Voorwoord

Er is iets aan het werk in onze samenleving dat we zelden zien of horen en dat we tegelijk elke dag opnieuw zowel ondergaan als vorm geven. Hegemonie.

Hegemonie kleurt hoe we denken en wat we doen, hoe we leven en werken.

De mensen rondom ons denken en doen het zus en dus denken en doen wij net zo. Omdat het zo hoort.

Al lijkt dit redelijk rechttoe rechtaan, toch is een eenduidige omschrijving van “hegemonie” niet zo makkelijk. Het woord heeft een lange voorgeschiedenis en afhankelijk van het domein waarin het wordt gebruikt, verschilt de interpretatie.

In internationale relaties duidt hegemonie op het machtsoverwicht van bepaalde staten. In de sport spreken we over de hegemonie van een ploeg of van individuele sporters binnen een discipline.

In filosofie en sociologie slaat “culturele hegemonie” op “de dominantie van de cultuur van de heersende klasse binnen een samenleving.”1 Deze visie op hegemonie werd door de Italiaanse marxist Antonio Gramsci ontwikkeld.

Wat deze verschillende benaderingen gemeen hebben? Steeds weer bevindt de “hegemon” (een leider of leidende groep) zich in een dominante positie en oefent die macht over anderen uit.

Maar veel van wat we als burgers dagdagelijks doen, doen we omdat het zo hoort, zonder dat iets of iemand ons daartoe dwingt. Zonder dat ons iets wordt opgelegd. Binnen hegemonie heet dat “consent” (instemming, aanvaarding, berusting). In dit boekje is hegemonie (“hoe we denken en wat we doen”) losgekoppeld van de typische machtsverhoudingen die we aan personen (bv. politieke leiders of managers op het werk) of instituten (bv. politieke partijen of regeringen) hangen.

Hier ligt de focus op hoe hegemonie ons dagelijks leven als burgers beïnvloedt. Het is een "hegemonie zonder hegemon”.

Hegemonie is dan wel dwingend, in realiteit is het vaak erg moeilijk een hegemon aan te duiden. Hegemonie wordt in een samenleving door ons allemaal vorm gegeven. Hegemonie wordt ons niet van hogerhand opgelegd. We reproduceren die de hele tijd zelf.

Dat wil ook zeggen dat wij, burgers, de sleutels in handen hebben om hegemonie te veranderen.

“Op weg naar een duurzame samenleving” gaat dieper op deze vorm van hegemonie in en tekent tegelijk een pad uit hoe we via tegenhegemonie een duurzame samenleving kunnen realiseren. Een noodzakelijkheid als we onze planeet leefbaar willen houden.

Wie aansluitend zelf duurzame, tegenhegemonische ideeën wil creëren en realiseren, kan dat met “Hoe wij onze wereld kunnen redden”. In die minihandleiding vind je een schema, voorbeelden en allerlei tips om een duurzame tegenhegemonie vorm te geven.

Welke paden we bewandelen op weg naar een duurzame samenleving, zullen we samen moeten bepalen. Het allerbelangrijkste is dat we met zo veel mogelijk, zo snel mogelijk de reis aanvatten. Samen geraken we verder.

Fijne reis.

Dirk Stael

December 2021