Maria Callas

45 YEARS from the DEATH OF A DIVA

Maria Callas 45 χρόνια από τον Θάνατο μιας Ντίβας

Μια από τις μεγαλύτερες εσφαλμένες αντιλήψεις, είναι ότι ο θάνατος της Μαρία Κάλλας (1923-1977) οφείλεται στη ραγισμένη καρδιά της, όταν υπέστη δύο μεγάλες απώλειες: τον θάνατο του Αριστοτέλη Ωνάση και την κατάρρευση της φωνητικής της ικανότητας. Όχι μόνο ένα ψέμα, αλλά η αντίληψη αυτή αμαυρώνει την κληρονομιά της, και αδικεί τις όλες τις γυναίκες. Η αλήθεια είναι πολύ πιο συγκλονιστική: πρόκειται για μια γυναίκα που ήταν πολύ άρρωστη και, για δεκαετίες, είχε πέσει θύμα αμέλειας από τους γιατρούς της. One of the biggest misconceptions is that Maria Callas (19231977) died of a broken heart after two great losses: the death of Aristotle Onassis and her vocal decline. Not only is it a lie but a disservice to her legacy and to women everywhere. The truth was far more devastating: she was a very ill woman and, for decades, had been neglected by medical professionals.

By Lyndsy Spence

Lyndsy Spence is the bestselling author of Cast a Diva: The Hidden Life of Maria Callas (The History Press) and CASTA DIVA – ΜΑΡΙΑ ΚΑΛΛΑΣ: Η ΚΡΥΦΗ ΖΩΗ ΤΗΣ (Papadopoulos) Η έρευνά μου σχετικά με την πολιτιστική της ταυτότητα και τα κοινωνικά στερεότυπα Ελλάδας και Ιταλίας, έκαναν ακόμη πιο εμφατική τη μοναδικότητά της. Ως γυναίκα, είχε λίγα δικαιώματα, και αποτέλεσε πρώτα περιουσία του πατέρα της, και μετά του άντρα της. Σύμφωνα με τους Ιταλικούς νόμους - έζησε στην Ιταλία από το 1947 μέχρι το 1962 - δεν μπορούσε να χωρίσει τον άντρα της, Μπατίστα Μενεγκίνι, και κινδύνευσε να φυλακιστεί όταν διέπραξε μοιχεία λόγω της σχέσης της με τον Αριστοτέλη Ωνάση.

Τα δικαιώματα των γυναικών έχουν βελτιωθεί πολύ από τότε.

Ωστόσο, από ιατρικής άποψης, η υγεία των γυναικών παραμένει σε κατάσταση μεσαίωνα.

Παρ' ότι ήταν η πιο διάσημη τραγουδίστρια όπερας στον κόσμο, και κέρδιζε εκατομμύρια από τις πωλήσεις εισιτηρίων και δικαιωμάτων, η Κάλλας δεσμευόταν από τους νόμους της πατριαρχίας.

Ακόμη και ο Ωνάσης τηρούσε τα έθιμα της Αρχαίας Ελλάδας, δηλαδή το Σύνταγμα του Σόλωνα, σύμφωνα με το οποίο, οποιαδήποτε γυναίκα επι-

Maria in the 1940s.

Maria and Meneghini on their wedding day, 1949.

διδόταν σε σεξ πριν το γάμο τοποθετούνταν εκτός του Οίκου (της οικογένειας, της οικογενειακής ιδιοκτησίας, και του σπιτιού).

Έλεγε ότι γι’ αυτό δεν μπορούσε να την παντρευτεί, ακόμη κι αν απαλλασσόταν από τον Μενεγκίνι.

Ολόκληρη η ζωή της αποτελούσε ένα παράδοξο. Αναμφίβολα, το γεγονός αυτό της προκαλούσε ψυχολογική οδύνη, όμως τι συνέβαινε με τις σωματικές της παθήσεις;

Ξεκίνησαν στα τέλη του 1940, πριν η Κάλλας γίνει 30 ετών. Παραπονιόταν ότι έβγαζε εξανθήματα, ότι είχε χαμηλή πίεση, ότι είχε προβλήματα με το μεταβολισμό, απώλεια όρασης, ίλιγγο και συμπτώματα γρίπης.

Σε γράμματα που έγραψε προς τον Μενεγκίνι μετά το 1947, εκλιπαρούσε για την συμπόνοιά του, όμως αυτός δεν της την έδωσε. Ούτε και οι γιατροί της βρήκαν την αιτία που προκαλούσε τις μυστηριώδεις παθήσεις της, και την αγνοούσαν, θεωρώντας την υποχόνδρια. «Είστε τρελές εσείς οι τραγουδίστριες», έλεγαν οι γιατροί της.

Πολλοί πιστεύουν ότι η απώλεια βάρους που υπέστη η Κάλλας το 1953, συνέβαλε στην φωνητική και σωματική της αδυναμία. Έρευνες έχουν δείξει ότι υποβλήθηκε σε επικίνδυνες και πειραματικές θεραπείες με ιώδιο από έναν πρωτοπόρο γιατρό στην Ελβετία, οι οποίες είχαν σοβαρές συνέπειες για την υγεία της.

Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1950 είχε εξαντληθεί και επισκέφθηκε τον Dr. Feelgood (τον Γερμανό κομπογιαννίτη Dr. Max Jacobson), ο οποίος της χορήγησε «υγρές βιταμίνες».

Αργότερα έγινε γνωστό ότι οι βιταμίνες αυτές δεν ήταν άλλες από τη βιταμίνη Β, την αμφεταμίνη και τη μεθαμφεταμίνη - τα ισχυρά διεγερτικά που είναι γνωστά ως speed (σπιντ) και meth (μεθ).

Προς υπεράσπιση της Κάλλας, η ίδια νόμιζε πως πράγματι επρόκειτο για βιταμίνες.

Ο Μενεγκίνι, που ήταν και μάνατζέρ της, έκανε πως δεν καταλάβαινε. Την έσπρωχνε συνεχώς να κάνει περισσότερα και τον ενδιέφεραν μόνο τα χρήματα.

Είναι σημαντικό να θυμάται κανείς ότι η Μαρία Κάλλας ήταν άνθρωπος, ο οποίος απογοητεύθηκε από τους συνανθρώπους του. Οι άνθρωποι μετά χαράς έβγαζαν, και βγάζουν, κέρδος από την Κάλλας, ποιος όμως βρέθηκε να την προστατεύσει; - - - - - - - - - It's important to remember Maria Callas was a human, who was equally let down by her fellow humans. People were, and are, happy to profit from Callas but who was there to protect her?

Σε φίλο της έγραψε: «Ουδέποτε ήμουν δυνατό άλογο. Είμαι άλογο κούρσας, μάλλον ευπαθές κι ευαίσθητο. Γαμώτο!»

Αναφορές υγείας, στις οποίες μου δόθηκε πρόσβαση, αποκάλυψαν ότι στις αρχές του 1958 έπαθε νευρικό κλονισμό και διέτρεχε κίνδυνο να νοσηλευτεί, όχι μόνο για την ψυχική της υγεία, αλλά και για διατροφική διαταραχή - τις μέρες εκείνες, υπήρχε λανθασμένη αντίληψη και για τις δύο παθήσεις.

Έχοντας υποστεί ταπείνωση για το σώμα της στην παιδική της ηλικία, είχε ανασφάλεια σχετικά με το βάρος της. Μπορεί να ήταν μια πανέμορφη ντίβα, αλλά ήταν και μια γυναίκα σε σύγκρουση με τον εαυτό της.

Δεν είναι μυστικό ότι η Κάλλας ήθελε να αποκτήσει παιδιά, όμως ο Μενεγκίνι αρνούνταν να γίνει πατέρας. Σε γράμμα που έγραψε στον Αμερικάνο δικηγόρο της το 1959, ομολογούσε ότι από το 1951 η σχέση του ζευγαριού ήταν πλατωνική.

At a Milan airfield, going to meet Onassis, 1959.

Maria and Onassis. London and Milan, late 1950s.

Για να προστατέψει την υπερηφάνειά του και να θρέψει τον εγωισμό του, ο Μενεγκίνι διέδωσε τη φήμη ότι η Κάλλας είχε μπει στην εμμηνόπαυση πριν την ηλικία των τριάντα. Κάτι το οποίο, όπως μαρτυρούν τα προσωπικά της έγγραφα, ήταν ψέμα.

Σε γράμματά της προς έμπιστους φίλους, περιέγραψε συμπτώματα τα οποία συνηγορούν υπέρ της ενδομητρίωσης - μιας πάθησης που ακόμη και σήμερα είναι δυσνόητη και δύσκολο να διαγνωστεί.

Ο γιατρός της, την υπέβαλε σε διερευνητική χειρουργική επέμβαση και τοποθέτησε πλέγμα πολυπροπυλένιου στη μήτρα της. Η πρακτική αυτή είναι αμφιλεγόμενη, και μάλιστα πολλές γυναίκες σήμερα κάνουν μήνυση στους γιατρούς τους, καθώς το πλέγμα επηρεάζει την ποιότητα ζωής τους.

Όπως αποδεικνύουν τα γράμματα της Κάλλας, είχε χρόνιο πόνο, και η δική της ποιότητα ζωής είχε πληγεί σε μεγάλο μέρος.

Υπήρχαν όμως και νευρολογικά προβλήματα: έγιναν λόγος να ακυρωθούν πολλές παραστάσεις και προκαλούσαν την απρόβλεπτη φύση της φωνής της.

Εάν είχε γιατρό με κατανόηση και λάμβανε σωστή αγωγή, θα είχε γλιτώσει τον δημόσιο χλευασμό και θα είχε απαλλαγεί από τον φόβο ότι έχανε το μυαλό της.

Αυτό αποδεικνύεται σε γράμματα που έγραψε μεταξύ 1974-76 και στα οποία παρέθετε τα πιο πρόσφατα συμπτώματα: εσωτερική αιμορραγία, ίλιγγο λαβυρίνθου, προσωρινή τύφλωση, χαμηλή πίεση, έλλειψη αντανακλαστικών, μούδιασμα και προβλήματα στην κινητικότητα.

Έγραψε το όνομα του νευρολόγου που την παρακολουθούσε, πρόκειται για τον καθηγητή Mario Giacovazzo, τον οποίο κατάφερα να βρω στην Ρώμη πριν πεθάνει. Ο καθηγητής Giacovazzo τη διέγνωσε με δερματομυοσίτιδα, μια πάθηση που προκαλεί αδυναμία στους μύες, και επηρεάζει σε κάποιο βαθμό το κεντρικό νευρικό σύστημα.

Θα μπορούσε να προκαλεί τα προβλήματα - αυτοάνοσες διαταραχές - που την βασάνιζαν από τη δεκαετία του 1950, εξαιτίας των οποίων είχε κατηγορηθεί ότι ήταν υποχόνδρια. Δεν υπήρχε, και ακόμη δεν υπάρχει, θεραπεία, όμως της χορηγήθηκε πρεδνιζόνη (στεροειδές) προκειμένου να γελαστεί ότι αισθάνεται καλύτερα.

«Με τη θεραπεία αυτή τώρα είμαι πιο ήρεμη» έγραψε στο νονό της. «Είναι χάπια βέβαια, αλλά είναι καλά, δεν είναι βαριά φάρμακα». Ωστόσο, σταμάτησε να λαμβάνει την πρεδνιζόνη γιατί έπαιρνε βάρος - μια κοινή παρενέργεια του φαρμάκου.

«Θυμώνω γιατί κάνω αυστηρή δίαιτα και ακόμη δεν έχω χάσει κιλό». Σταμάτησε τη θεραπεία και τα συμπτώματα επανήλθαν, έτσι υπέφερε κατά τη διάρκεια της ημέρας και είχε δυσκολία να κοιμηθεί το βράδυ.

Τις τελευταίες ημέρες της ζωής της, έκανε μόνη της θεραπεία με Mandrax, ένα επικίνδυνο φάρμακο που είναι γνωστό ότι καταστέλλει το νευρικό σύστημα.

Το έκανε αυτό για να ανακουφιστεί από τον πόνο και να κάνει τη ζωή της υποφερτή. Δυστυχώς, έγινε γι’ αυτήν εθισμός. Πέθανε ξαφνικά στις 16 Σεπτεμβρίου 1977.

Σήμερα είναι θρύλος, και η αλήθεια για τη ζωή της προκαλεί αμηχανία στους ανθρώπους. Ίσως δεν μπορούν να διανοηθούν το πόσο υπέφερε.

Είναι σημαντικό να θυμάται κανείς ότι η Μαρία Κάλλας ήταν άνθρωπος, τον οποίο απογοήτευσαν οι συνάνθρωποί του. Οι άνθρωποι μετά χαράς έβγαζαν, και βγάζουν, κέρδος από την Κάλλας, ποιος όμως βρέθηκε να την προστατεύσει;

Έχοντας υποστεί ταπείνωση για το σώμα της στην παιδική της ηλικία, είχε ανασφάλεια σχετικά με το βάρος της. Μπορεί να ήταν μια πανέμορφη ντίβα, αλλά ήταν και μια γυναίκα σε σύγκρουση με τον εαυτό της. - - - - - - - - - Having suffered body shaming since she was a child, she was always insecure about her weight. A beautiful diva, yes, but she was a woman at odds with herself.

On Edward Murrow’s Small World, 1958.

MMy research into her cultural identity and the social practices of Greece and Italy reinforced how incredible she was. As a female, she had few rights and was first her father's property and then her husband's. Under Italian law—she lived in Italy from 1947-62—she could not divorce her husband, Battista Meneghini, and risked being imprisoned for committing adultery with Aristotle Onassis. Women have come a long way in terms of their rights; however, from a medical perspective, women's health remains in the dark ages.

Despite being the most famous opera singer in the world and earning millions in ticket sales and royalties, Callas was bound to patriarchal laws. Even Onassis adhered to the customs of Ancient Greece, namely the Solonian Constitution, whereby any woman who offered pre-marital sex placed herself outside of the Oikos (the family, the family’s property, and the family home). He said that was why he could not marry her if she were free of Meneghini. Her entire life was a paradox.

Undoubtedly, this caused mental anguish but what of her physical ailments?

They began in the late 1940s before Callas turned thirty. She complained of rashes, low blood pressure, metabolism issues, vision loss, vertigo, and flu-like symptoms.

Letters, written to Meneghini, from 1947 onwards plead for sympathy but he offered her none.

Nor did her doctors find the cause behind her mystery ailments and dismissed her as a hypochondriac. 'You singers are crazy,' her doctor said.

Many believe Callas's weight loss in 1953 contributed to her vocal, and physical, decline. Research has shown she undertook dangerous and experimental iodine treatments by a pioneering doctor in Switzerland, which had grave consequences on her health.

By the mid-1950s, she was burnt out and visited Doctor Feelgood (the German quack Dr Max Jacobson) who gave her 'liquid vitamins'. These turned out to be vitamin B, amphetamine and methamphetamine – the powerful stimulants speed and meth. In Callas's defence, she believed these were indeed vitamins.

Meneghini, who was also her manager, turned a blind eye; he was pushing her too hard and cared only about money. To a friend, she wrote, 'I never was a strong horse. I'm a racehorse, rather delicate and sensitive. Damn it!'

Health reports, to which I was given access, revealed she had a nervous breakdown in early 1958 and risked being hospitalised, not only for her mental health but an eating disorder –in those days, both were misunderstood.

Having suffered body shaming since she was a child, she was always insecure about her weight. A beautiful diva, yes, but she was a woman at odds with herself.

It's no secret that Callas wanted to have children, yet Meneghini refused to father a child. In a letter to her American lawyer, written in 1959, she confessed they had lived platonically since 1951.

To protect his pride and serve his ego, Meneghini started a rumour that Callas entered menopause before the age of thirty. A lie, as her personal papers can attest.

In her letters to trusted friends, the symptoms she described would point to endometriosis – a condition still misunderstood and difficult to diagnose today.

Her doctor did investigative surgery and inserted polypropylene mesh into her pelvis.

The practise is controversial and many women are now suing their health practitioners, as the mesh has affected their quality of life. As Callas's letters prove, she had chronic pain and her own quality of life was greatly compromised.

There were also neurological issues: the reason for many cancelled performances and the unpredictable nature of her voice.

With an understanding doctor and medication, she could have been spared public ridicule and the private fear that she was losing her mind.

This was proven in letters from 1974-76, in which she detailed her latest symptoms: internal bleeding, labyrinth vertigo, temporary blindness, low blood pressure, lack of reflexes, numbness, and dexterity issues.

She named the neurologist who treated her, Prof. Mario Giacovazzo, and I managed to track him down in Rome before his death.

Prof. Giacovazzo diagnosed her with dermatomyositis, a disease that causes muscle weakness, and to an extent, affects the central nervous system. It would have been responsible for the ailments – autoimmune disorders – that had bothered her since the 1950s, and for which she was accused of being a hypochondriac. There was, and is, no cure but she was prescribed prednisone (steroids) to alieve her symptoms. 'Now with his cure, I am much calmer,' she wrote to her godfather. 'Pills, of course, but good ones not heavy drugs.' However, she stopped taking prednisone, as she gained weight – a common side effect. 'I am angry because it takes a severe diet and still I have not seen one kilo lost.' She stopped the treatment and her symptoms returned, causing her to suffer throughout the day and difficulty sleeping at night.

In her last days, she self-medicated with Mandrax, a dangerous drug known to sedate the nervous system. She did this to ease her pain and make life bearable. Unfortunately, it also became an addiction. On 16 September 1977, she died suddenly.

Today, she is a myth and the truth about her life makes people uncomfortable.

Perhaps they cannot fathom how she suffered. It's important to remember Maria Callas was a human, who was equally let down by her fellow humans.

People were, and are, happy to profit from Callas but who was there to protect her?