Made in Greece: Πρόσωπα και οικογένειες του ελληνικού επιχειρείν

made in greece #02 / 2019

ΕΙΔΙΚΉ ΈΚΔΟΣΗ

Πρόσωπα και οικογένειες του ελληνικού επιχειρείν

2

Doc MadeinGreece

Κυριακή 12 Μαΐου 2019 | Documento

ΠΕΡΙΕΧΌΜΕΝΑ Αδελφοί Μεταξά Οι κονιακοποιοί του Πειραιά που κατέκτησαν την οικουμένη Ελπίδα Κ. Βόγλη

6-8, 10

Πέτρος Λ. Μάμος Μπίρα από την Πάτρα με ονοματεπώνυμο

Σπυρίδων Παυλίδης Ο οραματιστής πιονέρος της σοκολάτας

Ι. Χατζηιωάννου

Δήμητρα Πικραμένου

24-26

30, 32

Οικογένεια Αλλατίνι Από την Ιταλία στην οθωμανική Θεσσαλονίκη

Αδελφοί Ρετσίνα Η άνοδος και η πτώση μιας μεγάλης κλωστοϋφαντουργίας

Ευάγγελος Παπαστράτος Τολμηρός και αυτοδημιούργητος αστός στον 20ό αιώνα Θανάσης Μπέτας

46-50

Μαρία Καβάλα, Ευάγγελος Χεκίμογλου

Λήδα Παπαστεφανάκη

12-14, 16

Αδελφοί Πανάγου Από το εμπόριο στην κατασκευή νημάτων Ημερολόγιο αδελφών Πανάγου

52-53

Ευστάθιος και Κρίτων Δηλαβέρης Οι πρωτοπόροι και καινοτόμοι της κεραμευτικής βιομηχανίας Μιχάλης Μπαρδάνης

38-40

58-61

Τα κίνητρα του επιχειρείν Γράφουν οι Θανάσης Καραμπάτσος Παναγιώτης Φρούντζος

Ο

ταν ο Γερμανοεβραίος πολιτικός και υπουργός Εξωτερικών της δημοκρατίας της Βαϊμάρης Βάλτερ Ράτεναου ανέφερε ότι δεν γνώρισε ποτέ επιχειρηματία του οποίου το κέρδος να ήταν ο κύριος σκοπός του επαγγέλματός του και ισχυρίστηκε ότι όποιος εξαρτάται από το προσωπικό χρηματικό κέρδος είναι εν γένει αδύνατο να είναι μεγάλος επιχειρηματίας, τα λόγια του ακούστηκαν (και συνεχίζουν να ακούγονται) σαν κουβέντες που άγγιζαν ή ίσως ακόμη ξεπερνούσαν τα όρια του παράδοξου. Μήπως όμως οι σκέψεις του δεν είναι τόσο οξύμωρες; Μήπως πατάνε στην πραγματικότητα περισσότερο απ’ όσο μας επιτρέπει η καχύποπτη φαντασία μας να αντιληφθούμε; Και αν συμβαίνει αυτό –αν δηλαδή το κέρδος ή μάλλον η επιθυμία για αέναο κέρδος δεν είναι η καύσιμη

ύλη η οποία διαρκώς τροφοδοτεί τις βλέψεις του επιχειρηματία για διαρκή επέκταση–, τότε ποια μπορεί να είναι η κινητήρια δύναμη που ενεργοποιεί τις ψυχικές διεργασίες οι οποίες ωθούν τον επιχειρηματία να περιδινίζεται ακολουθώντας τις διακυμάνσεις της οικονομίας; Ο Γερμανός διανοούμενος Βέρνερ Ζόμπαρτ (1863-1941) ψυχολογικοποιεί την υπόθεση και κάνει λόγο για πισωγύρισμα στις απλές συνθήκες της παιδικής ψυχής, ξεχωρίζοντας τα τέσσερα ιδεώδη που κυβερνούν τη ζωή των παιδιών (και των επιχειρηματιών): το αισθητό μέγεθος, την ταχυκινησία, το νέο και το αίσθημα της ισχύος. Ωστόσο, αν και η διαπίστωσή του είναι συζητήσιμη, αρκετά στοιχεία μοιάζει να ξεφεύγουν από τη σφαίρα εποπτείας του Ζόμπαρτ. Ανατρέχοντας στον Λούθηρο και τον Καλβίνο (τους κήρυκες της Μεταρρύθμισης οι οποίοι συνέδραμαν στην ποιοτική διαμόρφωση και την ποσοτική εξάπλωση του καπιταλιστικού πνεύματος) βρίσκουμε την ηθική δικαιολόγηση της εγκόσμιας δραστηριότητας της κερδοφορίας που εδράζεται στην ανάγκη

για κοινωνική προσφορά. Ιδού λοιπόν ένα στοιχείο που διέφυγε την προσοχή του Ζόμπαρτ, όπως και εκείνο της πιεστικής τάσης για δημιουργία. Ανάγκη για προσφορά και τάση για δημιουργία: ίσως αυτές είναι οι λέξεις-κλειδί που ορίζουν σε πρώτο επίπεδο την τακτική και τη στρατηγική των ανθρώπων που μπαίνουν στον επιχειρηματικό στίβο και ξεκινώντας από την παραδοσιακή μορφή της μανιφακτούρας καταλήγουν να οικοδομήσουν βιομηχανικές αυτοκρατορίες. Στο δεύτερο τεύχος του Made in Greece καταπιανόμαστε με παραδείγματα Ελλήνων επιχειρηματιών που οραματίστηκαν, εργάστηκαν αόκνως και υλοποίησαν το σύνολο ή μέρος του οράματός τους και μάλιστα σε συνθήκες κατακερματισμού που δεν ευνοούσαν ιδιαίτερα την ανάπτυξη της μεγάλης βιομηχανίας. Διείδαν όμως τις ευκαιρίες που ανοίγονταν ακόμη και σε αντίξοες συνθήκες. Από τη δεκαετία του 1860 ο Σπυρίδων Παυλίδης «συνομιλούσε» με την Ευρώπη και επιχείρησε να αγοράσει το κατάλληλο μηχάνημα για να παρασκευάσει σοκολάτα – μας είναι

οικεία σήμερα η άρρηκτη σύνδεση του προϊόντος με το όνομα του επιχειρηματία. Η υπό πτώχευση οικογενειακή επιχείρηση των αδελφών Μεταξά αντιπαρήλθε τις επιπτώσεις της «μεγάλης ύφεσης» με το εργοστάσιο ποτοποιίας το οποίο απέκτησε διεθνές brand name. Η οικογένεια Αλλατίνι, από την άλλη, πρωτοπόρα και με επιχειρηματικό και πνευματικό υπόβαθρο, είχε πολυσχιδή και διεθνή δραστηριότητα (αλευρόμυλοι, τραπεζική πίστη, κεραμοποιία, καπνοβιομηχανία, εξόρυξη, εμπορικές επιχειρήσεις, ακίνητα). Τη δεκαετία του 1870 αρχίζει ο μετασχηματισμός της ελληνικής παραγωγικής βάσης και νέες ιδέες βρίσκουν κεφάλαια για να αναπτυχθούν. Είναι η εποχή που οι αδελφοί Ρετσίνα ιδρύουν την ομώνυμη κλωστοϋφαντουργία στον Πειραιά, η οποία κυριάρχησε στην αγορά μέχρι περίπου τις παραμονές του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου. Το 1880 ο Ευστάθιος Δηλαβέρης κάνει δυναμική εμφάνιση έχοντας εισαγάγει πρώτος τα πλακίδια τσιμέντου με πολύχρωμες διακοσμήσεις που απαντάμε ακόμη και σήμερα στα παλαιότερα κτί-

ρια του αττικού πολεοδομικού ιστού και φυσική συνέπεια είναι το μεγάλο εργοστάσιο κεραμοποιίας στον Πειραιά το 1902. Στις αρχές του 20ού αιώνα ο Πέτρος Μάμος επέλεξε την Αχαΐα, όπου παλαιότερα είχε εργοστάσιο αμαξοποιίας η οικογένεια, αντί της Αττικής, για να μεγαλουργήσει στη ζυθοποιία, έχοντας ειδικευτεί στη Γερμανία. Την ίδια περίπου εποχή δραστηριοποιούνται τα αδέλφια Παπαστράτου, που τόλμησαν να περάσουν από το καπνεμπόριο στην καπνοβιομηχανία με «άσο» την εξωστρέφεια και την αξιοποίηση των διεθνών τάσεων στα τσιγάρα. Περί το 1920 εντοπίζεται και η άκρη του νήματος για τη βιομηχανία μετάξης της οικογένειας Πανάγου με την επωνυμία Ελέφαντος. Τι συνδέει όλους αυτούς, ποιος ο τρόπος σκέψης και δράσης; Τα κείμενα που ακολουθούν επιχειρούν να τα αναπαραστήσουν και ίσως να τα εξηγήσουν. ΥΓ.: Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε την Ελένη Μπενέκη, προϊσταμένη του Ιστορικού Αρχείου Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς, για τη βοήθεια που μας παρείχε.

4

Doc MadeinGreece

Κυριακή 12 Μαΐου 2019 | Documento

Διαδρομή πίστης σε τρεις αιώνες

Εθνική Τράπεζα

Η

ιστορία της Εθνικής Τράπεζας απλώνεται σε τρεις αιώνες σε μια σχεδόν παράλληλη διαδρομή με το νεοελληνικό κράτος. Πάνω στις τραπεζικές της υπηρεσίες βασίστηκε σε μεγάλο βαθμό η οικονομική ανάπτυξη της Ελλάδας. Παράλληλα, στηρίζει διαχρονικά την επιχειρηματικότητα σε όλους τους κλάδους της οικονομίας. Σήμερα η Εθνική Τράπεζα με 509 καταστήματα και 1.471 ΑΤΜ διαθέτει ευρύτατο δίκτυο εξυπηρέτησης, ενώ παράλληλα αναπτύσσει σύγχρονα ηλεκτρονικά κανάλια, όπως οι υπηρεσίες mobile και internet banking. Το δίκτυό της στο εξωτερικό περιλαμβάνει 66 καταστήματα, ενώ ο όμιλος συνολικά απασχολεί 10.294 εργαζόμενους (στοιχεία 31.12.2018).

1841 Στις 30 Μαρτίου δημοσιεύεται ο νόμος «Περί συστάσεως Εθνικής Τραπέζης» σύμφωνα με τον οποίο είναι ανώνυμη ιδιωτική εταιρεία με έδρα την Αθήνα και κεφάλαιο 5.000.000 δραχμών, μοιρασμένο σε 5.000 μετοχές των 1.000 δραχμών. Από τους ιδρυτικούς μετόχους της ήταν το ελληνικό κράτος με 1.000 μετοχές, ο Νικόλαος Ζωσιμάς με 500 μετοχές, ο Ιωάννης-Γαβριήλ Εϋνάρδος με 300, ο βασιλιάς Λουδοβίκος Α΄ της Βαυαρίας με 200, ο Κωνσταντίνος Βράνης με 150, ο Θεόδωρος Ράλλης με 100, o Ιούλιος Εσσλιν, οι τραπεζίτες Ρότσιλντ κ.ά. Το πλειοψηφικό πακέτο, δηλαδή οι 2.750 μετο-

χές που αντιστοιχούσαν περίπου στο 55% των μετοχών, ήταν των Ρότσιλντ.

1842 Στις 22 Ιανουαρίου ξεκινά η λειτουργία της στη νοικιασμένη κατοικία του Γ. Σταύρου στην οδό Σοφοκλέους, με λιγοστούς υπαλλήλους και με μετοχικό κεφάλαιο 3.750.000 δρχ. ενώ σύμφωνα με τον πρώτο ισολογισμό της 1ης Ιουλίου τα προς διανομή κέρδη ανέρχονται σε 38.305 δρχ. και 54 λεπτά. Σύμφωνα με τους ιδρυτικούς νόμους του 1841, προβλεπόταν το δικαίωμα έκδοσης τραπεζογραμματίων ως αποκλειστικό προνόμιό της σε ολόκληρη την επικράτεια για 25 χρόνια. Το διάστημα αυτό παρατάθηκε επανειλημμένως έως το 1927, οπότε η Εθνική Τράπεζα παραιτήθηκε του εκδοτικού της προνομίου, το οποίο μεταβιβάστηκε στη νεοϊδρυθείσα Τράπεζα της Ελλάδος. Από όλες τις τράπεζες που απέκτησαν εκδοτικό προνόμιο στην Ελλάδα η Εθνική το διατήρησε για το μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, επί 87 έτη.

1882 Χορηγεί δάνειο στο Ταμείο Οδοποιίας και συμμετέχει με σημαντικό ποσοστό στην εταιρεία κατασκευής των σιδηροδρόμων Πελοποννήσου και Θεσσαλίας.

1890 Συμμετέχει στο κεφάλαιο της Ελληνικής Ατμοπλοΐας.

1891 Συστήνει την Εθνική Ασφαλιστική.

1920-1930

Το ηγετικό μερίδιο στις καταθέσεις ταμιευτηρίου σήμερα αντανακλά την εμπιστοσύνη του αποταμιευτικού κοινού η οποία αποτελεί και την κινητήρια δύναμή της

και της Εταιρείας Πυριτιδοποιείου και Καλυκοποιείου, ώστε να καλυφθούν οι ανάγκες του στρατού σε ιματισμό και πυρομαχικά. Τότε διέθετε 98 υποκαταστήματα και απασχολούσε 2.968 άτομα. Οργανώνει καθ’ όλη τη διάρκεια της Κατοχής και της πείνας διανομή βοηθημάτων, τροφίμων και συσσιτίου για τις 4.000 οικογένειες του προσωπικού της. Μεταξύ 1947 και 1951 οι καταθέσεις ανήλθαν από 65 δισ. (παλαιές δραχμές) σε 960 δισ. και οι χορηγήσεις από 422 σε 1.550 δισ. δραχμές.

1953 Εξαγόρασε την Τράπεζα Αθηνών και μέχρι τις 30 Απριλίου 1958 ονομαζόταν Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος και Αθηνών.

1963 Μαζί με μεγάλους διεθνείς χρηματοδοτικούς οργανισμούς ιδρύει την Εθνική Τράπεζα Επενδύσεων Βιομηχανικής Αναπτύξεως (ΕΤΕΒΑ).

1971

Στις 12 Μαΐου, επίσημη ημερομηνία έναρξης λειτουργίας του Χρηματιστηρίου Αξιών Αθηνών, εισάγεται σε αυτό η μετοχή της.

Σύμφωνα με τον Ιωάννη Βαλαωρίτη, διοικητή της από το 1911 έως 1914, η Εθνική Τράπεζα «πρωτοστάτησε στη λύση του ενεργειακού προβλήματος της πρωτεύουσας με την ίδρυση της Γενικής Ελληνικής Εταιρείας μαζί με την αγγλική Power & Traction Financing Co. και συνέβαλεν εις την χρηματοδότησιν της Ελληνικής Εταιρίας Υδάτων προς κατασκευήν του φράγματος του Μαραθώνος υπό της αμερικανικής εταιρίας Ulen». Συνέβαλε επίσης στην ίδρυση του Αυτονόμου Σταφιδικού Οργανισμού (ΑΣΟ), ενώ το 1927-29 συντέλεσε στην ίδρυση της Κτηματικής και της Αγροτικής Τράπεζας με δικά της κεφάλαια.

1881

1939-1950

1999

Συμμετέχει με 500.000 φράγκα στην εταιρεία για τη διόρυξη του Ισθμού της Κορίνθου και αργότερα, το 1890, της χορηγεί δάνεια.

Με την πρόβλεψη ότι η χώρα θα εμπλακεί στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Εθνική δανειοδοτεί αλλά και συμμετέχει στο κεφάλαιο της Ελληνικής Εριουργίας

Από τον Οκτώβριο η μετοχή της διαπραγματεύεται στο Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης.

1880

Με την ίδρυση της θυγατρικής Εθνικής Ανωνύμου Εταιρείας Διοικήσεως και Οργανώσεως εφαρμόζεται πρώτη φορά στην Ελλάδα ο θεσμός της καταναλωτικής πίστης και τίθεται σε κυκλοφορία η πρώτη ελληνική τραπεζική πιστωτική κάρτα, η Εθνοκάρτα.

1987 Διαθέτει στην Ελλάδα 478 υποκαταστήματα με προσωπικό 16.000 άτομα, ενώ διατηρεί 54 μονάδες σε τέσσερις ηπείρους (29 υποκαταστήματα, τρία γραφεία αντιπροσωπείας και 22 υποκαταστήματα θυγατρικών).

2002 Στα τέλη του έτους προχώρησε στη συγχώνευση δι’ απορροφήσεως της θυγατρικής της ETEBA.

2019

www.nbg.gr

Πλέον ο όμιλος έχοντας συγκεντρωθεί στις αμιγώς τραπεζικές δραστηριότητες του εντός Ελλάδος δρομολογεί τον μετασχηματισμό του σε ένα σύγχρονο και ανταγωνιστικό πιστωτικό ίδρυμα και η στρατηγική του περιλαμβάνει την εξυγίανση του ισολογισμού, την αύξηση της αποδοτικότητας, την ενίσχυση των κανόνων της εσωτερικής διακυβέρνησης, την υιοθέτηση πρακτικών που θα καταστήσουν την τράπεζα «καλύτερη για τον πελάτη» και την τεχνολογική και ψηφιακή του αναβάθμιση. Σήμερα δίκαια μπορεί να χαρακτηριστεί ως η τράπεζα της ελληνικής οικογένειας καθώς ελέγχει το ¼ της λιανικής τραπεζικής.

6

Doc MadeinGreece

Κυριακή 12 Μαΐου 2019 | Documento

Αδελφοί Μεταξά

Οι κονιακοποιοί του Πειραιά που κατέκτησαν την οικουμένη Πώς μια «αδελφότητα» εμπόρων που κινδύνευσαν με πτώχευση έμελλε να γίνουν εργοστασιάρχες με τη μακροβιότερη ελληνική οικογενειακή επιχείρηση

Γράφει η

Η

Ελπίδα Κ. Βόγλη* επινόηση ενός ορισμού για τον επιχειρηματία, είτε δραστηριοποιείται ως άτομο είτε (και) ως μέλος μιας ομάδας κεφαλαιούχων ή συγγενών, θα συγκαταλεγόταν στα σπουδαιότερα «επιτεύγματα» της οικονομικής ιστορίας εάν ήταν δυνατό να επιτευχθεί (Payne 1974: 11). Οχι σπάνια όμως οι ορισμοί εγγράφονται στους ουτοπικούς ορίζοντες των ανθρωπιστικών και κοινωνικών επιστημών, αλλά και νομιμοποιούνται ως ουτοπικοί στον βαθμό που διευκολύνουν τη «συμφιλίωσή» τους με τις εγγενείς δυσκολίες τους. Υπό αυτό το πρίσμα οι ουτοπίες των εν λόγω επιστημών διατηρούν την αξία τους εφόσον γίνονται αποδεκτές ως αναπόσπαστο τμήμα της εξέλιξής τους, ακόμη κι αν οι έρευνές τους δεν απαντούν σε όλα τα ερωτήματα και, συνεπώς, δεν καταλήγουν στους προσδοκώμενους ορισμούς. Η επιτυχία τους όμως είναι ότι πραγματεύονται έννοιες που οροθετούν την επιχειρηματική δράση, οι οποίες αναπτύσσονται υπό την επενέργεια δεδομένων κοινωνικών, οικονομικών, πολιτικών και ευρύτερα πολιτισμικών συνθηκών, ώστε χαρτογραφούνται στον χώρο και τον χρόνο και αποκτούν το περιεχόμενό τους μέσω της παρατήρησης παραδειγμάτων, που δεν είναι απαραίτητα συγκρίσιμα (Χατζηιωάννου 2003: 20-24). Ο επιχειρηματίας, με απλούστερα λόγια, δεν είναι διαχρονικός «ρόλος» και οι ικανότητές του, πρωτίστως η ευελιξία του, επηρεάζονται ή και καθορίζονται όχι μόνο από την προσωπικότητά του και τον ιδιωτικό του βίο αλλά και από το ευρύτερο κοινωνικό και οικονομικό περιβάλλον στο οποίο ανήκει. Είναι ο άνθρωπος λοιπόν που δραστηριοποιείται και αναπτύσσει ικανότητες ή/και πρωτοβουλίες ανάλογα με τις εκάστοτε περιστάσεις ή ανάγκες στο πλαίσιο διαφορετικών εθνικών οικονο-

μιών και καιρών, εντασσόμενος κατά κανόνα σε δίκτυα που πολύ συχνά απαρτίζονται από συγγενείς του. Το οικογενειακό μοντέλο επιχειρηματικότητας πράγματι παρουσιάζεται κυρίαρχο στις υπό ανάπτυξη οικονομίες, αν και η αναζήτηση των γνωρισμάτων ή ο προσδιορισμός του χρόνου ζωής μιας οικογενειακής επιχείρησης αναδύονται ως πρόσθετα υπό διερεύνηση ζητήματα. Σε κάθε περίπτωση πάντως τα υπό εξέταση «παραδείγματα» επιχειρηματιών και επιχειρηματικών οικογενειών μοιάζουν να αλληλοσυμπληρώνονται, εμπλουτίζοντας τον θεωρητικό και μεθοδολογικό ερευνητικό προβληματισμό. Ετσι προσφέρουν θεάσεις ή/και στιγμές των αλληλοσυσχετίσεων που αναπτύσσονται εντός ενός εξελισσόμενου εθνικού περιβάλλοντος, καθώς οι παραδοσιακές πολιτισμικές αξίες του, οι οποίες σε μεγάλο βαθμό ορίζουν τους κυρίαρχους κώδικες επιβίωσης των ανθρώπων του, συναρθρώνονται με εκσυγχρονιστικά και νεωτερικά οικονομικά ιδεώδη και αναπροσαρμόζουν ή μεταμορφώνουν συλλογικές νοοτροπίες και συμπεριφορές, υπό την επενέργεια τόσο των εθνικών θεσμικών και νομοθετικών δομών ή και των μεταρρυθμίσεών τους όσο και των διεθνών ή και παγκόσμιων αλλαγών. Αναμφίβολα η εννοιολογική συνάρτηση που διαγράφεται παρουσιάζεται σύνθετη και περιπλέκεται ακόμη περισσότερο αν αναρωτηθούμε ποιες μπορεί να είναι οι αλληλεπιδράσεις ανάμεσα στην ατομική δράση και προσωπικότητα του επιχειρηματία και την οικογενειακή οικονομική στρατηγική του. Με εφαλτήριο τις παραπάνω σκέψεις επιχειρείται εδώ μια ερμηνευτική ανασύνθεση της ιστορίας της κονιακοποιίας των αδελφών Μεταξά από το πρώιμο στάδιο των οικογενειακών πειραματισμών τους, που τους οδήγησαν από τη γενέτειρά τους, τη Χαλκίδα, στον Πειραιά, μέχρι τη μεταβίβαση της επιτυχημένης πια και ίσως μακροβιότερης ελληνικής οικογενειακής επιχείρησης στη δεύτερη και τρίτη γενιά των συνδιευθυντών της (αναλυτικότερα βλ. Βόγλη 2010). Οπως αποδεικνύεται

01 Σπύρος Μεταξάς, ο βασικός από τους ιδρυτές της ποτοποιίας (αρχείο οικογένειας Μεταξά) 02 Ο Ηλίας Μεταξάς ίδρυσε με τον Σπύρο την ποτοποιία το 1888 03 Δέσποινα Μεταξά, σύζυγος του Σπύρου 04 Στις αρχές της δεκαετίας του 1890 ο Αλέξανδρος Μεταξάς αποδέχεται την πρόταση των αδελφών του και μπαίνει ως εταίρος στην επιχείρηση (02-04 από το «Πανελλήνιον λεύκωμα εκατονταετηρίδος 1821-1921»)

01

02

03

04

μάλιστα, η οικογένεια των επιχειρηματιών και βιομηχάνων Μεταξά προσφέρει ένα ενδιαφέρον παράδειγμα έρευνας όχι μόνο γιατί καταδεικνύει τον δυναμικό χαρακτήρα της οικονομικής δράσης αλλά επίσης διότι διευκολύνει την κατανόηση της ιστορικοποίησης των κεντρικών (τουλάχιστον) προσδιοριστικών εννοιών της επιχειρηματικότητας (π.χ. καινοτομία, επενδυτικό ρίσκο ή κερδοσκοπία).

Η οικογενειακή στρατηγική Η πορεία στον χρόνο μιας οικογενειακής επιχειρηματικής ομάδας είναι φυσικό να καθορίζεται από γεγονότα όχι μόνο του δημόσιου αλλά και του ιδιωτικού βίου. Ετσι όμως αναδύεται μια πρόσθετη ανάγκη της ιστορικής έρευνας: η επινόηση μεθοδολογικών εργαλείων που είναι πιθανό να επιτρέπουν την εξέταση ως εξηγητικών μεταβλητών

7

Documento | Κυριακή 12 Μαΐου 2019

στην ιστορική τους διάσταση τόσο των βιολογικών εξελίξεων όσο και της φυσικής συμπάθειας, του πλήθους των αισθημάτων (εμπιστοσύνη, αλληλεγγύη, αλληλοσεβασμός κ.ά.) και γενικότερα της οικειότητας που χαρακτηρίζουν τις σχέσεις των μελών μιας οικογένειας συνεταίρων και συνεργατών (Sennett 1984: 218219 και 1999: 329 κ.ε.). Στην προκειμένη περίπτωση δηλαδή την αφετηρία του σημαντικότερου σταδίου της επιχειρηματικής διαδρομής των αδελφών Μεταξά αποτέλεσε τον Ιούνιο του 1872 ο θάνατος του πατέρα τους. Την επομένη του θανάτου του επτά άντρες, τριάντα επτά ετών ο πρεσβύτερος και είκοσι ο νεότερος, εκ των οποίων μόνον ένας απείχε από το εμπόριο (ο ενωματάρχης Δημήτριος, 1838-ante 1910), αναδεικνύονταν από κοινού προστάτες των δύο ανήλικων αγοριών (του Γεώργιου, 1855-1893, και του Μιχάλη, 1859-1882) και των δύο ανύπαντρων κοριτσιών (της Μαριγώς, 1845-1886, και της Ελένης, 1857-;) και μαζί με την παντρεμένη αδελφή (τη Βασιλικούλα, 1842-1886), που εμπλεκόταν έμμεσα στα δίκτυα του οικογενειακού μικρόκοσμου μέσω του εμπόρου συζύγου της, ανα-

ζητούσαν νέους στρατηγικούς σχεδιασμούς επιβίωσης. Στο σημείο αυτό η έννοια επιβίωση δεν περιγράφει μόνο την επίλυση βιοποριστικών ή άλλων ζωτικών προβλημάτων. Αντίθετα, ενσωματώνει τη διάσταση της συνέχειας και της αναπαραγωγής των οικογενειακών δεσμών, υποδηλώνοντας μεταξύ άλλων την προετοιμασία των οικονομικών προϋποθέσεων αλλά και των ευρύτερα κοινωνικών και πολιτικών (πελατειακών) σχέσεων που ήταν πιθανό να δημιουργήσουν προοπτικές για καλύτερες συνθήκες διαβίωσης τόσο της ζώσας γενιάς όσο και των επομένων. Με βάση λοιπόν αυτές τις συνδηλώσεις της έννοιας το καλοκαίρι του 1872 ανασυγκροτήθηκε ο ενωτικός ιστός της οικογένειας, με εκπροσώπους της πλέον τους έξι ενήλικους αδελφούς που αποδέχθηκαν τη «συνέχιση» του πατρικού εμπορίου ως εταίροι της ομόρρυθμης Αδελφοί Α. Μεταξά. Γενικός συντονιστής της οργάνωσης των οικογενειακών επιχειρήσεων τα δύο ή τρία κρίσιμα πρώτα χρόνια υπήρξε ο πρεσβύτερος αδελφός, ο Νικόλαος (1835-1905). Αυτός μαζί με τον Γρηγόρη (1846-1909), τον Μεταξά που διατηρούσε παράλληλα το κα-

Η οικονομική μετανάστευση ενός μέλους μιας εμπορικής οικογένειας εντός ή και εκτός της ελληνικής επικράτειας ήταν συνηθισμένη τακτική

πνοπωλείο του, διανοίγοντας ένα πρόσθετο πεδίο δράσης στο οικογενειακό εμπόριο, και επίσης τον Κωνσταντίνο (1840-1905), που εισήλθε πρώτος, το 1879, στην τοπική πολιτική σκηνή ως δημαρχιακός πάρεδρος Χαλκίδας, αποτέλεσαν τον κλάδο των Μεταξά στην ιδιαίτερη πατρίδα, προσφέροντας πολύτιμο σύνδεσμο για τις επαφές των άλλων, των «Πειραιωτών» αδελφών, με τους προμηθευτές, καταναλωτές ή ισχυρούς παράγοντες της τοπικής κοινωνίας. Ηδη διαφαίνεται ο διαχωρισμός της οικογενειακής επιχειρηματικής ομάδας σε δύο κλάδους και δύο τόπους, που εγκαινιάστηκε με τη μετοικεσία του Σπύρου (1848-1909) στον Πειραιά το καλοκαίρι του 1873. Στις συζητήσεις μεταξύ των αδελφών που σώζονται στην αλληλογραφία του αρχείου τους καταδεικνύεται ότι το εγχείρημά του ήταν μεν προσωπικό ρίσκο αλλά παρέμενε οικογενειακή επένδυση. Στόχος ήταν η αξιοποίηση των προσφερόμενων ευκαιριών των καιρών και η διεύρυνση των αναπτυξιακών προοπτικών της εταιρείας της Χαλκίδας, που ασφαλώς θα του πρόσφερε καταφύγιο σε περίπτωση αποτυχίας και επιστροφής. Αλλωστε, η οικονομική μετανάστευση ενός μέλους εμπορικής οικογένειας εντός ή και εκτός της ελληνικής επικράτειας ήταν συνηθισμένη τακτική και, εφόσον δεν επηρέαζε σοβαρά το εμπόριο όλων των μελών της, φαίνεται πως δεν είχε μεγάλο κόστος. Στην περίπτωση των Μεταξά στερούσε προσωρινά από την εταιρεία της Χαλκίδας το κεφάλαιο που αναλογούσε στον Σπύρο, ενώ πρόσφερε ως κέρδος την εμπειρία του στο εμπόριο της τεράστιας ποικιλίας των λεγόμενων αποικιακών ειδών, που εισάγονταν σχεδόν αποκλειστικά στον Πειραιά χάρη στην κεντρική θέση του «ως προς το όλον κράτος» και φυσικά στη γειτνίασή του με την πρωτεύουσα. Πράγματι, στον «Οδηγό» του 1875 τα πειραιώτικα καταστήματα αποικιακού εμπορίου, μεταξύ των οποίων συγκαταλεγόταν και εκείνο που είχε συστήσει λίγες μέρες μετά την άφιξή του στον νέο τόπο ο Σπύρος με «ξένο» συνέταιρο, τον Αιγινήτη Αντώνιο Β. Παππαλεονάρδο, συνιστούσαν την πολυπληθέστερη από τις δεκαεπτά κατηγορίες καταστημάτων της τότε πειραιώτικης αγοράς. Την ίδια στιγμή όμως καταστήματα αποικιακών δεν υπήρχαν ούτε στη Χαλκίδα ούτε σε άλλες επαρχιακές πόλεις. Αλλωστε τα αποικιακά ήταν κατά κύριο λόγο προϊόντα των οποίων η διάθεση επηρέαζε και διαμόρφωνε τις καταναλωτικές προτιμήσεις του αγοραστικού κοινού και τις τάσεις του συρμού. Επομένως, όπως αναφερόταν σε μεταγενέστερη αποτίμηση της πειραιώτικης εφημερίδας «Σφαίρα» (φ. 5.9.1894), η επιτυχής διείσδυσή τους στην ελληνική αγορά από τη δεκαετία του 1870 ήταν αποτέλεσμα της ιδιοφυΐας, της επιχειρηματικής

ευελιξίας και πάνω απ’ όλα της ικανότητας των εμπόρων που ειδικεύονταν στον κλάδο – και οι περισσότεροι από αυτούς όντως διατηρούσαν την έδρα των εργασιών τους στον Πειραιά. Ο Σπύρος ήταν, κατά την αποδοχή όλων των αδελφών, ο ικανότερος Μεταξάς, ο πιο ευπροσάρμοστος στις επιταγές και τα δεδομένα της αγοράς και τουλάχιστον από το 1875 ο αρχηγός των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων όλων – και όλοι, με εξαίρεση τον Γρηγόρη, εξέτασαν κάποια στιγμή το ενδεχόμενο να τον ακολουθήσουν και να συνεταιριστούν μαζί του στο πειραιώτικο εμπόριο. Ωστόσο, μόνο ο εργατικός και προσαρμοστικός Ηλίας (1852-1915) ήταν ο αδελφός που εγκαταστάθηκε στον Πειραιά και έμεινε σταθερά δίπλα του. Αντίθετα, ο έκτος εταίρος του ομόρρυθμου σχήματος της Χαλκίδας, ο Αλέξανδρος (1851-1909), παρέμεινε για μεγάλο διάστημα αναποφάσιστος: και μάλιστα ήταν ο αδελφός που αρνήθηκε να συμμετάσχει στην ποτοποιία που ίδρυσαν το 1888 ο Σπύρος και ο Ηλίας. Ποτοποιία, γενικό εμπόριο και εμπόριο αποικιακών Φυσικά το 1888 κανείς δεν θα μπορούσε να προβλέψει την εξέλιξη της νέας εταιρείας, που αποτελούσε ένα ακόμη άνοιγμα των αδελφών σε νέους κλάδους – τακτική που φανερώνει την ανασφάλεια του εμπόρου, επιχειρηματία και επενδυτή στο πλαίσιο μιας οικονομίας αυτοκατανάλωσης που διακρινόταν από περιορισμένες αντοχές και ανύπαρκτη κρατική πολιτική προστασίας. Η ποτοποιία προστέθηκε στις άλλες δράσεις των Μεταξά: στο γενικό εμπόριο ή εκείνο των καπνών που ήταν ειδικότητα του Γρηγόρη και των αποικιακών που είχε ήδη εισαγάγει στον κύκλο των οικογενειακών ενδιαφερόντων επίσης ο Σπύρος, καθώς και στην ήδη παγιωμένη πρακτική της αγοράς γης ή και ευβοϊκών μεταλλείων ή ορυχείων, όταν η απόκτησή τους ήταν αδύνατο να επιδιωχθεί με ελάχιστο κόστος με την απευθείας παραχώρησή τους από το κράτος – επένδυση που μετά την έκδοση του μεταλλευτικού νόμου το 1869 κατέστη προοδευτικά ελληνική μόδα. Πέρα από την εμπορική πολυπραγμοσύνη τους λοιπόν είναι ήδη φανερό ότι το μεγαλύτερο μέρος των κερδών όλων των αδελφών επενδυόταν σε φαινομενικά ασφαλείς επενδύσεις, που τους ανέδειξαν μεν σε μεγαλοκτηματίες της Χαλκίδας και κυρίως του Πειραιά ή σε κατόχους μεριδίων ορυκτού πλούτου με μακροπρόθεσμη αποδοτικότητα, αλλά τους καθιστούσαν ευάλωτους σε περιόδους ύφεσης. Οπως οι περισσότεροι επιχειρηματίες της ελληνικής επικράτειας, οι αδελφοί Μεταξά δεν ήταν εξοικειωμένοι με τη διαχείριση οικονομικών κρίσεων ούτε μπορούσαν να γνωρίζουν τις επιπτώσεις που θα επέφερε και στην Ελλάδα η μακράς διάρ-

8

Doc MadeinGreece

κειας «μεγάλη ύφεση» που από το 1873 έπληττε τις εκβιομηχανισμένες ευρωπαϊκές χώρες. Η Ελλάδα δηλαδή, με τη μονίμως ασταθή οικονομία της και επίσης επιβαρυμένη από τις συνέπειες των συναπτών στρατολογήσεων της κατά τις κρίσεις του Ανατολικού Ζητήματος της δεκαετίας του 1870, με την ένταξή της στη Λατινική Νομισματική Ενωση το 1882, υποτίμησε τη δραχμή και έτσι περιόρισε την καταναλωτική δύναμη της αγοράς της. Μετά την άρση της αναγκαστικής κυκλοφορίας και τη συνακόλουθη δραστική περιστολή των πιστώσεων αλλά και την αναστολή των εμπορικών ανοικτών λογαριασμών επήλθε και η επιβολή κρατικού μονοπωλίου στη διακίνηση του πετρελαίου – το εμπόριό του είχε παρουσιαστεί μετά την προσάρτηση της Ηπειροθεσσαλίας ως η ευκαιρία των καιρών, προσελκύοντας τις επενδύσεις κυρίως των τολμηρότερων εμπόρων του Πειραιά, μεταξύ των οποίων συγκαταλεγόταν και ο Σπύρος με τον τότε «ξένο» συνέταιρό του Γεώργιο Λυμπερόπουλο. Στους συναπτούς κύκλους της «αχρηματησίας» που κορυφώθηκαν στα μέσα της δεκαετίας του 1880 ανάμεσα στους πολλούς Ελληνες επιχειρηματίες που βρέθηκαν στα πρόθυρα της πτώχευσης συγκαταλέγονταν και οι δύο επιχειρηματικές ομάδες των Μεταξά. Τα οικόπεδα παρέμεναν «απώλητα και νεκρά», σε μια εποχή που αυξάνονταν εντυπωσιακά όχι μόνο οι πυρκαγιές καταστημάτων, εφόσον οι ιδιοκτήτες τους ευελπιστούσαν να εισπράξουν κεφάλαια από συμβόλαια πυρασφάλειας, ή τα εικονικά διαζύγια εμπόρων που (όπως και ο Νικόλαος Μεταξάς) επιθυμούσαν να μην κατασχεθεί η προίκα των συζύγων τους, αλλά και οι αυτοκτονίες Ελλήνων επιχειρηματιών (Γιαννιτσιώτης 2006). Σε αυτήν τη συγκυρία οι αδελφοί στη Χαλκίδα κατέρρευσαν και κινδύνευσαν να καταλήξουν στη φυλακή, ενώ οι Πειραιώτες Μεταξά, που απέφυγαν την πτώχευση χάρη στον εξώδικο διακανονισμό που πέτυχε ο Σπύρος, αποτόλμησαν τη σημαντικότερη στροφή στην επιχειρηματική δράση όχι μόνο των ίδιων αλλά γενικά της «αδελφότητας» (όρος που χρησιμοποιούσαν οι ίδιοι συχνά στην αλληλογραφία τους) με τη μετεξέλιξη του καταστήματος αποικιακών Σπυρίδωνος Μεταξά σε ομόρρυθμη εταιρεία Σπυρίδωνος και Ηλία Μεταξά, αφού, όπως ήδη αναφέρθηκε, ο Αλέξανδρος αρνήθηκε τότε να συμμετάσχει. Το καλοκαίρι του 1890 ως τρίτος εταίρος προστέθηκε ο Γιώργος, ο μικρότερος και «σπουδαγμένος» αδελφός και ο μοναδικός μάλιστα που είχε μεταναστεύσει για μικρό διάστημα εκτός Ελλάδας (στη Ρουμανία όπου δραστηριοποιούνταν οι μεγαλέμποροι κουνιάδοι του). Συγγενική οικειότητα και συγκρούσεις Με τρεις πλέον συνδιευθυντές και σχεδόν διπλάσιο κεφάλαιο, το εργοστάσιο Σ. και Η. και Γ. Μεταξά εισερχόταν δυναμικά, όπως οριζόταν και στο καταστα-

τικό του, στην αγορά πρώτων υλών για την κατασκευή οινοπνεύματος και παραγωγής διάφορων ποτών, κυρίως κονιάκ. Η παραγωγή από νωρίς ηδύποτων (λικέρ) καταδείκνυε την προοδευτική στρατηγική των εργοστασιαρχών τώρα αδελφών να εισαγάγουν ευρωπαϊκές συνταγές και να προωθήσουν στην ελληνική αγορά τις καταναλωτικές τάσεις του ευρωπαϊκού συρμού.

To αψέντι –αποκαλούμενο «πράσινη νεράιδα»–, το αγαπημένο ποτό των Παριζιάνων καλλιτεχνών και διανοουμένων που αποτέλεσε κεντρικό θέμα έργων του Μανέ και του Ντεγκά, αργότερα και του Πικάσο, από τις πωλήσεις του οποίου είχε αποκομίσει μυθώδη κέρδη στις αρχές του 19ου αιώνα η εταιρεία Pernod Fils στο Πονταρλιέ της Γαλλίας, παρασκευαζόταν ήδη από το 1890 στο εργοστάσιο των Μεταξά. Σε γαλλικές συνταγές βασιζόταν επίσης το ανιζέτ (το γνωστό λικέρ με το άρωμα ανηθόλης στις ποικιλίες του Μπορντό, του Παρισιού και της Λιόν), αλλά και τα περισσότερα αποστάγματα που διακινούνταν από το εργοστά-

σιό τους, π.χ. το σαρτρέζ, η βενεδικτίνη, το κερασό, το κακάο ή το βερμούτ τύπου Τορίνου. Με παρόμοιες στοχεύσεις οι Μεταξά παρουσίασαν στην αγορά τη μαστίχα, ένα κατεξοχήν ελληνικό λικέρ, και στέφθηκαν από επιτυχία, με αποτέλεσμα η φημισμένη μαστίχα τους να πωλείται σε αρκετά υψηλότερη τιμή από το αντίστοιχο προϊόν των ανταγωνιστικών εργοστασίων. Οι πρώτες απόπειρες εξαγωγών το καλοκαίρι του 1891 στις αγορές της Κωνσταντινούπολης και της Σαμψούντας, της Αιγύπτου και της Κύπρου αποτέλεσαν κρίσιμο σταθμό για την ανάπτυξη του εργοστασίου και αφετηρία για το πρώτο στάδιο απογείωσης των πωλήσεών του. Σε αυτή την ευνοϊκή συγκυρία οι τρεις συνδιευθυντές απηύθυναν για δεύτερη φορά στον Αλέξανδρο την πρόταση να αποτελέσει τον τέταρτο ομόρρυθμο εταίρο. Ισως η πρότασή τους ισοδυναμούσε με μια μορφή ανταμοιβής του αδελφού που είχε προσφέρει πολύτιμη αρωγή στους τρεις πτωχεύσαντες Μεταξά στη Χαλκίδα, τους οποίους

Κυριακή 12 Μαΐου 2019 | Documento

Το πρώτο αποστακτήριο που ο Σπύρος Μεταξάς έκτισε στον Πειραιά (αρχείο οικογένειας Μεταξά)

έκτοτε στήριζαν οι Πειραιώτες Μεταξά: δηλαδή και ο Νικόλαος και ο Κωνσταντίνος και ο Γρηγόρης λάμβαναν επαρκή μηνιαίο «μισθό» για τον βιοπορισμό τους, διότι όλοι ως μέλη της οικογενειακής επιχειρηματικής ομάδας στα πρώτα της βήματα είχαν επενδύσει με την προσωπική τους εργασία στην επιτυχία της. Σε αυτήν τη δελεαστική πρόταση συμμετοχής σε μια επιχείρηση που ήδη διέθετε αξιοσημείωτο ανταγωνιστικό πλεονέκτημα ο Αλέξανδρος ανταποκρίθηκε θετικά, επενδύοντας ως σπουδαιότερο κεφάλαιο την εργασία του και την αφοσίωσή του στην οικογένεια. Ωστόσο η διάρκεια της συνεργασίας των τεσσάρων αδελφών αποδείχθηκε απροσδόκητα βραχύβια. Από τους τελευταίους μήνες του 1892 ο Γιώργος αντιμετώπιζε προβλήματα υγείας. Η διάγνωση των καλύτερων γιατρών του Πειραιά ήταν εξαιρετικά δυσάρεστη: έπασχε από σοβαρό καρδιακό νόσημα. Την Πρωτοχρονιά η κατάστασή του επιδεινώθηκε. Μετά το εορταστικό γεύμα, όπως έγραφαν ο Σπύρος και ο Ηλίας στους αδελφούς στη Χαλκίδα, «το στόμα του έστριψε, ολίγον εψεύδιζεν και ομιλούσε ολίγον στενόχωρα». Δύο μήνες αργότερα και ενώ η σύζυγός του περίμενε τη γέννηση του δεύτερου παιδιού τους ο Γιώργος απεβίωσε. Ο θάνατος του 38άχρονου συνδιευθυντή Μεταξά εγκαινίασε, μετά τη συμφωνία των τριών αδελφών με τη χήρα και τους συγγενείς της, το νέο σχήμα της κονιακοποιίας που επρόκειτο να αναπτυχθεί με την επωνυμία Σ. και Η. και Α. Μεταξά μέχρι το 1909 – έτος που απεβίωσαν τόσο ο ιθύνων νους, ο Σπύρος, όσο και ο Αλέξανδρος. Ετσι ξεκίνησε άλλος ένας κύκλος διαπραγματεύσεων για το μέλλον της εταιρείας, που τώρα πια συγκαταλεγόταν στις σημαντικότερες και πιο επιτυχημένες της επικράτειας. Τον Αύγουστο του 1909 στη διευθυντική ομάδα της εταιρείας, η οποία διατηρούσε την αρχική μορφή της και την ίδια επωνυμία κατοχυρώνοντας τη συνέχεια της ιστορίας της από το 1888, εμφανίστηκε η πρώτη γυναίκα: η χήρα του Σπύρου Δέσποινα, μητέρα τότε πέντε ανήλικων παιδιών, η οποία υπήρξε η πρώτη γυναίκα που ενεγράφη μέλος του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Πειραιά. Με τη δεύτερη διάλυση και επανίδρυση της εταιρείας τον Απρίλιο του 1910, ανέλαβε διευθυντικό ρόλο με ποσοστό ίσο με αυτό που διατηρούσε ο Ηλίας και η χήρα του Αλέξανδρου Αγγελική, επίσης μητέρα και προστάτιδα τότε πέντε ανήλικων τέκνων. Δεν είναι γνωστό εάν οι χήρες Μεταξά είχαν τις απαραίτητες γνώσεις και την εμπειρία για να διευθύνουν, αλλά οι γιοι τους ήταν ανήλικοι και ευτυχώς στη διαχείριση του εργοστασίου συμμετείχε ακόμη ο Ηλίας, ο αδελφός που είχε αφοσιωθεί, όπως υποστήριζε ο ίδιος, στα συμφέροντα της

10

Doc MadeinGreece

«αδελφότητας», δεν είχε δηµιουργήσει οικογένεια και στα τελευταία στάδια της ζωής του ενδιαφερόταν πρωτίστως για την απρόσκοπτη συνέχιση της οικογενειακής επιχείρησης. Υποψήφιοι διαχειριστές, αφού οι κόρες των δύο εκλιπόντων εργοστασιαρχών θα περιόριζαν τις απαιτήσεις στην προικοδότησή τους, ήταν οι τρεις γιοι του Σπύρου και οι τέσσερις του Αλέξανδρου. Μια τόσο πολυάριθµη οµάδα συνδιευθυντών ήταν µάλλον απίθανο να καταστεί λειτουργική. Το ποσοστό όµως του 42% επί των κερδών και των ζηµιών που είχε κληροδοτήσει στη ∆έσποινα ο Σπύρος µετέφερε στην ίδια και στους κληρονόµους της τον πρωταγωνιστικό ρόλο. Εκείνη αµέσως µετά την ενηλικίωση του πρωτότοκου γιου της προκάλεσε την επόµενη αναδιάρθρωση της εταιρείας, πετυχαίνοντας την είσοδό του στο εργοστάσιο αλλά και την προετοιµασία, µε τη βοήθεια του Ηλία, ενός τουλάχιστον έµπειρου διαδόχου της οικογενειακής επιχείρησης. ∆εν προκαλεί βέβαια έκπληξη το γεγονός ότι ήδη είχε εκδηλωθεί ασυµφωνία µεταξύ των νέων µελών της διευθυντικής οµάδας. Τουλάχιστον ο Ηλίας δεν αιφνιδιάστηκε. Είχε φροντίσει µάλιστα στο καταστατικό που συνήψε µε τις χήρες των αδελφών του το 1910 να περιληφθεί, για πρώτη φορά στην επιχειρηµατική ιστορία των Μεταξά, ο όρος της συνέχισης της λειτουργίας της οµόρρυθµης εταιρείας για πέντε χρόνια, ακόµη και αν απεβίωνε ένας από τους εταίρους της. Αναπόφευκτα ο κίνδυνος σύγκρουσης εντάθηκε µετά τον θάνατο του Ηλία το 1915. Ο ίδιος όµως είχε ήδη µεριµνήσει για το µέλλον της οικογενειακής επιχείρησης. Πρώτα απ’ όλα διένειµε το ποσοστό του (29%) µόνο στους απογόνους των συνεταίρων αδελφών του – και όχι εκείνων της Χαλκίδας. Επίσης, αύξησε το µερίδιο των κληρονόµων του Σπύρου έναντι εκείνων του Αλέξανδρου, προκειµένου να διατηρηθεί η ιεραρχία που είχε καθιερωθεί µεταξύ των αδελφών της πρώτης γενιάς. ∆εν είναι γνωστό ποιος από τους εταίρους ζήτησε τη διάλυση της επιχείρησης αµέσως µετά το πέρας της πενταετίας, µολονότι η λειτουργία της ήταν δυνατό να ανανεωθεί. Ως αποτέλεσµα το έτος 1920 υπήρξε το κρισιµότερο για την εξέλιξη της οικογενειακής επιχείρησης, η οποία τον Ιούλιο µεταβίβασε την ιστορία και την παράδοσή της στους κληρονόµους του Σπύρου, που συγκέντρωναν πια το 59% του εταιρικού κεφαλαίου. Μετά τη συµφωνία τους µε τη χήρα του Αλέξανδρου εξαγόρασαν αντί 100.000 δρχ. το δικαίωµα αποκλειστικής χρήσης των γνωστών στους καταναλωτές εµπορικών και βιοµηχανικών ετικετών και σηµάτων Μεταξά, που έφεραν τις διακρίσεις και τα αποκτηθέντα βραβεία τριών δεκαετιών. Υπό το νέο σχήµα η λειτουργία του εργοστασίου συνεχίστηκε απρόσκοπτα στη βάση

Κυριακή 12 Μαΐου 2019 | Documento

του οικογενειακού µοντέλου µέχρι τον θάνατο το 1954 του πρωτότοκου γιου του Σπύρου, ο οποίος τον είχε διαδεχθεί και στον ρόλο του ιθύνοντος µεταξύ των τριών αδελφών συνδιευθυντών της δεύτερης γενιάς, και στη συνέχεια µεταβιβάστηκε χωρίς προβλήµατα αυτήν τη φορά στην τρίτη γενιά – δηλαδή στους κληρονόµους του µοναδικού αδελφού που είχε αποκτήσει απογόνους. Τα «υποσυστήματα» των οικογενειακών εταιρειών Οι κατακερµατισµοί της παλαιότερα µεγάλης οικογενειακής µονάδας κατά τη µετάβαση από την πρώτη στη δεύτερη γενιά των Μεταξά θα χαρακτηριζόταν απολύτως αναµενόµενη από κάποιον οικονοµολόγο που ειδικεύεται στην οργάνωση και διοίκηση των οικογενειακών επιχειρήσεων. Ο λόγος είναι ο εξής: µια οικογενειακή επιχείρηση είναι µεν ευέλικτη και είναι πιθανό να αποδειχθεί παραγωγική χάρη στη συλλογική εργασία αξιόπιστων συγγενών, αλλά είναι επίσης «προσωποπαγής» και κινδυνεύει διαρκώς από τον ελλοχεύοντα ανταγωνισµό και τις συγκρούσεις των δύο «υποσυστηµάτων» που την απαρτίζουν: της οικογένειας και της επιχείρησης. Συγκεκριµένα, από το πρώτο «υποσύστηµα» αναδύονται κατά την ίδια προσέγγιση, που όντως αποδεικνύεται εφαρµόσιµη στο παράδειγµα των Μεταξά, δύο επιµέρους ανταγωνιστικοί κόσµοι: α) ο κόσµος που συγκροτούν τα µέλη της οικογένειας που διατηρούν τον έλεγχο της επιχείρησης (στην προκειµένη περίπτωση δηλαδή ο Σπύρος, ο Ηλίας και ο Αλέξανδρος) και καθώς περνά ο χρόνος οφείλουν να επιλέξουν τους απογόνους τους οι οποίοι θα τους διαδεχθούν και β) ο κόσµος των άλλων συγγενών που ίσως ήταν κάποτε εταίροι της (όπως δηλαδή ο Γιώργος Μεταξάς) ή ακόµη και αν δεν συµµετείχαν ποτέ ενεργά στη διαχείρισή της (όπως οι αδελφοί της Χαλκίδας) θα επιθυµούσαν και αυτοί να επωφεληθούν µε κάποιο τρόπο από την επιτυχία της (Κεφαλάς 2008: 72-76). Πράγµατι, ποτοποιοί και ανταγωνιστές Μεταξά αναδείχθηκαν τόσο από τον πρώτο οικογενειακό κόσµο αυτής της θεωρίας όσο και από τον δεύτερο και όλοι, όπως ακριβώς και ορισµένοι µη συγγενείς Μεταξά, επιδίωξαν να επωφεληθούν από το επώνυµό τους και χάρη σε αυτό να διεκδικήσουν µερίδιο της κατανάλωσης των προϊόντων του εργοστασίου που λειτουργούσε από το 1888. Το σοβαρότερο πρόβληµα µάλιστα που επί δεκαετίες απασχόλησε τους κληρονόµους του Σπύρου και συνδιευθυντές ήταν ότι ο νόµος του 1914 περί αθέµιτου ανταγωνισµού δεν προέβλεπε ως κατάχρηση τη χρησιµοποίηση του κοινού επωνύµου στις ετικέτες και στη µάρκα των ποτών του εργοστασίου. Φυσικά το ίδιο πρόβληµα αντιµετώπιζαν και άλλοι Ελληνες βι-

Ενδεικτική βιβλιογραφία Βόγλη, Ελπίδα Κ. (2010). Το Γνήσιον Μεταξά: Η ανάπτυξη μιας οικογενειακής επιχείρησης (μέσα 19ου – μέσα 20ού αιώνα), Αθήνα: Εκδ. Λιβάνη Γιαννιτσιώτης, Γιάννης (2006). Η κοινωνική ιστορία του Πειραιά. Η συγκρότηση της αστικής τάξης, 18601910, Αθήνα: Νεφέλη Κεφαλάς, Αστέριος (2008). Οικογενειακές επιχειρήσεις στη νέα οικονομία, Αθήνα: Κριτική Οδηγός εμπορικός, γεωγραφικός και ιστορικός των πλείστων κυριώτερων πόλεων της Ελλάδος του έτους 1875, Εκδ. Μιλτιάδης Μπούκας (έτος 1), Αθήνα: Τυπ. Ελληνικής Ανεξαρτησίας. Χατζηιωάννου, Μαρία-Χριστίνα (2003). Οικογενειακή στρατηγική και εμπορικός ανταγωνισμός. Ο οίκος Γερούση τον 19ο αιώνα, Αθήνα: ΜΙΕΤ Payne, P.L. (1974). British Entrepreneurship in the Nineteenth Century, London και Basillgstoke: Macmillan Press Sennett, Richard (1984).

Families against the City.

Middle Class Homes of Industrial Chicago, 18721890, Harvard University Press Sennett, Richard (1999). Η τυραννία της οικειότητας. Ο δημόσιος και ιδιωτικός χώρος στον δυτικό πολιτισμό, μτφρ. Γιώργος Ν. Μέρτικας, επιμ. Γεράσιμος Λυκιαρδόπουλος, Αθήνα: Νεφέλη

Το 1920 υπήρξε κρισιμότατο για την οικογενειακή επιχείρηση, η οποία τον Ιούλιο μεταβίβασε την ιστορία και την παράδοσή της στους κληρονόμους του Σπύρου

οµήχανοι που είχαν στηρίξει τη διάδοση και αποδοχή των προϊόντων τους στην αγορά σε κάποιο οικογενειακό όνοµα (π.χ. ο ζυθοποιός Φιξ, ο σοκολατοποιός Παυλίδης, οι ποτοποιοί Μπαρµπαρέσος και Καµπάς κ.ά.). Αντί άλλου συµπεράσµατος, λοιπόν, αξίζει να επανέλθουµε στα ερωτήµατα που τέθηκαν στην εισαγωγή αυτού του άρθρου: τι µπορεί να προσφέρει η µελέτη µιας οικογενειακής επιχείρησης ως πεδίου συσπείρωσης συγγενών – συνεργατών αλλά και ως πεδίου συγκρούσεων; Κατ’ επέκταση, πώς µπορεί να χρησιµοποιηθεί ως εργαλείο της ιστορικής επιστήµης η οικογενειακή οµάδα και ποια είναι η αξία και η συµβολή της στη συναγωγή συµπερασµάτων σε ό,τι αφορά την εξέλιξη µιας εθνικής οικονοµικής και βιοµηχανικής ιστορίας; Η διερεύνηση παραδειγµάτων είναι πιθανό να αναδεικνύει στοιχεία που

µπορεί να επαναλαµβάνονται µε αξιοσηµείωτη συνέπεια στη µακρά διάρκεια του ιστορικού χρόνου, ενδεχοµένως σε ένα αρκετά µεγάλο δείγµα των υπό εξέταση περιπτώσεων του ίδιου εθνικού περιβάλλοντος. Η µελέτη τους, εν κατακλείδι, προσφέρει στον ερευνητή ερµηνευτικά σχήµατα που διευκολύνουν την αναζήτηση οµοιοτήτων ή και συνέχειας στις µεθόδους που µπορεί να επινοεί µια οµάδα ανθρώπων οι οποίοι συνδέονται µεταξύ τους µε συγγενικούς δεσµούς και αποδέχονται κοινούς στόχους: την επιβίωσή τους, µε τη σηµασία που περιγράφηκε παραπάνω, την κοινωνική ανέλιξή τους και µακροπρόθεσµα την ευηµερία και τον πλουτισµό τους.

*Η Ελπίδα Κ. Βόγλη είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια Νεότερης και Σύγχρονης Ελληνικής Ιστορίας, ΤΙΕ, ΔΠΘ

12

Doc MadeinGreece

Κυριακή 12 Μαΐου 2019 | Documento

Αδελφοί Ρετσίνα

Η άνοδος και η πτώση ενός κολοσσού Αναδρομή στην πορεία της κλωστοϋφαντουργίας του Πειραιά (1872-1981), η οποία υπήρξε μια από τις σημαντικές οικογενειακές επιχειρήσεις στη χώρα

Γράφει η

Η

Λήδα Παπαστεφανάκη*

κ λ ω σ το ϋ φ α ντουργία Ρετσίνα, ιδρυµένη το 1872 στον Πειραιά από τους αδελφούς Θεόδωρο, Αλέξανδρο και ∆ηµήτριο Ρετσίνα, εξελίχτηκε στη µεγαλύτερη της χώρας και κυριάρχησε στην εσωτερική αγορά µέχρι περίπου τις παραµονές του Β΄ Παγκόσµιου Πολέµου. Ο πατέρας των τριών αδελφών Γεώργιος Ρετσίνας, καταγόµενος από το Αργος, υπήρξε από τους πρώτους οικιστές του Πειραιά. Εγκαταστάθηκε µε την οικογένειά του στην καινούργια πόλη νωρίς τη δεκαετία του 1830, όπου ασχολήθηκε µε ποικίλες επιχειρηµατικές δραστηριότητες, επένδυσε στην αγορά γης και διατηρούσε οινοπνευµατοποιείο από το 1835. Οι γιοι του ασχολούνται και αυτοί από νωρίς µε εµπορικές επιχειρήσεις. Ο ∆ηµήτριος είναι ήδη έµπορος το 1853. Η οµόρρυθµος εταιρεία Αδελφοί Ρετσίνα συστήνεται το 1864. Εως το 1872, έτος ίδρυσης του νηµατουργείου τους, οι αδελφοί Ρετσίνα ασχολούνται µε εµπορικές επιχειρήσεις, ναυτασφάλειες και αγοραπωλησία γης στον Πειραιά. Η πρωταρχική συσσώρευση κεφαλαίων της οικογένειας Ρετσίνα πρέπει να πραγµατοποιήθηκε µέσω του εµπορίου και της αγοραπωλησίας γης και όχι µέσω της βιοτεχνίας. Από τις 10.000 στις 25.000 ατράκτους Το 1872, εποχή του πρώτου κύµατος εκβιοµηχάνισης στην Ελλάδα, οι αδελφοί Ρετσίνα προχωρούν στο βιοµηχανικό εγχείρηµα. Στην περιοχή Λεύκα του Πειραιά, µακριά από το κέντρο της πόλης, στο βορεινό τµήµα της βιοµηχανικής ζώνης που βρισκόταν τότε στις αρχές

της διαµόρφωσής της, εγκαινιάστηκε το 1872 το νηµατουργείο µε 5.000 ατράκτους και ατµοµηχανή 60 ίππων. Αµέσως µετά τα εγκαίνια του νηµατουργείου ο ∆ηµήτριος Ρετσίνας (Αργος 1825 – Παρίσι 1916) αποχωρεί από την επιχείρηση πουλώντας το µερίδιό του στον αδελφό του Θεόδωρο και εγκαθίσταται στο Παρίσι. Ο µηχανικός Νικόλαος Σωροκιάδης ανέλαβε τη διεύθυνση του κλωστηρίου, υποστηρίζοντας ακλόνητα ότι µόνο οι µονάδες που διέθεταν πάνω από 10.000 ατράκτους µπορούσαν να είναι ανταγωνιστικές. Πέντε χιλιάδες ατράκτους διαθέτει το νέο κλωστήριο, όταν όλα σχεδόν τα άλλα κλωστήρια της πόλης δεν ξεπερνούσαν τις 2.000-2.500 ατράκτους. Επιπλέον σχεδιαζόταν η επέκταση του νηµατουργείου Ρετσίνα και η καθετοποίηση της παραγωγής µε τµήµα υφαντηρίου και βαφείου. Στα 1875 έχει πραγµατοποιηθεί ήδη η πρώτη επέκταση του νηµατουργείου: 2.000 άτρακτοι προστίθενται στο δυναµικό του, ενώ εργάζονται 130 «κοράσια» και 50 άντρες. Η αξία των εγκαταστάσεων υπολογίζεται στις 650.000750.000 δραχµές. Συγκυριακοί παράγοντες όπως η πτώση των τιµών, η µείωση των εµπορικών δραστηριοτήτων και ο περιορισµός των δανειοδοτήσεων εκ µέρους της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος σε συνδυασµό µε τα υπάρχοντα δοµικά προβλήµατα από τη χαµηλή συσσώρευση τεχνικών δεξιοτήτων δυσχέραναν την επέκταση στην υφαντουργία. Η επιχείρηση επεκτάθηκε δηµιουργώντας τµήµα βαφείου και λευκαντηρίου το 1877. Η αξία των εγκαταστάσεων ανέρχεται τότε σε 1.500.000 γαλλικά φράγκα. Το υφαντήριο τίθεται σε λειτουργία στις αρχές της δεκαετίας του 1880. Το 1882 η βιοµηχανία Ρετσίνα διαθέτει 10.000 ατράκτους και ένα µικρό υφαντήριο µε 50 µόλις ιστούς και δύο ατµοµηχανές 230 ίππων συνο-

01

01 Στην Α΄ Διεθνή Εκθεση Θεσσαλονίκης το 1926. Το περίπτερο της ΑΚΕ Αδελφών Ρετσίνα. (φωτογραφία Γιωργου Βαφιαδάκη, πηγή ΕΛΙΑ – ΜΙΕΤ) 02 Ο βιομήχανος και δήμαρχος Πειραιά Θεόδωρος Ρετσίνας, τέλη 19ου αιώνα (αρχείο Ρετσίνα – συλλογή Α. Δρούλια) 03 Αχαϊκή Κλωστοϋφαντουργία Αδελφών Ρετσίνα, κατάλογος προϊόντων, Δεκέμβριος 1970

02

13

Documento | Κυριακή 12 Μαΐου 2019

03

λικά. Η αξία των εγκαταστάσεων έχει υπερδιπλασιαστεί, φτάνοντας το 1.800.000 δραχμές. Στο εργοστάσιο εργάζονται 340 γυναίκες και 160 άντρες, συνολικά 500 άνθρωποι. Η παραγωγή ανέρχεται σε 450 πάκα νήματος ημερησίως και σε 140.000 πάκα ετησίως, ενώ η ημερήσια παραγωγή υφασμάτων είναι 2.500 πήχεις αξίας 2.400 δραχμών. Η βιομηχανία Ρετσίνα είναι ήδη η μεγαλύτερη κλωστοϋφαντουργία του Πειραιά. Η επιχείρηση καταφεύγει στον δανεισμό από την Εθνική Τράπεζα, πρακτική όλων των επιχειρήσεων του κλάδου προκειμένου να επενδύσουν, να εξοφλήσουν παλιά χρέη ή να τροφοδοτήσουν τα κεφάλαια κίνησης. Στα χρόνια της κρίσης του 1883-1885 πάντως η κλωστοϋφαντουργία Ρετσίνα δεν αποσταθεροποιήθηκε. Αντιθέτως, αγόρασε από την

Εθνική Τράπεζα ορισμένα από τα χρεοκοπημένα κλωστοϋφαντουργικά εργοστάσια του Πειραιά σε εξαιρετικά συμφέρουσες τιμές: τα εργοστάσια Βαρουξάκη, Σταμόπουλου, Δημόκα το 1888 και το εργοστάσιο Νικολέσση το 1890. Την ίδια περίοδο οι αδελφοί Ρετσίνα αγοράζουν και το ατμοκίνητο μεταξουργείο του Στ. Σέρμπου στη Σπάρτη και το πειραιώτικο νηματουργείο του Π. Κουμάνταρου και Σία. Το 1890 η επιχείρηση διαθέτει 25.000 ατράκτους, 440 ιστούς, ατμομηχανές συνολικής ιπποδύναμης 370 ίππων και περίπου 1.700 εργάτες και εργάτριες. Τους λόγους για τους οποίους αντιμετωπίστηκε επιτυχώς η κρίση θα πρέπει να τους αναζητήσουμε στα πολλαπλά οικονομικά στηρίγματα που διέθετε ο Θεόδωρος Ρετσίνας. Κατά τη διάρκεια της κρίσης εξάλλου, το

Στη Λεύκα του Πειραιά, μακριά από το κέντρο της πόλης, στο βορεινό τμήμα της βιομηχανικής ζώνης, εγκαινιάστηκε το 1872 το νηματουργείο με 5.000 ατράκτους και ατμομηχανή 60 ίππων

1884, η επιχείρηση διευρύνεται με την είσοδο νέων εταίρων οι οποίοι παραμένουν στον οικογενειακό κύκλο: συγκεκριμένα συστήνεται ομόρρυθμη εταιρεία με τον Μακεδόνα τραπεζίτη και έμπορο Δημοσθένη Χατζηλάζαρο, γαμπρό των αδελφών Ρετσίνα. Η προμήθεια φτηνής πρώτης ύλης, του βαμβακιού, αποτελεί ένα από τα κρίσιμα ζητήματα στη λειτουργία της επιχείρησης για την εξασφάλιση χαμηλού κόστους παραγωγής. Η οικογενειακή επιχείρηση επωφελείται από τις επιχειρηματικές δραστηριότητες του Δ. Χατζηλαζάρου, ο οποίος στα μέσα της δεκαετίας του 1870 διατηρεί εμπορικό οίκο στην οθωμανική Θεσσαλονίκη που εξάγει βαμβάκι και εισάγει υφάσματα. Ο ίδιος οίκος εξάλλου πρέπει να εξασφαλίζει διέξοδο των κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων της βιομηχανίας Ρετσίνα στις αγορές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η διαφοροποίηση της παραγωγής, συγκριτικά με τα υπόλοιπα νηματουργεία, ήταν αισθητή στη βιομηχανία Ρετσίνα. Κατασκεύαζε νήματα άστριφτα και στριμμένα, αλεύκαστα και βαμμένα, τα οποία διέθετε στο εμπόριο και τα χρησιμοποιούσε και στο υφαντήριο για την παραγωγή υφασμάτων, ντρίλινων και κάμποτ αμερικανικών. Η επιτυχία της βιομηχανίας Ρετσίνα έγκειται στο ότι παρήγε βαμβακερά χρωματιστά υφάσματα, τα ντρίλινα, που ήταν χοντροκομμένα και ανθεκτικά, απευθύνονταν στα χαμηλότερα εισοδηματικά στρώματα της πόλης και της υπαίθρου και μπορούσαν ως έναν βαθμό να αντικαταστήσουν τα μάλλινα στη λαϊκή ενδυμασία. Τα ντρίλινα αυτά υφάσματα έγιναν γνωστά και ως «ρετσίνες». «Πανία αμερικάνικα» (ή κάμποτ), δηλαδή βαμβακερά αλεύκαστα, απλής ύφανσης που χρησιμοποιούνται για την κατασκευή εσωρούχων και σεντονιών, αλλά και ιστιόπανα κατασκευάζονταν επίσης στο υφαντήριο Ρετσίνα. Η παραγωγή ήταν ασφαλώς διαφοροποιημένη σε σχέση με τα υπόλοιπα μικρά νηματουργεία, δεν εκτεινόταν όμως σε μεγάλη γκάμα προϊόντων, ήταν αυστηρά προσανατολισμένη στα χαμηλά εισοδηματικά στρώματα της πόλης και της υπαίθρου και εξαρτώμενη από τις κρατικές παραγγελίες για τον στρατό. Οικογενειακές σχέσεις και γαμήλιες στρατηγικές Η απορρόφηση της κρίσης στα μέσα της δεκαετίας του 1880 και οι διαδοχικές επεκτάσεις έως τη δεκαετία του 1890 υποστηρίχτηκαν από ένα ισχυρό πλέγμα συγγενικών σχέσεων και γάμων με οικογένειες τραπεζιτών και κεφαλαιούχων. Η πολυμελής οικογένεια των αδελφών Ρετσίνα, όπως και άλλες αντίστοιχες οικογένειες της εποχής, οργάνωσε τη ζωή της με βάση γαμήλιες στρατηγικές που στόχευαν στη συνένωση μεγάλων περιουσιών, την απόκτηση προικώας περιουσίας, την ανάπτυξη και την

ενίσχυση των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων με οικογενειακούς δεσμούς. Ο Θεόδωρος Ρετσίνας παντρεύτηκε την Ασπασία Ζωντανού, κόρη μεγαλεμπόρου της Ερμούπολης, η υψηλή προίκα της οποίας συνέβαλε εντυπωσιακά στην κινητοποίηση κεφαλαίων και την επέκταση του εργοστασίου το 1878. Ο Αλέξανδρος Ρετσίνας έκανε επίσης έναν πετυχημένο από οικονομική άποψη γάμο, αφού το 1875 παντρεύτηκε την Ελισάβετ Μελετοπούλου, κόρη ενός από τους πιο σημαντικούς οικονομικούς παράγοντες του Πειραιά, του τραπεζίτη, μεγαλέμπορου, βιομήχανου και κτηματία Νικόλαου Μελετόπουλου. Ο Δημήτριος Ρετσίνας παντρεύεται την Ελένη Σγούτα, κόρη του Κωνσταντίνου Σγούτα, τραπεζίτη από την Κωνσταντινούπολη. Από τις αδελφές Ρετσίνα, η Κλεοπάτρα είναι παντρεμένη με τον μεγαλέμπορο και τραπεζίτη Δημοσθένη Χατζηλάζαρο, το 1880 η Ελένη παντρεύεται τον Ευστάθιο Κεχαγιά, γιο του Ηλία Κεχαγιά, ενός από τους πρώτους οικιστές της Ερμούπολης, εμπόρου και διευθυντή ασφαλιστικής εταιρείας, ιδρυτή και διευθυντή της Ελληνικής Ατμοπλοΐας – της ίδιας εταιρείας μέτοχος ήταν και ο Θεόδωρος Ρετσίνας. Ο Ευθύμιος Κεχαγιάς, θείος του γαμπρού, ήταν υποδιοικητής της ΕΤΕ και βουλευτής. Τη δεκαετία του 1880 η Ολιγγα Ρετσίνα παντρεύεται τον Σπυρίδωνα Κοντολέοντα, ιατρό, διευθυντή της χειρουργικής κλινικής του Τζάνειου Νοσοκομείου. Τα παιδιά των αδελφών Θεόδωρου και Αλέξανδρου Ρετσίνα, τα οποία παντρεύονται κυρίως τη δεκαετία του 1890, αναπτύσσουν ανάλογες γαμήλιες στρατηγικές. Ο Αθανάσιος, γιος του Θεόδωρου, παντρεύεται το 1891 την Αικατερίνη Σταματοπούλου, κόρη του επιχειρηματία, εμποροκτηματία και αλευροβιομήχανου Δημητρίου Ν. Σταματόπουλου. Η κόρη του Αλέξανδρου Μαρία παντρεύεται τον έμπορο Ιωάννη Λυγινό, γιο του βιομήχανου νηματουργίας Κυριάκου Λυγινού. Η μικρότερη κόρη του Θεόδωρου παντρεύεται τον γιο του τραπεζίτη και διευθυντή της Τράπεζας Αθηνών Ιωάννη (Τζων) Κ. Ηλιάσκου, Κωνσταντίνο. Εκτός από τη συνένωση περιουσιών και την εξεύρεση κεφαλαίων οι γαμήλιες στρατηγικές της τρίτης γενιάς της οικογένειας φαίνεται να κατευθύνονται από την αναγκαιότητα στελέχωσης της βιομηχανικής επιχείρησης με ειδικό τεχνικό και διευθυντικό προσωπικό. Eτσι η Ελένη Θ. Ρετσίνα παντρεύεται τον Αχιλλέα Ιωάννου Μαλαμίδη, ανιψιό του γαμπρού και συνεταίρου στην επιχείρηση Δ. Χατζηλαζάρου, ο οποίος ήδη το 1890 είναι διευθυντής των γραφείων Ρετσίνα. Ο Αχιλλέας Μαλαμίδης, εταίρος στην ετερόρρυθμη εταιρεία Αδελφοί Ρετσίνα και μετέπειτα μέτοχος στην ανώνυμη εταιρεία, παρέμεινε διευθυντής των εργοστασίων Ρετσίνα επί πολλά έτη.

14

Doc MadeinGreece

Η Μαρία Θ. Ρετσίνα παντρεύεται τον μηχανικό Γουλιέλμο Ζωχιό, γόνο οικογένειας επιστημόνων, ο οποίος θα εργαστεί στη βιομηχανία Ρετσίνα τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα. Συνολικά επρόκειτο για σαφείς στρατηγικές κοινωνικής αναπαραγωγής μέσω της συνένωσης μεγάλων περιουσιών και της εξασφάλισης συμμαχιών και διασυνδέσεων. Τα μέλη της οικογένειας Ρετσίνα, η οποία ανήκει στην οικονομική ελίτ με δράση στη βιομηχανία, στο εμπόριο και στην πίστη, μπορούσαν να κινητοποιούν άνετα κεφάλαια και να χρηματοδοτούν ευχερέστερα τις ποικίλες επιχειρηματικές ή άλλες δραστηριότητές τους. Από τους τρεις αδελφούς Γ. Ρετσίνα η ψυχή της επιχείρησης υπήρξε ο Θεόδωρος Ρετσίνας (Αργος, 1832 – Αθήνα, 1930), ο οποίος ανέπτυξε επιχειρηματική δράση και πέραν της βιομηχανίας. Υπήρξε πράκτορας της Τράπεζας Βιομηχανικής Πίστης στον Πειραιά, γενικός πράκτορας για την Ελλάδα των Γενικών Ασφαλειών της Τεργέστης, μέτοχος της Ελληνικής Ατμοπλοϊκής Εταιρείας, μέλος του ΔΣ της ΕΤΕ (1892-1929) και της Υπερωκεανείου Ατμοπλοΐας (1908-1910), μέλος της επιτροπής για τη Διεθνή Εκθεση του Ζαππείου (1903), πρόεδρος της Ανώνυμης Γεωργικής και Βιομηχανικής Εταιρείας της Γενικής Τράπεζας (1918), πρόεδρος της Προνομιούχου Εταιρείας προς Προστασία της Παραγωγής και της Εμπορίας της Σταφίδος. Ο αδελφός του Αλέξανδρος (Πειραιάς, 1845 – 1908) υπήρξε εταίρος στην οικογενειακή κλωστοϋφαντουργία, ωστόσο οι επιχειρηματικές του δραστηριότητες κατευθύνθηκαν περισσότερο προς την αγοραπωλησία γης στον Πειραιά, αξιοποιώντας έτσι τις εξ αγχιστείας σχέσεις με την οικογένεια του εμποροκτηματία Μελετόπουλου. Οι δυο αδελφοί ασχολήθηκαν με τα δημοτικά πράγματα και την πολιτική. Ο Αλέξανδρος εκλέχθηκε δημοτικός σύμβουλος (1883-1887), βουλευτής Αττικής (στην περιφέρεια Πειραιά) δύο φορές (1890-1892, 1892-1895), ενώ διεκδίκησε ανεπιτυχώς δύο φορές το δημαρχιακό αξίωμα (1899, 1907). Διατέλεσε πρόεδρος του δημοτικού συμβουλίου (1885-1887) και της εφορευτικής επιτροπής Λιμένος Πειραιά (1899-1903, 1906-1908). Ο Θεόδωρος εκλέχθηκε δύο φορές δημοτικός σύμβουλος (1866-1870, 1874-1879) και επί δύο συνεχείς περιόδους δήμαρχος Πειραιά (1887-1891, 1891-1895), βουλευτής Αττικής στις περιόδους 1899-1902, 1906-1910 με το κόμμα του Γ. Θεοτόκη και στις εκλογές του 1910 για την Α΄ Διπλή Αναθεωρητική Βουλή. Διατέλεσε πρόεδρος της Βουλής (1901-1902), επανειλημμένως πρόεδρος της Επιτροπής Λιμένος Πειραιώς (1881-82, 188689, 1892-95, 1904-1905), μέλος και πρόεδρος του Εμποροβιομηχανικού Επιμελητηρίου Πειραιά, της πρώτης Επιτρο-

Κυριακή 12 Μαΐου 2019 | Documento

01

02

Σχεδόν όλη η οικονομική ελίτ του Πειραιά αναμείχθηκε στη δημοτική αρχή και σε κοινωνικές ενώσεις διεκδικώντας και καταλαμβάνοντας θέσεις δημοτικού συμβούλου, αντιδημάρχου και δημάρχου, μέλους διοικητικών συμβουλίων συλλόγων και φιλανθρωπικών ιδρυμάτων

03

04

01 Τίτλος 50 μετοχών της ΑΚΕ Αδελφών Ρετσίνα. Μέτοχος ο Αντώνιος Δ. Αρφάνης 02 Τίτλος 10 μετοχών της ΑΚΕ Αδελφών Ρετσίνα. Μέτοχος ο Κωνσταντίνος Ι. Μπότασης 03 Μετοχή της ΑΚΕ Αδελφών Ρετσίνα (αρχείο Ρετσίνα, ΓΑΚ) 04 Οικογένειες εργαζομένων στην κλωστοϋφαντουργία Ρετσίνα σε γιορτή (φωτογραφία του φωτογράφου Δημήτριου Ν. Μαρτιμιανάκη, Δεκέμβριος 1890)

πής των Ολυμπιακών Αγώνων (1895) κ.ά. Ο πρωτότοκος γιος του Θεόδωρου, ο Αθανάσιος Ρετσίνας, διατέλεσε επίσης δημοτικός σύμβουλος Πειραιά (1899-1903) και πρόεδρος του δημοτικού συμβουλίου (19001903). Υπήρξε μεταξύ άλλων μέλος του ΔΣ της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος την περίοδο 1929-1937. Η ενασχόληση με τις δημοτικές υποθέσεις σε μια ανερχόμενη πόλη όπως ο Πειραιάς, όπου η δημοτική αρχή αποτέλεσε σημαντικό πόλο της τοπικής εξουσίας, δεν είναι συμπτωματική. Σχεδόν όλη η οικονομική ελίτ της πόλης αναμείχθηκε στη δημοτική αρχή και σε κοινωνικές ενώσεις διεκδικώντας και καταλαμβάνοντας θέσεις δημοτικού συμβούλου, αντιδημάρχου και δημάρχου, μέλους διοικητικών συμβουλίων συλλόγων και φιλανθρωπικών ιδρυμάτων. Η εξουσία που παρείχε ο δήμος συμπορευόταν με την οικονομική και κοινωνική εξουσία τής υπό συγκρότηση αστικής τάξης. Ο βιομήχανος και τραπεζίτης Θεόδωρος Ρετσίνας και η οικογένειά του δεν θα μπορούσαν να απουσιάζουν. Χαρακτηριστικά, για περίπου σαράντα χρόνια στη σύνθεση του δημοτικού συμβουλίου του Πειραιά εναλλάσσονται μέλη της οικογένειας Ρετσίνα και άλλων οικογενειών της οικονομικής ελίτ που συνδέονται εξ αγχιστείας. Η εταιρεία στη διάρκεια του 20ού αιώνα Στις αρχές του 20ού αιώνα η βιομηχανία Ρετσίνα ήταν η μεγαλύτερη κλωστοϋφαντουργία της χώρας. Ωστόσο, σημάδια κρίσης είχαν ήδη εμφανιστεί καθώς τις δύο πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα δεν επενδύονται αξιόλογα κεφάλαια στην αγορά νέου μηχανολογικού εξοπλισμού και φαίνεται ότι υπήρχε ελλιπής τεχνική διεύθυνση. Η επιχείρηση μετατράπηκε σε ανώνυμη εταιρεία το 1925 με μετοχικό κεφάλαιο 7.000.000 δραχμών. Μέτοχοι ήταν ο Θεόδωρος Γ. Ρετσίνας, ο Δημοσθένης Χατζηλάζαρος, ο Αχιλλέας Ι. Μαλαμίδης, ο Αθανάσιος Θ. Ρετσίνας. Στην Ανώνυμη Κλωστοϋφαντουργική Εταιρεία Ρετσίνα μεταβιβάστηκαν τα εναπομείναντα τρία εργοστάσια της ετερόρρυθμης εταιρείας, από τα οποία το μεγαλύτερο και σημαντικότερο ήταν το πρώτο εργοστάσιο στη Λεύκα. Την περίοδο 1925-1935 τα τρία εργοστάσια Ρετσίνα πέρασαν από την ατμοκίνηση στην πετρελαιοκίνηση, ενώ έγιναν επενδύσεις σε κτιριακό και μηχανολογικό εξοπλισμό. Ο τεχνολογικός και οργανωτικός εκσυγχρονισμός της βιομηχανίας Ρετσίνα έγινε συστηματικά την περίοδο 1928-1933 υπό τη διεύθυνση του Κωνσταντίνου Α. Δρούλια (Πάτρα, 1896 – Αθήνα, 1990) και την τεχνική διεύθυνση του χημικού μηχανικού Χρήστου Π. Ζαλοκώστα (Αθήνα, 1896 – Αθήνα, 1975), γαμπρών του Αθανασίου Θ. Ρετσίνα. Ο Κωνσταντίνος Δρούλιας από το Αίγιο, δυναμικός

15

Documento | Κυριακή 12 Μαΐου 2019

Οδηγεί την ψηφιακή ανάπτυξη της χώρας

Ο όμιλος υλοποιεί επενδυτικό πλάνο ύψους 2 δισ. ευρώ έως το 2022 σε δίκτυα οπτικών ινών και κινητής νέας γενιάς

Ομιλος ΟΤΕ

Σ

τη νέα ψηφιακή εποχή οι επαναστατικές τεχνολογίες μπορούν να βελτιώσουν σημαντικά την ποιότητα και την ταχύτητα της καθημερινότητας, προσφέροντας νέες δυνατότητες. Για να μπορέσουν οι επιχειρήσεις, ο δημόσιος τομέας και η κοινωνία να αξιοποιήσουν στο έπακρο τα ψηφιακά εργαλεία και τις νέες δυνατότητες που φέρνουν είναι απαραίτητες δύο προϋποθέσεις: η δημιουργία δικτύων νέας γενιάς, σταθερής και κινητής, πάνω στα οποία θα τρέχουν οι υπηρεσίες του μέλλοντος, και οι λύσεις πληροφορικής που βοηθούν κάθε οργανισμό (από μια επιχείρηση έως μια πόλη) να λειτουργεί αποτελεσματικότερα, αποδοτικότερα και με χαμηλότερο κόστος. Ο Ομιλος ΟΤΕ, ως η μεγαλύτερη εταιρεία τεχνολογίας στην Ελλάδα, ανοίγει τον δρόμο για την ψηφιακή ανάπτυξη με τις τεχνολογικές υποδομές που δημιουργεί και τις ολοκληρωμένες λύσεις πληροφορικής που διαθέτει. Επενδύσεις στα δίκτυα νέας γενιάς Ο Ομιλος ΟΤΕ επενδύει εντατικά σε δίκτυα νέας γενιάς, αναπτύσσοντας υποδομές που θα δώσουν ώθηση στην ελληνική οικονομία και θα δημιουργήσουν προοπτικές ανάπτυξης. Μόνο την περασμένη εξαετία οι επενδύσεις αυτές στη χώρα ξεπέρασαν τα 2 δισ. ευρώ, ενώ ο όμιλος υλοποιεί επενδυτικό πλάνο ύψους 2 δισ. ευρώ έως το 2022

COSMOTE υλοποίησε το πρώτο δοκιμαστικό δίκτυο 5G στην Ελλάδα, πετυχαίνοντας live ταχύτητες πάνω από 12 Gbps, 60 φορές μεγαλύτερες από τις σημερινές ταχύτητες 4G. Η δοκιμή έγινε στον Δήμο Ζωγράφου, όπου η COSMOTE αναπτύσσει πιλοτικό δίκτυο 5G. Ο Ομιλος ΟΤΕ συμβάλλει εδώ και χρόνια στον σχεδιασμό και στην ανάπτυξη νέων τεχνολογιών, υποδομών και υπηρεσιών 5G, με δυναμική συμμετοχή σε 15 ευρωπαϊκά ερευνητικά έργα.

σε δίκτυα οπτικών ινών και κινητής νέας γενιάς. Χάρη σε αυτές τις επενδύσεις το COSMOTE Fiber είναι το μεγαλύτερο δίκτυο οπτικών ινών στην Ελλάδα, μήκους άνω των 43.000 χλμ., δίνοντας πρόσβαση σε ταχύτητες Internet έως και 200 Mbps σε περισσότερα από 3 εκατ. νοικοκυριά κι επιχειρήσεις. Κοιτάζοντας μπροστά, προς την κοινωνία των Gigabit, ο Ομιλος ΟΤΕ ξεκίνησε την επέκταση του δικτύου Fiber To The Home (FTTH), φέρνοντας την οπτική ίνα μέχρι το σπίτι. Στο τέλος του 2018 ο όμιλος διέθετε τη μεγαλύτερη κάλυψη Fiber To The Home στη χώρα, καθώς οι ταχύτητες με 100% οπτική ίνα ήταν διαθέσιμες σε 22.000 νοικοκυριά κι επιχειρήσεις. Συνολικά έως το τέλος του 2019 η κάλυψη FTTH θα περιλαμβάνει περίπου 150.000 νοικοκυριά και επιχειρήσεις σε Αττική, Θεσσαλονίκη και άλλα μεγάλα αστικά κέντρα και αναμένεται να φτάσει το ένα εκατομμύριο έως το 2022. Το δίκτυο αυτό θα καλύπτει με οπτική ίνα και εγκαταστάσεις μεγάλης κοινωνικής σημασίας, όπως πανεπιστημιακά ιδρύματα, κέντρα μεταφορών, βιομηχανικά πάρκα και δημόσια κτίρια. Ο Ομιλος ΟΤΕ αναπτύσσει εντατικά και τα δίκτυα κινητής του. Είναι μακράν το νούμερο 1 σε πληθυσμιακή κάλυψη 4G στην Ελλάδα (με 98%), αλλά και 4G+ (με πληθυσμιακή κάλυψη 95%). Παράλληλα, προετοιμάζεται για την επόμενη γενιά της ασύρματης επικοινωνίας, το 5G, το οποίο αναμένεται να εγκαινιάσει μια εποχή απεριόριστων δυνατοτήτων. Πρόσφατα η

Οι επιχειρήσεις στη νέα εποχή Πέρα από τη δημιουργία των υποδομών του μέλλοντος, ο Ομιλος ΟΤΕ συμβάλλει στη δυναμική μετάβαση των επιχειρήσεων στη νέα εποχή προσφέροντας προηγμένες επιχειρηματικές λύσεις ICT. Οι λύσεις αυτές μπορούν να αλλάξουν τις επιχειρήσεις «από μέσα», ώστε να λειτουργούν αποτελεσματικότερα, αποδοτικότερα και με χαμηλότερο κόστος, βοηθώντας τες να κερδίσουν το στοίχημα της νέας ψηφιακής εποχής. Εχοντας υλοποιήσει μια σειρά από μεγάλα και σύνθετα έργα, ο Ομιλος ΟΤΕ έχει αποδείξει πως διαθέτει το μέγεθος και την τεχνογνωσία για να συμβάλει ουσιαστικά στον ψηφιακό μετασχηματισμό κάθε οργανισμού. Αποτελεί συνεργάτη επιλογής για όσες επιχειρήσεις αναζητούν καινοτόμες λύσεις στους τομείς της υγείας, του τουρισμού, της ασφάλειας πληροφοριών, της ενέργειας, των Data Centers, του Cloud και του Internet of Things (IoT).

Σημαντικοί σταθμοί στην ιστορία του Ομίλου ΟΤΕ

1949

1996

2011

2017

2018

Ιδρύεται ο ΟΤΕ στις 23 Οκτωβρίου

Διατίθενται εμπορικά υπηρεσίες σταθερού internet

1970

1998

Λανσάρεται η υπηρεσία ΟΤΕ TV Μέσω Δορυφόρου και ενοποιείται το σύνολο των υπηρεσιών συνδρομητικής τηλεόρασης (σήμερα COSMOTE TV)

Διατίθενται για πρώτη φορά ταχύτητες internet έως 200 Mbps μέσα από το COSMOTE Fiber, το μεγαλύτερο δίκτυο οπτικών ινών της χώρας

Τοποθετείται η πρώτη κεραία του Κέντρου Δορυφορικών Επικοινωνιών Θερμοπυλών (η 6η στην Ευρώπη)

Ξεκινά η εμπορική λειτουργία κινητής τηλεφωνίας του Ομίλου ΟΤΕ στην Ελλάδα μέσω της COSMOTE ΑΕ

Το νέο επενδυτικό πλάνο του Ομίλου ΟΤΕ ύψους €2 δισ. περιλαμβάνει τη δημιουργία δικτύου αρχιτεκτονικής «οπτικής ίνας μέχρι το σπίτι» (Fiber Τo Τhe Home - FTTH) σε 1 εκατ. σπίτια και επιχειρήσεις έως το 2022

2012 Ξεκινά η εμπορική διάθεση της VDSL στη σταθερή και του 4G στην κινητή

16

Doc MadeinGreece

Κυριακή 12 Μαΐου 2019 | Documento

01

02

01 Το πρώτο εργοστάσιο Ρετσίνα στη Λεύκα του Πειραιά. Δεκαετία του 1930 (αρχείο Ρετσίνα – Συλλογή Α. Δρούλια) 02 Επιστολόχαρτο της βιομηχανίας Αδελφών Ρετσίνα, 19ος αι.

επιχειρηματίας του μεσοπόλεμου με συμμετοχή στον εργοδοτικό συνδικαλισμό, παντρεύτηκε την Ντόρα Ρετσίνα, ενώ ο Χρήστος Ζαλοκώστας, μέτοχος και μέλος διοικητικών συμβουλίων αρκετών μεσοπολεμικών βιομηχανικών ανώνυμων εταιρειών, παντρεύτηκε την αδελφή της Ελλη. Ο Κ. Δρούλιας θα αποχωρήσει από την επιχείρηση το 1938, αλλά ο Χ. Ζαλοκώστας θα παραμείνει στο διοικητικό συμβούλιο της επιχείρησης και μεταπολεμικά, περίοδο κατά την οποία αναμείχθηκε στην πολιτική. Εκλέχθηκε βουλευτής Αθηνών με το Λαϊκό Κόμμα το 1946 και με τον Ελληνικό Συναγερμό το 1952. Κατά τον μεσοπόλεμο οι προμήθειες του δημοσίου για τον στρατό συνέχισαν να αποτελούν την αναγκαία προϋπόθεση για την επιβίωση της επιχείρησης Ρετσίνα. Επίσης τα βαμβακερά προϊόντα Ρετσίνα εξάγονταν από τον 19ο αιώνα και έως τον μεσοπόλεμο στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και στις άλλες βαλκανικές χώρες. Στη διάρκεια της Κατοχής η παραγωγή της βιομηχανίας Ρετσίνα επιτάχθηκε, ενώ εκτελέστηκαν και κάποιες παραγγελίες της Βέρμαχτ. Η λειτουργία των εργοστασίων συνεχίστηκε μεταπολεμικά, παρά τα σημαντικά οικονομικά προβλήματα που αντιμετώπιζε η επιχείρηση. Στις αρχές της δεκαετίας του 1950 η πλειοψηφία των μετοχών παρέμενε στα μέλη της οικογένειας Ρετσίνα, αλλά μετοχές διέθε-

ταν πλέον και οι εμπορικοί οίκοι ΑΕΕ Σ. Ν. Ζούλλας και ΑΕΕ Ι. Π. Γερολυμάτος. Την περίοδο αυτή επιδιώχθηκαν: α) ο περιορισμός της παραγωγής σε ορισμένα μόνο προϊόντα τα οποία κρίθηκε ότι θα άφηναν μεγαλύτερο περιθώριο κέρδους και β) η αναδιάρθρωση της παραγωγικής διαδικασίας. Η καλύτερη οργάνωση της επιχείρησης με τη μέγιστη αξιοποίηση του τεχνολογικού εξοπλισμού, τη συγχώνευση των μονάδων και την εξειδίκευση της παραγωγής συμβάδιζε με τις γενικότερες εκτιμήσεις των οικονομικών ιθυνόντων για την ανάγκη αναδιοργάνωσης του κλάδου στη μεταπολεμική περίοδο. Η αναδιάρθρωση των εγκαταστάσεων στην κλωστοϋφαντουργία Ρετσίνα πραγματοποιήθηκε υπό την επίβλεψη μηχανικών με ειδικές τεχνικές σπουδές, του Ανδρέα Κ. Δρούλια, γιου του πρώην διευθυντή και εγγονού του Θ. Ρετσίνα, και του Γερμανού τεχνικού Heinz Pickenhein. Το 1955 η επιχείρηση τέθηκε σε αναγκαστική διαχείριση. Από το 1957 λειτουργούσε πλέον μόνο ένα εργοστάσιο, αυτό της Λεύκας, με μειωμένο προσωπικό. Τη δεκαετία του 1960 ξεκίνησε μια περίοδος βραδείας ανάκαμψης υπό τη γενική διεύθυνση του Ανδρέα Κ. Δρούλια. Πραγματοποιήθηκαν μικρές επενδύσεις σε μηχανολογικό εξοπλισμό, ενώ τα προϊόντα της επιχείρησης απέκτησαν εξαγωγικό προσανατολισμό. Στην προσπάθεια εξυγίανσης το 1975 ιδρύθηκε και η θυγατρική εταιρεία Αχαϊκή Κλω-

στοϋφαντουργία στο Αίγιο με 20.000 ατράκτους. Η ΑΚΕ Αδελφοί Ρετσίνα ωστόσο δεν κατόρθωσε να αντιμετωπίσει τα οικονομικά της προβλήματα. Το 1981 το εργοστάσιο Ρετσίνα στον Πειραιά έκλεισε οριστικά. Συμπερασματικά, η οικογενειακή περιουσία, τα πολλαπλά οικονομικά στηρίγματα, τα εκτεταμένα επιχειρηματικά δίκτυα λόγω των συγγενικών σχέσεων, η (συνήθως) επαρκής τεχνική διεύθυνση, η διαφοροποιημένη παραγωγή και η διέξοδος των προϊόντων σε αγορές του εξωτερικού συνιστούσαν τα πλεονεκτήματα τα οποία από τη δεκαετία του 1870 έως και τον μεσοπόλεμο χαρακτήριζαν την κλωστοϋφαντουργία Ρετσίνα. Ας επισημανθεί πάντως ότι ο περιορισμένος τεχνολογικός και οργανωτικός εκσυγχρονισμός και οι ποικίλες επιχειρηματικές επενδυτικές επιλογές εξισορροπούνταν με την εντατική εκμετάλλευση του εργατικού δυναμικού. Η εξάρτηση από τις παραγγελίες του δημοσίου και την περιορισμένη εσωτερική αγορά, η οποία περιοδικά γνώριζε κρίσεις υπερπαραγωγής, αντιμετωπιζόταν με ένα ευέλικτο σύστημα απασχόλησης κατά το οποίο μεγάλο μέρος της εργατικής δύναμης απασχολούνταν περιστασιακά και κυκλικά προκειμένου να μειώνεται το εργατικό κόστος. Η πολιτική της κινητικότητας συνδυαζόταν με τους κύκλους ζωής των εργατριών, ενώ παράλληλα η χαμηλή ποιότητα των προϊόντων δεν απαιτούσε υψηλό βαθμό εξειδί-

κευσης ούτε σταθερότητα του προσωπικού. Ο τεχνικός καταμερισμός της εργασίας στηριζόταν στον έμφυλο καταμερισμό, ο οποίος αποδεικνυόταν εξαιρετικά χρήσιμος για την επιχείρηση καθώς διαμόρφωνε άνισες αμοιβές για άντρες και γυναίκες, στοιχείο σημαντικό για τη μείωση του κόστους παραγωγής. Επιπλέον η έμφυλη κατανομή της εργασίας ενίσχυε τον «συμπληρωματικό» και «περιστασιακό» χαρακτήρα της γυναικείας εργασίας, παγιώνοντας πολιτικά και ιδεολογικά τόσο τους όρους της ηγεμονίας της αστικής τάξης όσο και τις σχέσεις εξουσίας μεταξύ των αντρών και των γυναικών των εργατικών οικογενειών. Την ίδια στιγμή οι επιχειρηματίες, μέτοχοι και διευθυντές της βιομηχανίας Ρετσίνα ήταν μέλη μιας ισχυρής οικονομικής και πολιτικής ελίτ σε πειραϊκό και σε εθνικό επίπεδο: διατέλεσαν επανειλημμένως δημοτικοί σύμβουλοι και δήμαρχοι Πειραιά, βουλευτές, μέλη και πρόεδροι διοικητικών συμβουλίων της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος και πολλών άλλων οικονομικών οργανισμών, ενώ συμμετείχαν στη διοίκηση του ΣΕΒ και της Πανελλήνιας Ενωσης Βιομηχάνων Κλωστοϋφαντουργών.

* Η Λήδα Παπαστεφανάκη είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια Οικονομικής και Κοινωνικής Ιστορίας στο τμήμα Ιστορίας & Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων

Ενδεικτική βιβλιογραφία Αγριαντώνη Χριστίνα, Οι απαρχές της εκβιομηχάνισης στην Ελλάδα τον 19ο αιώνα, Ιστορικό Αρχείο – Εμπορική Τράπεζα της Ελλάδος, Αθήνα 1986 Γιαννιτσιώτης Γιάννης, Η κοινωνική ιστορία του Πειραιά. Η συγκρότηση της αστικής τάξης 1860-1910, Νεφέλη, Αθήνα 2006 Κοτέα Μαριάνθη, Η βιομηχανική ζώνη του Πειραιά (1860–1900), Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Παντείου Πανεπιστημίου, Αθήνα 1997 Παπαστεφανάκη Λήδα, Εργασία, τεχνολογία και φύλο στην ελληνική βιομηχανία. Η κλωστοϋφαντουργία του Πειραιά (1870-1940), Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2009 Ρετσίνας Θεόδωρος Γ., Περί της ελληνικής βιομηχανίας (1907), εισαγωγή – ιστορικός σχολιασμός: Χριστίνα Αγριαντώνη, Τετράδια Κοινοβουλευτικού Λόγου ΙΙΙ/3, Ιδρυμα της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία, Αθήνα 2015 Χατζηιωσήφ Χρήστος, Η γηραιά σελήνη. Η βιομηχανία στην ελληνική οικονομία, 1830-1940, Θεμέλιο, Αθήνα 1993

17

Documento | Κυριακή 12 Μαΐου 2019

Υποδομές, παραχωρήσεις και καθαρή ενέργεια

Ομιλος ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ

Μ

ε επενδύσεις π ο υ κα τά την περίοδο της κρίσης έχουν ξεπεράσει τα 2,5 δισ. ευρώ, κυρίως στους τομείς της καθαρής ενέργειας και των υποδομών, ο Ομιλος ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ συγκαταλέγεται μεταξύ των σημαντικότερων ελληνικών επιχειρηματικών γκρουπ. Ο όμιλος επιδεικνύει επενδυτικό πατριωτισμό καθώς στηρίζει έμπρακτα την ελληνική οικονομία μέσω επενδύσεων αλλά και το τραπεζικό σύστημα, μιας και διατηρεί συνεχώς όλα τα διαθέσιμα του ομίλου σε ελληνικές τράπεζες. Η ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ διαθέτει επίσης παρουσία σε κεντρική και νοτιοανατολική Ευρώπη, ΗΠΑ και Μέση Ανατολή, απασχολώ-

ντας συνολικά 5.000 εργαζόμενους. Με τρέχον κατασκευαστικό ανεκτέλεστο σε επίπεδα άνω των 2,2 δισ. ευρώ κατέχει ηγετική θέση στους τομείς των υποδομών, της καθαρής ενέργειας, της παραγωγής και εμπορίας ηλεκτρικής ενέργειας και των παραχωρήσεων, ενώ παράλληλα διαθέτει ισχυρή παρουσία και στους κλάδους της διαχείρισης απορριμμάτων, των μεταλλείων και της ανάπτυξης και διαχείρισης ακινήτων. Η συνολική ισχύς των ενεργειακών μονάδων που ανήκουν στον όμιλο ή στις οποίες συμμετέχει ξεπερνά τα 2.000 ΜW. Για το 2018 ο Ομιλος ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ ανακοίνωσε κύκλο εργασιών σε ιστορικά υψηλά επίπεδα, συγκεκριμένα 1,402 δισ. ευρώ, έναντι 1,185 δισ. ευρώ το 2017, ενώ παράλληλα διαθέ-

τει το μεγαλύτερο ανεκτέλεστο υπόλοιπο έργων από όλους τους κατασκευαστικούς ομίλους, διασφαλίζοντας την περαιτέρω ανάπτυξή του τα προσεχή έτη. Κατασκευές Ο Ομιλος ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ δραστηριοποιείται στον τομέα των κατασκευών εδώ και μισό αιώνα, μέσω της 100% θυγατρικής ΤΕΡΝΑ ΑΕ. Η ΤΕΡΝΑ (www. terna.gr) δραστηριοποιείται στην εκτέλεση ενός ευρύτατου φάσματος δημόσιων και ιδιωτικών έργων, μεγάλου προϋπολογισμού και σύνθετης τεχνογνωσίας.

Επενδύσεις πάνω από 2,5 δισ. ευρώ σε πολυσχιδείς δραστηριότητες στην Ελλάδα και σε όλο σχεδόν τον πλανήτη

ΑΠΕ Στον τομέα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ) ο Ομιλος ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ δραστηριοποιείται μέσω της

ΤΕΡΝΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΉ ΑΕ (www.terna-energy.com), μιας εταιρείας από τις πρωτοπόρους στην ανάπτυξη της αγοράς ΑΠΕ στην Ευρώπη, με ισχυρό χαρτοφυλάκιο τεχνολογιών και έργων σε Ευρώπη και Αμερική. Η συνολική εγκατεστημένη ισχύς του ομίλου ανέρχεται σήμερα σε 1.232 MW. Ο όμιλος έχει εγκαταστήσει 607 MW στην Ελλάδα, 493 MW στις ΗΠΑ και 132 MW στη ΝΑ Ευρώπη. Ταυτόχρονα ο όμιλος διαθέτει υπό κατασκευή ή έτοιμες προς κατασκευή εγκαταστάσεις ΑΠΕ ισχύος 280 MW στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Συνολικά η εταιρεία λειτουργεί, κατασκευάζει ή έχει πλήρως αδειοδοτήσει 1.512 MW εγκαταστάσεων ΑΠΕ στην Ευρώπη και την Αμερική. Απώτερος στόχος της είναι να προσεγγίσει το μέγεθος των 2 GW έργων ΑΠΕ σε λειτουργία. Να σημειωθεί ότι η ΤΕΡΝΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΉ είναι η μεγαλύτερη ελληνική εταιρεία στην αιολική ενέργεια διεθνώς και ο μεγαλύτερος επενδυτής στην αιολική ενέργεια στην Ελλάδα. Θερμική ενέργεια Ο όμιλος ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ δραστηριοποιείται στην παραγωγή θερμικής ενέργειας μέσω της συμμετοχής του στην εταιρεία Ηρων ΑΕ, στο μετοχικό κεφάλαιο της οποίας συμμετέχουν επίσης οι ΕΝGΙΕ (πρώην GDF Suez) και Qatar Petroleum, δύο κορυφαίοι διεθνείς ενεργειακοί παίκτες. Η εταιρεία Ηρων ΑΕ (www. heron.gr) δραστηριοποιείται στους τομείς παραγωγής, προμήθειας και εμπορίας ηλεκτρικής ενέργειας. Παραχωρήσεις – ΣΔΙΤ Ο όμιλος έχει επίσης δυναμική παρουσία στη χρηματοδότηση, διαχείριση και εμπορική εκμετάλλευση έργων παραχώρησης. Ελέγχει τις εταιρείες Νέα Οδός και Κεντρική Οδός, διαθέτει παρουσία με 17% στο μετοχικό κεφάλαιο της Ολυμπίας Οδού. Επιπλέον o όμιλος συμμετέχει σε έργα ΣΔΙΤ (ηλεκτρονικό εισιτήριο, διαχείριση απορριμμάτων).

Τα ορόσημα στην ιστορία του Ομίλου ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ

1969

1999

Ιδρύεται η ΓΕΚ

Η ΓΕΚ και η ΤΕΡΝΑ ενώνουν τις δυνάμεις τους δημιουργώντας έναν από τους μεγαλύτερους ελληνικούς ομίλους στους τομείς των κατασκευών, της ενέργειας και της ανάπτυξης και εκμετάλλευσης ακινήτων

1972 Ιδρύεται η ΤΕΡΝΑ

1994 Εισάγονται οι μετοχές τους στο Χρηματιστήριο Αθηνών

1997 Ιδρύεται η ΤΕΡΝΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΉ, σηματοδοτώντας την έναρξη της δραστηριότητας του ομίλου στον τομέα παραγωγής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας

2000 Ο όμιλος επεκτείνεται περαιτέρω στον τομέα του real estate με την απόκτηση συμμετοχής στο μετοχικό κεφάλαιο των εταιρειών Ερμής Επιχειρήσεις Ακινήτων ΑΕ και Κέκροψ ΑΕ. Ιδρύεται η εταιρεία Ηρων, σηματοδοτώντας την έναρξη της δραστηριότητας του ομίλου

στον τομέα της παραγωγής και προμήθειας ενέργειας από θερμικές πηγές

2002 Η αναδιάρθρωση του ομίλου ολοκληρώνεται με την απορρόφηση του κατασκευαστικού τομέα της ΓΕΚ από την ΤΕΡΝΑ. Η ΓΕΚ μετασχηματίζεται σε συμμετοχική εταιρεία, ενώ η ΤΕΡΝΑ αποτελεί πλέον μία από τις μεγαλύτερες και ισχυρότερες κατασκευαστικές εταιρείες της Ελλάδας

2007 Εξαγοράζεται η εταιρεία ΒΙΟΜΑΓΝ (πλέον

ΤΕΡΝΑ ΛΕΥΚΌΛΙΘΟΙ), σηματοδοτώντας τη δραστηριοποίηση του ομίλου στον τομέα της εκμετάλλευσης μεταλλείων/ορυχείων. Εισάγονται οι μετοχές της εταιρείας ΤΕΡΝΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΉ στο Χρηματιστήριο Αθηνών

2008 Η ΓΕΚ και η ΤΕΡΝΑ συγχωνεύονται (ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ). Η ΤΕΡΝΑ, 100% θυγατρική της ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ, συγκεντρώνει το σύνολο των κατασκευαστικών δραστηριοτήτων του ομίλου. Η ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ και η θυγατρική της ΤΕΡΝΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΉ είναι εισηγμένες στο Χρηματιστήριο Αθηνών

Ορυχεία O Όμιλος δραστηριοποιείται επίσης στην εξόρυξη και επεξεργασία λευκολίθου (μαγνησία) μέσω της ΤΕΡΝΑ ΛΕΥΚΟΛΙΘΟΙ ΑΕ, (www.ternamag.com) μιας μεταλλευτικής και εμπορικής εταιρείας, με έδρα τη βόρεια Εύβοια. Το επενδυτικό πλάνο που υλοποιεί ο όμιλος στις ιδιόκτητες εγκαταστάσεις της ΤΕΡΝΑ ΛΕΥΚΟΛΙΘΟΙ στο Μαντούδι Ευβοίας είναι της τάξεως των €100 εκατ.

Real estate Ο Ομιλος ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ δραστηριοποιείται επίσης στην ανάπτυξη και διαχείριση ακινήτων με ευρύ χαρτοφυλάκιο σε Ελλάδα, Βουλγαρία και Ρουμανία που περιλαμβάνει εμπορικά κέντρα, logistics κέντρα, βιομηχανικά πάρκα, πάρκα αναψυχής, συγκροτήματα κατοικιών, εμπορικά κέντρα, ξενοδοχεία, σταθμούς αυτοκινήτων κ.λπ.

18

Doc MadeinGreece

Κυριακή 12 Μαΐου 2019 | Documento

Οι έρευνες για πετρέλαιο και το «brain regain»

ναντήσεις scout groups που διοργανώνονται κάθε δύο ή κάθε έξι μήνες για περιοχές της Μέσης Ανατολής, της Αφρικής, της ανατολικής Ευρώπης, της Κασπίας αλλά και της Μεσογείου, προκειμένου να προσελκύσουμε το ενδιαφέρον των πετρελαϊκών εταιρειών και να τις πείσουμε να αρχίσουν έστω να μελετούν γεωλογικά την Ελλάδα. Διαπραγματευτήκαμε ατελείωτες ανθρωποώρες και πραγματοποιήσαμε μελέτες μαζί τους προκειμένου –με κάποιες από αυτές– να υποβάλουμε τελικά προσφορές. Και θεωρούμε εξαιρετικό κατόρθωμα το γεγονός ότι έχουμε υποβάλει προσφορά για δύο περιοχές της Κρήτης μαζί με την ExxonΜobil και την Total που διαθέτουν την τεχνογνωσία (καθώς και προηγμένη πατενταρισμένη τεχνολογία που δεν υπάρχει στην αγορά) αλλά και την εμπειρία σε τέτοια ανεξερεύνητα βάθη θάλασσας. Από εκεί που το 2011 είχαμε μία περιοχή, τελικά καταφέραμε το 2019 να έχουμε στο χαρτοφυλάκιό μας εννέα περιοχές»!

ΕΛΠΕ

Η

μαζική φυγή Ελλήνων επιστημόνων και καταρτισμένου προσωπικού προς τις χώρες του εξωτερικού κατά τα χρόνια της οικονομικής κρίσης συνιστά μια κολοσσιαία απώλεια εθνικής δυναμικής, η οποία δυσχεραίνει στην πράξη την αναπτυξιακή προοπτική του τόπου. Και όμως, η τάση του λεγόμενου brain drain μπορεί να αναστραφεί! Το αποδεικνύουν στην πράξη κορυφαίες ελληνικές επιχειρήσεις, όπως ο Ομιλος ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΠΕΤΡΕΛΑΙΑ, ο οποίος διακρίνεται για την εξωστρέφειά του και επενδύει διαχρονικά σε δραστηριότητες έρευνας και καινοτομίας που απαιτούν απασχόληση εργατικού προσωπικού με ιδιαίτερα υψηλή κατάρτιση και εξειδίκευση. Η ΕΛΠΕ διαδραματίζει πρωταγωνιστικό ρόλο και στο εθνικό εγχείρημα για τον εντοπισμό εγχώριων κοιτασμάτων υδρογονανθράκων, μια εξέλιξη που θα βοηθήσει τη χώρα να αξιοποιήσει τις έως σήμερα ανεκμετάλλευτες παραγωγικές της δυνατότητες και παράλληλα θα τη θωρακίσει ενεργειακά και θα την καταστήσει ενεργειακό κόμβο της ΕΕ, με προφανή οικονομικά και γεωστρατηγικά οφέλη. Στη δυναμική ομάδα της ΕΛΠΕ – Upstream που έχει αναλάβει να φέρει σε πέρας την κολοσσιαία αυτή προσπάθεια ανήκει και η Γεωργιάννα Πετρολιά. Επί του παρόντος το όνομά της δεν θυμίζει κάτι. H ίδια βρίσκεται μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας, αλλά είναι στην πρώτη γραμμή, στην «ομάδα κρούσης» για την επίτευξη του μεγάλου στόχου. Πρόκειται για τη διευθύντρια επιχειρησιακού σχεδιασμού και ανάπτυξης της ΕΛΠΕ Ερευνα και Παραγωγή υδρογονανθράκων. Σε πείσμα των καιρών εκείνη έμεινε εδώ, παρά τις σημαντικές προτάσεις που είχε κατά καιρούς από μεγάλες διεθνείς πετρελαϊκές βιομηχανίες, όπως η ίδια παραδέχτηκε μιλώντας στο Documento. «Η δουλειά που έχουμε να κάνουμε στην Ελλάδα είναι δημιουργική και γεμάτη προκλήσεις» ομολογεί η ίδια. Μόλις πριν από λίγους μήνες η Γεωργιάννα Πετρολιά συμπεριλήφθηκε στη λίστα Global

Energy Elite 2018 με τις 100 σημαντικότερες διεθνείς προσωπικότητες του χώρου της ενέργειας, η οποία δημοσιεύτηκε στην ετήσια έγκριτη αγγλική έκδοση του «Petroleum Economist» και του αμερικανικού «Gulf Energy». Οι ίδιοι οι συνάδελφοί της στις μεγαλύτερες ενεργειακές και πετρελαϊκές βιομηχανίες του κόσμου την κατέταξαν με την ψήφο τους στην κατηγορία Women in Energy ανάμεσα στις δέκα σημαντικότερες γυναίκες που έλαμψαν το 2018 για το έργο τους στον συγκεκριμένο τομέα. Οι ικανότητες και κατ’ επέκταση η βράβευση της κ. Πετρολιά αποτελούν τη λαμπρότερη εκδοχή του «brain remain», δηλαδή των επιστημόνων υψηλής κατάρτισης που επέλεξαν να παραμείνουν στην Ελλάδα και ως παράδειγμα έρχεται να προσυπογράψει το άλλο μότο που κυριαρχεί τελευταία, το «brain regain»: τα λαμπρά μυαλά να επιστρέψουν στη χώρα τους και να συμβάλουν στην προσπάθεια για την ανάδειξη της Ελλάδας και της οικονομίας της, σε κάθε παραγωγική δραστηριότητα. Από τη Λιβύη και το Μαυροβούνιο στην Ελλάδα Με σπουδές στο Πανεπιστήμιο Αθηνών στα οικονομικά, αλλά και στο Μάντσεστερ με εξειδίκευση στην αξιολόγηση και την αποτίμηση επενδύσεων στην έρευνα υδρογονανθράκων, η κ. Πετρολιά έχει αναλάβει από τα 36 της χρόνια τα ηνία της αρμόδιας διεύθυνσης στα ΕΛΠΕ. Στην παρατήρηση ότι τα ΕΛΠΕ είναι ο κρίσιμος παράγοντας στο νέο σκηνικό που διαμορφώνεται στη χώρα μας η κ. Πετρολιά αναφέρει ότι «από το 2007 τα ΕΛΠΕ δραστηριοποιούνταν στο εξωτερικό στην έρευνα και την παραγωγή υδρογονανθράκων στη Λιβύη μαζί με τη Woodside & Repsol με έξι μπλοκ, στην Αίγυπτο ως διαχειριστής σε δύο περιοχές αλλά και ως εταίρος σε επιχειρηματικά σχημάτα σε δύο περιοχές και στο Μαυροβούνιο». Οπως λέει, «κοιτούσαμε στην περιοχή της Μεσογείου πάνω από 100 επιχειρηματικές ευκαιρίες κάθε χρόνο αλλά πιστεύαμε πως πρέπει να επιστρέψουμε στην πατρίδα μας, υπήρχαν περιοχές ανεξερεύνητες στον ελλαδικό χώρο όπου έπρεπε να γίνουν περαιτέρω ενέργει-

«Από ένα κοίτασμα 120 εκατ. βαρέλια το δημόσιο θα εισπράττει κάθε χρόνο 200 εκατ. δολάρια και η περιφέρεια άλλα 20 εκατ. Σε βάθος 25αετίας τα έσοδα στα κρατικά ταμεία θα ξεπεράσουν τα 5 δισ. δολάρια» Γεωργιάννα Πετρολιά Διευθύντρια επιχειρησιακού σχεδιασμού και ανάπτυξης της ΕΛΠΕ Ερευνα και Παραγωγή Υδρογονανθράκων

ες και εργασίες για τον εντοπισμό υδρογονανθράκων. Ο νόμος επικαιροποιήθηκε το 2011 και προκηρύχθηκαν διαγωνισμοί από το ελληνικό δημόσιο, στους οποίους η ΕΛΠΕ συμμετείχε προκειμένου να αποκτήσει δικαιώματα έρευνας και παραγωγής υδρογονανθράκων είτε αυτοδύναμα είτε με επιχειρηματικά σχήματα». Κι ενώ το θεσμικό πλαίσιο εκσυγχρονίστηκε η κ. Πετρολιά αναφέρει ότι «τα πράγματα στην αρχή ήταν δύσκολα γιατί καμία πετρελαϊκή εταιρεία δεν ενδιαφερόταν για την Ελλάδα καθώς δεν είχαν γίνει ερευνητικές εργασίες τα προηγούμενα 15 χρόνια και ήταν ανεξερεύνητη. Υπό αυτές τις συνθήκες έπρεπε να βρούμε συ-

νεταίρους για την υποβολή προσφορών, να τους πείσουμε για το πετρελαϊκό δυναμικό της χώρας. Συνεργαστήκαμε με πάρα πολλές εταιρείες – κάποιες παρέμειναν για την υποβολή προσφορών και κάποιες δεν υπέβαλαν προσφορές, ωστόσο πάντα ο στρατηγικός μας στόχος ήταν να κάνουμε συμπράξεις με κορυφαίες διεθνείς εταιρείες του κλάδου οι οποίες αποδεδειγμένα διαθέτουν τεχνολογία, τεχνογνωσία και οικονομική επιφάνεια. Καταφέραμε να φέρουμε στην Ελλάδα εταιρείες-μεγαθήρια όπως η ExxonΜobil, η Total, η Edison και η Repsol». Η ίδια εξηγεί τη φύση της εργασίας της: «Συμμετείχα σε συ-

Πολλαπλά τα οφέλη από την παραγωγή υδρογονανθράκων Στο ερώτημα αν τελικά η Ελλάδα έχει να ωφεληθεί σε περίπτωση που προχωρήσουμε στην εξόρυξη υδρογονανθράκων (πετρέλαιο, φυσικό αέριο κ.ά.) η κ. Πετρολιά εξηγεί την πρακτική διάσταση των δεδομένων που υπάρχουν σήμερα: «Από ένα κοίτασμα 120 εκατ. βαρέλια (αντίστοιχο του Πρίνου) το δημόσιο θα εισπράττει κάθε χρόνο 200 εκατ. δολάρια και η περιφέρεια άλλα 20 εκατ. Σε βάθος 25αετίας, δηλαδή μέχρι την εξάντληση του κοιτάσματος, οι τοπικές κοινωνίες θα έχουν εισπράξει συνολικά 500 εκατ. δολάρια, ενώ τα έσοδα στα κρατικά ταμεία θα ξεπεράσουν τα 5 δισ. δολάρια, χρήματα τα οποία βάσει νόμου θα κατευθυνθούν στο Ταμείο Κοινωνικής Αλληλεγγύης Γενεών για το Ασφαλιστικό. Για κάθε παραχώρηση εκτός από το 25% της φορολογίας οι εταιρείες πληρώνουν άλλο ένα 25% επί των ακαθάριστων εσόδων τους ως μίσθωμα στο ελληνικό δημόσιο. Για οποιοδήποτε κράτος είναι η πιο κερδοφόρα επιχείρηση. Και μάλιστα το κράτος δεν αναλαμβάνει το ρίσκο της έρευνας. Επίσης σε ένα κοίτασμα 120 εκατ. βαρέλια –που είναι μικρό και ευελπιστούμε ότι θα βρούμε πολλά μεγαλύτερα κοιτάσματα– οι άμεσοι απασχολούμενοι είναι 300 άνθρωποι, ενώ δημιουργούνται άλλες 1.000 έμμεσες θέσεις εργασίας. Το κοινωνικό προϊόν ξεπερνά ετησίως τα 120 εκατ. ευρώ και σε βάθος 25αετίας φτάνει τα 2 δισ. ευρώ. Το 2018 η χώρα μας κέρδισε 16 δισ. ευρώ από τον τουρισμό. Ομως την ίδια χρονιά δαπάνησε 12 δισ. ευρώ για εισαγωγή πετρελαίου και φυσικού αερίου προκειμένου να καλύψει τις ενεργειακές ανάγκες της. Αξίζει τον κόπο να δούμε εάν μπορεί αυτοδύναμα η χώρα μας να καλύψει μέρος αυτών των αναγκών της σε ενεργειακούς πόρους».

20

Doc MadeinGreece

Στους εργοδότες επιλογής από τη γενιά Y για 5η συνεχή χρονιά!

Coca-Cola Τρία Eψιλον

Η

συνεχής δυνατότητα για μάθηση και εξέλιξ η αλλά και η ασφάλεια που αισθάνομαι ότι η εργασία μου και η προσπάθεια που κάνω αναγνωρίζονται είναι για μένα αυτά που κάνουν την Coca-Cola Τρία Eψιλον να ξεχωρίζει» εξηγεί η Φιλίππα Τσιλίκα, customer marketing specialist της Coca-Cola Τρία Εψιλον και «εκπρόσωπος» της γενιάς Υ στην εταιρεία. Θα μπορούσε κανείς να πει ότι η γενιά Υ είναι μία από τις πιο απαιτητικές γενιές στην αγορά εργασίας. Είναι η γενιά που έχει γεννηθεί από το 1980 έως και το 2000 και αποτελεί αυτήν τη στιγμή σε παγκόσμια κλίμακα το πολυπληθέστερο και πιο παραγωγικό τμήμα της κοινωνίας. Μια δυναμική γενιά που έχει μεγαλώσει σε περίοδο εντυπωσιακών τεχνολογικών εξελίξεων αλλά και μέσα στα χρόνια μιας σοβαρής οικονομικής κρίσης, διαμορφώνοντας τις δικές της προτεραιότητες στην αναζήτηση του ιδανικού εργοδότη. Ποιες είναι αυτές; Οι ευκαιρίες ανάπτυξης που παρέχει μια εταιρεία, το πακέτο αμοιβών, η ενδιαφέρουσα και προκλητική εργασία, η ασφάλεια, η ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής αλλά και η κοινωνική ευαισθησία και η φήμη. Αυτοί είναι μερικοί από τους παράγοντες που επηρεάζουν την επιλογή εργοδότη από τη γενιά Υ, σύμφωνα και με την ετήσια μεγάλη έρευνα που πραγματοποιεί το kariera.gr σε συνεργασία με το τμήμα Μάρκετινγκ και Επικοινωνίας του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών. Σε αυτή την έρευνα η CocaCola Τρία Εψιλον αναδεικνύεται για πέμπτη συνεχή χρονιά στους εργοδότες επιλογής για τη γενιά Υ. Οι δυνατότητες για μάθηση και γρήγορη επαγγελματική εξέλιξη, η ολοκληρωμένη στρατηγική παροχών και αμοιβών της εταιρείας στο πλαίσιο ενός ισορροπημένου εργασιακού περιβάλλοντος αλλά και η εργασία για ένα χαρτοφυλάκιο προϊόντων χωρίς αντίστοιχο στην αγορά τής δίνουν το προβάδισμα. «Οταν

«

με ρωτάνε πού εργάζομαι, νιώθω υπερήφανη να λέω ότι εργάζομαι στην Coca-Cola Τρία Εψιλον. Γιατί ανήκω σε μια εταιρεία που έχει πολύ δυναμικό χαρτοφυλάκιο και ένα εργασιακό περιβάλλον νεανικό και φιλικό στο οποίο έρχεσαι ευχάριστα κάθε μέρα» εξηγεί η Φιλίππα. Σε μια εταιρεία όπου πάνω από το 50% των 1.500 εργαζομένων ανήκει στη γενιά Υ οι πέντε λόγοι που την κάνουν εργοδότη επιλογής είναι σαφείς: 01. Αναζητά ανθρώπους με δυνατότητες και τους βοηθάει να ανακαλύψουν πού μπορούν να φτάσουν. Πρόσφατα προχώρησε στην ενίσχυση της ομάδας πωλήσεων με 165 προσλήψεις. Πέρυσι το 36% των νέων που είχαν εποχικές θέσεις ανέλαβαν οργανικές θέσεις στην εταιρεία. Επιπλέον πολλοί εργαζόμενοι που ξεκίνησαν σε εποχικές θέσεις πωλήσεων έχουν ήδη εξελιχθεί σε σημαντικές θέσεις στον οργανισμό. Με το πρόγραμμα Rise Management Trainee εδώ και 29 χρόνια προετοιμάζει τα επόμενα στελέχη της εταιρείας για το μέλλον. Προσφέρει ταχεία εξέλιξη, καθοδήγηση, εφόδια και σύγχρονα εργαλεία που είναι απαραίτητα για να δημιουργούν, να αναπτύσσονται έμπρακτα και να διαμορφώνουν την πορεία που ονειρεύονται.

02. Είναι αξιόπιστος εργοδότης και οι άνθρωποί της νιώθουν σιγουριά και ασφάλεια σε ένα αξιοκρατικό περιβάλλον όπου η προσπάθεια ανταμείβεται. Η Coca-Cola Τρία Εψιλον είναι η μεγαλύτερη ελληνική εταιρεία μη αλκοολούχων ποτών, η έβδομη μεγαλύτερη βιομηχανική επιχείρηση της χώρας και μία από τις 30 ταχύτερα αναπτυσσόμενες εταιρείες στην Ελλάδα, με 50 χρόνια δραστηριότητας στη χώρα. Η εταιρεία απασχολεί 1.500 εργαζόμενους με ταλέντο και δεξιότητες, οι οποίοι καθημερινά θέλουν να γίνονται καλύτεροι και παράλληλα να πετύχουν μια θετική διαφορά στην κοινωνία με τη δραστηριότητά τους. Οι άνθρωποί της καλύπτουν μεγάλο εύρος ειδικοτήτων: χειριστές πα-

«Οταν με ρωτάνε πού εργάζομαι, νιώθω υπερήφανη να λέω ότι εργάζομαι στην Coca-Cola Τρία Εψιλον. Γιατί ανήκω σε μια εταιρεία που έχει πολύ δυναμικό χαρτοφυλάκιο και ένα εργασιακό περιβάλλον νεανικό και φιλικό στο οποίο έρχεσαι ευχάριστα κάθε μέρα»

Κυριακή 12 Μαΐου 2019 | Documento

21

Documento | Κυριακή 12 Μαΐου 2019

ραγωγής, υπεύθυνοι ποιότητας, ηλεκτρονικοί, μηχανικοί, χημικοί, χημικοί μηχανικοί, βιολόγοι, τεχνολόγοι τροφίμων, εργαζόμενοι στην οικονομική διεύθυνση, στο τμήμα marketing και στη διεύθυνση πωλήσεων.

Το ανταγωνιστικό πακέτο αποδοχών και παροχών σε συνδυασμό με το αξιοκρατικό περιβάλλον όπου οι άνθρωποί της νιώθουν σιγουριά, ασφάλεια και ότι οι προσπάθειές τους ανταμείβονται καθιστούν την Coca-Cola Τρία Εψιλον ιδανικό εργοδότη για τη γενιά Υ, στην οποία ανήκει πάνω από το 50% των 1.500 εργαζομένων της εταιρείας

03. Εχει ελκυστικό περιβάλλον εργασίας με παροχές που κάνουν τη ζωή των ανθρώπων της καλύτερη. Η Coca-Cola Τρία Εψιλον ενδιαφέρεται για το πώς αισθάνονται οι άνθρωποί της καθημερινά στο γραφείο, στην αγορά και στις μονάδες παραγωγής. Γι’ αυτό και υλοποιεί πρωτοβουλίες για τη συνεχή ενίσχυση του εργασιακού της περιβάλλοντος, που εμπλουτίζονται διαρκώς με την ενεργή συμμετοχή και γνώμη των εργαζομένων της. Επιπλέον, ως κορυφαίος εργοδότης προσφέρει ένα ανταγωνιστικό πακέτο αποδοχών και παροχών και ένα αξιοκρατικό περιβάλλον όπου οι άνθρωποί της νιώθουν σιγουριά, ασφάλεια και ότι οι προσπάθειές τους ανταμείβονται. Για την Coca-Cola Τρία Εψιλον η επαγγελματική επιτυχία είναι το αποτέλεσμα μιας ισορροπημένης ζωής. Γι’ αυτό, παρέχει στους ανθρώπους της τις δραστηριότητες αλλά και τον χρόνο που χρειάζονται για να κάνουν όλα όσα αγαπούν. Η εταιρεία έχει λανσάρει πρωτοπόρα προγράμματα για την Ελλάδα, όπως το Flexy Life που επιτρέπει ιδιαίτερα σε ανθρώπους που είναι σε ρόλους γραφείου να δουλεύουν από το σπίτι κάποιες μέρες της εβδομάδας, αλλά και στηρίζει την οικογένεια και τον χρόνο με αυτήν παρέχοντας επιπλέον ημέρες αδείας για νέους γονείς.

04. Τα προϊόντα της είναι συνδεδεμένα με στιγμές χαράς και διασκέδασης και το ίδιο κλίμα δημιουργείται καθημερινά μεταξύ των εργαζομένων στην εταιρεία.

Mέσα από την πλατφόρμα Be Well οργανώνονται με τη συμβολή των ίδιων των εργαζομένων δραστηριότητες που στοχεύουν στην τόνωση, την ευεξία και την ευημερία τους. Με αυτόν τον τρόπο ενδυναμώνονται η ενέργεια και η θετική διάθεσή τους σε ένα περιβάλλον

που προοδεύει συνεχώς. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν δράσεις όπως η «Ημέρα οικογένειας», εσωτερικά πρωταθλήματα μπάσκετ και ποδοσφαίρου, προγράμματα αναγνώρισης και επιβράβευσης με βάση τις αξίες της αλλά και τα Engagement Days, ημέρες ειδικά αφιερωμένες στην ομάδα όπου χτίζονται δυνατές εμπειρίες και αναμνήσεις.

05. Η Coca-Cola Τρία Εψιλον πιστεύει στους ανθρώπους και κάνει τα πάντα για να τους ενδυναμώνει ώστε να πηγαίνουν μπροστά. Η εταιρεία φροντίζει ώστε οι άνθρωποί της να εξελίσσονται και να γίνονται καλύτεροι κάθε μέρα. Υλοποιεί ολοκληρωμένη στρατηγική ταχείας εξέλιξης και ανάπτυξης των ανθρώπων της, με στοχευμένα και μακροχρόνια πλάνα καριέρας, ατομικά πλάνα ανάπτυξης και συμμετοχή τους σε σημαντικά πρότζεκτ του οργανισμού. Στο πλαίσιο αυτό έχει δημιουργήσει και τα πρωτοποριακά προγράμματα Fast Forward. Πρόκειται για σύνολο προγραμμάτων που στοχεύει στην ταχεία επιτάχυνση της ανάπτυξης ταλέντων και την προετοιμασία τους σήμερα για τον επόμενο ηγετικό τους ρόλο στην εταιρεία. Τα προγράμματα αυτά καλύπτουν όλα τα επίπεδα ηγεσίας, προσφέροντας στον καθένα ξεχωριστά τα εφόδια που χρειάζεται για να αναπτυχθεί. Το 85% των ρόλων ευθύνης καλύπτονται εσωτερικά μέσω προαγωγών και περίπου δεκαπέντε στελέχη της εταιρείας κάθε χρόνο αναλαμβάνουν ρόλους στον ευρύτερο όμιλο και σε άλλες χώρες όπου δραστηριοποιείται. Βρίσκεται δίπλα στη νέα γενιά για να χτίσει το μέλλον της στην Ελλάδα. Με το πρόγραμμα Youth Empowered προσφέρει μια ολοκληρωμένη εμπειρία προετοιμασίας για την αγορά εργασίας σε νέους 18-30 ετών. Το Youth Empowered αποτελεί το πιο ευρύ και ανοιχτό δωρεάν πρόγραμμα του ιδιωτικού τομέα για την ενίσχυση της απασχολησιμότητας στην Ελλάδα, έχοντας προσφέρει δεξιότητες, καθοδήγηση και επαγγελματική δικτύωση σε περισσότερους από 6.000 νέους σε όλη τη χώρα!

22

Doc MadeinGreece

Διεθνές brand στις μπαταρίες

Sunlight

Η

ιστορία της Συστήματα Sunlight ΑΒΕΕ, 100% θυγατρικής του Ομίλου Olympia, ξεκινά στις αρχές της δεκαετίας του 1990, όταν ο Πάνος Γερμανός εξαγόρασε αντί 300 εκατ. δραχμών τα πάγια του συγκροτήματος της Sunlight στο Νέο Ολβιο της Ξάνθης. Η εταιρεία, μετά την κατάρρευση του συγκροτήματος Σκαλιστήρη στις αρχές της δεκαετίας του 1980, είχε περάσει στον έλεγχο του Οργανισμού Ανασυγκρότησης Επιχειρήσεων και ο επιχειρηματίας την επανέφερε στη ζωή. Ξεκίνησε με 28 εργαζόμενους και σήμερα απασχολεί 860 άτομα, εκ των οποίων τα 770 εργάζονται στην Ξάνθη και την Κομοτηνή. Η «έξυπνη» μπαταρία και το Ιndustry 4.0 Εχοντας συμπληρώσει περισσότερες από τρεις δεκαετίες στην ανάπτυξη, την παραγωγή και τη διάθεση μπαταριών και συστη-

Κυριακή 12 Μαΐου 2019 | Documento

Περισσότερα από 30 χρόνια στην αγορά

1991 Η Γερμανός ΑΒΕΕ εξαγοράζει τη βιομηχανική μονάδα στο Νέο Ολβιο Ξάνθης

2006 μάτων αποθήκευσης ενέργειας και έχοντας ήδη κατακτήσει τις διεθνείς αγορές, η Sunlight, μέλος του ομίλου εταιρειών Olympia, εισέρχεται στη δυναμική αγορά των μπαταριών λιθίου για ηλεκτρικά οχήματα βιομηχανικής χρήσης (eIVs). Με εφαλτήριο την πρότυπη μονάδα παραγωγής της στην Ξάνθη και έπειτα από μακρά περίοδο ερευνών η εταιρεία λανσάρει στην παγκόσμια αγορά την πρώτη σειρά «έξυπνων» μπαταριών λιθίου για eIVs, Li.ON Force. Το νέο προϊόν αποτελεί παγκόσμια καινοτομία και ανταποκρίνεται στις υψηλές προδιαγραφές αυτού που ονομάζουμε «έξυπνο εργοστάσιο», καθώς συνδυάζει τα πλεονεκτήματα των μπαταριών λιθίου με τις εφαρμογές Industry 4.0 που μέσω Internet of Things (ΙoΤ) επιτρέπουν τη διασύνδεση και την ανταλλαγή δεδομένων στις τεχνολογίες παραγωγής. Η Li.ON Force είναι η πρώτη μπαταρία λιθίου παγκοσμίως που ενσωματώνει την τεχνολογι-

Η δυναμική, οι εξαγωγές και η ενσωμάτωση της τελευταίας τεχνολογίας στα ατού της εταιρείας

Ο κλάδος Sunlight της Γερμανός ΑΒΕΕ αποσχίζεται από τη μητρική εταιρεία. Εναρξη της δραστηριότητας υπό την επωνυμία Συστήματα Sunlight ΑΒΕΕ

2008-2009 Επενδύσεις με στόχο την επέκταση της δυναμικότητας της παραγωγής στο 1 εκατομμύριο στοιχεία και καθετοποίηση της παραγωγής

2014 Εναρξη λειτουργίας της μονάδας ανακύκλωσης συσσωρευτών μολύβδου Sunlight Recycling στην Κομοτηνή

2015-2016 Επενδύσεις σε μηχανολογικό εξοπλισμό με στόχο την επέκταση της παραγωγικής δυναμικότητας των εργοστασίων και τη βελτίωση του κόστους παραγωγής

2017 Η Sunlight εκδίδει εταιρικό ομόλογο στην οργανωμένη αγορά του ΧΑ συγκεντρώνοντας €50 εκατ., με τη συνολική ζήτηση να ανέρχεται σε €124 εκατ.

2018 Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων παρέχει στη Sunlight χρηματοδότηση ύψους 12,5 εκατ. ευρώ για την επέκταση της εξειδικευμένης παραγωγής και της καινοτομίας της

2019 Η SUNLIGHT δημιουργεί την πρώτη «έξυπνη» μπαταρία λιθίου για ηλεκτρικά οχήματα βιομηχανικής χρήσης (eIVs) και εισέρχεται δυναμικά στην ανερχόμενη αγορά μπαταριών λιθίου

κή καινοτομία GLocal παρέχοντας τη δυνατότητα αμφίδρομης επικοινωνίας σε πραγματικό χρόνο. Μέσω cloud διευκολύνει την αξιοποίηση δεδομένων, την κατανόηση των τρεχουσών συνθηκών λειτουργίας, τη διάγνωση και απομακρυσμένη επίλυση τεχνικών ζητημάτων, ενισχύοντας την αυτονομία και την αποτελεσματικότητα των εν λόγω οχημάτων. Σχεδιάστηκε εξ ολοκλήρου από νέους Ελληνες μηχανικούς της Sunlight με έμφαση στην ασφάλεια, την ευχρηστία, τη στιβαρή κατασκευή και στις υψηλές επιδόσεις. Οι αρχές κατασκευής της Li.ON Force και τα 17 επίπεδα ασφάλειας που προβλέπει αποτελούν σημεία υπεροχής τα οποία τη διαφοροποιούν από οποιοδήποτε άλλο προϊόν διεθνώς. Η Sunlight εντάσσεται στη διεθνή αγορά με ισχυρό προβάδισμα το οποίο αντλεί από την πολυετή εμπειρία της στον κλάδο κατασκευής μπαταριών λιθίου για προηγμένες εφαρμογές, την τεχνογνωσία του ανθρώπινου δυναμικού της, τη διευρυμένη πελατειακή βάση της, τις σχέσεις εμπιστοσύνης με τους πελάτες της και τις επενδύσεις της που θα συνεχιστούν δυναμικά στην ερχόμενη πενταετία. Είναι ηγέτιδα στη διεθνή αγορά μπαταριών μολύβδου για eIVs, κατέχοντας μερίδιο που αντιστοιχεί στο 10% του παγκόσμιου όγκου πωλήσεων. Αυτήν τη στιγμή εξάγει το 92% της παραγωγής της σε περισσότερες από 100 χώρες, διατηρώντας σημαντικά μερίδια σε αγορές της Ευρώπης όπως η Γερμανία, η Ισπανία, η Ιταλία κ.ά., όπου η ανάπτυξη της τεχνολογίας λιθίου προβλέπεται ραγδαία. Παράλληλα έχει ήδη παρουσία στις αγορές της Αμερικής και της Ινδίας. Οι προοπτικές για το 2019 Το 2019 η εταιρεία προχωρεί δυναμικά στην υλοποίηση του στρατηγικού της πλάνου με σύμμαχο τα υγιή fundamentals της αγοράς και τις ισχυρές αναπτυξιακές τάσεις στον κλάδο των eIVs. Στοχεύοντας στη διεύρυνση του μεριδίου της στις αγορές της Ευρώπης και κυρίως της Βόρειας Αμερικής, της Ινδίας και της ΝΑ Ασίας η εταιρεία συνεχίζει τις επενδύσεις για την περαιτέρω ανάπτυξη των μονάδων της, αποσκοπώντας στην ενίσχυση της παραγωγικής της δυναμικότητας κατά περίπου 25%. Επιπλέον, η πρωτοποριακή κίνηση παραγωγής και διάθεσης της νέας προϊοντικής σειράς «έξυπνων» μπαταριών τεχνολογίας ιόντων λιθίου για eIVs Li.ON Force ανοίγει μια νέα αγορά συνολικού τζίρου 7,3 δισ. ευρώ που την επόμενη δεκαετία εκτιμάται ότι θα αναπτύσσεται με μέσο ετήσιο ρυθμό άνω του 7%. Τέλος, η προώθηση του ψηφιακού μετασχηματισμού σε όλη την αλυσίδα αξίας (value chain), στις παραγωγικές, εμπορικές αλλά και διοικητικές λειτουργίες της Sunlight θα αποτελέσει στρατηγική προτεραιότητα της εταιρείας για το 2019 αλλά και τα προσεχή χρόνια.

24

Doc MadeinGreece

Κυριακή 12 Μαΐου 2019 | Documento

Πέτρος Λ. Μάμος

Μπίρα από την Πάτρα με ονοματεπώνυμο Το αφιέρωμα στον δεύτερο τόμο του «Πανελληνίου λευκώματος της εθνικής εκατονταετηρίδος 1821-1921», που παρατίθεται αυτούσιο με μονοτονικό, αντανακλά την αίγλη της οικογενειακής βιομηχανίας στις αρχές του 20ού αιώνα

01

02

Π

ρος το αρκτικόν μέρος της ωραιοτάτης πρωτευούσης της Πελοποννήσου και εις απόστασιν 10 λεπτών της ώρας από της πόλεως των Πατρών εις γραφικωτάτην τοποθεσίαν κείνται τα εργοστάσια Ζυθοποιίας και Παγοποιίας του Μεγαλοβιομηχάνου κ. Πέτρου Μάμου, έχοντα προς ανατολάς την σιδηροδρομικήν γραμμήν Πειραιώς Αθηνών Πελοποννήσου, προς δυσμάς δε εις απόστασιν 150 περίπου μέτρων την παραλίαν του εξόχου Πατραϊκού κόλπου. Ο ιδρυτής των Εργοστασίων τούτων κ. Πέτρος Μάμος είναι ο τέταρτος εκ των δώδεκα εν ζωή τέκνων του μεγαλοεπιχειρηματίου κ. Λορέντζου Μάμου του ιδρύσαντος επανειλημμένως διάφορα βιομηχανικά εργοστάσια τόσον εν Πάτραις όσον και εν Αθήναις μετά πραγματικώς μεγάλων κόπων και αγώνων, καθ’ ότι πολλαί και μεγάλαι δυ-

σχέρειαι εκ της ελλείψεως μέσων της εν σπαργάνοις ευρισκομένης εισέτι εν Ελλάδι Βιομηχανίας, επέφεραν αυτώ πολλάκις ζημίας ανυπολογίστους. Παρ’ όλα ταύτα ο δραστήριος ούτος αγωνιστής εν τη Βιομηχανία και ήδη γέρων Πατριάρχης, γεννηθείς τον Μάιον του 1846 εν Ζακύνθω της Επτανήσου, δεν απεγοητεύετο, αλλά μετά νέας ορμής και προθυμίας επεδίδετο εις νέας επιχειρήσεις εξ ων μερικαί έλαβον σάρκα και οστά και απέδοσαν καρπούς, ικανοποιούσαι τον ποτέ μεγαλοεπιχειρηματίαν και ήδη περίπου ογδοηκοντούτην γέροντα, κοσμούσι δε τόσον τας Αθήνας όσον και τας Πάτρας. Ούτω εν Πάτραις κατά το 1866 είχεν ιδρύσει εργοστάσιον αμαξοποιίας, μετά τινά δε έτη συζευχθείς την κόρην του εν Αθήναις Ζυθοποιού αειμνήστου Ι. Φιξ, αδελφήν δε του ήδη μεγαλοβιομηχάνου κ. Καρόλου Φιξ, εγκατέστησεν εν Πάτραις και το πρώτον εργοστάσιον Ζυθοποιίας τη υποστηρίξει αυτού τού

Δραστήριος και φιλοπρόοδος ο Πέτρος Μάμος, ακολούθησε την εργατικότητα του πατέρα του και το 1905 ανέλαβε τη διεύθυνση ζυθεργοστασίου στην πατρίδα της μπίρας, τη Γερμανία

πενθερού του ζυθοποιού αποστείλαντος εις Πάτρας και ένα των υιών αυτού. Ατυχώς η επιχείρησις αύτη κατά την εποχήν εκείνην με την μικράν κατανάλωσιν δεν ηυδοκίμησε και ολίγου δειν κατέστρεφεν υλικώς τελείως τον νέον ακόμη τότε επιχειρηματίαν, εν τούτοις παρ’ όλα ταύτα, μη απογοητευθείς αλλ’ άντλήσας νέας δυνάμεις, μεταβαίνει εις Αθήνας και ιδρύει εκεί νέον εργοστάσιον αμαξοποιίας το και νυν υπάρχον μέγα εργοστάσιον Αμαξών και Αυτοκινήτων η «Αθηνά» το διευθυνόμενον ήδη υπό των τεσσάρων αυτού νεωτέρων υιών, μεταβληθέν εσχάτως εις ανώνυμον μετοχικήν Εταιρίαν. Κατά το 1896 επαναλαμβάνει και πάλιν την ίδρυσιν Ζυθοποιείου εν Αθήναις και περί τα τέλη του 1898 αποστέλλει τον τότε δεκαοκταετή υιόν του (γεννηθέντα εν Αθήναις τη 2/14 Φεβρ. του 1880) κ. Πέτρον Μάμον εις το Μόναχον, την Μητρόπολιν του Ζύθου, προς εκμάθησιν της

Ζυθοποιίας. Oύτω ο κ. Πέτρος Μάμος ήδη Ζυθεργοστασιάρχης Πατρών είναι ο πρώτος Ελλην ζυθοποιός εκ των μεταβάντων εις Ευρώπην προς τελειοποίησιν και εν Ελλάδι της μέχρι της εποχής εκείνης εν σπαργάνοις ευρισκομένης εισέτι Ζυθοποιίας. Φοιτήσας εν τη ζυθοποιητική Ακαδημία του Μονάχου, και λαβών το δίπλωμά του, ειργάσθη προς απόκτησιν πράξεως εις διάφορα πεφημισμένα εργοστάσια εν Γερμανία, περί τα τέλη δε του 1901 επιστρέφει εις Αθήνας, όπως αναλάβει την διεύθυνσιν του εν Αμπελοκήποις και κατά την απουσίαν του, υπό του πατρός του ιδρυθέντος νέου ζυθοποιείου, όπερ καίτοι έχον μεγάλας ελλείψεις. ως όλα τα τότε Ζυθεργοστάσια εν Ελλάδι, κατορθώνει εν τούτοις να κατασκευάσει Ζύθον εφάμιλλον του ευρωπαϊκού συστήματος Μονάχου και Πίλσεν, τυχόντα δε εν τη εν Αθήναις εκθέσει του 1903 του Α΄ βραβείου, ήτοι διπλώματος τιμής μετά χρυσού μεταλλί-

25

03

ου. Οι Αθηναίοι μετ’ ευχαριστήσεως τηρούσιν εις την μνήμην των ακόμη την «Μελαγχροινήν του Μάμου» την εξαιρέτως γευστικήν αυτήν μπίραν. Τα εκ της τύχης επερχόμενα ατυχήματα ηκολούθησαv όμως και το εν Αθήναις εργοστάσιον τούτο του κ. Λορέντζου Μάμου, καθ’ ότι ήλθεν η εποχή καθ’ ην ιδρύεται το Ζυθεργοστάσιον των κ.κ. Κλωναρίδου, και άρχεται δεινός συναγωνισμός καθ’ ον τα δύο εργοστάσια Φιξ και Κλωναρίδου παλαίουν αγώνα εξοντώσεως, το δε τότε μικρόν εισέτι εργοστάσιον Λορ. Μάμου με τας ακόμη μικράς του δυνάμεις αναγκάζεται να υποχωρήση, ίνα μη διακινδυνεύση και πάλιν τα κεφάλαιά του, και σταματά αναμένον καλλιτέραν ευκαιρίαν προς συνέχισιν της φιλοπροόδου του ιστορίας, ούτω δε ο νεαρός επιστήμων κ. Πέτρ. Μάμος εικοσιτετραετής τότε αναγκάζεται να εγκαταλείψη την οικείαν επιχείρησιν, αυτήν την φοράν όμως διά να ζητήση εργασίαν εις το

© ΑΡΧΕΟ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΜΑΜΟΥ

© ΑΡΧΕΟ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΜΑΜΟΥ

Documento | Κυριακή 12 Μαΐου 2019

04

01, 02 Το εργοστάσιο ζυθοποιίας και παγοποιίας Μάμου στην Πάτρα σε καρτ ποστάλ και φωτογραφία της εποχής των αρχών του 20ού αιώνα, με διερχόμενο σιδηροδρομικό συρμό και κοπάδια να βόσκουν στον περιβάλλοντα χώρο 03 Η αίθουσα καθαρισμού και ετοιμασίας των βαρελιών στο εργοστάσιο 04 Από τα εγκαίνια του εργοστασίου. Ο Πέτρος Μάμος εκτιμώντας τον ανταγωνισμό και την έλλειψη υδάτων στην Αθήνα έλαβε κεφάλαια από την εταιρεία Αμβουργερ και έθεσε τον θεμέλιο λίθο στο Πατραϊκόν Εργοστάσιον Ζυθοποιίας και Παγοποιίας στις 13/26 Ιουλίου 1908

Εξωτερικόν. Αναχωρεί και πάλιν εις Γερμανίαv όπου το 1905 αναλαμβάνει την διεύθυvσιν Ζυθεργοστασίου εις μίαν των κεvτρικωτέρων λουτροπόλεων της Βαυαρίας το «Bad Brückenau». Η θέσις αύτη η τιμώσα τον δραστήριον και φιλοπρόοδοv κ. Πέτρον Μάμοv τον ακολουθήσαντα αόκνως την εργατικότητα του πατρός του, ικανοποίησε πλήρως και ηθικώς ακόμη τον νέον βιοπαλαιστήν, καθ’ ότι θέσιν τοιαύτην, και δη εν Γερμανία, την μητέρα ταύτην του Ζύθου, σπανίως εμπιστεύονται οι Γερμανοί εις αλλοδαπούς ζυθοποιούς. Εκείθεν τη συστάσει φίλου του, πρώην καθηγητού του, κατορθώνει να εισέλθη ως Βυνοποιός (κατασκευαστής πεφρυγμένης Κριθής) εις το μεγαλείτερον Ζυθεργοστάσιον της Ευρώπης το «Bürgerliches Bräuhaus» εν Πίλσεν της Αυστρίας του οποίου η ετησία παραγωγή ανέρχεται εις 85 εκατομμύρια λίτρας (χιλιόγραμμα) ζύθου. Διαμείνας εκεί μίαν ολό-

κληρον περίοδον (Saison) και διευθύνας εν Τμήμα των παμμεγίστων Βυνοποιείων των Ζυθεργοστασίων τούτων, των οποίων η κατά Saison ετοιμασία Βύνης φθάνει τα 20 εκατομμύρια χιλιόγραμμα, επιστρέφει μετά την λήξιν της Saison, το θέρος του 1907 προς επίσκεψιν των γονέων του εις Αθήνας. Εντεύθεν πλέον αρχίζει η νέα σταδιοδρομία του ακουράστου Βιομηχάνου κ. Πέτρου Μάμου. Παροτρυνόμενος εν Αθήναις από συγγενείς και φίλους να μείνη πλέον εν Ελλάδι, αποφασίζει την ίδρυσιν Ζυθοποιείου εν Πάτραις, καθ’ ότι εν Αθήναις η έλλειψις αρκετών υδάτων ημπόδιζε τα μεγαλεπίβολα σχέδιά του. Κατέρχεται εις Πάτρας προς εύρεσιν καταλλήλου χώρου, σχετίζεται μετά του μεγάλου Τραπεζιτικού και Σταφιδεξαγωγικού Οίκου Αμβουργερ και τη υποστηρίξει του αληθώς εξόχου και φιλοπροόδου τούτου Οίκου, του τόσα αγαθά προσκομίσα-

ντος εις την πόλιν των Πατρών, ιδρύει το Πατραϊκόν Εργοστάσιον Ζυθοποιίας και Παγοποιίας, θέσας θεμέλιον λίθον τη 13/26 Ιουλίου 1908. Αξιον μνημονεύσεως ενταύθα είναι, ότι εν τοις θεμελίοις ευρέθη μετάλλιον φέρον τον Χριστόν Σωτήρα, τούθ’ όπερ έτι πλέον ενίσχυσε τας προβλέψεις του κ. Πέτρου Μάμου, ότι η επιχείρησις εν Πάτραις θα εστέφετο υπό επιτυχίας. Αναχωρεί πάλιν θαρραλέος εις Ευρώπην, αυτήν την φοράν πλέον, προς προμήθειαν και φόρτωσιν των τελειοτέρων μηχανημάτων της Ζυθοπαρασκευής· ακούραστος δε και με αστραπιαίαν ταχύτητα προβαίνει εις την εγκατάστασίν των και την ετοιμασίαν του εξόχου ξανθού ποτού, έχων παρά το πλευρόν του και τον νεώτερον αυτού αδελφόν κ. Γεώργιον Μάμον, έτερον δραστήριον και φιλόπονον εργάτην του Γαμβρίνου γλυκύν και περιποιητικόν προς όλους όσοι τον συναναστρέφονται.

26

Doc MadeinGreece

Με τοιαύτας αρχάς κατορθώνει ως διά μαγικής ράβδου να παραδώση εις την κατανάλωσιν το γευστικώτατον και δροσιστικόν, συνάμα δε και θρεπτικόν ποτόν, τον Νοέμβριον του 1909, γενομένων των εγκαινίων αυθημερόν εις τρία Ζυθοπωλεία, το του Εργοστασίου, το των κ. Αδελφών Μαράτου εν Πάτραις και εις το εν Αθήναις Ζυθοπωλείον «Ηβη» του πασιγνώστου και αειμνήστου Ζυθοπώλου Νικολάου Γιακουμάκη. Του εξαισίου τούτου ποτού ηκολούθησε τοιαύτη ζήτησις ώστε ταχέως ο Ζύθος Μάμου κατέλαβε την ανήκουσαν αυτώ θέσιν παρά τοις Ελλησι ζυθοπόταις, αλλά και παρά τοις εν Ελλάδι διαμένουσι ξένοις, ιδίως τοις Γερμανοίς, οίτινες εύρον εν αυτώ την γεύσιν, το γούστο και την διαύγειαν του ζύθου της Πατρίδος των. Ιδού κατά την αφήγησιν αυτού του κ. Π. Μάμου τι εστί Ζύθος και πριν ή προβώμεν εις την λεπτομερή παράστασιν της παρασκευής του ζύθου, πάλιν υπό τας υποδείξεις και διασαφήσεις αυτού του κ. Μάμου εκθέτομεν χάριν των αναγνωστών μας τα των πρώτων υλών εξ ων δημιουργείται ο ζύθος, διότι πολλοί νομίζουσιν όπως και ημείς μέχρι

της στιγμής ταύτης ενομίζαμεν, ότι ο ζύθος παράγεται αμέσως εκ της κριθής άνευ άλλης διαδικασίας. Και όμως ούτε πάσα κριθή είναι κατάλληλος διά ζύθον, ούτε ο ζύθος παράγεται εκ της κριθής αμέσως. Ο Ζύθος λοιπόν είναι ποτόν παραγόμενον εκ τριών συστατικών ήτοι α΄ Βύνης (Malt) ήτοι κριθής φρυχθείσης μετά ειδικήν κατεργασίαν β΄ Λυκίσκου (humulus lupulus) άνθους μιας περιπλοκάδος και γ΄ Υδατος, αναμιγνυομένων και κατ' επανάληψιν βραζομένων, του δε εκχυλίσματος αυτών εκζυμουμένου τη προσθήκη ειδικών ζακχαρομυκήτων (μαγιάς) κατά την πόσιν δε ευρισκομένου εισέτι εις χαμηλήν αφανή μεταζύμωσιν. […] Μια επίσκεψις εις τα εργοστάσια ζυθοποιίας και παγοποιίας του κ. Πέτρου Μάμου […]. Αποθήκαι ζυμώσεως Εν αυταίς ευρίσκονται τοποθετημέναι αι Ζυθοκάδαι των ζυμώσεων με κάδας εν μέρει εσμαλτωμένας και εν μέρει ξυλίνας, είναι δε αι αποθήκαι κατεψυγμέναι. Η συνήθης εν αυταίς θερμοκρασία κυμαίνεται από 5-7 βαθμούς άνω του μηδενός. Εντός δε των μεγάλων αυτών καδών τοποθετείται το εκχύλι-

Κυριακή 12 Μαΐου 2019 | Documento

σμα ίνα ζυμωθή και μετατραπή εις ζύθον· (διάρκεια της ζυμώσεως 8-10 ημέραι). Η μετατροπή αύτη είναι μία χημική μέθοδος, το Βυνοσάκχαρον μετουσιούται εις Οινόπνευμα και ανθρακικόν οξύ, τη ενεργεία ενός μικροσκοπικού μικρού φυτού, ζακχαρομύκητος (κοινώς λεγομένης μαγιάς), 100 μέρη ζακχάρων αποδίδουν 50 μέρη Οινοπνεύματος και 50 μέρη Ανθρακικού οξέος. Εντεύθεν πλέον ο ζύθος μεταγγίζεται εις τας αποθήκας σιτεύσεως διά την χαμηλήν πλέον ζύμωσιν.

01

Αποθήκαι σιτεύσεως Εισερχόμενος τις εν αυταίς εκπλήσσεται πραγματικώς διά τους επί της οροφής ευρισκομένους αφθόνους πάγους οίτινες παράγονται εκ των υδρατμών των υπογείων των επικολλημένων επί των ψυχρών σωλήνων εντός των οποίων διοχετεύεται παγωμένον αλατόνερο 7-8 βαθμών κάτω του μηδενός προς ψύξιν των αποθηκών, τούτο δε κατορθούται τη ενεργεία των Παγομηχανών. Η θερμοκρασία των υπογείων τούτων αποθηκών τηρείται από το 0-2 βαθμούς Κελσίου, και εις αυτήν την χαμηλήν θερμοκρασί-

02

03

© ΑΡΧΕΟ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΜΑΜΟΥ

01 Ο επιχειρηματίας και πατριάρχης της οικογένειας Λορέντζος Μάμος 02 Ο γιος του Λορέντζου και ιδρυτής των εργοστασίων της Πάτρας Πέτρος Μάμος. Είναι ο πρώτος Ελληνας ζυθοποιός που πήρε δίπλωμα από τη Zυθοποιητική Ακαδημία του Μονάχου 03 Ο Γεώργιος Μάμος, νεότερος αδελφός του Πέτρου Μάμου 04 Τμήμα της αποθήκης ζυμωτηρίου του εργοστασίου με μεγάλους σε χωρητικότητα δρύινους κάδους 05 Η ετικέτα για τα προϊόντα του εργοστασίου του Λορ. Μάμου στην Αθήνα, στην περιοχή των Ιλισίων, το 1903 06 Το ζυθοβραστήριο του εργοστασίου της Πάτρας

04

05

06

αν γίνεται η μεταζύμωσις του ζύθου κατά την οποίαν μετουσιούνται αι υπολειφθείσαι ζακχάρεις, από την κυρίαν ζύμωσιν των προμνησθεισών αποθηκών ζυμώσεως. Η σίτευσις του ζύθου Μάμου γίνεται εν μεγάλοις βαρελίοις από 2.500 μέχρις 9.000 χιλιογράμμων. Διάρκεια σιτεύσεως 2-2 ½ μήνες αναλόγως της εποχής. Απασαι αι αποθήκαι ζύθου εισίν επενδυμέναι διά φελλολίθων (τρίμμα φελλών μετά πίσσης) πάχους 12-15 εκατοστών του μέτρου, προς απομόνωσιν της εξωτερικής θερμοκρασίας εκ τυχόν επιδράσεως αυτής επί της εσωτερικής κατεψυγμένης χαμηλής θερμοκρασίας. Επίσης τα πατώματα είναι επιστρωμένα δι’ ενός στρώματος 50 εκατοστών τού μέτρου με μπετόν και 15 εκατοστών του μετρ. με φελλολίθους προς απομόνωσιν της θερμότητας της γης. Δι’ αυτής της μεθόδου φυσικά εξοικονομείται πολύ τεχνητόν ψύχος, του οποίου η παρασκευή, ιδίως σήμερον είναι πολύ ακριβή. […] Εν Αθήναις τη 1η Αυγούστου 1922 Ι. Χατζηιωάννου

27

Documento | Κυριακή 12 Μαΐου 2019

Ο ζυθοποιός Μανώλης Μπαρμπούνης μιλάει για γεύσεις, μεράκι και παρασκευή με βάση την κουλτούρα του Eλληνα καταναλωτή

Ενας χώρος δημιουργικής ζυθοποιίας

ΑΘΗΝΕΟ

Η

κουλτούρα της μπίρας αλλάζει και η Αθηναϊκή Ζυθοποιία πρωτοπορεί πιάνοντας τον σφυγμό της νέας εποχής. Το 2015 δημιούργησε το ΑΘΗΝΕΟ, τον πρώτο χώρο δημιουργικής ζυθοποιίας, στο ίδιο σημείο όπου 55 χρόνια πριν είχε ιδρύσει το πρώτο της ζυθοποιείο. Ο Μανώλης Μπαρμπούνης, ψυχή του ΑΘΗΝΕΟ, εργάζεται ως ζυθοποιός στην Αθηναϊκή Ζυθοποιία από το 1986. Εχει περάσει σχεδόν από όλα τα πόστα, από την παραγωγή έως την αποθήκευση. Αυτήν τη στιγμή έχει τη θέση του χειριστή στο ΑΘΗΝΕΟ, όπου κάθε τρίμηνο παράγεται και μια διαφορετική συνταγή μπίρας. Με κάθε νέα κυκλοφορία μπίρας σταματάει η παραγωγή της προηγούμενης και μέχρι τώρα έχουν δημιουργηθεί δεκαπέντε μπίρες. «Στο ΑΘΗΝΕΟ ψάχνουμε κάτι το διαφορετικό, πάντα με γνώμονα την κουλτούρα του Ελληνα καταναλωτή και αναζητώντας την αποδοχή του» λέει ο Μ. Μπαρμπούνης, τονίζοντας ότι η μικροζυθοποιία έχει μπει πλέον

δυναμικά στον χώρο της μπίρας με κύριο αποδέκτη τη νεολαία που αναζητά τη διασκέδαση πίνοντας κάτι νέο και ξεφεύγοντας από τα στερεότυπα.

Πλέον πολλοί είναι εκείνοι που θέλουν να δοκιμάσουν μπίρες περίεργες, πιο αρωματικές, απαστερίωτες, αφιλτράριστες, με προσθήκη βοτάνων ή αρω-

Τι είναι το ΑΘΗΝΕΟ Οπως λέει ο Μ. Μπαρμπούνης: «Το ΑΘΗΝΕΟ είναι ένα μουσείο για την ιστορία της μπίρας και ένας χώρος δημιουργίας και πειραματισμού. Είναι χώρος εκμάθησης για την παραγωγή μπίρας καθώς στο ΑΘΗΝΕΟ πραγματοποιούνται σεμινάρια αλλά και κάνουν πρακτική άσκηση φοιτητές από τμήματα του Γεωπονικού, των Χημικών των Μηχανικών, των Οινολόγων, των Χημικών. Είναι μια μικρογραφία όλων των τμημάτων παραγωγής μπίρας, παραγωγής όμως χειροποίητης.» «Δοκιμάζουμε νέες γεύσεις με την προσθήκη διάφορων αναλογιών αρωματικών λυκίσκων που δίνουν αρώματα εσπεριδοειδών, πικάντικων ποικιλιών λυκίσκου που δίνουν την αίσθηση του καυτερού και πάντα φυσικών αρωματικών στοιχείων όπως τριμμένο τζίντζερ, έλαιο μαστίχας Χίου από την Ενωση Μαστιχοπαραγωγών Χίου, μέλι θυμαρίσιο, κόλιανδρο τριμμένο, εκχύλισμα βανίλιας που δίνει άρωμα καραμέλας». Τις μπίρες του ΑΘΗΝΕΟ θα τις βρείτε σε επιλεγμένες μπιραρίες της Αθήνας και κάθε Σάββατο στο ΑΘΗΝΕΟ, η επίσκεψη στο οποίο είναι μια γοητευτική εμπειρία στον κόσμο της μπίρας, στη γεύση και την ιστορία της.

ματικών στοιχείων, πικάντικες, καπνιστές, πιο ελαφριές ή πιο βαριές σε πυκνότητα και αλκοολικούς βαθμούς, στοιχεία που τους προσδίδουν διαφορετικά χαρακτηριστικά και γευστική απόλαυση. «Η μικροζυθοποιία είναι κατά κύριο λόγο μεράκι. Επειδή η παραγωγή είναι μικρή έχεις την πολυτέλεια να πειραματιστείς, να βαδίσεις σε μονοπάτια γεύσης άγνωστα στο ευρύ κοινό. Να χαρείς βλέποντας την αποδοχή κάθε νέου τύπου που δημιουργείς από τους φίλους της μπίρας. Να δοκιμάσεις νέες ποικιλίες λυκίσκου από τις τόσες που υπάρχουν και ο καθένας από αυτούς να δίνει και κάτι διαφορετικό» αναφέρει ο Μ. Μπαρμπούνης. «Δοκιμάζουμε νέες γεύσεις με την προσθήκη διάφορων αναλογιών αρωματικών λυκίσκων που δίνουν αρώματα εσπεριδοειδών, πικάντικων ποικιλιών λυκίσκου που δίνουν την αίσθηση του καυτερού και πάντα φυσικών αρωματικών στοιχείων όπως τριμμένο τζίντζερ, έλαιο μαστίχας Χίου από την Ενωση Μαστιχοπαραγωγών Χίου, μέλι θυμαρίσιο, κόλιανδρο τριμμένο, εκχύλισμα βανίλιας που δίνει άρωμα καραμέλας». Το μυστικό σε όλες τις συνταγές είναι οι καλές πρώτες ύλες και κυρίως το ελληνικό κριθάρι. Η Αθηναϊκή Ζυθοποιία εξάλλου χρησιμοποιεί για όλες τις μπίρες που παράγει στη χώρα μας μόνο ελληνικό κριθάρι, ενώ έχει ξεκινήσει την εξαγωγή τους και σε άλλες χώρες. Και φυσικά απαραίτητα για τη δημιουργία μιας καλής μπίρας είναι η αγάπη, η προσήλωση και ο σεβασμός, εκμυστηρεύεται ο έμπειρος ζυθοποιός.

28

Doc MadeinGreece

Μια εταιρεία με τεράστια συνεισφορά στην ελληνική βιομηχανία

MYTILINEOS

Κυριακή 12 Μαΐου 2019 | Documento

H

MYTILINEOS είναι μια από τις σημαντικότερες εταιρείες της χώρας, με ενοποιημένο κύκλο εργασιών που ξεπερνά το 1,5 δισ. ευρώ και περισσότερους από 2.900 άμεσους και έμμεσους εργαζόμενους στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Μάλιστα σύμφωνα με μελέτη της Ernst & Young, ισχυρή είναι και η κοινωνική και οικονομική επίδρασή της στην Ελλάδα καθώς δημιουργεί προστιθέμενη αξία ύψους €1,06 δισ., ίση με το 0,6% του συνολικού ΑΕΠ της χώρας, ενώ υποστηρίζει συνολικά 13.598 θέσεις εργασίας που αντιστοιχούν στο 0,4% της συνολικής απασχόλησης στην Ελλάδα και το εισόδημα που προκύπτει από τις θέσεις αυτές υποστηρίζει πλήρως ή μερικώς 31.275 πολίτες. Η MYTILINEOS κατέχει ηγετική θέση στους τομείς μεταλλουργίας, ηλεκτρισμού & φυσικού αερίου και ολοκληρωμένων έργων & υποδομών. Είναι μια από τις πλέον ισχυρές βιομηχανικές εταιρείες τόσο στην Ελλάδα όσο και διεθνώς καθώς η δραστηριότητά της εκτείνεται πια και στις πέντε ηπείρους, σε περισσότερες από 30 χώρες. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο τομέας μεταλλουργίας

της MYTILINEOS καλύπτει το 30% της συνολικής προστιθέμενης αξίας που δημιουργείται από τον κλάδο της μεταλλουργίας στην Ελλάδα και ο τομέας ηλεκτρικής ενέργειας και εμπορίας φυσικού αερίου της MYTILINEOS καλύπτει το 8% της συνολικής προστιθέμενης αξίας που δημιουργείται από τον κλάδο της ενέργειας στην Ελλάδα, σύμφωνα με τα στοιχεία της Ernst & Young. Η δημιουργία της εταιρείας Το 1908 ο Ευάγγελος Ι. Μυτιληναίος, παππούς του σημερινού προέδρου και διευθύνοντος συμβούλου της εταιρείας, ιδρύει μια μικρή βιοτεχνία μεταλλουργίας στον Πειραιά. Η εταιρεία απασχολούσε 15 άτομα και παρήγε μεταλλικά οικιακά είδη. Το 1934 δημιουργείται μια σύγχρονη εργοστασιακή μονάδα στον Πειραιά και η παραγωγή επεκτείνεται σε μεταλλουργικά είδη ευρύτερης χρήσης. Ετσι ξεκινούν και οι εξαγωγές σε Μέση Ανατολή και Αφρική. Ομως τη σημερινή της μορφή αρχίζει να παίρνει η εταιρεία το 1990, όταν ο σημερινός τιμονιέρης της Ευάγγελος Μυτιληναίος ιδρύει τον Ομιλο ΜΥΤΙΛΗΝΑΙΟΣ ως μετεξέλιξη της παλαιάς μεταλλουργικής οικογενειακής

29

Documento | Κυριακή 12 Μαΐου 2019

Ο σημερινός ηγέτης της εταιρείας Ευάγγελος Μυτιληναίος κατάφερε να την αναδείξει σε μια από τις σημαντικότερες επιχειρηματικές δυνάμεις σε Ελλάδα και εξωτερικό

επιχείρησης. Υπό τη δική του διεύθυνση το 1995 η εταιρεία εισάγεται στο Χρηματιστήριο Αθηνών, ενώ μετέχει στον δείκτη υψηλής κεφαλαιοποίησης FTSE 25. Δύο ιστορικές βιομηχανίες αναγεννιούνται Το 1998 ο Ευάγγελος Μυτιληναίος αποφασίζει να μπει η εταιρεία στον βιομηχανικό κλάδο, οπότε και εξαγοράζει τη ΜΕΤΚΑ. Η ΜΕΤΚΑ ιδρύθηκε το 1962 από τον Οργανισμό Βιομηχανικής Ανάπτυξης ως ΑΕ Μεταλλικαί Κατασκευαί Ελλάδος, με το εργοστάσιο να εδρεύει στη Νέα Ιωνία Βόλου. Δέκα χρόνια αργότερα η εταιρεία περνά σε ιδιώτες και αναλαμβάνει μεταλλικές κατασκευές στην Ελλάδα και στο εξωτερικό ενώ μπαίνει και στην επεξεργασία μετάλλων. Σήμερα κατατάσσεται μεταξύ των κορυφαίων κατασκευαστών στον κλάδο των έργων EPC, αναγνωρισμένη για την αξιοπιστία, την ευελιξία και την τεχνογνωσία της. Το 2005 ο Ευάγγελος Μυτιληναίος κάνει άλλη μια εντυπωσιακή κίνηση στρατηγικής στον κλάδο της βιομηχανίας, όταν η Αλουμίνιον της Ελλάδος περνά στη MYTILINEOS. Το πρώτο εργοστάσιο παραγωγής αλουμίνας και αλουμινίου από ελληνικό βω-

Η δραστηριότητα της MYTILINEOS εκτείνεται και στις πέντε ηπείρους, σε περισσότερες από 30 χώρες

ξίτη είχε εγκαινιαστεί το 1966. Σήμερα αποτελεί τη σημαντικότερη καθετοποιημένη μονάδα παραγωγής και εμπορίας αλουμίνας και αλουμινίου στην ΕΕ και μαζί με τα μεταλλεία της αποτελεί κινητήρια δύναμη για την εθνική και την ευρωπαϊκή οικονομία αλλά και την ελληνική περιφέρεια. Οι επενδύσεις συνεχίζονται Στο μεταξύ από το 2002 ο Ευάγγελος Μυτιληναίος κάνει άλλη μια κίνηση ματ όταν εισέρχεται στον χώρο της παραγωγής και εμπορίας ηλεκτρικής ενέργειας παρουσιάζοντας ένα εκτεταμένο πρόγραμμα επενδύσεων. Το 2008 η μονάδα συμπαραγωγής ηλεκτρισμού και θερμότητας (ΣΗΘ) ισχύος 334 MW εισέρχεται σε φάση δοκιμαστικής λειτουργίας και αποτελεί την πρώτη θερμική μονάδα της εταιρείας που θα ενταχθεί στο εθνικό σύστημα. Επιπλέον το 2008 ανακοινώνεται η υπογραφή συμφωνίας με τη ΜOTOR OIL για την από κοινού κατασκευή, λειτουργία και εκμετάλλευση μονάδας συνδυασμένου κύκλου ισχύος 437 MW με καύσιμο φυσικό αέριο εντός των εγκαταστάσεων της MOTOR OIL στους Αγίους Θεοδώρους Κορινθίας. Στο με-

ταξύ το 2009 MYTILINEOS και MOTOR OIL ενώνουν τις δυνάμεις τους στον τομέα της αγοράς φυσικού αερίου και ανακοινώνουν από κοινού σύσταση εταιρείας με σκοπό την εισαγωγή και εμπορία φυσικού αερίου σε κάθε του μορφή (LNG, CNG κ.λπ.). Το 2018 η MYTILINEOS εξαγοράζει το σύνολο της εταιρείας, που μετονομάζεται σε MNG. Ο Ευάγγελος Μυτιληναίος, κατανοώντας τον αυξανόμενο ρόλο του κλάδου της ενέργειας, προχωρά το 2010 σε μία ακόμη στρατηγική κίνηση και συμφωνία με την ENEL για την εξαγορά μεριδίου 50,01% στην ENDESA HELLAS που είχαν ιδρύσει από κοινού το 2007. Με τη συμφωνία αυτή καθίσταται ο μοναδικός μέτοχος της εταιρείας, που μετονομάζεται σε Protergia, και εδραιώνει τη θέση του ως ο μεγαλύτερος ανεξάρτητος παραγωγός ενέργειας στην Ελλάδα. Επιπλέον η MYTILINEOS εντυπωσιάζει ακόμη μία φορά εκείνη τη χρονιά: γίνεται ο πρώτος ιδιώτης που προχωρά στην προμήθεια LNG καθώς το πρώτο φορτίο για λογαριασμό της καταφτάνει στις εγκαταστάσεις της Ρεβυθούσας. Κι όμως δεν σταματά εκεί. Το 2015 μαζί με την Εγνατία Group ιδρύει τη METKA EGN με αντι-

1,5 δισ. ευρώ υπολογίζεται ότι είναι ο ενοποιημένος κύκλος εργασιών της εταιρείας

144,2 εκατ. ευρώ ήταν τα καθαρά κέρδη του ομίλου για το 2018 έπειτα από φόρους και δικαιώματα

2.900 είναι οι άμεσοι και έμμεσοι εργαζόμενοι στην Ελλάδα και στο εξωτερικό

30% της συνολικής προστιθέμενης αξίας που δημιουργείται από τον κλάδο της μεταλλουργίας στην Ελλάδα καλύπτεται από τη MYTILINEOS

κείμενο την ανάπτυξη και κατασκευή έργων μεγάλης κλίμακας για τις αγορές ηλιακής ενέργειας και αποθήκευσης ενέργειας παγκοσμίως, προσφέροντας τις υπηρεσίες της σε μεγάλους διεθνείς πελάτες, κυρίως στις αγορές της Ευρώπης, της Μέσης Ανατολής, της κεντρικής Ασίας και της Αμερικής. Το 2018 προχωρά στην εξαγορά της ΕΠΑΛΜΕ, που δραστηριοποιείται στη βιομηχανική παραγωγή, επεξεργασία και εμπορία μετάλλων και ιδιαίτερα των κραμάτων αλουμινίου και των προϊόντων τους. To 2019 εξαγοράζει το 60% της ZEOLOGIC, η οποία παρέχει καινοτόμες λύσεις στον τομέα επεξεργασίας υγρών και στερεών αποβλήτων. Μια εταιρεία που δεν σταματά να εξελίσσεται Το 2017 ο Ευάγγελος Μυτιληναίος διαβάζοντας για μία ακόμη φορά τις εξελίξεις και διαπιστώνοντας ότι το holding είναι ξεπερασμένη εταιρική δομή, προχωρά σε έναν σαρωτικό μετασχηματισμό του ομίλου. Η μητρική εταιρεία απορροφά τις θυγατρικές εταιρείες (Αλουμίνιον της Ελλάδος, ΜΕΤΚΑ, Protergia) σε μια νέα ενιαία επιχειρηματική οντότητα, τη MYTILINEOS SA, αφενός ενισχύοντας την επιχειρησιακή ευελιξία και αφετέρου ενδυναμώνοντας περαιτέρω τα οικονομικά μεγέθη σε επίπεδο αγορών και χρηματοδότησης. Παράλληλα αρχίζει να υιοθετεί τις πιο σύγχρονες πρακτικές εταιρικής διακυβέρνησης. Ετσι στην Ελλάδα η εταιρεία διαθέτει το μεγαλύτερο ποσοστό ανεξάρτητων μελών στο ΔΣ της, ενώ ανεξάρτητα είναι επίσης τα μέλη τόσο της επιτροπής ελέγχου όσο και της επιτροπής αμοιβών και ανάδειξης υποψηφιοτήτων. Χαρακτηριστικό της έμφασης που δίνει στην εταιρική διακυβέρνηση η εταιρεία είναι το γεγονός ότι από 1/1/2019 έχει υιοθετήσει τον Κώδικα Εταιρικής Διακυβέρνησης του Ηνωμένου Βασιλείου, που αποτελεί ένα από τα υψηλότερα πρότυπα επιχειρηματικότητας και βέλτιστων πρακτικών. Ολη αυτή η πορεία δείχνει με σαφήνεια πώς ο σημερινός ηγέτης της εταιρείας Ευάγγελος Μυτιληναίος κατάφερε να την αναδείξει σε μια από τις σημαντικότερες επιχειρηματικές δυνάμεις σε Ελλάδα και εξωτερικό. Ετσι βέβαια εξηγούνται τα εντυπωσιακά ρεκόρ που σημείωσε η εταιρεία στα οικονομικά της μεγέθη για δεύτερη χρονιά, καθώς τα καθαρά κέρδη για το 2018 έπειτα από φόρους και δικαιώματα διαμορφώθηκαν σε €144,2 εκατ. Μάλιστα πολύ εντυπωσιακά ξεκίνησε και το 2019 για την εταιρεία, της οποίας ο κύκλος εργασιών ανήλθε σε €513,9 εκατ. έναντι €360,7 εκατ., σημειώνοντας αύξηση κατά 42,5%, τα λειτουργικά κέρδη προ φόρων, τόκων και αποσβέσεων (EBITDA) διαμορφώθηκαν σε €92 εκατ. έναντι €76,9 εκατ. την αντίστοιχη περίοδο του 2018, καταγράφοντας αύξηση 19,6%, και τα καθαρά κέρδη έπειτα από φόρους και δικαιώματα μειοψηφίας διαμορφώθηκαν σε €49,7 εκατ. έναντι €41,1 εκατ. την αντίστοιχη περίοδο του 2018, καταγράφοντας αύξηση 20,9%.

30

Doc MadeinGreece

Κυριακή 12 Μαΐου 2019 | Documento

01

02

Σπυρίδων Παυλίδης

03

Ο οραματιστής πιονέρος της σοκολάτας Απόσπασμα από το βιβλίο «Ο Σπυρίδων Παυλίδης και το “Γλυκυσματοποιείον” του» της Δήμητρας Πικραμένου (ΕΛΙΑ, 1991)

Σ

τα 1841 ο Σπυρίδων Παυλίδης άνοιξε το Γλυκυσματοποιείον στο κτίριο στη γωνία των οδών Αιόλου και Βύσσης. Δεν υπάρχουν πληροφορίες για τη συγκεκριμένη επιχείρηση ούτε και για τα προϊόντα που κατασκεύαζε ή για το κοινό που τα κατανάλωνε. Αυτό που μπορούμε όμως να υποθέσουμε είναι ότι ετοίμαζε γλυκά που συνηθίζονταν εκείνη την εποχή, δηλαδή μπακλαβά και λουκούμια, μια και τα παρασκευάσματα αυτά άρεσαν όχι μόνο στους Αθηναίους αλλά και στους αλλοδαπούς κατοίκους της πρωτεύουσας. Επίσης, είναι δυνατό να πιθανολογήσει κανείς ότι παρασκεύαζε και κουφέτα, μια και λίγο αργότερα στο είδος αυτό αρίστευε ανάμεσα στους ομοτέχνους του. […] Εναν χρόνο μετά την Πρώτη Παγκόσμια Βιομηχανική Εκθεση του Λονδίνου το 1852, στο εργαστήριο του Γλυκυσματοποιείου του Σπυρίδωνα Παυλίδη παρασκευάστηκε για πρώτη φορά σοκολάτα. Το προϊόν αυτό ήταν την εποχή εκείνη τελείως άγνωστο στην Ελλάδα αφού κανένας δεν είχε σκε-

φθεί να το εισαγάγει. Γνωστό θα μπορούσε να ήταν μόνο από τις αναφορές σε βιβλία. Συγκεκριμένα, στην εμπορική εγκυκλοπαίδεια που τιτλοφορείται «Ερμής ο Κερδώος» και εκδόθηκε το 1815 στη Βενετία αναφέρεται ο όρος «κακάον», «κακαών» και «κοκκολάτα».1 Η παρασκευή της σοκολάτας ήταν επομένως μια σημαντική καινοτομία για την εποχή εκείνη. Γιατί παρόλο που η παράδοση της οικογένειας αναφέρει πως ο Σπυρίδων Παυλίδης είχε εισαγάγει αρκετά χρόνια νωρίτερα –το 1841 συγκεκριμένα– το χειροκίνητο μηχάνημα που ήταν απαραίτητο για την παρασκευή της σοκολάτας, έναν μύλο του καφέ δηλαδή, το προϊόν φτιάχτηκε τελικά, σύμφωνα με έντυπες, μεταγενέστερες και πάλι μαρτυρίες, με πρωτόγονα εργαλεία.2 Η αρχή της εκμηχανισμένης παραγωγής […] Από το 1859, αν όχι και νωρίτερα, το Γλυκυσματοποιείον εργαζόταν συστηματικά ετοιμάζοντας, εκτός από τα άλλα προϊόντα του, και σοκολάτα. Από τον επόμενο χρόνο, το 1860, ο Γεώργιος Νικήτας άρχισε να εργάζε-

ται στην επιχείρηση, παρασκευάζοντας κάποια από τα προϊόντα και φροντίζοντας τις παραγγελίες από το εξωτερικό. Κατά την ίδια αυτή εποχή το Γλυκυσματοποιείον απέκτησε το πρώτο μηχάνημα για την παρασκευή της σοκολάτας. Ετσι, μπορούμε όχι μόνο να πιθανολογήσουμε αλλά και να ισχυριστούμε ότι από το 1860 η παραγωγή της σοκολάτας αποτελούσε για την ελληνική πραγματικότητα μια συνειδητή ενέργεια. Και αυτό σημαίνει, βέβαια, ότι ο Σπυρίδων Παυλίδης είχε ήδη αποκτήσει σταθερή πελατεία, από την οποία περίμενε ότι θα κατανάλωνε τα προϊόντα που ετοίμαζε το εργαστήριό του. Το τέλος αυτής της περιόδου τοποθετείται το 1876. Πρόκειται για μία χρονολογία καθαρά συμβατική, κατά την οποία ο Σπυρίδων Παυλίδης εξέδωσε τον πρώτο τιμοκατάλογο των προϊόντων του. Και ο τιμοκατάλογος αυτός δεν είναι πολύτιμος μόνο γιατί περιλαμβάνει αναλυτικά τα προϊόντα που κατασκεύαζε ο Παυλίδης, αλλά και διότι διασώζει πολλές από τις σκέψεις του ανθρώπου αυτού σχετικά με τη σοκολάτα, τον τρόπο κατασκευής της, καθώς και την ανάγκη παρα-

γωγής της στον ελληνικό χώρο. Αλλωστε, η έκδοση του τιμοκαταλόγου αυτού σήμανε ουσιαστικά και την αποχώρηση του Σπυρίδωνα Παυλίδη από την επιχείρηση που είχε ιδρύσει. Από το υλικό που σώζεται στο Αρχείο φαίνεται ότι αργά αλλά σταθερά ο Δημήτριος Γεωργίου, ο σύζυγος της ανιψιάς του Σπυρίδωνα Παυλίδη, της Ασπασίας Τζιώτου, είχε αναλάβει όλες τις ευθύνες που προέκυπταν από τη λειτουργία του Γλυκυσματοποιείου. Ηδη δε από το 1876 χρονολογείται και μία επιγραφή, η οποία είναι εντοιχισμένη στο εργοστάσιο της οδού Πειραιώς και φανερώνει ότι κατά το έτος αυτό άρχισε η ανέγερση του κτίσματος. Η λειτουργία της επιχείρησης στον μεγάλο χώρο της οδού Πειραιώς σήμανε ταυτόχρονα και το ξεκίνημα μιας νέας εποχής: όσο κι αν οι νέες εγκαταστάσεις ήταν περιορισμένης εμβέλειας, το εργατικό δυναμικό ολιγάριθμο, η παραγωγή αρκετά μικρή σε σχέση με τη σημερινή, οι βάσεις για την ανάπτυξη είχαν τεθεί. Μπορούμε, λοιπόν, να ισχυριστούμε ότι η απόφαση για τη μεταστέγαση της επιχείρησης κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1870 δεν ήταν

01 Εξωτερική άποψη του εργοστασίου σοκολάτας Παυλίδη επί της οδού Πειραιώς 02 Εσωτερική άποψη του εργοστασίου, λήψη από την εξωτερική είσοδο 03 Αίθουσα συσκευής του εργοστασίου (οι φωτογραφίες προέρχονται από το Ιστορικό Αρχείο Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς, «Πανελλήνιον λεύκωμα εθνικής εκατονταετηρίδος 1821-1921»)

32

Doc MadeinGreece

μία απλή ενέργεια ή μία βιαστική πράξη η οποία ακολουθούσε την πρόσκαιρη ευμάρεια που απολάμβανε η οικογένεια του Σπυρίδωνα Παυλίδη. Αντίθετα, η μεταφορά των εγκαταστάσεων από τον περιορισμένο χώρο της γωνίας των οδών Αίολου και Βύσσης στην οδό Πειραιώς αποτελούσε απόδειξη για το ότι οι ιθύνοντες του Γλυκυσματοποιείου όχι μόνον είχαν την πρόθεση, αλλά ότι διέθεταν και τις προϋποθέσεις για να μετατρέψουν τη μικρή βιοτεχνία τους σε βιομηχανία. Αλληλογραφία με τη Γαλλία για αγορά μηχανών Είναι περίπου βέβαιο ότι το εργαστήριο του Γλυκυσματοποιείου εφοδιάστηκε με το νεότερου τύπου μηχάνημα που κυκλοφορούσε στην ευρωπαϊκή αγορά το 1860, την εποχή που επέστρεψε ο Γεώργιος Νικήτας από το Παρίσι. Από τα στοιχεία που υπάρχουν μπορούμε να θεωρήσουμε ότι ο ίδιος ο Σπυρίδων Παυλίδης είχε ενημερωθεί για το μηχάνημα αυτό κατά τη διάρκεια του ταξιδιού που είχε πραγματοποιήσει στο Παρίσι τον προηγούμενο χρόνο. Το μηχάνημα αυτό το είχε αγοράσει και το μετέφερε στην Αθήνα ο Γεώργιος Νικήτας.3 Επρόκειτο για ένα χειροκίνητο μηχάνημα που συνέθλιβε το κακάο. Ηταν κατασκευασμένο από γρανίτη και έφερε τρεις κυλίνδρους. Τα χαρακτηριστικά αυτά μας βοηθούν να διαπιστώσουμε ότι με τη χρήση του η κατασκευή της σοκολάτας θα ήταν πολύ ευκολότερη υπόθεση. Γιατί αναμφισβήτητα οι βάλανοι του κακάο θα λιώνονταν πολύ καλύτερα, ώστε η κακαομάζα που θα προέκυπτε θα ήταν πολύ απαλότερη, αφού δεν θα περιείχε κόκκους που θα ήταν ενοχλητικοί στον ουρανίσκο και θα αλλοίωναν τη γεύση της. Λίγο αργότερα, το 1863, συγκεκριμένα τον Απρίλιο του έτους αυτού, ο Γεώργιος Νικήτας απευθύνθηκε σε κατασκευαστικούς οίκους, οι οποίοι έδρευαν στο Παρίσι και πουλούσαν μηχανήματα με τα οποία διευκολυνόταν η παρασκευή κουφέτων. Δύο οίκοι απάντησαν στα ερωτήματα που είχε διατυπώσει ο Ελληνας υπάλληλος του Γλυκυσματοποιείου. Ο πρώτος διευθυνόταν από τον G. Hermann και είχε ήδη προμηθεύσει το αθηναϊκό κατάστημα με το μηχάνημα για την επεξεργασία του κακάο και την προετοιμασία της κακαομάζας. Ο οίκος αυτός έδωσε διάφορες πληροφορίες για τους δύο τύπους μηχανημάτων που διέθετε, τα οποία εργάζονταν με διαφορετικό σύστημα το καθένα. Και των δύο η αξία έφτανε τα 650 φράγκα, ενώ συνοδεύονταν από μικρή θερμάστρα, η οποία διατηρούσε τη ζάχαρη ζεστή και κόστιζε 70 φράγκα. Στις τιμές αυτές δεν συμπεριλαμβάνονταν, βέβαια, τα έξοδα για τη συσκευασία ούτε και τα μεταφορικά.4 Ο δεύτερος οίκος, ο οποίος ανήκε στον Bertrand, ενημέρωνε τους ενδιαφερομένους για τα μηχανήματα που διέθετε στην αγορά, σημειώνοντας ότι ήταν ο εφευρέτης ενός συστήματος για

Κυριακή 12 Μαΐου 2019 | Documento

01

01 Τμήμα κουφετοποιίας του εργοστασίου σοκολάτας Παυλίδη 02 Τα μηχανοστάσια και ο κεντρικός ηλεκτρικός σταθμός του εργοστασίου σοκολάτας Παυλίδη (οι φωτογραφίες προέρχονται από το Ιστορικό Αρχείο ΠΙΟΠ, «Πανελλήνιον λεύκωμα εθνικής εκατονταετηρίδος 1821-1921»)

02

την κατασκευή των κουφέτων. Ο Bertrand δεν θεωρούσε ότι ήταν απαραίτητο να δώσει τιμές για τα δικά του μηχανήματα, αλλά τόνιζε ότι τον ενδιέφερε περισσότερο να συνεχίσει να παράγει μηχανήματα με προδιαγραφές διάρκειας και στερεότητας παρά να διαθέτει φτηνά εργαλεία.5 […] Δεν είναι γνωστό πώς είχε αντιδράσει ο Σπυρίδων Παυλίδης όταν έφθασε στα χέρια του ένα διαφημιστικό έντυπο του οίκου Amand Pigeon από το Παρίσι. Γιατί σ’ αυτό και με χρονολογία του 1869 διαφημίζονταν διάφορα μηχανήματα τα οποία καθιστούσαν ευκολότερη τη διαδικασία που απαιτούνταν για την κατασκευή της σοκολάτας.6 Το σημαντικότερο, ωστόσο, γεγονός που προβάλλεται με αυτό το έντυπο μονόφυλλο είναι η κατασκευή του rafraîchissoir, ενός συστήματος δηλαδή που επέτρεπε τον αερισμό ώστε να ψύχεται η σοκολάτα. Και με τη βοήθεια του συστήματος αυτού ήταν πλέον δυνατή η παραγωγή σοκολάτας και κατά τους μήνες που η θερμοκρασία ανέβαινε. · Δεν είναι επίσης γνωστό αν ο Σπυρίδων Παυλίδης αποφάσισε να αγοράσει κάποια άλλα από τα μηχανήματα που περιγράφονταν στο ίδιο διαφημιστικό έντυπο. Επρόκειτο για την peseuse

mécanique, système Abraham, το αυτόματο μηχάνημα δηλαδή που ζύγιζε με απόλυτη ακρίβεια τις πλάκες της σοκολάτας. Με εγγυημένη απόδοση εξακοσίων κιλών την ώρα, 2.400 δηλαδή πλακών των 250 γραμμαρίων, το μηχάνημα αυτό κόστιζε 3.000 φράγκα. Φαίνεται, ωστόσο, ότι ήταν απαραίτητο στη σοκολατοποιία. Γιατί αν οι πλάκες της σοκολάτας είχαν μικρότερο βάρος από το κανονικό, θα κλονιζόταν η εμπιστοσύνη του καταναλωτικού κοινού στη συγκεκριμένη μάρκα. Οδηγίες προς Ελληνες επιχειρηματίες Το 1876 ο ιδρυτής του Γλυκυσματοποιείου ένιωσε την ανάγκη να εξηγήσει στους ενδιαφερομένους την ως εκείνη τη στιγμή στάση του απέναντι στην επιχείρησή του. Κι ακόμη θέλησε να τονίσει τι τον ενδιέφερε να δημιουργήσει. Ετσι, υπενθύμιζε στους αναγνώστες του ότι προτού ξεκινήσει η δικιά του προσπάθεια, μεγάλα ποσά έφευγαν από την Ελλάδα σε συνάλλαγμα, προκειμένου να γευθούν οι συμπατριώτες του προϊόντα τα οποία δεν παρασκευάζονταν στον ελληνικό χώρο. «Ηδη, δε, ουχί δεν στέλλομεν έξω της Πατρίδος τα χρήματά μας, ίνα λαμ-

Είναι περίπου βέβαιο ότι το εργαστήριο εφοδιάστηκε με το νεότερου τύπου μηχάνημα που κυκλοφορούσε στην ευρωπαϊκή αγορά το 1860, την εποχή που ο Γεώργιος Νικήτας επέστρεψε από το Παρίσι

βάνωμεν ξένων χειρών έργα, αλλά το εναντίον ακολουθεί, ήτοι εργάζονται ενταύθα Ελληνικαί χείρες, και αποστέλλονται τα έργα αυτών εις ξένας χώρας, και εκείθεν αποστέλλονται χρήματα εις την ημετέραν Πατρίδα». Ωστόσο, δεν αρκούσε στον Σπυρίδωνα Παυλίδη η αναφορά στη δικιά του και μόνον επιχείρηση. Σε μία εποχή όπου παρατηρείται μία έντονη προσπάθεια πολλών επιχειρηματιών να αναπτύξουν τις δραστηριότητές τους, να αυξήσουν τον τζίρο τους, να εκσυγχρονίσουν τις μεθόδους που χρησιμοποιούσαν, ο ιδρυτής του Γλυκυσματοποιείου έδειχνε να ενδιαφέρεται για τα γενικότερα προβλήματα της ελληνικής οικονομίας. Εγραφε λοιπόν: «Πόσαι άλλαι σπουδαιότεραι και αληθώς ευεργετικώτεραι τέχναι διά την κοινωνίαν μας είναι εύκολον να μεταφερθώσιν εις τον τόπον μας, ίνα τας μετέρχωνται Ελληνικαί χείρες, και να μη μεταβαίνωσι τα ολίγα και σπάνια χρήματά μας εις ξένας χώρας; εις εμέ έτυχε κατά πρώτον να λάβω αυτό το επουσιώδες έργον, και λυπούμαι διότι δεν με έτυχεν άλλο σπουδαιότερον. Ευελπίζομαι όμως ότι πολλοί άλλοι θέλουν προθυμοποιηθή να μεταβώσιν εις εκμάθησιν σπουδαιοτέρων έργων, ίνα τα μετέρχωνται Ελληνικαί χείρες και να μη φορολογώμεθα υπό ξένων, ως άλλοι είλωτες, και μετά την υλικήν φορολογίαν να μας μυκτηρίζουν ως αναξίους διά έργα, αποδίδοντες εις ημάς μυρίας δυσφημίας. Και αυτή ίσως είναι η αμοιβή των όσων παρ’ ημών λαμβάνουσι χρημάτων».7 Με τον τρόπο αυτό, λοιπόν, ο Σπυρίδων Παυλίδης, αρκετά μεγάλος στην ηλικία πλέον, διαδραμάτιζε το 1876 τον ρόλο του ιθύνοντα νου στην αναπτυσσόμενη ελληνική βιομηχανία.

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 Νικόλαος Παπαδόπουλος, Ερμής ο Κερδώος, ήτοι Εμπορική Εγκυκλοπαίδεια. Εν Βενετία, Νικόλαος Γλυκύς, 1815. Τόμος Β΄, σελ. 243-245, 310-312 2 Αυτό αναφέρουν στα ελάχιστα κείμενά τους τα μέλη της οικογένειας. Επίσης, Σπυρίδων Παυλίδης, Γλυκυσματοποιείον Σ. Παυλίδου και Συν. Εν Αθήναις επί της οδού Αιόλου, αριθ. 100, 1876. Βλ. επίσης Ι. Χατζηιωάννου, «Εργοστάσιον Τσοκολάτας Παυλίδου, εν Αθήναις» στον τόμο Πανελλήνιον Λεύκωμα Εκατονταετηρίδος 1821-1921, τόμος Β΄ 2: Βιομηχανία, Εμπόριον 3 Επιστολή Σπυρίδωνα Παυλίδη προς Delνaille και Attias με ημερομηνία 4/16 Δεκεμβρίου 1864 4 Επιστολή Σπυρίδωνα Παυλίδη προς G. Hermann με ημερομηνία 18/30 Απριλίου 1863. Επίσης, επιστολή G. Hermann προς Γ. Νικήτα με ημερομηνία 12 Μαΐου 1863 5 Λιθογραφημένη επιστολή Bertrand με χειρόγραφη σημείωση: 1863 6 Εντυπη επιστολή Amand Pigeon με ημερομηνία 25 Αυγούστου 1869 7 Γλυκυσματοποιείον

34

Doc MadeinGreece

Κυριακή 12 Μαΐου 2019 | Documento

90 χρόνια στην κορυφή της ελληνικής φαρμακοβιομηχανίας

της παραγωγής της εταιρείας προορίζεται για εξαγωγή σε 35 χώρες παγκοσμίως, αποδεικνύοντας ότι ο τομέας των εξαγωγών αποτελεί στρατηγική επιλογή για τη ΒΙΑΝΕΞ ΑΕ

άτομα απασχολεί σήμερα η εταιρεία, στην πλειονότητά τους υψηλής επιστημονικής ειδίκευσης, ενώ επενδύει συνεχώς στην εκπαίδευση και κατάρτισή τους

ενώ ο Παύλος Γιαννακόπουλος δείχνει ότι είναι γεννημένος επιχειρηματίας καθώς φαρμακευτικές εταιρείες κολοσσοί, όπως οι Merck & Co (ΗΠΑ), Takeda Chemical Industries (Ιαπωνία), Boots (Μ. Βρετανία), Sigma Tau Industries (Ιταλία) κ.ά., ανέθεσαν στη ΒΙΑΝΕΞ την παραγω-

γή των προϊόντων τους στα εργοστάσιά της. Η δημιουργία του πρώτου εργοστασίου στην εθνική Αθηνών – Λαμίας έρχεται το 1977 και η εταιρεία ξεκινά τη βιομηχανική της δραστηριότητα. Το 1983 ο οξυδερκής επιχειρηματίας υπογράφει συμφω-

νία με τον οίκο Merck & CO ενώ αγοράζει και το εργοστάσιο Winthrop-Sterling στην Παλλήνη, το οποίο εκσυγχρονίζεται και γίνεται το δεύτερο εργοστάσιο της ΒΙΑΝΕΞ. Πρόκειται για καινοτόμα και φιλική προς το περιβάλλον μονάδα παραγωγής φαρμάκων, εξειδικευμένη στις µη στείρες στερεές μορφές (δισκία, κάψουλες, γράνουλες). Το ίδιο συμβαίνει και το 1985, όταν αγοράζει το εργοστάσιο της εταιρείας Upjohn, επεκτείνει τη γραμμή παραγωγής του και έτσι δημιουργεί το τρίτο εργοστάσιο της εταιρείας του. Το συγκεκριμένο εργοστάσιο θεωρείται µια από τις μεγαλύτερες και πιο σύγχρονες μονάδες παραγωγής λυόφιλων ενέσιμων στην Ευρώπη. Η ίδρυση της θυγατρικής εταιρείας ΒΙΑΝ ΑΕ για τη διακίνηση γνωστών μη συνταγογραφούμενων φαρμακευτικών και παραφαρμακευτικών προϊόντων έγινε το 1995. Το 1997 η ΒΙΑΝΕΞ εξαγοράζει τις εγκαταστάσεις της εταιρείας Hoechst στη Βαρυμπόμπη, για να στεγάσει τα γραφεία της κεντρικής διοίκησης και το κέντρο διανομής τελικών προϊόντων. Το 1999 η μονάδα παραγωγής αντιβιοτικών του Ινστιτούτου Φαρμακευτικής Ερευνας & Τεχνολογίας στη Βιομηχανική Ζώνη Πατρών αναβαθμίζεται πλήρως, ώστε να γίνει το τέταρτο εργοστάσιο της εταιρείας, ακολουθώντας πάντα τα αυστηρότερα πρότυπα παραγωγής. Η εν λόγω μονάδα παραγωγής κεφαλοσπορινούχων προϊόντων θεωρείται µια εκ των πλέον εξελιγµένων και στον ευρωπαϊκό χώρο. Το 2011 η φαρμακοβιομηχανία λαμβάνει την έγκριση ως προμηθευτής του Παγκόσμιου Οργανισμού Φαρμάκων (World Health Organization) καθώς και της UNICEF, ενώ δύο χρόνια μετά, το 2013, συνάπτει συμφωνία με την εταιρεία Lilly για την παραγωγή 10.000.000 τεμαχίων βανκομυκίνης ετησίως και εξαγωγής τους 100% στην Κίνα. Με γνώμονα την ποιότητα στην παραγωγή και τη φροντίδα για τον άνθρωπο, η ΒΙΑΝΕΞ συνεχίζει να αναπτύσσει το όραμά της στην Ελλάδα και να ενισχύει την εθνική οικονομία.

Η κοινωνική προσφορά αποτελούσε βασική προτεραιότητα για τον Παύλο Γιαννακόπουλο, μέχρι και τον θάνατό του

της Ελλάδας και του εξωτερικού. Για τη συνολική προσφορά του στην ελληνική φαρμακευτική αγορά τιμήθηκε από τον Φαρμακευτικό Σύλλογο Αττικής τον Απρίλιο του 2017. Καθοριστική ήταν επίσης η συμβολή του στη δημιουργία του πρώτου Φαρμακευτικού Μουσείου της χώρας στη Θεσσαλονίκη, καθώς ήταν δωρητής και μέλος της οργανωτικής επιτροπής του. Η προσφορά του Παύλου Γιαννακόπουλου ήταν αδιάλειπτη όχι μόνο στην ελληνική οικονομία, με επενδύσεις και χιλιάδες θέσεις εργασίας, αλλά και στην κοινωνία με τον άνθρωπο ως βασική του αξιακή προτεραιότητα.

ΒΙΑΝΕΞ AE

Η

ΒΙΑΝΕΞ AE, µια από τις μεγαλύτερες φαρμακευτικές εταιρείες στην Ελλάδα, συγκρινόμενη ακόμη και µε διεθνείς «παίκτες», θα μπορούσε να θεωρηθεί ως η ζωντανή ιστορία της ελληνικής παραγωγής φαρμάκων καθώς για πάνω από 90 χρόνια το όνομα Γιαννακόπουλος πρωταγωνιστεί στον κλάδο. Η σημαντική αύξηση των εξαγωγών και η ενίσχυση του χαρτοφυλακίου φαρμάκων µε νέα προϊόντα διατηρούν σε υψηλά επίπεδα τις πωλήσεις της φαρμακοβιομηχανίας, η οποία καταγράφει κορυφαίες επιδόσεις σε ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων, το οποίο περιλαμβάνει παραγωγή, εμπορία, εξαγωγή και διανομή φαρμακευτικών σκευασμάτων. Διαθέτει τέσσερα state-of-theart, εξειδικευμένα εργοστάσια, στη Μεταμόρφωση, δύο στην Παλλήνη και ένα στην Πάτρα, µε εξαιρετικές δυνατότητες σε όλο το φάσμα της παραγωγής φαρμάκου, ενώ αναβαθμίζει συνεχώς το εύρος των παρεχόμενων υπηρεσιών επενδύοντας σε τεχνολογικό εξοπλισμό. Την υψηλή ποιότητα των προϊόντων και υπηρεσιών της ΒΙΑΝΕΞ ΑΕ εμπιστεύονται διαχρονικά μεγάλοι πολυεθνικοί φαρμακευτικοί οίκοι συνάπτοντας συμφωνίες συνεργασίας µε μεγάλη χρονική διάρκεια. Ο τομέας των εξαγωγών αποτελεί στρατηγική επιλογή για τη ΒΙΑΝΕΞ ΑΕ, µε το 60% της παραγωγής της εταιρείας να προορίζεται για εξαγωγή σε 35 χώρες παγκοσμίως. Η εταιρεία απασχο-

λεί σήμερα 1.139 άτομα στην πλειονότητά τους υψηλής επιστημονικής ειδίκευσης, ενώ επενδύει συνεχώς στην εκπαίδευση και την κατάρτισή τους. Ερευνα και ανάπτυξη Σύμφωνα µε τη διοίκηση, η συστηματική έρευνα αποτελεί και το πιο σημαντικό βήμα για το μέλλον και γι’ αυτό τον λόγο η ΒΙΑΝΕΞ έχει δημιουργήσει τμήμα Ερευνας και Ανάπτυξης, το οποίο αναπτύσσει νέα προϊόντα, νέες πρωτότυπες φαρμακοτεχνικές μορφές και βελτιώνει τις μεθόδους παραγωγής. Η αυτοκρατορία που ξεκίνησε από ένα φαρμακείο Από την αρχή της δραστηριοποίησης της οικογένειας Γιαννακόπουλου στον χώρο του φαρμάκου, το µακρινό 1924, με το μικρό φαρμακείο στην οδό Πειραιώς, μέχρι σήμερα που ο όμιλος ΒΙΑΝΕΞ συγκαταλέγεται στους κορυφαίους του κλάδου η συναίσθηση της ευθύνης για την προσφορά της στον τομέα της υγείας παραµένει το ίδιο υψηλή. Η απαρχή για την εμβληματική πορεία της φαρμακοβιομηχανίας ΒΙΑΝΕΞ έγινε όταν ο Παύλος Γιαννακόπουλος το 1960 προχώρησε στην ίδρυση της εταιρείας ΦΑΡΜΑΓΙΑΝ, η οποία επεκτάθηκε γρήγορα στην Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό ως αντιπρόσωπος μεγάλων διεθνών φαρμακευτικών εταιρειών. Σε λιγότερο από μία δεκαετία, το 1971, η ΦΑΡΜΑΓΙΑΝ μετατράπηκε σε ανώνυμη εταιρεία και μετονομάστηκε σε ΒΙΑΝΕΞ ΑΕ

60%

1.139

Ο Παύλος Γιαννακόπουλος

Γ

ια να φτάσεις στην κορυφή χρειάζεται να προσπαθήσεις. Να έχεις όραμα, αφοσίωση και πίστη». Αυτό έλεγε ο Παύλος Γιαννακόπουλος και η σταδιακή ανέλιξη της βιομηχανίας φαρμάκου ΒΙΑΝΕΞ στην κορυφή του κλάδου, όχι μόνο εντός συνόρων αλλά και παγκοσμίως, αποδεικνύει ότι δεν εγκατέλειψε το όνειρό του. Γεννήθηκε το 1929. Αυτοδημιούργητος, με ευρηματικές ιδέες, μπήκε από παιδί στον χώρο του φαρμάκου δίπλα στον πατέρα του Δημήτριο Γιαννακόπουλο, ωστόσο τον κέρδισαν οι οικονομικές

«

επιστήμες και όχι η φαρμακευτική, καθώς αποφοίτησε από την ΑΣΟΕΕ (νυν Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών). Μετά τον θάνατο του πατέρα του ανέλαβε τα ηνία της οικογένειας ως πρωτότοκος και το 1960 μαζί με τα αδέλφια του ίδρυσε την εμπορική εταιρεία ΦΑΡΜΑΓΙΑΝ. Εχοντας αναλάβει τις αντιπροσωπείες μεγάλων διεθνών φαρμακευτικών εταιρειών, επεκτείνει τη δραστηριότητα της εταιρείας και εκτός συνόρων, ενώ δεν σταματά να αναζητεί νέους δρόμους ανάπτυξης και το 1971 η ΦΑΡΜΑΓΙΑΝ γίνεται ανώνυμη εταιρεία και μετονομάζεται σε ΒΙΑΝΕΞ ΑΕ.

Το όνομά του ταυτίζεται με το ήθος, την ακεραιότητα και την αποτελεσματικότητα και οι φαρμακευτικές εταιρείες διεθνούς φήμης θέλουν να συνάψουν συνεργασία μαζί του. Ο Παύλος Γιαννακόπουλος διετέλεσε επί σειρά ετών πρόεδρος του Συλλόγου Αντιπροσώπων Φαρμακευτικών Ειδών και Ειδικοτήτων (ΣΑΦΕΕ), πρόεδρος του Συνδέσμου Εμπορικών Αντιπροσώπων Αθηνών, καθώς και αντιπρόεδρος του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Αθηνών (ΕΒΕΑ), ενώ έχει βραβευτεί πολλές φορές από οικονομικούς, επιχειρηματικούς και επιστημονικούς φορείς

36

Doc MadeinGreece

Κυριακή 12 Μαΐου 2019 | Documento

Ηγετική θέση στην ελληνική αγορά

Εθνική Ασφαλιστική

Ε

χοντας ιστορία 128 ετών η Εθνική Ασφαλιστική συνεχίζει την ανοδική της πορεία με ισχυρή κεφαλαιοποίηση και υψηλή κερδοφορία, με σεβασμό στον ασφαλισμένο, μέριμνα για τους εργαζομένους και κοινωνική συνεισφορά στην ελληνική κοινωνία.

H παραγωγή ασφαλίστρων της Εθνικής Ασφαλιστικής κατέγραψε για μια ακόμη χρονιά ανοδική πορεία σημειώνοντας αύξηση το 2018 κατά 2,3% έναντι της προηγούμενης χρήσης. Τα εγγεγραμμένα ασφάλιστρα του Κλάδου Ζωής παρουσίασαν αύξηση το 2018 κατά 1,3% ανερχόμενα σε 431,9 εκατ. ευρώ, ενώ τα εγγεγραμμένα ασφάλιστρα των Γενικών Κλάδων για το 2018,ανήλθαν σε 168,9 εκατ. ευρώ σημειώνοντας αύξηση κατά 5,2%, το οποίο αποδίδεται κυρίως σε σημαντικές ανανεώσεις συμβολαίων του Κλάδου Πυρός. Τα ανωτέρω θετικά αποτελέσματα οφείλονται κυρίως στις επιδόσεις των παραγωγικών δικτύων της εταιρείας, με την παραγωγή του εταιρικού δικτύου συνεργατών να σημειώνει αύξηση το 2018 σε σχέση με την προηγούμενη χρήση κατά 1,5% σε 227,2 εκατ. ευρώ και την παραγωγή του δικτύου πρακτόρων να σημειώνει αύξηση σε σχέση με την προηγούμενη χρήση κατά 6,9% σε 134,4 εκατ. ευρώ. Αξιοσημείωτη ήταν και η παραγωγή του δικτύου Bancassurance, η οποία το 2018 ανήλθε σε 158,4 εκατ. ευρώ.

Σταθμοί στην ιστορία

1891 Ιδρύεται στις 15 Ιουνίου

1895 Με τον Ελευθέριο Βενιζέλο ήδη πελάτη της, πρωτοπορεί διαφημίζοντας τις ασφαλίσεις ζωής στις εφημερίδες της εποχής

Εκτός από την ενίσχυση της παραγωγής της, η Εθνική Ασφαλιστική πέτυχε το 2018 και υψηλή κερδοφορία ενδυναμώνοντας περαιτέρω την κεφαλαιακή της επάρκεια (χωρίς τη χρήση μεταβατικών μέτρων) και διατηρώντας την ηγετική της θέση στην εγχώρια ασφαλιστική αγορά. Η εταιρεία προσαρμόστηκε άμεσα και με μεγάλη επιτυχία στα νέα συστήματα εταιρικής διακυβέρνησης και διασφάλισης προσωπικών δεδομένων των πελατών της, παραμένοντας παράλληλα φιλική και ανθρώπινη απέναντι στο 1.000.000 ανθρώπους που την εμπιστεύονται. «Αποτελεί ιδιαίτερη τιμή για κάθε στέλεχος της ελληνικής ασφαλιστικής αγοράς να είναι μέρος της Εθνικής Ασφαλιστικής, της μακροβιότερης και μεγαλύτερης ασφαλιστικής εταιρείας. Είναι ιδιαίτερη τιμή η ανάληψη επιτελικών θέσεων στην ελληνική αυτή εταιρεία, την οποία υπηρέτησαν διαχρονικά αξιόλογα στελέχη του ασφαλιστικού χώρου» επισημαίνει ο διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας κ. Σταύρος Κωνσταντάς. Αναφερόμενος δε στα σημαντικότερα σημεία της μέχρι τώρα θητείας του ο κ. Κωνσταντάς τονίζει: • Η επίτευξη θετικών οικονομικών αποτελεσμάτων με τα κέρδη προ φόρων για την περίοδο 2012 έως και 2018 να ανέρχονται αθροιστικά σε 580 εκατ. ευρώ.

• Η συνεπής διαχρονικά αύξηση του ποσοστού κεφαλαιακής επάρκειας της εταιρείας από επίπεδα κάτω από 100% σε επί-

«Αποτελεί ιδιαίτερη τιμή για κάθε στέλεχος της ελληνικής ασφαλιστικής αγοράς να είναι μέρος της Εθνικής Ασφαλιστικής, της μακροβιότερης και μεγαλύτερης ασφαλιστικής εταιρείας» Σταύρος Κωνσταντάς Διευθύνων σύμβουλος Εθνικής Ασφαλιστικής

Στις 14 Ιουνίου 2006 πραγματοποιήθηκαν τα εγκαίνια του νέου κτιριακού συγκροτήματος στη Λεωφόρο Συγγρού

πεδα κοντά στο 140% χωρίς μεταβατικά μέτρα.

• Ο εξορθολογισμός των προϊόντων και η δημιουργία νέων τα οποία αποτέλεσαν μπεστ σέλερ της αγοράς.

• Η επιτυχής υιοθέτηση του Solvency II. • Η διαδικασία αύξησης μετοχικού κεφαλαίου κατά 500 εκατ. ευρώ, που ήταν συνέπεια ζημίας 600 εκατ. ευρώ από τη συμμετοχή στο PSI. • Η απορρόφηση τμήματος του χαρτοφυλακίου της International Life.

• Η επιτυχημένη διαχείριση εκ μέρους όλης της εταιρείας (προσωπικού, δικτύων, διοίκησης) της διαδικασίας διερεύνησης μεταβίβασης μετοχών σε νέο μέτοχο.

• Ολα τα παραπάνω σημεία αποτελούν μέρος της διαρκούς προσπάθειας εκσυγχρονισμού της εταιρείας. «Τόσο εγώ όσο και η εκάστοτε διοικητική ομάδα έχουμε πιστούς συμμάχους και αρωγούς το προσωπικό και τα ασφαλιστικά μας δίκτυα. Στο σύγχρονο οικονομικό και επικοινωνιακό περιβάλλον όπου όλες οι κινήσεις είναι ορατές και αποτελούν αντικείμενο σχολιασμού, σύσσωμη η διοικητική ομάδα αισθανόμαστε υπερήφανοι για όσα έχουν επιτευχθεί, όσα υλοποιούμε και όσα σχεδιάζουμε εστιάζοντας στις προκλήσεις του μέλλοντος» υπογραμμίζει ο CEO της Εθνικής Ασφαλιστικής. Διατήρηση στην κορυφή Βασικός στόχος για το 2019 παραμένει η διατήρηση της κυρίαρχης θέσης της εταιρείας στην εγχώρια ασφαλιστική αγορά εξασφαλίζοντας σταθερή λειτουργική κερδοφορία και περαιτέρω ενίσχυση της κεφαλαιακής της επάρκειας. Παράλληλα, η εταιρεία παραμένει προσηλωμένη στην προσφορά καινοτόμων λύσεων προς τους ασφαλισμένους της, προσαρμοσμένων στις σύγχρονες απαιτήσεις, την παροχή υπηρεσιών υψηλού επιπέδου και τη βέλτιστη δυνατή λειτουργική ανάπτυξη μέσω αποτελεσματικής αξιοποίησης όλων των ανθρώπινων πόρων της. Κοινωνικά υπεύθυνη Εχοντας ιδιαίτερα ανεπτυγμένη την ηθική, πάνω από όλα, υποχρέωση να λειτουργεί ανταποδοτικά στο κοινωνικό – οικονομικό περιβάλλον στο οποίο δραστηριοποιείται, συνεχίζει να εφαρμόζει πρακτικές βιώσιμης ανάπτυξης, δίνοντας προτεραιότητα σε πέντε βασικούς πυλώνες: ιδιωτική ασφάλιση και οικονομία, ανθρώπινο δυναμικό, κοινωνία, πολιτισμό/αθλητισμό και περιβάλλον.

1910-1945 Στήριξη Ελλήνων σε όλα τα σοβαρά γεγονότα (Μικρασιατική Καταστροφή, Ελληνοϊταλικός πόλεμος κ.ά.) και καθιέρωση ως η μεγαλύτερη και πιο αξιόπιστη εταιρεία της αγοράς

1941 Στις 6 Μαΐου οι Γερμανοί θα επιτάξουν το νεόκτιστο κτίριο της οδού Κοραή και η Kommandantur θα μετατρέψει τα υπόγειά του σε φυλακές. Η επίταξη συνεχίζεται από το αρχηγείο του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (ΕΑΜ), στη συνέχεια από τις αγγλικές στρατιωτικές δυνάμεις και κατόπιν από τις ηλεκτρικές εταιρείες. Η εταιρεία δεν επέστρεψε ποτέ στην Κοραή

1950-1969 Ανάπτυξη Κλάδων Πυρός, Μεταφορών, Αυτοκινήτων, Αστικής Ευθύνης & Εργατικών Ατυχημάτων, ίδρυση ναυτασφαλιστικής εταιρείας κ.ά.

1978-1997 Θεαματική ανάπτυξη παραγωγής με μερίδιο αγοράς 20%, ανάπτυξη Agency System, αύξηση εσόδων και καθαρών κερδών με 1.500.000 πελάτες, συγχώνευση των ασφαλιστικών εταιρειών Ομίλου Εθνικής Τράπεζας Ελλάδος κάτω από την ομπρέλα της Εθνικής Ασφαλιστικής

2000-2017 Συνεχής ανάπτυξη εταιρικού δικτύου πωλήσεων, αξιοποίηση Bancassurance, δραστηριοποίηση στη νοτιοανατολική Ευρώπη

2018-2019 Η Εθνική Ασφαλιστική έχει ήδη καταβάλει το μεγαλύτερο μέρος των αποζημιώσεων από τις αναγγελθείσες ζημίες για τις πυρκαγιές στην Αττική (αποζημιώσεις ύψους 7 εκατ. ευρώ από σύνολο αναγγελθεισών ζημιών ύψους 8,5 εκατ. ευρώ).

38

Doc MadeinGreece

Οικογένεια Αλλατίνι

Από την Ιταλία στην οθωμανική Θεσσαλονίκη Πώς ένας Ιταλοεβραίος γιατρός και φιλόσοφος δημιούργησε μια δυναστεία που κυριάρχησε στην οικονομική και την κοινωνική ζωή της «Ιερουσαλήμ των Βαλκανίων»

01

02

03

04

Κυριακή 12 Μαΐου 2019 | Documento

Γράφουν οι Μαρία Καβάλα* Ευάγγελος Χεκίμογλου**

Τ

έλη του 19ου αιώνα η Θεσσαλονίκη ζει στους ρυθμούς δυτικοποίησης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Οι μεταρρυθμίσεις του Τανζιμάτ το 1856, οι πόλεμοι μεταξύ των Γάλλων και των Γερμανών το 1870, των Ρώσων και των Τούρκων το 1877 και των Ελλήνων και των Τούρκων το 1897 είχαν μετατρέψει την πόλη σε κέντρο στρατιωτικών επιχειρήσεων και είχαν οδηγήσει σε μια δυναμική οικονομική αναζωογόνηση. Η βιομηχανική, εμπορική και τραπεζική ανάπτυξη βασίστηκε σε μια σειρά πολύ μεγάλων έργων υποδομής που πραγματοποιήθηκαν κατά την περίοδο 1870-1910, γεγονός που άλλαξε ολόκληρη την εμφάνιση της πόλης. Οι Ελληνες και οι Εβραίοι, οι οποίοι κυριαρχούσαν στο εμπόριο και στον τραπεζικό τομέα, άρχισαν να επενδύουν στη βιομηχανία, εκμεταλλευόμενοι τους νόμους που θεσπίστηκαν για την προστασία της βιομηχανικής παραγωγής και την εξυπηρέτηση των συμφερόντων του βιομηχανικού τομέα. Οι Αλλατίνι ήταν σεφαραδίτικη οικογένεια γιατρών, ραβίνων και διανοουμένων, οι οποίοι ήρθαν στη Θεσσαλονίκη από την Τοσκάνη τον 18ο αιώνα. Οπως επισημαίνει ο Ιωσήφ Νεχαμά, το δεύτερο μισό του 17ου αιώνα

05

ζούσαν τρία αδέλφια με το όνομα Αλλατίνι (Allatini ή Al Latini). Πρόκειται για τους τρεις αδελφούς Βιτάλ Χαΐμ Αλλατίνι (Vital Haim Allatini), Γεχιέλ Αλλατίνι (Yehiel Allatini) και Μωύς Αλλατίνι (Moise Allatini), οι οποίοι είχαν διακριθεί στον τομέα των επιστημών. Οι δύο πρώτοι κατοικούσαν στο Σπολέτο της Ιταλίας και ασκούσαν το επάγγελμα του γιατρού. Ο τρίτος των αδελφών, ο Μωύς Αλλατίνι, ο οποίος κατοικούσε στο Λιβόρνο, εκτός από γιατρός υπήρξε και φιλόσοφος, ενώ δεν έμεινε αμέτοχος στις οικονομικές ευκαιρίες που παρουσιάστηκαν εκείνη την εποχή. Η μόρφωση, η κουλτούρα και η διορατικότητα που τον χαρακτήριζαν του έδωσαν τη δυνατότητα να συνεργαστεί στο Λιβόρνο με αντιπροσώπους ξένων εμπορικών οίκων και να αναπτύξει για λογαριασμό Ευρωπαίων κεφαλαιούχων ένα αξιόλογο δίκτυο εισαγωγής και εμπορίας αγαθών από την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ηταν η εποχή κατά την οποία άρχισε να έχει τις πρώτες επαφές και γνωριμίες με εμπόρους από τη Θεσσαλονίκη οι οποίες – όπως αποδείχτηκε– θα του φαίνονταν χρήσιμες τα επόμενα χρόνια. Η περίοδος που ακολούθησε τη συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή (1774) αποδείχτηκε χρυσοφόρα για τον Μωύς Αλλατίνι. Η ελεύθερη ναυσιπλοΐα των καραβιών με ρωσική σημαία επέτρεψε στους εμπόρους να διακινούν σιτηρά από τους σιτοβολώνες της Μαύρης Θάλασσας, της Μακεδονίας και της Θεσσαλίας προς τη Δύση χωρίς να ενοχλούνται

39

Documento | Κυριακή 12 Μαΐου 2019

Η κουλτούρα και η διορατικότητα που χαρακτήριζαν τον Μωύς Αλλατίνι του έδωσαν τη δυνατότητα να συνεργαστεί στο Λιβόρνο με αντιπροσώπους ξένων εμπορικών οίκων και να αναπτύξει ένα αξιόλογο δίκτυο εισαγωγής και εμπορίας αγαθών από την Οθωμανική Αυτοκρατορία

01 Ο Ντάριο Αλλατίνι, νεότερος αδελφός του Μωύς Αλλατίνι (1809-1882) 02, 03, 04 Η πιο διάσημη καμινάδα της πόλης χτίστηκε το 1854, ενώ ο νέος μύλος εγκαινιάστηκε το 1900 05 Η οικία Αλλατίνι στο κέντρο της πόλης (οι φωτογραφίες του θέματος προέρχονται από τη συλλογή Γιάννη Μέγα, «Ενθύμιον. Από τη ζωή της εβραϊκής κοινότητας 1897-1917», Εκδόσεις Καπόν)

από τους Τούρκους. Δεν γνωρίζουμε εάν η συνεργασία που είχε το διάστημα αυτό με τους Μοδιάνο (Modiano) τον ώθησε να ιδρύσει γραφείο παροχής υπηρεσιών στη Θεσσαλονίκη, αλλά το γεγονός και μόνο ότι η Θεσσαλονίκη την εποχή εκείνη ήταν ένα από τα σπουδαιότερα λιμάνια της Ανατολής ενισχύει την άποψη ότι σκοπός του δεν ήταν να παραμείνει απλός μεσίτης στις μεταφορές. Αλλωστε είναι λογικό να επιθυμεί να οργανώσει ένα αποκλειστικά δικό του δίκτυο στον κόσμο του μεταπρατικού εμπορίου και των μεταφορών. Η περίοδος των Ναπολεόντειων Πολέμων (1790-1815) επηρέασε αρνητικά τις εμπορικές δραστηριότητες του Αλλατίνι όπως και των άλλων Εβραίων εμπόρων, ιδιαίτερα μετά τους περιορισμούς οι οποίοι επιβλήθηκαν λόγω του ηπειρωτικού αποκλεισμού και τους ώθησε σε μετανάστευση κυρίως προς την Κωνσταντινούπολη, τη Σμύρνη και τη Θεσσαλονίκη. Οι Αλλατίνι πρέπει να ήρθαν στη Θεσσαλονίκη γύρω στο 1796 μέσα από επαφές του Μωύς Αλλατίνι με τον Σαμουήλ Μοδιάνο, τον παππού της οικογένειας Μοδιάνο. Αργότερα οι γιοι τους (Λαζάρο Αλλατίνι και Σαμουήλ Μοδιάνο μαζί με τους αδελφούς τους) εργάστηκαν μαζί για την ίδρυση της εταιρείας Fratelli Modiano Company σε μια εποχή που το Hatt-i Serif (1839, το πρώτο διάταγμα για τον σεβασμό της τιμής, της ασφάλειας και της περιουσίας των υπηκόων ανεξάρτητα από το θρήσκευμά τους και την ισοτιμία απέναντι στον νόμο) και στη συνέχεια το Hatt-i Humayun (1856, επιβεβαίωνε το προηγούμενο: οριζόταν η κωδικοποίηση του ποινικού και του εμπορικού δικαίου, η ίδρυση τραπεζών, η δυνατότητα αλλοδαπών να κατέχουν ακίνητη περιουσία εντός της αυτοκρατορίας, η παροχή διευκολύνσεων στην εισαγωγή ευρωπαϊκού κεφαλαίου και η ίδρυση μεικτών δικαστηρίων για την εκδίκαση ποινικών και εμπορικών υποθέσεων ανάμεσα σε μουσουλμάνους και μη μουσουλμάνους) έδωσαν στους αλλοδαπούς της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ένα μεγάλο πλεονέκτημα. Παράλληλα, οι φτωχές καλλιέργειες σίτου στη δυτική Ευρώπη το 1853 και ο Κριμαϊκός Πόλεμος (1853-1857) που οδήγησε στο κλείσιμο των λιμένων της Μαύρης Θάλασσας αύξησαν τα κέρδη των εταιρειών που εμπορεύονταν με την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ο αμερικανικός εμφύλιος πόλεμος (1861-1865) διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στις εξελίξεις αυτές, καθώς ξεκίνησε μια περίοδος κατά την οποία οι ευρωπαϊκές χώρες αναγκάστηκαν να αγοράσουν βαμβάκι και σιτηρά από την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Οι μέτοχοι των εταιρειών αυτών άρχισαν να παράγουν το δικό τους αλεύρι και παρόμοια προϊόντα παράλληλα με το εμπόριο σιτηρών. Αφενός οι ευνοϊκές συνθήκες που δημιουργήθηκαν από τους πολέμους, αφετέρου οι ευνοϊκοί νόμοι για τους αλλοδαπούς και τη βιομηχανία που εφαρμόστηκαν από τις τοπικές αρχές ενίσχυσαν

την ανάπτυξη ποικίλων οικονομικών δραστηριοτήτων: εμπορικών, βιομηχανικών και τραπεζικών. Από το 1880 έως το 1906 η οικογένεια Αλλατίνι δημιούργησε αρκετές εταιρείες στη Θεσσαλονίκη: μεταξύ άλλων έναν από τους πιο σύγχρονους βιομηχανικούς αλευρόμυλους στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και την Ευρώπη, μια τράπεζα, ένα εργοστάσιο κεραμοποιίας, μια ευημερούσα καπνοβιομηχανία, εταιρείες εξόρυξης, διάφορες εμπορικές επιχειρήσεις σε όλη την Ευρώπη και μια εταιρεία ακινήτων. Ταυτόχρονα, οι Αλλατίνι υπήρξαν οι πρωτοπόροι της κοσμικής παιδείας στην εβραϊκή κοινότητα αλλά και τη Θεσσαλονίκη. Μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα το αναχρονιστικό εκπαιδευτικό σύστημα που ίσχυε στους κόλπους της κοινότητας ελεγχόταν αποκλειστικά από τους ραβίνους, ενώ η άγνοια και η έλλειψη επαγγελματικής κατάρτισης ήταν μια από τις κύριες αιτίες της παρακμής των χαμηλότερων κοινωνικών στρωμάτων του εβραϊκού πληθυσμού της. Δημιουργίες των Αλλατίνι ήταν ένα σχολείο αρρένων, ένα θηλέων, ένα νηπιαγωγείο, τα οποία υπάχθηκαν στην αποκλειστική εποπτεία της Alliance Israelite Universelle (διεθνής εβραϊκή οργάνωση με έδρα το Παρίσι για την υπεράσπιση των ανθρώπινων δικαιωμάτων των Εβραίων ανά την υφήλιο, που προωθούσε τα ιδεώδη της εβραϊκής αυτοάμυνας και αυτοβοήθειας μέσω της εκπαίδευσης και της επαγγελματικής προόδου), ενώ στα σχολεία που υποστηρίζονταν από την εβραϊκή κοινότητα της πόλης ο Αλλατίνι συνεισέφερε τεράστια ποσά είτε με τη μορφή ειδικών επιχορηγήσεων και δωρεών είτε με τη μορφή ετήσιας αποζημίωσης σύμφωνα με τους όρους συμβολαίου που τέθηκαν μετά τον θάνατό του. Επίσης χορηγούσε χρηματικά ποσά στις σχολικές επιτροπές των σχολείων και των άλλων κοινοτήτων (χριστιανών και μουσουλμάνων) για την ενίσχυση του εκπαιδευτικού τους έργου. Παράλληλα με τις επιχειρηματικές τους δραστηριότητες οι Αλλατίνι εκδήλωσαν πραγματικό ενδιαφέρον για τους άπορους και ενδεείς συμπολίτες τους μέσα από μια σειρά φιλανθρωπικών πράξεων, ενώ διατηρούσαν άριστες σχέσεις με την ελληνική και τη μουσουλμανική κοινότητα της πόλης. «Κτίσματα μιας άλλης εποχής που απλώς άλλαξαν χρήση και ιδιοκτήτες, όπως τα αρχοντικά τους στο Ντεπώ και στον Φραγκομαχαλά, η τράπεζα, ο αλευρόμυλος και το κεραμοποιείο, αποτελούν τους αδιάψευστους μάρτυρες των αλλαγών, των νεωτερισμών και των μεταρρυθμίσεων που επέφεραν στην επιχειρηματική, εκπαιδευτική και θρησκευτική ζωή της πόλης» σημειώνει ωραία ο Αλέξανδρος Γρηγορίου. *Η Μαρία Καβάλα είναι ιστορικός, διδάσκουσα στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης **Ο Ευάγγελος Χεκίμογλου είναι δρ Οικονομικών, έφορος του Εβραϊκού Μουσείου Θεσσαλονίκης

06

Τα χαρακτηριστικά των εταιρειών

Δ

ιακρίνουμε δύο διαφορετικούς τύπους οργάνωσης στη δομή των εταιρειών της οικογένειας Αλλατίνι: 1. Ενιαία εταιρεία με συνεταίρους και υποκαταστήματα σε διάφορες πόλεις-λιμάνια της Μεσογείου και του Ατλαντικού (εμπόριο).

2. Ανεξάρτητες επιχειρήσεις που ανήκουν και διευθύνονται από μέλη της ίδιας οικογένειας, τα οποία συνεργάζονται και αλληλοϋποστηρίζονται (βιομηχανία). Οπως μπορούμε να παρατηρήσουμε μέσα από τα αρχεία των εταιρειών και των τραπεζών, δημιουργώντας τις εταιρείες τους οι Αλλατίνι ακολούθησαν τα εμπορικά και οικονομικά πρότυπα της εποχής και αξίες όπως η εμπιστοσύνη στο εμπόριο, οι έντιμες συναλλαγές, η αξιοπιστία των πληρωμών τους και η διασφάλιση του εισοδήματος και των χρεών τους. Στις βιομηχανίες τους χρησιμοποιούσαν σύγχρονες (δυτικές) λογιστικές μεθόδους (Ναπολεόντειος Κώδικας) και έφεραν σύγχρονη τεχνολογία και μοντέρνες ιδέες στην οργάνωση της παραγωγής. Εφάρμοζαν ακόμη και ένα είδος κοινωνικής πολιτικής –με μάλλον πατερναλιστικό τρόπο– για τους εργαζόμενους και τους υπαλλήλους γενικά (επιπλέον χρήματα ως δώρα, αποζημίωση σε περίπτωση θανάτου, οικογενειακή διαδοχή). Αυτή η κοινωνική πολιτική έλαβε χώρα σε μια περίοδο που τα εργασιακά δικαιώματα ήταν άγνωστα. Είναι σημαντικό να παρατηρήσουμε ότι αυτά τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα διατηρήθηκαν για χρόνια στις εταιρείες Αλλατίνι και οι νέες έρευνες μπορούν να εστιάσουν σε αυτά, προκειμένου να αναδειχτεί η αλληλεπίδραση της οργάνωσης της επιχείρησης και των πολιτισμικών της χαρακτηριστικών από τη μια και του κοινωνικού της αντικτύπου από την άλλη. Οι παραπάνω αξίες και πρότυπα ενισχύονταν από τους γάμους τους, τις κοινωνικές/οικογενειακές τους σχέσεις και τη συνεργασία με άλλους Francos (Εβραίους εμπόρους της Οθω-

μανικής Αυτοκρατορίας υπό τη διπλωματική προστασία Γάλλων, Σικελών, Ολλανδών και Βρετανών διπλωματών) της Θεσσαλονίκης όπως τους Μοδιάνο και Μορπούργο, τους Μισραχί και Φερνάντεζ-Ντίαζ. Ενισχύονταν επίσης από την ξένη ιθαγένειά τους και το εκπαιδευτικό και φιλανθρωπικό έργο τους για την κοινότητα, έργο πραγματικά πρωτοπόρο. Οι Αλλατίνι μετά το 1870 διένυαν την καλύτερή τους περίοδο. Οι επιχειρήσεις τους ακολουθώντας τα επιχειρηματικά πρότυπα της εποχής (οικογενειακές επιχειρήσεις στα Βαλκάνια, στη Μεσόγειο, ελληνικές οικογενειακές επιχειρήσεις του Εύξεινου Πόντου) διέπονταν από τους όρους της συγγένειας, κυριότητας, διαδοχής και γεωγραφικής κινητικότητας. Αξιοποιούσαν, ωστόσο, και κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, όπως την ταυτότητα των Francos και τη στρατηγική τους να επενδύουν σε ακίνητη περιουσία. Ας δούμε ένα παράδειγμα του πώς χρησιμοποιούσαν τα παραπάνω χαρακτηριστικά σε περίπτωση κρίσης, μελετώντας την κερδοφορία της Société Anonyme Industrielle et Commerciale de Salonique (Ανώνυμη [Οθωμανική] Βιομηχανική και Εμπορική Εταιρεία Θεσσαλονίκης), που περιλάμβανε τόσο τον Μύλο όσο και την Κεραμοποιία, καθώς ήταν ο κύριος βιομηχανικός κλάδος των επιχειρήσεών τους. Η εταιρεία αυτή επανιδρύθηκε ως μετοχική εταιρεία το 1898 με τους αδερφούς Αλλατίνι (Fratelli Allatini) (με ποσοστό συμμετοχής 55%), τον Μωύς Μορπούργο (1860-1939) και τον Ενρίκο Μισραχί (1850-1933) ως κύριους μετόχους. Είναι σημαντικό να υπογραμμίσουμε τους οικογενειακούς δεσμούς τους: ο πατέρας του Μορπούργο ήταν ο πρώτος ξάδερφος του Ενρίκο Μισραχί. Ο Μύλος Αλλατίνι μέχρι το 1911 Αν κοιτάξουμε το φύλλο ισολογισμού της Ανώνυμης (Οθωμανικής) Βιομηχανικής και Εμπο-

40

Doc MadeinGreece

ρικής Εταιρείας Θεσσαλονίκης, θα διαπιστώσουμε ότι υπάρχει μια μακροπρόθεσμη πτώση των κερδών από το 1905 έως το 1915, έπειτα μια πρόσκαιρη αύξηση της κερδοφορίας την περίοδο μεταξύ του 1915 και του 1920, μια πτώση πάλι, μια μικρή άνοδος μεταξύ 1922-1924 και μια συνεχιζόμενη πτώση μέχρι το 1926. Το έτος 1906 η διεθνής οικονομική κατάσταση ήταν ασταθής μετά την καθοριστική νίκη της Ιαπωνίας εναντίον της Ρωσίας και τον σεισμό που κατέστρεψε το Σαν Φρανσίσκο. Αυτός ο σεισμός επέφερε κύματα οικονομικών κραδασμών σε όλο τον κόσμο και πυροδότησε μια κρίση παγκόσμιας ρευστότητας που έφτασε στο αποκορύφωμά της το επόμενο έτος. Η εξέταση της αποδοτικότητας των Μύλων Αλλατίνι κατά την περίοδο από το 1905 έως το 1907 βασίζεται στα διαθέσιμα λογιστικά δεδομένα και μας παρέχει τα κατάλληλα εργαλεία για τη δόμηση ενός θεωρητικού πλαισίου με στόχο να κατανοήσουμε τι θα συνέβαινε στη συγκεκριμένη εταιρεία σε μια περίοδο ακόμη πιο σκληρών οικονομικών κρίσεων, όπως αυτές μετά το 1907 (ιταλοοθωμανικός πόλεμος [1911], Βαλκανικοί Πόλεμοι [1912-13], Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος [1915-18], ελληνοτουρκικός πόλεμος [1919-22]). Η πρώτη σημαντική δικλίδα ασφαλείας ήταν ότι η Βιομηχανική Εμπορική δεν ήταν μια απομονωμένη οικονομική οντότητα αλλά μέρος μιας πολυεθνικής εταιρείας η οποία είχε εναλλακτικές ευκαιρίες στην οθωμανική Θεσσαλονίκη και σε άλλες χώρες. Οι Αλλατίνι ήταν σε θέση να συνδυάσουν την απόδοση του Μύλου με άλλες δραστηριότητες. Ο δεύτερος σημαντικός παράγοντας ήταν το κοινωνικό τους κεφάλαιο και το δίκτυο ταυτότητας των Francos.

H επέκταση των ενδοεταιρικών συμμαχιών και η δικτύωση με άλλους Francos ήταν πραγματικά χρήσιμες σε περιόδους οικονομικών δυσκολιών. Βέβαια η μεγάλη περιουσία των Αλλατίνι και το καλό όνομά τους βοήθησαν να έχουν πίστωση ακό-

μη και σε δύσκολους καιρούς. Συχνά οι ηθικές πτυχές της επιχειρηματικής κουλτούρας επηρέαζαν την οικονομική συμπεριφορά των επιχειρηματιών και των τραπεζών. Η ανάληψη ηθικών δεσμεύσεων και ευθύνης μπορούσε να πείσει τους εταίρους σε μια επιχείρηση ή σε μια τράπεζα ότι δεν θα πέσουν θύματα κερδοσκοπίας και απάτης, ακόμη και όταν τα οικονομικά δεδομένα έδειχναν το αντίθετο. Από τον Οκτώβριο του 1911 τα πράγματα έγιναν πραγματικά δύσκολα για τους Ιταλούς υπηκόους της οθωμανικής Θεσσαλονίκης εξαιτίας του ιταλοοθωμανικού πολέμου. Τα μέλη της οικογένειας που είχαν ιταλική ιθαγένεια εγκατέλειψαν σταδιακά την πόλη εξαιτίας των μέτρων που έλαβαν οι οθωμανικές αρχές εναντίον τους. Αφησαν τον Μωύς Μορπούργο, εγγονό της Ραχήλ Αλλατίνι, κόρης του Λαζάρο, υπεύθυνο για τις επιχειρήσεις τους. Ποτέ δεν επέστρεψαν ως επιχειρηματίες, εξαιτίας των πολιτικών και των οικονομικών αλλαγών που ακολούθησαν. Ωστόσο, πώς αντιδρούσαν στις νέες προκλήσεις, ακόμη και από το εξωτερικό;

Κυριακή 12 Μαΐου 2019 | Documento

Η βίλα Αλλατίνι στην οδό Βασιλίσσης Ολγας 198 κτίστηκε το 1898 από τον Κάρολο Αλλατίνι σε σχέδια του αρχιτέκτονα Βιταλιάνο Ποζέλι Διάγραμμα

Κέρδη σε δραχμές, σταθερές τιμές

1915-1923: Η οικονομία του πολέμου Κατά την περίοδο αυτή η κερδοφορία της Ανώνυμης Βιομηχανικής συνδέθηκε με τις παραγγελίες του γαλλικού, του αγγλικού και του ελληνικού στρατού (δυνάμεις της Entente Cordiale), οι οποίες είχαν εγκατασταθεί στη Θεσσαλονίκη και την ευρύτερη περιοχή της Μακεδονίας από το 1915 στο πλαίσιο του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου. Ο αλευρόμυλος δοκιμάστηκε στον ανταγωνισμό από το εισαγόμενο αλεύρι σε συνδυασμό με τις διακυμάνσεις των συναλλαγματικών ισοτιμιών και το αυξημένο κόστος εργασίας, αλλά η αλήθεια είναι ότι κατά τη διάρκεια των πολέμων υπήρξε ένα διαφορετικό μοντέλο διεύθυνσης επιχειρήσεων, καθώς η εταιρεία δεν χρειαζόταν πλέον μεγάλες ποσότητες κεφαλαίου. Δεδομένου ότι ο αλευρόμυλος δεν λειτουργούσε ανεξάρτητα πια αλλά

για τον στρατό, δεν χρειαζόταν να παρέχει πίστωση στους αρτοποιούς ώστε να εξασφαλίζει εμπορικό –σε αντίθεση με το βιομηχανικό– κέρδος. Εξετάζοντας την αλληλογραφία μεταξύ των αλευρόμυλων, της Τράπεζας Αθηνών και της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος διαπιστώνουμε ότι κατά τη διάρκεια του πολέμου το ελληνικό κράτος μέσω της Γενικής Διοίκησης Θεσσαλονίκης – Πέλλας πωλούσε σιτηρά στην εταιρεία με την υποχρέωση της τελευταίας να παράγει αλεύρι για τον στρατό. Οι μεσάζοντες μετα-

Θεσσαλονίκη 7 (2008), σ. 137-194 Καρατζόγλου Γιάννης, «Η οθωμανική τράπεζα στη Θεσσαλονίκη τα πρώτα 25 χρόνια (1864-1890)», Θεσσαλονικέων πόλις, 9 (Δεκέμβριος 2002), σ. 91136. Επίσης βλ. εφημ. Ερμής, φ. 455 (28/12/1879) Κολώνας Βασίλης, Η Θεσσαλονίκη εκτός των τειχών. Εικονογραφία της συνοικίας των Εξοχών (1882-1912), University Studio Press, Θεσσαλονίκη 2016 Μαντοπούλου – Παναγιωτοπούλου Θάλεια & Χεκίμογλου Ευάγγελος, «Κτηματολογικές πηγές. Θεσσαλονίκη τέλη 19ου -αρχές 20ού αιώνα», Τόμος Β2, Ιστορία της επιχειρηματικότητας στη Θεσσαλονίκη, Θεσσαλονίκη: Πολιτιστική Εταιρεία Επιχειρηματιών Βορείου Ελλάδος, 2004, 327. Μόλχο Μίκαελ, In Memoriam. Αφιέρωμα εις μνήμη των Ισραηλιτών θυμάτων του ναζισμού

εν Ελλάδι. Β΄ έκδοση. Ελληνική απόδοση: Γεώργιος Κ. Ζωγραφάκης, Θεσσαλονίκη: Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης, 1976, 476 Μόλχο Ρένα, «To Cercle de Salonique 1873-1958: Λέσχη Θεσσαλονικέων: συμβολή στη μελέτη της αστικής τάξης της Θεσσαλονίκης», Εταιρεία Μελέτης Ελληνικού Εβραϊσμού, Οι Εβραίοι στον ελληνικό χώρο: ζητήματα ιστορίας στη μακρά διάρκεια, Αθήνα, 1995, 103-127 Μόλχο Ρένα, Οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης, 1856-1919. Μία ιδιαίτερη κοινότητα. Αθήνα: Θεμέλιο, 2006, 139 Nehama Josef, Ιστορία των Ισραηλιτών της Σαλονίκης. Μτφ. από τα γαλλικά: Τομέας Μετάφρασης του Τμήματος της Γαλλικής του ΑΠΘ. Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη: University Studio Press, 2000, τ. Α΄, 294-295

ξύ του κράτους και της εταιρείας ήταν η Τράπεζα της Αθήνας και η Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος. Φαίνεται ότι το κράτος διαχειριζόταν την εσωτερική παραγωγή σιταριού και άλλων προϊόντων και ότι οι δύο τράπεζες εισήγαν σιτάρι και ήταν υπεύθυνες για τη διαχείριση και τη διάθεσή του. Στην πραγματικότητα πωλούσαν τα προϊόντα αυτά στην εταιρεία. Αξίζει να σημειωθεί ότι κατά τη διάρκεια ολόκληρης της περιόδου 1911-1923 η ανώνυμη εταιρεία συνέχισε να φροντίζει για την αναδιοργάνωση (εκσυγχρονισμό) της παραγωγής και

της προμήθειας νέου εξοπλισμού και στα δύο εργοστάσια. Οι εκπρόσωποί τους και οι Ελληνες κληρονόμοι τους αργότερα διατήρησαν μέχρις ενός σημείου τις ίδιες αρχές όσον αφορά τους υπαλλήλους και τους εργαζόμενους. Μετά το 1922 η κερδοφορία προερχόταν από τις μεγάλες παραγγελίες στην Κεραμοποιία, ως αποτέλεσμα της εισροής προσφύγων από τη Μικρά Ασία και της επακόλουθης ανοικοδόμησης της πόλης μετά την πυρκαγιά του 1917. Κατά την περίοδο 1920-1923 η γενική οικονομική κατάσταση στην Ελλάδα ήταν εξαιρετικά δύσκολη μέσα σε ένα περιβάλλον παγκόσμιας ανασφάλειας και συναλλαγματικού κινδύνου. Σύμφωνα με τους δημοσιευμένους ισολογισμούς της εταιρείας ο Μύλος δεν ήταν σε θέση να αντιμετωπίσει τον ανταγωνισμό τιμών με το εισαγόμενο αλεύρι, τις διακυμάνσεις των συναλλαγματικών ισοτιμιών και την αύξηση του κόστους εργασίας. Ετσι η κερδοφορία ήταν οριακή και τα μερίσματα δεν διανέμονταν στους μετόχους της εταιρείας τα τελευταία δύο χρόνια του διαγράμματός μας (1924-1925), περίοδο που συμπίπτει με τα τελευταία χρόνια της συμμετοχής των Αλλατίνι στην εταιρεία. Η απόφαση της οικογένειας να αφήσει τον Μύλο και την Κεραμοποιία συνδέθηκε με τη γενική στρατηγική τους να εγκαταλείψουν και επιχειρηματικά την Ελλάδα πουλώντας σταδιακά ακίνητα και αδερφές εταιρείες. Μελετώντας την ιστορία της οικογένειας Αλλατίνι κατανοούμε καλύτερα την κοινωνική και οικονομική ιστορία της Ευρώπης και των Βαλκανίων κατά τη μετάβαση από τις μεγάλες αυτοκρατορίες στα εθνικά κράτη, ακολουθώντας αλλά και αποδομώντας γενικά, αν και αναγκαία, επεξηγηματικά αντίθετα σχήματα όπως «Οθωμανική Αυτοκρατορία – εθνικά κράτη», «εθνική ταυτότητα – κοσμοπολιτισμός», «εμπορικός καπιταλισμός – βιομηχανικός καπιταλισμός», «περίοδος ειρήνης – περίοδος πολέμου» κ.λπ., και οδηγούμαστε σε νέα στοιχεία και σε νέα ερωτήματα. Μ.Κ. – Ευ.Χ.

Ενδεικτική βιβλιογραφία Ξενόγλωσση Faustini Pascal, «Les Allatini. Une dynastie Sefarade, un itinéraire Européen», Revue du cercle de génealogie Juive, τ. 82 (ΑπρίλιοςΙούνιος 2005), 8 Levy S., «Les grandes familles Séphardites. Les Alatini», Le Judaisme Sephardi, 51 (1937), 24-25, 58-59 Modiano Mario, Modilano Hamehune, The genealogical story of the Modiano family from 1570 to our days (Athens, 2000) Rozen Minna, «Contest and rivalry in Mediterranean maritime commerce in the first half of the eighteenth century: The Jews of Salonika and the European presence», Revue des Etudes Juives 147/3 (1988), p. 309-352 Ελληνόγλωσση Γρηγορίου Αλέξανδρος Χ., Η Θεσσαλονίκη των Allatini, 1776-1911,

Παπαμίχος Χρονάκης Πάρις, «Οι έλληνες εβραίοι, μουσουλμάνοι και ντονμέ έμποροι της Θεσσαλονίκης 1882-1919. Ταξικοί και εθνοτικοί μετασχηματισμοί σε τροχιά εξελληνισμού», διδ. διατριβή, Πανεπιστήμιο Κρήτης, Τμήμας Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Ρέθυμνο 2011 Ρούπα Ευφροσύνη & Χεκίμογλου Ευάγγελος, «Μεγάλες επιχειρήσεις και επιχειρηματικές οικογένειες», Ιστορία της επιχειρηματικότητας στη Θεσσαλονίκη. Τόμος Γ΄ (Η επιχειρηματικότητα στην περίοδο 1900–1940), Θεσσαλονίκη: Πολιτιστική Εταιρεία Επιχειρηματιών Βορείου Ελλάδος, 2004, 8 και 12 Σβορώνος Νίκος Γ., Το εμπόριον της Θεσσαλονίκης τον 18ο αιώνα, Αθήνα: Θεμέλιο, 1996, 196, σημ. 112 Τρακοσοπούλου-Τζήμου Κορνηλία, «Το αρχοντικό του Αλλατίνι στον Φραγκομαχαλά. Η εξέλιξη του

αστικού χώρου και ο αρχιτεκτονικός τύπος», Πρακτικά Πανελληνίου Συνεδρίου «Νεοκλασική πόλη και αρχιτεκτονική», Θεσσαλονίκη 1983, 161-171 Χαρλαύτη Τζελίνα, Ιστορία της ελληνόκτητης ναυτιλίας. 19ος-20ός αιώνας, Αθήνα: Νεφέλη, Αθήνα 2001, 55 Χεκίμογλου Ευάγγελος, «Η ιστορία της επιχειρηματικότητας στη Θεσσαλονίκη. Οθωμανική περίοδος», Ιστορία της επιχειρηματικότητας στη Θεσσαλονίκη. τόμος Β1, Θεσσαλονίκη: Πολιτιστική Εταιρεία Επιχειρηματιών Β. Ελλάδος, 2004, 108-110 Χεκίμογλου Ευάγγελος, Θεσσαλονίκη. Τουρκοκρατία και μεσοπόλεμος. Κείμενα για την ιστορία και την τοπογραφία της πόλης. Θεσσαλονίκη: University Studio Press, 1996, 159-161

41

Documento | Κυριακή 12 Μαΐου 2019

Πόλος έλξης για τις ΗΠΑ οι υποδομές στη βόρεια Ελλάδα

LNG - Αλεξανδρούπολης

Ι

σχυρό παραμένει το ενδιαφέρον των ΗΠΑ για τις ενεργειακές υποδομές στην Ελλάδα. Αγωγοί και τερματικά εισαγωγής υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) βρίσκονται στο επίκεντρο λόγω της γεωστρατηγικής θέσης της χώρας. Πρόσφατα έγιναν αντικείμενο συζήτησης στη συνάντηση του Αμερικανού γερουσιαστή Μπόμπ Μενέντεζ με τον υπουργό Ενέργειας και Περιβάλλοντος Γεώργιο Σταθάκη, δείχνοντας στη διεθνή κοινότητα την ισχυρή παρουσία της Ελλάδας στον παγκόσμιο χάρτη. Οι εξαγωγές LNG από τις παραδοσιακές και νέες χώρες παραγωγής αυξάνονται με γεωμετρική πρόοδο. Αυστραλία, ΗΠΑ, Καναδάς, ανατολική Αφρική, νέες μονάδες στο Κατάρ και στη Ρωσία θα συνεισφέρουν χιλιάδες τόνους LNG στα επόμενα χρόνια. Μόνο στην Αμερική τέσσερα τερματικά υγροποίησης λειτουργούν ήδη, επτά βρίσκονται υπό κατασκευή, έξι έχουν αδειοδοτηθεί για κατασκευή και για δεκαπέντε ακόμη έχουν υποβληθεί αιτήσεις προς

έγκριση από τις αρμόδιες αρχές. Στις 2 Μαΐου διοργανώθηκε στις Βρυξέλλες συνέδριο με θέμα την προμήθεια αμερικανικού LNG στην Ευρώπη. Υπενθυμίζεται ότι από το 2018 οι εξαγωγές του αερίου των ΗΠΑ προς τις ευρωπαϊκές αγορές έχουν αυξηθεί κατά 181% (7,9 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα) κατακτώντας το 12% των συνολικών εισαγωγών. Το αμερικανικό φυσικό αέριο θεωρείται πολύ ανταγωνιστικό λόγω της χαμηλής τιμής του και γι’ αυτό ολοένα και περισσότερες χώρες υπογράφουν συμβάσεις για την προμήθεια ποσοτήτων με σκοπό τη διαφοροποίηση των πηγών εφοδιασμού και την αύξηση του ανταγωνισμού. Στην Ελλάδα έχει παραληφθεί μόνο ένα φορτίο μέχρι σήμερα. Νέα ενεργειακή πύλη Η υλοποίηση του νέου υπεράκτιου πλωτού σταθμού υποδοχής, προσωρινής αποθήκευσης και αεριοποίησης υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG Floating Storage and Regasification Unit) στη θαλάσσια περιοχή της Αλεξανδρούπολης θα δώσει την

7,9 δισ. κυβικά μέτρα υγροποιημένου φυσικού αερίου εισάχθηκαν από τις ΗΠΑ στην Ευρώπη το 2018

370 εκατ. ευρώ αναμένεται να κοστίσει η κατασκευή του FSRU Αλεξανδρούπολης

Η υλοποίηση του νέου υπεράκτιου πλωτού σταθμού υποδοχής, προσωρινής αποθήκευσης και αεριοποίησης υγροποιημένου φυσικού αερίου στη θαλάσσια περιοχή της Αλεξανδρούπολης θα δώσει την ευκαιρία για την εισαγωγή αερίου από πολλαπλούς προμηθευτές

ευκαιρία για την εισαγωγή αερίου από πολλαπλούς προμηθευτές τόσο για την ελληνική αγορά όσο και για την περιφερειακή. Το FSRU Αλεξανδρούπολης αποτελεί νέα ενεργειακή πύλη για τη χώρα και τη νοτιοανατολική Ευρώπη και έχει χαρακτηριστεί έργο «Κοινού ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος» (PCI) από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, αφού συμβάλλει καθοριστικά στην ασφάλεια εφοδιασμού και τη διαφοροποίηση των οδών και των πηγών προμήθειας φυσικού αερίου, ενώ ταυτόχρονα αποτελεί έργο-κλειδί για την ανάπτυξη ενός κόμβου συναλλαγών φυσικού αερίου στην περιοχή (gas trading hub). Το έργο θα τροφοδοτείται από πολλές και διαφορετικές πηγές φυσικού αερίου συμπεριλαμβανομένων και των ΗΠΑ με στόχο να συμβάλει στην κάλυψη των ενεργειακών αναγκών των αγορών της Ελλάδας, της ΝΑ Ευρώπης, της Ουκρανίας, των δυτικών Βαλκανίων και της κεντρικής Ευρώπης μέσω του Κάθετου Διαδρόμου που δημιουργείται σε συνέργεια με τον διασυνδετήριο αγωγό φυσικού αερίου Ελλάδας – Βουλγαρίας (IGB). Το FSRU Αλεξανδρούπολης βρίσκεται στο σταυροδρόμι όλων των υφιστάμενων και νέων υποδομών της περιοχής, όπως το εθνικό δίκτυο ΕΣΦΑ (Εθνικό Σύστημα Μεταφοράς Φυσικού Αερίου), ο υπό κατασκευή αγωγός TAP που θα μεταφέρει αζερικό αέριο μέσω της Τουρκίας, η μελλοντική υπόγεια αποθήκη φυσικού αερίου στην Καβάλα και ο υπό ανάπτυξη αγωγός IGB. Η προμήθεια φυσικού αερίου από πολλές πηγές αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την υλοποίηση ενός hub που θα προσφέρει ρευστότητα και ανταγωνισμό στην αγορά. Το έργο έχει σχεδιαστεί με σεβασμό στον άνθρωπο και στο περιβάλλον, είναι πλήρως αδειοδοτημένο και απολαμβάνει ισχυρής υποστήριξης από την ελληνική και τη βουλγαρική κυβέρνηση αφού αποτελεί βασική υποδομή για την ασφάλεια εφοδιασμού των δύο χωρών. Ο πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας έχει επανειλημμένα τονίσει τη σπουδαιότητα του FSRU Αλεξανδρούπολης για την επίτευξη της ανάπτυξης ενός ενεργειακού κόμβου στην περιοχή στα πρότυπα της κεντρικής Ευρώπης. Η βουλγαρική κυβέρνηση στις 30 Νοεμβρίου 2018 ενέταξε το LNG Αλεξανδρούπολης στην ενεργειακή στρατηγική της χώρας αναφέροντας ρητά τη συμμετοχή της στο έργο μέσω της κρατικής εταιρείας Bulgartransgaz. Στην Ελλάδα το έργο έχει ενταχθεί στον Εθνικό Οδικό Χάρτη για τα έργα φυσικού αερίου 2017-2022 και στην ενεργειακή στρατηγική της χώρας.

To FSRU Αλεξανδρούπολης αναπτύσσεται από την Gastrade, με βασικό μέτοχο τον Ομιλο Κοπελούζου και την Gaslog του Πήτερ Λιβανού, ενώ το κόστος του έργου αναμένεται να ανέλθει σε περίπου 370 εκατ. ευρώ.

42

Doc MadeinGreece

Κυριακή 12 Μαΐου 2019 | Documento

Από το κάρβουνο στην ηλεκτροκίνηση

ΟΣΕ

Ε

νάμιση αιώνα συμπληρώνει η λειτουργία των ελληνικών σιδηροδρόμων, που συμβαδίζει με την ιστορία του νεότερου ελληνικού κράτους. Ισως σήμερα πολλά πράγματα να φαντάζουν απλά και δεδομένα. Ομως η Ελλάδα του 1869 είχε μόλις βγει από έναν εθνικοαπελευθερωτικό πόλεμο και ήταν κατά μεγάλο μέρος κατεστραμμένη. Η αντιμετώπιση της έλλειψης εσωτερικής και εξωτερικής επικοινωνίας ήταν η πρώτη προτεραιότητά της. Το αυτοκίνητο δεν είχε εφευρεθεί ακόμη και οι μεταφορές και συγκοινωνίες γίνονταν με ανθρώπους, ζώα και κάρα σε χωμάτινους δρόμους. Σε αυτό το περιβάλλον η εμφάνιση του σιδηροδρόμου ήταν μεγάλη επανάσταση! Τότε ο σιδηρόδρομος ήταν το μόνο γρήγορο, μαζικό και κυρίως αξιόπιστο μέσο μεταφοράς. Από τότε, το 1869, οι σιδηρόδρομοι μεταφέρουν ανθρώπους, αγαθά και υποδομές στην καθημερινή ζωή αλλά και στα μεγάλα ιστορικά γεγονότα, όπως οι πόλεμοι, η εσωτερική και η εξωτερική μετανάστευση. Ταυτόχρονα φέρνουν κοντά διαφορετικές κουλτούρες και αντιλήψεις, επηρεάζοντας τις σχέσεις των ανθρώπων. Η ζώσα αυτή ιστορία των σιδηροδρόμων τα τελευταία 50 χρόνια στην Ελλάδα ταυτίζεται με τον ΟΣΕ.

150 χρόνια σιδηροδρομικής ιστορίας

1869 Πραγματοποιούνται τα επίσημα εγκαίνια για την έναρξη των δρομολογίων μεταξύ Θησείου – Πειραιά

Ο ΟΣΕ, που ιδρύθηκε το 1970 και ανήκει εξ ολοκλήρου στο ελληνικό δημόσιο, είναι εταιρεία παροχής υπηρεσιών διαχείρισης της εθνικής σιδηροδρομικής υποδομής και εκτέλεσης των αναπτυξιακών έργων υποδομής μέσω της θυγατρικής του ΕΡΓΟΣΕ. Σήμερα ο ΟΣΕ πρωτοστατεί στη νέα ανάπτυξη, με τεχνολογία αιχμής τη νέα ηλεκτροκίνηση και την πολιτική συνδυασμένων μεταφορών σε διεθνές δίκτυο. Ξανασφύριξε o «Μουτζούρης» του οδοντωτού Με πρωτοβουλία του ΟΣΕ επισκευάστηκε ο θρυλικός «Μουτζούρης» και επέστρεψε στα Καλάβρυτα σε πλήρη λειτουργική κατάσταση. Πρόκειται για την ατμάμαξα ΔΚ 8001 που κατασκευάστηκε το 1891 από τη γαλλική εταιρεία Anciens Établissements Cail στο Παρίσι και παραλήφθηκε το 1895, ενώ η επίσημη έναρξη των δρομολογίων της έγινε στις 10 Μαρτίου 1896. Μαζί της αποκαταστάθηκε η όμορφη επιβατάμαξα Βφκπτ 131. Η επισκευή πραγματοποιήθηκε με την τεχνική στήριξη της ΕΕΣΣΤΥ, ενώ το βάρος των επισκευών σήκωσαν ο μηχανοδηγός Νίκος Ταγαρούλιας και οι τεχνίτες Λουκάς Μοσχοβάκης και Σπύρος Ρίζος. Υπενθυμίζεται ότι, με πρωτοβουλία του ΟΣΕ ΑΕ και την τεχνική στήριξη της ΕΕΣΣΤΥ ΑΕ, η συγκεκριμένη ατμάμαξα –η

1920 Ιδρύονται οι Σιδηρόδρομοι Ελληνικού Κράτους (ΣΕΚ), με στόχο την ενοποίηση και ανασυγκρότηση όλων των περιφερειακών σιδηροδρόμων

1970 Ιδρύεται ο Οργανισμός Σιδηροδρόμων Ελλάδος (ΟΣΕ)

2007 Καθιερώθηκε η ανεξάρτητη λειτουργία της υποδομής από την εκμετάλλευση, με τη δημιουργία των εταιρειών ΕΔΙΣΥ ΑΕ και ΤΡΑΙΝΟΣΕ ΑΕ

2010 μόνη ατμήλατη κινητήρια μονάδα στη γραμμή Διακοπτό – Καλάβρυτα σε λειτουργική κατάσταση– είχε μεταφερθεί οδικώς στον Πειραιά στις 8 Ιουλίου 2014. Εκεί, στις εγκαταστάσεις του εργοστασίου των (τέως) ΣΠΑΠ στα Καμίνια, αφού ελέγχθηκαν σχολαστικά όλα τα λειτουργικά μέρη και εξαρτήματα της μηχανής, πραγματοποιήθηκε πλήρης (σχεδόν γενική) επισκευή: έγινε αντικατάσταση των φθαρμένων εξαρτημάτων, επισκευάστηκαν όλα τα προβληματικά μέρη, καθαρίστηκαν ή πλύθηκαν ο λέβητας, η εστία κ.λπ., τοποθετήθηκαν

καινούργια ανταλλακτικά –όπου αυτό κρίθηκε απαραίτητο– και, τέλος, η ατμάμαξα βάφτηκε εξ ολοκλήρου, για λειτουργικούς αλλά και αισθητικούς λόγους. Στις 12 Μαΐου 2015 πραγματοποιήθηκε η μεταφορά της στο Μηχανοστάσιο Καλαβρύτων και η επίσημη παραλαβή της από τη διοίκηση του ΟΣΕ. Εναν μήνα μετά μεταφέρθηκε στα Καλάβρυτα και το όχημα Βφκπτ 131, έχοντας επίσης ανακαινιστεί πλήρως από τους τεχνίτες του ΚΕΠ, που το παρέδωσαν ολοκαίνουργιο και με καινούργιο, κρεμ-σκούρο κόκκινο χρωματισμό.

Η ατμομηχανή ΔΚ 8001 και οι συνταξιούχοι σιδηροδρομικοί που ασχολούνται με τη συντήρηση των ατμήλατων και τους οποίους βράβευσε ο ΟΣΕ για την προσφορά τους στην κεντρική επετειακή εκδήλωση για τα 150 χρόνια Ελληνικών Σιδηροδρόμων στο Μέγαρο Μουσικής (οι φωτογραφίες είναι από την «Σιδηροτροχιά», περιοδικό του Συλλόγου Φίλων Σιδηροδρόμου)

Ολοκληρώθηκε η απορρόφηση της ΕΔΙΣΥ ΑΕ από τον ΟΣΕ ΑΕ και άρχισε η υλοποίηση του νέου πλαισίου που προβλέπει μέτρα αναδιάρθρωσης και εκσυγχρονισμού του ΟΣΕ ΑΕ

2011 Εξορθολογισμός των δαπανών και του ανθρώπινου δυναμικού του οργανισμού.

2012 Θεσμοθετούνται η απόσχιση του κλάδου συντήρησης τροχαίου υλικού και η απορρόφησή του από τη νεοϊδρυθείσα Ελληνική Εταιρεία Συντήρησης Σιδηροδρομικού Τροχαίου Υλικού (ΕΕΣΣΤΥ) ΑΕ και η μεταβίβαση των μετοχών της εταιρείας ΓΑΙΑΟΣΕ ΑΕ στο ελληνικό δημόσιο

2013 Μεταφορά του προσωπικού του κλάδου συντήρησης τροχαίου υλικού στην ΕΕΣΣΤΥ ΑΕ. Ανάπτυξη συστήματος διαχείρισης ποιότητας καθώς και συστήματος περιβαλλοντικής διαχείρισης κατά τα διεθνή πρότυπα. Ο ΟΣΕ ΑΕ έλαβε επιβεβαίωση διαχειριστικής επάρκειας τύπου Α & Β

44

Doc MadeinGreece

Κυριακή 12 Μαΐου 2019 | Documento

Στα ελληνικά εργοστάσια απασχολούνται 11.000 εργαζόμενοι, από τους οποίους 800 είναι επιστήμονες υψηλής εξειδίκευσης

Ποιότητα, εξωστρέφεια, επενδύσεις

ΠΕΦ

Η

ελληνική φαρμακοβιομηχανία αποτελεί έναν μεταποιητικό κλάδο της ελληνικής οικονομίας που χαρακτηρίζεται από ισχυρή αναπτυξιακή δυναμική και αξιοσημείωτη εξαγωγική δραστηριότητα και κυριολεκτικά καταρρίπτει τον μύθο ότι στη χώρα μας δεν υπάρχει παραγωγικότητα. Η ιστορία της φαρμακοβιομηχανίας ως παραγωγικού κλάδου στη χώρα μας ξεκινά ουσιαστικά από τη δεκαετία του ’50, όταν μικρά φαρμακεία αναπτύσσουν παραγωγική δραστηριότητα εφαρμόζοντας βασικές μεθόδους παραγωγής και μετατρέπονται σταδιακά σε φαρμακευτικά εργαστήρια. Στη συνέχεια τα εργαστήρια αυτά εγκαθίστανται σε μεγαλύτερους χώρους και η παραγωγή οργανώνεται σύμφωνα με τα πρότυπα και τα δεδομένα της φαρμακευτικής επιστήμης της εποχής. Τα εργαστήρια αυτά θα αποτελέσουν τη βάση για τα σημερινά μεγάλα εργοστάσια. Η ανάπτυξη της ελληνικής φαρμακοβιομηχανίας τη δεκαετία του ’80 σπάει τα στεγανά της εγχώριας αγοράς και ψάχνει νέες αγορές στο εξωτερικό. Εκτοτε ο

κλάδος θα ακολουθήσει πορεία που χαρακτηρίζεται από σημαντική εξωστρέφεια, με αποτέλεσμα τα ελληνικά φάρμακα να κυκλοφορούν με αξιώσεις στις πιο ανταγωνιστικές αγορές της υφηλίου. Το διαβατήριο για το άνοιγμα των αγορών είναι η ποιότητα των ελληνικών φαρμάκων, τα οποία παράγονται σύμφωνα με τις αυστηρότερες ευρωπαϊκές προδιαγραφές. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι το ελληνικό φάρμακο ελέγχεται και εγκρίνεται από δεκάδες οργανισμούς φαρμάκων σε όλο τον κόσμο. Υπερσύγχρονες μονάδες και τεχνολογία αιχμής Σήμερα οι ελληνικές φαρμακοβιομηχανίες διαθέτουν 28 υπερσύγχρονες μονάδες παραγωγής, εξοπλισμένες με τεχνολογίες αιχμής και εξελιγμένα συστήματα ποιοτικού ελέγχου και ειδικεύονται στην ανάπτυξη και παραγωγή επώνυμων γενόσημων φαρμάκων αλλά και προϊόντων φαρμακευτικής καινοτομίας με υψηλή προστιθέμενη αξία. Στα ελληνικά εργοστάσια απασχολούνται 11.000 εργαζόμενοι, από τους οποίους 800 είναι επιστήμονες υψηλής εξειδίκευσης, ενώ εκτιμάται ότι ο κλάδος

της φαρμακευτικής παραγωγής επηρεάζει –είτε άμεσα είτε έμμεσα– συνολικά 53.000 θέσεις εργασίας. Σύμφωνα με τον Σύνδεσμο Ελλήνων Εξαγωγέων το φάρμακο αποτελεί το δεύτερο εξαγώγιμο προϊόν της ελληνικής οικονομίας, εξάγεται σε πάνω από 85 χώρες και στις πέντε ηπείρους, ενώ πρόσφατα εισήλθε στην εξαιρετικά ανταγωνιστική φαρμακευτική αγορά των ΗΠΑ επιστεγάζοντας μια πολύχρονη επιτυχημένη πορεία εξωστρέφειας και διεθνούς παρουσίας. Εγχώρια το ελληνικό φάρμακο αποτελεί μια ολοκληρωμένη λύση για την υγεία, την κοινωνία και τον Ελληνα ασθενή. Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι η ελληνική παραγωγή φαρμάκου μπορεί να καλύψει τουλάχιστον το 60% των φαρμακευτικών αναγκών του πληθυσμού στην πρωτοβάθμια φροντίδα, ένα δεδομένο με στρατηγική σημασία. Εκτός από τη διασφάλιση της ποιότητας, της ασφάλειας και της αποτελεσματικότητάς τους, τα ελληνικά φάρμακα αποτελούν ταυτόχρονα οικονομικά προσιτή λύση για τους Ελληνες ασθενείς, οι οποίοι στα χρόνια της κρίσης υπέστησαν μεγάλες εισοδημα-

Δράσεις για την κοινωνία Ως οργανισμός αναπόσπαστα συνδεδεμένος με την ελληνική κοινωνία, η ελληνική φαρμακοβιομηχανία έχει πλήρη επίγνωση των σοβαρών προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι ασθενέστερες ομάδες συνανθρώπων μας. Γι’ αυτό, στο πλαίσιο της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης, καλύπτει βασικές ανάγκες μέσα από ένα πλέγμα στοχευμένων δράσεων: ενδεικτικά, η ελληνική φαρμακοβιομηχανία διαθέτει μακροχρόνιες συνεργασίες με την Αρχιεπισκοπή Αθηνών και την Ενωση Κοινωφελών Ιδρυμάτων «Μαζί για το παιδί», ενώ το 2019 ξεκίνησε και η συνεργασία με το Πρότυπο Εθνικό Νηπιοτροφείο και την «Πρωτοβουλία για το παιδί στη βόρεια Ελλάδα» με στόχο την κοινωνική προσφορά και στήριξη στα παιδιά.

τικές πιέσεις. Τα ελληνικά φάρμακα έχουν τη δυνατότητα να δημιουργούν σημαντικές εξοικονομήσεις στο σύστημα υγείας καθώς υποκαθιστούν ακριβότερα φάρμακα με ισοδύναμο θεραπευτικό τρόπο. Αποτελούν με άλλα λόγια ένα κύριο συστατικό εξυγίανσης και ευρωστίας για το ελληνικό σύστημα υγείας, δημιουργώντας χώρο για τις πραγματικά καινοτόμες θεραπείες. Επενδύσεις 300 εκατ. ευρώ την επόμενη πενταετία Παράλληλα, ο κλάδος της φαρμακοβιομηχανίας έχει διαχρονική συνεισφορά στην εθνική οικονομία μέσω της απασχόλησης, της αξιοποίησης του επιστημονικού δυναμικού της χώρας, των επενδύσεων στην έρευνα & ανάπτυξη και την παραγωγή, των εξαγωγών και των ασφαλιστικών και φορολογικών εισφορών. Σύμφωνα με το ΙΟΒΕ, η συνολική επίδραση του κλάδου στο ΑΕΠ της χώρας υπολογίζεται σε 2,8 δισ. ευρώ κάθε χρόνο, ενώ κάθε φορά που δαπανάται ένα ευρώ σε ελληνικό φάρμακο, το ΑΕΠ ενισχύεται κατά 3,4 ευρώ. Η επενδυτική δραστηριότητα των ελληνικών εταιρειών υπήρξε πάντοτε ισχυρή, ακόμη και σε περιόδους οικονομικής αβεβαιότητας. Την περίοδο 2004-2013 οι ελληνικές φαρμακοβιομηχανίες πραγματοποίησαν επενδύσεις περί τα 800 εκατ. ευρώ σε πάγια και έρευνα, ενώ κάθε χρόνο διαθέτουν περισσότερα από 30 εκατ. ευρώ σε προγράμματα έρευνας και ανάπτυξης που υλοποιούνται σε συνεργασία με πανεπιστήμια και άλλους ερευνητικούς φορείς. Εκτιμάται ότι μέσα στην επόμενη πενταετία και υπό τις κατάλληλες προϋποθέσεις η ελληνική φαρμακοβιομηχανία θα μπορούσε να προχωρήσει σε παραγωγικές επενδύσεις ύψους 300 εκατ. ευρώ, να τονώσει τον εξαγωγικό της προσανατολισμό και να δημιουργήσει τουλάχιστον 2.000 νέες θέσεις εργασίας. Ωστόσο η δυνατότητα επενδύσεων της ελληνικής φαρμακοβιομηχανίας συνδέεται με ένα νέο επενδυτικό πλαίσιο με ισχυρά οικονομικά και φορολογικά κίνητρα. Η αυτονομία που διαθέτει η ελληνική πολιτεία στη λήψη των αποφάσεων μετά και το τέλος των μνημονίων αποτελεί χρυσή ευκαιρία για βαθιές αλλαγές και μεταρρυθμίσεις στον φαρμακευτικό κλάδο, ιδιαίτερα στις ευαίσθητες περιοχές της κατανάλωσης, της αποζημίωσης και της συνταγογράφησης. Η Πανελλήνια Ενωση Φαρμακοβιομηχανίας (ΠΕΦ) εκπροσωπώντας τις ελληνικές εταιρείες φαρμάκου έχει καταθέσει συγκεκριμένες προτάσεις που διαμορφώνουν μια ολοκληρωμένη πολιτική φαρμάκου η οποία επιτυγχάνει ένα τριπλό σύστημα στόχων: την προστασία της δημόσιας υγείας με ασφαλή και ποιοτικά φάρμακα, τη συγκράτηση της φαρμακευτικής δαπάνης προς όφελος των ασθενών αλλά και την ανάπτυξη της ελληνικής φαρμακοβιομηχανίας, με ό,τι θετικό αυτό συνεπάγεται για την ελληνική οικονομία και κοινωνία.

46

Doc MadeinGreece

Κυριακή 12 Μαΐου 2019 | Documento

Ευάγγελος Παπαστράτος

Τολμηρός και αυτοδημιούργητος αστός στον 20ό αιώνα Από το διεθνές καπνεμπόριο πέρασε, όπως όλοι οι καπνέμποροι, στην καπνοβιομηχανία και πέτυχε με όπλα την καινοτομία, τα γηγενή κεφάλαια και την ντόπια γεωργική παραγωγή

Ευάγγελος Παπαστράτος αποτελεί έναν από τους κυριότερους εκπροσώπους της ελληνικής αστικής τάξης του 20ού αιώνα. Στο πρόσωπό του απαντώνται πολλά από τα χαρακτηριστικά της τάξης που διαμορφώθηκε στη σύγχρονη μορφή της στη δυτική Ευρώπη από τη βιομηχανική επανάσταση του 18ου και του 19ου αιώνα. Θιασώτης και ο ίδιος, όπως οι αστοί Ευρωπαίοι του δεύτερου μισού του 19ου αιώνα, της ελεύθερης οικονομίας και της ανταγωνιστικής κερδοφόρας επιχείρησης, της τεχνολογίας, της επιστήμης και της κυριαρχίας του ορθού λόγου. Διαπνεόταν από τις αρχές της ατομικής προόδου, της σκληρής εργασίας, της προσωπικής αξίας, της οικογένειας, της ελευθερίας, του νόμου και της τάξης. Η καταγωγή του δεν έλκεται από τα παλιά πολιτικά τζάκια του Αγώνα ούτε συσχετίζεται με τους Ελληνες κεφαλαιούχους της διασποράς. Η περίπτωση του Ευάγγ. Παπαστράτου αποτελεί μια από εκείνες τις περιπτώσεις απόπειρας σχηματισμού γηγενούς αστικής τάξης και αστικής νοοτροπίας στην Ελλάδα δυτικού τύπου, με τη δημιουργία αστικού κεφαλαίου μέσα από την αξιοποίηση της ντόπιας γεωργικής παραγωγής με εξαγωγικό χαρακτήρα. Η εξέλιξη της ελληνικής βιομηχανίας καπνού κατά τον 20ό αιώνα και κυρίως στο πρώτο του μισό δεν ήταν τυχαία ούτε ήταν προϊόν ξένης προσπάθειας προς τον τόπο. Υπήρξε σε μεγάλο βαθμό προϊόν εγχώριων αποπειρών και προσπαθειών, προϊόν της πρωτοβουλίας γηγενών εμπόρων και κεφαλαιούχων. Η συμβολή του Ευάγγ. Παπαστράτου, τολμηρού και διορατικού καπνεμπόρου, υπήρξε καθοριστική. Οραματιστής, φιλόδοξος και καινοτόμος, πρωτοπόρησε σε επενδύσεις και μεθόδους, συντελώντας καθοριστικά στην ανάπτυξη και την πρόοδο της ελληνικής καπνοβιομηχανίας τον αιώνα που πέρασε.

Η εταιρεία Αφοί Παπαστράτου Η ιστορία ξεκινά το 1906, όταν ο νεαρός Ευάγγ. Παπαστράτος με δανεικό κεφάλαιο 3.000 δρχ. ίδρυσε την επιχείρηση εμπορίας καπνών και άλλων γεωργι-

01

© ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΡΧΕΟ ΑΦΩΝ ΠΑΠΑΣΤΡΑΤΟΥ

Ο

Θανάσης Μπέτας*

Γεννήθηκε στο Αγρίνιο το 1884. Ο πατέρας του Αναστάσης –γιος του παπα-Στράτου– ήταν παντοπώλης. Πέθανε σε ηλικία 48 χρόνων, αφήνοντας πίσω έξι παιδιά, τέσσερα αγόρια και δύο κορίτσια, και μια μικρή περιουσία λίγων κτημάτων. Η μητέρα του Χαρίκλεια Καββαδία, κόρη του δασκάλου Γεώργιου Καββαδία, «νοικοκύρη με καλή περιουσία», όπως χαρακτηριστικά επισημαίνει ο Ευάγγ. Παπαστράτος στα απομνημονεύματά του, ανέλαβε μετά τον θάνατο του συζύγου της την ανατροφή των παιδιών, με εισοδήματα που προέρχονταν κυρίως από την καλλιέργεια των αμπελιών στα κτήματα της οικογένειας, την παραγωγή και την εμπορία κρασιού. Ο Ευάγγ. Παπαστράτος γαλουχείται μέσα σε ένα περιβάλλον με σφιχτούς οικογενειακούς δεσμούς, με αγάπη, πειθαρχία και υπακοή, με το πρότυπο της άοκνης εργασίας που εμφυσεί η μητέρα στα παιδιά ως θεμέλιο λίθο της ατομικής εξέλιξης και προόδου. Πρότυπο που φαίνεται να τον ακολουθεί σε ολόκληρη τη ζωή του. Η περίπτωση του Ευάγγ. Παπαστράτου προσιδιάζει στο αρχέτυπο του αυτοδημιούργητου επιχειρηματία. Η προσωπική του ικανότητα, η αξιοποίηση των ευκαιριών, η πίστη στο ιδανικό της σκληρής δουλειάς και η ακλόνητη αφοσίωσή του στο έργο της ζωής του, την εταιρεία Παπαστράτος ΑΒΕΣ, που έμελλε να κυριαρχήσει στον χώρο του καπνού στην Ελλάδα κατά τον 20ό αιώνα, συνηγορούν σε αυτό. Ωστόσο, όπως άλλωστε έχει παρατηρηθεί και σε άλλες περιπτώσεις αυτοδημιούργητων επιχειρηματιών, το οικογενειακό και στενό συγγενικό του περιβάλλον μάλλον τού παρείχε ένα –μικρό έστω– συγκριτικό πλεονέκτημα στα πρώτα βήματα της σταδιοδρομίας του. Ως τέτοιο θα μπορούσαν να ερμηνευτούν η ύπαρξη κάποιας μόρφωσης, η μικρή οικογενειακή περιουσία και οι κοινωνικές διασυνδέσεις.

03

Το προμηθεϊκό πνεύμα φαίνεται να διαπνέει τον Ευάγγελο Παπαστράτο. Η διάθεση για καινοτομία, τα επιχειρηματικά ρίσκα και η επιδίωξη του εκσυγχρονισμού των μέσων και των μεθόδων εργασίας αντικατοπτρίζονται στις αποφάσεις του για σημαντικές επενδύσεις σε κτιριακό και μηχανολογικό εξοπλισμό

© ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΡΧΕΟ ΑΦΩΝ ΠΑΠΑΣΤΡΑΤΟΥ

Γράφει ο

47

Documento | Κυριακή 12 Μαΐου 2019

02

© ΑΡΧΕΟ ΣΠΥΡΟΥ ΜΠΕΡΕΡΗ

01 Οι αδερφοί Παπαστράτου κατά τον μεσοπόλεμο 02 Το Αγρίνιο το 1950, η πόλη από όπου ξεκίνησε η επιχειρηματική δράση της οικογένειας και παρέμεινε η έδρα των επιχειρήσεών τους έως το 1919 03 Ο Σωτήρης Παπαστράτος, ένας εκ των τεσσάρων αδερφών που δραστηριοποιήθηκαν στο καπνεμπόριο και στην καπνοβιομηχανία 04 Ο Ευάγγελος Παπαστράτος, ο οποίος το 1906 ίδρυσε επιχείρηση εμπορίας καπνών και άλλων γεωργικών προϊόντων μαζί με τον Σωτήρη Αυγερινό και μετά τη διάλυσή της λόγω του θανάτου του συνεταίρου του ιδρύθηκε το 1913 η ομόρρυθμη εταιρεία Αφοί Παπαστράτου

© ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΡΧΕΟ ΑΦΩΝ ΠΑΠΑΣΤΡΑΤΟΥ

04

κών προϊόντων με την επωνυμία Αυγερινός & Παπαστράτος, από κοινού με τον Σωτήρη Αυγερινό. Ο Σωτήρης Αυγερινός το 1913 πέθανε και η επιχείρηση διαλύθηκε. Στον σύντομο επταετή βίο της τα κέρδη έφτασαν τις 150.000 δρχ. Με τη διάλυση της εταιρείας Αυγερινός & Παπαστράτος ιδρύεται, τον Μάιο του 1913, η ομόρρυθμη εταιρεία Αφοί Παπαστράτου, με ομόρρυθμα μέλη τον Ευάγγελο και τον Σωτήρη Παπαστράτο. Η ραγδαία πρόοδος των εργασιών τούς ωθεί στην αναζήτηση νέου συνεργάτη. Ο μεγαλύτερος αδερφός της οικογένειας Γιάννης Παπαστράτος, έγκριτος δικηγόρος του Αγρινίου την εποχή εκείνη, φαντάζει η πιο ενδεδειγμένη επιλογή. Αποδέχεται την πρόταση και αποτελεί το νέο ομόρρυθμο μέλος της εταιρείας. Κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο οι εργασίες της εταιρείας επεκτάθηκαν. Πέρα από τις αγορές της Αιγύπτου και της Γερμανίας εκδηλώθηκε ενδιαφέρον για τις εκλεκτές ποιότητες των καπνών Αγρινίου και από την αμερικανική αγορά, στην οποία η εταιρεία προωθεί σημαντικές για εκείνη την εποχή ποσότητες καπνού. Στην εταιρεία εισέρχεται και ο θείος τους –αδερφός της μητέρας τους– Δημήτρης Καββαδίας προκειμένου να παρακολουθεί από κοντά τις εργασίες στο Αγρίνιο, καθώς και οι τρεις αδερφοί το 1915 είναι επιστρατευμένοι.

Παρέμεινε στην εταιρεία για είκοσι χρόνια. Οταν το 1915 οι δυνάμεις της Αντάντ επέτρεψαν την εξαγωγή των κυριότερων ελληνικών προϊόντων –καπνών, σταφίδας και σύκων– από ουδέτερες προς τις εχθρικές χώρες, η εταιρεία εξήγαγε μεγάλες ποσότητες καπνών στην Ολλανδία. Η ανάγκη παρουσίας αντιπροσώπου της εταιρείας εκεί προκειμένου να αναλάβει την πώληση των καπνών θα φέρει και τον μεγαλύτερο αδερφό στην επιχείρηση. Ο Επαμεινώνδας Παπαστράτος, καθηγητής στη Δημόσια Εμπορική Σχολή Αθηνών, δέχτηκε να αναλάβει τη θέση, πραγματοποιώντας πολύ σύντομα σημαντικές πωλήσεις καπνών στο Σουηδικό Μονοπώλιο, για το οποίο η εταιρεία διατέλεσε βασικό προμηθευτή καπνών για πολλά χρόνια. Ο Επαμ. Παπαστράτος έγινε συνέταιρος στην εταιρεία και αποτέλεσε σημαντικό κρίκο στην επέκτασή της, διευθύνοντας τις εργασίες της στο εξωτερικό, συνάπτοντας εμπορικές συμφωνίες με τα γερμανικά εργοστάσια τσιγάρων αλλά και με διάφορα μονοπώλια καπνού άλλων χωρών. Με τη συμμετοχή του η εταιρεία ολοκληρώθηκε περιλαμβάνοντας και τους τέσσερις αδερφούς Παπαστράτου. Τον Αύγουστο του 1919 συντάσσεται το νέο καταστατικό της εταιρείας και η έδρα της μεταφέρεται από το Αγρίνιο στην Αθήνα. Την ίδια στιγμή ιδρύονται υποκαταστήματα στα κυρι-

ότερα καπνικά κέντρα της χώρας: στο Αγρίνιο, στον Πειραιά, τον Βόλο, στο Ναύπλιο, στην Καρδίτσα, τη Θεσσαλονίκη, την Καβάλα και αργότερα στη Δράμα, την Ξάνθη και τη Σάμο. Το υποκατάστημα που ανοίχτηκε στη Σμύρνη θα έχει την τύχη του ελληνισμού της πόλης: καταστράφηκε μαζί με τα 300.000 κιλά καπνών καλής ποιότητας, εκ των οποίων ένα μέρος κάηκε από τη φωτιά ενώ ένα άλλο πέρασε άθικτο στα χέρια νέων ιδιοκτητών. Στόχος της εταιρείας γίνεται η ανάπτυξη της κατανάλωσης των ελληνικών καπνών στη διεθνή αγορά. Οι αδερφοί Παπαστράτου είχαν επίγνωση πως η επίτευξη αυτού του στόχου απαιτούσε εξορθολογισμό των μεθόδων οργάνωσης της παραγωγής και της εργασίας πάνω σε αρχές που ανταποκρίνονταν στις απαιτήσεις του διεθνούς εμπορίου. Η εταιρεία κατασκευάζει στα μεγαλύτερα καπνοπαραγωγικά κέντρα της χώρας δώδεκα καπναποθήκες προκειμένου να βελτιωθούν οι συνθήκες εργασίας των καπνεργατών και καπνεργατριών και να επιτευχθεί η καλή συντήρηση των καπνών. Το 1920 ιδρύεται υποκατάστημα στο Αμστερνταμ και λίγο αργότερα στη Δρέσδη, τα οποία χρησιμοποιούνται ως κέντρα επικοινωνίας και εμπορικών συναλλαγών με τα ευρωπαϊκά εργοστάσια και μονοπώλια καπνού. Η γερμανική αγορά συνεχίζει να

Doc MadeinGreece

απορροφά σημαντικές ποσότητες καπνών, πολλαπλασιάζοντας τα κέρδη της εταιρείας. Ωστόσο το ασταθές πολιτικό και οικονομικό περιβάλλον της μεταπολεμικής ηττημένης Γερμανίας ωθεί τους αδερφούς να αναζητήσουν νέες αγορές. Το 1923 ο Ευάγγ. Παπαστράτος βρέθηκε στη Νέα Υόρκη. Καθώς όμως οι μεγάλες αμερικανικές καπνοβιομηχανίες είχαν δικά τους εμπορικά δίκτυα που αγόραζαν τα ανατολικά καπνά απευθείας από τους τόπους παραγωγής, η εταιρεία δυσκολεύεται να διαθέσει τα καπνά στην αμερικανική αγορά. Ετσι, σύντομα την εγκαταλείπει και επικεντρώνεται στις δραστηριότητές της στη Γερμανία. Η οικονομική κρίση των ετών 1929-32, που έπληξε το ελληνικό εξαγωγικό καπνεμπόριο, και η σύσταση γραφείων των ξένων εταιρειών στις καπνοπαραγωγικές χώρες κινούν τους αδερφούς Παπαστράτου να στραφούν στη βιομηχανία τσιγάρων. Από το καπνεμπόριο στο εργοστάσιο τσιγάρων Η διαδρομή από το καπνεμπόριο στη βιομηχανία τσιγάρων ήταν κοινή για πολλούς Ελληνες εμπόρους καπνού που ίδρυσαν εργοστάσια παραγωγής τσιγάρων εντός και εκτός χώρας. «Οταν οι περιστάσεις έκαναν να περιοριστούν σημαντικά οι δυνατότητες του εξαγωγικού καπνεμπορίου, κρίναμε πως είχε φτάσει η ώρα να ασχοληθούμε και με τη βιομηχανία σιγαρέτων στην Ελλάδα» αφηγείται ο Ευάγγ. Παπαστράτος, επιβεβαιώνοντας ότι το καπνεμπόριο αποτέλεσε τον κύριο χώρο προέλευσης των βιομηχάνων σιγαροποιίας. Τον Ιούλιο του 1930 ιδρύθηκε η καπνοβιομηχανική επιχείρηση με την επωνυμία Παπαστράτος Ανώνυμος Βιομηχανική Εταιρεία Σιγαρέτων, με σκοπό τη βιομηχανία καπνού στην Ελλάδα και τις ξένες χώρες και το εμπόριο βιομηχανικών καπνικών προϊόντων στις εσωτερικές και εξωτερικές αγορές. Τον Μάιο του 1931 ο Ελευθέριος Βενιζέλος εγκαινίασε τις εγκαταστάσεις του νέου εργοστασίου. Το κτίριο του εργοστασίου ήταν πραγματικά πρωτοποριακό για τα τότε δεδομένα. Το κόστος της κατασκευής του υπολογίστηκε στις 400.000 λίρες Αγγλίας. Το προμηθεϊκό πνεύμα φαίνεται να διαπνέει τον Ευάγγ. Παπαστράτο. Η διάθεση για καινοτομία, τα επιχειρηματικά ρίσκα και η επιδίωξη του εκσυγχρονισμού των μέσων και των μεθόδων εργασίας αντικατοπτρίζονται στις αποφάσεις του για σημαντικές επενδύσεις σε κτιριακό και μηχανολογικό εξοπλισμό. Το εργοστάσιο εξοπλίζεται με σύγχρονα για την εποχή μηχανήματα που αφορούν όλα τα στάδια της παραγωγικής διαδικασίας, από την επεξεργασία του καπνού και την παρασκευή του χαρμανιού μέχρι την παραγωγή του τελικού προϊόντος. Εφοδιάζεται με τον αρτιότερο τεχνολογικό εξοπλισμό της εποχής εφάμιλλο σε πολλές περιπτώσεις των μεγάλων καπνοβιομηχανιών της Ευρώπης, επιδιώκοντας να μεταβάλει τα δυσμενή

μέχρι τότε χαρακτηριστικά της ελληνικής καπνοβιομηχανίας. Η εικόνα που παρουσιάζει η ελληνική βιομηχανία τσιγάρων τον μεσοπόλεμο από πλευράς εγκαταστάσεων –τεχνολογικών και κτιριακών– αλλά και από την άποψη της οργάνωσης της εργασίας περιγράφεται από τον Ευάγγ. Παπαστράτο. Ο χαρακτηρισμός «σχεδόν πρωτόγονη» που της αποδίδει μάλλον δεν θα μπορούσε να θεωρηθεί υπερβολικός αν συγκρίνουμε την εικόνα αυτή με την εικόνα αρκετών ευρωπαϊκών και αμερικανικών εργοστασίων την ίδια εποχή. Ο χαρακτηρισμός αυτός στηρίζεται, κατά τον καπνοβιομήχανο, σε τέσσερα στοιχεία: τα συστήματα εργασίας των περισσότερων από αυτές τις επιχειρήσεις ήταν αρχαϊκά, υπήρχε έλλειψη ιδιόκτητων κτιριακών εγκαταστάσεων καθώς οι περισσότερες λειτουργούσαν μέσα στα κρατικά καπνοκοπτήρια, η εκμηχάνιση ήταν περιορισμένη και πολλές φάσεις της παραγωγικής διαδικασίας γίνονταν ακόμη χειρωνακτικά και, τέλος, η κρατική βιομηχανική πολιτική εμπόδιζε «έναν επιχειρηματία να εγκαινιάσει συστήματα τεχνικά πιο εκσυγχρονισμένα και οικονομικότερα από εκείνα που εφαρμόζονται γενικά, με το πρόσχημα πως η νέα μέθοδος θα δημιουργήσει δυσχέρειες στις άλλες επιχειρήσεις του ίδιου κλάδου». Το γεγονός ότι οι τέσσερις «ταινιαριστικές» μηχανές που είχαν προμηθευτεί οι Αφοί Παπαστράτου το 1931 χρησιμοποιήθηκαν το 1956, χρειάστηκαν δηλαδή 25 χρόνια για να εκσυγχρονιστεί εκείνο το στάδιο της παραγωγικής διαδικασίας που αφορούσε το κόλλημα της φορολογικής ταινίας, που στην Ελλάδα γινόταν χειρωνακτικά, αντικατοπτρίζει έως έναν βαθμό τον τρόπο με τον οποίο το ελληνικό κράτος εκείνη την εικοσιπενταετία προσέγγισε το ζήτημα της άσκησης της όποιας βιομηχανικής πολιτικής στον χώρο της καπνοβιομηχανίας –και μάλλον γενικότερα– υιοθετώντας πρακτικές παρεμβατισμού. Στη δεκαετία της παγκόσμιας κρίσης και στο γενικότερο κλίμα της ανόδου του οικονομικού εθνικισμού του μεσοπολέμου και –ιδίως στη Γερμανία– η άνοδος των ναζί στην εξουσία, η απόφασή τους να ιδρύσουν στο Βερολίνο την ελληνική καπνοβιομηχανία Hellas-Zigaretten Fabrik αποδείχτηκε ατυχής. Τρία χρόνια αργότερα, το 1936, το εργοστάσιο έκλεισε πέφτοντας θύμα του γερμανικού εθνικισμού και του σοβινισμού, όπως τονίζει ο ίδιος ο Ευάγγ. Παπαστράτος στα απομνημονεύματά του. Ανάλογες απόπειρες επέκτασης των επιχειρηματικών τους πρωτοβουλιών εκτός συνόρων παρατηρούνται και στην Αίγυπτο. Το 1933 η εταιρεία εξαγόρασε τα σήματα και το εργοστάσιο της Nestor Gianaclis της Αιγύπτου, παλιάς ελληνικής καπνοβιομηχανίας η οποία παρέμεινε σε λειτουργία υπό ιδιοκτησία Παπαστράτου έως το 1955. Το 1939 η καπνοβιομηχανία Παπαστράτου εισάγεται στο Χρηματιστήριο Αξιών αλλά την επόμε-

Κυριακή 12 Μαΐου 2019 | Documento

01

02

03

© ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΣΠΥΡΟΣ ΧΟΥΛΙΑΡΑΣ

48

νη χρονιά κηρύσσεται ο πόλεμος. Με την κήρυξή του κυκλοφορεί το πακέτο Aera, μαρτυρώντας πως οι Αφοί Παπαστράτου γνώριζαν να αξιοποιούν τις περιστάσεις για προβολή των προϊόντων της επιχείρησής τους στο κοινό. Εκείνη τη χρονιά φεύγει από τη ζωή ο Σωτήρης Παπαστράτος. Η γερμανική κατοχή θα επιφέρει νέα σοβαρά πλήγματα για τον Ευάγγ. Παπαστράτο και την εταιρεία, από κατασχέσεις καπνών μέχρι την καταστροφή του συγκροτήματος στην οδό Πειραιώς τον Δεκέμβριο του 1944. Μεταπολεμική ανασυγκρότηση Παρά τις δυσχέρειες που αντιμετώπισε στο σύνολό της η ελληνική βιομηχανία τσιγάρων κατά την περίοδο της Κατοχής, φαίνεται ότι σύντομα μπόρεσε να ανασυγκροτηθεί. Τον Μάρτιο του 1949 οι τρεις μεγαλύτερες καπνοβιομηχανίες της χώρας (Παπαστράτος ΑΒΕΣ, Αδελφοί Ματσάγγου και Κεράνης ΑΕ) μαζί με άλλες τέσσερις μικρότερες (Καραβασίλη, Αφοί Χατζηγεωργίου, Αφοί Κοσμίδη και Δ. Φούκα) υπέβαλαν αίτηση προς το υπουργείο Συντονισμού ζητώντας να διατεθεί υπέρ της ελληνικής καπνοβιομηχανίας χρηματική ενίσχυση 1.330.000 δολαρίων από τους πόρους του σχεδίου ανασυγκρότησης του Σχεδίου Μάρσαλ με σκοπό να

εκσυγχρονίσουν τον τεχνολογικό εξοπλισμό και να βελτιώσουν τις εγκαταστάσεις τους. Το υπουργείο Συντονισμού απάντησε στους καπνοβιομηχάνους ότι η ελληνική κυβέρνηση δεν περιέλαβε τη βιομηχανία τσιγάρων στο πρόγραμμα ανασυγκρότησης. Παρ’ όλα αυτά ο τεχνολογικός εξοπλισμός της Παπαστράτος ΑΒΕΣ ανανεώθηκε και εκσυγχρονίστηκε μεταπολεμικά για να ανταποκριθεί στην αύξηση της παραγωγής. Η εταιρεία ανασυγκροτήθηκε κατά τη μεταπολεμική περίοδο με ανανέωση του μηχανολογικού εξοπλισμού, εκπαίδευση του προσωπικού στις νέες τεχνολογίες και εισαγωγή στην αγορά νέων σημάτων (μάρκες τσιγάρων) που ανταποκρίνονταν στις ανάγκες του κοινού. Παράλληλα, ίδρυσε ή διατήρησε ειδικά τμήματα που συνεχώς ερευνούσαν την αγορά, προσδιόριζε ακριβώς τις τρέχουσες απαιτήσεις, τις νέες συνήθειες των πελατών, βελτίωνε τα παλιά τσιγάρα και πρόσφερε καινούργιους τύπους κατακτώντας νέους και πολλούς από τους παλιούς καταναλωτές του τσιγάρου και προσλαμβάνοντας έμπειρους καπνοτεχνικούς, αμείβοντάς τους αφειδώς. Από τις αρχές πλέον της δεκαετίας του 1960 και κάτω από το βάρος της όξυνσης του ανταγωνισμού μεταξύ των ομοειδών ελληνικών επιχειρήσεων (Καρέλιας, Ελλη-

νική Καπνοβιομηχανία Ματσάγγος, Κεράνης), η εταιρεία αναζήτησε νέες μεθόδους οργάνωσης της εργασίας και της παραγωγής, εισάγοντας οργανωτικές μεταβολές και νέες πρακτικές διαχείρισης (management) του δυναμικού στα πρότυπα των μεγάλων καπνοβιομηχανιών της Ευρώπης: σύνταξη οργανογραμμάτων με τα οποία θα καθορίζονταν οι υπηρεσίες-θέσεις, δημιουργία «γραφείων ελέγχου ποιότητας και χρόνου κίνησης», δημιουργία κινήτρων και μπόνους στις αμοιβές –σύμφωνα με το ευρωπαϊκό πρότυπο– για τους προϊστάμενους της παραγωγής και το εργατικό δυναμικό. Η διανομή στο εσωτερικό αποκαθίσταται σταδιακά, ενώ σιγά σιγά βελτιώνονται και οι εξαγωγές. Ωστόσο, αν και η κατανάλωση τσιγάρων στο εσωτερικό της χώρας φτάνει σε ικανοποιητικά επίπεδα, στον παγκόσμιο χάρτη επικρατούν τα αμερικανικά χαρμάνια (American blends), που συστήνουν στο κοινό νέες μάρκες και τύπους τσιγάρων κάνοντας το Assos, το παλαιότερο και πιο δυναμικό σήμα της εταιρείας, να φαίνεται ξεπερασμένο. Παρακολουθώντας τις διεθνείς εξελίξεις στον χώρο του καπνίσματος, η Παπαστράτος φέρνει στην Ελλάδα το φίλτρο, καθιερώνοντας και εδώ νέες καπνιστικές συνήθειες, απόρροια των ανησυχιών που διατυπώνονται έντο-

49

© ΙΣΤΟΡΙΚΌ ΑΡΧΕΊΟ ΠΙ ΟΜΊΛΟΥ ΠΕΙΡΑΙΏΣ, ΑΡΧΕΊΟ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΎ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΉΣΕΩΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΉΣ ΑΝΑΠΤΎΞΕΩΣ

Documento | Κυριακή 12 Μαΐου 2019

να στις αρχές της δεκαετίας του 1950 στο εξωτερικό και στη συνέχεια και στη χώρα μας από διάφορους φορείς υγείας και αφορούν τις επιβλαβείς επιπτώσεις του καπνίσματος. Το τσιγάρο με φίλτρο θα παραχθεί στην Ελλάδα το δεύτερο εξάμηνο του 1957 από την Παπαστράτος με τα σύγχρονα μηχανήματα κατασκευής φίλτρου που προμηθεύτηκε από το εξωτερικό. Παράλληλα, νέες εμπορικές – διαφημιστικές πρακτικές υιοθετούνται προκειμένου το νέο προϊόν της καπνοβιομηχανίας να κατακτήσει την αγορά και νέους πελάτες. Αυτή την περίοδο και ιδιαίτερα τη δεκαετία του 1960 παρατηρείται ραγδαία αύξηση της διαφήμισης, που συνδέεται με τη διάδοση νέων μέσων επικοινωνίας, όπως το ραδιόφωνο, η τηλεόραση και ο κινηματογράφος, Μέσα που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την προσέλκυση νέων καταναλωτών. Η Παπαστράτος ΑΒΕΣ φαίνεται να έχει επίγνωση αυτών των αλλαγών κατ’ επέκταση των κοινωνικών τους επιδράσεων στην καταναλωτική συμπεριφορά και χρησιμοποιεί δυναμικά τις νέες δυνατότητες για προβολή του προϊόντος που προσφέρει η διάδοση των νέων μέσων επικοινωνίας. Αυτήν τη δεκαετία επανακυκλοφορεί παλιά σήματα σε νέες όμως, αμερικανικού τύπου συσκευασίες, και η ανοδική πορεία της συνεχίζεται. Τον

01 Σχέδιο πρόσοψης της Καπναποθήκης Αφοί Παπαστράτου στη Θεσσαλονίκη, επί της οδού Δωδεκαννήσου, 1960 02 Καπναποθήκες της επιχείρησης στο Αγρίνιο, οι παλιές δίπλα στις πολυώροφες νεότερες 03 Η καπναποθήκη Παπαστράτου, με τους τρούλους στον Βόλο, που έχει ανακαινιστεί, από το 1996 αποτελεί τμήμα κτιριακών συγκροτημάτων του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Το 1926 άρχισε η ανέγερση της πρώτης καπναποθήκης, η οποία δεν διασώζεται σήμερα, δίπλα το κτίριο με τους τρούλους το οποίο προστέθηκε το 1935 04 Διαφήμιση του πολύ γνωστού Ασου

Το 1939 η καπνοβιομηχανία Παπαστράτου εισάγεται στο Χρηματιστήριο Αξιών αλλά την επόμενη χρονιά κηρύσσεται ο πόλεμος. Με την κήρυξή του κυκλοφορεί το πακέτο Aera, μαρτυρώντας πως οι Αφοί Παπαστράτου γνώριζαν να αξιοποιούν τις περιστάσεις για προβολή των προϊόντων της επιχείρησής τους στο κοινό

04

Ιανουάριο του 1967 σε σχετική έρευνα που διεξήγαγε ο Σύνδεσμος Ελλήνων Βιομηχάνων η Παπαστράτος ΑΒΕΣ καταλαμβάνει την τρίτη θέση –πίσω από τα Ελληνικά Ναυπηγεία ΑΕ και την Πειραϊκή Πατραϊκή ΑΕ– μεταξύ των 100 πιο δυναμικών βιομηχανικών επιχειρήσεων της χώρας. Η δεκαετία κλείνει με κέρδη, ενώ η αμέσως επόμενη ξεκινά με μια επικερδή συμφωνία με την Ιταλία για την εκεί παραγωγή του Ασσου, με έτοιμα χαρμάνια από την Ελλάδα. Παράλληλα, επανακυκλοφορεί στην αγορά το Old Navy. Το 1966 θα αρχίσει να παράγει και το Astor για λογαριασμό της γερμανικής Reemtsma. Οι παροχές στο προσωπικό και το φιλανθρωπικό έργο Στη μεγαλύτερη καπνοβιομηχανία της χώρας, την καπνοβιομηχανία Παπαστράτου στον Πειραιά, λειτουργεί από τη δεκαετία του 1930 αίθουσα εστιατορίου – όπως συμβαίνει και σε άλλες βιομηχανίες της χώρας εκείνη την εποχή– παρέχοντας στους εργαζόμενους συσσίτιο έναντι αμοιβής. Η επιχείρηση δημιουργεί ιατρείο για τους εργαζόμενους μέσα στις εγκαταστάσεις του εργοστασίου, κίνηση που θεωρήθηκε πρωτοποριακή για την εποχή. Παράλληλα, στις εργάτριες χορηγούνταν δωρεάν παπούτσια και φόρμες εργασίας. Η καπνοβιομηχανία Παπαστράτου ήταν

από τις πρώτες που εισήγαγαν τον θεσμό της προικοδότησης για τις κόρες των εργαζομένων αλλά και για τις ίδιες τις εργάτριες της επιχείρησης. Η αποδοχή αυτών των προσφορών ωστόσο δεν ήταν πάντοτε θετική από την πλευρά των εργαζομένων. Αντίθετα, προκάλεσαν τις εργατικές αντιδράσεις λόγω της οικονομικής επιβάρυνσης –στην περίπτωση της υποχρεωτικής σίτισης– και αποτέλεσαν πεδίο διαμάχης και συγκρούσεων μεταξύ των ίδιων και της επιχείρησης. Φαίνεται ότι καθώς εκλαμβάνονταν από τους εργαζόμενους ως επιπλέον μορφή εκμετάλλευσης, δεν μπορούσαν να αντισταθμίσουν το αίσθημα δυσαρέσκειάς τους απέναντι στην επιχείρηση, που προκαλούνταν βασικά από την πολιτική των χαμηλών αμοιβών. Η άσκηση κοινωνικής πολιτικής από την εταιρεία προς το εργατικό δυναμικό της θα συνεχιστεί λαμβάνοντας και νέες μορφές στη μεταπολεμική εποχή, αντανακλώντας την επιθυμία απόσπασης συναίνεσης και διαμόρφωσης κλίματος συνεργασίας. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο η καπνοβιομηχανία Παπαστράτος την άνοιξη του 1962 ασφάλισε τους άντρες εργατοτεχνίτες και υπαλλήλους της στην ασφαλιστική εταιρεία L’ Union-Vie (συνολικά 750 άτομα) κατά των κινδύνων θανάτου και αναπηρίας εντός και εκτός εργασίας. Το

ποσό της ασφάλισης ανερχόταν σε 13,5 μισθούς για όσους αμείβονταν με μηνιαίο μισθό και σε 338 ημερομίσθια για εκείνους που αμείβονταν με ημερομίσθιο. Σε περίπτωση θανάτου, συνέπεια ατυχήματος, το ποσό (κεφάλαιο) της ασφάλισης διπλασιαζόταν. Τα ασφάλιστρα καταβάλλονταν από την εταιρεία. Οι παροχές του καπνοβιομήχανου Παπαστράτου εκτείνονταν και έξω από το εργοστάσιο και διαχέονταν στο σύνολο της πόλης, διαμορφώνοντας κατ’ αυτό τον τρόπο το κοινωνικό και φιλανθρωπικό προφίλ της εταιρείας. Το 1936 η Παπαστράτος ΑΒΕΣ ανήγειρε στον Πειραιά, στη συνοικία της Αγίας Σοφίας, σχεδόν απέναντι από το εργοστάσιο, την Παπαστράτειο Παιδική Στέγη, στην οποία φιλοξενούνταν βρέφη και παιδιά μέχρι τεσσάρων ετών των εργατριών της καπνοβιομηχανίας, και στη συνέχεια την Παπαστράτειο Παιδική Στέγη –παιδικό σταθμό– στην Αθήνα, στην περιοχή των Αμπελοκήπων, όπου μπορούσαν να αφήσουν επίσης τα παιδιά τους οι εργαζόμενες της επιχείρησης. Κατά την περίοδο της Κατοχής ο Ευάγγ. Παπαστράτος συνεργαζόταν με τον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό και διατέλεσε αντιπρόεδρός του. Τα επόμενα χρόνια αναγείρονται η Παπαστράτειος Επαγγελματική Σχολή Υμηττού και τα Παπαστράτεια Διδακτήρια Αγρινίου. Τέλος, το κοινωνικό – φιλανθρωπικό έργο της εταιρείας περιλαμβάνει και την Παπαστράτειο Προσφορά Ραδίου προς το Αντικαρκινικό Ινστιτούτο, χάρη στην οποία αποφασίστηκε η δημιουργία του, στα τέλη της δεκαετίας του 1950, σε μια εποχή όπου οι συζητήσεις γύρω από τις βλαπτικές επιδράσεις του καπνίσματος στην υγεία διαρκώς αυξάνονταν. Η νέα εποχή για την Παπαστράτος ΑΒΕΣ Το 1975, στο πλαίσιο της συνεργασίας της με την Philip Morris –μάλλον υπήρξε επιβεβλημένη–, η Παπαστράτος κυκλοφορεί το Marlboro στην Ελλάδα σημειώνοντας τεράστια επιτυχία. Το γεγονός αυτό επέτρεψε την εταιρεία να επενδύσει στον εκσυγχρονισμό της με νέα μηχανήματα που παρήγαν πλέον 4.000 τσιγάρα το λεπτό. Από το 1983 και μετά, με τη διεύρυνση των σημάτων Assos International και President, η εταιρεία καθίσταται μια από τις πλέον ισχυρές στον χώρο. Ωστόσο η εξάρτησή της από τη συνεργασία της με την αμερικανική εταιρεία τόσο για την παραγωγή όσο και για τη διανομή τσιγάρων μεγάλωνε χρόνο με τον χρόνο, προμηνύοντας τη νέα εποχή για την εταιρεία. Μια νέα εποχή που είχε ήδη ξεκινήσει με τον θάνατο του ιδρυτή της Ευάγγ. Παπαστράτου το 1973, σε ηλικία 89 ετών. Λίγα χρόνια νωρίτερα είχαν πεθάνει και τα αδέρφια του Γιάννης και Επαμεινώνδας, υπαγορεύοντας την ανάγκη μετάβασης στη νέα γενιά. Στην ηγεσία της εταιρείας θα βρεθεί τότε ο Αναστάσιος Παπαστράτος, γιος του Ιωάννη, ο τελευταίος από τους

Doc MadeinGreece 01

02

*Ο Θανάσης Μπέτας είναι μεταδιδακτορικός ερευνητής στο Κέντρο Ερευνας για τις Ανθρωπιστικές Επιστήμες (ΚΕΑΕ) & το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων

Εκσυγχρονισμός και αξίες Δραστήριος και οξυδερκής επιχειρηματίας, ο Ευάγγ. Παπαστράτος σε ολόκληρη τη διάρκεια της επιχειρηματικής του ζωής παρακολούθησε τις τεχνολογικές και οργανωτικές εξελίξεις στον χώρο της καπνοβιομηχανίας που λάμβαναν χώρα σε διεθνές επίπεδο και τα νέα δεδομένα που αυτές επέφεραν στον κλάδο εκτός και εντός Ελλάδας. Παράλληλα με τις διαρκείς υλικές επενδύσεις σε κτιριακό και τεχνολογικό εξοπλισμό επένδυσε σε έμψυχο

01 Το 1933 η Παπαστράτος ΑΒΕΣ ιδρύει στο Βερολίνο την ελληνική καπνοβιομηχανία Hellas-Zigaretten Fabrik GmbH. Το 1936 το εργοστάσιο έκλεισε πέφτοντας θύμα του γερμανικού εθνικισμού και του σοβινισμού, όπως σημείωσε ο Ευάγγελος Παπαστράτος 02 Πρωτοσέλιδο της «Ημερησίας» τον Ιούλιο του 1957 με τίτλο «Καπνοβιομηχανία Παπαστράτου: μια επιχείρηση με τεραστίαν κοινωνικήν και εκπολιτιστικήν δράσιν» 03 Διαφήμιση μιας από τις πολλές ετικέτες τσιγάρων του Παπαστράτου με αναφορά σε έναν αριθμό © ΨΗΦΙΑΚΟ;O ΑΡΧΕΊΟ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΤΟΥ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟΥ ΒΕΡΟΛΙΝΟΥ

απογόνους των τεσσάρων αδερφών που έφερε το όνομα Παπαστράτος, συνεχίζοντας τη δυναμική παρουσία της σε Ελλάδα και εξωτερικό. Το 1998 πεθαίνει, και η μεγαλύτερη ελληνική καπνοβιομηχανία, δίχως πλέον Παπαστράτο στα ηνία της, αναζητά διέξοδο που αποδείχτηκε ότι ήταν και μονόδρομος. Από το 2003 αποτελεί θυγατρική της Philip Morris International. Τον Ιανουάριο του 2006, γιορτάζοντας τα 75 χρόνια της, ανακοινώνει επένδυση 100 εκατομμυρίων ευρώ για την κατασκευή νέων, σύγχρονων παραγωγικών εγκαταστάσεων και κτιρίου διοικητικών υπηρεσιών στον Ασπρόπυργο. Τον Αύγουστο του 2008 το εργοστάσιο του Ασπρόπυργου εγκαινιάζεται και τον Οκτώβρη της ίδιας χρονιάς το εργοστάσιο του Πειραιά σταματά τη λειτουργία του ύστερα από 77 χρόνια. Το εργοστάσιο του Ασπρόπυργου θα αποτελέσει εξαγωγικό κέντρο, με το 60% της παραγωγής να κατευθύνεται σε περισσότερες από 30 χώρες σε όλο τον κόσμο, από τα Βαλκάνια και την Ευρώπη έως τη Σιγκαπούρη, το Μεξικό και την Ινδονησία. Η κοινή πλέον παραδοχή ότι το κάπνισμα συνδέεται με θανατηφόρες ασθένειες επέφερε μεγάλη στροφή των καπνιστών παγκοσμίως σε εναλλακτικά προϊόντα, ηλεκτρονικά τσιγάρα και θερμαινόμενα προϊόντα καπνού. Μέσα σε αυτό το νέο περιβάλλον εντάσσεται η τελευταία νέα επένδυση 300 εκατ. ευρώ που ανακοινώθηκε τον Μάρτιο του 2017 και ολοκληρώθηκε έναν χρόνο αργότερα και αφορούσε τη μετατροπή του εργοστασίου της επιχείρησης σε διεθνές κέντρο παραγωγής θερμαινόμενων ράβδων καπνού. Σήμερα το εργοστάσιο στον Ασπρόπυργο παράγει θερμαινόμενες ράβδους για το σύστημα καπνίσματος IQOS, μια παραγωγή που το 80% της πηγαίνει στο εξωτερικό, καθιστώντας την καπνοβιομηχανία Παπαστράτος, εκτός από μια εκ των ισχυρότερων βιομηχανιών εντός της χώρας, εταιρεία με έντονο εξαγωγικό αποτύπωμα.

Κυριακή 12 Μαΐου 2019 | Documento

03

© ΙΣΤΟΡΙΚΌ ΑΡΧΕΊΟ ΠΙ ΟΜΊΛΟΥ ΠΕΙΡΑΙΏΣ, ΑΡΧΕΊΟ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΎ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΉΣΕΩΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΉΣ ΑΝΑΠΤΎΞΕΩΣ

50

υλικό, προσλαμβάνοντας στην επιχείρηση πρόσωπα με γνώσεις και ικανότητες σε καίριες θέσεις, τα οποία στελέχωναν σημαντικά τμήματα του εργοστασίου. Αρκετά από αυτά προέρχονταν από το στενό αλλά και από το ευρύτερο οικογενειακό, συγγενικό και τοπικό περιβάλλον. Ανθρωποι οι οποίοι θα παραμείνουν στην επιχείρηση στην πλειονότητά τους για πολλές δεκαετίες, καταδεικνύοντας τη σημασία που ο ίδιος έδινε στην αξία των οικογενειακών, συγγενικών

και τοπικών δεσμών. Ο εκσυγχρονισμός της εταιρείας των αδερφών τόσο τον μεσοπόλεμο όσο και κατά τη μεταπολεμική εποχή, με την εισαγωγή νέας τεχνολογίας στον χώρο της παραγωγής, υπήρξε καταλυτικής σημασίας για την ανάπτυξη και την πρόοδό της αλλά και για την πρόοδο γενικότερα της ελληνικής καπνοβιομηχανίας κατά τον 20ό αιώνα. Ο Ευάγγ. Παπαστράτος πήρε τα αυξημένα επιχειρηματικά ρίσκα που ενέχουν οι επενδύσεις σε νέες τεχνολογίες

οι οποίες συνοδεύονται (ή προκαλούν) από την υιοθέτηση νέων μεθόδων οργάνωσης της εργασίας. Οι επενδύσεις που έγιναν σε εγκαταστάσεις, μηχανές και τεχνολογία ανέπτυξαν την επιχείρηση, επιφέροντας σημαντικά κέρδη χάρη στην αύξηση της παραγωγής. Αλλά οι μηχανές και οι νέες τεχνικές δεν κάνουν μόνες τους την αλλαγή. Η διαρκής επέκταση της επιχείρησης Παπαστράτου κατά τον 20ό αιώνα δεν στηρίχτηκε μόνο στον μετασχηματισμό των μέσων, αλλά

Βιβλιογραφία – πηγές Αρχείο Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς, φάκελος «Αφοί Παπαστράτου Ο.Ε. Καπνεμπορική Εταιρεία», 1957-1964 Βιομηχανική Επιθεώρησις, διάφορα τεύχη των ετών 1952 και 1956 Δρίτσα Μαργαρίτα – Καψή Νέλλη (επιμ.), Ελληνικές επιχειρήσεις στον 20ό αιώνα. Πρόσωπα και δραστηριότητες (3η έκδοση), Εκδ. Κέρκυρα, Αθήνα 2004 Ημερησία, 28/7/1957 Θασίτης Βασίλης, Η ελληνική βιομηχανία σιγαρέττων, Εκδ. Καπνική Επιθεώρησις, Αθήνα 1961 Καπνική Επιθεώρησις, διάφορα τεύχη των ετών 1960, 1962, 1964 Μπέτας Θανάσης, «Καπνοβιομηχανία Ματσάγγος εν Βόλω, 1918-1972». Εργασία και επιβίωση στον Βόλο, αδημ. διδακτορική διατριβή, τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας & Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Βόλος 2015 Παπαστράτος Ευάγγελος, Η δουλειά και ο κόπος της. Από τη ζωή μου (Β΄ έκδοση), Gema, Αθήνα 2012 Τζινιέρης Σταύρος, Δημοσιογραφική προβολή της ελληνικής προόδου, τόμος Δ΄, Αθήνα 1966 Οικονομικός Ταχυδρόμος, διάφορα φύλλα των ετών 1957, 1961, 1962, 1964, 1966, 1969 https://www.pmi.com/markets/ greece/el/about-us/overview (τελευταία ενημέρωση 10/4/2019) https://emea.gr/nikos-fligkospapastratos-startup/564517/564517/ (τελευταία ενημέρωση 10/4/2019)

εν γένει στον μετασχηματισμό της οργάνωσης της παραγωγής και στη μετάβαση και κυριαρχία του εργοστασιακού συστήματος. Εκεί όπου συγκεντρώθηκαν κεφάλαια, μηχανές και άνθρωποι. Εκεί όπου ο κόσμος του κεφαλαίου και ο κόσμος της εργασίας συναντώνται αναδύονται αντικρουόμενα συμφέροντα, δημιουργούνται συναινέσεις αλλά πολλές φορές και συγκρούσεις. Και τέτοιες υπήρξαν αρκετές. Αλλά αυτή είναι μια άλλη ιστορία, εξίσου ενδιαφέρουσα και συναρπαστική.

51

Documento | Κυριακή 12 Μαΐου 2019

25.000 άμεσους και έμμεσους εμπορικούς συνεργάτες και 900 προμηθευτές διαθέτει στην Ελλάδα η Παπαστράτος

2% η ετήσια συνεισφορά της Παπαστράτος στα έσοδα του τακτικού προϋπολογισμού

80% της παραγωγής εξάγεται σε έντεκα χώρες παγκοσμίως, από τη Βουλγαρία, την Ολλανδία και τη Σουηδία έως την Ιαπωνία

Δυναμική επιχειρηματική πορεία από το 1931

Παπαστράτος

Α

π ό το 1 9 3 1 που ο Ευάγγελος Παπαστράτος ίδρυσε με τα αδέρφια του την ομώνυμη εταιρεία, η Παπαστράτος πάντα έβλεπε μπροστά, πρωτοπορούσε και δρούσε με υπευθυνότητα για την κοινωνία και τους ανθρώπους της. Στόχος πάντα ήταν με όλη της τη δραστηριότητα να αφήνει πίσω της μέλλον για όλους. Το 2003 η Παπαστράτος έγινε μέλος του ομίλου της Philip Morris International, εξελίσσοντας περαιτέρω την ηγετική της θέση στην καπνοβιομηχανία της χώρας, σε μια τέλεια συνύπαρξη υψηλής τεχνογνωσίας και ελληνικής ψυχής. Σήμερα η Παπαστράτος διαθέτει στην Ελλάδα περίπου 25.000 άμεσους και έμμεσους εμπορικούς συνεργάτες και 900 προμηθευτές, ενώ η μητρική της ΡΜΙ είναι ο μεγαλύτερος αγοραστής των ελληνικών καπνών, αγοράζοντας άνω του 50% της ελληνικής παραγωγής ανατολικών καπνών. Συνεισφέρει σε ετήσια βάση με πλέον του 1 δισ. ευρώ σε φόρους (ΦΠΑ και ΕΦΚ), συμβάλλοντας με 2% στα έσοδα του τακτικού προϋπολογισμού. Από το 2016 η Παπαστράτος είναι επικεφαλής cluster χωρών στην περιοχή της ΝΑ Ευρώπης που περιλαμβάνει, εκτός από την Ελλάδα, τη Βουλγαρία, την Κροατία, την Κύπρο, τη Μάλτα, τη Ρουμανία και τη Σλοβενία. Διαρκείς επενδύσεις Με την υλοποίηση ενός επενδυτικού προγράμματος άνω του 1

δισ. ευρώ από το 2003 σε υποδομές, στο εργοστάσιο της εταιρείας στον Ασπρόπυργο, στους ανθρώπους και στα σήματά της, αλλά και σε σημαντικές κοινωνικές ενέργειες καθώς και στην καταπολέμηση του παράνομου εμπορίου τσιγάρων, η Παπαστράτος διασφαλίζει δυναμική επιχειρηματική ανάπτυξη, ενίσχυση της ανταγωνιστικότητάς της και περαιτέρω ευκαιρίες εξέλιξης για τους εργαζόμενούς της. Με ιστορία 88 χρόνων στην ελληνική αγορά, η Παπαστράτος συνεχίζει τη δυναμική επιχειρηματική της πορεία στηρίζοντας παράλληλα την ελληνική οικονομία και κοινωνία. Το 2018, έπειτα από σχεδόν εννέα δεκαετίες, η Παπαστράτος αιφνιδίασε την αγορά σταματώντας οριστικά την παραγωγή τσιγάρων. Με μια νέα επένδυση 300 εκατ. ευρώ, η Παπαστράτος σταμάτησε οριστικά να παράγει συμβατικά τσιγάρα, μετέτρεψε το εργοστάσιό της σε μονάδα αποκλειστικής παραγωγής θερμαινόμενων ράβδων καπνού για το νέο καινοτόμο προϊόν, το IQOS (τη δεύτερη παγκοσμίως στο δίκτυο της ΡΜΙ) και δημιούργησε 400 νέες θέσεις εργασίας, αυξάνοντας το συνολικό αριθμό των άμεσα και έμμεσα εργαζομένων της στους 1.260 (Απρίλιος 2019). Σήμερα η Παπαστράτος εξάγει το 80% της παραγωγής της σε έντεκα χώρες παγκοσμίως, από τη Βουλγαρία, την Ολλανδία και τη Σουηδία έως την Ιαπωνία.

Η θέση της ΡΜΙ παγκοσμίως: Αν δεν καπνίζετε, μην το ξεκινήσετε. Αν καπνίζετε, σταματήστε. Αν δεν το σταματήσετε, αλλάξτε

Στις 30 Απριλίου ο Οργανισμός Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής ανακοίνωσε ότι το IQOS, το ηλεκτρικά θερμαινόμενο σύστημα καπνού της Philip Morris International (PMI), είναι κατάλληλο για την προστασία της δημόσιας υγείας και επέτρεψε την πώλησή του στις ΗΠΑ. Η απόφαση του FDA είναι αποτέλεσμα της ενδελεχούς αξιολόγησης της αίτησης της PMI προς τον οργανισμό για την έγκριση της κυκλοφορίας του προϊόντος, η οποία υποβλήθηκε το 2017. Το εργοστάσιο της Παπαστράτος είναι έτοιμο να ανταποκριθεί στις νέες παγκόσμιες προκλήσεις. Η Philip Morris International αποφάσισε να εμπιστευτεί στην Παπαστράτος μια μεγάλη επένδυση 300 εκατ. ευρώ για να αλλάξει το εργοστάσιό της στον Ασπρόπυργο και να παράγει αποκλειστικά θερμαινόμενες ράβδους καπνού για τα νέα καινοτόμα καπνικά προϊόντα της εταιρείας. Η Παπαστράτος όχι μόνο σταμάτησε να παράγει τσιγάρα αλλά και στήριξε ενεργά τις πρωτοβουλίες τριών φορέων (ΔΕΘ, Δήμος Αστυπάλαιας, Οικονομικό Φόρουμ Δελφών) που θέλησαν να δημιουργήσουν ένα πλαίσιο για τον έλεγχο του καπνίσματος και να προωθήσουν τον σεβασμό στον νόμο και στους συμπολίτες. Δέσμευσή της είναι να συνεχίσει να στηρίζει αντίστοιχες πρωτοβουλίες για μια Ελλάδα χωρίς τσιγάρο.

Μια καπνοβιομηχανία μάχεται κατά του τσιγάρου Σε κάποιους φαντάζει σαν «κόντρα ρόλος». Η Philip Morris International και η Παπαστράτος, όμως, προετοιμάζονταν χρόνια γι’ αυτή την αλλαγή, προκειμένου να κάνουν πράξη το όραμά τους για έναν κόσμο χωρίς τσιγάρο. Σε έναν κόσμο όπου όλα αλλάζουν χρειάζεται και οι επιχειρήσεις να αφουγκράζονται την κοινωνία και τους προβληματισμούς της, να προσαρμόζονται στα νέα δεδομένα και να λειτουργούν ευέλικτα. Το κάπνισμα συνδέεται με σοβαρές ασθένειες, γεγονός στο οποίο η εταιρεία δεν κλείνει τα μάτια. Ταυτόχρονα, όμως, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, μέχρι το 2025 οι καπνιστές παγκοσμίως θα εξακολουθούν να είναι πάνω από 1 δισ., αριθμός εξαιρετικά μεγάλος. Για εκείνους που δεν θέλουν ή δεν μπορούν να κόψουν το κάπνισμα η μητρική εταιρεία της Παπαστράτος, η Philip Morris International, ξεκίνησε μια κολοσσιαία ερευνητική προσπάθεια προκειμένου να δημιουργήσει προϊόντα που θα αποτελούν καλύτερες εναλλακτικές λύσεις από το τσιγάρο. Εχοντας επενδύσει πάνω από 6 δισ. δολάρια και με 430 επιστήμονες που εργάζονται επί δώδεκα χρόνια γι’ αυτό τον σκοπό, τώρα πλέον έχει αναπτύξει την τεχνολογία να προσφέρει ένα προϊόν που προκαλεί δυνητικά μικρότερη βλάβη από το τσιγάρο. Η ενδελεχής επιστημονική έρευνα δείχνει ότι η βλάβη στους καπνιστές συνδέεται με ουσίες που παράγονται κατά την καύση του καπνού. Η ΡΜΙ επένδυσε στη δημιουργία εναλλακτικών προϊόντων, όπως το IQOS, τα οποία λειτουργούν χωρίς να καίνε τον καπνό αλλά θερμαίνοντάς τον, αποφεύγοντας όλα τα αρνητικά αποτελέσματα της καύσης (καπνός, στάχτη, μυρωδιά) αλλά και εκλύοντας σημαντικά λιγότερες επιβλαβείς και δυνητικά επιβλαβείς τοξικές ουσίες. Φυσικά, το IQOS δεν είναι ακίνδυνο και το καλύτερο που έχει να κάνει ένας καπνιστής είναι να σταματήσει εντελώς τη χρήση καπνικών προϊόντων.

52

Doc MadeinGreece

Αδελφοί Πανάγου

Κυριακή 12 Μαΐου 2019 | Documento

01

Ημερολόγιο μεταξιού Η θρυλική επιχείρηση που ξεκίνησε στις αρχές του περασμένου αιώνα για να κλείσει τον κύκλο της τη δεκαετία του 1980

Από το ημερολόγιο των Θεόδωρου & Αγγελου Πανάγου

Η

ιστορία της βιοτεχνίας –αρχικά– των καλτσονημάτων της οικογένειας Πανάγου ξεκινάει στα μέσα του 1924 στον Πειραιά. Ο Θεόδωρος Πανάγος άφησε το χωριό του σε νεαρή ηλικία (1883) αναζητώντας καλύτερη τύχη και εγκαταστάθηκε στον Πειραιά. Στην αρχή εργάστηκε ως εμποροϋπάλληλος στο πειραιώτικο κατάστημα των θείων του Γεωργίου και Ανδρέα Πετούση. Αργότερα συνεταιρίστηκε με τον έμπορο Δήμο Παπαδήμα στο κατάστημα νεωτερισμών στην Αθήνα, Ερμού 87. Το 1898 έκαναν μαζί μια εταιρεία που κράτησε γύρω στα τέσσερα χρόνια. Από τον Μάρτιο του 1902 άφησε την πρωτεύουσα, επέστρεψε στον Πειραιά και την επόμενη χρονιά άνοιξε δικό του εμπορικό (ψιλικά) στο σπίτι του στην οδό Φανοστράτους 7. Λίγα χρόνια μετά πρόσθεσε και ένα βαφείο όπου έβαφε νήματα και τα συσκεύαζε σε ματσάκια. Το 1929 ο Θεόδωρος απεβίωσε και ανέλαβαν οι γιοι του Χρήστος, Γεώργιος και Αγγελος. Το 1933 ο Χρήστος Πανάγος φέρνει από τη Γαλλία μια χειροκίνητη μασουρίστρα για το μάζεμα της ζωικής μετάξης σε μασουράκια ραψίματος. Ετσι ξεκινάει η βιομηχανία μετάξης με την επωνυμία Ελέφαντος. Το 1934 αγοράζεται μια ηλεκτροκίνητη μασουρίστρα μάρκας Schweiter Γερμανίας και σταδιακά συγκροτείται το πρώτο εργοστάσιο επεξεργασίας με-

τάξης. Οργανώνεται το βαφείο με θέρμανση από γκαζιέρες και μεγάλα τσετσερέδια, μαρμίτες για τη βαφή της μετάξης, την οποία προμηθεύονταν από μεταξοπαραγωγούς της Χαλκίδας και από το χωριό Ανδρονιάνοι στην Κύμη. Το 1935 ο Αγγελος Πανάγος μεταβαίνει στη Γερμανία ως μαθητευόμενος βαφέας στα εργοστάσια της I.G. Farbenindustrie και σε άλλα εργοστάσια. Κατά την επιστροφή του έφτιαξε χημείο στη Φανοστράτους για τη συστηματική και επιστημονική εργασία της βαφής της μετάξης. Συγχρόνως αγοράζεται μεταχειρισμένος ατμολέβητας από το Λεβητοποιείον Κρέμου. Ο Χρήστος Πανάγος άνοιξε υποκατάστημα στην Πάτρα. Προσεκτικά βήματα προς την ανάπτυξη To 1936 o Χρήστος Πανάγος ανοίγει κατάστημα στον Πειραιά, στη λεωφόρο Σωκράτους· την ίδια εποχή αγοράζονται τρεις μεταχειρισμένες μασουρίστρες μάρκας Schweiter Ελβετίας από τον Οθωνα Δέφνερ. Το 1938 οι Αφοί Πανάγου ανοίγουν κατάστημα στη Θεσσαλονίκη, επί της οδού Τσιμισκή, με συνέταιρο τον Μπέρσον. Το 1939 αγοράζουν από το εργοστάσιο των Αφών Λαναρά μια μεταχειρισμένη στριπτική μηχανή μάρκας Hamel Γερμανίας και μια καρουλίστρα. Επίσης αγοράζονται μια νέα ανέμη και ένα νέο μπομπινουάρ από το Μηχανοποιείον Δούρου στον Πειραιά. Το 1940 με την κήρυξη του ελληνοϊταλικού πολέμου αυξάνεται κατακόρυφα η ζήτηση σε μαλλί καρντέ για την παρασκευή μάλλινων στρατιωτικών φανέλων. Ολο το διάστημα της Κατοχής λειτουργούσε το υπόγειο του καταστήματος στον Πειραιά.

Το 1959 η παραγωγή του υφαντηρίου και του μεταξουργείου αυξάνεται συνεχώς: τα εξάκλωνα μετάξια Ελέφαντος φτάνουν τα 1.000 κυτία ημερησίως ενώ υπάρχει μεγάλος ανταγωνισμός με τον Μουζάκη, ο οποίος πήρε την αντιπροσωπεία των μουλινέ DMC

03

04

05

53

Documento | Κυριακή 12 Μαΐου 2019

ος πήρε την αντιπροσωπεία των μουλινέ DMC.

02

Το 1946 προσελήφθη Γερμανός επιστήμονας βαφέας που εργαζόταν στην εριοβιομηχανία Εσπερος. Το 1947 αγοράζεται οικόπεδο δεκαπέντε στρεμμάτων στο Κάτω Χαλάνδρι (5η στάση Χολαργού) και οι δύο υπάρχοντες στάβλοι μετατρέπονται σε αίθουσες όπου μεταφέρονται τα μηχανήματα, το βαφείο και ένας νέος ατμολέβητας. Την ίδια εποχή συστήνονται δύο εταιρείες: α) Γεωργίου Πανάγου για την παραγωγή των προϊόντων και β) Αφοί Πανάγου. Το 1948 αγοράζονται δυο στριπτικές μηχανές 200 ατράκτων και μια 100 ατράκτων μάρκας Reiter από το εργοστάσιο Mellingen Ελβετίας, όπως και μια καρουλίστρα 100 καρουλίων, δύο ανέμες από το μηχανουργείο Λούρου Πειραιώς και δύο μπομπινουάρ. Στο οικόπεδο Χολαργού υπήρχε πηγάδι το οποίο εκβαθύνθηκε από 26 σε 40 μέτρα με δύο γαλαρίες πέντε μέτρων και τοποθετήθηκε υποβρύχια αντλία. Το 1949 ιδρύεται υφαντήριο, ενώ το 1950 συστήνεται –με τη συμμετοχή και των Γεωργίου Αθανασιάδου και Δημητρίου Στρίγκου– η ετερόρρυθμος εταιρεία Αφοί Πανάγου & Σία ΒΕΝΥ (Βιομηχανική Εταιρεία Νημάτων και Υφασμάτων) σε αντικατάσταση της Αφοί Πανάγου. Στο υφαντήριο εγκαταστάθηκαν τέσσερις ιστοί μονόφαρδοι και τέσσερις διπλόφαρδοι για παραγωγή υφασμάτων εταμίν, ενώ προχωρούν σε πρόσληψη του μηχανικού Ευάγγελου Θέμελη. Επίσης πραγματοποιείται συμφωνία με τον Βασ. Πασχάλη για τη δημιουργία κλωστηρίου βάμβακος και αγοράζεται ένα μεταχειρισμένο πλήρες κλωστήριο από το Τουρκουάν της Γαλλίας. Το 1952 κατασκευάζονται

τρεις νέες αίθουσες και παραλαμβάνονται 26 κιβώτια με τα μηχανήματα από τη Γαλλία. Παρασκευάζεται νέο προϊόν, τα μουλινέ ΠΑΝ. Γίνεται συμφωνία με την εταιρεία Σίγγερ για την αποκλειστική πώληση κουβαρίστρων κεντήματος μηχανής (πολύ ψιλή μεταξωτή κλωστή). Το 1953 κατασκευάζονται τρεις νέες αίθουσες υφαντηρίου όπου τοποθετούνται νέοι ιστοί και ζακάρ, μπομπινουάρ και μασουρίστρες. Το 1954 αγοράζεται οικόπεδο πέντε στρεμμάτων παραπλεύρως του παλιού και κατασκευάζεται μεγάλη αίθουσα όπου μεταφέρονται τα παλιά μηχανήματα του βαφείου, με προσθήκη νέων ανοξείδωτων αυτόματων βαφείων. Το 1955 τοποθετούνται νέοι αυτόματοι ιστοί Picanol Βελγίου. Επίσης αγοράζεται μεταχειρισμένο εριοκλωστήριο Weul Γερμανίας και συστήνεται νέα εταιρεία, η ΕΠΕ Εριοκλωστήρια Χολαργού. Ενοικιάζεται τριώροφο κτίριο επί της οδού Αιόλου 8, όπου εδρεύουν το λογιστήριο, αποθήκες και πρατήριο πώλησης προϊόντων στο ισόγειο. Συστήνεται νέα εταιρεία, η Αφοί Πανάγου ΑΒΕΝΥ (Ανώνυμος Βιομηχανική Εταιρεία Νημάτων Υφασμάτων), όπου συγχωνεύονται οι εταιρείες Γεωρ. Πανάγου και Αφοί Πανάγου & Σία. Το 1957 οι πωλήσεις των μεταξωτών κεντημάτων και των μουλινέ ΠΑΝ αυξάνονται. Τον Ιούνιο πωλείται το συγκρότημα του βαμβακοκλωστηρίου στην εταιρεία Τεγόπουλου. Το 1959 η παραγωγή του υφαντηρίου και του μεταξουργείου αυξάνονται συνεχώς: τα εξάκλωνα μετάξια Ελέφαντος φτάνουν τα 1.000 κυτία ημερησίως ενώ υπάρχει μεγάλος ανταγωνισμός με τον Μουζάκη, ο οποί-

01 1960, εργάτριες στην ανέμη (φωτογραφία Αγγελος Πανάγος – αρχείο οικογένειας Πανάγου) 02 Ο Αγγελος Θ. Πανάγος (19122006) το 1936 (αρχείο οικογένειας Πανάγου) 03 Εργάτες το 1947 (φωτογραφία Αγγελος Πανάγος – αρχείο οικογένειας Πανάγου) 04 Στριπτήριο το 1948 (φωτογραφία Αγγελος Πανάγος – αρχείο οικογένειας Πανάγου) 05 1950, ανέμη (φωτογραφία Αγγελος Πανάγος – αρχείο οικογένειας Πανάγου)

Βιβλιογραφία – Πηγές Αρχειακό υλικό από το προσωπικό ημερολόγιο των Θεόδωρου και Αγγελου Πανάγου και φωτογραφικό υλικό το οποίο παραχώρησε η εγγονή του Αγγελου Μίκα Πανάγου Αφοί Πανάγου ΑΒΕΝΥ, Το μετέωρο βήμα από το εμπόριο στη βιομηχανία (18721981), Ινστιτούτο Μελέτης της Τοπικής Ιστορίας και της Ιστορίας των Επιχειρήσεων (ΙΜΤΙΙΕ) https:// dimitriskrasonikolakis. blogspot.com/2013/05/blogpost_19.html?fbclid=IwAR1B VtzzASQUx0X9NA2qI_8BOYb isYQQNJTPqA6DIlvcFTf2q7pWjQxAxU

Ακμή και παρακμή μιας εμβληματικής επωνυμίας Το 1960 στο υφαντήριο, με τη μετατροπή ενός αργαλειού, κατασκευάζονται καμβάδες με ειδικά κολλαρισμένο ύφασμα που είχε τρυπούλες για κέντημα, το οποίο μέχρι τότε εισαγόταν από τη Γερμανία και πωλούνταν πολύ ακριβά, ενώ το δικό τους είναι πολύ φτηνότερο. Το 1963 ο Αγγελος Πανάγος επισκέπτεται εκθέσεις μηχανημάτων κλωστοϋφαντουργίας Textilemesse στην Ευρώπη και αγοράζει νέα μοντέλα βαφείων και υφαντηρίου. Το 1965 γίνεται επέκταση του βαφείου. Ο Χρήστος Πανάγος εκλέγεται πρόεδρος του Επιμελητηρίου Αθηνών. Το 1966 τοποθετείται ράμπα μήκους 125 μέτρων των γερμανικών εργοστασίων Famatex για το κολλάρισμα και το στέγνωμα των καμβάδων. Επίσης τοποθετείται αυτόματο στεγνωτήριο νημάτων συνεχούς ροής, μήκους 15 μέτρων. Τον Οκτώβριο υπογράφεται συμφωνία με τον Ελευθέριο Μουζάκη, ο οποίος αντί 5 εκατομμυρίων δραχμών αγόρασε τον κλάδο της εταιρείας των μεταξιών Ελέφαντος, τα μηχανήματα, τα προϊόντα και όλα τα είδη συσκευασίας. Το 1967 ο Αγγελος Πανάγος με τον μηχανικό Ευάγγελο Θέμελη μεταβαίνουν στην Ελβετία στο εργοστάσιο ιστών Rutti για την εκπαίδευση του Θέμελη στο στήσιμο και στην επισκευή υφαντικών ιστών Rutti. Το 1968 εγκαινιάζεται νέο κατάστημα επί της οδού Βουλής 18, το Boutique Εργόχειρον, ενώ μεταφέρεται το κατάστημα Πανχρώμ από την Ευαγγελιστρίας 24 στην οδό Κλείτου 8. Το 1969 γίνεται διαχωρισμός των καταστημάτων. Τοποθετούνται δύο νέοι αυτόματοι βαφείς του γερμανικού οίκου Obem, δυναμικότητας 250 κιλών νημάτων. Η παραγωγή αυξάνεται κατά 2.000 κιλά ημερησίως. Ο Γεώργιος Αριστ. Πανάγος (ξάδελφος των αδελφών Πανάγου) μεταβαίνει στη Γερμανία, όπου εργάστηκε σε πολλά βιομηχανικά βαφεία και ειδικεύτηκε σε βαμβακονήματατα με στέρεες βαφές. Κατά την επιστροφή του αναλαμβάνει τη διεύθυνση του βαφείου. Εγκαινιάζεται νέο κατάστημα Εργόχειρον στην οδό Τσαλδάρη στη Νίκαια. Το 1970 γίνεται μεταφορά των γραφείων της Αιόλου 8 στην οδό Αγίας Φιλοθέης 17. Κατεδαφίζονται τα παλιά κτίρια στριπτηρίου και ανεγείρεται νέο τριώροφο, όπου στο ισόγειο εγκαθίσταται το στριπτήριο βαμβακονημάτων, στον πρώτο όροφο μπομπινουάρ, ανέμες και συσκευασία και στον δεύτερο όροφο αποθήκη των προς βαφή νημάτων. Γίνεται κατεδάφιση του χημείου και των γραφείων και ανέγερση τριώροφου. Στο ισόγειο είναι το χημείο και η αποθήκη χρωμάτων και βοηθητικών χημικών, στον πρώτο όροφο τα γραφεία του Αγγελου Πανάγου και στον δεύτερο όροφο το λογιστήριο. Σημειώνεται αύξηση παραγωγής και πωλήσεων. Το 1971 ο Αγγελος Πανάγος εξελέγη πρόεδρος του Επιμελητη-

ρίου Αθηνών για δεύτερη φορά. Το 1972 εγκαινιάζεται νέο κατάστημα Εργόχειρον στη Νέα Ιωνία και επεκτείνεται το υφαντήριο με διώροφο κτίσμα. Το 1973 τοποθετούνται δύο νέες στριπτικές μηχανές διπλής στρίψεως του εργοστασίου Barmag Γερμανίας. Τo 1974 oι Γαβριήλ και Θεόδωρος Γεωργίου Πανάγου αποχωρούν από την ΑΒΕΝΥ, συστήνουν μικρό υφαντήριο με την επωνυμία ΠΑΝΤΕΧ και προκαλούν ανταγωνισμό πουλώντας σε φτηνότερες τιμές ταμίν και καμβάδες. Ανοίγει νέο κατάστημα Εργόχειρον στην οδό Ερμού 46 με μεγάλη εμπορική επιτυχία, όπως και νέο μεγάλο κατάστημα στον Πειραιά επί της οδού Γεωργίου Α΄ & Κολοκοτρώνη με την επωνυμία Θεόδ. Αγγ. Πανάγος & Σία για τη χονδρική πώληση των προϊόντων της ΑΒΕΝΥ σε όλη την περιφέρεια Πειραιά. Ο Χρήστος Πανάγος ιδρύει ΑΕ στο Μαρκόπουλο με μεταχειρισμένα μηχανήματα από τη Γαλλία και δημιουργεί εριοκλωστήριο. Το 1975 η παραγωγή του εργοστασίου ΑΒΕΝΥ κινείται σε μεγάλα ύψη. Κατασκευάζονται 50.000 μέτρα υφάσματος μηνιαίως και βάφονται 4.000 κιλά νήματα ημερησίως, ενώ δουλεύουν τρεις βάρδιες. Νοικιάζεται νέο τριώροφο κτίριο με υπόγειο στην οδό Αγίας Φιλοθέης. Στο υπόγειο είναι η αποθήκη, στο ισόγειο πρατήριο πωλήσεων, στον πρώτο το λογιστήριο και στον δεύτερο η συσκευασία διάφορων ειδών (μαξιλαράκια, κεντήματα με καμβά). Το 1976 ο Χρήστος Πανάγος αναλαμβάνει πρόεδρος του Επιμελητηρίου Αθηνών για τρίτη φορά. Το 1977 το εριοκλωστήριο Χρήστου Πανάγου στο Μαρκόπουλο παρουσιάζει ζημιά. Επανέρχονται στην ΑΒΕΝΥ οι Γαβριήλ και Θεόδωρος Γ. Πανάγου. Το 1978/79 αρχίζει σιγά σιγά η πτώση των πωλήσεων λόγω του ανταγωνισμού και της στροφής προς τα έτοιμα πλεκτά και κεντήματα. Ετσι καταγράφεται επιπλέον ζημιά από το εριοκλωστήριο Χρήστου Πανάγου και αρχίζουν οι διαφωνίες λόγω της επιμονής του Χρήστου Πανάγου για συγχώνευση των δύο εταιρειών. Στο εργοστάσιο οι εργασίες μειώνονται συνεχώς και πλέον εργάζεται μία βάρδια και αυτή όχι πλήρους ωραρίου. Το 1980 αυξάνονται τα χρέη προς το δημόσιο και το ΙΚΑ ενώ οι εργασίες μειώνονται διαρκώς. Το 1981 ο Χρήστος, ο Γαβριήλ Πανάγος, η Στέλλα Κοτρώτσου και ο Μιχαήλ Βιτσαράς πωλούν τις μετοχές τους στην ανταγωνιστική εταιρεία Μουζάκη, η οποία με ποσοστό 57% παίρνει την πλειοψηφία. Ο Μουζάκης, ενώ είχε υποσχεθεί τη συνέχιση της λειτουργίας του εργοστασίου, κηρύσσει στάση πληρωμών, ενώ το υπόλοιπο 45% της εταιρείας μπαίνει σε καθεστώς πτώχευσης λόγω αδυναμίας εξόφλησης γραμματίου ενός εκατομμυρίου προς τη ΒΕΛΚΑ. Επεξεργασμένα αποσπάσματα του ημερολογίου το οποίο παραχώρησε η Μίκα Πανάγου στην ομάδα ΒΙ.Δ.Α. (Βιομηχανικά Δελτία Απογραφής) www.vidaomada.gr

54

Doc MadeinGreece

Κυριακή 12 Μαΐου 2019 | Documento

01

01 Ο Σταύρος Δέμος, ιδρυτής και πρόεδρος της DEMO 02 O Δημήτρης Δέμος, αντιπρόεδρος ΔΣ DEMO ABEE 03 Το εργοστάσιο της εταιρείας στο Κρυονέρι Αττικής είναι το μεγαλύτερο στη νοτιοανατολική Ευρώπη

02

03

Ελληνικό φάρμακο σε 85 χώρες

Βιομηχανία Φαρμάκων DEMO ΑΒΕΕ

Η

DEMO ΑBEΕ, η πρώτη εταιρεία σήμερα σε νοσοκομειακές πωλήσεις στα ενέσιμα προϊόντα όλων των μορφών, ξεκίνησε το 1965 ως ένα απλό φαρμακείο στου Παπάγου από τον Τριπολιτσιώτη φαρμακοποιό Σταύρο Δέμο. Με πατέρα Αρκά και μητέρα Μικρασιάτισσα ο Σταύρος Δέμος αρχικά απέκτησε πτυχίο Οικονομικών από τη Βιομηχανική Σχολή και στη συνέχεια σπούδασε και απέκτησε το πτυχίο της Φαρμακευτικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Ο ίδιος έχει δηλώσει ότι «η άγονη μητέρα γη με προίκισε με το όραμα της δημιουργίας». Ετσι, μέσα σε έναν χρόνο το φαρμακείο έγινε η ατομική επιχείρηση Σταύρος Δέμος Φαρμακευτικά Προϊόντα, ενώ το 1968 ίδρυσε την ετερόρρυθμη εταιρεία Σταύρος Δέμος & Σία ΕΕ Παραγωγή και Εμπορία Φαρμακευτικών Προϊόντων. Οι δύο αυτές επιχειρήσεις συγχωνεύτηκαν το 1973 και ιδρύθηκε η DEMO AΒΕΕ, η οποία λειτουργεί μέχρι σήμερα. Ο Σταύρος Δέμος, πρόεδρος της DEMO, υπήρξε ο πρώτος πρόεδρος της Πανελλήνιας Ενωσης Φαρμακοβιομηχανίας, ενώ διετέλεσε σύμβουλος στην Ενωση Επιστημόνων Παραγωγής Φαρμάκων.

Με σειρά διακρίσεων μεταξύ άλλων από τον πρύτανη του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (Τμήμα Φαρμακευτικής Σχολής), την Πανελλήνια Ενωση Φαρμακοποιών (ΠΕΦ), τον Ιατρικό Σύλλογο Αθηνών για τη στήριξη στο έργο του Ιατρείου Κοινωνικής Αποστολής, το Νοσοκομείο «Αγιος Ανδρέας» για την ευεργεσία του, τον Δήμο Σφακίων για την ουσιαστική συμβολή του στην αγορά ενός πλήρως επανδρωμένου πλεούμενου σκάφους πρώτων βοηθειών (ΔΟΞΑ), τον διευθυντή της Σχολής Εφαρμογών Υγειονομικού, τον Σύλλογο Αιγυπτιωτών Ελλήνων για την προσφορά του στην Ιερά Μονή Αγ. Αικατερίνης Σινά και την Παναρκαδική Ομοσπονδία Αμερικής, ο «πατριάρχης» της ελληνικής φαρμακοβιομηχανίας κατάλαβε από πολύ νωρίς ότι το κλειδί της επιτυχίας και της προόδου βρίσκεται στη συνεχή ανάπτυξη νέων προϊόντων αλλά και στην ισχυρή εξαγωγική δραστηριότητα, εξασφαλίζοντας στην εταιρεία υγιή και επιτυχημένη επιχειρηματική πορεία. Στην εταιρεία Demo σήμερα, εκτός από τον ίδιο, εργάζονται η σύζυγός του Δήμητρα και τα τρία παιδιά τους, Δημήτρης, Στέλλα και Ιωάννα. Ο Δημήτρης είναι αντιπρόεδρος ΔΣ DEMO

ABEE, ενώ διετέλεσε και πρόεδρος του Πανελλήνιας Ενωσης Φαρμακοβιομηχανίας. Το μεγαλύτερο εργοστάσιο στη ΝΑ Ευρώπη Το εργοστάσιο της εταιρείας στο Κρυονέρι Αττικής σήμερα είναι το μεγαλύτερο στη νοτιοανατολική Ευρώπη, με υπερσύχρονες εγκαταστάσεις έκτασης 45.000 τ.μ., στις οποίες περιλαμβάνεται και ένα ιδιαίτερα σύγχρονο εργαστήριο ποιοτικού ελέγχου, έκτασης 1.500 τ.μ. Σε λίγο καιρό ολοκληρώνεται και η τέταρτη μονάδα 12.000 τ.μ. στον ίδιο χώρο, στο Κρυονέρι. Η κομβική απόφαση του 1996 Καθοριστικό σημείο στη πορεία και την εξέλιξη της DEMO ήταν το 1996, όταν η διοίκηση της εταιρείας έλαβε τη μεγάλη στρατηγική απόφαση να επικεντρωθεί στην παραγωγή και ανάπτυξη ενέσιμων προϊόντων για τη νοσοκομειακή αγορά. Επένδυσε μεγάλα κεφάλαια σε παραγωγικές μονάδες, το 2000 τέθηκε σε λειτουργία το δεύτερο εργοστάσιο και το 2006 η DEMO έθεσε σε λειτουργία την τρίτη μονάδα παραγωγής, δουλεύοντας παράλληλα εντατικά τον σχεδιασμό της για την περαιτέρω διείσδυσή της στις αγορές του εξωτερικού.

Ιστορία, διακρίσεις, κοινωνικό έργο, συνεχής ανάπτυξη νέων προϊόντων και εξαγωγή του 82% της παραγωγής

Η DEMO τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια είναι πρώτη σε νοσοκομειακές πωλήσεις στα ενέσιμα προϊόντα όλων των μορφών, ενώ διαθέτει εκτεταμένο πρόγραμμα έρευνας και ανάπτυξης για βελτιωμένης μορφής ενέσιμα. Εξάγει το 82% της ετήσιας παραγωγής της, με το δίκτυο πωλήσεών της να εκτείνεται σε 85 χώρες, σε Ευρώπη, Ασία, Αφρική, Μέση Ανατολή, Νότια Αμερική και Ωκεανία. Είναι διεθνώς αναγνωρισμένη ως ένας από τους επίσημους προμηθευτές των Ηνωμένων Εθνών, της UNICEF, του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, των Γιατρών Χωρίς Σύνορα και του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού, ενώ είναι πιστοποιημένη και από πολλές άλλες υγειονομικές αρχές χωρών πέραν της ΕΕ. Οσον αφορά το επενδυτικό πλάνο της εταιρείας, το 2018 ολοκληρώθηκε το 90%, συμπεριλαμβανομένου και ενός πολύ δύσκολου έργου όπως ήταν η δημιουργία νέας μονάδας παραγωγής και συσκευασίας γυάλινων αμπουλών συνολικής δυναμικότητας 150 εκατ. αμπουλών (από 25 εκατ. που έχει σήμερα). Νέο επενδυτικό πλάνο 30 εκατ. ευρώ Το 2019 το πιο σημαντικό έργο που ξεκίνησε είναι η νέα μονάδα παραγωγής γυάλινων φιαλιδίων και λυοφίλων δυναμικότητας 150 εκατ. φιαλιδίων σε υγρή μορφή και 20 εκατ. φιαλιδίων σε λυόφιλη μορφή. Είναι μια επένδυση που θα καταστήσει την DEMO έναν από τους τρεις μεγαλύτερους παραγωγούς λυοφίλων στην Ευρώπη και αποτελεί μέρος του νέου επενδυτικού σχεδίου της εταιρείας για τα έτη 2019-22, συνολικού ύψους 30 εκατ. ευρώ.

200-300 νέες θέσεις εργασίας Η επιχείρηση DEMO ΑΒΕΕ αναπτύσσεται με έντονους ρυθμούς, δημιουργώντας πολλές νέες θέσεις εργασίας. Αυτήν τη στιγμή διαθέτει άρτια εκπαιδευμένο και καταρτισμένο προσωπικό που αριθμεί 920 άτομα, ενώ εν μέσω κρίσης, αντί να προχωρήσει σε απολύσεις και περικοπές αποδοχών, συνεχίζει να προσλαμβάνει αξιόλογα στελέχη και να διατηρεί σταθερό το επίπεδο των μισθών. Σύμφωνα με δηλώσεις του αντιπροέδρου της Δημήτρη Δέμου, εφόσον όλα πάνε όπως τα προβλέπουν και με βάση το business plan που θα ακολουθήσει θα δημιουργηθούν άλλες 200-300 θέσεις εργασίας μέσα στα επόμενα τέσσερα χρόνια. Κοινωνική υπευθυνότητα Για την εταιρεία ωστόσο επιτυχημένη επιχειρηματικότητα δεν αποτελεί μόνο η πρόοδος της εταιρείας και η επίτευξη θετικών οικονομικών αποτελεσμάτων αλλά και η κοινωνική υπευθυνότητα. Το πρόγραμμα Κοινωνικής Ευθύνης και Αειφορίας της DEMO βασίζεται σε τέσσερις πυλώνες: περιβάλλον, ηθικό marketing, εργαζόμενοι και κοινωνία με επίκεντρο τα παιδιά και τις ευπαθείς ομάδες.

56

Doc MadeinGreece

Κυριακή 12 Μαΐου 2019 | Documento

Εδώ και δύο αιώνες μεταφέρουν την Ελλάδα σε όλο τον κόσμο

ΕΛΤΑ

1828 Στις 24 Σεπτεμβρίου του 1828 ο πρώτος κυβερνήτης της Ελλάδας Ιωάννης Καποδίστριας υπογράφει το ΙΖ΄ ψήφισμα που εκδίδεται στον Πόρο «Περί συστάσεως τακτικής ταχυδρομικής συγκοινωνίας», ιδρύοντας «Ταχυδρομείον Γενικόν»

Μ

ε εμπειρία και γνώση δύο αιώνων, καθώς ιδρύθηκαν σχεδόν ταυτόχρονα με το ελληνικό κράτος, τα Ελληνικά Ταχυδρομεία συνδέουν πολίτες και επιχειρήσεις σε κάθε σημείο της Ελλάδας, σε κάθε σημείο του κόσμου. Στα 191 χρόνια λειτουργίας τους συνιστούν τον μακροβιότερο ελληνικό επιχειρηματικό οργανισμό και διαδραματίζουν κομβικό ρόλο στο επιχειρηματικό, κοινωνικό και πολιτιστικό περιβάλλον της χώρας. Από το 1996 λειτουργούν ως ανώνυμη εταιρεία, ενώ σήμερα αποτελούν όμιλο επιχειρήσεων που προσφέρει ταχυδρομικές, χρηματοδοτικές και τραπεζοασφαλιστικές υπηρεσίες, προϊόντα λιανικής και υπηρεσίες ταχυμεταφοράς. Με ηγετικό μερίδιο στην ελληνική ταχυδρομική αγορά, η ΕΛΤΑ ΑΕ διατηρεί, λειτουργεί και αναπτύσσει το μεγαλύτερο δίκτυο λιανικής στη χώρα και εξελίσσεται κατανοώντας τις σύγχρονες ανάγκες με στόχο την ενίσχυση της εξυπηρέτησης σε προσιτές τιμές για όλους σε όλη την Ελλάδα. Αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες δημόσιες επιχειρήσεις με βάση τα έσοδα (320 εκατ. το 2017), τον αριθμό των εργαζομένων (5.865 το 2018) και τη διασπορά του δικτύου στην ελληνική επικράτεια, ενώ κάθε μήνα περίπου 4 εκατ. πελάτες επισκέπτονται τα καταστήματα ΕΛΤΑ και την ιστοσελίδα της εταιρείας (35% του πληθυσμού της χώρας). Σύμφωνα με τον νόμο 4053/2012 «Περί ταχυδρομικών υπηρεσιών, ηλεκτρονικών επικοινωνιών και άλλες διατάξεις», τα ΕΛΤΑ είναι φορέας παροχής καθολικής υπηρεσίας και αναλαμβάνουν την υποχρέωση παροχής καθολικής υπηρεσίας έως την 31η Δεκεμβρίου του 2028. Η παροχή καθολικών υπηρεσιών προσδιορίζει τον χαρακτήρα των ΕΛΤΑ ως προς τη θέση και τον ρόλο τους στη λειτουργία της ταχυδρομικής αγοράς, υπό την έννοια της δέσμευσης έναντι του κράτους για την προσφορά καθολικών υπηρεσιών αποδεκτής ποιότητας σε προσιτές τιμές στο σύνολο των πολιτών. Αποτέλεσμα αυτής της δέσμευσης σε συνδυασμό με τη γεωγραφική μορφολογία του ελλαδικού χώρου είναι η διατήρηση και λειτουργία του μεγαλύτερου δικτύου λιανικής στην Ελλάδα

191 χρόνια ιστορίας

1861 «Μεγάλες Κεφαλές Ερμού». Το πρώτο ελληνικό γραμματόσημο σχεδιασμένο από τον Γάλλο χαράκτη Albert Barre εκτυπώθηκε στο Παρίσι στο τυπογραφείο Ernest Meyer

1874 Ιδρυτικό μέλος της Παγκόσμιας Ταχυδρομικής Ενωσης – Universal Postal Union

1892 Ιδρυση των 3Τ, Ταχυδρομεία – Τηλεφωνεία – Τηλεγραφεία

1900 Λειτουργεί το Κεντρικό Ταχυδρομείο των Αθηνών στο Μέγαρο Μελά, σχεδιασμένο από τον διάσημο Γερμανό αρχιτέκτονα Ερνέστο Τσίλερ

1911 Λειτουργία αγροτικής ταχυδρομικής υπηρεσίας

1970 Νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου με την επωνυμία ΕΛΤΑ

1996 Τα ΕΛΤΑ δεν σταματούν να αφουγκράζονται τις σύγχρονες ανάγκες, με στόχο την ενίσχυση της εξυπηρέτησης σε προσιτές τιμές για όλους σε όλη την Ελλάδα

με 1.182 σημεία εξυπηρέτησης και 133.000 χλμ. δρομολόγια διανομής ημερησίως. Και στην ενέργεια Πριν από τρία χρόνια (2016) τα ΕΛΤΑ αποφάσισαν να μπουν δυναμικά και στη λιανική πώληση ηλεκτρικού ρεύματος. Επειτα από 18 μήνες λειτουργίας η ΕΛΤΑ Ενέργεια διαθέτει 13.603 παροχές ηλεκτρικής ενέργειας. Σύμφωνα με επίσημο δελτίο του Χρηματιστηρίου Ενέργειας, από τις αρχές του 2019 τα Ελληνικά Ταχυδρομεία αυξάνουν –οριακά μεν αλλά σταθερά– το μερίδιο αγοράς τους στην προμήθεια ενέργειας, φτάνοντας τον περασμένο Μάρτιο το 1,09%. Σημειωτέον, το μερίδιο αγοράς του οργανισμού τον Φεβρουάριο βρισκόταν στο 1% και τον Ιανουάριο στο 0,88%.

Μετατροπή του ταχυδρομείου σε virtual one stop shop Στους στόχους των Ελληνικών Ταχυδρομείων είναι η ανάπτυξη νέων υπηρεσιών και προϊόντων, που στη βάση μιας πελατοκεντρικής φιλοσοφίας θα προσφέρουν ολοκληρωμένες και προσιτές λύσεις που θα καλύπτουν αποτελεσματικά το σύνολο των εξειδικευμένων αναγκών των πελατών τους, με έμφαση στην ποιότητα, την ευελιξία, την ευκολία και την 24ωρη εξυπηρέτηση. Παράλληλα, σχεδιάζονται η μετατροπή του ταχυδρομείου σε virtual one stop shop αλλά και η δραστηριοποίηση στον τομέα της διανομής ηλεκτρονικών εντύπων και της e-πληρωμής λογαριασμών, όπως άλλωστε επιτάσσει η νέα πραγματικότητα που διαμορφώνεται στην αγορά διεθνώς.

Τα Ελληνικά Ταχυδρομεία μετατρέπονται σε ανώνυμη εταιρεία με την επωνυμία ΕΛΤΑ ΑΕ

2000 Ιδρύεται η θυγατρική εταιρεία Ταχυμεταφορές ΕΛΤΑ ΑΕ

2016 Ιδρύεται η ΕΛΤΑ Ενέργεια

2018 Υπαγωγή ΕΛΤΑ στην Ελληνική Εταιρεία Συμμετοχών και Περιουσίας (ΕΕΣΥΠ)

58

Doc MadeinGreece

Ευστάθιος και Κρίτων Δηλαβέρης

Οι καινοτόμοι της κεραμευτικής βιομηχανίας Οι Τσιριγώτες επιχειρηματίες και η επιτυχής ενασχόλησή τους με την πλακοποιία και την πλινθοκεραμοποιία στη Λεύκα του Πειραιά

Κυριακή 12 Μαΐου 2019 | Documento

Γράφει o Μιχάλης Μπαρδάνης* Ὅσον δ’ ἀφορᾶ εἰς τὸ ἐργοστάσιον κεραμευτικῶν προϊόντων Εὐστ. Δηλαβέραη, τοῦτο ἀποτελεῖ τὴν κορωνίδα τῶν ὁμοίας φύσεως ἐργοστασίων καθ’ ὅλην τὴν Ἀνατολήν, περιποιεῖ δὲ τιμὴν οὐ μόνον εἰς τὸν ἰδιοκτήτην αὐτοῦ, ἀλλὰ καὶ εἰς ὁλόκληρον το κράτος. Ν.Β.Σ., «Κεραμοποιείον Ε. Δηλαβέρη εν Πειραιεί», «Αρχιμήδης» 12 (1906), σ. 126

Ο

Ευστάθιος Κυριάκου Δηλαβέρης (1853 Κύθηρα – 1932 Αθήνα) υπήρξε σημαντική προσωπικότητα της βιομηχανίας του Πειραιά. Εισήγαγε πρώτος στην Ελλάδα με επιτυχία την κατασκευή πλακιδίων τσιμέντου με πολύχρωμες διακοσμήσεις, αλλά και κεραμίδια και τούβλα υψηλής ποιότητας. Τα προϊόντα αυτά τα συναντάμε συχνά ακόμη και σήμερα στα κτίρια της Αθήνας και του Πειραιά, αλλά και σε πλήθος άλλων περιοχών της ηπειρωτικής και νησιωτικής Ελλάδας σε χαρακτηριστικά καλή κατάσταση διατήρησης. Η δυναμική εμφάνισή του στον κλάδο των οικοδομικών υλικών στην Ελλάδα γίνεται το 1880 και διήρκεσε μέχρι τον θάνατό του. Το διά-

στημα αυτό δημιούργησε τουλάχιστον τρία εργοστάσια, ενώ ανέπτυξε συνεργασίες και με άλλους παραγωγούς σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη. Η κατασκευή του μεγάλου εργοστασίου μηχανοποίητων τούβλων και κεράμων στη Λεύκα του Πειραιά το 1902 αποτέλεσε, με καθυστέρηση για την Ελλάδα, το σημείο της επιτυχούς μετάβασης –ύστερα από κάποιες αποτυχημένες προσπάθειες κατά τον 19ο αιώνα– από τη χειροποίητη μικρής κλίμακας βιοτεχνική παραγωγή στη μαζική μηχανοποίητη κατασκευή γαλλικών κεράμων, συμπαγών και διάτρητων τούβλων και πολλών άλλων προϊόντων ευρωπαϊκού τύπου. Σημειώνεται πως η Θεσσαλονίκη, όπου βρισκόταν το περίφημο εργοστάσιο κεραμοποιίας των αδελφών Αλλατίνι, κατασκευασμένο ήδη από το 1880, δεν ανήκε ακόμη στην Ελλάδα. Το έργο αυτό συνεχίστηκε μετά τον θάνατο του Ευστάθιου Δηλαβέρη από τον γιο του Κρίτωνα-Κυριάκο Δηλαβέρη (1894 Πειραιάς – 1972 Ντίσελντορφ). Δρώντας σε διαφορετικό επιχειρηματικό περιβάλλον και έχοντας να αντιμετωπίσει πλέον αρκετούς και σημαντικούς ανταγωνιστές, ο Κρ. Δηλαβέρης δεν φάνηκε καινοτόμος και πρωτοπόρος όπως ο πατέρας του. Δημιούργησε, όμως, μια νέα βιομηχανική μονάδα στη Νίκαια του Πειραιά το 1935, η οποία αποτέλεσε την εξέλιξη των προσπαθειών του πατέρα του και έθεσε

59

Documento | Κυριακή 12 Μαΐου 2019

01

01 Το εργοστάσιο του Ευστάθιου Δηλαβέρη στη Λεύκα (λεπτομέρεια από αφίσα στο ΕΛΙΑ) 02 Ο Κρίτων Δηλαβέρης μπροστά από το εργοστάσιο στη Νίκαια (Αναγνωστοπούλου – Μπαφούνη, 1998)

02

εκτός μάχης τους ανταγωνιστές εντός Αττικής.

Το 1902 ο Ευστάθιος Δηλαβέρης ίδρυσε μια νέα μονάδα σε οικόπεδο στη Λεύκα Πειραιά που είχε αγοράσει από την Εθνική Τράπεζα. Το κόστος κατασκευής της ανήλθε στις 600.000 δρχ.

Τα εργοστάσια πλακιδίων, τούβλων και κεράμων Οι πληροφορίες που αφορούν τη δράση του Ευστάθιου Δηλαβέρη έως το 1880 και την ίδρυση του πρώτου μεγάλου εργοστασίου στον Πειραιά είναι συγκεχυμένες και συχνά αλληλοσυγκρουόμενες. Είναι γνωστό πως η φτωχική του καταγωγή τον ώθησε να εγκατασταθεί σε παιδική ηλικία στον Πειραιά (γύρω στο 1865), όπου εργάστηκε ως απλός εργάτης, κοσμηματογράφος (ζωγράφος οροφών) και εργολάβος οικοδομών. Από εκεί σύντομα μετανάστευσε, μαζί με τον μικρότερο αδερφό του Χαράλαμπο, στην Αίγυπτο. Η εγκατάστασή τους εκεί συνέπεσε με την περίοδο κατασκευής της διώρυγας του Σουέζ (1859-1869), όπου απασχολήθηκαν για κάποιο διάστημα, γεγονός που αποτέλεσε μοναδική ευκαιρία για την αρχή μιας επιτυχούς σταδιοδρομίας. Η επαγγελματική τους πορεία στην Αφρική περιλαμβάνει διάφορους σταθμούς και κορυφώθηκε με την κατασκευή ενός εργοστασίου τσιμέντου και πλακιδίων νοτίως της Αλεξάνδρειας. Ο Ευστάθιος άφησε την Αίγυπτο και τον αδερφό του, ο οποίος παρέμεινε εκεί για κάποια χρόνια ακόμη, και επέστρεψε στην Ελλάδα για να δημιουργήσει ένα πλακοποιείο το 1888. Η βιομηχανική αυτή μονάδα, η οποία αποτέλεσε την πρώτη της συγκεκριμένης

κατηγορίας στη χώρα, βρισκόταν στον Πειραιά, στον μυχό του λιμανιού, στη συμβολή των οδών Χαϊδαρίου και Κάστορος. Πρόκειται πιθανότατα για επιχείρηση αντίστοιχη με αυτήν που είχε δημιουργήσει με τον αδερφό του στην Αίγυπτο. Θα πρέπει να εξεταστεί το ενδεχόμενο οι δυο τους να συνεργάστηκαν και σε αυτή την περίπτωση. Με τα έγχρωμα πλακίδια που κατασκευάζονταν εκεί δαπεδοστρώθηκε πλήθος κτιρίων, δημόσιων και ιδιωτικών, του πολεοδομικού συγκροτήματος της πρωτεύουσας, ενώ το εργοστάσιο βραβεύτηκε στις διεθνείς εκθέσεις των Βρυξελλών και της Αθήνας καθώς και στην έκθεση των Χανίων. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1897, επεκτάθηκε στην παραγωγή οπτόπλινθων (τούβλων) και κεράμων, κατασκευάζοντας ένα πλινθοκεραμοποιείο για το οποίο οι πληροφορίες μας είναι περιορισμένες. Βρισκόταν μεταξύ των οδών Αγίου Διονυσίου, Κάστορος και Κέκροπος (Χαϊδαρίου), δίπλα στον σταθμό του σιδηροδρόμου. Το 1902, μόλις πέντε χρόνια μετά την ίδρυση του πρώτου κεραμοποιείου, ίδρυσε μια νέα μονάδα σε οικόπεδο 12,5 στρεμμάτων στην οδό Θηβών αρ. 1, στην περιοχή Λεύκα του Πειραιά, που είχε αγοράσει από την Εθνική Τράπεζα. Το κόστος κατασκευής της ανήλθε στις 600.000 δρχ. Ο Δηλαβέρης νωρίτερα ταξίδεψε στη Μασσαλία της Γαλλίας (παραμένει άγνωστο πότε ακρι-

βώς) καθώς και σε άλλες χώρες της Ευρώπης οι οποίες είχαν μεγάλη παράδοση στην κατασκευή οικοδομικών υλικών από πηλό. Το εργοστάσιο κατασκευάστηκε σε σχέδια ξένων μηχανικών, ενώ ο εξοπλισμός ήταν εισαγόμενος. Στόχος του, μέσω αυτής της νέας επένδυσης, ήταν η επέκταση της παραγωγής –πέραν των χειροποίητων πλίνθων και κεράμων– και σε ποιοτικά μηχανοποίητα προϊόντα. Μεταξύ αυτών συμπεριλαμβάνονταν τα περίφημα κεραμίδια γαλλικού τύπου καθώς και ειδικά τεμάχια της γαλλικής κεράμωσης (όπως καβαλάρηδες –απλοί και δαντελωτοί, αεριστήρες, φεγγίτες, λόγχες και καπνοδόχοι– μονοί και διπλοί), αλλά και κεραμίδια βυζαντινού τύπου (λούκια και καπάκια), συμπαγείς μηχανοποίητοι και διάτρητοι πλίνθοι (3, 6 και 9 οπών), σωλήνες αποχέτευσης κ.ά. Κεντρική επιλογή στην αλυσίδα παραγωγής αποτέλεσε η ανάμειξη διαφορετικών ποιοτήτων χώματος, μέσω της οποίας επιτεύχθηκε η κατασκευή προϊόντων υψηλής στεγανότητας (όσον αφορά την απορρόφηση του νερού) και μεγάλης αντοχής στον χρόνο και στους παράγοντες διάβρωσης. Η προμήθειά τους γινόταν από ιδιόκτητες χωματερές στο Ηράκλειο (όπου αγοράστηκε μια έκταση 90 στρεμμάτων στην περιοχή που σήμερα ονομάζεται Θέα Δηλαβέρη) και στην Καλογρέζα (σε οικόπεδο έκτασης 60 στρεμμάτων στη λεωφόρο Κηφισίας, εκεί

όπου αργότερα οικοδομήθηκε το Νοσοκομείο Υγεία). Τα χώματα μεταφέρονταν στον Πειραιά με κάρα, ενώ από το 1906 η επεξεργασία τους γινόταν με εισηγμένα από τη Γερμανία ζυμωτήρια – αναμεικτήρες. Τα μηχανήματα αυτά καθώς και οι πρέσες πλίνθων και κεράμων ήταν ατμοκίνητα, ενώ το εργοστάσιο διέθετε και μηχανικό ξηραντήριο, με πέντε στοές μήκους 40 μ., για την ξήρανση των προϊόντων. Η καύση τους γινόταν αρχικά σε κλίβανο με 22 ανεξάρτητα διαμερίσματα καύσης (ανεστραμμένης φλόγας), ο οποίος όμως αργότερα μετασκευάστηκε σε κάμινο Hoffmann (περιστροφικός κλίβανος). Τους 80 τεχνίτες και εργάτες του εργοστασίου καθοδηγούσαν τρεις Γάλλοι ειδικοί: ένας κεραμοποιός, ένας τοποθέτης – στιβαδόρος και ένας καμινευτής. Στις αρχές της δεκαετίας του 1930 ο συνολικός αριθμός των εργαζομένων ανερχόταν στα 160 άτομα. Οι πρωτοποριακές για την Ελλάδα προαναφερθείσες εγκαταστάσεις επέτρεψαν την εκτίναξη της παραγωγής ποιοτικών προϊόντων· το 1906 η ημερήσια παραγωγή υπολογιζόταν στους 5.000 κεράμους και 10.000 πλίνθους, ενώ το 1920 η ετήσια δυναμικότητα του κεραμοποιείου υπολογιζόταν σε τέσσερα εκατομμύρια κεράμους και δύο εκατομμύρια πλίνθους. Το κεραμοποιείο λειτούργησε τουλάχιστον έως το 1939 και τα προϊόντα του βραβεύτηκαν στις διεθνείς εκθέσεις της Αθήνας, του Παρισιού και του Λονδίνου.1 Η εμπορική επιτυχία των μονάδων για τις οποίες έγινε λόγος μέχρι τώρα διασφαλίστηκε από την παράλληλη λειτουργία ενός εμπορικού οίκου οικοδομικών προϊόντων παντός είδους, στον οποίο συμμετείχε και ο Χαράλαμπος Δηλαβέρης. Τα δύο αδέρφια ίδρυσαν την ομόρρυθμο εταιρεία με την επωνυμία Ευστάθιος και Χαράλαμπος Δηλαβέρης. Στόχος της ήταν η εμπορία πλήθους οικοδομικών υλικών που κατασκευάζονταν στα εργοστάσιά τους, αλλά και πλήθους άλλων, εγχώριας παρασκευής ή εισηγμένων από το εξωτερικό. Το Κεραμοποιείον Β΄ του Κρίτωνα Δηλαβέρη Ο Κρίτων Δηλαβέρης αποφοίτησε το 1914 από τη Νομική Σχολή, χωρίς όμως να ασκήσει ποτέ τη δικηγορία. Το 1935, εν μέσω δικαστικού αγώνα με τον θείο του Χαράλαμπο και τα παιδιά του που διεκδικούσαν την περιουσία του Ευστάθιου Δηλαβέρη (και ο οποίος κατέληξε λίγο αργότερα με τον συμβιβασμό Κρίτωνα και Χαράλαμπου), δημιούργησε την Κεραμουργική Βιομηχανία Κρίτων Ευστ. Δηλαβέρη Ανώνυμη Εταιρεία και έκτισε μια υπερσύγχρονη μονάδα κεραμοποιίας σε οικόπεδο 21 στρεμμάτων, στο τρίτο χιλιόμετρο της οδού Θηβών, στη Νέα Κοκκινιά, στη θέση Πύργος Γαρδέλη Κουλουριάτη. Η συνολική δαπάνη ξεπέρασε τα 15 εκατομμύρια δραχμές και η χρηματοδότηση του εγχειρήματος έγινε μέσω δανείου που χορηγήθηκε από την

60

Doc MadeinGreece

Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος. Το νέο συγκρότημα ονομάστηκε Κεραμοποιείον Β΄. Αποτελούνταν από δύο κύριες πτέρυγες, τεσσάρων και δύο ορόφων αντίστοιχα (κατασκευασμένες με σκελετό από μπετόν αρμέ), καθώς και από άλλα μικρότερα κτίσματα. Η χρήση εμφανών (ασοβάντιστων) κόκκινων συμπαγών μηχανοποίητων τούβλων στις όψεις του συγκροτήματος και η κάλυψή του με κεραμίδια γαλλικού τύπου προπαγάνδιζαν με σαφήνεια τους στόχους του εργοστασίου: την εγκαθίδρυση μιας νέας, ευρωπαϊκού τύπου αρχιτεκτονικής. Τα γαλλικά κεραμίδια κατέκλυσαν την ελληνική αγορά. Αντιθέτως, οι μηχανοποίητοι πλίνθοι όψεως δεν σημείωσαν σημαντική εμπορική επιτυχία. Ο μηχανολογικός εξοπλισμός του εργοστασίου εισάχθηκε από το εξωτερικό (Γαλλία και Γερμανία), ενώ σε επόμενες φάσεις αγοράστηκαν μηχανές κατασκευής κεράμων και από την Ιταλία. Ο μεγάλος κλίβανος Hoffmann και τα μηχανικά ξηραντήρια (που βρίσκονταν στους δύο τελευταίους ορόφους του τετραώροφου κτιρίου, αλλά και σε ανεξάρτητα μικρότερα κτίρια) εξασφάλισαν την εκτίναξη της παραγωγής, με τη δυναμικότητα του εργοστασίου να φτάνει τα 100.000 τεμάχια ανά ημέρα. Σε αυτό συντέλεσε δίχως άλλο και η εγκατάσταση συστημάτων αυτόματης μετακίνηση των πρώτων υλών και των προϊόντων (γραμμές εναέριας μεταφοράς, φορεία, βαγονέτα κ.λπ.). Η πρώτη ύλη και σε αυτή την περίπτωση ερχόταν από τις χωματερές, για τις οποίες ήδη έγινε λόγος. Μάλιστα ο Κρίτων Δηλαβέρης επέκτεινε την ιδιόκτητη έκταση στη λεωφόρο Κηφισίας με νέες προσκτήσεις. Η συνολική παραγωγή της επιχείρησης το 1935 ανήλθε στα 25,5 εκατ. τεμάχια (χωρίς όμως να γνωρίζουμε ποια ήταν η πραγματική συμβολή του παλαιού εργοστασίου στη Λεύκα σε αυτό τον αριθμό). Το 1970 ο Κρίτων Δηλαβέρης πούλησε τις μετοχές του εργοστασίου στον Αλέξανδρο Παπαδόπουλο. Το εργοστάσιο υπό τη νέα διεύθυνση λειτούργησε έως το 1986, οπότε έκλεισε οριστικά.2 Ο ευεργέτης των Κυθήρων και ο επιφανής πολίτης Ο Ευστάθιος και ο Κρίτων Δηλαβέρης εκτός από δημιουργοί ενός επιχειρηματικού κολοσσού αναδείχθηκαν σε επιφανείς προσωπικότητες του καιρού τους. Ο πρώτος παντρεύτηκε τη Φωτεινή Γεωργίου Σαμίου και απέκτησαν εκτός από τον Κρίτωνα-Κυριάκο και μια κόρη, τη Ζαφειρία, η οποία πέθανε σε νεαρή ηλικία. Το μόνο δημόσιο αξίωμα που κατέλαβε κατά την πολυετή παρουσία του στον Πειραιά ήταν του δημοτικού συμβούλου κατά τη δημαρχιακή περίοδο 1899-1903, επί δημαρχίας Τρύφωνα Μουτζόπουλου. Στην επιχειρηματική του δράση στην Ελλάδα, πέραν της ανάμειξής του στον κλάδο των οικοδομικών υλικών, θα πρέπει

Κυριακή 12 Μαΐου 2019 | Documento

01

Η κυριαρχία τους στις κατά τόπους αγορές, τουλάχιστον μέχρι τις δεκαετίες του 1920 και του 1930, όταν και εμφανίστηκαν τα πρώτα μεγάλα εργοστάσια στην επαρχία (Βόλος, Λάρισα, Ζάκυνθος, Χίος κ.α.), είναι αδιαμφισβήτητη

να προστεθεί και ότι υπήρξε μέλος του πρώτου ΔΣ της Τράπεζας Πειραιώς όταν αυτή ιδρύθηκε το 1916. Παράλληλα υπήρξε ιδρυτικό μέλος της Κυθηραϊκής Αδελφότητας Πειραιά και αναδείχθηκε σε μεγάλο ευεργέτη της γενέτειράς του (ήδη από τα χρόνια που βρισκόταν στην Αίγυπτο), συμβάλλοντας συχνά στη χρηματοδότηση κοινωφελών έργων εκεί. Ο Κρίτων Δηλαβέρης παντρεύτηκε την Αθηνά Κωνσταντοπούλου, κόρη του αλευροβιομηχάνου Βασίλη Κωνσταντόπουλου και αδερφή της ηθοποιού Κατίνας Παξινού. Δεν απέκτησαν απογόνους. Ανέπτυξαν μεγάλη κοινωνική δράση και επιτέλεσαν ευρείας έκτασης φιλανθρωπικό έργο. Ο Κρίτων Δηλαβέρης διατέλεσε πρόεδρος του Χατζηκυριάκειου Ιδρύματος Παιδικής Προστασίας, του Ναυτικού Αθλητικού Συνδέσμου (ΝΑΣ), του Τζάνειου Νοσοκομείου, του Συνδέσμου Γηγενών Πειραιωτών κ.ά., ενώ η σύζυγός του πραγματοποίησε εκτεταμένο κοινωνικό έργο. Η ανάμειξή του με την πολιτική περιλαμβάνει την παρουσία του στην Ε΄ Εθνοσυνέλευση το 1935 (διατέλεσε πληρεξούσιος), ενώ το 1936 εκλέχτηκε ανεξάρτητος βουλευτής Πειραιά. Την

ίδια θέση κατέλαβε στις εκλογές του 1946 με την Ηνωμένη Παράταξη Εθνικοφρόνων και ειδικότερα με το Λαϊκό Κόμμα του Κωσταντίνου Τσαλδάρη, θέση που διατήρησε έως το 1950. Επιχειρηματικότητα και ευελιξία Για να γίνει κατανοητός ο ρόλος των Ευστάθιου και Κρίτωνα Δηλαβέρη στην εξέλιξη του κλάδου της κεραμοποιίας και για να αναδειχθεί η επιχειρηματική τους δραστηριότητα στις πραγματικές της διαστάσεις ας επισημανθούν και τα ακόλουθα: Οι βιομήχανοι Ευστάθιος και Κρίτωνας Δηλαβέρης είναι εκπρόσωποι της ομάδας των επιχειρηματιών που άσκησαν μια προσωπικού τύπου διοίκηση, η οποία βασίστηκε στη βαθιά γνώση τους επί του αντικειμένου. Στην περίπτωση του Κρίτωνα Δηλαβέρη αυτό είναι ακόμη πιο εμφανές, καθώς ενώ ίδρυσε μια ανώνυμη εταιρεία, ο ρόλος των υπόλοιπων μετόχων και μελών του διοικητικού συμβουλίου επί της ουσίας ήταν εικονικός. Η ίδρυση των μονάδων από τον Ευστ. Δηλαβέρη αλλά και η πρότερη επιχειρηματική του δράση στην Αίγυπτο καθώς και τα ταξίδια στο εξωτερικό φανερώνουν

μια προσεκτικά σχεδιασμένη πορεία. Αναμφισβήτητα στην επιτυχή πορεία της επιχείρησης συνέβαλαν τόσο η απόκτηση των αναγκαίων κεφαλαίων όσο και η έγκαιρη και επιτυχής κατασκευή άρτιων εγκαταστάσεων, που εξασφάλισαν τη σχεδόν εξαρχής ανεμπόδιστη λειτουργία των σύγχρονων συστημάτων παραγωγής. Η επιλογή χωροθέτησης των εργοστασίων Δηλαβέρη με την ταυτόχρονη απόφαση οι πρώτες ύλες να έρχονται από χωματερές σε μεγάλες αποστάσεις από τα εργοστάσια, κάτι που επιβάρυνε σημαντικά το κόστος παραγωγής, κάθε άλλο παρά τυχαία ήταν. Η επιμονή στη χρήση των βέλτιστων χωμάτων σε συνδυασμό με τη μηχανική επεξεργασία τους και τον εμπλουτισμό τους με κεραμόσκονη είχαν αποτέλεσμα την παραγωγή προϊόντων υψηλών προδιαγραφών. Παράλληλα, η γειτνίαση των μονάδων με τα μεταφορικά δίκτυα (το λιμάνι του Πειραιά, οι σιδηροδρομικοί σταθμοί και οι οδικοί άξονες ήταν πάντα σε απόσταση αναπνοής) εξασφάλιζε την απρόσκοπτη διακίνηση των σχετικά μικρής αξίας και μεγάλου βάρους εύθραυστων προϊόντων σε ολόκληρη την πρωτεύουσα, όπως και στην ηπειρωτική (νότια και κεντρική Ελλάδα)

61

Documento | Κυριακή 12 Μαΐου 2019

02

και τη νησιωτική χώρα. Η κυριαρχία τους στις κατά τόπους αγορές, τουλάχιστον μέχρι τις δεκαετίες του 1920 και του 1930, όταν και εμφανίστηκαν τα πρώτα μεγάλα εργοστάσια στην επαρχία (Βόλος, Λάρισα, Ζάκυνθος, Χίος κ.α.), είναι αδιαμφισβήτητη. Μέγιστη συμβολή των Ευστ. και Κρ. Δηλαβέρη στην κεραμοποιία θα πρέπει να θεωρηθεί η επιμονή τους για την κατασκευή προϊόντων ευρωπαϊκού τύπου. Η μαζική παραγωγή τους τα μετέτρεψε από πολυτελή και ακριβά σε υλικά ευρείας κατανάλωσης και έκαμψε σε σύντομο διάστημα την έως τότε εισαγωγή τους από το εξωτερικό. Εξαιρετικά σημαντικό για την εξέλιξη του κλάδου στην Ελλάδα είναι το γεγονός ότι στο εργοστάσιο στη Λεύκα για πρώτη φορά καθιερώθηκε η επέκταση της περιόδου εργασίας σε ετήσια βάση· έως εκείνη τη στιγμή η πλινθοκεραμοποιία παρέμενε εποχική δραστηριότητα που διαρκούσε κάθε χρόνο από τον Μάιο έως τον Σεπτέμβριο. Επιπροσθέτως, η επιχειρηματική δεινότητα των Ευστ. και Κρ. Δηλαβέρη αποδεικνύεται μέσω της δράσης τους απέναντι στον ανταγωνισμό και συγκεκριμένα στις λίγες αντίστοιχες μεγάλου μεγέθους επιχειρήσεις που δη-

01 Εσωτερικό του εργοστασίου στη Νίκαια. Μηχανές παραγωγής κεράμων γαλλικού τύπου (Αναγνωστοπούλου – Μπαφούνη, 1998) 02 Ο Κρίτων Δηλαβέρης έξω από το Κεραμοποιείον Β´ 03 Ευστάθιος Δηλαβέρης (Αναγνωστοπούλου – Μπαφούνη, 1998) 04 Προϊόντα του εργοστασίου του Ευστάθιου Δηλαβέρη (συλλογή Μιχάλη Μπαρδάνη) 05 Λεπτομέρεια της σφραγίδας του Ευστάθιου Δηλαβέρη (συλλογή Μιχάλη Μπαρδάνη) 06 Σχέδιο επιδαπέδιας σύνθεσης με πλακίδια Δηλαβέρη (συλλογή Μιχάλη Μπαρδάνη)

Ενδεικτική βιβλιογραφία Ελένη Αναγνωστοπούλου – Λίτσα Μπαφούνη, «Εργοστάσια μωσαϊκών πλακών και κεραμοποιίας Ευσταθίου και Κρίτωνος Δηλαβέρη στον Πειραιά», στον τόμο Ιστορικός βιομηχανικός εξοπλισμός στην Ελλάδα, ΕΜΠ – Εκδόσεις Οδυσσέας, Αθήνα 1998, σ. 298-307 Γιάννης Αντωνίου, Η Πλινθοκεραμοποιία Ν. & Σ. Τσαλαπάτα (1917-1978), Πολιτιστικό Ιδρυμα Ομίλου Πειραιώς, Αθήνα 2009 Michalis Bardanis, «Family business in the brick and tile industry in Athens, 1900-1940», The Historical Review/La Revue Historique, vol. 15 (2018, υπό έκδοση) Εμμανουήλ Καλλίγερος, Κυθηραϊκά επώνυμα. Ιστορική, γεωγραφική και γλωσσική προσέγγιση, Εταιρεία Κυθηραϊκών Μελετών, Αθήνα 2002 Κούλα Κασιμάτη, Οι μεταναστεύσεις των Κυθηρίων στην Αίγυπτο και κυρίως στην Αλεξάνδρεια. 19ος και 20ός αιώνας, Εταιρεία Κυθηραϊκών Μελετών, Αθήνα 2011 Ν.Β.Σ., «Κεραμοποιείον Ε. Δηλαβέρη εν Πειραιεί», Αρχιμήδης 12 (1906), σ. 125-127

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 Το 1983 κάποια από τα κτίρια του συγκροτήματος κατεδαφίστηκαν. Σήμερα το συγκρότημα έχει μετατραπεί σε πάρκο του Δήμου Πειραιά, όπου διασώζονται η κάμινος Hoffmann (μερικώς), η καμινάδα των στεγνωτηρίων και η οικία Κρ. Δηλαβέρη 2 Το Κεραμοποιείον Β΄ βρίσκεται σήμερα σε ερειπιώδη κατάσταση. Σώζεται, με εκτεταμένες φθορές, μόνο το κτιριακό κέλυφος και όχι ο μηχανολογικός εξοπλισμός

03

04

05

06

μιουργήθηκαν στην Αθήνα μετά το 1920, όπως α) η Ανώνυμος Κεραμουργική Εταιρεία ο Κύκλωψ, Γ. Κ. Βεντούρης, β) η Ανώνυμος Ελληνική Εταιρεία Πλινθοποιίας που δημιούργησε ο Μποδοσάκης και γ) η Ανώνυμος Ελληνική Εταιρεία Υλών Οικοδομικής Ατλας. Η τεχνική αρτιότητα των εργοστασίων Δηλαβέρη και η έγκαιρη εισαγωγή των συγκεκριμένων προϊόντων στις αγορές σε συνδυασμό με τα ιδιαίτερα προβλήματα που αντιμετώπισε καθεμία από τις ανταγωνίστριες εταιρείες δεν άφησαν περιθώρια επιβίωσης στους ανταγωνιστές. Ηδη πριν από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ο Δηλαβέρης θα καταστεί η μόνη βιώσιμη μεγάλη μονάδα. Τέλος, επιλογή εξαιρετικής σημασίας θα αποτελέσει η χάραξη σαφούς διαχωριστικής γραμμής μεταξύ των εργοστασίων Δηλαβέρη και ενός πολυπληθούς άτυπου τραστ μικρών μονάδων βιοτεχνικού χαρακτήρα (περισσότερες από 150) που λειτούργησαν παράλληλα εκείνη την περίοδο στα Καμίνια του Πειραιά, στον Ελαιώνα, στην Ελευσίνα κ.α. Οι μονάδες Δηλαβέρη επέμειναν στα ποιοτικά προϊόντα ευρωπαϊκού τύπου ακόμη και σε περιόδους οικονομικής αβεβαιότητας, ενώ το

σύνολο των μικρών εργοστασίων περιορίστηκε στην παραγωγή χειροποίητων ή αργότερα και μηχανοποίητων προϊόντων χαμηλής ποιότητας (όπως συμπαγή και διάτρητα τούβλα αλλά και κεραμίδια βυζαντινού τύπου). Ο Δηλαβέρης δεν επεκτάθηκε ούτε απείλησε τον ζωτικό τους χώρο, με συνέπεια η σύγκρουση με τις μικρές βιοτεχνικές μονάδες να αποφευχθεί. Συνοψίζοντας, οι επιχειρηματικοί στόχοι των Ευστ. και Κρ. Δηλαβέρη στέφτηκαν από επιτυχία. Οι συγκεκριμένοι βιομήχανοι αποτέλεσαν τους εισηγητές νέων οικοδομικών υλικών υψηλής ποιότητας στη χώρα τα οποία έτυχαν ευρείας αποδοχής.

*Ο Μιχάλης Μπαρδάνης είναι υποψήφιος διδάκτωρ Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, στη Φιλοσοφική Σχολή, τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας. Το θέμα της διατριβής που εκπονεί υπό την επίβλεψη της αναπληρώτριας καθηγήτριας Λήδας Παπαστεφανάκη είναι: «Οι οπτόπλινθοι στην αθηναϊκή αρχιτεκτονική του 19ου και του πρώτου μισού του 20ού αιώνα και ο κλάδος της πλινθοκεραμοποιίας σε Αθήνα, Πειραιά, Χαλκίδα και Πόρο»

62

Doc MadeinGreece

Κυριακή 12 Μαΐου 2019 | Documento

1929-2019, 90 χρόνια από το έργο του φράγματος του Μαραθώνα

ΕΥΔΑΠ

Τ

ο φράγμα του Μαραθώνα αποτελεί το πρώτο μεγάλο έργο που ολοκληρώθηκε για την κατασκευή του νέου δικτύου ύδρευσης της πρωτεύουσας. Η φετινή χρονιά είναι ιδιαίτερα συμβολική για την ιστορία της ύδρευσης της Αθήνας, καθώς γιορτάζουμε τα 90 χρόνια από την εγκαινίαση ενός έργου που συνέβαλε στην αντιμετώπιση των υδροδοτικών προβλημάτων της Αθήνας και την ανάπτυξη της αθηναϊκής κοινωνίας. Η κατασκευή του νέου υδροδοτικού συστήματος της Αθήνας ξεκίνησε στις 23 Δεκεμβρίου 1924, μετά την υπογραφή της σύμβασης μεταξύ της ελληνικής κυβέρνησης, της αμερικανικής εταιρείας Ulen & Co και της Τράπεζας Αθηνών. Σύμφωνα με τη σύμβαση η Ulen αναλάμβανε την κατασκευή, συντήρηση και εκμετάλλευση των έργων ύδρευσης Αθηνών, Πειραιώς και περιχώρων. Για την εκμετάλλευση των έργων ιδρύθηκε με συμπληρωματική σύμβαση η Ανώνυμος Ελληνική Εταιρεία Υδάτων των Πόλεων Αθηνών – Πειραιώς και Περιχώρων, στο πρώτο διοικητικό συμβούλιο της οποίας ο Roy Warner Gausmann ορίστηκε αντιπρόεδρος και γενικός διευθυντής καθώς ήταν και επικεφαλής των έργων. Ο Roy W. Gausmann (18821974) γεννήθηκε στο Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης και σπoύδασε πολιτικός μηχανικός στο Columbia University. Το διάστημα από το 1902 μέχρι το 1925 εργάστηκε στην υπηρεσία ύδρευσης της Νέας Υόρκης, στο τμήμα μελετών και στην κατασκευή των Ashokan and Gilboa Reservoirs. Οταν το 1925 έγινε γενικός διευθυντής της Ulen & Co ασχολήθηκε με τα έργα ύδρευσης της Αθήνας καθώς η αμερικανική εταιρεία Ulen (γνωστή και ως Γιούλεν) ανέλαβε την κατασκευή του σύγχρονου υδροδοτικού συστή-

01

02

03

Η ΕΥΔΑΠ γιορτάζει φέτος 90 χρόνια από την ολοκλήρωση του φράγματος του Μαραθώνα από την αμερικανική εταιρεία Ulen, η οποία είχε αναλάβει την κατασκευή, συντήρηση και εκμετάλλευση των έργων ύδρευσης Αθηνών, Πειραιώς και περιχώρων

63

Documento | Κυριακή 12 Μαΐου 2019

01 Επίσκεψη του Henri Ulen στο φράγμα του Μαραθώνα. Δεξιά του ο Roy Gausmann και ανώτερο προσωπικό της Εταιρείας Υδάτων 02 Τα εγκαίνια του φράγματος του Μαραθώνα, 1929 03 Τα εγκαίνια του νέου δικτύου ύδρευσης, 1931 04 Στάδιο κατασκευής του φράγματος του Μαραθώνα, 1929 05 Επίσκεψη στο έργο της σήραγγας Μπογιατίου 04

1927 η χρονιά που πραγματοποιήθηκε η κεντρική εκσκαφή του φράγματος

1929 η χρονιά που «τοποθετήθηκε και ο τελευταίος κουβάς σκυροδέματος», σύμφωνα με τον Gausmann

1931 05

η χρονιά που εγκαινιάζεται το νέο σύστημα ύδρευσης Αθηνών και Πειραιώς στους στύλους του Ολυμπίου Διός, με την εκτόξευση πίδακα νερού σε ύψος 40 μέτρων

54 μέτρα ύψος και 285 μέτρα μήκος έχει το φράγμα του Μαραθώνα, το μοναδικό που είναι εξ ολοκλήρου επενδυμένο με πεντελικό μάρμαρο

44 εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού είναι η χωρητικότητα της τεχνητής λίμνη του Μαραθώνα που δημιουργήθηκε με την κατασκευή του φράγματος

ΠΗΓΈΣ

Ευ. Χεκίμογλου (2014). «Υδάτινη ιστοριογραφία: Χρονικό της διαχείρισης του νερού στην Αττική», Αθήνα: ΕΥΔΑΠ. Βρίσκεται αναρτημένο στην ιστοσελίδα της ΕΥΔΑΠ www.eydap.gr R. Gausmann.

(1940). «Water for Athens», Athens Φωτογραφίες: Ιστορικό Αρχείο ΕΥΔΑΠ

ματος Αθηνών, Πειραιώς και περιχώρων. Το φράγμα του Μαραθώνα είναι το μοναδικό που είναι εξ ολοκλήρου επενδυμένο με πεντελικό μάρμαρο. Εχει ύψος 54 μέτρα, μήκος 285 μέτρα και εσωτερικά αποτελείται από σκυρόδεμα, το οποίο είναι φτιαγμένο με θραυσμένο μάρμαρο, τσιμέντο και ηφαιστειακή τέφρα. Το 1927 πραγματοποιήθηκε η κεντρική εκσκαφή του φράγματος και το 1929, όπως μας πληροφορεί ο Gausmann, «τοποθετήθηκε και ο τελευταίος κουβάς σκυροδέματος». Η κατασκευή του φράγματος δημιούργησε την τεχνητή λίμνη του Μαραθώνα στο σημείο της συμβολής των χειμάρρων Χαράδρου και Βαρνάβα, χωρητικότητας 44.000.000 κ.μ. νερού. Για τη μεταφορά του νερού από τη λίμνη του Μαραθώνα προς την Αθήνα κατασκευάστηκε η σήραγγα Μπογιατίου, η οποία το μετέφερε μέσω σωληνωτού αγωγού στις εγκαταστάσεις επεξεργασίας στο Γαλάτσι και από εκεί θα διοχετευόταν μετά την τοποθέτηση των σωλήνων του νέου δικτύου. Τον Ιούνιο του 1931 εγκαινιάστηκε το νέο σύστημα ύδρευσης Αθηνών και Πειραιώς στους στύλους του Ολυμπίου Διός. Σε μικρή απόσταση από τους στύλους κατασκευάστηκε κυκλική δεξαμενή από μπετόν αρμέ και στη μέση της ένας μεγάλος πίδακας, κυκλωμένος από μικρότερους. Ηταν δώρο της Ulen στον λαό της Αθήνας. Οι πίδακες του νερού εκσφενδονίζονταν σε διάφορους συνδυασμούς και το βράδυ φωτίζονταν με λαμπερά χρώματα. Ο πρωθυπουργός της ελληνικής κυβέρνησης Ελευθέριος Βενιζέλος συνεχάρη όλους όσοι συνέβαλαν στην ανάληψη της πρωτοβουλίας, την εκτέλεση και την ολοκλήρωση του έργου και ακολούθησε απονομή παρασήμων του ελληνικού κράτους προς τους Henry House, Roy Gausmann και James Case. Επειτα ο πρωθυπουργός γύρισε

τη βαλβίδα και ο κεντρικός πίδακας νερού εκτοξεύτηκε σε ύψος 40 μέτρων, ανώτερο των στύλων του Ολυμπίου Διός. Η Ulen την ίδια περίοδο εκτελούσε ταυτόχρονα έργα στις ΗΠΑ (Τέξας) και σε άλλες χώρες (Κολομβία, Χιλή, Περσία), αλλά η ομάδα της στην Ελλάδα ήταν η μεγαλύτερη, δεδομένου ότι παράλληλα με την ύδρευση της Αθήνας ασχολούνταν και με τα έργα στην πεδιάδα του Στρυμόνα σε συνεργασία με την εταιρεία Monks & Son, στην οποία ο Gausmann ήταν επίσης γενικός διευθυντής. Εκτός από εξαιρετικός επιστήμονας και ανώτατο στέλεχος μιας μεγάλης τεχνικής εταιρείας, ο Gausmann ήταν φιλέλληνας με ιδιαίτερο ενδιαφέρον και έργο στην προστασία αρχαιολογικών ευρημάτων, καθώς διαδραμάτισε κεντρικό ρόλο στην αναστήλωση του Λέοντα της Αμφίπολης. Σύμφωνα με το βιβλίο που έχει συγγράψει ο Gausmann με τίτλο «Water of Athens», μετά την κατασκευή του φράγματος του Μαραθώνα επίσημοι επισκέπτες ξεναγούνταν από αντιπροσώπους της ελληνικής πολιτείας στην Αθήνα, πρώτα στην Ακρόπολη και έπειτα στο νέο έργο της ύδρευσης, το φράγμα του Μαραθώνα. Αλλωστε και σήμερα το φράγμα αποτελεί θελκτικό τόπο επίσκεψης για σχολεία, ακαδημαϊκά ιδρύματα και άλλους εκπαιδευτικούς και πολιτιστικούς φορείς, οικογένειες και μεμονωμένους επισκέπτες, ο καθένας κινούμενος από το προσωπικό του ενδιαφέρον που μπορεί να αφορά είτε την τεχνολογική αρτιότητα της κατασκευής του είτε την ιστορία του είτε τη μνημειώδη αισθητική ή ακόμη και την απλή περιπλάνηση στην ομορφιά του τοπίου. Η κατασκευή του φράγματος του Μαραθώνα και της τεχνητής λίμνης υπήρξε το εφαλτήριο μιας σειράς σύγχρονων έργων που εξασφαλίζουν την αδιάλειπτη και επαρκή υδροδότηση της Αττικής με πόσιμο νερό άριστης ποιότητας.

made in greece Εκδότης Κώστας Βαξεβάνης Διευθύντρια Βάλια Μπαζού Αρχισυνταξία Ειδικής Εκδοσης Παναγιώτης Φρούντζος Θανάσης Καραμπάτσος Επιμέλεια Υλης Γιάννης Πούλλος Κείμενα Ξανθή Γούναρη Creative Director Διονύσης Θεοδόσης Ατελιέ Λίλα Κούπριζα Mαρία Νίκα Αγγελική Σγούρου Νικήτας Φραγκάκης Υπεύθυνος Παραγωγής Μάκης Βουδούρης Διόρθωση Aπόλλων Λιακόπουλος Γεωργία Καρύδη Ελένη Κοψαχείλη Εμπορική Διεύθυνση Βανέσσα Δροσάτου Υποδοχή Διαφήμισης 211 103.1504 Εκτύπωση ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΕ Διανομή ΑΡΓΟΣ ΑΕ

Ειδική έκδοση