Τεύχος 85

ΔΕΚΑΠΕΝΘΗΜΕΡΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ

ΑΡΙΘ .85· 11.1.84· ΔΡΧ100

ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟΝ ΤΗΣ «ΕΣΤΙΑΣ» Ι.Δ. ΚΟΛΛΑΡΟΥ & ΣΙΑΣ Α.Ε. ΣΟΛΩΝΟΣ 60 - ΑΘΗΝΑ 135 - ΤΗΛ. 3615077

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Ζωοδόχου ΙΙηγης 3, Α θήνα 10678. Τηλ. 36.01.331-36.03.234

Κ ΥΚ ΛΟ Φ Ο ΡΟ ΥΝ ΣΤ Α ΒΙΒΛ ΙΟ Π Ω ΛΕ ΙΑ • ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Αλεξίου Έλλη Υ πό εχεμύθειαν

Μπέκας Μιχάλης Η ποίηση σήμερα δεν είναι εδώ

Ασημακόπουλος Κώστας Το δέντρο που χορεύει Η γενιά των αιχμαλώτων

Νικολαΐδης Αριστοτέλης Επιλογή Β'

Κάντας Αριστείδης Στα νύχια της πατρίδας

Παπαδάκη Αθηνά Α μνάδα των ατμών

Καρατξαφέρη Ιωάννα Οι δύο τελευταίοι Μανούσακας Γιάννης Ο μπαρμπα-Αναστάσης βιέτ Η βράβεψη

Μουντές Ματθαίος Η αντοχή των υλικών

Ποταμίτης Δημήτρης Τα πυρηνικά ποιήματα το Σ ο­

Σαραντίτη-Παναγιώτου Ελένη Τα δέντρα που τα λένε ΝτίβιΝτίβι Τξιαντζή Μαριάννα Την άλλη φορά, Μαργαρίτα

Χουξούρη Έλενα Έ ρωτος μάθος

• ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΡΙΤΙΚΗ ΣΚΕΨΗ Κούσουλας Λουκάς Μετά τα φιλολογικά Τσακνιάς Σπύρος Δαχτυλικά αποτυπώματα

Φακίνου Ευγενία Το έβδομο ρούχο

• ΒΡΑΒΕΥΜΕΝΑ 1983 Φωτιάδου-Μπαλαφούτη Γιώτα Ά σ ε το βιβλίο, το γάλα φέρε Χαριτόπουλος Διονύσης Τα παιδιά της Χ ελιδόνας Βουρλάκης Κώστας Αλλού φέγγω Ζέρβας Αντώνης Η ανάσταση της κυρα-Τσίνης

Νόλλας Δημήτρης Το τρυφερό δέρμα - Βραβείο διη­ γήματος του ΥΠ.Π.Ε. Αλεξίου Νίκος Αισθητικά σημειώματα - Βραβείο κριτικής-δοκιμίου του ΥΠ.Π.Ε. Φάτσης Γιάννης Π ολυτεχνείο ’73 Π.Ο.Ε.Β.

Βραβείο της

Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΚΛΑΓΓΗ* Στάνος. Αρκετά μεγάλο χωριό, λίγο έξω οπό την Αμφιλοχία. Χιόνι. Κρύο πολύ. Περνάμε τις μέρες ξαπλωμένοι στους θαλά­ μους. Ό λο το Τάγμα είναι εδώ, συγκεντρω­ μένο για τελευταία φορά. Στις 12 του μη­ νάς149 υπόγραψαν στην Αθήνα τη Συμφω­ νία. Ο ΕΛΑΣ θα διαλυθεί και θα πάμε στα σπίτια μας. Ναι, ο μεγάλος ΕΛΑΣ είναι ένας ένδοξος μελλοθάνατος. Αλλά πώς; Αφού δεν νικηθήκαμε. Οι μο­ νάδες του ΕΛΑΣ δεν πολέμησαν στην Αθή­ να. Και ΕΛΑΣ είμαστε μόνο εμείς, οι αν­ τάρτες του Βουνού, ο στρατός του Βουνού. Οι Ομάδες, οι Διμοιρίες, οι Λόχοι, τα Τάγ­ ματα, τα Συντάγματα, οι Ταξιαρχίες, οι Με­ ραρχίες, οι Ομάδες Μεραρχιών, το ΕΛΑΝ, το Πυροβολικό, το Ιππικό, το Μηχανικό, με το Γενικό Στρατηγείο μας. Πού νικήθηκε αυτός ο στρατός; Κι εμείς εδώ θα παραδώ­ σουμε τα όπλα μας κοντά στην Αμφιλοχία, την πόλη της νίκης μας και της δόξας μας. Θα τρίζουν, τα κόκκαλα των νεκρών μας! Πώς τα κατάφεραν έτσι, αυτοί οι πολιτικοί; Πώς τα κατάφεραν έτσι; Ψιθυρίζεται πως κάποιοι καπεταναίοι δεν θα παραδώσουν, θα πάνε στον Ά ρη, ι που «δεν πειθαρχεί». Τι θα πει αυτό; Ή διαλύεται ο στρατός μας, ή δεν διαλύεται, πολεμάει. Για καπετανάτα είμαστε τώρα; Και για ποιο σκοπό; Η Ημερήσια Διαταγή του Γενικού Στρα­ τηγείου έχει ημερομηνία 16' Φεβρουάριου 1945. Ο ΕΛΑΣ αποστρατεύεται. Υπογρά­ φουν Σαράφης-Άρης. Ο κουτσός μήνας πλησιάζει στο τέλος του όταν έρχεται η ώρα του δικού μας τέλους. Εμείς, οι αξιωματικοί της Σχολής του ΕΛΑΣ, καταλαβαίνουμε πε­ ρισσότερο από άλλους πως αυτό που γίνεται δεν είναι μια τίμια αποστράτευση. Καμμιά πρόβλεψη δεν υπάρχει για τη θέση μας στον τακτικό στρατό. Είμαστε έφεδροι αξιωματι­ κοί και μάλιστα της πολεμικής περιόδου, ή θα πάμε φαντάροι με την κλάση μας; Εκ­ παιδευτήκαμε, διοικήσαμε τμήματα, τα οδη­ γήσαμε σε μάχες. Αυτό κανείς δεν το ανα­ γνωρίζει; Αλλά και η θητεία στο αντάρτικο αναγνωρίζεται; Είναι δυνατόν να πάμε τώ­ ρα νεοσύλλεκτοι για δύό χρόνια, όσοι δεν έχουμε πάει στρατιώτες; Κανείς δεν ξέρει το παραμικρό. Οι ανώ­

τεροι λένε «θα δούμε, όλα θα τακτοποιη­ θούν». Αλλά δεν είναι η «τακτοποίηση» που μας απασχολεί. Είναι, πρώτα-πρώτα, η τ ά ξ η . Η ηθική τάξη. Η Πατρίδα δεν μας λέει ούτε «ευχαριστώ». Χαιρετάω σε στάση προσοχής^ καθώς ένας-ένας οι αντάρτες μου καταθέτουν το όπλο τους και παίρνουν από τον επιλοχία το απολυτήριό τους. Κλακ, κλακ, κλακ... Η τελευταία κλαγγή. Πένθιμη. Και είμαι, τ ώ ρ α , ο διοικητής του 3ου Λόχου. Ο αμίλη­ τος έχει φύγει, από τότε που χωρίσαμε στη Ναύπακτο. Στη μέση μου έχω τη μπερέττα του Αλέκου Παπαδάκη, με τρεις σφαίρες όλες κι όλες. Η διαταγή λέει: Οι αξιωματικοί μ π ο ρ ο ύ ν να κρατήσουν το περίστροφο ή το πιστόλι τους. Μπορούν. Δηλαδή, όσοι δεν είναι μόνιμοι, υπ’ ευθύνη τους. Δεν θα έδινα τη μπερέττα του Αλέκου για τίποτα στον κόσμο. Παίρνω στα χέρια μου το απολυτήριο, με την υπογραφή του Κώστα Παπαγεωργίου. Γράφει τό ονοματεπώνυμο, τον βαθμό καί, πλαγιαστά στην αριστερή γωνία, έχει μια μονογραμμένη εγγραφή: «Επροτάθη δΓ Αριστείον Απελευθερωτικού Αγώνος». Ναι, η Πατρίδα μου είπε «ευχαριστώ» με την υπογραφή ενός από τα καλύτερα παιδιά της. Τι ήμουν πριν από δυο χρόνια; Ένας κατηγορημένος, που το υ . απαγόρευαν να πολεμήσει. Τι είμαι σήμερα; Ένας Έλληνας που έχει στα χέρια του αυτό το χαρτί. Πό­ σοι μπορούν να το έχουν; Ξαναλέμε όλοι μαζί τ’ αντάρτικα τραγού­ δια. Κλαίμε. Παίρνουμε ξηρά τροφή και τραβάμε ο καθένας στο δρόμο του.

ί

Μια σούστα βγαίνει με καλπασμό από την ' Αμφιλοχία. Έ νας μαυροσκούφης. Είναι ο Θωμάς! Με βλέπει φευγαλέα, φωνάζει «γειά σου!» και χάνεται. Θα μπορούσε να με πάει ώς το Μεσολόγγι. Και στο δρόμο θα τον ρωτούσα για εκείνο το «λούμπεν»... Φθάνω με τα πόδια στον Αστακό. Αντίο, Ρούμελη.

149. Βάρκιζα, 12 Φεβρουάριου 1945, ώρα 3 το πρωί. * Από το βιβλίο του Γιάννη Βούλτεψη Σ υ ν α γ ω ν ι ­ σ τ ή ς Α κ έ λ α ς , εκδόσεις Γλάρος.

m Εκδόσεις Γλάρος ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΟΥΣ 31 . ΑΘΗΝΑ 1 4 1 . ΤΗΛ 36 18 457

ΔΙΑΒΑΖΩ ΔΕΚΑΠΕΝΘΗΜΕΡΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ Ομήρου 34, Αθήνα - 106 72 Σύνταξη: 36.40.487 Λογιστήριο: 36.40.488 Διαφημίσεις: 36.26.910

Τεύχος 85

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

11 Ιανουάριον 1984 ΧΡΟΝΙΚΑ

Τιμή: Αρχ. 100 Εκδότης: Ά ννα Πετρίδου Ιδρυτής: Περικλής Αθανασόπουλος Διευθυντής: Γιώργος Γαλάντης Αρχισυντάκτης: Νίκος Στεφανάκης Σύνταξη: Σοφία Γεμενάκη, Δημήτρης Δεληπέτρος, θεοδώρα Ζερβού, Βασίλης Καλαμαράς, Κώστας Καλημέρης, Ηρα­ κλής Παπαλέξης, Βάσω Σπάθή, Μαρία Σχασινοπούλου, Ελένη Στεφανάκη Γραμματεία Σύνταξης: Γιώργος Σαρηγιάννης Οικονομικός υπεύθυνος: Βάσω Σπάθή Διαφημίσεις: Ηρακλής Παπαλέξης Σελιδοποίηση-Μοντάξ: Νένη Ράις

ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ ΔΙΑΛΟΓΟΙ: Γράφουν οι Α . Μ πάρας, Θ. Φωτιάδης, Χρήστος Στασινόπουλος και Νικήτας Παρίσης Η ΑΓΟΡΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

‘■'6 10

ΑΦΙΕΡΩΜΑ Νοέλ Αρνώ: Οι βίοι του Βίαν Ζακ Ντυσατώ: Προσοχή! Μυθιστορήματα-παγίδες Μισέλ Λεμπρέν: Μίστερ Σάλλιβιαν Μαρσέλ Ντελιάν-Φουσέ: Ο Βίαν στη γραμμή Μαζινό Μισέλ Φωρέ: Η δεύτερη ζωή του „ Πιερ Καστ: Μια κληματαριά στον μιαράδεισο

12 29 33 35 39 40

ΟΔΗΓΟΣ ΒΙΒΑΙ&Ν Στοιχειοθεσία: Φωτοκύτταρο ΕΠ Ε,: Υμηττού 219, τηλ. 75.16.333 - 75.14.958.; Διαφάνειες εξωφύλλου: Δ. Π. Αγγελής,ί Πειραιώς 1, τηλ. 32.44.325 Φωτογραφίσεις-Μοντάξ: I. Χριστοδουλάκος - I. Κοριαλιάς Ο.Ε., Α. Μεταξά 26, τηλ. 36.41,134 Εκτύπωση: Αφοί Τσαλδάρη Ο.Ε., Φυ.-j λής 35, Καματερό, τηλ. 26.10.918 4 Βιβλιοδεσία: Νικ. Κατριβάνος και Σίά Ο.Ε., Στ. Γόνατά 48, τηλ. 57.49.951 . Διανομή: Νέο Πρακτορείο Τύπου Κεντρική διάθεση: Αθήνα: Πομώνης Διονύσιος Ζαλόγγου 1 τηλ. 36.20.889 Πειραιάς: Βιβλιοπωλείο «Κιβωτός» Δραγάτση 1 ' Θεσσαλονίκη: Βιβλιοπωλείο Μ. Κοτζιά και Σία Τσιμισκή 78 τηλ. 279.720, 268.940 Κύπρος: Πρακτορείο βιβλίου Χρ. Ανδρέου και Σία Ρηγαίνης 64 Λευκωσία Υπεύθυνος τυπογραφείου: Βαγγέλης Παπαθανάσόπουλος, Υμηττού 219 Εξώφυλλο: Γιώργος Γαλάντης

ΕΠΙΛΟΓΗ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ: Γράφουν η Α λεξάνδρα Δεληγιώργη και η Αγγελική Worning ΠΟΛΙΤΙΚΗ: Γράφει ο Σ. Μπαφαλούκος ΧΑΡΑΚΤΙΚΗ: Γράφει η Αθηνά Σχινά ΠΟΙΗΣΗ: Γράφουν οι Γ. Καραβασίλης, Ελένη Λαδιά και Σπύρος Ηλιόπουλος ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ: Γράφει ο Γιώργος Κεχαγιόγλου

43 47 49 50 56

ΠΛΑΙΣΙΟ: Γράφουν ο Β. Παγκουρέλης και η Άλκηστις Σουλογιάννη

45

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ Σταύρος Βαβούρης: Η σκοτεινή συμβολική έχει αποκλείσει το ευρύ κοινό από την ποίηση

62

ΔΕΛΤΙΟ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ

69

ΚΡΙΤΙΚΟΓΡΑΦΙΑ

77

στο επόμενο «Διαβάζω» αφιέρωμα στο αστυνομικό μυθιστόρημα

ΧΡΟΝΙΚΑ Βραβείο για ελλ η νικ ές σπουδές ΑΠΟ το 1984 θα απονέμεται κάθε χρόνο το βραβείο της Ελληνικής Εταιρείας Λονδίνου σε φοιτητή που θα υποβάλλει την καλύτερη μεταπτυ­ χιακή εργασία με θέμα σχετικό με τη γλώσσα, την ιστορία ή τη λογοτεχνία της Ελλάδας από το 1700 ώς σήμερα. Τη θέσπιση του βραβείου των 500 λιρών έχουν αναλάβει, εκτός από την Ελληνική Εταιρεία, και οι σχολές νεοελληνικών σπουδών των πανεπι­ στημίων του Καίμπριτζ, του Λονδίνου, του Μπέρμινγχαμ και της Οξφόρδης. Η επιτροπή κρίσης αποτελείται από έναν καθηγητή της κάθε σχολής και έναν αντιπρόσωπο της εταιρείας. Οι ενδιαφερόμενοι πρέπει να υπο­ βάλουν τις εργασίες τους έως την 31η Αυγούστου 1984 στον καθηγητή D. Nicol, της Σχολής Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών του Πανεπι­ στημίου του Λονδίνου. Στον ίδιο μπο­ ρούν, όσοι ενδιαφέρονται, να απευ­ θυνθούν και για περισσότερες πληρο­ φορίες. Σκοπός του βραβείου είναι η προώ­ θηση των νεοελληνικών σπουδών στην Αγγλία, από έλληνες και ξένους φοιτητές, παρέχοντάς τους την οικο­ νομική δυνατότητα να συνεχίσουν την έρευνά τους στην Ελλάδα. Μάθαμε ότι δεν είναι η μόνη δρα­ στηριότητα που έχει αναπτύξει η Ελ­ ληνική Εταιρεία Λονδίνου. Από το 1968, που ιδρύθηκε, συνέβαλε στην ανάπτυξη των ελληνοαγγλικών πολιτι­ στικών σχέσεων, ενίσχυσε οικονομικά καλλιτεχνικές ομάδες και θιάσους Ελ­ λήνων της Αγγλίας, συμμετέχει στην έκδοση της αλληλογραφίας του Κοραή από τον ΟΜΕΔ και συμπαρίσταται με συνεισφορές στη Γεννάδιο Βιβλιο­ θήκη.

Θ εατρικά μαθήματα Ο Θεατρικός Οργανισμός Κύτταρο, παρ’ όλες τις δυσκολίες που αντιμε­ τωπίζει, επιχειρεί-και για το 1984- να πραγματοποιήσει ένα φιλόδοξο σχέ­

προ λεγο μένα διό του που έρχεται σαν συνέχεια των τριών χρόνων μαθημάτων του. Φέτος, λοιπόν, τα μαθήματα του Κύτταρου είναι αφιερωμένα στην αρ­ χαία τραγωδία, το σατυρικό δράμα και την κωμωδία, που θα ερευνηθούν από τους πιο γνωστούς επιστήμονες, πα­ νεπιστημιακούς δασκάλους και θεατρανθρώπους του ελληνικού και διε­ θνή χώρου. Ο κατάλογος των ονομά­ των είναι πολύ μεγάλος για να χωρέσει στη μικρή μας στήλη. Η μεθοδικότητα και η υπευθυνότη­ τα και η έλλειψη άλλων φορέων με τόσο συστηματοποιημένο πρόγραμμα θεατρικών σπουδών (θεωρητικών και πρακτικών) μας κάνει να αναμένουμε με πολύ ενδιαφέρον την έναρξή τους, που γίνεται αυτές τις μέρες στο νέο θέατρο Πύλη, στη Λεωφόρο Αμαλίας. Πληροφορίες για εγγραφές, που θα συνεχιστούν μέχρι το τέλος του Γε­ νάρη, στο τηλέφωνο 36.22.326, 10-1 το πρωί και 6-8 το βράδι, Σόλωνος 78, στον πρώτο όροφο.

Επιχειρήματα ΝΑ που η επανέκδοση ενός περιοδι­ κού γίνεται αφορμή για εκδηλώσεις μιας εβδομάδας -ομιλίες και έκθεσηστο Κέντρο Πομπιντού στο Παρίσι. Πρόκειται για το «Arguments» (Επιχει-· ρήματα), το περιοδικό που έζησε από το 1956 ώς το 1962. Ανήκε στις εκδό­ σεις Editions de minuit και είχε αρχι­ συντάκτη το γνωστό έλληνα στοχα­ στή Κώστα Αξελό και γραμματέα σύν­ ταξης τη Ρέα Αξελού, τώρα Ρέα Σιμόν (ξαναπαντρεμένη με το συγγραφέα Κλωντ Σιμόν). Το περιοδικό, που αυτο,κτόνησε

στην εποχή της δόξας του, είχε πα­ ράλληλες εκδόσεις στο Μιλάνο και στο Βερολίνο. Ο Αξελός, μετά το κλείσιμο του πε­ ριοδικού, με τον ίδιο τίτλο ίδρυσε την ομώνυμη σειρά βιβλίων «Arguments» των Editions de minuit, την οποία διευ­ θύνει, και στα πλαίσιά της έχουν κυ­ κλοφορήσει ογδόντα πέντε βιβλία σχετικά με τον Ηράκλειτο, τον Χέγκελ, τον Μαρξ, τον Νίτσε και το μαρ­ ξισμό, τη φαινομενολογία, την πλανη­ τική σκέψη, τον Φρόυντ και την ψυχα­ νάλυση.

Γυναικείο ημερολόγιο ΜΗ νομίζετε ότι οι γυναίκες θα έχουν φέτος δικό τους ημερολόγιο, ώστε να προπορεύονται ή να έπονται των αντρών. Έφτιαξαν όμως μια ατζέντα που εκτός απ’ το ημερολόγιο περι­ λαμβάνει πάρα πολλές χρήσιμες πλη­ ροφορίες και υπενθυμίσεις για το τι έχει πετύχει, μετά από αγώνες, το γυ­ ναικείο κίνημα στην Ελλάδα στη δε­ καετία ’74-’84. Πλούσια σε εικονογράφηση και ευ­ ρηματική στη σελιδοποίηση -επιφυ­ λάξεις εκφράζουμε μόνο για το εξώ­ φυλλο- περιέχει προσωπικές μαρτυ­ ρίες, κείμενα από διακηρύξεις και κα­ ταγγελίες που έκαναν συλλογικά οι γυναίκες όλα αυτά τα χρόνια, τις γυ­ ναικείες οργανώσεις, τα βιβλιοπωλεία και άλλα πολλά. Τη μικρή και εύχρηστη ατζέντα, που είναι μαζί και ένα ιστορικό ντοκου­ μέντο, έφτιαξαν μόνο γυναίκες -εκτός από δύο γελοιογραφίες που προέρχονται από άντρες. Το εξώφυλ­ λο φιλοτέχνησε η Λένα Ρωμούδη, τις πληροφορίες συγκέντρωσε η Δώρα Αναστασιάδη και την ύλη επέλεξε η Ελένη Παμπούκη. Φαίνεται ότι σ’ αυτή της τη δουλειά οφείλονται και οι τελευταίες απιστίες από τις στήλες του περιοδικού μας. Για το επιτυχημένο αποτέλεσμά της όμως τη συγχωρούμε.

Τα ευρετήρια τη ς Βουλής ΑΜΕΣΩΣ μετά την επαναλειτουργία

χρονικα/5 του, το 1975, το ελληνικό κοινοβού­ λιο, με πρωτοβουλία του τότε προέ­ δρου του κ. Κων. Παπακωνσταντίνου, αποφάσισε την ίδρυση της Υπηρεσίας Ευρετηρίασης των Παλαιών Πρακτι­ κών της Βουλής, με σκοπό την επισή­ μανση, συγκέντρωση και ταξινόμηση των θεμάτων που συζητήθηκαν στις συνεδριάσεις από τσ 1843 έως το 1967. Πρώτος καρπός των εργασιών της υπηρεσίας αυτής ήταν, πριν από δύο χρόνια, η έκδοση του ευρετηρίου των συζητήσεων του κοινοβουλίου από το 1909 έως το 1936, σε 5 τόμους. (Σε 4 τόμους το ευρετήριο θεμάτων και σε έναν τόμο το ονομαστικό ευρετήριο.) Στη συνέχεια η υπηρεσία επεξεργά­ στηκε την ύλη των συνεδριάσεων από το 1946 έως το 1967. Με εντολή του προέδρου της Βουλής κ. Γιάννη Αλευρά ανατέθηκε ήδη στο Εθνικό Τυπογραφείο η εκτύπωση και του ευ­ ρετηρίου αυτού, που υπολογίζεται να καλύψει 7 τόμους. Με το έργο αυτό προσφέρεται σε κάθε μελετητή των πολιτικών πραγ­ μάτων της χώρας ένας πολύτιμος οδηγός για την αξιοποίηση της ύλης των δεκάδων τόμων των πρακτικών της Εφημερίδας των Συζητήσεων και των Επίσημων Πρακτικών της Βουλής. Με τη βοήθειά του, θέματα σκορπι­ σμένα μέσα στο χρόνο σε συζητήσεις πάνω σε νομοσχέδια, επερωτήσεις, ερωτήσεις, προγραμματικές δηλώσεις κυβερνήσεων και σε άλλα πολιτικά ζητήματα εντοπίζονται εύκολα χάρις στα αλφαβητικά θεματικά ευρετήρια. Το ίδιο και οι αγορεύσεις πολιτικών αρχηγών και βουλευτών χάρις στα ονομαστικά ευρετήρια. Αλλά και μια γεύση της κοινοβουλευτικής ζωής και της πάλης των ιδεών δίνεται από αυ­ τούσια αποσπάσματα αγορεύσεων που δειγματοληπτικά παρουσιάζονται μέσα στους τόμους του θεματικού ευρετηρίου. Είναι αναμφισβήτητη λοιπόν η χρη­ σιμότητα των εκδόσεων αυτών της Βουλής, γι’ αυτό και περιμένουμε με ενδιαφέρον την έκδοση των νέων τό­ μων του ευρετηρίου, που περιλαμβά­ νει τη χρονική περίοδο ανάμεσα στο 1946 και το 1967. Ακόμα μεγαλύτερο ενδιαφέρον θα έχει η ολοκλήρωση αυτού του έργου με την ευρετηρίαση των συζητήσεων από το 1843 ώς το 1909, όπως είναι προγραμματισμένο (αφού ot πηγές πληροφόρησης για το τι συνέβαινε στη Βουλή εκείνα τα χρόνια είναι δυσεύρετες).

Καζαντζάκης στο Κονγκρέσο ΜΑΘΑΜΕ ότι στις ΗΠΑ έγιναν αρκετές

εκδηλώσεις για τα εκατό χρόνια από τη γέννηση του Νίκου Καζαντζάκη. Η πιο πρόσφατη, που έγινε με συνεργασία της ελληνικής πρεσβείας στην Ουάσινγκτον και της Βιβλιοθήκης του Κονγκρέσου, εί­ χε χαρακτήρα συμποσίου με τρεις συνε­ δρίες. Θέμα τους «Καζαντζάκης: ερμη­ νείες και επιρροές». Συμμετείχαν η Ελέ­ νη Καζαντζάκη, ο Πάτροκλος Σταύρου, ο Θανάσης Μασκαλέρης και ο Peter Bien. Μια ακόμη συνεδρία ήταν αφιερωμένη στη σύγχρονη ελληνική ποίηση, με ομιλη­ τές τους Edmund Keeley, Αντώνη Δεκα­ βάλα και Γιώργο Βέη.

Ποίηση, μουσική και εικόνες από την Ισπανία ΜΕΓΑΛΟ το ενδιαφέρον των Ελλήνων για την Ισπανία και την τέχνη της. Κοινές καταστάσεις έχουν σημαδέψει τη νεότερη ιστορία των λαών των δύο χωρών. Μ’ αυτό τον τρόπο η τέχνη της μιας μπορεί εύκολα να μιλήσει στο λαό της άλλης. Άλλωστε, ας μην ξεχνούμε ότι ο Λόρκα είναι από τους πιο αγαπημένους ποιητές του ελληνι­ κού αναγνωστικού κοινού. Έτσι δικαιολογείται και η θερμή συμμετοχή του αθηναϊκού κοινού στις εκδηλώσεις της τέταρτης πολιτι­ στικής εβδομάδας που είχε τίτλο «Ποίηση, μουσική και εικόνες από την Ισπανία». Συμμετείχαν οι ποιητές Jose Hierro, Cesar Bellester Fernandez και η Maria del Carmen Pallares, που μίλη­ σαν για το έργο τους, ο ζωγράφος An­ tonio Quintana, που ανέλυσε τις επι­ δράσεις της λαϊκής μουσικής στον Fe­ derico Garcia Lorca, ο κιθαριστής Μάρ­ κο Τσέτο, που έπαιξε έργα ισπανών και άγγλων συνθετών. Τις εκδηλώσεις πλαισίωσαν εκθέ­ σεις κεραμικών της Maria del Carmen Pallares και ζωγραφικής του Antonio Quintana.

Φραγκοελληνικά στην Εφημερίδα τη ς Κυβερνήσεως «Pirouettes: 1. En dehors και en dedans μονές και διπλές με διάφορες preparations και τελειώνοντας σε attitude, arabes­ que και 2η positions.

2. Suivies en dehors από 5η pos (16).

3. Fouettes rond de jambe en tournant (tour fouettes) 8 en dehors και 4 en de­ dans οι καθηγητές, 16 en dehors και 8 en dedans οι χορευτές. (...)

Pointes για τους χορευτές: Όλες οι

πιο πάνω ασκήσεις και βήματα, της ύλης των καθηγητών και επί πλέον: Στο Κέντρο Pas de bourree en tournant Renvers0 releve με pas de bourree Releves en tournant διάφορες posi­ tions (π.χ. attitude, arabesque κ,λ.π.)

Fouettes releves Petits jetes devant και derriere sur les pointes Ballonnes sur la pointe Όλες οι Pirouettes που αναφέρονται στο αντίστοιχο κεφάλαιο της ύλης να γίνονται sur les pointes.» Αν νομίσατε ότι είναι ο μονόλογος της γαλλίδας δασκάλας που διανθίζει τη γλώσσα της με λίγα κουτσοελληνικά, καθώς αγωνίζεται να μάθει κλασι­ κό χορό στους νεαρούς βλαστούς των Αθηναίων, κάνατε λάθος. Είναι ο έλληνας νομοθέτης του 1983. Σας παραπέμπουμε στην Εφη­ μερίδα της Κυβερνήσεως, τεύχος 1ο, φύλλο 131/23.9.1983, όπου δημοσι­ εύεται το προεδρικό διάταγμα υπ' αριθμ. 372: «Κανονισμός οργάνωσης και λειτουργίας Ανωτέρων Σχολών Χορού». Έστω, να κατανοήσουμε ·τη δυσκο­ λία στη μετάφραση λέξεων όπως pi­ rouette και arabesque. Αλλά η λέξη pre­ paration δεν θα γινόταν αντιληπτή ως «προετοιμασία»; Λέτε να μπερδευτεί ο χορευτής με την εντολή «διαγωνίως», ενώ θα συμμορφωθεί αμέσως μόλις ακούσει «en diagonal»; Καλά οι ανεύθυνοι του τύπου και των άλλων μέσων ενημέρωσης. Όμως οι συντάκτες των νόμων του κράτους; Να προσθέσουμε ότι είναι αντισυν­ ταγματικό να γράφεται το μισό περί­ που κείμενο ενός νόμου σε ξένη γλώσσα; Όσο για την ορθογραφία των γαλ­ λικών, όπως βγούνε. Ποιος θα τα δει εξάλλου;

Ανακοίνωση ΠΕΡΑΣΕ περισσότερο από ένας χρό­ νος από τότε που δώσαμε την υπό­ σχεση να προσπαθήσουμε ώστε η τι­ μή του «Διαβάζω» να παραμείνέι στα­ θερή στη διάρκεια του 1983. Παρά τις πιέσεις που μας δημιούρ­ γησαν οι γενικότερες οικονομικές εξελίξεις, αλλά και ειδικότερα για το «Δ» πλήγματα, κρατήσαμε αυτή μας την υπόσχεση - όχι χωρίς θυσίες. Δεν μπορούμε όμως να συνεχίσουμε περισσότερο. Έτσι, υπολογίζοντας στην αποδεδειγμένη κατανόηση και... αυτοθυσία σας, από το επόμενο τεύ­ χος θα περιμένουμε να μας αγοράσε­ τε στην τιμή των 120 δρχ. Είναι το κα­ λύτερο που μπορούμε να κάνουμε. Μαζί με μια ευχή: τα οικονομικά πράγματα να εξελιχθούν με τρόπο ώστε, τουλάχιστο στη διάρκεια της χρονιάς, να μπορέσουμε να παραμεί­ νουμε στην ίδια τιμή,

6/χρονικα

J^gf7 δ ιά λ ο γ ο ι Όλα τα γράμματα, που απευθύνονται αποκλειστικά στο «Διαβάζω» και που παρουσιάζουν κάποιο γενικότερο εν­ διαφέρον, δημοσιεύονται είτε ολόκληρα (εφόσον είναι σύντομα) είτε αποσπασματικά (εάν είναι εκτενή). Για το λόγο αυτό, παρακαλούνται οι αναγνώστες που μας γρά­

Το δεύτερο δείγμα είναι ωραιότερο Στο αφιερωματικό τεύχος σας για τον Καβάφη (αρ. 78) και στο δημοσιευόμενο σ' αυτό δοκίμιο «Η επίδραση του Κ. στους ποιητές του Μεσοπολέμου» του κ. Αλ. Αργυρίου, αναφέρονται -δυστυχώς λειψοί- οι πρώτοι στίχοι του ποιήματός μου «Εκείνο το χέρι» (βλ. «Συνθέσεις» 1933). Διαβάζουμε: «"Ενα χέρι λεπτό σπασμωδικό / με φλέ­ βες γαλανές στην κέρινή του σάρκα / μ' εξαίσια σβησμένα ρόδα νύχια / μυστηρι­ ώδες, διαφανές (...)» Ενώ θα έπρεπε να διαβάσουμε το σω­ στό: «' Ενα χέρι λεπτό, σπασμωδικό, / με φλέ­ βες γαλανές στην κέρινή του σάρκα, / μ' ε ξ α ί σ ι α δ ά χ τ υ λ α /και σαν σβησμένα ρόδα νύχια, (...) / μυστηριώ­ δες, διαφανές, (...)» Το δεύτερο δείγμα δεν είναι πιο ωραίο; Αυτό διαβάζουν επί πενήντα χρό­ νια όσοι αγαπούν το ποίημα και που θα πικραθούν, μαζί μου, διαβάζοντας τώρα αυτό το σκουντούφλημα. Γι’ αυτούς, σας παρακαλώ, αν είναι δυνατό, κάντε μια δι­ όρθωση. Με τιμή και θερμές ευχαριστίες Αλ. Μπάρας

Ποιοι είναι οι ποιητές της Αριστερός Αγαπητοί φίλοι του «Διαβάζω», Θα ήθελα να καταχραστώ λίγο το χώρο σου (παραιτούμενος από κάθε ανταπάντη­ ση) πάνω στο άρθρο του κ. Κ. Γ. Παπαγεωργίου, «οι πρώτοι μεταπολεμικοί ποι­ ητές και ο Καβάφης» (Αφιέρωμα, τ. 78, σ. 122-129), με 2-3 παρατηρήσεις αληθι­ νής απορίας.

φουν να είναι όσο πιό σύντομοι μπορούν και να σημειώ­ νουν το πλήρες ονοματεπώνυμο και την ακριβή διεύθυνσή τους. Πάντως, για να δημοσιευθεί ένα γράμμα, πρέπει νά 'χει φτάσει στα γραφεία του περιοδικού τουλάχιστον τρεις εβδομάδες πριν από_την%ψέρα κυκλοφορίας του τεύχους.

Συγκεκριμένα, τα ψιλά κάτω, στην πρώτη σελίδα της μελέτης του, ο κ. Π. τ' αρχίζει με τη φράση: «Ας διευκρινι­ στεί από τώρα ότι στον όρο (;) πρώτοι μεταπολεμικοί ποιητές δεν περιλαμβάνω όλους τους εκπροσώπους αυτής της γε­ νιάς αλλά μόνο εκείνους που επικράτησε να θεωρούνται ποιητές της αριστερός. Εκείνους δηλ. που συνέπραξαν, άμεσα ή έμμεσα, στα συγκλονιστικά δρώμενα της εποχής της ενηλικίωσής τους (πόλεμος, κατοχή, αντίσταση, εμφύλιος) και η ποιη­ τική τους ηθική εκκολάφτηκε από τη συμ­ πλοκή ποιητικής πράξης και πολιτικής δράσης (Δ. Ν. Μαρωνίτης)». Ερώτηση πρώτη: γιατί το ερωτηματικό στη λέξη «όρο»; Ερώτηση δεύτερη: από ποιους επικρά­ τησε να θεωρούνται «ποιητές της αρι­ στερός», και ποιοι είναι αυτοί οι ποιητές; Διότι, στην επόμενη σελίδα του κειμένου βλέπουμε τα ονόματα μερικών απ' αυ­ τούς. Αλλά, ούτε ο Παπαδίτσας, ούτε ο Σινόπουλος, ούτε ο Σαχτούρης ανήκουν στο «στενό ή ευρύτερα νοούμενο χώρο της αριστερός», όπως θέλει ο κ. Π. Αντί­ θετα, θα έλεγα, παρ' όλη τη φιλία μαζί τους που είχα. ' Οσο για τον Νικολαίδη που μνημονεύεται εκεί (προφανώς ο ψυχίατρος-πεζογράφος Αριστοτέλης Ν.), εμφανίζεται σαν ποιητής στα 1966, όπως μας πληροφορεί η έγκυρη Ανθολογία Αποστολίδη, η μόνη που τον καταχωρίζει σαν ποιητή, με δυο του ολιγόστιχα. Από την άλλη, παραλείπονται τόσοι άλ­ λοι, με κάθε έννοια «αντιστασιακοί ποιη­ τές της αριστερός». Πώς λοιπόν μπορεί να ευσταθήσει η συλλογιστική του άρ­ θρου, με τόσο μεγάλη απόκλιση από την πραγματικότητα; Ανάμεσα στις πηγές του, αναφέρονται και οι απαραίτητοι (ακαταλληλότατοι, όμως) Ιλίνσκαγια και Μαρωνίτης, ενώ παραλείπονται άλλοι, χρησιμότατοι για κάθε σχετική μελέτη. Για τον κ. Μαρωνίτη, μήπως χρειάζεται να ρωτήσω αν είναι δι­ κή του η εκθαμβωτική φράση «συμπλοκή ποιητικής πράξης και πολιτικής δράσης», ή του κ. Κ. Γ. Π.; ’ Ετσι για να ξέρουμε... Αυτά και μένω, φίλος σας αφοσιωμένος Θανάσης Φωτιάδης Γούναρη 107, Μαρούσι

Από φόβο για εσφαλμένες εντυπώσεις

Κύριοι, Στο τεύχος 76 του περιοδικού σας, δημοσιεύοντας την επιστολή του Συνδέ­ σμου Ιστορικών Συγγραφέων -που ήταν απάντηση σε σχόλιό σας- αναφέρετε την χρονολογία που εγκρίθηκε από το Πρωτοδικείο η σύσταση του Σωματείου μας (1973). Επειδή αυτό μπορεί να προκαλέσει εσφαλμένες εντυπώσεις στους αναγνώστες, θεώρησα αναγκαίο και υπο­ χρέωσή μου, να σας γράψω αυτήν την επιστολή, την οποία σας παρακαλώ να δημοσιεύσετε. Η αδιαφορία της Πολιτείας για τους ιστορικούς συγγραφείς και την πρόοδο της ιστοριογραφίας μας έδειχνε την ανάγκη της ιδρύσεως ξεχωριστού σωμα­ τείου. Και αφού το 1973 είχα τελειώσει, και είχε τυπωθεί πλέον, ένα τρίτομο ιστορικό έργο μου (και μπορούσα να δια­ θέσω και τον χρόνο), επήρα την πρωτο­ βουλία για την ίδρυση του Συνδέσμου Ιστορικών Συγγραφέων, και πρωτοστάτη­ σα. Κάτω από τις συνθήκες της δικτατο­ ρίας χρειάστηκε να συγκεντρώσω δυο φορές τις υπογραφές των 27 ιδρυτικών μελών. (Επειδή την πρώτη φορά δεν ενέκρινε το Πρωτοδικείο το Καταστατικό). Στο Σωματείο συμμετείχαν κατά την ίδρυσή του, και συμμετέχουν, διαφόρων φρονημάτων ιστορικοί συγγραφείς. ’ Εχω δε την γνώμη ότι, το να ζητάνε και οργα­ νωμένα τη δικαίωσή τους, αδικημένοι πνευματικοί άνθρωποι, από οποιαδήποτε κυβέρνηση της χώρας τους, και χρέος τους είναι και τιμή τούς κάνει. (Ούτε μπορεί να υποστηριχτεί ότι αγώνα εναν­ τίον των ανελεύθερων καθεστώτων κά­ νουν μόνο αυτοί που φυλακίζονται ή εξορίζονται από αυτά). Χρήστος Α. Στασινόπουλος πρόεδρος του Συνδέσμου Ιστορικών Συγγραφέων

χρονικα/7 Σιωπή και λόγος στην ποίηση του Καβάφη* Διατύπωση ενός αντι-λόγου στο λόγο ενός μελετήματος πει να γίνει βιβλιογραφική καταγραφή όλων των δημοσιεύσεων που προκάλεσε ο επετειακός εορτασμός. ' Ενα άλλο στοιχείο που διαφαίνεται μέ­ σα από τα τόσα και τόσα δημοσιεύματα, είναι ότι η καβαφική ποίηση, ύστερα από το πρώτο τόλμημα2 του καθηγητή Γ. Π. Σαββίδη, αρχίζει να έλκει όλο και περισ­ σότερο τη στενά νοούμενη φιλολογική έρευνα και να γίνεται αντικείμενο πανε­ πιστημιακών διατριβών. Βέβαια, αυτές οι εργασίες που, για τους μη ειδικούς, «πά­ σχουν» από μια ερευνητική εκζήτηση, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν είναι και απόλυτα αναγκαίες, στέκονται κάπως μακριά από το ευρύτερο μη φιλολογικό αλλά, οπωσδήποτε, φιλότεχνο κοινό και γι' αυτό δεν πρέπει να συνυπολογιστούν στην κατηγορία των συνθετικών έργων. Πιο πολύ θα πρέπει να χρεωθούν στην κατηγορία «αναλυτικές έρευνες». Μια τέτοια «αναλυτική έρευνα», που υποβλήθηκε ως διατριβή σε πανεπιστή­ μιο του εξωτερικού και έχει ήδη εγκριθεί, ανήκει στον Κύπριο φιλόλογο και μελετη­ τή της καβαφικής ποίησης Μιχάλη Πιερή, που εκπροσωπεί τη νεότερη γενιά των ελλήνων καβαφολόγων. Από αυτή την έρευνα-διατριβή έχουν ήδη προδημοσιευτεί σε περιοδικά τρία μικρά αποσπά­ σματα.3

Οι επετειακοΐ εορτασμοί, όπως' ο φετι­ νός για τον Καβάφη, έχουν βέβαια το νό­ ημά τους. Το δύσκολο είναι να προσμετρήσει κανείς την όλη απήχηση που έχουν στο ευρύτερο κοινό, αυτό που δεν ανήκει στην κατηγορία των μυημένων και των ειδικών. Πάντως, ειδικά για την πε­ ρίπτωση Κάβάφη, ύστερα από τα όσα «επετειακά» έχουν γραφτεί και θα γρα­ φτούν μέχρι το τέλος της χρονιάς, θα αργήσει πολύ να αποτιμηθεί, ως απήχηση και ποιότητα, το συσσωρευμένο φετινό υλικό. Σε μια πρώτη, πρόωρη ίσως, συνεκτίμηση αυτού του πλούσιου υλικού, θα είχε κανείς να επισημάνει, αν ήθελε να μείνει μόνο σε πρωτοβάθμιες διαπιστώσεις, έναν πληθωρισμό από σημειώματα και μικρομελετήματα, που δεν ξεπερνούν εύ­ κολα τον επιφυλλιδογραφικό χαρακτήρα. Θέλω να πωότι έλειψαν ή ότι δεν έχουν ακόμα φανεί οι συνθετικότερες εργασίες, που θα μας έδιναν μιαν άλλη οπτική για τον αλεξανδρινό ποιητή ή που θα δημι­ ουργούσαν ανετότερες προσβάσεις για ένα ουσιαστικότερο πλησίασμα της ποιη­ τικής του τέχνης. ’ Ετσι, έχει κανείς την ιίσθηση, ή καμιά φορά και τη βεβαιότητα, ότι οι καβαφικές μελέτες σαν να μη μπο­ ρούν να ξεπεράσουν εύκολα το εύρος και τη συνθετική ποιότητα που έχει το γνω­ στό έργο του Τσίρκα από το 1958.' Δεν το θεωρώ αυτό το έργο οριακό από την άποψη των θέσεων και των «κλειδιών» προσέγγισης που προτείνει. Περισσότερο είναι οριακό, γιατί όλα τα πριν και όλα τα μετά στον τομέα των καβαφολογικών με­ λετών δοκιμάζονται, ως έρευνα και σύν­ θεση, στην αναφορά τους και στη σύγκρι­ σή τους προς αυτό το έργο. Ξαναγυρίζοντας στα «επετειακά» γρα­ φτά για τον Καβάφη της φετινής χρο­ νιάς, ίσως θα πρέπει να ειπωθεί ότι θα ήταν σημαντικό αν θα μπορούσε κανείς να προεικάσει τι θα συμβεί με αυτά στο μέλλον. Τα γραφτά αυτά θα παραμείνουν ανενεργό και στατικά, οπότε θα ξεχαστούν, ή θα λειτουργήσουν ως γόνιμα ερεθίσματα, για να προκληθούν ζυμώ­ σεις, που με τη σειρά τους θα δώσουν κάτι πιο συνθετικό και ολοκληρωμένο; Πάντως, με το τέλος του 1983, θα πρέ­

Αν διατριβές τέτοιου είδους, που οπωσδήποτε έχουν το χάρισμα της τεκ­ μηριωμένης έρευνας και της επιστημονι­ κής μεθοδολογίας, προκαλούν, στην ευ­ ρύτερη προέκτασή τους και στην όλη τους απήχηση, γόνιμες αφετηρίες, ώστε στο δικό τους «λόγο» να υψωθεί κριτικά ένας άλλος αντι-λόγος και στη δική τους θέση μια διαφορετική αντι-θέση, τότε ξεφεύγουν από την ερευνητική τους στενότητα και εκζήτηση. Καθώς μάλιστα συμβαίνει να είναι τεκμηριωτικά εντοπι­ σμένες στην ανίχνευση των κρυφών πτυχών του ποιητικού λόγου, που δεν εί­ ναι και τόσο ορατές γι' αυτόν που δεν είναι κάπως εξοικειωμένος με τα μυστικά της φιλολογικής ανάγνωσης,4 χρειάζεται πάντοτε να προκαλούν δευτερογενείς ζυμώσεις. Έτσι μόνο «γλιτώνουν» από την ερευνητική τους «κλειστότητα» και

* Μ’ αυτόν τον τίτλο δημοσιεύτηκε στο «Διαβάζω», τεύχος 78, Οκτώβριος 1983, (αφιέρωμα στον Καβάφη), ένα μελέτημα

του Μιχάλη Πιερή, που στην ουσία είναι προδημοσίευση αποσπάσματος από δια­ τριβή που υποβλήθηκε σε πανεπιστήμιο του εξωτερικού και εγκρίθηκε.

αποκτούν το εύσημο της ευρύτερης κυ­ κλοφορίας και αποδοχής. Από τα τρία προδημοσιευμένα αποσπά­ σματα της διατριβής.θα σταθώ και θα σχολιάσω περισσότερο το τρίτο που επι­ γράφεται «Σιωπή και λόγος στην ποίηση του Καβάφη».3 Αυτή η πρόθεση σχολια­ σμού δεν ξεκινά από απλή αντιρρησιακή διάθεση. Περισσότερο οφείλεται στη διά­ θεση να τηρηθεί η προηγούμενη πάγια αρχή, ότι δηλαδή ο επιστημονικός λόγος, όσο εύρωστος και αν είναι, θα πρέπει πάντα να δέχεται, ως αναγκαίο του συμ­ πλήρωμα, τον κριτικά θεμελιωμένο αντιλόγο. Θέλω να πω ότι στο χώρο της θε­ ωρητικής έρευνας, που σ' αυτήν εντάσ­ σεται και η ανίχνευση-προσέγγιση του ποιητικού φαινομένου και όπου το πόρι­ σμα δεν πάσχει από αφόρητη μονολιθικότητα, είναι θεβιτό και νόμιμο να ακουστεί ένα παραπληρωματικό ή συμπληρωματικό ή και διαφορετικό πόρισμα. Από μια τέ­ τοια αφετηρία ξεκινώντας, θα προχωρή­ σω στο «σχολιασμό» του τρίτου προδημοσιευμένου αποσπάσματος ή, μάλλον, θα προσπαθήσω να διατυπώσω κάποιες, εύλογες πιστεύω, απορίες ή και ερωτή­ ματα. Στο σύντομο, λοιπόν, απόσπασμα, που δεν παύει, παρ' όλη του την ημιτέλεια, μια και «κόπηκε» από το φυσικό του κορ­ μό, να διατηρεί την αυτονομία ολοκλη­ ρωμένου μελετήματος, η ουσία του πε­ ριεχομένου, σε πολύ πυκνωμένη διατύ­ πωση, είναι η ακόλουθη: Σε ορισμένα κα­ βαφικά ποιήματα* τα πρόσωπα που κινούν­ ται ή «δρουν» στον ποιητικό μύθο, φτάνουν κάποιες φορές και κάτω από συγκεκριμένα, κάθε φορά, αίτια σε ένα είδος αναστολής του. λόγου, οπότε κα­ ταλήγουν σε μια κατάσταση ποιητικής σιωπής· άλλοτε πάλι, καθώς λειτουργούν ή συλλειτουργούν τα ίδια πάντα αίτια, τα πρόσωπα του ποιητικού μύθου φτάνουν σε μια μορφή υπόκρισης, μεταπέφτουν δηλαδή σε μια κατάσταση υποκριτικού λό­ γου, αφού άλλα θα ήθελαν ή θα έπρεπε να πουν και, τελικά, υποκρινόμενα άλλα λένε. Τα συγκεκριμένα αίτια που κάθε φορά, είτε αυτόνομα είτε και συνδυαστικά, επε­ νεργούν και προκαλούν καταπίεση, ανα­ στολή και, τελικά, κατάπνιξη του λόγου, κατανέμονται από το μελετητή σε τρεις κατηγορίες: αίτια κυρίως ερωτικά, αίτια κοινωνικά και αίτια πολιτικά. Αυτή πάλι η τριπλή κατανομή των αιτίων ομαδοποιεί τα συγκεκριμένα ποιήματα, στα οποία παρουσιάζονται τα φαινόμενα της ανα­ στολής ή της υπόκρισης του ( = υποκρι­ τικού) λόγου, και τα μοιράζει σε ισάρι­ θμες κατηγορίες. Προτού να προχωρήσω θα ήθελα, έστω και παρένθετα, να δηλώσω ότι δια­ τηρώ το φόβο μήπως και η αναγκαστικά πυκνωμένη παρουσίαση της ουσίας του μελετήματος, τελικά το αδικεί και κάπως το αποχλωμιάζει. Διατηρώ, πάντως, και την ελπίδα ότι, καθώς θα συνεχίζεται η

8/χρονικα πολλαπλή αναφορά μας στις λεπτομέ­ ρειες του μελετήματος, τελικά θα κατα­ φανούν πλευρές και αρετές που αδική­ θηκαν από την περιληπτική μας παρουσί­ αση. Ξαναγυρίζοντας στα πράγματα, θα πρέ­ πει εξαρχής να δηλωθεί ότι το φαινόμε­ νο της αναστολής, μέσα στο ποίημα, του λόγου ή της αναγκαστικής μετάπτωσής του στο επίπεδό της υπόκρισης, δε συνιστά ιδιομορφία και ιδιαιτερότητα της κα­ βαφικής μόνο ποιητικής τέχνης. Βέβαια, ούτε και ο μελετητής ισχυρίζεται κάτι τέ­ τοιο. θα πρέπει όμως, για τον κάπως απληροφόρητο αναγνώστη, να δηλωθεί ότι ανάλογα φαινόμενα αναστολής, κατάπνιξης και υπόκρισης του λόγου παρατη­ ρούνται ήδη στον Όμηρο, στους λυρι­ κούς και στους τραγικούς. Ενδεικτικά και μόνο θα μπορούσε κανείς να σταθεί στο μόνο ολόκληρο παραδομένο ποίημα της Σαπφώς: «ποικιλόθρον' ρθανάτ' Αφρόδιτά...»7 και να θυμηθεί ότι στα επίμονα ερωτήμα­ τα της θεάς Αφροδίτης προς τη Σαπφώ για το «ποιος την αδικάει και ποιον θα ήθελε πάλι στην αγάπη της να φέρει», η ποιήτρια, παρόλο που είναι το αφηγημα­ τικό υποκείμενο και οι ερωτήσεις τής θεάς απευθύνονται στην ίδια τη Σαπφώ σε ευθεία έντονη διατύπωση, εκείνη δεν απαντά. Δηλαδή, ως προς το ένα πρόσω­ πο του ποιητικού μύθου, το ανθρώπινο της Σαπφώς, παρατηρείται αναστολή και αποσιώπηση του λόγου, γιατί έτσι το επι­ βάλλει η αφηγηματική οικονομία του ποιή­ ματος, η αισθητική αναγκαιότητα και ακό­ μη η ανάγκη πύκνωσης του μύθου και αποφυγής ή υπερνίκησης της αφηγημα­ τικής πλαδαρότητας. Όλα αυτά, που πολύ συνοπτικά παρα­ τηρήθηκαν στο ποίημα της Σαπφώς, κα­ ταδείχνουν, στη γενίκευσή τους, τη λει­ τουργία ενός κανόνα: όπου δηλαδή παρατηρείται το στοιχείο της αναστολής ή της υπόκρισης του λόγου, τα ουσιαστικά αίτια που το επιβάλλουν, δε θα πρέπει να αναζητηθούν σε καταστάσεις που χρω­ ματίζονται και από μια εξωαισθητική λει­ τουργία (π.χ. ερωτικά, πολιτικά, κοινωνικά αίτια). Το ουσιαστικό αίτιο που αναγκάζει κάθε φορά το ποιητικό υποκείμενο, δηλ. το πρόσωπο που «δρα» στον ποιητικό μύ­ θο, να αναστέλλει την άρθρωση του λό­ γου του ή να φτάνει στον υποκρινόμενο λόγο, θα πρέπει αποκλειστικά να αναζη­ τηθεί στην όλη αφηγηματική-λυρική, αι­ σθητική και ποιητική-τεχνοτροπική οικο­ νομία του ποιητικού μύθου. Αυτό σημαί­ νει ότι το αίτιο της αναστολής ή της υπό­ κρισης του λόγου που θα υιοθετήσουμε, θα πρέπει να είναι «ενδοποιητικής» κα­ τηγορίας και προέλευσης, δηλαδή να απορρέει μέσα από τη συγκεκριμένη ποιητική «ύλη» και από το πώς αυτή οικονομείται σε ποιητικό όλο. Ελπίζω να φανεί ότι κάτι τέτοιο συμβαίνει και στα ανάλογα καβαφικά ποιήματα. Για να μην παρεξηγηθεί η απολυτότη­

τα με την οποία διατυπώθηκε ο παραπά­ νω «κανόνας», θα πρέπει να αντιδιαστείλουμε τα ποιητικά ή γενικά τα λογοτεχνι­ κά κείμενα που δημοσιεύονται σε χρονι­ κές στιγμές ανελευθερίας και έχουν δεχτεί αυτολογοκριτικές καταπιέσεις. Σε τέτοιες περιπτώσεις το ποιητικό και λογοτεχνικό κείμενο προσδέχεται και επηρεάζεται από εξωαισθητικούς κατα­ ναγκασμούς και μοιραία καταλήγει στην αναστολή του λόγου, στην υπόκριση, ή καταφεύγει στην αλληγορία, στη φραστι­ κή υπαινικτικότητα και στις έντεχνες αποσιωπήσεις (ομόλογο, για κάποια τέ­ τοια χαρακτηριστικά, παράδειγμα είναι ορισμένα γραφτά από τα «Δεκαοχτώ Κείμενα» που έβγαλε ο «Κέδρος» στη διάρκεια της επταετίας). Για να φανούν καλύτερα οι συγκεκριμέ­ νες θέσεις της σχολιαζόμενης μελέτης και οι αντι-θέσεις αυτού του σημειώμα­ τος, θα περιοριστούμε και θα εντοπιστού­ με αποκλειστικά στην πρώτη κατηγορία των καβαφικών ποιημάτων, στα οποία τα αίτια που επενεργούν και προκαλούν την καταπίεση και την αναστολή ή την υπό­ κριση του λόγου, είναι κυρίως ερωτικά. Ως ενδεικτικό-αντιπροσωπευτικό ποίημα αυτής της κατηγορίας αναφέρεται στη μελέτη το «Ρωτούσε για την ποιότητα». Μια πρώτη άποψη που θα μπορούσε κα­ νείς να υποστηρίξει, για να καταδείξει ότι-το αίτιο που στο καβαφικό ποίημα προκαλεί αναστολή και καταπίεση ή μάλ­ λον υπόκριση του λόγου, δεν είναι «κυ­ ρίως ερωτικό και δευτερογενώς κοινωνι­ κό», θα ήταν η ακόλουθη: Το τρίτο πρό­ σωπο της ποιητικής σκηνοθεσίας, ο κα­ ταστηματάρχης, που «κινείται» στο περι­ θώριο και σ' ένα δεύτερο πλάνο της ποιητικής δράσης, βουβό κατ' ανάγκη, αφού μόνο ως άφωνη παρουσία και ως ενδεχόμενη όραση εμπλέκεται στο νήμα του μύθου, είναι και συμβολίζει ένσαρκα την κοινωνική συνείδηση και την κατε­ στημένη ηθική. Αυτός, ακριβώς, ο ένσαρκος συμβολισμός της κατεστημένης ηθικής είναι που προκαλεί αναστολή του λόγου με την ακόλουθη, ανασταλτική οπωσδήποτε, επενέργεια: Επειδή τα δύο πρόσωπα που «συνομιλούν», με υποκρι­ τικό λόγο, ερωτικά και φτάνουν σταδιακάδιστακτικά μέχρι και τη συγκρατημένη απτική «συνομιλία», φοβούνται μήπως προκαλέσουν όρθωση, φωναχτή διαμαρ­ τυρία, κατακραυγή και καταδίκη από την «καθήμενη» αλλά παρακολουθούσα από το βάθος κατεστημένη ηθική, αυτοαναστέλλονται, ο λόγος τους δεν αρθρώνε­ ται παρά υποκριτικά και τελικά μένουν σ' ένα είδος ανορθόδοξης και φαινομενικά, για τα μάτια του άλλου, υποτονικής ερωτικότητας. Αυτό όμως το τρίτο πρόσωπο, που η άφωνη παρουσία του προκαλεί το φόβο και ο φόβος την καταπίεση και την ανα­ στολή του λόγου, είναι στοιχείο της όλης ποιητικής σκηνοθεσίας, ανήκει στη συγκε­ κριμένη ποιητική ύλη, δηλαδή είναι ένα

«ενδοποιητικό» αίτιο που αναστέλλει τον ερωτικό λόγο, τον εκτρέφει και τον αναδείχνει με άλλες εντάσεις ή, μάλλον, τον εκτρέπει σε ημιάφωνο ερωτισμό. Γιατί, ουσιαστικά, πρόκειται όχι τόσο για αφω­ νία του ερωτικού λόγου όσο για αυτοεντεινόμενη εκτροπή. Τελικά, αρχίζει κανείς να σκέφτεται ότι αυτός ο έκτροπος λόγος, που μέσα στο ποίημα «εκφράστηκε» με μια ερωτι­ κή σπαστικότητα-υποκριτικότητα, οφείλε­ ται κατά ένα μεγάλο ποσοστό σε ένα εί­ δος έμφοβου ηθικού-ψυχολογικού κατα­ ναγκασμού που περιστέλλει μόνο ως φωνή τα ποιητικά πρόσωπα όχι όμως και ως «δράση». Αυτή, ακριβώς, η φωνητική περιστολή και υπόκριση, που τελικά εξουδετερώνει τη σιωπηρή «αντίπαλη» παρουσία του καταστηματάρχη, στη λογι­ κή της και επομένως εξωποιητική της αι­ τιολόγηση, θα πρέπει να αποδοθεί στο γεγονός ότι τα δύο πρόσωπα στη στιγμι­ αία τους ερωτική «συνομιλία» λειτούργη­ σαν ως έμφοβες υπάρξεις. Από την άλλη όμως πλευρά αυτή η ίδια περιστολή του λόγου, ως ποιητική πραγμάτωση, θα πρέ­ πει να αποδοθεί στη συγκεκριμένη αφη­ γηματική οικονομία" και στην όλη σκηνο­ θεσία που έχει ο ποιητικός μύθος. Αυτό το τελευταίο σημαίνει ότι, αν τα πρόσωπα εκφράζονταν ανοιχτά, χωρίς ποτέ να φτάσουν στον ποιητικά συστελλό­ μενο και υποκρινόμενο λόγο, το ποίημα θα έχανε ως ερωτική ένταση· η ημιτέλεια της ερωτικής «συνομιλίας» θα έφτανε σε μια στρογγυλοποιημένη ανοι­ χτή εκφραστικότητα, που τελικά θα ήταν και αντιποιητική, με αποτέλεσμα ο αφη­ γηματικός λόγος να αποβεί πλαδαρός και ποιητικά ανοικονόμητος. Όλα αυτά δείχνουν, πιστεύω, ότι η ανάγκη να αναδειχθεί το θέμα του ποιή­ ματος, δηλαδή η ένταση μιας ερωτικής συνομιλίας, δεν άφηνε άλλη εκλογή στον τεχνίτη-ποιητή παρά να επιλέξει συγκε­ κριμένα «τεχνοτροπικά» χαρακτηριστικά, δηλαδή συγκεκριμένη ποιητική εκφρα­ στική, τη μόνη που θα μπορούσε να υπη­ ρετήσει θεματικά-αισθητικά το ποίημα κα να μην το αποχλωμιάσει. ' Ολα αυτά δει χνουν ότι, πέρα από τα όποια αίτια ποι επέβαλαν τη φραστική υποτονικότητα κα την υπόκριση του λόγου στην όλη «συνο­ μιλία», παράλληλα και πιο δυναμικά λει­ τούργησε και περιέστειλε το λόγο μια θεματική-τεχνοτροπική αναγκαιότητα, ποι στην ουσία της είναι ποιητική-αισθητική. Εξάλλου, τα τελευταία μας συμπερά­ σματα για τη λειτουργία μιας θεματικήςαισθητικής αναγκαιότητας, δικαιώνονται περισσότερο, αν αναχθούν και συσχετι­ στούν με τη γενικότερη καβαφική εκ­ φραστική. Είναι δηλαδή γνωστό ότι η εκ­ φραστική του Καβάφη είναι πολύ μακριά από το λεκτικό πληθωρισμό ενός Παλαμά ή ενός Σικελιανού, γεγονός και στοιχείο που τοποθετεί τον Καβάφη στους αντί­ ποδες της παλαμικής και σικελιανικής εκφραστικής. Θέλω να πω ότι ο Καβά-

χρονικα/9 φης, στην ώριμη ποίησή του, είναι ο ποι­ ητής της φραστικής υποβολής, της λε­ κτικής ημιτέλειας και της θεματικής από­ κρυψης. Ακόμη είναι ο ποιητής του γεωμετρημένου ποιητικού λόγου, που ξέρει να μην κουδουνίζει φωναχτά και που κρατιέται στο επίπεδο της γοητευτικής αντιλυρικότητας, της λεκτικής εγκράτει­ ας και των ποιητικών αποσιωπήσεων. Η ποιητική του πρόταση πιο πολύ λειτουρ­ γεί ως λανθάνουσα δυναμική και ως προ­ εκτεινόμενο από την αναγνωστική μας επάρκεια νόημα, παρά ως άπλετα φωτι­ σμένη επιφάνεια. Η φραστική εγκράτεια και ξηρότητα του Καβάφη, που ουσιαστικά δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένας γενικότερα «περισταλμένος» ποιητικός λόγος, πιο πολύ

προβάλλουν και παραπέμπουν σ' ένα δυναμικά νοούμενο θεματικό υπόστρωμα και λιγότερο σ' αυτό που κινείται στην πάνω όψη και πλευρά του ποιήματος. Θα πρέπει, λοιπόν, να θεωρηθεί πολύ φυσι­ κό ότι η γενικότερη ποιητική εκφραστική του Καβάφη επηρέασε και το «Ρωτούσε για την ποιότητα». Μια άλλη άποψη και θέση που θα μπο­ ρούσε ίσως να υποστηριχτεί είναι η ακό­ λουθη: Μήπως δε θα πρέπει, ίσως, να μι­ λάμε για περιστολή, συστολή, καταπίεση και υπόκριση του λόγου, αλλά για μια ανάγκη πύκνωσης του ποιητικού μύθου,9 που αυτόματα συνεπάγεται και «οικονομημένο» ποιητικό λόγο; Αυτή, ακριβώς, η ανάγκη πύκνωσης καταπολεμά και παρα­ λείπει οτιδήποτε κριθεί ως θεματικά

νο μέρους, ο αναγνώστης να την ξα­ νακοίταζε συγκριτικά και σε σχέση με 1. Στρατής Ταίρκας, Ο Καβάφης και η τα όσα λέγονται εδώ. εποχή του, Κέδρος 1958.

6. Τα ποιήματα αυτά ο Μ. Πιερής, κατα2. Γ. Π. Σαββίδης, Οι καβαφικές εκδό­ νέμοντάς τα σε τρεις ομάδες, με κρι­ σεις (1891-1932), περιγραφή και σχό­ τήριο το αίτιο που κάθε φορά προκαλιο, βιβλιογραφική μελέτη, έκδοση λεί την αναστολή του λόγου, τα ανεβά­ ζει στον αριθμό 25. Πιο συγκεκριμέ­ Ταχυδρόμου, 1966.

3. Η πρώτη προδημοσίευση έγινε στο να, 7 ανήκουν στην πρώτη ομάδα με περιοδικό «Το δέντρο», τεύχος 20ό, αίτια αναστολής του λόγου κυρίως ερωτικά, 10 στη δεύτερη ομάδα με Απρίλιος 1980, η δεύτερη στο περιο­ αίτια κυρίως κοινωνικά και 8 στην τρί­ δικό «Χάρτης», τεύχη 5-6, αφιέρωμα τη ομάδα μα αίτια πολιτικά (βλ. «Διαβά­ στον Καβάφη, Απρίλιος 1983, και η τρίτη στο «Διαβάζω», τεύχος 78, αφιέ­ ζω», ό.π., σ. 95, σημ. 20, 21, 22). ρωμα στον Καβάφη, Οκτώβριος 1983.

7. Είναι από τα πιο γνωστά ποιήματα της Σαπφώς και το μόνο ακέραιο. Σήμερα 4: Δανείζομαι τον όρο από το «Παρανάγνωση, ανάγνωση, φιλολογική ανά­ διδάσκεται και στα Γυμνάαια από τη γνωση» του Δ. Ν. Μαρωνίτη (στο συλ­ γνωστή μετάφραση του I. θ. Κακριδή. λογικό τόμο «Η διδασκαλία της σύγ­ (Βλ. το 'Ελα Αφροδίτη ανθοστεφανωχρονης ποίησης στη Μέση Εκπαίδευ­ μένη, αρχαία λυρική ποίηση, Αθήνα ση», έκδοση Εκπαιδευτηρίων Ζηρίδη, 1983, καθώς και το: Φάνης I. ΚακριΑθήνα, 1978). δής - Ν. I. Παρίσης, Η αρχαία Γοαμμα5. Όπως προαναφέρθηκε, δημοσιεύθητεία στο Γυμνάσιο, θέματα και προ­ κε στο «Διαβάζω», τεύχος 78, Οκτώ­ βλήματα διδακτικής πράξης, Εκπαι­ βριος 1983. Δε θα ήταν άσκοπο, για δευτήρια Ζηρίδη, 1981). να μην αδικηθεί η μελέτη από τη δική 8. Ολόκληρο το ποίημα «Ρωτούσε για μου περιληπτική παρουσίαση ενός μό­ την ποιότητα», αρθρωμένο σε έξι

άχρηστο, ως ποιητικά περιττό και ως αι­ σθητικά μειωτικό. Αν, λοιπόν, δεχτούμε ότι μέσα στο ποίημα και μέσα στον ποιη­ τή, τήν ώρα που αυτός το μορφοποιεί, λειτουργεί αυτή η ανάγκη να πυκνωθεί ο ποιητικός μύθος, τότε τα αίτια που επι­ βάλλουν την καταπίεση, τη σιωπή και την υπόκριση του λόγου, θα πρέπει να χαρα­ κτηριστούν ως θεματικοί, ποιητικοί και αισθητικοί «καταναγκασμοί». Καταλήγοντας, θα ήθελα να πωότι αυ­ τό το σημείωμα και αυτή η διατύπωση του αντι-λόγου δε θα μπορούσαν να εί­ χαν γραφτεί, αν το μελέτημα του Μ. Πιερή δε λειτουργούσε γονιμοποιητικά πά­ νωστη σκέψη μου. Αθήνα, φθινόπωρο' 83 Νικήτας Παρίσης ατροφικές ενότητες, με άνισο μεταξύ τους ανάπτυγμα, χρησιμοποιεί παρελθοντικούς-αφηγηματικούς χρόνους, προβάλλεται ως λειτουργία αφηγημα­ τικής μνήμης, με έκδηλα τα στοιχεία του αφηγηματικού χώρου-χρόνου, και έχει απόλυτα ευδιάκριτη αφηγηματική οικονομία. (Βλ. και Ν. Φωκά, «Ρωτού­ σε για την ποιότητα», Ένα ερμηνευ­ τικό παιχνίδι, περιοδικό «η λέξη», τεύ­ χος 23, Αφιέρωμα στον Καβάφη, Μάρτης-Απρίλης '83, σσ. 296-301).

Σημειώσεις:

9.

Η ανάγκη της πύκνωσης του μύθου πιο πολύ θα πρέπει να εννοηθεί ως μια θετική «παγίδευση» του ποιητή, που του την επιβάλλουν, την ώρα πού αυτός μορφοποιεί και «χτενίζει» το ποίημα, οι συγκεκριμένες θεματικές προδιαγραφές και οι αισθητικοί κατα­ ναγκασμοί. Αυτό σημαίνει ότι η πύκνωση του μύθου είναι «ενδοποιητική» λειτουργία, δηλαδή βρίσκεται και απορρέει από τη «λογική» του ποιήμα­ τος, είναι «καταναγκασμός» θέμαπκής-αισθητικής κατηγορίας και αποτρέπει την αφηγηματική πλαδαρότητα.

Από 14 έως. 2Ζ Δεκεμβρίου

Η Α Γ Ο Ρ Α Τ Ο Υ Β ΙΒ Λ ΙΟ Υ ] Ο παρακάτω πίνακας παρουσιάζει τα εμπορικό­ τερα βιβλία ενός δεκαπενθήμερου, σύμφωνα με τα στοιχεία που μας παραχώρησαν δεκαπέντε βιβλιοπώλες απ’ όλη την Ελλάδα, δηλώνοντας ο καθένας τους τα τρία βιβλία που είχαν τις πε­ ρισσότερες πωλήσεις στο βιβλιοπωλείο του κα­ τά το διάστημα αυτό. Έτσι, το βιβλίο με τις με­ γαλύτερες πωλήσεις σημειώνεται με τρεις αστε­ ρίσκους (&), το αμέσως μετά με δυο (* *) και το τελευταίο με έναν (*).

3. Γ. Ιωάννου: 0 τρίτος δρόμος 83 (Καστανιώτης)

.·

**

A

*

6. Μακρυγιάννη: Οράματα και θάματα (Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης) 7. Γ. Ιωάννου: 0 Ευρωπαίος (Καστανιώτης) 8. Κ. Μητρόπουλου: Της αλλαγής (Gutenberg) 9. Ν, Σινίκη-Παπακώστα: Ήπειρος. Εκκλησίες και μοναστήρια (Δωδώνη)

Βιβλιοπωλείο «ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΣ» Μέτωνος 62, Χολαργός 1η παράλληλος της Μεσογείων,

• Κάτι νέο στο χώρο του βιβλίου · Αυστηρή επιλογή βιβλίων • Αναγνωστήριο · Εκπτώ σεις • Παιδική γωνιά · Ειδικές προσφορές Έ να βιβλιοπωλείο στο Χολαργό που θα το ζήλευε το κέντρο ΚΑΛΕΝΤΉΣ ΚΑΙ ΣΙΑ Ε.Ε. Γραφεία: Κολοκοτρώνη 15, τηλ. 32.34.270

| Ραγιάς - Θεσ.

|ι

Α.

..

Λ A

| Πλέθρον - Αθ.

A

Μ

|

A

5. Φ. Μπιούμπι: Η τελευταία παράσταση (Εξάντας)

•

*

2. Κυρ: Καστρί, ενταύθα (Κάκτος)

4. Μ. Δούκα: Η πλωτή πόλη (Κέδρος)

!

| Λέσχη του Βιβλίου - Αθ. ..

| Μεθενίτης - Οάτρα

!;

1

| Κοτζιά - Θεσ. . *

Λ

| Libro - Αθ.

j

|

\

**

| Κατώι του Βιβλίου - Θεσ.

!

\

[ Εξαρχόπουλος - Αθ.

Λ

| Εστία - Αθ.

|j ..

| Ενδοχώρα - Αθ.

ΐ. Ν. Γκατζογιάννη: Ελένη (Ελληνική Ευρωεκδοτική)

Φ < CT

| Ελευθερουδάκης - Αθ.

I Αιχμή - Αθ.

| Αίολος - Αθ .

Β ΙΒ Λ ΙΑ

| ' Δωδώνη - Γιάννινα

ί

Επειδή όμως είναι τεχνικά αδύνατο να δημοσιεύονται όλα τα βιβλία που αναφέρουν οι βιβλιοπώλες, ο πίνακας περιλαμβάνει τελικά εκείνα τα βιβλία που δηλώθηκαν από δυο του­ λάχιστον βιβλιοπώλες. Όσο για το ενδιαφέρον καί την ποιότητα των βιβλίων του πίνακα, σκόπιμο είναι να συμβου­ λεύεστε τις σελίδες της «Επιλογής».

Μ πορίς Βίαν Στα τριάντα εννιά χρόνια πον έζησε ο Βίαν κατάφερε να ζήσει πολλές ζωές. Ό ταν παρατά την πένα, λαχανιάζει παίζοντας τρομπέτα. Ό τα ν αφήνει το θέατρο, βρίσκεται ήδη στον κινηματογράφο. Εναλλάσσει το γέλιο και το λυγμό στον Αφρό των ημερών και ύστερα προκαλεί σκάνδαλο γράφοντας το Θα φτύσω στους τάφους σας. Ενώ έπασχε από την καρδιά τον, δεν φρόντιζε τον εαυτό τον. Προχωρεί τόσο γρήγορα και προς όλες τις κατευθύνσεις, έτσι πον να προμηνά το τέλος του αιώνα μας. Τρέφεται με μουσική, και μάλιστα την καλύτερη σε ποιότητα, την τζαζ, συνθέτει τραγούδια, ανακαλύπτει το μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας και το αστυνομικό. Το έργο τον δεν γερνά. Είναι οι άλλοι πον ρυτιδιάζουν. Μάς περιπαίζει περίεργα από τον άλλο κόσμο: όσο περνά ο καιρός, ο Βίαν καταφέρνει πάντα να φτάνει πιο νωρίς από τους άλλους. -

12/αφιερωμα

Ν οέλ Α ρ νώ

Οι βίοι του Βιάν Χρονολόγιο μιας πολυτάραχης ζωής 1920 Ο Μπορίς, Πωλ Βίαν γεννιέται στη Βιλνταβραί στις 10 Μαρ­ τίου. Οι γονείς του είχαν γνωριστεί το 1914 και παντρεύτηκαν το 1917. Ο παππούς του ήταν καλλιτέχνης σιδεράς και είχε πλουτίσει αρκετά ώστε ν’ αφήσει στο γιο του μια σημαντική περιουσία που του επέτρεπε να ζει σαν εισοδηματίας. Ο πρώ­ τος γιος, ο Λέλιο, γεννήθηκε το 1918.

1921 Γεννιέται ο Αλαίν, ο δεύτερος αδελφός του Μπορίς. Σχεδόν συνομήλικοι, μοιάζουν πολύ, έχουν κοινά χαρίσματα και μοι­ ράζονται τις περιπέτειες, μέσα στον κόσμο της τζαζ και του Σαιν-Ζερμαίν-ντε-Πρε.

1924 Γεννιέται η αδελφή του Νινόν. Η οικογένεια συμπληρώθηκε τώρα και μένει σ’ ένα νοικιασμένο αρχοντικό· ύστερα οι Βίαν αγοράζουν μια μεγάλη βίλα στο βάθος ενός πάρκου, πάντα στη Βιλνταβραί. Ευτυχισμένοι παιδικά χρόνια, σ’ ένα. περιβάλλον χαρούμενο, έξυπνο, μορφωμένο και πολύ ελεύθερο στις αντιλήψεις του. Ο πατέρας δεν έπαψε να συντροφεύει τα παιδιά του στα παιχνί­ δια τους· ήταν πολυτεχνίτης και, σαν τον Μπορίς αργότερα, θα καταπιαστεί με την ξυλουργική, την ηλεκτρολογία, τη μηχανι­ κή· θα γράψει ποιήματα, και καλά μάλιστα, θα μεταφράσει από τα αγγλικά, και γερμανικά, παρόλο που δεν μπόρεσε να πάρει τ’ απολυτήριό του. Θα φροντίσει να μην επηρεαστούν τα παιδιά του από την εκκλησία, τα λεφτά και το στρατό. Ή ταν ένας φιλελεύθερος μεγαλοαστός, όπως έλεγαν τότε, που ακόμα η λέξη φιλελεύθερος δεν είχε ακόμα παραποιηθεί. Στη μητέρα τους άρεσε το τραγούδι, ήταν η ίδια μουσικός και είχε μια πο­ λύ ωραία φωνή- αγαπούσε την όπερα, κι έτσι εξηγούνται τα ονόματα των παιδιών της. Η οικογένεια έχει ένα θαυμάσιο σπίτι στη Νορμανδία, που θα εμπνεύσει τον Μπορίς όταν θα περιγράψει το σπίτι του Ψυχο­ βγάλτη. Τη σχολική μόρφωση του Μπορίς αναλαμβάνει μια ιδιωτική δασκάλα που έμενε μαζί τους.

Μ εγάλωνα με δύναμη και σοφία, αλλά ήμουνα πάντα το ίδιο άσχημος, αν και ήμουν εδώ κι εκεί τριχωτός, αλλά π άν­ τα πολύ αναπτυγμένος. Πράγματι, εί­ χα το ίδιο κεφάλι με τη Νίκη της Σα­ μοθράκης. . ...Α π ό το μ α άλλαξε η φυσιογνωμία μου κι άρχισα να μοιάζω στον Μπορίς Βίαν, εξού και τ’ όνομά μου.

Ο Μπορίς Βίαν σε κέφια

αφιερωμα/13

1925 Η δασκάλα δούλεψε καλά: ο Μπορίς ξέρει να διαβάζει και να γράφει από τα πέντε του. Διαβάζει μάλιστα πολύ, αφού θα ισχυριστεί αργότερα πως στα οκτώ του ήξερε όλη τη γαλλική λογοτεχνία ώς τον Μωπασάν.

1928 Μπαίνει στις μικρές τάξεις του Λυκείου των Σεβρών.

1929 Η οικονομική κρίση αρχίζει να πλήττει την οικογένεια Βίαν. Τα μέσα αρχίζουν να λείπουν. Ο πατέρας αναγκάζεται να ζει πιο περιορισμένα- νοικιάζει τη βίλα του και πάει να μέίνει με την οικογένειά.του στο σπιτάκι του θυρωρού.

1932 Ο Μπορίς υποφέρει άπό τα πρώτα συμπτώματα καρδιακού ρευματισμού. Μπαίνει στην τετάρτη τάξη του λυκείου Ος, στις Βερσαλλίες- εκεί θα συνεχίσει τις σπουδές του: λατινικά, ελλη­ νικά και πρώτη γλώσσα, τα γερμανικά. Οι βαθμοί του τον δεί­ χνουν να ξεχωρίζει στα γαλλικά και τα λατινικά.

1933 Τα μέσα της οικογένειας Βίαν περιορίζονται ακόμα περισσότε­ ρο. Ο πατέρας γίνεται πλασιέ σε ομοιοπαθητικά προϊόντα.

1935 Ο Μπορίς Βίαν είναι 15 χρονών παίρνει το πρώτο μέρος του απολυτηρίου του στα λατινικά-αρχαία ελληνικά με απαλλαγή για λόγους υγείας. Την ίδια χρονιά πέφτει βαριά άρρωστος από τύφο. Δυο σοβαρά ατυχήματα για την υγεία του, σε σύν­ τομο χρονικό διάστημα: αυτά εξηγούν τις σοβαρές φροντίδες της μητέρας του, φροντίδες που αργότερα ο Μπορίς θα κρίνει υπερβολικά ασφυκτικές.

1936 Μαθητής στο Λύκειο Κοντορσέ, στο Παρίσι, ένα λύκειο βολικό για όποιον μένει στη Βιλνταβραί και φτάνει στο σταθμό ΣαινΛαζάρ, λίγα μέτρα από το σχολείο. Εκεί ειδικεύεται στα μαθη­ ματικά.

1937

Στα 17 του, ο Μπορίς παίρνει το απολυτήριό του (φιλοσοφίας και μαθηματικών). Γίνεται μέλος του Χοτ Κλαμπ Γαλλίας. Εξασκείται στην τρομπέτα. Ο πατέρας του χτίζει στο βάθος του κήπου τους μια αίθουσα χορού. Είναι η μεγάλη εποχή με τα σουρπράιζ πάρτυ, και στο σπίτι τους συγκεντρώνονται μέ­ χρι και 400 πρόσωπα- ο Λέλιο, ό Αλαίν και ο Μπορίς είναι οι ακούραστοι οργανωτές τούς.

1938 Ο πατέρας τους εγκαταλείπει το εμπόριο .φαρμάκων και γίνε­ ται μεσίτης σ’ ένα κτηματικό γραφείο- ο Μπορίς ετοιμάζεται για τις εισαγωγικές εξετάσεις στην Εκόλ Σαντράλ, ενώ πα­ ράλληλα δημιουργεί με τ’ αδέλφια του καί μερικούς φίλους την πρώτη του ορχήστρα τζαζ.

1939 Ο Βίαν περνά στις εισαγωγικές, 125ος στους 313 που μπήκαν στην Εκόλ Σαντράλ.

Κατηγορώ τους δασκάλους μου που με τον τόνο της φωνής τους και των χειλιών τους μ’ έκαναν να πιστέψω σε μια πιθανή ακινησία του κόσμου- που έπη­ ξαν τις σκέψεις μου σ’ ένα καθορισμέ­ νο στάδιο (που δεν ήταν, άλλωστε, κα­ θόλου καθορισμένο χωρίς μια κάποια αντίφαση από την πλευρά τους) και που μ’ έκαναν να σκεφτώ πως μπορεί να υπάρχει μια μέρα, κάπου, μια ιδα­ νική τάξη... Ό τα ν αντιληφθείς πως δεν θα φτάσεις εκεί ποτέ και πως πρέ­ πει ν ’ αφήσεις να την απολαύσουν γε­ νιές απόμακρες όσο καί τά νεφελώματα τ’ ουρανού, αυτή η ενθάρρυνση κα­ ταλήγει σε απελπισία και σε ρίχνει μέ­ σα στα κατάβαθα του εαυτού’σου σαν το θειικό οξύ που κατακαθίζει τα άλα­ τα του βάριου. Αυτά όλα για να περιο­ ριστούμε στο σχολείο. Α ν και στην πε­ ρίπτωση του βάριου το κατακάθι είναι λευκό. ' Το κόκκινο χορτάρι

14/αφιερωμα Γνωρίζεται, με μια κοπέλα, τη Μονέλ, και την αρραβωνιάζεται το 1940. Τον Αύγουστο πάει για πρώτη φορά διακοπές χωρίς τους γονείς του. Λίγες μέρες αργότερα αρχίζει ο πόλεμος. Το Νοέμβριο μπαίνει στην Εκόλ Σαντράλ, που έχει αναδιπλω­ θεί στην Αγκουλέμ, στο μισοτελειωμένο κτίριο της νέας δημοτι­ κής βιβλιοθήκης.

1940 Πάντα στο πρώτο έτος της Εκόλ Σαντράλ, ώς την πανωλεθρία του γαλλικού στρατού, τον Ιούνιο. Η Εκόλ Σαντράλ κλείνει. Ο Μπορίς ξεκινά για το Μπορντώ με ποδήλατο: ως εκ θαύματος ξαναβρίσκει τους γονείς του μέσα στη μεγάλη τους Πακάρ. Από τον αδελφό του Αλαίν, γνωρίζεται με τον Πιερ Λεγκλίζ, που του παρουσιάζει, σ’ ένα-από τα πάρτυ που οργανώνουν, την αδελφή του, Μισέλ. Εκεί ξεχωρίζει και τον Ζακ Λουσταλό, συμπαθητικό, κομψό, ευχάριστο. Αν και 15 χρονών, δείχνει να είναι 20. Γίνεται φίλος του Μπορίς και αργότερα συνένοχός ; του. Ο Ζακ Λουσταλό παρουσιαζόταν σαν ο «μακάριος ταγμα-! τάρχης εξ Ινδιών» και μ’ αυτό το παρατσούκλι θα περάσει σε πολλά έργα του Μπορίς Βίαν. Από την 1η Αυγούστου η οικογένεια Βίαν επιστρέφει με το τρένο στο Παρίσι, αφού πούλησαν τη θαυμάσια Πακάρ των προπολεμικών ημερών, επειδή δεν έβρισκαν πια βενζίνη για να την κυκλοφορήσουν.

1941 «Η προσφιλής στον Σταντάλ και τα διυλιστήρια Σαι κρυσταλ­ λοποίηση πρέπει να άρχισε τότε φαίνεται, για να συμπληρωθεί στο Παρίσι αργότερα», θα μας πει πολύ μετά ο Μπορίς Βίαν. Ωστόσο η Μισέλ Λεγκλίζ παντρεύεται στις 3 Ιουλίου 1941-τον Μπορίς με πολιτικό και θρησκευτικό γάμο. Το νέο ζευγάρι νοι­ κιάζει ένα στούντιο στην οδό Πασύ, 48, και ύστερα επιστρέ­ φουν στο οικογενειακό σπίτι της Βιλνταβραί. Απ’ αυτή την εποχή χρονολογούνται τα πρώτα Εκατό σονέτα. Τα πάρτυ ξαναρχίζουν. Ο Όμιλος Λεγκατέ, με πρόεδρο τον Αλαίν Βίαν, ξαναρχίζει και πολλαπλασιάζει τις δραστηριότητές του: λέσχη για σκάκι, γύρισμα ταινιών όπου παίζει ο Μπο­ ρίς, γράφοντας ο ίδιος μικρά σενάρια- τέλος, ο πατέρας Βίαν, οι τρεις γιοί του, ο βιολόγος Ζαν Ροστάν, ο γιος του και άλλοι φίλοι τους αρχίζουν να γράφουν ομοιοκατάληκτα ποιήματα- ο Μπορίς τα συγκεντρώνει σ’ ένα αρχείο- εκεί βρέθηκαν 43 χει­ ρόγραφα ποιήματα του Μπορίς Βίαν.

1942 Ο Αλαίν Βίαν γίνεται τό Μάρτιο ντραμίστας στο τρίο του κλαρινετίστα-ερασιτέχνη Κλωντ Αμπαντί, απόφοιτου του Πολυτε­ χνείου, που θα γίνει αργότερα ένας από τους υπεύθυνους της Τράπεζας Παρισίοον και Κάτω Χωρών. Ο Αλαίν φέρνει τον Αμπαντί στη Βιλνταβραί, όπου ο Μπορίς Βίαν παίζει τρομπέ­ τα και ο Λέλιο κιθάρα. Μέσα σε λίγες εβδομάδες τα τρία αδέλ­ φια Βίαν ανήκουν πια στην ορχήστρα Κλωντ Αμπαντί, που κά­ νει τις δοκιμές της στο σπίτι της Βιλνταβραί. Στις 12 Απριλίου γεννιέται ο Πατρίκ, γιος.του Μπορίς και της Μισέλ. Στις 5 Αυγούστου ο Μπορίς παίρνει το δίπλωμα του μηχανικού (έρχεται 54ος στους 72 στο τμήμα μεταλλουργίας). Αμέσως αρ­ χίζει να γυρεύει δουλειά- πάνω από δέκα εταιρείες δέχονται αίτησή του για εργασία- διαλέγει την AFNOR (Γαλλική Εται­ ρεία Τυποποίησης), που του προτείνει έναν πρώτο μισθό 4000

Παντρεύτηκα γιατί χρειαζόμουν σω­ ματικά μια γυναίκα- γιατί σιχαινόμουν να λέω ψέματα και να κορτάρω τις κο­ π έλες- αυτά μ’ ανάγκασαν να παντρευ­ τώ αρκετά νέος για να αρέσω και γιατί βρήκα κάποια που νόμιζα πως αγαπώ και που ο κύκλος της, οι ιδέες της, τα χαρακτηριστικά της ήταν κατάλληλα. Παντρεύτηκα χωρίς να ξέρω σχεδόν τις γυναίκες -π ο ιο το αποτέλεσμα; Κα­ νένα πάθος, η αργή μύηση μιας γυναί­ κας πάρα πολύ παρθένας, η κόπωση για μένα... όταν πια άρχισε εκείνη να ενδιαφέρεται, ήμουνα πάρα πολύ κου­ ρασμένος για να την κάνω ευτυχισμέ­ νη- είχα πάρα πολύ κουραστεί να περι­ μένω τις βίαιες συγκινήσεις που ονει­ ρευόμουν, περιφρονώντας κάθε λογι­ κή. Ή ταν όμορφη, την αγαπούσα βέ­ βαια, ήθελα το καλό της. Αυτά δεν φτάνουν.

Το κόκκινο χορτάρι

αφιερωμα/15 φράγκων. Στις 24 Αυγούστου διορίζεται μηχανικός στην AFNOR, στο τμήμα υαλοποιίας. Ο Μπορίς, η Μισέλ και ο Πατρίκ πάνε να μείνουν στο πατρικό σπίτι της Μισέλ, στην οδό Φωμπούρ-Πουασονιέρ, 98. Το χειμώνα του ’42 αρχίζει να γράφει την Ταραχή στα Άνόαινα, που τελειώνει το Μάιο 1943· ο Μπορίς δεν δοκιμάζει να το δημοσιεύσει και θα κυκλοφορήσει μετά το θάνατό του, το 1966.

1943 Στις 3 Ιανουάριου η ορχήστρα Κλωντ Αμπαντί ονομάζεται ορ­ χήστρα Αμπαντί-Βιαν για χατήρι της Μισέλ που έκανε μια πο­ λύ λεπτή εγχείριση· η ορχήστρα παίρνει μέρος στο έκτο Ερασι­ τεχνικό Τουρνουά- αποτελείται από τα τρία αδέλφια Βίαν, τον Κλωντ Αμπαντί, στο κλαρινέτο και στη διεύθυνση του συγκρο­ τήματος, τον Ζακί Ντωμπουά στο πιάνο και τον Έντουαρ Λασάλ στο βιολοντσέλο- κανένα βραβείο γι’ αυτή την πρώτη εμ­ φάνιση. Για το χατήρι πάντα της άρρωστης Μισέλ, ο Μπορίς γράφει τό !Παραμύθι για μέσους ανθρώπους, για το οποίο υπάρχουν τρεις διαφορετικές μορφές. Η πρώτη και πιο μεγάλη μορφή συνο­ δεύεται από μερικά σκίτσα του Μπορίς Βίαν στο περιθώριο.

1944 Στις 2 Ιανουάριου η ορχήστρα Κλωντ Αμπαντί (με τον Μπορίς στην τρομπέτα) παίρνει μέρος στο έβδομο Ερασιτεχνικό Τουρ­ νουά· ο ειδικευμένος τύπος αποκομίζει μια θαυμάσια εντύπω­ ση, αλλά επειδή η ορχήστρα έπαιξε ένα αμερικάνικο έργο (που απαγορευόταν στην κατοχή), απορρίπτεται. Στις 10 Ιανουά­ ριου ο Μπορίς γνωρίζεται με τον Κλωντ Λυτέρ. Το Μάρτιο στέλνει, με το ψευδώνυμο Μπιζόν Ραβί (τ’ όνομά του αναγραμματισμένο), σ’ ένα διαγωνισμό που οργάνωσε το περιοδικό Χ οτ Τζαζ, ένα ποίημα με τίτλο «Δημοψήφισμα σε φόρμα μπα­ λάντας», όπου εκφράζει τη λύπη του για την εξαφάνιση της πραγματικής τζαζ (αμερικάνικης) στη Γαλλία· το ποίημά του έρχεται δεύτερο στο διαγωνισμό αυτό. Τον Αύγουστο συναντά τον Κλωντ Λεόν, που θα παίζει ντραμς στην ορχήστρα Κλωντ Αμπαντί και θα γίνει ένας από τους κα­ λύτερους φίλους του Μπορίς· ξαναβρίσκουμε τον Κλωντ Λεόν σε πολλά αφηγήματα του Βίαν με το όνομα Ντόντυ· θα παίξει σημαντικό ρόλο στο Φθινόπωρο στο Πεκίνο, αφού θα είναι, με το πραγματικό του όνομα, ο ερημίτης που θεωρεί σαν ιερή πράξη να κάνει έρωτα δημοσίως. Μετά την επελευθέρωση του Παρισιού η ορχήστρα Κλωντ Αμ­ παντί δίνει πολλές συναυλίες τζαζ για πολλούς συλλόγους και για καντίνες του αμερικάνικου στρατού. Τελειώνει την πρώτη μορφή του Σκονληκοσκανόαλιάρη και το πλαγκτόν είναι αφιερωμένο στο βιολόγο Ζαν Ροστάν σ’ αυτό το βιβλίο ο Βιάν περιγράφει με πολύ κέφι τα πάρτυ της Βιλνταβραί και τις όχι και τόσο ευχάριστες επαγγελματικές του ασχολίες. Στις 22 Νοεμβρίου, κάποιοι αλήτες σκοτώνουν τον πατέρα του, μέσα στη νύχτα, στην κουζίνα του σπιτιού του στη Βιλνταβραί. Ο Μπορίς αγαπούσε πάρα πολύ τον πατέρα του και ο θάνατός του θα του στοιχίσει πολύ. Λίγο αργότερα θα πουληθεί η ωραία ιδιοκτησία της Βιλνταβραί, με τους χειρότερους όρους. Στο όγδοο Τουρνουά Ερασιτεχνών, στις 24 Δεκεμβρίου, η ορ­ χήστρα Κλωντ Αμπαντί μόλις που χάνει την πρώτη θέση από την ορχήστρα Πωλ Βεονόν. Ο Κλωντ Αμπαντί και οι μουσικοί

...Πάνω στον πόλεμο, ξηλώθηκα σχε­ δόν για να κρατήσω το διαμέρισμα, γιατί το συμβόλαιο δεν ήταν τόσο ξε­ κάθαρο. Η Μισέλ έλεγε πως είμαστε σπίτι μας, κι εγώ δεν μπορούσα να πετάξω έξω τα πεθερικά, αφού ήταν δικό τους το διαμέρισμα. Δεν είχα παρά ένα δωμάτιο, με δυο λόγια, που το εί­ χα βολέψει εγώ ο ίδιος άλλωστε... Χά­ θηκε ανεπανόρθωτα, κάτω από τέσσε­ ρα στρώματα μπογιά, το διαβολικά χρυσοκόκκινο χαρτί του τοίχου... Προσωπικό σημείωμα, 26.2.1952

16/αψιερωμα του υιοθετούν το στυλ τζαζ Νέας Ορλεάνης που προβάλλουν ο Μπορίς Βίαν και ο Κλωντ Λεόν. Ο Κλωντ Λυτέρ, που παρακο­ λουθεί τις δοκιμές της ορχήστρας, θα τους μιμηθεί, για να γνω­ ρίσει την επιτυχία στο κέντρο «Λοριανταί»; 1945 Ο Κλωντ Αμπαντί θα συνεχίσει όλο το χρόνο να συνεργάζεται με τις αμερικάνικες υπηρεσίες ψυχαγωγίας. Το Μάρτιο ο Μπορίς Βίαν δίνει ένα πρώτο άρθρο σε μια μικρή δεκαπενθήμερη εφημερίδα, Οι Φίλοι των Τεχνών. Του αναθέ­ τουν τη λογοτεχνική στήλη· η γυναίκα του γράφει για τις ται­ νίες και ο Ραιημόν Φολ για τη μουσική. Ο Μπορίς υπογράφει τα άρθρα του με το ψευδώνυμο Ουγκώ Ασμπουισόν (τσεκουρόθαμνος) από το πρόσωπο του Δόκτορά Χάκενμπους της ται­ νίας των αδελφών Μαρξ, Σούπα με πάπια. Θα αναλύσει εκεί τις Πηγές του βασιλιά Υμπύ του Σαρλ Σασέ για να υπερασπι­ στεί τον Αλφρέντ Ζαρρύ' θα υμνήσει το βιβλίο του Ραιημόν Κενώ, Μακριά από το Ρυέιγ, το μυθιστόρημα της Ντόροθυ Μπέηκερ που περιγράφει τη ζωή του τρομπετίστα Μπιξ Μπέιντερμπεκ, που το παίξιμό του τον έχει επηρεάσει εκείνη την εποχή· αργότερα θα μεταφράσει αυτό το βιβλίο, με τον τίτ­ λο Ο νέος με την τρομπέτα (εκδότης Γκαλλιμάρ, 1951). Λέει όλη του τη χαρά για το βιβλίο του Πήτερ Τσένεϋ Οι κυρίες δεν σκοτίζονται, που θα μεταφράσει μαζί με τη γυναίκα του για την αστυνομική «μαύρη σειρά» του Γκαλλιμάρ, το 1949. Απο­ μακρύνεται πολύ απότομα από τη σύνταξη των Φίλων των Τε­ χνών που αμελούσε ν’ αμείβει τα άρθρα του, και αφού είχε συνεργαστεί σε τρία τεύχη. Στις 18 Ιανουάριου υπογράφει ένα συμβόλαιο με τον Γκαλλι­ μάρ για το Σκουληκοσκανδαλιάρη και το πλαγκτόν, που ξανα­ γράφει ύστερα από τις παρατηρήσεις του Ραιημόν Κενώ, που θα είναι γι’ αυτόν ο άνθρωπος κι ο συγγραφέας που θα αισθά­ νεται πιο κοντά του. Παίζει σε μια ταινία του Ζαν ντε Μαργκενά, η Κυρία και το φλερτ της, που έχει τα χάλια της. Υποδύεται έναν τρομπετίστα σε μια ορχήστρα κάποιας μπουάτ· αυτή η κινηματογραφική του περιπέτεια θα του εμπνεύσει το διήγημα «Ο κομπάρσος», που μπορούμε να διαβάσουμε στη συλλογή Τα μυρμήγκια. Στις 14 Αυγούστου, ο Μπορίς, η Μισέλ και ο Πατρίκ πηγαί­ νουν δεκαπέντε μέρες διακοπές στο Σαιν-Ζαν-ντε-Λυζ, σ’ ένα δυάρι με κουζίνα. Ο «Ταγματάρχης» θα φτάσει εκεί λίγες μέ­ ρες αργότερα· ο Μπορίς διηγήθηκε το γραφικό ταξίδι του «Ταγματάρχη» στη «Γαλάζια χήνα» (Τα μυρμήγκια) και με πε­ ρισσότερες λεπτομέρειες στα «Τείχη του Νότου» (Ο λυκάνθρω­ πος). Στις 25 Οκτωβρίου ο Βίαν τελειώνει το διήγημα «Ο Μαρτέν μου τηλεφώνησε στις 5», το πρώτο ίσως που έγραψε και που θα δημοσιευτεί πολλά χρόνιά μετά το θάνατό του στο Λυκάνθρω­ πο. Αυτή η χρονιά είναι γεμάτη συναυλίες, με την ορχήστρα Κλωντ Αμπαντί, για αντιστασιακές οργανώσεις, στην Εκόλ Νορμάλ Μουσικής, στις τρεις Νύχτες Τζαζ, στην αίθουσα Πλεγιέλ, στην αίθουσα Σοπέν κλπ. Στις 17 Νοεμβρίου, στο πρώτο Διε­ θνές Τουρνουά Τζαζ Ερασιτεχνών, στις Βρυξέλλες, η ορχή­ στρα παίρνει τέσσερα κύπελλα, ένα βραβείο και τον τίτλο του διεθνή πρωταθλητή. Ύστερα απ’ αυτή την επιτυχία, καλούν την ορχήστρα να παίξει στα ρεβεγιόν των Χριστουγέννων και

Ο Βίαν παίζει τρομπέτα

Δ εν υπάρχουν καλοί γονείς, όλοι τους το ίδιο είναι.

Το κόκκινο χορτάρι Τον πατέρα μου άλλωστε τον αγαπού. Παράλληλοι βίοι του Μπορίς Βίαν

Πολύ ευχαριστημένος που βλέπω επι­ τέλους να κυκλοφορεί αυτός που πρώ­ τος εγώ διάβασα και υπερασπίστηκα. Ε! λοιπόν, τον βρίσκω πάντα θαυμά­ σιο. Και μάλιστα συναρπαστικό. Ζαν Πωλάν, Γράμμα στον Μπορίς Βίαν, 25 Ιανουάριου 1947

αψιερωμα/17 της Πρωτοχρονιάς στην ταβέρνα «Ζενίθ» των Βρυξελλών, με πολύ υψηλές αμοιβές.

Ο αφρός των ημερών μας αφηγείται πόσο δύσκολο είναι να ξούμε με εμφυ-

τεύματα εγκυστωμένα στην καρδιά του 1946 μας που τα απΟκαλούμε έν­ Στις 15 Φεβρουάριου ο Μπορίς Βιάν παραιτείται από τη δυ- κορμιού στικτα, αλλά και πόσο αδύνατο είναι λειά του στην AFNOR για να πάρει τη θέση του μηχανικού σ’ να ξούμε χωρίς αυτά· και επιπλέον, ο έναν παραδημόσιο οργανισμό χαρτοποιίας, χάρη στην υποστή­ κόσμος των ενστίκτων μας είναι βασι­ ριξη του Κλωντ Λεόν, που εργάζεται ήδη εκεί. Ο Κλωντ Λεόν κά σε συνεχή διαμάχη. τον είχε δελεάσει, και πολύ δικαιολογημένα, αποκαλύπτοντάς Σαν ένα σαρκοβόρο φυτό που η θύμη­ του πως στη νέα του αυτή θέση, πολύ πιο καλοπληρωμένη, δεν σή του μας παγώνει ανάμεσα στην θα ήταν υποχρεωμένος να κάνει το παραμικρό. Πράγματι, από ομορφιά και τη φρίκη, ο Αφρός των το Μάρτιο κιόλας αρχίζει να γράφει τον Αφρό των ημερών και ημερών διασταυρώνει διαρκώς τα πιο αντιφατικά συναισθήματα αλλά και τα θα το τελειώσει το Μάιο. πιο βασικά επίσης. Παγιδευμένος ανά­ Με το πέμπτο τεύχος της Τζαζ Χ οτ (Μάρτιος 1946) αρχίζει η μεσα στο γέλιο και το λυγμό, την ευτυ­ τακτική συνεργασία του Βίαν στο περιοδικό του Χοτ Κλαμπ χία και την απελπισία, ο αναγνώστης Γαλλίας. ξαναβρίσκει μέσα του, παραγνω ρίζον­ Στην αίθουσα Πλεγιέλ η ορχήστρα Κλωντ Αμπαντί και ο τρομ­ τας την, την . απήχηση πρωτόγονων πετίστας της Μπορίς Βίαν παίρνουν το Μεγάλο Βραβείο. Οι συγκινήσεων που του μιλούνε για μια μουσικοί είχαν εμφανιστεί στη σκηνή με μεγάλες άσπρες γε­ εποχή που έρωτας, και μίσος ζούσαν νειάδες για να θυμίσουν πως ήταν η πιο παλιά ορχήστρα ερα­ στο ίδιο κουκούλι. Α λαιν Κοστ σιτεχνών και ζήτησαν να τους αναγγείλουν με το όνομα «Ο Συμπόσιο Βίαν στο Σεριζύ, 1977 καθηγητής Ντυπιτόν και τα χαρούμενα μαντολίνα του». Από την αρχή του 1946 ο Μπορίς Βίαν συνδέεται φιλικά με τον Σαρτρ, τη Σιμόν ντε Μπωβουάρ και όλη την ομάδα του περιο­ δικού Μοντέρνοι. Καιροί. Στο ένατο τεύχος αυτού του περιοδικού (1 Ιουνίου 1946) δημο­ σιεύεται το διήγημά του «Τα μυρμήγκια». Στο επόμενο τεύχος εγκαινιάζει τη στήλη «Χρονογραφήματα του ψεύτη». Το περιο­ δικό Ο δρόμος (τεύχος 5) δημοσιεύει το διήγημά του «Η γαλά­ ζια χήνα». Αυτή τη χρονιά γράφει κι άλλα πολλά διηγήματα που θα γίνουν γνωστά δυο τρία χρόνια αργότερα. Τον Ιούνιο 1946 ο Μπορίς Βιάν, με τον Αφρό των ημερών, εί­ ναι υποψήφιος για το βραβείο της «Πλειάδας» που απονέμεται σε ανέκδοτο έργο, και είναι από τα πιο ωραία βραβεία εκείνης της εποχής. Στην επιτροπή μετέχουν ο Μαρσέλ Αρλάν, ο Αλμπέρ Καμύ, ο Πωλ Ελυάρ, ο Ζαν Λεμαρσάν, ο Αντρέ Μαλρώ, d Σαρτρ· ενώ πολλοί περίμεναν να πάρει το βραβείο ο Βίαν, του τον υποστήριζαν ο Σαρτρ, ο Κενώ και ο Λεμαρσάν, το απονέμουν σ’ έναν αβά για μια συλλογή θρησκευτικών ποιημά­ των. Ο Βίαν πειράχτηκε πάρα πολύ απ’ αυτή την αποτυχία. Οι Μοντέρνοι Καιροί φροντίζουν να δημοσιεύσουν στο τεύχος του Οκτωβρίου δεκατρία κεφάλαια από τον Αφρό των ημερών. Ευνεπαρμένος από μια έντονη μανία ζωγραφικής, ο Μπορίς Ο Μ πορίς μου δίνει μια μέρα ένα χει­ ζωγραφίζει μέσα σε λίγες'μέρες πολλούς πίνακες με λάδι· πολ­ ρόγραφο και μου ζητά να του πω αν, λοί θα εκτεθούν το Δεκέμβριο σε μια γκαλερί, στα πλαίσια της κατά τη γνώμη μου, πρόκειται για Ξκθεσης «Ζωγράφοι συγγραφείς από τον Αλφρέντ ντε Μυσέ ώς πρωτότυπο ή για μετάφραση από τ’ αμερικάνικα. ;ον Μπορίς Βίαν». Το διαβάζω· υποτίθεται ότι όλα γίνον­ Γον Αύγουστο, στο διάστημα μιας 15ήμερης άδειας, ο Βίαν ται στο Χάρλεμ και η συστηματική του γράφει το μυθιστόρημα Θα φτύσω στους τάφους σας, που υπο- βία, μια ορισμένη στάση απέναντι ;ίθεται ότι είναι μεταφρασμένο από τ’ αμερικάνικα και προο­ στους μαύρους μου φαίνονται φτιαχτά ρίζεται για έναν εκδότη που γυρεύει κάποιο μπεστ-σέλερ. Το και μ’ ενοχλούν κάπως. Αλλά για μέ­ Σεπτέμβριο αρχίζει το Φθινόπωρο στο Πεκίνο, που τελειώνει να , ο Βέρνον Σάλλιβαν, ο συγγραφέας ;ο Νοέμβριο, στην ήρεμη πνευματική ατμόσφαιρα του Οργανι- του, είναι Αμερικάνος. Ο Μ πορίς δεί­ χνει να είναι ευχαριστημένος και το βι­ ιμού Χάρτου. κυκλοφορεί λίγο μετά στις εκδό­ Γον Οκτώβριο τυπώνεται ο Σκουληκοσκανδαλιάρης και το βλίο σεις του Σκορπιού. Τρομερή επιτυχία: ιλαγκτόν, που θα κυκλοφορήσει τον Ιανουάριο 1947 στη συλ- Θα φτύσω στους τάφους σας! Με είχε .ογή «Φτερό στον άνεμο», που διευθύνει ο Ραιημόν Κενώ, στις ξεγελάσει. κδόσεις Γκαλλιμάρ. Μαρσέλ Ντυάμέλ, 1972

18/αφιερω μα \ '.{£ Jfc.·'·*, 'Α <5>,

Το Νοέμβριο, οι εκδόσεις του Σκορπιού δημοσιεύουν το Θα φτύσω στους τάφους σας.

J’trai c r a ch er

sur vos tombes Στα κατάλοιπα τόυ Μπορίς Βίαν βρέθηκε ένα πρώτο σχέδιο του Ψυχοβγάλτη που χρονολογείται από τον Ιανουάριο 1947. Στις 7 Φεβρουάριου η εισαγγελία ζητά να γίνει ανάκριση για το Θα φτύσω στους τάφους σας του αμερικάνου συγγραφέα Βέρνον Σάλλιβαν και ,του εκδότη του ύστερα από αίτηση ενός πουριτανού αρχιτέκτονα που διευθύνει το «Καρτέλ κοινωνικής και ηθικής δράσεως». Η ανάκριση βασίζεται στο νόμο της 29 Ιουλίου 1939, σχετικό με τη γαλλική οικογένεια. Τον ίδιο μήνα ο Βίαν θα γράψει, με το όνομα Σάλλιβαν πάλι, το Ό λοι οι νεκροί έχουν το ίδιο δέρμα, που θα κυκλοφορήσει το 1948. Η μήνυση για το Θα φτύσω στους τάφους σας ήταν μια εξαιρε­ τική διαφήμιση, και το βιβλίο πουλιέται σε χιλιάδες αντίτυπα. Στις 11 Απριλίου σ’ ένα μπιστρό στο 33 της οδού Ντωφίν ανοί­ γει το κλαμπ «Ταμπού», όπου χορεύαν με ένα πικάπ ώς τον Ιούνιο του 1947· τώρα εμφανίζεται μια πραγματική ορχήστρα όπου πρωτοστατεί ο Μπορίς Βίαν, μαζί με τον αδελφό του Αλαίν. Το «Ταμπού» γίνεται ένα υπόγειο της μόδας στην καρ­ διά του Σαιν-Ζερμαίν-ντε-Πρε, όπου συχνάζουν βεντέτες σαν τη Ζυλιέτ Γκρεκό, την Άννα-Μαρία Καζαλίς και τον Αλέξαν­ δρο Αστρύκ. Ποιητές απαγγέλλουν ή ξεφωνίζουν τα έργα τους, στα διαλείμματα της ορχήστρας. Ο σκανδαλοθηρικός τύπος ξε­ σηκώνει τους κοσμικούς κύκλους, που αρχίζουν να συχνάζουν στο «Ταμπού», όπου υποτίθεται πως η «υπαρξιστική» νεολαία εκδηλώνεται με άσεμνες εμφανίσεις. Ο Μπορίς Βίαν, που υπο­ πτεύονται ήδη σαν συγγραφέα του Θα φτύσω στους τάφους σας, κατηγορείται συνεχώς από τις λαϊκές εφημερίδες πως διαφθείρει την αθώα νεολαία. Ο αφρός των ημερών κυκλοφορεί τον Απρίλιο. Στις 15, ο Μπο­ ρίς Βίαν τελειώνει το θεατρικό του έργο Γδάρσιμο για όλους. Λίγες μέρες μετά, ένας πλασιέ, παλιός συνεργάτης των Γερμα­ νών, πνίγει σ’ ένα ξενοδοχείο τη φιλενάδα του, αφήνοντας ανοιχτό πάνω στο κομοδίνο το Θα φτύσω στους τάφους σας, στη σελίδα ακριβώς όπου περιγράφεται μια παρόμοια σκηνή. Άλλο που δεν ήθελαν οι εφημερίδες· κατηγορούν το μυθιστό­ ρημα πως προκαλεί όλους τους πιθανούς και απίθανους φό­ νους. Ο Βίαν έχει ήδη ανησυχήσει από τη μήνυση που του έγινε και αρχίζει να γράφει το δήθεν πρωτότυπο κείμενο του βιβλίου στα αγγλικά. , Στις 21 Μαίου, 27 χρονών, ο Μπορίς παίρνει με επιτυχία το δίπλωμα οδηγού. Σημαντικό γεγονός στη ζωή του, γιατί από δω και μπρος θα αγαπήσει με πάθος τ’ αυτοκίνητα· αγοράζει άλλωστε αμέσως, από τα πλεονάσματα του γερμανικού στρα­ τού, ένα Μπεεμβέ σχεδόν διαλυμένο που θα απαιτεί συνεχείς επισκευές. Για την Ελέν Μποκανοφσκί των εκδόσεων «Γήινες Τροφές», σύζυγο του Μισέλ Μποκανοφσκί, κατοπινού προϊσταμένου του Μπορίς στη «Φίλιπς» και αργότερα υπουργού Βιομηχανίας, ο Βίαν επιχειρεί την πρώτη «πραγματική» του μετάφραση: Ο με­ γάλος ρολογάς, του Κέννεθ Φήρινγκ. Ο Μπορίς γράφει πολλά σενάρια για ταινίες, που πολλές απ’ αυτές έχουν για σκηνικό τους το «Ταμπού» και που σκηνοθε­ τούν πιστοί του φίλοι. Την 1η Ιουνίου ιδρύει με τον Ραιημόν Κενώ και τον Μισέλ Αρνώ μια κινηματογραφική εταιρεία, την

par Vernon Sullivan (Editions du Scorpion) L p*Mit qo* net idiw ar amincain n’a osi pablier cettt {lu­ cubration maladive d’an m itij. C’est 4 I'bonnenr dt Tedhloe amfricaiae, t t 11 faot diplortr qu’il It «olt trouvf en France an trcdactear n ant -firm* pent dliffos« wtr* incivilitl *inil« et malbooncte.

C '«t sat U livre qti’oa «rather. .

I

0 Βέρνον Σάλλιβαν μας βοηθά να κα­ ταλάβουμε τον Μ πορίς Β ία ν τα έργα τους όχι μόνο είναι αξεχώριστα, αλλά και συμπληρωματικά. Με μικρότερη αισθητική αξία, ο Σάλλιβαν είναι πιο σαφής στον ψυχολογικό τομέα· κρυμ­ μένος πίσω από το ψευδώνυμό του, ο Βίαν μας έδωσε πράγματι τις πιο κρυ­ φές του ψυχώσεις. Μισέλ Ρυμπαλκά, 1969

Ο αφρός των ημερών ανήκει σε μια με­ γάλη, υπόκωφη, σχεδόν παράνομη προσπάθεια μιας παράδοσης, για με­ ταφορά των μεθόδων της ποιητικής λειτουργίας στον αφηγηματικό πεζό λόγο. Μισέλ Γκωτιέ, 1973

αφιερωμα/19 «Αρκεβίτ», με μοναδικό θετικό αποτέλεσμα ένα σενάριο γραμ­ μένο από τους τρεις συνεταίρους και που θα εκδώσει το Κολέ­ γιο Παταφυσικής1 το 1961, με τίτλο Ζονέιγ. Στις 26 Ιουνίου ο Βίαν απολύεται από τον Οργανισμό Χάρτου. Από δω και μπρος θα ζει, αρκετά δύσκολα πολλές φορές, με το γράψιμο, αλλά αυτό το καλοκαίρι του 1947 τα σημαντικά συγ­ γραφικά του δικαιώματα από το Θα φτύσω... τον ενθαρρύνουν σ’ αυτή του την απόφαση. Ένας από τους καλύτερους καρπούς της υπηρεσίας του στον Οργανισμό Χάρτου, το Φθινόπωρο στο Πεκίνο, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις του Σκορπιού. Στις. 16 Αυγούστου 1947 ένας νόμος αμνηστεύει όλες τις εκδό­ σεις που είχαν μηνυθεί πριν τις 16 Ιανουάριου 1947, άρα και το Θα φτύσω στους τάφους σας. Η κρεμάλα που είχε στήσει ο πουριτανός Ντανιέλ Παρκέρ προσωρινά διαλύεται. Στις 21 Οκτωβρίου το βράδι, στην ώρα με την καλύτερη ακροαματικότητα, μεταδίδεται η εκπομπή «'Ο,τι θέλει ο Μπορίς Βίαν» με την ορχήστρα του «Ταμπού» κι ένα εντυπωσιακό κείμενο του Βίαν. Ακόμα μια φορά οι εφημερίδες ξεσηκώνον­ ται, καταγγέλλοντας την κακογουστιά και τη «μουσική για αγρίους» των έκφυλων του «Ταμπού». Το Δεκέμβριο ο Βίαν δίνει στο περιοδικό Τζαζ Χ οτ την πρώτη του επιθεώρηση τύπου, που θα συνεχίσει ώς το θάνατό του, χωρίς καμιά αμοιβή. Από τις 2 Οκτωβρίου, το Χοτ Κλαμπ Γαλλίας χωρίστηκε στα δυό: από τη μια είναι ο Υγκ Πανασιέ, οπαδός της παραδοσιακής τζαζ, από την άλλη ο Κλωντ Ντελωναί, που θέλει νέες μορφές για την τζαζ· ο Μπορίς Βίαν είναι στο πλευρό του Ντελωναί. Ο Βίαν δίνει επίσης χρονογραφήμα­ τα για την τζαζ στην εφημερίδα Κομπά. Στις 4 Δεκεμβρίου, στην αίθουσα του Ωδείου, δίνει μια διάλεξη με θέμα «Πενήντα χρόνια τζαζ», που συνοδεύεται από εκτελέσεις του Υμπέρ Φολ και του Κλωντ Λυτέρ.

1948 Το δεύτερο .βιβλίο του «Σάλλιβαν», 'όλοι οι νεκροί έχουν το ίδιο δέρμα, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις του Σκορπιού. Στις 7 Ιανουάριου, ο στενός φίλος του Βίαν, Ζακ Λουσταλό ή Ταγματάρχης, πεθαίνει στις 3 το πρωί, πέφτοντας από το μπαλκόνι ενός σπιτιού. Ο θάνατός του στοιχίζει πάρα πολύ στον Μπορίς Βίαν. Από το Φεβρουάριο ώς τον Απρίλιο, η εβδομαδιαία ΦρανςΝτιμάνς δημοσιεύει σε επιφυλλίδες τον τρίτο «Σάλλιβαν», Και θα σκοτώσουμε όλους τους απαίσιους. Στις 16 Απριλίου γεννιέται η κόρη του Καρόλ. Στις 22 Απρι­ λίου, στο θέατρο Βερλαίν, δίνεται η πρώτη παράσταση της θεατρικής διασκευής του Θα φτύσω στους τάφους σας, σε σκη­ νοθεσία του Πασκουαλί. Αναπόφευκτα, ενορχηστρωμένο από τις εφημερίδες μεγάλης κυκλοφορίας, ένα καινούριο σκάνδαλο ξεσπά, σε τέτοιο βαθμό που η διεύθυνση του μετρό αρνείται να τοιχοκολλήσει τις αφίσες με τον καταραμένο τίτλο, και δέχεται μόνο την επιγραφή: «Το έργο του Μπορίς Βίαν». Στο ανοιξιάτικο τεύχος τους Τα Τετράδια της Πλειάδας δημο­ σιεύουν μια «αποστεωμένη» μορφή από το Γδάρσιμο για όλους. Η αμερικάνικη έκδοση του Θα φτύσω... βγαίνει με τον τίτλο I shall spit on your graves. Στις 4 Ιουνίου, σ’ έναν κύκλο διαλέξεων για το αντικείμενο και

Πρέπει να επιμείνουμε, περισσότερο !από ποτέ, σε μια πολύ μεγάλη επιτυχία του Βίαν. Δεν κάθησα να υπολογίσω ακριβώς, αλλά μπορούμε να πούμε πως οι διάλογοι πιάνουν, στον Αφρό των ημερών, τον μισό τυπωμένο χώρο. . Κι όμως αυτό ήταν ένα πολύ δύσκολο τεχνικά πρόβλημα από τη στιγμή που 3ΐ μυθιστοριογράφοι συνειδητοποίη­ σαν πως ήταν πράγματι πρόβλημα αυ­ τή η καταχώριση του διαλόγου μέσα στη λεκτική υφή του μυθιστορήμα­ τος. .. Πρέπει να τό καταλάβουμε: πρό­ κειται για δυο συγγραφείς που η δημό­ σια κριτική κράτησε για πολύν καιρό στο περιθώριο της μεγάλης λογοτε­ χνίας, τον Κενώ και τον Βίαν, που έλυσαν το πρόβλημα με την πιο κατα­ φανή φυσικότητα, μια εύστροφη ευλυγισία, με κομψότητα, ας πούμε, για να τελειώνουμε. Α ν χρειαζόταν να δώ­ σουμε εδώ ένα παλιό σημείο αναφο­ ράς, μια αφετηρία, θα έπρεπε ν α μιλή­ σουμε για τον Ντιντερό. Μισέλ Γκωτιέ, 1973

20/αφιερωμα την ποίηση, ο Μπορίς Βίαν μιλά για μια «Διακριτική προσέγ­ γισή του αντικειμένου». Ο Μπορίς Βίαν εγκαταλείπει το «Ταμπού» για ν’ ανοίξει μαζί με άλλους μία νέα μπουάτ-υπόγειο, το κλαμπ Σαιν-Ζερμαίνντε-Πρε, στην οδό Σαιν-Μπενουά. Απ’ ό,τι θα πει αργότερα ο Μπορίς, αυτό το κλαμπ δεν θ’ αποκτήσει ποτέ την ατμόσφαιρα του «Ταμπού». Είναι ένα κλαμπ πολύ σικ, για πλούσιους, και οι μουσικοί θα γίνουν επαγγελματίες. Στο κλαμπ Σαιν-Ζερμαίν ο Βίαν θα δεχτεί όλους τους μεγάλους αμερικάνους μουσικούς της τζαζ: Ντιούκ Έλλινγκτον, Τσάρλι Πάρκερ, Κέννυ Κλαρκ, Μάιλς Ντέιβις κλπ. Το κλαμπ θα γνωρίσει επιτυχίες ξεχωρι­ στής ποιότητας και θα γίνει ένας πόλος έλξης για τους τουρί­ στες. Στις 14 Ιουνίου νέα διάλεξη του Βίαν μ’ ένα τολμηρό θέμα: «Πόσο χρήσιμη είναι μια λογοτεχνία του ερωτισμού». Στις 20 Ιουνίου κυκλοφορεί από τις εκδόσεις του Σκορπιού το έργο του Και θα σκοτώσουμε όλους τους απαίσιους. Δυο μεταφράσεις του Ραίημοντ Τσάντλερ βγαίνουν στη «μαύρη σειρά» των εκδόσεων Γκαλλιμάρ. Ο Βίαν γράφει τα πρώτα του έργα για καμπαρέ, και διάφορα διηγήματά του τυπώνονται σε περιοδικά. Ασχολείται και με την τεχνοκριτική, γράφοντας ένα άρθρο για το ζωγράφο Λυσιέν Κουτώ στο περιοδικό Πίσω από τον καθρέφτη. Το Τζαζ Χοτ δημοσιεύει από το τεύχος 27 ώς το 35 τη μετά­ φραση τον Νέου με την τρομπέτα της Ντόρόθυ Πάρκερ, που θα τυπώσει σε τόμο ο Γκαλλιμάρ το 1951. Επειδή βγαίνει όλο σε νέες εκδόσεις το Θα φτύσω... ο Ντανιέλ Παρκέρ καταθέτει νέα μήνυση. Τον Αύγουστο ο Βίαν ταξιδεύει στην αμερικάνικη ζώνη κατο­ χής, στη Γερμανία. Εκεί σχεδιάζει το Κόκκινο χορτάρι και γράφει την αρχή. Στις 24 Νοεμβρίου 1948 ο Βίαν παραδέχεται πως είναι ο συγ­ γραφέας του Θα φτύσω στους τάφους σας, μπροστά στον ανα­ κριτή Μπωρές. Η μήνυση του Ντανιέλ Παρκέρ περιλαμβάνει και τον δεύτερο «Σάλλιβαν», Ό λοι οι νεκροί...

1949 Το Μάρτιο γίνεται αρχισυντάκτης του περιοδικού Νέα της Τζαζ και, με το όνομά του ή με ψευδώνυμα, γράφει όλα τα άρθρα. Αυτή η «δικτατορία» στα Νέα της Τζαζ θα κρατήσει ώς το τεύχος 11 του Ιουνίου 1950. Οι συζυγικές σχέσεις με τη Μισέλ χειροτερεύουν. Στις 14 Μαΐου, ύστερα από μια πλούσια δεξίωση στο κλαμπ Σαιν-Ζερμαίν, ο Βίαν παρουσιάζει τη συλλογή ποιημάτων, του Μελωδίες από μπελτέ σε πολυτελή έκδοση και σε 200 μόνο αντίτυπα. Τον Ιού­ λιο οι εκδόσεις του Σκορπιού κυκλοφορούν τα Μυρμήγκια. Μια απλή υπουργική απόφαση απαγορεύει το Θα φτύσω... Από τις 4 ώς τις 11 Σεπτεμβρίου είναι μέλος της κριτικής επι­ τροπής στο Διεθνές Φεστιβάλ Ερασιτεχνικής Ταινίας, στις Κάννες. Συνεργάζεται στο περιοδικό Σαιν-Σινεμά-ντε-Πρε. Υπερασπίζει τον φανταστικό κινηματογράφο και τάσσεται κα­ τά του νεορεαλισμού, που γνωρίζει τότε μέρες δόξας. Τουλάχιστο από το 1944 ο Μπορίς Βίαν γράφει τραγούδια. Αλλά το πρώτο που θα γνωρίσει ξεχωριστή επιτυχία, το τρα­ γουδά το 1949 ο Ανρί Σαλβαντόρ· είναι το «Μπι-μποπ». Πολλά διηγήματα που έγραψε τα τελευταία δύο τρία χρόνια δημοσιεύονται σε διάφορα περιοδικά. Ο Βίαν υπογράφει ένα συμβόλαιο για ένα Εγχειρίδιο του Σαιν-

Ο Μπορίς Βίαν και ο Ανρί Σαλβαντόρ

Α ν έγινε λόγος για τον Βιοίν τόσο συ­ χνά γύρω στο Μάη του ’68, μήπως δεν είναι επειδή, μ’· έναν κάποιο διακριτι­ κό τρόπο, είχε αναγγείλει το θάνατο κάθε ιδεολογίας σε σχέση με την ιστο­ ρική μοίρα; Δίνοντας τα πρωτεία στο ■παρόν, μήπως δεν ευνοούσε συνάμα κάτι που μας λείπει και που ο τρόπος του να χρησιμοποιεί τις λέξεις, μας χα ­ ρίζει, αντίθετα, μέσα σε μια διαρκή μεταφορά: ένα σωστό πανηγύρι; Ζεράρ Ν τυροζουά, 1977

Ο μπάρμπα Υμπύ γελιόταν όταν έβλε­ πε τη σφαίρα σαν χαρακτηριστικό της τελειότητας. Η σφαίρα δεν είναι πιο τέλεια απ’ όποιο άλλο αντικείμενο. Θα έλεγα μάλιστα πως κάθε αντικείμενο είναι αναγκαστικά τέλειο από τη στιγ­ μή που δεν μιλά.

Διακριτική προσέγγιση του αντικειμένου, 1948

αψιερωμα/21 Ζερμαίν-ντε-Πρε που θα τελειώσει το Μάιο 1950 και θα κυκλο­ φορήσει το 1974. Έ να θερινό παράρτημα του κλαμπ Σαιν-Ζερμαίν ανοίγει στο Σαιν-Τροπέζ. Ο Βίαν νοικιάζει εκεί ένα σπιτάκι.

1950 Στις 11 Απριλίου παίζεται για πρώτη φορά το θεατρικό του έργο Γδάρσιμο για όλους. Ο Ζαν Κοκτώ θα γράφει σχετικά: «Ο Μπορίς Βίαν μας έδωσε ένα καταπληκτικό έργο, μοναδικό για τη συγκεχυμένη εποχή μας όσο ήταν στη δική τους, εποχή Τα μαστάρια τον Τειρεσία του Απολλιναίρ και το δικό μου Οι νιόπαντροι του πύργου Ά ιφφ ελ. Αυτό το θεατρικό έργο ή φ ω -' νητικό μπαλέτο έχει μια εξαίσια, ελαφριά, βαριά αυθάδεια σαν τους ασθματικούς ρυθμούς που είναι προνόμιο του Μπορίς Βίαν... Και το γέλιο ξεσπά εκεί που σκα η μπόμπα, και η μπόμπα σκα στα γέλια και ο σεβασμός μας για τις καταστροφές σκα μόνος του κι αυτός, σαν μια σαπουνόφουσκα...». Οι θεα­ τρικοί κριτικοί ξεσηκώθηκαν και διχάζονται ανάμεσα στους ενθουσιώδεις -πολύ λίγους-, τους χλιαρούς και τους καθαρά αντίθετους, που είναι και οι περισσότεροι. Χωρίς να εγκαταλείψει (αυτό θα γίνει μόνο του) την Μπεεμβέ του, ο Βίαν συμπληρώνει το «στάβλο» του με μια Μπραζιέ 1911, τρομερό αυτοκίνητο, που δεν κατασκευαζόταν πια το . 1950. Ο Μπορίς θα οδηγεί αυτό το αυτοκίνητο με 40 χιλιόμε­ τρα την ώρα, μέσα σ’ όλη τη Γαλλία και πιο πολύ στο ΣαινΖερμαίν-ντε-Πρε και το Σαιν-Τροπέζ, όπου θα παίξει μάλιστα και σε μια ταινία του Πωλ Παβιό (βασισμένη σ’ ένα σχόλιο του Μπορίς Βίαν: Ασκήσεις διακοπών, 1952). Στις 13 Μαΐου, ύστερα από μια θαυμάσια αγόρευση του δικη­ γόρου του Ζωρζ Ιζάρ (που θα πεθάνει μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας), ο Μπορίς Βίαν καταδικάζεται να πληρώσει 100.000 φράγκα για προσβολή των ηθών «μέσω βιβλίου». Κά­ νει αμέσως έφεση. Σε μια δεξίωση του εκδότη Γκαλλιμάρ, στις 8 Ιουνίου 1950, ο Μπορίς Βίαν συναντά για πρώτη φορά την Ούρσουλα Κουμπλέρ, που χόρευε στα μπαλέτα του Ρολάν Πετί. Η κρίση στις σχέσεις του με τη Μισέλ οξύνεται. Το τελευταίο βιβλίο με το όνομα «Σάλλιβαν», Ούτε που το κα­ ταλαβαίνουν (παύει πια ο Βίαν να παρουσιάζεται σαν μετα­ φραστής), κυκλοφορεί στις 12 Ιουνίου από τις εκδόσεις του Σκορπιού.' Στις 20 Ιουνίου ένας εκδότης, όχι και τόσο πετυχημένος, κυ­ κλοφορεί το Κόκκινο χορτάρι, αλλά όχι και με πολύ ζήλο, και το βιβλίο αυτό θα μείνει καταχωνιασμένο στο τυπογραφείο και πολλά του αντίτυπα θα καταστραφούν. Ο ίδιος εκδότης θα κυ­ κλοφορήσει το Σεπτέμβριο το Γδάρσιμο για όλους μαζί μ’ ένα «μονόπρακτο για φιλανθρωπικές εορτές», Το χειρότερο επάγ­ γελμα, που είχε γράψει ο Μπορίς για να παίζεται πριν από το Γδάρσιμο για όλους. Ο θιασάρχης Αντρέ Ρεμπάζ προτίμησε ένα μικρό μονόπρακτο του Ωντιμπερτί. Ο Βίαν γράφει την πρώτη μουσική του κωμωδία: Τζουλιάνο. Στα τέλη του 1950, οι εκδόσεις του Σκορπιού παρουσιάζουν, για τα τέσσερα τελευταία χρόνια, ένα κέρδος 4.500.000 φράγ­ κων στο όνομα του Βίαν -ποσό τεράστιο για εκείνη την εποχή, όταν σκεφτούμε μάλιστα πως ο μισθός του τον τελευταίο χρόνο στην AFNOR ήταν για όλο το χρόνο 200.000 φράγκα. Είναι αξιοσημείωτο πως σ’ αυτά τα 4.500.000 φράγκα που πήρε από

Η ζωή και το έργο του Μπορίς Βίαν ξετυλίγονται κάτω από την ένδειξη της απληστίας: απληστία για ζωή, απλη­ στία για γνώση και απληστία για δη­ μιουργία. Η απληστία, σαν το θεό Ιανό, έχει δυο πρόσωπα: το ένα δημιουργεί· το άλλο, εξιδανικευοντας αυτή την ενόρμηση, καταστρέφει. Με φαντασιώσεις αδηφάγων νηπίων, χαλασμένων σπιτιών, αποκαμωμένων γυναικών, ο Μ πορίς Βίαν δημιουργεί το έργο του με το οποίο επανορθώνει, αναδομεί, αναδημιουργεί τα εσωτερι­ κά αντικείμενα που καταστράφηκαν φαντασματικά. Αναδομείται ο ίδιος. Α ν Κλανσιέ, 1977 '

Ο Βίαν και η Ούρσονλα

Βρίσκω το Γδάρσιμο απόλυτα συναρ­ παστικό. Ευχαριστώ που μου το δανεί­ σατε. Θα φροντίσετε να παιχτεί; Θα έπρεπε. Ζ αν Πωλάν, Γράμμα στον Μπορίς Βίαν, 1948

αα/αψιερωμα τον εκδότη του, τα βιβλία με το πραγματικό του όνομα (Φθινό­ πωρο στο Πεκίνο, Τα μυρμηγκιά) δεν απέφεραν ούτε 200.000 φράγκα. Αυτά τα τέσσερα τελευταία χρόνια ο Μπορίς Βίαν τα έζησε μέσα στην πολυτέλεια και την απλοχεριά, μόνο που ξε­ χνούσε να πληρώνει την εφορία, η οποία θα τον χτυπήσει σκληρά και θα κατασχέσει το τελευταίο ποσό που έμενε για τον Βίαν στον εκδότη Ζαν Νταλλδυέν (21.000 φρ.). Τα χρόνια της χλιδής πέρασαν πια.

1951 Τον Απρίλιο ο Βίαν εγκαταλείπει τη συζυγική στέγη και πάει να μείνει με την Ούρσουλα σε μιά σοφίτα, στον αριθμό 8 του Μπουλβάρ Κλισύ. Τώρα κερδίζει πολύ σκληρά τη ζωή του. Μεταφράζει στη γραφομηχανή του, δουλεύοντας δέκα οκτώ ώρες κάθε μέρα, την Ιστορία ενός στρατιώτη, απομνημονεύμα­ τα του στρατηγού Ομάρ Μπράντλεϋ, που του πρότεινε ο Γκαλλιμάρ. Άλλη μετάφραση, σίγουρα πιο ευχάριστη, Ο μπλοφα­ τζής του Τζέιμς Μ. Κέιν, και πάλι για τον Γκαλλιμάρ. Το κολατσιό των στρατηγών, έργο που γράφει αυτή την εποχή και που θα πρωτοπαιχτεί στη Γερμανία το 1964 και στο Παρίσι το Σεπτέμβριο του 1965 με τρομερή επιτυχία, αντισταθμίζει, ίσως, στο ίδιο πολεμικό θέμα, τ’ απομνημονεύματα του στρα­ τηγού Μπράντλεϋ. Ο Βίαν έχει ανακαλύψει την «επιστημονική φαντασία» εδώ και δυο χρόνια. Είχε διαβάσει στο πρωτότυπο πάρα πολλά μυθι­ στορήματα αυτού του είδους και γίνεται ο απολογητής του. Στο τεύχος του Οκτωβρίου 1951 των Μοντέρνων Καιρών δημο­ σιεύει σε συνεργασία με τον Στέφεν Σπριέλ (Μισέλ Πιλοτέν) ένα πραγματικό μανιφέστο της «επιστημονικής φαντασίας» στη Γαλλία: «Ένα νέο λογοτεχνικό είδος: η επιστημονική φαντα­ σία». Παρ’·όλα αυτά, εναντιώνεται στον Σαρτρ και το περιοδι­ κό του επειδή οι σχέσεις του φιλόσοφου με τη Μισέλ, τη γυναί­ κα του Μπορίς, είχαν αρχίσει να γίνονται αρκετά στενές και . νόμιζε πως την επηρέαζε άσκημα στο θέμα του διαζυγίου τους, που ήταν πια αναπόφευκτο. Τότε αρχίζει να γράφει, έχοντας για στόχο του τον Σαρτρ και τους Μοντέρνους Καιρούς,. την 1Πραγματεία του καλού πολίτη, που στοχεύει ν’ αποδείξει την υπεροχή της τεχνικής πάνω στην πολιτική. Απ’ αυτό το φιλό­ δοξο σχέδιο, που θα το συνεχίσει ώς το θάνατό του, δεν έχουμε παρά ένα χάος από σημειώσεις. Ό λες όμως δημοσιεύτηκαν το 1979 και παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον, επειδή βλέπουμε τον Μπορίς Βίαν, που ώς τότέ, όπως το εξομολογήθηκε αργό­ τερα, ήταν τελείως αδιάφορος για τα κοινά, να προσπαθεί να καταλάβει και μάλιστα να λύσει τα προβλήματα της πολιτείας. Ο Βίαν γράφει ένα τρελό κώμειδύλλιο σε τρεις πράξεις, το Κε­ φάλι της Μέδουσας. Υποβάλλει στον Γκαλλιμάρ τον ψυχο­ βγάλτη αλλά το χειρόγραφο δεν γίνεται δεκτό. Υπογράφει όμως ένα συμβόλαιο για τις Περιπέτειες του Α , του A. Ε. Βαν Βογκτ. Ο Βίαν είχε μυηθεί στη γενική σημαντική του Κορζύμπσκι διαβάζοντας το βασικό του έργο: Επιστήμη και ψυχική υγεία, στην έκδοση του 1948· ο Βαν Βογκτ ήταν ένας οπαδός του. Το Νοέμβριο δημοσιεύει το πρώτο του άρθρο για την τζαζ στο εβδομαδιαίο Τέχνες. Το Δεκέμβριο πάει να βρει την Ούρσουλα στην Ελβετία. Στις 26 Δεκεμβρίου, σ’ ένα μπαρ, ιδρύει, μαζί με τον Ραιημόν

Α ν δεν μπορεί ν ’ αντιμετωπίσει τον έρωτα ανεξάρτητα απ’ ό,τι ονομάζει ψυχή, ακόμα λιγότερο προσπαθεί ν α τον αποχωρίσει από τη . σαρκική του υλοποίηση. Η στάση του συγγενεύει με τον πραγματικό επικουρισμό: όχι με την κραιπάλη των «γουρουνιών του Επίκουρου», αλλά με τη φιλοσοφία του Επίκουρου, για τον οποίο ο άν­ θρωπος είναι ενιαίος, μακριά από το καθαρό πνεύμα ή τη φυλακισμένη ψυ­ χή των πλατωνικών, αλλά και την κα­ θαρή σωματική παρουσία των απλοϊ­ κών ηδονιστών. Α νρί Μπωντέν,.1966

Ο Μ πορίς Βίαν είναι ένας παθιασμέ­ νος σύγχρονος των τεχνών τόυ 20ού αιώ να... Αυτή η απληστία, αυτή η δε­ κτικότητα του καινούριου, αυτός ο πυ­ ρετός να μη χάσει τίποτα από τις ανα­ καλύψεις ή τα ρεύματα της εποχής' του, μήπως δεν είναι τα βαθύτερα χα ­ ρακτηριστικά και για μας η αναντικα­ τάστατη γοητεία ενός καταδικασμένου με αναστολή που έκαψε τη ζωή του μ’ ένα πάθος μελαγχολικό και βίαιο για να δώσει μερικά σπαρακτικά έργα, με­ ρικές νότες τρομπέτας, πικρές και τρυ­ φερές, τον αφρό των ημερών μας; Ζιλμπέρ Πεστυρ’ώ, 1978

Και είναι αξιοσημείωτο πως στις πιο διαφορετικές δραστηριότητές του, ακόμα κι όταν συνεργαζόταν με εμπο­ ρικά περιοδικά σαν το Κονστελλασιόν και το Ελ, ο Μ πορίς Βίαν μπόρεσε, με μια τέχνη προσαρμοσμένη σ’ αυτούς τους ίδιους τους φουκαράδες, να μετα­ δώσει, ακόμα και πάντα, τη βασική παταφυσική αρμονία που χαιρόμαστε να ξεχωρίζουμε στο έργο του. Λατίς, 1959

αφιερωμα/23 Κενώ, τον Πιερ Καστ και τον Μισέλ Πιλοτέν, τη Λέσχη των Επιστημονοτυχοδ ιωκτών. Γράφει για την μπουάτ Ροζ Ρουζ μια επιθεώρηση επιστημονικής φαντασίας: Ό που νά ’ναι, όπου νά ’ναι. I

1952 Τον Ιανουάριο ο Μπορίς Βίαν γνωρίζεται με τον Μαρσέλ Ντελιάμ, που ήταν μια από τις εξαιρετικές φυσιογνωμίες της ένο­ πλης αντίστασης, γνωστός σαν συνταγματάρχης Φουσέ. Ο Βίαν θα γοητευθεί απ’,αυτό τον άνθρωπο. Οι βιοτικές ανάγκες υποχρεώνουν τον Βίαν να δίνει τακτικές συνεργασίες στο μηνιαίο Κονστελλασιόν. Στις 8 Απριλίου παρουσιάζεται στη Ροζ Ρουζ του Νίκου Παπατάκη το θέαμα Σινεσφαγή ή τα πενήντα χρόνια της έβδομης τέχνης- το σενάριο και οι διάλογοι είναι του Μπορίς Βίαν. Δί­ νονται 400 παραστάσεις. Η κριτική το επαινεί ομόφωνα. Σημαντικό γεγονός είναι η είσοδος του Βίαν στο Κολέγιο της Παταφυσικής στις 8 Ιουνίου σαν «γδάρτης πρώτης τάξεως», γιατί πράγματι τα μέλη του είχαν απολαύσει το έργο του Γδάρσιμο για όλους. Το Σεπτέμβριο παίζεται η Δεσποινίς Τζούλια του Στρίντμπεργκ, σε νέα μετάφραση του Βίαν. Τον ίδιο μήνα βγαίνει το διαζύγιό του με τη Μισέλ, σε βάρος του Μπορίς. Το έργο του Το Παρίσι αλλάζει ή κλρδωνίζεται αλλά δεν βυθί­ ζεται2 ανεβαίνει τον Οκτώβριο από το θίασο Ζωρζ Βιταλί, σε σκηνικά του Φελίξ Λαμπίς και μουσική του Ζαν Βιενέρ. Χωρισμένος από τη Μισέλ, χωρίς τα παιδιά του, αναγκασμένος ν’ ασχολείται με μεταφράσεις που συχνά τον ενοχλούν αρκετά, περνά μια περίοδο νευρικής κατάπτωσης κι αναρωτιέται για τη μοίρα του. Πολλά προσωπικά σημειώματα είναι απελπισμένα και απαι­ σιόδοξα· μια απήχηση αυτής της κρίσης έχουμε σε πολλά ποιή­ ματα της μεταθανάτιας συλλογής Θα ήθελα να τα τινάξω.

1953 Νοικιάζει μαζί με την Ούρσουλα ένα μικρό διαμέρισμα, που θα το συνδέσει αργότερα με το διπλανό· θα ασχοληθεί με πά­ θος και φαντασία στη διαρρύθμιση και τη διεύρυνση αυτού του χώρου, προσθέτοντας μάλιστα έναν δεύτερο εσωτερικό όροφο. Στις 15 Ιανουάριου, Οι εκδόσεις Βριγ κυκλοφορούν τον Ψυχο­ βγάλτη με τον περίφημο πια πρόλογο του Ραιημόν Κενώ. Το βιβλίο θα πέσει μέσα στη γενική αδιαφορία των κριτικών. Το Φεβρουάριο αρχίζει να συνεργάζεται στο περιοδικό η Παριζιάνα των Ζακ Λωράν και Αντρέ Παρινώ. Αυτό το περιοδι­ κό εξαιρετικής ποιότητας περνούσε για δεξιό παρόλο που τόνι­ ζε την ανεξαρτησία του· εκεί μπόρεσε ο Βίαν να εκφράσει από­ ψεις που περνούσαν, για αριστερές. Ο Κόσμος των Α του Βαν Βογκτ κυκλοφορεί στη μετάφραση του Μπορίς Βίαν. Την πρωταπριλιά του 1953 ο διευθυντής της Εταιρείας των Μπατώ-Μους (βαποράκια περιπάτου στο Σηκουάνα - σημ. μετ.) στήνει μια τρομερή φάρσα. Ο- συγγραφέας Ρομπέρ Εσκαρπί γράφει μια συγκινητική βιογραφία του εφευρέτη των μπατώ-μους, που ήταν συνεργάτης του βαρόνου Ωσμάν και είχε οργανώσει το σώμα των ειδικών αστυνομικών επιθεωρη-

... Ή ταν κι εκείνη η Ροζ Ρουζ χτες βράδι· δεν τολμούσα να πάω. Ή θελα να φτάσω ακριβώς λίγο μετά, κι έφτα­ σα πάνω στην ώρα, με τον Μαρσέλ τη στιγμή που θα περνούσε το νούμερο αυτό! Έ κανε λοιπόν πάταγο, μωρό μου, οι άνθρωποι ούρλιαζαν από χα­ ρά, τόσο το καλαμπούριζαν κι εγώ ήμουνα καταπράσινος και καταγάλαζος, με το τρακ, που είχα! Ή ταν η πρώτη φορά που τους έβλεπα, βασικά, κι έσπαζα πλάκα κι εγώ ακόμα. Ο Μαρσέλ είχε ξελιγωθεί απ’ τα γέλια και τα είχε χάσει, βλέποντας το σκετς για την αεροπορία, που είναι πράγμα­ τι τόσο μπόσικο που δεν χωρά στο μυαλό μου. Πιστεύει πως η αμερικάνι­ κη πρεσβεία θα ζητήσει να το απαγο­ ρεύσουν. Γράμμα του Μ πορίς Βίαν στην Ούρσουλα, Απρίλιος, 1952 (για την παράσταση Σινεσφαγή)

Πράγματι, ΤΑ ΠΑ Ν ΤΑ είναι μέσα στον Φάουστρολ, ακόμα κι ο τρόπος που ψήνουν ένα ζωντανό αρνί «με την τρεχάλα του βουτηγμένη στο πετρέλαιο ώς τη στιγμή που σταματά ψημένο όσο πρέπει». Γράμμα στον Σαινμόν, Ιαν. 1955

24/αφιερωμα τών, των «μουσάρ» (στα γαλλικά, χαφιές - σημ. μετ.)· Με τη συνοδεία του πένθιμου εμβατήριου του Σοπέν, πολλές προσω­ πικότητες επιβιβάζονται σ’ ένα βαποράκι όπου τους προσφέ­ ρουν το θέαμα του Βίαν Το Παρίσι αλλάζει. Ο Μπορίς Βίαν γίνεται δεκτός, στις 11 Μαΐου, στο περίφημο σώμα των Σατράπηδων του Κολεγίου της Παταφυσικής, όπου ξαναβρίσκει τους φίλους του Ραιημόν Κενώ και Ζακ Πρεβέρ. Έ να μήνα αργότερα εγκαινιάζει τη συνεργασία του στα Τε­ τράδια του Κολεγίου. Τον ίδιο μήνα παίζεται στο θέατρο Μπαμπυλόν το έργο του Γκέοργκ Κάιζερ η Πυρκαγιά της Όπερας, σε μετάφραση του Βίαν. Ο Ζο Τρεάρ, δημιουργός του θεατρικού φεστιβάλ της Καέν, ζητά από τον Βίαν να οργανώσει ένα υπαίθριο θέαμα, αντλών­ τας από τον ανεξάντλητο κύκλο των Μυθιστορημάτων της Στρογγυλής Τράπεζας. Τεράστια μέσα προσφέρονται στον Μπορίς Βίαν: μια στρατιά από ηθοποιούς και κομπάρσους, άλογα, λάβαρα, μια σκηνή 1800 τετρ. μέτρων, 8-10.000 θεατές κάθε βράδι, που θα φτάσουν σε εφτά βραδιές, μεταξύ 1-16 Αυγούστου, τους 70.000. Αυτό το θέαμα στάθηκε η πιο μεγάλη επιτυχία, με τους ομόφωνους επαίνους του τύπου, που γνώρισε στη ζωή του ο Βίαν. Αυτή η χρονιά θα είναι γόνιμη σε σενάρια, που τα περισσότε­ ρα έγραψε μαζί με τον Πιερ Καστ, αλλά που κανένα τους δεν γυρίστηκε ταινία. Σε μια σύσκεψη στο σπίτι του πολεμολόγου Μπουτούλ η Λέσχη των Επιστημονοτυχοδιωκτών μετατρέπεται στις-22 Οκτωβρίου σε Εταιρεία Υπερθετική· οι εργασίες της, όπως έγινε και με τη Λέσχη, έμειναν απόρρητες. Στις 27 Οκτωβρίου, το Παρισινό Εφετείο, ύστερα από την προσφυγή του Βίαν για την υπόθεση του Θα φτύσω στους τά­ φους σας, καταδικάζει τον Βίαν σε δεκαπέντε μέρες φυλακή και αμέσως μετά τον αμνηστεύει. Απ’ αυτή την περίφημη υπό­ θεση δεν απομένει πια τίποτα, όπως φαίνεται από το ποινικό μητρώο που ζήτησε ο Βίαν το Δεκέμβριο και που του δόθηκε λευκό. Ο Μπορίς εφευρίσκει μια λαστιχένια ρόδα και παίρνει δίπλω­ μα ευρεσιτεχνίας το 1955.

1954 Παντρεύεται την Ούρσουλα -Κουμπλέρ στις 8 Φεβρουάριου. Επανάσταση στην έμπνευση του Μπορίς Βίαν: ο φρικτός πόλε­ μος της Ινδοκίνας, στις τελευταίες αναλαμπές του, του εμπνέει τραγούδια που δύσκολα μπορούμε να μην τα δούμε σαν πολιτι­ κά ή «στρατευμένα», σύμφωνα με την ορολογία της μόδας· στις 27 Απριλίου γράφει τον «Πολιτικό» και δυό μέρες αργότερα τον «Λιποτάκτη». Την πρωτομαγιά επαναλαμβάνεται, σε μια άλλη σκηνή, το θέα­ μα Σινεσφαγή, που θα κρατήσει εννιά μήνες, επιβεβαιώνοντας την επιτυχία που γνώρισε στη Ροζ Ρουζ. Η εταιρεία Πατέ του προτείνει μια κινηματογραφική διασκευή του Θα φτύσω στους τάφους σας. Ο Βίαν υπογράφει ένα συμ­ βόλαιο που θα περάσει σε άλλες εταιρείες χωρίς να το μάθει ποτέ ο ίδιος. Ο Μπορίς Βίαν πρότεινε στο Κολέγιο Παταφυσικής να γράψει ένα μυθιστόρημα: τους Επανορθωτές των αδικιών, παραχω-

Ο Βίαν με τον Ραιημόν Κενώ

Γαλάζια και βιολετιά γιοφύλια, αγουροπράσινες καμπανέλες, θερμοβότανα λιγάρια δυοσμαρίνια· φυλλώματα γε­ μάτα νευρώσεις μ’ ανάρριχώμενα καμ­ πουρωτά κλαδιά και τερατώδεις ρό­ ζους που ξεπέταγαν ξερά λουδούδια, βυσσινιά σαν ματωμένες βδέλλες· γκιουλμπρισίμια γυαλιστερά, μαργαρι­ ταρένια, τσαμπιά από μπουκεμβίλιες μπλεγμένα στις αροκάριες και στα γα ­ λά ζια άστρα, μυριάδες αγριολούλουδα και, κάτω από το πράσινο ταπέτο, τα ζωηρά βατράχια γρυλίζανε.

Ο Ψυχοβγάλτης (μετάφραση Μάχης Σκαρπαλέζου [Εκδ. Χατζηνικολή])

Ό τ α ν μου λέτε πως επινοώ λέξεις, να προσέξετε πως είναι πάντα λέξεις που κανένας δεν θα ήξερε αν έβαζα τις αληθινές λέξεις, γιατί βασικά κανένας δεν ξέρει το όνομα των λουλουδιών που υπάρχουν και στον πιο απλό κή­ πο. Ραδιοφωνική συζήτηση

αφιερωμα/25 ρώντας τα όικαιώματά του στο Κολέγιο· υπογράφει σχετικά ένα συμβόλαιο με τις Εκδόσεις Παρισίων δεν θα το γράψει ποτέ αυτό το μυθιστόρημα, ούτε θα βρεθεί κανένα σχέδιο. Για να τιμήσει ένα συμβόλαιο που υπόγραψε με τον εκδότη Γκαλλιμάρ το Δεκέμβριο του 1950, ο Βίαν θα μεταφράσει τον Άνθρωπο με το χρυσό χέρι του Νέλσον Άλγκρεν, που δημο­ σιεύεται σε συνέχειες στους Μοντέρνους Καιρούς (Δεκ. 1954Απρ. 1955). Ο Ζωρζ Βιταλί θα ανεβάσει στη Νάντη, το 1974, δηλαδή είκοσι χρόνια αργότερα, την Κάτωχρη σειρά, έργο σε στίχους και γλώσσα αργκό.

1955 Τον Ιανουάριο τραγουδά σε δυό μπουάτ δικά του τραγούδια μαζί με τον «Λιποτάκτη». Θα συνεχίσει ώς τον Ιούλιο του 1955. Στις 18 Μαρτίου η μπουάτ Ροζ Ρουζ παρουσιάζει μια επιθεώ­ ρηση επιστημονικής φαντασίας του Μπορίς Βίαν, Υστάτη ώρα, με ηχητικά εφέ του Πιερ Ανρί. Αν και καλά δουλεμένο, το θέα­ μα δεν κρατά παρά λίγες μέρες. Τον Ιούνιο ο Βίαν γράφει το δίσκο'του «Τραγούδια πιθανά κι απίθανα», με όλα τα τραγούδια που τραγουδά στις δυο μπουάτ. Αυτός ο δίσκος, που βγήκε σε 1000 αντίτυπα, εμποδί­ ζεται να κυκλοφορήσει και ν’ ακουστεί στο ραδιόφωνο, ύστερα από καταγγελίες πολιτικάντηδων πατριωτών. Φυσικά αιτία όλης αυτής της σκευωρίας είναι ο «Λιποτάκτης». Στις 19 Μαΐου, μαζί με άλλα μέλη του Κολέγιου Παταφυσικής (μαζί τους είναι κι ο Ιονέσκο), ο Βίαν πηγαίνει για προσκύνη­ μα σε μια όχθη του Σηκουάνα όπου σύχναζε τακτικά ο Αλφρέντ Ζαρρύ. Στις 22 Ιουλίου ο Βίαν ξεκινά για τουρνέ στη Γαλλία, παρου­ σιάζοντας το πρόγραμμα της μπουάτ όπου τραγουδούσε. Ο «Λιποτάκτης» προκαλεί ζωηρά επεισόδια, και πιο πολύ στα θέρετρα του Τουκέ και του Ντινάρ. Η τουρνέ θα τελειώσει στις 31 Αυγούστου. Η αμοιβή του Μπορίς είναι αρκετά σημαντική: 3000 φρ. για κάθε εμφάνιση στο Παρίσι, 8000 φρ. στην επαρ­ χία. Το θέαμα συνεχίζεται στο Παρίσι και η τελευταία παρά­ σταση δίνεται στις 29 Μαρτίου 1956. Ο Ζακ Κανετί, που είχε προσλάβει τον Βίαν για να τραγουδά στις μπουάτ και ήταν ένας από τους πρωτοπόρους της τζαζ στη Γαλλία, είχε εκτιμήσει από καιρό την πείρα του Μπορίς Βίαν σ’ αυτό τον τομέα: Ο Βίαν αναλαμβάνει τον Οκτώβριο να κα­ ταρτίσει έναν κατάλογο της τζαζ για την εταιρεία Φίλιπς. Στο καμπαρέ Αμιράλ ανεβαίνει στις 5 Νοεμβρίου η πρώτη γυ­ μνή επιθεώρηση επιστημονικής φαντασίας, «Να τι είναι ο κό­ σμος», του Μπορίς Βίαν. Θα συνεχιστεί ώς τις 23 Νοεμβρίου. Ο Μπορίς Βίαν ενδιαφέρεται όσο πάει και πιο πολύ για τη μουσική κωμωδία και την κωμωδία-μπαλέτο· γράφει πολλές το 1955, όπως ο Γάλλος κυνηγός, που θ’ ανεβάσει το 1975 ο θία­ σος Περού-Τομά. Ο Βίαν γράφει επίσης τα πρώτα μουσικά κομμάτια ροκ στη Γαλλία, αρκετά κωμικά, πάνω σε μουσική των Γκοραγκέρ, Μισέλ Λεγκράν, Ανρί Σαλβαντόρ.

1956 Ο Μπορίς Βίαν αναλαμβάνει το τμήμα «βαριετέ» της εταιρείας

Ο Μ πορίς Βίαν είναι ένας α π ’ αυτούς τους μοναχικούς τυχοδιώκτες που ρί­ χνονται ολότελα στην ανακάλυψη ενός καινούριου κόσμου του τραγουδιού. Α ν δεν υπήρχαν τα τραγούδια τού Μ πορίς Β ία ν, κάτι θα μας έλειπε. Κλείνουν μέσα κάτι το αναντικατάστα­ το που κάνει ένα όποιο καλλιτεχνικό έργο ν α είναι ενδιαφέρον και επικαιρικό. 'Ακόυσα να λένε μερικοί πως δεν τους άρεσαν. Με γεια τους με χαρά τους! Θ α έρθει μια μέρα, όπως λένε, που όλοι οι σκύλοι θα χρειάζονται την ου­ ρά τους και κάθε λογής κοινό τα τρα­ γούδια του Μ πορίς Βίαν. Ζω ρζ Μ πρασένς, πάνω στη θήκη του δίσκου «Τραγούδια πιθανά κι απίθανα» 1955

... Ετοίμαζα κάτι το καταπληκτικό στο είδος του -ή ουσιαστικά, αν προτιμά­ τε, αλλά το τέλεψα- είναι μια όπερα, πρέπει ν α ξέρετε, και θέλει πολύ χρόΓράμμα στον Σαινμόν, Φεβρ. 1956

26/αφιερωμα Φίλιπς. Εκεί γράφει πολλούς γνωστούς δίσκους ροκ που τρα­ γουδά ο Σαλβαντόρ και η Μαγκαλί Νοέλ· τα περισσότερα λό­ για, αρκετά αστεία μάλιστα, γράφει ο ίδιος ο Βίαν. Το Φεβρουάριο υποβάλλει στην επιτροπή έργων της Ό περας τον «Ιππότη του χιονιού», σε μορφή όπερας, που του είχε ζητή­ σει ο Μαρσέλ Λαμύ, διευθυντής του Μεγάλου Θεάτρου του Νανσύ. Η μουσική είναι του Ζωρζ Ντελερύ. Στις 28 Μαΐου διαβάζει, για την «Ποιητική Βραδιά» που μετα­ δίδεται απ’ όλες τις ευρωπαϊκές ραδιοφωνίες, ένα σονέτο του στρατηγού Πιτιέ που είχε δημοσιευτεί στο 21ο Τετράδιο του Κολέγιου Παταφυσικής. Τον Ιούλιο τον προσβάλλει μια σοβαρή κρίση πνευμονικού οι­ δήματος και τον αναγκάζει να μείνει στο κρεβάτι για δυό βδο­ μάδες. Τον Αύγουστο παίζει το ρόλο ενός καρδινάλιου στην ταινία του Ζαν Ντελανουά, «Παναγία των Παρισίων»· η αμοιβή του είναι 19.878 φράγκα για κάθε μέρα. Αφού τέλειωσε το γύρισμα του ρόλου του, πηγαίνει να ξεκουραστεί στο Σαιν-Τροπέζ. Στις 7 Σεπτεμβρίου ξαναγυρνά στο Παρίσι και παίρνει μέρος σ’ ένα συνέδριο εκπροσώπων της εταιρείας Φίλιπς. Ο Γκαλλιμάρ κυκλοφορεί τον Άνθρωπο με το χρυσό χέρι του Νέλσον Άλγκρεν.

1957 Την πρωτοχρονιά ο Βίαν διορίζεται βοηθός καλλιτεχνικός διευθυντής της εταιρείας Φίλιπς για τα βαριετέ. Το 1956 η αμοιβή του ήταν 100.000 φράγκα το μήνα. Το 1957 παίρνει πια σαν μισθό 150.000 φράγκα το μήνα. Η δουλειά του τον απορροφά αρκετά γιατί πρέπει να διαλέγει τους ερμηνευ­ τές και τα τραγούδια, να φροντίζει την εγγραφή σε δίσκους και να γράφει πολλά από τα κείμενα που συνοδεύουν τους δί­ σκους. Στις 31 Ιανουάριου πάει στο Νανσύ για το ανέβασμα της όπε­ ρας «Ο Ιππότης του χιονιού». Την ορχήστρα διευθύνει ο εξαί­ ρετος μαέστρος Ζεσύ Ετσεβερύ, τα κοστούμια και τα σκηνικά είναι του Υβ Μποννά, η χορογραφία του Ντικ Σάντερς και η σκηνοθεσία του Μαρσέλ Λαμύ. «Λαμπρή καθιέρωση», «μια θριαμβευτική παγκόσμια δημιουργία», «το λιμπρέτο του Μπο­ ρίς Βίαν είναι εξαιρετικό και η μουσική του Ζωρζ Ντελερύ ευ­ χάριστη». Αυτοί είναι μερικοί τίτλοι από τις ενθουσιώδεις κρι­ τικές των εφημερίδων. Ο γαλλικός τύπος στο σύνολό του θα χαιρετίσει το γεγονός. Τον Ιούλιο ο Βίαν βρίσκεται στο Σαιν-Τροπέζ· εκεί θα γράψει τους Χτίστες της αυτοκρατορίας και για να μπει στο πετσί του κυριότερου ρόλου αφήνει για λίγο καιρό γένια. Γράφει το σχόλιο της ταινίας του Ανρί Γκρυέλ «Η Τζοκόντα». Παίζει ένα μικρό ρόλο, τον «Καθηγητή-Χαμόγελο»· αυτή η ταινία θα πάρει το πρώτο βραβείο στην Τουρ το 1957, και στις Κάννες το 1958 τη Χρυσή Δάφνη. Παίζει επίσης στην ταινία του Πιερ Καστ «'Ενας έρωτας τσέπης». Τον προσβάλλει ένα νέο πνευμονικό οίδημα, που ανησυχεί όλους τους γνωστούς του. Γράφει μια όπερα δωματίου, «Αρν Σακνουσέμ ή Μια θλιβερή ιστορία», σε μουσική του Ζωρζ Ντελερύ, που θ’ ακουστεί στο ραδιόφωνο στις 18 Σεπτεμβρίου 1961.

Θ α έπρεπε ν α συνεννοηθούμε: όταν πάμε ν α δούμε μια ταινία και μας π ου ­ λά νε ζαχαρω τά, γιατί άραγε δεν υπάρ­ χει και κάποιο τμήμα για αυτοκίνητα κούρσας, αγροτικές μηχανές, φ ορεσιές α π ό τεργκάλ ή σωλήνες α πό γερμάνιο; Γιατί όχι; Ή λούστροι για αρβύλες; Ή πωλητές κά ποιας μηχανής που βάφει τη χλόη με κόκκινο χρώμα; Τι λέτε; Γιατί όχι, αχόρταγοι εκμεταλλευτές; Κ αι πόσες διαφημιστικές ταινίες σκέ­ φτεστε ν α μας κοτσάρετε ακόμα;... Πάμε στον κινηματογράφο για να δούμε μια ταινία κι όχι για ψώνια. Μ πορίς Β ία ν, Η αλήθεια για τον κινηματογράφο, 1956

Καλέ μου Δάσκαλε, 'Α φησα αναπάντητες πολλές επιστολές και σπαράζω α πό τύψεις -α λ λ ά έχω ελαφρυντικά, δοθέντος ότι με προσέ­ βαλε υπούλω ς π ρο δεκαπέντε ημερών μια οξεία κρίση πνευμονικού οιδήμα­ τος (όπω ς λένε -εμ έν α μου φάνηκε μάλλον αμβλεία και, για ν α σας ομολο­ γήσω τα π άντα , ανταγωνιστική), που προέκυψε από μια ακατάπαυστη υπερ­ κόπωση που ήρθε ν α μεταμοσχευθεί πάνω σε μια καρδιά αρκετά ανεπαρκή. Οπότε αναγκάστηκα ν α ξεκουραστώ, τόσο ψ υχικά όσο και σωματικά, και μου την έσπασε στο κρεβάτι δυο βδο­ μάδες συνέχεια. Α π ό καιρό σιγόβραζε, α ς τ’ ομολογήσουμε. Το είχα π αρα κά ­ νει. Κατέρρεα κυριολεκτικά σε κάθε γωνιά (ακόμα και στη λιγότερο κατάλληλη για τέτοιες καταρρεύσεις). Α ν σας πω ότι γλίτωσα, δεν είναι αλή­ θεια. Κι αυτό θα συνεχίσει ν α με κυνη­ γά , δίχω ς άλλο νε με διατρυπά, να με δερ-ματώ νει κλπ. Α π ό κάτι πρέπει να τα τινάξεις. Χ ωρίς ν α δικαιολογεί την απαίσια σι-οπή μου, ωστόσο την εξη­ γεί. Γράμμα στον Σαινμόν 3 Α υγούστου 1956

αφιερωμα/27 Ο Ραιημόν Βοζέλ γυρίζει την ταινία «Νεκροί σε βιτρίνα ή Πα­ λιά αγαπημένα πράματα»· τα λόγια της ταινίας τα υπογράφει με το ψευδώνυμο Μισέλ Αρράς. Ποιος ξέρει γιατί...

1958 Τον Ιανουάριο ξεκουράζεται για λίγο στο λιμάνι του Γκουρύ, στη Μάγχη. Στις 22 Απριλίου προσφέρει στο Κολέγιο Παταφυσικής τα ανέκδοτα «Θεατρικά Άπαντά» του για να αποτελέσουν τον «φάκελο Βίαν». Οι εκδόσεις «Το Σύγχρόνο Βιβλίο» κυκλοφορούν τον Οκτώ­ βριο το Ά ν τε για τη μούζικα... κι α π’ εδώ οι λεφτάόες· με την πείρα που έχει αποκτήσει σαν συγγραφέας, ερμηνευτής και καλλιτεχνικός διευθυντής εταιρείας δίσκων, ο Μπορίς Βίαν τα βάζει εδώ με τους κακόπιστους ή αγράμματους παραγωγούς μουσικής, με τους λογοκλόπους συγγραφείς, τους άπληστους παραγωγούς, τους παρουσιαστές ραδιοφώνου που δέχονται πιέσεις από τις φίρμες και, φυσικά, με τους κάθε λογής λογο­ κριτές. Στις 3 Οκτωβρίου, η Ό περα του Βερολίνου ανεβάζει τη «Φιέ­ στα», σε λιμπρέτο του Μπορίς Βίαν και μουσική του Νταριύς Μιλώ. Θα ξαναπαιχτεί στο Νανσύ στις 7 Απριλίου 1972 για τα 80 χρόνια του συνθέτη. Για τους μαθητές της Σχολής Καλών Τεχνών του Παρισιού ο Βίαν δίνει, στις 26 Οκτωβρίου, μια διάλεξη με θέμα «Αρχιτε­ κτονική και επιστημονική φαντασία». Συνεργάζεται για πρώτη φορά, στις 29 Οκτωβρίου, στο σατιρι­ κό φύλλο Κανάρ Ανσενέ, μ’ ένα κείμενο για τον Ζωρζ Μπρασένς. Μεταφράζει μαζί, με τον Καρλ Γκούσταφ Μπγιούρστρομ το δράμα του Στρίντμπεργκ Ερρίκος ΙΑ ', που θα περιληφθεί στο Ρεπερτόριο για ένα λαϊκό θέατρο των εκδόσεων Αρς. Γράφει, αυτή τη χρονιά, πολλές μουσικές κωμωδίες για το θέα­ τρο ή τον κινηματογράφο, αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Ο Βίαν παίζει ένα ρόλο στην ταινία του Πιερ Καστ η «Ό μορ­ φη ηλικία». Γράφει, στις 28 Δεκεμβρίου, το περίφημο Γράμμα για τους απατεώνες του πολέμου, που προορίζεται για τον 7ο φάκελο του Κολέγιου Παταφυσικής και που θα δημοσιευτεί δυο μέρες μετά το θάνατό του.

1959 Στις αρχές Ιανουάριου ο Βίαν ξεκουράζεται στο λιμάνι του Γκουρύ. Ύστερα από πολλές διαπραγματεύσεις, πίσω από την πλάτη του Μπορίς Βίαν, η κινηματογραφική εταιρεία Σιπρό απόκτη­ σε τα δικαιώματα για την κινηματογραφική διασκευή του Θα φτύσω στους τάφους σας. Πολλά σενάρια με διαλόγους που έστειλε ο Βίαν δεν ικανοποιούν την εταιρεία. Απειλώντας τον ν’ αναθέσει τη διασκευή και τους διαλόγους σ’ ένα τρίτο πρό­ σωπο, η εταιρεία πιέζει τον Βίαν να της ετοιμάσει μια τελική διασκευή. Ο Βίαν δέχεται και στέλνει στην εταιρεία μια δια­ σκευή 177 σελίδων. Αφού τη διάβασε, η Σιπρό εξοργίζεται, αρνείται το κείμενο επειδή ξεπερνά τα συνηθισμένα όρια και πιστεύει πως δεν είναι τόσο σοβαρό. Αυτό το κείμενο, τελευ-

Μπορίς Βίαν

Π άντα αναρωτιόμουν για π ο ιο λόγο ένας άνθρω πος φτάνει να επιθυμεί να προσανατολίσει την εξωτερική του εμ­ φάνιση και κυρίως ν ’ αφήνει γένια (χαϊδεύει τα γένια του). Α πασχολημένος λοιπ όν να βρω α πά ν­ τηση σ’ αυτή την ερώτηση, άφησα γέ­ ν ια . Και είμαι σε θέση ν α δηλώσω πως αίτιο δεν υπάρχει. Ά φ η σ α γένια για να δω γιατί αφήνουμε γένια. Και δεν βρήκα παρά γένια . Τα γένια είναι η δ ι­ καιολογία για τα γένια.

Οι χτίστες της αυτοκρατορίας

Μια μέρα. Θα υπάρχει κάτι άλλο από τη μέρα, Μελωδίες από μπελτέ

28/αφιερωμα ταία και καταπληκτική διασκευή του βιβλίου, μας είναι γνω­ στό σήμερα σαν σενάριο-απάτη και υπάρχει ολόκληρο στον Φάκελο της Υπόθεσης «θα φτύσω στους τάφους σας» που κυ­ κλοφόρησαν το 1974 οι εκδόσεις Κριστιάν Μπουργκουά. Το έργο ξεφεύγει πια απ’ τον Βίαν και η εταιρεία θα κάνει ό,τι θέλει. Ο Μπορίς Βίαν ταλαιπωρήθηκε πάρα πολύ απ’ όλη αυτή την ιστορία με τον παραγωγό και το σκηνοθέτη της ταινίας· η υγεία του μάλιστα χειροτερεύει. Ο Αντρέ Μαλρώ, υπουργός Πολιτισμού τότε, προτείνει στον Μαρσέλ Λαμύ τη διεύθυνση της Οπερά-Κομίκ του Παρισιού· αυτός ζητά από τον Βίαν και το συνθέτη Ντελερύ να ξαναδούν τον «Ιππότη του χιονιού», να του περιορίσουν τη διάρκεια και να γράψουν νέες σκηνές και άριες. Έ τσι κι έγινε, μόνο που αυτή η νέα μορφή δεν καταλήγει πουθενά. Έχουν σωθεί μερι­ κά κείμενα του Μπορίς Βίαν. Ο Μπορίς Βίαν βλέπει να δημοσιεύεται στο περιοδικό του Κο­ λεγίου Παταφυσικής και να κυκλοφορεί σε τόμο το έργο του Οι χτίστες της αυτοκρατορίας, που ο Ζαν Βιλάρ θα διαλέξει ν’ ανεβάσει στο θέατρο Ρεκαμιέ, στα πλαίσια του Λαϊκού Εθνι­ κού Θεάτρου. Ο Βίαν δεν θα προλάβει να δει τις παραστάσεις του έργου του, που θα πρωτοπαιχτεί στις 22 Δεκεμβρίου. Μεταφράζει τον Πρωινό πελάτη του Μπρένταν Μπήαν που θα σκηνοθετήσει ο Ζωρζ Ουιλσόν. Ο Βίαν παίζει το ρόλο του Πρεβάν στις «Επικίνδυνες σχέσεις» του Βαντίμ, μαζί με τη Ζαν Μορώ. Ο Βίαν γίνεται καλλιτεχνικός διευθυντής της εταιρείας δίσκων Μπαρκλέ, με μισθό 300.000 φράγκα το μήνα. Σίτις 25 Μαίου μεταδίδεται από το ραδιόφωνο η εκπομπή του για τα Τετράδια και Φακέλους του Κολεγίου Παταφυσικής, σε μια σειρά εκπομπών για τα δέκα μεγαλύτερα γαλλικά περιοδι­ κά· παίζει στο μικρόφωνο τον εαυτό του- ο Ανρί Σαλβαντόρ του απαντά και η Μπεατρίς Αρνάκ τραγουδά πολλά θαυμάσια τραγούδια. Στις 11 Ιουνίου, στο διαμέρισμα των Βίαν και στην ταράτσα που μοιράζονται με τον Ζακ Πρεβέρ, δίνεται μια λαμπρή γιορ­ τή για να τιμηθεί ο νέος αρχηγός του Κολεγίου. Ο Βίαν είχε φροντίσει σε κάθε της λεπτομέρεια αυτή τη γιορτή. Θα είναι η τελευταία μεγάλη χαρά της ζωής του. Στις 23 Ιουνίου, στον κινηματογράφο Μαρμπέφ, στις 10 και 10 το πρωί, πεθαίνει ενώ βλέπει τις πρώτες εικόνες της ταινίας «Θα φτύσω στους τάφους σας», που είχε αποκηρύξει και που σ’ αυτή την ιδιωτική προβολή δεν είχε κανένα ζενερίκ, γιατί ο Βίαν είχε ζητήσει να μην αναφερθεί το όνομά του. Μεταφέρεται στο νοσοκομείο Λαιννέκ. Το μεσημέρι είναι πια επίσημα νεκρός.

Copyright: Magazine Litteraire Μετάφραση: Πέτρος Παπαδόπουλος

1. Η λέξη «παταφύσικη» είναι επινόηση τον Αλφρέντ Ζαρρύ (1873-1907). Το κο­ λέγιο δεν είναι παρά μια παρα-ακαόημία-καλαμπονρι (σημ. μετ.).

2. Φράση-έμβλημα στο θυρεό τον Παρισιού (σημ. μετ.).

αφιερωμα/29

Ζ α κ Ν τυ σ α τώ

Προσοχή! μυ θ ιστορή ματα-παγ ιδες Τα μυθιστορήματα του Βίαν διαβάζονται γρήγορα. Εσείς μη βιαστείτε. Η εικόνα της γυναίκας, οι μορφές του χώρου, οι συγγραφείς που τον ενέπνευσαν, από τον Κάφκα ώς τον Φώκνερ: έχετε ένα σωρό θέματα ν’ ανακαλύψετε ανάμεσα στις γραμμές. Στα τέσσερα μεγάλα μυθιστορήματα του Μπορίς Βίαν -Ο αφρός των ημερών, Φθινόπωρο στο Πε­ κίνο, Κόκκινο χορτάρι, Ψυχοβγάλτης- θα έπρε­ πε δίχως άλλο να προστεθεί ένα πέμπτο που τα στηρίζει: η ζωή του. Όσο για το θάνατο, ο Μπορίς Βίαν είχε την ευκαιρία να εξοικειωθεί με τις Παραξενιές του πρώτα πρώτα με την καρδιακή του πάθηση, κι ύστερα με τους ξαφνικούς, ανεξήγητους χαμούς δυο ανθρώπων οι οποίοι τον επηρέασαν όσο κα­ νείς άλλος: έχασε τον πατέρα του το 1944 και τον «Ταγματάρχη» το 1948. Η παρουσία αυτή του θανάτου του έδωσε ένα οξύ αίσθημα του εφήμε­ ρου της ζωής, ενισχύοντας την αγάπη του για το παρόν, στην πιο ανεπανόρθωτη μορφή του: μή­ πως χρειάζεται να θυμίσουμε την αγάπη του για την τζαζ ή τη βούλησή του να υποτάξει τη γραφή στον αυτοσχεδιασμό, αποφεύγοντας κάθε διόρ­ θωση -πράγμα που μας υποχρεώνει ν’ αντιμετω­ πίζουμε με άκρα επιφυλακτικότητα την έκδοση των απάντων του; Αναζητώντας μια ζωή πάντα πιο έντονη, έπρεπε να καταπίνει μέχρι και 250 χιλιόμετρα τη μέρα, αλλά και τους παραθεριστές, που ίσως δεν τους έκανε και τόσο κέφι ν’ ακούνε, τον Ιούλιο του 1955, το «Λιποτάκτη». Ούτε ο βολονταρι­ σμός του, ούτε η φροντίδα να φτάσει σ’ ένα ορι­ σμένο στόχο εξηγούν, νομίζω, αυτή τη συμπερι­ φορά, αλλά ήταν μάλλον μια συστηματική ανα­ ζήτηση μιας έντονης ζωής· γι’ αυτό κι άλλαξε πολλές φορές πορεία στη ζωή του.

Μια τέτοια ζωή, χωρίς ύπνο -το πολύ πέντε ώρες- είχε υποβάλει το σώμα του σε μια μόνιμη πίεση: από την οδήγηση ώς τη σουηδική γυμνα­ στική, χωρίς να ξεχνάμε τα μαστορέματα ή την τρομπέτα, όλα αυτά γέμιζαν τη ζωή του. 'Αλλο βασικό χαρακτηριστικό, η συμβίωση, η κοινο­ κτημοσύνη: οι παιδικοί φίλοι, η συνοικία του Σαιν-Ζερμαίν-ντε-Πρε, η τζαζ, το τραγούδι, τό­ σοι διαφορετικοί κύκλοι, απόλυτα απαραίτητοι για τον Μπορίς, που ήταν ικανός, στο μεταξύ, να τελειώσει τη νύχτα του, μόνος, μπροστά σε μια λευκή σελίδα, για να προεκτείνει, δίχως άλ­ λο, τα βιώματά του, όπου η γραφή γινόταν ένα συμπλήρωμα, και μάλιστα ένα συμπλήρωμα της ζωής του. Η επιθυμία είναι επίσης, σίγουρα, ένας τρό­ πος δοκιμασίας του κορμιού. Το κόκκινο χορτά­ ρι και ο Ψυχοβγάλτης μας δίνουν δυο παραδείγ­ ματα ερωτικών σκηνών, όπου η επιλογή και η διάρθρωση των περιπετειών αποκαλύπτουν μια ώριμη τέχνη στη διεργασία των φαντασιώσεων. Στο Κόκκινο χορτάρι βλέπουμε τους δυο ήρωες, τον Βολφ και τον Λαζουλί, να δυσκο­ λεύονται να εκπληρώσουν τη σεξουαλική πράξη, ο καθένας με τη σύντροφό του, και να ξαναβρί­ σκονται συντροφιά με τρεις νέες και όμορφες γυ­ ναίκες, αποκοιμισμένες η μια πλάι στην άλλη: θ’ αφήσουν ήσυχη τη μεσαία και θα ξυπνήσουν (μα μονάχα μέχρι την ήβη, ενώ το πάνω μέρος δεν συμμετέχει), τις δυο άλλες γυναίκες, με τις οποίες θα κάνουν έρωτα συγχρόνως, καθώς τους

30/αφιερωμα χωρίζει απλούστατα η τρίτη γυναίκα, σε πτωματική ακινησία, θεωρητική, παθητική μάρτυρας της υπέρτατης ηδονής που νιώθουν, χωρίς την παραμικρή επιφύλαξη αυτή τη φορά. Στον Ψυχοβγάλτη, ο Πεταλωτής, κάτι σαν γί­ γαντας, ωμός και εκλεπτυσμένος συνάμα, κάνει έρωτα μ’ ένα ανδρείκελο, σωσία της γυναίκας που αγαπά, και το «απαλό δέρμα, οι ευκίνητοι γοφοί, οι θαυμαστές κλειδώσεις... η ατσάλινη μέση του αγάλματος βύθιζαν τον Πεταλωτή σε μιαν έκσταση». Στο μεταξύ, ο ήρωας του μυθι­ στορήματος -ο Μακαβριωάννης, ψυχαναλυτής και μαιευτήρας της γυναίκας- παρακολουθεί τη σκηνή μέσα από μια μικρή τρύπα πάνω στο χώ­ ρισμα του διπλανού "δωματίου, ενώ τον χαϊδεύει η υπηρέτρια του Πεταλωτή, που, κουρασμένος από το κορμί της, του την αφήνει. Ας προσθέσουμε πως η γυναίκα-πρότυπο του ανδρείκελου νιώθει από μακριά, χωρίς να ξέρει τίποτα για όσα συμβαίνουν, ούτε καν τα συναι­ σθήματα του Πεταλωτή, μια τέτοια ηδονή που ξεχνά να φροντίσει τα παιδιά της, μολονότι αυτά είναι ο μοναδικός σκοπός της ζωής. της. Τα κοινά στοιχέία ανάμεσα σ’ αυτές τις δυο υποδειγματικές σκηνές είναι φανερά: Την πρώτη γυναίκα που δεν αισθάνεται τίποτα τη μοιρά­ ζονται κι οι δύο άντρες. Μυθιστορηματικό σχή­ μα αρκετά συνηθισμένο, που το ξαναβρίσκουμε σε μια πιο απλή μορφή στον Αφρό των ημερών ή στο Φθινόπωρο στο Πεκίνο. Το κύριο ενδιαφέ­ ρον αυτής της σκηνής, όπως μας την προτείνει ο Ψυχοβγάλτης, είναι να προβάλει τα βασικά θέ­ ματα τού κόσμου του Βίαν: την ανάμνηση, το πτώμα, το χώρο. Αφού η γυγαίκα δεν θυμάται την ηδονή που της χαρίζει ο Πεταλωτής, θα πρέπει να είμαστε λοιπόν μπρος σε μια επιθυμία που είναι η εκδή­ λωση ενός άδολου ενστίκτου, που κανένα ίχνος, καμιά ανάμνηση, κανένα σημάδι δεν έρχονται ν’ αλλοιώσουν. Μπορούμε να διαπιστώσουμε πως η άμμος -που κατακάθεται και στό πιο καθαρό νερό- παίζει κύριο ρόλο στα μυθιστορήματα του Βίαν: ο Βολφ, στο Κόκκινο χορτάρι, παλεύοντας μ’ ένα παρελθόν που δεν καταφέρνει να ξεφορ­ τωθεί, σκοτώνει τελικά το γέρο, που του φέρνει στο νου τις πιο μονομανείς αναμνήσεις, χώνοντάς του άμμο στο στόμα. Αλλά χωρίς ανάμνηση, η επιθυμία συναντά το ένστικτο της καταστροφής, από το οποίο θα γλί­ τωνε ο Μπορίς με τη μαγεία του πτώματος: Τονί­ ζει πως τίποτα δεν είναι πιο «τέλειο, ολοκληρω­ μένο, ανεκτικό, αγαπητό, σταθερό». Το πτώμα θα πρέπει να είναι η άδολη ουσία που τίποτα δεν θα μπορούσε ν’ αλλοιώσει πια, ενώ η ζωή είναι φορέας του τυχαίου και του εφήμερου.

Το ανδρείκελο εμφανίζεται έτσι σαν η ιδανική γυναίκα, μια αγνή θηλυκότητα, απαλλαγμένη από ενοχλητικές λειτουργίες, ενώ εκείνη που του μοιάζει έκανε μια καθολική διάκριση ανάμεσα στην ηδονή και τη ζωή που μπορεί να δώσει: ξε­ φορτώθηκε οριστικά τον άντρα της και τους άν­ τρες, αφού γεννήθηκαν τα παιδιά της, και θα αφοσιωθεί σε τέτοιο βαθμό σ’ αυτά, ώστε θα τά κλείσει σε κλουβιά για να μπορεί καλύτερα να τα φροντίσει- όσο για την ηδονή, αυτήν θα τη νιώ­ σει αποκλειστικά η κρυμμένη της πλευρά. Μπορούμε να θυμηθούμε την προτίμηση του Βίαν για σκηνές αγνού έρωτα, κυρίως στον Αφρό των ημερών, αλλά πιο πολύ ίσως στο Κόκ­ κινο χορτάρι, με το ρόλο που παίζει η φύση με μορφή βιολέτας του θανάτου, ασφοδέλων, κερα­ σιών που καταβροχθίζονται στόμα με στόμα, ενώ μωρά τυφλοπόντικες κουρνιάζουν πάνω σας, και όλα τελειώνουν μ’ έναν παρθενικό κοι-, νό ύπνο «μέσά στη μυρωδιά ματωμένων λουλουδιών... Το άρωμα του κορμιού ανακατεύεται με τις μυρωδιές της γης και της χλόης». Αυτή η γυ­ ναίκα, νέα μεταμόρφωση της απρόσιτης ρομαν­ τικής ηρωίδας, είναι ένα αιώνιο ασεξουαλικό θηλυκό. Αν το πτώμα το παραμονεύει το μικρό ξύλινο κουτί -αυτό το ξύλο που τόσο αγαπούσε να δου­ λεύει ο Μ πορίς- όπως όταν βάζουμε το παιδί πί­ σω από τα κάγκελα, είναι γιατί και τα δυο θα ήταν πάρα πολύ πλούσια από επικίνδυνες δυνα­ τότητες. Το πτώμα, ακίνητη μηχανή, θα ήταν το παιδί που υλοποιείται, φτάνει να του δώσουν φτερά που θα του επιτρέψουν να εξερευνήσει όλα τα διαστήματα, σαν τους αγγέλους- Ά γγε­ λος: ένα από τα αγαπημένα ονόματα του Μπορίς· Ο Βίαν χρησιμοποίησε όλες τις μορφές του χώρου: Έ τσι μπορούμε ν’ αντιπαραθέσουμε τον κύκλο του Αφρού των ημερών -συναντήσεις σε πλατείες, σε παγοδρόμια, η ηρωίδα έχει το όνο­ μα ενός διάσημου δίσκου- στις παράλληλες που συναντιούνται απότομα και προκαλούν την κα­ τάρρευση μιας σιδηροδρομικής γραμμής μέσα στις υπόγειες ανασκαφές του Φθινόπωρου στο, Πεκίνο. Το νερό ή το χώμα, η θάλασσα, η έρη­ μος υπάρχουν πάντα εκεί, και κυρίως ο αέρας, η ιπτάμενη μηχανή του Κόκκινου χορταριού, τα παιδιά που πετούν στον Ψυχοβγάλτη. Αλλά την πιο ριζοσπαστικά συστηματική χρήση αυτών των στοιχείων μας την προτείνει το Φθινόπωρο στο Πεκίνο: Αν και λιγότερο αρμονικά δομημένο από τοy Α φρό των ημερών και χωρίς να περιέχει σκηνές ΐ$σσ σημαδιακές όπως ο Ψυχοβγάλτης ή το Κόκκινο χορτάρι, το Φθινόπωρο στο Πεκίνο είναι σίγουρα το πιο προσωπικό, το πιο αντί-

αφιερωμα/31 προσωπευτικό βιβλίο του πνεύματος, της τεχνο­ τροπίας του Βίαν.

■ Ο Αφρός των ημερών είναι ένα τέλειο μυθι­ στόρημα, μια σύνθεση διαφορετικών λογοτεχνι­ κών ρευμάτων, όπως ήταν στον καιρό του ο Με­ γάλος Μωλν ■ το Κόκκινο χορτάρι βρίθει από πρωτότυπα ευρήματα, αλλά το πιο σαφές κομμά­ τι, η αναζήτηση των αναμνήσεων, φαίνεται πως καλύπτει παραπάνω απ’ ό,τι χρειάζεται την υπο­ νοούμενη πρόθεση, δηλαδή τη μεγάλη λεπτότητα των σχέσεων ανάμεσα στις δυο γυναίκες, τη Φολαβρίλ και τη Λιλ· όσο για τον Ψυχοβγάλτη, η απόσταση ανάμεσα στα δυο πρώτα μέρη, με τα πάρα πολλά ευρήματα, και το τρίτο, που κυριο­ λεκτικά αγνοεί τις αρχικές περιπέτειες, εκπλήσ­ σει δυσάρεστα. Το Φθινόπωρο στο Πεκίνο εμφανίζει επίσης ανωμαλίες κυρίως στις εκατό πρώτες σελίδες, όπου χάνουμε τελείως ένα από τα βασικά πρό­ σωπα, τόν αβά Μικρογιάννη, αυτόν τον περίφη­ μο αβά που ο αντικληρικός Μπορίς Βίαν περι­ φέρει στα μυθιστορήματά του, χαρίζοντάς του μια αλλόκοτη συμπαθητική συμπεριφορά που δεν θα είχε καταδικάσει ο περίφημος «Ταγμα­ τάρχης». Ο αβάς Μικρογιάννης χειρίζεται επί­ σης μερικές γενικές ιδέες, σχετικά με την ενοχή π.χ.: Επειδή ο Άγγελος είναι υπεύθυνος για το θάνατο μερικών προσώπων, ο αβάς θα του απο­ δείξει πως δεν είναι αυτό θέμα για βασανιστικές επικρίσεις, υπονοώντας την αντίληψη που επι­ κρατούσε στο περιοδικό Μοντέρνοι Καιροί. Ο θάνατος είναι μια φυσική πράξη που βρίσκει όσους δεν έχουν αρκετή φαντασία για να χαρούν νέες επιθυμίες. , Σε κάθε μυθιστόρημα του Βίαν έχουμε ένα ζευγάρι πρόσωπα -Νικόλας / Κολέν: ο Αφρός · Βολφ/Λαζουλί: Το χορτάρι· Άγγελος /.. Μακαβριωάννης: Ψυχοβγάλτης ■ Άγγελος / Αβάς: Φθινόπωρο- που σχολιάζουν τη δράσή και δί­ νουν μια συνοχή στο παιχνίδισμα των ξέφρενων, πολλές φορές, περιπετειών. Είναι λοιπόν φανερό πως ο Μπορίς ήθελε επίσης πολύ να παλέψει με τις ιδέες, έστω κι αν δεν ήταν ένας χώρος όπου ξεχώριζε ιδιαίτερα, και τό ’ξέρα μάλιστα, αφού αντλούσε από τη φαντασία για κάτι τέτοιο. Το Φθινόπωρο είναι επίσης το μυθιστόρημά του που καθρεφτίζει καλύτερα αυτή τη διφορούμενη κατάσταση μέσα από τα λόγια του αβά: Η φρον­ τίδα να μπουν .σε μια σειρά μερικές έννοιες και η αδυναμία, το περιττό μάλιστα μιας τέτοιας χι­ μαιρικής απόπειρας, παρουσιάζονται συνεχώς· γιατί η μόνη λογική που μπορεί να πρυτανεύσει σ’ ένα τέτοιο εγχείρημα δεν είναι παρά η παταφυσική, που «αποτελεί μια εσωτερική στάση, μια τάξη, μια επιστήμη και τέχνη που επιτρέπει στον

καθένα να ζει σαν μια εξαίρεση και να μην απει­ κονίζει άλλους νόμους, έξω από τους δικούς^ του». Κι έτσι ο Μπορίς αποφεύγει την παράδοξη κατάσταση που μετατρέπει το σχετικό σε κάτι απόλυτο, αφού ο ενεργός σκεπτικισμός του αβά είναι εξίσου πολυμήχανος και ζωοδότης. Αν το Φθινόπωρο μας φέρνει σε τέτοια αμηχα­ νία, δεν είναι τόσο άπό τη δομή του όσο γιατί αυτός ο αβάς με τ’ απανωτά χωρατά του, όχι πάντα τόσο αστεία ή πετυχημένα, μας κρύβει, σαν μια υπέρτατη σεμνότητα, τον περίεργο κι απελπισμένο διάλογο που συνεχίζει με τον Ά γ ­ γελο σ’ όλο το βιβλίο. Κι εδώ ακόμα, όσα δεν λέγονται καλύπτονται από παρεκβάσεις που πρέπει να ξέρουμε να ξεπερνάμε. Συχνά αναρώτήθηκαν πώς μπορούσε ο Βίαν να λέει πως δεν διάβασε Κάφκα, ενώ στον Αφρό βρίσκουμε δυο φανερά δάνεια απ’ αυτόν το συγ­ γραφέα για τον οποίο γινόταν πολύς λόγος μετά την Απελευθέρωση. Αυτό το αίνιγμα δείχνει αρ­ κετά καλά την προσφιλή μέθοδο εργασίας του Μπορίς, που ήξερε να πετυχαίνει ένα αμάλγαμα από τα δικά του διαβάσματα και όσα διάβαζαν

32/αφιερωμα οι φίλοι του- κι από φίλους είχε πολλούς, με πο­ λύ οξυμένη κρίση, όπως π.χ. ο υφηγητής Ζαν Ντομαρκί, φανατικός της τζαζ και του κινημα­ τογράφου: του εξήγησε τον Χάιντεγκερ, τον Σαρτρ και θα μπορούσε μάλιστα να είναι η αφορμή για τη χρήση του Ντεκάρτ (Κανόνες IXX) στο πρόσωπο της μοδίστρας-κεντήστρας του Ψυχοβγάλτη. Αλλά και ό Ραιημόν Κενώ του είχε σίγουρα μιλήσει για τη δομή της Αγριάδας του με βάση πάντα τον Ντεκάρτ. Φυσικά, στα μυθιστορήματά του δεν βρίσκου­ με μόνο ίχνη από φιλόσοφους, αλλά και κάτι από τους αμερικάνους συγγραφείς, από τον Τσάντλερ ως τον Φώκνερ, όπως συχνά άλλωστε και δικαιολογημένα έχει τονιστεί. Η παγίδα με τα μυθιστορήματα του Βίαν είναι πως διαβάζονται πάρα πολύ εύκολα, άρα γρήγο­ ρα. Θα μπορούσαμε μάλιστα να πιστέψουμε σε μια κάποια διαφάνεια των λέξεων που μας δίνει για την πραγματικότητα ένα όραμα που δεν αλ­ λάζει παρά μόνο από φανερές σημασιολογικές παραμορφώσεις ή την επιλογή αλλόκοτων περι­ πετειών. Αλλά υπάρχει στο έργο του μια αμαύ­ ρωση αυτής της διαφάνειας, για να θυμηθούμε εδώ το χαρακτηρισμό του Μπρετόν για το κολάζ: αποτελεσματική αντιπαράθεση απόψεων, πράξεων, εικόνων. Είναι πιθανό να έχει επηρεά­ σει ο κινηματογράφος -δεν πειράζει αν το ξανα-

----- ——

πούμε- τον αφηγηματικό τρόπο στον 20ό αιώνα, παρόλο που ο Ντιντερό είχε ήδη αρκετά προβλη­ ματιστεί για ό,τι αφορά τις σχέσεις θεάτρου και μυθιστορήματος, τη θέση του αφηγητή, τα σχό­ λια γύρω από τη δράση, τους διαλόγους κλπ., αλλά είναι βέβαιο πως μετά τον πόλεμο η ανα­ παράσταση του πραγματικού σιγά σιγά ανατα­ ράχτηκε βαθιά. Ο Μπορίς Βίαν ήταν πολύ ευαί­ σθητος στις μεταβολές του προσωπικού ή όχι περίγυρού του, και θα μπορούσαμε π.χ. να εξετά­ σουμε από κοντά την επίδραση της τεχνικής των κινούμενων σχεδίων, με τον τρόπο που έχουν να παρουσιάζουν τα στοιχεία σφαιρικά, την άρνη­ ση κάθε ανάλυσης, καθώς και το ρόλο των εν­ διάμεσων στιγμών: κάθε περιπέτεια είναι σαν ν’ αποτελεί έναν κλειστό κόσμο, κι αυτό υποβάλλει αυτόματα μια ιδέα πιθανής εναλλαγής. Στον Μπορίς, που τόσο φοβόταν να δει τη ζωή του να διακόπτεται πριν τελειώσει, δόθηκε το δώρο μιας συμπληρωματικής ζωής: Ο αφρός των ημερών: 1.000.000 αντίτυπα. Η επιτυχία ήταν τεράστια με την καινούρια έκδοση του Αφρού το 1963, επιτυχία που κατέπληξε όλο τον κόσμο και που έκανε τον Βίαν τον πιο διάσημο γάλλο συγγραφέα του τέλους του αιώνα μας.

■ Copyright: Magazine Litteraire Μετάφραση: Κατερίνα Νασίκα

για αδέσμευτο διάλογο ---------------- για σφαιρική πληροφόρηση-----------------------— -----

ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΔΙΜΗΝΗ

ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ

Τ.Θ. 76107, 17110 Ν . Σμύρνη, Α θήνα

ΘΕΜΑΤΩΝ

Τηλέφωνα: 88.23.762 - 82.24.635

Ένα έγκυρο, επιστημονικό περιοδικό Μια μαχητική παρουσία στον εκπαιδευτικό χώρο Πάντα στο πλευρό του εκπαιδευτικού. Μερικά από τα θέματα της «ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ»

• Ε.Μ.Δ. (τ. 2,3,... · Επαγγελματικός Προσανατολισμός (τ. 4,5,8,...

• Διαδικασίες Εκπαιδευτικής Μεταρρύθμισης (τ. 6,7,...

• Ενιαίο Λύκειο (τεύχη 1,2,7,8,... · Γενετική Ψυχολογία (τ. 2 - 8,...

• Η Αξιολόγηση της Επίδοσης των Μαθητών (τ. 5,7,9,11,12,...

• Οργάνωση Διοίκηση της Εκπαίδευσης (τ. 7,8,9,11,...

• Μόρφωση και Επιμόρφωση των Εκπαιδευτικών (τ.3,4,6,7,8,9,10,11,12,,..

• Αυταρχική Εκπ-ση και η Αμφισβήτησή της (τ. 7 - 12,13,14,15,16,..

• Έκθεση Ιδεών - Διδασκαλία του Ποιήματος (τ. 5,6,8,9,10,11,12,13,...

• Βιβλιογραφίες (τ. 2,5,6,12, Ειδ. Τεύχος,... · Τύπος και Εκπ-ση (τ.

----------- --------------- ---------- 8,9, 10,11,12,13,... — — Γ ~~ · - ....- ■

αφιερωμα/33

Μισέλ Λεμπρέν

Μίστερ Σάλλιβιαν

Γράφοντας αστυνομικά βιβλία, ο Βίαν καταπιάστηκε με μανία να μεταμφιέζει τους μαύρους σε λευκούς, τους άντρες σε γυναίκες, και αντίστροφα. Ένα όμορφο ανακάτωμα κι ένα δίδαγμα: οι νεκροί έχουν όλοι τους το ίδιο δέρμα. Δεν μπόρεσα ποτέ να κάνω όποια διάκριση, ανάμεσα στον Μπορίς Βίαν, επιφανή συγγρα­ φέα, και τον Βέρνον Σάλλιβαν, αισχρό μυθιστοριογράφο- γι’ αυτό δεν θ’ ασχοληθώ εδώ ούτε με τον ένα ούτε με τον άλλο, αλλά με τον Σάλλι6ιαν. Διάκριση είναι μια λέξη κομψή για τον «δια­ χωρισμό», το «απαρτχάιντ», το «ρατσισμό». Νά ’μαστέ κιόλας, από τον πρόλογο μάλιστα, στην καρδιά του θέματος, μια και καρδιά είναι η ευ­ γενική λέξη για τον κώλο, που σημαίνει επίσης έδρα: βάση κάθε νόμου, νόμου που παραβαίνει αδίστακτα ο Σάλλιβιαν στα μαύρα του μυθιστο­ ρήματα, τα οποία χαρακτηρίστηκαν, όπως είναι γνωστό, σαν μυθιστορήματα του κώλου, από τους κουλτουριάρηδες εκείνης της εποχής, και δεν γλιτώνουμε. Με δυο λόγια, η έδρα του μαύρου σαλιβιανικού μυθιστορήματος βρίσκεται στις Ηνωμένες Πολιτείες (με λίγες μόνο εξαιρέσεις), τόσο στον κινηματογράφο, όσο και στα έργα του Ρίτσαρντ Ράιτ,.του Τζέιμς Καίην, του Μακ-Κόυ, του Λιούις Άρμστρονγκ και κυρίως του Ντον Τρέισυ, αία κι αράξαμε. Στο Θα φτύσω στους τάφους σας (1946), ο Δη

Άντερσον, μαύρος με δέρμα λευκού, θέλέι να πάρει εκδίκηση για τον δολοφονημένο αδερφό του. Θα εκδικηθεί κάνοντας έρωτα με τις αδερ­ φές Άσκουιθ, πιο λευκές και ρατσίστριες απ’ το φυσικό, κι ύστερα θα τους αποκαλύψει πως εί­ ναι νέγρος. Θα πεθάνει, χτυπημένος από μπάτσους, ύστερα από μια τρελή καταδίωξη με αυ­ τοκίνητα. Για τις πηγές αυτής της υπόθεσης δεν ξέρουμε τι να πρωτοδιαλέξουμε: το λιντσάρισμα βγαίνει κατέυθείάν από το Κτήνος λαγοκοιμάται του Ντον Τρέισυ. Ό σο για το παραπλήσιο θέμα του μαύρου που θέλει να «διαβεί τη διαχωριστική γραμμή» και να τον βλέπουν σαν λευκό, προέρ­ χεται από το πολυδάπανο κινηματογραφικό μελό «Μίμηση ζωής», (του Τζων Σταλ), διασκευασμέ-νο από ένα μυθιστόρημα της Φάνυ Χαρστ που δεν μπορούσε να μην ξέρει ο Σάλλιβιαν, παρόλο που ισχυρίστηκε πως το εμπνεύστηκε από ένα αμερικάνικο ρεπορτάζ. Τα δυο αυτά θέματα τα ανακατώνει με μια κ α -; ταπληκτική αίσθηση της συνδυαστικής τέχνης του θρίλερ, ποικίλλοντάς τα με τη βία και τον ερωτισμό που έφερε στη μόδα η «μαύρη σειρά» [αστυνομικά βιβλία - σημ. μετ,].

34/αφιερωμα Η σκανδαλοθηρική επιτυχία έγινε εκδοτική επιτυχία, και ο Σάλλιβιαν σπεύδει να την επαναλάβει. Το Ό λοι οι νεκροί έχουν το ίδιο δέρμα (1947), όπως ένα χορικό της τζαζ', ξαναπιάνει κι εμβαθύνει το θέμα του «λευκού νέγρου». «Ήμουνα λευκός. Παντρεύτηκα λευκή. Είχα ένα λευκό παιδί. Κι ο πατέρας της μάνας μου δού­ λευε χαμάλης στο λιμάνι του Σαιν-Λιούις. Ένας χαμάλης μελαψός, όσο μπορείς να φανταστείς.» Έχοντας διαβεί τη διαχωριστική γραμμή, πι­ στεύει πως είναι λευκός... αν κι αυτό του-δίνει ακαταμάχητη γοητεία για τις μαύρες γυναίκες. Αυτή τη φορά θα τον κατηγορήσουν για το φόνο του αδερφού του. Από δω και πέρα, θα ξαναβρούμε μια από τις προσφιλείς δομές του θρίλερ: το ανθρωποκυνηγητό (βλ. «Έχω δικαίωμα να ζήσω» του Φριτς Λανγκ, 1937). Ταύτισαν το Και θα καθαρίσουμε όλους τους απαίσιους με την επιστημονική φαντασία, παρόλο που επαναλαμβάνει μια πανάρχαια ουτοπία: καλοδιαλεγμένα δείγματα της λευκής φυλής προο­ ρίζονται να γεννήσουν μια καθαρόαιμη ράτσα... σχέδιο που ονειρεύτηκε ο Αδόλφος Χίτλερ, και υπόθεση λιγότερο επιστημονικο-φανταστική απ’ όσο λέγεται. Ο Σάλλιβιαν χειρίζεται το θέμα σαν ένα χιου­ μοριστικό μαύρο μυθιστόρημα, προοιωνίζοντας τον Ντόναλντ Ε. Γουεστλέικ. Ο ήρωάς του, που θέλει να μείνει παρθένος, δεν θα καταφέρει να διατηρήσει την αγνότητά του, αφού τον απάγουν για να διαιωνίσει το είδος! Ο Σάλλιβιαν χαμογε-

ΟΔΟΣ ΠΑΝΟΣ

λά υποχθόνια και μετατρέπει ανεπιφύλακτα το θέμα της παρθενιάς, για ν’ αποδείξει με παράλο­ γο τρόπο μια προσφιλή μου άποψη: πως οτιδή­ ποτε, αν το χειριστούμε σωστά, μπορεί να γίνει αστυνομικό μυθιστόρημα. Επαναλαμβάνει τον άθλο του αγαπημένου του συγγραφέα Τζέιμς Κέιν, που μετουσίωσε με τον ίδιο τρόπο το Αν- . θρώπινο κτήνος [του Ζολά] στην Ασφάλεια θα­ νάτου... Κι έπειτα έχουμε τον Σάλλιβιαν, συγγραφέα μεταμφιεσμένο, που μας δίνει ένα κλειδί για να αποκρυπτογραφήσουμε τα «μαύρα» του έργα, με το βιβλίο του Ούτε που το καταλαβαίνουν (1948), το πιο παραγνωρισμένο του μυθιστόρη­ μα, που θεωρείται σαν προχειρογραμμένο κι από τον ίδιο ακόμα, αλλά μ’ ένα ύπουλο χαμόγελο. Ο νεαρός Φράνσις Ντήκον, για να πάει σ’ ένα χορό μεταμφιεσμένων, ντύνεται με γυναικεία ρούχα, στρατήγημα που πετυχαίνει πέρα από κάθε προσδοκία, αφού θα του κάνει καμάκι μια λεσβία (που όπως θ’ αποδειχτεί μέσα στην αφή­ γηση αυτής της παράξενης ιστορίας, όλο εκπλή­ ξεις, της αρέσουν και οι άντρες) και θα μπορέσει μέσα από μια σειρά λογικών όσο και παράλογων επεισοδίων νά εξαρθρώσει μια επικίνδυνη σπεί­ ρα από λεσβίες που εμπορεύονται ναρκωτικά. Σ’ αυτή την ψευτοεξομολόγηση ο Σάλλιβιαν συσσωρεύει τις αναφορές: ιδιωτικός ντέντεκτιβ τύπου Μάρλοου που τον λέει Καρ -σαν τον Τζων Ντίκσον (ο Βίαν εκτιμούσε πολύ το Φλέγό­ μενο δωμάτιό του)-, καράβι, που το βαφτίζει Κέιν Τζούνιορ -σαν τον Πολίτη του Όρσον Ουέλλις, και πρωταγωνιστής, με τ’ όνομα Τζων Πέην, μια από τις βεντέτες ταινιών δεύτερης σει­ ράς, που τόσο αγαπούσε. Εκτός απ’ αυτά τα σημεία αναφοράς για μυημένους, το έργο του Σάλλιβιαν εμφανίζει ένα γοητευτικό παιχνίδι με καθρέφτες: ο Βίαν με­ ταμφιεσμένος σε Σάλλιβαν διηγείται διαδοχικά ιστορίες μαύρων μεταμφιεσμένων σε λευκούς, ενός άντρα μεταμφιεσμένου σε γυναίκα και τέλος μιας γυναίκας που ντύνεται άντρας (ο Σλακς, στο Οι σκύλοι, ο πόθος και ο θάνατος, το αρι­ στούργημα που θα μπορούσε ν’ ανήκει στη σειρά Μαύρη Μάσκα: περιοδικό που ανάδειξε τον Χάμμετ, τον Τσάντλερ κλπ.). Ο άνθρωποςκαθρέφτης κοιτάζεται στο - έργο-καθρέφτη έως ένα ασύλληπτο άπειρο. Μήπως δεν είναι αυτό το απόλυτο σύμβολο της βασικής αμφιλογίας του αστυνομικού είδους, όπου ούτε ο μαύρος, ούτε ο λευκός δεν είναι πο­ τέ ολότελα ο ένας ή ο άλλος, αφού και οι δυο τους έχουν το ίδιο δέρμα;

■ Copyright: Magazine Litteraire Μετάφραση: Κατερίνα Νασίκα

αφιερωμα/35

Όπου μαθαίνουμε πώς ο Βίαν, απεσταλμένος του περιοδικού «Κονστελλασιόν» στο φρούριο Μπιτς, τέλειωσε την ερευνά του στο καφενείο του σταθμού στο Μετς, παρέα με τον Ντελιάν-Φουσέ, που έγινε φίλος του και προβιβάστηκε σε οόηγόφωτογράφο. Κουβεντιάζαμε για τον πόλεμο, για την ήττα και τους λόγους που την προκάλεσαν. Ο Μπορίς ήταν περίεργος να μάθει ποια ήταν η πείρα μου σχετικά. Του μίλησα για ένα από τα πρόσωπα που θεωρούσα κάπως υπεύθυνο για την επιτυχία του «πολεμικού παιχνιδιού»- του γερμανικού στρατού τόν Ιούνιο του 1940. Θέλω να πω για το διάσημο λοχία Μαζινό. Ό χ ι πως πήρε ενεργό μέρος στην κατάρτιση αυ­ τής της τακτικής του σημερινού πολέμου. Ήμου­ να πεπεισμένος πως είχε προσφέρει στο γερμανι­ κό επιτελείο ένα από τα βασικά του δεδομένα. Τι κάνει ο εχθρός; Χάνεται από το πρόσωπο της γης, απαντά η αμυντική στρατηγική. Αποκαλύ­ πτει έτσι την τακτική του, που βασίζεται απο­ κλειστικά στην άμυνα. Ας του αντιτάξουμε λοι­ πόν μια στρατηγική καθαρά επιθετική, βασισμέ­ νη σ’ έναν πόλεμο κινήσεων: το πολεμικό παιχνί­ δι. Για να πούμε την αλήθεια, αυτή η θεωρία μπο­ ρούσε να ενδιαφέρει το μηχανικό Βίαν, ακριβώς επειδή είχε κάτι το αυστηρά τεχνικό. Αλλά κα­ θόλου τον Μπορίς, που είχε πιο πολύ στο νου του να καταπολεμήσει την ιδέα του πολέμου πα­ ρά να χάνει τον καιρό, του μελετώντας τους οικο­ νομικούς και κοινωνικούς, στην πραγματικότητα «πολιτικούς», μηχανισμούς του. Ωστόσο, για τον Μπορίς, που εκείνο τον καιοό μπέρδευε το γεωγραφικό χάρτη με το έδαφος,

αυτός ο όρος ήταν αξεχώριστος από τους αν­ θρώπους που είχαν για επάγγελμά τους τον πό­ λεμο. Ό λ α αυτά τα έκλεινε μέσα στην ίδια μανιχαϊκή αποστροφή, μαζί με τους δικαστές, τους πα­ πάδες και τους στρατηγούςΈχοντας καταλάβει πως δεν έδειχνε κανένα ενδιαφέρον, ενώ εγώ δοκίμαζα να γλιστρήσω, στα πολιτικά κίνητρα, ξαναγύρισα λοιπόν στην τεχνική όψη του προβλήματος. Του περίγραψα το φρούριο του Μπιτς, αναμφισβήτητο τεχνικό επίτευγμα, σύμφωνα με τους ειδικούς. Βασικό αριστουργημαηκό κομμά­ τι της στρατιωτικής τέχνης των οχυρώσεων. Επέμεινα πάνω στη σημασία του και στο γεγο­ νός πως ανήκε στην κατηγορία των φρουρίων που αποκαλούν «παλαμοειδή». Εδώ σταμάτησα γιά λίγο, βλέποντας κάτι να λάμπει στο βλέμμα του μηχανικού. Ύστερα, μπροστά στην ενθου­ σιώδη σιωπή του, συνέχισα την ενημερωτική μου διάλεξη. Εξήγησα την έννοια Του επιθέτου παλαμοει­ δής. Αυτό σήμαινε πως το φρούρια φυτό συγδεόταν με τα δευτερεύοντα ερείσματά του με στοές σκαμμένες σαράντα μέτρα κάτω από τη γη, από όπου περνούσαν σιδηρόδρομοι πάνω σε στενές σιδηροτροχιές μήκους, για το φρούριο Μπιτς και μόνο, τριάντα χιλιομέτρων περίπου. Διευκρίνισα μάλιστα πως η αυτονομία τους σε οπλισμό, πολεμοφόδια και τρόφιμα επέτρεπε στη

36/αψιερωμα Η Μάρθα Λεκούτρ, πιστή οπαδός του στρατη­ γού Ντε Γκωλ, που έβγαζε το περιοδικό «Κονστελλασιόν» μαζί με τον Αντρέ Λαμπάρτ, στενό συνεργάτη του στρατηγού στο Λονδίνο, είχε αμέ­ σως καταλάβει πόσο ενδιαφέρον θα ήταν ένα τέ­ τοιο άρθρο για το περιοδικό της. Είχαν δώσει στον Μπορίς μια προκαταβολή για να μπορέσει να νοικιάσει ένα αυτοκίνητο και για τα έξοδα κινήσεως, υπολογισμένα πλουσιο­ πάροχα για δυο πρόσωπα. Ξεκινούμε αύριο πριν ξημερώσει. Για αυτοκί­ νητο, έχουμε το δικό σου. Είσαι οδηγός, τεχνι­ κός σύμβουλος και φωτογράφος της αποστολής. Δεν είχα τίποτα να πω. Νόμισα ωστόσο πως έπρεπε να δείξω κάποια επιφύλαξη για το τελευ­ ταίο σημείο της αποστολής μου.

- Μα το Κονστελλασιόν δεν δημοσιεύει φωτο­ γραφίες...

- Αυτή τη φορά θα δημοσιεύσει. Δεν είχα τίποτα ν’ απαντήσω. Έτσι λοιπόν στην καρδιά του τρομερού χειμώ­ Μπορίς Βίαν να ’50-’51, τον Ιανουάριο του 1951, στις έξι το διοίκηση να διατηρήσει, για ένα μήνα, σαράντα πρωί, καβάλήσαμε τους εφτά μαύρους ίππους μέτρα κάτω από τη γη -άρα μακριά από τα μά­ του τροχοφόρου μου για να προσπαθήσουμε να ' τια και τις βολές του εχθρού (βασική αρχή από φτάσουμε στο Μετς προς το βράδι. . Ό σοι είχαν την- έυκαιρία να οδηγήσουν εκεί­ το εγχειρίδιο του βαθμοφόρου τού πεζικού, που έγραψε ο αθάνατος συνταγματάρχης Λαφάργκ) νον το χειμώνα δεν θα ξέχασαν σίγουρα πόσο - τους άντρες της φρουράς, που δεν κινδύνευαν σκληρός ήταν. Η κορδέλα της παγωμένης πίστας πια, μ’ αυτό τον τρόπο, από τις δυσάρεστες εν­ άρχιζε αμέσως έξω από το Παρίσι και ξέραμε δεχόμενες επιπτώσεις μιας μάχης στην επιφάνεια πως είχε μήκος τριακόσια τριάντα ένα χιλιόμε­ τρα. του εδάφους.

-Ούτε κουβέντα φυσικά να αφεθούμε στο πά­ Τέλειωσα την ομιλία μου τονίζοντας ότι το βα­ σικό χαρακτηριστικό αυτών των γονατιστών τε­ θος μας για την ταχύτητα. Το ταξίδι στάθηκε ράτων ήταν η τελειότητα του οπλισμού τους. επικό και χρειάστηκε όλη η πείρα που είχαμε Πλήρης απουσία κάθε είδους αντιαεροπορικής σαν οδηγοί, για να φτάσουμε σε καλή κατάστα­ άμυνας. Αντιαρματικό πυροβολικό πάνω στους ση, αλλά αρκετά αργά, στην καλή μας πόλη του πυργίσκους βολής, το θαυμάσιο «75» των πατέ­ •Μετς. Ο καιρός ήταν τέτοιος που ψυχή δεν ξεμύ­ ρων μας και του προηγούμενου «φεστιβάλ» 1914- τιζε έξω, κι έτσι δεν πέσαμε πάνω σε καμιά. Ευ­ 18, «ανανεωμένο» και βελτιωμένο για να εξα­ τυχώς για ανθρώπους σαν και μας, υπάρχει πάν­ σφαλίζει μια εμβέλεια έντεκα χιλιομέτρων, μ’ τα, σε μια πόλη που το ρίχνει στον ύπνο, κά­ έναν «πρακτικό» ρυθμό τριάντα βολών στο λε­ ποιος σταθμός που ξαγρυπνά. πτό. Ήξερα με το παραπάνω την τοπογραφία του Κατάλαβα πως ήταν περιττό να συνεχίσω πιο χώρου και η αέρινη αρχιτεκτονική του σιδηρο­ πέρα την επίδειξή μου, γιατί ο ενθουσιασμός του δρομικού σταθμού του Μετς δεν κινδυνεύει να Μπορίς ήταν πια ολοφάνερος. περάσει απαρατήρητη. Το καφενείο είχε ό,τι Αδερφέ μου Μαρσέλ, μου είπε, με όλα αυτά χρειαζόταν για να στυλωθούμε κι ένας υποχρεω­ έχουμε το άρθρο του αιώνα για το «Κονστελλα- τικός σερβιτόρος μας έδειξε το πιο κοντινό ξενο­ σιόν». Ξεκινώ λοιπόν πεζή και πάραυτα να πεί­ δοχείο. Δεν πέρασε μισή ώρα και είχαμε απο­ θω την καλή μας Μάρθα Λεκούτρ για το επείγον κοιμηθεί. του πράγματος. Είχαμε ζητήσει να μας ξυπνήσουν στις εφτά Με άφησε με την ίδια έξαψη που θα είχε ένας και να πάρουμε το πρωινό κάτω. Το φρούριο από τους διάσημους συναδέλφους του στο χώρο δεν ήταν απέναντι φυσικά, και προαισθανόμουν της λογοτεχνίας, τη μέρα που βρέθηκε φάτσα με μερικές δυσκολίες για τους βοηθητικούς δρόμους φάτσα με το Θεό. προς τα εκεί. Την επομένη ήρθε και με βρήκε για να μ’ ενη­ Είχα τη φαεινή ιδέα να ζητήσω μερικές διευ­ μερώσει για την επαφή του. Ό πω ς το περίμενα, η κρινίσεις από το σερβιτόρο μας για τον πιο βολι­ επιτυχία ήταν πλήρης. κό τρόπο να φτάσουμε στο φρούριο. Του εξήγη­

αφιερωμα/37 σα πως ήμαστε δημοσιογράφοι και πως ετοιμά­ ζαμε ένα ρεπορτάζ για τη γραμμή Μαζινό. Καλύτερο οδηγό δεν θα βρίσκαμε, κι όπως συμβαίνει συχνά σ’ αυτή την περιοχή, ο άνθρω­ πός μας ήταν παλιός πολεμιστής από το πεζικό του φρουρίου. Τον είχαν επιστρατεύσει στον πό­ λεμο (του ’39) σε μια μονάδα αποσπασμένη στην άμυνα της γραμμής. Μας μίλησε με ενθουσιασμό για την ευλογημέ­ νη εκείνη περίοδο. Αναγκαστήκαμε να ξαναπάρουμε καφέ με γάλα και κρουασάν για ν’ ακού­ σουμε τη συνέχεια της ιστορίαςτου, που έφτασε σε ύψη ιδανικά όταν άρχισε να μας λέει πώς πα­ ραδόθηκε το φρούριο του Μπιτς. Η φρουρά, σί­ γουρη για την αυτονομία της και την απόρθητη θέση της, είχε συνεχίσει, καθώς φαίνεται, να πο­ λεμά, ενώ τα γερμανικά στρατεύματα ήταν κιό­ λας στο Παρίσι και πλησίαζαν τα ελβετικά σύνο­ ρα. Πίστεψα πως ο Μπορίς θα λιγοθυμούσε από χαρά. Ο σερβιτόρος, περήφανος για τις αντιδρά­ σεις μας, είπε πως, αφού είχαμε την άδεια του επιτελείου για να μπούμε στη στρατιωτική ζώνη, δεν θά ’πρεπε να χάσουμε την επίσκεψη στο φρούριο και ν’ ανεβούμε από τη στριφογυριστή σιδερένια σκάλα που ξεκινά από βαθιά κάτω και οδηγεί στον πυργίσκο-παρατηρητήριο, ογδόντα μέτρα πιο ψηλά. Κατάλαβα όμως πως αυτή η πλευρά της πολεμικής τεχνικής είχε πάψει να εν­ διαφέρει τον μηχανικό φίλο μου. Ό ταν μας μίλησε για άδειες και στρατιωτική διοίκηση, άναψαν τα ίδια φωτάκια συναγερμού κάι στους δυο μας. Θέτοντας τέρμα στο λόγο του γενναίου σερβι­ τόρου μας, ο Μπορίς πλήρωσε το λογαριασμό μας και πήγαμε να συσκεφθούμε μέσα στη λιμουζίνα μας. Ο Μπορίς με βεβαίωσε πως είχε δει πάνω στους τοίχους του καπηλειού με τεράστια γράμ­ ματα τους πεντάστηλους τίτλους των γαλλικών εφημερίδων: ΣΥΝΕΛΗΦΘΗ Ο ΜΠΟΡΙΣ ΒΙΑΝ ΓΙΑ ΚΑΤΑΣΚΟΠΕΙΑ ΣΤΗ ΓΡΑΜΜΗ ΜΑΖΙΝΟ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΘΝΙΚΗ ΧΩΡΟΦΥΛΑΚΗ Τη στιγμή της συλλήψεώς του εσυνοδεύετο από ένα συνένοχο του οποίου η στενή σχέση με ένα αριστερό φιλοσοβιετικό κόμμα δεν αμφισβητεί­ ται. Ο τελευταίος είχε μαζί του φωτογραφική μηχανή μικρού σχήματος, υπερτελειοποιημένη, γερμανικής κατασκευής. Οι υπεύθυνοι για την άμυνα της περιοχής ευρίσκονται επί τόπου.

Δεν πρόκειται βέβαια παρά για μια τολμηρή ερμηνεία, βασισμένη σε δεδομένα απολύτως αυ­ θεντικά, που την καθιστούν τελείως εύλογη.

Αδερφέ μου Μαρσέλ, μου είπε ό Μπορίς, δεν πρέπει ποτέ να παίζουμε με τη φωτιά, και πολύ λιγότερο μάλιστα με τους χωροφύλακες. Η προο­ πτική για ό,τι θα μπορούσε να μας συμβεί επιτά­ χυνε επικίνδυνα τους κτύπους του φθαρμένου δύσμοιρου οργάνου μου. Αισθάνομαι κουρασμέ­ νος. Έχουμε αρκετές πληροφορίες για τη γραμ­ μή Μαζινό για να τροφοδοτήσουμε ολόκληρη δη­ μοσιογραφική καμπάνια. Αντιμετωπίζω σοβαρά το ενδεχόμενο να επισύρω την προσοχή του δια­ συμμαχικού επιτελείου και να το παρακινήσω να ενσωματώσει αυτή τη θαυμάσια γραμμή του λοχία Μαζινό, σχεδόν καινούρια και προφανώς απόρθητη, στο σύστημα της ατλαντικής άμυνας. Σου προτείνω λοιπόν, με την ιδιότητά μου ως αρχηγού της αποστολής, το κάτωθι σχέδιο για άμεση εφαρμογή: Σου προσφέρω στο καφενείο του σταθμού, του οποίου η φήμη έφτασε ώς εμένα, τσιμπούσια αν­ τάξια του ευγενούς δημοσιογραφικού οργάνου το οποίο έχω την τιμή να εκπροσωπώ. Αφού τακτοποιήσουμε όλα αυτά τα σημαντικά πράγματα και ενώ θα απολαμβάνουμε τα λικέρ μας, τα πούρα μας και άλλα μπινελίκια, όπως αρμόζει και οφείλουν να μάς προσφέρουν, τότε μόνο, αδερφέ μου Μαρσέλ, κι επειδή δεν μπόρε­ σα. να το κάνω για τα κρυμμένα κανόνια του φρουρίου, θα σου αποκαλύψω τα δικά μου. Θα μάθεις επιτέλους τους αισχρούς υπολογι­ σμούς που έκανα για να φτάσω στον δεύτερο και ακόμα απόμακρο στόχο μου αυτής της θεότρελης επιχείρησης. Προς το παρόν πάμε να στυλωθού­ με. Λίγο αργότερα βρισκόμαστε στη ζεστή ατμό­ σφαιρα του καφενείου στο σταθμό του Μετς. Η

38/αψιερωμα γαστρονομική φήμη του αποδείχτηκε δικαιολο­ γημένη. Ό σο τρώγαμε, ο Μπορίς, που καταλάβαινε την ανυπομονησία μου, ανέπτυξε όλα τα ταλέντα του στην τέχνη της συζήτησης, για να καθυστε­ ρήσει τη στιγμή της εξομολόγησης. Τη στιγμή που διάλεξε ο ίδιος, μου ομολόγησε πως μου είχε αποκρύψει ώς εκείνη τη στιγμή κά­ τι το πολύ σημαντικό γι’ αυτόν. Μου ανάγγειλε πως μπήκε στη ζωή του κάποιο αρκουδάκι και πόσο σημαντικό ήταν γι’ αυτόν αυτό το γεγονός. Για να μοιραστώ τον ενθουσιασμό του, έβγαλε από την τσάντα του μια φωτογραφία σε σχήμα 2Ϊ επί 27, που έδειχνε ένα γυναικείο σώμα χυτό και ψηλό· κοιτάζοντας τη φωτογραφία από πιο κοντά, μπόρεσα να διαπιστώσω πως το κεφάλι και οι γάμπες της είχαν κάτι το περίεργο σε σχέ­ ση με τη θέση τους σ’ ένα κανονικό σώμα. Ο Μπορίς μου εξήγησε πως το αρκουδάκι λε­ γόταν απλούστατα Ούρσουλα Κουμπλέρ, πως η φωτογραφία δεν έδειχνε παρά μια πλευρά από τα πολλά της ταλέντα που είχε να δείξει στο μπαλέτο του Ρολάν Πετί. Είχαν συναντηθεί τελευταία σε μια δεξίωση στον εκδοτικό οίκο Γκαλλιμάρ, είχαν ξαναϊδω-

θεί και είχαν τελικά αποφασίσει να συνδέσουν τη μοίρα'τους. Αλλά τους έτυχε μια δυσάρεστη αναποδιά: Η Ούρσουλα είχε πάθει υπερκόπωση. Ο γιατρός τής είχε συστήσει να ξεκουραστεί στο βουνό. Τώρα βρισκόταν στο Υέζ, σ’ ένα σαλέ νοικιά-, σμένο από έναν κοινό φίλο, τον Ραιμόν Μασιέ, ιδιοκτήτη τότε ενός θεάτρου. Ό τα ν ο Μπορίς με ρώτησε με αδιάφορο ύφος και με τα μάτια και το χαμόγελο της Τζοκόντας πόση ήταν κατά τη γνώμη μου η απόσταση από το Μετς ώς την Γκρενόμπλ, κατάλαβα τι σημαί­ νει να είσαι οδηγός στην υιΐήρεσία κάποιου αφεντικού. Σαράντα οκτώ ώρες αργότερα φτάναμε στο βουνό, στο σπίτι του φίλου Ραιμόν, όπου γνώρι­ σα την αρκουδίτσα που έμελλε σε λίγον καιρό να γίνει η κυρία Βίαν. Αλλά όπως θα έγραφε ένας από τούς καλούς άγγλους φίλους του Μπορίς: αυτό είναι μια άλλη ιστορία.

Copyright: Magazine Litteraire Μετάφραση: Πέτρος Παπαδόπουλος

Έργα του Μπορίς Βίαν στα ελληνικά Φθινόπωρο στο Πεκίνο (μτφρ. Δ. Ραυτόπουλος). Α θήνα, Εξάντας, 1974. Σελ. 302.

David Benson (μτφρ. Κ. Ζαρόκωστα). Αθήνα, Ά γ ρ α , 1982. Σελ. 8.

Ο Ψυχοβγάλτης (μτφρ. Μ. Σκαρπαλέζου). Αθήνα, Χατζηνικολή, 1979. Σελ. 190.

Ποιήματα (μτφρ. Α . Φωστιέρης - Θ. Θ. Ν ιάρχος). Α θήνα, Γνώση, 1982. Σελ. 86.

Ο αφρός των ημερών (μτφρ. Γράμματα, 1979. Σελ. 198.

Χάτχουτ. Αθήνα,

Αναζητώντας το χαμένο βαρόνο (μτφρ. Ρ. Κολαί­ τη). Αθήνα, Νεφέλη, 1983. Σελ. 110.

Και να καθαρίσρυμε τους κακομούτσουνους (μτφρ. Ρ. Χάτχουτ). Αθήνα, Γράμματα, 1981. Σελ. 158.

Πορνογραφικά γραπτά (μτφρ. Ρ. Κολαίτη). Αθή­ ν α , Νεφέλη, 1983. Σελ. 54.

Α ς αρχίσει η μουσική (μτφρ. Μ. Οιχαλιώτου). Α θήνα, Νεφέλη, 1981. Σελ. 190.

Θα φτύσω στους τάφους σας (μτφρ. Μ. Ρήγος). Θεσσαλονίκη, Μ παρμπουνάκης. Σελ. 152.

Τα χρονικά του ψεύτη (μτφρ. Ρ. Κολαίτη). Αθήνα, Νεφέλη, 1982. Σελ. .70.

Γούνινη ωρίτσα (μτφρ. Ε. Περαχιά-Ζεμούρ). Θεσ­ σαλονίκη, Μ παρμπουνάκης. Σελ. 104.

Ό λ α τα πτώματα έχουν ίδιο χρώμα (μτφρ. Ε .Δ .Π .). Α θήνα, Γράμματα, 1982. Σελ. 128.

Το κόκκινο χορτάρι (μτφρ. Γ. Κατωπόδη). Θεσσα­ λονίκη, Μ παρμπουνάκης. Σελ. 186.

Έ χουν μαύρα μεσάνυχτα (μτφρ. Ρ. Χάτχουτ). Α θήνα, Γράμματα, 1982. Σελ. 126.

G σκουληκοσκανδαλιάρης και το πλαγκτόν (μτφρ. Π. Παπαδόπουλος). Θεσσαλονίκη, Μ παρμπουνά­ κης. Σελ. 174.

Ρ·

Ο έρως είναι τυφλός (μτφρ. Ρ. Χάτχουτ). Αθήνα, Γράμματα, 1982. Σελ. 142. Δράκωλας. Α ποσπάσματα από το ημερολόγιο του

Ό λ ο ι οι νεκροί έχουν το ίδιο δέρμα (μτφρ. Γ. Βαφειάδης). Θεσσαλονίκη, Μ παρμπουνάκης. Σελ.

127.

αφιερωμα/39

Μισελ Φωρέ

Η δεύτερη ζωή του Ο Μπερνάρ Λαβιλιέ και ο Ιζελέν τον τραγουδούν. Το έργο του προκαλεί συζητή­ σεις και διατριβές. Τα άπαντά του εκδίδονται. Και οι μαθητές των λυκείων τον ανεβάζουν στα ουράνια, κοντά στον Ζολά, τον Σαρτρ και τον Καμύ. Ο Βίαν είναι μια χαρά. «Μπορίς σούπερ Βίαν»: αυτό τον τίτλο έχει ένα από τα πάμπολλα γεγονότα που διατηρούν συνε­ χώς τον Μπορίς Βίαν στην παρέλαση των επιτυ­ χιών. Είναι ένα θέαμα που παρουσίασε ο θίασος των «νέων αγοριών» στο θέατρο Κομεντί ντε Παρί, τον Ιούνιο 1981, και που οργάνωσε το «Ίδρυμα Μπορίς Βίαν». Πώς αυτό; Έ να Ίδρυ­ μα Μπορίς Βίαν ήδη; Ησυχάστε, είναι κάτι ημιεπίσημο κι έχει την έδρα του στην ταράτσα μιας πολυκατοικίας που η Ούρσουλα αγωνίστηκε να γλιτώσει από τη σκαπάνη των κατεδαφίσεων, και το κατάφερε. Μήπως χρειάζεται να ξεσκονίσουμε, να ανα­ ζωογονήσουμε, να δυναμώσουμε και μάλιστα ν ’ ανατινάξουμε τη σημερινή μεταθανάτια επιτυχία του Μπορίς Βίαν; 'Οχι, ας λείπει, είναι ο άν­ θρωπος μια χαρά κι έχει αποκτήσει μιαν ακτινο­ βολία και μια επιβολή από τις πιο εκπληκτικές. Η γιγάντια σκιά αυτού του μυθικού προσώπου, είκοσι πέντε χρόνια μετά το θάνατό του, θα μας γίνει πια βραχνάς, όπως και τότε που είχε φέρει σε αμηχανία τους συγχρόνους του. Παρ’ όλη μας την επιμονή να γέρνουμε τακτι­ κά στο προσκέφαλο αυτού του νέου σούπερμαν της γαλλικής λογοτεχνίας, μας είναι πάντα αδύ­ νατο να κατανοήσουμε τους λόγους ενός τόσο πεισματικού και υπερβολικού θαυμασμού. Παρόλο που μια σειρά από μελέτες (Οι μετα­ θανάτιες ζωές τον Μπορίς Βιάν) είχαν αποκαλύψει τούς εσωτερικούς και εξωτερικούς μηχανι­ σμούς, τις λογοτεχνικές, φιλοσοφικές, εμπορικές και κυρίως κοινωνιολογικές επιδράσεις αυτού του περίεργου φαινομένου, μια τέτοια εμμονή στην παράδοξη επιτυχία του Μπορίς Βίαν, στην προέλευσή της, το αργό ωρίμασμά της, τους λό­ γους που την προκάλεσαν, στη διάρκειά της δεί­ χνει να είναι σήμερα κάτι αρκετά περιττό και

τουλάχιστο ατελές. Γιατί, όπως παρατηρούσε ο Ζακ Μπενς, αν ήταν δυνατό ν’ αποκαλύψουμε μια επιστημονική ερμηνεία του φαινομένου αυ­ τού, ο καθένας θα έσπευδε να την εφαρμόσει για λογαριασμό του, χωρίς ν’ αποκλείεται και ο πρόωρος θάνατος για μερικούς έξαλλους. Το πολύ πολύ, μπορούμε να καταφέρουμε να διακρίνουμε χρονολογικά τέσσερις σημαντικές περιόδους σ’ αυτή την ιστορία αγάπης ανάμεσα crtov Μπορίς Βίαν και το κοινό του: ο πυρήνας της συνοικίας Σαιν Ζερμαίν που ελάτρευε τον «πρίγκιπα των υπογείων», το κύμα των πρώτων αναγνωστών φίλων της τζαζ, ο ενθουσιασμός της δεκαετίας του ’60 για το έργο του, και στην αρχή της δεκαετίας του ’70, τέλος, το «κύμα των διατριβομανών» πού έβλεπαν μια διαλεχτή τροφή μέσα στα πλούσια και πάμπολλα κείμενά του. Αυτό το κύμα των διατριβών γύρω από το έρ­ γο του, πάντα εξίσου έντονο στη Γαλλία και στις αγγλοσαξονικές χώρες, αρχίζει τώρα τελευταία να κατακλύζει και τη βόρεια Ευρώπη. Οι θαυμάσιες εργασίες της Μπάρμπαρα φον Κορφ-Σμίζιγκ για τον Μπορίς βιάν δραματουρ­ γό και του Χέρμπερτ Ντίκοφ για τόν Κόσμο του Μπορίς Βίαν άνοιξαν το δρόμο, στη Σουηδία, στη σημαντική ανάλυση της Πία Μπίργκαντερ για τις αφηγηματικές μεθόδους του. Το είχαμε φανταστεί άλλωστε πως το έργο του Βίαν, που τόσο διαβάστηκε μετά το 1968, χωρίς όμως ν’ αντιμετωπιστεί θεωρητικά, περίμενε την κριτική του, πανεπιστημιακή και άλλη. Αυτή η συνάντηση, παρόλο που φοβόμαστε το χειρότε­ ρο, έγινε στον κύκλο των «Συζητήσεων του Σεριζύ» από τις 23 Ιουλίου ώς τις 2 Αυγούστου 1976. Αντί για τη συνηθισμένη τρομοκρατία, κυριαρ­ χούσε η ευγένεια, και η σοβαρότητα των ανακοι­ νώσεων δεν απέκλεισε τη φαντασία. Πρέπει να

40/αφιερωμα το παραδεχτούμε, μαζί με τον Μισέλ Ριμπα^κά: και στο Σεριζύ «η ποιότητα του Βίαν» είχε επι­ βληθεί στους ογδόντα ερευνητές και μετά σ’ όλο τον κόσμο των γραμμάτων. Μερικοί θα μπορούσαν να ελπίζουν πως αυτή . η σύναξη θα τοποθετούσε μια για πάντα τον συγγραφέα του Ψυχοβγάλτη στο πάνθεο των γραμμάτων, στα δεξιά του Αλμπέρ Καμύ και του Λουί-Φερντινάν Σελίν. Αυτοί που ο Μπορίς Βίαν αποκαλούσε «οι ζοχάδες της πένας» του ετοίμαζαν εδώ και πολύ καιρό μια ζεστή θέση μέσα στα εγχειρίδια της λογοτεχνικής ιστορίας. Δεν έγινε τίποτα απ’ όλα αυτά! Το Σεριζύ, όπως ούτε ο Μάης του ’68 ή η τραγική παράστα­ ση στον κινηματογράφο Μαρμπέφ, δεν πέτυχε να θάψει αυτό το γιγάντιο φάντασμα κάτω από την πλάκα της λήθης. Ο Ρενώ Ματινιόν θα πρέ­ πει να περιμένει ακόμα για πολύ πριν «αφήσουμε τον Μπορίς Βίαν να κοιμηθεί ήσυχος στον τά­ φο του!». Αντίθετα μάλιστα, ο Βίαν ξαναγύρισε ακόμα περισσότερο παρών κάτω από τους προβολείς της επικαιρότητας. Πρώτα με μια σκόρπια μορ­ φή, επιβλητική με τον όγκο και την ποικιλία της, χάρη στον Ροζέ Μπορντερί και το περιοδικό του Ομπλίκ και ύστερα με το μοναδικό εικονογραφικό άσμα που επιμελήθηκαν ο Νοέλ Αρνώ, ο Ντε και η Ούρσουλα, με τίτλο Εικόνες του Μπορίς Βίαν. Τον ίδιο καιρό, ο κριτικός μηχανισμός δικαιώ­ νει την αποστολή του, αφού μετά την είσοδο του Αφρού των ημερών στις κλασικές συλλογές των εκδόσεων Ατιέ το 1973 από τον Μισέλ Γκωτιέ κι

Πιερ Καστ Τα ωράρια του τρένου για την αθανασία ποικίλ­ λουν. Δ εν νοικιάζεις τη θέση σου. Στην αποβάθρα, χλευαστές κα ι θρησκόληπτοι είδαν τον Βίαν ν ’ ανε­ βαίνει. Ό σ ο ι έλεγαν πως είναι φαρσαδόρος, όσοι έλεγαν πως είναι σκάνδαλο κι έφτυναν πάνω στον τάφο του. Τα μυθιστορήματά του, όσα βγήκαν με το όνομά του, δεν διαβάστηκαν πολύ. Σήμερα, είκοσι τρία χρόνια μετά το θάνατό του, ένα τέταρτο του αιώ να, μια καταπληκτική μεταθανάτια σταδιοδρο­ μία. Εκδόσεις, βιβλία, διατριβές. Α νέκδοτα γρα­ πτά. Θυμόμαστε τα σημεΐωματάκια της παραδου- . λεύτρας του Σταντάλ, άλλου ταξιδιώτη στο ίδιο τρένο. Κάτι καλύτερο μάλιστα. Ο Βίαν διάβηκε, σ’ αυτή τη «μεταθανάτια ζωή» που τόσο καλά περιέγραψε ο Σάμουελ Μ πάτλερ, ένα ακόμα σκαλί. Ά γ γ ιξ ε το μύθο. Του χαρίζουμε όσα μας δίνει: Απόλαυση. Τα κοιτάμε όλα αυτά με κέφι. Η ήσυχη συνείδηση εκείνου που λέει «είχα δίκιο». Και η ικανοποίηση

ύστερα των εκδόσεων Ασέτ απ’ τον Ζεράρ Ρουμπισού, ο Ζακ Μπενς έδωσε μια πεντακάθαρη ανάλυση της «λογοτεχνικής παρουσίας» του Μπορίς Βίαν για τις εκδόσεις Μπορντάς. Έτσι πια ο Βίαν είχε επισημοποιηθεί στις βοηθητικές συλλογές για λύκεια και πανεπιστή­ μια. Ύστερα οι εκδόσεις 10/18 έδωσαν δύο νέες προσεγγίσεις του έργου του Βίαν: η μια παρου­ σίαζε, χάρη στη συγκριτική φιλολογία, όλη την αγγλοσαξονική πολιτιστική κληρονομιά που πρώτος ο Βίαν μπόρεσε να ενσωματώσει αποδο­ τικά μέσα στη λογοτεχνία μας- η άλλη, ψυχοκριτική και εξίσου συναρπαστική, βοήθησε την ομάδα που κατεύθυνε ο Αλαίν Κοστ να κατα­ πιαστεί με μια πολλαπλή ανάγνωση του «Αφρού των ημερών». Στο σταυροδρόμι της πνευματικής μελέτης, του κειμένου και του ανθρώπου τοποθετούμε την απόπειρα του Γκυ Λαφορέ να δώσει μέσα από την Πραγματεία του καλού πολίτη μιά «ποι­ ηθική» του Βίαν. Αλλά τίποτα το αποφασιστικό δεν βγήκε γι’ αυτή την «ηθική» του Βίαν που ο καθένας πασχίζει νά μαντέψει. Στο μεταξύ, πριν και μετά τις συζητήσεις του Σεριζύ, κυκλοφόρησαν ένα σωρό κείμενα του Βίαν. Ή ταν φυσικό ν’ αναρωτηθούμε μπροστά σ’ όλες αυτές τις δημοσιεύσεις, που αναπόφευκτα επικαλύπτονται, αν χρειαζόταν αυτό το κυνήγι και του πιο. ασήμαντου κειμένου. Είναι αλήθεια πως η αισθητική αξία αυτών των γραπτών που κυκλοφορούσαν με το σταγονόμετρο, δεν είναι και τόσο σημαντική, αν τη συγκρίνουμε με τις

Μια κληματαριά εκείνου που διάλεξε τον τυχερό λαχνό ή ένά σωστό αριθμό στη ρουλέτα. Α ς κάτσουμε σ’ ένα παγκάκι, στη μέση της α νά ­ βασης, κι ας κοιτάξουμε πίσω μας. Η τάξη, κάθε τάξη, όλες οι τάξεις -τ α ταμπού, οι ιεραρχίες, οι σίγουρες και ξινισμένες α ξίες- όχι μόνο αμφισβη­ τήθηκαν, αλλά και σαρώθηκαν. Τα τερτίπια των θρησκειών και των ιδεολογιών, οι σεμνοτυφίες των πουριτανώ ν, τα πολιτικάντικα ψιλικατζίδικα, αντίο. Ίσω ς να υπάρχουν κληματαριές κάτω στον Ά δ η . Μερικοί φίλοι μου, από τους πιο αγαπητούς, θα κατεβάζουν κανένα ποτηράκι, κάποιο κοκτέιλ α πό αστέρια. Κουβεντιάζουν. Πρέπει να κουβεν­ τιάζουν. Τους αρέσει ν α κουβεντιάζουν. Ο Πρέστον Στάρτζες, ο Ζαν Γκρεμιγιόν, ο Α νρί Λανγκλουά, ο Ροζέ Βάγιάν, ο Κενώ. Και ο Μ πορίς. Ή ταν σε διαφορετικά στάδια άγνοιας. Και ποικί­ λα. Α ναδύονται. Ο Ζιρωντού και ο Βαλερύ, που κάτι ήξεραν σχετικά, μίλησαν, νομίζω, για καθαρ-

αφιερωμα/41 πιο ωραίες σελίδες·του Αφρού των ημερών ή των Χτιστών της αυτοκρατορίας. Αλλά θα ήταν εξίσου μάταιο να υποστηρίξου­ με πως αυτά τα έργα δεν εξυπηρετούν τον Βίαν. Αναρωτιέμαι μάλιστα αν το εγχείρημα του εκδό­ τη Κριστιάν Μπουργκουά να περιλάβει στον κα­ τάλογό του όλα τα έργα του Μπορίς Βίαν, δεν βρήκε την πλήρη δικαίωσή του με την καταπλη­ κτική επιτυχία των Παράλληλων βίων του Μπο­ ρίς Βίαν του Νοέλ Αρνώ. Αυτό το έργο πράγμα­ τι, που βρίσκεται σήμερα στην πέμπτη πολυτελή του έκδοση, πουλήθηκε σε δεκάδες, για να μην πούμε εκατοντάδες, χιλιάδες αντίτυπα και ενι­ σχύει τη γνώμη μας πως τα «κατώτερα» όπως λέ­ νε και μάλιστα εμπορικά του κείμενα δεν διευρύ­ νουν μόνο το «σώμα» που θα έχει στη διάθεση του ο ερευνητής- δίνουν κυρίως στον αναγνώστη - γιατί στο κάτω κάτω αυτός είναι που θα κρίνει - την ευκαιρία να συλλάβει τη βιογραφική υπο­ δομή του πολυποίκιλου έργου του Μπορίς Βίαν. Μήπως λοιπόν ο Βίαν είναι ένας «κλασικός» παρά τη θέλησή του; Ό λ α δείχνουν να είναι έτσι: τ’ όνομά του είναι σ’ όλα τα χείλια, τα βι­ βλία του σ’ όλες τις βιβλιοθήκες· βλέπουμε μάλι­ στα πώς οι νέοι που αγόραζαν το 1968 τον Αφρό των ημερών σε έκδοση τσέπης είναι αυτοί που ξοδεύουν τρελά ποσά για ν’ αποκτήσουν τα έργα του σε εκδόσεις πολυτελείας. Μια έρευνα του «Φοιτητικού Οδηγού» που δημοσιεύτηκε στο μηνιαίο εκπαιδευτικό πα­ ράρτημα της εφημερίδας «Μοντ», έδειχνε πως ο Μπορίς Βίαν αποτελούσε το 1978, μαζί με τους Ζολά, Καμύ και Σαρτρ, την πρώτη τετράδα της

λογοτεχνικής παιδείας των μαθητών και των φοιτητών. Είναι βέβαιο πως αν ο Βίαν ήταν ο βασικός υποκινητής του Μάη ’68, η μοντέρνα πνοή που φύσηξε ύστερα από τα γεγονότα στο μάθημα της' γαλλικής λογοτεχνίας, τον ωφέλησε. Και αν ο Βίαν καταχώνιασε μέσα στη.λησμονιά τον Κορνέιγ, τόσο το καλύτερο, Για τους μαθη­ τές η διαφορά ανάμεσα στα «φέσια» τύπου Κορνέιγ και τον Βίαν είναι πως οι κλασικοί ανα­ λύονται με το νυστέρι και .καταντούνε μούμιες που δεν φέρνουν πια παρά πλήξη και κόπωση. Ενώ ο Μπορίς Βίαν φέρνει μια καινούρια πνοή μέσα στον «κλασικισμό» των σχολείων αντίθετα από τους προκάτοχούς του, οι νέοι τον πιάνουν να γεννιέται κι όχι σε μια κατάσταση αποσύνθε­ σηςΚι αν εννοούμε «κλασικό» ένα συγγραφέα που τα έργα του ξανατυπώνονται και μελετιούνται συνεχώς μέσα στις τάξεις, προκαλώντας μελέτες, δοκίμια ή διατριβές, ο Μπορίς Βίαν σίγουρα εί­ ναι κλασικός. Αλλά αυτή η ερμηνεία παραμένει αρκετά περιοριστική: στο επίπεδο της γλώσσας, ο Μπορίς Βίαν δεν «χωρά» εύκολα μέσα στην τέ­ λεια ακρίβεια και την καταπληκτική σιγουριά της παραδοσιακής γαλλικής κληρονομιάς. Η παιχνιδιάρικη λειτουργία του λόγου του εμποδί­ ζει κάτι τέτοιο: τα μεγάλα γυμνάσια της κριτικής εκεί πάνω σκόνταψαν, και σήμερα ακόμα ο Βίαν βγαίνει περίεργα άθικτος κάτω από το αναλυτι­ κό λεπίδι που του είχαν τάξει. Η γόνιμη συνάντηση ανάμεσα στον Βίαν, το κοινό του και τη νέα κριτική του έδωσε μια ικα­ νότητα γονιμότητας ακόμα πιο ενισχυμένη.

στον παράδεισο τήριο. Μ’ αρέσει να είμαι με μερικούς φημισμένους άγνωστους, τον Λαρμπώ, τον Μέρεντιθ. Με ξενίζει κάπως, στην καμπή αυτού του τέταρτου του αιώνα μας, ν ’ ανακαλύπτω τόν Μ πορίς ανάμεσά τους. Π ιο πολύ τον γνώρισα στη δεύτερη ζωή του παρά στην πρώτη. Τον διαβάζω. Καμιά φορά. Συχνά. Η φαντασία, όπως λένε στη μουσική -εκείνη η σονάτα του γέρο Λούντβιχ «quasi una fantasia». Ν αι, η φαντασία. Το όνειρο μιας άλλης λογικής. Γεια σου Αριστοτέλη, καλημέρα Κορζύμπσκι. Μ πα τον ξεχάσαμε για καλά αυτόν. Δ εν κληρώθηκε ο αριθμός του. Μ ονά κι έχασε. Κι ωστόσο, ωστόσο. Ο κόσμος τον όχι Α. Αν η λογοτεχνία δεν ήταν φυ­ λετική, και κυρίως οι λογοτέχνες, δεν θα θεωρού­ σαν την επιστημονική φαντασία σαν μια υπολογοτεχνία για υπανάπτυκτους, νέγρους, δηλαδή ανάκατα συγγραφείς, ερασιτέχνες, αναγνώστες. Οι Στάρτζον, Σίμακ, Α σίμοφ, Βαν Βογκτ, Χέρμπερτ, Φάρμερ, Ντικ, Μ προύννερ, Αλντις, Μούρκοκ, διάολε, διάολε, ο Βιάν ήξερε, θα ήξερε, θα

ξέρει, πως είναι μεγάλοι συγγραφείς μεγάλων αρι­ στουργημάτων, παρόλο που δεν ταξιδεύουν στην πρώτη θέση, στο περίφημο αυτό τρένο. Π ερίεργο, γιατρέ Παβλώφ, μόλις έρθει στο νου μου ο Μ πορίς, κάτι μέσα μου αμέσως μου θυμίζει την επιστημονική φαντασία. · Η φαντασία φυσικά, αλλά και το φανταστικό στα πλαίσια μιας άλλης λογικής. Μια εκλεπτυσμένη μορφή ελπίδας στο εσωτερικό μιας κρίσιμης απελ­ πισίας. Ν ’ αλλάζεις λογική, όπως συνηθίζεις την τυποποιημένη αλλαγή μιας παλιάς μηχανής. Κι έπειτα, δεν είναι τυχαίο που ο Βίαν τόσο π ο ­ λύ αγάπησε τις μικρές εργασίες λογικής του αιδεσι­ μότατου Ντόντγκτσον. Φαίνεται πως η λογική του Λιούις Κάρρολ δεν χρησιμεύει σε τίποτα. Το ίδιο λένε για την ποίηση. Γι’ αυτό μάλιστα και σπανί­ ζουν οι ποιητές.

Copyright: Magazine Litteraire Μετάφραση: Πέτρος Παπαδόπουλος

42/αψιερωμα

Η ζωή και το έργο του, με τη μεγαλοψυχία τους, που κανένα σύστημα δεν μπορεί να περιο­ ρίσει, δεν φτηναίνουν καθόλου. Ο χρόνος δεν έχει καμιά δουλειά εδώ και αν, όσο περνά ο και­ ρός, φαντάζει πιο ζωντανός, ενόσω απομακρύ­ νεται η μέρα που πέθανε, είναι γιατί κανένας δεν μπόρεσε όσο αυτός, στην κρίσιμη καμπή του αιώ­ να μας, να εκφράσει τη νοοτροπία των νέων. Και δεν εννοώ σαν νέους αποκλειστικά όσους είναι 15-25 χρονών και που ανανεώνονται τακτι­ κά για να εξασφαλίσουν μια άνετη εμπορική βά­ ση στη μεταθανάτια επιτυχία του. Σκέπτομαι όλους αυτούς, αποκλείοντας τους εμπόρους που, σαν τον Νοέλ Αρνώ, εκδίδουν τα έργα του ή τον Μπερνάρ Λαβιλιέ που τραγουδά «το μοιρολόι της προόδου» και που είναι όλο νιάτα. Όλους αυτούς που είναι 7 ώς 77 χρονών και δίνουν στο σχολείο τους ή τη μορφωτική τους λέσχη το όνο­ μα «Μπορίς Βίαν», ή ανεβάζουν το Κολατσιό των στρατηγών, ή διασκευάζουν τον Ψυχοβγάλτη ή το Κόκκινο χορτάρι. Όλους αυτούς τέλος που, πιο πεζά ή πιο ανώ­ νυμα, λαχταρούνε να πάνε να ανασκαλέψουν τα ενδιάμεσα της ζωής του, την απαραβίαστη ουδέ­ τερη ζώνη του έργου του. Γιατί ύστερα από τριάντα χρόνια, ο θρύλος του μηχανικού-μεγαλοφυή-πολυτεχνίτη-που πάντα προπορευόταν δεν ισχύει πια σοβαρά. Στο σταυροδρόμι που διαβαίνει με τόσο πάθος η σημερινή νεολαία ξαναβρίσκουμε πράγματι το όνομά του και πολύ συχνά τα έργα του. Φτάνει να τ’ απαριθμήσουμε: μυθιστόρημα, ποίηση, επι­ στημονική φαντασία, κινηματογράφος, φαντα­ στική λογοτεχνία, αστυνομικό μυθιστόρημα, τραγούδι κλπ. Αλλά παρ’ όλες τις μόδες που γεμίζουν ξαφνι­ κά την καρδιά των νέων, χωρίς άλλωστε ποτέ να σβήσουν ολότελα -η επάνοδος της ροκ μουσικής είναι ενδεικτική- η τεράστια αξία του Μπορίς

Βίαν ήταν που μίλησε στους νέους χωρίς φτιασί­ δια και δημαγωγία. Που τους πρότεινε, χωρίς μεγάλα λόγια, το παράδειγμα της ζωής του. Ο Νοέλ Αρνώ, αρκετά νωρίς, το είχε καταλά­ βει αυτό, όταν έγραφε: «Υπήρξε νέος. Σκέφτηκε σαν νέος. Πέθανε νέος. Τα νιάτα του ήταν ξε­ διάντροπα και τρυφερά. Ήταν θηρίο με τους υποκριτές και τους ηλίθιους κάθε ηλικίας. Μέσα στα τραγούδια του εκφράζει τις προτιμήσεις των νέων, που ποτέ του δεν κολάκεψε. Τα νιάτα εί­ ναι αχάριστα κι έχουν δίκιο. Πάρα πολλοί, για να πουλήσουν τη φτηνή πραμάτεια τους, γυρεύ­ ουν να κολακέψουν τα ελαττώματα των νέων. Αλλά αυτοί ξέρουν να διαλέξουν τους ήρωες και τα πρότυπά τους. Το είδαμε στη συναυλία στο θέατρο Παλλάδιο, όπου οι περισσότερες βεντέ­ τες δεν τόλμησαν να διακινδυνεύσουν. Τα νιάτα διάλεξαν τον Βίαν για την ξεδιαντροπιά και τη μεγάλη του καρδιά! Γιατί είναι ένας από τους λίγους σημερινούς συγγραφείς, μαζί με τον Ζακ Πρεβέρ, που τολμά να προφέρει τη λέξη “ευτυ­ χία” χωρίς να φοβάται ή να θέλει να προκαλέσει τη γελοιοποίηση. Και όχι η ευτυχία για αύριο, αλλά σαν μια άμεση διεκδίκηση». Ο Μπορίς Βίαν, που μπήκε στο Προεδρικό Μέ­ γαρο χάρη στις προτιμήσεις της κυρίας Ζισκάρ ντ’ Εσταίν, δεν αποκοιμήθηκε κάτω από τις επιμαρμαρωμένες επιφάνειες της κυρίας Πομπαντούρ, αλλά ούτε αφέθηκε να ναρκωθεί μέσα στις παγίδες του «κλασικισμού». Παθιάζει ακόμα τη σημερινή Γαλλία, όσο είχε προβληματίσει και τους υποκινητές της προχωρημένης δημοκρα­ τίας. Το έργο του χειρίζεται πάντα την πρόκλη­ ση που τόσο αγαπούσαν οι υπερρεαλιστές. Πρέπει να δείτε την πονηρή φλόγα που ανάβει μέσα στα μάτια κάποιου νέου μόλις του αναφέ­ ρετε το όνομα του Βίαν. Αυτή η σιωπηρή συνε­ νοχή, αυτή η γωνιά από κάποιο θαυμαστό κόσμο που μισοείδατε για μια στιγμή, αυτοί οι μακρι­ νοί ορίζοντες της ανθρώπινης καρδιάς που συλλάβατε όσο κρατά μια ματιά· εκεί, μέσα σ’ αυτό το χώρο, έξω από το χρόνο, το διάστημα και την έννοια, φωλιάζει η αθάνατη νιότη του Μπορίς Βίαν αλλά και το κλειδί του μυστηρίου. Γιατί τον χρειαζόμαστε; Γιατί αναζητούμε να διαπεράσουμε το αίνιγμά του; Είναι πράγματι, σαν τον Νερβάλ ή τον Βερλαίν, ένας καταραμέ­ νος ποιητής που χωρίς αυτόν η ζωή μας θα ήταν σχεδόν χωρίς αλάτι; Το νιώθω κι εγώ ο ίδιος: όσο απομακρύνομαι από το έργο του, τόσο περισσότερο αγαπώ τον άνθρωπο...

Copyright: Magazine Litteraire Μετάφραση: Πέτρος Παπαδόπουλος

ΟΔΗΓΟΣ ΒΙΒΛΙΩΝ

επιλογή έργο αποφασιστικής σημασίας για την τύχη της κοινωνιολογικής σκέψης Δ . Γ. ΤΣΑΟΥΣΗ: Η κοινωνία τον ανθρώπου. Εισαγωγή στην κοινώ­ ν ιολογία. Αθήνα, Gutenberg, 1983. Σ ελ .6 5 8 . ·

Τα τελευταία χρόνια και μέσα σε συνθήκες υποβάθμισης της κοινωνιολογίας, τό φαινόμενο να είναι το παρελθόν της (ό,τι ο C. W. Mills αποκαλούσε «κλασική κοινωνιολογία») δραστικότερο απ’ το παρόν της φαίνεται να παίρνει δραματικές διαστάσεις. Το επιστημολογικό αίτημα κοινω­ νιολόγω ν με θετικιστική κατεύθυν­ ση για τη συγκρότηση μιας ενιαίας τυπικής γλώσσας στην οποία θα μπορούσαν να διατυπώνονται ο ί προτάσεις που επεξεργάζεται η επιστήμη αυτή, χωρίς να είναι πρόωρο κι ούτε ακριβώς άκαιρο, φαίνεται προς το παρόν αδύνατο και, πάντως, από θεωρητική και πρακτική σκοπιά, εξαιρετικά συζη­ τήσιμο. Προέχει, πράγματι, ένα τέ­ τοιο αίτημα; Α π ’ την άλλη μεριά, οι μακροκοινωνιολογικές κυρίως έρευνες που θα τροφοδοτούσαν την κοινω-

νιολογία με νέα δεδομένα και κυ­ ρίως με μιαν ουσιαστικότερη προ­ βληματική σπανίζουν ολοένα και περισσότερο. Αλλά κι αν ακόμα ενθαρρύνονταν τέτοιες έρευνες, είναι τόσα τα πολιτικά και τα θεωρητικά ζητήματα που παρεμβάλλονται στην πραγματοποίησή τους και τα οπ ο ία παραμένουν εκκρεμή -μια και τίποτα δεν ευνοεί το αντικειμε­ νικό κι απροκατάληπτο ξεκαθάρισμά το υς- ώστε θα ήταν αμφίβολη η αξία των αποτελεσμάτων τους και η χρησιμότητά τους. Γιατί το ζήτημα δεν είναι να απορροφηθούν πιστώσεις ή κονδύλια που το κρά­

τος ή άλλοι οργανισμοί θα αποφά­ σιζαν να επενδύσουν σ’ αυτό τον τομέα κοινωνικής πολιτικής. Το ζήτημα είναι πώς, κάτω από τις υπάρχουσες συνθήκες, η απορρό­ φησή τους δεν θα ήταν ασύμφορη σπατάλη αλλά υποχρεωτική πολυ­ τέλεια. Μέσα σ’ ένα τέτοιο γενικότερο αρνητικό πλαίσιο, η κοινωνιολογι­ κή έρευνα, στην Ελλάδα, παραμέ­ νει κατατονική έως ανύπαρκτη. Μ ένει σαν αντιστάθμισμα η πανε­ πιστημιακή διδασκαλία. Το να ξέ­ ρω χωρίς να μπορώ να κάνω τίπο­ τα είναι μια πτυχή της κοινωνικής μας πραγματικότητας. Κι ένα μέ­ ρος της σύγχυσης που χαρακτηρί­ ζει την καθημερινή πρακτική μας οφείλεται στην αδράνεια που προκαλεί μια τέτοια περιχαράκωση της γνώσης. Υ πάρχει βέβαια και μια

44/οδηγος άλλη πτυχή της κοινωνικής μας πραγματικότητας· το να μην ξέρω ακριβώς κι επαρκώς κι έτσι να μπορώ να κάνω οτιδήποτε. Σ’ ένα τέτοιο, λοιπόν, εξίσου αρ­ νητικό πλαίσιο, κυκλοφόρησε ένας τόμος 658 σελίδων με τίτλο Η κοι­

νωνία του ανθρώπουΕισαγωγή στην κοινωνιολογία, του καθηγητή Δ . Γ. Τσαούση. Το έργο αυτό είναι καρπός «μιας συγγραφικής προσ­ πάθειας που άρχισε κι ολοκληρώ­ θηκε σε στενή σχέση με τη διδακτι­ κή πράξή, τις ανάγκες και τις εμ­ πειρίες της». Στόχος του έργου εί­ ναι να συμβάλει' στην αφομοίωση της κοινωνιολογικής γνώσης από τον αναγνώστη πού έχει κάποιες πληροφορίες για την κοινωνιολογία και την ιστορία της, αλλά πλη­ ροφορίες σκόρπιες κι ασυστηματοποίητες. Σκοπός μου, σ’ αυτό το σημείω­ μα, δεν είναι να εκθειάσω το βι­ βλίο του Τσαούση γιατί πετυχαίνει το στόχο του, όσο ν α θίξω τις αντι­ κειμενικές δυσκολίες που είχε να ξεπεράσει ο συγγραφέας προκειμένου να πετύχει το στόχο του. Κι ακόμη, σκοπός μου είναι να δείξω γιατί το έργο αυτό συντελεί με τρό­ πο ουσιαστικό στην παραπέρα κά­ λυψη αναγκών που ξεπερνούν το στάδιο της πληροφόρησης. Επειδή καμιά παρουσίαση ή κρι­ τική βιβλίου δεν μπορεί να υποκαταστήσει την ανάγνωσή του, θα πε­ ριοριστώ ν α θίξω, πολύ συνοπτικά, δυο βασικούς συντελεστές που κα­ θορίζουν σ’ ένα μεγάλο μέρος και που γνωμοδοτούν τελικά για την

αξία ενός έργου. Θα θίξω, δηλαδή, το πνεύμα κάτω από το οποίο είναι γραμμένο το βιβλίο του Δ . Γ. Τσαούση και τον τρόπο με τον οποίο οργανώνει το υλικό του. Α ρ ­ χίζοντας από το δεύτερο ζήτημα. Ενώ, στο επίπεδο της ανάγνω­ σης, μια εισαγωγή είναι από τα πρώτα βοηθήματα που χρησιμοποι­ εί ένας μη ειδικός αλλά μη απαθής αναγνώστης, στο επίπεδο της συγ­ γραφής της, μια εισαγωγή είναι εγ­ χείρημα που προϋποθέτει συγγρα­ φική και διδακτική ωριμότητα. Γιατί είναι δύσκολο και παρακιν­ δυνευμένο. Πράγμα που μπορεί κανείς εύκολα να υποψιαστεί. Θα πρέπει όμως κανείς ν α ξεκαθαρίσει πού οφείλονται οι δυσκολίες, γιατί οι λόγοι που τις γεννούν δεν είναι πάντα αυτοί που νομίζουμε. Ενώ το απλό με τη μορφή σύλλη­ ψης, πρότασης ή διαμορφωμένης άποψης, στο χώρο της θεωρίας, εί­ ναι παραλογισμός, με την έννοια ότι πουθενά δεν υπάρχει, η απλούστευση των πολύπλοκων νοημάτων φαίνεται, σε πρώτη ματιά* να είναι ο βασικός όρος για τη συγγραφή ενός έργου που εισάγει στο χώρο της θεωρίας. Αλλά δεν είναι. Γι’ αυτό και λίγες, νομίζω, εισαγωγές πετυχαίνουν το στόχο τους. Η «Ει­ σαγωγή στην κοινωνιολογία» του Δ. Γ. Τσαούση ανήκει σ’ αυτές τις εξαιρέσεις. Ο συγγραφέας της ξέφυγε την παγίδα της νοηματικής απλούστευσης, αντιμετωπίζοντας, για τις ανάγκες της αφομοίωσης της κοινωνιολογικής γνώσης από την πλευρά του αναγνώστη, την

υποχρέωση να επινοήσει μια γλώσ­ σα άλλη απ’ αυτήν που χρησιμο­ ποιήθηκε για την παραγωγή της. Χρειάστηκε, έτσι, να ξεμοντάρει το κοινωνιολογικό οικοδόμημα σ’ έναν άλλο χώρο απ’ αυτόν όπου στήθηκε. Α ν υποθέσουμε ότι μια εισαγωγή άξια του τίτλου της είναι αυτή που ανασυνθέτει θεωρίες που κάνουν την εμφάνισή τους σ’ ένα γνωστικό τομέα, με σημείο αναφοράς όχι πια το εκάστοτε αντικείμενο αυτών των θεωριών, αλλά το ίδιο το πεδίο της επιστήμης που τελικά συγκροτούν, η «Εισαγωγή στην κοινωνιολογία» του Τσαούση αυτό κάνει: συνθέτει από τις επιμέρους θεωρητικές από­ ψεις για το τι είναι η κοινωνική πραγματικότητα και το τι πρέπει να είναι η κοινωνιολογική ανάλυση που την προσεγγίζει, μια συνολική άποψη για το τι είναι η κοινωνιολογία σ’ ό,τι αφορά το αντικείμενο και τις μεθόδους της. Μ’ άλλα λό­ για, κάνει το πέρασμα από επιμέ­ ρους και σχετικά αυτόνομες θεω­ ρητικές απόψ εις σ’ ένα θεωρητικό σύνολο που, συνήθως, αποκαλούμε κοινωνιολογική σκέψη ή κοινωνική επιστήμη και το οποίο, όμως, δεν είναι εξαρχής δεδομένο αλλά καρ­ π ός της λογικο-παραγωγικής δια­ δικασίας που έφερε σε πέρας ο συγγραφέας της εισαγωγής. Α ν σκεφτεί κανείς και την πολλαπλό­ τητα των μεταβλητών και των πα ­ ραμέτρων που ορίζουν την κοινω­ νική πραγματικότητα καθώς και την πολλαπλότητα των τρόπων προσδιορισμού τους που έχουν ώς τώρα επιχειρηθεί, καταλαβαίνει και το μέγεθος των δυσκολιών που ενέχει μια τέτοια σύνθεση. Το βιβλίο του Δ . Γ. Τσαούση ξε­ περνά αυτές τις ουσιαστικές δυ­ σκολίες οργανώνοντας το υλικό του γύρω από τους εξής τέσσερις άξονες θεώρησης: · 1) την κοινωνία σαν πεδίο κεντρο­ μόλων δυνάμεων (κοινωνία συναί­ νεσης), .2) την κοινωνία σαν πεδίο κεντρόφυγων δυνάμεων (κοινωνία π ά ­

λης), 3) την κοινωνία σαν πεδίο σταθερά συντεταγμένων στοιχείων και 4) την κοινωνία σαν κίνηση μέσα στο χρόνο. Ωστόσο, ο συνθετικός χαρακτή­ ρας του έργου διασφαλίζεται όχι τόσο από το γεγονός ότι ο συγγρα­ φέας του δεν παραλείπει καμιά από τις τέσσερις βασικές θεματικές

οδηγος/45 που συν ιστού ν τον κοινωνιολογικό προβληματισμό όσο από το γεγονός ότι τις αντιμετωπίζει με τρόπο δια­ λεκτικό- συμπληρωματικά, δηλαδή, ανά ζεύγη και στο σύνολό τους. Α ν πρέπει να αποδώσουμε κά­ που την αντικειμενικότητα που διαπνέει ολόκληρο το έργο, νομίζω πως πρέπει να την αποδώσουμε σ’ αυτήν ακριβώς τη διαλεκτική αντι­ μετώπιση των τεσσάρων αξόνων γύρω από τους οποίους κεντρώνε­ ται. Γιατί, ακριβώς στο πλαίσιο μιας τέτοιας διαλεκτικής, ο συγ­ γραφέας διασφαλίζει τη δυνατότη­ τα να αντιπαραθέτει τις αντικρουόμενες κοινωνιολογικές θεω­ ρήσεις χωρίς να θυσιάζει τις πολ­ λαπλές όψεις των ζητημάτων που θίγουν. Μ’ αυτό τον τρόπο, για τον Δ . Γ. Τσαούση, η κοινωνία δεν είναι πε­ δίο συναίνεσης μόνο αλλά και πά­ λης ανταγωνιστικών τάξεων. Με τον ίδιο τρόπο και γι’ αυτό ακρι­ βώς το λόγο, η κοινωνία δεν είναι μόνο σύστημα σταθερά συντεταγ­ μένων στοιχείων αλλά και κίνηση, διαδικασία, δηλαδή, αποδόμησης αυτών των στοιχείων και αναδόμη­ σής τους. ΓΓ αυτή την αντιπαράθε­ ση αντίθετων θεωρήσεων και για την αναφορά στις πολλαπλές όψεις των ζητημάτων πόυ συζητούν, εν­ δεικτικά απλώς παραθέτω μερι­ κούς από τους τίτλους με ταυς οποίους ο συγγραφέας επιγράφει κεφάλαια ή επιμέρους ενότητες του έργου, όπως «κοινωνική συνοχή και η διάσπασή της», «η θέση και η κινητικότητα», «αφομοίωση και αποκλεισμός» ή «η κοινωνική συνο­ χή ως δεσμός»!«ο πολιτισμός ως στοιχείο της κοινωνικής συνοχής» ή «η διατάραξη της κοινωνικής συνο­ χής: κοινωνικά προβλήματα» I «η διατάραξη της κοινωνικής συνο­ χής: αλλοτρίωση και ανομία». Στο πλαίσιο, λοιπόν, μιας τέ­ τοιας διαλεκτικής αντιμετώπισης, η ολική θεώρηση της κοινωνιολογίας που επιχειρεί ο συγγραφέας δεν εί­ ναι εκλεκτική αλλά αδογμάτιστη και κυρίως καθόλου μονόπλευρη: οι αντίθετες απόψεις δεν παρατάσ­ σονται η μια μετά την άλλη, αλλά αντιπαρατίθενται με τρόπο ώστε ο αναγνώστης του έργου να καταλα­ βαίνει σε ποιο σημείο οι απόψεις αυτές αποκλείουν η μια την άλλη και σε ποιο σημείο συμπληρώνουν η μια την άλλη. Έ τσι ο ενεργητικός αναγνώστης μπορεί να καταλάβει γιατί είναι και γιατί δεν μπορεί πα­

ρά να είναι κριτικός ο χαρακτήρας της κοινωνιολογικής γνώσης, κα­ θώς και την αναπόφευκτη ιδεολο­ γική φόρτισή της. Για τον Δ . Γ. Τσαούση «η κοινω­ νιολογική γνώση είναι μορφή κοι­ νωνικής συνείδησης που μεταπλάθει ριζικά την κοινωνική πραγμα­ τικότητα», εφόσον οι κοινωνικές σχέσεις που προσδιορίζει, την ίδια στιγμή που το κάνει, μετατρέπονται σε σχέσεις προβληματικές, σε σχέσεις υπό αναθεώρηση. Η άποψη αυτή, που προτάσσει ο συγγραφέας στον πρόλογο του βι­ βλίου, διαπνέει την εικόνα της κοι. νωνιολογίας που στήνεται βαθμι­ αία σ’ ολόκληρο το έργο και αξίζει ιδιαίτερα να συζητηθεί. Πράγματι, η κοινωνιολογική γνώση δεν είναι μόνο θεωρητικό, αλλά και πρακτικό εργαλείο. Θα πρέπει έτσι να μας προβληματίσει ρ τρόπος χρήσης του από τα διά­ φορα κοινωνικά σύνολα που την αφομοιώνουν ή την παράγουν. Το έργο του Δ . Γ. Τσαούση ευνοεί την προοπτική για έναν τέτοιο ευρύτε­ ρο προβληματισμό. Εδώ, θα πρέπει να σκεφτούμε ότι πέρα από τους βασικούς όρους που δεσμεύουν την παραγωγή της κοινωνιολογικής γνώσης στο πεδίο της έρευνας και της θεωρίας, η επιλογή των δεδο­ μένων της έρευνας αλλά και ο τρό­ π ος της θεωρητικής επεξεργασίας τούς, κατά την ανάλυση, υπόκεινται σε κοινωνικούς καθορισμούς και συνθηκοποιούνται ιδεολογικά ,ώς ένα βαθμό. Το ίδιο συμβαίνει και κατά την αφομοίωση της κοι­ νωνιολογικής γνώσης· κι αυτή δη­ λαδή η διαδικασία υπόκειται σε κοινωνικούς καθορισμούς και συ­ νεπάγεται ιδεολογικές επιλογές, και μάλιστα σ’ ένα μεγαλύτερο : βαθμό. Υπάρχει διάχυτη η εντύπω­ ση ότι τέτοιες επιλογές μπορούν να γίνονται άμεσα και χωρίς διαμεσο­ λαβήσεις. Α ν λάβουμε όμως υπόψη μας, πέρα από την ιδεολογική φόρ­ τιση της κοινωνιολογικής; γνώσης, τον εγγενή κριτικό χαρακτήρα της, θα καταλάβουμε ότι τέτοιες άμεσες επιλογές είναι αδύνατες ή, όταν, παρ’ όλ’ αυτά, γίνονται, φανταστι­ κές. Η «Εισαγωγή στην κοινωνιολογία» του Δ . Γ. Τσαούση -κ ι εδώ, κατά τη γνώμη μου, έγκειται το ου­ σιαστικότερο μέρος της αξίας αυ­ τού του έργου- δεν ενθαρρύνει τον αναγνώστη για τέτοιες άμεσες ή έτοιμες επιλογές. Αντίθετα, με τον

πλαίσιο ΕΠΑΜ. Γ. Μ ΠΑΛΟ ΥΜ Η: Το βάφτισμα. Αθήνα, Κέδρος, 1983. Σελ, 261. ΜΙΑ μυθιστορηματική εικονογράφηση της αρχικής περιόδου της γερμανικής κατοχής αποπειράται αυτό το «Βάφτισμα» (πρώτο μέρος μιας τριλογίας με επωνυμία «Η γενιά του ανέμου»). Με μια αφηγηματικότητα διαλειπτική, εστιάζει σε πρόσωπα και γεγονότα, καταγράφοντας έτσι -σχεδόν με τον τρόπο σενάριου- το εκτός της Αθήνας κλίμα, μπροστά στη νέα πραγματικότητα ζωής. Και ο απλός αντιηρωικός τρόπος προσέγγισης δίνει σ’ όλο της το πλάτος τη σύγχυση που ακολούθησε την υποδούλωση της χώρας, αλλά και τη βαθμιαία ψυχολογική ανασύνταξη των ανθρώπων, κάτω και από το βάρος των επακόλουθων οδυνηρών εμπειριών.

ΓΙΩΡΓΟΥ ΒΕΛΤΣΟΥ: Το τίποτα. Αδήνα, Κάκτος, 1983. Σελ. 47. ΚΕΙΜΕΝΑ δημοσιευμένα το καλοκαίρι σ τον καθημερινό τύπο, που όμως έχουν μια κοινή ιδιότητα, περιλαμβάνει τούτο το βιβλίο. Και είναι αυτή η κοινή ιδιότητα, η διάθεση σκέψης και σχολιασμού -με ύφος χρονογραφικό- πάνω στόν ιδιωτικό χώρο του καθενός, στις επεμβάσεις του συνόλου -οργανωμένου (πολιτεία) ή ανοργάνωτου (κοινωνία)- στον χώρο αυτό και στις αντιδράσεις του ίδιου στο σύνολο. Ενδιαφέρουσα η σκόπευσή του, π α ρ ’ ότι η εφημεριδιακή

46/οδηγος τρόπο που είναι γραμμένη, τον δυ- , χρειάζεται να παρακολουθήσει το σκολεύει, του θέτει όρους, τον βάμηχανισμό μέσα από τον οποίο τα ζει μπροστά στο εξής πρόβλημα: ιδεολογικά και πολιτικά στοιχεία Ενώ πίστευε πως εξαρχής μπορούπου ενέχει μια κοινωνιολογική σε να επιλέξει τη γνώση που. παρήθεωρία άμεσα συναρτώνται από γαγε η α' ή η β' κοινωνιολογική τον τρόπο της συγκρότησής της. θεωρία, με γνώμονα την ιδεολογική Ό χ ι μόνο την καθορίζουν αλλά συγγένεια που δοκιμάζει ως προς και καθορίζονται απ’ αυτήν. Έ χει αυτήν, στην πραγματικότητα δεν έτσι τη δυνατότητα να καταλάβει μπορεί. Γιατί επιλέγει κανείς μόνον και ώς ποιο βαθμό η πολιτική τοόταν γνωρίζει και τους λόγους για ποθέτησή του και η πολιτική πρατους οποίους το κάνει. Οι λόγοι κτική του εξαρτώνται από τη θεωεδώ δεν είναι μόνο πολιτικοί και ρητική του παίδευση, ιδεολογικοί, αλλά και θεωρητικοί. Το έργο του Δ. Γ. Τσαούση δηΓια να διαμορφώσει, λοιπόν, ο μιουργεί τις προϋποθέσεις για το αναγνώστης μια άποψη, για να πάεπόμενο βήμα προς αυτή την καρει, δηλαδή, κριτική στάση απέτεύθυνση. Α φήνει να διαφανεί η ναντι στη γνώση που αφομοιώνει ανάγκη μιας επιστημολογικής ανάδιαβάζοντας την «Εισαγωγή», λύσης των κοινωνιολογικών θεω-

ριών που ανασυνθέτει. Μόνο μέσα από μια τέτοια επιστημολογική ανάλυση μπορούμε να ελέγξουμε την εγκυρότητα των γνώσεων που παράγουν οι κοινωνιολογικές θεω­ ρίες και το βαθμό συνθετότητας της προβληματικής τους. Κι έτσι να επιλέξουμε. Και μόνο γι’ αυτό η Κ οινω νία τον ανθρώπου του Δ . Γ. Τσαούση νομίζω πως είναι ένα έρ­ γο αποφασιστικής σημασίας για την τύχη της κοινωνιολογικής σκέ­ ψής, όπου, αν δεν μπορούμε να παράγουμε γνώση, μπορούμε του­ λάχιστον νά την αφομοιώνουμε κριτικά. Μ’ αυτή την έννοια το βι­ βλίο αυτό μας εξασφαλίζει μια στέρεη βάση. Α Λ ΕΞ Α Ν ΔΡ Α ΔΕΛΗΓΙΩΡΓΗ

δρόμοι που δεν θα ξανακλείσουν Α Ν Τ Ρ ΙΕ Ν ΡΙΤΣ: Γέννημα γυνα ί­ κας. Η μητρότητα σαν εμπειρία και θεσμός. Μετ. Α γγέλα ΒερνκοκάκηΑρτέμη. Αθήνα, Ν έα Σύνορα, 1983. Σελ. 406.

Η Αντριέν Ριτς έγραψε ένα πολύ ενδιαφέρον βιβλίο για τις δυο σημασίες της μητρότητας: τη σχέση της γυναίκας με τις αναπαρα­ γωγικές δυνάμεις της και τα παιδιά που γεννά, και το θεσμό της μητρότητας, που αποσκοπεί με κάθε μέσο να έχει αυτό το δυναμι­ κό -μαζί και τις ίδιες τις γυναίκες- κάτω από την ανδρική εξου­ σία. Το βιβλίο, καλομεταφρασμένο, κα­ λογραμμένο, ζωντανό, οικείο, ανιχνευτικό και τεκμηριωμένο, είναι ένα κείμενο εξέγερσης ενάντια στον , πατριαρχικό πολιτισμό και στο θε­ σμό της μητρότητας. Κατά τη συγ­ γραφέα, η πατριαρχία εμποδίζει να διοχετευτούν οι ικανότητες των γυ­ ναικών στο κύριο σώμα του πολιτι­ σμού και παγιώνει τις στερεότυπες

εικόνες του γυναικείου και ανδρι­ κού φύλου. Ό σ ο για το θεσμό της. μητρότητας, αποξενώνει τη γυναί­ κα από το αληθινό της σώμα και πνεύμα, δίνοντάς της μια ταυτότη­ τα για πάντα. Πριν δυο αιώνες η Μαίρη Γούλστονκραφτ έγραφε τη Διακήρυξη των Δικαιωμάτων της Γυναίκας (1792) με την ίδια οργή και κοινω­

νική προοπτική που η Α ντριέν Ριτς έχει σήμερα όταν γράφει ότι η φυ­ σική μητρότητα δεν είναι παρά μια διάσταση του είναι μας και ότι υπάρχουν δυνατότητες να μετατρέ­ ψουμε τη σωματική μας οντότητα σε γνώση και δύναμη. Και οι δυο συγγραφείς, κάτω από τελείως διαφορετικές κοινωνι­ κές συνθήκες, καταπιάνονται με τις πολιτισμικές και θρησκευτικές κατάρες που ακολουθούν τα σώματά μας και φτάνουν ν ’ ακρωτηριάζουν το μυαλό μας, να μας κάνουν να σκεφτόμαστε έξω από τα σώματά μας, κι έτσι ν ’ αναπαράγουμε τον παμπάλαιο σεξισμό. « ...Η επιστήμονας που διδάσκει

οδηγος/47 απαρνιέται αυτοκαταστροφικά το αίμα στο ταμπόν. Η μητέρα που ξει από την κοινωνική πρόνοια δέχε­ ται αυτοκαταστροφικά την υποτί­ μηση της ευφυΐας της. Αυτά είναι ζητήματα επιβίωσης γιατί η επι­ στήμονας και η φτωχή μητέρα αγω­ νίζονται κι οι δυο απλώς και μόνο για το δικαίωμα να υπάρχουν. Και οι δυο είναι “περιθωριακά” άτομα σ’ ένα σύστημα θεμελιωμένο στην παραδοσιακή οικογένεια και τη δι­ καίωσή της..,», γράφει η Αντριέν Ριτς. Τα ίδια διαπίστωνε η Μαίρη Γούλστονκραφτ, όταν ο Ρουσώ κα­ τέγραφε τη γυναικεία παθητικότητα στους νόμους της φύσης: «...Ο ι λίγες εξαιρετικές γυναίκες που ορμούσαν προς εκκεντρικές κατευ­ θύνσεις έξω από την τροχιά που επιβάλλεται στο φύλο τους, ήταν αντρικά πνεύματα, περιορισμένα από λάθος σε γυναικεία πλαί-

Αναρωτιέμαι λοιπόν αν,η γυναι­ κεία υπόθεση έκανε κανένα ουσια­ στικό βήμα προς τα μπρος, ή μή­ πως είμαστε κι εμείς το ίδιο παγιδευμένες σήμερα όπως οι σύγχρο­ νες της πανέξυπνης Αγγλίδας, και μόνο ναρκισσευόμαστε με τάχα ελεύθερο σεξ και ίσα ημερομί­ σθια... Ίσως πάλι να πρόκειται για ολόκληρα άλματα: Η συνειδητοποίηση των προβλημάτων και η διατύπωσή τους από όλο και μεγα­ λύτερο αριθμό γυναικών, από τη μια μεριά, και, από την άλλη, η διάδοση της διαπίστωσης ότι, αν δεν αλλάξουν ριζικά οι κοινωνικές δομές, δεν υπάρχουν θαυματουρ­ γές. λύσεις, ίσως νά ’ναι δρόμοι που ανοίχτηκαν μέσα από τεράστια βουνά και που κανένας δεν μπορεί να ξανακλείσει. ΑΓΓΕΛΙΚΗ WORNING

ένα αφιέρωμα στον Μαρΐ Ο Μ αρξ στο τέλος τον εικοστού αιώνα. Μετ. Μπέτυ Βακαλοπρύλου, Τούλα Δρακοπούλου. Αθήνα, Ω κεανίδα, 1983. Σελ. 240.

Πρόκειται για την έκδοση στα ελληνικά του ειδικού αφιερώματος της εφημερίδας «Ουνιτά» στις 27 Φεβρουάριου 1983, για τα 100 χρόνια από το θάνατο του Μαρξ. Συμμετέχουν σ’ αυτό 33 μαρξιστές πολιτικοί, που εκπροσωπούν διά­ φορες τάσεις και ρεύματα του μαρ­ ξιστικού κινήματος. Οι πιο γνω­ στοί απ’ αυτούς, στον τόπο μας τουλάχιστον, είναι: ο Ενρίκο Μπερλίνγκουερ, ο Τσέζαρε Λ ουπορίνι, ο Τζουζέππε Βάκκα, ο Πωλ Σουήζυ, ο Ρόυ Μεντβεντέβ; η Ροσσάνα Ροσσάντα. Το «αφιέρωμα» κλείνει με μια σύντομη αλλά περιε­

κτική εργο-βιογραφία του Κ. Μαρξ. Ο προβληματισμός της πλεισψηφίας των συγγραφέων κινείται βέ­ βαια στο χώρο του «ευρωκομουνι­ σμού», και μάλιστα της ιταλικής εκδοχής τού. Α πό την άποψη αυτή το «αφιέρωμα» απέχει πολύ από το να είναι «ένα είδος σύντομης εγκυ­ κλοπαίδειας του σύγχρονου προ­ βληματισμού για τον Μ αρξ και το

γραφή τους κάνει τα κείμενα προθέσεις μάλλον (ο συγγραφέας τα ονομάζει «Σχέδια»), παρά αποτέλεσμα.

ΒΑΣΙΛΗ ΚΑΒΒΑΘΑ: Ωραίο το φουστάνι σου Γιώργο μου. Αθήνα, Κάκτος, 1983. ' Σελ. 182. ΜΕ ένα δημοσιογραφικότηλεοπτικό τρόπο παρουσιάζεται εδώ η περίπτωση ενός ατόμου που κάνει αλλαγή φύλου. Κομμάτια α π ό συνεντεύξεις (του ίδιου του ατόμου, της μητέρας του κλπ.), από δημοσιεύματα και α πό κείμενα του συγγραφέα, σ υνθέτουν -χωρίς σκανδαλοθηρική διάθεση και με προσπάθεια ουσιαστικότερης προσέγγισηςτην περίπτωση αυτή, έτσι ώστε να φανούν οι γενικότερες διαστάσεις της, οι κοινωνικές αντιδράσεις και ο ψυχολογικός αντίκτυπος. Πραγματικά ενδιαφέρον βιβλίο, με σοβαρότητα και ευαισθησία φτιαγμένο, έστω κι αν «μακραίνει» σε ορισμένα σημεία του...

ΠΟΠΗΣ ΓΕΡΩΝΫΜΑΚΗ: Μωρό μου. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1983. Σελ.

266. Ο ΤΡΟΠΟΣ γραφής της Πόπης Γερωνυμάκη έχει μια γεύση από τον αυθορμητισμό πρωτοπόρου και την εκζήτηση της «ενστικτώδους» γραφής των υπερρεαλιστών. Αλλά εκτός από το κοινό ύ φ ος, τα πεζά κείμενα του βιβλίου ’ έχουν κι έναν άλλο υ πόγειο συνδετικό κρίκο: την ομοιομορφία οπτικής, μιας οπτικής χωρίς πάθος, μιας οπτικής πέρα από την απλή

48/οδηγος

Καρλ Μάρ| έργο του», όπως ισχυρίζονται οι εκδότες στον πρόλογό τους, αφού δεν εκφράζονται καθόλου σημαντι­ κές «σχολές» ή ρεύματα. Α π ό την ίδια άλλωστε τη φύση του «αφιερώματος» τα κείμενα δεν ξεφεύγουν από. το επίπεδο σοβαρής επιφυλλίδας σε μια πανηγυρική έκ­ δοση. Τα- θέματα όμως που θίγονται καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα σύγ­ χρονης προβληματικής στον φιλο­ σοφικό, οικονομικό, ιστορικό και πολιτικό τομέα. Ξεχωρίζουμε μερι­ κά άρθρα, όχι τόσο γιατί τα θεω­

ρούμε σημαντικότερα από τα άλλα, αλλά γιατί βρίσκονται πιο κοντά στο θέμα, δηλαδή στην εξέταση ζη­ τημάτων μέσα από την ίδια τη σκέ­ ψη του Μαρξ: Ο καθηγητής Ντέιβιντ Μακ Λέλλον, στο άρθρο του «Να περιγρά­ φουμε το Μ αρξ με τα δικά του κεί­ μενα», παραθέτει μια σειρά από σημαντικά αποσπάσματα του Μ αρξ για το ζήτημα σοσιαλισμός και υπανάπτυξη, τη θεωρία του κράτους, τα προβλήματα της μετά­ βασης στο σοσιαλισμό, τις ανθρω­ πιστικές αξίες του Μ αρξ και το ζή­ τημα της αυξανόμενης τεχνολογι­ κής προόδου. Ο καθηγητής Τσέζαρε Λουπορίνί, στο άρθρο του «Να απελευθε­ ρώσουμε το Μαρξ α π ’ το μαρξι­ σμό», τονίζει ακριβώς αυτή την αναγκαιότητα του να γνωρίσουμε το Μ αρξ διαβάζοντας κατευθείαν το έργο του, με πληρότητα και συ­ νέπεια. Ο καθηγητής Ρέμο Μ ποντέι στο άρθρο του «“Φύσεις” όλου του κό­ σμου ενωθείτε!» υπογραμμίζει με­ ρικές πολύ σημαντικές αναφορές του Μ αρξ πάνω σε ζητήματα εξάν­ τλησης των πόρων της γης, π ου πα­ ραμένουν επίκαιρες σήμερα στα πλαίσια του οικολογικού προβλη­ ματισμού. Δεν. ολοκληρώνει όμως το θέμα, μια κι ο Μ αρξ καταπιά­ στηκε και με σειρά άλλων ζητημά­

των, που χωρίς βέβαια να βάζουν το οικολογικό πρόβλημα, πράγμα αδύνατο για την εποχή του, είναι πράγματι προφητικά (όπως π .χ. στα ζητήματα του αυτοματισμού, του μοντέλου εντατικής ανάπτυξης Ο ιστορικός Ρόυ Μεντβεντέβ στο άρθρο του «Οι ηγέτες: η ιδέα του Στάλιν και η ιδέα του Μαρξ» σκια­ γραφεί την εικόνα που είχαν σχη­ ματίσει οι Μ αρξ και Έ νγκελς για το εργατικό στέλεχος, μέσα από διάφορα γραφτά τους, σε αντιδια­ στολή με εκείνη των γραφειοκρα­ τών, που προέκυψαν κύρια από τη σταλινική περίοδο και τους διαδό­ χους της. Κλείνουμε το μικρό μας σημείω­ μα με την ευχή να εκδοθούν σύντο­ μα κι άλλα ενδιαφέροντα αφιερώ­ μ α τ α ή πρακτικά σεμιναρίων που έγιναν με την ευκαιρία των 100 χρόνων από το θάνατο του Κ. Μ αρξ στο διεθνή ή τον ελληνικό χώρο. Τότε μόνο κι εφόσον θα έχουμε μια πραγματική αντιπροσώ­ πευση όλων των ρευμάτων -κ α ι δεν εννοούμε βέβαια τους χωρίς περιε­ χόμενο «αγιογραφικούς» πανηγυ­ ρισμούς- θα μπορούμε να μιλάμε για μια «εγκυκλοπαίδεια του σύγ­ χρονου προβληματισμού για τον Μ αρξ και το έργο του». Σ. ΜΠΑΦΑΛΟΥΚΟΣ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΓΚΟΒΟΣΤΗ Σολωμού 12, τηλ. 36 25 677 Κ υκλοφορεί

ΑΛΜΠΕΡ ΜΑΤΙΕ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΓΑΛΛΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ 3 τόμοι δρχ. 750

Σ τά βιβλιοπωλεία Σύγχρονη Ε π ο χ ή καί Δ ίφ ρ ος δρχ. 120, καί στό τηλ. 9829813 δρχ.

95.

οδηγος/49

τέσσερις αιώνες από τη Σαντορίνη Π Ν Ε Υ Μ Α Τ ΙΚ Ο Ν ΚΕΝΤΡΟΝ/ΜΕΓΑ Ρ Ο Ν ΓΚ ΥΖΗ . Σαντορίνη 15ος19ος αιώνας. Χάρτες, τοπία και εν­ δυμασίες. Σ υλλογή Αημήτρη Τσίτουρα. Αθήνα, 1983. Σελ. 95.

Πρόσφατα εκδόθηκε, από το Πνευματικό Κέντρο Σαντορίνης, ένας καλαίσθητος τόμος που αφορά τα χαρακτικά έργα της συλλο­ γής του Δημήτρη Τσίτουρα τα οποία εκτίθενται στο Μουσείο Γκύζη, στην πρωτεύουσα του νησιού, τα Φηρά. Η φροντισμένη αυτή έκδοση καλύ­ σπάστηκαν από τα κείμενα που τις πτει με αντιπροσωπευτικό τρόπο συνόδευαν για χάρη των συλλε­ ένα κενό τεσσάρων αιώνων, κενό κτών, με αποτέλεσμα να δυσκολευ­ από την άποψη κυρίως της πολιτι­ τεί αφάνταστα το έργο των ερευνη­ σμικής πληροφόρησης. τών σήμερα ως προς την ανίχνευση Η Σαντορίνη υπήρξε στα σκοτει­ των στοιχείων της ταυτότητάς νά εκείνα χρόνια -α π ό τον 15ο έως ■ τους. τον 19ο αιώ να- ένας σημαντικός Ο Δημήτρης Τσίτουρας προσπά­ ενδιάμεσος σταθμός για τους ευρωθησε στη συλλογή του να αποκαταπαίους περιηγητές που ταξίδευαν στήσει τα στοιχεία τεκμηρίωσης προς τα κέντρα της Ανατολής, άλ­ των χαρακτικών αυτών έργων που λοτε με ενδιαφέροντα εμπορικά, αφορούν τη 'Σαντορίνη, δίνοντάς άλλοτε πολιτικά ή αρχαιογνωστιμας μια υποδειγματική παρουσία­ κά. Το «εξωτικό» νησί με το ηφαί­ ση του νησιού, η οποία κατά το δυ­ στειο, που η συνεχής δραστηριότηνατόν φωτίζει τον ιστορικό του ρό­ τά του άλλαζε συχνά το σχήμα του, λο και κυρίως τον πολιτισμικό του προκαλούσε με τη γεωφυσική του χαρακτήρα. όψη την περιέργεια των ταξιδιω­ Οι περισσότερες χαλκογραφίες τών. Είναι άλλωστε γνωστό το πλή­ είναι από τις Κάτω Χώρες και την θος των ημερολογιακών σημειώ­ Ιταλία (όπου υπήρχε μεγάλη παρά­ σεων που μας άφησαν τα ταξίδια δοση στο είδος) καθώς και από την εκείνα, συμπληρώνοντας τόσο με Α γγλία και τη Γαλλία. το λόγο όσο και με τις εικόνες τα Η χρονολογική τους ταξινόμηση στοιχεία για τη μορφολογική κατά­ επιπλέον βοηθά τον ερευνητή στην σταση του νησιού και τις ενδείξεις παρακολούθηση των σταδίων της για τον δημόσιο και ιδιωτικό βίο τεχνικής αυτής και των αισθητικών του (χλωρίδα, οικιστική, χωροτα­ της αποτελεσμάτων. ξία, ήθη, επαγγέλματα, τάξεις, κα­ Ευχόμαστε η έκδοση να σταθεί τάσταση μνημείων). υπόδειγμα, ώστε να ακολουθήσουν Δυστυχώς οι εικόνες, εξαιτίας ανάλογες προσπάθειες και για άλ­ του έντονου αγοραπωλησιακού εν­ λα μέρη της Ελλάδας. διαφέροντος που απέκτησαν, κυΑ ΘΗΝ Α ΣΧΙΝΑ . ;ρίως στην εικοσαετία '50-’70, απο­

παρατήρηση, παρά τη λεξιλαγνεία και την πολυρρημοσύνη των διηγημάτων. Κι αυτή η ψυχρότητα λειτουργεί κατευναστικά στη φρενίτιδα των εικόνων π ου εναποθέτει πάνω στον λόγο...

ΑΜΑΡΑΝΤΟΥ ΑΜΑΡΑΝΤΙΔΗ: Το τονικό μουσικό σύστημα (Η αρμονία της μουσικής). Αθήνα, Νεφέλη, 1983. Σελ.

385. ΑΝ και α πευθύνεται σε αναγνώστες π ου έχουν τουλάχιστον βασικές γνώσεις ανάγνωσης της μουσικής (δηλαδή σε ένα ειδικό κοινό), το βιβλίο του Αμαραντίδη έχει ορισμένες αρετές οι οποίες προβάλλουν τη χρηστικότητά του. Κι αυτές είναι η συγκροτημένη σταδιακή οικοδόμηση των θεμάτων του (στο πρώτο μέρος, όπ ου παρουσιάζονται θεωρητικά οι κανόνες της αρμονίας) και την επιλεγμένη παρουσίαση δύο περίπου εκατοντάδων ασκήσεων (στο δεύτερο μέρος) σε απόλυτη αντιστοιχία με τη θεωρία. ' Ετσι, το βιβλίο γίνεται βοήθημα με όλη την κυριολεξία της λέξης.

ΝΙΚ ΝΤΑΓΚΛΑΣΠΕΝΝΥ ΣΛΙΝΓΚΕΡ: Σεξουαλικά μυστικά. Αθήνα, Μπουχουμάνης, 1983. Σελ. 382. Η ΦΑΝΤΑΣΙΑ έχει περιζώσει με ερεθιστικό μυστήριο την ανατολική αντίληψη για τον έρωτα και το σεξ. Με τον ογκώδη τόμο τους οι δ ύο ξένοι ερευνητές καταρρίπτουν αυτό το μυστήριο, παρουσιάζοντας ξεκαθαρισμένον το συνδυασμό

50/οδηγος

όταν η ποίηση πανηγυρίζει... Μ Α Ν Ο Υ ΕΛ ΕΥΘ ΕΡΙΟ Υ: Το μυ­ στικό πηγάδι. Αθήνα, Γνώση, 1983. Σελ. 61.

Θα υποτιμούσε κανείς αυτή την ποιητική συλλογή του Μάνου Ελευθερίου, αν έμενε μόνο στην κατάθεσή της για τους σύγχρο­ νους καιρούς, που την περιέχει βέβαια, όπως συνήθως συμβαίνει κατά συντριπτική αναλογία στις αξιόλογες και μη συλλογές του καιρού μας. Θα την υποτιμούσε γιατί πέρα από τις καταθέσεις και τους φόρους που πληρώνει στην εποχή, η ποίηση του Μ.Ε. κυκλο­ φορεί άφοβα μέσα σε οποιοδήποτε χώρο και ξέρει να εκμεταλ­ λεύεται κάθε έναυσμα που θα μπορέσει να τη γονιμοποιήσει. Μ πορεί στην παρούσα ή και σε μελλοντική φάση ο ποιητής να βα­ σανίζεται μέσ’ στην αγωνία και στον εφιάλτη των καιρών όπως και μέσ’ στη μοναξιά του, αλλά και οποιαδήποτε στροφή στη θεματο­ λογία του δεν θα ξάφνιαζε. Γιατί ο Μ .Ε. είναι πριν α π’ όλα ένας μάστορης και ξέρει να δίνει τις εξετά­ σεις του στο χρόνο έχοντας συνει­ δητοποιήσει το μέγεθος και τον πλούτο της ελληνικής ποιητικής κληρονομιάς πριν απ’ όλα. «Το μυστικό πηγάδι» διατρέχεται κάθε στιγμή, σε κάθε στίχο, από πυκνά στρώματα μνήμης, πληρούται μέσ’ στη στέρεη μυθολογία της και στη στιλπνή ανάδυση των συμβόλων της, ριγεί από τη σφρι­ γηλή αίσθηση της γλώσσας και την οξεία αίσθηση του ρυθμού, πράγ­ ματα που εκλείπουν σιγά σιγά μέσα σε νεφελώδη περιγράμματα και ερ­ μητισμούς των νεοτέρων, που απευθύνονται πάνω απ’ όλα στον εαυτό τους και κάπου, κάποτε οι περισσότεροι χάνουν το παιχνίδι. Α κόμά, όλα τα ποιήματα της συλ­ λογής στηρίξουν το ένα το άλλο, πέρ’ από την αυτοτέλεια του καθενός, αλληλοσυμπληρώνονται, ανε­ βοκατεβάζουν τη δόνηση, δίνουν την αίσθηση πως βρισκόμαστε μπροστά σ’ ένα μεγάλο συνθετικό ποίημα.

Α πομονώνοντας ορισμένους στί­ χους για να πάρει κανείς μια ιδέα από τη συλλογή διακινδυνεύει να "δώσει την εντύπωση ότι εκλέγει τους καλύτερους, αλλά πρόκειται για αδικία, μια και η αρτιότητα υπάρχει παντού, ή σχεδόν παντού. Εμείς όμως θα διαπράξουμε αυτή την αδικία, σε μια προσπάθεια να δείξουμε τι κομίζει αυτή η δη­ μιουργία και το πόσο απλά εκφέρει τα μεστά της νοήματα. Α ς απομο­ νώσουμε λοιπόν μερικούς στίχους: «Υπήκοοι μιας μοίρας που είναι καμένο δέντρο» ή «με τα δώρα κά­ ποιου που γερνάει μόνος του στα καφενεία και στα πορνεία» ή « ...για νέους άκουγε που τ’ αφρο­ δίσια / τους χτύπησαν την ιερή σφραγίδα τους» ή «θα κλειστώ σ’ ένα σπίτι, σαν εκείνους / που προσ­ πάθησαν να ξεπεράσουν τη θάλασ­ σα» ή «τη μοίρα,μου αναζητώ και το κομμένο / χέρι μου το δείχνω στην τσιγγάνα» ή «Η πιθανότητα μιας άλλης μέρας / ή μιας απόλαυ­ σης άγνωστης που ανήκει στα δέν­ τρα ίσως / δεν είναι σύμβολα κι ερείπια’ αισθημάτων». Α πό την παραπάνω δειγματολη­ ψ ία μπορεί επιπλέον κανείς να αντιληφθεί πως ο δρόμος του Ελευθε­ ρίου έχει τρεις λωρίδες που τελικά συγκλίνουν σε μια. Η πρώτη έχει την αφετηρία της σ’ έναν πλατύ και

βαθύ βιωματικό κόσμο, η δεύτερη 1 σε μνήμες που διαπερνούν μια ολό­ κληρη φυλή μέσ’ στους αιώνες και η τρίτη στην ποίηση του Σεφέρη και του Σαχτούρη, που συγκερνούνται εδώ κι επαναφορτίζουν με μια αληθινή γοητεία το λόγο. Α πό τα ολοκληρωμένα τώρα ποιήματα, κανείς τι να πρωτοδιαλέξει. Εν πάση περιπτώσει μια προσωπική επιλογή που έγινε με μεγάλη δυσκολία και γιατί έπρεπε να γίνει στάθηκε περισσότερο στις σελ. 9 ,1 1 ,1 5 , 20, 22, 23, 34, 35, 36, 38, 43, 50, 54, 56. Α π ’ αυτά, θα παραθέσουμε «Τ’ όνειρο-γυαλί», που μοιάζει σαν μια εξομολόγηση, μαζί και αυτοκριτι­ κή: «Σε τούτο το φριχτό πηγάδι / πέταξα τη μαύρη πέτρα / πριν γίνω τ’ όνειρο-γυαλί / γιατί τα σύμβολα σιγά-σιγά ξεφτίζουν / κι οι αναμνή­ σεις έρχονται καιόμένες / γυναίκες. // Σε μια πατρίδα γονατισμένη 7 με τόσα ερείπια αισθήματα / τόση σπατάλη σε όρκους και υποσχέσεις / σε ξεπεσμούς ανθρώπων που λο­ γάριασες / ένα κομμάτι γυαλί σπα­ σμένο / είναι η γλώσσα μου. // Ό ,τ ι να πει ματώνει». «Το μυστικό πηγάδι» είναι ένα παράδειγμα λαμπρό για όσους γράφουν και διαβάζουν ποίηση, αντίποδας στη μεμψιμοιρία και στον ψιθυρισμό τόσων ανεπαρκών συλλογών που μας κατακλύζουν. Μ οντέρνα και παμπάλαιη μαζί γραφή, με ανεκτίμητες επιτεύξεις. Προσωπικός, και κοινός μαζί λό­ γος. Τι άλλο θα μπορούσε κανείς να !πει πέρα απ’ ότι στο «σκοτεινό πη­ γάδι» ·η ποίηση πανηγυρίζει; ΓΙΩΡΓΟΣ Κ. ΚΑΡΑΒΑΣΙΛΗΣ

οδηγος/51

ενα ποίημα ερωτικής οντολογίας Δ . Π. Π Α Π ΑΔΙΤΣΑ: Η ασώματη. Αθήνα, Γνώση, 1983. Σελ. 63.

Το ποίημα είναι ένας μονόλογος ή ένας ύμνος ερωτικός που γρά­ φεται ή ψάλλεται από έναν «νεκρό». Ο ποιητής-ραψωδός, με έν­ τονη την αίσθηση του θανάτου, ξαναβγαίνει σα θεότητα της βλά­ στησης στη γη, για να γνωρίσει έναν έρωτα. Μέσα από τον έρωτααγωγό αναφωτίζεται ο κόσμος, αναχρωματίζονται τα πάντα και οι αισθήσεις αναλαμπούν επί της γης και πολιορκούν τη γνώση. Εδώ δεν έχουμε έναν έρωτα ή ένα θάνατο. 'Εχουμε έναν μετά-έρωτα ή μετά-θάνατο. Το ποίημα με κέν­ τρο, αιτία ή αφορμή το ερωτικό αντικείμενο γίνεται μια απολογία προς το σύμπαν. «Εγώ σου μιλώ με δακτυλιές / σολ και μι και λα / μα­ τιάς αφής κι ανάμνησης / φωτιάς και δέντρου.» Η αρχή του ποιήμα­ τος και η λέξη «δακτυλιές», τόσο χειροπιάστή και γήινη, έρχεται σ’ αντίθεση με τον τίτλο, Ασώματη. Δακτυλιές πάνω σ’ ένα σώμα που δεν υπάρχει κι όμως (αυτή είναι η παράδοξη μαγεία) υπάρχει κιόλας. Ό λ α το βεβαιώνουν πως υπάρχει: τα μαλλιά, η γλώσσα, τα χέρια. Πρώτη φορά με την «Ασώματη» μας παρουσιάζει ο ποιητής μια αυ­ τοδύναμη ερωτική σύνθεση. Α πό τον «Δυσειδή λόγο» υπάρχει μια διαφοροποίηση στην αντίληψη του έρωτα. Το πρόσωπο ξαναφαίνεται αλλά γεννιέται μέσα από μια συμπαντική αίσθηση. Ο ποιητής και το ερωτικό του αντικείμενο ενοποιού­ νται και συνάμα μηδενίζονται μπροστά στην έννοια του όντος, I λάμπουν και σβήνουν απ’ τη θέαση του πεπρωμένου. Ό ,τ ι στον «Δυσ­ ειδή λόγο» υπήρχε υπαινικτικά ή σαν ασύνειδο περιεχόμενο, στη νέα συλλογή, «Η Α σώματη», ξεκαθαρί-

ζεται. Τώρα μπορούμε πλέον να μι­ λάμε περί ερωτικής οντολογίας. Ο έρωτας δεν είναι πια το περιέχον ή το περιεχόμενο του κόσμου αλλά ταυτίζεται πλήρως με τον κόσμο. Το ερωτικό πρόσωπο δεν είναι πια καταχωνιασμένο στα βαθιά στρώ­ ματα της μνήμης ή τροποποιημένο από τη ρευστότητα του παρόντος: το ερωτικό αντικείμενο γίνεται ένα με το δάσος, το άστρο, το ποτάμι, κοντολογής με τα πάντα. Ποιητής, ερωτικό αντικείμενο και σύμπαν, αθροίζονται σε ένα. Γίνονται η μο­ νάδα μιας τρισυπόστατης ουσίας. Στην «Ασώματη» ο ποιητής και το ερωτικό του αντικείμενο βγαί­ νουν από ένα θάνατο. Δ εν ανασταίνονται: απλά και μόνο μεταφέρονται σ’ ένα μεταθανάτιο, γήινο κόσμο. Την οσμή του θανάτου τη βεβαιώνουν οι στίχοι* «τι εννοούσα όταν αναστάτωνα το αυτί σου με μια λέξη φερμένη / α π’ τον Ά δη » ή «τρεις ζωές πριν μου άσκησαν την όραση να προσπερνάει τα ορατά / και μου φύτεψαν στο μυαλό μια δρυ ονειρική να σε μαντεύει». Το ποίημα γράφεται πάνω σε αποχρώ­ σεις αισθήσεων και αισθημάτων, συμπυκνώνεται στο μεταίχμιο αξε­ διάλυτων καταστάσεων. Η ερωτική δυάδα του ποιητή και της Ασώμα-

αποκρυφισμού και σεξουαλικής πρακτικής, ο οπ οίος κωδικοποιήθηκε στους κυριότερους πολιτισμούς της ανατολικής Ασίας, από την αρχαιότητα ώς τους τελευταίους αιώνες. Και, παράλληλα, παρουσιάζεται αυτός ο συνδυασμός σαν το ιδανικό μονοπάτι για την ομαλή και ελκυστική καθοδήγηση της σεξουαλικής ζωής και στον σύγχρονο άνθρωπο, οποιουδήποτε πολιτισμού.

ΛΟΥΙΑΛΤΟΥΣΕΡ: Στοιχεία αυτοκριτικής. Μετ. Τάκης Καφετζής. Αθήνα, Πολντυπο, 1983. Σελ. 94. ΔΥΟ δοκίμια (και τα δύο των αρχών της δεκαετίας του ’ 70, π ου όμως είδαν το εκδοτικό φως αρκετά αργότερα) . «αυτοκριτικής», δηλαδή «διόρθωσης» απόψ εων, του γνωστού θεωρητικού του νεο ­ μαρξισμού Λουί Αλτουσέρ, περιλαμβάνει αυτό το τομίδιο. Και ακριβώς η «διόρθωση» στην οποία προβαίνει η «αυτοκριτική», αφορά την αναγκαιότητα «πρώτοκαθεδρίας» της πρακτικής έναντι της θεωρητικής, σε μια εποχή έντονων θεωρητίστικων τάσεων στην πάλη των τάξεων, τάσεων π ου αποτελούν ουσιαστικά παρέκκλιση.

ΜΑΝΩΛΗ ΜΑΚΡΗ: Δ ώδεκανηοιακά δημοτικά τραγούδια. Ρόδος, Πρίσμα, 1983. Σελ. 351. ΜΙΑ ολοκληρωμένη -πα ρ ά το χαρακτήρα τής ανθολογίαςπαρουσίαση της δημοτικής ποίησης όλων των Δωδεκανήσων, δίνει στο βιβλίο

52/οδηγος

Δ. Π. Παπαόίτσας της γνώρισαν την εμπειρία του θα­ νάτου εν ζωή και εν κόσμω. Κι όλα διαδραματίζονται στον παρόντα χρόνο. Ο ενεστώς χρόνος λάμπει μαλαματένιος. Ο ποιητής και η Ασώματη κινούνται σε πλαίσια ενεστωτικά, γι’ αυτό και διαρκή (αφού μονάχα ο ενεστώτας χρόνος περικλείει τη διάρκεια), με μεταθα­ νάτια αίσθηση. Η ερωτική τους εμ­ πειρία εγκλείουσα τα πάντα είναι συνάμα απόκοσμη. Το σωματικό, ερωτικό παραλήρημα είναι μαζί κι ασώματο. Η συμπαντική αντίληψη που ενυπάρχει στην ποίηση του Παπαδίτσα, με την ερωτική Ασώ­ ματη φτάνει στην πλήρη της διαύ­ γεια, Το ερωτικό πρόσωπο διαχεόμενο και διασκορπιζόμενο στα πάντα, υψώνεται σαν ορφικό θυ­ μίαμα. Οι αλχημιστικές ενοράσεις πραγματοποιούνται μέσα απ’ τη συμπαντική αντίληψη. Η Σωματική γίνεται Ασώματη, γιατί η βαθιά γνωριμία με το σώμα την εξαϋλώ­ νει. Α π ό τα τόσο γήινα χέρια και μαλλιά ξεπηδούν μεταπλαστικές ει­ κόνες, όπως οι «στιγμιαίες αλλα­ γές», το «ορφικό θυμίαμα», το «ξεκάρδισμα» και η «θλίψη» (το κλαυσιγελικό, η ένωση των αντιθέτων) και τα «λαμπερά ηλεκτρόνια». Ο τόπος είναι επίσης παρόν, τόπος νεκροταφείου ή αρχαίων ερειπίων, όπου ο ποιητής και η Ασώματη κά­ νουν την ιερόπρεπη πορεία τους. Και το ποίημα γίνεται ο έρωτας προς το όραμα, που συγχρόνως βιώνεται. Έ τσι η Ασώματη γίνεται το βίωμα ενός οράματος. Ο ποιητής, ερ­

χόμενος ολομόναχος από ένα σπή­ λαιο θανάτου, όπως ο Ζαρατούστρα από τα όρη, αναφέρει την ερωτική του ιστορία, όχι σε μας, ούτε στον εαυτό του για ψυχική εκτόνωση. Με μέσον την Ασώματη απευθύνεται π ρος το σύμπαν. Γιατί το ερωτικό αντικείμενο, όσο βα­ θαίνει η γνωριμία μαζί του, εξανε­ μίζεται ή αποκεντρώνεται. Και η Ασώματη μυθοποιείται και σταθε­ ροποιείται σε μια πέτρα, σ’ ένα δέντρο, σ’ ένα ποτάμι. «Βαθυστρόβιλο / ποτάμι κι αν είσαι / με μια καλαμιά / και μια χρυσή ακρίδα στα φύλλα της / τι είσαι; Καθώς θημωνιά εξανεμίζεσαι / Οτου Α υγούστου τα αράγιστα ουράνια / βαθυστρόβιλη όρχηση / εσύ και τα δέ­ κα, σου" δάχτυλα.» Σ’ αυτό ειδικά το απόσπασμα του ποιήματος ο λό­ γος (κάτι που διαφάνηκε καθαρά α π ’ τη συλλογή «Δυσειδής λόγος») έχει πλέον μετάτραπεί σε μουσική συμφωνία. Μέσα απ’ τη μουσικό­ τητα που εγκλείουν οι στίχοι, ο λό­ γος δεν λειτουργεί ή μάλλον δεν εν­ διαφέρει η λειτουργία του. «Φύλ­ λα», «κλαδιά», «σπερμογονία έλυτρα σκόνη στεφάνια», οι λέξεις κυ­ ματίζουν, τραγουδούν και χορεύ­ ουν οι ίδιες σαν Νηρηίδες. Εδώ το σώμα της Ασώματης, εξαιτίας της αντίληψης του ποιητή περί συμφύτου φαινομένου και ουσίας (αντί­ ληψη που τη θεωρούμε δομή της συμπαντικής του ποίησης), δεν γί­ νεται ποτάμι. Είναι ποτάμι. Τα δά­ χτυλα είναι βαθυστρόβιλη όρχηση, το μάτι μελιχόρταστο έντομο. Οι εύπλαστοι στροβιλισμοί των λέ­ ξεων αποδίδουν επακριβώς τη «βα­ θυστρόβιλη όρχηση». Η Ασώματη, αυτή η μουσική ερωτική συμφωνία, πέρα απ’ τις υπερκόσμιες θλίψεις της, και πέρα α π’ τις αρχαιοελληνι­ κές αναφορές, τις κρυμμένες σαν ψήγματα χρυσού, γίνεται ένα οπαίο: για μια διαφορετική θέαση του κόσμο1' και του έρωτα, αποκα­ λύπτοντας συνάμα τις υπόγειες φλέβες μιας ποιητικής έμπνευσης που ξέρει να μετουσιώνεται σε ον­ τολογία. Ολόκληρο το ποίημα κι­ νείται στην περιοχή του «μετά», σπάζοντας έτσι τα όρια του «μέ­ χρι» και δίνοντας στην όλη δομή σχήμα κυκλικό, όπου κάθε σημείο του κύκλου μπορεί αυθαίρετα να είναι αρχή ή τέλος, διαγράφοντας έτσι . απειράριθμες περιφέρειες. Έ τσι η «Ασώματη» ομοιάζει με πνεύμα της βλαστήσεως, που θνήσκει και αναγεννάται στους κύ­

κλους των εποχών, σωματική και συνάμα ασώματη, πλάσμα διπλής κατασκευής, όπως οι κένταυροι, οι τρίτωνες και άλλα μυθολογικά ό ν­ τα, ορατή και αόρατη, όπως ήταν οι ολύμπιες θεϊκές ουσίες. Το ποίημα είναι μεταφιλοσοφικό-, γιατί καμιά φιλοσοφική θεωρία δεν προτείνει. Κι έτσι σαν μεταφιλοσοφικό γίνεται ένας ύμνος. Την έννοια της επανεμφανιζόμενης Ασώματης την τονίζει ο ποιητής σ’ ένα απόσπασμα με τον υπότιτλο Κάναθος. Η αναφορά σ’ αυτή την αρχαία αργολική πηγή, όπ ο υ λουσ­ μένη η Ή ρα ξανάβρισκε την παρ­ θενία της, χαρίζει και στην Ασώ­ ματη μια ιδιότητα αιώνιας φρεσκά­ δας: «ο ίσκιος της ήταν φωτεινός / κι ως άγγιζε νερά και πέτρες / κι έβαζε αυτί στους ψίθυρους της φύ­ σης / έστηνε το ποτάμι και το σύμ­ βολό του / όσο τη γύρευα Ελένη / την εύρισκα Ή ρα». Μεταφορικά, σε μια τέτοια πηγή ή ποτάμι, λουσ­ μένη και η Σωματική μετά απ’ τους σαρκικούς εναγκαλισμούς, ξαναγι­ νόταν Ασώματη. Η γνωριμία μαζί της έχει τη σφραγίδα του τελεσίδι­ κου και η ίδια αναβαπτιζόμενη γί­ νεται αεί παρθενική. Η γοητευτική απροσδιοριστία της αρχής του ποιήματος, υπάρχει και στο τέλος, σ’ αυτό το περσεφόνειο τέλος, πόυ ενισχύει τη γνώμη μας πως η Ασώ­ ματη ομοιάζει με μυθικό πνεύμα της βλαστήσεως: πως δηλαδή χάνε­ ται και συνάμα δεν χάνεται. Στο απόσπασμα με τον υπότιτλο «Ελευσίνειο», αναφέρεται ο χαμός της Ασώματης. Έ τσι η ερωτική δυάδα ποιητή και Ασώματης δεν θραύεται αλλά εξαφανίζεται από προσώπου γης. «Η συκιά μέσα απ’ τη συκιά ο καρπός; / τα βήματα μέσ’ α π’ τα βήματα τα πόδια; (αχ αυτά που πάτησαν φωτιές / και μια ήταν σκιές και μια ήταν άνθια) / Ή τανε συκοβλάσταρο σε δράκου στόμα; πώς να ξεχάσω / του Αυγούστου το πλουτώνιο άντρο; / πώς τις αγέλα­ στες πλουτώνιες πέτρες; / πώς το νερό πώς την αράχνη πώς το παρ; θένιο φρέαρ; / Πώς το φιλί που δεν σ’ αντάμωσε; / και πώς εγώ ο ηλιογδαρμένος σ’ έχασα απ’ τα μάτια μου;» Στο χώρο της Ελευσίνας και κον­ τά στο πλουτώνιο φρέαρ ,συντελείται ένας ερωτικός χαμός, ενώ ο ποιητής με το διπλό πρόσωπο της Δήμητρας και του εραστή χάνει την Κόρη και Αγαπημένη. Ο χαμός γί­ ν εται μπροστά στα έκπληκτα μάτια

οδηγος/53 εντελώς αιφνιδιαστικά, κι η Ασώ­ ματη εξαφανίζεται όπως η Περσεφόνη. Η απροσδιοριστία του τρό­ που με τον οποίο χάνεται σμίγει με την αρχική απροσδιοριστία του ποιήματος. Ανοιγοκλείνουν σαν αχιβάδες οι μαγικοί κύκλοι της εξαφάνισης και της επιστροφής. Ο τρόπος του χαμού της Ασώματης βεβαιώνει την άποψη πως η Ασώματη με την περσεφόνεια διπλή μοίρα χάνεται και επανεμφανίζε­ ται. Α υτό άλλωστε αποδεικνύεται κι α π ’ τα άλλα ποιήματα της συλ­ λογής, τα μεταγενέστερα της Ασώ­ ματης. Αναφέρουμε μονάχα τους τίτλους αυτών των ποιημάτων, όπου βρίσκουμε τη βακχική, αν­ θρώπινη, μεταφυσική και ερωτική παρουσία της Ασώματης: Γραφτό στη Δήλο - Ψηφιδωτό - Στης Λητώς τ’ ανηφόρια - Σπορά στη μνή­ μη - Φαινόμενα - Βουράίκός 2 Δελφική αίσθηση - Διαιρετέοι - ο Ξένος των άστρων - Μ άιος σε αρχαιότοπο). Σ ’ αυτά τα ποιήματα, εκτός από τα άλλα φιλοσοφικά και συμπαντικά στοιχεία, ξαναβρίσκουμε υπαι­ νικτικά ή φανερά την π αρουσία της Ασώματης. Και η παράθεση αυτών των τίτλων, που ανήκουν σε ποιή­ ματα μεταγενέστερα της Ασώμα­ της, βεβαιώνει και το τέλος του με­ γάλου ερωτικού ποιήματος «Η

ΡΟΜΑΙΝ ΡΟΛΛΑΝ

Γκαιτε-

Ασώματη», το γεγονός δηλαδή πως η περσεφόνεια Ασώματη δεν χάνε­ ται. Ακόμη και τα ερωτήματα του ποιητή στο «Ελευσίνιο» (χαρακτη­ ριστικό είναι πως ολόκληρο το απόσπασμα είναι’ένα μεγάλο ερω­ τηματικό) έχουν διφορούμενο χα ­ ρακτήρα. «Το πώς να ξεχάσω», ση­ μαίνει με ποιον τρόπο να ξεχάσω αλλά συγχρόνως πως δεν θα ξεχά­ σω. «Πώς το φιλί που δεν σ’ αντά­ μωσε;», στίχος με υποβλητική αφαί­ ρεση, όπου το φιλί σαν το βέλος του Ζήνωνα αιωρείται μη φτάνον­ τας στον προορισμό του. Έ να φιλί ακίνητο κινούμενο. Ο τελευταίος στίχος της Ασώματης υποκρύπτει μια οδυνηρή αυτάρκεια: «και πώς εγώ ο ηλιογδαρμένος σ’ έχασα απ’ τα μάτια μου;» Το επίθετο «ηλιο­ γδαρμένος» δίνει την εντύπωση χα­ ρακιάς ή χαράγματος επιγραφής πάνω σε επιτύμβιο. Γιατί το γδάρσιμο α π’ τον ήλιο-ζωή σημαίνει γδάρσιμο από εμπειρία και γνώση. Και το ψηλαφητό που υπάρχει σ’ ολόκληρο το ποίημα πάνω σ’ ένα πλάσμα πραγματικό και ασώματο ανευρίσκεται και στον τελευταίο στίχο. Στον πρώτο στίχο ο ποιητής μιλούσε με «δακτυλιές» ενώ στον τελευταίο έχουμε το αποτέλεσμα της ψηλάφησης: την ηλιογδαρμένη του ουσία. ΕΛΕΝΗ Λ Α Δ ΙΑ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΓΚΟΒΟΣΤΗ Σολωμού 12, τηλ. 36 25 677

Μόλις κυκλοφόρησε 4 δοκίμια και 2 σημειώματα του Ρομαίν Ρολλάν για τις σχέσεις Γκαίτε-Μπετόβεν

Γκοβόστης βιογραφίες 300 δρχ.

του ο Μανώλης Μακρής, με πολύ πό νο γι’ αυτό τον πλούσιο κόσμο π ου κινδυνεύει να αφανιστεί. Αντιπροσωπευτικά κομμάτια έχουν έπιλεγεί α πό την παραγωγή τραγουδιών του κάθε νησιού, με παράλληλη κατάταξή τους κατά είδη, ώστε ο μελετητής, αλλά και οποιοσδήποτε άλλος θέλει να γνωρίσει αυτό το πολύτιμο υλικό του λαϊκού πολιτισμού του τόπου, να το πλησιάσει ευκολότερα, αλλά όχι επιπόλαια. Και το αποτέλεσμα είναι μια πραγματικά σημαντική έκδοση.

... έξω α πό το σχολείο. Μετ. Ρωξάνη Καυταντζόγλου.

Adtjva, Ανδρομέδα, 1983. Σελ. 190. ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ -α π ό τους ίδιους τους «δράστες»- ενός σπάνιου παιδαγωγικού πειράματος: Σε ένα σχολείο εργατικής συνοικίας του Παρισιού, με πολλούς ξένους μαθητές και μεγάλο ποσοστό αποτυχίας, δοκιμάζονται 20 χρόνια τώρα διάφοροι μέθοδοι διδασκαλίας και προσέγγισης των παιδιών, και μια α πό αυτές είναι η δημιουργία ενός τσίρκου και η περιοδεία του σε διάφορες περιοχές. Και η εμπειρία (μοναδική τόσο για τα παιδιά ό σο και για τους γονείς π ου έλαβαν μέρος στο σχέδιο), ανοίγει το δρόμο για νέες θεωρήσεις της εκπαιδευτικής φιλοσοφίας.

LORD BYRON: Τραγούδια για την Ελλάδα. Μετ. Στέφανος Μύρτας. Αθήνα, Μπάυρον, 1983. Σελ. 114. ΣΤΑ «Τραγούδια» (που η πρώτη τους έκδοση είχε γίνει

54/οδηγος

κάθοδος και επιστροφή ΜΙΡΑΝΤΑΣ ΣΤΑΥΡΙΝΟΥ: Το σώ­ μα της ψυχής. Αθήνα, Πλέθρόν, 1983. Σελ. 66.

Στη δεύτερη ποιητική της συλλογή, Το σώμα της ψυχής, η Μιράντα Σταυρινού ασχολείται με την εναντιοδρομία, την ορ­ μητική κίνηση ανάμεσα σε κλασικά ζεύγη αντιθέτων, όπως ύλη και πνεύμα, αντικειμενικός κόσμος και συνείδηση, καθώς και με την υπέρβασή τους. Βέβαια, το θ έμα κά θ ε άλλο παρά καινούριο είναι στη λογοτεχνία: αμέσως έρχονται στον νου οι Wil­ liam Blake, W. Β. Yeats, D. H. Law­ rence, Andre Breton κ.ά. Είναι αλή­ θεια, ωστόσο, ότι η Μ. Σ. μας προσφ έρει κάποιες φρέσκες εικό­ νες, ιδίως όταν η ύλη εκ πέμπ ει πνευματική γοητεία και η ψυχή βρίσκει το σώμα της στον «κατώ­ τερο», «α-νόητο» φυσικό κόσμο:

«Η κίνηση τον αίματος στον ορ­ γανισμό / είναι η γοητεία της ύλης / Όπως το κίτρινο περι­ λαίμιο / που φοράει αναπάντεχα η μαύρη πάπια / και περπατάει σκεφτική στο γρασίδι της πλα­ τείας / Ή, το δέρμα τον φιδιού / πεταμένο πίσω α π ’ τα γερά­ νια» (σ. 36). Στο Σώμα της ψυχής η διαδι­ κασία για την απελευθέρω ση από τα ζεύγη των αντιθέτων φαίνεται να ακολουθεί στοιχειωδώς κάποια ψυχολογική μέθοδο, την γιουνγκιανή «πορεία της εξατομίκευσης». Η μέθοδος αυτή χαρακτηρίζεται α πό την πρ οσπ ά θεια να ανακαλύψ ουμε «έναν δημιουργικό μεσαίο δρόμο ανάμεσα στα αντίθετα, μια ζωντανή ολοκλήρωση του συνει­ δητού και του ασυνειδήτου».1 Η προσπά θεια , αν έχει αίσιο τέλος, βοηθά τη συνειδητή προσω πικό­ τητά "να διευρυνθεί, να βρει τη σφαιρική της έκφραση, να συμφι­

λιωθεί με τον αδιάφορο ή εχθρικό κόσμο των αντικειμένων -ν α αποκαταστήσει αυτό π ου ο Yeats ονό­ μαζε «ενότητα του όντος». Για να επιτύχει το στόχο της, η περσόνα της συλλογής π ρ έπ ει πρώτα να εγκαταλείψει τον μονοπλευρισμό της καθημερινότητας, την «προ­ βατίσια συνήθεια ομιλίας » (σ.

12) και τη «μήτρα της κοπαδια­ στής αγάπης» (σ. 30), τον κόσμο ό π ο υ η «πραγματικότητα» καθο­ ρίζεται α πό τα αντίθετα: καλό και κακό, άσπρο και μαύρο, πνεύμ α και ύλη, ψυχή και σώμα. Ύ στερα π ρ έπ ει ν α καταδυθεί στα ασυνεί­ δητα βάθη, στην «μπλε και πρά­ σινη ακινησία της κάμαρας » (σ.

59):

«... πρέπει να περάσεις τη σκο­ τεινή ζώνη της ψυχής / και σαν σταγόνα να βυθιστείς στη θά­ λασσα» (σ. 66).

απρόσωπη υλικότητα του σώμα­ τος και των χημικών ενώσεων: η περσόνα είναι «εξόριστη» στο «δέρμα» της (σ. 28). Ό π ω ς θ α έλεγε ο Jung, «ο άνθρακας του σώματος δεν είναι παρά άνθρα­ κας».2 Αλλά, όπω ς θ α έλεγε ο ίδιος, η κά θοδος δεν είναι «άσκοπη και καταστροφική πτώση στην άβυσ­ σο»3 -αντίθετα είναι εναγκαλισμός του ανθρώπου στην «αμαρτωλή» του ολότητα (homo totus), συμφι­ λίωση του «φωτεινού» π νεύματος και της «σκοτεινής» «μητέρας Ύ ­ λης» (σ. 18). Η αποκατάσταση της «ενότητος του όντος», η συμφιλίωση του πάνω και του κάτω κόσμου, εκφράζεται όταν «... η ζωή [συνεχίζει] τον κύκλο της / από το σώμα του νεκρού / στο χόρτο και στη σελήνη μέσα μας» (σ. 33). ή όταν υποδηλώνεται ο π ό θ ο ς του καλλιτέχνη να επανασυνδέσει την «εσωτερική πραγματικότητα με την πραγματικότητα του φυσικού κόσμου»:4

«Την πράσινη σαύρα παρατηρώ / που χάνεται σπρώχνοντας την

Η «σκοτεινή ζώνη» οδηγεί στο ώρα / Κάπου τώρα στο βυθό / «άλλο τοπίο», εκ εί π ου «τεράστι­ . το ψάρι μ ’ έναν απότομο ελιγμό

ες εκτάσεις ύπνον αποσφραγί­ ζονται» (σ. 45), στην «άλλη όρα­ ση» (σ. 13) και στη δημιουργική

επαφ ή με τον «σεληνιακό» κόσμο των νεκρών. Η κά θ ο δο ς, η κατάβαση στο άν­ τρο των αρχετύπων, δημιουργεί μιαν αφόρητη αίσθηση μοναξιάς:

«Ποτέ τα νερά δεν ήταν τόσο βουβά» (σ. 50). Τα βαθιά στρώ­ ματα της ψυχής αντιστοιχούν στην

/ τον ήλιο σαν τόπι αναποδογυ­ ρίζει / στα λέπια της ουράς του» (σ. 63). Εδώ η επιφ άνεια και ο βυθός, το αντικειμενικό περιβάλλον και η συνείδηση του παρατηρητή, ανή­ κουν στον ίδιο, ενιαίο κόσμο, κα­ θώ ς η π ερσόνα επιστρέφει στο φως του ήλιου. Πιστεύω ότι α πό μια συγκεκρι­

οδηγος/55 μένη -και οπωσδήποτε αμφιλεγό­ μενη- ψυχολογική άποψη, Το σώ­ μα της ψνχήζ δικαιώνεται, τουλά­ χιστον εν μέρει. Αλλά, βέβαια, η κάθοδος εγκυμονεί κινδύνους, τό­ σο ψυχολογικούς όσο και ποιητι­ κούς, Μια ποιητική συλλογή δεν είναι εγχειρίδιο αναλυτικής ψυχο­ λογίας και, ασφαλώς, η ποίηση δεν είναι «το νόημά της». Στην π ρο­ κειμένη περίπτωση, οι αστραφτε­ ρές εικόνες, η ευρυμάθεια και η ψυχολογική αντίληψη δεν εξουδε­ τερώνουν την εντύπωση π ου αφή­ νουν οι σποραδικές χασμωδίες και*12

Σημειώσεις: 1. -Ρ. W. Martin, Experiment in Depth: A Study of the Work of Jung, Eliot and Toynbee, Boston, London and Henley, 1976, p. 164. (Ελληνική μετάφρα­ ση [από προηγούμενη έκδοση] Σοφίας Άντζακα: Έ να πείραμα σε βάϋος,Αδήνα, 1973, σ. 236). .

2. «Συνεπώς η ψυχή, "κατά βάθος", δεν είναι παρά "κόσμος"». (C. G. Jung, The Archetypes and the Collecti-

ατυχείς εκφράσεις, καθώς και η έλλειψη ποιητικής οικονομίας στην πρώτη ενότητα της συλλογής («Το σώμα της ψυχής», σελ. 9-53). Αν και η Μ. Σ. είναι σαφώς επηρεα­ σμένη α πό τον Ελύτη,5 δεν συγ­ κεντρώνεται πάντα στο ουσιώδες και στο γνήσιο. Ωστόσο, η δεύτε­ ρη ενότητα («Τα εύκρατα», σελ.

57-66) δείχνει τι μπορεί να κάνει η Μ. Σ. όταν αρκείται στο σύντομο, «ακαριαίο» ποίημα, στη συντακτι­ κή απλότητα και στα μετρημένα λόγια. ΣΠΥΡΟΣ ΗΛΙΟΠΟΥΛΟΣ

ve Unconscious, London, 1968, p.

173).

3. The Spirit in Man, Art, and Literature, London. 1966, pp. 139-140.

4. Aniela Jaffe, «Symbolism in the Visual Arts» [in] Carl Jung, Man and his Symbols, London, 1978, p. 319.

5. Βλ., π.χ., το ποίημα στη a. 64. Η επίδραση του Τ. S. Eliot είναι εξί­ σου φανερή σε μερικά ποιήματα της συλλογής.

το f924) έχουν συγκεντρωθεί α πό το μεταφραστή τα πιο χαρακτηριστικά αποσπάσματα, με θέμα την Ελλάδα, α πό τα _ ποιητικά έργα του Λόρδου Μ πάυρον. Κομμάτια γεμάτα λυρισμό, αλλά και επαναστατική διάθεση απέναντι σ ’ έναν κόσμο γεμάτο αδικία, τα ποιήματα του Μ πάυρον βρίσκουν με τους σκλαβωμένους Έ λληνες -κα ι το μεγάλο αρχαίο πολιτισμό που κρύβουν οι σύγχρονες αλυσίδες- τον ιδανικό στόχο τους. Και προοιωνίζουν την ίδια τη στάση του -με την «ένταξή» του στο Μ εσολόγγι- απέναντι στην επαναστατική πραγματικότητα.

ANTONIO ΝΕΓΚΡΙ: Από τον εργάτη μάζα στον κοινωνικό εργάτη. Μετ. Χρήστος Νόσιος. Αθήνα, «Κομμούνα», 1983. Σελ. 216. ΘΕΩΡΗΤΙΚΟΣ της επαναστατικής εργατικής δράσης (και των «Ερυθρών Ταξιαρχιών» κατά την ιταλική εισαγγελική αρχή) ο Αντόνιο Νέγκρι παρουσιάζει στο βιβλίο αυτό τη θ έση και τις σκέψεις του γύρω από το ιταλικό κίνημα στις τελευταίες δεκαετίες. Παράλληλα, αναπτύσσει τη θεωρία του για το μαρξισμό, ένα μαρξισμό σε σχέση με το «υποκείμενό» του, την εργατική τάξη, απελευθερω μένον από «αντικειμενικές» διαδικασίες. (Ολόκληρο το κείμενο είναι μια μεγάλη συνέντευξη του Νέγκρι στα 1979, λίγο πριν φυλακιστεί, και συμπληρώνεται α πό έναν πρόλογό του γραμμένον πια μέσα από τις φυλακές, το 1982).

56/οδηγος

λεπτομέρειες στην τοιχογραφία του παλαιστινιακού αγώνα, μέσω μιας κυπριακής περιδιάβασης Σ ύγχρονοι π αλαιστίνιοι πεζογράφοι. Επιλογή-Μ ετάφραση Ν τίνα Κατσούρη. Αθήνα, Θεμέλιο, 1983. Σ ελ. 140.

«Αφού και ο ήλιος και τα κύματα είναι μια γραφή συλλαβική που την αποκρυπτογραφείς μονάχα στους καιρούς της λύπης και της εξορίας», όπως μας θυμίζει -για τα δικά μας- ο Οδυσσέας Ελύτης, είναι λογικό να περιμένει κανείς από τους λογοτέχνες, αλλά και από τους μεταφραστές, τους κριτικούς και τους υπόλοιπους αναγνώστες, μέσα στην παρατεινόμενη και τραγικά οξυμένη, από τον Ιούνιο του 1982, τελευταία φάση του παλαιστινιακού ζητήμα­ τος, μιαν αυξημένη ευαισθητοποίηση και διαφοροποιημένες, από ό,τι σε άλλους καιρούς, δυνατότητες πρόσληψης, αντανάκλασης, αντίδρασης ή συμμετοχής στα γεγονότα. Α νάλογες ζυμώσεις πρέπει, άλλω­ στε ν α προετοίμασαν την ωρίμανση της νεότερης αραβικής λογοτεχνίας στο σύνολό της. Α ν , λοιπόν, η ου­ σιαστική αφετηρία της σύγχρονης αραβικής ποίησης πρέπει να τοπο­ θετηθεί -σύμφωνα με τον κορυφαίο γάλλο ανατολιστή Andre M iquelστη «λογοτεχνία της εξορίας» των πρώτων δεκαετιών του αιώνα μας, και σε ένα γεωγραφικό πλαίσιο που αρχίζει από την Αίγυπτο του Χαλίλ Μ ατράν και φτάνει ώς τις Ηνωμένες Πολιτέίες του πολύ γνω­ στού και στην Ελλάδα μαρωνίτη Λιβανέζου Χαλίλ Τζαμπράν (ή Γκιμπράν), τα μεγάλα ονόματα και έργα της νεότερης αραβικής πεζο­ γραφίας και του θεάτρου εμφανί­ ζονται, από τη δεύτερη δεκαετία

του 20ού αιώνα κ .ε., σε χώρους με ευνοϊκότερες συνθήκες για τη συγ­ γραφική εκδήλωση, όπως ο Λίβα­ νο ς και η Α ίγυπτος των Μ ουχάμαντ Χ ουσάιν Χ αϊκάλ, Μαμούν Α μπούντ, Μ ιχάηλ Νουάιμα, Ταχά Χ ουσάιν, Ταουφίκ αλ-Χακίμ κ.ά, Τη δραστηριότητα των αρχών του αιώνα και τη λογοτεχνική και κρι­ τική συνέχεια ώς σήμερα μπορεί κανείς να τις παρακολουθήσει μέ­ σω βοηθημάτων γραμμένων στην αραβική ή σε άλλες ξένες γλώσσες· σημειώνω μόνο την πρόσφατη π ο ­ λύτιμη συλλογική προσπάθεια του J. Berque κ.ά ., Bibliographie de la culture arabe contemporaine, Paris, «Sindbad / U nesco», 1981, που π α ­ ρέχει μια χρήσιμη επιλογή (συχνά κριτικής) βιβλιογραφίας πάνω σε

ζητήματα τέχνης, πολιτισμού, ιδεο­ λογίας και νοοτροπιών του αραβι­ κού κόσμου. Μ ια διεξοδική και αξιόπιστη ιστορία της παλαιστινιακής αραβι­ κής λογοτεχνίας δεν έχει γραφτεί ακόμα. Δεν πρέπει να ξεχνούμε, βέβαια, ότι, κατά πώς δείχνει η πείρα, πολύ συχνά η κριτική και γραμματολογική προσοχή γεννιέ­ ται, ενισχύεται ή καθορίζεται από το γεγονός της ύπαρξης.ή όχι ενός κρατικού μορφώματος: η δημιουρ­ γία ή έστω και η προετοιμασία ενός κράτους ενεργεί ως καταλύτης, «απελευθερώνοντας» την επιστημο­ νική, φιλολογική και κριτική δρα­ στηριότητα διερεύνησης, συλλογής, περιγραφής και ανάλυσης ενός υλι­ κού π ου, αλλιώς, κάποτε κινδυνεύ­ ει να μείνει απαρατήρητο, ασχο­ λίαστο ή υποτιμημένο. Έ τσι, στον τομέα της νεοελληνικής φιλολο­ γίας, π .χ ., δεν είναι τυχαία η πύκνωση των γραμματολογικών προσπαθειών μόλις στις παραμονές της Επανάστασης, η έκδοση των Μαθημάτων νεότερης ελληνικής φ ι­ λο λο γία ς του I. Ρ. Νερουλού το 1827 και των ιστορικογραμματολογικών έργων του A . Ρ. Ραγκαβή, του Κ. Ν. Σάθα κ.ά. μέσα στον προχωρημένο 19ο αιώ να, καθώς

οδηγος/57 και η πρώτη δημοσίευση των Δημο­

τικών τραγουόιών της νεότερης Ελ­ λάδας του Cl. Fauriel το 1824. Εύ­ λογη φαίνεται, επομένως, καταρχήν, η ελάχιστα ικανοποιητική εικόνα που παρέχουν για την πα­ λαιστινιακή λογοτεχνία οι περισσό■τερες σύγχρονες ιστορικές επισκο­ πήσεις της αραβικής γραμματείας. Παράλληλα, πάντως, δεν είναι καθόλου τυχαίο το ότι, ειδικά κατά τα τελευταία χρόνια, η από πρώτη άποψη «περιφερειακή» (ουσιαστι­ κά, όμως, εντελώς κεντρική) πα ­ λαιστινιακή λογοτεχνική παραγωγή συγκεντρώνει, σε ευρεία κλίμακα, τη σοβαρή προσοχή μεταφραστών, ανθολόγων και μελετητών. Οι Πα­ λαιστίνιοι και η λογοτεχνία τους «συνανασύρουν», όλο και π ιο έντο­ να και όχι μόνο χάρη στις στενά πολιτικές όψεις της παλαιστινιακής εμπλοκής, το ενδιαφέρον για τις παραπληρωματικές, ανθρώπινες διαστάσεις του ζητήματος, ενός ζη­ τήματος που αποτελεί λυδία λίθο των αντιδράσεων της διεθνούς κοι­ νότητας κ,αι των εσωτερικών πνευ­ ματικών και κοινωνικών διεργα­ σιών στις αραβικές χώρες. Η πα­ λαιστινιακή λογοτεχνία, ως λογοτε­ χνία της πάλης και της αντίστασης, της εξορίας, της προσφυγιάς, της μετανάστευσης, της εξαχρείωσης, της αλλοτρίωσης και της αναζήτη­ σης, τρέφεται και συμβαδίζει με τις μεγάλες καμπές και κρίσεις του προβλήματος της Μέσης Ανατολής, από τα τελευταία προπολεμικά χρόνια (1933, 1939) ώς το καλοκαί­ ρι του 1982 με την ισραηλινή εισβο­ λή στον Λίβανο, την πολιορκία της Βηρυτού και την αποχώρηση των παλαιστινιών μαχητών, και, αργό­ τερα, ώς τη δραματική ένοπλη εμ­ φύλια διαμάχη των Παλαιστινίων στον βόρειο Λίβανο- συμβαδίζει,

όμως, και με τις μακροχρόνιες πε­ ριόδους της σταδιακής δημογραφικής αλλοίωσης της πληθυσμιακής σύνθεσης της Παλαιστίνης, του βίαιου ή έμμεσου εξαναγκασμού του αραβικού στοιχείου σε φυγή ή υποταγή, της αφαίρεσης ή μείωσης των πολιτικών και αστικών δι­ καιωμάτων των κατοίκων των κατεχόμενων περιοχών, της φθοράς και της απογοήτευσης- συμβαδίζει, ακόμη, με την αργή, αλλά και οδυ­ νηρή συνειδητοποίηση ενός λαού μέσα από τη διάσπαση, τις αντιφά­ σεις, την αδυναμία ή και την ιδιο­ τέλεια και προδοσία του υπόλοι­ που αραβικού κόσμου, καθώς και μέσα από την κοινωνική και ταξική αντιπαράθεση. Καμιά από τις πα­ ραπάνω όψεις δεν λείπει από το αρκετά ποικίλο - α ν συνυπολογι­ στούν και οί ιδιότυπες και αντί­ ξοες, συχνά, συνθήκες παραγωγήςπανόραμα της παλαιστινιακής λο­ γοτεχνίας. Οι περισσότερες από τις ελεγεια­ κές και αγωνιστικές α ποχρώσεις εί­ ναι παρούσες ήδη στις πρώτες ση­ μαντικές αυτοδύναμες ανθολογή­ σεις ποίησης, πεζογραφίας και δο­ κιμίου που εκδίδονται σε αραβικές χώρες, όπως, π .χ ., στη Βηρυτό και στη Δαμασκό το 1968, αμέσως ύστερα από τον «Πόλεμο των Εφτά Ημερών»- το ίδιο συμβαίνει και σε άλλες, μεταγενέστερες αραβικές εκ­ δόσεις, ή σε ειδικές γαλλικές και αγγλικές μεταφράσεις, όπως, π .χ ., στις επίλεκτες μεταφράσεις που εκδόθηκαν στη Βαγδάτη το 1968 και στο Παρίσι το 1970. Το περιεχόμε­ νο άλλων, μεμονωμένων ποιητικών και πεζογραφικών έργων προσθέ­ τει και άλλες αποχρώσεις, υπάλλη­ λες ή ανεξάρτητες (συνήθως ειρω­ νικές και σατιρικές), αλλά φανερώ­ νει, με τον καιρό, και σημαντικές

ΛΒΕ2 ΕΛ EAR σπευσιπηου 15 · κολωνακι · 722863!

ΤΣΕΤΙΝ ΑΛΤΑΝ: Αυστηρή επιτήρηση. Μετ. Πέτρος Μάρκαρης. Αθήνα, Κέδρος, 1983. Σελ.

236. Ο ΑΛΤΑΝ, ο γνωστότερος ίσως σήμερα συγγραφέας στην πατρίδα του, την Τουρκία, με αυτό το εξαίρετο στη δόμησή του μυθιστόρημα, συνδέει δύο κόσμους: τον πραγματικό της πιεστικής τούρκικης κοινωνίας του αιώνα μας και τον φανταστικό των ονείρων και ψευδαισθήσεων που γεννάει ο πρώτος. Το κείμενο -που μετέφρασε έξοχα ο Μάρκαρης- πηδάει συνέχεια μέσα στο χρόνο, αποδεικνύοντας την αδιάσπαστη συνέχειά του πάνω στην ανθρώπινη σκέψη και τις κατευθύνσεις της. Και τελικό καταστάλαγμα μένει η αίσθηση της αγωνίας για την ανθρώπινη μοίρα, όπως τη σημαδεύουν οι σημερινές διαδικασίες. ΝΙΚΟΣ ΚΡΑΝΙΔΙΩΤΗΣ: Οι διεθνείς διαστάσεις του Κυπριακού. Αθήνα, Θεμέλιο, 1983. Σελ. 148. ΑΝ και κυκλοφόρησε στις αρχές του χρόνου το βιβλίο αυτό που επί χρόνια πρέσβη της Κύπρου στην Αθήνα Νίκου Κρανιδιώτη παίρνει δραματική επικαιρότητα μετά τα τελευταία γεγονότα στη μεγαλόνησο. Ο συγγραφέας με το υλικό του (κείμενα δύο διαλέξεων εμπλουτισμένα με διάφορα ντοκουμέντα από το προσωπικό του αρχείο) παρουσιάζει τις διάφορες πτυχές του κυπριακού προβλήματος. Και ιδιαίτερα αναλύει εμπεριστατωμένα ό,τι αφορά τις σχέσεις της Κύπρου με την Ελλάδα και την πολιτική που ακολουθήθηκε

58/οδηγος επιτεύξεις στον τομέα της λογοτε­ χνικής επεξεργασίας του θεματικού υλικού (π.χ. χρήση νεοτερικών τρόπων, τεχνουργήμένου ή ποιητι­ κού ρεαλισμού, λειασμένων συμβό­ λων και συμβολικών καταστάσεων κ.ά .). Δ ίπλα στην καθαυτό παλαιστι­ νιακή λογοτεχνία χρειάζεται, τέ­ λος, να στοιχίσουμε την εντεινόμενη ροή της λογοτεχνικής και κριτι­ κής παραγωγής άλλων, διαμορφω­ μένων άπό παλιότερα, αραβικών γραμματειών, που απηχεί την ίδια ή ανάλογη θεματική (όπως, π .χ ., η παραγωγή της πάντοτε ευαίσθητης και πολυφώνικής Α ιγύπτου). Α ς περάσουμε, όμως, στην ελληνι­ κή βιβλιογραφία. Έ χοντας υπόψη ορισμένες εμφανείς ελλείψεις της διεθνούς βιβλιογραφίας, μπορούμε ν α αντιμετωπίσουμε με μεγαλύτερη ψυχραιμία την ενδημική καθυστέ­ ρηση και τις ευκαιριακές αναλαμ­

π ές της ελληνικής μεταφραστικής και κριτικής πράξης. Α υτό δεν σημαίνει, φυσικά, ότι μπορούν εύκολα να αποσιωπηθούν μερικοί δείκτες· π .χ. (1) το ότι κα­ τά την τελευταία δεκαετία ή π α ­ ρουσία της αραβικής λογοτεχνίας σε ελλαδικές αυτοτελείς εκδόσεις περιορίζεται - α ν εξαιρέσουμε με­ ταφράσεις μεσαιωνικών ή σχετικά παλιότερων έργω ν- στη σταθερή προτίμηση προς τον αγγλοφερμένο Καλίλ Γκιμπράν, σε μεμονωμένες εμφανίσεις νεότερων αράβων συγ­ γραφέων ή συγγραφέων αραβικής καταγωγής, όπως, π .χ ., η Joyce Mansour, και, τέλος, σε μικρού όγ­ κου και απήχησης ανθολογίες πε­ ζογραφίας και ποίησης, από τις οποίες σημειώνω μόνο τις εξής δύο: Α στέρια στον ουρανό τής Π α­ λαιστίνης. Μ ικρά διηγήματα, μετ. Π. Βάβαλη, Α θ. 1979, και Έ ξι νεοάραβες ποιητές, μετ. Σ. Α ουάντ - Μ. Παπαδάκη, Α θ. 1980· (2) το

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΑ

ότι τα ελληνικά περιοδικά, ώς το 1980 τουλάχιστον, και σύμφωνα με τα πορίσματα της χρησιμότατης ερ­ γασίας της Μ άρθας Καρπόζηλου, Αφιερώ ματα περιοδικών. Συμβολή στην καταγραφή τους (1880-1980), Α θ. 1982, δεν έχουν αφιερώσει ού­ τε ένα τεύχος τους στον αραβικό κόσμο ή τη λογοτεχνία του (αν εξαιρέσει κανείς εντελώς περιθω­ ριακές περιπτώσεις, όπως τα αφιε­ ρώματα στο Ιράν, το Σινά, το Σου­ δάν, την Α ιθιοπία και τη Μ εσό­ γειο)· (3) το ότι είναι ελάχιστες οι επίτομες εκδόσεις πολιτικών και κοινωνιολογικών αναλύσεων ή οι αυτοτελείς συναγωγές δημοσιογρα­ φικού υλικού για προβλήματα του σύγχρονου αραβικού κόσμου ή για περιπλοκές της μεσανατολικής κρί­ σης, όπως, π .χ ., μια παλιότερη: Σ. Α κάουι - Μ. Σαλμάν, Λ ίβανος, ο εμφύλιος πόλεμος. Μ ια μαρτυρία α π ’ τη Βηρυτό, μετ. Ν. Τσάμπι, Α θ. 1977, και η εξαιρετική πρόσ-

ΚΕΙΜΕΝΑ

Μ όλις κυκλοφόρησαν τρία άγνωστα κείμενα κορυφαίων Ε λλήνω ν

Γιάννης Κονδυλάκης

Αργυρής Εφτοιλιώτης

Ιάκωβος ΠολυΧάς

Η πρώτη αγάπη

Η μαζώχτρα

Τα τρία φλωριά

Ειδύλλιο τραγικό και'ακατανόητο γωνιπτών, μκτραγικήκατάληξή...».

1

•22

©=©, " '

1'

■

2

I,J 3

παρατηρη της V.

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ..ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΣ» ΠΡ. ΚΟΡΟΜΗΛΑ 38 ΤΗΛ. 264958 - ΑΘΗΝΑ -ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΣ» ΔΙΔΟΤΟΥ 39 ΤΗΛ. 3ΜΚΚ

οδηγος/59 φατη ελληνική έκδοση του σημαν­ τικού βιβλίου τού αμερόληπτου και έντιμου εβραίου δημοσιογράφου Amnon Kapeliouk, Λίβανος. Το χρονικό μιας σφαγής: ΣάμπραΣ ατίλα, 0 εσ σ . 1983, που μετέφερε με συνέπεια και ακρίβεια - στη’ γλώσσα μας, με βάση το γαλλικό κείμενο των εκδόσεων «Seuil» και αναθεωρήσεις τού συγγραφέα, ο Β. Δ . Φόρης. Δεν σημαίνει, επίσης, ότι μπο­ ρούν να μείνουν ασχολίαστα ορι­ σμένα από τα επείγοντα, γενικότε­ ρα ζητούμενα της νεοελληνικής φι­ λολογικής και κριτικής έρευνας· π .χ. (1) η παρακολούθηση της πα­ ρουσίας ή, σύμφωνα με την παλιότερη υπενθύμιση του Γ. Π. Σαββίδη, των «ιχνών» που άφησαν ή εξακολουθούν να αφήνουν στη λο­ γοτεχνία μας οι αραβικές χώρες (ας πούμε, από την εποχή του Καβάφη και των νεότερων Αιγυπτιωτών, του Καζαντζάκη, του Ουράνη, του Κόντογλου, του Σεφέρή, του Τσίρ­ κο, του Γ. Φ. Πιερίδη κ.ά. ώς τις μέρες μας)· (2) η προετοιμασία μιας ευρύτερης, συστηματικής διερεύνησης του νεοελληνικού «ανατολισμού» (ας πούμε, από τα υστε­ ροβυζαντινά χρόνια, ή από τον 18ο αιώνα, ή από τα χρόνια του Δ.Κ. Χατζηασλάνη Βυζάντιου και του Δημητρίου Γαλανού, ώς σήμερα)· η βελτίωση των συνήθως μονομερών · γραμματολογιών μας με τη συμπερίληψη των στοιχείων που συνθέ­ τουν τον «ανατολικό παράγοντα» της νεοελληνικής γραμματείας. Τα δεδομένα αυτά, τους περιορι­ σμούς και τις ανάγκες της βιβλιο­ γραφίας μας δεν μπορεί να τα με­ τατρέπει, να τα μετριάσει ή να τα θεραπεύσει παρά μόνον η πράξη. Και η επιλογή-μετάφραση των Σ ύ γ­ χρονων παλαιστινιών πεζογράφω ν από την Ντίνα Παγιάση-Κατσούρη είναι ακριβώς μια συνειδητή πράξη του είδους αυτού. Η μεταφράστρια είναι .μια σύγ­ χρονη κύπρια ποιήτρια, που πρωτοεμφανίστηκε, με αυτοτελή πρω­ τότυπη παραγωγή της, το 1964 και εντάσσεται οργανικά στην πολύ αξιόλογη γενιά των κύπριων λογο­ τεχνών που δρα από τα πρώτα χρό­ νια της ανεξάρτητης Κυπριακής Δημοκρατίας ώς σήμερα. Και στα τέσσερα, ώς τώρα, ποιητικά βιβλία της, απαντούν γνωρίσματα που βρίσκονται σε απόλυτη συμφωνία με την υπόλοιπη συγγραφική της

εκδήλωση, με την επαγγελματική της οντότητα (είναι δημοσιογράφος και εργάζεται από πολλά χρόνια στο ΡΙΚ, ως παραγωγός προγραμ­ μάτων στο πολιτιστικό τμήμα του ραδιοφώνου) και με την κοινωνική της παρουσία (είναι πρόεδρος της Σοσιαλιστικής Γυναικείας Κίνησης της Κύπρου): άγρυπνη ποιητική και πολιτική συνείδηση, μαχητικό­ τητα και αυστηρότητα, ανιδιοτέ­ λεια, λιτότητα, αμεσότητα. Α ν σ’ αυτά προσθέσουμε τις ιδιαίτερες θεματικές όψεις της αντιπολεμικής και ανθρωπιστικής ευαισθησίας, των αδέσμευτων-τριτοκοσμικών ο ­ ραμάτων και της διεθνιστικής αλ­ ληλεγγύης, μπορούμε να δούμε πά­ νω στον ίδιο άξονα αφενός το ποιητικό της έργο, από τα ποιήμα­ τα του περιοδικού Κυπριακά Χ ρο­ νικά και τη Σύνθεση του 1964 ώς τα πρόσφατα, ανέκδοτα στο σύνο­ λό τους, κείμενά της, και αφετέρου τις μεταφραστικές δοκιμές της, από τις μεταφράσεις αφρικανικής και ινδικής ποίησης στα Κυπριακά Χρονικά και σε κυπριακές εφημε­ ρίδες (1965 κ.ε.) ώς τις κορυφαίες, επίτομες προσπάθειες, τους Α φ ρ ι­ κανούς π εζογράφους, Α θ ., «Θεμέ­ λιο», 1979, και το βιβλίο που πα­ ρουσιάζεται εδώ. Πράγματι, δεν υπάρχει ουσια­ στική απόσταση ανάμεσα στη νεα­ νική πραγμάτευση τυπικών αντιπο­ λεμικών μοτίβων (δημοσιεύσεις σε περιοδικά, 1962 κ.ε.) και εικόνων του βομβαρδιζόμενου Βόρειου Βιετνάμ ή της μεταπυρηνικής Ια­ πωνίας (Σύνθεση , 1964· Ο ηγεμό­ νας, 1969, «Ο κίτρινος ήλιος») και σε πρόσφατα αγωνιστικά ποιήματά της, όπως, π .χ ., τα «Το θέμα εί­ να ι...» και « Έ να ποιητικό συνέ­ δ ριο, Γιουγκοσλαβία 1980» (με τη σημειωμένη σύνδεση της «Κύπρου, Αφρικής, Λατινικής Αμερικής και Παλαιστίνης»). Ακριβώς όπως δεν υπάρχει απόσταση ανάμεσα στις πρώτες και μεταγενέστερες μετα­ φραστικές επιλογές της (κυρίως αντιαποικιοκρατικά ποιήματα από πολλές χώρες της Μαύρης Αφρι­ κής) και στα δεκαεφτά πεζά κείμε­ να του τόμου Α φ ρικανοί πεζογράφ οι (ποικίλα κείμενα από εφτά αγ­ γλόφωνες χώρες της Αφρικής) ή τα πεζογραφήματα του μικρότερου τόμου Σ ύγχρονοι παλαιστίνιοι πε■ζογράφοι. Η συνέπεια αυτή, πάντως, δεν ορίζει μόνο τη συγγραφική προσω­ πικότητα της Ντίνας Κατσούρη·

επ ί μια εικοσαετία για την επίλυση του προβλήματος.

ΒΑΪΟΣ ΠΑΓΚΟΥΡΕΛΗΣ

Μ ΑΡΙΑ Ν ΝΑ Σ ΑΙΝ Ο Υ Κ Ο Υ Τ Ο Υ Ζ Η : Στη ζωή τον τέλους. Αθήνα, Εστία, 1983. Σελ. 64. Η Ροξάνη στα πολύ προχωρημένα χρόνια της ζωής της καλύπτει με ταξί το δρόμο προς το γηροκομείο. Έ χοντας αποτύχει στην προσωπική της σχέση (της έχει αποδοθεί η ενοχή - «εσύ φταις»), αφήνει πίσω της ένα σπίτι με παράθυρα κλειστά, πού της θυμίζουν αυτή την τελευταία ώρα μάτια παιδιών, που εγκατέλειψε. Στο γηροκομείο μοιράζεται το δωμάτιο και τις μέρες της με τη Μαγδαληνή, που δεν είχε ποτέ δικά της παιδιά και μεγάλωνε τα ξένα. Εδώ αρκεί να κατέβεις τη σκάλα για να έχεις την αίσθηση ότι νικάς το θάνατο. Υπάρχουν όμως νύχτες που κάποιος «φεύγει». Εδώ συμβαίνει να γυρίζεις στην πρώτη παιδική σου ηλ'ικία, να θυμάσαι το μικρότερο και απλούστερο παραμύθι, να σκέφτεσαι τα σκαλοπάτια στη σκάλα της αγάπης (από το πρώτο σκαλοπάτι της αγάπης για τ’ άψυχα μέχρι το . τελευταίο, που δεν το φτάνεις ποτέ, του τέλειου έρωτα). Εδώ ή αφοσίωση μπορεί να εκφραστεί μ’ «ένα ψίχουλό και

60/οδηγος έχει παλιότερες ρίζες στην κυπρια­ κή λογοτεχνία. Το ιδιαίτερα πλού­ σιο και ενδιαφέρον σχετικό υλικό μένει, ακόμα, αδιερεύνητο και πε­ ριμένει μια σφαιρική και συστημα­ τική αντιμετώπιση. Εδώ μπορούμε απλώς να σχεδιάσουμε σε γενικές γραμμές έναν χώρο και ορισμένες παραμέτρους του· ακόμη και αν περιοριστούμε στην ποίηση, είναι δυνατό να επισημάνουμε την κυ­ πριακή ευαισθησία για τον μεσα­ νατολικό, τον αφρικανικό και, αρ­ γότερα, όλο τον «αδέσμευτο» κό­ σμο, που τροφοδοτείται, ίσως, και από την, παράλληλη με την ελλαδική, κυπριακή διασπορά των αρχών του 20ού αιώνα κ.ε. και τη γνωρι­ μία με την Αίγυπτο, την ανατολική και νότια Αφρική, τις ασιατικές αραβικές χώρες κ.ά., ωριμάζει στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια και στο πλαίσιο του απελευθερωτικού αγώνα των χρόνων 1955-1959, εξε­ λίσσεται ύστερα από την ανακήρυ­ ξη της ανεξάρτητης Κυπριακής Δ η­ μοκρατίας (1960 κ.ε.), παρακολου­ θεί άγρυπνα τις αφρικανικές και ασιατικές κρίσεις των χρόνων 19601973 και οξύνεται μέσα στις δρα­ ματικές νεότερες εξελίξεις του κυ­ πριακού ζητήματος (κρίσεις, τουρ­ κική εισβολή και εποικισμός, προσφυγικό και κοινωνικό πρό­ βλημα, προσπάθειες αγωνιστικής κινητοποίησης του κυπριακού λαού). Χρήσιμοι δείκτες της πο­ ρείας αυτής είναι εύκολο να εντο­ πιστούν στο έργο πολλών παλιότερων και νεότερων κύπριων ποιη­ τών, αρχίζοντας, π .χ., από τα διεθνιστικά και αντιπολεμικά κείμενα του Θεοδόση Πιερίδη (1956, 1958

κ.ε.) και τις σποραδικές, αλλά εύ­ στοχες ανθρωπιστικές και κριτικές αναφορές του Κώστα Μόντη (κυ­ ρίως 1965 κ.ε.) και φτάνοντας ώς την ευθεία σύνδεση του κυπριακού και του μεσανατολικού / παλαιστι­ νιακού ζητήματος σε κείμενα πολ­ λών ποιητών γραμμένα κυρίως ύστερα από το 1974: στη γαλήνια, αλλά συγκινημένη αποστασιοποίη­ ση του Θεοδόση Νικολάου («Τοπίο πολέμου», «Ημιτελής τοιχογραφία, Β'» κ.ά.), στη στοχαστική ειρωνεία του Κυριάκου Χαραλαμπίδη («Ανατολή θανάτου», «Νέα Κύ­ προς» κ.ά.), στην πληγωμένη οργή του Λεύκιου Ζαφειριού («Η ψυχή μου», «Στον Τάκη», «Οι ποιητές», «Έκθετο» κ.ά.) και αλλού. Κάτω από τον φωτισμό της νεότερης κυ­ πριακής εμπειρίας τα «ξένα» συγ­ χρονικά συμβάντα φαίνεται να γί­ νονται, για τον μέσο όρο των κύπριων δημιουργών, πολύ πιο ευα­ νάγνωστα από ό,τι για τον μέσο όρο των ελλαδιτών συντεχνιτών τους· κάποτε, μάλιστα, γίνονται φορείς είτε μιας άκαμπτης μαχητι­ κότητας είτε της ευεξήγητης «εξαντλήσεως» και «απηυδύσεως από αδικίες και κατατρεγμό» του περι­ φερειακού ελληνισμού, μπροστά στην καθόλου πια «μυστική βοή... των,πλησιαζόντων γεγονότων». Ο εκδοτικός οίκος «Θεμέλιο» δια­ θέτει και αυτός οξύ πολιτικό α ί­ σθημα και αξιοσημείωτη σταθερό­ τητα στις επιλογές του. Ο γόνιμος προσανατολισμός όλων των σει­ ρών, και των περισσότερων βι­ βλίων του, αξίζει, οπωσδήποτε, ευ­ ρύτερη μελέτη, που ανήκει, βέβαια.

Κυκλοφορεί το 19ο τεύχος

Έ πεα πτερόεντα • Αντώνη Αντωνόπουλου: «Σκέψεις πάνω στο Σ.Ν. για τους Αγροτικούς Συνεταιρι­ σμούς» · Απ. Ανδρέου: «Η αυταρχική εκπαίδευση και η αμφισβήτησή της» · Άννης Βρυχέα: «Ρυθμιστικό "83, η Αθήνα και πάλι Αθήνα · Παντελή Νικολακόπουλου: «Κρείττον το σιωπάν ή μη τι κρείττον του σιωπάν έχειν ειπείν» · Βασίλη Καμπά: «Βιο Ελλάς Α.Ε., σκέψεις για προβλήματα και προοπτικές» · Σάββα Τσιλένη: «Συ­ νέδριο για την αποκέντρωση» · Τόνιας Κιουσοπούλου: «Το β' Διεθνές Συμπόσιο Ι­ στορίας» · Στέλλας Μηναδάκη: «Το καλό και φτηνό φάρμακο και πως δεν το αποκτήσαμι . · Δημήτρη Κατσαρέλη: «Αθλητισμός ή aerobic centres;»

στα πολλά ζητούμενα της κοινωνιολογίας της νεοελληνικής λογοτε­ χνίας και εκδοτικής παραγωγής· πάντως, η έκδοση Σύγχρονοι πα· λακπίνιοι πεζογράφοι επικυρώνει αυτόν τον προσανατολισμό με τοι καλύτερο τρόπο. Το βιβλίο περιλαμβάνει, αρχικά, ένα «Εισαγωγικό σημείωμα για την ελληνική έκδοση», σ. 7-9, του Γιαχία Γιακλέφ, γενικού γραμματέα της Ένωσης Παλαιστίνιων Συγ­ γραφέων και Δημοσιογράφων (σύ­ ζευξη πολύ ενδεικτική): σύντομο, και όχι εντελώς ικανοποιητικό σχε­ δίασμα της παλαιστινιακής πεζο­ γραφίας, επιμονή στη στενή συνάρ­ τηση λογοτεχνικής δραστηριότητας και στρατιωτικού-πολιτικού αγώ­ να, διατύπωση ορισμένων ιδιαίτε­ ρων γνωρισμάτων θεματικής και ύφους της διηγηματογραφίας. Το «Σημείωμα της μεταφρά­ στριας», σ. 11-2, εξηγεί τα περι­ στατικά της επιλογής και μετάφρα­ σης (από τα αγγλικά) των κειμένων του τόμου: ανθολόγηση και όχι αξιολόγηση της παλαιστινιακής πε­ ζογραφίας, επιλογή με στόχο τη σύνθεση πολλών επιμέρους θεματι­ κών πεδίων («προσφυγικοί καταυ­ λισμοί», «κατεχόμενα εδάφη», «πρώτη γραμμή της μάχης», «δρό­ μοι της εξορίας», «σκοτεινές φυλα­ κές»). Στη μεταφράστρια ανήκουν και τα, κάποτε ελλιπή, «Βιογραφικά σημειώματα», σ. 135-6, των έξι παλαιστινιών πεζογράφων που αν­ θολογούνται στην έκδοση, ήτοι των: Γκασσάν Καναφάνι, Γιαχία Γιακλέφ, Μαχμούντ Λάμπατι, Για­ χία Ραμπάχ, Ρασιάντ Αμπού Σιάουαρ και Μωχάμεντ Αλή Ταχά. Οι έξι αυτοί πεζογράφοι (γεννη­ μένοι όλοι από το 1934 κ.ε.) αντι­ προσωπεύονται με εφτά διηγήματα και μία νουβέλα, σ. 13-133. Παρά τις ειλικρινείς επιφυλάξεις της με­ ταφράστριας για τις δυσκολίες αξιολόγησης της παλαιστινιακής λογοτεχνικής παραγωγής, οι ανα­ λογίες όγκου των περιεχομένων του βιβλίου εναρμονίζονται και με τις ποιοτικές τους διαβαθμίσεις: έτσι, ο πρόωρα χαμένος, εξαιρετικός πεζογράφος Γκασσάν Καναφάνι αν­ τιπροσωπεύεται με μία νουβέλα («Ά νθρω ποι στον ήλιο») και δύο διηγήματα («Γράμμα από τη Γά­ ζα», «Η γη των πικραμένων πορτο­ καλιών»), σ. 13-92, που καταλαμ­ βάνουν ακριβώς τα 2/3 της μετά­ φρασης· αντίθετα, καθένας από τους υπόλοιπους πέντε συγγραφείς

οδηγος/61 ccru τόμου αντιπροσωπεύεται με ένα του διήγημα. Οι «Ά νθρω ποι στον ήλιο» είναι το σημαντικότερο κείμενο του βι­ βλίου. Το έργο πρωτοδημοσιεύτηκε στα αραβικά (Βηρυτός, 1963) και γυρίστηκε σε κινηματογραφική ται­ νία το 1972, χρονιά δολοφονίας του συγγραφέα του· μέσα από τη συμβολή και σύμπλεξη ανεξάρτη­ των, αρχικά, ιστοριών εκτοπισμέ­ νων ή αυτοεξόριστων Παλαιστι­ νίων, αρτιώνεται μια τραγική αφή­ γηση που αποτελεί, ίσως, συμβολι­ κή παράσταση της μοίρας του πα­ λαιστινιακού λαού, μέσα από το πρίσμα της ενδοαραβικής αδιαφο­ ρίας ή και εκμετάλλευσης. Μικρό­ τερη εμβέλεια έχει το «Γράμμα από τη Γάζα», που επιχειρεί ένα «διδα­ κτικό» άνοιγμα προς τους απόδη­ μους Παλαιστίνιους της Αμερικής, ενώ «Η γη των πικραμένων πορτο­ καλιών» αντιστρέφει το μοτίβο των «πικρών λεμονιών», συναιρώντας εύστοχα τη μεσανατολική ιστορία των χρόνων 1967-1973 μέσα από την οπτική γωνία μιας απλής οικο­ γένειας παλαιστινιών προσφύγων με έντονες ελπίδες και διαψεύσεις. Το διήγημα «Ά ραμ πι ο καταπιε­ σμένος», σ. 93-100, του Γιαχία Γιακλέφ οδηγεί σε άλλα συμφραζόμενα: στη ζωή στα κατεχόμενα εδά­ φη, στα θέματα της συναλλαγής / συνεργασίας και της καταπίεσης εξέγερσης. Σε παλιότερη περίοδο, πιθανότατα πριν από το 1967, στα -:δάφη του Ισραήλ και με άξονα τη συνεχή χειροτέρευση της κοινωνι­ κής και ατομικής κατάστασης των αυτοχθόνων αράδων κατοίκων κι­ νείται το διήγημα του Μαχμούντ Λάμπατι «Ο Κανάαν ο Παλαιστί­ νιος διασχίζει τα σύνορα», σ. 10113. Το ακόμη παλιότερο (1960) διή­ γημα «Η θάλασσα έγινε γαλάζια», σ. 101-20, του Γιαχία Ραμπάχ απη­ χεί εμπειρίες του προσφυγικού κα­ ταυλισμού και προσθέτει στην άμε­ ση, κοφτή αφήγηση των υπόλοιπων κειμένων του βιβλίου τη συναισθη­ ματική φόρτιση της μυθοποίησης και μιας λυρικότερης διατύπωσης, που διακόπτεται και από έμμετρα κείμενα. Σχηματικά πρόσωπα και ασθματικό ρυθμό παρουσιάζει το μικρό διήγημα «Η επιστροφή του ξένου» του Ρασιάντ Αμπού Σιάουαρ, σ. 121-6, που έχει στόχο να προβάλει ηρωικά τη ζωή και την αυτοθυσία των παλαιστινιών μαχη­ τών. Πολύ έξυπνα συνθεμένη, σα­ τιρική και απομυθοποιητική, με

εμφανείς θεατρικές αρετές, είναι, τέλος, «Η μάχη», σ. 127-33, του Μωχάμεντ Αλή Ταχά, που αποσυ­ ναρμολογεί τους μηχανισμούς της ισραηλινής διοικητικής μηχανής, αλλά και την πολιτική και κοινωνι­ κή διαφθορά ή αδράνεια ορισμέ­ νων αραβικών κοινοτήτων στις κατεχόμενες περιοχές. Η μετάφραση της Ντίνας Κατσούρη κατορθώνει να αποδώσει, σε πολύ στρωτή και πλούσια γλώσ­ σα, τις διαφοροποιητικές αποχρώ­ σεις γραφής και ύφους κάθε κειμέ­ νου, τη λιτότητα των συχνών διαλογικών μερών και την ποιητική φόρτιση ορισμένων περιγραφών ή της ροής των εσωτερικών μονολό­ γων. Έτσι, στην έκδοση του «Θε­ μέλιου» βρίσκουν έκφραση υπεύ­ θυνη αρκετές επίκαιρες όψεις της αραβικής λογοτεχνίας της διασποράς ή της δοκιμασίας, όπως, π.χ., συμβαίνει και σε μιαν άλλη πρόσ­ φατη ελληνική έκδοση αξιόλογου σύγχρονου παλαιστινιακού πεζο­ γραφήματος, στη μετάφραση του μυθιστορήματος της Σάαρ Χαλίφα, Χρονικό της φραγκοσυκιάς, Α θ., «Καστανιώτης», 1982, από την Ισα­ βέλλα Μπερτράν και την Ά ν να Σταματοπούλου. Αλλά οι Σύγχρο­ νοι παλαιστίνιοι πεζογράφοι προσ­ φέρουν κάτι πολύ πιο σημαντικό: τη λογοτεχνική και μεταφραστική εμπειρία και ωριμότητα, καθώς και τη θερμή εναρμόνιση της μεταφρά­ στριας με το υλικό της, δηλαδή επι­ λεγμένα έργα αγαπημένων «ξένων» συναδέλφων της· όλα έχουν συνερ­ γήσει σε μια ζηλευτή ισορροπία νη­ φάλιας ακρίβειας και συγκινημένης συμμετοχής. Κατεβαίνοντας την οδό Εθνικής Αμύνης (και πρώην Βασιλίσσης Σοφίας) της Θεσσαλονίκης, και πριν φτάσει στις παρυφές της ζωη­ ρότερης στην πόλη περιοχής νεανι­ κής και άλλης διασκέδασης και διανυκτέρευσης, ο περαστικός εξα­ κολουθεί να διαβάζει σ’ έναν τοί­ χο, άσβηστη αλλά και παραδόξως αξεθώριαστη πολύν καιρό τώρα, την επιγραφή: «Στο Ντορέ και τη Σελήνη η αδιαφορία σου με σβήνει· / Παλαιστίνη». Απέναντι στη δί­ καιη τούτη φωνή, το βιβλίο του «Θεμέλιου» και της Ντίνας Κατσούρη δίνει μια από τις δυνατές απαντήσεις και προσφέρεται ωςν αντίδοτο δραστικό.

πολλά τίποτα». Εδώ η θύμηση μπορεί να είναι μια κρεμάστρα μ’ ένα σχολικό πηλήκιο και ένα παιδικό σακάκι φορτωμένο αταξίες. Εδώ τα όνειρα είναι προφητικά. Έ να τέτοιο όνειρο κάνει τη Ροξάνη να παρακολουθεί τον ύπνο της Μαγδαληνής μην τύχει και «φύγει» κι αυτή, τη νύχτα. Πολλοί φίλοι -ο ι «φίλοι που ενόμισε»- είχαν φύγει από τη ζωή της Ροξάνης. Τελικά «φεύγει» και η Μαγδαληνή άκαμπτη και μόνη («φεύγαμε μαζί, μα έφυγε πρώτη»), και μένει η Ροξάνη να της κρατά το χέρι «που σιγά-σιγά παγώνει», ζαρωμένη σε μια γωνιά μοναξιάς, με γερμένο το κεφάλι σε βαθιά περισυλλογή γιατί «δεν κλαίνε οι γέροι». Το βιβλίο είναι γραμμένο σε πεζό ελλειπτικό λόγο, με λυρικό ύφος, όπου πολλά μένουν ανείπωτα. Η Ροξάνη πορεύεται προς το τέλος της μέσα από περιγραφές σε εναλλασσόμενο πρώτο και τρίτο πρόσωπο, και με μια κλίμακα αισθημάτων που ορίζεται ανάμεσα στη σκληρότητα της αμετάκλητης απόρριψης και στην τρυφερότητα της πλήρους αφοσίωσης. Στο βιβλίο κυριαρχεί έντονα η αντιστοιχία αναχώρηση-μοναξιά. Η Ροξάνη έφυγε και τα δικά της παιδιά έμειναν πίσω, τα ξένα παιδιά που μεγάλωνε η Μαγδαληνή έφυγαν κι εκείνα, οι φίλοι έφυγαν, οι γέροι του γηροκομείου «φεύγουν» τις νύχτες, η Μαγδαληνή «φεύγει» και μένει η Ροξάνη να τραβήξει λίγο ακόμα τη ζωή της μόνη. Το βιβλίο, όπως και η εικονογράφησή του από την ίδια τη συγγραφέα, αφήνει να διαφανεί το ιδιαίτερο ποιητικό ύφος της Μαριάννας Αίνου-Κουτούζη, όπου η μνήμη εναλλάσσεται με την πράξη, ο μύθος παρεμβαίνει στην πραγματικότητα, και όπου το παρελθόν και το μέλλον συγκλίνουν σ’ εκείνο το ελιοτικό σημείο που είναι διαρκώς παρόν. ΑΛΚΗΣΤΙΣ ΣΟΥΛΟΓΙΑΝΝΗ

ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΕΧΑΓΙΟΓΛΟΥ

62/συνεντευξη

Σταύρος Βαβούρης: Η σκοτεινή συμβολική έχει αποκλείσει το ευρύ κοινό από την ποίηση Τον περασμένο Απρίλη κνκλοφόρησαν τα «Carmina prof ana» τον Σταύρον Βαβούρη. Τα «βέβηλα» αντά ποιήματα, πον ο ποιητής έγραφε από το 1979 και ύστερα, χαρακτηρίζονται ως «ο τελενταίος σταθμός μιας μονομαχίας τον ρε τις δννάμεις της μοίρας...». Στις 53 σελίδες της σνλλογής ο αναγνώστης έχει τη δννατότητα για μια πλήρη επικοινωνία με την ποίηση τον Σταύρον Βαβούρη. Τα πρώτα σας ποιήματα δημοσιεύτηκαν όταν ήσαστε ακόμα έφηβος. Πώς βλέπετε σήμερα εκείνα τα ποιήματα; ΣΤΑ πρώτα μου ποιήματα υπήρχε σε σπέρμα όλη η ποίησή μου. Η θεματική δεν άλλαξε, Και, τολμώ να πω, και η έκφραση δεν άλλαξε. Αλλά ό,τι έλεγα τότε πολύ συγκεκαλυμμένα, όσο περ­ νάει ο καιρός το λέω με λιγότερη συμβολική. Ό ταν π.χ. έλεγα: «κι έλεγε λόγια τρελά, / που

Ποιήματά τον πρωτοδημοσιεύτηκαν σε περιοδικά την περίοδο 1940-1944. Το πρώτο τον βιβλίο («Εδώ φαντάσον καλπασμούς και κύματα») εκδόθηκε το 1952. Ακολούθησαν εννέα ποιητικές σνλλογές (και 2 τόμοι με επιλογές) και ένα βιβλίο με πεζά κείμενα. Η Θεοδώρα Ζερβού και ο Γιώργος Γαλάντης σννάντησαν πρόσφατα τον ποιητή στο σπίτι τον και μας μεταφέρονν τη σύνομιλία τονς. απέλπιζαν για το μυαλό του, τους δικούς του» ή: «πως η πνοή πού ’φερνε η θάλασσα στον κήπο I τον ξερίζωνε», ήταν ένα σύμβολο. Και ήταν πε­ ρίεργο για την ηλικία μου. Και για την παιδεία μου ακόμα. 17 ετών τι παιδεία μπορεί να έχει' κανείς; Εγώ, βέβαια, ήδη είχα διαβάσει Καρυωτάκη πάρα πολύ. Είχα διαβάσει πάρα πολύ Καβάφη, Σεφέρη, όλους τους μοντέρνους ποιητές. Αλλά πόσο τά ’χα χωνέψει, πόσο τά ’χα καταλά­ βει όλα αυτά; Γιατί, ας μη γελιόμαστε, η ποίηση,

συνεντευξη/63 στηριχτεί στο πρώτο του βιβλίο και να πει: «Νά, αυτό είναι το έργο μου». Εκτός αν είναι ο Ρεμπώ. Αλλά και ο Ρεμπώ δεν επιβλήθηκε με το «Μεθυσμένο καράβι». Ακολούθησαν και τα άλ­ λα βιβλία του που τον επέβαλαν. Στα «Carmina profana» συναντάμε τόνους οργής. Σε παλαιότερα ποιήματά σας, όπως λ.χ. στους «Χωρισμούς», οι χαμηλοί τόνοι είναι συχνοί. Σημαίνει αυτό κάποια αλλαγή με τα χρόνια;

ακόμα και του Καρυωτάκη, είναι δύσκολη για ένα παιδί 15 χρόνων που ήμουν-εγώ όταν άρχισα να διαβάζω. Με στίχους σαν κι αυτούς που ανέ­ φερα προσπαθούσα να εντυπωσιάσω- δεν υπάρ­ χει αμφιβολία. Άλλο αν ο στίχος βγήκε τελικά περισσότερο εντυπωτικός παρά εντυπωσιακός. Ο «Μονόλογος μπροστά στα ριζικά μας» είναι δημοσιευμένος στη «Νέα Εστία» το 1944, αλλά το είχε δύο χρόνια. Διότι τότε δεν ήταν εύκολο να σ’το δημοσιεύσει αμέσως. «Βιάζεσθε πολύ»; όταν τους το υπενθύμιζα, «βιάζεσθε πολύ κ. Βαβούρη. Περιμένετε», μου έλεγαν. Το είχατε δηλαδή δώσει το 1942; ΝΑΙ, ήμουνα 16 στα 17. Δηλαδή στα 17 μου το τελείωσα. Ειδάλλως, ήταν ένα ποίημα που είχε γραφτεί, όπως όλα μου τα ποιήματα, σε σχέδια και παρασχέδια που κατέστρεφα. Θα εντοπίζατε, παρ’ όλα αυτά, κάποια διαφορά ανάμεσα στα πρώτα σας ποιήμα­ τα και τα σημερινά; ΔΕ νομίζω ότι υπάρχει διαφορά. Ούτε πιστεύω στην ανανέωση. Πρέπει να ξαναγεννηθεί κανείς για να ανανεωθεί. Ό τι υπάρχουν πράγματα που βελτιώθηκαν, ναι. Κανείς ποιητής δεν μπορεί να

ΟΙ περίοδοι οργής και εγκαρτέρησης σε μένα δεν είναι μόνιμες. Λόγου χάριν το «Ας πούμε λόγω της βροχής» το έγραψα κατόπιν προκλήσεως. Διότι μου έλεγαν ότι είμαι κραυγαλέος, μελο­ δραματικός, ότι πετυχαίνω στα δραματικά ποιή­ ματα και ότι δεν μπορώ να μιλήσω σε χαμηλούς τόνους. Έτσι, το «Ας πούμε λόγω της βροχής» γράφτηκε σε χαμηλούς τόνους από πρόκληση. Ίσως και οι «χωρισμοί» γράφτηκαν από πρό­ κληση. Θα έλεγα ότι υπάρχει ένα σκαμπανέβα­ σμα σε μένα. Διότι εγώ τώρα πια θα έπρεπε να έχω περάσει στην εποχή της εγκαρτέρησης. Δεν μπορώ να ελπίζω σε αλλαγή. Το αποκλείω να καλυτερεύσει η κατάστασή μου. Καί η ηλικία μου, εδώ πέρα που τα λέμε, δεν επιτρέπει πια όνειρα. Όμως, εγώ πιάνω τον εαυτό μου να ονειρεύεται μια καινούρια αρχή. Πότε όμως θα την κάνω αυτή την καινούρια αρχή; Υπάρχουν σύμβολα που έρχονται και ξα­ νάρχονται στην ποίησή σας. Ό πω ς η Ελένη... ΘΑ ’λεγα προσωπεία. Η Ελένη δεν είναι σύμβο­ λο. Ναι. Είναι όμως η βροχή, η θάλασσα...

Θεωρώ τον εαυτό μου στρατευμένο στην υπόθεση της ποίησης. Πιστεύω στη ρήση του Ντοστογιέφσκι: «Η ομορφιά είναι που θα σώσει τον κόσμο».

ΝΑΙ, η βροχή είναι σύμβολο. ...και η γριά.

64/συνεντευξη

Έργα του Σταύρου Βαβούρη 1. Εδώ φαντάσου καλπασμούς και κύματα, 1952.

2. Τρία ποιήματα, 1954.

3. Σημειώσεις για έναν άνθρωπο που πέθανε, 1956.

4. Πικρά χείλη δίχως γεύση παραδοχής, 1959.

5. Τα ξηρά ποιήματα, 1963.

6. Οι Α τρείδες της φωτιάς και της σιωπής, 1964.

7. Εν ερημίαις και σκολιαίς (διηγήματα), 1965.

8. Ορφέας κατερχόμενος-, 1971 (πολυγραφημένη έκδοση).

9. Delecta (εκλογή από το ποιητικό του έργο), 1971.

10. Ποιήματα (εκλογή από το ποιητικό του έργο), 1977.

11. Στον αστερισμό των εγκλίσεων και των χρόνων του ρήματος «έρχομαι», 1981.

12. Carolina profana, 1983.

ΝΑΙ, η γριά είναι σύμβολο της μοίρας. Υποστη­ ρίζουν όμως μερικοί ότι οι αναγνώστες που δεν έχουν διαβάσει τις προηγούμενες συλλογές μου δεν θα καταλάβουν εύκολα το νόημα των στίχων μου για «τη δυσφορία της βροχής», «τη δυσφο­ ρία της θάλασσας» ή και τη γριά ακόμη. Ειδικά για τη γριά δε συμφωνώ. Είναι ολοφάνερο πως συμβολίζει τη μοίρα. ΝΑΙ. Θέλω να προσθέσω ότι ένας νεαρός καθη­ γητής, ονόματι Λαμπρέλης, που γράφει κι ο ίδιος ποιήματα και έχει μελετήσει τα ποιήματά μου, παρατήρησε ότι υπάρχει η γριά και στο πρώτο μου βιβλίο. Στο ποίημα «Η γυναίκα που πουλούσε λαχεία». Είναι η Λάχεσις. Ομολογώ ότι δεν το είχα σκεφτεί αυτό όταν έγραφα το ποίημα. Έ να πραγματικό γεγονός είναι η αφετηρία αυτού του ποιήματος. Καθόμουνα στο παράθυ­ ρο και περνούσε κάθε βράδι μια γυναίκα που πουλούσε λαχεία. Κι εγώ αισθανόμουνα ένοχος. Γιατί εγώ ανοίγοντας το παράθυρο περίμενα... Ήμουνα δυστυχής. Αλλά είχα μια δυστυχία πο­ λυτελείας. Ενώ εκείνη σήκωνε μια. δυστυχία αθλιότητας. Μια πραγματική δυστυχία. Είναι διαφορετικό να είσαι πολυτελώς δυστυχής. Εγώ το θεωρώ ευτυχία νά ’σαι αθέατα δυστυχής. Δη­ λαδή να μην εκτίθεσαι στον οίκτο των άλλων. Να μπορείς να κλειστείς μέσα και να πεθάνεις μόνος σου. Διότι στο κάτω κάτω της γραφής ποιος δε θα πεθάνει; Δεν είναι φοβερότερο να πεθάνεις ζητιανεύοντας στους δρόμους; Γιατί εκείνη η γυναίκα που πουλούσε λαχεία έκανε

ένα είδος επαιτείας. Ενώ εγώ ανοίγοντας το πα­ ράθυρο περίμενα... -θ α το πω, γιατί να μην το πω ;- περίμενα νά ’ρθει ο έρωτας. Κι ο έρωτας δεν ερχότανε και γι’ αυτό ήμουνα δυστυχής. Εκ του ασφαλούς. Μέσα στο σπίτι μου. Κι άφηνα το παράθυρο «μ’ απόγνωση ανοιχτό». Ενώ εκείνη δεν είχε αυτή την πολυτέλεια. Αργότερα συνειδητοποίησα ότι ήταν ένα ακό­ μα πρόσωπο της μοίρας, το τρίτο πρόσωπό της, όπως μου έγραψε σε ένα θαυμάσιο γράμμα ο Λαμπρέλης. Κανείς όμως δε δέχεται να δημο­ σιεύσει αυτές τις αναλύσεις του για το έργο μου. Μόλις ακούνε Βαβούρη... Έχω γίνει το κόκκινο πανί για τον ταύρο εγώ. Πού το αποδίδετε αυτό; ΔΕΝ μπορώ να πω ότι δεν είμαι δηκτικός. Ό τι δεν είμαι κακόγλωσσος. Αλλά όταν μου πατή­ σουν τον κάλο, όταν με δαγκώσουν μία φορά, δαγκώνω δέκα. Εκδικητικός δεν είμαι, αλλά ίσως δε μου δόθηκε η ευκαιρία να γίνω εκδικητι­ κός. Είμαι μνησίκακος, ομολογώ. Γιατί μου έχουν φερθεί πολύ άσχημα. Θα μπορούσα να αναφέρω πολλά περιστατικά εχθρότητας απέ­ ναντι μου. Γεγονότα της προσωπικής σας ζωής φαί­ νεται να έχουν περάσει στην ποίησή σας. Ισχύει το ίδιο και για γεγονότα της ζωής του τόπου μας; ΤΑ γεγονότα της προσωπικής μου ζωής, α! βέ­ βαια, έχουν βρει έκφραση στην ποίησή μου. Ό σο για τα γεγονότα του τόπου... Πρέπει να πω ότι με κατηγορούν ότι είμαι απολιτικός. Εδώ

Νομίζω ότι ορισμένα ποιήματα δε διαβάζονται. έχει παίξει θεμελιώδη ρόλο η αναπηρία μου. Στην κατοχή όλοι οι συνομήλικοί μου ήταν επονίτες. Εμένα καμιά αντιστασιακή ομάδα δε θα με δε”όταν. Να δράσω πώς; Να γράψω συνθή­ ματα στον τοίχο; Με την περίπολο τη γερμανική δυο δρόμους πιο κάτω; Πώς θά ’τρεχα; Και στα γεγονότα του Πολυτεχνείου αντιμετώπισα το ίδιο πρόβλημα. Ήθελα να διαδηλώσω υπέρ της δημοκρατίας. Ένιωθα την, ανάγκη να βρεθώ ανάμεσα σ’ αυτό τον κόσμο (που -το εξομολο­ γούμαι- θέλω να του αρέσω, γιατί δεν είμαι ελι­ τίστικος ποιητής, δε γράφω σκοτεινά) και ετοιμαζόνουνα να πάω στο χώρο του Πολυτεχνείου όταν με προσγείωσε ένας φίλος: «Δεν ξέρεις πώς

συνεντευξη/65 θα εξελιχτούν τα πράγματα. Αν χρειαστεί, πώς θα τρέξεις;» Έτσι, έμεινα ακόμα μια φορά στη γωνιά μου εξαιτίας της αναπηρίας μου. Γενικότερα, θεωρώ τον εαυτό μου στρατευμένο στην υπόθεση της ποίησης. Πιστεύω στη ρήση του Ντοστογιέφσκι: «Η ομορφιά είναι που θα σώσει τον κόσμο». Έχετε'εργαστεί ως καθηγητής φιλόλογος 25 χρόνια στη μέση εκπαίδευση, στην Αθήνα και στην επαρχία, κι απ’ αυτά, τα 4 τελευταία χρόνια είσαστε γυμνασιάρχης. Ποιες ήταν οι σχέσεις σας με τους μαθητές σας; ΘΑΥΜΑΣΙΕΣ. Σχεδόν ποτέ δε μου έγινε καζού­ ρα. Τις πρώτες μέρες τους φαινόμουνα περίερ­ γος και με φοβόντουσαν. Αλλά έπειτα με λα­ τρεύανε. Ανάμεσα στους μαθητές σας προ εικοσαε­ τίας και τους σημερινούς μαθητές υπάρ­ χουν σημαντικές διαφορές; ΟΧΙ. Αυτό το δήθεν χάσμα εγώ το θεωρώ γε­ λοίο. Υπήρχαν ανέκαθεν ταραξίες. Ό ταν εγώ ήμουν-μικρός μαθητής στο δημοτικό, μου πετάξανε μία τράκα-τρούκα μέσα στο πουκάμισό μου. Μου έκαψε όλη την πλάτη. Κατέληξε στη μέση μου, όπου και έκανε το μεγαλύτερο έγκαυ­ μα. Αν αυτό γινόταν σήμερα, θα σπεύδαμε να πούμε ότι το παιδί που το έκανε έχει κακούργα ένστικτα. Πρέπει όμως να πω ότι υπάρχει μια-τεράστια διαφορά ανάμεσα στον καιρό που εγώ ήμουνα μαθητής και στο σήμερα: Τότε οι καθηγητές έδερναν ανηλεώς. Εμένα μου χτύπησαν το κεφά­ λι επάνω στο θρανίο και μάτωσε μύτη, δάγκωσα γλώσσα, έκοψα χείλη και έτρεχε αίμα από παν­ τού. Γιατί; Γιατί μπερδεύτηκα ανάμεσα στο μύριοι και το μυρίοι. Λοιπόν: «Μύριοι, μυρίοι. Πες μας τη διαφορά!» Εγώ έμεινα άφωνος και... «Να!!!», μου δίνει μια. Την ίδια μέρα πάτησε ένα πιαιδί στην πλάτη, οπότε εγώ, έντρομος, σηκώ­ θηκα και έφυγα. Εμείς ως καθηγητές δεν τολμούσαμε να χτυπή­ σουμε μαθητή. Εγώ δε χειροδίκησα ποτέ. Κι ακόμα δε μου άρεσε να τιμωρώ τα παιδιά- ούτε να τα προσβάλλω. Το επάγγελμα του καθηγητή σας έχει επη­ ρεάσει στην ποίησή σας; Α, ΦΟΒΕΡΑ. Πολλά ποιήματά μου το δείχνουν. Το «Έρχομαι», οι «Υποθετικοί λόγοι», το «Σε χρόνο υπερσυντέλικο». Με έχει επηρεάσει τρομε­ ρά αυτό τό επάγγελμα. Με έπνιγε. Δεν ήταν κάτι

που μου πήγαινε. Άλλο αν ήμουν πολύ ευσυνεί­ δητος και δεν επέτρεπα στον εαυτό μου να τα μπουρδουκλώνει και προετοιμαζόμουνα το από­ γευμα για να διδάξω την άλλη μέρα. Γιατί εγώ εργάστηκα πολύ σκληρά. 26 ώρες την εβδομάδα. Και πολλές φορές με το έτσι θέλω μας δίνανε πε­ ρίσσιες ώρες χωρίς να πληρωνόμαστε υπερωρίες. Οι μαθητές σας διαβάζουν τα ποιήματά σας; ΠΟΤΕ δεν προσπάθησα να γνωρίσω την ποίησή μου στους μαθητές μου. Το θεωρούσα ανεπίτρε­ πτο. Πρέπει, όμως, να πω ότι το «Έρχομαι»,

Στο χώρο της νεοελληνικής ιντελιγκέντσιας ισχύει το «σε θαυμάζω αν με θαυμάζεις» ή το «είσαι τόσος όσος παραδεχόμαστε εμείς ότι είσαι». που ήταν και φτηνό, το αγόρασαν πολλοί μαθη­ τές μου. Ίσως γι’ αυτό εξαντλήθηκε! Αλήθεια, στο «Διαβάζω» γράφετε ποια βιβλία πουλάνε περισσότερο. Θά ’πρεπε να σημειώνετε και τα βιβλία που έχουν εξαντληθεί. Και να ξανάτυπώσω, βέβαια, το βιβλίο μου δεν νομίζω ότι θα πουληθεί, Υπάρχει άνθρωπος που καυχήθηκε ότι το δάνεισε σε εκατό. Κι ακόμα, μια κυρία

66/συνεντευξη μου τηλεφώνησε: «Θά ’ρθω να σε δω, αλλά θα μου δώσεις το βιβλίο σου;» Θίγετε τώρα ένα άλλο θέμα. Αν αγορά­ ζουν οι Έλληνες βιβλία. ΔΕ νομίζω ότι αγοράζουν ποίηση. Αλλά δε φταίνε οι Έλληνες. Πώς αγοράζεται ο Μαρκές; Πώς αγοράζεται ο Ιωάννου; ο Κουμανταρέας; Υπάρχουν δηλαδή ποιητές αλλά δεν υπάρ­ χει αναγνωστικό κοινό για την ποίηση; ΝΑΙ. Νομίζω ότι έχει λήξει πια το ενδιαφέρον για την ποίηση. Ίσως φταίνε οι ποιητές, που χρησιμοποιούν σκοτεινά σύμβολα. Η σκοτεινή συμβολική έχει αποκλείσει το ευρύ κοινό, από την ποίηση. Κι έτσι δεν αγοράζονται και βιβλία που είναι πολύ σαφή, όπως το «Carmina profana». Θά ’πρεπε όμως να πω ότι ειδικά γι’ αυτή τη συλλογή ήταν σφάλμα που διάλεξα τίτλο λα­ τινικό σε μια εποχή που τα λατινικά δε διδά­ σκονται πια. Οι περισσότεροι δεν μπορούν να διαβάσουν τον τίτλο. Ντρέπονται να πουν: Δώ­ στε μου αυτό το βιβλίο. Πώς νομίζετε ότι πρέπει να διαβάζονται τα ποιήματά σας; ΈΧΩ μια θεωρία σχετική: Ό τι κάποτε πρέπει να γίνει αυτό που γίνεται στη Ρωσία. Να γίνονται δημόσιες ακροάσεις. Ό πω ς κάνει ο Γεφτουσένκο και απαγγέλλει τα ποιήματά τόυ. Πολύ φοβά­ μαι ότι δε διαβάζονται τα ποιήματά μου· ακούγονται.

Αυτό ισχύει γενικότερα στην ποίηση; ΓΙΑ ορισμένα μόνο ποιήματα. Ο Καβάφης δια­ βάζεται θαυμάσια. Ο Καρυωτάκης διαβάζεται θαυμάσια. Και ο Σεφέρης. Γιατί όχι και ο Ελύτης. Αλλά νομίζω ότι ορισμένα ποιήματα δε δια­ βάζονται. Δηλαδή, αυτή τη στιγμή μου γίνεται μεγάλη αδικία που δε μου γυρίζουν ένα δίσκο. Υπάρχει, όμως, και μια διαφορετική άποψη. Μου έχουν πει καθαρά: «Βεβαίως. Αφού τα δια­ βάζεις έτσι!!» Στις ποιητικές βραδιές στο Θέατρο Έρευνας, όταν τελειώσαμε ο Γεραλής κι εγώ, έμεινε το κοινό για να πει τις εντυπώσεις του και να κάνει ερωτήσεις. Είπε, λοιπόν, κάποιος ότι είχα κάνει «ένα σώου αλά Σάρα Μπερνάρ». Πρώτον δεν μπορούσα να κάνω τη Σάρα Μπερ­ νάρ διότι καθόμουνα. Θυμάμαι πως έκανα μια

Ό λοι οι ποιητές μέχρι τον Καβάφη την καθαρεύουσα τη βγάλανε από την πόρτα. Ο Καβάφης και εμείς οι νεότεροι τη βάλαμε από το παράθυρο. κίνηση με το χέρι λέγοντας το στίχο «όλοι τους, όλοι τους». Αμέσως σκέφτηκα: «Τα ξερά σου μαζεμένα». Διότι φοβήθηκα ακριβώς ότι θά ’δινα την εντύπωση ότι κάνω θέατρο. Βέβαια τους χρωματισμούς δεν μπορούσα να τους αποφύγω. Διότι δεν πιστεύω ότι τα ποιήματα πρέπει να διαβάζονται, όπως λένε, αποστασιοπόιημένα. Επιχειρήσατε ποτέ να γράψετε θέατρο;

Σταύρος Βαβούρης, Σούνιο 1949

Α, ΕΦΤΑΣΑΜΕ! Αυτό είναι! Η μανταλιτέ της σταρ! Μου τό ’χουν πει γιά να με καύτηριάσουν: «Γιατί δε γράφεις θέατρο; έτοιμος είσαι». Δεν το είπα με τέτοια πρόθεση. ΤΑ ποιήματά μου δεν απέχουν πολύ από το να είναι δραματικοί μονόλογοι. Γι’ αυτό ακριβώς ρώτησα. ΛΟΙΠΟΝ, γιατί να τα κάνω θέατρο; Βέβαια με έναν καλό σκηνοθέτη οι «Ατρείδες» μου γινόντουσαν ένα θαυμάσιο κομμάτι. Ό πω ς, υποθέτω, στην «Ιφιάνασσα, Χρυσόθεμη, Λαοδίκη» φωτο­ γραφίζεται και το σκηνικό. Είναι σαν να δίνω οδηγίες όταν λέω: «Με το χέρι σαν ξερό πάνω στον ώμο του διαδόχου». Είναι οι παλιές φωτο­ γραφίες των μεγάλων αστικών οικογενειών, όλοι

συνεντευξη/67 στη σειρά, τα παιδιά μπροστά οκλαδόν, οι μεγά­ λες θυγατέρες όρθιες με το χέρι πάνω στον ώμο του πατέρα ή της μητέρας. Είχαμε και στην οικογένειά μας μια τέτοια φωτογραφία. Έτσι φαντάζομαι, λοιπόν, πως θ’ άρχιζε το έργο: Με τους φωτογράφους να τοποθετούν τα πρόσωπα στις στάσεις που περιγράφω, «αφού φωτογραφίζεται / για μια καθολική ψυχολογία κι εξήγηση / ολόκληρη η οικογένεια Ατρείδη».

Ό χι, είναι πολύ αργά να γράψω θέατρο. Ίσως είμαι και τεμπέλης. Αν και δεν μπορώ να το πω αυτό, αφού σηκώνομαι τη νύχτα, ακόμα και στις τρεις, για να διορθώσω ένα στίχο. Αν δεν τον διορθώσεις τώρα, λέω, ώς το πρωί θα τον έχεις ξεχάσει. Ίσως δεν είμαι γεννημένος να γράψω θέατρο. Ίσως να είναι θέατρο η ποίηση μου... Ή μπορεί να σας αρκεί η ποίηση. ΕΙΝΑΙ αυτό που μου έχουν πει ότι είπε ο Καβάφης (εγώ δεν το συνάντησα αυτό το κείμενο που­ θενά): «Έχω μια φωνή μέσα μου την οποία ρω­ τάω: -Να γράψω διήγημα; - Ό χι. - Να γράψω κριτική; - Όχι. - Τι να γράψω; - Μόνο ποίη­ ση». Μια και αναφέρατε τον Καβάφη, σας έχουν αποκαλέσει ζωντανό επίγονο του Καβάφη... ΝΑΙ. Σε μια κριτική στο «Διαβάζω». Γόνιμο και δημιουργικό επίγονο του Καβάφη. Καθόλου δε μου κακοφαίνεται αυτό. Κατάγομαι από τον Κα­ βάφη και τον Καρυωτάκη. Μα γιατί να μην το πω; Άλλα πράγματα είναι που με συγχύζουν.

Το θεωρώ ευτυχία νά ’σαι αθέατα δυστυχής... να μην εκτίθεσαι στον οίκτο των άλλων. Όταν λένε: «Ποιος είσαι εσύ που κρίνεις τον τά­ δε ή τον δείνα; Δεν πήρες ποτέ βραβείο. Δε σου ζήτησαν ποτέ συνεργασία». Αυτά είναι τα επιχειρήματά τους. Και αναλίσκονται σε αλληλοεπαίνους. Γενικά στο χώρο της νεοελληνικής ιντελιγκέντσιας ισχύει το «σε θαυμάζω αν με θαυμά­ ζεις» ή το «είσαι τόσος όσος παραδεχόμαστε εμείς ότι είσαι». Επ’ ουδενί θα παραδεχτούν ότι είναι πιθανό να ξεπεράσεις τη βαθμολογία που κάποτε σου έδωσαν. Ό χι ότι θεωρώ τον εαυτό μου μεγάλο ποιητή! Πιστεύω όμως ότι έχω γρά-

Ο Σταύρος Βαβούρης, τον Ιούνιο τον 1980, στη Σάμη, με την Α'τάξη

ψει μια προσωπικότατη ποίηση. Κι ακόμα ότι κάθε μου βιβλίο έχει πάει ένα βήμα πιο πέρα από το προηγούμενο. Σας απασχολεί η δομή στα ποιήματά σας; ΠΑΡΑ πολύ. Είναι ποίημα που το έχω γράψει 15 φορές. Όταν λέω 15 φορές, κυριολεκτώ. Τό ’γραφα απ’ την αρχή για να διορθώσω τη θέση ενός στίχου ή μιας λέξης. Και το ξανάγραφα πάντα απ’ την αρχή. Αφού είχα δώσει τα χειρό­ γραφα των «Carmina profana» στον εκδότη, για μια στιγμή με έπιασε ο φόβος ότι θα κατηγορηθώ ότι θέλω να εντυπωσιάσω με τις βωμολοχίες. «Μου δίνεις τα χειρόγραφα;», λέω.' Λέει: «Για­ τί;» «Θέλω ν’ αλλάξω ορισμένα πράγματα». «ΛέIξεις θα δεχτώ. Αλλαγή θέσεων όχι». «Τις βωμο­ λοχίες...» «Αν τα αλλάξεις μη μου τα ξαναφέρεις. Θα χαλάσεις το κείμενο.» Διατυπώνεται συχνά στις μέρες μας μια ανησυχία σχετικά με την εξέλιξη της γλώσ­ σας μας. Η δημοτική είναι πια γεγονός και στον επίσημο γραπτό λόγο. Μερικοί όμως υποστηρίξουν ότι καθιερώνεται μια κατα­ σκευασμένη, ψεύτικη δημοτική. Ποια εί­ ναι η γνώμη σας; Η ΚΑΘΑΡΕΥΟΥΣΑ έχει μπει πια στη ζωή μας, με λέξεις, με εκφράσεις... Όλοι οι ποιητές μέχρι τον Καβάφη την καθαρεύουσα τη βγάλανε από την πόρτα. Ο Καβάφης και εμείς οι νεότεροι τη βάλαμε από το παράθυρο. Άλλωστε υποτίθεται ότι στην τηλεόραση μιλάνε στη δημοτική και λέ­ νε «οι μέθοδες», «οι νομάρχοι» κ.λ.π. Και ξέρετε τι είπε μια ανακοίνωση του ΠΑΣΟΚ; «Τα άλλα είναι εκ του πονηρού». Έκφραση της καθαρεύ­ ουσας. Λοιπόν δε νομίζω ότι υπάρχει θέμα. Οι πεπαιδευμένοι άνθρωποι θα μιλάνε αυτό που λέ­ με μεικτή.

68/συνεντευξη

παρατημητηι,

Α ΙΚ Α Β Ο και Π Ο Λ ΙΤ ΙΚ Η ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ 5ο τεύχος - έκτακτο αφιέρωμα ΑΝΑΚΗΡΥΞΗ «ΤΟΥΡΚΟΚΥΠΡΙΑΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ» ■

Αφιέρωμα στις ΠΟΛΥΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ

■

Εισαγγελικές εξο υσ ίες και α τομικές ελευθερίες

■

Το δικαίωμα των διαδηλώσεων και η παρακώλυση

Και πώς βλέπετε να περνά στην ποίηση αυτό το πρόβλημα δημοτικής και καθα­ ρεύουσας; Α, ΝΟΜΙΖΩ πια ότι εξαρτάται από το αν έχεις κότσια. Είναι ακριβώς ο αντίποδας των τολμη­ ρών εκφράσεων. Φοβόμουνα ότι οι τολμηρές εκ­ φράσεις των «Carmina profana» δε θα περάσουν. Και άνθρωποι συντηρητικοί (όπως η αδερφή μου που μού ’λεγε: «Μας έκανες ρεζίλι με τη Μεσσαλίνα») δεν ενοχλήθηκαν καθόλου με το «άει χέσου» ή το «άει γαμήσου». Ποιους από τους ποιητές μας θεωρείτε με­ γάλους; ΤΟΝ Καβάφη, τον Καρυωτάκη... Ο Καρυωτάκης είναι μείζων και όχι ελάσσων ποιητής. Σο­ λωμός, Παλαμάς, Σικελιανός, Καβάφης, Καρυωτάκης, Σεφέρης. 'Ετσι θα το πάρουμε αν θέ­ λουμε να πούμε κορυφές.

των συγκοινωνιών ■

Πολιτικός λόγος και πολίτευμα Ανατυπώθηκαν τα εξαντλημένα:

Από τους σημερινούς ποιητές; ΔΕ θα έλεγα κανέναν μεγάλο. Δεν ξέρουμε βέ­ βαια η αιωνιότητα σε ποιους θ’ ανοίξει την πόρ-

1) ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΟ 2) ΤΟΠΙΚΗ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ 3) ΕΡΓΑΣΙΑΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ 4) ΙΣΟΝΟΜΙΑ ΤΩΝ ΔΥΟ ΦΥΛΩΝ

Βλέπετε να υπάρχουνε ποιητές που έχουνε κοινά χαρακτηριστικά ώστε να μπορούμε να τους κατατάξουμε σε γενιές; Δεχόσα­ στε αυτό τον όρο;

ΠΑΡΑΔΕΧΟΜΑΙ γενιές αλλά όχι κατά δεκαε­ τίες. Αν αρχίσουμε κάθε δεκαετία να λέμε γενιά του ’60, γενιά του 70... Δηλαδή τώρα τι είναι;' Γενιά του ’80; Νομίζω ότι ώς το 2000 μπορούμενα μιλάμε για τη γενιά του ’50. Κ Υ Κ Λ Ο Φ Ο Ρ Η Σ Ε

Το 4ο τεύχος του “ΔΡΟΜΟΥ” • Αφιέρωμα: 1984. Τζώριζ Όργουελ.

• Επικαιρότητα: Παρά πέντε... απ’τον όλε­ θρο.

• Γραφές κι... αντί - γραφές.

• Μπουλούκια (αναμνήσεις ενός θεατρί­ νου).

• Φανταστικός κινηματογράφος.

• Αρχιτεκτονική.

• Χορός.

• Μουσική.

• Σεργιάνι στην ποίηση.

• Βιβλιοκριτική.

Θα μπορούσατε πάντως να ξεχωρίσετε ορισμένους νεότερους ποιητές; ΝΟΜΙΖΩ ότι υπάρχουν πολλοί αξιόλογοι. Ο Μέσκος λ.χ. Νομίζω ότι .είναι ένας ολοκληρωμέ­ νος ποιητής. Γιατί όχι η Λαϊνά ή η Δημουλά. Και ο Μαρκόπουλος. Μερικά ποιήματα του Μαρκόπουλου είναι πολύ καλά. Και του Γκανά. Αλλά όχι να λέμε ότι ο τάδε ή ο δείνα είναι ο μέγας ποιητής. Ίσως εξελιχτεί σε μεγάλο- δεν το ξέρουμε ακόμα. Βέβαια, μέσα σ’ αυτό το πλήθος των ποιητών ποιος ξέρει... Κι ακόμα υπάρχουν οι ποιητές του ενός ποιή­ ματος, όπως οι συγγραφείς του ενός βιβλίου. Ό ταν έγραψε ο Αλέξανδρος Σχινάς «Το άνθος», κανείς δεν έδωσε σημασία. Κι όμως είναι ένα ποίημα που μπορεί να επιβάλει έναν ποιητή.

ΔΕΛΤΙΟ 14 Δεκεμβρίου27 Δεκεμβρίου 1983

βιβλιογραφικό δελτίο αριθ. 85

• Το Βιβλιογραφικό Δελτίο ουν-

.

τάσσεται με την πολύτιμη συνερ­ γασία τον βιβλιοπωλείου της «Εστίας», τη διεύθυνση ·και το προσωπικό του οποίου ευχαρι­ στούμε θερμά.

• Η ταξινόμηση των βιβλίων γίνε­ ται με βάση το γνωστό Δεκαδικό Σύστημα Ταξινόμησης, προσαρ­ μοσμένο στην ελληνική βιβλιο­ γραφία.

• Σε κάθε κατηγορία βιβλίων προηγούνται αλφαβητικά οι έλ-

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Επιμέλεια: Έφη Απάκη

ληύες συγγραφείς και ακολου­ θούν οι ξένοι.

• Η κατάταξη των ξένων συγγρα­

φέων γίνεται σύμφωνα με το ελ­ ληνικό αλφάβητο.

· .

• Στην κατηγορία των περιοδικών

δεν περιλαμβάνονται εβδομαδι­ αία έντυπα.

• Για την ακόμη μεγαλύτερη πλη­ ρότητα του Δελτίου, παρακαλούνται οι εκδότες να μας στέλ­ νουν έγκα,ιρα τις καινούριες εκ­ δόσεις τους.

Κατερίνα Παπαϊακώβου. Α θήνα, Ράππας, 1983. Σελ.

142. Δρχ. 350.

BERDIAEFF NICOLAS. Πέντε στοχασμοί περί υπάρξεως. Μετ. Β. Τριαντάφυλλου - Σ.' Γουνελάς. Αθήνα, Κοινότητα, 1983. Σελ. 239. Δρχ. 400.

ΓΕΝΙΚΑ ΕΡΓΑ ΗΛΙΟΥ ΦΙΛΙΠΠΟΣ. Ελληνική βιβλιογραφία 18001863. Τετράδια Εργασίας, αριθ. 4. Αθήνα, Κέντρον Νεοελληνικών Ερευνών Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, 1983. Σελ. 339. Δρχ. 450.

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΓΕΝΙΚΑ HORKHEIMER M AX. Παραδοσιακή και κριτική θεωρία. Μετ. Θεόδωρος Γεωργίου Μ άριος Μάρκίδης. Α θήνα, Έρασμος, 1983. Σελ. 93.

ΝΕΟΤΕΡΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΜΠΑΡΤ ΡΟΛΑΝ. Η επικράτεια των σημείων. Μετ.

Ο Ρολάν Μπαρτ από τον Ρολάν Μπαρτ. Μετ. Φλοράνς Π ουανιάν. Α θήνα, Ράππας, 1983. Σελ. 224.

ΑΠΟΚΡΥΦΙΣΜΟΣ ΣΟ ΥΛ ΜΠΙΛ - ΠΕΤΤΙΤ ΕΝΤ. Η μυστική δύναμη των πυραμίδων. Μετ. Α ναστασία Νάνου-Τσάκαλη. Αθήνα, Σύμπαν, 1983. Σελ. 244. Δρχ. 400.

ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΑ Η καταγραφή μιας φιλίας. Η αλληλογραφία Βίλχελμ Ράιχ και Α . Σ. Νηλ. Τόμοι A ' + Β'. Μετ. Ρούσσος Βρανάς. Επιμέλεια και εισαγωγή Μπέβερλυ Ρ. Πλάτσεκ. Αθήνα, Αποσπερίτης, 1983. Σελ. 565. Δρχ. 800 (οι δύο τόμοι).

70/δελτιο

ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΤΡΑΚΑΤΕΛΛΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ. Εξουσία και πάθος. Α θήνα, Δόμος, 1983. Σελ. 374. Δρχ. 600.

TROCME ETIENNE. Ο Ιησούς από τη Ναζαρέτ. Ό π ω ς Τον είδαν όσοι Τον γνώρισαν. Μετ. Π. Λαλιάτσης - Σ. Αγουρίδης. Βασικές Α γιογραφικές Μελέτες, αριθ. 7. Αθήνα, Κέντρο Βιβλικών Μελετών « Ά ρ το ς Ζωής», 1983. Σελ. 155.

ΓΟΥΛΦ ΡΟΜΠΕΡΤ ΠΩΛ. Πέρα από την ανοχή. Εισαγωγή-μετάφραση Θάνος Σακκέτας. Αθήνα, Στοχα­ στής, 1983. Σελ. 72. ΝΤΡΥΟΝ ΜΩΡΙΣ. Να αναπλάσουμε τη δημοκρατία. Μετ. Κ. Τσιρόπουλος. Πρόλογος Κωνσταντίνου Τσάτσου. Αθήνα, Σιδέρης, 1983. Σελ. 201. Δρχ. 350.

V EG A A. - GUILLAUM E ΡΗ. - MAILLE R. Λαϊκές εξεγέρσεις ρώπη. Μετ. Μπάμπης Λυκούδης. βλία, αριθ. 15. Α θήνα, Ύ ψ ιλον 159. Δρχ. 200.

ΚΑΣΤΟΡΙΑΔΗΣ Κ. στην Ανατολική Ευ­ Ύ ψ ιλον · Μικρά Βι­ / Βιβλία, 1983. Σελ.

ΛΗΜΠΚΝΕΧΤ ΚΑΡΑ. Μιλιταρισμός και αντι­ μιλιταρισμός. Μετ. Βασίλης Καραπλής. Α θήνα, 1983. Σελ. 238. Δρχ. 350. '

ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ

ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΚΟΙΝ ΩΝΙΟΛΟΓΙA ΠΕΤΡΑΣ ΤΖΕΗΜΣ. Ιμπεριαλισμός, κοινωνικές τάξεις και οικονομική ανάπτυξη. Μετ. Δήμος Βεργής - Βαγ­ γέλης Χωραφάς. Αθήνα, Στοχαστής, 1983. Σελ. 200.

ΚΑΣΣΗΣ ΚΥΡΙΑΚΟΣ Δ . Η λαϊκή γλυπτική της Μά­ νης. Φωτογραφίες Βασίλης Δ . Κάσης. Α θήνα, 1983. Σελ. 118. Δρχ. 900. ΧΑΤΖΗΜ ΙΧΑΛΗ ΑΓΓΕΛΙΚΗ. Η ελληνική λαϊκή φο­ ρεσιά. Τόμος Β': Οι φορεσιές με τό καβάδι. Αθήνα, Μέλισσα, 1983. Σελ. 464, Δρχ. 3500.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ-ΠΑΙΑ/ΓΙΚΗ

ΤΣΑΟΥΣΗΣ Δ. Γ. Ελληνισμός-ελληνικότητα. Αθήνα, Εστία, 1983. Σελ. 256. Δρχ. 350. ΜΑΡΤΕΝ ΦΡΑΝΣΟΥΑ. Ταμπού. Μετ. Μ. Μαρκάκη. Α θήνα, Κάκτος, 1983. Σελ. 205. Δρχ. 300.

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΣΤΡΙΤΉΣ Κ. Μεσανατολικό και προλεταριακή επανάσταση. Αθήνα, Εργατική Πρωτοπορία. Σελ. 108. Δρχ. 150. Μ ΑΝΤΟΥΒΑΛΟΣ ΣΠ. Φ. Εγχειρίδιο πολιτικής επι­ στήμης. Α θήνα, 1983-84. Σελ. 61. Δρχ. 150. Π ΑΝΑΠΩΤΑΚΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Π .Ά ν ά λ εκ τ α περί κυπριακού και φακέλλου. Αθήνα, 1984. Σελ. 83. Δρχ. 200. ΡΑΛΛΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ I. Χωρίς προκατάληψη. Για το παρόν και το μέλλον. Αθήνα, Ελληνική Ευρωεκδοτική, 1983. Σελ. 219. Δρχ. 400.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΒΟΥΛΓΑΡΑΚΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ Δ . Ο νόμος πλαίσιο. Δ ο ­ μή και λειτουργία των Τεχνολογικών Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων. Αθήνα, Λύχνος, 1983. Σελ. 133. Δρχ. 300. ΓΙΑΝΝΙΚΟΠΟΥΛΟΣ Α . Β. Η εκπαίδευση κατά τον 4ο αιώνα και κατά την αρχαιότητα. Αθήνα, 1983. Σελ.

523. Δρχ. 600. ΜΠΑΧΑΡΑΚΗΣ Μ. I. Εισαγωγή στην έκθεση ιδεών. Θεσσαλονίκη, 1984. Σελ. 94. Δρχ. 350. Μ ΠΑΧΑΡΑΚΗΣ Μ. I. Α νθολογία αρχαίας αττικής πεζογραφίας. Τόμος Α '. Θεσσαλονίκη, 1983. Σελ. 189. Δρχ. 750.

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ

ΡΑΦΑΗΛΙΔΗΣ ΒΑΣΙΛΗΣ. Κείμενα για τον Μαρξ. Α θήνα, Θεωρία, 1983. Σελ. 137. Δρχ. 250. ΦΩΤΕΑΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ. Ά ρ θ ρ α μάχης. Τομές στη φυσιογνωμία του ΠΑΣΟΚ. Αθήνα, Σιδέρης, 1983. Σελ. 229. Δρχ. 400.

ΦΑΛΙΑΓΚΑ-ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ ΕΛΕΝΗ. Ξύλο ή πειθώ; Η καταλληλότερη μέθοδος διαπαιδαγώγησης των παιδιών. Α θήνα, 1983. Σελ. 70. Δρχ. 150.

δελτιο/71

ΠΑΙΔΙΚΑ

ΕΦΑΡΜΟΣΜ. ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ

ΣΧΟΛΙΚΑ

ΙΑΤΡΙΚΗ

ΚΑΝΤΖΑΒΕΛΟΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ - ΓΚΡΙΤΖΑΛΗΚΑΝΤΖΑΒΕΛΟΥ ΣΠΥΡΙΔΟΥΛΑ. Πρακτική αριθ­ μητική. Τόμοι Β' + Γ'. Αθήνα, Πανεπιστημιακός Τύ­ πος. Δρχ. 300 + 400.

ΜΠΟΥΚΗΣ ΔΗΜ ΟΣΘΕΝΗΣ. Τα «ναρκωτικά» σήμε­ ρα. Β' έκδοση. Πειραιάς, 1983. Σελ. 212.

BELLO PIERRETTE - DOLTO CATHERINE SCHIFFMANN ALINE. Αντισύλληψη, εγκυμοσύνη, άμβλωση. Μετ. Πέτρος Πεντελικός. Αθήνα, Μνήμη, 1983. Σελ. 206.

ΕΛΕΥΘΕΡΑ ΑΝΑΓΝΩΣΜΑΤΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΓΚΟΥΔΑΣ ΧΡΗΣΤΟΣ. 100 τραγουδάκια για μικρά παιδάκια. Αθήνα* Ά γκ υρ α , 1983. Σελ. 122. Δρχ. 350. ΔΕΙΛΙΝΟΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ. Στο βυθό του Αιγαίου. Ζω­ γραφική Γιάννης Γαΐτης. Α θήνα, Καστανιώτης, 1983. Σελ. 38. Δρχ. 400.

ΤΖΑΜΤΖΗΣ A . I. Τα Λίμπερτυ και οι Έλληνες. Το χρονικό μιας ειρηνικής αρμάδας. Συμβολή στη νεώτερη ναυτική μας ιστορία. Αθήνα, Εστία, 1984. Σελ. 400.

ΚΟΚΟΡΕΛΗ ΑΡΓΥΡΩ. Το παραμύθι της Λίζας που έγινε μαμά. Α θήνα, Πατάκης, 1984. Σελ. 36. Δρχ. 250. Μ ΕΓΑΠΑΝΟΥ Α Μ ΑΛΙΑ. Η ξύπνια χελώνα. Σχέδια Ά ν ν α Βαφία. Αθήνα, Libro, 1983. Δρχ. 350. Π Α Ν Α ίίΩ Τ Ο Π Ο Υ ΛΟ Σ ΚΩΣΤΑΣ Π. Έ ξι κόκκινες ιστορίες με ουρά. Αθήνα, Καστανιώτης, 1983. Σελ. 45. Δρχ. 400. Παραμύθια της Μικρασίας. Μικρόπολη, αριθ. 1. Αθή­ να , Ακρίτας, 1983. Σελ. 70. Δρχ. 500. ΣΑΚΕΛΛΑΡΙΟΥ ΧΑΡΗΣ. Α νθολογία ελληνικού π αι­ δικού διηγήματος. Α θ ή να ,-Ά γκ υρ α , 1983. Σελ. 483. Ά ρ χ . 750. ΓΚΡΙΜΜ. Ο κοντοδαχτυλάκης. Μετ. Ελένη Βαλαβάνη. Εικονογράφηση Svend Otto S. Αθήνα, Πατάκης, 1983. Σελ. 26. Δρχ. 250.

ΤΕΧΝΕΣ ΓΕΝΙΚΑ ΒΑ ΚΑ ΛΟ ΕΛΕΝΗ. Η φυσιογνωμία της μεταπολεμι­ κής τέχνης στην Ελλάδα. Ο μύθος της ελληνικότητας. Τόμος Γ'. Αθήνα, Κέδρος, 1983. Σελ. 139. Δρχ. 1300.

ΓΚΡΙΜΜ. Η Χιονάτη. Μετ. Ελένη Βαλαβάνη. Εικονο­ γράφηση Svend Otto S. Αθήνα, Πατάκης, 1983. Σελ.

26. Δρχ. 250.

CROWTHER ROBERT. Π αίζοντας κρυφτό με τους αριθμούς. Α θήνα, Χελώνα. Δρχ. 750.

ΘΕΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΦΥΤΟΛΟΓΙΑ Ό λ α για τα φυτά. Α θήνα, Καλλιεργητής. Σελ. 84. j Δρχ. 300.

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΟΝΤΑΡΑΤΟΣ ΣΑΒΒΑΣ. Η εμπειρία του αρχιτεκτονημένου χώρου και το σωματικό σχήμα. Αθήνα, 1983. Σελ. 134 + εικόνες.

ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ ΣΙΝΙΚΗ-ΠΑΠΑΚΩΣΤΑ ΝΙΤΣΑ. Ή πειρος. Εκκλησίες και μοναστήρια. Αθήνα, Δωδώνη, 1983. Σελ. 120. Δρχ. 1400.

72/δελτιο

ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ ΣΟ ΛΔΑΤΟΣ ΓΙΑΝΝΗΣ. Ιστορία του ελληνικού κινη­ ματογράφου. Τόμος Β' (1978-1983). Α θήνα, Α ιγόκερως, 1983. Σελ. 110. Δρχ. 200.

νικής. Ν έα έκδοση αναθεωρημένη. Θεσσαλονίκη, 1983. Σελ. 112. Δρχ. 600.

ΚΛΑΣΙΚΗ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑ ΑΡΧΑΙΟΙ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΑΡΙΣ. Περιστάσεις. Α σπρόμαυρες φωτο­ γραφίες 1972-1983. Α θήνα, Ά γ ρ α , 1983. Σελ. 68. Δρχ.

350.

ΜΟΥΣΙΚΗ

ΑΝΕΣΤΙΔΗΣ Α . ΣΤ. - ΒΑΝΤΑΡΗΣ A . Ε. - ΜΠΑΣΛΗΣ I. Ν. Ομήρου Ιλιάδα. Μετ. Ν. Καζαντζάκης - 1 7 Θ. Κακριδής. Α θήνα, Σχολική Βιβλιοθήκη Κολλεγίου Α θηνών, 1983. Σελ. 475. Δρχ. 800.

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

ΚΑΛΟΜΟΙΡΗΣ Μ ΑΝΩΛΗΣ. Η ζωή μου και η τέχνη μου. (Απομνημονεύματα 1883-1908). Α θήνα, Υ πουρ­ γείο Πολιτισμού και Επιστημών / Σύλλογος Μανώλης Καλομοίρης, 1983. Σελ. 136.

ΓΕΝΙΚΑ

ΠΑΠ Α ΔΟ Π Ο Υ ΛΟ Σ ΛΕΥΤΕΡΗΣ. Τα τραγούδια μου. Τόμος Β'. Αθήνα, Κάκτος, 1983. Σέλ, 216. Δρχ.

300.

ΑΛΕΞΙΟΥ ΕΛΛΗ. Υ πό εχεμύθειαν. Γ.' έκδοση. Έ λ­ λης Αλεξίου Ά π α ν τ α , αριθ. 22. Α θήνα, Καστανιώτης, 1983. Σελ. 231. Δρχ. 400.

Μ ΑΡΣΑΝ ΠΟΛΥΒΙΟΣ. Μαρία Κάλλας. Πρόλογος Ν. Λούρος. Α θήνα, Γνώση, 1983. Σελ. 221. Δρχ. 2200.

ΧΡΟΝΑΣ ΓΙΩΡΓΟΣ. Ελληνορωμαϊκή πάλη. 6η χιλιά­ δα. Α θήνα, Οδός Π ανός, 1983. Σελ. 160.

ΧΙΟΥΜΟΡ

ΠΟΙΗΣΗ

ΙΩΑΝΝΟΥ ΓΙΑΝΝΗΣ. Ο τρίτος δρόμος ’83. Αθήνα, Καστανιώτης, 1983. Σελ. 151.

ΑΛΕΞΑΚ ΗΣ ΟΡΕΣΤΗΣ. Η λάμψη. Α θήνα, Κείμενα, 1983. Σελ. 60. Δρχ. 250.

ΚΑΛΑΜ ΑΡΑΣ ΑΝΤΩΝΗΣ. Μην πατάτε το πράσινο. Α θήνα, Καστανιώτης, 1983. Σελ. 101. Δρχ. 400.

ΚΑΒΑΦΗΣ Κ. Π. Δύο ανέκδοτα πεζά ποιήματα π α ­ ρουσιασμένα και σχολιασμένα από τον Γ. Π. Σαββίδη. Α νάτυπο. Σελ. 24. Δρχ. 7 5 ..

Οι κωμωδίες του Αριστοφάνη σε κόμικς. Νεφέλες. Διασκευή-κείμενα Τ. Αποστολίδης. Σκίτσα Γ. Α κοκαλίδης. Θεσσαλονίκη, ΑΣΕ. Σελ. 50.

Μ ΑΚΡΙΔΗΣ ΚΩΣΤΑΣ. Ανατροπές. Κύπρος, Θεμέ­ λιο, 1983. Σελ. 38.

ΛΑ ΤΑ Σ ΤΑΚΗΣ. Παραδοξολογίες. Α θήνα, Guten■berg. Δρχ. 300.

ΝΙΚΟΛΑΪΔΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ. Ο ήλιος της νυκτερινής ασφάλτου. Ποιήματα. Α θήνα, 1983. Σελ. 84.

ΓΛΩΣΣΑ

ΝΤΕΛΟΠΟΥΛΟΣ ΚΥΡ. Κ. Π. Καβάφη, Αλεξανδρι­ νού (1863-1933 μ.Χ .). Ιδανικές φωνές κι αγαπημένες. Α θήνα, Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Α ρχείο, 1983. Σελ. 35. Δρχ. 200. Π Α Μ ΠΟΥ ΔΗ ΠΑ Υ ΛΙΝ Α . Το μάτι της μύγας. Α θή­ να , Κέδρος, 1983. Σελ. 48. Δρχ. 150.

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΜΠΑ Χ Α ΡΑ Κ ΗΣ Μ. I. Συντακτικό της αρχαίας ελλη­

ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥΝΗΣ ΠΑΝΟΣ Ν. Φωταγωγημένο Α ι­ γαίο. Ποιήματα. Α θήνα, Δωδεκάτη Ώ ρ α , 1983. Σελ.

74. Δρχ. 200. ΠΑΠΑΓΓΕΛΟΥ ΡΟΗΣ. Μ εσόγειος. Ποίηση. Αθήνα, Διογένης; 1983.

δελτιο/73 ΓΙΑΛΟΥΡΑΚΗΣ M AN. Στην Α λεξάνδρεια του Καβάφη. Α θήνα, Πανεπιστημιακός Τύπος. Σελ. 337. Δρχ.

350:

ΠΑΣΒΑΝΤΗΣ ΚΩΣΤΑΣ. Κοντάκια. Α θήνα, 1983. Σελ. 52. ΠΕΠΠΑΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ, Πέντε ποιήματα σε δική τους απεικόνιση. Αθήνα, Διογένης, 1983. Σελ. 45.

ΓΚΑΓΖΟΓΙΑΝΝΗΣ ΝΙΚΟΣ, Ελένη. Μετ. Α λέξαν­ δρος Κοτζιάς. Α θήνα, Ελληνική Ευρωεκδοτική, 1983. Σελ. 622. Δρχ. 700.

ΡΑΒΑΝΗΣ-ΡΕΝΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ. Δ ιπλός χρόνος. Ποιήματα. Α θήνα, Κέδρος, 1983. Σελ! 62. Δρχ. 150.

ΔΟ Υ Κ Α ΜΑΡΩ. Η πλωτή πόλη. Μυθιστόρημα. Α θή­ να , Κέδρος, 1983. Σελ. 366. Δρχ. 600.

ΣΠΗΛΙΩΤΟΠΟ ΥΛΟ Υ-ΟΙΚΟΝ ΟΜΟ Υ ΜΑΡΓΑΡΙ­ Τ Α .'Ν υν και αεί. Ποιήματα. Α θήνα, 1983, Σελ. 43. ΣΤΕΚΑ ΑΝΤΟΥΑΝΕΤΤΑ. Αναζητήσεις. Ποιήματα. Α θήνα, 1983. Σελ. 38.

Ζ Α ΔΕ Σ ΔΗΜ ΟΣΘΕΝΗΣ. Στη θέση του άλλου. Ν ου­ βέλα. Α θήνα, Τριφυλιακή Εστία, 1983. Σελ. 142. Δρχ.

250.

Ν άλας και Νταμαγιάντη. Επεισόδιο του Μ αχαμπχάρατα. Μετ. Λορέντσος Μαβίλης - Κωνσταντίνος Θεοτόκης. Α θήνα, Κείμενα, 1983. Σελ. 195. Δρχ. 800.

ΚΑΛΑΝΤΖΗΣ ΤΟΛΗΣ. Οι πρωταγωνιστές. Α θήνα, Ύ ψ ιλον/Β ιβλίο, 1983. Σελ. 92. ΚΑΛΑΤΖΗΣ ΚΩΣΤΑΣ. Η ασημόπετρα. Μυθιστόρη­ μα. Β' έκδοση. Α θ ή να , Πιτσιλάς. Σελ. 451.

ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

ΚΑΡΡΑΣ ΣΤΑΘΗΣ. Λοχίας Λομπάρντι. Φωνή από την άλλη όχθη. Μυθιστόρημα. Έ λληνες Π εζογράφοι, άριθ. 31. Α θήνα, Φιλιππότης, 1983. Σελ. 246. Δρχ.

400.

ΑΞΙΩΤΗ Μ ΕΛΠΩ. Σύντροφοι, κάλημέρα! Ά π α ν τ α , τόμος Ε'. Α θήνα, Κέδρος, 1983. Σελ. 395. Δρχ. 600.

ΚΑΤΣΑΡΟΣ ΒΙΡΟΝ Γ. I πολιτία τον πεδγιόν. Β' έκδ. Α θήνα, 1983.·Σελ. 78. Δρχ. 160.

ΑΣΗΜ ΑΚΟΠΟΥΛΟΣ ΚΩΣΤΑΣ. Το δέντρο που χο­ ρεύει. Μυθιστόρημα. Αθήνα', Καστανιώτης, 1983. Σελ.

229. Δρχ. 400.

Μ ΑΝΟΥΣΑΚΑΣ ΓΙΑΝΝΗΣ. Η βράβεψη. Μ υθιστό­ ρημα. Α θήνα, Καστανιώτης, 1983. Σελ. 82. Μ ΑΝΟΥΣΑΚΑΣ ΓΙΑΝΝΗΣ. Ο Μπαρμπα-Αναστάσης το Σοβιέτ, Μυθιστόρημα. Α θήνα, Καστανιώτης, 1983. Σελ. 121.

ΒΛ ΑΧ ΟΣ ΑΓΓΕΛΟΣ Σ. Η 14η Ν ιζάν. Τιβέριου Ιούλιου Καίσαρος Ά ρ χοντος. Β' έκδοση. Α θήνα, Εστία, 1983. Σελ. .189. Δρχ. 280.

/ ΠΕΤΡΟΣ ΑΠΟΣΤΟΑΙΔΗΣ ΟΣΑ ΘΥΜΑΜΑΙ'ι 1900-1969 από τον πρόλογο: ... Η δική μου η γενιά από το τέλος του περασμένου αιώνα μέχρι σήμερα, έζησε μέσα σε μια παγκόσμια δίνη γεγονότων, Α' Παγκόσμιος Πόλεμος, Οκτω­ βριανή επανάσταση, Β' Παγκόσμιος, ψυχρός πόλε­ μος κ.λ.π. Στην Ελλάδα το κύμα φουσκώνει, Γουδί-Βενιζέλος, Πόλεμος 1912-13, Βενιζέλος-Κωνσταντίνος, Μικρα­ σιατική Καταστροφή, Μεταξάς, Αλβανία, Κατοχή, Ε­ θνική Αντίσταση, Εμφύλιος, 21η Απριλίου και αγω­ νιώδη προσπάθεια να αποκατασταθεί κάποια γαλή­ νη... μερικά από τα περιεχόμενα:

A ΒΡΑΒΕΙΟ ΙΠΕΚΤΣΙ

• • • •

Από τα Γιάννενα στη Σμύρνη (.1896-1922) Ο πόλεμος τόυ 40 · Κατοχή (1941-1944) ΕΔΕΣ (1944-1945) · Η ωραία Βάρκιζα (1945-1946) Από το ημερολόγιο του Αϊ-Στράτη (Δεκέμβρης 46 - Οκτώβρης 47) • Αθήνα - Γιάννενα - Γυάρος (1950-1969)

1982________________________________________________________________________________

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ

Π Γενναδίου 6 (πάροδος Ακαδημίας) - Τηλ.: 36.15.783 i

74/δελτιο ΡΩΜ ΑΝΟΣ. ΓΙΩΡΓΟΣ. Βυζαντινές αναμνήσεις. Εφαρμοσμένη Κ οινωνιολογία-Βυζαντινός Διαφωτι­ σμός, αριθ. 1. Α θήνα, 1983. Σελ. 414. Δρχ. 550. ΣΤΕΦΑΝΟΠΟΥΛΟΥ Α ΛΕΞ ΑΝ ΔΡΑ . Τηλέμαχος εναντίον «Μπουμπλή». Αθήνα, Σιδέρης, 1984. Σελ.

147. Δρχ. 350.

Η Φιλανδία γράφει. Δεκαεφτά σύγχρονοι φιλανδοί συγγραφείς. Επιλογή-μετάφραση Δημοσθένης Κούρτοβικ. Α θήνα, Πορεία, 1983. Σελ. 213. Δρχ. 300.

ΜΕΛΕΤΕΣ

ΣΤΥΛΙΑΝΟΥ ΠΕΤΡΟΣ. Κυναίγειροι. Β' έκδοση. Λευκωσία, 1983. Σελ. 118. ΤΑΣΣΟΠΟΥΛΟΣ ΣΤΕΦΑΝΟΣ. Δεκαπενθήμερο. Μυθιστόρημα. Α θήνα, Κάλβος, 1983. Σελ. 358. Δρχ.

480. ΧΑΤΖΗ ΑΡΓΥΡΗΣ ΚΩΣΤΑΣ Δ . Ο θρύλος του Κω­ σταντή. Δ ' έκδοση. Νεοελληνική Λογοτεχνία, αριθ.

220..Α θήνα, Εστία, 1983. Σελ. 213. Δρχ. 280. ΓΚΟΓΚΟΛ ΝΙΚΟΛΑΪ; Το ημερολόγιο ενός τρελλού. Μετ. Λευτέρης Κραθιώτης. Α θήνα, Μέντωρ. Σελ. 40. Δρχ. 100. ΕΣΜΠΡΑΓΙΑ ΣΑΡΑ. Έ να σομπρέρο στον άνεμο. Μια σπαρταριστή κωμωδία. Μετ. Σπ. Θεοδωρόπουλος. Βι­ βλιοθήκη Αστυνομικής Φιλολογίας, αριθ. 81. Αθήνα, Λυχνάρι. Σελ. 180. Δρχ. 100. ΕΣΜΠΡΑΓΙΑ ΣΑΡΑ. Επιτάφιος για ένα φίλο. Κλασι­ κό αστυνομικό. Μετ. Ά ν ν α Παπαδημητρίου. Αθήνα, Λυχνάρι. Σελ. 142. Δρχ. 100. ΚΙΝ Π Α . Οικογένεια. Μυθιστόρημα. Μετ. Αμαλία Τσακνιά. Α θήνα, Νεφέλη, 1983. Σελ. 378. Δρχ. 450. ΛΑΝΤΑΑΜ ΡΟΜΠΕΡΤ. Η ταυτότητα του Τζ. Μπωρν. Μετ. Μανόλης Κορνήλιος. Αθήνα, Τερζοπούλου, 1983. Σελ. 595. Δρχ. 800.

LEM STANISLAW. Χειρόγραφα που βρέθηκαν σε μια μπανιέρα. Μετ. Μ άρκος Λιάρος. Αθήνα, Γραφή, 1983. Σελ. 236. ΛΟΝΤΟΝ ΤΖΑΚ. Πειρατικές ιστορίες. Μετ. Ντόρα Ζαγκούρογλου. Νεανική Βιβλιοθήκη, αριθ. 22. Αθή­ να , Καστανιώτης, 1983. Σελ. 122. ΜΕΡΙΜΕ ΠΡΟΣΠΕΡ. Κάρμεν. Μετ. Νίκος Φωκάς. Βιβλιοθήκη Ελλήνων και Ξένων Συγγραφέων. Αθήνα, Γαλαξίας, 1983. Σελ. 63. Δρχ. 130.

BECKETT SAM UEL. Ο ερημωτής. Μετ. Ν άσος Δετζώρτζης. Α θήνα, Λέσχη, 1983. Σελ. 88. ΜΠΟΥΛΓΚΑΚΟΦ ΜΙΧΑΗΛ. Η καρδιά ενός σκύλου. Μυθιστόρημα. Μετ. Θάνος Σακκέτας. Α θήνα, Στοχα­ στής, 1983. Σελ. 125. Δρχ. 200. ΝΤΕΜΠΛΙΝ ΑΛΦΡΕΝΤ· Η δολοφονία μιας ανεμώνας. Μετ. Κώστας Σκαλίδης. Γ ράμματα/Λ ογοτεχνία, αριθ. 103. Α θήνα, Γράμματα, 1983. Σελ. 207. Δρχ. 330. ΝΤΙΚΕΝΣ ΤΣΑΡΛΣ. Για να διαβάζεται το σούρουπο. Μετ. Σπάρτη Γερόδήμου. Α θήνα, Γαλαξίας, 1983. Σελ.

135. Δρχ. 300.

PER G A U D LOUIS. Αλεπού στο παζάρι. Μετ. Ελένη Σταματοπούλου. Αθήνα, Λυχνάρι, 1983. Σελ. 229. Δρχ. 300. ΣΜΙΘ ΝΤΟΚ Ε. Ε. Φασαρίες στο διάστημα. Μετ. Σπάρτη'Γεροδήμου. Αθήνα, Λυχνάρι, 1983. Σελ. 165. Δρχ. 100.

ΓΡΑΜΜΑΤΑΣ ΘΟΔΩΡΟΣ. Η έννοια της ελευθερίας στο έργο του Ν . Καζαντζάκη. Αθήνα, Δωδώνη, 1983. Σελ. 214. Δρχ. 500. Επιστροφή στον Κωστή Παλαμά. Τετράδια Ευθύνης, αριθ. 21. Σελ. 213. Δρχ. 400. ΚΟΥΣΟΥΛΑΣ ΛΟΥΚΑΣ. Μετά τα φιλολογικά. Δο.κίμια. Α θήνα, Καστανιώτης, 1983. Σελ. 142. · Κ. Π. ΚΑΒΑΦΗ. Α νέκδοτα σημειώματα ποιητικής κάι ηθικής. Παρουσιασμένα από τον Γ. Π. Σαββίδη. Αθήνα, Ερμής, 1983. Σελ. 84. Λεύκωμα Καβάφη 1863-1910. Επιμέλεια Λένα Σαββί­ δη. Α θήνα, 1983. Σελ. 363. ΣΑΧΙΝΗΣ ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ. Τετράδια κριτικής. Σειρά Γ . Α θήνα, Εστία, 1983. Σελ. 260. Δρχ. 340. ΣΕΦΕΡΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ. Υστερόγραφο στη δοκιμή «Κ. Π. Καβάφης, Θ. Σ. Έ λιοτ παράλληλοι». Παρουσίαση Γ. Π. Σαββίδης. Ανάτυπο. Σελ. 8. Δρχ. 25. ΣΤΑΝΣΚΥ Π. - ΑΜΠΡΑΜΣ Ο. Ο άγνωστος Ό ρ γουελ. Μετ. Μ ανίνα Ζουμπουλάκη. Αθήνα, Κάκτος, 1983. Σελ. 177. Δρχ. 300.

ΘΕΑΤΡΟ ΕΡΓΑ ΛΥΜ ΠΕΡΑΚΗ ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ. Ερωτικά. αριθ. 8. Α θήνα, Ερμής, 1983. Σελ. 120.

Θέατρο,

ΚΟΥΝΤΕΡΑ ΜΙΛΑΝ. Ο Ιάκωβος και ο αφέντης. Μετ. Αντρέας Τσάκαλης. Θεσσαλονίκη, Μπαρμπουνάκης. Σελ. 78. Δρχ. 150. ΣΑΡΤΡ ΖΑΝ-ΠΩΛ. Κεκλεισμένων των θύρρών. Γ' έκδ. Μετ. Μ άριος Λαέρτης. Α θήνα, Μέντωρ. Σελ. 59. Δρχ. 120. "

ΜΕΛΕΤΕΣ ΚΑΤΣΕΛΗΣ ΠΕΛΟΣ. Κριτικά δοκίμια και μελέτες γύρω από το σαιξπηρικό θέατρο. Α θήνα, Θεωρία, 1983. Σελ. 158. Δρχ. 300.

δελτιο/75 ΜΠΙΟΥΜΠΙ ΦΡΙΝΤΑ. Έλλη Λαμπέτη: η τελευταία παράσταση. Μια προσωπική αφήγηση. Αθήνα, Εξάν­ τας, 1983. Σελ. 302. Δρχ. 740.

Σφραγίδες ελευθερίας 1821-1832. Αθήναι, Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος, 1983. Σελ. 74 + σχέδια. Δρχ. 3000.

ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΜΙΧΑΛΗΣ. Ελένη Παπαδάκη. Η σκιαγραφία μιας ξεχωριστής θεατρικής ιδιοφυίας. Αθήνα, Εστία, 1983. Σελ. 215.

ΧΡΟΝΟΠΟΥΛΟΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ. Η ανεξαρτησία μας και οι ξένοι. Χρονικό επεμβάσεων στην Ελλάδα. Αθή­ να, Εστία. Σελ. 153. Δρχ. 300.

ΜΠΕΡΓΚΣΟΝ ΑΝΡΙ. Το γέλιο. Δοκίμιο για τη σημα­ σία του κωμικού. Αθήνα, Αναγνωστίδης. Σελ. 127. Δρχ. 180.

ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΓΕΝΙΚΑ ΔΕΣΠΟΤΟΠΟΥΛΟΣ Κ. I. Φιλοσοφία της ιστορίας κατά Δημόκριτον. Αθήνα, Παπαζήσης, 1983. Σελ. 40. Δρχ. 80. ΓΚΟΦ ΖΑΚ ΛΕ - ΝΟΡΑ ΠΙΕΡ. Το έργο της ιστορίας. Μετ. Κλαίρη Μιτσοτάκη - Νίκος Σαββάτης. Αθήνα, Ράππας, 1983. Σελ. 264. Δρχ. 550.

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΠΑΠΟΥΤΣΑΚΗ-ΣΕΡΜΠΕΤΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ. Ο ζω­ γράφος της Providence. Αθήνα, 1983. Σελ. 346 + σχέ­ δια. Δρχ. 700.

ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΒΟΥΛΤΕΨΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ. Συναγωνιστής Ακέλας. Ελληνικό Πολιτικό Βιβλίο, αριθ. 5.\Α θήνα, Γλάρος, 1983. Σελ. 320.

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΛΒΟΚΟΡΕΣΗΣ Λ. Μ. Ιστορία του παππού 1822. Β' έκδοση. Αθήνα, Φιλοπρόοδος Όμιλος Κάμπου (Χίος), 1983. Σελ. 32. Τα κείμενα του Ελευθερίου Βενιζέλου. Τόμος Γ': 19201929. Αθήνα, Λέσχη Φιλελευθέρων - Μνήμη Ελευθ. Βενιζέλου, 1983. Σελ. 635. Δρχ. 1900. ΜΥΡΙΔΑΚΗΣ ΜΙΧΑΛΗΣ I. Η επιχείρηση του Γοργοπόταμου και το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. Αθήνα, 1983. Σελ. 171. Δρχ. 400.

ΕΛΛΑΔΑ ΓΙΑΓΚΑΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Γ. Μικρές οριακές Ελλάδες. Αθήνα, Βιβλιοπωλείο των Βιβλιόφιλων, 1983. Σελ. 60. Δρχ. 500.

ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ ΑΝΤΙ. Δεκαπενθήμερη πολιτική επιθεώρηση. Τεύχη 247, 248. Δρχ. 50. ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ. Τριμηνιαίο περιοδικό. Τεύχος 9. Δρχ. 320. ΑΥΤΟ. Εφημερίδα-περιοδικό πολιτικού διαλόγου. Τεύχος 2. Δρχ. 80. ΤΟ ΒΗΜΑ ΤΗΣ ΕΥΞΕΙΝΟΥ ΛΕΣΧΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟ­ ΝΙΚΗΣ. Φύλλα 176 και 177. ΒΟΡΕΙΟΕΛΛΑΔΙΚΑ. Μηνιαίο περιοδικό. Τεύχος 2223. ΓΥΝΑΙΚΑ. Το περιοδικό της ελληνικής οικογένειας. Τεύχη 882, 883. Δρχ. 80. ΔΑΥΛΟΣ. Μηνιαίο περιοδικό. Τεύχος 24. Δρχ. 80. ΔΕΚΑΠΕΝΘΗΜΕΡΟΣ ΠΟΛΙΤΗΣ. Τεύχη 3, 4. Δρχ.

80.

76/δελτιο ΔΕΛΤΙΟ . Σύνδεσμος Βιομηχάνων Βορείου Ελλάδος. Τεύχος 8-9-10/212-213-214.

ΟΜ ΠΡΕΛΑ. Γράμματα-τέχνες-πολιτισμός. Τεύχος 11. Δρχ. 100.

ΔΕΛΤΙΟ ΤΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΣΠ ΟΥΔΩΝ ΝΕΟΕΛΛΗ­ ΝΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑ ΙΔΕΙΑ Σ. Τεύχος 6α.

ΟΜΩΣ. Περιοδικό. Τεύχος 1. Δρχ. 80. ΟΥΡΑΝΟΙ. Αεροδιαστημική επιθεώρησις. Φύλλο 212. Δρχ. 50.

ΔΕΛΤΙΟ Ν ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΘΝΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΕΛ ΛΑ ΔΟ Σ. Τόμος 26. Δρχ. 1000. ΤΟ ΔΕΝΤΡΟ. Έκδοση λόγου και τέχνηςν Τεύχος 3. Δρχ. 120.

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ. Τεύχος 4. ΠΑ ΙΔΙ. Περιοδική ενημερωτική έκδοση. Τεύχος 1.

ΔΙΑ ΒΑ Ζ Ω . Δεκαπενθήμερη επιθεώρηση του βιβλίου. Τεύχη 82, 83, Δρχ. 100. ΔΙΑΛΟΓΟΣ. Τρίμηνη έκδοση της Μορφωτικής Έ νω ­ σης Λεχοίινών «Ο Α νδρέας Καρκαβίτσας». Τεύχος 1920. Δρχ. 80. ΔΡΟΜ ΟΣ. Δίμηνο περιοδικό. Τεύχος 4. Δρχ. 80.

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜ ΙΑΚΑ Ν ΕΑ . Μ ηνιαία εφημερίδα των εργαζομένων στα πανεπιστήμια. Φύλλο 10. Δρχ. 20. ΠΑΝΘΕΟ Ν. Γυναικείο δεκαπενθήμερο περιοδικό. Τεύχη 790, 791. Δρχ. 60. ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ. Φιλολογικόν περιοδικόν κατά τριμη­ νίαν εκδιδόμενον. Τόμος ΚΕ', τεύχος 4. Δρχ. 300. Η ΠΕΣΤΡΟΦΑ. Τεύχος 5. Δρχ. 150.

ΕΜΕΙΣ ΚΑΙ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ. Ό ρ γα νο της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Εκδοτών Βιβλιοχαρτοπωλών. Φύλλο 51.

ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΚΥΠΡΟΣ. Τεύχος 272-273.

ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΤΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΚΟΙΝΟΤΗ­ ΤΩΝ. Τεύχος 4/2-3. Δρχ. 900.

ΠΟΡΦΥΡΑΣ. Περιοδική έκδοση γραμμάτων-τεχνών. Τεύχος 20.

ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΠΙΣΤΗ. Τόμος 1, τεύχος 4. Δρχ. 75.

ΣΕΡΡΑΪΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ, Τόμος Θ'. Δρχ. 800.

ΕΠΟΠΤΕΙΑ. Τεύχος 85. Δρχ. 250.

CINE ΦΑΝΤΑΣΤΙΚΟ. Τεύχος 2. Δρχ. 130.

ΕΥΒΟΪΚΟ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ. Μηνιάτικη έκδοση. Φύλλο 19.

ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΣΚΕΨΗ. Φύλλο 85. Δρχ. 7.

ΖΥΓΟΣ. Τεύχος 61. Δρχ. 300. ΗΝΙΟΧΟΣ. Τεύχος 81-82. Δρχ. 50.

ΣΥΝ. Θέματα εικαστικών τεχνών. Τεύχος 19. Δρχ.

100.

ΘΕΣΣΑΛΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ. Ετήσια πολιτιστική έκδοση. Τόμος Ε71983. Δρχ. 300.

ΣΥΝΑΞΗ. Τριμηνιαία έκδοση σπουδής για την Ορθο­ δοξία. Τεύχος 8. Δρχ. 300.

ΘΟΥΡΙΟΣ. Κεντρικό όργανο της ΕΚΟΝ Ρήγας Φεραίος. Φύλλο 181. Δρχ. 40.

ΣΧΗΜ Α ΛΟΓΟΥ. Περιοδική έκδοση τέχνης και λό­ γου. Τεύχος 4. Δρχ. 100.

ΙΑΝΟΣ. Έ να τετράδιο αναζητήσεων. Τεύχος 6. Δρχ.

120. . ΙΑΤΡΙΚΗ. Μηνιαία έκδοση Εταιρείας Ιατρικών Σπου­ δών. Τόμος 44/τεύχος 1.

ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΒΗΜΑΤΑ. Τεύχος 48. Δρχ. 50.

4 ΤΡΟΧΟΙ. Τεύχος 159. Δρχ. .80. ΤΙ... ΤΡΕΧΕΙ. Μ ηνιαίο μαθητικό περιοδικό του Β2 του Ιου^Λυκείου Πειραιά. Φύλλο 1. ΤΟΜΕΣ. Τεύχος 88. Δρχ. 100.

ΙΔΕΕΣ ΚΑΙ ΛΥΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ. Τεύχος 83/10. Δρχ. 120.

ΤΟΤΕ. Μηνιαίο περιοδικό για την ελληνική ιστορία. Τεύχος 8. Δρχ. 120.

ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΗ. Τεύχος 184. Δρχ.

130.

ΤΡΙΦΥΛΙΑΚΗ ΕΣΤΙΑ. Τεύχος 54. Δρχ. 150.

Η Μ ΑΧΗ ΤΟΥ ΝΟΜ ΟΥ ΣΕΡΡΩΝ. Φύλλο 10. ΤΟ Μ ΗΝΥΜ Α. Φύλλο 2ο. ΝΑΥΠΑΚΤΙΑΚΗ. Διμηνιαία εφημερίδα ενημέρωσης. Φύλλο 4. Δρχ. 20. Ν Ε Α ΕΠ ΟΧΗ. Διπλό τεύχος 160-161. Ν ΕΑ ΕΣΤΙΑ. Τεύχος 1355, Δρχ. 500. Ν ΕΑ ΤΗΣ HEIDELBERG. Τεύχος 2/41.

ΥΔΡΙΑ . Τεύχος 44-45. Δρχ. 150. ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ Δρχ. 700.

ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑ.

Τόμος

43/1984.

ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ. Τριμηνιαία έκδοση του Συλλόγου Αποφοίτων της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστη­ μίου Θεσσαλονίκης. Τεύχος 33. Δρχ. 150. ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ. Επετηρίς του Κέντρου Ερεύνης της Ε λ­ ληνικής Φιλοσοφίας. Τόμος 12. Δρχ. 700.

ΝΤΕΦΙ. Περιοδικό για το τραγούδι. Τεύχος 8. Δρχ.

100.

ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ. Ό ρ γα νο που χριστιανοσοσιαλιστικού κινήματος της Χριστιανικής Δημοκρατίας. Φύλλα 233, 234. Δρχ. 15.

ΟΔΟ Σ ΠΑΝΟΣ. Τεύχος 12. Δρχ. 150.

ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΔΗΜ ΟΚΡΑΤΙΑ. Φύλλο 11.

ΟΘΟΝΗ. Κινηματογραφικό περιοδικό θεωρίας/κριτικής/παρέμβασης. Τεύχος 13. Δρχ. 150.

ΨΑΧΝΙΩΤΙΚ Α ΝΕΑ . Μηνιάτικη εφημερίδα. Φύλλο 31.

δελτ ιο/77 30 Νοεμβρίου13 Δεκεμβρίου 1983

κριτικογραφία

Επιμέλεια: Μ αρία Τρουπάκη

Στην Κριτικογραφία περιλαμβάνονται όλες οι επώνυμες βιβλιοκριτικές που δημοσιεύονται στον ημερήσιο αθηναϊ­ κό τύπο. Περιλαμβάνονται, επίσης, και κριτικές δημοσιευμένες στον περιοδικό και επαρχιακό τύπο, όσες φυσικά φροντίζουν να μας στέλνουν οι συντάκτες τους. Για κάθε βιβλίο σημειώνονται, μέσα σε παρένθεση: το όνομα του κριτικού και ο τίτλος του εντύπου (βλ. Υπόμνημα), καθώς και η ημέρα δημοσίευσης της κριτικής, αν πρόκειται για εφημερίδα, ή ο αριθμός έκδοσης, αν ^πρόκειται για περιοδικό έντυπο.

ΚΡΙΤΙΚΟΙ ΑΘ: Π. Αθηναίος

ΒΠ: Βάιος Παγκουρέλης ΓΜ: Γ. Ματξουράνης ΔΚ: Δ. Κονιδάρης ΓΠ: Γ. Παναγιώτου ΔΓ: Δ. Γιάκος ΔΖ: Δ. Ζαδές ΔΠ: Δ. Παπακωνσταντίνου ΔΣ: Δ. Σιατόπουλος ΕΑ: Ε. Αρανίτσης ΕΖ: Ε. Ζωγράφου ΕΠ: Ε. Παμπούκη ΕΡ: Ε. Ρόζος EM: Ε; Μόσχος ZB: Ζ. Βαλάση ΘΠ: Θ. Μ. Πολίτης ΚΑ: Κ. Ανδρόνικός ΚΔ: Κ. Θ. Δημαράς ΚΕ: Κ. Εμονίδης . ΚΑ: Κ. Λάμψα ΚΝ: Κ. Ντελόπουλος ΚΡ: Κ. Ρούφου ΚΣ: Κ. Σταματίου ΚΤ: Κ. Τσαούσης ΚΧ: Κ. Χρυσάνθης ΜΠ: Μ. Παπαδοπούλου ΝΜ: Ν. Μπούτβας ΝΠ: Ν. Παπανδρέου ΟΠ: Ο Παρατηρητής ΠΑ: Α. Παπανδρόπουλος

ΠΛ: Π. Λινάρδος-Ρυλμόν ΠΜ: Π. Μηλιώρη ΠΠ: Π. Παγκράτης ΣΔ: Σ. Δρακοπούλου ΣΤ: Δ. Σταμέλος ΤΘ: Τ. Θεοδωρόπουλος ΤΑ: Τ. Λειβαδίτης ΤΜ: Τ. Μενδράκος TP: Κ. Τρίγκου ΤΣ: Σ. Τσακνιάς ΦΤ: Φ. Τριάρχης XX: X. Χειμώνας ΕΝΤΥΠΑ ΑΗ: Απογευματινή ΑΚ: Ακρόπολις ΑΝ: Αντί ΑΠ: Απανεμιά ΑΥ: Αυγή ΒΟ: Βορειοελλαδικά ΒΡ: Η Βραδυνή ΓΙ: Γιατί ΓΤ: Γράμματα και Τέχνες ΔΓ: Διαγώνιος ΔΙ: Διαβάζω ΔΑ: Διάλογος ΔΠ: Δεκαπενθήμερος Πολίτης ΕΒ: Εμείς και το Βιβλίο ΕΘ: 'Εθνος ΕΛ: Ελευθεροτυπία ΕΚ: Ελικώνας ΕΟ: Εποπτεία ΕΠ: Επίκαιρα ΕΣ: Ελεύθερος (Στερ. Ελλ.)

ΕΨ: Επιστημονική Σκέψη ΕΩ: Ελεύθερη Ώ ρα ΗΜ: Ημερήσια ΗΧ: Ήχος και Hi-Fi ΘΟ: Θούριος ΚΑ: Καθημερινή ΚΑ: Κυπριακός Λόγος CO: Cosmopolitan ΛΕ: Η Λέξη ΜΕ: Μεσημβρινή ΝΕ: Τα Νέα ΝΣ: Νέα Εστία ΟΙ: Οικολογία και Περιβάλλον .ΟΠ: Οδός Πανός ΟΤ: Οικονομικός Ταχυδρόμος ΠΑ: Πάνθεον ΠΘ: Πολιτικά Θέματα ΠΚ: Πνευματική Κύπρος ΠΟ: Πολίτης ΠΡ: Πορφύρας ΡΙ: Ριζοσπάστης ΣΕ: Σύγχρονη Εκπαίδευση ΣΘ: Σύγχρονα Θέματα ΣΚ: Σκιάθος ΣΛ: Συλλεκτικός Κόσμος ΣΠ: Σπουδές ΣΣ: Σύγχρονη Σκέψη ΣΥ: Συμβολή ΤΑ: Ταχυδρόμος ΤΕ: Τριφυλιακή Εστία ΤΟ: Τομές ΤΤ: Τετράγωνο ΦΣ: Φιλολογική Στέγη ΧΑ: Χάρτης ΧΡ: Η Χριστιανική

Βιβλιογραφίες

Ψυχολογία

Νάτσιος Δ.: Τα Λαμιώτικα βιβλία του 1Θ' αιώνα (Χ.Β. Χει­ μώνας, ΣΚ, 28)

Παλμιέ Ζ. Μ.: Λακάν (ΣΤ, ΕΛ, 1/12)

Εγκυκλοπαίδειες Εκπαιδευτική Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια (ΚΝ, ΚΑ, 8/12), (ΑΘ, ΕΩ, 4/12 και ΗΜ,‘2/12) Μεγάλη Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια (ΚΤ, ΕΘ, 7/12)

Φιλοσοφία Κούμας Κ.: Επιστολή προς Φραγκίσκον Κ. Μαύρον (Ρ. Αργυροπούλου, Φιλοσοφία, 10-11)

θρησκεία Φούσκας Κ.: Η ατομική προσευχή (Γ.Χ. Σαββίδης, ΑΠ, 3/12)

Κοινοινιολογία Αρανίτσης Ε.: Το φετίχ (X. Μεγαλυνός, ΟΠ, 12) Μακρής Π.: Μαρξιστές και Ορθοδοξία (ΔΣ, ΒΡ, 13/12), (ΣΤ, ΕΛ, 8/12) Πόγκης Γ.: Φιλοσοφία της δημοκρατικής συμβιώσεως (ΔΣ, ΒΡ, 6/12)

78/δελτιο Φιλίας Β.: Κοινωνιολογικές προσεγγίσεις (Χ.Π., Σχήμα Λό-

Κλασική φιλολογία

Arnao G.: Μαριχουάνα (Η. Ευθυμιόπουλος, ΟΙ, 10) Berdiaeff Ν.: Χριστιανισμός και κοινωνική πραγματικότητα (Β.Μ., ΚΑ, 8/12)

Ρούσσος Τ.: Αισχύλου τραγωδίες (ΑΘ, ΗΜ, 9/12)

Πολιτική

Αγγελάκη-Ρουκ Κ.: Ενάντιος έρωτας (ΚΣ, ΝΕ, 3/12) Αθάνας Γ.: Τραγούδια των βουνών (ΚΧ, ΠΚ, 272-273) Βέσκος Δ.: Ποιητική ανθολογία dada (ΚΣ, ΝΕ, 10/12) Βλαβιανού-Αρβανίτη Α.: Ρίζες (ΔΣ, ΒΡ, 29/11) Δαράκη Ζ.: Τα αόριστα γεγονότα (ΚΣ, ΝΕ, 3/12) Δεληγιάννη-Αναστασιάδη Γ.: Ποιήματα (ΚΝ, ΚΑ, 1/12) Ησαία Ν.: Στην τακτική του πάθους (ΚΣ, ΝΕ, 3/12) Κακλαμανάκη Ρ.: Ποιήματα 1967-1977 (ΚΣ, ΝΕ, 3/12) Κάλας Ν.: Γραφή και φως (Β. Στεφάνής, ΑΝ, 247) Καλλιαντά-Παλαιού Μ.: Αντιθέσεις (ΦΤ, Ταχυδρόμος Καβά­ λας, 3/11) Καραμέλιος Γ.: Νεανικά (ΦΤ, Ταχυδρόμος Καβάλας, 9/11) Καρατζάς Δ.: Αντιόπη (Χ.Β. Χειμώνας, ΣΚ, 26) Καρατζόγλου Γ.: Πρατήριο καυσίμων (ΚΧ, ΠΚ, 272-273) Κατσιγιάννης X.: Η μνήμη του νερού. Μπουκάλια στη θάλασ­ σα (ΦΤ, Ταχυδρόμος Καβάλας, 3/11) Κολιαβάς-Μωλιοτάκης Τ.: Παρουσιολόγιο το πρώτο (Χ.Β. Χειμώνας, ΣΚ, 29) Κόρφης Τ.: Ποιήματα (Α. Αρβανιτάκης, ΟΠ, 12) Κρητικός Π .: Ονείρου λογισμοί (Π. Κυπριωτέλης, ΜΕ, 6/12) Λαγγουρέλη Μ.: Πήρε φως (ΔΣ, ΒΡ, 29/11) Λαδάς Ν.: Χάι-Κάι (ΔΣ, ΒΡ, 6/12) ' Λειβαδοπόύλου Α.: Μνήμες και χρώματα (ΦΤ, Ταχυδρόμος Καβάλας, 9/11) Λιδωρίκης Α.: Κραυγή σε 24 τόνους (ΚΤ, ΕΘ, 30/11) Μαστοράκη Τ.: Διόδια (ΚΣ, ΝΕ, 3/12) Μεγαλυνός X.: Το μήλο της έριδος (ΣΤ, ΕΛ, 1/12) Μοσκόβης Β.: Προσκομιδή (Π. Κυπριωτέλης, ΜΕ, 6/12) Μπεκατώρος Σ.: Πατριδογνωσία (Γ. Μαρκόπουλος, ΘΟ, 181) Ντόμαλης Σ.: Στην έσχατη έξοδο (Τ.Σ., ΡΙ, 11/12) Παναγιωτούνης Π.: Φωταγωγημένο Αιγαίο (ΚΧ, ΠΚ, 272273) Παναγουλόπουλος Γ.: Αισθήσεις που δεν αποφαόίζουν (Ν. Ταξιάρχης, ΡΙ, 11/12) Πηγαδιώτης Κ.: Σε ανύποπτο χρόνο (Ν. Ταξιάρχης, ΡΙ, 4/12) Προκοπάκη X.: Ο χλωρός παράδεισος (A. Worning, ΔΙ, 82) Σακαλάκ Κ.: Αισάναθα (ΚΣ, ΝΕ, 3/12) Σακελλαρίου X.: Τραγούδι για το σκοτωμένο φαντάρο του Σα­ ράντα (Κ. Ανδρόνικός, ΡΙ, 11/12) Σιτζάνη Δ.: Άγγελος δραπέτης (ΚΣ, ΝΕ, 3/12) Σταμάτη Κ.: Veleggiare (ΘΠ, ΕΣ, 3/12) Τσάτσου I.: Πορεία (ΚΣ, ΝΕ, 3/12) Τσέλος Η.: Τα πάθη που φοράς (Χ.Π., Σχήμα Λόγου, 4) Φουσκαρίνης Α.: Συμπληγάδες πέτρες και άλλα συναφή (ΦΤ, Ταχυδρόμος Καβάλας, 2/11) Φραντζή Α.: Μεταποίηση υλικών (ΚΣ, ΝΕ, 5/12), (Γ. Βέης, ΔΙ, 82) Χατζηπαπάς Β.: Προς γήινους (Χ.Β. Χειμώνας, ΣΚ, 28) Χατζηφώτης Ι.Μ.: Τ’ αγιονορίτικα (ΚΧ, ΠΚ, 272-273) Χουζούρη Ε.: Το πρόσωπο και το άλλο (ΚΣ, ΝΕ, 3/12) Χρονάς Γ.: Τα αρχαία βρέφη (ΣΤ, ΕΛ, 1/12) ’ Αμερικάνικη ομοφυλόφιλη ποίηση (X. Μεγαλυνός, ΟΠ, 12) Μαρξ Κ.: Ερωτικά ποιήματα (ΔΠ, Αγωνιστής, 174) Μπρασένς Ζ.: Ο γορίλας (Α· Αρβανιτάκης, ΟΠ, 12)

Χατζηνικολάου Α.: Κτίζοντας την ελπίδα στα ερείπια της Βη­ ρυτού (ΣΚ, Ελεύθερη Γνώμη, 4/12)

Διεθνείς σχέσεις Κώνστας Δ.: Θεωρία και μεθοδολογία διεθνών σχέσεων (Θ. Κουλουμπής, ΚΑ, 8/12)

Δίκαιο Αγγουρίδου Μ.: Τα δικαιώματα του εργαζόμενου (Γ. Δημητριάδης, ΟΤ, 8/12)

Ναυτιλία Πετρόπουλος Μ.: Νεοελληνικά ναυτικά θέματα (ΔΣ, ΒΡ, 29/ 11)

Λαογραφία Λουκόπουλος Δ.: Γεωργικά της Ρούμελης (ΑΘ, ΗΜ, 9/12)

Σχολικά Σπυρόπουλος Η,: Οιδίποδας Τύραννος (Μ. Στασινοπούλου, ΔΙ, 82)

Ζωολογία Peterson R. κ.ά.:'Τα πουλιά της Ελλάδας και της Ευρώπης (Α. Δημητρόπουλος, ΟΙ, 10)

Ιατρική Μεσεγκέ Μ.: Τα βότανα και η υγεία μας (Γ.Χ. Σαββίδης, ΑΠ, 3/12)

Τέχνες Αμαραντίδης Α:: Η αρμονία της μουσικής (Ν. ΝΤ-ς, ΕΛ, 11/ 12) Βακαλό Ε.: Η φυσιογνωμία της μεταπολεμικής τέχνης στην Ελλάδα (ΣΤ, ΕΛ, 8/12) ΚΥΡ.: Καστρί, Ενταύθα (ΤΜ, ΕΠ, 8/12), (ΚΤ, ΕΘ, 30/11) Μαυρομμάτης Ε.: Η χαρακτική και η ζωγραφική του Δημήτρη Γαλάτη (ΚΤ, ΕΘ, 30/11) Πάνος Βαλσαμάκης (Τ. Σπητέρης, ΔΙ, 82) Πετρόπουλος Η.: Η Αυλή στην Ελλάδα (ΣΤ, ΕΛ, 8/12) Τλούπας Τ.:. Από τη γη των ανθρώπων (ΚΤ, ΕΘ, 4/12) Βάλντμπεργκ Π.: Σουρεαλισμός (ΚΣ, ΝΕ, 10/12) Brandi C.: Αρκάδιος ή περί γλυπτικής (ΣΤ, ΕΛ, 1/12) Μπριόν Μ.: Λεονάρντο ντα Βίντσι (ΚΤ, ΕΘ, 7/12) Ρίχτερ X.: Νταντά (ΚΣ, ΝΕ, 10/12)

Γλώσσα Αλβαλάτ Α.: Η τέχνη και η τεχνική του λόγου (Π. Δαράκη, ΕΒ, 50) Παπαθανασόπουλος Θ.: Γλωσσάρι ρουμελιώτικης ντοπιολα­ λιάς (Ν.Δ. Τριανταφυλλόπουλος, ΚΑ, 8/12)

Λογοτεχνία - Γενικά Ανθολογία Ηλείων λογοτεχνών (Λ.Β. Χειμώνας, ΣΚ, 26) Καβάφης Κ. Π · Υΐανομοιότυπα των πέντε πρώτων φυλλαδίων του 1891 ;-1904 (ΚΧ, ΠΚ, 272-273)

Ποίηση

Πεζογραφία Αγγελίδου Β.: Πώς κατασκευάζεται ένας εγκληματίας (Γ. Νικολόπουλος, ΕΒ, 50) Αγγέλογλου Α.: Εγκόσμια (ΑΦ, ΑΚ, 3/12) Βαλαωρίτης Ν.: Μερικές γυναίκες (Χ.Π., Σχήμα Λόγου, 4) Δεληγιάννη-Αναστασιάδη Γ.: Διάλειμμα (ΚΝ, ΚΑ, 1/12) Ιερωνυμίδη Λ.: Πριν πέσει η αυλαία (ΔΣ, ΒΡ, 13/12) Κατσιρέλος Π.: Οι ζωντανοί (ΕΖ, ΡΙ, 11/12) Κουλούρης X.: Ο ρεπόρτερ (Χ.Β. Χειμώνας, ΣΚ, 27) Λότρης Κ.: Το φράγμα του μηδέν (ΔΣ, ΒΡ, 29/11)

δελτιο/79 Μανιώτης Γ.: Γκρο-πλαν (Α. Αρβανιτάκης, ΟΠ, 12) Μάτσας Ν.: Τ’ απομνημονεύματα τού Διογένη (ΑΘ, ΗΜ, 25/ 11) Μπαλούμης Ε.: Το βάφτισμα (ΣΤ, ΕΛ, 8/12) Πανώριος Μ.: Η καταστροφή (Α. Αρβανιτάκης, ΟΠ, 12) Πολίτης Κ.: Eroica (Φ. Ταμβακάκης, ΟΠ, 12) Σκούρτης Γ.: Το μυθιστόρημα μιας δολοφονίας (Γ.Χ. Σαββίδης, ΑΠ, 3/12) Σταυρακοπούλου Σ.: Λαπαροτομή (ΑΘ, ΗΜ, 9/12) Φακίνου Ε.: Το έβδομο ρούχο (Γ.Χ. Σαββίδής, ΑΠ, 3/12) Χαριτόπουλος Δ.: Τα παιδιά της Χελιδόνας (ΚΤ, ΕΘ, 30/11), , (ΑΘ, ΗΜ, 2/12 και ΕΩ, 4/12) Χριστοδούλου Δ.: Το γκισέ (Γ.Χ. Σαββίδής, ΑΠ, 3/12) Ανθολογία αργεντινών πεξογράφων (Α. Αρβανιτάκης, ΟΠ, 12) Γκαρσία Μάρκες Γ.: Η κακιά ώρα (ΣΤ, ΕΛ, 1/12), (ΑΘ, ΗΜ, 25/11) Καίρορ Ζ.: Τα παιδιά της παλίρροιας (ΚΤ, ΕΘ, 30/11) Κοκτώ Ζ.: Το λευκό βιβλίο (Α. Αρβανιτάκης, ΟΠ, 12) Κόνραν Σ.: Το ένοχο μυστικό (ΑΘ, ΕΩ, 4/12) Κόνραν Σ.: Λίλυ (ΑΘ, ΗΜ, 2/12) Μίλλερ X.: Νέξους (ΔΠ, Αγωνιστής, 174) Μπαλξάκ Ο.: Το άγνωστο αριστούργημα (Π. Μουλλάς, ΔΠ, 3) Περρέν Ε.: Αλίκη (ΒΠ, ΔΙ, 82) Robbins Η.: Αντίο Τξάνετ (ΑΘ, ΗΜ, 9/12) Σίλιτοου Α.: Η μοναξιά του δρομέα μεγάλών αποστάσεων (ΒΠ, ΔΙ, 82) Τοπάλοβ Κ.: Μη φοβάσαι ανθρωπάκι (ΑΘ, ΗΜ, 25/11) Φώκνερ Ο.: Καθώς ψυχορραγώ (Γ.Χ. Σαββίδής, ΑΠ, 3/12) Herniot S.: Αν μπορούσαν να μιλήσουν (ΑΘ, ΗΜ, 25/11)

Β ΙΒΛ ΙΑ ΤΟΥ Μ ΠΟ ΡΙΣ ΒΙΑΝ ΣΤΗ ΝΕΦΕΛΗ • Θα φτύσω στους τάφους σας • Ας αρχίσει η μουσική • Τα χρονικά του ψεύτη • Πορνογραφικά γραπτά • Αναζητώντας τον χαμένο 6αρώνο Εκδόσεις Νεφέλη Μαυρομιχάλη 9, Αθήνα 10679 Τηλ. 3607744-3639962

Μελέτες . Αργυρίου Α .: Διαδοχικές αναγνώσεις ελλήνων υπερρεαλιστών (ΚΣ, ΝΕ, 10/12) Γιατρομανωλάκης Γ.: Ανδρέας Εμπειρικός (ΣΤ, ΕΛ,' 8/12), ................. (ΚΣ, ΝΕ, 10/12) Κορδάτος Γ.: Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας (ΚΤ, ΕΘ, 7/12) Λιγνάδης Τ.: Διπλή επίσκεψη σε μια ηλικία κι έναν ποιητή (ΚΣ, ΝΕ, 10/12) Νικολαρεΐξης Δ.: Δοκίμια κριτικής (ΤΜ, ΕΠ, 1/12) Raizis Μ.Β.: Greek Poetry (ΚΧ, ΠΚ, 272-273) Σαχίνης Α.: Τετράδια κριτικής (Φ. Ταμβακάκης, ΟΠ, 12) Τσούρας Α.:,Ιφιγένεια Χρυσοχόου (ΦΤ, Ταχυδρόμος Καβά_ λας, 2/11)

ΚΥΚΛΟΦΟΡΗΣΕ

MAURICE BLANCHOT

οχύροι

Δοκίμια Αγγέλογλου Α.: Επιλογή (ΑΦ, ΑΚ, 3/12) Κάλας Ν.: Κείμενά ποιητικής και αισθητικής (ΚΣ, ΝΕ, 10/12) Κάτρης Γ.: Η αλήθεια είναι το φως που καίει (ΑΘ, ΗΜ, 9/12 και ΕΩ, 4/12) Μαρίνος Γ.: Για μια αλλαγή στό καλύτερο (X. Καρανίκας, ΚΑ, 1/12) Ρώμας Δ.: Τα Ζακυνθινά (ΣΤ, ΕΛ, 8/12), (ΑΘ, ΗΜ, 2/12 και ΕΩ 4/12)

Αλληλογραφία Βλαβιανού-Αρβανίτη A.: Κ. Παλαμά ανέκδοτα γράμματα στο Νίκο Φανδρίδη (ΦΤ, Ταχυδρόμος Καβάλας, 9/11)

Παιδικά Βασιλειάδου Μ.: Ο καραμελοβασιλιάς. Η τερατούπολη (ΖΒ, ΡΙ, 4/12) Γουδέλη Μ.: Ζώα και φυτά (ΑΘ, ΗΜ, 25/11) Κουτούζη-Αίνου Μ.: Το χωριό της φιλίας και ο Πεφούτης. Βρήκανε μια δικτατορία (ΑΠ, ΑΥ, 7/12) Κυριτσοπούλου Ζ.Ν.: Η Ζωίτσα (ΚΤ, ΕΘ, 7/12)

εξαντας

80/δελτίο ΙΙαπαποστόλου Τ.: Για την πατρίδα και τη λευτεριά. Μύθοιθρύλοι-παραδόσεις (Ν. ΝΤ-ς, ΕΛ, 11/12) Cosarini G.P.: Το ταξίδι του Μάρκο Πόλο (ΑΠ, ΑΥ, 7/12)

μικρές αγγελίες ΤΟ Κολλέγιο Αθηνών κυκλο­ φόρησε τον πρώτο τόμο από τα βοηθήματα του για τα αρχαία από μετάφραση: Ομήρου Ιλιάδα - Το βιβλίο του μαθητή. Κεντρική διάθεση: ΕκδόσειςΒιβλιοπωλείο Φιλιππότη, Σόλωνος και Ασκληπιού 69, τηλ.

36.29.642.

ΤΑ παιδιά σας πάνε στο γυ­ μνάσιο ή στο λύκειο και αντι­ μετωπίζουν δυσκολίες στα μα­ θηματικά; Φοιτήτρια μαθημα­ τικός, στο πτυχίο, αναλαμβάνει να τα βοηθήσει. Τηλεφωνήστε στο 72.45.859.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ με φροντιστη­ ριακή πείρα παραδίδει μαθή­ ματα φυσικής, χημείας και μαθηματικών σε μαθητές γυ­ μνασίου, λυκείου και υποψή­ φιους ανωτέρων και ανωτάτων σχολών. Τηλ. 45.21.821. .

«ΤΟ μαυροκίτρινο αρνί», Γρηγόρη Γρηγοριάδη. Μας μιλάει για «χοντρή» ποίηση κι όχι για κρατικά βραβεία.

ΙΣΠΑΝΟΣ φιλόλογος παραδίδει μαθήματα ισπανικής γλώσ­ σας σε αρχάριους και προχω­ ρημένους. Για λεπτομέρειες τη­ λεφωνήστε στο 36.07.106 από τις 6 έως 9 μ.μ. (Κάθε λέξηστίς «μικρές άγγελίες» στοι­ χίζει ΙΟ μόνο δρχ.)

θεατρικά έργα Μπαλλής Γ.: Ο δράκος του Σέιχ Σου (ΔΣ, ΒΡ, 13/12) Σπηλιόπουλος Δ.: Έλενα (ΑΘ, ΗΜ, 9/12) Μπρεχτ Μ.: Αυτός που λέει ναι κι αυτός που λέει όχι (ΑΘ, ΗΜ, 9/12), (ΚΤ, ΕΘ, 7/12)

Ιστορία-Μαρτυρίες Λλισανδράτος Γ.Γ.: Ο Κοσμάς ο Αιτωλός στην Κεφαλονιά και στη Ζάκυνθο (ΔΣ, ΒΡ, 13/12) Βασιλείου I.: Στη Σικελία, αναζητώντας τη Μεγάλη Ελλάδα (ΔΣ, ΒΡ, 6/12) Δημάκης Ι.Δ.: Φιλελευθερισμός, σοσιαλισμός και εθνικισμός στη νεότερη Ευρώπη (Τ. Τζαμαλίκος, ΚΑ, 1/12) Ιωαννίδης Σ.: Ξάνθη 1870-1940 (ΕΖ, ΡΙ, 4/12) Κατσούλης Γ.: Το κατεστημένο στην αρχαία Ελλάδα (Δ.Π., Αγωνιστής, 174) Σούφλας Κ.: Από τα βουνά στα κάτεργα (Γ. Νικολόπουλος, ΕΒ, 50) Τατσιόπουλος Λ.: Ευστάθιος Γεροστάθης (Χ.Β. Χειμώνας, ΣΚ, 29) Φάτσης Γ.: Πολυτεχνείο ’73 (ΣΚ, Ελεύθερη Ρνώμη, 13/11) Λινάρ Ρ.: Ο Λένιν, οι αγρότες, ο Ταίηλορ (Α. Μπαλτάς, ΔΠ, 3)

Περιοδικά Αλληλεγγύη (Π. Μπουκάλας, ΔΠ, 3) Βαλκάνια (Χ.Β. Χειμώνας, ΣΚ, 26) Δώμα (ΘΠ, Μεσολογγίτικα Χρονικά, 6/10) Θρακικά Χρονικά (ΕΖ, ΡΙ, 4/12) Μνήμη των κατεχομένων εδαφών (Χ.Β. Χειμώνας, ΣΚ, 28) Όμως (Π. Μπουκάλας, ΔΠ, 3) Σερραϊκά Χρονικά 1982-1983 (ΦΤ, Ταχυδρόμος Καβάλας, 24/ Φιλολογική Κύρπος (ΦΤ, Ταχυδρόμος Καβάλας, 23/11) Χαραυγή (Χ.Β. Χειμώνας, ΣΚ, 27) Ωρυμαγδός (Π. Μπουκάλας, ΔΠ, 3)

.11)

Άγνωστα αριστουργήματα τη ς παγκόσμιας λογοτεχνίας

ΣΥΡΓΜΟ

παρατηρητής \

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΜΠΑΡΜΠΟΥΝ ΑΚΗ Βασ. Ηρακλείου 26—Θεσσαλονίκη, Τηλ. 236.555