KYMA Issue #5, SUMMER 2017 by KYMA Magazine

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

TEYΧΟΣ 5o / ISSUE #5 - ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ / SUMMER 2017

Έκδοση, Διεύθυνση & Σχεδιασμός: Δημήτρης Καραΐσκος (dkaraisk@gmail.com) Publisher, Director & Designer: Dimitris Karaiskos (dkaraisk@gmail.com) Συνεργάτες Τεύχους: Kώστας Δανούσης, Μάρα Δεσύπρη, Αντωνία Ζάρπα, Mάριον Κουμπούρη, Mιχάλης Χίος, Ειρηναίος Φιλιππίδης / Contributors: Κostas Danousis, Mara Desypri, Antonia Zarpa, Marion Koubouri, Michalis Chios, Ιrineos Filippidis Φωτογράφοι: Δημήτρης Καραΐσκος, Luciana Lu, Γιάννης Παπάζογλου, Ντένια Παναγάκη, Γεωργία Φόνσου Photographers: Dimitris Karaiskos, Luciana Lu., Yiannis Papazoglou, Denia Panagaki, Georgia Fonsou Μεταφράσεις - Επιμέλεια: Καρολίνα Σάρδη, Αθηνά Τσαγκογέωργα Τranslations - Editing: Carol Sardis, Athena Tsagogeorga Εκτύπωση: “ΣΗΜΕΙΟ” Γραφικές Τέχνες - Iωάννης Βεργίτσης Noμικός Σύμβουλος: Ελένη Κατσάρου Social Media: Facebook & Ιnstagram: “kymamag” Το “ΚΥΜΑ” περιέχει πρωτότυπα έργα που προστατεύονται από το Ν2121/93, τα δε κείμενά του δεν συνιστούν δημοσιογραφικό ή ειδησεογραφικό ρεπορτάζ. Τα άρθρα περιλαμβάνουν προσωπικές απόψεις καθώς ο συντάκτης διατηρεί το δικαίωμα της έκφρασης και της προστασίας των πηγών του. Δεν επιτρέπεται η αναδημοσίευση ή η αναπαραγωγή του περιεχομένου του περιοδικού είτε ολικά είτε μερικά ή περιληπτικά για κερδοσκοπικούς. λόγους χωρίς την έγγραφη άδεια του εκδότη.

Φωτογραφίες εξώφυλλου και οπισθόφυλλου: Δημήτρης Καραΐσκος (Κολυμπήθρα) Φωτογραφία εσώφυλλου: Δημήτρης Καραΐσκος (Θέα προς το όρος Πατέλα και τον Άγιο Ρωμανό) Cover and backcover photos: Dimitris Karaiskos (Kolibithra Bay) This page: Photo by Dimitris Karaiskos (View towards Mt Patela and Ayios Romanos)

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

Το πέμπτο τεύχος του «Κύματος» κυκλοφορεί στην καρδιά του καλοκαιριού αλλά, για ακόμα μια φορά, ανδρώθηκε μέσα στο χειμώνα. Όταν η περσινή τουριστική σεζόν πέρασε κι ήρθε το φθινόπωρο, βρεθήκαμε με τον Ειρηναίο Φιλιππίδη στον Φαλατάδο για να δούμε πώς «οι τελευταίοι ευγενείς» φτιάχνουν το ρακί, ενώ, με το μάτι στραμμένο προς τις νότιες ακτές του νησιού, φωτογραφίσαμε τον νοτιά, τα κύματα και τις μεγαλοπρεπείς του συννεφιές. Συννεφιές που κάνουν τον ήλιο να έχει πόδια, όπως μας λέει ο ιστορικός και συγγραφέας Κώστας Δανούσης, τον οποίο είχαμε την τιμή να φιλοξενούμε ως συνεργάτη στο τεύχος αυτό με δύο πολύτιμα κείμενά του: τα «Λαογραφικά της Θάλασσας» και μια συναρπαστική «βιογραφία» του στενού Τήνου-Άνδρου. Τον νοτιά και τα καμώματά του τον βλέπουμε και στους ελιγμούς των επιδέξιων καπετάνιων μας στο λιμάνι, στις γεμάτες αγάπη για την ναυτιλία εικόνες του Μιχάλη Χίου, ενός Τήνιου που παρακολουθεί τα καράβια για χρόνια με τον φακό του. Ακολουθήσαμε τη νέα γενιά που αγαπά το surfing και το skateboarding στο ψάξιμο για το «ιδανικό κύμα», είτε στο νερό, είτε στο δρόμο και αποτυπώσαμε τις προσπάθειές της, ενώ η Luciana Lu στράφηκε στη γενιά των πρεσβύτερων και δημιούργησε πέντε συγκινητικά πορτρέτα βετεράνων του νησιού. Η Ντένια Παναγάκη, με τη σειρά της, απαθανάτισε με σεβασμό και τρυφερότητα τα αγριοκάτσικα της Λειβάδας, η Γεωργία Φόνσου παρατήρησε τα παιχνίδια του μεσημεριανού ήλιου πάνω στην αρχιτεκτονική του νησιού, η Μάριον Κουμπούρη ακολούθησε το νήμα του φωτός στις μεσαιωνικές καμάρες των χωριών ενώ η Μάρα Δεσύπρη χάθηκε σε μια νυχτερινή περιπλάνηση στη χειμερινή Λυχναφτιά. Για το τέλος, αφήσαμε την Αντωνία Ζάρπα, την βραβευμένη σεφ στο «Θαλασσάκι», να μας επαναφέρει στο καλοκαίρι, μιλώντας μας για το πώς γίνεται μια xoύφτα άνθρωποι και μια γαβάθα με ντομάτα, λάδι και αλάτι, να γίνονται ένα. Μέχρι το επόμενο τεύχος, έρχεται ένας ακόμα χειμώνας - γι’ αυτό βρείτε μας στο instagram και στο facebook ως «kymamag» και ακολουθήστε μας στις εξερευνήσεις μας στο νησί! The fifth issue of «Kyma» is out in the midst of summer, but (as always) it was crafted during the winter. When the last summer left and autumn took its place, we found ourselves with Irineos Philippides in Falatados to check out how the «last of the noble ones» make their «raki», while, with our gaze turned to the south coast of the island, we photographed the swell, the waves and some divine cloud formations. Formations that, as historian/writer Costas Danousis says, make the sun appear as if it has «legs». Danousis honours us with two texts in this issue - his «Folklore of the Sea» and an exciting «biography» of the the Tinos-Andros strait. The notorious south wind and its quirks can be also seen in the skillful manoeuvres of our captains while trying to get into the port, in the photos of a true boat lover, the Tinian amateur photographer Michael Chios. We, also, joined the young band of Tinian surfers and skateboarders in their search for the perfect wave, both at sea and on the asphalt, while Luciana Lu turned her lens towards the older ones and created five moving portraits of the veterans of Tinos. Denia Panagaki photographed with tenderness and respect the wild goats of Leivada, Georgia Fonsou observed the play of the midday sun on architectural elements of the island, Marion Koubouri wandered off under the shadowy medieval archways and Mara Desypri got lost on a night walk in hypnotic, wintery Lychnaftia. We left Antonia Zarpa, awarded chef extraordinaire at «Thalassaki», last, so she can bring us back to summer by telling us about how a bowl full of fresh tomatoes, olive oil, salt, and a handful of people can all become one. Until the next issue, one more winter is coming - so find us on instagram and facebook («kymamag») and join us in exploring our island some more!

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

Μεγάλη Κολυμπήθρα / Φωτογραφία: Δ. Καραΐσκος Kolimbithra Bay / Photο: D. Karaiskos

ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

FOLKLORE OF THE SEA Από τον Κώστα Δανούση / By Kostas Danousis

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

Aπό τον Ποσειδώνα στον Beaufort κι από την πυξίδα στους δορυφόρους, ο ιστορικός και συγγραφέας Κώστας Δανούσης αποτυπώνει τα λαογραφικά σημάδια της βαθιάς κι αιωνόβιας συγγένειας μεταξύ θάλασσας και ναυτικών. From Poseidon to Beaufort and from compass to sattelite, writer and historian Kostas Danousis portrays the folklore of an age-long relationship between man and sea.

« Ήλιος με πόδια» στo στενό Τήνου-Σύρου, Φεβρουάριος 2017 / Crepuscular rays (or «Jacob’s Ladder») at the Tinos-Syros strait, February 2017. Φωτογραφία / Photo: Δημήτρης Καραΐσκος / Dimitris Karaiskos

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

«Δε σε φοβούμαι, κυρ Βοριά, φυσήσεις δε φυσήσεις… Κ’ έχω και ναύτες διαλεχτούς, όλο άνaιρούς γνωρίζει, κ’ εκεί που στήσω μια φορά την πλώρη δε γυρίζω…. – Ανέβα, βρε ναυτόπουλο, ’ς το μεσιανό κατάρτι, για να διαλέξεις τον καιρό, να ιδείς για τον αέρα. Παιζογελώντας ανέβαινε, κλαίοντας κατεβαίνει. – Το τι είδες, βρε ναυτόπουλο, αυτού ψηλά που πήγες; – Είδα τον ουρανό θολό και τ’ άστρα ματωμένα, είδα τη μπόρα που άστραψε και το φεγγάρι εχάθη, και ’ς της Αττάλειας τα βουνά αστραχαλάζι πέφτει…» 8

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

μήνυαν ξαφνική θύελλα: «Είδες τόξο την αυγή; Κακοσύνη το βράδυ. Είδες τόξο το βράδυ; κακοσύνη το πρωί». Η θέση του φεγγαριού ησύχαζε ή ανησυχούσε τον καπετάνιο: «Ορθό φεγγάρι, δίπλα ο πρωτογεμιτζής. Δίπλα φεγγάρι, ορθός ο πρωτογεμιτζής» (γεμιτζής [gemeçi] = ναυτικός).

λαϊκός ποιητής δεν επικαλείται τον γεροντότερο, το σοφότερο, θαλασσινό για την πρόβλεψη του καιρού. Θέλει ένα χαρισματικό άτομο για να διαβάσει τα σημάδια του καιρού, να ιχνηλατήσει τις γωνιές του ορίζοντα, να ερμηνεύσει την εμφάνιση του ουράνιου θόλου, όπως ο αρχαίος μάντης εξέταζε κάποτε τα σπλάχνα των ζώων της θυσίας.

Οι αγέρηδες προσωποποιούνται. Έχουν ιδιόρρυθμες συμπεριφορές. Ο Βοριάς κρατάει τον πρώτο ρόλο. Τον βλέπουμε στους «Αγέρηδες» του Ανδρόνικου από την Κύρρο, σκυθρωπό γέρο, τυλιγμένο σε χιτώνα, να φυσάει μέσα από ένα μεγάλο κοχύλι. Σαν στρώσει, παλεύεται. «Γέρο βοριά αρμένιζε και νότο παλικάρι». Φρέσκος γίνεται απειλητικός, όπως κι ο νοτιάς που επιμένει. Ο νοτιάς, η όστρια, παίζει, δεν είναι σταθερός. «Ο βοριάς κι η τραμουντάνα, είπαν τη νοτιά τσιγγάνα». Και η νοτιά απάντησε: «Βρε βοριά καραβοπνίχτη όπου πνίγεις τα καράβια, τα μικρά και τα μεγάλα». Τα παιχνίδια του γαρμπή και του πουνέντη αρχίζουν συνήθως το βράδυ: «Ο πουνέντης κι ο γαρμπής σα βραδιάσει και θα δεις».

Η προσπάθεια του ανθρώπου να πάει από τη μια στεριά στην άλλη, από το ένα νησί στο άλλο χάνεται στις παρυφές του μύθου και έτσι, πολύ γρήγορα, κατάλαβε ότι γι’ αυτήν την περιπέτεια χρειαζόταν γνώσεις, γνώσεις που τότε μόνον η εμπειρία πρόσφερε. Το υγρό στοιχείο – όπως όλα εξάλλου τα στοιχεία της γης – είχε ψυχή. Θύμωνε, συνταρασσόταν, κατάπινε τα πάντα! Πνεύματα πονηρά, καταστρεπτικά το διαφέντευαν. Οι δράκοντες, τα τελώνια, τα στοιχειά… Από την αντίληψη αυτή και η ένδειξη «Hic sunt dracones» στις άκρες του γνωστού κόσμου στους μεσαιωνικού χάρτες, τα Δρακονήσια, οι Δραγκονέρες, οι Δρακόλακες και οι Δρακοσπηλιές… Θα χρειαστούν χιλιάδες χρόνια για να αντικαταστήσει η γνώση τη μαγεία… Γνώση και μαγεία, όμως, θα πορευτούν αντάμα ως τις μέρες μας. Παράλληλα με τη συγκρότηση ενός corpus γνώσεων που εξασφάλιζε η εμπειρία, η μαγεία θα έδινε – κι αυτό ως τις μέρες μας – τα μέσα για την αποτροπή του κακού ή τον εξευμενισμό του υγρού στοιχείου και, ναι μεν δεν ξαναθυσίασαν την Ιφιγένεια στην Αυλίδα, όμως έδωσαν ένα μερτικό στη θρησκεία. Στον Ποσειδώνα, τον άγιο Φωκά, τον άγιο Νικόλαο και, οπωσδήποτε, στη Μεγάλη Μητέρα. Οι Πανορμίτες ναυτικοί χάραζαν μιαν πεντάλφα στην κουβέρτα του καϊκιού και την κάρφωναν μ’ ένα μαυρομάνικο μαχαίρι, για να κόψουν την τρόμπα (το σιφούνι). Κι αν τα μαγικά δεν έπιαναν, «Άγιε Νικόλα, στο τιμόνι» η έσχατη επίκληση. «Παναγιά μου Χοζοβιώτισσα, Τουρλιανή, Κανάλα, Ευαγγελίστριά μου». Δεν είναι τυχαίοι ο άγιος Νικόλαος στη Χώρα, ο άγιος Φωκάς στον όρμο της Αγκάλης, ο άγιος Σώστης πιο πέρα ή άγιος Φύλαχτος (Jesus Salvator Mundi) στην Κολυμπήθρα.

Σα χειμωνιάσει, ειδικά μετά το «Μικρό καλοκαιράκι» του Άη Δημήτρη, ο καιρός γίνεται άστατος, ο ουρανός καλύπτεται από σύννεφα, μέσα από τα ανοίγματα των οποίων, ιδίως κατά τη δύση, περνούν δέσμες ακτίνων του ήλιου. Ο καιρός γίνεται απρόβλεπτος κι επικίνδυνος. Οι άνεμοι μεταπίπτουν γρήγορα. «Ήλιος με ποδάρια, βγαίνουν οι αμαρτωλοί στο πέλαο» (κινδυνεύουν) ή «Ήλιος με ποδάρια, σορόκια και γεγράλια». Μετά τα Φώτα οι πιο τολμηροί, ή αναγκεμένοι, μετά την Καθαροδευτέρα οι πιο συντηρητικοί ξανάβγαιναν στο πέλαος. Η άνοιξη είχε επικίνδυνους καιρούς. «Του καλού του καπετάνιου η γυναίκα Μάη μήνα χήρεψε», λέγανε στον Πάνορμο. Όμως ο γεμιτζής δεν μπορούσε να περιμένει. Η θάλασσα τον καλούσε… Θα ερχόταν σε λίγο το καλοκαίρι και σηκωνόταν το μελτέμι. Σήμερα, στην εποχή των μηχανών, δεν μπορούμε να διακρίνουμε τον βοριά από το μελτέμι (meltem). Άλλοτε, όμως, σε εποχές χαμηλών ταχυτήτων, οι μεταπτώσεις των μελτεμιών ακολουθούσαν την ωρίμανση των φρούτων και των λαχανικών του καλοκαιριού (κεράς μελτέμ, καρπούζ μελτέμ, κ.λπ.).

O Λόγος, όμως, και το Υπερφυσικό μοιράζονταν τα ίδια χωράφια! Ποτέ οι άνθρωποι δεν ήσαν αφελείς, ή τόσο αφελείς, ώστε να εναποθέσουν την τύχη τους στον Ποσειδώνα. Μάθαναν να διαβάζουν τα μετέωρα, τα σημάδια του καιρού (τα σύννεφα, τις αστραπές) και να παρατηρούν τ’ αστέρια –όλα και όχι μόνον την Μικρή Άρκτο (Ursa Minor)–, για να προβλέπουν τις αλλαγές και να ταξιδεύουν τη νύχτα. Ο Ησίοδος ήθελε το πηδάλιο πάνω από την εστία καθ’ όλο το χειμώνα. Όσο, όμως, η γνώση και η τεχνολογία πρόκοβαν, η διαχείμαση περιοριζόταν. Αρχικά απ’ τον Νοέμβριο ως τον Μάρτιο και, στη συνέχεια, απ’ τα Νικολοβάρβαρα ώς τον αγιασμό των νερών.

Τώρα δε μετράμε πλέον τη διεύθυνση των πλοίων με τους 32 ρόμβους του μπούσουλα, τα κάρτα και τα καρτίνια, αλλά με τις 360 μοίρες της πυξίδας. Τους ανέμους με την κλίμακα Beaufort. Τις πληροφορίες μας τις στέλνει πλέον ο δορυφόρος κατευθείαν στα κινητά μας. Γίναμε πιο πλούσιοι; Δε θα μπορούσα να απαντήσω με σιγουριά. Γίναμε πιο ασφαλείς, όχι πιο πλούσιοι. Κερδίσαμε σε γνώση, χάσαμε σε ομορφιά και, κυρίως, χάσαμε τον μύθο που γλύκαινε την ψυχή και τροφοδοτούσε τα όνειρα και τα παραμύθια. Παρά ταύτα και σήμερα μπορούμε να πούμε «hic sunt dracones», αρκεί να ξέρουμε πού θα τους ψάξουμε…

Ο θαλασσινός απ’ την κουρζέτα του μπάρκου αγνάντευε τον καιρό. Τα σύννεφα με σχήμα τόξου (φρυδιού) προ-

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

t takes a gifted individual to read the signs of the weather, to trace the corners of the horizon, to interpret the appearance of the celestial dome, just as the ancient seer examined the innards of sacrificial animals long ago. Man’s efforts to cross from one shore to another, from one island to another are woven in myth and so he quickly realized that this type of adventure takes knowledge, a kind of knowledge which at the time could only be provided by experience. The liquid element had spirit – as did all earth’s elements. It could become furious and convulse, devouring everything in an instant! Cunning, destructive spirits governed it. Dragons, goblins, spectres… this perception also gave rise to the indication “hic sunt dracones” (here be dragons), found at the edges of the known world on medieval maps; the Dragon Isles, the Drakoneras, the Dragon Pits and Dragon Caves…

an arc at night? Mischief in the morning.” The position of the moon could either reassure or worry the captain: “If the moon is upright, the Captain lays down. If the moon is laying down; the Captain is upright.” The winds have been humanized. They have peculiar behaviours. The North wind holds the leading role. We see him depicted on Andronikos of Kyrros’ Tower of the Winds, a surly old man, wrapped in a robe and blowing into a large shell. When it stabilizes, it’s manageable. “Old North Wind sail on, and, ο, South Wind, you’re brave”. When it’s fresh, it can be threatening, just as a persistent South wind can also be. The South wind, or Ostria, is playful, unstable. “The North Wind called the South Wind a gypsy, and the South Wind replied “North Wind, ship-eater, you who drown the ships, big and small”. The West and South-West winds usually begin their games at night: “South Winds: come the night, you’ll feel their might”.

It would take thousands of years for knowledge to replace magic… Knowledge and magic did, however, march hand in hand up until the present time. Together with the amassment of a body of knowledge substantiated by experience, magic provided the means with which to avert harm or placate the liquid element (this also up until modern times), and while Iphigenia was never again sacrificed at Aulis, a fair cut was given over to religion. To Poseidon, to St. Fokas, St. Nicholas and, of course, to the Great Mother. Sailors from Panormos would carve a pentacle on the deck of their boats and stick it with a black handled knife. And if the magic didn’t work: “St. Nicholas at the helm”, the ultimate invocation. “Mother Mary, Panayia Hozoviotissa, Tourliani, Kanala, My Evangelistria”. St. Nicholas at the island’s capital, St. Fokas at the bay of Agkali, St. Sostis further on, or Agios Fylaktos (Jesus Salvator Mundi) at Kolibithra, are not where they are simply by coincidence.

When winter comes, especially following the “Small summer” of St. Dimitris, the weather becomes unstable, the sky overcast with clouds through which beams of sunlight shine through, especially at dusk. The weather becomes unpredictable, dangerous and the winds change suddenly. “The sun has legs and sinners roam the seas” or “Sun with legs means South Winds”. (“Sun with legs” is the Greek sailor’s equivalent to the so-called “Jacob’s Ladder” phenomenon formed by crepuscular sun rays). In early January, the more daring (or more in need) would venture out on the open seas again; the more conservative would wait till after Clean Monday. Spring brought with it dangerous weather. “The good Captain’s wife was widowed in May” was the saying in Panormos. But the true sailor could not wait. The sea called to him… Soon the summer would come and the meltemi winds would start. Today, in the era of machines, we cannot distinguish between the North wind and the meltemi winds. In another day and age of a slower pace, the changes of the etesian (meltem) winds followed the ripening of the summer’s seasonal fruits and vegetables (cherry meltem, watermelon meltem etc.)

However, Reason and the Supernatural share the same fields. People were never really naive, or at least not so naive as to leave their fate completely in Poseidon’s hands. They learned to read the signs of the weather (the clouds, the lightning) and to observe the stars – all of them, not just Ursa Minor – in order to be able to predict changes and travel at night. Hesodius wanted the boat’s rudder over the fireplace for the whole of winter. As knowledge and technology advanced, the need for wintering reduced. At first it was from November to March, then, from early December to the blessing of the waters in January.

Nowadays we don’t calculate a ship’s direction with the 32 rhombuses of the old compass or the info found on a wind rose anymore, but using the 360 degrees of the compass. The winds using the Beaufort scale. All the information is sent by satellite to our mobile phones. Are we the richer for it? I couldn’t say with any certainty. We have become safer - not richer. We gained in knowledge but lost in beauty and mostly we lost the magic of myths which soothed the soul and fueled dreams and fairytales. Despite this, we can still say “hic sunt dracones” today, as long as we know where to look for them…

A seaman would observe the weather climbed on a sail. Clouds forming an arc warned of a sudden storm. “Did you see an arc at dawn? Mischief at night. Did you see

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ Βίντσι, Φεβρουάριος 2017 Φωτογραφία / Photo: Δημήτρης Καραΐσκος / Dimitris Karaiskos

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

ΟΙ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΙ ΕΥΓΕΝΕΙΣ ΤHE LAST ΟF THE NOBLE ONES

Κείμενο: Ειρηναίος Φιλιππίδης / Φωτογραφίες: Δημήτρης Καραΐσκος Text by Irineos Filippidis / Photos by Dimitris Karaiskos

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

υτό το μέρος: Γιγάντιοι βόλακες σκορπισμένοι παντού μέσα σε συστάδες από ερείκια και γάργαρα νερά που κατεβάζουν οι χειμερινές πηγές από τα γύρω βουνά αδιάκοπα για να δροσίσουν τις καλοχορτιές, οι οποίες από το χάραμα έως το σούρουπο, φιλοξενούν τον ήλιο. Φυσικές σπηλιές, που πολλές φορές περίτεχνα έχουν μετατραπεί σε αγροικιές, αμέτρητες ρίζες από ενήλικα αμπέλια, κουφάλες στα βράχια που κάποτε στέγασαν παραδοσιακά μελίσσια και διάσπαρτα βοϊδοκελιά περιστοιχισμένα από αγριοβότανα δημιουργούν έναν μικρό επίγειο παράδεισο. Δεν είναι όμως τελικά τα μέρη, αλλά οι άνθρωποι όπως μου είχε πει ο πατέρας μου σε παιδική ηλικία, αλλά δυσκολευόμουν να τον καταλάβω… Αυτές οι κουβέντες επαληθεύτηκαν, σε αυτό το μέρος, πολλά χρόνια αργότερα, στο οποίο ζει μια παρέα των τελευταίων από τους πραγματικούς ανθρώπους των Κυκλάδων. Μια παρέα Τηνίων που η εσωτερική ευγένεια και ο σεβασμός, η ειλικρίνεια και η ανθρωπιά, η φιλοξενία, η συντροφικότητα και η αγάπη για το μέρος τους, τους χαρακτηρίζει απλόχερα. Από τα χαράματα καταφθάνουν στις αγροικιές τους, για να περπατήσουν καθημερινά αμέτρητα χιλιόμετρα και να δουλέψουν την γη που τόσα χρόνια συντηρεί τα σπιτικά τους. Κάμποσες φορές μέσα στην ημέρα, θα βρεθούν για μια μικρή στάση από την δουλειά τους και ένα γρήγορο ρακί! Ένα ρακί που τους ξεδιψάει, τους ενώνει και τους δίνει δύναμη να συνεχίσουν την καθημερινή τους εργασία. Σαν αυτό το ρακί δεν θα βρεις πουθενά στην Ελλάδα! Είναι το κλίμα, οι συνθήκες διατήρησης του, η αλόγιστη αγάπη και φροντίδα για τα αμπέλια τους, ο συγκεκριμένος τόπος, που κάνει αυτό το ρακί τόσο εύγευστο και ποθητό; Ένα από αυτά τα ηλιοβασιλέματα μέσα στην κάμαρα του κυρ Αντώνη, μας βρήκε μετά από μια ημέρα δουλειάς, να ξεδιψάμε την κούραση μας, με δυο ρακιά. Ο κυρ Αντώνης ποτέ στην ζωή του δεν άφησε αυτόν τον τόπο, παρά μόνο όταν εκτέλεσε την στρατιωτική του θητεία και κάποιες μετρημένες φορές στις παλάμες των δύο χεριών του, χρειάστηκε να κατεβεί στην πρωτεύουσα. Ο ήλιος έσβηνε στις βορεινές παραλίες της Άνδρου, μέσα από το παραθυράκι της αγροικιάς του και οι καλοχορτιές περιλουσμένες από το βιολετί χρώμα, αποχαιρετούσαν στα ομορφότερα τους άλλη μία ημέρα. «Ξέρεις γιατί στεναχωριέμαι;» μου αποκρίθηκε. «Γιατί μία ημέρα θα πεθάνω και δεν θα ξαναδούν τα μάτια μου αυτό το πανέμορφο μέρος». Ένας άνθρωπος που όλη την ζωή του, δεν έφυγε από αυτήν την γη, δεν ταξίδεψε, δεν «είδαν πολλά τα μάτια του». Σίγουρα δεν είναι τα μέρη, αλλά οι άνθρωποι. Για τον κυρ Αντώνη τον Παριανό, τον τελευταίο ευγενή του Αιγαίου.

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

hat place: huge smooth round boulders speckle the landscape, scattered between heather and crystal clear waters springfed all year long from the surrounding mountains, misting the phagnalons, that, from dawn until dusk, welcome the sun. Natural caves, sometimes beautifully transformed into farmhouses, countrysides full of mature grapevines, rock cavities that once were used to nest beehives and old stone animal houses scattered in the folds of thyme-scented hills, turn this place into a small heaven on earth. But “it’s not just the place, it’s the people”, just like my father used to say, but Ι couldn’t quite understand these words when I was young. His saying has been verified, many years later, into this very place which is inhabited by some of the last true people of the Cyclades. A group of Tinians full of kindness and respect, truthfulness and compassion, hospitality, and with a large sense of community and love for their land. From the early hours of the morning they reach their farmhouses, and walk many miles from there to work their land that provides for their families. Many times during the day, they make short stops to meet and have a quick raki! A refreshing raki that brings them together and gives them strength to continue their daily work. You won’t find any raki remotely like it, anywhere in Greece! Is it the climate, the way it’s stored, the great love and caring people show for their vineyards, or is it the island itself that makes this raki so tasteful and desirable? One of these sunsets, we were in a small room at the house of kyr-Antonis, after a long day of work, easing down our tired bodies with a bit of raki. This old man, kyr-Antonis, never left this place, except once for his military service and a very few more times that he had to visit the town of Athens. Through the small window of his farmhouse, the sun was setting at the north beaches of Andros and the phagnalons, washed in a violet color, were waving goodbye to another day, in perfect beauty. “You know what makes me sad?”, he asked me. “That some day I will die and my eyes will never see this beautiful place again”. A man that stayed by this land for all of his life, a man who didn’t travel, whose “eyes didn’t see much”. It’s definitely not the place, but the people. Dedicated to kyr-Antonis Parianos, the last noble man of the Aegean.

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

ΟΙ ΠΑΛAΙΟΙ ΤΗΕ ΟLD ONES

H φωτογράφος Luciana Lu συναντά πέντε βετεράνους του νησιού και μας καλεί να διαβάσουμε στο πρόσωπό τους σχεδόν έναν αιώνα τηνιακής ζωής. Photographer Luciana Lu meets five veterans of the island and invites us to read on their faces almost a century of Tinian life.

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

Άννα Σιώτου, Τριπόταμος

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

Ειρήνη Τζε, Χώρα

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

Κυρ Αντώνης, Φαλατάδος

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

Πέτρος Αλικάρης, Τριπόταμος

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

Ιωσήφ Βιδάλης, Κρόκος

ΑΙΓΕΣ ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

GOATS

Φωτογραφίες της Ντένιας Παναγάκη / Photos by Denia Panagaki

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

Η Ντένια Παναγάκη έγινε φίλη με τα αγριοκάτσικα της Λειβάδας και τους έφτιαξε μερικά εντυπωσιακά πορτρέτα. Photographer Denia Panagaki became friends with the wild goats of Leivada and came up with some impressive shots.

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

ΚΥΜΑΤΑ WAVES

Φωτoγραφίες: Luciana Lu, Γιάννης Παπάζογλου, Δημήτρης Καραΐσκος Photos: Luciana Lu, John Papazoglou, Dimitris Karaiskos

Φωτογραφία / Photo: Δημήτρης Καραΐσκος / Dimitris Karaiskos Spot: Παχειά Άμμος / Pahia Ammos

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

Φωτογραφία: Γιάννης Παπάζογλου / Photo: Yiannis Papazoglou Spot: Λειβάδα / Leivada

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

Φωτογραφία / Photo: Δημήτρης Καραΐσκος / Dimitris Karaiskos Spot: Kολυμπήθρα / Kolibithra Rider: Γιάννης Βιδάλης / Yiannis Vidalis

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

Φωτογραφία / Photo: Luciana Lu Spot: Λειβάδα / Leivada Rider: Δαμιανός Βιδάλης / Damianos Vidalis

Φωτογραφία / Photo: Luciana Lu Spot: Γαλαξίας/ Galaxias Rider: Αντώνης Ασημομύτης / Antonis Asymomytis

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

Φωτογραφία / Photo: Δημήτρης Καραΐσκος / Dimitris Karaiskos Spot: Βρέκαστο / Vrekastro Little surfer girl: Καρολίνα Βιδάλη / Carolina Vidali

Φωτογραφία / Photo: Luciana Lu Spot: Λειβάδα / Leivada Rider: Μάρκος Παγανής / Μarkos Paganis

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

Φωτογραφία / Photo: Ξενοφών Μεταλλινός / Xenofon Metallinos Spot: Παχειά Άμμος / Pahia Ammos Rider: Ζαχαρίας Φόνσος / Zacharias Fonsos

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

Φωτογραφία / Photo: Δημήτρης Καραΐσκος / Dimitris Karaiskos Spot: Λειβάδα / Leivada Rider: Κωστής Νικολάου / Kostis Nikolaou

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

Φωτογραφία / Photo: Luciana Lu Spot: Λειβάδα / Leivada Rider: Γιάννης Παπάζογλου / Yiannis Papazoglou

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

Φωτογραφία / Photo: Luciana Lu Spot: Λειβάδα / Leivada Rider: Σάββας Φαραγκάς / Savvas Farangas

Φωτογραφία / Photo: Μαλβίνα Μπαλάσκα / Malvina Balaska Spot: Παχειά Άμμος / Pahia Ammos Rider: Ξενοφών Μεταλλινός / Xenofon Metallinos

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

Φωτογραφία / Photo: Γιάννης Παπάζογλου / Yiannis Papazoglou Spot: ΔΕΗ / DEI

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

Φωτογραφία / Photo: Luciana Lu Spot: Γαλαξίας / Galaxias

Φωτογραφία / Photo: Δημήτρης Καραΐσκος / Dimitris Karaiskos

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

H MAΓΕΙΑ ΤΩΝΑΚΡΩΝ ΤHE ΜΑGIC OF THE EXTREMES Από τον Κώστα Δανούση / By Kostas Danousis

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

Ο Κώστας Δανούσης μας περπατά ως τη βόρεια μύτη του νησιού, εκεί που η Τήνος συναντά την Άνδρο, και μας μιλάει για το ατμοσφαιρικό “Στενό” και τη μαγεία των άκρων. Kostas Danousis takes us on a walk to the northern tip of the island, where Tinos meets Andros, and tells us all there is to know about the atmospheric strait and the “magic of the extremes”. 55

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

θινόπωρο του 1972, ήταν η πρώτη φορά που αγνάντεψα το Στενό. Τότε δεν είχε ακόμη γίνει η σύνδεση της Τήνου με την Άνδρο για τη μεταφορά ηλεκτρικής ενέργειας και ο μοναδικός τρόπος προσέγγισης ήταν τα δυο μονοπάτια. Ο παλιός δρόμος των Υστερνιωτών που από τη στροφή της Πατέλας, το Σταυροδρόμι, κατέβαινε στη διασταύρωση της Φανερωμένης, περνούσε κοντά στην πηγή της Κακιάς Σκάλας, ανηφόριζε στο Πέταλο, σχεδόν κοντά στην κορφή του, και μετά πάλι κατέβαινε για να ακολουθήσει την κορυφογραμμή της δυτικής ακτής του νησιού και να φτάσει πάνω από τον κάβο του Αγκανιστή. Απ’ εκεί το Στενό είναι πιάτο στα μάτια σου. Ο δρόμος αυτός είχε από πολλά χρόνια εγκαταλειφθεί, όταν οι οικονομικές δραστηριότητες των Υστερνιωτών στην περιοχή είχαν υποχωρήσει. Έτσι, ο συνηθισμένος δρόμος – αυτόν πήραμε κι εμείς – ήταν το μονοπάτι απ’ τον Μαμάδο που πήγαινε στο Στενό. Άρχιζε απ’ το πηγάδι της Μούλας, περνούσε απ’ του Ρέλη το πηγάδι κι έφτανε στ’ Αξαχωπό, όπου συναντούσε τον δρόμο των Υστερνιωτών. Αυτό τον δρόμο ακολουθούσαν κι οι στύλοι του τηλεγράφου που από το 1875 συνέδεε την Τήνο με την Άνδρο, την Εύβοια και την Αθήνα. Ήταν πολύ λίγα χρόνια πριν, που ο αείμνηστος παπα-Δημήτρης Μαυρομαράς είχε πείσει έναν Αμερικανό ομογενή από τον Πύργο, ότι θα μπορούσε να σώσει την ψυχή του, υποστηρίζοντας την ανακαίνιση του ναΐσκου των Αγίων Θεοδώρων. Έτσι στις μέρες μου ο ναΐσκος είχε δυο δωμάτια, ένθεν κακείθεν, κι ένα ακόμη, χτισμένο πάνω από το αριστερό. Ήταν για χρόνια ο ξενώνας μας. Από τότε δέθηκε η ζωή μας με εκείνο το έσχατο της Τηνιακής Εσχατιάς. Το μέρος ήταν μαγικό. Η αίσθηση του άκρου περιβάλλεται πάντα με ένα μυστήριο, ένα μυστήριο που παίρνει διαφορετικά χρώματα, ανάλογα με τη μέρα ή τη νύχτα, ή τον καιρό. Αίφνης σαν φρεσκάριζε ο βοριάς – ερχόταν ζωντανός απ’ τα Μπογάζια – ο τόπος αγρίευε και σα νύχτωνε το φως του φάρου λες και πάλευε με άγνωστες τρομαχτικές δυνάμεις που μας απειλούσαν από παντού. Το βόρειο ρεύμα του Στενού είναι πολύ δυνατό και είναι φορές που χτυπάει και τα 6 μίλια. Σαν ο καιρός είναι, όμως,

γαρμπής, οι δυο δυνάμεις συγκρούονται, παλεύουν για ώρες και ένα μεγάλο ζωνάρι της θάλασσας συνταράσσεται, λες κι ένα αόρατο σκαπτικό ανακατεύει τα νερά. Σαν είσαι μάλιστα ψηλά, ή και στον Μαμάδο, το φαινόμενο είναι συγκλονιστικό. Σαν μπουνατσάρει πάλι, γαληνεύουν οι δυνάμεις της φύσης και το βράδυ μπορείς να ξημερωθείς κουβεντιάζοντας με τ’ αστέρια. Ανάλογα το πού κοιτάς, η αίσθηση αλλάζει. Αν κοιτάς τα νησιά, τη Γυάρο ή την Άνδρο, ο χώρος διατηρεί τις ρεαλιστικές του διαστάσεις. Αν στραφείς προς τα Μπογάζια, κατά την Πόλη των πόλεων, οι αισθήσεις υποχωρούν, χαλαρώνουν, και δίνουν τόπο στα αισθήματα, στα όνειρα, στα παραμύθια που μας μεγάλωσαν. Ίσως γι’ αυτό, ή και γι’ αυτό, ο τόπος δεν υπήρξε αδιάφορος για τους αρχαίους προπαππούδες μας. Δεν ξέρουμε τον προορισμό του μεγάλου οικοδομήματος, πάνω στο οποίο χτίστηκε αργότερα ο ναΐσκος των Αγίων Θεοδώρων, όμως το πλήθος των λεπτών και ανάγλυφων οστράκων που είναι σκορπισμένα πάνω στον κάβο, αριστερά απ’ τ’ αυλάκι του ναού, παραπέμπουν σε Ιερό άκρας. Στις 25 Νοεμβρίου του 1975, όταν με τον συνάδελφο, μακαρίτη πλέον Μανόλη Τσαμπανάκη, φυτέψαμε τα πρώτα αλμυρίκια στην περιοχή, βρήκαμε χοντρά όστρακα χρηστικής κεραμικής. Ρωμαϊκά, τα εκτίμησε ο Δεσπίνης, όταν του τα πήγαμε. Στις μέρες μας είχε σταματήσει η εξόρυξη σχιστολιθικών πλακών. Οι μαυρόπλακες δεν είχαν πλέον τράβηξη και ο γειτονικός Φυρημύτης, μετά από αιώνες ίσως, έμεινε και πάλι μοναχός του να συνομιλεί με του βοριά τα κύματα. Τα σπιτάκια των λατόμων ρήμαξαν. Σήμερα κάποιοι τολμηροί, με 4x4, κατηφορίζουν προς τα ’κεί και οι Εξωμερίτες φιλέορτοι στα δυο πανηγύρια των Αγίων, χωρίς κανείς να υποψιάζεται το βάρος της μνήμης του τόπου που στέκεται. Κι όμως το Στενό υπήρξε από αιώνες κομβικό σημείο της ναυσιπλοΐας. Πρώτος, τον 4ο π.Χ., το αναφέρει στον «Περίπλου» του ο Ψευδοσκύλαξ ο Καρυανδρεύς. «Από Άνδρου επί τον Αυλώνα», γράφει, «στάδια σπ΄(280). Του Αυλώνος διάπλους εις Τήνον στάδια ιβ΄(12). Αυτής δε της νήσου επί το ακρωτήριο παρά την Ρήναιαν στάδια ρν΄(150). Του δε διάπλου εις Ρήναιαν στάδια μ΄(40)». Πρόκειται για έναν από τους παλαιότερους θαλασσινούς δρόμους που μας τον αναφέρει ο Ηρόδοτος, περιγράφοντας τη

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ μεταφορά των δώρων των Υπερβόρειων στον Δήλιο Απόλλωνα. Ο διάπλους του Στενού ήταν πάντα ένα πρόβλημα, ειδικά για εκείνους που έρχονται απ’ τα δυτικά. Ο πορτολάνος της Ζαγοράς συμβουλεύει εκείνον που απ’ τη Χίο φτάνει στο Κάστρο της Άνδρου: «παρακάτω μίλλια στ΄ ένε το κανάλι της Άνδρου και Τήνου και, αν σου έλθη να περάσεις, κοστάριζε την Άνδρον ότι εις την Τήνον έχει νησόπουλον και λέγουν το Καλογρέα…». «Καλόγερους» ή «Καλογριές» έλεγαν όλες τις μικρές, μοναχικές κι ακατοίκητες συνήθως βραχονησίδες. Ως «Καλόγεροι» αναφέρονται τα δυο νησάκια του Στενού σε όλους σχεδόν τους μεσαιωνικούς χάρτες. Το πέρασμα αυτό σημειώνει δυο φορές στον χάρτη του κι ο Βενετός κοσμογράφος Francesco Coronelli (1696). Στην πρώτη το οριοθετεί με τη φράση «Stretto d’Andro», ενώ στη δεύτερη σημειώνει τον κάβο του Φερημύτη «Ponte verso Andro». Λίγο αργότερα, αρχές του 18ου αιώνα, ο Γάλλος πλοηγός στις βασιλικές γαλέρες, Enrico Michelot, σημειώνει: ««Δεν μπορεί κανείς να περάσει ανάμεσα στην Άνδρο και την Τήνο παρά μόνο με τον καιρό στην πρύμνη, γιατί το μέρος είναι πολύ στενό. Είναι ανάγκη να κρατάς τη μέση, γιατί στην πλευρά της Τήνου υπάρχουν κάποιοι βράχοι κάτω απ’ το νερό». Πράγματι το κανάλι είναι στενό και δεν προσφερόταν για λοξοδρομίες, όταν ο καιρός ήταν αντίθετος. O Edward Daniel Clarke (1812), στο χρονικό του «Travels in various countries...» μας προσφέρει μια εξαιρετική άποψη του Στενού (σε απόσταση 10 μιλίων) από εκείνον που έρχεται από ΝΔ. Περιέργως ο Luigi Lamberti, στον «Πορτολάνο» του (1848), ενώ περιγράφει σωστά το πέρασμα, το ονομάζει «Bocca Ghica», τοπωνύμιο άγνωστο, τουλάχιστον σήμερα, τόσο στην Τήνο όσο και στην Άνδρο. Μας δίνει, όμως, ο Ιταλός πλοηγός μια πολύτιμη πληροφορία. Στις 14 Δεκεμβρίου 1833 το πρωί έλυσαν κάβους από τη Σμύρνη με προορισμό το Ναύπλιο δυο γαλλικά πολεμικά, το «Galate» και το «Superbe» και πίσω τους δυο αμερικάνικες φρεγάδες. Σαν ξανοίχτηκαν βρήκαν ζόρικο καιρό. Το πρώτο, με σπασμένο κατάρτι, κατάφερε να χωθεί στην Κάρυστο, ενώ το δεύτερο ναυάγησε έξω από το λιμάνι της Παροικιάς στην Πάρο. Σα βράδιασε η μία από τις αμερικάνικες φρεγάδες –

η «USS Constitution» λέει ο Lamberti, όμως τελικά ήταν η «USS Constellation» – έχασε την πορεία της. Ο πλοίαρχος, πιστεύοντας ότι βρίσκεται στο κανάλι του Τσικνιά, ξέπεσε στο Στενό. Ήταν, όμως, τυχεροί! Μια ξαφνική αστραπή τους έδειξε το πέρασμα και το σκάφος σώθηκε. Το 1843 ο Άγγλος πλοίαρχος Thomas Graves, κυβερνήτης του «HMS Beacon», χαρτογράφησε την Τήνο και ο χάρτης του τυπώθηκε από το Αγγλικό Ναυαρχείο με αριθμό 1815 το 1847. Είναι ο πρώτος ακριβής υδρογραφικός χάρτης του νησιού, πλην όμως τα περισσότερα τοπωνύμια (και ακτωνύμια) καταχωρίστηκαν λάθος και για χρόνια παγίδεψαν τις νεότερες χαρτογραφικές απόπειρες. Μάλιστα σε πολλά κομβικά για τη ναυσιπλοΐα σημεία έδωσε δικές του ονομασίες που άντλησε από την κλασική παράδοση. Έτσι η «Βορνή» έγινε «Ζέφυρος» και το «Βρέκαστρο» «Ούριο». Με τη λογική αυτή, ενώ διατήρησε για τα δυο νησάκια την ονομασία «Καλόγεροι», ονόμασε το μικρό νησί «Δύσβατον», λέξη άγνωστη έως τότε, που την καθιέρωσε η ελληνική γραφειοκρατία. Στον «Φυρημύτη» έδωσε το αρχαιοελληνικό όνομα «Perati» (Περάτη), ενώ τους «Αχινούς» (Axinos) τους μετέφερε στον «Λαρδιά», που, τελικά, τα ξεφτέρια της Ελληνικής Υδρογραφικής Υπηρεσίας τον μετέγραψαν σε «Άξενο»! Πάντως το 1800 είχε ξεχαστεί το τοπωνύμιο «Καλόγεροι» και οι ντόπιοι τα ονόμαζαν, και τα ονομάζουν ακόμη, «μικρό και μεγάλο νησί». Το 1901, σε σχέδια του Τηνιακού αρχιτέκτονα Ιωάννη Μοσχωνά, θα αρχίσει να χτίζεται ο φάρος στο μικρό νησί, ο οποίος θα ανάψει το 1903, τότε με μια έκλαμψη λευκή εναλλασσόμενη προς μία ερυθρή ανά 10 δεύτερα. Σήμερα ο φάρος αυτοματοποιήθηκε και το κτίριο θα είχε καταρρεύσει, αν ο Προοδευτικός Σύλλογος Μαρλά-Μαμάδου δεν κινητοποιούσε τους πάντες. Και σήμερα, όμως, το Στενό διατηρεί τη μαγεία του. Οι Άγιοι Θεόδωροι, ο φάρος και τα λείψανα των λατομείων των σχιστοπλακών το καθιστούν ένα ανοιχτό μνημείο. Όμως, πιότερο απ’ όλα αυτά, είναι η ομορφιά του φυσικού τοπίου. Πέτρες-κεντήματα παραπέμπουν στον αιώνιο διάλογο αγέρα, υετού και ήλιου. Δε θα σας φτάσει μια επίσκεψη να τα χαρείτε.

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

t was in the autumn of 1972 when I first looked out on the Strait. Back then, the connection between Tinos and Andros for the transfer of electricity had not yet been made and the only way to approach was by one of two pathways. The old Isternia road which, from the turn of Patela at the crossroads, descended to the intersection of Faneromeni, running close to the water source of Kakia Skala then ascending towards Petalo, close to its peak and then descending again to follow the West coast ridge of the island, ending up over the Cape of Agkanisti. From up there, the view of the strait stretches as far as the eye can see. That road had been abandoned years ago, when the financial activities of the locals took a turn for the worse. So, the usual road – the one we also took – was the path from Mamado which led to the Strait. It began at the water source of Moula, passed by Relli’s well and reached Axahapo, where it joined the Isternia road. The telegraph posts which, since 1875, connected Tinos with Andros, Evia and Athens, also followed this road. It was only a few years before when the unforgettable priest Dimitris Mavromaras convinced an American of Greek descent from Pyrgos that he could save his soul by supporting the renovation of the small temple of the St. Theodoros’. So, in my day the temple had two rooms, one on either side, with another room built over the left one. For years this served as our guest house. From then on our lives were tied to that remotest of the most remote corners of Tinos. The place was simply magical. The feeling of the edge is always surrounded by mystery, a mystery which takes on different colours depending on the day or night, or on the weather. When the North wind blew suddenly – coming in strongly from Bogazia – the landscape took on a wild air and when night fell, it seemed as if the beam of the lighthouse was wrestling with unknown, terrifying powers which threatened us from every direction. The Strait’s North current is very strong, at times reaching even 6 miles. When the wind

is South-Western, the two forces collide, wrestling for hours and agitating a large zone of the sea, as if an invisible dredger is churning up the waters. If you’re up high enough, or even at Mamado, the phenomenon is sensational. When things calm down again, nature’s elements are at peace and you can stay up all night chatting with the stars. Depending which way you look, the feeling you get is different. If you look towards the islands – Yaros or Andros – the landscape retains its realistic dimensions. If, however, you turn towards Bogazia, to the City of cities, your senses subside and relax, giving way to feelings, to the dreams and fairytales that we were raised with. Perhaps it’s because of this, or maybe also because of this, that this place was anything but indifferent to our ancient forefathers. We do not really know the purpose of the large edifice on which the small temple of St. Theodoros was later built, but the sheer volume of delicate and embossed shells that are scattered over the cape, to the left of the temple’s drain, suggest that it was a sacred site. On November 25th 1975, when, with a colleague of mine – the now late Manolis Tsambanakis – we planted the first tamarix in the area, we found coarse shells Roman, appraised Despinis, when we took them to him. In our days the extraction of shale plates had stopped. Black plates were no longer in demand and the neighboring Ferimiti, maybe after centuries, was left alone once again, chattering with the waves brought in by the North wind. The quarry workers houses wereleft in ruin. Today the daring, with 4X4’s descend towards there and the celebration-loving Exomerites enjoy themselves at the two festivals given in honour of the saints, neither recognizing the weight of the history of the site on which they stand. Yet for centuries the Strait was a central maritime hub.. Skylax of Caryanda first mentions it in his work “Circumnavigation” in the 4th Century B.C. It refers to one of the oldest maritime routes mentioned by Herodotus when describing the transportation of

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ gifts given to Apollo of Delos by the Hyperboreans. The circumnavigation of the Strait had always posed a problem, especially to those coming in from the West. The portulan chart of Zagoras advises those arriving at the Castle of Andros from Chios to be careful of a rocky islet called “Kalogria” (“Nun”). “Monks” or “Nuns” were the names given to all the small, remote and usually uninhabited rocky islands. The two little islands on the Strait are referred to as “The Monks” on almost every medieval map. This passage has been noted twice by Francesco Coronelli (Venetian cosmographer, 1696) on his map. In first mention, he delineates it with the phrase «Stretto d’Andro», whereas in the second, he marks the cape of Ferimiti as «Ponte verso Andro». Later on, at the beginning of the 18th Century, French navigator of the royal galleys, Enrico Michelot, notes: “One can only pass between Andros and Tinos turning the stern towards the weather because the area is very narrow. One must keep to the middle as, on the side of Tinos, there are large rocks under the waters.” The channel is indeed narrow and veering off when the weather was against you was not advisable. In his chronicles “Travels in various countries..”, Edward Daniel Clarke (1812), offers us an exceptional perspective of the Strait (from a distance of 10 miles) coming in from the South-West. Strangely, Luigi Lamberti, in his “Portolan” (1848), despite having correctly described the passage, refers to it as “Bocca Ghica”, an unfamiliar toponym (at least nowadays) on both Tinos and Andros. The Italian navigator does, however, give us a useful piece of information. On the morning of December 14th, 1833, two French war ships, the “Galate” and the “Superbe”, left Smyrna and headed towards Nafplion followed by two American frigates. When on the open sea, they ran into hard weather. The first, with a broken mast, managed to seek refuge off Carystos, while the second sank outside the port of Parikia on Paros. When night fell, one of the American frigates – the “USS Constitution” says Lamberti, however it was, in fact,

the “USS Constellation – veered off course. The Captain, thinking that they were in the channel of Tsiknia, fell into the Strait. They were lucky though! A sudden flash of lightning showed them the passage and the ship was saved. In 1843, the English captain Thomas Graves, commander of the “HMS Beacon”, charted Tinos and his map was printed by the English Admiralty in 1847 and given the number 1815. It is the first precise, hydrographical map of the island; however, most of the toponyms (and coastal names) were recorded erroneously, foiling later cartographical attempts for years to come. In fact, to many central maritime points he gave his own names which he had derived from classic traditions. So, “Vorni” became “Zephyros” and “Vrekastro”, “Ourios”. Using the same logic, despite leaving the two little islands with the name “The Monks”, he named the small island “Dysvaton (Inaccessible)”, an unknown word at the time which was established by Greek bureaucracy. He gave “Ferimiti” the ancient Greek name “Perati” , and changed “Axinos” to “Lardia” which, in the end, was rewritten by the gems at the Hellenic Hydrographic Service, as “Axeno”! In any case, by 1800 the toponym “The Monks” was forgotten and the locals referred to them (and still do) as “the small and big island”. In 1901, to plans drawn by Tinian architect Ioannis Moschonas, the building of a lighthouse on the small island begins. The lighthouse would first shine in 1903, at the time with an intermittent white light changing to red every 10 seconds. Today the lighthouse is automated and the building itself would have collapsed if not for the intervention of the Society for Progress of Marlas – Mamados who rallied everyone together. Today, the Strait still retains its charm. The temple of St. Theodoros, the lighthouse and the remains of the shale quarry, make it an open monument. More than that, there is the natural beauty of the area. Stones “embroider” the landscape relating the eternal dialogue of the air and precipitation with the sun. One visit will not be enough for you to take it all in.

ΜΑΝΟΥΒΡΕΣ ΣΤΟ ΛΙΜΑΝΙ ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

ΜΑΝΟUEVRES IN THE PORT Φωτογραφίες & Kείμενο: Μιχάλης Χίου Photos & Text: Michalis Chiou

O Mιχάλης Χίου, ένας Τήνιος καραβολάτρης κι ερασιτέχνης φωτογράφος καραβιών, μας δείχνει πως σερφάρουν οι καπετάνιοι μας προσεγγίζοντας το λιμάνι. Μιchalis Chiou, a Tinian boatlover and amateur boat photographer, shows us how passenger boats surf the southern swell in the port of Tinos. 60

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

ου αρέσει να φωτογραφίζω τα πλοία όταν ταξιδεύουν στην ανοιχτή θάλασσα, αλλά και όταν ρεμετζάρουν, το μπες-βγες από το λιμάνι. Η μανούβρα μπορεί να περάσει απαρατήρητη ή και να εντυπωσιάσει, μπορεί να είναι αργή ή και σβέλτη, πάντα όμως είναι διαφορετική και πολλές φορές απρόβλεπτη. Πρέπει κάθε φορά να διαβάσεις το κάθε ρεμέτζο, να ζυγίσεις το φως, και να είσαι στο κατάλληλο σημείο τη σωστή στιγμή για να βγει η φωτογραφία. Γι’ αυτό και κάθε φορά το στιγμιότυπο που καταγράφεται με ένα κλικ είναι διαφορετικό. Κάθε καιρός θέλει την κατάλληλη μανούβρα. Κάθε πλοίο έχει τα χούγια του. Πολλές φορές υπάρχει και άλλο πλοίο στο λιμάνι. Οι ερωτήσεις πολλές. Θα τον περιμένει ή θα μπει μαζί του μέσα; Θα κάνει αριστερόστροφη ή δεξιόστροφη; Θα γυρίσει μέσα ή έξω από το λιμάνι; Το καράβι ξεπροβάλει από τα Γαστριά, σε δέκα λεπτά θα είναι στο λιμάνι. Μετά από πέντε λεπτά, να σου και το δεύτερο. Έρχονται μαζί από τη Ραφήνα. Σε λίγο θα έρθει και το άλλο από Μύκονο για να φύγει για πίσω. Τρία πλοία συγχρόνως και η μηχανή ανά χείρας, έτοιμη να καταγράψει τα

ρεμέτζα και τη συνάντηση. Ο βοριάς δυνατός, πράγμα πολύ γνώριμο για την Τήνο το καλοκαίρι. Το πρώτο πλησιάζει στο λιμάνι, η πλώρη γραμμή στο κόκκινο. Θα κάνει δεξιά γυρίζοντας έξω από το λιμάνι και θα έρθει με ανάποδα για τη δυτική θέση. Η μανούβρα αργή αλλά σταθερή. Ο καταπέλτης πατάει και σε δυο λεπτά έτοιμο να μπει και το επόμενο. Αυτό έχει έρθει πιο ανοιχτά, μάλλον για αριστερή πάει μέσα στο λιμάνι δίπλα στο άλλο. Πράγματι, με το που περνά μπροστά από το ήδη δεμένο πλοίο, τιμόνι όλο αριστερά. Καθώς γυρίζει το καράβι το κλείστρο της μηχανής έχει πάρει φωτιά. Είναι σαν πλοίο πιο μαϊτζέβελο και το ρεμέτζο θα γίνει πιο γρήγορα. Η πλώρη γυρίζει στα δέκα μέτρα από το άλλο πλοίο και σε λίγο τα δυο τους θα είναι δίπλα δίπλα όπως το πρωί που ξεκίνησαν από τη Ραφήνα. Το τρίτο έφτασε και περιμένει υπομονετικά να αδειάσει μια θέση για να πέσει και αυτό. Ένα-ένα φεύγουν και το λιμάνι αδειάζει και ηρεμεί. Όχι για πολύ. Σε κανένα τέταρτο θα εμφανιστεί και το Πειραιώτικο. Θα μπει φουριόζο και με μια μπαταριστή αριστερή στροφή θα δέσει και αυτό. Αφού μολάρει και αυτό η μηχανή μπαίνει στη θήκη της, μέχρι την επόμενη φορά…

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

like to photograph ships when they’re out sailing on the open sea, but also as they’re docking, the whole in-and-out of the harbour process. A maneuver may go unnoticed or may impress, it can be slow or fast; either way, it is always different and often unpredictable. For a picture to come out right, you have to examine each mooring point, measure the lighting and be in the right place at the right time. This is why every shot captured by a single click is always different. Every type of weather needs the right maneuver. Every ship has its peculiarities. Many times there is already another ship in the harbor. The questions are many. Is she going to wait or will she go in along with the other ship? Will she make a port (right) or starboard (left) turn? Will she make her turn inside or outside the harbour? The ship emerges from the cape of Gastria, just off the main town of Tinos; in ten minutes she’ll be at the port. Five minutes later and here comes another one. They sail together from Rafina. Shortly the ship from Mykonos will come in before heading on back. Three ships together and the camera’s in hand, ready to capture their docking and

the encounter. The North wind is strong, something quite usual for summer in Tinos. The first one approaches the port, bow line at the red. She’ll make a starboard turn outside of the port and come back in reverse for the West spot. The maneuver is slow but stable. The ferry door touches the dock and in a few minutes the next one is ready to come in. This one has made a wider approach, probably going for a left turn inside the port, next to the first one. Sure enough, as soon as it passes the already moored ship, it makes an abrupt left. As the ship turns, the camera shutter is on fire. It’s a more manageable vessel, so the docking will be faster. The bow turns at a distance of ten metres from the other ship and soon they’ll be side by side again, as they were in the morning, starting out from Rafina. The third one arrives and waits patiently for a spot to empty so she can dock. One by one the ships leave and the harbor empties and calms down. Not for long. In a quarter of an hour the ship from Piraeus will appear. Approaching quickly and with a leaning left turn, it will also dock. After it casts off, the camera gets back in its case, until the next time...

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

Φωτογραφίες / Photos: Luciana Lu Rider: Πέτρος ‘Aνδροβικ / Petros Androvik

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

Rider: Βασίλης Μετσολλάρι / Vasilis Metsollari

ΟΙ ΣΕΡΦΕΡΣ ΤΗΣ ΑΣΦΑΛΤΟΥ ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

ΤHE SIDEWALK SURFERS

Kείμενο: Δημήτρης Καραΐσκος / Φωτογραφίες: Γιάννης Παπάζογλου Text by Dimitris Karaiskos / Photos by Yiannis Papazoglou

H Tήνος έχει την δικιά της, μικρή αλλά ψυχωμένη, skateboarding σκηνή. Τinos has its own small but enthusiastic skateboarding scene. 71

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

Rider: Βασίλης Μετσολλάρι / Vasilis Metsollari

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

ριν από χιλιάδες χρόνια, οι ιθαγενείς στο Περού και στην Πολυνησία τσουλούσαν στη ράχη κυμάτων πάνω σε μεγάλες ξύλινες σανίδες. Ο δυτικός κόσμος έμαθε την "κυματολίσθηση" στη Χαβάη τον εικοστό αιώνα και απο εκεί η κουλτούρα και το σπορ του σέρφινγκ μεταφέρθηκε στην Καλιφόρνια, για να απλωθεί μετά σε όλον τον πλανήτη. Όταν οι Καλιφορνέζοι σέρφερς περίμεναν το κύμα, για μέρες κάποιες φορές, προσπαθούσαν να εξομοιώσουν την εθιστική αίσθηση του γλυστρίματος στο κύμα πάνω στην άσφαλτο. Έφτιαξαν αυτοσχέδια μικρά σανίδια, τους βάλανε χερούλια στο πλάι, τους κόλλησαν απο κάτω ροδάκια του ρόλερ-σκειτινγκ, και άρχισαν να τσουλάνε στον δρόμο. Σύντομα τα σανίδια καλυτέρεψαν, και οι "σέρφερς του πεζοδρομίου" άρχισαν να τσουλάνε μέσα σε παρατημένες πισίνες. Το skateboarding ήταν πια γεγονός - και αποκτούσε όλο και μεγαλύτερη δημοτικότητα. Άρχισαν να βγαίνουν σχετικά περιοδικά, να γίνονται μεγάλοι διαγωνισμοί, να ξεπηδούν μάρκες και κατασκευαστές σανιδιών... Και όπως κάθε αυθεντική υποκουλτούρα, έτσι και αυτή, κινήθηκε επιθετικά, δημιουργικά και ατίθασα μέσα στην κοινωνία, δημιουργώντας τους δικούς της ήρωες και σύμβολα και φέρνοντας το δικό της μήνυμα. Και το μήνυμα είναι αστικό, αλλά έχει μέσα του την ανάμνηση της θάλασσας. Βλέποντας ένα σκέιτερ να κινείται σαν ακροβάτης μέσα στις γκρίζες υποδομές μιας πόλης, βλέπει κανείς έναν ελεύθερο άνθρωπο που, έστω και για λίγα λεπτά, μετατρέπει την αποκαρδιωτική σκληράδα του αστικού σκηνικού σε πεδίο έκφρασης, δημιουργίας, κοινωνικότητας, άσκησης κι υπεροχής. Σήμερα το skateboarding είναι ένα από τα δέκα πιο διάσημα σπορ του πλανήτη, ενώ στα Summer Games του Τόκυο, το 2020, θα γίνει και επίσημα Ολυμπιακό σπορ. Αυτό το σπορ ευδοκιμεί στην Τήνο, και τιμάται από δύο μικρές παρέες: η μία πάει ακόμα σχολείο, ή άλλη είναι γύρω στα τριάντα. Στο φωτογραφικό αφιέρωμα αυτό, ένας από τους εκπρόσωπους των «τριαντάρηδων» της παρέας, ο συνεργάτης του «Κύματος» Γιάννης Παπάζογλου, παρακολούθησε τους νέοτερους σε χειμωνιάτικες βόλτες τους στη Χώρα. Οι φωτογραφίες του μας κάνουν να σκεφτόμαστε πως οι σκέιτερς της Τήνου είναι σαν την κάπαρη. Μπορεί να φυτρώσει χωρίς τη βοήθειά μας ακόμα και άναμεσα στα τσιμέντα, αλλά αν την φροντίσουμε λίγο, θα μας δώσει ακόμα καλύτερους καρπούς... Ίσως θα ήταν μια καλή ιδεά το νησί να τους προσφέρει ένα δικό τους χώρο, ένα ειδικά διαμορφώμενο πάρκο (skatepark), ώστε να σταματήσουν να μαθαίνουν αυτό το δύσκολο τεχνικά σπορ αυτοδύναμα και στο περιθώριο, όπως κάνουν τώρα. Μια τέτοια υποδομή (που παρόμοιά της υπάρχει σε αρκετές, πια, ελληνικές πόλεις) θα έδινε την ευκαιρία στους μαθημετευόμενους (και μελλοντικούς) σέρφερς της ασφάλτου να καλυτερεύσουν, να στρέψουν τα βλέμματα χορηγών του χώρου πάνω τους και να δημιουργήσουν μια εύρωστη τοπική νεανική κοινότητα και κουλτούρα, όπως έγινε τα τελευταία χρόνια με τους Τήνιους σέρφερς. Στην καινούρια Τήνο του εναλλακτικού αθλητισμού, σίγουρα το skateboarding μπορεί να βρει την θέση του!

housands of years ago, natives from Peru and Polynesia used to slide on the ridge of breaking waves on big wooden boards. The western world learned about “wave-sliding” from Hawaii during the 20th century, and from there surfing and its culture was introduced to Californians, and thus began to spread worldwide. When Californians waited for waves restlessly, sometimes for days on end, they tried to simulate a land equivalent of the addictive sensation of wave riding, onto the concrete streets. They created handmade small wooden boards with roller-skate wheels nailed on the bottom and began to slide in the streets. Soon, these boards were developed and evolved, and the “sidewalk surfers” started sliding into empty pools. Skateboarding was already a thing, and it is popularity began to rise rapidly. Magazines were published, large competitions were being held, skate brands and developers began to emerge... and as any other authentic subculture, it moved somewhat aggressively, creatively and wildly throughout society, creating its own heroes and symbols and bearing its own message. And while this message is mainly urban, it still bears the reminiscence of the sea. When we see a skater sliding like an acrobat into the grey structures of a city, we see a free person that turns the, usually, discouraging hardness of the urban landscape into a field of expression, creativity, social interaction, exercising and mastery. Nowadays, skateboarding is widely spread around the world and is officially one of the ten most famous sport games, and will be represented as an Olympic sport at the 2020 Summer Games in Tokyo. With this small article we decided to show that this sport is actually practiced in Tinos by a community divided into two small groups: one is still going to school while the other is around its thirties... In the photo collection we present here, one member of the “older” group, the Kyma contributor John Papazoglou, followed the younger ones in some of their winter rides in the Chora of Tinos. His photos makes us think that these local skaters are like the caper bush. It can grow spontaneously even between bare concrete, but if we cultivate it can give us even better fruits… Maybe, it would be a good idea if the island of Tinos could offer them their own space, a specially designed skatepark, so that they could stop practicing this technically hard and impressive sport independently and somewhat out on the fringe, as they do now. Such a supporting infrastructure (that is successfully developed in many Greek cities by now), could give to beginner and advanced skaters alike a chance of self-improvement, an opportunity to attract the attention of sponsors and, last but not least, they can serve as a tool for community building, engagement and culture development (which was the case with the Tinian surfers). In the new Tinos the alternative sports, skateboarding can surely find its place!

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

Rider: Βασίλης Μετσολλάρι / Vasilis Metsollari

Rider: Μάρκος Παγανής / Markos Paganis

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

Rider: Βασίλης Μετσολλάρι / Vasilis Metsollari

Rider: Κέννυ Μεριά / Kenny Meria

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

Riders: Μάριος Δημητριάδης, Μάρκος Παγανής, Βασίλης Μετσολλάρι / Μarios Dimitriadis, Markos Paganis, Vasilis Metsollari

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

την αγγλική γλώσσα η έκφραση «off the wall», σημαίνει «έξω/πέρα/ πάνω από τον τοίχο», και αναφέρεται σε κάτι πρωτότυπο, αυθεντικό, πέρα από τις νόρμες. Φαίνεται πως αυτή η έκφραση ταιριάζει στους skaters της Τήνου, και, η Vans, η κατ’ εξοχήν εταιρεία που ήταν εκεί, στην Καλιφόρνια των 60s, στη γέννηση του αθλήματος του skateboarding, και που συνεχίζει μέχρι και σήμερα να το υποστηρίζει καθημερινά, την έκανε κομμάτι της εταιρικής εικόνας της, προσθέτοντας την κάτω από το λογότυπο της. Ki επειιδή διέκρινε αυτό το αυθεντικό πνεύμα των Τήνιων skaters, φέτος τους στήριξε με την αποστολή μιας σειράς skate προϊόντων. Αυτά τα νέα παιδιά που τσουλάνε καθημερινά στο νησί, αξίζουν τέτοιες κινήσεις στήριξης, και τα ίδια, ευχαριστούν την Vans μέσω του «Κύματος»!

here’s this expression in the English language, «off the wall», and it refers to something being somewhat eccentric, authentic, unconventional. It certainly looks like these local Tinian skaters possess all these qualities, and Vans, the Californian company that was there when it all began in the 60s (and now is everywhere around the world where skate culture can be found) adopted it and now uses it as part of its official branding and logo. Vans noticed this authentic spirit of these Tinian kids and decided to support them by recently sending them a bunch of products. These young skater kids who ride everyday οn our island surely deserve this kind of help - and say a big “thanks” to the people at Vans for their support!

I WALKED WITH A ZOMBIE ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

Φωτογραφίες της Μάρας Δεσύπρη Photos by Mara Desipri

H φωτογράφος Μάρα Δεσύπρη περιπλανιέται ένα μυστήριο χειμωνιάτικο βράδυ με φεγγάρι στον παραθαλάσσιο οικισμό της Λυχναφτιάς. Photographer Mara Desypri wanders off on a mystical, moonlit winter night around the seaside settlement of Lychnaftia. 78

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

ΣΤΙΣ ΣΚΙΕΡΕΣ ΚΑΜΑΡΕΣ IN THE SHADOWY ARCHWAYS Φωτογραφίες & Κείμενο: Μάριον Κουμπούρη Photos & Τext by Marion Koubouri

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

α χωριά της Τήνου τα γνώρισα περπατώντας. Η Καρδιανή, ο Πύργος, το Αγάπι, τα Δυό Χωριά, ο Αρνάδος είναι οικισμοί που ξεδιπλώνουν την ιστορία τους μέσα στα πλακόστρωτα στενά σοκάκια, τα μεσαιωνικά σκεπαστά καλντερίμια, και τις σκιερές καμάρες. Μια διαδρομή κάτω από το έντονο φως που γίνεται σκιά και πάλι φως. Η πανοραμική θέα προς στη θάλασσα διακόπτεται από τα δαιδαλώδη σκεπαστά περάσματα που προστατεύουν από τη βροχή και τον έντονο ήλιο και οδηγούν άλλοτε στα σπίτια με τα σκαλιστά υπέρθυρα, άλλοτε στις πλατείες με τα πλατάνια και στις πηγές με τα τρεχούμενα νερά. Μέσα στις μεσαιωνικές στοές ο αέρας χαμηλώνει, το φως γίνεται πιο γλυκό, ξεκουράζεται λίγο το βλέμμα. Σ’ αυτά τα ατμοσφαιρικά περάσματα, η Τήνος μας δείχνει πόση ομορφιά μπορεί να κρύψει.

discovered the villages of Tinos by walking. Kardiani, Pyrgos, Agapi, Dyo Choria, Arnados... they’re all settlements that unfold their history in their stone-paved, narrow alleys, the medieval passageways, the shadowy archways. An itinerary under the intense light that becomes shadow and light again. The panoramic view towards the sea is interrupted by the maze-like backstreets that offer shelter from the rain and the cruel sun and sometimes lead to houses with sculpted lintels and other times to squares with oak trees and fountains with fresh running water. In these medieval archways the wind stops, the light sweetens, our gaze relaxes. Ιn these atmospheric passageways, Tinos shows us how much beauty it can hide.

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

ΤΟ ΦΩΣ ΤΟ ΜΕΣΗΜΕΡΙ ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

ΜIDDAY LIGHT

Φωτογραφίες της Γεωργίας Φόνσου Photos by Georgia Fonsou

H Γεωργία Φόνσου έκανε μια μεσημεριανή βόλτα κάτω απ’τον κοφτερό κυκλαδικό ήλιο κι ακολούθησε το χνάρι του σε αρχιτεκτονικές λεπτομέρειες του νησιού. Georgia Fonsou took an afternoon walk under the sharp Cycladic sun and followed its marks on architectural details of the island. 96

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

100

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

101

H ΑΦΩΝΙΑ ΤΗΣ ΜΑΓΕΙΡΙΚΗΣ ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

ΤΗΕ SILENCE OF COOKING Aπό την Αντωνία Ζάρπα By Antonia Zarpa

102

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

μαγειρική σκέψη προσπαθεί και συντάσσει προτάσεις και υγιείς προσμίξεις. Τα συστατικά είναι άπειρα. Το καθένα ισορροπεί σε ουσία και βάθος με την κάθετη προσωπική επιλογή και εμπλοκή. Το πεπόνι το ψήνω και το λατρεύω. Με το μελάνι γράφω. Το ροδάκινο με γεμίζει αγάπη. Με το ακτινίδιο ελπίζω. Οι μαγειρικές μας επιλογές παρακινούν συναισθήματα. Πρώτα από όλα τα δικά μας. Συναισθήματα που με την φορητότητα μιας παστής γόπας κι ενός ψητού κρεμμυδιού έρχονται σε μία διαδικασία που το χιούμορ, η ηθική και η εμπιστοσύνη τα αποκωδικοποιούν. Παίρνουν σάρκα και οστά. Περιλούζονται με ελαιόλαδο. Γαρνίρονται με μάραθο. Το φαγητό λιπαίνει μία σχέση που αρχικά θα έλεγε κανείς είναι ελλιπής. Η «προσφορά» ζεσταίνει εξ αρχής την δεδομένη απόσταση. Αποστολέας και παραλήπτης. Παραλήπτης και αποστολέας. Πέρασαν χρόνια για να καταλάβω ότι είμαι παραλήπτης... κι όχι μονάχα αποστολέας. Κι είπα… εδώ κάτι μαγειρεύεται… χωρίς φωτιά. Ανάγκη ο συντονισμός με το ανθρώπινο. Μεταξύ ανθρώπων τα σπουδαία. Όσο πλησιάζω ένα υλικό το βασικό που κάνω είναι ότι του αφιερώνω σκέψη και χρόνο. Το φαγητό είναι σκέψη. Σκέψη που φέρει και φέρεται. Η μαγειρική για μένα είναι ένα γιατρικό. Ξεκινά από εμένα και φτάνει πάλι σε μένα. Μια χούφτα άνθρωποι και μια γαβάθα ντομάτα με λάδι και αλάτι γινόμαστε ένα. Η μαγειρική είναι μια ανθρώπινη προσέγγιση. Ποιος εύκολα τολμά να νοστιμίσει ένα πρωινό, ένα δεκατιανό, ένα γεύμα, ένα δείπνο έναν απογευματινό καφέ; Ποιος τολμά να δώσει «λόγο» στην νοστιμιά, «δομή» στη σχέση, «ύπαρξη» στο χρόνο; Η ανάγκη μας για μοίρασμα και για αγάπη. Η αγάπη είναι υγεία ,συντονισμένη απόλυτα με το ανοσοποιητικό μας. Η αγάπη δεν έχει θυμό και συντονίζει ύψιστες διαδικασίες Μαγειρεύω χωρίς λέξεις… λέξεις. Λάδι και έλεος. Δεν είναι λίγες οι φορές που έχω ελαφρύνει τα λάθη της συμπεριφοράς μου…στοχεύοντας σε μία «γευστική συγνώμη». Ποιος εύκολα τολμά να ζητήσει συγνώμη; Το μαγείρεμα, το φτιάξιμο ενός όμορφου μεσημεριανού μπορεί να είναι μία «γευστική συγνώμη». Είναι τόσο δυνατή η φρέσκια μνήμη που γεννά μια ώριμη ντομάτα, ένα μπαρμπούνι, ένα φρέσκο σέσκουλο, ένα σπαράγγι, ένα φύλλο μαντζουράνας που μπορεί να σβήσει στιγμές και να γράψει νέες. Μαγειρεύω χωρίς λέξεις… λέξεις. Ακμή και συναίσθημα. Η αφωνία της μαγειρικής… τραπέζι για δύο, δείπνο για οκτώ, μύδι που ευωδιάζει μαστίχα, αυγοτάραχο που λιώνει στο στόμα. Όσο το μαχαίρι κόβει... η κατσαρόλα βράζει... ο φούρνος μαγειρεύει... η πορφύρα βρίσκει ταίρι... το κουνουπίδι παντρεύεται... το αχλάδι συνδυάζεται... κι εμείς βρίσκουμε το δρόμο μας ισορροπώντας στην άκρη της προβλήτας. Το συντακτικό της κουζίνας είναι μια αρμαθιά ρήματα. Όσο τα αντιλαμβανόμαστε και τα χρησιμοποιούμε φτιάχνουμε ακέραιες γευστικές προτάσεις που μας ταιριάζουν. Εξωτερικεύομαι, μοιράζω, λογαριάζω, τρομάζω, προσγειώνομαι, απογειώνομαι, φλερτάρω, απορρίπτω, αγαπάω, τρελαίνομαι, μοιράζω, διεισδύω, κρυφοκοιτάζω, αγαπιέμαι, πλησιάζω, κλαίω, απελευθερώνομαι, δαμάζω, συνδιαλέγομαι, διορθώνομαι, παρατηρώ, ουρλιάζω, διαχωρίζω, ερωτεύομαι, εκτίθεμαι, ισορροπώ, ολοκληρώνω. Μαγειρεύω.

103

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

ulinary thinking attempts to form phrases and healthy admixtures. The ingredients are infinite. Each one of them balances, in substance and depth, along with the definitive personal choice and involvement. The melon - I grill and adore it. With ink I write, Peach fills me with love. With the avocado, I hope. Our culinary choices motivate feelings – first of all, our own. Feelings, which, through the mobility of a salted bogue and one fried onion, enter a stage where humor, ethics and trust help to decode them. They materialize, get bathed in olive oil and garnished with fennel. Food nourishes a relationship which, initially, one could say is inadequate. The element of «offering» warms up the given distance right from the start. Sender and receiver. Receiver and sender. Years had to pass for me to find out i’m a receiver, and not just sender. And, I realized something’s cooking, but not with fire. Synchronizing with the human is a need. Great things happen between humans. As I get closer to an ingredient, the basic thing I do is give it time and thought. Food is thinking. A kind of thinking that adduces and acts. Cooking for me is a cure. It begins from me and ends up in me. A handful of people, a big bowl full of tomatoes, olive oil and sea salt – we all become one. Cooking is a human approach. Who readily dares to enrich the taste of a breakfast, a supper, a lunch, a dinner, an afternoon coffee? Who dares to give «speech» to tastiness, «structure» to the relationship, «existence» in time? It’s about our need for love and sharing. Love is health synchronized perfectly with our immune system. Love knows no anger and orchestrates divine schemes. I cook without words, words. Olive oil and mercy. Often I’ve been softening mistakes of my behavior by aiming at a culinary apology. Who dares to apologize? The cooking, the making of a nice lunch can be a culinary pardon. The fresh memory that can be evoked by a mature tomato, a red mullet, a fresh chard, a leaf of marjoram, they all can be strong enough to erase moments and create new ones. I cook without words, words. Edges and feelings. The silence of cooking… table for two, dinner for eight. A mastic-scented mussel, roe that melts in the mouth. When the knife cuts, the kettle boils.. the oven cooks, the murex finds its pair.. the cauliflower weds.. the pear gets combined… and we find our way by balancing on the edge of a pier. The vernacular of the kitchen is a bunch of verbs. The more we grasp and use them, the more we create integral culinary phrases that suit us. I externalize, I share, I calculate, I get scared, I land on my feet, I take off to the sky, I flirt, I reject, I love, I get mad, I share, I penetrate, I peep, I get loved, I approach, I cry, I get free, I tame, I converse, I correct myself, I observe, I scream, I separate, I fall in love, I get exposed, I balance, I finish... I cook.

104

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

Φωτογραφίες / Photos: Δημήτρης Καραΐσκος / Dimitris Karaiskos (Eστιατόριο «Θαλασσάκι», Όρμος Ιστερνίων / Τhalassaki Restaurant, Ormos Isternion

105

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

106

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

107

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

108

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

109

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

ΙΔΡΥΜΑ ΤΗΝΙΑΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ CULTURAL FOUNDATION OF TINOS 28, 29, 30 / 8

110

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

111

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

112

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

113

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

114

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

115

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

116

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

117

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

Ζανάκη Αλαβάνου, Xώρα Τήνου 22830 25851 Φραγ. Παξιμάδη 2, Xώρα Τήνου 22830 25430 Κώμη 22830 51066

118

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

119

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

120

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

121

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

122

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

123

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

124

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

125

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

126

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

127

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

128