7
NR. 103 | MEI 2020
Kijk voor het laatste Utrechtse nieuws op DUIC.nl
Debuutroman van Gerda Blees over bijzondere Utrechtse woongroep
Het was een zaak die veel Utrechters de wenkbrauwen deed fronsen; in 2017 kwam een bewoner van een woongroep in Lombok te overlijden door ondervoeding. Wat er zich precies achter de kleurrijke deuren heeft afgespeeld is niet in de openbaarheid gekomen. Dat boek blijft dicht. Voor schrijfster Gerda Blees was het wel het beginpunt voor haar eigen verhaal en debuutroman Wij zijn licht. Geïnspireerd op de echte gebeurtenissen, maar niet waargebeurd. Tekst: Robert Oosterbroek / Fotografie: fotoBuffel
D
’Van een klein kind dat totaal geen interesse heeft in kunst, tot de museumdirecteur van het beste kunstmuseum van de wereld’ Hoe komt dit kunstwerk tot stand? Om een goede selectie van verschillende kunstwerken te maken heeft de bibliotheek een kunstcommissie in het leven geroepen met specialisten op het gebied van kunst. Deze commissie bestaat uit voorzitter Bart Rutten - directeur Centraal Museum Utrecht, Fleur Junier - conservator, Frank Koolen - beeldend kunstenaar en intendant Annelou Evelein - urban curator. Zij schreven de opdracht uit en startten de selectieprocedure met een longlist van 100 Utrechtse kunstenaars. Daaruit selecteerden ze vijf kunstenaars, zowel landelijk en internationaal bekend als aanstormend talent, te weten: Jan Willem Deiman, Frank Halmans, Daan Paans, Jop Vissers Vorstenbosch en Maarten Baas. Vier kunstopdrachten zijn inmiddels gerealiseerd. ‘Intellectual heritage’ van Maarten Baas is het vijfde kunstwerk. De financiering voor de uitvoering van deze kunstwerken is in 2019 gerealiseerd, dankzij een unieke samenwerking tussen het BPD Cultuurfonds, K.F. Hein Fonds, Fentener van Vlissingen Fonds, Mondriaan Fonds, Stichting Het Boellaardfonds, Stichting Stokroos, de Bibliotheek Utrecht en de Gemeente Utrecht. Die laatste heeft een aparte projectsubsidie cultuur beschikbaar gesteld. De kosten van de vijf kunstwerken - voor uitvoering van alle vijf ontwerpen, materiaalkosten en honoraria voor de kunstenaars - bedragen in totaal 182.000 euro. Het werk van Maarten Baas is het grootste. Omdat het in de buitenruimte wordt uitgevoerd, is het relatief duurder dan de andere werken.
e 35-jarige Blees woont tegenwoordig in Haarlem, maar in 2017 fietste ze nog regelmatig door Utrecht. Ze heeft in de stad en naastgelegen gemeentes gewoond en volgde hier een studie. We kennen haar ook van de poetry slams, een moderne variant van het voordragen van poëzie, in Utrecht. In het jaar dat de bewoonster van de woongroep overleed en de media artikelen vulden over de ongewone dood, won ze ook een C.C.S. Crone Stipendia. Deze stimuleringsprijs, ingesteld door de gemeente Utrecht, wordt iedere twee jaar toegekend aan beloftevolle Utrechtse schrijvers. Eerst kort over het ‘echte verhaal’. Blees heeft zich voor haar boek laten inspireren door een zaak die zich afspeelde bij een woongroep in Lombok. Het Openbaar Ministerie (OM) liet weten dat het overlijden van een bewoonster van de groep verdacht was. De andere drie huisgenoten zouden mogelijk niet de juiste hulp hebben aangeboden. Het was een lastige zaak voor politie en OM – de woongroep zou aan lichtvoeding doen waarmee eten en drinken als niet nodig worden bestempeld. Het slachtoffer overleed dan ook aan ondervoeding. De verschillende nieuwsberichten waren voor Blees de aanleiding om haar eigen verhaal te maken. Ze maakte gebruik van kranten en op het internet beschikbare informatie, waaronder de website van de woongroep. Maar het boek is een product van haar eigen verbeelding en dus grotendeels fictie. Blees vertelt: “Ik heb altijd al geschreven over duistere onderwerpen. Ook over mensen die een duidelijk beeld hebben van de wereld en die zich daar zo hard aan vastklampen dat het daardoor ook mis kan gaan. Dit was zo’n groep mensen die samen tot iets zijn gekomen waarbij het dus ook is misgegaan.” Het boek begint bij het overlijden van een van de leden van de woongroep en volgt haar huisgenoten, die verdachten zijn in het onderzoek, naar de politiecel en de verhoorkamers. Maar er zijn ook terugblikken en buitenstaanders die aan het woord komen. Veel in het boek komt overeen met de waargebeurde situatie, maar ook heeft Blees haar eigen verbeelding gebruikt. “Het was even zoeken hoe ik daar precies mee
moest omgaan. Het hielp mij om op een gegeven moment te stoppen met de research naar de echte zaak. Ik deed het met de gegevens die ik had en ging het verhaal verder verzinnen. In grote lijnen is dit het verhaal van de echte woongroep, maar ik heb het aangevuld en de personages verder ontwikkeld.” Opvallend aan het boek is het gebruik van verschillende perspectieven, daardoor is het voor de lezer een stuk duidelijker dat het een roman is en geen uiteenzetting van de werkelijkheid. Blees schrijft namelijk onder meer uit het perspectief van een boterham die de verdachten in de cel krijgen aangereikt en een sapcentrifuge in de keuken bij de woongroep. “Dit was al vanaf het begin mijn idee. Ik wilde niet alleen menselijke perspectieven gebruiken maar ook vanuit voorwerpen schrijven. Dit geeft mij meer mogelijkheden
‘Ik heb altijd al geschreven over duistere onderwerpen’ om verschillende dimensies te belichten. Dat is natuurlijk het voordeel van fictie. Het is een complex verhaal en op deze manier is het ook mogelijk om er op verschillende manier naar te kijken.” Blees heeft tijdens het schrijven geen contact gehad met de leden van de woongroep. Toen het boek klaar was heeft ze hen wel een brief gestuurd. Ze hadden geen behoefte om het boek te lezen of nog een verdere rol te spelen. Na hun arrestatie en verhoren besloot het OM overigens om geen vervolging in te stellen tegen twee de twee vrouwen en de man. Het is niet vast te komen te staan dat de huisgenoten strafrechtelijk verantwoordelijk waren voor het sterven door ondervoeding. Daarmee is het juridische verhaal afgesloten. Het einde van het verhaal van Blees verklappen we hier niet. Dat kunnen lezers zelf uit gaan vinden. De auteur is ondertussen alweer bezig met een dichtbundel, en denkt ook weer na over een volgende roman. Ook gebaseerd op een waargebeurd verhaal, de Bijlmerramp. a
