3. Geen hegemonie zonder tegenhegemonie

1. Een hegemonie is nooit 100% absoluut.

Een hegemonie is geen massief ondoordringbaar blok graniet. Een hegemonie omvat nooit alle individuen, alle organisaties, zelfs niet alle instituten.

Hoe dwingend een hegemonie ook kan aanvoelen, op elk niveau zijn er gaten en barsten in het hegemonisch plamuursel te vinden die verder opengewrongen kunnen worden en van waaruit tegenhegemonische zaden kunnen kiemen.

Vloeibare hegemonie

Zelfs wanneer het hegemonisch wateroppervlak kalm lijkt, zijn eronder allerlei stromingen die in verschillende richtingen bewegen. Die worden onder meer gevoed door de rivieren en beekjes die vanuit andere hegemonieën binnenstromen.

Zo blijft hegemonie continu in beweging en haar vastgrijpen, vastleggen of zelfs maar isoleren is quasi onmogelijk.

2. Er duiken altijd tegenhegemonieën op.

Vanaf het moment een hegemonie vaste voet aan grond krijgt, wordt meteen ook de kiem gelegd voor tegenhegemonisch denken en doen.

Binnen een hegemonie ontstaan haast automatisch tegenhegemonische dynamieken die op verschillende plaatsen de hegemonische krijtlijnen proberen uit te vegen om ze iets verderop te hertekenen. Dat lukt de ene keer al beter dan de andere keer.

3. Tegenhegemonisch denken en doen ontstaat uit hegemonische ontevredenheid.

De kiem voor tegenhegemonisch denken en doen ontstaat wanneer individuen tegen problemen of uitdagingen aanlopen waar de huidige hegemonie geen afdoend antwoord meer op formuleert.

4. Tegenhegemonisch denken en doen begint bij individuen.

Wanneer de antwoorden en oplossingen die de huidige hegemonie aanreikt niet meer volstaan, kunnen individuen gefrustreerd geraken en naar alternatieven op zoek gaan.

5. Tegenhegemonie is altijd sociaal.

Wanneer een individu andere individuen aanspreekt, verspreidt tegenhegemonisch denken zich.

6. Tegenhegemonie wordt reëel in het doen.

Wanneer individuen besluiten samen actie te ondernemen en zich te organiseren, wordt tegenhegemonie reëel.

7. Tegenhegemonie materialiseert wanneer er veel nieuwe ideeën ontstaan bij veel individuen die zich samen met heel veel andere individuen organiseren in een brede waaier van nieuwe sociale organisaties.

Eén tegenhegemonisch idee van één individu dat resulteert in één nieuwe sociale organisatie verzet de bakens niet. Eén nieuw idee vormt geen bedreiging voor de huidige hegemonie.

Om echt voet aan grond te krijgen heeft tegenhegemonie een groot volume aan individuen en sociale organisaties nodig die in toenemende mate anders denken en handelen.

Om dat te realiseren moeten tegenhegemonische ideeën en acties zo breed mogelijk worden verspreid.

8. Tegenhegemonie moet langdurig expansief blijven om succesvol te zijn.

Bij de realisatie van tegenhegemonische ideeën en acties moet we proberen zoveel mogelijk andere individuen en organisaties te bereiken en aan te steken. Als dat gedurende een lange periode wordt volgehouden, kan een tegenhegemonie uit haar eigen cocon breken en kan tegenhegemonisch denken en doen breder worden verspreid.

9. Pas nadat een massa individuen en sociale organisaties tegenhegemonisch denkt en handelt, ontstaat de kans dat instituten overstag gaan.

Tegenhegemonie (= anders denken en doen) proberen te realiseren vanuit een omwenteling van de instituten is onzinnig. Tegenhegemonie verloopt van onder naar boven en kan niet zomaar van boven naar onder worden opgelegd. Er is minimaal toestemming van onderaan nodig om het mogelijk te maken.

10. Institutionalisering is cruciaal om de tegenhegemonische cirkel rond te maken.

Tegenhegemonisch denken en doen enkel op het niveau van individuen of sociale organisaties is onvoldoende. Pas wanneer instituten ook overstag gaan, kan een tegenhegemonie de nieuwe hegemonie worden.

Na institutionalisering houdt de tegenhegemonie op te bestaan en wordt ze de nieuwe hegemonie.

HOOFDSTUK 3 | Geen hegemonie zonder tegenhegemonie

Tegenhegemonie ontstaat wanneer individuen niet langer instemmen met de huidige hegemonie.

Tegenhegemonisch denken en doen begint bij individuen en wordt realiteit via sociale organisaties. Wanneer we dat massaal doen en lang genoeg volhouden, kan het nieuwe denken en handelen uiteindelijk ook instituten binnendringen en ontstaat de mogelijkheid dat een tegenhegemonie hegemonie wordt.

Balanceren op een slap koord.

Tegenhegemonisch denken en doen maakt veel en vaak gebruik van de huidige hegemonische ideeën en handelingen van individuen, sociale organisaties en instituten. Daardoor is het altijd wat schizofreen:

• Tegenhegemonisch denken zet zich af tegen het huidige hegemonische denken maar maakt er tegelijk gebruik van om een brede laag van de bevolking mee te krijgen. • Tegenhegemonisch handelen is de dingen anders doen maar dat gebeurt initieel binnen een huidige hegemonie: het is werken aan iets nieuws en anders binnen wat al is.

Tegenhegemonisch denken en doen is continu zoeken naar een moeilijk te vinden en steeds veranderend evenwicht. Het is de hele tijd van het ene op het andere been balanceren zonder om te vallen.

Die schizofrenie maakt dat tegenhegemonisch denken en handelen heel verschillend en divers wordt ingevuld. Net zoals hegemonie geen massief, ondoordringbaar blok graniet is, is ook tegenhegemonisch denken en handelen geen aaneensluitend geheel. Het is een mengelmoes van heel veel diverse ideeën en acties van individuen en sociale organisaties. Als individuen zijn we verschillend en dus vullen we tegenhegemonisch denken en doen ook verschillend in.

Tegenhegemonische ideeën en acties komen initieel los van elkaar tot stand. Elk nieuw idee dat in actie wordt omgezet is zoals een korrel zand: hier en daar kan er geleidelijk aan eentje verschijnen. Na verloop van tijd kunnen enkele zandkorrels bijeen worden gewaaid. Wat eerst niet veel meer dan enkele hoopjes los zand lijkt - ruim onvoldoende om als fundament voor een nieuwe hegemonie te kunnen dienen - kan geleidelijk aan verder uitbreiden en op steeds meer plaatsen opduiken. Dat proces verloopt chaotisch en ad hoc.

Wanneer er geleidelijk aan meer zandkorrels verschijnen, kan er ook meer worden vergeleken. Naast de verschillen zullen er ook gelijkenissen opduiken. Die kunnen de samenhang tussen het losse zand versterken en zorgen voor een steviger fundament.

Wat eerst heel verschillend, divers en onsamenhangend leek, kan nu meer homogeen worden. Wat initieel ad hoc was, kan nu meer systematisch worden.