Juridischjuist.info
Bronnenboek
Bestuursrecht
Bestuursrecht Een juridisch dienstverlener kan wettelijke regels toepassen: bij klantcontacten, bij het vaststellen van rechten en plichten en bij (administratieve) procedures. Met de methode Juridischjuist.info leren studenten alle ins en outs van het juridische beroep. Juridischjuist.info sluit geheel aan op het nieuwe kwalificatiedossier Juridisch Administratieve Beroepen en is in te zetten binnen de mbo-opleidingen Juridisch-administratief dienstverlener en Medewerker human resource management, niveau 4.
Bestuursrecht
Bestuursrecht bevat de modulen bestuursrecht en bijzonder bestuursrecht. In de eerste module maak je kennis met de kernbegrippen en procedures van het bestuursrecht. Bijzonder bestuursrecht gaat in op enkele wetten die regels geven voor een specifieke bestuurstaak van de overheid. Er worden veel praktijkvoorbeelden gegeven en elk hoofdstuk wordt afgesloten met opdrachten. Op www.juridischjuist.info staan extra vragen, opdrachten en aanvullend materiaal. Edu’Actief maakt werk van onderwijs Edu’Actief wil studenten helpen zich te ontwikkelen tot echte vakmensen. Om werk te maken van onderwijs, zoeken we de samenwerking op met docenten, studenten en het bedrijfsleven. Dankzij dat netwerk kunnen we vernieuwende leermiddelen maken die aansluiten op de behoefte van de beroepspraktijk.
Mr. Lydia Janssen Mr. Willie Elferink 35555-Juridischjuist-Bestuursrecht.indd 1
19-01-16 14:30
Bestuursrecht Bronnenboek
Mr. Lydia Janssen en mr. Willie Elferink
Serienummer:
Licentie:
Voor het activeren van de licentie kijk op pagina 6 van dit boek. Te activeren tot:
Colofon Uitgeverij: Edu’Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteurs: mr. Lydia Janssen en mr. Willie Elferink Cartoons: Remco Brouwer Beeldredactie: Edu’Actief b.v. en mr. Paul Bles Titel: Bestuursrecht ISBN: 978 90 3723 555 5 © Edu’Actief b.v. 2015 Behoudens de in of krachtens de Auteurswet gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van reprografische verveelvoudigingen uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16h Auteurswet dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (www.reprorecht.nl). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in compilatiewerken op grond van artikel 16 Auteurswet kan men zich wenden tot de Stichting PRO (www.stichting-pro.nl). De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden. Door het gebruik van deze uitgave verklaart u kennis te hebben genomen van en akkoord te gaan met de specifieke productvoorwaarden en algemene voorwaarden van Edu’Actief, te vinden op www.edu-actief.nl.
Inhoud Voorwoord
7
Deel 1 Bestuursrecht
9
1.
De plaats van het bestuursrecht in het recht
11
2.
Inleiding bestuursrecht
13
2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7 2.8
Inleiding Inhoud van de bestuurstaak Feitelijke handelingen en besluiten Groei van de bestuurstaak Algemeen en bijzonder bestuursrecht Bronnen van het bestuursrecht Samenvatting Vragen en opdrachten
13 13 14 15 16 16 18 19
3.
Kernbegrippen in het bestuursrecht
21
3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7 3.8 3.9
Inleiding Bestuursorgaan Zelfstandige bestuursorganen Belanghebbende Legaliteitsbeginsel en specialiteitsbeginsel De bevoegdheid van een bestuursorgaan Samenvatting Kernbegrippen Vragen en opdrachten
21 21 23 24 26 27 30 30 31
4.
Bestuurshandelingen
33
4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 4.7 4.8 4.9
Inleiding Rechtshandelingen en feitelijke handelingen Verschillende rechtshandelingen Het besluit Besluiten met een algemene strekking Beschikkingen Samenvatting Kernbegrippen Vragen en opdrachten
33 33 34 35 36 38 39 40 41
3
4
5.
De beschikking
43
5.1 5.2 5.3 5.4 5.5 5.6 5.7 5.8 5.9 5.10 5.11 5.12
Inleiding Karakter van een beschikking Onderscheid naar inhoud van de beschikking Andere indelingen van beschikkingen Het opstellen van een beschikking De aanvraag van een beschikking Voorbereiding en hoorplicht Beslistermijn Dwangsom en beroep bij niet tijdig beslissen Samenvatting Kernbegrippen Vragen en opdrachten
43 43 44 46 49 52 52 54 54 55 55 57
6.
De Algemene wet bestuursrecht
59
6.1 6.2 6.3 6.4 6.5 6.6 6.7 6.8
Inleiding Totstandkoming Verhouding tussen de Awb en bijzondere wetten Opbouw en gelaagde structuur Wet openbaarheid van bestuur (WOB) Samenvatting Kernbegrippen Vragen en opdrachten
59 59 60 61 62 63 63 64
7.
Normering van besluiten
67
7.1 7.2 7.3 7.4 7.5 7.6 7.7 7.8
Inleiding Procedurevoorschriften Algemene beginselen van behoorlijk bestuur Intrekken en veranderen van beschikkingen Subsidiebesluiten Samenvatting Kernbegrippen Vragen en opdrachten
67 67 68 77 78 78 79 81
8.
Overheid en privaatrecht
85
8.1 8.2 8.3 8.4 8.5 8.6 8.7 8.8 8.9
Inleiding Bestuursorgaan en rechtspersoon Gebruik van het privaatrecht door de overheid Eigendommen van de overheid Privaatrecht als bestuursinstrument Overheid en schadevergoeding Samenvatting Kernbegrippen Vragen en opdrachten
85 85 86 87 89 90 91 92 93
Inhoud
9.
Handhaving van het bestuursrecht
9.1 9.2 9.3 9.4 9.5 9.6 9.7 9.8 9.9 9.10 9.11 9.12
Inleiding Toezicht Last onder bestuursdwang Last onder dwangsom Bestuurlijke boete Intrekken of wijzigen van een beschikking Strafrechtelijke handhaving Privaatrechtelijke handhaving Gedogen Samenvatting Kernbegrippen Vragen en opdrachten
95 95 96 97 100 102 104 104 105 105 106 107 109
10.
Rechtsbescherming 1: voorprocedures
111
10.1 10.2 10.3 10.4 10.5 10.6 10.7 10.8 10.9 10.10
Inleiding Geschiedenis van de rechtsbescherming Belanghebbende en besluit Bezwaarprocedure Horen van de belanghebbende Rechtstreeks beroep Administratief beroep Samenvatting Kernbegrippen Vragen en opdrachten
111 111 113 114 119 121 121 123 123 125
11.
Rechtsbescherming 2: (hoger) beroep en klachtbehandeling
127
11.1 11.2 11.3 11.4 11.5 11.6 11.7 11.8 11.9 11.10 11.11 11.12 11.13
Inleiding Beroep bij de rechtbank Beroepsprocedure Rechterlijke uitspraken in hoger beroep Verschil tussen bezwaar en beroep Hoger beroep Voorlopige voorziening Bijzondere rechtsgangen Klachtbehandeling Schema rechtsbescherming Samenvatting Kernbegrippen Vragen en opdrachten
127 128 128 130 133 134 135 136 137 140 142 143 144
Deel 2 Bijzonder bestuursrecht
147
5
12.
Ruimtelijke ordening
149
12.1 12.2 12.3 12.4 12.5 12.6 12.7 12.8 12.9 12.10 12.11
149 150 151 151 153 154 155 156 158 159 161
12.12 12.13 12.14 12.15 12.16
Inleiding Wat is ruimtelijke ordening? De Wet ruimtelijke ordening De verhouding tussen Rijk, provincie en gemeenten De gemeentelijke structuurvisie Het bestemmingsplan Een voorbeeld van een bestemmingsplan De verschillende soorten bestemmingsplan De voorschriften van een bestemmingsplan De procedure van een bestemmingsplan Invloed van Rijk en provincie op het gemeentelijk beleid Grondexploitatie Schadevergoeding Samenvatting Kernbegrippen Vragen en opdrachten
163 164 165 165 167
13.
Wet algemene bepalingen omgevingsrecht
169
13.1 13.2 13.3 13.4
Inleiding De omgevingsvergunning De aanvraag om een omgevingsvergunning Wie beslist op de aanvraag om een omgevingsvergunning? De omgevingsvergunning voor de activiteit ‘bouwen’ De omgevingsvergunning voor de activiteit ‘milieu’ De omgevingsvergunning op grond van lagere regelgeving Andere besluiten op grond van de Wabo De procedures van de Wabo De rechtsbescherming van de Wabo Samenvatting Kernbegrippen Vragen en opdrachten
170 171 172 174
179 180 181 182 183 184
Register
185
13.5 13.6 13.7 13.8 13.9 13.10 13.11 13.12 13.13
6
174 176 178
Voorwoord Voor je ligt een bronnenboek dat hoort bij de methode JuridischJuist.info. JuridischJuist.info is de methode voor de volgende opleidingen: • Juridisch-administratief dienstverlener (niveau 4) • Medewerker human resource management (HRM) (niveau 4). Het boek Bestuursrecht bevat de delen bestuursrecht en bijzonder bestuursrecht. De inhoud van beiden sluit volledig aan bij de kerntaken in het nieuwe kwalificatiedossier Juridisch Administratieve Beroepen en bij de toetsmatrijzen van Stichting Praktijkleren. In beide delen is grote zorg besteed aan toegankelijk taalgebruik. Een duidelijke hoofdstukstructuur met doelstellingen, een casus, een inleiding en aan het eind een samenvatting en kernbegrippen gidsen de cursist door de stof heen. De vele voorbeelden, ook de uit de jurisprudentie, geven de leerstof een zo praktisch mogelijk karakter. Met behulp van de vragen en opdrachten aan het slot van ieder hoofdstuk kun je vaststellen of je de leerstof op toepassingsniveau beheerst. Op de methodesite www.juridischjuist.info zijn extra vragen, opdrachten en casussen te vinden, onder meer verwerkingsopdrachten die je in staat stellen om te oefenen met juridische modellen. Daarnaast is per boek een ontwikkelingsgerichte toets beschikbaar, waarmee je je kunt voorbereiden op het SPL-examen.
Kwalificatiedossier Uiteraard worden aan de opleiding eisen gesteld met betrekking tot het uitvoeren van het beroep. De eisen die aan jou worden gesteld om in een bepaald beroep aan de slag te kunnen, staan vermeld in een zogenoemd kwalificatiedossier. In dit kwalificatiedossier staan kerntaken vermeld. Kerntaken zijn de belangrijkste taken die in een beroep voorkomen. Om deze kerntaken goed onder de knie te krijgen moet je werkprocessen uitvoeren en competenties ontwikkelen. Werkprocessen zijn eigenlijk werkzaamheden die je dagelijks moet uitvoeren. Om dat goed te kunnen doen moet je allerlei competenties ontwikkelen, zoals samenwerken, luisteren, initiatief nemen, vakkennis ontwikkelen en omgaan met stress. De bronnenboeken en de inhoud van de website van de methode Juridischjuist.info zullen je hierbij helpen.
Hoe werkt de methode? De methode bestaat uit bronnenboeken en een website. Voor elke opleiding heb je een aantal bronnenboeken nodig. In deze bronnenboeken wordt de basistheorie beschreven en worden begrippen uitgelegd. Aan het eind van elk hoofdstuk vind je vragen en opdrachten. Op de methodesite vind je extra opdrachten en extra bronnenmateriaal. Deze website kun je bereiken via www.juridischjuist.info.
Inloggen Bij Juridischjuist.info hoort een licentie die toegang geeft tot de website www.juridischjuist.info. Op deze website vind je opdrachten en bronnen, zoals filmpjes en hyperlinks. De licentie moet je eerst activeren. Het activeren gaat als volgt: 1. Ga naar licentie.edu-actief.nl. 2. Op deze pagina staan vier lege vakken. Vul hier de licentie in die je bij dit product hebt gekregen. De licentie bestaat uit 4 maal 6 tekens en is niet hoofdlettergevoelig. 3. Klik op de knop ‘Activeren’ en volg de verdere instructies op de website. Ga naar www.juridischjuist.info. Klik op het blok Studentenmateriaal. Log in met je gebruikersnaam en wachtwoord. Vervolgens krijg je toegang tot de extra opdrachten en de bronnen. Je kunt hierna twaalf maanden gebruikmaken van het materiaal op www.juridischjuist.info. Veel succes!
Deel 1 Bestuursrecht Dit deel Bestuursrecht gaat over kernbegrippen en hoofdlijnen van het bestuursrecht. Aan de orde komen onder andere de begrippen bestuursorgaan, belanghebbende, besluit, beschikking, algemene beginselen van behoorlijk bestuur, bezwaar, beroep en klacht. We besteden ook aandacht aan het opstellen van een beschikking, een bezwaarschrift en een beschikking op bezwaar, en aan de procedures die gelden bij de totstandkoming van een beschikking en bij de behandeling van een bezwaarschrift. Daarnaast komen de beroepsprocedure bij de rechtbank, de procedure in hoger beroep en de klachtbehandeling door de Nationale ombudsman aan bod.
Hoofdstuk 1
De plaats van het bestuursrecht in het recht Rechtsgebieden Het recht bestaat uit vijf rechtsgebieden. Een van deze rechtsgebieden is het bestuursrecht. De andere vier rechtsgebieden zijn: burgerlijk recht, strafrecht, staatsrecht en internationaal recht. Het burgerlijk recht regelt de rechtsrelaties tussen personen. Personen kunnen mensen van vlees en bloed zijn, maar ook instellingen en bedrijven. We spreken van natuurlijke personen en rechtspersonen. Het strafrecht beschrijft de gedragingen die strafbaar zijn. Daarnaast bevat het strafrecht de regels die voor politie en justitie gelden bij de opsporing en berechting van verdachten van strafbare feiten. Het staatsrecht geeft een organisatieplaatje van de Nederlandse overheid. Het beschrijft hoe wetten tot stand komen, wanneer er verkiezingen worden gehouden en wat bijvoorbeeld de rol is van de ministers en van de Eerste en Tweede Kamer. Ook de rechten van burgers in ons land vind je in het staatsrecht. Het onderwerp van deze module, het bestuursrecht, lijkt op het staatsrecht, want het gaat ook over de overheid. Maar nu gaat het om de overheid in actie, want het bestuursrecht beschrijft hoe de overheid haar bestuurstaak moet uitoefenen. Bij deze bestuurstaak moet je bijvoorbeeld denken aan een zwembad bouwen, wegen aanleggen, milieuvergunningen afgeven, studiefinanciering verlenen, belasting heffen en uitkeringen toekennen. Besturen is zorgen voor een goede gang van zaken in ons land. Hoe de overheid dat moet doen en aan welke regels ze daarbij gebonden is, staat in het bestuursrecht. Het vijfde rechtsgebied, het internationaal recht, regelt de verhouding met andere landen en de positie van ons land in internationale organisaties, zoals de Verenigde Naties en de Europese Unie. Dit rechtsgebied wordt steeds belangrijker vanwege de toenemende internationale samenwerking. Denk bijvoorbeeld aan de Europese Unie, waartoe Nederland behoort. De regels van de Europese Unie hebben onder andere invloed op de manier waarop wij onze grenzen bewaken, op de prijs van melk, op het erkennen van buitenlandse schoolopleidingen en op ons betaalmiddel, de euro.
Bestuursrecht is publiekrecht Het recht kan worden verdeeld in privaatrecht en publiekrecht. Het privaatrecht, ook wel burgerlijk recht genoemd, regelt de juridische relaties tussen personen, dat wil zeggen tussen burgers onderling en tussen burgers en bedrijven of instellingen. Bijvoorbeeld een koopovereenkomst of een huurovereenkomst. Het publiekrecht geeft regels voor de juridische verhouding tussen personen (burgers en bedrijven of instellingen) enerzijds en de overheid anderzijds. Bijvoorbeeld de overheid die een bedrijf een milieuvergunning geeft, of de burger die zijn kiesrecht uitoefent. Het bestuursrecht behoort samen met het staatsrecht en het strafrecht tot het publiekrecht.
11
Figuur 1.1: Recht.
12
Hoofdstuk 2
Inleiding bestuursrecht Na dit hoofdstuk kun je: - de bestuurstaak van de overheid omschrijven - vertellen hoe de overheid zich heeft ontwikkeld van verzorgingsstaat tot participatiesamenleving - het onderscheid tussen algemeen en bijzonder bestuursrecht maken - vertellen wat de bronnen van het bestuursrecht zijn.
Casus De achttienjarige mbo’er Sandra Hooi vraagt bij de Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) studiefinanciering aan. Zes weken na haar aanvraag laat de DUO haar weten dat ze in aanmerking komt voor een basisbeurs voor mbo-studenten en voor een ov-kaart. Ze krijgt geen aanvullende beurs, omdat het inkomen van haar ouders daarvoor te hoog is.
2.1
Inleiding Deze module gaat over de bestuurstaak van de overheid. Iedereen heeft wel een voorstelling van een ‘bestuur’, bijvoorbeeld het bestuur van een voetbalvereniging, een school of een bedrijf. Een bestuur zorgt voor een goede gang van zaken in de club, de school of het bedrijf. Ook ons land heeft een bestuur dat zorgt voor een goede gang van zaken. We spreken van het openbaar bestuur. Het openbaar bestuur is actief op verschillende overheidsniveaus. Zo kennen we een gemeentebestuur (het college van burgemeester en wethouders (B&W)), een provinciaal bestuur (gedeputeerde staten) en een landsbestuur (de regering). Er zijn overigens nog veel meer organen te noemen die onderdelen van de bestuurstaak in handen hebben, zoals de DUO uit de casus waarmee dit hoofdstuk begint, die de studiefinanciering regelt, of het Uitvoeringsinstituut werknemersverzekeringen (UWV), dat over werknemersverzekeringen zoals de Werkloosheidswet en de Wet Werk en inkomen naar arbeidsvermogen gaat. Het bestuursrecht geeft regels voor de bestuurstaak van de overheid. Daarmee lijkt het bestuursrecht wel op het staatsrecht, maar er is een belangrijk verschil. Het staatsrecht beschrijft de bevoegdheden van de verschillende overheidsorganen, terwijl het bestuursrecht regels geeft voor de uitoefening van deze bevoegdheden. In dit hoofdstuk zeggen we iets over de inhoud van de bestuurstaak, we leggen het verschil tussen algemeen en bijzonder bestuursrecht uit en we noemen de bronnen van het bestuursrecht.
2.2
Inhoud van de bestuurstaak Wat doet het bestuur van de gemeente, de provincie of het land? Anders gezegd: waaruit bestaat de bestuurstaak van de overheid? In het algemeen kun je zeggen dat het bestuur het algemeen belang behartigt. Dat is meteen ook een verschil met een bestuur van een bedrijf of een vereniging. Deze besturen behartigen de particuliere belangen van het eigen bedrijf of de eigen vereniging. Ons landsbestuur staat voor het algemeen belang, dat wil zeggen het belang dat we als burgers
13
van dit land gezamenlijk hebben. Zo vindt een gezonde jonge man of vrouw een goede en betaalbare gezondheidszorg misschien (voorlopig nog) niet zo belangrijk, maar het is wel een algemeen belang. Ook zullen er mensen zijn die goed onderwijs of de zorg voor het milieu niet zo van belang vinden, maar toch worden deze zaken gezien als algemeen belang. Wat wel en niet tot het algemeen belang behoort en hoe zwaar de overheid in elke bestuurstaak moet investeren, mag het bestuur niet zomaar zelf uitmaken. Dat bepaalt de politiek. Dat gebeurt in wetten zoals de Wet milieubeheer (WMB), de Participatiewet, de Zorgverzekeringswet en de wetgeving over de studiefinanciering. In die wetten worden bijvoorbeeld rechten op gezondheidszorg of op studiefinanciering vastgelegd, of taken aan het bestuur opgedragen. Het bestuur is gebonden aan deze wetten. Zo moet de DUO zich aan de regels voor de studiefinanciering houden. De DUO-medewerkers mogen niet zomaar lukraak studiefinanciering toekennen. Ze zijn verplicht om aan de hand van de regels in de wet vast te stellen of een student recht heeft op studiefinanciering in verband met het lage inkomen van zijn ouders. De bestuurstaak van de overheid behartigt het algemeen belang, dat wil zeggen het belang dat we als samenleving gemeenschappelijk hebben.
2.3
Feitelijke handelingen en besluiten Na deze algemene opmerkingen over de taak van het bestuur toch nog maar een keer de vraag wat het bestuur nu eigenlijk doet.
Figuur 2.1: Besturen.
Feitelijke handelingen Om te beginnen voert het bestuur feitelijke handelingen uit die voor iedereen zichtbaar zijn, bijvoorbeeld het blussen van een brand, het aanleggen van wegen en het versterken van dijken. Het bestuursorgaan verricht deze feitelijke handelingen soms zelf, en soms geeft het opdracht voor het uitvoeren ervan.
Besluiten Het grootste deel van de activiteiten van een bestuursorgaan bestaat niet uit feitelijke handelingen, maar uit besluiten. Bestuursorganen nemen bijvoorbeeld besluiten over een streekplan of een bestemmingsplan, maar ook over een uitkering of over studiefinanciering. Besturen bestaat uit feitelijke handelingen en besluiten.
14
2. Inleiding bestuursrecht
2.4
Groei van de bestuurstaak De bestuurstaak van de overheid is al tamelijk oud. Zo zorgde de (plaatselijke) overheid er ook in de achttiende eeuw bijvoorbeeld al voor dat in de steden de branden geblust werden, dat de openbare orde gehandhaafd werd en dat de verkoop op markten ordelijk verliep. We spreken dan van een ‘nachtwakersstaat’. De overheid moest als een ‘nachtwaker’ over de veiligheid van de burger waken en had vooral taken op het terrein van de openbare orde, veiligheid en defensie. In de negentiende eeuw groeide de bestuurstaak verder uit: de overheid ging zich intensiever bemoeien met de aanleg en het onderhoud van wegen, rails en vaarwateren. In het begin van de twintigste eeuw kwam de overheid met een aantal wetten die de uitwassen van de opkomende industriearbeid moesten tegengaan. Zo kwam er een verbod op kinderarbeid, werden de arbeidstijden enigszins geregeld en werden zwangere werkneemsters beschermd. Geleidelijk groeide de bestuurstaak van de overheid en werd de overheid meer dan een nachtwaker. Vanaf 1950 was er een explosieve groei van de bestuurstaak. Er kwam bijvoorbeeld een heel stelsel van sociale zekerheid dat burgers bescherming bood als zij zelf door ziekte of werkloosheid niet voor hun inkomen konden zorgen. Ook de wetgeving op het gebied van de ruimtelijke ordening en later van het milieu groeide enorm. Bovendien werd de gezondheidszorg uitgebreid geregeld in wetgeving en kwam er op het gebied van cultuur en welzijn uitvoerige regelgeving. In de jaren tachtig van de vorige eeuw was er bijna geen sector meer waarmee de overheid zich niet bemoeide. De overheid was duidelijk geen nachtwaker meer. Daarom wordt ons land nu een verzorgingsstaat genoemd. Dat wil zeggen dat de overheid de taak heeft om de burger op verschillende terreinen een bestaansminimum te bieden als hij daar zelf niet voor kan zorgen.
Terugtredende overheid In de jaren tachtig van de vorige eeuw kwam wel steeds vaker de vraag op tot hoever de overheid moet gaan met haar zorg en bemoeienis. Moet de overheid echt alles regelen, tot en met de samenstelling van een pakje soep of van roomijs, of kan de overheid enigszins terugtreden en zich op haar kerntaken richten? De laatste dertig jaar hebben verschillende kabinetten geprobeerd de overheid enigszins terug te laten treden, bijvoorbeeld door taken die vanouds door overheidsdiensten werden uitgevoerd in handen van particuliere ondernemingen te geven. Zo werden de Nederlandse Spoorwegen geprivatiseerd en werden de uitvoeringsorganisaties van de werknemersverzekeringen (zoals de Werkloosheidswet) verzelfstandigd. De laatste jaren legt de overheid, bijvoorbeeld binnen de sociale zekerheid, meer nadruk op de eigen verantwoordelijkheid van de burger. Concreet betekent dit dat er strengere eisen gelden om in aanmerking te komen voor een uitkering, en dat een uitkeringsgerechtigde voortdurend wordt aangemoedigd om een baan te vinden, zodat hij weer zelf zijn geld kan verdienen.
Participatiesamenleving Ondanks deze pas op de plaats vanaf de jaren tachtig kan ons land nog steeds een (enigszins afgeslankte) verzorgingsstaat worden genoemd waarin de overheid op allerlei gebieden een vangnet biedt aan burgers die in de knel raken. De overheid zelf spreekt sinds 2013 liever van een participatiesamenleving, om daarmee duidelijk te maken dat zij van de burger verwacht dat deze zo veel mogelijk zelf doet voordat hij een beroep doet op de overheid. De bestuurstaak is in de afgelopen eeuw enorm gegroeid omdat de overheid geleidelijk aan op nagenoeg alle terreinen actief werd. De laatste dertig jaar probeert de overheid haar bemoeienis enigszins terug te brengen: van verzorgingsstaat naar participatiesamenleving.
15
2.5
Algemeen en bijzonder bestuursrecht In het bestuursrecht wordt onderscheid gemaakt tussen algemeen bestuursrecht en bijzonder bestuursrecht.
Figuur 2.2: Bestuursrecht.
Algemeen bestuursrecht In het algemeen bestuursrecht vind je de regels die gelden voor alle verschillende bestuurstaken van de overheid. Het zijn de regels die (in principe) altijd gelden, ongeacht met welk deel van de bestuurstaak de overheid bezig is: vreemdelingenzaken, onderwijs, sociale zekerheid, enzovoort.
Bijzonder bestuursrecht Het bijzonder bestuursrecht richt zich op de inhoud van de verschillende bestuurstaken, zoals het vreemdelingenrecht, het milieurecht, het belastingrecht, de ruimtelijke ordening, enzovoort.
2.6
Bronnen van het bestuursrecht Als het gaat om de bronnen van het bestuursrecht, bedoelen we de vindplaatsen van het bestuursrecht. Waar kun je de regels van het bestuursrecht vinden?
Internationale verdragen Bestuursrecht vind je in internationale verdragen. Zo beschermt art. 8 van het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden (EVRM) het recht op respect van de overheid voor het familie- en gezinsleven. Deze internationale bepaling heeft bijvoorbeeld veel invloed op het recht van vreemdelingen op gezinshereniging. Art. 6 EVRM biedt garanties op een eerlijk proces bij een onafhankelijke rechter. Deze verdragsbepaling heeft grote invloed gehad op de wijze waarop in ons land in bestuurszaken kan worden geprocedeerd. Een ander voorbeeld van de invloed van internationale verdragen is art. 26 van het Internationaal Verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten (IVBPR). Dit verdragsartikel, dat een gelijkheidsbeginsel bevat, heeft veel betekend voor een gelijke behandeling van mannen en vrouwen in de sociale zekerheid. Het recht van de Europese Unie heeft steeds meer invloed op ons nationale bestuursrecht, vooral waar het gaat om besluiten in de sfeer van milieubescherming en ruimtelijke ordening.
Wetten Een tweede belangrijke bron voor het bestuursrecht wordt gevormd door nationale wetten. Om te beginnen is er onze Grondwet, die de basisregels van onze staatsinrichting bevat en de grondrechten van de burgers beschrijft.
16