Η Μυρσίνη Οδυσσέα Καμαρού (Κουρτσάδη)-Ζαχαρίου (1906 - 1994).
Ο Ανδρέας (Ακης) Δημοσθένη Σωτηρόπουλος, όταν βιαζόταν να μεγαλώσει...
Ο λιγοζώητος Νίκος Αθανασίου Παρασκευαΐδης (1942 - 1970), ένστολος...
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΓΙΑΝΝΗ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ, Ο ΐοπΐροΓα, ο πιοπϊδ!............................................................................................................................... ΧΑΡΙΛΑΟΥ ΚΛ. ΚΟΥΔΟΥΝΕΛΗ, Πατριδογνωστικά. Αγιάσος, αγάπη μου... (ΛΑ' ) ...................................................................... ΜΥΡΣΙΝΗΣ ΒΑΜΒΑΚΑ-ΧΟΥΤΖΑΙΟΥ, Αναδρομή στην Αγιάσο του χτες. Ο Επιτάφιος και η περιφορά του στο Σανατόριο .... ΚΑΕΑΝΘΗ ΚΟΡΟΜΗΛΑ, Αναγνωστήριο «η Ανάπτυξη» Αγιάσου. Πλούσιος ο πνευματοκαλλιτεχνικός αμητός του 2004......... ΓΙΑΝΝΗ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ, Από το «Ζαϊράτ» στην υπηρεσία της Αγροφυλακής. Ο πραγματογνώμονας-εκτιμητής Νικόλαος Σκλεπάρης αφηγείται..................................................................................................................................................................................... ΣΤΡΑΤΗ ΚΑΖΑΝΤΖΗ, Η καστανιά και τα προϊόντα της........................................................................................................................ ΓΙΑΝΝΗ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ, Λεσβιακά αρχειοδιφικά σύμμεικτα. Πωλητήριο ελαιοκτήματος από την Αγιάσο του 1901......... ΓΙΑΝΝΗ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ, Λεσβιακοί απόηχοι. Της Μαρίας Α γιασώτου.................................................................................... ΜΕΝΕΑΑΟΥ ΚΑΜΑΤΣΟΥ, Σαν πρόβατα μας βάλανι... (ποίημα). Πιρίπατους είν’ γι ζουγή (ποίημα). ΟΜΗΡΟΥ ΠΑΠΑΝΗ ΜΑΡΙΓΩΣ, Από το χαντάκι (ποίημα). ΜΥΡΣΙΝΗΣ ΒΑΜΒΑΚΑ-ΧΟΥΤΖΑΙΟΥ, Η πολυκατοικία (ποίημα).................................. ΣΠΥΡΟΥ Κ. ΚΑΡΑΜΟΥΝΤΖΟΥ, Ο ανήμπορος (ποίημα). ΚΩΣΤΑ Γ. ΜΙΣΣΙΟΥ, Και κει που χτες (ποίημα). ΜΑΡΙΑΣ ΚΑΜΙΝΕΑΗΠΑΤΣΕΑΗ, Αναμνήσεις (ποίημα). ΑΝΔΡΟΝΙΚΗΣ ΣΑΒΒΑ-ΚΟΥΤΣΚΟΥΔΗ, Όμορφη Μυτιλήνη μας (ποίημα).......................... ΑΡΧΕΤΥΠΟΥ, Ελληνικά Χριστούγεννα. Εκκλησιαστικοί Βυζαντινοί Ύμνοι - Παραδοσιακά κάλαντα......................................... ΒΑΣ. ΚΑΛΟΓΕΡΑ-ΠΑΝ. ΚΟΥΤΣΚΟΥΔΗ, Στρατής Μιχαήλ Αξιομακάρου. Οδοιπορικό ζωής και αγωνιστικής δράσης............. ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΣΤΥΛ. ΣΚΟΡΔΑ, Τραγούδια Ιστορικής Μνήμης των Βαλκανικών Πολέμων. Πολεμούσαμε και τραγουδούσαμε....... ΓΙΑΝΝΗ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ, Λαογραφικά φωτο-γραφήματα. Ο αστυνόμος Μπάκας βαφτίστηκε Τσ’πέλ’................................. Τα πθίτκα μας (Προκόπης Κουτσκουδής, Γιάννης Δ. Παπάνης, Ερμόλαος Χατζηβασιλείου)............................................................ ΓΙΑΝΝΗ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ, ΜΑΡΙΑΣ ΔΑΡΙΤΣΗ-ΜΟΥΤΖΟΥΡΕΛΗ, Σας πληροφορούμε......................................................... ΓΙΑΝΧΑΤΖ, Αυτοί που φεύγουν.................................................................................................................................................................. Α π’ όσα μας γράφουν. Εισφορές.................................................................................................................................................................. Κοινωνικά.......................................................................................................................................................................................................
Σελ. 3 4 5
11 15 17 19 20 21 22 23 29 31 32 33 36 37 38
ΕΞΩΦΥΛΛΟ Η Αγιάσος συμμετέχει ενεργά στο τρελό πανη γύρι των γλυκασμών της Ανοιξης... (Φωτογραφία Παράσχου Ευστρ. Λιακάτου. Ανοιξη 2004)
Ο Π ΙΣ Θ Ο Φ Υ Λ Λ Ο Στιγμιότυπο από τις καρναβαλικές εκδηλώσεις που έγιναν στην Αγιάσο, την Καθαρή Δευτέρα, 26.2.2001. Συγκρότημα «Καφενείο Καβείκος». (Τη φωτογραφία παραχώρησε ο Παναγιώτης Κουτσκουδής)
Ι$$Ν 1106-3378
Ο ΤΕΜΡΟΚΑ, Ο ΜΟΚΈΧ! Π άντοτε επίκαιρη η κικερώνεια ετούτη επιφώνη ση. Και τούτο, γιατί από καταβολής κόσμου το κακό περισσεύει στον άνθρωπο, μια και ο δρόμος της αρε τής, ο ανηφορικός και κακοτράχαλος, απαιτεί καθη μερινά πολλές θυσίες... Ο καινούριος χρόνος μας έκανε ποδαρικό με ξε πεσμό θεσμικών οργάνων. Τα μέσα μαζικής ενημέρω σης, παρακινημένα από δημοσιογραφικό καθήκον ή χειραγωγημένα τεχνηέντως από κέντρα συμφερόντων και σκοπιμοτήτων, έφεραν στο προσκήνιο της επικαι ρότητας λογής λογής σκανδαλιστικά ανομήματα στο χώρο της Εκκλησίας και της Θέμιδας και ζητούν κά θαρση και εξυγίανση... Ο πολύπαθος και πολύπειρος ελληνικός λαός για μια ακόμη φορά διαψεύστηκε στις εκτιμήσεις του και έ χασε την εμπιστοσύνη του σε βασικούς θεσμούς που α ποτελούν αγκωνάρια του κοινωνικού οικοδομήματος. Έπεσε μάλιστα στην αναμενόμενη παγίδα της γενίκευ σης, με αποτέλεσμα ν ’ απαξιώνει τα πάντα, παρ’ όλο που αυτό θεωρείται ανεπίτρεπτο ολίσθημα του νου... Δεν είναι αρκετό να έχουμε θεσμούς, κανόνες, νό μους. Χρειάζονται και άνθρωποι ικανοί, έντιμοι, χρηστοήθεις, αδέκαστοι, ασυμβίβαστοι. Χωρίς αυ τούς δεν μπορεί να λειτουργήσει κράτος δικαίου, πο λιτεία ευνομούμενη. Αυτοί φρουρούν τις Θερμοπύλες και προβάλλουν σθεναρή αντίσταση στους ποικιλώ νυμους εχτρούς...
Κανένας δεν είναι τέλειος, αναμάρτητος, αλάνθα στος. Όλοι ανεξαίρετα έχουν αδυναμίες, ελαττώματα, πάθη. Παρ’ όλα αυτά, είναι συνήθως άτεγκτοι κριτές των άλλων και επιλήσμονες των δικών τους υποχρε ώσεων. Ιδιαίτερες αξιώσεις, και με το δίκιο τους, έ χουν από τους εκπρόσωπους της Εκκλησίας, της Δι καιοσύνης, της Εκπαίδευσης, της Δημόσιας Υγείας και όχι μόνο... Είναι λυπηρό να καταρρακώνεται το κύρος των θεσμών από κάποιους αλιτήριους, ακόλαστους, ανή θικους, επίορκους, άδικους, αργυρώνητους. Στις νο σηρές αυτές περιπτώσεις χρειάζεται να παρθούν δρα στικά μέτρα. Η ολιγωρία και η συγκάλυψη είναι ε γκληματικές παραλείψεις και ενέργειες που δυναμιτί ζουν τα θεμέλια της δημοκρατίας... Η πρόσφατη κρίση στην Εκκλησία και στη Δικαιο σύνη είναι απότοκη της ποιότητας των καιρών μας, της φαυλότητας, της έκλυσης των ηθών, της ιδιοτέλει ας, του χρηματισμού, του τυχοδιωκτισμού. Το ξεπέρα σμά της δε συνεπάγεται και την αποκατάσταση του τρωθέντος κύρους. Το αίτημα της κάθαρσης ή της αυ τοκάθαρσης εξαντλείται κατά κανόνα στην επιδερμί δα, στον επίπαγο των γεγονότων. Για να σπάσεις το α πόστημα χρειάζεται τόλμη. Και τούτο, γιατί οι αδίστα χτοι θεσμολετήρες διαθέτουν ενίοτε μεγάλη δύναμη, έ χουν διασυνδέσεις, είναι επιτήδειοι σε εκβιασμούς... ΓΙΑΝΝΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
Στιγμιότυπο από την παράσταση της ηθογραφίας του Αντώνη Μηνά «ΤΑ ΜΗ ΧΕΙΡΟΤΙΡΑ!» (Αγιάσος, 12.8.1983).
Π Α Τ Ρ ΙΛ Ο Γ Ν Ω Σ Τ ΙΚ Α Αγιάσος, αγάπη μου... ΛΑ' Α π ό την απέναντι πλευρά ήταν το πραματευτάδικό του Στρατή Μαλακέλη, που έμπαινες μέσα ανε βαίνοντας ένα σκαλοπάτι. Ο Στρατής Μαλακέλης, άνθρωπος ευγενής και πολύ υπομονετικός με τις πελάτισσές του, το κράτησε μέχρι την προχωρημένη η λικία του, αν και έπασχε από σακχαρώδη διαβήτη. Μετά το θάνατό του, το λειτούργησε η δεύτερη σύ ζυγός του Μυρσίνη Μαϊστρέλη (Τσουλίκα). Απέναντι από το πραματευτάδικο του Μαλακέλη, στη γωνία, διατηρούσε επί πολλά χρόνια καφενείο ο Χριστόφας Τζιτζίνας. Εδώ έπαιζαν συχνά οι μουσι κές κομπανίες της Αγιάσου με τα πνευστά όργανα ή τα μπουζούκια, που κάποια περασμένη εποχή ήταν στην ακμή τους. Επίσης, αργότερα, που ήταν η εποχή των τιικ απ, παίζονταν σε μεγάλη ένταση οι δίσκοι της εποχής εκείνης, όπως «Πάλι στις τρεις επήγες χθες να κοιμηθείς...» ή «Τρέξε, μάγκα, να ρωτήσεις να σου πουν ποια είμαι εγώ...» ή «Τι να σου πω, σουλτάνα μου, μάνα μου, ματζουράνα μου...». Την εποχή μάλι στα του Εμφυλίου που ακολούθησε παίζονταν οι δί σκοι «Πέφτουν οι σφαίρες σαν το χαλάζι κι ακουμπι σμένος σ’ ένα δεντρί ο τραυματίας αναστενάζει...» κι αργότερα «Το φανταράκι απόψε πάλι έχει μεράκι και τα ’χει πιει...». Ακριβώς απέναντι από το καφενείο του Τζιτζίνα αραδιάζονταν οι κοπελιές. Άλλες καθι σμένες σε αγιασώτικα σκαμνάκια ή σε χαμηλά καρεκλάκια κι άλλες, οι πιο πολλές, όρθιες επί ώρες πολ λές, έβλεπαν και καμάρωναν τα ταίρια τους, που έπι ναν και χόρευαν για χατίρι τους. Οι γλυκές ματιές και τα νοήματα έπαιρναν και έδιναν με τον ξεχωριστό για το κάθε ζευγάρι κώδικα συνεννόησης. Αναπολώντας καμιά φορά τα περασμένα, δε μου είναι εύκολο να ξεχάσω τα αθώα μαύρα μάτια της δικιάς μου τότε κο πέλας -καλή της ώρα εκεί που βρίσκεται στη μακρινή την ξενιτιά -που με αντίκριζαν και τα αντίκριζα με το γλυκό εκείνο πάθος της πρώτης μας νιότης. Όλα όμως τότε ήταν αθώα και ο νεανικός έρωτάς μας εξαντλού νταν στις αθώες εκείνες ματιές! Παραμένει όμως πά ντα η γλυκιά ανάμνηση και το γλυκό συναίσθημα που αναπόφευκτα μας συνοδεύει στα μετέπειτα χρόνια της ζωής μας. Όλα έρχονται πολλές φορές απρόσμε να και απρόσκλητα στο νου και στην καρδιά μας. Και οι αναμνήσεις από την όμορφη Αγιάσο μας είναι πά ντα γλυκές και ζωηρές, όπου και αν βρισκόμαστε!
Στη γειτονιά «Μπουμπά». Διακρίνονται, από αριστερά, όρθιοι: Ευστράτιος Γρηγορίου Μαλακέλης, Γεώργιος Δη μητρίου Ταράνης και Δημήτριος Ταράνης (Γκέγκος). Κα θήμενος Ευστράτιος Παναγιώτη Λίβανος, Γεώργιος Γρη γορίου Τσουκαρέλης, Γιάννης Νεοκλή Τσάγαλος και Πα ναγιώτης Παπαπορφυρίου (Γραμμής). (Τη φωτογραφία παραχώρησε ο Βασίλειος Χαδεμένος)
Θαρρεί κανένας πως το τώρα δεν άλλαξε σε τίποτα α πό το τότε, κι ας έχουν περάσει τόσα χρόνια! Κι ας άλλαξαν όλα, μα όλα! Απέναντι από το καφενείο του Τζιτζίνα, εκεί που αραδιάζονταν οι κοπελιές, ήταν το υποδηματοποι είο του Πάνου Καμινέλη, ο οποίος έκανε πολύ κομ ψά σκολιάτικα παπούτσια, αλλά και παπούτσια κα θημερινά. Στον Καμινέλη έμαθαν πολλοί την τέχνη του υποδηματοποιού και θυμάμαι πως μεταξύ άλ λων δούλευαν εκεί ο Βασίλειος Ξενέλης, μετέπειτα αστυνομικός, και ο Βασίλειος Αβαγιανός (Βαγιάνης), που αργότερα ήταν και δημοτικός κήρυκας. Ο τελευταίος μετανάστευσε τελικά στην Αργεντινή, ό που και απεβίωσε πριν από χρόνια. Παραπλεύρως ήταν το ξυλουργείο του Θεόδωρου Καραμανλή ή Ανανία. Και τα δυο αυτά μαγαζιά τα εί χε αργότερα ο υποδηματοποιός Χριστόφας Παραμυθέλης, που τα κράτησε μέχρι τη συνταξιοδότησή του. Λίγο παρακάτω και επί πολλά χρόνια ήταν το φανοποιείο του Σπύρου Μουτζούρη, ο οποίος κατα γόταν από το Πλωμάρι. Πολύ καλός τεχνίτης και ευγενέστατος άνθρωπος. Καταγινόταν μια ζωή με την τέχνη του, κατασκευάζοντας φανάρια, βρυσάκια, σκάφες, ντεπόζιτα νερού, λάντζες για αποθήκευση λαδιών, λαγήνες για τη μεταφορά λαδιών κτλ., δίνο ντας έτσι και αυτός έναν ιδιαίτερο τόνο στον κύκλο των πολλών επαγγελμάτων της Αγιάσου. (Συνεχίζεται)
ΧΑΡΙΛΑΟΣ ΚΛ. ΚΟΥΔΟΥΝΕΛΗΣ
ΑΝΑΔΡΟΜ Η ΣΤΗΝ Α ΓΙΑ ΣΟ ΤΟΥ ΧΤΕΣ Ο Ε π ιτ ά φ ιο ς και η π ερ ιφ ορ ά του στο Σ α να τό ρ ιο Ιούνιος του 1941. Η γερμανική μπότα χτυπούσε βαριά και πεισματικά, εκπληρώνοντας την κατακτητική μανία του Αδόλφου Χίτλερ, ο οποίος επιθυμούσε να γί νει κυρίαρχος του κόσμου. Το παρανοϊκό του όνειρο αιματοκύλισε την οικουμένη και καταρράκωσε την αν θρώπινη αξιοπρέπεια. Από τη λίστα του κατακτητή δεν έλειψε και η πανέμορφη, καταπράσινη Ουκρανία. Στις 6 Ιουνίου του 1941 η ουκρανικής καταγωγής Όλγα Σολόμκο, μαζί με εκατοντάδες νέους και νέες της πατρίδας της, ήρθε με εντολή των Γερμανών και εγκαταστάθηκε σ’ ένα παλιό εργοστάσιο στην Αυ στρία μέχρι την απελευθέρωση. Στο εργοστάσιο αυ τό, όπου δούλευε, ήταν και πολλοί Έλληνες, αιχμά λωτοι των Γερμανών, που τους είχαν φέρει από τη Λήμνο. Εκεί γνωρίστηκε με το μακαρίτη σήμερα άνδρα της, τον Απόστολο Χαδούλη, πατέρα του αγαπη μένου μου φίλου Γιάννη, ο οποίος γεννήθηκε σε νο σοκομείο της Βουδαπέστης τον Αύγουστο του 1945. Οικογενειακούς ήρθαν στην Ελλάδα το 1947. Στη Μυτιλήνη έγινε η γνωριμία με το μακαρίτη σήμερα γιατρό πνευμονολόγο και διευθυντή του Θεραπευτη ρίου «η Υγεία», δηλαδή του Σανατορίου, Ευστράτιο Αντωνίου. Αυτός είναι εκείνος που τη διόρισε τότε νοσηλεύτρια στο ίδρυμα, στο οποίο υπήρχαν πολλοί άρρωστοι που έπασχαν από φυματίωση. Μια Ουκρανή λοιπόν ήρθε στην Αγιάσο, πριν από εξήντα περίπου χρόνια. Μια άγνωστη, στο πουθενά, η Όλγα Σολόμκο, καταγόμενη από ένα νομό της πα τρίδας της, διακόσια χιλιόμετρα μακριά από το Τσέρνομπιλ.
Σ ’ ένα άγνωστο, ορεινό, πευκόφυτο και απομα κρυσμένο μέρος της Αγιάσου, ήταν το Θεραπευτήριον «η Υγεία». Εδώ ακούραστοι και αγνοί άνθρω ποι προσπαθούσαν ν ’ ανακουφίσουν τους ασθενείς, έστω και με τα λιγοστά μέσα που διέθεταν. Εδώ και η λεβεντογυναίκα, με τις ξανθές κοτσίδες, η Όλγα, έ δωσε, μαζί και με όλο το προσωπικό, τον καλύτερο ε αυτό της. Το αγάπησε το ίδρυμα και στάθηκε ακού ραστη και στοργική σαν τη Φλόρανς Νί^ΐιΐίη^αΐο, τη μεγάλη Αγγλίδα νοσοκόμα και ανθρωπίστρια. Πότε πότε το Γυμνάσιό μας έκανε εκδρομές στο Σανατόριο, όπου επικρατούσε απόλυτη ησυχία και ά ψογη καθαριότητα σ’ όλους τους χώρους. Εντύπωση έκαναν οι τεράστιες μπιγκόνιες στον προθάλαμο, που τις περυτοιόταν η Όλγα και που έφταναν σχεδόν έως την οροφή. Μαζί με όλα που ανέφερα, μεγάλο ενδιαφέρον εί χε και ο στολισμός του Επιταφίου τη Μεγάλη Εβδο μάδα. Όταν το προσωπικό είχε ελεύθερες ώρες, ξεχυ νόταν στην καταπράσινη ολάνθιστη περιοχή, γύρω α πό το Σανατόριο, και μέσα σε πανέρες, μάζευε πρασι νάδα και σαλέπια, σε χρώμα κρεμ και μαβί. Ακόμη μάζευαν πολλά «απυραθέλια», που ήταν τότες πολλά. Καθώς με πληροφόρησε η Όλγα, ο Επιτάφιος δεν είχε πλουμίδια και σκαλίσματα, αλλά ήταν ένας ξύλι νος σκελετός, που τον περιτύλιγαν με πλούσια πρασι νάδα, που τη στερέωναν επάνω ως βάση. Μετά έδεναν τα σαλέπια, μπουκετάκια μπουκετάκια, χωριστά τα κρεμ από τα μαβιά. Άρχιζαν να τα δένουν με ιδιαίτε ρη προσοχή πάνω στην πρασινάδα του Επιταφίου, σε ωραίους χρωματικούς σχηματισμούς. Στόλιζαν με τον Στιγμιότυπο από την τελετή κήδευσης του Χριστού κατά τη Μ. Παρασκευή και το ειδικό κουβούκλιο του Θεραπευτηρίου «η Υγεία» Λέσβου (Σανατορίου). Λιακρίνονται ο αρχιερατικός ε πίτροπος Αγιάσου Νικόλαος Πα πουτσέλης και ο διάκονος Γιάννης Παπαδόπουλος (αριστερά), καθώς και οι ιεροψάλτες Προκό πιος Λιγέλης (με μαύρο κοστού μι) και Ευστράτιος Βάλεσης (γυ ρισμένος), στην πόρτα η προϊσταμένη Καλλιόπη Χριστόφα Παραμυθέλη και στη γωνία η α δερφή Όλγα Χαδούλη-Σολόμκο. (Τη φωτογραφία παραχώρησε η Όλγα Χαδούλη-Σολόμκο)
ίδιο τρόπο και το σταυρό στον τρούλο του Επιταφίου και μετά είχαν υπομονή να περάσουν τα «απυραθέλια» με τη βελόνα στην κλωστή. Έτσι έκαναν μαργαριτένιες γιρλάντες και τις κρεμούσαν στις τέσσερις πλευρές του Επιταφίου, από τη μια γωνία στην άλλη, σαν κολιέ. Επίσης γέμιζαν κι ένα πανεράκι με «απυραθέλια», με τις κεφαλές τους, για να ράνει ο δεσπό της τον Επιτάφιο. Μέσα στο κενοτάφιο έστρωναν το ιερό ύφασμα με την αναπαράσταση της ταφής του Κυ ρίου και επάνω σκορπούσαν πάλι «απυραθέλια». Ο στολισμός, ανάλογα και με τον καιρό, γινόταν στην τραπεζαρία του ιδρύματος, ένα χώρο ανάμεσα στον πρώτο και στο δεύτερο όροφο, μπροστά στο τζάκι. Πριν από μέρες ο ψάλτης της Αγίας Τριάδας, ο Δημήτρης (Μητσέλ’) ο Χαδεμένος, ανέβαινε στο Σα νατόριο, έκανε πρόβες και ετοίμαζε τη χορωδία που θα έψελνε τα εγκώμια. Τη Μεγάλη Παρασκευή ερχόταν ο Δεσπότης και οι ιερείς από τους ναούς της Παναγίας και της Αγίας Τριάδας, καθώς και οι ψάλτες και πολύς κόσμος. Η ομορφιά δεν περιγράφεται. Έψελναν τα εγκώμια και γινόταν η περιφορά του Επιταφίου στους διαδρό μους του ιδρύματος. Αναγάλλιαζε η ψυχή των αρρώ στων και η δύναμη της πίστης για την Ανάσταση του Χριστού μας απάλυνε το δικό τους πόνο και φού ντωνε η ελπίδα για την ίασή τους. Σήμερα η φίλη μου, η αγαπημένη κυρία Όλγα, θυ μάται στα 83 της χρόνια, τις μοναδικές αυτές στιγμές της ζωής της. Θυμάται τον ακούραστο και πανέξυπνο πνευμονολόγο, το διευθυντή Αντωνίου, τους συνα δέλφους της στα δύσκολα χρόνια που ήταν νοσηλεύτρια εκεί, και δακρύζει, για λίγο. Κοντά σ’ αυτούς μπορούμε να θυμηθούμε τον ευγενέστατο γιατρό Θε όφιλο Σάκκη, που ο γιος του Δημήτριος είναι αφροδισιολόγος-δερματολόγος στο Συγγρού, τη Μαρία και το μηχανικό Μανόλη Παρά, το μάγειρα Λέσβανδρο Γελαγώτη, την Καλλιόπη Χριστόφα Παραμυθέλη ως προϊσταμένη, στο γραφείο το Στέλιο Καραφύλλη (Πρίνο) και άλλους. Η Όλγα αγάπησε την Αγιάσο και την Ελλάδα, την εκκλησία και το Θεό. Ανέπαφη από κακίες και έχθρες, είναι μια Ελληνίδα ουκρανικής καταγωγής, η οποία σέβεται τις παραδόσεις της Ελλάδας και της Ουκρανίας. Η Ορθοδοξία είναι στα πιστεύω της και η παρέα της γαληνεύει και ευχαριστεί. Μόνη της έμα θε να γράφει και να διαβάζει και τα τελευταία χρόνια επισκέπτεται τακτικά την Ουκρανία, τον τόπο όπου γεννήθηκε, γιατί είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ψυχήζ της. Μυτιλήνη, 1.5.2004
ΜΥΡΣΙΝΗ ΒΑΜΒΑΚΑ-ΧΟΥΤΖΑΙΟΥ
ΦΩΤΟΣΚΙΕΣ
Ο Παλαιοκηπιανός Ερμόλαος Γεωργίου Ιατρού (Ζαμάνιας) με τη σύζυγό του Εριφύλη Γρηγορίου Βουσβούνη, Αγιασώτισσα από την πλευρά της μητέρας της Πουλχερίας Σαββιάδου. (Από τη συλλογή Γιάννη Χατζηβασιλείου)
Ο ηθογράφος Αντώνης Μηνάς με τις ερασιτέχνισσες του Αναγνωστηρίου, Αικατερίνη Βουρλή (αριστερά) και Μυρσίνη Κουτσκουδή. Παρασκηνιακό στιγμιότυ πο απο την παράσταση της οπερέτας του Ν. Χατζηα ποστόλου «Η γυναίκα του δρόμου» (1970).
ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΡΙΟ «Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ» ΑΓΙΑΣΟΥ Π λούσιος ο πνευματοκαλλιτεχνικός αμητός του 2004 Τ ο Αναγνωστήριο «η Ανάπτυξη» Αγιάσου συνέ χισε δυναμικά και κατά το προηγούμενο έτος, το εκα τοστό δέκατο της επωφελούς ιστορικής του διαδρο μής, την πνευματοκαλλιτεχνική του πορεία. Θεωρώ ντας χρέος να κάνουμε ευρύτερα γνωστό το συντελούμενο σε όλους τους τομείς αξιόλογο έργο, δημοσι εύουμε στη συνέχεια την Έκθεση των Πεπραγμένων, η οποία ανακοινώθηκε, κατά τη Γενική Συνέλευση της 6.1.2005, από το θερμουργό Πρόεδρο του Πνευματι κού Κέντρου ΚΛΕΑΝΘΗ ΚΟΡΟΜΗΛΑ και μας προωθήθηκε από τον ακούραστο συνεργάτη μας ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΚΟΥΤΣΚΟΥΔΗ. Δέον να σημειωθεί ότι παραβρέθηκαν ο σεβ. μητροπολίτης Κορυτσάς και Αυλώνος Χριστόδουλος, ο βουλευτής Λέσβου Γιάν νης Θεοδοσιάδης-Γιαννέλης, ο δήμαρχος Αγιάσου Χρύσανθος Χατζηπαναγιώτης, καθώς και πολλοί ε ταίροι και εκλεκτοί φίλοι του Αναγνωστηρίου. ΓΙΑΝΧΑΤΖ Σεβασμιότατε, Κύριε βουλευτά, Κύριε δήμαρχε, Κυρίες και κύριοι, Μέλη και φίλοι του Αναγνωστηρίου, είναι για μας κολακευτικό το γεγονός, αλλά ταυτό χρονα και δυσβάσταχτο το βάρος της ευθύνης μας
ως Διοικητικού Συμβουλίου, που με τη συμπλήρω ση, το 2004, εκατό δέκα χρόνων από την ίδρυση του Αναγνωστηρίου μας, με τη γνωστή σε όλους πορεία του στον καλλιτεχνικό, κοινωνικό και εθνικό το μέα, έλαχε εμείς να διοικούμε τα πράγματα και αυ τή τη στιγμή να εκθέτουμε τα Πεπραγμένα του 2004 και να προτείνουμε τις δράσεις και κατευθύνσεις του ανατέλλοντος 2005. Ευχόμαστε να είναι το 2005 για όλους μας καλύτερο από το 2004, γεμάτο υγεία, χαρά, ειρήνη και πρόοδο. Για το Αναγνωστήριο είμαστε αισιόδοξοι. Και έ χουμε λόγο να είμαστε αισιόδοξοι, γιατί με τη βοή θεια του Θεού, εδώ και επτά συναπτά έτη, με την ευ καιρία της κοπής της βασιλόπιτας στην Ετήσια Γε νική Συνέλευση, θέτουμε στόχους υψηλούς και τους ξεπερνούμε. Οι στόχοι που βάλαμε το 2004 υλοποι ήθηκαν σχεδόν στο σύνολό τους. Πέρυσι, τέτοιες μέρες, εκθέτοντας τα Πεπραγμένα, χαρακτηρίσαμε το 2003 παραγωγικό και σημαντικό. Τα ίδια μπορώ να πω και για το 2004. Το Αναγνωστήριο, με τη δυναμική που του δώ σαμε το 2003, πάντοτε προσαρμοζόμενοι στο πνεύ μα της εποχής μας και στις σύγχρονες απαιτήσεις του μέλλοντος, κατάφερε: • Να διατηρήσει, έστω και περικομμένη, την πά για χρηματοδότηση από το Υπουργείο Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής, με την είσπραξη 30.000 €.
Β ' Συνάντηση Παραδοσια κών Μουσικοχορεντικών Σχη μάτων Δέσβον. Το συγκρότη μα των παλαιών μουσικών της Λέσβου με μέλη του χο ρευτικού τμήματος του Εκπο λιτιστικού Θεατρικού Ομίλου Καλλονής (ΕΘΟΚ). (Τρίτη, 3.8.2004, Πλατεία Λε ωφορείων).
• Να διοργανώσει με μεγάλη επιτυχία τη 2η Συ νάντηση Παραδοσιακών Μουσικοχορευτικών Σχη μάτων Λέσβου. • Να υλοποιεί και να ολοκληρώνει δυο Προ γράμματα ύψους 130.000 €, για την προβολή και τη διάσωση του λαϊκού μας πολιτισμού, αλλά και του φυσικού περιβάλλοντος του χωριού μας. • Να αναπτύξουμε όλους τους τομείς των πολι τιστικών μας δραστηριοτήτων, με την ενεργοποίηση των περισσοτέρων, απανταχού της γης, Αγιασω τών. Σ ’ αυτό το σημείο, προτού εκθέσω τα όσα έγιναν και τα όσα σκεφτόμαστε να κάνουμε, θεωρούμε ε πιβεβλημένο να ευχαριστήσουμε όλους τους συνερ γάτες, τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου, τους ε ρασιτέχνες, μικρούς και μεγάλους, τους ηθοποιούς, τους χορευτές, τους μουσικούς, τους χορωδούς, τους επικεφαλής τμημάτων, τους δασκάλους. Συγκινητική είναι η προθυμία και των ξενιτεμέ νων Αγιασωτών να βοηθήσουν ανιδιοτελούς. Νιώ θουν περήφανοι και αυτοί για το Αναγνωστήριο και το στηρίζουν ηθικά και υλικά σε κάθε περίπτωση. Υποχρέωσή μας είναι να εκφράσουμε ιδιαίτερα ευχαριστίες στους Αγιασώτες της Αθήνας και μέλη του Αναγνωστηρίου: Γιάννη Χατζηβασιλείου, Δη μήτρη Πράτσο, Στρατή Χατζηκωνσταντή, Τάκη Τζί νη, Τάκη Γλεζέλη, Σωτήρη Βουνάτσο, Χρίστο Μ αϊ στρέλη. Πολλές ευχαριστίες οφείλονται και στους Αγιασώτες της Μυτιλήνης: Ηρακλή Κουντουρέλη, Θεόφραστο Γέρου, Σταυρούλα Στέφου, Στέλιο Μα στραντωνά, Παναγιώτη Σκορδά, Γιώργο Π απαπορ φυρίου, Αντώνη Βάλεση, Όμηρο Κοντούλη κ.ά. Όσο πιο σύντομα μπορώ, θα αναφερθώ στα Πε πραγμένα του 2004 και στον Προγραμματισμό του 2005.
ΤΟ Μ ΕΑΣ Π Α ΡΑ ΓΩ ΓΗ Σ ΚΑΙ Δ ΙΑ Χ Ε ΙΡ ΙΣ Η Σ Π Ο Λ ΙΤ ΙΣ Τ ΙΚ Ο Υ ΕΡΓΟΥ Σ ’ αυτόν τον τομέα υπάγονται τα Μουσικά, Χορευτικά, Θεατρικά, Χορωδιακά Τμήματα, καθώς και το Τμήμα Τιμητικών Εκδηλώσεων. Παρέχουμε αντίστοιχη παιδεία σε μικρούς και σε μεγάλους και προβάλουμε προς τα έξω το Αναγνωστήριο και την Αγιάσο. • Πέρυσι, στις 3 Ιανουάριου, πραγματοποιήσαμε τη Γενική Συνέλευση, κόψαμε τη βασιλόπιτα με τις ευλογίες του σεβασμιότατου και ακολούθησε μουσι-
κοχορευτική εκδήλωση με την Παραδοσιακή Κομπα νία και τα Χορευτικά των Παιδιών και των Νέων. • Στις 21 Φεβρουαρίου, το Σάββατο της Απο κριάς, διοργανώσαμε με μεγάλη επιτυχία στο χώρο αυτόν εδώ ερευνητική αποκριάτικη εκδήλωση για την ενδεκαετία 1974 - 1984 και παρουσιάσαμε και το μονόπρακτο του Αντώνη Μηνά «Τα Παναθύρια». • Στις 21 Μαρτίου δόθηκε στο Θέατρό μας η πρεμιέρα της Επιθεώρησης του Αντώνη Μηνά «Ολυμπιάδα πίσω... έχει την ουρά», με μεγάλη επι τυχία και ικανοποίηση του κόσμου. • Στις 26 Απριλίου, με τη συνεργασία του Συλ λόγου Αγιασωτών Μυτιλήνης «Αγία Σιών», παρου σιάσαμε στο Δημοτικό Θέατρο Μυτιλήνης την π α ραπάνω επιθεώρηση και σκορπίσαμε το γέλιο σε Μυτιληνιούς και Αγιασώτες. • Στις 19 Μαΐου, στα πλαίσια της πρώτης φάσης Αδελφοποίησης των Δημοτικών Σχολείων Αγιάσου και «Άγιος Σάββας» του Μπροντ, λάβαμε μέρος στις εκδηλώσεις στο Μ προντ με την Παραδοσιακή Κομπανία, την Παιδική Χορωδία και τμήματα του Χορευτικού των Παιδιών. • Από τις 21 Ιουνίου έως τις 2 Ιουλίου λειτούρ γησε το Καλοκαιρινό Μουσικό Εργαστήρι για π α ι διά, με υπεύθυνη τη μουσικοπαιδαγωγό Άννα Κα ραγιάννη. Στο τέλος παρουσιάσαμε το προϊόν του σεμιναρίου, με την περίληψη παραμυθιών του Βα σίλη Αναγνώστου, με τίτλο «Παρέα με τ ’ άστρα στης μουσικής τα κάστρα». • Στις 15 Ιουλίου, σε συνεργασία με το Δήμο μας, λάβαμε μέρος στις εκδηλώσεις υποδοχής της Ολυμπιακής Φλόγας στη Μυτιλήνη, με πλούσιο μουσικοχορευτικό πρόγραμμα, με την Παραδοσια κή Κομπανία του Αναγνωστηρίου και τα Χορευτι κά των Π αιδιών και των Νέων. • Στις 22 Ιουλίου φιλοξενήσαμε και συμμετείχα με και εμείς σ’ αυτόν εδώ το χώρο στις εκδηλώσεις της δεύτερης φάσης Αδελφοποίησης των Δημοτι κών Σχολείων Αγιάσου και Μπροντ. • Στις 27 Ιουλίου παρουσιάσαμε τη δουλειά του Μουσικού Τμήματος με μια μουσική εκδήλωση πο λύ καλά οργανωμένη από τους μουσικοδιδάσκα λους Παναγιώτη Σουσαμλή, Κώστα Ζαφειρίου, Μάκη Ψαραδέλη και Νίκο Χριστιανό. Επρόκειτο για εντυπωσιακή εκδήλωση, που τη χαρήκαμε όλοι, μαζί με τα παιδιά και τους γονείς. • Στις 30 Ιουλίου βγήκαμε εκτός Αγιάσου. Περί που πενήντα άτομα μεταβήκαμε στο μακρικό Μεσότοπο, προσκεκλημένοι της Πολιτιστικής Εταιρείας Μεσοτόπου, και παρουσιάσαμε για πρώτη φορά την
αναβίωση του «Αγιασώτικου Γάμου» του Αντώνη Μηνά. Συμμετείχαν και τα τρία τμήματα του Ανα γνωστηρίου (Θεατρικό - Μουσικό - Χορευτικό). Οι φίλοι μας Μεσοτοπίτες το ευχαριστήθηκαν και μας φιλοξένησαν με τη γνωστή ζεστασιά τους. Από τις 3 μέχρι τις 13 Αυγούστου διοργανώθη κε η 2η Συνάντηση Παραδοσιακών Μουσικοχορευτικών Σχημάτων Λέσβου, υπό την αιγίδα του Υπουργείου Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής και με την οικονομική ενίσχυση της Νομαρχίας και του Δήμου μας. Την κύρια ευθύνη της Συνάντησης είχε ο Προκόπης Μαϊστρέλης. Δέον να σημειωθεί ότι ε φέτος φιλοξενήσαμε με τη χορηγία της Νομαρχίας και σχήματα από τη Λήμνο. Αναλυτικά: • Στις 3 Αυγούστου παρουσιάσαμε το συγκρότη μα των παλαιών μουσικών της Λέσβου, μαζί με το χορευτικό του Εκπολιτιστικού Θεατρικού Ομίλου Καλλονής (ΕΘΟΚ). • Στις 4 Αυγούστου φιλοξενήσαμε το «Νέον Λαϊκόν Συγκρότημα Μεσοτόπου» και τα χορευτικά της Πολιτιστικής Εταιρείας Μεσοτόπου και του Συλλόγου Μ εσοτοπιτών Αθήνας «η Αναγέννηση» (Γλεντιστάδες). • Στις 7 Αυγούστου αναβιώσαμε τον «Αγιασώτι κο Γάμο» του Αντώνη Μηνά, με τη συμμετοχή όλων των τμημάτων (Χορευτικών - Θεατρικών - Μουσι κών). Η πολύ πετυχημένη αυτή παράσταση ήταν α φιερωμένη στον αείμνηστο Πάνο Πράτσο, με την ευκαιρία της συμπλήρωσης δυο χρόνων από το θά νατό του. • Στις 9 Αυγούστου το μουσικό συγκρότημα «Αι-
γαιοπελαγίτες» αναβίωσε με μεγάλη επιτυχία την παραδοσιακή κομπανία των φυσερών. • Στις 11 Αυγούστου οι χορευτές του Παραρτή ματος Λήμνου του Λυκείου Ελληνίδων, καθώς και Λήμνιοι μουσικοί, μας χάρισαν μια πρωτόγνωρη βραδιά με παραδοσιακούς χορούς και σκοπούς της Λήμνου. • Στις 12 Αυγούστου έκλεισε η αυλαία της 2ης Συνάντησης με το μουσικό ερευνητικό σχήμα (Άννας Καραγιάννη, Γιώτας Μιχαλέλη, Μάριου Παπαδέα, Γιάννας Μαϊστρέλη), σε μια αναδρομή στους σκοπούς και τα τραγούδια της Μικρασίας, που έχουν σχέση και με τα λεσβιακά παραδοσιακά τραγούδια. Η επιτυχία της 2ης Συνάντησης μας δίνει φτερά για την καλύτερη οργάνωση της 3ης για εφέτος και αναζητούμε τρόπους και εξεύρεση πόρων, για να γίνει πλουσιότερη και καλύτερη. • Ο Αύγουστος τέλειωσε μ’ ένα ταξίδι στη Λή μνο. Στις 31 Αυγούστου η Παραδοσιακή Κομπανία και η Παιδική Χορωδία του Αναγνωστηρίου, μαζί με τη Βυζαντινή Χορωδία «Αγία Σιών» της Μυτιλή νης και τη Χορωδία Λισβορίου, ταξίδεψαν στη Λή μνο και συμμετείχαν σε δυο εκδηλώσεις Μικρασια τικής Μνήμης που διοργάνωσε η Νομαρχία Λέσβου. • Στις 12 Σεπτεμβρίου, σε συνεργασία με το Σύλ λογο Αγιασωτών Μυτιλήνης «Αγία Σιών», τιμήσα με τον άλλοτε «πρεσβευτή» της Αγιάσου στη Μ υτι λήνη Δημήτριο Τσέγκο, στα πλαίσια Εκδηλώσεων Μνήμης, με την τέλεση μνημόσυνου, χοροστατούντος του σεβ. μητροπολίτη Μυτιλήνης Ιάκωβου, και
Β Συνάντηση Παραδοσιακών Μουσικοχορευτικών Σχημά των Αέσβου. Το «Νέον Ααϊκόν Συγκρότημα Μεσοτόπου» και τα χορευτικά της Πολιτι στικής Εταιρείας Μεσοτόπου και του Συλλόγου Μεσοτοπι τών της Αθήνας «η Αναγέννη ση» («Γλεντιστάδες»). (Τετάρ τη, 4.8.2004, Πλατεία Αεωφορείων).
με την έκθεση φωτογραφίας και πραγματοποίηση ο μιλίας από τη φιλόλογο Βασιλική Κουρβανιού. • Στις 12 Δεκεμβρίου λάβαμε μέρος στις εκδηλώ σεις που οργάνωσε ο Δήμος μας για τη Γιορτή του Κάστανου, με το Χορευτικό και Μουσικό Τμήμα του Αναγνωστηρίου. Το 2004 έκλεισε με τη συμμετοχή της Παιδικής Χορωδίας στην εκδήλωση του Ιερού Προσκυνήμα τος στο Δημοτικό Θέατρο Μυτιλήνης στις 19 Δε κεμβρίου, με βυζαντινούς ύμνους και με παραδο σιακά κάλαντα. Κλείνοντας την αναφορά μου στον τομέα αυτό, θέλω να επισημάνω πως πάντοτε επιδιώκουμε τη συνεργασία με άλλους φορείς, για να παρουσιά σουμε κάτι συνολικότερο και ευρύτερο. Ιδιαίτερα το 2004 βοηθήσαμε παντοιοτρόπως το Δημοτικό Σχολείο Αγιάσου σε όλες τις εκδηλώσεις του, όπως στην υλοποίηση του Εκπαιδευτικού Προγράμματος «Πάμε Σινεμά», στις εκδηλώσεις Αδελφοποίησης των Δημοτικών Σχολείων Αγιάσου και Μπροντ και στις ηχογραφήσεις του μουσικού Ό ϋ από τις εκδη λώσεις αυτές.
Μ Ο Υ Σ Ε ΙΟ - Π ΙΝ Α Κ Ο Θ Η Κ Η Β ΙΒ Λ ΙΟ Θ Η Κ Η ΙΝΤΕΚΝΕΤ Κ Α Φ Ε - Κ Α Σ Τ Ε Λ Ι Κ α ι το 2004, για τέταρτη συνεχόμενη χρονιά, υ πολειτούργησε το Μουσείο-Πινακοθήκη για το γνω στό λόγο της αδυναμίας πρόσβασης στους επισκέ πτες τους μήνες κατά τους οποίους έρχεται ο πολύς ο κόσμος. Λειτουργεί όμως ευκαιριακά σε επισκέ πτες που το ζητούν. Ελπίζουμε πως εφέτος θα ολο κληρωθούν οι εργασίες διαμόρφωσης της πλατείας και θα το λειτουργήσουμε το καλοκαίρι. Παράλλη λα έχουμε υποβάλει μέσω του Δήμου μας πρόταση να ενταχθούμε σε Πρόγραμμα της Περιφέρειας Βο ρείου Αιγαίου για τη δημιουργία στον ισόγειο χώρο Θεματικού Μουσείου. Απαιτούνται όμως μουσειολογικές και μουσειογραφικές μελέτες από ειδικούς. Τρέχουμε να βρούμε και την απαιτούμενη χρηματο δότηση για τη σύνταξη των μελετών. Ελπίζουμε!
Η Βιβλιοθήκη μας μετά την ηλεκτρονική βιβλιοταξινόμηση είναι πλέον λειτουργική και συνεχώς ε μπλουτίζεται. Βρισκόμαστε στο στάδιο της υλοποίη σης του προπέρσινου μας στόχου για την είσοδό της στο Διαδίκτυο μέσα από τα Ολοκληρωμένα Προ
γράμματα Ανάπτυξης Αγροτικού Χώρου (ΟΠΑΑΧ). Απαιτείται όμως καινούριο πρόγραμμα ΑΒΕΚΤ και νέα ηλεκτρονική υποστήριξη. Προσπαθούμε να τα ε ξασφαλίσουμε δωρεάν ή με το μικρότερο κόστος. Εφέτος θα προχωρήσουμε στην προμήθεια σύγ χρονων βιβλίων, κυρίως για παιδιά και νέους, και στη βιβλιοδεσία παλαιών βιβλίων που χρειάζονται συντήρηση. Για το σκοπό αυτό έχουμε στο Ταμείο μας 3.000 €. Μ έ χ ρ ι τον Ιούλιο το Ιηΐοπιοΐ; Καφέ λειτουρ γούσε ως Σχολή Πληροφορικής του Στρατή Ζου μπουλή, με ενοικίαση του χώρου και των μηχανη μάτων. Από τον Αύγουστο όμως σταμάτησε τη λει τουργία της η Σχολή και παραμένει κλειστό. Χρεια ζόμαστε και τις δικές σας προτάσεις για την καλύ τερη και ωφελιμότερη αξιοποίηση αυτής της αίθου σας και του ηλεκτρονικού της εξοπλισμού. Ψ ά χ ν ο υ μ ε τρόπους καλύτερης οργάνωσης του Κινηματογράφου, για τις προβολές για την ψυχα γωγία των παιδιώ ν μας, αλλά γιατί όχι και των με γαλύτερων. Γι’ αυτό, για μια ακόμα φορά, ζητάμε και τη βοήθεια των γονιών, να γίνει τριμελής επι τροπή και να επιβλέπει κατά την προβολή. Επανα λαμβάνουμε την έκκλησή μας να ενδιαφερθούν και οι μεγαλύτεροι που αγαπούν τον κινηματογράφο και να μας συνδράμουν να λειτουργήσουμε αυτό το χώρο. Πρέπει να γίνει αντιληπτό πω ς χωρίς τη συν δρομή και δραστηριοποίηση περισσότερων το Δ ιοι κητικό Συμβούλιο δεν επαρκεί να φέρει σε πέρας ό λες τις δράσεις. Επιβάλλεται να βοηθήσετε και ε σείς, όπου μπορείτε και όσο μπορείτε. Ο π ω ς κάθε χρόνο, έτσι και το 2004 συντηρήσαμε τους χώρους και τις εγκαταστάσεις στο Καστέλι. Ο Προκόπης Κουτσκουδής μάλιστα έκαμε δωρεάν τις η λεκτρικές εγκαταστάσεις στο εκκλησάκι και στους άλ λους χώρους, οπότε μαζί με την ηλεκτροδότηση του δρόμου είναι επισκέψιμο και τη νύχτα με όλους τους κινδύνους που ενέχει μια τέτοια περιοχή αφύλακτη. Είναι χρέος όλων μας να προστατεύσουμε με κάθε τρόπο τη βιτρίνα του χωριού μας, γιατί κάθε χρόνο λεηλατείται η περιοχή. Δυστυχώς, ο χώρος δεν είναι δυνατόν να αστυνομευθεί, οπότε κάποιοι -π ο ιο ι δεν ξέρουμε- προξενούν ζημιές. (Η συνέχεια και το τέλος στο επόμενο)
ΚΛΕΑΝΘΗΣ ΚΟΡΟΜΗΛΑΣ
ΑΠΟ ΤΟ «ΖΑΪΡΑΤ» ΣΤΗΝ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΤΗΣ ΑΓΡΟΦΥΑΑΚΗΣ Ο πραγματογνώμονας - εκτιμητής Νικόλαος Σκλεπάρης αφηγείται... Σ τ ι ς 16.8.2003, στην Αγιάσο, είχα την ευκαι ρία και τη χαρά να πάρω συνέντευξη από το θείο μου Νικόλαο Γεωργίου Σκλεπάρη, ο οποίος υπη ρέτησε ως πραγματογνώμονας - εκτιμητής από το 1948 ως το 1985. Οι θεσμοί «Ζαϊράτ» (τουρκ. ζίτααΐ = γεωργία), που ήταν επί Τουρκοκρατίας και λίγο αργότερα Αγροτικό Συμβούλιο, καθώς και η μετέπειτα Αγροφυλακή, όντας στις μέρες μας καταργημένοι ή μεταλλαγμένοι ή υπολειτουργούντες, παρουσιάζουν ιδιαίτερο ιστορικό ενδιαφέρον. Η Αγιάσος ως κατεξοχήν αγροτικό χωριό υπηρετήθηκε από τους παραπάνω θε σμούς και οι μνήμες είναι ακόμη έντονες στους κατοίκους, κυρίως όμως στους ηλικιωμένους. ΓΙΑΝΝΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
«Το “Ζαϊράτ” ήταν ένα Συμβούλιο που ρύθμιζε τα αγροτικά ζητήματα. Οι εκλογές για την ανάδειξη των μελών του γίνονταν κάθε τέσσερα χρόνια. Το «Ζαϊράτ» ίσχυσε μέχρι το 1938, οπότε ανέλαβε η Αγροφυλακή και διορίστηκαν αγρονόμοι. Γινόταν με γάλος αγώνας των κομμάτων για το ποιος θα πάρει την προεδρία του Αγροτικού Συμβουλίου. Υπήρχαν συνδυασμοί του Λαϊκού Κόμματος και του Κόμμα τος των Φιλελευθέρων. Στον πρώτο συνδυασμό πρω τοστατούσαν ο Δημήτριος Πράτσος και ο Χριστόφας Στεφάνου, που τους αποκαλούσαν «Λιουντάρια». Μαζί τους ήταν ο Γρηγόριος Τσουκαρέλης, ο Χαρά λαμπος Δούκαρος, ο Βασίλειος Χατζηλεωνίδας, ο Γιάννης Ακριβλέλης, ο μεσίτης Δούκας Μαϊστρέλης, πατέρας του Μπιτού, και άλλοι. Αυτοί ήταν της άλ λοτε δεξιάς. Στην παράταξη του Κόμματος των Φιλε λευθέρων, των Βενιζελικών, πρωτοστατούσε ο Ευ στράτιος Καπάτος. Συνεργάτες του ήταν ο Ευστρά τιος Μιχαήλ Κουτσαχειλέλης, ο Γρηγόριος Ξανθός, ο καφετζής Ευστράτιος Σιμέλης (Σ’νάν’), ο σιδεράς Ευ στράτιος Κουτσκουδής και άλλοι. Σ ’ αυτή την παρά ταξη έκλινε και ο πατέρας μου Γεώργιος Σκλεπάρης, που ήταν μπακάλης και που έκανε πραγματογνώμο νας. Άλλη ισχυρή παράταξη ήταν αυτή, στην οποία πρωτοστατούσαν ο Θεμιστοκλής Μακαρώνης, ο α δερφός του Βασίλειος, καθώς και ο Γεώργιος Αλεντάς. Ο Θεμιστοκλής βγήκε πολλές φορές πρόεδρος του «Ζαϊράτ». Με το «Ζαϊράτ» καταγινόταν και ο
Ο παντοπώλης-πραγματογνώμονας Γεώργιος Ευστρατί ου Σκλεπάρης (1873 - 1953) και η σύζυγός του Ρήγαινα Ευστρατίου Κυπρίου (1884 - 1961), το έτος 1906.
Γιάννης Παπαθεοφράστου (Παπάφραχτ’ς). Υπήρχαν και άλλοι διεκδικητές, αλλά δεν είχαν ρεύμα. Από τις εκλογές των κτηματιών έβγαιναν ο πρόε δρος και τα μέλη του Συμβουλίου. Οι αρμοδιότητές τους ήταν διάφορες. Συνεδρίαζαν και αποφάσιζαν για πολλά. Διόριζαν αγροφύλακες (μπιχτσήδις), πραγματογνώμονες, εκτιμητές, καθώς και εισπράκτορες του φόρου. Καθόριζαν το χρονικό διάστημα, κα τά το οποίο τα ζώα, τα υποζύγια, αλλά και τα πρόβα τα, θα τα άφηναν στο «μπαχάρ». Έφτιαχναν ή επι διόρθωναν δρόμους. Την Πατωμένη, που ξεκινούσε από το Σταυρί και έφτανε στην Καρύνη, τη συντη ρούσε κυρίως ο Καπάτος. Άκουγαν τα λογής λογής παράπονα και ικανοποιούσαν τα δίκαια αιτήματα. Ενεργούσαν μετρήσεις κτημάτων για δικαιότερη κα τανομή των αγροφυλακτικών (μπιχτσιδιάτ’κων). Η μέτρηση γινόταν πρακτικά, με «κορδέλα» ή με σχοινί που είχε κόμπους. Δεν έλειπαν, βέβαια, και οι παρεμ βάσεις, με σκοπό να μη μετρηθεί πολύ το κτήμα. Προ γραμμάτιζαν τα «νιμπέτια», για να μπορούν να ποτί ζουν όλοι τα κτήματά τους. Ακόμη όριζαν τις αγρο ζημίες. Ιδιαίτερη σημασία είχε και η απογραφή των κτημάτων, έστω και αν γινόταν με τρόπο απλό και ε-
μπειρικό. Όλα ήταν γραμμένα σε τεφτέρια. Όπως ή ταν φυσικό, γίνονταν συχνά τροποποιήσεις, μια και πραγματοποιούνταν αγοραπωλησίες και άλλες δικαιοπραξίες. Το κτηματολόγιο αυτό, βάσει του οποίου έ βγαιναν οι φόροι, δεν ήταν ούτε ακριβές ούτε δίκαιο. Ως αγροφύλακες υπηρέτησαν πολλοί και ήταν σε ό λη την περιφέρεια καμιά τριανταριά. Κάθε χωριό είχε τους δικούς του, οι οποίοι κατά καιρούς παρουσίαζαν αυξομείωση, ανάλογα με τις ανάγκες. Συνήθως είχαν η Αγιάσος δέκα, ο Ασώματος δυο, τα Κεραμιά δυο, το Ίππειος τέσσερις, το Κάτω Τρίτος τρεις, οι Λάμπου Μύλοι δυο και η Σκούντα δυο. Από τους Αγιασώτες έρ χονται στη μνήμη μου οι παρακάτω: Αντώνιος Δημέλης, Φρατζέσκος Χατζηχρυσάφης, Γιάννης Μολυβιάτης, με τέπειτα μοναχός με το όνομα Ιγνάτιος, Παναγιώτης Δα ρέλης, Δημήτριος Χρυσάφης (Μπαγνέζος), Θεόδωρος Σαρμουσάκης (Ψ’ταλού), Μιχαήλ Μαϊστρέλης (Μαρούλα), Γιάννης Λαλάς (Ζιμπικούδ’) και οι γιοι του Πα ναγιώτης και Στέλιος, Βασίλειος Δημητρίου Μαϊστρέ λης, αργότερα νεωκόρος, Λευτέρης Καζαντζής (Καρακάσης), Αριστής Μουτζουρέλης (Λαγός), Κώστας Πα νάγης, καθώς και τ ’ αδέρφια Κώστας και Παναγιώτης Ψαρρός (Χαντράλια). Αγρονόμοι διατέλεσαν ο Τάσος Σαρηγιάννης, που παντρεύτηκε την Αγιασώτισσα Καλ λιόπη Π ιτιά, ο Κωνσταντίνος Πανάγος, που είχε δώσει εντολή να φορούν στο δρόμο φίμωτρα και οι κατσίκες, ο Γεώργιος Καμπάς, που ήταν ένας από τους καλύτε ρους, και ο Δημήτριος Χατζηχρίστος, που υπηρέτησε ε πί Χούντας. Αρχιφύλακας, «μπασμπιχτσής», ήταν ο Πάνος Πολυπάθου (Μπούμπας). Γραμματείς του Αγρονομείου έκαναν ο Αθανάσιος Διαμαντής, ο Προκόπιος Χατζηφώτης (Λανάρ’) και άλλοι. Εδώ θα έπρεπε να μνημονεύσουμε και τον ειρηνοδίκη Μωυσή Ναούμ, που έμενε στο σπίτι της ξενιτεμένης στη Βραζιλία από το 1954 αδερφής μου Αλίκης, κοντά στον Απέσο. Ήταν κα
Αναμνηστική φωτογραφία έξω από το Γραφείο των Πράτσων (9.8.1952). Διακρίνονται, από αριστερά, ο έμπορος Δημήτριος Ευστρατίου Πράτσος (1878 1959), ο οποίος πρωτοστατούσε στα δρώμενα του Αγροτικού Συμβουλίου, ο γιος του Πάνος Πράτσος (1912 - 2002), ο οποίος διακρίθηκε ως πρόεδρος του Αναγνωστηρίου «η Ανάπτυξη», και ο Ασωματιανός Κώστας Ηλιογραμμένος (Κουντάρα).
λός άνθρωπος και δημοκράτης. Φεύγοντας από την Αγιάσο, λόγω προαγωγής, δεν μπόρεσε να συγκρατήσει τα δάκρυά του. Οι πραγματογνώμονες ήταν, όπως είναι φυσικό, και εκτιμητές, κυρίως προϊόντων. Εγώ διορίστηκα ως πραγματογνώμονας - εκτιμητής τον Οκτώβριο του
Αναμνηστική φωτογραφία α γροφυλάκων. Διακρίνονται, α πό αριστερά: Δημήτριος Χ α ραλαμπής (Μπαγνέζος), Πά νος Πολυπάθου (Μπούμπας), αρχιφύλακας, Ανέστης (Αρι στής) Μουτζουρέλης (Ααγός), Φραντζέσκος Χατζηχρυσάφης και Γ ιάννης Μολυβιάτης. Κα θήμενος Κωνσταντίνος Πανά γης, Παναγιώτης Ψαρός (Χαντράλης) και Ελευθέριος Κα ζαντζής (Καρακάσης). (Από τη Συλλογή Γιάννη Χατζη βασιλείου)
1948 και σταμάτησα το 1985. Αν ενδιαφερόμουνα πε ρισσότερο, θα έπαιρνα και σύνταξη από το ΙΚΑ. Οι πραγματογνώμονες είχαν τις παρακάτω αρμοδιότη τες: α) Τακτοποιούσαν τα «νιμπέτια», που ήταν σοβα ρή δουλειά, μια και έπρεπε να μετρηθούν τα κτήματα και να κατανεμηθούν δίκαια οι 168 ώρες της εβδομά δας. Ρύθμιζαν τα «νιμπέτια» σε όλα τα λαγκάδια (Λασπούδια, Πόταμα, Παγωνιά, Ντίλ’, Άντριγια). Στον Αγιο Δημήτριο η ρύθμιση γινόταν από τους ίδιους τους περιβολάρηδες. Στο Ξυλόκαστρο το νερό ήταν «καντέμι» και το εκμεταλλεύονταν, κατά κύριο λόγο, αυτοί που είχαν τα αδερφομοίρια, σε ένα από τα ο ποία ήταν η μάνα, παρ’ όλο που διαμαρτύρονταν οι κτηματίες στα Πόταμα, β) Εκτιμούσαν τα προϊόντα (κάστανα, καρύδια, μήλα, κεράσια, βύσσινα, αφα τσιά). Αυτό έγινε τρεις τέσσερις χρονιές, αλλά μετά καταργήθηκε, γιατί θεωρήθηκε άδικο. Βασικά εκτιμη τής των παραπάνω προϊόντων στην Αγιάσο ήμουνα ε γώ. Ο Δημήτριος Πιπερίτης προτίμησε την περιφέρεια Ιππείου, ενώ ο Αλέκος Πουδαράς της Σκούντας-Μυχούς. Για τις ελιές, που ήταν σε μεγάλη περιφέρεια, υ πήρχαν και άλλοι εκτιμητές. Πάντως εγώ εργάστηκα πολύ περισσότερο από όλους. Ο Αλέκος Πουδαράς, ο Δημήτριος Πιπερίτης και ο Γιάννης Παπαθεοφράστου βάσταξαν λίγα χρόνια. Είχε προταθεί και ο Γεώργιος Πλωμαριτέλης (Πασχαλιάς), αλλά δε δέχτηκε. Επίσης διορίστηκαν, με τη μεσολάβηση του Προκοπίου Χα τζηπροκοπίου (Κεφάλα), ο Χαρίλαος Κορομηλάς και ο Γρηγόριος Ασπρομάτης (Καβουριά). Οι φορολογικοί αγροτικοί κατάλογοι καταρτίζο νταν ως εξής: Στον κάμπο ως στρέμμα υπολογιζόταν ο χώρος που είχε 10-18 δέντρα και που ήταν μιας η μέρας «ζιβγάρ’». Έλεγαν ότι αυτό το κτήμα είναι μιας ημέρας, δυο, τριών κτλ. ημερών «ζιβγάρ’». Στα ορεινά μέρη υπολογιζόταν ως στρέμμα ο χώρος που είχε 25-32 δέντρα. Ο προσδιορισμός εξαρτιόταν από το είδος και από την ποιότητα των δέντρων. Υπήρ χαν, εξάλλου, μικρά και «στραβαλά» δέντρα, κυρίως λιόδεντρα, τα οποία δεν είχαν απόδοση. Αυτά τα δέ ντρα τα έλεγαν «γαδαρουπόδαρα». Τέλος, αν το κτή μα ήταν χωράφι, τότε ο υπολογισμός γινόταν «προυσαπόκου», δηλαδή κατά προσέγγιση. Αρχικά οι Αγιασώτες είχαν το δικαίωμα πραγμα τογνωμοσύνης σε όλα τα χωριά. Αργότερα όμως το δικαίωμα αυτό καταργήθηκε και έτσι κάθε κοινότητα έβγαζε τους δικούς της πραγματογνώμονες. Πρέπει να σημειώσουμε πως το έργο του πραγματογνώμονα είχε και τις δυσκολίες του. Υπήρχαν ανάποδοι ιδιο κτήτες, οι οποίοι κάποτε έφερναν εμπόδια. Ο πραγματογνώμονας δεν είχε το δικαίωμα να μπει στο κτή μα, αν δεν το επέτρεπε ο ιδιοκτήτης. Έπρεπε να έχει μαζί του όργανο της τάξεως, δηλαδή αγροφύλακα.
Ο Νικόλαος Σκλεπάρης με τη σύζυγό του Βρετανία (Βριτανέλ’) και με τα παιδιά του Φιλίτσα και Ευ στράτιο, το 1956.
Οι πραγματογνώμονες έκαναν συνήθως συμβιβα σμούς, για να μην πηγαίνουν οι υποθέσεις στο δικα στήριο. Επίσης είχαν το δικαίωμα να συγκεντρώνουν αγροφυλακτικό, «μπιχτσιδιάτ’κα». Εγώ αυτή τη δου λειά την έκανα και νωρίτερα, από το 1944-1948, προ τού διοριστώ ακόμη πραγματογνώμονας. Έκοβαν δι πλότυπα και εισέπρατταν χρήματα. Ο φόρος ήταν α νάλογος με το κτήμα που είχε ο καθένας. Αν είχε, π.χ. κτήμα στο Ίππειος, στους Λάμπου Μύλους, στη Μυ χού, πλήρωνε στο Αγροτικό Συμβούλιο του αντίστοι χου χωριού. Ένας εισέπραττε τα αγροφυλακτικό της Αγιάσου, αλλά παράλληλα οι Αγιασώτες, που είχαν κτήματα και σε γειτονικά χωριά, ήταν υποχρεωμένοι να πληρώνουν και αλλού. Εγώ είχα τον κατάλογο της Αγιάσου. Για τα άλλα χωριά, που σήμερα ανήκουν στο δήμο Ευεργέτουλα (Ασώματος, Ίππειος, Κεραμιά, Κάτω Τρίτος, Λάμπου Μύλοι, Μυχού, Σκούντα) υπήρχε άλλος κατάλογος. Εισπράκτορας των χωριών αυτών επί τρία χρόνια περίπου ήταν ο Αντώνιος Πο λυδώρου Αναστασέλης, ο οποίος μετά έγινε ταξιτζής και τα παράτησε. Τον Αναστασέλη τον διαδέχτηκε ο Παναγιώτης Βασιλάς, που θαρρώ πως ήταν από τη Μόρια. Ο τρόπος αυτός της είσπραξης αργότερα, το 1958, καταργήθηκε.
Το «Ζαϊράτ», που ονομάστηκε κατά τη γνώμη έ τσι, από τα ζα, και από την προστασία και το κουμά ντο των ζώων, είχε στα καθήκοντά του και τον καθο ρισμό των βοσκότοπων, μουραλότοπων, θρεφαρότοπων. Τα Αντριγια ήταν για τα πρόβατα. Μουλαρότοπος ήταν από τη διασταύρωση μέχρι τη Καρύνη. Η Αγιάσος είχε 300-320 μουλάρια με πληρωμή, 100-150 άλογα και φοράδες, καθώς και 200 περίπου γαϊδού ρια. Τα άφηναν στο «μπαχάρ’» από το Μάιο, ξώλαμπρα, μέχρι 10 Αυγούστου. Μετά τα σήκωναν, γιατί έκαναν ζημιές, έτρωγαν τα δέντρα, ήθελαν χλωρασιά. Έπρεπε να πληρώσει κανείς 300 δραχμές, για να α φήσει το μουλάρι του, 350 δραχμές για το άλογο και τη φοράδα του και 250 δραχμές για το γαϊδούρι του. Υπήρχαν και ορισμένοι προύχοντες που δεν πλήρω ναν. Τα γαϊδούρια, επειδή δε γίνονταν ζάπι, οι φύλα κες δεν τα ήθελαν, δεν τα έπαιρναν. Τα ζώα αυτά βόσκιζαν στις περιοχές Ρουμιού Κάμπους, Κόβιλ’, τς Χανούμ’ς του ντάμ’, Βάγις, Πιρίτουνου, Αγιους Βα σ ίλς, Κ ’θαρίστιργια, Ζέβριγια, Κουτσίνηραχ’, Κατσίν’ Λακκούδ’, Αγριλιά, Σλουψατσή, Αγριγιουπήγαδου, τ ’ Στιφανέλ’ γι Πόρτα, Μπικρή, Γλίστρα, Αθέρ’στου, Φούσα, Στινό, Μπουγιατζή, Αγριγιά, Ιλέψα, Λάτσ’, Αγιους Στυλιανός. Έφταναν μέχρι το Πρεβεντόριο και μέχρι το Ακκλησίδ’, δηλαδή το ξω κλήσι του Ταξιάρχη, στην είσοδο του χωριού Ασώμα τος, από την πλευρά της Αγιάσου. Νερό έπιναν τα ζώα στις Βάγις, στην Κόβιλ’ και στη Αγριλιά. Φύλακες των ζώων ήταν τα αδέρφια Γρηγόριος και Παναγιώτης Κολαξιζέλης (Κακέλια), ο Παναγιώ της Γρηγορίου Βέτσικας, αδερφός του Ευστρατίου Περγάμαλη (Παλαμ’δά), και ο Γρηγόριος Κακαλιός. Αυτοί πληρώνονταν από τις εισπράξεις. Ήταν υπεύ θυνοι αν τα ζώα πήγαιναν κάτω από την Καρύνη και
Αναμνηστική φωτογραφία από τη λήψη της συνέντευ ξης στις 16.8.2003, στο «πριβουλέλ’» της Καφενταρίας Αγιάσου.
Αναμνηστική φωτογραφία φίλων (Αγιάσος, 1.6.1937). Διακρίνονται, από αριστερά, ο Ευστράτιος Παναγιώτη Νουλέλης (Σφήγκα), ο πρακτικός γεωπό νος Γιάννης Γεωργίου Χατζηγιάννης (Κατσίκα) και ο Νικόλαος Γεωργίου Σκλεπάρης.
αν έκαναν ζημιές. Τα φύλαγαν προσεχτικά και δεν ά φηναν να πάνε σε απαγορευμένους μεράδες. Δεν εί χαν ύπνο. Γνώριζαν όλα τα ζώα και μάλιστα ποια εί ναι «ζημιουλόγ’κα». Τα μουλάρια ακολουθούσαν σα μωρά τις φοράδες. Όταν έδινε κανείς το ζώο του, δεν πλήρωνε τίποτα στο φύλακα. Όταν όμως ζητούσε να του το φέρουν, πλήρωνε ένα δεκάρι. Ήταν επιδέξιοι, έριχναν θηλιά και το έπιαναν. Εκτός από τα υποζύγια υπήρχαν και τα «θρεφάρια», τα οποία έβοσκαν αλ λού. Φύλακές τους ήταν ο Γρηγόριος Ζαλπαρίνης και ο Ευστράτιος Καρέτος (Ράρα). Τα αδέσποτα ζώα και αυτά που έμπαιναν σε ξένα κτήματα και έκαναν ζη μιά, αν υπήρχε ανάγκη, οι αγροφύλακες τα έφερναν στο χωριό και τα έκλειναν στο «τουκάτ». Ως «τουκάτ»« χρησιμοποιήθηκε ο δημοτικός χώρος, που τον αγόρασε ο Γεώργιος Ευστρατίου Καρατζάς, όπου χτίστηκε το σπίτι, στο οποίο κατοικούσαν παλαιότε ρα ο Στέφανος και η Θέτη Παλιβάνη, η κόρη του Πα ναγιώτη Ορφανού. Γειτονικά, από τη μια και από την άλλη, ήταν τα σπίτια του Ανδρέα Δουκάκη και του Ευστρατίου Μπαρή».
Η ΚΑΣΤΑΝΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΤΗΣ Γράφει ο Τεχνολόγος Γεωπόνος Στρατής Καζαντζής Τ α δεδομένα της Παλαιοντολογίας πιστοποιούν ότι το δέντρο της καστανιάς υπήρχε στην Ευρώπη από την τριτογενή περίοδο, δηλαδή πριν από 65-70 εκατομ μύρια χρόνια. Τότε οι θερμοκρασίες ήταν ευνοϊκές, γι’ αυτό και το δένδρο είχε εξαπλωθεί προς το βορρά. Αυ τό επιβεβαιώνουν τα ίχνη φύλλων και καρπών του δέ ντρου, που βρέθηκαν σε απολιθώματα της τριτογενούς περιόδου στη Γριλανδία, στην Αλάσκα, στη Σκανδινα βία. Την ίδια περίοδο η καστανιά υπήρχε στο σημερινό Καναδά, στην Ιαπωνία, στη Γαλλία, στην Ιταλία, στη Γιουγκοσλαβία, στην Αυστρία και στην Ουγγαρία. Η αλλαγή των κλιματολογικών συνθηκών κάνει το δέντρο να περιορίζει την ύπαρξή του στην Ευρώ πη, από την Ισπανία και την Πορτογαλία μέχρι τον Καύκασο, και περιλαμβάνει όλες τις χώρες που βρέ χονται από τη Μεσόγειο. Εμφανίζεται όμως και στην Ασία και στη Νότια Αμερική. Κυριότερες χώρες παραγωγής κάστανου στην Ευ ρώπη είναι με τη σειρά η Ιταλία, η Γαλλία, η Ισπανία, η Πορτογαλία και η Ελλάδα, ενώ στην Ασία είναι η Κίνα, η Ιαπωνία, η Τουρκία και η Κορέα. Το δέντρο φυτρώνει σε υψόμετρο από 300 μέχρι 1.300 μέτρα, αλ λά πάνω από τα 1000-1100 μέτρα σπάνια καρποφορεί. Το κάστανο έχει την ίδια διαιτητική αξία με τα μα νιτάρια και τις πατάτες. Είναι πλούσιο σε βιταμίνη Ό, που δε διασπάται με το ψήσιμο ή με το βρασμό. Η πα γκόσμια παραγωγή σε κάστανα είναι 550.000 τόνοι περίπου, ενώ η παραγωγή της Ελλάδας 15.000 τόνοι περίπου, παρ’ όλο που η παραγωγή στην Αγιάσο πα λαιότερα έφτανε στους 140-150 τόνους. Η καστανιά αξιοποιεί τα όξινα εδάφη, δηλαδή με ΡΗ μεταξύ 5,5 και 6,5, που δεν μπορούν να χρησιμο-
Αίπτυχο, Πρόγραμμα - Πρόσκληση, για την πρώτη «Γιορτή Κάστανου» στην Αγιάσο.
ποιηθούν σε άλλες καλλιέργειες. Αν και βάλλεται από πολλούς εχθρούς και ασθένειες, εντούτοις είναι δέντρο αιωνόβιο, παίρνει μεγάλες διαστάσεις και όταν είναι σε καλή κατάσταση δίνει ικανοποιητική παραγωγή για περισσότερα από 100 χρόνια. Έχουν παρατηρηθεί έξι ασθένειες των ριζών, του κορμού και των κλαδιών, δέ κα εχθροί και ασθένειες των φύλλων και των καρπών και έξι φυλλοφάγα και ξυλοφάγα έντομα, χώρια οι πα γετοί, τα ηλιακά εγκαύματα, η ασφυξία των ριζών κτλ. Τα κάστανα που παράγονται σήμερα στην Αγιάσο είναι σίγουρα οικολογικότατα, γιατί η καλλιέργεια της καστανιάς γίνεται κατά τρόπο ευκαιριακό. Η πα-
Από την έκθεση, στο Δημοτικό Κέ ντρο Νεότητας, των έργων των παι διών που ζωγράφισαν θέματα από τον καστανιώνα στις 11.12.2004. (Τη φωτογραφία παραχώρησε ο Παναγιώ της Μιχ. Κουτσκουδής)
ραγωγή του προϊόντος στην περιοχή μας εξαρτάται από τις κλιματολογικές συνθήκες και εννοώ τις πρώ ιμες βροχές. Από αυτές εξαρτάται ο μεγαλύτερος α ριθμός των παραγωγών της Αγιάσου, που είναι οι πα ραγωγοί «αντάρτες» της αγοράς. Δε θα σταθώ άλλο στο κάστανο, αλλά θα εστιάσω την προσοχή στην ξυλεία της καστανιάς, που χρόνια τώρα έντυνε τα σπίτια μας με κουφώματα, με έπιπλα κουζίνας, με πετσώματα σκεπών και με σαχνισίνια. Δυστυχώς τις θέσεις αυτές καταλαμβάνουν τώρα άλ λες ξυλείες εισαγόμενες, από τροπικά δέντρα, γιατί έρχονται σε διαστάσεις έτοιμες για κατεργασία από τους μαστόρους-ξυλουργούς. Και αυτές όμως οι ξυ λείες τώρα παραχωρούν τη θέση τους στα πλαστικά κουφώματα και στις αλουμινοκατασκευές. Έτσι η ξυ λεία της καστανιάς χρησιμοποιείται κυρίως για το πέτσωμα των σκεπών, για έπιπλα και για ντουλάπια σε εσωτερικούς χώρους, με αποτέλεσμα να υλοτομούνται περίπου 180-200 κυβικά μέτρα ξυλείας το χρόνο. Ένα άλλο προϊόν της καστανιάς είναι οι πάσσαλοι περίφραξης, που και αυτοί παραδίνουν τη θέση τους στους μεταλλικούς, οι οποίοι προέρχονται από ανα κυκλωμένα μέταλλα. Μπορούμε όμως να υποστηρί ξουμε ότι οι μεταλλικοί έχουν μεγαλύτερη αντοχή από αυτούς της αγριοκαστανιάς, όταν βέβαια είναι κομμέ νοι την κατάλληλη εποχή και ιδίως όταν χρησιμοποι ούνται σε υγρές και παραθαλάσσιες περιοχές; Απλά οι
Αξιοποίηση κορμών καστανιάς για κατα σκευή αθεκτικών γλαστρών. (Τη φωτογραφία παραχώρησε ο Παναγιώτης Μιχ. Κουτσκουδής)
μεταλλικοί είναι πιο εύχρηστοι κατά τη μεταφορά και κατά την τοποθέτηση. Άλλο προϊόν είναι οι τέμπλες, που είναι βλαστοί του κορμού της άγριας καστανιάς, κατάλληλα ψημένοι και επεξεργασμένοι. Αυτές αντί
ο
«καστανάς» Στρατής Αντ. Καμάτσος ή Τσαούσης επί το έργον...
(Τη φωτογραφία παραχώρησε ο Παναγιώτης Μιχ. Κουτσκουδής)
στέκονται ακόμα στον ανταγωνισμό των ραβδιστικών μηχανημάτων. Το 90% των λεσβιακών ελαιώνων ρα βδίζεται ακόμα με τις παραδοσιακές τέμπλες καστα νιάς. Αυτό σημαίνει ότι σε μια καλή ελαιοκομική πε ρίοδο κόβονται περίπου 11.000-12.000 τέμπλες, που με μια μέση τιμή φέρνουν εισόδημα στην Αγιάσο περί που 20 εκατομμύρια δραχμές. Πρέπει να αναφέρω ότι οι τέμπλες και οι πάσσαλοι κόβονται ελεύθερα από τους ιδιοκτήτες, ενώ για την ξυλεία απαιτείται ειδική άδεια υλοτόμησης από τη Δασική Υπηρεσία. Όταν το 1985-1987 δούλευα στο Συνεταιρισμό Φυτωριούχων Αττικής, ο οποίος παρήγε διακοσμητι κό γλαστρικά φυτά εσωτερικού και εξωτερικού χώ ρου, διαπίστωσα ότι οι ανθοπαραγωγοί αγόραζαν και χρησιμοποιούσαν καστανόχωμα σε τρία είδη, από τις περιοχές της Μαγνησίας και της Ευρυτανίας. Αυτά τα τρία είδη ήταν το κατανόχωμα που προερχόταν α πό το σάπιο ξύλο του εσωτερικού των κορμών της καστανιάς, από σάπιους αχινούς, το λεγόμενο αχινόχωμα, και τα σάπια φύλλα της καστανιάς, το λεγόμε νο φυλλόχωμα. Αυτά τα χρησιμοποιούν για την πα ραγωγή φυτών που αγαπούν το όξινο περιβάλλον, ό πως είναι οι καμέλιες, οι γαρδένιες, τα φούλια, οι ορ τανσίες και άλλα. Φαντάζομαι πως μια επαφή, με τους κατάλληλους ανθρώπους σ’ αυτό το χώρο, μπο ρεί να φέρει θετικά αποτελέσματα αυτό το προϊόν που φαίνεται αμελητέο. Αγιάσος, 12.12.2004
ΛΕΣΒΙΑΚΑ ΑΡΧΕΙΟΛΙΦΙΚΑ ΣΥΜΜΕΙΚΤΑ Πωλητήριο ελαιοκτήματος από την Αγιάσο του 1901 Τ ο παρακάτω δημοσιευόμενο πωλητήριο συντάχτηκε στις 3.4.1901 στην Αγιάσο, στη μια όψυ δίφυλ λου γραμμωτού χαρτιού διαστάσεων 27 χ 21 εκ., από το γνωστό λιγογράμματο στιχουργό, εκτιμητή (παζάρμπαση) και γραφέα Παναγιώτη Στυλιανού Καραφύλλη (Πρίνο), πατέρα του οδοντίατρου Ευστρατίου Καραφύλλη (Πρίνου). Η μεταγραφή του έγινε στο μονοτονικό σύστημα, με σεβασμό στην ορθογραφία του κειμένου, παρ’ όλες τις δυσκολίες του εγχειρήματος. ΓΙΑΝΝΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
Το πωλητήριο ελαιοκτήματος «ου συντάχτηκε στην Αγιάσο στις 3.4.1901.
Πολίτιριων
Σ η μ ειώ σ εις
Διά του παρόντος πολιτιρίου γράματος δίλον γίνετε ότι το ελεόκτιμα ων περ έχο ο υποφενόμενος εις ενόριαν απάνο λάκον γιτονιαζόμενον άνοθεν παρά τις θιγατέρος του Σπίρου κουνέλι αφ*ετέρου αποστολή Μ αστρατονά και θεοδόση γραμέλι το ριθέν ελεοκτίμαμου καθώς ηπάρχι ομού με εν ελεοδένρον το οπίω ν ξιπέφτι το οπίων έχι σταυρόν ικιοθελός και απαραβιάσθος το πολώ τελίαν πόλισιν προς τιν Κ ιριάν Αμερισούόαν Αντονίου ανδρι κού διά Μ ετζίτια Αργιρά Αριθμ 56 ολόγραφα πενίντα έξη καθός ετιμίθι παρά τον αξιοπίστον τιμιτόν και μαρτίρω και έλαβα τιν τιμίν παρ αυτής μέ χρι οβολού και εξόφλισα παντελός κιρι το δε αυτίν απώ Σίμερον ιδιοκτίτιριαν τελείαν να το μεταχιρίζιτε όπως βούλετε εγώ δε και η κλιρονόμιμου απεξανόμεθα και επιφίλατομε να λογοδοτίσο εις το αρμοδίων Βασιλικόν ιμλάκιων ίνα μεταβή επί ονόματι αυτής διό έγινεν το παρόν παρόν πολιτίριω ν υπογεγραμένον παρ εμού και παρά τον αξιοπίστον μαρτίρον και εδόθι εις χίρας αυτή διά ένδιξιν. εν Αγιάσω τη 3 Απριλίου 1901 Ευστράτιος Προκοπήου Χατζή κούζου επόλησα το Άνωθεν ελεόκτημαμου και εξώφλησα και οσ Αγγράματοι κατά Διά ταγήν μου υπογγράφομαι παρά του Δημητρίου Ευ. γζουτέλη κοσττινισ νιτριλι τιμιτισ μαρτισ γρηγόρης για γρημανέλη τημιτι και μάρτης τημιτίς και Γραφεύς
Ενορία αγροτική περιοχή · Απάνω Λάκκος το πωνύμιο Αγιάσου · γιτονιαζόμενον γειτνιαζόμενον • Σπύρος Κουνέλης μας άφησε Σημειωματάριον με ενδιαφέρουσες πληροφορίες για γεγονότα που συνέ βησαν στη Λέσβο και στην Αγιάσο από το 1804 1877. Βλ. Στρατή Π. Κολαξιζέλη, Θρύλος και ιστο ρία της Α γιάσον της νήσου Λέσβον, Φωτομηχανική ανατύπωση, Φιλοπρόοδος Σύλλογος Αγιασωτών, Αθήνα 1997, σ. 245-246, 272, 277, 279, 311, 312, 313 • Αποστολής Μαστραντωνάς το οικογενειακό αυτό σώζεται ως τις μέρες μας. Υπάρχει και νεότερος Απόστολος Δημητρίου Μ αστραντωνάς (Β ιλάκ’) · Θεοδόσης Γραμμέλης κατιόντες συγγενείς ο Ηλιο γραμμένος Γραμμέλης και τα τέκνα του Ιωάννης, Ελένη Βασιλείου Σπανού, Αικατερίνη Παναγιώτη Τζαναβάρη και Μαριγώ Θεμιστοκλή Δαρέλη, που λέγονταν Θονδόσια - Θονδόσινις · ξιπέφτει βρί σκεται σε κάποια απόσταση · σταυρός σημάδι · Αμερισούδα συνηθισμένο βαφτιστικό της παλαιότερης εποχής · Ανδρικού το επώνυμο σώζεται ως τις μέρες μας. Από τους Ανδρικού άλλοι ως παρωνύμιο έχουν το Τσαμπλάκος, το οποίο λειτουργεί και ως επώνυμο, και άλλοι το Μ π α λιά τσ ’ · ιδιοκτήτιρια ε πίδραση στη λέξη ιδιοκτήτρια από το αγιασώτικο ι δίωμα, πρβλ. γεννήτρα-γιννήτιρια, κλώστρα-κλώστιρια, μαζώχτρα-μαζώχτιρια, πατήτρα-πατήτιρια, χαλάστρα-χαλάστιρια, κ.ά. · Βασιλικόν Ιμλάκιον Βασιλικό Κτηματολόγιο, τουρκ. τηίίΙΤ (= κτήμα), πληθ. αηΙάΤ (= κτήματα, ιδιοκτησία) · Ευστράτιος Προκοπίου Χατζηκούζου ίσως πρόκειται για το παρωνύμιο Χατζηκοντσ', το οποίο έχουν οι Φραντζήδες της Αγιάσου. Το ότι είναι παλαιό φαίνεται και από το τετράστιχο που κατέγραψα από τη Μα ριγώ Παναγιώτη Καλαντζή (Χράμινα) και που απη χεί τη διαμάχη που είχε αρχίσει, όταν αποφασίστηκε οι νεκροί να μη θάβονται στον αυλόγυρο του Ναού της Παναγίας, αλλά στο Νεκροταφείο της Περασιάς, το οποίο άρχισε να λειτουργεί το 1885. Τι Π ιλικάνινα γι γριγιά ποίτσι αρχή μες σ ' Π ιρασιά τσι Σ τρατής του Χ α τζηκον τσ ' ποίτσι αρχή μες στον σιντοντσ'. • Γζουντέλης το επώνυμο σώζεται ως τις μέρες μας • νιτριλι παλαιότερα γνωστό στην Αγιάσο το επώ νυμο Ύ δ ρ α ς (Ννδρας, Ν ίδρας, Ν ίντρα) · Γριμα νέλης το επώνυμο Γρημανέλης-Γριμανέλης σώζε ται ως τις μέρες μας.
Παν. Στυλ. Καραφίλλης
Ο λιγογράμματος εκτιμητής και στιχουργός Πανα γιώτης Στυλιανού Καραφύλλης (Πρίνος). (Τη φωτογραφία παραχώρησε η Μυρσίνη Βλαστάρη)
Λ Ε Σ Β ΙΑ Κ Ο Ι Α Π Ο Η Χ Ο Ι ΤΗ Σ
Μ ΑΡΙΑΣ ΑΓΙΑΣΩΤΟΥ
Α π ό έντυπα του νησιού μας, πριν από πάρα πολλά χρόνια, έλαβα τα πρώτα μηνύματα των πνευματικών α ναζητήσεων της Μαρίας Αγιασώτου-Λαμπρινού. Παρ’ όλο που δεν τη γνώριζα ακόμη προσωπικά, την αντιμε τώπιζα με κάποια λανθάνουσα συγκινησιακή φόρτιση. Το πατρικό της επώνυμο, βεβαρημένο μάλιστα με παραπανίσιο σύμφωνο, που το έδενε με το δήθεν Άγιο Άσσου, δεν μπορούσε παρά να προσελκύσει την προσο χή μου. Ήμουν πεπεισμένος πως επρόκειτο για φύτρα της αγιασώτικης ενδολεσβιακής διασποράς... Η Μαρία Αγιασώτου-Λαμπρινού γεννήθηκε στο γραφικό χωριό Πηγή το 1917. Καταπώς μου έλεγε, ο προπάππος της καταγόταν από την Αγιάσο και η προγιαγιά της α πό τη Θερμή, από την αρχοντοφαμί λια των Τσαμπάσηδων. Από το σόι ετούτο είχε διαλέξει το ταίρι του, τη Σαπφώ Τσαμπάση, στις αρχές του περασμένου αιώνα και ο φιλόμουσος Αγιασώτης γιατρός Γιάννης Κομνηνού Αμμανίτης. Χωρίς ν ’ απορρίπτει τη γενέτει ρά της, την οποία υπεραγαπούσε, ένιωθε μέσα της έντονα και τις καταβολές από τη νυφούλα του Ολύμπου. «Είμαι κι εγώ ένα μι κρό ανθάκι μέσα στον πλούσιο και ζηλευτό ανθόκηπο του χωριού μας Αγιάσος. Πραγματικά αυτό με τιμά», μου έγραψε σε επιστολή της που μου έστειλε από τη Μυτιλήνη στις 20 του Φλεβάρη του 1999... Η αγάπη για το φτερωτό λόγο της ποίησης εκδη λώθηκε στη Μαρία Αγιασώτου-Λαμπρινού από πολύ νωρίς, από τα γυμνασιακά της χρόνια. Έγραφε και δημοσίευε ασταμάτητα στον τοπικό τύπο. Πολύ αρ γότερα, το 1985, έκανε την πρώτη επίσημη εμφάνισή της με τη συλλογή «Ξεχειλίσματα», που την ακολού θησαν στη συνέχεια και άλλες συλλογές, αλλά και έμ μετρες ερμηνευτικές αποδόσεις των γνωστών βι βλίων της Αγίας Γραφής... Η ποίηση της Μαρίας Αγιασώτου-Λαμπρινού είναι πενταπόσταγμα ευγενικών αισθημάτων, αξετίμητων βιωματικών θησαυρισμάτων, ακλόνητης θρησκευτικής πίστης, γνήσιου φιλοσοφικού στοχασμού και ανύπνωτης αγάπης για τον άνθρωπο. Ξεπηδά από την κολυ μπήθρα της απλότητας, είναι απαλλαγμένη από μοντέρ να συσκοτιστικά νεφελώματα του νου και της ψυχής
και αγγίζει τις χορδές της ψυχής κάθε αναγνώστη. Μαρ τυρεί άνθρωπο με αρχοντιά, με καλοσύνη, με ηπιότητα, με εγκαρδιότητα, με γλυκύτητα, με σεμνότητα... Πριν από είκοσι περίπου χρόνια η Μαρία Αγιασώτου-Λαμπρινού άρχισε να συνεργάζεται με το πε ριοδικό «Αγιάσος» και η συνεργασία αυτή βάσταξε σχεδόν ως το γέρμα του βίου της. Τη γέφυρα επαφής είχε ρίξει ο ακούραστος «πρεσβευτής» της Αγιάσου στη Μυτιλήνη, ο άνθρωπος που παρέτεινε την εκατο ντάχρονη ζωή του ως το φθινόπωρο του 2002. Το πρώτο μάλιστα ποίημά της, το δημοσιευμένο στο τεύ χος 34, του Μάη-Ιούνη του 1986, ήταν αφιερωμένο σ’ αυτόν και είχε τον τίτλο «Δημήτριος Τσέγκος». Με πολλή χαρά έπαιρνα τα ποιήματά της, που συ νήθιζε να τα γράφει σε λεπτό άσπρο αρίγωτο χαρτί, και τα δημοσίευα στο περιοδικό. Ήταν δείγματα παραδο σιακής ποίησης, κατεξοχήν λυρικής και θρη σκευτικής, δουλεμένα μαστορικά στο αμόνι της στιχουργικής, που κάποτε θύμι ζαν δημοτικό τραγούδι. Αρκετά χρό νια αργότερα παρουσίασα το έργο της στο Γ ' Συμπόσιο Ποίησης, το οποίο οργανώθηκε στην Αθήνα το Μάρτη του 1999. Η χαρά που δο κίμασε ήταν ξεχωριστή και οι ευ χαριστίες της πολλές... Τα τελευταία χρόνια η Μα ρία Αγιασώτου-Λαμπρινού, πιεζόμενη από λογής λογής θύ μησες, θέλησε να χειριστεί και το κοντύλι του πεζογράφου, αλλά δεν είχε την απαιτούμενη αυτοπε ποίθηση. Θεώρησα χρέος μου να την ενθαρρύνω, να την εμψυχώσω, παρ’ όλο που η ηλικία της δεν ήταν πρόσφορη για καινούριες πραγματώσεις. Αγωνιζόταν ως τα στερ νά της να κρατήσει αλώβητο το πνεύμα της, ζωντανή την ελπίδα. Την πιλάτευαν τα γερατειά και την καθή λωνε η ανημπόρια. Την επισκέφτηκα στις 17 Αυγού στου του 2001, στη νέα της διεύθυνση, Καβέτσου 13, και μάλιστα έβγαλα και αναμνηστικές φωτογραφίες. Με τα ποιήματα «Χριστούγεννα», «Χρόνος και πό νος», που μου στάλθηκαν με την τελευταία της επι στολή από τη Μυτιλήνη στις 11 του Νοέμβρη του 2003, έκλεισε ο κύκλος της αλληλογραφίας. Την επό μενη χρονιά, στης 29 του Φλεβάρη, πλήρης ημερών έ φτασε στην εξώπορτα της ζωής, αφήνοντας μνήμη ξε χωριστής γυναίκας, με αρίφνητα αποθέματα αγάπης και καλοσύνης για όλο τον κόσμο, με βαθιά χριστια νική πίστη, με λατρευτικό σεβασμό στην ποίηση... ΓΙΑΝΝΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
ΑΠΟ ΤΟ ΧΑΝΤΑΚΙ Κοράκια, σαύρες, ποντικοί, όχι σαν άνθρωποι κακοί, παρακαλώ να είστε... Ορμάτε μέσα μου βαθιά και την καρδιά καταπατήστε! Αντίο, Μάργω μου ξανθιά...
ΣΑΝ ΠΡΟΒΑΤΑ ΜΑΣ ΒΑΛΑΝΙ... Σαν πρόβατα μας βάλανι σ’ μάντρα τσι μας αρμέγιν τσι κάθα μέρα πιο πουλύ γάλα να μας γυρέβγιν. Ζ’λήξι να ζ ’λήξ’ς, πουνέσανι ακόμα τσι τα β’ζιά μας τσι κάθα μέρα που ξ’μιρών’ σύρνουμι τα μαλλιά μας, Κουντέβγουμι να τρώμι πλια ψουμί, ιλιές, ντουμάτα, πουτές δε θα μουνοιάξουνι γι στσύλους μι τη γάτα. Κακουγραμμέν’ γη μοίρα μας φαίνιτι πους μας έχει, πότι χιουνίζ’, πότι κρυγιών’ τσι κάθα μέρα βρέχει. Τι λίγοι έχιν καλουτσαίρ’ τσι γι πουλλοί χειμώνα, άλλοι να τρώνι μι τα δυο τσι γι πουλλοί μι το ’να. Μόλις θα κλείσει μια πληγή, πιο πέρα ανοίγει άλλη, ’π ’ την πρώτη πιο χειρότιρη τσ’ ακόμα πιο μιγάλη. Πουλλοί κουριοί μας β’ζάνουνι τσ’ αβόέλλις στα μιριά μας, πουτές δε μας αφήνουνι να δούμι την υγεία μας. Λε μας αφήνιν μια μέρα να πάρουμι ανάσα, τώρα φόρου θα βάλουνι τσι στα φτουχά τα κ’μάσια. Αγιάσος, 1997
ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΑΜΑΤΣΟΣ
ΠΙΡΙΠΑΤΟΥΣ ΕΙΝ’ ΓΙ ΖΟΥΓΗ Πιρίπατους Είν’ γι ζουγή, μια νύχτα τσι μια μέρα, χτυπά σι άξαφνα νταμλάς τσι δεν πας παραπέρα. Μουχθούμι να πλουτίσουμε να κάνουμι παλάτια, τσ’ έρχιτι χάρους μια βραδιά τσι μας σφαλεί τα μάτια. Σι τ’λίγουνι σ’ ένα σιντόν’, οι κάνουνι σα δέμα, μι τ? νικρουφόρα σι κ’βανιούν στ’ αγύριστα τα ξένα. Τι να τα κάνεις τα καλά, όσα κι αν απουκτήσεις, αφού ’π ’ του δήμου του τιφτέρ’ για πάντα πλια θα σβήσεις; Τα πλούτη σι ναρκώνουμε ξιχνάς τουν ιαφτό σου τσι πάντα αδϊαφουρείς για του συνάνθρουπού σου, Λθριπι, τ’ αμαρτήματα ιδώ θα τα πληρώσεις, γι χάρους δεν πληρώνιτι, όσα τσι να του δώσεις. Ας είνι πιο λίγα κουμμάτ’ τ’ αμαρτουλά τα πλούτη, αφού είνι πιρίπατους γι ψεύτρα ζουγή τούτη» Αγιάσος, 13.9.1996
Μαύρος θεός η μοναξιά! Κάλλιο να ήμουνα οξιά. Μα τώρα πια θα λυτρωθώ και λεύτερος θα ζήσω... Και της μητέρας τη στοργή μες στου θανάτου την πληγή χαρά θα την κρατήσω. Είμαι το γεύμα σας εγώ ’ και τίποτα δε νοσταλγώ... Τα δόντια σας τροχίστε. Μόνο μια χάρη απαιτώ. Στη μνήμη της ένα λεφτό βαθιά σιγή κρατήστε. Ωραία να τουμπανιστώ! ΟΜΗΡΟΣ ΠΑΠΑΝΗΣ ΜΑΡΙΓΩΣ
Η ΠΟΛΥΚΑΤΟΙΚΙΑ Η απέναντι οικία είναι πολυκατοικία με μπαλκόνια και ταράτσες, πάνω της πολλές οι φάτσες. Έ να σπίτι πάνω σ τ’ άλλο και το ντέρτι πιο μεγάλο, που στο διπλανό μπαλκόνι δε γνωρίζεις ποιος απλώνει. Κλείνουν γρήγορα την πόρτα με όση κι αν μπορούνε φόρα κι ούτε καν σκύβουν να δούνε ποιοι ε ίν ’ στο πλάι τους, ποιοι ζούνε. Πού ’ναι τ ’ όμορφο χωριό μας; Χ άσαμε όλο το βίο μας, ■ χάσαμε την ανθρωπιά μας και με γεια μας, με χαρά μας.
Ο ΑΝΗΜ ΠΟΡΟΣ Την ανημποριά που έχω στα γιατρό μου θα την πω, να μου πει τ ι να προσέχω και τι φάρμακο να πιω Αχ! Γιατρέ, αυτά τα χρόνια δεν αισθάνομαι καλά, μου φουσκώνουν τα πλεμόνια κι έχω ντέρτια πιο πολλά. Χ έρια, πόδια και σαγόνια δεν αντέχουν στη δουλειά και το μπαμ για τα τρυγόνια είναι ανάμνηση παλιά. Του κορμιού μου τ ’ άλλα κλώνια ραγισμένα πια γυαλιά, φάλτσαραν και τα τρομπόνια και δεν παίξουν τα βιολιά. Λχ! Γιατρέ μου, δώσ’ μου κάτι ως εδώ να κρατηθώ, τη ζωή και με ένα μάτι να μπορώ να την κοιτώ. Κι ο γιατρός με καλοσύνη και υπομονή πολλή πόνους σβήνει, φως μου δίνει και κουρδίζει το βιολί. ΣΠΥΡΟΣ Κ. ΚΑΡΑΜΟΥΝΤΖΟΣ
ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ Απόψε πάλι η σκέψη μου θέλει να βγει σεργιάνι, μια βόλτα λέει στα παλιά νοστάλγησε να κάνει. Σε δυο μου φίλες παιδικές τούτη την ώρα πάει, που αχούνε στα ονόματα Σοφία και Λανάη. Θυμήθηκαν τόσα πολλά από τα περασμένα, τα χρόνια τους τα ξέγνοιαστα και τόσο ευτυχισμένα. Μα και τα χτυποκάρδια τους αυτό το κάτι άλλο, που νιώθουνε οι έφηβοί, τ’ όμορφο, το μεγάλο. Όμως δε σταματά εκεί, πηγαίνει στο σχολείο, στην τάξη μπαίνουν τα παιδιά, πο, πο! Τι μεγαλείο! Στην άκρη λίγο κάθεται σαν κάτι να προσμένει, λέτε να ψάχνει την ψιλή και την περισπωμένη; Αφού δεν εμφανίζονται, ένα στενό διαβαίνει, στο σπίτι μου το πατρικό νομίζω πως πηγαίνει. Απέξω λίγο σταματά, Χριστέ μου, αναμνήσεις! Ούτε με γομολάστιχα να μην μπορείς να σβήσεις. Μπαίνει στα εσωτερικό και βλέπει μοδιστρούλες, μελαχρινούλες και ξανθιές, μεγάλες και μικρούλες. Κρατούν ψαλίδια και κλωστές, υφάσματα, βελόνες. Τι θέαμα φανταχτερό; Σαν του αγρού ανεμώνες! Ράβουνε και ξηλώνουνε φουστίτσες και μπλουζάκια, και τις καρδιές ματώνουνε με σκέρτσα και ναζάκια. Στο δρόμο βγαίνει, στέκεται και πάλι προχωράει, άλλοτε χαίρεται πολύ και άλλοτε πονάει. Γι’ αυτό και αποφάσισε να μην το επιτρέψει, η σκέψη μου στο παρελθόν να ξαναεπιστρέψει, Μόνο μπροστά, όλο μπροστά, κι αυτό έχει αξία, το μέλλον να σκεφτόμαστε με αισιοδοξία. Μυτιλήνη, 2.6.1996
ΚΑΙ ΚΕΙ ΠΟΥ ΧΤΕΣ
ΜΑΡΙΑ ΚΑΜΙΝΕΛΗ-ΠΑΤΣΕΛΗ
Στη Μάρω Σε σφίγγαμε στην αγκαλιά μας και σε κοιτάζαμε στα μάτια Προσπαθώντας Να συντονίσουμε τα βήματά σου Με τους χτύπους της καρδιάς μας Σήμερα Έρχεσαι τρέχοντας κοντά μας Κρατώντας απ’ το ένα χέρι τα βιβλία σου Κι απ’ το άλλο τον «Οδηγητή» Και προσπαθείς εσύ Να συντονίσεις τα βήματά μας Με τους χτύπους της καρδίας σου Λνοιξαν διάπλατα τα παραθύρια Και γέμισε φως το σπίτι Σ’ ευχαριστούμε ΚΩΣΤΑΣ Γ. ΜΙΣΣΙΟΣ
ΟΜΟΡΦΗ ΜΥΤΙΛΗΝΗ ΜΑΣ Ομορφη Μυτιλήνη μας, καμάρι του Αιγαίου, με τις πολλές σου καλλονές, νησί ονειρεμένο. Δε βρέθηκαν ποτέ ξανά τέτοιες περίσσιες χάρες, περβόλια ανθοστόλιστα, όμορφες πρασινάδες. Στη γη κανείς δε βρέθηκε εσένα να υμνήσει ούτε ζωγράφος μπόρεσε να σ’ απαθανατίσει. Μόνο το χέρι του Θεού μπορεί να ζωγραφίζει, να δίνει φως, χαρά, ζωή και πλούτη να δωρίζει. Σου χάρισε απλόχερα δένόρα, βουνά, ποτάμια, κρυστάλλινες ακρογιαλιές και δροσερά λαγκάδια. Μπορεί να ’σαι πατρίδα μας και ίσως τα παραλέμε, μα είσαι νύφη όμορφη και ας λένε ό,τι θένε.
ΛΝΔΡΟΝΙΕΗ ΣΑΒ ΒΑ»ΚΟΥΤΣΚΟΥΛΗ
ΕΑΑΗΝΙΚΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ Εκκλησιαστικοί Βυζαντινοί Ύμνοι - Παραδοσιακά Κάλαντα Π ρόκειται για μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα δισκσγραφική έκδοση του Παλλεσβιακού Ιερού Προσκυ νήματος Υπεραγίας Θεοτόκου Αγιάσου και περιέχει μέρος από τη θαυμάσια Υμνογραφία των εορτών των Χριστουγέννων, με επίλεκτους Βυζαντινούς Εκκλη σιαστικούς Ύμνους και με τα τόσο γνωστά Παραδο σιακά Κάλαντα διαφόρων τόπων της πατρίδας μας, με τα οποία μεγαλώσαμε και που τόσο πολύ αγαπήσαμε. Είναι το πρώτο δείγμα πρότυπης μουσικής έκδο σης του Παλλεσβιακού Ιερού Προσκυνήματος Υπε ραγίας Θεοτόκου Αγιάσου, με εμπνευσμένο προσανα τολισμό, όπως ακριβώς φαίνεται και από το συνοδεύον τετράδιο. Συμμετέχουν η Πολυμελής Βυζαντι νή Εκκλησιαστική Χορωδία της Ιεράς Μητρόπολης Μυτιλήνης «Αγία Σιών», η Χορωδία του Πολιτιστι κού Συλλόγου Λισβορίου, καθώς και η αξιολογότατη Παιδική Χορωδία του Αναγνωστηρίου Αγιάσου. Ο πρωτοψάλτης του Παλλεσβιακού Ιερού Προ σκυνήματος Υπεραγίας Θεοτόκου Αγιάσου, μουσικολογιότατος Παναγιώτης Τσακίρης, καταξιωμένος μουσικός, δημιουργεί μια πάρα πολύ καλή και πετυ χημένη σύνθεση, όπου η λέξη «αριστοτέχνημα» ται ριάζει περισσότερο. Την όλη επιμέλεια είχε αναλάβει εξ ολοκλήρου ο πα νοσιολογιότατος αρχιμανδρίτης Βησσαρίων Ν. Καλύ βας, προϊστάμενος του Ιερού Προσκυνήματος, νεότα τος, φίλεργος, ακαταπόνητος και φωτισμένος κληρικός, ο οποίος και περιγράφει στο «Σύντομον Ιστορικόν» του, με ποιητικότατο εκκλησιαστικό λόγο, τις ανησυχίες 6αι τους οραματισμούς του, καθώς επίσης και όλες τις παραμέτρους που τελικά τον οδήγησαν γόνιμα στη «γέν να» αυτού του μοναδικού για τα λεσβιακά μουσικά δρώμενα αλλά και για τον ελληνισμό ολόκληρο έργου. Οι ποικίλοι ερεθισμοί και οι επί μέρους ελκυστικές εμπειρίες της κληρονομιάς του παρελθόντος, η σιωπή, ο σωστός χρόνος και η απαράμιλλη οργανική συνοδεία με άριστους μουσικούς από την Αθήνα, επιφέρουν στον ακροατή ένα αξιομνημόνευτο και σαφές ηχητικό και όχι μόνο αποτέλεσμα, ισάξιο της πολιτιστικής κλη ρονομιάς του τόπου, από όπου άλλωστε προέρχεται και στον οποίο αφυπνιστικά και μελωδικότατα κατα λήγει, που το διαπνέουν η αξιοπρέπεια, η ποιότητα και το εκκλησιαστικό ήθος, μια και πρόκειται για παραγω γή εκκλησιαστικού φορέα πανελλήνιας εμβέλειας. Ένα όμορφο και γοητευτικό Όϋ (ακτίνας 5Κ 89281, ελληνικής παραγωγής, διάρκειας 6 0 ) , από αυτά που μέχρι τώρα δεν έχουμε συνηθίσει να ακού με και που διαλαλεί με τόλμη την αυτοδυναμία του
Η προμετωπίδα του € Ό που εξέδωσε το Παλλεσβιακό Ιε ρό Προσκύνημα Υπεραγίας Θεοτόκου Αγιάσου.
και τη δίκαιη εμβέλειά του προς κάθε κατεύθυνση, μα κριά, πολύ μακριά, από τα μέχρι τώρα σύγχρονα και άγευστα τυποποιημένα. Συγχαρητήρια στους συντελεστές αυτής της προ σπάθειας και κυρίως στον πρωτεργάτη της συγκεκρι μένης μουσικής παραγωγής σεβασμιότατο μητροπολί τη Μυτιλήνης Ιάκωβο, που με τόσο καλούς και άξιους συνεργάτες δίπλα του ξαναζωντανεύει την παράδοσή μας, τη μουσική ιστορία της δικής του ιδιαίτερης πα τρίδας, και δίνει ευκαιρίες στους νέους ανθρώπους καθημερινά, να προσπαθούν για το καλύτερο αυτού του τόπου, να αποδεικνύουν ότι τίποτα πραγματικά από εκείνα τα όμορφα παλαιά δικά μας δε χάθηκε, ό σο βρισκόμαστε κοντά στα παιδιά μας, στους νέους μας, που διαθέτουν όραμα και ελπίδα και αφουγκράζονται ένα διαφορετικό κόσμο, όπως κι εμείς τότε στα μακρινά όμορφα δικά μας χρόνια. Όταν τα εμπιστευ όμαστε και όταν τους δίνουμε τις ευκαιρίες που πραγ ματικά αξίζουν και πρέπει να έχουν. Συγχαρητήρια στο δεσπότη μας που βλέπει τόσο μπροστά! Καλές συ νέχειες και πάντα με ούριο άνεμο στα πανιά σας! ΑΡΧΕΤΥΠΟΣ Υ.Γ. Το Όϋ διατίθεται στο Εκκλησιαστικό Βιβλιοπω λείο της Ιεράς Μητρόπολης Μυτιλήνης, καθώς και στο Εκκλησιαστικό Περίπτερο του Παλλεσβιακού Ιερού Προ σκυνήματος Υπεραγίας Θεοτόκου Αγιάσου.
ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΙΧΑΗΛ ΑΞΙΟΜΑΚΑΡΟΥ Οδοιπορικό ζωής και αγω νιστικής δράσης Συνηθίζουμε ν ’ αποκαλούμε δίσεχτα τα χρόνια της δεκαετίας 1940 - 1950, κατά τη διάρκεια των ο ποίων ο ελληνικός λαός, αν και τσακισμένος από ι διώνυμα, από διχτατορίες και από την τετράχρονη τριπλή φασιστική κατοχή, κατόρθωσε να βγει θριαμ βευτής, γράφοντας το έπος της αθάνατης Εθνικής Εαμικής μας Αντίστασης, για να ’ρθει αμέσως μετά η ωμή και απροκάλυπτη, εγγλέζικη στην αρχή και α μερικάνικη ύστερα, επέμβαση και να μετατρέψει αυ τόν το θρίαμβο στη μεγάλη τραγωδία του αδελφοκτόνου εμφύλιου πολέμου, ο οποίος συσσωρέυσε μύρια όσα δεινά στον πολύπαθο λαό μας τα κατοπι νά χρόνια. Αίγοι είναι πια ανάμεσά μας οι απλοί άν θρωποι του λαού μας, που βίωσαν στο πετσί τους τις τραυματικές εμπειρίες αυτής της περιόδου και που διαθέτουν ένα πλούσιο απόθεμα προσωπικών αναμνήσεων και βιωμάτων. Ένας από αυτούς είναι και ο Στρατής Μιχαήλ Αξιομακάρου, τον οποίο επι σκεφτήκαμε στο σπίτι του το σαββατιάτικο πρωινό της 19ης του Ιούνη του 2004, για να του πάρουμε συ νέντευξη. Αλλά ας αφήσουμε τον αγαπητό Στρατή να μας μεταφέρει στο κλίμα της δίσεχτης αυτής επο χής, μέσα από την αφοπλιστικά απλή αφήγηση των σπουδαιότερων φάσεων της ζωής του.
Ο Στρατής
Αξιομακάρου γεννήθηκε στις 9 του
Απρίλη του 1922 στην Αγιάσο και ήταν παιδί της πο λυμελούς φαμίλιας του Μιχάλη Παναγιώτη Αξιομακά ρου (1889 - 1980) και της Αικατερίνης Ιωάννη Ακαμά τη (1893 - 1969). Όταν πρωτοείδε το φως της ζωής, ο πατέρας του πολεμούσε ακόμα στη Μικρασία. Νωρίτε ρα ήταν στη γνωστή Λεσβιακή Φάλαγγα, στο Λόχο των Αέσβιων πατριωτών που ήρθαν το 1912 από την Αμε ρική, για να συμβάλουν στην απελευθέρωση του νησιού μας από τους Τούρκους. Ο Στρατής καταγράφει τα πρώτα του βιώματα κατά την περίοδο της φτώχειας και της προσφυγιάς, όταν η πατρίδα προσπαθούσε ν ’ ανα γεννηθεί μέσα από τις στάχτες των Βαλκανικών πολέ μων και της τραγικής Μικρασιατικής καταστροφής. Την περίοδο αυτή η εξαθλίωση των λαϊκών μαζών είχε οδηγήσει στην ανάπτυξη του εργατικού κινήματος, το οποίο αντιμετωπίστηκε από την εξουσία με την ωμή βία, με ιδιώνυμα και με διχτατορίες. Θυμάται ο ίδιος: Πιτσιρικάδες γυρίζαμε παρεούλες μέσα στην Α γο ρά και θυμάμαι τότες που ανοίγανε το δρόμο για το
Το Απολυτήριο που πήρε ο Στρατής Αξιομακάρου στις 28.2.1945 από το 22 Σύνταγμα Αέσβου της Ταξιαρχίας Αιγαίου ΕΑΑΣ.
Σανατόριο. Οι Αγιασώτες εργάτες κατεβαίνανε με τους κασμάδες και κάνανε απεργία μέσα στην Αγορά. Γύρευαν δουλειά, δεν είχαν δουλειά. Και θυμάμαι που τους έπαιρναν εξορία. Ένας από τους πρωτεργάτες ή ταν η Σούμα ο Νικόλας. Τον δέρνανε αλύπητα του Γιώργου τον πατέρα. Τους πιο δραστήριους τους πη γαίνανε στη Γαύδο. Βλέποντας την απεργία που έκα ναν, έλεγα από μέσα μου «δίκιο έχουν». Έβλεπες τους άλλους, φορούσαν ρούχα, εμείς ξυπόλυτοι, κακοντυ μένοι. Ασε πια τα άλλα... Ύστερα (ο Μεταξάς) κάνει τους φαλαγγίτες. Εγώ ήμουνα πιτσιρικάς. Αμα κατέ βαινα στην Αγορά, κρυβόμουνα, για να μη με πιάσουν και με φορέσουν. Έλεγα κακό πράγμα είναι. Για να σε ντύνουν, να σου δίνουν ρούχα, να σε βάζουν να κάνεις καραγκιοζιλίκια, δεν είναι καλά. Τι γινόταν επί Με ταξά! Τι γινότανε!
Συνειδητοποιώντας πολύ γρήγορα την κοινωνική αδικία και την ταξικότητα του συστήματος, ωρίμασε πολιτικά και δεν άργησε να στρατευτεί στην ΕΠΟΝ, α πό τις τάξεις της οποίας συμμετείχε στον εθνικοαπελευθερωτικό - αντιφασιστικό αγώνα του ελληνικού λαού. Έζησε τις μεγαλειώδεις εκδηλώσεις του αγια σώτικου λαού στις 25 του Μάρτη του 1944, μέρα της εθνικής επετείου του 1821, και τα αιματηρά αντίποινα των Γερμανών καταχτητών στις 28 του Μάρτη του 1944. Θυμάται χαρακτηριστικά: Στο Σταυρί ήμουνα. Ήμαστε μέσα στου Καραγκιοζέλη το τσαγκαράδικο. Πιτσιρικάδες γυρίζαμε εκεί. Εκεί καθόμαστε, ο Μιχάλης η Μαμή, ο Δημήτρης ο Σαρέλης... Οπότε ανέβαινε ο Γιώργος ο Ταμβακέλης, που είναι στην Αυστραλία, και λέει: Γερμανοί ήρθαν! Γερμανοί! Πού το ’μαθε; Μωρό αυτός, πιο μικρός α πό μας. Κι εμείς με το Γερμανοί βγαίνουμε απέξω, να φύγουμε. Και μόλις πήγαμε στου Δημήτρη του Δελό γκου το σπίτι, το πατρικό τους, κοντά στην ΑγιαΤριάδα, βάζανε (τα πολυβόλα)... Εμείς, τοίχο τοίχο, τοίχο τοίχο, βρεθήκαμε στην Αγριά. Αμα πήγαμε στην Αγριά, πού να πάμε να κρυφτούμε; Μπήκαμε μέσα σε μια τάβλα, όπου ο Χατζηραβδέλης είχε γουρούνια. Και ήμαστε μέσα πολλοί. Νεαροί και μεγάλοι. Και λέ γαμε: Αμα ακούσουν οι Γερμανοί τα γουρούνια και έρθουνε; Θα μας πιάσουν μέσα. Καθίσαμε εκεί. Ν ύ χτωσε. Βάζανε, βάζανε... δεν ξέραμε τι γίνεται. Αμα σταματήσανε οι Γερμανοί, βγήκαμε έξω και μάθαμε. Σκοτώσανε το μωρό της Τσουλίκας, πιάσανε τον Πα σχαλιά, σκοτώσανε το Γραμμέλη, τραυμάτισαν το Σαράντο το Μαλιάκα στην πόρτα, εκεί στον Απέσο... Όταν έφυγαν οι Γερμανοί από το νησί, κατατάχτη κε στον εφεδρικό ΕΛΑΣ και συγκεκριμένα στο 2ο Αόχο του 22ου Συντάγματος Πεζικού της Ταξιαρχίας Αι γαίου, στις τάξεις του οποίου μπήκαν πολλοί παλιοί Αγιασώτες. Υπηρέτησε στο Στρατόπεδο του Καρά Τε πέ, στα έμπεδα που είχαν οι Γερμανοί και στα οποία φεύγοντας, μετά την απελευθέρωση, εγκατέλειψαν ό πλα, αποθήκες και άλλα. Η πατρίδα όμως δεν επρόκει το να χαρεί τη λευτεριά της, που για μια ακόμα φορά ακριβοπλήρωσε με το αίμα του λαού της. Μετά τους Γερμανούς έδειξαν τις προθέσεις τους οι Εγγλέζοι αποικιοκράτες, οι οποίοι με την ωμή και απροκάλυπτη επέμβασή τους το Δεκέμβρη του 1944 στην Αθήνα οδή γησαν ουσιαστικά τη χώρα στον εμφύλιο σπαραγμό. Τα Χριστούγεννα του 1944 επιχείρησαν ν ’ αποβι βάσουν στη Μυτιλήνη τα αποικιακά τους στρατεύμα τα. Σύσσωμος όμως ο λεσβιακός λαός, ανταποκρινόμενος στο προσκλητήριο του ΕΑΜ, πρόταξε τα στή θη του και απέτρεψε την αποβίβαση των «μαύρων». Ο Στρατής κι όλος ο κόσμος του χωριού μας ήταν ε κεί. Βροντοφωνάζοντας «Οο ύαοΓ», έδιωξαν τους
Ο Στρατής Μιχαήλ Αξιομακάρου ως οπλίτης του ΕΑΑΣ
Εγγλέζους. Ήταν η πρώτη ήττα του βρετανικού ιμπε ριαλισμού στην Ελλάδα. Ε..., το Οο ό&οΤ! Τότε, νεαροί κι εμείς, ακολουθού σαμε το ρεύμα. Κατεβήκαμε στη Μυτιλήνη. Τότες ήταν όλο το χωριό στο δρόμο, ήταν όλοι οι άνθρωποι ένα σώμα, μια ψυχή. Αρχηγός ο Τασιός. Κατεβαίνανε από το Σταυρί, από την πατουμένη του Μ πογιατζή μιλιούνια. Γριές, γέροι, μωρά, ...με βατοκόπους... έβρεχε... Στη Μυτιλήνη ανταμώσαμε όλα τα χωριά. Το βράδυ φωνάζαμε τους Μ υτιληνιούς να κατεβούν, για να α ντιμετωπίσουμε τους αραπάδες. Οι πολλοί κατέβαι ναν. Και μας έβαζαν οι άνθρωποι μέσα στα σπίτια τους. Ανθρωποι, να πούμε, σημαντικοί. Γιατροί, επι χειρηματίες... μας βάζανε μες στα σπίτια τους, μας ταΐζανε. Και πήγαμε στο λιμάνι, εκεί που έβγαιναν (οι «μαύροι»). Κάμποσοι είχαμε και όπλα. Τι όπλα δηλα δή; Πιστόλια είχαμε. Και (το σημείο που επιχείρησαν να αποβιβαστούν) ήταν εκεί που είναι τώρα το (Αρχαιολογικό) Μουσείο και ήμαστε ακροβολισμένοι, αλλά από τον κόσμο όλη τη νύχτα έβραζε η Μυτιλήνη. Πήγαν να βγουν έξω, χτυπούσανε (οι δικοί μας) με τα τσεκούρια τα σχοινιά, τελικά δε βγήκαν. Ύστερα πή γαν στη Χ ίο και βγήκαν. Ο Στρατής απολύθηκε από τον ΕΛΑΣ στις 28 του Φλεβάρη του 1945 μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας.
Το Απολυτήριό του το υπογράφουν ο Αγιασώτης αν θυπολοχαγός Δημήτριος Παναγιώτη Καβαδάς, ανα πληρώνοντας το Διοικητή του ΕΛΑΣ Βασίλη Ευλα μπίου, και ο καπετάνιος Δημήτριος Αποστόλου. Γυρί ζει στο χωριό και αντιμετωπίζει, όπως όλος ο λαός και ιδίως οι αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης, μια κατάσταση φοβερή. Βία και τρομοκρατία σε καθημε ρινή βάση έκαναν τη ζωή των δημοκρατικών πολιτών αφόρητη. Έτσι, ύστερα από ένα μικρό χρονικό διά στημα, βγήκαν οι πρώτοι καταδιωκόμενοι στο βουνό. Ήταν επικηρυγμένοι και καταζητούμενοι αρχικά από τους Γερμανούς και ύστερα από το επίσημο ελληνικό κράτος. Ο Στρατής θυμάται: Και φεύγανε στα βουνά οι άνθρωποι, πριν ακόμα φύγουν οι Γερμανοί! Εμείς από το χωριό πηγαίναμε σύνδεσμοι στο βουνό, βοηθούσαμε, όπως μπορούσα με. Στην αρχή τα πράγματα ήταν υποφερτά. Αγρίεψαν όμως, όταν φούντωσε το αντάρτικο. Δε σε άφηναν να πας στο βουνό. Έπρεπε να πάρεις άδεια, να σε ψά ξουν, να μην έχεις μαζί σου ψωμί και τέτοια. Ήτανε τέλη του 1945, όταν μια ομάδα νέων ανταποκριθήκαμε στο κάλεσμα του Κόμματος να βγούμε στο βουνό. Εγώ, ο Καμπάς (Προκόπης Χριστοφαρής), ο (Δημή τρης) Σαρέλης και άλλοι. Πήραμε σύνδεση και αντα μωθήκαμε με τους άλλους. Στην αρχή μας τροφοδο τούσε ο κόσμος. Ύστερα σφίξανε τα πράγματα, δεν εί χες ούτε μια μπουκιά ψωμί να φας. Γυρίζαμε σ' όλα τα τσαμλίκια του νησιού. Α π ’ το «Περίτονο» στη «Φεράνα» κι από κει στον «Καβουροπόταμο». Προπα ντός στο «Περίτονο». Η κατάσταση δυσκόλευε, γιατί πέρα από το πρόβλημα διαβίωσης, είχαμε και τις προ δοσίες. Αμα μας έβλεπαν, μας πρόδιναν. Το χειμώνα δεν μπορούσαμε ν ’ ανάψουμε φωτιά, να ζεσταθούμε.
Συνεξόριστοι στα Γιούρα (1948). Διακρίνονται, από αρι στερά, ο Στρατής Αξιομακάρου, ο Μιχάλης Χατζηβαγιάνης, από το Κάτω Τρίτος, και ο Παναγιώτης Βαγιάνης, α πό την Πηγή.
Τη μέρα έβλεπαν τον καπνό, τη νύχτα τη φλόγα. Η κα τάσταση ήταν αφόρητη. Ο Στρατής μέσα από τις τάξεις του Δημοκρατικού Στρατού Αέσβου πήρε μέρος στις μάχες που δόθηκαν στις θέσεις «Κουτσίνηραχ’» και «Περίτονο», καθώς και στην είσοδο των ανταρτών στον Κλωμηδάδο (Νά-
Συνεξόριστοι στα Γ ιούρα (1950). Διακρίνονται, από αριστερά, ο Στρατής Αξιομακάρου, ο Γαβριήλ Περιβολαρέλης, ο Ευρυβιάδης Μ αϊ στρέλης και ο Νίκος Ψυρκάς.
πη). Μας περιέγραψε τις αναμνήσεις του με ακρίβεια, αναπαριστώντας με απλότητα και ζωντάνια τις διά φορες φάσεις και σκηνές των μαχών. Μια από τις συ γκλονιστικότερες αναφορές του ήταν αυτή του σκο τωμού του Γιώργου Αγρίτη, που ήταν ένα από τα πέ ντε θύματα των ανταρτών στη μάχη του «Περίτονου».
να κατεβούνε από το βουνό οι νέοι που δεν ήταν επικηρυγμένοι. Και κατεβήκανε από το βουνό ο Στρατής, ο Γαβριήλ Περιβολαρέλης, ο Δημήτρης Σαρέλης, ο Παναγιώτης Βαρβάκης και άλλοι. Ο Στρα τής Ακριβλέλης ήταν κατεβασμένος νωρίτερα. Αξέ χαστος κι ο γυρισμός.
Λοιπόν, έπιασε ξημέρωνε. Μια ομάδα ανταρτών ή μαστε κρυμμένοι μέσα στις πευκάρες. Ανάμεσά τους ο Γιώργος Αγρίτης, ο Στέλιος Σαλαβάτης, ο Στρατής Καρέτος και άλλοι. Ο καθένας κοίταζε να κάνει το κουμάντο του, γιατί κανένας μετά το αναπάντεχο χτύ πημα δε μας έδωσε καμιά διαταγή. Την ώρα που έπια σε πια να χαράζει, είδε ο Γιώργος (Αγρίτης) ένα μάυ. Πάει από πίσω του και τον πιάνει με το ένα χέρι από το σβέρκο, ενώ με το άλλο πιάνει την κάνη του πολυ βόλου του. Έκαναν μια παλεσιά εκεί... Την ώρα που ή ταν στα χέρια και πήγε να βγάλει το πιστόλι ο Γιώρ γος, τους πήρε χαμπάρι ένας χωροφύλακας που γύρι ζε εκεί, πήγε κοντά και τον εκτέλεσε το Γιώργο εξ ε παφής. Τη σκηνή την είδα. Αλλά σκοτώσανε και τον Καρέτο εκεί, έναν Τσουλέλη από την Αγία Παρα σκευή, τραυματίσανε το Στέλιο το Σαλαβάτη, και τους φέρανε ύστερα πάνω στα μουλάρια. Από αυτή τη μά χη άλλος Αγιασώτης δε ζει, εκτός από το Αούκα. Το Κινίκ (Αριστείδης Βάλεσης) πέθανε, ο Ακριβλέλης πέ θανε,... πεθάνανε όλοι, μωρέ. Ή ταν μεγάλοι άνθρω ποι. Θυμάμαι και τότε που μπήκαμε στον Κολομοντάδο. Ο (Νίκος) Θεοχάρης ήταν πολίτης. Τη μέρα που μπήκαμε στο χωριό αρραβωνιαζότανε. Και πήγαμε στον καφενέ και μας κέρασε.
Βρεθήκαμε πάλι μες στο «Περίτονο», πείνα, χάλια, να μας δέρνει η χιονοθύελλα. Εγώ με το Σαρέλη, οι δυο μας. Ακολουθιόμαστε, να δούμε τι θα κάνουμε. Αμα πιάσαμε τα Πλατάνια, ανεβήκαμε στο χωριό α π ’ τα βουνά. ... Τελικά μας μάζεψαν στο σπίτι τους, που ήταν στην άκρη του χωριού, δυο γυναίκες, μάνα και κόρη. Μια μάνα -ο Θεός να τη συγχωρέσει- μάνα από κείνες! Ανθρωπος η γυναίκα... Μ ας βάλανε μέσα κι η γριά άναψε φωτιά. Εμείς είχαμε να φάμε μέρες, μου σκεμένοι. Κάθισα στη γωνιά και μόλις άναψε η φωτιά αποκοιμήθηκα. Ύστερα έβγαλαν τις κάλτσες μου. Τις κόψανε με το ψαλίδι, γιατί δεν έβγαιναν, καθώς τις φόραγα πολύ καιρό και ήταν και υγρές. Έβγαλαν τις κάλτσες μου και είπα στη γριά: Στενοχωριέμαι πολύ μη βρεις κανένα μπελά, εδώ πέρα. Τα πράγματα εί ναι... Μη στενοχωριέσαι, μου λέει. Ό,τι θέλουν ας κά νουν, ό,τι θέλουν ας κάνουν. Ψημένη γυναίκα!
Όταν γύρισαν όμως από τη Νάπη, προδόθηκαν τα μέρη όπου είχαν κρύψει τα τρόφιμα και τα εφό διά τους και η κατάσταση έγινε πολύ δύσκολη. Σε συνεδρίαση που έγινε στα «Καμπιά» αποφασίζεται
Κάποιος γείτονας όμως τους είδε και έκανε γνω στή την παρουσία τους στην Αστυνομία. Το βράδυ έ ζωσαν το μέρος, για να τους εμποδίσουν να διαφύ γουν, και το πρωί, με τη μεσολάβηση ενός ξάδερφου της μάνας του Στρατή, τους πήραν από το σπίτι και τους πήγαν στο τότε Γηροκομείο (Πρεβεντόριο), όπου ήταν κι άλλοι μέσα. Δηλαδή όσοι μέχρι τότε κατέβη καν από το βουνό. Τους ανέκριναν στην Αστυνομία (Νέο Ξενώνα), αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Τους κράτη σαν για λίγο και από το Τμήμα τους πήγαν στις Ποι νικές Φυλακές Μυτιλήνης.
Από εκδήλωση στα Γιούρα (1950). Διακρίνονται, από α ριστερά, ο Σπύρος Αχλιόπτας και ο Στρατής Αξιομακάρου (πρώτο ζευγάρι).
Στις Ποινικές πια, όταν πήγαμε, άλλαξε το σκηνι κό όλο. Είχαμε μέσα οι κρατούμενοι όλα όσα θέλαμε. Την ελευθερία μας, μιλούσαμε πολιτικά, τραγουδού σαμε αντάρτικα τραγούδια, κάναμε γυμναστική. Όλη μέρα σειότανε (απ’ τα τραγούδια και τις φωνές)! Ύστερα από ένα διάστημα τους περάσανε από στρατοδικείο σκοπιμότητας που βάσταξε πέντε μέρες. Δικάστηκαν για τη συμμετοχή τους στη μάχη σ’ «Κουτσίνηραχ’». Οι πέντε καταδικάστηκαν σε θάνατο και μεταξύ αυτών ο Μιχάλης Σαλαβάτης και ο Αριστείδης Βάλεσης. Η ποινή τους όμως τελικά δεν εκτελέστηκε. Και οι υπόλοιποι πέντε φορές ισόβια. Έτσι, από τις Ποινικές Φυλακές Μυτιλήνης, τους πάνε το 1947 στην Αίγινα ως βαρυποινίτες. Αμα πήγαμε στην Αίγινα, μέσα στις φυλακές βρή καμε πολλούς. Ή ταν εκεί όλη η αφρόκρεμα. Ήταν και οι Αεκεμβριανοί εκεί. Είχαν δικαστεί για τα Δεκεμ βριανά. Και σκοτώνανε. Κάθε μέρα από έναν. Παρα πέρα τους σκοτώνανε. Στη φυλακή της Αίγινας ήταν καλά οργανωμένοι, κάνανε μαθήματα, εκδηλώσεις, τα πάντα. Μέτα από ε φτά μήνες, μη μπορώντας να υποτάξουν το φρόνημά τους, τους κάνουν μεταγωγή στα Γιούρα. Για κει τρά βηξαν κι άλλοι πολλοί Αγιασώτες από διάφορα ξερο νήσια και φυλακές. Ο Γιάννης Πατράκης, ο Στρατής Γεωργαντής ή Μανώλης, ο Στρατής Ακριβλέλης, ο Όμηρος Κοντούλης, ο Σταύρος Καλέλης, ο Στρατής Γρημανέλης, ο Στρατής Αναστασέλης (Τασιός), ο Οδυσσέας Γζωντέλης (Τινός), ο Μιχάλης Πασχαλιάς, ο Παναγιώτης Χατζηραβδέλης ή Βράνης (Φούντα), ο Κώστας Αϊβαλιώτης (Καριγλάς), ο Παναγιώτης Πα σχαλιάς και άλλοι.
Εκεί ήταν το πανηγύρι το καλά. Αμα μας βγάλανε στο νησί, μας ανεβάσανε σ ’ ένα βουναλάκι κι εκεί μας κουρεύανε. Ό τόπος ήταν γεμάτος μαλλιά. Τα βάζανε μέσα στην τοιχοποιία, όπως βάζαμε το κιντίρ’ στο μπαγδατί. Με τα μαλλιά μας έχτιζαν τα ντουβάρια της φυλακής μας! Μας δέσανε μες στο στρατόπεδο με τη σειρά και μας κατανείμανε στους θαλάμους. Όλους ε μάς τους νεαρούς μας βάλανε στον τέταρτο. Ήταν θά λαμος εργασίας. Εκεί που χτίζαμε τη φυλακή, στα καταναγκαστικά έργα. Όλη μέρα σπούσαμε και κουβα λούσαμε πέτρες, βάζαμε φουρνέλα, μολώναμε τη θά λασσα. Κουβαλούσαμε άμμο από τη θάλασσα για τα έργα της φυλακής. Και οι βασανιστές πάνω α π ’ το κε φάλι μας. Αλλος επιτηρούσε εκατό, άλλος πενήντα, άλλος είκοσι. Τάδε μέρος θα πας, τούτο θα κάνεις. Όλη μέρα με το ραβδί. Όλη μέρα χτυπούσαν, όλη μέρα! Την ίδια εποχή πέρασαν από κει για την εθνική τους «ανάνηψη» και ο Μιχάλης Συναδινός, ο Αντώ νης Παπουτσής, ο Γαβριήλ Περιβολαρέλης, ο Στρατής Καβαδέλης, που τους φέρανε στα Γιούρα από την Κέρκυρα. Θυμάμαι το Μιχάλη Συναδινό στα Γιούρα. Εκεί αυ τός έκανε ένα εγχείρημα. Ήταν η πιο μεγάλη τρομο κρατία. Μας μάζεψαν, όλο το στρατόπεδο, πάνω σε μια πλαγιά και μας βάλανε καθήμενους τον έναν πάνω στα ποδάρια του άλλου, σειρές σειρές. Ήρθε ο Υπουργός Δημόσιων Έργων να μας κάνει ομιλία. Εκεί τον γνώρι σα. Έκανε τότε κλεψιές στα έργα. Μίλαγε αυτός και δεν άκουγες ανασαιμιά. Ξαφνικά σηκώθηκε ένας όρθιος. Ο Μιχάλης Συναδινός. Σηκώθηκε όρθιος και ζήτησε το λόγο. Μας είπες, λέει, να εργαζόμαστε. Εμείς είμαστε πολιτικοί κρατούμενοι και οι συνθήκες που ζούμε δε μας επιτρέπουν να εργαστούμε. Θέλουμε να μας φέρετε
Το Στρατόπεδο πολιτικών εξόριστων της Μακρονήσου.
βιβλία να μορφωθούμε. Μόλις τελείωσε το λόγο του ο Υπουργός, ακούμε στο χωνί: Ο Μιχάλης Συναδινός να ’ρθει στο Αρχιφυλακείο. Όλοι είπαμε: Πάει αυτός, τον τέλειωσαν. Κι όμως. Κύριος πήγε, κύριος ήρθε, δεν τον άγγιξαν. Επιβλήθηκε με τη δύναμη των λόγων του. Την ίδια τη μέρα μας βάλανε να κουβαλήσουμε ένα καΐκι σύρμα για τα μαγειρεία. Προπαντός δωσίλογους βάζα νε και μας βασάνιζαν. Ήταν ένας που έσερνε ένα στει λιάρι και χτύπαγε στα τυφλά. Καθώς βαδίζαμε στην παραλία, σταματά ο Μιχάλης, γυρίζει σ ’ αυτόν και του λέει: Να σε ρωτήσω κάτι. Γνωριζόμαστε, λέει, εμείς; Αυτός κοίταζε σαν χαζός! Αέει: Όχι, δε γνωριζόμαστε. Αφού δε γνωριζόμαστε, δε σε πειράξαμε, δεν έχουμε προηγούμενα, πώς σηκώνεις το ξύλο και μας χτυπάς; Επειδή σε βάζουν οι άλλοι; Ξέρεις για τι είμαστε εμείς μέσα στη φυλακή; Κι άρχισε να του μιλάει για κείνο και για τ ’ άλλο... Απόμεινε σύξυλος ο βασανιστής, με το ραβδί στο χέρι! Ήταν παλικαράς ο Μιχάλης, ήξερε από πού θα σε πιάσει. Τολμηρός. Αλλά ύστερα αρρώστησε ο καημένος και χάθηκε μικρός. Το 1949 ο Στρατής κατέβηκε στη Μυτιλήνη, για να δικαστεί μαζί με άλλους για την είσοδο των ανταρτών στον Κλωμηδάδο, αλλά στο μεταξύ είχε φύγει το Περιοδεύον Στρατοδικείο. Κάθισαν κάμποσο καιρό στο νησί, συνήλθαν και μετά ξαναπήγαν στην Αθήνα, όπου δικάστηκαν στο Ρουφ και απαλλάχτηκαν. Στη δίκη αυ τή ήταν και οι Γαβριήλ Περιβολαρέλης, Στρατής Ακρι βλέλης, Πάνος Καλέλης. Εκεί συναντήθηκαν και με τον Αντώνη Παπουτσή, που δικάστηκε και καταδικάστηκε τρεις φορές σε θάνατο, η ποινή του όμως δεν εκτελέστηκε. Μετά τη δίκη τούς ξαναπήγαν στα Γιούρα. Βγή κε το Μάρτη του 1951, με τα μέτρα ειρήνευσης της κυ βέρνησης Πλαστήρα και Σοφοκλή Βενιζέλου. Συνολι κά στην εξορία ο Στρατής έκανε πεντέμισι χρόνια, αλ λά τα πολλά έκατσε στα Γιούρα. Κάνοντας τον απολο γισμό του, κατασταλάζει σε κάποια συμπεράσματα. Γνώρισα ανθρώπους που τους θαύμασα, γνώρισα και ανθρώπους που τους σιχάθηκα. Έλεγα και στους άλλους που ήμαστε μαζί: Μην τυχόν και ανοίξει κα νείς το στόμα του, μην πάρετε άνθρωπο στο λαιμό σας. Εμείς πάθαμε ό,τι πάθαμε, θα λογοδοτήσουμε. Μην πάρετε άλλους ανθρώπους στο λαιμό σας. Εγώ ποτέ μου δεν έμπλεξα άνθρωπο. Και αναφερόμενος στο ρόλο τόσο της ντόπιας ξε νόδουλης άρχουσας τάξης, όσο και των ιμπεριαλιστι κών δυνάμεων που αιματοκυλούσαν, όπως και τώρα, τους λαούς, για να εξυπηρετήσουν τα γεωπολιτικά τους συμφέροντα, λέει: Όι εδώ καθεστωτικοί ποτέ δεν είχαν μπέσα. Μετά τη Βάρκιζα εμείς παραδώσαμε τα όπλα κι αυτοί βία
και τρομοκρατία, ξυλοδαρμούς και δολοφονίες, στρατοδικεία κι εκτελεστικά αποσπάσματα. Τέτοιοι ήταν πάντα. Μια ζωή εξαρτημένοι από τις ξένες δυ νάμεις, Ό,τι πουν οι ξένοι, ναι λένε τούτοι. Τότες ή ταν οι Εγγλέζοι. Όι φυλακές ήταν εγγλέζικες, οι επι θεωρητές Εγγλέζοι κι οι χειροπέδες μας ακόμα εγ γλέζικες ήτανε! Μόλις τέλειωσε ο εφιάλτης της εξορίας, γύρισε στο χωριό και παντρεύτηκε το 1952 με τη Μαριάνθη το γέ νος Θεοφάνη Αξιομακάρου, με την οποία απέκτησαν δυο παιδιά, το Μιχάλη, σιδεροκατασκευαστή, που μέ νει στην Αθήνα, και το Θεοφάνη, καφετζή, που ζει στην Αγιάσο. Ευτύχησε να δει μέχρι τώρα τέσσερα εγ γόνια. Τα μετεμφυλιακά χρόνια ήταν άγρια. Πολύ δύσκο λα έβρισκες δουλειά. Ο Στρατής όμως ήταν τόσο κα λός εργάτης, που δεν τον έδιωχνε κανείς. Πήγαινε, ό που τον φωνάζανε. Στο κλάδεμα, στο σκάψιμο, πα ντού. Ύστερα έγινε τσουκαλάς. Το 1970 έφυγε στην Αθήνα σε αναζήτηση καλύτερης τύχης. Εγώ, άμα πήγα στην Αθήνα, πήγα σ ’ ένα πρόχει ρο (κατάλυμα)... Πήγα μονάχος μου. Τα μωρά και η γυναίκα ήταν εδώ. Όλη μου η περιουσία ήταν ένας γάιδαρος και μια κατσίκα! Δεν είχα λεφτά να φύγω, να πάω κάπου νφ σταθώ. Πήγα εκεί, έπιασα δουλειά με την πρώτη, πήρα ένα κρεβάτι, πήρα ένα ντιβάνι, πήρα μια καρέκλα... Ύ στερα τους φώναξα (τους δι κούς μου). Προσπαθώντας να κατοχυρώσει σύνταξη, αναζή τησε μια δουλειά, που θα του εξασφάλιζε καθημερινό μεροκάματο, για να βάζει τα ένσημά του. Έτσι προσλήφτηκε σε μια εταιρεία. Μέσα σ’ ένα μήνα, από α νειδίκευτος εργάτης έγινε τεχνικός. Δούλεψε σαν τσιμεντοκονιαστής στην κατασκευή δημόσιων έργων, ό πως φρεατίων για τα όμβρια νερά. Με την εργατικό τητα και την ικανότητά του εξασφάλισε τελικά την πο λυπόθητη σύνταξη του ΙΚΑ. Τα τελευταία χρόνια α γόρασε ένα σπιτάκι στο χωριό, το έφτιαξε και έρχεται τα καλοκαίρια. Το χειμώνα τον βγάζει στην Αθήνα. Ο Στρατής υπήρξε ένας σεμνός αγωνιστής, ένα πα λικάρι που υπηρέτησε με κίνδυνο της ζωής του το λαϊ κό κίνημα, γέννημα θρέμμα της βιοπάλης, γνήσιο παι δί της εργατικής τάξης, που στα δίσεχτα χρόνια ακο λούθησε το δρόμο των χιλιάδων αγωνιστών της Εθνι κής Αντίστασης, που τίμησαν τον όρκο τους ξαναβγαίνοντας στο βουνό και που για δεκαετίες ολόκλη ρες έζησαν προγραμμένοι από το επίσημο μετεμφυλιακό κράτος, το οποίο μετέτρεψε την πατρίδα μας σε φυλακή για τους ίδιους τους απελευθερωτές της! ΒΑΣ. Κ ΑΛΟ ΓΕΡΑΣ - Π ΑΝ. Κ Ο ΥΤΣΚ Ο ΥΛΗ Σ
Τραγούδια Ιστορικής Μνήμης των Βαλκανικών Πολέμων Π ολεμ ούσαμ ε και τραγουδούσαμ ε «Με την
παρούσα έκδοση το Κέντρο Α ιγαια-
κών Λ αογραφικών και Μ ουσικολογικών Ερευ νών δημοσιεύει σε ενότητα θεματική τραγούδια ι στορικής μνήμης, που αναφέρονται στα γεγονότα των Βαλκανικών Πολέμων και τραγουδήθηκαν κυρίω ς στον αιγαιακό νησιωτικό γεωγραφικό χώ ρο. Π ρόκειται για το αποτέλεσμα αδημοσίευτης προσπάθειας ερευνητικής εργασίας. Ευχή μας εί ναι να δώσει το ερέθισμα για σχετική περαιτέρω έ ρευνα και μελέτη. Τα τραγούδια που περιλαμβά νονται στην έκδοση ηχογραφούνται με τις φωνές και τη μουσική, συνοδεία ανθρώπω ν νέων για πρώτη φορά. Λίγα έχουν ηχογραφηθεί στο παρελ θόν με τις φωνές των πληροφορητών τους και εκ δόθηκαν αυτούσια από ερευνητικούς φορείς. Αρκετά συναντώνται σκόρπια σε παλαιότερες έ ντυπες ποιητικές ή μουσικές συλλογές και τα υ πόλοιπα έχουν καταγραφεί σε επιτόπιες αποστο λές των ερευνητικών ομάδων του ΚΑΛΜΕ. Ε λπί ζουμε ότι η έκδοση θα αγαπηθεί από τους ακροα τές και αναγνώστες της και θα αποτελέσει έναυσμα για παρόμοιες θεματικές εργασίες, που θα αναδεικνύουν το βαθύ πλούτο του ελληνικού μου σικού πολιτισμού. Με αυτά τα λόγια ο Θεοφάνης Σουλακέλλης, Πρόεδρος - Κ αλλιτεχνικός Διευθυ
ντής ΚΑΛΜΕ, προλογίζει τη θαυμάσια έκδοση του Ιδρύματος της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία, που έχει τίτλο «Τραγούδια Ιστορικής Μνήμης των Βαλκα νικώ ν Πολέμων. Πολεμούσαμε και τραγουδούσα με» και που πραγματοποιήθηκε με την ευκαιρία της συμπλήρωσης των 90 χρόνω ν από τη λήξη των Βαλκανικών Πολέμων, 1913 - 2003». Η έκδοση περιλαμβάνει λεύκωμα με κείμενα για τα τραγούδια ιστορικής μνήμης και πλουσιότατο εικαστικό υλικό, καθώς και ένα Ό ϋ με 18 ηχογραφημένα τραγούδια. Οι τίτλοι των κειμένων του λευκώματος είναι: Η δημιουργία των τραγουδιώ ν της περιόδου των Βαλκανικών Πολέμων, Το τραγούδι και το σχο λείο, Δημώδη άσματα ιστορικής μνήμης των Βαλ κανικών Πολέμων, Δημώδη άσματα ιστορικής μνήμης των Βαλκανικών Πολέμων στα νησιά του Αιγαίου, Η μουσική στην Ελλάδα στις αρχές του 20ού αιώνα. Η συμμετοχή τω ν νησιωτών του Ανατολικού Αιγαίου στον πόλεμο του 1912-13, Λ α ϊκές εικόνες τω ν Β αλκανικώ ν Πολέμων. Υ πάρχουν επίσης οι στίχοι όλων των τραγουδιών του Ό ϋ, καθώς και οι νότες και ο μουσικός σχο λιασμός τους.
Η προμετωπίδα του αφιερω ματικού Αευκώματος.
Τα κείμενα έγραψαν ο Σπύρος Καζάνης, η Μαρ γαρίτα Μηλιώρη, ο Θεοφάνης Σουλακέλλης και ο Νικήτας Σταυρινάκης. Η έρευνα και η συλλογή του εικαστικού υλικού ανήκει στη Βασιλεία Κατσάνη, στην Αναστασία Μελά και στο Θεοφάνη Σουλακέλλη. Την επιμέλεια των κειμένων έκανε ο Παντε λής Μ πουκάλας. Ο ψηφιακός δίσκος (Όϋ) έχει συ νολική διάρκεια 67.02 και περιέχει τα παρακάτω τραγούδια: Κάλαντα Πρωτοχρονιάς, Μαύρη είν’ ή νύχτα στα βουνά, Μισεύγω, χαϊδεμένη μου, Ως π ο λεμά ο Έλληνας, Ανάθεμα το Σύνταγμα, Αυτό το όπλο το βαρύ, Άσπρο πουλί της θάλασσας, Του π ό λεμου τα βάσανα, Ή λιε μου και κυρ Ή λιε μου, Για τη Π αλκανί’ τον πόλεμον, Η Κρήτη μαυροντύθηκε, Ο ερχομός των Ιταλών, Ο «Αβέρωφ» στη Σμύρνη, Βενιζέλε, Βενιζέλε, Εν δυο, Ζήτω ο «Αβέρωφ», Μαύρη είν’ η νύχτα στα βουνά (οργανικό), Εν δυο (οργανικό). Τραγουδά η Χορωδία Αιγαίου και π α ί ζουν 15 επίλεκτοι μουσικοί. Η διδασκαλία και η δι εύθυνση είναι του Θεοφάνη Σουλακέλλη, ο οποίος επιμελήθηκε και την παραγωγή. Η γενική εποπτεία της έκδοσης είναι του ΚΑΛΜΕ και η γενική επιμέ λεια της Βασιλείας Κατσάνη. Ο Απόστολος Κακλαμάνης, Πρόεδρος της Βου λής, στο προλογικό του σημείωμα αναφέρει: «Στη Μνημοσύνη, την προσωποποίηση της ανθρώπινης μνήμης, αναφερόμαστε και με την παρούσα έκδοση. Αναδεικνύουμε τη σημασία της, αφήνοντας τον ελ ληνικό μουσικό λόγο να περιγράψει τις πανανθρώ πινες αξίες της ελευθερίας, της δημοκρατίας, της
διατήρησης των γλωσσικών, πολιτισμικών και θρη σκευτικών παραδόσεων των λαών. «Πολεμούσαμε και τραγουδούσαμε». Η φράση του αιγαιάτη Στρα τή Μυριβήλη μας ταξιδεύει στο Αιγαίο των Βαλκα νικών Πολέμων, μέσα από τις μελωδίες και το λό γο που αποτυπώνει η «Χορωδία και Ορχήστρα Α ι γαίου» του ΚΑΑΜΕ. Η Βουλή των Ελλήνων χαρί ζει το έργο στους μαθητές και στους εκπαιδευτι κούς, με την ευχή να γίνει χρήσιμο παιδαγωγικό ερ γαλείο μέσα στο σύγχρονο ευρωπαϊκό πολυθεματικό σχολείο». Αντιγράφουμε μερικούς στίχους από το τρα γούδι «Του πόλεμου τα βάσανα», που καταγράφη καν από το ΚΑΛΜΕ το 1994 στα χωριά της περι φέρειας Αγιάσου Λέσβου: Του πόλεμον τα βάσανα είναι πολύ μεγάλα, σαν την ελιά την άγονρη με την πολλή πικράδα. Στο τάγμα το Ευζωνικό, το πολυξακουσμένο, εκεί έχουν το παιδάκι μου, μες στο χακί ζωσμένο. Θεέ μεγαλοδύναμε, Χριστέ και Παναγιά μας, φχηθείτε καλορίζικα να είναι τα παιδιά μας. Ω Παναγιά Αγιασώτισσα και Παναγιά α π ’ την Τήνο, εσείς να βοηθήσετε το έθνος των Ελλήνων. Παναγιά μας, Παναγιά μας, φύλαγέ τα τα παιδιά μας. Παναγιά μας, Παναγιά μας, παρηγόρα την καρδιά μας. Για όσους ενδιαφέρονται να προμηθευτούν την έκδοση, το τηλέφωνο της αρμόδιας υπηρεσίας της Βουλής είναι 3692272. ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΣΤΥΛ. ΣΚΟΡΔΑΣ
Χρωμολιθογραφία. Ο ΘΡΙΑΜΒΕΥΣΑΣ ΑΒΕΡΩΦ. Στις τέσσερις γωνίες απεικονίζονται οι: Βασιλιάς Κωνσταντίνος, Γεώργιος Αβέρωφ, Παύλος Κουντουριώτης και Ελευθέ ριος Βενιζέλος. Γύρω γύρω, ανάμεσα σε φύλλα δάφνης, υπάρχουν ονόματα πόλεων και νησιών. Στη μέση επά νω: 3η Δεκεμβρίου 1912 5η Ιανουάριου 1913. Εκδότης Σωτ. Χρηστίδης. Διθ. X. Δεβαντής. Υπογραφή Σ. Χρηστίδης. Συλλογή Νική τα και Ευαγγελίας Σταυρινάκη.
ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ ΦΩΤΟ ΓΡΑΦΗΜΑΤΑ Ο αστυνόμος Μπάκας βαφτίστηκε Τσ’π έλ’ Τ α παρωνύμια, δηλαδή τα παρανόμια ή παρατσούκλια, μαρτυρούν τη σκωπτική διάθεση και την περιγραφική ικανότητα του λαού. Οι Αγιασώ τες δεν υστερούν και σ ’ αυτό, όπω ς εξάλλου και όλοι οι νησιώτες. Το δειγματολόγιό τους είναι πλούσιο, έχει α π ’ όλα. Βρίσκεις και τι δε βρίσκεις. Τετράποδα, ερπετά, πτηνά,έντομα, δέντρα, ζιζά νια, ιδιότητες, διακριτικά γνωρίσματα, συνήθειες, ασχολίες, επαγγέλματα... Πολλά από τα παρωνύμια είναι απαξιωτικά και μειωτικά, αλλά με το πέρασμα του χρόνου έ χουν ξεθωριάσει σημασιολογικά και γίνονται α ποδεκτά χωρίς καμιά αντίδραση. Σε κάποιες μά λιστα περιπτώσεις μεγάλης συνεπωνυμίας προ σώπων είναι απαραίτητα. Για να προσανατολι στείς, όταν θελήσεις π.χ. ν ’ αρμενίσεις στο πέλα γος των Μαϊστρέληδων, πρέπει να έχεις ως μπούσουλα τα παρωνύμια (Α ρνάδα, Α φ α τσ ιά , Γαλιά, Γ α ρουφ α λέλ’, Κ ο ύ ρ α σ ’, Μ πιτός, Μ πούγιά, Νικουτσάρας, Τσουλίκα, Φ α σίτ’ς)... Στο στόχαστρο των Αγιασωτών έμπαιναν και εξακολουθούν ως τις μέρες μας να μπαίνουν και οι ξένοι, οι υπάλληλοι. Ανάμεσα σ ’ αυτούς και τα όργανα της δημόσιας τάξης. Σ ’ ένα γραφικό αστυ νόμο της προπολεμικής περιόδου, όταν ήταν ακό μη στις δόξες του το πολυτονικό σύστημα, κόλλη σαν το παρατσούκλι «Πιρισπουμέν’», γιατί «έτρε
φε μύστακα εν είδει περισπωμένης». Αυτός μάλι στα έβγαλε διαταγή, καταπώς μου διηγήθηκε ο α είμνηστος φίλος και συνεργάτης Γιάννης Γιαννά κης, και απαγόρευσε τις «ερωτοσκιές», εννοώντας τα γνεψίματα των νέων προς τις αγαπητικές τους από τα «κουιτούκια», καθώς και ένα χορό που λε γόταν « π ’καρής». Κατά τη γνώμη του, οι «ερωτο σκιές» προσέβαλλαν τη δημόσια αιδώ, ενώ ο χο ρός ήταν επικίνδυνος... Χαρακτηριστική και η περίπτω ση του ανθυ πασπιστή Δημητρίου Μ πάκα, αστυνόμου της μεταπολεμικής περιόδου. Α υτόν τον βάφτισαν Τ σ ’π έ λ ’, για τί έμοιαζε καταπληκτικά με τον Αγιασώτη αυτοκινητιστή Ε υστράτιο Γρηγορίου Τσουπή ή Τ σ’π έλ ’ (1903 - 1975), με τον οποίο μάλιστα συνδέθηκε και φιλικά. Τον θυμάμαι, ό ταν ήμουν π α ιδί. Έ μενε με τη γυναίκα του, που ήταν πολύ όμορφη, σ ’ ένα σ πίτι στη γειτονιά, στην οποία φτάνει κανένας ξεκινώ ντας από το δρομάκι τω ν σημερινών «Εξαρχείω ν», αν δεν κάνω λάθος. Ε ίχαν και ένα γιο, το Στράτο, ο ο π ο ίο ς κούτσαινε λιγάκι. Ή τα ν ζιζά νιο, σκαντα λιάρης σε μεγάλο βαθμό, ρέμπελος. «Αν είχε γε ρά και τα δυο του πόδια , θα χαλούσε όλη την Αγιάσο», μου είπε χαρακτηριστικά ένας χ ω ρ ια νός... ΓΙΑΝΝΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
Ο αυτοκινητιστής Ευστρά τιος Γρηγορίου Τσουπής με το σωσία του ανθυπασπιστή Δημήτριο Μπάκα. (Τη φωτογραφία παραχώρησε η Αγγελική Τσουπή-Σπανέλη)
μάνα ντ, α π ’ τν ανιγκασιά τς. Π άτ’σι τσιριδις του Γιαννέλ’ τσι φώναζι τα μπίρλαλά ντ: «Οχ, μανούδα μ’, του πουδαλέλι μ ’! Οχ, μανούδα μ ’, του χιλέλι μ ’! Π ιτάγιτι γι μάνα ντ αλλουσούσουμ’, απί τς φουνές-ιντ, στου παναθύρ’ τσι μιμιάς κατάλαβι τ ’ διαβουλιά ντ. «Αχ, βρε έγ’τσεινι, μουρτάτ’! Εμ κα λά τσι να π ά θ ’ς. Φ ράθ’κα του! Είδις τι πα θαίν’ όγοιους εν ακού του πατέρα ντ. Κ άφ’ ντουν γι Πα ναγιά! Έ λα τώρα να σ ’ βόλου κουμμάτ’ κρουμμύδ’ πα στου πουδάρ’ σ’. Τσι σα σ ’ αρέσ’ ξουνουσκάλουνι πα στς το ίχ ’, παλιόπραμα! (Από αφήγηση Γιώργου Ευστρατίου Ξαφέλη)
ΤΟΥ ΛΙΟΥΜ ΠΟΥΤΣ’ Δ υ ο τρεις Αλβανοί κάθονταν κάτω από την αν θισμένη κερασιά της Αγοράς, πάνω σ’ ένα παγκάκι. Στο μέσον το Λιουμπούτσ’ τους μίλαγε χειρονο μώντας... Έ νας Αγιασώτης σχολίασε: - Ρε σεις, μπάτσι θα κάνιν συμμουρία; - Ό χ ’, λέει ο άλλος, μη φουβάσι, γιου Δήμους τουν έστλι α τς κ ά ν’ σιμινάρϊου αναλφαβητισμού στα ιλληνικά! Αγιάσος, 15.4.1998
ΠΡΟΚΟΠΗΣ ΚΟΥΤΣΚΟΥΔΗΣ
ΤΟΥΝ ΕΚΑΨΙ ΓΙ ΠΑΝΑΓΙΑ! Ε ν α μισ’μέρ’ Κουστής, ύστιρα απί του φαγί, έ κανι όρ ιξ’ να σαλαγήξ’ κουμμάτ’ τ ’ τσαρά ντ. Τα δυο α π ’ τα μουρά ντ λειπαν, αλλά του Γιαννέλ’ κάντντου έφτου τσ ’ εν ίλιγι μουρτάτ’ς να ξικουμ π’στεί. Π α ίν’ του λοιπόν Κουστής του κ ’μάρ’, ίδειασι του νιρό στου πλύστ’ τσι έστ’λι του Γιαννέλ’ στουν... Απέσου, να φέρ’ νιρό... φρέσκου. Του Γιαννέλ’, που τα κατάλαβι τα πράματα, μια τσι γι δ ιά β ο υ λ ι ήνταν πάντα στου τσιφάλι ντ, πήρι του κ ’μάρ’, γέμ’σι ντου α π ’ του τσιμέ τς ιγ’τουνιάς, τσι γύρ’σι αγάλια αγάλια α π ’ τν απού πίσου τν αυλή στου σ π ίτ’. Θέτσι του κ ’μάρ’ σι μιαν άκριγια τσι αρχίν’σι να σκαλών’ στου τοίχου, για να φ τάξ’ στου παναθύρ’ τς κριβατουκάμαρας τσι ν ’ απουλάψ’ του απαγουριμένου θέαμα! Σα που σκάλουνι όμους, τίλουγια τα κατιφιρι, γλίστρησι τσι σαβουρντιχ’τσι κάτου φαρδύς πλατύς. Τσι του χειρότιρου, α ξ ’π ό λ ’τους σα που ήνταν, έπισι του πουδάρι ντ μες στου τ ’γά ν’ μι του καυτό ακόμα του λάδ’, που του ’χι α φ ’μένου έφτου στν άκριγια γι
ΓΙΑΝΝΗΣ Δ. ΠΑΠΑΝΗΣ
ΤΗΣ ΒΛΟΥΓ ΛΟΥΣ ΤΑ ΚΑΜΩΜΑΤΑ Κ ά π ο τ ε τρεις Αγιασώτισσες γριές γειτόνισσες, το Μ αρίγ’, το Τσυριακούλ’ και η Μ Γσσ’νή, σαν καλές χριστιανές, συνήθιζαν να εκκλησιάζονται κάθε Κυριακή στο ναό της Π αναγιάς και να πη γαίνουν, μετά τη θεία λειτουργία, στην ωραία π ύ λη, για να ρίχνει απάνω τους ο παπάς τα άμφιά του, όταν ξεφορούσε. Πίστευαν πω ς έτσι παίρνουν την ευλογία. Τούτο γινόταν τακτικά και ο παπαΔωρόθεος Πολιτάκης, γνωστός και ως Βλουγ’δού, τις βαρέθηκε. Μια μέρα λοιπόν που πήγαν και μπρουμύτισαν, τις σκέπασε, έφυγε από το πίσω παραπόρτι και πήγε και στρογγυλοκάθισε στην Καφενταρία. Οι γριές όμως μετά από αρκετή ώρα κουράστηκαν. Επειδή όμως το θεωρούσαν αμαρ τία να «αποκαλυφτούν» μόνες τους, περίμεναν υ πομονετικά τον παπα. Κ άποιος προσκυνητής τις είδε ν ’ αναπατούν και να γκρινιάζουν, παραξενεύ τηκε και ειδοποίησε τον παπά. Ό ταν αυτός γύρισε πίσω, δικαιολογήθηκε πω ς τις ξέχασε και τελικά πήρε από πάνω τους τα άμφια. Αυτές, όπω ς ήταν φυσικό, γύρισαν στα σπίτια τους αργά και οι ά ντρες τους που βρήκαν αμαγείρευτα τις καταχέρι σαν δεόντως, για να βάλουν γνώση. Την επόμενη Κυριακή που ξαναπήγαν στην εκκλησιά, ο παπαΔωρόθεος, άμα τέλειωσε η λειτουργία, τους έκανε νόημα από μακριά να έρθουν, για να ξεφορέσει α πάνω τους. Αυτές όμως μετά την περιπέτειά τους ούτε στην ωραία πύλη δεν τόλμησαν να πλησιά σουν. Έ γινα ν άφαντες... (Από αφήγηση της Έλλης Γ. Σκορδά. Αγιάσος, 1.9.1980)
ΕΡΜΟΛΑΟΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
ΕΛΛΗΝΟΠΟΛΩΝΙΚΑ
Η Ε ταιρεία
Ελλήνω ν Λ ογοτεχνώ ν και ο
Εκδοτικός Οίκος Ηοΐίοάοτ της Βαρσοβίας πρα γ ματοποίησαν εκδήλωση Ελληνοπολωνικής Λ ογο τεχνικής Συνεργασίας, στις 19.11.2004, στην α ί θουσα «Μ ιχαήλας Αβέρωφ», με θέμα «Τα ελληνι κά γράμματα στην Πολωνία». Εισαγωγικά μίλησε ο συγγραφέας-μεταφραστής Σωτήρης Γυφτάκης. Κ ύριοι ομιλητές της εκδήλωσης ήταν ο τ. πρόε δρος της Ε.Ε.Λ. Π αναγιώτης Τσουτάκος, ο συγγραφέας-κριτικός Γιώργος Πετρόπουλος και ο Π ολω νός ποιητής και καθηγητής Παβέου Κρούπκα. Την εκδήλωση πλαισίωσε το Φολκλορικό Χ ο ρευτικό Συγκρότημα της Πολωνικής Σχολής της Αθήνας. Συντονίστρια του Π ρογράμματος η γενι κή γραμματέας της Ε.Ε.Λ. Ελευθερία Αναγνωστάκη-Τζαβάρα.
ΕΞ ΑΠΑΛΩΝ ΟΝΥΧΩΝ Σ υ χ ν ά πυκνά δια κ ρίνοντα ι σε διάφ ορους διαγω νισμούς μαθητές τω ν Σχολείω ν της Α γιά σου (Δημοτικού, Γυμνασίου, Λυκείου και Τεχνι κού Επαγγελματικού Εκπαιδευτηρίου (ΤΕΕ) Κε
ραμικής - Ξυλογλυπτικής). Τελευταία απονεμήθη κε Β ' Βραβείο Ζω γραφικής στον ταλαντούχο μα θητή της Γ ' τάξης του Δημοτικού Σχολείου Π α ναγιώτη Ραφαήλ Σουσαμλή, εγγονό του Π ανα γιώτη Σουσαμλή (Κατσαρού), ανθρώπου με έντο νη καλλιτεχνική διάθεση, ο οποίος πολλά π ρ ό σφερε και εξακολουθεί να προσφέρει για την π ο λιτιστική ανάδειξη της Αγιάσου. Είμαστε βέβαιοι πω ς και ο νεότερος Παναγιώτης Σουσαμλής θα εργαστεί με τον ίδιο ζήλο για την προβολή του τό που και πω ς θα συνεχίσει τη μακρόχρονη πα ρά δοση των Σουσαμλήδων, η οποία ξεκινά, σύμφω να με τις υπάρχουσες πληροφορίες, από τον πρ ο περασμένο αιώνα.
Δ Ε Σ Π Ο ΙΝ Α Π Α Ν Τ Ε Α Ε Λ Η Η Μορφωτική και Πολιτιστική Κίνηση του Πνευματικού Κέντρου του Δήμου Δάφνης οργάνω σε Μ ουσικοφιλολογική Βραδιά, στο Αθλητικό Κέ ντρο Δάφνης «Ολυμπιονίκης Μιχάλης Μουρούτσος», με ομιλήτρια την πολυβραβευμένη καθηγήτρια Μουσικής Δέσποινα Κοκκινάκη-Παντελέλη και με θέμα «Σμυρναίικο - Ρεμπέτικο και Σύγχρο νο Λ αϊκό Τραγούδι». Την εκδήλωση πλαισίωσαν μουσικοχορευτικά και χορωδιακά σχήματα των Δήμων Δάφνης και Καλλιθέας και συμμετείχε φ ι λικά ο γνωστός Λέσβιος δεξιοτέχνης του ακορντε όν Τίμος Παντελέλης.
Το βραβείο που απονεμήθηκε στο μαθητή Παναγιώτη Ρα φαήλ Σουσαμλή.
«ΙΣΜ ΑΗΛ ΚΑΙ ΡΟΖΑ» Σ τ ι ς 2.11.2004, στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο (Μέγαρο Παλαιός Βουλής), έγινε από τις Εκδόσεις Πατάκη η παρουσίαση του μυθιστορήματος του βουλευτή Λέσβου Γιάννη Γιαννέλη-Θεοδοσιάδη «Ισμαήλ και Ρόζα». Μίλησαν ο υπουργός Εσωτερι κών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης, κα θηγητής Προκόπης Παυλόπουλος, ο βουλευτής και πρώην υπουργός Πολιτισμού Ευάγγελος Βενιζέ λος και ο δημοσιογράφος και συγγραφέας Λευτέ ρης Παπαδόπουλος. Στο τέλος μίλησε ο ίδιος ο συγγραφέας. Συντονιστής της συζήτησης ο Λέσβιος δημοσιογράφος Στρατής Λιαρέλης.
ΗΜ ΕΡΟΛΟΓΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΙΑ
Ο Πολιτιστικός
Σύλλογος Μυτιληναίων Πε
τρούπολης «ο Θεόφιλος» για μια ακόμη φορά έδω σε το στίγμα της αξιοσύνης, της αισθαντικότητας και της λεσβολατρίας του. Εξέδωσε ένα καλαίσθητο Ημερολόγιο τοίχου, αποτελούμενο από δεκαπέντε φύλλα διαστάσεων 41 χ 27 εκ. και τιτλοφορούμενο
Ελιές... με τις ρυτίδες των γονιώ ν μας. Αξιοποίησε εικονιστικό υλικό (φωτογραφικό, εικαστικό), εναρ μονίζοντας το με χαρακτηριστικά λογοτεχνικά α ποσπάσματα, δοξαστικά της μυτιληνιάς ελιάς και των ξωμάχων της Λέσβου. Αξίζει και το θεματικό αυτό Ημερολόγιο να το προμηθευτεί κανείς και να το φυλάξει, μια και έχει φιλοτεχνηθεί με περίσσια αγάπη για τον τόπο μας, με πολύ μεράκι...
ΤΑ ΕΒΔΟΜΗΝΤΑΧΡΟΝΑ ΤΗΣ Ε.Ε.Λ .
Μ ε την ευκαιρία της συμπλήρωσης 70 χρόνων από την ίδρυση της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτε χνών (Ε.Ε.Λ.) (1934 - 2004) οργανώθηκαν οι παρα κάτω εκδηλώσεις και τιμήθηκαν λογοτέχνες που α νήκαν στην Εταιρεία και που την υπηρέτησαν ποικιλοτρόπως από διάφορες θέσεις. Στις 22.11.2004 τιμήθηκαν ο Γρηγόριος Ξενόπουλος και ο Κωστής Παλαμάς. Ομιλητές αντίστοιχα ο Παύλος Ναθα ναήλ, πρόεδρος της Ε.Ε.Λ., και ο Πέτρος Μ πίκος, αντιπρόεδρος της Ε.Ε.Λ. Στις 6.12.2004 τιμήθηκαν ο Γιάννης Ρίτσος και ο Κώστας Βάρναλης. Ομιλη τές αντίστοιχα ο Τάσος Εγγλέζος και ο Νίκος Κυτόπουλος. Στις 15.12.2004 τιμήθηκε ο Γιάννης Κουτσοχέρας. Ομιλητές ο Παναγιώτης Καραφωτιά ς και ο Κ ω νσταντίνος Κ ουμπάτης. Σ τις 20.12.2004 τιμήθηκαν ο Νίκος Καζαντζάκης και ο Άγγελος Σικελιανός. Ομιλητές αντίστοιχα ο Πάνος Παναγιωτούνης και ο Βασίλης Ασημακόπουλος.
ΤΙΜ ΗΘΗΚΕ Ο ΚΟΥΤΣΟΧΕΡΑΣ Σ τ ι ς 15.12.2004, στα πλαίσια των εκδηλώσεων «Αφιέρωμα στα 70 χρόνια της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών», τιμήθηκε ο ποιητής και αγωνιστής Γιάννης Κουτσοχέρας. Εισαγωγικά μίλησε η Ελευθε ρία Αναγνωστάκη-Τζαβάρα, γραμματέας της ΕΕΛ. Χαιρετισμό απηύθυνε ο Παύλος Ναθαναήλ, πρόε δρος της ΕΕΛ. Για τη ζωή και για το έργο του τιμώ μενου μίλησαν ο Παναγιώτης Καραφωτιάς και ο Κωνσταντίνος Κουμπάτης. Ποιήματα απέδωσαν ο ηθοποιός Χρίστος Τσάγκας και η Δέχα Κουτσοχέρα.
ΤΙΜ ΗΘΗΚΕ Ο ΤΣΑΛΙΚΗΣ Η προμετωπίδα του Ημερολογίου. Ο εικονιζόμενος «ταϊφάς» είναι του Αγιασώτη γαιοκτήμονα Βαγιάνη Ευστρατίου Δαγέλη (Τσαλκούδη).
Σ τ ο συγγραφέα Γεώργιο Τσαλίκη απονεμήθηκε πρόσφατα από την Εστία Νέας Σμύρνης ο πρώτος
Έ πα ινος για το βιβλίο του με τίτλο «Αναμνήσεις», σύμφωνα με την πρόταση-εισήγηση της Επιτροπής Κρίσης του Πανελλήνιου Διαγωνισμού για τη βρά βευση βιβλίων που εκδόθηκαν κατά τα έτη 2001, 2002 και 2003, με περιεχόμενο αναφερόμενο στις πέραν του Αιγαίου ελληνικές πατρίδες (Μικρασία, Κωνσταντινούπολη, Πόντο και Θράκη), και που α πονέμονται στη μνήμη του αείμνηστου δημιουργού και προέδρου της Εστίας Νέας Σμύρνης Πάνου Κ. Χαλδέζου.
ΤΙΜ ΗΘΗΚΕ Ο ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ
Η Εταιρία
Ελλήνων Λογοτεχνών, ο Σύλλογος
«Φίλοι Οινουσσών» και οι Εκδόσεις «Εντός», ορ γάνωσαν στις 9.2.2005, στην αίθουσα «Μιχαήλας Αβέρωφ», Εκδήλωση-Αφιέρωμα με θέμα «30 χρό νια από το τελευταίο ταξίδι του Νίκου Καββαδία». Προλόγισε η Ελευθερία Αναγνωστάκη-Τζαβάρα, γενική γραμματέας της ΕΕΛ, και απηύθυναν χαιρε τισμό ο εκπρόσωπος του Υπουργείου Εμπορικής Ναυτιλίας, ο πρόεδρος του Συλλόγου «Φίλοι Οινουσσών», καπετάνιος Δημήτρης Λιγνός, και ο εκ πρόσωπος των Κεφαλλονιτών Αθήνας και Πει ραιά. Επίσης έγινε απονομή τιμητικών μεταλλίων της ΕΕΛ στα περιοδικά «Ναυτικά Χρονικά» και «Εξάντας». Για τον ποιητή Νίκο Καββαδία μίλη σαν ο Κωνσταντίνος Στεφανόπουλος, πλοίαρχος, ποιητής, μέλος της ΕΕΛ, και ο Δημήτρης Νικορέ τζος, καθηγητής, ποιητής, δοκιμιογράφος και κρι τικός της Λογοτεχνίας. Κείμενα απέδωσαν η καθηγήτρια της απαγγελίας Νινέτα Παπαδάκη και η
ποιήτρια Θάλεια Δράκου. Την επιτυχημένη αυτή εκδήλωση παρακολούθησαν πολλοί άνθρωποι των γραμμάτων και της τέχνης. ΓΙΑΝΧΑΤΖ
Ο ΑΠΟΚΡΙΑΤΙΚΟΣ ΧΟΡΟΣ ΜΑΣ Ο π ω ς κάθε χρόνο, έτσι και εφέτος ο Φιλοπρό οδος Σύλλογος Αγιασωτών πραγματοποίησε τον αποκριάτικο χορό του. Με το άνοιγμα του τριωδίου, στις 20 του Φλε βάρη, στην αίθουσα «Μέδουσα», στου Μ ακρυγιάν νη, μαζευτήκαμε πολλοί φίλοι του Συλλόγου, μαζί και φίλοι του Συνδέσμου Πλωμαριτών Αττικής «Βενιαμίν ο Λέσβιος», για να διασκεδάσουμε και για να υποδεχτούμε τις Αποκριές. Ή ταν ένα πολύ ωραίο και πολιτισμένο περι βάλλον. Το πρόγραμμα θαυμάσιο. Η τραγουδί στρια Κατερίνα Κούκα μαζί με τους συναδέλφους της, Λάμπρο Καρέλα, Γιώργο Περαντάκο, Ελευθε ρία Ορδουλίδου και Δήμητρα Κωστάκη, μας χάρι σαν αξέχαστες στιγμές κεφιού και χαράς. Τραγου δήσαμε, χορέψαμε και διασκεδάσαμε. Ή ταν μια ξε χωριστή ευκαιρία ν ’ ανταμώσουμε με φίλους και γνωστούς μας, να χορέψουμε μαζί και να ξεχάσουμε για λίγο τις καθημερινές μας σκοτούρες και ευ θύνες... Άντε λοιπόν και του χρόνου να είμαστε καλά και ο Σύλλογός μας να κάνει πάντα τέτοια. ΜΑΡΙΑ ΔΑΡΙΤΣΗ-ΜΟΥΤΖΟΥΡΕΛΗ
Αναμνηστική φωτογραφία από την Εκδήλωση-Αφιέρωμα για το Νίκο Καββαδία. Δια κρίνονται, από αριστερά, η Νινέτα Παπαδάκη, καθηγήτρια απαγγελίας, ο Δέσβιος ποιητής και δοκιμιογράφος Δημήτρης Νικορέτζος, η ποιήτρια Θάλεια Δράκου και ο πλοίαρχος και ποιητής Κων σταντίνος Στεφανόπουλος.
ΑΥΤΟΙ ΠΟ Υ Φ Ε Υ Γ Ο Υ Ν Γ ΙΑ Ν Ν Η Σ Π . Χ Α Τ Ζ Η Β Α Σ ΙΛ Ε ΙΟ Υ (1 9 4 5 - 2 0 0 4 ) Κ ά θ ε αποδημία στο υπερπέραν είναι οδυνηρό πλήγμα γ ι’ αυτούς που μένουν στο προσκήνιο της ζω ής. Γίνεται όμως οδυνηρότερη, όταν συμβαίνει σε χρόνο αναπάντεχο, όταν δεν έχει ολοκληρωθεί ο κύκλος, όταν έχουν απομείνει πολλές ανεκπλήρω τες υποχρεώσεις απένα ντι σε πολυφίλητα πρό σωπα, απέναντι στην ίδια την κοινωνία... Ο Γιάννης Χατζηβασι λείου πενηνταεννιάχρονος, στις 20 του περασμέ νου Μάη, συγκαταριθμήθηκε στους οδοιπόρους της ατέρμονης αιωνιότητας και αναπαύεται από την πρώτη του Ιούνη στο Κοιμητήρι της Νέας Σμύρνης. Ήταν το δευτερότοκο παιδί της όμορφης φαμίλιας του Πανα γιώτη Γιάννη Χατζηβασιλείου και της Ελένης Γιώρ γου Γζουντέλη. Αυταδέλφη του η Μαρία, σύζυγος του παντοπώλη Γιώργου Χριστόφα Οικονόμου... Πριν ακόμη τελειώσει όλες τις τάξεις της Δευτε ροβάθμιας Εκπαίδευσης στη γενέτειρά του Αγιάσο, ήρθε στη Μυτιλήνη, παρακολούθησε μαθήματα στην Τεχνική Σχολή «Βερναρδάκης» και στη συνέχεια μπή κε στην αγορά εργασίας, δίνοντας δείγματα φιλοπονίας και επαγγελματικής ευσυνειδησίας, ως ικανός η λεκτρολόγος στις Εταιρείες «Προμηθευτική» (Οινόφυτα) και ΑΒΒ (Ασπρόπυργος). Νυμφεύτηκε την Πα ρασκευή (Βούλα) Παναγιώτη Μπρη, ευγενική κοπέλα από την Ίμβρο, και απόχτησαν δυο παιδιά, το Γιάννη και την Ελένη, που σήμερα είναι μαθητές του Γυμνα σίου και του Δημοτικού αντίστοιχα... Ο Γιάννης Χατζηβασιλείου σ’ όλο το μάκρος της ζωής του στάθηκε στις επάλξεις του χρέους, ως άν θρωπος, ως εργαζόμενος, ως οικογενειάρχης. Δούλε ψε σκληρά στην αρένα της βιοπάλης και είχε την εκτί μηση όλων. Αγαπούσε υπερβολικά τον τόπο του και απαθανάτιζε με τον ερασιτεχνικό φακό του πολλές ο μορφάδες του. Ενδιαφερόταν για τα κοινά, για τα πο λιτιστικά δρώμενα, για το «Φιλοπρόοδο Σύλλογο Αγιασωτών», για το περιοδικό «Αγιάσος». Το άφευ κτο κακό του θανάτου τού έκλεισε γρήγορα τα μάτια, άλλ’ εμείς, οι συγγενείς του, οι συμπατριώτες του, οι φίλοι του, οι συνάδελφοί του, θα τον κρατάμε ζωντα νό στις κυψέλες της θύμησής μας...
ΙΠ ΙΉ6ΙΉΟΓ1ΠΙΠ
Δ Ε Σ Π Ο ΙΝ Α Γ . Τ Α Κ ΙΔ Ε Λ Η (1 9 1 9 - 2 0 0 3 ) Π λή ρης ημερών άφησε τη στερνή της πνοή και α ναπαύεται από τις 17.12.2003 στην Περασιά η Δέ σποινα Τακιδέλη. Είδε το φως της ζωής το 1919 στην ελεύθερη Λέσβο, η οποία όμως εξακολουθούσε να οδεύει το δρόμο των δυ σκολιών του πρώτου πα γκόσμιου χαλασμού και να ετοιμάζεται για την ο δυνηρή περιπέτεια της Μικρασίας. Ήταν θυγα τέρα του Γρηγορίου και της Αικατερίνης Μου τζουρέλη και εξ απαλών ονύχων μπήκε με αισιοδοξία στο σκληρό αγώνα της ζωής. Στις 9.5.1943, μέσα στην κόλαση της Κατοχής, παντρεύτηκε το Γεώργιο Δημητρίου Τακιδέλη, γνω στό και με το παρωνύμιο Μαν’τάπ’, ο οποίος προα ποβίωσε στις 10.7.1991. Απόκτησαν δυο παιδιά, τον Κώστα, καλό συνεργάτη και πρόθυμο πληροφορητή του περιοδικού μας, και την Αικατερίνη, σύζυγο του κρεοπώλη Παναγιώτη Ευστρατίου Καραφύλλη (Νταγή). Σε όλο το μάκρος της ζωής της αγωνίστηκε σκλη ρά και έδωσε δείγματα εργατικότητας, καλοσύνης και ανθρωπιάς, κερδίζοντας την εκτίμηση των συγχωρια νών της. Ευτύχησε να δει τα παιδιά της αποκαταστη μένα και να πάρει στην αγκαλιά της τρία εγγόνια, δυο από το γιο της και ένα από τη θυγατέρα της... ΓΙΑΝΧΑΤΖ
Μ ΝΗΜ Η ΠΡΟΣΦΙΛΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ Ο Ευστράτιος Βατρικάς πρόσφερε 50 € στη μνήμη του παιδικού φίλου και συμμαθητή του Γρη γόρη Αναστασιάδη. Ο Γιάννης Δαγέλης (Κατσαμπός) πρόσφερε 20 € στη μνήμη του Γεωργίου Παναγιώτη Κουμλέλη. Η Αργύριο Τσαμπλάκου πρόσφερε 20 € στη μνήμη του συζύγου της Δημητρίου Προκοπίου Τσαμπλάκου. Ο Παναγιώτης Μιχ. Κουτσκουδής πρόσφερε 20 € στη μνημη του Δημητρίου Προκοπίου Τσαμπλάκου. Ο σεβ. μητροπολίτης Μυτιλήνης Ιάκωβος πρό σφερε 75 € στη μνήμη των γονέων του Χριστόφα και Αγγελικής Φραντζή. Ο Τάκης Ψ ύλλας πρόσφερε 100 € στη μνήμη του Βασιλείου Πετεινέλη, καθώς επίσης και στη μνήμη των Γρηγορίου Κουντουρέλη, Μιχαήλ Συνο δινού και Παναγιώτη Καβαδά. Ο Παναγιώτης Βασιλείου Κλήμος πρόσφερε 40 € στη μνήμη του ξάδερφου του Αντωνίου Ευστρα τίου Ζουμπουλή. Ο Γιάννης Ευστρατίου Κλήμος πρόσφερε 30 € στη μήμη του ξάδερφου του Αντωνίου Ευστρατίου Ζουμπουλή. Ο Γιάννης Χ ριστόφα Δαγέλης (Κατσαμπός) πρόσφερε 10 € στη μήμη της Στυλιανής, χήρας Γε ωργίου Σταυρακέλη. Από την επίσκεψη στο Κέντρο Νεότητας Αγιάσου (15.8.2001). Διακρίνονται ο πρόεδρος της Δημοκρατίας Κωστής Στεφανό πουλος και ο πατριάρχης Αλε ξανδρείας Πέτρος ο Ζ ' , ο οποί ος έχασε τη ζωή του στις 11.9.2004, μαζί με άλλους, όταν έπεσε το ελικόπτερο Σινούκ που τους μετέφερε. Συνοδεύ ουν, από αριστερά, ο δήμαρχος Αγιάσου Παναγιώτης Ψυρούκης (Γραμμέλης), ο υπουργός Αιγαίου Νίκος Σηφουνάκης, ο σεβ. μητροπολίτης Μυτιλήνης Ιάκωβος και ο πρόεδρος του Φιλοπρόοδου Συλλόγου Αγια σωτών Βασίλειος Αούπος.
Δ ΙΑ Θ Ε Σ Η ΤΩ Ν Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ω Ν Μ Α Σ Α. Διατίθενται αντίτυπα των βιβλίων που ε ξέδωσε ο «Φιλοπρόοδος Σύλλογος Αγιασωτών»: 1. [Ε.Π. Κουλαξιζέλλη-Β.Π. Τραγέλλη], Η Α γιά σος και τα πέριξ, εν Αθήναις 1896. 5€. 2. Στρατή Π . Κολαξιζέλη, Θ ρύλος και ιστορία της Α γιάσου της νήσον Λέσβου, Αθήνα 1997. 15€. Τα βιβλία διατίθενται από το Σύλλογο με άμεση παράδοση, κατά τις ώρες λειτουργίας των Γραφεί ων, ή επί αντικαταβολή (6€ και 17€ αντίστοιχα). Β. Επίσης διατίθενται βιβλιοδετημένοι τόμοι του περιοδικού «Αγιάσος», με άμεση παράδοση στα Γραφεία του Συλλόγου ή επί αντικαταβολή (45€). Α ' τόμος (1-25, 1980-1984), Β ' τόμος (2645, 1985-1988), Γ ' τόμος (46-67, 1988-1991), Δ ' τόμος (68-85, 1992-1994), Ε ' τόμος (86-103, 1995-1997) και Σ Τ ' τόμος (104-121, 1998-2000).
ΓΑΜΟΙ • Νικόλαος Γεωργίου Χ ουτζαίος Αικατερίνη Σπυρίδωνα Ζώτου (5.2.2005, Ιερός Ναός Φανερωμένης Χολαργού)
• Παναγιώτης Ιωάννη Βαλαβάνης Φωτεινή Ευστρατίου Μιχαλάκη (27.2.2005, Ιερός Ναός Παναγίας Αγιάσου)
Β Α Φ ΤΙΣΗ Σ τ ι ς 4.12.2004, στον καθεδρικό ναό του Αγίου Δημητρίου (Α$ΐοπα), ο Χριστόφορος Δρίτσας και η Φρόσω Π απαπορφυρίου βάφτισαν το αγοράκι τους, στο οποίο δόθηκε το όνομα Εμμανουήλ. Στους ευτυχείς γονείς εύχομαι να τους ζήσει και στη νουνά Φωτεινή Μαρκοπούλου να είναι πάντα άξια. ο παππούς ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΠΑΠΑΠΟΡΦΥΡΙΟΥ
ΘΑΝΑΤΟΙ • Φώτιος Κωνσταντίνου Παυλέλης (Κεραμιά, 1.2.2005)
• Ιωάννης Σταύρου Σπηλιαδής (Αθήνα, 2.2.2005, Κοιμητήριο Πετρούπολης, 3.2.2005)
• Σταυρακέλη Στυλιανή, χήρα Γεωργίου (Αγιάσος, 9.2.2005)
• Ζουμπουλής Α ντώνιος Ευστρατίου (Αθήνα, 12.2.2005, Κοιμητήριο Κόκκινου Μύλου, 14.2.2005)
• Κουρτζέλη Ευαγγελία Παναγιώτου (Αθήνα, 12.2.2005, Κοιμητήριο Μενιδίου, 14.2.2005)
• Στόικος Κωνσταντίνος Χριστόφα • Πασχαλιά Γιασεμή, χήρα Κυριάκου • Κακαλιός Ευστράτιος Νικολάου (Αγιάσος, 1.3.2005)
Μ ΝΗΜ ΟΣΥΝΟ
ΔΙΟΡΘΩΣΕΙΣ - ΠΡΟΣΘΗΚΕΣ Στη λεζάντα της σελ. 31 του τεύχους 143 (2004) να γρα φούν Κωνσταντίνος Χαράλ. Στόικος (Ζέρβας) αντί Πανα γιώτης Σπυρ. Πατσέλης και Αντώνιος Παράσχου Λαμπρινός αντί Γρηγόριος Παν. Ακριβλέλης. Στη λεζάντα της σελ. 16 του τεύχους 145 (2004) να γραφεί με την πρόωρα αποβιώσασα προγονή του Θεοδώρα Νικολάου Τσουλέλη αντί με την πρό ωρα αποβιώσασα θυγατέρα του Μαρία.
Σ τ ι ς 27.2.2005 στο Νεκροταφείο Ζωγράφου έγινε το μνημόσυνο του αείμνηστου φίλου και συνεργάτη του πε ριοδικού «Αγιάσος» Βασιλείου Παναγιώτη Πετεινέλη, με την ευκαιρία της συμπλήρωσης τριών χρόνων από το θά νατό του. Έγινε επιμνημόσυνη δέηση στον κεντρικό ναό και στη συνέχεια εψάλη τρισάγιο στον τάφο του. Παρα βρέθηκαν συγγενείς και φίλοι. Το Φιλοπρόοδο Σύλλογο Αγιασωτών εκπροσώπησαν ο πρόεδρος Βασίλειος Αούπος και ο διευθυντής του περιοδικού.