KYMA ISSUE #8 - SUMMER 2019 by KYMA Magazine

ΚΥΜΑ TΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

TO FREE PRESS ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΗΝΟ, ΤΗ ΣΥΡΟ ΚΑΙ ΤΗ ΜΥΚΟΝΟ THE FREE PRESS MAGAZINE OF TINOS FOR TINOS, SYROS AND MYKONOS TEYΧΟΣ #8 - ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ 2019 ISSUE #8 - SUMMER 2019 Έκδοση, Διεύθυνση & Σχεδιασμός: Δημήτρης Καραΐσκος (dkaraisk@gmail.com) Publisher, Director & Designer: Dimitris Karaiskos (dkaraisk@gmail.com) Συνεργάτες Τεύχους: Κώστας Δανούσης, Βαγγέλης Κουμαριανός, Μαριάννα Κρητικού, Βασίλης Μπενέτος, Manuel Baud-Bovy Contributors: Costas Danousis, Vangelis Koumarianos, Μarianna Kritikou, Vassilis Benetos, Manuel Βαud-Bovy Φωτογράφοι: Δημήτρης Καραΐσκος, Έβελυν Φωσκόλου Photographers: Dimitris Karaiskos, Evelyn Foskolou Μεταφράσεις: Καρολίνα Σάρδη / Τranslations: Carol Sardis Διορθώσεις: Αθηνά Τσαγκογέωργα / Editing: Athena Tsagogeorga Εκτύπωση - Βιβλιοδεσία: “Tύπος” (www.typos-press.gr) Noμικός Σύμβουλος: Ελένη Κατσάρου Social Media: Facebook & Ιnstagram: “kymamag” Το “ΚΥΜΑ” περιέχει πρωτότυπα έργα που προστατεύονται από το Ν2121/93, τα δε κείμενά του δεν συνιστούν δημοσιογραφικό ή ειδησεογραφικό ρεπορτάζ. Τα άρθρα περιλαμβάνουν προσωπικές απόψεις καθώς ο συντάκτης διατηρεί το δικαίωμα της έκφρασης και της προστασίας των πηγών του. Δεν επιτρέπεται η αναδημοσίευση ή η αναπαραγωγή του περιεχομένου του περιοδικού είτε ολικά είτε μερικά ή περιληπτικά για κερδοσκοπικούς λόγους χωρίς την έγγραφη άδεια του εκδότη. © Κyma Magazine 2019 Αll rights reserved.

Φωτογραφίa εξώφυλλου: Δημήτρης Καραΐσκος (Άγιος Φωκάς, Τήνος) Φωτογραφία εσώφυλλου: Δημήτρης Καραΐσκος (Άγιος Φωκάς, Τήνος) Cover photo: Dimitris Karaiskos (Ayios Fokas, Tinos) This page: Photo by Dimitris Karaiskos (Agios Fokas, Tinos)

ΚΥΜΑ TΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

Μια δεκαετία πριν λέγαμε πως στην Τήνο πρέπει να κάνουμε κάτι με τον τουρισμό. Nα φέρουμε κόσμο στο νησί, να μεγαλώσει τη σεζόν. Η πρώτη φουρνιά των «ξένων» όπως τους λένε οι Τήνιοι (και, εννοούν και τους αλλοδαπούς, αλλά κι όσους ... Έλληνες δεν είναι από την Τήνο) δημιούργησαν περίπου στα τέλη του ‘80 και τις αρχές του ‘90 ένα επιδραστικό πάντρεμα και μια αυθόρμητα δημιουργική συμβίωση με την αυθεντικότητα, το λαογραφικό πλούτο και τη φιλοξενία των ντόπιων. Έτσι, άρχισε να κυκλοφορεί από στόμα σε στόμα η εξής φράση: «Η Τήνος δεν είναι μόνο αυτό που νομίζετε, τα θαύματά της δεν σταματούν στην Παναγία...». Για αρκετούς από εμάς τους «ξένους», λοιπόν, που είμαστε εδώ από τότε, το νησί αυτό εμφανίστηκε σαν ένας αναπάντεχος παράδεισος - για την ακρίβεια σαν τον τελευταίο παράδεισο επί της Γης. Το αγαπήσαμε, μας αγάπησε, δουλέψαμε όλοι μαζί κι ο τουρισμός μας ανέβηκε. Σήμερα την Τήνο επισκέπτονται άνθρωποι από όλο τον κόσμο, κι όχι μόνο οι Γερμανοί ή οι Γάλλοι που το αγαπούν απο παλιά. Τώρα πια έχουμε Ιταλούς, Ολλανδούς, Άγγλους, Αμερικανούς, ακόμη και Φινλανδούς... Και φυσικά τους Αθηναίους κι ανθρώπους απ’ όλη την Ελλάδα, που έχουν δει σε εικόνες των media πως η Τήνος είναι πια ένας προορισμός «της μόδας». Η βελουτέ πολυθρόνα του «Τinos Surf Lessons» συναγωνίζεται σε ποσταρίσματα στο instagram το ηλιοβασίλεμα της Σαντορίνης, και το «Τριανταράκι» στο χωριό του Τριαντάρου είναι προορισμός ακόμα και γι’ αυτούς που βρίσκονται στην άλλη άκρη του νησιού. Όμορφα beach bar φυτρώνουν σαν μανιτάρια σε κάθε παραλία, η τουριστική σεζόν μοιάζει να μεγαλώνει, τα εστιατόρια με το εξαιρετικό φαγητό αυξάνονται κι η γαστρονομία ανεβαίνει ακόμα περισσότερο με δράσεις όπως το «Τinos Food Paths». Φυσικά, αυτό συνοδεύεται από κινδύνους και λάθη. Αλλά η Τήνος φαίνεται πως έχει αντισώματα και άμυνες, γωνιές κι ανθρώπους, κι έτσι διατηρεί ακόμα την πρώτη ύλη της - την ίδια ύλη που την έκανε δημοφιλή. Στο τεύχος αυτό, λοιπόν, παρουσιάζουμε στους αναγνώστες μας μερικές ακόμα ιστορίες που αναφέρονται και ανήκουν σ’ αυτήν την «παλιά» και αγνή Τήνο που αγαπήσαμε, αυτήν που πρέπει να κρατήσουμε ζωντανή, αυτήν που ακόμα γοητεύει τους νέους επισκέπτες της. Την Τήνο των περιστεριώνων όπως τους είδε ο Ελβετός αρχιτέκτονας Manuel Baud-Bovy το 1955 (παρουσιάζουμε σε αποκλειστικότητα, για πρώτη φορά εδώ, πρωτότυπα σχέδια του), την Tήνο της σοφής της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς αιώνων που μπορούμε να μάθουμε μέσα από τις θεματικές «βόλτες» που διοργανώνει η «Arch-Island», την απρόβλεπτη Τήνο που μας εμφανίζεται μόνο ένα δειλινό του Νοέμβρη όταν κατέβουμε μια βόλτα στην ερημική Παχειά Άμμο και την Τήνο των παλιών κινηματογράφων της, των παλιών ξύλινων καϊκιών, των χειροποίητων επιγραφών και των ιστορικών καραβιών της γραμμής, όπως η «Δέσποινα» της οικογένειας Φουστάνου από τη Σύρο. Τέλος, συνεχίζοντας να κοιτάμε προς τα νησιά της γειτονιάς μας, παρουσιάζουμε τον εντυπωσιακό φάρο της πρωτεύουσας Ερμούπολης και τη μοναδική ιστορία του «Βασιλιά της Μυκόνου» (ή «Βασιλιά της Νύχτας») Μάκη Ζουγανέλη. Καλό Αύγουστο να ‘χουμε στην πολύτιμή μας Τήνο!

Around a decade ago, word on Tinos was that we should do something to raise the local standards of tourism, to lengthen the tourist season, to bring more people to our island. The first batch of “ foreigners” (“xenoi” as the locals call them - and they mean both citizens of another country and Athenians) combined with the specific «spirit of place» and its authenticity, created around the end of the 80s and the early 90s a fertile marriage that became an infectious word of mouth: “Tinos is not what you think it is - its miracles go well beyond the ones of the Virgin Mary...”. To us “ foreigners” this island had appeared back then as some sort of unexpected paradise - actually it really felt like the last paradise on earth (and in many ways it still does). We fell in love with Tinos and its people, we worked together, we spread the word - and it seems that now Tinos is very popular! People from all around the globe visit it - and not just the Germans or French that, traditionally, love the island for decades now. Now we are visited by the English, the Americans, the Dutch, even the Fins... and of course the Athenians and people from all around Greece, who have seen Tinos in media posts and articles portrayed as the cool new place to go. The old velvet armchair at “Tinos Surf Lessons” seems almost equally popular on social media than a Santorini sunset and people drive to Triantaros from all around the island to visit the new café “Triantaraki” in the heart of the village. Beach bars and good new restaurants stem like mushrooms all around the place and the already strong local gastronomy scene gets stronger with spontaneous local actions like “Tinos Food Paths”. And, predictably, there are dangerous mistakes that self-hurt the place, but it feels like Tinos has defences and can combine this newly-found tourism rise with its old, eclectic and authentic quality. Τinos still possesses the raw material that made it a paradise for all of us “ foreigners” in the first place: its infinite corners, villages, its wonderful people, its products. In this issue we present to our readers some more stories of this old, authentic Tinos, the Tinos we want and must keep alive. The Tinos of the dovecotes as seen by Swiss architect Manuel Baud-Bovy in his first visit in 1955 (his personal drawings get published for the first time in “Kyma”), the Tinos of the centuries-long, wise local architecture (which we can experience and get to know in the thematic walks organised by “Arch-island”), the wildly unpredictable Tinos we can only see on a November evening on the deserted beach of Pachia Ammos, the Tinos of its old cinema theatres, its traditional wooden boats and hand-painted street signs or the Tinos of its old passenger boats like “Despoina” of the shipping Foustanos family from the nearby island of Syros. Last, we present two more stories from our neighbouring islands: the impressive old lighthouse of Hermoupolis on Syros, and the unique story of the “King of Mykonos” Makis Zouganelis, founder of legendary nightclub “Remezzo”. Let’s enjoy this August on our beautiful Tinos!

ΚΥΜΑ TΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

{ Σελίδα από βιβλίο εκμάθησης Γαλλικών δεκαετίας ‘50. Απο τη συλλογή του «Κύματος»} { A page from a French tuition book from the ‘50s From the book collection of «Kyma» }

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

ΤΑ ΚΑΪΚΙΑ ΜΑΣ OUR WOODEN BOATS

Συνέντευξη του Bαγγέλη Kουμαριανού στον Δημήτρη Καραΐσκο Vangelis Koumiarianos interviewed by Dimitris Karaiskos Φωτογραφίες από το αρχείο του Βαγγέλη Κουμαριανού και του “Κύματος” Photos from the archive of Vangelis Koumarianos and “Kyma”

Χαλκίδα, δεκαετία ‘50. Φωτογραφία από τη συλλογή του «Κύματος City of Chalkida, 1950’s. Photo from the collection of «Kyma»

ΚΥΜΑ TΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

Το Ίδρυμα Τηνιακού Πολιτισμού φιλοξενεί μια πολύτιμη διημερίδα για την παραδοσιακή ξυλοναυπηγική του τόπου μας και το «Κύμα» συζητά με τον διοργανωτή της.

The Cultural Foundation of Tinos hosts a two-day seminar on the traditional boatmaking of Greece and “Kyma” talks about it with its organizer. 7

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

ο Σαββατοκύριακο 5-6 Oκτωβρίου θα λάβει χώρα στο΄Ιδρυμα Τηνιακού Πολιτισμού (Ι.ΤΗ.Π.) διημερίδα με θέμα την παραδοσιακή ναυπηγική του τόπου μας. Η διημερίδα διοργανώνεται από την Εταιρεία Τηνιακών Μελετών και τελεί υπό την αιγίδα του Δήμου Τήνου. Εμπνευστής και συντονιστής της διημερίδας είναι ο συντοπίτης μας Βαγγέλης Κουμαριανός, ναυτομοντελιστής και καραβολάτρης, όπως ο ίδιος δηλώνει. Τον συναντήσαμε και είχαμε μαζί του μια πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση, τα κυριότερα σημεία της οποίας σας μεταφέρουμε. 8

ΚΥΜΑ TΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ ΔΚ: Βαγγέλη, όπως ξέρεις έχω οικογενειακή σχέση με την ξυλοναυπηγική. Ο παππούς μου Θεόδωρος Αρβανίτης, ήταν Ερμουπολίτης καραβομαραγκός με δικό του καρνάγιο στην Χαλκίδα, οπότε είναι διπλά ευχάριστη έκπληξη για μένα μια εκδήλωση στην Τήνο με ένα τέτοιο θέμα. Πώς έτσι; ΒΚ: Η παραδοσιακή ξυλοναυπηγική είναι ένα τεράστιο θέμα, Δημήτρη. Είναι μέρος της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, την οποία πρέπει και να γνωρίζουμε και να διαφυλάττουμε. Η ιδέα μιας εκδήλωσης εδώ στην Τήνο, δεν είναι σημερινή, ας πούμε ότι τώρα ήρθε η ώρα. Με την διοργάνωση αυτής της διημερίδας φιλοδοξούμε να κάνουμε με τους συντοπίτες μας εδώ, ένα διήμερο φανταστικό ταξίδι στον κόσμο της ναυτιλίας και της ναυπηγικής, κατά την διάρκεια του οποίου, θα έχουν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν τις παρουσιάσεις διακεκριμένων ομιλητών, με εμπειρία και γνώση του αντικειμένου. Καθώς η παραδοσιακή ξυλοναυπηγική κλείνει τον κύκλο της και οδεύει προς το τέλος της, χάνεται ένα σημαντικό κεφάλαιο της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Θέλουμε λοιπόν να αναδείξουμε το θέμα. Θέλουμε οι συμμετέχοντες και ιδιαίτερα οι νεότεροι, να μάθουν περισσότερα πράγματα για τη φύση της ξυλοναυπηγικής και το ρόλο της στην εξέλιξη του ανθρώπινου γένους, αλλά και την συμβολή της στην οικονομική και πολιτισμική ανάπτυξη των νησιών μας.

κάποιες περιόδους, όπως τις πρώτες δεκαετίες του 19ου αιώνα, έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο στο εμπόριο και τις θαλάσσιες μεταφορές στην ευρύτερη περιοχή. Άλλωστε, οι παλαιότεροι έχουν ακόμα νωπές αναμνήσεις από τις εποχές που αλιευτικά και εμπορικά καΐκια, έδεναν στο λιμάνι, μεταφέροντας ανθρώπους, αλιεύματα και εμπορεύματα. Για τους νεότερους δε, οι οποίοι δεν έχουν αντίστοιχες παραστάσεις, θα είναι μια μοναδική, θεωρώ ευκαιρία να έρθουν σε επαφή με το αντικείμενο. Η απάντηση λοιπόν είναι ότι είναι ένα θέμα που θα ενδιέφερε όλους και κατά συνέπεια η πρόσκλησή μας απευθύνεται σε όλους, ανεξαιρέτως. Πάντως αν κρίνω από τις αντιδράσεις όσων μαθαίνουν γι’ αυτήν την παρουσίαση, θα έλεγα ότι εισπράττουμε ευχάριστη έκπληξη και θερμή ανταπόκριση στην αναγγελία του τίτλου και μόνο, της διημερίδας. Χαίρομαι φυσικά και αισιοδοξώ ότι θα είναι πολλοί αυτοί που θα έρθουν μαζί μας. ΔΚ: Είπες πριν ότι η παραδοσιακή ξυλοναυπηγική κλείνει τον κύκλο της. Εννοείς ότι τελειώνει αυτό που ξέραμε ως παραδοσιακή ξυλοναυπηγική;

ΒΚ: Θα ήθελα αρχικά να κάνω μια παρατήρηση-διευκρίνιση. Χρησιμοποιούμε στις μέρες μας τον όρο «παραδοσιακό», για να χαρακτηρίσουμε ένα αντικείμενο ή τον τρόπο παραγωγής του ή ακόμα και τον τρόπο λειτουργίας του, αναφερόμενοι σε διαχρονικά διαμορφωμένες συνήθειες, γνώσεις και μεθόδους, οι οποίες μεταδίδονται (παραδίδονται) από γενιά σε γενιά, πριν ακόμα επηρεαστούν από τον σύγχρονο τρόπο ζωής και τις τρέχουσες τεχνολογικές εξελίξεις. Ο όρος «παραδοσιακό» χωρίς να παραπέμπει κατ’ ανάγκην σε κάτι αρτιότερο ή λειτουργικότερο από το αντίστοιχο σύγχρονο, αφορά σε κάτι το οποίο έχει την δική του ιστορική και πολιτισμική αξία, φέροντας και το ανάλογο κατά περίπτωση συναισθηματικό φορτίο. Έτσι, η «παραδοσιακή» αξία των πραγμάτων, δεν είναι καθορισμένη και ενιαία, αλλά διαφορετική για τον καθένα μας, υπολογιζόμενη με του καθενός μας τα συναισθηματικά μέτρα και σταθμά. Με τον όρο «Παραδοσιακή Ξυλοναυπηγική», εννοούμε την διαδικασία σχεδιασμού και κατασκευής ενός σκάφους, όπως γινόταν χρόνια πριν, με την χρήση εκείνων των υλικών, εργαλείων και μέσων. Αυτά τα σκάφη χαρακτηρίζονται ως πα-

ΔΚ: Όταν λες ότι φιλοδοξείτε να κάνετε ένα φανταστικό ταξίδι με τους συντοπίτες μας εδώ, απευθύνεστε σε όλους εδώ ή θεωρείτε ότι το θέμα αφορά συγκεκριμένες κατηγορίες από πλευράς φύλου, ηλικίας, απασχόλησης κλπ;

ΒΚ: Κάπως δύσκολο να φανταστώ νησιώτες, νοτισμένους με την αρμύρα της θάλασσας, που δεν θα τους ενδιέφερε να ακούσουν για τη διαχρονική εξέλιξη της ναυτιλίας και της ναυπηγικής, για τα πλωτά μέσα που χρησιμοποίησε ο άνθρωπος από χιλιάδες χρόνια πίσω μέχρι τις μέρες μας, για τα σκάφη που κτίζονταν στους ταρσανάδες της πατρίδας μας και έπλεαν στις θάλασσές μας και τόσα άλλα. Μπορεί η Τήνος να μην έχει να επιδείξει αξιόλογη ναυπηγική δραστηριότητα, δεν παύει όμως να είναι ένα νησί με ναυτική παράδοση και ιστορία. Ένα νησί που σε

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ ραδοσιακά. Είναι τα σκάφη που για αιώνες έπλεαν στις θάλασσές μας, ελάχιστα δυστυχώς εκ των οποίων, υπάρχουν ακόμη. Όσον αφορά την παραδοσιακή ξυλοναυπηγική, αυτή κλείνει τον κύκλο της καθώς αλλοιώνεται ο χαρακτήρας της. Ο εκσυγχρονισμός και η προσαρμογή στις σημερινές ανάγκες δημιουργούν νέα δεδομένα. Πολλά από τα χειροκίνητα εργαλεία έχουν αντικατασταθεί με ηλεκτρικά, χρησιμοποιούνται νέα υλικά και μέσα, ενώ και στο κομμάτι του σχεδιασμού, οι οθόνες των υπολογιστών έχουν αντικαταστήσει τις σάλες των καραβομαραγκών. Τεράστιες επίσης αλλαγές σημειώνονται και στον τομέα των υπερκατασκευών και του εξοπλισμού των σύγχρονων σκαφών. Έτσι, προϊόντος του χρόνου, όλο και «ξεθωριάζει» ο χαρακτήρας του παραδοσιακού. Απομένουν ακόμα λίγες εξαιρέσεις ναυπήγησης μικρών σκαφών, στις οποίες διατηρούνται αρκετά θεμελιώδη στοιχεία, ικανά ίσως να δικαιολογήσουν την χρήση του όρου «παραδοσιακό». Πέρα από αυτό όμως, η παραδοσιακή ξυλοναυπηγική, κλείνει τον κύκλο της παρασυρόμενη από το τέλος της ξυλοναυπηγικής, εξ αιτίας της δραματικής έλλειψης ζήτησης ξύλινων σκαφών. Τα εμπορικά ξύλινα σκάφη του παρελθόντος, τα οποία κατείχαν ένα μεγάλο ποσοστό των σκαφών, έχουν πλήρως αντικατασταθεί από σιδερένια. Απομένει μια περιορισμένη ζήτηση κατασκευής μικρών ξύλινων αλιευτικών σκαφών και ελάχιστων τουριστικών, η οποία δεν είναι ικανή να συντηρήσει πλέον τα καρνάγια, με αποτέλεσμα να κλείνουν το ένα μετά το άλλο. Όσα παραμένουν σε λειτουργία προσφέρουν πια κυρίως υπηρεσίες φύλαξης και συντήρησης σκαφών. Η ξυλοναυπηγική τείνει να αποκτήσει ιστορική πλέον αξία. ΔΚ: Εσείς κόντρα στο ρεύμα; ΒΚ: Όχι. Δεν είναι αυτό. Το τέλος της ξυλοναυπηγικής έχει στην ουσία ξεκινήσει πολλά χρόνια πριν, από τις αρχές του 19ου αιώνα, όταν άρχισε η χρησιμοποίηση του χάλυβα ως υλικού κατασκευής σκαφών και των συνθετικών υλών αργότερα. Πρόκειται για μια μη αναστρέψιμη πορεία. Όμως η ξυλοναυπηγική έχει μια ιστορία χιλιάδων ετών και τεράστια συμβολή στην οικονομική εξέλιξη του ανθρώπου. Όταν λοιπόν μια δράση χιλιάδων ετών μετατρέπεται σε άυλη πολιτιστική κληρονομιά, δεν μπορούμε να

μένουμε αδιάφοροι. Εξωτερικεύοντας την αγάπη μας προς την ξυλοναυπηγική και τα πάμπολλα σκαριά με τα οποία έχει κοσμήσει τις θάλασσές μας όλα αυτά τα χρόνια, αποτίουμε τρόπον τινά και τον οφειλόμενο φόρο τιμής προς τους πρωταγωνιστές της. Τους καραβομαραγκούς και μαστόρους που με ζήλο και επιδεξιότητα έφτιαξαν αυτά τα σκάφη, τους καραβοκύρηδες, τους καπεταναίους και τα πληρώματα που τα αρμένισαν. Είναι ωφέλιμο να γνωρίζουν οι άνθρωποι, γιατί έτσι αλλάζει και η στάση τους απέναντι στα παραδοσιακά αυτά σκάφη. ΔΚ: Πες μου για την ατζέντα της διημερίδας και τους ομιλητές. Έχουν καθοριστεί; ΒΚ: Έχει καθοριστεί η έκταση της ύλης, με γνώμονα την κατά το δυνατόν πληρέστερη κάλυψη του αντικειμένου και έχουν κατανεμηθεί και τα επί μέρους θέματα στους ομιλητές/παρουσιαστές. Μένουν κάποιες λεπτομέρειες ώστε να ολοκληρωθεί το αναλυτικό πρόγραμμα της διημερίδας. Με δεδομένο ότι, όπως είπα και πριν, θέλουμε να αναδείξουμε την φύση και τον ρόλο της ξυλοναυπηγικής ανά τους αιώνες, θα ξεκινήσουμε με μια ιστορική αναδρομή σχετική με την ναυτιλία και την διαχρονική εξέλιξη της ναυπηγικής. Θα μιλήσουμε για τα πλωτά μέσα που χρησιμοποίησε ο άνθρωπος όλα αυτά τα χρόνια και τις μεθόδους ναυπήγησής των. Στην συνέχεια θα έρθουμε πλησιέστερα και γεωγραφικά αλλά και χρονολογικά. Θα αναφερθούμε στην νεότερη περίοδο, αυτή των δύο τελευταίων αιώνων, και γεωγραφικά στον ευρύτερο ελλαδικό χώρο, με έμφαση σ’ αυτόν του Αιγαίου αρχιπέλαγους. Εδώ εστιάζουμε στους σύγχρονους ταρσανάδες και καραβομαραγκούς, στα μέσα και υλικά που χρησιμοποιούν και στα σκάφη που ναυπηγούν. Είναι όλα αυτά τα σκάφη που βλέπαμε και βλέπουμε στα λιμάνια και στις θάλασσές μας. Η ενότητα αυτή θα κλείσει με αναφορά στα μέσα πρόωσης των σκαφών και κυρίως στο βασικό μέσο πρόωσης των σκαφών της περιόδου που είναι ο άνεμος. Θα δούμε πώς λειτουργεί ο άνεμος σε σχέση με τα πανιά και θα αναλύσουμε τις διάφορες μορφές εξαρτισμού και την εξέλιξή τους. Το κεφάλαιο που αφορά την Παραδοσιακή Ξυλοναυπηγική θα ολοκληρωθεί με την παρουσίαση της σημερινής πραγματικότητας και των τεκταινόμενων στον

χώρο. Η διημερίδα θα περατωθεί με την παρουσίαση της τελευταίας ενότητας που αφορά τον ναυτομοντελισμό, τον στατικό ναυτομοντελισμό. Θα μιλήσουμε γι’ αυτό το παγκοσμίου ενδιαφέροντος χόμπι, για τα υλικά και τις τεχνικές που χρησιμοποιούν οι ναυτομοντελιστές και για τη συμβολή του ναυτομοντελισμού στη διατήρηση της ναυτικής παράδοσης. Για την παρουσίαση των θεμάτων, απευθυνθήκαμε σε καταξιωμένους ανθρώπους του χώρου με γνώση του αντικειμένου, οι οποίοι με προθυμία και χαρά δέχτηκαν να συμμετάσχουν. Μαζί με την ανακοίνωση του προγράμματος της διημερίδας, θα ανακοινωθούν και τα ονόματα των ομιλητών-παρουσιαστών. Θα ήθελα επίσης να αναφέρω εδώ, ότι καθ’ όλη την διάρκεια της εκδήλωσης θα εκτίθενται στον προθάλαμο του μεγάρου του Ι.ΤΗ.Π. ακριβή υπό κλίμακα αντίγραφα (μοντέλα) παραδοσιακών σκαφών, έργα διακεκριμένων ναυτομοντελιστών, μελών του naftotopos. Πιστεύω ότι, απ’ όσα είπαμε, γίνεται αντιληπτό ότι προσπαθούμε να διοργανώσουμε μια άρτια και ενδιαφέρουσα διημερίδα και είμαστε αισιόδοξοι ότι θα τα καταφέρουμε. ΔΚ: Eίμαι βέβαιος πως θα γίνει μια καλά οργανωμένη και εξαιρετικού ενδιαφέροντος εκδήλωση με μεγάλη συμμετοχή! Φαντάζομαι βέβαια πως η διοργάνωσή της απαιτεί κόπο, χρόνο και τρέξιμο, καθώς και έχει κάποιο κόστος. Ποιος το καλύπτει αυτό; Υπάρχει κάποιος χορηγός; ΒΚ: H διοργάνωση αυτή δεν είναι υψηλού κόστους. Έχουμε όμως καλεσμένους τους οποίους θα πρέπει να φιλοξενήσουμε. Είναι καταρχάς οι ομιλητές, οι μοντελιστές-εκθέτες, είναι κάποιοι άνθρωποι του χώρου τους οποίους θα θέλαμε τιμής ένεκεν να έχουμε κοντά μας. Οφείλουμε λοιπόν να καλύψουμε τις δαπάνες μετακίνησης και διαμονής αυτών και των προσώπων που θα τους συνοδεύουν,. Η Eταιρεία Τηνιακών Μελετών η οποία έχει αναλάβει τη διοργάνωση της διημερίδας είναι ένα σωματείο με περιορισμένους πόρους, οπότε είμαστε υποχρεωμένοι να αναζητήσουμε χορηγούς, απευθυνόμενοι σε εταιρίες και φυσικά πρόσωπα, του χώρου κατά κύριο λόγο, με την παράκληση να μας βοηθήσουν ώστε να καλυφθούν τα έξοδα που απαιτούνται προκειμένου να πραγματοποιήσουμε μια επιτυχημένη διημερίδα όπως την έχουμε σχεδιάσει.

ΚΥΜΑ TΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

« Μέσ’ από τα παλιά καρνάγια, βγαίνει τις νύκτες μια φωνή απ’ τα καράβια τα ρημάδια, που πια κανείς δεν τα πονεί… » { Λευτέρης Παπαδόπουλος } « Ouf of these ageing shipyards a voice creeps out at night it’s these old, damn boats neglected, out of sight » { Lefteris Papadopoulos }

ΚΥΜΑ TΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

ΚΥΜΑ TΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

Μηχανοκίνητο αλιευτικό τρεχαντήρι του ‘50 με βοηθητική ιστιοφορία. Κλίμακα 1:20. Βαγγέλης Κουμαριανός, 2018 Μotor-powered fishing boat with sails, ‘50s - 1:20 Scale - A model by Vangelis Koumarianos, 2018

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

On the weekend of October 5-6, at the Cultural Foundation of Tinos, a seminar on the local traditional woodshipbuilding will take place. The event is organized by the Society of Tinian Studies and is under the aegis of the Municipality of Tinos. The inspirer and coordinator of the seminar is Vangelis Koumarianos, a model ship builder and ship lover, as he declares. We met him and had a very interesting discussion. Τhe main points of it are shared here with our readers. DK: Vangelis as you know, I have a family relationship with wood-shipbuilding, My grandfather, Theodoris Arvanitis, was a shipbuilder from the island of Syros with his own shipyard in Chalkida, so such an event is particularly surprising and interesting for me. How did you come up with the idea? VK: Dimitris, the traditional wood-shipbuilding is a huge theme. It is part of our cultural heritage, which we have to know and preserve. The idea of an event here in Tinos is not new, let’s say that now is the time. By organizing this twoday event, we aspire to take our fellow countrymen to a two-day virtual trip into the world of navigation and shipbuilding. During this event they will have the opportunity to attend presentations of distinguished speakers with experience and knowledge of the subject. As traditional wood-shipbuilding closes its cycle and is heading towards its end, an important chapter of our cultural heritage is lost. So we want to highlight the issue. We want the participants, especially the younger ones, to learn more about the nature of wood-shipbuilding and its role in the evolution of the human race, as well as its contribution to the economic and cultural development of our islands. DK: You said you want to take our fellow countrymen to a virtual trip. Is this event addressed to everyone or will it be of interest mainly for a certain group of people in terms of gender, age, employment etc? VK: I cannot think of any islander who would not be interested in listening to the evolution of navigation and shipbuilding over time, the floating means that man has used for thousands of

years, the boats that were built in the shipyards of our homeland and sailing to our seas and much more. Tinos may not have a notable shipbuilding history, but it does not cease to be an island with naval tradition and history. An island that at some times, as in the first decades of the 19th century, played a leading role in trade and shipping in the wider region. Besides, the old ones still have fresh memories of the fishing and commercial boats docking at the port, carrying people, catches and goods. For younger people, it will be a unique opportunity to get in touch with the subject. The answer is therefore that it is a theme that would be of interest to all and therefore our invitation is addressed to everyone. However, if I judged from the reactions of those who are informed about this presentation, I would say that we are receiving a pleasant surprise and a warm response to the announcement of the title of the two-day event. Of course I am happy and I am confident that there will be many who will attend. DK: You said before that the traditional wood-shipbuilding closes its cycle. Do you mean that the traditional wood-shipbuilding, as we know it, will come to an end? VK: First of all I would like to make a clarification. Nowadays we use the term “traditional” to describe an object or its mode of production or even of operation , referring to old habits, knowledge and methods transmitted from generation to generation before they were affected from the modern lifestyle and current technological developments. The term “traditional”, without necessarily referring to something better or more functional than the contempo-

rary one, refers to something that has its own historical and cultural value and carries the corresponding emotional sense, as the case may be. So, the “traditional” value of things is not defined and unified, but different for each one of us, calculated by our own emotional weights and measures. By the term “Traditional Wood-shipbuilding”, we mean the process of designing and building a boat, as it was done years ago and, by using certain materials, tools and means. These boats are described as “traditional” and were the boats that were sailing for centuries in our seas. Unfortunately, very few of them still exist. Regarding the traditional wood-shipbuilding, it closes its cycle, as its character is being altered. The modernization and the adjustment to the present needs have led to many changes. Several hand tools have been replaced by electric ones, new materials and means are in use, while the design floors of the ship carpenters have been replaced by the computer screens. Major changes are also noted in the deckhouses and other superstructures as well as in the equipment of the contemporary boats. So, year by year the character of “traditional” is fading. There are still some exceptions of building (small) boats that have kept many fundamental elements, what could classify them as “traditional”. Apart from this, the traditional wood-shipbuilding closes its cycle, influenced by the end of the wood-shipbuilding due to the dramatic lack of wooden boats demand. The commercial wooden ships of the past, which held a large share of the vessels, have completely been replaced by the iron ones. There is still a limited demand for the construction of small wooden fishing boats as well as of a few touristic ones, what cannot prevent the shipyards from closing one after the

ΚΥΜΑ TΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ other. Those that remain open are mainly offering ship keeping and maintenance services. So, wood-shipbuilding tends to gain historical value only. DK: Are you against the current? VK: No, it’s not that. In fact, the end of wood-shipbuilding has begun years ago, since the early 19th century, when steel first and synthetic material later, started to be used in shipbuilding. It’s an irreversible course. But the wood-shipbuilding had a history of thousands of years and a huge contribution to the economic development of mankind. So when a thousand-year action turns into an intangible cultural heritage, we should not remain indifferent. By exposing our love to the wood-shipbuilding and the many vessels with which our seas have been adorned over the years, we pay, so to say, the well-deserved tribute to its protagonists. To the shipbuilders and craftsmen who made these craftworks. To the captains and the crews who sailed them. It is useful for people to know, because they change their attitude to the traditional vessels. DK: Tell me about the conference agenda and the speakers. Have they been defined? VK: The content has been shaped with the aim of covering the subject in the best way possible, and the sub-topics have been allocated to the speakers / presenters. There are some details left to complete the agenda of the two-day event. Given that, as I said before, we want to highlight the nature and the role of wood-shipbuilding over the centuries, we will begin with presenting the history of navigation and the evolution of shipbuilding over time. We will talk about the floating means that man has used over the years and how to build them. Then we will narrow it down geographically and chronologically. We will refer to the newer period, that of the last two centuries, and geographically to the wider Greek area, with emphasis on the Aegean archipelagos. Here the focus will be on modern shipyards and shipbuilders and on the means and materials they use to build vessels. It’s all these boats we’ve seen in our harbors and seas. This section will be closed by going through the means of propulsion

ΚΥΜΑ TΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ of the vessels and, in particular, wind as the main one. We will see how the wind works with the sails and we will analyze the various forms of rigging and their evolution. The chapter on traditional wood-shipbuilding will be completed by presenting today’s reality and what’s going on in the field. The two-day event will be completed with the presentation of the last topic that is the static ship modeling. We will talk about this world-wide hobby, the materials and techniques used by modelers and the contribution of the ship modeling to the preservation of the naval tradition. We requested from people who are well-versed and with field experience to present these topics and they willingly and cheerfully accepted our invitation to participate. Their names will be announced with the detailed presentation’s program. I would also like to mention here that during the whole event, accurate scale replicas (models) of traditional boats, made by distinguished ship modelers will be presented in the entrance hall of the exhibition building. We are trying to organize a great and interesting two-day conference! DK: I am imporessed! All we are discussing here creates the certainty that it will become a well-organized and interesting event with great participation. I realize, of course, that organizing it requires trouble and time. VK: That is true. But it has to do with something that we love and that we want to successfully present in our island. DK: Such an event must be costly. Who covers it? Is there a sponsor behind? VK: Everything has a cost! Of course this is not a high-cost event. But we have guests whom we have to host, like the speakers, the model-exhibitors, and some people of the field who we would be honored to have with us. So we have to cover the travel and accommodation expenses of these and the persons accompanying them. The Society for Tinian Studies, which has undertaken the organization of the two-day event, is an association with minimal resources, so we are obliged to look for sponsors at companies and individuals in the field who could support us to make this a successful two-day event as planned.

ΤΗΝΙΑΚΕΣ ΕΠΙΓΡΑΦΕΣ ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

STREET SIGNS OF TINOS Φωτογραφίες του Δημήτρη Καραΐσκου Photos by Dimitris Karaiskos

Μια τέχνη που πεθαίνει, η χειροποίητη τυπογραφία δρόμου, σ’ έναν περίπατο που έγινε στην Τήνο δέκα χρόνια πριν. Κάποιες απο αυτές τις επιγραφές δεν υπάρχουν πια. Τhe dying art of handmade street typography as it was witnessed during a walk on Tinos, ten years ago. Many of these signs don’t exist anymore. 20

ΚΥΜΑ TΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

ΚΥΜΑ TΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

ΚΥΜΑ TΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

ΚΥΜΑ TΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

ΚΥΜΑ TΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

ΚΥΜΑ TΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

O ΒΑΣΙΛΙΑΣ ΤΗΣ ΜΥΚΟΝΟΥ ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

ΤΗΕ KING OF MYKONOS

Από τον Δημήτρη Καραΐσκο By Dimitris Karaiskos Φωτογραφίες του αρχείου της οικογένειας Ζουγανέλη Photos from the archive of the Zouganelis family

O Mάκης Zouγανέλης, ο δημιουργός του θρυλικού «Remezzo» της Μυκόνου, έφυγε τον Απρίλιο που πέρασε κι άφησε πίσω του ιστορίες τόσο απίστευτες όσο κι η ίδια του η ζωή. Το «Κύμα» συνάντησε τα παιδιά του, τον Κωνσταντίνο και τη Βανέσσα, και συζήτησαν στην μνήμη του.

“Kyma”meets with the children of Makis Zouganelis, founder of legendary “Remezzo” club of Mykonos, and talk about his extraordinary life. 32

ΚΥΜΑ TΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

ΚΥΜΑ TΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

Διεθνής Αερολιμένας Μυκόνου, μέσα δεκαετίας του ΄80. Ένας Μυκονιάτης, μεσήλικας, επιβιβάζεται σ’ ένα αεροπλάνο της Ολυμπιακής με προορισμό την Αθήνα. Έχει δύο μικρές αποσκευές: Ένα χαρτοφύλακα και ένα... ψάρι τυλιγμένο σε λαδόκολλα. Στην αγκαλιά του κρατά μια μεγάλου μεγέθους συναγρίδα που μόλις είχε αγοράσει από το Γιαλό στη Χώρα του νησιού. Το ψάρι ήταν τόσο εκλεκτό, που ήθελε να το πάει δώρο σ’ ένα φίλο του στην Αθήνα. Την ώρα της απογείωσης η αεροσυνοδός της Ολυμπιακής ζητάει από τον κύριο αυτό να μετακινήσει το ψάρι από την διπλανή σε αυτόν θέση (όπου το είχε τοποθετήσει, και μάλιστα δέσει με τη ζώνη ασφαλείας) και να το πάει στις αποσκευές. “Μα, γιατί να πάει στις αποσκευές; Έχει πληρώσει κανονικά εισιτήριο!” της λέει - και της δείχνει, πράγματι, την κάρτα επιβίβασης. Το εισιτήριο ήταν κομμένο στο όνομα “Κύριος Ψάρης”. Η τεράστια συναγρίδα, τελικά, δεν πήγε στις αποσκευές. Ταξίδεψε σαν κανονικός επιβάτης στην Αθήνα και ο εν λόγω κύριος δεν ήταν άλλος από τον Μάκη Ζουγανέλη, δημιουργό και ιδιοκτήτη του θρυλικού nightclub “Remezzo” που τα έργα κι οι ημέρες του στην Μύκονο (αλλά και την Αθήνα) κατά τις δεκαετίες 60, 70 και 80, άφησαν εποχή. Ο “Βασιλιάς της Μυκόνου” ή και “Βασιλιάς της νύχτας”, όπως αποκαλέστηκε, έφυγε από τη ζωή στις 12 Απριλίου της χρονιάς αυτής. Συνάντησα τα δύο παιδιά του, τη Βανέσα και τον Κωνσταντίνο, για μια κουβέντα στην μνήμη του, στο διαμέρισμα της Βανέσας στα Ιλίσια. Ανυπομονούσα να δω τι μνήμες και τι ιστορίες θα είχαν να μοιραστούν για τον φοβερό πατέρα τους. Ξέραμε πως δε θα μπορούσαμε να τα πούμε όλα, ούτε σε μια κουβέντα, ούτε σ’ ένα άρθρο περιοδικού. Τι να πρωτοπείς άλλωστε - και τι να

πρωτογράψεις για μια τόσο μεγάλη και σύνθετη προσωπικότητα; Μόνο κάποιες ιστορίες θα μπορούσαμε να πούμε και να γράψουμε. Και, ευχόμαστε, αυτές, να δίνουν κάπως το στίγμα του ποιος ήταν ο Μάκης Ζουγανέλης. «Tο πρώτο πράγμα που θα σου πω αν μιλήσω γι’ αυτον, σίγουρα θα είναι για τις πλάκες που έκανε» λέει ο Κωνσταντίνος γελώντας, πριν καν πει την ιστορία του. «Μια μέρα καθόταν σε μια ταβέρνα στην Ψαρού με μια παρέα. Το μαγαζί ήταν άδειο, ήταν οι μόνοι εκεί. Eμφανίστηκε λοιπόν η θαλαμηγός ενός εφοπλιστή, και αυτός μαζί με παρέα έφτασαν με ένα βαρκάκι στην ακτή, κατευθυνόμενοι προς την ταβέρνα για να κάτσουν. Ο Μάκης ήξερε ποιος ήταν αυτός, κι επειδή δεν τον πήγαινε, ήθελε κάπως να του τη σπάσει. Παραγγέλνει λοιπόν στους σερβιτόρους να φέρουν από μία σαμπάνια για κάθε τραπέζι. Η ταβέρνα ήταν άδεια και είχε πάρα πολλά άδεια τραπέζια, όποτε φαντάζεσαι τι παράξενη εικόνα ήταν αυτή, όλα αυτά τα άδεια τραπέζια με ένα μπουκάλι σαμπάνιας πάνω τους. Σκάει λοιπόν ο εφοπλιστής, και τα γκαρσόνια του λένε πως δεν έχει τραπέζι. Μα, τι λέτε που δεν έχει τραπέζι, λέει αυτός, όλα άδεια είναι! Τα γκαρσόνια, όμως, δεν του επέτρεψαν να κάτσει, λέγοντάς του πως το μαγαζί είναι όλο κλεισμένο. Ο Μάκης καθόταν σε μια γωνία και προσπαθούσε να συγκρατήσει τα γέλια του». «Αυτό του άρεσε να κάνει», συμπληρώνει η Βανέσα. «Τρελά, αδιανόητα πράγματα. Μια μέρα, έδωσε εντολή σε όλες τις ταβέρνες στο Γιαλό να ενώσουν τα τραπέζια τους και οργάνωσε ένα γλέντι για 400 άτομα προς τιμήν του Ντέμη Ρούσσου που είχε επισκεφτεί το νησί. 400 άτομα! Τέτοια έκανε ο Μάκης... Αλλά εκτός από πειράγματα, έκανε και κεράσματα. Ήθελε να κάνει όλο τον κόσμο χαρούμενο, να προσφέρει σε όλους». Συνεχίζει ο Κωνσταντίνος: «Θα σου

πω τι έκανε με το γνωστό Caprice. Λοιπόν, αυτό πριν γίνει γνωστό, ήταν απλά μια ήσυχη τσαγερί που έπαιζε απαλή μουσική και πήγαιναν εκεί κάποιοι τύποι για να μην τους δούνε. Δηλαδή, είχε πάντα μέσα μόνο 3-4 άτομα. Του τη βιδώνει λοιπόν του πατέρα μου και το καθιέρωσε να πηγαίνει εκεί μετά την παραλία. Έπαιρνε τους φίλους του μαζί από την παραλία, έπαιρνε κι άλλους είκοσι άγνωστους που έβρισκε στο δρόμο, τους πήγαινε όλους εκεί και τους κέρναγε. Κι άρχισε να μπριζώνει τους μαγαζάτορες να παίζουν πιο χαρούμενη και δυνατή μουσική και τους έμαθε να φτιάχνουν κοκτέιλ. Ε, και σιγά-σιγά το μαγαζί αυτό απογειώθηκε...» Και πώς ξεκίνησε το Remezzo, τους ρωτώ. «Το Remezzo ήταν ένα παλιό βυρσοδεψείο που βρισκόταν στην άκρη της πόλης. Ήταν ένα μέρος που κανείς δεν πήγαινε - έλεγες, τι να πάω να κάνω εκεί; Ο πατέρας μου πήρε το ακίνητο αυτό κληρονομιά από τον δικό του πατέρα. Δεν ήταν ένα από τα «καλά» ακίνητα. Όταν γύρισε από τις σπουδές τουριστικών που έκανε στην Αμερική, δεν είχε λεφτά -κι έτσι τον βοήθησε η μητέρα μου να το φτιάξει. Έκανε ένα ντιζάιν λιτό, αλλά γουστόζικο, επιστράτευσε φίλους της σχεδιαστές από την Αίγυπτο και όλο τον κόσμο... Η ίδια στην αρχή ήταν dj - κι ο πατέρας μου ήταν μπάρμαν και έφτιαχνε κοκτέιλ. Κι όλα αυτά σε μια εποχή που δεν υπήρχε πουθενά η έννοια του κοκτέιλ. Στην πολύ αρχή λοιπόν του μαγαζιού, ο Μάκης ήταν μπάρντεντερ. Μπορούμε λοιπόν να πούμε πως, απ΄ό,τι φαίνεται, το κονσεπτ του djing και του bartending ξεκίνησαν στην Eλλάδα εκεί». Με αφορμή αυτό, στη συνέχεια λέμε για την Πάολα (τη γυναίκα του Μάκη) που έπαιζε εκεί δίσκους μαύρης μουσικής, κυρίως, που είχαν αγοραστεί από την Νέα Υόρκη και το Λονδίνο. Ξεφυλλίζουμε ένα οικογενειακό άλμπουμ με φωτογραφίες. Βλέπω μια

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ εντυπωσιακά στυλάτη και όμορφη γυναίκα πάνω από δυο παλιά πικάπ. Φοβερές εικόνες, που μοιάζουν υπέροχες κι εξωτικές στην εποχή που ο καθένας μπορεί πια να κατεβάσει μερικά κομμάτια και να γίνει dj με ένα λάπτοπ. «Εκείνη την εποχή για να ασχοληθείς με αυτή τη δουλειά έπρεπε να έχεις βίδα, να έχεις λόξα. Δεν ήταν κάτι εύκολο. Η πρόσβαση στην πληροφορία και στο μέσο (το βινύλιο, δηλαδή) δεν ήταν δεδομένη όπως σήμερα. Τότε oι dj έπρεπε να ταξιδέψουν στο εξωτερικό για να βρουν δίσκους, να δουν πώς είναι ένα κλαμπ, να δουν τι κάνει ένας dj... Oι πρώτοι Έλληνες που έπαιζαν ήταν όλοι τεράστια ονόματα, και τεράστιες προσωπικότητες. O Άλκης, ο Μάνσιον, και άλλοι... ήταν πρωτοπόροι. Δεν υπήρχε η έννοια του dj στην Αθήνα! λέει ο Κωνσταντίνος, κι η Βανέσα συμπληρώνει: «To ίδιο ακριβώς, η ίδια πρωτοπορία, συνέβαινε και με τα ρούχα, το styling. Στα 70s, η μητέ-

ρα μου έραβε του Μάκη πουκάμισα στην Αίγυπτο. Όλα τους πολύχρωμα, σε τρελά χρώματα, και με τα αντίστοιχα παντελόνια. Φαντάσου τώρα, πορτοκαλί πουκάμισο, κεντημένο, και πορτοκαλί παντελόνι. Στο σπίτι του στην Μύκονο υπήρχε ολόκληρο δωμάτιο -και δεν μιλάω για κάποιο μικρό δωμάτιο- αλλά ένα μεγάλο δωμάτιο, με οδηγούς στον τοίχο και αμέτρητα ρούχα - και στολές. Πρωινές στολές, βραδινές στολές... Ο τύπος είχε φοβερό στιλ! Και όταν του τη βάραγε, έκανε τρελές εμφανίσεις, θεματικές. Π.χ. φόραγε πολλά ρολόγια μαζί... απίστευτα, εκκεντρικά πράγματα που ήταν ένα προϊόν του τόπου και του χρόνου εκείνου, εκείνης της συγκεκριμένης συγκυρίας της Μυκόνου του τότε» και ο Κωνσταντίνος συνεχίζει: «Τέλη δεκαετίας 70 ως 80, η Μύκονος ήταν σε σύνδεση με τις μητροπόλεις του κόσμου. Το σημείο αναφοράς δεν ήταν η Ελλάδα, αλλά η Νέα Υόρκη! Την Μύκονο την επηρέαζε τι

γινόταν στην Νέα Υόρκη, στο Παρίσι, στο Λονδίνο και άλλες μεγάλες πόλεις του κόσμου - όχι στην Αθήνα. Για την ακρίβεια, συνέβαινε ακριβώς το ανάποδο: Aυτά που γίνονταν στην Μύκονο, τα βλέπανε στην Αθήνα και τα έκαναν μετά. Το ‘67, ‘68, δεν υπήρχαν καν τέτοια κλαμπ στην Aθήνα!». Και το υπόλοιπο προσωπικό; τους ρωτώ. Πώς υπήρχε καταρτισμένο προσωπικό εφόσον όλος αυτός ο χώρος ήταν καινοφανής στην Ελλάδα; «Δεν δούλευαν γενικότερα Έλληνες εκεί», μου απαντούν. Οι πρώτοι υπάλληλοι ήταν από την Ιταλία, το Λίβανο, το Κάιρο... Και το κοινό, αναλόγως, προερχόταν από το Λονδίνο, την Αμερική, τη Γαλλία, όλο τον κόσμο. Και για να δουλέψεις εκεί, οι διαπραγματεύσεις άρχιζαν πολλούς μήνες πριν τη σεζόν -ήταν μια προνομιακή δουλειά. Ένας από τους κύριους λόγους ήταν τα τεράστια φιλοδωρήματα. Τόσο μεγάλα, που έβγαιναν απο αυτά

ΚΥΜΑ TΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ μικρές περιουσίες! Ένας άλλος ήταν τα ερεθίσματα, η παιδεία που αποκτούσαν αυτοί οι άνθρωποι από την τριβή τους με εκλεκτούς επισκέπτες και τάσεις από όλο τον κόσμο. Οι περισσότεροι που δούλεψαν εκεί ήταν άνθρωποι με προσωπικότητα που έκαναν πράγματα μετά π.χ. ο Παβέλας που έκανε μετά το Wild Rose, ή ο Αλέκος Συσσοβίτης και τόσοι άλλοι...» Και το κοινό; Ποιοι ήταν οι θαμώνες του Remezzo του Μάκη Ζουγανέλη; O Κωνσταντίνος μου απαντά: «Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ‘80 δεν ήταν ένα μέρος για Έλληνες, ούγε για τον καθένα. Αλλά, σύντομα, άλλαξαν όλα. Ήρθε το «lifestyle» και είδαμε την τρομακτική ταχύτητα με την οποία μπορεί να αλλοτριωθεί ένας τόπος. Και λίγο μετά, αρχές του ΄90, ήρθε το τέλος της Μυκόνου. To τέλος εκείνης της Μυκόνου». Η κουβέντα σταματά απότομα, γιατί ο

Κωνσταντίνος πρέπει να φύγει. Πρέπει να βρεθεί για τη βραδινή βάρδια στο νέο του μαγαζί, το βιετναμέζικο εστιατόριο «Madame Fu Man Chu» στην οδό Πραξιτέλους, στο κέντρο της Αθήνας. Και εκεί, όπως και στο προηγούμενο μαγαζί του, το θρυλικό πια «Bar Guru Bar», το χνάρι του Remezzo και του Μάκη είναι ολοζώντανο: ο μάγειρας έχει έρθει από το Βιετνάμ, οι συνεργάτες του είναι Γάλλοι, η μουσική και η διακόσμηση έχουν ταξιδέψει ως εκεί από όλο τον κόσμο. Σε λίγες μέρες, ξανασυναντώ τον Κωνσταντίνο στο σπίτι του, στου Ψυρρή. Ανάμεσα σε χιλιάδες βινύλια και cd (ο Κωνσταντίνος είναι έμπειρος τζαζ μουσικός) μου παρουσίασε ένα νεό του προσωπικό μουσικό προτζεκτ, τραγουδώντας ένα παραδοσιακό τραγούδι από την Μικρά Ασία και συνοδεύοντας με το ηλεκτρικό του μπάσο. H φολκλορική μουσική της Ανατολής

έγινε ένα με τη τζαζ και τη φανκ. Ακόμα και σ’αυτό το κομμάτι είδα (ή μάλλον, άκουσα) την πολυπολιτισμική και λαμπερή επιρροή των γονιών του, του Μάκη και της Πάολα. Όταν τελείωσε το κομμάτι, μου είπε συγκινημένος: «Ξέχασα προχθές που τα λέγαμε για τον Μάκη να σου πω κάτι. Ξέρεις, στα τελευταία του, ο πατέρας μου ήταν το αξιοθέατο του νοσοκομείου. Υπήρχε κάτι σαν κουτσομπολιό γι’ αυτόν, έρχονταν από όλους τους ορόφους, οι γιατροί και το προσωπικό για να γνωρίσουν αυτόν τον φοβερό κύριο Μάκη από τη Μύκονο. Έπιανε τις κοπέλες και τους γιατρούς κι έλεγε: «θα τελειώσουμε σύντομα από εδώ και θα πάμε όλοι μαζί Μύκονο». Οργάνωνε πώς θα γίνει το πάρτι, έλεγε εσύ θα μείνεις εκεί, εσύ εδώ... Ο Μάκης ήθελε ακόμα να προσκαλέσει κόσμο, να τον κεράσει, να διασκεδάζει μαζί του. Ήταν ένα κομμάτι της φύσης του αυτό κι έμεινε ίδιο ως το τέλος».

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

ΚΥΜΑ TΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

ΚΥΜΑ TΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

nternational Airport of Mykonos - mid 80s. Α midleaged man from Mykonos boards an Olympic Airways plane to Athens. He carries two items: a small briefcase and a ...fish. In his arms there’s this jumbo-sized fresh fish which he’d just bought from the fish market in the town of Mykonos. The fish seemed so fine, he decided to take it along to Athens to give it as a gift to a good friend. At the time of take-off, the air-stewardess asks him to take the fish off the passenger’s seat next to him, where the man has placed it. He’s even buckled a seatbelt around it. She insists the fish should go to the luggage locker. He replies: “But why? The fish has a ticket!”. Indeed, the man had issued a ticket for his fish, on the name of... Mr Fish. In case you’re wondering, the fish did travel on a passenger’s seat to Athens, and the man was none else than Makis Zouganelis, founder and owner of legendary nigthclub “Remezzo” - a person that’s truly a symbol of the unforgettable Mykonos of the 60s, 70s and 80s. The «King of Mykonos» or «King of the Night», as he was called, passed away on April 12 of this year. I met his two children, Vanessa and Constantinos, for a chat in his memory in Vanessa’s apartment in Ilisia in Athens. I was looking forward to seeing what memories and stories they would share about their fabled father. We knew we couldn’t say it all - not in a single conversation or in a magazine article... Where do you start, when it comes to a person like him? Only a handful of stories could be told and written - and we hope that they give some sort of indication of who Makis Zouganelis was. «The first thing I’ll tell you is definitely going about the pranks he made. One day he was sitting at a tavern on the beach of Psarou with a group of people. The tavern was empty, they were the only ones there» he says, laughing, before he even begins his story. «So the yacht of a shipowner appeared, and he and his companion arrived with a din-

gy on the shore, heading to the tavern to sit down. Makis knew who this guy was, and he didn’t like him. So he wanted to somehow annoy him. So he orders the waiters to bring one champagne for each table. The tavern was empty, there were too many empty tables, so you can imagine what a strange picture that was, all these tables with no people and just a bottle of champagne on them. So the shipowner appears and the waiters tell him there’s no available table. «What do you mean there’s no available table, there’s no one around!» But the waiters wouldn’t let his sit, insisting, all the tables are booked. Makis was sitting at a corner trying not to laugh. «That’s what he liked doing», says Vanessa. “Crazy, unthinkable things. One day, he ordered all the taverns in Gialos to join their tables and organized a feast for 400 people in honor of Demis Roussos who had visited the island. 400 people! That’s the kind of stuff that Makis did». But besides teasing, he also wanted to treat people. He wanted to make the whole world happy, to give to everybody». Constantine continues: «I’ll tell you a story about the famous Caprice bar. Well, before it became famous, it was just a quiet place, playing soft music, and people would go there to avoid crowds. There would only be three or four people in at a time. So one day my dad decides to crash there after his swim on the beach. He brought along his friends, and he kept doing that for days. He’d also grab random people from the street and bring them along to that place, so they would all party together. He taught the bar owners to mix cocktails and told them to play good and loud music. Before you knew it, the place was a hit - and the rest is history...» And, how did Remezzo start? «It was an old tannery at the edge of the town - noone would really go there. My dad had just got back from the States where he had made tourism studies, and had little money. So my mother helped him out and they opened it. She was internationally connected to amazingly creative people, so she brought along interior designers and architects

and the final result was so simple but so tasteful - this club was really a positive energy spot. At the beginning my mom was the dj and dad was the bartender - and at the time the concept of djing or bartending were unheard of in Greece... perhaps they were the very first people, or at least some of the very few, who did this in this country! We continue talking about Paola (Makis’s wife) who played there black music vinyls that were discovered and bought in New York or London. We browse though a family photo album and there she is: an impressively beautiful and stylish woman mixing songs over two old turntables. Amazing pictures - ones that look exotic in an age where anyone can download a few tracks, play them on a laptop and call themselves a dj. «At that time, if you wanted to become a dj, having a loose screw was probably a requirement. Access to the music (vinyls) were limited, you had to travel to places like London to check out how the djs there were doing it, to dig for records, to see what nightclubs look like, how the music is played and experienced... The first Greek djs were all amazing and rich personalities: Alkis, Manson, and others... they were all pioneers. The concept of «the dj» was unheard of even in Athens!» says Constantinos, and Vanessa adds: «Just the same kind of thing happened with clothes, styling. In the ‘70s, my mother sewed Maki shirts in Egypt - embroidered, in crazy colours - and matching trousers. In his house in Mykonos there was an entire room - and I’m not talking about a small room - but a large room full of clothes and costumes. Morning costumes, evening costumes... The guy was awesome! And when he felt playful, he would put on crazy, thematic costumes - e.g. he would wear a lot of watches on his hand... Τhese were all incredible, eccentric things that were a product of a place and a time, that particular Mykonos of that time. «In the late 70’s and 80’s, Mykonos was connected to the metropolises of the world. The point of reference was not Greece, but New York! Mykonos was influenced by what was happening in New York, Paris, London and other big cities of the

ΚΥΜΑ TΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

world - not in Athens. It was exactly the other way around: People would see cool new stuff happening in Mykonos and then went to Athens and tried to copy them. And what about the rest of the staff? I ask them. How could they find trained staff, since this whole professional field was new in Greece? «The personnel was mostly non-Greek in the beginning», hey reply. The first employees were from Italy, Lebanon, Cairo... And the audience, accordingly, came from London, America, France, all over the world. And in order to work there, the negotiations started many months before the season - it was a privileged job. One of the main reasons was the huge tips. So big, they could form small fortunes. Another main reason was the education these people gained from their interaction with exquisite visitors and trends from around the

world. Most Remezzo employees were people with creative personalities who went on to do great things afterwards. Constantinos continues: «Kind of the same thing goes about the audience. Until the mid-1980s it wasn’t a place for Greeks, it wasn’t really for everyone. But soon, everything changed. «Lifestyle’ came and we saw the tremendous speed at which a place can be alienated and changed. That was around the beginning of ‘90, when the end of Mykonos came. The end of that Mykonos». At that point, our conversation stops abruptly because Constantinos has to leave for the night shift at his new business, the Vietnamese restaurant «Madame Fu Man Chu» on Praxitelous Street in downtown Athens. There too, much like at his previous bar/restaurant, the legendary «Bar Guru Bar», Remezzo’s and Makis’s spirit is alive: the cook has

come from Vietnam, his associates are French, the music and decor have traveled all over the world to come there. After presenting to me a sample of his new music project (Constantinos is an experienced jazz musician), by playing and singing a traditional song from Asia Minor on his electric bass in a jazzy way, he says to me: «I forgot to tell you something about Makis, the other day. You know, during his last days, my father was something like an extravaganza at the hospital. All the doctors and staff where coming to his room from all over the hospital just to get to know «Mr. Makis from Mykonos». He would tell them all that in a few days they’d be all out of there, on a boat to Mykonos, and he would organise the party: where everyone would stay, etc. Makis wanted to invite people to the island, to treat them, to party with them. That was a big part of his nature and, it was there, very much alive, till the very end».

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

ΚΥΜΑ TΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

ΚΥΜΑ TΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

ΦΩΤΕΙΝΗ ΡΟΗ LUMINUS FLUX

Κείμενο και φωτογραφίες: Campus Νovel Text and photos: Campus Novel

ΚΥΜΑ TΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

Λίγα λόγια κι εικόνες για τον επιβλητικό φάρο που στέκεται στην είσοδο του λιμανιού της Ερμούπολης και το πρότζεκτ που δημιούργησε εκεί η εικαστική ομάδα «Campus Novel» το 2015. A few words and pictures about the impressive lighthouse situated on the at the entrance of the port of Hermoupolis on the island of Syros, and the on-site project that was initiated there by the art collective Campus Novel in 2015.

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

φάρος που εδρεύει στη νησίδα Δίδυμη ή Γαϊδουρονήσι νότια της εισόδου του λιμανιού της Ερμούπολης είναι ο πρώτος φάρος του νεοσύστατου ελληνικού κράτους Είναι ο πιο παλιός και ταυτόχρονα ο ψηλότερος του ελληνικού φαρικού δικτύου. Κατασκευάστηκε από τη γαλλική εταιρεία φάρων και λειτούργησε για πρώτη φορά το 1834. Το ύψος του κυλινδρικού του πύργου είναι 29 μέτρα και το εστιακό του ύψος 68 μέτρα. Θεμελιώθηκε την 25η Ιανουαρίου του 1834, για το πρώτο έτος της βασιλείας του Όθωνα, με βασιλική δαπάνη κι είναι έργο του βαυαρού αρχιτέκτονα Γιόχαν Ερλάχερ. Κατά τον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο, όπως πολλοί φάροι της χώρας, υπέστη ζημιές από τις επιδρομές των Γερμανικών αεροπλάνων και το 1948 επισκευάστηκε με βάση τα αρχικά του σχέδια. Από τότε λειτουργεί εκπέμποντας λευκό φωτισμό κάθε δύο λεπτά. Είναι εξοπλισμένος με κατοπτρικό περιστρεφόμενο μηχανισμό τύπου Φρενέλ και διαθέτει φαρόσπιτο στη βάση του. Το μέγεθος και η εμβέλειά του τροφοδότησαν για χρόνια τη συλλογική αφήγηση με δοξασίες που ήθελαν τη λάμψη του να διακρίνεται ακόμη και από τη Σμύρνη. 50

ΚΥΜΑ TΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

ΚΥΜΑ TΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

he lighthouse located just off the port of Hermoupolis, on the island of Syros, on the small isolated island Didymi or Gaidouronissi, is the first lighthouse of modern Greece, and also the oldest and tallest light of the Greek Lighthouse Network. It was built by the French Company of Ottoman Lighthouses in 1834, when it was also operated for first time. The height of its cylindrical tower is 29 meters and its focal plane 68 meters. It was established on 25 January of 1834 to honor the first year of Othonas Basel, with royal expenses, and is a work of Bavarian architect, Johan Erlacher. It was added to Greek Lighthouses Network after the Balkans Wars in 1912-3. Part of it got destroyed during WWII, in 1948 it was repaired, and since then works emitting one white flash every two minutes. It’s the first lighthouse to have a rotating mechanism in the Aegean and one of the rarest Greek types of lighthouse. It has the keeper’s residence on the ground floor. Its sheer size and range fueled for many years the collective subconscious with legends and stories, one of them reporting that it’s white flashes could be seen from even from the city of Smyrna on Asia Minor, on the east side of the Aegean. 53

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

ε αφετηρία τον φάρο στο νησάκι Δίδυμη, πραγματοποιήθηκε τον Ιούλιο του 2015 στη Σύρο το site-specific πρότζεκτ «Luminous Flux/ Reflected Overlays on Locative Norms». Η εικαστική ομάδα Campus Novel σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Σύρου διοργάνωσαν ένα επταήμερο συμμετοχικό εργαστήριο που ολοκληρώθηκε με μια έκθεση στο κτήριο Κορνηλάκη του Βιομηχανικού Μουσείου της Σύρου. Η σύσταση του εργαστηρίου περιλάμβανε εικαστικούς και θεωρητικούς από την Ελλάδα και το εξωτερικό οι οποίοι κλήθηκαν να διαπραγματευτούν την ιδιαίτερη τοπολογία του φάρου αναδεικνύοντας μια σειρά ζητημάτων που σχετίζονται με την αρχιτεκτονική, τη βιομηχανική αρχαιολογία, την έννοια του δικτύου, του πλέγματος, της εδαφικότητας και της ροής. Ο σχεδιασμός του πρότζεκτ βασίστηκε στη δημιουργία ενός μικρό-δικτύου ανθρώπων που συναντιούνται στη συνθήκη ενός εργαστηρίου. Το εργαστήριο περιελάμβανε διαθεματικές εισηγήσεις, προβολές, ανοιχτές συζητήσεις, διαδράσεις λόγων και πρακτικών και επιτόπια έρευνα. Η εμπειρία της επίσκεψης στο φάρο ενεργοποίησε και διαμόρφωσε προτάσεις και διαφορετικές προσεγγίσεις στο φαινόμενο της δικτύωσης. Ο φάρος είναι γεωγραφικά

ένα σταθερό σημείο αλλά ταυτόχρονα αποτελεί μέρος ενός φαρικού δίκτυο που εκτείνεται σε όλο το κόσμο. Οι πολιτισμικές ιδιαιτερότητες των συμμετεχόντων (Αγγλία, Βραζιλία, Γερμανία, Ελλάδα, Ιταλία, Μεξικό) εμπλέκονται με τις κοινές αναφορές και τις συλλογικές αναπαραστάσεις που συνδέουν τον φάρο με την απομόνωση και το υπερβατικό σε λογοτεχνικά και κινηματογραφικά αφηγήματα. Το φωτεινό σήμα του φάρου αποτέλεσε για χρόνια μια ρυθμολογική ένδειξη κανονικότητας, ασφάλειας, διαδοχής. Σήμερα, εν μέσω GPS συστημάτων πλοήγησης, δορυφορικών εκπομπών, συσσώρευσης μετά-δεδομένων, κινητής τηλεφωνίας, εικονικής αναπαράστασης, φορητών υπολογιστών το φαρικό σύστημα μοιάζει σχεδόν απαρχαιωμένο. Η σημερινή αποτίμηση εντάσσει τους φάρους στο πεδίο της βιομηχανικής αρχαιολογίας αποδίδοντάς τους μνημειακό χαρακτήρα. Στο «Luminous Flux» το ενδιαφέρον για τους φάρους και το φαρικό δίκτυο δεν αφορά τόσο στην αναβίωση μιας αρχαιολογίας, όσο στη μελέτη ενός συστήματος με συγκεκριμένες θέσεις και ορισμένη τοπολογία και στις απόπειρες συσχετισμού του, μέσα από συμβάσεις και κοινά πρωτόκολλα, με το διαδικτυακό παράδειγμα.

ΚΥΜΑ TΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

he lighthouse situated on the rocky islet «Didymi» or «Gaidorounisi» at the port of Hermpoulis was the inspiration and starting point of the July 2015 site-specific project «Luminous Flux / Reflected Overlays on Locative Norms», created by the art collective «Campus Novel» in association with the Syros Institute. The project contained a seven-day collaborative workshop that was followed by an exhibition at the Industrial Museum of Syros. The team included artists and theorists both from Greece and abroad, who were called upon to contemplate the unique topology of the lighthouse, raising a number of issues related to topics like architecture, industrial archeology, and the concepts of network, grid, territoriality and flux. The design of the project was based on the creation of a micro-network of people meeting in the context of a workshop. The workshop included inter-thematic speeches, projections, open discussions, interactions of rhetoric and practice and on-site research. The very experience of visiting the lighthouse initiated and formed proposals and different approaches on the phenomenon of networking. The lighthouse

is situated on a given, stable point, but at the same time it is part of a network that expands around the globe. The cultural differences of the participants (coming from countries like England, Brazil, Germany, Greece, Italy and Mexico) get tangled up with collective references and representations that connect the the lighthouse with the concept of isolation and transcendence in literary and cinematic imagery. The perpetual light emission has always been a rhythmic token of regularity, safety and succession. Today, in a world dominated by GPS, satellite transmissions and the accumulation of meta-data, mobile telephony, virtual representations and portable computers, the lighthouse network looks almost obsolete. Today’s evaluation places lighthouses in the field of industrial archeology, attributing to them a museum-like quality. In «Luminus Flux», the interest for lighthouses and the lighthouse network has less to do with the revival of an archeology but rather with the research of a system with a specific positioning and a given topology and the attempt of finding its interconnections with the internet paradigm through conventions and common protocols.

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

ΚΥΜΑ TΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

Η ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΤΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

THE LADY OF THE AEGEAN Από τον Κώστα Δανούση By Costas Danousis

ΚΥΜΑ TΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

λάχιστα ελληνικά ακτοπλοϊκά σκάφη επιβίωσαν από τη συμφορά του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου. Αμέσως μετά την απελευθέρωση, οι συγκοινωνίες του νησιωτικού χώρου εκτελούνταν με καΐκια ή με κάποια πλοία του Πολεμικού Ναυτικού, όπως το άτυχο «Σπερχειός». Η ανασυγκρότηση της ακτοπλοΐας έγινε με αργά βήματα —η χώρα ταλανιζότανε από τον τραγικό Εμφύλιο— και, κυρίως, με ιδιωτική πρωτοβουλία. Ήταν μια πραγματική εποποιία! Μέσα σε αυτή τη συναρπαστική επιχείρηση ξεχωριστό ήταν και το επιβατηγό «Δέσποινα» της συριανής οικογένειας Φουστάνου. Η οικογένεια είχε τέσσερα πλοία· το «Ερμούπολις» που χάθηκε (προσάραξε) στο Ασπρονήσι έξω από τη Σύρο στις 20 Νοεμβρίου 1954, το «Δέσποινα», το «Παντελής» και το φορτηγοποστάλι «Γεώργιος». Όλα, εκτός από το πρώτο, έφεραν ονόματα της οικογένειας. Το «Δέσποινα» ναυπηγήθηκε στις ΗΠΑ, στα ναυπηγεία Pullman Co, ως συνοδευτικό νηοπομπών για λογαριασμό του αμερικανικού Πολεμικού Ναυτικού. Το 1947 αγοράστηκε από το Ελληνικό Δημόσιο και το 1949, σε πλειστηριασμό του ΟΔΣΥ πουλήθηκε στους αδελφούς Φουστάνου. Η οικογένεια Φουστάνου, λακωνικής καταγωγής, είχε εγκατασταθεί στην Ερμούπολη πριν τα τέλη του 19ου αιώνα και δραστηριοποιείτο τόσο στην υφαντουργία όσο και στη ναυτιλία. Το σκάφος μετασκευάστηκε στην Ελλάδα και νηολογήθηκε στον Πειραιά. Είχε συνολικό μήκος 59 μ., μέγιστο πλάτος 10 μ, βύθισμα

3,10 μ. και ολική χωρητικότητα 1010 κόρους. Διέθετε δύο πολύστροφες μηχανές diesel General Motors 12-567A που του επέτρεπαν μέγιστη ταχύτητα 15 κόμβων. Ήταν λευκό με μπλε ταινία στην κίτρινη τσιμινιέρα του. Οι δυο πολύστροφες προπέλες του το διευκόλυναν στους ελιγμούς μέσα στα λιμάνια όπου και πρυμνοδετούσε πολύ εύκολα. Για χρόνια πλοίαρχος ήταν ο Γεώργιος Μπέης από την Κύμη, ο ηρωικός καπετάνιος του προπολεμικού «Φρίντων». Ο καπετάν-Μπέης ήξερε το Αιγαίο σαν τη χούφτα του. Μίλαγε με τα κύματα και καθώς εκείνα υψώνονταν πελώρια μπρος στη μικροσκοπική Δέσποινα, κάτι έλεγε στον τιμονιέρη και τα ’κοβε με την πλώρη του. Σαν έφτανε στον φοβερό Τσικνιά και τον εύρισκε ορτσαρισμένη γρεγοτραμουντάνα, χάση κόσμου, δεν έκανε ποτέ πίσω. Πέρναγε τον κάβο Έβρο της Μυκόνου και ριχνόταν μες στα όλα. Με τέτοια πλοία και έμπειρους ναυτικούς στηρίχτηκε η ανασυγκρότηση της ελληνικής ακτοπλοΐας, οι συγκοινωνίες του Αιγαίου και ο τουρισμός της χώρας. Το τέλος, όμως, της δεκαετίας του 1960 έφερε τις μεγάλες αλλαγές. Το 1969 το πλοίο πουλιέται στον Γεώργιο Κουσουνιάδη, το σκαρί βάφεται μπλε και μετονομάζεται σε «Ευαγγελίστρια». Έμεινε δρομολογημένο έως τον Μάρτιο του 1974. Εβδομήντα χρόνια από τη δρομολόγησή του στα ελληνικά νερά, το «Δέσποινα» —το «Δεσποινάκι» όπως συνήθιζαν να το αποκαλούν— εξακολουθεί, μαζί με το «Μοσχάνθη», να διαφεντεύει τις νοσταλγικές μνήμες των νησιωτών και όχι μόνο.

Η «Δέσποινα» στα ανοιχτά της Τήνου. Το Πασακρωτήρι και το Βρέκαστρο στο βάθος δεξιά. H φωτογραφία προέρχεται από τη συλλογή Γ.Μ. Φουστάνου / www.greekshippingmiracle.org «Despoina» sailing off the port of Tinos. This photo is part of the G.M. Foustanos Collection / www.greekshippingmiracle.org

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

ery few Greek boats survived the misfortunes of WWII. Just after the liberation, travelling around the islands were done on caiques or Navy ships - like the unfortunate «Spercheios». The reconstruction of our maritime travel network was done in slow steps (the country was being torn apart by a tragic civil war) and, mainly, due to private initiative. It was a true epic in the making! Amidst the turmoil of this exciting new effort, the passenger boat «Despoina» of the Foustanos family from the island of Syros was one of the protagonists. The shipping family owned four boats: the «Hermoupolis» that crashed on the rocky islet «Aspronisi» just of Syros on November 20 of 1954, «Des-

poina», «Pantelis» and the cargo/passenger boat «Georgios». All of them, apart from the first one, were named after members of the family. «Despoina» was constructed in the USA, at the Pullman Co shipyards, to be an accompanying ship of the American Navy. In 1947 it was bought by the Greek State and in 1949 acquired in an auction by the Foustanos brothers. The Foustanos family, originating from Laconia in the Peloponnese, had settled in Hermpoulis before the end of the 19th century and was active both in shipping and the textile industry. «Despoina» was reconstructed in Greece and registered at Piraeus. She had a total length of 59 meters, maximum width of 10 meters, a drought of 3,10

ΚΥΜΑ TΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ meters and a 1010 gross tonnage. She was equiped with two diesel General Motors 12-567A engines that allowed a maximum speed of 15 knots, and her high-revving propellers were helping it manoeuvre and dock at ports quite easily. She was white with a blue stripe on her yellow funnel. For years on end, her captain was Georgios Beis from the town of Kymi in Evia, the heroic master of the pre-war «Fridon». Captain Beis knew the Aegean like the back of his hand. He talked to the waves and they rose monstrous right in front of tiny Despoina, but he ‘d say something to the quartermaster and the prow would miraculously cut right through them. And, if he was to approach the terrifying pass of Mt

Tsiknias on Tinos in heavy weather, he’d never hesitate to navigate it. He would pass the Evros Cape of Mykonos and just throw himself into the eye of the storm. It was with such skilled sailors and on such epic boats that the reconstruction of Greek shipping, the travel around the Aegean and the local tourism were reconstructed after the war. But, the end of the ‘60s brought big changes. In 1969 the ship was sold to George Kousouniadis, renamed to «Evangelistria» and her hull painted blue. She remained active until March 1974. Seventy years after her first travels on Greek waters, «Despoina», or «Despoinaki» («Little Despoina») as she was called, still haunts the nostalgic memories of our islanders.

Ο «Παντελής» στο Βαθύ της Σάμου. H φωτογραφία προέρχεται από τη συλλογή Γ.Μ. Φουστάνου / www.greekshippingmiracle.org «Pantelis» at Vathy on the island of Samos. This photo is part of the G.M. Foustanos Collection / www.greekshippingmiracle.org

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

ΚΥΜΑ TΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

Αγγελία δρομολογίων του 1957 (πάνω) kai 1954 (κάτω) / Travel announcments of 1957 (top) and 1954 (bottom)

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

H «Δέσποινα» έτοιμη για αναχώρηση στο λιμάνο του Πειραιά. «Despoina» ready to sail at the port of Piraeus.

ΚΥΜΑ TΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

1954: Εν πλω προς Μύκονο. Ο τουρισμός έχει αρχίσει (Φωτογραφία του Αμερικανού Robert McCabe). 1954: On the way to Mykonos. Tourism has started (Photo by the American Robert McCabe).

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

H «Δέσποινα» στη Σαντορίνη. Από το λεύκωμα «Κυκλάδες», Εκδόσεις Πεχλιβανίδη, δεκαετία 60 (Από τη συλλογή του «Κύματος». «Despoina» at Santorini. From the album «Cyclades», Pechlivanidis Editions, 60s (From the collection of «Kyma»).

ΚΥΜΑ TΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

ΣΤΟ ΣΙΝΕΜΑ ΤΟΥ ΑΝΕΜΟΥ ΑΤ ΤΗΕ CINEMA OF THE WIND

Κείμενο της Μαριάννας Κρητικού / Φωτογραφίες της Έβελυν Φωσκόλου Text by Marianna Kritikou / Photos by Evelyn Foskolou

ΚΥΜΑ TΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

Η Έβελυν Φωσκόλου περιπλανιέται με τη φωτογραφική της μηχανή σ’ένα από τα παλιά σινεμά της Τήνου, το «Σινέ Αιολίς» λίγο πριν την ανακαίνιση και επαναλειτουργία του, ενώ η Μαριάννα Κρητικού γράφει γι’ αυτό ένα συγκινητικό κείμενο γεμάτο κινηματογραφικές εικόνες. Εvelyn Foskolou wanders around in one of the old cinema theaters of Tinosand takes photos while Marianna Kritikou writes about it a text full of cinematic pictures.

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

ΚΥΜΑ TΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

νας νεαρός γερμανός πρίγκιπας επισκέπτεται την Ελλάδα και γοητεύεται από την ομορφιά μιας Ελληνίδας ξεναγού. Αποφασίζει να το σκάσει από τη θαλαμηγό που φιλοξενείται και να γνωρίσει από κοντά την ξεναγό, παριστάνοντας τον απλό τουρίστα. Ο Γιαν και η Έλενα ερωτεύονται ο ένας τον άλλο και ζουν υπέροχες στιγμές. Στους πρωταγωνιστικούς ρόλους ο Τόμας Φριτς και η Έλενα Ναθαναήλ. Με την ταινία Επιχείρησις Απόλλων σε σκηνοθεσία του Γιώργου Σκαλενάκη άνοιξαν για πρώτη φορά οι πόρτες του Σινέ Αιολίς. Στα τέλη της δεκαετίας του ’60, τα αδέρφια Μαλλιάρη είχαν την ιδέα της δημιουργίας ενός νέου κινηματογράφου στην Τήνο. Η ιδέα βρήκε σύμφωνα και τα τέσσερα αγόρια της οικογένειας και οι εργασίες ξεκίνησαν με ενθουσιασμό. Ο Μάρκος, ο μεγαλύτερος από τους τέσσερις, την εποχή εκείνη ταξίδευε. Ο Τάσος, ο Παναγιώτης και ο Λευτέρης δούλευαν στο σιδηρουργείο του πατέρα τους το πρωί και το απόγευμα κατηφόριζαν την οδό Ι. Μεταξά. Λίγο πιο κάτω εκεί που ο δρόμος συναντάει τον πλακόστρωτο δρόμο που οδηγεί στο Βαρύ, ο κινηματογράφος με την όψη περιστεριώνα και την καλλιγραφική πορφυρή ονομασία. Ο Αίολος φύσηξε δυνατά τον άνεμο της έβδομης τέχνης στη γειτονιά μεταξύ Απάνω Βρύσης και Τροχάνη και χιλιόμετρα φιλμ άρχισαν να τυλίγονται και να ξετυλίγονται από τη μία μπομπίνα στην άλλη, να περνάνε με ταχύτητα από την τεράστια κινηματογραφική μηχανή, να προβάλλονται και να μεταμορφώνονται μπροστά στα μάτια των θεατών σε τοπία, αγκαλιές, πεδία μάχης, ερωτικά φιλιά και δάκρυα πάνω στο λευκό πανί. Στην αρχή χειριστής της μηχανής ήταν ο έμπειρος Ζοζέφ Πρίντεζης. Ο Τάσος έδωσε εξετάσεις στο Υπουργείο Βιομηχανίας και πήρε το δίπλωμα του βοηθού και στη συνέχεια του χειριστού. Η μηχανή ήταν γιουγκοσλάβικη, ISCRA. Δούλευε με βολταϊκό τόξο, όχι με λάμπα. «Πήγαινα στο σιδηρουργείο στις 7 το πρωί και γυρνούσα στο σπίτι 1 τη νύχτα. Εγώ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ είχα αγάπη στις μηχανές από το στρατό. Πιάναν τα χέρια μου πολύ. Οι ταινίες έρχονταν σε κομμάτια, έπρεπε να τα μοντάρεις, να τα φτιάξεις σε συνεχόμενο φίλμ και μετά να βάλεις την ταινία να παίζει. Αμέτρητα τα μέτρα του φιλμ. Όλα τότες ήταν χειροποίητα. Όταν άπλωσα κάτω τα κομμάτια της ταινίας «Στο Μοναστήρι της Μόντζα» για να μονταριστούν, θεωρήσαμε το περιεχόμενο απρεπές για την εποχή. Το μαζέψαμε, το πακετάραμε και το στείλαμε πίσω». Ο Παναγιώτης ήταν υπεύθυνος προγράμματος. Οι ταινίες της Φίνος Φιλμ και της Καραγιάννη-Καρατζόπουλος εναλλάσσονταν με την προβολή ιστορικών δραμάτων όπως το Κβο Βάντις, το επικό δράμα Μπεν Χουρ, τη ρομαντική ταινία «Όσα παίρνει ο άνεμος», τη μεταφορά του κλασικού μυθιστορήματος «Η Παναγία των Παρισίων» με τον Άντονι Κουίν στο ρόλο του κωδωνοκρούστη Κουασιμόδου και την Τζίνα Λολομπριτζίτα στο ρόλο της Εσμεράλδας, «Τα πουλιά πεθαίνουν στο Περού», την αισθηματική ταινία «Σαγιονάρα» με τον Μάρλον Μπράντο που πραγματεύεται το φαινόμενο του ρατσισμού και της προκατάληψης και πολλές πολλές άλλες. Οι Δέκα εντολές προβλήθηκαν 12 φορές. Παρά τη διάρκεια της ταινίας, τέσσερις ώρες με τρία διαλείμματα, τα λεωφορεία κατέβαιναν γεμάτα από τα χωριά και οι τετρακόσιες θέσεις του Αιολίς, παρόμοιες με αυτές του θεάτρου Απόλλων της Σύρου. γέμιζαν συνεχώς. Ο κόσμος παρακολουθούσε στη μεγάλη, για τα δεδομένα της εποχής, οθόνη τον Τσάρλτον Ίστον ως Μωυσή. «Υπεύθυνος ταμείου ήταν ο Λευτέρης. Μετά τη μουτζούρα απολάμβανα τη διέξοδο του κινηματογράφου. Μου άρεσε να προκαλώ συζητήσεις για τις ταινίες στο κυλικείο. Αν κάποιος ήθελε να δει δεύτερη φορά την ταινία και υπήρχαν κενές θέσεις τον άφηνε να μπει χωρίς εισιτήριο. Το πρόγραμμα είχε καθημερινά μία προβολή και τα σαββατοκύριακα δύο. Πίσω από τη σκηνή, υπήρχαν δύο καμαρίνια και αυτό έδινε τη δυνατότητα να φιλοξενούνται θεατρικές παραστάσεις όταν και

όποτε κάποιος θίασος επισκεπτόταν το νησί». Μόλις ο καιρός το επέτρεπε, η συρόμενη οροφή άνοιγε μετατρέποντάς το σε θερινό κινηματογράφο. Τους καλοκαιρινούς μήνες οι προβολές συνεχίζονταν κάτω από τη στέγη του έναστρου ουρανού. Όταν οι κεραίες της τηλεόρασης άρχισαν να κάνουν την εμφάνισή τους στις ταράτσες της Τήνου, οι ψυχαγωγικές συνήθειες των κατοίκων άλλαξαν και οι επισκέψεις στις αίθουσες προβολής μειώθηκαν αισθητά. Τα αδέρφια Μαλλιάρη αποφάσισαν το κλείσιμο του Σινέ Αιολίς αφήνοντας μόνη τη μεγάλη γιουγκοσλάβικη μηχανή στο σκοτεινό δωμάτιο, τα κουμπιά στο off, τα καρέ να σκονίζονται μαζί με τους πρωταγωνιστές και τις μνήμες, το πανί πιο λευκό από ποτέ και βάζοντας αλυσίδα με λουκέτο στην πόρτα. Δεν πρόλαβα τη λειτουργία του Αιολίς ως κινηματογράφου. Στα έξι χρόνια του δημοτικού ο ανατολικός του τοίχος ήταν το σημείο «μέχρι» που όριζε ο γυμναστής στην προπόνηση, μέχρι τον τοίχο και πάλι πίσω. Τα μεσημέρια, λίγο πριν το σχόλασμα, τα φύλλα του ευκάλυπτου έπεφταν πάνω του σκιές. Και έτσι οι προβολές κατά κάποιον τρόπο συνεχίζονταν κάνοντας τη φαντασία μας να οργιάζει. Ξέρω ότι οι πόρτες του Σινέ Αιολίς περιμένουν να ξανανοίξουν. Και η συρόμενη οροφή. Και οι θεατές το ίδιο.

{ Το κείμενο βασίστηκε σε μαρτυρίες των Τάσου και Λευτέρη Μαλλιάρη }

ΚΥΜΑ TΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

ΚΥΜΑ TΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

« Ο Αίολος φύσηξε δυνατά τον άνεμο της έβδομης τέχνης στη γειτονιά μεταξύ Απάνω Βρύσης και Τροχάνης και χιλιόμετρα φιλμ άρχισαν να τυλίγονται και να ξετυλίγονται από τη μία μπομπίνα στην άλλη, να περνάνε με ταχύτητα από την τεράστια κινηματογραφική μηχανή, να προβάλλονται και να μεταμορφώνονται μπροστά στα μάτια των θεατών σε τοπία, αγκαλιές, πεδία μάχης, ερωτικά φιλιά και δάκρυα πάνω στο λευκό πανί » “ Aeolis blew the wind of the seventh art strongly into the neighborhood between Apano Vrisi and Trohani and kilometers of film began to wind and unwind from one reel to the other, passing rapidly through the huge movie τprojector, projecting and transforming right before the audiences’ eyes, into landscapes, embraces, battlefields, erotic kisses and tears on the white cloth”

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

ΚΥΜΑ TΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

young German prince visits Greece and is charmed by the beauty of a Greek tour guide. He decides to sneak away from the yacht where he is staying as a guest to go and meet the tour guide in person, masquerading as a plain tourist. Jan and Elena fall in love and have wonderful experiences. The leading roles are played by Thomas Fritz and Elena Nathanael. With the film ‘Operation Apollo’, directed by George Skalenakis, the doors of Cine Aeolis were first opened. In the late 1960s, the Malliaris brothers had the idea to create a new cinema house on Tinos. The idea was agreed upon by all four boys in the family and works began with great enthusiasm. Markos, the eldest of the four, was travelling at that time. Tassos, Panagiotis and Lefteris would work at their father’s forge in the morning and in the afternoon they would go down I. Metaxa Street. A little further down where the street meets the paved road leading to Vary, there is the cinema that resembles a pigeon house, its name in scarlet calligraphy. Aeolis blew the wind of the seventh art strongly into the neighborhood between Apano Vrisi and Trohani and kilometers of film began to wind and unwind from one reel to the other, passing rapidly through the huge movie projector, projecting and transforming right before the audiences’ eyes, into landscapes, embraces, battlefields, erotic kisses and tears on the white cloth. In the beginning, the experienced Jozef Printezis operated the projector. Tassos took his examinations at the Ministry of Industry and got his assistant’s diploma followed by his operator’s diploma. The machine was Yugoslavian, ISCRA. It operated with a voltaic arc, not a bulb. “I would go to the forge at 7 a.m. and return home at 1 o’clock in the morning. I had a love for machines since I was in the army. I was very good with my hands. The films came in pieces; you had to mount them, make them into a continuous film

ΚΥΜΑ TΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ and then set it up to play. Countless metres of film. Back then everything was done by hand. When I stretched out the lengths of the movie ‘La Monaca Di Monza’ (The Lady of Monza) to be mounted, we considered the content unsuitable for the times. We gathered it up, packed it and sent it back”. Panagiotis was responsible for the cinema’s program. Movies by Finos Films and Karayiannis Karatzopoulos alternated with the screening of historical dramas such as ‘Quo Vadis’, the epic drama ‘Ben Hur’, the romantic film ‘Gone With the wind’, the transfer of the classical novel ‘The Hunchback of Notre Dame’ with Anthony Quinn playing the role of the bell-ringer Quasimodo and Gina Lollobrigida the role of Esmeralda, ‘Birds in Peru’, the sentimental film ‘Sayonara’ with Marlon Brando which portrays the phenomena of racism and prejudice, among many others. ‘The Ten Commandments’ was screened 12 times. Despite the length of the movie (four hours with three intermissions), the buses would arrive full from the villages and the four hundred seats of Cine Aeolis, similar to those of the theater Apollo on Syros, were constantly full. The people watched on the big (for those times) screen, Charlton Heston playing Moses. Lefteris was in charge of the cash desk.

residents’ recreational habits changed and visits to movie theatres decreased sharply. The Malliaris brothers decided to close Cine Aeolis, leaving the great Yugoslavian machine alone in the dark room, buttons switched to off, the frames gathering dust along with the protagonists and the memories, the cloth whiter than ever, a chain and padlock on the door. I never got the chance to experience Aeolis as a functioning cinema theatre. In the six years of grade school, its eastern wall was the ‘to’ point that our gym teacher would set during our training sessions; to the wall and back. At midday, just before school was over, the eucalyptus leaves would cast shadows on it. And so, the shows continued in a way, letting our imaginations run wild. I know that the doors of Cine Aeolis wait to be reopened. So does the sliding roof. The audience waits as well.

“After the smudge of the forge, I enjoyed the escape that the cinema provided. I enjoyed sparking conversation about the films at the canteen. If someone wanted to see a film for the second time and there were empty seats available, he would let them in without a ticket. On weekdays there was one show and on the weekends there were two” As soon as the weather would allow it, the retractable roof would open, turning it into an open air cinema. In the summer months, projections continued under the shelter of the starry sky. When TV antennas began to make their appearance on the rooftops of Tinos, the

{ Based on testimonies of Tassos and Lefteris Malliaris }

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

ΚΥΜΑ TΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

ΚΥΜΑΤΑ ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

WAVES

Φωτογραφίες του Δημήτρη Καραΐσκου Photos by Dimitris Karaiskos

ΚΥΜΑ TΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

Ένα απόγευμα του περασμένου φθινόπωρου, όταν η Τήνος είχε αδειάσει από επισκέπτες, το «Κύμα» βρέθηκε στην ερημική «Παχειά Άμμο» και φωτογράφισε τα κύματα και τον off-shore άνεμο. One evening of the last autumn, when Tinos had already emptied of visitors, “Kyma” went to beautiful, deserted Pachia Ammos and photographed the waves and the off-shore wind.

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

ΚΥΜΑ TΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

ΚΥΜΑ TΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

ΚΥΜΑ TΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

ΚΥΜΑ TΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

ARCH ARCH-ISLAND ISLAND Aπο τον Βασίλη Μπενέτο / By Vassilis Benetos

{Θέα από τα Ιστέρνια προς τον Όρμο Ιστερνίων και τη Σύρο / View from Isternia towards Isternia Bay and Syros)

ΚΥΜΑ TΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

O O αρχιτέκτονας αρχιτέκτονας Βασίλης Βασίλης Μπενέτος Μπενέτος δημιουργεί δημιουργεί μια μια δράση δράση για για τους τους επισκέπτες επισκέπτες της της Tήνου Tήνου και και της της Σκύρου Σκύρου που που επιθυμούν επιθυμούν να να εξερευνήσουν εξερευνήσουν την την έννοια έννοια του του αληθινού αληθινού “κατοικείν” στο Αιγαίο Πέλαγος. “κατοικείν” στο Αιγαίο Πέλαγος. Αrchitect Vassilis Benetos creates an educative Αrchitect Vassilis Benetos creates educative project whereby visitors of theanislands project whereby visitors the islands of Tinos and Skyros canof explore the of Tinos and Skyros can explore real living in the Aegean Sea. the real living in the Aegean Sea.

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

«Λυγίζοντας το δάχτυλο μου για να σκουπίσω τον γεμάτο αλάτια ιδρώτα του προσώπου μου, το αισθάνθηκα να τρίβεται πάνω σε τριών ημερών αθέριστα στάχυα. Στους Έλληνες δεν αρέσει να ξυρίζονται μόνοι τους και οι χωρικοί πηγαίνουνε για ξύρισμα μια φορά την βδομάδα, το Σάββατο, που τα κουρεία γεμίζουνε ξαφνικά. Το ίδιο κάνω και εγώ κάποτε-κάποτε όταν τριγυρίζω έτσι και τα γένια μου μεγαλώνουν ακατάστατα και τραχειά, ηλιοκαμένα και πασπαλισμένα με αλάτι, σα μια καπνισμένη θημωνιά που βρωμάει σκόρδο, κάθε νύχτα και πιο ασφυκτικά, σαν το ξεχασμένο θυμιατήρι του Μπωντλαίρ, μέχρι που να με κεντρίσει ξαφνικά η συνείδηση και να μπω σ ’ένα κουρείο, μια μέρα καθισιού – δηλαδή μια απ’ τις έξι άλλες μέρες». (“ΜΑΝΗ” - Πάτρικ Λη Φέρμορ. Εκδόσεις ΚΕΔΡΟΣ)

ίναι σημαντικό για κάθε τόπο ο οικοδεσπότης να καταφέρνει να εντάσσει τον επισκέπτη στην ιδέα του τόπου, στη νοοτροπία του η ακόμη και σε κάποιες συνήθειές του. Οι επισκέπτες μας, οι άνθρωποι που επιλέγουν να έρθουν στη χώρα μας, στον τόπο μας, στα νησιά μας, πολλοί από εκείνους, καταφθάνοντας με κάθε μέσο, έρχονται με τη διάθεση να γνωρίσουν και να ζήσουν τον τόπο. Όσοι από εκείνους επισκέπτονται τα νησιά μας πολύ συχνά εντυπωσιάζονται από την αρχιτεκτονική τους και εδώ συγκεκριμένα από την πλούσια αρχιτεκτονική του νησιού της Τήνου. Απλή στη μορφή της και πλούσια στο διάκοσμο της, διατηρείται ακόμη

ζωντανή και στέκει καθαρή μπροστά στα μάτια μας και στα μάτια του κάθε επισκέπτη. Η ίδια έχει αποτελέσει αντικείμενο μελέτης ατομικών και ομαδικών ερευνών, δημιουργώντας έτσι ένα ιδιαίτερα πλούσιο αρχείο καταγραφής που ο καθένας μπορεί να ανακαλύψει σε βιβλιοθήκες και βιβλιοπωλεία της χώρας μας. Τις περισσότερες φορές γίνεται αντικείμενο φωτογράφησης και μιας φευγαλέας αποτύπωσης μέσα από τη χρήση φωτογραφικής μηχανής και πολύ περισσότερο σήμερα μέσα από τη χρήση του κινητού τηλεφώνου. Όπως αναφέρει ο σημαντικός νορβηγός θεωρητικός και κρτικός αρχιτεκτονικής Christian Norberg – Schulz στο βιβλίο του GENIUS LOCI - Το πνεύμα του τόπου: «Η αρχιτεκτονική ανήκει στην ποίηση, και ο σκοπός της είναι να βοηθήσει τον άνθρωπο να κατοικήσει . Αλλά η αρχιτεκτονική είναι μια δύσκολη τέχνη. Το να κατασκευάζεις πρακτικές πόλεις και κτίρια δεν αρκεί. Η αρχιτεκτονική υπάρχει μόνο όταν ένα «συνολικό περιβάλλον γίνεται ορατό» για να αναφέρουμε τον ορισμό της Σούζαν Λάνγκερ (Suzanne Langer). Γενικά αυτό σημαίνει να συγκεκριμενοποιείς το “Genius Loci”. Έχουμε δει ότι αυτό γίνεται μέσω των κτισμάτων που συλλέγουν τις ιδιότητες του τόπου και τις φέρνουν εγγύτερα στον άνθρωπο». Η βασική πράξη της αρχιτεκτονικής είναι, λοιπόν, να κατανοήσουμε το «κάλεσμα» του τόπου. Έτσι προστατεύουμε τη γη και γινόμαστε οι ίδιοι αναπόσπαστο μέρος μιας περιεκτικής ολότητας. Αναγνωρίζουμε λοιπόν το γεγονός ότι ο άνθρωπος είναι ένα αναπόσπαστο μέρος του περιβάλλοντος, και ότι όσο το ξεχνάμε αυτό το μόνο που μπορεί να προκύψει είναι η ανθρώπινη αλλοτρίωση. Το να ανήκεις σε ένα τόπο σημαίνει να αποκτάς ένα υπαρξιακό έρεισμα, σε μια συγκεκριμένη καθημερινή έννοια». Η δράση μας επιχειρεί λοιπόν να αγκαλιάσει τον επισκέπτη του νησιού να τον συνοδεύσει την πρώτη ημέρα, με μια πιο προσεκτική ματιά, στους υπέροχους οικισμούς και να περιηγηθεί στα σοκάκια τους, να εντοπίσει σημεία και γνήσια παραδοσιακά στοιχεία τα οποία μέσα από τον τρόπο ζωής και κατοίκησης αποτέλεσαν και αποτελούν ακόμη και σήμερα τα κύρια αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά στοιχεία

της Τήνου. Στα σημεία αυτά πραγματοποιείται στάση όπου ο κάθε συμμετέχων με τη δική του γραφή και χαρακτήρα ξεκινά να αποτυπώνει σχεδιαστικά τα σημεία που σκιαγραφούν την ιδιαίτερη ποιότητα του “κατοικείν” στο νησιωτικό χώρο. Συνεχής και επι τόπου καθοδήγηση από τον αρχιτέκτονα θα συνοδεύει τον καθένα προς την ολοκλήρωση μιας “in situ” αποτύπωσης με σεβασμό στον προσωπικό χαρακτήρα του κάθε ”σχεδιαστή” . Συνέχεια στη δράση αποτελεί η δεύτερη ημέρα όπου επιλεγμένες παραδοσιακές κατοικίες μας ανοίγουν τις πόρτες τους και με ωραία διάθεση μας υποδέχονται οι ίδιοι οι ιδιοκτήτες στον εσωτερικό τους χώρο. Με βασική μονάδα μέτρησης το ίδιο μας το σώμα, τεντώνουμε το χέρι μας για να μετρήσουμε το χαμηλό παράθυρο, σηκώνουμε τα χέρια μας ψηλά για να αποτυπώσουμε το ύψος των υπερθύρων μαρμάρινων γλυπτών, πατάμε με τις πατούσες μας για να μετρήσουμε τα σκαλοπάτια και την απόσταση της εισόδου από το κεντρικό τόξο της μεγάλης σάλας. Γινόμαστε οι ίδιοι η μεζούρα και το κλιμακόμετρο μιας ιδιαίτερης αποτύπωσης για να μπορέσουμε έτσι με τρόπο βιωματικό να κατανοήσουμε σε βάθος την κλίμακα και τις μεθόδους που οι προγενέστεροι δημιουργούσαν χώρο, έχοντας ως πρωταρχικό εργαλείο την ανάγκη, την ανάγκη για κατοίκηση και την ανάγκη για ζωή. Στόχος της δράσης μας είναι να καταφέρει ο επισκέπτης να βιώσει τον τρόπο που οι άνθρωποι δημιουργούσαν και κατοικούσαν το χώρο, να βιώσει τον πολιτισμό των κατοίκων του νησιού και έτσι να κατανοήσει σωματικά και πνευματικά τον τρόπο που η αλμύρα η πέτρα και ο άνεμος σμίλευσαν την έννοια του “κατοικείν” του Αιγαίου πελάγους. > Πληροφορίες σχετικά με τα διήμερα σχεδίου και σκίτσου στο νησί της Τήνου θα βρείτε στο www.arch-island.com > Στους συμμετέχοντες προσφέρονται όλα τα απαραίτητα υλικά για το σχεδιασμό εκτός από το μολύβι, το στυλ, την πένα ή ό,τι άλλο επιθυμούν που θα πρέπει οι ίδιοι να το έχουν μαζί τους.

ΚΥΜΑ TΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

Δρομάκια και εσωτερικό σπιτιού στον Τριαντάρο Street and exterior at the village of Triantaros

ΚΥΜΑ TΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

Στέγες στη Σκύρο Rooftops at the island of Skyros

ΚΥΜΑ TΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

«...As I bent my finger to wipe the salty sweat away from my face, I felt like it was rubbing on cobs that hadn’t been harvested for three days. The Greeks don’t like shaving themselves, so the villagers shave only once a week, on Saturdays, when barber shops fill in with people all of a sudden. I tend to do the same thing from time to time when I wonder around and my beard grows messy and gritty, sunburned and dredged with salt, like a smoked haystack which smell of garlic, growing more suffocating with every night that passes, like Baudelaire’s forgotten thurible, until my conscience spears me abruptly and I enter a barber shop, a day of relax, one of the following six». (“ΜΑΝΙ” - Patric Leigh Fermor, New York Review of Books)

t’s important that every place’s host manages to ease the visitor into the idea of the place, its mentality, or even into some of its habits. Our visitors, the people who choose to come to our country, to our land, to our islands, arriving with every possible way of travelling, want to meet and get to know the place they are visiting. Some of the visitors, most likely people who visit Greece more often, are stunned by the architecture of the Greek islands, and in this context, Tinos’s. Simple and enhancing all at once, Tinos’s architecture is still alive and thriving in the eyes of everyone who happens to come across it. It has been the subject of both one-man and team researches, thus creating a satisfying repository

which can be found in many libraries and bookshops across the country.It also becomes the muse of photographers, architects, artists and tourists from all over the world quite frequently. As the Norwegian architect, author, educator and architectural theorist Cristian Norberg – Schulz mentions in his book “Genius Loci: Towards a Phenomenology of Architecture”: “Architecture belongs to poetry, and its purpose is to help the mankind inhabit. But architecture is a challenging form of art. Building practical cities and buildings is not enough. Architecture exists only when “a total environment become invisible” to mention Suzanne Langer’s definition of the word. In general, that means that we should particularize “Genious Loci”. We’ve observed that this happens via the buildings that collect a place’s characteristics and bring them closer to people. Architecture’s basic operation is to help comprehend a place’s “biddings”. This way, we ourselves becomes an inseparable piece of an inclusive entirety. We acknowledge the fact that man is an inseparable piece of the environment, and that the more we forget about it, the closer we are to human alienation. Being part of a place means acquiring an existential footing, in a specific every-day sense”. Our action attempts to welcome in any visitor of the island, to accompany him to a closer look and tour of the unique and wonderful settlements, to help him observe the traditional traits of the houses, which through the way of living and inhabitance have now become the main architectural traits of Tinos. Our rests will also take place there, while the participants record with their own style those very architectural traits. There will also be constant guidance and help by the architect/guide in order to do a complete “in situ” recording with total respect to everyone’s own style. On the second day of our action we are going to visit some traditional houses in Tinos, where we will be welcomed by the

houses’ owners. And then our whole bodies are going to participate in the measurement of windows, the height of marble sculptures, the width of doorsteps and the distance between the entrance of the house and the central arch of the main hall. We ourselves become the measuring tape and the scale of a one-ofa-kind recording in order to comprehend in an experiential way the methods and scales with which our ancestors created all of the things above, having as the main and only tool the need for inhabitance, the need for life and survival. Our action’s purpose is for the visitor to experience the way that people used to create and inhabit a house, the culture of the people of the island, and to understand the way the saltiness, some rocks and the wind set the idea of inhabitance of the Aegean Sea. > Information about the two-day recording and sketching in Tinos island can be found on www.arch-island.com > The participants are provided with all the necessary equipment besides pencils, pens or whatever they would like to sketch with.

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

100

Η ΤΗΝΟΣ ΤΟΥ ΜΑΝUEL BAUD-BOVY ΚΥΜΑ TΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

THE TINOS OF MANUEL BAUD-BOVY Κείμενο και ακυκλοφόρητα σχέδιου του ιδίου With this text and unpublished sketches

1955: Ένας νέος Ελβετός αρχιτέκτονας ανακαλύπτει την Τήνο και καταγράφει σε υπέροχα σχέδια τους περιστεριώνες της. Εξήντα τρία χρόνια μετά, στέλνει στο «Κύμα» ένα κείμενο απο καρδιάς και μερικά από αυτά τα πρωτότυπα, ακυκλοφόρητα ως στιγμής σχέδιά του.

1955: A young Swiss architect discovers Tinos and makes countless sketches of its dovecotes. 63 years later, he sends to “Kyma” a text “from the heart” plus some of his original, unpublished until now, drawings. 101

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

102

ΚΥΜΑ TΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

ίλοι του πατέρα μου, εκείνος Ελβετός, η γυ-

chalets, τα τόσο διαφορετικά διακοσμημένα και πελε-

ναίκα του Τηνιώτισσα, είχαν χτίσει το πρώτο

κημένα, με τις ζωγραφιές τους, τα κεραμικά και τα κε-

εξοχικό σπιτάκι στην αμμουδιά στα Kιόνια,

ντήματά τους... Και οι περιστεριώνες βρέθηκαν μπροστά

με έναν μικρό περιστεριώνα. Η πρόσβαση από το λιμάνι

μου! Σκέφτηκα να ετοιμάσω έναν συστηματικό κατάλογο.

γινόταν τότε μόνο με τα πόδια. Το 1955 με κάλεσαν να

Περπάτησα όλο το νησί (τότε τα αυτοκίνητα ήταν σπά-

κάνω παρέα στον γιο τους, που ήταν λίγο πιο νέος από

νια), και κοιμόμουν μερικές φορές σε ένα χωριό, άλλο-

μένα. Ανεβαίνοντας σε κάποιο από τα κοντινά χωριά,

τε κάτω απ’ τα αστέρια ή σε κάποιο αλώνι, ή εξωκλήσι,

ανακάλυψα αυτά τα περίεργα κτίσματα, για τα οποία

ή εγκαταλελειμμένο περιστεριώνα. Ανακάλυψα περί

ποτέ δεν είχα ακούσει τίποτα. Θυμάμαι την έκπληξη και

τους οκτακόσιους περιστεριώνες. Έτσι, σχεδιάστηκαν

τον ενθουσιασμό μου, όταν, σε κάθε μια από τις εκδρο-

τέσσερα μεγάλα άλμπουμ με σχέδια, θεωρίες και ερω-

μές μου, ανακάλυπτα μοναχικούς περιστεριώνες σε αμ-

τήματα, τα οποία παρουσίασα στην Αρχιτεκτονική Σχολή

μουδιές, ακουμπισμένους στις πλαγιές ή να δεσπόζουν

της Γενεύης οπού ήμουν φοιτητής. Αυτά που διατηρώ στη

στα ψηλώματα, με τον καθένα να ξεπερνά τον προηγού-

μνήμη μου από εκείνη την επίσκεψή μου στην Τήνο είναι

μενο σε ομορφιά και περηφάνια. Είχα κληρονομήσει

η ποικιλομορφία των τόπων απ’ όπου πέρασα και η φιλοξε-

κάποιο ενδιαφέρον για τη λαϊκή αρχιτεκτονική χάρις

νία που παντού μου προσέφεραν: ο καφετζής του μικρού

στον πατέρα μου, Σαμουέλ, εθνομουσικολόγο, που την

χωριού που μου παραχώρησε το κρεβάτι του, το πανηγύρι

προηγούμενη χρονιά με είχε πάρει μαζί του στην Κρήτη

στα Υστέρνια, όπου κάποιοι ήθελαν να φέρουν τον παπά

για την ηχογράφηση παραδοσιακής μουσικής, και χάρις

και να με παντρέψουν με μία από τις δύο ομορφότερες κο-

στον παππού μου, Ντανιέλ, που είχε δημοσιεύσει με-

πέλες του χωριού, ή ο γέροντας, που ήθελε να πάρω το θαυ-

λέτες και βιβλία για τα ορεινά σπίτια της Ελβετίας, τα

ματουργό νερό του και να απαλλαγώ από τη μυωπία μου.

Ο Manuel Baud-Bovy γεννήθηκε το 1935 στην Ελβετία, μεγαλώνοντας σε μια οικογένεια προσωπικοτήτων, που του εμφύσησαν την αγάπη για τις Τέχνες και την Ελλάδα. Ο παππούς του, Daniel Baud-Bovy, ιστορικός της Τέχνης, κατέκτησε μαζί με τον αχώριστο φίλο του και εμβληματικό ελληνιστή Fred Boissonnas το 1913 την κορυφή του Ολύμπου και ταξίδεψαν σ’ όλη την Ελλάδα, αποτυπώνοντας τοπία και ανθρώπους σε χιλιάδες φωτογραφίες, και συγγράφοντας μαζί δυο ιστορικούς τόμους για την Ελλάδα το 1910 και το 1919. Ο πατέρας του Manuel, Samuel, ομοίως ελληνιστής, είχε διακριθεί ως φιλόλογος, μουσικός και μουσικολόγος της ελληνικής λαϊκής μουσικής. Από τη νεότητά του, ο Manuel Baud-Bovy ενδιαφέρθηκε για τη λαϊκή αρχιτεκτονική, τα φυσικά τοπία, την εθνογραφία και γενικότερα τη λαϊκή παράδοση. Φοιτητής ακόμα, στην Αρχιτεκτονική Σχολή της Γενεύης, ήρθε για πρώτη φορά στην Ελλάδα το 1954 και μέσα από τις περιηγήσεις του στο ελληνικό τοπίο προέκυψαν δύο

μελέτες: η ανέκδοτη μέχρι σήμερα τετράτομη μελέτη για τους περιστεριώνες της Τήνου και μια δεύτερη, που συνέταξε με προτροπή του Δημήτρη Πικιώνη, για το Καπέσοβο της Ηπείρου και άλλα γειτονικά χωριά στο Ζαγόρι, η οποία εκδόθηκε τελικά το 2010 από το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Ως αρχιτέκτων, ο Manuel Baud-Bovy ασχολήθηκε κυρίως με μελέτες οργάνωσης και χωροταξίας μικρών και μεγάλων τουριστικών περιοχών, καθώς και κρατών. Σε αυτές περιλαμβάνεται η χωροταξική τουριστική μελέτη της Κύπρου (1961-62) και η οργάνωση και χωροταξία της τουριστικής βιομηχανίας του Ιράν (1972-79). Επίσης, συμμετείχε ή διηύθυνε μελέτες και δράσεις διεθνών οργανισμών, όπως το PNUD ή ο OCDE στην Ευρώπη, στην Αφρική και στη Μέση Ανατολή. Συνέγραψε πολλά άρθρα και μελέτες για τους παραπάνω τομείς, ενώ το βιβλίο του Tourism and Recreation Development (1977) μεταφράστηκε στα κινεζικά ως πανεπιστημιακό σύγγραμμα. Μοιράζει τον χρόνο του ανάμεσα στη Γενεύη και το Πήλιο.

103

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

ΗΑLEPAS’ GAZE Aπό την Μαρία-Θάλεια Καρρά / Βy Maria-Thalia Carras

104

ΚΥΜΑ TΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

105

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

wo of my father’s friends, a man from Switzerland

pottery, embroidery, etc... And then I encountered the

and a lady from Tinos, had built the first small

dovecotes! I got the idea to do a systematic inventory

vacation home with a little dovecote on the

of them. I think that I must have walked the whole island

beach of Kionia. One could reach it on foot from the

on foot (cars were rare at the time), sleeping sometimes

harbor. They invited me in 1955, as a companion for their

in villages, sometimes under the stars, on the threshing

son, who was slightly younger than me. Climbing to some

floor, in a remote chapel or in an abandoned dovecote.

nearby villages, I discovered these curious buildings

I discovered more than 800 of them. This was the

that I had never heard of before. I still remember being

material for the four albums of drawings, analyses and

amazed in each new hike, finding dovecotes isolated on

hypotheses that I presented at the Geneva School of

a beach, leaning on a hill, towering over a large valley,

Architecture where I was a student. The most vivid memory

each one more ornate and majestic than the previous.

from this time in Tinos is the variety of the wondrous

I had inherited an interest in folk architecture thanks to

scenery that I travelled through and the hospitality that I

my father, Samuel, a musicologist who took me with him

received everywhere: the local café owner who gave me

the previous year to Crete to record songs and dances;

his bed, the festival at Ysternia, where someone went to

and thanks to my grandfather, Daniel, who had published

call the priest in order to marry me to one of the two most

various books on the Swiss chalets in all their variety,

beautiful girls in the village, or the old man who insisted

documenting their decorations, sculptures, paintings,

on giving me a bottle of miracle water to cure my myopia.

Manuel Baud-Bovy was born at Switzerland in 1935, growing up in a family of personalities that passed on to him their love of Arts and of Greece. His grandfather, Daniel Baud-Bovy, an art historian, conquered the top of Mount Olympus along with his inseparable friend, the famous Hellenist Fred Boissonas, and travelled throughout Greece, capturing in thousands of photos people and landscapes, and later coauthoring two major volumes on Greece published in 1910 and 1919. Manuel’s father, Samuel Baud-Bovy, also a well-known Hellenist, was a renowned classical scholar, musician and musicologist of the modern Greek folk music. From his youth, Manuel Baud-Bovy was interested in folk architecture, landscapes, ethnology, and folk tradition in general. While he was still a student, he visited Greece in 1955 and his wanderings in the diverse Greek landscape resulted in two studies: the still unpublished four-volume study on the dovecotes of Tinos, and a second

one, suggested to him by Dimitris Pikionis, on the village of Kapesovo and its surrounding area of Zagori in Epirus, which was finally published in 2010 by the University of Ioannina. As an architect, Manuel Baud-Bovy was occupied with studies concerning the organization and spatial planning of small and major tourist areas, as well as of states. These include the spatial planning and tourist study for Cyprus (1961-62), and his participation in the organization and spatial planning of Iran’s tourist industry (1972-79). In addition, he participated in or served as head of study boards and of initiatives of international organizations such as PNUD and OCED in Europe, Africa and in the Middle East. He wrote many articles and studies on the above-mentioned topics, while his book Tourism and Recreation Development (1977) was translated into Chinese and used as a university handbook. He spends his time between Geneva, Switzerland, and Pelion, in Mangesia, Greece.

106

ΚΥΜΑ TΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

107

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

108

ΚΥΜΑ TΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

109

Design ; D. Karaiskos

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

110

ΚΥΜΑ TΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

111

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

112

ΚΥΜΑ TΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

113

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

114

ΚΥΜΑ TΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

115

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

116

ΚΥΜΑ TΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

117

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

118

ΚΥΜΑ TΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

119

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

Ζανάκη Αλαβάνου, Xώρα Τήνου 22830 25851 Φραγ. Παξιμάδη 2, Xώρα Τήνου 22830 25430 Κώμη 22830 51066

120

ΚΥΜΑ TΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

121

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

122

ΚΥΜΑ TΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

123

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

124

ΚΥΜΑ TΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

125

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

126

ΚΥΜΑ TΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

127

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΟΓΔΟΟ

128