ ι’ αυτά. Δεν είναι δ υνατόν να

ρείς να βάζεις άλλα πρόσωπα. Μάλιστα, πολλοί

μην αγαπήσεις αυτό που έ φ τιαξες.

μου λένε ότι εφόσον υπήρχε τόσ ο υλικό, θα έ­

Σννέντευξη

πρεπε να τ ο κάνω μυθιστόρημα- αλλά εάν τ ο έκα­

ήταν πάρα πολύ χαριτω μένοι και αυτό φαίνεται

να μυθιστόρημα, θα ήταν τραβηγμένο από τα

σε κάποια από τ α κείμ ενα που έχω μεταφράσει,

μαλλιά. Εάν αρχίσεις να παραγεμίζεις κάτι γ ια να

όπως ένα κείμ ενο του Ξενοφώντα από την «Κύ-

πάρει έκταση, τ α παραγεμίσματα φαίνονται, εί­

ρου Παιδεία», που έχ ει ένα σπαρταριστό κομμάτι

ναι μπαλώματα.

του παππού Αστυάγη και του εγγονού του Κύ-

Η αίσθηση του χιούμορ πηγάζει από τη δική

φήνω, και ξέρω ότι μετά από δύο χρόνια κάτι θα

σας διάθεση;

έχω να διορθώσω.

ρου. Δεν χολοσκάω πάντως να εκδοθούν, τ α α­

Ναι, προσωπικά δεν αντέχω να είμαι σοβαρός για πολλή ώρα, αισθάνομαι ό τι σκάω. Εν πάση περι-

Λέγεται συχνά ότι κάνετε ηθογραφία. Έχει αντί-

πτώσει είμ αστε ζωντανοί άνθρωποι κι αυτή η σο­

κρυσμα για σας η έννοια ηθογραφία στα τέλη

βαρότητα αρχίζει και με στενοχωρεί. Και η σοβα-

α ισ θ ά ν ο μ α ι ό τ ι σκάω

Ι

Εξαρτάται από το τ ι εννοούμε χρησιμοποιώντας

νοχλεί φυσικά,

τη λέξη. Εάν εννοούμε την π εριγραφή των ηθών

αλλά εγώ μιχάω και γ ια την

και των εθίμων μιας εποχής, δεν έχ ει ποτέ λόγο

πολλή

σοβα­

μα και την εποχή που ήκμαζε η ηθογραφία. Εάν

ρότητα. Ο άν­

μέσα από αυτά που γράφ ουμε βγαίνει κάτι για

θρωπος δ εν ε ί­

σοβαρότερα ζητήματα και τη ν αληθινή ουσία του

ναι μονίμως σοβαρός, τ ις περισσότερες ώρες τη ς ζωής του προσπαθεί να τ ις περάσει ευ ­ χάριστα. Ο άνθρωπος που αναλύει δια ρκώς το σύμπαν

και

είναι

μονίμως

του εικοστού αιώνα;

ροφάνεια με ε ­

σοβαρός

είναι

δυστυχής.

υπάρξεως, ούτε σήμερα ούτε π αλαιότερα - ακό­

ανθρώπου, όποια κι αν είναι αυτή, εάν έχει σχέση με τα π ροβληματάκια του, με το τ ι τελικά σημαί­ νει ζω, τ ό τ ε δ εν έ χει σ ημασία εάν χρησιμοποιού­ με τον όρο ηθογραφ ία ή ταδεγραφ ία, κάποιον άλλο όρο δηλαδή. Πιστεύω ό τι εκείνο που μ ετρά­ ει σε οποιαδήποτε τέχνη κι όχι μονάχα στη λογο­

Τι βιβλία διαβάζετε; Τους «ηθογράφους», του ς αρχαίους κλασικούς και αστυνομική λογοτεχνία. Δεν παρακολουθώ σχεδόν καθόλου τη σύγχρονη λογοτεχνία. Δια­ βάζω κάτι σύγχρονο μόνον αφού μου τ ο συστή­ σουν και το ξανασυστήσουν. Δεν διαβάζω πολύ. Και προτιμώ να διαβάζω ένα αστυνομικό μυθι­ στόρημα, όπως τα παλαιότερα του Τζον Λε Καρέ - τελευ τα ία έχει «πέσει».

Ως φιλόλογος δεν θα έπρεπε να παρακολουθεί­ τε τη σύγχρονη πεζογραφία; Ναι, πιστεύω ότι θα έπρεπε, αλλά δεν τ ο κάνω. Κάθε τόσο όταν πρέπει να διαβάσω κάτι, προτι­ μώ να ανοίξω τον Θουκυδίδη ή μια τραγω δία. Εκεί καταλήγω συνήθως, είμαι π αλιομοδίτης. Οι αρχαίοι κλασικοί με συγκινούν ακόμη κι έχω με­ ταφ ράσ ει πολλούς, όχι τ α μείζονα έργα, αλλά δευτερ εύοντα και ελάσσονα που τα βρίσκω πολύ χαριτωμένα. Με το υ ς αρχαίους υπάρχει μεγάλη

τεχνία είναι το κατά πόσο μας λέ ει κάτι από αυτό που πραγματικά είμ αστε. Να συνάγω λοιπόν ότι σε σας δεν αρέσει η ηθο­ γραφία; Η ηθογραφία, όταν είναι σκέτη, δεν μου αρέσει, τη διά βαζα ως φ οιτητής γ ια να μελετήσω τη λαο­ γραφία . Ο Παπαδιαμάντης, παρότι θεω ρείται ο μεγάλος μας ηθογράφος, δεν πιστεύω ότι ήταν ηθογράφ ος μ’ αυτή την έννοια. Μέσα από τ α πά­ θη και το υ ς καημούς των ανθρώπων μιλάει για τη ν ανθρώπινη μοίρα, γ ι’ αυτό και παραμένει α­ γαπητός. Πάντως αυτός με τον οποίο σας συνδέουν είναι ο Βιζυηνός. Τον αγαπώ πάρα πολύ. Δεν είμαι όμως δ ιά δοχός του, δ ιό τι δεν θέλω να είμαι διά δοχος κανενός. Π άντοτε οι διά δοχοι είναι υποδεέστεροι και ά­

σοβαροφάνεια και όλοι πιστεύουν ό τι δεν έκαναν

χρωμοι κι ελπίζω να μην καταλήξω εκεί. Λέμε ας

τίπ οτα άλλο από το να κάθονται και να φιλοσο­

πούμε οι «Παλαμικοί». Βγήκε ένας Παλαμάς που

φούν και να αναλύουν τ ο σύμπαν. Δεν ήταν έτσι,

είχε τη ν όποια αξία και από πίσω βγήκαν και οι μι­ μητές του, όπως και οι «Σολωμικοί» κι οι «Καρυω-

Συνέντευξη

τακικοί». Εάν τίθ ετα ι ζήτημα δια δοχής, θα ήθελα

βρίσ κεται εγκλωβισμένος στα συρταράκια του

να είμ αι ο άνθρωπος που χώνεψε το ν Παπαδια-

και μόνον ε κ εί μπορεί να κινηθεί.

μάντη ή τον Βιζυηνό και έφ τιαξε κάτι πέρα από αυτούς.

Έχετε δημοσιεύσει σε λογοτεχνικά ή άλλα πε­ ριοδικά;

Εσείς πώς και βγάλατε τα βιβλία σας σε Οίκο

Ό χι. Αφενός δ ιό τι δεν γράφω πολύ και αφ ετέρου

της Αθήνας;

διότι, κατά κανόνα, στα περιοδικά κάποιοι βά­

Αυτό ήταν τυχαίο . Το φρόντισαν κάποιοι άλλοι,

ζουν π ροδημοσιεύσεις ή τ α δ ευτερ εύο ντά τους,

αυτοί που διάβασαν κάποια από τα 50 αντίτυπα

τα μικρά κείμ ενά του ς. Εγώ δεν έχω τέτο ια κείμε­

που βγάζω για φ ίλους και το π ρότειναν στον εκ­

να και ού τε θέλω να κάνω προδημοσιεύσεις.

δότη. Βγάζω πάντοτε 50 αντίτυπα εκτό ς εμπορί­ ου. Καμιά δεκαριά δίνω σε φ ίλους και μ ετά καθό­

Πώς βλέπετε τα απειράριθμα λογοτεχνικά πε­

μαστε και κάνουμε πλάκα με αυτά που έγραψα.

ριοδικά που κυκλοφορούν σήμερα;

Δίνω επίσης περί τ α 20 αντίτυπα σε σεβαστούς

Κυκλοφορούν π ράγματι απειράριθμα και δεν τα

γνωστούς και κάποιους άλλους. Λέγοντας σεβα­

παρακολουθώ πια, τ ι να πρωτοδιαβάσεις. Καλά

στούς φίλους εννοώ κάποιους πανεπιστημια­

είναι, αλλά πολλές φ ορές είναι πολύ βαθυστόχα­

κούς δασκάλους που το υ ς εκτίμησα ή θεώρησα

στα και με κουράζουν, δ ιό τι εγώ δεν αντέχω τις

χρέος μου να το υ ς δείξω ότι κάτι έκανα. Για πα­

πολλές φ ιλοσ οφ ίες και θεω ρίες. Είναι καλά στο

ράδειγμα σ ’ έναν καθηγητή μου από το γυμνάσιο

ρόλο του περιοδικού, δηλαδή τη ς γενικής ενημέ­

και ανθρώπους που εκτιμώ τη δουλειά του ς. Θα

ρωσης κι όχι τη ς ειδ ικής εμβάνθυσης.

ήθελα π αραδείγματος χάριν να τα είχε δια βάσει ο Χατζιδάκις ή ο, κάποτε φ ίλος μου, Σαββό-

Υπάρχει και η Εταιρεία Συγγραφέων Βορείου

πουλος, άνθρωποι που εκτιμώ πολύ το έργο το υ ς

Ελλάδος...

ή που το έργο το υ ς έπαιξε κάποιο ρόλο στη ζωή

Και μάλιστα νομίζω ότι υπάρχουν δύο. Δεν έχω

μου, που μέσα από το δ ικό το υ ς έργο βρίσκω ό τι

καταλάβει όμως εάν είναι κομματικές. Μου φ αί­

εκφ ράζομαι κι εγώ. Υπάρχουν κάποιοι άλλοι που

ν ετα ι ό τι έχουν ηλικιακές δια κρίσεις, ό τι οι ν εότε­

βλέπω τ ο έργο το υ ς και το θαυμάζω, αλλά πέραν

ροι είναι εναντίο ν του κατεστημένου ή κάτι τ έ ­

τού το υ δεν μου λ έ ει τίπ οτα και σ ’ αυτούς δεν θα

τοιο. Δ εν συμμετέχω σε καμία.

έστελνα ποτέ. Διάβασα κάπου ότι σας εκνευρίζει ο Αθηναϊκός Στον Σαββόπουλο θα στέλνατε και σήμερα; Κι εγώ διαφωνώ με πολλά από αυτά που λ έ ει κα­

όρος «ερωτική Θεσσαλονίκη»... Η Θεσσαλονίκη είναι μια μεγάλη πόλη, αρκετά

τά καιρούς, αλλά έχω βρει πάρα πολλά πράγμα­

μεγάλη ώστε να σου επιτρέπει να χαθείς, πράγμα

τα μέσα από το υ ς στίχους του. Ο Σαββόπουλος

που είναι τ ο βασικό προσόν των μεγάλων π όλε­

είναι κατά έναν τρόπο ο εκφ ρασ τής τη ς γενιά ς

ων, να μην έχ εις τη ν καταπίεση του καθωσπρεπι­

μου και εξέφ ρ ασε τ α περίφημα 60s στην Ελλάδα.

σμού, κι αρ κετά μικρή ώ στε να εξαφ ανίζεσαι σαν

Εξάλλου είναι πολύ εύκολο να βγάλεις κάποια α­ ντίτυπα, τα βγάζω στον υπολογιστή. Ώ στε έχετε περάσει στο κομπιουτερ... Ασχολούμαι με τ ο ν υπολογιστή εδώ και 20 χρό­ νια, από τό τ ε που πρω τοβγήκαντα ATARI. Η αντί­ ληψη ότι ένας φ ιλόλογος δεν πρέπει να έχ ει σχέ­ ση με υπολογιστές είνα ι πολύ υπανάπτυκτη. Πρέπει δηλαδή ένας φ ιλόλογος να είναι κολλη­ μένος στο μολύβι; Εξάλλου και οι μαθηματικοί δια βάζουν φ ιλοσοφία κι ο ι φυσικοί γρ άφ ουν ποι­ ήματα. Είναι βλακώδης η άποψη ό τι ο καθένας

Ο Νίκος ΒασιΒειάδης γεννήθηκε το 1942 σε επαρχιακή κωμόποΒη της Μακεδονίας από γονείς πρόσφυγες. Σπούδασε κΒασική ΦιΒοΒογία στο Πανεπιστήμιο της θεσσαΒονίκης και διδάσκει στη Μέση Εκπαίδευση. Ζει στη ΟεσσαΒονίκη. Έχει γράψει ποιήματα και πεζά και έχει μεταφράσει αρχαί­ ους κΒασικούς. ΚυκΒοφορούν τα ριβΒία του ΑΓΑΘΟΣ (μυθι­ στόρημα, 1989,1990), ΑΓΗΜΑ ΤΙΜΩΝ (ΝουβέΒα, 1990) καί Ο ΣΥΜΒΟΛΑΙΟΓΡΑΦΟΣ (ΝουβέΒα. 1995). ΌΒα τα ριβΒία του Νίκου ΒασίΒειάδη κυκΒοφορούν από τις εκδόσεις «ΝεφέΒη».

Συνέντευξη

προσωπικότητα. Κατά τ α άλλα έχ ει όλα τ α προ­

πολύ όταν γράφω, δηλαδή μπαίνω τόσο βαθιά

βλήματα μιας πόλης και δεν πιστεύω ότι είναι ε­

στην ιστορία που αρχίζω να υποφέρω, στενοχω­

ρωτική. Λες και όλοι οι άνθρωποι σπαρταράνε α­

ρ ιέμαι με το ν καημένο τον κύριο Τάδε, με το ν κύ­

πό έρωτα, τ α μ άτια το υ ς εκπέμπουν μηνύματα ε ­

ριο Δείνα που κάτι θα πάθει κι είνα ι κρίμα να τ ο

ρω τικά και φυσικά δεν υπάρχει κάτι τέτοιο . Νομί­

πάθει και στο τ έλ ο ς γίνομαι ο ίδιος χάλια. Το απο­

ζω ο ι Αθηναίοι τη ν αποκαλούν «ερωτική», δ ιό τι έ ­

φεύγω λοιπόν. Ο ρισμένες φ ορ ές έχω σ το μυαλό

χουν κουραστεί από όλα τ α προβλήματα τη ς δι­

μου κάποια π ράγματα που θέλω να γράψω κι όλο

κής το υ ς πόλης, ψάχνουν γ ια την περίφημη ζε­

τ ο αναβάλλω, δ ιό τι δεν θέλω να μπω πάλι σ’ αυτή

στασ ιά κι έχουν μια τάση, όπως όλοι, προς το ε ­

τ η δια δικασία, σ’ αυτήν τη στεναχώρια. Εξάλλου

ξωτικό. Όπως οι Βόρειοι φ εύγουν από τη χώρα

δεν βρίσκω ό τι έχω πολλά π ράγματα να πω. Ο ύτε

το υ ς κι έρχονται στην Ελλάδα γ ια να βρουν τον ή ­

τη ν υποχρέωση έχω να πω στους άλλους κάτι ού­

λιο, έτσ ι κι οι Αθηναίοι έρχονται σε μας από τη δ ι­

τ ε βρίσκω ό τι λέω φοβερά πράγματα στους άλ­

κή το υ ς μεγαλούπολη και ψάχνουν τ ο π ερίεργο

λους ανθρώπους, κάποιες ιστορ ίες διηγούμαι

και τ ο εξω τικό. Ό ταν φ εύγει κανείς από τ ο καθη­

και δεν έχω πολλές ιστορ ίες ή έστω ιστορ ίες που

μερινό του περιβάλλον που τ ο ν καταπιέζει με χι­

να αξίζει το ν κόπο να τ ις δια βάσει κάποιος ά λλος

λιάδ ες τρόπους, αποκτά τη ν ερω τική προδιάθε­

πέρα από μένα. Για μένα μπορεί να είνα ι και ιστο­

ση των διακοπών. Επομένως η Θεσσαλονίκη δεν

ρίες από τη ζωή μου οπότε έχουν τη ν αξία τη ς α­

είνα ι ούτε περισσότερο ούτε λιγότερο ερω τική α­

νάμνησης, τ ο να διηγηθώ όμως σε εσάς όλη την

πό οποιαδήποτε άλλη πόλη.

ιστορία τη ς ζωής μου άνευ λόγου και αιτία ς δεν έχ ει κανένα νόημα.

Η Αθήνα είναι ερωτική; Εάν εσύ ο ίδιος είσαι ερω τικός, θα βρεις και α­ νταπόκριση. Η Αθήνα έχ ει πάρα πολύ ωραία μέ­ ρη, κάποια ανεπανάληπτα μέρη όπως τ ο Θησείο, το Δ εν ε ίμ α ι I ε π α γ γ ε λ μ α τ ία ς \ στο γ ρ ά ψ ιμ ο κ ι α υ τ ό μ ε σ ώ ζει

Μοναστη-

ράκι, τ α Πετράλω να, το Κουκάκι, τα Εξάρχεια που τ α αγαπώ πά­ ρα πολύ.

Ποια είναι για σας φ ερ’ ειπείν η ωραιότητα των Εξαρχείων; Το ό τι είναι γειτο νιά ακόμη. Ίσω ς όχι ακριβώς στα Εξάρχεια, αλλά λίγο πιο πάνω στη Νεάπολη. Έ χεις τ ο ν μπακάλη σου, το ν ψιλικατζή σου, δεν είνα ι καθόλου απάνθρωπα εδώ. Και δεν έχ ει κα­ θόλου αυτή τ η φ οβερή απομόνωση που υπάρχει στα προάστια, με τ ις οχυρωμένες πολυκατοικίες.

Και πάλι όμως είναι θέμα επιλογής διότι κάποια στιγμή επιλέξατε να μας πείτε κάποια πράγμα­ τα... Δεν επέλεξα να σας τ α πω. Π ρόκειται γ ια ιστο­ ρίες που έ γραψ α γ ια τη ν παρέα μου, γ ια το υ ς κα­ λούς φ ίλους που καθόμαστε το χειμ ώνα και τ ις λέμε ο ένας σ τον άλλο, σαν άνθρωποι κάποιας η­ λικίας πλέον έχουμε αρχίσει να αφηγούμασ τε ι­ σ τορίες. Δ εν τ ις έ γραψ α με σκοπό να διαφωτίσω το Πανελλήνιον ή να επιδιώξω δάφνες. Συνέβη να κυκλοφορήσουν. Δεν αρνήθηκα τη ν έκδοσή Τους από τ η στιγμή που εκτιμήθηκαν. Θεωρείτε ότι ο συγγραφέας είναι επάγγελμα; Ό χ ι προς Θεού. Ο επαγγελματίας συγγραφ έας είναι γ ια μένα αποτυχημένος. Εγώ α υτό πιστεύω, αλλά μπορεί να υπάρχουν άνθρωποι ικανοί να γρ άφ ουν συνεχώς ε ξ επαγγέλματος. Εγώ είμαι απολύτως ανίκανος γ ι’ αυτό το πράγμα και εάν ποτέ γράψω κάτι επειδή πρέπει να γράψω, εάν

Είσθε ολιγογράφος. Γιατί αυτό;

για π αράδειγμα με πιέσει ο εκδό τη ς μου, θα είναι

Πρώτον δ ιό τι δεν θεωρώ υποχρέωσή μου τ ο να

εκ προοιμίου αποτυχία. Εάν δ εν έχω κάτι να διη­

γράφω. Δεν μπορώ να καταλάβω αυτούς που ε ­

γηθώ, θα είναι βεβιασμένο, θα είναι πλαστό, ένα

πειδή έγραψαν κάτι, μετά αναλαμβάνουν την

κατασκεύασμα.

υποχρέωση κάθε χρόνο να βγάζουν οπωσδήποτε κάτι, ε ίτε είναι καλό ε ίτε είναι κακό κατά τη δική

Εκδώσατε όμως πρόσφατα τον ολιγοσέλιδο

το υ ς κρίση. Δ εύτερον, δ ιό τι κουράζομαι πάρα

«Συμβολαιογράφο»...

Συνέντευξη

Κι αυτό διό τι δεν είχα κανένα άλλο διή γημα πέ­ ραν αυτού και μάλιστα τ ο κρατούσα στην άκρη

παράδειγμα λέμε στις X Φεβρουάριου, ο Μάης του ’68.

γ ια δύο τ ρ ία χρόνια αφού το έγραψα, π αρότι το

Ό τα ν ακούω στις τό σ ες του Φλεβάρη δεν έχω

ζητούσε ο εκδότης μου. Τ ελικά του τ ο έδωσα,

πρόβλημα, δ ιό τι εν πάση περιπτώσει έτσ ι το έ λ ε­

αλλά δεν είχα άλλο να δώσω.

γ ε ο λαό ς αλλά με εκνευρ ίζει να ακούω ο «Ιού-

Μα αυτή δεν ήταν εμπορική κίνηση;

λέγανε ο Ιούνιος

______________________________

Θα μπορούσε όντως να είναι, αλλά από τη ν άλλη,

και ο Ιούλιος ή ο θερισ τής και ο αλωνάρης. Για να μην αναφερ-

I Ο ι κ α ν ό ν ε ς ο π ουδήπ οτε ε ίν α ι | κ α κ ό π ρ ά γ μ α . Γ ε ν ικ ώ ς δεν π ρέπ ει ν α υπ άρχουν α υ σ τ η ρ ο ί κ α ν ό ν ε ς σ ε τίπ ο τ α

νης» και ο «Ιούλης». Αυτό δεν τ ο είπ ε ποτέ κανείς,

όταν μπαίνεις σε μια κατάσταση έχ εις και κάποι­ ες ευθύνες. Έπρεπε να δώσω κάτι στον εκδότη παρότι αρχικά ντρεπόμουν και σκεφ τόμουν να γράψω κανά δυο ιστορ ίες ακόμη. Ό μω ς δεν είχα

θώ και σ ’ εκείνο

να γράψω τίπ οτα άλλο και τελ ικ ά το δια κινδύ­

το

νευσα.

πισωγυρίζω

φρικιαστικό με

όλα τ α σεξουαλικά υπονοούμενα. Οι π ερισσότε­ Νομίζω ό τι αυτό που συγκινεί τους αναγνώστες

σας είναι η γλωσσική σας ιδιαιτερότητα...

ρες λ έ ξε ις φτιάχνονται κατά 50% στην τύχη κι έ ­ τσ ι μένουν.

Πράγμα που εγώ θεω ρούσα μεγάλο μ ειονέκτημα και φοβόμουν ότι δεν θα προσελκύσω με τ έτο ια

Αυτό που μάλλον κάνει εντύπωση σε εσάς είναι

γλώσσα, επειδή θεω ρούσα ότι δεν μπορούν να

κάποιες ιδιω ματικές λέξεις που, ειδικά στον

τη ν καταλάβουν ο ι νεότερ ες γ εν ιές που μεγάλω­

«Αγάθο», αν δεν τις ξέρεις, μπορείς να τις παρερνηνεύσεις...

σαν με τη ν άκρατη δημοτική, πίστευα ότι δεν θα το υ ς μίλαγε αυτή η γλώσσα. Στις π αλαιότερες

Κατ’ αρχήν γράφω ως β ορειοελλαδίτης τη ς

γεν ιές έχει κάποιο αντίκρισμα, δ ιό τι θυμίζει το ν

συγκεκριμένης περιοχής και όταν μου έρχ ετα ι να

Παπαδιαμάντη και το ν Βιζυηνό, ενώ στους ν εότε­

πω και μια λέξη τη ς γενιά ς μου, τη λέω, αλλά δεν

ρους δεν καταλαβαίνω τ ι έχει να πει αυτή η γλώσ­

τ ο κάνω εσκεμμένα. Μ ερικές φ ορ ές βέβαια κάνω

σα. Στο σχολείο τ α τ ελευ τα ία δεκαπέντε χρόνια

κι ένα παιχνίδι με το ν λόγο, μεταξύ καθαρεύ­

μαθαίνουν μετά πάθους τη δημοτική, και μάλιστα

ουσας και δημοτικής. Είναι ας π ούμε μια φράση

τη δημοτική έτσ ι όπως τη ν εννοούν, με μια

στην καθαρεύουσα και ανατρέπεται από μια λέξη

α υστηρ ότητα άκρως καθαρευουσιά νικη. Ό ,τι δεν

τη ς δημοτικής, αυτό όμως είνα ι ένα παιχνίδι.

είναι σύμφωνο με την επίσημη γραμματική τη ς

Ό σ ο γ ια τ ις ιδιω ματικές λέξεις, α υ τές είναι λέξεις

δημοτικής απορρίπτεται αυτομάτω ς.

του λεξιλο γίου μου και τ η ς ιστορίας μου ολόκλη­

Τα παιδιά ξέρουν τη δημοτική;

να τ ις πω, τ ις λέω. Δεν νομίζω ότι είναι απολύτως

Αυτό είναι ένα γενικό τερ ο πρόβλημα. Μήπως κι

απαραίτητο να τ ις καταλάβει όλες ο αναγνώ­

ρης και ό ταν α ισθάνομαι ό τι μπορώ - και θέλω -

ε μείς μαθαίναμε τη ν καθαρεύουσα όταν ήταν η

στης. Κι αν υπάρχουν πέντε ιδιω τιματικές λ έξεις

επίσημη γλώσσα; Το ζήτημα μεγεθύνεται στην ε­

που δεν καταλαβαίνει, κι α υ τές παρά τ α ύ τα έ ­

ποχή μας, στην πλειοψηφία τ α γλωσσικά ενδια­

χουνε το ν ήχο του ς. Ο ίδιος ο ήχος επαρκεί πολ­

φ έροντα είναι μειωμένα. Η επίσημη πάντως

λές φ ορές, δ ιό τι καθώς δια βάζουμε, ακούμε πά­

γραμματική είναι πολύ αυστηρή και φ τω χαίνει

ντοτε μέσα μας το ν ήχο τω ν λέξεω ν. Δεν είναι α­

τρο μ ερ ά τ α ελληνικά, έχει δε μια άτεγκτη στάση,

νάγκη να είνα ι και λεξικο γρα φ ικά τεκμηριω μένη

δεν επιτρέπ εται να λ ες «της πόλεως», πρέπει να

η λέξη. Έ νας παράξενος ήχος μάς κάνει να υπο­

λες «της πόλης» υποχρεωτικά.

θέσουμε ότι κάτι σ ημαίνει κι αυτό φτάνει, η λέξη πάντοτε ε π ιτε λ ε ίτη λ ειτο υρ γία της. Εξάλλου δεν

Μα υπάρχει ως δεύτερος τύπος...

είνα ι πάρα πολλές αυ τές οι λέξεις.

ν

Δηλαδή είναι ανύπαρκτος, δ ιό τι κανένα π αιδί δεν μαθαίνει το υ ς δεύ τερ ου ς τύπους.

Μ ετά από όλα αυτά, τι σχέση έχετε με τους μα­ θητές σας;

Υπάρχουν όμως και κάποια καθιερωμένα. Για

Προσπαθώ π ράγματι να το υ ς πείσω με κάθε τρό-

Σννέντενξη

119

πο ότι δεν είναι ανάγκη να είναι άκροι δημοτικι­

υποστηρίζω ότι δεν πρέπει να υπάρχει καθαρευ­

στές και αυτό βγαίνει συχνά κι από το ν τρόπο

ουσια νισ μός καμιάς μορφής, ε ίτε γλώσσα που

που το υ ς μιλάω. Π ολλές φ ορ ές χρησιμοποιώ

να συμφω νεί υποχρεωτικά με τη ν αρχαία ελληνι­

συνειδητά εκφ ράσ εις που δεν ανήκουν καθαρό­

κή, όπως ήτανε παλιά η καθαρεύουσα, ε ίτε

αιμα στη δημοτική και όταν δείχνουν παραξενε-

γλώσσα που πρέπει

μένοι, το υ ς αποκρίνομαι ότι το έκανα επίτηδες

λ ου θ εί το υ ς κανόνες τ η ς κοινής νεοελληνικής.

για να το υ ς δείξω ό τι δεν υπάρχουν μόνον αυτά

Γενικώς δεν πρέπει να υπάρχουν αυ στηρ οί κα­

που διαβάζουν στο βιβλίο. Η ελληνική υπάρχει ε­

σώνει και καλά να ακο­

νόνες σ ε τίπ οτα.

δώ και τρ ε ις ή τέσ σ ερις χιλιάδες χρόνια, επομέ­ νως δεν μπορεί να απ οτελείται μόνον από αυτά που υπάρχουν στα βιβλία.

Ωστόσο υποστηρίζετε κι ο ίδιος ότι υπήρχαν κάποια παραγλωσσολογικά φαινόμενα, δηλαδή μια αντίδραση στη χούντα, στον συντηρητισμό

Σωστά, αλλά όλες οι γλώσσες διαμορφώνονται

κ.λπ. Αυτό δεν είναι δικαιολογημένο ως μία μ ε­

και το ίδιο συμβαίνει και μ ε τα ελληνικά.

ταβατική περίοδος;

Συμφωνώ, αλλά α υ τός δεν ε ίνα ι λόγ ο ς για να α-

Ή ταν βεβαίως αναπόφευκτο. Κι εγώ στα νιάτα

πορρίψ ουμε όλα τα παλιότερα. Θα μπορούσαμε

μου ήμουν φανατικός δημοτικιστής και έγινα έ ­

να μιλάμε χρησιμοποιώ ντας όλο το εύρ ος των

ξαλλος όταν ο δάσκαλός μου, ο Λίνος Πολίτης,

προσωπικών μας γνώσεων από τη γλώσσα ή χω­

με έ βαλε να κάνω μια εργασ ία πάνω σ τον «Οδοι­

ρίς τ ο φόβο τω ν κανόνων. Οι κανόνες οπουδή­

πόρο» του Σούτσου. Δ εν καταλάβαινα γ ια τί θα έ­

ποτε είνα ι κακό πράγμα. Βέβαια η «κακιά» η κα­

πρεπε να τ ο διαβάσω α υτό το κείμενο. Βέβαια ή­

θαρεύουσα επέβαλλε πρώτη το υ ς κανόνες, μό­

τα ν άλλες εποχές, άλλες σκέψεις, άλλες προτε­

νον που τ α ίδια που έκανε η καθαρεύουσ α τ α κά­

ραιότητες. Σήμερα η δική μου σχέση με το υ ς μα­

νει τώ ρ α η δημοτική. Τώρα παίρνει τη ν εκδίκησή

θη τές μου είναι πολύ καλή. Δεν είμ αι όμως καθό­

τη ς η δημοτική και φ τιά χνει έναν καινούριο κα­

λου μαθητοπατέρας, είμ αι ένας καλοπροαίρετος

θαρευουσιανισμό, σήμερα υπάρχει καθαρευ­

αυστηρός μπαμπάς. Δεν μπορούν ο ι μαθητές να

ουσια νισ μός τη ς δημοτικής, δηλαδή πρέπει να

κρίνουν τ α πάντα, δεν μπορούν να έχουν καθορι­

γρ ά φ εις καθαρή δημοτική. Π αρατηρώ ότι τ ώ ρα

στική γνώμη γ ια τ α πράγματα. Μπορούν όμως να

στις ειδ ήσ εις λένε τ ο Υπουργείο Εθνικής Αμύ-

έχουν άποψη που να ακούγεται και να συζητιέται

νης. Αυτό τ ο λέμε σήμερα, αλλά εάν τ ο έλεγα ν

κ αι να κατευθύνει π ολλές φ ορ ές τ ις αποφάσεις.

πριν από τέσ σερα-π έντε χρόνια θα ήτα ν αυ τομά­

Δεν είνα ι όμως δυνατόν να συμβαίνουν όλα αυτά

τω ς αντιδραστικοί, δ ιό τι «κανονικά» θα έπρεπε

που βλέπουμε σήμερα, γ ια παράδειγμα να διοι­

να λένε τ ο Υπουργείο Εθνικής Άμυνας. Αυτό

κούν τελ ικ ά τη ΔΕΗ οι συνδικαλιστές. Αυτό δεν

συνέβαινε μ ετά τ ο 7 4 στη μεγάλη ακμή τ ο υ δη­

τ ο δέχομαι, αυτή η δουλειά ανήκει σε άλλους. Η

μοτικισμού και τω ν δημοκρατικών δυνάμεω ν γ ε ­

υποχρέωση του δασκάλου, όπως και του πατέ­

νικώς, τό τ ε έπρεπε να μιλάς έτσι, αλλιώς ήσουνα

ρα, είναι να κατευθύνει. Βέβαια έχω μαθητές που

κι εσύ ένας από το υ ς άθλιους συντηρητικούς

δεν τ ο αποδέχονται αυτό και πρέπει να προσαρ­

που στήριξαν τη χούντα. Σήμερα ξαναγυρνάνε

μοστούν στο γενικό κλίμα του σχολείου, να σεβα­

και χρησιμοποιούν λ έ ξε ις τ η ς κάπως παλαιότε-

στούν το υ ς λίγου ς κανόνες που πρέπει να διέ-

ρης, τ η ς προχθεσινής μας π αράδοσης χ ωρίς να

πουν μια κοινωνία. Δεν μπορείς επειδή δια φω­

φοβούνται πια ό τι γ ι’ αυτό το λόγο θα θεω ρη­

νείς, να ανατρέπεις τ α πράγματα, θα κάνεις αυτό

θούν αντιδραστικοί.

που θέλουν οι περισσότεροι. Αυτό είνα ι δημο­ κρατία και όχι να κάνει ο καθένας ό,τι θέλει. Δ η­

Υπάρχουν όμως και λέξεις που γίνονται της μό ­

μοκρατία δεν σημαίνει, θέλω αύξηση, οπότε κα­

δας από τους διανοούμενους στα κυριακάτικα

τεβάζω το υ ς δια κόπτες στη ΔΕΗ.

φύλλα. Για παράδειγμα μια εποχή υπήρξε ξαφ­ νικά μια υπερβολική χρησιμοποίηση της /έ ξ ε ­

Τότε τι είναι δημοκρατία;

ως αλυσιτελής...

Δημοκρατία σημαίνει ό τι απαιτώ αυτά που θέλω

Δεν λέω ό τι κι αυτό είνα ι σωστό. Εγώ απλώς

σεβόμενος όλους το υ ς άλλους. Δ ιό τι δεν μπορεί

Συνέντευξη

την Παρασκευή ώστε να κάθο­ νται μια εβδομάδα, κι ούτε επι­ τρέπ εται να κάνουν απεργία τ ις παραμονές των εξετάσεων, δ ιό τι έτσ ι κρατάνε ομήρους τα παιδιά. Θέλουν να απαιτήσουν; Ε ας πάνε να πολιορκήσουν το σπίτι του υπουργού και ας τον αφήσουν να πεθάνει από την πείνα, εφόσον φ τα ίει αυτός ο «κακός υπουργός» που δεν εί­ μαι καν σίγουρος ότι φταίει. Τα παιδιά τ ι φταίνε; Μιλάω με πά­ θος γ ι’ αυτά τ α πράγματα διότι διαφωνώ ριζικά μ’ αυτήν τη στάση, η οποία χαρακτηρίζεται από την απόλυτη έλλειψη σε­ βασμού προς το υ ς συνανθρώ­ πους. Εάν σας καλούσαν να συμμε­ τέχετε σ ’ ένα συνέδριο για τη νεοελληνική

λογοτεχνία

θα

πηγαίνατε; Θα έφ ευγα τρέχοντος διότι δεν αγαπώ καθόλου τ ις θεω­ όταν εσείς είσ τε καταπονημένη από μια δύσκολη

ρίες. Ίσω ς δεν έχω και την ικανότητα να θεω ρητι­

ημέρα εργασ ίας και θ έλετε να επιστρέφ ετε στο

κολογώ, με στενοχωρούν πολύ αυτά τα πράγμα­

σπίτι σας, ο οποιοσδήποτε αισθάνεται καταπιε­

τα. Έ νας φιλόλογος δεν είναι ανάγκη να είναι κρι­

σμένος, καταφρονημένος, στην πραγματικότητα

τικό ς μεγάλου βεληνεκούς. Μπορεί να κουβε­

ή κατά φ αντασία, να σας αφ αιρ εί το δικαίω μα να

ντιάζει ω ραιότατα με το υ ς φ ίλους του ή το υ ς μα­

επιστρέφ ετε σπίτι σας.

θητές του εκφράζοντας τη δική του άποψη. Δεν

Βέβαια αυτές οι εκδηλώσεις χρησιμοποιούνται

τ α και σοφίες.

αισθάνομαι ότι έχω να πω βαρύγδουπα πράγμα­ ως μοχλοί πίεσης... Εγώ διαφωνώ με τέτοιο υ είδους πιέσεις. Δεν εί­ ναι η δουλειά μου να πω πώς θα έπρεπε να γίνο­

Εάν κάποιος φοιτητής έκανε μια μεταπτυχιακή εργασία για το έργο σας, θα μπορούσατε να

νται αυτά τα πράγματα, αλλά θα έπρεπε σίγουρα

τον βοηθήσετε;

να σεβόμαστε το υ ς διπ λανούς μας, οι οποίοι εί­

Ό χι, διότι, εάν το έκανα, θα έπρεπε να τον κα­

ναι εξίσου καταφρονεμένοι, παραπονεμένοι και

τευθύνω. Κάθε κατασκεύασμα - και επίτηδες δεν

αδικημένοι.

λέω δημιούργημα ή λογοτέχνημα δ ιό τι για μένα

Όταν όμως κάποιος υπουργός υπόσχεται μια

στιγμή που φ εύγει από τα χέρια του κατασκευα­

αύξηση στους εκπαιδευτικούς και μετά δεν τη

στή του δ εν είναι πια δικό του, ο καθένας θα βρει

και μια καρέκλα είναι εξίσου σημαντική - από τη

δίνει; Κατά τ η γνώμη μου, εφόσον υπάρχει κάποιο αί­ τημα, οι ε κπαιδευτικοί θα έπρεπε να φροντίζουν να μη γίνονται οι απεργίες του ς τ ην Πέμπτη και

μέσα σ ’ αυτό κάτι από τον εαυτό του. Κάποιοι θα βρουν, κάποιοι ά λλοι θα το πετάξουν. Αυτός που αγαπά ένα έργο το αποτιμά μόνος του.

□ Σννέντενξη

ΧΕΝΡΥ ΜΙΛΛΕΡ

ΜΟΛΟΧ

Το πρώτο αυτό σωζόμενο μυθιστόρημα του Χένρυ Μίλλερ (που γράφτηκε το 1928, αλλά αποκαλύ­ φθηκε μαζί με το Τρελλό πουλί εξήντα χρόνια αργότερα) είναι και η πρώτη του ολοκληρωμένη από­ πειρα στην αυτοβιογραφική μυθοπλασία, λογοτεχνικό είδος που ο ίδιος τελειοποίησε αργότερα στο Παρίσι. Ο ήρωάς του, ο Ντίσν Μολόχ, είναι ένα απελπισμένο και οργισμένο άτομο στη ραγδαία .με­ ταβαλλόμενη Νέα Υόρκη των αρχών της δεκαετίας του 1920. Παγιδευμένος σε μια ταπεινή εργασία και σε μια θυελλώδη συζυγική ζωή, δραπετεύει στους δρόμους, για να υποστεί και εκεί τις εικόνες, τις οσμές και τους ήχους ενός κόσμου που απεχθάνεται: του πολυτάραχου Μπρούκλιν όπου συνωστί­ ζονται επιθετικά οι φυλές και τα έθνη της γης. Ο Μολόχ ξεσπάει πάνω σε ό,τι μισεί, παλεύοντας ενά­ ντια σ’ ένα περιβάλλον που απειλεί να τον παρασύρει και να τον συντρίψει. Τραχύ και προκλητικό, το βιβλίο δείχνει τα πρώτα βήματα του Μίλλερ σ’ ένα μοτίβο που έ­ μελλε να γ ίνει το έμβλημά του: εκείνο του εξεγερμένου ήρωα που αγωνίζεται με δηκτική και επώδυνη αμεσότητα να γνωρίσει τον εαυτό του μέσα σ’ έναν εκρηκτικό κόσμο, πλασμένο από την ίδια τη ζωή του συγγραφέα.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ Κ εντρική διάθεση: Σόλω νος 133,106 77 Αθήνα, τηλ. 3806305,3821813, fax 3838173 Βιβλιοπω λείο: Π εσμαζόγλου 5 (Σ τοά του Β ιβλίου), 105 64 Α θήνα, τηλ. 3311719

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΨΥΧΟΓΙΟΣ

Μαξ Γκαλλό

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ ΠΑΤΑΚΗ

ο Α ρχη γό ς

-

#

Σύγχρονη Ξένη Λογοτεχνία

1

a

ψΒΜ

Μαξ Γκαλλό

Ο αρχηγός

Ραοίνι Μπουιζενιρά

η Οαση

Σ ε ό λ α το Μ λ , ο π ω λ ε ία

EKaomi πατακη

Κ Ε Ν Τ Ρ ΙΚ Η Δ ΙΑ Θ Ε Σ Η : Ε μ μ . Μ π ε νά κ η 1 6 . 106 78 Α θ ή ν α . Γ η \.: 3 8 .3 1 .0 7 8 Κ/Μ Α: Ν . Μ ο να σ τ η ρ ιο ύ 1 2 2 , 5 6 3 3 4 Θ ε σ σ α λ ο ν ίκ η , Γηλ.: (0 3 1 ) 7 0 .6 3 .5 4 -5

υπ ο

Κυκλοφορεί

Η μπυραρία-εστιατόριο Γιάκομπς είναι ο τόπος συνάντησης, ένα δεύτερο σπίτι, για τους μποέμ και τους εκκεντρικούς τύπους στο κέντρο της καθώς πρέπει Ζυρίχης. Εδώ εκκολάπτονται ίντριγκες, ανθίζουν τα κουτσομπολιά κι ο έρωτας αναζητά το δρόμο του.

Το τελευταίο βιβλίο της Πατρίτοια Χάισμιθ, ένα εύστοχο και απολαυστικό κοινωνικό σχόλιο.

ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΠΟΔΙΙΤΡΙΟΥ 9, 144 52 ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ ΑΤΤΙΚΗΣ, ΤΗΛ. 2846074, 2816134, FAX: 2817127

Η συνάντησή μας με τ ο ν Μισ έλ Β όλκοβιτς ορ ίσ τηκε στο πατάρ ι το υ cafe «Le vieux ChUtelet», πλάι στη δ εξιά ό­ χθη,

κάποια

πεντακάθαρη

μ έρα μ’ ένα ζεστό κι ασ τρ α­

Μ ισέλ Βόλκοβιτς:

φ τερ ό ήλιο. Εκεί δ ίνει συνή­ θως τ α ραντεβού τ ου . Τον α­ ναγνώ ρισα αμέσω ς από τη φ ω τογρ αφ ία που δημο σιεύ ­ τ η κ ε σε κάποια άλλη συνέ­ ντευ ξή του , μόνο που ήταν πολύ

πιο

αδύνατος

π ρ αγματικότητα.

στην

Μ ορφή

σχεδόν ασκητική, με χ αρα­ κτηρ ισ τικά προτομής τω ν ελ ­ ληνιστικώ ν χρόνων. Δ εν πίνει αλκο όλ ο ύ τε και καφέ, δεν καπνίζει, και πριν βάλω το μαγνητόφ ω νό μου σε λ ει­ του ρ γία , θυμάμαι τ α λ ό γ ια το υ στον αυ τόματο τηλ εφ ω ­ νητή: «'Εχουμε βγει στον κ ή­ πο

να

μαζέψ ουμε

φ ρά­

ουλες... Αφ ήστε μας όμως τ ο μήνυμά σας κ.λπ. κ.λπ.». Μ ιλά ει άψ ογα ελληνικά, με ζη λευτή προφ ορά και θα έ ­ κοβε κανείς τ ο κ εφ άλι το υ ό­ τ ι είνα ι Έ λληνας που απλώς έχ ει ζήσει κάποια χρ όνια στο ε ξω τερ ικό κι έχ ει π άρει κά­ ποιο accent. Έ σ ερνε πάνω το υ όλη τη ν κούραση τ η ς η­ μέρα ς από τ ο σχολείο όπου δ ιδ άσ κει αγγλική φ ιλολογία , κατάστασ η

που

έδειχνε

ευτυχώ ς να το ν εγκαταλείπ ει όλο και πιο πολύ καθώς φ ού­ ντωνε η συζήτησή μας στην ελληνική - ε ννοείτα ι - γλώ σ­ σα. ΤΗ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΠΗΡΕ 0 ΚΩΣΤΑΣ ΝΤΑΝΤΙΝΑΚΗΣ

Σννέηενξη

Κώστας Νταντινάκης: Πριν από σας υπήρχαν άλλοι νεοελλη­ νιστές που είχαν επιχειρήσει κάτι παρόμοιο στην ελληνική ποίηση; Ποιοι ποιητές, εκτός από τον Καβάφη, είχαν μετα­ φραστεί; Μ ισ έλ Βόλκοβιτς: 'Η ταν και ο Σεφ έρης, φυσικά, που εξαιτ ία ς το υ Νόμπελ είχαν δ είξ ει ενδιαφ έρο ν μερικοί, ο Ε λύτης γ ια το υ ς ίδιους λόγους, κι α υ τού ς το υ ς είχαν μετα φρ άσ ει κάποιοι μ ετα φ ρ ασ τές σε διά φ ο ρο υς εκδο τικο ύς οίκους, ό ­ πως σ τον “ Fata M organa” γ ια παράδειγμα. Ο Lacarriere ε ί­ χ ε μ ετα φ ρ άσ ει Σεφ έρη και Ελύτη, υπήρχαν και άλλο ι μ ετα­ φ ραστές, αλλά ή ταν μεμονω μένες π ροσπάθειες. Ο μόνος που μετα φ ρ άσ τη κε κάπως εκ τεταμένα ήταν ο Ρίτσος, ένα διάστημα, από το ν “ G allim ard” , αλλά και πάλι δεν ήταν κάτι το συστηματικό. Υπήρχε επομένως κάποιο κενό που νιώθατε ότι έπρεπε να καλυφθεί στη μεταφρασμένη ελληνική ποίηση στη Γαλλία, με τόσους άλλους σημαντικούς ποιητές που δεν γνώριζε το αναγνωστικό κοινό; Ακριβώς, οπότε ξεκίνησα εγώ πριν από τα Cahiers grecs μου, πάνε κιόλας δώδεκα χρόνια από τότε. Ή ταν το 1984, τό τε που ήμουν ακόμη αρχάριος και ξεκίνησα ως μεταφραστής ποίη­ σης. Είχα μάλιστα έναν εκδότη τό τε και δεν ήξερα πόσο τυχε­ ρός ήμουνα. Μ’ αυτό τον φίλο λοιπόν, τον Yves Bergeret, βγά­ λαμε εννιά βιβλιαράκια των 20-30 σελίδων αφιερωμένα σε σύγχρονους Έλληνες ποιητές. Ή ταν κάπως περιθωριακές βέ­ βαια αυτές οι εκδόσεις, αλλά είχαμε τιράζ 500 αντίτυπα και πε­ ρίπου 200 αναγνώστες. Ή ταν μια πολύ καλή αρχή, μόνο που ο άνθρωπος αυτός έκλεισε το μαγαζί λίγο απότομα και βρέθηκα σε αδιέξοδο. Δεν είχα κάποιον άλλον εκδότη υπόψη μου, κι ε­ πειδή είχα τ ό τε κάμποσες παραγγελίες στο χώρο της πεζο­ γραφίας, εγκατέλειψα την ποίηση, γνωρίζοντας όμως ότι θα ε­ πιστρέφω. Εν τω μεταξύ δεν έγινε σχεδόν τίπ οτα στον χώρο της ποίησης, παρά μόνο κάποιες μικρές δημοσιεύσεις σε πε­ ριοδικά, με το σταγονόμετρο. Μια εξαίρεση ήταν αυτή η ανθο­ λογία ποιητών της Θεσσαλονίκης και της Βόρειας Ελλάδας, που έβγαλα σ’ ένα ολόκληρο τεύχος του Τραμ, το 1990. Δεν

Δεν

μεταφράζεις μ ε το

αλλά μ ε το

,

αυτίμετο σιόμα σου

ξέρω πώς πήγε στην Ελλάδα, αλλά η διανομή στη Γαλλία ήταν μηδέν. Παρόλο που το τεύχος ήταν δί­ γλωσσο, δεν διαβάστηκε. Μετά, το 1994, αποφάσι­ σα ότι μια και παράγινε το κακό πρέπει να κάνω κά­ τι, οπότε ετοίμασα δείγματα από μερικούς ποιητές και πήγα στο Marche de la Poesie που γίνεται κάθε χρόνο σε μια πλατεία του Παρισιού. Είναι κάτι αντίστοιχο μ ε τα ελληνικά φεστιβάλ βι­ βλίου σε ανοιχτούς χώρους; Ναι, είναι υπαίθριο, αλλά βέβαια πιο περιορισμένο και περιθωριακό, επειδή η ποίηση σε μας δεν έχει πέραση καθόλου. Πάντως εκεί βρίσκονται όλοι οι εκδότες ποίησης. Πήγα εκεί λοιπόν με τις φωτο­ τυπίες υπό μάλης, και έπαθα μια φοβερή ταπείνω­ ση. Παρόλο που είχα επιλέξει τους κατάλληλους εκδότες, κανένας δεν ήθελε να βγάλει τους ποιη­ τές που πρότεινα. Δεν ήθελαν καν να τους διαβά­ σουν. Μόνον δύο είπαν «καλά, αφήστε τα κείμενα», οι άλλοι είπαν «εμείς έχουμε μια σειρά ιταλική, πορ­ τογαλική ή γερμανική, η Ελλάδα δεν χωράει». Οι πρώτοι δεν μου έχουν απαντήσει ακόμη. Οπότε εί­ πα, υπάρχει μόνο μια λύση, να τα εκδώσω εγώ. Λε­ φτά δεν είχα, βρήκα όμως μια λύση, της μιζέριας θά ’λεγα: αποφάσισα να βγάλω πέντε μικρά βιβλία με επιχορήγηση του γαλλικού κράτους. Και πρέπει να πω ότι πάντα με βοηθούσε το δικό μας υπουργείο Πολιτισμού, γερά, μέχρι τώρα μου έ­ χουν εμπιστοσύνη. Βρήκα τρόπους να μειώσω τα έξοδα του τυπογραφείου, βγάζοντας τα φύλλα φωτοτυπημένα και διπλωμένα χωρίς δέσιμο, σαν είδος ντοσιέ. Μόνο το εξώφυλλο πέρασε από το τυπογραφείο, κι αυτό για να είναι πιο κομψό στην εμφάνιση1 κι έτσι με κόστος πολύ περιορισμένο, κατάφερα κι έβγαλα πέντε τέτοια βιβλιαράκια, με εισαγωγή, βιογραφικά στοιχεία και σχόλια.

Τα βιβλία ήταν δίγλωσσα; Όχι, γιατί δεν μπορούσα να τα κάνω παραπάνω α­ πό πενήντα σελίδες, έτσι άδετα που ήταν. Αν ήταν δίγλωσσο, θα έπρεπε το καθένα να είχε μόνο εικοσιπέντε σελίδες ποίησης. Ποιους ποιητές λοιπόν εκδώσατε τότε; Στην πρώτη φουρνιά ήταν ο Σαχτούρης, ο Λιοντάκης και η Δημουλά, επειδή υπήρχε κάποια επικαιρότητα. Είχαν προσκληθεί και οι τρεις στο Παρίσι. Τελικά ήρθαν μόνο η Δημουλά και ο Λιοντάκης. Τους λατρεύω και τους τρεις. Έβαλα μαζί τους και τονΜιχάλη Γκανάπου με γοητεύει κι εκείνος. Εντω μεταξύ είχα στο συρτάρι μου από πολύ παλιά μια συλλογή του, τα Μαύρα λιθάρια, που δεν είχαν βγει τότε στα Cahiers du Confluent. Διαφήμιση δεν έκα­ να, διανομή δεν είχα, τα βιβλία πουλήθηκαν με αλ­ ληλογραφία παίρνοντας παραγγελίες και στο ελ­ ληνικό βιβλιοπωλείο «Δεσμός». Κι όμως, η υποδο­ χή ήταν ενθαρρυντική. Τα βιβλία σχολιάστηκαν ευμενώς από μερικούς ειδικούς, έγινε μια εκπομπή

Σννεντενξη

στον κρατικό ραδιοφωνικό σταθμό France-Culture, και πούλησα 60-70 αντίτυπα κατά μέσον όρον από κάθε βιβλίο, αριθμός που ίσως φαίνεται για έναν Έλληνα γελοίος, αλλά για τους Γάλλους θεωρείται καλός - για μια πρώτη αρχή τουλάχιστον. Αυτή ή­ ταν η πρώτη χρονιά, το 1995. Τότε με πλησίασε ο Γιάννης Μαυροειδάκος που έχει τον «Δεσμό» και μου πρότεινε το εξής: εκείνος να αναλάβει τα έξο­ δα για τρία από τα επόμενα βιβλία, κι εγώ να συνεχίσω με τον παλιό τρόπο τα άλλα δυο. Αυτά τα τρία θα γινόντουσαν πραγματικά βιβλία, δεμένα, σε κα­ λό χαρτί και δίγλωσσα. Και το σπουδαιότερο, κρα­ τούσα απόλυτη ελευθερία στις επιλογές, στις μεταφράσεις, στα πάντα. Οπότε δέχτηκα, φυσικ ά ν ε ις μ ε τά φ ρ α σ η και συνεται­ ριστήκαμε. Μό­ λις πρόσφατα κυκλ ο φ ό ρ η σ ε η καινούρια σοδειά με πέντε βιβλία, οπότε τα δί­ γλωσσα πλέον είναι του Πατρικίου (επιλογή), του Χριστιανόπουλου (επιλογή), η τελευταία συλλογή του Γκανά Παραλογή, και τα άλλα δύο είναι του Τραϊανού (επιλογή), και του Παπαδίτσα αποσπά­ σματα από τις συλλογές Εν Πάτμω και Όπως ο Ενδυμίων.

Ι

Μ

Και μετά, θα συνεχίσετε; Και βέβαια θα συνεχίσω! Όσο συνεχίζω δηλαδή να είμαι ζωντανός. Το σχέδιο είναι να βγάζουμε πέντε βιβλία το χρόνο μέχρι το 2000, ώστε να έχουμε μέ­ χρι τότε 30 βιβλία. Και μετά βλέπουμε. Θέλω τα βι­ βλία να είναι πολλά, όχι μόνο επειδή το επιβάλλει το πλούσιο υλικό, αλλά και για λόγους εμπορικούς: όσο πιο πολλά είναι τα βιβλία, τόσο πιο δύσκολο γί­ νεται να τα παραλείψει κανείς. Ο σκοπός είναι ν’ α­ νανεώνεται το ενδιαφέρον έτσι κάθε χρόνο. Το ζή­ τημα όμως δεν είναι πόσα θα είναι, αλλά πώς θα εί­ ναι - πόσα δηλαδή θα βγούνε δίγλωσσα, και πού θα βρούμε τα λεφτά. Γιατί τα δίγλωσσα μάς κοστί­ ζουν πολύ περισσότερο. Χωρίς ενίσχυση από το ελληνικό κράτος, δεν θα τα βγάλουμε πέρα...

Πώς επιλέγετε τους Έλληνες ποιητές που πα­ ρουσιάζετε; Παίρνετε υπόψη σας και το αντίκρι­ σμα που έχουν στην Ελλάδα ας πούμε; Από τη μια, δεν ξεχνάω ποτέ ότι έχω μια ευθύνη α­ πέναντι στην Ελλάδα: αφού είναι τόσο λίγες οι δη­ μοσιεύσεις, το γαλλικό κοινό θα κρίνει τη σύγχρο­ νη ελληνική ποίηση μέσα από τις επιλογές μου. ΓΤ

Σννέντενξη

αυτό πρέπει να δώσω προτεραιότητα στους πιο καθιερωμένους ποιητές. Από την άλλη όμως, θέλω να κάνω και το κέφι μου, να μεταφράζω όσους αγα­ πώ δηλαδή, γιατί αλλιώς δεν γίνεται καλή δουλειά. Έτσι κι αλλιώς δεν βγάζω χρήματα από την υπόθε­ ση. Είναι φυσικό λοιπόν να μη θέλω αυτή η δουλειά να γίνεται ως αγγαρεία. Επομένως κάνω ένα συμβι­ βασμό. Την πρώτη και τη δεύτερη χρονιά διάλεξα μόνο μεγάλα ονόματα. Από την τρίτη χρονιά όμως θα δώσω στον εαυτό μου την άδεια να επιλέγω πού και πού έναν ποιητή λιγότερο γνωστό. Για παρά­ δειγμα το ’97, πρώτα ο Θεός, θα βγάλω τον Δημήτρη Κρανιώτη που τον εκτιμώ πολύ, αν και δεν ανή­ κει στους πιο διάσημους. Είμαι σίγουρος ότι θα δε­ χτώ διαμαρτυρίες. Αυτό είναι μοιραίο. Ό λο και κά­ ποιος θα γκρινιάξει, ακόμα και να βγάλω μόνο πολύ γνωστούς. Θα ήθελα όμως, πριν με κατακρίνουν, να περιμένουν μέχρι το 2000, γιατί τότε θα φανεί ο­ λόκληρο το σχέδιο. Έ χετε το πρόγραμμά σας έτοιμο μέχρι το 2000; Σχεδόν. Δεν το ανακοινώνω ακόμα, αλλά για το ’97 μπορώ να σας πω ότι διάλεξα τους Σινόπουλο, Θέμελη, Δημουλά και πάλι, Μαστοράκη και Κρανιώτη. Κάθε χρόνο θα έχω και παλαιότερους, αλλά και νε­ ότερους. Η γενιά του ’70 θα είναι πάντα παρούσα, επειδή είμαστε συνομήλικοι και νιώθω πολύ κοντά τους. Επίσης, θα συμπεριλαμβάνω τουλάχιστον μια γυναίκα κάθε χρόνο, γιατί είναι πολλές οι Ελληνίδες που γράφουν θαυμάσια ποίηση. Νομίζω πως η Γαλλία είναι η μόνη χώρα στον κό­ σμο που έχει μεταφρασμένους τόσους Έλληνες ποιητές. Νομίζω ναι. Ό λο παραπονιέμαι επειδή στη Γαλλία το ελληνικό βιβλίο δεν πάει και τόσο καλά, αλλά κα­ κά τα ψέματα, αλλού είναι ακόμα χειρότερα. Και δεν είναι μόνο η Ελλάδα που υποφέρει. Είναι το ξέ­ νο βιβλίο γενικά που περνάει πολύ δύσκολα τε­ λευταία, σε μας και στις γειτονικές χώρες. Υπάρχει μια έλλειψη ενδιαφέροντος. Στη Γερμανία για πα­ ράδειγμα, βγαίνουν αρκετά ελληνικά βιβλία, αλλά απ’ ό,τι άκουσα, ελάχιστα από αυτά διαβάζονται. Τελικά, στη Γαλλία πάμε λίγο καλύτερα, αλλά ας μην ξεχνάμε ότι αυτή η κυκλοφορία οφείλεται στη βοήθεια του γαλλικού κράτους. Είναι περίπτωση τεχνητής αναπνοής. Οι πωλήσεις δεν αρκούν να αποσβέσουντο κόστος. Ούτε καν στην πεζογραφία, πόσο μάλλον στην ποίηση. Μ π ορείτε να μας δώ σετε κάποια ιδέα για τους α­

ριθμούς των πωλήσεων ενός ποιητικού βιβλίου στη Γαλλία; Ό ταν ένας διάσημος Γάλλος ποιητής πουλάει 1.000 αντίτυπα, είναι πανευτυχής. Οπότε ένας ά­ γνωστος ποιητής από μια ξένη χώρα αν διαβαστεί από τριακόσιους αναγνώστες, είναι θαύμα. Εγώ έ­ χω σκοπό να πουλήσω 100-200 από τα μονόγλωσσα, τα άδετα εννοώ. Όσο για τα δίγλωσσα, δεν ξέ­ ρω ακόμα. Γιατί άλλο το ένα, άλλο το άλλο, Παρα­ τήρησα ότι οι άνθρωποι προτιμάνε το δίγλωσσο.

ταφράζονται λέξεις - οπότε είναι γεγονός ότι καμιά λέξη δεν αντιστοιχεί με καμιά άλλη λέξη σε καμιά άλλη γλώσσα. Εμείς όμως οι μεταφραστές μετα­ φράζουμε όχι λέξεις, παρά φράσεις ολόκληρες· ό­ χι έννοιες, παρά ένα γενικό κλίμα. Εγώ προσωπικά προσέχω πολύ, προσπαθώ να μην πάρω αυθαίρε­ τες πρωτοβουλίες, αλλά η πιστότητα που επιδιώκω δεν είναι ως προς το καθαυτό νόημα, αλλά ως προς ένα νόημα πιο βαθύ, το οποίο περνάει και μέ­ σα από το ρυθμό και τη μουσική.

Ακόμα κι αν δεν γνωρίζουν τη γλώσσα δηλαδή, έ­ χουν ανάγκη ίσως να βλέπουν οπτικά τη μορφή του ποιήματος στο πρωτότυπο. Ναι, κι αυτό με ξενίζει, μου δημιουργεί και κάποιο παράπονο. Γιατί έχω μια ένσταση απέναντι στο δί­ γλωσσο. Ό ταν η μετάφραση δηλαδή μπαίνει δίπλα στο πρωτότυπο, πιστεύω ότι δεν διαβάζεται σω­ στά. Γίνεται υπηρέτρια του πρωτότυπου. Το πρω­ τότυπο στέκει εκεί δίπλα στη μετάφραση σαν επό­ πτης που κοιτάζει τη μετάφραση και τη διευθύνει κάπως. Κι ενώ ο μεταφραστής έχει προσπαθήσει να φτιάξει ένα ολοκληρωμένο ποίημα στη γλώσσα του, ο αναγνώστης δεν μπορεί να το διαβάσει ως ποίημα, γιατί πάντα το μάτι του αντί να ταξιδεύει μέσα σ’ αυτό το καινούριο ποίημα, κάνει ένα πήγαιν’ έλα ανάμεσα στα δυο κείμενα, με αποτέλε­ σμα να μένει απ’ έξω και να τα χάνει και τα δύο.

Θα έχετε συναντήσει ομοιοκατάληκτα ποιήματα μέσα από τις μεταφράσεις σας. Πώς αντιμετωπί­ ζ ετε τις ρίμες; Ναι, έχω μεταφράσει τέτοια ποιήματα, όπως είναι μερικά του Γκανά και πολλά του Καββαδία. Πι­ στεύω ότι όταν ένα ποίημα έχει καθορισμένη μορ­ φή με ρίμες και σταθερούς ρυθμούς, πρέπει να α­ ποδοθεί έτσι, γιατί αποτελεί μέρος του νοήματος. Όταν μεταφράζεις Καββαδία για παράδειγμα, αν δεν έχεις αυτό το παιχνίδι της φαινομενικά παρα­ δοσιακής μορφής και του περιεχομένου που είναι κάτι άλλο, και δεν υπάρχει μια ρήξη ανάμεσα σ’ αυτά τα δυο, χάνεις αυτό το παιχνίδι. Οπότε εγώ παλεύω για να κρατήσω ρίμες και ρυθμούς, όχι μό­ νο για θεωρητικούς λόγους, αλλά επειδή το κάνω κέφι. Σαν από ένστικτο. Πρέπει να σας πω ότι ή­ μουν μουσικός παλιά, ερασιτέχνης, πολύ κακός, αλλά τώρα μεταφράζοντας συνεχίζω να είμαι

Συμφωνώ απολύτως γιατί κι εγώ σαν αναγνώστης έπαθα ακριβώς το ίδιο μ ε δύο δίγλωσσα ποιητικά βιβλία του Λόρκα στην Ελλάδα. Υπάρχουν όμως και κάποια προτερήματα στις δίγλωσσες εκδό­ σεις. Βεβαίως και υπάρχουν. Αλλά αν εξαρτιόταν από μένα, θα προτιμούσα το μονόγλωσσο, και να υπάρ­ χει το πρωτότυπο σ’ έναν άλλο τόμο. Μόνο που αυτό είναι δύσκολο και δαπανηρό. Πάντως, αφού το κοινό θέλει το δίγλωσσο, δεν πειράζει, εγώ προ­ σαρμόζομαι... Η άποψή σας αυτή για τις δίγλωσσες εκδόσεις πηγάζει από την πεποίθηση ότι «η ποίηση δεν μ ε­ ταφράζεται»; Τίποτα δεν μεταφράζεται - ούτε η ποίηση, ούτε η πεζογραφία, με την έννοια δηλαδή ότι πάντα κάτι χάνεται. Απ’την άλλη όμως, πάντα κάτι σώζεται, και αυτό μ’ ενδιαφέρει. Αν το πρωτότυπο είναι υπέρο­ χο, ας χάσω το μισό, φτάνει το άλλο μισό. Αυτές οι θεωρίες περί αμετάφραστου είναι επινόηση των θεωρητικών, οι οποίοι πιστεύουν με αφέλεια ότι με­

Σννέντενξη

μουσικός. Και νομίζω πως όταν δεν έχεις μουσικό αυτί, δεν πρέπει να κάνεις μετάφραση, ξέχασέ το. Δεν μεταφράζεις με το μυαλό, αλλά με το αυτί, με το σώμα σου, με πράγματα που αισθάνεσαι, που αγγίζεις, που ακούς. Τέλος πάντων. Υπάρχουν κι ε­ ξαιρέσεις. Έχω δει πολύ ωραίες μεταφράσεις που δεν ήταν έμμετρες. Δεν είμαι απόλυτος. Απλώς ε­ γώ προσωπικά δεν μπορώ να κάνω αλλιώς. Έχει κάποιες ιδιαίτερες δυσκολίες η ελληνική γλώσσα σε σχέση μ ε άλλες που έχετε υπόψη σας, και αν ναι, τό τε ποιες είναι αυτές; Δεν έχω μεταφράσει από άλλες γλώσσες, ξέρω περίπου πώς είναι, μια και διδάσκω αγγλικά επαγ­ γελματικά και κάνω παρέα μεταφραστές της αγ­ γλικής γλώσσας. Επομένως τα συζητάμε. Μου φαίνεται ότι πέρα από τις γνωστές δυσκολίες που υπάρχουν σε κάθε γλώσσα, όπως είναι κάποια πο­ λιτιστικά στοιχεία που δεν περνάνε στην άλλη γλώσσα χωρίς επεξηγήσεις, πέρα απ’ όλα αυτά, τα ελληνικά δεν είναι ιδιαίτερα δύσκολα. Πολύ πιο εύκολα πάντως από τα αγγλικά, για μένα τουλάχι­ στον, ίσως επειδή εγώ ρίχνω το βάρος στο ρυθμό και τ α αγγλικά είναι μια γλώσσα φοβερά σύντομη. Οπότε όταν προσπαθείς να την αποδώσεις στα γαλλικά, βγαίνει κάτι πλαδαρό. Ενώ στα ελληνικά ο ρυθμός είναι λιγότερο βια­ στικός, γιατί ή το υ λ ά χ ισ το ν , υπάρχουν κά. έ ισ τ πρέπ ει μΠ0σες πο. ν α ν ιώ θ ε ι χυσύλλαβες λέ­

Ι

ξεις, και χάρη σ’ αυτό δεν χάνω σε συντομία. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ένας μεταφραστής ποίησης είναι ένας ποιητής, ο οποίος δεν αποφα­ σίζει να γράψει δικά του ποιήματα, οπότε βρίσκει μια διέξοδο αποδίδοντας στη γλώσσα του ξένους ποιητές; Συμφωνώ απολύτως, αν και πολλοί μεταφραστές ποίησης γράφουν ποίηση παράλληλα. Μα το ίδιο συμβαίνει και στην πεζογραφία, νομίζω. Ο μετα­ φραστής είναι συγγραφέας - ή τουλάχιστον, έτσι πρέπει να νιώθει. Ούτως ή άλλως, δεν μου αρέσει πολύ να διαχωρίζω την ποίηση από την πεζογρα­ φία. Για μένα βασικά η δουλειά είναι ίδια. Δούλεψα πολλές σελίδες από το Καλά, εσύ σκοτώθηκες νω­ ρίς του Μίσσιου με την ίδια προσοχή που θα έδινα σ’ ένα ποίημα. Ο Λόγος είναι ένας. Και για μένα εί­

Συνέντευξη

ναι πάντα προφορικός. Η μοίρα ενός κειμένου εί­ ναι, νομίζω, να διαβαστεί φωναχτά. Και γι’ αυτό με τραβάει ιδιαίτερα η Ελλάδα, επειδή η γλώσσα σας και η λογοτεχνία σας έχουν κρατήσει αυτή την προφορική δύναμη. Είναι ακόμα πολύ κοντά στις ρίζες του λόγου, οι οποίες είναι προφορικές. Θα αναφέρεστε στα ομηρικά έπη. Όχι μόνο σ’ αυτά! Ο Χειμωνάς για παράδειγμα είναι έντονα προφορικός. Ο Μίσσιος επίσης είναι. Το Καλά, εσύ... ακούγεται, καθώς το διαβάζεις. Το ίδιο ισχύει και για τον Ταχτσή. Και τον Χατζή. Είχατε πει σ ε μια πρόσφατη συνέντευξή σας ότι το ενδιαφέρον του γαλλικού αναγνωστικού κοι­ νού αυτή τη στιγμή δεν είναι τόσο μεγάλο για την ελληνική λογοτεχνία, όσο παλαιότερα. Ποιους προτιμούν σήμερα οι Γάλλοι; Παρατηρώ ότι βγαίνουν, μεταξύ άλλων, πολλά ιτα­ λικά ποιητικά βιβλία. Δεν γνωρίζω τι αξίζουν αυτοί οι σύγχρονοι Ιταλοί ποιητές γιατί δεν τους έχω πολυδιαβάσει, αλλά δεν νομίζω ότι οι ακόμα άγνωστοι Έλληνες συνάδελφοί τους είναι αισθητά κατώτε­ ροι από αυτούς - αν είναι κατώτεροι δηλαδή. Αυτά είναι φαινόμενα μόδας. Υπάρχει κάποια εξήγηση σ ’ αυτό; Η Ιταλία είναι πιο κοντά μας. Από κει και πέρα το πρόβλημα είναι αλλού, κάτι που το έχω ξαναπεί: η Ελλάδα έχει πρόβλημα εικόνας προς τα έξω. Οι ξέ­ νοι δεν βλέπουν τη σύγχρονη Ελλάδα. Βλέπουν τα αρχαία, τα νησιά, τη θάλασσα, τον ήλιο, αλλά την πραγματική Ελλάδα δεν την βλέπουνε και δεν τη θέλουνε. Και όσοι συγγραφείς δίνουν μια αληθινή εικόνα της Ελλάδας λίγο ενδιαφέρουν. Τους χαλάνε το μύθο; Ακριβώς, αλλά το πρόβλημα είναι κι αλλού. Για πολλά χρόνια απούσιαζε η βοήθεια από το ελληνι­ κό κράτος, κι αυτό έπαιξε μεγάλο ρόλο. Τώρα μό­ λις φαίνεται ότι η αδράνεια αυτή έπαψε κι ότι γίνε­ ται μια πολύ σοβαρή προσπάθεια από το ελληνικό υπουργείο Πολιτισμού. Τώρα ξύπνησαν και κάνουν πράγματα, αλλά είναι ακόμα νωρίς για να δούμε τι θα βγει απ’ αυτό. Έπειτα λείπουν από δω δημοσιο­ γράφοι που να ενδιαφέρονται και να προωθούν τα βιβλία, γιατί χρειάζεται κι αυτό. Άνθρωποι δηλαδή, που να παρακολουθούν συστηματικά ό,τι συμβαί­ νει και να το δημοσιοποιούν στα γαλλικά μέσα ενη­ μέρωσης.

Πώς υποδέχτηκε η γαλλική κριτική τις μεταφρά­ σεις σας; Πριν είκοσι-τριάντα χρόνια, υπήρχε ο Lacarriere που έγραφε τακτικά στον τύπο για την ελληνική επικαιρότητα, η Monde έγραφε επίσης, ήταν ο Άναλης, ο Αλεξάκης που είχανε ταλέντο. Τώρα στη Monde για παράδειγμα, δεν έχουν άνθρωπο που ν' ασχολείται έτσι σταθερά με τα ελληνικά βιβλία. Σε μια περίπτωσή μόνο, στη Βάρδια του Καββαδία, εν­ θουσιάστηκε ένας πολύ καλός και διάσημος κριτι­ κός, ο οποίος έγραψε ένα διθύραμβο και ακολού­ θησαν όλοι. Ήταν μια εξαίρεση και το βιβλίο βέβαια πουλήθηκε. Συμβαίνει κάποιο βιβλίο στη Γαλλία να πουλήσει από στόμα σε στόμα όπως λένε, κι όχι επειδή πή­ ρε κάποια καλή κριτική; Μιλώ για το γαλλικό βι­ βλίο. Στην Ελλάδα η διαφήμιση λειτουργεί και μ ε τους δύο τρόπους. Και σε μας το ίδιο συμβαίνει. Καλό είναι βέβαια να γράφουν οι κριτικοί, γιατί βοηθάει, αλλά δεν φτά­ νει. Η Βάρδια έγινε best-seller, αλλά μιλάμε για 5.000 αντίτυπα, που δεν είναι μεγάλος αριθμός. Σε άλλες περιπτώσεις για άλλα βιβλία που είχα μετα­ φράσει, πήρε 3-4 καλές κριτικές αλλά δεν ωφέλη­ σε. Η μεγάλη μου εμπορική επιτυχία ήταν ο θαυμά­ σιος Θρύλος του Κωσταντή, του Χατζηαργύρη, με περίπου 2000 αντίτυπα, για το οποίο κάμποσοι α­ ναγνώστες μου είπαν ότι το ανακάλυψαν μέσω φί­ λων ή και τυχαία. Οι ίδιοι οι δημοσιογράφοι παρα­ πονιούνται ότι είναι σαν να μιλάνε στο κενό. Εμένα πάντως μου φαίνεται ότι έχει πέσει η ποιότητα των κριτικών. Διαβάζεις πολλές φορές τις κριτικές και πλήττεις. Δεν υπάρχει περίπτωση επομένως να γράψει σή­ μερα μια εφημερίδα σαν τη “M onde” για τις ποιη­ τικές σας εκδόσεις; Είναι απίστευτο, αλλά πολύ πρόσφατα έγραψε η Monde! Οπότε όλοι με ζηλεύουν πια. Βέβαια ήτανε πέντε αράδες μόνο. Έγραψαν για το ωραίο εξώ­ φυλλο, αλλά ούτε μια λέξη για το περιεχόμενο... Δε βαριέσαι. Από καθαρά εμπορικής πλευράς, ίσως καλύτερα έτσι. Γιατί αναρωτιέμαι: Τα διαβάζουν ά­ ραγε τα ποιητικά βιβλία οι Γάλλοι, ή τα αγοράζουν για την καλή εμφάνισή τους; Υπάρχουν και στη Γαλλία οι παρέες, τα κυκλώμα­ τα κτλ.; Μα και πού δεν υπάρχουν; Και τι πειράζει; Γιατί ναι μεν, ξέρω ότι το τάδε περιοδικό δεν θα σχολιάσει

ποτέ τη σειρά μου επειδή δεν έχουμε φιλίες, απ’ την άλλη όμως έχω μερικούς φίλους κι εγώ! Αλλά δεν θα γράψουνε μόνον οι φίλοι μου: στον χώρο της ποίησης υπάρχουν πολλοί άνθρωποι με ανοι­ χτό μυαλό, που δεν παρασύρονται πάντα από τις φιλίες τους. Άσε που η μεγάλη φτώχεια που δέρνει την ποίηση δημι- ____________________________ ουργεί συχνά έ- I Σ τ 0 χώ ρο τη ς ποίησης να είδος άλλη- | ο ι Έ λ λ η ν ες νομίζω λεγγύης... ό τ ι κ ατέχουν το π αγκόσμ ιο ρ εκ όρ Οι Γάλλοι σαν λαός γράφουν τόσο πολύ όσο οι Έλληνες; Οι εκδότες παραπονιούνται ότι παραλαμβάνουν σωρούς από χειρόγραφα κάθε μέρα. Τα περισσό­ τερα τα απορρίπτουν φυσικά, αλλά δημοσιεύονται επίσης πολλά - κυρίως μυθιστορήματα. Στο χώρο της ποίησης όμως, οι Έλληνες νομίζω ότι κατέχουν το παγκόσμιο ρεκόρ. Γι’ αστό και είναι επικίνδυνο αυτό που κάνω, επειδή όταν βγάζεις μια σειρά με 25 Έλληνες ποιητές, κάνεις 25 φίλους και 25 χιλιά­ δες εχθρούς... Εκτός από σας, αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει άλλος νεοελληνιστής που θα ήθελε να μιμ ηθεί το παρά­ δειγμά σας στη Γαλλία; Υπάρχουν ο Jacques Bouchard που δημοσίευσε μεταφράσεις του Σαχτούρη, ο Dominique Grandmontnou μετέφρασε Ρίτσο και τώρα ετοιμά­ ζει Καβάφη, ο Jacques Lacarriere που εξέδωσε πρόσφατα ένα βιβλίο της Μαρίας ΛαμπαδαρίδουΠόθου... Κάτι αρχίζει να γίνεται και στο Βέλγιο, ό­ που η ποίηση περνάει κάπως καλύτερα απ’ ό,τι σε μας. Πάντως, λίγοι είμαστε. Και λυπάμαι που ο Gilles Ortilieb, ο οποίος μεταφράζει και γράφει πο­ λύ ωραία, δεν μεταφράζει και ποίηση... Έχετε σκοπό να συνεργαστείτε μ ε κάποιους απ’ αυτούς; Είμαι πολύ εγωιστής για να το κάνω. Η ποίησή σας είναι για μένα μια λιχουδιά, όπως λέει η παροιμία, «ο μεταφραστής να τρώει και του συναδέλφου να μη δίνει»! Τώρα για να σοβαρευτούμε, ναι, μ’ αρέ­ σει πολύ να συνεργάζομαι - το ’χω κάνει πολλές φορές, με νέους - αλλά θέλει πολύ χρόνο, και ο χρόνος έχει γίνει πολύτιμος. Μπορεί κάποτε να το ρίξω πάλι στις συνεργασίες, αλλά μετά το 2000, αν επιζήσω...

□

Ιννέντευξη

131

Δεκέμβρης του ’44 ΝΕΟΤΕΡΗ ΕΡΕΥΝΑ ΝΕΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ

Νεότερη έρευνα - Νέες προσεγγίσεις Επιμέλεια: ΓΡΗ ΓΟΡΗΣ ΦΑΡΑΚΟΣ

Καταθέτουν τις απόψεις τους: Ελένη Αντωνιάδη, Ισ το ρ ικ ό ς

Τασούλα Βερβενιώτη, Α ρ . Ισ το ρ ία ς

Ζαχαρίας Δεμαθάς, Ο ικονομολόγος

Φίλιππος Ηλιου, Ισ το ρ ικ ό ς

Θανάσης Καλαφάτης, Κ α θηγητής στο Ο ικ ο ν ο μ ικ ό Π α ν /μ ιο Π ε ιρ α ιά

Ηλίας Κατσούλης, Κ α θηγητής Π α ν τε ίο ν Π α ν /μ ίο υ

Γ ιούλα Κουτσοπανάγου, Τ Ι Α Κ ΡΙΒ Ω Σ Η Τ Α Ν ο Δ εκέμβρης του ’44; • Π ο ιο ι ήθελαν ν α συντρίψουν το μεγάλο λ αϊκό κίνημα του Ε Α Μ ΕΛ Α Σ δύο μόλις μήνες μετά την απελευθέρω σ η της χώ ρ α ς α π ό τη γερμ ανική κατοχή; • Π ο ιο ι ήταν οι β ασικοί π α ρ ά ­ γο ντες που οδήγησαν στη Δ εκεμ­ βριανή σύγκρουση; • Π όσο σφράγισε ο Δεκέμβρης την κατοπινή π ο ρ εία της χώ ρας κα ι πόσο νω πά είναι ακ άματα σημάδια του; - Κ ρίσ ιμα ερωτήματα γ ια ένα απ ό τα δρ αμ ατικ ό τερα κ εφ ά λ α ια της νεοελληνικής ιστορίας, στα ο πο ία απαντούν διακεκρ ιμ ένο ι επιστήμο­ νες, ιστορικοί, ερευνητές κ α ι δη­ μοσιογράφ οι. Ό ,τ ι νεό τερ ο έχουν π ρ ο σ φ έ ρ ει ως τώ ρ α η σ ύγχρονη σκέψη κα ι η έρευνα, πλαισ ιω μ ένο με ντοκουμέντα κα ι απ ο δείξεις, θα το β ρ ει ο αναγνώ στης καταχω ρημένο σ ’ αυτό το πολύτιμο βιβλίο, αποτύπω μα μιας εποχής κ α ι ενός αγώ να, που μπ ο ρ εί ν α τέλειω σε με ήττα, αλλά δε χάθηκε.

Ισ το ρ ικ ό ς-ερ ευ νή τρ ια

Λεωνίδας Κΰρκος Γαβρίλης Ααμπάτος, Κ α θηγητής-ερεννητής

Γιώργος Λεονταρίτης, Δημοσιογράφος, συγγραφ έας

Γ ιώργος Μαργαρίτης, Κ α θηγητής στη Φ ιλ/φ ική Σ χ. Π α ν /μ ίο υ Κ ρ ήτης

Ιορδάν Μπάεφ, Α ρ . Φ ιλοσοφίας

Φοίβος Οικονομίδης, Δημοσιογράφος, συγγραφέας Προκοπής Παπαστράτης, Κ α θηγητής Ισ το ρ ία ς στο Π ά ν τε ιο Π α ν /μ ιο

Απόστολος Στρογγυλής, Δ η μο σιογρά φ ος, συγγραφ έας

F ρηγόρης Φαράκος Χάγκεν Φλάισερ, Κ α θηγητής Ισ το ρ ία ς σ το Π α ν /μ ιο Α θηνώ ν

Εκδόσεις

φιλίστωρ

Θ εμ στοκλέους 31, 1 0 6 7 7 Α θ ή να , Τηλ. 3 8 18457

Παραγγελίες · διανομή: ΔΙΑΚΙΝΗΣΗ ΒΙΒΛΙΟΥ Γραβιάς 9-13, τηλ. 3807689

ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΕΚΔΟΣΕΙΣ

I I Α π ο κ ά λ υ ψ η ·τ ο τ Ι ω ά ν ν η

I. Μ. ΧΑΤΖΗΦΩΤΗ

Ανάλυση του έργου

Ορθοδοξία και λαϊκές δοξασίες

ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ» ΕΚΔΟΣΕΙΣ: Ακαδημίας 8 8 -7ος όρ., 106 78 Αθήνα ιηλ. 3302415, 3820612 - Fax 3836658 ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ: Γ. Γενναδίου 6, 106 78 Αθήνα ιηλ. 3817826, 3806661 - Fax 3836658 Στοά Ορφέως, Στοά βιβλίου, Πεσμαζόγλου 5, 105 59 Αθήνα, ιηλ. 3211246

ΝΙΚΟΛΙΑ ΠΑΝΑΓίηΤΟΠΟΥΑΟΥ

ΑΙΨΑΣΜΕΝΗ ΟΡΤΑΝΣΙΑ ΑΙΑΣΚΕΥΗ: ΑΛΚΥΟΝΗ Π Α Π Α Α Α Κ Η Είναι η περιπέτεια μιας γυναίκας που από τα πολύ μικρά της γρόνια γνώ ρισε τη σκληρότητα της ζω ής, και μόνη προσπάθησε να επιβιώσει. Ένα λου λού δι, μια ορτανσία, π ου συνεχώς του σ τερούσαν τις προϋποθέσεις για να βλαστήσει και ν ’ ανθίσει, μα εκείνο ακούραστα άπλωνε τις ρίζες του να βρει την πηγή και να συντηρήσει την ύπαρξή του. Η πορεία αυτής της γυναίκας, από ένα χωριό της ελληνική ς επαρχίας της δεκαετίας του ’6 0 , συνεχίστηκε στη Γερμανία της μετανάστευσης, ύστερα στο χωνευτήρι της Αθήνας — πέρασε από π οικίλου ς κινδύ­ νους, άγγιξε το θάνατο, αλλά γεύτηκε και μερικές στιγμές ευτυχίας... Ο αναγνώστης θα πονέσει μαζί με την ηρωίδα αφηγήτρια για τα δεινοπαθήματά της, θα θαυμάσει την αγωνιστικότητα και την αντοχή της στους π ολέμ ους π ου της κήρυξαν ξένοι και δ ικ οί, αλλά και θα χειροκροτήσει μιαν αισιοδοξία που μόνο οι δυνατοί της ζωής μπορούν να την εκ π έμ π ο υν... Συγχρόνως όμως, θα απολαύσει και μια πηγαία αφήγηση π ου αναδείχνει τη «Διψ ασμένη ορτανσία» σε πρώτης γραμμής λογοτεχνικό έργο.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ΚΑΛΕΝΤΗΣ

Μ Α Υ ΡΟ Μ ΙΧ Α Λ Η 5 · 106 79 Α Θ Η Ν Α ΤΗΛ.: 36 01 551 · FAX: 3 6 23 553

επιμέλεια: Ηρακλής Παπαλέξης

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ Τ ε λ ε τ έ ς α π ο υ σ ία ς Δεκαοκτώ διηγή­ ΑΝΝΑΦΛΩΡΟΠΟΥΛΟΥ ματα συνθέτουν το Δια μαγείας πρώτο αυτό βιβλίο Διηγήματα Αθήνα, Δελφίνι, 1996 τη ς συγγραφέως. Σελ. 185 Στην πλειοψηφία το υ ς τέμνουν την απουσία είτε αυτή προέρχεται από το θάνατο αγαπημέ­ νου προσώπου είτε από χωρισμό. Η εκάστοτε κεντρική ηρωίδα τή ς άλλοτε π ρω το π ρ όσ ω π ης και άλλοτε τριτοπρόσωπης αφήγη­ σης πλανάται σε ε ­ σω τερικούς ή εξω ­ τερ ικούς χώρους του ς οποίους φορ­ τίζει με τ α δικά τη ς χρώματα και ήχους, π ροβάλλοντας στους τόπ ους των περιπλανήσεών τη ς τον αμφίθυμο ψυχισμό της. Ό λ α τα διηγήματα διέπονται από αυτή την επένδυση των συναισθημάτων στο χώρο με λεκτικές φορτίσεις, κενά χρόνου, αφ ηγηματικές αναλήψεις, ανα­

ΜόλιςΚνκλοφόρηοαν

μενόμενο ή απρόοπτο, στη λογική της διήγησης, τέλος. Η Α.Φ. παρουσιάζει α­ ναμφισβήτητες αφ ηγηματικές αρ ετές α­ ποποιούμενη την εύκολη καταγραφή «τεμαχίω ν ζωής», που επιχειρούν πολλοί σύγχρονοι λογοτέχνες υπηρετώντας το είδος του διηγήματος. Αντίθετα, δίνει σημασία στη γλώσσα και στις καταστά­ σεις που απορρέουν από αυτήν. Κά­ ποιες, ωστόσο, φ ορές, η πρότασή τη ς υπερφορτώνεται από τη συσσώρευση παρομοιώσεων ή μεταφορών έτσι ώστε άλλοτε το νόημα να ασφυκτιά και άλλοτε να προβάλλεται η αυτοαναφορικότητα των λεκτικών συσχετισμών, με αποτέλε­ σμα να χάνεται η ευχάριστη έκπληξη και των πραγματικά ευρηματικών εκφορών. Δ. Τσατσούλης

Σ ύ γ χ ρ ο ν ο ς Ο ιδ ίπ ο υ ς Μια ονοματική μεταφ ορά στη σύγχρονη Αθήνα τη ς οικογένειας των Λαβδακιδών, με ένα γέροντα ζητιάνο, που π εριφέρε­ τα ι στον Κολωνό, στο ρόλο του σοφού Οιδίποδα. Ένα όνομα που μάλλον ο ί­ διος έχει επιλέξει α­ ΓΙΑΝΝΗΣΣΟΛΔΑΤΟΣ φού τίποτα δεν εί­ Το αίνιγμα ναι γνωστό για την Μυθιστόρημα πρότερη ζωή του. Αθήνα, Καστανιά)της, 1996 Σελ. 185 Γύρω του, δύο νέοι,

φίλοι από το ορφανοτροφείο, μικροαπατεώνες, ο Ετεοκλής και ο Πολυνείκης, αλλά και δυο αδελφ ές, πόρνες στο ε ­ πάγγελμα, η Αντιγόνη και η Ισμήνη. Η μι­ κρή παρέα θα εμπλουτιστεί από την κα­ ταλυτική παρουσία τη ς Θεοδώ ρας, μιας εύπορης γυναίκας που αποφασίζει να γνωρίσει και να καταγράψει το «περιθώ­ ριο». Μια περιήγηση στον γενέλθιο τό ­ πο, τον Κιθαιρώνα, προκειμένου να ανα­ καλυφ θεί η καταγωγή του ορφανού Πο­ λυνείκη, η σχέση του με τον γέροντα Οιδίποδα. Παράλληλα, η περιγραφή των δραστηριοτήτω ν τη ς παρέας και η θυμο­ σοφία του γέρ ου για τη ζωή, το θάνατο, τις σχέσεις, η αναπόφευκτη σύγκρουσή του με τη Θεοδώ ρα, η πορεία των προ­ σώπων προς την επιβίωση ή την κατα­ στροφή. Το αφόρητο βάρος των μυθο­ λογικών ονομάτων, μια σκηνοθεσία ρό­ λων, πρόσωπα-προσωπεία που καλού­ νται να επιτελέσουν με νέους όρους το θέατρο τη ς Ιστορίας πάνω στον, βεβα­ ρημένο από του ς μύθους, χώρο. Ταυτό­ χρονα, ένα παιχνίδι τη ς αφ ήγησης που δείχνει την κατασκευή της. Έ να μυθι­ στόρημα εμπνευστή του σεναρίου μιας ταινίας που ήδη γυρίζεται από τον συγγραφ έα και γνωστό ιστορικό του κι­ νηματογράφου. Δ. Τσατσούλης

Ο “ά λ λ ο ς ” ά ν θ ρ ω π ο ς Είναι αλήθεια πως οι νέοι πεζογράφοι, πέρα από τον αέρ α ανανέωσης και το κύμα επαναπροσδιορισμού ορισμένων πραγμάτων γύρω απ’ το μυθιστόρημα, φέρνουν στα βιβλία του ς και καινούριες θεω ρίες. Αυτά κάνει και ο π ρωτοεμφανιζόμενος Στέφ ανος Γ. Δάνδολος. Το μυθιστόρημα «Υπνοβάτες του Σεπτέμ­ βρη», είναι η προσπάθεια μιας γυναίκας, κόρη επώνυμου συγγραφέα, να ολοκλη­ ρώσει το ημιτελές τελευταίο του έργο. Η ταραγμένη σχέση κάνει έντονο το ΣΤΕΦΑΝΟΣ Γ. ΔΑΝΔΟΛΟΣ φαινόμενο τη ς πλή­ Υπνοβάτες του Σεπτέμβρη Πρόλογος: Βασίλης Βασιλικός ρους ταύτισης με Αθήνα, Δελφίνι, 1996 του ς ήρωες, καθώς Σελ.176 επιπλέον η ίδια η

γυναίκα κινείται στα όρια ανάμεσα στη λογική και στο παράλογο. Ο Βασίλης Βασιλικός, που προλογίζει το βιβλίο, βλέπει ότι είναι γραμμένο κάτω απ’ τον αστερισμό τη ς ηθογραφ ίας. Και επίσης ότι η αποστολή τη ς καλής πεζο­ γραφ ίας είναι να δει τον “άλλον” άνθρω­ πο. Συμφω νούμε και συμπληρώνουμε τη σκέψη, λέγοντας πόσο δύσκολο είναι ό­ ταν ο άλλος άνθρωπος είναι γυναίκα, που πασχίζει να δει με τ α μάτια του πατέ­ ρα της.

X. Παπαγεωργίου

Έ ρ ω τ α ς κα ι υπ ο τα γή Το ασίγαστο ερωτι­ κό πάθος, που οδη­ γ εί σε ακραίες κα­ τασ τροφ ικές κατα­ στάσεις, και η πλή­ ρης υποταγή στο αντικείμενο του πό­ θου - παρά τις κά­ ποιες προσπάθεις απεξάρτησης - εί­ ναι το θέμα του μ υ θ ισ τ ο ρ ή μ α τ ο ς τη ς Ε. Ραυτοπούλου-Πεφάνη. Τόπος εξέλιξη ς το μικροαστικό περι­ βάλλον, όπου το θηλυκό δρα ως συγκεχυμένη προ­ σωπικότητα, με σπασμωδικές ενέργειες, και το αρσενι­ κό, παρασυρμένο από τη δίνη τη ς κοινω­ νικής ανόδου, το χρησιμοποιεί σαν αντί­ βαρο της συμβατικότητας, πάντα όμως μέσα στα πλαίσια του κοινωνικού του status. Η γραφή, ακολουθώ ντας τη ροή των γ ε­ γονότων, δεν καταφέρνει, πάντοτε, να μετουσιώσει τη δραματικότητα των συμβάντων, π αραμένοντας περιγραφική και επίπεδη. Παρ’ όλα αυτά, το αποτέλε­ σμα είναι μάλλον ικανοποιητικό αφού σαν σύνολο πληροί του ς όρους του εί­ δους τη ς λογοτεχνίας που θεραπεύει.

X. Παπαγεωργίου

ΕΦΗ ΡΑΥΤΟΠΟΥΛΟΥΠΕΦΑΝΗ Χρώμα σκιάς Μυθιστόρημα Αθήνα, Ανατολικός, 1996

ΜόΙΐζΚνύψρηοαν

Π α ρ ά τ ις α δ υ ν α μ ίε ς ... Ο Δ. Βανέλλης με ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΒΑΝΕΛΛΗΣ το πρώτο του βι­ Η μουσική στο κεφάλι μου βλίο σχολιάζει την 7 φανταστικές ιστορίες Αθήνα, Δίαυλος, 1996 ανθρώπινη μονα­ Σελ.152 ξιά, τη μνήμη, τον τρόμο, την απλη­ στία, τη νοσταλγία σε χρόνο παρόντα, π αρελθόντα και μέλ­ λοντα. Η συλλογή των επτά διηγημάτων, που κινούνται στο χώρο του φανταστι­ κού, δεν απευθύνεται μόνον στους λάτρ εις του είδους. Η πρώτη ιστορία - η καλύτερη, κατά τη γνώμη μας, της συλλογής - υπόσχεται πολλά, αρκεί ο συγγραφ έας να μην εγκλωβιστεί από τις επιρροές του (Μπόρχες, Τόλκιν, Πόε κ.ά.). Ειδική μνεία στην έκδοση, όπου κά­ θ ε διήγημα σχολιάζεται εικαστικά κι από ένα ζωγράφο. Γ. Δανιήλ

ΞΕΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

βασίλισσας, ούτε το σπιτάκι του Στήβενσον και το Αυγουστιάτικο Φεστιβάλ - τα ίδια ισχύουν, λίγο πολύ, για το Λονδίνο και τη Βρετανία γενικότερα. Ο Γουέλς παρουσιάζει έναν άλλο κόσμο: αυτόν τη ς ηρωίνης και του Έκσταση, του AIDS, τη ς βίας, τη ς παράνοιας και τη ς εξαθλίωσης. Είναι με άλλα λόγια, ο κόσμος μιας ζωής «πέρα από τα όρια». Βιβλίο σκληρό, ωμό, συναρπαστικό, ά­ ναρχο, θα ’λεγε κανείς, όπως και οι ήρωές τ ο υ . To Trainspotting είναι πάνω απ’ ό­ λα γνήσιο: το υλικό του, το περιεχόμενό του είναι βαθιά βιωμένο. Δίχως να ηθικολογεί και μέσα από την αποσπασματική περιγραφή προσώπων και καταστάσεων ο Γ ουέλς κάνει στην ουσία μια λεπτο­ δουλεμένη ανάλυση χαρακτήρων, αλλά και τη ς καλά οργανωμένης και ταυ τό­ χρονα απρόσωπης (βρετανικής) κοινω­ νίας, που «καταβροχθίζει» τα ίδια της τ α «παιδιά». Πολύ καλή η μετάφραση. Η. Μαγκλίνης

Η π ο ιη τική τ η ς π ο λιτική ς σ τρ ά τε υ σ η ς

Π έ ρ α απ ό τ α ό ρ ια βιντοςαβ ςτεβανοβιτς

Ό σοι έχουν ταξιδέψ ει στο Εδιμβούργο θα πρέπει μάλλον να γνωρίζουν πως η ι­ στορική πρωτεύουσα τη ς Σκω τίας αποκαλείται «η Αθήνα του Βορρά»: είναι τουριστική, γραφ ι- ___________________ κή και διαφέρει αι­ IRVINE WELSH σθητά από άλλες Trainspotting βιομηχανικές βρε­ Αθήνα, Οξύ, 1996 τανικές πόλεις. Σελ. 335 Ό μως, αυτή είναι η μία πλευρά του «νομίσματος». Η άλλη είναι αυτή που περιγράφει, στο διάσημο πια Trainspotting ο Σκώ τος συγγραφ έ­ ας Ίρβιν Γουέλς: Εδιμβούργο δεν εί­ ναι μόνον το σαν α­ κρόπολη χτισμένο Κάστρο και τ α θερι­ νά ανάκτορα της

Μια αριστούργημα-

στον ψυχικό διαμεΣελ· 204 λισμό που επιφέρει ------------------------------------------- ένα ατελεύτητος πόλεμος, την ορι­ στική αλλοτρίωση των ανθρώπων μιας χώρας που προσπαθεί να βγει από τον ε­ φιάλτη του εμφύλιου σπαραγμού, μέσα από μια λογοτεχνική γραφ ή υψηλών προδιαγραφών, που μας πείθει πως το μυθιστορηματικό είδος δια θέτει ακόμη λειτουργούς που όχι μόνον το τιμούν στη συγχρονική του παράδοση, αλλά το προωθούν και σε νέες αισθητικές εμπει­ ρίες. Ο Σέρβος διανοούμενος Β.Σ. όχι μόνο δια θέτει έναν απολαυστικό τρόπο διαχείρισης τη ς γλώσσας, που η εξα ίρ ε­ τη μετάφραση τη ς Γκάγκα Ρόσιτς μας κάνει αυθεντικούς κοινωνούς της, αλλά και μια εντυπωσιακή δομή, χτισμένη πανέξυπνα, μια και συλλειτουργεί και αναδεικνύει το περιεχόμενο. Η ανάγνωση του έργου αυτού αποτελεί μια ανεπανάΑθήνα, Εστία, 1996

ληπτη μαθητεία πάνω στα συστατικά του πραγματικά μοντέρνου μυθιστορήματος και μια απάντηση σε ό λους εκείνους που λογοτεχνίζουν μπεστσελερίζοντας αμερικανόπληκτα. «Ο Χρηστός και τα σκυλιά» αποτελεί μια εφιαλτική κατάβα­ ση στον Άδη έτσι όπως αρθρώ νεται μέ­ σα από τις διαφορετικές αφ ηγηματικές φωνές που, ανεξά ρτητα από ποιο στρα­ τόπεδο εκφέρονται, συγκλίνουν στην κατάθεση τη ς μιας και μοναδικής αν­ θρώπινης τραγω δίας. Δ.Τσατσούλης

Τ έ χ ν η , έ ρ ω τ α ς κα ι ε π α ν ά σ τα σ η Ο Λε Κλεζιό, παράφορος και παράδοξος, τριάντα χρόνια μετά την περίφημη Ετυμη­ γορία του, επέστρεψε θριαμβευτής στην πατρίδα του και στις σελίδες των κριτι­ κών με ένα σπουδαίο βιβλίο για δύο σπουδαίους καλλιτέχνες κι επαναστά­ τες: τον Ντιέγκο ντε Ριβέρα και τη Φρίντα Κάλο. Ο «Αζτέκος φασίστας», όπως είχε χαρακτηριστεί για ένα π ροηγούμε­ νο έργο του, έγρ αψ ε αυτή τη φορά ένα βιβλίο τη ς επανάστασης, που τον δικαι­ ώνει. Τα χρόνια του στο Μ εξικό, η ενα­ σχόλησή του με τον μεξικάνικο πολιτι­ σμό τον οδήγησαν στη μυθιστορηματική αυτή βιογραφία, που παραμύθι και ιστο­ ρία μαζί, αιχμαλωτίζει τον αναγνώστη, μιλώντας όχι μόνο για το υ ς δύο καλλιτέ­ χνες αλλά και γ ια το χώμα από το οποίο αντλούν τη δύναμη τη ς δημιουργίας τους. Η γοητευτική ιστορία μιας ε ­ μπνευσμένης γυναίκας, που υπέφερε α­ τελείω τους πόνους μετά από αλλεπάλ­ ληλες π εριπέτειες υγείας, και ενός ά θ ε­ ου, «κομμουνιστή» γίγαντα, που αγαπή­ θηκαν πολύ, ταξίδεψ αν πολύ και ζωγρά­ φισαν όχι μόνο πολύ αλλά και καλά, γίνε­ τα ι η πρώτη ύλη για ένα άλλο έργο, αυτό του Λε Κλεζιό, αυτόνομο και συμπληρω­ ματικό. Η σχέση των δύο καλλιτεχνών με τον ινδιάνικο πο- ---------------------------------λιτισμό, με την ΑμεΛΕ ΚΛΕΖΙΟ ρική, τον Τρότσκι ΝτιέγκοκαιΦρίντα και τον Μπρετόν, η δική το υ ς σχέση, ο

μύθος που πλέον το υ ς περιβάλλει και κυρίω ς το ίδιο το Μ εξικό, του οποίου γράφ ουν τη μυθολογία με τα χρώματά του ς, καθηλώνουν τον αναγνώστη, τον παγιδεύουν στη μαγεία του ς, παρ’ όλα τ α ολισθήματα τη ς ελληνικής μετάφ ρα­ σης. Η ιστορία ενός μύθου και μιας μυθολο­ γίας, ένα βιβλίο πραγματικά σαγηνευτικό. Τ. Δημητρούλια

Μ ικ ρ έ ς ε ρ ω τ ικ έ ς ίν τρ ιγ κ ε ς Π ορτρέτο του καλλιτέχνη σε νεαρή ηλι­ κία; Συγκαλυμμένη αυτοπροσωπογρα­ φία; Απόπειρα εξομολόγησης; Όπως και να ’χει, η «Φανφαρλό» είναι μια χαριτω­ μένη νουβέλα, όπου με αφορμή τον έρω ­ τ α και την απιστία «ακτινογραφείται» η θυελλώ δης ιδιο­ CHARLES BAUDELAIRE συγκρασία ενός εκΗ Φανφαρλό κ ο λα π τό μ ενο υ Μτφρ.-Επίμετρο: Βερονίκη Δαλακούρα συγγραφ έα που Αθήνα, Άγρα, 1996 θέλει να γνωρίσει Σελ. 11 το πάθος. Διχασμένος ανάμε­ σα σε δύο αγαπη­ μένες, εξίσου επι­ θυ μητές αλλά με διαμετρικά αντίθε­ το ταμπ εραμέντο, ο πρωταγωνιστής Σά μουελ Κράμερ θα γίνει δ εξιοτέ­ χνης τη ς ίντριγκας και τη ς μηχανορ­ ραφίας. Απρόβλε­ πτος, χειμαρρώ­ δης, σχεδόν αδί­ στακτος, ο ήρωας του Μποντλέρ ε ξ ε ­ ρευνά τ α όρια τη ς γοητείας που είναι ι­ κανός ν’ ασκεί πάνω στις γυναίκες και δεν παραλείπει να επωφεληθεί από τη γυναικεία ευπιστία. Ο σ υγγραφ έας σχολιάζει με (αυτο)σαρκασ μότο βίο και την πολιτεία του Σάμου­ ελ Κράμερ έχοντας (πιθανώς) στο μυα­ λό του τη δική του ανήσυχη δημιουργι­ κότητα και ίσως κάποιες προσωπικές του εμπειρίες. Ν. Κώτσιου

ΜόλιςΚνήοφόρησαν

πων πανεπιστημιακών από την Ιταλία, τ η Γαλλία, την Α μεΑθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1996 ρική Κ.ά., ελληνίΤ εχ ν ο λ ο γ ικ ή φ α ν τα σ ία __________ Σ8λ·476___________ στών διαφορετικών ειδικοτήτων, με επί­ Μ ε έναυσμα μια φαινομενικά απλή ιστο­ κεντρο την αναζήτηση τη ς ταυτότητα ς ρία επιστημονικής φαντασίας - αυτή του Έλληνα ανθρώπου. Η πολυμορφία του ήρωα/ασθενή Χάρρυ Μπένσον, τον των άρθρω ν δεν π εριορίζεται χωρο-χροοποίο επιδιώκουν να «θεραπεύσουν», μετατρέπ οντας τον εγκέφ αλό του σε νικά, αλλά επεκτείνεται από τον ομηρικό τερματικό ηλεκτρονικού υπολογιστή - , ο άνθρωπο μέχρι εκείνο τη ς ελληνιστικής μπεστσελερίστας Αμερικανός συγ­ περιόδου και σε διαφορετικές περιοχές. γραφέας Μάικλ Κράπον κατακτά για άλλη Στις μ ελέτες το υ ς οι ερ ευνητές τοπ οθε­ μια φ ορά το κοινό τούν τον αρχαίο Έλληνα μέσα στα θ ε ­ του. σμικά και συμβολικά πλαίσια τη ς κοινω­ ΜΑΪΚΛΚΡΑΪΤΟΝ Μ ε συνταγές δοκι­ 0 τελευταίος σταθμός νίας του, τον π αρακολουθούν στις δια­ Μυθιστόρημα μασμένες για το εί­ φ ορετικές πτυχές ένταξής του στο σώ­ Μτφρ.- Επίμετρο: Αντ. Δημητρίου δος γρ αφ ής που Αθήνα, Πόλις, 1996 μα των πολιτών, τον τρόπο που πραγμα­ Σελ.318 καλλιεργεί, τουτέτώ νεται ως προσωπικότητα στις διαφο­ στιν θ έματα που ρετικές Πόλεις και πολιτεύματα: το παιδί ευ α ισ θ η το π ο ιο ύν , και τον έφηβο τη ς Αθήνας ή τη ς Σπάρ­ γραφ ή απλή, κατα­ Μάικλ της, τη γυναίκα του Οίκου ή τη ς πολεμι­ νοητή, αλλά όχι α­ κής εξάσκησης, τις γυμνικές ασκήσεις πλοϊκή, και με iS r και τα διδασκαλεία, τη μυητική έννοια συμπαραστάτη πά­ τη ς ομοφυλοφιλίας. Ακόμη, την έννοια ντα την ηλεκτρονι­ τη ς «οικιακότητας» σε αντιδιαστολή με κή τεχνολογία, πα­ τα κοινά, τη σχέση με το υ ς θεούς, τον ρασύρει το υ ς ανα­ πόλεμο, την οικονομία, την εν γένει γνώστες σε χώ­ Φ \ πραγμάτωση του ανθρώπου. Μ ια ιδιαί­ ρους άγνωστους, τερ α ενδιαφ έρουσα πολυφωνική πραγ­ κάνοντάς το υ ς ματεία που μας αποκαλύπτει τεκμηριω ­ υποτίθεται - συμ­ μένα και ελκυστικά τον Αρχαίο μας πρό­ μέτοχους των ε ξ ε ­ γονο. λίξεω ν και των δ ιε­ θνώς τεκταινομένων. Δ. Τσατσούλης Το μέλλον θα δ είξει τη βιωσιμότητα τη ς τεχνολογικής αυτής φαντασίας, αν και προσωπική μου άποψη - δεν αποκλείε­ Ο Α ρ ισ το φ ά ν η ς ια τρ ό ς ται, οι αναγνώστες του Κράιτον να αντιδράσουν όπως και ο ήρωάς του Χάρρυ Σ η μ α ν τ ικ ό τ α τ ο Μπένσον, που αν μη τι άλλο, διαφύλαξε π αν ο ςδ . ΑΠΟΣΤΟΛΙΔΗΣ καρπό πολύχρονης την ανθρώπινη φύση του.

S t S S S S π οω .

X. Παπαγεωργίου Σελ. 568 μόχθων ερευνών α-

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΦΑΝΤΑΣΙΑ

jean -pierre vernant

(Επιμέλεια-Εισαγωγή):

Κράιτον

0 τελευταίος σταθμός

_________________________

ΜΕΛΕΤΕΣ Π ρ ο σ ω π ο γ ρ α φ ία το υ Α ν θ ρ ώ π ο υ τ η ς Α ρ χ α ιό τη τα ς Μια συλλογική μελέτη με ά ρ θρα διαπρε-

π οτελεί τ ο ογκω δέ­ στατο αυτό και ε­ μπεριστατωμένο έρ γο του ιατρού Πάνου Αποστολίδη. Ο συγγραφ έας ερ ευνά την κάθε κωμωδία χωριστά, αποσπά τ α ιατρικώ ς ενδιαφ έροντα χωρία και τα μελε­ τ ά π ροσάγοντας μαρτύρια από όλο το ε ­ πιστημονικό φάσμα. Η από ιατρικής

πλευράς ανάλυση - και μάλιστα με βάση την ιατρική επιστήμη τη ς εποχής του ποιητή - των συγκεκριμένων χωρίων α­ ποκαλύπτει μιαν άλλη, εν πολλοίς άγνω­ στη, διάσταση του μεγάλου κωμωδού: ο Αριστοφάνης, χωρίς να είναι γιατρός, εγνώριζε άριστα τα τη ς ιατρικής. Η εμπε­ ριστατωμένη μελέτη συνοδεύεται από ιατρική βιβλιογραφία και ευρετήριο ονο­ μάτων και ιατρικών όρων. Η επιστημονι­ κή αξία του συγγράμματος και η τυποτεχνική εμφάνιση του βιβλίου μάς επι­ τρέπουν - αν δεν μας αναγκάζουν κιό­ λ ας - να πούμε ότι έχουμε στα χέρια μας ένα πανάκριβο κόσμημα. Γ. Κεντρωτής

ΔΟΚΙΜΙΑ Μ εγάλες μορ φ ές Τα δυο αυτά βιβλία εντάσσονται στο πλαίσιο τη ς αυξημένης κίνησης γύρω α­ πό την έκδοση έργων με θ έματα από την αρχαία ελληνική γραμματεία. Ο «Πλά­ των» του Abel Jeanniere αποτελεί μια προσέγγιση στην πλατωνική φιλοσοφία, όπως αυτή εκφ ράζεται μέσα από του ς διαλόγους του μεγάλου φιλοσόφου. Εξετάζονται η γλώσσα, το πλατωνικό εί­ ναι και οι βαθμοί τη ς γνώσης, η ύπαρξη τη ς ψυχής και η ανάβασή τη ς προς το Αγαθό και το Ωραίο, οι τρ εις ψυχικές λειτουργίες και η αντιστοιχία το υ ς προς τις τά ξεις τη ς Πολιτείας. Στον «Αριστοτέλη», η συγγραφ έας οικοδομεί με άνεση το π ορτρέτο του Σταγειρίτη. Περιγράφ ει τ α παιδικά του χρόνια, ιστορεί τη μαθητεία και συνεργασία του στην Ακαδημία Πλάτωνος, παρακο­ λουθεί τη ζωή του στη Μακεδονία ως δα­ σκάλου του Αλέξανδρου και καταλήγει στην ίδρυση του ___________________ ABEL JEANNIERE Λυκείου και στην ε ­ Πλάτων κεί διδασκαλία του Σελ.344 ANNE CAUQUELIN επί δώδεκα έτη. Αριστοτέλης Και τα δύο βιβλία Σελ. 288 κοσμούνται το κα­ Μτφρ.: Σταύρος Βλοντάκης Αθήνα, Παπαδήμας, 1996 θένα με δ εκαέξι έγ ­

χρωμες, εκτός κειμένου, εικόνες αρχαί­ ων Ελλήνων φιλοσόφων. Ν. Κώτσιου

Η έ ν ο χ η δ η μ ο κ ρ α τία Ο Πασκάλ Μπρυκνέρ αποκαλεί «πειρα­ σμό τη ς αθω ότητας» τη σύγχρονη αρ ­ ρώστια του ατομικισμού, που συνίσταται στο ότι ο άνθρωπος τη ς εποχής μας θ έ­ λει ν’ απολαμβάνει τ α προνόμια τη ς ε­ λευθερίας, δίχως να υφίσταται καμιά α­ πό τις συνέπειές της. Αυτή η αθω ότητα βρίσκει την έκφρασή τη ς είτε στον παιδι­ σμό είτε στη θυματοποίηση. Στον παι­ δισμό, που μεταφ έ­ ΠΑΣΚΑΛΜΠΡΥΚΝΕΡ ρει στην ενήλικη η­ 0 πειρασμός της αθωότητας λικία τις ιδιότητες Μτφρ.: Λόισκα Αβαγιανού και τα προνόμια Αθήνα, Αστάρτη, 1996 Σελ. 336 του παιδιού, στη θ υ μ α τ ο π ο ίη σ η , που είναι η τάση του χαϊδεμένου πο­ λίτη του καπιταλι­ σμού να εντάσσε­ τα ι στο μοντέλο των καταπιεσμέ­ νων λαών. Α υτές οι δυο μο­ ντέρνες παθολο­ γίες εκφράζουν κατά τον Μπρυκνέρ - το πα­ ρ άδοξο του σημε­ ρινού ατόμου που επιδιώκει να είναι αμφισβητίας και νήπιο, που μιλά τη διπλή γλώσσα του αντικομφορμισμού και της αχόρταγης απαίτησης, που επ ιθυμεί με κάθε τρόπο να σφ ετερισ τεί τη θέση των πραγματικά απόκληρων. Έ ργο στο οποίο δίκαια απονεμήθηκε το βραβείο «Medicis» 1995, ο «Πειρασμός τη ς αθωότητας» καταλήγει με το ερώ τη­ μα, εάν μετά τη λήξη του ψυχρού πολέ­ μου οι δυτικές δημοκρατίες θα υπερα­ σπιστούν τ ο δίκαιο και την ελευ θερ ία έ ­ ξω από τα σύνορά το υ ς ή θα κλειστούν στον εαυτό τους. Ν. Κώτσιου

0 ΠΕΙΡΑΣΜΟΣ ΤΗΣ ΑΘΩΟΤΗΤΑΣ

ΜόλιςΚνκλοφόρηοαν

ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ Θ ε μ α τ ικ έ ς α ν θ ο λ ο γ ίε ς Και οι δύο συλλογές διηγημάτων κυ­ κλοφόρησαν εν μέσω καλοκαιριού. Εκείνη ειδικά με θέμα « το ταξίδι» δεν ξέφ υγε από την κοινοτοπία τή ς κατά κόρον κυκλοφο­ ρίας αφιερωμάτων σε αντίστοιχα θέματα, ειδικά τους καλοκαιρνούς μήνες. Οι ανθολογούμενοι συγγραφείς - κανείς εν ζωή - είναι ως επί το τιλείστον πο1. Διηγήματα και άλλα κείμενα Ελλήνων συγγραφέων λυδιαβασμένοι από με θέμα το βουνό το αναγνωστικό κοι­ και τη θάλασσα νό. Ενδεικτικά ανα­ Αθήνα, Πατάκης, 1996 Σελ. 152 φέρουμε τους: Ζ.

2. Διηγήματα και άλλα κείμενα Παπαντωνίου, Α. Ελλήνων συγγραφέων Λασκαράτο, Σ. με θέμα το ταξίδι Αθήνα, Πατάκης, 1996 Μυριβήλη, Φ. ΚόΣελ. 192 ντογλου, Ηλ. Βενέζη, Α. Καρκαβίτσα και Γρ. Ξενόπουλο. Αίαγάρατα Τα διηγήματα «δέ­ καί άλλα κείρενα νουν» θεματικά με­ Ελλήνων συγγραφέων ταξύ τους, στο μέ­ ρε θέραΛ τρο του δυνατού. Χρήσιμη και η ανα­ φορά προέλευσης στο τέλος κάθε κει­ μένου, η οποία ό­ μως φανερώνει μια κάποια «ευκολία» στη συγκρότηση των δύο ανθολο­ γιών, αφού σχεδόν τ α μισά διηγήματα (12 από τα 31) προέρ­ χονται από τη «Νέα Εστία» των περιόδων ’50-’53 και ’61-’62. Και μια αβλεψία: ένα και μόνο διήγημα εί­ ναι γραμμένο σε πολυτονικό, το οποίο περιέχεται στο «ταξίδι». Παραφωνία, τέλος, στο όλο εγχείρημα α­ ποτελούν τα ξεπερασμένης αισθητικής ε­ ξώφυλλα. Κ. Ντινόπουλος

_______________ ΛΕΥΚΩΜΑ Δ ώ ρ ο α σ η μ έ ν ιο π ο ίη μα Ό ποιος/α θέλει, ερω τευμένος/η (και με

τη ζωή), ας κάνει μια χειρονομία στην-στον αγαπημένη/ο τουΛ ης. Ένα δώρο που η α­ ξία του στο χρημα--------------------------------- τιστήριο των αισθη­ μάτων είναι απρο­ σμέτρητη. Μ ε ποιητικές ζωγραφιές θα δ είξει τ ις αισθήσεις που αναπληρώνουν το κλίμα τη ς απουσίας και το ερωτικό κάλεσμα με απλά τρ υ φ ερ ά λόγια, καθη­ μερινά και ποιητικά. Όπως ακριβώς ο Κυριτσόπουλος ξέρ ει να μας συγκινεί χρόνια τώρα μ ετ ά γνωστά του, μικρά στο σχήμα, βιβλία. Μη διστάσετε λοιπόν. Τρέξετε να εφοδιαστείτε με βέλη για την ε­ ρωτική σας (των αισθήσεων και της ζωής) φαρέτρα. Αν βέβαια θέλετε να μάθετε πώς «λέγονται» τ α μεγάλα ταξίδια, τα σί­ γουρα, που φτάνουν σε λιμάνι απάνε­ μο...! Γ. Παπαδάτος

ΑΛΕΞΗΣ ΚΥΡΙΤΣΟΠΟΥΛΟΣ Μάτια μου. Στολίσου Ένα ραβασάκι και τα στολίδια του Εικον.: Α. Κυριτσόπουλος Αθήνα, Άγρα, 1996 Σελ. 80

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Α θ η ν α ϊκ ά π ε ρ ιο δ ικ ά Το βιβλίο είναι καρπός τ η ς έρ ευνας του Εργαστηρίου Βιβλιογραφίας που δι­ ευθύνει ο Καθ. Χ.Λ. Καράολγου του Α.Π.Θ. και αποτελεί σημαντική συμβολή στις βιβλιογραφικές έρευνες για τα πε­ ριοδικά λόγου και τέχνης, που εκδόθηκαν κατά την περίοδο 1901-1925, χωρίς να παραλείπονται και οι εφ ημερίδες που δημοσίευαν αποκλειστικά λογοτεχνική ή και θεατρική ύλη. Ερευνητική Ομάδα Η κατάταξη των πε­ Εποπτεία Χ.Λ. Καράογλου ριοδικών γίνεται με Περιοδικά Λόγου και Τέχνης (1901-1940) χρονολογική σειρά, Τόμος πρώτος ενώ για το λήμμα Αθηναϊκά περιοδικά (1901-1925) κάθε περιοδικού δί­ Θεσσαλονίκη, University νονται όλα τα βι­ Studio Press, t996 βλιογραφικά στοι­ Σελ. 544 χεία και επιπλέον βιβλιογραφία, κα­ θώς επίσης γίνεται και αναφορά στην ι­ στορία του περιοδικού και στους συνερ-

γά τες του. Η βιβλιογραφία ολοκληρώνε­ τα ι με ευ ρ ετήρια συνεργατών, συντελε­ στών, τυπογραφείων, κυρίω ν ονομάτωνθεμάτω ν-όρων και με ευρ ετήριο προσω­ πογραφιών. Π ρόκειται για μια υποδειγματική ερ γ α­ σία υποδομής, που έχει μ εγάλη σημασία για την π εραιτέρω έρ ευνα των περιοδι­ κών, αλλά και γενικά για τη φιλολογική ε ­ πιστήμη. Κ. Μαλαφάντης

ΤΑΞΙΔΙΑ Π ο ιη τ ικ ό ς π ερ ίττλ ο υς Ο γνωστός φιλόλογος και κριτικός συγκεντρώ νει σ’ ένα μικρό τόμο κείμενα που πρωτοδημοσιεύτηκαν σε μια έκδο­ ση του EO T με τίτλο «Ελλάς». Κείμενα που υπακούουν απόλυτα στον τίτλο του βιβλίου, αφ ού πρόκειται για ένα λυρικό τα ξίδ ι σ’ όλη την Ελλάδα με οδηγό τη θεά του έρωτα, την Αφροδίτη, που για τον σ υγγραφ έα ευ θύ νεται όχι μονάχα για την πολυμορφία του ελληνικού χώ­ ρου - απ οτέλεσμα του ερωτικού οί­ στρου τη ς θ ε ά ς - αλλά και για τ α χα ρα­ κτηριστικά των ανθρώπων που τον κα­ τοικούν. Επιλέγοντας κάποια βασική ιδι­ αιτερό τητα του κάθε συγκεκριμένου τό ­ που, ο Κ.Γ. διασχίζει την Ε λλάδα απ άτην Αττική ως την Ή πει­ ρο, από την Πελο­ πόννησο ως τη Θράκη, από τα ΙόΑθήνα, Ερίννη, 1S ., Σελ.87 νια νησιά ως τα Ν η­ σιά του Ανατολικού Αιγαίου, από την Κρήτη και τ α Δ ω δεκά­ νησα ως τη Μακεδονία, αναμιγνύοντας στον λυρικό του λόγο την ιστορία με τη μυθολογία του τόπου, την ομορφ ιά τη ς φύσης του με το χα ρα κτήρ α και τις πρα­ κτικές των ανθρώπων του. Μια πολύ­ χρωμη πινελιά με λέξεις, για να θυ μόμα­ στε την άλλη π λευρά του τόπου στον ο­ ποίο ζούμε. Δ. Τσατσούλης

ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ Η Γ ιο υ γ κ ο σ λ α β ικ ή τρ α γ ω δ ία Το όνομα του λόρδου Ό ουεν συνδέθηκε στε­ νά με την προ­ σπάθεια ειρή­ νευσης τη ς πρώην Γ ιουγκοσλαβίας. Το 1992 ο πρώην υπουργός Εξω­ τερικώ ν τη ς Μ εγ. Βρετανίας διορίστηκε δια­ π ρ α γ μ α τευ τή ς για λογαριασμό τη ς Ε.Ε., προκειμένου να ο­ δηγήσει τις ε ­ μ π ό λε μ ε ς π λευρές στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων και να βρεθούν συμβιβαστικές λύσεις, που θα εφαρμόζονταν για τον τερματισμό του πολέμου. Για τρ ία χρόνια έκανε επίμο­ νες προσπάθειες να επιβάλει ένα ειρη­ νευτικό σχέδιο μέσα σ’ ένα πολιτικό α ­ διέξοδ ο που εμπόδιζε επίμονα κάθε λύ ­ ση. Το βιβλίο αυτό είναι η προσωπική μαρτυρία του Ν τέιβιντ Ό ου εν σχετικά με τ ις π ροσπάθειες τη ς διεθνούς κοινότη­ τ α ς να αντιμετωπίσει τ α δραματικά γ ε ­ γονότα εκείνων τω ν χρόνων στην πρώην Γιουγκοσλαβία. Ιδιαίτερο ενδιαφ έρον παρουσιάζουν εκείνες οι απόψεις του που αναφ έρονται στις δυσκολίες που α­ ντιμετωπίζει η Ε.Ε. στην προσπάθειά τη ς να διαμορφώ σει μια αποτελεσματική κοινή εξω τερική πολιτική και πολιτική ά ­ μυνας. Σ. Ντάλης

ΝΤΕΪΒΙΝΤ ΟΟΥΕΝ Βαλκανική Οδύσσεια Μτφρ.: Ε. Μπαρτζινόπουλος Αθήνα, Καστανιώτης, 1996 Σελ.410

Δ ια σ ώ ζ ο ν τ α ς π ο λ ύ τιμ ες μνήμες Ο Ιάκωβος Χανταλί γεννήθηκε το 1927 στη Θεσσαλονίκη. Γόνος εύπορης ε ­ βραϊκής οικογένειας τ η ς Θεσσαλονίκης,

ο Ιακ. Χανταλί είναι το μόνο μέλος τη ς

Γνώ σ η κα ι ο δ ύ νη : ΙΑΚΩΒΟΣ ΧΑΝΤΜΙ Τ α α π ο κ υ ή μ α τα τ η ς μ ν ή μ η ς , , Από το Λευκό Πύργο οικογένειας του στις Πύλες του Άουσβιτς που θα επιβιώσει αΘεσσαλονίκη, Παρατηρητής, 1996 Στον εμφύλιο είναι αφιερω μένο το τ ε ­ πό το Άουσβιτς και Σελ· 146 λευταίο βιβλίο του Τάκη Μπενά, από τις θα επιστρέφει στη -----------------------------------------------ηγετικές φυσιογνωμίες τη ς νεολαίας της ζωή διασώζοντας ΕΔΑ και των Λαμπράκηδων. Στον εμφ ύ­ τις π ολύτιμες μνήμες του. Σ ’ αυτό το ε ­ λιο, τον οποίο «Και οι δύο πλευρές του ξαιρετικά ενδιαφέρον βιβλίο του, που είδανε σαν σ υνέχεια τη ς Κατοχής. Οι μιεκ δ ό θ η κ ετο 1992 στο Ισραήλ, περιγρά­ σοί τον είπανε "τρίφει αδρά τ ις μνήμες τη ς παιδικής του η___ το γύρ ο” και οι άλ­ λικίας στη γενέθλια πόλη. ΤΑΚΗΣ ΜΠΕΝΑΣ Του εμφυλίου λοι "συνεχή επανα­ Επίσης παρακολουθεί και καταγράφει τα Μνήμες των δύσκολων στατική διαδικα­ μέτρα κατά του εβραϊκού πληθυσμού της καιρών σία"», σημειώ νει ε ύ ­ Θεσσαλονίκης, που εγκαινιάζουν τα γ ερ ­ Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1996 Σελ. 292 μανικά στρατεύματα από την πρώτη κιό­ στοχα ο Τ. Μπενάς λας μέρα τη ς άφ ιξής του ς στην πόλη. και συμπληρώνει ό­ Τέλος, περιγράφει την κόλαση του τ ι «τον Εμφύλιο Άουσβιτς και τη μακρά πορεία τη ς επι­ πρέπει να τον ξεχάστροφής του. Το βιβλίο προλογίζει ο βρα­ σουμε κρατώντας βευμένος με Νόμπελ ειρήνης Ελί Βιζέλ. την ιστορική μνήμη Σ. Ντάλης του, τη γνώση, δη­ λαδή, που βοηθάει και ψυχολογικά στο ξεπέρασμά του». Ο σ υγγραφ έας έζησε τα εμφυλιοπολεμιΟ ο ρ ισ μ ό ς τ η ς ε θ ν ικ ή ς κά χρόνια και στο ιδ εο λ ο γ ία ς σ τα Β α λ κ ά ν ια βιβλίο αυτό κατα­ θ έτει μια μαρτυρία Τι αντανακλά η ιδεολογία; Γιατί και κάτω «σαφώς υποκειμενική, βιωματική, αλλά από ποιούς όρους η εθνική ιδεολογία με κάποια απόσταση και με κάποια τω ρι­ μπορεί να αποκτήσει αποτελεσματικότηνή... π εριέργεια για π ράγματα εκείνης τα και ποια είναι η μορφή της; Ποιο είναι τη ς εποχής που θα μπορούσε και να μην το περιεχόμενο των αιτημάτων τη ς και τ α ’χαμέ ζήσει». Μ ε εύληπτο λόγο και πώς αυ τά καθορί- --------------------------------ζονται από τ ις κοιmiroslav hroch χωρίς υπερβολές στην αφήγησή του ο ΜΑΡΙΑΤΟΝΤΟΡΟΒΑ νωνικές συνθήκες; Τάκης Μπενάς, μιλάει για τ α εμφυλιοπο, Εθνικό Κίνημα και Στα ερω τήματα Βαλκάνια λεμικά χρόνια και για τα πάθη τη ς μιας αυτά επιχειρεί να Αθήνα, Θεμέλιο, 1996 πλευράς του Εμφυλίου. απαντήσει στο __________Σ6λ114________ Σ. Ντάλης πρώτο κείμενο του βιβλίου ο Μ. Hroch, καθηγητής στο πα­ νεπιστήμιο τη ς Πράγας. Δ ύ ο αιώ νω ν ισ το ρ ία Στο δ εύτερο κείμενο που τιτλοφορείται

ΙΣΤΟΡΙΑ

«Τα Βαλκάνια: Από την ανακάλυψη στην “κατασκευή” τους», η Μ αρία Τοντόροβα, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο της Σόφιας, ξεκινώντας από το υ ς πρώτους π εριηγητές και γεω γράφ ους και φτάνο­ ντας ως το υ ς σύγχρονους ειδήμονες των διεθνών σχέσεων, ανιχνεύει την εμ­ φάνιση και τη νοηματοδότηση των όρων «Βαλκάνια» και «Βαλκανιοποίηση». Σ. Ντάλης

ΜόλίζΚνχλοφόρησαν

Πρόκειται για εξαντλητική συγγραφή τη ς ιστορίας των ύστερων βυζαντινών χρόνων, από την ανάκτηση τη ς Κωνστα­ ντινούπολης έως την Άλωσή της. Μ ε DONALD Μ. NICOL Οι τελευταίοι αυτοκράτορες το τεράστιο ακαδη­ του Βυζαντινού 1261-1453 μαϊκό κύρος του Μτφρ.: Στάθης Κομνηνός Αθήνα, Παπαδήμας, 1995 και με μέθοδο αφη________ Σελ·736 γηματική, ο πο-

λυγραφ ότατος συγγραφ έας εκθέτει νη­ φάλια το τι συνέβη κατά τη διάρκεια των τελευταίω ν δύο αιώνων του βίου της το πάλαι ποτέ κραταιάς αυτοκρατορίας, ε­ ρευνά βάσει πλήθους ανεκδότων εγγρ ά­ φων και χειρογράφων τα αίτια τη ς πα­ ρακμής και συνθέτει μια νωπογραφία τη ς χρυσής ηλικίας του βυζαντινού πολι­ τισμού. Το βιβλίο αποτελεί έργο αναφο­ ράς, η δε έκδοσή του είναι πραγματική εθνική προσφορά. Γ. Κεντρωτής

Γ υ ν α ίκ ε ς σ το Β υ ζ ά ν τιο Ο καθηγητής Nicol, κορυφαία φυσιογνω­ μία της εποχής μας στο χώρο των βυζα­ ντινών σπουδών και ερευνών, καταπιάνε­ τα ι με τη μελέτη του βίου και τη ς πολιτεί­ ας 10 γυναικών - βυζαντινών δεσποινών - από την ανώτερη κοινωνική τάξη, που έζησαν κατά το υ ς δύο τελευ ταίου ς αιώ­ νες τη ς αυτοκρατορίας. Οι αριστοκρατι­ κές αυτές δέσποινες είτε ως αυτοκράτειρ ες είτε ως λ όγιες είτε ως μοναχές έ ­ παιξαν αποφασιστικό ρόλο και άσκησαν τερ άστια επιρροή στα π ράγματα της βυζαντινής αυτο­ κρατορίας. Μ ε μέ­ ■ DONALD Μ. NICOL θοδο αφηγηματική Οι βυζαντινές δεσποσύνες ο συγγραφ έας εκ­ Μτφρ.: Στάθης Κομνηνός Αθήνα, Παπαδήμας, 1996 θ έτει την προσωπι­ Σελ.248 κότητα και την τύχη των δέκα δεσποι­ νών π ροσθέτοντας σημαντικές ψηφίδες στο παζλ μιας εποχής επιστημονικά μάλ­ λον σκοτεινής ακόμα. Το βιβλίο, επιστη­ μονικά τεκμηριω μένο, απ ευθύνεται και προς τον γενικό αναγνώστη. Γ. Κεντρωτής

Κ0ΙΝΩΝΙ0Λ0ΓΙΑ Υ π ο κ ο υ λ το ύ ρ ες τ η ς Α θ ή ν α ς Καρπό μιας πολύχρονης συλλογικής έ ­ ρευνας αποτελεί το βιβλίο αυτό του ο­ ποίου υπεύθυνοι υπήρξαν οι δύο επιμε­ λητές. Πρόκειται για μια μελέτη πάνω στις υποκουλτούρες τη ς Αθήνας με

συγκεκριμενοποίη­ ση των υπό μελέτη θεμάτω ν (μουσικές των χέβυ μέταλ, των ροκαμπίλι και τη ς αθλητικής κουλτούρας) στο Περιστέρι. Ορμώμενοι από τ α θεω ­ ρητικά πορίσματα αγγλοσαξονικών ε ­ ρευνών πάνω στα ανάλογα φ αινόμε­ να, οι μελετητές προχώρησαν στην κατάρτιση ομάδας ερευνητών, οι οποί­ οι επιτέλεσαν τις ε ­ πιτόπιες έρευνες στα στέκια τη ς νεο­ λαίας τη ς περιο­ χής, όπως και σε δύο σχολεία, στην προσπάθεια κοινωνιολογικής σκιαγρά­ φ ησης των στοιχείων τη ς υποκουλτούρας αυτής και των εκπροσώπων της. Ανάλυση εννοιών που σχετίζονται με την υποκουλτούρα, μαρτυρίες των νέων πά­ νω στη σημασία τη ς υποκουλτούρας που ακολουθούν, αλλά και πάνω στις ευ ρ ύ τερ ες στάσεις και στόχους το υ ς μ έ­ σα στην κοινωνία, ανάδειξη των εκφ ρα­ στικών το υ ς μέσων και συμβολικών συστημάτων που του ς καθορίζουν. Υπο­ δειγματική μελέτη με ενδιαφ έρουσα δό­ μηση του υλικού και συχνά συναρπαστι­ κό, και για τον μέσο αναγνώστη, περιε­ χόμενο. Δ. Τσατσούλης

Α. ΑΣΤΡΙΝΑΚΗΣ-Λ. ΣΤΥΛΙΑΝΟΥΔΗ (Επιμέλεια) Χέβυ μέταλ Ροκαμπίλι Φανατικοί Οπαδοί Νεανικοί πολιτισμοί και υποπολιτισμοί στη Δυτική Απική Αθήνα, Ελληνικά Γοάμματα, 1996 Σελ.618

Ο ικ ο γ έ ν ε ια και κο ινω ν ιο λ ο γ ικ ή οπ τική Μ ε δεδομένο την πολύμορφη και ανοι­ κτή μορφή οικογένειας που παρατηρείτα ι σήμερα (αύξηση μονογονεϊκών οικο­ γενειών ή ζευγαριώ ν που συζούν), πα­ ρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον μια έ ­ ρευνα πάνω στις εξελίξεις που γνωρίζει αυτή τούτη η παραδοσιακή-πυρηνική οι­ κογένεια στην Ελλάδα. Στην Ευρώπη ή-

ΜόλίζΚνκλοφόρηοαν

δη η οικογένεια ΜΟΥΡΑ ΜΑΡΑΤΟΥΜΙΠΡΑΝΤΗ αυτή τείνει προς Ηοικογένεια στην Αθήνα την αποδιαφοροΟικογενειακά πρότυπα ποίηση των ρόλων και συζυγικές πρακτικές Αθήνα, Εθνικό Κέντρο ά ν τ ρ α -γ υ ν α ίκ α ς , Κοινωνικών Ερευνών, 1995 κυρίω ς μεταξύ των Σελ.196 νεότερων και πλέ­ ον καλλιεργημένων ζευγαριώ ν, πράγμα που σημαίνει πορεία προς μια πλήρη ε ξί­ σωση, χαρακτηριστικό αίτημα του μετα­ μοντέρνου πολιτισμού. Η ερευνήτρια, χρησιμοποιώντας εμπειρικά δεδομένα από έρ ευνα του ΕΚΚΕ, επιχείρησε να διερευνήσει τα ισχύοντα στη σύγχρονη αθηναϊκή οικογένεια καταλήγοντας σε ενδιαφ έροντα συμπεράσματα. Αν Kat εί­ ναι βέβαιο πως οι παραδοσιακοί ρόλοι δεν έχουν αποτελεσματικά ανατραπεί, η ερευνήτρια λαμβάνει υπόψη τη ς το ευρύτερο περιβάλλον του ζεύγους ό­ πως και τον ρόλο των άμεσων συγγενών του, παρατηρώντας επίσης πως ο άνδρας συνιστά τον «μοχλό εκσυγχρονι­ σμού» των κοινωνικών σχέσεων. Ενδια­ φ έροντα παραρτήματα με στατιστικές αναλύσεις και πρόλογος από την καθηγήτρια I. Λαμπίρη-Δημάκη. Δ. Τσατσούλης

ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ Α ν α π ά ν τε χ η ψ υ χ ο -θ ε ρ α π ε ία Η «φροντίδα τη ς ψυχής» δεν είναι ένα εγχειρίδιο συμβατικής ψυχολογίας. Και ο συγγραφ έας Τόμας Μουρ πολύ απέ­ χει από την εικόνα που έχουμε σχηματί­ σει για το συνηθισμένο ψυχο-θεραπευτή, που προσπαθεί με αυστηρώ ς επι­ στημονικό τρόπο να μας ξεριζώσει τα προβλήματα. Η «φροντίδα τη ς ψυχής» είναι μια βαθυστόχαστη φιλοσοφική με­ λέτη, μια προσπάθεια να κατανοηθεί μάλλον παρά να καταργηθεί το πρόβλη­ μα μέσ’ από τη συνδυασμένη συμβολή τη ς ψυχολογίας του Γιουνγκ, τη ς μυθο­ λογίας και των τε- ___________________ χνών.

THOMAS MOORE Δεν είναι λοιπόν Ηφροντίδα της ψυχής τυχα ίες οι ευ ρ ύ τα­ Μτφρ.: Βαρβάρα Σπυροπούλου Αθήνα, Πατάκης, 1996 τ ες αναφ ορές στα Σελ. 328 Αρχέτυπα και τα

σχήματα που δομούν το συλλογικό α­ συνείδητο τη ς ανθρωπότητας, όπως επί­ σης δεν είναι τυχαίες και οι θεολογικές καταβολές των στοχασμών του συγγρα­ φ έα που - σημειωτέον - έζησε δώδεκα χρόνια ως μοναχός και κατέχει διδακτο­ ρικό τίτλο στις θρησκευτικές σπουδές. Βιβλίο που αφουγκράζεται τ α μ ηνύ μα τα. των καιρών και που έρ χεται ν’ ανοίξει νέ­ ους δ ρόμους υποδεικνύοντας πως με τη φροντίδα τη ς ψυχής μπορεί ο καθένας να δώσει νέο νόημα στη δύσκολη πραγ­ ματικότητα. Ν. Κώτσιου

Ο δ ιά λ ο γ ο ς σ το μ ε γ α λ ε ίο το υ Μ ’ έναν εξαιρετικά πρωτότυπο τρόπο για βιβλίο ψυχολο­ γίας, το διάλογο, έ­ νας ψ υχοθερα­ πευτής, ο Ρόμπιν Σκίνερ, και ένας η­ θοποιός, ο Τζον Κλιζ, εξετάζουν την υγιή συμπεριφορά, LI όχι μόνο στην οικο­ II ΣΥΓΧΡΟΝΗ γενειακή ζωή αλλά 0 Δ Υ Σ Σ Ε 1Λ σ’ όλους του ς το ­ μείς τη ς ανθρώπι­ νης δραστηριότη­ τας, καταλήγοντας στα συστήματα α­ ξιών και τις θρη­ σκείες. Μ ε σύμμα­ χο την άριστη επι­ στημονική κατάρτι­ ση, και όπλα του ς τον εύστοχο, ζωντανό και χιουμορισπκό διάλογο, οι συγγρα­ φ είς καθοδηγούν το υ ς αναγνώστες στο δύσκολο δρόμο απόκτησης τη ς ψυχικής υγείας και, κατ’ επέκταση, στο δρόμο τη ς σωστής και δημιουργικής επικοινω­ νίας μεταξύ των ανθρώπων. Το βιβλίο εντάσσεται στη σειρά «ανθρώ­ πινα συστήματα» τη ς συνεργασίας του Εργαστηρίου Διερεύνησης Ανθρωπίνων Σχέσεων με τις εκδόσεις «Ελληνικά Γ ράμματα» που, στον τομέα τη ς επιστη­ μονικής και ερευνητικής ψυχολογίας, έ ­ χουν δώσει εξαιρετικά πονήματα.

X. Παπαγεωργίου

R. SKYNNER, J. CLEESE Ζωή, η σύγχρονη Οδύσσεια Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1996 Σελ. 558

Ζ

II

Ε γω -ο ικ ο λ ο γ ία Ο όρος «Εγώ-οικοMARISAZAVALLONI λογία» προτάθηκε CHRISTIANE LOUIS-GUERIN για να π εριγράφει Κοινωνική ταυτότητα τις π ολυσύνθετες και συνείδηση Εισαγωγή στην εγω-οικολογία σχέσεις του εαυτού Επιμέλεια-Πρόλογος: με τον περιβάλλο­ Αναστασία - Βαλεντίνη Ρήγα ΙΥίτφρ.: Α.-Β. Ρήγα, ντα ψυχοκοινωνικό Κ. Θεοφιλοπούλου, και φυσικό χώρο, ό­ X. Λυράκη, Ε. Κατσάλη χι όμως σε επίπεδο Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1996 Σελ. 352 α λ λ η λ επ ίδ ρ α σ η ς , επιφανειακής εξω - --------------------------------τερ ικής μορφής, αλλά σε κείνο τη ς προ­ σωπικής βίωσης. Το τρίπτυχο Άλλος-εαυτός-κοινωνία, βάσει ερμηνείας του βι­ βλίου, αναλύει το μοντέλο ψυχοκοινωνικής ταυτότητα ς, το οποίο - όπως σημει­ ώνει στον πρόλογο η επιμελήτρια του τόμου - αναπτύχθηκε για να δώσει απα­ ντήσεις και να λύσει θεω ρητικά και ε ρ ­ μηνευτικά ερωτήματα, κατά τη μελέτη τη ς αμφ ίδρομης σχέσης μεταξύ ατομι­ κού και συλλογικού βιώματος. Μ ια κατα­ πληκτική ψυχαναλυτική εργασία, η ο­ ποία όμως αφιερώ νεται και π ροορίζεται για περιορισμένο αριθμό αναγνωστών.

X. Παπαγεωργίου

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ « ε ις -Θ εό ν » Το Δ εκέμβριο του 1995 απεβίωσε ο Γάλ­ λος φιλόσοφος ΕμμανουέλΛεβινάς. Επι­ κήδειο εκφώνησε ένας άλλος μεγάλος φιλόσοφος, ο Ζακ Ντεριντά. Τούτος ο Επικήδειος, το ύστατο Αντίο, μεταφ ρ ά­ στηκε από τον Β. Μπιτσώρη, μελετητή του Ντεριντά, στα ελληνικά, σε μια ολι­ γοσέλιδη έκδοση. Ο λόγος του Ντεριντά αποδίδει την ευχαριστήρια οφειλή στον Λεβινάς, καθηγητή μεταξύ άλλων και στη Σορβόννη, του οποίου οι τελ ευ τα ίες π αραδόσεις κατά ---------------------------------το ακαδημαϊκό έ ­ JACQUES DERRIDA Adieu, Επικήδειος για το ς 1975-76 είχαν τον Emmanuel Levinas για θ έμα «Ο θάνα­ Μτφρ.-Σημειώσεις: Βαγγέλης Μπιτσώρης το ς και ο Χρόνος», Αθήνα, Άγρα, 1996 έρ γο που εκδόθηκε Σελ. 45 το 1991, και από το

οποίο φιλοσοφικές θέσεις δανείζεται τώ ρα ο Ντεριντά για να αντιμετωπίσει το γεγονός του θανάτου του Λεβινάς. Πρό­ σφατα, άλλωστε, κυκλοφόρησαν στα ελ­ ληνικά οι «Τέσσερις Ταλμουδικές μελέ­ τες» (εκδ. Πόλις) του Λεβινάς, βιβλίο που συνεχίζει τη βαθιά ενασχόληση του φι­ λοσόφου (που, πρώτος, στα 1930, εξο ι­ κείωσε τη γαλλική σκέψη με τη χουσερλιανή και χαϊντεγκεριανή φιλοσοφία) με θ έματα εβραϊσμού, σε σχέση όμως δια­ λόγου με την αρχαιοελληνική και άλλες φιλοσοφικές σκέψεις. Στο τομίδιο, πολύ­ τιμ ες οι υποσημειώσεις του μεταφ ρ α­ στή. Δ. Τσατσούλης

Ισ το ρ ία τ η ς δ ια λ ε κ τικ ή ς Στο έργο αυτό ο Φώτης Τερζάκης δίνει μια διεισδυτι­ κή εικόνα τη ς ιστο­ ρικής διαδρομής τη ς έννοιας τη ς διαλεκτικής και των σύγχρονων διαμα­ χών που δ ιεξά γο­ νται (ή που διεξήχθηκαν μέχρι πρό­ σφατα) στο πεδίο της. Ό μω ς το πιο α ­ ξιοσημείωτο τμήμα του έργου του είναι οι τολμηροί ισο­ μορφισμοί το υ ς ο­ ποίους προτείνει α­ νάμεσα στις κοινω­ νικές δομές, τόσο τις προϊστορικές, αρχαϊκές, όσο και τις σύγχρονες, και στις δυαδικές και τρ ιαδ ι­ κές δομές που διακρίνουν τα περισσότε­ ρα διανοητικά κατασκευάσματα τη ς αν­ θρώπινης σκέψης. Οι δομές όμως αυτές, επισημαίνει, μπορεί να είναι τόσο ιεραρχικές όσο και μη ιεραρχικές. Η δια­ λεκτική έχει την προέλευσή τη ς στη μη ιεραρχική δυάδα των ίσων συνομιλητών τη ς κλασικής αρχαιότητας που αναζη­ τούν την αλήθεια ως το κοινό του ς συμφέρον, για να καταλήξει στη χεγκελιανή διαλεκτική.

ΜόλίζΚνχλψρησαν

Ακόμη και αν δεν πείθει η αιτιακή, ισομορφική αυτή σύνδεση, θαυμάζουμε την τόλμη των συλλήψεων του Τερζάκη και περισσότερο την εμμονή του στο εξισωτικό όραμα. Μ. Δερμιτζάκης

ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ Π ρ ο τά σ ε ις για το π ερ ιβ ά λ λ ο ν Το υλικό του παρα­ Το Ελληνικό Περιβάλλον πάνω βιβλίου οφεί­ Μια έκδοση της Συνόδου λεται στη σύνοδο Πρυτάνεων και Προέδρων Διοικουσών Επιτροπών των πρυτάνεων και των ελληνικών πανεπκπημίω' των προέδρων των Αθήνα, Σαββάλας, 1996 Σελ. 172 Δ.Ε. των πανεπι­ στημίων τη ς χώρας. Μια προσπάθεια να θιχτούν κάποια από τα προβλήματα που αντιμετωπίζει το ελληνικό περιβάλλον και να δειχτεί ότι υπάρχει άμεση αναγκαιότητα για ουσια­ στικές παρεμβάσεις. Η εγκυρότερη φω­ νή τη ς χώ ρας εκπέμπει το δικό τη ς SOS, μακριά από σκοπιμότητες και συνθημα­ τολογίες, προτείνοντας ταυτόχρονα λύ ­ σεις εφικτές. Η επιστημονική ευθύνη α ­ νήκει στους Γ. Φίλη, Μ. Λουκά, Θ. Λέκκα, I. Πυριω τάκη. Οι φωνές για τη σωτηρία του περιβάλλοντος πληθαίνουν. Η κατα­ στροφή του όμως συνεχίζεται. Η παρέμ­ βαση των πολιτών κρίνεται πιο αναγκαία από ποτέ. Ν. Μολυβιάτης

Α ρ ισ τε ρ ά και ο ικο λ ο γ ία Η εμφάνιση των πράσινων κινημάτων πριν τρ εις δ εκαετίες - και η συζήτηση γύρω από τα θέματα τη ς οικολογίας, α­ πό μια σειρά διανοητές, στην αρχή είχε αφήσει αδιάφορο το χώρο τη ς Αριστεράς. Μ ε τον καιρό η αδιαφορία μετατρά­ πηκε σε αμηχανία, ------------------------------------αφού τα περιβαλpita μαντοτο λοντικά προβλήμαΟοικοκαπιταλισμός ολοένα και πιο οξυμένα, σε Δύση και Ανατολή, σε

ΜόλίζΚνχλϋφόρηοαν

Μτφρ.: Καίτη Μάρακα Αθήνα, Στάχυ, 1996 Σελ. 158

διαφορετική μορφή φυσικά. Από τη δ ε­ καετία του ογδόντα και μετά, παράλλη­ λα με τις προσπάθειες σύγκλισης κόκκι­ νου και πράσινου, αρχίζει ένας ουσιαστι­ κός διάλογος, για μια συστηματική ερ ­ μηνεία αυτών που συμβαίνουν στην οι­ κολογία, από μαρξιστές, οι οποίοι επιχει­ ρούν να συνδέσουν την περιβαλλοντική κρίση με το ακολουθούμενο οικονομικό μοντέλο. Σ ’ αυτό το τελευταίο υποστηρί­ ζουν - όπως και η συγγραφ έας του βι­ βλίου - ότι βρίσκεται η αιτία των προβλη­ μάτων που αφορούν στο περιβάλλον. Α νεξάρτητα από την προσωπική τοπ οθέ­ τηση του καθενός, το συγκεκριμένο βι­ βλίο αποτελεί ένα από τ α δέκα καλύτερα - από τ α χίλια διακόσια περίπου - με οι­ κολογικό περιεχόμενο που κυκλοφο­ ρούν στην Ελλάδα. Ν. Μολυβιάτης

Η α υ θ ε ν τ ικ ή πόλη Ίσως είναι ο πιο δη­ μοφιλής συγγρα­ φ έας οικολογικών κειμένων στην Ελλάδα. Δεν εξη ­ γείται δια φορετικά το γεγονός ότι έ ­ χουν μεταφ ραστεί δώδεκα βιβλία του και προγραματίζονται και νέες εκδό­ σεις. Ο κύριος εκ­ πρόσωπος της «κοινωνικής οικο­ λογίας», ενός ριζο­ σπαστικού ρεύμα­ το ς που συνδέει την περιβαλλοντική κρίση με το κοινωνι­ κό σύστημα, υπήρ­ ξε παράλληλα πανεπιστημιακός δάσκα­ λος στο Βέρνοντ (σ.σ. το Ινστιτούτο Κοι­ νωνικής Ο ικολογίας). Η «πόλις»του Μ.Β. εμπνέεται από την άμεση δημοκρατία τη ς αρχαίας αθηναϊκής πόλης. Τη δια­ χωρίζει από την έννοια του κράτους και την αποδέχεται μόνον ως σώμα ελεύ θ ε­ ρων πολιτών. Όπως χαρακτηριστικά α­ ναφέρει, η πόλη είναι «ένα ηθικό πεδίο

ανθρώπινης συναναστροφής κι όχι μια απλή εταιρεία τη ς οποίας η επιτυχία με­ τρ ιέται με την αποδοτικότητα και την οι­ κονομία των υπηρεσιών που παρέχει στους κατοίκους της». Ν. Μολυβιάτης

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Για τ η ν Α ισ θ η τικ ή Α γω γή

Η ελλ η ν ικ ή π ρ α γ μ α τικ ό τη τα

ΧΡ. ΚΑΤΣΙΚΑΣ-Γ.ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ Ηελληνική εκπαίδευση στον ορίζοντα του 2000 Αθήνα, Gutenberg, 1996 Σελ. 200

Τα χαρακτηριστικά τη ς σημερινής ελ­ ληνικής εκπαί­ δευσης επιχειρούν να καταγράψουν οι δύο συγγραφείς

αυτού του έργου. Χαρτογραφ ούν μια σειρά από «παράδο­ ξα» χαρακτηριστικά τη ς ελληνικής εκ­ παίδευσης. Όπως σημειώ νουν οι ίδιοι, πρόκειται για μια σειρά μόνιμων «επει­ σοδίων» που συνθέτουν, όμως, μ’ έναν πολύ συγκεκριμένο τρόπο το παζλ μιας εκπαίδευσης στην οποία οι ανισότητες και οι αποκλεισμοί, η σχολική αποτυχία και η απόρριψη, αναδεικνύονται σε εγγε­ νή χαρακτηριστικά. Οι κοινωνικά «αδύνατοι» βρίσκονται στο κέντρο τη ς ανάλυσης που επιχειρούν οι δύο συγγραφείς. Η μελέτη καταλήγει σε πολύ χρήσιμες «υποθέσεις εργασίας», οι οποίες θα ήταν ευχής έργον να τύχουν περαιτέρω επιστημονικής διερεύνησης. Σ. Ντάλης

Οι διά φοροι τομείς τη ς Αισθητικής NINAΣΚΟΡΔΟΥ- ΕΞΑΡΧΟΠΟΥΛΟΥ Κουκλοπαιχνιδίσματα Αγωγής είναι απο­ Φωτογρ.: Γ. Ζαρπαλάς δειγμένο πόσο Θεσσαλονίκη, Παρατηρητής, 1996 Σελ. 158 συμβάλλουν στη διαμόρφωση τη ς π ρ ο σ ω π ικ ό τ η τ α ς του παιδιού από την τρυφ ερή του κιόλας ηλικία. Είναι όμως και γνωστό ό­ τι στην εκπαιδευτι­ κή μας πραγματικό­ τητα, βοηθήματα τα οποία, πέρα από θεω ρητικές κα­ Γ ια τη Δ ιδ α κ τικ ή τ η ς Π ο ίη σ η ς : τευθύνσεις, να δί­ Θ ε ω ρ ία και Π ρ ά ξη νουν και πρακτικές οδηγίες, υπάρχουν Η προσέγγιση τη ς ποίησης είναι μια πε­ ελάχιστα. Έ να τ έ ­ ριπέτεια για τον αναγνώστη, γιατί μόνον τοιο είναι και το παρουσιαζόμενο βιβλίο, ως τέτο ια αν αντιμετωπιστεί απ’ αυτόν κι που έχει ένα επιπλέον προσόν από τα ή­ ιδιαιτέρω ς από τον αναγνώστη-διδάσκοδη υπάρχοντα: δείχνει, με τις θαυμάσιες ντα, θα του δώσει τα κλειδιά και θ α του εικόνες του και τα ελάχιστα - απολύτως δ είξει δρόμους καινούριους. Αυτή όμως απαραίτητα - λόγια του, πολλά όσον α­ η περιπέτεια-διαδρομή απαιτεί πέρα α­ φορά στη δημιουργική και πρωτότυπη πό τη διαίσθηση, και τη γνώση των θεω ­ κατασκευή αντικειμένων, για το χώρο ριών για το λογοτεχνικό γεγονός. του κουκλοθέατρου, με κάθε μορφή και Δυστυχώς ακόμη κι ως σήμερα, στις περιεχόμενο. Κούκλες λοιπόν (από τον βαθμίδες τη ς εκπαίδευσης η προσέγγι­ κόσμο τη ς φύσης, με βιομηχανικά υλικά, ση του ποιήματος εξαντλείται εν πολαπό μπομπονιέρα, χαρτί, πανί, ξύλο, λοίς σε αναφ ορές και μεθοδολογίες πλαστικό), γωνιές κουκλοθέατρου, κα­ κυρίω ς παιδαγωγικού περιεχομένου και τασκευή σκηνικών, παρακίνηση μέσα α­ μεταφ οράς το υ ς από άλλα μαθήματα. πό διηγήσεις και άλλα θαυμαστά περιέ­ ___________________ Τα τελευ ταία χρόχει το συγκεκριμένο βιβλίο, που είναι α­ νια πάντως, μάλλον π αραίτητος οδηγός δημιουργίας για ΓΈΩΡΠΟΣ Σ. ΣΠΑΝΟΣ στο χώρο τη ς θεω ­ τον/τη νηπιαγωγό, αλλά και τον εκπαι­ Διδακτική Μεθοδολογία (τ Α) Η διδασκαλία του ποιήματος ρίας, έχει παρατη­ δευτικό τη ς π ρωτοβάθμιας εκπαί­ Αθήνα, 1996 ρ ηθεί μια κινητικό­ δευσης. Σελ. 272 τη τα (συνέδρια, Γ. Παπαδάτος

άρθρα) όσον αφορά στη διδακτική προ­ σέγγιση τη ς ποίησης. Το βιβλίο που παρουσιάζουμε είναι του πανεπιστημιακού δασκάλου Γιώργου Σπανού, γνωστού για τις εργασ ίες του πάνω στα θέματα που προαναφέραμε. Συνδέει κατά τον καλύτερο τρόπο θεω ­ ρητικά και πρακτικά ζητήματα. Ίσως δε εδώ να εντοπίζεται και η δυσκολία της προσέγγισης του ποιήματος, μιας προ­ σέγγισης που σ’ αυτό το βιβλίο αποκτά καθόλα μια θεωρητική-κριτική, επιστη­ μονική και διδακτικά πολυσημική συλλο­ γιστική. Ο συγγραφέας, με βάση τις θ ε­ ωρίες τη ς Ερμηνευτικής και τη ς Νέας Κριτικής, συγκρίνοντας, συνθέτοντας κι εφ αρμόζοντας απόψεις θεωρητικών το υ ς (Ricoeur, Richards κ.ά.), προχωρεί σε οργάνωση διδασκαλιών προσεγγίζο­ ντας ποιήματα των Σεφ έρη, Σαχτούρη, Αναγνωστάκη, Καβάφη, Χικμέτ, Κοσμά Μοναχού, Ρίτσου, Ελύτη. Στο τέλ ο ς δε του βιβλίου ο συγγραφ έας ασχολείται με την προβληματική για το κείμενο και την ερμηνεία του Ιταλού σημειολόγου Umberto Eco. Πολλαπλώς χρηστικό είναι το συγκεκρι­ μένο βιβλίο για το υ ς εκπαιδευτικούς της π ρωτοβάθμιας και τη ς δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και όχι μόνο. Ο τρόπος πα­ ρουσίασης των θεωριώ ν και οι σημαίνουσες απόπειρες προσέγγισης των ποιημάτων, πέρα από την απαραίτητη γνώση που κομίζουν, αποτελούν και μια συμβολή στη θεωρία τη ς ποίησης προτείνοντας ένα ανοιχτό μοντέλο δυναμι­ κής και δημιουργικής πρακτικής προ­ σέγγισής της. Γ. Παπαδάτος

ΠΑΙΔΙΚΑ Μ ια δ ια φ ο ρ ε τικ ή μάγισ σ α Είναι μια μαγισσούλα που στην προσπάθειά τη ς να εξερευνήσει ένα σπίτι, έσπα­ σε η σκούπα της. Ανακαλύπτει σ’ αυτό το σπίτι πολλές άλλες π αράξενες μάγισ­ σες. Μία απ’ αυ τές παίζει ωραία μουσι­ κή, άλλη μαγειρεύει υπέροχα φαγητά,

μια άλλη... κοιμάται συνέχεια. Καμιά ό­ μως δεν μπορεί να τη ς φ τιάξει τη σκούπα. Το πρό­ βλημα τη ς θα το λύ­ σει η Μάγισσα Τεχνίτρα. Έ τσι ένας... σ κ ο υ π ο π ύ ρ α υ λο ς θα ανεβάσει ξανά τη μαγισσούλα στους α ιθέρες για καινούριες περιπέ­ τειες... Θ α λέγαμε ότι η... μετατροπή του παραδοσιακού συμβόλου της σκούπας σε πύ­ ραυλο - προσπά­ θεια μάλλον εκσυγχρονισμού των στερ ε­ ότυπων - δείχνει εν πολλοίς για άλλη μια φορά την αδυναμία εξεύ ρεσ ης νέων συμβόλων. Γιατί η υποταγή του παραδο­ σιακού στο τεχνοκρατικό σύγχρονο ουσιαστικά διαιωνίζει την ιδεολογία του. Π έρ α όμως απ’ όλα αυτά η συγκεκριμέ­ νη ιστοριούλα είναι διασκεδαστική κι έ ­ χει μια εξαίσια εικονογράφηση. Γ. Παπαδάτος

LIEVE ΒΑΕΤΕΝ Η σκανταλιάρα μαγισσούλα Μτφρ.: Γ. Παπαδόπουλος Αθήνα, Παπαδόπουλος, 1996 Σελ.28

Ζ ω ο φ ιλ ία Πρόκειται για το τρ ίτο παιδικό βιβλίο τη ς συγγραφέω ς, φανατικής ζωόφι­ λης, που το εμπνεύ­ στηκε από την αγά­ πη τη ς για τα ζώα και ιδιαίτερα για του ς σκύλους. Η Ίρμα, ένα ζωηρό, πανέξυπνο σέτερ, διηγείται τα παθήματά της, αλλά και τις ιστορίες έξι ακόμη φίλων της. Μ ας μιλά­ ει για τις περιπέτειες του Φιντέλ, τις α­ π ροσεξίες του Κολόμπο, τις τρ έλες της Σούζη, τ α κατορθώματα τη ς Πιστής, τις λαχτάρες τη ς Τζίλντας και την τύχη του Μπρούνο. Είναι περιστατικά παρμένα από την κα­ θημερινή ζωή μικρών και μεγάλων σκύ­ λων, μικρές ιστορίες γραμμένες με κέφι

ΑΡΓΎΡΩ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑΚΗ Εφτά σκύλοι, όλοι φίλοι Αθήνα, Πατάκης, 1996 Σελ.72

κι ευαισθησία, που κρατούν ζεστή συντροφιά και διασκεδάζουν τα μικρά παιδιά (για αναγνώστες από 7 ετών και άνω). Κ. Μαλαφάνπις

Έ ν α ς σ κ α ν τα λ ιά ρ η ς λ α γ ό ς Έ νας απρόσεκτος λαγός καταστρέφ ει μπριζιτ βενιγκερ Τ ΕΥΑΤΑΡΛΕΤ τ α παιχνίδια των αΠιπίνος 0 μικρός λαγός δελφών του και δηΑθήνα, Άμμος, 1996 μιουργεί μέγα πρόΣελ·28 βλήμα στην οικογένειά του! Η συγγνώμη δεν θ α τον σώσει . από την αποκατάσταση των ζημιών που γίνεται από τον ίδιο, με την ανυποχώρη­ τη προτροπή τη ς μητέρας του. Έτσι θ ’ α­ ποκατασταθεί η προς στιγμήν... διασαλευθείσ α οικογενειακή τάξη... Είναι προ­ φ ανής ο παιδαγωγικός στόχος τη ς ιστο­ ρίας που εντυπώνεται καλύτερα με τη θαυμάσια εικονογράφηση και την καλή απόδοση στη γλώσσα μας. (Για παιδιά 4-7 ετών) Γ. Παπαδάτος

Έ ν α ς δ ρ ά κ ο ς ... φ ύ λ α κ α ς ! Ο Πρασινοδρακούλης, ένα συμπαθητικό λιλιπούτειο πλάσμα, είναι ο ήρωας μιας σειράς τεσσάρων βιβλίων. Έ χει χιού­ μορ, είναι παιχνιδιάρης, φιλικός, του α­ ρέσουν οι περιπέτειες και δεν διστάζει να περιπλανηθεί στους πάγους... του ψυγείου ή στη ζούγκλα των... λαχανικών, πάλι του ψυγείου..! Σ ’ αυτό το βιβλίο βοηθάει τη φίλη του Άννα δίνοντας ένα πολύ καλό μάθημα σ’ ένα συμμαθητή τη ς που κάθε μέρα τη ς αρπάζει το σά­ ντουιτς. Πρόκειται για υπέροχα και διασκεδαστικά βιβλία, με θαυμάσια εικονογράφηση. Η απόδοση δ ε στα ελληνικά από τον γνωστό συγγραφ έα Χρ. Μπουλώτη με τους, εν πολλοίς, ________________________ ποιητικούς ρυθκμουςμπαουμγκαρτ μούς και την Ο Πρασινοδρακούλης «τυχαία» ρίμα επι. . . γίνεται παντοδύναμος

και ακολουθεί το υ ς ρυθμούς του μύθου και τη ς θαυμάσιας εικονογράφησης. Εί­ ναι από τα λίγα μεταφ ρασμένα βιβλία ό­ που υπάρχει απόλυτη ταύτιση εικονο­ γράφησης, μύθου και μεταφρασμένου λόγου. (Για παιδιά από 4-7 ετών) Γ. Παπαδάτος

Μ α γ ε ία κα ι π ε ρ ιπ έ τε ια Δυο ακόμη βιβλία από τα εφ τά που έ ­ χουν εκδοθεί, τη ς σειράς «Το χρονικό τη ς Νάρνια», του Ιρλανδού συγγραφέα Κ.Σ. Λιούις. Η Νάρνια είναι μια χώρα πα­ ραμυθένια. Η Τζιλ κι ο Ευστάθιος, δυο μαθητές, που δεν το υ ς άρεσε και τόσο το βαρετό σχολειό τους, θα ελευ θ ε­ Κ.Σ. ΛΙΟΥΙΣ ρώσουν, μετά από 1.0 ασημένιος δρόμος 2. Ητελευταία μάχη τις κατευθύνσεις Εικον.: Ρ. Baynes του Ασλάν, του λιο­ Μτφρ.: Α. Γκέρτσου-Σαρρή νταριού, τον πρί­ Αθήνα, Κέδρος, 1996 Σελ. 256+216 γκιπα Ριλιανό που είναι φυλακισμένος βαθιά στη γη, αλλά και θα συμπαρα­ σταθούν στον Τιριανό, τελευταίο βασιλιά τη ς παρα­ μυθοχώ ρας Νάρνια, βοηθώντας μά­ λιστα να ξεσκεπα­ στεί η απάτη του πανούργου πίθη­ κου Σάίνη. Απίθα­ νες εικόνες, γεμά­ τ ε ς περιπέτεια, περιέχονται και στα δύο βιβλία, με ζώα που μιλούν, γίγαντες, στρατιώ τες που επιτίθενται, ήρω ες με ο­ νόματα που θυμίζουν Λουκιανό, αλλά και τη Βατραχομυομαχία (π.χ. Βαλτο-Ψ υλολέλεκας, Λασπομούρμουρος). Η αγωνία και το ιδιόμορφο χιούμορ συμβαδίζουν πάντα με την έντεχη μυθιστορηματική δομή του συγγραφέα. Τα παραμυθικά δ ε μοτίβα, διακείμενα αρχαίω ν ελληνι­ κών κειμένων πολλές φορές, τα μαγικά στοιχεία, τ α απρόοπτα κι ο κίνδυνος που πάντοτε παραμονεύει, οδηγούν σε ονει­ ρικούς κόσμους, διευρύνοντας τη σκέ-

τα που τα συναντούμε καθημερινά στην ελληνική οικογένεια, στο σχολείο, γενικά στην κοινωνία. Σε τέτοια εγχειρήματα ό­ μως εμφιλοχωρούν αρκετοί κίνδυνοι παιδαγωγισμού, κοινωνιολογισμού, κη­ ρ ύγματος και διδακτισμού. Η συγγραφέ­ ας αντίθετα, με μια εξαίρετη γραφή, λι­ τή, με ταχείς ρυθμούς, με γνώση των προβλημάτων τη ς ελληνικής οικογένει­ ας, γνώση του εκπαιδευτικού συστήμα­ το ς (άκρως παιδαγωγική είναι η συμπε­ ριφορά τη ς δασκάλας) και βαθιά γνώση τη ς παιδικής ψυχής, με μια εξίσου εξαί­ σια αφηγηματική δύναμη, σαφώς αποτυπώνει τις καταφάσεις τη ς πραγματικό­ τητας εγκαθιδρύοντας τις αρνήσεις της μορφής τη ς έτσι ώστε να πετυχαίνει το σημαντικότερο για την παιδική λογοτε­ χνία: να διαπαιδαγωγεί, δίχως ίχνος διδακτισμού, σε βασικά θέματα, αφού πρωτίστως ψυχαγωγήσει. Μακάρι αυτό το βιβλίο ν α τό διάβαζαν κι οι μεγάλοι... (Για παιδιά από 9 ετών και για μεγάλους) Γ. Παπαδάτος

ψη και τη φαντασία του μικρού αναγνώ­ στη και πέρα από το κείμενο. Η πετυχη­ μένη μετάφραση των συγκεκριμένων βι­ βλίων από την Α. Γκέρτσου-Σαρρή, μια δόκιμη συγγραφ έα τη ς δικής μας παιδι­ κής λογοτεχνίας, αποτελεί εγγύηση για την αναγνωστική το υ ς απόλαυση. Άλλω­ στε όλα τα βιβλία τη ς σειράς που προαναφ έρθηκε είναι και από τα σύγχρονα α­ ριστουργήματα τη ς παγκόσμιας λογοτε­ χνίας για παιδιά. (Για παιδιά από 10 ετών) Γ. Παπαδάτος

Μ ια ο ικ ο γ έ ν ε ια μ ε τ ά π ρ ο β λ ή μ α τά τη ς Σ ’ αυτό το μυθιστό- -------------------------------------------ρήμα αποτυπώνοελενη χωρεανθη νται δρώμενα μιας ο αναποδιάρης τυπικής μίκροασπΑθήνα, Σύγχρονη Εποχή, 1995 κής ελληνικής οικο­ γένειας. Εργαζόμε- ------------------------------νοι γονείς, που απολύονται κάποτε από τις δουλειές τους, δύο παιδιά (αγόρι, κο­ ρίτσι), με τα συνηθισμένα στιγμιότυπα, αλλά και τα προβλήματα στο σχολείο και το σπίτι, και η γιαγιά είναι τα κύρια πρό­ σωπα ενός μύθου εξελισσόμενου προο­ δευτικά σε τρ ία επίπεδα: το οικογενεια­ κό, το σχολικό, το κοινωνικό. Οι σχέσεις που διαγράφονται στην ευθύγραμμη δό­ μησή του ορίζουν μια διαπλεκόμενη νοη­ ματική και καθαρά ιδεολογική συνισταμένη. Οι σημαίνουσες δηλαδή δομές του μύθου, που εκκινούν από τα τρ ία παρα­ πάνω επίπεδα, προβάλλονται σε μια κο­ σμοθεωρία που είναι η ανθρώπινη αξιο­ πρέπεια, ο αγώνας για τη ζωή μέσα από οποιεσδήποτε συνθήκες. Έτσι το κορί­ τσι, μέσα σε μια οικογένεια με πολλές if δυσκολίες που προσπαθεί όμως να το καταλάβει, θα περνά μεγαλώνοντας προοδευτικά τα εμπόδια που αντιμετω­ if πίζει σύμφυτα με την ηλικία του, η μητέ­ ρα θα βρει το κουράγιο να σπουδάσει και να γίνει κοινωνική λειτουργός όταν α­ id πολυθεί από τη δουλειά της. Είναι μάλλον από τις ελάχιστες φ ορές που, στη νεότερη ελληνική παιδική λο­ if γοτεχνία, συγγραφ έας καταπιάνεται στο * ίδιο βιβλίο με τόσα ουσιώδη προβλήμα­

Μόλις Κνύοφόρησαν

Δ ια σ κ εδ α σ π κ ο ί ή ρ ω ες Τις ιστορίες αυτού του βιβλίου αφηγείτα ι ο συγγραφ έας στο γιο του Κρίστοφερ Ρόμπιν. Οι ήρωές τους, όπως ο Πίγκλετ, ο Άχβαχ, η Κάγκου, ο Κούνελος και άλλοι, συμμετέχουν σε σπαρταριστά στιγμιότυπα, όπου η περιπέτεια είναι κυριολεκτικά στο... Α.Α. MILNE αίμα τους. Τις σχέ­ Η-Γουίννυ-Ο-Πουφ σεις του ς χαρακτη­ Εικον.: Ε. Shepard Μτφρ.: Π. Παμπούδη ρίζει η φιλία, κι η ά­ Αθήνα, Νεφέλη, 1996 δολη αγάπη, ενώ οι Σελ.216 πράξεις του ς χαρα­ A.A. Milne κτηρίζονται από α­ π οφ α σ ισ τικό τη τα , ευστροφία, αφ έ­ λεια, ειλικρίνεια κι αθω ότητα. Σε όλα τ α σιγμιότυπα συμ­ Η -Γ Υ ΙΝ Ν Υ μετέχουν ο Κρίστοφερ Ρόμπιν και το αρκουδάκι του ο Πουφ, που στην η ο γ φ j h p i π ρ α γ μ α τ ικ ό τ η τ α του το είχε χαρίσει ο πατέρας του-α-

0

0

φηγηγής. Η φαντασία, το μαγικό στοι­ χείο και το χιούμορ, ως κυρίαρχο υφολογικό στοιχείο, διαπερνούν αυ τές τις διασκεδαστικές κι έξυπνες ιστορίες. Άριστη είναι και η, λόγω του ιδιότυπου χιούμορ, δύσκολη μετάφραση-απόδοση αυτού του βιβλίου. Το βιβλίο παρουσιάζει εν­ διαφέρον και για ένα άλλο γεγονός που αναφ έρεται στη δομή των ιστοριών και συνακόλουθα στην αναγνωστική διαδι­ κασία: ο συγγραφ έας «διαμορφώνει» τις ιστορίες και ανάλογα με τ ις διακοπές-επεμβάσεις του γιου του κατά τη στιγμή τη ς αφήγησης. Έ τσι ο πραγματικός ανα­ γνώστης, ιδίως ο μικρός, εμμέσως συμ­ μετέχει πολλαπλά στη διαδικασία του μύθου- έτσι η ανταπόκρισή του είναι δη­ μιουργικότερη κι η πραγμάτωση του κει­ μένου ουσιαστικότερη. (Για παιδιά από 10 ετών και για μεγά­ λους) Γ. Παπαδάτος

Χ Ρ Η Σ ΙΜ Ε Σ Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Π Ο ΙΟ Τ Η Τ Α Σ

Σειρά: Αρχαίο Ελληνική Γραμματεία - Μελέτες M O RTIM ER ). ADLER

Καθηγητής της φιλοσοφίας

0 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ

Φ ιλία Ο συγγραφ έας ε ­ μπνεύστηκε από ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΚΑΛΙΟΤΣΟΣ την εξέλιξη μιας α­ Ένα σακί μαλλιά Αθήνα, Πατάκης, 1996 ληθινής ιστορίας Σελ. 192 και στο βιβλίο μάς εξισ τορεί αυτό το γεγονός. Σ ’ ένα απομακρυσμένο νησί του Αιγαίου, ανάμεσα στις έρ ιδ ες των ε ­ νηλίκων, μεγαλώνουν αδελφωμένα τα παιδιά. Απ’ όλα ξεχω ρίζει ο Γιωργαρέλος, ένα ορφανό θχρονο αγόρι, πολύ πι­ κραμένο για την ηλικία του. Την αμέρι­ μνη ζωή του ς θα τα ρ ά ξει η σοβαρή αρ ­ ρώστια του Φάνη, η νοσηλεία και η επι­ στροφή του στο νησί δίχως μαλλιά, απο­ τέλεσ μα τη ς θεραπείας, γεγονός που θα τον κάνει να κλειστεί στον εαυτό του και στο σπίτι του. Εδώ θα έρ θει καταλυτική η παρέμβαση του Γιωργαρέλου, που με μια ενέργειά του θα δώσει ένα μάθημα Φιλίας και στους μεγάλους. Η εξιστόρηση αποτελεί ένα θαυμάσιο δοξαστικό τη ς Φιλίας και μια τρυφερή κοινωνική ιστορία (για αναγνώστες από 11 ετών και άνω). Κ. Μαλαφάντης

Μ ετάφ ραση:

Π. ΚΟΤΖΙΑ-ΠΑΝΤΕΛΗ Κ α θ η γ ή τ ρ ια το ν Α .Π .Θ .

Με 240 σελίδες

Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ

ΠΑΠΑ ΔΗΜΑ Προσφορά στον Π ολιτισ μό Ιπ π ο κ ρ ά το υ ς 8 Α θήνα Τηλ.: 36.27.318

ΜόλιζΚνχλοφόρηοαν

m

k

k

m επιμέλεια: Βασίλης Καλαμαράς

Έρχονται Χριστούγεννα. Οι εκδότες είναι πανέτοιμοι ενόψει της αγοραστικής μανίας. Όλοι προσδοκούν ένα μερίδιο από το δώρο μας. Ψυχραιμία. Βιβλία θα υπάρχουν στους πάγκους πολλά και καλά. Ιεραρχήστε τις αναγνωστικές σας ανάγκες. Αυτό τον μήνα φιλοξενούμε κυρίως μικρά εκδοτικά και ένα καινούριο εκδοτικό οίκο τον «Υπερίονα» (καλωσόρισε!). Ας δούμε τι ετοιμάζουν οι εκδόσεις: «Αίολος», «Αλεξάνδρεια», «Αρμός», «Νεφέλη», «Όπερα», «Terzo-books».

ΑΙΟΛΟΣ

Στη σειρά φανταστικής λογο­ τεχνίας και επιστημονικής φα­ ντασίας. Χάουαρντ Φίλιπς Λάβκραφτ «Επιστολές». Απάνθισμα από επιστολές του μεγάλου φα­ νταστικού. Μιχάλης Αντωνόπουλος «Υπερβορέα: Η πάλη με τις σκιές». Ο δεύτερος τόμος της τριλογίας «Υπερβορέα». Στη σειρά «Θερβάντες»: Φερνάντο ντε Ρόχας «Θελεστίνα». Τολμηρή ερωτική ιστορία που διαδραματίζεται στην Ισπανία της Ιεράς Εξέτασης. Στη σειρά «Αρχαία ΕλλάδαΙστορία-Πολιτισμός»: Χρήστος Δ. Λάζος «Το ταξίδι του Πυθέα στην άγνωστη Θούλη». Τα εξερευνητικά ταξίδια των αρχαίων Ελλήνων στη δυτική και βόρεια Ευρώπη (1200-300 π.Χ.). Και Γιώργος Βαρουφάκης «'Ελεγχος ποιό­ τητας των προϊόντων και προ­ στασία του καταναλωτή στην αρχαία Ελλάδα». Στην παιδική σειρά «Ηχοεικό­ νες»: Μαριόρα και Θανάσης Εξαρχόπουλος «Ο ποντικός και η θυγατέρα του» και «Ο Μπαλώνης». Δύο παιδικά πα­ ραμύθια με εικονογραφημένα βιβλία και κασέτα για παιδιά προσχολικής ηλικίας.

Υπόέχδοσιν

ΑΡΜΟΣ

Π.Μ . Σω τήρχος « Μ έρ ες μοναξιάς» (αφ ήγημα). Γιώ ργος Κ όρδης «Κόρδης ’97», ένα λεύκω μα ζω γραφικής. Γιάννη Μ ενασίδη «Λεύκω μα ζωγραφικής». Λεω νίδας Ουσπένσκυ «Η θ εολογία τ η ς εικόνας», ανα θεω ρ η­ μένη έκδοση. Γιάννης Καλιόρης «Εξ επαφής» (δοκίμια). ____________________________________________ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ

Πήτερ Μπράουν«0 κόσμος της ύστερης αρχαιότητας (150-750 μ.Χ.). Μαρσάλ Σαλίνς «Χρήση και κατάχρηση της βιολογίας». Γιάννης Πεπονής «Χωρογραφίες. Ο αρχιτεκτονικός σχηματισμός του νοήμα­ τος». Το βιβλίο ξεναγεί τον αναγνώστη στην οργάνωση του χώρου ενός τοπί­ ου και ορισμένων σημαντικών μεταπολεμικών κτιρίων, καθώς και στο γεωμετρικό σχηματι­ σμό σύγχρονων λογοτεχνικών κειμένων. Ε. Αβδελά, Θ. Δραγώνη, Γ. Κουζέλης, Α. Φραγκουδάκη «Τι είναι η πατρίδα μας;» Πώς εμ­ φανίζεται και πώς αξιολογείται το έθνος - ό­ χι μόνο το ελληνικό - στα σχολεία μας; Σ’ αυτό το ερώτημα απαντούν οι τέσσερις με­ λετητές. Λιλή Ζωγράφου «Κώστας Καρυωτάκης. Μα­ ρία Πολυδούρη και η αρχή της αμφισβήτη­ σης». Επανέκδοση του δοκιμίου που πρωτογράφτηκετο 1960 καιπρωτοεκδόθηκετο 1977. Τσεζάρε Παβέζε «Αγροίκοι», ένα «σκληρό» μυθιστόρημα για τα πάθη και τα ε­ γκλήματα μιας πατριαρχικής οικογένειας στην ιταλική ύπαιθρο των χρόνων του φασισμού. Πωλ Γουέστ «Ο γιατρός του λόρδου Βύρωνα», χειμαρρώδες μυθιστόρημα με αφηγητή τον γιατρό και συνοδό του Βύρωνα, Πολιντόρι. Ντόλλη Ντάλκα «Κάτω απ’τον ίδιο ουρανό». Επίκεντρο, μια ελληνική οικογέ­ νεια στη Ροδεσία και τη Νότιο Αφρική.

ΝΕΦΕΛΗ

ΟΠΕΡΑ

Θεωρία και κριτική: Ρόντρικ Μπίτον «Εισαγωγή στη Νεο­ ελληνική Λογοτεχνία» (μτφρ. Αία Ζουργού-Μαρία Σπανάκη). Σειρά Πανεπιστημίου της Οξφόρδης: «Λεξικό τέχνης και Καλλιτεχνών» (μτφρ. Ει­ ρήνη Οράτη), «Λεξικό Θεά­ τρου» (μτφρ. Γιάννης Σκαρπέλος), «Ελλάδα και ελληνι­ στικοί χρόνοι» (μτφρ. Αλίκη Τσοτσορρύ). Ξένη Πεζογραφία: Τόμας Χάρντι «Τζιούντ ο αφανής» (μτφρ. Λ. Σέίζάνη), Χίλαρι Μαντέλ «Αλλαγή κλίματος» (μτφρ. Τζένη Σαράντη), Μπάρυ Άνσγουωρθ «Θρη­ σκευτικό δράμα» (μτφρ. Μα­ ρία Τσάτσου), Ρόντυ Ντόυλ «Το φορτηγό» (μτφρ. ΠαυλίναΠαμπούδη). Ελληνική πεζογραφία: Βασί­ λης Μπούτος «Ο καθρέ­ φτης» (μυθιστόρημα), Νατάσα Κεσμέτη «Η Βίργκω της ερημιάς και τα κρυφά κελαϊδόνια» (διηγήματα), Τά­ σος Γουδέλης «Σκιές γυναι­ κών» (διηγήματα). Το όγδοο τεύχος του περιο­ δικού «Ποίηση», μ’ ένα ειδι­ κό αφιέρωμα στον Γ.Π. Σαββίδη. Μεταφράσεις είκοσι ποιημάτων από φίλους του αφιερωμένες στη μνήμη του. Αρχαίοι Έλληνες Συγγρα­ φείς: Καλλιμάχου «Ύμνοι», σε εισαγωγή-μτφρ. Θανάση Παπαθανασόπουλου και Ηρώνδα «Επτά μιμίαμβοι», σε μτφρ. Σωτήρη ΚακίσηΣτέφανου Κουμανούδη. Λ α ο γ ρ α φ ικ έ ς μ ε λ έ τε ς : Η λ ία ς Π ετρ ό π ο υ λ ο ς «Υπ όκοσ μος και Κ α ρ α ­ γκιό ζη ς» και «Η ισ το ρ ία τ η ς καπ ότας». Π εζο γ ρ α φ ικ ή π α ρ ά δ ο ­ ση: Ά γ γ ε λ ο ς Β λά χος «Διηγήματα », σ ε επιμ. Π α ν τελ ή Β ο υ το υ ρ ή .

Νίκος Δήμου «Η .τέλεια διαδρομή, θεωρία και ποί­ ηση της αυτοκίνησης». Άρθρα δημοσιευμένα στο περιοδικό «4 Τροχοί». Τζίμης Πανούσης «Υγιεινή διαστροφή». Άλμπουμ με σχέδια της Λυδίας Βενιέρη και στίχους του Τζίμη Πανούση, έγχρωμα κολάζ, μικρές πρόζες κ.ά. Επανεκδίδεται η «Ζάλη των τάξεων» (το πρώτο του βιβλίο - κασέτα του Τ.Π.). Ζοέ Βαλντές «Το καθημερινό τίποτα», με μετά­ φραση Κρίτωνα Ηλιόπουλου. Κουβανέζα, ετών 36, διωγμένη α­ πό την πατρίδα της. Τολμηρό μυθιστόρη­ μα, με σημείο αναφο­ ράς την Κούβα του Φιντέλ Κάστρο. Και το πέμπτο, κατά σειρά, βιβλίο του Λουίς Σεπούλβεδα «Η ιστορία του γάτου Ζορμπά που έμαθε σ’ έναν γλάρο να πετάει», σε μετάφραση Αχιλλέα Κυριακίδη. Η ιστορία ενός γάτου που μαθαίνει σ’ ένα γλαρόπουλο να πετάει, αφού πρώτα επώασε το αυγό που είχε πάρει από την ετοιμοθάνατη μά­ να του.

■■-' · ’

______________________________________TERZO-BOOKS

Λ έν ι Ρ ίφ εν σ τα λ «Α υ το β ιο γρ α φ ία » (μ τφ ρ . Τ ό νια Κ οβαλέν κο ). Μ ε έ ν θ ε τ ο α σ π ρ ό μ α υρ ο και έγχ ρ ω μ ο υλικό, α ­ πό τ ις τ α ιν ίε ς και τ α φ ω το γ ρ α φ ικ ά έ ρ γ α τ η ς κα λ λιτέχν ιδ ας. Ά ν τα μ Φ ίλιπς « Μ ονογαμία» (μ τφ ρ . Έ λλη Ν ικολαΐδ η).

____________________________________________ΥΠ ΕΡΙΩ Ν

Π οίηση: Paul C e la n «Σ τρ έττο » - P eter S zondi «Μ έσ α α ­ πό σ τεν ό π έρα σ μα» (μ τφ ρ . © . Ά δ ρ α σ το ς), Friedrich H olderlin «Ύ μνοι και απ οσπ άσ ματα» (Δίγλω σσ η έκ δ ο ­ ση, μ τφ ρ.-σ χ . Α θ . Λ ά μπ ρ ου ), Θ εό δ ω ρ ο ς Ά δ ρ α σ το ς « Ν α υ τική Α σ τρολο γία». Π εζο γ ρ α φ ία : Fra nz K afka «Η Μ ε τα μ ό ρ φ ω σ η » (μ τφ ρ .σ η μ ειώ σ εις Δ ημ. Σ τ. Δ ή μ ο υ ). Δ ο κ ίμ ιο -Μ ε λ έ τη -Κ ρ ιτικ ή : G ottfried Benn « Π ρ ο β λ ή μ α τα τ η ς λ υ ρ ικ ή ς π οίησ ης» (π ρ όλ.-μτφ ρ.-σ χό λ. Θ. Ά δ ρ α ­ σ το ς). Φ ιλοσ οφ ία: M artin H e id e g g e r «Από τ η δ ο κιμ α σ ία τ η ς σκέψ ης».

Υπόέκδοσιν

Λ

Μαρία Λαέρτη

ΤΑ ΒΗΜ ΑΤΑ ΤΗ Σ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ Σ (απόσπασμα)

ΜΑΡΙΑ ΛΑΕΡΤΗ

ΤΑ ΒΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

Φέρνω στις πλάτες μου το βάρος του χειμώνα στα χέρια απόηχους πανηγυριών. Ηχούν στ’ αυτιά μου σάλπιγγες στα μάτια μου αναπαύονται πολεμιστές. Γενναίων μαχών τα λάφυρα κρέμονται στο λαιμό μου ένα ποτάμι αίματος κοιμάται στ’ όνειρό μου. Φέρνω στις πλάτες μου τον ίσκιο του κυκλώνα στα χέρια μνήματα πεσόντων αφανών.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΔΩΔΩΝΗ»

Σέρνω βαριά τα βήματα και πίσω σκυλιά οι αιώνες στη μνήμη μου στριμώχνονται φαντάσματα καιρών.

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ «Δ Ω Δ Ω Ν Η » V

Α Σ Κ Λ Η Π Ι Ο Υ 3 , Α Θ Η Ν Α 1 0 6 7 9 , Τ Η Λ . 0 1 /3 6 .3 7 .9 7 3

J

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ ΑΡΜΟΣ Μ Α Τ Ρ Ο Κ Ο Ρ Δ Α Τ Ο Τ 7, 1 0 6 7 8 Α Θ Η Ν Α τηλ. 3 8 3 0 6 0 4

Σ τη ν ταλαιπωρημένη μας εποχή λιγόστεψαν επικίν­ δυνα εκείνοι πού ποιμαίνουν τις λογικές ψυχές μ έ άγάπη. ’Α κόμη περισσότερο λιγόστεψαν έκεϊνοι πού ποιμαίνουν μ έ επίγνωση, τέχνη, στρατηγική, σοβαρότητα. α ’Ε π ιλελοίπασιν οί π οιμαίνοντεςμετ’έπιστημης», είπε κάποτε έ­ νας από τούς επιστήμονες της ποιμαντικής. Γ ι ’ αυτούς πού ώστόσο το έπιθυμοϋν προορίζεται αυ­ τό τό βιβλίο. Κυρίως πνευματικούς, αλλά καί καθηγητές, δασκάλους, γονείς. Ό λοι ποιμαίνουν, είτε τό άντιλαμβάνονται ε ίτε όχι. Κ α ί ό χώρος τής ψυχολογίας καί τής ψυχι­ ατρικής έχει πολλά νά προσφέρη σ ’ αυτή τους την έπιθυμία.

Τά λειτουργικά κείμενα της εκκλησίας μας δεν εξηγούν­ ται οΰτε μεταφράζονται. Κάποτε γράφονται καινούργια, ό­ πω ς οί άκολουθίες προς τιμήν καινοφανών αγίων τοϋ μακαρι­ στού πατρός Γεράσιμου Μικραγιαννανίτη. Αύτά τά κείμενα έ ­ χουν μιά περίεργη δύναμη καί ικανότητα νά σέ όδηγοϋν, χω ­ ρίς νά τό καταλαβαίνεις, στο νόημα των έορτών καί τοϋ λει­ τουργικού χρόνου καί στην κατανόηση, άργά μά σταθερά, τής ιστορίας τοϋ άνθρώπου καί της άγάπης τοϋ Θεοΰ γ ι’ αύτόν. Τήν ίδια δύναμη έχουν καί οί ορθόδοξες εικόνες, πού κοσμοΰν τό βιβλίο καί περιγράφονται κατάλληλα. Τό γεγονός αύτό γέννησε μέσα μου τήν επιθυμία νά παρουσιάσω τροπάρια άπό τό Μηναίο, άναγνώσματα, τό ιστορικό των ήμερων καί άλλα. Θέλησα, μ ’ αύτό τον τρόπο, νά μπω στήν εκκλησία συνειδη­ τά, παρέα μέ τά παιδιά των δέκα, έντεκα, δώδεκα χρόνων, άλλά καί τούς μεγάλους. Ε ξά λλου, δεν πιστεύω σέ αύστηρούς διαχωρισμούς ήλικιών ώς προς τό γράψιμο. Ή άγωνία μου ήταν άλλη: Νά μήν άλλοιώσω τά κείμενα καί τά νοήματα. Ε λ π ίζω νά μήν τό έκανα. "Α. Κωστάκου-Μαρίνη

ΚΥΚΛΟΦΟΡΗΣΕ Τ Ο Μ

ΣΑΡΠ

ΗΜ ΤΚτΑΤε ~n t} < A o v

Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ

Κ Α Ν Α Κ Η

TO M

Σ Α Ρ Π

ΜΗΝ ΠΑΤΑΤΕ ΤΗ ΧΛΟΗ Άπληστοι εργολάβοι, διε­ φθαρμένοι πολιτικοί και ανε­ γκέφαλοι δημόσιοι λειτουργοί σχεδιάζουν να κατασκευάσουν έναν αυτοκινητόδρομο ταχεί­ ας κυκλοφορίας που θα κατα­ στρέφει ένα φαράγγι σπάνιας φυσικής ομορφιάς, ένα γραφι­ κό εγγλέζικο χωριουδάκι και μαζί τον πύργο της σιδηράς Λαίδης Μοντ. Το στρατόπεδο των «κα­ κών» επιστρατεύει όλα τα μέ­ σα για να πετύχει τον στόχο του: εκβιασμούς με γυμνές φω­

τογραφίες, δωροδοκίες, ανατινάξεις, εμπρησμούς. Το στρατόπεδο των «καλών» με επικεφαλής τη Μοντ και τον πολυτάλαντο και πολυμήχανο κηπουρό της, χρησιμοποιεί κάπως ανορθόδοξα μέσα για να εμποδίσει την επέλαση των κερδοσκόπων: μπουλντόζες, στρουθοκαμήλους, ιπ­ ποπόταμους και λιοντάρια, οπλισμό από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και άφθονη αγγλική μπίρα. Γραμμένο με φαντασία και χιούμορ, το «Μην πατάτε τη χλόη» είναι ένα βι­ βλίο οικολογικό, κοινωνικό, ανατρεπτικό και εν τέλει ένα ευχάριστο ανάγνωσμα.

εκδόσεις Κανάκη Ζ Ω Ο Δ Ο Χ Ο Υ Π Η Γ Η Σ 2 - 4 ,1 0 6 78 Α Θ Η Ν Α , τηλ. 3 8 .1 4 .0 2 6 ,3 3 .0 2 .3 8 5

IIIm m

MOK

Δ ε ν πρόκειται για μια απλή καταγραφ ή γεγονότω ν με ημερολογιακή σειρά, ούτε για ένα σχεδίασμα που ο προορισμός του είναι το αρχείο τω ν ερευνητών. Το βιβλίο του Σταύρου Λ υγερού είναι μια αξιόπιστη επισκόπηση τη ς πρόσφατης πολιτικής ιστορίας μας

αρά το γεγονός ότι το ΠΑΣΟΚ δεσπόζει στα τέρω επεξεργασίες. Αν πρέπει να καταθέσουμε πολιτικά μας πράγματα, εδώ και π ο λλά χ ρ ό­ κάποια ένσταση, τότε αυτή έχει να κάνει με την νια, δεν έχει γίνει αντικείμενο πο λλώ ν σ οβα­ απεμπόληση - μερικές φορές - της επιστημονι­ ρών, επιστημονικών μελετών. Συνήθως ασχο­κής νηφαλιότητας χάριν του δημοσιογραφικού λούνται μ ’ αυτό δημοσιολόγοι και δημοσιογρά­ πάθους. Ο Λυγερός δεν διστάζει να πά ρει ανοι­ φ οι πο υ έχουν μια ειδική επαγγελματική σχέση, χτά θέση υπέρ της μιας ή της άλλης άποψης, με την έννοια ότι το παρακολουθούν για τις ανά­ υπέρ του ενός ή του άλλου προσώ που, κι αυτό ί­ γκες του μέσου ενημέρωσης στο οποίο εργάζο­ σως είναι το αδύνατο σημείο του. Αυτός οτύ πο ς νται. Το «πέρασμα» από το τρέχον ρεπορτάζ στο γραφ ής είναι τίμιος, γίνεται συναρπαστικός, αλ­ σ ύγγραμμα απαιτήσεων είναι εξαιρ ετικά δύσκο­ λ ά είναι και ευάλωτος στις αιτιάσεις για περιπτω­ λο και μέχρι τώ ρα όλες οι απόπειρες δεν ήταν ι­ σιολογία και εκλεκτικισμό, όταν μάλισ τα τα γεγο­ διαιτέρως επιτυχείς. Τούτο όμως το πόνημα κα­ νότα πο υ περιγράφονται και αναλύονται είναι α­ ταφέρνει να κερδίσει τον απαιτητικό αναγνώστη κόμα τόσο νωπά, και τα π ρ ό σω πα που πρω ταγω ­ χωρίς να απω θεί τον ανυποψίαστο, πε ρ ί τα «πανίστησαν στην υπό εξέταση περ ίο δο είναι π α ρ ό ­ σοκικά», πολίτη. Θα λέγαμε ότι είναι ένα λεπτο­ ντα και μαχόμενα. Παρακινδυνευμένες είναι επί­ μερές ρεπορτάζ διάρκειας, αφού ξεκινά από το σης οι προβλέψεις για τη στάση και τη συμπερι­ 1985 και φθάνει έως τις μέρες μας. Δεν πρόκει­ φορ ά των στελεχών των κομμάτων, αφ ού οι εξε­ ται όμως για μια απλή καταγραφή γεγονότων με λίξεις μπορεί να διαψεύσουν το συγγραφέα. Στο ημερολογιακή σειρά, ούτε για ένα σχεδίασμα πολιτικό ρεπορτάζ η αστοχία είναι συγγνωστή που ο προορισμός του είναι το αρχείο των ε­ πράξη. Έ να βιβλίο όμως αναμετράται με το χρό­ ρευνητών. Το βιβλίο του Σταύρου Λυγερού είναι νο και διεκδικεί τα εύσημα της εγκυρότητας και μια αξιόπιστη επισκόπηση της πρόσφατης π ο λι­ της απροκατάληπτης προσέγγισης. Η π ρ ο ­ σφυγή στην πρόβλεψη, έστω κι τικής ιστορίας μας. Βεβαίως το αν γίνεται με πειστικοφανή τρό­ βάρος πέφτει στις διεργασίες στο ΠΑΣΟΚ κι αυτό είναι απολύ­ πο, το αδικεί. τως φυσικό, γιατί το κόμμα αυτό Κοντολογίς: Ο δημοσιογράφος ΣΤΑΥΡΟΣ πρωταγωνιστούσε, είτε βρισκό­ Λυγερός αλλού κονταροχτυπιέ­ ΛΥΓΕΡΟΣ ταν στην εξουσία είτε στην αντι­ ται με το συγγραφέα-επισ τή μο­ Το παιχνίδι της πολίτευση. Με την ανάλυση του νά και αλλού συμπλέουν αρμονι­ εξουσίας Σ. Λυγερού μπορεί να διαφωνείς, κά. Το τελικό αποτέλεσμα π ά ­ Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1996 οφείλεις όμως να του αναγνωρί­ ντως είναι στιβαρό και ελκυστι­ κό. σεις ότι διεισδύει σε βάθος και Σελ. 408 προκαλεί ερεθισμούς για περαιΤάσος Παππάς

Π

ίίκφοηαζτα Μβητονοψινν

Μ

Emily Dickin son (1830-1886) αποτελεί μαζί με τον W alt W hitm an (1819-1892) το μεγάλο

Η ανάγνωση τη ς Dickinson είναι ταυτόχρονα και η αναγνώριση της γενεαλογίας τη ς σύγχρονης ποίησης σει έναν απ ό τους ανθεκτικότερους μύθους της πα γκόσ μιας ποιητικής γραφ ής.

δίδυμο της αμερικανικής λογοτεχνίας που

Η αξιολόγηση της D ickinson είναι ένα έργο και καθόρισε τις ακραίες εκφραστικές δυνατότη­ κατόρθωμα εν προόδω . Ό π οιο ς διαβάσει για τες της λογοτεχνικής της πα ράδοσ ης. Ο χει­ πρώτη φ ορ ά τα πο ιή ματά της, ελάχιστα ε­ μαρρώδης, ανατρεπτικός και μεγαλόθυμος λ ό ­ ντυπωσιάζεται. Υπάρχει κάτι το υποτονικό, το γος του ποιητή τω ν Φύλλων Χλόης εξισ ορ ρ οπεί­ ται από την υπονοητική, επιγραμματική και με­

υδαρές και το αδιάπλαστο στους στίχους της, το οποίο δίνει την αίσθηση του ημιτελούς και

ταφ ορική πο ίη ση τω ν ποιημάτω ν της Dickinson,

του ανεπεξέργαστου. Αν όμω ς συνεχίσει το

διαγράφοντας έτσι μια συμμετρία λόγω ν που

διάβασμα, θα εκπλαγεί από την πο λύπ λοκη γε­

γο νιμο πο ίη σε ένα πλή θο ς εκφ ραστικών ιδιωμά­

ω μετρία λέξεων, εικόνων και συνειρμών που

των, κατά τον επόμενο αιώ να, και κατέστησε

συναποτελούν τον ποιητικό της κόσμο. Ό π ω ς

την αμερικανική ποίηση, εννοώ νοτίου και βο­

έγραψε ο Παλαμάς, για να διαβάσει κανείς τέ­

ρείου Αμερικής, την ε μπροσ θοφ υλακή της γρ α ­ φής.

τοιου είδους ποίηση, χρειάζεται ηθική προετοι­

Αμφ ότεροι οι ποιητές έζησαν και δη μιούργη­

είναι εκείνη πο υ π ρ ο σφ έρ ει κάτι καινούριο: μια

σαν στην αφάνεια. (Ο W hitm an μάλιστα έφτασε

αίσθηση λόγου και ενός γλω σ σ ικού ρυθμού, ά­

να γ ρ άφ ει ο ίδ ιος με ψ ευδώνυμο κριτικές για το

γνωστου πρ οηγουμένω ς και για τούτο πα ράξε­ νου και άξενου.

έργο του!). Η D ickinson π α ρά λλη λα τελείωσε

μασία. Η πο ίη ση πο υ δεν εντυπωσιάζει σ ήμερα

τη ζωή της αθ όρυβα και α π αρα­

Χρειάζεται η αλλαγή του ευρύ­ τερου «πολιτιστικού πα ραδ είγ­

τήρητα, ενώ το έργο της ανακα­ λύφ θηκε μετά το θάνατό της, ό­ ταν τα ρηξικέλευθα κινήματα του ιμ αζισμού επα ναπρ οσ δ ιόρ ι­ σ αν τη λογοτεχνική παράδοση. Τότε μόνο κατέστη δυνατή η α­ νάγνωση και η αναγνώ ριση της σημαντικής τομής πο υ έφ ερε η σεμνή γρ αφ ή αυτής της εσωστρεφούς γυναίκας, πο υ κα­ τόρθω σε μέσα στη σ ιω π ή και τον πα ραγκω νισ μό να διαπλά-

Κριτιχη

ματος» γ ια να γίνει κατανοητή η EMILY DICKINSON Η Ποιήτρια των επόμενω ν εποχώ ν Πρόλογος, μτφρ., σημειώ σεις: Κώστας Ιωάννου (δίγλωσση έκδοση)

Αθήνα, Γαβριηλίδης, 1996 Σελ. 278

θέση αυτής της ασυνήθιστης ρυθμολογίας στο ευρύτερο σ ώ ­ μα της γ λώσσας. Ορισμένα πο ι­ ητικά ιδ ιώματα πιθανόν να βασί­ ζονται σε ρυθμικά πρ ότυπα του παρελθόντος· τα αγγλικά του Μίλτονα, λόγου χ άρη, είναι λατι­ νικής συντάξεως, όπω ς και τα νέα ελληνικά του Σικελιανού εί­ ναι αρχαιοελληνικής εμπνεύσε-

ως. Οι ποιη τές τότε αναβιώ νουν παραδόσεις, π ρ άγμ α πο λύ σημαντικό μέσα στις εκάστοτε ι­ στορικές περιστάσεις. Δεν δημιουργούν όμως

κάτω απ ό την κηδεμονία της αγγλοσαξονικής και γενικότερα της ευρωπαϊκής κουλτούρας, δη μιούργησ αν μόνο ενδιαφ έρουσες εξαιρέ­

καινούριες, αφ ού πα ραμερίζουν τη διαφ ορ ο­

σεις, όπω ς τον Herman Melville. Μ όλις όμω ς α­

ποίηση τω ν γλω σ σ ικώ ν πα ραμέτρω ν πο υ επέρ­

ποκόπηκαν,

χεται στην ομιλούμενη γ λώ σ σ α σε κάθε εποχή.

πνευματικό σύμπαν, που κορ υφ ώ θηκε σε πο ιη­

Η Dickin son είναι «η πο ιήτρια τω ν επομένω ν ε­

τές όπ ω ς ο Robert Frost, ο W allace Stevens, ο

δη μιούργησ αν

το

δικό

τους

ποχών» γιατί, μέσα σε μια εποχή απόλυτης ποι-

Ezra Pound και ο ουραγός και εκλαϊκευτής ό­

ητικότητας, πρ οσέγγισε τη γρ αφ ή στο ρ υθμό

λω ν T.S. Eliot. Ο τελευταίος μάλιστα αναγορεύ­

της καθημερινής ομιλία ς, απλοποιώντας τη δο­

τηκε πά πας π α σώ ν τω ν ποιητικώ ν σχολών, ειδι­

μή της και εξαλείφοντας τις περίτεχνες και πε-

κά μάλιστα του πλέο ν σκιώδους κινήματος της

ρίκομψες συντάξεις πο υ κυριαρχούσαν ως αι­

σύγχρονης φ αντασματολογίας, του μοντερνι­ σμού, μόνο και μόνο επειδή τον προσεταιρίστη­

σθητική νομιμότης κατά τον 19ο αιώ να. Είναι ε­ πίσ ης χαρακτηριστικό πω ς η α πλοποίησ η αυτή συντελέστηκε από μια γυναίκα - καταπιεσμένη,

κε το αγγλικό πανεπιστημιακό κατεστημένο, την ίδ ια στιγμή που ο W allace Stevens, ένας

και απόβλητη από τι καλλιτεχνικές αγορές: Μια

ποιητής απείρω ς σημαντικότερος, παρέμενε σε

γυναίκα πο υ δεν ανήκε στην αρισ τοκρατία, που δεν μετέτρεψε τον κρυφ ό της έρωτα σ ε αγο­ ραίο θέαμα, ούτε φ ιλοδόξησ ε να καταστεί εί­ δω λο του ποιητικού χρηματιστηρίου. Η γρ αφ ή

σχετική αφάνεια, ακόμα και στην ίδια του τη χ ώ ­ ρα. Το ίδ ιο ακριβώς συνέβη και με την Emily D ickin­ son, μια πο ιήτρια πο υ εξάρ θρ ω σ ε το μετρονό­

της απέκοψε με μια κίνηση απόλυτης αφέλειας

μο του στίχου, δημιουργώντας πρωτόφαντες

τις σχέσεις της ποιητικής έκφ ρασης με τις αν-

τονικότητες, συμβάλλοντας έτσι στην ανάδυση ποιητικών μορφ ώ ν που θα επικρατήσουν τον αι­

δροκεντρικές ιδεοληψίες του αιώ να της, μέσα στις οποίες η γυναίκα εξιδανικευόταν σε τέτοιο

ώ να μας, με τον ελεύθερο στίχο. Η Dickinson

βαθμό ώστε να απογυμνώνεται από τη βασική

δεν απέκτησε οπαδούς, δεν ηγήθηκε κανενός

της ανθρώπινη ουσία, την ιστορία του σώματός

ποιητικού κινήματος, δεν υποστηριζόταν από

της.

καμιά αριστοκρατία του πνεύματος ή τω ν χ ρ η­

Εξίσου χαρακτηριστικό είναι άλλωστε το γεγο­

μάτων, ούτε πρ ό βαλε ποτέ τον εαυτό της ως

νός πω ς η ολοκληρωτική αποκοπή από την αν-

την ανανεώτρια και την επαναστάτρια , στην ει-

δροκεντρική γρ αφ ή του αιώ να θα γίνει απ ό έ­

κονοπλα σία ή τη στιχουργική τεχνική. Ο στίχος

ναν άλλο παρεκκλίνοντα, τον ομ οφ υ λόφ ιλο

της ωστόσο αναλύει και χ αλαρώ νει με σύνεση

W hitman. Με τις δύο αυτές φ ωνές πο υ διέ­

και ευκαμψία τη σ υμπίεση τω ν εκφραστικών

λυσ αν διά παντός τον κόσμο τω ν κατεστημένων

συστημάτων του αιώ να της, μετατρέποντας α­

ιδεών της ποίησης, εισ ερχόμαστε πλέον στη

κόμα και τον ελάχιστο στίχο της σε ολο κληρ ω ­

νέα διάσταση του αιώ να μας. Ενδεικτικό είναι

μένο επίγραμμα, και δημιουργώντας αυτό που

μάλιστα το γεγονός πω ς η διάλυση αυτών των

ο φ ιλό σο φ ος William Jam es θα απ οκαλέσ ει «έ­

στερεοτύπων εκφ ράσεω ς θα σ υμβεί στην Αμε­

να πο λυφ ω νικό σύμπαν».

ρική, μια νέα χώρα, σε αναζήτηση πρ ο σώ πο υ

Το σύμπαν αυτό θα συνεχίσ ουν κατά τον 20ό αι­

και πα ράδοσ ης. Οι ευρωπαϊκές πα ραδ όσ εις α­

ώνα όλοι οι πρ ω το πο ριακοί δημιουργοί, πλά θο­

ποδείχθηκαν ως σ ήμερα υπερβολικά καταπιε­

ντας καινούριους μύθους και πρ οσω πικές μυθο­

στικές. Αυτό πο υ στις νέες χώ ρες μοιάζει αυτο­

λογίες. Η D ickinson διασπώ νταςτις κανονικότη­ τες της εποχής της προετοίμασε τις αρμονίες

νόητη π ρ οϋπόθεση, η καινοτομία και η αναπρο­ ή επαναστατικό ή προκλητικό, που καθίσ ταται

του αιώ να μας, αρμονίες πολύτροπες, που κάτω απ ά τ ην ψ ευδεπίγραφη, πολιτικής υφής, ετικέτα

κοινό κτήμα μόνο με την π ά ρο δο ενός αρκετά

του ελεύθερου στίχου, διαμόρφ ω σαν το ποιητι­

σημαντικού χρονικού διαστήματος και αφού δαμαστεί απ ό τα επίσ ημα κανάλια πα ραγω γής

κό συνειδός της εποχής μας, συμβάλλοντας στην εμφάνιση ποιητικών ιδιωμάτων, όπω ς του

της κουλτούρας.

Octavio Paz, του μεγαλύτερου ζώντος ποιη τού

Ό σο καιρό οι Ηνωμένες Πολιτείες βρίσ κονταν

κατά το τέλος του αιώ να μας.

σαρμογή, στις ευρωπαϊκές πα ραδ όσ εις γίνεται

Κριτική

Η ανάγνω ση κατά συνέπεια της Dickin son είναι

πω ς βρίσκεται και η σπουδαιότητα της μετά­

ταυτόχρονα και η αναγνώ ριση της γενεαλογίας

φρασης, η οπ οία θα π ρ έπ ει να διαβαστεί τόσο

της σύγχρονης ποίησης. Έτσι, η έκδοση των

ως μάθημα ποιητικής όσ ο και ως άσκηση στι­

πο ιημάτω ν της στα ελληνικά, με το θαυμάσιο

χουργίας, π ρ άγμ α πο υ τείνουμε να π α ραγ νω ρί­

π ρ ό λογο και τις σημειώσεις του Κώστα Ιωάν-

ζουμε σήμερα, μιας και η έλλειψη στοχασμού ε­

νου, αποτελεί κάτι π α ραπ άνω απ ό φ όρ ο τιμ ής

π ί της ποιητικής πρακτικής και η απόλυτη α-

στο έργο της. Είναι μια σημαντική σ υμβολή

συμμετρία στο στίχο έχουν γίνει το βολικό κατε­

στην αποκατάσταση της πρ ο σ φ ο ρ ά ς της στη

στημένο τω ν αναγνω στικών μας συνηθειώ ν.

συνείδηση τω ν Νεοελλήνων, πο υ μετά μανίας

Η πο ίη ση όμως, όπω ς μας το δείχνει η ζωή και

καταβροχθίζουν οτιδήποτε ευρωπαϊκό, αγνοώ­

το έργο της D ickinson, είναι μια διαρκής αυτοα­

ντας το νέο κόσμο πο υ δημιουργήθηκε π έ ρ α α­

ναίρεση, μια άσκηση υπομονετικής ωρίμανσης

π ό τους ωκεανούς, ο οποίος διαμό ρφ ω σε τη δι­

στην αφάνεια, στην πληρότητα του εαυτού μας

κή του φωνή και την ιδ ιαίτερη οπτική του - αν

και τέλος, μέσα στη συντριβή απ ό την εγκατά­

και ομολογουμένως τα πρ άγματα έχουν αρχί­

λειψη τω ν άλλων. Μ έσα από αυτά καταγράφ ε­

σει να αλλάζουν εσχάτως και έχουμε πά ψ ει να

ται το ανθεκτικότερο μέρος της ύπαρξής μας,

θεω ρούμε την Αμερική ως το απόρθητο π ρ ο ­

εκείνο πο υ μπ ορ εί να κοινοποιηθεί και να μετα-

πύ ρ γιο τω ν βαρβάρων.

ληφ θεί, το πλή ρ ω μ α του χρόνου μας και το π ε ­

Θα είχαμε ορισμένες επιφ υλάξεις για την απο-

ρ ίσσευμα της καρδιάς μας, το ενιαίο μας π ρ ό ­

τελεσματικότητα της μετάφρασης. Οι π ρ ο π α ­

σ ω πο μέσα απ ό τις αντιφάσεις και τους φ ό­

ροξύτονες, παροξύτονες ομοιοκαταληξίες και τα ομοιοτέλευτα της D ickinson δεν απ οδ ίδο­

βους, τις ελπίδες και τις αγωνίες, την ταραχή και την αποτυχία. Αυτό το μέρος της ύπαρξής μας είναι το κατ’ εξοχήν μας π ρ ό σω πο , ένα

νται λειτουργικά με τις οξύτονες καταλήξεις της ελληνικής τους αναπλάσεως. Οι πρώτες α­

πρ ό σ ω π ο πο υ κατορθώνει να αναδυθεί στη

φήνουν μια ευχάριστη αντήχηση τω ν φ ω νηέ­

γλώ σ σ α σε στιγμιαίες επιφάνειες, μετά απ ό ώ ­

ντων πο υ συνηχούν με την εκφ ώ νηση τω ν επο­

ρες πικρότατου πόνου, σε γλω σ σ ικές επιφ άνει­

μένω ν στίχων. Οι οξύτονοι στίχοι έχουν κάτι το

ες, που ευτυχώς μας δίνονται σπάνια, και που,

τελειωμένο και το κλειστό' δεν λειτουργούν

για πο λλού ς από εμάς, ίσ ως να μη δίνονται και

συνολικά και πολυφ ω νικά. Ο Κώστας Ιωάννου

με τη γλώσσα.

απ έδω σ ε ορ ισμένα πο ιή ματα με ικανοποιη τικό

Ό σ ο ι χαίρονται ά μ εσα τη φ ήμη και την αναγνώ­

τρόπο, ενώ άλλα τα μετέφερε στη γλώ σ σ α μας

ριση του καλλιτεχνικού χρηματιστηρίου, τους

ελαφ ρ ώ ς ακρωτηριασμένα απ ό τις σημαντικές

περ ιμ ένει η αναπόδραστη λήθη, ή ακόμα χειρ ό­

δηλώ σεις της ποιητικής τους λειτουργίας. Η

τερα, το μουσείο τω ν πανεπιστημιακώ ν διατρι­

γλώ σ σ α της Dickin son θα π ρ έπ ει να ακούγεται

βών. Γιατί δεν υπάρχει χειρότερη τιμ ω ρ ία από

στα ελληνικά κάπως σαν τα σ χεδιάσματα του

το να μετατρέψεις την ευαισθησία ενός ανθρώ ­

σ ολω μικού Κρητικού, όπου ο στίχος επικεντρώ­

που σε σ καλί γ ια την άνοδο στη διοικητική ιε­

νεται σε ισχυρά φ ωνήεντα και που η μεταγρα­

ραρχία. Ό ταν μια ποιητική γλώ σ σ α γίνεται κα­

φή τους σε φ ωνητικό αλφ άβητο θα έδειχνε και

τεστημένο, αυτοκτονεί - και πα ίρνει μαζί της τα

τη λειτουργικότητάτης.

ονόματα όσ ω ν τη διατύπωσαν. Η Dickin son μάς

Το δίστιχο λόγου χάρη του Σ ολω μού «Εκοίταα,

έδω σε με το έργο της και τη ζωή της ένα λ α ­

κι ήταν μακριά ακόμη τ ’ ακρογιάλι. / Αστροπε­

μ πρό πα ράδ ειγμ α ότι το μέλλον ανήκει στους

λέκι μου καλό για ξαναφέξε πάλι!» θα μπορ ού­

αφανείς και πω ς η π ο ίη ση γεννιέται απ ό τους α­

σε να αποτελέσει τον νοητό ιστό πά νω στον ο­

ποσυνάγωγους. Τα λα μ πρ ά ονόματα της συνα­

πο ίο θα έπρεπε να πλεκόταν η ηχητική πο ικιλία

γω γής θα πω ληθ ού ν και θα μεταπωληθούν ώ ­

της Dickinson. Π αρ ’ ό λα αυτά, ο Κ. Ιω άννου κα­

σπου να εξαντληθούν και να ξεχαστούν. Ίσω ς

τόρ θ ω σ ε να απ οδ ώ σ ει με ακρίβεια και ευστοχία την υπέροχη εικονοπλασ ία της ποιήτριας, το

τελικά η πο ίη ση «διορθώνοντας τα λάθη των ουρανών», όπ ω ς ήθελε η Dickinson, να φτιά­

σημαντικότερο άλλωστε χαρακτηριστικό του

χνει με υπομονή και πό νο μια δικαιότερη γη.

έργου της, πά νω στο οπ οίο στερεώνεται αδ ιά­ σειστη η σπουδαιότητά του. Εδώ πιστεύουμε

Βρασίδας Καραλής

.13011

Ίώ ψ ημ

rn ra lij

ιίμαιηψί”

Η Ανθή Αλκαίου είναι τυχερή. Είναι ένα τοτέμ που η κόρη, με το ανάλογο μίσος και αγάπη, προσπαθεί να ζωντανέψει, να τη ς φτιάξει μια ιστορία, για ν ’ αποκτήσει και τη δική της

να εντεκάχρονο κορίτσι χωρίς όνομα, αποφασί­ τι δεν καταλαβαίνει, το δικαίωμα να είνα και να μην ζει να γράψει, να μάθει και να φτιάξει την ιστο­ είναι. Η ίδια η γραφή έχει ψυχολογική υπόσταση, ρία του. Πρώτος στόχος, η ιστορία της οικογέάλλωστε η κόρη τα πρώτα βήματα της ψυχικής της νειάς του. Μιας οικογένειας που ζει ένα δράμα. ωρίμανσης τα κάνει στο πεντάγραμμο των ημερο­ Δράμα που ξεδιπλώνεται μέσα σε μια μυστικοποίηλογιακών της σελίδων, κι αυτός είναι ο λόγος που ση, η οποία αποτυπώνεται στην ψυχή του κοριτσι­ και τα χειρόγραφα και οι τίτλοι τους μοιάζουν πολ­ ού μ’ ένα μαγματικό τρόπο. Έντεκα χρονών πινε­ λές φορές με παρτιτούρα συλλογισμών που γεμί­ λιές, αυτά είναι τα χειρόγραφά του, περιέχουν όλα ζουν υδρατμούς την ανάγνωση. τα χρώματα τα οποία αναμιγνύει το μυαλό του κο­ Ποια είναι όμως η κόρη της Ανθής Αλκαίου; Είναι έ­ ριτσιού που θέλει να μεγαλώσει- που δικαιούται και να κορίτσι που ζει σ ’ ένα κλίμα μυστηρίου. Αντιμε­ απαιτεί, να φανταστεί τον εαυτό του μεγάλο, να τωπίζει ένα μαρμαρωμένο πατέρα, εξόριστο από αυτονομηθεί και να πετάξει, αντιμετωπίζοντας τον τη γυναίκα του, η οποία συμβολίζει μια εξουσία άρ­ λαβύρινθο ενός περιβάλλοντος στο οποίο κυριαρ­ ρωστη. Είναι ένα θηλυκό που έχοντας ανάγκη την χούν η κρυψίνοια, η ενοχοποίηση, η απόκρυψη και παρουσία της γυναίκας-μητέρας Ανθής Αλκαίου, η απόρριψη. Ένα κορίτσι δίχως όνομα, είναι η κόρη ακολουθεί τη σκιά της στα σκοτεινά και περίπλοκα της Ανθής Αλκαίου. Σ’ αυτή, λοιπόν, την ιστορία, η ξέφτια που αφήνει γύρω της η συμβολική αυτή γραφή πρωταγωνιστεί διακριτικά, αλλά σταθερά. γυναίκα. Ψάχνει το μητρικό βλέμμα, όταν αυτό τρι­ γυρίζει στο τίποτα, χαμένο σε άλλους κόσμους. Το Τα χειρόγραφα της κόρης είναι ένας τρόπος επί­ πρόσωπο της Ανθής Αλκαίου είναι ωχρό, έντονα, γνωσης, με κύριο χαρακτηριστικό και βοήθημα τα πρωτογενή ιδεολογήματα, τις φαντασιώσεις, τους θεατρικά, μακιγιαρισμένο, που ψευτίζει φωτισμένο μύθους, τα λογικοφανή και εκλογικευμένα επιχει­ μέσα στα σκοτεινά δωμάτια της άρρωστης ψυχής ρήματα, τις ερωτήσεις και απαντήσεις. Η γραφή, της. Γιατί η Ανθή Αλκαίου είναι μια ψυχή που ξέφυγε από την πραγματική σημασία του κόσμου και λοιπόν, πρωταγωνιστεί διακριτικά, όπως είπαμε, αδυνατεί να επιστρέψει. Η κόρη και η δομή και το ύφος της ντύ­ ζητάει το παιχνίδι μαζί της, αλλά η νουν υποχρεωτικά και οργανώ­ νουν έτσι το μυθιστόρημα, αφού Ανθή είναι μια νεκρή, χρυσοποί­ ΦΩΤΕΙΝΗ κιλτα στολισμένη σαδίστρια, είναι το ημερολόγιο της κόρης τη βοη­ ΤΣΑΛΙΚΟΓΛΟΥ τα υπόλοιπα ενός διαλυμένου θά να αποδράσει από ένα καθε­ προσώπου, χωρίς το οποίο δεν στώς ηλικιακό και οικογενειακό, Η κόρη της υπάρχει οικογένεια. Το κεντρικό Ανθής Αλκαίου μέσα στο οποίο ασφυκτιά. Ζούμε Μ υθιστόρημα δηλαδή πρόσωπο του δράματος λοιπόν μια εξέγερση, κύριο χαρα­ είναι άρρωστο. Αυτός ο χαρακτή­ κτηριστικό της οποίας είναι η γρα­ Αθήνα, Καστανιώτης, 1996 ρας που θα μας εξηγούσε το ψυχιφή: ζωή και θάνατος μαζί, που ο­ Σελ. 259 ριοθετεί το δικαίωμα να καταλάβει

Ε

Κριτική

κό περιβάλλον μες στο οποίο η κόρη θα έπαιζε, α­ πουσιάζει, δεν υπάρχει. Γιατί; Εδώ, ακριβώς, συναντάμε τη συγγραφέα, η οποία είναι σπουδαία επιστήμων, γνωρίζει βαθιά τα ζητή­ ματα της ψυχολογίας, έχει δώσει σημαντικές επι­ στημονικές εργασίες και διακρίνεται όχι μόνο για την τόλμη, την ευστοχία και την περιεκτικότητα των σχολίων της, αλλά και για τη λογοτεχνικότητα του ύφους της. Η Φωτεινή Τσαλίκογλου είναι μια προσωπικότητα που ξέρει να μπαίνει και να βγαίνει στον χώρο της εφαρμοσμένης γνώσης. Έτσι, η εμφάνισή της ως μυθιστοριογράφου, είναι και δεν είναι έκπληξη. Η Ανθή Αλκαίου θα μπορούσε να είναι ένα πρόσω­ πο που θα ’δίνε την ευκαιρία να φτιαχτεί ένα μυθι­ στόρημα εποχής. Ή, θα μπορούσε να μας οδηγή­ σει σ’ ένα ψυχολογικό δράμα- ακόμα και σ ’ ένα φα­ νταστικό ή παραψυχολογικό μυθιστόρημα. Τίποτα απ’ αυτά δε συμβαίνει. Η συγγραφέας έχει στα χέρια της ένα εύρημα ση­ μαντικό: την απροσδιοριστία της κόρης. Όμως τα χειρόγραφά της δεν πείθουν ότι από τον Σεπτέμ­ βριο του 1959 μέχρι και τον Δεκέμβριο του 1960 έ­ γινε κάτι εξαιρετικό, για να σταματήσουν εκεί- δεν έγινε όχι τόσο νοηματικά, όσο μυθιστορηματικά. Η «κόρη της Ανθής Αλκαίου» δεν είναι παιδικό μυθι­ στόρημα. Γι’ αυτό, η εντεκάχρονη ηρωίδα είναι έ­ νας ρόλος που θα μπορούσε να αξιοποιηθεί ανα­ τρεπτικά. Αντίθετα, μέσα σ ’ αυτό το παχνίδι γνώ­ σης και άγνοιας, τα χειρόγραφα αυτά, που είναι ό­ μορφη αφηγηματική μαρτυρία, δε μας δίνουν όλες εκείνες τις πληροφορίες ούτε την ένταση του μπλε­ ξίματος των μυθιστορηματικών προσώπων, για να δικαιώσουν τον ρόλο τους στη μυθιστορηματική πλοκή. Δεν αξιοποιούνται έτσι τα υπόλοιπα πρόσω­ πα μες στο έργο, πράγμα πολύ σημαντικό, αφού μόνη η κόρη με τα χειρόγραφά της (βλέμμα της), είναι πολύ μικρή για να χαθεί ξετυλίγοντας το μύθο μες στην ηδονή της απόλαυσης της γραφής της. Τα χειρόγραφα, λοιπόν, είναι δεσμευτική μορφή για την εξάπλωση του έργου και θα τολμούσαμε να

Στο προηγούμενο τεύχος του διαβάζω (αρ. 367, Οκτώβριος ’96), στη σελ. 108, οι σωστοί τίτλοι των δύο βιβλιοπαρουσιάσεων που αφορούν στην Εκπαίδευση είναι: 1. Γιατο βιβλίο της Ευγενίας Κεφαλληναίου, «Ιστορία και Μνήμη».

2. Γιατο βιβλιστής Μαρίας Σμαράγδας Τσιαντζή, «Προσχολική Αγωγή». Ζητούμε συγνώμη από τους συνεργάτες και τους αναγνώστες μας.

Κριτική

πούμε το εξής: η επιστημονική πλευρά της συγγραφέως την εμπόδισε να τολμήσει περισσότε­ ρο. Τίποτα στη λογοτεχνία δεν είναι υπερβολικό, αρκεί να είναι πειστικό. Καλύτερα θα ήταν η συγγραφέας να άφηνε την ψυχολόγο να παρέμβει ελεύθερα. Γιατί το βιβλίο, όπως και να το κάνουμε, αναφέρεται στην τρέλα, η οποία έπρεπε να πρωταγωνιστή­ σει πιο καθαρά στο βιβλίο. Η τρέλα έχει πολύ βα­ θιές σχέσεις με την πραγματικότητα. Αντίθετα, δεν πειστήκαμε για την τρέλα της Ανθής και τις αιτίες της. Μια άποψη για την κατάσταση της Ανθής Αλκαίου είναι της κόρης. Αλλά μία. Και θα λέγαμε, ότι αυτό είναι ένα μοτίβο που αποφεύγει η συγγρα­ φέας. Γιατί «δεν περνάει στο ντούκου» να ζεις με μια άρρωστη μάνα. Ή, αν δεν ήτανε άρρωστη, τι ήτανε; Το δράμα της κόρης βρίσκεται συνεχώς στη σκιά του δράματος της μάνας. Όταν γι’ αυτό το με­ γαλύτερο δράμα έχουμε λίγα στοιχεία και, μάλι­ στα, στοιχεία που δεν παίζουν όπως θα ’πρεπε, πώς να καταλάβουμε ένα κορίτσι απροσδιόριστο, χωρίς παρελθόν και παρόν, που προσπαθεί να μά­ θει και να φαντασθεί. Θα ’λεγε κανείς, ότι η παιδι­ κότητα και η αφέλεια των κοριτσίστικων χειρογρά­ φων, παρότι όμορφη, μουσική, αφηγηματικά ω­ ραία, γίνεται παραθετική και κουραστική κάποιες στιγμές. Η είσοδος της κόρης στον κόσμο δεν μπορεί να γί­ νει παρακάμπτοντας τη μητέρα. Αυτό δε θα το ήθε­ λε και η συγγραφέας. Η είσοδός της όμως σ ’ αυτό το μελαγχολικό και πρωτόλειο έργο, δηλαδή την ε­ φηβεία, παίρνει στη ζωή μορφές που συναντάμε και στα χειρόγραφα: απροσδιοριστία, εξωραϊσμός, μυστικοποίηση, μελαγχολία, φόβος, άμυνα κ,λπ. Κάθε παιδί, τελικά, δανείζεται στοιχεία από την τρέλα, το χάσιμο, το απλανές βλέμμα της Ανθής Αλκαίου. Μήπως και η κόρη και η απούσα μητέραγυναίκα, όσο παρανοϊκό κι αν φαίνεται, είναι δύο συνομίληκες, που τραβούν το ίδιο ζόρι; Μήπως η ε­ ντεκάχρονη έπρεπε να γίνει πιο μεγάλη κι η μητέρα να βοηθηθεί να αρχίσει την ξενάγησή της σε ηλι­ κίες που έχει ξεχάσει; Όμως, πρέπει να επανέλθουμε στις αρετές του βι­ βλίου. Η Ανθή Αλκαίου είναι τυχερή. Είναι ένα το­ τέμ που η κόρη με το ανάλογο μίσος και αγάπη, προσπαθεί να ζωντανέψει, να της φτιάξει μια ιστο­ ρία, για ν’ αποκτήσει και τη δική της. Κι αν κάτι δεν πάει καλά, η μικρή θα το γράψει (φανταστεί) καλύ­ τερα. Σε ερωτήματα όπως τι είναι επιλόχεια κατά­ θλιψη, αλλά κυρίως μελαγχολία, η απάντηση είναι: «Μελαγχολία είναι σα να είναι τα αυτιά σου κλειστά

σ ’ αυτά που κάποτε σου άρεσαν». Και ποια είναι κρατούσε κάτι που έμοιαζε με άρπα»... Οι μύθοι, ο αυτά; Είναι το γέλιο, το αστείο, το παιχνίδι, ο χο­ μάγος Ουίτμαν, η μουσική της κυρίας Ορλώφ, είναι ρός, το τραγούδι της Σαρίτα Μοντιέλ. Είναι πολλά, τα όπλα της κόρης. Το ασυναγώνιστο όμως είναι η ίσως πιο σοβαρά από τον κύριο Λάμδατον υποτιθέ­ γραφή. Αυτή φτιάχνει και την παρτιτούρα των φρά­ μενο- αλλά και απωθημένο εραστή της Ανθής σεων, που ερευνούν, ανοίγουν δρόμο στην ελπίδα, Αλκαίου. Τελικά, όμως, είναι ή καταλήγει να είναι ο σε μια σχισμή ουτοπική. κύριος Λάμδα, ένας ανώνυμος, ερωτικός αρσενι­ Τελειώνοντας, θα μπορούσε κανείς να φανταστεί κός, μ’ ένα όνομα-γράμμα, που προκαλεί ανεπαί­ απλωμένο αυτό το κείμενο, χωρίς τίτλους, σαν ένα σθητες ερωτικές συσπάσεις στην προφορά του, μεγάλο εσωτερικό μονόλογο, ο οποίος θα μπορού­ συμβολίζοντας τις χαμένες ευκαιρίες, αλλά και το σε να είναι ένα εξαίρετο θεατρικό κρυμμένο μέσα ερωτικό ακαταλόγιστο, τη ζωή με πάθος που χάθη­ στα χειρόγραφα: ίσως έτσι ξεκίνησε κι η ζωή της κε σ ’ ένα ραντεβού που δεν έγινε. Η ζωή μετά, μοι­ Ανθής Αλκαίου, ίσως η διπλή ζωή της «τρέλας» μά­ ράζεται με τον Αβραάμ, την τραγική και άτυχη σκιά νας και κόρης, πραγματικής και φανταστικής, να εί­ που σχηματίζει ένας αυστηρός και άκαμπτος οικο­ ναι το παιχνίδι που αρχίζει ξαφνικά τον Σεπτέμβρη γενειάρχης. Μέσα σ ’ αυτή τη νοσταλγία του άγνω­ του 1959 και έτσι απότομα διακόπτεται σαν ένας στου χθες και αύριο ζει η κόρη, αντιμετωπίζοντας παροξυσμός ενός λόγου προφορικού και ποιητι­ τη Γυναίκα-μητέρα, που συμβολίζει την αιχμαλωτι­ κού, που συγκρούεται με τις αυτονόητες αλήθειες σμένη επιθυμία, αφού και η ίδια αιχμάλωτη ζει σ ’ έ­ και πάει ενάντια στη μοίρα, ερωτοτροπώντας με να δωμάτιο του σπιτιού της, παγιδευμένη στον ιστό την τέχνη του ψεύδους, όπως έλεγε ο Μάριο Βάρπου έφτιαξε σαδομαζοχιστικά σαν νεκροσέντονο γκας Λιόσα. Από την άποψη αυτή η «Κόρη της παράλογο της νεκρωμένης της επιθυμίας. Ανθής Αλκαίου», της Φωτεινής Τσαλίκογλου, μπο­ ρεί να διαβαστεί και έτσι: σαν θεατρικός μονόλο­ Σ’ αυτό τον ιστό μέσα γράφει η κόρη και τα χειρό­ γραφά της αποκαλύπτουν με τον πιο απλό τρόπο γος της κόρης της Ανθής, αυτής της γυναίκας που πολύπλοκους μηχανισμούς άμυνας που ωραιοποι­ έμεινε ένας νεκρός ρόλος, δίνοντας την ευκαιρία στη μικρή να μπει στη σκηνή. ούνται εκλογικευτικά. Έτσι όμως, συμβαίνει και στη ζωή. Τα κενά, τα αναπάντητα ερωτήματα, κα­ Παρά τις αντιρρήσεις που αναφέραμε, το κομμάτι λύπτονται μ’ ένα βολικό, παραμυθένιο και αυθαίρε­ χρόνου που μας προσφέρει η Τσαλίκογλου στην το τρόπο. Για παράδειγμα, ο μύθος της Σελήνης, «Κόρη της Ανθής Αλκαίου», ζωντανεύει λογοτεχνι­ που κοίμισε τον Ενδυμίωνα, είναι ο μυθικός ύπνος κά την πραγματική ζωή που απουσιάζει απ’ το ετου έρωτα. Γιατί η Ανθή Αλκαίου γεννάει παραμύ­ ντεκάχρονο κορίτσι, αλλά εγκλωβίζεται στα χειρό­ θια στην κόρη της; Γιατί η τέχνη και η ουτοπία είναι γραφά της. μοιραίες αντιδράσεις, όταν η πόρτα είναι κλειστή. Κώστας Καλημέρης Έτσι, εξηγείται και η τελική μάχη της κόρης (που γράφει) να βάλει τη μουσική στη ζωή της μη­ τέρας και να την κάνει να Γνωρίστε τον Ελληνικό Πολιτισμό ξαναγαπηθεί, ψάχνο­ ντας τον κύριο Λάμδα. με τις Εκδόσεις Ποιότητας Τα χειρόγραφα της κό­ ρης γράφουν μια μουσι­ κή δωματίου με τους υπέροχους τίτλους που τιμούν τα ελληνικά γράμματα τους: «Το φωτεινό σώμα και συμβάλλουν στην ανάπτυξη στον ουρανό ήταν αερό­ των κλασικών σπουδών και της παιδείας στατο», «Δεν είχε έκπλη­ στην πατρίδα μας ξη», «Στο δωμάτιό μου μέσα είναι ένας μεγάλος Κάθε βιβλίο μας είναι το πολυτιμότερο καθρέφτης», «Καλύτερα και χρησιμότερο δώρο να μιλάς και να λες είμαι ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑΔΗΜΑ. Ιπποκράτους 8, Αθήνα, τηλ. 36.27.318 νεκρή», «Ονειρεύτηκα το όνομά μου», «Ο Δαυίδ

Π Α Π Α Δ Η Μ Α

Κριτική

'Emζφ Μ /οιβζ Οΐινίοζ

Ορμώμενος από μια παλιά ιρλανδέζικη δοξασία για τους γη τευ τές τω ν αλόγων, ο Νίκολας Έβανς καταθέτει τη δική του εκδοχή της αναζήτησης της ελπ ίδας και της πίστης στον αγώνα για ευτυχία και ολοκλήρωση

ταν ο Κορτέζ εισ έβαλε στη Λατινική Αμερι­

τη του απ όπ ειρα στο χ ώ ρ ο της λογοτεχνίας: ό­

κή, οι Ινδιάνοι πα νικοβλήθηκαν καθώς ήρ ­

τι άνθρω πος και άλογο είναι ένα, μια οντότητα

Ο

θαν αντιμέτωποι με το ισπανικό ιπ πικό.

αλληλένδετη και αλληλεξαρτώμενη. Ορμώ με-

Βλέποντας τους πολεμιστές πά νω στα άλογα,νος απ ό μια πα λ ιά ιρλανδέζικη δοξασ ία για

τους πέρ ασ αν γ ια θεούς ή για τέρατα. Έ να κεί­ μενο πο υ παραθέτει ο Π ρέσκοτ αναφ έρει τα ε­

τους γητευτές τω ν αλόγω ν (η οπ οία αργότερα μεταφυτεύτηκε με τους πρ ώ το υς αποίκους

ξής: «Ένας από τους καβαλάρηδες έπεσ ε από

στο Νέο Κόσμο) καταθέτει τη δική του εκδοχή

το άλογό του· τότε οι Ινδιάνοι, βλέποντας το

της αναζήτησης της ελπίδας και της πίστης

θη ρ ίο πο υ το νόμιζαν ένα με τον καβαλάρη να

στον αγώ να για ευτυχία και ο λοκλήρω ση.

πέφ τει και να γίνεται κομμάτια, τόσ ο ταράχτη­

Το φ ορτηγό πο υ χάνει τον έλεγχο στον χιονι­

καν, που το ’βαλαν στα πόδια, φωνάζοντας

σμένο γλισ τερό δρόμο, η νεαρή αναβάτρια με

στους συντρόφ ους τους ότι το ζώο είχε χω ρ ι­

το άλογό της, η σ ύγκρουσ η και η συντριβή της

στεί μοναχό του στα δύο».

σ άρκας πά νω στο μέταλλο, το βίαια κομμένο

Στη σύντομη αμερικάνικη ισ τορία το άλογο έ­

νήμα της ψυχικής γαλήνης του κοριτσιο ύ και

χει να επιδείξει δύο ιδιότητες: του μεταφορι­

του ζώου είναι τα στοιχεία τα οπ οία ορίζουν

κού μέσου και «εργαλείου» του λευκού ανθρώ ­

την απαρχή της ιστορίας. Μ ιας ιστορίας πιστής

πο υ και του πιστού συντρόφου

στην κινηματογραφ ική πρ ακτι­

του Ινδιάνου, του οποίου θεω ­

κή ότι η πρώτη σκηνή π ρ έπ ει να

ρείται ισότιμος αδελφός, όπω ς ο λύκος, το ελάφι, ο σ πόρος του καλαμποκιού και ο σ ολω ­ μός: μηδαμινές αλλά συγχρό­ νως μοναδικές και αναντικατά­ στατες ψηφίδες του κόσμου. Αυτή

καθηλώ νει το θεατή στην καρέ­ ΝΙΚΟΛΑΣ ΕΒΑΝΣ Ο γητευτής των αλόγων Μ τψρ.: Ό μηρος Αβραμίδης Αθήνα, Ωκεανίδα, 1996

τη θεώ ρηση ασπάζεται

και ο Ν ίκολας Έ βανς στην πρ ώ -

Σελ. 488

κλα του. Στη δική μας δη μώ δη πο ίη ση η πτώ ση του καβαλάρη από το ά­ λογ ο συμβολίζει το χ άσ ιμο της δύναμής του και πο λλές φ ορές πρ ο οιω νίζει ακόμη και τον ίδ ιο το θάνατο. Εδώ, θα κοστίσει τον

ακρ ω τηριασ μό του πο διού της δεκατετράχρο-

στις ζωές όλω ν τους σ αν καταλύτης, αλλά και

νης Γκρέις, η οπ οία στη θέα του Π ίλγκριμ , του

θα αφ εθ εί επίσ ης να δεχθεί τη δική τους επί­

πα ραμ ορ φ ω μ ένου και μισότρελου απ ό το σοκ

δραση. Έ χοντας για φόντο την επιβλητική αμε­

αλόγου της, θα πα ραιτηθ εί από τα πάντα και

ρικάνικη ύπ αιθ ρο οι ανθρώπινες σχέσεις και α­

θα κλειστεί στον εαυτό της. Η επο ύλω ση των

ξίες αναλύονται και επανεξετάζονται κάτω από

σω ματικώ ν πλη γώ ν θα έρθει γρήγορα, αλλά

ένα κρυστάλλινο διαυγές κριτικό πρ ίσ μ α αντί

αυτό δεν θα φ έρει ψυχική γαλήνη ούτε στο ζώο

της θολής, αμβλυμένης ματιάς στην οπ οία εξα­

ούτε στον ά νθρωπο.

ναγκάζει τον άνθ ρω π ο ο ρυθμός της σ ύγχρο­

Η μητέρα της Γκρέις, η Άννυ, θα διαβ άσ ει για

νης μεγαλούπολης. Μ έσα από την άρτια σκια­

τους πα λιού ς εκείνους ανθρώ πους πο υ «μπο­

γρ ά φ ησ η τω ν η ρ ώ ω ν και τω ν χ ώ ρ ω ν στους ο­

ρ ούσαν να βλέπουν βαθιά στην ψυχή του ζώου

πο ίο υς αυτοί κινούνται, ο σ υγγραφ έας επι­

και να απαλύνουν πληγές πο υ ανακάλυπταν ε­

τυγχάνει τη δη μιου ργία

κεί», τους γητευτές ή αλλιώ ς ψιθ υρισ τές («The

στορηματικού σύμπαντος. Η οξυδερκής και ά-

Horse Whisperer» είναι ο τίτλος

στο πρ ω τ ό­

κρως αναλυτική ματιά του δίνει πιστότητα στον

τυπο) «εξαιτίας τω ν μυστικών πο υ ψιθ ύριζαν

εκφ ερόμενο λόγ ο και καθιστά το βιβλίο αυτό έ­

στα ορ θω μένα αυτιά τω ν αλόγων». Η αναζήτη­

να ενδιαφ έρον ανάγνω σμα.

ενός στέρεου μυθι­

σή της θα την οδηγήσ ει στον Τομ Μ πούκερ, έ­ να σύγχρονο γητευτή, ο οπ οίος θα επιδρ άσ ει

Κωστής Ντινόπουλος

Γραφτείτε συνδρομητές... ... σας συμφέρει Συνδρομές εσωτερικού και Κύπρου Συνδρι Ετήσια; 15.000 δρχ. Σπουδαστική; 13.000 δρχ. Εξάμηνη; 8.000 δρχ. Σπουδαστική; 7.000 δρχ. Βιβλιοθήκες - Ιδρύματα; 20.000 δρχ.

*!

1

Ι

Συνδρομές εξωτερικού · Ετήσια 35 δολ. ΗΠΑ Σπουδαστική 80 δολ. ΗΠΑ Βιβλιοθήκες - Ιδρύματα; 100 δολ. ΗΠΑ

μ

Παλιά τεύχη, δεκαπενθήμερα; 1.000 δρχ., μηνιαία τεύχη 1.500 δρχ.

στη διεύθυνση; Α. Σπάθή, Αν. Μεταξά 26,106 81 ΑΘΗΝΑ fax; 33.01.315

■ Q

Oyim βιώματα

ναμνήσεις από το Μ πούχενβαλντ. Στοχα­

Κουρασμένος από την πολλή συνάφεια με το θάνατο, τσακισμένος από την προσπάθεια να προσαρμοσθείξανά στους ρυθμούς τω ν ζωντανών, ο αφηγητής-συγγραφ έας π αρακολουθεί τον κόσμο αποστασιοποιημένος, δηλαδή φιλοσοφεί. Στο κέντρο του προβληματισμού του βρίσκεται ο θάνατος και το κακό

της κτηνωδίας που άλλωστε τη βίωσε ο ίδ ιος εκ

σ μο ί πά νω στην ηθικότητα του ανθρώπου,

Α

των έσω, αλλά γιατί γνωρίζει πο λύ καλά τη μα­

πά νω στη δυνατότητα επιλογής μας ανάμε­

ταιό τητα του αναδρομικού πένθους.

σ α στο καλό ή το κακό. Ξεκινώντας από το βασι­ Περίεργο ανάγνω σμα το «Γραφή ή ζωή». Περί­

κό αξίω μα του υπαρξισμού ότι ο άνθρω πος εί­

που απομνημονεύματα, περ ίπ ου αυτοβιογρα­

ναι καταδικασμένος να είναι ελεύθερος, ο

φία. Κι όμω ς όχι... Ο Χόρχε Σεμπρούν φ ιλο σο­

συγγραφ έας διερευνά την περίεργη αυτή μοί­ ρα, το αλλόκοτο αυτό πεπρωμένο.

φεί. Ό χι ωστόσο εκ του ασφ αλούς και με το α­

Σκοπός του δεν είναι ν ’ αναβιώ σει τις γνωστές

κείνου που προηγουμένω ς πέρ ασ ε δια πυ ρ ός

ζημίωτο, αλλά με την-αξιο πισ τία Και το κύρος ε­

τοις π ά σ ι φ ρικαλεότητες τω ν στρατοπέδων

και σιδήρου. Στοιχειωμένος απ ό τις θύμησες

συγκέντρωσης, πο λύ απέχει ο Χόρχε Σεμπρούν

του Μ πούχενβαλντ, υποψ ήφ ιος νεκρός που γλί­

από το να συντάξει ένα ακόμη μάταιο μων

τωσε την τελευταία στιγμή, επα­

μαρτυρολογίο ανωνύ­

αγιοποιη θέντων.

ναφ έρει εκείνη την τρομερή κά­

Μακριά

α π ’ αυτόν ο ταπεινός κοπετός γ ια τους χαμένους και τους βασανισθέντες, μακριά α π ’ αυτόν ο κραυγαλέος θρήνος για τα

θοδο στον Άδη. Μια κάθοδο που ΧΟΡΧΕ ΣΕΜΠΡΟΥΝ

ως εκ θαύματος τον ξέβρασε

Γοαφή ή ζωή Μτφρ.: Βασίλης Τομανάς

φ ω ς μιας ζωής πο υ έμελλε να

θύματα τω ν κρεματορίων. Ό χι

Αθήνα, Εξάντας, 1996

βέβαια επειδή δεν πόνεσε ή δε

Σελ. 368

συγκλονίστηκε από το μέγεθος

Κριτική

και π ά λι στο φως. Στο μαύρο ξαναρχίσει μαζεύοντας τα ρη­ μαγμένα της κομμάτια. Στάχτες από τα κρεματόρια, στιγμιότυπα τρόμου και αθλιό-

τητας, σκηνές βαναυσότητας αλλά και δείγμα­ τα αλληλεγγύης. Το «Γραφή ή ζωή» δεν είναι έ­ να απλό χ ρονικό ή έστω μια μαρτυρία. Ο σ υγγραφ έας δεν ενδιαφ έρεται να περ ισ ώ σ ει τη μνήμη ή να υψ ώ σει φ ω νή διαμαρτυρίας. Για κά­ πο ιο ν πο υ βίωσε τον ίδ ιο του το θάνατο εντατι­ κά κι επαναλαμβανόμενα, κάτι τέτοιο θα φάντα­

D. Patrick Georges

ΤΟ ΤΡΑΙΝΟ ΤΗΣ ΠΕΜΠΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

ζε αφελές. Ο Σεμπρούν επιχειρεί να σ υ μ φ ιλιω ­ θεί εκ νέου με τη ζωή πο υ τον ξέχασε και την ξέχασε. Η γρ α φ ή είναι μαρτυρική και συγχρόνω ς

!-------- D. PATRICK GEORGES \

λυτρωτική. Ξορκίζει τις μνήμες, αλλά επα ναφ έ­ ρει την πνο ή του θανάτου και δίνει καινούρια υπόσταση στα φαντάσματα του παρελθόντος που, όμως, μόνον έτσι καταργούνται. Μετά α π ’ αυτό η ζωή μ π ορ εί και π ά λ ι να κυλήσει, αφ ού η γρ αφ ή έχει στο μεταξύ επαναδιευθετήσει το διαταραγμένο σύμπαν. Κουρασμένος απ ό την πο λλή σ υνάφ εια με το

\

θάνατο, τσακισμένος απ ό την π ρ ο σπ άθ εια να

1

πρ ο σ α ρμ οσ θεί ξανά στους ρυθμούς τω ν ζω­ ντανών,

ο

αφ ηγητής-συγγραφ έας

Τ Ο Τ Ρ Α ΙΝ Ο

\

ΤΗΣ

Ρ ^Μ Π Τ Η Σ Ε Π Ο Χ Η ΐϋ

πα ρ α κ ο­

λου θεί τον κόσμο αποστασιοποιημένος, δη λα­ δή φιλοσοφ εί. Στο κέντρο του π ρ οβληματισ μού του βρίσκεται ο θάνατος και το κακό. Ο θάνα­ τος ως εμπειρ ία πο υ μπ ορ εί ή δεν μπ ορ εί να βιωθεί, το κακό ως πιθανότητα ή δυνατότητα της υπαρξιακής ελευθερίας. Ο Σ εμπρούν επα­ νεξετάζει διαχρονικά φ ιλο σο φ ικά ζητήματα θέτοντάς τα σ ε νέες βάσεις. Ο ρμώ μενος από δικά του ορ ιακά βιώματα τόσ ο μέσα στο Μπούχενβαλντ όσ ο και μετά την απελευθέρωση, επιχει­ ρεί με μια σ ειρά αφ αιρ έσ εω ν να συνοψίσει και να σ υμπυκνώ σ ει τα ερωτήματα περισ σ ότερο π α ρ ά τις απαντήσεις του. Φ ιλοσοφικό δοκίμιο, λοιπόν, το «Γραφή ή ζωή»; Μ άλλον αντισυμβατικό μυθιστόρημα πραγματι­

Απογοητευμένοι από την έλλειψη κατεύθυνσης που μα­ στίζει την εποχή μας, μια ομάδα Δυτικών μελετητών πα­ ρακολουθεί μια πολιτιστική εκδήλωση στο Μπανγκόκ που διευθύνει ένας “σοφός” Ασιάτης. Συζητούνται έν­ νοιες όπως νουσώμα, Ελευσίνια Μυστήρια, γλωσσοδύ­ ναμη, Πνεύμα του Ωμέγα, επιλογή φτώχειας, Ρέικι, ψυχουργοί, Νευρογλωοσικός και Χρονογραμμικός Προγραμματισμός με φόντο εξωτικές και ερωτικές πε­ ριπέτειες στο πολύχρωμο μωσαϊκό της Ταϊλάνδης. Οι μελετητές φεύγουν πιστεύοντας πως είναι έτοιμοι να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις και δυσκολίες του 21ου αιώνα. Είναι όμως; Το αεροπλάνο της επιστροφής γίνεται αεροπλάνο της αναστροφής και κάνει αναγκαστική προσγείωση σε κάποιο σιδηροδρομικό σταθμό τη στιγμή που ξεκινάει to τελευταίο τραίνο Το Τραίνο της Πέμπτης Εποχής

κών γεγονότων, χ ω ρ ίς μυ θοπλα σία και με θραύσματα χαρακτήρων. Από τις αναμνήσεις ξεπηδούν

αλυσίδες

συνειρμών,

απ ό

τους

συνειρμούς προκαλούνται σκέψεις, οι σκέψεις οδηγούν σε φ ιλοσοφ ικές ατραπούς. Με ματιά μπλαζέ, σ αν ναυτικός πο υ όλα τα είδε, όλα τα έζησε και δεν π εριμένει τίποτε πια, ο σ υγγραφ έ­ ας αναζητεί ματαίως την τρυφ ερότητα πο υ τό­ σο δραματικά έχασε. Την τρυφ ερότητα όχι τω ν άλλων, αλλά τη δική του. Νίκη Κώτσιου

Οι Έλληνεςμάνατζερ μπορούν να βελτιώσουν τις γνώσεις τους ψυχαγωγούμενοι, οι λοιποίαναγνώστες να ψυχαγωγη­ θούν με ένα δροσερό μυθιστόρημα. ΚΥΡ. ΝΤΕΛΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 8/8/95 ...αποτελείμίαν ιδιότυπου σύνθεσινμυθιστορήματος και φιλο­ σοφίας... Το θέμα είναι πρωτότυπον... ΕΣΤΙΑ 15/3/96

ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ ΓΙΑΕΛΛΗΝΕΣΑΝΑΓΝΏΣΤΕΣ Πωλείται στο Βιβλιοπωλείο της ΕΣΤΙΑΣ οδόςΣόλωνος 60, Τηλ.: 3615077

Κριτική

© ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ

ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ

Π Ρ Α Σ ΙΝ Η Β ΙΒ Λ Ο Σ

ΚΜΕ Λευκή και Πράσινη Βίβλος

Για να θριαμβεύσει η ζωή Μαρτυρίες γυναικών από το ΔΣΕ (έκδοση «Ριζοσπάστης»)

Θανάσης Παπαρήγας Β ' Παγκόσμιος Πόλεμος Σκέψεις για μερικές πλευρές το

Χάρης Σακελλαρίου Τα παραμύθια του Αβραάμ Χάινριχ Μαν Η βασίλισσα της Κύπρου

Νέαρχος Γεωργιάδης Από το Βυζάντιο στο Μάρκο Βαμβακάρη

ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΕΒΕ Σόλωνος 130, 106 81 Αθήνα, Τηλ.: 3820835, 3823649, Fax: 3813354

ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ: ΑΘΗΝΑ, Μ αυροκορδάτου 3, Τηλ.:>3829835, 3829814 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, Μενελάου 3 & Ε γνατία 65, Τηλ.: 283810 ΓΙΑΝΝΕΝΑ, 28ης Ο κτωβρίου 19, Τηλ.: 38090

Ο. ντε Μπαλζάκ No 60* Δ. ΓληνόςΝο61* Τ. Τζόυς No 62* Κ. Χατζηαργύρης No 63 Ζ. Ζενέ No 66 Νέοι Λογοτέχνες No 69 Αριστοφάνης No 72* Ζ. Πρεβέρ No 73 Μ. ντε Σαντ No 77 Κ.Π. Καβάφης No 78 Χ.Λ. Μπόρχες No 79 Μ. Κούντερα No 80* Μ. Γιουρσενάρ No 81 Α. Κοραής No 82 Κ. Μαρξ No 83* Μ. Βίαν No 85 Νέοι Λογοτέχνες No 87 Κ. Βάρναλης No 88* Τ. Μαν No 90 Φ. Νόσε No 91 Κ. Θεοτόκης No 92 Ρ. ΜπαρτΝο93 Ν. Λαπαθιώτης No 95 Ε. Ρόίδης No 96 Ε. Ζολά No 97 Σταντάλ No 98 Μακρυγιάννης No 101 Λουκιανός No 102 Ντιντερό No 103 Τ. Αγρας No 104 I. Βερν No 105 Θ. Κάίρης No 106 Παραμυθάδες No 108* Ε. Έσσε No 109 Α. Καμύ No 110 Β. Ουγκό No 111 Ε. Άλαν Πόε No 112 Φ. Κόντογλου No 113 Σ. ΜπέκετΝο115 Κ. Πολίτης No 116 Α. Πάλλης No 118 Β. Μαγιακόφσκι No 121 Ε. Ιονέσκο No 122 Μ. Φουκώ No 125 Ζ. Λακάν No 126 Ζ. ΠωλΣαρτρ No 127 Φ. Ντοστογιέφσκι No 131 Ν.Χ. Λώρενς No 132 Τ.Σ. ΈλιοτΝο 133 Μ. Ντυράς No 134 Αριστοτέλης No 135

Σ. ντε Μπωβουάρ No 136 Γ. Θεοτοκάς No 137 Φ.Σ. Φιτζέραλντ No 138 Τ. Ουίλιαμς No 139 Α. Κάλβος No 140 Γ. Σεφέρης No 142 Γ. Φλωμπέρ No 143 Ο. Έκο No 145 Α. Δουμάς No 147 Α. Κρίστι No 149 Σ. ΦρόυντΝο 150 Α. Αρτώ No 151 Ο. Ουάιλντ No 152 Β. Γουλφ No 153 Γ.Β. Γκαίτε No 154 Κ. Καρυωτάκης No 157 Κ. Λεβί -Στρως No 158 Ε. Χέμινγουεϊ No 159 Ζ. Κοκτώ No 160 Μ. Χάιντεγκερ No 161 Β. ΝαμπόκοφΝο 162 Α. Παπαδιαμάντης No 165 Π. Λεκατσάς No 166 Αίσωπος No 167 Λ. ΑραγκόνΝο 168 Α. Τσέχωφ No 169 Σ.Τσίρκας No 171 Τ. Στάινμπεκ No 173 Όμηρος No 174 Μ. ντε Θερβάντες No 176 Βολταίρος No 177 Ε. Πάουντ No 178 Μολιέρος No 179 Δ. Χατζής No 180 Ε.ΊψενΝο 181 Ν. Χάμμετ No 182 Π. ΒαλερίΝο 183 Ζ. ΜπατάιγΝο 187 Ν. Καζαντζάκης No 190 Θουκυδίδης No 191 Φ.Γ. Λόρκα No 192 Ρ. Τσάντλερ No 193 Β. Ράιχ No 197 Ρ. ΜούζιλΝο 199 Λ. Τολστόι No 200 Π. Ελυάρ No 201 Ζ. Σιμενόν No 202 Γ. ντε Μωπασάν No 204 Γ. ΡίτσοςΝο205 Α. Ζιντ No 206 Α. ΜπρετόνΝο207

Μ. ΜπρεχτΝο211 Α. Αλεξάνδρου No 212 Δ. Σολωμός No 213 Α.ΛουπένΝο218 Φ. Πετράρχης No 218 Γκ.Γκ. Μάρκες No 223 Τζ/ΟργουελΝο226 Τ. Λειβαδίτης No 288 Κ. Ντίκενς No 229 Δάντης No 230 Γκ. Απολλιναίρ No 231 Ρ. Βελεστινλής No 235 Σοφοκλής No 243 Τζ. Κέρουακ No 249 Μαρκ Τουαίν No 252 Γιούκιο Μισίμα No 256 Μαριβό No 257 Μ. Καραγάτσης No 258 Αρθουρ Μίλλερ No 259 Χένρυ Τζαίημς No 260 Γ. Ξενόπουλος No 265 Γκράχαμ Γκρην No 267 Γ. Σκαρίμπας No 269 Χένρυ Μίλλερ No 273 Ράινερ Μαρία Ρίλκε No 274 I. Καποδίστριας No 275 Γ. Βιζυηνός No 278 Ζαχαρίας Παπαντωνίου No 285 Νόρμαν Μαίηλερ No 286 Μισέλ Τουρνιέ No 287 Πίνδαρος No 294 Αντόνιο Γκράμσι No 295 Μάριος Χάκκας No 297 Δημοσθένης Βουτυράς No 198 Πηνελόπη Δέλτα No 300 Μισέλ ντε Μονταίν No 304 Αρθούρος Ρεμπώ No 305 Ανδρέας Καρκαβίτσας No 306 Σ. Μυριβήλης No 309 Μ.ΑξιώτηΝο311 Ε.Μ. Φόστερ No 312 Κολέτ No 313 Κ. Χατζόπουλος No 319 Ρ. Κενώ No 320 Τ. Χάρντυ No 324 Κ. Κρυστάλλης No 326 Γ. Σάνδη No 327 Α. ντε Σ. Εξυπερύ No 330 Κ. Παλαμάς No 334 Η. Βενέζης No 337

ΤΑ ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ ΠΟΥΣΗΜΕΙΩΝΟΝΤΑΙ ΜΕ ΑΣΤΕΡΙΣΚΟ ΕΧΟΥΝ ΕΞΑΝΤΛΗΘΕΙ

βιβλιογραφικό δ ελτίο Αρ. 36 8

1Σεπτεμβρίου - 30 Σεπτεμβρίου 1996

Επιμέλεια: Έφη Α π α κ η _______

Η ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗτων βιβλίων γίνεται με βάση το γνωστό Δεκαδικό Σύστημα Ταξινόμησης, προσαρμοσμένο στην ελληνική βιβλιογραφία ΣΤΗΝ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑτων περιοδικών δεν περιλαμβάνονται εβδομαδιαία έντυπα ΤΟ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΟΔελτίο συντάσσεται με την πολύτιμη συνεργασία του βιβλιοπωλείου της «Εστίας»

Γ ενικά Έ ργα

Βιβλιογραφία Εξώφυλλα Βιβλίων. Βιβλιογραφική παρουσίαση 2.800 τίτλων (18191995). Αθήνα, Ε υώνυμος Οικολο­ γική Βιβλιοθήκη, 1996. Σελ. 766. Δρχ. 5.200.

Φ ιλ ο σ ο φ ία

Γενικά Πολιτική και φιλία. Ο Ζακ Ντεριντά για τον Λουί Αλτουσέρ. Μετ. Δ. Παπαγιαννάκος-Α. Μπαλιάς. Αθήνα, Εκκρεμές, 1996. Σελ. 88. ISBN 960-7651-01-4.

4.160. ISBN 960-344-204-6. ΤΖΑΒΑΡΑΣ Γ. Εγχειρίδιο φιλοσο­ φίας. Αθήνα, Εκπαιδευτήρια «Κωοτέα-Γείτονα», 1995. Σελ. 156. Δρχ. 2.200. ISBN 960-7477-11-1.

DELEUZE G. Σπινόζα. Πρακτική φιλοσοφία. Μετ. Κ. Καψαμπέλη. Αθήνα, Ν ήσος, 1996. Σελ. 214. Δρχ. 3.640. ISBN 960-7711-01-7.

SAUTET Μ. Έ να ν καφέ για τον Σω­ κράτη. Μετ. Α. Φιλιππάτου. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1996. Σελ. 413. Δρχ.

4160. ISBN 960-236-671-0.

Αρχαία φιλοσοφία KERFERD G.B. Η σοφιστική κίνη­ ση. Μετ. Π. Φαναράς. Αθήνα, Καρδαμίτσα, 1996. Σελ. 279. Δρχ.

4.160. ISBN 960-354-022-0.

ΜΟΥΤΣΟΠΟΥΛΟΣ Ε. Οι αισθητι­ κές κατηγορίες. Αθήνα, Αρσενίδης, 1996. Σελ. 172. Δρχ. 6.240.

ISBN 960-253-038-3.

Αποκρυφισμός

ΝΙΑΡΧΟΣ Κ.Γ. Φιλοσοφείν. Εισα­ γωγική προσέγγιση. Αθήνα, 1996. Σελ. 444. Δρχ. 5.200. ISBN 9608468-01-9.

MOP Β. Μυστικά της φύσης. Μετ. Λ. Ασημακοπούλου. Αθήνα, Πύρινος Κ όσμος, 1996. Σελ. 132. Δρχ.

2.080.

ISBN 960-430-010-6.

ΠΟΤΑΜ ΙΑΝΟΥ-ΠΑΛΛΑΝΤΙΟΥ Ε. Η μυθο-λογική του Albert Camus. Αθήνα, Ε λληνικά Γράμ ­ ματα, 1996. Σελ. 362. Δρχ.

ΟΣΣΟ. Μυστική θεολογία. Μετ. Μα Άναντ Νισήμα. Αθήνα, Ρέμπελ, 1996. Σελ. 373. Δρχ. 5.720. ISBN 960-7259-04-1.

CZOGALLA Η.-ΣΤΟΥΡΑΪΤΗΣ Π. Η τετρακτύς των Πυθαγορείων. Αθήνα, Βιβλιοθήκη του Ρόδου, 1996. Σελ. 123. Δρχ. 1.660. ISBN 960-8419-01-8.

Ψ υχολογ ία

Γενικά CARR Α. Ο εύκολος τρόπος να κό­ ψετε το κάπνισμα. Μετ. Τ. Φωκάς. Αθήνα, Βιβλία του κόσμου, 1996. Σελ. 149. Δρχ. 3.120. ISBN 9607586-29-8. ΝΑΤΖΕΜΥ R. Εμείς και οι σχέσεις μας. Αθήνα, 1996. Σελ. 309. Δρχ.

3.120.

Ατομική ψυχολογία KUSHI Μ. Το πρόσωπό σας δε λέει ποτέ ψέματα. Μετ. Γ. Κοβαλένκο. Αθήνα, Διόπτρα, 1996. Σελ. 130. Δρχ. 1.870. ISBN 960-364-109-6.

Εφαρμοσμένη ψυχολογία PERRON R. Ιστορία της ψυχανά­ λυσης. Μετ. Ν. Χρησιάκης. Αθήνα, Ζ αχαρόπουλος, 1995. Σελ. 138. Δρχ. 1.900.

HUGHES Μ. Τα παιδιά και η έννοια

Μ τίο

των αριθμών. Μετ. Μ. Σιαφυλίδου. Αθήνα, Gutenberg, 1996. Σελ.

270. Δρχ. 4.160. ISBN 960-010598-7.

Παραψυχολογία ΣΙΕΤΤΟΣ Γ. Η τηλεπάθεια. Αθήνα, Π ύρινος Κ όσμος, 1996. Σελ. 200. Δρχ. 2.800. ISBN 960-430-006-7.

QASH V.B. Αγιουρθένπκη ιατρική. Μετ. Α. Νάνου-Τσάκαλη. Αθήνα, Π ύρινος Κ όσμος, 1996. Σελ. 288. Δρχ. 4.160. ISBN 960-7327-99-3.

Αθήνα, Gutenberg, 1996. Σελ.

354. Δρχ. 4.680. ISBN 9 60-010625-8.

Nationalism and sexuality: Crises of identity. Edit.: Y. Kalogeras-D. Pastoumnatzi.

Thessaloniki, Aristotle University, 1996. Pag. 350. ISBN 960-312-056-1.

GOFFMAN E. Συναντήσεις. Ε ισμετ. Δ. Μακρυνιώτη. Αθήνα, Αλε­ ξάνδρεια, 1996. Σελ. 267. Δρχ.

3.120.

ISBN 960-221-117-2.

Γενικά ΓΛΑΒΙΝΑΣ Α.Α. Το αυτοκέφαλο της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Αλβανίας. Αθήνα, Ίδ ρ υμ α Γουλανδρή-Χορν, 1996. Σελ. 75. Δρχ.

1.350. ISBN 960-7079-54-Χ. ΕΘΝΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΕΡΕΥΝΩΝ. Τά­ σεις του Ορθόδοξου μοναχισμού. Πρακτικά Διεθνούς Συμποσίου. Αθήνα, Υπουργείο Πολιτισμού, 1996. Σελ. 333. Δρχ. 14.000.

Κοινω νικές ε π ισ τ ή μ ε ς

Γενικά Ιστορία του Σιδηροδρομικού Συνδι­ καλιστικού Κινήματος στην Ελλάδα. Τόμος Α’: (1882-1940). Αθήνα, 1995. Σελ. 511. Δρχ. 4.160. ΓΕΡΟΖΗΣΗΣ Τ.Α. Το Σώμα των Αξιωματικών και η θέση του στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία (1821-1975). Τόμοι Α’+Β ’+ Γ . Αθήνα, Δ ω δώνη, 1996. Σελ. 1.370. Δρχ. 28.100. (Οι τρεις τόμοι). ISBN Set 960-248-794-1. ΠΑΝΑΓΟΣ Γ. Για ένα κράτος δικαί­ ου. Αθήνα, 1996. Σελ. 89. Δρχ.

1.455. ISBN 960-90407-0-5.

Κοινωνιολογία ΣΚΟΥΤΕΛΗΣ Γ.Δ. Ανεργία: Αίτια και λύσεις. Αθήνα, 1996. Σελ. 233. Δρχ. 3.500. ISBN 960-7247-27-2. ΣΤΑΣΙΝΟΠΟΥΛΟΥ Ο.Β. Ζητήματα σύγχρονης κοινωνικής πολιτικής.

Μ τίο

Οικονομία ΛΑΜΠΟΣ Κ. Εισαγωγή στον οικο­ νομικό προγραμματισμό. Αθήνα, Ηλίανθος, 1996. Σελ. 176. Δρχ.

2.080. ΛΑΜΠΟΣ Κ. Συνεταιρισμοί και α­ νάπτυξη. Β’ έκδοση. Αθήνα, Ηλίαν­ θος, 1996. Σελ. 192. Δρχ. 2.080.

Δημόσια διοίκηση Πολιτική

Θ ρησκεία

μιακό άσυλο. Αθήνα, Ερωδιός, 1996. Σελ. 171. Δρχ. 2.285.

Ο εκσυγχρονισμός της εκλογικής διαδικασίας. Αθήνα, Σάκκουλας, 1996. Σελ. 65. ΓΕΩΡΓΗΣ Γ. Η πρώτη μακροχρό­ νια ελληνοτουρκική διένεξη. Αθή­ να, Καστανιώτης, 1996. Σελ. 321. Δρχ. 5.200. ISBN 960-03-1631-7. ΘΕΟΔΩΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ Π.Χ. Το Κογκρέσο στη διαμόρφωση της Αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής. Αθήνα, Σ ιδέρης, 1996. Σελ. 252. Δρχ. 3.120. ISBN 960-080-0069-3. ΙΑΚΩΒΟΥ X. Προβληματισμοί για την εξωτερική πολιτική. Αθήνα, Σιδέρης, 1996. Σελ. 86. Δρχ. 1.560.

ISBN 960-08-0080-4. ΚΟΥΡΟΣ Α.Χ. Ευρωκοινοτικά. Αθήνα, Δωδώνη, 1996. Σελ. 102. Δρχ. 2.285. ISBN 960-248-809-3. ΛΙΑΚΟΠΟΥΛΟΣ I. Πρόταση για σύνταγμα λαϊκής κυριαρχίας. Αθή­ να, Ε ρωδιός, 1996. Σελ. 126. Δρχ.

1.870. ΠΑΝΟΥ Σ. Η Ρωσία σήμερα. Αθή­ να, Αρμός, 1996. Σελ. 89. Δρχ.

2.000.

ISBN 960-527-007-2. ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ Δ.Κ. Το νεύμα και το πνεύμα της εξουσίας. Αθήνα, Βιβλιογονία, 1996. Σελ. 352. Δρχ.

4.365. ISBN 960-7088-12-3. ΒΟΕΪΚΟΦ Μ.Ι. Η θεωρητική κλη­ ρονομιά του Λέων Τρότσκι και η ση­ μερινή εποχή. Μετ. Γ. Ματέρη. Αθή­ να, Λέων. Σελ. 118. Δρχ. 1.980.

ISBN 960-8470-00-5.

ΖΙΑΝΙΚΑΣ Χ.Α. Διοικητική επιστήμη και πρακτική στο Δημόσιο. Αθήνα, Σ ιδέρης, 1996. Σελ. 363. Δρχ.

4.160.

ISBN 960-08-0078-2.

Επικοινωνίες ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ Γ. Μέσα προ­ σεγγίσεις. Αθήνα, Π αρουσία, 1996. Σελ. 84. Δρχ. 1.350. ISBN 960-7601-47-5.

Μεταφορές ΤΖΑΜΤΖΗΣ Α.Ι. Τα ελληνικά υπε­ ρωκεάνια. 1907-1977. Αθήνα, Μί­ λητος. Σελ. 161. Δρχ. 15.600. ISBN 960-8460-00-Χ.

Δημόσιες σχέσεις ΤΖΑΝΟΣ Ν. Ο λόγος που ένας δια­ φημιστής χρειάζεται να «μιλάει» ελ­ ληνικά είναι... για να μη ζει μόνος. Αθήνα, Μ παρμπερόπουλος, 1996. Σελ. 145.

Λαογραφία ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑΔΗΣ Ν.Α.-ΣΟΦΙΑΝΟΣ Δ.Ζ.-ΦΙΑΙΠΠΟΤΗΣ Σ.Τ. Κυκλαδικό Ημερολόγιο 1997. Αθή­ να, Ερίννη, 1996. Σελ. 256. Δρχ.

3.640. ΚΟΥΣΑΘΑΝΑΣ Π. Χρηστικό λεξικό του ιδιώματος της Μυκόνου. Ηρά­ κλειο, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 1996. Σελ. 298. Δρχ.

5.200. ISBN 960-7309-73-1.

Δίκαιο

ΚΩΣΤΑΚΟΥ-ΜΑΡΙΝΗ Α. Η γιορτή του Σωτήρη. Αθήνα, Αρμός, 1996. Σελ. 69. Δρχ. 1.500. ISBN 960527-010-2.

ΑΝΘΕΜΙΔΗΣ Α.Σ. Το πανεπιστη­

ΣΚΟΠΑΣ Ν.Α. Το περιβόλι της

Λαϊκής μας παράδοσης. Αθήνα, Δω δώνη, 1996. ΣεΛ. 188. Δρχ.

3.120.

ISBN 960-246-808-5.

μουσικής. Αθήνα, Ν εφέλη, 1996. Σελ. 112. Δρχ. 1.560. ISBN 960211-246-8.

Οικολογία ΑΘΑΝΑΣΑΚΗΣ Α.Μ. Οικοπεριβαλλονπκή παιδαγωγική. Αθήνα, Δαρδ α νός, 1996. ΣεΛ. 250. Δρχ. 3.120.

ISBN 960-380-015-5.

θ ε τ ικ έ ς ε π ισ τ ή μ ε ς

Γενικά ΔΑΡΒΙΝΟΣ Κ. Αρχιπέλαγος Γκαλαπάγκος. Μετ. Γ.Ν. Μερτίκας. Αθή­ να, Λεβιάθαν, 1996. ΣεΛ. 52. Δρχ.

1.040.

ISBN 960-7229-12-6.

Ε να σ χ ο λήσ εις

1926-1927. Ημερολόγιον του κυνηγού. Αθήνα, Κίνητρο. Σελ.

206. Δρχ. 1.455.

ΛΕΥΚΑΔΙΤΗΣ Π. Ονοσοφικόν. Αθήνα, Μ αυρίδης, 1996. Σελ. 45.

Αθλητισμός

ΡΙΓΓΑΣ Ν. Οι ερωτικοί. Αθήνα, 1996. Σελ. 286. Δρχ. 3.640. ISBN 960-7153-21-9.

ΠΟΛΙΤΗΣ Ν.Ε. Ολυμπιακοί Αγώ­ νες του 1896. Πάτρα, Αχαϊκές Εκδόσεις, 1996. Σελ. 157. ISBN 960-7164-48-2.

Κ λ α σ ικ ή φ ιλ ο λ ο γ ία

Ζωολογία ΜΥΓΙΑΚΗΣ Λ. 100+1 ερωτήσεις που θα θέλατε να κάνετε για τη γάτα σας. Αθήνα, Μνήμη, 1996. Σελ.

151. Δρχ. 2.200. ISBN 960-771201-3.

Εφαρμοσμένες επιστήμες

Γενικά ΡΗΓΑΤΟΣ Γ. Ομηρικές λέξεις στη σύγχρονη ιατρική. Αθήνα, Κάκτος, 1996. Σελ. 148. Δρχ. 1.560.

GROOT J.DE. Ομηρικό λεξικό. Απόδ. J. Bouchard. Αθήνα, Τυπωθήτω, 1996. Σελ. 166. Δρχ. 4.160.

ISBN 960-7643-24-0.

Αρχαίοι συγγραφείς ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ. Ελένη. Μετ.-επίμ. Δ. Δημητριάδης. Αθήνα, Ολκός, 1996. Σελ. 108. Δρχ. 1.870. ISBN 960-7169-57-3.

Ιατρική RENAUD S. Η μεσογειακή διατρο­ φή. Μετ. I. Μαντάς. Αθήνα, Π. Τραυλός-Ε. Κωσταράκη, 1996. Σελ. 223. Δρχ. 3.120. ISBN 9607122-48-8.

Λευκώματα Κεφαλονιά. Έ να μεγάλο μουσείο. Τόμος Γ’: Εκκλησιαστική τέχνη. Αργοστόλι, 1996. Σελ. 264. Δρχ.

20.800. ISBN 960-85422-3-5.

Μουσική ΦΙΛΟΠΟΥΛΟΣ Γ. Σπουδή στη μουσική Βιβλιογραφία της ελληνι­ κής πολυφωνικής εκκλησιαστικής

ΔΡΑΝΔΑΚΗΣ Γ. Ελοΐς και άλλα ποιήματα. Αθήνα, Εκάτη, 1996. Σελ. 28. ISBN 960-7437-27-6. ΚΑΡΑΜΗΤΣΟΠΟΥΛΟΣ Γ.Δ. Το πορφυρό χρώμα της μνήμης. Αγρί­ νιο, 1996. Σελ. 64.

Γενικά

Γεωλογία ΤΣΙΡΑΜΠΙΔΗΣ Α.Ε. Τα εΛΛηνικά μάρμαρα. ΘεσσαΛονίκη, U niversity S tudio Press, 1996. ΣεΛ. 310. Δρχ. 6.000. ISBN 96012-0627-6.

Δρχ. 1.245. ISBN 960-430-014-8.

Λ ο γ ο τεχνία

Γενικά ΜΑΚΡΕΜΒΟΛΙΤΗΣ Ε. Υσμίνη και Υσμινίας. Απόδ. Κ. Πούλος. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1996. Σελ. 221. Δρχ.

2.395. ISBN 960-236-660-5. ΠΡΟΔΡΟΜΟΣ Θ. Ροδάνθη και Δοσικλής. Απόδ. Κ. Πούλος. Αθήνα, Ν έα Σ ύνορα, 1996. Σελ. 189. Δρχ.

2.000.

ISBN 960-236-651-3.

Ποίηση ΑΡΑΜΠΑΤΖΗΣ Α. Η αλύπητη συμμετρία των διχασμών. Αθήνα, Μ ανδραγόρας, 1996. Σελ. 27. ΑΡΓΕΣΤΗΣ Α. Αποστάγματα. Αθήνα, Π ύρινος Κόσμος, 1996. Σελ. 78.

ΡΟΖΑΝΗΣ Σ. Quasi una fantasia. Αθήνα, Π αρουσία, 1996. Σελ. 22. Δρχ. 830. ISBN 960-7601-48-3. ΣΚΑΡΤΣΗΣ Σ.Λ. Ανθολογία της νε­ οελληνικής ποίησης. Τόμοι ΣΤ’, Ζ’, ΛΒ’. Αθήνα, Γκοβόστης. Σελ.

1 1 6 + 1 3 0 + 8 0 . Δρχ. 1.000 (Ο κάθε τόμος). ISBN Set 960-270-507-8. ΤΣΑΡΝΑ Η. Αίμα αλμυρό. Ποιήμα­ τα. Αθήνα, Πιτσιλάς, 1996. Σελ. 71.

ISBN 960-7112-77-6. ΤΖΟΥΛΗΣ Θ. Και γάμον Έ βρου του ποταμού. Αθήνα, Μ ανδραγόρα ς, 1996. Σελ. 124. Δρχ. 2.600. ΧΩΡΕΑΝΘΗΣ Κ. Σταυρός του Γέ­ νους. Κοσμάς ο Αιτωλός. Αθήνα, Εριφύλη, 1996. Σελ. 50. ISBN 9607633-03-2.

Πεζογραφία ΑΛΕΞΑΝΔΡΑΚΗ Α. Εφτά σκύλοι, όλοι φίλοι. Αθήνα, Πατάκης, 1996. Σελ. 71. ISBN 960-360-665-0. ΑΝΤΟΝΑΣ Α. Οι τέσσερις κήποι. Αθήνα, Στιγμή, 1996. Σελ. 78. Δρχ.

1.870. ISBN 960-269-161-1. ΑΡΓΕΣΤΗΣ Α. Οι ασκητές του ανέ­ μου. Αθήνα, Π ύρινος Κ όσμος, 1996. Σελ. 170. Δρχ. 3.120. ISBN 960-430-009-1. ΑΥΓΕΡΙΝΟΣ Π. Π ερί απολεσθένιω ν ερώτων. Αθήνα, Ν έα Σ ύνορα, 1996. Σελ. 207. Δρχ. 2.600. ISBN 960-236-675-3. ΒΑΛΑΩΡΙΤΗΣ Ν. Παραμυθολόγια. Αθήνα, Ν εφέλη, 1996. Σελ. 288. Δρχ. 3.120. ISBN 960-211-269-7. ΒΡΟΥΒΑΣ Β. Γλυκιά είναι η ζωή.

Μ τίο

Αθήνα, Πατάκης, 1996. Σελ. 20. Δρχ. 1.900. ISBN 960-360-659-6. ΓΙΑΚΟΥΜΕΛΟΥ Μ.Π. Οι δύο λεύ­ κες και άλλα διηγήματα. Αθήνα, Μαυρίδης, 1996. Σελ. 94. ΔΕΪΜΕΖΗ-ΚΑΛΙΟΤΣΟΥ Α. Τα γκρίζα χρόνια. Αθήνα, Πατάκης, 1996. Σελ. 360. ISBN 960-360703-7. ΔΕΜΟΥ Β. Το μενιαγιόν της για­ γιάς Ευγενίας. Αθήνα, Πατάκης, 1996. Σελ. 114. ISBN 960-360699-5. ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ Θ.Π. Ψαράδικες ιστορίες. Θεσσαλονίκη, 1996. Σελ.

172. ISBN 960-90238-2-7. ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΣ Ν. Το γειτονόπουλο του καλοκαιριού. Αθήνα, Πατάκης, 1996. Σελ. 212. ISBN 960-360-898-7. ΚΑΚΙΣΗΣ Σ. Δεν χάλασε ο κόσμος. Αθήνα, Ερατώ, 1996. Σελ. 59. Δρχ.

1.040. ΚΑΝΤΑΣ Α. Γυναίκες. Αθήνα, Έ ψ ι­ λον, 1995. Σελ. 145. ISBN 9607062-52-3. ΚΟΥΣΑΘΑΝΑΣ Π. Η κουνιστή πο­ λυθρόνα. Αθήνα, Ν εφέλη, 1996. Σελ. 165. Δρχ. 1.600. ISBN 960211-221-2 . ΚΡΙΤΖΑΣ Γ. Τύψεις. Αθήνα, 1996. Σελ. 79. Δρχ. 1.560. ISBN 96090409-0-Χ. ΛΕΚΕΚΟΥ-ΤΑΤΑΚΗ Δ. «Η μήνις του Οδυσσέα». Αθήνα, Σμπίλιας, 1996. Σελ. 636. Δρχ. 5. 000. ISBN 960-255-184-4. ΜΑΥΡΟΠΑΝΝΗΣ Φ. Ανάμεσα σε δύο λέοντες. Αθήνα, Δελφίνι, 1996. Σελ. 171. Δρχ. 2.080. ISBN 960-309-296-7. ΜΙΤΣΟΤΑΚΗ Κ. Flora mirabilis. Αθήνα, Το Ροδακιό, 1996. Σελ. 91. Δρχ. 3.120. ISBN 960-7360-19-2. ΜΟΥΡΙΚΗ Κ. Μια φορά στη Μπουφοχώρα. Αθήνα, Πατάκης, 1996. Σελ. 91. ISBN 960-360-696-0. ΜΠΡΟΥΝΙΑΣ Γ. Απόσπασμα. Αθή­ να, Το Ροδακιό, 1996. Σελ. 43. Δρχ. 2.080.

Μ τίο

ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ Σ. Τότε τον είδα για πρώτη φορά. Θεσσαλονί­ κη, Το Ροδακιό, 1996. Σελ. 57. Δρχ. 2.080. ISBN 960-7360-20-6.

JOURDAN Ε. Εξέγερση. Μει. Ν.Κ. Αθήνα, Ζαχαρόπουλος, 1996. Σελ.

320. Δρχ. 3.120. ISBN 960-208531-2.

Π Α ΠΑ ΔΗΜ Η ΤΡΑ Κ Ο Π Ο Υ Λ Ο Σ Η.Χ. Τόποι τέσσερεις. Αθήνα, Στιγ­ μή, 1996. Σελ. 74. Δρχ. 1.870.

ISBN 960-269-160-3.

IGNACIO Ρ. Η σκιά της σκιάς. Μετ. Κ. Καψαμπέλη. Αθήνα, Ά γρα, 1996. Σελ. 361. Δρχ. 3.325. ISBN 960-325-179-8.

ΣΕΧΙΔΟΥ Γ. Άγαμος έρως. Μυθι­ στόρημα. Αθήνα, Καστανιώτης, 1996. Σελ. 282. Δρχ. 3.120. ISBN 960-03-1562-0.

IBARGi)ENGOITIA J. Δύο εγκλή­ ματα. Μυθιστόρημα. Μετ. I. Κούση. Αθήνα, Καστανιώτης, 1996. Σελ.

207. Δρχ. 3.120. ISBN 960-030836-5.

ΣΚΑΡΙΜΠΑΣ Γ. Τυφλοβδομάδα στη Χαλκίδα. Αθήνα, Ν εφέλη, 1996. Σελ. 181. Δρχ. 2.080. ISBN 960-211-267-0. ΦΛΩΡΟΠΟΥΛΟΥ Α. Διά μαγείας. Διηγήματα. Αθήνα, Δελφίνι, 1996. Σελ. 185. Δρχ. 2.080. ISBN 960309-284-3. ΦΡΕΡΗ Μ.Β. Μια ρομαντική ερωτι­ κή ιστορία. Αθήνα, 1996. Σελ. 143. Δρχ. 2.080. ISBN 960-85890-0-2. ΦΡΕΡΗ Μ.Β. Ουράνιο τόξο. Αθή­ να, Γκοβόσιης. Σελ. 212. Δρχ.

2.000.

ISBN 960-270-754-2. Διαμάντια του μυστηρίου. Τόμος Β’. Μετ. Μ. Βαϊνάς. Αθήνα, Κριτική, 1996. Σελ. 231. Δρχ. 2.800. ISBN 960-218-115-Χ.

GALA Α. Το φλογερό πάθος. Μετ. Α. Βασιλάκου. Αθήνα, Νέα Σ ύνο­ ρα, 1996. Σελ. 443. Δρχ. 3.640.

ISBN 960-236-673-2.

GARLASCHELLI Β. Βάλε κόκκινα στην κηδεία τους. Μετ. Ε. Κοροσίδου. Αθήνα, Perugia, 1996. Σελ.

128. Δρχ. 2.080. ISBN 960-718027-5. ΓΟΥΛΦ Β. Λέσχη γυναικών. Μετ. Μ. Αποστόλη. Αθήνα, Ν εφέλη, 1996. Σελ. 72. Δρχ. 500. ISBN 960211-274-3.

ELLROY J. Η μαύρη ντάλια. Μετ.-επίμ. Α. Αποστολίδης. Αθήνα, Αγρα, 1996. Σελ. 465. Δρχ. 4.160. ISBN 960-325-177-1. ΕΝΚΒΙΣΤ Π.Ο. Άγγελος πεπτωκώς. Μετ. Ζ. Ψάλτης. Αθήνα, Γκοβό­ σιης. Σελ. 95. Δρχ. 1.000. ISBN 960-270-722-4.

KAWABATA Υ. Η λίμνη. Μυθιστό­ ρημα. Αθήνα, Καστανιώτης, 1996. Σελ. 132. Δρχ. 2.600. ISBN 96003-1552-3.

CAMPALANI F. Η Τσάκα-τσάκα. Μετ. Α. Δούκουρη. Αθήνα, Perugia, 1996. Σελ. 76. Δρχ.

2.080. ISBN 960-7180-31-3.

KEIFFER Ν. Δέρμα κουνελιού. Μυθιστόρημα. Μετ. Β. Παπαθανα­ σίου. Αθήνα, Κέδρος, 1996. Σελ.

515. Δρχ. 5.000. ISBN 960-041060-7. ΚΙΝΓΚ Σ. Το κοράκι. Μετ. Λ. ΚαλοΒυρνάς. Αθήνα, Το κλειδί, 1996. Σελ. 957. Δρχ. 4.680. ISBN 960237-116-1.

COLE Μ. Νονοί της νύχτας. Μετ. Κ. Οικονόμου. Αθήνα, Plot, 1995. Σελ. 395. Δρχ. 1.400. ISBN 960410-009-2.

COUSTOU J.B. Μαροκινή πριγκίπισσα. Οουντά 1532-1591. Μετ. Σ. Μωραΐτη. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1996. Σελ. 251. Δρχ. 3.120. ISBN 960-236-678-8.

CRICHTON Μ. Η μεγάλη ληστεία του τρένου. Μετ. Τ. Σαράντη. Αθή­ να, Κέδρος, 1996. Σελ. 358. Δρχ.

4.000.

ISBN 960-04-1468-9.

MERITT Α. Επτά βήματα για τον Σα­ τανά. Μετ. Σ. Χατζηπαναγιώτου. Αθήνα, Alien, 1996. Σελ. 272. Δρχ.

2.080.

MERTENS Ρ. Κρυφά γράμματα. Μετ. Α. Πανούσης. Αθήνα, Εξά­ ντας, 1996. Σελ. 91. Δρχ. 1.245.

ISBN 960-256-286-2. ΜΩΠΑΣΑΝ Γ. Η χοντρομπαλού.

Met. A. Τσακνιά. Αθήνα, Ν εφέλη, 1996. Σελ. 72. Δρχ. 500. ISBN 960211-272-7.

BAUDELAIRE F. Η Φανφαρλό. Μετ.-επιλ. Β. Δαλακούρα. Αθήνα, Ά γρα, 1996. Σελ. 101. Δρχ. 1.870.

ISBN 960-325-173-9.

BEVILACQUA Α. Μαγεμένες αι­ σθήσεις. Μυθιστόρημα. Met. Β. Λάππα. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1996. Σελ. 334. Δρχ. 3.120. ISBN 960-236-668-0. ΒΕΝΝΙ S. Η συμμορία των ουρα­ νίων. Μυθιστόρημα. Μετ. Τ. Κονβερτίνο. Αθήνα, Καστανιώτης, 1996. Σελ. 358. Δρχ. 4.160. ISBN 960-03-1162-5.

BERENDT J. Μεσάνυχτα στον κήπο του καλού και του κακού. Μυθιστό­ ρημα. Μετ. Σ. Παρίση. Αθήνα, Νέα Σ ύνορα, 1996. Σελ. 485. Δρχ.

4.680. ISBN 960-236-679-6.

BESSA-LOUIS Α. Η κοιλάδα του Αβραάμ. Μυθιστόρημα. Μετ. Π. Μουπαγιατζή. Αθήνα, Κασιανιώτης, 1996. Σελ. 376. Δρχ. 4.160.

ISBN 960-03-1472-1.

DEKOBRA Μ. Πρίγκιψ ή παλιά­ τσος. Μετ. Γ. Ράικος. Αθήνα, Κριτι­ κή, 1996. Σελ. 162. Δρχ. 1.560.

ISBN 960-218-125-7.

DEVI F. Η Ινδή βασίλισσα των λη­ στών. Μετ. Α. Βερυκοκάκη. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1996. Σελ. 517. Δρχ.

4.680. ISBN 960-237-117-Χ.

DONOSO J. Στέψη. Μυθιστόρημα. Μετ. Α. Αλεξοπούλου. Αθήνα, Κα­ στανιώτης, 1996. Σελ. 314. Δρχ.

3.640. ISBN 960-03-0893-4. ΝΤΟΣΤΟΓΙΕΦΣΚΙ Φ. Οι δαιμονι­ σμένοι. Μετ. Α. Σαραντόπουλος. Αθήνα, Ζαχαρόπουλος, 1996. Σελ.

912. Δρχ. 3.120. ISBN 960-208514-2. ΠΑΒΕΖΕ Τ. Ο κύριος Πέτρος. Μετ. Θ. Κούτλης. Αθήνα, Ν εφέλη, 1996. Σελ. 51. Δρχ. 500. ISBN 960-211271-9. ΠΙΤΕΡΣ Ε. Ο ερημίτης του Έιτον Φόρεστ. Μετ. Μ. Τζιαντζή. Αθήνα, Άγρωστις, 1996. Σελ. 300. Δρχ.

2.800. ISBN 960-7027-52-3.

RHINEHART L. Ο άνθρωπος-ζάρι. Μετ. Π. Γιαννουλάκης. Αθήνα, Έ σοπτρον, 1996. Σελ. 638. Δρχ.

3.640.

ISBN 960-7228-19-7.

SJOWALL M.-WAHLOO Ρ. Το τέ­ ρας. Μετ. Α. Τατάνη. Αθήνα, Γράμ­ ματα, 1996. Σελ. 221. Δρ. 1.870.

ISBN 960-329-235-4.

SELINGO Α.-Μ. Αύριο όλα θα πάνε καλύτερα. Μετ. Α. Δικταίος. Αθήνα, Ζαχαρόπουλος, 1996. Σελ. 368. Δρχ. 2.080. ISBN 960-208-529-0.

SELINGO Α.-Μ. Ή μ ο υν ένα άσχη­ μο κορίτσι. Μετ. Κ. Πολίτης. Αθήνα, Ζαχαρόπουλος, 1996. Σελ. 272. Δρχ. 2.080. ISBN 960-208-526-6.

SILVERBERG R. Γκιλγκαμές ο βα­ σιλέας. Μετ.-πρόλ. Μ. Βερέττας. Αθήνα, Alien, 1996. Σελ. 485. Δρχ.

4.160.

SCHUMACHER J. Το σώμα είναι νερό. Μετ. Ε. Φαμελιάδου-Νάκου. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1996. Σελ.

362. Δρχ. 3.640. ISBN 960-236670-2. ΤΟΛΣΤΟΪ Λ. Διηγήματα, μύθοι και παραμύθια. Μετ. Π. Ανταίος. Αθή­ να, Ω κεανίδα, 1996. Σελ. 184. Δρχ. 3.640.

GIONO J. Ο Μύλος της Πολωνίας. Μυθιστόρημα. Μετ. Σ. Αργυροπούλου. Αθήνα, Καστανιώτης, 1996. Σελ. 160. Δρχ. 2.600. ISBN 96003-1088-2.

TONTELU P.V. Ρίμινι. Μετ. Κ. Καφετζή. Αθήνα, Δελφίνι, 1996. Σελ.

361. Δρχ. 4.100. ISBN 960-309293-2. ΤΡΙΣΟΝ-ΜΙΛΣΑΝΗ Ε. Περίπατος στη Σόλωνος. Αθήνα, Εξάντας, 1996. Σελ. 105. Δρχ. 1.660. ISBN 960-256-270-6.

CHAPSAL Μ. Η εγκαταλειμμένη γυναίκα. Μετ. Β. Κοκκίνου. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1996. Σελ. 193. Δρχ.

2.080.

ISBN 960-236-669-9.

της, 1996. Σελ. 296. Δρχ. 3.640.

ISBN 960-03-1536-1.

HOWARD R. Ο πύργος του ερπε­ τού. Μετ. Θ. Μαστακούρης. Αθήνα, Alien, 1996. Σελ. 154. Δρχ. 1.245. ΧΕΛΜΑΝ Λ. Τζούλια. Μετ. Π. Μπέργκνερ. Αθήνα, Ν εφέλη, 1996. Σελ. 62. Δρχ. 500. ISBN 960211-270-0. ΧΕΜΙΝΓΟΥΕΗ Ε. Το φως του κό­ σμου. Μετ. Ε. Μαύρου. Αθήνα, Ν ε­ φέλη, 1996. Σελ. 70. Δρχ. 500.

ISBN 960-211-273-5.

HEMINGWAY Ε. Τέσσερις ιστορίες από τον πόλεμο της Ισπανίας. Μετ. Μ. Γραμματικού. Αθήνα, Δελφίνι, 1996. Σελ. 99. Δρχ. 1.560. ISBN 960-309-298-3.

HENLY J. Άλλα καλοκαίρια. Μετ.

X. Νονότα. Αθήνα, Νέα Σ ύνορα, 1996. Σελ. 393. Δρχ. 3.845. ISBN 960-236-680-Χ.

Μελέτες ΒΑΛΕΡΑ-ΚΟΥΝΑΒΑ Ρ. Αλέξαν­ δρος Μωραϊτίδης (1850-1929). Αθήνα, Βιβλιογονία, 1996. Σελ.

331. Δρχ. 5.720. ISBN 960-708853-2. ΤΡΙΒΙΖΑΣ Σ. Το σόυρρεαλισπκό σκάνδαλο. Αθήνα, Καστανιώτης, 1996. Σελ. 271. Δρχ. 2.600. ISBN 960-03-1529-9. Δ ο κ ίμ ια ΚΟΡΟΒΕΣΗΣ Π. Μ’ εξακόσιες λέ­ ξεις. 1992-1995. Αθήνα, Καστα­ νιώτης, 1996. Σελ. 317. Δρχ.

4.160.

ISBN 960-03-1551-5. ΜΑΛΑΜΑΣ Λ. Κριτικά διαλογίσματα. Αθήνα, Ελεύθερο Πνεύμα, 1996. Σελ. 95. Δρχ. 1.560.

Θέατρο Εργα

FARRELL J.G . Η πολιορκία του Κρίσναπουρ. Μετ. Π. Αποστόλη. Αθήνα, Ν εφέλη, 1996. Σελ. 418. Δρχ. 4.680. ISBN 960-211-275-1.

ΔΑΝΕΛΛΗ Τ. Έ ρω ς διατηρητέος... έως... Αθήνα, Αρμός, 1996. Σελ.

112. Δρχ. 1.800. ISBN 960-527008-0.

FERREIRA V. Για πάντα. Μυθιστό­ ρημα. Μετ. Μ. Φερέιρα. Καστανιώ­

ΚΑΝΤΑΣ Α. Το ξέρουν πως είμαστε μέσα. Αθήνα, Έ ψ ιλο ν, 1996. Σελ.

Μ τίο

91. ISBN 960-7062-65-5.

Ισ τορία

Γενικά Εγκυκλοπαιδικό προσωπογραφικό λεξικό Βυζαντινής ιστορίας και πο­ λιτισμού. Τόμος Α'. Αθήνα, Μέτρον/Ίωλκός, 1996. Σελ. 284. Δρχ. 3.380. ISBN Set 960-426029-4.

Αρχαιολογία TRENDALL A.D. Ερυθρόμορφα αγγεία της Νότιας Ιταλίας της Σικε­ λίας. Μει. Β.Μ. Σαμπειάι. Αθήνα, Π απαδήμας, 1996. Σελ. 323. ISBN 960-206-373-4.

Ελληνική Ιστορία

ISBN 960-221-115-6.

Η Προκήρυξη του ΑρΒανίτικου Συνδέσμου. Αθήνα, Θ άμυρις, 1996. Σελ. 93. Δρχ. 2.080.

ΚΟΥΝΤΟΥΡΑ-ΓΑΛΑΚΗ Ε. Ο Βυζα­ ντινός κλήρος και η κοινωνία των «Σκοτεινών αιώνων». Αθήνα, Εθνι­ κό Ί δ ρ υμ α Ερευνών, 1996. Σελ.

247. Δρχ. 9.000. ISBN 960-709446-8.

Μάνη. Πρακτικά Συμποσίου. Επιμ. Γ. Σαΐτας. Αθήνα, 1996. Σελ. 721. Δρχ. 7.000. ISBN 960-7094-68-9. ΑΓΓΕΛΙΔΗΣ Σ. Ιστορία των Ελλή­ νων της Νεζίν Ουκρανίας. Θεσσα­ λονίκη, Ε ρω διός, 1996. Σελ. 94. Δρχ. 1.455. ΔΟΥΚΑΚΗ Μ. Ο Βασίλειος Β’ ο Βουλγαροκτόνος και η Πηνελόπη Δέλτα. Αθήνα, Ί δ ρ υμ α Γουλανδρή-Χορν, 1996. Σελ. 50. Δρχ.

1.040.

ISBN 960-7079-56-6. ’

Μαρτυρίες

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗΣ Γ.Κ. Ιστορία των Αθηνών. Αθήνα, Δημιουργία, 1996. Σελ. 585. Δρχ. 6.240.

ΑΜΠΑΤΙΕΛΟΣ Α. Μια ζωή στον α­ γώνα. Αθήνα, Σύγχρονη Εποχή, 1996. Σελ. 264. Δρχ. 3.120. ISBN 960-224-775-4.

ΛΑΖΟΣ Χ.Δ. Ναυτική τεχνολογία στην Αρχαία Ελλάδα. Αθήνα, Αίο­ λος, 1996. Σελ. 261. Δρχ. 4.680.

ISBN 960-726-793-3.

ΑΠΟΣΤΟΛΙΔΗΣ Ν.Γ. Αναμνήσεις από την Κωνσταντινούπολη. Αθήνα, Τροχαλία, 1996. Σελ. 353+Φωτ. Δρχ. 4.885. ISBN 960-7022-81-5.

ΡΑΓΚΑΒΗΣ Κ.Ρ. Ο καθ’ Ό μ ηρον οικιακός Βίος. Αθήνα, Δημιουργία, 1996. Σελ. 224. Δρχ. 3.120.

ΚΑΒΑΠΑΣ Α.Α. Ο εκτελεστής της Ο.Π.Λ.Α. Αθήνα, 1996. Σελ. 159.

ΡΑΔΟΣ Κ.Ν. Οι Έ λληνες του Ναπολέοντος. Αθήνα, Δημιουργία, 1996. Σελ. 60. Δρχ. 1.245.

ΚΑΡΔΑΣΗΣ Α.Σ. Αναμνήσεις από τις παλιές Σπέτσες. Αθήνα, Χατζηνικολή, 1996. Σελ. 116. Δρχ. 1.000.

ISBN 960-264-123-1.

ΣΕΡΓΗΣ Μ.Γ. Γεώργιος Σχολάριος-Γεννάδιος Β’. Αθήνα, Δημι­ ουργία, 1996. Σελ. 126. Δρχ.

2.080.

ΝΑΧΜΑΝ Ε. Γιάννενα. Ταξίδι στο παρελθόν. Αθήνα, Talos, 1996. Σελ. 229. Δρχ. 3.220. ISBN 9607459-04-0.

ΤΡΙΚΟΥΠΗΣ Σ.Ι. Ιστορία της Ελλη­ νικής Επαναστάσεως. Τόμος Β’. Αθήνα, Δημιουργία, 1996. Σελ.

407. Δρχ. 4.160.

ΤΣΙΡΟΠΑΝΝΗ Μ. Χρονογραφία. Θεσσαλονίκη, Το Ροδακιό, 1996. Σελ. 59. Δρχ. 3.120. ISBN 9607360-21-4.

GRAVIERE J. DE. Ιστορία του Ναυτικού των αρχαίων Ελλήνων. Μει.-προλ.-σημ. Κ.Ν. Ρόδος. Αθή­ να, Δημιουργία, 1996. Σελ. 425. Δρχ. 4.160.

Βιογραφίες ΣΑΡΑΝΤΑΚΟΣ Δ. Ο άγνωστος ποι­ ητής Άχθος Αρούρης (1903-1977). Αθήνα, Ερατώ, 1995. Σελ. 408. Δρχ. 4.160.

MANSO Ρ. Μπράντο. Μετ. Σ. Κωνστανπνέα. Αθήνα, Κάκτος, 1996. Σελ. 857. Δρχ. 4.160.

Μ τίο

NICOLOUDIS Ν. Laonikos Chalkokondyles. Athens, Basilopoulos, 1996. Pag. 391. Drs. 8.320. ISBN 960-7100-97-2.

Παγκόσμια Ιστορία ΚΑΠΙΔΑΚΗΣ N.E. Ιστορία της Με­ σαιωνικής Δύσης. Αθήνα, Αλεξάν­ δρεια, 1996. Σελ. 413. Δρχ. 4.680.

ΝΟΜΙΔΗΣ Μ.Ι. Αι εγκαταστάσεις των Λατίνων εν Βυζανιίω. Αθήνα, Σύλλογος Εκπαιδευτικών Λει­ τουργώ ν Κολλεγίου Αθηνών, 1996. Σελ. 325. Δρχ. 5.200. ISBN 960-7483-04-9.

DE GRECE Μ. Ναπολέων. Μετ. Ν. Κυριαζόπουλος. Αθήνα, Κάκτος, 1996. Σελ. 573. Δρχ. 4.160.

OIKONOMIDES Ν. Fiscalite et exemption fiscale a Byzance.

Athenes, Institut De Recherches Byzantines, 1996. Σελ. 319. Δρχ.

10.000.

ISBN 960-7094-65-4.

OWEN D. Βαλκανική Οδύσσεια. Μετ. Ε. Μπαρτζινόπουλος. Αθήνα, Κασιανιώτης, 1996. Σελ. 410. Δρχ.

5.200. ISBN 960-03-1572-8. ΜΑΛΑΜΑΣ Λ. Αξιοθέατη Σκανδι­ ναβία. Αθήνα, Ελεύθερο Π νεύμα, 1996. Σελ. 192. Δρχ. 2.080.

Π α ιδικά

Ελεύθερα αναγνώσματα ΒΕΛΕΤΑ-ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΟΥ Μ. Έ να ερωτευμένο ποντικάκι. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1996. Σελ.

62. Δρχ. 1.560. ISBN 960-344220-8 .

Σχολικά ΦΙΛΙΠΠΟΠΟΥΛΟΣ Τ.Μ. Από την ι­ στορία της Ηλείας. Πάτρα, Α χαϊκές Ε κδόσεις, 1996. Σελ. 136. ISBN 960-7164-49-0. ΠΑΠΑΧΡΙΣΤΟΥ Β.-ΜΑΝΔΑΛΟΣ Λ. Διδακτικές διαδικασίες παραγω­ γής προφορικού και γραπτού λόγου στις Δ ’, Ε’ και ΣΤ’ τάξεις του Δημοτι­ κού Σχολείου. Δομική και επικοινωνιακή προσέγγιση. Αθήνα, Η Προοπτική, 1995. Σελ. 208. Δρχ.

3.000.

ISBN 960-7331-02-8. ΠΑΠΑΧΡΙΣΤΟΥ

Β.-ΜΑΝΔΑΛΟΣ

Λ. Το Λεξικό μου. Για τους μαθητές των Β \ Γ , Δ’, Ε' και ΣΤ’ τάξεων του Δημοτικού ΣχοΛείου. Αθήνα, Η Προοπτική, 1995. ΣεΛ. 319. Δρχ.

3.500. ISBN 960-7331-03-6.

π ε ρ ιο δ ικ ά ΑΚΤΗ. Περιοδικό Λογοτεχνίας και κριτικής. Τεύχος 27. Δρχ. 1.800. ΑΜΥΝΑ ΚΑΙ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ. Τεύ­ χος 65. Δρχ. 1.000. ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ. Τεύχος 341. Δρχ.

500. ΑΝΑΠΤΥΞΗ (Ε.Β.Ε.Α.). Τεύχος 7. ΑΝΤΙ. Δεκαπενθήμερη ποΛιτική και πολιτιστική επιθεώρηση. Τεύχος 612-616. Δρχ. 500. ΓΙΑΤΙ. Μηνιάτικη επιθεώρηση. Τεύ­ χος 255. Δρχ. 700.

Τεύχος 123-124.

MAZI-TOGETHER. Δρχ. 40.

Τεύχος

64.

ΜΕΣΣΗΝΙΑΚΑ ΝΕΑ. Φύλλο 21. Δρχ. 200. ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ. Τεύχη 1660-1661. Δρχ. 800. ΝΕΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ. Μηνιαία επιθεώ­ ρηση. Τ εύχος 143. Δρχ. 800. ΝΕΥΣΙΣ. Εξαμηνιαίο Τεύχος 4. Δρχ. 2.600.

περιοδικό.

ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ. Τεύχος 94. Δρχ.

250. ΠΑΡΟΥΣΙΑ. Τόμος Γ. ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΖΩΗ. Τεύχος 103104.

ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΒΗΜΑΤΑ. Τριμηνιαίο περιοδικό. Τεύχος 99. Δρχ. 600. ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΣΚΕΨΗ. Δίμηνη έκ­ δοση. Φύλλο 197. ΣΥΜΜΕΙΚΤΑ. Εθνικό . Ίδρυμα Ερευνών. Τόμος 10ος, 1996. Δρχ.

9.000. ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ. Τριμηνιαία έκ­ δοση. Τεύχος 11. Δρχ. 1.000. ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΠΙΤΙ. 40ήμερη περιοδική έκδοση. Τεύχος 390-391. Δρχ. 700. ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ. Τριμηνιαίο περιοδικό. Τεύχος 17. Δρχ. 500. ΤΟΤΕ. Περιοδικό για την ελληνική ιστορία. Τεύχος 62. Δρχ. 700.

ΓΥΝΑΙΚΑ. Το κλασικό γυναικείο περιοδικό. Τεύχος 1135. Δρχ.

1.000.

Ο ΠΟΛΙΤΗΣ. Δεκαπενθήμερος. Τεύχος 26. Δρχ. 800.

Ο ΤΥΠΟΣ. Μηνιαία δημοσιογραφι­ κή επιθεώρηση. Τεύχος 74. Δρχ.

1.000.

ΠΟΛΥΤΕΚΝΗ ΟΙΚΟΓΈΝΕΙΑ. Τεύ­ χη 70, 71. Δωρεάν.

Η ΦΩΝΗ ΤΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟΥ. Τεύ­ χος 9.

ΔΕΛΤΙΟ ΒΙΒΛΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ. Τόμος 15ος. Δρχ. 700.

ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ. Περιοδική έκδοση. Τεύχος 15. Δωρεάν.

UNICEF ΚΑΙ ΚΟΣΜΟΣ. Τριμηνιαίο περιοδικό. Τεύχος 26.

ΔΕΛΤΙΟ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ ΝΑΥΠΛΙΟΥ. Τεύχη 93, 94. Δρχ.

700. ΔΙΑΒΑΖΩ. Μηνιαία επιθεώρηση του 6ι6Λίιου. Τεύχος 367. Δρχ.

1.500. ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΕΠΙ­ ΘΕΩΡΗΣΗ. Τεύχος 37. Δρχ.

1.560. ΕΝΕΝΗΝΤΑ ΕΠΤΑ. Τεύχος 4. ΔωΕΥΘΥΝΗ. Περιοδικό ελευθερίας και γλώσσας. Τεύχος 297. Δρχ.

500. Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΑΙΓΎΠΤΙΩΤΩΝ. Φύλλα 11,12.

βιβλία, περιοδικά, κόμικς

κέντρο τον

βιβλίου Λαααάνη 3 Θεσσαλονίκη ® 237 463 -237 515

ΗΧΟΣ ΚΑΙ HI-FI. Τεύχος 282. Δρχ. 300. ΙΑΤΡΙΚΗ. Μηνιαία έκδοση Εταιρεί­ ας Ιατρικών Σπουδών. Τόμος 69, τεύχος 6. ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΗ. Τεύχος 338. Δρχ. 800. ΚΑΣΤΑΛΙΑ. Τριμηνιαίο περιοδικό.

Adrio

κ ρ ιτ ικ ο γ ρ α φ ια Αρ. 368 1 Σεπτεμβρίου - 30 Σεπτεμβρίου 1996 Επιμέλεια; Μ αρία Τρουπάκη' .

Στην Κριτικογραφια περιλαμβάνονται όλες οι επώνυμες βιβλιοκριτικές και βιβλιοπαρουσιάσειςτων ελληνικών εκδόσεων που δημοσιεύονται στον ημερήσιο και περιοδικό τύπο

Μ.Μ.Ε.

Θρησκεία

Σταυρίδης Σ.: Διαφήμιση και το νόημα του χώρου (Σ. Ντάλης, διαβάζω, 366) Keanez: Μέσα επικοινωνίας και δημο­ κρατία (Κ. Καλημέρης, διαβάζω, 366)

Ware Κ.: Η ορθόδοξη Εκκλησία (Ν. Ξυδάκης, Αθηνόραμα, 13/9)

Βιβλιογραφία

Carotenuto Α.: Έ ρω ς και Πάθος, τα όρια της αγάπης και του πόνου (Κ. Καλημέρης, διαβάζω, 366) Moore Τ.: Η φροντίδα της ψυχής (Σ. Καργάκος, Οικονομικός Ταχυδρό­ μος, 29/8) Hassoun J.: Το κοντραμπάντο της μνήμης (Ν. Κώτσιου, διαβάζω, 366) Hunziker E.-Mazzola G.: Η νευρωτι­ κή ζούγκλα (Ν. Μάστορας, Νέα, 7/9)

Καλοκύρης Δ.: Νεοελληνικά λογοτε­ χνικά περιοδικά (Μ. Σπανάκη, διαβά­ ζω, 366)

Φιλοσοφία Κελεσίδου Α.: Η φιλοσοφία του Ξενοφάνη (Δ. Σιατόπουλος, Εστία, 7/9) Παπάίωάννου Κ.: Ο άνθρωπος και ο ίσκιος του (Φ. Τερζάκης, Καθημε­ ρινή, 24/9) Πλάτωνα Συμπόσιο η ομιλία του Αλκιβιάδη (Τ. Βασιλειάδου, Επεν­ δυτής, 21/9) Πελεγρίνης Θ.: Μάγοι της φιλοσο­ φίας (Μ. Αρβανιτοπούλου, Ελεύθε­ ρ ο ς Τύπος, 22/9) Τσιμπουκίδης Δ.: Οι κλασικοί του μαρξισμού για την αρχαία Ελλάδα (Τ. Παππάς, διαβάζω, 366) Ντεριντά Ζ.: 1) Πολιτική και Φιλία (Π. Καραβασίλης, Εξόρμηση, 22/9) 2) Η έννοια του αρχείου (Ν. Κώτσιου, διαβάζω, 366)

Μ τίο

Ψυχολογία

Πολιτική Ανδριανόπουλος Α.: Μετά το μέλ­ λον (Θ. Διαμαντόπουλος, Οικονο­ μικός Ταχυδρόμος, 12/9) Δαμανάκη Μ.: Το θηλυκό πρόσωπο της εξουσίας (Δ. Τσατσούλης, δια­ βάζω, 366) Η Διεύρυνση της Ευρωπαϊκής Έ νωσης με τις χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης. Επιμ. Σ. Βαλντέν (Σ. Ντάλης, Αντί, 20/9) Κοζάκος Π.: Θεσμικές μεταρρυθμί­ σεις στην Ευρωπαϊκή Ένωση (Σ.

Χαλιώρης, Κέρδος, 10/9) Κοζάκος Π.-Λιαργκό6ας Π.: Μεταρ­ ρύθμιση και οικονομική συνεργα­ σία στη Νοτιοανατολική Ευρώπη (Σ. Ντάλης, Αντί, 20/9) Ροζάκης X.: Πολιτικές και Νομικές Διαστάσεις της Μεταβατικής Συμ­ φωνίας της Νέας Υόρκης μεταξύ Ελλάδας και Π.Γ.Δ.Μ. (Σ. Ντάλης, Αντί, 13/9) Σκουμπουρδής Σ.: Makedonissimo. Η στρατηγική της πλάκας (Σ. Ντά­ λης, Αντί, 20/9) Τσακαλογιάννης Π.: Η πολιτική διάσταση της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Σ. Ντάλης, Αντί, 20/9) Τσοβόλας Δ.: Ο ί δρόμοι της ευθύ­ νης (Θ. Διαμαντόπουλος, Οικονομι­ κός Ταχυδρόμος, 12/9) Κόλμερ Κ.: Η χρεωκοπία της τρίτης Ελληνικής Δημοκρατίας (Α. Παπανδρόπουλος, Οικονομικός Τα­ χυδρόμος, 29/8) Ντελόρ Ζ.: Η οντότητα ενός ανθρώ­ που (Σ. Ντάλης, Αυγή, 15/9) Ό ουεν Ν.: Βαλκανική Οδύσσεια (Σ. Ντάλης, Αντί, 20/9)

Οικονομία Μούζουλας Σ.: Οι οργανισμοί συλλογικών επενδύσεων στην Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Ένωση

(Λ. Στεργίου, Οικονομικός Τα­ χυδρόμος, 5/9) Νεγρεπόντη-Δελιβάνη Μ.: Κατανο­ μή, ανακατανομή, ανισοκατανομή (Σ. Χαλιώρης, Κέρδος, 10/9) Τραγάκης Γ.: 1) Οργανωμένο έ­ γκλημα και ξέπλυμα Βρώμικου χρή­ ματος (Δ. Στεργίου, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 19/9) 2) Συνεταιριστι­ κές τράπεζες στην Ελλάδα (Κ. Στεριώτης, Ναυτεμπορική, 15/9) Alfrey J.-Putm an Τ.: Η Βιομηχανική κληρονομιά (Σ. Χαλιώρης, Κέρδος, 10/9) Gilpin R.: Η πολιτική οικονομία των διεθνών σχέσεων (Σ. Χαλιώρης, Κέρδος, 10/9) Rifkin J.: Το τέλος της εργασίας και το μέλλον της (Σ. Παπασπήρου, ΜΕΤΡΟ, Σεπτ. ’96)

Λαογραφία Βερέττας Μ.: Παραμυθία από το Μπαλί (Λ. Εξαρχοπούλου, διαβάζω, 366) Έξαρχος Γ.: Αυτοί είναι οι τσιγγάνοι (Γ. Παπαδάτος, διαβάζω, 366) Ντίνας Κ.: Κοζανίτικα επώνυμα (1759-1916) (Δ. Στεργίου, Οικονο­ μικός Ταχυδρόμος, 29/8)

Γλωσσολογία Σκαρτσής Σ .: Το σώμα της γλώσσας (Δ. Τσατσοόλης, διαβάζω, 366)

Λεξικά Μπάλτας X.: Λεξικό της Αρχαίας Ελληνικής γλώσσας (Σ. Καργάκος, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 12/9)

Θετικές Επιστήμες Θεοδοσίου Σ.-Δανέζης Μ.: Η Οδύσσεια των Ημερολογίων (Ε. Ράης, διαβάζω, 366) Edelman G.: Αιθέρας θεϊκός, λα­ μπερή φωτιά (Σ. Μανουσέλης, Κα­ θημερινή, 10/9) Barrow J.: Η απαρχή του Σύμπαντος (Ε. Ράης, διαβάζω, 366)

Τέχνες Ασλανίδης Ε.: Ιστορίες για μαριονέ­

τες (Ε. Αρανίτσης, Ελευθεροτυπία, 28/8) Ζάννος Α.: Η σύνθεση με τα γύρω (Σ. Καργάκος, Οικονομικός Τα­ χυδρόμος, 12/9) Πασχάλης Δ.: Άνδριοι καλλιτέχνες (Κ. Λιοντής, Καθημερινή, 15/9) Χαραλαμπίδης Α.: Η τέχνη του Ει­ κοστού Αιώνα (Κ. Σουέρεφ, Πόρφυρας, 78)

Ποίηση Αγγελάκης Μ.: Το κόκκινο Σάλι (Θ. Παπανικολάου, Κέρδος, 17/9) Ανδρικόπουλος Γ.: Η λαβωμένη πολιτεία (Δ. Γιάκος, Εξόρμηση, 15/9) Βακαλό Ε.: Το άλλο του πράγματος (Γ. Πετρόπουλος, Ίβυκος, 14) Γκανάς Μ.: Ακάθιστος Δείπνος (Γ. Κότσιρας, Ευθύνη, 296) Γκιάλας Α.: Γ. Βερίτης: «Άπανταποιήματα» (Σ. Αρτεμάκης, Ναυτε­ μπορική, 23/9) Δέφνερ Ο.: Αυτοβιογραφία στα Άστρα (Α. Βαρόπουλος, Ίβυκος, 14) Καπελούζος Κ.: Με τη λύρα του Απόλλωνα (Κ. ΒαλαΒάνης, Ελεύθε­ ρη Ώρα, 12/9) Καραβίδας Γ.: Ποιήματα (19651985) (Α. Βαρόπουλος, Ίβρκος, 14) Καρούσος Κ.: Τέσσερις Συλλογές Β' (Δ. Χατζίδης, Ίβυκος, 14) Κατσαρός Μ.: Κορέκτ-ΦόΒος ποιη­ τή (Π. Μπουκάλας, Καθημερινή, 24/9) Κατσιγιάννης X.: Αγνώστου διαμο­ νής (Α. Βαρόπουλος, Ίβυκος, 14) ΚολιαΒάς-Μωλιοτάκης Τ.: Σημειο­ λογία των καιρών (Γ. Πετρόπουλος, Ίβυκος, 14) Κονδυλάκης I.: Όταν ήμουν δάσκα­ λος (Σ. Αρτεμάκης, Ναυτεμπορική, 23/9) Κυριακοπούλου Α.: ΑΒροί αλιείς πε­ ρίπατοι (Δ. Παυλάκου, Αυγή, 1/9) Μαρκίδης Μ.: Ωδή στα τριζάτα πα­ πούτσια (Δ. Σπαθάρας, Περίπλους, 42) Μπισλάνης X.: Επί τον τύπον των ή­ λων (Δ. Σιατόπουλος, Εστία, 28/8) Παναγουλόπουλος Γ.: Επιστολές στη μνήμη (Α. Βαρόπουλος, Ίβυκος, 14)

Παπαθανασόπουλος Θ.: Ο Ίσκιος του Απολύτου (Γ. Κότσιρας, Ευθύ­ νη, 295) Παπάς Β.: Παράγραφος 1, 2 (Δ. Παυλάκου, Αυγή, 8/9) Σαράκης Σ.: Το Δέρας (X. Μελισσάρης, Ίβυκος, 14) Σιδηρά Α.: Απόπειρα τοπίου (Ζ. Κουντούρη, Περίπλους, 42) Σταλίδης Κ.: Στην πυρκαγιά των υδάτων (Σ. Σταυρίδης, Ίβυκος, 14) Τερτσέτης Γ.: Άνδρας τον άνδρα ν ’ αγαπά (Τ. Βασιλειάδου, Επενδυτής, 21/9) Τσαρούχης Γ.: Ποιήματα 19341937 (Ν. Κώτσιου, διαβάζω, 366) Χατζηγιάννη Μ.: Γιουκαλίλι (Α. Βα­ ρόπουλος, Ίβυκος, 14) Χατζόπουλος Θ.: Στον ήλιο μοίρα (X. Παπαγεωργίου, διαβάζω, 366)

Πεζογραφία Αδαμίδης Γ.: Βολή εγγύς φιλιών τμημάτων (Δ. Αξιώτης, Πόρφυρας, 78) Αθανασιάδης Τ.: Τα παιδιά της Νιό­ βης (Β. Αθανασόπουλος, Καθημε­ ρινή, 17/9), (Δ. Σταμέλος, Ελευθε­ ροτυπία, 11/9) Αριστηνός Γ.: Αισθηματικές εμμονέςς (Δ. Ρουμπούλα, Έθνος, 31/8) Βουτουρής Π.: Ως εις καθρέπτην... (Β. ΧατζηΒασιλείου, Ελευθερο­ τυπία, 11/9) Γκιώνης Δ.: Το περίπτερο (Μ. Φάις, Ελεύθερος Τύπος, 1/9) Ζαρόκωστα Κ.: Το καθαρό χάδι (Δ. Τσατσούλης, διαβάζω, 366) Θεοφίλου Φ.: Ο Θεός στο καφενείο (X. Παπαγεωργίου, Αυγή, 1/9) Καλεώδης Μ.: Στο δρόμο για την πόλη (Σ. Καργάκος, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 19/9) Καλλκρατίδης Θ.: Το τελευταίο τρια­ ντάφυλλο (Ν. Κώτσιου, διαβάζω, 366) Καραντώνης Γ.: Οι πειρασμοί του Έρωτα (Δ. Ζαδές, Εξόρμηση, 15/9) Κερασίδης Σ.: Η κοκάλινη οπτασία (Ν. Κώτσιου, διαβάζω, 366) Κιουρτσάκης Γ.: Σαν μυθιστόρημα, το ίδιο και το άλλο (Ο. Σελλά, Καθη­ μερινή, 15/9) ΚοροΒίνης Θ.: Κανάλ ντ’ Αμούρ (Κ. Καλημέρης, διαβάζω, 366), (Μ. Φάις, Ε λεύθερος Τύπος, 29/8)

Μ τίο

Λυμπεράκη Μ.: Ο άλλος Αλέξαν­ δρος (Ε. Ζωγράφου, Ριζοσπάστης, 29/8) Μιτσοτάκη Μ.: Flora Mirabilis (Π. Μπουκάλας, Καθημερινή, 17/9) Μολφέση Λ.: Γυάλινα σύνορα (Κ. Ντινόπουλος, διαβάζω, 366), (X. Παπαγεωργίου, Αυγή, 15/9). (Π. Μπουκάλας, Καθημερινή, 10/9), (Π. Μπουκάλας, Καθημερινή, 10/9), (Φ. Ηλιου, Πολίτης, 25/96), (Α. Φραγκιά, Πολίτης, 25/1996) Ξανθοπούλου Φ.: Η εκλεκτή ίου φεγγαριού (Ε. Αποστολοπούλου, Καθημερινή, 22/9) Παλαιολόγου Πετρώνδα Ε.: Οίκος υψηλής ραπτικής (Α. Πανάτος, Νέα Εποχή, 1/1996) Παπαδιαμάντης Α.: Η Νοσταλγία (Θ. Παπανικολάου, Κέρδος, 17/9) Εανθάκης X.: Μια παρτίδα πόκερ (Θ. Παπανικολάου, Κέρδος, 3/9) Ομηρόλη Ε.: Οι κομπάρσοι της η­ δονής (Σ. ΜονεμΒασιώτης, Ναυτε­ μπορική, 15/9) Σολδάτος Γ.: Το αίνιγμα (Γ. Πλαχοόρης, Δημ. Λόγος, 22/9) Σταθάκης Ν.: Βότσαλα III (Δ. Γιακουμάκης, Ναυτική Επιθεώρηση, Ιουν. 1996) Σφυρίδης Π.: Ψ υχή μπλε και κόκκι­ νη (Τ. Μενδράκος, Αυγή, 8/9) Τατσόπουλος Π.: Ανάλαφρες ιστο­ ρίες (Σ. Παπασπύρου, ΜΕΤΡΟ, Σεπ. ’96) Τριαντάφυλλου Σ.: Σάββατο βράδυ στην άκρη της πόλης (Ν. Κώτσιου, διαβάζω, 366) Φακίνος Α.: Κλεμμένη ζωή (Θ. Διαμαντόπουλος, Οικονομικός Τα­ χυδρόμος, 19/9) Χαράτσης Ν.: Οι Γιαμαρέλακες (Σ. Καργάκος, Οικονομικός Ταχυδρό­ μος, 29/8) Χαρτοματσίδης X.: Κιθαρίστας σε ταβέρνα (Μ. Θεοδοσοπούλου, Επο­ χή, 8/9) Χριστοδούλου Δ.: Ακτή στο φως του χειμώνα (Τ. Μενδράκος, Αυγή, 22/9) Ασένα Ν.: Μια γυναίκα χωρίς όνο­ μα (Θ. Παπανικολάου, Κέρδος, 24/9) Βόλμαν Ο.: 1) Ιστορίες ενός πετα­ λούδα (Ν. Ξυδάκης, Αθηνόραμα, 6/9) 2) Πόρνες για την Γκλόρια (Ν. Ξυδάκης, Αθηνόραμα, 6/9) Γκαίτε Β.: Υπάρχουν όρια (Ν. Κώτσιου, διαβάζω, 366), (Β. Χατζηδασιλίου, Ελευθεροτυπία, 4/9) Έ βανς Ν.: Ο γητευτής των αλόγων

Αάτίο

(Θ. Παπανικολάου, Κέρδος, 24/9) Irving J.: Ο γιος του τσίρκου (Κ. Σχινά, Καθημερινή, 1/9), (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 25/9) Καζάν Η.: Πέρα από το Αιγαίο (Θ. Παπανικολάου, Κέρδος, 3/9) Κάφκα Φ.: Η Μεταμόρφωση (Θ. Παπανικολάου, Κέρδος, 17/9) Κόνραντ Τ.: Ο νέγρος του «Νάρκισ­ σου» (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθε­ ροτυπία, 4/9) Κούντερα Μ.: 1) Η βραδύτητα (Φ. Δρακονιαειδής, διαβάζω, 366) 2) Οι προδομένες διαθήκες (Φ. Φιλίπ­ που, Αντί, 6/9) Lesage Α.: Ιστορία του Ζιλ Μπλας (Σ. Καργάκος, Οικονομικός Τα­ χυδρόμος, 29/8) Λοτζ Ν.: Μικρός που είναι ο κό­ σμος! (Μ. Φάις, Ε λεύθερος Τύπος, 8/9) Μαρσέ X.: Η Μαγεία της Σαγκάης (Κ. Καλημέρης, διαβάζω, 366) Μπάρκερ Π.: Ζωντανοί ξανά (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 25/9) Μπέρνχαρντ Τ.: Μπετόν (Ν. Μπακουνάκης, Δίφωνο, Οκτ. ’96) Baudelaire C.: Η Φανφαρλό (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 25/9) Μπρυκνέρ Π.: Ο πειρασμός της α­ θωότητας (Σ. Παπασπύρου, ΜΕΤΡΟ, Σεπ. ’96) Παβέζε Τ.: 1) Νύχια γιορτής 2) Ο κύριος Πέτρος (Μ. Φάις, Ελεύθε­ ρο ς Τύπος, 15/9) Πενάκ Ν.: Σαν ένα μυθιστόρημα (Λ. Εξαρχοπούλου, διαβάζω, 366) Πρου Α.: Τα ναυτιλιακά νέα (Κ. Σχινά, Καθημερινή, 8/9) Pynchon Τ.: Vineland (Γ. Ξένος, Γυναίκα, Οκτ. ’96) Σίνγκερ I.: Ο τελευταίος δαίμονας και άλλα διηγήματα (Ν. Κώτσιου, διαβάζω, 366) Σνάινιερ Ρ.: Ο Αδελφός του ύπνου (Ν. Μπακουνάκης, Δίφωνο, Οκι. ’96) Τάιμπο Ρ.: Η σκιά της σκιάς (Φ. Φι­ λίππου, Βήμα, 8/9) Ταμπούκι Α.: Έτσι ισχυρίζεται ο Περέιρα (Γ. Πλαχούρης, Περίπλους, 42) Tremane R.: Έγκλημα στο Αββαείο (Ν. Αποστόλου, Καθημερινή, 15/9) Χάισμιθ Π.: Έ να καλοκαιρινό Ει­ δύλλιο (Ν. Βατόπουλος, Καθημερι­ νή, 22/9) Χόε Π.: Η Δεσποινίς Σμίλλα διαβά­ ζει το χιόνι (Ε. Σαραντίτη, Ελευθε­ ροτυπία, 11/9)

Μελέτες Βηλαράς I.: Ποιήματα (φιλ. επιμ.: Γ. Ανδρειωμένος) (Σ. Καββαδίας, Πόρφυρας, 78) Εισαγωγή στην ποίηση του Σεφέρη (Δ. Ρουμποόλα, Έθνος, 14/9) Κασίνης Κ.: Η ρητορική των ωδών του Κάλβου συμβολή (Σ. Καββα­ δίας, Πόρφυρας, 78) Καστρινάκη Α.: Οι περιπέτειες της νεότητας. Η αντίθεση των γενεών στη νεοελληνική πεζογραφία (1890-1945) (Ε. Σταυροπούλου, Θέματα Λογοτεχνίας, Ιούλ. Οκτ. ’96) Μαβίλης Λ.: Τα ποιήματα (φιλ. επιμ. Γ. Αλισανδράτος) (Σ. Καββαδίας, Πόρφυρας, 78) Μέντη Δ.: Μεταπολεμική πολιτική ποίηση. Ιδεολογία και ποιητική (Ε. Σταυροπούλου, Θέματα Λογοτε­ χνίας, Ιούλ. Οκτ. ’96) Μικέ Μ.: Μέλπω Αξιώτη (Ε. Γιαννακάκη, Βήμα, 1/9) Μπαλούμης Ε.: Πεζογραφία του ’20. Μεσοπόλεμος (Δ. Ρουμπούλα, Έθνος, 14/9) Πασχάλης Δ.: Θεόφιλος Καΐρης (Δ. Σταμέλος, Ελευθεροτυπία, 4/9) Τριβιζάς Σ.: Το Σουρρεαλιστικό σκάνδαλο (Δ. Ρουμπούλα, Έθνος, 7/9) Τσιώλης Γ.: Θεωρία της Λογοτε­ χνίας (Θ. Πελεγρίνης, Καθημερινή, 1/9) Τσαρνά Η.: Η επανάσταση του Ρό­ δου ή Γιώργος Σαραντάρης ένας πρωτοπόρος ποιητής στο περιθώριο της «γενιάς του ’30» (X. Παπαγεωρ­ γίου, διαβάζω, 366)

Δοκίμια ΚούρτοβικΔ.: Τετέλεσιαι (Ν. Κώτσιου, διαβάζω, 366) Παπαγιώργης Κ.: Λάδια ξίδια (Δ. Αναστασόπουλος, Ελευθεροτυπία, 22/9) Baudrillard J.: Η διαφάνεια του κα­ κού (Σ. Ντάλης, διαβάζω, 366)

Παιδικά Δέμου Β.: Το μενταγιόν της γιαγιάς Ευγενίας (Μ. Κοντολέων, Καθημε­ ρινή, 17/9)

Δικαίου Ε.: Αναζητώντας τους χαμέ­ νους ήρωες (Θ. Παπανικολάου, Κέρδος, 10/9) Κοντολέων Μ.: Τα φαντάσματα της σοφίτας (Γ. Παπαδάτος, διαβάζω, 366) Μολυβιάτης Ν.: Για ένα θερινό σινεμά (Φ. Φιλίππου, Αντί, 30/8) Μπουκουβάλα-Αναγνώσιου I.: 1) Τα προσφυγόπουλα (Κ. Μαλαφάντης, διαβάζω, 366) 2) Πέντε παιδιά κι ένα... βουνό (Κ. Μαλαφάντης, διαβάζω, 366) Σακελλαρίου X.: Ο μικρός δραπέτης (Κ. Μαλαφάντης, διαβάζω,366), (Θ. Παπανικολάου, Κέρδος, 10/9) Βόιτ Σ.: Αναζητώντας τον πατέρα τους (Θ. Παπανικολάου, Κέρδος, 10/9) Γκρίμμ Γ.-Γκρίμμ Β.: Ο πρίγκιπας βάτραχος (Γ. Παπαδάτος, διαβάζω, 366) Κρος Τ.: Λύκος (Θ. Παπανικολάου, Κέρδος, 10/9) Μπάτεργουερθ Ν.: 1) Ο λόξιγκας της αλεπούς (Γ. Παπαδάτος, διαβά­ ζω, 366) 2) Ο θυμωμένος λαγός (Γ. Παπαδάτος, διαβάζω, 366) Ουόλς Τ.: Η δάδα (Θ. Παπανικολάου, Κέρδος, 10/9)

Θέατρο Πατσαλίδης Σ: Μεταθεατρικά 198595 (Ν. Κώτσιου, διαβάζω, 366) Τσέχοφ Α.: Ο θείος Βάνιας (Β. Κα­ λαμαράς, διαβάζω, 366)

Αρχαιολογία Σαρηγιαννίδης Β.: Βασιλικοί τάφοι στη Βακτριανή (Β. Αγτσίδης, Οικο­ νομικός Ταχυδρόμος, 5/9) Σταμπολίδης Ν.: Ελεύθερα - Αντί­ ποινα (X. Κιοσσέ, Βήμα, 22/9) Τελεβάντου X.: Άνδρος. Τα μνη­ μεία και το Αρχαιολογικό Μουσείο (Π. Αγιαννίδης, Νέα, 23/9)

Ιστορία Αγαπητίδης Ν.: Το χρονικό της Αιχ­ μαλωσίας (1949-1956) (Θ. Τάσιος, Βήμα, 15/9) Δήμιτσας Μ.: Ιστορία της Αλεξαν­ δρείας (Ν. Ζαχαρίου, Περίπλους,

42) Εξερτζόγλου X.: Εθνική ταυτότητα στην Κωνσταντινούπολη τον 19ο αι­ ώνα (X. Κουλούρη, Βήμα, 1/9) Η Άνδρος μέσα από το αρχείο του υπουργείου παιδείας (1833-1850) (Κ. Ντελόπουλος, Καθημερινή, 3/9) Κρεμμυδάς Β.: Έ μποροι και εμπο­ ρικά δίκτυα στα χρόνια του Εικοσιένα. Κυκλαδίτες έμποροι και πλοιο­ κτήτες (Δ. Γιακουμάκης, Ναυτική Επιθεώρηση, Ιούν. ’96) Κωνσταντινόπουλος X.: Η εφαρμο­ γή των θεσμών της αυτοδιοίκησης και της λαϊκής δικαιοσύνης στη Γορτυνία (1943-44) (Λ. Πολενάκης, Αυγή, 5/9) Κωστής Κ.: Στον καιρό της πανώλης (Σ. Ντάλης, διαβάζω, 366) Μαχαιράς Λ.: Εξήγησις της γλυκειάς χώρας Κύπρου (Κ. Μιχαηλίδης, Ευθύνη, 295) Πασχάλης Δ.: Ιστορία της νήσου Άνδρου (Δ. Σταμέλος, Ε λευθερο­ τυπία, 4/9) Σαββίδης Α.-Δεριζιώτης Λ.: Ιστορία του Βυζαντίου με αποσπάσματα από τις πηγές Α1 (Δ. Γιακουμάκης, Ναυτική Επιθεώρηση, Ιούν. ’96) Σδράκας Δ.: Ο Μέγας Αλέξανδρος, ως Υιός του Θεού Άμμωνος Διός (Δ. Σιατόπουλος, Εστία, 14/9) Σκουμπουρδή Α.: Αθήνα-Ιστορία, Τέχνη, Μνημεία (Ν. Βατόπουλος, Καθημερινή, 8/9) ΤζοΒάρας Γ.: Κυβερνήσεις 18331996: Τα υπουργεία μας (Γ. Ζωγρά­ φος, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 18/9) «Το Σύνταγμα και ο Θούριος του Ρήγα» (Δ. Κωστόπουλος, Καθημερι­ νή, 3/9) Υπόμνημα περί των νησίδων Λίμνια-Ίμια. (Εκδ. του Εθνικού Ιδρύ­ ματος Ερευνών) (Σ. Ντάλης, Οικονομκός Ταχυδρόμος, 29/8) Χατζής Θ.: Οι ρίζες της Εθνικής Αντίστασης (Τ. Παππάς, διαβάζω, 366) Μπάουερσοκ Γ.: Ο ελληνισμός στην ύστερη αρχαιότητα (Δ. Κυρτάτας, Πολίτης, 25/1996) Σέρμαν Α.: Η νέα βαλκανική πραγ­ ματικότητα (Σ. Ντάλης, διαβάζω, 366)

Βιογραφίες-Μαριυρίες Ανοιχτές Επιστολές στον Μάνο Χατζιδάκι (Δ. Τσατσούλης, Αντί, 6/9) Αποστολόπουλος Β.: Τα χρονικά μιας εποποίας. Ο ΔΣΕ στη Ρούμελη (Φ. Φιλίππου, Αντί, 13/9) Βαρδινογιάννης Β.-Αρώνης Π.: Οι μισοί στα σίδερα (Τ. Παππάς, δια­ βάζω, 366) Κουτρούκης Γ.: Εν ψυχρώ (Γ. Ματζούράνης, Αυγή, 22/9) Λουλέ-Θεοδωράκη Ν.: Πάγκος Πεσματζόγλου (Τ. Παππάς, διαβάζω, 366) Μπενάς Τ.: Του εμφυλίου (Φ. Φι­ λίππου, Αντί, 13/9) Μπουρνιάς Τ.: Τότε που πολεμού­ σαμε (Δ. Γιακουμάκης, Ναυτική Επιθεώρηση, Ιούν. 1996) Πανάγος Θ.: Αυτά έχουν τα υπό­ γεια, μη γελάς! Η καθημερινή ζωή στην αντίσταση (Δ. Τσατσούλης, Αντί, 6/9) Παπαγεωργόπουλος Κ.: Μνήμες πολέμου και ειρήνης (Σ. Καργάκος, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 5/9) Χρηστάκης Λ.: 1) Πονηρές αφηγή­ σεις για τον Ράινερ Βέρνερ Φασμπίντερ (Ε. Μαρκογιάννη, Καθρέφτης, 1), 2) Το αίμα του Μαρκησίου (Τ. Βασιλειάδου, Επενδυτής, 21/9) Κορμιέ Ζ.-Γκεβάρα Γκαδέα Ι.-Χιμένες Γρανάδο Α.: Τσε ΓκεΒάρα (Τ. Δημητρούλια, διαβάζω, 366) Ντόουσον Τ.: Ταραντίνο-Η ιστορία συνεχίζεται (Ν. Μητρογιαννόπουλος, Καθρέφτης, 1) Χάγκεμαν Μ.: Το αδιέξοδο (Κ. Καλημέρης, διαβάζω, 366)

Ταξιδιωτικά Σταυρακάκη Α.: Κάρπαθος - Η ά­ γνωστη γειτόνισσα "(Λ. Εξαρχοπούλου διαβάζω, 366) Ζενέ Ζ.-Κοκτώ Ζ.-Καμύ Α.-Σαρτρ Ζ.\ Σελίδες για την Ελλάδα του 20ού αι­ ώνα. (Δ. Τσατσούλης διαβάζω, 366) Puaux R.: Ελλάδα, γη αγαπημένη των θεών (Δ. Στεργίου, Οικονομι­ κός Ταχυδρόμος, 19/9)

Μ τίο

20 ΧΡΟΝΙΑ

διαβάζω

στο τεύχος Δεκεμβρίου ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Ο πεζογράφος Αλέξης Πανσέληνος συνομιλεί με τον Μισέλ Φάις ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΡΕΝΕ ΝΤΕΚΑΡΤ

Επιμέλεια: Ιωάννα Παπασπυρίόου Γράφουν ΟΙ: Πασκάλ ντ' Αρσύ, Πιερ-Αλεν Κανέ, Πατρίτσια Ζανόντι, Κατερίνα Μαρκεζίνη ΑΡΘΡΟ

Ολοκαύτωμα: Οι Γερμανοί πολίτες πρόθυμοι εκτελεστές I Οι παιχνιδο-βιβλιοθήκες Μελοποιημένα ποιήματα σε δίσκο και CD Περιοδικά Λόγου και Τέχνης (1901-1940)

3

Γιάννη Βλαχογιάννη: Το σεντούκι

ΙΒΛΙΟ ΚΑΙ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ - ΒΙΒΛΙΟ ΚΑΙ TV - ΞΕ ΒΛΙΟ - BEST SELLER - ΛΙΛΙΠΟΥΤΕΙΑ - ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΚΡΙΤΙΚΟΓΡΑΦΙΑ - ΥΠΟ ΕΚΑΟΣΙΝ - ΚΡΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ 5 0 ΝΕΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ

(4/11/96) Δημοσθένης τετέΛεσ Διαβάζει η ΦιΔαρέτη (11/11/96).

Διαβάζει η χριστίνα ΑΔεξανιάν

ΜΕΝΗΣ ΚΟΥΜΑΝΤΑΡΕΑΣ Τ ι κοινό υπάρχει ανάμεσα σ’ έναν χλομ ό νεαρό και σε μια μηχανή που κυκλοφορεί με τον αναβάτη της ακέ­ φαλο; Πώς γίνεται να υποψιάζεται κανείς τον Α ι-Β α σίλη για τρομοκρά­ τη; K at πώς ένας Ρουμάνος μετανά­ στης γίνεται μοντέλο σε ζωγράφο; Α λή θεια , τι κάνει έναν φτωχό ταβλα­ δόρο παγκόσμιο παίχτη στην Α μερι­ κή, και πώς ένας περίπατος με τη Μαυρούλα καταλήγει σε μια βόλτα στον ά λλο κόσμο; Τ ι συνδέει έναν γ ά ­ το στην αγκαλιά ενός ναύτη μ ’ έναν αφρικάνο μάγο στην Α θή να του ’70; Κ αι τέλος, τι είδους γιατρός είναι αυ­ τός που ακούει στ’ όνομα Χάρος; Γ ια όλα, όσα καθημερινά, μα και παράξε­ να, οι άνθρωποι διηγούνται μέσα στα κουρεία, θα μας μιλήσει και θα μας ξεναγήσει ο κουρέας, ο Ευριπίδης.

Η μυρωοιά του; με κάνει νακλαίω

Κ έδρο ς

ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ