Τεύχος 523 by Diavazo.gr

Γιάννης Κορδάτος 50 χρόνια στη σκιά της ιστορίας

flSS N

llDfei-IBflBG l

9 ν /ΙΙΟ ό^υβΟ ΙΟ 11

www.patakis.gr

ΓΊώργοε Σκαμπαρδώνηε

Περιπόλων περί πολλών τυρβάζω Αδικολυμαίνομαι το τώρα και τη μνήμη, που είναι, έτσι κι αλλιώε, αναξιόπιστο όργανο. Συμβαίνει: έρχονται τα αύρια να διώξουν τα σήμερα. Στην ουσία πρόκειται για την αγωνία να πάμε σ’ έναν βαθύτερο οίστρο. Σε νέεε παθήσειε φωνηέντων. Τι μεσολάβησε; Πώε θ’ αντέξουμε; Δεν ξέρω. Είκοσι έξι νέα διηγήματα.Ίσωε θέλονταε, κατά βάση, να πετάξω δροσερά καρπούζια στον Κάτω Κόσμο.

272 σε«., 14,00 €

Γιάννηε Κιουρτσάκηε

Το ζητούμενο του ανθρώπου Η πρωτόγνωρη κρίση που πλήττει την Ελλάδα είναι απλώε οικονομική και πολιτική; Η χρεοκοπία των πολιτικών μαε βαραίνει αποκλειστικά εκείνουε ή και την κοινωνία μαε; 0 ασύδοτοε και αυτοκαταστροφικόε Νεοέλληναε που μαε αρέσει να τον ελεεινολογούμε δεν είναι τάχα έναε από εμάε; Το μοντέλο στρεβλήε «ανάπτυξηε» που ακολούθησε μεταπολεμικά η χώρα μαε μπορούσε να είναι διαφορετικό σε μιαν Ευρώπη η οποία, έχονταε ωε πρωταρχικό στόχο την οικονομική μεγέθυνση, έχανε λίγο λίγο το νόημα τηε ίδιαε τηε ύπαρξήε τηε;

ΕΚΔΟΣΕΙΣ www.patakis.gr

ΠΑΝΑΓΗ ΤΣΑΛΔΑΡΗ (ΠΡΩΗΝ ΠΕΙΡΑΙΩΣ) 38, 104 37 ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ. 210.36.50.000 web site: http://www.patakis.gr

Η γνώμη μου

ιαβάζω τα τελευταία μυθιστορήματα ελλήνων συγγραφέων. Μάκης Καραγιάννης, Νίκος Π αναγιωτόπουλος, Π έτρος Μαρτινίδης, Πέ τρ ο ς Μ άρκαρης, Τάκης Θεοδωρόπουλος και άλλοι που μου δια φεύγουν ή πιθανώς τα βιβλία τους δεν έχουν φτάσει ακόμα στα χέρια μου. Διαπιστώνω ότι γίνεται μια προσπάθεια από τη μεριά των συγγραφέων να ανιχνεύσουν το σημερινό μας στίγμα, να ψάξουν τις συντεταγμένες τού σήμερα. Η θεματολογία τους είναι κατά βάση πολιτική. Σα να γίνεται μια στροφ ή από την αυτάρεσκη ιδιωτικοποίηση του ’80 στην ενοχική αναμόχλευση του 2011. Από την ομφαλοσκόπηση στην αναζήτηση της συλλο γικής ευθύνης. Το κλίμα των ημερών είναι πολύ βαρύ και, όπω ς φαίνεται, κάποιοι συγ γραφείς αποφασίζουν να βάλουν το κεφάλι τους στην ομίχλη των γεγο νότων, αναζητώντας εξηγήσεις και κλειδιά ερμηνείας. Η κριτική στη με ταπολίτευση, αλλά κυρίως στην περίοδο μετά το ’80, είναι λίαν εμφανής. Οι ήρω ες διατρέχουν τη μετά τη μεταπολίτευση περίοδο για να φτάσουν τσακισμένοι στο σήμερα. Υ πάρχουν και μυθιστορήματα που εκκινούν απευθείας από το σήμερα, με σύγχρονους ήρωες που δοκιμάζονται στη δίνη των ημερών, με όλα τα οικονομικά και πολιτικά αδιέξοδα. Δεν γνωρίζω αν μια τέτοια θεματολογία μπορεί να μας βγάλει κάπου, λο γοτεχνικά - ποιοτικά. Είναι ενδεικτική, όμως, της συλλογικής μας συνεί δησης, που νιώθει ένοχη και αναζητά απαντήσεις στο πώ ς φτάσαμε σή μερα εδώ. Κάτι ανάλογο γίνεται και στα βιβλία οικονομίας. Πολλά βιβλία ελλήνων οικονομολόγων αναζητούν στοιχεία εξήγησης της ελληνικής κρί σης. Λίγα από αυτά όμως βαθαίνουν και πολύ λιγότερα διακρίνονται από ένα πνεύμα αυτοκριτικής, μιας και οι περισσότεροι οικονομολόγοι ήταν μέχρι τώρα μέρος του συστήματος και με τον έναν ή άλλο τρόπο «έπαι ξαν κι έχασαν» κι αυτοί. Α πό αυτήν την άποψη, οι ήρωες των μυθιστορη μάτων είναι πιο αγνοί, δημιουργούνται μόλις τώρα. Γιάννης Ν. Μπασκόζος

Icocn

a frame Αλεξία Οθωναίου

συνεντεύξεις: 34 . ΤΖΟΡΤΖ ΠΕΛΕΚΑΝΟΣ: «Το τι έχει μέσα το πορτοφόλι σου... δεν έχει σημασία όταν φτάνεις στην πύλη του ουρανού». Συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη 138. ΦΙΛΙΠ ΚΛΟΝΤΕΛ: «Περιθωριακός και συγγραφέας». Συνέντευξη στην'Ελσα Καραγιαννοπόυλου

θέμα: 4 2 . Τα Νόμπελτων ποιητών. Άθος Δημουλάς αφιέρω μα: 77. ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΟΡΔΑΤΟΣ Επιμέλεια: Γιάννης Ν.Μπασκόζος, Σπύρος Κα κουριώτης 178.0 «μεγάλος αφηγητής» της μαρξιστικής ιστοριογραφίας. Σπύρος Κακουριώ της 180 . Συγχρονισμοί και αναχρονισμοί στις αντιλήψεις του Γιάννη Κορδάτου. Αλέξης Ζήρας |86. Το Εικοσιένα του Κορδάτου πριν και μετά τον πόλεμο. Παναγιώτης Στάθης | 96. Ο Γιάν-

Στο βιβλιοπωλείο μας λειτουργεί έκθεση βιβλίων STOCK από 1 - 10 ευρώ Διδότου 37, Αθήνα,Τ.Κ. 106 80,τηλ.: 36 42 003, www.dardanosnet.gr

dEutentjerg Εκδόσεις· Β ιβλιοπω λείο

δ : περιεχόμενα ΜΗΝΙΑΙΑ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ISSN: 1106-1383 ΚΩΔΙΚΟΣ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ 1141 ΤΕΥΧΟΣ S23 ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2011 Ιδρυτής Περικλής Αθανασόπουλος Ιδιοκτήτης ΔΙΑΒΑΖΩ ΕΚΔΟΤΙΚΗ Α.Ε. Εκδότρια Χριστιάνα Μυγδάλη Διευθυντής Γιάννης Ν. Μπασκόζος Αλέξης Ζήρας Σπάρος Κακουριώτης Λευτέρης Καλοσπύρος Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης Κώστας Μποτόπουλος Μαρίζα Ντεκάστρο Γιώργος Ξενάριος Γιώργος Ν. Περαντωνάκης Δημήτρης Β. ΤριανταφυλλΙδης Λήδα Τσενέ Νάσος Χριστογιαννόπουλος Σύμβουλος Έκδοσης Γεώργιος Γαλάντης-Γαβαλάς Κριτικογραψία Θοδωρής Πέρσης Υπεύθυνη Δημοσίων Σχέσεων Ειρήνη Πολυκρέτη

i-UOS

Συνδρομές Ειρήνη Πολυκρέτη

2ο ?

Design director Χρήστος Σ. Τζοβάρας design9@hol.gr d*P Σοφία Μιχάλα msdesign@otenet.gr Εκτύπωση Sky printing A. Ε. ΔΙΑΝΟΜΗ ΑΡΓΟΣ (περίπτερα) ΕΡΜΗΣ (βιβλιοπωλεία) ΔΙΑΒΑΖΩ Μαυροκορδάτου 9, ΑΘΗΝΑ, 106 78 Τηλ.: 210 33 88 008, 210 38 01 284 Fax: 210 38 01 284 e-mail: info@diavazo.gr

νης Κορδάτος ως οργανωμένος κομμουνιστής. Σταύρος Πανα-

γιωτίδης | 100 Η Iστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας'. Ένα ύστατο προπύργιο του μαρξισμού. Βαγγέλης Χατζηβασιλείου |

103.

Κείμενα και διασκευές: συγχρονικές προσεγγίσεις του

διαχρονικού λόγου. Χριστιάνα Μυγδάλη

βραβεία: 105. ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΟΝ ΑΕΡΑ 1106. Συνεχίστε με πείσμα. Θανάσης Βαλτινός | 106. Κρίση και συρρίκνωση του φαντασιακού. Αργυρώ Μαντόγλου 1107. Αυτοπροσδιορισμός και μελαγχολία. Αμάντα Μιχαλοπούλου | 108. Ήξεις αφίξεις. Μαρία Γκούσια - Ρίζου | 111■ Αόρατη δίνη. Μαρία-Χριστίνα Κόττα 1113. Μια χαρά. Παναγιώτα Παπαθανασίου | 115. Τί έκλεψε ο Βενιζέλος απ’ τον Παπαδιαμάντη; Χαρίσης ©. Χατζηγώγος | 118. Journeys by air. Sofia Kapnissi

βιβλιοκριτική: 46 . βιβλιοπαρουσίαση: 72. κριτικογραψία: 119. Θοδωρής Πέρσης ευπώλητα: 123.

Εκδόσεις

inf ΕΣΤΙΑΣ

Ε Υ Ρ Ι Π Ι Δ Ο Υ 8 4 , Α Θ Η Ν Α 1 05 5 3 , ΤΗ Λ . : 2 1 0 3 2 1 3 9 0 7 , w w w . h e s t i a . g r

Ο ι σ υγγραφείς πα ρουσ ιάζουν το έργο το υ Α ριστοτέ λη με βάση τη σύγχρονη έρευνα α π ό τη σκοπιά τω ν επισ τημώ ν, το υ επισ τημονικού σ τοχασμού και τη ς επιστημολογίας, δείχνοντας κα ταλεπ τώ ς π ώ ς ο Σ ταγειρίτης αναζητά επιμ όνω ς τα εννοιολογικά εργαλεία π ο υ θα το υ ε πιτρ έψ ουν να προσεγγίσει κάθε τομέα τη ς γνώσης.

«Μία δεκ αετία και π λ έ ο ν μετά τη ν πρ ώ τη το υ έκδ ο ση (2000), ο δεύ τερ ος Αντρέας Κορδοπάτης δείχνει πλ ήρ ω ς συντονισμένος με τη ν ατμόσφαιρα τω ν η μ ε ρών μας: ένα έθνος η ττημ ένο και κ αταβαραθρωμένο, α λλά και π α ντε λ ώ ς ανίκανο να κα ταλά βει το υ ς λό γο υ ς π ο υ οδήγησαν στην αδρα νοποίησ η και στην αποσύνθεσ ή του». Β α γ γ έλ η ς Χ α τζή β α σ ιλείο υ , Το Βήμα «Το κείμ ενο αυτό [...] είναι ένα λ ογοτεχνικ ό ε π ί τευ γμ α, κα θώ ς λ αμβ άνει διαστά σεις μαρτυρίας, ενώ είναι καθαρώ ς έργο αναπλάσ εω ς εμ π ειρ ιώ ν άλλω ν πρ ο σ ώ π ω ν και πλη ρ ο φ ο ρ ιώ ν εξ αναγνώ σεω ν και μελέτης». Χ α ρ ίκ λεια Δ η μ α κ ο π ο ύ λ ο υ , Εστία

Σε όλα τα βιβλιοπωλεία

σχόλια ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ Ν. ΜΠΑΣΚΟΖΟΥ

Επιμονή στο βιβλιοπωλείο (2)

Επιμονή στο βιβλιοπωλείο Η Διεθνής Έ κθεση Βιβλίου της Φρανκ φούρτης έκλεισε τις πύλες της στις 15 Οκτωβρίου 2011. Οι συμφωνίες που έγιναν δεν ήταν λίγες, ούτε και μικρές. Οι συμμετέχοντες εκθέτες επεσήμαναν την ανάγκη να υποστηριχτεί το βιβλίο. Οι προερχόμενοι από την Αγγλία και Γερμανία ζήτησαν να στηρι χτεί το φυσικό βιβλιοπωλείο και το έν τυπο βιβλίο, όσο κι αν αυτό πάει αντίθετα με την τάση του νεαρού κοινού να αγορά ζει βιβλία από το Διαδίκτυο. «Είναι θέμα κουλτούρας», τόνισαν αρκετοί από αυ τούς. Από την άλλη μεριά, το e-book κα τέγραψε μικρά ποσοστά πωλήσεων στις χώ ρες της Ευρώπης, της τάξης του 1-3%, σε αντίθεση με τις ΗΠΑ, που σημειώνει ποσοστά πάνω από 10%.

Σε ένα μεγάλο ηάνελ της Google οι συμμετέχοντες, όλοι εκπρόσωποι μεγάλων εκδοτικών οίκων, όπω ς οι Penguin, Wiley, Random House, Blooms bury κ.ά. σημείωσαν π ω ς τα βιβλιοπωλεία πρέπει να πωλούν και συσκευές ανάγνωσης, ώστε να κρατήσουν κι αυτούς τους αναγνώστες. Βλέπουν τις καταναλωτικές τάσεις να αλλάζουν, αλλά θεωρούν ότι ο αναγνώστης, ο καλός φίλος του βιβλιοπωλείου, θα έχει πάντα ανάγκη να βρεθεί σε ένα χώρο όπου η αναζήτηση του καλού βιβλίου γίνεται πολύ πιο δημιουργικά. Για κάποια χρόνια το ηλεκτρονικό βιβλίο θα πωλείται πλάι στο έντυπο από τα βιβλιοπωλεία.

Η β ρ ά β ε υ σ η τ ο υ Κ ώ σ τα Χ ατςη α ν τω ν ίο υ με τ ο Ε υ ρ ω π α ϊκ ό Β ρ α β είο Μ υ θ ισ τ ο ρ ή μ α το ς 2011 για τ ο μ υ θ ισ τό ρ η μ ά τ ο υ Α γκριτζέντο ή τα ν μια έκ π λ η ξη . Λ ίγοι ε ίχα ν π ρ ο σ έ ξ ε ι τ ο β ιβλίο, μια ς κα ι ε ίχ ε ε κ δ ο θ ε ί α π ό τ ο ν μικ ρ ό π ο ιο τικ ό οίκ ο Ιδ ε ό γ ρ α μ μ α . Σ ή μ ερ α κ υ κ λ ο φ ο ρ ε ί α π ό τ ο ν Λ ιβ άνπ . Ο Κ ώ σ τα ς Χ α τςη α ν τω ν ίο υ δ ε ν είναι κ α ιν ο ύ ρ γ ιο ς σ τα γ ρ ά μ μ α τ α . Τ ο σ υ γ γ ρ α φ ικ ό το υ έ ρ γ ο π ερ ιλ α μ β ά ν ει, μ ετα ξύ άλ λω ν, α φ η γ ή μ α τ α , ισ το ρ ικ έ ς μ ε λ έτ ες για τ ο ν ελλ η ν ισ μ ό τ η ς Μ ικ ρ ό ς Α σ ίας, τ η ς Κ ύ πρ ου κα ι τ η ς Χ ειμ ά ρ ρ α ς, δ ο κ ίμ ια σ το χ α σ μ ο ύ , ε θ ν ικ ή ς θ ε ω ρ ία ς κ α ι ελ λ η ν ικ ή ς ισ τορ ία ς, κ α θ ώ ς κ α ι δ ύ ο β ιο γ ρ α φ ίε ς (του Ν. Π λ α σ τή ρ α και το υ Θ. Π άγκαλο υ ). Τ ο Α γκριτζέντο -ε ίν α ι τ ο ό ν ο μ α το υ σ ικελ ικο ύ Α κ ρ ά γ α ν τ α - είναι έ ν α ισ το ρ ικ ό μ υ θ ισ τό ρ η μ α για έ να ν τ ό π ο α π ο κ ά λ υ ψ η μια άλ λης, « δυ τικ ή ς» Ε λλάδας.

Βιογραφίες των σταρ

Booker vs Nobel;

Έ να άλλο χαρακτηριστικό στην Έ κθεση Βιβλίου σ τη Φ ραγκφούρτη είναι η τάση -έχει διαφανεί έντονα τα τελευταία χρόνια- τα πιο περιζήτητα βιβλία να είναι βιογραφίες διάσημων προσώπων, πολιτικών όπω ς ο Πούτιν ή ροκ σταρ, όπω ς π βιογραφία του Τζίμι Πέιτζ των Λεντ Ζέπελιν. Είναι μια τάσπ που είναι και λίγο κλειδαρότρυπα, να δούμε τι μυστικό κρύβει ένας σταρ, όχι τι δημιούργπσε αλλά πώ ς ζούσε. Μοιραία ακολουθούμε κι εμείς, καθώς οι εκδότες τρέχουν να εξασφαλίσουν απομνημονεύ ματα και βιογραφίες. Παράδειγμα, κυκλοφορούν τρεις βιογραφίες της Σύλβια Πλαθ και της ταραγμένης σ χέσης της με τον Τεντ Χιουζ, ελάχιστες όμως των με γάλων ελλήνων συγγραφέων.

Τα του Booker θα τα διαβάσετε στη στήλη της Κατερίνας Σχινά. Παρόλα αυτά η βρά βευση του Τζούλιαν Μπαρνς επιβεβαίωσε για μια ακόμπ φ ορά ότι τα βραβεία Man Booker έχουν τις περισσότερες φ ορές βρει τον στόχο τους, έχοντας, δηλαδή, βραβεύ σει τους πιο αξιόλογους αγγλοσάξωνες συγγραφείς. Αναπόφευκτα συγκρίνεις το Booker με το σουηδικό Νόμπελ, που κάθε χρόνο ψάχνει να βρει ένα όνομα για να μας εκπλήξει. Αν δει κανείς τις λίστες των ονομάτων στα οποία στοιχπμάτιζαν οι γνώστες, θα βρει δεκάδες ονόματα άγνω στα, γνω στά ίσως μόνο στη χώρα τους, και όχι πάντα με σημαντικό έργο.

ΜεταιχΜίο

ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΥΜΠΔΡΔΝΣ Ο άχρηστος Δημήτρης Η ιστορία μιας μακρόχρονης φιλίας ανάμεσα σε δύο άνδρες που φτάνουν να συγκατοικήσουν και να ζήσουν στο σπίτι του ενός και στον κόσμο του άλλου.

www.metaixmio.gr

■

···

σχόλια

Παλαμάς γυμνός

Αλληλεγγύη με βιβλία Η γιορτή του Public (Booknight), που έγινε την Πέμπτη 6 Οκτωβρίου στη Στοά του Βιβλίου με σ τόχο να μαζευτούν βιβλία για ιδρύματα όπω ς οι φυλακές Γυναικών στον Ελαιώνα, το Χατζηκυριάκειο Ίδρυμα, το Νοσοκομείο Άγιος Σώστης, το Νοσοκομείο Παίδων, το Σισμανόγλειο και το Γηροκομείο Αθηνών, είχε τόσο πολύ κόσμο που προκάλεσε παντού ευχάριστα αισθήματα. Έβλεπα τον κόσμο να περικυκλώνει το Αρσάκειο, να περιμένει υπομονετικά να ανέβει στην ταράτσα και να παραδώσει τα βιβλία που κρατούσε στα χέρια του. Ή ταν μια γιορτή κοινωνικής αλληλεγγύης που δείχνει ότι δεν χρειάζονται χαζοχαρούμενα σ υνθή ματα, ξενέρωτα πάρτι και ανούσιες καμπάνιες που το μόνο που κάνουν είναι να διαφημίζουν τα προϊόντα του χορη γού. Οι νέοι χρειάζονται καλές ιδέες που να στηρίζονται σε ισχυρές αξίες.

Βρέθηκα για μια βόλτα στο Μεσολόγγι. Τόπος με ιστορικό βάρος και συνδεδεμένος με εξαίρετες προσωπικότητες: Κωστής Παλαμάς, Γεώργιος Δροσίνης, Ιωάννης Ιάκωβος Μάγερ, που τύπωνε στο Μεσολόγγι την πρώτη εφημερίδα του νέου ελληνικού κράτους. Και φυσικά είναι η πόλη των 5 πρωθυπουργών, όπω ς και η πόλη που λάτρεψε ο Βύρωνος. Θεώρησα καλό να επισκεφτώ κάποια μουσεία. Θα μείνω μόνο στο Μουσείο Κωστή Παλαμά. Στεγάζεται στο σπίτι του ποιητή. Τρεις αί θουσες με φ ωτοτυπίες φωτογραφιών, ένα μπαστούνι κι ένα καπέλο του ποιητή, φ ω τογραφίες που οι λεζάντες τους έχουν σβηστεί, λίγα, πολύ λίγα από τα τυπωμένα έργα του πεταμένα ανάκατα σε δύο π ρο θήκες κι αυτό είναι. Ούτε ένα φυλλάδιο, ούτε ένα χρονολόγιο, ένα αναμνηστικό. Συγγνώμη, δήμαρχε, αλλά αυτό είναι δυσφήμιση π ρος έναν από τους μεγαλύτε ρους ποιητές μας. Καλύτερα να αναθέσετε σε ένα σχολείο της περιοχής να το φροντίσει και να το πλουτίσει εξαρ χής, παρά αυτό το χάλι που εκθέτει και την πόλη και σας προσωπικά.

Ν έος πρόεδρος ΕΚΕΒΙ Παραιτήθηκε από τη θέση του ο πρόεδρος του ΕΚΕΒΙ Τάκης Θ εοδωρόπουλος, λόγω αλλαγής του επαγγελματικού του στάτους. Ο υπουργός Πολιτισμού τον ευχαρίστησε και φυσικά ανα ζήτησε νέο πρόεδρο. Μέχρι τις στιγμές που γράφονταν αυτές οι γραμμές το Υπουργείο Πολι τισμού σ υζητούσε με πανεπιστημιακό καθηγητή, θετικής προέλευσης και ευρύτερου κύρους.

Ή λέει ο πράκτορας Ο αμερικανός λογοτεχνικός πράκτορας που εκπροσωπεί σ υγγραφείς όπω ς οι Παμούκ, Όε, Νάιπουλ, Ροθ, Κούντερα κ.ά, Άντριου Γουάιλι, επονομαζόμενος και «τσακάλι», μίλησε σ τη συνάδελφο Λαμπρινή Κουζέλη (Βήμα, 23/10) και έδωσε το στίγμα του εκδοτικού σήμερα: «Η εκδοτική βιομηχανία παρέδωσε τον έλεγχο σ τους μεσάζοντες, οι οποίοι προκειμένου να ικανοποιήσουν τις προσωπι κές τους φιλοδοξίες έβαλαν σ τόχο τις πωλήσεις μεγάλου αριθμού αντιτύπων σε μικρό χρονικό διάστημα. Η εκδοτική βιομηχανία επαναοικοδομήθηκε τεχνητά πάνω σε μια εντελώς εμπορική βάση, πράγμα που δεν θεωρώ επωφελές για το βιβλίο. Συμβαίνει σήμερα στον εκδοτικό χώρο αυτό που σ υνέβη και με την τηλεό ραση, όπου η ηλιθιότητα των πρωινών

εκπομπών καθόρισε τελικά το πρόγραμμα στο σύνολό του».

Οι πολύ νέοι επίδοξοι συγγραφείς Ο Δαμιανός, ο ήρωας του Μάνου Κοντο λέων που έγινε διάσημος γράφοντας το βι βλίο Ο αδελφός της Ασπασίας και Ο αδελφός της Ασπασίας 2 - Μεγάλο Βρα βείο, μεγάλοι μπελάδες, δίνει την ευκαιρία σε μικρούς επίδοξους συγγραφείς να ξεδι πλώσουν φτερά. Καλεί, λοιπόν, με τη βοή θεια του Μάνου Κοντολέων, βεβαίωςβεβαίως, να γράψουν ένα μικρό πόνημα με 1.000 περίπου λέξεις με θέμα «τον μα θητή που κάποτε είχατε και που ποτέ δεν θα ξεχάσετε». Το κείμενο να σταλεί στο damianos@ patakis.gr μέχρι την Κυριακή 8 Ιανουάριου 2012. Θα υπάρξουν, εννοείται, βραβεία!

ΝΙΚΟΣ ΠΔΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ Τα παιδιά του Καιν Οι έφηβοι του ’79 μεγάλωσαν, κοντεύουν τα πενήντα. Η ευδαιμονία των χρόνων που μεσολάβησαν δεν ήταν παρά στάχτη στα μάτια. Για να θολώσουν τα κίνητρα και να ξεχαστεί το θύμα...

www.metaixmio.gr

δ :από μήνα σε μήνα ΤΗΣ ΜΑΡΘΑΣ ΚΥΡΙΑΚΟΠΟΥΛΟΥ

Στους λογοτεχνικούς κύκλους ο Οκτώβριος είναι γνωστός για πολλές και πολυαναμενόμενες βραβεύσεις. Η ύψιστη λογοτεχνική αναγνώριση, ή αλλιώς Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας, ανακοινώθηκε και εξέπληξε πολλούς, ενώ το φετινό Man Booker Prize δόθηκε σε συγγραφέα με πολλαπλές υποψηφιότητες για το βραβείο στο παρελθόν.

6 Οκτωβρίου Στον ποιητή Tom as Transtrom er από τη Σουηδία απονεμήθηκε το Βραβείο Νόμ πελ Λ ογοτεχνίας 2011, σύμ φ ωνα με την ανακοίνωση της Σουηδικής Ακαδημίας. Η Ακα δημία αιτιολόγησε τη βράβευσή του δηλώνοντας ότι ο ταλαντούχος ποιητής, «μέσω πυκνών, διαυγών εικόνων, μας δίνει μια νέα πρόσβαση στην πραγματικότητα, ό ι περισσότε ρες ανθολογίες ποιημάτων του χαρακτηρίζονται από οικονο μία, ορθότητα και εκφραστικές μεταφορές. Στην τελευταία του ανθολογία (...) ο T ranstrom er τείνει πρ ο ς μία μινιμαλιστική φ όρμα με ακόμη μεγαλύτερη συμπύκνωση». Τη βράβευση του ποιητή χαιρέτισε και ο σ ουηδός πρω θυπουργός, τονί ζοντας ότι ευελπιστεί η διάκριση αυτή να συμβάλει στην προώ θηση της ανάγνωσης στην χώρα του, αλλά και στην αναγνώριση της σουηδικής λο-

γοτεχνίας ηαγκοσμίως. Ο ίδιος ο Transtrom er δεν μίλησε στους δημοσιογράφους για την τιμητική αυτή βράβευση. Στην Ελλάδα κυκλοφορούν οι συλ λογές του: Τα ποιήματα (Printa) και Πένθιμη γόνδολα (Νεφέλη).

Το πρώ το Book Night έλαβε χώρα στη Στοά του Βιβλίου στην Αθήνα με απρόσμενη επι τυχία! To event διοργανώθηκε από τα καταστήματα Public, στο πλαίσιο της εκστρατείας «Κάποιο βιβλίο μιλάει για σένα. Το έχεις διαβάσει;», υπό την αι γίδα του Εθνικού Κέντρου Βι βλίου και είχε σκοπό τη διά δοση της ανάγνωσης, αλλά και την ενίσχυση των βιβλιοθηκών φ ορέων όπω ς οι Φυλακές Γυ ναικών Ελαιώνα, το Χατζηκυριάκειο Ίδρυμα Παιδικής Προ στασίας, οι Παιδικές Κατασκηνώσεις Χ αρούμενα Παιδιά - Χαρούμενα Νιάτα, το Σισμανόγλειο Νοσοκομείο, το Νοσοκο μείο Παίδων «Π. & Α. Κυρία-

κού» και το Γηροκομείο Αθη νών. Μοναδικό εισιτήριο για την πρόσβαση στο χώ ρο ήταν ένα βιβλίο, όπου ένας μεγάλος αριθμός αναγνωστών προσκό μισε στους διοργανωτές και ταυτόχρονα απόλαυσε μου σική, τέχνη και διάλογο με διά σημους προσκεκλημένους.

12 Οκτωβρίου Την παρουσία του δήλωσε το ελληνικό βιβλίο στην 63η Διε θνή Έ κθεση Βιβλίου Φραγκφούρτης, τη «Μέκκα» του εκ δοτικού κόσμου, όπω ς συνηθί ζεται να αποκαλείται. Η Έ κ θεση διήρκεσε από τις 12 έως τις 16 Οκτωβρίου και η ελλη νική συμμετοχή ήταν με Εθνικό Περίπτερο, που οργάνωσαν σε συνεργασία το Υπουργείο Πο λιτισμού και Τουρισμού και το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου, και συμμετείχαν 15 έλληνες εκδό τες, με τις πιο πρόσφ ατες εκ δόσεις τους. Με σύνθημα «Re think. Renew» έγιναν διάφορα

συνέδρια, σεμινάρια και ενημε ρώσεις, με στόχο κυρίως την αξιοποίηση των νέων τεχνολο γιών. Το ΕΚΕΒΙ συμμετείχε ενεργά με σκοπό να καταρτίσει με τον καλύτερο τρόπο τους έλληνες εηαγγελματίες στο χώρο του βιβλίου.

ι8 Οκτωβρίου Στον συγγραφέα Julian Barnes δόθηκε το βραβείο Man Booker Prize 2011, για το βι βλίο του The sense o f an end ing. Ο άγγλος συγγραφέας έχει

βρεθεί συνολικά τέσσερις φ ο ρές στη βραχεία λίστα για το πιο σημαντικό βρετανικό λογο τεχνικό βραβείο. Ο Barnes δή λωσε ενθουσιασμένος που εντέλει κατάφερε να κερδίσει το βραβείο, ενώ εκτός από την τε ράστια αναγνώριση κέρδισε και έπαθλο πενήντα χιλιάδων λιρών. Η πρόεδρος της επιτρο πής δήλωσε ότι το βιβλίο «έχει όλες τις ενδείξεις ενός κλασι κού έργου της αγγλικής λογο τεχνίας». Το σύντομο αυτό μυ θιστόρημα αναφέρεται στην φιλία των παιδικών χρόνων και

τις ατέλειες της ανθρώπινης μνήμης, είναι «εξαίσια γραμ μένο, έχει έξυπνη και λεπτο δουλεμένη πλοκή και κάθε του ανάγνωση αποκαλύπτει στον αναγνώστη ένα νέο βάθος. Κρί ναμε ότι αυτό το βιβλίο μιλάει στον άνθρωπο του 21ου αι ώνα», όπω ς είπε χαρακτηρι στικά και η ίδια η Στέλλα Ρίμινγκτον. Το νέο βιβλίο του Τζούλιαν Μηαρνς ετοιμάζεται απ’ τις εκδόσεις Μεταίχμιο και θα κυκλοφορήσει στα ελληνικά την άνοιξη του 2012.

JO NESBO Το αστέρι του διαβόλου Πέντε οι ακμές του αστεριού και κάθε πέντε μέρες ένα νέο θύμα. Από τον συγγραφέα του μπεστ σέλερ Νέμεσις, Jo Nesbo. Κάθε 27 δευτερόλεπτα πουλιέται και από ένα βιβλίο του.

:ourier

Η ζωή συνεχίζεται εν μέσω κρίσης, αλλά η αλληλογραφία μας παραμένει μια σταθερή αναφορά. Αγαπητέ δ . Γαβρίλη, Αθήνα, δεν γνωρίζω αν η κρίση θα βγάλει καλύτερα μυθιστορήματα, ίσως χρειάζε ται και κάποιος χρόνος αφομοίωσης των σκληρών γεγονότων. Πάρε υπόψη σου ότι δεν έχουμε δει ακόμα τον «πάτο της εικόνας», οπότε έχουμε καιρό για τέτοιου είδους εκτιμήσεις. Φόνη Ρέπουλη, Πολι τεία Κηφισιάς, σας ευχαριστώ για τα καλά σας λόγια για το πε ριοδικό μας. Έλαβα Το συναπάντημα (Ιωλκός) κι εύχομαι καλοτάξιδο. Για την ποιότητά του είναι άλλοι αρμόδιοι να μι λήσουν. Παύλο Θωμόπουλε, Θεσσαλονίκη, έλαβα το χειρόγραφό σας και το έδωσα στη συνεργάτιδά μου. Δεν ξέρω ποια είναι η ποιότητα του κειμένου σας, αλλά πραγματικά το βιογραφικό σας (κακώς λέτε ότι δεν ξέρετε πώς γράφεται ένα βιογραφικό) είναι εντυπωσιακό, μας προτρέπει να διαβάσουμε το χειρόγραφο. Κύριε Δημήτρη Καζαμία, έλαβα

(πόσα χρόνια έχω να σας ακούσω!) το χειρόγραφό σας. ΓΓ αυτό που θέλετε να συζητήσουμε πρέπει να μιλήσουμε τηλεφωνικά. Αναστάσιε Παπαδογιώργο, μπορεί η επαρχία να είναι σκληρή, αλλά προσφέρεται ίσως για διάβασμα, αυτοσυγκέντρωση και πάντως -όπως λες και συ- υπάρχει χρόνος, αρκεί να τον χρησιμοποιείς σωστά. Αγαπητέ

Λάκπ Προγκίδπ, κρίμα που δεν μπόρεσα ούτε φέτος να παραβρεθώ στη συνάντηση του Ναυπλίου. Εύχομαι να πήγαν όλα καλά και συ να μακροημερεύεις με τις εργασίες σου. χριστίνα Καραντώνη, Άλκηστις Μπούρα και Παναγιώτη Ραμμή, έλαβα τα βιβλία σας κι ευχαριστώ, καλοτάξιδα. Γιώργο Μπουγελέκα, χάρηκα που έλαβα τη συλλογή διηγημάτων σας Διαβατήρια (Δωδώνη) και

εύχομαι καλοτάξιδη. Ευχαριστώ για τα καλά σας λόγια και για τα υπόλοιπα που με αφορούν, παίρνω υπόψη μου την πρότασή σας για τον Πικρό. Υγιαίνω, το αυτό επιθυμώ και δι’ υμάς. Ο αναγνώστης

| ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ

| ΕΤΗΣΙΟ ΚΟΣΤΟΣ

Εσωτερικού Φυσικά Πρόσωπα Φοιτητές, Σπουδαστές Οργανισμοί, Βιβλιοθήκες, Ιδρύματα, Νομικά Πρόσωπα Φιλική Συνδρομή

50.00 40.00 90.00 200,00

€ € € €

Κύπρου Φυσικά Π ρόσωπα Οργανισμοί, Βιβλιοθήκες, Ιδρύματα, Νομικά Πρόσωπα

95,00 € 125,00 €

Ευρώπης Φυσικά Π ρόσωπα Οργανισμοί, Βιβλιοθήκες, Ιδρύματα, Νομικά Π ρόσωπα

120,00 € 170,00 €

Υπόλοιπες χώ ρες Φυσικά Πρόσωπα Οργανισμοί, Βιβλιοθήκες, Ιδρύματα, Νομικά Πρόσωπα

140 $ ΗΠΑ 190 $ ΗΠΑ

Τιμή τεύχους Παλιά τεύχη, εφ όσον δεν έχουν εξαντληθεί, πλέον ταχυδρομικών τελών

6,00 € 10,00 €

Στις τιμές των συνδρομών συμπεριλαμβάνονται ταχυδρομικά τέλη. Η συνδρομή διακόπτεται αυτόματα, τρεις μήνες μετά τη λήξη της.

| ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗΤΗ ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ

_________

ΙΔΙΟΤΗΤΑ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ 1 ΠΟΛΗ

ΧΩΡΑ

Τ.Κ.

ΦΑΞ

ΤΗΛΕΦΩΝΟ E-MAIL θέλω να γίνω συνδρομητής / τρία για:

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ κα Ειρήνη Πολυκρέτη I Μαυροκορδάτου 9,106 78, Αθήνα I Τ. 210 33 88 008, 210 3801284 | F. 210 3801284 I Ε. info@diavazo.gr

1 χρόνο....

2 χρόνια....

δ:εκδηλώ σεις

Οι έμποροι

των εθνών

ίναι η χρονιά του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, δεσπόζει με συ ζητήσεις, συμπόσια, αναλόγια και δραματοποιημένες αποδόσεις των έργω ν του. Η Ο μάδα Θ εάτρου OITERA ανεβάζει στη σκηνή το μυθι στόρημα του Αλέξανδρου Παηαδιαμάντη Οι έμποροι των εθνών, με αφορμή τη συμπλήρωση 100 χρόνων από το θάνατο του συγγραφέα. Τόσο οι ηθοποιοί όσο και οι μουσικοί που θα παίζουν ζωντανά σ τη σ κηνή υπη ρετούν την αφήγηση της ιστορίας, αλλά ταυτόχρονα διευρύνουν τα όρια του θεάτρου μέσα από τις δυνατότη τες που τους προσφέρει η τεχνολο γία. Πρόκειται για ένα ιδιότυπο μου σικό θέατρο, όπου τα νέα μέσα συν διαλέγονται δημιουργικά με το γλωσ

Αλέξανδρος Παηαδιαμάντης

σικό ιδίωμα του Παπαδιαμάντη και την πρω τότυπη μουσική σύνθεση, δημιουργώντας ένα ερεθιστικό σκη νικό περιβάλλον. Η σκηνοθεσία είναι του Θοδωρή Αμπατζή και η δραματουργική επεξεργασία της Έλσας Ανδριανού. Είναι μια συμπαραγωγή της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών, της Ομάδας Θεάτρου ΟΠΕΚΑ και του ΔΗΠΕΘΕ Καβάλας. ■

INFO Ομάδα Θεάτρου OnERA/Θ . Αμπαζής Οι έμποροι των εθνών του Αλ. Παπαδιαμάντη 19 Οκτωβρίου - 6 Νοεμβρίου 2θπ (εκτός Δευτέρας-Τρίτης), 2ΐ:οο, Μικρή Σκηνή

Ποιος είναι δ

14 2ο

ο Λευκάδιος Χερν Yakum o Koizumi ή Partick Lafcadio H eam ή Λευκάδιος Χερν είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα πρ ο σωπικότητα που μετουσιώνει την απόλυτη ελευθερία. Στις περισσότε ρες βιογραφίες του αναφέρεται ως τόπος γέννησης και σύντομης δια μονής του η Λευκάδα, για να ακο λουθήσουν η Ιρλανδία, το Σινσινάτι, τα νησιά της Καραϊβικής και, τέλος, η Ιαπωνία. Το γεωγραφικό ταξίδι του Λευκάδιου είναι απλώς ένας εύκολος τρόπος να παρακολουθήσει κανείς

το ταξίδι του μυαλού του από θέμα σε θέμα και από πεδίο ενδιαφέρον τος σε άλλο. Με μέσο τη γραφή, κα ταπιάνεται με όλα όσα η ιδιαίτερη ηεριέργειά του απασχολείται. Κάποιοι μελετητές του επισημαίνουν πω ς εί ναι ένας δημιουργός χωρίς πραγμα τική πατρίδα. Ίσως από εκεί πηγάζει η δύναμη του Λευκάδιου, από την απόλυτη ελευθερία που γνωρίζει ρί ζες αλλά δεν αναγνωρίζει σύνορα. Ο ηολυγραφ ότατος Λευκάδιος Χερν έγραφε επιστολές σε όλη τη διάρκεια

της ζωής του. Αυτά τα γράμματα θα αποτελέσουν τον άξονα πάνω στον οποίο θα παρουσιαστούν κάποια στοιχεία για το έργο του και τη ζωή του, το χαρακτήρα και την προσωπι κότητά του, τα πεδία ενδιαφέροντος του, τα βασικά ερωτήματα που απα σχόλησαν τη νόησή του. Επίσης, στο αφιέρωμα θα προβληθεί σε παγκό σμια πρώτη η ταινία κινουμένων σχε δίων του Παναγιώτη Ράππα, Η πηγή της νιότης, βασισμένη στην ιστορία του Yakum o Koizumi. Η καλλιτε χνική επιμέλεια είναι των Δημήτρη Παπαδημητρίου, Παναγιώτη Ράππα και Ραλλούς Βογιατζή. ■

INFO Λευκάδιος Χερν Σπουδές και ιστορίες για περίεργα πράγματα 3 Νοεμβρίου 2οη, 20:30, Κεντρική Σκηνή Λευκάδιος Χερν

Το βιβλιοπωλείο κα ι ο ι εκδόσεις ανθρω πιστικών σπουδών Δ.Ν. ΙΙαπ αδήμ α συμ μετέχουν στον εορτασμό της εκατονταε τηρίδας της κλασικής βιβλιοθήκης LOEB του Π ανεπιστημίου HARVARD. Επική κα ι λυρική ποίηση, τραγω δία και κωμωδία, ιστορία, περιήγηση, φ ιλο σ οφία κα ι ρητορική, οι μεγάλοι ιατρικοί σ υγγραφ είς κα ι οι μαθηματικοί, οι εκκλη σιαστικοί πατέρες, ολόκληρη η κλασική κληρονομιά μας, αντιπροσω πεύεται με καλαίσθητους κα ι καλοτυπωμένους δεμέ

νους τόμους στους οποίους η ακριβής και λογοτεχνική αγγλική μετάφραση πα ρατί θ εται αντικριστά π ρος το α ρχαίο κείμενο. Μ ε την ευκαιρία αυτού του εορτασμού το βιβλιοπωλείο Δ.Ν. Π απαδήμα ενημε ρώ νει το αναγνω στικό κοινό ότι διαθέτει πλήρεις σ ειρές των ελλήνων και λατίνων κλασικών και ότι από 1 Ιουνίου 2011 έως 31 Δεκεμβρίου 2011 προσφ έρει δύο τό μους στην τιμ ή του ενός (κάθε τόμος από 31,35 € πω λείται 25 € ).

Από το 1960

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ A. Ν. Π Α ΠΑΔΗΜ Α Π ρ ο σφ ο ρ ά σ το ν Π ο λ ιτισ μ ό κ α ι τ η ν Π α ιδ ε ία Ιϊτ.τοκράτους 8 · Αθήνα Τ.Κ. 10679 · Τηλ.: 210.36.27.318 · www.papadimasbooks.gr · info@papadimasbooks.gr

*Ί11»

τα 100 χρόνια της Προσφορά για LOEB CLASSICAL LIBRARY

δ:εκδηλώ σεις Ο ι ποιητές

στο Μέγαρον plus να συμπόσιο αφιερωμένο στο έργο του Ο δυσσέα Ελύτη οργα νώνεται με την ευκαιρία της συμπλή ρωσης 100 χρόνων από τη γέννηση του ποιητή. Ο τίτλος του είναι: «Ο ει κο σ τό ς αιώνας στην ποίηση του Ελύτη. Η ποίηση του Ελύτη στον ει κοστό πρώ το αιώνα». Θα εξεταστεί η διαμόρφωση της ποιητικής του ταυ τότητας, η διασταύρωσή του με τα κυρίαρχα καλλιτεχνικά ρεύματα της Ευρώπης, η παρουσία της ελληνικής διαχρονίας στο έργο του, ο πολυσή μαντος ρόλος της γλώσσας, η φ υ σική μεταφυσική, οι ηθικές αξίες, κα

θώς και η πίστη στις πολλαπλές δυ νατότητες της ποιητικής λειτουργίας, που αποτελούν κυρίαρχους άξονες μιας νέας ερμηνευτικής προσέγγισης στην ποίηση του Ελύτη. Παίρνουν μέ ρος, μεταξύ άλλων, οι Μίκης Θεοδωράκης, Δημήτρης Μαρωνίτης, Γεώρ γιος Μπαμπινιώτης, Μιχάλης Κοπιδάκης, Paola Maria Minucci κ.ά. Θα ακολουθήσει, στις 3 Νοεμβρίου, ένα πρόγραμμα σε καλλιτεχνική επι μέλεια Ιουλίτας Ηλιοπούλου με πρω τότυπη μουσική του Γιώργου Κουρουπού, που παρουσιάζει, μέσα από τη συνεργασία ποιητικού και πεζού λόγου, μουσικής και εικόνας, τις κυ ρ ίαρχες όψεις της ευαισθησίας και έκφρασης του Οδυσσέα Ελύτη. ■

INFO Αίθουσα Δημήτρης Μητρόπουλος ι, 2,3 Νοεμβρίου 2θτι, 17:00

Οδυσσέας Ελύτης

δ 16

Hom ero Aridjis

ο μεξικάνος ποιητής πίσης στο πλαίσιο της σειράς «Ποιητές του κόσμου στο Μέ γαρο Μουσικής» παρουσιάζεται ο μεγάλος μεξικανός ποιητής Homero Aridjis, ο οποίος συζητά με τον Ντίνο Σιώτη για την ποίηση και για την ποίησή του. Ποιήματά του θα διαβά σει ο Κωνσταντίνος Τζούμας. Η εκ

δήλωση γίνεται σε συνεργασία με τον «Κύκλο Ποιητών». 1

INFO Αίθουσα Μ Ο 4 Νοεμβρίου 2οη, ig:oo, ελεύθερη είσοδος

JEAN-MICHELGUENASSIA

Βραβείο Γκονκούρ των μαθητών των λυκείων Ο Γκενασιά βρίσκει τον σωστό τόνο, ταυ τοχρόνους τρυφερό και πειραχτικό, για να περιγράφει τη γαλλική νεολαία της δεκαε τίας του '60. Τα πρώτα ερωτικά σκιρτήμα τα, η εξέγερση κατά των γονέων, η ανακάλυψη του ροκ-εν-ρολ, το πάθος για το ποδοσφαιράκι... Αριστουργηματικές σελί δες, που κάνουν επί μακρόν απολαυστική την ανάγνωση αυτού του ογκώδους μυθι στορήματος. Dominique Guiou, Le Figaro Με τον τρόπο του Τζόναθαν Κόου, ο συγ γραφέας επιτυγχάνει ένα μικρό θαύμα: ένα μεγάλο λαϊκό μυθιστόρημα που δεν παραιτείται από τις λογοτεχνικές και ιστο ρικές φιλοδοξίες του. Η αφήγηση ρέει και οι ήρωες είναι συγκινητικοί... δύσκολο να τους αφήσεις. Baptiste Liger, Lire Μια υπέροχη τοιχογραφία, όπου όλοι οι πρωταγωνιστές είναι ελκυστικοί· αυτό το αλά Φρανσουά Τρυφώ μυθιστόρημα αποσπά κάποια δάκρυα και πολλά χαμόγελα. Κλασική η γραφή; Μα δεν είναι ακριβώς αυτή που διαρκεί και νικά όλες τις μόδες; J.-Ch. B Le Figaro Magazine

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΟΛΙΣ Βιβλιοπωλείο: ΑΙΟΛΟΥ 33, τηλ.: 210 36 43 382,e-m ail: info@polis-ed.gr Μπορείτε να μας βρείτε και στο

facebook στις διευθύνσεις

Polis Editions και Εκδόσεις Πόλις

δ:θερμιδω ριανα οξύτονα ΤΟΥ ΑΛΕΞΗ ΖΗΡΑ

Η ευρωπαϊκή ουτοπία, οι «διανοούμενοι» και οι μάζες α όσα ακούστηκαν κατά τη διάρκεια και στο τέλος του ποδοσφαιρικού αγώνα του Ολυμπιακού με τη γερ μανική Ντόρτμουντ το ίδιο βράδυ της με γάλης συγκέντρωσης της 19ης Οκτωβρίου δεν έχουν μόνο το γραφικό και ανεκδοτολογικό τους νόημα - η ελευθεροστομία, η άγρια σάτιρα και ο ρυθμικός, ομοιοκατά ληκτος συνθηματικός λόγος των γηπέ δω ν- έχουν βέβαια και το συμβολικό τους νόημα Της λαϊκής αντίθεσης απέναντι στις επίσημες και ανεπίσημες μομφές και απα ξιώσεις για ό,τι το ελληνικό που κυριαρ χούν εδώ και μήνες στον δημόσιο λόγο της δήθεν πολιτισμένης Ευρώπης. Στις εφημε ρίδες και στα περιοδικά, στα ηλεκτρονικά μέσα, στις ανοιχτές και στις ιδιωτικές συ ζητήσεις. Εύλογη αντίδραση, θα έλεγα Την επομένη όμως, γράφοντας αυτό εδώ το σχόλιο, έτυχε να ακούσω στο ραδιό φωνο τις εν χορώ διαμαρτυρίες κάποιων καταλοίπων του σημιτικού «εκσυγχρονι σμού». Μερικών αιθεροβαμόνων διανοού μενων και πολιτικών που πριν από δέκα πε ρίπου χρόνια ονειρεύονταν μια ουτοπική Ελλάδα στην τρυφερή αγκαλιά της εξίσου κατά φαντασίαν καθωσπρέπει Ευρώπης. Καταδίκαζαν οργισμένα τη «χυδαιότητα» των οηαδικών μαζών, «τον επικίνδυνο εθνικισμό τους σε μια στιγμή που χρει αζόμαστε τη συμπαράσταση της ευρωπαϊ κής κοινής γνώμης». Ε, λοιπόν, τι αφέλεια! Και χειρότερα ακόμα: οποία δουλοφροσύνη! Είναι οι ίδιοι, ή ανάλογοι τους πρά κτορες, που πριν από λίγο καιρό είχαν αναγάγει την αυτομαστίγωση σε εθνικό σπορ, περνώντας στα διαπλεκόμενα ΜΜΕ την

μόνιμη επωδό, ότι για τη συνολική μας κρίση φταίει η κληρονομική μας τεμπελιά και η πονηριά και η φαυλότητα που σέρ νουμε περίπου μοιραία στο DNA μας! Φαι δρές φαντασιοκοπίες δηλαδή, που διοχε τεύτηκαν από τους ίδιους εκσυγχρονιστι κούς κύκλους ω ς άλλοθι για την κατα στροφική επέμβαση του ΔΝΤ, αν και απο δείχτηκαν πολύ γρήγορα ανυπόστατες. Θέλουμε δεν θέλουμε, η πολιτική έχει επι στρέφει και έχει θρονιαστεί με τον πιο κυ ριαρχικό τρόπο στην καθημερινότητά μας. Στα γήπεδα, που είναι σύγχρονη μεταφορά του βυζαντινού ιπποδρόμου, όπως και στις κεντρικές πλατείες της χώρας, η λαϊκή ετυ μηγορία εκφράστηκε για μια φορά ακόμα εναντίον της παρούσας κυβερνητικής συν τεχνίας. Η οποία, περιδεής και προβατοειδής, για να μη χάσει τα κεκτημένα που απορρέουν από το βουλευτικό μισθολόγιο, ανέχεται και συνηγορεί υπέρ της συνεχούς αναδίπλωσης απέναντι στη βουλιμία των διεθνών αγορών. Το κωμικό είναι ότι ως καρικατούρες της Ιφιγένειας, με προεξάρχοντα τον εντεταλμένο παρά τω ΔΝΤ πρωθυπουργό, προσπαθούν να ξεγελά σουν τους, ικανούς ακόμα τον αριθμό, αφελείς ή άβουλους της δημοκρατίας του καναπέ ότι αυτοθυσιάζονται για να φυσήξει (δήθεν) ούριος άνεμος στα πανιά της οι κονομίας! Υπερψηφίζοντας νομοσχέδια που βρίσκονται σε δεδηλωμένη, ολοφά νερη αντίθεση με τα κοινωνικά συμφέ ροντα και τα συνταγματικά δικαιώματα των πολιτών. Τούς οποίους είναι βέβαιο ότι θα επιχειρήσουν να παραπλανήσουν και πάλι μετά από ένα ή δύο χρόνια Β

Είσαι απαιτητικός; •Παράδοση σεμία εργάσιμη CaptainBook.gr με τα φτηνότερα μεταφορικά! Δωρεάν αποστολή σι όλη τ;ην Ελλάδα για παραγγελίες άνω των 60 ευρώ!

•

Είσαι συγγραφέας; Book on

demand στα μέτρα σου!

[μπορείςνα εκδώσίις no βιβλίο σου σι όσα τεμάχια επιθυμείς)

Από -cts εκδόσεις CapfainBook.gr κοκλοψοροόν:

w w w .e a p fc iin b o o lc .g r ...more than a bookstore!

δ:ένα βήμα μπρος δύο βήματα πίσω ΤΟΥ ΒΑΓΓΕΛΗ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

εορτασμός για τα εκατόχρονα από τη γέννησ η του Στρατό Τσίρκα (μπορούμε ακόμη κάτι να γιορτάσουμε) βαίνει προς το τέλος του, αλλά οι καρποί που απέφερε δεν είναι λί γοι. Για να μείνω στα πιο πρόσφατα πε πραγμένα, ιδιαίτερο βάρος είχαν τόσο η συζήτηση που διοργανώ θηκε σ τις 5 Οκτωβρίου στη Στέγη Γραμμάτων και Τε χνών, με θέμα «Ο Στρατός Τσίρκας σή μερα. Το ενδιαφέρον και η σημασία της μεταπολεμικός λογοτεχνίας για τις μετά το Πολυτεχνείο γενιές», όσο και το επι στημονικό συμπόσιο που πραγματοποι ήθηκε στις 7 και 8 Οκτωβρίου στην Κύ προ (πρώτα στη Λευκωσία και κατόπιν στη Λεμεσό), ύστερα από πρωτοβουλία της Εταιρείας Σπουδών της Σχολής Μωραΐτη και της Εταιρείας Θεατρικής Ανά πτυξης Λεμεσού (ΕΘΑΛ), με θέμα «Στρα τό ς Τσίρκας. “Η σφραγίδα του καλλιτέ χνη”». Ας σημειωθεί πω ς θα ακολουθήσει μία ακόμα εκδήλωση, που θα λάβει χώρα στις 8 Δεκεμβρίου στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών και θα έχει ω ς αντικείμενο ανα φ οράς τις ιδέες οι οποίες αρθρώνονται δί κην περίτεχνου πλέγματος στην πεζο γραφία του Τσίρκα. Παρά τις επιμέρους διαφορές μεταξύ των συναντήσεων για τον Τσίρκα (στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών εξετάστηκε το πώ ς μπορεί να προσλάβουν οι σημερινοί αναγνώστες τα ζητήματα του ΚΚΕ, της Αντίστασης και του Εμφυλίου, στην Κύ προ μπήκαν στο μικροσκόπιο οι αφηγη ματικές στρατηγικές, οι λογοτεχνικές και εικαστικές επιρροές, οι οριενταλιστικοί μύθοι, όπω ς και ο κοσμοπολιτισμός ή η

επιστολογραφία, σε συνδυασμό με τη σο σιαλιστική ηθική και τον ιδεολογικό π ρο σανατολισμό, ενώ στο Μέγαρο Μουσικής θα φωτιστεί η πολιτική, καλλιτεχνική και πολιτισμική επικράτεια των ιδεών), το πο λιτικό στοιχείο προβάλλει, νομίζω, ολό σωμο και στις τρεις ενότητες (έστω κι αν δεν ξέρουμε με ακρίβεια το περιεχόμενο της τελευταίας). Και είναι λογικό. Ο συγ γραφέας που διατράνωσε στις επιστολές και στα κατάστιχα των ημερολογίων του την ανάγκη του να γράφει αντιφασιστικό μυθιστόρημα, ο άνθρωπος που προσπά θησε να δικαιώσει με όλες του τις δυνά μεις το αριστερό κίνημα της Μέσης Ανα τολής, ο θαυμαστής του Σταντάλ και του Φλομπέρ που δεν απομακρύνθηκε ποτέ, παρά την έκδηλη αγάπη του για το αμιγές έργο τέχνης, από το οχυρό των κομμου νιστικών του πεποιθήσεων, υπήρξε ον πο λιτικό από κορυφής έω ς ονύχων. Με ποιον ακριβώς τρόπο, όμως, θα πρέ πει να συλλάβουμε αυτό το πολιτικό ον στα χρόνια μας; Πώς θα διαγράψουμε την τροχιά του και πώ ς θα βρούμε την εσώ τερη δυναμική του; Εντύπωσή μου είναι, και το έχω γράψει κατ’ επανάληψη, πω ς η πολιτική κορύφωση του Τσίρκα έρχεται με τη «Λέσχη» (1961), τον πρώ το τόμο της τριλογίας των Ακυβέρνητων πολι τειών, όπου και η έντονη αντίδρασή του στην κομματική γραφειοκρατία και στη μεταφυσική αλήθεια των κλειδοκρατό ρων του σταλινισμού. Πιο πριν, όσο η πε ζογραφία του παραμένει έγκλειστη στον πολύχρωμο αλλά στατικό κόσμο των διη γημάτων του, η πολιτική του στάση πολύ λίγο διαφέρει από τη στάση του ταγμένου

αριστερού αγωνιστή, που δεν αφαιρεί ούτε ένα λιθαράκι από τπν απαρασάλευτη αξιοπιστία του Κόμματος. Κι αρ γότερα, ωστόσο, όταν οι Ακυβέρνητες πολιτείες ολοκλπρώνονται με τπν «Αριάγνπ» (1962) και τπ «Νυχτερίδα» (1965), ο Τσίρκας θα επιστρέφει, εκών άκων, στις αγκάλες της πολιτικής βε βαιότητας. Μολονότι ο κομμουνιστικός ναός δεν θα ανοίξει ξανά τις πύλες του και ο συγγραφέας θα παραμείνει εσαεί αλειτούργητος, το αιρετικό πνεύμα της «Λέσχης» θα ξεθωριάσει σημαντικά κι ένα τουλάχιστον μέρος της παλαιός ορ θοδοξίας θα αποκατασταθεί και θα διεκδικήσει εκ νέου τα δικαιώματά του. Πού θέλω να καταλήξω; Μα, στο ότι εκείνο που μετράει για την εμπειρία και την οπτική των ημερών μας είναι ο π ο λιτικός Τσίρκας της «Λέσχης»; όχι για να επανέλθουμε σε μια πολυσυζητη μένη διάκριση της φιλολογικής επιστή μης και της κριτικής (η «Λέσχη» απέ ναντι στους δύο άλλους τόμους των Ακυβέρνητων πολιτειών), αλλά επειδή η πολιτική αμφισβήτηση (ακόμα και η βίαιη άρνηση) του κομματικού κατε στημένου στο σκαλοπάτι της δεκαετίας του 1960 από τον Τσίρκα μπορεί πλέον να αποδείξει την ιστορική της διορατι κότητα -τη ν ικανότητά της να ξεχωρί σει σε μιαν εξαιρετικά δύσκολη πε ρίοδο την ήρα από το στάρι. Πολλώ δε μάλλον που η Αριστερά μπερδεύει ξανά ανυποψίαστα στην εποχή μας την ήρα με το στάρι, σαν να μη μεσολά βησε ποτέ το εκρηκτικό πολιτικό βίωμα από τα σπλάχνα του οποίου ξεπήδησε το απελευθερωτικό μήνυμα της «Λέ σχης». ■

Το Ν Ε Ο βιβλίο της Ε ΙΡ Ε Ν Α Σ ΙΩ Α Ν Ν ΙΔ Ο Υ Α Δ Α Μ ΙΔ Ο Υ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ ΤΩΝ BEST SELLER ΤΟΑΗΔΟΝΙ ΤΗΣΣΜΥΡΝΗΣ ΚΑΙ ΔΡΟΜΟΙ ΤΗΣΑΝΑΤΟΛΗΣ

‘

U mi #1©ΙπΗϊΡ©Ι

www.dioptra.gr 2 1 Βρείτ||ϊςςί ' A

διγράμματα από μακριά ΤΗΣ ΚΑΤΕΡΙΝΑΣ ΣΧΙΝΑ

Στα άδυτα του Booker

απονομή του Booker στον Τζούλιαν Μπαρνς για το βιβλίο του The sense o f an ending (θα κυκλοφο ρήσει σύντομα από τις εκδόσεις Μεταίχμιο σε μετάφραση Θωμά Σκάσση, με τίτλο Ένα κάποιο τέλος) δεν ήταν μόνο η δι καίωση ενός μεγάλου συγγραφέα που τρεις φορές ώς τώρα «έφτασε μέχρι την πηγή αλλά δεν κατάφερε να πιει», όπω ς θα σχολίαζε κάποιος ομότεχνός του, αλλά και η αποκατάσταση, έστω και την τελευταία στιγμή, του βαρύτατα τρωθέντος κύρους του πιο σημαντικού ώς τώρα βραβείου της αγγλόφωνης πεζογραφίας. Αξίζει, ίσως, να καταγράψουμε, ακολου θώντας το περίγραμμα της Guardian, το χρονικό αυτής της κρίσης. Πρώτα, ήταν το φιάσκο με την Μπέριλ Μπέινμπριτζ - η φα εινή ιδέα της επιτροπής να απονείμει μετά θάνατον το Booker στην σπουδαία και εκ κεντρική αυτή Βρετανίδα, βάζοντας μάλι στα το κοινό να ψηφίσει για ποιο βιβλίο της θα άξιζε να βραβευτεί, κάτι που, καθώς έγραψε ο Robert McCrum στην Guardian, «θα μπορούσε να το ονειρευτεί ο Λιούις Κάρολ ή οι Μόντι Πάιθον». Ύστερα, ήρθε η επόμενη πανωλεθρία, με το σκάνδαλο του International Booker, όταν, χωρίς κανένας να το περιμένει, η Κάρμεν Καλίλ, εκδότρια και μέλος της τρι μελούς κριτικής επιτροπής, διαφώνησε με την επιλογή του Φίλιπ Ροθ και διανθίζοντας την παραίτησή της με δηλητηριώδη σχόλια του τύπου «Γράφει ξανά και ξανά το ίδιο θέμα, σχεδόν σε κάθε του βιβλίο. Είναι λες και κάθεται στο πρόσωπό σου και δεν σε αφήνει να ανασάνεις», αποχώρησε, αφή νοντας τους ομολόγους της παγωμένους και αμαυρώνοντας το έπαθλο του Ροθ.

Υπήρξαν κι άλλα επεισόδια: ο πρόεδρος του Ιδρύματος των βραβείων Booker Τζόναθαν Τέιλορ να δηλώνει ότι το Booker εί ναι ανώτερο από το Νόμπελ, ενώ, τέλος, η πρόεδρος της κριτικής επιτροπής του φ ε τινού Booker, dam e Στέλα Ρίμινγκτον, συγγραφέας και πρώην επικεφαλής της βρετανικής ΜΙ5, να ορίζει πρώτα ω ς βα σικό κριτήριο της επιλογής των υπό βρά βευση βιβλίων την περίφημη «readability» -τη ν αναγνωσιμότητα, δηλαδή- και να κατηγορείται γι’ αυτό, ύστερα να τα βάζει με τους κριτικούς που αμφισβήτησαν την ποι ότητα -ασφ αλώ ς με εξαιρέσεις- των πε ρισσότερων βιβλίων τής short-list και, τη βραδιά της τελετής, να φτάνει στο σημείο να συγκρίνει, στο λόγο της, τους βρετανούς literati με την KGB (!): «Κι αυτοί χρη σιμοποιούν μαύρη προπαγάνδα, αποστα θεροποιητικές παρεμβάσεις, συνωμοσίες και διπλούς πράκτορες», είπε. Και, όχι, δεν αστειευόταν. Ήδη, όμως, όπω ς γράφει ο McCrum, ένα μεγάλο μέρος του λογοτεχνικού κόσμου είχε αρχίσει να ψιθυρίζει: «τελειώσανε πια τα αστεία». «Βρισκόμαστε, ίσως μπροστά στην άνοιξη της λογοτεχνικής κριτικής» (litxrit. spring), γράφει, υπαινισσόμενος ένα είδος ήπιας «αξιολογικής» εξέγερσης, με μπροστάρηδες πρώην βραβευμένους με Booker (Τζων Μπάνβιλ, Πατ Μπάρκερ), και πολλούς επιφανείς ομότεχνούς τους, όπω ς οι Τζάκι Κέι, Ντέιβιντ Μίτσελ και Μαρκ Χάντον, με επικεφαλής τον Άντριου Κιντ του λογοτεχνικού πρακτορείου Aitken & Aleander. Επιζητώντας να «παγιώσουν ένα διαυγές και ασυμβίβαστο κριτήριο αριστείας», ανακοινώνουν ότι θα θεσπίσουν ένα νέο βραβείο, «που μόνος σκοπός του

θα είναι να χαιρετίσει τα αδιαμφισβή τητα καλύτερα βιβλία που εκδίδονται σήμερα» και φέρει τον απλό και ουσια στικό τίτλο Literature Prize. Καιρός, λοι πόν, για το Booker να ανασυνταχθεί. «Τα στελέχη του καλό θα ήταν να αντισταθούν στη βολή της αλαζονικής υπε ροψίας και να πάρουν την πρόκληση του Literature Prize σοβαρά», συμβου λεύει ο McCrum. Ό μως τα βραβεία δεν είναι φτηνά. «Αν ο κ. Κιντ και οι φίλοι του δεν κατορθώσουν να συγκεντρώ σουν ζεστό χρήμα πολύ γρήγορα, το νέο τους έπαθλο δεν θα μπορέσει να γίνει ανταγωνιστικό». Το ερώτημα, βέβαια, είναι αν τα βρα βεία, τα όποια βραβεία, μπορούν να δώ σουν μια καθαρή, αξιολογικά έντιμη ει κόνα του λογοτεχνικού γίγνεσθαι, αν εί ναι σε θέση να αποκαταστήσουν μια λο γοτεχνική ηθική τάξη χωρίς η σχετικό τητα των κριτηρίων να ακυρώνει το διακύβευμα, αν συμβάλλουν, τέλος, στο να κάνουν τη λογοτεχνία καλύτερη. Η φ ε τινή βράβευση του Τςούλιαν Μηαρνς έσωσε, έστω και την τελευταία στιγμή, την υπόληψη των Booker και σάρωσε τις επιφυλάξεις. Το βραβείο δραπέτευσε από το ασφυκτικό κελί τπς «αναγνωσι μότητας» στο οποίο είχε οικειοθελώς εγκλειστεί και ανοίχτηκε στον καθαρό ορίζοντα της λογοτεχνίας, στην πράξη αναγνωρίζοντας, μέσω της επιλογής του φετινού νικητή, ότι «λογοτεχνικότητα» και «αναγνωσιμότητα» δεν είναι αντικρουόμενες ιδιότητες. Ό σο για τα βραβεία, ας μη τους προσδίδουμε με γαλύτερο σπμασία απ’ όσπ έχουν. Είτε μας αρέσει είτε όχι, η λογοτεχνική αγορά υπάρχει: εξουσία και αυθεντία ό,τι, δηλαδή, ο Μπουρντιέ αποκαλεί «πολιτισμικό κεφάλαιο»- συσσωρεύουν όσοι πετυχαίνουν μέσα στα όριά της. Η τέχνη δεν ανταμείβεται στους Ουρα νούς1 είναι ένα από τα πράγματα που ανήκουν στον Καίσαρα. ■

Η θανάσιμη αμαρτία τον κυρίου

Valdez • Ι Φ

ANDREW

NICOLL ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ TOY BEST SELLER Ο ΚΑΛΟΣ ΔΗΜΑΡΧΟΣ

ΚΑΛΟ)

Γ ΐο θ ή κ ε υ ι Δ ια ν ο μ ή υσκευασί Π ροηγμένε

εφ α ρ μ ο γέ s τιληροφορικ ;ής

Υι α την εφ ό δ ια :στική α λ υ σ ίδ α y

Ολοκληρωμένες λύσεις διαχείρισης Logistics

LOGISTICSSERVICES!

Η α π ο τε λ ε σ μ α τικ ό τη τα κα ι η α ξιο π ισ τία γ ίν ο ν τα ι π ράξη

Κέντρο Διανομής Ασπροττύργου Λεωφ. ΝΑΤΟ 19300 Ασττρόττυργος Τ: 210 55 17 700 F: 210 55 96 411

Συγκρότημα Βορείου Ελλάδος ΒΙ.ΠΕ ΣΙΝΔΟΥ Ο.Τ31Γ Γ Είσοδος, 52 022 Θεσσαλονίκη Τ: 2310 79 99 44 F: 2310 79 97 03

Κέντρο Διανομής Μαγούλας Γ. Γεννήματα 99 Θέση: Πλακωτό 19600 Μαγούλα Τ: 210 55 17880-881 F: 210 55 51 770

δ:ζενερ ίκ ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ-ΙΚΑΡΟΥ ΜΠΑΜΠΑΣΑΚΗ

Μ πλουζ με σφιγμένα τα δόντια

Ασθματικά, αποσπασματικά (έτσι όπως είναι πάντα, στα κλεφτά, ιεροκρυφίως πάντα, γιατί είναι απαγορευμένο πάντα) προσπαθώ ακόμα να προλάβω τις κατα στάσεις που ξεπερνούν κάθε ανθρώπινο ρυθμό. Ήδη από τότε, νομίζω, ταχύτητα και συμπύκνωση έκαναν τη μνήμη να στομώνει. Αννίτα Π. Παναρέτου, Τα πορτραίτα της

Ο τίτλος της ταινίας του Ροβήρου Μανθοΰλη, τη ς πιο δυνατής φιλμικής παρου σίασης των μπλουζ, λέει πολλά για την διάθεση εκλεκτών Ελλήνων που ζούνε στο πετσί τους, και πασχίζουν να εξηγή σουν με το μυαλό τους, το στραπάτσο μιας ολόκληρης κοινωνίας. Μιας κοινω νίας που μόλις λίγο πριν, περιχαρής και ε υήθης, σαλταρισμένη και χαζοχαρού μενη, γελοιω δώς αυτάρεσκη και δίχως ίχνος ήθους αποθέω νε μια ανθυποπορνοστάρ, όχι μόνο μπάζοντας σε μισό εκα τομμύριο σπίτια τη χυδαιότητα τω ν περιπτύξεών της αλλά επιτρέποντάς της λίγο μετά να «απαγγέλλει» Ελύτη έξω από το Ηρώδειο. Ενώ μαινόταν ή δη η Κ οσμοχαλασιά (βλέπε το σ παραχτικό αριστούργημα του

Pedro Mairal, Η χρονιά της ερήμου, που μετέφρασε με αριστοτεχνικό δυναμισμό η Βασιλική Κνητού, εκδ. Πόλις), ενώ και κατολίσθηση έγινε και έπεσε κάνας βρά χος, για να θυμηθώ τον Μπάλλο του Νιόνιου, μια κοινωνία σχεδόν ολόκληρη κα τρακυλάει στην κόλαση του κιτς, λεβεντοεπαίρεται, ψευτομεγαλαυχεί και σπάζει εκείνα τα μάρμαρα ό που «καμιά σκουριά δεν πιάνει», όπω ς ήθελαν τα Λιανοτρά γουδα του Ρίτσου. Τούτος ο κόσμος δεν τελειώνει μ’ έναν λυγμό ούτε μ’ έναν βρόντο, σ ύμφω να με τον 'Ελιοτ, αλλά με μια χλαπαταγή βλακείας, με μια συντρι πτική προσχώ ρηση στην ΚΔΩΑ τη ς δυ στοπικ ής φ αντασ ίας του Κουτρουμπούση. Για τους νεαρούς κα ι/ή αμύητους: ΚΔΩΑ = Κτηνώδης Δύναμις, Ω γκώδης Αγνοια, οργάνωση βλακών, το ογκώδης με ωμέγα λόγω άγνοιας, με ήρωες τον Ηρακλή ω ς χαζοδυνατό και τον Σωκράτη επειδή είπε «εν οίδα ότι ουδέν οίδα» (βλέπε Εν αγκαλιά ντε Κρισγιαούρτι, Από πειρα). Από την άλλη, διότι πάντα υπάρχει η άλλη, θάλλουν τα πολύτιμα που μας βα στάνε στο κέφι τη ς ζωής, που δεν μας επιτρέπουν να χάσουμε το ούριο χαμό γελό μας, αυτά που μας κάνουν να αι σ θανόμαστε σαν τον Ωραίο λοχαγό του Μένη Κουμανταρέα, που δεν έλεγε να το βάλει κάτω. Ας καλωσορίσουμε τον Νο έμβριο, που δεν ξέρουμε τι θα μας φέρει, με δύο τιμαλφή που μας έφ εραν οι περα σμένοι μήνες και έκαναν σθεναρή τπν ψυχονοητική άμυνά μας:

Η περιπέτειά μας ό πω ς χαρτογραφείται στον τόμο Ελληνική λογοτεχνία: Από τον Όμηρο στον 20ό αιώνα, του σ οφού Στυ λιανού Αλεξίου (Στιγμή). Έ ρ γο απαραί τητο, βαρύτιμο. Πυξίδα και οδοδείκτης. Κάθε λέξη ζυγιασμένη, μελετημένη, με τρημένη. Ιδού μια φ ράσ η όπου συνοψί ζεται άριστα το μεγαλείο (και η μον τέρνα, πάντα επίκαιρη διάσταση) της Ιλιάδας και της Οδύσσειας: «Στα δύο έπη διαπιστώνει κανείς την ίδια συμπύκνωση σε ολιγοήμερη δράση, τον ίδιο συνδυα σμό αφ ήγησης και λυρισμού, την ίδια ισορροπία ανάμεσα σε ρεαλισμό και συμβάσεις, την ίδια τεχνική ανεπτυγμέ νων διαλόγων και την ίδια ποιητική έκ φραση». Το καλώς συγκερασμένο μυθιστόρημα Τα πορτραίτα της, γραμμένο από την Αννίτα Π. Παναρέτου (Εστία), όπου, μέσα από την παραλίγο δεκαπενταετία 19271940 και μέσα από τα πολύ δυνατά στοι

χήματα στο πεδίο της τέχνης που έπαι ξαν οι τολμητίες ρ έκτες/παίκ τες εκείνης τη ς εποχής, προλογίζεται, ω ς αρνητικό, ω ς νεγκατίφ, το σημερινό χαοτικό τοπίο, αλλά και όσα μας σώζουν. Θελκτικά ελ ληνικά, προσεγμένη αφήγηση, λυρικές εκλάμψεις και, πλάι σε έρω τες και πάθη, ο στοχασμός για ό,τι ήμασταν, για ό,τι εί μαστε, για ό,τι θ α μπορούσαμε, και ίσως μπορούμε ακόμη, να γίνουμε. Από τις σελίδες του μυθιστορήματος, πλάι στον Κρίτωνα, τη Δ άφνη, τον Ιάκωβο, τη Φω τεινή, παρελαύνουν εκείνοι που είναι ο θησ αυρός μας: Κόντογλου, Καρυωτάκης, Σικελιανός, Π αρθένης, Παηαλουκάς, Καζαντζάκης. «Η βακχεία χωρίς κρασί», λέει η ηρωίδα της Παναρέτου. Καίτοι λάτρης του οίνου, ο υπογράφ ω ν δεν μπορεί να παρά να χαιρετίσει μια τέ τοια προοπτική. 1 Μαρούσι, 16 Οκτωβρίου 2011

ΘΟΔΟΡΗΣ Κ Α Λ Λ Ι Ο AT Ι ΔΗΣ ΘΟΔΟΡΗΣ ΚΑΛΛΙΦΑΤ1ΔΗΣ

Ο Άγιος Η ρ α κ λ ή ς

Ο Άγιος Ηρακλής 0 Θοδωρής Καλλιφατίδης, με τον γνωστό προσωπικό του τρόπο, αφηγείται τη ζωή του πιο αγαπημένου ήρωα της Ελληνικής Μυθολογίας.

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ

Γ Α Β Ρ ΙΗ Λ ΙΔ Η Σ

τ η λ . 2 1 0 3 2 2 8 8 3 9 , w w w .g a v ri e li d e s b o o k s .g r

ως αναγνώστης ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΜΠΟΤΟΠΟΥΛΟΥ

Και όμως, ανάπτυξη. «ανάπτυξη», αυτή η μεγάλη απού σα της «πολιτικής του Μνημο νίου», είναι πανταχοϋ παρούσα στην «εποχή του Μνημονίου». Θα ήταν παράδοξο, αν δεν ήμασταν στην Ελλάδα. Γιατί ο δημόσιος βίος της χώρας μας έχει μακρά παράδοση στα κάρα πριν από τα άλογα, στα λόγια πριν από τα έργα, στις προτάσεις και τις «λύσεις» πριν από τη με λέτη τους. Έτσι η ανάπτυξη μετατράπηκε, τον καιρό της κρίσης, σε ιερό δισκοπό τηρο, περί του περιεχομένου του οποίου ελάχιστοι τολμούν να αναρωτηθούν. Αυτοί οι ελάχιστοι αξίζουν μνείας, πόσο μάλλον που, πράγματι, δεν υπάρχει άλλη διέξοδος από την ανάπτυξη, αλλά την πραγματική, τεκμηριωμένη και στοχευμένη. Τρεις οικονομολόγοι, σ ε τρία πολύ διαφο ρετικά, και ω ς π ρος το ύφ ος και ως προς την ειδική θεματολογία, πρόσφατα ποι οτικά βιβλία, επιχειρούν να ψηλαφήσουν τα αίτια της ελληνικής οικονομικής κατά στασης και τις πιθανές ατραπούς της ανά καμψης. Και οι τρεις είναι άνθρωποι της πράξης και όχι του σαλονιού: πέρασαν από κρίσιμες θέσεις -κυβερνητικές, επο πτικές, τραπεζικές. Και οι τρεις είναι νη φάλιοι, με αίσθημα ευθύνης (ακόμα και σήμερα, που δεν κατέχουν πια δημόσιες θέσεις) αλλά και κάποια αίσθηση μαται ότητας απέναντι στην κρίση (ακόμα και ο πιο ορμητικός, αισιόδοξος και πρακτικός αφήνει να διαφανεί μέσα από τις γραμμές ότι η πορεία του Τιτανικού δύσκολα αλ λάζει). Και οι τρεις ανήκουν στον λεγόμενο προοδευτικό χώρο -και γι’ αυτό, ίσως, νιώ θουν την ανάγκη να συμβάλουν στην επι

βίωσή του. Και οι τρεις δεν συζητούν καν, αντίθετα, θέτουν ως αυτονόητη αφετηρία, τον ευρωπαϊκό προσανατολισμό της χώ ρας και της οικονομίας της. Ο τραπεζίτης Κώστας Καρατζάς, μέσα από μια θαρραλέα περιγραφή της ελληνικής πραγματικότητας, με πολλά στοιχεία «χεγκελιανού ορθολογισμού» και άλλα τόσα ατομικού βιώματος, διατυπώνει, συμπυ κνώνοντας παλιές αλλά πάγιες θέσεις του, μια ισχυρή συνηγορία υπέρ του κοινωνι κού ρόλου των τραπεζών. Τονίζει τη ση μασία της εμπιστοσύνης, της εποπτείας και της κοινωνικής ευαισθησίας εντός του χρηματοπιστωτικού συστήματος, ιδίως σε εποχές που, όπω ς εύστοχα διαβλέπει, οδεύει προς μια οιονεί «κρατικοποίηση». Και καταλήγει στο συμηέρασμα-προτροπή ότι η ανάπτυξη, στο χώρο αυτό αλλά και γενικότερα, πρέπει να θεμελιωθεί στις βά σεις της αλήθειας, της ανακατανομής και του θάρρους -ατομικού και συλλογικού. Ο πρώην πρόεδρος της Επιτροπής Κεφα λαιαγοράς Σταύρος Θωμαδάκης, ο άν θρω πος που στην πραγματικότητα την «έστησε» και τη διαμόρφωσε, ρίχνει πιο ιστορική ματιά στα πράγματα. Με μια σειρά «γενναίες», σε σχέση με το πνεύμα της εποχής, «παραφωνίες» (κατά την ωραία έκφραση του καθηγητή Δερτιλή, που προλογίζει το βιβλίο), προσπαθεί να κατανοήσει πώ ς φθάσαμε στον μόνιμο εκτροχιασμό και την απώλεια της δημο σιονομικής όχι μόνο πειθαρχίας αλλά και κυριαρχίας. Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα είναι η σύνδεση των σημερινών προβλημάτων με πολιτικές επιλογές του πρώιμου κυ

βερνητικού ΠΑΣΟΚ (εκεί έχουν, κατά το συγγραφέα, τις ρίζες τους ο «αντικοινωνι κός» χαρακτήρας των φόρων, η κακοδια χείριση των εσόδων, η αποτυχία των πραγματικών μεταρρυθμίσεων, το πρό βλημα των δημοσίων επενδύσεων, η αδυ ναμία αυτόφωτης στήριξης της ανάπτυ ξης), καθώς και η έκκληση για σπάσιμο του εκλογικού-δημοσιονομικού κύκλου (που μονίμως προσθέτει ελλείμματα τη χειρότερη στιγμή, όπω ς ιδίως έκανε η τε λευταία κυβέρνηση της Νέας Δημοκρα τίας) και για αποκατάσταση της «κλονι σμένης υπόληψης της Ελλάδας-κράτους ω ς οικονομικού διαχειριστή». Ο πρώην υπουργός Νίκος Χριστοδουλάκης αποτολμά την πιο εν θερμώ και στρατευμένη υπέρ μιας «μη πτωχευτικής έκ βασης» ανατομία της ελληνικής κρίσης. Περνά από τη «διετία της κατάρρευσης» (2008-2009), χωρίς να τη συγχωρεί, επι μένει στην παγίδα της ύφεσης, που άρχισε επί προηγούμενης κυβέρνησης αλλά δυ

στυχώς συνεχίστηκε επί της σημερινής (φόροι χωρίς έσοδα, μεταρρυθμίσεις χω ρίς προοπτική, περικοπές χωρίς αναδιορ γάνωση και επενδύσεις, είναι όλα σημάδια αυτής της πορείας) και, κάπως αναπάν τεχα, καταλήγει ότι, υπό τρεις προϋποθέ σεις (επιμήκυνση χρέους, αποκρατικοποι ήσεις, ανάπτυξη) «τα νούμερα βγαίνουν». Βρέχει επίσης τα πόδια του -ε δ ώ διαφέρει από τους άλλους- με μια σειρά από πρα κτικές προτάσεις: αποκρατικοποίηση κερδοφόρω ν ΔΕΚΟ, «τρέξιμο» του ΕΣΠΑ, εξάπλωση της τεχνολογίας στη διοίκηση, φορολογική μεταρρύθμιση, ενιαίο ασφα λιστικό (αν και τα δύο τελευταία δεν είναι πρακτικές προτάσεις, αλλά πελώρια βουνά). Η ανάπτυξη δεν είναι ιδεολογία αλλά προετοιμασία και στρατηγική, μας λένε με τον τρόπο τους οι τρεις επιστήμο νες και πολίτες. Είναι εφικτή, ακόμα και στην Ελλάδα του σήμερα. Και μετά ανοί γουμε την τηλεόραση... 1

ΠΕΤΡΟΣ

ΜΑΡΚΑΡΗΣ

Περαίωση Τ ι θα κάναμε όλοι εμείς, που σηκώνουμε καθημερινά το φορτίο της κρίσης, αν κάποιος που υπογράφει σαν «εθνι κός φοροεισπράκτορας» άρχιζε να σκοτώνει φοροφυγάδες, για να γεμίσει τα ταμεία του κράτους; Πώς θα αντιδρούσαμε; Η Περαίωση είναι το δεύτερο μυθιστόρημα της Τριλογίας της Κρίσεως του Πέτρου Μάρκαρη. Και είναι ένα μυθιστόρημα «κρίσεως» ανάμεσα στο καθήκον και στη συνείδηση. \Β Ρ ΙΗ Λ ΙΔ Η Σ

τ η λ . 210 3 2 2 8 8 3 9 , w w w .g a v rie lid e s b o o k s .g r

δ για τα παιδιά ΤΗΣ ΜΑΡΙΖΑΣ ΝΤΕΚΑΣΤΡΟ

Η βία δεν είναι μόνο υπόθεση των ενηλίκων ο σχολείο μου, η φυλακή μου. Κάθε χρονιά, μια καταδίκη, λέει ο ήρωας του βιβλίου για το δράμα που ζει, καθώ ς είναι ένα από τα θύματα ενδοσχολικής βίας. To bullying, η υπό γεια βία που ασκείται μεταξύ παιδιών και εφήβων στο χώρο του σχολείου (στα δια λείμματα, στα αποδυτήρια, στα σχολικά, στο σχόλασμα) είναι ένα εξαιρετικά επί καιρο ζήτημα. Από την έρευνα της ΕΨΥΠΕ για την Ελ λάδα, φαίνεται ότι το 10%-15% των μαθη τών κάθε ηλικίας πέφ τουν θύματα δια φ όρων μορφών βίας σ το σχολείο. Οι μα θητές που ασκούν βία υπολογίζεται ότι ξεπερνούν το 5% του σ υνόλου των μαθη τών. Τα αγόρια εμπλέκονται περισσότερο σε περιστατικά σωματικής βίας, ενώ τα κορίτσια εμπλέκονται πιο συχνά σ ε περι στατικά λεκτικής βίας. Τα αγόρια σε σχέση με τα κορίτσια εμπλέκονται πιο συ χνά σε περιστατικά βίας, σε αναλογία 3 πρ ο ς 1. Τα περιστατικά ενδοσχολικής βίας και εκφοβισμού εκδηλώνονται με μεγαλύτερη συχνότητα στο δημοτικό και στο γυμνάσιο και μειώνονται στο λύκειο. Οι μισοί από τους μαθητές θύματα βίας δεν αναφέρουν το γεγονός, ενώ οι υπό λοιποι το αναφέρουν σε φίλους τους και λιγότερο στους εκπαιδευτικούς ή τους γονείς τους. Στο πλαίσιο του Διακρατικού

Ευρωπαϊκού Προγράμματος ΔΑΦΝΗ κα τά της ενδοσχολικής βίας και του εκφο βισμού, η ΕΨΥΠΕ έχει εκδώσει το βιβλίο Μου έκλεψαν το όνομά μου, με σ τόχο να φέρει στην επιφάνεια το πρόβλημα. Ο Tassies, βραβευμένος εικονογράφος στη Μπιενάλε της Μπρατισλάβα το 2009, έγραψε ένα σκοτεινό κείμενο με στόχο

Tassies Μου έκλεψαν το όνομά μου Μετάφραση: Δημήτρης Ψαρράς ΕΨΥΠΕ, 2011 σελ. 26, € 13,85

να συμβάλει στην αποκάλυψη του φαι νομένου. Εδώ δεν μιλάμε όπω ς συνήθως για την αποδοχή της διαφορετικότητας. Ο ήρωας είναι κανονικό παιδί χωρίς κά ποιο εμφ ανές μειονέκτημα. Κι όμως, μπαίνει στην άκρη γιατί κάποιοι θεωρούν ότι είναι ευάλωτος. Για την ακρίβεια τον μετατρέπουν σε ευάλωτο θύμα πάνω στο οποίο βγάζουν την επιθετικότητά τους, επιθετικότητα που πηγάζει από δι κές τους ανασφάλειες που δημιουργούνται σε κοινωνίες σε κρίση, όπω ς τις βιώνουμε σήμερα. Ο Tassies μπαίνει χωρίς περιστροφ ές στο θέμα, ξεκινώντας με την πρόταση: Τα όμορφα πράγματα είναι

για όλους τους άλλους... Δεν είναι για μένα, λέει το παιδί. Κι έπειτα, στις επό μενες σελίδες, παρουσιάζει κι από ένα συστατικό στοιχείο του bullying: κοροϊ δία επειδή μελετάει, προσβολές επειδή δεν τσακώνεται, μοναξιά γιατί δεν έχει φί λους... Του παίρνουν τα πράγματά του, τον κάνουν να κρύβεται από την ομάδα και να προσπαθεί να περάσει απαρατή ρητος. Νιώθει να απειλείται κάθε στιγμή. Η βία που εκδηλώνεται από συμμαθητές έχει όλα τα χαρακτηριστικά που διακρί νουμε εάν παρατηρήσουμε προσεκτικά

τις σχέσεις των παιδιών στο σχολείο. Έτσι ο ήρωας δεν έχει όνομα και πρό σωπο, όχι μόνο γιατί οι άλλοι του τα αφαίρεσαν αλλά γιατί φαντάζεται ότι μ’ αυτόν τον τρόπο αμύνεται σβήνοντας τπν προ σωπικότητά του και μπ προκαλώντας με τπν παρουσία του. Το κείμενο και κυρίως π εικονογράφπσπ, σκοτεινά σαν τπν ψυχή του παιδιού, δημιουργεί ανάλογα συναισθήματα. Οι πα χιές γραμμές και τα σκούρα χρώματα, π έντονη αντίθεση με τα λευκά κενά συμ πληρώνουν το ελλειπτικό κείμενο και ει σάγουν τον αναγνώστη σε έναν άγριο κό σμο, ταράςοντάς τον με τπ δύναμή τους. Ό πω ς αναφέρουν οι υπεύθυνοι του προ γράμματος, οι ψυχοκοινωνικές επιπτώ σεις του εκφοβισμού και τπ ς βίας στα παιδιά είναι πολλές και σοβαρές. Τα παι διά θύματα μπορεί να αναπτύξουν έντονο άγχος και αισθήματα ανασφάλειας, φ ο βίες, κατάθλιψη με ή χωρίς ιδέες αυτο κτονίας, ψυχοσωματικά προβλήματα (πο νοκέφαλο, πόνους στην κοιλιά, διαταρα χές ύπνου, ενούρηση κ.ά.), καθώς και σχολική άρνηση και μαθησιακές δυσκο λίες που μπορεί να καταλήξουν σε σχο λική αποτυχία.

Στην απελπισία του ο ανώνυμος ήρωας του βιβλίου παραλίγο να οδηγηθεί στην αυτοκτονία. Δεν το κάνει. Αντίθετα, απο φασίζει να εκτεθεί στον αναγνώστη. Το βιβλίο απευθύνεται σε όλους όσοι, με τον ένα ή με το άλλο τρόπο, εμπλέκονται στο bullying: θέλει να ευαισθητοποιήσει τη μάζα των αδιάφορων παιδιών/ενηλίκων που με τη στάση τους υποθάλπουν το φαινόμενο, προκαλεί τους θύτες να ανακαλύψουν τα συναισθήματα των θυ μάτων τους και φυσικά προτείνει το μο ναδικό τρόπο διευθέτησης του προβλή ματος και απελευθέρωσης από το άγχος που προξενεί η ενδοσχολική βία: παρο τρύνει τα παιδιά-θύματα να μιλήσουν για να αποκτήσουν πρόσωπο. Το πρόσωπο που ο καθένας θέλει για τον εαυτό τ ο υ .! Βιβλία για την ενδοσχολική βία: Ε. Δικαίου, Β. Ηλιόπουλος, Τζ. Τασάκου, Μίλα, μη φοβάσαι!, ΕΨΥΠΕ Μερκούριος Αυτζής, Ο Ορφέας και οι νταήδες μ ε τα κίτρινα ποδήλατα, Ψυχογιός Μαρία Ρουσάκη, Ο νταής του σχολικού, Ψυ χογιός Βιρζινί Λου, Κόκκινη κάρτα στη βία!, Αγκυρα Michele Elliott, Τι κάνεις όταν σ' έχουν βάλει στο μάτι!, Αφοί Βλάσση Ελένη Κατσαμά, Κοσμοδρόμιο, Πατάκης

ΤΑ

Β Ι Β Λ Ι Α Τ Ο Υ Φ Θ Ι Ν Ο Π Ω Ρ Ο Υ ΠΕΡΑΙΩΣΗ ( δ ε ύ τ ε ρ ο ς τ ο μ ο ς τ η ς τ ρ ι λ ο γ ί α ς τ η ς κ ρ ί σ η ς ) · « Η λ ι α ς X . Π α π α λ η μ η τ ρ α κ ο π ο υ λ ο ς ΑΠΑΝΤΑ ΤΑ ΔΙΗΓΗ ΜΑΤΑ ·> Μ ά ρ κ ο ς μ ε ς κ ο ς ΑΠΑΝΤΑ ΤΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ ·> Κ ώ σ τ α ς Τ α χ τ ς η ς Η ΓΙΑΓΙΑ Μ Ο Υ Η ΑΘΗΝΑ · « Θ α ν α ς η ς Κ ω ς τ α β α ρ α ς ΑΠΑΝΤΑ ΤΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ - ο W o l e S o y i n k a Η ΣΑΜΑΡΚΑΝΑΗ κ α ι α λ λ α π ο ιή μ α τ α ·> G e o r g T r a k l ΣΚΟΤΕΙΝΗ ΑΓΑΠΗ ΜΙΑΣ ΑΓΡΙΑΣ ΓΕΝΙΑΣ π ο ι ή μ α τ α 1909-1913 ·«■ Ε ν τ μ ο ν Ρ ο ς τ α ν Σ Υ Ρ Α Ν Ο ΝΤΕ ΜΠΕΡΖΕΡΑΚ •« ■ Α γ γ ε λ ι κ ή Ε λ ε υ θ ε ρ ί ο υ ΑΣΚ Η ΣΗ Π Α Ρ Α Π Ο Ν Ο Υ · « Γ ι ώ ρ γ ο ς Μ π λ α ν α ς Σ Τ Α Σ ΙΩ Τ ΙΚ Α [1-50] · * Τ α κ η ς Κ α ρ β ε λ η ς Τ Ω Ν Α Φ Α Ν Ω Ν ·> Π έτρο ς Μ α ρκ α ρη ς

Αγίας Ειρήνης 17, Αθήνα 10551, τηλ. 210 3228839, www.gavrlelidesbooks.gr

δ:χω ρίς προϋπηρεσία ΑΠΟ ΤΟΝ ΓΙΩΡΓΟ ΞΕΝΑΡΙΟ

Βαστλκή Πέτοα

Θυμάμαι Βασιλική Πέτσα αφορμάται από ένα γεγονός της πρό σφ α της πραγματικότητας (τον, εξωφρενικό, στυγνό φόνο ενός ηλικιωμένου από δύο νεαρά κορίτσια σ’ ένα χωριό της Β. Ελλάδας) για να στήσει μια νουβελοειδή αφήγηση, έκ κεντρη, όπου όλοι οι ήρωες του δρά ματος ανεβαίνουν επί σκηνής. Χωρίς κεντρικά πρόσωπα ή ρόλους, απονέ μει ισότιμη αρμοδιότητα σε πρωταγω νιστές, δευτεραγωνιστές και κομπάρ σους, σε μια «δημοκρατική» σκηνο θεσία, όπου το κεντρικό γεγονός αποσιωπάται για να αναδυθούν οι ψυχικές διαδρομές των συμμετεχόντων. Πρόκειται για μια σύνθεση ισάριθμων μονολόγων, που κυκλώνουν το θέμα, παρέχοντας κάθε φορά και μια άλλη εστίαση και οπτική γωνία -ένα ς αφη γηματικός μηχανισμός γνωστός, απλός και αποτελεσματικός. Με επίκεντρο το αφετηριακό αφηγηματικό -αλλά και πραγματολογικό- γεγονός, η συγγρα φέας εξακτινώνει την αφήγηση διασπώντας την σε ισάριθμες εξαιρετικά σύντομες ιστορήσεις του κεντρικού γε γονότος, με κάθε μία από αυτές να αποτελεί όχι ακριβώς μια ριζικά δια φορετική εκδοχή αλλά μια παραλλαγή του βασικού θέματος, κάτι σαν αλλαγή μοτίβου. Το κείμενο της Β. Πέτσα χαρακτηρί ζεται από μια διαρκή, αδιάλειπτη έν ταση. Εδώ εντοπίζεται και η κυριότερη ένστασή μας: Η πεζογραφική αφήγηση, όποιο και αν είναι το μήκος της (μυθιστόρημα, διήγημα, νουβέλα)

πόλις 2οιι σελ. 86

€10

οφείλει να διατηρεί εστίες αφηγημα τικής και πραγματολογικής έντασης και όχι μια συνεχή, υψηλή, συναι σθηματικού τύπου, φόρτιση. Με άλλα λόγια, ο συγγραφέας οφείλει να κλιμακώνει και να αποκλιμακώνει τη συναισθηματική συμμετοχή του ανα γνώστη. Ακόμη, υπάρχουν ορισμέ νες υπερβολές στην προσπάθεια κατάκτησης του προφορικού ύφους, όχι άμοιρες ενός κάποιου λογοτεχνι κού λαϊκισμού, προερχόμενες από μια κοινόχρηστη αντίληψη για τη λο γοτεχνική γλώσσα και ύφος. Εντούτοις, παρά τις επιμέρους εν στάσεις το γεγονός παραμένει: η Βα σιλική Πέτσα, μολονότι συρρικνώνει αποκλειστικά την αφήγησή της στην αισθητοποιημένη εμπειρία, με αυτό το πρώ το της βιβλίο κατορθώνει να συνθέσει μια ενδιαφέρουσα αφή γηση, στηριγμένη όχι τόσο σε μια ενδοκειμενική, με λογοτεχνικά μέσα, επεξεργασία όσο σε μια θεματική πραγματολογική ένταση και την εν τεύθεν προερχόμενη συγκίνηση. Σε α υτές τις περιπτώσεις πρωτοεμφανιζομένων ο δρόμος είναι, συνήθως, δίστρατος: ή, προϊόντος του χρόνου, κατακτούν την πραγματικότητα με λογοτεχνικά μέσα φτιάχνοντας συν θετότερες, αξιόλογες αφηγήσεις ή λι μνάζουν σε μια πρωτοβάθμια κατα γραφή του πραγματικού, πράγμα συ χνό στη λογοτεχνία μας. Και η Β. Πέ τσα, με το Θυμάμαι, δείχνει να έχει όλες τις προϋποθέσεις ώστε να ακο λουθήσει τον πρώτο. 1

Φ ΙΛΙΠ Π Ο Σ Φ ΙΛ ΙΠ Π Ο Υ

Ο ερωτευμένος Ελύτης

V P ν/>

ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΑΝΙΩΤΗΣ

Τώρα

Q . 'R*

Ο ερωτευμένος Ελύτης

ΛΡ 5

ΤΗΛΕΜΑΧΟΣ ΚΩΤΣΙΑΣ

Ε Υ ΤΥΧ ΙΑ ΚΑΛΛΙΤΕΡΑΚΗ

Ο χορός της νύφης

Αμπελώνες χωρίς ορίζοντα

ΤΗ Λ ΕΜ Α ΧΟ Σ Κ Ω Τ Σ ΙΑ Σ

Ε Υ Τ Υ Χ ΙΑ Κ Α Λ Λ ΙΤ Ε Ρ Α Κ Η

Ο χορός της νύφης

Α μ π ελώ νες χω ρίς ορ ίζοντα

δισυνέντευξη ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΟΝ ΕΛΠΙΔΟΦΟΡΟ ΙΝΤΖΕΜΠΕΛΗ

" 'if

Τζορτζ Πελεκάνος \ «Το η έχει μέσα το πορτοφόλι σου... δεν έχ σημασία όταν φτάνεις στην πύλη του ουρανού» Ο ελληνικής καταγωγής Τζορτζ Πελεκάνος γεννήθηκε στην Ουάσιγκτον το 1957. Είναι παραγωγός ανεξάρτητων κινηματογραφι κών ταινιών, βραβευμένος δημοσιογράφος, παραγωγός και σεναριογράφος της επιτυχημένης τηλεοπτικής σειράς The Wire, που προβλήθηκε στις ΗΠΑ, και συγγραφέας σειράς αστυνομικών μυθιστορημάτων που έχουν γίνει μπεστ-σέλερ. Τα μυθιστορήματά του έχουν μεταφραστεί και κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Πατάκη και Οξύ. Ποια ήταν η αιτία για να γραφεί παρελθόντος δεν ρίχνει νέο φ ω ς στο το μυθιστόρημα Το α δ ι έ ξ ο δ ο (εκ- ποιοι είμαστε σήμερα ω ς άνθρωποι, δόσεις Πατάκη); Αυτό που με ενδιέφερε ήταν, υποθεΤο Αδιέξοδο βασίζεται σε ένα πραγματικό γεγονός, που συνέβπ κανα-δυο μιλιά μακριά από το σπίτι μου όταν ήμουν περίπου 16 ετών. Δεν το είχα ξεχάσει ποτέ, αλλά το να γράψεις απλώς για ένα βίαιο ρατσιστικό επεισόδιο του

τικά, πού θα βρίσκονταν όλοι εκείνοι οι έφπβοι αυτή τη στιγμή; Ποιοι είχαν γίνει ως ενήλικες και πώ ς έμαθαν να αντιμετωπίζουν αυτόν το νέο κόσμο στον οποίο ζοϋμε; Δυστυχώς, οι ζωές των πραγματικών συμμετεχόντων στο

συμβάν δεν εξελίχθηκαν εξίσου καλά με τις ζω ές των χαρακτήρων στο μυθιστό ρημα. Ο μυθιστοριογράφος όμως δημι ουργεί τη δική του πραγματικότητα. Σε αντίθεση μ’ αυτό που συχνά μου αποδί δουν, δεν είμαι μηδενιστής. Δεν θα μπο ρούσα να σηκωθώ απ’ το κρεβάτι το πρωί αν γύρω μου έβλεπα μόνο σκο τάδι. Οι τελευταίες σκηνές του βιβλίου αντανακλούν την κοσμοθεωρία μου. Σ το μυθιστόρημα Το α δ ι έ ξ ο δ ο επανέρχεστε πάλι σε χαρακτήρες που έχουν ελληνική καταγωγή. Μή πως η καταγωγή, καμιά φορά, μας καθοδηγεί και θέλουμε επομένως να την περιγράφουμε με την οφειλόμενη αγάπη; Θέλω απλώς να μας περιγράφω ω ς αν θρώπινα όντα, πλήρη, με τα σφάλματά μας. Δεν μας κάνει καλό να παρουσια ζόμαστε ω ς οι αξιαγάπητοι άνθρωποι με την ποδιά πίσω απ’ τον πάγκο, που δεν έχουν καμιά πολυπλοκότητα, κανένα αρνητικό γνώρισμα, καθόλου σεξουα λικότητα και καμιά πραγματική φιλοδο ξία. Πήγα τη μαμά μου να δει αυτή τη δημοφιλή ταινία για τους Έλληνες πριν από λίγα χρόνια κι όταν τέλειωσε είπε: «Ξοδέψαμε ολόκληρη τη ζωή μας προ σπαθώντας να διαλύσουμε αυτά τα στερεότυπα». Οι χαριτωμένοι, γλυκού ληδες, οπισθοδρομικοί Έλληνες της λαϊκής αμερικανικής κουλτούρας δεν λένε την ιστορία μας ούτε στο παραμι κρό.

Τρεις έφηβοι οδηγούν ένα νοι κιασμένο αμάξι και εισβάλλουν σε μια γειτονιά όπου κυριαρχούν οι μαύροι. Από την αρχή αυτής της απόπειρας ο αναγνώστης διαπιστώ νει την παρουσία πρόκλησης. Μή πως οι έφηβοι, με αυτήν την πράξη, ξεσκεπάζουν ένα κοινωνικό πρό βλημα; Φτάνοντας σταδιακά στο γεγονός, δεί

χνοντας τους νεαρούς αυτούς στο πε ριβάλλον τους, όπω ς συναναστρέφον ται τους φίλους τους, τις οικογένειες και τους γείτονες, θέλω να δείξω ότι έχουν περισσότερες ομοιότητες παρά διαφο ρές. Ότι ο ρατσισμός δεν είναι τίποτε περισσότερο από το φ όβο του αγνώ στου και ότι, σαν ένα μπιμπερό που το έχουν ποτίσει με δηλητήριο, περνάει από γενιά σε γενιά και πυροδοτείται με την ανασφάλεια. Μπορώ να σας πω ότι το συγκεκριμένο συμβάν επηρέασε βα θιά τον κόσμο που ζει στην περιοχή αυτή για πολύ καιρό. Συναντώ συχνά άτομα εδώ που λένε ότι άλλαξε τον τρόπο που έβλεπαν τους ανθρώπους πέρα από τη διαχωριστική γραμμή.

Οι τρεις έφηβοι προέρχονται από διαφορετικά κοινωνικά στρώ ματα. Δεν έχουν όνειρα και χάνον ται στη μαριχουάνα και στο ποτό. Αυτή η αδυναμία δεν φανερώνει και την έλλειψη στόχων της νέας γε νιάς; Δεν θα συμφωνούσα μ’ αυτό. Θα μπο ρούσα πολύ άνετα να είμαι ένα από τ’ αγόρια σ’ εκείνο το αυτοκίνητο. Πέρασα πολλά απογεύματα οδηγώντας άσκοπα με τους φίλους μου εδώ κι εκεί, πίνον τας μπίρα και καπνίζοντας χόρτο. Κι επειδή ήμουν ένα από αυτά τα παιδιά των βιοπαλαιστών, της εργατικής τά ξης, υπήρχαν νύχτες που έμπαινα σε αυτοκίνητα όπου φώναζαν ρατσιστικές βρισιές από τα παράθυρα. Μερικές φ ο ρές έβγαινα από κείνα τ ’ αυτοκίνητα και γύριζα σπίτι με τα πόδια. Υπήρχαν όμως άλλες νύχτες, όταν έκανε φ οβερή πα γωνιά ή ήμουν μιλιά μακριά απ’ το σπίτι μου, που έμενα στο αυτοκίνητο. Δεν εί μαι περήφανος γι’ αυτό, αλλά είναι η αλήθεια. Η ουσία είναι ότι μεγάλωσα. Το μυαλό των αγοριών στην εφηβεία εί ναι εντελώς μπερδεμένο. Τα αγόρια θέ λουν να διασκεδάζουν και γι’ αυτούς η διασκέδαση παίρνει συχνά τη μορφή

δ:συνέ\Λτευξη

Τζορτζ Πελεκάνος

σημασία όταν φτάνεις στην πύλη του ουρανού.

Το αδιέξοδο

Πατάκης, 2011 σελ. 372, € 17,50

σύγκρουσης και βίας. Δεν βλέπω κά ποιο πρόβλημα στο να κάνει χρήση μαριχουάνας η νεολαία. Αποτελεί μέ ρος του να είσαι νέος το να θέλεις να ξεφύγεις απ’ το μυαλό σου.

Ο Μπίλυ, ο οδηγός, δολοφονεί ται, ο Πιτ το σκάει και τη γλιτώνει και ο Άλεξ έχει για ανάμνηση την ουλή στο πρόσωπο. Αν οι δύο αντιμετώπισαν την τιμωρία, ο Πιτ που το έσκασε όχι μόνο γλίτωσε αλλά και αργότερα διακρίθηκε ως νομικός. Γιατί υπάρχει τόση αδικία στον τόσο «όμορφο και αγγελικά πλασμένο» κόσμο μας;

36 9ο

Έτσι ήταν ανέκαθεν. Το χρήμα ση μαίνει δύναμη και ικανότητα να ξε πλένεις τα χέρια σου απ’ την αμαρτία. Αλλά, ξεκάθαρα, ο Πιτ είναι ο λιγό τερο επιτυχημένος, από την άποψη εκπλήρω σης και συναισθηματικής ανάπτυξης, από όλα τα παιδιά που βρέθηκαν σ’ εκείνο το αυτοκίνητο, σ’ εκείνον το δρόμο. Με εξαίρεση τον Τσαρλς, ο οποίος έπαθε ανεπανόρ θωτη ζημιά από τις καταχρήσεις, όλοι τους έζησαν καλύτερη ζωή απ’ ό,τι ο Πιτ, και συνεισέφεραν περισσότερο στην κοινωνία. Το μόνο πράγμα που τους λείπει είναι τα λεφτά του Πιτ και οι καλές επαφ ές του. Το τι έχει μέσα όμως το πορτοφόλι σ ου και το τι βρί σκεται στην ντουλάπα σου δεν έχουν

Από τις πιο ωραίες περιγραφές είναι αυτές που κάνετε στο κατά στημα του Άλεξ Πάπας. Εκεί υπάρ χει μια ατμόσφαιρα σύμπνοιας και αγάπης. Μήπως είναι και αυτοί οι λόγοι της κοινωνικής ανέλιξης και επιτυχίας; Πάντα παρουσίαζα τον χώρο εργα σίας του βιοπαλαιστή σαν ένα δεύ τερο σπίτι, μια ανάδοχη οικογένεια, για τους περιθωριακούς, τα φρικιά και τους απόκληρους. Το πρότυπο για το εστιατόριο στο βιβλίο είναι το εστια τόριο του μακαρίτη του πατέρα μου, όπου δούλευα από τον καιρό που ήμουν 11 χρόνων. Το πλέξιμο της ζωής μας εκεί, μαύρων και λευκών και διαφορετικών γενιών, ήταν τρυφερό, μορφωτικό και ποιητικό. Επισκέπτο μαι ακόμη το εστιατόριο εκείνο τα κτικά, κάθομαι στον πάγκο και επι κοινωνώ σιωπηλά με τον μπαμπά μου.

Μέσα στο μυθιστόρημα περι γράφετε, μετά από χρόνια, τη συ νάντηση του Άλεξ και του Πιτ, αλλά και των δύο αδελφών και του σκληρού Τσαρλς, με τέτοιο τρόπο που μας κρατάτε σε αγωνία. Δεν πρέπει όμως στην πραγματικό τητα να κλείνουμε και τις παλιές πληγές μας; Είναι βραδεία η καύση. Ο αναγνώστης γνωρίζει ότι πρόκειται να συναντη θούν κι οι ζω ές τους, για μια ακόμη φορά, θ’ αλλάξουν για πάντα. Έ χω χρησιμοποιήσει αυτήν την επική φ όρμα και στο παρελθόν, από την παιδική ηλικία ώ ς την ενηλικίωση, το να έρχεσαι αντιμέτωπος με την προ

οπτική του θανάτου. Είμαι φανατικός της παλιάς ταινίας Άγγελοι με βρώ μικα πρόσωπα. Κλασική.

Λίγοι γνωρίζουν το εργαστήρι ενός συγγραφέα. Εσείς πώς αρχίζετε να ετοιμάζεστε για τη συγγραφή ενός μυθιστορήματος;

Σε ένα άλλο βιβλίο σας, Γλυκιά αιωνιότητα (εκδόσεις Οξύ), αναφέρεστε με μεγάλη ευχέρεια στους εμπόρους ναρκωτικών, αλ λά και στις συμμορίες. Πώς κατα φέρνετε και γνωρίζετε αυτές τις καταστάσεις; Στο ξεκίνημα της καριέρας μου πή γαινα σε πιάτσες ναρκωτικών, τριγύ ριζα εκεί, παρατηρούσα κι έκανα πα ρέα με οποιονδήποτε μου μιλούσε. Έπειτα άρχισα να χτίζω σχέσεις με την αστυνομία και τον υπόκοσμο. Τα διαπιστευτήριά μου ω ς συγγραφέα και παραγωγού στη σειρά The Wire μου άνοιξαν πολλές πόρτες. Τώρα έχω πάρα πολλές πηγές. Είμαι καλός ακροατής, και πιστεύω ότι πρέπει να δείχνεις σεβασμό στους ανθρώπους. Αυτά τα δύο πράγματα είναι ουσιώδη στη δουλειά που κάνω.

Πρώτα βγαίνω στους δρόμους και κάνω έρευνα για κανα-δυο μήνες. Πρόθεσή μου είναι να «φορτώσω» την έρευνα εκ των προτέρων, διότι από τη στιγμή που θα ξεκινήσω να γράφω δεν θέλω να είμαι αναγκασμέ νος να φεύγω απ’ το σπίτι μου για να ελέγχω διάφορα γεγονότα. Ξεκινώ με μια υπόθεση κι αρχίζω να γράφω. Δεν κάνω σχεδιάγραμμα, αλλά προτιμώ να βρίσκω το βιβλίο καθώς το γράφω. Γράφω από το πρωί ώ ς το απόγευμα, σταματάω για λίγες ώ ρες για σωμα τική άσκηση (βόλτα με το ποδήλατο, καγιάκ, περπάτημα στο δάσος κ.λπ.), έπειτα επιστρέφω το βράδυ, οπότε ξα ναγράφω την πρωινή μου δουλειά. Ερ γάζομαι επτά μέρες την εβδομάδα όταν γράφω ένα βιβλίο. Μ’ αυτόν τον τρόπο ολοκληρώνω το πρώ το γρά ψιμο σε περίπου τέσσερις με πέντε μήνες. Είναι έντονο το πρόγραμμα, αλλά αυτός είναι ο μόνος τρόπος που ξέρω για να το καταφέρω.

Επισκέφθηκα την ιστοσελίδα σας και ανακάλυψα ότι είστε επί σης κινηματογραφιστής, αλλά και σεναριογράφος. Αυτές οι δραστη ριότητες βοηθούν τη συγγραφή μυθιστορημάτων; Απολύτως. Γυμνάζεις έναν διαφορε τικό μυ αλλά, για να χρησιμοποιήσω την προφανή μεταφορά, έτσι χτίζεις ένα δυνατό σώμα. Συν το γεγονός ότι δουλεύω με καλούς συγγραφείς, όπω ς οι Ντέιβιντ Σάιμον, Ρίτσαρντ Πράις, Ντένις Λεχέιν και Ερικ Όβερμαϊερ. Το να βρίσκομαι στο ίδιο γρα φείο μ’ αυτούς τους ανθρώπους και να ανταλλάσσω ιδέες δεν μπορεί παρά να με κάνει να επιταχύνω το παιχνίδι μου.

Πώς αισθάνεστε που εμείς οι Έλληνες νιώθουμε περήφανοι για την καθιέρωσή σας στη λογοτε χνία; Αν έτσι έχουν τα πράγματα, δεν θα μπορούσα να αισθανθώ μεγαλύτερη ευχαρίστηση και τιμ ή .!

Ευχαριστίες για τη μετάφραση στον κ. Περικλή Τάγκα, καθηγητή του Τμήματος Εφαρμογών Ξένων Γλωσσών στη Διοίκηση και το Εμπόριο, TEI Ηπείρου.

δ:συνέντευξη ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΗΝ ΕΛΣΑ ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ

Φ ΙΛΙΠ ΚΛΟΝΤΕΛ «Περιθωριακός και Ο συγγραφέας Φιλίη Κλοντέλ πολύ γνωστός από τα σενάρια ταινιών του κινηματογράφου αναφέρεται στη σχέση των δύο τεχνών και το δικό του τρόπο θέασης.

38 2ο

Ας ξεκινήσουμε με την καριέρα σας στον κινηματογράφο. Κερδί σατε ένα βραβείο BAFTA για το έργο Απλά σ’ αγαπώ. Πώς νιώσα τε; Αλλαξε καθόλου τις προθέσεις σας για τη σκηνοθεσία και την πα ραγωγή έργων; 'Οχι, τίποτε δεν αλλάζει. Είναι χαρά να βλέπεις τη δουλειά σου, καθώς και της ομάδας σου, να αναγνωρίζεται, αλλά ένα βραβείο δεν θα καθορίσει τις μελ λοντικές καλλιτεχνικές επιλογές μου.

Δουλεύω για τον κινηματογράφο πε ρισσότερα από 12 χρόνια, σαν σενα ριογράφος και σύμβουλος. Έχω κάνει σπουδές κινηματογράφου και λογο τεχνίας στο παρελθόν, καθώς και αρ κετές ταινίες μικρού μήκους. Περίμενα να έχω ένα καλό θέμα για να πε ράσω στη σκηνοθεσία μιας ται νίας μεγάλου μήκους, και αυτό δεν θα μπορούσε να είναι κάτι το πρόχειρο ή το πειραματικό. Θα έπρεπε να είναι κάτι για το οποίο είμαι σίγουρος.

Τι σας έκανε να κάνετε το άλ μα από το μυθιστόρημα στις ται νίες; Η ιστορία αυτή ήταν μια εξαί ρεση; Σας ήρθε με κινηματογραφι κή μορφή κατευθείαν;

Έχετε εμπειρία διδάσκοντας στις φυλακές. Αυτό σας έχει επη ρεάσει στον τρόπο σκέψης και κα τά συνέπεια στον τρόπο συγγρα φής; Υπάρχουν στοιχεία αυτών

των εμπειριών σας στην Έρευνα-, Η δουλειά μου στις φυλακές επηρέ ασε κυρίως το γράψιμο των Γκρίζων ψύχων, καθώς επίσης και μια ιστορία που συνδέεται απευθείας με τις φυλα κές, Le bruit des trousseaux. Βε βαίως, και η πρώτη μου ταινία, Απλά σ ’ αγαπώ, είναι επίσης εμπνευσμένη από αυτήν την εμπειρία, αλλά η Έρευνα καθόλου. Η Έρευνα είναι ιδιαίτερα σκο τεινή και δυσοίωνη και σίγουρα έχει στοιχεία από τον Κάφκα. Όλη αυτή η απόγνωση που αφήνετε στον αναγνώστη, είναι πρόθεσή σας; Είναι κάτι που θέλατε να το νίσετε; Οι αναφορές αυτού του βιβλίου είναι περισσότερο κινηματογραφικές (Ζακ Τατί, Μπάστερ Κίτον, Τσάπλιν, Μπραζίλ του Τέρι Γκίλιαν, Μπάρτον Φινκ των αδελφών Κοέν) παρά λογοτεχνι κές. Είναι ένα τρομερό βιβλίο, αλλά εί ναι επίσης και φοβερά κωμικό. Είναι μια άθλια φάρσα πάνω στην ύπαρξή μας και τον κόσμο μας. Είμαστε φ ο βισμένοι, αλλά γελάμε κιόλας. Χαίρο μαι λοιπόν όταν οι αναγνώστες αντι λαμβάνονται αυτήν την πλευρά των πραγμάτων. Γιατί το χιούμορ είναι συ χνά το τελευταίο όπλο εκείνων που δεν έχουν πια τίποτε. Πιστεύετε ότι σήμερα πια η ανεξαρτησία και η ατομικότητα ενός ανθρώπου κρύβεται πίσω από το επάγγελμά του; Πιστεύετε ότι η σημερινή κοινωνία λειτουργεί με τέτοιο τρόπο που το άτομο, ο άνθρωπος, ο χαρακτήρας, δεν έχει καμία σημασία, ενώ αυτό για το οποίο δουλεύουμε όλοι είναι η δια τήρηση των δομών της κοινωνίας; Η εργασία έχει γίνει εδώ και πολύ καιρό ο μόνος τρόπος που διαθέτει η κοινωνία για να ορίσει το άτομο και να

του βρει μια θέση, μια ταυτότητα. Το να χάσει κανείς τη δουλειά του, να μην έχει πια, να μην μπορεί να έχει δου λειά, ισοδυναμεί με το να τεθεί εκτός κοινωνίας. Είναι καιρός να σκεφτούμε ότι υπάρχουν κι άλλα στοιχεία που κα θορίζουν το άτομο και να τα αναγνω ρίσουμε κι αυτά. Νιώσατε ποτέ σαν να πήγατε ενάντια στο ρεύμα; Σας τρόμαξε; Σας έφερε επιτυχία; Αποκλειστή κατε από τον κοινωνικό σας κύ κλο; Πρόκειται για μια κατάσταση που μπορεί να είναι εντελώς τρομακτική, δηλαδή το να αισθάνεται κανείς ότι εί ναι μόνος, διαφορετικός, να αισθάνε ται την απόρριψη. Ταυτόχρονα, όμως, αυτή η περιθωριοποίηση μπορεί να συνιστά μια θαυμάσια γωνία θέασης του κόσμου. Πιστεύω ότι είμαι συγ γραφέας γιατί είμαι περιθωριακός, και είμαι περιθωριακός γιατί είμαι συγ γραφέας. Ο καλλιτέχνης βρίσκεται πάντα σε μια οριακή θέση, κρέμεται από μια κλωστή, την κλωστή του κ ό σμου, όπω ς ο ακροβάτης ισορροπεί πάνω στο σιδερένιο σύρμα: βρίσκεται ψηλά, γιατί βλέπει τον κόσμο διαφο ρετικά, αλλά, παρόλα αυτά, η θέση του παραμένει επικίνδυνη. Αν αναλογιστούμε τη σύγχρο νη ελληνική κατάσταση, η έκδοση τηςΈρευνας μοιάζει επίκαιρη. Πώς θα σχολιάζατε εσείς την τωρινή κατάσταση βρίσκεται η Ελλάδα; Πιστεύω ότι η πατρίδα σας είναι η πα τρίδα μου, είναι η πατρίδα όλων. Σή μερα υπάρχει μια επιβεβλημένη αλλη λεγγύη των λαών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, και οι καταστάσεις που περ νάμε είναι αλληλοσυνδεόμενες. Πρέ πει να βοηθάμε αυτούς που έχουν προβλήματα αυτήν τη στιγμή, διαφο ρετικά θα ναυαγήσουμε όλοι. Το πρό-

δ:συνέντευξη

ταίν, Μπωμαρσέ, Ρουσσώ, Νερβάλ, Μπωντλαίρ, Σελίν, Μπόρχες, Προυστ, Καμύ, Κανταρέ, Περούτς, Ριγκόνι Στερν, Σιμενόν, Τζιόνο), αλλά δεν θα μπορούσα να πω ότι κάποιος από αυ τούς ξεχωρίζει σαν μέντοράς μου.

δ 40 8§

βλήμα είναι πω ς αυτή η καταστρο φική κατάσταση είναι το αποτέλεσμα μιας μορφής καπιταλιστικού καρκί νου, ενός συστήματος εξωθημένου στα άκρα, μέσα στο οποίο οι άνθρω ποι επινόησαν τον Θεό-Χρήμα, τον τί μησαν και τον λάτρεψαν και θεωρεί ται πω ς όλοι έχουν φτιαχτεί για να τον υπηρετούν. Είναι καιρός να επιστρέ φουμε σε αξίες πιο ανθρώπινες και πιο βαθιές και να δείξουμε στις νέες γενιές ότι η ολοκλήρωση του ατόμου και της ανθρωπότητας πρέπει να πε ράσει από άλλες επιτυχίες, άλλες φι λοδοξίες και άλλα όνειρα, εκτός από τον πλουτισμό και το κέρδος. Ξέρετε ήδη ποιο θα είναι το επόμενό σας μυθιστόρημα ή η επόμενή σας ταινία; Προς το παρόν δουλεύω πάνω στην τρίτη μου ταινία, την οποία θα γυρίσω του χρόνου, καθώς επίσης και πάνω σε προσχέδια βιβλίων. Είχατε ποτέ κάποιον λογοτεχνι κό μέντορα; Δεν θα το έλεγα. Θαυμάζω πολύ αρ κετούς συγγραφείς (Πασκάλ, Μον-

Πώς θα θέλατε να κλείσετε αυ τή τη συνέντευξη για τους έλληνες αναγνώστες σας; Εύχομαι η έκδοση αυτού του βιβλίου μου στα ελληνικά, όπω ς άλλωστε και όλα τα βιβλία, να μπορέσει να αποτελέσει ένα είδος «κοινότητας». Θέλω να πω ότι το να γράψει κανείς ένα βι βλίο και να το εκδώσει είναι σαν να ετοιμάζει ένα τραπέζι για τους καλε σμένους του, να τοποθετήσει τα πιά τα, τα σερβίτσια, τις ωραίες πετσέτες και τα φαγητά και να περιμένει να κα θίσουν οι συνδαιτυμόνες και να φάνε την τροφή, το γεύμα που ετοίμασε. Η ανάγνωση ενώνει μια ομάδα ανθρώ πων, μια «κοινότητα», και την κάνει να συμμετάσχει σε μια γιορτή, η οποία ίσως είναι χαρούμενη αλλά ίσως είναι και οδυνηρή, παρόλα αυτά όμως είναι μια στιγμή όπου μοιράζε σαι με τον συγγραφέα τον κόσμο του και τον προβληματισμό του. Ελπίζω λοιπόν ότι αυτό το «ελληνικό τραπέζι» θα αποτελέσει την ευκαιρία να ξαναβρεθούμε και να μοιραστούμε τους προβληματισμούς μας για το μέλλον της κοινωνίας μας και τον τρόπο με τον οποίο θέλουμε να την οικοδομή σουμε, προβληματισμοί που σήμερα μου φαίνονται πρωταρχικοί και επεί γοντες. Ευχαριστώ για όλα. ■

ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΒΡΑΒΕΙΟ Μ ΥΘ ΙΣΤΟ ΡΗΜ ΑΤΟ Σ

2011

Τι μπ ορεί να συμβεί όταν αντα μώ σουν στο Αγκριτζέντο της Σ ικ ελία ς... ...Έ νας πα ρ άξενος γιατρός που καταδύεται στην ιστορία του αρχαίου Ακράγαντα, με οδη γό τον μεγάλο φ ιλόσ οφ ο, τέκνο της πόλης, Εμπεδοκλή. Η κόρη του, μια ζω γράφος που ζητά τη λύτρωση όχι στην τέχνη, αλλά σε μιαν απρόβλεπτη μοίρα. Έ να ς Έ λληνας που επιλέγει τη φ υγή και την επιστροφή στον πρώτο του έρωτα για να σω θεί από τον κορεσμό και την ανία. Κ άποιος πα ρ άνομος που κρύβεται εδώ και αναλογίζεται τη ζωή του καταρρίπτοντας τους μύθους για το ορ γα νω μ ένο έγκλημα. Έ νας αποσχη ματισμ ένος ιερέας που θυμάται μαζί με τον αδερ φ ό πρόσω πα και γεγονότα μιας Έ να βιβλίο ύμνος γ ι’ αυτή την άλλη Σ ικελία, πέρα από τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις. Μα κι ένα βιβλίο ύμνος για την πραγματική ζωή και για μια πατρίδα που δ εν υπάρχει πια. Γιατί το Αγκριτζέντο δεν είναι απλά μια

ΕΚΔΟ ΤΙΚΟΣ Ο ΡΓΑΝ ΙΣΜ Ο Σ Λ ΙΒΑ Ν Η

www.livanis.gr

δ : θέμα ΤΟΥ ΑΘΟΥ ΔΗΜΟΥΛΑ

Τα Νόμπελ

των ποιητών «Τούτος ο σύγχρονος κόσμος... τη χρειάζεται την ποίηση»

νάμεσα στις γκρίνιες για τη Σουηδική Ακαδημία, της οποίας οι επιλο γές σπάνια επιδοκιμάζονται, πήραμε αφορμή από τον φετινό νικητή Τούμας Τρανστρέμερ και θυμηθήκαμε τις φορές που το Νόμπελ έχει καταλήξει στα χέρια της ποίησης.

Ο γενικός γραμματέας της Σουηδι κής Ακαδημίας Π έτερ Ένγκλουντ θέλησε να διώξει τις υποψίες για οηοιαδήηοτε εύνοια της επιτροπής πρ ο ς το πρόσω πο του καινούργιου νομπελίστα Τ ούμας Τ ρανστρέμερ λόγω ομοεθνίας, και μας υπενθύμισε ότι από τπν τελευταία φορά που βρα βεύτηκε ένας σ ουηδός λογοτέχνης έχουν περάσει 40 χρόνια. Για την ακρίβεια 37, από το 1974, όταν βρα βεύτηκαν από κοινού οι Είβιντ Τζόνσον και ο Χάρι Μάρτινσον. Η δήλωση του Ένγκλουντ ήταν πέρα για πέρα άστοχα, καθώς ήταν σαν να παραδέ χεται ότι κάθε τόσο καλό είναι να βραβεύεται και κάποιος Σουπδός, να μένει το βραβείο (και το 1,5 εκατ. δ ο λάρια) εντός των συνόρων. Ατυχής, κατά τπ γνώμη μου, η δήλωση αλλά όχι και η βράβευση, καθώς εν προκειμένω, παρά το άγνωστο του ονό ματος του Τρανστρέμερ στο ελλη νικό κοινό, ο δθχρονος ποιητής κρίνεται ποιοτικά επαρκέστατος για να σπκώσει το βάρος αυτού του βρα βείου. Ή, όπω ς πολύ αιχμπρά σχο λίασε ο Ντέιβιντ Ορ των New York Times, «ο κύριος Τρανστρέμερ τιμά το βραβείο που πολλές φ ο ρ ές δεν

τιμά τον ίδιο του τον εαυτό». Έ να χρόνο νωρίτερα είχε βραβευτεί ο εδώ και χρόνια καταξιωμένος συγ γραφ έας Μάριο Βάργκας Λιόσα. Χω ρίς να έχει κάποιο φανατικό κοινό στην Ελλάδα, τα βιβλία του βγήκαν στην επιφάνεια, γέμισαν τις βιτρίνες των βιβλιοπωλείων και όλος ο κό σμος ξαφνικά διάβαζε το Παλιοκόρι τσο και την Πόλη με τα σκυλιά. Ρεα λιστικά αν το σκεφτούμε, δεν πρό κειται να γίνει το ίδιο με την Πένθιμη γόνδολα του κυρίου Τρανστρέμερ. Πώς να το κάνουμε, ένας δυσπρό φ ερ τος μελαγχολικός ποιπτής που «μέσω των συνοπτικών και διαφανών εικόνων του μας δίνει μια ζωντανή πρόσ βασπ στην πραγματικότητα» και που, λόγω του σοβαρού εγκεφα λικού του επεισοδίου το 1990, δεν μι λάει και παίζει πιάνο μόνο με το αρι στερό χέρι, δεν μπορεί ούτε να κάνει εξώφυλλα, ούτε να πουλήσει εκα τομμύρια, ούτε να αποτελέσει το νέο h ype του αναγνω στικού κοινού. Μπορεί όμως, και δικαιούται, να ανταμειφθεί με το μεγαλύτερο λογοτε χνικό βραβείο. Το όνομά του θα μνπμονεύεται για πολλά χρόνια στους ακαδημαϊκούς κύκλους, αλλά έξω

από αυτούς, μέσα σε λίγους μήνες, θα έχει σβήσει. Ποιος θυμάται την καταπληκτική Βισουάβα Σιμπόρσκα; Κανείς, είναι η αλήθεια. Ή ταν η τε λευταία ποιήτρια που κέρδισε το βρα βείο, το 1996. Αυτή είναι η μοίρα της ποίησης. Πέραν κάποιον ελάχιστων εξαιρέσεων, το πλαφόν της δημοφι λίας της δύσκολα φτάνει στο πάνωπάνω ράφι.

Η Σουηδική Ακαδημία βραβεύει την ποίηση Τα 15 χρόνια που η Σουηδική Ακαδη μία διάλεξε να μην ασχοληθεί με την ποίηση δεν είναι ο κανόνας, καθώς ποτέ άλλοτε δεν υπήρξε τόσο μεγάλο κενό χωρίς τη βράβευση κάποιου ποι ητή. Αλλωστε ποιητής ήταν και ο πρώ τος νομπελίστας, το 1901, όταν ανάμεσα στον Τζόυς, τον Προυστ και τον Τολστόι, η Ακαδημία προτίμησε τον γάλλο παρνασσιστή Σιλί Προυντόμ. Πέντε χρόνια αργότερα το Νόμπελ κατέληξε σ τον ιταλό «εθνικό ποι ητή» Τζιόζουε Καρντούτσι, όπω ς έγινε και τον επόμενο χρόνο, όταν νι κητής ήταν ο Ράντγιαρντ Κίπλινγκ. Ο β ρετανός δημιουργός του περίφημου «Ιί...» διατηρεί μέχρι σήμερα ένα ακατάρριπτο ρεκόρ: είναι ο νεότερος λο γοτέχνης που κέρδισε ποτέ το βρα βείο Νόμπελ, καθώς το 1907 ήταν σε ηλικία μόλις 42 ετών. Την δεκαετία του 1910 βραβεύτηκαν άλλοι τέσσε ρις ποιητές, όλοι τους ελάχιστα γνω στοί σήμερα. Ή ταν οι Ραμπιντρανάθ Ταγκόρ (1913), Βένρερ φον Χάιντενσταμ (1916), ΚαρλΓκγιέλερουπ (1917) και Καρλ Σπίτλερ (1919). Το 1921 το βραβείο πήγε για τρίτη φ ορά στη Γαλλία και συγκεκριμένα στον ποιητή και μυθιστοριογράφο Ανατόλ Φρανς. Δυο χρόνια αργότερα, το 1923, ακολού θησε ο ιρλανδός ποιητής της κέλτικης

παράδοσης Ουίλιαμ Μπάτλερ Γέιτς, με τον ίδιο να υποδέχεται το βραβείο λιγότερο ω ς προσωπική επιτυχία και περισσότερο ως ένα συμβολικό κα λωσόρισμα της Ευρώπης στην ανε ξάρτητη πλέον πατρίδα του. Το 1931 το βραβείο απονεμήθηκε μετά θάνα τον (ακόμα επιτρεπόταν) στον Σουη δό Έρικ Άξελ Κάρλφελντ, ο οποίος το 1919 είχε ανεπίσημα αρνηθεί το βρα βείο από διακριτικότητα, καθώς ήταν και ο ίδιος μέλος της Ακαδημίας! Δια βάζοντας τη λίστα των βραβευθέντων ποιητών μέχρι τον πόλεμο, ένας ση μερινός αναγνώστης δύσκολα ανα γνωρίζει κάποιο όνομα πέραν του Κίπλινγκ και του Γέιτς, γεγονός που ίσως οφείλεται στο ότι οι δυο τους ήταν και οι μοναδικοί που προέρχο νταν από αγγλόφωνες χώρες, κάτι που σε βάθος χρόνου συνεπάγεται πολύ μεγαλύτερη προβολή. Ο πρώ τος μεταπολεμικός νομπελί σ τας ήταν ο δα νός ποιητής και μυθι-

Ο βραβευμένος με το Νόμπελ Λογοτεχνίας, Σουηδός ποιητής, Τούμας Τρανστρέμερ

δ:θέμα

Τούμας Τρανστρεμερ Τα ποιήματα

η συλλογή Amers εκτιμάται σήμερα ω ς ένα από τα καλύτερα ποιητικά βι βλία του αιώνα.

Μετάφραση: Βασίλης Παπαγεωργίου

Το πρώτο ελληνικό Νόμπελ

Printa, 20 04 σελ. 232, € 18,02

δ 44 2ο

σ τοριογράφ ος Γιοχάνες Βίλχεμ Γένσεν, ενώ την επόμενη χρονιά βρα βεύτηκε για πρώ τη φορά μια γυναίκα ποιήτρια, η Χιλιανή Γκαμπριέλα Μιστράλ. Άλλωστε, μετά από 44 χρ ό νια, αυτή ήταν και η πρώ τη φ ορά που το βραβείο πήγε σ ε εκπρόσωπο της Λατινικής Αμερικής. Το 1948 ήταν η χρονιά της δικαίωσης για τον Τ. Σ. Ελιοτ, τρία χρόνια μετά τα Τέσ σερα Κουαρτέτα, μια από τις σπου δαιότερες συλλογές όλων των επο χών, που ακόμα και ο συνήθως ανα σφαλής Έλιοτ έκρινε ω ς την καλύτερή του στιγμή. Στη δεκαετία του 1950 βραβεύτηκε άλλος ένας σουηδ ό ς ποιητής, ο Π ερ Λάγκερβιστ (1951) και ακολούθησε ο γνω στότε ρος ίσως ισλανδός λογοτέχνης Χαλντόρ Λ άξνες (1955). Τρία χρόνια α ρ γότερα, η Σουηδική Ακαδημία εηέλεξε τον Σοβιετικό Μπόρις Πάστερνακ, ο οποίος όμω ς μετά από πιέσεις του καθεστώ τος αρνήθηκε να παραλάβει το βραβείο. Αν και είναι γνω στός κυρίως για το μυθιστόρημα Δρ Ζιβάγκο, στη Ρωσία εκτιμάται πολύ και ω ς ποιητής, με την Ακαδημία να τον βραβεύει κυρίως για την πρ ο σφορά του στη «σύγχρονη λυρική ποίηση». Για τον ίδιο λόγο βραβεύ τηκε την επόμενη χρονιά και ο Ιτα λός Σαλβατόρε Κουαζιμόντο, ενώ ποιητής ήταν και ο νικητής του 1960, ο Γάλλος Σαιν-Ζον Π ερς, του οποίου

Το 1963 βραβεύτηκε ο Γιώργος Σεφέρης, ο πρώ τος έλλπνας νομπελί στας, για την ποίησή του που, σύμ φωνα με το σκεπτικό της Ακαδημίας, «εμπνέεται από ένα βαθύ αίσθημα για τον ελληνικό πολιτισμό». Κατά τπν ομιλία του στην τελετή της απο νομής στπν Στοκχόλμη, ο Σεφέρης μίλησε για την Ελλάδα, τον άνθρωπο και τπν ποίησπ. «Είναι για μένα σπμαντικό το γεγονός ότι π Σουπδία θέ λησε να τιμήσει και τούτη την ποίηση και όλη την ποίηση γενικά, ακόμη και όταν αναβρύζει ανάμεσα σ’ ένα λαό περιορισμένο. Γιατί πιστεύω πω ς τού το ς ο σ ύγχρ ονος κόσ μ ος όπου ζούμε, ο τυραννισμένος από το φόβο και την ανησυχία, τη χρειάζεται την ποίηση». Με τα λόγια του θα συμ φωνούσε σίγουρα η Γερμανίδα Νέλι Ζακς, ποιήτρια και θεατρική συγγρα φέας, π οποία εξαιτίας της ισραηλινής καταγωγής της πέρασε το μεγα λύτερο μέρος τπ ς ζω ής τη ς στη Σουηδία. Εκεί βρισκόταν όταν κέρ δισε το Νόμπελ το 1966, και δεν έφυγε μέχρι τον θάνατό της, τέσσερα χρόνια αργότερα. Το 1971, παρά τις αντιδράσεις λόγω τπ ς έντονης κομ μουνιστικής του δραστηριότητας, ήταν η χρονιά τού κατά γενική ομο λογία σημαντικότερου λατινοαμερι κάνου ποιητή του 20ού αιώνα, με τον Πάμηλο Νερούδα να τιμάται για την ποίησή του, η οποία «ζωντανεύει το πεπρωμένο και τα όνειρα μιας ηπεί ρου». Ακολούθησε ο Χάρι Μάρτινσον (1974), ο Εουτζένιο Μοντάλε (1975) και ο Βιθέντε Αλεϊξάντρε (1977) μέχρι να φτάσουμε στο 1979,

όταν ήρθε το δεύτερο και τελευταίο μέχρι σήμερα ελληνικό Νόμπελ, με τον Οδυσσέα Ελύτη να ολοκληρώνει την ομιλία του στη Στοκχόλμη λέ γοντας ότι «εάν η ποίηση παρέχει μια διαβεβαίωση και δη σ τους καιρούς τους δύσκολους είναι ακριβώς αυτή: ότι η μοίρα μας παρόλα αυτά βρί σκεται στα χέρια μας». Ακολούθησαν δυο ανατολικοευρωπαίοι -αμφ ό τερ ο ι σε κόντρα με το κομμουνιστικό κα θεσ τώ ς- ο Πολω ν ός (με αμερικανική υπηκοότητα) Τσέσλαβ Μίλοσζ (1980) και ο Τ σέχος Γιάροσλαβ Σέιφ ερτ (1984). Το 1986 ήταν η σειρά του Νιγηριανού Γουόλε Σονίγκα, του πρώ του αφρικάνου νομ πελίστα, ενώ την επόμενη χρονιά βραβεύτηκε ο Γιόζεφ Μ πρόντσκι, το «παιδί θαύμα της ρώσικης ποίησης», όπω ς τον α ποκαλούσε η Αννα Αχμάτοβα, εξόριστος λόγω «κοινωνικού παρασιτισμού», κάτοικος και υπή κοος των ΗΠΑ. Η δεκαετία του 1990 ξεκίνησε με τη βράβευση του μεγά λου Μεξικάνου Ο κτάβιο Πας, ενώ από μια μικρή χώ ρα λίγο ανατολικότερα, την Αγία Λουκία τη ς Καραϊβικής, προέρχεται ο Ν τέρεκ Γουόλκοτ, ο νομπελίστας του 1992 και από το 2 006 επίτιμος διδάκτορας του Πανε πιστημίου Αθηνών. Τρία χρόνια αρ γότερ α το β ραβείο απονεμήθηκε στον Σέιμους Χίνι, ο οποίος βρισκό ταν διακοπές στην Ελλάδα όταν ανα κοινώθηκε το όνομά του και κανείς δεν μπορούσε να τον ενημερώσει ότι μετά τους Γέιτς, Σο και Μ πέκετ γινό ταν ο τέταρτος Ιρλανδός που κέρδιζε το βραβείο. Α κολούθησε η προαναφερθείσα Βισουάβα Σιμπόρσκα το 1996 και ο φ ετινός νικητής Τούμας Τρανστρέμερ. Αναρωτιέται κανείς γιατί από τη λί στα τω ν 108 νικητών και εν προκειμένω τω ν 36 ποιητών απουσιάζει το

Τούμας Τρανστρεμερ Η πένθιμη γόνδολα ποιήματα Μετάφραση: Βασιλική Παπαγεωργίου Νεφέλη, 2 0 0 0 σελ. 37, € 6,15

όνομα του Πάουντ, του Μπόρχες, του Φ ροστ, του Κάμινγκς, τη ς Πλαθ, του Ό ντεν, τη ς Σέξτον, του Καβάφη, του Ρίτσου. Γιατί τό σ ες λίγες γυναίκες; Γιατί τόσοι πολλοί Σκανδιναβοί; Θέμα γούστου; Θέμα πολιτικής; Θέμα ισορ ροπίας; Κακώς, σίγουρα, αλλά δεν πρέπει να είμαστε πάντα άδικοι με την επιτροπή των βραβείων Νόμπελ. Αν το βραβείο το έδινε ο κόσμος ψ η φίζοντας, θα βραβεύονταν μόνο οι λογοτέχνες που ξέρουμε και που δια βάζονται μαζικά. Φ έτος το βραβείο θα το έπαιρνε ο Ροθ ή ο Μουρακάμι και ο Τρανστρέμερ δεν θα κέρδιζε ποτέ. Δεν θα ήταν άδικο; Θα ήταν. Ό πω ς άδικο θα φαίνεται σε είκοσι χρόνια σε κάποιον που θα κοιτάει τη λίστα τω ν νικητών ακριβώ ς το αντί θετο. Οτι κάποιος Τρανστρέμερ βρα βεύτηκε από τους συμπατριώτες του αφήνοντας χω ρίς βραβείο τον Φίλιπ Ροθ. Έτσι θα γίνεται και αυτό είναι το άλλοθι τη ς Α καδημίας για όλες τις άστοχες κατά καιρούς κινήσεις της, για όλες τις παραλήψεις της, για όλα τα μικρά ή μεγάλα ατοπήματά της. Στο τέλος τη ς μέρας, το κύρος του Νόμπελ διατηρείται και μεγάλοι λο γοτέχνες, όπω ς ο φετινός, καταφ έρ νουν να βραβεύονται κόντρα στις υποδείξεις της εμπορικότητας. Κά που εκεί, παίρνει και το μερίδιό της η ποίηση. ■

δ : βιβλιοκριτική

Μηχανορραφίες στο μουσικό θέατρο

ΑλέξηςΖήρας

Ευτέρπη Αραούζου Η περουκέρισσα του Βιβάλντι Λιβάνης, 2010 σελ. 334, € 16,66

άθε βιβλίο είναι οπωσδήποτε ένας ξεχωριστός κόσμος, ένα σχετικά αυτόνομο υποσύνολο μέσα στο σύνολο του έργου ενός συγγραφέα. Α πό την πλευρά αυτή, Η περουκέρισσα του Βιβάλντι της Ευ τέρπης Αραούζου μοιάζει ω ς βιβλίο τελείως άλλο από τα προηγούμενά της, Μπλου (1997) και Τζίντζερ (2002), αν και δεν παύει να έχει επί σης μερικές ομοιότητες. Πρώτα-πρώτα, διαφέρει ως προς το θέμα και τις αφηγηματικές τεχνικές. Στην Μπλου υπάρχει η σπονδυλωτή, γεμάτη μαιανδρικές κινήσεις κατα γραφή ενός ψυχαναλυτικού ενδόμυθου. Η προσπάθεια να φωτιστεί το υποσυνείδητο και η σχισμένη στα δύο ταυτότητα μιας γυναίκας ανά μεσα στη γνώση και στο πάθος, ανά μεσα σε δυο θηλυκές περσόνες, την Εύα και τη Μινέρβα. Και από την άλλη, Η περουκέρισσα του Βιβάλντι που μοιάζει να είναι το άλλο άκρο ως προς τον τρόπο γραφής που ακολου θούσε η Αραούζου. Εδώ υποχωρούν και σχεδόν απαλείφονται οι συνειρμι κές διαδικασίες, η αφαίρεση, η σχε δόν μόνιμη προσήλωση στον εσωτε ρικό, ψυχικό κόσμο, τον κόσμο της απόλυτης ρευστότητας. Στη θέση της υποκειμενικής αβεβαιότητας που δια τρέχει τα προηγούμενα βιβλία της, έρχονται και εγκαθίστανται οι διαδι κασίες της ρεαλιστικής αναπαράστα

σης ενός κόσμου που αναφέρεται σε μια ορισμένη εποχή, σ’ ένα ορισμένο κομμάτι της ευρωπαϊκής ιστορίας. Πρόκειται για έναν κόσμο που μας δί νεται παραστατικά, που, αντίθετα από ό,τι συνέβαινε στα άλλα βιβλία, στέ κεται γερά στα πόδια του: είμαστε πε ρίπου στα μισά του 18ου αιώνα, με την αυτοκρατορία της Αυστρίας να αποτελεί τη μεγάλη δύναμη της πε ριοχής και την Ιταλία διαιρεμένη ακόμα σε μεσαιωνικά δουκάτα και πριγκηπάτα: η Πάδοβα, η Μάντοβα, η Βενετία, η Τεργέστη, η Βερόνα. Ο κό σ μος που αποτύπωσε τόσ ο αριστουργηματικά ο Σταντάλ στο Μονα στήρι της Πάρμας, ένας κόσμος μεταιχμιακός, καθώς βγαίνει από μια με γάλη περίοδο όπου επικρατούσαν οι παλιές, παγιωμένες κλασικές αξίες και προσανατολίζεται προς τον ορί ζοντα της ρομαντικής έξαρσης, των πηγαίων συναισθημάτων και παθών. Εντέλει τον κόσμο που πλαισίωσε και στήριξε τη γαλλική επανάσταση, τα συνθήματά της και τη γέννηση των νέων εθνών της Ευρώπης. Είναι Η πε ρουκέρισσα του Βιβάλντι ένα ιστο ρικό μυθιστόρημα; Θα έλεγα όχι, και μάλιστα απερίφραστα. Τη συγγραφέα δεν την ενδιαφέρει ουσιαστικά η ιστορία, δεν είναι η ιστορία ο ουσια στικός πρωταγωνιστής της. Η Αρα ούζου χρησιμοποιεί το περίγραμμα, τη σκηνογραφία, αν θέλουμε, μιας

εποχής, αλλά από εκεί και πέρα οι κα ταστάσεις, οι τρόποι σκέψης, οι συ ναισθηματικές αντιδράσεις, η λογική εντέλει του μυθιστορήματος της, εί ναι εξαρτημένα όλα αυτά από τις ψ υ χικές ταυτότητες, τις ιδιοσυγκρασίες των προσώπων της. Αν αφαιρέσουμε τα ρούχα τους και τον άλλο διάκοσμο της καθημερινότητάς τους, η Υπατία, η βασική μορφή του βιβλίου, αλλά και όσοι και όσ ες την περιβάλλουν και διασταυρώνονται με τη ζωή της, είναι μορφ ές του καιρού μας. Πρόκειται για επινοήσεις της Αραούζου, για δημιουργήματα της φαντα σίας της που τα εμψυχώνει μέσα από αναζητήσεις και ερωτήματα που την απασχολούν σήμερα. Ακόμα και όταν το πρόπλασμά τους είναι άνθρωποι που υπήρξαν, ο Βιβάλντι, ο Χαίντελ, ο Ρουσσώ, ο Βολταίρος, ο Χάυδν, ζω γράφοι, μουσικοί και στοχαστές που περνούν από τη μυθιστορηματική σκηνή της. Εν ολίγοις, το βιβλίο μάς αφηγείται, άλλοτε μέσα από τα μάτια και τη σκέψη της Υπατίας, άλλοτε μέσα από το βλέμμα ενός αθέατου αλλά παρόντος προσώπου, τη μαθη τεία της στην τέχνη της κατασκευής περουκών. Από το φτωχικό εργα στήρι του πατέρα της, του Ανσέλμο, ώ ς το φημισμένο εργαστήρι τού επί σης περουκέρη Χρυσόστομου Βραχίμη, Κύπριου μάλλον στην καταγωγή και πραγματικού πατέρα της. Και έπειτα ώ ς το κοσμοπολίτικο περιβάλ λον του Αντόνιο Βιβάλντι, του κοκκι νομάλλη παπά, όπω ς τον έλεγαν οι σύγχρονοί του. Μας ανοίγεται έτσι ο φαντασμαγορι κός, λαμπρός μα και ενίοτε σκοτει νός, λόγω των μηχανορραφιών, κό σμος του μουσικού θεάτρου και των συμφωνικών έργων, για τα οποία μας δίνονται συνεχώς πληροφορίες από τη συγγραφέα. Παράλληλα όμως πα

ρακολουθούμε τη θητεία της Υπατίας στις νέες ιδέες της δημοκρατίας και της ελευθερίας που κυοφορούνταν και κυκλοφορούσαν στα χρόνια αυτά μεταξύ των λογιών και των καλλιτε χνών, σε όλες τις μεγάλες πόλεις της Ευρώπης. Αν το μυθιστόρημα διατρέχεται φανερά ή πλάγια από κάτι, αυτό είναι η συνεχής, κρίσιμη πάλη, ανάμεσα στο παλιό και στο νέο, ανά μεσα στο συμβατικό και στο αδέ σμευτο, ανάμεσα στην τυπολατρία και την υποκρισία της αυλικής ετικέ τας και στην αποθέω ση του άδολου ερωτικού πάθους. Μια τέτοια σχέση, άδολου αλλά και εκρηκτικού πάθους, αναπτύσσεται ανάμεσα στον Μαουρίτσιο και τη Νένα. Στα πρόσωπά τους αντιπροσωπεύεται η πάνω και η κάτω τάξη της βενετικής κοινωνίας, και μάλιστα ακραία, γιατί ο ένας είναι ευγενής και η άλλη μια νεαρή πόρνη. Θα μπορούσε αυτό το ζευγάρι να εί ναι μια ακόμα τυποποιημένη σχέση που αφθονεί στα λαϊκά ρομάντζα. Και όμως, με μαεστρία, η Αραούζου ανυ ψώνει το στιγμιαίο σε διαχρονικό. Βά ζει γι’ αυτό την Υπατία να παίξει το ρόλο της μοίρας, ενώνοντας μεταφο ρικά ό,τι δεν έγινε δυνατό να ενωθεί στην πραγματικότητα. Με την τέχνη της περουκέρισσας, η Υπατία συνδέει τους δυο εραστές, καθώς από τα μαλ λιά τους φτιάχνει μια περούκα που προορίζεται για μια μεγάλη παρά σταση της όπερας. Ό,τι συμβαίνει με τον Μαουρίτσιο και τη Νένα, θα έλεγα ότι συμβαίνει γενι κότερα με την Υπατία και την τέχνη της. Σε μια εποχή όπου η πόζα και η εμφάνιση χαλούν ή φτιάχνουν ζωές, η ψεύτικη κόμη γίνεται ένα σύμβολο δύναμης. Και η Υπατία θα έλεγε κα νείς ότι με τη συνδυαστική της φαν τασία κρατάει στα χέρια της τις τύχες της άρχουσας τάξης της Βενετίας!

διβιβλιοκριτική

48 2§

Τραγικό και γελοίο μαζί. Με την ικα νότητά της συντελεί στην επιτυχία ή στην αποτυχία ενός πολυδάπανου θεάματος, το οποίο ξεφεύγει από τη σκηνή του θεάτρου και απλώνεται σε ολόκληρη την πόλη. Χοροί, δεξιώ σεις, γλέντια, το μασκοφορεμένο καρναβάλι. Και αφορά ένα ανθρώπι νο πλήθος που δικαιώνει ή όχι την ύπαρξή του από το κατά πόσον τα φώτα στρέφονται πάνω του. Πόσο αλλοτινά και πόσο τωρινά είναι αυτά! Ανεξάρτητα από το αν αυτό βρίσκε ται ή όχι στις προθέσεις της συγγραφέως, γεγονός είναι ότι ο τρόπος με τον οποίο διακυβεύονται φήμες και σταδιοδρομίες στην Περουκέρισσα δημιουργεί έμμεσα στον αναγνώστη την πεποίθηση ότι πίσω από τα γεγο νότα και πίσω από τους διαγκωνισμούς υψώνονται στο βιβλίο ηθικά διλήμματα τα οποία σχετίζονται όχι μόνο με τον 18ο αιώνα αλλά και με κάθε χρονική στιγμή. Η δίψα για το φαίνεσθαι, για την επιφάνεια. Και όλα αυτά δοσμένα με μια εντυπωσιακή ακρίβεια, κάτι που άλλωστε δεν έλειπε και στα άλλα βιβλία της. Μάλι στα, με την ευκαιρία αυτή, μια συνο λική εξέταση του συνολικού έργου της Αραούςου θα διαπίστωνε ότι ακο λουθεί στις μυθοπλασίες της μια άκρως πραγματολογική διαδικασία. Η Μπλου θα μπορούσε να βασίζεται σ’ ένα τετράδιο καταγραφής ψυχαναλυ τικών εμπειριών Η περουκέρισσα σ ’ ένα τετράδιο όπου καταγράφεται λε πτομερειακά μια επίπονη αρχειακή έρευνα. Ένα μεγάλο απόθεμα γνώ σεων και πληροφοριών είναι περα σμένο σ το μυθιστόρημα αυτό: η ζωή του Βιβάλντι, η ιστορία της Βενετίας, η τοπογραφία της, οι τεχνικές τής κα τασκευής των περουκών, αλλά και σελίδες όπου η παράθεση κάποιων ει κόνων δίνει την εντύπωση στον ανα

γνώστη ότι πίσω από την καταγραφή υπάρχει ένα προσωπικό βίωμα, το «ήμουν κι εγώ εκεί» του συγγραφέα. Λόγου χάριν, οι σελίδες της περιπλά νησης της Υπατίας στη χειμωνιάτικη Βενετία και της καταφυγής της στο μοναστήρι, όσο και αν είναι ενσωμα τωμένες στον όλο μύθο, έχουν τόση ένταση συναισθήματος ώστε να παίρ νουν τη μορφή της προσωπικής μαρ τυρίας. Η υγρασία, η βρωμιά των καναλιών, οι οσμές. Το ίδιο και η κα θαρά ποιητική, η γεμάτη φωτοσκιά σεις περιγραφή της επίσκεψης της Υπατίας στην εκκλησία της Πιετά ή στο Σαν Σέρβολο. Στα μέρη αυτά, μικρές ενότητες-επεισόδια, των 15-20 σελίδων η κάθε μια, κατά τη γνώμη μου συνδυάζονται με τον πιο γοητευτικό τρόπο η πραγμα τολογική απεικόνιση του χώρου και η υποκειμενική διάθεση που περνά γοργά και κάπως φευγαλέα μέσα από το βλέμμα εκείνης που αφηγείται. Της περουκέρισσας δηλαδή, αν και η μα τιά της θα μου έμοιαζε παράξενο αν δεν ταυτίζεται με τη ματιά και τη διά θεση της ίδιας της συγγραφέως. Η διαδοχική παράθεση των μικρών αυ τών αφηγηματικών ενοτήτων στο βι βλίο της Αραούζου δίνει μια ενδιά θετη γρηγοράδα στο βιβλίο. Την αί σθηση ότι κινούνται τα πράγματα και δεν μένουν στατικά. Άλλωστε, το μυ θιστόρημα στο σύνολό του είναι μια δέσμη επεισοδίων σε διαρκή κίνηση, σε διάφορες πόλεις, εκτός της Βενε τίας, και σε διαφορετικά χρονικά ση μεία, κάνοντας έναν πλήρη κύκλο, καθώς αρχίζουν και τελειώνουν επιλογικά και πάλι στη Μάντοβα το 1725. Τι σημαίνει άραγε αυτό; Ότι αρχή και τέλος είναι ένα και το αυτό; Ότι ο χρόνος είναι κυκλικός; Ή ότι η ζωή ξαναρχίζει από εκεί που νομί ζουμε π ω ς τελειώνει; ■

*-γη

K O U KO U

Σκληρό, προκλητικό κοι βαθιά συγκλονιστικό, ένα μυθιστόρημα που άφησε ανεξίτηλο το στίγμο του.

δ : βιβλιοκριτική

Οι Γερμανοί θα έχουν αιώ νιες τύψ εις

Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Ελιάνα Χουρμουζιάδου Μακάρι να ήσουν εδώ Κέδρος, 2011 σελ. 232, € 12,00

πεςογράφ ος αγγίζει αυτό το θέμα και επιχειρεί να επικεν τρωθεί στη σχέση μιας Ελληνίδας με έναν Γερμανό, ο οποίος βα σανίζεται από το παρελθόν τού πα τέρα του στον πόλεμο. Μας αρέσει, δεν μας αρέσει η γραφ ή της Χουρμουζιάδου, οφείλουμε να παραδεχτούμε ότι η συγγραφέας φ ω τίζει την πραγματικότητα καρέ-καρέ, ώστε να αποκαλύψει σταδιακά το μυ θιστορηματικό σκηνικό της. Εν προκειμένω, η δευτεροπρόσω πη αφ ή γηση εστιάζει στο πρόσωπο του Μαξ, χωρίς να μαθαίνουμε α μέσως πολλά, αλλά κλιμακωτά μπαίνουν στο πρ ο σκήνιο η προηγούμενη γυναίκα του, Κορντέλια, και τα δυο τους παιδιά, για τα οποία αυτός τρέφει πολύ αό ριστα αισθήματα -α φ ο ύ η πατρική ιδιότητα έχει βαθιά στιγματιστεί στην ψυχή το υ - η νεαρή ελληνίδα σύζυγός του, Ρέα κ.ο.κ. Η πρώ τη επομένως φωτογραφία που σχηματίζεται καθώ ς το χαρτί βγαίνει σιγά-σιγά από το υγρό τού φ ω τογρα φικού θαλάμου είναι ο ξένος Μαξ που επέλεξε να αποσυρθεί και να ζήσει απομονωμένος κάπου σε ένα ήσυχο μέρος τη ς Ελλάδας. Η φωτογραφία όμως δεν φαίνεται ακόμα καλά, φ αν τάζομαι σκόπιμα, ω ς απόρροια της μυθιστορηματικής οικονομίας. Το πρώ το μέρος, γραμμένο σε δεύ τερο πρόσωπο, αποσκοπεί στο να

εμφανίσει αργά και χωρίς διάθεση να λούσει στο φ ω ς το πορτρέτο του Μαξ και την ταραγμένη ψυχοσύν θεσή του. Στο δ εύτερο μέρος η αφ ή γηση γίνεται πιο εξωτερική, με έμ φαση στα γεγονότα που ολοκληρώ νουν το κάδρο, με αναδρομές σε προηγούμενες δεκαετίες και με ρη τές εξηγήσεις. Ο πατέρας του Μαξ και η ειδεχθής δράση του στον πό λεμο, κάπου στην Ουκρανία, φορτί ζουν τον πρωταγωνιστή με άγος και βάρος που συχνά είναι αβάσταχτα. Η νουβέλα στηρίζεται στη διαλε κτική αντίθετων πόλων που άλλοτε αλληλοσυμπληρώνονται κι άλλοτε αντιτίθενται ιδεολογικά. Ο ψυχισμός του άνδρα σε αντίστιξη με την ψυ χοσύνθεση της γυναίκας, το ασφυ κτικό παρόν που καθορίζεται από ένα μακρινό, αλλά πάντα επιβλητικό με την παρουσία του, παρελθόν, οι τωρινοί που δεν μπορούν να απελευ θερωθούν από τη διηνεκή τυραννία των παλιότερων και, τέλος, η σχέση μίσους και πάθους μεταξύ της Ελλά δα ς και της Γερμανίας. Μέσα σε όλα αυτά τα δίπολα, τόσο ο Μαξ όσο και η Ρέα επιχειρούν να προσδιορίσουν το στίγμα του εαυτού τους, όπω ς έχει διαμορφωθεί σ ή μερα, χωρίς όμως αυτό να μπορεί να αποδεσμευτεί από τη δυναμική συν διαλλαγή με το παρελθόν. Πώς κλό νισε την ψυχική υγεία του Μαξ η ανα

κάλυψη ότι ο πατέρας του ήταν μέ λος των Einsatzgruppen στον πόλεμο και πόσο αυτό επηρέασε τη σχέση του με την ήδη ευπαθή σύζυγό του; Ή, όπω ς πιστεύει η Ρέα, ο παράγον τας κληρονομικότητα εξηγεί πειστι κότερα την ψυχασθένεια του Μαξ ως γονιδιακό κατάλοιπο της παραφρο σύνης του πατέρα του και όχι ω ς μεταφερόμενο βίωμα, που καταπλακώ νει συνειδησιακά και τη νεότερη απ’ αυτήν που το έζησε γενιά; Το ουσια στικό όμως βάθος της ιστορίας υπα γορεύει την απομάκρυνση από τέ τοιες εξηγήσεις και την εστίαση στο ενοχικό σύνδρομο του γιου εξαιτίας των πράξεων του πατέρα. Αλλά και πόσο η τωρινή ανισορροπία της Ελλάδας, σε οικονομικό και κυ ρίως κοινωνικό επίπεδο, είναι το αποτέλεσμα μιας συνεχούς διελκυ στίνδας με τη Γερμανία, που ξεκίνησε στην Κατοχή και συνεχίζεται στις σ ύγχρονες ενδο-ευρω παϊκές τους σχέσεις; Η Χουρμουζιάδου πιστεύει ότι είμαστε διαρκώς αντιμέτωποι με

τον εαυτό μας, το παρελθόν μας αλλά και τους άλλους, οι οποίοι, εκόντες άκοντες, καθορίζουν τον τρόπο με τον οποίο συμπερκρερόμαστε. Το έργο ωστόσο φαίνεται άνισο. Το πρώ το μέρος, που ρίχνει το βάρος στην εσωτερική διαπάλη και εγείρει υψηλές αισθητικές αξιώσεις, έρχεται να υποστηριχτεί από το δεύτερο, το οποίο, επειδή αφηγείται ρητά τα κενά της υπόθεσης, δίνει την εντύπωση του αναγκαίου πλαισίου, χωρίς το οποίο δεν θα μπορούσε να λειτουρ γήσει αυτοτελώς το πρώτο. Με άλλα λόγια, είναι σαν η συγγραφέας να μην μπορούσε να περάσει την ιστορία της μόνο μέσα από τη δευτεροπρόσωπη αφήγηση του Μαξ προς τον εαυτό του και κατέφυγε στη λύση των διευκρινίσεων. Το εσπευσμένο κλείσιμο αφήνει πολλά νήματα ασύν δετα και το μυθιστόρημα όχι «ανοι κτό», όπω ς θα μπορούσε, αλλά με τέωρο. 1

Δέσποινα Λέφα

Ανάσχεση ΝΕΑ ΠΟΙΚΙΛΑ Α Φ Η Γ Η Μ Α Τ Α ^aa Εκδόσεις Νησίδες, Δεσπερέ 3, Θεσσαλονίκη, 546 21, τηλ.: 2310 236575, www.nissides.gr

δ : βιβλιοκριτική

Δημιουργική παραδοξάτητα

Χρίστος Παπαγεωργίου

Μιχάλης Φακίνος Η έρημος έρχεται Καστανιώτης, 20Π σελ. 179, € 12,78

χοντας, ω ς αναγνώστες, αφ ο μοιώσει την τεράστια ικανό τητα του συγγραφέα Μιχάλη Φακίνου στην, εκτός αληθοφανών ορίων, δημιουργική παραδοξάτητα με την οποία καταθέτει έργα άκρως υπερρεαλιστικά, μεταμοντέρνα και ασαφή, το παρόν μυθιστόρημα δεν μας παραξενεύει. Και δεν μας παρα ξενεύει για έναν επιπλέον λόγο, που έχει να κάνει με την ανάδειξη μείζονος σημασίας προοπτικών αστέγων, μεταναστών, αλλοδαπών, ηλικιωμέ νων, στελεχών επιχειρήσεων (αυτοί οι τελευταίοι λόγω των ερωτικών προβλημάτων που αντιμετωπίζουν), γενικώ ς περιθω ριακώ ν, οι οποίοι προσμετρώνται ω ς αναμφίβολα αρρωστημένα μέλη διάφορων ομάδων που κάνουν αισθητή την παρουσία τους στον κοινωνικό ιστό. Το μεγάλο λάθος, που παρατηρείται στο οπι σ θόφυλλο του βιβλίου, το οποίο προ σπαθεί να περιγράφει το μύθο του έργου, θα μπορούσε να αποφευχθεί, καθώς το θέμα του Φακίνου δεν πε ριορίζεται, δεν ορίζεται, δεν αναλύε ται, δεν μεταφέρεται· το αντίθετο, αποτελεί ένα σύνολο σκηνικών και ει κόνων που δεν έχει σχέση με την πραγματικότητα, ακόμη και στα ση μεία εκείνα όπου παρατίθενται κά ποιες συνισταμένες, που τρ οφ οδο τούν ιστορικό συμβάν, χωρίς έμ μεση ή άμεση φαντασία. Κάθε δημιουργός, φυσικά, έχει το

δικό του τρόπο να επιλέγει και να πα ρουσιάζει την έμπνευσή του, να ακο λουθεί συγκεκριμένη μέθοδο αναφο ράς. Πάντα όμως αναφύεται το ερώ τημα: Τι κερδίζει ο αναγνώστης από την πολύωρη σχέση του με ένα τέ τοιο έργο; Έτσι η γενικότερη συνει σ φορά του Φακίνου στο λόγο, που εί ναι εμβληματική, καθιστά την πρ ο σ πάθεια και το αποτέλεσμα άκρως συναρπαστικά. Οι ήρωες του Φακί νου δεν υπάρχουν πουθενά, δεν έζησαν ποτέ, δεν είχαν τις συγκεκριμέ ν ες ιδιότητες, δεν μάχονται για τί ποτα, είναι υπερεκτιμημένοι, εξωστρεφείς, δημιούργημα του συγγρα φέα, ιδανικοί, είναι απολιτικά όντα, είναι, τέλος, συναισθηματικοί. Ό πω ς τους ψυχαναλύουμε, βρισκόμαστε αντιμέτωποι με ανθρώπινες συμπερι φ ορ ές που προκαλούν τη θλίψη και την κατάθλιψη, την πίκρα και την αγωνία, το οδυνηρό και το επώδυνο, το κωμικό και το τραγικό ταυτό χρονα. Οι ήρωες του Φακίνου αγα πάνε και μέμφονται, πράττουν και αδρανούν, κινούνται στις παρυφές της κοινωνίας και παράλληλα τοπ ο θετούνται στο κέντρο της, δεν έχουν ανάγκες, δεν σκοτίζονται για τα κα θημερινά, είναι άχρονοι και εκτός τό που, είναι ενήλικες που σκέπτονται σαν παιδιά, αγαπούν τη φύση και πα ράλληλα τη βιάζουν, δεν έχουν εγ κληματικό χαρακτήρα αλλά παρόλα αυτά (όπως συμβαίνει στην έξοδο)

πέφτουν στα χέρια της αστυνομίας. Άρα, εκείνο που καταλυτικά εξάγεται από την επαφή μας μαζί τους είναι η ευχάριστη στάση που προκύπτει από έναν πλήρως και ολοκληρωτικά φαν ταστικό κόσμο, που στήνεται προκειμένου και να μη χαθούμε αλλά και να προβληματιστούμε και να ονει ρευτούμε για κάτι παντελώς άπιαστο. Ο συγγραφέας γνωρίζει καλά πω ς η πλειονότητα των αναγνωστών προ τιμά πιο ρεαλιστικές αφηγήσεις, εκεί νος όμως δε δέχεται να προδώσει την προσωπική του επιλογή και σύλ ληψη, τόσο του μύθου όσο και της εκτέλεσής του. Οι τέσσερις φίλοι «μουσικοί», που μετά το θάνατο του ε νός μένουν τρεις, και η Ωραία

Μπέλα που παρεισφρέει στη συντρο φιά τους έχουν να μας διδάξουν πολλά: για την ποταπότητα των αν θρώπινων σχέσεων, για τον εξευτελισμό της τέχνης, για το προσδόκιμο όφελος αφήγησης ιστοριών που ερω τοτροπούν με την απώλεια, για τη δε μένη με το θάνατο ατομική αλλά και συλλογική διαδρομή, για τον επερχόμενο χειμώνα στη διαπροσωπική εφαρμογή των περιθωριακών αντι λήψεων. Η παρέα των «μουσικών», που ο Φακίνος βάζει και στο σπίτι μας, αποτελεί σίγουρα ένα δοκιμα σμένο πείραμα εξανθρωπισμού, όσων από εμάς έχουμε ξεχάσει το πλήρες νόημά του. 1

ETHNOFEST ±

3 5 ΊΊ NIXONCINEMA

ο ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΕΘΝΟΓΡΑΦΙΚΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥΑΘΗΝΑΣ

v.ethnofest.wordpress.cc

δ : βιβλιοκριτική

Ιδανικών αυτόχειρες

Αλεξάνδρα Σαμοθράκη

υλλογή διηγημάτων του αυτόχειρα Αμερικανού Ντέιβιντ Φ όστερ Γουάλας, που εκδίδεται στα ελληνικά με καθυστέρηση πε ρίπου 7 ετών από την αμερικανική έκδοση και 3 ετών από το θάνατο του συγγραφέα που, δικαίως, θεω ρείται, από τους συγγραφείς με τη μεγαλύτερη επιρροή των τελευταίων 20 χρόνων, σύμφω να με τους Los

Angeles Times.

Ν τέιβιντ Φ όστερ Γουάλας Αμερικανική λήθη Μετάφραση: Γιάννος Πολυκανδριώτης Κέδρος, 2011

Ιστορίες που συγκλονίζουν σε περισ σότερα από ένα επίπεδα: η εξαιρε τικά πρωτότυπη, σ χεδόν εξω φ ρε νική, χιουμοριστική ματιά της θεμα τολογίας των διηγημάτων μεγεθύνε ται από την οικεία, πραγματιστική αν τίληψη τω ν πρω ταγω νιστώ ν τω ν ιστοριών, που τους απασχολούν ζη τήματα που αποτελούν εκφάνσεις των ενδόμυχων σκέψεων που ο κα θένας μας μπορεί να έχει μέσα στο κεφάλι του. Από τπν ανασφάλεια πω ς υποκρινόμαστε τπν ίδια μας τη ζωή («Παλιό καλό Νέον»), μέχρι την ανα πόσπαστη προσήλωση ενός μαθητή που πλέκει ιστορίες με αδέσποτα σκυλιά και τις προβάλλει στο παρά θυρο της τάξης ενώ ο δάσκαλος απο τρελαίνεται και η κατάστασπ εξελίσ σεται σε τραγωδία («Η ψυχή δεν εί ναι σιδεράδικο»), έναν μεσόκοπο άνδρα που τσακώνεται με τη γυναίκα του λόγω του ροχαλητού του («Λή θη») και έναν δημοσιογράφο που

ανακαλύπτει έναν «καλλιτέχνη» με πολύ ιδιαίτερο, αμφιλεγόμενο τα λέντο («Το κανάλι της δυστυχίας»), ο Γουάλας δεν είναι απλά μεγάλος λο γοτέχνης αλλά μάλλον τεχνολόγος, καθώ ς δεν παράγει τέχνπ από το λόγο αλλά μάλλον ανάγει το λόγο σε μια, σ χεδόν ν έας μορφής, τέχνη. Ο φρενήρης ρυθμός αχανών προτά σεων, τύπου γερμανικής σύνταξης, με την έννοιά πω ς πρέπει να τις φτάσεις μέχρι το τέλος, ίσως και 20 γραμμές μετά, για να κερδίσεις την αποκωδι κοποίησή τους, αν και αρχικά κουρά ζει κατά την ανάγνωση, προσδίδει μια ονειρική, υποσυνείδπτη ροή, ίσως απόγονο της αυτόματης γραφής, σε συνδυασμό με την άνεση της χρήσης του λόγου σε τέτοιο βαθμό που είναι σα να υφαίνεται ένα σεντόνι λέξεων με αστραπιαίους ρυθμούς και εν τω μεταξύ ο συγγραφέας, με μαεστρία ταχυδακτυλουργού, να προλαβαίνει να κρύψει μέσα στην ύφανση μικρά μυστικά από σκέψεις του αναγνώστη που μπορεί ο ίδιος να μπν κατάφερνε ποτέ να εκφράσει. Το απότομο τέλος των διηγημάτων λειτουργεί υποστηρικτικά στη συνο λική αίσθηση των κειμένων, αφού ο συγγραφέας έχει ήδη προλάβει να «τα πει όλα και ακόμη περισσότερα» και ίσως να αποτελεί μια μακάβρια προοικονομία του τέλους της ζωής του ίδιου του συγγραφέα. 1

Παύλος Λάμπρος Η ΑΝΤΖΕΛΑ Ο Δ ΙΑ Β Ο Λ Ο Σ Κ Ι ΕΓΩ Διηγήματα Η εικονογράφηση του βιβλίου έγινε από την ζωγράφο και ποιήτρια Μυρτώ Βρανά

Μερικοί από τους ήρωες αυτών εδώ των διηγημάτων αναρωτήθηκαν πώς είναι δυνατόν ποτέ ένας οποιοσδήποτε νους, ανθρώπου ή ζώου, ή ακόμα και εξωγήινι να μπορεί να συλλάβει, να κάνει μια οποιαδήποτε σκέψη, αφού ο εγκέφαλος που υποτίθεται πως επεξεργάζεται τους διαφόρους ερεθισμούς από τους οποίους προκαλούνται οι σκέψεις, αποτελείται αυτός ο εγκέφαλος από μόρια, τα μόρια α: πυρηνικά άτομα και τα τελευταία από διάφορα μικροσωματίδια που το καθένα απέχει από το αμέσως επόμενό του χιλιάδες ή εκατομμύρια φορές τη διάμετρό του, ο χώρος δηλαδή μεταξύ των πυρηνικών ατόμων ή και σωματιδίων είναι κενός από σωματίδια, όπως ακριβώς και η δομή οποιοσδήποτε μικροσωματιδίου, που αποτελείται από άλλα σωματίδια που απέχουν πάρα πολύ μεταξύ τους. Το ίδιο συμβαίνει και όταν δεχόμαστε σωματίδια από μια ορισμένη ακτινοβολία (π.χ. τα φωτόνια, ηλεκτρόνια κλπ. που, ερχόμενα από ’να αμάξι, μας πληροφορούν πως αυτό το αμάξι είναι λ.χ. μπλε), οπότε κενό (: αυτό των σωματιδίων από το χρώμα του αμαξιού) πάνω -------------σε κενό (: αυτό των εγκεφαλικών μας κυττάρων) πώς να επιδράσει και πού; Το ίδιο συμβαίνει και με την κίνηση και τον χρόνο, που δεν μπορούμε να πάμε πουθενά και σε κανένα χρόνο επειδή πάντα είμαστε υποχρεωμένοι να διανύουμε, πρώτα απ' όλα, τη μικρότερη απόσταση, χωρική ή χρονική, οπότε πάντοτε μηδενικές χρονοχωρικές αποστάσεις θα διανύουμε, μένοντας ουσιαστικά στην ίδια θέση, εκτός και εάν αυτή τη χρονοχωρική στιγμή, που ισούται με το μηδέν, την πολλαπλασιάσουμε με το Άπειρο οπότε αυτό το γινόμενο μας δίνει κάτι διαφορετικότερο του μηδενός.Όμως αυτό το Άπειρο ο άνθρωπος μ δεν μπορεί να το «χειριστεί», γιατί πάντοτε μετρήσιμες αποστάσεις είναι υποχρεωμένος να διανύει, εκτός και εάν «δανεισθεί» μεσ' απ' την ίδια την ψυχή αυτού του συστελλόμενου, πλέον, Σύμπαντος, που στο μέγιστο βαθμό της συστολής του ταυτίζεται με το Μηδέν, ένα Μηδέν όμως που μέσα του διαθέτει άπειρη δομή, απειρική συχνότητα, απ' όπου παίρνουν και α διάφορα ζωντανά για να μπορούν να εκτελούν χρονοχωρικές κινήσεις. Γιατί μετά τη φάση του διαστελλόμενου Σύμπαντος, που τώρα διανύουμε, θα επακολουθήσει η συστολή του μέχρι το Απόλυτο Μηδέν του, οπότε μέσα σ' αυτό το λεγόμενο zero point παρατηρούνται οι κβαντικές κυμάνσεις μηδενικού εύρους, έχουμε α κάνουμε δηλαδή μ' ένα Μηδέν που πάλλει α ;ο Άπειρο της συχνότητάς του. Ναι, αλλά τότε, μέσα σ' αυτό το άκρον άωτον της συστολής του Σύμπαντος, κατοικοεδρεύει ένας διαφορετικότερος από τα παραπάνω Νους, Αυτός ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΔΩΔΩΝΗ που μας ονειρεύεται, γιατί μονάχα αν από κατιτί Ανδρέου Μεταξά 28, Αθήνα, 106 81 δικό Του, όπως είναι αυτό το όνειρό Του, πάρουμε Τηλ.: 210 38 25 485, fax; 210 38 41 171, εμείς στοιχείο Του, μπορούμε να ξεπεράσουμε email: dodonibooks@otenet.gr τη μηδενική χρονοχωρική οντότητα.

δ : βιβλιοκριτική

Δύο αριστουργήματα

Λίλα Κανομάρα

Γκυ ντε Μωπασσάν Ό ρο ς Οριόλ Μετάφραση: Βασίλης Πουλάκος Printa, 2011 σελ. 368, € 17,04

19ος αιώ νας στη Γαλλία, αλλά και σε όλη την Ευ ρώπη, σηματοδοτεί το τέλος μιας εποχής και την απαρχή μιας άλ λης. Η πρόοδος της επιστήμης και η βιομηχανική επανάσταση επιφέρουν τεράστιες αλλαγές σε κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο -ά ν ο δο ς της αστι κής τάξης, παρακμή της αριστοκρα τίας, μεγάλες εργατικές εξεγέρσεις, πέρασμα από την αυτοκρατορία του Ναπολέοντα στη μοναρχία, Δεύτερη Αυτοκρατορία και Κομμούνα του Πα ρ ισιού- που αποτυπώνονται τόσο εύγλωττα στα φιλοσοφικά και λογο τεχνικά ρεύματα της εποχής. Με ορόσημα τον Χέγκελ και τον Γκαίτε, φτάνουμε στο τέλος των μεγάλων συστημάτων και την αποδυνάμωση της χριστιανικής θεολογίας. Ο ρο μαντισμός καταργεί την πρω τοκαθε δρία του Λόγου υπέρ του συναισθή ματος και της φαντασίας, για να δ ώ σει κι αυτός τη σειρά του στο ρεαλι σμό, τον νατουραλισμό, το συμβολι σμό. Γνωστός κυρίως για τα διηγήματα και τις νουβέλες του -π ά νω από τριακό σια τον αριθμ ό- ο Γκυ ντε Μωπασ σάν έγραφε και έξι μυθιστορήματα, στα οποία ανιχνεύονται όλες οι κοινωνικοπολιτικές και αισθητικές με τατοπίσεις που χαρακτηρίζουν τον αιώνα του. Ανάμεσα σ ’ αυτά, το Όρος Οριόλ (1887) και το Κραταιά ως

θάνατος (1889), που γράφτηκαν λίγα μόνο χρόνια πριν πεθάνει. Στο πρώ το, ανακαλύπτεται τυχαία μια νέα ιαματική πηγή σε μία λουτρό πολη της Ω βέρνης. Ο τραπεζίτης Άντερματ αποφασίζει να την αξιοποιήσει με σ κοπό το κέρδος και συμπαρασύρει στα επιχειρηματικά του σχέ δια όλο τον περίγυρο, με εξαίρεση τη γυναίκα του, την Κριστιάν ντε Ραβνέλ, η οποία γνωρίζει τον έρωτα στην αγκαλιά ενός φίλου του αδελφού της, του Πολ Μπρετινύ. Στο Κραταιά ως θάνατος, ένας διάσημος ζωγράφος, ο Ολιβιέ Μπερτέν, ζει την τελευταία φάση της ζωής και της καριέρας του παρατηρώντας το σβήσιμο του μα κροχρόνιου δεσμού του με μια γυ ναίκα της υψηλής κοινωνίας, την κό μισσα Αν ντε Γκιγιρουά, και την ανα βίωση του έρωτα μέσω της κόρης της ερωμένης του. Και στα δύο έργα υπάρχουν καταρχάς αναφορές σ ε ιστορικά πρόσωπα και γεγονότα: τον Μπίσμαρκ και τις φήμες περί πολέμου, τον Πατριωτικό Σύνδεσμο, ένα εθνικιστικό κόμμα που ιδρύθηκε το 1882, τους «άπλυ τους τιτλούχους που μας φ όρεσε η Αυτοκρατορία», τον Γκαίτε, τον Μπωντλέρ και τον Μυσσέ, την επί σημη Έ κθεση της Γαλλικής Ακαδη μίας Καλών Τεχνών που λάμβανε χώρα κάθε χρόνο, καθώς και διά φορα μέρη της μόδας όπου σύχναζε

η καλή κοινωνία του Παρισιού. Ο Μωπασσάν σκιαγραφεί με εξαιρετική λεπτότητα, διεισδυτικότητα και σαρ κασμό τον τρόπο ζω ής της παρακμάζουσας αριστοκρατίας, της οποίας μοναδική απασχόληση είναι κενές διασκεδάσ εις και επιτηδευμ ένες φλυαρίες. Η πολυμάθεια των «ανά λαφρων και ευγενικών, αλλά κοινό τοπων αυτών πλασμάτων» είναι ένα απλό λούστρο. Ο ζω γράφος Ολιβιέ Μηερτέν, alter ego του Μωπασσάν, ο οποίος σύχναζε επίσης σ τους κοσμι κούς κύκλους του Παρισιού ενώ ταυ τόχρονα τους περιφρονούσε, έχει συχνά την εντύπωση πω ς «παρακο λουθεί κάποια θεατρική παράσταση με κούκλες» που ζουν μέσα στις συμ βάσεις, προσκολλημένες στο πρω τό κολλο και «δεν αγαπούν τίποτα αλη θινά». Οι περισσότεροι είναι χρεωμέ νοι ώ ς το λαιμό, όπω ς ο αδερφ ός της Κριστιάν ντε Ραβνέλ, και συνάπτουν γόμους με σκοπό να ικανοποιήσουν τις πολιτικές τους φιλοδοξίες σε συν δυασμό με τις οικονομικές τους ανάγκες. Οι γόμοι ανακοινώνονται όπω ς μια «επικείμενη αγορά», μια εμ πορική συμφωνία, και οι περισσότε ρες γυναίκες της καλής κοινωνίας, όπω ς η Κριστιάν ντε Ραβνέλ και η κό μισσα Αν ντε Γκιγιρουά, έχουν ερα στή χωρίς να νιώθουν την παραμικρή τύψη γι’ αυτό. Απέναντι στην παλιά αριστοκρατία, αναδύεται παντοδύναμη η αστική τάξη και η αξία του χρήματος. «Η με γάλη μάχη σήμερα δίνεται με το χρήμα», λέει ο τραπεζίτης Αντερματ, «μια περίεργη ανθρώπινη μηχανή, κατασκευασμένη μόνο και μόνο για να υπολογίζει, να διακινεί και να χει ρίζεται νοητικά το χρήμα» και ο οποίος επιστρατεύει κάθε μέσο, την τέχνη της διαφήμισης, το ψέμα και τις ραδιουργίες, προκειμένου να πε-

τύχει όσο το δυνατόν μεγαλύτερα κέρδη από την εκμετάλλευση της νέας θερμής πηγής. Ό σο για την ιδέα του Θεού, «δεν είναι παρά μια νομική έννοια ώστε να χαλιναγωγούνται οι ανόητοι, οι αδαείς και οι δειλοί». Ταυ τόχρονα εμφανίζεται και στα δύο έργα μια άλλη έννοια, η έννοια της «προόδου». Στο Όρος Οριόλ γίνεται συχνά λόγος για τις καινούργιες με θόδους της ιατρικής, της φαρμακο λογίας, της μηχανολογίας, για τη σ η μασία της άσκησης και της σωστής

Μέσα από μια δεξιοτεχνική αφήγηση που ζωντανεύει όχι μόνο ολοκληρωμένους βασικούς ήρωες αλλά και ποικίλους δευτερεύοντες χαρακτήρες, ο Μωπασσάν σκιαγραφεί τόσο τις ποικίλες εκφάνσεις της εποχής του όσο και ζητήματα άμεσα συνυφασμένα με την ανθρώπινη συνθήκη

διατροφής. Ο Μ ωπασσάν σατιρίζει τους γιατρούς της λουτρόπολης, οι οποίοι χρησιμοποιούν λόγια «από εκείνα που εντυπωσιάζουν χωρίς να λένε τίποτα» και κερδοσκοπούν εις βάρος των ασθενών, ενώ διακωμω δεί εξίσου τις «μοντέρνες» μεθόδους θεραπείας τω ν μεν και τις «προεπα ναστατικές» των δε. «Η πρόοδος», πίστευε ο συγγραφέας, «δεν είναι παρά η συνειδητοποίηση της περιο ρισ μένης έκτασ ης τω ν γνώ σεώ ν μας». Ενώ, λοιπόν, η αηοστασιοποιημένη αφήγηση, η ειρωνεία, η οξυδερκής παρατήρηση και η ανάλυση όλων των ψυχικών αποχρώ σεων, καθώς και της επίδρασης του κοινωνικού περιβάλλοντος, θυμίζουν τον ρεαλι σμό του Φλωμπέρ και του Μπαλζάκ, δασκάλων του Μωπασσάν, η επί δραση του ρομαντισμού ανιχνεύεται

Γκυ ντε Μωπασσάν Κραταιά ως θάνατος Μετάφραση: Βασίλης Πουλάκος Printa, 2011 σελ. 333, € 17,00

δ : βιβλιοκριτική

εξίσου και στα δύο μυθιστορήματα. Απέναντι στο τεχνητό, στα καινούρ για ξενοδοχεία που ξεφυτρώ νουν στη λουτρόπολη ή στα κτίσματα και σ τους δρόμους του Παρισιού, ο Μωπασσάν αντιηαραθέτει την ομορφιά της φύσης, πηγή αρμονίας και ευε ξίας. Απέναντι σ’ αυτούς τους χαρα κτήρες που βλέπουν τη ζωή με τρόπο ωμό, παραδομένοι σε κενές διασκε δάσεις ή σε μια φ ρενήρη κερδοσκο πία, εμφανίζονται ήρωες με συναι σθήματα φλογερά που αναζητούν τον απόλυτο έρωτα, ένα ιδεώδες για το οποίο αξίζει να θυσιάσεις τα πάντα. Λυρισμός, αίσθημα μοναξιάς και μελαγχολίας που συνδέεται με το πέρασμα του χρόνου και τη διά ψευση των ονείρων, έντονη παρου σία του θανάτου είναι τα βασικά θέ ματα που χαρακτηρίζουν το ρομαν τισμό. Ταυτόχρονα, η κυριαρχία των αισθήσεων, και κυρίως της οσμής, θυμίζει τις περιβόητες correspon dences του Μπωντλέρ και τη μυστι κιστική επικοινωνία με τη φύση. «Γιατί με συγκινεί αυτό το τοπίο;» αναρωτιέται ο Μπρετινύ και απαντά: «Γιατί η σκέψη ηετάει και φεύγει πέρα, πιο μακριά, προς όλους τους τόπους που ονειρευτήκαμε και ποτέ δεν θα δούμε. Αυτός ο τόπος είναι εξαίσιος γιατί μοιάζει μάλλον με κάτι που έχουμε ονειρευτεί...», ενώ η Κριστιάν ντε Ρεβνάλ ομολογεί συνεπαρμένη πω ς ο Μπρετινύ τής «έμαθε να μυρίζει τον αέρα». Στο Κραταιά ως θάνατος, η ανεπιτήδευτη ομορφιά της Αννέτ που χοροπηδάει στην εξοχή με «τη γοητευτική σβελτάδα του αγριοκάτσικου» ξυπνάει στον ζωγράφο Ολιβιέ Μπερτέν την αλλοτινή αίσθηση της νιότης, τα γέλια, την ευτυχία και την παραφορά που την συνοδεύουν.

Όλα αυτά όμως δεν διαρκούν πολύ. Λάτρης του Σοπενχάουερ, ο Μωπασσάν διακρίνεται από την ίδια απαισιοδοξία, η οποία έφτασε τα όρια της κατάθλιψης και της τρέλας προς τα τέλη της ζωής του. Η Κριστιάν ντε Ρεβνάλ ανακαλύπτει τον έρωτα και την ευτυχία στο πρόσωπο του Πωλ Μπρετινύ, οι αυταπάτες της όμως δεν θα αργήσουν να διαλυ θούν: το επόμενο καλοκαίρι, ο νεα ρός θα κάνει τις ίδιες ερωτικές εξο μολογήσεις στα ίδια ακριβώς μέρη σε μια άλλη γυναίκα. Η πτώση του ζω γράφου Ολιβιέ Μπερτέν αρχίζει όταν έρχεται αντιμέτωπος με την επικεί μενη μοναξιά των γηρατειών, τον θά νατο του έρωτα και της έμπνευσής του. Τα λόγια του Φάουστ, «θέλω ένα θησαυρό που περικλείει όλους τους άλλους, θέλω τη νεότητα», του σπα ράζουν την καρδιά. Η ευτυχία δεν διαρκεί ποτέ πολύ, τα όνειρα δια λύονται, ο καθένας απομένει μόνος, παρέα με τους δαίμονές του, τους οποίους σπάνια καταφέρνει να νική σει. «Όλα είναι μια θλιβερή και ανόητη φάρσα», έλεγε ο Μωπασσάν, ο οποίος λίγο αργότερα αποπειράται να αυτοκτονήσει και τελειώνει τη ζω ή του έγκλειστος σε μια κλινική, χωρίς ποτέ να ανακτήσει την επαφή του με την πραγματικότητα. Μέσα από μια δεξιοτεχνική αφήγηση που ζωντανεύει όχι μόνο ολοκληρω μένους βασικούς ήρωες αλλά και ποι κίλους δευτερεύοντες χαρακτήρες, ο Μωπασσάν σκιαγραφεί τόσο τις ποι κίλες εκφάνσεις της εποχής του όσο και ζητήματα άμεσα συνυφασμένα με την ανθρώπινη συνθήκη. ■

εκδόσεις

G TIlKeVipO

Αικατερίνη Αούκα-Καμπίτογλου

ανδρό-γυνες αναγνώσεις Πέ<κη) ΣΕΛΛΕΫ &Μαίηιι ΙΕΛΛΕΫ

ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΔΟΥΚΑ-ΚΑΜΠΙΤΟΓΛΟΥ, ΤΑΣΟΥΛΑΤΣΙΛΙΜΕΝΗ-ΜΑΡΙΤΑΠΑΠΑΡΟΥΣΗ, ΗΤΕΧΝΗ ΑΝΔΡΟ-ΓΥΝΕΣ ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΜΥΘΟΠΛΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗΣ ΓΡΑΦΗΣ ...μίαπροσέγγιση στη θεωρητική σχέση αρσενικού...ένα«απαντητικό» εγχειρίδιο για κάθε αναγνώστη θηλυκού και την πραγματιστική σχέση άνδρα-γυναίκας... της λογοτεχνίας...

EDGAR MORIN, 0 ΒΙΝΤΑΛ ΚΑΙ ΟΙ ΔΙΚΟΙ ΤΟΥ ...ΗΘεσσαλονίκη στις αρχές του 20ου αι..: μιαπόλη πολυεθνική, ένα μίγμασυνύπαρξης διαφορετικών εθνοτήτων και θρησκειών...

Emer 0’ Sullivan

ΑΛΦΑΒΗΤΑΡΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ

Συγκριτική Παιδική Λογοτεχνία

ΜΙΜΗΣ ΣΟΥΛΙΩΤΗΣ, EMERO’SULLIVAN, ΣΤΕΦΗ ΚΟΡΤΗ-ΚΟΝΤΗ, ΟΙ ΣΟΚΟΛΑΤΕΣΤΟΥ ΣΕΦΕΡΗ ΑΛΦΑΒΗΤΑΡΙΟ ΓΙΑ ΤΗ ΠΟΙΗΣΗ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ...μια λυρική ματιά στον μεγάλο ποιητή, «Ολοι οι δρόμοι οδηγούν στην ποίηση»... ...Μιαδιακειμενική εξέταση των κλασικώνπαιδικώνβιβλίων, μέσα από την νεότερη ελληνική ιστορία... Ένας οδηγός ανάγνωσης και ερμηνείας της ποίησης πουυπερβαίνουνγλωσσικάκαι πολιτισμικά σύνορα...

Αθήνα: Κιάφας 5 - ΤΚ 10678

τηλ.: 210 3811077

J Θεσσαλονίκη: Καμβουνίων 9 - ΤΚ 54621 «τηλ.: 2310 256146

www.epik entro.gr

e - m a Μ : b ο ο k s @ e ρ i ke n t r o . g r

δ : βιβλιοκριτική

«Ο Μεγάλος Σπορπελο»

Λεύτερης Καλοσπύρος

Τόμας Πίντσον Έ μφ υτο ελάττωμα Μετάφραση: Γιώργος Κυριαζής Καστανιώτη, 2011 σελ. 435, € 20,24

εν είναι λίγες ή επουσιώδεις οι ομοιότητες που συνδέουν τον Λάρι «Ντοκ» Σπορτέλο, τον ντετέκτιβ που πρωταγωνιστεί στο Έμφυτο ελάττωμα, το πιο πρόσφατο μυθιστόρημα του Τόμας Πίντσον, και τον Τζεφ «Dude» Λ εμπόφσκι που υποδύεται ο Τζεφ Μπρίτζες στο φιλμ Ο Μεγάλος Λεμπόφσκι των αδερφών Κοέν. Ο Ντοκ και ο D ude μοιράζον ται την ίδια παράφ ορη αγάπη για τη μαριχουάνα, χωρίς να δίνουν δεκάρα για το αν αυτή είναι εκλεκτής ή μέ τριας ποιότητας, μια αγάπη που ξε περνάει σε ένταση και βαθμό εξάρ τησης ακόμη και το αφ ’ υψηλού πά θ ος τους για τις ελαφριά ντυμένες και ακόμη πιο ελαφριά σκεπτόμενες γυ ναίκες, δεν παίρνουν ποτέ πιο σ ο βαρά τους εαυτούς τους απ’ ό,τι τους επιτρέπει η τεχνικολόρ αφερεγγυότητα της ανθρώπινης κατάστασης κι επιπλέον, παρότι τεμπέληδες από κούνια και νωχελικοί σε σημείο α φ α σίας, πώ ς τα καταφέρνουν και βρί σκονται διαρκώς μπλεγμένοι σε ξέ φ ρενες σλάπστικ καταδιώξεις και σουρεαλιστικές μπιτ περιπέτειες που το μόνο που καταφέρνουν είναι να επιβεβαιώνουν τη μακρινή, ξεχα σμένη υποψία τους πω ς ο κόσμος εί ναι, ε, χμ, μάλλον λιγάκι πιο πολύ πλοκος απ’ ό,τι θέλουν και οι δυο τους να πιστεύουν. Η ουσιαστική διαφ ορά τω ν δυο

ηρώων έγκειται στο ότι ο Ντοκ είναι επαγγελματίας ντετέκτιβ, σε αντί θεση με τον Dude, που αναγκάζεται να μεταμορφωθεί σε ένα είδος άτυ που ντετέκτιβ στην προσπάθειά του να εντοπίσει την Bunny για λογαρια σμό του συνονόματου εκατομμυρι ούχου Λεμπόφσκι. Στην περίπτωση του Ντοκ, η τσαντλερικού τύπου εξαφάνιση που ο ήρωας καλείται να διαλευκάνει είναι προσωπική υπό θεση: μαζί με τον Μίκι Βόλφμαν, έναν αδίστακτο κτηματομεσίτη που στην πορεία θα αποδειχθεί ότι για ένα σύν τομο χρονικό διάστημα προσπάθησε να εξιλεωθεί μέσα από ουτοπικές αγαθοεργίες, έχει εξαφανιστεί από προσώπου γης και η Σάστα Φέι, η πρώ ην του Ντοκ, επαγγελματίας femme fatale και διαχρονικός νταλ κάς του μαστούρη φίλου μας. Βρι σ κόμαστε στο Λος Άντζελες του 1970 και ακόμη και οι ανέμελοι σέρφ ερ με τις παραισθησιογόνες ποπροκ ευαισθησίες κολυμπάνε υποψια σμένοι πια σ τα θολά νερά της αμερι κάνικης ζωής, που για την ώρα έχουν βαφτεί κόκκινα από το αίμα των θυ μάτων που έχουν μόλις μακελέψει ο Τσαρλς Μ άνσον και η παρέα του. Εάν τα πρω τόγονα ψυχεδελικά ορά ματα και οι υστερικές αυταναφλέξεις που βιώνουν σαρκικά οι ήρω ες του Πίντσον στα περισσότερα μυθιστορήματά του είναι οι χάρτινες άμυνες

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

που αναπτύσσουν μπροστά στη συνειδητοποίηση της εγγενούς εντροπικής παράνοιας που χαρακτηρίζει κάθε έλασσον και μείζον σ ύστημα της μετα πολεμικής ζωής, τα αντίστοιχα ορά ματα και αυταναφλέξεις των θετικών ηρώων του Έμφυτου ελαττώματος δεν είναι τίποτα περισσότερο από τις ιδιω τικές προβολές των πιο αγνών και κα ταπιεσμένων ατομικών επιδιώξεων από ανθρώπους που είχαν πολύ λιγότερες φιλοδοξίες από όσ ες π ροσπάθησαν να τους προσάψουν με τη μορφή κατηγο ριών οι βλοσυρές εξουσίες της εποχής. Όχι, ο Πίντσον δεν αποφάσισε στα γε ράματα να βάλει νερό σ το κρασί του το Ενάντια στη μέρα, η λογοτεχνική διαθήκη του, δεν αφήνει περιθώρια για αμφιβολίες. Θα ήταν όμως άδικο εκ μέ ρους του, απέναντι στους ανθρώπους και τους ήρωες που αγάπησε και τον ενέπνευσαν, να μην τους παρουσιάσει για μια τελευταία (;) φορά σαν τρισδιά στατους ή ρω ες και όχι σαν φαντασμα γορικά ολογραφήματα. Το Έμφυτο ελάττωμα μπορεί να μην εί ναι το καλύτερο βιβλίο στην καριέρα αυτού του τιτάνα των αμερικάνικων γραμμάτων, είναι όμω ς το πιο εύληπτο και βαθιά νοσταλγικό του. Τώρα, αν μια πρώτη εκδοχή του είχε γραφτεί παλιότερα και το κείμενο που έχουμε στα χέ ρια μας είναι μια πρόσφατα αναθεωρη μένη εκδοχή του -κ α ι οι υποψίες που συγκλίνουν προς αυτό το ενδεχόμενο δεν είναι αβάσιμες, αφού, ακόμη κι αν μιλάμε για τον Τόμας Πίντσον, είναι δύ σκολο να σκεφτεί κανείς πω ς το «κα μένο» χιούμορ α λα South Park που εμ ποτίζει κάθε σελίδα του κειμένου πρ ο έρχεται από την πένα ενός συγγραφέα που έχει πατήσει τα εβδομήντα- μένει να το ανακαλύψουμε σε κάποια από τις πολυάριθμες βιογραφίες του, που να εί στε σίγουροι πω ς θα εκδοθούν την επο μένη κιόλας του θανάτου του. ■

ΚΛΕΙΔΑΡΙΘΜΟΣ

Ε Κ ΛΑ ΪΚ ΕΥΜ ΕΝ Η

Ε Π ΙΣ Τ Η Μ Η

Μ ετα τα μττεστ σέλερ • 50 ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ • 50 ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ μόλις κυκλοφόρησαν και τα...

Επιμέλεια: Donald Marron Ε Π ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΟϋΘΕΟΡΙΕΣ ”πνανβρωπόϊηία

50 Οικονομικές θεωρίες που επηρέασαν την ανθρωπότητα

| |

•Καπιταλισμός της ελεύθερης αγοράς · Κράτος δικαίου • Φορολογική επίπτωση •Νέα θεωρία εμπορίου •Δικαιώματα ιδιοκτησίας...

5 Σελ. 160, €22,00

I Επιμέλεια: Christian Jarrett 50 Ψυχολογικές θεωρίες I που επηρέασαν ] την ανθρωπότητα

•θεωρία συναισθήματος •Η απειλή του στερεοτύπου • 0 ηγέτης · Η συνείδηση •Κληρονομικότητα και περιβάλλον • Το φαινόμενο πλασέμπο...

Γ®— i εκδόσεις

ΚΛΕΙΔΑΡΙΘΜΟΣ

L = _ Z U w w w .k lid a r ith m o s .g r θα τα βρείτε σε ενημερωμένα βιβλιοπωλείο και στο βιβλιοπωλείο ΚΛΕΙΔΑΡΙΘΜΟΣ, Πεσμαζόγλου 5, ΣΤΟΑΤΟΥΒΙΒΛΙΟΥ, Τηλ. 210-3300104, Fax: 210-3841021, e-mail: sales@klidaritlinios.gr

διβιβλιοκριτική

Το πρόσωπο και η κοινωνία

Δημήτρης Β. Τριανταφυλλίδης

Στέλιος Ράμφος Η λογική της παράνοιας Αρμός, 2011 σελ. 403, € 22,00

ε τη συνταγματική δήλωση πω ς η αντιπαλότητα του δη μόσιου και του ιδιωτικού, η σύγκρουση μεταξύ λογικής και συ ναισθήματος, η κακή σχέση του Νε οέλληνα με τον χρόνο και με τον εαυτό του είναι συστατικά αίτια της παθολογίας την οποία πρέπει να πο λεμήσουμε, ξεκινάει το νέο βιβλίο του Στέλιου Ράμφου, ενός στοχαστή που επίμονα εδώ και αρκετές δεκαετίες παρεμβαίνει με το λόγο του στα δη μόσια πράγματα. Μια πιο προσεκτική ανάγνωση των κειμένων του δείχνει πως πρόκειται για βαθιές και επώδυνες τομές στον τρόπο σκέψης των συγκαιρινών, οι οποίοι, μακάριοι και ευδαιμονούντες στη συλλογική τους ψευδαίσθηση, οδήγησαν τη χώρα στην καταστροφή. Η μη συνείδηση αυτού του φαινομέ νου, κατά τον Ράμφο, και -ακόμ η χει ρότερα- η αναγωγή του σε εθνικό καύχημα, ώστε να παραβλέπουμε τις αυτοκαταστροφικές του εκδηλώσεις, είναι σήμερα το μεγαλύτερο εμπόδιο για την προκοπή της χώρας. Η Λογική της παράνοιας δεν είναι ένα καθαρά θεωρητικό βιβλίο. Είναι τα κείμενα των συνεντεύξεων που παρα χώρησε ο συγγραφέας τους τελευταί ους μήνες σε διάφορα ΜΜΕ, με την προσθήκη ενός στιβαρού, διεισδυτι κού επιλόγου, όπου ο συγγραφέας συ νοψίζει τις απόψεις του για την κρίση του ελληνικού παραδείγματος, όπως

αυτό διαμορφώθηκε τις τελευταίες δεκαετίες. Κύρια αιτία για την κακοδαιμονία αυ τού του τόπου, κατά τον Ράμφο, είναι η εμπόλεμη κατάσταση που επικρατεί μεταξύ της ελληνικής οικογένειας και του κράτους, των δεσμών τόπου και αίματος, αφενός, θεσμού ευθύνης έναντι πάντων, αφετέρου. Ο πόλεμος αυτός δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια μορφή πειρατείας της πρώτης επί του δεύτερου και τυραννίας του κράτους επί των πολιτών, οι οποίοι ζουν σε βά ρος των συμπολιτών τους και όλοι μαζί υποφέρουν δεχόμενοι πιέσεις από παν τού. Ταυτόχρονα, το άγος της ελληνι κής διαφθοράς τοποθετείται από τον Ράμφο στο πλαίσιο της αντιπαράθεσης οικογένειας και κράτους, καθορίζον τας έτσι την βασική πολιτισμική παθογένεια της ελληνικής κοινωνίας. Ου σιαστικά ο Στέλιος Ράμφος ανατέμνει την παθογένεια αλλά και τις βαριές κα κώσεις που έχει υποατεί το σώμα της χώρας. Διαγιγνώσκει τη βαριά, σχεδόν ανίατη, κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει το σώμα της κοινωνίας. Δεν μέ νει όμως σ’ αυτό. Προτείνει τολμηρές και ρηξικέλευθες απόψεις. Απόψεις που έρχονται σε αντιπαράθεση με τις εύκολες και λαϊκίστικες προτάσεις δια φόρων όψιμων «στοχαστών» της κρί σης. Αποφεύγει να χαϊδέψει τα αυτιά των συμπολιτών του ο Ράμφος. Τολ μάει να πάει κόντρα στην κατεστη μένη, εύκολη συνταγή. ■

Μυθιστορήματα που συναρπάζουν και διασκεδάζουν

Αινιγματικά διαμάντια

πρωτότυπα... έξυπνα... απολαυστικά! ΝΤΑΒΙΝΤ ΖΑΦΙΡ - Σαίξπηρ ...έτσι ξαφνικά

Glifford Pickover Η λωρίδα του Μέμπιους Μετάφραση: Νίκος Αποστολόπουλος

Και έσονται οι δύο εις σάρκαν μίαν... Δύσκολο να μοιράζονται ένας άντρας και μια γυναίκα τη ζωη τους. Φανταστείτε να πρέπει να μοιράζονται και το ίδιο σώμα. Χάος!

Τραυλός, 2011, σελ. 416, € 17,50

ι είναι αυτή η περίφημη «λωρίδα του Μέμπιους», την οποία ακόμη κι ένα παιδί μπορεί να φτιάξει, μια ταινία σαν κι αυτή που ανακάλυψε το 1858 ο Γερμανός Αύγουστος Φερδινάνδος Μέμπιους, απόγονος του Λού θηρου, μαθητής του κορυφαίου μαθη ματικού Καρλ Φ ρίντριχ Γκάους; Η διαδικασία είναι απλή: κόβουμε μια μακρόστενη λωρίδα χαρτιού, γυρίζουμε ανάποδα τη μια άκρη της και την κολ λάμε πάνω στην άλλη. Ο συγγραφέας σημειώνει, μάλιστα, πω ς τα αφηρημένα μαθηματικά που κρύβονται στη λωρίδα του Μέμπιους εφαρμόζονται, μεταξύ άλ λων, σ τη βιομηχανία, σ τη νανοτεχνολογία, καθώς και στην αστρονομία. Αυτή η «λωρίδα του Μέμπιους» έδωσε μια νέα προοπτική στα μαθηματικά, ηροσέφερε χρήσιμες εφαρμογές στη βιομηχανία, πυροδότησε τη δημιουργικότητα καλλι τεχνών, ενέπνευσε παραγω γούς ταινιών επιστημονικής φαντασίας. Ο συγγραφέας προσφέρει μια απολαυ στική και, συνάμα, συγκλονιστική εμ πειρία: μέσα από απλά αινίγματα και γρί φους, ασκήσεις νοημοσύνης και κατο χυρω μένες ευρεσιτεχνίες, μέσα από εφαρμογές της θεωρίας κόμβων, τα πο λύχρωμα φράκταλ, τους πολύπλοκους βρόχους και ένα σωρό παράξενα τοπολογικά αντικείμενα, ο αναγνώστης βιώνει την υπερβατική πραγματικότητα της λωρίδας του Μ έμπιους. ■

Δημήτρης Β. Τριανταφυλλίδης

Παγιδευμένοι μέσα στο ίδιο κορμί, οι ήρωές μας (η Ρόζα και ο Σαίξπηρ) θα αντιμετωπίσουν τις πιο απίθανες καταστάσεις επειδή.:; σε αυτό το κορμί, ο ένας από τους δύο περισσεύει!

----- Έγιναν ανάρπαστα σιm Γερμανία,

κυκλοφορούν πλέον κα ι στα ελληνικά! κ-........................... .... .............ΚΕΡΣΤΙΝ ΓΚΙΕΡ - Η Μαφία των Μαμάδων

r? .

Στο αριστοκρατικό προάστιο, τα μέλη του συλλόγου των τέλειων μητέρων —αλαζονικές καθωσπρέπει κυρίες- προσπαθούν να επιβάλουν ιούς δικούς τους κανόνες στις ■*“' ζωές όλων των κατοίκων. Η Κονοτάντσε, που μετακομίζει αναγκαστικά εκεί με την έφηβη κόρη και ray τετράχρονο γιο της, ■./δημιουργεί ένα,., αντικίνημα! - ΗΜαφίο των Μαμάδων, μια παρέα

απσ^€ψερΐς^'αταίριαστες..φιλ|ίνάδ8ς, αποφασίζει νά πάρει πίσω το αίμα κάθε,ταλαίπωρημένης,μαράς/

Σελ. 432, €14,90

f i f e n εκδόσεις

ΚΛΕΙΔΑΡΙΘΜΟΣ

1---------1 w ww . k l i da r i t h mo s . g r

θα τα βρείτε σε ενημερωμένα βιβλιοπωλεία και στο βιβλιοπωλείο ΚΛΕΙΔΑΡΙΘΜΟΣ. Πεσμαζόγλου 5. ΣΤΟΑΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ, Τηλ. 210-3300104, Fax: 210-3841021. e-mail: sales@klidarilhmos.gr

δ : βιβλιοκριτική

Η στιγμή της αλήθειας

Λεύτερης Καλοσπύρος

Κωστής Καλογρούλης Η εξέλιξη του διηγήματος Μικρή Άρκτος, 2011 σελ. 191, €19

οιος μπορεί, άραγε, να αδι κήσει τον Στίβεν Κινγκ που έχει δηλώσει άτι, όταν κάθε ται στην πολυθρόνα του αργά το βράδυ για να διαβάσει μια ιστορία, θέλει αυτή να έχει ολοκληρωθεί πριν πέσει στο κρεβάτι του για ύπνο; Πό σ ες φ ορές δεν έχει τύχει να έχουμε διαβάσει ένα διήγημα του Τσέχοφ ή του Μ πόρχες και να έχουμε νιώσει σαγηνευμένοι από την απάτη που μας έστησαν, κάνοντάς μας να πι στέψουμε ότι αντί για τη σύντομη ιστορία τους διαβάζουμε ένα κανο νικό, φιλόδοξο και πολυσέλιδο μυθι στόρημα; Το διήγημα είναι οι κατα τακτήριες εξετάσεις του επίδοξου συγγραφέα, το κρας-τεστ του πεπει ραμένου μυθιστοριογράφου, ένα από τα κατώφλια που πρέπει να διαβεί ο σημαντικός συγγραφέας πριν κατο χυρώσει, μια και καλή, τη θέση του στην αιωνιότητα. Μπορεί ο Οδυσσέας να φτάνει και να περισσεύει ώστε ο Τζέιμς Τζόις να μνημονεύεται ω ς ένας από τους σπουδαιότερους συγγραφείς του 2 0 ού αιώνα, όμως εί ναι οι «Νεκροί», το διήγημα που κλεί νει τους Δουβλινέζους, εκείνο που γειώνει τις επικές εικόνες υπεράν θρωπου μεγαλείου που γεμίζουν συ νειρμικά το μυαλό μας κάθε φορά που ανακαλούμε το όνομά του, και μετριάζει το φ όβο και το δέος με τα οποία αντικρίζουμε το έργο του. Στην Εξέλιξη του διηγήματος ο Κω

στής Καλογρούλης, λέκτορας Αγγλι κής και Αμερικανικής Λογοτεχνίας στο Τμήμα Αγγλικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, έχει συγ κεντρώσει αντιπροσωπευτικά διηγή ματα από ορισμένους από τους ση μαντικότερους διηγηματογράφους του 19ου και του 20ού αιώνα. Η επι λογή των συγγραφέων και των διη γημάτων ήταν προφανώς δύσκολη διαδικασία, ωστόσο από τη στιγμή που το βιβλίο δεν καμώνεται τον οδηγό ή την ανθολογία διηγημάτων, η διαδικασία επιλογής τους είναι το τελευταίο που θα πρέπει να απασχο λήσει τον αναγνώστη που θα διαβά σει το βιβλίο. Μέσα από καίρια και καλογραμμένα κριτικά σημειώματα που δεν υπερβαίνουν τις επτά σελί δες, ο Καλογρούλης παρουσιάζει διη γήματα συγγραφέων όπω ς οι Πόε, Γκόγκολ, Μέλβιλ, Παηαδιαμάντης, Βιζυηνός, Τζόις, Χέμινγουεϊ, Μπόρ χες, Καλβίνο, Τσίβερ, Αν Μπίτι κ.ά., εστιάζοντας το ενδιαφ έρον του στους τρόπους με τους οποίους οι σ υγγραφ είς του ς χαράζουν την πλοκή, σκιαγραφούν τους χαρακτή ρες και προσεγγίζουν τη «στιγμή της αλήθειας» που, σύμφωνα με την κρι τικό λογοτεχνίας Mary Louise Pratt, συναντάμε στις καλύτερες ιστορίες που εντάσσονται σε αυτό το τόσο κομψό, περίτεχνο, αλλά εσχάτως αγνοημένο από το κοινό, λογοτε χνικό είδος. 1

ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ

ΑΠΟ

ΤΙΣ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ΜΕΛΑΝ

ΤΖΟΝ ΙΡΒΙΝΓΚ

ΧΗ ΡΑ ΓΙΑ ΕΝΑ

ΧΡΟΝΟ Αυιή είναι η ιστορία της Ρουθ Κόουλ. Την παρακολουθούμε σε τρία μέρη: στο Λονγκ Άιλαντ, το καλοκαίρι του 1 9 5 8 , όταν είναι μόνο τεσσάρων χρόνων. Το 1 9 9 0 , ως ανύπαντρη γυναίκα της οποίας η προσωπική ζωή είναι πολύ λιγότερο πετυχημένη από τη λογοτεχνική της καριέρα. Και το φθινόπωρο του 1 9 9 5 , όταν η Ρουθ Κόουλ είναι σαράντα ενός χρόνων, χήρα και μητέρα. Πρόκειται επίσης να ερωτευτεί για πρώτη φορά...

«Το πιο διασκεδαστικό και πειστικό μυθιστόρημα τουΊρβινγκ μετά τον Κ α τά Γ<αρπ κό σ μο... Η αφηγηματική ικανότητα τουΊρβινγκ δεν ήταν ποτέ καλύτερη...

μια συναρπαστική και συχνά συγκινητική ιστορία, ένα παραμύθι που καταφέρνει να είναι παραδοσιακό και ταυτόχρονα μοντέρνο». New York Times «Συγκλονιστικό, γεμάτο τρόμο και χιούμορ». Literary Review «ΟΊρβινγκ, περισσότερο από όλους, καταφέρνει να γράφει, σαν τον Ντίκενς, ρεαλιστικά παραμύθια... τα βιβλία του προσφέρουν μια πλούσια, θυελλώδη λογοτεχνική εμπειρία... βρίσκουμε εδώ τη χαρακτηριστική του συναισθηματική κατανόηση, κωμικές στιγμές και εκκεντρική γοητεία». Daily News

Σκουφά 7 ΐΑ , Τ: 2 ΐ ο 3 6 4 1 *6 3 8 , www.m elanibooks.gr

δ : βιβλιοκριτική

Φριτς Σούμπερτ: Μια αιματηρή πορεία

Σπύρος Κακουρκάτης

66 §° | § Μ

Θανάσης Σ. Φωτίου Η ναζισ τική τρομοκρατία στην Ελλάδα Πρόλογος: Στράτος Δορδανάς Επίκεντρο, 2011 σελ. 520, € 22

ο όνομα του Φριτς Σούμπερτ προκαλεί, ακόμη και σήμερα, στους γηραιότερους κατοίκους της Μακεδονίας και της Κρήτης, ρίγη τρόμου και ανατριχίλα. Το πέρασμά του, κατά τη διάρκεια της Κατοχής, από τις δύο αυτές περιοχές «ομοίαςεν προς αγρίαν λαίλαπα, συνώδευεν δε ταύτην πάντοτε αφθονία δακρύων, πόνου και αίματος», όπω ς χαρακτηρι στικά ανέφερε ο αντεπίτροπος του Ει δικού Στρατοδικείου Εγκληματιών Πο λέμου, τον Απρίλιο 1947. Μολονότι καταδικάσθηκε 27 φορές σε θάνατο και εκτελέσθηκε στη Θεσσα λονίκη τον Οκτώβριο του 1947, η προ σωπικότητα και η δράση του, επικεφα λής του διαβόητου δωσιλογικού «Σώ ματος Κυνηγών», καλύπτεται σε πολλά σημεία από την αχλύ του μύθου. Η μα κρόχρονη παραμονή του στη Σμύρνη και την Αλεξάνδρεια προπολεμικά, ο κοσμοπολιτισμός και η ελληνομάθειά του συνέβαλαν στη δημιουργία του μύ θου περί της ελληνικής καταγωγής του. Κι όμως, ο γεννημένος στο Ντόρτμουντ επιλοχίας Σούμπερτ βρέθηκε στην Κρήτη αμέσως μετά την κατά ληψή της από τα γερμανικά στρατεύ ματα και, συγκροτώντας ένα προσω πικό παραστρατιωτικό σώμα από έλληνες συνεργάτες, επιδόθηκε με ιδιαί τερη αγριότητα σε βασανιστήρια και δολοφονίες αμάχων, λεηλασίες περι ουσιών, πυρπολήσεις χωριών. Το 1944, ο Σούμπερτ και το «Σώμα Κυ

νηγών» του μεταφέρθηκαν στη Μακε δονία, όπου επιδόθηκαν με ακόμη με γαλύτερη αγριότητα στο έργο τους, με αποκορύφωμα τη σφαγή του Χορ τιάτη, προτού αποχωρήσει με κατεύ θυνση τη Βιέννη, για να επιστρέφει ένα χρόνο αργότερα, με το όνομα «Κωνσταντινίδης», οπότε και συνελήφθη από τις ελληνικές αρχές. Η περιπετειώδης και αιματηρή αυτή πορεία, μέχρι σήμερα, μόνο αποσπα σματικά είχε απασχολήσει την ιστο ρική έρευνα. Εκκινώντας από προσω πικά κίνητρα (καθώς ο ίδιος κατάγεται από τη Μαραθούσα της Χαλκιδικής, χωριό που καταστράφηκε από τους «σουμπερίτες» το καλοκαίρι του 1944), ο βυςανπνολόγος, καθηγητής στο Πα νεπιστήμιο της Οτάβα, Θ. Φωτίου διεξήγαγε μια μακρόχρονη και λεπτομερή έρευνα, παίρνοντας προφορικές συ νεντεύξεις και εξετάζοντας αρχειακό υλικό, προκειμένου να τεκμηριώσει και να ανασυστήσει βήμα-βήμα την πα ρουσία του Σούμπερτ και των ανδρών του στην Κρήτη και τη Μακεδονία, ξεχωρίζοντάς τα από το μύθο. Ταυτό χρονα όμως, καταφέρνει με τη μονα δική αυτή μελέτη να τοποθετήσει τη δράση του μέσα στο πλαίσιο της γερ μανικής πολιτικής αντιποίνων, αλλά και του κοινωνικού και πολιτικού εκείνου πλαισίου που επέτρεψε τη διόγκωση του δωσιλογικού φαινομένου, θέτον τας έτσι τις βάσεις για την εμφύλια δια μάχη που ακολούθησε, i

Η πρώτη αντικατοχική εξέγερση στην Ευρώπη

ια εβδομηκονταετία χωρίζει πλέον την εποχή μας από τα γεγονότα της δεκαετίας του 1940, μια χρονική και, κυρίως, κοι νωνική απόσταση ιλιγγιώδης -μ ο λ ο νότι η πολιτικο-οικονομική θύελλα που σαρώνει τα τελευταία τρία χρό νια τη χώρα μας προσφέρει αφειδώς ευκαιρίες για ελκυστικές πλην από λυτα ανιστορικές αναγωγές στην κρί σιμη εκείνη δεκαετία... Η απίστευτης σκληρότητας βουλγα ρική κατοχή της Θ ράκης και της Αν. Μακεδονίας, για παράδειγμα, η οποία άγγιξε τα όρια τη ς εθνοκτονίας, υπερβαίνει, σε μεγάλο βαθμό, τα όρια του νοητικού μας ορίζοντα: Επρόκειτο για μια πολιτική που απο σκοπούσε με κάθε μέσο στην εξολόθρευση του ελληνικού στοιχείου της περιοχής, χρησιμοποιώντας γι’ αυτό κάθε μέσο, από την απαγόρευση της χρήσης της ελληνικής γλώσσας και κάθε ελληνόκτητης οικονομικής δρα στηριότητας μέχρι τον αποκεφαλι σμό των τοπικών ελίτ και, φυσικά, την ω μή βία. Αυτή ήταν η απάντηση του βουλγαρι κού στρατού κατοχής από την πρώτη στιγμή της παρουσίας του στην πε ριοχή -και την εφάρμοσε με την πρώ τη ευκαιρία που του δόθηκε, όταν, στις 28 Σεπτεμβρίου 1941, οι οργανώσεις του ΚΚΕ στο νομό Δρά μας προχώ ρησαν σε ένοπλη εξέ γερση, ανατινάζοντας το εργοστάσιο

ηλεκτροφωτισμού, εξουδετερώνον τας τη βουλγαρική φρουρά της πόλης και των γύρω χωριών, καταλαμβά νοντας την εξουσία για λίγες ώρες... Μπροστά σε αυτήν την εξέγερση, οι βουλγαρικές δυνάμεις απάντησαν με ένα λουτρό αίματος, τόσο στη Δράμα όσο και στους γειτονικούς νομούς Σερρών και Καβάλας, ακόμη και στο νησί της Θάσου. Το αποτέλεσμα ήταν, σύμφωνα με ενδελεχείς πρό σφατες έρευνες, 2.140 νεκροί, ένο πλοι και, κυρίως, πολίτες. Σε αυτήν την εξέγερση αναφέρεται στο έργο του ο γνω στός δημοσιο γράφ ος και ερευνητής Σπύρος Κουζινόπουλος, χαρακτηρίζοντάς την μάλιστα «παρεξηγημένη». Και αυτό γιατί επί πολλά χρόνια θεωρήθηκε βουλγαρική «προβοκάτσια», μια υπο κινούμενη από τον κατακτητή κίνηση προκειμένου να εξυπηρετηθεί ο στό χο ς της καταστολής, υποταγής και εκδίωξης του πληθυσμού. Τόσο, που να έχει περιπέσει στη λήθη, ακόμη και από την πλευρά του ΚΚΕ, το οποίο στη συνέχεια κράτησε απο στάσεις απέναντι της. Μόλις τα τε λευταία χρόνια η ιστορική έρευνα, με τη σχετική μελέτη των Δ. Πασχαλίδη - Τ. Χατζηαναστασίου, μπόρεσε να διευκρινίσει τις περιστάσεις και να αναδείξει τα αίτια που οδήγησαν στην πρόω ρη αλλά αυθεντική αυτή εξέγερση, την πρώ τη στην κατεχόμενη Ευρώπη. ■

Σπύρος Κακουρκάτης

Σπύρος Κουζινόπουλος Δράμα 1941: Μια παρεξηγημένη εξέγερση Καστανιώτης, 2011 σελ. 480, € 22

δ : βιβλιοκριτική

Ο άνισος αγώνας της ανθρώ πινης ψυχής

ΓΊώρνος Βάίλάκης

Πήτερ Ακρόυντ Σαίξπηρ: Η βιογραφία Μετάφραση: Σπύρος Τσούγκος Μικρή Αρκτος, 2010 σελ. 624, € 33,00

σω ς δεν είναι υπερβολή να ισχυρισθεί κανείς ότι η φήμη του ξεπέρασε όλους τους άλλους συγ γραφείς, ενώ τα έργα του, γραμμένα στα τέλη του 16ου και στις αρχές του 17ου αιώνα για ένα μικρό θίασο ρε περτορίου, σήμερα ανεβαίνουν στη σκηνή ή διαβάζονται όλο και πιο συ χνά σε περισ σότερες χώ ρες από ποτέ άλλοτε. Και, βέβαια, η προφ η τεία του σύγχρονου του ποιητή και δραματουργού Μπεν Τζόνσον επα ληθεύτηκε, αφού είπε χαρακτηρι στικά για εκείνον ότι «ο Σαίξπηρ δεν ανήκει σε μια εποχή, αλλά σε όλες τις εποχές». Και όμως, παρά την παγκό σμια απήχηση του έργου του οι πλη ροφορίες που έχουμε για τον άγγλο συγγραφέα είναι σχετικά λίγες, με τη ζωή του να σκεπάζεται από ένα πέ πλο μυστηρίου. Μάλιστα, τα περισ σότερα στοιχεία της προσωπικότη τάς του προσπαθούμε να τα μαντέ ψουμε μέσα από τα έργα του, τα οποία παρουσιάζουν μία εκπληκτική ποικιλία στο ύ φ ος και στις ιδέες, κα λύπτοντας όλο το φάσμα -α π ό την τραγωδία μέχρι την κωμωδία, χωρίς να λείπουν και τα δείγματα από το ιστορικό δράμα, την τραγικοκωμωδία, τη ρομαντική τραγωδία και το ποιμενικό δράμα. Κάποιες άλλες φ ο ρές, όμως, τα έργα του δεν μπορούν να καταταγούν σε κανένα συγκεκρι μένο είδος. Ά λλωστε ο Σαίξπηρ

(1564-1616) διέθετε ένα πολυδιά στατο πνεύμα και δεν είναι τυχαίο που στην τέχνη του η κωμωδία και η τραγωδία συμπλέκονται αξεδιάλυτα -ό π ω ς και στην πραγματικότητα. Η προσωπικότητά του, ακολούθως, ξε γλιστράει σαν τον υδράργυρο όταν κανείς προσπαθεί να την εντοπίσει ανάμεσα στους σπινθηροβόλους δια λόγους του, αλλά και στην ενατένιση που επιφυλάσσει -μ έσ α από τους χα ρακτήρες το υ - στην ίδια τη ζωή. Σε κάθε περίπτωση, είναι κυρίως οι τρα γωδίες του που διαπνέονται από μία, κυρίως, ιδέα: ότι όλα τα εγκόσμια ρέ ουν προς τη φθορά, ενώ, παράλληλα, μέσα στην ψυχή του ανθρώπου συντελείται ένας άνισος αγώνας εναντίον της. Το αποτέλεσμα αυτού του μά ταιου και οδυνηρού αγώνα είναι, δί χω ς άλλο, η τραγωδία. Στον Ιούλιο Καίσαρα, για παράδειγμα, ο ήρωας κατασφάζεται επειδή αρνείται να συνθηκολογήσει με τις μικρότητες της ζωής. Στον Άμλετ, πάλι, ο δανός πρίγκιπας οδηγείται μοιραία στην κα ταστροφή γιατί ζητάει να εξιχνιάσει τα βάθη της συνείδησής του, αλλά ο στοχασμός του γίνεται εμπόδιο στη δράση. Στον Μάκβεθ η φιλοδοξία γί νεται η αιτία μιας ανυπολόγιστης συμφοράς, ενώ στον Οθέλλο η ζήλια φτάνει μέχρι παροξυσμού που σκο τώνει. Ό σο για το Αντώνιος και Κλε οπάτρα, οι πρωταγωνιστές θυσιά

ζονται μέσα σε έναν παράφορο, η δο νικό ερωτισμό που τους σφίγγει σαν αγκάλιασμα θανάτου. Εκείνο, ω στό σο, που καταφέρνει με το έργο του συνολικά είναι ένα εκπληκτικό καθρέφτισμα των δεισιδαιμονιών, αντι λήψεων και συνηθειών της εποχής του: Σφετεριστές, δολοπλόκοι, εγ κλήματα, αυτοκτονίες, παραλογισμοί, μανιακοί που κυνηγούν με άσβεστη δίψα την εξουσία, πρίγκιπες που ευθύς μόλις ανεβούν στο θρόνο σκοτώ νουν πρώ τα το υ ς εχθρ ο ύς τους και αμέσως μετά τους φίλους τους, ζηλοτυπίες, έριδες και πάθη αποτελούν τις πα ραμέτρους της. Αυτή είναι και η διαδρομή που ακο λουθεί ο Π ήτερ Α κρόυντ με την βιο γραφία του Σαίξπηρ: Η βιογραφία, αφού, με αφετηρία την εποχή του συγγραφέα, χρησιμοποιεί ένα τέχνα σμα: επιχειρεί να φωτίσει την προ σωπικότητά του διά μέσου της ανα σύνθεσης του κοινωνικού του περί γυρου, στο Λονδίνο και στο Στράτφ ορντ του 16ου αιώνα. Έτσι, διαβά ζοντας για το γενικότερο πλαίσιο στο οποίο ο Σαίξπηρ ζούσε και δούλευε, μπορούμε όχι μόνο να φανταστούμε, έως ένα βαθμό, τη ζωή του αλλά και να κατανοήσουμε τις σ υνθήκες εκεί νες που προϋπήρξαν πίσω από τα απρόβλεπτα και αριστοτεχνικά έργα του. Ο Ακρόυντ ζωντανεύει εκπλη κτικά το λονδρέζικο περιβάλλον κατά τον ύστερο 16ο αιώνα, μια εποχή όπου ο μισός περίπου πληθυ σμός ήταν κάτω των είκοσι ετών, με το κυρίαρχο γνώρισμα της πόλης να είναι ο τυχοδιωκτισμός, η βία, η εγ κληματικότητα, αλλά και το νεανικό σφρίγος. Παρόλα αυτά, όμως, την εποχή που έφτασε ο Σαίξπηρ, η βρε τανική πρω τεύουσα είχε αρχίσει να γίνεται μία επιβλητική μητρόπολη, ενώ η παρακολούθηση θεατρικών

έργων αποτελούσε μια συνηθισμένη αναψυχή για πολλούς Λονδρέζους, συμπεριλαμβανομένης της αριστο κρατίας. Εξάλλου, υπήρχαν τουλάχι στον τέσσερις αμιγώς θεατρικές αί θουσες, ενώ οι παραστάσεις πλήθαιναν συνεχώς. Απ’ την άλλη, ένας ηθοποιός έπρεπε να διαθέτει πολλές ικανότητες, με το κοινό να δείχνει μια έντονη προτίμηση στις μάχες, τις πο λιορκίες, τις μονομαχίες και τους φ ό νους. Ο ηθοποιός, λοιπόν, έπρεπε να ξέρει πώ ς να βγάλει πέρα μια μάχη σώμα με σώμα και πώ ς να γκρεμοτσακίζεται χωρίς να τραυματιστεί ή να σκίσει το κοστούμι του. Στα διακά, οι παραστάσεις γίνονταν όλο και πιο απαιτητικές. Ίσως ο Σαίξπηρ, όταν ξεκίνησε για το Λονδίνο, να μην είχε την επιθυμία να γράψει, αφού τον ενδιέφερε εξίσου η υποκριτική τέχνη. Έφτασε, ωστόσο, στην πρω τεύουσα σε μια συγκυρία όπου οι συγγραφείς είχαν ζήτηση: Οι θίασοι δυσκολεύονταν πολύ να βρουν νέα έργα που θα τραβούσαν και θα συ νάρπαζαν το κοινό. Είναι εμφανές ότι οι προϋποθέσεις ήταν ιδανικές για να μεσουρανήσει η ιδιοφυία του νεαρού Ουίλιαμ. Αυτές τις συνθήκες σκια γραφεί με βιρτουόζικη μαεστρία ο Ακρόυντ, απεικονίζοντας εκείνη την αινιγματική, μισοσκότεινη και γοη τευτική εποχή, η οποία, εντούτοις, διαφυλάσσει, μέχρι σήμερα, αρκετά από τα μυστικά της. Ό πω ς ακριβώς και ο ίδιος ο Σαίξπηρ, η προσωπικό τητα του οποίου εξακολουθεί να διαθλάται στα ποικιλόμορφα και ανε ξάντλητα έργα του, στα οποία η γνώ ση της ανθρώπινης φύσης, το πλούσιο λεξιλόγιό τους και η βαθιά αντίληψη της δραματουργικής τέ χνης τα καθιστούν εξίσου επίκαιρα και συναρπαστικά, όπω ς ακριβώς και στην εποχή που γράφτηκαν... Β

διβιβλιοκριτική

Δεκάδες φωτογραφίες ένα νησί

Γιάννης Ν. Μπασκόζος

70 2ο | 2 μ

Φιλοπρόοδος Ό μιλος «Το Γαύριο» Αρόδο Λιμάνια, πορθμεία και βαρκάρηδες της Άνδρου (αρχές 20ού αι. -1965) Επιμέλεια: Γιάννης Μαμάης Ιδιωτική έκδοση, 2011 σελ. 297, € 45

ριν χρόνια παραθέριζα στην Άνδρο. Μέναμε σε ένα μικρό παραθαλάσσιο σπίτι λίγο μετά το Γαύριο. Από την αυλή του έβλεπα τα πλοία να μπαίνουν και να βγαίνουν στο λιμάνι. Μια εικόνα εντυπωσιακή στη γαλήνη της, αλλά και στο συμβο λισμό της: τα πλοία αγέρωχα να φέρ νουν και να παίρνουν ανθρώπους, η αίσθηση της απομόνωσης του νησιού, χωρίς τα πλοία δεν υπάρχεις, σβήνεις. Έλαβα με συγκίνηση το λεύκωμα του Γιάννη Μαμάη με φωτογραφίες πλοίων από την Άνδρο. Σκέφτηκα «να, που κάποιος καταγράφει την ζωοποιό δύ ναμη του νησιού, τα πλοία που το επι σκέπτονται και το τροφοδοτούν με αν θρώπους, εμπορεύματα και, γιατί όχι, αισθήματα. Κοίταξα τον τίτλο. Αρόδο. Σύμφωνα με το λεξικό του Δημητράκου, «όταν πλοίον τι παραμένει ολίγον έξωθεν λιμένος ή όρμου χωρίς να αγ κυροβολήσει», αυτό ονομάζεται «αρό δο». Οι επισκέπτες παλιότερα των μι κρών νησιών του Αιγαίου και των Κυ κλάδων το είχαν δει, αφού αναγκάζο νταν να μπουν στην λάτζα (μια μικρή βάρκα) για να αποβιβαστούν στο λι μάνι. Στο λεύκωμα αυτό ο Γιάννης Μα μάης συλλέγει φωτογραφίες από βα πόρια που βρίσκονται στα λιμάνια, μπαίνοντας ή βγαίνοντας, φορτώνον τας ή ξεφορτώνοντας, γεμάτα επιβά τες ή άδεια και βέβαια πάντοτε με τη χαρά της άφιξης και τη θλίψη της ανα χώρησης. Το λεύκωμα που επιμελή-

θηκε κυοφορήθηκε για περίπου τρία χρόνια, αφού προηγουμένως οι φ ω τογραφίες του είχαν εκτεθεί σε έκ θεση φωτογραφίας στο νησί της Άν δρου και στην Αθήνα, και διακρίνεται από την αγάπη του συλλέκτη προς το νησί του. Γιατί ο συλλέκτης Γιάννης Μαμάης δεν καταγράφει μόνον τα πλοία αλλά και τους ανθρώπους: ναυ τικοί, καπετάνιοι, βαρκάρηδες και πράκτορες συνθέτουν μια θαυμάσια καταγραφή μνήμης που υπήρξε το αποτέλεσμα ενός ενδιαφέροντος συν δυασμού. Από τη μια πλευρά το πά θος ενός «μανιακού» συλλέκτη φω τογραφιών και από την άλλη η αστεί ρευτη αγάπη του για τον τόπο του, την Άνδρο. Φυλλομετρώντας τις σελίδες του λευκώματος νιώθεις από τη μια μεριά τη νοσταλγία, άλλες εποχές, άλ λοι άνθρωποι, άλλα ντυσίματα, αλλά βλέπεις και το νησί πριν την τουριστι κή ανάπτυξη, τα άσπρα κτίσματα που ομοιόμορφα απλώνονται στις ακτές του και αντικρύζεις, με το που πλη σιάζει το πλοίο στο Γαύριο, τη νέα Άν δρο. Ανάμεσα στις φωτογραφίες ξε χωρίζω ορισμένες μεγάλης συγκίνη σης, όπω ς τους κατοίκους του Γαυρίου με πανό «Καλώς ήρθες Δ/Π Άν δρος», όταν το λιμάνι ήταν υπό κατα σκευή. Τη βαρκάδα με όλο το σχολείο (θηλέων με τις μπλε ποδιές) στη δε καετία του ’50. Τη φωτογραφία του Α /Π «Κάρυστος» του I. Τόγια, το 1947, πλοίο με κάρβουνο κ.ά. ■

Γιάννης Λαζαράιος Τέχνη Φ ιλοσο φ ία Αυτονομία

Μετανάστευση και κυρίαρχη εθνική κουλτούρα

Τέχνη - Φιλοσοφία - Αυτονομία δια-ΛΟΓΟΣ-Φιλοσσφική βιβλιοθήκη

θεός, εξουσία και θρησκευτική συνείδηση

ΙΩ Α Ν Ν Η Σ Κ Ω Τ Ο Υ Α Α Σ

ΓΙΑ ΝΝ Η Σ ΛΑΖΑΡΑΤΟ Σ

Α Ν Τ Ω Ν Η Σ Π ΑΠΑΡΙΖΟΣ

Μια τεκμηριωμένη και καινοτόμος συμβολή σε ένα ζήτημα, το οποίο θα αποτελέσει την κυρίαρχη αναφορά των ευρωπαϊκών κοινωνιών τις επόμενες δεκαετίες.

Σύγχρονη τέχνη και φιλοσοφία συνδέονται άρρηκτα, μέσω της αυτονομίας. Ο σημασιολογικός τους πυρήνας είναι ταυτόσημος. Συνσημαίνουν και συνση μαίνονται.

Το σημείο εκκίνησης και το βαθύτερο πε ριεχόμενο της θρησκευτικής συνείδησης είναι η αμφισβήτηση του θεού, όπως το βα θύτερο περιεχόμενο της πολιτικής συνεί δησης είναι η αμφισβήτηση της εξουσίας.

Διαταραχές του λόγου στην παιδική ηλικία (Δ' έκδοση)

Ανάλυση της εκπαιδευτικής επίδοσης

Κ Ω Σ ΤΑ Σ Γ. ΚΑ Λ Α Ν ΤΖ Η Σ

Το πρόγραμμα PISA, στο οποίο η χώρα μαι συμμετέχει από το 2000, έχει αναδειχθεί ως σημείο αναφοράς στη συζήτηση περί ικανοτήτων και δεξιοτήτων των μαθητών, ψηφιακού εγγραμματισμού και νέων μορφών αξιολόγησης.

Μια εισαγωγή στην επιστήμη του θεάτρου ΒΑΛΤΕΡ Π Ο ΥΧΝΕΡ Ο συγγραφέας επιχειρεί να δώσει μια σφαιρική Εισαγωγή στην Επιστήμη του θεάτρου, απευθυνόμενος -με τρόπο ιδεατό- σε ένα ακροατήριο. Είναι ένα βιβλίο προσωπικής αφήγησης.

Τι κάνει ένα βιβλίο που η πρώτη του έκδοση ήταν το 1957, να προχωράει σε επανεκδόσεις; Το απαντά ο ίδιος ο συγγραφέας: “Το βιβλίο αυτό... είναι και θα μείνει ένα ‘ντοκουμέντο’!”

ΧΡΥΣΑ Σ Ο Φ ΙΑ Ν Ο Π Ο ΥΑ Ο Υ

Ν ικηταρά 2 & Εμμ. Μπενάν.η, 106 78 Α θήνα Τηλ.: 2103838020,2103822496, Fax: 2103809150

G fl ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑΖΗΣΗ

site: www.papazisi.gr ♦ email: papazisi@ otenet.gr

δ : βι βλιοπαρουσίαση ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ Κωνσταντίνος Σμιξιώτης

Η Αλίκη στη Χώρα του Facebook

ΠΟΙΗΣΗ Κώστας Απόγονος

ΔΟΚΙΜΙΟ Μιχάλης Τσιανίκας

Τ’ αντιστεκόμενα +10

Homo Tremulus

Νέδα, 2011 σ, 56, € 10

Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου / Gutenberg, 2011 σ. 273, € 28

ρίσκομαι στη σελίδα 338, διά βασα και το σημείωμα του πρωτοεμφανιζόμενου συγγραφέα Κωνσταντίνου Σμιξιώτη. Αφήνω το βιβλίο στην άκρη και μπαίνω στο Facebook να βρω τους ήρωες, και ω τι θαύμα- υπάρχουν! Ο μι τςι, μα τι πάω να κάνω; Δεν θέλω να τους δω, τους έχω πλάσει ήδη, είναι η πα ρέα που ανέκαθεν ήθελα να ’χω. Συ νεργάζονται και αλληλοβοηθιούνται, δέχονται τα πάθη τους και συλλογι κά καταστρώνουν σχέδια για να διορθώσουν τα λάθη τους. Άλλωστε, ο δικός μου αγαπημένος ήρωας εί ναι ο Κωνσταντίνος, ένας ζωγράφος που περιπλανιέται στους δρόμους του Παρισιού. Σίγουρα προφίλ στο Facebook δεν θα έχει. Αλλά και μέ χρι το Παρίσι θα πήγαινα και μόνο για να τον ρωτήσω αν αληθεύει αυτό που το βιβλίο μάλλον αποφαίνεται, ότι δηλαδή στη ζωή -και στην αγάπη- δεν υπάρχουν αδιέξο δα.

ίναι η πρώτη ποιητική συλλογή του Κώστα Απόγονου, που ζει τα τελευταία χρόνια στο Λονδίνο. Ενα μεγάλο τμήμα του έργου του αναφέρεται στην πρώτη του ζωή, παιδική, εφηβική. Νοσταλγία, θύ μησες, συγκρίσεις. Το κυρίως μέρος όμως αναμετριέται με το σήμερα. Το έργο του διαλέγεται με το πολι τιστικό όσο και πολιτικό γίγνεσθαι, τη σχέση Ευρώπης - Ελλάδας, την κρίση αξιών, την ανατροπή των δε δομένων, τα αδιέξοδα. Η σκέψη του είναι διαποτισμένη από τη φιλοσο φική σκέψη της Ελλάδας, την αι σθητική των αρχαίων, τον σύγχρο νο λαϊκό πολιτισμό και ταυτόχρονα αφομοιώνει τα σύγχρονα ρεύματα, πειραματίζεται με τη φόρμα, δείχνει να τον απασχολεί η ποιητική και νοτομία. Ο Κ. Απόγονος (φιλολογι κό ψευδώνυμο του Κωνσταντίνου Π.) γεννήθηκε το 1979 στον Πειραιά και σήμερα εργάζεται ως εκπαι δευτικός στην Αγγλία.

Μιχάλης Τσιανίκας σπούδασε φιλολογία στο ΑΠΘ και έκανε τις μεταπτυχιακές του σπουδές στη Γαλλία, όπου και δίδαξε στη Μέση Εκπαίδευση. Από το 1989 ζει και ερ γάζεται στην Αυστραλία, στο Τμήμα Νεοελληνικών Σπουδών του πανε πιστημίου Φλίντερς της Αδελαίδας, το οποίο διευθύνει από το 1995. Στο πόνημά του αυτό διαπραγματεύεται τις έννοιες του «ενθουσιασμού», του «τρεμίσματος» και του «πνεύ ματος» στη διαχρονία του νεοελλη νικού πολιτισμού, από την εποχή του Κοραή, του Σολωμού και του Κάλβου μέχρι τον Κ. Τσάτσο και τον θεοτοκά, εν παραλλήλω με την εξέλι ξη της αντίληψης αυτών των ιδεών στον ευρύτερο ευρωπαϊκό χώρο, κά νοντας αναφορές στις ιδέες του Χέγκελ, του Κίρκεγκωρ, του Χάιντεγκερ, του Ντεριντά, του Βαλερύ.

[Ανίσα Ντούρα]

[Α . Μ.]

Ιβίσκος, 2011 σ, 344, C 17

[Δ . Β. Τ.]

ΔΟΚΙΜΙΟ

Paulo Freire - Ira Shor Απελευθερωτική παιδαγωγική Μετάφραση: ΓΊώρνος Κουλαουζίδης Μεταίχμιο, 2011, σ 272, € 18,80

ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΑΡΒΑΝ1Τ1ΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ

ύο σημαντικοί εκπαιδευτικοί συζητούν για τον ρόλο της εκ παίδευσης σε διάφορα πολιτισμικά και πολιτικά πλαίσια. Αναδεικνύουν την αποτελεσματικότητα του ζων τανού διαλόγου, με τη χρήση του οποίου διδάσκοντες και διδασκό μενοι μπορούν να γίνουν ενεργοί συμμέτοχοι στη μαθησιακή διερ γασία. Σε μια ανταλλαγή απόψεων γεμάτη ζωντάνια, οι συγγραφείς ρί χνουν φως στα προβλήματα του εκ παιδευτικού συστήματος σε σχέση με τα όσα συμβαίνουν στην ευρύ τερη κοινωνία και υποστηρίζουν την άμεση ανάγκη μετασχηματι σμού των αιθουσών διδασκαλίας τόσο στον Τρίτο κόσμο όσο και στον αναπτυγμένο. Μέσα από την αφήγηση των προσωπικών τους εμπειριών μάς δείχνουν τη ζωτική σημασία του ρόλου του διδάσκον τος, ο οποίος βοηθά τους διδα σκόμενους να σκέφτονται κριτικά για τον εαυτό τους και για τις σχέ σεις τους όχι μόνο στην αίθουσα δι δασκαλίας αλλά και στην κοινωνία. [Δ . Β. Τ.]

Ποιαμιά 201!

Εκδόθηκε και κυκλοφορεί το έργο Γραμματική Αρβανίτικης Γλώσσας και διατίθεται από τον συγγραφέα του σε τιμή γνωριμίας, στη διεύθυνση: Φώτιος Mix. Αθανασίου ποταμιά Παραμυθίας 46200 Παραμυθία Τηθ.: 2666041596

Ώρες Επικοινωνίας: 20.00-23.00 Το βιβλίο πέρα από την ύλη της Γραμματικής, διανθίζεται και με πλούσια ιστορικά-εθνολογικάλαογραφικά-μορφολογικά-φωνητικά και άλλα στοιχεία. Το σημαντικότερο είναι πως τα κείμενά του και στις δύο γλώσσες γράφονται και διαβάζονται με τα γράμματα της ελληνικής αλφαβήτου, κάτω από ορισμένους απλούς κανόνες.

ΔΟΚΙΜΙΟ

Ναόμι Κλέιν Φράχτες και παράθυρα Μετάφραση: Αγγελος Φιλιππάτος Α.Α. Λιβάνης, 2011 σ. 333, €15

συγγραφέας ενός από τα πλέ ον αμφιλεγόμενα best seller των τελευταίων ετών, Το δόγμα του σοκ, στο νέο της βιβλίο με τίτ λο Φράχτες και παράθυρα και υπό τιτλο Άει στο διάολο, ΔΝΤ επιχειρεί την καταγραφή της έναρξης του κι νήματος κατά του νεοφιλελευθερι σμού. Η συγγραφέας ισχυρίζεται πως συγκέντρωσε τα πλέον σημαν τικά καταδικαστικά στοιχεία για να αντιμετωπίσει τους νεοφιλελεύθε ρους οικονομολόγους, την ίδια όμως στιγμή κλείνει το μάτι προς τους πό σης φύσεως ακτιβιστές και οιονεί συνοδοιπόρους της. Εξίσου αμφι λεγόμενο ως προς την επιστημονι κή του τεκμηρίωση και συμπερά σματα, είναι σίγουρο ότι το βιβλίο αυτό θα προκαλέσει θυελλώδεις αντιπαραθέσεις μεταξύ των οπα δών της σχολής σκέψης της συγγραφέως και άλλων πιο ψύχραιμων αναλυτών των παγκόσμιων οικονο μικών φαινομένων.

[Δ. Β. Τ.]

ΔΟΚΙΜΙΟ

Κώστας Κανάκης (επ.) Γλώσσα και σεξουαλικότητα Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, 2011,σ, 398, €

23,43

μελέτη της σχέσης γλώσσας και σεξουα λικότητας, μετεξέλιξη της μελέτης γλώσσας και φύ λου, αποτελεί το αντικείμενο αυτού του συλλογικού τό μου, στον οποίο συμπράτ τουν γλωσσολόγοι και ανθρωπολόγοι, σε μια προ σπάθεια διερεύνησης ποικί λων όψεων ενός ελάχιστα με λετημένου αντικειμένου. Δώ δεκα κείμενα, που οργανώ νονται σε τέσσερις θεματικές ενότητες, αναδεικνύουν την πολύπλοκη ενδεικτική σχέση γλώσσας - φύλου - σεξουα λικότητας σε ποικίλα συμφραζόμενα, που περιλαμβά νουν τις γνωστές σεξουαλι κές ταυτοτικές κατηγοριο ποιήσεις, χωρίς να περιορί ζονται σε αυτές.

[Δ. Β. Τ]

ΔΟΚΙΜΙΟ

Παναγιώτης Λιαργκόβας Σπύρος Ρεπούσης Κρίση, δανεισμός και χρεοκοπία Παπαζήσης, 2011, σ. 323 €

21,30

ο δοκίμιο αυτό ασχολείται με το τρίπτυχο κρίση - δανεισμός - χρεοκο πία. Μέσα από τη συστηματική και συγ κριτική μελέτη ιστορικών παραδειγμάτων, αντλεί σημαντικά διδάγματα για το πώς αν τιμετώπισαν διάφορες χώρες τις οικονο μικές κρίσεις, το δανεισμό και τη χρεο κοπία. Το βάρος, βέβαια, πέφτει στην τε λευταία κρίση, που ξεκίνησε το 2007 από τον χρηματοπιστωτικό τομέα της Αμερικής και συνεχίζεται στη χώρα μας, αλλά και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, ως γενικότερη οικονομική κρίση. Οι συγ γραφείς διατυπώνουν την άποψη ότι η κρί ση αυτή σηματοδοτεί το τέλος του χρη ματοπιστωτικού κόσμου και των χρημα τοπιστωτικών ιδρυμάτων όπως τα γνωρί ζαμε μέχρι σήμερα. Η πρόσφατη κρίση έδειξε ότι οι αγορές υπόκεινται σε στρο βίλους, παραπλανούν και δεν αυτορυθμίζονται, ότι ο κίνδυνος υπάρχει πάντα σε όλες τις μορφές επένδυσης και είναι υψη λότερος από αυτόν που μπορούμε να υπο θέσουμε, ότι η πρόβλεψη τιμών είναι πάντα παρακινδυνευμένη, όμως η αστά θεια είναι σίγουρη και μπορεί να ηροβλεφθεί.

[Δ. Β. Τ.]

ΞΕΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

νωστός από τον Καλό δήμαρχο, ο Andrew Nicol επανέρχεται με το δεύ τερο και πιο φιλόδοξο μυθιστόρημά του με τίτλο Η θανάσιμη αμαρ τία του κυρίου Valdez. Ποιος είναι ο κύριος Βαλντέζ; Πρόκειται για έναν δημοφιλή συγγραφέα σε μια νοτιοαμερικάνικη μικρή χώρα που γνωρίζει συνεχείς επιτυχίες στη ζωή, τον έρωτα και τη συγγραφική τέχνη. Μέχρι που κάποτε στερεύει και δεν μπορεί να γράψει πάνω από μία αράδα. Την ίδια εποχή γνωρίζει μια νεαρή, όμορφη κοπέλα, την Κατερίνα, η οποία επίσης γράφει, ίσως και καλύτερα από αυτόν. Ο κύριος Βαλντέζ έχει ένα μυστι κό, το οποίο θα αποκαλύψει στην Κατερίνα ο καλύτερός του φίλος, δρ Κοχρέιν. Κοινωνικό θρίλερ με ευέλικτη πλοκή και πολλά ενδιαφέροντα στοι χεία για τον αναγνώστη.

Andrew Nicol

Η θανάσιμη αμαρτία του κυρίου Valdez Μετάφραση: Φωτεινή Πίηη Διόπτρα, 2011, σ. 504, € 18

[Μ. Α.]

Ανδρέας Νίντος Msc Ιαφική Σχολή/Πανεπισιήμιο Αθηνών

Κλινικός Νευροψυχολόγος Ψυχολόγος

Αστυδάμαντος 66-68, περοχή Χίλτον Τηλ.: 210 7 2 1 8 2 0 0 - Κιν.: 695 6 7 0 9 3 9 0 www.neuropsych.gr, nidos@neuropsych.gr

Σ υ ν εν τεύ ξεις

με

σ υγγρ α φ είς

Δρακονταειδής, Φ. Δ. /102, 425

διαβάζω

Ε Έκο, Ου. /145 Έρπενμπεκ,’τζ. / 496 Ευαγγελάτος, Σ. / 213 Ζατέλη, Ζ. / 325, 460

in T f3 0 A. /108'

A Αθανασκίιδιίς, Τ. /105 Αλεξάκης, Β. / 363 ΑλεΕαντρέσκου,^Σ. / 408 Αλ^ντε,' 1.7 355 Αμπατζόγλου, Π. / 67

Ζορμπά, Μ. / 402 Ζουράρις, Κ. / 60

θαφόν, Κ. ρ,^505μ 3gg θεοδωρόπουλος, Τα. / 506 Θέρκας, X. / 439 Ίγκλετον, Τ. / 263

Αρανίτσης,^Ε. / 315

ί£ ®

4 Α4( 118

Βαβούρης, Σ. / 85 Βαγενας, Ν./463 Βακαλό, Ε./139, 353 Βαλαωρίτης, Ν. / 79 Βάλζερ Μάρτιν / 496 Βαλτινός, Θ. /116, 426 Βαρβιτσιώτης, Τ. / 115 Βασιλειάδης, Ν./115 Βασιλικός, Β. / 466 Βαψόπουλο^ Γ. θ. /126

Βονιατζόγλου, Σ./372 Βόλκοβιτς, Μ./288, 368 Βαυρνάς, Τ. / 82 Γαλανάκη, Ρ. / 462, 502 Γερμανός, Φρ. / 77, 386 Γεφτουσένκο, Γ. / 225 Γιανναράς, Χρ./144 Γιατασβίλι, Σ. ' m

Δ1/ 542! Καραμανλής, Κ. Καραναστάσης, η., ™ Καρατζαφέρη, I. /122, 497 Καρέλλη, Ζ ./30*, 389

κ2ΡϊστώνηΝ/ / 45807

Κάσδαγλης, Εμμ. / 385 Κάσδαγλης, Ν. /146^ Κατσαρό^, Μ. / 370^ κέζαΐμΛ75ΐς3Γ' /121 Κίλι, Έ. / 391 Κο^όσεβίτς, Ντ. / 283 Κολλιάκου, Δ ./473 Κονομάρα, Λ. / 502 Κοντολέων, Μ. / 383, 497 Κουμούτση, Π. / 473 Κούντερα, Μ. / 364 Κρα?όκη,ΜΔ/3809·402 Κριαράς, Εμμ. / 62*. 459 Κροταέτι,Ν./465 Κώτσιας"τ^3ς88 49981

Δεληγιάννη-Αναί

Οικονομίδης, Φ. / 492 Π Πάβιτς, Μ./270 Παναγόπουλος, Α. / 416 Πανσέληνος, Αλ. / 369 Πανσέληνος, Ασ. / 88* Παπαγγελής, θ. / 499 Παπανιώργης, Κ. / 252, 41 Παηαδίτσας, Δ. /133 Ό Παπαϊωάννου, Δ. / 430 ΠαππάςΤ°/'390

Φόουλς, Τζ. / 378 Φρανέλη, Μ. / 502 Φρεσέτ, Κ. / 503 Φωκάς, Ν. / 387

Πετσάλης-Διομήδης, Θ. / ‘ Πλασκοβιτης, Σ. /112 Πολιτσοπούλου, Ε.-Ι. / 502 Πουλαντζάς Ν./27* Πούλμαν, Φ. / 464 Πρατικάκης, Μ. / 467

,. Μ , κ ι Γ/80* Χιόνης, Α. / 513 ΧουίουρηαΈΧ/383, 504 Χουρμουζιάδου, Ε. / 399 Χόφμαν, Γκ. / 256 Χριστοδούλου, Δ. / 92 Χριστοφιλοπούλου, Αικ. / 32 Χρυσόπουλος, X. 423

Λάζος, X. ^ 424 Λακλάου, Ε. / 324 Λαντέρο, Λ. / 367 Λεονάρδος, Γ. / 393 Λυπουρλής, Δ. / 494

Ρ,μπόκ7 ,Α8/251 Δημητριου, Σ. / 399, 49 Δήμου, Ν ./385 Δουατζής, Γ. / 68

Ρίστοβιτς, Μ. / 492 Ρωμαίος, Γ. / 424

Χάρης, Π./161

αφιέρωμα V T:?

-ψ

, :Έ

' »■

Γιάννης Κορδάτος Μια πνευματική φυσιογνωμία με σπουδαίο έργο Ένα μικρό αφιέρωμα στον ιστορικό Γιάννη Κορδάτο με την ευκαιρία των 50 χρόνων από τον θάνατό του, στις 28 Απριλίου 1961. Το συγγραφικό έργο του Γιάννη Κορδάτου, ενώ γνώρισε μεγάλη επιτυχία μετά τη δεκαετία του ’50, δεν συνοδεύτηκε από τις αντίστοιχες μελέτες. Σήμερα ένα ογκώδες και επιβλητικό έργο, το οποίο καταγράφει την ιδιότυπη πνευματική πορεία του δημιουργού του, αναμένει νέες αξιολογήσεις.

Επιμέλεια: Γιάννης Ν. Μπασκόζος, Σπόρος Κακουριώτης Γράφουν οι: Σπόρος Κακουριώτης, Αλέξης Ζήρας, Παναγιώτης Στάθης, Σταύρος Παναγιωτίδης, Βαγγέλης Χατζηβασιλείου, Χρκτηάνα Μυγδάλη

δ:αφ ιέρω μα

Ο «μεγάλος αφηγππτς»

της μαρξιστικής ιστοριογραφίας Σπύρος Κακουριώτης

ενήντα χρόνια συμπληρώθηκαν ■ Jft φ έτο ς από τον θάνατο του Γιάννη Κορδάτου (Γιάνη, όπω ς ο ίδιος προτιμούσε να ορθογραφεί), αυτού του προμηθεϊκού διανοούμενου της Α ριστερός, αυτοδίδακτου ιστορικού και αναγεννησιακού hom o univer salis. Ο Γ. Κορδάτος γεννήθηκε το 1891 στη Ζαγορά του Πηλίου. Πέρασε τα γυ μνασιακά του χρόνια ανάμεσα σε Σμύρνη, Κωνσταντινούπολη και Βόλο, από το γυμνάσιο του οποίου αποφοί τησε, ενώ στη συνέχεια σπούδασε νο μικά στην Αθήνα. Μέλος του δημοτικιστικού Εκπαιδευτικού Ομίλου και της «Φοιτητικής Συντροφιάς», του πρώ του σπουδαστικού σωματείου, δημοσιεύει για πρώτη φορά, με το ψευδώνυμο Π έτρος Χαλκός, στην Αλεξάνδρεια, το 1917, το φυλλάδιο με τίτλο Η κατήχηση των χωρικών. Την ίδια εποχή αρχίζει να αρθρογραφεί με το ίδιο ψ ευδώνυμο στον Ριζοσπάστη. Έ να χρόνο αργότερα συμμετέχει στο ιδρυτικό συνέδριο του ΣΕΚΕ, του προ δρόμου του ΚΚΕ, του οποίου θα διατελέσει γενικός γραμματέας την πε ρίοδο 1920-1924, ενώ από το 1922 αναλαμβάνει και τη διεύθυνση του Ρι

ζοσπάστη. Για τον Κορδάτο τα χρόνια αυτά «δεν είναι εποχή της ήρεμης εργασίας και σπουδαστηρίου», όπω ς σημειώνει. Αυτή θα έρθει λίγο αργότερα, όταν οι διαφωνίες του με τη γραμμή της Διε θνούς και της Βαλκανικής Κομμουνι στικής Ομοσπονδίας για τη διεκδί κηση εκ μέρους του κόμματος «ανε ξάρτητης Μακεδονίας και Θράκης» θα τον οδηγήσουν στην απομάκρυνση (αν και εκλέγεται γραμματέας από το

ΓΈκτακτο Συνέδριο του 1924, δεν αποδέχεται την εκλογή) και τελικά στη διαγραφή (το 1927) από το ΚΚΕ. Απομακρυσμένος από τα άμεσα πολι τικά καθήκοντα, ο Κορδάτος έβρισκε πια την «ησυχία» που θα του επέτρεπε να ξεδιπλώσει, με ποικίλους θεωρη τικούς και πολιτικούς μαιανδρισμούς, το στόχο που είχε θέσει για τον εαυτό του και το έργο του: τη συγκρότηση μιας μαρξιστικής σύνθεσης για την ελ ληνική ιστορία, το ξεδίπλωμα μιας με γάλης αφήγησης από την αρχαιότητα και το Βυζάντιο μέχρι την εποχή του, η οποία θα μπορούσε να αποτελέσει το «αντίπαλον δέος» για το κυρίαρχο, την εποχή του, σχήμα του Κωνστα ντίνου Παπαρρηγόπουλου. Τον δια νοητικό του αυτό αγώνα ο Κορδάτος τον ενέτασσε στη στοχοθεσία της κομματικής και πολιτικής του στρά τευσης, επιδιώκοντας, όπως χαρακτη ριστικά γράφει ο Βάρναλης, να αποτελέσει «μάθημα και οδηγό και πίστη για το μέλλον». Στο σκοπό αυτό αφιέρωσε ο Κορδά τος τις χιλιάδες σελίδες που συνέγραψε, συγκροτώντας ένα επιβλητικό ιστοριογραφικό έργο, που διακρίνεται για το εντυπωσιακό θεματολογικό και χρονολογικό του εύρος, αλλά και για «αμαρτήματα» που δικαίως του έχουν προσάψει οι κατά καιρούς επικριτές του: λάθη, απλουστεύσεις και θεωρη τικά σχήματα χωρίς επαρκή τεκμη ρίωση συνοδεύουν συχνά πυκνά στις σελίδες του την πολιτική στοχοθεσία και την ιδεολογική χρήση της ιστο ρίας, την ελλιπή χρήση των πηγών και τις ποικίλες αποσιωπήσεις. Αυτός είναι και ο λόγος που η σύγ χρονη ιστοριογραφία δεν ασχολήθηκε

παρά περιθωριακά με το έργο του Κορδάτου, που σήμερα δεν αντιμετω πίζεται ω ς μελέτα τπς ιστορίας αλλά ω ς αντικείμενο τπς ιστορίας τπ ς ιστο ριογραφίας. Γι’ αυτό, άλλωστε, και το έργο του που απασχόλπσε περισσό τερο τπ νεότερπ γενιά ιστορικών ήταν

Η κοινωνική σημασία της Ελληνικής Επαναστάσεως του 1821 και ο επ’ αυ τού διάλογός του με τον Γ. Σκλπρό, καθώς θεωρείται μία κομβική στιγμή για τπ συγκρότηση της ελληνικής μαρξιστικής ιστοριογραφίας (κάτι που γίνεται εμφανές και από τα άρθρα που φιλοξενούνται στο αφιέρωμα του πα ρόντος τεύχους). Τα έργα του Γ. Κ ορδάτου όμως, παρά

τη σκληρή κριτική με την οποία τα υποδέχθηκαν οι διανοούμενοι της εποχής του, γνώρισαν σημαντική εκ δοτική επιτυχία, που συνεχίστηκε και μετά τον θάνατό του: το έργο του επανεκδόθηκε στο σύνολό του, μετά τη μεταπολίτευση, ενώ και οι σημερινές του επανεκδόσεις (και μάλιστα οι συλ λογές δυσεύρετων άρθρων του σε κομματικά έντυπα ή των εισαγωγών του στα έργα αρχαίων ελλήνων συγ γραφέων, που έγραψε για τις εκδόσεις Ζαχαρόηουλος) προσφέρουν την ευ καιρία για μια επανανάγνωση του έρ γου του, τοποθετημένου όμως πλέον στο πλαίσιο της εποχής που δημιουργήθηκε. ■

Εργογραφια Γ. Κορδάτου

ΗΣαπφώ και οι κοινωνικοί αγώνες στη Λέσβο

1924 Η κοινωνική σημασία της Ελληνικής Επαναστάσεως του ί82ί (δ' έκδοση τροποποιημένη, 1946) 1925 Νεοελληνική πολιτική ιστορία 1927 Αρχαίες θρησκείες και χριστιανισμός 1927 Δημοτικισμός και λογιωτατισμός: κοινωνιολογική μελέτη του γλωσσικού ζητήματος(επανέκδοση υπό τον τίτλο Ιστορία του γλωσσικού μας ζητήματος, 1943) 1928 Η Κομμούνα της Θεσσαλονίκης, 13421349 1930 Εισαγωγή εις την ιστορίαν της ελληνικής κεφαλαιοκρατίας Η επανάσταση της Θεσσαλομαγνησίας το 1821 1931 Τα τελευταία χρόνια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας 1932 Ιστορία του ελληνικού εργατικού κινήματος 1939 Εισαγωγή εις την νομικήν επιστήμην 1940 Νέα προλεγόμενα εις τονΌμηρον: κριτική της ιστορίας των ομηρικών επών Τα αρχαία ελληνικά γράμματα 1945 Ο Ρήγας Φεραίος και η Βαλκανική Ομοσπονδία

1946 Οι επεμβάσεις των Άγγλων στην Ελλάδα Ιστορία της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας 1947 Η Παλαιό Διαθήκη στο φως της κριτικής 1953 Ακμή και παρακμή του Βυζαντίου 1954 Η αρχαία τραγωδία και κωμωδία: Ποιες είναι οι κοινωνικές ρίζες του αρχαίου ελληνικού θεάτρου 1955 ΤΑμπελάκια κι ο μύθος για το συνεταιρισμό τους: συμβολή στην οικονομικοκοινωνική ιστορία της Ανατολικής Θεσσαλίας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας 1956-59 Μεγάλη ιστορία της Ελλάδας, 13 τόμοι ig 6o Ιστορία της επαρχίας Βόλου και Αγιάς: από τα αρχαία χρόνια ώς τα σήμερα 1962 Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας: από το 1453 ώς το ig6i 1964 Σελίδες από την ιστορία του αγροτικού κινήματος στην Ελλάδα 1975 Ιησούς Χριστός και χριστιανισμός 2009 Αρθογραφίες στην κομμουνιστική επιθεώρηση 1921-1924 2010 Αρχαίοι έλληνες συγγραφείς

διαφ ιέρω μα

Συγχρονισμοί και αναχρονισμοί

στις αντιλήψ εις του Γιάννη Κορδάτου ΑλέξηςΖήρας

ν υπήρχε ένα επιχείρημα που μπορούσε να συνδέσει τη συλ λογιστική των εμπνευστών τής πριν από λίγους μήνες τηλεοπτικής σειράς 1821 με την αριστερά, σκέπτομαι ότι οι απόψεις τους για τις αστικές απαρ χές της επανάστασης θα μπορούσαν να είχαν βρει στηρίγματα σ τις παλαιότερες εργασίες του Γιώργου Σκλη ρού (1878-1919), Το κοινωνικόν μας ζήτημα (1907), και του Γιάννη Κορ δάτου, Η κοινωνική σημασία της Ελ

ληνικής Επαναστάσεως του 1821

8°

(1924). Βέβαια, υπάρχει μια σημαν τική διαφορά ανάμεσά τους, που ίσως δεν έχει προσεχθεί αρκετά από τη μαρξιστική ιστοριογραφία της προηγούμενης εκατονταετίας: το ότι ο Σκληρός είχε ένα αρκετά διαφορε τικό ορίζοντα από τον Κορδάτο όταν αναφερόταν στον 18ο αιώνα και στη διαμόρφωση της ελληνικής αστικής τάξης. Η εμπορευματική τάξη του Κοινωνικού μας ζητήματος, παρά τον έντονο εθνισμό της και τους ισχυ ρούς δεσμούς της με την «φυλετική», αρχαιοελληνική και βυζαντινή παρά δοση, ήταν η αστική κοσμοπολίτικη τάξη του περιφερειακού ελληνισμού, μια τάξη ιδεολογικά καθορισμένη σχεδόν αποκλειστικά από τη μεταπρατική της ταυτότητα στον ευρύ τερο χώρο της Μεσογείου και σε ορι σ μένες πόλεις-κλειδιά όπου ήταν συγκεντρωμένο το ελληνικό στοι χείο. Ενώ, αντίθέτως, ο Κ ορδάτος στη δική του μελέτη, γραμμένη αρ κετά χρόνια αργότερα και μέσα από το πρίσμα μιας υλιστικής ανάλυσης που έβαζε σε εξέχοντα ρόλο τον αγροτικό χαρακτήρα του μεγαλύτε

ρου μέρους του συνολικού πληθυ σμού, είχε ω ς ορίζοντα της ανάλυσής του ένα πλέγμα εμβρυω δών αστικών μορφωμάτων, σε διάφορα μέρη της τουρκοκρατούμενης χώ ρας και πρ ο σανατολισμένων ήδη σε μορφές πα ρ αγωγής που έρχονταν σε ρήξη με την παραδοσιακή φεουδαρχική σύν θεση των τοπικών κοινωνιών. Σύμ φωνα με τον Κορδάτο, για να «παί ξουν» τον ιστορικό τους ρόλο και να μετεξελιχθούν μελλοντικά σε τάξη κεφαλαιοκρατική -ό π ω ς έλεγε και ο Γκεόργκι Β. Πλεχάνοφ στην Υλιστική αντίληψη της Ιστορίας (1895)- έπρε πε, κατ’ αναλογία, να αντιστρατευθούν τόσο την τουρκική επικυριαρχία όσο και τα «φεουδαρχικά τοπικά στοιχεία». Ανεξάρτητα από τα δια φορετικά σημεία εκκίνησης που είχε με τον Σκληρό, έκρινε και εκείνος ότι το 1821 ήταν μια εξέγερση ή μια επα ναστατική διαδικασία υποκινημένη από τη δυναμική της ιδιόμορφης ελ ληνικής αστικής τάξης, ιδιόμορφης στην περίπτωσή του ω ς προς το ότι ήταν περισσότερο όμορη και σχετική με την αγροτική παρά με την κα θαυτό αστική κοινωνία, την κοινωνία των πόλεων του 18ου αιώνα1. Κάτι που, ώ ς ένα βαθμό, είχε τις αντιστοι χίες του, τηρουμένων των αναλογιών, με τον χαρακτήρα της τσαρικής Ρω σίας πριν το 1917. Και ω ς προς τον Γεώργιο Σκληρό, η σύντομη ζωή του δεν τον γλύτωσε τελείως από την κατηγορία του ρεφορμιστή διανοούμενου, καθώς ξε κίνησε από τον μαρξισμό και τις ερ μηνευτικές θέσεις του δασκάλου του στη Μόσχα, Γκ. Β. Πλεχάνοφ2, θεω-

ρώντας ότι το καθεστώς μιας χώρας είναι συνδυασμός των κοινωνικών σχέσεων και των υλικών συνθηκών που αυτές εκφράζουν, για να μεταβάλει όμως αρκετά τις πολιτικές του αντιλήψεις, κλίνοντας πρ ο ς μια πε ρισσότερο ανθρωποκεντρική-κοινωνιολογική άποψη για το ρόλο και τη συμβολή της πολιτικής ηγεσίας στα

Σύγχρονα προβλήματα του ελληνι σμού (1919)3. Ο ίδιος ο Κορδάτος, ο μελλοντικός αποσυνάγωγος της Αρι στερός, που αντιμετώπισε αρκετές φ ορές στη ζωή του την κατηγορία του ρεφορμιστή, αναγνώριζε τον Σκληρό ώς το τέλος της ζωής του ως έναν από τους τρεις δασκάλους του4, αφού αφιέρωσε και σ’ αυτόν την

Ιστορία της νεοελληνικής λογοτε χνίας (1961), είχε σταθεί την εποχή εκείνη αρνητικά απέναντι στη με λέτη, μολονότι, όπω ς θα δούμε στη συνέχεια, κάθε άλλο παρά ήταν αντί θετος στην Ιστορία του στο ρόλο που μπορούσε να παίξει η προσωπικό τητα ενός συγγραφέα ω ς προς την προώ θηση των «αληθειακών» ιδεών. Θεωρούσε ότι ο Σκληρός έκανε με γάλες εκχωρήσεις στην ιδεαλιστική σύλληψη της ιστορίας. Οτι τοποθε τούσε τον Ελευθέριο Βενιζέλο στη θέση του ηγέτη-εκφραστή της ελλη νικής αστικής τάξης, εισάγοντας έτσι τον αστάθμητο υποκειμενικό-ψυχικό παράγοντα του αρχηγού ενός κόμ ματος στους όρους διαπάλης μιας κοινωνίας που πρέπει να είναι αντι κειμενικοί!5 Η κάθετη αυτή αντίθεση πρ ος την προσωποποίηση των ιστο ρικών ρόλων ασφαλώς ήταν συνεπής προς την τότε, στη δεκαετία του

1920, στροφή του ΚΚΕ πρ ος τη μαζική αντίληψη της έννοιας ενός επαναστατικού κόμματος. Η εδραίωση του χαρακτήρα ενός πολιτικού φ ο ρέα που απευθύνεται στο λαό, όπω ς φαίνεται από τις μετέπειτα επιλογές της ηγεσίας του, επηρέασε άμεσα και το φλέγον ζήτημα της καθοδήγησης, ω ς πρ ο ς το οποίο το ενδιαφέρον του Κορδάτου ήταν αυτονόητο. Μάλι στα, παρά το ότι το 1924 παραμερί στηκε από γενικός γραμματέας και το 1927 διαγράφηκε, έχοντας αντι μετωπίσει κατηγορίες σε πολλά ανυ πόστατες ή τελείως χαλκευμένες, όπω ς η συνήθης τακτική στην εκκα θάριση των ηγετικών στελεχών6, η μεθοδολογία του ω ς προς την ιστο ριογραφική έρευνα δεν άλλαξε. Παρέμεινε καθοδηγητική. Εστιασμένη στο όραμα ενός λαού που θα ανα λάμβανε κάποια στιγμή το ρόλο του καταλύτη. Ακόμα και όταν αργότερα συνεργάστηκε με έντυπα που η πο λιτική τους γραμμή ήταν κάθετα αν τίθετη πρ ο ς την μπολσεβικική-σταλινική, όπω ς η Νέα Επιθεώρηση του Α ντρέα Ζεβγά/Αιμίλιου Χουρμούζίου. Δεν άλλαξε η οπτική του και μετά

Γιάννης κορδάτος 1891-1961

διαφ ιέρω μα

από την πάροδο δεκαετιών. Γράφοντας τον «Πρόλογο» στην Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας την άνοιξη του 1961, λίγο πριν από το θάνατό του, είχε αναμφίβολα μπροστά του το ίδιο ακριβώς δίλημμα που τον απασχολούσε και στον μεσοπόλεμο, όταν έγραφε Τα τελευταία χρόνια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας (1931): η κατά το δυνατό απλούστευση των βασικών τάσεων, ώστε να μπορεί ο μέσος αναγνώστης να πληροφορηθεί και να ενισχύσει το ήδη πολιτικά προ σανατολισμένο γνωσιακό του πεδίο: «Γράφω για το λαό. Είμαι εργάτηςερευνητής που έβαλα σκοπό της επι στημονικής σταδιοδρομίας μου τη μόρφωση του λαού [...] Πιστεύω πω ς το κάθε βιβλίο, επιστημονικό και λο γοτεχνικό, πρέπει να εξυπηρετεί τις μορφωτικές ανάγκες των μαζών. Τα φλέγοντα προβλήματα και τις προ εκτάσεις τους δε συγχωρείται να τα παραβλέπουμε και να τα παρασιω πούμε»7. Αυτά το 1961, όταν πια είχε αρχίσει και στις αισθητικές ζητήσεις της ελληνικής Α ριστερός μετά τον εμφύλιο να συζητείται έντονα το θέμα της ηθικής της τέχνης, ω ς φαι νομένου που δεν είναι δυνατό να συ νοδεύει υποχρεωτικά μια ορισμένη κοινωνική τάξη, ένα θέμα που πρώ το ς είχε επιχειρήσει να δείξει ο κριτι κός Μανόλης Λαμπρίδης8. Η δίτομη

Ιστορία της νεοελληνικής λογοτε χνίας κατά κάποιον τρόπο ήταν το κύκνειο άσμα του Γιάννη Κορδάτουτον απασχόλησε από τα χρόνια της Κατοχής, αλλά έμμεσα φαίνεται ότι κατευθύνθηκε πρ ο ς τα εκεί παρακι νημένος από την επίσης δίτομη έκ

δοση της Ιστορίας του Κ. Θ. Δημαρά, το 1949, θεωρώντας ότι εξακολου θούσε να υπάρχει ένα κενό στη σ χε τική μεταπολεμική ιστοριογραφία, αφού οι άλλες Ιστορίες δεν πληρού σαν την απαραίτητη, κατ’ εκείνον, προϋπόθεση της εφαρμογής της υλι στικής μεθόδου. Το δηλώνει άλλω στε εξαρχής, παρά το ότι πληροφο ρεί τον αναγνώστη του σ τη συνέχεια ότι για να κατανοήσει και να κατατο πιστεί πληρέστερα για τη συμβολή των συγγραφέω ν ω ς πρ ος τη δημι ουργία του αντίστοιχου χρονικά πο λιτισμικού πεδίου προστρέχει (παραδόξως) στη βοήθεια της κοινωνικής ψυχολογίας. Επιστρέφει δηλαδή του λάχιστον στο δίλημμα του 1919 και στη μελέτη του Σκληρού για τα Σύγ

χρονα προβλήματα του ελληνισμού, για να επανεκτιμήσει το πρόβλημα της σ χέσης μεταξύ έργου και κοινω νικού καθορισμού του! Ετσι, «η μέ θοδός μου στην έρευνα των πρ ο βλημάτων και στην αξιολόγηση της λογοτεχνίας μας είναι η μαρξιστική. Για να βγάλω σωστά συμπεράσματα αρχίζω από τη μελέτη της πολιτικής, οικονομικής και κοινωνικής ιστορίας, και, παράλληλα με τα δοσμένα στοι χεία, πρ οσ παθώ να κατατοπιστώ στην κοινωνική ψυχολογία των τά ξεων και ομάδων που εκφραστές της είναι οι άνθρωποι των Γραμμάτων»9. Τέτοιες επιστροφές, τέτοιες αναθεω ρήσεις της εργαλειακής βάσης πάνω στην οποία στηρίζεται η παραγωγή, τέτοιες αντιφάσεις τελικά, δεν ήταν σπάνιες στον τεράστιο όγκο των θε μάτων με τα οποία καταπιάστηκε ο Κορδάτος, ιδίως μετά το 1925. Ό πω ς

έχουν κρίνει αρκετοί ιστορικοί που ασχολήθηκαν στα προηγούμενα χρό νια με τις βασικές του εργασίες, την

Ιστορία του γλωσσικού ζητήματος (1943) αλλά και την πρώιμη Κοινω νική σημασία της Ελληνικής Επαναστάσεως, που είχε έναν όλως εμβληματικό ρόλο για όλα τα επόμενα βι βλία του, καθώ ς ήταν η αφορμή να εκδιωχθεί από το ΚΚΕ αλλά και να επισύρει τον αφορισμό της Ιερός Συ νόδου, οι μικρές ή μεγάλες μετατο πίσεις του φανέρωναν μια αβεβαι ότητα ως πρ ο ς τον ίδιο τον επιστη μολογικό του οπλισμό. Θα μπορού σαμε όμως να υποθέσουμε βάσιμα ότι η αβεβαιότητα αυτή προερχόταν επίσης από την έντονα αμφίλογη σχέση του με τη μητρική Αριστερά, από την οποία δεν θέλησε να κόψει ποτέ τελείως τον ομφάλιο ιδεολογικό του λώρο. Παρά το ότι η υποδοχή του ευρύτερου κοινού ήταν σχεδόν πάντοτε θερμή, και τούτο κυρίως λόγω του ότι η στράτευσή του στο όραμα της καλλιέργειας του λαού τον έκανε να μορφοηοιεί τη γραφή της ιστορικής έρευνας ω ς αφήγηση, συ χνά διανθισμένη με τερπνά σχόλια και υφασμένη με χιούμορ και πάθος, τόσο οι αποσιωπήσεις όσο και οι υπερτονισμοί του πολύ συχνά π ρ ο σ διορίζονταν από τη βαθύτερη ανάγκη της ειδικής αποδοχής. Και τούτο διότι οι λόγιοι και διανοούμενοι της εποχής του, μαρξιστές ή φιλελεύθε ροι, για τους δικούς τους λόγους ο καθένας, συμφωνούσαν ω ς προς τις επιφυλάξεις που έτρεφαν για την εηάρκειά του10. Πράγματι, ο σημερινός αναγνώστης

Το εξώφυλλο της πρώτης έκδοσης (1907) «Το κοινωνικό μας ζήτημα» του Γ. Σκληρού.

της Ιστορίας της νεοελληνικής λογο τεχνίας, αηοστασιοηοιημένος από τις εντάσεις μιας μεγάλης περιόδου του 2 0 ού αιώνα, όπου οι ιδεολογικές στρατεύσεις πολύ συχνά προσωποποιούνταν, δύσκολα θα μπορούσε να δεχτεί την ακραιφνή μαρξιστική της μέθοδο ή την έστω μετριασμένη, σ ο σιαλιστική. Ο ίδιος ο Κορδάτος δια χωρίζει τη θέση του από τους «ιδεα λιστές ιστορικούς και κριτικούς», όπω ς και από «τους αριστερούς που δίνουν μηχανιστικές αναλύσεις και εξηγήσεις στην πορεία των νεοελλη νικών γραμμάτων», θέτοντας ω ς κα θήκον του κριτικού και του ιστορικού την εξακρίβωση του ποια είναι η «κοινωνική τοποθέτηση» και ποιος ο «ιδεολογικός προσανατολισμός του κάθε λογοτέχνη»11. Αλλά αυτή η καταρχάς μικρή υποχώρησή του από τις δογματικές ζντανοφικές θέσεις που εξακολουθούσαν να κυριαρχούν στην επίσημη γραμμή της μεταπολε-

δ:αφιέρω μα

μικής αριστερός λειτουργεί μόνο κατά περίπτωση. Αντιμετωπίζει με πλήρη και τελικά ανεξήγητη απα ξίωση ορισμένες στιγμές αιχμής της σ ύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας: «Μεγάλοι πεζογράφοι και ποιητές δεν αναφάνηκαν τον περασμένο [19ο] αιώνα»12. Αλλά και αντιμετωπί ζει ω ς μαύρα πρόβατα ορισμένους ποιητές και πεζογράφους που είναι εμβληματικοί για τα γράμματά μας, όπω ς τον Κ. Π. Καβάφη, τον Αλέ ξανδρο Παπαδιαμάντη και τον Κ. Γ. Καρυωτάκη, χρησιμοποιώντας για την διαγνωστική του αυτοσχέδιες και αστήρικτες υποθέσεις, που ήταν από τα πράγματα απολύτως δυσλειτουργικές και αναχρονιστικές για την εποχή στην οποία εκδόθηκε η Ιστο ρία του. Δειγματοληπτικά και μόνο σταχυο λογώ μερικές από τις κρίσεις του για τον Παπαδιαμάντη και τον Καβάφη, τους οποίους, εφαρμόζοντας την έμ μονη διπλή αντίθεση υγεία - νοσηρό τητα, πρόοδος - παρακμή, δεν απο δεχόταν, καθώς τους θεωρούσε τυ πικούς εκπροσώπους της αστικής παρακμής: «Από τα διηγήματά του ο προσεκτικός μελετητής [του Παηαδιαμάντη] θα βγάλει το συμπέρασμα πω ς στην εφηβική του ηλικία ερω τεύτηκε παράφορα. Δε γνώρισε όμως σ ’ όλη την πληρότητα τη σεξουαλική ζωή. Ίσως στην εφηβική του ηλικία “αμάρτησε” με κάποια Σκιαθοηούλα»13· «όταν ήρθε στην Αθήνα να σπουδάσει ήταν τραυματισμένος ψυ χικά»· «οι ψυχικές του ανωμαλίες δεν τον αφήσαν να δει κατάματα την πραγματικότητα τη ς αθηναϊκής

ζωής»14. Ή, συμπερασματικά, με μια εντυπωσιακή απόσβεση της υλιστι κής μεθόδου και προσεταιρισμού της άποψης που ήδη είχε διατυπώσει ο Κ. Θ. Δημαράς στη δική του Ιστο ρία, ότι οι εξέχουσες μορφές παρά γουν ιδέες και διαμορφώνουν συνει δήσεις: «Ο Παπαδιαμάντης δεν ήταν πνευματικός ηγέτης που έθεσε πρ ο βλήματα»15. «Ο καβαφισμός είναι απόστημα της λογοτεχνίας μας και πρέπει να αηοκοηεί. Πιστεύω πω ς θαρθεί καιρός που ο Καβάφης θα ξεχαστεί, όπω ς ξεχάστηκαν ο Αχ. Πα ράσχος και άλλοι ποιητές που είχαν μεγάλη δημοτικότητα [...] Μόνο για την περιγραφή και εξύμνηση της σ ε ξουαλικής διαστροφ ής πρέπει να θαυμάζουν τον Καβάφη, γιατί τα ποιήματά του δεν εκφράζουν καθόλου μεγάλες ιδέες»16. ■

1Η κριτική που δέχθηκε από το κόμμα, πριν από τη διαγραφή του από το ΚΚΕ και μετά την κυκλοφορία της μελέτης του για την Κοινωνική σημασία της Ελ ληνικής Επαναστάσεως του ί82 ί, αφο ρούσε και το ζήτημα της έκκεντρης θέσης του για τη δομή της αστικής κοι νωνίας. Βλ. σχετικά με την ιστοριογρα φική του συμβολή το άρθρο του Δημήτρη Δημητρόπουλου, «Γιάννης Κορδάτος, καθοριστική παρουσία στη νεότερη ιστοριογραφία», στον συλλο γικό τόμο Πρόσωπα του 2θού αιώνα. Έλληνες που σημάδεψαν το ν 2θό αιώνα. Νέα Σύνορα, 2οσο. 2Ο Πλεχάνοφ αξίζει να σημειωθεί ότι υπήρξε καθοδηγητής και του Β. I. Λένιν σε ζητήματα μαρξικής θεωρίας. Η επίδραση αυτή διακρίνεται ιδιαίτερα στο κλασικό βιβλίο του τελευταίου Τρία άρθρα για τον μαρξισμό.

3Στην ουσία όμως ο Σκληρός ακολού θησε και ως προς αυτήν τη «μαρξι στική απόκλισή» του τον Πλεχάνοφ. Η ευμενής υποδοχή του Βενιζέλου ως προσωπικότητας καταλυτικής στο γί γνεσθαι της ελλαδικής πολιτικής σκη νής, μετά το κίνημα του Γουδή το 1909, προσπάθησε να ακολουθήσει την πρώιμη ανάλυση του Πλεχάνοφ, Σχετικά μ ε το ζήτημα του ρόλου της προσωπικότητας στην Ιστορία (i 8g8). Αλλά η ανάλυση αυτή μετά το igig, όταν δημοσιεύτηκαν τα Σύγχρονα προβλήματα του ελληνισμού, είχε ήδη συναντήσει τις αντιρρήσεις του Κορδάτου, όπως και του κόμματος, καθώς ήταν σφόδρα ασύμπτωτη με τον λαϊκό μπολσεβίκικο χαρακτήρα που περνού σαν προς τα μέλη και τα στελέχη οι ιδεολογικές πλατφόρμες του κόμμα τος, διερμηνεύοντας, όπως ήταν συ νηθισμένο, τις επικρατούσες τάσεις της Μόσχας. 4Οι άλλοι δύο ήταν: ο Δημήτρης Γληνός, καθηγητής του στο Ελληνογερμανικό Λύκειο Γιαννίκη στη Σμύρνη, όπου ο Κορδάτος είχε σταλεί από την οικογένειά του το ig o 7-ig o 8, λόγω του δύσκολου χαρακτήρα του. Σ’ αυτόν, όπως λέει, οφείλει τη στροφή του προς τη δημοτική. Δάσκαλός του υπήρξε και ο Βασίλης Μυστακίδης, κα θηγητής του στην Ιστορία στο Ελληνογαλλικό Λύκειο Χατζηχρήστου στην Κωνσταντινούπολη, όπου στάλθηκε έπειτα, το ig io -ig n . Στον Μ υστακίδη αναφέρει πως οφείλει την αγάπη του για τις ιστορικές μελέτες. Πάντως, στην παρέμβαση του Σκληρού ο Κορ δάτος χρωστούσε την πρώτη εκδοτική του εμφάνιση, με το φυλλάδιο Η κατή χηση των χωρικών, που εκδόθηκε στην Αλεξάνδρεια το igi7 με το ψευ δώνυμο Πέτρος Χαλκός και την οικο νομική χορηγία του Στέφανου Πάργα, διευθυντή του περιοδικού Γράμματα και προσωπικού φίλου του Σκληρού. Με αυτό το ψευδώνυμο ο Κορδάτος δημοσίευσε, εκτός από τα Γράμματα,

στο αθηναϊκό περιοδικό Νέοι Βωμοί, αλλά και στον Ριζοσπάστη, προτού αναλάβει, το ig 2i, τη διεύθυνση της εφημερίδας. Ας σημειωθεί εδώ επι πρόσθετα ότι, κατά την περίοδο που δημοσιεύει ο Κορδάτος στα Γράμματα, ο Πάργας είχε αλλάξει άρδην το χαρακτήρα του περιοδικού, καθοδηγούμενος και σ’ αυτό από τον Σκληρό και από τους σοσιαλιστικούς κύκλους των διανοουμένων της Αλε ξάνδρειας. 5Βλ. Κώστας Βεργόπουλος, Εθνισμός και οικονομική ανάπτυξη. Η Ελλάδα στο μεσοπόλεμο, Εξάντας, ig 78, σελ. 122 . Όπου παρατίθεται και το εξής από σπασμα από τα Σύγχρονα προβλήματα του ελληνισμού: το βενιζελικό κόμμα είναι «το κατεξοχήν κόμμα της μεγά λης και μεσαίας ιδίως αστικής τάξεως, που θέλει βίο συγχρονισμένο, προ οδευτικό, για ν’ αναπτύξει τις δουλειές της, το εμπόριό της, τη βιομηχανία, τη ναυτιλία και τις χρηματιστηριακές επι χειρήσεις της». 6Βλ. Φίλιππος Ηλιού, «Η ιδεολογική χρήση της ιστορίας. Σχόλιο στη συζή τηση Κορδάτου-Ζεύγου», περιοδικό Αντί, τχ. 4δ, ig 76. 7«Πρόλογος», σελ. 15 . 8Μ. Λαμπρίδης, «II gran rifiuto. Καβάφης, Βάρναλης, Καρυωτάκης και η πα ρακμή», Επιθεώρηση Τέχνης, Ιούλιος 1955- Βλ. και II gran rifiu to . Κριτικά μελετήματα, Έρασμος, ig799«Πρόλογος», σελ. 12 . '° Βλ. Παναγιώτης Νούτσος, Η σοσιαλι στική σκέψη στην Ελλάδα από το 7875 ώς το 7974. Γνώση, 1992. Πολλές ανα φορές, ιδιαίτερα στον δεύτερο και στον τρίτο τόμο. " «Πρόλογος», ό.π. 12«Πρόλογος», ό.π., σελ. 75. 13Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, σελ. 399,4Ό.π., σελ. 406 . ’5'Ο.π., σελ.407. ,6Ό.π., σελ. 6o 8-6og.

δ:αφιέρω μα

Το Εικοσιένα του Κορδστου

πριν και μετά τον πόλεμο Παναγιώτης Στάθης

Γιάw nς Κ ορδάτος υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους δια νοούμενους της ελληνικής αριστε ρός1. Το μεγαλύτερο και σημαντικό τερο μέρος του έργου του επικεν τρώνεται στη διερεύνηση της νεοελ ληνικής ιστορίας. Ο Κορδάτος ςει και δημιουργεί σε μια περίοδο που προσ λαμβάνεται ω ς επαναστατική από πολλαπλά ιδεολογικά περιβάλλοντα. Ο ιστορικός περίγυρος ευνοεί αυτήν την πρόσληψη: η Οκτωβριανή Επα νάσταση, η εκρηκτική μεσοπολεμική περίοδος με τα πολλά και ιδεολογικώ ς ποικίλα κινήματα τόσο στο διε θνή χώρο όσο και στην Ελλάδα, οι επαναστατικές αλλαγές σε πολλές χώ ρες μετά τον Β' Παγκόσμιο πό λεμο, η εν δυνάμει επαναστατική συγκυρία στην Ελλάδα την ίδια πε ρίοδο. Η Ο κτωβριανή Επανάσταση άνοιξε το δρόμο ώστε πολλοί αρι στεροί, αναλύοντας τη συγχρονία με βάση τη θεωρία των σταδίων, να θε ωρούν ότι επίκειται η σοσιαλιστική επανάσταση. Σε αυτό το πλαίσιο ο Κορδάτος, ασπαςόμενος κι ο ίδιος την παραπάνω ανάλυση, θέτει στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος του το επαναστατικό φαινόμενο: μεταφρά ζει το Κομμουνιστικό μανιφέστο των Κ. Μαρξ και Φρ. Ένγκελς (1927), γρά φει μελέτες για παλαιότερες κοινωνι κές επαναστάσεις (Η κομμούνα της Θεσσαλονίκης, 1342-1349,1928' Αρ

χαίες θρησκείες και χριστιανισμός, 1927- Ιησούς Χριστός και χριστιανι σμός, 1975), κυρίως όμως μελετά την ελληνική επανάσ τασ η του 1821. Πολλά έργα του αναφέρονται άμεσα ή έμμεσα, ολόκληρα ή σε μεγάλο

τμήμα τους, στο Εικοσιένα2. Άλλω στε το σημαντικότερο έργο που προκάλεσε τις μεγαλύτερες αντιδράσεις, θετικές ή αρνητικές, και άσκησε τη μεγαλύτερη επίδραση στη διαμόρ φ ωση της ελληνικής ιστοριογραφίας είναι Η κοινωνική σημασία της Ελλη νικής Επαναστάσεως του 1821, που εξέδωσε το 19243. Δεν ήταν ο πρώ τος που εφάρμοσε τη μαρξιστική μέθοδο στη προσέγγιση της επανάστασης. Είχε προηγηθεί ο Γεώργιος Σκληρός στα 1907, το έργο του οποίου επηρέασε καθοριστικά τον Κορδάτο4. Πολλές μάλιστα από τις θέσεις του Σκληρού για την επα νάσταση του 1821 απαντούν σχεδόν αυτούσιες στην Κοινωνική σημασία της Ελληνικής Επαναστάσεως, με κύ ρια, βεβαίως, τη βασική ερμηνευτική θέση του Εικοσιένα ω ς αστικής επα νάστασης που προκλήθηκε «υπό της πρω τοφανούς οικονομικής ευεξίας των έσω και έξω αστικών στοιχείων, της αφυπνίσεως του εθνικού φ ρονή ματος ιδίως εις τας ανεπτυγμένος τά ξεις και τους λογίους του έθνους»5. Αντιστοίχως, στο σχήμα του Κορδάτου η επανάσταση του 1821 ήταν αστική και οφειλόταν στη συγκρό τηση μιας ελληνικής αστικής τάξης στον όψιμο 18ο αιώνα, η οποία με τη σειρά της οφειλόταν στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων. Ό ταν η αστική τάξη κατέσ τη οικονομικά ισχυρή, επιδίωξε και την άνοδό της στην πολιτική εξουσία. Κύριο εμπό διο ήταν η κυριαρχία του οπισθοδρομικού φεουδαρχικού οθωμανικού καθεστώτος. Φ εουδάρχες ήταν οι τούρκοι μπέηδες και αγάδες, αλλά

και οι έλληνες κοτσαμπάσηδες και ο ανώτερος κλήρος. Έτσι, η ελληνική αστική τάξη, επηρεασμένη από τις ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης, οργάνωσε εθνική επανάσταση με σ τόχο αφ ενός την εκδίωξη των Τούρκων και αφετέρου την αποτί ναξη του φεουδαρχικού συστήματος. Οι Φιλικοί, εκπρόσωποι της αστικής τάξης, παρέσυραν στην επανάσταση τους κοτσαμπάσηδες και τους κλη ρικούς διαδίδοντας ότι η φεουδαρ χική Ρωσία υποστηρίζει το κίνημά τους. Σύμφωνα με την ανάλυση του Κορδάτου, μετά την κατάλυση του τουρ κικού ζυγού η επανάσταση συνεχί στηκε στο εσωτερικό μέτωπο. Με αυτή τπν έννοια, οι εμφύλιοι πόλεμοι συνιστούν σ ύγκρουση ανάμεσα σ τους ασ τούς (κυρίως νησιώ τες, Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο, Ιωάννη Κωλέττη κ.λη.) και τους φ εουδάρχες για την εξουσία και τη μορφή του πο λιτεύματος. Η αστική τάξπ επιδίωκε την εγκαθίδρυση κοινοβουλευτικών δημοκρατικών θεσμών, ενώ οι φεου δάρχες ήθελαν μοναρχία. Ο Κολοκοτρώνης, μολονότι προσέφ ερε μέγι στες στρατιωτικές υπηρεσίες στον αγώνα, συντάχτηκε με τους κοτσα μπάσηδες, συγκεντρώνοντας γύρω του και τους άλλους μοραΐτες οπλαρ χηγούς. Ο κατώτερος λαός δεν είχε συνείδηση τάξης και ακολουθούσε ασυνείδητα τα ιδανικά της επικρατούσας σε κάθε επαρχία οικονομικής τάξπς. Χωρίς να έχει ιδέα για τπν επα νάσταση, εκβιάστηκε να συμμετάσχει από τους εφοπλιστές, τους εμ πόρους, τους προεστούς και τους

οπλαρχπγούς. Οι αστοί συμβιβάστπκαν με τους κοτσαμπάσηδες στην εκλογή του Κ αποδίστρια αφ ενός «λόγω του κινδύνου που διέτρεχεν η Επανάστασις να εκφυλισθή και να καταστολή οικτρώς εκ της στάσεως των Πελοποννησίων κοτσαμπάσηδων, αφ’ ετέρου διότι δεν εγνώριζον τον δεσποτικόν χαρακτήρα του Καποδιστρίου». Ο Καποδίστριας, αντι δραστικών και μοναρχικών φ ρονη μάτων, κυβέρνησε δικτατορικά ακο λουθώντας ρωσόφιλη πολιτική. Φέρθηκε εξευτελιστικά τόσο στους φιλε λεύθερους Υδραίους όσο και στους κοτσαμπάσηδες Μανιάτες, που αμφότεροι είχαν προσφέρει πολλά στον αγώνα. Έτσι συγκροτήθηκε αντιπο λίτευση, αφενός, από τους νησιώτες που δεν ανέχονταν τον απολυταρ-

Έλληνες ενώ χτίζουν ταμπούρια πριν από τη μάχη με τους Τούρκους,

!©s| Γιάννης Κορδστος

διαφ ιέρω μα

χικό συγκεντρωτισμό του κυβερνήτη και, αφετέρου, από τους κοτσαμπάσηδες, κυρίως της Μάνης, οι οποίοι αντιλαμβάνονταν την ανεξαρτησία ως συνέχεια της αναρχίας και ασυ δοσίας που απολάμβαναν επί τπς οθωμανικής κυριαρχίας. Η κατάληξπ ήταν η δολοφονία του κυβερνήτη. Ο Καποδίστριας χτύπησε τις δημοκρα τικές παραδόσεις τπς επανάστασπς και το φιλελεύθερο πνεύμα τπς, ενισχύοντας έτσι, έμμεσα, τον «φεου δαρχικό κοτσαμπασιδισμό». Η στάσπ των ευρωπαϊκών δυνάμεων απέναντι στην επανάσταση καθορί στηκε μόνον από τα συμφέροντά τους. Με αυτήν τπν έννοια, ο ρόλος τους ήταν συνολικά αρνητικός, μο λονότι ο ανταγωνισμός τους ω φ έ λησε σε ορισμένες περιπτώσεις την επανάσταση. Συμπερασματικά, σύμφωνα με τον συγγραφέα, η επανάσταση ωφέλησε τον εργαζόμενο λαό διότι τον απάλ λαξε από τον τουρκικό ζυγό και εν μέρει από τον φεουδαρχισμό. Η αστική τάξη αγωνίστηκε επί μακράν εναντίον του φεουδαρχισμού, αλλά, όταν κατέλαβε μόνπ τπς την εξουσία το 1844 και, προκειμένου να τη δια τηρήσει ανεμπόδιστα, προέβπ σε ορισμένους συμβιβασμούς με τους κοτσαμπάσπδες εις βάρος των λαϊ κών μαζών. Από το 1880 η αστική τάξη μετασχηματίζεται σε βιομηχα νική κεφαλαιοκρατική τάξη, εντείνοντας την εκμετάλλευση της εργα τικής τάξης και των φτωχώ ν αγρο τών. Έτσι, η εκτίμηση που προκύπτει από την ιστορική αυτή αφήγηση για τη μεσοπολεμική ελληνική κοινωνία

είναι ότι ο αστικός μετασχηματισμός έχει ολοκληρωθεί ενώ, βάσει της θ ε ωρίας των σταδίων, η επερχόμενη επανάσταση θα είναι σοσιαλιστική. Απέναντι λοιπόν στπν παραδοσιακή εθνική ιστοριογραφία, ο Κορδάτος, αναλύοντας την ελληνική ιστορία με βάση την πάλη των τάξεων, αφενός, χαρακτηρίζει το Εικοσιένα ω ς κοινω νική επανάσταση, αφετέρου, χρονο λογεί τη συγκρότηση του ελληνικού έθνους στον 19ο αιώνα, αρνούμενος το παηαρρηγοπούλειο σχήμα της εθνικής συνέχειας6. Το έργο του Κορδάτου γνώρισε με γάλη απήχηση, πολύ μεγαλύτερη από του Σκλπρού, εφόδιασε τους κομ μουνιστές της εποχής με ισχυρό ιστορικό οπλισμό, προσήλκυσε νέ ους ανθρώπους στην αριστερά, αλλά δημιούργησε και έντονες αντιδρά σεις στο αντίπαλο ιδεολογικό στρα τόπεδο. Κοντολογίς άλλαξε το ιστο ριογραφικό τοπίο τπ ς νεοελληνικής ιστορίας. Η απήχηση του έργου οφεί λεται στη συγκυρία έκδοσής του: σε μια περίοδο δπλαδή όπου, μετά τπ Μικρασιατική καταστροφή και το τέ λος τπ ς Μεγάλπς Ιδέας, η ελληνική διανόηση έχει ανάγκη να επανεξετά σει τους όρους της εθνικής ιδεολο γίας και τα χαρακτηριστικά της εθνι κής ταυτότητας από εκσυγχρονι στική οπτική γωνία, ενώ παράλληλα ενδυναμώνεται το εργατικό κίνημα, προχω ρά η οργανωτική συγκρότηση της κομμουνιστικής αριστερός και αρχίζει να διευρύνεται η εμβέλεια του πολιτικού της λόγου7. Το έργο του Κορδάτου πολύ γρήγορα θα απορριφθεί από το ΚΚΕ. Η νέα

ηγεσία του κόμματος, εγκατεστη μένη από την Κομμουνιστική Διεθνή το 1931, υιοθέτησε τις αναλύσεις της τελευταίας για το επίπεδο ανάπτυξης του ελληνικού κοινωνικού σχηματι σμού και συνακόλουθα μετέβαλε τις εκτιμήσεις της για το χαρακτήρα της επερχόμενης επανάστασης. Σύμ φωνα με τη νέα ανάλυση, που χρο νολογείται στα 1933-1934, στην Ελ λάδα παρέμεναν ακόμη ισχυρά φ ε ουδαρχικά κατάλοιπα και συνεπώς ο αστικός μετασχηματισμός δεν είχε ακόμα ολοκληρωθεί. Η επικείμενη επανάσταση θα είχε αστικοδημοκρατικό χαρακτήρα, με τάσεις γρή γορης μετατροπής σε σοσιαλιστική επανάσταση. Ο Γιάννης Ζέβγος επι χείρησε την ιστορική θεμελίωση της νέας θεώρησης υποστηρίζοντας ότι η ελληνική αστική τάξη υπήρξε από τη γένεσή της συντηρητική και συμμά χησε με τους φεουδάρχες. Έτσι την επανάσταση την έκανε ο λαός (αγρο τιά και εργάτες και μικροαστοί των πόλεων) ενάντια στη θέληση των «εμποροκοτσαμπάσηδων». Ωστόσο, όταν ξέσπασε η επανάσταση οι «αστοτσιφλικάδες» αναγκάστηκαν να συμμετάσχουν. Κατάφεραν να πάρουν στα χέρια τους την ηγεσία του αγώνα με στόχο να προστατέ ψουν τα συμφέροντά τους. Έτσι ευ νούχισαν την επανάσταση: απελευ θέρωσαν μικρό τμήμα των ελληνικών εδαφών, διατήρησαν τις φεουδαρχι κές αγροτικές σχέσεις, εγκαθίδρυσαν μοναρχικό πολίτευμα, ενώ με τα δά νεια υποδούλωσαν οικονομικά τη χώρα στο μεγάλο κεφάλαιο των Εγ γλέζων. Οι εμφύλιοι πόλεμοι αποτέ-

λεσαν, κατά κύριο λόγο, εσωτερικό ζήτημα της αστοτσιφλικάδικης ολι γαρχίας (έμποροι, κοτσαμπάσηδες, Φαναριώτες, ισχυροί οπλαρχηγοί), με επίδικο αντικείμενο ποια μερίδα θα υπερισχύσει έναντι των άλλων8. 0 Ζέ βγος εγκαινιάζει μια ιστορική ανά λυση με λάίκιστικά χαρακτηριστικά: όλη η νεοελληνική ιστορία καθίστα ται ένα πεδίο πάλης ανάμεσα στην αστοτσκρλικάδικη ολιγαρχία και το λαό, ένα λαό σχεδόν αδιαφοροποίητο εσωτερικά, που τείνει να περιλάβει το σύνολο του έθνους, εξαιρών τας μια ολιγαρχία μεγαλοαστών και τσιφλικάδων «εθνοπροδοτών». Ω στόσο, το έργο του Κορδάτου θα συνεχίσει να διαβάζεται με αμείωτο ενδιαφέρον και να διαπαιδαγωγεί γε νιές αριστερών, μέχρι τουλάχιστον τα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης. Ο συγγραφέας Θωμάς Σκάσσης, που σπούδασε νομικά στα τέλη της δι κτατορίας και στις αρχές της μετα πολίτευσης, χαρακτηρίζει την Κοινω

νική σημασία της Ελληνικής Επαναστάσεως του 1821 του Κορδάτου «ευαγγέλιο» των φοιτητικών του χρό νων9. Ό μως οι αναγνώστες του μεσοπολέ μου και αυτοί της μεταπολίτευσης δεν διάβαζαν το ίδιο βιβλίο. Η έκ δοση που κυκλοφορούσε στη μετα πολίτευση ήταν μια ανατύπωση της τέταρτης έκδοσης του 194610. Η έκ δοση όμως του 1946 έχει πολύ μεγά λες διαφορές από τις μεσοπολεμικές εκδόσεις. Στην πραγματικότητα πρό κειται για δύο διαφορετικά βιβλία. Δεν είναι μόνο η αλλαγή στη διάρ θρωση της ύλης και οι προσθήκες

δ:αφιέρω μα

που αυξάνουν τον όγκο του αρχικού έργου από 173 σε 229 σελίδες. Η σημαντικότερη αλλαγή αφορά τπν προ σέγγισα και τπν ερμπνεία τπ ς επανάστασης που καθιστά τπν έκδοσπ του 1946 ένα νέο έργο. Σε ό,τι αφορά τπν προεπαναστατική περίοδο, στα 1924 ο Κορδάτος θεω ρούσε ότι π οικονομική ανάπτυξα «παρουσιάζει όλα τα χαρακτηριστικά μιας μεταβολής μεταμορφώσεως εις τπν τότε φεουδαρχικήν οικονομίαν» (έκδ. 1924, σελ. 29). Στα 1946 τονίζει ότι, παρά την εμπορική και ναυτι λιακή ανάπτυξη, δεν υπήρξε βιομη χανική ανάπτυξη και συνεπώς η φ ε ουδαρχική οργάνωση παρέμενε ισχυ ρή και «αι μορφαί του κοινωνικού και πολιτικού βίου ευρίσκονται ακόμη υπό την επίδρασιν των παλαιών αντι λήψεων και αντιδρούν εις κάθε νεω τερισμόν και εις κάθε μεταβολήν» (έκδ. 1974, σελ. 93-94)11. Θεωρεί επί σης ότι ο νεοελληνικός αστισμός είχε αναπτυχθεί περισσότερο στο εξωτε ρικό και εκεί καλλιεργήθηκε περισ σότερο η ιδέα της εθνικής επανάστα σης, διότι υπήρχε αμεσότερη επαφή με τη Γαλλική Επανάσταση. Αντίθετα, στο εσωτερικό της αυτοκρατορίας οι υποκειμενικοί όροι δεν είχαν ωριμά σει, καθώς η Βαλκανική αποτελούσε μια καθυστερημένη επαρχία. Ενώ στα 1924 κατέτασσε τους Κοραή και Μ αυροκορδάτο στους προοδευτι κούς εκπροσώπους της αστικής τά ξης, στα 1946 θεωρεί ότι ο Κοραής εξέφραζε το πλουτοκρατικό πνεύμα της Χίου, η οποία είχε συμφέρον να μην διαταραχθεί η κατάσταση στο Αι γαίο, εφόσον στο εξωτερικό κερδο

σκοπούσαν και συσσώρευαν πλούτη, ενώ ο Μ αυροκορδάτος εξέφραζε το συντηρητικό φαναριωτικό πνεύμα. Για τούτο και οι δύο προαναφερόμενοι, όπως και γενικότερα οι Έλληνες της δυτικής Ευρώπης, ήταν επιφυλα κτικοί και αποδοκίμαζαν το εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα, ω ς πρόωρο, επηρεασμένοι και από την παλινόρ θωση της μοναρχίας και της φεου δαρχικής αντίδρασης στην Ευρώπη. Στα 1946 ο Κορδάτος τροποποιεί επί σης τη θέση του για τη φτωχή αγρο τιά. Οπως προανέφερα, στην έκδοση του 1924 θεωρούσε ότι ο κατώτερος λαός δεν είχε πολιτική ή οικονομική ταξική συνείδηση. Δεν είχε, επίσης, ούτε μια, ασαφή, έστω, ιδέα περί επα νάστασης, ενώ, όταν αυτή ξέσπασε, εκβιάστηκε να συμμετάσχει από τις ανώτερες τάξεις. Στα 1946, αντίθετα, θεωρεί ότι η αγροτιά ανέπτυξε μαχη τική ψυχολογία στην ύστερη οθωμα νική περίοδο, λόγω της όξυνσης της καταπίεσης από τους φεουδάρχες, επειδή το αγροτικό προϊόν είχε πλέον μεγάλη εμπορική αξία και συνακό λουθα οι φεουδάρχες πίεζαν για αύ ξηση της παραγωγής. Αντιδρώντας σε αυτήν την καταπίεση, πολλοί αγρότες έγιναν κλέφτες. Έτσι, ενώ στα 1924 παρουσιάζει μια εν πολλοίς αρνητική εικόνα της ληστείας, στα 1946 θεωρεί ότι η κλεφτουριά συνιστούσε μια ιδιότυπη μορφή πάλης των τάξεων. Επιπλέον, όταν ξέσπασε η επανάσταση, οι γαλλικές δημοκρα τικές ιδέες είχαν από καιρό ασκήσει επίδραση στις λαϊκές μάζες και έτσι η ιδέα της εθνεγερσίας είχε καλλιεργη θεί στο λαό.

Στην έκδοση του 1924 τα κεφάλαια που αφορούσαν την επανάσταση (μη συμπεριλαμβανομένης της καποδιστριακής περιόδου) κατελάμβαναν πολύ μικρή έκταση (19% περίπου), αφήνοντας σημαντικά ζητήματα χω ρίς επαρκή ανάλυση. Το 1946 τα αν τίστοιχα κεφάλαια καταλαμβάνουν περίπου το 38% της ύλης, επεκτεί νουν την ανάλυση σε πολλαπλά θέ ματα και κυρίως αλλάζουν ριζικά τη θεώρηση της επανάστασης. Σύμ φωνα με τη νέα προσέγγιση του Κορδάτου, η επανάσταση «δυστυχώς επροδόθη από τους αστούς. Αυτοί σιγά-σιγά εσυμμάχησαν με τους κοτσαμπάσηδες και έτσι ενόθευσαν το περιεχόμενο του αγώνα και ημπόδισαν να πάρει την ολοκληρωτικήν του μορφήν. Αυτή είναι η μόνη ιστορική αλήθεια» (έκδ. 1974, σελ. 213, 273). Έτσι στην εκδοχή του 1946 δεν είναι τόσο οι αστοί που παρέσυραν τους διατακτικούς προεστούς στην επα νάσταση, αλλά οι αγροτολαϊκές εξε γέρσεις που έγιναν σε πολλές περιο χές λόγω της αβάσταχτης τυραννίας των τούρκων και ρωμιών τσιφλικά δων, οι οποίες ανάγκασαν ακόμη και τους κοτσαμπάσηδες να συμμετάσχουν. Στην αφήγηση που συγκροτεί ο Κορδάτος το 1946, η βασική αντιπαρά θεση σε όλη τη διάρκεια του αγώνα είναι ανάμεσα στις λαϊκές μάζες (στις οποίες συμπεριλαμβάνονται και οι ηγέτες της Φιλικής Εταιρείας) και στην αντιδραστική ολιγαρχία: μοραΐτες και νησιώτες κοτσαμπάσηδες, φαναριώτες, ισχυρούς οπλαρχηγούς. Οι λαϊκές δημοκρατικές μάζες ηρώ

ο Γ. Κορδάτος στα 1924 κατέτασσε τον Κοραή στους προοδευτικούς εκπροσώπους της αστικής τάξης, στα 1946 όμως, θεωρεί ότι ο Κοραής εξέφραζε το πλουτοκρατικό πνεύμα της Χίου, η οποία είχε συμφέρον να μην διαταραχθεί η κατάσταση στο Αιγαίο. τοστάτπσαν στην επανάσταση, συγ κρότησαν τον επαναστατικό στρατό, έσωσαν την επανάσταση σε στιγμές υπο χώ ρ ησ ης τω ν αντιδραστικών, έδωσαν ακόμη και τους χρηματικούς πόρους για τη διεξαγωγή του αγώνα (μέσω των φόρων, των εράνων, της συντήρησης του στρατού), πίεσαν για την εθνικοποίηση των γαιών. Ακόμη και η θέσπιση δημοκρατικών πολιτευμάτων οφείλεται στην πίεση λαού και στρατού. Από την άλλη με ριά, το στρατόπεδο της αντίδρασης διακρίνεται στην πλουτοκρατική ολι γαρχία (νησιώτες και Φαναριώτες με επικεφαλής τον Μ αυροκορδάτο και τους Κουντουριώτηδες) και τη φεου δαρχική ολιγαρχία (κοτσαμπάσηδες). Με τους τελευταίους συμμαχούν συ χνά και οι ισχυροί μοραΐτες οπλαρ χηγοί με επικεφαλής τον Κολοκο-

δ:αφιέρω μα

δ 92 ο§

τρώνη. Ο Κορδάτος πάντως αναγνω ρίζει στον Κολοκοτρώνη στρατιωτική ιδιοφυία, αφού κέρδισε καθοριστικές για τον πόλεμο νίκες, αλλά και αληθινό πατριωτισμό, όταν με «επανα στατική τρομοκρατία» απέτρεψε τπν υ ποταγή στον Ιμπραήμ πασά τπ στιγμή που οι ολιγαρχικοί κοίταζαν να βρουν τρόπο να φύγουν ή να συνθηκολογήσουν. Οι ολιγαρχικοί επι δίωκαν τπν ιδιοποίπσπ των οθωμανι κών γαιών και τπν εγκαθίδρυσπ συντηρητικού ή και μοναρχικού πολι τεύματος. Η εντυπωσιακότερα μετα βολή σε σχέσπ με τπν έκδοση του 1924 αφορά την προσέγγιση του Μαυροκορδάτου και των νησιωτών εφοπλιστών. Ενώ στα 1924 εκπρο σωπούν την προοδευτική δημοκρα τική αστική τάξη, στα 1946 έχουν με τατραπεί σε ολιγαρχικούς, πράκτο ρ ες των αγγλικών συμφερόντων, με ξενόδουλα και αντιλαϊκά φρονήματα και με συνεχείς προσπάθειες να τορ πιλίσουν τις επαναστατικές κοινωνι κές κατακτήσεις. Και στις δύο εκδόσεις ο Κορδάτος θεωρεί ότι οι εμφύλιες συγκρούσεις ήταν ταξικοί αγώνες. Στα 1946 όμως τις αποδίδει πρωτίστως στην προ σπάθεια των ολιγαρχικών να σ φετε ριστούν τις εθνικές γαίες. Επιπλέον, όταν αναλύει τις αντίπαλες παρατά ξεις, παρουσιάζει τους εμφυλίους ως αντιπαράθεση ανάμεσα σε διαφορε τικές ολιγαρχικές φατρίες που τσα κώνονται για τις «καρέκλες» χωρίς σοβαρές ιδεολογικές διαφορές. Οι λαϊκές μάζες δεν είχαν τη δύναμη να βάλουν τέλος στην αντίδραση των ολιγαρχικών, επειδή οι καπεταναίοι

ενεργούσαν ω ς χωριστή παράταξη χωρίς επαφή με τις λαϊκές μάζες. 'Ελειπε από το λαό η πολιτική οργά νωση και ο πολιτικός ηγέτης. Στις εμ φύλιες συγκρούσεις οι δημοκρατικοί, που εκπροσωπούσαν το λαό, αναγ κάστηκαν να βοηθήσουν την παρά ταξη Κουντουριώτη - Μ αυροκορδά του - Κωλέττη διότι, εάν επικρατού σαν οι ολιγαρχικοί του Μόριά, ίσως να συνθηκολογούσαν με τους Τούρ κους έναντι ανταλλαγμάτων. Ο Καποδίστριας παραμένει αντιδρα στικός δικτάτορας που υπηρετεί τα συμφέροντα της δεσποτικής Ρωσίας, αλλά η αντιπολίτευση δεν οφείλεται πλέον τόσο στο φιλελευθερισμό της αστικής τάξης αλλά στις ραδιουργίες των ευρωπαϊκών δυνάμεων που επη ρεάζουν την εσωτερική πολιτική ζωή μέσω των ξενόδουλων ελληνικών κομμάτων. Μια άλλη αλλαγή στην έκδοση του 1946 αφορά την αντιμετώπιση των μεγάλων δυνάμεων. Μολονότι και εδώ η στάση τους αποδίδεται στα αν ταγωνιστικά τους συμφέροντα, η αγ γλική πολιτική χαρακτηρίζεται με πολύ μελανότερα χρώματα. Στην ξε νόδουλη ελληνική αστική τάξη του Εικοσιένα χρεώνεται η πρόσδεση της Ελλάδας στην αγγλική πολιτική, εξέ λιξη στην οποία οφείλονται πολλά από τα δεινά που ταλαιπώρησαν τη χώρα, ακόμη και μέχρι την εποχή που γράφει ο Κορδάτος. Ο συγγρα φέας, αντίθετα, αποτιμά μάλλον θε τικά το ρόλο της Ρωσίας, στο μέτρο που «αντικειμενικά» η ρωσική πολι τική, ήδη από την εποχή του Μεγά λου Πέτρου, ευνοούσε την εθνική

απελευθέρωση. Χαρακτηριστικό πα ράδειγμα: ενώ στα 1924 ο άγγλος ναύα ρχος Κ όδριγκτον παρασύρει τους άλλους ναυάρχους στη ναυμα χία του Ναβαρίνου, στα 1946 το ρόλο αυτόν παίζει ο ρώσος ναύαρχος Χέυδεν. Συμπερασματικά, ο Κ ορδάτος μετα βαίνει από μια ταξική ερμηνεία της επανάστασης στα 1924 σε μια λάίκιστική αναθεώρηση της ερμηνείας αυτής στα 1946. Στο μεσοπόλεμο ο συγγραφέας θεωρεί ότι την επανά σταση την έκανε η αστική τάξη ενάν τια στη φεουδαρχία. Μετά τον πό λεμο ο ίδιος συγγραφέας αναλύει εκτενώς πώ ς η αστική τάξη πρόδωσε εξαρχής την επανάσταση και προ σχώρησε στην ολιγαρχία, στην οποία αντιπαρατέθηκε πλέον μόνος ο λαός. «Έτσι, με την ηθικήν και υλικήν βοή θεια του τσάρου, των Άγγλων πλου τοκρατών και των Γάλλων αντιδρα στικών, οι Έ λληνες τσιφλικάδες, αστοί και Φαναριώτες, που πήραν την εξουσία στα χέρια τους, όταν δημιουργήθηκε το μικρόν ελεύθερον Ελληνικόν Κράτος, όσο κι αν τσακώ νονταν και τρώγονταν πάνω στο μοίρασμα της πολιτικής εξουσίας, όλην των την προσοχήν και δραστηριό τητα την εσυγκέντρωσαν εις το πώ ς μέσα εις το νέον βασίλειον θα κρα τήσουν τας λαϊκός μάζας υποχειρί ους των, διά να μπορούν να τας κα ταπιέζουν και τας εκμεταλλεύονται» (έκδ. 1974, σελ. 273). Ο Κορδάτος, το 1924, διαφωνώντας με διάφορες πτυχές της πολιτικής του ΚΚΕ, είχε αποστασιοποιηθεί από το κόμμα, από το οποίο και διαγρά

φεται το 1927, κατηγορούμενος για τροτσκιστική απόκλιση. Στο διά στημα 1933-1935 θα εμπλακεί σε μια έντονη διαμάχη με τον Γιάννη Ζέβγο για το ζήτημα του χαρακτήρα της επανάστασης του 1821, εάν δηλαδή πρόκειται για «λάίκοδημοκρατική» επανάσταση όπω ς υποστήριζε ο Ζέβγος ή για «αστική» όπω ς επέμενε ο Κορδάτος. Στη συνέχεια ο Κορδάτος, μολονότι θα προσχωρήσει στο ΕΑΜ, θα παραμείνει στο περιθώριο του ΚΚΕ, χωρίς να ενταχθεί ποτέ σε κά ποιο κομματικό όργανο. Η ερμηνεία της μεταστροφής του Κορδάτου στην προσέγγιση του Εικοσιένα πρέπει να αναζητηθεί στην εμπειρία του πολέμου και της εθνικής αντίστασης, όταν οι άνθρωποι αι σ θάνονταν ότι ζούσαν πρω τόφαντες αλλαγές και ότι μετά από τον πόλεμο ο κόσμος ποτέ πια δεν θα ήταν ο ίδιος. Πρόκειται για μια πυκνή πε ρίοδο σε γεγονότα και εμπειρίες, που

Φυλακές Ιυγγρού, φυλακισμένοι συνδικαλιστές, 1922. I. Πετσόπουλος, διευθυντής του «Ριζοσπάστη», Ε. Ευαγγέλλου, Π. Αγγελής, Γ. Κορδάτος.

διαφ ιέρω μα

δ 94

άλλαξε σε μεγάλο βαθμό τους αν θρώπους, δημιουργώντας νέες υπο κειμενικότητες αλλά και συγκροτών τας νέες συλλογικότητες. Στο κλίμα της περιόδου της Κατοχής και της απελευθέρωσης, ο λαός εισβάλλει στο προσκήνιο με πολλαπλούς τρό πους, γοητεύοντας ακόμη και εκ προσώπους του συντηρητικού πολι τικού χώρου. Η συγκρότηση του με γάλου παλλαϊκού μετώπου του ΕΑΜ, η επιτυχής εθνική αντίσταση, η εμ πλοκή για πρώ τη φορά και σε τέτοια έκταση πλατιών αγροτικών κυρίως, αλλά και λαϊκών στρωμάτων σε πο λιτικές διαδικασίες και στην ένοπλη σύγκρουση, η διάχυση του συνθήμα τος «λαοκρατία», όλα αυτά συνθέ τουν ένα κλίμα που αλλάζει τις οπτι κές των διανοουμένων για τη σημα σία και το ρόλο του λαού στις ιστο ρικές εξελίξεις12. Η διάχυτη αίσθηση ενός λαού πρωταγωνιστή στη συγ κυρία του 1943-45 οδηγεί τους αρι σ τερούς διανοούμενους να επανεξε τάσουν το ρόλο του λαού τόσο στο παρόν όσο και στο ιστορικό παρελ θόν και, συνακόλουθα, να διατυπώ σουν λάίκιστικά ιστοριογραφικά σχή ματα13. Ο αριστερός λαϊκισμός αυτής της περιόδου, αφενός, ανταποκρίνεται στο γενικότερο κλίμα που υπο βάλλει μια επαναξιολόγηση του λαού, αφετέρου, προσφέρει μια πρόσφορη ιδεολογία, που απευθύνεται, τουλά χιστον προγραμματικά, στο σύνολο σχεδόν του εθνικού ακροατηρίου, ικανή να υποστηρίξει την ολοκληρω τική αντιπαράθεση απέναντι στο αν τίπαλο μπλοκ των αστικών κομμά των. Η βαθμιαία συγκρότηση και

αποσαφήνιση αυτού του αριστερής προέλευσης λαϊκιστικού ιστοριογρα φικού μοντέλου κατάφερε στις επό μενες δεκαετίες να εφοδιάσει τους αριστερούς με ένα λειτουργικό ιδεο λογικό οπλισμό στις πολιτικές διαμά χες μέχρι και την μεταπολίτευση. Πα ράλληλα, μπόλιασε την ευρύτερη (όχι μόνο την αριστερή) δημόσια ιστο ρική κουλτούρα, συμβάλλοντας στη συγκρότηση ενός κοινής αποδοχής εθνικολαϊκού ιστορικού αφηγήμα τος14. ■ Ο Παναγιώτης Στάθης είναι ιστορικός.

1 Για μια σύγχρονη και περιεκτική βιο γραφία του Γ. Κορδάτου βλ. Δημήτρης Δημητρόπουλος, «Γιάννης Κορδάτος. Καθοριστική παρουσία στη νεότερη ιστοριογραφία», στο Πρόσωπα του 2οσύ αιώνα. Έλληνες που σημάδεψαν τ ο ν 2θό αιώνα, Αθήνα, Νέα Σύνορα/ Λιβάνης 2οσο, σελ. 251-256. Βλ. επίσης Δήμος Ν. Μέξης, Ο ιστορικός Γιάννης Κορδάτος και το έργο του. Εισαγωγή, ανέκδοτη αυτοβιογραφία και αυτοκρι τική, Αθήνα, Μπουκουμάνηςΐ975· 2 Ενδεικτικά: Νεοελληνική πολιτική ιστορία (1925). Η επανάσταση της Θεσσαλομαγνησίας στο 1821 ( ΐ 93θ). Ο Ρήγας Φεραίος και η Βαλκανική Ομο σπονδία (ΐ93ΐ). Τ'Αμπελάκια κι ο μύθος για το συνεταιρισμό τους: συμ βολή στην οικονομικοκοινωνική ιστο ρία της Ανατολικής Θεσσαλίας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας (1955). Ει σαγωγή εις την ιστορίαν της ελληνι κής κεφαλαιοκρατίας (1930), Δημοτικισμός και λογιωτατισμός: κοι νωνιολογική μελέτη του γλωσσικού ζητήματος {1927), Οι επεμβάσεις των Άγγλων στην Ελλάδα (1946), Ιστορία

της επαρχίας Βόλου και Αγιός: από τα αρχαία χρόνια ως τα σήμερα (i960) με 200 σελίδες αφιερωμένες στην επανά σταση του 1821. ί. Κ. Κορδάτος, Η κοινωνική σημασία της ελληνικής επαναστάσεως του ί82Ί, Αθήνα, Γεώργιος I. Βασιλείου, 1924Γεώργιος Σκληρός, Το κοινωνικόν μας ζήτημα, Αθήνα 1907 και του ίδιου. Τα σύγχρονα προβλήματα του ελληνι σμού, Αλεξάνδρεια 1919. Για άλλες μαρξιστικές προσεγγίσεις της επανά στασης του 1821 πριν από τον Κορδάτο βλ. Γιώργος Δ. Μπουμπούς, «Μαρξι στικές αναγνώσεις του Εικοσιένα: από τον Σκληρό στον Κορδάτο (lgig1924)», Ουτοπία, τχ. 2ΐ (Ιούλιος-Αύγουστος 1996), σελ. 17-29. Γ. Σκληρός, Έργα, επιμ. Λουκάς Αξελός, Αθήνα 1977. σελ. Π4· Βλ. και Γιώργος Δ. Μπουμπούς, Η ελ ληνική κοινωνία στην πρώιμη μαρξι στική σκέψη: Γ. Σκληρός - Γ. Κορδάτος (1907-1930), 2 τ., διδακτορική δια τριβή, Πάντειο Πανεπιστήμιο, Αθήνα 1996 [αναρτημένη στον ιστότοπο του Εθνικού Αρχείου Διδακτορικών Δια τριβών: http://phdtheses.ekt.gr/ eadd/handle/i0442/ 79i 4 ], κυρίως σελ. 63-117· Ζωή Σπανάκου, Η έννοια της ιστορικής νομοτέλειας στο μεσοπολεμικό έργο του Γιάννη Κορδάτου, ανέκδοτη διδακτορική διατριβή, Πάντειο Πανεπιστήμιο, Αθήνα lggi. Βλ. και ΡέναΣταυρίδη-Πατρικίου, Οι φόβοι ενός αιώνα, Αθήνα, Μεταίχμιο 2007, σελ. 246-249, 252-255· 1 Βλ. κυρίως Γιάννης Ζέβγος, Για τί η επανάσταση στην Ελλάδα θ' αρχίσει σαν αστικοδημοκρατική, Αθήνα, Λαϊκό Βιβλιοπωλείο 1934- Πρβλ. Φίλιπ πος Ηλιού, «Η ιδεολογική χρήση της ιστορίας», στο Ψηφίδες ιστορίας και πολιτικής του εικοστού αιώνα, Αθήνα, Πόλις 2007, σελ. 197-207. 1 Θωμάς Σκάσσης, Το ρολόι της σκιάς. Μυθιστόρημα, Αθήνα, Πόλις 2004, σελ. 194- Ο χαρακτηρισμός εκφράζε

ται από το στόμα του δικηγόρου ήρωα του μυθιστορήματος, που απο τελεί εν πολλοίς προσωπείο του συγ γραφέα. '° Ως δεύτερη έκδοση λογίζεται η κατασχεμένη του 1925. Ως τρίτη λογίζεται αυτή του 1927 στην οποία το κείμενο είναι σχεδόν πανομοιότυπο με αυτό της πρώτης και η οποία περιλαμβάνει και ένα κείμενο του Ανατόλ Φρανς. Η τέταρτη έκδοση του 1946 είναι η τε λευταία έκδοση με τον Κορδάτο εν ζωή: Γιάννης Κ. Κορδάτος, Η κοινω νική σημασία της ελληνικής επανα στάσεως του ι82ΐ, Αθήνα, Βιβλιοπωλείο Πέτρου Καραβάκου, 1946,4η έκδ. ξανακοιταγμ. και συμπλ. Οι επόμενες εκδόσεις περιέχουν την εκδοχή του 1946. 11 Για την εκδοχή του 1946 παραπέμπω στην 7η έκδοση του 1974, Π οποία πε ριέχει αυτούσιο το κείμενο του 1946 και είναι πιο προσβάσιμη. 12 Για το κλίμα της περιόδου και την πρόσληψη των αλλαγών από τους λο γοτέχνες βλ. Αγγέλα Καστρινάκη, Η λογοτεχνία στην ταραγμένη δεκαετία 1940-1950, Αθήνα, Πόλις 2005. 13 Για την αριστερή λαϊκιστική ιστοριο γραφία της περιόδου βλ. Φίλιππος Ηλιού, ό.π.· Σπύρος Ασδραχάς - Φίλιπ πος Ηλιού - Βασίλης Παναγιωτόπουλος, «Για τις Μορφές του Εικοσιένα του Γιώργη Λαμπρινού», Τα Ιστορικά, 19/36 (Ιούνιος 2002), σελ. 2θΐ-2Π. 14Για μια διαφορετική ερμηνεία της ιδε ολογικής μεταστροφής του Κορδάτου βλ. Γιάννης Μηλιάς, Ο μαρξισμός ως σύγκρουση τάσεων, Αθήνα, Εναλλα κτικές Εκδόσεις 1996, ο οποίος χρονο λογεί την έναρξη της βαθμιαίας μεταλλαγής των αντιλήψεων του Κορ δάτου ήδη από τα 1927. Στη δική μου ανάγνωση οι όποιες αλλαγές στη διάρκεια του μεσοπολέμου είναι επουσιώδεις και αφορούν την μετεπαναστατική ελληνική ιστορία.

δ:αφιέρω μα

Ο Γιάννης Κορδάτος ως οργανω μένος κομμουνιστής Σταύρος Παναγιωττίδης

■ V ελληνική κοινωνία, μέσω ενός μιΠ κρού αριθμού εργαζομένων και διανοούμενων, συστήθηκε με τη σο σιαλιστική ιδεολογία και τα δοκίμιά της στις αρχές του 20ού αιώνα. Το 1908 δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά στα ελληνικά το Μανιφέστο του Κομ μουνιστικού Κόμματος, των Μαρξ και Ένγκελς, σε συνέχειες στην εφημε ρίδα Ο Εργάτης του Βόλου, σε μετά φραση του δημοτικιστή νομικού Κων σταντίνου Χατζόπουλου. Τα επόμενα χρόνια ιδρύθηκαν πολλές σοσιαλιστι κές ομάδες, κατά βάση βραχύβιες αλλά και ορισμένες με κεφαλαιώδους σημασίας δράση, όπως η Φεντερασιόν στη Θεσσαλονίκη. Το εργατικό αλλά και το αγροτικό κίνημα εξέλισ σαν τις οργανωτικές τους δομές και ενέτειναν τις συγκρουσιακές τους τά σεις. Τον Νοέμβριο του 1918 στον Πειραιά ιδρύθηκε το Σοσιαλιστικό Ερ γατικό Κόμμα Ελλάδας (ΣΕΚΕ), με κοινή απόφαση σοσιαλιστικών οργα νώσεων και εντύπων1. Η ιδρυτική πράξη του ΣΕΚΕ φέρει και την υπο γραφή του Γιάνη Κορδάτου2. Ο Κ ορδάτος είχε μεγαλώσει στο Βόλο, όπου η ανάπτυξη των εργατι κών αγώνων ήταν έντονη. Ό πω ς μας λέει ο ίδιος: «Είχαν οργανωθεί μεγά λες απεργίες και οι εργάτες στις μα χητικές διαδηλώσεις το υ ς (19091910) τραγουδούσαν εργατικά τρα γούδια. Ο ψυχικός μου κόσμος ανα στατώθηκε. [...] Δεν έκρυβα τη συμπάθειά μου προς τους εργάτες και κολλήγους της Θεσσαλίας [...] Ο δη μοτικισμός μου φούντωσε κι άρχισα να διαβάζω και σοσιαλιστικές μπρο σούρες»3.

Τον Απρίλιο του 1920, στο 2ο συνέ δριό του, το ΣΕΚΕ αποφασίζει την προσχώρηση στην Γ Διεθνή διά της αποδοχής των «21 όρων» της και στον τίτλο του κόμματος προστίθεται ο όρ ος «κομμουνιστικό». Επίσης, αποφασίζεται να τεθεί ο Ριζοσπάστης υπό τον έλεγχο του κόμματος και ανατίθεται στον Κορδάτο, που έχει γί νει μέλος της Κεντρικής Επιτροπής, η ευθύνη για την πολιτική αρθρογραφία. Την επόμενη χρονιά αναλαμβά νει τη διεύθυνση της εφημερίδας, θέση που κράτησε ώ ς το 1925. Σε αυτό το συνέδριο ο Κορδάτος ήταν ο εισηγητής για το αγροτικό ζήτημα. Ή δη από το 1919 δημοσίευε με το ψευδώνυμο Πέτρος Χαλκός σχετικά άρθρα, γεγονός που τελικά τον κα θιέρωσε ως τον «αγροτολόγο» του ΣΕΚΕ. Η πρόταση του Κορδάτου για ολοκληρωτική απαλλοτρίωση των τσιφλικιών χωρίς αποζημίωση, αν και είχε εγκριθεί από την Κ.Ε., απορ ρίπτεται από το συνέδριο υπέρ αυτής του Δημητράτου περί εθνικοποίησης της γης. Αργότερα, η Γ' Διεθνής θα υιοθετήσει θέση αντίστοιχη αυτής που είχε προτείνει ο Κορδάτος και το κόμμα θα αναπροσαρμόσει τη γραμ μή του. Η εκστρατεία στη Μικρά Ασία αφήνει έντονο το στίγμα της στο σώμα του ΣΕΚΕ και αναδεικνύει ίσως πιο έν τονα από ποτέ ώ ς τότε τη μεγάλη ετερογένεια που χαρακτήριζε τις ομάδες που το ίδρυσαν. Η 1η Πανελ λαδική Συνδιάσκεψη τον Φεβρουά ριο του 1922 ανακηρύσσει τον Κορ δάτο γραμματέα του ΣΕΚΕ (Κομμου νιστικού). Παράλληλα, όμως, η ρε-

φορμιστική του πτέρυγα, ενισχυμένη από την απουσία του μεγαλύτερου τμήματος του κόμματος στο μέτωπο και στις φυλακές, καταφέρνει να υιο θετήσει η Συνδιάσκεψη το σύνθημα για την ανάγκη «μακράς νομίμου υηάρξεως» του εργατικού κινήματος και την ανατροπή της απόφασης του 2ου Συνεδρίου του ΣΕΚΕ για σύν δεση με την Γ’ Διεθνή, με βασικούς εισηγητές τους Γεωργιάδη, Σίδερη, Μπεναρόγια και Δημητράτο. Με την επιστροφή των πολεμιστών από τη Μικρά Ασία, οι οποίοι και εντείνουν τη ριζοσηαστικοηοίηση του κόμμα τος, στο Εθνικό Συμβούλιο του Μαΐου του 1923 οι αποφάσεις αυτές ανατρέπονται ω ς οπορτουνιστικές.

Το ίδιο χρόνο το ΣΕΚΕ(Κ) διαγράφει από τις τάξεις του στελέχη της προ ηγούμενης ηγεσίας. Ο Κορδάτος με αρθρογραφία του στην ΚΟΜΕΠ το 1924 θα επιτεθεί έντονα στους ειση γητές των αποφάσεων του 1922 Γεωργιάδη και Δημητράτο, λέγοντας πω ς διέπραξαν «πραξικόπημα κατά τω ν προγραμματικών αποφάσεων του Κόμματος εις τα δύο του Συνέ δρια»4. Είχε προηγηθεί, όπω ς μας πληροφορεί ο Αγις Στίνας, μία τερά στια κρίση στο ΣΕΚΕ(Κ), αφού οι αι ματηρές συγκρούσεις του 1923 που ακολούθησαν τη γενική απεργία το βρήκαν απροετοίμαστο και η ηγεσία του σ τάθηκε αναντίστοιχη των γεγο νότων5, με συνέπεια την ανάγκη ριςι-

δ:αφιέρω μα

Φύλλο της εφημερίδας Ριζοσπάστης την περίοδο που ο Γ. Κορδάτος ήταν γραμματέας του Κ.Κ.Ε.

δ 98

κής ανασυγκρότησης του κόμματος. Το έργο αυτό αναλαμβάνει μία τρι μελής επιτροπή στην οποία συμμε τέχει ο Κορδάτος μαζί με τους Μάξιμο και Αποστολίδη. Ο Στίνας επι σημαίνει πω ς ο Κορδάτος ήταν ο μό νος από την παλιά γενιά διανοουμέ νων του ΣΕΧΕ που παρέμεινε στο κόμμα μετά από αυτήν την κρίση6. Η τριμελής επιτροπή προκηρύσσει το 3ο (έκτακτο) συνέδριο του ΣΕΚΕ(Κ), το οποίο συνέρχεται τον Οκτώβριο του 1924. Εκεί αποφασίζεται η μετονομασία του ΣΕΚΕ σε Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας, γίνεται αποδεκτό το σύνολο των αποφάσεων της Κομ μουνιστικής Διεθνούς, προχω ρά η «μπολσεβικοποίηση» του ΚΚΕ με την αποδοχή της αρχής του δημοκρατι κού συγκεντρωτισμού και υιοθετείται το σύνθημα για την ανεξαρτησία της Μακεδονίας και της Θράκης. Το τε λευταίο αποτελούσε αίτημα του Βουλγαρικού Κ.Κ. από το 1922 και έγινε δεκτό από τη Διεθνή στο 5ο της Συνέδριο. Οι έλληνες κομμουνιστές

δεν δέχτηκαν αδιαμαρτύρητα αυτήν την απόφαση (η οποία βασίστηκε, μεταξύ άλλων, στο ότι θα διευκόλυνε το Βουλγαρικό Κ.Κ. στο να συμπήξει τις απαραίτητες συμμαχίες ώστε να ανατρέψει το φασιστικό πραξικό πημα του Τσαγκώφ), αλλά η απόρ ριψή της θα σήμαινε την αποκοπή του κόμματος από τη Διεθνή. Ο Κορ δάτος διαφώνησε σ φοδρότατα, υπο στηρίζοντας, μεταξύ άλλων, πω ς μετά το 1922 και τη μεταφορά προ σφύγω ν στη Μ ακεδονία και τη Θράκη η εθνολογική σύνθεση των περιοχών είχε αλλάξει και δεν δι καιολογούσε το αίτημα για αυτονο μία7. Μετά την απόφαση αποστασιο ποιείται από το κόμμα (κι ενώ λίγους μήνες πριν είχε πραγματοποιηθεί απόπειρα δολοφ ονίας του στον Εθνικό Κήπο), από το οποίο τελικά θα διαγράφει το 1927 κατά το 3ο τα κτικό συνέδριο, λόγω αρθρογραφίας του σε γαλλική εφ ημερίδα (της οποίας ο εκδότης είχε προσχωρήσει στην τροτσκιστική αντιπολίτευση) που θεω ρήθηκε πω ς σ τρεφ όταν εναντίον του κόμματος. Ο Κορδάτος αρκετές φ ορ ές κατηγορήθηκε (ή απλώς χαρακτηρίστηκε) ω ς τροτσκιστής, ο ίδιος όμως ποτέ δεν ενσω ματώθηκε ρητά σε αυτό το ρεύμα. Η περίοδος που ακολουθεί είναι για τον Κορδάτο η περίοδος του μεγάλου επιστημονικού του έργου, το οποίο τον φέρνει σε σύγκρουση με τη νέα ηγεσία που αποκτά το 1931 το ΚΚΕ μετά από την επέμβαση της Κομ μουνιστικής Διεθνούς, όταν ο Γιάν νης Ζέβγος με αρθρογραφία του στην ΚΟΜΕΠ τον κατηγορεί πω ς με

το έργο του Η κοινωνική σημασία

της Ελληνικής Επαναστάσεως του 1821 διαπράττει συνειδητή διαστρέ βλωση της μαρξιστικής ιστορικής μεθόδου. Το 1940 θα φυλακιστεί για την αντιφασιστική του αρθρογραφία, αργότερα θα συμμετάσχει στην Εθνική Αντίσταση, στα Δεκεμβριανά θα φυλακιστεί από τους Άγγλους μαζί με τη σύζυγό του και κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου θα φυλακιστεί για πολλούς μήνες και θα δικαστεί. Μετά τον Εμφύλιο ο Κορδάτος θα εν ταχθεί στην ΕΔΑ και θα αναδειχθεί μέλος του Γενικού Συμβουλίου της, σχεδόν 40 χρόνια μετά τη συμμετοχή του στην ίδρυση του ΣΕΚΕ. Λίγα χρό νια αργότερα, το 1961, ο θάνατος θα βρει τον Γιάνη Κορδάτο παραμονές της Πρωτομαγιάς, καθώς έγραφε το κεντρικό άρθρο της Αυγής για την επέτειο της πιο μεγάλης εργατικής εξέγερσης. Ως οργανωμένο και μαχόμενο κομμουνιστή. ■ Ο Σταύρος Παναγιωτίδης είναι υποψήφιος διδάκτορας Ιστορίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.

1 Επρόκειτο για τις σοσιαλιστικές οργα νώσεις Αθήνας, Πειραιά, Βόλου, Καβά λας και Κέρκυρας, τη Φεντερασιόν, τις Σοσιαλιστικές Νεολαίες Αθήνας, Πει ραιά, Θεσσαλονίκης και Βόλου, το Σο σιαλιστικό Κέντρο Αθηνών και τις εφημερίδες Εργατικός Αγών, Αβάντι, Σοσιαλισμός. Βλ. σχετικά, Άγγελος Ελεφάντης, Η επαγγελία της αδύνατης επανάστασης. ΚΚΕ και αστισμός στον Μεσοπόλεμο, Θεμέλιο, Αθήνα 1999. σελ. 30. 2Διατηρούμε την ορθογραφία του ονό

ματος όπως την επόλεγε ο ίδιος ο Κορ δάτος. 3Από την ανέκδοτη, ως αυτόνομο κεί μενο, αυτοβιογραφία του Γιάνη Κορδάτου. Παρατίθεται στο Δήμος Μέξης, Ο ιστορικός Γιάνης Κορδάτος και το έργο του, Μπουκουμάνης, Αθήνα 1975, σελ. 164-165. 4 «Η κρίσις του κόμματος και το τελευταίον Εθνικόν Συμβούλων», ΚΟΜΕΠ, αρ. 4 . Απρίλιος 19245«Κεντρικές Επιτροπές και εθνικά συμ βούλια γίνονται σκόνη, λιποτακτούν, λιποψυχούν, αυτομολούν», στο Άγις Στίνας, «Ο διανοούμενος», Μηνιαία Επιθεώρηση Τέχνης, Σεπτέμβριος 1963. Παρατίθεται στο Γιάνη Κορδάτου, Αρθρογραφίες στην κομμουνι στική επιθεώρηση, 1921-1924, Συλλογή, Αθήνα 2009, σελ. 14. 6 Στο ίδιο, σελ. 14. 7 Μαζί με άλλα ο Κορδάτος αναφέρει τους παρακάτω λόγους για την στάση του: «ι. Γιατί η εθνολογική σύνθεση της Μακεδονίας και Θράκης άλλαξε με την αλλαγή των πληθυσμών [...] 2. Γιατί ο μαρξισμός υποστηρίζει το διε θνισμό και καταδίκασε πάντοτε τις φυ λετικές αντιθέσεις στα Βαλκάνια που γίνονται πρόσκομμα στη συναδέλ φωση των λαών. 3- Κατά τον Λένιν τα κομμουνιστικά κόμματα είναι υποχρε ωμένα να υποστηρίζουν τις εθνικές μειονότητες όταν αυτές εξαιτίας της καταπίεσής τους εξεγείρονται και θέ λουν ν' αποσχιστούν. Κατά το 1924 όμως οι σλαβομακεδόνες του νομού Φλωρίνης δεν έδειξαν καμιά αποσχιστική διάθεση. Συνεπώς το ΚΚΕ, υιο θετώντας το σύνθημα της αυτονόμησης της Μακεδονίας, από κόμμα εργατικό μεταβάλλεται σε κόμμα της σλαβομακεδονικής μειονό τητας, προπαγανδίζει δηλαδή την από σχιση των σλαβομακεδόνων χωρίς αυτοί να το ζητήσουν». Από την αυτο βιογραφία του στο Μέξης, Ο ιστορι κός..., ό.π., σελ. 167-

δ:αφιέρω μα

Η Ιστορία της νεοελληνικήςλογοτεχνίας: Ένα ύστατο προπύργιο του μαρξισμού

Βαγγέλης Χατζηβασιλείου

WW Ιστορία της νεοελληνικής λοIFM γοτεχνίας του Γιάννη Κορδάτου κυκλοφόρησε για πρώ τη φ ορά λίγο μετά τον θάνατό του, το 1962, και γνώρισε έκτοτε πολλές επανεκδόσεις, που την κράτησαν ζωντανή στην αγορά μέχρι τις ημέρες μας. Ποια σημασία, όμως, μπορεί να έχει η λογοτεχνική ιστορία του Κορδάτου στα χρόνια μας και σε ποιο ερ μηνευτικό πλαίσιο οφείλουμε να την εντάξουμε; Α ποτελώντας μια χρ ο νική γέφ υρα ανάμεσα στις ιστορίες της λογοτεχνίας του Κ. Θ. Δημαρά (1949) και του Αίνου Πολίτη (1978), που επικοινωνούν σ αφ ώ ς μεταξύ τους, αναζητώ ντας σ το ιστορικό και το πολιτισμικό περιβάλλον της λο γοτεχνικής παραγω γής τα στοιχεία για τη συγκρότηση τη ς εθνικής της ταυτότητας, η ιστορία του Κορδάτου ακολουθεί έναν διαφορετικό, εντελ ώ ς δικό τη ς δρόμ ο: έναν δρόμο ο οποίος οδηγεί στην ολο κληρωτική υπαγω γή τη ς λογοτε χνίας στις πολιτικοκοινωνικές συν θήκες της γέννησης και της λει τουργίας της, για να αποκλείσει ως εκ προοιμίου την εξέτασή τη ς επί τη βάσει της μορφ ής τω ν κειμένων της, όπω ς θα το επιζητούσε ένα φορμαλιστικό κριτήριο, ή τη ς δια δο χής και της εξέλιξης τω ν έργων της μέσα στον χρόνο, όπω ς θα το ήθελαν τα κριτήρια του εθνικού χα ρακτήρα, του λογοτεχνικού κανόνα και τη ς παράδοσ ης (ο Δημαράς και ο Π ολίτης συνταιριάζουν το πρώ το και τα τρία τελευταία κριτήρια σε μια ενιαία προσέγγιση)1.

Βάρναλης και Καςαντζάκης εναντίον μοντερνισμού Προκρίνοντας ω ς αφετηρία της ιστο ριογραφικής του αφήγησης το πολι τικό στίγμα του λογοτεχνικού είδους ή του συγγραφέα που παρακολουθεί εκάστοτε (από το 1453 ώ ς το 1961), όπω ς και την ικανότητα ειδών και συγγραφέων να απευθύνονται στη λαϊκή συνείδηση, ο Κορδάτος θα αποθεώσει το δημοτικό τραγούδι και τον πρώιμο Σολωμό, εξασφαλίζοντας εκ παραλλήλου μια περίοπτη θέση πρώτα στον Βάρναλη, λόγω της αφ ο σίωσής του στο ιδεώδες του λαού, κι ύστερα στον Καζαντζάκη, λόγω της προσήλωσής του (διαμέσου του προ σ ώπου του Χριστού) στο όραμα της κοινωνικής μεταρρύθμισης. Κατά τα άλλα, ο Κορδάτος θα σαρώσει το σύμπαν: ο Κάλβος θα καταποντιστεί ω ς ανέστιος και ακατανόητος, ο Σικελιανός θα εξοβελιστεί επειδή ταξι δεύει στη σφαίρα του μεταφυσικού και του αφηρημένου, ενώ ο Καβάφης και ο Καρυωτάκης θα εξοστρακιστούν υπό το βάρος του ανωφελούς πνεύματος της παραίτησης, της πα θητικής στάσης και της παρακμής. Ισχυρό πλήγμα θα δεχτεί, βέβαια, και ο μοντερνισμός, με τον Σεφέρη, τον Ελύτη και τον Παπατζώνη να κλείνονται αδιαφανείς στο κάστρο μιας ψ υχρής, δυσνόητης και σαφ ώ ς ελιτί στικης τέχνης. Η καταιγίδα του μον τερνισμού και του σκοτεινού νοήμα τος θα παρασύρει ακόμα και τον Ρίτσο με τον Βρετάκο που, μολονότι

εγνωσμένοι φίλοι του λαού και αρι στεροί, δεν θα αποφύγουν να πέσουν στην παγίδα της απομόνωσης από τις έγνοιες των πλατιών λαϊκών στρω μάτων. Η θεωρητική και η μεθοδολογική αφετηρία του Κορδάτου δεν κρύβε ται κι είναι ίδια με εκείνην που καθο δηγεί όλο το ιστοριογραφικό του έργο. Ιδρυτικό μέλος του ΣΕΚΕ εν έτει 1918, γενικός γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ κατά τη διετία 1920-1922 και διευθυντής του Ριζοσπάστη μεταξύ 1922 και 1924, ο Κορδάτος βγήκε από τα σπλάχνα του ελληνικού κομμουνι σμού και δεν απομακρύνθηκε ποτέ από την κοίτη του, παρά την πρόωρη διαγραφή του από το κόμμα το 1927. Πιστός οπαδός του ιστορικού υλι σμού, των σφοδρών ταξικών συγ κρούσεων στο πεδίο της Ιστορίας, όπω ς και της νομοτελειακής προ οπτικής του προλεταριάτου ω ς τελι κού εκφραστή και ρυθμιστή του λαϊ κού συμφέροντος, ο Κ ορδάτος έβλε πε πάντα τον εαυτό του στους αντί ποδες του Παπαρρηγόπουλου: ως έναν ιστορικό που θα έβαζε τέρμα στις εθνικές αυταπάτες, σκάβοντας μέχρι τις ρίζες του κοινωνικού ζητή ματος (για να το πω με τα λόγια του συνομηλίκου του σοσιαλιστή Γεωρ γίου Σκληρού). Το κοινωνικό ζήτημα επιδιώκει να διερευνήσει και στην

Ιστορία της νεοελληνικής λογοτε χνίας ο Κορδάτος, τόσο με την εισα γωγή του, που συνιστά μια καθαρώς κοινωνιολογική επισκόπηση2, όσο και με την εν συνεχεία ανάπτυξη του

Ο Γ. Κορδάτος αποθέωσε τον πρώιμο Σολωμό, εξασφαλίζοντας όμως και περίοπτη θέση στον Βάρναλη και στον Καζαντζάκη.

αφηγήματος του, που αποτελεί μια πολιτική εξιστόρηση των λογοτεχνι κών πεπραγμένων πέντε συναπτών αιώνων: μια εξιστόρηση που γίνεται, όπω ς είχαμε την ευκαιρία να διαπι στώσουμε, ερήμην της εσωτερικής αρχιτεκτονικής των κειμένων, καθώς και της οιασδήποτε εξωτερικής σύγ κρισης και συναρμογής τους -όχι μόνο σε διαχρονικό, αλλά και σε συγ χρονικό επίπεδο.

Η ιστορική ανάλυσηως όργανο πάλης Δεν είναι, νομίζω, δύσκολο να δια κρίνουμε με ποιον τρόπο ένα τέτοιο έργο δεν μπορεί να καταλήξει που θενά σήμερα. Εγκλωβισμένος στην κοινωνική του μηχανική, ο Κορδάτος αντλεί από τα κείμενα τα οποία σχο λιάζει μόνο ό,τι εξυπηρετεί την ανά δυση και τον υπερτονισμό του κοι νωνικού ζητήματος: για τα υπόλοιπα υπάρχουν τα μανιχάίκά σχήματα, οι

δ:αφιέρω μα

παραναγνώσεις, οι αυθαίρετες εξη γήσεις, η κατάφωρη έλλειψη εννοιολογικών και αιτιολογικών συνδέ σμων, όπω ς και τα σωρευτικά (αν όχι και καθαρώς εκβιαστικά) συμπερά σματα3. Η ιδεολογική χρήση της Ιστορίας και της ιστοριογραφίας4, η οποία τον διαμόρφωσε ως ιστορικό και κοινωνιολόγο, βάζει τη σφραγίδα της και στον ιστορικό της λογοτε χνίας, που θα υψώσει άφοβα και στις δικές της σελίδες τη σημαία του ανένδοτου κομμουνιστικού αγώνα. Θα χρειαστεί, ωστόσο, από την άλλη, να κατανοήσουμε έναν ιστοριο γράφο όπω ς του πρέπει: με τους όρους της εποχής του. Η Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας δεν είναι, στην πραγματικότητα, προϊόν της δε καετίας του 1960, αλλά το επιστέγα

σμα της προπολεμικής μαρξιστικής

23 *1

ΊΟ 2ο

κριτικής5. Αν η δεκαετία του 1960 εί ναι μια δεκαετία κατά τη διάρκεια της οποίας η αριστερή λογοτεχνική κρι τική καταβάλλει προσπάθειες για να ξεφύγει από τον σοβιετικό δογματι σμό και τους εγχώριους τοποτηρητές του, η ιστοριογραφία και η κριτική γενικά δεν έχουν πάψει να αντιπρο σωπεύουν την ίδια περίοδο για τον Κορδάτο όχι μόνο ένα εργαλείο ανά λυσης, αλλά κι ένα όργανο πάλης6. Αυτήν την αλληλένδετα διπλή στάση (η επιστημονική πραγμάτευση επι βάλλει την αγωνιστική στράτευση και τούμηαλιν) θα πρέπει να δούμε και στην Ιστορία της νεοελληνικής λογο τεχνίας, που είναι σίγουρα ένα από τα ύστατα προπύργια του μαρξισμού στον χώρο των γραμματολογικών μας σπουδών. ■

Για την αποκοπή της λογοτεχνίας από το ιστορικό και το πολιτισμικό της πε ριβάλλον στην Ιστορία της νεοελληνι κής λογοτεχνίας, όπως και για τις άμεσες πολιτικές της προτεραιότητες, που εμποδίζουν τον Κορδάτο να ανα λύσει το αντικείμενό του ξεκινώντας από κάποια επεξεργασία των εννοιών του έθνους και λογοτεχνικής συνέ χειας, βλ. τη μελέτη της Βενετίας Αποστολίδου «Αντιστάσεις και μεταμορφώσεις του λογοτεχνικού κα νόνα: οι έλληνες μαρξιστές και η ιστο ρία της λογοτεχνίας», στον τόμο του Τμήματος Φιλολογίας της Φιλοσοφι κής Σχολής του Αριστοτελείου Πανε πιστημίου Θεσσαλονίκης Ζητήματα ιστορίας των νεοελληνικών γραμμά των (Διεθνής Επιστημονική Συνάν τηση αφιερωμένη στον Κ. Θ. Δημαρά, Θεσσαλονίκη, ιο-ΐ2 Μαίου iggo), Πα ρατηρητής, igg4 1 Βλ. τις σχετικές παρατηρήσεις της Β. Αποστολίδου, ό.π. 1Κάνοντας λόγο για το γενικό ιστοριο γραφικό στυλ του Κορδάτου, στο άρθρο του «Ένας κομμουνιστής διανο ούμενος στον μεσοπόλεμο», εφημε ρίδα Ελευθεροτυπία, ένθετο «Βιβλιοθήκη» (αφιέρωμα στον Γιάννη Κορδάτο), 3 Αυγούστου 2θθΐ, ο Βαγγέ λης Καραμανωλάκης μιλάει για ελλιπή χρήση των πηγών και σωρεία απλουστεύσεων και αποσιωπήσεων. 1Βλ. τη μελέτη του Φίλιππου Ηλιού Η ιδεολογική χρήση της ιστορίας. Σχόλιο στη συζήτηση Κορδάτου-Ζεΰγου, ανά τυπο από το περιοδικό Αντί, τεύχος 546, ig76. ; Βλ. την καίρια επισήμανση της Β. Απο στολίδου, ό.π. 3Βλ. το άρθρο της Ρένας Σταυρίδη-Πατρικίου «Η εισβολή του μαρξισμού και τα σχήματα της απόκρουσης», εφημε ρίδα Ελευθεροτυπία, ό.π., για το πρώτο έργο του Κορδάτου Η κοινω νική σημασία της Ελληνικής Επαναστάσεως του ιθ2ΐ (1924).

Κείμενα και διασκευές: συγχρονικές προσεγγίσεις του διαχρονικού λόγου ο 1992, στο έργο του Transla tion, Rewriting and the Manipu lation o f Literary Fame, o Andre Lefe-

vere εισήγαγε για πρώ τη φορά με τρόπο συστηματικό στις μεταφρα στικές σπουδές τον όρο «διασκευή» (rewriting). Ο όρος αυτός αναφέρεται, σύμφωνα με τον εισηγητή του, σε όλες τις εκδοχές ενός λογοτεχνι κού έργου με τις οποίες αυτό γίνεται γνωστό στους «αναγνώστες» του, όπω ς είναι οι μεταφράσεις, οι επανεκδόσεις, η λογοτεχνική κριτική, οι θεατρικές και κινηματογραφικές δια σκευές και ένα πλήθος άλλων «κει μένων» που, κατά τον Lefevere συμ πληρώνουν, φωτίζουν, ερμηνεύουν και τελικά συνδημιουργούν το τελικό κείμενο, όπω ς αυτό διαμορφώνεται στο συλλογικό ασυνείδητο του ανα γνωστικού κοινού. Αυτή η παρατή ρηση μας φέρνει βέβαια στο μυαλό τη ρήση του Benjamin, όταν σ το πο λυσυζητημένο και σκοτεινό δοκίμιό του για το έργο του μεταφραστή («The Task of the Translator») αποφαίνεται πω ς οι μεταφράσεις ενός κειμένου μοιάζουν με σπαράγματα ενός αμφορέα που, αν ανασυντεθούν μαζί με το πρωτότυπο κείμενο, μας επιτρέπουν να δούμε την παράσταση που είναι ζωγραφισμένη πάνω του. Ο Lefevere υποστηρίζει μάλιστα ότι οι διασκευές είναι κατά πολύ υπεύθυνες για το ρόλο που διαδραματίζει κάθε έργο στην πολιτισμική ιστορία ενός τόπου και ενός λαού, αφού είναι κυ ρίως χάρις σε αυτές που το πλατύ κοινό έρχεται σε επαφή με τα σπου δαία λογοτεχνικά έργα. Επιπλέον, επισημαίνει ότι η επίδραση των δια

σκευών διαγράφεται πιο ξεκάθαρα σε περιόδους όπου χώρες τελούν υπό δικτατορικά ή άλλως απολυταρχικά καθεστώτα, καθώς, στις περιπτώσεις αυτές, επιβάλλονται σαφείς περιορι σμοί στην πρω τότυπη λογοτεχνική παραγωγή, με κυριότερο τη λογοκρι σία, οδηγώντας τους φορείς του εκ δοτικού χώρου να καταφύγουν σε εναλλακτικές εκδοτικές πρακτικές, όπω ς την έκδοση μεταφράσεων και τις επανεκδόσεις. Τα έργα του Γιάννη Κορδάτου, από τη συγγραφή τους μέχρι σήμερα, έχουν διέλθει περιόδους αναγνώρι σης και έχουν επανέλθει στο προ σκήνιο της εκδοτικής δραστηριότη τας σε κρίσιμες καμπές της ελληνι κής ιστορίας, κυρίως εξαιτίας της τόλμης του διανοητή να καταπιάνεται

^ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ ΤΟΥ1821

ΓΙΑΝΗ ΚΟΡΔΑΤΟΥ

Χρκτπάνα Μυγδάλη

Η κοινωνική σημασία της Ελληνικής Επαναστάσεως του ι82ΐ. Επικαιρότητα, 1971

δ:αφιέρω μα

Αρχαίες θρησκείες και Χριστιανισμός. Συλλογή, 2009

με θέματα καίρια και να εκφέρει λόγο-αντίλογο στις καθιερωμένες αν τιλήψεις που διέπουν την ελληνική πολιτικοκοινωνική πραγματικότητα. Θα ήθελα εδώ να επισημάνω την χα ρακτηριστική περίπτωση της επανέκδοσης του έργου του Η κοινωνική

σημασία της Ελληνικής Ετταναστάσεως του 1821 από τις εκδόσεις Επικαιρότητα, το 1971. Η έκδοση αυτή εντάσσεται βέβαια σε ένα ευρύτερο πρόγραμμα επανεκδόσεων έργων νε οελλήνων διανοητών, που ξεκίνησε το Φεβρουάριο του 1968 ω ς πολιτι σμική αντίσταση ενάντια στη χούντα από τις εκδόσεις Κάλβος και συνεχί σ τηκε ώς την πτώση της, αλλά και στα χρόνια που ακολούθησαν, και υποστηρίχτηκε από μικρούς εκδοτι κούς οίκους της εποχής, προκειμέ-

νου να αφυπνιστεί η πολιτική συνεί δηση ενός πυρήνα αναγνωστών που τότε αναζητούσαν μια εναλλακτική μορφή παιδείας και έναν πολιτικο κοινωνικό προσανατολισμό στον κό σμο του βιβλίου. Πρόσφατα, οι εκδόσεις Συλλογή επανεξέδωσαν το σύνολο του έργου του Γιάννη Κορδάτου. Αυτή η επιλογή εν δεχομένως να είναι ενδεικτική μιας τάσης της εποχής μας να ξαναδιαβά σουμε το έργο του μεγάλου έλληνα διανοητή, προκειμένου να έρθουμε σε επαφή με τις ρίζες μας ως ανα γνώ στες και ω ς γράφοντες. Οι ιδέες του Κορδάτου μπορεί να μη βρί σκουν το αντίστοιχό τους στη σύγ χρονη ελληνική διανόηση, μας μυούν ωστόσο σε μια διαδικασία αδέσμευ της σκέψης και μας υποδεικνύουν το δρόμο προς μια ανεξάρτητη πορεία που οφείλει να ακολουθεί ο κάθε σκεητόμενος άνθρωπος σε περιό δους κρίσης, όπω ς αυτή που δια νύουμε. Σύμφωνα με τον κατά Lefevere ορι σμό της διασκευής, ω ς κείμενο που προωθεί, ενθαρρύνει και προάγει την επαφή των αναγνωστών με ένα άλλο κείμενο, κλείνω τη δική μου «δια σκευή» με το επίγραμμα του Λασκαράτου με το οποίο ο Κορδάτος ανοί γει το βιβλίο του Αρχαίες θρησκείες και χριστιανισμός. «Μην κατακρί νετε χωρίς να διαβάσετε. Κι αφού διαβάσετε σκεφθήτε. Αλλά μη σκεφθήτε με το πνεύμα σας προκαταλημένο. Η προκατάληψή σας, θα βλάψη περισσότερο εσάς παρά εμέ». ■

βραβεία

Ταξίδι στον α έρα τα βραβευμένα διηγήματα -

Διεθνής Αερολιμένας Αθηνών, στο πλαίσιο του εορτασμού των 10 χρόνων από την έναρξη της λειτουργίας του, σε συνεργασία με το περιοδικό Διαβάζω, προ κήρυξε διεθνή διαγωνισμό διηγήματος, στην ελληνική και αγγλική γλώσσα, με θέμα «Ταξίδι στον αέρα» / «Journeys by Air». Από τις 29 Μαρτίου έως τις 28 Ιουνίου 2011, ημέρα λήξης του διαγωνισμού, η γραμματεία του περιοδικού έλαβε 450 συμμετο χές. Τα διηγήματα έκρινε επιτροπή, η οποία συστάθηκε γι’ αυτόν τον λόγο, αποτελούμενη από τους λογοτέχνες: Κώστα Μουρσελά, Θανάση Βαλτινό, Αμάντα Μιχαλοπούλου, Αργυρώ Μαντόγλου και Γιώργο Ξενάριο. Η κριτική επιτροπή έκρινε το επίπεδο των συμμετοχών ως πολύ υψηλό και κατέληξε να απονείμει τρία ισότιμα βραβεία και έναν έπαινο για τα διηγήματα στην ελληνική γλώσσα και ένα βραβείο για διήγημα στην αγγλική γλώσσα. Τα βραβεία για το διήγημα στην ελληνική απονεμήθηκαν στους: Μαρία Γκούσια-Ρίζου, Μαρία-Χριστίνα Κόττα, Παναγιώτα Παπαθανασίου. Έπαινος δόθηκε στον Χαρίση X. Χατςηγώγο. Το βραβείο διηγήματος στην αγγλική γλώσσα απονεμήθηκε στην Σοφία Κα πνίση, μόνιμη κάτοικο Χάγης. Οι νικητές κέρδισαν ένα αεροπορικό ταξίδι για δύο άτομα, χορηγία της Aegean και της Olympic Air, ο έπαινος κέρδισε μια δωροεπιταγή, όλοι κέρδισαν μια ετήσια συνδρομή στο Διαβάζω, ενώ τα διηγήματά τους δημοσιεύονται στις σελίδες που ακολουθούν και θα δημοσιευτούν και στο περιοδικό του αεροδρομίου 2board. Οι βραβευμένοι έλαβαν τα βραβεία τους σε τελετή που έγινε στον Αερολιμένα Αθηνών την Τρίτη 25 Οκτωβρίου, στις 12.30 το μεσημέρι.

β ρ α β ε ία :τα ξ ίδ ι στον αέρα

Θανάσης Βαλτινός

«Συνεχίστε με πείσμα» * |__| ταν ωραία η ιδέα του Διεθνούς Αερολιμένα ΑθηΠ νών «Ελευθέριος Βενιζέλος» να οργανώσει αυτόν τον διαγωνισμό διηγήματος σε συνεργασία με το πε ριοδικό Διαβάζω. Μπράβο σε όσους το σκάφτηκαν. Η συμμετοχή υπήρξε ιδιαιτέρως πλούσια. Περί τις 440 ερ γασίες συνολικά. Πολλή δουλειά για την κριτική επι τροπή. Σε έναν πρώτο γύρο επιλέχτηκαν 30 διηγήματα και σε έναν δεύτερο δέκα. Η δυσκολία ήταν ακριβώς το υψηλό επίπεδο των συμμετοχών. Από αυτά τα δέκα προέκυψαν τα βραβευόμενα.

Στην τέχνη η κρίση είναι κυρίως υποκειμενική και στις κριτικές επιτροπές σπάνια υπάρχει ομοφωνία. Ως εκ τούτου, οι λύσεις δίνονται πάντα πλειοψηφικά. Είναι ο μόνος αποδεκτός τρόπος για να λειτουργήσουν τα πράγματα. Εύχομαι σε όλους όσοι έλαβαν μέρος στο διαγωνισμό, ανεξάρτητα από το αποτέλεσμα, να είναι καλά και, για όσους το γράψιμο αποτελεί ανάσα, να συνεχίσουν με πείσμα. 1

Αργυρώ Μαντόγλου

Κρίση και συρρίκνωση του φαντασιακού κρίση θα μπορούσε να οριστεί και ως «ένα ταξίδι στον αέρα», μια χρονική περίοδος κατά την οποία χάνεται ο έλεγχος, ο κόσμος όπως τον ξέρουμε παύει να υφίσταται, πολλοί βρίσκονται αντιμέτωποι με το άγνω στο και άλλοι αναγκάζονται να κάνουν βουτιά στο κενό. Σε μια οικονομική κρίση οι άνθρωποι καλούνται να χα λιναγωγήσουν τις επιθυμίες τους ή να τις διαφοροποι ήσουν. Κι ενώ μέχρι πρόσφατα η κοινωνία της αχαλί νωτης κατανάλωσης και των πολυάριθμων επιλογών ενεθάρρυνε την άμεση ικανοποίηση και μας δίδασκε να μην αναβάλλουμε τίποτα, τώρα καλούμαστε να επανεξετά σουμε τις επιθυμίες μας, να τις προωθήσουμε στο μέλ λον ή να τις αποβάλουμε. Αυτό για την ελληνική κοινω νία σημαίνει και την αναμόρφωση του συλλογικού φαντασιακού της σε σχέση με το άγνωστο, ή ένα υποθετικό «ταξίδι στον αέρα», τη συρρίκνωση των επιθυμιών και το κλάδεμα των «απονενοημένων» αλμάτων, που όμως είναι απαραίτητα για την ίδια την καλλιτεχνική δημιουρ γία, αλλά και την όποια δημιουργία. Ως μέλος της επιτροπής ήρθα σε επαφή με ενδεικτικά δείγματα του συλλογικού μας φαντασιακού, τις πλέον διαδεδομένες φοβίες, επιθυμίες επαναλαμβανόμενα μο-

τίβα -αποκαλυπτικά των σύγχρονων τάσεων και της ελ ληνικής παθογένειας εν γένει. Ελάχιστα από το πλήθος των συμμετοχών διέθεταν το ερωτικό στοιχείο, τη διεκ δίκηση ή το ρίσκο, ενώ πλήθος ήταν εκείνα που είχαν ως θέμα το φόβο των πτήσεων, το φόβο της απώλειας της πτήσης το φόβο του διπλανού που μπορεί να ει σχωρήσει στο ζωτικό του πεδίο, το φόβο της ξένης χώ ρας της απομάκρυνσης της επαφής με έναν ξένο και ακόμα της στενής επαφής με ένα όνειρο που πραγμα τοποιείται. Πλήθος οι παππούδες και οι γιαγιάδες που ταξιδεύουν, θείοι και θείες που καταφθάνουν από άλλες ηπείρους με τανάστες ταξίδια που ακυρώνονται και παραμένουν στο φαντασιακό, πλήθος οι διαψεύσεις. Φοβάμαι πως αυτή η κρίση που περνάμε μπορεί και να σταθεί τροχοπέδη στην έκφραση ή ακόμα και στην πραγμάτωση της όποιας επιθυμίας Τόλμη είναι αυτό που μας χρειάζεται στην πα ρούσα φάση, τόλμη και τολμηρά όνειρα, είτε για την ορ γάνωση ενός απλού πρότζεκτ είτε για την κατάκτηση ενός στόχου, μιας εμπειρίας ή ακόμα και για την κατά κτηση ενός ανθρώπου. Τα όνειρα δεν κοστίζουν. 1

Η κριτική επιτροπή του διαγωνισμού σε ελεύθερη συζήτηση. Από αριστερά: Κώστας Μουρσελάς, Αμάντα Μιχαλοπούλου, Γιώργος Ξενάριος, Αργυρώ Μαντόγλου και Θανάσης Βαλτινός. Φωτό: Αρτεμης Μανούκη

Αμάντα Μιχαλοπούλου

Αυτοπροσδιορισμός και μελαγχολία σο πιο περιορισμένο είναι το θέμα ενός λογοτεχνι κού διαγωνισμού τόσο πιο ασφαλή κοινωνιολογικά συμπεράσματα συνάγουμε από τις συμμετοχές. Πριν από δέκα - δεκαπέντε χρόνια ένας διαγωνισμός με θέμα «Τα ξίδι στον αέρα» θα διαλαλούσε διά των συμμετοχών την καλή ζωή, την ευμάρεια -ένα μείγμα αισθησιακής πολυ τέλειας ευχάριστης πλήξης στα εργονομικά καθίσματα της πρώτης θέσης και μακρινών προορισμών. Στην Ελλάδα του 2011, «εδώ είναι το ταξίδι». Ο αυτοπροσδιορισμός η μελαγχολία, η ανεργία, οι μετανάστες το υπαρξιακό κενό διαπερνούν τα περισσότερα διηγή ματα. Το χιούμορ είναι πικρό, ή σαρκαστικό, το σεξ απουσιάζει (πλήρως), η ερωτική διάθεση απευθύνεται σε ωραίες αεροσυνοδούς -χωρίς στόχευση όμως χωρίς εμ μονή. Κανείς δεν παθιάζεται αληθινά, κανείς δεν αλλά ζει πορεία. Όταν τροχιοδρομήσει το αεροπλάνο ο ερωτοχτυπημένος τροχιοδρομεί και τη ζωή του. Κοινός παρονομαστής; Οι περισσότεροι αφηγητές φο βούνται να πετάξουν. Συμβολικά τίθεται και επανατίθεται το ζήτημα της ελευθερίας το πρόβλημα των ορίων και της απώλειας ελέγχου. Εμφανίζεται το παλιό όνειρο που τόσο γοητεύει τους ψυχαναλυτές: η ελεύθερη πτήση/πτώση. Πράγματι, αρκετά αεροπλάνα πέφτουν στα διηγήματα του διαγωνισμού. Μερικοί Ίκαροι πετούν ελεύθερα και άσκοπα πάνω από τις πόλεις σαν ήρωες του Μπουλγκάκοφ. Άλλοι πετούν ψυχαναγκαστικά, σαν τρελαμένες μύγες προκειμένου να λύσουν ένα πρό βλημα που χρονίζει κι άλλοι επισκέπτονται το αεροδρό

μιο όχι για να ταξιδέψουν αλλά για να δουν εκείνους που ταξιδεύουν. Ορισμένοι κάνουν το αεροδρόμιο δεύτερο σπίτι τους -όπως ο φιλόσοφος Αλέν ντε Μποτόν, που πρωτοέκανε το πείραμα στο Χίθροου. Κάποιοι, τέλος ερ γάζονται στο αεροδρόμιο και ονειρεύονται ανέφικτες πτήσεις. Ένα ενδιαφέρον κοινό μοτίβο: η πρώτη πτήση, το άνοιγμα των φτερών. Η πρώτη φορά με όλες τις συν δηλώσεις της. Ο παρθενικός φόβος ότι η εμπειρία μπο ρεί να αποδειχθεί κατώτερη του ονείρου διαποτίζει αρ κετά διηγήματα, καθηλώνει μερικούς ήρωες στην αί θουσα αναμονής και κάποιους άλλους τους γιατρεύει με την παλιά καλή μέθοδο του ρεαλισμού: αν έτσι είναι η ζωή, τότε ας τη ζήσουμε. Πολλοί συμμετέχοντες πάσχουν από το «σύνδρομο της έκθεσης» που μας ταλανίζει ήδη από το δημοτικό σχο λείο: «Τι ωραίο που ήταν αυτό το ταξίδι στον αέρα!» Κάθε φορά που συναντούσα τέτοιου είδους επίλογο σφιγγόταν η καρδιά μου. Σκεφτόμουν πως έτσι μεγα λώνουμε ακόμη τα παιδιά μας: με εκφράσεις κλισέ, κού φιους επιλόγους και ηθικά διδάγματα, χάνοντας έτσι το νόημα -που είναι η ατμόσφαιρα μιας ιστορίας η ανεμ πόδιστη ολοκλήρωση αυτής της ατμόσφαιρας. Ίσως επειδή όλοι μας (όσοι γράφουμε κι όσοι δε γράφουμε) υποφέρουμε τελικά από τις εκδηλώσεις της ανελευθερίας -βαθιά ειρωνικής σε κοινωνίες που μέχρι πρότινος μας υπόσχονταν τα πάντα. ■

βραΒ εία:ταξίδι στον αέρα

Μαρία Γκούσια - Ρίζου

Ή ξεις α φ ίξ ε ις υνήθισε το μάτι μου στα πετούμενα. Από μικρός έφτιαχνα σαΐτες κι ύστερα τις έδινα στο φίλο μου να βάλει τα δικά του χρώματα. Την είχαμε μοιράσει τη δου λειά. Συντονισμένα πράματα. Ολόκληρος στόλος έτοιμος για αεροδυναμικά. Απ' την ταράτσα έφευγαν καλύτερα. Πότε καρφώνονταν στην αυλή του διπλανού, πότε στην άσφαλτο. Κάποιες απ' αυτές γύριζαν καταπάνω μας, αφού πρώτα είχαν κάνει κάμποσες στροφές στον αέρα. Ακόμη και τώρα βρίσκω μερικές καλοφτιαγμένες που τις είχε καταχωνιάσει η μάνα μου για ενθύμιο μαζί με τα τε τράδια της πρώτης δημοτικού. Η μάνα δουλεύει καθαρίστρια στο στρατιωτικό αερο δρόμιο της Ελευσίνας. Πάλι καλά. Έτσι λέει. Κι εμείς το λέμε. Κρατάει το πορτοφόλι σφιχτά κάτω απ' τη μα σχάλη. Το ίδιο πάντα, με τις τριμμένες πλευρές και το ξεθωριασμένο κούμπωμα που άλλοτε έμοιαζε χρυσό. Τα χρήματα έχουν τη μυρωδιά του ιδρώτα της και μπαινο βγαίνουν με δυσκολία. Η αδελφή μου κι εγώ δεν έχουμε ακόμη δικά μας λεφτά. Ήθελε κι αυτή να πάει κάπου το καλοκαίρι, αλλά τίποτε δεν περίσσευε. Ο πατέρας δεν πληρώνεται τακτικά απ' τη δουλειά. Το τυπογραφείο που δουλεύει πάει κατά διαόλου και τ ' αφεντικό όλο τούμπα τα φέρνει. Πότε πληρώνεται μη νιάτικο και τις περισσότερες φορές έναντι. Θα σας πλη ρώσω και με το παραπάνω τους είπε προχθές θα κλείσουμε είπε χθες. Είπα, ξείπα. Το σπίτι στην Ελευσίνα είναι σε κακά χάλια. Στο δωμά τιο που κοιμάμαι με την αδελφή μου, οι σοφάδες μοι άζουν με ώριμο δαμάσκηνο. Κάθε πρωί, μια χαραγματιό απ' το ταβάνι με σημαδεύει ίσα στο κούτελο. Όταν ρώ τησα τον πατέρα, μου είπε να μη φοβάμαι γιατί δεν έχει πειράξει την κολώνα. Τα καλοκαίρια ζεματάει η λαμαρίνα στο υπόστεγο κι ο σκύλος τρέχει αλαφιασμένος να βρει σκιά. Χθες ήρθε ο θείος Νικήτας και μας έφερε λάδι απ' τα κτήματα κι η μάνα τον φίλησε και τον αγκάλιασε γιατί είπε πως ήταν δώρο. Στο σχολείο βαριέμαι. Στις καταλήψεις πίναμε μπύρες και καθόμασταν στο προαύλιο ώς αργά. Μια κοπελιά μας έλεγε ιστορίες απ' τα ταξίδια της. Άλλα μέρη. Δεν το φανταζόμουν. Ούτε κι οι άλλοι. Αυτή δεν είχε λόγο να 'ναι με μας. Ήθελε μόνο να μην είναι σαν τους δικούς της. Της αρέσουν και τ ' Αρχαία. Αυτό δεν το κατάλαβα ποτέ. Στα διαγωνίσματα κάθομαι κοντά της. Μου λέει και

γράφω. Τις άλλες ώρες χασμουριέμαι κι ονειρεύομαι. Όταν είναι να πάω σχολείο, η μάνα φοβάται μη με πάρει ο ύπνος. Το χειμώνα το κάνω κάποιες φορές. Είκοσι λεπτά δρόμος για να πάω ν' ακούσω την Οικονομίδου να λέει τα ήξεις αφίξεις που δεν καταλαβαίνω κιόλας. Αερο λογίες. Σαϊτιές. Ο κολλητός μου τη φωνάζει Πυθία. Όταν την έχουμε πρώτη ώρα, οι μισοί κοιμούνται κι οι άλλοι μισοί μιλάνε στο κινητό. Χαμπάρι δεν παίρνει. Εγώ κάποιες μέρες κρατάω το «ήξεις» κι άλλες το «αφίξεις». Στο πήγαινε-έλα δηλαδή. Το «φευγάτος» μου πάει όσο και του σκύλου μου. Έτσι τον λέω για να ταιριάζουμε. Όταν πέφτω στο κρεβάτι βάζω στοίχημα με τον εαυτό μου. Δεν καταλαβαίνω πάντα αν τ ' αεροπλάνα έρχονται ή φεύγουν. Μόνο τ ' ακούω και σηκώνω το χέρι μου για να φτιάξω αεροδιάδρομους κάνοντας απότομες κινήσεις στην ευθεία των ματιών μου. Ο πατέρας λέει να πάψω να ονειρεύομαι και να ψάξω για καμία δουλειά γιατί σε λίγο θα τρώω αέρα κοπανιστό. Η μάνα λέει ότι αυτά μας θρέφουν στον ύπνο και στο ξύπνιο μας. Η αδελφή μου θέλει να βρει δουλειά, αλλά δεν μπορεί. Αν είχαμε λεφτά θα μπορούσε ν'ανοίξει κομμωτήριο. Τώρα, μόνο ρωτάει δεξιά κι αριστερά. Συγγενείς στην Αμερική δεν έχουμε. Μόνο κάτι κουμπά ρους με γνωριμίες. Αυτοί βόλεψαν τη μάνα στη δουλειά. Αλλά κι αυτή, το απογείωσε το θέμα. Όχι παίζουμε. Εδώ και χρόνια με ρωτούσαν τι θα γίνω όταν μεγαλώσω. Δεν ήξερα να πω. Αλλά και να 'ξέρα, ποιος γίνεται πια αυτό που θέλει. Η αδελφή μου γνώρισε έναν τύπο που δου λεύει σ' ένα Καφέ στ' αεροδρόμιο κι είναι ευχαριστημέ νος. Δεν ήταν τ ' όνειρό του, αλλά έχει να τη βγάλει τα Σαββατοκύριακα. Κι από ιστορίες δεν κρατιέται ο τύπος... Πήγε λέει προχθές μια κυρία που γύριζε απ' τους Αγίους Τόπους και μαζί με τα λεφτά για τον καφέ, τους άφησε κι από ένα κομποσκοίνι. Το πήραν, τι να 'καναν. Κι άλλη μια φορά, ένας άντρας που περίμενε να δει το γιο του μετά από χρόνια, λιποθύμησε και σωριάστηκε μπροστά το υ ς ρίχνοντας κάτω και τα σκαμπό του καταστήματος. Έτρεχαν οι καθαρίστριες η ώρα, τα λόγια, οι βαλίτσες στους ιμάντες. Συγγενείς περιμένουν με λουλούδια στα χέρια. Σηκώ νονται στις μύτες των ποδιών μήπως και δουν νωρίτερα

Φωτογραφία από την τελετή απονομής των βραβείων. Από αριστερά ο πρόεδρος του Δ.Σ. του Διεθνούς Αερολιμένος Αθηνών καθηγητής κ. Στρατός Παπαδημητρίου και τρεις από τις βραβευθείσες κυρίες, η Παναγιώτα Παπαθανασίου, η Μαρία Γκούσια-Ρίζου και η Μαρία-Χριστίνα Κόττα. στο βάθος των αφίξεων. Και τι σημασία έχουν λίγα δευ τερόλεπτα; Μια φευγαλέα ματιά στις φιγούρες; Μια ανάσα πριν τις αγκαλιές; Αυτά σκέφτηκα, όταν μου τα 'λεγε... κι αυτός συνέχισε να μας πάει απ' τη μια άκρη του αεροδρομίου στην άλλη με τα λόγια του και να μην προλαβαίνω να την φτιάξω την εικόνα. Τα μέσα και τα έξω, τα ήξεις κι αφίξεις αγκαλιάζονταν σε κοινή θέα κι εμείς παίρναμε μάτι, οι αχόρταγοι. Η σκέψη μου στάθηκε στον έλεγχο των αποσκευών. Εκεί λέει, όταν ανοίγουν οι βαλίτσες είναι σα να διαβάζεις τις πραγματικές ταυτότητες του καθενός. Γιατί; τον ρώτησε η αδελφή μου κι αυτός, που έχει το μικρόβιο να δίνει προεκτάσεις σ' ό,τι βλέπει, απλώς κούνησε το κεφάλι του κάνοντας τη σκηνή ακόμη πιο μυστήρια. Όταν ξαναμί λησε στην παρέα, κάποιοι είχαν ήδη χώσει με το νου τους τη μούρη τους στα σουβενίρ, που είχαν τυλιχτεί με τα μπλουζάκια για να μη σπάσουν, στις σακούλες με τα άπλυτα που 'φερναν τις μυρωδιές μιας τρελής φάσης ή ενός ξενοπηδήματος, στα μπλοκάκια των κοριτσιών με τη φωτογραφία του γκόμενου χωμένη ανάμεσα στις σε λίδες.

Εμένα πάλι μου ήρθε στο μυαλό ο θείος Γιάννης, που όταν ήρθε από την Αυστραλία μετά από τριάντα χρόνια κρατούσε στα χέρια του μόνο ένα μικρό τσαντάκι με το διαβατήριο και το πορτοφόλι. Τους το 'πα και γέλασαν. Κανείς στ' αεροδρόμιο δεν είχε ξαναδεί τέτοιον επιβάτη. Ό,τι ήθελε να φέρει μαζί του το 'χε στο κεφάλι και στην καρδιά. Τ' άλλα θα τ ' αγόραζε ξανά από δω, όπως μας είπε όταν τον είδαμε και περιμέναμε να κουβαλήσουμε τα πράγματα. Ούτε μια πετσέτα κουζίνας με καγκουρώ, είχε πει η μάνα. Ούτε μια κούτα τσιγάρα από το duty free, μουρμούριζε ο πατέρας ούτε ένα μπλουζάκι για την αδελφή μου. Εγώ περίμενα μόνο να δω τις αντιδράσεις του όταν θα μας έβλεπε. Μικρός ήμουν, αναρωτιόμουν αν θα έκλαιγε. Μπα... χαιρέτησε τυπικά και μας άφησε όλους κόκαλο. Χθες η αδελφή μου μας μάζεψε για να μας πει τα νέα. Έχει ενθουσιαστεί μ' αυτόν τον τύπο και τη δουλειά του. Την άκουσα που του ζητούσε να πάει να συμπληρώσει κι αυτή μια αίτηση για να την πάρουν εκεί. Η μάνα συμ φώνησε. Ο πατέρας είπε να την πάει με τ ' αυτοκίνητο για να δει από κοντά τ' αφεντικά. Καλά θα είναι μωρέ, απ'

β ρ α β εία :τα ξίδ ι στον αέρα

το τίποτα, σκέφτομαι. Όλο και κάτι θα δίνει και σε μένα για χαρτζιλίκι, άμα την πάρουν. Για ένα σινεμά. Για μία πίτσα με τα παιδιά. Το πόστο του Καφέ είναι ακριβώς απέναντι από την πόρτα των αφίξεων. Καλύτερα, είπε η αδελφή μου όταν πρωτοπήγε. Θέλω να βλέπω χαρούμενα πρόσωπα. Ν' αγκαλιάζουν τους δικούς τους και τα δάκρυα να είναι χαράς. Εγώ πάλι σκεφτόμουν ότι στις «ήξεις» έχει πε ρισσότερο ενδιαφέρον. Μπορείς να τρυπώσεις και να εξαφανιστείς από δω όταν έρθουν τα δύσκολα. Η μάνα λέει ότι τώρα είναι τα δύσκολα και καλά θα κάνουμε να το χωνέψουμε. Ο πατέρας λέει πως δεν μπορείς να χω νέψεις αν δεν έχεις φάει. Μαζί μένουμε, μαζί τρώμε, αλλά τον χρόνο αλλιώς τον καταλαβαίνουμε. Στη μοιρασιά βλέπω μπροστά, ο πατέρας πίσω κι η μάνα ίσα στο τώρα. Τα όνειρα μας θρέφουν, του λέω και φεύγω από μπρο στά του γιατί έτοιμη την έχει τη σφαλιάρα. Τα βράδια γελάμε με την αδελφή μου. Της αρέσει να μου περιγρά φει τους ταξιδιώτες κι εγώ να σχολιάζω. Τους φαντάζο μαι να ξεροβήχουν όταν είναι η πρώτη τους φορά. Να γυρνούν μόνο το βλέμμα προς όλες τις κατευθύνσεις. Όχι το κεφάλι, για να μη φανεί στους άλλους η ασχετοσύνη τους. Κάποια μέρα θα μπω στ' αεροπλάνο. Δεν ξέρω για πού. Θα ρωτήσω την κοπελιά στο σχολείο να μου πει από πού να ξεκινήσω, άμα κερδίσω το λόττο. Μια δεύτερη γνώμη μετράει. Κάπου που να μην κάνει κρύο. Κάπου που να μη λιώνω. Η αδελφή μου φαντάζεται ό,τι της λένε. Εγώ τα πασπα λίζω με ζάχαρη. Είναι καλύτερα. Θα πάω στο αεροδρό μιο να τα δω με τα μάτια μου. Θα καθίσω πίσω απ' τον πάγκο και θα βλέπω την πόρτα ν' ανοιγοκλείνει. Οι άν θρωποι θα εξαφανίζονται σαν να τους έχει καταπιεί ηλε κτρική σκούπα. Η αίθουσα θα ξαναγεμίζει, όπως τα ψίχουλα στην κουζίνα μας που δεν προλαβαίνει να μα ζέψει η μάνα γιατί ασχολείται με τα ψίχουλα των άλλων. Στην Γ Λυκείου τα παιδιά θα ζητήσουν να πάμε πενταή μερη στο εξωτερικό. Είναι λέει πιο φτηνά κι από δω! Δεν ξέρω, δε μιλάω. Αν είναι όμως να πάμε, στην επιστροφή θα περάσουμε απ'το Καφέ που δουλεύει η αδελφή μου. Θα περιμένει κι αυτή να δει το πρόσωπό μου χαρούμενο. Θα κεράσει καφέ. Θα της τα πω με λεπτομέρειες για να τα ξαναζήσω. Όλα όσα θέλει ν' ακούσει. Για το παρά θυρο δίπλα στο φτερό, για το θόρυβο απ' τις τουρμπίνες τις βοηθητικές ρόδες στην προσγείωση, το φαγητό στα πλαστικά πιατάκια, τις αεροσυνοδούς. Αυτό ξέρω, αυτά λέω. Εννοείται ότι πρώτα πρέπει να έχω μαζέψει λεφτά για το εισιτήριο. Τώρα που το σκέφτομαι δεν έχω ούτε βαλί τσα. Σκέψου να της κολλήσουν ταμπελίτσα με προορι σμό κι ονοματεπώνυμο. Άσε που θα χρειαστώ και μερικά

ρούχα της προκοπής γιατί όλοι θα κάνουν το κομμάτι τους. Παπούτσια έχω. Ευτυχώς σταμάτησε να μεγαλώ νει το πόδι μου. Θα πάρω μαζί μου ένα λεξικό. Δανεικό. Να μπορώ να πω τα βασικά άμα χρειαστεί. Έχω ακούσει ότι όταν απογειώνεται τ ' αεροπλάνο, είναι όπως όταν είσαι στο λούνα παρκ στα ψηλά της ρόδας και ζαλίζει λίγο. Δε με νοιάζει. Αρκεί να μπω. Να τα μι κρύνω όλα, πάνω στη ζάλη μου, σαν να 'χω τη δύναμη να γίνω ο Θεός του Τίποτα. Ένας μισοζαλισμένος μόνο, που πετάει στα ουράνια αντί να σέρνεται στη μαυρίλα. Και πού ξέρεις μπορεί να διαλέξω αυτό για επάγγελμα. Έστω να πηγαινοέρχομαι για τις βαλίτσες. Άμα μ' άκουγε η μάνα θα μου 'ρίχνε σφαλιάρα. «Τα πιάσαμε και τα δύο αεροδρόμια», είπε ο πατέρας χαρούμενος όταν την πήρε τη δουλειά στο Καφέ. Τα όνειρα' μας ξέφυγαν μόνο. Εμείς εδώ, με τα πόδια στο έδαφος συμπλήρωσα κι έτριβα τα μάτια μέχρι που κοκ κίνισαν. Η μάνα ήρθε κοντό μου και είπε «μην κλαις παι δάκι μου». Η αδελφή μου με χτύπησε συνθηματικά με τη γροθιά της στο μπράτσο. Δεν μίλησα. Τι να πω. Ούτε έκλαιγα, ούτε χαιρόμουν. Απλώς ένα ματοτσίνορο είχε μπει στο μάτι μου και προσπαθούσα να το βγάλω. Πήγα όταν έβρεχε. Κλασικά, κοπάνα. Δεν ήξερα πού ακριβώς ήταν το Καφέ που δούλευε η αδελφή μου. Πήρα μαζί μου την κοπελιά απ' το σχολείο γιατί μόνο αυτήν ήθελα. Χωρίς βαλίτσες. Μόνο μ' ένα πεντάευρω και κάτι ψιλά. Την είδα που κοιτούσε τα μπουκαλάκια καλλυντι κών και τα κραγιόν που έπεφταν στη σακούλα με τις «απαγορευμένες» αποσκευές που είχαν μαζί τους οι τα ξιδιώτες. Την κατάλαβα. Κοίταξα αριστερά στο βάθος πίσω απ' τα κεφάλια όσων πηγαινοέρχονταν. Βρήκα τον πιο δυστυχισμένο και το βλέμμα έμεινε εκεί. Κρατούσε μια γυναίκα απ' το πιγούνι και τη φιλούσε πότε στα μά γουλα πότε στα χείλη. Από μέσα μου έλεγα, όχι στα μάτια, φίλε. Τράβηξα τη δίκιά μου απ'το χέρι κι άνοιξα το βήμα όσο πιο γρήγορα γίνονταν μέχρι να φτάσω στις αφίξεις. Προσπέρασα τον πίνακα ανακοινώσεων χωρίς να ρίξω ούτε ματιά. Με ρωτούσε γιατί βιαζόμουν, αλλά δεν είπα λέξη. Όλα ήταν μπερδεμένα γύρω μου, μέσα μου. Μύριζαν αρώματα από τα καταστήματα, αλλά το δικό της είχε πλημμυρίσει τα ρουθούνια. Αναγγελίες στα αγγλικά και στα ελληνικά άλλαζαν τις κασέτες του μυαλού μου με ταχύτητα. Όλος ο κόσμος τόσο μικρός, σκέφτηκα αστραπιαία. Δε στάθηκα ούτε στις φωτισμένες βιτρίνες ούτε στις καλοφτιαγμένες γυναίκες με τα μαγικά χαρτά κια στα χέρια που περίμεναν στις ουρές μπροστά από τον γκισέ. Είχα αποφασίσει. Εκεί ήθελα να φιλήσω την αλλοπαρμένη έκφραση των χειλιών της. Στις αφίξεις. 1

Μαρία-Χριστίνα Κ ό π α

Αόρατη δίνη κούμπησε τα δάχτυλά του στο πληκτρολόγιο και τιτλοφόρησε τη λευκή σελίδα με τη λέξη ταξείδι. Ένας κόκκινος κυματισμός εμφανίστηκε αμέσως μετά το ιώτα και του υπογράμμισε, ξανά, ότι τα ταξείδια ήταν απαγορευμένα. Άφησε τον υπολογιστή του στο πλάι και σήκωσε τα μάτια του προς τον ορίζοντα. Είδε την πρωτεύουσα να απλώνεται κάτω απ' τα πόδια του σαν λεκάνη που φιλοξενεί μία άσπλαχνη μήτρα. Κατο πτέυσε τον αεροδιάδρομο που ανοιγόταν μπροστά του. Μια τέλεια ευθεία. Πήρε για άλλη μια φορά, όπως τόσες τα τελευταία δύο χρόνια, την ιδιωτική πτήση Τουρκοβούνια - Αίγινα. Μετ' επιστροφής. Περιοδικά, κυριακάτικες εφημερίδες με πλούσιες πρόσθετες πα ροχές, όλα στοιβαγμένα άτακτα στο τραπέζι της ανοι ξιάτικης βεράντας. Τεντώθηκε για να ξεδιαλέξει τα δια φημιστικά -αρισ τερά - από τα ένθετα -δεξιά . Κράτησε το τελευταίο στα χέρια του και ακούμπησε πίσω χω ρίς να το βάλει στη δεξιά στοίβα.

Πετάει, πετάει... η μέλισσα; Της ΜΑΡΙΑΣ ΣΠΥΡΟΥ Το 1934, ο Γάλλος εντομολόγος August Magnan, μετά από πολύπλοκους μαθηματικούς υπολογι σμούς, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η πτήση της μέλισσας είναι αδύνατη. Από τότε, και για το μεγαλύτερο μέρος του 20ού αιώνα, η μέλισσα δημιούργησε τον αστικό μύθο της παραβίασης της κλασσικής αεροδυναμικής θεωρίας. Με φτερά σε λάθος σχήμα και μέγεθος, σχεδόν ατροφικά, η μέλισσα μοιάζει να είναι, από κατα σκευαστική άποψη, μια πλήρης αποτυχία, ανί κανη να ανήκει στην αεροναυτική λέσχη. Σύμ φωνα με την ίδια θεωρία, πέραν της μέλισσας, ούτε το Concorde θα έπρεπε να πετάει, Ο ήχος στον αέρα από το μικροσκοπικό πλάσμα που επισκεπτόταν τελευταία συστηματικά τον καλλιστήμονά του, παρεμβλήθηκε στην ανάγνωση. Καθώς το έβλεπε να αιωρείται, να ανυψώνεται και να χώνεται ακούραστα μέσα στις κόκκινες ψήκτρες οι σκέψεις του χόρεψαν γύρω του κυκλικά, αγκαλιάζοντάς το με μια κατανόηση σαν αυτή που δείχνουν συχνά οι ομοιοπα-

θούντες. Το χάζευε ακίνητος μέχρι εκείνο να φύγει. «Ούτε σχέδιο πτήσης ούτε εγκεκριμένος αεροδιάδρο μος» τέλος σκέφτηκε. αλλά οι νεότερες θεωρίες πτήσης δίνουν επαρ κείς εξηγήσεις. Δυνατοί μύεςτου θώρακα παρά γουν μηχανική ενέργεια, ανεβάζοντας στροφές και θερμοκρασία. Τα αδύναμα φτερά γίνονται πλέον μία δυνατή προπέλα που αφήνει πίσω της αόρατες δίνες αέρα σαν σπείρες. Οι δίνες αυτές εξασφαλίζουν την απαραίτητη άνωση για δέκα ταξίδια την ημέρα, με το κοντέρ να γράφει δε κάδες χιλιόμετρα, στα οποία οι μέλισσες πετούν, τρέφονται και συστήνουν τα αρσενικά σπέρματα της γύρης σε μία ποικιλία νέων συντρόφων που τα φυτά δεν θα μπορούσαν ποτέ να γνωρίσουν. Οι πρόγονοί τους, τα πρώτα έντομα, κάποτε διεκδίκησαν αυτή τη ζωή μεγαλύτερης κλίμακας. Και απογειώθηκαν. Μόλις έγινε η στρατηγική ανακάλυψη των πλεονεκτημάτων της πτήσης, η κατάκτηση νέων βιότοπων και συντρόφων, το αποδοτικότερο κυνήγι και φυγή, πολλά είδη πίε σαν την εξέλιξη να προχωρήσει ένα βήμα εμ πρός. Τα πίσω πόδια έμειναν πίσω και τα μπρο στινά πόδια έγιναν φτερά. Με τους προγόνους των εντόμων να κάνουν την αρχή και αυτούς των πουλιών να συνεχίζουν, η ζωή μεταφέρθηκε σιγά-σιγά και στην τρίτη διάσταση. Ακούμπησε το άρθρο στα πόδια του και παρέμεινε για ώρα ακίνητος. Έκλεισε τα μάτια και κοίταξε τα χέρια του. Έσφιξε με όλη του τη δύναμη τα αποδυναμωμένα ποντίκια του. Έσφιγγε και χαλάρωνε, έσφιγγε και χα λάρωνε, μέχρι που άπλωσε το δεξί του χέρι σε διά ταση. Με τα τέσσερα δάχτυλα του αριστερού κυρτω μένα και τον αντίχειρα να σέρνεται σε επαφή με το στέρνο, άρχισε να ψηλαφεί αργά, ανατομικά, με κα τεύθυνση τη μασχάλη, δείκτης, μέσος, παράμεσος, μι κρός, και κάτω από το στήθος δείκτης, μέσος, παρά μεσος, μικρός, και πάλι το στέρνο, σαν αράχνη που πότε επιτίθεται και πότε οπισθοχωρεί, στην ίδια κυ κλική διαδρομή. Τέντωσε και τα δύο χέρια σε διάταση, χαλάρωσε κάθε αντίσταση και διένυσε την απόσταση

β ρ α β εία :τα ξιδ ι στον αέρα

Οι βραβευμένοι, Χαρίσης Θ. Χατζηγώγος και Σοφία Καπνίση που απούσιαζαν από την τελετή απονομής. που τον χώριζε με την άκρη της βεράντας. Τα κάγκελα φρέναραν για λογαριασμό του. Μα δεν το ένιωσε. Μπροστά στα μάτια του εκτελέστηκε ένα βήμα εμπρός και γι' αυτόν, μια που ο ίδιος δεν έκανε βήματα πια. Κοίταξε τον κόσμο που απλωνόταν κάτω απ' τα πόδια το υ 1 μια γυναίκα δεκτική και γόνιμη. Την προσέγγισε χωρίς σχέδιο. Διέτρεξε τις καμπύλες της χωρίς εγκε κριμένους τρόπους. Έκλαψε καθώς διείσδυε μέσα της και για πολλή ώρα ακόμα. Στα τέλη του 17ου αιώνα, ο ιταλός φυσιολόγος Giovanni Borelli έγραψε ότι η πτήση του αν θρώπου είναι αδύνατη. Πράγματι, έως σήμερα, ο άνθρωπος δεν μπόρεσε να πετάξει σαν πουλί ή σαν έντομο μόνο με τη δική του μυϊκή δύναμη. Όταν όμως στις 7-2-1996, ένα Concorde πέταξε Λονδίνο-Νέα Υόρκη σε 2 ώρες, 52 λεπτά και 59 δευτερόλεπτα, ίσως κατάφερε να αγγίξει τον υψηλότερο βαθμό εξέλιξής του. Με τον υπολογιστή και το άρθρο στα γόνατα, κινήθηκε σαν πιόνι αλόγου από τη βεράντα προς το γραφείο του. Στη στροφή της κουζίνας, ο νεροχύτης, οι πάγ κοι, όλα έδειχναν πως η γυναίκα είχε καιρό να 'ρθει. Τη γυναίκα την έλεγαν Γκέντα. Ήταν συστημένη, με γάλη και δεν μιλούσε τη γλώσσα. Ερχόταν και έφευγε κάθε δεύτερη Τρίτη, αφήνοντας πίσω της μυρωδιά χλωρίνης και φρεσκάδας κάποιου μπουκέτου λουλουδιών. Στο γραφείο όμως κανείς δεν είχε πρόσβαση. Η Γκέντα δεν είχε πρόσβαση. Μόνο αυτός, απ' τους δυο τους. Στα χαμηλά ράφια της βιβλιοθήκης το ταξιδιω τικό αρχείο με αφιερώματα και οδηγούς που μάζευε και καταχωρούσε με κόπο συλλέκτη τα προηγούμενα χρό νια, είχε μαζέψει δύο χρόνων σκόνη. Μια υδρόγειος σφαίρα έστελνε από τον Ισημερινό ακτίνες μουντού

φωτός στα κουτιά αρχειοθέτησης Νησιωτική Ελλάδα, Ευρώπη Α-Γ και Ταξιδιωτικές πληροφορίες II. Τα δά χτυλά του αμφιταλαντεύτηκαν για ώρα ανάμεσα στα διάφορα κουτιά, αφαιρώντας όλο και περισσότερη σκόνη. Καταχώρισε τελικό το άρθρο στο Ταξιδιωτικές πληροφορίες II. Δεξιό, τρία πλατιά ράφια σήκωναν το βάρος χειροποίητων φωτογραφικών άλμπουμ, όλα ισοϋψή, χρονολογικά τακτοποιημένα. Μόνο το 01/2009- χάλαγε την όρθια στοίχιση έτσι όπως είχε ξαπλωθεί στον κενό, αδιάθετο χώρο. Παραπάνω, λε ξικά στις γλώσσες που ήξερε. Τράβηξε ένα μιας ξένης και της δικής του γλώσσας. Αντίχειρας και παράμεσος συνεργάστηκαν να φτάσουν τη σελίδα. Και μετά ανέ λαβε ο δείκτης, concorde (n.f.). Union des coeurs et des volontes / Ομόνοια της καρδιάς και της βούλησης. Οι μόνες γλώσσες που ήξερε έλεγαν αυτό που τώρα πάλι θυμόταν. Έκλεισε το λεξικό και το επανατοποθέ τησε συρταρωτά στο ράφι. Παρέμεινε ακίνητος μόνο για λίγη ώρα ακόμα. Σήκωσε το τηλέφωνο και σχημά τισε τον αριθμό από μνήμης. «Εντός ή εκτός;» τον ρώ τησε η πράκτορας. «Για εκτός προσανατολίζομαι» απάντησε. Επιβεβαίωσε ότι ήταν δυνατόν να πετάξει σύντομα. Άνοιξε πάλι τον υπολογιστή και περιηγήθηκε στη σελίδα με τον κοκκινισμένο τίτλο. Πέρασε τις πλη ροφορίες που είχε προηγουμένως σημειώσει σε ένα πρόχειρο χαρτί. Αναρριχήθηκε έως την κορυφή της σε λίδας. Με τα τέσσερα δάχτυλα του δεξιού χεριού κυρ τωμένα και τον αντίχειρα σε επαφή με το ποντίκι του, πάτησε με τον μέσο δεξί κλικ. Είχε τρεις επιλογές. Τα ξίδι, Παράβλεψη όλων, Προσθήκη στο λεξικό. Τις έβλεπε να γίνονται μπλε καθώς, συνεχώς εναλλάξ, τις επέλεγε. Αντίχειρας, δείκτης, μέσος, παράμεσος, μι κρός σταμάτησαν μετά από λίγο να σέρνονται. Ο δεί κτης του πάτησε με δύναμη, παρατεταμένα. 1

Παναγιώτα Παπαθανασίου

Μια χαρά πατέρας μου τρέχει μπροστά σα νευρωτική μαριονέτα. Τον ακολουθώ με δυσκολία. Βλέπω τη γερτή πλάτη και τα εξαρθρωμένα μέλη του να απομακρύνον ται και ελαττώνω ακόμη περισσότερο την ταχύτητά μου. Του παίρνει χρόνο μέχρι να το αντιληφθεί. Περιμένει να τον φτάσω και παίρνει τη βαλίτσα από το χέρι μου. «Δώσ' τη σε μένα», λέει, ενώ την κρατά ήδη σφικτά. Περπατώ γρηγορότερα τώρα αλλά πάλι μένω πίσω. Λα χανιάζω, η καρδιά τραντάζεται στο στήθος μου. «Όλους θα μας θάψει ο γέρος», σκέφτομαι. Μπαίνουμε στην αί θουσα αναχωρήσεων και κατευθύνεται προς μια ουρά. Μου κάνει ένα κοφτό νεύμα με το χέρι. Πλησιάζω και στέκομαι σε μικρή απόσταση. Η αίθουσα είναι κρύα αλλά το κεφάλι μου καίγεται. Μικρές σπίθες τρώνε το δέρμα μου. Γλιστρώ την παλάμη στη γλίτσα του μετώπου μου. Κοιτάζω το κουβάρι του κόσμου τριγύρω. «Δεν έχουμε αποσκευές αυτό θα το πάρουμε μαζί», λέει στην κοπέλα πίσω απ' το γκισέ. Η μικρή βαλίτσα είναι σχεδόν άδεια. Έχει μέσα ένα παντελόνι, τρία κοντομά νικα, ένα μακρυμάνικο, τέσσερα βρακιά, κάλτσες βαμ βακερές, μαγιό, οδοντόκρεμα μικρή, οδοντόβουρτσα, σαπούνι, δείγματα αντηλιακής κρέμας χάπια, φορτιστή κινητού, ένα μαύρο φόρεμα και παλιά, μαύρα πέδιλα. Έχει ακόμη μια πλαστική σακούλα με μια αλλαξιά εσώ ρουχα του πατέρα μου, τα ξυριστικό και το τσαντάκι του. Φοράει το μαύρο κουστούμι του και άσπρο που κάμισο. Δε χρειάζεται τίποτα άλλο. Έχουμε φτάσει νωρίς ο πατέρας μου βγαίνει έξω για τσι γάρο. Σέρνει μαζί του τη βαλίτσα. Πάω στην τουαλέτα και ρίχνω νερό στο πρόσωπό μου. Στέκομαι καθηλωμένη μπροστά στον καθρέφτη ενώ φευγαλέες αντανακλάσεις γυναικών πηγαινοέρχονται βιαστικές. Η μορφή μου, μα λακό ζυμάρι με κίτρινες βρεγμένες τούφες μαλλιών, με κοιτά χωρίς να με αναγνωρίζει. Διασχίζω την αίθουσα αργά, παρατηρώντας τους αν θρώπους. Συναντιόμαστε και αποχαιρετιζόμαστε, παρτενέρ σε κάποια συγκεχυμένη χορογραφία. Είναι όλοι όμορφοι. Οι υπερβολικά ψηλοί και οι πολύ κοντοί, οι σω ματώδεις και οι ξερακιανοί, αυτοί που περπατούν μπατάροντας από το ένα πόδι στο άλλο, και όσοι είναι ση μαδεμένοι στο πρόσωπο ή στο κορμί, ακόμη κι αυτοί που παρελαύνουν συνοφρυωμένοι και κορδωμένοι κατά πάνω μου, όλοι του ς είναι πολύ όμορφοι.

Πριν την έξοδο μπερδεύομαι με τους εκδρομείς κάποιου γκρουπ, στέκονται σε παρέες και απαγγέλλουν σε άτυπη αναμέτρηση τα προηγούμενα ταξίδια τους. «Στην Καπ παδοκία ανεβήκαμε σε αερόστατο, ήταν υπέροχα, όλος ο ουρανός γεμάτος αερόστατα» και «Στην Ταϋλάνδη φάγαμε τηγανιτά έντομα, τραγανά σαν τσιπς». Παρασύρομαι προς το κέντρο της ομάδας. Ο αρχηγός τους μοι ράζει φυλλάδια και σακίδια με τη φίρμα του πρακτο ρείου. Τα βγάζει από τη βαριά ταξιδιωτική τσάντα που κρέμεται στον αριστερό του ώμο. Γυρνά προς το μέρος μου πριν προλάβω να φύγω. Είναι ο Γιάννης. Μένουμε ακίνητοι, περικυκλωμένοι από τον κόσμο. «Τι κάνεις εσύ εδώ;» με ρωτάει. Πιάνει το μπράτσο μου και με τραβά έξω από τον κλοιό. «Τι κάνεις εδώ;» Του λέω πως πάμε στο νησί, ο πατέρας μου περιμένει έξω. Πρέπει να φύγω, να τον βρω, πάμε στο νησί, βιάζομαι. Πάμε στην κηδεία του Μανώλη. Ο Μανώλης πέθανε. Πρέπει να φύγω. Ο Γιάννης με κοιτάζει διερευνητικά. «Μια χαρά είσαι» απο φασίζει στο τέλος. «Μια χαρά είσαι». Τον παρατηρώ κι εγώ. Έχει γκριζάρει και το κορμί του γέρνει μόνιμα δε ξιά, τραβηγμένο από κάποιο αόρατο βαρίδι. Δε θυμάμαι πόσο καιρό είναι έτσι. «Κι εσύ» του λέω, «κι εσύ μια χαρά είσαι». Μου λέει σε ποια χώρα πάει, για πόσο καιρό, ρωτάει για παλιούς γνωστούς. Γκρινιάζει πως δεν υπο φέρει άλλο τα ταξίδια. Εγώ κουνάω το κεφάλι μου κα ταφατικά και λέω «ναι, ναι, ναι». Μια ευτραφής κυρία με φουσκωμένα μαλλιά του φωνάζει: «Ε, αρχηγέ, ακόμη δεν ξεκινήσαμε, μας παρατάς;» «Σε ψάχνουν» του λέω. «Χέσ' τους» απαντά. Κοιτώ το ψαρίσιο στόμα του ν' ανοιγοκλείνει χωρίς ν' ακούω πια τα λόγια του. Δε θέλω να μείνω άλλο εδώ. «Θα τα πούμε», του λέω, «πρέπει να φύγω». Τεντώνομαι πάνω στο σώμα του, αγκαλια ζόμαστε, «αντίο» λέω, «αντίο». Τον χτυπώ στην πλάτη φιλικά και μετά το χέρι μου γραπώνεται στο πουκάμισό του, το δάχτυλό μου κάνει θηλή στο ύφασμα και αγκιστρώνεται εκεί, στην πλάτη του. «Αντίο» λέω, αλλά μένω εκεί να τραβώ το πουκάμισο και ο Γιάννης σκυμ μένος στον ώμο μου, ακίνητος. «Αντίο» λέω ακόμη και αυτός μένει ασάλευτος, μέχρι που απομακρύνομαι, αλλά το κορμί του δεν ισιώνει, μια άδεια, θολωτή κάμαρα, κι εγώ γυρνώ και φεύγω. Ο πατέρας μου έχει αφήσει τη βαλίτσα σε μια γωνιά και κόβει βόλτες μες στο μαύρο του κουστούμι. Από τα δά-

βραβεία:ταξίδι στον αέρα

— « „j | δ

χτυλά του κρέμεται ένα σβηστό τσιγάρο. Μετρά τα πλα κάκια τού πεζοδρομίου σα γερασμένο νήπιο. Τον φω νάζω και τρέχει προς το μέρος μου. Στην πύλη επιβίβασης έχει μαζευτεί πλήθος, συγκρατη μένα αναστατωμένο, σα να ξετυλίγουν κάποιο δώρο. Ο πατέρας μου έχει πιάσει κουβέντα με γνωστούς. Οι μορ φές τους αναδύονται από παλιωμένες αναμνήσεις αό ριστα οικείες. Απομακρύνομαι. Βρίσκω μια άδεια θέση και κάθομαι. Η γυναίκα απέναντι είναι σκυμμένη στην ανοι χτή ατζέντα της. Μετρά τις μέρες και πιέζει το στιλό στις σελίδες. Το μελάνι μουντζουρώνει με μικρά, στοιχισμένα γράμματα τις εβδομάδες και τους μήνες. Δίπλα μου κάθεται ένας γέρος. Μου χαμογελάει. Χαμο γελώ κι εγώ. Κουνάμε τα κεφάλια μας. Με ρωτά πώς με λένε. Από πού είμαι. Ποιανού είμαι. Πού μένω. Εάν οδηγώ. Τι αυτοκίνητο έχω. Μου λέει να μην τρέχω. Επι μένει ιδιαίτερα πως δεν πρέπει να τρέχω. Τον διαβεβαιώνω πως προσέχω. Χαμογελά πιο πλατιά, ανακουφι σμένος. Με ρωτά πού πάω, «σε κηδεία» του λέω, «ο αδελφός μου είχε γραφείο τελετών» μου λέει, «έκανε ωραίες κηδείες ήταν μερακλής αλλά τον έχασα, πριν πολλά χρόνια τον έχασα, κανείς δεν κάνει τόσο ωραίες κηδείες πια». Σκύβει προς το μέρος μου. «Μην αρρωστήσεις ποτέ», μου λέει συνωμοτικά. Καθόμαστε σιω πηλοί, ο ένας δίπλα στον άλλον. Είμαστε στον αέρα. Κοιτώ έξω από το παράθυρο. Τα μά τια μου τσούζουν από τη λάμψη του κόσμου. Κάποιες φορές σκέφτομαι «Ο Μανώλης πέθανε» και μετά πάλι «Δε θα ξαναδώ τον Μανώλη» ή «ο Μανώλης δεν υπάρ χει πια». Σκέφτομαι την πρόταση σε διάφορες εκδοχές αλλά δεν αισθάνομαι τίποτα και απλώς κοιτάζω τη λάμψη έξω από το παράθυρο. Υπήρχε και δεν υπάρχει πια. Ο ωραίος ξάδελφος των εφηβικών καλοκαιριών μου δεν υπάρχει εδώ και είκοσι πέντε χρόνια. Ο Μανώλης μού διαφεύγει. Ο κόσμος ξεγλιστρά. Με πήρε ο ύπνος στο ταξίδι και μόλις ξύπνησα σ' ένα άδειο αεροπλάνο. Δεν ξέρω πόση ώρα κοιμόμουν και πού βρίσκομαι. Δεν θυμάμαι αν ξεκίνησα μόνη. Ο πατέρας μου πάντως είναι εδώ. Διαβάζει ξεφυσώντας το οικονομικό ένθετο της εφημερίδας. Σαλιώνει τις σε λίδες και τις ξεφυλλίζει με θόρυβο. Γυρίζει προς το μέ ρος μου. «Πότε θα επιστρέφεις;» με ρωτά. «Δεν ξέρω» του λέω. «Μάλλον θα μείνω για λίγο στο σπίτι της Ντίνας». «Πότε θα επιστρέφεις στη δουλειά σου; Μια χαρά είσαι. Δεν υπάρχει κανένας λόγος να το καθυστερείς. Δε θα σε περιμένει κανείς, και μάλιστα τέτοιες εποχές. Τί ποτα δε σε περιμένει». Ξαναγυρνώ προς το παράθυρο. Τον ακούω να τσαλακώνει τις σελίδες της εφημερίδας. «Τίποτα δε σε περιμένει» σκέφτομαι και συγκινούμαι κά πως αλλά όχι πολύ, και μετά ξαναλέω τη φράση από

μέσα μου, σα μάθημα που πρέπει να μάθω, «τίποτα δε σε περιμένει» και πάλι «τίποτα δε σε περιμένει» μέχρι που η φράση αποκτά ρυθμό αλλά χάνει κάθε νόημα και μπερδεύεται με στίχους τραγουδιών που μου έρχονται στο μυαλό. Στο μπροστινό κάθισμα μια ηλικιωμένη γουργουρίζει σε ένα μωρό. Το μωρό δοκιμάζει τη φωνή του με μικρές κραυγές. Ελέγχει το σώμα του, τις κινήσεις τα όρια, τη δύναμή του, τα χέρια του, τα πόδια του, το στόμα και τη μύτη της γυναίκας που το κρατά. Η γυναίκα αναρω τιέται φωναχτά: «Τι παιδί είσαι εσύ; Τι παιδί είσαι εσύ;» Το μωρό χτυπά παλαμάκια με ενθουσιασμό. Κοιτάζω τα χέρια μου. Τις λεπτές πτυχώσεις του δέρματος τα ξε φλουδισμένα νύχια. Απλώνω την παλάμη μου. Εξετάζω τον σκοτεινό της χάρτη. Θέλω να δοκιμάσω τη φωνή μου. Καθαρίζω το λαιμό μου. Η αεροσυνοδός μοιράζει συσκευασμένα μπισκότα. Μασουλάω τη μαλακή, γλυκιά μάζα και σκέφτομαι τι ωραία που είναι, έτσι όπως το φως χύνεται στο διπλωμένο σώμα μου. Ο πατέρας μου γέρνει προς το μέρος μου κρατώντας το μπισκότο στο χέρι. Μοιάζει λυπημένος. Με κοιτά στα μάτια. «Παλιά δίνανε σάντουιτς», μου λέει. «Δίνανε τσάμπα καφέ και σάντουιτς». Πάνω από το νησί έχουν σταθεί λευκά σύννεφα. Βου λιάζουμε στο λεπτόρρευστο σώμα τους και χιμάμε στο έδαφος. Παίρνω βαθιές αργές ανάσες. Προσγειωνόμα στε στον σκληρό διάδρομο. Γύρω μου η ανακούφιση με ταβάλλεται σε βιασύνη. Οι επιβάτες πετάγονται από τα καθίσματα, στριμώχνονται στον στενό διάδρομο, ανοί γουν τα κινητά τηλέφωνα και τραβάνε τα πράγματά τους από τα ντουλάπια. Βγαίνω με τους τελευταίους. Το νησί είναι ζεστό και υγρό. Ανασαίνει ήσυχα τυλιγμένο στο γαλακτερό κουκούλι του. Στον θολό ορίζοντα ο κό σμος σβήνει. Πριν μπούμε στο ταξί ανοίγω τη βαλίτσα. Βγάζω την πλαστική σακούλα με τα πράγματα του πα τέρα μου και του τη δίνω. «Εγώ θα κατέβω πριν. Θα με αφήσει στης Ντίνας». Έχει αντιρρήσεις αλλά δεν μα κρηγορούμε. «Το είπαμε». Διασχίζουμε τα χωράφια μέ χρι τα περίχωρα της πόλης. Τριγύρω μας το νερό χύνε ται στις σκόρπιες στεριές. Βουτώ τα μάτια μου στα στιλ πνά του χρώματα, στις πράσινες πλαγιές στις εκρήξεις των κίτρινων και των μαβιών. Θέλω να μείνω σε αυτό το ταξίδι. Ο πατέρας μου μού ρίχνει γρήγορες ματιές. «Θα έρθεις στην κηδεία, δε θα έρθεις;» με ρωτά μαγκωμένα. «Φυ σικά και θα έρθω». Σκέφτεται αλλά δε μιλά. Μετά από λίγο με ρωτά γλυκά «Πώς είσαι;» «Μια χαρά», αποκρί νομαι. «Στενοχωριέσαι;» Οι λέξεις βγαίνουν μόνες τους από το στόμα μου. «Όχι. Όχι, καθόλου». ■

Χαρίσης Θ. Χατζηγώγος ’' λ τίτλο κείμενο των αρχών τής δεκαετίας τοΰ '60 πού βρήκα ατό άρχεΤο τής προσφάτως έκλιπούσης γιαγιάς

ΓΧ,μου Άποστολίας, λίγο μετά τήν έκδημία της, τό Μάρτιο τοΰ 2011. Μέ ρίγη ανεκλάλητης έκπληξης, σχεδόν τρόμου, μπροστά στή μυστική, μά καθολική, συνοχή των πραγμάτων, αναφέρω πώς στην έπικείμενη έκδοση τοΰ αρχείου της, τό κείμενο θά έμφανισθεΐμέ τόν δοσμένο από μένα -τήν έγγονή καί συνονόματή της- τίτλο:

Τί έκλεψε ό Βενιζέλος απ' τόν Παπαδιαμάντη; Είναι φορές πού ή ιστορία είναι γεμάτη άπό άπίθανες άπροσδόκητες έκπλήξεις. ’Εκπλήξεις πού μένουν συχνά άγνωστες γιά χρόνους καί καιρούς πολλούς, καί πού ξαφ νικά έρχεται κάτι πού τις άνασύρει άπ' τό λήθαργο καί τις στήνει μπροστά μας, έτσι άπλές καί ήγεμονικές, έτσι άτόφια άληθινές... Μιά τέτοια έκπληξη αίσθάνθηκα κι έγώ, διαβάζοντας τό ήμερολόγιο τής γιαγιάς μου. ’Εκεί νης μάλιστα, στήν όποια χρωστώ καί τ ' όνομά μου. Ο πατέρας τής γιαγιάς ήταν καϊκτσής στό Φάληρο στά τέλη του προηγούμενου αιώνα. Πήγαινε στά νησιά, στήν Αττική, στις πολίχνες τής Εύβοιας κι έφθανε ως τις Βό ρειες Σποράδες. Ό καπετάνιος άργησε ν' άποκτήσει τέ κνο. "Οταν ή γιαγιά μου είδε τό φως, γύρω στή δεκαε τία του 1880 στήν Αθήνα, ήταν προδιαγεγραμμένο πώς καΐκι καί πρωτότοκος θυγατέρα θά μοιράζονταν τό ’ίδιο όνομα. Ή πτήση μου άπό Αθήνα πρός Θεσσαλονίκη, όπου έγκαταβίωναν οί γονείς μου, μοϋ 'χε δώσει τήν άφορμή νά κρατώ, νό φυλλομετρώ καί νά διαβάζω τό άνεκτίμητο οικογενειακό κειμήλιο, τό μόνο άπότά πράγματα τής για γιάς πού ή μητέρα μου καί κόρη της μου 'χε ζητήσει νά τής πάω, μέ άφορμή ένα έπικείμενο, γιά τή γιαγιά, οικο γενειακό μνημόσυνο. Δέν ήταν βέβαια καί ό,τι πιό άνετο νά διαβάζει κανείς έν πτήσει, μέ τό βόμβο του άερόπλοιου μέσα στ' αυτιά. Ήταν όμως γιά μένα ένας τρό πος νά ξεπεράσω τή φοβία τών αιθέρων, πού άδυνατώ πάντα ν' άποβάλω, παρά τά έρεθίσματα πού φέρω άπό τήν οίκογένειά μου. Ό πατέρας μου άνήκει στήν πρώτη γενιά Ελλήνων άεροπλόων καί τώρα έργάζεται ώς μη χανικός συντήρησης στό νεοσύστατο πολιτικό άεροδρόμιο Θεσσαλονίκης. Έτσι έχουμε οίκογενειακώς τήν πολυτέλεια νά έπωφελούμαστε άεροπορικών εισιτηρίων, σέ μιά έποχή πού τό άεροπλάνο είναι βέβαια δυσπρό σιτο στις εύρεΐες μάζες. Ή γιαγιά πάλι, δέν ήταν τόσο τής συνομοταξίας τών αιθέ

ρων όσο μάλλον τών έπίγειων συστημάτων. Κόρη κα ραβοκύρη μέν, είχε ώστόσο περάσει όλη τή ζωή της στήν Αθήνα δουλεύοντας ώς συντάκτρια στις δημοκρα τικές έφημερίδες τού Μεσοπολέμου. Ή θητεία της στόν τύπο τήν είχε προικίσει μέ μία σπάνια άρετή: νά οσφραί νεται τό ούσιώδες μέσα στόν όγκο τής πληροφορίας καί νά ιχνηλατεί τή λύση στά μεγάλα καί μικρά αινίγματα τής βιωτής της. Καί φυσικά ή θητεία της αύτή, τήν είχε άπό νωρίς πείσει γιά τήν άναγκαιότητα αύστηρής τήρησης προσωπικού ήμερολογίου, καί μάλιστα μέσω χειρόγρα φων καταχωρήσεων σέ πανόδετα τετράδια μεγάλου σχήματος. Στό σπίτι πού έχει άφήσει στήν Αθήνα, στήν περιοχή τού Μακρυγιάννη, μένω τώρα έγώ, διάγοντας φοιτητικό στάδιο ώς τελειόφοιτη τής Νομικής Σχολής. Κατά τή διάρκεια τής πτήσης, ή διαβολεμένη τύχη τό θέ λησε νά κρατώ άνά χέϊρας ένα άπό τά έξι τετράδια πού συγκροτούν τό ήμερολόγιο της καί νά διαβάζω μία έκ πρώτης όψεως άθώα καταχώρηση τοΰ έτους 1930. ’Εκεί ή γιαγιά άπαριθμοΰσε άγαπημένα ένθύμια τοΰ πατρός της, έξ άφορμής τοΰ πρό ολίγων ήμερών θανάτου του. Ακριβώς τή στιγμή πού περάτωσα τήν άνάγνωση τής έν λόγφ καταχώρησης ό κυβερνήτης άνακοίνωσε τή διέ λευση τοΰ άεροσκάφους μας πάνω άπό τις Βόρειες Σπο ράδες καί σέ μένα τότε άστραψε κεραυνός έκπληξης καί θαυμασμού γιά τή μυστική, μά καθολική, συνοχή τών πραγμάτων. Ό λόγος ήταν ένα άπό τά ένθύμια πού ή γιαγιά είχε έκεΐ άποθησαυρίσει. Έπρόκειτο γιά άπόκομμα τής έφημερίδοςΑκρόπολις, τής 11ης Μαρτίου 1905. Ήταν ή πρώτη σελίδα τοΰ ιστορικού έκείνου φύλλου τής Ακροπόλεως, όπου μεσουρανούσε ή είδηση τής Κρητικής ’Επανάστα σης στό Θέρισο καί οί έξ αύτής περιπλοκές πού άνέκυπταν στό Κρητικό Ζήτημα. Σέ δεύτερο πλάνο, δημοσί ευμα περί έργων καί ήμερών τοΰ δαιμόνιου πρωτεργάτη τοΰ ξεσηκωμού, πού δέν ήταν άλλος άπό τόν πανταχοϋ

β ρ α β εέα :τα ξίδ ι στον αέρα

παρόντα Βενιζέλο. Αύτά στις κύριες στήλες τοϋ φύλ λου... Κι όσο γιά έκέίνες πού διαβάζονταν πάντα μετά τούς πηχυαίους τίτλους έκεΐ ύπήρχε άναδημοσίευση του διηγήματος τοϋ Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, «Τό όνειρο στό κΰμα»... Πασιφανώς, τά δύο αύτά στοιχεία θά ήταν ύπέρ τοϋ δέοντος άρκετά, γιά νά δικαιολογήσουν τή δια φύλαξη τοϋ πολύτιμου αύτοϋ ντοκουμέντου. Ωστόσο, ό λόγος πού ή γιαγιά τό είχε περισώσει, δέν ήταν ούτε ή άρχή των σημείων τοϋ μεγάλου Κρητός, ούτε τό ζενίθ στή διηγηματική τέχνη τοϋ άθάνατου Σκιαθίτη. Ό λόγος ήταν, παραδόξως, μία σιβυλλική φράση γραμμένη άπό τό χέρι τοϋ καραβοκύρη πατρός της μέ μαϋρο άνεξίτηλο μελάνι πάνω στό απόκομμα... Οί δυό τους συναντηθή κανε πάνω στηνΑποστολία μου... Καμία άλλη έπεξήγηση τής φράσης αύτής δέν ύπήρχε έπί τοϋ άποκόμματος... Τό αινιγματικό έπίγραμμα τοϋ καπετάνιου έπεξηγέίτο στό ιδιόχειρο σχόλιο τής γιαγιάς στήν άμέσως έπόμενη σε λίδα τοϋ ήμερολογίου. Διαβάζοντάς το καί συνδυάζοντάς το μέ τήν άκούσια ύπόμνηση τοϋ πιλότου, δέ μπό ρεσα νά μή σκιρτήσω άπό άφάνταστο δέος καί βαθειά ύπερηφάνεια, συνειδητοποιώντας πώς άνάμεσα στό δύο ιερά τέρατα, ή γιαγιά στάθηκε ώς ή μόνη άληθινή καί μοιραία πρωταγωνίστρια. Ιδού αύτολεξεί, ή καταχώρησή της...

Ή ύπόθεση έκτυλίσσεται στήν Αθήνα τής δεκαετίας τοϋ 1880, όπου Παπαδιαμάντης καί Βενιζέλος συνυπάρχουν ώς φοιτητές, ό μέν έπί ξύλου κρεμόμενος στή Φιλοσο φική, ό δέ δρέποντας δάφνες στή Νομική. Τό έπίγραμμα τοϋ πεφιλημένου πατρός άπαντα μέ κατηγορηματικό τρόπο στήν άναμενόμενη έρώτηση τοϋ ιστορικού τής έποχής γιά τό αν οί δύο άνδρες, ό μέγιστος τής πολιτικής καί ό μέγιστος των γραμμάτων, συναντήθηκαν κατά τή διάρκεια έκείνων τωνχρόνων. 'Εξάλλου, είναι βέβαιο πώς όποτελοΰσαν δύο τελείως έτερώνυμους πόλους, σέ τέ τοιο δέ βαθμό, πού αποκλείεται νά μήν βρέθηκαν ό ένας στό έλκτικό πεδίο τοϋ άλλου. Ό μέν Βενιζέλος (ραντάζει στό νού μας ώς εύπατρίδης Κρητικός, μέ περισσή λε βεντιά, σωματικό κάλλος καί φρέσκες, σίγουρες Εύρωπαϊκές ιδέες. Είναι, φυσικά, ό καλύτερος καί εύφυέστερος φοιτητής καί προφανώς ό τά πλέϊστα όσα ύποσχόμενος. Ό Παπαδιαμάντης πάλι είναι τό άκριβώς αντίθετο. Πάμπτωχος, έκ νήσου Σκιάθου όρμώμενος, συνεσταλ μένος τύπος, ήδη κυρτός άπό τις άναρίθμητες βιοτικές καί προσαρμοστικές του δυσκολίες, προσπαθεί νά πείσει τόν έαυτό του ότι ίσως γίνει κάποτε διπλωματούχος τοϋ Πανεπιστημίου, παρακολουθώντας, όσο ή βιοπάλη τοϋ το επιτρέπει, παραδόσεις στή Φιλοσοφική. Ό Βενιζέλος

άκολουθεΐ, πραγματικά, πορεία έντυπωσιακής άνόδου στον πολιτικό στίβο γιά νά είναι σήμερον, ώ τύχη αγαθή! πρόεδρος τής κυβερνήσεώς μας. Ό δέ Παπαδιαμάντης χαράσσει πορεία κοινωνικής περιθωριοποίησης, πού φθάνει σχεδόν στά όρια τοϋ μελοδράματος. Πορεία, πάντως, πού τόν καθιστά έν τέλει στις συνειδήσεις μας ίσως ώς τόν πιό άγνό μας λογοτέχνη, όπως έγραψε προ ήμερών κι ό Ξενόπουλος. Τό σημείο έπαφής γιά τούς δύο άνδρες δέν είναι άλλο άπό μία γυναίκα, μία Έλληνίδα κόρη τοϋ 1880, πού φέ ρει τ ' όνομα Αποστολία. Ποια μπορεί νά 'ναι; Ίσως μιά λυγερή κοπέλα σάν τά έαρινά άνθη πού διάσπαρτα κο σμούν τά ήπια όρη τών σποράδων νήσων... Ίσως μιά μοιραία αγάπη σάν αύτές πού κάνουν τούς λεβέντες στήν Κρήτη νά βαρυγκομοΰν άπέλπιδες. Ίσως μιά κόρη πού λούεται γυμνή κάτω άπό τό φεγγάρι, ίσως ένα παι δάκι, ίσως μια πρωτότοκη θυγατέρα, ίσως έσύ, πού μέ διαβάζεις, ίσως άκόμη κι έγώ, πού τώρα έξιστορώ. Όπως καί νά 'χει αύτή είναι πού έχει δώσει -Κονομά της στό καΐκι, πού ναυλώνεται άπό τόν φοιτητικό σύλλογο γιά τόν έτήσιο γύρο τής Αττικής άπό θαλάσσης, μέ έκκίνηση τό Φάληρο καί προορισμό, τόν μικρό λιμένα παρά τό Μαραθώνα. Μπορούμε νά ύποθέσουμε πώς ό κατά τά άλλα παντελώς ακοινώνητος Παπαδιαμάντης συμμε τέχει, γιά μία καί μόνη φορά στή ζωή του, σέ κοσμική φοιτητική εκδήλωση, παρακινούμενος άπό συντοπίτες του, Σκιαθίτες σπουδαστές. Μπορούμε νά εικάσουμε πώς τήν ίδια άκριβώς χρονιά, ό Βενιζέλος έξορμα μέ τούς συμφοιτητές του πρός όπόλαυσιν τού άπό θαλάσσης προσφερομένου άττικοΰ πανοράματος. Μπορούμε έτσι νά βεβαιωθούμε πώς οί δύο βρίσκονται συνεπιβαίνοντες στό πλοιάριο, καί πώς, όχι μόνο διασταυρώνονται, μά καί πώς συνομιλούν. Ή δραματική στιγμή τής μεταξύ τους στιχομυθίας έπισυμβαίνει τή στιγμή πού τό πλεούμενο έχει πιό διέλθει άπό τό Σούνιο καί, στρέφοντας πρός βορρά, περνά άντίκρυ άπό τις άνατολικές ύπώρειες τού Υμηττού, άντίκρυ άπό τή γή τής Μεσογαίας. Ή συνάν τηση τών δύο άνδρών, τό δίχως άλλο, λαμβάνει χώρα όταν ό πληθωρικός Βενιζέλος στραβοπατά καί πέφτει κατά λάθος στον όνειροπόλο Παπαδιαμάντη, πού έκείνη τή στιγμή ρεμβάζει ακουμπισμένος στήν κουπαστή καί αναπολεί τή γενέτειρα νήσο. Τό ένδιαφέρον μας δέν έπικεντρώνεται τόσο στή συνομιλία τών δύο. Εξάλλου, τό πιθανότερο είναι πώς ό Παπαδιόμαντης συστέλλεται άκόμη περισσότερο καί δέ βγάζει άχνα μπροστά στον σφύζοντα άπό ζωή, φέρελπι Κρητικό. Περισσότερο άπ' όλα μάς άπορροφά ό βέβαιος συνειρμός τού Παπαδιαμάντη, πού κοιτώντας τό Βενιζέλο νά άπομακρύνεται, σχηματίζει στό νού του ένα δειλό αίσθημα ζηλοφθονίας γιά τή νιότη, τήν κορμοστασιά, τις προοπτικές τού νέου

άνδρός. Σχηματίζει στήν καρδιά του τήνέπιθυμία, νά είχε κι αυτός φτερά, λευκά καί ισχυρά, νά εΐχε τά μέσα καί τήν ιδιοσυγκρασία ώστε νά ολοκληρώσει έπιτέλους κάτι από αύτά πού οί κλίσεις του -ή τό συχνότερο, ή άνάγκητόν οδηγούσαν ν'άρχινήσει καί πού, δυστυχώς, ποτέ δέν κατάφερνε νά φέρει εις πέρας... Φαντάζεται τό νεαρό νά ύπερίπταται ώς άλλος Ίκαρος, μέ λείο σώμα καί δυνατά πτερύγια πάνω άπό τό Κρητικό πέλαγος... Τόν βλέπει έτσι στο νοϋ του, ν' άνοίγει πτερωτούς βραχίονες σέ έκταση καί νά άγκαλιάζει όλη τήν έλληνίδα γη. Νά πού ένα μικρό κύμα πού σκάει μπροστά του καί τού δροσίζει τό πρόσωπο, τόν έπαναφέρει στή δική του μυθολο γία, πού δέ θυμίζει σέ τίποτε τήν ιστορία τού πρώτου ιπταμένου, αλλά μάλλον πρόκειται περί κακόγουστης έκδοχής τής Οδύσσειας... Μιας Οδύσσειας θαλασσο δαρμένης μέν, μά χωρίς Ναυσικά, χωρίς Καλυψώ, χωρίς Σειρήνες. Καί κυρίως, χωρίς Πηνελόπη. Γιατί όσο κι αν διαισθάνεται, πώς ή ύπόθεση Αθήνα είναι ήδη ένα χα μένο παιχνίδι καί πώς δέ θά αργήσει ή ώρα πού θά έπιστρέψει στήν Ιθάκη του, ξέρει ώστόσο, πώς έκεΐ δέ θά βρει νά τόν άναμένουν τίποτε άπό αύτά πού ύπόσχεται ή Οδύσσεια. Αντί Πηνελόπης, κανδήλες εικονίσματα καί κηρία στήν ένορία τοΰ ίερέως πατρός του, δυσβάστα κτα οικογενειακό βάρη καί ώς μόνη παρηγοριά, οί κατά τό έαρ άνθισμένοι κρημνοί τής Σκιάθου. Κοιτάζοντας τά κύματα τοΰ Αιγαίου πελάγους καί όσφραινόμενος τό πλούσιο ιώδιο πού άναδεύουν, δέν μπορεί νά μήν ένθυμηθεΐ τήν κυματιστή καί άφόρητα εύωδιαστή κόμη τής κορασίδος Αποστολίας, τόΣτολιώ καί στολιδάκι του, πού διαμένοντας δίπλα στήν πατρική του οικία στή νήσο Σκιάθο, τού εΐχε έξ άπαλής νεότητος άγκυλώσει τήν καρ διά. Φυσικά, δέ θά μπορούσε νά είναι γι' αύτόν τίποτε άλλο παρά μιά άνεκπλήρωτη οπτασία, ένα φανταστικό όραμα στιλπνού νεανικού σώματος μέσα στό σκιαθίτικο γιαλό, τόσο άνάλαφρο κι άπιαστο, σά νά 'ταν άργυρόχροο όνειρο πού τό φεγγάρι χαρίζει στό έσπερινό κύμα. Ναι, πραγματικά, σά μακρινό κι άπραγματοποίητο όνειρο στό κύμα... Φεύ! Αναφώνησε, άναθεματίζοντας τήν ώρα πού δέχ θηκε παρότρυνση φίλου του φοιτητού καί ένέδωσε στήν ιδέα νά συμμετάσχει στήν έκδρομή -τό μετάνοιωνε τώρα πικρά, αλλά πού νά τό φανταστεί πώς τό πλοιάριο θά έφερε τό όνομα έκείνης πού στοίχειωνε τήν ψυχή του καί ανάτρεπε τήν τάξη μέσα του, έκείνης πού, θρονια σμένη μέσα του, παρέμενε ώστόσο κραυγαλέα ασύμ βατη μ'αύτά πού έκεΐνος ήταν... Όμως νά πού ό ήλιος κάνει καί πάλι τό θαύμα του. Γmi, έκείνι άκριβώς τή στιγμή πού έχει σχηματίσει ό Παπαδιαμόντης τήν εικόνα τής νεάνιδος καί ή καρδιά του πάει νά λαμπαδιάσει, αισθάνεται τόν ήλιο τής Αττικής γής καί

τού Αρχιπελάγους νά τού τσουρουφλίζει πάραυτα καί τούς όθφαλμούς. Γυρνα λοιπόν, τό βλέμμα πρός τήν πρύμνη τοΰ πλοιαρίου καί βλέπει γιά δεύτερη φορά τόν Κρήτα Ίκαρο νά έπιστρέφει πρός τό μέρος του. Καί τότε ό χαρμοπένθιμος Παπαδιαμάντης λυτρώνεται ένθυμούμενος τήν ύπόμνηση τοΰ Δαιδάλου, πώς τά πτερύγια είναι κέρινα καί πώς ό Ήλιος τού Αρχιπελάγους αύτούς πού μπλέκουν μέ τήν άγάπη τούς άναλίσκει άνεξαιρέτως τούς τυφλώνει καί τούς ζαλίζει καί πάρ' τους κάτω, καί δώσ' του έπειτα φορτοΰνες στό Ίκάριο καί φουσκοθαλασσιές στό Αιγαίο... Καί τή στιγμή άκριβώς πού ή σκιά τού ώσεί Ι’κάρου Βενιζέλου πέφτει πάνω στον ζαρωμένο ΓΙαπαδιαμόντη, βγάζει αύτός μιά φωνή καί άνακράζει: - Κάλλιο Οδυσσεύς παρά Ίκαρος άκόμη καί άνευ Πη νελόπης! Ό Βενιζέλος βέβαια δέν καταλαβαίνει τίποτε... Τόν κοι τάζει μόνο μέ κάτι μάτια πού λάμπουν πιό δυνατά κι άπ' τόν ήλιο καί τοΰ χαμογέλα λέγοντάς του... - Κι όμως μέ τούτο έδώ τό σκαρί, τούτη έδώ τήν Αποστολία, είναι ήδη σά νά ταξιδεύουμε στον άέρα... Είναι ήδη σά νά πετούμε στό πάλλευκα καί μυρωδάτα σύν νεφα... Στό άκουσμα αύτά, ό Παπαδιαμάντης κοντεύει νά λιπο θυμήσει άπό τήν τρομάρα... Μέ τό βλέμμα ψάχνει νά βρει τήν πρώτη στέρεα γή, πού θά βρεθεί εντός τού οπτικού του πεδίου γιά νά προσγειωθείάπό τήν ίλιγγιώδη πτήση τού Ίκαρου... Κι ή γή πού συναντά δέν είναι άλλη από τις άνατολικές ύπώρειες τοΰ Υμηττού, δέν είναι άλλη άπό τή γή τής Μεσογαίας.

Φθάνοντας στή Θεσσαλονίκη, εύφράνθηκα στή θέα του πατρός μου, πού μέ περίμενε στήν αίθουσα αφίξεων. Κι έκεΐνος μ' άγκάλιασε τρυφερά. Τότε μου φάνηκε άπόλυτα φυσικό, νά του πώ πώς δεδομένης τής οικιστικής της άνάπτυξης, ή Αθήνα σύντομα θά χρειαζόταν νέο άερολιμένα καί πώς ή ιδανικότερη τοποθεσία γιά τή χωροθέτησή του δέν είναι άλλη άπό τις άνατολικές ύπώρειες τοϋ Υμηττού, κάπου στή γή τής Μεσογαίας. Δέν τού έκμυστηρεύθηκα δμως τήν κρυφή μου πρόβλεψη, γιά τήν όποια έδινα πιά καί όρκο. Ό τι δηλαδή, τό νέο άεροδρόμιο τής πρωτεύουσας, για προφανείς σέ μένα καί στή γιαγιά λόγους, θά έπαιρνε τ ' όνομά του άπό τόν πιό άγνό μας λογοτέχνη, άφοϋ κάποτε, μετά άπό άκούσια πτήση, είχε βρει σέ 'κείνη τήν τοποθεσία, άσφαλή καί άπάγκιο άερο-λιμένα... Είμαι σίγουρη λοιπόν, πώς μιά μέρα, καί θά 'ναι σύντομα, θά γίνει πραγματικότητα ό διεθνής άερολιμένας Αθηνών ΑΙ. Papadiamantis! ■

β ρ α β ε ία :τα ξ ίδ ι στον αέρα

Sofia Kapnissi

Jo urneys by a ir Sometimes it is really too late. Sitting at the last row of the airplane on the window, I was looking at the passengers streaming in, hoping that I could be left alone in my peace with the seats next to me empty. I was still red and puffy from the dramatic good bye of this afternoon. You see, after a bright early youth, where travelling was the greatest way for self position ing, things went back to the silliness of family life. There is more crying attached to goodbyes than the sense of flying freed from everything. Any non-irrupted life left in me finds no other way to manifest itself. Sadly, the per son that I finally became failed to use the experience of youth. A couple came and sat on the same row across the corridor. I closed my eyes in hope; a few more min utes and my loneliness would be secured. A shift of air shook me and before I could focus back to image world, a sturdy voice punched me brutally. 'Hello'. My eyes gasped on the letters K-R-O-N that appeared next to me covering the shirt of the man. I said hello back with a faint voice, shocked by the intimidating move of this per son who came and sat next to me in the middle seat when there was obviously no one else waiting to sit in our row. He must be of Viking descent for being so ar rogant and brutal, I thought. I f Kron is his name it suits him perfectly. Anger and despair filled my lunges and I turned to the window as last attempt for protecting my trip. To my relief, silence was established again; we were ready for take off. I closed my eyes and concentrated on absorbing the force of the accelerating aircraft. 'Would you like a mint? It seems to help the body stay in balance/1 must have shaken slightly because when I turned to him he was looking at me with a dubious lit tle smile. I took the mint with a plain 'thank you' and the inexpressive face of someone in depression or in po lite annoyance. I was already exposed; he already knew - I gave it away so easily- that I was an unhappy per son, unable to enjoy what was offered to me. The im age of my mother passed in front of my eyes. I was be coming exactly the same 'lights off' woman and even aware of it; a deeper hell than oblivion. The mint felt good indeed but the thick wall surrounding my body would not let any trace of satisfaction walk away. My

head stayed numbed and my face features solidly sober. Mr Kron fitted well in the buzzing community of happy passengers; we would never find a common ground. Yet, we had three more hours to spend together, including a dinner just the two of us. I could skip dinner alto gether; still, this man would be eating next to me. We were isolated from the others. I was his companion and he was to blame for putting us in this position without asking. I began falling naturally into panic when Mr Kron said 'What is your destination?' My destination? This was getting out of hand. I would not discuss my destination with a total stranger, an intruder to my peace, a rude dangerous man. 'Amsterdam' I said quietly. 'So close, you're lucky. I have to change flight in Amsterdam to get home to New York; got seven hours waiting. I hope I'll find an interesting book to buy out there, in English' he said with a little laugh. I nodded without sound. I had read many books in airplanes and airports; once or twice I almost missed my flight because of a book. That, in other times of course. So, Mr Kron was still alive; he could still read books and even find them interesting. How old was he anyway? I turned to him unconsciously following this thought. He met my look simply without reserve, then turned back to his tablet; he was playing games all this time while talking to me. Irritated I looked straight to his face; he was young, hardly in his twen ties. He looked back at me and said Ί was on Syros is land for an animation festival, pretty cool'. You could trace no uncertainty in his voice; so mature for such a young face. Ί met a girl from Sweden and, you know, I see myself coming back to Europe soon'. His face was shining of nice fresh memories, all content, all happy. I kept staring for a second then sunk to the back of my brain where the memory of my last love was hang ing. It was neither painful nor pleasant; it was nothing. We were served dinner last of all passengers while fly ing over the Alpes with the usual shakes of this point of the flight. He laughed with the dancing trays; I looked at the shaking glass in my hand and let a soft sigh. Youth flashed in me for a second; then dispersed again leav ing a hazy murmur. You're gonna fell from a great height like everybody else. 'Cheers Kron'.

ΚΡ ΙΤΙΚΟ ΓΡΑΦ ΙΑ Σ ΕΠ ΤΕΜ ΒΡΙΟ Υ 2011 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ Α ντονάς Α ριστείδης: Τα κτίσματα (Α. Αρτινός, Ελευθεροτυ πία, 10.9.11) Δεληγιώργη Αλεξάνδρα: Τρυφε ρός σύντροφος (Β. Χατςηβασιλείου, Βήμα, 4.9.11) Ζουργός Ισίδωρος: Ανεμώλια (Δ. Μαστρογιαννίτης, Athens Voice, 8.9.11) Καβανόςης Κώστας: Όλο το φως απ’ τα φεγγάρια (Μ. Θ εοδοσο πούλου, Ελευθεροτυπία, 3.9.11, Μ. Μοίρα, Αυγή, 25.9.11) Καλλιφατίδης Θοδωρής: Ο άγιος Ηρακλής (Σ. Μαλαβάκης, Νέα, 13.9.11) Καλφόπουλος Κώστας: Ενα πα ράξενο καλοκαίρι (Δ. Ρουμπούλα, Εθνος, 19.9.11) Μακριδάκης Γιάννης: Η άλωση της Κωσταντίας (Γ. Περαντωνάκης, Διαβάζω, 09/11) Μάρκογλου Πρόδρομος: Τα σύν νεφα ταξιδεύουν τη νύχτα (Μ. Θεοδοσοπούλου, Ελευθεροτυ πία, 24.9.11, Κ. Παπαγεωργίου, Αυγή, 25.9.11) Ν τερπούλης Α λέξανδρος: Το νησί κάτω από την ομίχλη (X. Μπαχά, Αγγελιοφόρος, 24.9.11) Π αναρέτου Αννίτα: Τα πορτραίτα της (Μ. Θ εοδοσοπούλου, Ελευθεροτυπία, 17.9.11) Παπαστάθης Λάκης: Το καλο

καίρι θα παίξει την Κλυταιμνή στρα (X. Παπαγεωργίου, Δια βάζω, 09/11) Συμπάρδης Γιώργος: Υπόσχεση

γάμου (Λ. Πανταλέων, Ελευθε ροτυπία, 17.9.11) Τ ςανακάρη Βάσια: Τζόνι και Δούλου (Γ. Ασδραχάς, Εξπρές, 25.9.11, Ε. Σπαντιδάκη, Διαβάζω, 09/11) Τσαλίκογλου Φωτεινή: Το μέλ λον ανήκει στην έκπληξη (Ε. Πα πάζογλου, Ελευθεροτυπία, 3.9.11) Τσεμπερλίδου Κατερίνα: Εγώ στα καλύτερό μου (Μ. Τσελέντη, Κόσμος του Επενδυτή, 10.9.11) Φ ραγκούλη-Α ργύρη Ιουστίνη: Ερωτας στην ομίχλη (Γ. Ασδρα χάς, Εξπρές, 25.9.11) Χειμωνάς Θανάσης: Δεν την αγα πάω πια (Γ. Βαϊλάκης, Ημερήσια, 3.9.11) Χουρμουζιάδου Ελιάνα: Μακάρι να ήσουν εδώ (Δ. Κούρτοβικ, Νέα, 10.9.11) ΞΕΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ Αλ-Ασουάνι Αλάα: Θα ήθελα να ήμουν Αιγύπτιος (Μ. Παπαγιαννίδου, Βήμα, 18.9.11) Ατγουντ Μάργκαρετ: Ο τυφλός δολοφόνος (Ε. Καρκίτη, Αγγε λιοφόρος, 25.9.11) Γκρόσμαν Νταβίντ: Στο τέλος τπςγης(Τ .Θ εοδω ρόπουλος, The Book’s Journal, 1.9.11) Ελρόι Τζέιμς: Ο λόφος των αυ τοκτονιών (Η. Μαγκλίνης, Καθη μερινή, 3.9.11) Κοζαρίνσκι Ε δγάρδο: Μακριά από πού (Α. Βιστωνίτης, Βήμα, 18.9.11) Κούρκοφ Αντρέι: Ο φίλος του μακαρίτη (Π. Σπίνου, Ελευθερο τυπία, 18.9.11, Δ. Ρουμπούλα, Εθνος, 26.9.11)

Λάκμπεργκ Καμίλα: Ο ιεροκήρυ κας {Α. Νταραδήμου, Ελεύθερος Τύπος, 4.9.11) Λε Τελιέ Ερβέ: Αρκετά μιλήσαμε γι’ αγάπη (Τ. Δημητρούλια, Κα θημερινή, 4.9.11) Λιόσα Μάριο Βάργκας: Το όνει ρο του Κέλτη (Γ. Στάμος, Ελευ θεροτυπία, 10.9.11) ΜακΚάρθυ Κόρμακ: Ματωμένος μεσημβρινός (Μ. Τσελέντη, Κό σμος του Επενδυτή 24.9.11, Θ. Μήνας, Διαβάζω, 09/11) Μάνκελ Χένινγκ: Ματωμένα ίχνη (Ε. Καραγιαννοπούλου, Διαβάζω, 09/11) Μπουλγκάκοφ Μιχαήλ: Μορφίνη (Δ. Μαρουδής, Ελευθεροτυπία, 24.9.11) Ντασγκούπτα Ράνα: Σόλο (Ν. Κουνενής, Αυγή, 25.9.11) Οκπάρα Τίνα: Το τίμημα της ζωής μου (Μ. Τσελέντη, Κόσμος του Επενδυτή, 24.9.11) Πελεκάνος Τζορτζ: Το αδιέξοδο (Δ. Ρουμπούλα, Εθνος, 12.9.11, Μ. Τσελέντη, Κόσμος του Επεν δυτή, 17.9.11) Πέρουτς Λέο: Ο μαιτρ της Δευ τέρας Παρουσίας (Μ. Τσελέντη, Κόσμος του Επενδυτή, 10.9.11, Κ. Παπαγιώργης, Lifo, 22.9.11, Γ. Στάμος, Ελευθεροτυπία, 24.9.11) Ροτ Γιόζεφ: Η ομολογία ενός δο λοφόνου (Ε. Καρκίτη, Αγγελιο φόρος, 11.9.11) Σιμενόν Ζωρζ: Οι άγνωστοι μέσα στο σπίτι (Γ. Στάμος, Ελευθερο τυπία, 24.9.11) Τζέικομπσον Χάουαρντ: Η περί πτωση Φίνκλερ (Τ. Δημητρούλια, Καθημερινή, 15.9.11) Φόερ Τζόναθαν Σάφραν: Εξαιρε-

δ:κριτικογραφία τ ικά δυνατά και απίστευτα κοντά (Η. Μαγκλίνης, Καθημερινή, 10.9.11) Φον Κλάιστ Χάινριχ: Μίχαελ Κόλχαας (Δ. Χρυσός-Τομαράς, Κα θημερινή, 4.9.11) Φράνςεν Τςόναθαν: Ελευθερία (Γ.-Ι. Μπαμπασάκης, Διαβάζω, 09/11) Arriaga Guillermo: Ρετόρνο 201 (Λ. Εξαρχοπούλου, Ελευθεροτυ πία, 3.9.11) Ballard Jam es Graham: Εκτός ελέγχου (Δ. Ρουμπούλα, Εθνος, 5.9.11) Bradbury Ray: Τα χρονικά του Άρη (Γ. Βαϊλάκης, Ημερήσια, 10.9.11) Cosse Laurence: Στο καλό μυθι στόρημα (Α. Σαΐνης, Ελευθερο τυπία, 10.9.11) Doctorow Ε. L.: Η στρατιά (X. Σπυροπούλου, Ελευθεροτυπία, 3.9.11) Em aux Annie: Τα χρόνια (Λ. Εξαρχοπούλου, Ελευθεροτυπία, 17.9.11) Johnson Denis: Δέντρο από κα πνό (Θ. Μήνας, Διαβάζω, 09/11) Mieville China: Η πόλη και η πόλη (Φ. Φιλίππου, Διαβάζω, 09/11) Melville Herman: Μπάρτλμπυ, ο c γραφέας (Γ. Στάμος, Ελευθερο120 τνπία, 17.9.11) ο ! Melville Herman: Τρεις απόκληροι (Γ. Στάμος, Ελευθεροτυπία, | 17.9.11) Μ Mendez Alberto: Τα τυφλά ηλιο τρόπια (Μ. Στάγκαλη, Αυγή, 11.9.11) Miller A. D.: Κάτω από το χιόνι (Μ. Μοδινός, Νέα, 24.9.11) Roth Philippe: Νέμεσις (Η. Μαγκλίνης, Καθημερινή, 17.9.11) Verhaegen Paul: Omega minor (Ε. Κοτςιά, Καθημερινή, 18.9.11, Κ. Παπαγιώργης, Lifo, 29.9.11) Welsh Irvine: Εγκλημα (Φ. Φιλίπ

που, Βήμα, 4.9.11) ΠΟΙΗΣΗ Α ντωνάτος Νίκος: ...δεν είναι πια καιρός (Κ. Βούλγαρης, Αυγή, 25.9.11) Απέργης Ορφέας: Υ (Μ. Τοπάλη, Καθημερινή, 25.9.11) Βαρβέρης Γιάννης: Βαθέος γή ρατος (Γ. Δούκας, Διαβάζω, 09/11) Βλαβιανός Χάρης: Τα σονέτα m ς συμφοράς (Μ. Τοπάλη, Καθημε ρινή, 25.9.11) Γαλάτης Τάσος: Κάθοδος (Κ. Βούλγαρης, Αυγή, 11.9.11) Δρακόπουλος Πάνος: Ελεύθερη αγορά (Φ. Θαλασσινός, Ελευθε ροτυπία, 3.9.11) Καψάλης Διονύσης: Εδώ κι εκεί (Π. Πολυμένης, Ελευθεροτυπία, 24.9.11) Παπατσώνη Μαρία: Νόμιζα ότι η

εξυπνάδα οδηγεί στην ευτυχία (Ε. Μπέλλα, Βραδυνή, 12.9.11) Πατρίκιος Τίτος: Αυσιμελής πό θος (Θ. Φωσκαρίνης, Ελευθερο τυπία, 10.9.11) Σούσης Ισαάκ: Το γύρισμα του κύκλου (Π. Πολυμένης, Ελευθε ροτυπία, 24.9.11) Τάτσης Μιχάλης: Με το καδρόνι στα χέρια (Κ. Βούλγαρης, Αυγή, 18.9.11) Χαντζής Γ ιώργος: Μπέλλα Μπουμ (Μ. Τοπάλη, Καθημερινή, 25.9.11) ΔΟΚΙΜΙΑ Βαγενάς Νάσος: Κινούμενος στόχος (Α. Αρτινός, Ελευθερο τυπία, 10.9.11, Β. Χατζηβασιλείου, Βήμα, 11.9.11) Γιαννόπουλος Περικλής: Ξενο

μανία, Νέον Πνεύμα, Προς την ελληνικήν αναγέννησιν (X. Δημακοπούλου, Εστία, 17.9.11) Ταγκυέφ Πιερ-Αντρέ: Τι είναι αν τισημιτισμός (Ε. Καρκίτη, Αγγε

λιοφόρος, 4.9.11, Α. Βιστωνίτης, Βήμα, 11.9.11) Kis Danilo: Homo poeticus (Λ. Σκουζάκης, Ελευθεροτυπία, 3.9.11) M orgenthau Hans: Επιστήμη και πολιτική της ισχύος (Φ. Οικονομίδης, Ελευθεροτυπία, 10.9.11) ΙΣΤΟΡΙΑ Δορδανάς Στράτος: Η γερμανική στολή στη ναφθαλίνη (Σ. Κακουριώτης, Διαβάζω, 09/11) Μπούκτσιν Μάρεϊ: Οι Ισπανοί αναρχικοί (Σ. Αρτεμισιώτης, Δρόμος της Αριστερός, 24.9.11) Ντέιβις Νόρμαν: Η Ευρώπη σε πόλεμο (Φ. Πανταζής, Αδέσμευ τος Τύπος, 17.9.11) Ψ υρούκης Νίκος: Ιστορία της

σύγχρονης Ελλάδας 1940-1974 (Φ. Οικονομίδης, Ελευθεροτυ πία, 10.9.11) Burgett Donald: Επτά δρόμοι προς την κόλαση (X. Δημακοπούλου, Εστία, 17.9.11) Hill Christopher: Ο αιώνας της επανάστασης 1603-1714 (X. Δημακοπούλου, Εστία, 10.9.11) Ilchev Ivan: Εχει δίκιο η πατρίδα μου; (Μ. Αποστόλου, Διαβάζω, 09/11) Osborne Robin: Αρχαία Ελληνική Ιστορία (Δ. Μουσμούτης, Ιστο ρία, 09/11) ΒΙΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΥΤΟΒΙΟΓΡΑΦΙΕΣ Γαλανάκη Ρέα: Από τη ζωή στη λογοτεχνία (Μ. Θεοδοσοπούλου, Ελευθεροτυπία, 10.9.11) Μελάς Βίκτωρ: Κάρολος Κουν(Σ. Μ αλαβάκης, Νέα, 6.9.11, Ο. Σελλά, Καθημερινή, 24.9.11) Μουσμούτης Διονύσης: Ούγκο Φόσκολο (Γ. Ανδρειωμένος, Δια βάζω, 09/11) Ντοστογιέφσκι Φιόντορ: Εγώ, ο Φιόντορ Ντοστογιέφσκι (Σ. Μα-

λαβάκης, Νέα, 27.9.11) Τρεχλής Βλάσσης: Το αρχαϊκό χαμόγελο του Μάνου Χατζ/δάκι (Κ. Λυμπέρη, Ελευθεροτυπία, 17.9.11) Τρουαγιά Ανρί: Μπωντλαίρ, Βερλαίν, Ρεμπώ (Φ. Θαλασσινός, Ελευθεροτυπία, 10.9.11) Ackroyd Peter: Πόε, μια σύντομη ζωή (Ν. Μακρή, Καθημερινή, 18.9.11) Isaacson Walter: Ο θρύλος της Silicon Valley (Α. Νταραδήμου, Ελεύθερος Τύπος, 18.9.11) Seymour-Jones Carole: Επικίν δυνες σχέσεις (Μ. Παηαγιαννίδου, Βήμα, 11.9.11) Wilder Gene: Φίλα με σαν ξένος (Μ. Παπαγιαννίδου, Βήμα, 25.9.11)

ΜΕΛΕΤΕΣ Α'ιναλής Ζ. - Π απαντωνόπουλος Μ.: Ρομαντική αισθητική (Σ. Ροζάνης, Αυγή, 11.9..11) Αλιβιζάτος Νίκος: Το Σύνταγμα

και οι εχθροί του στη νεοελλη νική ιστορία 1800-2010 (A. Μουσμοΰτης, Ελευθεροτυπία, 10.9.11, Δ. Μ ουσμοΐπης, Ιστορία, 09/11) Γιαννόπουλος Γιάννης: Τσιταντίνοι (X. Δημακοπούλου, Εστία, 10.9.11) Ζανενέ Ζαν Νοέλ: Η ιστορία των μέσων μαζικής ενημέρωσης (Ν. Χειλάς, Βήμα, 18.9.11) Κάλφας Αντώνης: Λογοτεχνικές εκδόσεις, μαρτυρίες και αφηγή σεις στην Πιερία 1918-2010 (Δ. Κόκορης, Αυγή, 11.9.11)

Καραμπελιάς Γιώργος: Κοραής και Γρηγόριος E‘ (Φ. Οικονομίδης, Ελευθεροτυπία, 10.9.11) Μποτετςάγια Ιωσήφ: Η ιδέα της φύσης (Α. Αρτινός, Ελευθεροτυ πία, 3.9.11) Μωυσίδης Α. - Σακελλαρόπουλος Σ.: Η Ελλάδα στον 19ο και 20ό αιώνα (Β. Ασημακόπουλος, Αυγή, 25.9.11) Παπανδρέου Δημήτρης: Η ανα

γέννηση της πειρατείας στον 21ο αιώνα (Γ. Μ πασκόςος, Βήμα, 11.9.11) Συλλογικό: Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού Δικαίου (X. Δημακοπούλου, Εστία, 24.9.11) Τςιόβας Δημήτρης: Ο μύθος της Εενιάς του Τριάντα (Δ. Κούρτοβικ, Νέα, 17.9.11)

Αποδελτίωση Εντύπων Υπηρεσίες Αποδελτίωσης Εντύπων, Internet, Τηλεόρασης, Ραδιόφωνου και Διεθνών Μέσων

Φροντίζουμε να μη χάνετε καμία πληροφορία

www.clipnews.gr

"ν '

ΑΘΗΝΑ: Φρύνης 7, Παγκράτι,Τ.Κ. 116 34- Τηλ. Κέντρο: 210 70.111.43, Fax: 210 70.111.47 · sales@clipnews.gr ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ: Μοναστηριού 90,Τ.Κ. 546 27 -Τηλ. Κέντρο: 2310 50.15.75, Fax: 2310 50.15.73 · info@clipnews.gr

δϊκριτικογραφ ία

___ δ 122

11 1 5 Μ

Alcock Susan: Αρχαιολογίες του Kara Siddharth: Σεξ τράφικιν(Ε. ελληνικού παρελθόντος (Α. Μου- Καρκίτη, Αγγελιοφόρος, 18.9.11) Levy Ariel: Θηλυκές φαλλοκράσμούτης, Ιστορία, 09/11) Aries Philippe - D uby Georges - τισσες (Δ. Κούρτοβικ, Νέα, Veyne Paul: Ιστορία της ιδιωτι 3.9.11) κής ζωής (Δ. Μουσμούτης, Ιστο Shiva V andana: Η αρπαγή της σοδειάς (Γ. Τερςάκης, Ελευθερο ρία, 09/11) Baudrilland Jean: Η εκλειπτική τυπία, 24.9.11) του σεξ (Α. Αρτινός, Ελευθερο ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ τυπία, 3.9.11) Bruno Giordano: Περί μαγείας (Γ. Ortega Υ Gasset Jose: Αισθητικό τρίπτυχο (Α. Βιστωνίτης, Βήμα, Βαϊλάκης, Ημερήσια, 17.9.11) Federici Silvia: Ο Κάλιμπαν και η 4.9.11) μάγισσα (Φ. Τερςάκης, Ελευθε Renaut Alain: Η Φιλοσοφία (Σ. Δημητρίου, Αυγή, 25.9.11) ροτυπία, 17.9.11) Lancelin Aude - Lemonnier Ma rie: Οι φιλόσοφοι και ο έρωτας ΠΑΙΔΙΚΟ - ΕΦΗΒΙΚΟ (Μ. Τσεβρένη, Καθημερινή, Μακρή Μαϊρη: Ο κόκκινος πίθη κος (Μ. Τσελέντη, Κόσμος του 25.9.11) Onfray Michel: Η θρησκεία του Επενδυτή, 17.9.11) στιλέτου (Μ. Τσεβρένη, Καθημε Παπαντωνίου Ζαχαρίας: Τα φηλά βουνά (Λ. Κουςέλη, Βήμα, ρινή, 4.9.11) 11.9.11) Pike Aprilyne: Φτερά (Σ. Βούλ ΠΟΛΙΤΙΚΗ Συλλογικό: Μια συζήτηση με τον γαρη, Καθημερινή, 3.9.11) Φρανσουά Ολάντ (Μ. Μητσός, ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Νέα, 24.9.11) Holloway John: Ρωγμές στον Βαρουφάκης Γιάννης: Κρίσης λε καπιταλισμό (Γ. Σιακαντάρης, ξιλόγιο (Γ. Α σδραχάς, Εξπρές, 4.9.11) Νέα, 17.9.11) Simone Raffaele: Το μειλίχιο τέ Κλάιν Ναόμι: Το δόγμα του σοκ ρας (Ε. Κοτζιά, Καθημερινή, (Φ. Πανταςής, Αδέσμευτος Τύ πος, 3.9.11) 11.9.11) Tilly Charles: Δημοκρατία (Γ. Σιάφκος Χρηστός: Νεόπτωχος ζητεί λύσεις επειγόντως (Μ. Τσε Μπασκόςος, Διαβάζω, 09/11) λέντη, Κόσμος του Επενδυτή, ΚΟΙΝΩΝΙΑ 24.9.11) ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΠΑ W ard Vicky: Η πτώση της Ηλιόπουλος Πόνος: Κοινωνικές Lehman Brothers (Γ. Ασδραχάς, αντιρρήσεις (Φ. Ο ικονομίδης, Εξπρές, 18.9.11) Ελευθεροτυπία, 10.9.11) Πιλάβιος Νίκος: Τα ευτυχισμένα ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ παιδιά θέλουν γονείς χωρίς εγώ ΨΥΧΑΝΑΛΥΣΗ (Φ. Πανταςής, Αδέσμευτος Τύ Γκίλμουρ Ντέιβιντ: Η κινηματο γραφική λέσχη (Β. Πατσογιάνπος, 24.9.11) Πλούταρχος: Οι συμφορές του νης, Καθημερινή, 4.9.11) δανεισμού (Α. Δουλγερίδης, Νέα, π. Θ ερμός Βασίλειος: Ο έρωτας 3.9.11, Γ. Α σδραχάς, Εξπρές, του απόλυτου (Σ. Γουνελάς, Ελευθεροτυπία, 3.9.11) 11.9.11)

ΜΑΡΤΥΡΙΑ Αναγνωστάκης Μανόλης: Είμαι αριστερόχειρ ουσιαστικά (Δ. Κούρτοβικ, Νέα, 24.9.11, Γ. Βαϊλάκης, Ημερήσια, 24.9.11) Αυγερινός Δημήτρης: Ερζερούμ 1916 (Γ. Α σδραχάς, Εξπρές, 25.9.11) Π ρίγκηψ φ ον Πύκλερ-Μουσκάου: Ιόνιο 1836 (X. Δημακοπούλου, Εστία, 24.9.11) ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ Κουμανούδης Στέφανος: Ανέκ δοτα κείμενα 1837-1845 (Λ. Τσιριμώκου, Νέα, 10.9.11) ΛΕΥΚΩΜΑ Δανιήλ Χρήστος: Ιούς, Μανιούς, ίσως και Aqua Marina (Τ. Μανδηλαρά, Πρώτο Θέμα, 4.9.11, Β. Χατςηβασιλείου, Βήμα, 18.9.11) Δόγας Χρήστος (επιμ.): Γουέμπλεϊ 71 (Κ. Κορνέτης, Νέα, 24.9.11) ΛΕΞΙΚΟ Συμεωνίδης Χαράλαμπος: Ετυ

μολογικό Λεξικό των Νεοελληνι κών Οικωνυμιών (Σ. Αποστολίδης, Ελευθεροτυπία, 24.9.11) ΘΡΗΣΚΕΙΑ Κασάμπαλης Δημήτρης: Το μυ στικό του Μυστικού Δείπνου (Φ. Θαλασσινός, Ελευθεροτυπία, 17.9.11) ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ Κ αββαδίας Νίκος:

Γράμματα στην αδελφή του Τζένια και στην Ελγκα (Β. Χατςηβασιλείου, Βήμα,

25.9.11) Χάιντεγγερ Γκέρτρουντ (επιλ. σχ.): Αγαπημένη μου ψυχούλα (Κ. Παπαγιώργης, Lifo, 15.9.11) ΔΙΚΑΙΟ Sandel Michael: Δικαιοσύνη, τι εί ναι το σωστό; (Β. Μουρδουκούτας, Καθημερινή, 18.9.11) 1

διευπώλιττα ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2011

Ελληνική λογοτεχνία Α /Α ΤΊΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ 1 2 3 4 5

6 7

8 9 10

Ανεμώλια Αγιοι και δαίμονες. Εις την Πόλιν Ο ερω τευμένος Πολωνός Μετά την καταιγίδα Το χάραμα μιας ελπίδας Όπως ήθελα να ζήσω Είμαι αριστερόχειρ ουσια στικά Το αίνιγμα της πεταλούδας Το φθινόπωρο της μάγισσας Τα φεγγάρια της αλήθειας: Οι μεσημβρινοί της ζωής

Γενικός πίνακας ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ

Ζουργός Ισίδωρος Καλπούζος Γιάννης Βαμβουνάκη Μάρω Ευσταθίου Ευαγγελία Αλεξάνδρου Μαρίνα Πριοβόλου Ελένη Αναγνωστάκης Μανόλης Στούφη Βίκυ Οικονόμου Καίτη

Πατάκης Μεταίχμιο Ψυχογιός Λιβάνης | **■ '·.··' | Λιβάνης Καστανιώτης Πατάκης Λιβάνης Ψυχογιός

Κοντζόγλου Μαίρη

Μ 3 4 5 6 7 8 9 10

Μία ημέρα Το άγριο τριαντάφυλλο Το κοιμητήριο της Πράγας Το μυστικό Οι κατάσκοποι των Βαλκανίων Η αύρα της Σανέλ Αννα Η τριλογία της Μασσαλίας Το όνειρο του Κέλτη Νέμεσις

Λιβάνης

Γενικός πίνακας

=ένπ λογοτεχνία Α/Α ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ

Νίκολς Ν τέιβιντ Donnelly Jennifer Έκο Ουμπέρτο Byrne Rhonda Φ ερστ Αλαν Morand Paul Darby Beryl Ιζζό Ζαν-Κλωντ Llosa Mario Vargas Roth Philip

Μίνωας Ω κεανίδα Ψυχογιός Λιβάνης Πατάκης Αγρα Λιβάνης Πόλις Καστανιώτης Πόλις

Γενικός πίνακας

Ποίηση Α /Α ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

1 Αμοργός 'Λ Ϊ-fl Το μονόγραμμα Ερωτικά ποιήματα 3 Οι ελεγείες του Ντουίνο. Δίγλωσση έκδοση Ποιήματα και πεζά 5 6 Το άξιον εστί 37 ποιήματα 7 8 Τα σονέτα της συμφοράς 9 Η ανορεξία της ύπαρξης 10 Βαθέος γήρατος

Γκάτσος Νίκος Ελύτης Οδυσσέας Νερούδα Πάμπλο Ρίλκε Ράινερ Μαρία Καρυωτάκης Κώστας Ελύτης Οδυσσέας Μανθούλης Ροβήρος Βλαβιανός Χάρης Αγγελάκη Ρουκ Κατερίνα Βαρβερης Γιάννης

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ Τα βιβλιοπωλεία από τα οποία προέρχονται τα στοι χεία «Ευπώλητα Σεπτέμβριος 2οη» είναι: ΑΝΑΓΝΩ ΣΤΗΣ, Ιωάννινα, 26510 349Π - ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΩΝ ΤΗΣ ΕΣΤΙΑΣ, Αθήνα, 210 3615077 - ΕΛΕΥΘΕΡΟΥΔΑ-

ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ Πατάκης

Μ 0Μ Η Η ΙΗ Η Η Η Ι Πατάκης Πατάκης Πατάκης Ίκαρος Εξάντας Πατάκης Καστανιώτης Κέδρος

ΚΗΣ, Αλυσίδα, 210-3258440 - ΙΑΝΟΣ, Αλυσίδα, 2310-276447 - ΜΑΛΛΙΑΡΗΣ, Αλυσίδα, 2310-252888 ΟΙΩΝΟΣ, Λαμία, 22310-67276 - ΠΑΤΑΚΗΣ, Αθήνα, 210-3650000 - ΠΑΠΑΣΩΤΗΡΙΟΥ, Αλυσίδα, 2ΐο3323300

Η α π ο τ ε λ ε σ μ α τ ικ ό τ η τ α κα ι η α ξ ιο π ισ τ ία γ ίν ο ν τ α ι π ράξη Κέντρο Διανομής Ασπροττύργου Λεωφ. ΝΑΤΟ 19300 Ασττρόττυργος Τ: 210 55 17 700 F: 210 55 96 411

Συγκρότημα Βορείου Ελλάδος ΒΙ.ΠΕ ΣΙΝΔΟΥ Ο.Τ31Γ Γ' Είσοδος, 52 022 Θεσσαλονίκη Τ: 2310 79 99 44 F: 2310 79 97 03

Κέντρο Διανομής Μ αγούλας Γ. Γεννήματα 99 Θέση: Πλακωτέ 19600 Μαγούλα Τ: 210 55 17 880-881 F: 210 55 51 770

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2011

Δοκίμια Α/Α ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ Η τέχνη του να έχεις πάντα δίκιο Νίτσε 99 μαθήματα καθημερινής φιλοσοφίας 3 Το δόγμα του σοκ i n m Είναι ο καπιταλισμός, ηλίθιε! Σώζεται ο Τιτανικός; 5 Από το Μνημόνιο ξανά στην ανάπτυξη M SB Οι συμφορές του δανεισμού 7 Σπίθα για μια Ελλάδα ανεξάρτητη και δυνατή 1 Ο δρόμος της ευτυχίας 9 Η Ελλάδα των κρίσεων. Ένα προσωπικό δοκίμιο 10 Φ ράχτες και παράθυρα. Ά ι στο διά ολο ΔΝΤ 1

Γενικός πίνακας ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ Σοπενάουερ Ά ρθουρ Πέρσι Αλλαν Klein Naomi Μπογιόπουλος Νίκος

ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ Πατάκης Πατάκης Λιβάνης Η Β Λ ιβ ά ν η ς ' m

Χριστοδουλάκης Νίκος Πλούταρχος Θεοδωράκης Μίκης Μπουκάι Χόρχε Μαρκεζίνης Βασίλειος Klein Naomi

Πόλις Β Η Η Η Η Η Η Η Η Ιανός Opera Λιβάνης Λιβάνης

Παιδική & Εφηβική λογοτεχνία Α /Α ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ 1 2| 3 4| 5

Ο μικρός πρίγκηπας Ο θησαυρός της Βάγιας Μάικ ο φασολάκης: Πάω θάλασσα Μάικ ο φασολάκης Τα 39 στοιχεία. Βιβλίο 9 . Δ ελτίο θυέλλης Το καπλάνι της βιτρίνας 7 Στην πόλη του Αϊ-Δημήτρη '- Β | Τα ψηλά βουνά (μονοτονικό) 9

Βυζαντινή Κωνσταντινούπολη

Το ημερολόγιο ενός σπασίκλα No 5 . Η σκληρή αλήθεια

Γενικός πίνακας ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

Κίνι Τζεφ

Διάφορα Α/Α ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ 1 2 3 4| 5 6| 7 8| 9 «λ

Στιγμές. Ατζέντα 2012 Κρυμμένο στο Α ιγαίο. Μία αληθινή ιστορία Μην ψαρώνεις (Επικίνδυνα νερά) Μεγαλώνοντας μέσα στην ελληνική οικογένεια Κωνσταντινούπολη Logicomix Φλέρυ Νταντωνάκη Η φεγγαρική αηδόνα Θεσσαλονίκη, πόλη των φαντασμάτων Το αλφαβητάρι του αιωνόβιου Ποιος σκότωσε τον κύριο X

ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ

Εξυπερί Αντουάν Ντε Σαιντ Σαρρή Ζωρζ Κυριάκού Μαρί Κυριάκού Μαρί Παρκ Σου Λίντα Ζέη Αλκή Σίνου Κύρα Παπαντωνίου Ζαχαρίας Τσιτιρίδου - Χριστοφορίδου Εύη

Πατάκης S W iU P f * Λιβάνης Λιβάνης Αγκυρα Μεταίχμιο Κέδρος Εστία Πατάκης Ψυχογιός

Γενικός πίνακας ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ

Coelho Paulo Παπαϊωάννου Σοφία Αρκάς Γιωσαφάτ Ματθαίος Συλλογικό Δοξιάδης Απόστολος Λιάνης Γιώργος Μαζάουερ Μαρκ Μπενέτος ©άνος Ανδριόπουλος Θ.

Λιβάνης Πατάκης Λιβάνης

Η βΜ ΗΗ Η Η Η · Explorer Ίκαρος Ιανός Αλεξάνδρεια Πατάκης Ελληνοεκδοτική

δ : βι βλιοθήκες-βι βλιοπωλεία ΑΠΟ ΤΟΝ ΝΑΣΟ ΧΡΙΣΤΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟ

Δύο ανόμοιες

βιβλιοθήκες

ο Βέλγιο έχει σημεία συγκρί σιμα με την Ελλάδα. Για πα ράδειγμα, έχει αντίστοιχο πληθυσμό. Α πέκτησε την επίσημη εθνική του οντότητα την ίδια χρονιά που δημιουργήθηκε το νεοελληνικό κράτος, το 1830. Γεωγραφικά, βρί σκεται «περικυκλωμένο» από κράτη που το επιβουλεύτηκαν και του επι τέθηκαν, όπω ς συνέβη και με τη χώρα μας. Υφίστανται, ω στόσο, και διαφορές οι οποίες θα μπορούσαν ίσως και να αποδοθούν στην επιρροή που ασκεί στην ανθρώπινη ιδιοσυγκρασία το κλίμα που, στην περίπτωση του Βελ γίου, δεν χαρακτηρίζεται μεν από δριμύ ψ ύχος όπω ς στις υηερβόρειες περιοχές της Ευρώπης, αλλ’ ούτε διακρίνεται από τη θερμότητα της Μεσογείου. Έτσι, οι αντιδράσεις των κατοίκων, είτε ατομικές είτε κοινωνι κές, είναι φυσικό να μη συμπίπτουν. Τι άραγε γέννησε τις παραπάνω σ κέ ψεις, κατ’ ανάγκη πρόχειρες κι επι φανειακές; Μα, η εντονότατη δια φορά στα ζητήματα κοινωνικής πει θαρχίας, σε συνδυασμό με τη διά θεση προβολής της πολιτιστικής κλη ρονομιάς. Αμεσα απαραίτητη εδώ μια

Ο προορισμός του κτιρίου της βιβλιοθήκης της Εθνικής Τράπεζας του Βελγίου, αρχικά, ήταν να παρέχει στέγη για τη διενέργεια τραπεζικών συναλλαγών

διευκρίνιση: το άρθρο δεν θίγει ούτε κατ’ ελάχιστο την πτυχή της τρέχου σας δεινής ελληνικής κρίσης σε σύγ κριση, ανάρμοστη και άδικη, με τη συνέχιση λειτουργίας της βελγικής διοικητικής μηχανής χωρίς εκλεγ μένη κυβέρνηση, ενάμισι έτος μετά τις εκλογές. Το μόνο στο οποίο αναφέρεται είναι κάτι που συνέβη την παρελθούσα Κυριακή, την τρίτη του Σεπτεμβρίου. Η μέρα αυτή είχε οριστεί ω ς «μέρα χωρίς αυτοκίνητο». Παράλληλα, ήταν η δεύτερη του σαββατοκύριακου κατά το οποίο άνοιξαν τις πύλες τους στο κοινό περί τα εκατό αξιοθέατα της ευρύτερης περιοχής των Βρυξελ λών που συνήθως δεν είναι προσβάσιμα και, οπωσδήποτε, όχι δωρεάν. Λοιπόν, αφ ενός υπήρξε απόλυτη η συμμόρφω ση πρ ος την απαγόρευση κίνησης των αυτοκινήτων και των μο τοσικλετών κι αφετέρου παρατηρή θηκε κοσμοσυρροή στα αξιοθέατα, αλλά και στις άλλες οργανωμένες εκ δηλώσεις διασκέδασης, με δωρεάν χρήση των μέσων μαζικής μεταφο ράς, με ποδήλατα, skateboards ή και πεζή. Ανάμεσα στα σημεία γνωριμίας του πολίτη με τον πολιτισμό του ήταν η βιβλιοθήκη της Εθνικής Τράπεζας του Βελγίου, «θησαυρός τεκμηρίω σης στο πλαίσιο ενός ιστορικού κτι ρίου», όπω ς επισημαίνει το κατατο πιστικό φυλλάδιο. Πρόκειται, πράγ ματι, για κτίσμα του 1872, το οποίο ακολούθησε αρχιτεκτονικά τους τότε ισχύοντες κανόνες ανέγερσης τραπε ζικών ιδρυμάτων, καταφεύγοντας σε δεξιοτεχνική χρήση των σφυρήλατων

μεταλλικώ ν δ ομ ώ ν, τ ου γυ α λιού, του μα ρ μ ά ρ ου και τ ου φ ω τ ός. Δ εδ ο μ έν ο υ δ ε ότι ο π ρ ο ο ρ ισ μ ό ς τ ου αρχικά ήταν ν α π αρ έχει σ τέγπ για τπ δ ιενέρ γεια τρ απ εζικ ώ ν σ υνα λ λα γώ ν, π α π ό σ τ α σ π π ο υ τ ο χώ ρ ιζε α π ό τ ο ν σ φ ϋ ζο ν τ α εμ πορ ικ ό π υρ ή να τ π ς π ό λ π ς ήτα ν μπδαμινή. Η κο μ ψ ή , δ ιώ ρ οφ α π ρ ό σ ο ψ π σ ε

ό π ο υ κ ά π ο τ ε έσ κ υ β α ν οι υπά λλπλοι σ τα τετράδιά τ ο υ ς , σ ή μ ερ α δ ια δ έχο ν-

Η βιβλιοθήκη ΤΓΚ Εθνικής τράπεζας

ρ υ θ μ ό νεο κ λ α σ ικ ό ο δ α γ ο ύ σ ε σ τπ ν κεντρική α ίθ ου σα μ ε τα ταμεία και

ται π μία τ π ν ά λλπ οι π ρ ο θ ή κ ες μ ε τα βιβλία.

του Βελγιου

τ ο υ ς χ ώ ρ ο υ ς α να μ ον ή ς, π ο υ σ ή μ ερ α έχει μετατραπεϊ σ ε α να γνω στή ριο και σ π μ είο π ρ ό σ β α σ π ς σ τ ο υ ς υ π ο λ ο γι σ τέ ς. Τα δ εκα οκτώ μέτρ α π ο υ χω ρί ζο υ ν το έ δ α φ ο ς α π ό τ ο ν δ ιά φ α νο, στπ-

Τ ο μ α ρ μά ρ ινο κλιμα κοστά σιο κα τευ θύνει τα βή μα τα σ τ ο ν επ ά νω ό ρ ο φ ο ,

ριγμ ένο σ ε χα λύβ δινα τ όξ α , φ εγγίτπ και τ ου π ρ ο σ δ ίν ο υ ν τπ μ ο ρ φ ή α νά

π ο υ π ερ ιλα μβά νει π ερ αιτέρ ω π ρ ο θ ή κ ε ς βιβλίω ν, αλλά και χώ ρ ο υ ς μελέτπ ς, οι ο π οίοι έ χ ο υ ν ό λο ι ά νο ιγ μ α π ρ ο ς τ ο ν κεντρ ικό εξώ σ τ π π ο υ π ρ ο σ φ έρ ει θ έα

σ τ ρ ο φ ο υ λίκ νου, χ α ρ ίζου ν π ρ ο ο πτικ ή και λά μψ π σ τ ο ν τω ρ ινό επ ισκ έπ τπ-

όχι μ ό ν ο σ τ ο κάτω α να γνω στή ριο μα και σ τ ο υ π ερ ά ν ω τ ο υ κτιρίου βελγικό ο υ ρά νιο σ τερέω μ α , ν εφ ελ ώ δ ε ς σ υ χ ν ά

α να γνώ στη . Δεξιά και α ρισ τερ ά, εκεί

και σ π α νίω ς δ ια υ γές, είναι αλήθεια!

δ:βιβλιοθήκες-βιβλιοπω λεία

δ η μ ο σ ιεύ σ εω ν, ιδιαίτερα ενδια φ ερ ο υσ ώ ν σ τη μονα δικότη τά τ ο υ ς. Σε ειδικές π ρ ο θ ή κ ες, λ ό γ ο υ χά ριν, εκτί θενται: Π ρ α κ τικ ά τη ς Γ εν ικ ή ς Σ υ νέλευ σ ης τω ν Μ ετόχ ω ν τ η ς Τ ράπεζας τ η ς Γ αλ λίας, έ κ δ ο σ η B an qu e d e F rance, 183 6 . In v e s to r’s M o n th ly M anual, π ερ ιο δικό Econom ist, 1874. Federal Reserve B ulletin, W ash ing to n , 1918. (Για τ υ χ ό ν λ επ τ ο μ ερ έσ τ ερ η α να ζή τ η σ η , βλ. τ ο ν δικ τυα κό τ ό π ο w w w .n b b .b e ). Ο τ ίτλος το υ π α ρ ό ν τ ο ς ά ρ θ ρ ο υ δημι ου ργεί τώ ρα τ ο εύ λ ο γ ο ερώ τη μα ω ς π ρ ο ς τη δ εύ τ ερ η βιβλιοθήκη και τ ο ν

Ό σ ο για τ ο π ερ ιεχ ό μ εν ό της, η βι βλιοθήκ η εξυπ η ρετεί π ρ ο φ α ν ώ ς τις α νά γκ ες τ ο υ εξειδικ ευμ ένο υ τρ απ εζι

«α νό μ ο ιο » , σ ε σ χ έ σ η με τ η ν πρώτη, χα ρα κτή ρ α της. Πρόκειται για την Biblioth eq ue S o lv a y , επ ίση ς επισκέψιμη κατά τ ο π ρ ο α ν α φ ερ θ έ ν διή μ ερ ο . Κ ατασκευάστη κε με π ρ ω τ ο

κ ο ύ κ ο ιν ο ύ , κ α λ ύ π τ ο ντ α ς τ ο μ είς ό π ω ς ο οικο νο μ ικ ό ς, ο δ η μ ο σ ιο νο μ ι

β ο υ λία τ ο υ μ α ική να β ιο μ ή χ α ν ο υ Ernest S o lv a y τ ο 1 9 0 2 . Θ εματικό της

κ ό ς , ο χρ ημ ατοπ ιστω τικ ός. Περιέχει π ερ ισ σ ό τ ερ ο υ ς α π ό εκ ατό χιλιάδες τ ό μ ο υ ς , π ερ ίπ ο υ εφ τ α κ ό σ ιες π ερ ιο

π ερ ιεχ ό μ εν ο η κοινω νιολογία. Η εί σ ο δ ό ς τ η ς, μ ε σ υμ π α θ η τικ ά μω σ αϊκά, ο δ η γ ο ύ σ ε σ τ ο κεντρ ικό α να γνω στήρ ιο, κυριολεκτικά κό σ μ η μ α σ ε σ τυ λ Art N o u v e a u , επ ίση ς ά πλετα

Bibliotheque Solvay

128

δ ικ ές εκ δ ό σ εις, π ο λυ ά ρ ιθ μ ες ε κ θ έ σ εις βελγικώ ν και α λλο δ α π ώ ν φ ο ρ έω ν, κα θ ώ ς και ό λ ε ς τις δ η μ ο σ ιεύ σεις τη ς Εθνικής Τ ρ ά π εζα ς. Η σ υ λ λο γ ή τ η ς είναι δ υνα τ ό ν ν α μελετηθεί επιτοπίω ς ή και με δ α νεισ μ ό , με φ υ σική χ ρ ή σ η τ ο υ σ ώ μ α τ ο ς τω ν βι βλίω ν ή με ηλεκτρονική ανά γνω ση , σ τ ο υ ς εκεί υ π ο λ ο γισ τ ές ή μ έσ ω ε γ γ ρ α φ ή ς σ τ ο σ ύσ τη μ α και ε ξ α ποσ τά σ εω ς. Τ ο εν δ ια φ έρ ο ν τη ς επικεντρώ νεται κ α τ εξο χ ή ν σ τις τ ρ έχ ο υ σ ες εκ δ ό σ εις, π α ρ ά τ ο α ιω νόβιο π α ρ ελ θ ό ν της, α φ ο ύ ο κ ό σ μ ο ς τ η ς οικο νο μ ία ς ζει σ τ ο ζ έ ο ν π α ρ ό ν μ ά λλον και λιγό τερο στις ιστορ ικές α να δ ρ ο μ ές . Ό μ ω ς, η βιβλιοθήκη δ εν στερείται παλαιώ ν

φ ω τιζόμενο. Κινητήρια σκέψ η , η ιδέα ότι τ ο π ερ ιεχ ό μ εν ο (βιβλία) χ ρ ειά ζε ται και κα τά λλη λο περιτύλιγμα για να α να δειχθεί. Α υτά σ τ ο π α ρ ελ θ ό ν. Σ ή μερ α τ ο κτί ριο, εξω τερικά και εσ ω τερ ικά αηαρ άλλα χτο, έχει α πο μ ακ ρ υνθ εί α π ό τ ο ν α ρχικ ό τ ο υ σ τ ό χ ο και έχει π α ρ α δ ο θ εί α ποκλειστικά σ τη ν π ρ ο σ ο δ ο φ ό ρ α διο ρ γά νω σ η δεξιώ σεω ν, δεί π ν ω ν και σ υν α φ ώ ν κοινω νικώ ν σ υ να να σ τρ ο φ ώ ν! Μ ετασ τροφ ή η οπ οία ο π ω σ δ ή π ο τε δ εν π ρ ο σ θ έτ ει στο ιχείο ομο ιό τη τα ς μετα ξύ τω ν δ ύ ο χω ρ ώ ν. Και να π ο υ η Ελλάδα δ εν υστερεί π α ν τ ο ύ ... ■

Ένα επικό μυθισ τόρημα που δ ιαβ άζεται σαν συναρπαστικό θρ ίλ ε ρ

ΑΫΝ οατλαςει ΙΙ ναϊτατηςε

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

δ:περιοδεύω ν ΤΟΥ ΣΠΥΡΟΥ ΚΑΚΟΥΡΙΩΤΗ «Η Κ όλαση π άντ’ ά γρ υπ νη σ ο υ σ τή θ η κ ε τ ρ ιγ ύρ ο υ ...»

μνήμη Εξ ολοκλήρου αφιερωμένο στον

κρίση Σαράντα χρόνια και 30 τεύχη...

γάλλο φιλόσοφο Πωλ Ρικαίρ (19132005) κυκλοφορεί το 1.847ο τεύχος του μηνιαίου περιοδικού ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ, έναν

Σε αυτές τις πέντε λέξεις μπορεί, άρα γε, να συμπυκνωθεί η προσφορά της

φήμη

Στη διαφήμιση είναι αφιε ρωμένο το τεύ χος υπ’ αριθμόν 14[37] του περιοδικού της Πολιτι στικής Εταιρείας Επιχειρηματιών

Εταιρείας Μελέτης Νέου Ελληνισμού και της ετήσιας έκδοσής της ΜΝΗ ΜΩΝ, μετωνυμία, συχνά, της ίδιας της ΕΜΝΕ; Ασφαλώς όχι. Αποτελώντας ένα

Βορείου Ελλάδος ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΕΩΝ ΠΟΛΕ, με υπότιτλο που χα ρακτηρίζει το εύρος των ενδιαφε ρόντων του: Ιστορία, Γράμματα, Τέχνες, Επιστήμες. Στη διαφήμιση,

από τα σημαντικότερα ελληνικά ιστο ρικά περιοδικά, διαδραμάτισε, μέσα από την πλούσια δραστηριότητα που συνοδέυσε την έκδοσή του, πρωτα γωνιστικό ρόλο στην ενεργό σχέση της

αναπόσπαστο πλέον τμήμα της επι σελίδες του το καλό περιοδικό («Η ερ χειρηματικότητας, που παράγεται μηνευτική της μαρτυρίας», «Όποιος στην πόλη και στον Αντώνη Βολάόμύοςεξαιτίας μου χάσει τη ζωή του θα νη, έναν καινοτόμο του design από τη βρει» και «Η ψυχανάλυση αντιμέτωπη τη Θεσσαλονίκη, αλλά και στην με την επιστημολογία») όσο και στα με- εφήμερη τέχνη της γιγαντοαφίσας,

νεοελληνικής κοινωνίας με το παρελ

από τους σημαντικότερους στοχαστές του 20ού αιώνα, το έργο του οποίου κα λύπτει ένα εξαιρετικά εκτεταμένο, θεματολογικά, πεδίο: από την ιστορία και τη μνήμη, έως την φροϋδική ψυχανά λυση, την αφηγηματολογία, την ουτο πία... Εύρος το οποίο αποτυπώνεται τόσο στα μεταφρασμένα κείμενα του ίδι ου του Paul Ricoeur που δημοσιεύει στις

____

δ °m “ 8

θόν της. Στις σελίδες των 30 αυτών τό μων φιλοξενήθηκαν πρωτοπόρες με λέτες, προσεγγίσεις και βιβλιοκρισίες, γραμμένες τις πιο πολλές φ ορές από νέους ιστορικούς. Μπροστά στις πραγ

λετήματα των Βίκυς Ιακώβου (για την συ-

όπως αυτή αποτυπώθηκε στα σινε-

ματικότητες που δημιουργεί η οικονο

τοπία στο έργο του), Π. Κοντού («Η φαινομενολογία του Π. Ρικαίρ»), Μ. Πάγκαλού (για τη φιλοσοφία του «εαυτού»), Γ. Κακολύρη (για τη θεωρία της ανάγνώσης) και Ευτ. Πυροβολάκη, που επι-

μά της πόλης που φιλοξενεί το με γαλύτερο φεστιβάλ κινηματογρά φου της χώρας μας -τ ο οποίο απα σχολεί την Λίνα Μυλωνάκη στο

μική κρίση και η απόσυρση του κρά τους από τη στήριξη παρόμοιων επι

άρθρο της για την οικονομική κρί ση στον ελληνικό κινηματογράφο. Τέλος, στις σελίδες του περιοδικού ξεχωρίζουν ακόμη άρθρα αφιερω μένα στον Νικηφόρο Παπανδρέου,

περιοδικού βρίσκονται μπροστά σε έναν δύσκολο αποχαιρετισμό: η έκδο σή του θα γίνεται πλέον αποκλειστικά στο διαδίκτυο -μια επώδυνη απόφαση

χειρεί μια αποδομητική ανάγνωση του έργου του γάλλου διανοητή για τη «δί καιη μνήμη, τη ριζική λήθη και το από λυτο παρελθόν». Όπως πάντα το τεύχος συνοδεύει το δημοφιλές «Μηνολόγιο», με κριτικές και αντιπαραθέσεις στο χώρο των γραμμάτων και των τεχνών. [ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ, Ευριπίδου 84 ,1 0 5 53, Αθήνα, τηλ: 210-32.14.610, neahestia@hestia.gr]

εκ των πρωτεργατών της θεατρικής κίνησης στην πόλη, στην ποίηση του Πρόδρομου Μάρκογλου, αλλά και στην εκατονταετηρίδα της εφη μερίδας Μακεδονία. [ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΕΩΝ ΠΟΛΙΣ, Φράγ κων 6 -8 ,5 4 6 26, Θεσσαλονίκη, τηλ: 2310-551.754, www.peebe.gr]

στημονικών και πολιτιστικών εγχειρη μάτων, οι συνεργάτες και οι φίλοι του

για μια έκδοση που εγκατέλειψε εξ ανάγκης και από τους τελευταίους τη μονοτυπία... Όθεν, η προμήθεια του 30ού τεύχους αποκτά όχι μόνο συλλε κτική αξία αλλά και χαρακτήρα έμ πρακτης (οικονομικής) στήριξης. [ΜΝΗΜΩΝ, Ανακρέοντος 24-28,162 31 Αθήνα, τηλ. 210-72.73.588, emne@eie.gr, www.emne-mnimon.gr]

EC ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

www. kas t ani ot i s . c om

ΕΥΓΕΝΙΑ ΦΑΚΙΝΟΥ

ΙΩΑΝΝΑ ΚΑΡΥΣΤΙΑΝΗ

ΜΙΜΗΣ ΑΝΔΡΟΥΛΑΚΗΣ

Το τρένο των νεφών

Καιρός σκεπτικός

Ετσι κάνουν όλες

ΣΕΜΠΑΣΤΙΑΝ ΜΠΑΡΥ

ΝΙΚΟΛΟ ΑΜΑΝΙΤΙ

Εις γην Χαναάν

Εγώ κι εσύ

ΤΙΕΡΥ ΖΟΝΚΕ

Μυγαλή Η δηλητηριώδης αράχνη

ΓΡΑΦΕΙΑ: Ζαλόγγου 11 · ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ: Σ όλω νος 131 · Τ: 210-33 0 1 2 0 8 · F: 210-3822530

6:com ics ΤΗΣ ΛΗΔΑΣ ΤΣΕΝΕ

M eta Maus\ στα άδυτα του του A rt Spiegelm an δ εκαετία το υ ’8 0 ή τα ν εκ είνη π ο υ, σ ύ μ φ ω ν α με τ ο υ ς α να γν ώ σ τ ες, τ ο υ ς δημ ιο υ ργο ύς, α λλά και τ ο υ ς μ ελετητές τ η ς 9 η ς τ έ χ ν η ς, σ ή μ α ν ε την «ενηλικίωση» τω ν co m ic s και τ ο π έρ α σ μ ά τ ο υ ς σ ε μια π ερ ίο δ ο α ποκ α τά σ τα σ η ς τη ς φ ή μ η ς

και τ η ς α π ο δ ο χ ή ς τ ο υ ς α π ό τ ο ευρύ κοινό. Ο A lan M oore μ ε τ ο W atch m en αποκ α λύπτει μια ν έα , α νθ ρ ώ πινη διά στα σ η τω ν υπερη ρ ώ ω ν, αποδ ο μ ώ ντα ς τ ο υ ς πλή ρω ς. Ο Frank Mil ler με τ ο Batm an: The D a rk K n ig h t R eturns φ έρ ν ει τ ο ν λεγ ό μ εν ο σ κ ο τεινό ρ εα λισμ ό σ ε έν α ν ή δ η καθιε ρ ω μ ένο χα ρα κτή ρα. Τ έλο ς, ο Art S p iegelm an με τ ο M aus κάνει τη μ ε γα λύ τερ η -μ έ χ ρ ι τ ό τ ε - α να τρ ο π ή σ το χ ώ ρ ο τω ν co m ic s, α ποδ εικνύ οντα ς ότι με α υτό τ ο μ έ σ ο μπ ορεί κα ν είς ν α διηγηθεί τα π άντα .

T o Maus, η ιστορία εν ό ς επιςήσαντα α π ό τα σ τρ α τ ό π εδα σ υγκ έντρω ση ς τω ν Γ ερμανώ ν (του π ατέρα του Art Spiegelm an ) α π ο σ π ά βρ α βείο Pullitzer και ανοίγει τ ο δ ρ ό μ ο για τ η ν εξισ τ ό ρ η σ η ρ εα λιστικώ ν γ ε γ ο ν ό τ ω ν μ έσ α α π ό τα c o m ic s και για την τ ά ση π ο υ α ργ ό τερ α ο ν ο μ ά σ τ η κ ε graphic journalism . Δ εν είναι ό μω ς μ ό ν ο η θ ε μα τολογία π ο υ κάνει τ ο M aus ν α ξ ε χωρίζει. Είναι και ο τ ρ ό π ο ς με τ ο ν ο π ο ίο ο S p iegelm an π ρ ο σ έγ γισ ε και τελικά είπε τη ν ιστορία. Π αίζοντας με μ ε τα φ ο ρ ές και σ υ μ β ο λισ μ ο ύς, κα το ρ θώ νει ν α σ τή σει, α φ εν ό ς , μια α φ ή γη ση π ο υ ουσιαστικά έχει διπλή α νά γνω ση - α π ό τη μία π λευ ρ ά π α ρ α κ ο λο υ θ ο ύ μ ε την ιστορία τ ο υ π α τ έρ α τ ο υ και π ώ ς βίω σε τα γε γο ν ό τ α τ ο υ Ο λοκα υτώ μ ατος και α π ό την ά λλη γινό μ α σ τε μά ρ τυρ ες μιας σ υ γ κινητικής ιστορίας για τη σ χ έ σ η πατ έρ α -γ ιο υ - και, α φ ετ έρ ο υ , ν α σ πά σ ει κά π ο ια α π ό τα σ τ ε ρ ε ό τ υ π α π ο υ ίσχυ αν μέχρι τό τ ε για τη γλ ώ σ σ α τω ν co m ic s και τη δυναμ ική το υς. Μ έχρι τ ό τ ε οι π ερ ισ σ ό τερ ο ι είχα ν σ υν δ έσ ει τα c o m ic s είτε μ ε τ ο υ ς υπερ ή ρ ω ες είτε μ ε α φ ελείς ιστορίες π ο υ α πε υ θ ύ ν ο ν τ α ν σ ε παιδιά. Ο S p iegel m a n έρ χετα ι ν α ανα τρ έψ ει αυτήν την αντίληψη πα ρ ο υ σ ιά ζο ντα ς έν α co m ic τ ο ο π ο ίο μιλά για μια π ο λύ σ ο β α ρ ή και δ ύ σ κ ο λη ιστορική στιγμή τη ς α ν θ ρ ω π ότητα ς και μάλιστα με τ ρ ό π ο μονα δικ ό . Α ν α φ έρ θ η κ α πιο π άνω σ το παιχνίδι τ ω ν μ ετα φ ο ρ ώ ν και τω ν σ υμ β ο λισ μ ώ ν π ο υ χρ ησ ιμοπ οιεί ο δημ ιο υ ργό ς. Α υτό τ ο παιχνίδι δια-

π ερ ν ά ό λ ο τ ο c om ic, α π ό τ π ν α ρχιί μ έχρι τ ο τ έλ ο ς του. Οι ναζί π α ρ ο υ σιά ζονται σ α ν γά τ ες, οι Εβραίοι σ α ν ποντίκια και οι Π ολω νοί σ α ν γο υ ρ ο ύ νια. Α λλά τ ο μετα φ ορ ικ ό στο ιχείο δ εν σ τα μα τά εκεί. Δ εν είναι τυχα ίο ά λλω στε ότι ο Sp iegelm an επιλέγει ν α ον ομ ά σ ει το c om ic Maus, όχι μ ό νο για ν α υ πογρ αμ μίσει τα σ υ ν α ισ θ ή ματα και τ π ν κα τά στα ση τ ο υ εβρ α ϊ κ ο ύ π λη θ υ σ μ ού τότ ε αλλά και για να «ειρω νευτεί», τ ρ ό π ο ν τινά, τις π α ρ α δ ο χ έ ς π ο υ υ π ά ρ χ ο υ ν για τ η ν 9 η τ έ χ ν η . Επιλέγει ν α παίξει με έ ν α α π ό τα πιο δ η μοφ ιλή και κα θ ιερ ω μένα σ ύ μ β ο λα τω ν c o m ic s και τω ν c a rto o n s, π ο υ δ εν είναι ά λλο α π ό τ ο ν M ickey M ouse, και ν α χρ η σ ιμ οπ ο ιή σει τα ποντίκια ω ς ήρ ω ες, όχι ό μ ω ς για να α φ ηγη θ εί μια δια σκ εδασ τικ ή και παι διάστικη ιστορία. Είκοσι και π λ έο ν χ ρ ό ν ια μετά, η Pant e h o n κ υ κ λ ο φ ο ρ ε ί (σ υ γκ εκ ρ ιμ έν α τ ο ν Σ επ τέμ βρ η τ ου 2011) τ ο M eta M aus έν α εν δ ια φ έρ ο ν και επ εξη γ η ματικό βιβλίο, ό π ο υ ο S p ieg elm a n α ναλύει και α πα ντά σ ε ό λα τα ερ ω τήμ ατα π ο υ π ρ ο έκ υ ψ α ν ό λ α αυτά τα χρ ό ν ια και α φ ο ρ ο ύ ν τ η δημιουργία τ ο υ Maus. Γιατί ε π έλ ε ξε τ ο Ο λοκα ύ

τω μα σ α ν θεματική; Γιατί χ ρ η σ ιμ ο π ο ίη σ ε ποντίκια, γά τ ες, γου ρ ούνια; Γιατί είπ ε α υ τ ή ν τ η ν ιστο ρ ία σ ε μ ο ρ φ ή co m ics; Π ώ ς έπ εισ ε τ ο ν π α τ έρ α το υ ν α το υ δ ώ σ ει ό λ ε ς α υ τ ές τις π λη ρο φ ο ρ ίες; Τι ά λλη έρ ευ να έκανε; Με π ο ιο υ ς μίλησε; Π ώ ς ήτα ν τα πρ ώ τα π ρ ο σ χ έδ ια τ ο υ Maus; T o M eta M aus είναι μια ο λο κ λη ρ ω μ ένη κα τα γρ αφ ή τη ς έρ ευ να ς και τη ς διαδικασίας δημιου ργίας τ ο υ Maus, σ υ ν ο δ ε υ ό μ ε ν ο α π ό έ ν α π λ ο ύ σ ιο ο πτικό υλικό. Τ ο βιβλίο π εριλαμβάνει επ ίσ η ς έν α D V D, τ ο ο π ο ίο α ποτελεί μια ψ ηφ ια κή μ ο ρ φ ή τ ο υ M aus με links και π α ρ α π ο μ π ές στα α ρχεία τω ν σ υ ν εν τ εύ ξ εω ν μ ε τ ο ν π α τέρ α τ ο υ , σ ε ιστορικά ν τ ο κ ο υ μ έν τ α , κ α θ ώ ς και σ ε π ρ ο σ ω π ικ ές σ η μειώ σεις και σκίτσα τ ο υ ίδιου τ ο υ δημιο υ ργο ύ. Ενα π ρ αγματικά εν δ ια φ έρ ο ν βιβλίο για ό σ ο υ ς έ χ ο υ ν δ ια βά σει και α γα π ο ύ ν το Maus, α λλά και για ό σ ο υ ς θ έ λ ο υ ν ν α κ α τ α νο ή σ ο υ ν τη ν επ ίδρ α σή το υ σ το πεδ ίο τω ν co m ic s και κυρίως για ό σ ο υ ς ενδια φ έρ ο ντα ι ν α γνω ρί σ ο υ ν τη ν π ο λυ επ ίπ εδ η δυναμ ική τ η ς 9 η ς τ έχ ν η ς μέσ α α π ό έν α πραγματικά εξαιρετικό π αρ ά δειγμα και έν α ν εξαι ρ ετικό δ η μ ιο υ ργό . ■

δ:σ το μυαλό του συγγραφέα

a la maniere de... Nabokov To πρωτότυπο της Λώρος, Μετάφραση: Νίνα Μπούρη Πατάκης, 2010, σελ. 162, € 10,90

ο υ χ α μ ο γε λ ο ύ σ ε, αλλά χω ρίς ν α δείχνει αγά π η ή κα ν σ υμπ ά θεια, πιο π ο λύ δ οκίμα ζε α υτήν την γκριμάτσα για ν α δει τι επ ίδρ α σ η είχε σ τ ο α νδρ ικό φ ύ λ ο . Πλη σ ία ζε τ ο σ ώ μα μο υ αυτά ρ εσκ α, μιλώ ντας την ίδια ώ ρ α για οτι δ ή π ο τ ε α διά φ ο ρο . Ό λ α μ έ ρ ο ς τ ο υ ίδιου πειρ άμ ατος. Για να δει α ν τ ο σ ώ μα τη ς ήτα ν ικανό για τα πάντα , για τη δική μου σ τύ σ η δ ηλαδή , π αρ ά τ ο υ ς ό π ο ιο υ ς π ερ ισ π α σ μ ο ύ ς. Και ήταν. Α λλά π ρ ο σ π α θ ο ύ σ α κι εγώ με τη σ ειρά μο υ ν α μην τ ο δέιξω . Δ εχ ό μ ο υ ν παθητικά τη ν επ ίθ εσ ή της, και, σ α ν μια μικρή άμυνα , τ η ς χα μ ο γε λ ο ύ σ α κι εγώ ελα φ ρ ά . Με χ α μ ό γε λ ο ό μ ω ς β εβ ια σ μ έν ο , και με μάτια π ο υ π ρ ό διδα ν τ ο ν π ό ν ο μου. - Είσαι καλά, Α π οστόλη ;

Τ ο χα μ ό γε λ ό τ η ς έ σ π α σ ε για λίγο, αλλά μόλις τ η ς έγ νε ψ α κα ταφατικά η λά μψ η τ ο υ ξανα γύ ρισ ε σ ε μια στιγμή. Έ να ν εύμ α τή ς α ρ κ ο ύσ ε. Γιατί ήταν δ εκ α τεσσ ά ρω ν κι εγώ π ενή ντα τριών, και ήτα ν σ υμμ αθή τρια τ η ς θ ετ ή ς μο υ κ ό ρ η ς π ο υ είχε έρθει μαζί μ α ς δ ια κο π ές, και η σ εξου α λικότητά τη ς δ ια χεότα ν σ το χ ώ ρ ο ύ σ τ ερ α α π ό ά πειρ ες μικρές εκ ρή ξεις. Και σ υνέχ ιζα να τη ς χα μ ο γελά ω , μα κά θ ε καινούργια έκ ρη ξη με έρ ιχνε π ερ ισ σ ό τ ε ρ ο σ τη ν π α ρ ά νοια και τη ζα λά δα τ ο υ τι είχα κάνει. Τώρα ά ρχιζε ν α μουδιάζει και τ ο α ρισ τερ ό μου χέρ ι, τα δ άχτυλα τω ν π οδιώ ν μου, η γλ ώ σ σ α μου. Τ ο βλέμ μ α μο υ θ ό λω νε. Η τ ε λευταία μεγά λη πίκρα π ο υ είχα νιώσει α π ό τις γυ ναίκ ες - α π ό μία γυ ν α ίκ α - με είχε φ τάσ ει σ το σ η μ είο ν α π άρ ω μια μεγά λη χ ο ύ φ τ α χά πια και ν α κά τσω ν α α πο λ α ύ σω τη θ έα α πό έν α ν ξ ύ λινο κ α να π έ σ ε έν α κα λοκ αιρινό μπαλκόνι κ α θ ώ ς ο κ ό σ μ ο ς μο υ έ σ β η ν ε. Και έν α κορίτσι σ ε σ ύ γχ υ σ η φ α ινό τα ν ότι θ α μου κ ρ α τ ο ύ σ ε π α ρ έα σ ε α υτό. Με είδε ν α κά θομα ι πίσω , και ν ό μισε ότι τ ο εν δ ια φ έρ ο ν μο υ π ρ ο ς αυτήν χ α νό τ α ν. Α ρ χισ ε να με χαϊδεύει, ίσα π ο υ τ ο ένιωθα. Μ ε πο λύ κ ό π ο , σήκω σα το χέρι μου, έπ ιασ α τ ο δικό της. Της ήτα ν α ρκ ετό. Σ ηκώ θηκε και κά θ ισε π άνω μου. Π λησία σε τα χ είλη τ η ς σ το αυτί μου. «Θ ες να είσαι ο π ρ ώ τ ος μου;», ψ υ θίρισε. Τ ο τελευτα ίο π ρ άγμα π ο υ ά κου σα . Καθώς τ ο θ υμικό μου ξ εθώ ριαζε, εκ είνη μου φ ιλού σε τ ο λαιμό και έβ γ α ζε τ ο μπ λουζάκι της. Μ όλις τ ό τ ε ά ρχιζε να μο υ αρέσει. Ο θ ά να τος είνα ι διασκέδασ η. Τ ο τελευτα ίο π ρ άγμα π ο υ σ κέφ τηκ α. 1

δ : a chat room o f her own ΓΡΑΦΕΙ H ANADYSI

‘κ ήταν όμ ο ρ φ η η ζω ή κ μου ά ρεσε, ο μ ο ρ φ ό τ ερ ο ς ό μω ς ήταν ο κ ό σ μ ο ς τω ν επιθυμιών μου κ π λου σιό τ ερ ες οι ονειρ οπολήσ εις μου’. α νά μεσα σ ε ένα σ ο φ ό γέρο ντα κ έν α ν εα ρ ό αυτόχειρα, όλοι οι ά ντρ ες π ο υ ερωτεύεσαι, α νά μεσα σ ’ έν α ν αρχαίο ν α ό κ σ ’ ένα διαστημικό σ τα θμό, ό λ ες οι εκκλησίες ό π ο υ πρ οσεύχεσ αι, α νά μεσα σ τα νησιά π ου π ή γες πέρυσι κ σ ’ αυτά π ο υ θ α π α ς του χρ ό ν ο υ , τ ο αστικό τ οπίο π ου μέμφεσαι. α νά μεσα σ το ν Έ σ σ ε κ τ ον Ν τάγκερμαν, όλα τ α b logs π ο υ διάβαΖΕΙΣ. κ μία φ ω νή α λλόκοσμ η, α λλόγλω σση, α λλόκοτη π ο υ ά κ ο υ σ ες ν α σ ε καλεί ν α ‘πάμ ε στα δ εσμ ά μας’. du hast den Farbfilm vergessen . λέξεις π ο υ δ εν καταλαβαίνεις κι ούτε ρ ώ τησες, πλα τφ ό ρμ ες π ο υ δ εν π αρακολουθείς, κι όμω ς σ ε νοιάςουνε. άνθρω ποι π ο υ δ εν γνώ ρισ ες ή γνώ ρισ ες αλλιώτικα απ’ ό,τι θ α θελ ες εσ ύ. σ κ η νές α πό ταινίες π ο υ δ εν είδες ολόκ ληρ ες, κ ού τε κ θα μάθεις α ν γυρίστηκαν ποτέ. διαβάΖΩ τα τρυφερά χρόνια ενό ς μάγου, διαβάΖΩ την schw arz-w eiss κ τελικά θυμάμαι π ω ς με τπτ δ εν χάνεται εκείνη η α ρχέγονη και ύπουλη π ο υ σπάνια πια διαβάΖΩ, η ανάγκη μας, τελειώ νω με αυτό - όλα ή τπτ - χώρισα και τ ον τίτλο, μπήκα ανάμεσα, η ανάγκη μας, λοιπόν, τ ο ν ξαναχώ ρισα, για παρηγοριά. ‘κ η ζω ή δ εν είναι έν α π ρ όβλη μα π ο υ μπορεί ν α λυθεί οριστικά, διαιρώντας το φ ω ς με το σκοτάδι και τις μ έρες με τις νύχτες, είναι ένα α πρ ό βλ επ το ταξίδι α νά μεσα σ ε τ ό π ο υ ς π ο υ d en y parhoun’. ηη n o o n ...Ν ...

rr>s Αλέξιαδ Οθωνσίου

QUILLADME APOLLINAIRE “Ο ΠΕΡΙΠΑΤΗΤΗΣ ΤΩΝ ΔΥΟ ΟΧ.ΘΕΩΝ” / Μετάφραση: N ikos Σταμπάκηδ / Εκδόσεις ΦΑΡΦΟΎΛΑΣ μ ΠΙ

ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΗ ΣΤΕΓΗ

ΣΤΕΓΗ ΓΡΑΜΜΑΤΩΝ & ΤΕΧΝ Ω Ν

23 ΝΟΕΜ ΒΡΙΟ Υ - 4 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2011

Μαμά - Η ζωή είναι αγρίως απίθανη της Μαργαρίτας Καραπάνου Σκηνοθεσία: Άντζελα Μπρούσκου Λατρεία και μίσος είναι παιδιά της ίδιας μάνας.

Αι t

Α.

10-13 ΝΟΕΜ ΒΡΙΟ Υ 2011

« ικρβικηνηι

H ot Pepper, A ir Conditioner and the Farewell Speech Σκηνοθεσία: Toshiki Okada Ποιητικός και κοφτερός λόγος για την Ιαπωνία του σήμερα. Η κρίση, η ανεργία, τα όνειρα και οι ελπίδες στη χώρα του Ανατέλλοντος Ηλιου. Ο Τόσικι Οκάντα μας συστήνει το σύγχρονο γιαπωνέζικο θέατρο.

Λ. ΣΥΙΤΡΟΥ 107-109 (απέναντι από το Πάντειο Πανεπιστήμιο) | Ε ΙΣ ΙΤ Η Ρ ΙΑ : 210 900 5 800 | S g t.g r

ΕΥ Α ΓΓΕ ΛΟ Σ Μ Α Υ Ρ Ο Υ Δ Η Σ

ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗ ΣΜΥΡΝΗ

3. Φωε εξ ανατολών Μια αποκαλυπτική ματιά στη Μικρασιατική Καταστροφή. Το Ιωνικό Πανεπιστήμιο της Σμύρνης, η πολιτιστική πτυχή μιας πολεμικής εκστρατείας. Η περιπέτεια της οικογένειας του γιατρού Πλάτωνα Πηλείδη. Οικογενειακά μυστικά και αποκαλύψεις. Μέσα στις φλόγες της Μικρασιατικής Καταστροφής, πράξεις μεγαλείου και εκδίκησης. Σχέσεις ζωής και θανάτου αναδεικνύουν τον καθοριστικό ρόλο των αισθημάτων στην ανθρώπινη δράση. Ένα ταξίδι στο χρόνο. Σμύρνη, Κωνσταντινούπολη, Άγκυρα. Μια πολυτάραχη διαδρομή όπου ιστορικές προσωπικότητες ζωντανεύουν την τελευταία πράξη του δράματος. Φως στην ψυχή δύο λαών. Η εποποιία δύο εθνών. Το τελευταίο μέρος της τριλογίας ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗ ΣΜΥΡΝΗ.

ΚΕΔΡΟΣ

T e ra k k i

2. ittihatve Terakki [Ένωση και Πρόοδος]

w w w .k e d r o s .g r