CONCEPT_BrinkmanICT_Linux_Hands-On_H1 by Boom beroepsonderwijs

LINUXHANDS-ON

CONCEPT

COLOFON

BoomBeroepsonderwijs

info@boomberoepsonderwijs.nl www.boomberoepsonderwijs.nl

Auteurs:ErwinBoonk

Eindredactie:MarcelBeelen

Titel:LinuxHands-on

ISBN:9789037269154

BehoudensdeinofkrachtensdeAuteurswetgesteldeuitzonderingenmagnietsuitdezeuitgaveworden verveelvoudigd,opgeslagenineengeautomatiseerdgegevensbestand,ofopenbaargemaakt,inenigevormof openigewijze,hetzijelektronisch,mechanisch,doorfotokopieën,opnamenofenigeanderemanier,zonder voorafgaandeschriftelijketoestemmingvandeuitgever.Auteursrechttenaanzienvantekst-endataminingen machinelearningisnadrukkelijkvoorbehouden.

Voorzoverhetmakenvanreprografischeverveelvoudigingenuitdezeuitgaveistoegestaanopgrondvanartikel 16hAuteurswetdientmendedaarvoorwettelijkverschuldigdevergoedingentevoldoenaandeStichtingReprorecht (www.reprorecht.nl).Voorhetovernemenvaneen(ofmeerdere)gedeelte(n)uitdezeuitgaveinbijvoorbeeldeen (digitale)leeromgevingofeenreaderinhetonderwijs(opgrondvanartikel16,Auteurswet1912)kanmenzich wendentotStichtingUitgeversorganisatievoorOnderwijslicenties(Postbus3060,2130KBHoofddorp, www.stichting-uvo.nl).

CONCEPT

Deuitgeverheefternaargestreefddeauteursrechtenteregelenvolgensdewettelijkebepalingen.Degenendie desondanksmenenzekererechtentekunnendoengelden,kunnenzichalsnogtotdeuitgeverwenden.

Doorhetgebruikvandezeuitgaveverklaartukennistehebbengenomenvanenakkoordtegaanmetdespecifieke productvoorwaardenenalgemenevoorwaardenvanBoomBeroepsonderwijs,tevindenop www.boomberoepsonderwijs.nl

CONCEPT

Blok1 KennismakenmetLinuxenUbuntu installeren

VoordatjeLinuxgaatinstalleren,moetjewetenwathetis,watdeachtergrondvanLinuxisenwaarhetvandaan komt.Bovendienmoetjegoedevoorbereidingentreffenomdeinstallatietoteensuccestemaken.

DaarnaastgajeinditblokUbuntuLinuxvirtueelinstallerenbinnenWindows.Ditkanopmeerderemanieren:via VM-Ware,Hyper-VofVirtualBox.HetboekbeschrijftdeinstallatieviaVirtualBox,maarhetstaatjouvrijomeen anderehypervisortekiezen.

Leerdoelen

• JekuntdeachtergrondvanLinuxbeschrijven.

• Jekuntuitleggenwatopensourceinhoudt.

• JekunteenvirtueleinstallatiemakenvanUbuntuopWindows.

• Jekuntdeinstellingenmakenvooreenjuistevirtueleinstallatie.

Opdracht1 OriëntatieopdrachtWatisLinux?

MisschienhebjeLinuxaleensgezienofhebjeeralmeegewerkt.Hiernaeenaantalalgemenevragenomtetesten watjealweet.

a. WaaromishetbelangrijkdatjekennisopdoetvanLinux?

b. WieheeftLinuxontwikkeld?

c. ZoekopinternetnaardevijfmeestgebruikteLinux-distributiesvanditmoment.

d. Zoekvooréénvandezevijfdistributiesuitwaaromdezezopopulairis.

1.1 WatisLinux?

VoordatweLinuxgaaninstalleren,ishetgoeddatjeietsweetvandeachtergrond.WatisLinuxeigenlijk?

LinusTorvalds

ErwasooiteenjongeninFinlanddiegoedkonprogrammeren.HijheetLinusTorvalds Opzijnnegentiendeging hijstuderenaandeuniversiteitvanHelsinki.DaarkwamhijinaanrakingmethetbesturingssysteemUnix.Ditis eenduurbesturingssysteemdatveelgebruiktwerdbijgroteorganisaties.EenvarianthiervanisMinix.

'Datkanikook'moethijgedachthebben.Wantbinnenenkelewekenschreefhijeencomputerprogramma waarmeehijzijncomputerkonaansturen.DaarmeewasLinuxgeboren.

CONCEPT

Figuur 1.1 Het logo dat Linus heeft laten ontwerpen moest een 'tevreden, weldoorvoede' pinguïn zijn. Dit is Tux geworden.

Opensource

Linuskwamincontactmetdeopensourcegemeenschap,eenorganisatiediemetenvoorelkaarapplicaties ontwikkelt.MethetbesturingssysteemvanLinuskoneencompleetpakketontwikkeldworden:een besturingssysteemmetverschillendeapplicaties.

Linuxisduseenopensourcebesturingssysteem.Opensourcehoudtindatdebroncodeopenbaaris.Integenstelling totWindowsofmacOSkunjedeprogrammacodevanopensourceprogramma'sinzienenbewerken.JemagLinux endeapplicatiesdieopLinuxdraaienduszelfaanpassen,geheelnaarjouweigenwensen.

Misschiendenkjenu:datismooi,dankanikeenbestaandprogrammaeenbeetjeaanpassenenvoorveelgeld verkopen.Datmagdanweerniet.Debedoelingisdatjeelkewijzigingdiejeaanbrengtweerbeschikbaarstelt aananderen.Omdattebewakeniseenspecialeorganisatieopgericht:deGNU.

GNU

GNU(GNU'sNotUnix)isdegemeenschap,opgezetdoorRichardStallman,dieeropgerichtisomsoftwarete ontwikkelenzonderdurelicenties Hunlogoiseentekeningvaneengnoe:

Logo GNU

MicrosofthanteertdeEndUserLicenseAgreement(EULA),diebijvoorbeeldbepaaltdatjedesoftwaremaarop ééncomputermaginstalleren.BijLinuxmoetjeookakkoordgaanmetdevoorwaardenvoorhetgebruikvande software.Hierinstaatonderanderedatjedesoftwaremagaanpassenengebruikenmaarnietmagverkopen, wantdesoftwaremoetnaaanpassingopenbaarblijven.DezelicentieheetGPL:GeneralPublicLicense.

Omontwikkelaars(bedrijven)demogelijkheidtebiedenopensourcesoftwaretekoppelenaancommerciële softwareiserdeLGPL(LesserGeneralPublicLicense).OnderdeLGPLkunnenbedrijven'halfgesloten'software creëren.Daarbijblijfteendeelvandesoftwareprivé(vaakomconcurrentieredenen),terwijleenanderdeel openbaartoegankelijkblijft.

Linusheeftnogsteedsdeeindverantwoordingalseennieuweupdatevandekernelwordtuitgebracht.

CONCEPT

Opdracht2 DeachtergrondvanLinux

RaadpleegzonodigdetheorieoverWatisLinux?

Wieheefthetbesturingssysteemgeprogrammeerd?

LinusTorvalds

RichardStallman

Opdracht3 Opensource

a. Wathoudtopensourcesoftwarein?

b. Opopensourcesoftwarezittenooklicenties.Zoekertweeopengeefweerwatdeafkortingenbetekenen.

c. Hoeheetdegemeenschapdiedeopensourcelicentiesbewaakt?

Figuur 1.2 Linus Torvalds en Richard Stallman

Opdracht4 Kernel

a. Watisdekernelvanhetbesturingssysteem?

Demotordiedehardwareaanstuurt.

Deprogrammacode.

b. Wieisverantwoordelijkvoordekernelbijeensoftware-update?

c. Zoekopinternetopwelkekernelopditmomentactueelis.

d. Zoekopinternetopwathetinhoudtalsachterhetkernelnummer -rc genoteerdstaat.

1.2 Distro's

OmdatLinuxopensourceiseniedereenerzijneigenvariatieopkanmaken,zijnerheelveelverschillendevormen vanLinux.Dezenoemenwedistributies, ofdistro's.

Elkedistroheeftzijneigenkenmerken.UbuntuStudiobijvoorbeeldiszosamengestelddatmuziekprogramma's goedmetelkaarsamenwerken.Doejeveelgrafischewerkzaamheden,danheeftFedoraeenspecialedistro: FedoraDesignSuite.

Bekendedistro'smeteenaantalkenmerkenzijn:

• RedHat.VeelgebruiktinhetbedrijfslevenvanwegedegoedeondersteuningvanhunEnterprise-versie. AfgeleidenhiervanzijnCentOS,FedoraenScientificLinux.

• Debian.Eendegelijkedistributiedieuitsluitendopensourcesoftwaredistribueert.OpbasishiervanzijnUbuntu enLinuxMintveelgebruiktedesktopdistributies.

• OpenSUSE AfgeleidvanSlackware.DitisooitovergenomendoorNovell,dienaastdeopensourceversieeen Enterprise-versieuitgeeft.

CONCEPT

Nietalledistro'sleverenuitsluitendopensourcesoftware.Demeesteleverenookeenaantal closedsourceprogramma's.Eenmp3-bestandisbijvoorbeeldclosedsource.Ditkanalleenmetclosedsourcesoftware afgespeeldworden.OpDebiankunjedusstandaardgeenmp3-bestandenafspelen.Welkunjenatuurlijkachteraf eenapplicatieinstallerendiedatwelkan.Debiankanoverigenswelmuziekafspelen.Hetopenalternatiefvoor eenmp3isOggVorbis:kwalitatiefzekerzogoed,maardanzonderdatpatentrechtgevraagdwordt.

DedistrodiewijgaaninstallerenisUbuntu.

Ubuntu

UbuntuisontwikkelddoordeZuid-AfrikaanMarkShuttleworth.Canonicalishetbedrijfdathijhiervooropgericht heeft.'Ubuntu'iseenZuid-Afrikaanswoordenstaatvrijvertaaldvoor'verbintenistusseniedereenopdewereld'.

ShuttleworthheeftUbuntuontwikkeldopbasisvaneenaantaluitgangspunten.Hetbelangrijksteuitgangspunt iseen'sterkefocusoptoegankelijkheidengebruiksgemak'.OmdezeredenwordtUbuntuveelgebruikt.Waar sommigedistro'slastigteinstallerenofsomsonoverzichtelijkzijn,zuljemerkendatUbuntuheelnatuurlijk aanvoelt.

WaarvindjeLinux?

Linuxiseencompleetbesturingssysteemvoordecomputer.Maaromdathetzoflexibelaantepassenis,komje hetookinheelveelandereapparatentegen.Vaakals'embeddedsoftware',ofwelsoftwarediespecifiekvoor eenapparaatgemaaktis.DecomputerineenautobijvoorbeeldisvaakgebaseerdopLinux.Maarookeenrouter, eensmartwatch,eennavigatiesysteemensmartphonesdraaienvaakopLinux.

AndroidisookeendistributiediegebaseerdisopLinux.ZelfshetbesturingssysteemvanAppleisindeverte familievanLinux.

WijgaanonsbezighoudenmetLinuxopdepc.Dekeuzeisenorm.Opdewebsitewww.distrowatch.comkunje eenoverzichtvindenvandehonderdmeestgedownloadeLinux-distributiesvanhetlaatstehalfjaar.

Linuxingebruik

ZoalsjealgelezenhebtheeftLinuxveelvoordelen.Omdathetopensourceis,hoefjeernietvoortebetalen.En jekunthetzelfaanpassen,waardoorhetheelflexibelis.

Omdaterhierdoorveelvariatieszijn,ishetsomsooklastigomdejuistekeuzestemaken.Bijwiejeterechtkunt metvragenenhoejeproblemenoplostisvaakonduidelijk.Erisinhetalgemeengeenbedrijfmeteenhelpdesk waarjeevennaartoekuntbellenennietiedereenheefteenLinux-kennerinzijnomgeving.

AchterelkeLinux-distributiestaatweleenheelgrotegemeenschap.Onlinewordtveelhulpgebodenenwordt snelopvragengereageerd.Zekeralsjeeenbekendedistrogebruikt.JemoetalsLinux-gebruikermisschienwel eenbeetjeeen'computerfreak'zijn.Maardatbenjij,andershadjeditboeknietgekocht!

Opdracht5 Distro's

IndezeopdrachtengajeopzoeknaarhetgroteaantalvariatiesdatLinuxkentendeachtergrondhiervan.Een distributieiseenvariatiegebaseerdopLinuxenwordtookwel distro genoemd.

RaadpleegzonodigdetheorieoverDistro's.

a. Isdevolgendestellingjuistofonjuist?

Een distro iseenLinux-variantenkangerichtzijnopeenbepaaldonderwerp,zoalsbeveiligingofmuziek.

CONCEPT

Juist

Onjuist

b. NoemvierverschillendeLinux-distro's.

c. Welkewebsitelaatdemeestgebruiktedistro'szien?

d. Linuxisvaak'ingebouwd'inapparatuur:'embedded'.Noemdrievoorbeeldenvanapparatendievaakdraaien opLinux.

e. BedenkmetbehulpvandetheorietweevoordelenentweenadelenvanLinux.

1.3 Virtueleinstallatie

JekuntLinuxopverschillendemaniereninstalleren:alsdualbootsamenmetWindows,ofineenvirtueleomgeving metbijvoorbeeldVirtualBox.Voorhetboekverdienthetgebruikvandevirtueleomgevingdevoorkeur:jekunt jouweigennetwerkopbouwenombijvoorbeeldeenconnectiemeteenandereLinuxofmeteenWindowspcte testen.Bovendienkunjesnapshotsmakenwaarmeeje,alserietsmisisgegaan,altijdweerterugkuntnaareen eerderesituatie.Inditboekbesprekenwedanookalleendezeinstallatie.

MochtjezoenthousiastzijnoverLinuxdatjehetalsduallbootsysteeminwiltrichten,kunjeeenuitgebreid stappenplanvindeninhetboekBesturingssystemenvanBrinkmanICT.

WegaaneenvirtueleinstallatievanUbuntumakeninWindows.DithoudtindatjeWindowsopstarteneen virtualisatieprogrammainstalleert.WijwerkenindezemethodemetVirtualBox.Alsjeditgeïnstalleerdhebt,kun jebinnenditprogrammameerderebesturingssystemeninstalleren,configurerenenopstarten.Zelfsmeerdere systementegelijk.Jekuntduszelfstandigeencompleetnetwerkbouwenopéénpc!

Zekeralsjegraageenbeetjeexperimenteert,iseenvirtueleinstallatieerghandig:omdatje‘snapshots’kunt maken,kunjealtijdweerterugnaareeneerdermoment.Bijvoorbeeldnaardeschoneinstallatie.

CONCEPT

Erzijnmeerdereprogramma'sdieditkunnen:VMwareiseenveelgebruikte'hypervisor'.Windowsheeftzelfvanaf dePro-versieHyper-Vaanboord,diedezemogelijkhedenookheeft.

Hypervisors

HiernawordtstapvoorstapuitleggegevenoverVirtualBox.Alsjijalwerktmeteenvandeanderehypervisors, magjedezeuiteraardookgebruiken.Sterkernog:alsjeVMwarealgeïnstalleerdhebt,kunjeniettegelijkVirtualBox installeren.DeredendatwijVirtualBoxgebruikenisomdatdezeopensourceis(VMwarevraagteenbetaalde licentie)endatvoorHyper-vwellichtnietiedereenbeschiktoverdePro-versievanWindows.

Figuur 1.3 Meerdere besturingssystemen kunnen opgestart worden vanuit VirtualBox

MochtjeHyper-vgebruikendanstaatverderopinditblokeenmooieoptieomsneleenUbuntuinstallatiete maken.

Voorbereidingvirtueleinstallatie

IndezeopdrachteninstalleerjeVirtualBoxentrefjevoorbereidingenomdeinstallatievanUbuntutestarten. Zorgdatjeeendocumentparaathebtwaaropjeaantekeningenkuntmaken.NoemditdocumentVirtueel Installeren Alsjeproblemenhebtmeteenopdracht,vermeldjedatinditdocument.

Allereerstmoetjouwcomputervirtualisatieondersteunen.Bijvrijwelallerecentepc’sisdatgeenprobleem,al moethetsomsinhetBIOSwelaangezetworden:

• StartdecomputeropinhetBIOSenzoeknaareenoptieals Virtualisation.Dezemoetop enabled staan.

Eentweedebesturingssysteemvraagtookveelvandehardware.Eenrecentei5met8GBinterngeheugenen30 GBhardeschijfruimteishetminimum.Vooralmeerinterngeheugen(16GB)isaantebevelen.

VirtualBox

DownloadeninstalleerVirtualBoxvanwww.virtualbox.org.

• Checkofhet .iso-bestandvanUbuntunogopjouwcomputerstaat.Zoniet,downloaddelaatsteLTS-versie.

• StartVirtualBoxopenklikop Nieuw

CONCEPT

Figuur 1.4 VirtualBox

• Typbij Naam:Ubuntuencheckofbij Versie automatisch Ubuntu (64-bit) vermeldstaat.Staater32-bit?Dan ondersteuntdecomputergeenvirtualisatieofstaatvirtualisatienognietaaninhetBIOS.

• Zeteenvinkjevoor Overslaan installatie zonder toezicht zodatjezelfcontrolehebtoverdeinstellingen.

Figuur 1.5 Bij Versie verschijnt automatisch Ubuntu (64-bit)

• Klikbij ISO-image: enselecteerjouw iso-bestandvanUbuntu.

• Klikop Hardware,geefjouwmachineinditschermmeerbasisgeheugen(minimaal2.000MB)enstelhetaantal processoreninopminimaal2CPU's.

Figuur 1.6 Geheugen en processor instellen

CONCEPT

• Klikop Harde schijf enstelinhetscherm Virtuele harde schijf degrootteinopongeveer30-35GB.

• KlikvervolgensopAfmaken.

Figuur 1.7 Virutele harde schijf instellen

JekomtnuinhetstartschermvanVirtualBoxenzietjouwmachinestaan.

InstallatievanUbuntu

Hetkanzijndatdeinstallatiealdirectgestartis.DithangtafvanjeversievanVirtualBox.Zoniet,danstartenwe deinstallatie:

• KlikinVirtualBoxop Ubuntu envervolgensop Start. Deinstallatiegaatbeginnen.

• Kiesdeeerstestandaardoptie: Try or Install Ubuntu.

DeinstallatiezalnustartendoorUbuntuinhetRAMgeheugenoptestarten.Alsditzoverisklikjeinheteerste schermopInstallerenenvoorjeeenaantalinstellingenin:

• Taal:Nederlands;

• Accessebilityslajeover;

• ToetsenbordEngels(VS);

• Usewiredconnection;

CONCEPT

• Ubuntuinstalleren;

• Interactiveinstallation;

• Defaultselection;

• Installrecommendlaatjeleeg;

• ErrasediskeninstallUbuntu;

• Createyouraccount:voerjouwinlognaaminenmaakeenwachtwoord.Letop:noteerdezegegevens,alsje hetwachtwoordvergeetkunjeopnieuwinstalleren!

• CheckdeTimezone;

• KlikopInstalleren.

Hyper-V

DeWindows-hypervisorheefteenheelmooieoptie:indeHyper-V-managerzitdeoptie Snel maken...

Figuur 1.8 Start van de installatie

Figuur 1.9 Snelle installatie vanuit Hyper-V

DoorhieropteklikkenhebjedemogelijkheidomUbuntu18,20of22directteinstalleren.Kiesdenieuwste,met hetuitkomenvanditboekzalwaarschijnlijkUbuntu24ookeenkeuzezijn.

CONCEPT

Figuur 1.10 Keuze uit verschillende versies van Ubuntu

DitgaatsnelendeinstallatiewerkterggoedsamenmetWindows.Alsjemeerdereschermengebruikt,wordt tijdenshetopstartenbijvoorbeeldgevraagdofalleschermengebruiktmogenworden.Leterwelopdatde standaardinstellingenvollediggebruikmakenvanhetgeheugenenhetaantalprocessoren.Hetisgoedomditna deinstallatieaantepassen.

Opdracht6 VirtualBoxinstalleren

OmUbuntuvirtueelteinstallerenmoetjeeersteenvirtueleomgevinginrichten.DatdoejemetVirtualBox. RaadpleegzonodigdetheorieoverVirtueleinstallatie.

a. IshetgeluktomVirtualBoxteinstalleren?

Ja Nee

b. BenjetijdensdeinstallatievanVirtualBoxproblementegengekomen?Zoja,vermelddezedaninhetdocument VirtueelInstallerendatjemoetbijhouden.

Ja Nee

c. OmschrijfwatjezietalsjeVirtualBoxvoordeeerstekeeropstart:welkemenu'sziejeenwelkeknoppenzie alsjeopToolsklikt?

d. StartdecomputeropinhetBIOSenzoekinhetBIOS Virtualisation. Hebjehetgevonden?Geefhiernaaan:Ja ofNee.HetkanzijndatjouwBIOSeenietsanderenaamgeeft.Duidelijkmoetzijndatdittemakenheeftmet ondersteuningvoorvirtuelemachines.Vermeldinhetdocumenthoehetbijjoupreciesgenoemdis.

Ja Nee

e. Zet Virtualisation op Enabled. Isditgelukt?Geefdathiernaaanenvermeldhetinhetdocument.

Ja Nee

CONCEPT

f. Downloadeninstalleer VirtualBox.Isditgelukt?Geefdathiernaaanenvermeldhetinhetdocument.

Ja Nee

Opdracht7 Virtueelwerken

a. Downloadeen.iso-bestandvanUbuntuenstartdevoorbereidingopdeinstallatieinVirtualBox.Isditgelukt? Geefdathiernaaanenvermeldhetinhetdocument.

Ja Nee

b. Hoeveelwerkgeheugenmoetjeongeveervooreenvirtueelbesturingssysteemreserverenomergoedmeete kunnenwerken?

c. Hoeveelruimtemoetjeongeveerreserverenvoorhetinstallerenvaneenvirtueelbesturingssysteemals Ubuntu?

Opdracht8 Virtueleinstallatie

a. InstalleerUbuntubinnenVirtualBox.Geefhiernaaanofhetgeluktisenbeschrijfdeinstallatiekortinhet document.

Ja Nee

b. Jeinstalleerteenleeromgeving.Integenstellingtotdegebruikelijkeafsprakenishetverstandigomvoordeze omgevingeeneenvoudigwachtwoordtekiezenendittenoteren.Noteerhiernaeninjouwdocumentde inlognaamenhetwachtwoord.

c. Ineenvirtueelsysteemkunjeeen'snapshot'maken.Zoekuitwatditinhoudt.

CONCEPT

1.4 Begrippen

Distributie

EenvormvanLinux.Erzijnveelvariaties,ookweldistro'sgenoemd.

Distro

Een distro,eenverkortingvan distributie,iseenuitgavevanLinuxdievaakmeteenbepaalddoelsamengesteld is.

EULA

EndUserLicenseAgreement.Devoorwaardenwaaronderjesoftwaremaggebruiken.

Embeddedsoftware

Ingebed.Softwaredieingebouwdenaangepastisvoorspecifiekehardwarezoalseenrouter,eensmartwatchof navigatiesysteem.

GNU

GNU'sNotUnix.Degemeenschapdiezorgtvoorontwikkelingvanopensourcesoftware.

GPL

GeneralPublicLicense.Gratissoftwaredieondervoorwaardengebruiktmagworden.

Hypervisor

Eenprogrammaommeerderevirtuelebesturingssystementeinstallerenopdezelfdehardware.

Kernel

CONCEPT

Motorvanhetbesturingssysteem;hetdeeldatdehardwareaanstuurt.

LGPL

LesserGeneralPublicLicense.Gratis,halfgeslotensoftwaredieondervoorwaardengebruiktmagworden.

Licenties

Voorwaardenvoorhetgebruikvansoftware.

Opensource

Softwarewaarvandebroncodeopenbaaris.

Ubuntu

EenpopulaireLinux-distrodiebekendstaatomzijngebruiksvriendelijkheidentoegankelijkheid.

1.5 Praktijkopdrachten

Opdracht9 WatisLinux?

Bedenkenbespreekmetéénofmeermedestudentendevoor-ennadelenvanLinux.Noteerminimaalvijfvoordelen envijfnadelen.

Opdracht10 Distro's

Zoekvijfdistro'sdiespecifiekvooreenbepaalddoelsamengesteldzijnengeefaanwatdiespecialiteitis (bijvoorbeeldeendistrovoormuzikanten,voordesignofvoorhacken).

Opdracht11 VirtualBox

ZoekuitofjeinVirtualBoxtussendehostmachine(Windows)endevirtuelemachine(Ubuntu)bestandenkunt uitwisselen.

CONCEPT

1.6 Terugblik

Opdracht12 Terugblik

Zeteenkruisjeindekolomdievoorjouvantoepassingis.

Beoordelingscriteria

JekuntdeachtergrondvanLinuxbeschrijven.

Jekuntuitleggenwatopensourceinhoudt.

Jehebtkennisvandeverschillendelicenties.

Opdracht13 Terugblik

Denknaoverwatjehebtgedaaninditblok.

a. Noemtweedingenwaaroverjetevredenbent.

b. Geefaanwelketweemanierenvaninstallerenjeinditblokgeleerdhebt.Welkemanierheeftjouwvoorkeur? Waarom?

c. Noemtweedingendiejedevolgendekeeranderswiltdoen.

CONCEPT

d. Vraagjedocenten/ofleermeesteromfeedback.

Tops:

Tips:

Nee Ja

CONCEPT

Blok2 CLIlerenkennen

OpeenLinux-serverzalinhetalgemeengeengrafischeomgevinggeïnstalleerdworden.Jemoetdushandig wordenmethetwerkenopdeCLI(commandlineinterface).Hoeweljeremoteookveelkuntdoenmeteen webbasedgrafischprogramma,zoalsWebmin.WenjezelfzoveelmogelijkaanomtewerkenindeCLI(bijvoorbeeld tty3 (<Ctrl>+<Alt>+<F3>),maarkanookin tty1 of tty5),nietineengrafischeomgeving.

Leerdoelen

• DeCLIlerenkennen.

• Lerenomgaanmetdebasiscommando's.

• Lerenomgaanmetgebruikersenrechten.

• Lerenomgaanmethetbeherenvansoftware.

Opdracht1 OriëntatieopdrachtWatisdeCLI?

Ubuntustartopmeteenkleurrijkegrafischeomgeving.Tochverlatenwijdezeomgevingomtelerenwerkenin desaaie,tekstgebaseerdezwart-witomgeving.Indithoofdstukleerjewaarom.

a. BedenkofzoekophetinternetnaareengoederedenwaaromjeindeCLIgaatwerken.

b. ZoekuitmetwelketoetscombinatiejevanuitdegrafischeomgevingnaardeCLIschakelt.

2.1 WerkenopdeCLI

JebentopdeCLIingelogdalsgebruiker.WelerenopdeCLItewerkendooreersteensdoorhetsysteemte navigeren.

Navigeren

• GanaardeCLI.

• Loginalsdegebruikerdiejetijdensdeinstallatiehebtaangemaaktmethetwachtwoord.

Wegaaneerstnaarhethoogsteniveauvandemappenstructuur.Ditnoemenwede root,enwordtaangegeven dooreen/(slash-forward).

Veranderenvanmapdoenwemethetcommando cd /,hetgeenstaatvoor change directory.Methetcommando cd / zeggenweduseigenlijktegenLinux: Wijzig de map naar /. Latenwehetproberen:

• Typhetcommando cd / endrukop<Enter>(met<Enter>moeteencommandoaltijdbevestigdworden,in hetboekzalhetnietopnieuwvermeldworden).

Jezitnu,zoalsgezegd,opderoot.Nietteverwarrenmetdegebruiker root,deadministratorvanLinux.Vergelijk dezeplekindemappenstructuurmetde C-schijf vanWindows.

CONCEPT

OpditpuntkunjedemappenstructuurvanUbuntubekijkenmethetcommando ls Lsstaatvoor list,jevraagt eenlijstopvandemappenen/ofbestandenvanafdeplekwaarjenustaat,inonsgevaldusvanafderoot:

• Typhetcommando ls.

Figuur 2.1 Mappenstructuur

Jezieteenmappenstructuuralsopbovenstaandeafbeeldingmetmappenals boot, dev, etc, home enzovoort. VerweghetgrootstedeelvandezemappenstructuurisstandaardvoorelkeLinuxdistrubutie.

Indemap /home vindje,hoekanhetanders,dehomemappenvandeaangemaaktegebruikers.Wegaaneen kijkjenemen:

• Typhetcommando cd home

Bekijkdeinhoudvandezemapmet ls,jezietnudemapvandedoorjouaangemaaktegebruiker.Bekijkde inhoudvandezemap: cd gebruikersnaamenbekijkdeinhoudvandezemap:ditzijndepersoonlijkemappen vandegebruikerdiejijaangemaakthebt,dezegebruikerheeftallerechtenopdezemappen.

Wenemeneenkijkjeindemap Documents enmakengelijkgebruikvande<Tab>-toetsomdenaamvandemap aftemaken:

• Typhetcommando cd Doc<Tab> (denkaandehoofdletter),alshetgoedismaaktde<Tab>-toetsdemapnaam Documenten af.Ditscheelnuenzekerindetoekomstveeltypewerk!

Blok2 CLIlerenkennen

Wezittennualbestdiepinhetsysteem:vanafde root indemap home,vervolgensindemap gebruiker endaarna indemap Documents.Dithelepadkunnenwelatenzienmethetcommando pwd, print working directory.

• Typehetcommando pwd

Letop:geefhetpadaan!

Demappendiejemethetcommandolszietstaankunjeactiverenmethetcommando cd.Jekuntvanafelke plekindemappenstructuurineensnaareenwillekeurigemapmaardanmoetjehethelepadaangevenvanafde root(/).OmdusineensvanafeenwillekeurigeplaknaardeDocumentsmapvandegebruiker erwin tebrowsen geefjehetvolgendecommando: cd /home/erwin/Documents

Oméénmapomhoogtegaaninhetsysteemgebruikjetweepunten(..):hetcommandowordtdan cd .. (denk aandespatienahetcommandocd).

• Typhetcommando cd ..eenaantalkerenenconstateerdatjetelkenseenmapomhooggaatindestructuur.

Opdracht2 Basiscommando'sopdeCLI

Linuxkenthonderdencommando’s.Deshellzelfheeftalveelbasiscommando’s,maartijdensdeinstallatie wordennogveelmeerprogramma’sgeïnstalleerd.Doordevolgendeopdrachtenstapvoorstaptedoorlopen leerjedemeestbasalecommando’svoorelkeLinux-distributietegebruikenenziejehoeenwaarverschillende applicatiesgeïnstalleerdzijn.

Eeneenvoudigcommandobestaatvaakuitdriedelen:eenkortenaam(vaakeenafkorting,bijvoorbeeld cp voor copy),vervolgenseenoptie(cp -domeendirectorytekopiëren)endaarnadeinformatie(cp -d mapnaam).

CONCEPT

HetzalwellichtevenwennenzijnomopdeCLItewerken.Bedenkhierbijdatdesnelheid,stabiliteitencontrole zulkegrotevoordelenbiedendatzelfsMicrosofthiereenvoorbeeldaangenomenheeftdoordePowerShellte ontwikkelen(waarvoorMicrosoftoverigenseengrootaantalLinux-ontwikkelaarsingehuurdheeft,maardit terzijde).

3goudenLinux-tips

1. Linuxishoofdlettergevoelig.

2. Naeencommandogebruikjealtijdeenspatie.

3. Gebruikde <TAB>-toets.Deze <Tab>-toetskunjegebruikenomzowelcommando’salslangebestandsnamen aantevullen.(DezeoptieiszohandigdatWindowsditvanafVistaovergenomenheeft.)Eentoetsenbord vaneengerenommeerdeLinux-gebruikerherkenjeaandeversleten <Tab>-toets.

Alsjeopditmomentnogindegrafischeomgevingbent,gajedaarnuuitmetdetoetscombinatie <CTRL>+<ALT>+<F3>.(Werktdatnietopjouwvirtuelemachine?Opendaneenterminalindegrafischeomgeving, desneltoetsis <CTRL>+<ALT>+<T>.)

JebentnuindeCLI.Linuxvraagtominteloggen,loginmetjouwgebruikersnaamenwachtwoord.Jebentnu inde home-map vandegebruikerwaaronderjebentingelogd. Methetcommando lskunjedeinhoudvandezemapbekijken,probeermaareenuit:type ls envervolgens <Enter>.Nuzieje(tekstueel)eenaantalmappen:Desktop,Documentsenz.

Letop:sudo!

Veelcommando'skunjealleenuitvoerenalsroot,derootisdeadministrator,debeheerdervanhetsysteem. Tijdensdeinstallatiehebjeeenwachtwoordvoordeeerstegebruikeraangemaakt.Ditis,alsjeditnietaangepast hebt,ookhetwachtwoordvoorderoot.

Omeencommandouittevoerenmetderechtenvanderoottypje,voorafgaandaanhetcommando sudo (Super UserDO).Hetsysteemvraagtvervolgensomjouwwachtwoord.Alsjedatinvoerthebjeopdatmomenttijdelijk derechtenomalsrootdatcommandouittevoeren.

Hetwachtwoordwordtongeveer15minutenonthouden,hiernazuljehetweerinmoetenvoerenalsje sudo gebruikt.

Indeonderstaandeopdrachtleerjehoesudowerkt.Demap /root isdehome-mapvanderoot.Hiermagjealleen alsrootinkijken.Wegaantestenofdatzois:

• Navigeernaardemap /root methetcommando cd /root.

Jezietdathetsysteemjouniettoelaat,jekrijgteen 'permission denied'.

• Navigeernunaardemap /root methetcommando sudo cd /root.

Nuwordtgevraagdomjouwwachtwoordenkrijgjeweltoegangtotdezemap.

Tip:root-rechtenovernemen.

CONCEPT

Nietgebruikelijkindepraktijk,maarjekuntinLinuxookalsrootinloggenwaardoorjenietelkekeer sudo hoeft tegebruiken.Hetcommando,nadatjealsgebruikeringelogdbent: sudo -i.

Nahetinvoerenvanhetwachtwoordbenjeingelogdalsroot.Methetcommando exit logjeweeruit.

RaadpleegzonodigdetheoriebijNavigerenopdeCLI

Root

Indeopdrachtengaanweervanuitdatjealsrootingelogdbent,zievoorgaandeLetop-kader.Benjealsgebruiker ingelogd,laatdanelkcommandovoorafgaandoor sudo

Blok2 CLIlerenkennen

1. Hetcommando ls (alsgebruiker sudo ls)kentveeloptieszoalsjeziet.Enkelebelangrijkeoptieszijn:

– ls -a laatallebestandenzien,ookdehiddenfiles(diebeginnenmeteenpunt).

– ls -l laateenlangelijstzien,inclusiefrechten(hieroverlatermeerinhethoofdstukRechten).

– ls -lh (hstaatvoorhuman)laatdebestandsgrootteineenmakkelijkerleesbaarformaatzien.

– ls -ld geeftalleendedirectoryweerwaarjeopditmomentinzit,dusnietdeinhoud.

– ls -R (recursief)geeftookallesubmappenweer.

– ls -S(sorterenopgrootte).

– ls -r(reverse,omkerenvansorteren).Probeeraldezecommando’suit.Maakookeencombinatie: probeer ls -lS endaarna ls -lrS.

2. Linuxkentveelhandigehulpmiddelenvoordeconsole.Debelangrijkstehebjealgeleerd:de<TAB>toets omnamenaftemaken.

Methetcommandoalias wordtonshetlevenookmakkelijkergemaakt.Vaakwiljeineenmapallebestanden zien,alslangelijst,metalleinformatieoverderechten.Ubuntuheeftstandaardeenaantalaliassengemaakt.

Dezekunjeopvragen:

Typ alias

Jezietdaterereenaantalaliassengemaaktzijnvoorls:doorhetcommando ll tetypen(eencommando dateigenlijknietbestaat),wordthetcommando ls -alF uitgevoerd:allebestandenineenlangelijst(door deFwordtaanheteindvanderegelooknoghetsoortbestandaangegeven).

Ditkunjezelfuitproberen:omLinuxvanafdeCLInetjesaftesluitenmoetjeeenlangcommandotypen: shutdown -h now Hiervankunjeeenaliasmakenmetbijvoorbeeldhetwoord uit: alias uit='shutdown -h now'.

Alsjevervolgens uit typtzaljouwmachinteafsluiten.

Nadeel:opdezemanierwordtdealiasnietonthouden,danmoetjehetwegschrijvenineenbestand,maar daaroverlatermeer.

3. Metlsvraagjeeenlijstopvandebestandenenmappen,maarerzijnmeercommando’sdiemetlsbeginnen.

CONCEPT

Typ ls <Tab><Tab> Jezietnueenlijstmetongeveerachttiencommando’sdiebeginnenmet ls Typeenb endrukweertweekeeropde<Tab>-toets.Nuziejetweecommando’sdiemet lsb beginnen.Omnuhet commando lsblk tegevenhoefjealleennogdeletter ltetypenendaarnaop<Tab>envervolgensop <Enter>tedrukken.Hetcommando lsblk wordtnuafgemaaktenuitgevoerd.Jezietnudeblockdevices injouwcomputer(lsblk=listblockdevices),ofweldehardeschijven,partitiesencd-roms.

4. Omdeinformatievandenetwerkkaarttebekijken/wijzigengebruikjehetcommando ip addr show Bekijk deinfo.WatisjouwIP-adres?WatishetMAC-adres?

5. Methetcommandocdkunjebladerendoordedirectory’s.Ominéénkeernaareendirectorytegaanmoet jehethelepadintypen,inclusiefderoot(/).

Typ cd /var/log. Jezitnuindemap log,dieweerindemap var zit,dieopderootstaat.Controleerhet padmethetcommandopwd (printworkingdirectory).Hetkanookstapvoorstap.Typnaelkaar:

cd /

cd var

cd log

Controleermet pwd

Detilde(~)ishettekenvoordehome-mapvandehuidigegebruiker.Methetcommando cd ~komjehier altijdterecht.

Typ cd~

Controleermet pwd waarjejebevindt.

6. Methetcommando mkdir maakjeeennieuwedirectory.Ganaardemap /tmp.Geefhetvolgendecommando: mkdir DitIsEenMapMetEenHeleLangeNaam

Controleermetlsofdezemapgemaaktis.Ganaardemapmethetcommando cd (denkaande<Tab>-toets).

Alsjeindemapzit,typjeexacthetvolgendecommandoover: echo "dit is een nieuw bestand" > nieuw

Geefhetcommando ls Watzieje?

Jekuntmethetecho-commandoenhetpijltje(>)duseennieuwbestandaanmaken.

Typ cat nieuw Watzieje?Jekuntmet cat eenbestanduitlezen.Bestandenverwijderendoejemetrm (remove).Directory’sverwijderjemet rm -d,maaralleenalsdedirectoryleegis.Handiger,maarook gevaarlijker,is rm -r (recursief).Ditcommandoverwijdertzondertevrageneenbestandenmapmetinhoud! Voordezekerheidkunje rm -igebruiken.Jekrijgtdevraagofjedefilewerkelijkwiltverwijderen.Antwoorden met y of n.Ganaardemap /tmp enverwijderdemap DitIsEen... inclusiefhetbestand nieuw inéénkeer. Controleermet ls ofdemapverwijderdis.

7. Hetcommando echo voertdetekstdiejehiernatyptuitnaarjouwscherm.Typ echo deze zin komt nu op mijn scherm enconstateerdatditgebeurt.Omhetcommandoaantegevenwaardezinbeginten eindigtishetgebruikelijkomdezetussendubbelequotesteplaatsen: echo "deze zin komt ook op mijn scherm" Hiermeevoorkomjedat,wanneerjeeentekenhebtdatvooreencommandoaangezien kanworden(zoalseenenkelequote),ditalscommandogeïnterpreteerdwordtennietalstekst.

8. Wezagenaldatjemetcat eenbestandkuntuitlezen.Indemap /etc zithetconfiguratiebestand fstab Om dituittelezentypjehetcommando cat /etc/fstab OmtezienwelkeOS-versiejegeïnstalleerdhebttypje cat /etc/os-release(ofnatuurlijk cat /etc/os<Tab>).

Somsiseenbestandtegrootominéénkeermet cat uitgelezentekunnenworden.Bijvoorbeeldhetbestand /etc/protocols Bekijkditbestandmet cat

9. Wanneereenbestandtegrootis,latenwedeuitvoervan cat nietrechtstreeksnaarhetbeeldschermuitvoeren maarviaeenanderprogramma: Less.Hiermeekunnenwepaginavoorpaginadoorhetbestandbladeren. Ditdoenwedoormiddelvanhetdoorsluiscommando(piping):hetverticalestreepjebovendebackslash:|.

Typ cat /etc/protocols | less.

CONCEPT

Metdespatiebalkkunjenudoorhetbestandbladeren.MetqsluitjeLessaf.(Inplaatsvan Less kunjeook More gebruiken,eensoortgelijkprogrammametietsmindermogelijkheden:lessismore.)

Hetdoorsluistekenzorgtervoordatdeuitvoervanheteersteprogrammaalsinvoervoorhettweede programmawordtgebruikt.Zokunjemeerdereprogramma’saanelkaarkoppelen.

10. Delaatstetienregelsvaneenbestandbekijkjemet tail,deeerstemet head (head /etc/protocols). Eenmooie,veelgebruikteoptiemet tail ishetcommandotail -f,waarmeejeontheflyeenlogbestand kuntbekijken.

Typ tail -f /var/log/auth.log Ditbestandhoudtbijwiegoedofverkeerdinlogt.Ganaareenandere consolemet<Ctrl>+<Alt>+<F4>enprobeeralsrootinteloggenmeteenfoutwachtwoord.Gaterugnaarde vorigeconsoleenbekijkofditaanheteindevanhetbestandtezienis.Sluitafmet<Ctrl>+<c>.Head en tail kunjeookcombinerenmethetcommando ls

Typ ls /etc | head -20.Jezietdeeerstetwintigregelsvandeoutputvan ls.Zekerwetendatheter20 zijn?Datgaanweniettellen.Wegebruikeneentweedepipeenvoerendeoutputuitinhetcommando nl (numberlines):

Typ ls /etc | head -20 | nl enbekijkhetresultaat.

11. Eenbestandkopieerjemet cp (copy).Maakaltijdeenback-upvaneenconfiguratiebestandvoordatjeeen wijzigingaanbrengt.EenkleinefoutenLinuxstartnietmeerop:copyoverschrijfteenbestandzonderte vragenofjedatechtwilt.Wellichteenpaarhandigeoptiesvoor cp: a. cp -i vraagtwelofeenbestandoverschrevenmoetworden;antwoordenmetyofn. b. cp -n geeftgelijkdeno-optiemee,ofwel:eenbestandwordtnooitoverschreven.

Wegaaneenback-upvanhetbestand fstab maken,tevindenindemap /etc: cp /etc/fstab /etc/fstab.back

Controleerofdezetweebestandenzichindemap /etc bevinden.

12. Ondertussenhebjealeenaantalcommando’sgetypt.Dezewordenbijgehouden.Jekuntdegetypte commando’sookopvragenmethetcommando history

Blok2 CLIlerenkennen

– Typ historyenjezieteenlijstvancommando’s(inbeeldhetlaatste).Omvanafheteerstecommando tekijkentypje history | less.Metdespatiebalkkunjepaginavoorpaginaverderbladeren.Voorelk commandoziejeeennummer,gevolgddoordedatumentijdwaaropjedatcommandohebtingevoerd. Dooreenuitroeptekenmetditnummeralscommandointetypenwordthetbijbehorendecommando weeruitgevoerd.

Wegaanhetcommandouitopdracht12(tail-f....)nogeenkeeruitvoeren,maarnuzonderhetinte typen.

– Typ history

Deoutputkanzijn:595tail-f/var/log/audit/auth.log

Inditgevalkunjehetcommandoopnieuwuitvoerendoor !595 intetypen.

– Zoekhetnummerbijjouwtail-commandoenvoerdituit.

– Typtweekeereenuitroepteken(!!)enkijkwatergebeurt:hetlaatstecommandowordtnogmaals uitgevoerd.

– Wiljewetenhoeveelcommando’sopgeslagenworden?Ditkunnenweopvragendoorde HISTSIZE-variabele (historysize)aanteroepen.

– Typ $HISTSIZE

Waarschijnlijkisdeoutput1000,ofwel:delaatsteduizendcommando’swordenopgeslagen.Niet voldoende?Danmakenweer1200van.

– Typ HISTSIZE=1200

Controleermet $HISTSIZE (pijltjestoetsomhoog2xindrukken)ofdeoutputaangepastis.

13. Met touch maakjesneleveneenleegbestandaan.Alshetbestandalbestaatzorgtditcommandoervoor datdetijdstempelaangepastwordtnaarhetmomentwaaropjetouchuitvoert.

– Browsenaarjouwhome-map cd ~ engeefthetcommando touch Touch

– Bekijkmet ls -al hetbestand,merkopdathet0bytesgrootisenkijknaardedatumentijdwaarop hetaangemaaktis.

– Wachtminimaaléénminutenvoerhetcommando touch Touch nogeenkeeruit.

CONCEPT

– Bekijkhetbestandnogeenkeerenmerkopdatdetijdgewijzigdis.

a. MaakineenLinux-tekstverwerkereenoverzichtvanalletotnutoegeleerdecommando’smethunbetekenis ensladitoponderdenaam Commando’s injouwhomedirectory.

b. Zoekopwelkeoptiejenodighebtombijhetcommando ls ookdeeigenschappenendeverborgenbestanden tezien.

c. Maakindemap /home devolgendemappenstructuur:

Mappenstructuur

d. LeguitwaaromjeopeenservergeenGUIinstalleert.

e. Jebentingelogdalsroot.JewiltwisselennaardegebruikerFrits.Watishetcommando?

f. Waaromishetonverstandigomgrafischalsrootingelogdtezijn?

g. Indemap /etc/X11 staathetbestand xorg.conf.install.Jijstaatindemap /root.Jewiltditback-uppen(kopieren). Watishetcommando?

CONCEPT

h. Alswehetbestand fstab willenwijzigen,makenweeersteenback-upvandatbestand: cp -v /etc/fstab /etc/fstab.back (-vstaatvoorverbose,uitgebreid;ditgeeftweerofhetgeluktis). Controleerofdeback-upzichindemap /etc bevindt. Verplaatsen(ofhernoemen)vaneenbestanddoejemet mv (move).Hetcommando mv overschrijfteenzelfde bestandzondertevragenofjeditechtwilt.Eenaantalhandigeoptiesomtekennenmet mv: mv -ivraagtofjeeenbestaandbestandwiltoverschrijven;antwoordenmetyofn. mv -ngeeftdeno-optiemee,ofwel:eenbestaandbestandwordtnooitoverschreven. mv -vlaatindeoutputzienofhetverplaatsengeluktis.

Opdracht3 Vervolgcommando'sopdeCLI

Inditblokvindjecommando’sdiehandigzijnomtewetenmaarookgoedzijnomtekennenvoorhetLinux Essentials-examen.Neemdezeeenkeerdoorzodatjedeverschillendemogelijkhedengezienengedaanhebt. LeerzealleenuithethoofdalsjedaadwerkelijkeenLinuxEssentials-examenafgaatleggen,indezeexamens wordthierwelnaargevraagd.

PATH

Applicatieszijnopverschillendeplekkengeïnstalleerd.WegaanenkeleplekkenbekijkendieLinuxdoorzoekt wanneereencommandogegevenwordt.Methetcommando$PATHwordenallezoekpadenweergegeven.

Typ echo $PATH

J.ezietverschillendezoekpaden.

Ganaardezemap /usr/bin:cd /usr/bin).

Bekijkdeinhoudvandezemap(ls).

Blok2 CLIlerenkennen

Jezieteengrotehoeveelheidscripts,verwijzingenenapplicatiesdiealscommandouitgevoerdkunnenworden.

Bekijknogeenaantalanderemappen,zoals /bin of /usr/sbin.

Methetcommando PATH=/...zoujeeenpadkunnentoevoegen.Indepraktijkzalditnietsnelvoorkomen.

Which

MetWhichkunnenweeengeïnstalleerdprogrammaterugvinden:

• Typ which ls Jezietdat ls in /usr/bin tevindenis.

• Typ which cd Jezietdat cd nietgevondenisindeverschillendepaden.Datklopt: cd iseenshell-commando.Ditiswelte zienmet type

• Typ type cd Jezietdatdeoutputaangeeftdatheteenshell-commandois.

• Typ type ls Merkhetverschiloptussen type en which

Who

Methetcommando who kunjezienwieopwelkeconsoleingelogdis.

Gamet<Alt>+<F4>naarscherm4.

Loghierinonderjouwnaam.

Gaterugnaarhetschermwaarjealsrootingelogdbent.

• Typ who Alleenhetcommando w geeftnogmeerinformatie.

• Typ w enbekijkdeoutput.

Commando'skoppelen

CONCEPT

Hetisopverschillendemanierenmogelijkomcommando’sachterelkaaruittevoeren.

• Meteenpuntkomma(;):decommando’swordennaelkaaruitgevoerd.Ombijvoorbeeldeenmap Koppelen temakenendezetegelijkteactiverenkunjehetcommando mkdir en cd inééncommandouitvoeren:

Typ mkdir Koppelen; cd Koppelen

Jezietdatjeeenmaphebtgemaaktenertegelijkooknaartoebentgegaan.

• Meteendubbeleampersand(&&):hettweedecommandowordtpasuitgevoerdalsheteerstesuccesvol uitgevoerdis.

Ganaardemap /etc (cd /etc).

Typ cat fstab && echo Gelukt

Jezietdathetbestand fstab uitgelezenisendatopdelaatsteregel Gelukt staat.Omdatheteerstecommando geluktis,wordthettweedecommandouitgevoerd.Watalsheteerstecommandonietlukt?

Typ cat FSTAB && echo Gelukt

Jezietdatheteerstecommandonietgeluktis,duswordthettweedeooknietuitgevoerd.

• Meteendubbelepipe(||):alsheteerstecommandosuccesvolis,wordthettweedecommandonietmeer uitgevoerd.Hettweedecommandowordtpasuitgevoerdalsheteerstemislukt.

Jezitnogindemap /etc.

Typ cat fstab || echo Mislukt

Jezietdatheteerstecommandogeluktis.Hettweedecommandowordtdusnietuitgevoerd.

Typ cat FSTAB || echo Mislukt

Jezietnudatheteerstecommandonietgeluktisen Mislukt ophetbeeldschermstaat.

SORT

Met sort kunjeeenbestandsorteren.Ditkanhandigzijnwanneerjeeenbestandmetverschillendekolommen hebtenditopeenbepaaldekolomwiltalfabetiseren.Weproberenhetuitmeteenvoorbeeld.Hetcommando ls -al produceertoutputinverschillendekolommen.Wegaaneersteenbestandmakenmetalsinhoudde

outputvan ls -al /

Ganaardemap /tmp (cd /tmp).

Typ ls -al / > Tree

Bekijkhetbestand Tree (cat Tree).

Bekijkhetbestandmetsort(sort Tree)enconstateer,hoewelhetmisschienlastigtezienis,datdeoutputnu gesorteerdisopdeeerstekolom.Jezietnegenverschillendekolommen.Wegaaneerstproberendelaatstekolom opalfabetterangschikken.Ditiskolom9.Dezekolomgevenweaanmetdeoptie-k9.

• Typ sort -k 9 Treeenbekijkhetresultaat.

Omgekeerdsorterenkanook:gebruikdeoptie -r (reverse).

• Typ sort -r -k 9 Tree enbekijkhetresultaat.

Omeerstopjaartalenvervolgensopdatumtesorteren(kolom8enkolom7)moetenwetweekeerdeoptie -kgebruiken.Bovendienmoetenwedanookaangevendatwedekolomwillenbeginnenenafsluiten(8wordt dan8,8en7wordtdan7,7).Doordentegebruikengevenweaandatwenumeriekwillensorteren.Kolom7 zijnalleengetallen.Kolom8zijnookgetallen,maardoordeverschillendenotatieskunnenwedezebeter tekstueelsorteren.Probeermetdezeuitleghetvolgendecommandotebegrijpenenprobeerhetdaarnauit.

• Typ sort -k 8,8 -k 7,7n Tree

Bekijkhetresultaat.Kolom8moetvanlaagnaarhooggesorteerdzijn,daarnakolom7ookvanlaagnaarhoog. Ofditeenlogischeoutputislatenweinhetmidden. Hetsorterengebeurtalleeninbeeld,maarwekunnenditnatuurlijkookwegschrijvennaareenanderbestand:

• Typ sort -k 8,8 -k 7,7n Tree > TreeGesorteerd

Bekijkditzojuistaangemaaktebestand(cat TreeGesorteerd).

Sortzietmeerderekolommen,omdatdezegescheidenzijndoorwitruimte.Somszijnkolommengescheiden dooreendubbelepunt(:),zoalsde passwd file.Dankandeoptie-t:meegegevenworden.

• Typ cat /etc/passwdenbekijkdeoutput.Weziendatdekolommendooreen:gescheidenzijn.Hetvolgende commandosorteertopdederdekolom.

• Typ sort -t: -k3n /etc/passwd

CONCEPT

Controleerofditklopt.

Cut

Wiljealleeneenbepaaldekolomofeenaantalkolommen(bijvoorbeelduiteengrotedatabasefile)zien?Dan gebruikenwehetcommando cut.

Cutkniptdekolomdiewewillenuithetbestandenvoertdieuitnaardeoutput(onsschermofeenanderbestand).

Bijcutmoetenweaangevenhoeonzekolommengescheidenzijn.Ditdoenwemetdeoptie-d.Inonsgevalishet bestand Tree gescheidendoorspatiesengevenwedeoptie-d``mee.Ditlevertbijonsbestandeenprobleem op,omdatsomsdubbelespatiestussendekolommenstaan.

Met-fkunnenwedekolomaangevendiewewillenzien:-f5brengtalleenkolom5inbeeld,-f5,7-9brengtkolom 5,7,8en9inbeeld.Wegaanhetproberen:

• Typ cut -d ‘ ‘ -f5 Tree

Jezietdatdeoutputnietcorrectisvanwegededubbelespaties.Eenbestanddatdoortekensgescheidenis (zoalseendatabasefile),iseengeschikterobject.

Weproberenhetuitopdepassword-file.Wewillenkolom3,5,6en7zien:

• Typ cut -d: -f3,5-7 /etc/passwd Controleerofhetgeluktis.

Wezijnnogniettevredenoverdeuitkomstuitons Tree-bestand.Natuurlijkisereenandereoplossing:ineen tekstbestandishetaantaltekensperregelgelijk.Metdeoptie-c(character)kunnenwedelettersdiewewillen zienperregelaangeven.Dankunnenwekolom5,7,8en9aangevenalshetaantallettersdatwewillenzien. Ditwordtalleeneventellen,hoewelhetbestandopeneninVionshierbijbehulpzaamkanzijn.Wanneerje alleshebtgedaanzoalshiervoorisbeschreven,moethetvolgendecommandouitkomstbieden.Leesheteerst dooromtekijkenofjehetbegrijpt.

• Typ cut -c 26-30,35- Tree enbekijkhetresultaat.

Blok2 CLIlerenkennen

Getent(getentry)

Omuitde passwd-of shadow-fileeenrecordtelatenzien,kunje getent gebruiken. getent passwd root brengtdeentry root uitdefile passwd inbeeld.

Ganaardemap /etc

Probeerdeentrymetjouweigennaamuitde shadow-filetefilteren.

WC(wordcount)

Wordcounttelt,zoalsdenaamalaangeeft,hetaantalwoordenineenbestand.Maarhetdoetmeer.Ditgaanwe proberen:

Ganaar /tmp

• Typ wc Tree

Indeoutputzienwevierkolommen:hetaantalregels,hetaantalwoorden,hetaantalbytes(=hetaantal lettersineentekstbestand)endenaamvanhetbestand.Datlaatsteishandig,omdatweookmeerdere bestandentegelijkkunnenbekijken.

• Typ wc Tree TreeGesorteerd

Bekijkdeoutput.Ishetlogischdatdezetweebestandenevengrootzijn?

Xargs

Xargsiseencommandodatstandaardinputkanomzetteninoutputvooreencommando.Wegaanhierniet dieperopin.HetexamenmateriaalvoorLinuxEssentialsgeeftweleenvoorbeeldwaarin xargs gebruiktkan worden:

Alsjebijvoorbeeldzoveelbestandentegelijkwegwiltgooiendatjedefoutmelding‘Argumentlisttoolong’krijgt, kunje xargs gebruiken,omdatditcommandodeoutputopbreektindelenendievervolgensbewerkt.Stel,je gooitmethetcommando rm *heelveelbestandenwegenkrijgtdehiervoorgenoemdefoutmelding.Met ls | xargs rm voerjedeoutputvan ls in xargs in.Dezezorgtervoordatdelijstopgedeeldwordtinstukken,zodat rm dezekanverwijderen.

CONCEPT

2.2 Tekstbewerkers

Theorie

OpdeCLIlevertelkeLinux-distroeenaantalteksteditorsmee.EenvoudigezijnNanoenPico(deeersteisook standaardopUbuntutevinden),krachtigezijnEmacsenVi.WegaaneerstoefenenmetNanoomdatdezehet meestgebruiksvriendelijkis.Indepraktijkzuljedezewaarschijnlijkhetvaakstgebruiken.

LastigerisdetekstbewerkerVi.Metdezegaanwetochlerenwerken,hoewelheteenheelspartaanseeditoris waarmeejeevenmoetoefenenomermeetekunnenwerken.Maarweleeneditormetongekendveelmogelijkheden (dikkeboekenzijnerovergeschreven),waarvanwedemeestelementairebehandelen.Viwordtopalledistro’s standaardgeïnstalleerd,almoetdezeopUbuntuweleerstbijgewerktwordentotdeversieVim(ViImproved). Eenandereveelgebruikte,krachtigeeditorisEmacs.OpUbuntuisdezenietstandaardgeïnstalleerd.Jekuntdeze altijdlaterinstalleren,maareerstlerenwewerkenmetNanoenVi.

Nano

DeNanotekstbewerkeropenjemethetcommando nano Doornaditcommandoeenbestandsnaamtetypen zalNanoditbestandopenenalsereenbestandmetdienaamopdieplekgevondenwordt.Bestaatditbestand niet(opdieplek!),danmaakNanohetbestandaanenopentmeteenleegvenster.

OefenenmetNanodoenwemeteenopdracht:

Opdracht4 Nano

• Ganaardemap/tmp cd /tmp.

• MaakhetbestandNano1aanmethetcommando nano Nano1

Nanoopenteenleegbestand.Jezietonderinhetbeeldcommando'sstaanzoals ^X Afsluiten Dithoudtin datjemetdetoetscombinatie<CTRL>+<x>hetbestandafkuntsluiten.

• Bekijkdeverschillendemogelijkheden:erzijntoetscombinatiesvoorknippen,plakken,zoeken,vervangen, opslaanenz.Ditmenuveranderdnaargelangdefunctiesdiejenodighebt.OmdeHulpoptevragengebruik jedetoetscombinatie<CTRL>+<g>.

• OpendeHulpenbekijkdeuitleg.Hebjegeziendathetmenuveranderdis>Zoniet,schakelnogeenkeerheen enweertussendehelpenhetbestand,met<CTRL>+<x>sluitjeditmenu.

• Zorgdatjeweerinhettekstvensterzitentypinhetbestand"DitismijneerstebestandgemaaktmetNano".

• Sluithetbestandaf.

• Bekijkhetbestandmet cat Nano1.

• Openhetbestandmet nano Nano1

• Pashetbestandaandooreentweederegeltetypenmet"Dezeregelhebiktoegevoegd".

• Zorgdatjeindezetweederegelstaanenknipdezeregel.NanokniptdeteksttussentweeEnters.

• Plakderegeltweekeerinhetbestand.

• Vervanghetwoord regel doorhetwoord zin doormiddelvandetoetscombinatie<CTRL>+<\>.

• Probeerandereoptiesuit.

• Slahetbestandopensluithetaf.

Vi

DeversievanVidiestandaardopUbuntuisgeïnstalleerdgaanweaanpassennaarVim,ViImproved,oftwelde verbeterdeversievanVi.VimvervangtVizodatjehetcommando vi kuntgebruikenomoptestarten.

HoewelzekerdebeginnendeLinuxgebruikereerderNanozalgebruikenvanwegehetgebruiksgemakzuljevaak ziendateenervarenbeheerderVizalgebruiken.Dereden?DeveleuitgebreidemogelijkhedendieVikent.

CONCEPT

Opdracht5 Vim

OmopdeCLIteinstallerenishetgoedomeerstdepakketlijstteupdatenzodatjedemeestrecenteversievan deapplicatieinstalleertmethetcommando sudo apt update VerderopinhetboekleerjemeeroverApt.

VervolgensinstalleerjeVimmethetcommando sudo apt install vim.Inééncommandowordtdeapplicatie gedownloadengeïnstalleerd.

• Voerbovenstaandecommando'snaelkaaruit

Letop:vikenttweemodi!

Alsjedeeditoropent,zijnertweemodi:decommandomodusendeinsertmodus(tekst).

• Indecommandomodus<Esc>kunjecommando’stypenombijvoorbeeldopteslaanofaftesluiten.

• Indeinsertmodus<i>kunjeteksttypen.

Deonderstaandecommando'shebjenodigominVitewerken.

Viopstarten vi

Overschakelenvancommando-naartekstmodus iof<Ins>

Overschakelenvantekst-naarcommandomodus <Esc>

Afsluitenmetopslaan :wq!

Afsluitenzonderopslaan :q!

Regeltekstknippen dd

Regeltekstkopiëren yy

Plakken p

Naarbeginvanbestandgaan g

Naareindevanbestandgaan G

Blokmarkerenomteverwijderen v

CONCEPT

Zoekenindetekst /zoekwoord

Volgendewoordzoeken n

OefeningmetVi

• JebentingelogdalsgebruikeropdeCLI,logvervolgensinalsrootsudo su -

• GaalsrootopdeCLInaar /home.

• Omhetbestand Oefenbestand aantemakenentegelijkteopeneninVigeefjehetvolgendecommando: vi Oefenbestand.

• Viisgeopendindecommandomodus.Omteksttetypenmoetjenaardeinsertmodus:

Typ i

Controleeroflinksonderinbeeld‘insert’staat.

• Typdevolgendetekstover: Vi is een editor die op elke Linux- en Unix-computer te vinden is. Met het commando vi open ik eigenlijk de editor Vim (afkorting van Vi Improved), een verbeterde versie van Vi die tegenwoordig bij elke distributie geleverd wordt.

• Ditbestandslaanwealsvolgtop: Drukop<Esc>.

Typ :wq! (dubbelepunt,w,q,uitroepteken).

Controleermetcat(cat Oefenbestand)ofdetekstinhetbestandstaat.

• Openhetbestandweer(vi Oefenbestand)entypnaUnixcomputerdetekst vanaf 1974 ensladitop.

Controleerditmetcat.

• Openhetbestandnogmaals,verwijdereenregelmetdd,plakdezeonderaanhetbestand,markeereenblok metvendepijltjestoets,verwijderditblok.

• GauitVi zonder opteslaan.

• Controleerhetbestandmetcat

• Openhetconfiguratiebestand passwd metVi(vi /etc/passwd).

• Zoekindeteksthetwoord root (incommandomodus/root).Decursorspringtnaardeeerstelettervanhet eerstewoord root.

• Zoekhetvolgendewoord root (n).Decursorspringtnaardeeerstelettervanhetvolgendewoord root

• Druknogeenpaarkeeropdeletter<n>enkijkwatergebeurt.

• Sluitafzonderopteslaan(:q!).

• Nuweeenoefenbestandhebbengaanwehetcommando tr bekijken.Hetstaatvoor translate or delete characters:letterswijzigenofverwijderen.Eenoptieisomvanallelettersa-zhoofdletterstemaken:A-Z.We latentrons Oefenbestand uitlezen,allelettersinhoofdlettersveranderenenditvervolgensineennieuw bestand OefenbestandHoofdletters wegschrijven.Leeshetvolgendecommandogoeddoorenprobeerhette begrijpen.

tr a-z A-Z < Oefenbestand > OefenbestandHoofdletters

Letopdepijltjesvoordeinputvoortr(<)endeoutputnaareennieuwbestand(>).

Probeerditcommandouitenbekijkmetcathetnieuwebestand.

• Ineenvorigeparagraafhebbenweeentijdelijkealiasaangemaaktomdecomputermethetcommandouit tekunnenafsluiten.Nuwezelfconfiguratiebestandenkunnenaanpassenenaanmakengaanwedezealias voorjoualsgebruikervastleggen.

Ganaarjouwhome-map cd /home/jouwnaam

Openhetbestandaanmetdenaam .profile: vi .profile

GanaardeInsertmodes(letteri)enscrollnaarbenedenmetdepijltjestoets.

Typaanheteindvanhetbestandopeennieuweregelhetcommando alias uit='shutdown -h now'.

SluitViafmetopslaan(denkeraandatjeeerstnaardecommandomodusmoetschakelen).

Loguitalsgebruikermethetcommando exit enlogopnieuwin(hetbestand.profilewordtnuuitgelezen). Sluitafmethetcommando uit.

CONCEPT

Tip:bestandmaken

Jehebtgeleerddatjemethetcommando cat eenbestandkuntuitlezen.

Metcatkunjeookeenbestandmaken.Eenpaartrucjes:

Typ cat > testcat

Dit is een nieuw bestand <Enter>

Controleerofhetbestand testcat aangemaaktis.

Leeshetbestanduitmetcat

HulpopdeCLI

Whatis

ErzijnverschillendemogelijkhedenomhulpovereencommandotezoekenopdeCLI.Deeenvoudigsteiswhatis

Alsjenietmeerweetwateenbepaaldcommandodoetkunjeditopvragenmethetcommando whatis.Jekrijgt vaakeeneenvoudigeuitlegoverhetcommando:

• Typ whatis ls,enjekrijgteenkorteuitleg.

--help

Veeluitgebreidermaarweloverzichtelijkishetcommando --help Doorditachtereencommandotetypenkrijg jeeenuitgebreideenoverzichtelijkeuitleg.Tweenadelen:nietelkcommandokentdezefuncitieendeweergave kunjenietdoorbladeren,hetwordtalleennaarhetschermuitgevoerd.Ditlaatstekunnenweoplossendoorhet, zoalswealeerdergeleerdhebben,doortesluizenmethetpipingcommando(|)naarhetprogrammaless Een voorbeeldmaaktditduidelijker:

Blok2 CLI

• Typ ls --help

Jezietalleenhetlaatstedeelvandehelp-file.

• Typ ls --help | less

Jekuntnubladerendoordehelp-file.

Info

Wezoudennietvolledigzijnwanneerwenietgekekenhebbennaarhetinfo-commando.Infogeefteenuitgebreide tekstueleuitleg,somsmethandigevoorbeelden.

• Typ info man,bladerdoordeinformatieenbekijkdevoorbeelden.

Man

Methetcommando man kunkrijgjedemeestuitgebreideinformatieovereencommando.Manstaatvoormanual, dehandleidingvaneencommando.Dezeman-pagesmoetjewellerenlezen,zezijnbestingewikkeld.Hetvoordeel isdatjedezealtijdparaathebtalsuitgebreidehulpbijeencommando.

Wegaaneerstdemanualopvragenvanhetcommando man:

Typ man man

Demanualwordtgeopend.

Man wordtgeopendindepager Less,zodatwekunnenbladerendoordezepagina.Enkeletoetsencombinaties diehandigzijn:

• <Spatiebalk>of<PageDown>omeenpaginaverdertescrollen.

• <PageUp>ofbomeenpaginaomhoogtegaan.

• Pijltjestoetsennaarbenedenennaarbovenomeenregelverderenterugtegaan.

• /zoekwoordomeenzoekwoordindeteksttezoeken.Metnspringjedaarnanaarhetvolgendegevonden zoekwoord,metNnaarhetvorige.

CONCEPT

• hvoorhelp.

• qomaftesluiten.

Bladerdoorhetbestandomhettebekijken.Indevolgendeoefeninggaanweerdieperopin.

• Typ man ls

Drukop<Enter>omindeman-paginatekomen.

BladermetdespatiebalkdoorhetbestandtotjezietwiedeAUTHORis.

Kenjehemnog?

Bladermet<PageUp>endepijltjestoetsendoordepagina.

Zoekophetwoord inode (/inode).

Zoekophetwoord ignore.Alsditgevondenis,zoekjemetnofhetwoord ignore vakergenoemdwordt.Gamet Nterugnaarhetvorigewoord ignore

Eenman-paginaisinparagrafenopgedeeld,ineenvastevolgorde.Enkeleparagrafendiejetegenkomtzijn:

• NAME:denaamvanhetcommandoeneenheelkorteuitleg.

• SYNOPSIS:desyntaxvanhetcommando(watkan,watmagenwatingevoerdmoetworden).

• DESCRIPTION:uitgebreidebeschrijvingvanhetcommando.

• OPTIONS:welkeoptiesjekuntmeegevenaanhetcommando(staatsomsookonderDESCRIPTION).

Webekijkendemanualvanhetcommandolsnader.

• Typzonodignogmaals man ls

BijSYNOPSISzieje:ls[OPTION]...[FILE]... Vetgedruktetekstmoetletterlijkingetyptworden. Teksttussenbrackets[]isoptioneel(dusnietverplicht).

Jemoetdus ls typen.Vervolgenskunjeeenoptiekiezeneneenfilenaamkiezen.

Eerstdeopties:kijkjeonderDESCRIPTION,danziejeheelveeloptiesmetuitlegstaan.Bijvoorbeeld: -i,--inodeprinthetindexnummervanelkbestand(uitlegoverinodenummersvolgtlaterinhetboek).

Gauitdeman-pagina(q).Ganaar /etc (cd /etc).

• Typ ls Typ ls -i Typ ls --inode

Merkopdat-ien--inodegeenverschilmaakt.

Detweedeoptieiseenfilenamemeegeven.Datgaanweookproberen.Wewillenalleenhetinodenummervan hetbestand xindetd.conf

• Typ ls -i xattr.conf

Nuhebbenwebeidemogelijkhedenuitgeprobeerd.Bekijkzelfeenaantalandereoptiesvanls. Zoalsgezegdisteksttussenbracketsoptioneel.Somszijnbracketsgenest:[...[.]].Dathoudtindatdeoptieinde binnenstebracketsalleengebruiktkanwordenwanneerdeoptieuitdebuitensteookgebruiktis.Eenvoorbeeld maaktditduidelijker.

• Typ man date

JezietdatdeSYNOPSISweergegevenwordtals:date[MMDDhhmm[[CC]YY][.ss]] [MaandDagUurMinuut[Eeuw]Jaar][Seconden]

CONCEPT

Jekuntalleeneeneeuweneenjaar(2025)instellenalsjeookdemaandt/mminuutaangegevenhebt.Jaartal kunjeweglaten,desecondenook.

Eenlaatstetekendatjemoetkennenisdeverticalestreep(|).Tekstdiehierdoorisgescheidenkanniettegelijk gebruiktworden(ófdeeen|ófdeander).Wegaanditbekijkenbijhetingewikkeldecommando ip.

• Typ man ip

JezietonderSYNOPSISdatjenahetcommandoOPTIONSkuntgebruiken,daarnaeenOBJECTendaarnaeen COMMAND.

BijOBJECTstaanverschillendemogelijkheden,gescheidendooreen|.Wekunnenduskiezenvoorbijvoorbeeld iplink,ipaddressofiproute

OmtekijkenwelkeOBJECT-mogelijkhedenerzijnmoetenwenaarbenedenbladeren,naardesectieCOMMAND. Hierzienwemogelijkhedenalsshow,addendelete Zokomenwebijvoorbeeldtotdevolgendecommando’s:

• Typ ip address show

Jezietdegegevensvandenetwerkkaarten.

• Typ ip route list

Jezietderoutingtabelvanjouwrouter.

Probeerzelfeenwerkendecombinatietevindenmethetcommandoip

Blok2 CLIleren

Totslotkijkenwenaardemogelijkheidominalleman-pagina’stezoeken.Stel,jewiltietswetenoverde USB-configuratiemaarjeweetnietwelkcommandojemoetgebruiken.Doormethetcommando man -kte zoekennaarUSBkrijgjewellichtvoldoendehulp:

• Typ man -k usb

Bekijkdelijstdiejeziet.Vancommando’salslsusbenipp-usbwordtaangegevendateenmanualbestaatmet determUSBerin.

Manualszijnsomsopgedeeldinmeerderesecties.Bijvoorbeelvanlsusbziejedatereenmanualisinsection8.

Section1ismeestaluitlegvoordegebruikeroverhoehetcommandotegebruiken.Anderehoofdstukkenzijn voorsystemcalls(2),programmeurs(3),macro’s(7)ofsysteemcommando's(8).

Omsectie8vanlsusbteopenengevenweditaaninhetmancommando:

• Typ man 8 lsusb

Jezietnusectie8vandemanualvanlsusb

Sluitafmetq

Eensoortgelijkcommandoisapropos:

• Typ apropos usb envergelijkdeoutputmet man -k usb

Opdracht6 BestandWeekroostermaken

a. ControleerofjedemappenstructuuruitdeopdrachtBasiscommando'sgoedhebtgemaakt.Zoniet,maak dezealsnog.

CONCEPT

b. MaakopdeCLImetViindemap /home/school/rooster hetbestand Weekrooster envermeldhierin(eendeel van)hetroostervandezeweek.Deextensievoorditbestandisnietbelangrijk.Linuxkijktnietnaardeextensies, maarnaardeinhoud.Jemaghetduseen.txt-bestandnoemen,maargeheelzonderextensieisookgeen probleem.

c. Kopieerditbestandnaardemap /home/school/huiswerk.

d. MaakmetNanoindemap /home/sport/uitslagen eenwerkend index.html-bestandwaarinjeeenaantalfictieve uitslagenzet.

2.3 Targets

Theorie

EenLinux-installatiekanopverschillendemanierenopstarten.Alseindgebruikerwiljegraagopstartenineen grafischeomgeving.VooreenserverisditnietnodigenkunjebeteropstartenindeCLI.Ouderedistributiesdie nogwerkenmetSysteminit,hanterenhetrunlevelsysteem.SindshetdieperintegrerenvanSystemdwordthet opstartprocesbepaalddoortargetunits.

Ubuntukannogmetbeideomgaanmaarwijgaanaanhetwerkmetdetargets.

Deverschillendemanierenvanopstartenhebbenmettargetunitsgeennummersmeermaarnamen.Eenaantal veelgebruikteopties:

graphical.target

multi-user.target

Starthetsysteemopmetnetwerkomgeving,multi-user-ondersteuningengrafische omgeving.Eencomplexe‘target’diemeerderetargetscombineert.

Starthetsysteemopmetnetwerkomgevingenmulti-userondersteuning.

Stopthetsysteem. halt.target

Stopthetsysteem. poweroff.target

reboot.target

Laathetsysteemherstarten.

Starteensingle-usersysteemzondernetwerkomgeving. rescue.target

default.target

Eigenlijkgeenechte‘target’,maarhiermeewordthetdefaultingesteldetarget aangeroepen.

Systemctlishetcommandoomprocessentestartenentestoppen.Ditcommandogebruikenweomteschakelen tussendeverschillendetargets.Verderopinhetboekkomenweuitgebreidterugopdeoptiesvansystemctl.

Omteschakelentussendeverschillendetargetsgebruikenwehetvolgendecommando: systemctl isolate <naam>.target

Omvandegrafischeomgevingnaardemulti-useromgevingzondergrafischeomgevingteschakelenishet commandodus:

systemctl isolate multi-user.target Hiermeewordtdegrafischeomgevingookhelemaalafgesloten.Ditintegenstellingtothetschakelendoormiddel van<Ctrl>+<Alt>+<F2>,waarmeeweookopdeCLIkomenmaarwaardegrafischeomgevingopdeachtergrond blijftdraaien.ZekeralsjeLinuxalsservergebruiktvraagtdiegrafischeomgevingmeervermogen,endesteminder erdraait,desteveiligerisjouwomgeving.

Letop!

CONCEPT

Methetisolate-commandowordtslechtstijdelijkeenanderetargetunitgeopend.Jewijzigthiermeenietde defaultmodus.

Verderopgaanweineenopdrachtgaanwehetdefaulttargetwijzigen.

Voorwieerggehechtisaandezerunlevelmethodeishetmogelijkommetsystemctldezeteblijvengebruiken: Methetcommando systemctl isolate runlevelx.target (waarbijxhetrunlevelis)wordtgelinktnaaréén vandeonderstaanderunlevels:

Runlevel0

Runlevel1

Runlevel3

Runlevel5

Runlevel6

poweroff.target(ofhalt.target)

rescue.target

multi-user.target

graphical.target

reboot.target

Opdracht7 Systemd

Voorheenwerdenprocessentijdenshetbootenvanhetsysteemopgestart.Systemdisslimmer:hetstartniet automatischalleprocessenuiteentargetop,maarzalalleeneenprocesopstartenwanneereromgevraagdwordt. Hetwijzigenvaneentargetisdanookgeeninit-procesmeermaareensystemd-proces.

Omineentargetunit‘multi-user’optestartenmoetenweeenlinkmakenvanuithetdefaultopstartbestand (/etc/systemd/system/default.target)naarhetbestandwaaringeregeldwordtdatdezetargetopgestartwordt (/usr/lib/systemd/system/multi-user.target).

Indevolgendeopdrachtgaanwedezelinkmaken,eenlangcommando:

Een lang commando om de default omgeving te wijzigen:

• LoginopdeCLI

Typhetvolgendecommandoletterlijkover:doorzoveelmogelijkde<Tab>-toetstegebruikenvoorkomjetypfouten. Heteerstecommando ln staatvoorlink sudo ln -sf /usr/lib/systemd/system/multi-user.target /etc/systemd/system/default.target

(éénlangcommando,naln,na-sfennamulti-user.targetmoeteenspatiestaan).

• Herstartdecomputer(sudo systemctl isolate reboot.target maaralleen reboot werktook).

Alsjehetcommandogoedhebtingetypt,stopthetopstartennuopdeCLI.Loginopdeprompt.Jekuntnuniet meermet<CTRL><F1>of<F2>naardegrafischeomgeving.

Wiljetochnogevendegrafischeomgevinggebruiken?

• Typ sudo systemctl isolate graphical.target

• Typvervolgens<CTR>+<F1>,naenigetijd(erlijktmisschienevennikstegebeuren)kunjegrafischweer inloggen.

CONCEPT

Alsjeweereengrafischschermhebtgaanwekijkenwatergebeurtwanneerjevanhieruitdemulti-useromgeving activeert.

• Startindegrafischeomgevingeenterminal(<CTRL>+<ALT>+<t>).

• Typhetcommandoomhetmulti-usertargettestarten: sudo systemctl isolate multi-user.target)

• SluitdecomputernuopdeCLInetjesafmethetvolgendecommando: sudo systemctl isolate halt.target Anderemogelijkhedenomdecomputeraftesluiten: shutdown -h now halt poweroff.

a. Zoekvandevolgendetargetsopwatdieinhouden: emergency.target mail-transfer-agent.target

b. Zoekhetcommandoopomoptevragenwelketargetoftargetsopditmomentgeladenzijn.

2.4 Softwaremanagement

Theorie

NadevorigeparagraafstartjeUbuntuopindeCLI.Indegrafischeomgevingvindjemakkelijktoolsomsoftware teinstallerenmaarhoedoejedatopdeCLI?

WanneerjeLinuxinstalleert,hebjealeengrotehoeveelheidsoftwaretotjebeschikking.Ommeersofwarete

installerenheeftLinuxeenaantalmogelijkheden.Verschillendedistributieshebbenhuneigensysteemontwikkeld omsnelsoftwaretezoeken,tedownloadenenvoordejuisteversievanjouwdistributieteinstalleren.VoorUbuntu isdatApt,AdvancedPackagingTool.

Sofwareinstalleren

AptmaaktgebruikvanderepositoriesvanUbuntu.Eenrepositorieiseenonlineverzamelplaatsvansoftwarevan waaruitjemeteenkortcommandoeenapplicatiekuntdownloadeneninstalleren.Vanuitdezerepositoriekun jemetAptookjouwsysteemuptodatehouden.Indevolgendeopdrachtenvoerjeverschillendecommando's metAptuitomdemogelijkhedentelerenkennen.

Opdracht8 Apt

OmtekijkenuitwelkebronAptzijnsoftwaredownloadtgaanwemet cat hetconfiguratiebestanduitlezenwaarin ditvermeldstaat.Configuratiebestandenstaanindemap /etc,hetbestanddatwijwillenbekijkenstaatin /etc/apt/sources.list.d enheet ubuntu.sources Jeopentditcommandomethetvolgendecommando(denkaan hetgebruiktvande<Tab>toetsomnietalleszelftehoeventypen!)

cat /etc/apt/sources.list.d/ubuntu.sources

CONCEPT

Sourcelist

JezietdatertweebronnenzijnwaarUbuntuopditmomentgebruikvanmaaktomapplicatiesvantedownloaden ofteupgraden.

a. NoteerdetweebronnendieUbuntugebruiktomsofwarevanaftehalen. VoordatjemetApteenapplicatiegaatdownloadenishetgoedomdebronlijstteupdatenzodatnaardemeest actuelesoftwaregezochtwordt.Aptcommando'smoetjealsrootuitvoeren.Alsjealsgebruikeringelogdbent laatjehetcommandovoorafgaandoorsudoomtijdelijkroot-rechtenteverkrijgenzoalseerderbeschreven. Voerhetvolgendecommandouitomdezelijstteupdaten: sudo apt update

Jezietdatdelijsteenupdatekrijgtmetdenieuwstesoftware.

Commando'svoorApt

Demeestgebruiktecommando'svoorAptkunnenwesnelbekijkendoordehelpoptevragenvanApt: Typ apt --help

Bekijkdemeestgebruiktecommando's.

b. Watishetcommandoomsoftwareteverwijderen?

Blok2 CLIlerenkennen

c. Watishetcommandoomgedetailleerdeinformatieovereenpakkettetonen?

Voordatjesoftwaregaatinstallerenishetgoedomjouwsysteemteupgraden,zekeralsjedatalenigetijdniet hebtgedaan.Ditvoorkomtconflictenmaarkanweleenpoosduren,afhankelijkvanhoelanghetgeledenisdat jeeenupgradehebtuitgevoerdkanhetzijndatje5tot30minutenmoetwachtenvoordatjehetsysteemweer kuntgebruiken.Denkdusevengoednaopwelkmomentjehetvolgendecommandouitvoert:

sudo apt upgrade

Letop!

Alvorenssoftwareteinstallerenishetgoedomjouwsysteemuptodatetemakenmet sudo apt update en sudo apt upgrade maarditkanlangduren!

Jewiltinternetgebruikenombijvoorbeeldjouwwebservertetestenmaarjehebtgeengrafischeomgeving.

Hiervoorzijnerverschillendeweb-browsersontwikkeld.Eénervanis w3m,dezegaanweindevolgendeopdracht installeren.

Eerstcheckenweofdezebrowsernietalgeïnstalleerdisoponssysteem.

Typ w3m enbevestigmet<Enter>.

d. WatgeeftUbuntuopdepromptterugalshetprogrammaw3mnietgeïnstalleerdis?

Omtecheckenof w3m ookdaadwerkelijkeenapplicatieisdiedoorderepositorieaangebodenwordtvoerenwe eersteenzoekopdrachtuit:

Typ sudo apt search w3m

CONCEPT

Apt search

Jezietdat W3m gevondenwordt.WewillenooknogietsmeerwetenoverW3mengaandeinfoopvragen:

Typ sudo apt show w3m

Bekijkdeinfo.

Alswevoldoendewetengaanwehetpakketinstalleren:

Typ sudo apt install w3m

Aptgeeftaandathetpakketgevondenwordt,welkepakkettennogmeergeïnstalleerdzullenworden(een applicatieheeftvaakondersteunendebestandennodig,dependencies),enhoeveelschijfruimteditingaatnemen. Bevestigdevraag"Wilt u doorgaan?" metJ. Eenpaartellenlaterishetpakketgedownloadèngeïnstalleerd!Checkofhetgeluktis: Typ w3<Tab> Als w3m geïnstalleerdismaaktde<Tab>-toetshetcommandoaf.

Letop!

Erkanmaaréénpacketmanager(Apt)tegelijkdraaien.AlsjeeenmeldingkrijgtdatAptgeblokkeerdwordtkan hetzijndatdegrafischeomgevingnogopdeachtergronddraaitdieookbezigismeteenupdate.Doordezete stoppen(sudo systemctl isolate multi-user.target)wordtditprobleemopgelost.

W3m

Nuhethetpakkettochgeïnstalleerdhebbengaanwehetookevenbekijken.Totnutoehebjeinternetalleenin deGUIgebruikt.EriseenaantalbrowserswaarmeejeookopdeCLIkuntinternetten.Eénhiervanis W3m.Door opdeCLIhetcommando w3m www.google.nl tetypenopentdezoekmachineopdeCLI.Uiteraardhebjegeen muisenmoetjeallesmettoetsencombinatiesdoen.

Metde<Tab>toetsbladerjenaardeverschillendevelden,met<Shirt>+<Tab>bladerjeterug.Omtekstinhet zoekvaktetypen<Tab>jedaarnaartoe,met<Enter>activeerjehetveld.

Handigomteweten:

CONCEPT

Paginaterug

VoernieuweURLin <Shift>+<u>

Opennieuwetab

Ganaarvolgendetab(<{>=ganaarvorige) <}>(=<Shift>+<]>)

Help <Shift>+<h>

<PageDown>/

Bladerendoordetekst <PageUp>

Downloadlink <d>

Sluitdebrowser <q>

e. ZoekviaGoogle(w3m www.google.nl)naareenanderetekstbrowser:Lynx.Voeralszoektermen‘Download LynxLinux’in.Alsjeeen .tar.gz-bestandvindt,downloadditdan.

Tervoorbereidingophetvolgendehoofdstukgaanwealvasteenserviceenapplicatiesinstalleren.

Omeenserveropafstandtebehereninstallerenwe SSh,SecureShell.

Typ sudo apt install ssh enbevestigmetJ. Wachttotdezegeïnstalleerdis.

OmeenWindowsprogrammaopLinuxtekunnendraaieninstallerenweWine:

Typ sudo apt install wine enbestigmetJ. Wachtooktotdezegeïnstalleerdis,ditkanevenduren.

Blok2 CLIlerenkennen

OmeenWindowsmachineremotetekunnenbesturenkunnenwehetprogrammaRemminagebruiken.Hoewel weditlaterindegrafischeomgevinggaangebruikenkunnenwehetalwelvastinstalleren:

Typ sudo apt install remmina enbevestigmetJ.

Wachtooktotdezegeïnstalleerdis.

VervolgensinstallerenwedeservicesvoorhetmountenmeteenWindows-machine,Cifs-utils:

Typ sudo apt install cifs-utils enbevestigmetJ.

AlslaatstegaanweSambaenSMB-CLientinstalleren.Sambaisdesuitemetapplicatiesommeteen Windows-machinetekunnencommuniceren,SMB-CLienthebbenwehiervoorstraksnodig.Dezeinstallerenwe tegelijkdoordebeideapplicatiesdooreenspatietescheiden:

Typ sudo apt install samba smbclient enbevestigmetJ.

Wachttotookdezegeïnstalleerdzijn.

Softwareverwijderen

WehebbenLynxgedownloadals.tar.gzbestand.Ditiseenlastigbestandomuittepakkenenteinstalleren.Hoe datmoetleerjeverderopinhetboek.

ZoujeLynxalsbrowseropdeCLIwillengebruiken,inplaatsvanW3m,dankunjedezeookinstallerenmetApt, hetgeenveeleenvoudigeris.

Typ sudo apt install lynx enbevestigmetJ.

NaenkelemomentenstaatLynxopjouwmachineenkunjemeteenanderewebbrowseropdeCLIhetinternet bestormen.

CONCEPT

Typ lynx https://boomberoepsonderwijs.nl enprobeermetdezebrowserdoordepagina'svandeuitgever vanditboektebladeren.

OmdatwegeentweeCLIbrowsersnodighebbengaanweeréénverwijderen.Jemagzelfkiezenwelke,wijkiezen ervooromLynxteverwijderenomdatweverderopinhetboekW3mzullenbenoemenalsereenbrowsernodig is.Maarhetstaatjouvrijomditanderstedoen.

OmLynxteverwijderen:

Typ sudo apt remove lynx

CheckofLynxinderdaadverwijderdis.

2.5 Remotebeheer

Theorie

VanLinuxnaarLinux

OmeenLinux-servervanafstandtekunnenbedienen,kunjegebruikmakenvanSecureShell(SSh).Ditiseen veiligeverbinding,omdattijdenshetinloggenencryptiesleutelswordenuitgewisseld.Deeerstekeerdatjeje aanmeldtbijeencomputerkrijgjeeenmeldingdatdeRSA-keynognietbekendis.Dezekeymoetdeeerstekeer bevestigdworden,waarnadezeopgeslagenwordtopdehostcomputer.Nabevestigendtehebbengeantwoord opdevraagofjedoorwiltgaanmetdezeverbinding,wordtomhetpasswordgevraagd(vandemachinewaarop jewiltinloggen).Alsditgeaccepteerdwordt,werkjenuremoteopdeanderemachine.SShmoetwelgeïnstalleerd engestartzijn.

VanWindowsnaarLinux

OmvanuiteenWindows-machineeenLinux-computerovertenemenhebjeeenhulpprogrammanodig:Putty (vrijverkrijgbaaropinternet).DoorinPuttyaantegevendatjeeenSSh-verbindingwiltmakenmeteenIP-adres, kunjeopderemotecomputerinloggen.JekrijgtinWindowsalleendeconsole,geengrafischeomgeving!

VanLinuxnaarWindows

VanuitdeGUIkunjegemakkelijkeenterminalserviceopstartenmethetprogrammaRemmina.Indeoefening startjeditprogrammaopentypjehetIP-adresvandeWindows-computerinhetvenster.Vervolgenskunje Windowsovernemen.DeWindows-computermoetwelaaneenpaarvoorwaardenvoldoen:remotecontrolmoet toegestaanwordenénjemoetmeteenpasswordkunneninloggen.OnderXPenWindowsHomekannietmeer danééncomputertegelijkeensessieopbouwen.Bijhetopstartenvaneentweedesessiewordtdeeersteverwijderd.

VanuitLinuxeenWindows-sharebenaderen

Hoewelwelaterpasdieperingaanophetsharenvanmappen,lerenweindevolgendeoefeningdecommando’s omeenlijstvansharesoptevragenvaneenWindows-computerendaarnahetcommandoomeenkoppeling (mount)temakenvanafjouwLinux-computernaardeshareopdeWindows-computer.Methetcommando smbclient -L ipadres zieje,nainloggen,eenlijstmetallegesharedemappenvandiecomputer. Alsjeondereenspecifiekeuserwiltinloggen,kunjedeoptie-Uusertoevoegen: smbclient -L ipadres -U Herman

Methetcommando mount -t cifs -o username=root //ipadres/ gesharedemap /mnt/map kunjeeen koppelingmakenvaneenmapopjouwcomputernaardemapopdeWindows-computer.

Windows-programma'sopLinuxlatenwerken

MethetprogrammaWineishetmogelijkeenvoudigeWindows-programma’sonderLinuxtedraaien.Voorspellen engroteprogramma’s,zoalsMicrosoftOffice,zijnookcommerciëleemulatorenontwikkeld.

CONCEPT

Voorbereidingopdrachten

Voordezeopdrachtenhebjemeerderemachinesnodig.ZorgdatjeeentweedeLinux-machine(declient)eneen Windows-machinekuntbenaderen.Bijvoorbeelddoordezevirtueelteinstallerenendenetwerkkaartaante sluitenophetzelfdenetworkalsjouwserver,ofdoorindeklassamentewerkenmeteendocentofstudent.

DeWindows-machinemoeteengesharedemaphebbenmetdenaam WindowsShare Kopieerindezemapeen tekstbestand.BovendienmoetjeopdeWindows-machineeengebruiker root aanmakenmethetwachtwoord root. DownloadopdeWindows-machinehetprogramma Putty.exe. Doorde.exetedownloaden,bijvoorbeeld doordieophetbureaubladteplaatsen,kunjehieropgewoondubbelklikkenomoptestarten.Hetprogramma hoeftnietgeïnstalleerdteworden.MetPuttykunjeviaeenSSh-verbindingeenLinux-machineovernemen.Kopieer Putty.exe ooknaardemap WindowsShare

Firewall

Eenfirewallkanhetovernemenvanofhetsharenmeteenandersysteemindewegzitten.Eenfirewallmoet geconfigureerdwordenomdespecifiekepoortenenprotocollendoortelaten.Verderopinhetboekgaanwedit doen,voornuishetverstandigomvoordezeoefeningendefirewallsvanbeideLinux-machinesuittezettenmet hetvolgendecommando:

Typ sudo systemctl stop ufw.service

UFWstaatvoorUncomplicatedFirewall.

Doedituiteraardalleenindezeoefenomgeving,hetisnietverstandigomditopeenserverineenwerkende omgevinguitteproberen,datmogeduidelijkzijn!

Tip:disabelen!

Omtezorgendatdefirewallbijeenrebootooknietmeeraangaatzettenwedezenietalleenuitmaardisabelen wedezemethetvolgendecommando:

Typ sudo systemctl disable ufw.service.

Opdracht9 Remotebeheer

Linux-Linux

OmeenLinuxcomputerremotetebeherenmoetopdiecomputerhet SSh procesdraaienmethetvolgende commando:

sudo systemctl start ssh.service

• OmtecontrolerenofSShdaadwerkelijkdraaittypenwehetzelfdecommandomaardan status inplaatsvan start:

sudo systemctl status ssh.service Checkofindederderegelvandeoutputdewoorden active (runnin) inhetgroentezienzijn.Datwetenwe dathetprocesdraait.Letop:ditisdeserver(deze'serveert'hetSShprocesnaardeclient).

CONCEPT

Status van de SSh service

• VraaghetIP-adresvandeserverop ip address show,of,afgekort ip a s ennoteerdit.

• LoginopdecliententyphetcommandoomeenSShverbindingoptezetten: ssh ipadres(waarbijipadreshetIP-adresvandeserveris)enbeantwoorddevraagmetyes.Alswachtwoord typjehetwachtwoordvanjouwserver.Jewerktnuviadeclientremoteopdeserver.

• Ganaardemap /home enmaakeenbestandaanmetjouwnaam: sudo touch voornaam

• Controleeropdeserverofdatgeluktis.Zoja,dantypjeopdeclient exitomdeSSh-sessietebeëindigen.

• Gaopdeclientnaardehome-mapvandehuidigegebruiker(cd /~)enbekijkhetbestandwaarindeRSA-key opgeslagenis: cat .ssh/known-hosts.

Windows-Linux

OpjouwWindows-computerstaatPutty.PuttygebruikenweomvanafeenWindows-machineeenLinux-machine tebeheren.

• StartPuttyopentyphetIP-adresvanjouwserverin.Jebentnuingelogdopjouwserver.

• Maakvanhieruitindemap /home eenmapmetdenaam Putty

• Beëindigdesessieencontroleeropjouwserverofdemap Putty aanwezigis.Verwijderdezemap.

Linux-Windows

WegaandeWindows-machineovernemenopdeLinux-server.

• Openopdeserverindegrafischeomgeving(startdezeeventueelopmethetcommando sudo systemctl isolate graphical.target)

• OpenhetprogrammaRemmina.DithebbenweineenvorighoofdstukgeïnstalleerdmetApt(apt install remmina).

• Zorgdathetprotocol rdp geactiveerdis.

• VraaghetIP-adresvandeWindows-machineopentypdatinRemmina.

• VuldegebruikersnaamenwachtwoordvandeWindows-machinein,laathetDomeinleeg.

• ProbeereenverbindingtemakenmetWindows. Let op als je in een klasomgeving werkt: erkanopeenWindows clientmaaréénverbindingtegelijkaangemaaktworden(wanneereenanderestudenthetzelfdedoetofde Windows-computerweergeactiveerdwordt,wordjijverwijderd).Alshetgeluktis,sluitjeRemminaaf.

Remmina, Windows in Linux

Windows-mapmounteninLinux

WegaandegesharedeWindows-mapmounten(koppelen)aandeLinux-server.

CONCEPT

• VraaghetIP-adresvandeWindows-computerop.

• JekunteenlijstopvragenvanallesharesvandeWindows-computer.Ditkanmethetvolgendecommando (opdeLinux-server): smbclient -L ipadres.StandaardwordtnuaangenomendatdeWindows-computer eengebruikerrootheeft.Alsdatnietzois,kunjedegebruikersnaammeenemeninhetvolgendecommando: smbclient -U root -L ipadres.

• Loginmethetroot-passwordenbekijkdelijst.JezietzelfsdehiddensharesvanWindows.

• Controleerofjedemap WindowsShare ziet(zoniet,controleerdanofjedezeaangemaakthebtzoalsaanhet beginvandeoefeningbeschrevenis).

• Gaopjouwlinux-computernaar /home/gebruikersnaam enmaakhierineenmap share (sudo mkdir share)

• ZorgdatjevanjouwWindows-computerisdeAminnaamenwachtwoordweet.Ookhebje(zoalswealzagen bijpunt5)eengedeeldemapgemaaktmetdesharenaam WindowsShare Hiermeeisaanallevoorwaarden voldaanomvanuitjouwLinux-computereenkoppelingtemakennaardeWindows-share.Welmoetjealle applicatiesuithethoofdstuk Werken met Apt geïnstalleerdhebben.

• Demountmaakjealsvolgt: Typhetvolgendecommandoover(voerhetipadres=IPvandeWindows-computerin): sudo mount -t cifs -o username=AdminWindows //ipadres/WindowsShare /home/gebruiker/share

Ditiséénlangcommandozonder<Enter>.Letopdespaties. Let op! OmtemountenmeteenoudereWindows-versiemoetjeeenoptiemeegeven: -o vers=1.0

• GeefhetAdmin-password.Wanneerjegeenfoutmeldinghebtgekregen,kunjenaardemap share gaanen met ls deinhoudbekijken.JezietnudeinhoudvandemapopdeWindows-computer.Bekijkmet cat het bestand Gelukt.txt.

• Kopieervervolgenshetbestand Gelukt.txt naarjouwcomputernaarde map/home/jouwnaam: cp /mnt/share/Gelukt.txt /home/jouwnaamLet op in een klasomgeving: erkunnenmaximaaltien verbindingentegelijkgemaaktwordenmeteenWindows-share(tenzijerWindows-serversoftwaredraait).Als hetnietlukt,moetmogelijkeersteenanderestudentdemountverbreken.

• Sluitalleprogramma’sindeGUIaf.

• Ganaardeconsolenaardemap /mnt enverbreekdeverbindingmethetvolgendecommando:umount share (Let op:nietunmount,maarumount!)

a. Legineigenwoordenuitwathetcommandosmbclientdoet.

b. Watbetekentdeoptie-Linditcommando?

c. Leguit(zoekinhetboekofopinternet)wathetcommandomount-tcifs-ousername=root//ipadres/map /mnt/mappreciesdoet.

mount -t cifs -o

username= //ipadres/map /mnt/map

CONCEPT

2.6 Devices

ZoalsjealontdektzulthebbenziejeopeenLinux-computergeena:\-,c:\-ofd:\-schijf.Linuxwerktmetdevices. Indemap /dev kunjededevicebestandenziendiehiervoorgebruiktworden:eenfloppydriveis /dev/fd0 of /dev/floppy,eenpartitieisbijvoorbeeld /dev/sda1.

Omeenapparaatofpartitietekunnenuitlezen,moetditofdiegekoppeld(gemount)zijnaaneenmapopde computer.Omdathetniethandigisomelkekeerdatjeeenpartitiewiltgebruikendezeeerstmoetmounten, wordtdatstandaardtijdenshetopstartengedaan.Omtezienwelkedevicesstandaardgemountworden,kunje hetbestand fstab uitlezenindemap /etc.Hieroverstraksmeer.

Partities

Linuxgaatmethetbenoemenvanpartitiesheelzorgvuldigom.Wanneerjedenaamvandedeviceweet,weetje tegelijkeenaantalzaken:staatdepartitieopeenmaster-ofslaveschijf(IDE),isheteenprimaryoflogicalpartitie endehoeveelstepartitieisdit?HoewelhetgebruikvanIDE-aansluitingenvoordehardeschijfachterhaaldis, leggenwedespecifiekemanierwaaropLinuxhiermeeomgaattochuit.SomsdraaitLinuxnogopheeloude machines..

Eenhardeschijfwordtaangeduidmet /dev/hda wanneerdezeopeenIDE-connectoraangeslotenisenmet /dev/sda wanneerheteenSCSI-ofSata-aansluitingis.BijeenIDE-aansluitingkunjeaandeletterzienhoede deviceaangeslotenis: /dev/hda iseendevicedieisaangeslotenalsmasteropdeeersteIDE-connector, /dev/hdb alsslave,cendrespectievelijkalsmasterenslaveopdetweedeIDE-connector. VooreenSata-aansluiting /dev/sda geldthetvolgende:delaatsteletterisdaneenb,cofd: /dev/sdb, /dev/sdc of /dev/sdd –afhankelijkvandeSata-connectorophetmoederbord.

Isophetmoederbordconnectorsata0ensata1gebruikt,danheetdeschijfdieaangeslotenisopSata0 /dev/sda endieopSata1 /dev/sdb.

Vervolgensstaatachterdezenaameengetal: /dev/sda1, /dev/sdc6 UitgaandevaneenMBR-installatiestaat nummer1totenmet4vooreenprimarypartitie.Vanafnummer5hebjetemakenmeteenlogischepartitie. Wanneerjeduseenschijfhebtmetslechtséénprimarypartitieenéénlogischepartitie,hebjeeen1eneen5(2, 3en4wordendannietgebruikt).Eénvandeprimaryentry’swordtgereserveerdvoorextended.Eenpaar voorbeelden: /dev/sdc7 isdusdederdelogischepartitieopdederdeaansluiting(sdc)./dev/sdb3 isdederde primarypartitieopdetweedeaansluiting(sdb).

AlledevicesinLinuxhebbeneendevicenaam,zoookhetscherm:bijvoorbeelddetweedevirtueleconsole (<Ctrl>+<Alt>+<F2>)is /dev/tty2.Debekendstedevicesopeenrij:

IDE-aansluiting /dev/hda

SCSI-ofSata-aansluiting /dev/sda

Cd/dvd-device /dev/sr0

Cd/dvd-device /dev/cdrom

Floppydrive /dev/fd0

Virtueleconsoles /dev/tty

Eersteseriëlepoort(compoort1(!)) /dev/ttyS0

Eersteparallellepoort /dev/lp0

‘Zwartgat’,alleswathiernaarverwijstverdwijntvandecomputer /dev/null

Tools

CONCEPT

Erzijnverschillendetoolsompartitiestebekijkenenaantepassen.Allereerstmakenweonderscheidtussen toolsvoorMBR-gepartitioneerdeschijvenenGPT-gebaseerdeschijven.EenGPT-schijfkanmeerpartitiesbevatten endepartitiesmogengroterzijndan2TB,watdegrensisvooreenMBR-partitie.

VoorMBR-schijvenzijnerdetoolsfdisk,cfdiskensfdisk(defstaatvoorfixed,deinternefixeddisk).VoorGPT zijnerdezelfdetools,maarmeteeng:gdisk,cgdiskensgdis.VoorzowelGPT-alsMBR-disksisereenmooietool voorpartitioneren:parted Degrafischeversie,gparted,wordtvaakmeegeleverdopopstartbarerescuedvd’s: eenhandigetoolomtepartitioneren.

Mounten

Hetcommandoomeendeviceaaneenmaptekoppelenismount.Jekuntbijditcommando,zoalsweinhiervoor alzagen,eenaantaloptiesmeegeven.Eenveelgebruikteoptieis-tomhettypefilesysteemaantegevendat gemountwordt.Wanneerjegeentypeaangeeft,kijktLinuxzelfofhetbestandssysteemherkendwordt.

Blok2 CLIlerenkennen

Typenamen

msdos

vfat

FAT16

FAT32

Windows-share(voorheenSMBFS,SaMBaFileSystem;SMBstaatvoorService MessageBlocks) cifs

iso9660

CD-ROM

NTFS ntfs

ntfs-3g

VerbeterdedrivervoorNTFS(schrijvennaarNTFSisverbeterd)

Linuxjournaling-bestandssysteem ext3

Actualiseringtenopzichtevanext3,nogdoorveeldistributiesdefaultgebruikt. Suseisondertussenovergestaptopopbtrfs. ext4

btrfs

reiserfs

Nieuwerbestandssysteem,inSuseondertussenstandaardgebruikt.

Linux-journaling-bestandssysteem.Inopspraakgeraaktnadatdeontwikkelaar, HansReiser,verdachtwerdvanmoord.Hetsysteemwordtnogwelverder ontwikkelddoorvrijwilligers,maarwordtnietveelgebruiktinde standaarddistributies.

fstab

Bekijkmet cat hetbestand /etc/fstab.Jezieteenaantalkolommen.

CONCEPT

HierinstaathetIDvandedevicedieaangesprokenwordt. Kolom1

Hierinstaatopwelkemapdedevicegemountwordt. Kolom2

Hierinstaathettypebestandssysteemwaarnaargemountwordt. Kolom3

Hierinstaanmountoptiesdiemeegegevenkunnenworden,zoalsnoauto(niet automatischmounten). Kolom4

Hierinwordtaangegevenofmethetcommandodumpeenback-upgemaaktmoet worden. Kolom5

Hierinwordtdevolgordevantestenmetfsckaangegeven(1alseerste,2daarna, 0niet). Kolom6

Jekuntditbestandaanpassen.SteldatjijaltijdjouwlaptopopstartmeteenexterneUSB-schijf Dankunjeervoor zorgendattijdenshetopstartendezeschijfautomatischgemountwordtaandemap /mnt/usb.

IndeoefeningengaanweziendateenUSB-schijfherkendwordtals /dev/sda1.Wezoudeneenregelkunnen makenaandehandvandezeshiervoorgenoemdekolommen:

/dev/sda1 /mnt/usb ntfs defaults 0 0

USB

VaakwordenUSB-devicesgemountofopzijnminstherkendtijdenshetaankoppelen.Omtekijkenwelkedevice hetUSB-apparaatherkent,kunjehetcommando journalctl gebruiken.Ditcommandoleestdelogfileuit.In devolgendeoefeningenleerjehoejeditontheflykuntgebruiken.

OmineenvirtuelemachinedeUSB-driveteactiverenmoetjedezeaangezethebben.Ditkunjedoendoorin VirtualBoxnaardeinstellingenvanjouwmachinetegaanenbijhetmenuUSBheticoontjevandeUSB-stickaan teklikken(USB-filter).Dezeverschijntinhetscherm.KlikopOK.DaarmeezaldeUSB-poortvanjouwhostcomputer doorgezetwordennaarjouwvirtuelemachine.

Opdracht10 Devices

• Maakindemap /home/gebruiker eenmap usb.

• PlaatseenUSB-stickindehostmachineenopendezeindegrafischeomgeving(zodatdeUSB-stickautomatisch gemountwordt.ZorgweldatjeditaangezethebtinVirtualBox(zoalshiervoorbeschreven).

• GanaardeCLI.

• TyphetcommandomountenkijkwatdedevicenaamvandeUSB-stickis(waarschijnlijk /dev/sda1,kijknaar delaatsteregel)enopwelkemapdezegemountis(waarschijnlijk /media/user).

• Gamethetcommandocdnaardezemapenverbreekdemountmethetumount-commando: sudo umount /dev/sda1 alsditdenaamis.

• Mountdestickopdemap /home/gebruiker/usb.Weetjenoghoe? sudo mount /dev/sda1 /mnt/usb

• Kijkofjedestickkuntuitlezenvanuitdezemap.

• Alshetgeluktis,verbreekjedemountmethetcommando umount /dev/sdb1.

• Geefhetcommando journalctl -f

• VerwijderdeUSB-stickenkijkwatergebeurt.PlaatsevenlaterdeUSB-stickterug.

• Zoekindeinformatienaardedevicenaam(bijvoorbeeld /dev/sda1)ensluit journalctl doorhetprocesaf tebrekenmet<Ctrl>+<c>.

• MountdeUSB-sticknogmaalsaandemap usb.

• ProbeeropdeUSB-stickeenbestandteplaatsen.

• UnmountdeUSB-stick.

CONCEPT

• VerwijderdeUSB-stickencontroleeropeenanderemachineofhetbestandopdestickstaat.

• Zorgdatjealsrootingelogdbentop tty3 én tty4.

• Ganaar tty3 entyphetvolgendecommando(letopdespatievoorennahetteken>): echo "deze tekst zie ik op het andere scherm" > /dev/tty4

• Ganaar tty4 enkijkwatergebeurdis./dev/tty4isdusdenaamvooreenandereconsole.

• Typ sudo fdisk -l(wanneerjeeenfoutmeldingkrijgtbetreffendeGPT-disks,doejedezelfdeoefeningmet gdisk).Bekijkdepartitiesenherleidaandehandvandetheorieuitdithoofdstukdebenaming.

• Typ sudo fdisk /dev/sda1(ervanuitgaandedatditéénvandepartitiesis,kiesanderseenandere devicenaam).Typ m voorhelpenbekijkdeopties.Jekuntrustigietsuitproberen.Wijzigingenwordeninhet geheugengemaaktenaanheteindepasweggeschrevennadathieromgevraagdwordt.

• Typ sudo cfdiskenbekijkmetdepijltjestoetsennaarbovenenbenedenhoejedoordepartitiesscrolten metdepijltjestoetsennaarlinksenrechtswatdeoptieszijn.

a. Inhetbestand /etc/fstab staaninkolom4demountopties.Zoekuitwatdevolgendeoptiesbetekenen:

• noauto

• noexec

• nouser

• user

• ro

• rw

• suid

• nosuid

• defaults

Blok

b. Leguitwat /dev/sdb7 is.

c. Welkeregelzetjein fstab omsda3standaardaandemap /var tekoppelen?(InplaatsvanhetIDindeeerste kolommagjehierookdedevicenaamgebruiken:/dev/sda3.)

d. fstab ziejeeenuitzondering:deswap-partitiewordtnietaaneenmapgekoppeld.Zoekuitwatdeswap-partitie is.

2.7 Zoeken

Theorie

Opdeconsolevindjetweekrachtigecommando’sombestandentezoeken.Hetsnelstecommandoislocate Omlocatetegebruikenmoetjeditomtebeginneninstalleren.

Locate

Locatemaaktgebruikvaneendatabasedieeerstaangemaaktmoetworden:nahetinstallerenvanlocategeef jehetcommando sudo updatedb.Dehardeschijfwordtgeïndexeerd.Wanneerditgebeurdis,kunjemethet commando locate xxx supersnelhetbestandwaarindetekenreeksxxxvoorkomtvinden.Nadeel:nahet toevoegenvanbestandenmoetupdatedbopnieuwgedraaidwordenomdenieuwebestandentoetevoegen aandedatabase.

OudereversiesvanLocatezoekenalleenbestanden,geenmappen.Derecenteversiekanditwel.Locateindexeert overigensnietdemap /tmp

Find

CONCEPT

Eenheelkrachtigeutilityisfind Dezeutilityzoekttijdenselkeopdrachtoverdeheleschijf,maarjekuntmetfind ookveelspecificeren.Onthouddezevolgorde: find

Commando 1

Vanafwelkeplek 2

Optie 3

Actie(optioneel) 4

Toelichting

/home(bijvoorbeeldindemap /home)

-name(bijvoorbeeldopnaam)

-execrm-r(ofeenandercommandodanrm)

• Gebruikfindwanneerjeheelspecifiekwiltzoeken.

• Geefaanvanafwelkeplekjewiltzoeken:dooralleeneen/tetypenzalfindvanafderootzoeken. find /home/userdoorzoektalleendehome-mapvandeuser‘user’.

• Metdeoptie-name "xxx"wordenallebestandenmetdeexactenaamxxxgevonden(denkaande aanhalingstekens).Andereoptieszijnbijvoorbeeld -user en -size Jekuntmeerdereoptiesnaelkaar gebruiken.

• Hetismogelijkomeenactieoptegeven: -delete zalallegevondenbestandenverwijderen. Jekuntookeencommandolatenuitvoerenmet -exec:-exec cp {} /tmp \;Gevondenbestandenworden gekopieerdnaar /tmp Het exec-commandosluitjeafmetdebackslash-puntkoma(\;),dedubbeleakkolade ({})staatvoorhetresultaatvanfind

Voorbeeld: find /home/piet -name "test" -exec mv {} /tmp/Test \; zoektnaareenbestand test indemap /home/piet enplaatstditvervolgensindemap /tmp onderdenaam Test

Grep

Eenbestanduitlezenhebbenwealgedaanmet cat.Omeenwoordofeendeelvaneenzinineenbestandte zoekenkunje grep gebruikenalsfilter.

Voorbeeld: cat /etc/protocols voerthethelebestand protocols ineensuitnaarhetscherm.Wiljewetenof hetRDP-protocolinhetbestandvermeldstaat,dankunjehetvolgendecommandogebruiken: cat /etc/protocols | grep RDP

Toelichting

Deuitvoervanhetcommando cat wordtdoorhetdoorsluiscommando(|)alsinvoergebruiktvoorhetcommando grep GrepzoektnaarelkeregelwaarinhetwoordRDPvermeldstaatenvoertdezezinuitnaarhetscherm.Je zietdusalleendezeregelsophetscherm.

Opdracht11 Locate

Indevolgendeopdrachtengajeoefenenmetzoekopdrachten,wezoekennaarbestandendiewegemaakthebben inhethoofdstukoverVi.

Letop:

AlsjedebestandenuithethoofdstukVinietmeerhebtmaakdaneerstdevolgendemappenstructuur:

/home/school/rooster/ /home/sport/uitslagen/

Plaatsindemap rooster eenleegbestandmetdenaam Weekrooster; Plaatsindemap uitslagen eenleegbestandmetdenaam index.html

CONCEPT

• Installeerlocate

• IndexeerdedatabasevoorLocatemethetcommando sudo updatedb

• ZoekmetLocatedevolgendebestandendiejeinhethoofdstukVigemaakthebt:

– Index.html

– Weekrooster

– school

• Ganaardemap /mnt enmaakeenleegbestandaanmetdenaamAlibaba.

a. ZoekmetlocateofjeAlibabakuntvinden.Watishetresultaat?

• Ganaardemap /tmp enmaakeenleegbestandaanmetdenaamTaobao.

• IndexeerdedatabasevoorLocatemethetcommando sudo updatedb

b. ZoekmetlocateeerstopAlibabaendaarnaopTaobao.Watishetresultaat?Waarom?

c. Zoekmetlocatenaarhetwoordtest Watgebeurter?

d. Zoekmethetcommando locate -c test hoeveelhitserzijn.

e. Watbetekentdecinbovenstaandcommando?

Opdracht12 Find

Omhetverschiltussenlocateenfindteervarendoorloopjedevolgendestappen:

• Ganaarderoot(cd /).

• Zoekmetfindvanafderootnaarhetbestand Weekrooster: find / -name "Weekrooster"

Merkopdatditlangerduurtdanmetlocate

Doordezoekactietespecificerenkunjeditprocesversnellen.Alsjeweetdatdemap rooster indemap /home staat,hoeftfindnietdeheleschijftedoorzoeken:

• Typhetcommando find /home -name "Weekrooster" enmerkopdatditsnellergaat.

• Wiljebijdeoutputmeerinformatiezien,zoalsdeaanmaakdatum?Typdannahetcommando -ls: Typhetcommando find /home -name "Weekrooster" -ls

• Typ find / -name home Ditlevertveeloutputop.Onderbreekeventueelmet<Ctrl>+<c>.Ommaaréén mapdieptezoekennaarhomekunjedeoptiemaxdepth1gebruiken: Typ find / -maxdepth 1 -name home enbekijkhetverschil.

• Ergensindemap /home/jouwnaam moetjeeenbestandzoekendatjehetafgelopenuurgemaakthebt. Hiervooriserdeoptie-mmin-60.

Typ find /home/jouwnaam -mmin -60

Alsnietsgevondenwordt,maakjesneleentestbestand: touch /home/jouwnaam/testbestand

Voerhetcommandonogmaalsuit.

• Jewiltallebestandentussen10MBen100MBzieninjouwhome-map. Typ find /home/jouwnaam -size +10M -size -100Menkijkofietsgevondenwordt.Zoniet,dankunje hetzelfdecommandonogeenkeeruitvoerenindemap /usr.Datgeeftvastresultaat.

CONCEPT

• Andereoptiesdiejekuntmeegeven(bekijkdezezekerwanneerjeeenLinuxEssentials-examenwiltmaken):

– -group:ombestandenvaneengroeptezoeken

– -iname inplaatsvanname(inameisniethoofdlettergevoelig)

– -type zoektoptypefiles

– -userzoektopbestandenvandeopgegeveneigenaar.

Wildcards

Wanneerjeeenbestandzoektmaarnietweethoehetgespeldis,kunjewildcardsgebruiken.

De asterisk (*)kangebruiktwordenvoormeerdereletters: locate test.* zoektnaarallebestandendiebeginnen met test.,dus test.txt, test.doc én test.docx wordengevonden(mitsdezebestaannatuurlijk); locate Jan*en vindt Jansen, Janssen én Janszen.

Het vraagteken (?)kangebruiktwordenvooréénletter.Inhetvorigevoorbeeld(locate Jan?en)zaldanalleen Jansen gevondenworden.Welkunjemeerderevraagtekensgebruiken: locate Jan??en zal Janssen en Janszen vinden.

Tussenbrackets([])kunjezoekenopbestandendiemeteenbepaaldeletterbeginnen. find /home -name [Jj] geeftallewoordendiemeteenJeneenjbeginnen.Zokunjeookeenreeksaangeven: find /home -name [a-c]* geeftallebestandenweerdiemeteena,bofcbeginnen.Doorhiereenuitroepteken voorteplaatsen(find /hom -name [!a-c]*)sluitjedezereeksjuistuitenkrijgjeallebestandendiebeginnen meteendtotenmetz.

Weproberenereenaantaluitmeteenoefening:

a. Ganaar /home

b. Maakdriebestanden: Jansen, Janszen en Janssen (datkanmetééncommando: touch Jansen, Janszen, Janssen).

c. Voerupdatedbuit.

d. Typ locate Jan*en enbekijkhetresultaat.

e. Bekijkhetverschiltussenlocate Jan?en en locate Jan??en.

f. Typ find /home -name [J]*

g. Ganaar /bin (cd /bin).

h. Bekijkdeinhoudvandemapmet ls

i. Laatallebestandenziendiemeteenabeginnen(ls a* of ls [a]*).

j. Laatallebestandenziendiemeteena,b,cofdbeginnen(ls [a-d]*).

k. Laatallebestandenziendienietmeteena,b,cofdbeginnen.

Omeenlijstoptevragenvanallemappendiemeteensbeginnenindemap /etc lijkthetlogischom ls /etc/s*te gebruiken.Probeerdituit.

CONCEPT

Omalleendemappenalsuitvoeroptevragengeefjebijlsdeoptie-d(directory)mee.

l. Typ ls -d /etc/s* enbekijkhetresultaat.

Indevolgendeoefeningzoekenwemethetcommandofindendeoptie-execeenbestandenverplaatsenwedit naareenanderemap.

m. Ganaardemap /home/school enmaakhierinhetbestand verplaats

n. Verplaatsditbestandmethetvolgendecommandonaardemap /home/sport. find /home/school -name "verplaats" -exec mv {} /home/sport/gewijzigd \;

o. Controleerofhetbestand verplaats wegisuitdemap /home/school enofeenbestand gewijzigd indemap /home/sport geplaatstis.

Jewilthetpasswordbestandfilterenophetwoord false.

p. Ganaardemap /etc.

q. Bekijkhetbestand passwd: cat passwd

r. Filteropdevolgendemanierdenetwerkmeldingen:

cat passwd | grep false

Jezietdathetgezochtewoordalgekleurdis.DitkomtomdatUbuntude--color-optieautomatischmeegeeft aangrep.

Typ alias | grep grep enzoekuitwaaromgrepdezeoptiemeekrijg

s. Grepkanookalszelfstandigcommandogebruiktworden,zonderomleidingviacat: grep false passwd

Indemap /tmp hebbenwenoghetbestand Tree Zoniet,maakditnogmaalsaan: ls -al / > Tree

grep -c telthetaantalmatches.

grep -vtelthetaantalregelswaarinhetzoekwoordnietvermeldstaat.

grep -n geeftaaninwelkeregeldematchvermeldis.

grep -lineendirectorygeefteenlijstvanbestandendiehetzoekwoordbevatten.

grep -i ineendirectorygeeftderegelsweervandebestandenwaarinhetzoekwoordgevondenwordt(niet hoofdlettergevoelig).

grep -wdoethetzelfdeals-i,maardanwelhoofdlettergevoelig.

t. Ganaar /tmp.

Typ grep -c root Treeenconstateerdathetaantalkerendatrootvermeldisopgeteldwordt.

Typ grep -v root Tree enconstateerdathetaantalregelsdatgeenrootbevatopgeteldwordt.

Typ grep -n root Treeenconstateerdatderegelswaarinrootvermeldstaatgenummerdweergegeven worden.

Typ grep -l root /tmp/* enconstateerdatdebestandenwaarinroottevindenisweergegevenworden.

Typ grep -i Root /tmp/*enconstateerdatalleregelswaarinrootvermeldstaatweergegevenworden.

CONCEPT

Typ grep -w Root /tmp/* (omdat-whoofdlettergevoeligis,vindtdezegeenbestanden).

Typ grep -w root /tmp/* (ditmoetwelweerresultatengeven).

u. Grepkentexpressiesomdelenvaneenwoorduiteenbestandtefilteren.VoorhetLinuxEssentials-examen ishetgoedomdevolgendeexpressiestekennen:

• Punt(.)zoektopeenenkeleletter(tweepuntenoptweeletters,enzovoort).

• Brackets([])zoektopdeaangegevenreeksvanletters.

• Asterisk(*)zoektnaardeaangegevenletterinhetbestanddievoordeasteriskisingevoerd.

• Dakje(^)zoektnaartekstaanhetbeginvaneenregel.

• Hetdollarteken($)zoektnaardetekstaanheteindevanderegel.Deexpressieswordentussenenkele quotes(‘’)geplaatst.Hoewelditvoordemeestecommando’snietnoodzakelijkis,ishetbeteromjedit aantewennen.Eenaantalvoorbeeldenterverduidelijking(letop:Susemaaktdegevondenlettersrood. Wanneerjeopeenanderedistributiewerktendeletterswordennietgekleurd,gebruikdandeoptie--color naelkgrep-commando).

Westaannogsteedsindemap /tmp enbeschikkenoverhetbestand Tree (zieopdracht5).Probeeralle voorbeeldenuitenbekijkdeoutput.

grep 'ro..' Tree

grep 'ro.' Tree

grep '[oot]' Tree

grep '[r-t]' Tree

grep 'r*t' Tree

grep 'o*' Tree

grep '^d' Tree

grep 'ot$' Tree

Wiljedatgezochtwordtopéénvandetekens($,*of bijvoorbeeld),danmoetjedezevooraflatengaandoor eenbackslash(\).Linuxinterpreteerteentekennaeenbackslashalseentekenennietalsonderdeelvaneen commando.Probeerhetverschiluitmetdevolgendetweecommando’s:

grep '.' Tree

grep '\.' Tree

Erzijnnogmeerexpressiesonderhetcommandoegrep(=grep-E) VoorhetLinuxEssentials-examenishet goedomtewetendategrep‘?’kijktofhetvoorafgaandekarakternietoféénkeervoorkomt.egrep‘+’kijkt ofhetvoorafgaandekarakteréénofmeerkerenvoorkomt.egrep‘|’kijktofhetwoordvoordepipeofnade pipevoorkomt.

v. Geefvanelkvandevolgendeonderdelenvanhetcommandouitdevorigeopdrachteenduidelijkeuitleg:

• find • -name

• -exec • mv

{}

w. Geefvanelkvandevolgendeonderdelenvanhetcommandouitdevorigeopdrachteenduidelijkeuitleg:

• cat

• |

• grepnetwork

CONCEPT

x. Metwelkcommandokunjeelkeregeluithetbestand /etc/passwd filterendatzowelftpalsFTPbevat?

2.8 Gebruikersengroepen

Theorie

GebruikersaanmakeninLinuxdoenweopdeCLI.Hierkunjegebruikersengroepenaanmakenenvervolgens gebruikerslidmakenvangroepen.Hiervoorishethandigomeenaantalzakenteweten.

Commando's

• Gebruikerswordenopgeslageninhetbestand /etc/passwd

• Wachtwoordenwordenversleuteldopgeslagenin /etc/shadow.

• LinuxherkenteengebruikeraanzijnUID=User-ID.JezoueennaamkunnenwijzigenzonderhetIDte veranderen.Ditheeftgeenconsequenties.WanneerhetIDwijzigt,wordthetdaadwerkelijkeenandereuser.

• User-ID0isvoorderoot,gebruiker-ID’szijnaltijdhogerdan500enbijUbuntuvanaf1000.

• Geeftijdenshetaanmakenvaneengebruikeraltijddirectdeoptiemeeomeenhome-mapaantemaken.

• Groepenwordenopgeslageninhetbestand /etc/group.

• ElkegroepheefthaareigenGID=Group-ID.

• Groep-ID’svooraangemaaktegroepenzijnbijSusehogerdan1000.

• Hetcommandoomeengebruikeraantemakenis useradd Deoptie -m maaktdirecteenhome-map: sudo useradd -m Suse maaktdegebruikerSuseaanmethome-map.

• Hetcommandoomeengroepaantemakenis groupadd.

• Hetcommandoomeenwachtwoordtemakenoftewijzigenis passwd,gevolgddoordegebruikersnaamvan degebruikervanwiejehetpasswordwiltwijzigen. sudo passwd Suse vraagttweekeeromeenwachtwoordintetypen.Eenmeldingdateenwachtwoordte kortiskangenegeerdworden.

• Decommando’somuser-ofgroepsinstellingentewijzigenzijn usermod en groupmod

• Decommando’someenuserofgroepteverwijderenzijn userdel en groupdel.Met userdel -r verwijder jeookdehome-map.

• Hetcommandoomeenuserlidtemakenvaneengroepis usermod -aG Groep User

• Hetcommandoomeenuseruiteengroepteverwijderenis gpasswd -d User Groep.

• Hetcommandoomeengroepeigenaartemakenvaneenmapis chgrp groepsnaam mapnaam Metdeoptie -R vooralleonderliggendefilesendirectories.

• Hetcommandoomeenusereigenaartemakenvaneenmapofbestandis chown user map

Opdracht13 Gebruikersengroepen

Indeonderstaandeopdrachtenleerjetewerkenmetdebovenstaandecommando's.

a. LoginopdeCLIenbekijkmetcathetbestand /etc/passwd.Merkopdatopdelaatsteregeljouwlaatst aangemaakteuservermeldstaat.Bekijkdezeregel:jezietdatdezeonderverdeeldisinzevenkolommen, gescheidendooreendubbelepunt.Dezebetekenissenmoetjestraksindevragenopzoeken.

b. Maakdevolgendegebruikersaan,inclusiefhome-mapenpassword:

passwordgerard Gerard

passwordherman Herman

passwordfrits Frits

passwordnicole Nicole

CONCEPT

c. Openmetcatnogmaalshetbestand /etc/passwd.Merkopwaterveranderdis.

d. Bekijkhetbestand /etc/shadow.Hierinziejedepasswordsversleuteldpergebruiker.

Ookhierziejeverschillendeveldengescheidendooreendubbelepunt(:).Dezeveldenhebbenallemaalhun eigenbetekenis:

• naam

• wachtwoord(versleuteld)

• laatstewijzigingvanhetwachtwoord(indagengeteldvanaf1januari1970)

• minimumaantaldagendathetwachtwoordnietgewijzigdmagworden

• aantaldagenwaarnahetwachtwoordgewijzigdmoetworden(99999=nooit)

• aantaldagenvoorwaarschuwingvoorwijzigingvanhetwachtwoord

• aantaldagenvoordatdegebruikergeblokkeerdwordtwanneerhetwachtwoordnietgewijzigdwordt

• aantaldagenvanaf1januari1970waarnahetaccountgeblokkeerdwordt.

VoorhetLinuxEssentials-examenishetgoedomtewetendatmethetcommandochagedezewaardenaangepast kunnenworden.

e. Methetcommando su - kunjeinloggenalseenanderegebruiker:su - Herman zalvragenomhetwachtwoord vanHerman.Omtecontrolerenonderwiejeingelogdbentgebruikjehetcommando whoami Loginonder verschillendegebruikers.

Met exit logjeweeruit.

f. Omhetinloggenvaneengebruikertijdelijkteblokkeren,zonderzijnhome-mapteverwijderen,kunjeinhet bestand /etc/passwd deshell(nadelaatstedubbelepunt: /bin/sh)wijzigeninbijvoorbeeld nologin.Doedit doorhetbestandalsrootmetViofNanoteopenenvoordegebruikerFritsenkijkofjekuntinloggen. Merkopdatermeeraccountsinhet passwd-bestandstaandieeindigenop/nologin:aanhetuserIDdatlager isdan500kunjeziendatditsystemaccountszijn.

g. Maakdewijziginguitdevorigeopdrachtweerongedaan,zodatFritsweerkaninloggen.

h. MaakdegroepenVerkopersenBoekhoudersaan.

i. Leesmetcathetbestand /etc/group uitenmerkopdatdetweezojuistaangemaaktegroepenhierstaanmet vermeldingvandeGroup-ID.Bekijkdeviervelden:degroepsnaam,de‘x’(dieaangeeftdatereenversleuteld wachtwoordis),enhetgroep-ID.Erzijnnoggeenledenaandegroepengekoppeld.Merkookopdatde groep-ID’shogerzijndan1000.Ookhierzijnsysteemgroepenlagerdan500.

JekuntoverigenseeneigenIDaanbrengenmetdeoptie -g: groupadd -g 750 testmaakteengroeptest aanmetID750.Deoptie-rmaakteengroep-IDlagerdan500.

j. MaakFritsenGerardlidvandegroepVerkopersenmaakHerman,GerardenNicolelidvandegroep Boekhouders.

k. Bekijkmetcathetbestand /etc/group Controleerofdeuserslidzijngewordenvandegroepen.Schrijfopwie lidisvanwelkegroep.

l. Methetcommando id kunjeeenuser-IDengroep-IDopvragen:

Typ id Frits enbekijkdeoutput.

Typid -g Frits omdeprimarygroepvanFritsweertegeven.

CONCEPT

Typ id -G Frits omallegroep-ID’sweertegevenvandegroepenwaarFritslidvanis.

Jezietdatiederegebruikereenprimarygroep100heeft.InSusewordtiederegebruikerlidvandegroep users

Sommigeanderedistributies,waaronderRedHat,makengebruikvaneen User Private Group (UPG),waarbij vooriedereusereeneigenprivégroepaangemaaktwordt.

m. Typuseradd -D omdedefaultwaardentezienwaarmeeeenuseraangemaaktwordt.

n. Deconfiguratiefilewaarindeinstellingenzijnvastgelegdishetbestand /etc/pam.d/login Deeersteoptiedie wehierintegenkomenisauth...delay,ofwel:hetaantalmicrosecondendatjewachtenmoetwanneerjeeen verkeerdwachtwoordhebtingevoerd.Standaardstaatditop3seconden(3.000.000microseconden).Hier gaanweevenmeeexperimenteren: Openhetbestand /etc/login.defs (sudo vi /etc/pam.d/login).

Wijzigde3000000achterauthin10000000,slaopensluitaf(:wq! InVi).

Loguit(exit)enlogvervolgensinmeteenverkeerdwachtwoord.Constateerdathet10secondenduurt voordatjeopnieuweenwachtwoordkuntintypen.

Wijzigde10secondenin2enprobeeropdezelfdemanieruithoelanghetnuduurt.

Opdracht14 Vragengebruikersengroepen

a. Omschrijfwaaromjegroepenzouaanmaken.

b. Zoekdebetekenisvandekolommenuitopdracht1op.

c. Welkeoptiebijhetcommando useradd gebruikjeomtegelijkeenandereshelltespecificeren?

d. Deverschillendeveldenuitvraag2zijnmethetcommandoallemaaltebewerken.Zoekuitwatdevolgende optiesdoen:

• useradd -g

• useradd -b

• useradd -f

• useradd -e

• useradd -k

e. Watishetuser-idenhetgroup-idvandeusersFritsenNicole?Watvalthieraanop?

f. Vanhoeveelgroepenkaneengebruikerlidworden?

LinuxEssentials-examen

VoorhetLinuxEssentials-examenishetgoedomdeverschillendeoptiesvanhetcommando usermod goedte bekijken.VoorhetLinuxEssentials-examenishetookgoedomtewetendatvoorhetmakenvangroepenregels opgesteldzijn.Dezezijngemaaktomdeuniformiteitvanverschillendesystemenendistributiestebevorderen, maarderegelswordennietaltijdgevolgd.

Enkeleregelszijn:

• Denaammoetbeginnenmeteenunderscore(_)ofeenkleinelettera-z.

• Naditeerstetekenmogengetallen,verbindingsstreepjes(-)enunderscores(_)gebruiktworden.

• Maximaalzestienkarakters.

• Hetlaatstetekenmaggeenverbindingsstreepjezijn.

2.9 Rechten

Theorie

CONCEPT

Methetcommando ls -al kunjederechtenuitlezenopdebestandenenmappenineendirectoryenzienwie deeigenaarvaneenbestandis.Elkeregelbegintmettientekens:heteerstetekengeeftondermeeraanofhet eendirectory(d),eenbestand(-)ofbijvoorbeeldeenlink(l)is.

Deanderenegentekensgevenderechtenvanhetbestandofdemapweer.Jekuntookzienwiedeeigenaarvan eenmapofeenbestandis.Alshetbestand Test doorrootisaangemaakt,ziejeindeuitvoervanditcommando 2keerrootstaan:rootiseigenaaréndegroeprootisgroepseigenaar.DederdegroepinhetLinux-systeemis RestoftheWorld,ookwelmetOthersaangeduid.

Pergroep(eigenaar,groepseigenaarenRestoftheWorld)kunjedrierechtentoekennen:Read,WriteenExecute (leesrecht,schrijfrechtenrechtomuittevoeren).

Readopeenbestandhoudtindatjehetbestandmaglezen,enopeenmaphoudthetindatjemet ls deinhoud vandemapkuntbekijken.

Executeopeenbestandhoudtindathetuitvoerbaaris(bijvoorbeeldeenscript).Opeenmaphoudthetx-recht indatjedemapkuntopenen.

2.2 Rechten

CONCEPT

Letop:leesrecht!

Wanneerjewelleesrecht(r)opeenmapmaargeenx-rechthebt,kunjedemapnietopenen.Maarjehebtwel leesrechtindemap.Ofwel:methetcommandolskunjeweldeinhoudvandemapbekijken!

Opeenbestandkandriemaalhetrwx-rechtgegevenworden(voorhetleesgemakstaanerspatiestussende groepen,opdeCLIisdatnietzo): -rwx rw- r-- ... Test houdtindatdeeigenaarvanhetbestand Test rwx-recht,degroeprw-rechtende Othersalleenr-rechthebben.

Hetinstellenvandezerechtenkanopverschillendemanieren.Weoefenenéénmanier. Hetcommandoomrechtenteveranderenis chmod.Ditcommandomoetjealsrootgeven,logdusinalsrootof gebruik sudo chmod

Pergebruikerstellenwederechteninmeteengetalvandriebits:x=1,w=2,r=4. x w r 1 2 4

r+wisdus6,w+xis3,enzovoort.Omderechteninditvoorbeeldophetbestand Test intestellenals-RWXRW-R-geefjehetcommando sudo chmod 764 Test:deeigenaar7(r+w+x),degroep6(r+w)endeOthers4(alleenr).

Omdeeigenaarvaneenbestandtewijzigengebruikjehetcommando chown (ChangeOwner),ookweerals gebruikerroot.

Figuur

Blok2 CLIlerenkennen

OmFritseigenaarvaneenmaptemaken(denkbijvoorbeeldaanzijnhome-map)gebruikjehetcommando sudo chown frits /home/frits. Let op: deeigenaarmoetookrechtenhebbenalseigenaar.Heefthijdieniet,dan kanhijnietmetderechtenvaneengroepenzelfsnietmetderechtenvandeRestoftheWorldinzijneigenmap komen!

OmFritseigenaarendegroepVerkopersgroepseigenaarvanhetbestand Test temakenkunjeditinééncommando met chown regelen: sudo chown frits:Verkopers Test.

Figuur 2.3 Owner en Group-owner tegelijk wijzigen

Oefening

OmdegroepVerkopersendegroepBoekhoudersuithetvorigehoofdstukrechtentegevenopverschillende mappendoenwehetvolgende:

• Maakin /home eenmap Verkoop eneenmap Boekhouding aan.

• Bekijkmet ls -al wiedeeigenaarsvandezemappenzijn.

CONCEPT

GerardenFritszijnlidvanVerkopers,Nicole,GerardenHermanzijnlidvanBoekhouders.WewillendatFritsrecht heeftomdemap Verkoop teopenenennietdemap Boekhouding VoorHermanenNicolenetandersom.Gerard kaninbeide.

Omdemap Verkoop eigendomvaneenanderegroeptemakengebruikjehetcommando sudo chgrp groep map.

• MaakVerkoperseigenaarvandemap Verkoop:sudo chgrp Verkopers Verkoop

• Vervolgensmakenwedemap Boekhouding eigendomvandegroepBoekhouders: sudo chgrp Boekhouders Boekhouding Controleerhetmet ls -al ZorgdatalleendegroepenBoekhoudersenVerkoopallerechten hebbenophunrespectievelijkemappen: sudo chmod 770 Boekhouding en sudo chmod 770 Verkoop Jegeeftdeeigenaar(root)endegroep(BoekhoudersrespectievelijkVerkopers)allerechtenopdemapende restvandewereldniets.

• LoginalsFritsenprobeermet cd demap Boekhouding teactiveren.Luktdit?Checkmethetcommando groups vanwelkegroep(en)jealsgebruikerFritslidbent.

Ganaardemap Verkoop.Luktdit?

Gaterugnaar /home enloginalsNicole.ProbeerookalsNicoledemappen Boekhouding en Verkoop te activeren.

Wanneerjealsrootmappenaanmaakt,wordendezevanzelfeigendomvandegroep root,omdatdatjouwprimary groepis.Jekuntalsroottijdelijkjouwprimarygroepwijzigenmethetcommando newgrp:met sudo newgrp Boekhouders wordtjetijdelijklidvandezegroep.Wanneerjedanmappenaanmaakt,wordendezevanzelf eigendomvandegroepwaarvanjejezelftijdelijkprimarylidhebtgemaakt.

Tijdenshetuitvoerenvanditcommandowordteennieuweshellopgestart.Methetcommando exit sluitjedeze shellafenisdegroep root weerjouwprimarygroep.Eenoefeningmaaktditduidelijk:

• Typalsroothetcommando groups (of sudo groups)enconstateerdatdegroep root jouwprimarygroep is.

• Maakeenmap groep1 (mkdir groep1)enbekijkmet ls -al hetresultaat.Jezietdatdenieuwemapde groep root alseigenaarheeft.

• Typ newgrp Boekhouders engeefvervolgenshetcommando groups.Constateerdatdegroep Boekhouders nudeprimarygroepis.Maakeenmap groep2 (mkdir groep2)enbekijkmet ls -alhetresultaat.Jezietdat denieuwemapdegroep Boekhouders alseigenaarheeft!

• Typ exit engeefvervolgenshetcommando groups Constateerdatdegroep root weerdeprimarygroepis.

Umask

Standaardzijnderechtenvooreenbestanddatjenieuwaanmaakt6-4-4envooreenmap7-5-5.Hetcommando datditregeltis umask.Wegaanditbekijkenaandehandvaneenoefening.

Logzonodiginalsroot(sudo -i,umaskwerktnietmetsudo).

Typhetcommando umask enconstateerdatdeuitvoer0022is.

Voorhetgemaklatenwedeeerste0evenweg.Hierkomenwelateropterug.Welezendus022.

Umaskmaakteenberekeningdiewealsvolgtkunnenuitleggen:

Vooreenbestandmoetjehetumasknummeraftrekkenvanhetgetal666(666-022=644,destandaardwaarde vooreenbestand)envooreenmapmoetjehetumasknummeraftrekkenvanhetgetal777(777-022=755).Stel, jewiltelknieuwbestandenelkenieuwemapvoordegroep Rest of the World op0hebben.

Alsweumask027zoudenmaken,resulteertdatin750vooreenmapenin640(eigenlijk-1)vooreenbestand.Dit gaanweproberen.

CONCEPT

Typ umask 027

Typ umask enconstateerdatumasknu0027weergeeft.

Maakeenmap UmaskTest (mkdir UmaskTest)eneenbestand UmaskTest- bestand (touch UmaskTestbestand) encontroleermet ls -al ofbeidevoorde Rest of the World onbereikbaarzijn.

Zetumaskterugop022(umask 022)encheckmet umask ofditgeluktis.

Opdracht15

Rechten

a. Ganaardemap /home/thuis/mp3.

Maakindezemapdevolgendebestandenaan: song1, song2, song3 en song4

Zetopdesongsdevolgenderechten:

song1rwxrw-r-song2rw-rw----song

3r-xr-xr--song

4rwx-wxr--

b. Zorgdat song1 alseigenaarFritskrijgtenalsgroepseigenaarBoekhouders. song2 wordtvanNicole, song3 vanGerard, song4 vanHerman.

c. Maaktweenieuwegroepenaan:VriendenenFamilie.

d. NicoleenFritsmaakjelidvandegroepVriendenenHermanenGerardmaakjelidvandegroepFamilie.

e. Ganaardemap /home enzorgervoordatdevriendenenjijindemap thuis kunnenkomenennietin school ZorgdatdegroepFamilieindemap school kankomenennietin thuis Jijmoetuiteraardoveralinkunnen komen(metjouweigennaam,nietalleenalsroot).

f. Waaromishetmetumaskzogeregelddatjeopeenmapstandaardmeerrechtenkrijgt(7-5-5)danopeen bestand(6-4-4)?

g. Watzouhetumask-getalmoetenzijnommappenstandaardderechten770toetekennen?

h. Ineenmap(bijvoorbeeld /home/Verkoop)ziteenbestand(offerte).Fritsheeftallerechtenopdemap verkoop, maaropditbestandzittenalleenrechtenvoorderootendegroepBoekhouders.KanFritsditbestanduitlezen? Probeeruit!

VerdiepingRechten

Omrechtenaantepassenhebjedemeestgebruiktemaniermetgetallengeleerd:denumeriekemethode.Eris eenanderemanier,namelijkmetlettersaangevenwelkrechtjewilttoevoegenofweghalen:desymbolicmethode. OmmetLinuxtewerkenhebjemethetbeheersenvandeeerstemanierallekennisomrechtenaantepassenen iseentweedeuitlegvoorhetzelfdedoelmogelijkalleenmaarverwarrend.MochtjehetLinuxEssentials-examen willendoen,danwordtvanjeverwachtdatjebeidemethodeskent.Enwellichtgaatjouwvoorkeurnahet uitproberentochuitnaardesymbolicmethode.Jezultnietdeenigezijn!

Omeenrechttoetekennenaaneenbestandmoetenweeerstaangevenvoorwelkegebruikerweditwillendoen: voordeeigenaar(u),voordegroep(g),voordeRestoftheWorld(o)ofvooriedereen(a).Vervolgenskunjemet eenplusteken(+)ofminteken(-)aangevenofjeeenr,wofxwilttoevoegenofweghalen.Methet(is)gelijkteken (=)kunjeaangevenwelkerechtenjeeengebruikertoewiltkennen.Eenoefeningmaaktditduidelijk.

CONCEPT

Oefening

Ganaar /home.

Maakeenmap Symbolic aan(sudo mkdir Symbolic).

Bekijkmet ls -al derechtenenconstateerdatstandaardrwxr-xr-x-rechttoegekendwordt.

Wewillenhetx-rechtvandeRestoftheWorld(o,others)verwijderen.Hetcommandowordtalsvolgt:

sudo chmod o-x Symbolic

Controleermet ls -al ofditgeluktis.

Omookhetr-rechtvandeRestoftheWorldteverwijderenenhetr-enx-rechtvandegroepteverwijderentypen wehetvolgendecommando:

sudo chmod go-r,g-w Symbolic

Controleerofhetgeluktis.

Omhetrw-rechttegevenaandegroeptypenwehetvolgendecommando: chmod g+rw Symbolic

Controleerofhetgeluktis.

Omallegroepenineenshetrwx-rechttegeventypenwehetvolgendecommando: chmod a=rwx Symbolic

Controleerofhetgeluktis.

Methetcommando stat kunjederechtenopbeidemanierenzien.Bovendiengeeftditcommandomeer informatie,bijvoorbeeldwanneerhetbenaderdofgewijzigdis.

Typ stat Symbolic enbekijkdeuitvoer.

Probeermeermogelijkhedenuit.

Extrarechten

Wehebbenalgeziendathetcommandoumaskeenuitvoergeeftvanviergetallen(0022),terwijlwijermethet toekennenvanrechtensteedsdriegebruiken.

Heteerstegetalstaatstandaardop0,maarkanwelaangepastworden.Doorditaantepassenkunnenwevoor deverschillendegroepen(owner,group,RestoftheWorld)hetx-rechtlatenveranderenineenandereletter.We gaanditeerstuitproberen.

Ganaar /home.

Maakeenbestand Rechten enbekijkdestandaardrechten:rw-r--r--

Typ sudo chmod 1644 Rechten enbekijkderechten:rw-r--r-T.

Typ sudo chmod 1777 Rechten enbekijkderechten:rwxrwxrwt

Typ sudo chmod 2644 Rechten enbekijkderechten:rw-r-Sr--.

Typ sudo chmod 2777 Rechten enbekijkderechten:rwxrwsrwx

Probeeralleoptiesuit(3644en2777;4644en4777;enzovoorttot7).

Jezietdatjevoordegroepen Owner en Group eensofeenSopdeplekvanhetx-rechtkuntplaatsenenvoorde Rest of the World eentofeenT.Hetverschiltussendehoofdletterendekleinelettergeeftaanofhetx-rechtvoor datbestandookaanstaat.Bijeenkleineletterishetx-plushetextrarecht,bijeenhoofdletterishetalleenhet extrarechtendusgeenx.

CONCEPT

Wathoudenderechtenin?Doorhetextrarechtindegroep Owner teplaatsengeefje Set UserID permission.Dit houdtindateenuitvoerbaarbestand(eenbinary)vooriedereenderechtenkrijgtzoalsdezeaandeeigenaar toegekendzijn.Applicatiesmakenhiergebruikvanomdoorverschillendegebruikersaangeroepentekunnen worden.

Doorhetextrarechtindegroep Group teplaatsengeefje Set GroupID permission.Dithoudtvooreenbestandin dateenuitvoerbaarbestandvooriedereenderechtenkrijgtzoalsdezeaandegroeptoegekendzijn.Ditrechtop eenmapzorgtervoordatelkbestanddatindezemapaangemaaktwordtautomatischeigendomwordtvande groepdieeigenaarvandezemapis.

Doorhetextrarechttegevenaandegroep Rest of the World geefje Sticky Bit permission.Dithoudtindatwanneer ditopeenmaptoegekendisalleenpersonendieeigenaarvaneenbestandzijnditbestandwegkunnengooien. Jevoorkomthiermeedatjouwbestandenineengedeeldemapverwijderdwordendooranderegebruikers,terwijl zewelread-enwriterechtenhebbenomditbestandaantepassen.

Hettoekennenvandezerechtenmetdesymbolicmethodegaatalsvolgt(eniswellichtoverzichtelijkerdande numeriekemethode):

Extrarechten

Wehebbenalgeziendathetcommandoumaskeenuitvoergeeftvanviergetallen(0022),terwijlwijermethet toekennenvanrechtensteedsdriegebruiken.

Ganaar /home

Maakeenbestand Rechten enbekijkdestandaardrechten:rw-r--r--

Typ sudo chmod 1644 Rechten enbekijkderechten:rw-r--r-T

Typ sudo chmod 1777 Rechten enbekijkderechten:rwxrwxrwt

Typ sudo chmod 2644 Rechten enbekijkderechten:rw-r-Sr--

Typ sudo chmod 2777 Rechten enbekijkderechten:rwxrwsrwx

Probeeralleoptiesuit(3644en2777;4644en4777;enzovoorttot7).

CONCEPT

Hettoekennenvandezerechtenmetdesymbolicmethodegaatalsvolgt(eniswellichtoverzichtelijkerdande numeriekemethode):

• sudo chmod u+s omdeUserIDtoetekennen

• sudo chmod g+s voorhetGroupID

• sudo chmod o+tvoorhetStickyBit

• verwijderenuiteraardmethetminteken(-).

Oefening

• Loginalsroot(ofvoegoveralsudotoe),ganaar /home MaakeennieuwemapmetdenaamSticky.

• Zetallerechtenopdezemap: chmod 777 Sticky.

• ZethetStickyBitopdezemap: chmod o+t Sticky

• Controleerofderechtengoedstaan: ls -al (-rwxr-xrwt).

• Ganaardezemap cd /Sticky.

• MaakeenbestandStickyBit: touch StickyBit

• Geefiedereenallerechten: chmod 777 StickyBit.

• MaakFritseigenaarvandezemap: chown frits StickyBit

• LoginalsgebruikerGerard: su gerard.

• OpenhetbestandinVi(ofinNano): vi StickyBit

• Typdenaam Gerard ensluithetbestandaf,inVimet :wq!

Gerardheeftallerechtenenkandusschrijven.Metallerechtenkunjeeenbestandookverwijderen.HetSticky

Bitmoetditvoorkomen:

• Verwijderhetbestand(rm StickyBit)enconstateerdatditnietlukt,omdathetbestandeigendomvanFrits is.

• LoginalsFrits(su frits)enverwijderhetbestand: rm StickyBit.

• Logweerinalsrootenganaar /home

• Maakdegroep Verkopers eigenaarvandemap Sticky: chgrp Verkopers Sticky

DoorhetGroupIDopdezemapteplaatsenmoetenallebestandendiehieringemaaktwordeneigendomworden vandegroep Verkopers

• ZethetGroupIDopdemap Sticky: chmod g+s Sticky

• Ganaardemap Sticky,maakeenaantalmappenenbestandenaanencontroleerofdezealsgroepseigenaar Verkopers hebben.

2.10 Softwarebeheer

Theorie

JehebtindeloopvanhetboekeninhethoofdstukSoftwaremanagementlerenwerkenmetApt.Wegaanerin dithoofdstukwatdieperopin.

Veeldistributieszijngebaseerdopeen'basis'-distrubutie.Ditheeftvooraltemakenmetdemanierwaarop softwarebeheertwordt.

UbuntuisgebaseerdopDebian.DebianmaaktvoorsofwarebeheergebruikvanhetDebianPackageManagement Systemwaaroverstraksmeer.TweetoolshieruitzijnAptenApt-get.

Apt

AptisdetooldiejealvakergebruikthebtenisdemeestgebruikersvriendelijkemanieromopdeCLIsoftwarete installeren:alseensoftwarepakketinderepositoriesvermeldstaatzalAptalledependenciesdienodigzijn installerenenvoorkomendaterconflictenontstaan.BovendiengeeftAptwaarnodigduidelijkefeedback.Apt moetuitgevoerdwordenalsgebruikerrootofmoetvoorafgegaanwordendoorhet sudo commando.

CONCEPT

Overzichtvandevoornaamstecommando's:

sudo apt install applicatie installeerteenapplicatie.

sudo apt remove applicatie verwijderteenapplicatie.

sudo apt purge applicatie verwijderteenapplicatieinclusiefalzijnconfiguratiebestanden.

sudo apt update updatederepositories,dedatabasevandebeschikbareapplicaties.

sudo apt upgrade zorgtdatalleapplicatiesgeupdateworden.

sudo apt-cache policy applicatie laatzienofeenapplicatiegeïnstalleerdis.

sudo apt search applicatie zoektinderepositoriesnaareenapplicatie.

sudo apt show applicatie geeftinformatieoverdieapplicatie.

VoorhetinstallerenindegrafischeomgevingheeftUbuntuhet App-center ontwikkeldmaarookvoorAptiseen grafischetoolontwikkeld, Synaptic HoeweldezetoolnietallemogelijkhedenbiedtdieAptheeftishetwellicht demoeitewaaromdezeeenkeertebekijken.SynapticstaatnietstandaardgeïnstalleerdopUbuntu,jemoethet zelfinstallerenmet apt install synaptic

Apt-get

Apt-getisdebasisvanwaaruitAptisontstaan.AptisgeenvervangervanApt-getmaareigenlijkeengestripte versiemeteenaantalextraopties.

Deeerstevijfcommando'svanApt,zoalsdezehierbovenbeschrevenzijnwerkenookmetApt-get: sudo apt-get install applicatie installeertopdezelfdewijzedeapplicatiedanApt.Delaatstetweecommando's,Search enShowwordendoorApt-getnietherkend.

Blok2 CLIlerenkennen

Waaromnoemenweditdantoch?

Omdatapt-getmindervaakgewijzigdwordtblijftdezetoolbeteromgaanmetouderesoftware,apt-getzorgt vooreenbetere'backwardcompatibility'metouderesoftware.Mochtjeeenscriptschrijvendattemakenheeft metsofwarebeheergebruikindatscriptdanApt-getinplaatsvanApt.

Dpkg

ZoalsgezegdmaaktDebianenzijnafgeleidengebruikvanhetDebianPacketManagementSystem,Dpkgwaarmee je .deb bestandenkuntinstalleren.Somswiljeeenobscureapplicatieinstallerenenisdezeniettoegevoegdaan eenstandaardrepositorie.Alsjedezeapplicatiewelvindtals .deb bestandkunjedezemetdeonderstaande commando'salsnoginstalleren.

Eennadeelisdatvoorafgaandaanhetinstallerennietgecontroleerdwordtofalledependenciesaanwezigzijn, hetkanduszijndatjenaastdeapplicatiemeerderepakkettenmoetinstallerenmaarditzaldanalsfeedback gemeldworden.

Indeopdrachtgajeverderopeen .deb bestandinstallerenenkomjeookditprobleemtegen.

Specifiekvoor .deb-pakkettenishetcommando dpkg

Debelangrijkstecommando’sopeenrij:

sudo dpkg -i applicatie installeerteenpakket

sudo dpkg -l geefteenlijstvanallegeïnstalleerdepakketten

sudo dpkg -L applicatie geefteenlijstvanallefilesdieditpakketomvatenwaardezetevindenzijn

sudo dpkg -S /path/naar/bestand geeftweerofeenbestandonderdeelisvaneenpakketenvanwelk pakket

sudo dpkg -r pakket verwijderthetpakket.

CONCEPT

Repositories

Uitbovenstaandeiswelduidelijkdatdemakkelijkstemaniervaninstallerenviaeenrepositoryis,danweetje zekerdatalleafhankelijkhedenmeegenomenworden.

HetkanzijndateenpakketnietinhetstandaarrepositorievanUbuntumaarwelineenanderrepositorie aangebodenwordt.Dankunjedezetoevoegenmethetcommando sudo add-apt-repository.

Indeopdrachtengaanweopdezemaniereenapplicatieinstalleren.

RPM

RedHatheefteenpackagemanagerontwikkelddieopveeldistributiesaanwezigiszoalsCentOs,FedoraenSuse Linux.Opinternetzijnveelprogramma’stevindenin rpm-formaat. AlsUbuntugebruikerzuljehiernietveelmeetemakenkrijgenhoewelhetwelmogelijkisomeen .rpm applicatie omtezettennaareen .deb applicatiemethetprogrammaAlien.

VoorhetverloopvanhetboekkunjenudoorgaannaardeparagraafCompileren.VoorhetLinuxEssentials-examen moetjeverschillendepackagemanagerskennen.

Zoekaltijdnaareenversiediecompatibleismetjouwprocessorenjouwdistributie.Een rpm installeerjemet hetcommando rpm Optiesdiejemoetkennen: rpm -i voorinstalleren rpm -U voorupgraden rptm -e voorverwijderen rpm -vh omdevoortgangtelatenzien(vstaatvoorverbose,‘langdradig’,hiermeelaatjemeerinformatiein beeldzien).

Eengoedecombinatievanoptiesomdeapplicatie xxx.rpm teinstalleren: rpm -ivh xxx.rpm.

Rpm-commando’sopeenrij:

rpm -qa geefteenlijstvanallegeïnstalleerdepakketten. rpm -ql pakket geefteenlijstvanallefilesdieditpakketomvatenwaardezetevindenzijn. rpm -qf /path/naar/bestand geeftweerofeenbestandonderdeelisvaneenpakketenvanwelkpakket. rpm -e pakketverwijderteenpakket.

Yumenup2datzijntweeanderetoolsomRpm-pakkettenteinstalleren.Yumexengpk-applicationzijnhiervoor grafischetools.

Yumisvooralgoedinhetverwijderenvanrpm’s,Yumgaatgoedommetdeproblemendiekunnenontstaanmet dependencies.

Decommando’svoorYumopdeCLIopeenrij: yum install pakket installeerteenpakket yum search zoekterm zoekteenpakketinderepositories yum update pakket zoekteninstalleerteenupdatevaneenpakket yum remove pakket verwijderteenpakket.

Compileren

Lastigerwordthetwanneerjezelfdebroncodemoetcompileren.Opinternetvindjeeenbronbestandvaakals een .tar.gz-bestand(somsookals .tgz):dezogenoemde tarball Alsjeditwiltinstallerenmoetjedevolgende stappenvolgen:

Stap1:uitpakken

.gz staatvoorgunzipenzorgtvoorhetcomprimeren(zippen)vanbestanden, .tar staatvoorarchiveren,meerdere bestandenendirectoriessamenvoegen(vanoorsprongeenmanieromtebackuppen:tarstaatvoorTapeARchiver).

CONCEPT

Omtebeginnenmoetjeeentarballuitpakken.Ditkaninéénhandeling: tar -xzvf (extract,unzip,verbose(voortganglatenzien),file).

Jekuntookeen .tar.bz2-bestandtegenkomen(ofeen .tbz of .tbz2).Ditpakjeuitmet tar -xjvf Datpakketis opeenanderemaniergecomprimeerd.

Methetuitpakkenvanhetbestandiseenmapgemaaktmetdenaamvanhetprogramma.

Stap2:informeren

GanaardemapdiezojuistuitgepaktisenleesdeReadme-file.Hierinstaatinhetalgemeenzeeruitgebreid beschrevenhoedeinstallatieverderuitgevoerdmoetworden.Vaakmoetjedebestandencompilerenvolgens devolgendestappen.

Stap3:compileren

Hetcompilerenvaneenbronbestandbestaatuitdriestappen:

1. ./configure

Indemapstaateenconfiguratiescriptmetdenaam configure.Doormetditcommandohetscriptteactiveren wordendevoorwaardenvoorhetcompilerengecreëerdengecontroleerd.Hetscriptstoptalsnietaande voorwaardenwordtvoldaan.Leesdangoeddefoutmelding,dezehelptjeopweg.

2. make

Metditcommandowordteenmacrogeactiveerdmetalleinstructiesdietijdenshetcompilerengebruikt moetenworden.Alsditvastloopt,ishetvaakbeteromopzoektegaannaareenanderpakket.

Blok2 CLIlerenkennen

3. make install

Ditcommandozorgtervoordatallemappenenbestandenaangemaaktwordenenopdejuisteplekkomen testaan.Alsditallemaalgeluktis(ditkanenigetijdduren),ishetprogrammaklaarvoorgebruik.

Letop:compilorenmake!

Omsoftwarevanuitdebroncodetecompilerenenteinstallerenmoeteencompilor(gcc)endeapplicatie make geïnstalleerdzijn:

sudo apt install gcc sudo apt install make

Opdracht16 Softwarebeheer

1.Compileren

Hetinstallerenvaneenapplicatievanuitdebroncodebrengtlevertnogaleensproblemenop.Tijdenshetinstalleren kanblijkendatereendependencymist,bij-geïnstalleerdmoetworden,opnieuwgeïnstalleerdenzovoort.Datis ookderedendatelkedistributieeenpacketmanagerontwikkeldheeftdatditmakkelijkermaakt.

Omhiertochmeeteoefenenkiezenweeenpakketdatookwelinderepositoriestevindenismaardatzichook heelnetjesalstarballlaatinstalleren,deapplicatie mpg123,eenmp3spelervoordeCLI.

• Installeer Gcc en Make (ZiebovenstaandeLetop).

• Schakelovernaardegrafischeomgeving.

Zoekendownloadhetpakketmpg123-x.x.x.tar.bz2(opmomentvanschrijvenishetmpg123-1.32.10.tar.bz2, maarditzalveranderen),downloadenkanvandesitehttps://sourceforge.net/projects/mpg123/files/mpg123/

CONCEPT

DownloaddetarballvandeapplicatieMpg123.

Alshetpakketgedownloadiskunjehetterugvindenindemap /home/gebruiker/Downloads.

• GaterugnaardeCLIenbrowsenaardemap /home/gebruiker/Downloads

• Bekijkmet ls deinhoudvandemap,alsjemoetnuhetgedownloadebestandzien.

• Pakhetbestanduitmethetcommando tar -xjvf mpg<TAB> (gebruikde<TAB>toetszodatjenietalle versiegegevensinhoefttetypen).Erwordteenmapaangemaaktmetdezelfdenaam.

• Ganaardemapenbekijkmet ls deinhoud.JezieteenREADMEfileenhet configure bestand.

• LeeshetREADMEbestand(cat README | less).Inditgevalkrijgjealleenuitlegoverhoedeapplicatiete gebruiken,nietoverhoeteinstalleren(hetgeensomswelhetgevalis).Dathoudtindatwede standaard-procedurekunnenvolgendzoalsbeschrevenindeTheorie.

• Voerhetconfigure-scriptuitmethetcommando ./configure.Leesdeoutput,aanheteinddatjeverder kuntgaanmet make en make install.

• Compileerdebroncodevoorjouwdistributiemethetcommando make.Ditkanevenduren,voordezeapplicatie nietzolang,voorgrotereapplicatieskanditveleminutenduren.

• Vervolgdeinstallatiemet make install

• Checkofhetprogrammageïnstalleerdis: mpg<TAB> moethetcommandoafmaken.

Jehoefthetnietteopenen,hetginginditgevalomhetinstallatieproces.

2.Opera

Indezeopdrachtgajedebrowser Opera installerenviaeen .deb pakket.Letop:ditduurteven(opmijnvirtuele systeemzo'n15minuten)omdatjenadeeersteinstallatiedemeldingkrijgtdatersoftwarebijgeïnstalleerdmoet worden.Eenopdrachtvoordedoorzetters!

• Opendegrafischeomgeving

• Ganaarwww.opera.com/browsers/opera

• Gebruikdeknop Download now voordeLinuxversie,dezewordtindemapDownloadsvanjouwgebruiker geplaatst.

• GanaardeCLI

• Browsenaardemap /home/gebruiker/Downloads encontroleermet ls -al ofOperagedownloadis.Alshet goedisziejeeenbestandalsopera-stable-x.x.x_amd64.deb.

• Installeerhetpakketmethetcommando sudo dpkg -i opera<TAB> Laatookhierde<TAB>toetsweer zijnwerkdoen.

• Deinstallatiebegintenzalafgebrokenwordenmeteenaantalmeldingenalsinonderstaandeafbeelding:

Meldingen installatie Opera

HeteerstevereistenprobleemgeeftaandatOperaafhankelijkisvan libqt5core5a omtekunnenwerken.Dathoudt indatwedatpakketmoeteninstalleren.Ditduurtlangmaarmogelijkishetzodattegelijkmetditpakketookde andereafhankelijkhedenwordengeïnstalleerd.Wegaanverder:

CONCEPT

Typ sudo apt install libqt5core5a

Nadezeinstallatiegaanweeertproberenhoeveelweverderzijngekomenendoeneenvolgendepogingom Operateinstalleren: sudo dpkg -i opera<TAB>

NadezeinstallatiekunjeindegrafischeomgevingproberenofOperaopstart.Inmijngevalwasdatwelzo:

3.Repository

Alsjeeendual-bootinstallatiemetWindowsendaarnaUbuntuhebtgemaaktzaljouwmachineautomatisch opstarteninUbuntu.Wellichtvindjehethandigeromditaantepassen.Hiervoorgaanwehetprogramma Grub-customizerinstallerendietevindenisinderepositorievandemakerDanielRichter. Ookalsjehetprogrammanietalszodanigwiltgebruikenkunjeoefenenmethetinstalleren,dezeopdrachtduurt nietlang.

Blok2 CLIlerenkennen

• Voegderepositorytoe: sudo add-apt-ropository ppa:danielrichter2007/grub-customizer

• Installeerhetprogramma: apt install grub-customizer

• Ganaardegrafischeomgevingenstartdeapplicatie.

• Onderhettabblad Algemene Instellingen kunjede Standaardopstartkeuze aanpassen.

Opdracht17 Vragensoftwarebeheer

a. Zoekuitwelksoortprogramma’sZypper,SmartenRugzijn.

b. Zoekuitofjeeen .rpm bestandookopUbuntukuntinstalleren.

c. Schrijfdecommando’sopomhetprogrammaTuxracer6.0.03.tar.bz2teinstalleren.

2.11 Theorie

Services

ServiceshetenonderLinuxdaemons.Enkeleservicesdiejemoetkennenzijn:

Samba(LinuxnaarWindows)NFS,NetworkFileSystem (LinuxnaarLinux)FTP Fileserver

LinuxnaarAppleOSX Netatalk

MicrosoftActiveDirectory OpenLDAP

Apache(ondermeer) Webserver

DNS-server

CONCEPT

Bind

dhcpd(delaatstedstaatvoordaemon)

DHCP-server iptables,(inUbuntuookufw,UncomplicatedFirewall) Firewall

Proxyserver

squid

DebekendsteopensourcemailserverszijnPostfixen Sendmail Mailserver

HetinrichtenvaneenDHCP-eneenDNS-servervaltookbuitendescopevanditboek.Uiteraardisditmogelijk inLinux.ZorgdatjeopdehoogtebentvandewerkingvaneenDHCP-eneenDNS-server.

Bootvolgorde

Eenpcstartop,zoalsjegeleerdhebt,dooreersthetBIOSuittelezenenvervolgenshetbootdevicetekiezen(dit isonderverdeeldineenfirststageeneensecondstage).IndezelaatstewordtLinuxopgestart.Samengevat:

• BIOSuitlezen(P.O.S.T.)

• kiezenvanhetopstartdevice(cd,HD,USB-stick)

• firststage(MBRuitlezen,bootsectorladen)

• secondstage(bootmenulezen,kernelladen,modulesladen).

Nahetopstartenvandekernelwordtheteersteprocesopgestart:dedaemonInit.Initishetbovenliggendeproces datervoorzorgtdatalleandereprocessengestartworden.HetprocesSystemdheeftheteersteProcesID(PID1).

Kernel

Dekernelregelthetverkeernaardehardware.Dekernelzorgtvoorhetstartenenstoppenvantaken,voorhet verdelenvanhetgeheugenvoorverschillendeapplicatiesenprocessenenvoorhetverdelenvanprocessorkracht oververschillendeapplicaties.Inprincipekanmaaréénprocestegelijkafgehandeldworden.Maardoordekernel ervoortelatenzorgendathetafwisselenvanverschillendetakenheelsnelverloopt,lijkthetalsofdezetegelijk werken.Ditwordtookwel pre-emptive multitasking genoemd.

EenapplicatiedoeteenaanvraagbijdekernelenkrijgthierzakenalsCPU-communicatie,diskcommunicatieof geheugenvoorterug.Dekernelverwerktelkeaanvraagalseenprocesvolgenszijneigenregels(deAPI:Application ProgrammingInterface)enzorgtdatdeapplicatiedejuisteresponsterugontvangt,zodateenapplicatiezichniet drukhoefttemakenoverdezezaken.

Bootloaders

Linuxkenttweeveelgebruiktebootloaders.UbuntumaaktgebruikvanGrub,deandereisLilo.Grub(GrantUnified Bootloader)leesthetbestand /etc/default/grub,Lilo(LinuxLoader)schrijftdeconfiguratiewegin /etc/lilo.conf

Filesystemen

Linuxmaaktgebruikvaneenaantalverschillendefilesystemen,dezeblijvenzichontwikkelen.Hetbegonin1992 metext,ondertussendoorontwikkeldtotext4(2004),nogsteedsveelgebruikt.

Vanaf2001begonReiserFSalseennieuwontwikkeldmaarweiniggebruiktfilesysteem.Devooruitgangindeze laatstetweeisondermeerdatdezejournalingzijngeworden:erwordteendatabasebijgehoudenvandeplek vanbestanden,zodatnaeencrashLinuxsnellerenbeteropstart(vergelijkFAT32–NTFS).

Eenrecenterfilesysteem(2007)isbtrfs,eenfilesysteemdatondermeerbeteromgaatmethetzelfreparerenvan fouteninhetbestandssysteem.

CONCEPT

Hetlaatstontwikkeldefilesysteemisbcachefs,gerichtopbetereprestatiesdanext4enbtrfs,ondersteunt bovendienvolledigefilesysteemencryptie,compressieensnapshots.

Ubuntuinstalleertstandaardopext4,bekijkditmethetcommando df -Th:df(disk-free)geeftdevrijeruimte opdeverschillendesystemenaan,-Tgeefthettypebestandssysteemweer,-hmaakthet'humanreadable',oftwel inK,MofGbytesinplaatsvaninbytes.

Figuur 2.4 Output van het commando df -Th

Inbovenstaandvoorbeeldziejeopdevierderegeldatdepartitie /dev/sda2 isgekoppeldaanderoot(/)methet bestandssysteemtype ext4

Blok2 CLIlerenkennen

Shells

WanneerwenaardeCLIgaan,hebbenweeenpromptencommando’stotonzebeschikking.Ditwordtgeregeld doordeshell Indejarenzeventigzijnverschillendeshellsontwikkeld.Erzijntweehoofdgroepen:deBourne-shell endeC-shell Defaultwordtbijdemeestesystemendebash(BourneAgainShell)geïnstalleerd,zoookbijUbuntu. EenverschilisbijvoorbeelddatdeC-shellgerichtisopdeprogrammeertaalC.Andereshellszijntcsh(tee-cee-shell) endeKorn-shell(ksh).

Omdeshellopjouwsysteemtecheckenvraagjeeenvariabeleopmethetvolgendecommando:echo $SHELL

Windowmanagement

X-window(X-11)ishetsysteemwaarmeeLinuxzorgtdatapplicatiesineengrafischeomgevingkunnendraaien.

DeserverdiehiervoorzorgdraagtheetX.org.Dezeserverzorgtervoordateenmuiseneentoetsenbordgebruikt kunnenwordenendateenwindowmanageropgestartwordt.Eenwindowmanagerdraagtzorgvoorhet afhandelenvanwindowsenicoontjes.FVWMenEnlightenmentzijnwindowmanagers.

Wanneerjegeenzwaredesktopomgevingwiltdraaien,kunjehiermeetochgrafischwerken.

DetweedesktopomgevingenzijnGnomeenKDE.Depersoonlijkekeuzebepaaltwatjeinstalleert.Beidezijnzeer compleet,maarandersingericht.

Beidehebbenookeeneigenwindowmanager.

CONCEPT

2.12 Begrippen

CONCEPT

Blok2 CLIlerenkennen

2.13 Praktijkopdrachten

Opdracht18 Praktijkopdracht1

Ervolgtnogeenpraktijkopdracht.

CONCEPT

2.14 Terugblik

Opdracht19 Terugblik

Zeteenkruisjeindekolomdievoorjouvantoepassingis.

Beoordelingscriteria

DeCLIlerenkennen.

Lerenomgaanmetbasiscommando's.

Lerenomgaanmetgebruikersenrechten.

Lerenomgaanmethetbeherenvansoftware.

Opdracht20 Terugblik

Denknaoverwatjehebtgedaaninditblok.

a. Noemtweedingenwaaroverjetevredenbent. 1.

b. Noemtweedingendiejedevolgendekeeranderswiltdoen.

Nee Ja

CONCEPT

c. Verderopinhetboekgajeverdermethetmakenvansciptsenhetinstallerenenconfigurerenvanservices zoalseenweb-servereneenmail-server.Denkjedatjevoldoendebasiskennisenvaardigheidhebtomditte doen?

d. Vraagjedocenten/ofleermeesteromfeedback.

Tops:

Tips:

A apropos37

C Commando22

D Debian8 Distro's8

Embeddedsoftware8 EULA7

G GNU6 GPL7

H Hypervisor10

INDEX CONCEPT

K Kernel7

L LGPL7 Licenties6 LinusTorvalds6

O Opensource6 OpenSUSE8

P piping26 R RedHat8

U Ubuntu8

W whatis34